Collectio homiliarum

Citation preview

CORLVS CHRISTIANORVM OSERIES LATENA

"uccUN uar S VISNPTOLLII

Theology

| ibrary

.SCHOOL OF THEOLOGY AI CLAREMORNT California

CORPVS

CHRISTIANORVM Series Latina

CI

CORPVS

CHRISTIANORVM Series Latina

CI:

EV SEDVES "GA ETLICANNISS

TVRNHOLTI TYPOGRAPHI

BREPOLS

EDITORES

MCMLXX

PONTIFICII

RE i

8M

m

f£

* Fe

x

eg ani

Iconre

!

o ee r&ntnst EX

: Benaraly dif ometér.tti"d ^3

o

of.

£f

3 |

4

cnoregaa faertercin ' nomme

"t rd márceomb ni. 6 obtphant. drocctfine JCfrío

T

meo tbt fam

d'ego inmedio enum.t osrcao &' cafhusao de

iti" tadragefim. ovalv: fes... ad plebem fermo- i-

: Vic Hana f " pidaBsksciies s EE (

Se eoquod arc. f'cce

quàm bonum d/quam

; bearo d éruee pe ^ scimdum habeare fef

lecansif. e

hende

gumum. f: ONE Ve

c eaenfone dé. jepencm. —Deifmarardiut ephs erà. mmssiramm. snlezanif a]s podio &'alexandeo 7b. (1. | Bepemcostten. bBse

3 4:901 fenaeitr gi t

An

fé Johanne bapaifia: ^ oos Semo i fanten De^ i macbabeif. 7^ -

4p

fijromano inaráte c

penam apládi- Bel-«rpóes^7Adpenreereef: icone fu tCRIMICATE. 7

4: 3vY Peco qd '1dola. eb

: 955efó. gctme. «aleecÍmouachef. 27 ey

RM

Louisa ; m [e dtoxuone

cofie. mi.

pude

ditor t reertue Ee EN xx*ESSET

ue

tenía ura. v Se

pu

guemaaonet GE (auibus Mxrs'ee v Setmo cu

pofi

er idalic] eotfissf. mand

Pros deo pepe

E

dito ud cref

Adeenerrr: v Sema

cte

de eo quod Amr ste1Anoli, ,

erro o mm ole... ".

Codex Panmrsmwvs, Bibl. Nat., Lat. 2169, f. [1] 3

eperctc orare &* non. deficered: parziuiluf na? efl noUfiltuf vx

Semo dicenduf mordtiiuaonc

&nobtf.e Haz eft nobif .-

vvv faerdeaf omwÜr foem fermo —— qui fibi erac Daxuf eft £ex

, defli eodenixtone. emef. v ^0 éunnromt.-naurf exumoinead^d Beprtucipirf femrmoná orml2 n Hacaf. qutfeme occafisn 7 (Odntaa feemoniri otnet. 111 def, qui iefewec. eoim: ves "o fmdepofesone. fàhouexta- ept Nauif.qui &^tniacce effec tmnion.-— ES Sermo cxfseanomf. daruf, Aqu? nec pautie£ Am | el puisse c $ermo vii. — quo.f)aufqu: morena - |

ut deom^repaotsbuf

*

defysnboloGber cufebn

Uneprc

RM dris

darf, exquo rca. nafeereatt*,

AcfüclQe: erar da 5.Qui &——— (oerac nand'5. Jus.dotminat.- i

viuit Liu

&Y Gneco

j

m

i

d mulemr.Qued Daubns

tti Cierr-4di repperimiuf,

bie bamiltac- Sibi regna

M MEIN,

;

quiA erinAntiirc

d'eunam fe*

us non depoftca.f;abfcon &' bumarif oet

acc cd arsi

fheec-. "emen 7H nouem et

wet ourvatbaaseluc e

ns tane.

vanum. finapif. pátud

fap buimerum end. pRrc wexortions fpecuhec leco ppheucuf fermo det quacum 6, magnam

&^ honesti inuenif grpfifle — dum. comermur pfevc be

psnam. . vrannemq; eniti fi

fex conitione eire,

def ascholioa. drcredec 47pox- & 44 pfaf efr.masif. times V ipa rstp dh) iron sf To €1 din cdinbur evif xpi, negaf negaf miíciam.

Lema Peae:

qua Qnam ef.Quo $-efi—

Codex

Panmismxvs,

Bibl. Nat.,

1

c

1

1

1

Hnc urba 5 vabsrs

nube, menílraimem. «7 utc. wenapiagant A. Darantef nau 4 rr fa /finaprf. Sreir- erum.

luf exuf i nobi.drfacaxz—

|

Lat?2169;0£

ux

eso"

h

j

I e

e Kk

4

Alla

f ir

Ee el GC

rJ

o

(S

L

ues

|

[i a, CL

V)

CL

-

|

(4 . EVSEBIVS Vol!-"GÀLLICAN VS COLLECTIO DE

HOMILIARVM

QVA CRITICE

DISSERVIT

Ioh. LEROY (1) AD

GRADVM

DOCTORIS

S. TH.

OBTINENDVM

EDIDIT Fr. GLORIE AD

FIDEM

CODICVM

COLLECTIONIS AC

SINGVLARVM

HOMILIARVM

TVRNHOLTI TYPOGRAPHI

BREPOLS

EDITORES

MCMLXX

PONTIFICII

SVMPTIBVS SVPPEDITANTE SVPREMO BELGARVM MAGISTRATV PvBLICAE ÍNSTITVTIONI ATQVE OPTIMIS ARTIBVS PRAEPOSITO EDITVM

EVSBBIVS

*GALLICANVS'

(PSEVDO-EVSBBIVS

COLLECTIO

EMISENVS)

HOMILIARVM

SYLLABVS Tomus

CI

Prolegomena II.

Conspectus codicum àdhibitorum

III.

Conspectus homiliarum collectionis et sermonum extrauagantium

IV.

Editiones Bibliographia selecta

VI.

Ratio legendi : sigla bibliographica, uoces abbreuiatae,

signa VII.

VIII.

Sigla codicum EVSEBIVS

'GALLICANVS'

COLLECTIO HOMILIARVM CAPITVLA

Tomus

HOMILIAE

I-XXXV

HOMILIAE

XXXVI-LXXVI

CI A

SERMONES EXTRAVAGANTES

SERMONES

I-9

Appendices XI. XII.

Indices Conspectus materiae.

PROLEGOMENA STATVS QVAESTIONIS.

Diu opinio praeualuit nostram collectionem, sub nomine ps.-Eusebii Emeseni uel Eusebii 'Gallicani', quem dicunt 0», circumfertam, farraginem esse uariorum scriptorum latinorum, Hilarii scilicet Arelatensis, Eucherii Lugdunensis, Fausti Reiensis, Maximi Taurinensis aliorumque (?, Postea alii contenderunt totam collectionem genuinum foetum esse Fausti episcopi Reiensis ?; praesertimJ. Leroy collectionem unius esse auctoris, Fausti scilicet Reiensis, luculenter strenueque defendit. Alii denique collectionem Faustum non habere auctorem, sed pouus e genuinis eius concionibus conflatam esse opinantur

(1) Caesar card. Bamowrvs primum, J4nnales ecclesiastici, xa (Romae, p. 107, Eusebium episcopum nuncupauit *Gallicanum'.

1595),

(2) C£. LeRov, Co//. Gall., I, p. 208-212, ubi referuntur qui illam opinionem tenent, scilicet : Sixtus SENENSIS (1575), Antonius PossEviNvs (1608), Caesat card. BAnRoNivs (1612), Robertus catd. BELLARMINVS (4 1615), lacobus catd. PERRONIvs (1629), Edmundus ArsERTINVS (1633 ; 1654), Philippus LAsBsz (1660), Franciscus Cowazris (1662), Latinus LArrNivs (1677), L. Ellies pu. Prw (1690), Sebastianus LENAIN DE TrrLEMONT (1704), Io. Albertus FAsR1civs (1713), Guillelmus CAvE (1740), dom Remy CxiLLrER (1748), loannes SrivrING (1760), los. FzEssrtER (1851), dom P. Cousrawr (1865), dom River (1866), HERzoc-Haucxk (18943), HERGENRÓTHER-KAULEN (1886), P. BarrrroL (18987), GopEr (1913), Otto BARDENHEVWER (1901?), G. BaRpY (1943). (3) OunrN, Cozzzent., 1, col. 390-422 ; 1309-1314. — ENxGErLsRECHT, $/ud., p. 6680. — SourER, Observations, p. 47-57. — GmRirrE, Coll. Gall., p. 27-38. — Cf. LEROY, Coll. Gall., , p. 273 ; 303-306. — GzENNaRO, Din.-Fanust., p. 55. (4) Lenox, Co//. Gall., lE praesertim p. 282-299; 300-410. (3) BERGMANN, S7u., "passim. — Monix, Coll. Gall., p. 92-115. — CAVALLIN, Genés, p. 150-175 passim. — Cf. LAMBOT Cyr., in litteris lobanni Leroy datis die 6 aprilis 1951 : *... J'ai été amené, tout récemment, mais en vue d'autres recherches

que les vótres, à revoir la question. Pour vous le dire franchement, j'ai peine à croite que la collection eusébienne puisse étre attribuée, telle quelle, à Fauste lui-méme. Elle renferme certainement des sermons de Fauste et des centons dans lesquels sont entrés de ses textes : Bergmann et Motin l'ont parfaitement montré. Qui est le compilateur ? On ne peut, comme pour la co//ec£io Darlacensis dont le cas est analogue, mettre en cause s. Césaire d'Arles. Je me suis demandé si on ne poutfait penser à Sedatus de Nimes, à qui Mgr Jouassatd a consacré, voici quelques années, un article suggestif, paru dans les Recherches de Science religieuse [— .Seience religieuse. Travaux et recherches (Patris, 1943), p. 211-215 : Saint Césaire d' Arles ez Sedatus de INfmes]. Malheureusement, on ne connait qu'un trés petit nombre de sermons que l'on puisse attribuer à Sedatus, et ceux-ci posent à leur tout des problémes qui ne sont pas encore élucidés. On n'a de certitude, pour le moment, qu'au sujet du sermon de Noél. Mais précisément ce sermon m'a fait penser à divers passages de l'Eusébe gallican. Je m'empresse de dire que ce n'est qu'une impression, qui demande à étre contrÓlée. Peut-étre est-ce un point de vue à envisager sérieusement. — Dzxkxzns, Clauis, p. 213, n. 966.

VII

PROLEGOMENA

Scopus noster non est totam hanc quaestionem de auctore

et de aetate collectionis gallicanae hic perquirere, nec locus est ad eam dirimendam ; sed potius editioni criticae ita studemus, ut de auctore et de aetate collectionis inquisitio facilius euadat. Nam fere omnes, qui de hac quaestione disputabant doctissimi uiri, conclusiones suas satis prudenter posuerunt deficiente editione critica ; et ideo J. Leroy suae thesi adiecit textum totius collectionis (9), infausta uero morte

superueniente, non ad unguem limatum (?). Hodie ergo inter eruditos Casimiro Oudin recentiores, consensus nactus est, collectionem gallicanam unius esse auctoris, conflatam

e concionibus

Fausti

Reiensis,

et Caesario

anteriorem, qui illa usus esset in forma locupletiore. COLLECTIO

ALIQVO

MODO

A CAESARIO

EXORTA

VIDETVR.

In criticam collectionis editionem laborem nauantes, nobis

occurrebant indicia nonnulla quae ad totam quaestionem recogitandam inuitabant. Cum uero, ut iam diximus, haec nostro proposito minime congruit, haec tantum indicia notare uelimus, quae originem Faustinianam nostrae collectionis in dubium uocant et potius confirmare uidentur conuictionem nostram, collectionem genuinam non esse, et — licet e singulis uel crebris unius eiusdemque auctoris homiliis conflata appareat — compositionem collectionis ad ipsum concionatorem referri non posse, immo recentioris esse aetatis. Ipse Caesarius, uel saltem unus ex eius schola, concionator esse uidetur homiliarum uel concinnator, fontes uberiores

saepe ad litteram exscribens ; collectio uero neque a Caesario constituta neque ab eo adhibita est, sed potius ex eius concionibus compilata apparet.

Quod schematice ita intellegendum sit :

— P. CouncELLE, Nouveaux aspects de la culture lérinienne, Àn. Revue des études latines, XLVI (Partis, 1968), p. 399, not. 2 : *G. Morin, Co//. Gall., p. 92-115, notamment

p- 114, garantit l'authenticité faustinienne de ce sermon et l'unité de l'auteur de toute la collection. Je serais moins ferme que lui et que J. Letoy sut ce dernier point". (6) Lenox, Co//. Gall., YI.

(7) Nam tum basis manusctipta in qua textus eius fundatur nimis restricta est (sicuti ipse Leroy, Co//. Ga//., L, p. 8-9, fatetur), cum et codicum uatiantes lectiones in ipso textu et in apparatu plerumque otiosae uel falsae sunt (et ipse Leroy denuo codices contulere et textum restituere intendit — ut certiores nos fecit u.c. P. Viard — ; quod morte praeuentus complere non potuit). — Cf. GENNARO, Diz.-Fanust.,

p.55.

PROLEGOMENA NO

NOVATIANVS

(93 ZR [LEUS-YV] AM AU HIL-A FAU-R EUS-A

IX

(s. I)

CYPRIANVS CARTHAGINENSIS (s. 111) ZENO VERONENSIS (s. 1v) [EVSEBIVS VERCELLENSIS] (s. 1v) AMBROSIVS (s. 1v) AVGVSTINVS (S. 1V-v) HILARIVS ARELATENSIS (s. v) Favsrvs REIENSIS (s. v) X«EVSEBIVS ALEXANDRINVS» (uers. lat. s. v-v1 ?) aliique & eid hiat

suurlibaokl yeu

aries

coming Mlle.

quos adhibuit CAESARIVS ARELATENSIS (s. v-v1) ad plures conficiendos

CAE

libellos (9) homiliarum et sermonum e quibus conflata est EUS-G

(8) C£. Cassanrvs

collectio EvSEBII |)GALLICANI

AnrLATENSIS,

(s. vi1?),

Serzz0mes (ed. G. MonRriw, in CC

103), m :

Praefatio libri sermonum, p. 18 (20), 15/17 ; p. 19 (21), 10/14 : Pro intuitu patetnae

pietatis ... adzonitiones simplices in hoc libello consctipsimus ... Et quia nobis necesse fuit ut de istis simplicibus admonitionibus ?/res libellos faceremus, ...". — CAESARIVS ARELATENSIS, Serzzones (ed. G. Mon1N, in CC 103), 1 : Admonitio ..., 15, p. X1 (13), 20/24 ; p. 12 (14), 15/27 : *... non est incongruum uel indignum, si bozilias sanctorum patrum publice in ecclesia ptaecipiatur etiam diacono recitare :

quia, si dignus est diaconus quisque ut legat quod locutus est Christus, non debet iudicari indignus ut recitet quod praedicauit sanctus Elarius, sanctus Ambrosius, sancius "Augustinus, uel reliqui patres ... Si enim sancZi ef antiqui patres nostri tanto

studio et tam pio labore innumerabilia conscripserunt uolumina omnibus ecclesiis profutura, quales inter illos aut ante illos apparebimus, si, quod ab illis congregatum inuenimus, filiis nostris erogare neglegimus ? Si nobis uirtus non est ut libros proprios faciamus, numquid et ad hoc pigti esse debemus, ut ea, quae a sanczis patribus scripia ef parata inuenimus, aut per nos aut per conseruos nosíros pro salute animatum Zn publico minime proferamus ? Vere dico pietati uestrae : valde timeo,

ne nobis sanmorum patrum tractatus et infinita uolumina ab illis cum grandi sudore composita ... ante tribunal aeterni iudicis proferantur. Si enim spiritales fructus proprio labore non possimus congregare, iustum est ut ab aliis congregatos sancto zelo et catitate feruentissima dispensezus". — CyprRiANvS TELoNENsiS, Vf Caesarii, I, 54 (ed. Mon1N, Maretioli, 1942), p. 318, 24 - 319, 5 : *... docuit praeterea me-

motiter, quamdiu potuit, altaque uoce semper in ecclesia praedicauit ... ... haec dicens : Si uetba domini et prophetarum siue apostolorum a presbyteris et a diaconibus recitantur, /Azzbroszi, zAugustini, seu paruitatis zeae, aut quorumcumque

sanctorum ... quare non recitentur 2". — Locos tum in sermonibus Caesarii eosdem cum in collectione gallicana, in proptiis monitis ad singulas homilias collectionis Eusebii *Gallicani' indicamus sub paragrapho : *Exverpiiones, comzpilationes" ab (uel ex) aliis auctotibus, uel fex bac bomzilia bausif ; in casu Caesarii contrarium intellegendum est, ipsum nempe dicta sua iterasse.

X

PROLEGOMENA

ita ut cuncti sermones collectionis ab ipso Caesario ortum aliquo modo uideantur habere (ut uerbis utar ipsius Germani Morin in singulas collectiones Caesarii describendas (?)). Postquam igitur primum C. Oudin paternitatem collectionis gallicanae Fausto uindicauit €9, rari sunt nantes qui collectionem adhuc uariis scriptoribus tribuunt 9? (nullis uel leuioribus argumentis, ut fertur 0?). Attamen rectius, nostro sensu, hi senserunt — cum saltem uestigia aliorum auctorum uidebant —, quam isti qui Fausto uindicant integram collectionem. Nam gurges uastus Fausto fauentium cupide eius uestigia exquirebant in collectione gallicana, sed non uidebant patrimonium aliorum scriptorum, ita ut pauca (ex homiliis I-XXXV) hic proferam 09) ; TE

Marc.

EUS-G

EXE

h.

—

XXII, 5 ; XXIII, 4

LXIII, 4-6.8-9.12-13

—

XVII, 5-7 095

[925v

—

SONTTI MT

(Yep. bU 1 It9

[EUS-V] tri. 22

—

ESXONDUMEA

V, 45 VI, 164

— x

ToC SE 295

cz — —

II, 5 DEO IDEO

—

XIX,

EESTI O)

(Ps-EU S-V] tri. IX [XI], 3.5 IX [XI], 6 XI [VIII], vri, 20 AM ex. VIN,

B3

ESSE

I:2

AM fi. I, vri, 55 I, xvi, 106

—

DX

[vRTESTO A M inc. Vect:

— —

1j4 IX

—

npe

A M sa. TiVoSv5323

m

xvil, 8

(9) MontN, Caes. serzz., Praefatio, 11r, p. xxrv. (1o) C£. supta, not. 5. (11) C£. supta, not. 2. (12) GENNaRO, Din.-Faust., p. 38 (patte superiore) ; not. 4. (13) Vide Indicem JAuctorum. (14) GronrE, INozes, p. 72-76.

PROLEGOMENA AU ps. XOCXOCIMVG2 AU s. XXIX, 4 NA ZI Cri passim HIL-A Gen. FAU-R ep. v VII SERE FAU-R gr.

—

VITSE

— —

XVII, 4 iiy i

XI

—

passim

—

TOC

— — —

T3999 ECV TIT T9 27 OCVITI ao D MESCOSVITEIUN 2529 XXXV, IO

[up

—

XXVIII, 2

TP TIT

—

VI, 4

qv. II, rr II, vir

— — —

VIII, 2 XXXII, 5 SCUEIDT

FAU-R p

sp.

Ij E, x TC TTE II, 1v II, vi Tij um

EUS-A

—

EO

— —— — A — —

XOT IX, IO I, 4; XXXIV, 4 XXXIV, 2.4.7 XOT TAE.

—

passim 99

instr.

passim

Caute eruditis alteroue tribuunt

ergo accipienda sunt indicia intrinseca collata ab qui, neglectis uestigus aliorum auctorum, ab uno Fausti uestigio obcaecati, conciones omnes Fausto 97,

(15) Vide CavALLIN, Gers, p. 172-173 ; CAVALLIN, Viae, p. 34 sq. ; DEKKERS, Clauis, p. 213, n. 966 ; p. 116, n. 503. (16) LeRov-Gronrg, Ezseb., p. 50-61.

(17) Ex. gt. MontN, Caes. serzz., Initia sermonum : Cozzpunetionis licet, p. 960, de Sancti Augustini 'Sermone De ueta caritate et inimicorum dilectione (in codice Montepessulano 152, f? 168V-171V) — nobis sermone extrauaganti 7 — dicit : *Dicendi genus Gallicanum qui dicitur Ezsebizz sapit" ; et LERov, Co//. Gall., L p. 437, cum in altera patte illius sermonis, redintegrationem repperit paragtaphotum 6-:1 homiliae rxr collectionis gallicanae, primam partem — neglecta inscriptione "Sancti Augustini' — etiam Fausto suo tribuit : La seconde pattie . n'est autte chose que la seconde moitié de l'homélie 55 (— rxr) du tecueil d'Eusébe d'Émeése ; le début est inédit et doi? appartenir également àFauste de Rez"; cum nihil aliud sit quam excerptum ad litteram e sancti Augustini *Tractatu de Epistola Iohannis ad Parthos', serm. rz, 9.11.

XII

PROLEGOMENA

Etiam easdem elocutiones illi *peculiares Caesario' dicunt, isti *peculiares Fausto', alii immo 'peculiares Columbano' 99), Mirum non est eundem dicendi modum inueniri apud auctores eiusdem fere regionis et temporis 9? ; neque mirum est peculiares locutiones Fausti — sed non tantum Fausti, etiam Nouatiani, Cypriani, Zenonis, 'Eusebii Vercellensis', Ambrosii, Augustini, Eusebii 'Alexandrini, Hilari! — in-

ueniri apud Caesarium, qui eorundem auctorum sermones tum aptare cum et integrare solet in suis libellis homiliarum et sermonum (9?) ; quod de Fausto non dici potest. Eidem sententiae fauent redintegrationes multiplices ab una in aliam uel plures homilias ; quas redintegrationes omnes in proprius monitis ad singulas homilias et in indicibus annotamus. Nam saepius tam prolixae sunt, ut uix credere potes eas ab uno eodemque auctore — Fausto — in unam eandemque collectionem — gallicanam — admissas fuisse (?! ; sed potius ponendum sit eundem auctorem — Caesarium — in unum libellum (ex.gr. homiliarum 'ad populum") extensos locos redintegrasse ex alio libello (ex.gr. admonitionum 'ad monachos). Quis non uidet nomina quoque aliorum scriptorum, Ambrosii scilicet et Augustini et Eusebii aliorumque necnon ipsius Fausti, quibus singulae homiliae inscribuntur in codicibus 9? (quos uero conflator collectionis gallicanae plerumque omisit 93), auctorem Caesarium indicare, qui iuxta

(18) Compara,

quaeso (s.u. credulitas ; cum baec iia sint; ecce ; elaboremus ut;

expauescere ; fides ;foris ;bomo, o bomo ; mortifer ;nescio quomodo ; non ita est 5nouelIus ; ordo, quo ordine ; pestifer ; quae cum ita sint ; quicumque ille es(£) ; salutifer ; tribunal, ante tribunal Christi j ut ... dixerim ; e.a.) : MonaN, Coll. Gall., p. xox ; LERov, Co//. Gall., Y, p. 229-240 et 312-315 ; MoniN, Caes. serzi., Index nominum et rerum; uerborum et locutionum «Caesarii», p. 1012-1103 ; Indices editionis huius (CC 10I À). — Etiam (s.u. euzz baec ita sint ;nostra paruitas ;e.a.) : LAPORTE, Colorub., p. 12-15. (19) Cf. LeRov, Co//. Gall., I, p. 289 : **... mais le tout est de savoir si cette ressemblance va au-delà de celle que peut avoir le style de deux écrivains de la méme époque et formés à la méme école". (20) Cf. supra, not. 8 ; Mon1N, Caes. serzz., Index nominum et rerum (Caesarii),

p. 1012-1065, sub nominibus istorum auctotum. (21) Quamuis gratuito contrarium affirmet OuprN, Cozzzent., I, col. 418 ; 1313. (22) C£. Lenox, Co//. Gall., I, p. 57-191. (23) Et in his conflator deprehenditur, cum in homilia rvrr collectionis gallicanae

adhuc inscriptio *'sermo s. faustini" adsit. Item homilia rxrr in collectione insctibitur "s. faustini" (fortasse pessumdatum ex *'sr.A[c]vsriNr" [quod in codice Mz recte legitur] — "'s.FAVSTINI"); et reuera prima pats huius homiliae ex Augustino excerptum est (quod recte perspexit BERGMANN, 5/ud., p. 149-150). — Otiosa est igitur interpretatio, *rAvsriNI" non aliud esse quam deprauationem **FAVSTI",

PROLEGOMENA

XIII

consuetudinem suam suos praecipuos fontes in inscriptione suarum concionum aperuit ? Ex iisdem nempe fontibus hausit tum in homiliis collectionis gallicanae, cum in sermonibus a G. Morin editis. Si uero collectio gallicana anterior fuisset Caesario, et ille eam nouisset, absque dubio eam sub nomine 'Eusebii' suo more indicasset in suis sermonibus. Sed hoc non fecit (?9,

Nec Gennadius (uel Gennadii interpolator) collectionem sub nomine 'Eusebii' nouit : sermones Fausti fortasse inter 'alia eius scripta! memorat ; Caesarii uero laudat 'egregia et grata, et ualde monachis necessaria opuscula' (pluraliter) (?9, Defensor Locogiacensis monachus (?9) iam saeculo vii non e quadam collectione Eusebii, sed sub nomine Caesarii homilias ad monachos exscripsit ex antiquissima 'collectione x homiliarum ad monachos' (M) ?? ut sequens illustrat synop-

Sis : DEF

(M) I,

IL

48: Caesarius

«-—

CAE

A9 DO dis. IT .. [ri5: Agustinus TÓ e

«— «— «-— «— «—

[CAE] [CAE] CAE MAX [CAE]

72: Caesarius V Rr vA eS

«— «-—

«—

[CAE] CAE CAE

g5

5

-——

CAE

Ss.LXIV,

"ORE:

«—

CAE

S. LXIV, 4

IX,

s.CcCXXXIV, 3

x

9 — EUS-G h. xui, 1 v 6 — EUS-G h. XXXIX, 4 1 s.ccXxxil, 7 VII s.Mu xzvim, rj 8 — EUS-G h. x1, 2 IV ECPUSGXPW PII T2 6 — EUS-G h. XXXIX,4 1H Ss.LXIV, I s.CLXXXIX, I — CXCVII, I I

(24) Sed sermones suos, in quibus *Eusebii Gallicani collectionem Saepius expilasset Caesarius", numquam sub nomine Eusebii, neque "plerumque sub Fausti nomine' ' euulgauit (uide MonrN, Caes. serzz., p. 1032), sed saepius absque

nomine, nempe nouies :337, 2 ; 544, 3 5 588, 6; 645, 43649, 8; 730, 12 5794, 5 ; 817, 5; 832, 11 ;semel sub nomine 'sanctorum et antiquorum patrum' excerpto-

rum : 271, 28 ; tet sub nomine 'Fausti' : 244, 19 ; 753, 5 ; 757, 17 ; bis sub nomine

*Augustini' :785, 5 ; 816, 8. (25) C£. GENNADIVS MassrureNsts, lober de scriptoribus ecclesiasticis, LXXXVLxxxvi (PL 58, 1109-1111) — rxxxvi-Lxxxvir (ed. E. RicHARDSON, in *Texte und Untersuchungen', xiv, 1a, Leipzig, 1896, p. 91-92). (26) DErENsoR LococrAczNsis, Liber Scintillarum (ed. H. RocHArs — CC 117).

(27) MoniN, Caes. serzz., Praefatio, 11r, 5 : Collectio x homiliatum ad monachos (M), p. xxxr.

XIV

PROLEGOMENA (M)

DEF X,

[54 : Basilius [55 . Eus [iSo [572-1 Gela [59785.[60

— «-— «— «— «— -—

0—.

XI, XVI XVI,

61 : Caesarius 46: Caesarius 27a Eusepits 47: Caesarius

XXVII,

2I: Caesarius

«—

Ps-BAS Ps-BAS Ps-BAS Ps-BAS [CAE] Ps-BAS

adm., 13] adm., 13] adm., 15] adm., 16) 6 — EUS-Gh. adm., 13]

Ps-BAS adm.,

xxXIX, 4

1I

13]

«— [CAE] 6'— EUS-G h. XXXIX, 4 1 «-— [CAE] 6 — EUS-G h. XXXIX,2 I Nc ?] —UICATE] 6E EUS-GU BI XXXIX [CAE]

ro —

«—(CAE»

EUS-G

h. xriv,

1

-— EUS-G $.6. 6/1

VI

II

—[BA4U-RSs.25] XXX,

XXXV, LXXI, LXXIHI,

LXXVII, LXXVIII,

[23 : Eusepius [24 : Vitae patr. 252v

«4— ?] |«— ?] «— [CAE]

[207 [20: Eusepius [23 : Eusepius [22 : Eusepius l2 TN [2r : Eusepius [50 : Eusebius

*— -— — *«— x«—

?] ?] ?] ?] 2] ?] ?]

[5 T0.

4—

2)

6 — EUS-G h. XXXIX, 3

II

Dein animaduertendum est, Instructionem 11 (ps.-»Columbani ?9), quae Columbano tribui minime potest ?9?, non ex homilis xxxix et xLiH collectionis gallicanae conflatam esse (39, sed uice uersa.

Et quidem in huius instructionis II* prima parte, uestigia Caesarü

inueniuntur;

dein

sequitur,

(fra, lin. 25), pars sermonis (infra, lin. 38 sqq.) :

nomine

Fausti

eius, qui genuinus

sub

uidetur

(28) Co.vusANvs, Opera (ed. G.S.M. Warxegn — JSLH 2 (Dublin, 1957), p. 66-72. (29) Cf. Lenox, Co//. Gall., I, p. 348 sqq. (qui Nazareum auctorem esse declarat). — DE VoGÜÉ, Colomb.,p. 119-123 ; praecipue p. 119: *Ceux qui tiennent pour l'authenticité colombanienne de l'Instruction 11 sont donc obligés d'expliquer de leur mieux cette phrase embarrassante ((sancti Fausti ... doctrinam ... qui nos uiles licet commissos

sibi docuit)", et not. 4 : *Les explications de Walket, o.c., p.

XLII-XLIII, €t p. 69, n. 1, paraissent insuffisantes, surtout celle qui fait état d'un prétendu emprunt à Cassien, Conl. r, 2 et 4. On trouvera une discussion plus approfondie chez J. Laporte (Colozzb., p. 18-25)". (30) Quod iam in dubium uocauit pE VocÜUÉ, Co/omb., p. 122.

PROLEGOMENA Xps.-» COLVMBANVS,

XV

CAESARIVS

Instructio 11, 1-2

[SE H$2468. misole

EvsEBIVS

.. His itaque quasi inenarrabili-

EvsEBIVS

bus cum

debito

honore

fGALLICANVS' Homilia XXXxv, 5 [lin. 80] :

silendis,

de manifesta re et ineffabili deo placita loqui incipiamus, non praesumentes — ut a/i?, de quibus erubescendum est — de altioribus quaerere (iuxta illud sapientis : Altiora te ne quaesieris),

ARELATENSIS et *GALLICANVS'

.. .. licet multum QUO v.

erubescat

ex

IO

CAESARIVS Sermo XXVII, I

[CC 103, 118 (113), 4/5] :

sed potius de aed?ficatione animaYum

nostrarum

sermocinantes ;

.. .. hon paruam animae 15 aedificationem inueniet ...

suae

CAESARIVS (apud Cypr. Telon., Vita Caesarii, I, 54

[ed. MoRiN, p. 318, 24 - 319, 3]: 2s. docuitsmraetereagee liaec 20dicens : *5.. uerba ... Ambrosii,

* Augustini, seu parwitatis meae, non primum zosírae paruitatis fundamenta iacere praesumimus, alicuius maioris doctoris auctoritatem quaerentes — sa^»cti scilicet * aut quorumcumque sanctorum... Fausti luculentissimam elegantis- 25 * quare non recitentur ? ..."' simamque doctrinam —, de cuius EvsEBIVS (*GALLICANVS' dictis pauca ad initiandum opus Homiliae nostrum satis conuenienter elejsaepiusseelena20301e:a:]igimus : utpote qui de eisdem monitionibus (de quibus dicere cu- 30 pimus) et nos — wiles licet — ooreno VOUS commissos sibi docuit, et quasi tempore et merito et scientia me EvsEBIVS (/GALLICANVS' prior, quasi pro me impugnaturus Homilia xLiH, 1-2 ignaros quosque et ignauos prius 35 [Lins/221]: loquatur. Inquit : $7, quando £errae operarius e£ vuSi vuris culitov et ievrae agricovis cultor agrum swum. seminibus la,qui agrum swwm seminibus praefavat iactandis, «om sib? suff- 4o praeparat, non sibi sufficere puiati rudem campum womere proscicere $utat terram ipsam forti wodisse et assiduo aratro dwvas edomere pvoscidisse ac frequenti arawwsse glebas| ac sulcis frequenivo duras edomuisse glebas, tibus confecisse,

PROLEGOMENA

XVI

sed insuper studet agrum ipsum ?n- 45 sed insuper studet agrum illum $nfecundis germinibus emundave, nofecundis graminibus emundave, noXiis euacuare ruderibus, spinosaxis euacuare vuderibus spinarum rum, stirpium fomites excussa radiac stirpium fomites excussos vadice conuellevre — sciens ferram ce conuellere——nequaquam credens levram suam boni esse gevmünis so suam, sine purgatione mali, gevminis boni feracem esse non posse, futuram, nisi mal? graminis uacuam, ad se dictum putans illud quod ad ad se dictum putans illud prophespiritalem agricolam pertinet : ticum : Nouate wobis noualia e$ nolite se- 5s Nouate uobis noualia et nolite serere swper spinas —, minare swper spinas —, ita et nos, qui dei agricultura quanto magis 0s oportet agrum effecti sumus, cordis nostri noxiis uitiorum passionibus emundare, et 60 qui spem fructuum nostrorum 9070 terra. credimus sed caelo vepositam,

non sufficere credamus nobis ternon nobis suffücere putemus £ervam. corporis nostri ieiwniorum et vam corporis nostri uigiliarum ex6sercitiis edomare uel 2Ze?wniorwum wigiliarum labove conficere, labore conficeve, nisi Zmprimis studeamus witia sed imprimis mentem exstirpaticorrigere soresque componere, one uitiorum mundare conemur : circumcidere oves, excidere pasqui spem fructuum non terrae cre- 7o siones ; dimus sed caelo vepositam ? Studeamus ergo imprimis uitia eradicare, uirtutesque insinuare ;

eradicemus

swberbiam,

plantemus

evadicave

— swberbiam,

humilitatem, eruamus iram, funde- 75 humilitatem ; effodere

|plantaxe ?vam, fun-

mus patientiam,excidamus 2nwidi-

dare patientiam ; amputare inuidi-

am, insinuemus

4m, inserere beneuolentiam ; et huiuscemodi uirtutibus agrum

Ceterum,

si

benewuolentiam.

cavo

comtevatuv

et

anima mon [fructificet, sic est quasi aravi campus non desinat et numquam

tamen messis appareat,

cordis quasi quibusdam bonae 8o frugis fecundare seminibus. Cetevum, si cavo comtevitur |el anima non fructificat, simile est ac si avari campus mon desinat et quwmnquam tamen messis appareat... EvsEBIVS

*GALLICANVS'

Homilia XXXIX, 4

[lin. 84/85] :

[SLH 2, 68, 30/32] : aut

si quis statuam de foris auveam, de 2ntus luteam aedificaret.

ers ds TSIOPREStOSRQUOIOGOO si aliquis statuam. faciat a fovis 9o aweam,

ab intus luteam;

PROLEGOMENA

XVII

EvsEBIVS

(ÉGALLICANVS'

Homilia XLt1II, 4 (lin. 65/66] : Quid enim prodest, si extva ciui- — ... ... quid prodest, si extra ciwitatem bellum geratur, e£ intus 951iatem geramus bellum, e£ éntus

excidium patiatur ?

patiamur excidium ? ... EvsEBIVS (*GALLICANVS'

[SLH 2, 68, 32/33] :

Homilia XXXIX, 4 [lin. 92/94] :

Velut IOOP MEO sicvest e quotiodo si quis extra wineam et in cirsi aliquis extra wineam aut circa cuitu eius foderit, e£ intus /»- ^ uineam exstirpet aut colat, e£. uiculiam spinis ac tribulis relinneam ipsam desertam atque íaquat. cultam dimittat, ut spinas ac Quid ergo prodest ... ... 105 fribulos germinet. ... iceRNe fructuosa temperantia. EvsEBIVS *GALLICANVS' Homilia xri, 4 [SU H2; 70; 02/4] [lin. 56/57] :

Quid prodest passiones impugnari1o... ... quid pvodest passiones dma famula, quae inueniuntur pacem Pugnari a famula, quae pacem inhabere cum domino ? ... ueniuntur Ahabeve cum domàna ? ...

Textus huius sermonis Fausti ("Si ruris cultor ...", lin. 38 sqq.) manifeste bene cohaeret (ex.gr. : "Ceterum ... statuam de foris, de intus ... ; ... extra ciuitatem ... et intus ... ; ... extra

uineam ... et intus ...", lin. 81-90 ; 94-95 ; 101-102) ; e quo textu alternis uicibus excerpta inueniuntur in homilis xLnl, I-2; XXXIX, 4 ; XLIII, 4; XXXIX, 4 ; XLIII, 4 collectionis gallicanae, cuius homiliae xxxix (— [CAE] 6), 2.3.4 alia excerpta (quae non insunt Fausti sermone) sub nomine Caesarii praebet Defensor Locogiacensis, sicuti supra indicauimus. E quibus patet homiliam xxxIX (itemque xrL1I1) collectionis gallicanae, Caesarii foetum esse, insertis excerptis e quodam Fausti sermone quem ipse Caesarius exscripsit in [ps.-Columbani] instructione 1I. * *ock

Sufficiant haec ad ponendum compilatorem collectionis gallicanae, in unam congeriem reduxisse crebras Caesarii collectiones amplectentes centones e diuersis auctoribus, Cypriano scilicet, Ambrosio, Augustino aliisque, necnon et Fausto. 2

CI

XVIII

PROLEGOMENA

"TRADITIO MANVSCRIPTA.

Adhuc pauca dicenda sunt de traditione manuscripta tum collectionis gallicanae cum singularum homiliarum et sermonum.

Collectio gallicana, iuxta ordinem homiliarum (sicuti eam hic critice edimus), tradita est unico codice mutilato P! (in quo homiliae 1-XVI exciderunt, ac homiliae Lxxi [» Lxxvi£]

et L1v inuersae sunt). Ad complendas huius codicis lacunas, exstant quattuor codices qui magnam partem collectionis praebent, codices scilicet P! (complectens homilias r-Lxi et LXXI

[* Lxxvib], praeter hom. xu-xxim

'de pascha', xxxv,

XLVII, LI, LIV-LVII) ; P? (mutilatus ; amplectens capitulationem totius collectionis 9? et homilias I-LXI, LXXI [« Lxxv1b] — alio ordine

—,

praeter

hom.

XV-XVI,

XLVII-XLIX,

LI, LIV;

insuper, post a. 1547 exciderunt homiliae XXI-XLV et LVILIX); V! et Ge (praebentes homilias I-XXxv 'lib. domni Eusebii).

In nonnullis aliis codicibus singulae inueniuntur homiliae nostrae collectionis : praecipue homiliae Ix-X 'de symbolo', XII-XXIII 'de pascha', XXXVI-XLV 'ad monachos'; haec ultima praesertim series 'ad monachos' separatim saepius reperitur, et quidem antiquissimis in codicibus, ubi saepe aliis homiliis antecedunt. E connexione codicum etiam patet, ni fallimur, origo diuersa singularum partium collectionis gallicanae. Codex PF! (— ipsa collectio) non in omnibus homiliis cum lectionibus unius eiusdemque stirpis congruit, et notae peioris est ceteris tum antiquioribus cum recentioribus codicibus — quorum J/! et Ge optimae sunt notae et saepius soli rectam lectionem praebent. Collectio

(F!) in singulis homiliis

eisdem

scatet mendis,

inuersionibus, lacunis, quae in ceteris codicibus inueniuntur

et reuera non ad errorem scriptoris codicis F! referri possunt, ita ut e traditione iam ipsa lacunosa conflata uideatur collectio. En aliqua exempla :

(31) Reuera sub nomine Leonis papae. — Cf. infra, p. 1o : Ifezz librorum Leonis Japae et eorum qui cum eo inscribuntur vi. (Notandum quod et homilia xxvii apud ALANVM FARFENSEM, Hoiliariuz, 1l, 23 inscribitur papae Leonis". — C£. GnÉGOIRE, Horzél. invent., p. 53).

PROLEGOMENA

XIX

EUS-G h. xxiv, lin. 20 : Haec dicit (pessumdatum ex [ic] d[eswnt]) praebent F!, cett. (exclusiue V1Ge) pro Quis ... pietatem. Itaque haec uerba iam deerant in codice quem exscripsit P! h. xxiv, lin. 87 : sentit ... quod!] om. F!, cett. (exclusiue V!Ge). Ea uerba iam non legebantur in archetypo codicis PF! h. xxxn, lin. 27/177 substitutae sunt lineis 80/209 ex homilia iv iteratis in F! ceíf. Est ergo mendum ex archetypo h. xxxv, lin. 191/224 et 224/258 inuersae sunt in F! ceft.; solus V1 rectam lectionem ordinemque restituere permittit (cf. app. crit. ad lin. 258). Itaque haec inuersio iam in archetypo codicis P! aderat h. L1: Quibusdam quae minus erant mecessaria omissa incipit F* (); primam partem 4d sancti ac beatissimi istius patris nostri praebent cett. (sicut Alan. Farf. IT, 103 et Paul. diac. II, 106 62) h. rxit : sancti Faustini inscr. F! ; recte sancti Agustini inscr. Mt (cf. supra, not. 23).

Adhuc alia huiusmodi menda — quae facile in apparatu critico inuenies — manifeste demonstrant non ex uno archetypo exscriptam esse collectionem (F1), sed e codicibus crebrorum homilirum et sermonum libellorum in unam conflatam fuisse. Et quidem archetypi singularum homiliarum, ut uidimus, 1n nonnullis locis ita iam pessumdati erant, ut ad

aetatem ipsius auctoris homiliarurn — Caesarii — collectionem gallicanam ascendere excludendum uidetur, sed potius aetati ipsius codicis P! (saec. IX) uel eius archetyporum (saec. vi1VIH ?) tribuendam ducimus conflationem. Haec opinio confirmari uidetur eo quod collectionis prima pars (homiliae scilicet I-XXXv) praebet homilias iam iuxta ordinem anni ecclesiastici (quod ad collectionis originem post saeculum vi ponendam inuitat); pars altera componitur homiliis fad monachos' aliisque homiliis et sermonibus pro diuersis circumstantiis.

Capitula. Capitulatio collectionis gallicanae inuenitur in codice P* (sub nomine Leonis papae, ut iam uidimus) ; in quo codice tamen homiliae non eo ordine inueniuntur quo in capitulatione indicantur. Codex F!, mutilatus ab initio, eadem capitula ante singulas homilias praebet (33),

(32) Vide GnÉGornz, Hoél. invent., p. 69 et 110. (33) Vide infra, p. 3-8.

XX

PROLEGOMENA Tatulus.

In codice F! titulus etiam excidit (sicut et subscriptio). In codicibus P!P" : 'Incipit liber EvsEBII EMISENI quem translatum ex (de) greco (in latinum) re(p)perimus'. In melioribus codicibus VGe (P*) : "Incipit liber poMNI EvsEBiI qui (quem) translatus est ex greco (hebreo) in latinum' (99), In codice K? :

'sancti Eusebii episcopi de greco translatum in latinum. Alis in codicibus singularum homiliarum occurrit etiam nomen EvsEBII EPISCOPI Caesariensis (S!), EVSEBII EPISCOPI, necnon Eusebii Vercellensis, Ambrosii, Augustini, Hilarii, Fausti, Faustini.

Qui ergo, neglectis his inscriptionibus, unicum auctorem collectionis gallicanae 'Faustum' esse contendunt uel saltem supponunt, (domnum Eusebium', cuius nomine collectio inscribitur in codicibus, quomodo cum Fausto identificare possint haud feliciter quaerebant. Solus G. Morin — quem secuti sunt Leroy et van Buchem — 69 Eusebium 'Alexandrinum' ualuisse in «Fausto» supposuit (99), Quare nodum in scirpo quaerere ? Faustus in suis operibus Cyprianum, Augustinum aliosque minime excerpsit eo modo quo in homiliis collectionis gallicanae centones inueniuntur; neque fontes suos indicauit. Id uero consuetudo est Caesarii. Alioquin in nonnullis homiliis collectionis gallicanae, praesertim in homiliis duodecim 'de pascha', manifeste imitatio instructionum Eusebii 'Alexandrini' (s. v-v1) inuenitur (??), ita ut hic quoque concionatorem suum fontem, scilicet 'Eusebium episcopum', indicasse putandum sit; quod nomen a capite suae compilationis conflator collectionis gallicanae adhibuerit,

omissis

inscriptionibus

aliarum

homiliarum

(38),

'Emeseni nomen absque dubio pessumdatum est (39), "Eusebii' uero, et Cypriani et Ambrosii et Augustini et Fausti aliorumque nominibus a Caesario inscriptos fuisse libellos 'de pascha' et 'ad monachos' singulosque sermones liquet.

(34) Vide infra, p. 10. (35) Vide Lznov, Co//. Gall., I, p. 387-393 (opiniones pu Pr, OuprN, BARONIVS, RivEer, FAsRicivs, EwGzLBRECHT, WiLMART, Momiw). — Monmiw, Coll Gall., p. 107. — VAN BucuzM, Ps.-Ezseb., p. 79-82. (36) G. Moni, «.Serzo de dominicae obseruatione ». Une ancienne adaptation latine d'un sermon attribué à Eusdbe d' Alexandrie, in RB xx1v (1907), p. 534. (37) Vide LERov - Gronrg,

Ewseb., p. 50-61.

(38) C£. supra, not. 23. (39) Vel ex EP1 — Er, uel ex appositione ficticia ; additio uero *Caesari[ensis]" in codice 5! ad ipsum auctotem qui *Eusebii episcopi instructionibus usus est referri posset.

PROLEGOMENA

XUI

CONCLVSIO.

Haec sufficiant. Diuersa argumenta quae enucleauimus, concurrunt in hypothesin quam supra posuimus, nempe auctorem homiliarum uel concinnatorem esse Caesarium epi-

scopum Arelatensem (uel saltem unum ex eius discipulis); ex eiusdem libellis homiliarum sermonumque, quos Caesarius

ipse saepe commemorat, ignotus quidam compilator nostram collectionem composuit saec. vi inter et IX (sed potius, ut uidetur, in priore parte huius temporis interualli). 'Eusebii' nomen, quo in nonnullis codicibus collectio inscribitur, fontem indicat ex quo praesertim hausus est Caesarius sermones suos 'de pascha', nempe instructiones Eusebii dicti 'Alexandrini'. Conflator collectionem nostram confecit ad instar repertorii siue —

sicut ab amanuensi

codicis V! describitur —

:

"pro utilitate ... ut, si subito, quod solet fieri, lapsus fuerit, inueniatur'" (9 quid et quomodo praedicare. EDITIO NOSTRA.

Ad collectionem Eusebii 'Gallicani' primum critice edendam (*9, non solum collectionis ipsius codicibus F!, P!P" et V1Ge utimur, sed etiam aliis codicibus, saepe uetustioribus,

singularum homiliarum. Elenchus horum codicum infra praebetur, necnon in capite uniuscviusque homiliae; codicum relatio exponitur in appendice ad calcem tomi cI À. Ita ascendere

intendimus,

non

ad textum

interdum

cor-

ruptum collectionis sed ad textum archetyporum singularum homiliarum e quibus collectio conflata uidetur. Post

collectionis

seriem

edimus

nouem

sermones

extra-

uagantes qui eundem ortum habere uidentur, a Caesario uidelicet uel eius schola.

Memoriam Iohannis Leroy qui in these sua saepius laudata 4? collectionem gallicanam perscrutabat, sed inceptum opus recogitare et collectionem critice edere sicuti intendebat, morte praeuentus, non potuit, grato animo recolere par est.

(40) Inscriptio codicis I/!. — Vide infra, p. 10 ;necnon hom. LXVII-LXVIII *principia sermonum" et LxIx-LxxI 'initia sermonum". (41) C£. supta, not. 7. (42) Lznov, Co//.. Gall. — Conspectus matetiae huius TET etiam inuenitut apud vaN Bucuzw, Ps.-Ezuseb., append. II, p. 218 sqq.

XXII

PROLEGOMENA

Vitam meritaque RIDSPoViardiwei

defuncti sic laudat amicus

eius fidelis

* Jean-Baptiste Leroy naquit à Valognes (France, dép. de la * Manche) le 12 décembre r9or. Il perdit son pére de bonne heure, * et sa mére travaila courageusement pour élever ses enfants. * D'un naturel sensible et timide, il savait se dominer. Le jour de * sa communion

solennelle, son existence s'orienta vers le sacer-

edoce. s *Tl entra à l'Institut Saint-Paul de Cherbourg, et il y eut comme ** supérieur (1916-1918), le futur académicien et cardinal, G. Grente. ** En philosophie (1918-1919), il était à la téte de sa classe". *Le service militaire, qui interrompit, quelque temps, son grand ** séminaire (1919-1926), l'amena en Allemagne : il en profita pour * apprendre sérieusement la langue. Le 18 décembre 1926, il était * ordonné prétre ; depuis octobre, il enseignait l'allemand à Saint* Paul de Cherbourg. Il y ajouta la préparation de la licence d'alle* mand à l'université de Caen, et du ministére dominical, mais sa

* * * **

santé s'altéra, et il dut enfin partir pour le sanatorium de Thorenc (Alpes-Maritimes); il y demeura une quinzaine d'années (19311946), poursuivant sa formation littéraire, philosophique et théologique"'.

"Une fois guéri, il se fit professeur, surtout de théologie, et * aumónier de l'établissement, devenant directeur de conscience

* * * * * ** * * " * * *' ** * *

* *

d'une bonne partie des malades, séminaristes et prétres. Son enseignement s'avérait solide, visant à cultiver les esprits, et sa pédagogie savait s'adapter à chaque malade. Sa direction spirituelle était à la fois délicate et exigeante. Sa piété aussi bien que son travail payaient d'exemple. Sa foi profonde gouvernait sa vie, qu'il disciplinait''. "Le séjour à Thorenc, de Mgr. E. Amann (f 1948), professeur à la Faculté de Théologie catholique de Strasbourg et directeur du «Dictionnaire de théologie catholique», établit une belle amitié entre les deux prétres. L'abbé Leroy quitta le sanatorium (1946) pour Strasbourg, oü il obtint la licence de LettresPhilosophie, enrichie d'autres certificats, spécialement de philoJogie, les grades en Droit canonique, et le doctorat de Théologie (1954), avec sa thése sur Fauste de Riez, en deux parties : le texte des homélies de la collection d' « Eusebius Gallicanus », qu'il attribue à Fauste, et une étude théologique de la doctrine". "Ses travaux personnels ne l'empéchaient pas de rendre service : jl assura une aumónerie et fut, un certain temps, professeur au séminaire de philosophie (séminaire Saint-Thomas)''.

(43) Sequentem textum in horum prolegomenorum gratias haud paruas testamur.

respectu confecit ; cui

PROLEGOMENA

5: diii

*À ]a rentrée d'octobre 1954, il arrivait au grand séminaire de * Langres pour y enseigner la philosophie. D'emblée, ses éléves * se rendirent compte que son enseignement précis et minutieuse* ment élaboré, les formait au vrai sens du mot".

*"Conscient

de la nécessité de refaire son texte des homélies

** d' « Eusébe de Gaule », il se mit en devoir d'obtenir communica-

* tjon des manuscrits utiles. Il venait précisément de recevoir l'un * d'eux, quand le r1 février 1955, au déclin du jour, une congestion ** cérébrale le foudroya. Il recut, encore lucide, les derniers sacre* ments, mais le lendemain, avant le lever du soleil, il rendait son

** àme à Dieu''. **On l'inhuma dans la tombe de famille à Picauville (Manche), * non loin de la plage de débarquement de juin 1944"'. *'Ses qualités intellectuelles s'accompagnaient de celles du coeur * et de vertus profondes. La droiture, la force douce de son ca* ractére, sa modestie,

sa haute

conscience

professionnelle,

une

** belle fidélité à son sacerdoce s'alliaient à une pointe d'humour * et le rendaient aussi estimable qu'attachant''.

CONSPECTVS CODICVM ADHIBITORVM «2? I* — ArBr, Bibliothéque municipale, 38-bis. S. IX.

Chapitre de la cathédrale d'Albi. Catal. Départ. (in-49), L, p. 489. Lrnov,

Coll. Gall., I, p. 416.

f. 52V-55T : s.e. 2 (e collatione CASPARI).

A1

ANGERS, Bibliothéque municipale, I44 (130). s. X. Abbaye de Saint-Aubin. Catal. Dépavt. P- 232: IEROY,

Gol:

(in-8€), XXXI, Gall;

35. 0p:-905

OISSPIOULET20:

(*) f.

17-327: h. XXXVI-XLV 327-74Y : h. XII-[XIII]-XIV-XXIV 74Y-87! : h. IX-X 871-9oV : h. XXXV.

A? — AxGERS, Bibliothéque municipale, 145 (137). S. X. (probablement copié sur A1). Abbaye de Saint-Aubin. Catal. Départ.

(1n-89), XXXI,

p23323 LeRov, 925

ul

Be

oq

Coll.

Gall.,

I, p. 90;

T20E2120;

: h. EX-X (e collatione CASPARI).

BERLIN, Deutsche StaatsbibliotheRh,

50 (Phillipps 1676). s. virr-1ix (796-799 ?). ("Codex Eginonis Veronensis"). Verona ; Saint-Vincent, Metz ; Collége de Clermont,

Paris (n. 456). RosE, LeRov,

Verzeichn.,

l, p. 77-95.

Coll. Gall., I, p. 182.

Lows, CLA, VIII, n. 1057. Kawvl der Grosse (Aachen, 1965),

n. 459.

(44) Hic illos referimus codices, quibus in textu edendo utimur, cum indicatione illorum tantum sermonum et homiliarum in quibus edendis codices adhibemus — quos ipsi contulimus in plagulis photographicis, asterisco (*) designamus —. De cetetis homiliis, et de codicibus in quibus inueniuntur, agimus in appendice ad calcem tomi cr A.

CONSPECTVS CODICVM

XXV

(*) f. 1947-1957 : h. XXII 2067-207? : h. XXVIII 299Y-301T : h. LI 307Y-3097 : h. XLVII 3097-309Y : h. XLIX.

B

BEnuIN, Deutsche Staatsbibliothek,

Theol.lat.fol.269 (cod.elect.341.I). s. xir. ("Homiliarium Lacense""). Maria Laach (Affligem). RosE, Vevzeichn., 136 sqq. LeROov, Col. Gall, 412.

XIII,

p.

l, p. 81;

(*) £' 5otJUsr* : bh. I-II 54T- 551 : h. III 96V- 98r : h. IV I94V-196V : h. XXIV.

B?

BeRuIN, Deutsche Staatsbibliotheh,

Theol.lat.fol.270 (cod.elect.341.II). s. xir. ("Homiliarium Lacense"). Maria Laach (Affligem). RosE,

Vevzeichn., 136 sqq. LrEROY, Coll. Gall.,

XIII,

p.

T, p. 81;

2412: VAN BucuEM, Ps.-Euseb., p. 3334(*)nts

DOT MSeUI 77- 18V : h. XIII-X XIII 617- 637: h. X XVII-XXVIII UESQ NEUES NONI I34V-1367 : h. XXXII 167V-169T ; h. X XX-XXXI T2717 t Du XXCXCLTT;

Bo

BourocNwrE-suR-Mzm, Bibhothéque municipale, I06. S. X. XI. Abbaye de Saint-Bertin (n. 312). Catal.

Départ.

637. LrRov,

Coll.

(in-49), Gall.

IV, p.

lI, p. 96;

120. VAN BUCHEM, Ps.-Ewseb., p. 32.

f. 1421T-143Y : s.e. 8 143V-165Y : h. XIII-XXIV 165V-171V : h. XXVII-XXX (e collatione LEROY ; h. XXIX e collatione VAN BUCHEM).

CONSPECTVS CODICVM

XXVI F1

BnussEL, Koninklijke Bibliotheeh,

1651-52 (1316). s. IX in. Longpont (?) ; Bollandisten, Antwerpen (n. 201). OunpIiN, Comment., Y, p. 1310. VAN DEN GHEYN, Cafíal., II, p.

269-270 (n. 1316). LeRov, Coll: Gall., l, p. 70. GENNARO, Din.-Fawst., p. 46. VAN BUCHEM, Ps.-Euseb., p. 30.

(*) £. 17-86V : h. XVI-LXXVI. F?

BnussEL, Konenklke Bibliotheek, 74061 (3176). S. xit. VAN

DEN

GHEYN,

Caíal., V, p.

139 (n. 3176). GENNARO,

f. 96V-98V : h. XXXV

Din.-Faust.,

p. 22 ;

47(e collatione GENNARO).

BnussEL, Koninklijke Babliotheek,

9850-52 (1221). S. vit ex. Abbaye

de Saint-Médard,

Soissons;

Bollandisten,

Antwerpen (n. 1o). VAN DEN GHEYN, Caíal., II, p. VA (unte, 302) Lznov, Coll. Gall., I, p. 138. LowE, CLA, X, n. 1546-1547". MonimN, Caes., p. Xxxin (cod.

M). (*) f. rxroV-rr4t.; ho XXXIX II47-II7! : S.e. 6 II7!-I23V : h. XL-XLI I23V-I26:* : h. XLIV. F4

BnussEL, Koninklijke DibliotheeR, I5093-109 (I140). S. XV. Elsegem. VAN

DEN

GHEYN,

Caftal., II, p.

172 (n. 1140). Lznov,

Coll. Gall., Y, p. 120.

(D) EX2ATVEOASVEUD EXSXeDVA

BnussEL, Koninklijke BibliotheeR,

II.951 (1223) (Phillipps 346). s. xir. Abbaye de Cambron prés de Chiévres O.Cist. SCHENEL,

BPLB,

IV, p. 8 (n.

VAN DEN GHEYN,

Caíal., II, p.

979). 22791222): LrRov,

Coll. Gall., I, p. 128.

CONSPECTVS

CODICVM

XXVII

(*) £. 1V-24V : h. XXXVI-XLV. Ca

CAMBRIDGE, Gonville and Caius College,

126-64 (1084). s. xii ex. Fountain Abbey. ScHENEKL, BPLB, n. 2737. JAMES, Catal. Gonville, I, p.

I34. LeRov,

Coll. Gall., I, p. x21.

(*) f. 86r-90Y : h. XXIV.

Cb

CAMBRIDGE, Ti»ity College, B.3.32 (153). S: XII in. Canterbury. ScHENKL,

BPLB,

VIII,

p. 22

(n. 2244). JAMzs, Catal. Trinity, L, p. 132 (rem) IEEROY

Coll

Gall

T DS

97 ; 120. VAN BUCHEM, Ps.-Euseb., p. 32.

f. 103V-1067 : h. XXIX

Ja

(e collatione v&N BucHEM).

CHÁLONS-SUR-MARNE, Bibliothéque municipale, 7991). 15. XI. Saint-Pierre-des-Monts, Chálons. Catal. Départ. (1n-89), ITI, p. 31. Lenov, Coll. Gall., I, p. 418. (OCT

Ch

S toV

n.

CuicAGo, Newberry Library, F.r (Phillipps 1326). s. 1x in. Germania. ScHENEKL, BPLB,

IV, p. 38-42

(n. 1182). Ibm ose (oris (7),

Mo ex. api s

436. MoniwN,

Caes.,

p. XCVIII-XCIX

(e Od qe CUNNINGHAM M. P., Contents of The Newbervy Library HomaLHariwm, in SE, vit, p. 267-

301. (*) f. 1507-151V : h. XLVII I51V-1537 : S.6. 3 I577-I159Y : S.e. 9.

Douar, Bibliothéque municipale,

2011(0:970:5 D3429). S. XII. Marchiennes ; Saint-Sauveur d'Anchin (n. 1574).

XXVIII

CONSPECTVS

CODICVM Catal.

Dépavt.

(in-49,

VI,

p.

98-99. LEROov, Coll. Gall., 1, p. 97; I20. VAN BUCHEM, Ps.-Ewuseb., p. 32-

33. f. 13V-537 : h. XIIA-X XIII 53V-59* : h. XXVII-XXIX

(e collatione LeROY ; h.

XXIX e collatione vaN BUCHEM).

Ep

ÉriNAL, Bibliothéque municipale, 9 T1015. IR Abbaye de Moyenmoutier (n. 1717). Catal.

Départ.

(in-49),

III, p.

292. LrEnov,

Coll. Gall., 1, p. 186;

436. f. 2167-218* : s.e. 3 (e collatione MoRrN).

Ge

GENEVE, Bibliothóque bublique et untversitadre, 2A S XIE Fleury (?). SENEBIER, Caíal., lI, p. 2r. IZEROY,uGol7. Grati: 17 p365.

GENNARO, Din.-Faust., p. 48. VAN BUCHEWM, Ps.-Enseb., p. 30. (*) f. 1427-183Y : h. I-XXXV.

K?

KARLSRUHE, Badische Landesbibliotheh,

Augiensis Perg.XV. s. Ix. Reichenau. HorpER,

LreRov, 183.

(Ufo Kai

Reichen., l, p. 33 sq.

Coll. Gall., I, p. 103 ;

Sr-MoY c ne DLE 38V-57r : h. XIV-XXIII.

KanrsnuHEÉ, Badische Landesbibliothek,

Augiensis Perg. XVI. s. xt. Reichenau. Horpzm,

Reichen., l, p. 55.

Lznov, Coll. Gall., I, p. 174. (*) f. 258V-260Y : h. XLVII.

Li | LiEGE, Bibliothóque de l' Unsversité, 54 (235.C). S. xv.

Couvent des Croisiers, Huy. GRANDJEAN, Caíal., p. 31. LzRov, Coll. Gall, l, p. 94; 1205 NE208 097

CONSPECTVS CODICVM

XXIX

VAN BucuzM, Ps.-Ewuseb., p. 34.

(*) f. 181V-185V : h. XXVII-XXIX.

Lo

| LoNwpoN, Lambeth Palace,

338 (VoL.III). s. xu. ScHENKL,

BPLB,

XII,

p. 32

(n. 4575). Lrnov,

Coll. Gall., p. 90; 99;

120. (Sf

Ma

orz5srT45ts ho I5Zi-p5zzVS b 177Y-204V : h. 204V-212V : h. 212V-215V : h.

XIV Xm XIV-XXIV IX-X XXXIV.

Mapnnip, Biblioteca Nacional,

437 (A.82). S. x1v in. LoEwE

- voN HanrEL, BPLH,

L, p. 335. LrenRov, Coll. Gall., I, p. oo.

f. 867-ro1V : h. IX-X (e collatione CASPARI).

Mo

Mows, Bibhiiothéque de la Valle, 47-217. S. XII. Abbaye de Bonne-Espérance. FAIDER, Caíal., p. 89. LrERov, Coll. Gall., I, p. 98;

I20 ; 414. VAN BucHEM, Ps.-Ewuseb., p. 33.

f. 32V-34Y : h. XXIX (e collatione VAN BUCHEM).

M?

MowTE CassrNo, Biblioteca dell' Abbazia, IO S XE FIC, I, p. 164 sqq. INGUANEZ, Caíal., I, p. 15-20. Lznov, Coll. Gall., Il, p. 123 ;

175 ; 420. MoniN, Caes., p. civ (cod. H??). P- 332-335 : s.e. 4 (e collatione FIC).

M*

MowTE CassriNo, Biblioteca dell' Abbazia,

I09 GG. S. X1 (1022-1055). FIC, II, p. 196-197.

INGUANEZ, I51.

Caíal.

l, p.

1i44-

Lznov, Coll. Gall., I, p. 175. p- 483-485 : h. XLIX (e collatione FIC).

Mt |MoNTPELLIER, Bibliothéque de la Faculté de Médecine, 1524 VoL IDs. iX ex. L'Oratoire de Troyes.

xxx

CONSPECTVS CODICVM WILMART, A., Le sermon ccLIV de s. Augustin, in RB, 38, p. 156. LEROov, Coll. Gall., l, p. x71;

436. MoRIN, Caes., p. XCVII-XCVIII IMcod-E25)

(*) f. x61V-164YV I64V-167T 1677-168Y I68V-IVIV I7IV-1747

H?

: h. LXII : h. LX : h. XXXIII : Ss.e. 7 : h. LX XIV.

MÜNCHEN, Bayerische Staatsbibliothek,

Clm 4534 (4533-4534-11). s. X-X1. Benediktbeuern (n. 34).

Catal. Monac., I, 11, p. 172. WIEGAND, Homil. KG, p. 8. Lrenmov, Coll. Gall., p. 183.

(*)ef.

erA1- TOP

ho XD

230Y-232T : h. LI 275!-276* : h. XLVII.

H'

|MÜNCHEN, Bayerische Staatsbibltotheh, Clm 6344. S. IX med. Freising (n. 144). Catal. Monac., Y, 111, p. 95. LEROY, Coll. Gall., 1, p. 163. MoniN, Caes., p. L (cod. A4?).

(*) f. 1467-1507 : h. XXXIX I507-I547 : S.e. 6 1547-1627 : h. XL-XLI I62!-164V * b. LIV.

H*

MÜNCHEN, Bayerische Staatsbibliotheh, Clm 7953. S. XII ex.

Kaisheim (n. 53). Catal. Monac., I, 111, p. 210. Lenov, Coll. Gall., I, p. 182.

(*) f. rorr-1027 : h. XIIA

187V-188Y : h. XLVII 188V-189V : h. XLIX.

H3

|MONCHEN, Bayerische Staatsbibliotheh, Clm 14039. S. XI in. sankt-Emmeram, Regensburg (n. A.39). Catal. Monac., IV, 11, p. 121.

(OS E nVo VIESTSEXTUIEAY

H?

MÜNCHEN,

Bayerische Staatsbibliothek,

CONSPECTVS CODICVM

XXXI

Clm 14368. s. 1x in. Sankt-Emmeram, Regensburg (n. D.92). Catal. Monac., YI, 11, p. 162. LeRov, Coll. Gall., I, p. 181.

MoRIN, Caes., p. cxv11 (cod. H**). BriscHorrF

B.,

Die

südosideut-

schen | Schveibschulen — und Bibliothekem in dev Kavolingerzeit, Y, Die Bayerischen JDiózesen (Wiesbaden, 1960?), p. 208-209. (*)u:

H5

23:- 25V S h- XXIT 457T- 47* : h. XXVIII 1857-187Y : h. LI.

MÜNCHEN, Bayerische Staatsbibliothek, Clm 22002. Ss. X11.

Wessobrunn (n. 2). Catal. Monac., IV, 1v, p. 17.

(5) st, 'Gxv-62L

Na

sie 25.

Narorri, Biblioteca Nazionale,

Vindobonensis lat.2 (già 16 [Rec.85]). s. vii (palimps.). Bobbio. IUENIZS GOddst bn cce Tab. codd., T, p. 2-3. LreRov, Coll. Gall., I, p. 168.

Lowt, CLA, III, p. 37 (n. 394) (f) f 731-75

O*

he XXX VILIS AXAOCEXC

Oxronp, Bodleian Library,

Bodleian 392 (2223). S. X1 ex. Cathedral Library, Salisbury. SCHENKLE,

Swmm. IEEROYAS

BJ LB;

10 p.42.

Catal., Y, p. 266. COL

RGOL

T SDRO2E

T2008 8120151157 MonRIN, Caes., p. XXXVI.

(Fd

Ltrqv. po XXOXVI-XITIT I57-16V : h. XLV 16V-17T : h. XII

177-39V : h. XIV-XXIV 39Y-46V : h. LX-X 46V-48V : h. XXXIV.

OQ!

OxronD, Bodleian Library,

Rawlinson A.416. s. xit. Catal. Bodl., V, 1, p. 399. Swmm. Catal., III, p. 19r.

SOROMIT

CONSPECTVS CODICVM LrRov,

Coll

Gall,

l, p. 95;

126.

(*) f. 11-317: h, XXXVI-XLV 55Y-56r : h. XII 561-797 : h. XIV-XXIV.

Om

Oxronp, Merton College,

CLX«VII (Aon). S. xt.

. CoxE, Ca/al., I, p. 70.

Lznov, Coll. Gall., I, p. 134. (*) f. 177Y:188Y : h. XXXVI-XLI 188V-1937 : h. XLIII-XLIV.

P?

Panis, Bibliothéque Nationale, Lat.1771. S. VIII-IX. Fulda. Mzror, Caíal., III, p. 189. LAUER, Caíal., II, p. 166. LeEROY, Coll. Gall., 1,p. 1o3. RB TSIpA67:Sto IUBIGO DIST

sqq.

(*) f. 81v-82V : h. XIIa.

P?

Panis, Bobliothéque Nationale,

Lat.2167. s. xi-xni. Mxror, Caíal., III, p. 249. LAUER, Caíal., IL, p. 177.

Lznov,

Coll. Gall., I, p. 146;

165 ; 170. MoRIN, Caes., p. XXXVI.

f. 2sqq. : s.e. 6 (e collatione ENGELBRECHT [CSEL 21]).

P'

Panis, bibliothéque Nationale,

Lat.2169. s. xi1-Ximn. Mzror,

Catal., III, p. 249.

LAUER,

Caíal., II, p. 350.

ENGELBRECHT, S?ud., p. 49-53. LERov, Coll Gall. Y, p. 66;

193. VAN BUCHEM, Ps.-Euseb., p. 31.

(* f. 37- 3Y 3V-35T 36V-42Y A2

: capitula : h. I-XIV : h. XVII-XVIII YXUDMEXSXC

437-44! :h. L 447-50Y : h. LII-LIII.LXXI4-LXXVIbD.LV 517-54Y : h. LX-LXI 551-57Y :h. XIX 57Y-58Y : h. XLVI.

CONSPECTVS

CODICVM

XOXDIT

Panis, Bibliothéque Nationale, Lat.24454A. S. XII ex. Mzror, Catal., App. IV, p. 504. LAUER, Catal., II, p. 458.

Lenov, Coll. Gall., I, p. 104.

(*) f. 947-94Y : h. XII 94V-I I4T

pP:

; h. XIV-XXIII.

Panis, Bibliothéque Nationale, Lat.262855.sXI. Mzror,

Caíal., III, p. 306. LAUER, Caíal., II, p. 554. LERov, Coll. Gall., I, p. 77. VAN BUCHEM, P5.-Ewuseb., p. 30. Moniw, Caes., p. XciX-c (cod. Jio

(*) £..

3v- 34Y : I-XI . XKXIV-XXXIV 34V- 617: 6rr- 85V : . XKXXVI-XLVI 85V- 9oV : . XLVIII-L LX XI-LXXVID.LV 9oY- 95V : . LIT-LITI. pmpp. LVIII-LXI. 95Y-103 : gp

Panis, Bibliothéque Nationale, Lat.2780. s. xi1-Xin. Mzror,

Caíal., III, p. 317.

LaAuER, Caíal., III, p. 79-80.

LznRov,

Coll. Gall., I, p. 147;

165 ; 170. MoRIN, Caes, p. XXXVI-XXXVII.

f. 2 sqq. : s.e. 6 (e collatione ENGELBRECHT [CSEL 21]).

Panis, Bibliothéque Nationale, Lat25Ii. S9; XlT in.

Saint-Martial de Limoges (n. 148). Mzror, Caíal., III, p. 334. LAUuER, Caíal., III, p. 102-104. LEenov, Coll. Gall., p. 90; 92; E20/55120.

(.) f. 87207: h. XXXVI-XLV 267-55V : h. XII-XXIV

55-03. h. IX-X 631-651 : h. XXXIV. U9

Panis, Bibliothéque Nationale, Lat.3822. S. X. Mzror, Catal., III. LrnRov, Coll. Gall., I, p. 419;

f. 881T-9oV : s.e.

423. I (e collat. ExcELBRECHT [CSEL 21]). CI

DOXOCIN. P?

CONSPECTVS

CODICVM

Panis, Bibliothéque Nationale,

Lat.r2299. s. Xl ex. GO exem) Abbaye de Corbie. LEnRov, Coll. Gall., I, p. 117.

(*). f. 5917-62Y : h. XVII. ps

Panis, Bibliothéque Nationale, Lat.r335384. 8 dE Saint-Germain-des-Prés. DzrISLE, S.-G.-d.-P., p. 224. Lznov, Coll. Gall., I, p. 130.

(*) f. 175307: h. XXXVI-XLV 30* sqq. : s.e. 6 (e collat. ExGELBRECHT [CSEL 21]). P5

Panis, Bibliothéque Nationale, L3t.17415. S. Sob. Collége de Navarre (n. 67). DELISLE, N.-D., p. 505. Lenov, Coll. Gall., I, p. 148. MoniN, Caes., p. XXXVII.

(3) £or5-.2Y

ih; XX XVI

37-237 : h. XXXVIII-XLV. ()?

Panis, Bibliothéque Nationale,

Nouv.acq.lat.447 (Libri, 67). s. 1x. DErLISLE, Libri, p. 35. Lrnov, Coll. Gall., I, p. 148. MoRIN, Caes., p. XXXVII.

(Of.

axrbovelb. XXXIX 6V-1IV : s.e. 6 I27-25V : h. XL-XLI

25V-30Y : h. XLIV.; n

Panis, Bibltothéque Nationale, Nouv.acq.lat.1436. s. xir in. Cluny (n. 33 ; 96). DELISLE, Cluny, p. 31 (n. 16). LreRov,

Coll. Gall.,

1, p. 101;

I20.

(*) p. 525-570 : h. XII-XXIV.

Roa, Biblioteca Nazionale Vittorio Emanuele II,

V.E.rr9o (Phillipps 8400). s. 1x in. ("Homiliarium Ottemburense"?). Beneuentum (?) ; Ottobeuren. SCcHENKL, BPLB, n. 1743. MoniN,

Caes.

p.

LXXXVII-

LXXXIX€ (cod, Hy. BriscHorr

schen

B.,

Die

südostdeut-

| Schveibschulen

— und

CONSPECTVS CODICVM

XXXV

Bibliotheken im dev Kawolingevzeit, I, Die Bayrischen Diózesen (Wiesbaden, 1960?), P- 53LowEg E.A. A4 New List of Beneventan Manuscripts, in Collectanea Vaticana in honovem

Amselmi

Card. Albaveda,

IH [Studi e Testi, 220] (Città del Vaticano, 1962), p. 233 (n. 1098). GnÉGorRE, Homél.vnvent., p. 142.

(*) f. 1237-125V : h. LXIV f. 2047-207T : S.e. 5.

Rw

| RoMa, Biblioteca Vallicelliana,

Tom.XXV. s. xr-xir. LeRov, Coll. Gall., I, p. 124; NEG B e (*) £f. 1637-165Y : h. XLVII.

S?

SaiNT-OwER, Bibliothéque municipale, 33-bis. S. IX ex. Abbaye de Saint-Bertin. Catal. Départ. (in-49), III, p. 27. LeRov, Coll. Gall., I, p. x51.

(e E c osr:h XXXIX 681-69V : s.e. 6

69V-737 : h. XL-XLI 737-74Y : h. XLIV.

S!

SarNT-OurR, Bébliothéque municipale,

97(57.S.1X.

—

Abbaye de Saint-Bertin. Catal. Débavt. (in-49), III, p. 57. LEeRov,

Coll. Gall., I, p. 85.

(S) Et xonz-rSoVe Eh eTPED I30V-132Y : h. VIII I32V-I34V : h. X.

S?

SarNT-OuzER, Bibliothéque municipale,

416 (EVIID. sx

m. Catal. Dépavt.

(in-49), III, p.

317; GENNARO,

Din.-Faust.,

47Í. 1977-1997 : h. XXXV (e collatione GENNARO).

231

SANKT GALLEN, Stifísbibliothek,

I04. S. VIII med.

p. 23 ;

XXXVI

CONSPECTVS

CODICVM

Sankt-Gallen. ScuERER, Verzeichn., p. 71. Lrnov, Coll. Gall., I, p. 150.

Lows,

GLA

NAT, p.24]

(0:

917-919). MoniIN,

Caes.,

p. XXXIX

(cod.

M?).

(f) p. 12- 22: h. XXXIX 22-8320 32- 51 : 51-57 : II3-129 :

29?

se10 h. XL-XLI h. XLIV h. XXXVIII.

SANKT GALLEN, Stiftsbibliothek,

226. s. vii? (papyrus). Sankt-Gallen. ScuERER, Verzeichn., p. 81-82. Lrnov, Coll. Gall., 1, p. 168. TOWESS CA 2 VITIS p-2127]5 (n:

929). (*) p. 24-44 : h. XXXVII-XXXVIII.

T?

Tnovrs, Bibliothéque municipale, 154 (Bouhier, B.46). s. 1x. Catal. Départ. (1n-49), II, p. 72. Lenov, Coll. Gall., I, p. x07.

(*) f. 18V-207 : h. XIII 48V-49F : h. XII.

T*

TROYES, Bibliothéque municipale, I88. 8. XII. Abbaye de Clairvaux. Catal. Départ. (in-49), p. 9r. Lenov,

Coll. Gall., I, p. 11o.

f. 37-47 : h. XIIA (e collatione LEROoY).

V:

VarICANO, CrrrÀ DEL, Bibliotheca Apostolica Vaticana,

Reginensis lat.r3r. s. IX! (ca. 820-830). RxzirrERSCHEID, BPLI, II, p. 351-356. WILMART, BAV, I, p. 305-308. Lznov,

Coll. Gall., I, p. 59.

GENNARO, VAN

Din.-Fawst.,

BUCHEM,

p. 40.

Ps.-Ewseb.,

p.

29. (*) £f. 1V-141V : h. I-XXXV.

V3

VATICANO, CrrrÀ pEL, Bibliotheca Apostolica Vaticana

Vaticanus lat.479. s. xv.

2

CONSPECTVS

CODICVM VATTASSO

XXXVII - CAVALIERI, Vat.lat.,

Pp. 358-364. LeRov,

Coll. Gall., I, p. 86.

MoRIN, Caes., p. cxi (cod. H^**), f. 667-677 : h. I (e collatione M1 [N.PB 1]).

V?

VarICANO, CirrrÀ DEL, Bibliotheca Apostolica Vaticana, Vaticanus lat.3835-3836 (Vol.I). s. vir in.

Basilica Apostolorum Philippi et Iacobi, Roma. RxirrERSCHEID,

BPLI,

553.

I, p.

|

Low, Lektionav, p. 15-39. GAMBER,

Codd.

litwrg.,

IL, p.

594-595 (n. 1650). CHAVASSE, Sevmonn., p. 17-24. GnÉGorRE, Homél. Agimond, p.

257-305. GnÉGOIRE, Homél. invent., p. 7. LreRov,

Coll. Gall.

l,'p. 173;

177. Lowtz, CLA, I, p. [7], (n. 182). MonRtiN, Caes., p. CXV-CXVI (cod. Jer

(*) f. 937-957 : h. XIIa.

V?

VATICANO,

CirrÀ DEL, Bibliotheca Apostolica Vaticana,

Vaticanus lat.9882. s. Ix-x. VATTASSO

- CARUSI, Vat.lat., p.

IOI-IO3. Lrenov,

Coll. Gall., I, p. 159;

1722

Mon1IN, Caes., p. X111 (cod. C). f. 288V-290Y : h. LX XI 290V-2977 : h. LIV*LXXIb

2977-298" : h. VI (e collatione MoRiN [ZntW 34)).

Ve

|VENDÓME, Bibliothéque municipale, 133. S. XII. Abbaye de la Trinité. Catal.

Dépavt.

(1n-89),

l1II, p.

437. LrEROY, Coll. Gall., I, p. x31.

f. 1097-1327 : h. XXXVI-XLV

(e collatione LEROY).

W4 |WIEN, Ósterreichische NationalbibliotheR, Lat.931 (Salisb.31). s. xir. Durs,

(5) E 1220Y-1301* STe25:

Codd., 1I, r1.

CONSPECTVS HOMILIARVM ET SERMONVM COLLECTIO HOMILIARVM olàm

editio haec

CAP. I de natale domini, 1 de natale domini, r1

1E Vs

VI. [VII. VIII. IX X. XI. XII - Xll. XIII. XIV. XV. XVI. PXSVATIIE XVIII. XIX. XX. XXI. XXII. XXIII. XXIV.

XXV. XXVI. XXVII. XXVIII.

CAP. II deis Stephano protomartyre CAP. III de epiphania domini, I et de innocentibus de epiphania domini, 1I

de epiphania domini, 111 de epiphania domini, 1v] CAP. IV de quadragesima CAP. V de symbolo, 1 de symbolo, r1 CAP. VI de s. Blandina Lugdunensi CAP. VII de pascha, 1 de pascha, 11 de pascha, 111 de pascha, 1v de pascha, v de de de de de de

pascha, pascha, pascha, pascha, pascha, pascha,

vr vir viii 1x x xt

de pascha, xii

CAP. VIII de latrone beato, qui in crucem missus est quando et saluator noster a iudaeis in cruce pependit CAP. IX de litaniis CAP. X de paenitentia Niniuitarum CAP. XI de ascensione domini, I de ascensione domini, r1

—M hj

Un Q AS UC eS er [es]

HM Mo H HH

lH H

050 iO Oo N— c — 0 —— l9 Ho

hw] HH uut, CR ER E Wem. ei PUE

—b] o —

(24) (25)

(26) (27)

CONSPECTVS HOMIL. ET SERM. CAP. XII XXIX. XXX. SNO, XXXII.

XXXIII. XXXIV. XXXV.

de pentecosten

CAP. XIII de s. Iohanne Baptista, 1 de s. Iohanne Baptista, 11 CAP. XIV de Machabaeis CAP. XV in natale apostolorum Petri et Pauli CAP. XVI de trinitate CAP. XVII de s. Maximo episcopo et abbate CAP. XVIII

XXXVI. XXXVII. XXXVIII. XXXIX. XL. XLI. XLIT. XLIII. XLIV. XLV.

XLVI.

XLVII. XLVIII. XLIX.

ad ad ad ad ad ad ad ad ad ad

monachos, monachos, monachos, monachos, monachos, monachos, monachos, monachos, monachos, monachos,

1 r1 rm 1v v vr vit vri IX x

CAP. XIX de uidua « quae duo aera in gazophylacium misit » exspectante domino CAPAS in natale ecclesiae, I in natale ecclesiae, 11 in dedicatione ecclesiae, 111

CAP. XXI

jy

(iuxta. sacrae ordinem lectionis) de eo quod de domino dicitur : «arundinem quassatam non confringet »

LI. LII.

LIII.

LIV.

CAP. XXII sermo in depositione sacerdotis dicendus CAP. XXIII sermo de eo quod ait : «ubi duo uel tres fuerint congregati in nomine meo, ibi sum et ego in medio eorum » CAP. XXIV exhortatio et castigatio ad plebem (in qua multa de obtrectatione dicuntur) CAP. XXV de eo quod ait: «ecce quam bonum etquam iucundum habitare fratres in unum»

QC Co00-1 C9 Qo ———Á —

um um TRU I xo O 4C

fe M KS[S [9v]

T 4UA E.ESL mE

G Kop

atte,

CONSPECTVS HOMIL. ET SERM.

XL

LV. LVI. LVII.

CAP. XXVI de ss. martyribus Ephypodio et Alexandro CAP. XXVII de natale s. Genesii CAP. XXVIII (sermo s. Faustini)

de s. Romano martyre CAP. XXIX (ad paenitentes) JENAHMLEE de paenitentia CAP. XXX de eo quod idola coli non debent, LIX. et de resurrectione CAP. XXXI sermo exhortatorius contra diuersa uitia LX. CAP. XXXII sermo castigationis (in quo inoboediLXI. entia infructuosae arbori comparatur) CAP. XXXIII sermo exhortatorius LXII. (s. Agustini episcopi) CAP. XXXIV TEXCEETO sermo cum, post alicuius necessitatis moram, ad urbem suam sacerdos aduenerit

LXIV.

LXV. LXVI.

LXVII. LXVIII. LXIX. LXX. LXXI. LXXII. LXXIII. LXXIV. LXXV.

LXXVI.

CAP. XXXV sermo de eo quod ait in euangelio: «quoniam oportet orare et numquam deficere » CAP. XXXVI sermo dicendus in ordinatione sacerdotis sermo de eo quod ait : «cani sunt sensus hominum » CAP. XXXVII principia sermonum, I principia sermonum, 1I CAP. XXXVIII initia sermonum, initia sermonum, initia sermonum,

I II 111

CAP. XXXIX in depositione s. Honorati episcopi CAP. XL sermo castigationis CAP. XLI sermo exhortatorius CAP. XLII sermo de correptionibus CAP. XLIII de symbolo (fragmenta A-9)

CONSPECTVS HOMIL. ET SERM.

XLI

SERMONES EXTRAVAGANTES edatio haec

Claus

I.

(sermo Fausti episcopi) de reuelatione corporis b. Stephani

974

2.

(tractatus s. Faustini) de symbolo

977

3.

(sermo s. Augustini)

IOI74

in dedicatione ecclesiae

4.

5.

(sermo b. Faustini episcopi) de eo quod dicit apostolus : «tristitia, quae secundum deum est, paenitentiam in salutem stabilem operatur, saeculi autem tristitia mortem operatur » (sermo s. Augustini)

9754

968

de passione domini 6.

(homilia Caesarii) ad monachos

971

7.

(sermo s. Augustini) de uera caritate et inimicorum

8.

(homilia Eusebii Caesariensis) de resurrectione domini

9.

de trinitate

966 (s. 55) dilectione 966 (s. 1 2)

(vnedatus)

* *OK

COLLECTIO olim

editio haec

I 2 3

I Jr III

4 5 6 7 8 9 IO II 72 T3

IV NÉ VI VII VIII IX X XI XII - XIIA XIII

HOMILIARVM olim I4 I5 I5 BIS 16 17 18 19 20 21 22 ; 23 24 25

editio haec XIV XV XVI XVII XVIII XX XXI XXII XXIII XIX XXIV XXV XXVI

CONSPECTVS HOMIL. ET SERM.

XLII

26 27 28

XXVII XXVIII XXIX

29

XXX

30 31 32 33 34 35 36 37 38

XXXI XXXII XXXIII XXXIV XXXV XXXVI XXXVII XXXVIII XXXIX

39

XL

40 41 42 43 44

XLI XLII XLIII XLIV XLV

45

L

46 47 48a4b

LII LIII |LXXI, LXXVIDb

49

LV

50

LVI

SERMONES

Clauis 966 (s. 12) 966 (s. 55)

editio haec

5I 52 53 54 55 56 57 58

59 60 6r 62

63 64 65 66

67 68

69 70 7jt 72 73 74 75

EXTRAVAGANTES Clawis

968

8 7 5

971

6

974

I

LVII LVIII LIX LX LXI XLVI XLVII XLVIII XLIX LI LXII LXIII LXIV LXXVIa IXV LXVI LXVII LXVIII LXIX LXX LIV LXXII LXXIII LXXIV LXXV

9754 977 IOI74 (zneditus)

editio haec

O0 M9

EDITONES COLLECTIONIS GALLICANAE I. Sub nomine Eusebii Emiseni.

IO HOMILIAE (XXXVI-XLV 'ad monachos) anno I53I: Du Eusebii Episcopi Emiseni, Homiliae decem ad Monachos, ueteris Monastices sanctimonia atque eruditione spectabiles (Coloniae, 1531) (49 (reeditio : Coloniae, 1534 (49). 56 HOMILIAE (r-Xiv ; [MAX. s.Mw 53] ; XVII-XVIII ; XX-XXIII ; XIX; XXIVSXLVG DLI-LHI; LXXI [* LXXVID] ; LV-LXI ; XLVI)

anno I547 :

Gioy

— D. Eusebii Emiseni episcopi Homilic ad populum eloquentissime ó religiosissime, recens in lucem emisse ber Ioannem GAIGNEIVM Parisinum theologum ecclesie 6 Academic Parisiensts Cancellarium (Lutetiae Parisiorum, 1547), f. 1-143, e codice P" adhuc integro (^? (reeditiones : Parisiis, 1548 (49) ; Louanii, I555 ; 1556 ; 1558 (9; 1560; Parisiis, 1575 (99; 1589 ; e.a.).

(45) C£. OuniN, Cozzzzent., 1, p. 392 ; ENGELBRECHT, D/ud., p. 48, not. ; MonRIN, Coll. Gall., p. 92 ; LERov, Coll. Gall., I, p. 1o. (46) D. Dionysii Cartusiani Opuscula alquot quae spirituali uitae et perfectioni tam uebementer conducunt quam. uniuersae etiam inseruiunt Ecclesiae (Coloniae, 1534), xx, f. 291-309. — Cf. Lznox, Co//. Gall., I, p. 11. (47) Cf. ExcELBRECHT, D74d., p. 49-55. (48) Cf. BuvrAERT E.M., L/héritage littéraire d? Eusdbe d'Ése (Louvain, 1949), p- 30, not. 88.

(49) C£. IrriG Thomas, De bibliothecis et catenis Patrum (1707), p. rvzm. (so) D. Eusebii Emzisseni episcopi [reuera Brumonis Segniensis] uidelicet bomüliae in Euangelia ... Praeterea bomiliae de praecipuis anni festiuitatibus. Postremo bomiliae [56 scilicet Ezsebzi Ezuiseni] ad populum eloquentissimae et religiosissimae recens in Incem emissae ... ed. Iohannes nE GaArcNY (Parisiis, 1575). — Cf. LeRov, Co//. Gall., 1, p. 19-21 ; VAN BUCHEM, D's.- Enseb., p. 25-26.

XLIV

EDITIONES

2. Sub nomine Eucherii Lugdunensis. I8 HOMILIAE (XLVII-XLIX ; LI ; LXIILXIV; LXXVId C EXV-LX;

LIV ; LXXII-LXXIV) anno 1602 : Lievens

Ioannes LiviuEIVS, B. Theodori Studitae, abbatis et confessoris, sermones ...' Accesserunt homiliae S. Eucherii, falso hactenus Eusebio Emisseno attributae (Antuerpiae, 1602), p. 372425 : B. Eucherii Homiliae nunquam antehac editae, e codice F! ut uidetur (reeditio : in Magn.B, II, Parisiis, 1624, col. 767 sqq.; Parisiis, 1644, col. 765-788 ; Parisiis, 1654, col. 765788) (50,

3. Sub nomine Eusebii Gallicanz.

74 HOMILIAE (56 hom. Ga?gny -4- 18 hom. Lievens) anno I618 : Schott

MBvP 6

Eusebii episcoi Gallicant homaliae ad bopulum et Monachos eloquentissimae et religiosissimae. In lucem primum emassae per loannem Gaignevum Parisimum Theologum, Ecclesiae et Academiae Parisiensis Cancellarium. Ab And. ScnorTO S.I. recensitae et locupletatae Sermonibus, yn Magn.D, V, 1, p. 544-606, ex editionibus Ga2gny et Lievens, necnon et e codice F! denuo collato ut uidetur (reeditiones : Coloniae, 1624 ; Parisiis, 1644 ; 1654 62 ; Lugduni, 1677 — in MBvP, VI, col. 6187-686» —).

(51) C£. Lenox, Co//. Gall., 1, p. 27. (52) Cf. LERov, Co//. Gall, I, p. 21 ; vam BUCHEM, Ps.-Ezseb., p. 26.

BIBLIOGRAPHIA SELECTA BaAnpY G., La jrédication de Saint Césaire d' Arles, in Revue

d' Histoire de U' Eglise de France, xx1X (1943), p. 219. BERGMANN Wilh., Studien zu einer kritischen Sichtung der südgallischen Predigtliteratur des fünften und. sechsten. Jahrhunderts, Y (Leipzig, 1898). CAVALLIN

Samuel,

Saint Genés le notaire, in Evanos,

(1945), p. 150-175.

xiin

ENcELBRECHT August G., Síudien dber die Schriften des Bischofes von Red, Faustus. Ein Beitrag zur spállaLeimischen. Literaturgeschichte (Wien, 1889). GLoRIE Fr., La culture lérinienne (Notes de lecture), in SE, XIX (Steenbrugge, 1969), p. 71-76.

GRirFFE Élie, Les sermons de Fauste de Ridez. La « Collectio Gallicana » du Pseudo-Eusóbe,

in. Bulletin de Littérature

Ecclésiastique, Lx1 (Toulouse, 1960).

GUILLAUMIN M.L., Ewusébe le Gaulois, in Dictionnaire de Spiritualité, 1v (Paris, 1960), col. 1695-1698. LrEMING B., The False Decretals, Faustus of Riez amd the Pseudo-Eusebius, in Studia patristica, un [Texte und

Untersuchungen zur Geschichte der alichristlichen Literatur, 64], p. 122-140. Lrnov Jean, L'Gzwvre oratoire de s. Fauste de Raez. La Collection Gallicane dite d'Eusóbe d' Émése. ... Thése présentée devant la Faculté de théologie catholique, I (dactylogr. Strasbourg, 1954).

Lrenov J. - GroniE Fr., « Eusébe d' Alexandrie » source d' « Eusébe de Gaule », in SE, x1x (Steenbrugge, 1969), p. 33-70. MoniIN Germain, La collection gallicane dite d'Eusébe d' Émése, et les roblémes qui s'y vattachent, in. ZntW, 1 (1935), p. 92-115. OuniN Casimir, Commentarius de Scriptoribus Ecclesiae antiquis, I (Francofurti, 1722), col. 389-426. SouTER A., Observations on the Pseudo-Eusebian Collection of Gallican Sermons, in The Journal of Theological Studies, XLI (Oxford, 1940), p. 47-57.

ViARD P., Fawste de Rez, in Dictionnaire de Sporitualité, v (Paris, 1964), col. 113-118.

RATIO LEGENDI SIGLA AM ex. AM fi. AM inc. AM sa.

— — — —

AU. ps.

— AvcvsrINVS, Enarrationes! 4n psalmos.

AU AU

AMBROSIVS, Awn2nosIVS, AwnRosivs, AMmBnosivs,

BIBLIOGRAPHICA

Hexamevon. De fide. De incarnatione. De sacramentis.

s. |— AVGVSTINVS, Sermones. tri — AvcvsrINVS, De trinitate.

BERGMANN, Stud. — BERGMANN Wilh., Studien zw einer kyitischen Sach-

tung dev südgallischem Pvredigtliteratur des fünften wnd sechsten Jahrhunderts, Y — Studien zur Geschichte dev Theologie und. dev Kirche, 1, 4 — (Leipzig, 1898). BHM — LaMwBERT Bernard, Bibliotheca Hieronymiana Manuscripta. La tradition manuscrite des awvres de saint [érome — Instrumenta patvistica, 1v —, I-IV (Steenbrugis, 1969 sqq.). BvP — DE LA BrcNE Margarinus, Bibliotheca ueterum Patrum et antiquorum Scriptorum ecclesiasticorum latine, I-VIII (Parisiis, 15751578); Appendix (siue tomus IX) (Parisiis, 1579). CAE

s. —

[CAE]

—

CAESARIVS

ARELATENSIS,

Sermones.

*CAESARIVS ARELATENSIS', Sermones.

Catal. Bodl. — Catalogi codicum manuscriptorum. anae,

I-XIV

(Oxonii,

1845-1918).

Bibliothecae Bodlei-

V, r-v : Codices Ricardi

Raw-

linson (ed. MAcRAY, 1862-1900). Catal. Dépavt. (1in-49) — Catalogue général des mamuscrits des. Babliothóques publiques des Dépavtements, série in-49, I sqq. (Paris,

1849 sqq.). Catal. Départ. (in-89) — Catalogue général des manuscrits des Bibliothéques publiques de France. Départements, série in-89, I sqq. (Paris, 1886 sqq.). Catal. Monac. — Catalogus codicum manuscriptorum. Bibliothecae Regiae Monacensis, I sqq. (Monachii, 1858-1879). CAVALLIN, Genós — CAVALLIN Samuel, Saint Genós le notaive — Evanos,

XLII (1945) —, p. 150-175. CAVALLIN,

Vitae

—

CAvALLIN

Samuel,

Vitae ss. Homovati

et Halavii

(Lund, 1952). CC — Corpus Christianorum. Sevies latina, Y sqq. (Turnholti, 1953 Sqq.). CCcm — Corpus Christianorum. Continuatio mediaeualis, Y sqq. (Turnholti, 1966 sqq.). i CHAVASSE, Sermonn. — CHAVASSE A., Le Sevmonnaàve des Saints-PhiWbpe-et- Jacques et le Sermonnaire de Saint-Pierre — Ephemerides liturgicae, LXiX — (Roma, 1955), p. 17-24. Clauis — DEKKERS Eligius - GAAR Aemilius, Clauis Patrun Latinorum — Sacris Erudiri, y — (Steenbrugge, 1961?).

RATIO LEGENDI

XLVII

Coxz, Catal. — CoxE Henricus O., Catalogus codicum manuscriptorum qui in collegiis aulisque Oxoniensibus hodie assevuamtuv, I-II (Oxonii, 1852). CSEL — Corpus Scriptorum Ecclesiasticorum Latinorum, I sqq. (Vindobonae, 1866 sqq.). CY ep. — CvPRIANVS, Epistulae. DEF — DEFENSOR, Liber Scintillavum. Drxkkzmns, Clawis u. Clauis.

DrrrsrE, Clusy — DrrIsLtE Léopold, Iwwentaire des mamuscrits de la Bibliothéque Nationale. Fonds de Cluny (Paris, 1884). DrrisrE, Libri — DxrrsrE Léopold, Catalogue des manuscrits des fonds Libri et Barros

DELISLE, N.-D.

—

(Paris, 1888).

DrxrrzsrE Léopold, Imventaive des manuscrits latins

de Notre-Dame et de divers petits fonds conservés sous les n? 1671918603 du fonds latin — Bibliothàque de l' École des Chavtes, XXXI — (Paris, 1870), p. 463-565. DELisLE,

S.-G.-d.-P.

—

DxrisrE

Léopold,

Imventaire

des manuscrits

de Saint-Germain-des-Prés, n? 11504-14231 — Bibliothéque de l'École des Chavies, XXVI (Paris, 1864-1865), p. 185-214; XXVIII (Paris, 1866-1867), p. 343-376.528-556; XXIX (Paris, 1868), p. 220-260 —. Dzuis,

Codd.

—

DtENis Michael, Cod?ces manuscripti theologici Biblio-

thecae palatinae guarum,

Vindobonensis

latimi aliarumque

Y, 1-111 ; IL, 1-111 (Vindobonae,

Occidentis lin-

1793-1802).

DENZINGER-SCHONMETZER, (Enchiridion) — DzENZzINGER Henricus — ScHONMETZER Adolfus, Enchiridion Symbolorum, Defimitionum. et Declarationwm de vebus fidei et morum (Friburgi Brisgouiae, 196724). DE VoGUÉ, Colomb. — pE VocUÉ Adalbert, Sur wne série d'emprunts de saint Colomban à Fauste de Riez — Studia Monastica, x —

(Montserrat, 1968). ENGELBRECHT,

Pawsí.

—

ENcGELBRECHT

August

G., Fausti

Reiensis

praeter sermones pseudo-eusebianos Opeva. Accedunt Ruricii Epistulae — CSEL, xxi — (Vindobonae, 1891). ENGELBRECHT,

Síud.

—

ENcELBRECHT

August

G., Studien dberv die

Schriften des Bischofes vom Rei, Faustus. Eim Beirag zur spátlateinischen Litevaturgeschichte (Wien, 1889). Evanos — Evanos. Acta Philologica Suecana, 1 sqq. (Vpsaliae, r9or Sqq.). EUS-A EUS-G

instr. — h. —

EUS-G s.e. LEUS-V] tri.

EvsEBIVS EvsEBIVS

/ALEXANDRINVS', Imsiructiones. (*GALLICANVS', Homaliae.

— EvsEBIVS (GALLICANVS', Sermones extrauagantes. — *EvsEBIVS VERCELLENSIS', De trinitate.

FAIDER, Caíal. — FArDER Paul et Mme FarpER-FEvTMANS,

Catalogue

des manuscrits de la Bibliothóque publique de la. Valle de Mons — Recueil des travaux publiés par la Faculté de philosophie et de lettres de Gand, Lxv —

(Gent-Paris, 1931).

XLVIII

RATIO LEGENDI

FAU-R ep. — Favsrvs RzrENsiS, Efistulae. FAU-R gr. l Favsrvs RxixNsis, De gratia. FAU-Rs. - Favsrvs RzrENSIS, Sermones. FAU-R sp. ll Favsrvs RErENsiIS, De spiritw sancto.

:

FIC (Florilegium Casinense) — Bibliotheca Casinensis seu Codicum mamuscriptorum qui in tabulario Casinensi asseruantur ... series ... cuva

et studio

monachorum

OSB

abbatiae

Montis

Casini,

I-V

(Monte Cassino, 1873 sqq.). Gaigny — GaiaNEIVS Ioannes, D. Eusebii Emiseni episcopi Homelie ad populum eloquentissime e» religiosissime ... (Lutetiae Pari-

siorum, 1547).

'

GAMBER, Codd. liturg. — GAMBER K., Codices liturgici latini antiquioves, I-II — Sfpicilegii Friburgensis Subsidia, 1 — (FreiburgSchweiz, 1968?). GCS — Die griechischen christlichen Schriftsteller dev ersten dvei Jahrhunderte, y sqq. (Berlin-Leipzig, 1897 sqq.). GENNARO, Din.-Fawst.

—

GENNARO

Saluator,

Dinamii

Vita sancti

Maximi episcopi Reiensis — Fausti Reiensis Sermo de sancto Maximo episcopo et abbate (1966). GLonRiE, Notes — GroniE Fr., La culture lérinienne (Notes de lecture) — SE, XiX — (Steenbrugge, 1969), p. 71-76. GRANDJEAN,

Catal. —

GRANDJEAN

M., Bibliothóque

de l'Université de

Liége. Catalogue des mamwuscrits (Liege, 1875). GnÉGOIRE, Homél. Agimond -— GmÉGcoimE Réginald, L'homéliaive romain d'Agimond — Ephemerides liturgicae, rxxxi1 — (Roma, 1968). GnÉGoIRE,

Homél. invent. —

GnRÉGOIRE Réginald, Les Homéliaives du

Moyen Age. Inventaive et analyse des manuscrits — Rerum Ecclesiarum Documenta. Series maior, vi — (Roma, 1966). GnirrE, Coll. Gall. — GnrrrFE Élie, Les sermons de Fauste de Rez. La « Collectio Gallicana » du Pseudc-Ewsóbe — Bulletin de Littérature

Ecclésiastique, Lx1 —

(Toulouse,

1960), p. 27-38.

HIL-A Gen. — Hiramivs, Sermo de uita s. Genesii. HorpEmn, Handschr. — HorpzR Alfred, Die Handschriften dev Gvoss-

hevzoglich-Badischen

Hof- wnd Landesbibliotheh

VIII (1891-1926). HorpER, Reichem. — HorpER

zw Karlsruhe,

I-

Alfred, Die Reichenawer Hamdschviften

beschrieben und evlaütert, I (Leipzig, 1906). INGUANZZ, Catal. — INGUANEZ M., Codicum Casinensium manuscriptovwm. catalogus, I-III (Monte Cassino, 1915 sqq.). J^wzs, Catal. Gonville — A descriptive Catalogue of the Manuscripts in the Library of Gonville and Caius College, by Montague Rhodes J^Mzs, I-II (Cambridge, 1907-1908) ; Suppl. (Cambridge, 1914).

J^wzs, Catal. Trinity — The Western Manuscripts in the Library of Trimity College Cambridge. A descriptive Catalogue, by Montague Rhodes JAwzs, I-IV (Cambridge, 1900-1904).

RATIO LaPoRTE,

Colomb.

—

LAPORTE

LEGENDI Jean,

attribuées à saint Colomban —

XLIX

Étude d'authenticité des cwvves

Revue Mabillon, xv

—

(Ligugé,

1955). LavuER, Caíal. — LAUER Ph., Bibliothóque Nationale. Catalogue général des manuscrits latins, I sqq. (Paris, 1939 sqq.). Lznov, Coll. Gall. — Lrmov Jean, L'QGZwvve ovatoire de s. Fauste de Riez. La Collection Gallicane dite d'Ewsóbe d'Émóse. ... Thése présentée devant la Faculté de théologie catholique, I-II (dactylogr. Strasbourg, 1954). LrnRov-GromiE, Euseb. — LERov J. (T) — Gronix Fr., « Eusébe d' Alexandvie » source d'« Eusàbe de Gaule » — SE, xix — (Steenbrug-

ge, 1969), p. 33-79. LoEgwz-voN HamRrEL, BPLH niensis,

nach. den

— Bibliotheca Patrum Latinorum Hispa-

Aufzeichnungen

Dr Gustav

LorEwtr's

heraus-

gegeben und bearbeitet von Wilhelm voN HARTEL, I (Wien, 1887). Low, Lektionav — LOw ]J., Ein stadtrómisches Lektionar des viii Jahrhundevrts (Cod. Vat.lat. n. 3855 und 3836) — Rómische Quartalschrift füv christliche Alteriwmskunde wnd. für Kirchengeschichte, XXXVII — (1929). Lows, CLA

— Lowtk E.A., Codices Latini Antiquioves, I sqq. (Oxford,

1934 Sqq.). LXX

— Septuaginta, id est Vetus Testamentum graece iuxta L.XX antevpretes, ed. Alfred Raurrs, I-II (Stuttgart, 1950*).

Magn.B — Magna Bibliotheca ueterum Patrum, 1-XV (Coloniae, 1618- 1622). MAX

s.Mu.

—

MaxiMwvs

TavRINENSIS,

Sermones

(MUTZENBECHER).

MBvP — pE LA BicNE Margarinus, Maxima Bibliotheca wetevum Patrum et antiquorum |scriptorum |ecclesiasticorum, I-X XVII (Lugduni, 1677). Mzror, Catal. — Catalogus codicum manuscriptorum Bibliothecae Regiae, scripsit A. MErLor, I-IV (Parisiis, 1739-1744). MGH — Monwmenta Germaniae Historica, I sqq. (Hannover-Berlin, 1826 sqq.). Misc.Ag. — Miscellanea Agostiniana, I-II (Roma, 1930-1931). MoniN, Caes. (serm.) — MonriN Germain, Sancti Caesari Arelatensis Sermones — CC, crii-civ (1953) —. Moniw, Coll. Gall. — MomiwN Germain, La collection gallicane dite d'Eusàbe d'Émiüése,et les problàmes qui s'y vattachent — ZntW, 34

(1935)— P- 92-115. MonrN, Cvit. — MoniN Germain, Critique des sermons attribués à Fauste de Riez dams la vécente édition de l'Académie de Vienne —

RB, 1x

(1894) —, P- 49-61. MoniN, Princ. — Monmiw Germain, Mes principes et ma méthode pour la future édition de S. Césaire — RB, Xx (1893) —, p. 62-77. NO -— NOVATIANVS. NPB | - Mai Angelo, Noua Patrum Bibliotheca, nowi ex codicibus Vaticamis Sevmones (Romae, 4

Y : S. Augustini 1852). CI

i

RATIO LEGENDI

OunpIN,

Comment.

—

OunriN

Casimir,

Commentarius

de Scriptoribus

Ecclesiae antiquis, Y (Francofurti, 1722), col. 389-426. PG — Patrologia graeca, accurante J.P. MiGNE, r-crxi (Lutetiae Parisiorum,

1857-1886).

PL — Patrologia latina, accurante J.P. MiGNE, r-ccxxi (Lutetiae Parisiorum, 1844-1864). . PLS — Patrologiae latinae supplementum, accurante Adalberto HAMMAN (et L. GuiLLAUMIN), 1 sqq. (Paris, 1958 sqq.). PS-BAS adm. —|— rs.-Basinivs, Admonitio ad filium spiritalem. [PS-EV S-V] tri. — *Ps.-EvsEBIVS VERCELLENSIS', De trinitate.

RB — Revue bénédictine, RzirrERSCHEID,

BPLI

1 sqq. (Mardesous, —

August RzErrFERSCHEID Ross, Verzeichn. — Valentin Rose,

1884 sqq.).

Bibliotheca Patrum Latinorum

(Wien,

Italica, von

1865-1872).

Vevzeichmis dev lateimischen Hamdschriften, von T. XII, xir, Abt. r, 2, 3 der Hanmdschriften-

Verzeichnisse dev kómiglichen Bibliothek zu Berlin, I-XXIV (Berlin, 1893-1914).

Rov£Er

DE

JouRNEL,

Enchiridion

(Ew»chividion]

Patristicum.

Loci

—

RovET

ss. Patrum,

DpE

Joumnwzr

doctorum

M.J.,

scriptorum

ecclesiasticorum (Friburgi Brisgouiae, 1965?). ScuEeNkL, BPLB — Bibliotheca Paivum Latinorum Heinrich ScHENEL, I-XIII (Wien, 1890-1908).

Britannica,

von

ScHERER, Vevzeichn. — Vevzeichnis der Handschriften dev Stiftsbibliothek von Sankt Gallen, herausgegeben von Gustav ScuERzER (Halle,

1875). SE — Sacris Erudiri. Jaarboek voor Godsdienstwetenschappen, 1 sqq. (Steenbrugge, 1948 sqq.). SENEBIER, Caíal. — Catalogue vaisonné des manuscrits comsevués dans la Bibliothéque de la Ville et République de Genóve, par Jean SENEBIER, II : Manuscrits latins. Théologie (Genéve, 1779). SLH

2 —

Scriptores

Latimi

ed. G.S.M. WALKER

Hiberniae,

x1 : Sancti

Columbani

Opeva,

(Dublin, 1957).

SouTER, Observations — SouTER A., Obsevvations om the PseudoEusebian Collection of Gallican Sermons — The Journal of Theolo-

gical Studies, Xi1 — (Oxford, 1940), p. 47-57. SpR — Mai Angelo, Spicilegium Romanum, 1-x (Romae, 1834-1844). Swmm. Catal. — MADAN F. — CRAsTER H.H.E. — DENHOLM-Youwa N., A Summary Catalogue of Western Manuscripts in the Bodleian Library, 1-VII (Oxford, 1895-1953). Tab. codd. — Tabulae codicum manuscriptorum, praeter Graecos et Ovientales,

in. Bibliotheca

palatina

Vindobonensi

Academia Caesarea Vindobonensis (Vindobonae, TE Marc.

TLL TNAÀ

— TERTVLLIANVS,

assevuatorum,

ed.

1864-1912).

Aduersus Mavcionem.

- Thesaurus Linguae Latinae, Y sqq. (Lipsiae, 1900 sqq.). —

MARTENE

Anecdotorum,

Edmundus

— DumAND

Vrsinus,

1-V (Lutetiae Parisiorum,

1717).

Thesaurus

Nouus

RATIO LEGENDI

DT

VAN

BucHEM, Ps.-Ewseb. — vaAwN BucHEM L.A., L'homélie pseudoEwusébienne de Pentecóte (Nijmegen, 1967). VAN DEN GHEVYN, Caíal. — Catalogue des manuscrits de la Bibliothóque voyale de Belgique, par J. vaAN DEN GHEvN, I-XII (Bruxelles, I9OI-I932). VATTASSO-CARUSI, Vaít.lat.

—N ATTASSO M.— CARUSI H., Codices Vaticani

latini [codd. 9852-10300]

(Romae,

r914).

V ATTASSO-CAVALIERI, lV/at.lat. — V ATTASSO M.-— FRANCHI DE' CAVALIERI P., Codices Vaticani latini, Y [codd. 1-678] (Romae, 1902).

Vulg. — Biblha Sacra Vulgatae editionis, cura, et studio Monachorum Abbatiae Pontificiae Sancti Hieronymi in Vrbe O.S.B. (Romae,

1959). WIEGAND,

Homil.

KG.

—

WriEGAND

FEF., Das Homiliavium

Kavls des

Grossen (Leipzig, 1897). WiLMART,

Apostolicae

Vaticanae

codices mamuscripti vecensiti. Codices Reginenses latimi, 1-250 (Città del Vaticano, 1937).

BAV

—

WiILMART

A., Bibliothecae

Y : codáces

ZE t. — ZENO VERONENSIS, Tvacíiatus. ZntW - Zeitschrift hür die meutestamemntliche

Wissenschaft

Kunde dev álteven Kirche, 1 sqq. (Giessen, 1900 sqq.). * Mock

VOCES ABBREVIATAE a. add.

adn (ot). adscr. al.m. alt. app.

a(vt). c(t). ca. cancell. c(ap). celt.

cf. c(at).

anno addidit, -derunt, -tus adnotauit, -tus

adscripsit, -tus alia manu alter apparatus articulus citatus circa cancellauit, -tus

capitulum ceteri confer, conferatur citatus

compil.

codex manuscriptus, (-dices -ti) columna(e) compilauit, -tus

coni. corr. crit.

coniecit correxit criticus

cod (d). col.

wnd

die

RATIO LEGENDI

LII

def.

deficit

del. deperd.

deleuit, -uerunt, -tus

€.Q. ed(d). ep(ist). eras. euanád.

et alibi editio(nes), editor(es) epistula(e)

excerp.

excid. e(x).g(v). exp.

expl. e(xtr).

f(ot).

deperditus

erasit, -sus

euanidus excerpsit, -tus excidit, derunt

exempli gratia expunxit, -ctus explicit, -ciunt extrauagans

fort.

folium, -lia fortasse

gloss.

glossa(e)

h (om).

homilia(e)

homoeotel.

homoeoteleuton

illeg. inc. inj (ev). in m(av)g. inscr. interp. intevpr. iterat.

illegibilis incipit inferior in margine inscripsit, -tio, -tus interpunxit, -ctus

interpretatus (est) iterauit, -tus

laud. lect. lib. l(1n). lt(t). il. l(oc).c(t). loc. non vep(ert).

laudatus lectio liber, -bri

n

9n ( av )g.

manus (in) margine

mut.

mutauit, -tus

^ot.

nota

n(wm).

numerus

linea(e) littera(e) lineae locus citatus

locus non repertus

RATIO LEGENDI onm

ul BEETRE-

omisit, -erunt, -ssus

opus citatus

P(ag).

pagina(e)

pet(at).

petiuit, (-tus)

PP.

paginae primus, prior praemisit, -ssus pseudo-

fx. f$vaem. ps.-

vas. vec(ent). vel(iq)., vell. vep (ert). vepet.

rasura(m) recentior reliqui, -qua repertus repetiuit, -tus

s: sec. sc(sl). s(evm). s(evm.) .e(xtr).

sub, supra secundus scilicet sermo

sq(q). sup(er). suppl. suprascr.

sequens, (-tes) superior suppleuit, -tus suprascripsit, -tus

tert. thes.

tertius thesis

sermo extrauagans

t(om).

tomus

iv.

transtulit, -latus tractatus, -ti

tract.

u.

u(ar). ult. uol.

LIII

uide uarians, -rius ultimus uolumen

SIGNA

rasura unius litterae (2» appavatu critico) transposuit, -situs

—^m1s* —N

his signis inclusa sunt quae delenda uidentur his signis inclusa sunt quae supplenda uidentur his signis inclusa sunt quae pessumdata uidentur.

LIV 44A!

SIGLA CODICVM *ANDECAVENSIS 144 (136). s. X.

44? — ANDECAVENSIS 145 (137). S. X. B! *BrnoLnriwENsIS Theol.fol.269 (Cod.elect.341.I). s. xrr. B? *BrenonmwENsIS Theol.fol.270 (Cod.elect.341.II). s. xir. Be X*BrznoLImNENSIS 50 (Phillipps 1676). s. vrrr-x. Bo ^ BONONIENSIS 106. s. X et XI. Ca —*CANTABRIGIENSIS (Gonv.) 126-64 (1084). s. xtt ex. Cb CANTABRIGIENSIS (Ttrin.) B.3.32 (183). s. xir in. Cb *CnuicaGENsiS (Newb.) F.1 (Phillipps 1326).'s. 1x in. Do | DVACENSIS 201. S. XII. Ep SPINALIENSIS 3 (16). s. xit. F9. *BnvxkLLENsIS 9850-52 (1221). s. Vi1 ex. F! *BRvxELLENSIS 1651-52 (1316). s. 1x in. F? | BnvxmLLENSIS 7461 (3176.II). s. xir. F3 *BnvxELLENSIS II.951 (223) (Phillipps 346). s. xri. F* *BRVXELLENSIS 15093-109 (1140). s. XV. Ge — *GENAVENSIS 24. S. XII.

H9? H

H?

-*Mowaczwsis Clm 14368. s. 1x in. *Mowaczwsis Clm 6344. s. 1x med.

*MowacENsis Clm 4533-4534.1l. s. x-Xr.

H3 *MowaczNsis Clm 14039. s. x1 in. H* *Mowaczwsis Clm 7953. s. xit ex. H5 *Mowaczwsis Clm 22002. S. xit. o ALBIGENSIS 38-bis. s. 1x. Ja | *CATALAVNICVS 73 (81). s. Xr. K9 *CAROLIRVHENSIS Augiensis Perg. XV. s. 1X. K! Li Lo

*CAROLIRVHENSIS Augiensis Perg. XVI. s. xr. *LzoniENsiS (Vniu.) 54 (235.C). s. xv. *LowniwrENSIS (Lamb.) 338.III. s. xir.

M! . CasiwENsIS 109 GG. s. X1 (1022-1055). M? . CasmwENSIS 12 H. s. x1. Ma Mo Mt Na

| MATRITENSIS 457 (A.82). s. xiv in. | MONTENSIS 47/217. S. XII. *MONTEPESSVLANVS 152.II. s. IX ex. *NzaroLrraNvs Vindobonensis lat.2 (già 16 [Rec.85 ]). s. varx.

O9

*Oxouizwsis (Bodl.) Bodl.392 (2223). s. x1 ex.

O! Oz P9

*OxowreNsis (Bodl.) Rawl.A.416. s. xrr. *OxoNiENsis (Mett.) CLX XVII (A.1.5). s. xir. *PanrzsrENsiIS Lat.1771. S. VIII-IX.

P! P?

*PanrsrENSIS Lat.2628. s. x1. *PamrsreNsIS Lat.12299. S. X1 ex. ( ?).

P3 P* P5

*PamrsreNsiS Lat.2811. S. XII in. *PanrsrENSIS Lat.13335. S. XII. *PanrsrENsIS Lat.17415. S. XII.

P9

*PanrsrENsIS Lat.2445A. S. XII ex.

P" *PanrsrENSIS Lat.2169. S. XII-XIII. ps PanisrENsiS Lat.2167. s. XII-XII. p? PanrsrENsIS Lat.2780. S. XII-XIH. QU *PanisrENsIS N.a.l.447. S. 1X. Qi *PanmisrENsis N.a.l.1436. s. xrr. Rz *RowaNwvs (Nat.) V.E.1190 (Phillipps 8400) s. rx in. Rus *RoMaNwvs (Vallic.) Tom. X XV. s. xr-xi1r. $9 — *AvDOMAROPOLITANVS 25-bis. S. IX ex. $1 *AvDOMAROPOLITANVS 97 (57). S. IX. A AVDOMAROPOLITANVS 716. VIII. s. x1Ir in.

A9 A T9

T! U? V? V V? V3 V/e Wi

"*SANGALLENSIS 226. s. vri?, *SANGALLENSIS 194. S. VIII med. *TnECENSIS 154 (Bouhier B.46). s. 1x.

'TRECENSIS 188. s. xir. PanrsrENsIS Lat.3822. S. X. *WVarrcANVS Vat.lat.3835-3856.I. s. vrrr in. *WVarrCANVS Regin.lat.131. s. 1x! (ca. 820-850). VxricANVS Vat.lat.9882. s. 1x-x. VaricANvs Vat.lat.479. s. xv. |VINDOCINENSIS 133. S. XII. *VrENNENSIS Lat.931. s. xr. *Asterisco praenotamus codices quos ipsi contulimus in plagulis lumine depictis.

EVSEBIVS

*"GALLICANVS'

(PSEVDO-EVSEBIVS

COLLECTIO

EMISENVS)

HOMILIARVM

PARS PRIMA

(CAPITVLA*I-XVII) HOMILIAE

I-XXXV

MONITVM Collectionis capz/u/a solus praebet codex P? (sub nomine Leonis papae). In antiquiore uero codice F! eadem vcafi/u/a occurrunt ante singulas homilias.

Ex illis codicibus caepzrz/a infra PEpscenoium codicum apparatu aequiparatis.

lectionibus

in

(CAPITVLA» CaPITVLVM

I.

II.

De natale domini,

homiliae

III.

De sancto Stephano protomartyre, homilia De epiphania domini,

IV. V.

De quadragesima, De symbolo,

VI.

De sancta Blandina,

5

et occisione infantium,

I [1]rr

homilia

I I I

IO

VII. VIII.

De pascha, De latrone beato, qui in (crucem missus est quando et saluator noster a iudaeis in) cruce pependit,

15

IX. X.

Delitaniis, De paenitentia niniuitarum,

XI.

[in litaniis,] De ascensione domini,

Cod. P* capitula ifa praebet (f. [I] 8 — [1v] 8Y) :

rz

XII

I I (1D

Cod. F!, mutilus ab initio, capitula ante singulas homilias ila praebet :

1. De natali dni omelie. 11, nr. De sco stephano martite omt. f dni nir. De epiphania, & occisione inrrr, De quadragesima omt. t. IUL f fantiü. SP v. De simbolo. de scá blandina. 1. vt. De pascha Xii. vir. De latrone beato q i cruce pe-

... Expliciunt oril. x11. de pascha. Incipit omelia de latrone.

[pendit.i ^ Cap. vnm. ... Explicit omelia de latrone beato qui in cruce missus est quando et saluator nostet vni. De letaniis.

i

EN IX. De ascensione dni. X*L* De penitenX. cia niniuitatum (sz) in letaniis. "E

a iudeis in ctuce pependit. Incipit omelia eusebii emiseni in laetaniis. Cap. vim. : Explicit omelia deletaniis. Incipit paenitentia nineuitatum in laetaniis.

Cap. x. .. Explicit de paenitentia ninneuitarum. Incipit omelia prima de ascensione dfi. Cap. x1. ... Explicit omelia de ascensione díáüi.

CAPITVLA, XII-XIX De pentecosten, De sancto Iohanne baptista,

XII. AXIIE UIN XV.

20

In natale apostolorum Petri

(D

et Pauli, De trinitate,

WIE AVIT 25

II

De Machabaeis,

De sancto episcopo Maximo et abbate, Ad monachos,

XVIII. XIX.

De uidua quae duo aera in gazophylacium. misit. (exspectante domino»,

27/28 Marc. 12, *42 ; Luc. 21, *2.

Cod. D?

Cod. F1

Cap. xi. Incipit homelia de

. De pentecosten.

XIII.

pentecosten. ... Explicit omelia de pentecosten. Incip omelia sci iohannis baptistae.

De sco Iohanne baptista.

Cap. xir.

.. Explic

omeliae due de sci iohan-

XIII.

nis baptistae. una de passione et et (5/c) alia de natiuitate sua. Cap. xiu. Incipit omelia de machabeis (de tachabeis exp. bis, et in marg. adser.

De machabeis.

jmo de innocétib' zz. recent.). ... Expl oml de i

XV.

XVI.

XVII

XVII.

xvi.

u

De natal aptotü. Pet. & pali.

De tgiN1tate.

De sco epo maximo. & abe.

Ad monachos.

De uidua que duo ete in gazophilatio misit.

machabeis.

Cap. xv. Incipit omelia in natale aplorü petri. et pauli. ... Expl ornl de nát aplort' petriet pauli. Cap. xvi. De trinitate generalis. ...Explic omelia de trinitate generalis. Incipit omelia de sco epo maximo et abbate omelia Jt Cap. xvi. ... Explicit omelia de sco maximo epo. Incipiunt omeliae ad monachos.

Cap. xvn. ... Finiunt omeliae ad monachos. x. Cap. xvm. Incipit omelia de uidua quae duo aeta in

gazofilatio misit. Expectante dífo. ... Explicit omelia.

CAPITVLA, XX.

30

XX-XXV

5

In (natale et in» dedicatione ecclesiae, Iuxta sacrae ordinem lectionis : (de eo quod de domino dicitur : Arundinem quassatam non confringet, Sermo in depositione sacer-

XXI. 35

XXII.

III

15

dotis dicendus,

XXIII.

Sermo de eo quod ait : Vbi duo uel tres congregati fue-

40

rini in nomine meo, ibi sum

el ego 4n medto eorum, Exhortatio et castigatio ad plebem sermo De eo quod ait : Ecce quam bonwm et. quam iucundum habitave fratres dm wnwm,

XXIV. XXV. 45

34/35 Matth. 12, 20.

38/41 Matth. 18, *20.

In dedicatione

I I

44/46 Ps. 132, 1.

Cod. F!

Cod. P* XX.

I

ecclie.

1i.

Cap. xx.

Incipit omelia in

natale ecclesiae prima. .. Explicit de dedicatione ecclesiae omelia una. XXI.

XXII.

Iuxta sacte otdiné lectionis.

Sermo in depositione sacerdoti dicendus.

B8

ZXII: Sermo quod ait ubi duo uel tres congtegati fuerint in nomine meo ibi sum & ego in medio eorum. XXIII.

XXV.

Exortatio et castigatio ad plebem sermo.

i:

deseo

ft

i

De eo quod ait. Ecce quam bonum & quam

iocundum habitare ffs in unum.

di

Incip iuxta sacrae ordine lectionis. Cap xxr. ... Explicit. Incipit sermo in depositione sacetdotis dicendus. Cap. xxir. ... Explicit sermo dicendus in sacerdotis depositione. Incipit sermo de eo quod ait ubi duo uel tres fuetint congtegati in nomine meo ibi sum et ego in medio eorum. Cap. xxim. am Incipit exortatio et castigatio ad plebem in qua multa e obtrectatione dicuntur. Cap. xxi. ... Explicit exoftatio et castigatio ad plebem. Cap. xxv. De eo quod ait ecce qam bonü et qüa iocundü habitare fratres in unum, vs

6

CAPITVLA, XXVI-XXXII XXVI.

go

XXVII. XXVIII.

Desanctis martyribus Ephypodio et Alexandro,

I

Denatale sancti Genesii, Sermo sancti Faustini.

I

De sancto Romano martyre, XXIX. (De paenitentia,» ad paenitentes,

XXX. 55 XXXI.

XXXII. 6o

84/55 cf. Rom. r, 25.

I

|

I

De eo quod idola coli non debent, et de resurrectione, Cohtra diuersa uitia,

I

(sermo exhortatorius, Sermo et castigatio, in quo inoboedientia infructuosae arbori comparatur,

I

60/61 cf. Matth. 5, 1o ; Iudae 12.

Cod. P?

Cod. F1

XXVI. De scis martiribus ephipodio & alexandto.

1.

Incipit de scis martyribus epypodio et alexandto.

Cap.xxvi. —... Epl oil de scis martytibus ephypodio et alexandto. xxvir. De natalis sci genesii.

ft

Incipit omelia sci genesii. Càp. xxvi. ... Explicit, Cap. xxvm. Incipit sermo

1.

Sci faustini de sco romano mattyte. Explicit omelia.

xxviit. Sermo sci faustini. De

SCO fomano mattire

Ad penitentes. 1.

XXVIII.

Cap. xxx. Incip de eo qd

xxx. De eo qd idola coli f debent. & de resurreccione.

f

XXXT. uetsa uitia.

de (supraser. m.recent,)

Incipit paenitentia ad paenitentis. Cap. xxvn. ... Explicit omelia de penitentia.

Contra

di1

Q) (2) In. zg.infer. suppl. Sermo de inoboedientia m.recent.

idola coli non debent et de resutfectione. ... Explicit hor] de eo quod idola coli non debent. et de resurtectione. Incipit sermo exortatorius contta diuersa uitia. Cap. xxxi. ... Explicit ho«melia contra diuetsa uitia.

Cap. xxxii. Incipit sermo et

CAPITVLA,

XXXIII-XXXVI

XXXIII.

Sermo

XXXIV.

sancti A(g»ustini episcopi, Sermo cum, post alicuius

65

P

exhortatorius

necessitatis moram, urbem suam sacerdos uenerit,

I

ad ad-

XXXV.

Sermo de eo quod ait in euangelio : Quoniam oporle orare ei numquam de-

XXXVI.

Sermo dicendus in ordinatione sacerdotis,

homilia

I

Sermo de eo quod Cami sunt sensus nwm»,

homilia

I

7o

ficere,

75

69/71 Luc

18, *1.

cait : homi-

95/76 Sap 4, *8.

Cod. P

Cod. F!

castigatio in quo oboedienta infructuose arbori conpafatut. ... Explicit feliciter sermo. Incip sermo exortatorius sci faustini epi.

exottacionis sci faustini

Cap. xxxrr.

xxxrt.epi. Sermo cum post alicui" necessitatis morá ad urbem suá sacetdos aduenetit.

de eo quod ait in euanglio. opottet otate & non deficere.

xxxv. Sermo dicendus in ordinatione XXXVI. sacetdotis omet.

de scda ordinatione.

omel. 1.

(2) de scda ordinatione forzasse ex de eo dod — de [eoq.] sed (ordinatione? per azfractionez; ad praecedentezz.

... Explicit

sermo exhotrtatorius. Incipit sermo cü post alicuius necessetis moftá ad

otbem suam sacetdos aduenetit. Cap. xxxum, — .. Explicit sermo. Incipit sermo de eo quod ait in euangelio qii oportet otate et numquam deficete. Cap. xxxv. .. Explicit. Incipit sermo dicendus in ordinatione sacerdotis. Cap. xxxvi. ... Explicit orm] dicenda in ordinatione sacerdotis. Incipit de eo quod. ... Explicit.

8

CAPITVLA, XXXVII. XXXVIII.

XXXIX.

80 XL. XLI. XLII. XLIII.

XXXVII-XLIII

De principiis sermonum,

— homiliae

1

homiliae

III

Initia sermonum,

In depositione sancti Honorati episcopi, Sermo castigationis, Sermo exhortatorius, Sermo de correptionibus, Capitulum de symbolo.

Cod. P" xxxvrn. De ptincipiis sermonü

(D (D CD (D

Cod. F1 omel 1.

— Cap. xxxv.

Incipiunt

ptinciap!a sermonum. xxxvi. Inicia sermonum omel 11 — Incipit initia sermonum. " " Cap. xxxvii. ... Expl. xxxix. In deposicione sci honorati. epi Cap. XxxviII. Incipit in depositione sci honorati dicendum. ... Expl or] in depositione sci honorati epi. XL. Setmo castigationis.

Incipit castigatio.

Cap. XXxL. XLI Sermo

exoftarius (zc).

Cap. xLr. Sermo XLI

de cotreptionibus. xri. Capitulum de symbolo.

... Exfl

castigatio. Incipit sermo exortatorius.

... Explicit

sermo exhottatotius. — [Incipit setmo de correptionibus.

Càp. xLrIt.

ssl

INCIPIT LIBER [DOMNI EVSEBII] [QVI TRANSLATVS EST EX GRAECO IN LATINVM]

MONITVM Inseriptiones : IN NOMINE EX EBREO

IHV XPI INCIPIT IN LATINVM-

LIBER

HAEC

DOMNI

SVPER

EVSEBII

SCRIPTV

QVE

TRANSLATV

PRINCIPII

PRO

VTILITATE

FACIV VT SI SVBITO QVOD SOLET FIERI LAPSVS FVERIT INVENIATVR MINE DNI l/1, IN NOMINE IHV XPI INCIPIT LIBER DOMNI LATV3

E EX

GRECO EBREO

IN

LATINVM

Ge, INCIPIVNT

EST

IN NO-

EVSEBII QVI TRANS-

OMELIAE

EVSEBII

EPI

CESA-

RIENSIS $! ; INCIPIT LIBER EVSEBII EMISENI QVEM TRANSLATVM DE GRECO REPERIMVS P!, INCIPIT LIBER EVSEBII EMISENI QVEM TRANSLATV EX GRECO IN LATINV REPPERIMVS f057 indiculuz, sed Yr LYBRORV LEONIS PP & EORV QVI O EO

INSCRIBVNTVR -VI- an£e indiculum (suprascr. liber eusebii emiseni continens xli omelias et sermones [ue/ capitula ?] xliii zz.recenz.) P".

CAPITVLVM I

HOMILIA

I

: DE NATALE

DOMINI,I

HOMILIA II : DE NATALE DOMINI, II

m

E

m

ü

$

E nU.

TEST. n m

cn B

-

!

-—

/

. ME

t.

h

L

VU

E

—

Ü

e

most n9

"T

F9eTS 34

bar

di

-—

A.

ione:

vy Vows Diu uid AEN ans Mna

WES

'

abm

a^

dirigi

enia $6 we

e

inm Vu

trat MP

à Pi

ti

ers

weist

d tant "hn

-—

I-..

Me

en

idici

€

«44

ecu

E

b

app

LIED

,

"Be

*

DL

dum usd! , —

pe

avus

sir du -—

Mou dm 1X iab

Iansabf)

dh

iul A

sédMM.e TU FX

3

w*us

dinf-inistth

omoi

le

y

E aem

Met

"m

ed e—)rmenub

'dé

be

a) (9

nec.

idee tptem

ies

b mim d doa

a

—

^4 wv SILT w. euhihda (1 M. vins

d

f

| 141wo0 &JETLY. 38 7 LALITRON YE TWIUBS-XOLEYRST 8A CT ALTIMORE-Li

In

S ^

H

D»

"

"m. E.

HOMILIA I (1) HOMILIA

I DE NATALE

DOMINI

MONITVM Codices :

V1 $1.

P* B!

: VATICANO, CrrrÀ pEL, Bibliotheca Apostolica Vaticana, Regin.lat.131, SSEIXÉ SPTYSST : Samwr-Owrzn, Bibliotbque municibale, 97, S. 1x, f£. 127-128.

: Panrzs, Bibliotbóque Nationale, Lat.2628, s. xt, f. 1V-3v. : BenumN, Dewutsehe Sfaatsbibliotbek, 'Theollat.fol.269 (34r.I), s. xir, f. 50-51. : GrwEVvE, Bibliothàque publique ef universitaire, 24, S. XII, f. 42-143. : Panis, Bibliotbéque Nationale, Lat.2169, s. x1r-xii, f. [1v] 3v-[s"] 5v.

Ge P" V?

: VariCANO, CrrrÀ pEL, Bibliotheca JApostolica s. xv, f. 66-67.

Vaticana, Vat.lat.479,

Editiones :

Gaigny

: f. 1-4 : De natiuitate domini Homelia prima.

MBvwP 6 : col. 619P»-620€ : Hom. 1 de Natiuitate Domini. Mai

: [INPB 1 (1852)] p. 323-326 : cxxxvri. Sermo sancti Augustini de Deitate et Incatnatione Christi (e codice V9).

Redintegrationes :

2) lin. 89/90 : sed ... alienum :

Eus.G.XXVmt

: (Eusebii *Gallicani) Homilia xxvi, 5 [lin. 56/57]. b) Jin. 124/126.127/132 : Paruulus ... contulit ; De ... caelum :

Enu;.G.*xXYmt

: (Eusebii *Gallicani") Homilia xxvi, 5 [lin. 61/63.70/74].

j DE NATALE 1. Audiuimus

prophetam

DOMINI, de

I

natiuitate

et

diuinitate

domini saluatoris, sub profunda mysteriorum obscuritate proferentem, et, nouum caelestis solis iubar, uelut de sub nube monstrantem, et dicentem : Paruulus natus est nobis,

5 filius datus est nobis, et. factus est principatus swber humerum ews. Hoc loco propheticus sermo, dei et hominis inuenitur expressisse personam ; utrumque enim fides catholica et credit et praedicat. Nam si 'hominem tantum' dixeris Christum, negas potentiam qua creatus es ; si 'deum tantum' dixeris Christum, 10 negas misericordiam qua sanatus es. 2. Quid ergo est : Paruulus natus est nobis, filius datus est nobis ? Natus est nobis, qui sibi erat. Datus est ergo ex diuwinitate, natus ex wirgine. Natus qui sentiret occasum, datus qui nescirel. exordium ; natus qui ei matre esset iunior, datus a. quo 1; nec paler esset antiquior ; natus qui moreretur, datus ex quo wita nasceretur. Ac sic, qui erat, datus est ; qui non erat, natus

est. Illic dominatur, hic humiliatur. Sibi regnat et mihi malitat. 3. Quod uero audiuimus : Paruulus natus est nobis : barwulus dicitur, quia exinanuuit semetipsum et formam serui non depo1 cf. Aug., Serm. xxxix, 1 [CC 41, 489, 4] GAudiuizzus, fr., ber prophetam dicentem deum). 4/6 Is. 9, *6. 8/10 INaz ... es] cf. Faust., De grat., I, x [CSEL 2r, 8, 8/10] ; Euseb. *Gallic?, Hom. xxvrr, 2 [lin. 24/26]. 8 cf. Euseb. *Gallic.^, Hom. xxiv, 5 [lin. 66/67]. 11/17 cf. Ambtos., De fide, III, viz, 55 [CSEL 78, 128, 10/21]. 11/16.17 aptatum ex : Faust, Epist. vn [CSEL 21, 206, 11/12]; cf. Euseb. Alex., Serm. x [PG 86-1, 3657]. 11/12 Is. 9, *6. 12 Is. 9, 6. 13

Symb. *Gallic.", 5.

13.14.15.16/17.18 Is. 9, 6.

19.19/20 Phil. 2, *7.

Codd. : V1Ge-$1B1Jp1p*/y/2 Inscr.(DoMNi EVSEBII)Znser. 072. V *,(DOMNI EVSEBII) SERMO PRIMVS-DE NATIVITATE DOMINI Ge,(EVSEBII EP] CESARIENSIS) DE NATALE DNI:I Ó$!, ITEM* DE-NATALI-* DOMINI: SERMO- EVSEBII. CESARIENSIS: EPISCOPI D! ; (EVSEBII EMISENI) OMELIA DE NATIVITATE DOMINI: I P!, (EVSEBII EMISENI) Z/istr. 072. Dit sed DE NATALI DNI (OMELIE1r-) zn indiculo (supra, p. 3) P" ; SERMO SANCTI AVGVSTINI DE DEITATE ET INCARNATIONE CHRISTI l/? (Mari).

1i Audiuimus] «47. spititum sanctum PP" (cf. JAcz. 26, 2j) prophetam] praem. pet V1-$Y/PYP" (cf. JAug., Serm. xxxix, Lc); add. dicentem V/1-$1B* (cf. zAug., Serm. xxxix, Lc.) 1/2 domini et diuinitate — Ge 1 et] s. V? ; oz. pz diuinitate] s./. V/* ; exp. P" 2 profundo V1 3 profürentem P" 4 sub] sua P* et dicentem] oz. V? 5 principatus] 447. eius V? 6 eius] add. et sed eras. $* dei] praezz. et V? inuenitur] uidetur /* S Christi V? 9 esx (t eras.) P" Christi /? 10 sanatus] renatus T/? 11 est!] oz. B! 12 ergo] oz. P! 14 a] oz. W/W?3, del. z.recent. (Gaignei ?) P* qux (a eras.)

P' 16renasceretur V ?(Faust.,Le.) ^ datus...erat?]om. V? ^ 17sibi... mihi] ibi ... hic V3 .. 18 Paruulus' .. nobis] oz. V? 19 dicitur] datur Gagny (codicis lectione dt zaale interpretata)

16 20

25

30

35

HOMILIA

sita sed abscondita maiestate suscepit, ut et sustineri humanis oculis posset et seruum domini claritate uestiret. Hic est ille $arwulus quem etiam sermo euangelii grano sinapis comparauit : Simile est, inquit, regnum caelorum grano sinapis. Sicut enim granum sinapis paruam praefert in exteriore specie quantitatem sed magnam dum conteritur profert de sui contritione uirtutem et quod plus est magis intra se uim suam possidet : ita et dominus noster Iesus Christus exiguus putatur esse dum ex homine procreatur, sed dum deo totus impletur, dum per uitae huius labores tribulationum afflictione conteritur, fortior inuenitur. Viuendo eruditionem protulit, moriendo patientiam,

potentiam resurgendo ; et per infirmitatem susceptae carnis a foris quasi minimus et despectus apparuit, sed uigorem diuinitatis immensae intus abscondit. Ideo ergo dixit : Sémile est regnum caelorum grano sinapis, quod acceptum homo misit 4n agrum swwm, et creuit et factum est im arborem magnam. Ager hic mundus est, in quem Christus adueniens per susceptam fragilitatem humano generi administrauit salutem. Granwm sinapis est propter contritionem mortis; abor est propter fructum immortalitatis.

4o

I, 3

Caro ila quasi flos cecidit, sed poma

uitae

de radice diuinitatis exhibuit. Videamus quando illum paruulum

describat

apostolus

: Hwmiliawit,

inquit, semetipsum,

factus oboediens usque ad mortem ; uideamus quando magnum sublimemque commemoret : Propter quod, inquit, exaltawit 45

illum deus, et dedit ill nomen quod est super omne nomen. Itaque minimwm sinapis granum est dum in terram cadit, arbor magna est dum resurgit. Seminatur dum in agro mentis absconditur, 20/21 cf. Euseb. Alex., Serm. rrr [PG 86-1, 329^] ; Euseb. *Gallic., Hom. xrx, 5 [lin. 92/95]. 22 Is. 9, 6. Luc. 13, 19 ; Matth. 13, 31 ; cf. Marc. 4, 31. 23 Luc. 13, 19 ; Matth. 15, 51. 33/35 Luc. 13, *19 ; Matth. 15, *31.*32. 85/36 Matth. 15, *358. 35 bi] cf. Anon., De dub. nom., xo [CC 1334, 756, 20]. 39.38 Luc. 13, 19 ; Matth. 13, 51 ; Matc. 4, 31. 39 Is. 40, *6-7.*8. 40/41 cf. Is: 10:6: 41/42 Phil. 2, 8. 43/44. Phil. 2, *9. 46 Luc. 15, *19 ; Matth. 1355225 Marc. LATEST V1Ge-$1BiP1prJy73 20 et] s.7. P* ; oz;. V? sustineri] ozz. P", sustineret 1/3 humana V3 21 oculis] 247. uideti s.Z. a/.zz. P" ; oz. V3 possit 5! ; oz;z. /3 domini] deum 1/3 nescitet 1/3 ille] ozz. Ge/P" 22 sinapis] oz. V? 23 regnum caelorum inquit (inquit s./. z/.zz. P") -— Pip" gtano] s./. al.zz. P* 24 exteriori BI/P1p7/p7$ 26 possedit V/1 29 et] oz. B! (cf. infra, lin. 76) uidebatur (uide- zn ras. aL.z7.) V1, putabatur .$1B: 28 dum!] cum P!P" deo] oz. V3 totum 73 29 laboris I/1-$1 30 erudionem .$1 praetulit 1/3 31/ 82 afforis P" 335 et creuit] ozz. V? factà V/1 36 in quem] cui V? 3 humano generi (o ex i; s eras. al.z7.) V* ; humani generis P1P7/1/s 38 est?] om. Ge 40 Videamus] eZ7. ergo ftattes karissimi T/? quando] quomodo IDUpZ 42 quando] quomodo P!P'"; quam V3 magnum] a4ZZ. illum 3 43 commemotet] commendet 1/? 44. illi] s.7. .$ omne] 5.7. P" 45 tetra V-$1pi 46 resurget I/1Ge/P!P*

HOMILIA I, 3-4

T7

dum in spe creditur, dum quasi sub cespitis gleba ita sub littera sacrae legis operitur ; in arborem $0

55

ek brachium, 6o

stupendus attollitur,

dum per omnes gentes ac fecunda sanctorum pectora dilatatur, dum deus in homine per miracula et signa cognoscitur, dum quasi in opera uirtutesque diffunditur, dum de conualle saeculi in caeli uerticem sublimatur. 4. Quod autem propheta commemorat : Ef factus est frincipatus swber humerum eius, manifestum hominem demonstrat humerus, latentem deum loquitur $rincipatus. Sed quia non ab omnibus creditus neque ab omnibus est receptus, ideo alio loco propheta conqueritur dicens : Quis credidit auditui nostro, dei cui veuelatum

est ?. Brachium

dei dicitur;

quia wiríus paternae operationis effectus est ; quia, sicut de corpore brachium sine sui separatione porrigitur, sicut per compagines unitatum extenditur et tenetur : ita saluator noster inseparabilis cum. atre substantiae et ad terrena descendit et caelestia non reliquit, et hic adfuit et inde non defuit ; nam,

sicut dicit propheta, a swmmo caelo egressio eius eb occursus 65 eius usque ad summum eius : describitur quidem eundi ac redeundi uelocitas, sed discursum nescit immensitas, quia deus

ubique totus est. Accedere ad nos misericordia potuit, recedere a. se plenitudo non potuit. Qui enim excedit omnia, quo vecedii?. Ac sic unigenitus a patre missus est, non amissus.

$0 cf. Sap. 13, 5 ; Rom. r, 20. B7 Is. 55, 1 ; Rom.

1o, 16.

53/54.55 Is. 9, 6. B8 Is. 55, *1.

55/56 cf. Rom. ro, 16.

BO ACE. 8, 10 T. Cot; 1; 18-

59/63.62/68.69 sicut ... defuit. "Accedere ... potuit. Ac ... amissus] cf. Euseb. *Gallic.", Hom. xxxiv, 4 [lin. 66/69]. 62 Symb. Nicaen., 10 [CC 504, 561, 35]. Symb. Nicaen., 14 [CC 504, 561, 59]. 64/65 Ps. 18, 7. 6? Ambtros., De fide, I, xv1, 106 [CSEL 78, 46, 47/48] ; Hieron., In Ephes., I, r, 9 [PL 26, 4524] ; Aug., De trin., V, r; XIII, xix ; XIV, xv [CC 50-504, 207, 42 ; 415, 5 ; 450, 28] ; Aug., Serm. cxx, 2 [PL 38, 676-677] ; e.a. 68/69 Faust., De spit., I, xui [CSEL 21, 129, 4]. 69 Ioh. r, 14 ; cf. Symb. Nicaen., 6 [CC 504, 56r, 21/22]. Ioh. r, I8; 1 1oh. 45:9.

VAGe-$1Bpipo[ yrs

47 ita] ozz. P" 48 atbote l/1-$1B! 49 ac] ZZ. per V? pectota] ozz. P* B0 signa et miracula — P" Bi quasi] oz. PP" uittutisque 171-5 55 non] neque V? 56 hominibus* pr. e a/z. BV? 56/35? propheta alio loco -V3 B? conquiritur l/1 credit P" 588 dei'] domini I71Ge/P!P"/V/3

58/59 dei? dicitur quia] dicitur quia dei — 17Ge-91/P!P"/V? ^ 59 uirtus] a47. quia P1p*/V3 60 per] s.7. P" 61 compagines unitatem 171-9, compaginis unitatem Ge/P1P"/V$ extenditur] Praez. et V? saluatot] praez. et V? 62 pattis substantia Ge 64sicut] quod V? — dicit] 5. $* — caeli V? — 64/ 65 et ... eius] oz. (ob bozzoeotel.) V1Ge-$1/P1P"/V/$ 65 describit 77? 66 uelocitatem 1/? quia] praez.. et V? 67 miseratio /?

18

HOMILIA I, 4-5

Et ideo dixit propheta : Eructauit cor meum uerbum bonum. Sicut enim ex usu prolatiuum hominis uerbum, ita ad audientem a loquente transfertur ut nihilominus in eo de quo progreditur corde teneatur ; et, sicut sermo quem loqueris et a te exit et tecum est, nouo et stupendo genere et transit et re7 j manet, transfunditur nec elabitur, et quo dirigitur peruenit et unde emittitur non recedit : ita et dominus noster Iesus Christus, qui 2» $rincibio erat uerbum, deus, abud deum, ad nos prodiit, « atre non exiit ; illic adstitit, hic processit. Et qui ad caelos remeans dixit : Ecce ego uobiscum sum omnibus diebus, 8 Oo ad nostra descendens in suis remansit, sicut ad sua regrediens nobiscum remansit, et ad nos ergo uerbum incomprehensibile percucurrit et a patris pectore non recessit. 9. Ait ergo sermo diuinus : Et feperit filium suum $rimogenitwm. Vbi sunt haeretici qui, recenti errore decepti et nouo 8 antiqui serpentis dente percussi, dicere ausi sunt : 'carnem domini saluatoris «wl habuisse de Maria'? Hoc dicunt illi orientales haeretici : w7/;] illum $artücipasse de matre. Hic 79

A

o

pestifer sensus orientales ecclesias occupauit : 'nihil Christum de matris consanguinitate traxisse, sed per uirginis transisse uterum quasi per corpus alienum'. Et quid egit illis nouem mensibus intra ilud materni corporis genitale secretum ? Illic utique de eius ossibus et medullis ratione operante collectus, illic natura stupente compositus, illic per legitima 70 Ps. 44, 2. 71/82 cf. Aug., Serm, xxviH, 5 ; CXIX, 7 ; CLXXXIV, I ; CLXXXVII, 2-5 [PL 38, 184-185 (CC 41, 371, 95 sqq.) : 675 ; 995 ; 1001-1002]. 1? cf. Profess.

atiana et confess. cathol. (ps.-Euseb. Vercell., De trin., XI [VIII], x, 25 [CC 9, 155, 166/167] (n principio ... uerbuzz, deus ..., apud deum).

TOb SET.

?8 Ioh. 16, 28.

*9 Matth. 28, 20. 83/84 Luc. 2, 7 ; Matth. 1, 25. 84 baerefici] hi uidentut Eutychiani" annotat Mai. 85 Apoc. 12, 9; 20, 2. 85/86 Euseb. Vercell., De trin., VI, 16* [CC 9, 89, 320/321] (de Maria uirgine nibil habuisse). 87 orientales baeretici] scil. Valentiniani. 87/90 cf. Euseb. Vetcell., De trin., VI, 17? [CC 9, 9o, 365/367] (sicut aqua per fistulam sic per corpus Mariae transitum fecisse, ut nibil de ea babere) ; ^ug., De haetes., x [CC 46, 295, 13/15]; Filastr. Brix., Diuers. haeres., xxxvin [10], 6 [CC o, 234, 20/21]. 89/90 cf. Euseb. *Gallic., Hom. xxvm, 3 [lin. 56/57]. 93 natura stupente] c£. Euseb. *Gallic.", Hom. xr, 5 [lin. 33] ; Hom. v, 5 [lin. 116] ; Hom. xxv, x [lin. 5/6] ; Hom. xx, 2 [lin. 26] ; Hom. xxr, 2 [lin. 20] ; Hom. xxx, 5 [lin. 43].

V1Ge-$1BUPip*y/s *0 dicit P!P7/y/3 *2 eo de quo] eodem /? 98 et!] oz. P! 74 exiit P" eglrac ps stupenda f! *5 dirigitur] egreditur l/? *6 remittitur V1Ge-$1! 9? uerbum] s. V1 77/48 prodiit] a77. et Ge/ 1/3 48 adstetit /1 j hic] huc P"/V?, hinc P! qui] quia ]/1-$1BY/P1p*/Bs *9 ego] oz. V? 80 in] Praezz. ita V/? mansit 1/? 82 percurrit 1/3 84 recenti] aZ. haeresis V3 . 88 sensus] spiritus 1/? orientales] »./. V1 91 illum? 171, illum .$? maternum /? — 92et]ac V? — 93/94 illic? ... est] in zzg.inf. suppl. z.recent. ID 93 obstupente L/? — legitimam nascentis patientiam 1B!

HOMILIA I, 5-6

19

nascendi spatia de carne carnis incrementa mutuatus est. 95 Quod si nihil attracturus erat de propriae parentis materia : quid opus erat nouem mensium mora? quid opus erat longa hospitii mortalis iniuria ? Si, inquam, nihil de suo erat cor-

poreus matris sinus caelesti puero quotidianis horarum ac dierum profectibus collaturus : ubi primum legitur concep1oo tus : statim consummatus, statim fuit et genitus. Sed non ita est. De prima dicatur paruuli confirmatione : unde ossium compago membrorumque perfectio prodiit, nota solemnis temporis consuetudo. Itaque : cur animam aliunde susceperit, si corpus de matre non habuit ? Ergo sermo diuinus caret ue105 ritate, cum ueritas sit quae eum filiwm hominis protestatur ?

— quo quidem loco debemus aduertere quod, dum non *hominum' sed 'hominis' filius dicitur, ex uno creari parente monstratur.

Legimus

: Ef $eperit, inquit, filium. suum

brimogenitum.

110 Si nihil in eum de se transtulit mater, non eferit proprium,

sed profudit alienum. Sed non ita est. Nam sicut totus deus ex deo, ita totum hominis corpus ex homine : de carne Mariae coagulatus, de eius formatus uisceribus, de eius substantia consummatus ; et sanguinem, quem etiam pro matre obtulit,

115 de sanguine matris accepit. 6. Quod si, inter haec: 'quid fuerit rationis' interroges qua proprietate corporis nostri omnino induere deberet', id causae est : ut per illam, quam in nostra carne peragebat

105.107 Dan. 7, 15 ; Matth. 9, 6 ; 10, 23 ; 16, 27 ; 19, 28 ; 25, 31 ; Matc. 2, 10;

8, 38; 9, 8; Luc. 5, 24; 6, 5; 9, 26; Ioh. 5, 15 ;5, 27 ; 12, 23.34 ;13, 31 ; e.a.

109.110 Luc. 2, 7 ; Matth. 1, 25. 111/112 Symb. Nicaen., 8 [CC 504, 561, 25]. 114/115 sanguine ... accepit] cf. Euseb. *Gallic.', Hom. rr, 4 [lin. 87/89].

V1Ge-$!BY/Pi P"J]V/3

94 carnis] praez. in lL/? ^ mutuatus] mutatus L/? ^ 95 attraturus Ge 96 nouem ... erat?] oz. (ob bomoeofel VGe-S1B'[P!P* ^ 99 primum] primo B! legitur] legitime .$1B! 100 fuisset L/? ^ non] s. .$! 101 De] ?raezz. Nam unde V? ducatur V!/PiP"; educatut V? ^ confirmatio l/1-$1B!/ PiP'; confotmatio V? ^ osisuum $! ; oss'4ü (1 per ras. ex u) P! 102 prodit V1-$1BY/1/3 | nota] nontà 5'!, non tamen B! 103 cur]cum 71-$1B1/P1P? ; om. V? aliunde susceperit] unde suscepit L/? ^ 104 habuit L/? ^ 104/ 105 uetitatem l/! 106/107 hominum] homo T/? 107 filius] s./. P1, oz. P* 109 inquit] eZZ. et V^ 110 eum de se] eodem se V/?, eundem (oz. se) Mai 112 totus I/1, totüs $1 (z/.zz.) 113 coagulatüs 5! (g.zz.) ; coagulatum V? fotü t tü ; (al.zz.) 5! s) ex (t consummatut 114 V? formatum ; (a].z.) 51 s) did (alt. t ex 116/117 qua 116 interrogetur PlP" ; intertogas V7? consummatum ]|/3? 117 omnino] naturam P!Pp" proptietatem B! ; quate proprietatem V7?

20

HOMILIA I, 6-8

de mundi hoste uictoriam, nostram posset consecrare naturam 120 et roboraret fragilem conditionem, dum exercet in fragilitate uirtutem. Ac sic et homo contra diabolum fiducialiter auderet congredi, si et diabolus ab homine cognosceret se posse superari. 7. Sed et quod legimus :Paruwulus natus est nobis :non nobis 125 talus est, si nihil sumpsit ex nobis. Nihil de nostro suscepit ? nihil nobis contulit ! Quod enim induit, hoc liberauit ;quod

deo iunxit, hoc specialiter et redemit. De mostro est quod appendit, de suo est quod donauit. Meum testor esse quod de cognita mihi carne processit, ut meum sit quod triumphauit. 130 Meum,

inquam, testor esse quod cecidit, ut meum

resurrexit. Meum testor meum sit quod ascendit 8. Quae cum iia sini, sub deo, qui et 9» caelo

sit quod

esse quod iacuit intra tumulum, ut in caelum. dirigamus conuersationem nostram et in terra est testis uiuens. Iracun-

155 diam, crudelitatem, inhonestos actus refugiamus ; pectora a

malitia, a luxuria et iniquitate mundemus. Christum dominum concipiamus fide, pariamus confessione, et spe nutriamus; caritate portemus quem etiam corpore gestare praecipimur : Glorificate, inquit, e£ portate dewm 4m corpore uestro. Sed 14o uideamus quomodo haec fieri possint : qui uitia exstinguit in carne, qui Christi uirtutibus habitaculum procurat in corde, Christum oríat in corpore. 124.124/125 Is. o, 6. 127/128 Faust., Epist. vix [CSEL 21, 206, 11/12]. 131 Symb. 'Gallic., 5; 1 Cor. r5, 4. 132 Symb. *Gallic', 6. 133 Cic., In Gatil sDovrop Exo GS DVOSVITDETS LV EXDEE220 ed AO EIU CISCEII II, xvi ; V, viz; IX, x ; XI, m; XII, vr [CC 5o, 126, 76/77 ; 214, 46 ; 294, 57; 229,324:53023 63] *:e:a. 134 Iob 16, *20. 139/141 aptatum ex : Faust., De

spir., II, xia [CSEL 21, 156, 26 — 157, 1].

139.142 1 Cor. 6, 20.

LZ! Go- SIBUPIDp7 pre 119 possit .$ 1B! 121 et] ozz. Ge auditet NE 122 si] sic V? coghnoscetit VGe 123superare $! — 124 quod] qfim* (ex quam) P" — 125 est natus — 1/3 si... sumpsit] nihil cum sit /? — Nihil?] praezz. Si V1 (s.J. a].zz.), BJV3 — 126 nobis] oz. Ge — 12? specialiter hoc. — P'P' ; spiritaliter hoc V? — et] ozz. JU pA V? 138 testor esse] est testor V? — 129 cognata D!P" — 129/130 triumphauit . quod?] oz. V3 131 Meum] aZ. inquam P" 134 sub] prae. quasi V3 teste MUZP TZ uiuentis 1/1; uiuentem T? 134/138 iracundiae T? 135 crudelitatem] a42. et V?

inhonestos] inhonestas 171, inhonestis .$! ; ad. et

cruentos P!p*/T73 actos /1 136 a luxutia et] ac luxuriae 1/3 Christum] praem. Et nos V3 137 suscipiamus P" pariamus .$* ; pattutiamus T/? et] om. V3 138 corpore etiam -— P! 140 hoc P!Pp"/p$ possit [/1-$1/pi Jd.; posset L? — 142 corpore] ad. praestante ipso domino nostro Iesu Christo qui cum patte ct spiritu sancto uiuit et regnat in saecula saeculorum. amen 1/3, Expl. EXPLICIT HVMILIA DE NATIVITATE DNI I V/1, oz;z, Ge, EXPL OMELIA DE NATALE DNI PRIMA .$!, ozz. D! ;EXPLICIT OMELIA PRIMA p, EXPLICIT OMELIA PRIMA DE NATIVITATE DNI P

HOMILIA II (2) HOMILIA II DE NATALE DOMINI

MONITVM Codices :

V?

: VATICANO, CrrràÀ pzr, Bibliotheca Apostolica Vaticana, Regin.lat.131, S. IX, f. 5-8".

$1.

.: Samr-Owrzn, Bibliotbéque municipale, 97, S. 1x, f. 128-129"Y.

P! B^

: Panrs, Bibliothógue Nationale, Lat.2628, s. x1, f. 3v-5v. : BeRnum, Dewfhsche Staatsbibliothbe&, 'lheollat.fol.269 (341.I) s. xir, f. 51-5 1v.

Ge

: GENEVE, Bibliothàque publique et universitaire, 24, S. XIt, f. 143-144.

P"

: Panrs, Bibliotbóque Nationale, Lat.2169, s. xur-xri, f. [5] 5v-[5] 7Editiones :

Gaigny

: f. 4-6Y : Homelia secunda, de eodem.

MB»P 6 : col. 620P-6212 : Homilia r1 de eodem.

PL.$ 3 : col. 550-552 : Setmo 2. De Natiuitate Domini [1].

Excerptiones, compilationes :

Jin. 85:

pudoris signaculo :

pr4ug.9*

—(ps.-Augustini) Sermo ccxxxiv. De fide catholica, rr, 1 [PL 39, 21770] - ps.-Fauz;9"-: (Fausti) De tatione fidei, :

[CSEL 21, 454, 5/4]. Redintegrationes :

a) lin. 25/26 : Omnium ... conditor : Eus.GJV

— : (Eusebii *Gallicani") Homilia rv, x [lin. 2/3]. b) Zn. 33 : Obstupescit ... rerum :

Eus.G.XX* — : (Eusebii *Gallicani') Homilia xx, 2 [lin. 26]. 2a) Jin. 55 : matetni ... tresignato :

Eus.G.XXV

: (Eusebii *Gallicani") Homilia xxr, 4 [lin. 47].

Ens.G.XXt

: (Eusebii *Gallicani") Homilia xxii, 2 [lin. 19/20].

Ens. G.XXVI! : (Eusebii *Gallicani") Homilia xxvir, 4 [lin. 41].

d) Jin. 58/59 : mundi ... intrauit :

Ens.G.XXW

; (Eusebii *Gallicani") Homilia xxi, 4 [lin. 47/48].

Ens.G.XXVU : (Eusebii *Gallicani") Homilia xxvi, 4 [lin. 41/42].

II DE NATALE

DOMINI,

II

1. Bene nostis, fratres carissimi, et mecum fideliter retinetis,

beatum prophetam ante multa saecula de praesenti sollemnitate cecinisse : Haec est dies quam fecit dominus. Ego autem dico : "Haec est dies in qua factus est dominus". Genuit poste; rior antiquum, occiduus sempiternum. Hic, inquam, est in quo factus est dominus seruus, ut persona serui transiret in dominum. Haec itaque dies origini rerum originem dedit in se nasci suum mirata principium ; ortum ergo suum in hac sumpsit luce fons luminis, hodie ex se mundo protulit diem caeli. 10 Sed hunc ipsum diem quem natiuitati suae dominus elegit, intellegere debemus non paruum nobis inter gaudia sua praeferre mysterium. 2. Hodie enim noctis damna, in diei transeunt lucra. Hodie nox

deficientibus

tenebris

minoratur,

et dies additus luce

15 producitur. Id est : ut nascente lucis auctore omni illa quae totum mundum operuerat et texerat, infidelitatis nocte discussa, fides nostra uelut dies luceat, uelut meridies ferueat ;

nosque, appropiante die, fij lucis effecti, abiciamus opera Lenebrarum. et iÀnduamur armas lucis. Sicut. in die honeste am20 bulemus ; ei sint. lucernae in manibus nostris, id est : luceat

gratia in operibus nostris. Superbia, ira, malitia, obtrectatio, inuidia, opera tenebrosa sunt, et lumen mentis obcaecant atque in aeternam pertrahunt mortem ; e contrario, humilitas

1 cf. Caes. Arcl., Serm. 1xv, x [CC 105, 235 (225), 1] (Bene nostis, fratres carissimi, 77:6). cf. ps.-Faust., Serm. 11 [CSEL 21, 227, 12] (e fideliter retinemus). 3 Ps;"I17, *24. 4168]; Euseb.

6 cF Phi1lL 2. 7. 7/8 cf. Euseb. Alex., Serm. xvr, 1 [PG 86-1, *Gallic^, Hom. xx, 1 [lin. z/3]. 16/17 cf. Euseb. 'Gallic.',

Hom. xx, 1 [lin. 5]. 18 cf. Rom. 15, 12. Ioh. 12, 36 ;Eph. 5, 8; 1 Thess. 5552 18/19 Rom. 13, *r2. 19/20 Rom. 123, 15. 20 Luc. 12, *55. 22 CE Ron 125 T2-

Codd. : V1Ge-$1BY/P*P"

Inscr.riNCIPIT SECVNDA l/1,1TE EIVSDE DE EODE SERMO SCDS Ge, INCIPIT SECVNDA $!, rTEM- SERMO- EVSEBII- EPISCOPI. CESARIENSIS- VNDE: SVPRA D! ; 1NCIPIT SECVNDA P!, 1rNCIPIT SCDA P",

3 Hic ... quem (quam P?) V1-$1B1/P1p* 4 Hic V71/P1p* quo P? 5 qua Va-ytBUPtU ag Hic 1-5!BUPIP* 7/8 nasci ... ptincipium] nascentium P!P" 8 ac V, hanc Ge 9 lucem /1Ge mundi V! caeli diem -— $1 10 natiuitatis $1B! 13 dampna noctis — Ge i4luci P!P" . 15auctotem omne py: 1? uelut!] sicut Ge/P" luceat] adZ. et V 19 arma $!/P1P* 20 et] mtsPrpz 23 atque] 227. hominem P*P* humilitas] s.7. P"

24

HOMILIA

II, 2-3

et humilitatis comes patientia, castitas, benignitas, caritas ad

25 lucis opera pertinent, praecedunt et illuminant nos. Omnium ergo saeculorum antecessor et conditor hanc diem sibi, in qua nasceretur, elegit, ut,sicut proficiebat luce, proficeret etiam

dignitate. 3. Sed licet ipsam natiuitatis dominicae nouitatem propius 3o intueri. Ecce itaque absque ullius seminis incremento de intacta ac rudi terra fecundum germen ascendit, et de radice mortali uitae arbor effloruit et salutifera propago nullo plantante processit. Obstupescit natura rerum : V?rgo procreat sobolem, nullum procreandae sobolis experta consortem; et

35 uenienti in uitam homini per unius confertur mysterium munus

duorum

: creator

ex

creatura

sua

nascitur,

et fructus

uteri sui mater innupta miratur, ac femina auctoris sui auctor efficitur ! Quid primum mirer, quidue postremum : quod sine conceptu est collata fecunditas, an quod per partum magis est 4o glorificata uirginitas ? Sed non mirum est, si ita feferid : talis enim erat ille cui nupserat ; ait enim angelus stupenti Mariae : Spiritus sanclus superueniet in te et uirtus altissimi obumbrabit tibi. Ecce praebitura deo nascenti corporis sui habitaculum, prius mente efficitur dei templum ; subsequitur euangelis45 ta dicens : Ef beata quae credidisti. Videamus ergo an simplicem nobis hominem nasci indicat ordo ipse nascendi : filius uirgini ab angelo promittitur, ab spiritu sancto donatur, et quasi were deus credendo concipitur ; non ergo usquequaque miremur, si is, qui fidei semine acquiritur, salua materni pudoris fide 25/26 Orznium ... conditor] cf. Symb. Nicaen., *a (interpretationes rr, xiv^, xx€ [ed. Tu&wzn, Ecclesiae occidentalis monumenta iuris antiquissima. Canonum et conciliorum graecorum interpretationes latinae, I, p. 106, 308, 517]) ; ps.-Ambtos.,

Exhott. ad neoph. de symbolo [ed. HAuw, Bibliothek det Symbole und Glaubensregeln der alten Kirche, p. 56, $ 45]. — Cf. Euseb. *Gallic.', Hom. 1v, 1 (lin. 2/5] — ps.-Faust., Serm. rx [CSEL 21, 255, 17/18]. 30/31.31/32 cf. ps.-Faust., Serm. rx [CSEL 21, 228, 1/2.16]. 33 sqq. cf. Caes. Atel, Serm. cour, 2 [CC ro4, 818 (775), 9 sqq.] ; Euseb. *Gallic.', Hom. xxi, 4 [lin. 42 sqq.]. 33 Obstupescit natura rerum] cf. Euseb. *Gallic/, Hom. rz, 5 [lin. 95] ; Hom. v, 5 [lin. 116] ; Hom. xiv, 1 [lin. 5/6] ;Hom. xx, 2 [lin. 26]; Hom. xxr, 2 [lin. 20]; Hom. xxx, 3 [lin. 43]. 33.40 Luc. 2, *7 ; cf. Is. 7, 14 ;Matth. 1, 23.25 ; Luc. 1, 51. 36 cf. ps.-Faust., Serm. r1 [CSEL 21, 228, 18/19]. 42/60 cf. Hieron., In Hiez., XIII, xriv, 1/5 [CC 75, 646, 1205/1212]. 42/43 Luc. 1, 55. 45 Luc. 1, *45. 46 cf. Maxim. Tautin., Serm. rxi^ extr. dub., 2 [CC 25, 255, 17] (ordo nascendi). 47/48 11 Reg. 8, 27 ; Dan. 2, 47 ; 1 Cot. 14, 25.

V1Ge-51B!/P1p" 24 comis 71 26 ergo] enim P" 29 libet B!/P1p* nouitatem] zz dignitatem zzuf. al.z. P* 30 illius B! 32 mottale V7? (z/27.), mottale .$! 33 ptocreat] peperit B! 39 uteri] uentris P" 41 enim!] ozz. P? 42/43 obumbrauit V1

43 praebetur a Ge-$1B!

ctedidis t« (s e£ Zerz. i eras.) 5 49 his .$!

nascent Ge

46 indicet P!P"

45 credidit I/1-BY/P1P" ;

uirginis .$1

47 ab?] a P! P*

HOMILIA II, 3 $0

inuiolabiliter procreatur. Itaque, ut ad euangelium recurramus, miraculum illud, quod euangelista protulit tempore resurrectionis, digne mihi usurpem etiam tempore natiuitatis, cum Iohanne dicendo : Venit Iesus ianuis clausis et stetit in medio.

5

-

25

Ecce jam

nunc

£awmwis

clausis

processit

in mundo,

materni pudoris signaculo minime resignato ; simulque illud impletur propheticum Hiezechielis oraculum

: Ef foríta erat

clausa, et non est aperia quia dominus transiwit ber eam. Eadem nunc potentia mundi istius ianuam per partum inuiolatae matris intrauit, qua postmodum ad discipulos clausis foribus 6o penetrauit. Quid hic rationem quaerimus ? quid intellectum fatigamus humanum ? generationem eius quis enarrabit ? quid nouitatem stupemus, ubi cernimus maiestatem ? Miramur dominum nostrum absque ullius uiri semine intra uirginea uiscera hominem consummasse, quem scimus caeli terraeque 65 immensitatem ex nilo condidisse. Quis ei ullum initium, quis praebuit incrementum, quando ipsa rerum initia atque ?ncrementa faciebat, quando uere quasi dominus rerum iubebat esse quae non erant ? Quaerimus in conditione uniuersae fabricae quo seminario usus sit : J^se dixit et facta sunt : ipse mandauit et creata sunt ; itaque nullam obsequitur aetas materiam, substantia operis sola fuit potentia conditoris. Secundum hanc ergo potentiam credamus dominum nostrum absque ullo sexus initio ex sola femina uirum creasse, quem scimus inter ipsa initia generis humani ex solo uiro feminam condidisse. Recedat 75 ergo omnis infidelitas.

53/54 loh. 20, 26. 54/59 cf. Ambtos., Epist. ad Siricium, 5.6 [PL 16, 1125 sq.] (INon enim concepturam tantummodo, sed et parituram uirginem dixit. — INonne baec porta María est per quam in bunc mundum redemptor intrauit ?) ; Ambtos., De instit. uitg., virt, 52 [PL 16, 320] (Quae es? baec porta nisi Maria ; ideo clausa, quia uirgo ? Porta igitur Maria, ber quam Christus intrauit in bunc zmundum, quando uirginali fusus est partu, et genitalia uirginitatis claustra non soluit. Mansit intemeratum septum pudoris, et inuiolata integritatis durauere signacula). 54/60 Ecce ... penetrauit] cf. Euseb. *Gallic.", Hom. xxi, 4 [lin. 45/48] ; Hom. xxu, 2 [lin. 14/20] ; Hom. xxvirr, 4 [lin. 34/42]. 54 Ioh. 20, 26. 56/54 Ez. 44, *1. B? Ez. 44, *2. 58/59 cf. Euseb. Gallic." Hom. 1x, 5 [lin. 91/92]. 59/60 cf. Ioh. 20, 19. 61 Is. 53, 8; Act. 8, 35. 62/64. cf. Euseb. *Gallic., Hom. xv,5 [lin. 57/39]. 65 11 Mach. 7, 28. 66/67 15€0ot2135: 56.57: 67/68 cf. Gen. 1, 5 sqq. ; Ps. 148, 5. 69/70 Ps. 148, 5. V4 cf. Gen. 2, 21-22 ; 1 Tim. 2, 13.

V1Ge-51B!/P1P*

50 ut] ozz. P!P* fotibus] ianuis Ge $1 40 nulla P!P"

54 mundum !B!/P!p* 58 potentia] a2Z. ac I/?-51 59 61 eius] s.7. P" 68 Quaeramus P!P" 20/71 substantiàá aetas] ozz. P!, nulla P*

matetia P!P"

26

HOMILIA II, 4-5 4. Agnosce, o uere beata Maria, gloriam tuam ! Illam, in-

quam, gloriam quam tibi uel angelus nuntiauit, uel Iohannes per os Elisabeth matris adhuc de secreto uteri prophetauit : Benedicta itaque tu inter mulieres, et. benedictus fructus uentris 8o£ui. Et unde mühi hoc wt ueniat mater domini met ad me ?. Exsulta,

mater

salutis

humanae!

: ecce

domini nostri

uniuerso mundo per tanta retro saecula promissum prima suscipere mereris aduentum. Habitaculum immensae maiestatis efficeris; spem terra8; rum, decus saeculorum, commune omnium gaudium peculiari munere nouem mensibus sola possides; initiator omnium rerum abs te initiatur, et profundendum pro mundi uita sanguinem de corpore tuo accepit ac de te sumpsit unde etiam pro te soluat — a peccati enim ueteris nexu non est immunis nec 9o ipsa genetrix redemptoris ; solus ille, licet ex debitore nascatur, lege tamen ueteris debiti non tenetur —. Parum tamen tibi cum ceteris commune matribus est : medicum enim dolorum nostrorum sine dolore pariens, sanatorem deprauati saeculi atque corrupti sine ulla pudoris corruptione progenerans—, 9; nec enim decebat ut, qui ad hoc uenerat ut uiolata in integrum restitueret, aliquid de materna integritate uiolaret —. Ecce uno partu tuo uniuersorum nascitur uita saeculorum. Profers in lucem, lucis parentem ; et saluatorem hominum, angelorum patrem, uocare mereris filium tuum. 100 D. Hic est ille etiam ab initio quasi deus szgnis et prodigiis demonstratus, in patriarchis praeostensus, prophetarum uocibus nuntiatus. Hic est ille qui, sub nubilo legis coruscans,

scripturarum omnium claues in se et aperiens et claudens, ac testamenti ueteris umbras

aduentus sui luce discutiens, wer-

105 bum caro factum, uenit in mundum non deposita sed seposita

*1 cf. Luc. 1, 50-55. 77/48 cf. Luc. 1, 41. 79/80 Luc. x, *42. 81 Luc. 1, 5 4587/89 sanguinem ... soluat] cf. Euseb. *Gallic/, Hom. r, 5 [lin. 114/115]. 93/96 cf. ps.-Faust., Serm. r1 [CSEL z1, 228, 6/8] (non enim ... dignitatem). 98 Lim. 4, 510: 100 Act. 2, 22; e.a. 104/105 Ioh. x, 14. 105 Ioh. 5, 19.

V1Ge-$1B1/P1p*

7? uel'] 5/. $!* — nuntiauit] im zzg. suppl. $1! ^ 99 tu itaque — P1

80 mei]

om. VY[p* 81 nostri] mei P" (cf. Jin. 80) 87/88 sanguine T/1 86 possedis AY 88 tuo] Zn zzg. suppl. z.recent. P? unde] quod P' P" 90 debito tenascatur Ge!Plp7 91 tibi tamen -— $! legem. Ge 93 patris .$1B!/P!p* 94 progeneras Pp" 91 nascetur I/1-$1p1 101 pcrostensIs .5! ; praetentus Pip" 102 ille] 222. etiam ... demonstratus (e in. 100/101 iterat.), sed del. P*

HOMILIA II, 5

27

maiestate ; ferfectus deus et uerus homo, wnus Christus ; non

alter ex patre alter ex wirgine, sed. aliter ex patre aliter ex wirgine ; inde diuina, hinc humana substantia, duplex natura,

sed tamen dei et hominis una persona, ita coniunctus deus 110 homini sicut anima corpori. Ita est pro nostra salute misericors humiliata maiestas, ut tamen non adimeret dignatio dignitatem : assumpta est enim humanitas, non absumpta diuinitas ; ad nos quidem per matrem uenit, sed tamen cum

patre regnauit. Et quid mirum ? Lux ipsa, quamlibet infundair5 tur terris, ordine tamen suo nihilominus fulget in caelis. Hic est ille agnus dei qui tollit beccata mundi ; qui ante reges et principes pia pro impiis stetit uictima ; qui et sacerdotem egit semetipsum offerendo et sacrificium moriendo. 106 Symb. *Quicumque', 3o [CC 504, 567, 51; CC 103, 21 (23), r]. Symb. *Quicumque', 32.35 [CC 504, 567, 55/56.62 ; CC 105, 21 (23), 3/4.6] ; cf. 1 Cor. 8, 6. 106/108 Ambros., De incarn. dom. sact., v, 35 [CSEL 79, 241, 18/19]. — 107 ps.Phoebad. Aginn., Profess. fid., 5 — ps.-Euseb. Vercell, De trin., IX [XI], 4 — Auct. incett., Libell. fid., 3 — ps.-Gtreg. Illib., Fides roman., 3 [CC 9, x29, 20; CC 69, 267, 10] ; cf. Symb. Nicaen., 6 [CC 504, 561, 21]. 107/108 ps.-Phoebad. Aginn., Profess. fid., ; — ps.-Euseb. Vercell., De trin., IX [XI], ; — Auct. incert., Libell. fid., 5 — ps.-Gteg. Illib., Fides toman., 5 [CC 9, 120, 49 ; CC 69, 267, 23]. 112/113 cf. Symb. Quicumque", 33 [CC 504, 567, 57/58 ; CC 103, 21 (23), 4/5]; Euseb. Vetcell, De trin., III, 24; VI, 155»? [CC 9, 36, 198 sqq. ; 85, 156 sqq.] ; Aug., De trin., I, vir-vix [CC 50, 46, 45/50 sqq.].

116 Ioh. 1, *29.

W1Ge-$1BY/P1p*

106 deus] 7" zzg. suppl. zzrecent. V1 111 tamen] t& Ge ; tunc P" 112 absumpta] adsumpta 1/!-$!, e absumpta uel adempta im zzg. adser. z.recent. V'* ;

assumpta P!, P" (corr. a].77.) — 115 tühc P" (zz.recent.) B 118 sacrificium] adZ. obtulit zz zzg. zz.recent P".

117 pro impiis] promptus

Expl. EXPLICIT HVMILIA II DE NATIVITATE DNI l/!, oz. Ge, EXPLC OMELIA SECVNDA DE NATIV DNI $1, ozz. B! ; EXPLIC OMEL SCDA DE NATALI DNI Pl, EXPLICIT OMELIA II P",

ES

CAPITVLVM

II

HOMILIA III : DE S. STEPHANO

PROTOMARTYRE

d'avarrwe

N

P

SEU

Co j

DUE

Aw mRWOTOMS

O04 ER"3412 2 A9 £zHI ALIIM SA oet ped

»

Fr

-

HOMILIA III (3) HOMILIA DE SANCTO STEPHANO PROTOMARTYRE

MONITVM Codices :

V? : VATICANO, CrrrÀ DEL, Bibliotheca "Apostolica Vaticana, Regin.lat.31, S. Ix f.8YSEIV:

S1.

: Samxr-Owuzn, Bibliotbéque municibale, 97, S. xx, f. 129Y-130V.

P* Bi

: Panrs, Bibliothóque Nationale, Lat.2628, s. xr, f. sv-7v. : BeRnum, Deutsche Sfaatsbibliotbe&, 'Theol.lat.fol.269 (341.D), s. xar,

Ge

: GzeNEVE, Bibliotbéque publique et universitaire, 24, S. x1x, f. 144-145.

P*

: Pamrs, Bibliothóque Nationale, Lat.2169, s. x1r-xur, f. [s] 7-[6v] 8v.

f. 54-55.

.

Edifiones :

Gaigny : f. 6-8 : Homelia de sancto Stephano protomattyte. MBvP 6 : col. 6219-622^ : Homilia de s. Stephano protomartyre. PLS 3. : col. 553-555 : Sermo 3. De s. Stephano ptotomartyre.

III DE SANCTO STEPHANO

PROTOMARTYRE

1. Satis notum est beatos martyres et amicos dei post emeritam militiae praesentis administrationem, in illud saeculum cum fauore caelesti, cum pompa et triumphali occursu, cum angelica exsultatione susceptos, ubi nunc remuneratoris bene5s dictione satiantur et ineffabilibus gaudiis perfruuntur.

2, Inter haec itaque requiramus : quid necessitatis quidue rationis sit — cum sancti martyres, in illo paradisi lumine constituti, humanis laudibus non indigent —: cur tantis hominum studiis celebrentur, cur tantopere mundo :9 huic eorum reliquiae deo reuelante prodantur. Sine dubio propter multiplices causas. Primum, ad hoc a sollicitis fidelibus excoluntur : ut sedulis

cultoribus suffragentur. Deinde: ut, dum in exemplum deuotionis et fidei posteris 15 proponuntur, nobis semper meritis augeantur ac iam suis uirtutibus clari alienis etiam profectibus amplientur ; ut stupendo dei munere, cum eis stare necesse sit uitae cursum, nihilomi-

nus gloriae adhuc currat augmentum. Deinde: ut antiquus ille religionis inimicus etiam ante 2o iudicium sentiat poenam malitiae suae per quam se sanctorum gloriae intellegit militasse ; ut, quos hic iam perspicit honoratos, illuc non dubitet uindicandos ; ut totus celebret mundus interempti coronam, necesse habeat interemptor propriam lugere uictoriam : sicut etiam nunc circa beatum 2; ac primum martyrem intellegere promptum est. 1 azzicos dei] cf. Iudith 8, 22 ; Ps. 138, 17 ; Iac. 2, 23. Serm. viri [PG 86-1, 357^].

6/10 cf. Euseb. Alex.,

Codd. : V1Ge-$1B!/P1p"

Inscr.iNCIPIT STEFANI MARTIRIS [/1, ITE EIVSDE SERMO IN NATALI SCI STEPH

PrHOMRIS Ge, INCIPIT OMELIA (a4. eusebii- in natl s.) scx srEPHANI PROTO MARTIRIS XPI .$!, (f. ó1 sqq. : IN- NATALI: SANCTI: STEPHANI: PROTHOMARTYRIS: LECTIONES, sequitur Fulsentii Rauspensis Serm. idi [CC 91A, 905-909], dein :) rrEMDE- EODEM- SERMO: (add. bti Zn 2g. zz.recent.) EVSEBII-CESARIENSIS: EPI Dl; INCIPIT OMELIA DE SCO STEPHANO P!, iNCiPIT OMELIA (44d. de s.) SCO srEPHANO QTHOMARTIRE P". 1/2 metitam $1B!

Ge

3 pompa& ttiumphalix (s er2s.) V1-5!, pompe triumphalis

5 ineffabillt P" (zreem?)

nobis] nouis illic $2/P1P" celebrat orm, Pp?

^ 10 huic eorum] sJ. suppl. alo. 5! — 18

P!P"* 15/16 uirtutibus suis — P'P" 21/22 onetatos Ge 22 ; illt«c (z//. 1 per ras. ex u) B! ut] eZ. dum B! ; add. cum P!P* B! 24 nunc] hunc P!, P" (os? citca Zr. zz.recent.) 25 ac primum] promptum] in promptu P!, in promptux (1 7/7. eras.) P*

34

HOMILIA III, 3 3. Iudaei ergo illo adhuc spiritu ebrii quo dudum

:ncla-

mabant : Crucifige, crucifige, in necem sacri testis incumbunt.

Beatus qui, caelestis illius agonis proximo pedisequus interuallo, reliquias excipere furoris illius emeruit quo paulo ante 350 saeuiente mundo saluator occubuit! beatus qui fumantem adhuc domini uictimam sanguinis primus honorauit recenti sacrificio passionis! Ideo dignus apparuit de quo diceret sermo diuinus: Viderunt faciem eius tamquam faciem angel. Itaque quod iudaei in uultum martyris uidere potuerunt faciem 3 vA angeli, non fuit gratia meriti sed poena peccati : nam, dum morientis proditur gloria, persequentis torquetur inuidia. Aduerte, concepta semel iniquitas in quantum captiuos possideat sensus : impietatem suam in illius decorem perspiciunt, et tamen peragere triumphum eius in sua immanitate non de40 sinunt. Aspectu angeli, facies impiorum caeduntur, et lapidantium conscientiae, lapidati lumine repercussae, agnitione sceleris lapidantur. Hoc genere uitare non possunt etiam in oculorum fidem importunissimum criminis sui testem. Videmus itaque humanam mentem tanta praeditam esse ratione : ut nullus 4 A sit etiam in medio facinoris tempore, cui facinus suum liceat ignorare. Viderunt faciem eius. Beatus qui in ipsa colluctatione pugnantis iam praefert speciem resurgentis : splendore angeli, deus sanctificatum circumfudit aspectum ! Qui sic magnificat moriturum : putas quomodo decorauit aeternum ! Viderunt $0 faciem eius. Abundantia cordis transiit in decus corporis, in exterioris gloriam candor interioris exundat, et abscondita pectoris ornamenta speculum frontis irradiant. Habens intra se spiritum sanctum, os prae se gestat angelicum. Nimirum tali eum uultu internus habitator induerat, quali regem in 55 templo indicat templi pulchritudo. 26/29 Marc. 15, *14; Luc. 25, *2r. 83.34/35.46 Act. 6, 15. 48/49 Oui... aeternum] cf. Euseb. *Gallic., Serm. extr. 1, 5 [lin. 73/74]. 49/50 Act. 6, 15. 52/83 cf. Act. 6,5; 7, 55.

V1Ge-$1B1/P1p* 26/21 inclamant V/1 ; clamabant P!P* 28 pedes secus 1/1, pedissecus Ge/P!P" ; pedissequus .$1B! 30 scuitlido S saluatot] edd. nostet Ge 31 dominici IDEpz 32 sactificium, e/ adser. uel recenti sactificio passionis m zzg. zz.recent. V1 34/35 Itaque ... angeli] oz. P" 34 uultu P! 35 non fuit] Praezz. quamquam (qq) e? add. hoc illis zz zzg. zz.recent. P* dum] dudü B! 87/38 possedit Ge 38 decore P!p* 39 tamen] tufic P? in sua] 5.7. $1 40 Angeli aspectu — jg 40/41 lapidantum 1/1/P!p* 41/42 agnitionis ceteis D!DP" 42 lapidanfuruerberantur $1 43 fide B! Videamus Ge 45 cui] quo V/1Ge-$! lic& $1

44 ptofert D" angelico B! 49 quomodo putas - B! decorabit Pp" 51 gloria (gta) P1P" 54 qualis regni 11-5! qualis regio B! ; qualem regni P1P* 55 templi indicat — I/1-$1p1/prp*

HOMILIA III, 4-5

35

4. Et ideo ineffabili repletus exsultatione testatur : Ecce wideo caelos apertos — iuste incunctanter offert sanguinem suum qui prae oculis habet regem suum simul et brauium suum —, et filium hominis stantem a dextris dei ; uides quod exspectan-

6o tis intuitus armat constantiam triumphantis. Digne patentibus caeli portis comparatura caelum bella desudat. Ac sic, dum occupatur et in stupore et amore caelestium, merito ingruentium non turbatur duro imbre saxorum. cce wideo. Tali miraculo angeli faciem decebat honorare. Quid inter ista 65 dicemus? quod apertum martyri caeleste secretum, futuri praemii fuerit testimonium ? Sed deum uidere iam praemium est. Quantum agit in pectoribus seruorum suorum diuinae caritatis ardor ! Quod sperabatur desideriis, oculis demonstratur ; et spes in rem, spiritu adhuc intra carnem militante, perficitur. 7» Necdum

explet famulus ministerium

suum, et iam dominus

aperit regnum suum. 9. Aduertamus in quantum a spiritu sancto possidetur : Positis, inquit, genibus orabat dicens : Domaune, ne statuas eis hoc $eccatum. Audierat dominum pro iudaeis de patibulo sup75 plicantem : Pater, inquit, 2gnosce tliis, quia nesciunt quid. faciunt; non solum per pietatis ac iustitiae studium, per uitae mortisque contemptum, sed etiam per orationis affectum, Christi se probat esse discipulum. Quid agit fidei magnitudo, quae non wincitur malo, sed wincit *n, bono malum ? Dum pro 8o impiis deo plenus exorat, etiam de alieno peccato iustitiam suam cumulat et coronam suam perfecta Christi humilitate multiplicat. Intellegamus : quantum bonum sit dilectionis, quantaeque res illa uirtutis, quae commendare adhuc po56/52.89 Act. 7, 55. 61 Ze//a desudat] cf. Flot. Auit., Contra Eutych. haetes., II [MGH, Auct. proelia). 63 Act. 7, 55. 64 Act. 6, 15. *Gallic^, Hom. xrvr, 5 [lin. 49/50] ; Hom. rxrz, 2:95: 73/*4 Act. 7, *59. 95/16 Luc. 23,

diac., Expos. [1 Cot. x, 8] ; Alcim. antiq., v1-2, p. 26, 24/25] (desudare 66 ia praemium est] cf. Euseb. 6 [lin. rox]. NO CE OACENO S *34. *9 Rom. 12, *21.

VA1Ge-$1BYJP1P* 59 a dextris stantem dei — $/P1P" a] ad V? uide .$! 59/60 expectantes e 60 constancia« (m eras.) V! 61 comparatur P'!P" desudant Ge-B'/ P1P" ; desudàát 5! (mz.recent.) 62 et!] ozz. PP"? et?] aZ. in B* 64. decebat faciem — Ge/P1P* honotati .$1B!/P*p* 66 fuerat .$ 1B! 6? agat P" 68 spetax«tur (2 ///f. eras.) P! 69 spex in tex (bis m eras.) V? spesn (a//. s in m) y te Dipt 70 dominus] düs dis Ge 72 sancto spititu — [/1-B!/P1P* posside*. (bimus eras. u£ widetur) W' (zz.recent.) 43 eis] illis .5! 74 peccatum] praezz. ad V? (cf. infra, lin. 88.95.100), praem. ad s.1. al.g. 5 *? contemptum] conceptum $1 *9 malo] praezz. a P*P* uincit] uincet 1/1, uincitut yd 80 plenius .5!

36

HOMILIA III, 5-6

test meritum sanguinis, pretiumque augere adhuc potest passionis. Notum per ista sit : quia partem opere martyris sus85 cepit, qui odium malis debitum generosi cordis benignitate calcauerit. Domine, ne statuas hoc illis ad peccatum. In media intentione certaminis : sicut futura confusio atque damnatio hos latuit, 90 ita martyrem remuneratio futura non latuit; nam qui pro inimicis sub ipso tempore consummatae persecutionis orauit, beatitudinis suae causa persecutorem dilexit. Nec mirum si eis nescit irasci: per quos sibi uidet aw/am regni caelestis aperiri, per quos se aeternis saeculis intellegit consecrari. Domine, ne 95 statuas eis hoc ad beccatwn. O admirabilem etiam circa ipsos caritatem ! Excusat supplicatione synagogam, passione confirmat et honorat ecclesiam. Memor fratrum, immemor persecutorum ; recordans de qua radice processerit, sic oleastro nouus ramus cupit inseri : ut oleam ueterem nollet abscidi. DoIOO mine,ne statuas eis hoc ad peccatum. Dum pro iudaeis supplicat, spem nostram ac fiduciam nutrit ; nam, dum pro persecutoribus deprecatur, manifeste cultoribus suffragia pollicetur. 6. De ipso beatissimo teste uisionis, fide ueridica relatione testatur : *ut locum reliquiarum mira iucunditas f halantibus 105 rosis

et croco

funderet,

olenti uel florulento

rore gratiae uernalis

in-

1 et tamquam de paradiso spirans aura respersit'.

88 Act. 7, *59. 93 Sedul., Carm. pasch., III, 320-321 [CSEL ro, 88] (au/azz caeles?is regni) ; Fulg. Rusp., Serm. rit, 2 [CC 914, 906, 38] (amlazz caelestis regni). 94/95 ACUTE So: 98/99 cf. Rom. x1, 17-24. 99/100 Act. 7, *59. 104/105.106

cf. Lucian. presb., Epist. de inuent. cotp. s. Steph. protomart. (latine uert. Auit. Brac.) [ed. VaNDERLINDEN, — Rev. des Étud. byzant., rv (1946), p. 190-217], recens. (74) : 1v, 22 [p. 202] (aZ/ulit quattuor calatbos ... : fres pleni erant rosis ..., quartus ... plenus erat croco bene olenti) ; tecens. (B) : vxxx, 45 [p. 215] (e£ Zanta suauitas et fraglantia odoris inde egressa est ... ut putarepus nos in amoenitate paradisi esse positos).

V31Ge-$1B1/p1p? 84 meritum ... potest] ozz. (ob bomoeotel.) Pp sanguinis pretiumque] pretium (-tio B') sanguinisque (que $1B!) —— V/1-$1Bt » gef, p1p* potest] a2Z. agonem B! 84/85 passiones $! ; passione P', passioné D" 85 qui*partü $1! ; qoo partem (3 Ht. eras.) P* et opere 1/1, et opere 51, et operam B! ; et opera Pip" 86

suscipit Plp"*

qui odium] quia diu Ge

88 illis hoc — $1/P!P*

ad] 5.7.

al.zm. (?) 1 ; om. P, in mg. suppl. alm. (?) D? 89 confusio] confessio 171-91 B!/ P" ; -u- zn ras. 2 litterarum P1 90 ita] ozz. P" 92 sui /1-$1 95 ipsius /1$1 » impios PP" 96 Excutiat P" synagoga [71 98 oleastero .$1 98/99 nouos ramos Ge 100 ad] oz. P! 102 manifesta .$1B!/P!p" 103 fidei B! ; fides P! te«xlatione (2 //7/. eras.) P!, teuelatiox« (2 //f. eras.) P* 104 ut] quod (ex ut) P1 reliquiarum] aZZ. eius s./. a/.zz. P1 iocunditax«s (ti eras.) 51 inolantibus V/!, alantibus Ge, inalantibus .$!, in alantibus B! ; anhelantibus PYP" ; Jocus corruptus uidetur 105 flore lento 171-$1pt gratia Ge 105/106 infuderit P! 106 resperserit B!/P! ; tespergeret D"

HOMILIA III, 6

37

Ecce etiam nunc multo latius multumque pretiosius, dum fidei suae praeconia, magnanimitatis tropaea, passionis insignia feruentibus pietate studiis celebrantur, ab oriente usque 110 2:1 occidentem uelut caelestis flagrantiae balsama commouentur. Tunc unus locus sepulcri odorum suauitatibus amoenus redditur, nunc a solis ortu aromatibus uirtutum totus orbis impletur. Tunc imbribus terra unius regionis infunditur, nunc a solis ortu usque ad occasum mansuris benedictionibus irrigatur.

109/110 Bar. 4, *57 ; Matth. 8, *1x ; 24, *27 ; Luc. 15, *29; e.a. 111 cf. Lucian. ptesb., Epist. de inuent. cotp. s. Steph. protomart. (latine uert. Auit. Brac.) [ed. VANDERLINDEN, 2.c.], tecens. (B) : vitz, 45 [p. 215] (u£ puzaremus nos in amoenitate paradisi esse positos). 112.113/114 Ps. 49, 1 ; 106, *5 ; 112, 5 ; Mal. 1, *11.

V1Ge-51Bi/P1p?

107 ctiam] *iam .$! ^ multumque] multoque P!P" 108 praeconio P!P" 110 fraglantiae Ge 111/113.113/114 Tunc imbribus ... irrigatur. Tunc unus ... impletur — P! 111/112 reddebatur B! 113 regionis] teligionis Bi 114 hoc casum 51, Expl. EXPLICIT HVMILIA SCI STEPHANI PRIMI MARTYRIS QVI ET LEVITA Wi, om.

Ge, EXPLC

OMLA

SCI STEPHANI

FVIT

PROTO MARTIRIS .$1, ozz. B! ; EXPL DE

SCO STEPHANO P!, prNIT OMELIA (add. de s./.)) saNCTO srEPHANO PROTHOMRE

P".

|

E

EN *

* ned ovioritn tili * lis wirkt ipta , aps, ds

NM

"Lol

ov ralet4 ds

We altisjeterMEL

ug 5

aMbrrivaut: pto ye i uri 3'psinpsrtrs eire iliius X

E

B T. za Vmrtturt mr itsgpubeak- alo TE

Em:

nen zi e

,

E

Á

"Mueirsiagtot mi] TT

Tenes

imc

-

(04 2

à

"Et-—

A

*

En

cis

1096

tis tosta dE, Nec

WM

Min à vé d rope

QUITCS

Eda. I-2 Qonft Mf: ur LIBER TEET 241. m sn his

tait

di

ATde ie

«7T. ty

deer

NN

AR

"NT No s.

Vigo

A^

X

d

t^

T

4

MES

rye

Midi a. Qr ww) diac

sel

alicét

P.

di ü --

]

[4

-—

wed

— NL

ian |

histo. D

owmd

ie SX us

NEC

ini A abüotit, Mis aci!E

Vp ata,

LAST

d Pu , 2 STRE AA: crow

titt i

M

criatinge

"

"

V soe

Y

icc

D^open3 ndun, ci told iosEUN

* Modyi Tu »

j

VFGAMUN di

NAE," or

PT

hoi ;

D.'

T9dtov vor

"iue qe E LÀ Dr ^

i

MuAMAATC Ed sLONE. FrSLER quit a

tiU SIS

Ub

£s

1.53

€

ee

bé

A wuoderré cru ficu Myt^ a Chl fee 4 rs ] Lin

^y "

J

AN

rH)

"—u-qeon -

EIU. *

RCeRL (

A

] "E

bonumdtr

: i

.

Vw

f

anta Sof: ^ wb -d *

x

f MA

EN

CAPITVLVM III

HOMILIA IV : DE EPIPHANIA DOMINI,I ET DE INNOCENTIBVS HOMILIA V

: DE EPIPHANIA

DOMINI, II

HOMILIA VI

: DE EPIPHANIA

DOMINI, III

[HOMILIA VII : DE EPIPHANIA

DOMINI, IV]

[] 1]

M

t

r'YTISÁLU

( *SVULEWATER 306. HE ALIIMOM Jj

T

d

viv

'

axt

"|

7 ar

Y kLITMOH

IV ALITMOM IU? AEXMOHNT. —-

E^

" E

»-

HOMILIA IV (4) HOMILIA I DE EPIPHANIA DOMINI ET DE INNOCENTIBVS

MONITVM Codices :

a) Jin. 1/209 : Proxime etus; qui: : VATICANO, CrrrÀ pEL, Bibliotheea JApostolica Vaticana, Regin.lat.

151,5. IX, f. 4 1-187 P: BP

Ge p

: Panis, Bibliothéque Nationale, Lat.2628, s. xr, f. 8-11v. : BEeRumN, Dezursche Staatsbibliotbek, 'Theol.lat.fol.269 (341.I), s. xix, f. 96v-98. : GENEVE, Bibliotbéque publique et universitaire, 24, s. x11, f. 145-146v. : Panis, Bibliotbéque INationale, Lat.2169, s. x1r-xrrr, f. [6v] 8v-[9] 11.

b) Jin. 62/80 : Deus non ... salutis :

V4 pis Ge^

pu

: VATICANO, CrrrÀ DEL, Bibliotbera Apostolica Vaticana, Regin.lat. 131, S. IX!, f. 27Y-28 (in. homilia [vrir]). : Panis, Bibliotbéque |INationale, lLat.2628, s. xr, f. 17-17" (in homilia [vir]). : GENEVE, Bibliothbéque publique et universitaire, 24, S. xu, f. 149 (in homilia [vrir]). : Panis, Bibliotbque Nationale, Lat.2169, s. xur-xur, f. [x3] x5-[x5"] 15Y (in homilia [vir]).

c) Jin. 80/209 : sed de ipso ... eius, qui ... :

pu pas

pis

GeB

: BnusseL, Koninklj&e Bibliotheek, 1651-52, s. 1x in., f. 28-29" (in homilia xxxi). : VATICANO, CrrrÀ pEL, Bibliheca JApostolica

Vaticana, Regin.lat.

131, S. IX!, f. 126-128 (in homilia xxxi). : Panrs, Bibliotbque Nationale, Lat.2628, s. xr, f. $54-56v (in homilia xxxii). : BERumN, Deutsche .Staatsbibliotbek, 'Yheol.at.fol270 (341.II), s. Xi, f. 135-136 (in homilia xxx). : GeNEvz, Bibliotbéque publique et. universitaire, 24, s. xit, f. 179-180 (in homilia xxxir).

Editiones :

2) Jin. 1/209 : Proxime-.» eius; quicc.

Gaigny

: f. 8-12 : Homelia de Epiphania et infantibus quos Herodes interfecit, prima. MBv»P 6 : col. 6225-6235 : Homilia r de Epiphania. IPIS : col. 555-560 : Sermo 4. De Epiphania et infantibus quos Herodes interfecit [1].

MONITVM

43

b) Jin. 80/209 : sed de ipso ... eius, qui ... : GaignyP : f. 82-85 (in homilia xxxrt [31]). MBv»P 6? ; col. 651*-652* (in homilia xxxi [31]). PL$ 3» : col. 624-627 (in homilia xxxrr [setm. 31]).

Excerptiones, compilationes : 2) Jin. 1/43 : Proxime ... tres substantiae :

ps.-Faust.?

: (Fausti) Sermo vir. De Epiphania [CSEL 2r, 255,

257, 5].

16 -

b) Zn. 1/23 : Proxime ... conuettit :

ps.-Fanust." D$ Àug. 55

: (Fausti) Sermo vir. De Epiphania [CSEL 2r, 247, 3/16]. : (ps.-Augustini) Sermo cxxxvr.In Epiphania Domini vi, 1

ps. Max. »??

: (Maximi) Homilia xxi. De Epiphania Domini v1 [PL ;7, 269-2707].

[PL 55, 20139].

C) Jin. 24[43 : Ipsi ... tres substantiae :

pr Ang 8

: (ps.-Augustini) Sermo cxxxvr. In Epiphania Domini vr, 4

ps. Max. b?

: (Maximi) Homilia xxu. De Epiphania Domini v1 [PL ;7, 272^].

[PL 79, 2014€].

d) Jin. 46/63 : Nascente ... quaetendus est : :(ps.Augustini) Sermo ccxvnur. In Natali sanctorum innocentium r, 4 [PL 59, 21500]. Ds. Aug Mo : CXXXIX. Setmo eiusdem (sancti Augustini) in Natale ps. Aug. )18

sanctorum

C

SDIESP

innocentium, OG.

1i [NPB r (1852),

p. 326, 26/38

e) Jin. 73/97 : Deceptus itaque ... illusus : Ds. Aug.?18

: (ps-Augustini) Sermo ccxvrm. In. Natali sanctotum |inno-

centium r, 2-53 [PL 59, 21509]. ps.- Aug M89 : xxxix. Sermo eiusdem (sancti Augustini) in Natale sanctotum innocentium, r [NPB r (1852), p. 326, 5/26 — PLS 5, 705-706]. CI

44

MONITVM £) Jin. 146/209 : Perevetus qui:

Caes.5 (— ps.-Faust.? ; ps.-/Aug.") : (Caesarii) Sermo rvrr. sancti Fausti pulchra ..., 1-4 [CC re$, 255 257 (246), 13/28] — (Fausti Setmo xr. [CSEL 27, 270, 18 - 271, 17] — (ps.-Augustini) De

iisdem

uerbis

apostoli

(ur Cor.

Admonitio (244), 18 Demonitio Sermo cx.

5, 1o), 1-4 [PL 75,

1963(9-19640].

Redintegrationes : *

a) En. 2/3: omnium

Eus.G.

... conditot :

— : (Eusebii *Gallicani) Homilia zr, 2 [lin. 25/26].

b) Jin. 173/185 : ipsi ... nostris : Enus.G.XUv : (Eusebii Gallicani)

Homilia xr1v, 7-8 [lin. 77/90].

c) Jin. 185/187 : Commendemus ... dimicemus : Enus.G.»X

: (Eusebii *Gallicani") Homilia rx, 8 [lin. 106/107].

d) Jin. 188/206 : uenit ... defectum : Eus.G.»*

: (Eusebii *Gallicani") Homilia rx, ro [lin. 21/141].

IV DE EPIPHANIA DOMINI, I ET DE INNOCENTIBVS

1. Proxime natalem domini saluatoris exegimus, quo nobis natus in tempore est, omnium saeculorum ac temporum antecessor et conditor. Hodie uero per documenta certissima deus in homine declaratus est. 5; Siue quod stella de caelo ortus sui nuntium praebuit, quam stupentibus magis usque ad susceptae infantiae ueneranda cunabula praeuiam fecit. Siue quod in Iordanis alueo aquas omnibus gentibus ad salutem humani generis suo baptismate consecrauit. Eas enim il-

1o le, omnibus aquis $7?or, non tam sanctificandus quam sanctificaturus intrauit.

Siue haec eadem illius miraculi dies sit, qua primum 2» Cana Galilaeae in conuiuio nuptiali aquas in winum conuertit. Quo miraculo quid indicat ? Hoc utique : quod gentes uniuer15 Sas sensu uanissimo

defluentes mutaturus

esset

ad uineum prudentiae spiritalis saporem et ad meram ueritatem.

ac leuissimo

fidei

2/8 Omnium ... conditor] cf. Symb. Nicaen., *3 (intetptetationes 1r, xiv^, xxC [ed. TunwNzR, Ecclesiae occidentalis monumenta iuris antiquissima. Canonum et conciliorum graecorum interpretationes latinae, I, p. 106, 308, 317]) ; ps.-Ambtos., Exhort. ad neoph. de symbolo [ed. Hauw, Bibliothek der Symbole und Glaubenstegeln det alten Kirche, p. 56, $ 45]. — Cf. Euseb. *Gallic., Hom. r1, 2 [lin. 25/26]. 5/17 cf. Eucher. Lugd., Instruct., I, vir: [PL 5o, 8194-8 ; CSEL 231, 154] (Epiphania graecum est, quod significat apparitio uel ostensio. Siue quod eadem die dominus et saluator noster in baptismo suo populis fuerit ostensus ; siue quod stella magis ; siue quod primo signo dogini aqua in uinum uersa tunc apparuerit). B/* cf. Matth. 2, 1-2.9-11. 5 cf. Num. 24, 17. 6/7 ad ... cunabula] cf. Ambros., De fide, T, 1v, 31 [CSEL 78, 15, 7] (ad Christi cunabula detulerunt). 8/9 cf. Matth. 5, 15 ; Matc. 1, 9; Luc. 3, 21. 10 Sap. 7, 29 ; Eccli. 1, 4. 12/13 Ioh. 2, 1.11 ; 4, 46. 13 Ioh. 4, *46.

Codd. : V1Ge-BY/P1p* Inscr.INCIPIT HVMILIA EPIPHANIAE ET INFANTV QVOS HERODIS INTERFECIT l/1, ITEM SERMO EI'DE IN EPYFANIA DNI& DE SCIS INNOCENTIBVS Ge, OMELIA- (add. beati 5.]. al.z1) EVSEBII- CESARIENSIS- EPI- DE: EPIPHANIA: DOMINI: ET: DE: INNOCENTIBVS B! ; INCIP OMEL bMA DE EPYPHANIA & DE INNOCENTIBVS P!, rNCIPIT OMEL (a2. de

5... al.) EPIPHANIA ET IFATIB' (add. (s herodes interfecit n zzg. al.zz.) P". 1 Pro*ime P" (gl.zz.) 3 condoitor T7! 5 stellá P! 10 prior] purior P1P7 12 Siue] adZ. quod 5.7. a/.;z. Pt 13 uina 1/1-B! (cf. infra, lin. 22) 15 mutaturus] inuitaturus /1/P! (cf. boz. v, lin. 35) 16 uineum] uinum 1/71, uerum B! ; uini P!P* meram] ueram B! ; miram P!P" ; (miram uera ps.-Faus7.?)

46

HOMILIA IV, 1-2

Quolibet horum trium, salutis nostrae mysteria continentur et gaudia : nobis enim uel ex wirgime matus est, quem 20 stella monstrauit; nobis uel ex baptismo renatus est, qui Iordanis alueum consecrauit ; nos quoque in melius esse mutandos operis miraculo praefigurauit, quando aquas én uinum conuertit. 2. Ipsi autem magi, qui ad illa caelestis pueri ueneranda 25; cunabula peruenerunt, quid aliud expresserunt in illis muneribus nisi fidem nostram ? In eo enim quod tria offerunt, trinitas intellegitur ; in eo uero quod tres uni et singuli singula offerunt, in trinitaté unitas declaratur. Per awrwm

rex osten-

ditur; deus £ure agnoscitur; per «myrrham, quae condiendis 3o est apta corporibus, sepultura crucifigendi hominis praedicatur.

Secundum haec, carissimi, nos quoque personam magorum spiritalibus imitemur obsequiis. Imprimis tam diu quaeramus Christum, donec illum inuenire mereamur. Ducatum nobis 55 praebeat, uelut stella, lux fidei; haec illum nobis ostendat, non

lam in praesepio uagientem sed in summa caeli arce dominantem, nec in matris gremio sed in solio patris adorandum, nec ulterius in humilitate iudicandum sed ad iudicium cwm maiestate wenturum. Sit quasi trium munerum oblatio, trinitatis 4o perfecta confessio ; credatur a nobis unitas sine confusione 19 ps.-Phoebad. Aginn., Profess. fid., 5 — ps.-Euseb. Vercell., De trin., IX [XI], 5 — Auct. incert., Libell.fid., 5 — ps.-Gteg. Illib., Fides roman., 5 [CC 9, 130, 48/ 49 ; CC 69, 267, 23] ; cf. Symb. *Gallic.", 5. Is. 9, 6. 19/20 cf. Matth. 2, 2. 20/21 cf. Matth. 5, 15 ; Matc. 1, 9 ; Luc. 5, 21. 22/23 cf. loh. 2, 1-9. Ioh. 4, *46. 24/26 cf. Matth. 2, 1-2.9-11. — 24/26 ad ... cunabula] cf. Ambtos., De fide, I, 1v, 31 [CSEL 78, 15, 7] (ad Chriszi cunabula detulerunt). —|25/26 cf. Ambtos., In Luc., II, 44 [CC 14, 50, 628] (Quae sunt ista uerae fidei munera ?). 28/29 Matth. 2, 11. 28/31 per aurum : rex ; ... deus : ture ... ; per myrrham : ... sepultura ... bominis] cf. Iuuenc., Euang., I, 250-251 [CSEL 24, 16], et apud Hieron., In Matth., I, 2, xr

[CC 77, 13, 146/147] CAuruze, tus, zayrrbaza : regique, deoque, bominique | dona ferunt) ; Ambtos., In Luc., II, 44 [CC 14, 50-51, 628/629] (GAurum regi, tus deo, zurra defuncto) ; Ambtros., De fide, I, rv, 31 [CSEL 78, 15, 7/9] (auro regem fatentes ; ut deum fure wuenerantes ; ... murra est sepulturae) ;Prud., Cathem., xir, 64.69/72 [CC 126,

67] ; Fulg., Serm. 1v, 9 [CC 914, 915, 172/176] ; infra, lin. 67/72. 32/33 Fulg., Serm. 1v, 11 [CC 914, 916, 200/202]. — 33/34 Luc. 15,8. — 34 cf. Ps. 131, 5 ; Act. 7; 46. 36 in praesepio] cf. Ambros., De fide, III, virz, 54 [CSEL 78, 127, 3] (cuz jaruulum in praesepio cernerent). 38/39 Matth. 24, 30 ; 25, *31 ; Luc. 9, *26 ; 21, 27. 39 Matth. 16, 27 ; cf. r1 Tim. 4, 1 ; Symb. Nicaen., 17 [CC 504, 563, 79/80] ; Symb. *Gallic.", 8. 40/41 cf. Symb. *Quicumque', 4.34 [CC 504, 566, 7; 567, LA d 103, 20 (22), 5/6 ;21 (23), 5] ;Aug., De ttin., VII, vr [CC 5o, 267, 175/176].

V1Ge-BiJp1p? 18 Quodlibet I/1-Bt 2 trium] 24. sit D' 18/19 contine«t«« (Zer/. n e£ ut eras.) p 19 quem] quo I7! (gLz.), quod B!/P!p" 20 qui] quod V'1-B!/P1!p7 21 alueo V/1-B!/P1p" 22 uina /1-B! (cf. supra, lin. 13) 26 offeruntur P!p" 40/41 sine ... trinitas] 5.7. suppl. al.zz. P? 29 cognoscitur Ge

HOMILIA IV, 2-3

47

coniuncta, trinitas sine separatione distincta : jater, filius eL spiritus sanctus, unus deus ; credantur íres $ersonae, sed

non tres substantiae. 3. Interrogemus autem ipsa initia nascentis hominis quae 45 consecuta

sunt, et inueniemus

inter ipsa cunabula signa ac

testimonia diuinitatis. Nascente ergo domino conterretur Herodes eti omnis Hierosolyma cum illo. Quid mirum si pietate nascente perturbetur impietas ? Velit nolit Christum regem fatetur quando se ab eo regno putat esse pellendum. Ecce Zacenso tem 1n $raesepio pertimescit armatus ; contremiscit humilem rex superbus et abiectam infantiam ac uagientem expauescit aetatem ; obuolutum in fannis metuit purpuratus ; cum simulatione alloquitur magos : //e, inquit, reqwirite de fuero et, cum inueneritis, Yenuntiate mihi ut et ego ueniens adorem. eum, — ;;simulabat

adorare

se uelle

quem

conabatur

occidere;

sed

non timet ueritas, falsitatis insidias —. Quam caeca feritas! Credebat quod deprehendere deum fraudibus possit. Ecce, cuius terra et caelum ostendebat aduentum, qui pastorum non latebat simplicitati, quem magi de extrema uenien6o tes Aethiopiae parte cognoscunt : solus ad illum non potest rex sacrilegus peruenire. Fallitur ergo stulti furor tyranni : Christum non potest inuenire perfidia. Deus non crudelitate, sed credulitate quaerendus est ; muneribus promerendus est, oblationibus inquirendus. Nos ergo imitemur magos si deum 41/42 Aug., De trin., I, v1 ; VII, rx [CC 5o, 41, 82/85 ; 254, 108/109] ; cf. Euseb. Vetcell., De trín., I, 1.11 [CC 9, 5, 6/7 ; 6, 98] ; Aug., De trin., I, xix [CC 5o, 77, 155]; XV, xxm [CC 504, 520, 26/27). — 42 1 Tim. 2, *5 ; Iac. 2, *19; cf. Symb. Nicaen., 1 [CC 504, 561, 2/3]. Aug., De ttin., V, 1x ; VII, rv.vx ; VIII, PROOEM. [CC 50, 217, 10; 255, 4 ; 257, 65.82/83 ; 261, 1 ; 268, 15] ; XV, xxir.xxir [CC 504A, $20, 26 ; 520, 6]. 43 Aug., De ttin., V, vir ; VII, 1v.v1 ; VIII, PRoozEM. [CC 50, 217, 46/47 ; 255, 35 259, 115 ; 261, 2 ; 268, 16; cf. Faust., De spir., I, v [CSEL 21, 107, 15/16] ; ps.-Faust., Serm. 11 [CSEL 21, 228, 29]. 46/47 Matth. 2, x3. 49/50 Luc. 2, *12.*16. p27 Duc. 12, ^12. 53/54 Matth. 2, *8. 58/59 cf. Luc. 2, 15-18. 59/60 cf. Matth. 2, 1-2.9-11. 61/62 cf. infra, lin. 87/88.

64/66 cf. Ambros., In Luc., II, 44 [CC 14, 51, 631/635] (INos quoque, qui baec audimus e£ legimus, de fbesauris nostris talia, fratres, munera proferamus). 64/65 cf. Matth. 2X II.

V Ge-ByP1p* 4i patet] add. et B!JP" —— 42 credatur P!P"* 45 inter] s./. Ge 5 (& eras. ut uidetur) P" (al.zz.) 46/47 Nascente ... illo] ozz. B! 46 conterritur T/! (def. B')

51 adiectam V1 $2 metuit] s... Vt — B4 et] oz. W'-B! — 5? quod deprehendere] «d Comfhendere P' (al.zz.) posset P!P" — 59 simplicitatem codZ. — 59/60 uenientis P! (corr. 27.2.) 62 perfidia] supetbia B!

VGe-B!JPXP —V14GeA]P14 p*À 63 est?] ozz. Ge^/P!Ap*4 62 credelitate P? (g/.7z.) tionibus PP" 64 deum] dominum B!—B?4/P!4

63/64 oblationibus] ota-

48

HOMILIA IV, 3-4

65 nostrum uolumus inuenire ; imprimis offeramus tria munera trinitati : sit nobis zgnitum et probatum aurum, fides pura atque pretiosa — cui aurum. defertur, rex probatur — ; tus quoque diuinis sacratum altaribus, sit nobis agnitio diuinitatis — cui tus caelestibus dicatum sacrificiis exhibetur, deus esse cognos7o citur — ; myrrha uero sepeliendis et condiendis apta corporibus, sit nobis confessio humanitatis et mortis — ergo, dum myrrha defertur, morituri sepultura praedicatur. 4. Deceptus itaque rex Herodes, mittit in Bethleem et n omnes fines eius ut interficiantur pueri a bimatu el infra. Occiduntur 7 I» pro Christo paruuli! pro iustitia moritur innocentia. Quam beata aetas, quae necdum Christum potest eloqui, et iam pro Christo meretur interfici ; nondum opportuna uulneri, et iam idonea passioni ! Quam feliciter nati, quibus in primo nascendi limine, aeterna uita obuiam uenit! Incurrunt quidem inter 8 o ipsa principia acceptae lucis periculum et finem salutis, sed de ipso protinus fine capiunt principia aeternitatis : immaturi quidem uidentur ad mortem, sed feliciter moriuntur ad uitam : uixdum degustauerant praesentem, statim transeunt ad futuram ; nondum ingressi infantiae cunas, iam perueniunt 8; ad coronas ; rapiuntur quidem a complexibus matrum, sed redduntur gremiis angelorum. Nihil ergo proficis ferocissimae impietatis audacia : potes martyres facere, Christum non potes inuenire. Putabat se infelix tyrannus domini saluatoris aduentu regali solio detrudendum. Sed non ita est. Non ad hoc 9 o uenerat Christus : ut alienam inuaderet gloriam, sed ut suam donaret ; nec ut regnum terrestre praeriperet, sed ut caeleste conferret. Non, inquam, uenerat ad potestates dignitatesque 66 Apoc. 3, *18. 67/2 Matth. 2, 11 ; cf. Iuuenc., Euang., I, 250-251 [CSEL 24, 16], et apud Hieron., In Matth., I, 2, 11 [CC 77, 15, 146/147] ; Ambtos., In Luc., II, 44 [CC 14, 50-51, 628/629] ; Ambros., De fide, I, rv, 31 [CSEL 78, r5, 7/9]; Prud., Cathem., xir, 64.69/72 [CC 126, 67]; Fulg., Serm. 1v, 9 [CC 914, 915, 172/176] ; supta, lin. 28/231. *3/*4 Matth. 2, *16. 87/88 cf. supta, lin. 62.

88/89 cf. Dan. 5, 20. V1Ge-B'/P1 p? — V 1AGeA/P1Ap7A 67 defertur] dependitur P1Ap7A 68 sacrorum P!, sac«*tum (ex sacrorum) P7 (al.z2.) 32 predicetur V1 *3 Deceptot Zncip. p5.-7419.918 5s. 47,5. M139 itaque] ozz. V14Ge^/P1^p*4 Herodes] oz. W1^Ge^/P1^p'A misit L/14Ge^/p14 Pp*& 74 Occiduntur] 7n zzg. adser. Lege ad ... (1 wocab. legere non ualeo) in. fest? innocentiü- Occiduntur pto Christo z.recenz. P! 7*6 quae] oz. W1-B!/p1p:—

V/14GeAJ D1AD?A

F18/p18 ?Bp" —/18GB28/ -B' V'1GeJP!

83 praesentem] praezz. uitam ]/1BGeB-B?B/F1B/p1B

B*5/F15/pt8

aduentum

statim] 5raez. et V/1BGeB$5 a] e V7! (per ras.)-BY/P*—/18-B?8/F1B/p1B o5, pip? 88/89

GeB-B?B/F1B

dum [/1BGeB-B?5/F15/p1B

89 regale B?B

est ita — P"

solium

]/18-B?5/F18 91 praeriperit [718

dettahen-

HOMILIA IV, 4-5

49

rapiendas, sed ad contumelias et iniurias perferendas. Non ad hoc uenerat : ut sacrum illud caput ad diadematum gemmas 9; ornaret, sed ut ad coronam spineam praepararet. Non, inquam, ad hoc uenerat : ut constitueretur super sceptra magnificus, sed ut crucifigeretur illusus. 9. Agnoscimus itaque magorum munera, mysteria esse fidelium. Illud quoque, quod er aliam uiam veuersi sunt, intellegaroo mus utilitati ac saluti nostrae peculiarius conuenire : uiae enim immutatio, uitae intellegitur emendatio. Nos quoque per alias incedimus uias, quando weterem abnegamus hominem, quando superbiam suscepta humilitate deponimus, quando ad patientiam ab iracunda mente deflectimus, quando ueteres 10; uoluptates et consuetudines pristinas ac desideria antiqua damnamus ; ad uiam utique aliam de errore transimus : quando uniuersas concupiscentias, honestatis ac paupertatis amore calcamus ; quando

castitati luxuriam

subiugamus,

sinistras

semitas relinquentes dextro tramite iter spiritale conficimus. i19 Nescio autem, carissimi, cur nobis uitiorum ac superbiae itinera aspera et confragosa magis placeant, cum magis hu-

milium «2e molles, $/anae atque divectae sint. Vbi est enim humilitas, ibi quies, ibi tranquillitas, ibi omnis serenitas : dum

ipsa enim sibi placet atque pacata est, etiam si qua tribula115 tio, si qua tempestas oborta fuerit, nihil in ea erectum, nihil sublime, nihil oppositum inuenit ubi illidat impetum suum : si quid itaque ex aduerso irruerit, totum post se humiliata fronte transmittit ; quaelibet tribulatio ita ab humilitate miti-

99 Matth. 2, 12.

102 Eph. 4, 22 ; Col. 5, 9.

111.112 Is. 40; *4'; Euc.55 55.

V^Ge-B!/ P1p? —V/18GeB-B?B/F18/p18 94 illum 1/15/F!8 diadematum gemma l/!Ge, diadematum gemmam P!P" ; diadema gemmatum /!BGeB-D?*B/F!B/P1B (5.-,47g.M19?). (diadema gemmarum ps. Aug. 28) 95 ornatet] oz. PP'—[I/1BGeB-B*B/P1B/P1B (ps-/459,38 prZA ug, M99) ut] ozz. WBGeB-B?*B/F!B/D1!B (y. 47,5,M139) spineam coronam — GeB 96 supta B!/P'— W'1BGgB-B?5/F15/p1B 99 regtessi D'p'—p?B 99/100 intellegimus B?B 100 utilitates ]/1BGeBjF!8 ac] hac 18 101 uitae] ozz. B! 104 iracundia mentem T/1-B!/ P! p'— [/18GeBB?5/P18 » iracundia mente F!8 105 uoluntates B?B/F1B/Pp!B 106 uitam [/1B/P!B de errore] om. W158GeB-B?B/F1B/p1B 107 amote] honore GeP-D?B/T'15/p1B 108 quando . subiugamus] Z7» zzginfer. suppl. alam. V! castitate D'p" luxutia F!8 111 itinerea l/! 112 mollis I/1—7F18 113 requies B!/P!p'—][/18/F15/ptB 114 enim ipsa — B! sibi] oz. Ge placita atque placata ]/!8GgB-B?5/F15/ pis 115 fuetit] ozz. P* nihil!] s.Z. supp/. al.zz. P* in ea] ozz. P? 115/116 nihil sublime] 5.7. 2/.zz. P! 116 opposita F!5 inuenitur GeB ubi] ut Ge? allidat B?9 ; inludat F!9 suum] oz. VWBGeB/P!B ; ergy. I8 118 transmisit F!8

50

HOMILIA IV, 5

gatur ac uincitur, sicut in planis littoribus sine aliquo fragore 120

unda

consumitur : aurarum

motus

ferociamque

uentorum,

montium obiecta suscipiunt ; uallium uero subiecta non sentiunt. At uero e contrario uiae superborum plenae sunt offendiculis, plenae praeruptissimis praecipitiis ; quia : ubi est superbia, ibi est indignitas, ibi animositas, ibi labor, ibi 125 tribulatio : ut iam etiam ante iudicii diem 2wsía damnatio tribuatur, et improbae quique mentis in semetipsis habeant poenam suam, probabiles et emendati in semetipsis inueniant refectionem uel remunerationem suam. Non est itaque mirandum, carissimi, cur interdum domi130 ni nostri famulatum intolerabilem pronuntiemus. Secundum uel lenitatem uel duritiam morum nostrorum : qualem animum habuerimus, tale super nos ?ugum domini sentiemus. Nemo itaque dominicum ons esse intolerabile conqueratur : qui duri animi, qui cordis est asperi, ipse sibi facit durum atque 155 asperum 2ugwm. Christi, et uere graui premitur sarcina mens subiugata peccato. O»us uero domini scit releuare, nescit opprimere ; quod si /eue ac iucundum esse uolumus, per uias pristinas non ambulemus, sed potius hanc aríam et angustam cuius finis in latitudinem 140

beatitudinis introducit

; haec uiatorem

suum ad illum usque perducit : qui est «a et ueritas et vita. Certum est enim quia Christi carpimus uias, certum est quod relicto itinere terreno iter spiritale conficimus ; quando oboedientia et humilitas mentis gubernaculum moderantur, quando terrenis cupiditatibus repudiatis spes futurorum illuminatam

125 Rom. T1320.

5, *8. 126/128 cf. Matth. 12, 37. 132.133.135.136/137 Matth. 138 Matth. 7, *14. 140 cf. Matth. 7, 14. Ioh. 14, *6.

- 1B B?8/ F18/ p? — /18GeB V1Ge-B'/P1

119/120 sicut ... consumitur] n zzg. suppl. al.z. V 120 ferociumque B! 124 est] add. et GeB-B?8/F158 125 ut iam] x«iam (et eras. u£ uide£ur), et ut in mg. suppl. jge etiam] ei P!P"; ei etiam ]/1B/F1B/p1B 125/126 damnatione tribüatur alm. V; damnatio tetribuatur P!—[/1BGeB. p?B/F18/p18 126 que* mentis (e ex e, et q: s. alm.) V! ; quaeque mentes (-es ex -is GeB) B!/P1 P? — ]/1B(:8. p2B/ F15/p15 127 probabiles] probabilis F!B/P!3 ; 247, ueto V1 (s.7. 2/77.)— V/1BGeBB?B/F1B/p1B emendate (ue/ -te) P1P"—J/18G;5/p1B 127/128 inuenient 1/1 129 mirandum] oz. P!p'— [/!5G,8-B?5/F1B/p1B 132 talem L7—F1!5 133 dominici F!B ; dfi P!8 honus P'—F15 conquiratur F!B/P13 (corr) 134 duri| duritia 1/!-B! ; duri est P1P" 135 Christi iugum — GeP-D?B/F!B/p1B graue [71 136 Honus I/1/p* re*«uare (no eras.) V 138 hanc] oz. Ge5-B?[BF1B/p1B

139

finem

B?B/F1B

beatitudines

F1B

uatorem

[71

(al.z2.) 140 et!] ozz. [/18GgB?B/ F15/ p1B 141 enim] oz. V1 est?] ad. enim P!P'7, sed dej. P" 142 conficimus] confitemus GeB quando] quia F!B 143 gubernacula GeB-B?B/F18

HOMILIA IV, 5-6

51

14; occupat mentem, quando illam bonorum caelestium pulchritudinem cordis ima suspirant. Per salutiferas, inquam, gradimur uias :quando anima damnatis omnibus praesentium rerum uoluptatibus, id potius cogitat: quando depositura sit tabernaculum corporis sui rursumque illud resurrectionis tempore recep15o tura, ut cum

eodem

recipiat prout gessit, siue bonum

siue

malum, cum purissimis angelorum conspectibus offerendi, aeterno iudici ra£ionem sumus de liberis conscientiis redd?turi. Remotis enim omnibus probationibus, certum est in die illa ipsum ante se hominem constituendum, et ipsam sibi animam 155 in cordis speculo demonstrandam et testes contra eam non de foris aliunde sed intus de ipsa anima proferendos. Obicienda erunt non aliqua peregrina sed nimium nota testimonia, id est opera sua ; ordinabuntur ante illam omnia facinora sua, ut eam

et conuincat probatio et confundat agnitio. Quicumque se, 160 modo dum licet, emendare neglexerit, ante illum caelestem populum primus excepturus erit de confusione supplicium. 6. Quae cum ita sint: bene nobiscum ageretur, si iam nunc sic poeniteremus super malis nostris : quomodo tunc sine ullo remedio poenitebimus ; si foeditates et confusiones nostras : 16; quemadmodum tunc uisuri sumus, sic eas iam nunc uidere et

horrere possemus. O si iam nunc uultum illum animae liceret uultu corporis intueri, et conscientiae nostrae faciem in oculorum praesentiam permitteremur adducere !Quod si liceret, nec dici potest quanto studio quantoque metu urgeremur foeda 17o componere, maculata tergere, uulnerata curare. Ideoque, quia

152 cf. Matth. 12, 36 ;Rom. 14, 12 ; 1 Pett. 4, 5. IFebtW i25 162 Cic., In Catil., I, v, 10 ; II, xir, 26 ;IV, vir, 18 ; IV, xt, 23; e.a. ; Aug., De trin., II,

xvi ;V, vi ;IX, 1; XI, ru; XII vr [CC 5o, 126, 76/77 ;214, 46 ;294, 57 5 538, 124; 362, 63] ; e.a.

V1Ge-BJP1 P? — V/18GgB- B?8/F18/ p18

145 caelestem F!8 146 cordis] im zzg. suppl. Ge inquam] oz. B?B — 14? praesentiarum B! 148 depositura] se positura P"; deositura F!5 ; desitura 154/155 ipsa sibi anima ... demonstranda GeP-B?B/ 153 enim] ozz. B?P P!5 155/156 155 testis V1 Ge-BY/P!P" ; testes FB 154 ipsam] oz. B! FP!B ptointus] praezz. de GeP 156 alicunde F!5 de fotis] s./. suppl. al.zz. P* 158 illam] illum P!—7P!8 ; ferendus /1Ge-D*/ P1—7F18 ; ptoferendus P" (al.z2.)

illüm P? (gL7.); illa F5.

eam] eum B!; ea F!'5.

161 primum P!P'—]/18

163 sic] si F!B/ 162 sunt P" accepturus DB? Vue ooi! d Es (Caes.58) 165/166 et horrere] 165 sic] si GeB ullo] ozz. P* penetetimus T/1 P5 168 anima GeB/F15 166 possimus L/!Ge-B!I—F'!5/P1B (rorr.) om. BP quan169 quanto] quantum F!P permitteremus l/1Ge ; permittemur F!? foedata [/!BGeButgeremus [/!BGeb/F!5 toque] quanto GeP- pi» /Ei/prs B?B/F18/P18 (Caes.58) 170 qui? F9 (z/.7z. ?)

52

HOMILIA IV, 6-7

non possumus oculis corporis, inspiciamus nos in quantum possumus oculis cordis : unusquisque conscientias nostras ante conspectum 2nlerioris hominis constituamus, ipsi nosmetipsos quotidie castigemus, ipsi nobiscum rationem de quotidiana 17; conuersatione faciamus. Alloquatur se in secretis cordis una-

quaeque anima, et dicat: '' Videamus si hanc diem sine peccato, sine inuidia, sine obtrectatione, sine murmuratione

transegi ;

uideamus si hodie aliquid, quod ad profectum meum, quod ad aedificationem aliorum pertinet, operatus sum. Puto quod ho180 die mentitus sum, peieraui, ira uel concupiscentia uictus sum,

nec alicui benefeci, nec pro timore aeternae mortis ingemui. Quis mihi reddet hanc diem, quam in uanis rebus perdidi, quam in cogitationibus noxiis pessimisque consumpsi ?". Ac sic, fratres, de omnibus neglegentüs nostris comun185 gamur 1n cubilibus, id est in cordibus nostzis ; ipsi nos condemnemus, ipsi nos accusemus quotidie iudici nostro, et, dum $n hac carne sumus, contra ipsam carnem quotidie dimicemus ; uincamus uoluptates et intentiones nostras, dum uenit tempus illud exspectatissimum ac beatissimum : in quo nobis, ad serui19o endum deo nostro, nulla iam obsistat infirmitas, nulla contradi-

cat miserae carnis aduersitas, nulla ulterius remaneat pugnandi necessitas. ?. Veniet, inquam, tempus illud : quando nulla iam desideretur cibi somnique

refectio, nulla sentiatur ieiunii lassitudo,

19; nulla timeatur uel de carne inquietudo uel de hoste tentatio, sed, aduersario in inferni profunda contruso, perfruemur hac 171/183 cf. Euseb. Alex., Serm. v [PG 86-1, 3454] ; Euseb. *Gallic?, Hom. xr1v, 7 [lin. 77/78]. 172 Eph. rz, 18. 1*3 Rom. 7, 22 ; Eph. 5, 16. 184/185 Ps. 25555. 186/18? Rom. 7, *5. 187 cf. Euseb. *Gallic.', Hom. xu, 5 [lin. 118]. 189/190 Her. 9, 14.

p? — 1528. p?B/F18/p18 V'Ge-B!/P1

171 possimus! P" (gLz.) 172 unusquisque] przez. et V/!B(eB-B?B/F18/p!B (Caes.59) 174 ratione F!B 178 ad?] &/. F!8 180 pexietaui L/1—F!B , petiuraui Ge—GeB ita] praez. in L/!BGeB-B?B ; intra F!B 181 prae [/!5. Ip2B tremore |GeB-B?5/F18/p1B moftis aetetnae —. B?B 182 reddit Ge5/F18 hünc P" (a/.z.) 183 quam] aZ. et F!B/P15 noxiisque pessimis V/15Ge8 ; noxiisque-Pesstmisa- F1B 184 Ac] Hac V/!5/F!5 » o5,, B?B sic P? (al.zz.) 185/186 accusemus .. condemnemus - |/1BGgB.D?B/F1B/piB 186 iudicio Ge 187 hac] ozz. V/18GeB-B?B/F15/p18 carnem] ozz. P1P" dimicemus] dicemus F!P 188 uoluntates GeP-D'B/F1B/D1B (C559) (cf. Jig, 105) ueniat P!p"* 190 deo] domino J/!BGgB5/F15/p1rs 191 misetiae P" 193 inquit [/!BGeB/F15 193/194 desideretur nullus iam cibus omnisque Ge? ; nullus iam desideretur cibus omnisque B?B desideràtur P" (ad.z2.) 194 somni ue P!P" ; somnisque 1/18 196 in] ozz. V/1Ge—B?5/F15 detruso /1— hac] ac F18 V/15/F18/p1B

HOMILIA IV, 7

53

primum felicitate : ut incipiamus nec uelle ultra peccare nec

200

205

posse. Cessante omni iniquitate, omni miseria, omni moerore : totum innocentia, totum laetitia, totum felicitas possidebit; nulla inferiori miseria, nulla feliciori timebitur inui-

dia, quia, exinanita et penitus exstincta omni malignitate, transibit in pectora hominum caritas angelorum, quibus admixti homines iam caelestes, recepta carne sine carnis infirmitate, fulgebunt. Et ideo nullum ulterius patientur de sempiterna domini seruitute fastidium, nullum sub perenni laudum suarum exsultatione defectum. Habebimus plenam beatitudinem inter illa immensa beneficia dei nostri, ut numquam in referenda ei gratiarum actione lassemur, coheredes effecti eius qui regnat 1n aeternum.

1917'ct- Toh-. 5; r4 ; 8; 11€ Y Toh; 5; 18. 197/198 cf. 1 Ioh. 5, 9. 172 209 Ex. 15, 18 ; Ps. 10, 16 (hebr.) ; Luc. rz, 32.

208 Rom. 8,

VAGe-BiJP1 p? — /18Ge8- p?5/ F18/ 18

197 felicitati F1!5 198 Cessanti [/!BGgB/F1!B 199 totum laetitia] oz. B! (Caes.98 : cod.Palat./af.216) 200 nulla!] nullam P" (ex -la 2/.77.)— V 18 (Caes.99) ; cf. Eus.G.UX inferior [/1-B!/P" (ex -rem al.zz. 2)— W 18- B?5 (Cae5.99) ; inferiorem PI—P35 .; inferiorum GeP ; cf. Eus.G.VX miseriam P" (ex -ria a/.77.)— V 1B

(Caes.99).; cf, Eur. G.UX felicior

nulla?] nullam P" (ex -la a/.77.) (Caes.98) ; cf. Eus. G.UX

I/1-B1/P" (ex -rem

a/.z. ?)—W 38-B?8 (Caes.99) ; feliciorem

P1-P!B ;

feliciorum GeP ; cf. Eus.G.LX timebit L/1-BY/pt p' —T[/18- B?B/ F1B/ 1B ((05,98). tenebit P!B ; cf. Ezr.G.UX 200/201 inuidiam P" (ex -dia a/.7.) (Caes.95) ; cf. Enus.G.UX 208 et] ozz. V/1BGeB-B?B/F18/P18 ( Egg. G.LX) exstincta] ozz. V/18 Ge9-B?8/F18/P!B (Egy.G.LX) 202 transiuit L/1— [/1BGeB-B*B/F1B 203 hominis F!B caelestis. /1/P1—]/18/F!B » caelesti B?B/P!B (rorr.) 204. fulgebunt] lugebunt. 1/18/F38 (//a corr. : lu|gebunt zm fexzz, lu|cis et immortalitatis perfusi ueste ful|gebunt s zzg. adser. m.recent. [Andreae Schott ut muübi uidetur] ; gaudebunt Ge9-B?5 ; ]ucis et immortalitatis perfusi ueste fulgebunt P!P; (gf. Ens.G.UX) Et] om. QGeB-B*5/PF!B/P!5 nula V: 205 superenni 1/18 206 Habemus F!5/P!5 (rorr.) 207 illa] ipsa P" nostti] ozz. GeB5-B?B 208 ei] dei P? actionem FB cohetedes] quod haeredis I/15 ; quo herodes F!8 208/209 eius effecti —- I/18GeB-B?B/ F15/ p15 209 aeternum] 227. p o s s zz.recenz. P2 Expl. EXPLI HVMILIA PRIMA EPHIFANIAE ET INFANTV QVOS HERODIS INTEREE V1, om. Ge-B! ; EXPLICIT OMELIA PRIMA DE EPYPHANIA D!, EXPLICIT OMELIA (add. DE 5.I. al.1.) EPIPHANIA (alf. a ex e ut uidetur al.z.) Ey YNFANTIB; (ex -tum a uidetur al2.) QvOS HERODES INTERFECIT P".

iif dii n TTPLAT

Wit

Ps cic yren watts

ibi

HE s P

HOMILIA V (5) HOMILIA II DE EPIPHANIA DOMINI

MONITVM Codices : V1 :VaricANO, CrrrÀ pEL, Bibliotbera Apostolica Vaticana, Regin.lat. uEup CT en TIRE P! :Panmrs, Bibliotbóque Nationale, Lat.2628, s. xz, f. 11V-15V. Ge | : GeNEvE, Bibliotbóque publique et universitaire, 24, S. X1, f. 146Y-147*. P' :Pamrs, Bibliothéque Nationale, Lat.2169, s. x1r-xim, f. [oV] xxv-[r1] 15.

Editiones : Gaign :f.12-14 : Homelia secunda de eodem. MBvP 6 : col. 623*-6249,: Hom. r1 de Epiphania. PL. 3 :col. 560-565 : Sermo 5. De Epiphania [rr].

Excerptiones, compilationes : Ds.-Faust)

—:(Fausti) Sermo vri. De Epiphania [CSEL 21, 249, 17 - 252;

null Caes.198 (— p5.-745g.9) : (Caesarii) secundum Iohannem

Sermo

crxvrr.

De

uerbis

euangelii

: « Die tertia nuptiae fiebant » et ceteta,

1-5 [CC 104, 688 (649), 1 - 690 (652), 2] — (ps.-Augustini) Sermo xc. De uerbis euangelii Ioannis 2, 1-10 : « Die tertia nuptiae fiebant » etc., 1-5 [PI 39, 1918099-19190»]. Ds.-Faust.) et Caes.198 (— Ps.-/Aug.9), ac bomilia v Eusebii *Gallicani' ita componuntur : ps. Faust? [CSEL:] pag. Jin.

249, 250,

(G7 oS [CC 104] cap. — pag.

17/22 22/23 4/6

I

688 (649),

2

Jin.

Euseb. Hom. v Jin.

8/10 10/11 16/17

5/7 17/18 1/2

688 (650), 8/16

17

3

18/19

689 (650),

20/23

1/3 APT

|

4

10/27 252,

690 (651),

27/29 1/1o

10/15

IO

ri/12

24/26

251,

8/16

5

690 (652),

"uy

34/55

13/15

30/34.

16/21

23/28.

22/24

36/39

27/29

1/13

39/55

13/15

75/18

16/23

99/107

23/27

I

Redintegrationes :

Jin. 59/60 : uinum ... negabat : Ens.G.XYU : (Eusebii *Gallicani?) Homilia xvi, 6 [lin. 148/149].

120/125

V DE EPIPHANIA DOMINI, II

1. Die tertio muptiae fiebant. Quae istae sunt «wtiae, nisi uota et gaudia salutis humanae quae uel per confessionem trinitatis uel per fidem resurrectionis die fertio in huius numeri mysterio celebrantur ? ;

Nam ideo et in alia euangelii lectione cum cAoro et sympho-

niis et nuptialibus festis reditus filii iunioris, id est conuersio populi gentilis, excipitur. Itaque tamquam sponsus brocedens de thalamo suo descendit ad terras, ecclesiae ex gentibus congregandae suscepta inro carnatione iungendus, cui et arrhas et dotem dedit : arrhas, quando deus homini unitus est ; dotem, quando pro salute

hominis 2mnolatus est. Axrhas praesentem redemptionem, dotem uero uitam intellegimus aeternam. Videamus quid agit ?» Cana Galilaeae ; hinc iam prodant 15 nobis dei praedicanda miracula, et latentem sub homine diui-

nitatem operum uirtute demonstrent. 2. Statwuntur sex hydriae. ln sex hydrüs, sex accipimus mundi huius aetates quarum populi per labentia sibi tempora succedentes aquarum decursibus comparantur ; in sexto siqui20 dem quod nunc agitur saeculo plenior se infundit diuinae ueritatis agnitio et ad Christum innumerabilium populorum facta conuersio est.

di iohyo5 1 1/13 cf. Euseb. *Gallic.', Hom. vr, 1 [lin. 1/8] ; Hom. xvrrz, 6 [lin. 151/166]. S Goti15 54» Loh-t25 ST. 5/6 Luc. 15, *25. 8 Ps. 18, 6. 10/13 cf. MzrHMANN, De Tertulliani quibusdam operibus ab ignoto auctore *Commentatii in Symbolum Nicaenum' citatis [Sacris Erudiri, xvi, p. 341-3569], pXx2612000f: 077: 120 Got.-557. 14 Ioh. 2, 1. 17 Ioh. 2, *6. 17/18. 19/20 c£. Euseb. *Gallic., Hom. vr, 2 [lin. 9.10] ; Caes. Arel., Serm. crxix, 1 [CC

104, 692 (653), 3/4.16]. ^ 21/22 cf. Act. 2, 41.475 4, 43 5, 145 6, 7.

Codd. : V1Ge/P!P*

Inscr. INCIPIT HVMIL SECVND EPHIFANIE [/!, rrE SERMO EI'DEM DE EODE Ge ; INCIPIT OMELIA SECVNDA D, INCIP OMELIA II- DE EPIPHANIA PD". texditus xxx (pr. d 6 festis] uestibus P!P" 1 Die] z4Z. autem P" 14 11 unitus] iunctus eZ4. 8 de] e P! eras. ; rasura ? fere litterarum) D

(agat Cae;.198) (ad.z2.)

prodeant V/* (al.z.)

20 infudit P1P"

18 per] pre V! — suáédentes

22 est conuetsio — Ge

V?

58

25

30

55

40

45

HOMILIA V, 2-3

Aquis hydriae implentur et, cum exterius in specie sua maneant, ea quae interius sunt nobili a se comparatione degenerant : sapor fortior tenui materiae apponitur, et occulta leuibus fluentis uirtus infunditur et aquarum ieiuna substantia inebriatur, ac sic nouo munere auctoris sui potentiam confitetur. Quis potuit ista conuertere, nisi qui potuit et creare ? Haec itaque uidentibus miracula erant, intellegentibus sacramenta. Si enim bene respicimus, quodammodo in aquis ipsis similitudo baptismatis et regenerationis exponitur : dum enim aliud ex alio intra se efficitur, dum inferior creatura in speciem meliorem secreta conuersione transfunditur, mysterium secundae natiuitatis peragitur. Mutantur subito aquae, homines postmodum mutaturae. 3. Deficiente ergo uino, dicit ad Iesum mater eius : Vinum non habent. Hic primo loco attentius requiramus quid sit uinum quod defecisse dicitur, et quid sit aliud uinum quod non natura ministrante sed potentia operante profertur. Vinum multis locis accipimus : sacrarum scripturarum salubritatem atque uirtutem meracissimum in se uigorem caelestis sapientiae continentem, quo ad timorem repletus atque inebriatus fidelium concalescet affectus, ut possint dicere cum propheta : Potasti nos uino compunctionis, et : Poculum twwm inebrians quam raeclarum est, et : Vinum laetificat cor hominis. Operante ergo Christo i» Cana Galilaeae, uinum (deficit, et uinum)» fit, id est : recedit lex, gratia succedit ; umbra remouetur,

ueritas repraesentatur ; carnalia spiritalibus comparantur ; in nouum testamentum, $0

obseruatio uetustatis transfertur, sicut

beatus apostolus dicit: Vetera transierunt et ecce facta sunt noua.

23/35.51/32 cf. Euseb. *Gallic.', Hom. vr, 2 [lin. 10/26]. — 231oh.2, *7. — 36/37 Ioh:-2;*5, 43/45 cf. Caes. Arel., Serm. crxix, 10 [CC 104, 696 (657), 26/27]. 44 Ps. 59, 5. 44/45 Ps. 22, *5. 45 Ps. 105, *15. 46 Ioh. 2, 1. 50 1r Cof s. *r7.

Va1Ge[P1p*

25/26 lauibus V7! ; lenibus egg. 26 ieiunia P! P" (mi.recent.) ; (confitentur. ps.-Fausz." Caes.199) (potest 5s.-Faust." Caes. MT) 32/33 melioris P!

24 sic] si P? confitetur 28 possit l7! ; posset P!P" ; 33 conuetsatione Ge 38

quid] quod P* 40 sca V7! ; scárü P! 40/41 salubritate atque uirtute T/1 42 timorem] add. dei P!P" 43 concalescit P!P' ; (concalescat ps.-Fausz.", concalescant Caes,.198) 45 Vinum ok (rasura 2 fere litterarum) P* 46/47 deficit et uinum] supp/eui (ex ps.-Faust." Caes.199) ; ozz. codd. (per bomoeotel. ; defecit

In 72. adscr. za.recent. V?) l7! ; uetusta P1p*

47 tremóbitur 1/1 (mz.recenz.)

49 uetustax (a/7. s eras.)

HOMILIA V, 3

5;

6o

6;

7e

59

Et sicut aquae illae quae in hydriis continentur nful minuunt ex eo quod erant el tamen incipiunt esse quod mon erant, ita lex non perit per aduentum Christi man?festata sed proficit. Mater domini, id est synagoga, dicit : Vinum mon habent. Dum hoc dicit, obseruationibus suis finem uenire cognoscit. De qua synagoga dominus dicit : Et relinquam uineam meam et non putabitur neque fodietur. Quare : Relinquam uineam meam ? Exspectaui, inquit, wt faceret wuam, fecit autem labruscas. Non immerito «inum. deficiebat, quia uinea fructum negabat. Et ideo sacra lectione continetur : Quia, inquit, ficus non afferet fructum, nec erunt natituitates n uineis. Quare synagoga ficulneae comparatur? Quia, sicut primi fructus de ficulnea parum uiuaces — quod uisu nosse potuistis — incedunt, et secundi plena maturitate succedunt : ita pro infidelitate synagogae senior populus reprobatur, et iunior gentium pro agnitione ueritatis eligitur. Non immerito autem «num. deficit, quia idem dominus dicit : Nemo mattit utmum nowwm in utres ueteres ; ad quos dicitur : Expurgate uetus fermentwm, eo quod uetustatem malitiae non deponunt. Víres ergo «eteres 1udaei sunt qui in se fidem legis infidelitatis aceto corruperant, unde etiam in cruce pendenti suo domino propinarunt ; «ow utres christiani sunt qui quotidiano profectu in interiore renouantur, et ideo suscipiunt uinum, id est : portant in se spiritum sanctum. 51/52 ps.-Phoebad. Aginn., Profess. fid., 6 — ps.-Euseb. Vetcell, De trin., IX [XI], 6 — Auct. incett., Libell. fid., 6 — ps.-Gteg. Illib., Fides toman., 6 [CC 9,

150, 51/52 ; CC 69, 267, 24/25] (non amisit [-isse] quod [fu]erat, sed coepit [-2sse] esse quod non era?) ; Ambtos., De fide, II, vrrr, 62 [CSEL 78, 78, 24/25] (non azittens ... quod non erat) ; &ug., De trin., XIII, x [CC 504, 400, 17/18] (n se zzanens quod erat ;..

accipiens quod non erat); cf. lertull, Adu. Prax., xxvm, 7 [CC 2, 1199, 36/37]; Symph., Aen., rxxxiv, 2 [CC 133 A, 705, 2] (quod fueram, non sum ; coepi, quod non eram,

esse) ; Pelag. I, Epist. xv [xv1], prof. fid. [PL 69, 409P] (suzzens ... quod non erat, ut non desisteret esse quod ... erat) ; Euseb. *Gallic., Hom. vr, 2 [lin. 12/18] ; Hom. xvr, 3 [lin. 47, 48]. 53 cf. Matth. 5, 17-18 ; Luc. 16, 16 ; Rom. 3, 51. Rom. 3, 21. 54 Ioh. 2, *3. 56/59.5* Is. 5, *6. 88 Is. 5, *4. 59. Toh»27 537 60/61 LHabs3?7 $17: 62/64. cf. Ier. 24, 2. 64/66 cf. Ier. 24, 5-10. 6? Ioh. 2, *5. 68 Matth. 9, *17 ; Matc. 2, 22 ; Luc. 5, 37. 69 1 Cor. 5, 7. 70 Matth. 9, 17;

Marca 22 » c7

5,257

92 Matth. 9, 17 ; Marc. 2, 22 ; Luc. 5, 38.

VAGe[PAP* 51 nil P! 52 tamen] tc P" 55 uenite] uere P" 5? potabitur V/! ; ptabitur P (g].zz.), putabxtut (alz. a eras.) P" 58 facete«t (n eras.) P" labtuscas]

spinas P'P*

Vi

60 concinetur l/! ; concinitur P!P"*

4X. P! — 64 per infidelitatem. /1/P!P"

Jp: 67 defecit V1 ; defécit P! (g/.zz.) malitiam PP" 70 sunt iudaei — Ge 8

61 affert P!

63 uiuacis

^ 65/66 per agnitionem 1/!/

69 uetustate malitia I7! ; in uetustate 93 interioribus P!p* CI

60 7

HOMILIA V, 4-5

4& Vino ergo deficiente, uinum aliud ministratur : bonum quidem uinum est ueteris testamenti, sed noui melius. Vetus testamentum, quod iudaei obseruant, uanescit in littera ; no-

8o

85

9o

95

1oo

uum, quod ad nos pertinet, saporem uitae reddit in gratia. Bonum uinum, id est bonum praeceptum, est legis, quando audis :Diliges proximum tuum et odio habebis inimicum twwum; sed melius et fortius uinum est euangelii, quando audis: Ego autem dico uobis :Diligite inimicos uestros et benefacite ds qua oderunt wos. Audi quantum inter uirtutem gratiae et legis intersit !Bonum quidem uinum legis, quando dicit : Non adulterabis ; sed perfectius uinum gratiae, quando dicit : Ego autem dico uobis, quia. qui uiderit mulierem ad. concupiscendum eam, iam moechatus est eam in corde suo. Bonum quidem uinum est uetus praeceptum, quando dicit : Non falsum testimonium dices ;sed fortius uinum est nouum praeceptum, quando dicit: Omne uerbum otiosum quod locuti fuerint homines, reddent de eo rationem 1n die vudicii ; ex uerbis enim tuas iustificaberis el ex uerbis tuis condemnaberis. Lex ergo litterae ab illicitis prohibet, lex Christi etiam a licitis ad perfecta sollicitat. Hoc itaque genere deficit uinum legis, quia iam «0- sunt $n ea, sicut dicit propheta, meque holocaustomata meque sacrificium neque oblatio neque incensum. Cessat uinum legis, in qua non leuita, non templum uidetur, in qua nullum iam sacrificium celebratur. 9. Cum haec ila sint :architriclinum ipsum, praepositum in domo sponsi, quem alium quam beatum Paulum, qui praepositus in domo domini est, poterimus accipere ? Qui, post legis litteram ac post ipsas superstitiones, accepto miraculorum suaui odore uel gustu, spiritalium sensuum flagrantia repletus et

«5 Ioh. 2, *5. 80 Matth. 5, 45 ; cf. Leu. 19, 18. 81/83 Matth. 5, *44 ; Luc. 6, PE 84/85 Matth. 19, 18; Rom. 13, 9; cf. Ex. 20, 14 ; Deut. 5, 18 ; Matth. 5, 27 ; Marc. 10, 19 ; Luc. 18, 20. 85/87 Matth. 5, 28. 88/89 Matth. 19, 18 ; Luc. 18, 20; Rom. 13, 9; cf. Ex. 20, 16 ; Deut. 5, 20; Matc. 10, 19. 909/92

Matth. 12, *36-37. 94/96 Dan. 5, *38. I:ractosT m vre15 [C22 18; 0r0]hs ea:

99 Cum baec ila sin!] Zeno Veton., Ioh. 2, 9.

V1Ge|P1P*

*6 noui] Bon P* (za.recent.) 78 gratiam gta gale interpretato) 79 est!] s.7. P* dam V1 87 eam] s./. P* *0 de eo] demnaueris E 94 xx qua (in eras. u£ sponsi ... domo] ozz. P? 101 est] eras. aquosas P!P*

(gram : m 85 autem] dó V uidetur) P" P" 102

add. al.z.) P* edd. (compendio oz. Ge 86 concupiscen91.92 iustificauetis ... condefecit V1 100/101 post ac ipsas — V7! ; post

HOMILIA V, 5-6

ó1

inebriatus exclamat et laudat : T'u seruasti bonum uinum usque adhuc!. Quod utique spiritaliter praedicat, quando dicit: Nec oculus widit nec auris audiuit, nec 4n cor hominis ascendit

quae praeparawit deus his qui diligunt eum. Tw seruasti uimum bonum, tamquam si diceret : ''Meliora sunt, domine, gratiae instituta quam legis. Lex peccatores 1ro ad tempus illud Aércorum. et uitulorum cruore mundauit ; £u, domine, seruasti uinum bonum nobis, id est : n extremo saeculo

fudisti pro nobis sanguinem tuum. Lex intromisit 2» ferram Yebromissionis

amplius 115 regnum,

angustis

limitibus

paradisi sinus pandis,

terminatam ; tu, domine,

tu inaestimabile

praeparas

tu introducis in caelum"'. Lex cultores suos fer me-

dium maris Rubri natura rerum stupente ductauit ; uideamus quantum plus est quod praestat gratia : Qui in Christo, inquit, sunt, resurgent brimi ; et tunc simul vapiemur obuiam Christo 1n aera et in nube. 120 6, Ecce uera, ecce praedicanda miracula, stupendas mutationes, quas quotidie 27 nobis redemptor noster operatur quando de pessimis bonos facit, castos de luxuriosis, humiles de super-

bis, de sectatoribus saeculi amicos dei. Quae potest maiora exercere miracula, quam quando hominem de substantia pulueris 125 in angeli statum prouehit ac terrenam materiam caelo inserit et in immortalitatem figmentum mortale transcribit ?

104/105 Ioh. 2, ro. cf. Hebr. 9, 12.13/14. 110/111 Ioh. 2, *10o. X159/5!cf- Toss T/sgdq.

106/107 1 Cor. 2, *9. 108 Ioh. 2, *ro. 109/112 110, Hebr. 9: 5195-10, 4/5 c£ 1:60. 745 23:505 3-155 16:4-

111 Hebr. 9, *26.

112 Luc. 22, 20.

115/116 Sap. 1o, *18 ; cf. Ex. 14, 21 sqq.

112/113 Hebr. 116 zrazura

rerum stupente] cf. Euseb. *Gallic/^, Hom. r, 5 [lin. 95] ; Hom. rr, 5 [lin. 33] ; Hom. xiv, 1 [lin. 5/6] ; Hom. xx, 2 [lin. 26]; Hom. xxr, 2 [lin. 20]; Hom. xxx, [lin. 45]. 117/119 1 Thess. 4, *16-*17. 121 Phil 2215 59D hess325 03. 123 azicos dei] cto Tuditbi8s22 Ps-013820t775 [ac525 23:

V1Ge[P1P*

104 uinum bonum -— P!P" 106 uidit] oz. Ge autes [7/1 109 domini (dfi) /1Ge ; e£ adser. diuinae zn zzg. z.recent. Vt 110 illud] illi V ; utili P!P7 111 nobis uinum bonum -— /!/P!p* 114 ápli Ge ; amplos PiP* 115 tu] XP? 116 duxit DP!p" 122 bonus V! 126 fügmentó 1/7! (mrrecent.) transctibet 1/1Ge. Expl. EXPLICIT HVMILIA

II. EPHYFANIE

|l/1, oz. Ge ; EXPLICIT OMELIA 4r Pl,

EXPLICIT OMELIA SCDA DE EPIPHANIA DOMINI P",

iM

A

udjd ! SRM.

mit

,»

IL

"dwUM

fitoLg EX — ju

52 io nr "FAUn T

»

nr

E

"hn (Yu

ry$

Te FQMW M'EN.

.

HOMILIA VI (6) HOMILIA III DE EPIPHANIA DOMINI

MONITVM Codices :

a) Jin. 1[165 : Dies ... comparemus : : VariCANO, CrrrÀ pxL, Bibliotheca JApostolica Vaticana, Regin.lat. WIN SIXDSf 22e :Panrzs, Bibliotbéque Nationale, Lat.2628, s. xz, f. I3V-I6Y. P! Ge | : GewEvz, Bibliotbóque publique et universitaire, 24, S. XI, f. 147*-149. :Pamrs, Bibliotbóque Nationale, Lat.2169, s. xux-xrr, f. [11] 13-[13] 15. P' V?

b) Jin. 89/121 :

de his ... donec red[dant] :

: VATICANO, CrrrÀ pEL, Bibliotheca Apostolica Vaticana, Vat.lat.9882,

V?

S. IX-X, f. 297-298Y.

Editiones :

a) lin. 1[165 : Dies ... comparemus : Gaigny

:f.14Y-17* : Homelia tertia de eodem.

MBvP 6 : col. 6249-6259 : Hom. rr de Epiphania. PL$3

:col 564-568 : Sermo 6. De Epiphania [rri].

b) Zn. 89/121 : de his ... donec red[dant] : Morin PL.$3M

| : [ZntW. 34 (1935)] p. 112-113 (e codice V?). : col. 704-705 : Fragmentum ad homiliam 6 (ex Morin).

Excerptiones, compilationes : 2) Jin. 1[165 : Dies ... comparemus :

Caes.* : (Caesatii) Sermo crxvr. De euangelio secundum Ioh. ubi ait quod «die tertio nuptiae factae sunt in Cana Galilaeae», 1-8

[CC 104, 682 (645), 4 - 687 (649), 5]. b) Zn. 6/8 : dans ei ... tegni sui : ($20/:070- EXNRET Sermo rxxxvir. De scala Iacob, 3 [CC 1023, 359 (344), 2/5].

MONITVM

65

c) Jin. 91/[136.159[165 : Omnis

... fixit; Quae ... comparemus :

Caes.?99 (— 5.-7459.?9*) :(Caesarii) Sermo ccvr. Ammonitio sancti Augustini :ut non solum lingua, sed et motibus et opetibus laudetur deus ; et quia, quale est quod cogitatur in corde, tale est quod procedit in opere ; et de purgatotiis poenis et inferni puteo, 2-3.3

[CC 104, 826 (783), 1 - 827 (784), 17 ; 827 (784), 17 -828 (784),24]

(ps: - Augustini) Sermo CcLit. Admonitio :ut non solum lingua, sed et moribus et operibus laudetur deus ; quia, quale est quod cogitatur in corde, tale est quod procedit in opere ; et de purgatoriis poenis et inferni puteo, 1-3.3 [DL 39, 22119-22120», 2212(B-0)].

d) Jin. 161/165 : conuettamus

... compafremus

:

Caes.55 (— ps.-Faust.!) : (Caesatii) Sermo rLvx. Sancti Fausti admonitio necessaria : de die iudicii et malorum poena uel bonorum glotia ; et quod etiam laici non mutato habitu et possunt et debent cottidie paenitentiam agere, 3 [CC 103, 250 (240), 1/3]— (ps.-Fausti) Sermo xin. Admonitio [CS$EL. 27, 279, 19 - 280, 5]. ps.-4Aug.?*? : (ps.-Augustini) Sermo ccxr1ix. De extremo iudicio, 6 [PL 39, 22080].

e) Jin. 163/165 : hinc ... comparemus : Caes. — : (Caesarii) Sermo rxvr. Ammonitio excerpta de libris sanctorum et antiquorum patrum : ut, qui se crimina capitalia fecisse cognoscit, ad poenitentiae medicamenta sine aliqua dissimulatione confugiat, [CC 103, 283 (271), 28/29]. Redintegrationes :

a) lin. 19/20.21[22.25 : intus ... efficitut; in ... innouatut ;

uilitate deposita : Eus.G.XX

— : (Eusebii *Gallicani") Homilia xx, 4 [lin. 63/64.64.65].

b) Jin. 36 : non ... fastidium : Eus.G.XXXV : (Eusebii *Gallicani) Homilia xxxv, 13 (lin. 271/272]. Eau;.G.XWHU : (Eusebii *Gallicani" Homilia xrvir, 6 [lin. 122/123]. Eus.G.LXIX.

: (Eusebii *Gallicani') Homilia rxrx, 2 [lin. x4].

.

i

' *

"me y

"

à

*

e

i "T

*

T

-

,

]

)

í

,

*

*

A

r S

mE de

us

:

E

e

ibn

TL

ad fH

UIS

u^

'

TTA)

:

C

m

y

D

ade a6

"E

s l

re

Tüy

k ETE

icm

:

—

i

& fH e

* [E

MN Am

Dum Mp

20198

ur

M

(E

Mot

gd

june

debuts (mui lil i"Tet a [. (o $4 is. 309

vdeuchs

on

ipe

8

"

OX UCIX

35-x

ld

b 8m

rw

vs hd Lauip bor » sax crue

AF»

vest

$

X

! (003

,

sri

.ri

zrilibicr amemus" £u

mST

UVRAL

mié

Md

M

"

D

har

tna)

c

tX

P

oudaekuo3

]

21"EN

yet

»

í

"nore

( »

WwKt Wu

oa J

»

T

Ídinaó*1i

v^

xh

?i

eto

4

:

M

da suits "*

hdd

54M

^u

boni

] lO^

dba

ias

read

«v

*

22a

5a es d

«£1

py

ned

ES .

] -

8-5 Mutungen

3

P

mu

-

-

arr

B

x

T

N

ha si:man

-

!

)

nct| ,

1

I

]

'h

UP dibus (aen. Yà x6

^

(4i

"c

u

y

»"'

.

-

ore T.

: verre

-—

QU css

Ey

EE

d "M

zb

illuc,

SP Tp,

i

s ML

a in

cmn endet dag

De

"

i

;

i

itána à

d M

9s-E.d4ovx A,

5

i

at Oo A, o

7"

OPE:

,

ues EK

m ; se jp»:

OI Siem À. aea bb

! «t

-

1

T

N

VN

"mis

|

Eytera

TUN.

TEM

D r4

p

eL

Ceci" NM

TN DA Td

B 2

zm $t

EUM SVIPHSGL i. immani

bouexX

Eeg

E

LI

m.

Mas eti dthh Egi)capt eoru

EU

m 2A

RU

dl Sio tacpaóin Irem dal

í

iut

ud

and i

JEN, i

PN

ve fias

pos Laer iSt

Weis A' x c ripis tus 3h - Aaa! dre

-

A

d

Liboro diadbow aiirow NersBh €";

EJ e iaa acd

ut

wr!

TU

ma siet alan Pichebaradtimc e epi s éuáam sns

MYRORVUN

'

D ecodi

eye-Yéondgttk 35 bar auiquit

A

^

fa s.s it

Ca Urin

T:

Nifonit] dl

)5414a-

4 0 —

VI DE EPIPHANIA DOMINI, III 1. Dies tertius, trinitatis est sacramentum; miracula nuptiarum, mysteria sunt caelestium gaudiorum. Dies ergo erat nuptialis et festa, quia adueniente sponso redempta iungebatur ecclesia ; illi, inquam, sponso, quem omnia ab initio mundi 5 saecula spoponderunt, qui descendit ad terras ut dilectam suam ad celsitudinis suae thalamos inuitaret, dans ei in praesenti arrham sanguinis sui, daturus postmodum dotem regni sui. 2. Sex hydriae, sex saeculorum praeferentes figuram, salutis 1o nostrae, quae sexto saeculo agitur, causam loquuntur. Secundum similitudinem regeneratorum exprimi in eis speciem baptismi putes. Aqwis intra hydrias permanentibus idem liquor sed non idem sapor : aliud est quod fuit, et quod uidetur fuisse non periit ; stat in quantitate mensura, et in qualitate 15 additur gratia ; uisibiliter nil crescit augmento, et inuisibiliter abiectio occulta fit merito ; modus non augetur, et profectus acquiritur ; aquae suam retinent plenitudinem, et alienam accipiunt secreta infusione uirtutem. Ita et homo per aquam baptismi, licet a foris idem esse uideatur, intus tamen alter effici-

20 tur : cum peccato natus, sine peccato renascitur ; prioribus perit, succedentibus proficit; deterioribus exuitur, in melioribus innouatur; persona non contingitur et natura mutatur ; accessisse nil creditur, et tamen quod accessit fide tamquam mentis gustu ac sapore sentitur. 1/8 cf. Euseb. *Gallic^, Hom. v, 1 [lin. 1/13]; Hom. xvi, 6 [lin. 151/166]. A-Ióh: 2, x. 8/6 cf. Ps. 18, 6. 3/4 cf. Caes. Atel., Serm. rxxxvirr, 5 [CC 103, 359 (344), 2] (sibi ecclesiam sociauit). 4.6/« IJI, inquam, sponso ... dans ei ... sanguinis $i] aptatum ex : Aug., *Enatt.' in ps., 1xxxiv, 2 [CC 39, 1162, 19/20] (I//e quippe sponsus, dans arrbams sponsae suae, sanguinems suum). 6/8 cf. Caes. Arel., Serm. Lxxxv, 4 [CC 105, 551 (337), 1/2]. 9/10 cf. Euseb. *Gallic/, Hom. v, 2 [lin.

17/20]. 9 Ioh. 2, 6. 51/52]. 12 loh. 2; 7. Hom. xvrt, 5 [lin. 47/48].

10/26 cf. Euseb. (Gallic, Hom. v, 2-3 [lin. 23/35. 12/18 cf. Euseb. *Gallic., Hom. v, 5 [lin. 51/52];

Codd. : V1Ge/P1P* Inscr. INCIPIT HVMILIA TERTIA EPHYFANIAE Ge ; iNCIPIT TERCIA P! ; rNCIPIT -111- P",

[/!, ITEM EI'DE SERMO DE EODEM

8 quia] qua P!P* aduentante V7! 3/4 redempta ... sponso] zs zzg. P" 11 exprimit Ge 12 putes] potis V/*, potus Ge idem] id est P" 12/13

li«quot (1 per ras. ex o) Ge ad prp"

augmentum

tamen] tunc P* 23 fidem V!

13 idem] a44. est P!P" (Caes.197) l/!; ad augmentum

22 petsonam

P!P"

1/!; personatur

15 crescit] add.

16 adiectio DP!P"

P!

naturam

utatur

19

l/!

68 2;

HOMILIA VI, 3-4

9. Homo, praeterita uilitate deposita, noua induitur dignitate ; et illo diuini amoris poculo, de quo dicitur :E foculum iuum. inebrians

quam. braeclarum

est !, illo, inquam,

poculo

inebriantur praecordia : per sapientiae spiritalis uigorem praegustant caelestium suauitatem, ut mereantur audire : Gustate 3o el widele quam suawis est dominus.

Ideo autem dixit : Gusta-

te : quia amor dei, quantalibet fide, quantolibet ardore quaesitus, reficere animum

potest, satiare desiderium non potest,

sed magis ac magis sitim uelut summis labiis praegustatus inflammat ; et ideo de se ipse dicit : Qui edunt me adhuc esurient, 35 el. qui. bibunt me

adhuc sitient. Exgo iucunditate

sui excitat

appetitum sed non facit de satietate fastidium. Et, sicut homines exercitati, ad bibendum uinum studiosi,

solent ebrii plus sitire : ita anima fidelis et casta, anima sapiens atque compuncta, quae potest dicere: Poftast? nos uino 4o com$wunctionis, cum coeperit de spe futuri saeculi cogitare et ipsam bonorum caelestium sitim bibere, impleri scit, nescit ex-

pleri ; et quantum capacitate augetur, tantum auiditate deficit, ut illam desideriorum uocem possit iungere cum propheta : Defecit in salutari tuo anima mea, et iterum : Defecit cor meum 4; ct caro mea, deus cordis mei, et iterum : Concupiscit et deficit

anima mea in atria domini. 4. Sicut autem e contrario anima neglegens et obliuiscens deum, cum repleri coeperit crapula et ebrietate uitiorum et criminum faece corrumpi, captiuos post se trahit sensus pesti;o fera et inimica dulcedo, et sicut, quando humore et scabie cutis corporis uitiatur, inde corruptio exulcerat, hinc prurigo sollicitat : ita per oblectationem malorum de neglegentia proficit culpa et de luxuria crescit illecebra et pereuntem perditio plus delectat; quia uoluptas transacta non satiat, sed suo

26/29 Ps. 22, *5. 29/30.30/31 Ps. 35, *9. 31/36 quia ... fastidium] cf. Euseb. *Gallic., Hom. xxxv, 13 [lin. 269/2735] ;Hom. xxxvi, 7 [lin. 228/233] ;Hom. LXVII, 6 [lin. 121/1235] ; Hom. rxrx, 1-2 [lin. 6/14]. 34/35 Eccli. 24, 29. 35 cf. Cic., De inuent., I, xvrr, 25 (cibi satietas et fastidium). 89/40 Ps. 59, 5. 44 Ps. 118, *81. 44/45 Ps. 72, *26 ; cf. Ps. 85, 5. 45/46 Ps. 85, 5.

VaAGe[D1p*

25/26 dignitatem T/1 26 de] oz. V'1Ge 24 praeclarus V1 38 inebriant V7! ; inebriata P1P" (Caes.197) 29 caelestium ... Gustate] oz. V1Ge 30 uident Ge quam] qti P*? ; (quoniam Caes.197) dis düs Ge 32 satiate ... potest?] om. p 34 ipso P!p* 37 studiosi] istud P!P" (Caes.197) 38 sitire] sentire 12d 42 et] ut I/1/P1P* (Cae;.197) auget l7! ; (hautiat Caes.19") deficiat Dp ((6765:192) 43 ut] et /1/P1p* 44 iterum] item 1/1/p1p" 45 iterum] item Ge ; itm P* 53 pereunti /1Ge 54 uoluntas I7!Ge

HOMILIA VI, 4-6

69

5; usu magis exercetur uitiorum cupiditas quam finitur ac solum sectatorem suum numquam consumenda consumit. Sic etenim diabolus obsessa semel pectora mollissimis seductionibus decipit ; séc diabolus calliditate ueteris artificii condat blandimenta $eccandi. Quomodo solent, qui mortijeros herbarum temdpe6o rant succos, in condito aut in aliquo mellito foculo nescientibus $ropinare, gustus mentita suawilate componunt, wirus amaritudinis obscurant fraude dulcedinis — drouocat rius

odor -poculi, sed braefocat infusus sapor weneni : mel est quod ascendit in labia, fel est quod. descendit in. uiscera — : ita. et 65 diabolus per rerum carnalium concupiscentias et illicitas uoluptates extrinsecus blanditur, intrinsecus insidiatur ; inter-

ficit spiritum dum oblectat affectum, et, sicut dixit propheta, ad tempus indulcat fauces, nowissime autem [felle amarior inuenitur. Modo delectat peccare, sed postmodum non delecta7o bit ardere. 9. Ergo in hoc anima proficit, in quo eam exercuerit consuetudo, cum coeperit per uitae emendationem de sinistra ad dexteram uelut de aqua in uinum timore dei operante transire, et delictorum faeculenta contagia per puritatem defaecatae men75 tis horrere, et ea quae sunt ante oculos more ebrii non uidere sed sola quae in futurum promittuntur intendere : in quantum enim te a terrenis abstraxeris, in tantum

te caelestibus insi-

nuabis ; et quantum a uitiis recesseris, tantum uirtutibus propinquabis ; quia ab negatio criminum, adoptio meritorum est. 8o Et ita homo mundo sobrius et deo ebrius ad uota caelestium gaudiorum tamquam ad nuptiale conuiuium praeparatur, de quo conuiuio beatus euangelista commemorat. 6. De quo etiam conuiuio /?gatis manibus et edibus tn tenebras exteriores peccator ille Protcitur, cui dicitur : Am?ce, quo85 modo huc intrasti non habens uestem nuptialem ? ; iste, qui ues-

58/64 sic... uiscera] aptatum ex : Faust., De grat., I, 1 [CSEL 2r, 16, 14/21]. 68/69 Prou. 5, 3-4 (LX X). 95/46 cf. Phil. 3, 13. 82, euangelisia commemorat] cPToh3 2, 1. Matth» 22525 sqq. ;'luc. 145 16/^sqq-. 83/84 Matth. 22, *r13. IMIAFCHTESTSS

T2

0255 0529.

84/85 Matth. 22, 12.

V1Ge[P1p*

60 sucus V/!, succus Ge 61 ptopinate] propinati L/!Ge ; add. que z.recent. P" gustus] /. V ^ uiros V/!, uites Ge 63 preuocat l/!, prouocat Ge ueneni] inueni P7 43/44 et ... putitatem] zn zzg.znfer. suppl. m.recent. V^* v* te] sJ. suppl. m.recent. P" 7*9 abnegatio] abdicatio P!P" (Caes.197) 80 caelestia V! — 81 praepatraret V! 84 ptoiecitur l/! ^ cui dicitur] ozz. V ; 54. suppl. al.z. P1p* cui] de quo Ge (def. V) ; (ad quem Cazes.18")

70

90

HOMILIA VI, 6

timentum nuptiale perdiderat : credo quod, amisso baptismo, hydriam suam fregerat et munus sacri fontis amiserat ac uinum beatae redemptionis effuderat. Ad tales itaque dicitur «w£ eant in ignem aeternum quà paratus est diabolo et angelis eius ; de his, inquam, praedicitur : Horrendum est incidere in manus dei uiuentis ; de talibus et euangelista testatur, dicens : Omnis arbor

95

quae non facit fructum bonum. excidetur et 4n ignem mattetur. Vides quomodo non solum malum fecisse, sed bonum non peregisse damnabile est. Tarde nobis displicebimus sub conspectu ignis aeterni, qui interrogabit ossa et medullas et cogitationes nostras. Quanto tunc, emptus pretio, unusquisque condemnan-

IOO

dus optabit : ne umquam corporis sui uestem commaculasset, ne umquam praeterisset consilia et monita sacerdotum ; nam si illis grande periculum est aliena non arguere, quanto periculosius erit propria non solum non emendasse sed etiam defendisse ! Et ideo expiatura erit illuc inexstinguibilis concrematio quidquid hic non studuerit sanare correptio : ardens inferni puteus aperietur ; descensus erit, reditus non erit ; illic denudati

et capitaliter mortui 105 iur in lenebras

in perpetuum

demergentur;

de?cien-

exteriores, infeliciter exclusi, infelicius inclu-

dendi. De hoc puteo propheta commemorat, dicens : Neque ab88/89 Matth.

25, *4r.

90/91 Hebr.

1o, 51.

104/105 Matth. 8, *12 ; 22, *13 ; 25, *30.

91/92 Matth.

3, 10; 7, 19.

106/107 Ps. 68, 16.

V1GepPip: 86 quo? P" (g/.zz.) beatae] ozz. P!

87 munus] manus V/!Ge.

— sacto fonti immisetat Ge

88

V1GeJV2/pip* 86 nuptialem 71 87? munus] manus 1/1 89/90 de his ... praedicitur] Apostolus enim dicit adesz I? 90 manu Ge 91 de talibus] oz. V? dicens] ozz. V1i/V?/|P1P" (Caes,197) 92 igne l/? — 92/94 Vides ... damnabile est] oz. V? quomo?e9 P" (g/.7;.) ; (quod Cae;.?99) 95 interrogauit l/1! 96 quantum V? (Caes.19") ; quanxto (t per ras. ex d) P" ; (quam Caes.?99) empti 7! ; empto V? ; emere P!P" ; (emptus ptetio ozz. Caes.19 Caes.209) 9* optauit I/1 97/98 cotpotis ... ne umquam] oz. V? 98 praeterisset ... sacerdotum] zs zzg. supp/. pi 101 expiatur 1/1 illic P1P* (Cae5.19* (765,208) 102 hic] 244. medicinalis V? (cf. Caes.19* Cges.209) studuerit] potuerit 1/7? ardens] a4. etenim V? 103 discensus I/1 illic] aZ. nuptiali ueste 17? (cf. Caes.19? Caes.209) nudati TAE (305107 1(9525:209) 104/105 deieciendi V7! ; eiciendi /? (Caes.19" Ces.209) . deiciendi P!P* 106 commemorat dicens] commemorat (oz;. dicens) I/1/P1P" (Caes.'5") ; orans commemorat dicens V/?; (orat atque commemorat Cae5.208) 106/107 obsorbeat P*

HOMILIA VT, 6

7I

sorbeat me brofundwm, neque urgeat super me puteus os swwm.

Ideo autem dixit : Neque urgeat super me buteus os suum : quia, cum susceperit reos, claudetur sursum et aperietur deor110 $7. ; dilatabitur in profundum ; nullum spiramen, nullus an-

helitus claustris desuper urgentibus relinquetur ; detrudentur illic *uale' dicentes rerum naturae ; ultra nescientur a deo qui deum scire noluerunt, morituri uitae et morti sine fine uicturi. Felices qui, nune bene agendo utentes facultate, uel corpore suo 11; contenti et de suo largi, in se casti, in alios non cruenti, ab

huius profundi flamma et nocte se redimunt. Haec poena illis manebit, qui, amisso et non reparato baptismo, in aeternum peribunt, ad quos dicetur wu eant in ignem aeternum qui paratus est diabolo et angelis eius ; hii uero, qui temporalibus poenis dig120 nà gesserunt, ad quos sermo dei dirigitur quod «on» exeant inde donec reddant nouwissimum quadrantem, per fluuium igneum — de quo propheticus sermo commemorat : E£ fluuius vubidus qui currebat ante eum —, per uada feruentibus globis horrenda transibunt. Quanta fuerit peccati materia, tanta erit pertrans12; eunti mora ; quantum accreuerit culpa, tantum sibi ex homine uindicabit flammae rationabilis disciplina : ut, quantum stulta iniquitas gessit, tantum sapiens poena desaeuiat. Et, quia ser108 Ps. 68, 16. 109/110 Prou. 25, 35. 112 zale dicentes ... naturae] cf. Euseb. *Gallic/, Hom. xiv, 7 [lin. 184/185] ; Hom. xxxvr, 4 [lin. 55]. 113 ps.-Faust., - Bpist. 1x [CSBL 21; 214, 17]. 118/119 Matth. 25, *41. 120/121 Matth. 5, 26. 121 Dan. 7, 10. 122/123 Dan. 7, 1o (Theodot.) ; cf. Ps. 96, 5.

VAGe[V3/PA* 108 puteus] oz. V! 109 clauditur V1Ge ; cludetur V? 109/110 deorsum] om. V? 110 dilatabitur] 5raezz. ac V? imptofundum P" nullus] 222. liber T2 DID 05 100 (9275:208) i11 derelinquetur V? 112 nescienturf] nec scientur L/? . 113 mortui corr. V, mottui Ge 114 agendo] agent V7; agunt ppy op Ope 2055107 (8,552068) utentes] uiuentes T/1 facultate] praem. ue V? suo] praem. in V? 115 de] inde P* aliis V7? non cruenti] incruenti 1/1/P!p" 116 flamma et] flamma ea V/! ; flammea V/?/P1P* (Caes.19" Caes.206) illis T» 117 tepatato] setuato PD!P" 119 hi P!P"7 (Caes?099) ^ 120 sermo] praezz. ille V? (Caes.16") exeuntuDEpr 121 reddant] «tédant (c eras, pr. d s.l. suppl. alm.) V3; red| desini V?

VAGe[P*P*

122 rubidus] reszizui (iuxta Dan. ?, 10 [LXX ez Tbeodot.| : vvppós) ; tapidus cod. ; (igneus [ozz. qui] Caes.!9? Caes.?98) 123 ortenda V! . 126 tanto V?! ; tin P" 126 flamma V/1Ge ut] et. I/1/P*P" (Caes.19? Ces.206) 127 desaeuiet /1/P! (Caes.19" Caes,298), deseuits (ns eras.) P*

72 mo

HOMILIA VI, 6-7 diuinus quodammodo

aeneae

ollae animam

comparans

(dicit» : Pone ollam swber brunas uacuam donec incalescat aes

150 etus : ilic periuria, irae, malitiae, cupiditates, quae puritatem

nobilis

naturae

infecerant,

exsudabunt;

illic stagnum

uel

plumbum diuersarum passionum, quae aurum diuinae imaginis adulterauerant, consumentur. Quae omnia hic, anima separari per eleemosynas et lacrimas compendii transactione 135 potuerunt. Ecce sic exigere habet ab homine rationem, qui seipsum pro homine dedit et confixus clauis legem mortis fixit. 7. Illic 1usti uelut per amoenos gurgites incendiis naturam suam mutantibus transmeabunt intacta ignibus corpora ipsis honoranda poenis, quia non sunt onerata peccatis. In illos 140 enim saeuis aestibus nil licebit, quos ante libidinum flamma non attigit ; et quibus puritas contulit reuerentiam, inferre nesciet rationabilis ardor iniuriam. Alioquin iram refugiens uaporibus uiam faciet et, quia non inueniet ubi necesse habeat exercere iudicium, sponte praebebit obsequium. Sic trium 145 puerorum fides atque iustitia tenebrosos non sensit ignes, sed stupenda refrigeria in medio camini aestuantis inuenit ; cessit uirtutum meritis natura flammarum ac traditos sibi reos mirum in modum rorantibus obumbrauit incendiis, longe positos autem et circumstantes sacrilegi regis consumpsit minis150 tros. Quantum laetitiae in praesenti obtineant merita religionis et priuilegia sanctitatis ! Ecce horrendum nescio quid anhelantes globi et per quadraginta cubitos ebullientes extrinsecus saeuiunt, intrinsecus parcunt ; extra fornacem sapiens ignis irascitur, et intus in fornace famulatur. Quanta castis corpori155 bus reuerentia debeatur, arbiter ignis agnoscit, et ingesta sibi pabula circumfusus allambit, nihilque sibi licere miratur in corpora dei timore et castis ieiuniis consecrata, et pretiosum depositum non uiolat occulta dispensatione sed uindicat.

129 Ez. 24, 5.

129/130 Ez. 24, *11.

131/133 cf. Ez. 22, 18-22.

144/148

cf. Dan. 5, 50 ; Ambtos., De fide, I, 1v, 33 [CSEL 78, 16, 17/22]. — 146 Dan. poer *23. 148/150 cf. Dan. 5, 22.48. 151/158 cf. Dan. 3, 47-50.

VaiGe[D1p* 128 quod ad modum olam

V1

V7!Ge; (quodam

133 adulterauerunt

loco Cae;.299)

]/1Ge

animae

129 dicit] ozz. codd. L7!Ge;

ab anima

P1P*

133/134 separati] superare Ge 135 poterunt L/!/PYP" ; (potuissent Caes.!9? ($265,298) 139 honorificanda P!P" honetata P" illis (s zz ras.) P! 142 ira V7! . 144 beát jg 145 tenebrosus ... ignis /!, tenebrosum ... ignem Ge 146 media P! camina corr. al.zz. V1 148/149 autem positos — Ge positus [/1 150 obtineat I/1 152 ebullientibus 1/1 154 famula«tur (n eras.) P" 156 licere] ozz. P*, s]. suppl. P" 158 uincat I/1

HOMILIA VI, 8

73

8. Quae cum tta sint, carissimi: effugere intoleranda supplicia 160 et incendia aeterna non poterunt, qui se ad meliora non conuerterint. Et ideo, carissimi, conuertamus nos ad meliora

dum in nostra sunt potestate remedia ; curramus dum lucem habemus, nec praesentia salutis tempora neglegamus ; hic exstinguamus moriendo peccatis mortem, hic uitam uitae meritis comparemus. 159: Cic Ini Gatil osDevosro Tis scr 2 61: DVOSVXET; 1955 DV5 XD23)5 6-2» Aug MD irin- Db xvano V» vire EXo 75 X Ix; XD vr [C650 126; 76/7:752145405:2045 57,5

338, 124 ; 362, 63] ; e.a.

162/163 Ioh. 12, *55.

VAGe[P1P* 160 aeterna] &er««na (re eras.) V^! 160/161 qui ... conuerterint] 162 potestate sunt — Ge 163 hinc P* 164 hinc P",

oz.

V1Ge

Expl. EXPLI FELICITER HVMIL EPIPHAN TERCIA l/!, oz;. Ge ; EXPLICIT OMELIA TERCIA P!, EXPLICIT OMELIA -111- P".

DN

preées simil

cU

o—

E

fe terc ramen

npn, stib ede nt

jsp

í

EET

«d

TT

ZI

dJomratt m"

ET

T4»

E

pvc

N

D

[ri 2

ud

rie

vifa: Mu 2^, - een ahy

yt

(Wt m

m

E

Ber.

p.

pat

xd 1 Putas :v HIE src

rfl?

elis

t

le^

beue

tj

Pasa ^ NA

ceprh QUÉ Ao

PESE

tarte

xe

si «(Jh

Ern

Soo

M

?

qu-Au

is

oT $4

noo

p

a

| *

mee

-

Xi

an E

Nee

dbrbst

dUasbut,

x poeti p

Mt

"

rM

Tu.

»

h

JKsiemibuie

eN pretii

pud

.

vue

24 B

PaL ^

De |

:

J|

"

»

LI

e

B

«à

»

-

uL?U

m :

z

àE

PD

$

L^w

E bf:

A. « dugbcdl «Ua D m

ott

e

r

M

cessiir "o fthfl- E

egáls

i

T.

arque wi Jieoe xelplur. fa dei

"crx

EE

odifiiebtes axi

Ecter uris

Ü Cem

$4 (vdd Ani

sad secs

ex

coelis "NI

Hit

éiytosi] M

Kozá ker:smsiun

Nw

2»

|

e-

Nath cesi Uude drin ste guae, Uo eio "" cinta Ldbovepss mariiDe

t ae

nieluf

-

&,

te

R

s aEPPS OvRadasesc jbpanul QU:adt

cea:

ete?

dguothusa

"MT *

uptéd

Lai

votibweri

qnie —

qudribiBik ca iro

Ree

ectUa.

E

*

liizezse *

oven NEP

(Gum E

BR

t

ibo cei.

snae) Ee

ct

Ap rS

i

wn

D

E "

*

ugimra,

Yd iyombiaem coda &güma v5 quotes

ns cT

rix

le

E«fh

OpiesAst afi had

i) i ge etsi Vr. o.MMgapnien

-^

*23

4 A bil iilii qo gam tmboit

cH

z

ds

ir

cedi

I mae wee i

doRuT ^

S

] "b

durz ie

fad nido isesrt

EAS

|

2

es

Lii. heRAT ipti vs

uo

9

SIDE IRUND EM

ub ans

2125-5

"tc

vicus emis. " duccnin dh

141208 -

blau

h

Ln

*.

[ES

HE

a

Dy

à

-

à

-

E

J LU

d ^

*

um Tw

"

J|

Cun

pP*

.

"5 Goo e

.

bs

: n

——Á

E

s

C

-

UN

P dama ct, (xu

7

B.E

Ag.

L2xw.

I

M

B

LOI

LETT

wn

pobude"

»

EL

P

s

d

V

p

(

"P PX

ume P

2

s

18

feta

ES

EIE

ANIME

dn tribe

,

[HOMILIA VII (7)] [HOMILIA

IV DE EPIPHANIA

DOMINI)

CI

MONITVM Homiliam *quartam 4e epzphbania domin?! a collectione Eusebii *Gallicani* dimouendam iure aestimat Griffe'?, cum in ea forma, qua in codicibus tradita est, homilia haec composita sit ex (7) duobus capitulis quae hic edimus, quaeque ad festum Epiphaniae minime spectant ; et (7) inter quae pats est inculcata ex homilia 1v? iterata ; et (7) post quae addita est pars altera homiliae xxxir?e, quam suo loco restituimus. Duorum capitulorum hic editorum primum capitulum, nostro sensu, restituendum est exordium homiliae xr1v?* ; alterum ad homiliam xv*P pertinere uidetur. Codices :

V*

: VaArrcAwO, Crrrà DEL, Bzbliotbeca Apostolica Vaticana, Regin.lat.131,

S. IX!, f. 27-27*.28-28Y. P!

:Pamrzs, Bibliotbéque Nationale, Lat.2628, s. xz, f. 16v-17.17Y-18.

Ge

: GzNEvE, Bibliotbéque publique et universitaire, 24, s. x11, f. 149.

P*

: Panrs, Bzbliotbéque Nationale, Lat.2169, s. xix-x1m, f. [13] 15.[13v] 15v. Editiones :

Gaigny

:f. 17-18: Homelia infantibus.

quarta

de Epiphania

& septem

sanctis

MBvP 6 : col. 6259-6264 : Hom. 1v de Epiphania et 7 sanctis infantibus Mach. PL. 3

:col. 568-569 : Sermo 7. De Epiphania et septem sanctis infantibus Mach. [rv].

Excerptiones, compilationes : lin. 20/23 : Quid prodest ... passionum : Defensor

|: (Defensoris Locogiacensis) Liber Scintillarum, xvr, 47 [CC 117,

71].

Redintegrationes : 2) lin. 13/15 : quando ... tenemus :

Ens.G.XXXIX. : (Eusebii *Gallicani") Homilia xxxix, 2 [lin. 34/38]. b) Jin. 18/24 : Ideoque ... tempestas : Ens.G.XXXIX. : (Eusebii *Gallicani") Homilia xxxix, 5 [lin. 44/50]. Eus.G.XMY — : (Eusebii *Gallicani") Homilia xrrv, 1 [lin. 1/7]. (x) É. GnirrE, ILes serzzons de Fauste de Riez. Ia « Collectio Gallicana » du PseudoEusibe, in "Bulletin de Littérature Ecclésiastique", rxr, 1960, p. 34.

[VII] [DE EPIPHANIA DOMINI, IV] [1. Audiuimus in euangelio uocem domini dicentis : Non omnes qui dicunt mihi : Domine, domine, intrabunt in regna. caelorum. Ad quos sermo hic respicit ? Ad eos sine dubio, ad quos alio ; loco dicit : Populus hic labiis me honorat, cor autem. eorum longe est a me. Studeamus ergo ut cum obsequiis labiorum uita concordet et consonet, quia, si opera nostra ad deum clament et conscientiae sinceritas et morum probitas, pietas domini ad nos 1o flectit auditum. Caueamus ne forte hic solo corpore consistamus, et corda nostra probentur errare per saeculum ; quando enim praeualent in nobis terrenae superfluae cupiditates, quando tyrannico dominatu malitia in nobis regnat, quando ira superequitat : nos, illi laudabiles eremitae qui extra mun1; dum nos credimus, mundum intra nos inclusum tenemus. Ac

Sic animae illae, quae possessio efficiuntur saeculi, non possunt effici regnum dei. Ideoque, fratres : Videte uocationem uestram : uenire quidem ad eremum summa perfectio est, sed non perfecte in eremo ui20 uere summa damnatia est. Quid prodest, si in loco quies teneatur, et inquietudo in corde uersetur; si in habitatione silentium sit, et in habitatoribus uitiorum tumultus et colluc-

tatio passionum ; si exteriora et interiora tempestas.]

1/3 Matth. 7, *21. *26.

nostra

serenitas

5/6 Matth. 15, 8 ; Matc. 7, 6 ; Is. 29, *13.

possideat,

18 1 Cor. r,

Codd. : V1Ge/P1P*

Inscr. INCIP HVML EPIPH QVARTA ET INFANTVM

SCORVM VII l/1, YTEM SERMO

EIVSDEM IN NATALI SCORV SEPTEM FRATRVM Ge? ; INCIPIT QVARTA P, INCIPIT OMELIA -IIII- (272. DE 5.J. a].72.) EPIPHANIA (ex -niae al.zz. ut uidetur) Er scis (ex scorü alg. ut uidetur) xzAwrrB' (ex ifantü al.zz. ut uidetur) P". 2 regnum P!P* B/6 cot ... me] oz. P!P" 9 sincetitàxw (tis eras.) P' 12 terrenae] oz. Ge supetfluaeque P1P* 18 quidem] a44. sic P* 19/20 petfectio est (oz. sed) non ... summa] 7n zzg.super. suppl. alm. P* 24 tempestas] add. Deus non ctudelitate ... et finem salutis codd., ex bozzil iv, 3-4 [Him. 62/80] iterat. (annot. in mg. : "inclusa in. [ ] supra iam suo loco occurrunt bomil. i de epipbania, hic prorsus sunt resorbenda" ga.recent. P, *ab boc loco quo [ signum notamus usque ad signum

9 in bomilia prima de epiphania legitur, de illo uide ibidem" m.recent. P")

78 25

[HOMILIA VII, 2] [2. Nemo dicat : "'Inuitus hoc feci", aut: "Fato urgente pec-

caui'". Nemo casum, conditionis suae ignarus, accuset ; nemo

dominari aestimet fatum : non potest homini praeualere delictum, nisi accesserit consentientis arbitrium. Et ideo ordinatio 30

55

dei nostri, cum cetera animantia ad periculum propulsandum foris sufficienter instruxerit atque munierit uel uelocitate pedum uel armis dentium uel uiolentia unguium uel mole membrorum, hominem contra interiorem hostem magis intus armauit, intellegentiae scilicet uigore, consilio sapientiae, uirtute iustititiae, ut pretiosior nostri portio, uelut de excelsa turre ita de secreta fidei suae arce, tutius repugnaret, et quamlibet forti aduersario contra reluctantem animam nil liceret, confirmante

hoc ipsum uoce diuina : No/ze, inquit, Zimere eos qui corpus occidunt, animam autem non bossunt occidere.] 25/28 cf. Euseb. Alex., Serm. xxir, 4 [PG 86-1, 456»] ; Euseb. *Gallic.', Hom. xv, 4 [lin. 65/67]. 29/28 non ... arbitrium] cf. Euseb. *Gallic, Hom. xxxi, 1 [lin. 26/27] ; Hom. rvm, 3 [lin. 47/48]. 37/38 Matth. 1o, 28.

V1GeJD1P? 25 Facto Ge 26 casum] aZ. uel VGe 30 monuetrit T/!Ge ; minuerit P" 32 contra] add. intra V'* ; s./. suppl. al.z. P* 35 tocius 1/1 ; txtius (o eras.) P! (al.z.) 36 nil liceret] inlicet 71, illiceret Ge 37/38 occidunt corpus — V/1/ IDUPS 38 occidere] aZ. sicut etiam nunc ... mater laetetur ecclesia codd. (quae uerba proprio loto restituimus infra, boul. xxxii, 2-8 [Jin. 27 sqq.]). Expl. EXPLI FELICITER HVMILIA EPHYFANHORVM IIII ET SCORVM INFANTVM 1/1, a

071. Ge ; EXPLICIT OMELIA "III: Pl, EXPLICIT OMELIA -IIII- DE EPIPHANIA ET INFANT15 P",

CAPITVLVM IV

HOMILIA VIII : DE QVADRAGESIMA

d

na

MerMori M '*

"

Và

yr

dno

Whip

entis

de

1. | uuu

"

ay tir UIT.

co uii abiens

M

|

i

—

J Lp

I"

| (ode H

táo

| -

$i

ü

tad á&enla

$94 "»

"d

-

$3

TTE

| Sut

&eitibet

,

H f

ai

e. conflict wed 4 fni ri H

HOMILIA VIII (8) HOMILIA

DE QVADRAGESIMA

MONITVM Codices :

V3

: VarICANO, CrrrÀ DEL, Bibliotheca Apostolica Vaticana, Regin.lat.131, S: LEX f.235 Y-36Y-

$1.

:SAmxr-OMzn, Bibliothéque municipale, 97, s. 1x, f. 130V-132Y.

P*

:Panrs, Bibliotbéque INationale, Lat.2628, s. xr, f£. 20V-23V.

Ge | : GENEVE, Bibliothóque publique et universitaire, 24, S. X11, f. 150V-152. P"

:Pamzs, Biblothóque Nationale, Lat.2169, s. xir-xrr,

[17] 19".

f. [15V] 17 -

Editiones :

Gaigny

:f.21-24 : Homelia de initio quadragesimae prima.

MBv»P 6 : col. 6278-5289 : Hom. de initio Quadragesimae. PL

3

:col. 572-577 : Setmo 8. De initio quadragesimae.

Excerptiones, compilationes : Hin. 1: Sicut ... uindemiarum

:

C'ae5.199 (— ps.-Faust.5 — ps.-/4ug.!*!) : (Caesarii) Sermo cxcvrrr. Homelia sancti Fausti de die dominico ante initium quadragensimae, 2 [CC 104, 799 (757), 17] — (ps.-Fausti) Sermo xvr. De dominico initio quadragesimae [CSEL 21, 285, 19/20] — (ps.-Augustini) Sermo cxr1. In Quadragesima [PL 39, 20200]. Redintegrationes :

a) Jin. 45/50 : Sed et ... ieiunium :

Enus.G.XXV! : (Eusebii *Gallicani") Homilia xxvr, 4 [lin. 59/64].

b) Jin. 131/132 : quantos ... congtegabit : Eus.G.XMX

; (Eusebii *Gallicani") Homilia xrm, r [lin. 14/15].

VIII DE OVADRAGESIMA 1l. Sicut messium aut uindemiarum dies humano generi fructuum suorum abundantia commendantur et gratia, ita hoc tempus animabus nostris, dilectissimi fratres, fecundum salu-

tis fructibus nouerimus. 2. Sed, si requiras et dicas : "Quid commodi, quid utilitatis habet exercitium ieiunandi ?" : O homo, quid diceres, si

IO

Ij

non prior dominus tuus abstinendi dedisset exemplum ? Itaque scire debemus, quia primum per gulae et incontinentiae uitium ors intrawit 2n terram. Tleiunii beneficium quid conferre possit, aduerte. Cum cibi appetitum primo homini nimium nocuisse cognoscas, Christum ipso ab aduersario esse tentatum sollicitatione perspicias. Ab illo saltem require, abstinere quid prosit : qui se, contra diabolum pugnaturus, ob informationem tui abstinentiae uirtute praecinxit; quam quidem in tantum

1/2 cf. Ex. 25, 16.

$e Et. 4, 2-4.

8/9 cf. Gen. 5, 6-7 ; Rom. 6, 23 ; 1 Cot. 15, 21.

9 Rom.

11/12 cf. Gen. 5, 6-7. 12/15 cf. Matth. 4, 2-5 ; Marc. 1, 15 ; Luc. 15/19 cf. Matth. 17, 14-20 ; Marc. 9, 14-28 ; Luc. 9, 37-45.

Codd.

T/!Gez$*/PXpr

Inscr.

IiNCP INICIO

QVADRAGINSIME [/1, ITEM SERMO BEIDE DE QVADGESIMA

Ge, INCIPIT OML IN INITIO QVADRAGESIMAE $7 ; INCIPIT OMELIA DE QVADRAGESIMA

P1, xNciPrT OMELIA (add. DE s.J. al.z2.) ru1xY10 (ex initii aJ.zz. u£ uidetur) xxe P". 1 humane V?! 2 suotum fructuum — Ge habundantiam P* commendatut $!; commendat P* gratiam P" 3/4 salutis] s]. alu. S! 6 habent

V! ; habet hoc P*

ieiunandi] edZ. affert. s./. a.m. P

V dominus

tuus non ptiot — Ge — S qui? $* — 8/44 per ... conferri] dees? unum fol. V?

Ge-S![P1P

9 tetta Ge tim Ge-$1

9/10 conferri 5 14 ob] ad $1/P!P*

12/13 sollicitatione] raezz. cibi P*P" 15 praecinxit] praezz. se P*

13 sal-

84

HOMILIA VIII, 2

apostolis suis Iesus insinuauit, ut requirentibus : *quod reme2 ei qui a daemonio uexabatur possit adhibere', responde: Hoc, inquit, genus daemonii «om eicitur mist per orationem et ieiunium. Vide quid commodi circa propriam operetur, 2o quod alio ieiunante interdum etiam ad alienam pertinet sanitatem, ut homo per abstinentiam angelicam possit expugnare naturam. Ex hoc quantum in ea insit utilitatis intellege. Ecce extrinsecus pirtus augetur, corpus affligitur, et dia25 bolus effugatur. Audi quid dicat apostolus, cum inuisibiles aduersarios ieiuniorum aestibus se elidere sentiret :Ego ?gitur sic bugno, non. quasi aerem uerberans — quod, cum loquitur, nescio quas in aere potestates se uerberare testatur — ; sed castigo, inquit, corpus meum, el in seruitutem redigo me forte,

3o cum. aliis braedicauero, ipse reprobus efficiar. Ecce beatus Paulus, 4am Christi habitaculum,

am. was electtomis

effectus, in-

tellegit sb non sufficere solam gratiam nisi gratiae adiungat sollicitudinis uigilantiam et laboris industriam : iam quidem fiducialiter proclamabat : An experimentum eius quaeritis, qui 55 in me loquitur. Christus ?, et tamen,

ut spiritalibus resistere

possit inimicis, continuatis studet corpus uallare ieiuniis — sed et hoc ipsum, ut Christus 2n eodem loqus possit, non aliter quam ieiuniorum sanctificatione promeruit. Sed et beatum Moysen, per quadragenarium continuatae 4o abstinentiae sacrificium, caelestis colloquii legimus acquisisse commercium. Sic enim habemus : Loquebatur, inquit, dominus ad Moysen facie ad faciem, sicut solet homo loqui ad amicum suum ; hoc ideo legimus : ut intellegamus hominibus, purifica-

tione ieiunii, uicinam dei praesentiam conferri. 18/19 Matth. 17, 20 ; cf. Marc. 9, 28. 26/21 1 Cor. 9, 26. 28/31 cf. Euseb. *Gallic., Serm. extr. 5, 4 [lin. 49/55]. 28/30 1 Cor. 9, *27. 29/31 aptatum ex : Faust., De grat., I, v [CSEL 2r, 2o, 15/18]. SI cENEph3yoX22Act. 9, I5. 31/33. intellegit ... industriam] cf. Euseb. *Gallic^, Hom. xxxr, 3 [lin.

46/48]. 32 11 Cor. 12, 9. 34/380 11 Cot. 13, *5. 85/36 cf. Eph. 6, 12 SuoIp Ot. NDa oa 39/41 cf. Ex. 34, 28. 41/43 Ex. 35, *11.

Ge-$1Jp1p? b : 1*7 uexátur $' (al.zz.) possint 5$! ; possent P!P* 17/18 responderet 5! (al.z2.) 18 demonis PlP* eici«tur (1 Z4. eras.) $1 19 operetur] adZ. salutem P!P" 25/26 inuisibilis aduetsatius .$! 26 aestibus] gestibus PP" 29 inaut corpus meum ee (IPqU*. s55/. e? inquid eras. aJ.zz.) 5! 30 pfaedicauerim PP" 32 adiungit $! 33 sollicitudinem uigilantis D" 34 proclariiat $1 (al...) 35 famen] tunc (tc) P" 3* posset P!P? sactifició 5! (a.zz.) 44 uicina .$! ; uicinà (ZerZ. i s./. add. al.zz.) P1, uiciniam DP" praesentiamque P!p*

HOMILIA VIII, 2-3 4;

85

Sed et niniuitae, per abstinentiam, irae desuper imminentis suspenderunt ruinam ; et paruuli ac pecora, pariter abstinentes, egressam a domino plagam atque sententiam iam cadentem, ut sic dixerim, retorserunt, tam manifestum iudicantes afflictionis remedium, ut sibi et animalium crederent

5o prodesse ieiunium. Sic ergo, carissimi, dei praeoccupamus ac remouemus suscepta humilitate iudicium, quando ipsi in nobis uoluntaria damnamus contritione peccatum. Ergo, ut possit labor iste prodesse, cum fide tua age, cum corde tuo obtine ; fructuosum 55 tibi et acceptabilem deo tunc demum scias, si profuturum esse confidas. 3. Attingimus strictim quid boni habeat castigatio corporalis ; agnoscamus e contra quid incommodi nutriant oblectamenta carnalia. 6» Diuina sententia est quae dicit : Anima quae 1n deliciis est, wuiuens mortua. est ; tunc plane uera mors est : quando homo, anima praemoriente, deteriore sibi parte hominis sit superstes. Et alio loco, cum de corpore deliciis resoluto anima damnanda transierit, audi quid de ea dominus dicat : Quantum, inquit, ?n 65 deliciis fuit, tantum date illi tormentum et luctum. Sed et secundum fidem euangelici oraculi : 4?wes ille, post delicias, aeternis traditur flammis ; Lazarws, post esuriem, beatitudinis gremio angelorum infertur obsequiis; et propter hoc ad utrumque loquitur sermo diuinus : FJ, 7o recepisti bona in uita tua, Lazarus similiter mala. Vni transacta uitae iucunditas loco criminis imputatur, alio post malorum tolerantiam repensatio fit bonorum. Et ideo dominus etiam in lege praecepit : 7» diebus, inquit, sollemnitatum uestrarum ;.affigite antmas uestras.

45/50 cf. Ion. 3, 5-10. 60/61 1 Tim. 5, *6. 64/65 Apoc. 18, 7. 66/68 cf. Luc. 16, 19-22. 69/70 Luc. 16, *25. $33/44 Num. 29, *39. 74 Leu. 16, 20552005022 E50 71522 UNI. 120 5557;

V1Ge-$1/P1P*

45 eminentis I/1Ge 46 paruulos I/1Ge-$!/P! ; paruult«« (1 per ras. ex os) P? 48 siv $! (gL;z.) | 49 animalibus Ge 51 Sie $! (gLz5.) ^ ptaeoccupemus JP4197 renouemus .$! (g/;.); remoueamus P!P" 55 deo] dí V1Ge/P! ; dxÓx (o in rasura 2 litterarum) $* (al.z2.) ; dint? P" (gl.zz.) 0v Attingamus P!Pp"*

60 AZ

P'(gLz.)

m pup" $1. (gl.zz.) 71 alii codd.

64 eam V 66 euangelici] 277. caelestis 1/1/P!P? ; add. celestist 68 beatudinis V v0 **bona (2 //f. eras.) P* transacte Ge 72 rtecompensatio Ge fi* $1 (z].72.)

quae]exp.alz. $$ ^ est?]om. V!-$!

estin deliciis

86 75

8o

85

9o

HOMILIA VIII, 4 4. Et quia cor ieiuniis contritum et humiliatum deus non sper-

nil, magnum est abstinentiae sacrificium, praesertim si miseri-

cordiae largitate pinguescat, si per eleemosynas odorem suauitatis accipiat ;et ideo dicit sermo diuinus: Absconde eleemosynam in corde pauperis, et ipsa exorabit pro te, et alio loco : Consilium meum accipe, o vex, et peccata tua eleemosynis redime, similiter alius propheta commemorat : Orationibus, inquit, e£ eleemosynis burgantur eccata. Per utramque ergo rem, sed maxime per eleemosynam, dei misericordia requirenda est ; oportet itaque, ut sibi res utraque consentiat : illa rogat; haec impetrat ; illa quodammodo iudicis audientiam deprecatur, haec gratiam promeretur ; illa ostium pulsat, haec aperit; illa prodit desiderium, haec desiderii procurat effectum ; illa supplicat, sed supplicantem ista commendat. Sic laudabilis Tabitha quae, in actibus apostolorum, 2nterpretata dicitur Dorcas, in operibus bonis uitae diem claudens, euolante anima corpus relinquens, cum iam omnibus et operationis et uitae renuntiasset

officiis, flentes occurrunt

«w:dwae,

pauperes aggregantur, &wnicas ac uestes quas faciebat illis Dor95 cas

IOO

ostendentes, et ad deum

testimoniis meritorum

clamant.

Defuncta operatrice, uox operum bona, quae in hoc saeculo gesserat, consequitur animam in aliud saeculum, et reuocat, reuocataque pietate dei redit de loco mortis ad uitam pristinam. Itaque indumenta a pauperculis hic ostenduntur, illic operantur ; hic adhuc praebent usum, et illic iam tribuunt

*5/46 Ps.

5o, *r9.

4/482 Gen.

9921;

Bx:292

ATE ICQ

U2»8 0-125045 3s

85:28: 17,16. INumI. 15593 PN EICCISO a S SESS Ez. 16, 19; 20, 28.41 ;'cÉ Eph. 5:2 Phil. 4, 18. *?8/*9 Eccli. 29, *15. so Dan. 4, *24. 81/82 Prou. 15, 27a (LXX) ; cf. Tob. 12, 9. 85 cf. Matth. 7, 7-8 ; Matc. 11, 24 ;Luc. 11, 9-10 ; Ioh. 125912151155 57:10:5 516-102- 24 86/8? cf. Matth. 7, 7-8 ; Luc. 11, 9-10; 12, 36.

90/99 cf. Act. 9, 36-41.

90/91 Act. 9, *36.

93/95 Act. 9, *39.

V1Ge-$1/P1P*

95 conttictum Ge P* (al.zz.)

96 est] ozz. V1-ST/P"; s]. suppl. al.z. P1

Abscondite .$* ; abscond P?

79 corde] sinu .$1!/P1P"

?8 dicit] die*

83 rem] raem ]/! 85 imperat P' (corr.), P* quod ad modü .$! 88 affectum codZ. 90/91 interpretata dicitur] interpretatur 5! 93 accurtunt ]/1/P1p* 95 ostendentes ex ad] resZitui ;caelo ostendente (-dere P!) conueniunt 1/1-$1/P1P"; ostendunt et ad Ge testimonia [/1-$1/P1p* 96 hoc] ozz. P*P* 9? consequuntur ya-gipip: et reuocat] et (ac $7) reuoluenti 1/1-$* » consecuntut et reuoluuntut DS 98 reuocataque... dei] o». V/1-$1/p1p*7 reditque P" 98/99 praestitam ]/1/P!P" ; prestix«tá (2 litt. eras.) $1 99 a] ozz. V1-$1/P1P7 hic] ozz. Ge Suus ve -. (oz. quam?) ... largitatis] suppl. in zag.infer. gm.recent. D? 100 preb& al.

HOMILIA VIII, 4-5

87

praemium. Quam mira et quam pretiosa merita largitatis! Hic adhuc utentium algentes humeros calefaciebant, et iam illic largitricis animam refrigerabant. Vnde et nos, carissimi, animas nostras morti obnoxias piis 105 operibus suscitemus ; dabunt

absque dubio aeternam uitam,

quae aliquotiens etiam temporalia reddidraunt. 9. Ouod autem,

carissimi, uidemus

aliquotiens etiam illas

animas paenitentiam petere quae ab ineunte adolescentia consecratae pretiosum deo thesaurum deuouerunt, inspirare hoc 110 deum pro ecclesiae nostrae profectibus nouerimus : ut medicinam quam inuadunt sani, discant quaerere uulnerati ; ut bonis

etiam parua deflentibus, ingentia ipsi mala lugere consuescant Ac sic, quando iam illa persona, quae forte minus indiget paenitentia, aliquid fide dignum atque compunctum sub oculis 115 ecclesiae gerit, fructum suum etiam de aliena aedificatione multiplicat et meritum suum de lucro proficientis accumulat, ut, dum perfectione illius emendatur alterius uita, spiritali fenore ad ipsum boni operis recurrat usura. Et ideo tanti eum deo commendabilem faciunt, quanti eius incitamento lumen 120 accipiunt. De talibus per euangelium dicitur : Qwi entm habet dabitur Alli et superabundabit. Felix per quem etiam in aliena salute exundant merita propria ! felix in cuius mentem redundat salus aliena! Vides quantum prosit etiam bonis pias ad salutiferum paenitentiae sacrificium manus tendere. In omni 12; homine inuenit professio ista beneficii locum : laesa curat, illaesa glorificat ; illic remedium operatur, hic praemium.

120/121 Matth. 15, *12 ;Matc. 4, *25 ; Luc. 8, *18 ; cf. Matth. 25, 29.

V1Ge-$1/P!p?

101 quam?] ozz. PXP") 103 illuc I71-$1/P1p* motti] zn zzg. suppl. al.zz. $1 106 temporalià 1/1, Jp red?iderunt P" (zLz.) 108 Hinuente (corr.), P" 110 profétibus P" (a/.z.) ut] ad paenitentiam T7 115/116 etiam ... suum] zn zzg. astutiot] dees? unum fol. VY

tefrigerabat $1 (aJ.zz.) 104 téporáliá 5! (2/.77.) ; tempotatia P" 108/109 consecrata P! P" 113 sic] si P'P* 114 suppl. Pt 117/151 spititali ...

Ge-$1|P1P* 118 usurá $! eum] cü $1 119deo]düo P" ^ incitamenta P! X 121 «« illi * (2 itt. eras.) P" (al.zm.) 122 exudant 5! (a/.zz.) 123 pias]pi&as $! ^ 124 sactificium] ozz. P" omne .$!

88

HOMILIA VIII, 5-6

Sicut ergo, quando aliquis peccat sub conscientia ac destructione plurimorum, de pluribus incurrit reatum ; et quantum per unius membri uitium serpit late diffusum reliqua per 130 membra contagium, tantum in auctorem suum multiplicis mali recurrit augmentum ; et quantos destruxerit, de tantis si-

bi damnationis materiam congregabit — commisso enim pessimo opere, contristantur boni, subuertuntur mali (utinam non etiam boni! : nimis enim penetrabile telum est imitatio 155 deteriorum) — : ita autem, e contrario, quando quisque de ecclesiae filiis aliquod bonum profitetur in publicum, crescit deuotio meritorum turba mirantium ; ac de tantis acquiruntur bonorum operum fructus, quantorum uelut balsami suauitate condiuntur affectus bonorum turba paenitentium, qui 140 secundus ordo est neophytorum. Sicut ibi fide est acquisita, hic opere et lacrimis : crimina diluuntur. 6. Superest, inter haec, ut paenitentiae sancta professio bene coepta melius consummetur ; reserata ecclesiae limina assiduis terantur officiis. Ponatur ori cordique custodia ; pars 145 noctis et diei in gemitu et orationibus occupetur ; risus, iocus, scurrilitas relinquatur ; refugiantur epulationes et ebrietates. Quod si non facitis, sola uos nominis falsitate decipitis. Quod autem interdum etiam in praesenti in aliquos caelestis desaeuit offensa, id causa est : quod manifestantur etiam hic diuina iudicia, ut, secundum

Salomonem,

castigato Pestifero

fidelis efficiatur astutior. Manus suas lauit in sanguine beccatoris: Manus

suas lawit, id est: opera sua ; uisa enim morte

150/151 Prou. 21, *11 (LXX) ; 19, *25.

151/152.152 Ps. 57, *11.

Ge-$1/p1p* 127/128

ad

destructionem

.$!

129

unus

P"

léte P*

diffusa

Ge-$!

difüSd.^ p* 129/130 per membra] 5.7. suppl. al.zz. 5! 130 contagiam corr. .$! 132 congtegauit $1 133 boni] s./. Ge 137 turba] resZi/zi ; corde Ge-S!/P", compungantur , 1 corda P! (gLzz.) mirantut $! ; mérantium P" 141 hic] praez. ita in zzg. alm. Ip deleuntur $* ; delebuntur P!Pp" 143 consurmhent Ge limina limina $1 145 * dieiq. 5! (g/.;z.) 147 si] 22d. uos P* nominis] s.7. supp/.

alm. $!

fal&ite 5! (a].zz.)

VAGe-$1/pip? 151 Manusque P' cr

lauet P! P7

om. Wi-$i pip?

151/152 in ... lauit] ozz. 5!

152 lauet P1p*

152/153 morte malorum] malotum poena

l/1-$1/

HOMILIA VIII, 6

89

malorum fecunditate uirtutum purificatur uita bonorum. Refugiendae sunt ergo epulationes et ebrietates, maledicta, 155 mendacia. Quare mendacia ? Qwia os quod mentitur, occidit animam. Quare ebrietates ac maledicta ? Quia uelut quodam nos tonitruo uox diuina conterit dicens : Neque ebriosi neque maledici regnum. dei possidebunt. Pertimescendae sunt etiam religiosis oculorum ruinae, de 160 quibus dicit : Qui uiderit mulierem ad concupiscendum eam, iam moechatus est eam 1n corde suo, et iterum : Ecce ego uento comgregare opera et cogitationes eorum. Cauenda sunt religiosis iuuenum impura oscula et lasciua colloquia : impudici enim contactus osculi, quid aliud est quam morsus diaboli et arrha 165 peccati ?, siquidem etiam magister ille gentilis ita condemnauit hoc uitium dicens : Osculwm pars adulterii est : ber hoc enim criminis ostium ei mortis initium ; etiamsi nondum in opere consummetur iniquitas, perfecta est iam in corde captiuitas ; et, quia dixit sermo diuinus : Que minima spernit, baulatim 170 decidit, difücile est ut non cadere in grauia permittatur, qui minus grauia non ueretur. Periculosius est malae conuersationis usus et irreuocabilis ad deteriora descensus. Insuescendus est animus ad studia salutis, ac fidelibus Chris175

ti usque in finem est exercenda militia, quibus aeterna post finem corona paratur et gloria. 155/156 Sap. 1, *11. 157/158 1 Cot. 6, 10. 160/161 Matth. 5, 28. 161/162 Is:066; *r8. 166/167 Cic. (?), loc. non tep.; cf. Val. Max., Facta et dicta memorabilia, VI, r, 4 [ed. CoxsrANr, 11, p. 5. — C£. P. CouRcCELLE, Nouveaux aspects de la culture lérinienne", in "Revue des Études latines", xrvi (1968), p- 406, n. 2]. 169/170 Eccli. 19, *1.

V1Ge-$1Jp1P* 183 fecunditate uirtutum] oz. l'1-$1/P!p* putificit l/1; putrificet .$!/PD!p" uita bonorum] oz. W1-$1/P!p* 154 Refugendae .$! 156 quidam P" 157 tonitrua 1/1-$1 ; tonitru P!p" conteret Dip" 159 religiosis] praez. i V?! 160 dicitur P!p" 161 corde $ (z/.72.) 162 religiosis xxx (6. /77. eras.) 51 163 lasciuxa (2/7. i eras.) PP" enim] ueto P* 168 magister] suprascr. i: tullius al.z. P* 167 crimine I7! ; crimini P!P" initium] aZ. fit P! P7 170 decedit 2 171 minus] nimis .$ Periculosus I/1-$1/P1p* 172 deteriora] interiora L2 discensus I/1 173 salutis studia — P* ac] a P" 174 est] oz. P1P". Expl. EXPLICIT FELICITER HVMILIA DE QVADRAGESIMA ]/1, oz. Ge-! ; EXPL -— ma OMEL DE XL P!, EXPLICIT OMELIA DE'XL: (Dm? suprascr. zz.recent) P".

d

?

M; EE|jsl

-

ib

i

fam

-

Nr

June gy m,

E ii v

hb

^ UM) JU.

RAT

MCN

"T E !yto. * "ns M. An v:

abe nha fe i

at

UN obi ha. d Ard am

£2

gw 3a

"TT

t

alita: » LI M

UU

dnb "pront. "RP ire

HH

by. d b

fusi t F

nto LY

Ue. dirige

€:

gom n d p

antt D» m M Ad "mr o)A i URSU 41204. ar pigl ii vata AMI TNNCIUT je? pron bizih ox

$

niu

» (tod

n

e

ETE!

2L.

be

H

£u Mi. Put

Apre

pu

iso

liom hie r M

*

p tege ^

1 le

E

WiWu gi ELIT

3

» Vesnlins Nace

E Ji

* E -

f

que

E LE iw: T

E

i

E

Ww

ILS Aimee í

iof "Mim án

ex

L

"i irisadu"nai. iip AG " í HEN

Á

) AlHN

[]

"T

»

E

sr INC Ulm

: nib 92 evt

- un

TABLE

$»- s nt, ——

PUVLADIANE isdem

teils (umyj?

mum "TS

£5

pn pn

art apt

B

eu a

amcnbhi

—

"nU "oq

ha

I

-*Uü

L.

CAPITVLVM V

HOMILIA IX : DE

SYMBOLO, I

HOMILIA X

SYMBOLO, II

: DE

CI

ri av

x

yv TI

"v DAORMN 60 : YTAETIMOR vio Odeon? xà: X ALIIMOR.

HOMILIA IX (9) HOMILIA

I DE SYMBOLO

MONITVM Codices : ya

: VATICANO, CrrrÀ DEL, Bibliotheca Apostolica Vaticana, Regin.lat.131, S. IX, f. 36V-43Y.

44.

: ANGERS, Bibliotbéque municipale, 144 (136), s. x, f. 74*-80.

"4*

: AuGEnS, Bibliotbéque municipale, x45 (137), S. x, f. ...—.-.

P! / : Panis, Bibliothéque Nationale, Lat.2628, s. x1, f. 23V-27Y. O*

: Oxronp, Bodleian Library, Bodl.392 (2223), s. x1 ex., f. 39V-42Y.

P*

:Pamzrs, Bibliothéque Nationale, Lat.2811, s. xir in., f. 55v-58Y.

Ge | : GENEVE, Bibliotbique publique et universitaire, 24, S. X11, f. 152-153Y.

Lo

: LowNpoN, Larbetb Palace, 338 (Vol.rm), s. xir, f. 2047-208.

P*

:Panmrs, Bibliothéque Nationale, Lat.2169, s. xrmr-xrm, f. [17*] r9v [20Y] 22Y.

Ma

: Manni», Biblioteca Nacional, 437 (À.82), s. x1v in., f. 86-....

Editiones :

Gaigny

:f.24-28Y : De Symbolo Homelia prima.

MBvP 6 : col. 628P-6298B : Hom. 1 de Symbolo. Caspari? : [Ungedruckte, unbeachtete und wenig beachtete Quellen zur Geschichte des Taufsymbols und der Glaubenstegel, — Chtistiania (1869), t. it, p. 183-213] xvr. Zwei Faustus von Reji angehorige Homilien über das Symbol (e codice Ma). Caspari? : [Kirchenhistorische Anecdota ..., 1. Lateinische Schriften. Die Texte und die Anmerkungen,— Christiania (1883), p. 313 sqq. : xvr-xvrr. Drei altkirchliche Auslegungen des Taufsymbols, p. 315-341 : xvr und xvrr. Die beiden Faustus von Reji angehórigen Homilien über das Symbol in der den Namen des Eusebius von Emesa tragenden Homiliensammlung] p. 315328 : Homilia 1 (e codicibus /A* 74? Ma). IPIS eS : col. 577-582 : Setmo 9. De symbolo [t]. Excerptiones, compilationes : a) Jin. 121/122 : qui tanta ... aeterno : Caes.5:

^ :(Caesatii) Sermo crxxxvir, 2 [CC 104, 764 (724), 14/15]. b) Jin. 137/141.152.223/224 ; lesus ... infusio; Sicut ... mortuus est ; catholicae ... diffusae :

MONITVM

95

psy-Anug.Mh : (ps.-Augustini) Sermo ccxrrr. De symbolo, vtr : ad Competentes, 3-4 [DL 39, 21920» - 21934].

c) Hin. 148[149 : non ... conceptu : Ds. Aug. 4

:(ps..Augustini) Sermo ccxxxiv. De fide catholica, rr, r [PL 39, 21779] — ps.-Faust.7** : (Fausti) De ratione fidei,

1 [CSEL 21, 454, 4/5].

d) Zn. 192 : Qui ... reposcat : Caes.8?

: (Caesarii) Sermo

rxxxix, s [CC 103, 368 (353), 9/10].

Redintegrationes :

2) Jin. 1/15 : apud ... pottaretur : Enur.G.ex2

: (Eusebii *Gallicani") Sermo extr. 2, x [lin. 2/15].

b) Zn. 43.43/51.53/58.72/73 ; Sed ... uideamus ; Pet ... credatut ; Credo ... naturae ; Ac ... subtraxetis : Eur.G.extr.2

: (Eusebii *Gallicani') Sermo extr. 2, 2 [lin. 16.18/26.27/31.

32/55]. c) Jin. 93/94 : Nec ... potuit : Enus.G.LXXVI : (Eusebii *Gallicani") Homilia rxxvr, 5 [lin. 9/10].

d) Jin. 98/99 : caelestium ... angustias : Enus.G.XVi

: (Eusebii *Gallicani") Homilia xvir, 1 [lin. 1/2].

e) Jin. 120/122 : qui tanta ... aetetno : Enus.G.extr2

: (Eusebii *Gallicani") Sermo extr. 2, 14 [ lin. 163/165].

£) Jin. 123/125 : Ex patre ergo ... lumine : Enus.G.extr2

: (Eusebii *Gallicani'") Sermo extt. 2, 3 [lin. 56/57].

MONITVM

96

g) Jin. 125/127 : si cereus ... primo : Enus.G.XV1

: (Eusebii *Gallicani Homilia xvr, 4 [lin. 86/89].

h) in. 128/129.131/132 : in quantum ... conferri ; quomodo ... metallo : Eus. G.extr.9

: (Eusebii *Gallicani") Sermo extr. 9, 1o [lin. 95.95/96]. 1) lin. 152 : Sicut?

Enus.G.extr2

estes

: (Eusebii *Gallicani") Sermo extr. 2, 4 [lin. 59]. j) Jin. 161 : mottis ... tesuttectionis

Eus.G.X

:

: (Eusebii *Gallicani") Homilia x, 6 [lin. 101/102].

k) Jin. 171/172 : sed ... collocauit : Enus.G.exte2

: (Eusebii *Gallicani") Sermo extr. 2, 6 [lin. 80/81]. D) Za. 176 : $i ... ueniet :

Enus.G.XXXIX

: (Eusebii *Gallicani Homilia xxxix, 5$ [lin. 108]. m) Jin. 176/177.180/185.187/189 ; qualis ... patrem; $i ... sententiae ;

Ille ... suam :

Ens, Gextr

;:(Eusebii *Gallicani

Sermo

extr. 2, 7 [lin.

85.87/92.

93/95]. T3272 219 2NQui ... teposcat : Eus.G 1n

: (Eusebii *Gallicani") Homilia rrr, 12 [lin. 153/154].

Enus.G.ext-2

: (Eusebii *Gallicani?) Sermo extr. 2, 7 [lin. 96]. 0) Jin. 204 ; Deus! ... deus? :

Eus.G.X

: (Eusebii *Gallicani") Homilia x, 1o [lin. 183/184].

IX DE SYMBOLO,I 1. Sicut nonnullis scire permissum est, apud ueteres symbola uocabantur : quod de substantia collecti in unum sodales in medio conferebant ad solemnes epulas et ad cenae communes expensas. ; Ita.et ecclesiarum patres, de populorum salute solliciti, ex diuersis uoluminibus scripturarum collegerunt testimonia diuinis grauida sacramentis ; disponentes itaque ad animarum pastum salubre conuiuium, collegerunt uerba breuia et certa,

expedita sententiis sed diffusa mysteriis, et hoc symbolum 10 nominauerunt. De canonicis itaque lectionibus, facta est in unum pretiosa collatio, angusta sermonibus sed diuersa sensibus, et de

utroque testamento totius corporis uirtus in paucas est diffusa

1/4. cf. Cassian., De incarn., VI, r1, 3 [CSEL 17, 328, 5/7] ($y zm bolus quip6, ut scis, ex collatione nomen accepit : quod enim graece oí BoAos dicitur, latine collatio nominatur) ; Rufin., Expos. symb., 1 [CC 20, 134, 15/17]. 5/10 cf. Cassian., De incarn., VI, rrr, 3 [CSEL 17, 328, 7/13] (Co 1a 1i o autem ideo : quia collata in unum ab apostolis domini, totius catholicae legis fide, quidquid per uniuersum diuinorum uoluminum corpus immensa funditur copia, totum in symbolo colligitur breuitate perfecta, secundum illud apostoli : ** Verbunz* inquit consummans ...") ; Faust., De spit., I, x [CSEL 2r, 102, 7/16]. v/8 diuinis ... cería] cf. ps.-Aug., Serm. ccxrm, 1 [PL 39, 2191(€7»] (Syzabolum, dil., breue est. uerbis, sed zaagnum est sacramentis). 11/18 cf. Cassian., De incarn., VI, 111, 4 [CSEL 17, 328, 13/17] (Hoc es? ergo *breuia-

Zum uerbum quod fecit dominus! : fidem scilicet duplicis testamenti sui in pauca colligens,et Sensum omnium scribturarum in breuia concludens, sua de suis condens, e£ uim totius legis compendiosissima breuitate perficiens) ; Rufin., Expos. symb., 2 [CC 20, 134, 15/17]. 13/15 zn paucas ... portaretur] cf. ps.-Aug., Setm. ccxum, 1 [PL 39, 21919»](zozuzz continens compendio breuilalis j exiguum est ui memoriam mon obruat, sed diffusum ut intellegentiam supercedat).

Codd. : V1Gej[ A1 P3- /4?—O?T.oMa] P1 P"

Inscr. INCIPIT DE SIMBVLO PRIMA l/1, rrE SERMO EI'DE DE SYMBOLO Ge; INCIPIT DE SIMBOLO Z441P?, INCIPIT DE SYMBOLO OMELIA PRIOR Z4?, INCIPIT DE SYMBOLO-

OMELIA PRIORA O?, OMELIA :1- DE SYMBOLO 1.0, INCIPIT OMELIA DE SYMBOLO PRIMA Ma ; INCIPIT OMELIA DE SYMEOLO P!, INCIPIT DE SIMBOLO OMELIA PMA P".

1 nonnulli 71 ; &nullt«s (1 per ras. ex u) O? ; nonnullis P! (g/.27.) promissum V7! ; missü (p ze/ p euanid.) P3 2/3 soboles 44? (al.z. ?) 3$ medium O?ILo (Eins G:exe) et] ozz. 4A1P3—O"T.o 3/4 cómunixs (1 per ras. ex e) /A!, có-

munis O?Io

? disponentes xxxq; (Joco à litterarum uacuo relicto, uel 3 litt. eras.)

Ai disponentesq; O?Lo ^ 10fónauef P5,noiauert Lo

iicáhicis;4! ^ est]

om. Ge[ /AYP*—O?T.o-Ma[P! 12 diuersa] diüsa (e/ ditissima aser. zn zzg. al.z.) Lo ; (diues Eus.G.9x*r? Caspari") 13 paucis P?

98 sententias,

HOMILIA IX, 1 ut facilius animae

thesaurus

non

in arca sed in

1; memoria portaretur. De magnis ergo eminentiora praesumpta sunt : quomodo, si aliquis pictor egregius ex multarum pulchritudine personarum unam aliquam uelit coaptare et exprimere personam, ex plurimis speciebus speciosa defloret ac diuersas uultuum 20 gratias in unam faciem colligat et de praecipuis praecipua eligat, ut unam ex plurimis formam artificis dispositione componat ; aut quomodo, si aliquis possessor diffusus ac locuples, migraturus ad aliam regionem, quascumque opes habet in aurum ac gemmas redigat, et intra unum sacculum congreget 25 bona sua, non cumulo aestimanda sed pretio, ut facile, quocumque uadit, suas secum possit ferre diuitias, concludens

in sinu suo thesaurum. Ita et ecclesiarum magistri, studiosissimi salutis nostrae negotiatores, in scripturis sanctis de magnis maxima separa3o uerunt mentium pagina inscribenda, ut cuilibet cordi, quamlibet angusto, quamlibet rustico, sine ullius difficultatis impe-

dimento facile possit insinuari ueritatis agnitio, ut ad parandum et tenendum caelestis sapientiae uitale carmen et salubritas inuitaret et breuitas, ut quodammodo de hoc symboli 55 breuissimo textu propheta dixisse uideatur : Verbum, inquit, breuiatum faciet dominus super terram.

28/36 cf. Cassian., De incatn., VI, 11x, 4 [CSEL 17, 328, 17/21] (consulens scilicet in boc, ut piissimus pater, uel neglegentiae quorundam filiorum suorum wel imperitiae: ut non laboraret utique, quamuis simplex et imperita, mens capere quod possit facile etiam memoria continere). 30 zzentium pagina inscribenda] cf. Faust., De gtat., II, xx [CSEL 21, 82, 18] (paginis mentis inscriptam). 30/32 cordi ... agnitio| cf. Caes. Atrel., Serm. cxtv, 2 [CC 10a, 474 (453), 13/15] (rustico ez simplici sermone ... insinuanda). 35/36 Is. 10, *25 ; Rom. 9, 28.

V1Ge| AYP3- 4? —0O? T o- Ma PY P*

14 senten« X. D3 (al.z2.) animae thesautus] Z7 zzg. suppl. alu. Lo thesaurum 1/7! ^ arca J4! (al) 15 mememoria P9 17 aliquid P" 18 uelit L/* ; uolens 241—O?I.o, uellet P3-,4?— Ma/P1P" coaptate] quo aptate V 20/21 et ... eligat] zn zzg. suppl. (al.z.) 4A, ogz. P? 21 artifici« (s eras.) ZA, artifici O9T.o 22 ac] et 741-4?—0O"?T.o locuplex Ge/O? 23/24 auto V1Ge 25 extimanda l/! ; existimanda 24!P34? ——OPT o/p! p* precium V7 25/26 quocumque uadit facile — Io 29 sinum suum (sinü suü) 741D34? — O?Lo-Ma[P*, sinux suü (1 if. eras.) P" 28 Ita] ozz. P? 380 mentium] praez. in 24! (s. aJ.2.)/P" ; add. in Maj[P1 pagine Ge ; pagine (& eras. et '* suprascr. al.z.) /A*, paginà P9-4*, paginis O9Io-Ma[P* (ex -na alzz.), paginax (1 Jit. eras.) pe 32 insinuati possit — L/!/P!p" uerita$ p" 34 quod ad modum V simbolo V (ef. Cassian., L.c.) 35 texto Ge 36 fecit 41

HOMILIA

IX, r-2

99

Superest, carissimi, ut hoc paucorum uerborum salubre compendium et numquam delendum ex nostro corde signaculum ita teneamus, ita intimis sensibus recordemur, ita in-

4o cessabiliter meditemur — siue in secreto siue in publico, siue in domo sedentes siue in itinere gradientes — : ut prius anima à corpore quam munimen istud ab anima separetur. 2, Sed iam ipsa symboli uerba uideamus.

Credo àn deum patrem omnipotentem. Per dei appel-

45 lationem

commune

adhuc

trinitatis nomen

locutus

es. Cum

uero dicis : Credo in deum patrem, ecce iam unam expressisti

de trinitate personam. — Credo in dewm dicere et iudaei et arriani possunt. Credo in deum patrem iam iudaei dicere non possunt. Quare ? Quia dicitur in euangelio : Qw? (negat filium,» so filóum mon habet, nec patrem habet. Quomodo autem pater habetur, si filius, cum quo patris nomen natum est, non credatur ? Sicut enim filius ex jaíre, ità uocabulum paternitatis ex filio est. Credo in dewm $atrem. Quam bene coniunxit nomen diuinitatis et paternitatis — quae arrianus separare 55 contendit — ; sicut enim semper deus, dta semper et pater : di-

uidi a se ac separari duo ista non possunt, ne iniuria fiat diuinitati et plenitudini paternae si ei aliquid postea uideatur adiectum noua appellatione naturae. Asserere uidebitur defuisse aliquid deo de perfectione, qui

44.46.47.48 Symb. *Gallic.", 1.

49/50 1 Ioh. 2, *23. 52 Symb. Nicaen., 6 [CC 504, 561, 21]. 53 Symb. *Gallic.', x. 53/61 cf. ps.-Aug., Serm. ccxrir, 2 [PL 39, 2192(O] CAduertite quod, cum dei (et? patris nomen in. confessione. coniungit, ostendit quod non ante deus esse coeperit et postea pater, sed sine ullo initio et deus semper et pater est ; quia ergo semper fuit pater, semper babuit filium cui pater est). 55 cf. Atius, Epist. ad Euseb. Nicomed. [apud Epiph., Adu. haeres. (Panar.), rxrx, 6] (Ae Ocós, ... dua IHaráp).

V1Gej AYP3- /4?—0O?T o-Ma/ PAP*

38 corde nostro

— O9?ILo-Ma

39 in intimis T7! ; inimis 741P3-/4?/P1P" ; imis

O9?TLo-Ma sensibus] ozz. Ma 41 anima] adZ. sepatetur Lo 46 communem V!/A4?/P! ; communé (^ eras.) At locutus xxxes (Joco 3 fere litterarum uacuo relicto uel à litt. eras.) A! 46 unam lam D" (2/.77.) 41 et!] eras. 7A! (al.zz. ?), o7. O9 Lo et?] oz. Ma 49 dicit 4»* /4! (2/.77.), dicit (ue/ dic) Vt ; P3-74?—Ma/ P! ; dicit dominus O9Lo/P* 43/80 negat filium] swppleui ; om. codd. 51 patris nomen (oz. natum) est 44?—O?Lo-Ma/P!P" ; (oz. natum) nomen patris est 7A, patris est nomen (ozz. natum) P? 53 Quam] oz. Ma 54 pietatis l/1 Ge/ P3- 4?JP! ; Pewtatis 741 (al.zz.) quae] quod 241P?-4?—O?TLo-Ma 55 contendit (2 Z/Z/. eras.) P" enim] aZZ. filius ex patre (e Jin. 52 iterat.), sed del. P"

B6 ac] et 41D? tudine /!

ista duo — 4p? — ?Bünt 44! (alg. ?)

^ postea aliquid — 24!P?

59 aliquid defuisse deo — P?

7 pleni-

IOO 6o

HOMILIA

patris nomen putat coepisse de tempore; ergo sicul semper deus, ila semper et ater. Si ergo ei numquam patris defuit nomen, quomodo umquam deesse filius potuit ? Non est ita. Nemo deum a deo separandum putet : diuidi lux a luce non potest ; sicut enim esse nom potest sol sime splendore, uel ignis

6 sine calore, uel immortalitas A

IX, 2

sine aeternitate, uel uirtus sine

fortitudine : sicut, inquam, esse non potest uel ratio sine sapientia, uel ueritas sine iustitia, uel bonitas sine misericordia,

;o

J A

ita numquam ater botwit esse sine filio : omnes enim ?stae uirtutes continentur 1n filio. Quod si filius, quomodo arriani dicunt : Postea esse coepit ? ergo paterni nominis dignitatem pater ante non habuit ? Ac sic, tantum patris personae de plenitudine denegabis, quantum filio de coaeternitate subtraxerjs ; uides quod contumelia filii, patris iniuria est. Secundum eos itaque, qui ex aliquo initio coepisse filium et minorem esse calumniantur, necesse erit ut ipse pater aliquando a seipso minor fuerit priusquam

uenerandum

nomen

patris,

filio nascente,

suscepit.

60 coepisse de tezzpore] Ambtos., De fide, I, xr, 73 ; xviz, x10 [CSEL 78, 51, 44/45 ; 47, 23] ;cf. Aug., De ttin., VI, r [CC 50, 228, 16/17]. —60/61 cf. Arius, Epist. ad Euseb. Nicomed. [apud Epiph., Haetes., rxrx, 6]. 63 /ux a luce] cf. Aug., De trin., IV, xx [CC 50, 196, 21]. 64 Origen., Fragm. ex lib. in epist. ad Hebr. [PG r4, 1307] (meque eniz2 lux sine splendore). 68 ps.-Euseb. Vercell., De ttin., XI [VIII], vrrr, 20 [CC 9, 152, 136] ; Ambtos., De fide, I, vix, 55 [CSEL 78, 24, 20/21] ; cf. Euseb. Vercell., De trin., V, 17 [CC 9, 7o, 144/145] ; ps.-Euseb. Vetrcell., De trin., XI [VIII], 1t, 3 ; x, 24.25 [CC 9, 149, 19/20 ; 153, 162/164.170/171] ; Aug., De trin., VI, 1 [CC 50, 228, 20/21]. 68/69 Dionys., Epist. ad Dionys. Alex. (fragm.), 2 [DENZINGER-SCHÓNMETZER, (49) 113] (raóra yàp etva« róv Xpuoróv). 90 posita esse coepi/] Arius, Thalia, fragm. (apud Athan., Adu. arian., 1, 5) [PG 26, 21] ; cf. Ambtos., De fide, I, xr, 73 [CSEL 78, 51, 44/45] (ex zezmzpore esse coepit) ;

Symb. Nidaen.,

19 (anath.), a-b [CC 50A, $563, ror/1o6].

93/74 cf. Euseb.

*Gallic., Serm. extt. 9, 9 [lin. 94]. *4/$ Arius (cf. "Libellus de trinitate" in cod. Ambtos.D.268 [ed. Caspati^", p. 309, lin. rr/12]). *5/?6 Arius (cf. Hil., De syn., 11 [PL ro, 489]) ; cf. Aug., De trin., I, vix [CC 5o, 45, 13].

VGe| AXP*- 4? —O9T o- Ma] P1p* 62 filius deesse Lo-Ma/ P1P*

— O9ILo 64 enim]

ita est —— Ma 63 a luce lux — 1/1/41p342 —00 autem 171/74! p3- 4? —OV?T o- Ma/ P1 P? 65 immot-

talitàtis D? aeternitate] aZ. uel aetetnitas sine immortalitate (forz. e glossa in Zextu irrepía) O9 Lo-Ma[P* 66 ratio «« sine (2 Z//A, fort. ee, eras.) At 67 uci por 68 potuit pater (oz. esse) O?, potuit esse patet — Io esse] oz. 74*—(O"-)Ma|P* ; in zug. suppl. al.m. A^, s.L. suppl. alu. P3 68/69 omnes -.. filio] s. supp. al.zz. 742 68 istae] s.7. suppl. al.zz. A1 69 si] adZ. autem V1; add. semper 4*P3- 4? OT o- Ma P1 P" 70 coepit esse — Ge paterni] -ni 5. suppl. al.zu. P1 CEA SHOP personam 1/1Ge[ 41-4? —O?T o/P! * personxe (à eras. e£ e add. al.z.) P*, personám P" (ma.recent.) «5 initio] iudicio 71 calumnia nostra 1/7! calumpniati sunt Ge *6 aliquando pater — Ma 78 suscepit 441P3—O9T o

HOMILIA IX, 2-3

IOI

Sed non ita est. Deus, quem constat esse perfectum, nihil in se recipit semiplenum ; sic et de filio intellegendum est : nescit 8o principium auctor originum, semper debet esse conditionis auctor et temporum

conditor aeternorum.

9. Hoc ergo ordine credimus in» deum $atrem omnipotentem. Merito itaque omnipotens creditur qui, cum solum filium de se et de substantia sua genuerit, quomodo genuerit lucem de 8; luce, splendorem de splendore protulerit, sic ea omnia ex nihilo in praecepti celeritate perfecit. Cuncta enim, quae antea non

erant,

tamquam

subito

aliunde

producta,

awée nutwm

eius uelociter adstiterunt, nulla apparente materia : origo fuit rerum, efficax creatoris imperium. Iuxta haec itaque quando go tibi aliqua dei gesta referuntur : uel quod diuinitas carnem susceperit, uel quod per inuiolatam uirginem ianuam uitae huius intrauerit, uel quod de tertia a moriuis vesurrexerit, non cogites nec intra te dicas : Quomodo aut quo ordine Joc fieri jotwii?; diuina opera mom discutienda sunt sed credenda. 9; Non

te confundat

nec

trepidum

faciat

rerum

nouitas,

sed

sufficiat tibi omnipotentis auctoritas, sed sit pro luce rationis magnipotentia conditoris ; non decauseris si non subiaceat sensui tuo ordinationum caelestium magnitudo : excedit diuini opificii dignitas, /wnanae mentis angustias. Quid sibi speciale, 100 quid proprium reseruaret incomprehensibilis illa maiestas, si *8 cf. Matth. 6.7 [CC 504, [CC 50, 196, xvi c28Ilinoss

5, 48.

82.83 Symb. *Gallic., r.

83/84.84 Symb. Nicaen.,

561, 21.23/24]. 84/885 Iucezm de lute] cf. Aug., De trin., IV, xx 21]. 85/86 11 Mach. 7, 28. 86/88 cf. Euseb. *Gallic.?, Hom. rss]: 87/88 lob 26, *rr. 91/92 cf. Ambros., Epist. ad Siricium, 5, 6; Ambros., De instit. uitrg., vrir, 52 ;Euseb. *Gallic., Hom. r1, 5 [lin. 58/59]. 92 Symb. 'Gallic^, $; x Cor. 15, *4. 93/94 Luc. x, *34. 94/99 diuina ... angustias] cf. Euseb. *Gallic.', Hom. xvar, x [lin. 1/5]. 94 Euseb. Vetcell., De ttin., V, 45 [CC 9, 76, 377/3579] ; c£. Euseb. Vercell., De trin., III, 9 [CC/:9; 35, 82/83]; ps.-Euscb. Vercell., De trin.; VHI [X] 3-|CC 9) x15; x8]; Ambros., De fide, I, xir, 78 [CSEL 78, 34, 48/49] ; Euseb. *Gallic., Hom. xxr, 9 [lin. 146/147]. — 98/99 aptatum ex : Faust., Epist. v [CSEL 21, 194, 22 — 195, 1]; cf. Euseb. *Gallic./, Hom. xvrr, 1 [lin. 1/2].

V^Gej| AXP3-42 —O9I o-MaJP1P* *8 est ita — O9Lo 99 recepit V7! 80 semper debet esse] semper debet (ozz. esse) V7! ; sempet habet 9€ 74! (g/.7z.), semper €€ habet P? (z/.27.), sempet habet (ozz. esse) /4?, semper habet esse (esse s./. supp/. al.zz. PY) O9Lo/P! ; semper hic (hoc P?) (oz. esse) Ma[P* condicioni 1/1 81 conditor temporum - 44! P*—O?Io-Ma 83 qui cum] q* (€ eras. u£ uidetur) P? solüm P" (z.recent.) 83/84 filium ... genuetit?] ozz. P" 84 quomodo genuerit] eras. ue] oz. (Joco uacuo relico) 7A*, ogz. O9Lo genuit? Ma 88 de] s... suppl. al.m. A3, og. P942 protulit Ma ; protulit P! (g/;.) sic ca] x«X*« 74! (az.), ceta O9Lo

$6 perfcit V? — ante /41P3-/4?—O?Lo-Ma|P1P"

^ $$ eràt O?/P! —— ali«unde

(c eras.) V 89 itaque haec (haec zn fine lineae suppl. AAT) — 7AYP3-/4?. (ozz. haec) itaque Ma siquando 24l-4?—Ma 92 resurrexit, Ge/D" Caspari? 96 sufficct D? omnipotens Ma 97 causetis 74! P?-/4? —O?T,o-Ma/P!P" ^ subiacet Ge 99 opificis Ma/P*

I02

HOMILIA IX, 3-4

semper comprehendere possit sapientia hominum, altitudines caelestium secretorum ? Quisquis ergo ille es, qui obscurum profundum non fide sed curiositate rimaris, hoc potius insinua cordi tuo : ut diuinas dispensationes quantum difficilius in10; uestigare te uideris, tantum reuerentius admireris. Quid haberent superna pretiosum, si nostrae familiariter scientiae subiacerent ? Et ideo, quantum minus capis operis intellectum, tantum

110

i15

120

125

m]

magis operatoris uenerare

secretum,

tantum

magis

dispensatoris mirare consilium. Sic ergo crede in unitatis potentissimum creatorem : ut tibi non aestimes inquirendum quomodo fecerit caelum et terram, etsi scire non potes quomodo coniunxerit corpus et animam tuam; non scruteris qualiter ista sint condita, sufficiat tibi scire in tuum ipsa usum, in tuum commodum et obsequium fabricata. Intellege illius esse totum : cuius caelo tegeris, cuius terrae gremio sustineris, cuius aere pasceris et uitalis aurae participatione uegetaris, cuius luce ac famulo sole perfrueris, cuius tibi dies ad iucunditatem nox obsequitur ad quietem. Qui post tanta seipsum tibi dedit quando tam caro pretio te redemit, qui talia procurauit seruo : qualia parabit, uicta peccati labe, iam libero ! qui tanta iacenti contulit : quanta conferet resurgenti! qui tanta tribuit morituro: quanta largietur aeterno ! 4. Sequitur : E£ im filium eius. Ex patre ergo filius, id est maiestas ex maiestate, perfectio ex perfectione, /[unen, ex lumine. Quomodo, si cereus illuminetur ex alio, unus 101/103 cf. Is. 40, 23 ; 45, 5 ; Rom. 11, 33 ; 1 Cot. 2, 7-10 ; Eph. 5, 8-9. 111 JACURTAS DAS CEA Gen. 1, 01::02- 4118 cf. Phil. 2, 7.8. 119 cf. x Cot. 6, 20; DEZ2LISPetr UTE TSSEO123 Symb. 'Gallic.', 2. 123/124 Symb. Nicaen., 6 [CC 504, 56r, 21]; Symb. *Gallic.', 2. 124/125 Symb. Nicaen., 8 [CC 504, 561, 26/27]. V'1Ge[ AY P9- /4?—0O?T ;o- Ma/ P! P*

102/103 obscurum profunda 1/1/P*/P!P" ; obscuro ptofunda 4! (al.z2.), obscutorum profunda 74?—O?I.o, obscurum ptofundi Ma 105 te] oz. Ge 105/106

superna haberent — Ma 107 subidrent Ge 108 magis!] eras. 7A*, ozz. O9 Lo opetatoris ... magis?] zm ;g.imfer. suppl. V* ; om. Ma][P" ueneraris [71 109 Si? L1//4* (a].zz.)/P* utiitatis Z4! (al.7.), uniuersitatis O9ILo (cf. Terzull., De praeser. baeret., xxxvi, 5 [CC 1, 217, 16]) 110 ininquirendum T1 111 etsi] si 241-4?, oz;. P?—O?T[.o-Ma[P1P"* potens P'p* 113 in! ... usum] dHerat., del. P* tuum!] tuà 24? 115 caelum V1! terra ]/1/p" 117 tibi] 10/2 0)0 118 sequitur Ge dédit tibi Ge 120 parauit ]/1/P3-/4? uicta] om. Ma 121 conferat V1 xxtribuit (re eras.) 74!, retribuit 44?— Ma/P1 P" 123 Sequitur] Attendat cafitas uestra : sequitur 1/1/,4?— MaJP1P" ; rasura 23 fere litterarum A1, Attendit caritas uestra D?, Post haec habemus O?T,o 123/232 ordo paragrabborum 4-11 pessumdatus est in codd. : SS 10.4-9.11 V'1Ge[ A (corr. per

adnotationes marginales)A? —Ma|PYP" ; $$ 5-9.10.4.11 P? ; $$ 4-11 O?ILo (secundum indicationes codicis AY). Quem ordinem et uariationes codicum sic comparare possumus :

HOMILIA IX, 4

I03

ex utroque ignis coruscat — duo licet cerei sint, ipsa tamen flamma est in secundo quae refulget in primo —, ita et domius noster lesus Christus, in quantum possunt magnis parua conferri : cum patre alius est in persona, sed non alius 130 in substantia uel natura. Sic complectitur unitas trinitatem : quomodo uerbi gratia si trium solidorum personae uno eiusdem auri exprimantur metallo : ires uidentur in distinctione sed «um probantur esse in genere; /res uidentur in

127/128 Symb. *Gallic.", 2.

128/129 Verg., Georg., IV, 176 ; cf. Verg., Bucol. 1, 132/133.133/134 1 Ioh. 5, 7.8.

24.

V'1Ge| AXP*- 42 —O9T o- Ma] P1 P* V31Ge| A? —Ma[P1P*

At

p3

O?I.o

($ 5-9)

($ 4)

Post haec habemus: et in Ies. Chr. filium eius unicum dominum nostrum.

Post haec habemus: et in filium eius

Quod dicit :

Quod autem dicit :

in lesum

in lesum Christum .. commetcium.

($40).Xe

($ 10) Post haec habemus:

Post haec habemus: (adser. im mg.: - ad tale signum

incipe

us-

que ad tale -Y-)

Christum

... commmetcium.

($ 10)

m

credo in spit. ... tmittendus.

s.

($ 4)

(Attendat ^ caritas uestra [ozz. Ge].) Sequitur : et in filium eius ... non potest.

($ 5-9)

Quod autem dicit : in lesum Christum ... commercium.

($ 12)

credo in spit. ... mittendus.

s.

Sequitut : ctedo in spit.

($4)

($4)

Attendit uestfa :

et

et

in

filium

eius

.. non potest.

($ 4-9)

in

($ 5-9) (S 10)

s.

Credo

in spit.

s.

... mittendus.

... mittendus.

(rasura 23 fere liferarum)

... hon potest.

catitas

filium

eius

... non potest.

Quod autem dicit : in lesum Christum ... commetcium.

P

(um

($ 11)

(S 11)

"x«:,./

Sequitur :

credo s. ecclesiam ... infetni.

Sequitur : (adser. im mg.: require fetto tale signum -à- et ibi incipe) ctedo s. ecclesiam | ... inferni.

Sequitur :

Sequitut :

credo s. ecclesiam ... infetni.

ctedo s. ecclesiam ... infetni.

132 exptaematurt 131/132 eiusx« (forz. q; eras.) 44! 128 magnis] magis l/! metallo] ab V3, exptimuntut Ge ; exprimatur 74! (g/;7.), exprimatur P3-,4? 133 esse probatur V7! illo O9?

IO4

HOMILIA IX, 4-7

numero, sed «num 155

subsistentia,

agnoscuntur

sed una

materia

in merito; est

triplex quidem

: numerari

potest,

distingui non potest. 9. Ouod autem dicit : in Jeswm |Christum

sed

: Iesus

in

nostra lingua 'saluatorem' sonat, CAristus uero, a chrismate,

'unctus' interpretatur, secundum illud : Vnxit te deus, deus tuus 140 oleo

laetitiae.

Haec

autem

unctio in dominum

Iesum,

sanc-

ti spiritus probatur infusio ; et sicut substantia olei natura liquoris sui creaturas reliquas supercrescit, sic et spiritus sanctus uisibila et inuisibilia potestate et benedictione supereminet. | 145 6. Iesus Christus, filius hominis, ipse est : qui conceptus est de spiritu sancto, sicut et angelus ista ad beatam Mariam d?cit : Spiritus, inquit, sanctus swberueniet in te. Quid mirum, si non est uiolata partu, quae magis est sanctificata conceptu ? aut quid incredibile, si Christus ex wirgine, id est 150 integritas de integritate processit ? — Natws ex Maria uirgine: non enim nasci decebat ex corruptione uirtus. *. Sicut ergo uere zaíus, ita uere soríuwus est propter peccata nostra, et resurrexit in spem et iustificationem nostram. Resurrectio et incredulis parata est, gloria autem resur155 rectionis solis credentibus repromissa est, quam nobis domi-

13? Symb. 'Gallic., 2. 137/138 cf. Hieron., Lib. 76 (Lag. 13), 28 ; 136 (Lag. 61), 24 ;156 (Lag. 77), 11 80), 21]. 138/139 cf. Hieron., Lib. interpr. hebr. Xm 139/140 Ps. 44, 8. 145 Symb. 'Gallic/,

interpr. hebr. nom. [CC 72, ; 157 (Lag. 78), 4 ; 160 (Lag. nom. [CC 72, 142 (Lag. 66), 2; r Cor. z, r9. Dan.

7, 15 ; Matth. 9, 6 ; 10, 23 ; 16, 27 ; 19, 28 ; 25, 31 ; Matc. 2, 10; 8, 2:9 OMS Loc. 5, 24:3:61.5 30,26 ; lobo 35515515: -27::012, 122024 5 12552 4e:2s 145/146

Symb.

fGallic.,

3.

146/147 Luc.

x, *35.

148/149 cf. Greg. I, Moral.,

XVIII, 11, 85 [PL 76, 89] (concepzu sancto, e? partu inuiolabili) ;Euseb. *Gallic?, Hom. xxm, 2 [lin. 20/22]; Hom. xxvr, 2 [lin. 22/23]. 149.150/151.152 Symb. *Gallic.', 5. 152 Symb. *Gallic.", 4. 153 Symb. *Gallic., 5 ; 1 Cot. 15, 4.

V'1Ge[ A1P8- 4? —O?T ,o- Ma] 1 P?

134 cognoscuntur 74!P9OT -,4?— ;- Ma/ P1P* in merito] s/. suppl. al. P* 135 substantia P?—/Ma/P!, suba P" est sed una matetia — lILo sed!] ag4. non Ma/[P/P" Numeri P$ sed?] oz. V1 137 autem] oz. P3 138 a] ND 139/140 te ... dominum] ozz. P? (/z zzg. unctio ihu adnof. al.z.) 139 deus?] ozz. Ma 140 oleo laetitiae] ozz. Ma 144 supereminens L/!P3-4? ; sup eminefis ]Pu 145 Christus] oz. Ma 146 est] oz. V! et angelus ista] resifii ; euangelista (cuugtista Ge ; eugtista P3) V1Ge[ 4?P*— Ma] PYP" (for. ex etangf ista Z/feris compaclis) ; xxx 1 (2/.27.), angts O9Io 147 sanctus] om. p 149 '"Credibile 41 (ad.z2.) si] oz. V1 150 Natus] aZ. est 1/1/ 441P3- 42 —O?T ;o- Ma P1? 151 dicebat 7/1 uirtutem 241P 4? —O?T 3;;- Ma/

PiP'

— 182 mortüs /4'! —— 155/156 dominus] add. noster 4i

HOMILIA IX, 7-9

105

nus Iesus Christus insinuare uoluit. Opus itaque fuit resurrectio Christi, ut mortem

uictam

esse monstraret

resurgendo ;

opus fuit mors Christi, ut resurrectioni locum faceret. Ouod enim non moritur, nec resurgit. Nemo itaque ad hoc dubi160

tet. Resurrectio namque mortem asseruit, et mors resurrectionem ; mortis ueritas, fides est resurrectionis. Mortem autem

corporis, resurrectio per /72dwwm suspensa confirmat ; ideo namque non statim sed post diem tertium veswrrexi : ut intellegeremus illum uere gustasse mortem et inferos uisitasse et mortuis remedia contulisse. Resurrexit ergo ad. consecrandam spem nostram, ut, si ei forte aliquis carnis resurrectionem dubitauerit, crederet resurgenti. 8, Sequitur : Ascendit ad caelos, sedet ad dexteram dei paivis omnipotentis. Ascendit itaque ad caelos cum 170 carne nostra : et redemptum hominem non ad sinistram patris posuit, ubi damnandi, sed ad dexteram, ubi glorificandi stabunt, 1d est ad atris felicitatem et beatitudinem, collocauit, ut snembra illuc secutura esse se credant quo caput conscendit. 175

9. Inde ergo wenturus est iudicare uiuos et moriwos. Hic uideamus qualis ueniet aut qualiter ueniet.

162 Matth. 26, 61 ; 27, 40 ; Matc. 14, 58. 163 Symb. 'Gallic.", 5 ; x Cot. 15, 4. cf. Greg. Nazian., Otat., XL, 45 [PG 36, 424] (8avárov ye$cac0a:). 164/ 165 cf. Epiph., Adu. haetes. (Panat.), rxix, 62 [PG 42, 305] (xareA0etv émi và. karaxÜóvua émi TO épyácacÜa,. Tijv éke? rÀv mpokekowuwmpuévov. corryptav). 165 Symb. asGallic./ ss toC Of. 1$ 74166 Symb. 'Gallic/, r2. 168 Symb. *Gallic.", 6. 168/169 Symb. 'Gallic.", 7. 169 Symb. *Gallic.", 6. 170/171 cf. Matth. 25, 35. 171/172 Symb. *Gallic/), 7; Eph. rz, 20. 172/173 Rom. E2709 21012 02115/5012» 12:20:27; EpE4 55:207 4173 EDh2112 7221: 015515:3095022:5 (Gol. 3, 18. 174/175 Symb. *Gallic.", 8.

"VAGe[ AY p?- 42—0O?T.o-Ma[ P! P"

156 uoluit] a47. et V 157/188 ut ... Chtisti] ozz. P? 157 uitam Ge ; uetam Ma Caspari? ; (def. P") 159 nec] non Mz tesurget 1/1/4?/P1P" 5 resutgixt (1 per ras. ex e) 4A ad hoc] adhuc (ad huc P?) /41P3—0O?TI o-Ma[P*P* 159/ 160 dubitaret Ma 162 triduo V?! 165/166 confirtmandà .4!, éüiiüiandà (rasura 6 fere litterarum) P? 166 forte ei — Ge ; prius (ex eius ?) forte 74^, eius (ei) forte D3-4?—Ma/P!P" ; prius forte O?LLo ; (suae forte Caspari?) ^ ?*carnis resurtectioné (de add., e? ^ eras. al.77.) .A!, de carnis resurrectione O?Lo — 169 dubitauerat 241P3-.4?—O?I,o-Ma ; dubitatet P!P" Caspariv 170/171 posuit (ozz. patris) P? ; posuit patris — P! 172 patris] aetnae (/m ras. al.z. : fort. ex patfis* zzale interpr.) AA*, patne O9Lo felicitatis et beatitudinis 171 ; felicitatis beatitudinem

41P?-/4?—O?T.oMa ; felicitüdinem et beatitudinem

DP" (zz.recent.)

173 seclira P" credantxx (2 iff. eras.) 74i caput] 242. ante 741 ?- /4?—O?T.oMaj[P!p* descendit 24! 174 est] ozz. 7AYP9- 4? —O?To-Ma] P! P* et] ac du 175 uideamus] aZZ. perfectio ... ita (e Jn. 124/152 ierat.) ueniet Ma aut .. ueniet?] im zzg. suppl. P"

106

HOMILIA IX, 9

Si requiras qualis ueniet: talis omnino, qualis euolauit ad patrem, sicut habes in actibus apostolorum : H?c lesus, qui

assumptus est a uobis, sic ueniet : quemadmodum widistis ewm 180

190

I9 ^

euntem n caelum. Si interroges qualiter ueniet : ita dicit in psalmo : Domnus manifeste ueniet, deus moster, et mon silebit : àgnis n. conspectu eius. ardebit. Cum talis terror futurus sit aduenientis: quis poterit terrorem sustinere iudicantis ? cum talis futura sit praesentiae species: qualis erit forma sententiae ? Non ergo talis ueniet exactor, cui in paruo inueniamur obnoxii. Ille ergo ueniet ad iudicandos nos : qui se iudicio meminit addictum pro nobis ; ille ueniet ad discutiendam uitam nostram : qui eam restituit per mortem suam ; ille, inquam, pro commissa nobis salute nostra rationem exacturus est : qui pro nostra redemptione damnatus est. Qui tantum contulit, scit quantum reposcat. Nouit quantum ei constiterit homo suus. Non ergo nobis wiles simus, qui tam pretiosi deo fuimus. Nihil ille a nobis abiectum, nihil mediocre suscepit. Vult consentire cum generositate pretii dignitatem redempti. Tale conuersationis nostrae exspectat meritum, quod sanguinis sui possit ualere commercium.

177/179 Act. x, *11. 180/182 Ps. 49, *5. 183 cf. Luc. 21, r1. 187/191 llle ... esr] cf. Euseb. *Gallic^, Hom. xxxix, 5 [lin. 108/111]. 187 cf. Symb. *Gallic.', 8 ; x1 Tim. 4, x ; 1 Pett. 4, 5. 192 Ozi ... reposcat] cf. Euseb. *Gallic.", Serm. extr. 5, x [lin. 16/17]. 193 Non ... sizu$] cf. Euseb. *Gallic?, Hom. xri, 9 [lin. 113] ; Hom. xxrv, 7 [lin. 148/149] ; Hom. xxxrv, 7 [lin. 148] ; Hom. rrrr, 14 [lin. 176]. Terz 2,2605 Thten- 1; 115 cf) Sap: 152110:

V?Ge| AMP5- 4? —O? I o- Ma P1 P?

17? patrem] add. in speciei ueritate illius hominis quem euexit ad caelos 741P344*—O?TLo-Ma[PtP" (comma scilicet quod inuenitur in Eius.G.ex'*2, loco "*sigut. babes ... in caelum") habet L7*/P" ; habetur Ma 180 intertogis [/1 dixit Ge dominus] deus (d&x ;» ras. P!) 41P3—o/DP! (Ens, G.exte?) 181 et] oz. ZAL— MaJP" 182 x ardebit (2 ///z. eras.) D" 184/185 species praesentiae — O9] o 185/186 exauctot Ge; exaxctot (u eras.) P 187/188 Ille ... nobis]

infer lin. suppl. At 188 addicá 441 189 inquit lI/1!Ge ; ig, P? 190 "salute "nobis Io salute xxx (3 J//. eras.) P" nostram P9 191 redemptione] damnatione (damna- i ras. al.z. ;4*) 41 —O9Io 192 Qui tantum] quantum [Zt Nouum 4? 193 Constitit ei 41 (2L.2.), constiterit ei - D? 195 suscipit (Br. i per ras. ex e /AY) /A1—O?T.oJP* gexerositate (pr. e per ras. ex t ul uidetur ; pr. a eras.) ,4t 196 «redépti (1 Z4. eras.) 4t con|Cuetsationis O9

HOMILIA IX, ro-r1

200

I07

10. Post haec habemus : Credo 2n sanctum spiritum. Dixit primo : Credo in deum Patrem omnipotentem ; sequitur : Credo in filium ; et iterum dicit : Credo tn spiritum sanctum. Quam bene per totum symbolum personarum proprietas distinguitur! quam manifeste omnibus his tota trinitas explicatur, ut sit et 2n unitate tripertita distinctio et in trinitate unita coniunctio ! Quomodo, si dicas : Deus, deus, deus, ter : wnus deus,

20

wA

210

una eademque substantia, non una persona ; quia et in alio loco legimus trium una gloria personarum caelestem personare concentum qui dicit : Sanctus, sanctus, sanctus dominus : dum sancíus singulariter dicitur aperte unus agnoscitur, in trina autem repetitione trinitas declaratur. Sanctus ergo spiritus indubitanter aequalis patri et filio per omnem scripturarum seriem demonstratur : iterum ad discipulos dominus noster ait : Ife, batizate omnes gentes n nomane

jairis ei fihi et spiritus sancti ; et iterum alio loco dicit 215

220

saluator noster : Ef ego rogabo patrem et alium paracletum dabit wobis, id est consolatorem — quo quidem loco manifestissime : in persona patris, trinitas uniuersa dirigitur —; rogabo patrem : filius est qui intellegitur rogaturus, pater est qui indicatur vogandus, spiritus sanctus qui jromaitur a patre mattendus. 11. Sequitur : Credo sanctam ecclesiam catholicam. Secundum ueritatem caelestium promissorum dat quidem

198 Symb. 'Gallic.', 9. 199 Symb. *Gallic., r. 200 Symb. *Gallic., 2. Symb. *Gallic.", 9. 203 cf. Symb. *Quicumque', 25 [CC 504, 566, 41/43 ; CC 105, 21 (22), 24/25]. 204 cf. Symb. *Quicumque', 15-16 [CC 504, 566, 22:24: (0041022 201(22), T4:1/]205 Symb. Nicaen., 1o [CC 504, 561, 34/55]. 203/209 cf. Faust., De spir., I, vix [CSEL 21, 112, 21/25].

207/208 Is. 6, 35.

210 cf. Tom. Damasi, 21 [CC 504, 565, 58/59]. 212/213 Matth. 28, *19. 214/219 aptatum ex : Faust., De spir., I, x [CSEL 21, 120, 9/15]. 214/215.21* Ioh. 14, 16. 217/218 cf. Ambros., De fide, I, 1r, 12 [CSEL 78, 9, 6/7] (pater enizz se per filium uult rogari, filius uuli rogari patrem). 220 Symb. *Gallic.", 1o.

VAGe] AVP3- 42 —O?Lo-Ma[P1P* 198 Post .. habemus] Sequitur P?, oz. O9Lo haec] hoc Ma in] oz. Ma spititum sanctum - 441P3-/4?—O?T o-Ma| PYP" 202 his] s./. suppl. al. Lo 204 dicat 74*, dicat O9?Lo-Ma/P!P* 206 unà glorià 4! caeleste D2Unps 206/207 persultate 24!P3-,4?—O?To-Ma][P* (im ras.), P" (Faust., l.c.) 211 sctipturarum] pattix (s eras.) DP" 210 Spiritus ergo sanctus — O*ILo

om. Ma

iterom] ARX 741 (2].77.), inde dicit O?Lo

212 ait] oz, /A1p3-

4A (al.zz.), personarum ptoptietas O9Lo (cf. supra, lin. 201/202) —— trinitas uniuersa dirigitur] dirigetur V?! intellegitur 4!—O"*Io, unitas intellegitur P3-4*—Ma/P!P"

449? —O?T o-Ma[ P1 P*

216 in persona patris] x

persona eie

217 est] oz;. P? I1

CI

108

HOMILIA

IX, rr

deus in hac uita sine dubio feccatorum remissionem per baptismum et fidem catholicae ecclesiae, id est uniuersalis ac toto orbe diffusae. Infectam criminum labem reuocat ad infectum, 225

et chirographum innumerabilium debitorum nobis non sentientibus delet. Sed opus est : quod tribuit gratia, custodiat diligentia, et quod sine labore acquiritur, cum labore seruetur. Sed et si qua macula fortasse post haec per casum fragilitatis incurritur, opus est ut, antequam ultimus dies occupet, celeri

230 emendatione

redimatur, ne, quod incuratum

remanserit post

aquam baptismi, deuorandum suscipiat ignis inferni. 222 Symb. *Gallic.", 11. 224 cf. Euseb. *Gallic.', Hom. xx, 4[lin. 73]. 226 Col. 2, 14. 230/231 cf. Euseb. *Gallic., Hom. xx, 4 [lin. 76/78].

—225/

V1Ge[ A1 pP3- 4? —0O?T o- Ma] P1 P". LE e dy 222 hac] ac P? (a/.zz.) peccatorum adremissionem 17! ; remissionem peccatoroissi ; : rum - Ma, peccatorum D" (g/.z.) 222/223 baptisma 24? 223 id] s]. P" uniuetfsali Ge, uniuetsitatis P" — 224 diffusi« (1 Z. eras.) V'! ; diffusae & 441—O?To, diffusa edit P? ; diffusz (zc ex a a/.zz. P1P") edit (eras. P!) P1P* Im3 t petfectam l/7!Ge inferum P" (g/.z.) 226 est] a4. ut s.]. Al, add. ut O9Lo 229 dies ultimus — Ma. Expl. EXPLICIT HVMILIA SIMBVLI FELICITER PRIMA

[/!, ozz. Ge ; EXPLICIT 7Ál,

EXPLICIT OML SYMBOLI PMA P3, EXPLICIT OMELIA SYMBOLI PRIMA /4?, EXPLICIT OML -1 SYMBOLI PRIMA O?, oz;z. L0, EXPLICIT HOMELIA DE SYMBOLO I Ma ; EXPL OMEL PMA DE SYMBOLO P!, EXPLICIT OMELIA DE SIMBOLO PRIMA J",

HOMILIA X (ro) HOMILIA

II DE SYMBOLO

MONITVM

Codices :

V3

:VaricANO, CrrrÀ per, Bibliotheca Apostolica Vaticana, Regin.lat. I31, S. IX, f. 43Y-50.

$1 — :Samr-Owzn, Bibliotbóque municipale, 97, s. 1X, f. 132Y-134Y. A43. : AwGERS, Bibliothóque municipale, 44 (136), s. x, f. 80-87. .A? : Awczns, Bibliothque municipale, 145 (137), 8. X, f. ...—... pz

: PAnis, Bibliotbóque Nationale, Lat.2628, s. x1, f. 27-52".

O* : Oxronp, Bodleian Library, Bodl.392 (2223), s. x1 ex., f. 42-46". P* :Panrs, Bibliotbéque Nationale, Lat.2811, s. xir in., f. 58Y-65. Ge : GzwEvz, Bibliotbique publique et universitaire, 24, s. xit, f. 153"-156. Lo :LownoN, Lambeth Palace, 338 (Vol.nm), s. xir, f. 208-212v. MS: m Bibliotbóque INationale, Lat.2169, s. xr-xir, f. [20v] 22Y-[24"] 26Y.

Ma

:Mapnnrp, Biblioteea Nacional, 457 (A.82), s. xiv in., f. ...-101Y.

Editiones :

Gaigny

: f. 287-35Y : De Symbolo Homelia secunda.

MB»P 6

: col. 6304-6324 : Hom. i1 de Symbolo.

Caspari»

— : [Ungedtruckte, unbeachtete und wenig beachtete Quellen zur Geschichte des Taufsymbols und der Glaubensregel, — Christiania (1869), t. r1, p. 183-213] xvi. Zwei Faustus von Reji angehórigen Homilien über das Symbol (e coZice Ma).

Caspari» — : [Kirchenhistorische Anecdota ..., r. Lateinische Schriften. Die Texte und die Anmerkungen, — Christiania (1883), p. 313 sqq. : xiv-xvim. Drei altkirchliche Auslegungen des 'Taufsymbols, p. 315-341 : xvr und xvir. Die beiden Faustus von Reji angehórigen Homilien über das Symbol in der den Namen des Eusebius von Emesa tragenden Homiliensammlung] p. 328-341 : Homilia rx (e codicibus 7A! 4? Ma). IPToSSd

: col. 582-589 : Sermo ro. De symbolo [rl.

Excerptiones, compilationes : 2) Jin. 1/2.2/8 : ostium ... aetetnae ; derelicta ... gressum :

Caes.

:(Caesatii) Sermo

1x. Expositio uel traditio symboli [CC 103,

46-47 (47), 12/13.14/15]. b) Jin. 98/105 :

Si ea ... suscitatum :

Caes.

: (Caesarii) Sermo

49 (49), 12/16].

1x. Expositio uel traditio symboli [CC 108,

MONITVM Redintegrationes : a) lin. 101/102 : mottis ... auctoritas : Enus.G.AX

: (Eusebii *Gallicani) Homilia 1x, 7 [lin. x61].

b) Jin. 159/160 : Per ... dedit : Eus.G.extr2

: (Busebii *Gallicani") Sermo extt. 2, 7 [lin. 83/84].

c) Jin. 183/184 : deus! ... deus : Enus.G.1x

: (Eusebii *Gallicani?) Homilia 1x, 1o [lin. 204].

d) Jin. 258/259.263/264 ; cum ... promissa ; ac ... cautionem :

Eus.G.xxviu

: (Eusebii *Gallicani" Homilia xxvrnr, 1 [lin. 8/11].

IIS

S A ^dsé

P

uc Aib

^i

e

sd ign. 35 d"mili

v" ditm *

A bw "»

144

^ jii à af AN

A &.

Md

4t E *

P

sede

u CEN ) , ZA

"m

hei QR san, "e

X DE SYMBOLO, II 1. Fides religionis catholicae, lumen uitae, fundamentum

est animae, ostium

salutis aeternae.

Quicumque, hac derelicta, uelut pessimum ducem proprium sequitur intellectum, quicumque per sapientiae suae sensum ; ad mysteriorum caelestium se putat posse peruenire secretum, sic facit : quomodo si absque fundamento aedificet domum, aut si praetermisso ostio uelit introire per tectum, uel si nocte sine lumine inferat gressum, totum se clausis oculis urgeat in profundum. 10. Hanc ergo nobis fidem uelut magnam lampadem Christus adueniens errantibus uiam monstraturus exhibuit, per quam possit deus ignotus requiri, quaesitus credi, creditus inueniri. 2, Legimus in ueteri testamento : quantis filios Israel ac populum iudaeorum, difficultatibus multiplicium praecep15 torum, conscriptor antiquae legis onerauit; quam dura eos mandatorum diuersitate, ne eis longius a cultu dei uacaret oberrare, constrinxerit ; quam multa eos sacrificiorum obserua-

1/2 Fides religionis ... fundamentum] cf. ps.-Ioh. Chrysost., Serm. vir. De fide Abraham, 1 [PL 95, 1210] (Fides est religionis sanctissimae fundamentum). 6 Luc. 6, *49. 227ACE 17, 23:

Codd. : 171Ge-$1/

A1P9- 4? —OPT o- Ma/ P1 P*

Inscr. iNcieir SECVNDA

1/1, rrEM SERMO EI'DEM DE EODE Ge, INCIPIT OMELIA

SIMBOLI (zd. eiudé [sic] eusebii a/.77.) 5! ; ozz. 74!, rNc1PrT OML sYMBOLI rr. P$, INCIPIT OML SYMBOLI SECVNDA 7Á?, INCIPIT SECVNDA O?, OMELIA SCDA LLo, INCIPIT

DE EODEM O 11 Ma ; INCIPIT SCDA P!, rNCIPIT SCDA P". 3 Quicumque] 244. enim 5.7. al.zz. $1 héc 5! (2.z7.) ; ac P? 4 intellectum] add. et AY quicumque xx (e Jin. praeced. iterat. hec eras.) 51 x«sensum (si uel se eras.) 5. ; sensuü P? 5 caelestium mysteriorum - Ge ministeriorum 4A caelestium sux (0 fere Jit£. eras.) P? 6 fundamentum V domum] add. et s.l. al.zz. At 4 autww (2 Ji. eras.) $* — pet tectum] ptü 4A (al.z.), perfectum 44?, pfestü O? 8 infer&« 4! (mz), inferens O9Lo ; infex«tat u . (2 Ht. eras.) P* gtessum] aZ. et s./. almz. (?) 5! totam .$! se clusis (ue seclusis) I/1/741p?- 42/P1 12 credi] zm zzg. suppl. al.zz. P* 13 quantis filiis

VP

; "quantis ilis $? (2/77) ^ 14 populo L/1/P*/P1P' ; populó 5$! (al.zz.) ;

populos (s add. a/.z.) /4*, populos O9Lo iudaeotum] 47. quantis eos /1-51/ 441P34? —OPT o/P", add. quantis s Pt. (a].z2.) 15 consctiptorum P? honetauit I/1Ge/A4? ; oneraüit P! 15/17 quam ... constrinxetit] Zn zzg.super. suppl. consttuxetit DP?, consttinxit O9, 17 oberrate] obseruate Ma alm. $i

constting Lo

multi .$* (zLz.)

II4

HOMILIA X, 2

tione distenderit, indicens eis carnalium uictimas hostiarum 20

2A

ut eos ab errore gentili sensim per ipsa uestigia superstitionis abstraheret. Ecce post haec uenitur ad christianos, et sola exspectatur a Christi populo paene unius uerbi expedita confessio : Credo, inquit, ?» deum. Ecce quid a te requirit immensa illa pietas : quod facile possit implere nuda paupertas, despecta mediocritas, indocta simplicitas. Non per multas distraheris ambages, nec duris difficultatibus occupandus inuolueris : quod a te et pro te reposcitur, intra te est, id est oris famulatus et cordis affectus, secundum illud : Corde creditur ad 4ustitiam, ove au-

30

EA

tem confessio fit ad. salutem. In anima ergo tua reposuit omnia animae tuae praesidia deus tuus, ut, unde peccatum egredi dicitur, inde et peccati medicina peteretur. Quam uicinum remedium, quam salubre consilium ! De hoc sine dubio legimus per prophetam : Profe est, inquit, én ore tuo et in corde tuo. Credo in deum. Hinc dixit sermo diuinus quid expeditius ! Ecce salutem tuam

subito fides intulit, cor concepit, sermo

parturit. Credo ergo in dewn. Aliud est deo credere, aliud i» dewm credere : credere et 'Paulo' et *Petro' iure debemus ; in Pe-

22/23 Symb. *Gallic.', 1. 28/29 Rom. 1o, 1o. 33 Rom. ro, *8. 34 Symb. xGallic: or 37/38 cf. Euseb. *Gallic., Serm. extr. 2, 2 [lin. 17/18]. 37/42 cf. Aug., In Ioh. euang. tract., xxix, 6 [CC 56, 287, 33/41]. 38* Symb. *Gallic.", I. Gens 65 Romo455: Gal?3540/; 1ac925 221 37/38 Symb. *Gallic.', 1.

V1Ge-51/

AYP5- 4? —O9T ,o- Ma] P1 P*

19 sensüm P" (al.z2.) ipsa] ista Ge 20 abstraherit V/1 21 expetitur 74!, . . . uel expectat expetitur. P? (2/.77.) 22 Christo populi P!pP* 23 in] 54. a/zz. 74! deo 44? — Ma[P* requirit 5! (g/.2z.) 24 impleri 741p? 24 te est] tex (s erar.) P" (al.z.) 30/31 egredi dicitur] egreditur 74!P3-,4 O9T o- Ma 2— P1" 31 ppetretut, sed in zz. peteretur adser. al.z., Lo ; patetetut (a ex a al.zr.) P1 33 inquit] sJ. suppl. al.z. 74l, om; P? in!| praezz. uetbum 4! (5.7. a/.77.), O9Lo in?] s.Z. suppl. al.zm. $1 34 Hinc] Hoc in (for. ex HOc zzale inlerpretato) $3 ; HiC P!, Hinc (1 per ras. ex up? diuinus] a4. (1s. 10, *23 ; Rom. 9, 28 :) Vetbum abbreuiatum faciet dominus super terram. Quid breuius 41P3.,42. QT oMaj|PP* expetius $1 (alm. ?) 36 parturi& 1/1, parturig .$1 (alm. ?);

parturit 4419-42 —OeTo|P! — 39 "ergo" $1 (gLz. ?) ^ deum] ad4. p-o-c- 5!

(az. ?) credere deo (deo 5.7. a/.;. P?) — Ma[P* 38 "paulo & 'p&ro $1 (alm. ?); petto et paulo — 741P3—Ma debemus] a7. sed Ma 38/40 in -. debemus] zz zzg. suppl. al.z. At 38/39 in petrum (*ozz. uero) ac (et Ma) á e detrlsudiro Te

paulum Ge/Ma ; in petto ueto ac paulo 171-51 Prin

P?) /4* (al.zi.)/P" (al.m.)

P

paulü (pauló

HOMILIA X, 2-5

II5

trum' uero* ac 'Paulum' credere, id est in seruos conferre ho-

4» norem domini, non debemus ; credere "il' cuilibet botes homani,

credere

uero

'im illum!

soli debere

moweris

maiestati.

Sed ei hoc ipsum aliud est credere 'deum', aliud est credere "in. deum/ ; esse 'deum' credere, et diabolus inuenitur, in deum!

uero credere, misi qui pie im eum speraueri mom Probatur ; 4; et ideo 'deum'

credere, naturaliter deum scire est, n deum

uero credere, hoc est fideliter eum quaerere et tota in eum dilectione transire. 9. Sequitur : Credo et in filium eius unicum, domáinum nosirum Iesum Christum. Hic fidem nostram non ;o de deo et in deum alium declinamus, sed de persona in personam sub una diuinitate transferimus. 4, Sequitur : Qu? comcejpius est de spiritu sancto, naius ex Maria uirgine. Quando audis deum ex homine natum esse et maiestatem sub fragilitate latuisse, uirginem 55 prole ditatam nec tamen uirginitatem fuisse solutam, non se obiciat sensibus tuis nouitas operis sed uirtus operantis ; nec dicas : ''Illud impossibile est, illud fieri non potest'"', quia, qui te magna credere iussit, omnipotens est. Diuinis rebus admiratio adhibenda est, non credulitas abneganda : in omnipoten6o £em te credere confirmas, sed, si de factis eius dubitas, imbecil-

litatem omnipotentis accusas.

9. Crucifixus ei sepultus. Non sufficit ut illum credas deuwmn wiwwm, nisi hominem confitearis et mortuum. Sic facit

40/47 aptatum ex : Faust., De spir., I, 1 [CSEL 2r, 105, 11/18]. 42/43 Symb. :Gallic: 1. 43 cf. lac. 2, 19. 43/44 Symb. *Gallic.", 1. 46 cf. Sap. 13, 6-9 ; 1 Cot. 8, 2-3. 45/46 Symb. *Gallic.", 1. 46 cf. x Pat. 16, 11 ; Ps. 68, 35 ;

104, 45 1s. $5, 05 Act. 17, 27. 48/49 Symb. 'Gallic.', 2. 52/53 Symb. «Gallicis. B? cf. Euseb. *Gallic./, Hom. xv, 5 [lin. 45/46]. 59/60 Symb. *Gallic?, i. 62 Symb. Gallic, 4. | 62/63 Symb. *Gallic.', 1. 63 Ps. 85, 5 ; Matth. 26, 63; Act. 14, 14; x Tim. 4, 10. I Tim.2, 5. — Symb. *Gallic.", 4.

VAGe-$1] AXP3- 42 —O9L o-Ma P1P* 89 credere] oz. Ge 40 ille /1Ge-$! ^ quilibet I71Ge-$1/P3- 4?/P1p* potest /1-51/P94? —Ma ; pot Ge/P", legere non ualeo in P* ; potes (a/£. t eras.) 4t 40/41 hominum Ge 41 soli] adZ. te $*//A1P3- 4?—OP?T.o-Ma| P1P* 42 est?] oz. /A*—Mal[P" (Faust.,l.c.) 45 deum?] zn zzg. suppl. al.z. P* 46 est] s./. Ge 48 unicum] oz. ^41P3- /4?—0O?T.o-Ma[ P! P* 49 nostrum] oz. Ma 50 et] oz. 4A1p3- 4? —OPT ,o- Ma P P* D1 transferamus Ma 54 sub] s./. suppl. al.zz. P* fragilitatem P*, fragilitate (tm eras.) P" 55 uitginitate .! 97 possibile Laprps est] ee Ge 57/58 te qui e Ge ; (o. $20 E 58 Diuinis] add. siquidem 5.4. aLzz. $1 59 adherenda V!, idherenda 5! (al.z2.) 62 Crucifixus] add. m- s.J. al.zz. 5* ; add. mortuus ^4!P*—O?To 63 fecit (e ex a) 4t (al.zz.), fecit O9ILo

II6

HOMILIA X, 5

dominus noster : quomodo fortissimi quique bellatores ac principes euictis hostibus facere solent, qui non solum uictorias sed cicatrices suas exprimi et exponi patriae conspectibus uolunt. Si quando ergo summi duces pium pro ciuibus in hostem pectus intulerint uictricia cum triumpho signa referentes, annalibus quamlibet titulis inscribantur, quamlibet aeuo memo7 o riae aereis tabulis ac monumentis loquacibus consecrentur posteritatis ignotae etiam oculis ingerendi, ut secuturae aetati inter ueteres imagines recenti semper uiuant honore uirtutis ; hii itaque inclyti duces inter laudum celebranda praeconia, inter gesta gloriosa gaudent exprimi etiam uulnera sua, optant 7 vA inter coronas interseri excepta duris ossibus tela, ut inter umbratos colores merita uiri fortis uelut proprio cruore pingantur, et praeferant non solum laetitiam triumphantem sed et pugnam uiuentem, ut hostilis sanguis asserat fortitudinem, proprius pietatem ac propugnatorem suum plus diligat per 8 o horrentes plagas restituta libertas. Ita et domnus noster Iesus Christus non solum diuinitatem sed etiam crucem et mortem suam postfuturis uoluit saeculis celebrari, ut a peccatis, propter quae moriebatur, non solum nos dei mandata reuocarent, sed illata pro nobis supplicia et uulnera deterrerent. 8 II Humaliauit itaque semetipsum, factus oboediens usque ad mortem, ut sublimior appareret et angelis et hominibus inclinata 6A

80/81 Symb. *Gallic/, 2. — 85/86 Phil. 2, 8. V1Ge-$1/ A1P9- 42?—OPT o-Ma P1P? 64 dominus] d$ Ge Si quando $1 (g].zz.) bántur

65 solent facete — Ge uictoria L/!, uictotià $'! 67 duces] 247. cum 5. a/.zz. 5! 69 qualiba titulis inscri-

quamlib& $1 (a].zz.)

titulis ... quamlibet?] ozz. /41P3- /42—O9T .o- Ma/ P! D"

69/70 memoti &aetiis P1 0 «fis (a eras.) P" (al.zz.) monümentis .5! (al.z2.) ; monimentis /41—O*ILo ; moni«mentis (pr. 1 per ras. ex u) P1, molnientis P? (al.zz.) consecréntur $' (g/.zz.) 71 posteritás O9 in gerendis oculis Ge secutura ea &ati J/eris sale compactis V'*

73 Hr 1 que $! (gLz.);

Hi itaque

441 P3- /42—O9T ,o/ P1 p7 duces incliti — .41P3-,4?— O9T.o- Ma pecunia 71, peconia (t suprascr. ; o ex u) alm. $1 *4 gloriosa gesta — P" "exprimi xo (eti eras.) 741 (a].zz.) v5 intetseti] a4. et s. al. $! — du[f*ris Lo 76 colototes $1 metit$ uiri" fors $1 (al.z2.) ** preferantur ^? Non soJGnr* jetitiam $1 (al.zz.) ettsur sPt praeferat O9I.o-Ma laetitia 241p344? —O?T o- Maj P1 P* *8 pugnax (m eras.) V7! ; pugna 741P9- /4?—0O?T o- MaJ P!P? uincentem 241P3-4 O9] ,5- ?— Ma P1P* 80 Ita «xx et (etgo eras.) 51 81 et] in 71/41 p3/P1p* 82 post futura ... saecula Ge ; post futurus ... saeculis P" celebraré 1/1 (al.z.) ; celebratt« (1 per ras. ex e) P" 83 dei nos — ;4!p3 84 deterfent 5! (2.77.) ; detergerent Ma 85 seipsum 74? factus] add. est (—) IDZ 86 sublimioto| (9| edd. a/.zz.) P? appat& $1 (g/.zz.), appeteret P?

HOMILIA X, 5-6

9o

117

sublimitas. Quid agis inter haec, superba mortalitas? Ecce etiam deum non minus delectat humilitas quam maiestas. In trutina ergo crucis non aurum uel argentum, non aliquod corpus angelicum, sed semetipsum passus est auctor salutis appendi : ut, dum caros a perditione nos redemit, ad caritatem nos suam uehementius excitaret ; ut homini, qui ab statu suo

95

degenerauerat, naturae suae dignitatem uel ipsa ostenderet pretii magnitudo. Quid ergo te, o homo, erubescendis cupiditatibus exhonoras ? Nobilem uult esse uitam tuam, qui tibi commisit ?magtnem suam. (Quam pretiosus sis, si factori forte non credis, interroga redemptorem. 6. Sequitur : T'eríza die resurrexit. Si ea die qua mortuus est, uel nocte

IOO

quae consecuta

est, statim resurrexisset,

uix eum aliqui uere defunctum credidissent. Vides quia confirmatio mortis est, dilatio resurrectionis ; et e contrario mor-

tis ueritas, resurrectionis auctoritas est : nisi enim quemquam prius ostenderis inclinatum, non conuincis erectum, et econtra facile probabis in somno fuisse solutum, cum docueris sus105 citatum. Quid est autem quod dicit : T'ertia die resurrexit, cum sexta sabbati die iam inclinante transierit, et dominica nondum lucescente surrexerit, et solus dies sabbati in medio fuisse

88/91 cf. Ambros., Epist., xxi, 8 [PL 16, 1245] (Redezepti sumus non corruptibilibus argento ef auro, sed pretioso sanguine ...). 90 Eph. 5 2: Phil» 258 EIebt;/ 7,9527 Eebt2:2- 10. 91 cf. 1 Tim. 2, 6. 90. Ge0: 15 27/5; 3.5, Eicchiz 175 1; 98 Symb. 'Gallic., 5. 103 cf. Luc. 15, 11-13. 106 Symb. *'Gallic.', 5. 106/117 cf. Aug., De ttrin., IV, v1 [CC 5o, 173, 1 sqq].

VGe-$1[ AVP3- 42 —O9Lo- Ma PP"

88 etiam] ozz. P"

non] ezanid. P?

89 aliquid 5! (/.2z.) ; ali|[qd|quando (qd

in fine lineae add. al.gz. ut uidetur) P? 91 caros a] catios a (ze/ catiosa) I/1/P3-4*— O? (kar-), Lo (et in zz. cati! a adser. al.z2.)-Ma][P* ; catius a $* ; car«osa (i eras.) 71* ; curiosa DP" (gj.z.) tedimit /! 92 nos] s. suppl. al.z. 74i, om; P? 93 ostendetet] zerz. e ex i al;z. ;4!, ostenderit P? 94 erubescentis Ma 95 eXhonofas P" (af) 96 forte factoti -— Ge factotem |P3-/4?— Ma P1P" fotte] s./. suppl. al.zz. P* 99 est!] ozz. Ma resurrexit * P" (a].zz.) 100 crederent 741P?-,4?— O9T ,o- Ma PYP* 101/102 et ... tesuttectionis] s./. supp/. al.zm. AY 101 contrario] contra Maz 104 probabes V! 104/105 suscitatum] praem. cito /ALP3- /4?—OPT o-Ma|P1P* 106 dicit] ozz. /41P?-/4?, dicis Ma

die tettia — ,41P3-.4? e ex e alm.) At Ge, suttexit .$!

107 die sabbati — .$!

inclináte (P supraser., ez

108 lücescente 74! (z/..), illucescente O*Lo et] ut Ge

tesuttexetit

II8

HOMILIA X, 6-7

monstretur ? Hoc, carissimi, secundum IIO

regulam doctissimo-

rum pro parte totum dicitur, quia pars pro integro computatur. Ergo ut £ridwwm faciat, tres illae horae de sexta sabbati totam diem sibi uindicant, cui etiam nox sua, quae uisa est iam transacta, coniungitur ; et nihilominus dies dominica,

nocte qua resurrexit, a nocte utique praeterita uindicatur : dies, inquam, dominicus ad noctem suam, quae praeterit, reuocatur. Ac sic quod temporis ratione uix biduum est, praedicta regula ac numeri lege fit /riduum. Vere ergo mortuus est, et were post hoc abbreuiatum triduum resurrexit — abbreuiatum utique, ut nec inferret iniuriam 12 Oo resolutio corruptionis, et per moram instrueret fidem manifestatio ueritatis — ; ac sic reuerendus sacri redemptoris excessus, mortem soli morti intulit et uitam mortuis acquisiuit. Et inter haec infelices iudaei in sepulcro quaerebant, quem in corde perdiderant : Monumentum quidem cum. custodibus, 12 5 amisso signaculo fidei, szgnawerunt — sed quomodo potuit includere locus tumuli, quem tenere non potuit carcer inferni? —. Persuadebant itaque militibus, dicentes : Dicite quia discipuli eius mocte uenerunt et Furati sunt eum, nobis dormientibus. Dum scientibus mentiuntur, uerum scientes pro15 o loquebantur ; quando enim mens somno infidelitatis obruitur, furtim diabolo Christus aufertur. *. Sequitur : Ascendit ad caelos. Docuit omnem animam : quando sanctificato corpore superat mortem, quo sit II

A

109/111 cf. Aug., De trin., IV, rv [CC 50, 171, 61/62]. 111 Matth. 26, 61; 27, 40 ; Marc. 14, 58. 112 cf. Aug., De trin., IV, 1v [CC 5o, 171, 65]. 117 Matth. 26, 61 ; 27, 40 ;Marc. 14, 58. 118 Symb. 'Gallic.", 4. 118/119 Luc. 24, *34. 119 Symb. *Gallic/, s. 124/125 Matth. 27, *66. 127/129 Matth. 28, 12-13. 132 Symb. *'Gallic.', 6.

V71Ge-1/

A1P9- 4? —O?T o- Ma P! P?

111 £««iat (ac eras.) 74 (a/.zz.), fiat OPLo-Ma 112 sibi diem — Ge uindicauit Ge ; uindicát O? (g/.zz. ?) 114 nocte!] 5raez. a A?—0O?Lo-Ma ; oz. P5 115 inquam] in qua 74? praeteriit 74! P3- 4? —O9T ,o- Ma P! p" 116 sie P" (g/.z.) temporum 44^—Ma 122 mottix« (2 Jif/. eras.) P" 125 fidei signaculo — Ge 126 includere locum V, includére loco $1! (z].2.) 129 scientibus] scientes 74! P?- 4? —O0T ;- Ma] P! D?

Ma

130 infelicitatis .$!

furto O?T o-Ma]P* (o ex i), P"

neScientes 74! (z/.77.), nescientes /42?—O?To-

131 furti

1/!//41P?-4? » furtis (s add. 41/5712) 5

diaboli /1-51/

41 p2- 42 —OeT ,;-MaJP1p*

HOMILIA X, 7-9 135

IIQ

ascensura cum corpore. Refrena iram, exspue malitiam, expugna luxuriam : et, de peccatis, uirtutibus fecisti gradum qui ducit ad caelum.

8. Sequitur : Sedet ad dexteram

de? patris omnipo-

tentis. Nihil hoc loco tibi corporale proponas, nihil in corde tibi humile terrenumue constituas; sub habitu sedentis, solium

agnosce regnantis. Nihil de eo angustum cogites, cui caelum tribunal est. Ouando ergo ad dexteram audis sedentem, non putes quasi post magnum belli laborem hominis requiem, sed iudicis dignitatem. Sedere ad patris dexteram dicitur, quia nihil sinistrum in gloria beatitudinis inuenitur; sedere itaque ad 145 dexteram atris dicitur, ne minor patre credatur. Quid mirum si in dextera patris aequalem, iudicis ex honore et caritate, intellegas fiium, non aetate ? Oportet ergo ut dexteram bea-

140

titudinem credas ; sinistrum autem dextrumue latus, in lati-

tudine, in corpore, non requiras. 150

9. Sequitur : nde uenturus : udicaturus de wiwis el morLuis. Secunda descensio, sed redemptio non secunda adueniet ; non aliud nouae crucis remedium, sed nouissimum crucifixi

iudicium. Potuit deus delegare angelis suis discutiendi hominis potestatem ; sed agnosce, homo, nobilitatem tuam : nulli uel

135/136 cf. Euseb. *Gallic?, Hom. xxvrr, 9 [lin. 194/195] ; Hom. xxv, 4 [lin. 85/86]. 137/138 Symb. *Gallic., 7. 141 Matth. 26, *64 ; Marc. 14, *62; Symb. *Gallic., 7. 143.144/145 Symb. 'Gallic/, 7. 145 Symb. 'Quicumque', 51 [CC 504, 567, 55 ; CC 103, 21 (23), 2/5]. 146 Phil. 2, 6 ;Symb. *Quicumque', 531 [CC 504, 567, 53 ;CC 10s, 21 (25), 2]. 147/149 cf. Euseb. *Gallic/, Serm. extr. 2, 6 [lin. 78/81]. 150 Symb. 'Gallic., 8. 150/151 n Tim. 4, *r ; 1 Petr. 4, *5 ; cf. Symb. *Gallic/, 8. — 154.156 cf. Euseb. *Gallic.", Hom. xim, 9 [lin. 111.112]; Hom. xxiv, 7 [lin. 143/144.147]; Hom. xxxiv, 7 [lin. 147.147/148] ;Hom. rrr, r4 [lin. 171/172].

V1Go-$1/

A1P3- 4? —O?T o-Ma[ P P*

134 X«pue 74! (a/.zz.), tespue O9Lo/P! 135 peccatis] peccati l7! ; ozz. 7A!P?44? —O?T ;o- Ma P! P* 136 qui] 447. te Ge 139 tertenum 1/1//4?/P1 (sed -ue 5l. suppl. al.m.), P" ; tertenumque 74! P?— Ma, ucl terrenum O9Io sedentes P" (al.zz.) 140 agnoscexx (2 ////. eras.) Ge[At de eo] déo V(gL».) ^ eo] sJ. suppl. al.zm. P" 143 Sedere] add. (e lin. 144, illic oz.) itaque al.zz. At dexteram patris — $1 143/145 quia ... dicitur] ozz. 74! ; in zg.infer. suppl. al.m. P* 144 in] ozz. 24? ; s.l. suppl. al.z. Pt 145 patri T/1/P! 146 dexteram I 1/P3-/4?/

PlP'

patris] praem. dei P! ^— iudicem Ge, hudiCis 53 (a/.7.) ; iudices 44? (n

ras.), O?Lo

dextetam P"

147 ut ad honote] dez rasura 21 fere litterarum 24t 147/148 beatitudine 24! 148 sinistrá 5" (/.7.), sinistram Ma

exe.

150/151 iudi149 L.X" in corpore 5! ; incorporea 741P3- 4? —O?Lo-Ma|P!P* care uiuos et mortuos 51/74! (n ras.)—O?Lo-Ma, iudicaf?"* ** uiuos et mortuós

i52crucifipiP? JA*(psa 1.) li] 242. etiam 24?

^ 1840homo $!;«homo(oeras);4!

^ nul-

I20

HOMILIA

X, 9

155 caelesti creaturae esse te subiectum uoluit, nulli de te iudicare

permisit ! agnosce nobilitatem tuam : soli deo competit afferre sententiam! Inde wenturus. lpsa necessitas ueniendi, ingentem contestatur sollicitudinem iudicaturi. Per se definiuit exigere, 16o quod de se dedit. Non ergo alter, sed aliter ueniet. Ipse, inquam, 4eniei : ut bonis se restituat creditus, malis se obiciat crucifixus ut crescat terror iudicii de praesentia corporis iudicati. Violatis inter haec muneribus dei : qua fiducia stabit desertor ante regem suum, uulneratus ante medicum suum, 165 perditus ante pretiidm suum ? unde misericordiam petiturus est primum de contemptu misericordiae iudicandus ? Iudicare

uiuos

et moríiuos, iustos et iniustos. Omnes

ergo resurrecturi sunt, boni et mali : iusti ut percipiant quae meruerunt, iniusti ut uideant quae perdiderunt, reportaturi 170 Secum primam poenam, alienae beatitudinis conscientiam. Ego arbitror quod et unusquisque impius intellegi possit — id est et uiuus et mortuus — periturus ideo uicturus inferno ; homini enim in beatitudine mortuo, in conditione perpetuo, ita tolletur perennitatis felicitas, ut ipsa non auferatur aeternitas. 17; Hanc solam debet damnato homini, rationabilis ille ardor ac iudex flamma, reuerentiam : ut traditos sibi reos, cum possit

158 Symb. 'Gallic.", 8.

161 Act. 1, 11.

167 Symb. 'Gallic.', 8.

167/168

cf. ps.-Aug., Serm. ccxLr, 5 [PL 39, 2193 (4).

VAGe-$1/ AY3-42 —OPI o- Ma[P1 P

156 afferre] de te ferre 741P?- /4? —OPT o- Ma P1P? 159 exsegeti l/!, exigi Ge, exigeri $5! 160 aliter] alter P7 (al.z2.) 162 error .$1 163 Violatis] parzizz in mg., partim in ras. /A., oyz. P3 Inter haec muneribus dei uiolatis — Ma qua

P!

— 164 mediüm $!(aL5.)

P" (al.zz.)

^ 165 misericordia /? —— partiturus Ma ; piturus

167 iniustos] iustos ILo

Omnis 7/1 168 ut percipiant] zz zzg. suppl. 5 169 perdiderunt] zdZ. et Ma Ego] Ergo V1! 171/172 id .. periturus] ze zzg. Ma 171 id est (ze/ -i- ze/ id —)] idem (ue/ idé ze/ ide : ex id &

male interpretato) Ge| AYP9- 4? —O?Lo-Ma (pos? mortuus £r.)/P1P" 172 et] ut MOS UL Ple uiuos et mortuos petiturus [/!, uiuos et mortuos petituros j! ideo] deo Ge ; idé* 24! (g/.z7.), id — P?, idé /4?, idemque O?Lo, oz. Ma ; id ESCEDERU inferno] praez. in 241P3-4?o—O9T Ma] P1? 1793 mortuum V1,

mortuü $!(zLz.)

^ pp&uum V!, perp&uü 5? (z127.) ; petpetua 741-/42— OPI o-

Ma|P1P* 174 perhennitlis $1 (a...) ; pherennitis (aZ. ta in zzg.) felicitatis Ma auferetur perditionis ^"&ernitas $7 (g/.zz.) 175 solam] solem V7! ; Zn zzg. suppl. Ma debet] 5.7. supp/. 4t 176 iudex] «iudex (1 /zz. eras.) 5! ; uindex Ma teuerentiam] adZ. seruat P? 176/177 ut traditus sibi reus cum possit (-set 1/1/47) puniri non possit (-set 1/7) exstingui* (-guere V/1/4*?) V1Ge-$1/ 42 traditos ... exstinguere] 77 ras. a].zz. A! 176 traditos] creditos Ma

HOMILIA X, 9-ro

I2I

punire, non possit exstinguere* ; sed deputata in pabulum suum corpora et consumat et nutriat : corpora, inquam, uitae gaudiis exuta et solis mortis doloribus consecrata. 180 10. Sequitur : Credo im spiritum samcium. Sicut ergo fater et filius, ita et spiritus sanctus una fide credendus, pari confessione uenerandus, eadem maiestate reuerendus : pater et fitus et spiritus sanctus : deus, deus, deus, ter : unus

deus ; iterari potest, discerni non potest. Cum dixeris : pater, 185. filius, Spiritus sanctus, bersonas explicuisti; cum dixeris : 'deus', substantiam demonstrasti. Tu uero uigilanter obserua, quomodo et distinguas et iungas : dicimus $atrem et filium et spiritum sancium,

ne aestimes unam

credere debere personam ; item

dicimus unum dew, ne putes tres esse naturas. Quod autem 190 fatrem, fitum, spiritum sanctum singillatim unum post unum dicimus, hoc ideo : quia simul exprimere tria nomina, humani sermonis paupertate non possumus, non quia deos tribus gradibus ordinemus. Vbi totum wnwm. est, nihil ibi potest esse uel tertium uel secundum ; totum ergo in plenitudine diuini195 tatis primum est, et quod uidetur sermonis necessitate postremum. In his tribus personis numerus esse potest, ordo esse non potest ; nam etsi distinctionem recipit trinitas, gradum tamen nescit aequalitas. In tantum autem sfiritus sanctus deus est : ut sine illo i» patrem et filium credidisse non prosit. Si quando

180 Symb. *Gallic., 9.

181 Symb. *Gallic/, 1.2.9.

183/184.184/185 cf.

Symb. *Quicumque', 15-16 [CC 504, 566, 23.24 ;CC 103, 20 (22), 14.15] ; Euseb. Vetcell., De ttin., I, xx [CC o, 6, 98]. 184/186 aptatum ex : Faust., De spit., II, vi [CSEL 21i, 146, 24/27]. 187/189.190 Symb. 'Gallic/, 1.2.9; cf. Euseb. Vercell.; De trin., VI, 5* [CC 9, 82, 46/47]. 190/193 cf. Euseb. Vetcell., De ttin., IL, 22-24 [CC 9, 25, 218/246]. 193 1 Ioh., 5, 7.8. 198 Ioh. 5, *6;

cf. Symb. 'Gallic.', 1.9.

199 Symb. *Gallic.', 1.2.

VA1Ge- $1] AXP3- 42 —O9Lo-Ma] P1P

180/181 Vt ergo 74!P9?-,4?—O?T.,o-Ma ; Ergo sicut — P!P"* 181 «« pater (et eras.) P" ita et] oz. ;4?—Ma 182 confessione] aZ. est 5! 185 deus dixetis — .$! 187 dicemus V 188 estimás D* (a...) unam] ozz. O9?Lo credere] ctedére $1 (al.z.) ; add. te. AYP3-/42—O?T o-Ma| P!P* 189 esse ttes — P! ttes] oz. V'1/,41P34? —0O?T.o-Ma|P"* 190 patrem] «47. et P?44?— Ma! P* filium] ad4. et V1Ge-51 (s./. a1.z2.)/ P3- 4? —Ma][ P! P* singulatim A1p34? —I.o-Ma[P", singtati O9 192 pauptate 74! deos] d$ I1, ozz. $1/P" ; deum .4P3-/4?—0O?T.oMz] Pt 193 Vbi] adZ. namque 5s. aL. 5! 194 plenitudinem P9/P1P"* 194/193 diuinitatis] zu zzg. suppl. al.z. P" 197 recepit Vaps- A?/P" ; tecépit $1(gL.27.)/P! (a.z.) ^ 199 credi non possit Ma quando] om. Ma

I22

HOMILIA

X, ro-ri

200 aliquid, quod dicere metus est, sancto spiritui derogatur, laeditur non tertia sed trina maiestas, quae utique et in tribus est una et in singulis : cum caelum et terram et omnia quae n eis sunt, unus deus fecisse describitur, intra unam diuinitatem et

spiritus sanctus continetur ; ergo, quia in tribus «na substantia 205 est, unius offensa, communis est iniuria. Quare? Quia et in una persona, natura trinae diuinitatis offenditur, sicut in unius dei

cultu, tota trinitas celebratur. Ergo in symbolo usque ad spiritum sanctum credenda nobis est «na diwimitas. 11. Ouod uero sequitur, sanctam ecclesiam catholicam, sanc210 forum.

communioneln,

abremissa

deccatorum,

carmis

vesur-

rectionem, uitam aeternam : in deum haec quidem commemoramus ; non tamen in ea credimus, sed ipsa in deo credimus : haec, inquam, non quasi deum, sed quasi dei beneficia confitemur. z1;. Ecclesiam catholicam, id est per uniuersum orbem gratia coruscante diffusam. Ecclesiam quasi regenerationis mairem, non tamen

quas? salutis auctorem ; quia non ex ecclesia

homo, sed ecclesia coepit ex homine. 201/202 cf. Symb. *Quicumque', 6 [CC 504, 566, 9/10; CC ros, 20 (22), 7/8]. 202/203 11 Mach. 7, 28 ; Act. 14, 14. 203/204 cf. Symb. *Quicumque', 6 [CC 504, 566, 9 ; CC 103, 20 (22), 7]. 204 Symb. Nicaen., 1o [CC 504, 561, 34/35]. 208 Symb. *Gallic.', 9. Symb. *Quicumque', 6 [CC 504, 566, 9; CC 105, 20 (22), 7]. 209/211 Symb. *Gallic, 10-12 ; cf. Faust., De spir., I, 11 [CSEL 2r, I04, 23/27]. 215 Symb. *Gallic.", 1o. 215/216 cf. ps.-Aug., Serm. ccxur, 4 [PL 29, 21934]. 216/217.217/218 aptatum ex : Faust., De spir., I, 1 [CSEL 2r, 104, 6/7.18/19]. 216/21V cf. Euseb. Gallic, Hom. xv, 5 [lin. 42/44] ; Hom. xxxiv, 5 [lin. 89/91] ; Hom. xurx, 6 [lin. 78/80].

V/1Ge-$1|

41P3- /4?—0O?T o- Ma] P P"

200 aliquid quód P 44? —O?T.oZAT[P* ; ogz.

quod] **ad (ali eras.) 74*, aliquod (aliqd) P?-4?/P" ; 201 utique] dein rasura 12 fere litterarum 4At 202 est] Ma] P1 P* Funa let in singulis 5! (z/.z.) singulis] D3-4?—ILo-Ma[P") trina. 741P3- 4? —O9T o- Ma] P1 P"

203 unam] unü Io

204 scos sps V;

sanctus spititus

—

qd O?ILo ; aliozz. V71/ A1 p3aZZ. est (a/.zz. cum] s. V1

41P3—][,o

206

trinà P", — ostenditur P" in] et Ma 207 symbolo] 2/Z. o ex à a/.zz. 41/P1 ; simbolum D9-/4?—Ma/P" 208 sanctum spiritum — ]1/71-$1/ 41p3. 42 —O0T oMa|P1P* 209 catholicam] s.7. .$1 210 abremissa" Eur (ai.z2.) ; ac (per ras. ex ab a/.z. Lo) remissionem 74!P*—0O"?I.o, abremissionem 74?, abremissam Ma, ac remissam P!P* 211 in deum] Credamus in deum I!/P3/P1P" (rf, Fast sir.) » Credimus in dii .$: (al.z.) ; rasura 14 fere litterarum (Credamus in dtf eras. zu? uidetur) /A*, om. O9 Lo-Ma 211/212 haec ... credimus?] iz zzg.infer. suppl. (uero

bos! homine[/im. 218] inserendum indicat al.z.) $* ; in mg. suppl. als. Jl, og, 211 haec] HZ .$! (g].zz.) 212 ea 5$! (gj.z.) ipsa in deo? $1 (al.z2.) inquam?ma $1 (2/75) beneficia dei — Ge 215 Ecclesiam] «47. ueto 216/217 matrem] a4. dicimus .$! 217 auctütem $1 (g].z.) ex] oz. ecclesiam V1

p3 213 $1! Ma

HOMILIA X, rr-1i2 Credamus

et sanctorum

123

communionem

; sed

sanctos

220 non. tam pro dei parte quam pro dei honore ueneramur : non sancti pars illius, sed ille probatur pars esse sanctorum. Quare ? Quia, quod sunt, de illuminatione et de similitudine eius accipiunt. In sanctis autem res dei, non pars dei est ; quidquid enim de deo participant, diuinae est gratiae, non naturae. 225 Colamus in sanctis timorem et amorem

dei, non diuinitatem

dei; colamus merita, non quae de proprio habent sed quae accipere pro deuotione meruerunt. Digne itaque uenerandi sunt, dum nobis dei cultum et futurae uitae desiderium con-

temptu mortis insinuant. 2250.

12.Sequitur

: Abremissa

peccatorum,

carnis

vesur-

recihonem. Peccatorum abremissio uel resurrectio necessaria non fuisset, si primus homo, qui sine peccato factus est, in illo collatae innocentiae splendore mansisset. Quanta pietas domini nostri ! Ecce, post tam uetustum, post tam longum rea23; tum : reddit homini pristinam dignitatem : tales nos esse concedit in saeculo, quales fuimus in paradiso ; tales nos concedit in resurrectione, quales fuimus de primi hominis nouitate; tam puros nos esse concedit ex fonte, qualis ipse ad nos uenit ex wirgine. 240

Dilata, domine, ac benedic sub instantis regenerationis tempore sacrae sinus parentis. Dic, domine, ecclesiae tuae,

quod dixisti per angelum matri tuae : Spiritus, inquit, sanctus superuentet in te, el uirtus altissimi obumbrabit tibi.

219 Symb. *Gallic.", 10. 5.

230/231 Symb. '*Gallic.", 11-12.

239 Symb. *Gallic.",

242/243 Luc. 1, 35.

V^Ge-$1/ AVP3- 42 —O9Lo-Ma]P1P*

219 Credimus 44! (gLz.), Credimus O?Lo partem 1/1 ; pàt«e P" (gl.zz.) pto?] .. V?

sed]. 54. V sés V1 220 ^ ueneremut 4?— Ma — 221 non]

add. enim 5.J. al.zz. $* ; add. sunt s.J. al.zz. P? esse pats — Zl 223 autem] $4. suppl. alm. $3 226 non quae] namque Mz habete Ge 228 dei nobis MP 230 Abremiss$s $1 (al.z.); Abtemissam 24*P9-4?— OT o- Ma/ P1P* 231 necessario 1/1/.41P9-4?/PlP" ; necessatià $3 (al.z.) si] sed 24? 233 collatus Ge mansisse 74? 238 homine Ge 235/236 tales ... paradiso] 308541 235 talis /* esse] oz. P* 236 qualis I7! 236/237 in patadiso ... fuimus] zn zzg. suppl. Lo 236 talis V! — nos] adZ. esse O? 237 resutrectione] regeneratione 741— O^ qualis V7 nouitate] deim rasura 28 fere litterarum $*

O?ILo-Ma| P! P* 12

238 uenit ad nos — Ma

243 obumbtauit

240 instantes 5! ; instante /41P3- /4?—

V/! CI

I24

HOMILIA X, 12-13

Iterum mater de spiritu sancto concipiat, iterum |uirgo parturiat, iterum homo dei filius efficiatur ; iterum uirginitas 24 A fecundetur, iterum humana conditio ex incorruptione nascatur : ut homo gloriosam ac uirgineam natiuitatem, quam exerceri in membris uidet, in capite praecessisse non dubitet. 13. Sequitur: Credo carnis resurrectionem. Bene hoc 250 loco, dum reiecta mole peccati resurgere animas de fontis gurgite confitemur, etiam de resurrectione carnis instruimur. Nam sicut animae in praesenti de submersionis sepulcro, ita in futurum corpora de fauillarum suarum semine renascentur. Deliberatum ac propositum deo est : ut facturam subiecti sibi hominis semper in melius pro exercendae bonitatis suae uirtute promoueat. Nouum fecit, perditum renouauit et, cui primum 2maginem suam dedit, in secundo seipsum pro eo tradidit : ut, cum iam tanta perceperis, per ea quae agnoscis praestita, discas sperare promissa, et spem rebus nutrias, et de 260 consequendis ea, quae iam es consecutus, interroges : ac per244 Symb. *Gallic.", 5. 244/245 Is. 7, *14 ; Matth. 1, 23 ; cf. Matth. 1, 25 ; Luc. 1252:13502 0:7: 245 Symb. Nicaen., 15 [CC 504, 56r, 62]. Matth. 14, *35; 16:516; Marc. TESTI roi Duciur 25 A sS tres Tob524-5491: GAST OISETOS 2520112055521; 101,3» 580 4 EET suS Ue DEDE era 249.251 Symb. *Gallic.", 12. 2009 Genq127155 5 Eccl I T. Ephs5s25Philv231859EIebt- 735527. 258/ 263 cf. Euseb. *Gallic/, Hom. xxr, 1.7 [lin. 8/11.109/111] ; Hom. xxvrr, rz [lin. 5/11]. 258/259 cf. Rom. r, 20.

V1Ge-$1/

AYP3- 4? —OP9T ,5- Ma PA p*

245 parturiat] deszn. 5

V'1Ge| AYP*- 4? —O"T ,o- Ma P1 P*

246/248 iterum ... dubitet] ozz. P! 246/247 iterum ... gloriosam] erzr., ue/ ozz. Joco uacuo relicto P" 247 ut homo] oz. P? ; (def. P1P") gloriam Ma ; (def.

DU DT

uitginem

Credo] oz. Ma

171, uirginalem Ge ; (def. P") 249 Carnis credo 251/285 -fitemur ... in regno] deesz unu fol. V

—

P:

Ge/ A1 p?- 4? —O?T ,o- Ma P1 P*

253 in] ut Ge 255 pro] eras. 74*, oz. O"Lo 255/256 uirtutem Ge 257 secundo (scdo 741!P?—O*T 5/P")] saeculo (scto) 44?—Ma/P" (Caspari?) ^ ea 41ps44?— OPT o/P1p* 259 praestita] ex perdita a/.;z. P* spem] s zz ras. al.zz. A! ; p Pi e 260/261 praeceptorum P?—/Maz, pceptorum (^' add.

al.z.

HOMILIA X, r3

I25

ceptorum experimentum proficiat tibi in testimonium sperandorum; ac sic iam attributa beneficia pro retribuendorum fideiussoribus habeas, ac dei tui praeteritam praesentemque bonitatem quasi futurorum teneas cautionem. Qui ergo nihil 265 fuisti sub initiis tuis, exinanita licet sint corporis tui semina,

in nullo tamen cinis uetustus antiquo contradicit artifici, quia materia reparabilis potentiam recognoscit auctoris. Quidquid aeternitati, sub prima origine, deputatum

est : etsi excessit

e uita, non periit in natura ; et quod putatur in specie con270 sumptum, in spe tenetur absconditum. Et qui es plasmatus in corpore : ut spiritum, quem non habes, acceperis, sine dubio eum, quem accepisti conditionis iure, reddendus es, quia exspectanti animae iam deberis ; nihil itaque uirtuti praeiudicat conditoris, quod uetustatis uideris corruptione resolutus, qui 275 es futurae legi perpetuus. Reparationis quidem nostrae miracula, angustias humanae cogitationis excedunt ; sed ille, creaturae suae potentissimus restitutor, impossibile non habet operando, quod fecit possibile resurgendo. Non ergo, quae facta sunt, incredibilia putes, qui adhuc credere, quae sunt futura, 28o praeciperis : ut, quomodo resurrectio discutiet mortem, sic 244/248 Rom. 1, 20.

Ge[ AXP3- 42 —O9 To- Ma| PP? 262 sic] si Ge/P?/P* 265 licent 74? tui] ozz. P" 266 uetus (z/7. tus eras.) 4A. 267 recognoscens Ma 269/270 consumptum] conspectum Ge/At!/ IDEpa conspectü P5 (gl.zz.) 270/275 Et qui ... perpetuus] ozz. (e£ in zzg. adnot. deest 2/.zz.) P!

Ge|[ A1P3- 4? —O? T o-Ma[ P*

230 est 74?

271 habex" 44! (g].z.), habebas P3—O*Lo-Ma

acci«pes (1 per

2/12. ei (1n ras. ut uidetur ras. ex e ; alt. e ex 1) al.zz. A1, acciperes P»—O?To-Ma 242/293 exspectantem animam Ge; (def. P") 443) 41p3- 4? —O?To-Ma|P* GU) dx 273/274 -anti animae ... conditoris] ozz., Joco uacuo relicto (et in mg. adnot. 235 legis /41P3/P" Nil 241P5 ; (gef. P") 233 debes Ge ; debetes 74? ; (def. P")

Ge| AVP3- 4? —OP?T.o-Ma[ Pt P*

279 277/238 impossibile ... fecit] m zzg. suppl. al.z. P" 275/276 mácula O? 4?— utinam41P3 ut] 280 P! — sunt fututa P? qd qui] potes P" (g/.zz.) O9 IL o-Ma] P1P*

126

HOMILIA X, 13-14

uita non deserat resurrectionem. Innitamur ergo militiae praesentis laboribus : ut, sicut resolutioni successura est reparatio, ita ordine suo reparationi beatitudo succedat ; ut dominum nostrum, quem uisuri sumus in iudicio, uidere

28; mereamur in regno. 14. Satis agite, carissimi, nouella adoptio diuinitatis : ut

hos, quam paucos, tam pretiosos sub illuminato corpore sermones, imis animae uisceribus imprimatis ; ut hunc spei ues-

trae aeternum

thesaurum,

in omni loco, in omni

290 fides credat, spes augeat, memoria

tempore

retineat, uita custodiat.

Ge/ A1 P9- 4? —O? T .o- Ma] P1 P"

281 Imitemur Ge

militiam Ge

282 laboris Ge

V1GeJ AYP3- 4? —O?T ,o-Ma| P1 P*

288 hunc] dein rasura 29 fere litterarum A

288/289 nostrae /4?—Ma/[P".

Expl. EXPLICIT HVMILIA SIMBVLI II 71, oz;7. Ge; EXPLICIT OMELIA SIMBOLI SCDA LJ 441, EXPLICIT OMELIA SYMBOLI -II* P3, ozz. 7/4?, EXPLICIT OMELIA SYMBOLI SECVNDA O^, oz. Io, EXPLICIT OMELIA DE SYMBOLO SECVNDA AMa ; EXPLICIT OMEL SCDA P!, EXPLICIT OMELIA D' SIMBOLO SECVNDA P",

CAPITVLVM VI

HOMILIA XI : DE S. BLANDINA

LVGDVNENSI

len M

est

di» cu d girsiwtto : Sell [|

LIS. !

*j

pd

LL

eure

"

n

Ü

e

:

As

x

I

I

mq

v

DERE

quEE

ailala

1e

—

EN

bh. *eD4 afi, Er

gea

Pos

"apte pun"

ita

» vor ta coDcAU.

adt E

H

"grita

derieinrumr.. n

Lei

n

s Mss eudi, ue sien, tenia

RUE :

m csendimdi

| !

d

-

"t

.

Ma Mme:

Se Ku

Er

eq -

MELDE:

cn

tele A

bep Ks .

12 «-

w*

*--

ps.

D

a-——

vimnod

$

&

Hannpd

—

wm.

ice:

D

* deseen

lí

LR

DE]

Poem

"en

€

nts

UNA. «4

]

sister M bun

Ene

) ?

e

NA MTS MRe 1 pcALDWORE

n

LC

NS

|

— Ene

au

4

s o.

s

lnc

|

-

-

yb aue uibus e m — 2

-

HOMILIA XI (11) HOMILIA DE SANCTA BLANDINA LVGDVNENSI

MONITVM Codices :

V

:VarICANO, CrrrÀ pEL, Bibliotheca Apostolica Vaticana, Regin.lat. 121. S. EX f.050355Y. P! :Panzs, Bibliothéque Nationale, Lat.2628, s. x1, f. 32V-34Y. Ge — : GENEVE, Bibliothéque publique et universitaire, 24, S. xit, f. 156-157. P' :Panzs, Bibliotbéque Nationale, Lat.2169, s. x11-xii, f. [24v] 26v-[26v] OR. Editiones :

Gaigny :f.33*-35* : Homelia de sancta Blandina Lugdunensi. MBvP 6 : col. 6328-6328 : Homelia de sancta Blandina Lugdunensi. PL 50 :col. 859-861 : (Eucherii Lugdunensis) Homilia de sancta Blandina Lugdunensi. Exvcerptiones, compilationes :

a) Jin. 1/15 : Etiamsi ... uirtutum :

ps. Ambros.55 (— bs.-Max.993) : (Ambrosii appendix) Sermo rv. In Natali ss. Nazatii et Celsi martyrum, 1-2 [PL 17, 7399-74o0^] — (Maximi appendix) Sermo xim. In natali ss. martyrum Nazarii et Celsi 1 [PL $7, 8694-9].

b) Jin. 13/30 : Gaudeat ... digne :

Caes. (— bs.-74ug.??9 ; by.-Fanust.") : (Caesarii) Sermo ccxxn. In natale infantum, 1-2 [CC 104, 877 (832), 11 - 878 (833), 6] — (ps.-Augustini) Sermo ccxx. In Natali sanctorum innocentium rr, 1 [PI 39, 2152-5] — (ps.-Fausti) Sermo v. Sermo in natali infantum innocentium [C$EL 21, 239, 1/18].

XI DE SANCTA BLANDINA LVGDVNENSI 1. Etiamsi martyribus regionis extraneae pia uotorum debita redderemus, propriis consulere utilitatibus et commodis probaremur : nostros eos fides faceret, et, remotis quamlibet

finibus, sperata nobis patrocinia corrogarent. Studiorum si; quidem sunt huiusmodi suffragia, non locorum. Proinde apud domesticos dei tantum intercessionis promerueris, quantum uenerationis impenderis. Oportet itaque ut alienos potius nobis deuotio religiosa conciliet, quam forte proprios a nobis neglegentia irreligiosa teporis alienet. 10.

2, Agnoscamus,

carissimi, circa ecclesiam nostram, uberio-

rem diuinorum munerum largitatem. Exsultant urbium populi, etsi unius saltem martyris reliquiis muniantur ; ecce nos populos martyrum possidemus. Gaudeat terra nostra nutricia caelestium militum et tantarum parens fecunda uirtutum. :;. Ecce profanus hostis nequaquam tantum prodesse potuisset obsequio, quantum profuit gladio ; nam, sicut sacratissimi praesentis diei festa manifestant : quantum contra hanc 2n-

iquilas abundauit, tantum in ea gratia nunc benedictionis

20

exuberat. 9. Legimus : 7» Bethlehem ab Herode, dum Christum persequitur, milia felicium exstincta esse puerorum, d?cente brophe-

6 Eph. 2, 19. 17/19 Rom. 5, *20. 16. 21/22 Matth. 2, *17.

20 Matth. 2, 16.

21 cf. Matth. 2,

Codd. : V1Ge/P1P*

Inscr. INCIPIT HII QVAE ET DE SIMBVLO ET DE SCA BLANDINA LVGDVNENSIS V/1, xrE SERMO EI'DE DE SCA BLANDINA

Ge ; INCIPIT OMEL TERCIA DE SYMBOLO ET

DE SCA BLANDINA Pl, INCIPIT OMELIA xx (orf. III eraf.) DE scoekookoorook (fort. SYMBOLO ET DE 6/45.) SCA BLANDINA LVGDVNENSI P". exttaneze (ze ex a al.zz.) P*, extranea 1 religionis I/!/P", rex«gionis (li eras.) P1 4 progarent (p im ras.) P!, «Crogatent (C ex 2 consólere 17! (al.zz.) p 9 irreligiosi PP" (ps.-zAzzbros9* — ps.-Max.*!3) 6 promereris P!P" pP 11 Exsultexpis (m eras. ot s. suppl. alm.) P" ; (tempotis ps.-Max.*'?) tant] add. singularum PP" ; (add. felices singularum 5.-/4rzbros.9? — ps.-Max.1V) 14 tantorum 13/14 nutrix I/1/P1P" (ps.-ZAmbros.55 — ps.-Max.*? ; om. Caes.???)

V1Ge Vai

15 nequaquam] a4. ei P!P* 17 manifestant festa — P!P"

21 patuulorum P!

16 obsequiti V1 (al.z2.) hanc] oz. V! ; eam P!P*

sicut] SL 18 gratiae P"

132

HOMILTIA XI, 3

ta : Rachel plorans filios suos, et noluit consolari quia non sunt. Ita haec beata parens, et triumphalium illustris patria bellatorum, tantorum diues pignorum meritis : etsi ad momentum 25 oculis insipientium orbari uisa est, nequaquam tamen indiget consolari ; nec $lorat filios suos quos, inuidendis luctibus dum perderet, acquisiuit. Fiducialiter inter haec tecum, o BetAlehem,

terra

Iuda,

quae

Herodis

immanitatem

in puerorum

exstinctione perpessa es ; quae, sub uno tempore, candidatam 3o plebem imbellis infantiae deo offerre meruisti : digne, inquam, tecum, o Bethlehem, Lugdunus nostra certaret, et super diuinis

circa utramque beneficiis uelut collato tecum sermone

con-

tenderet, ita dicens : ''O Bethlehem : in martyrum nostrorum

titulis tu numero fortasse praecedas, ego merito; in tuis 5; interfectio fuit, confessio non fuit; in meis colluctatio pas-

sionis, in tuis sola fuit opportunitas et occasio felicitatis ; te exitus

ditauit

benedictione,

me

uirtus;

tu in sanguine

paruulorum potuisti uidere pereuntes, non potuisti exspectare certantes ; te coronauit innocentia morientium, me gloria 4o triumphantium ; tui in praemium regni sine conscientia peruenere martyrii, mei autem cruciatibus afflicti, suppliciis explorati, saeuis ignibus sacrificii more decocti : quantas susceperunt in corpore poenas, tantas in spiritu perceperunt coronas, ac sic per tormentorum plagas et torquentium moras prius 4; consecrati sunt quam perempti ; tu obtulisti annis paruulos, ego etiam meritis consummatos ; ego obtuli, qui per tormenta sua uincerent, cum periclitari in fide potuissent, tu obtulisti,

qui fructum moriendi habere possent, periculum negandi timere non possent ; tu obtulisti infirmum populum, ne Chris5o tum sacrilegus inueniret, ego obtuli robustum numerum, cuius exemplo etiam sacrilegos in saluandis persecutorum ministris Christus acquireret. Postremo, beata illa morte qua Herodes,

22 Matth. 2, 18; let. 31, 15. 27/28.31.33

Matth.

28 Sap. 5, 2.

26 Matth. 2, 18; Iet. 31, 15.

2, *6.

V1GeP1p* 24 tantorum] zm zg. suppl. al. V! 25 inspicientium Ge/P" tamen] tfi* (1 Ht. eras.) P* indiget] szpra in lege a/.z;. V^! 26 quos] quia P'P* 28 in] ozz. P* 29 candidatorum Ge 31 noster P!p" 32 utraque P? 32/33 contendetat Ge 34 tituli«s (2//. 1 per ras. ex u) P" ego] ergo I7!/P* tuis] $J. subbl. alu. P! 35 non] s/. P" 36 sola] aZ. non, sed eras. al. V1 felicitá [71 (al.z2.) 39 moftientum 1/71/P! 40 triumphantum 1/1/P!p* sine [/7! (gl.zz.) 42/43 susciperént 1/1 (a].zz.) 45 obtulisti] dezm rasura 18 fere litterarum P" 49 populum infitnum - Ge 51 sacrilegus V7! (g/.zz.) 52 herodis V1 :

HOMILIA XI, 3-5

135

dum sacrum puerum quaerit solum, tantos pueros immolauit. Triumphum tuum sexus unus, meum uterque promeruit ; ;; mea pugna palmam de mundi principe etiam in feminis reportauit ; chorus meus in pueris innocentes tuos habere potuit, chorus tuus Blandinam meam habere non potuit''. 4. Praestitit inter ista, diuina prouidentia : ut in tantis patriae sacrificiis etiam pontifex non deesset. Rapitur ad im6o piam quaestionem grandaeuus et plenus dierum beatus pater noster Photinus,

ecclesiae huius antistes ; et, pro eruditionis

ut credimus merito, gregi suo iungitur, ac post dominici corporis sacrificium profanis tribunalibus nouam de se hostiam Christo oblaturus infertur; senilis infirmitas per iniurias et 65 afflictiones furentium ministrorum ita celer sortitur exitum,

ut eum intellegeres ad tempus illud soli martyrio reseruatum. Felix cui, in ipso uitae limine constituto, finem suum non tam naturae contigit debere quam gloriae. 5. Corroborantur hic piae mentes tanti parentis exemplo, et 7o parata supplicia non tam excipiunt quam inuadunt. Diuersa multimodae crudelitatis ingenia nouosque cruciatus in semet sanctorum pectora inuicta consummant. Intolerandum pondus malorum contemnendo uincunt, et sentiendo obtinent ut sen-

tire non possent : subiciuntur ignes, sed ad hoc tantum ualere 75 cognoscuntur,

ut

consecrent;

instigantur

bestiae,

sed

ad

praedam suam feritas impasta miratur. Dilacerata uario tormentorum genere membra sanctificant flammae, dum pascere nesciunt ; honorant bestiae, dum saeuire non norunt.

Vbi sunt qui dicunt : *'uenerationem sacris martyrum defe8o rendam non esse corporibus' ? Ecce cruentae feritatis imma-

53 cf. Matth. 2, 16. 57/68 sqq. cf. Euseb. Caes., Hist. eccl, V, 1 [PG 2o, 420^ sqq.]. 79 qui] scil. Vzgilantius. 49/80 cf. Euseb. *Gallic.', Setm. extr. r, 1.2 [lin. 5/6.11/12] ; Set. extr. 2, 1o [lin. 123/124] ; Hieton., Adu. Vigil., 1.8 [PL 23, 3554.3620] (zzariyrum neget sepulera ueneranda. qui enims reliquias martyrum asseris esse calcandas) ; Gennad. Massil., Lib. ecol.dogm., 1xxmr [PL 58, 997? ; PL 83, 1241P]. — Cf. Conc. Trident., sess. xxv [DENZINGER-SCHOÓNMETZER, (985) 1822] (afffrmantes : sanctorum reliquiis uenerationem atque bonorem non deberi). 80/84 cf. Euseb. *Gallic., Hom. xrx, 2 [lin. 18/20] ; Serm. extr. 1, 2 [lin. 12/14].

VAGe/ Prp"

53 tantum ]/1/P1P* 56 meos V! (al.z.) B8 Praest&it corr. al.z. V1 60 beatós V^! (al.z.) 61 futinus I/1, fotinus Ge/ PP" antéstis P" (al.zz.) 65 celerem P1P* 66 intelleges 1/1 (g/.zz.) 69 Cotronabantut Ge "1 nouusque 71 42 consumant l/! ; consumunt P1P" 74 tantum] tamen P" 75/46 sed a praedam suam fetitae, sed im 7g. : ctedo sic scriptum : sed praedam suam feritas impasta miratut admo. al.z. V^! 80/81 immanitas] s]. suppl. al.z. V?

134

HOMILIA XI, 5-6

nitas, quae religionis non recipit sensum, defert uenerationis obsequium, et quae discretionem ignara non recipit, ad malorum tamen damnationem, quid honoris sanctis debeatur agnoscit. Ac sic supplicii ministerium uel instrumentum, miro 85 modo meritorum efficitur testimonium et, dum pietati reuerentiam praestat, profert tacitam de impietate sententiam. 6. Cum

ergo,

carissimi,

ecclesia

nostra

tantis

fidei ador-

netur tropaeis, id elaborat usus iniquitatis : ut seipsam scelerum nouitate superet : sacra corpora, funeris honore priuantes, 90

ignibus dabant ; et post hominum mortem, contra ipsam pugnabant humanitatem ; et, cum iam causa perisset furori, finem

non imponebant crudelitati. Sed tamen, uellent nollent, beatitudinis eorum testes erant, quibus etiam mortuis inuidebant. 95

IOO

Quomodo semper malitia cum stultitia coniuncta est ! Veneranda ossa in cineres redigebant, quasi uero possent flammis merita consumi, et uirtutes cum cineribus concremari. Quam confusa dementia! Quibus caelum acquirebant, his terram negabant. Nihil ergo fecisti inaudita saeuitia. Incassum te exstinguere eorum memoriam credidisti, quorum gloriam propagasti : dispergis sanctorum puluerem fluenti Rhodano ne resurgat, sed aquis resurrectio non

consumitur

quae per

gratiam regenerationis etiam aquarum munere celebratur; adorandas reliquias Rhodano tradis :hoc facit uis fluminis in corporis resolutione, quod temporis. 105 Quidquid itaque ex humana substantia auis rapuerit, bestia deuorauerit, unda sorbuerit : etiamsi tumulo non claudi-

IIO

tur, intra mundi gremium continetur. Neque enim reparatio hominis in ratione terrae, sed in legis natura et in reparatoris uirtute consistit. Ipse enim ueridico ore testatus est : Ego sum resurrectio et wita, qui uiuit in saecula saeculorum.

84/86 cf. Euseb. *Gallic.', Serm. extr. z, 2 [lin. 16/20]. 105/109 cf. Euseb. 109/110 Ioh. r1, 25.

*Gallic), Hom. rix, 12 [lin. 136/142].

V1Ge[P1P

81 recepit P (g].zz.) deferet 1/1 82 discretionem] Z4. tationis P1P? recepit 71 84 supplicia P" (2/.7.) mirum T1 88 elabotabat P1P"* usus] uis P1P* 89 superaret |/!/P!p7 91 iam] s. V1 furoris P!P* 93 testis V! — 95 uero] eras. P 96 consummtbecx (ex -mere) P" 98 Nil P!p* 99 merià P! (gl) 100 fluentis todani /!/P!p" 101 consum»dtur (1 per 110 saeculorum] 247. Amen PP", ZGs0» 2) 7 T ig T Expl. oz. V Ge ; ExPL OMEL 1II DE SYMBOLO P!, EXPLIC OMELIA »cxookokooekeooek xk (orf. x11 DE SYMBOLO ET e/45.) DE SCA BLANDINA LVGDVNENSI P".

CAPITVLVM VII

HOMILIA XII

(DR PASCHA, T

HOMILIA XIII

DE PASCITA, TI

HOMILIA XIV

: DE PASCHA, III

HOMILIA XV

DE PASCHA,IV

HOMILIA XVI

UDEJDASGHATY,

HOMILIA XVII

|LIDE"PASCHA,

HOMILIA XVIII : DE-PASCHA,

VT VII

HOMILIA XIX

DCDE PASCHA,

HOMILIA XX

: DE PASCHA, IX

HOMILIA XXI

DE PASCHA. X.

HOMILIA XXII

SDBEOPASCHA, XI

HOMILIA XXIII : DE PASGHA

VIII

XII

manas wei, y

foi -

EZ iiec ! *«l à em a

ne

ipft emite

ctfi :

«

ganam i4 bó

la MI

lanp

4w

5s

m

"

b M"

vu TM

Mj

HOMILIA XII — XII A (12) HOMILIA I DE PASCHA

MONITVM

Codices *

a) homilia xii : yai

: VATICANO,

CrrrÀ

pEL, Bibliotheca JApostolica

Vaticana,

Regin.lat.

I21 2S IXP £52 VES T?

: Tnovzs, Bibliothéque municibale, 154, S. 1X, f. 48Y-49.

44^ : AwGERS, Bibliothóque municibale, 44 (136), S. X, f. 32-33. O" :Oxronp, Bodleian Library, Bodl.392 (2223), s. x1 ex., f. 16v-17. P* :Panmz, Bibliotbéque Nationale, Lat.2811, s. xir in., f. 26-26v. Q' :Panzis, Bibliothéque Nationale, Nouv.acq.lat.1436, s. xir in., p. 525-526. Ge | : GeNEvz, Bibliotbque publique et universitaire, 24, s. xit, f. 157-157". O! :Oxronp, Bodleian Library, Rawl.A.416, s. xit, f. 55-56. Lo :LowpoN, Lambeth Palace, 338 (Vol.nm), s. xir, f. 177-177". P* :Panrs, Bibliothéque Nationale, Lat.2445.A, s. xix ex., f. 94-94V. P'

:Panrs, Bibliothóque Nationale, Lat.2169, s. xur-xu, f. [26v] 28v-[27]

29. V^ P^ H* T*

Do H*

b) Zomilia xii ampliata (xii a) : :VaArICANO, CrrrÀ DEL, Bibliotheca "Apostolica Vaticana, Vat.lat.38353836 (Vol.r), s. viu in., f. 93-95. :Pamnrzs, Bzbliothbéque Nationale, Lat.1771, s. viix-1x, f. 81v-82v. : MüNCHEN, Bayerische Staatsbibliotbe&, Clm 14039, S. x1 in., f. 41V-42V. : Tnovzs, Bibliotbéque municibale, X88, s. xit, f. 3-4v. : Douai, Bibliotbéque municipale, 20x, s. x11, f. 13V-15v. : MüNcuzrN, Bayerische Sfaatsbibliothek, Clm 7953, s. xit ex., f. 101-102.

Editiones :

a) bomilia xii : Gaigny :f.35"-36Y : Homelia de pascha Prima. MB»P 6 : col. 6328-6339 : Homilia 1 de Pascha. PL 67 :col ro41P-r0439 : (ps.-Caesatii) Homilia prima. De Paschate. b) Zozilia xii ampliata (xii a) : PL 30

:col. 215P-2179 : (ps.-Hieronymi) Epistula xxrv, seu Sermo de resuttectione domini, 1-6 — (Fausti appendix) Epistola, seu Sermo de resurrectione domini [PL 58, 8899 (ozittitur) — (ps.-Fulgentii) Sermo xxx [Moniw xxxi]. De resurrectione domini [PL 65, 896P (ozziZiitur) ; cf. Moniw, lNo£es sur un zs. des bomélies du Ps. Fulgence, in RB 26 (1909), 226] — (Alani Farfensis, II) Homilia 5b [cf. GnÉGornz, ILes boméliaires du Moyen /Age, in Rerum Ecclesiasticarum Documenta, Sex. Maiot, IV (1966), 49].

PL 47

:col. 11539-11554 (Augustini appendix) Sermo rrr [RAVAISSON I ; cf. RaAvAISsON, Rapports sur les bibliotbéques des départements de l'Ouest (1841), 318].

MONITVM

139

Redintegrationes :

bomilia xii :

Eus.G.x3

2) lin. 1/3 : Exsulta ... uisitatus est : : (Eusebii *"Gallicani") Sermo extr. 8, 1. [lin. 1/4].

b) Jin. 6[11 : O pulchra ... uidit : Enurs.G.9*3 — : (Eusebii *Gallicani") Sermo extr. 8, 1 [lin. 39/44].

Eus.G.9***

T

2) lin. 12/35 : Quisnam ... formidamus : — : (Eusebii *Gallicani") Sermo extr. 8, 2 [lin. 45/68].

c

uv

M

! "

at "t EA

-

lr

. A sslit

x

Tv...

1 n

mati

hir

— ETT dinpL $4

: Uu ^T v.

o tbdéand &

p o4

À.

i

ufa

a da aD

n

Diae

Jisiicicon

*,

hen festi

d

" Fehunii, aes) & rs M v

(ody nciand A, run "(ti

ade

iot, Je uw ec

"no.

SÀN

uw

(Mt V

HIN

i

m

Secr Ed

fAhs d. i

durt!d J

P

erm

Wim 4

"n, E -—

hi

XII DE PASGHA, I

1. Exsulta caelum, et laetare terra. Dies iste amplius ex sepulcro radiauit, quam de sole refulsit. Ouet inferus quia resolutus est, gaudeat quia uisitatus est, resultet quia ignotam lucem post saecula longa uidit et in profundae noctis caligine 5 respirauit.

O pulchra lux quae de candido caeli fastigio promicasti, et inter fluenta purpurea sedentes $m lenebris et wmbra mortis subita claritate uestisti! Soluit confestim stridorem rigentium catenarum : dirupta cecidere uincula damnatorum. 10 Attonitae mentis obstupuere tortores ; simul impia officina contremuit, cum Christum in suis sedibus uidit.

IJOT Pat?o 16.055215 DS21055 5 11 5415: 7405 213.5 CET 106122 21. cEc1s3992 542] Matth: 4516/5 Ec41579-

VIPSTuOÓP

IO

Codd. : V1Ge-T*/P*41p3-Q1 —O1-O9Lo[P*

Inscr. INCIPIT HVMILIA PRIMA DIE PASCE l/!, YTE SERMO EIVSDEM DE DIE SANCTO PASCHE G6, OMELIA BEATI EVSEBII EPI [ ; INCIPIVNT OMELIE EVSEBII EMISENI EPISCOPI DE PASCHA D, INCIPIT OMELIA -I: DE PASCHA Z1!, INCIPIT OMELIA PRIMA DE PASCHA D?, :NCIPIVNT HOMLIZE EVSEBII EMISENI DE PASCHA ()!, EVSEBII EPISCOPI EMISSENI HOMILIAE XII DE PASCHA ÓÜ!, INCIPIT OMELIA DE PASCHA- PRIMA [y

O ; OMELIA

:I: DE

PASCHA

Lo

:

; INCIP

?

OMELIA

:

PMA

D

,

PASCHA

EVSEBII

STD:

EPI IP .

; 2 ex Onet ifern 1 5t amplius x P? ista P" et V* (al.z.) 2 Orbis hoc est inferus P* (al.z.) 3 uisitatus est resultet quia] uisus est resultet quia uisitatus est (forz. e gloss. : "asus cst resultet quia) T? 4longa saecula — P?-O! ^ profunda T? 6 promicuisti P9-Q! *? purpurea] «suphurea (pr. p eras.) P$, sulphutea O!-O9I.o (PL, 67) sedentis Q' 8 subita xx (4 fere [itf. eras.) P* uisitasti T?/P* ; uisitasti uel uestisti (forz. e gloss. : Visitastl) zat psupt 8/9 Soluit ... rigentium] Soluit ... lugentium I/!Ge-T? ; Confestim igitur aeterna nox inferorum Christo (ozz. Christo (Q*) descendente (ad4. illo 77 zzg. a/.zz. Q*) tesplenduit siluit stridor ille lugentium (e£ adZ., forz. e gloss. : soluit confestim stridorem lugentium [rigentium P5] P69-41!p93/p") pS-,41p3-Q1—O!-O9T o/P* (PL, 67) 9 catenarum] oz. (Q!, praez. soluta sunt onera O!-O?ILo (PI, 67); praem. et P* disrupta L/1/P8-,/41P3-QY/P"? ; di«rupta (s eras.) T9/O! ceciderunt 1/1/P$Z41-Q1—O-O9Lo[P" ; cedunt

Ge ; cecider P?

10 mentes

|7!, Ge (alf. e ex 1

al..) obstipuete P" (g/.z.) simul] $raez. omnis DP9-4!p3-O1 ——0O1-O9T ,o/ PA CPIAI67) 11 Christum] 2477. repente P9-/41p?-O1—0O1-O9T ;o/P* (PL, 67)

142

HOMILIA XII, 2

2, "Quisnam" inquiunt "'est iste terribilis et niueo splendore coruscus ? Numquam noster talem excepit tartarus ;numquam in nostra cauerna talem euomuit mundus. Inuasor I

5

iste, non debitor; exactor est, non peccator. Iudicem uide-

mus, non supplicem : uenit iubere, non succumbere ; eripere, non manere. Vbi iam ianitores dormierunt, cum iste bellator claustra uexabat ? Hic, si reus esset, superbus non esset ; si

eum aliqua delicta fuscarent, numquam nostros tartaros suo dissiparet fulgore. Si deus, ut quid uenit ? si homo, quid praesumpsit ? $i deus, quid in sepulcro facit ? si homo, quare captiuos soluit ?Numquidnam iste cum auctore nostro composuit ? aut forte aggressus et ipsum uicit, et sic ad nostra regna transcendit ? Certe mortuus erat, certe illusus 2 5 erat. Proeliator noster nesciuit quam hic stragem procuraret inferno. Crux illa fallens gaudia nostra, parturiens damna nostra ; per lignum ditati sumus, per lignum euertimur ! Perit potestas illa, semper populis formidata"'. 2o

""Nullus hic uiuus intrauit, nemo carnifices terruit. Numquam 3o

in hac habitatione et nigra semper caligine caecata, iucundum VGe-To/P$41 p3-Q1—01-O0T ,o/p7

12 Quisnam] praez. Mox igitur ferruginei ianitores descendente Christo talia inter umbrosa silentia caeci (c«eli [a eras.] Q*) metu incubante (incumbente P") submurmurant P9-/41p?-Q! —O!-O9T[ o/P" (PI, 67) 13 accepit Q! 14 in nostra] oz. P$ nostram cauernam T9/O!—0O!-O"T,o (PL, 67) euomit P?

Inuasot] add. est P5-/41P3-Q1——O1-O9T o/P" (PI, 67)

15 iste« (é eras.) T?

exactot (exfractor 741P93/P" [PI, 67]) est (add. iste P?) uel distractor (forz. e 1 distractor &los.: exactor est^) P9-.4!P9/P" ; effractot est (Q!—O!, exfractor est O9?Lo ^S E , uel tor, peccator( ^'add., ec exp. al...) T? ; Bcatot uel peccatot( for. e gloss. : pcatór ) P$, peccator uel pcator (precator P? ; Duaricator P") /41P3/P" ; Bcator QI—O1O9I.o 16 iubere] s./. P" 17 iam] nam P*5-/41!P3-Q!—0O1. OT o/p7 ianitores] praezz. putatis P5-41P3-Q!—0O!-O9T o/P" (PL, 67) ; add. nostri T9/DP5941ps. QI—O-O"Lo/P" (PL, 67) 18 claustra] add. nostra O'-O9Io (PL, 67) supetbus uel audax (forz. e gloss. : supe? bts P$8-41p3—0O1-O9T o/P" (PL 67) ; audax Qo 19/20 nostros ... fulgore] aZ. uel numquam fulgore suo nostras tenebras dissiparet (forz. e gloss.) P*4!P3/P" ; fulgore suo nostras tenebras (oz. tenebras, sed in mg. |bras suppl. al.z. Q"*) dissipatet (Q!—O1-OI.o (PL 67) 19 nostra tattara T? 20 Sed si deus est D9-/41P3 01 ——O1-O9T o/P" (PT, 67) 20.20/21.21 ut ... uenit ; quid praesumpsit ; quid ... facit] quid ... facit ; quid praesumpsit ; ut .. uenit — P*-41!P3-Q1—0O1-OeT o/P* (PL, 67) 21/22 quare] adZ. sic Q' 22 Numquid non Ge, Numquid T? 23 composuit] 5rae. foedus (foed) T? ; jraem. pactum Q! congressus et ipsum T? ; et ipsum aggressus — P9-,41p3QI—O-O9To/P" (PL, 67) et?] oz. W1JP* 24 ascendit T? ; transiuit D*441p3-Q1—0O1-Oo/P" 9T (PI, 67) 24/25 illusus erat] uictus erat. Illusus est P9-

4A1p3-Q1—0O1-Oo/P" 9T (PL, 67)

25 noster] adZ. in mundo P9-/41p8.1 O1.

O'Lo|P' (PL 67) ^ quam] qui P9 — 27 Periit 41P*—O!

28 formidat. DP?

29 huc T?/O!-O* (PL 67) — 30 in hac habitatione] reszi£zi ; enoceato (e? enecato) in mg. adser. al.7.) V, enoctato Ge, enoceato T? ; in hoc loco (oz. loco ET perpe) fuligine P9-41p3 Q1 —01-O9T;;/P* (DT, 67) nigre O! caecata] resZizui ; caecato codd., et add. catcete ,A1D?

HOMILIA

232

XII, 2

143

lumen apparuit. Aut forte sol de mundo migrauit ? Sed nec caelum nobis astraque parent*, et tamen inferus lucet. Defendere contra ipsum carceris nostri custodiam non ualemus. Male intrati sumus, lumen obtenebrare nequiuimus, insuper et de nostro interitu formidamus".

V?1Ge-T*/P941p3- 1 —O1-O9I o/P 381 Aut] An P9-41P3-O1 —O-OPT ;o/P" (PL, 67) sol sol Ge 32 nobis] nubis W1Ge-T? ^ appatent* T? ; patent Q! lucet] 24g. Quid agimus, quo (44. nos Q?) conuettimur (conuettimus (!, uertimur O!-O9J,o) P9-.41P3-Q!—0O1-O^ Lo[P" (PL. 67) 33 ipsum] istum cruentas (-tam O!) domos (-mós P$, -m* 74! P3—O?Lo[P" ; aJ. o ex u Q!, -mum O?) et obtinere P9-/41p?-Q1—O1-O0T o/ P" (PL 67) custodiam carcetis nostri — T? ; nostri auetni custodiam D$-741p?Q'—O'-O9TLo/P* (PL 67) 34 intrati sumus] intrauimus T? ; superati sumus P$, tractati sumus ! lumen] «4477. hoc P$ nequimus |Q!—0O!-O?T.o et] oz. Q'. Expl. FINIT HVMILIA PRIMA PASCHE T1, ozz. Ge-T9/P9, EXPLIC OM -1- DE PASCHA 4Àl, EXPLICIT OMELIA PMA DP?, EXPLICIT HOMELIA PRIMA (2l, EXPL. OML -I- O!, EXPLICIT OMELIA -I- O5, ozz. I0 ; EXPLICIT OMELIA PRIMA DE PASCHA P".

d.

1& dp deoa

d i

:

hy

zm

5:

Ad

UU. ipas-Y an UMLOME

ET.

PME

&ua p

|meer NES i

^h

wu» gj» -90 —

Lov i»

—

4

«t M

»

T

AEn KERN

^ (n

L3

€

i e

4

l poe. dino. oljdquid euPw EC $4 i& sect TERD j Med P Aa

$. bi)

I

. T »

"Eu

H

CR.

xxm

CN

i tM

XII A

(HOMILIA

XII AMPLIATA)

DE PASCHA,IA

1. Exsulta caelum, et in laetitia esto terra. Dies iste amplius nobis ex sepulcro radiauit, quam de sole refulsit. Ouet infernus quia resolutus est, gaudeat quia uisitatus est, resultet quia ignotam lucem post saecula longa uidit et in profundae noctis wA caligine respirauit. O pulchra lux quae de candido caeli fastigio promicasti, et inter fluenta purpurea sedentes in lenebris et wmbra mortis subita claritate uestisti! Confestim igitur aeterna nox inferorum Christo descendente resplenduit, siluit stridor ille luIO gentium : dirupta ceciderunt uincula damnatorum. Attonitae mentes obstupuere tortorum ; ommis simul officina impia contremuit, cum Christum repente in suis sedibus uidit.

dir Par. 16.055155 P5795) 1:5 0Is. 749» 515.s cf Toelt25 21: 7? Ps. 106, 10; cf. Is. 9, 2 ; 42, 7 ; Matth. 4, 16 ; Luc. 1, 79. 8/12 cf. Euseb. Alex., Set. xvir

[PG 62, 723] ; ps.-Aug., Serm. Mar xxxvn, 2 [SE 19 (1969), p. 69, 58/64].

Codd. : T1/V'*-P*/Do-H3H*

Inscr. OMELIA EVSEBII EMISSENI DE DIE SANCTO PASCHAE T! ; XXVIII. IT- SER SCI: AVG- DE SABBATO PASCHAE: VIIII [/9, DE PASCHA- LXI D? ; OMELIAE DVODECIM

BEATI EVSEBII CESARIENSIS EPISCOPI IN SOLEMPNITATE PASCHALI DE GRAECO IN LATINVM TRANSLATAE- INCIPIT OMELIA I [Do, ozz. H?, IN DXYE PASCHE- SERM EVSE21 H^*.

1 (ozz. in) laetexa (ici eras.) P? tetra] add. quoniam 1/9-Dp^ Iste dies — V*-P*/Do-H3H* (PL, 47) 1/2 nobis amplius — VW?/Do-H?H* (PL, 47) 2 nobis] uobis H? (PI 47) refulset P? (al.z2.) Ouet] Dolet ]/9-P? ; a4. et J51inferis T* ; infernüs (s ad. a/.zz7.) P? 3 quia!] ad. uita ad se descendente a sua impietate Do-H?H* (PL 47) est resolutus — Do gaudet /? quia*] add. in sedibus suis descendente domino (dfo s. suppl. al.z. H?) Do-H?H* (PL 47) ; (cf. infra, lin. 12) tesultat 7/9, exultet P? ; exultet homo adam Do-H3H* (PL 47) quia?] qim P? 4 in] post V/9?, inter P?/Do-H?H* (PL, 47) 5 caliginem 1/9-P? ; caligines FI?H* (PL, 47) fespitrauit] suffocatus (-catt«s [1 per ras. ex u] H^) tenebris respirauit (suspir- FI*) FISH* (PL, 47) 6 promicxsti Hf? (al.z2.) ? intet] post V/?-P?/Do-H*H* (PL 47) fluenta purpurea] noctem (add. et mortem P9) perpetuam 1/9-p? et] a27. in P? (PL, 30) 8 Confestim] Mox P? 9 siluit] soluitur confestim P^? ille stridor — H? 10 disrupta VW-P*/Do-H*H* ; (oz. PL, 47) cecidere Do-H3H* damnatorum] a44. et jgy 11 obstipuere L/9-P?/FI? tortotés (^' eras, s add. al.z.) P? omnes P? (al.zz.) impia officina — T/9-P9/Do-H*H* (PL 47) 12 Christum] praezz. din P?

I46

HOMILIA XII A, 2

2. Mox igitur ferruginei ianitores, descendente Christo, talia inter se caeci umbrosa IA

silentia, metu

incumbente,

submur-

murant : Quisnam est" inquiunt ''iste terribilis et niueo splendore coruscus ? Numquam talem noster excepit tartarus ; numquam in nostram cauernam talem euomuit mundus. Inuasor est iste, non debitor ; effractor est, non peccator. Iudi-

20

cem uidemus, non supplicem : pugnare uenit, non succumbere ; eripere, non manere. Vbinam putatis socii nostri ac ianitores dormiebant, cum iste debellator claustra uexabat ? Iste, Si reus esset, audax non esset ; si eum aliqua delicta fuscarent,

2 VA

numquam fulgore suo nostras tenebras dissiparet. Sed si deus est, quid in sepulcro facit ? si homo, quid praesumit ? Si deus, ut quid uenit ? si homo, quare captiuos soluit ? Numquidnam iste cum auctore nostro foedus composuit ? an forte et ipsum aggressus uicit, et sic ad nostra regna transiuit ? Certe mortuus erat, certe uictus erat. Illusus est proeliator 13/15 cf. Euseb. Alex., Serm. xvi: [PG 62, 722].

T*/V?-P9/Do-H3H* 13/15 Mox ... submutmurant] oz. V? (PL 47)

TY/P*/Do-H*3H*

13 Mox] om. P? ferruginei igitur - P? descendente Christo] oz. P? Christo] domino H* 14 se caeci] secreta P? umbra silentia P? ; umbroso silentio Do, per umbrosa silentia H* (PL. 30) metu incubantes P? ; (cum umbra PL, 30) 14/15 submurmurabant H?

T!/V^-P9/Do-H3H* 15 dicentes Quisnam est iste H?, Quisnam est iste inquiunt — H* terribili gp 16 coruscans P? Numquam] praez. O Do-H3H* suscepit FH? 17 nostra cauerna 1/9-P? (PI, 30) uomuit P? ; (uomit PL 47) 18 effractor -. peccator] ozz. P? ese o EI ptecator [/9, (def. P?) 20 putamus 1/9, oz. P? socii nostti ac] oz. 179-P? (PT, 47) 20/21 ianitores] 247. nostri /9- po 21 dormierunt 17?/Do-H^, descendetunt H* (al.22.) ; (dotmierant PI, 47) cum] quando P? claustra] praez;. uniuersa W'-P? ; 244. nostra H?, praem. nostta H^ (PL 47) soluebat P?; uexabate« (ut eras.) H* 22 audax] superbus PD? 23 Sed] oz. H? 23/24.24.25 quid ... facit ; quid praesumit ; ut ... uenit] ut .. uenit ; quid praesumit ; quid ... facit —— H?H^* (PL 30) 24 sepulcto] a4. mortuorum [/9-po 26 uenit] 5raez. huc P?/H3H* (PL 30) 25/26 Numquid IDo 26 iste] ozz. P? foedus] oz. V?-P? ; pactum Do-H*H* ; (pacta PL. 47) 26/24 an ... uicit] ozz. P? 26 an] a44. te V9, (def. P?) 21 uicit] est 179, (def. oy tegna nostra — 1/9, istam cauetnam D? 28 uicturus P?/Do

HOMILIA XII A, 2

147

noster in mundo, nesciuit quia hic stragem procurauerit in ;o inferno. O crux illa fallens gaudia nostra, et parturiens damna nostra ; per lignum ditati sumus, per lignum euertimur ! Perit

potestas illa, semper populis formidata"'. "Nullus sub caede nostra captiuus palpitauit. En, quod gemendum est, exsultat. Nusquam audiuntur antiqui fletus, 3; nulli iam resonant eiulatus, omnis mugitus gementium obmutuit. Putasne iste sine nostro redit exitio ?"'. '""Nemo umquam ad nos uiuus intrauit, nemo sic audax fuit,

nemo sic carnifices terruit. Numquam in hac habitatione nigra, semper fuligine caeca, iucundum lumen apparuit. An 4o forte sol de mundo migrauit ? Sed nec caelum nobis astraque parent, et tamen infernus lucet. Quid faciemus, quo conuertemur ? Defendere contra istum cruentas domos, et obtinere portarum custodias, non ualemus. Male intrauimus, lumen

obtenebrare nequiuimus, nostra quoque colla urgeri conspici4; mus, et de nostro insuper interitu formidamus".

TV^-Po/Do-H3H* 29 mundo] aZ. et V/- p? nescit I/?/H*H* quia] quantam 1/9, qualem P9, quam Deo-H?H* (PL 47) hic] oz. W?-P9 (PL, 47) procuraret I/?/Do (PL 30) ; ptopinauit P? in] oz. W?-P*/Do (PL, 30) 30 fallés P^ (al.zm.) 31 euersi sumus 1/? Periit /?-P9/H (PL, 30) 32 illa] 227. cunctis V?-P?/H*H^* (PL 30, PL, 47) formidanda Do 33 palpitat sub caede nostra captiuus P? ; nullus sub caede nostra palpitauit captiuus — FH? captibus [79 palpitat I79-P9/H* (PL, 47) EnlEeSeg pZo Up 34 est gemendum — T7? exsultat] et (ozz. V9/H*) insultat /9-P*/Do-H$*H* (PL. 47) audiuntut] oz. VW?-P*/H3H* (PL 47) 35 resonat 1? (al.zz.) ululatus P? omnis mugitus gementium] turbidum (turpis dum Do, turpidum FH?H^) specus (fletus Do, «pecus pr. s eras.] H4) P*/Do-H*H* (PL, 47) 386 Putas I/? sine] si H? exitio redit — Do-H?H* (PL 47) 3* ad nos umquam — V?-P? (PL, 30) Sic] hic W?-P* ; oz;. H?

38 nemo] nullus 7/9

hanc habitationem nigram Y? ; hoc

hiatu nigra P?/Do-H?*H* (PL. 47) 39 sempet] praezz. et V9, add. et P? (PL, 30) fuligine caecam 1/9, caeca fuligine — P? ; fuligine caeco Do-H?H!* ; (caligine caeco PL, 47) 40 migtauit] 277. et ad nostta regna transiuit (e //g. 27 izerat.) P? nobis] oz. 1/9-p astraque] nec astra D? 41 patent H? — faciemus] agimus I/?-P9/Do-H*H* (PL 47) quo] quod (2 ras.) V? ; quonam H^ .— 41/42 conuertimur I/?/Do-H?H* ; uertimur PI, 47) 42 cruentas domos] nostram cauernam P? ; cruentas domus H* (PL 47) 42/43 et ... custodias] oz. PD? 42 obtinete] adZ. et nescit quantum stragem ptocuratet inferno (e Jim. 29 iferat.) V^, (def. P9) 43 portarum] 44. nostri 1/9, (def. P?) ; nostrae cauetnae DoH*H^* ; (nostrae cauernae pottatum PL 30, cauetnae nostrae PI, 47) custodias] 277. iam H?H^* ualemus] possidemus 1/9?, possumus P? (PL, 47) 43/44 Male ... nequiuimus] oz. Do 43 inttauimus] intrati sumus I/9-P? (PL, 47) ; (def. Do), WMtrati sumus (in eras.) H? (zz), tenebrati sumus H^ lumen] tantam lucem 1/9-P*/FI3H* (PL, 30, PL, 47), (def. Do) 44 nequimus H?H* (PL

47), (def. Do) ^ nostra] praez. opptimere (opprémere al.z. P^) tanta (-tam 1/9) uirtute (-tem I/?-P?) praeditum non ualemus I/9-P9/FI*H*(PL, 30, PL 47) — quoque] igitur 179, oz. P? 4ó insuper et de nostro — D? insuper] oz. H? interitus V/? ; nunc interitu FH?F*

148

HOMILIA XII A, 2-3

""Quid nobis e caelo ? Plagis recentioribus iusta ultione flagellamur, nostra nocte contenti sumus, antris nostris occulta-

$0

mur. Quare radiis prodimur ? quare uiolentia disturbamur ? quare in nostris sedibus captiuamur ?"'. 3. Mox igitur Christus in ipsos crudeles ministros, poenarum acies dirigit atque implacabiles turmas framea diuina concidit. Fremunt diri sub tortore carnifices, et rabidiosis adacti strido-

ribus contabescunt ; ipsa quoque antra ferrei cubilis intrante fortissimo aeternis nexibus colligantur. Hoc dominus ipse 5 A promiserat dicens : Nemo intrat in domum fortis et uasa. eius diripit, mist prius alligauerit fortem, et sic uasa evus darifiet. Tristes igitur mox lugentesque diuturno squalore turbae populique uexati concurrunt et ereptoris sui uestigiis aduoluuntur. Ecce apostolica dicta probantur : Vt in nomine Iesu omne 6 [e] genu flectatur caelestium, terrestrium et anfernorum.

55/06 Matth. 12, *29 ; Matc. 5, *27.

59/60 Phil. 2, ro.

T1/W?-P?/Do-H3H^*

46 (Quid ... caelo] oz. PI. 47) e] et P?/Do-H3H* 46/47 Plagis ... flagellamur] ozz. V-P* (PI, 47) 46 Plagis] «47. nos Do-H*H^ ; (def. V/9-p?) iuxta ultionem Do-H*H ; (def. V?-P^) ; (ultra iustam ultionem PL 30) 46/47 flagellamur] foueamus Do, ferimur H?, fouemus H^ ; (def. V9-po) I9-P? * nocte nostra

44 nocti nosttae

—- Do-H?H* (PL 30 ; noctis nostrae tenebris DI. 47)

mus FH? (a/.z7.) ; (fuimus PL 30 ; simus PIL 47)

si-

antfis nostris] an nfis tris F4

47/48 occulimur Do-H* (PL 47), oculimut H?; (occultabamur PI, 30)

48

Quare! ... distutbamur] ozz. H? radiis] habis T7? ; (247. solis PIL 30) ptodimur] tradimur P? uiolenti 7/79 distutbamut] ozz. P9 49 sedibus nosttis 7 Do captibamur P? 50 Christus] raezz. dominus 1/9-Do in ... poenarum] oz. P? poenarum ministros — 1/9/Do-H?H* (PI. 47) ; (def. P?) 51 aciem /?/Do-H?H* (PL 47) ; nostram aciem P? ditigét P? (agLz.) inplacabilis po turbas DP? concidit] concludit P? 52 (Fremunt] Premuntur PL 47) tottores D? ; tartaro Do-H?H^ rabiosifhis P? (g/5.) ; rabidiores Do-H*

(PL 47), rapidiores H? ; (rabiosis PI, 35) redacti 1/?, actibus P? ; adactis H3H4 (PL 47) 52/53 stridoribus] o». P? 53 antra] Pr. a ex co a/.zz. P? fetteis Ipo cubiculis P? intrantur. L/9-P*?/Do-H?H* (PL. 47) 54 fortissimo] et

fotte? a fortiore V7? (a/.zz.), et fortes (-tis P*/Do) a fortiore P*/Do-H3H'* (PL 47) ; (fortissimo a fortiore PI, 30) (nexibus] uinculis PI. 47) conligantur P9 ; colligatut Do 54/55 Hoc ... dicens] sicut in euangelio scriptum est P? 54 Hoc] Haec et V? ; (Hoc namque ita futurum PL, 30 ; Hoc et PI. 47) ipse dominus — H? 55 Nemo] a4Z. inquid P? 56 diripit] eripit 1/9, diripiet D9/ Do-H*H* (PL 47) sic] tunc 179p? 57 'Tristes] e ex i a/.;z. P? ; Testes H? (diutno PL 47) 58 uexati] oz. D? ; dein rasura 8 fere litterarum H* ereptotis] ad saluatoris 1/9, redemptoris D*/Do-H?H^* (PL, 47) ; (rectotis PL, 30) sui] nostri P?/Do-H9?H^* (PL, 47) uestigia L/9?, cenibus P? 58/59 uolutantur 1/9, praeuoluuntur P?/Do-H?H^* (PL, 47) 59/63 Ecce ... Iesu] ozz. V9 59 dicta]

uerba P9, (def. V/?) — 60 flectetur H? ; (def. V/?)

HOMILIA XII A, 4-5

I49

4. Mox igitur captiuae animae de custodiis relaxatae, a tartaro prodeunt, regnaque caelorum ista supplicatione deplo-

rant : *"Venisti tandem, clementissime Iesu, succurre iam et parce fessis. Nunc, Christe, saeuas exstingue minas, iam mise6 I randos resolue mugitus. Redemisti uiuos cruce tua, eripe mortuos morte tua. Pari nobiscum sorte mundus iste interierat, ad

aduentum

tuum omnis creatura pendebat. Tibi nostra tor-

menta suspirant, te semper infernus iste pallebat. Dum hic es, absolue reos ; dum ascenderis, defende tuos. T4 solus ca jut 7o

draconis comminuere potuisti, tu fortas aereas et uectes ferreos ualuisti conterere. Pateat, quaesumus, precantibus ianua, lux non

75

desit pia; et, si redieris ad corpus,

maiestate

tua non

priuetur infernus''. 9. Post auditas itaque preces, post compositas leges, post demersos alta uoraginis fossa tortores, rex noster de infernis 69/70 Ps. 73, *135.*14.

90/71 Ps. 106, *16.

T*/P*/Do-H3H^* 61 captiue P? (g].zz.) animae] oz. P^ — 61/62 de custodiis telaxatae a tartaro] de custodiis relaxatae Caté al2z. P?) tartareis D9/Do-H* (PL 47), de tattareis custodiis telaxatae H? ^ 62 prodeunt regnaque caelorum] regi saeculorum "Dresunt P? (2/27.) ; protuunt et (ozz. et Do-H* [PL 47]) regi saeculotum Do-H3H* (PL 47) ; (prodierunt regnaque caelorum PL 30) ista] inesta P? ; mesta Do-H? IER PELU2) 63 clementissime tandem — H?

T!/V^-P»JDo-H?H* 63 succutte] 47. inquiunt ]/9-Dp9 63/64 iam et parce] oz. V? 64 Nunc Christe] oz. 17? iam] et 7? ; iamque H? 64/65 miseranda DP? 65 gemitos 1/?, mugitós DP? (2/.77.) ; gemitus Do-H?H^* (PL 47) 66 Pariter P? sorte] oz. P? ; labe Do-H?H* (PL, 47) mundus (oz; iste) W9-P9/Do (PL, 47), ipse mundus — EH? ; (mundus ipse PL, 30) interierat] petierat et V? ; (intetierat et PL 30) ad] ze zzg. suppl. al.zz. P? 67 omnis creatura pendebat] uniuersa pendebant P?; (omnis creatura suspirabat PI, 47) Tibi] eZ. quoque P? 67/68 tormenta nostra — D? 68 suspirabant I/9/H* (PL 30, PL, 47), suspirat EH? (al.zz.) iste] ozz. P? pauebat I?-P? (PL, 30) ; psallebat Do-H3H^* 68/69

Dum ... tuos] ozz. P? 68 Dum hic] Et dum hic uero H? 69. defende] Ame H? (al.z2.) tuos 1? (g/.zz.) 'Tu] ?raezz. Dum hic es uniuetsa claustra soluantut dum ascendetis non claudantur I/9-P? (PI, 30)

om. V?

4*0 comminuete] conterere H^

69/71 Tu solus ... conterere]

pottas ferreas et uectes aeteos P9,

(def. V*) — *icontetere ualuisti — P9/FI? ; (def. V?) — lux] quoctux V? — 72 tedis P9?/Do-H*H* (PL. 47) 43 infernus] a4Z. potentia 1/9, add. clatitate tua P? ; (add. potentia tua PI 30) 74 auditas] additas D? itaque ... leges] zz 7ug.super. suppl. zz.recent. H3 pteces] 4em 2 litt. eras. H* positas H4 75 uoragine L/9-P?/H^* ^ fossa] oz. D? rex noster] iudex noster hodie I7? (PI, 47), hodie tex noster P? ; rex noster hodie FH3H^ .— de]ab V?-P? ^ inferis ]79P*/Do-H3H* (PL, 30, PL, 47)

150

HOMILIA XII A, 5

triumphator iterum uiuus exiuit. defuit, sed laeta cum principe suo cessit, sicut in euangelio scriptum no, multa corpora sanctorum qui 8o exeuntes de monumentis

Nec candidatum officium omnis beatorum turba proest quia, resurgente domidormierant surrexerunt, et

bost resurrectionem evus uenerunt n

sanctam. ciuitatem, e. apparuerunt multis. Repedat igitur ad

85

stadium suum triumphator uiuus iterum, ut nouerit omnis mundus, quia rediit ab inferis Christus. Glorientur ergo credentes, 9laudant manibus omnes gentes, quia rex noster et 1n saeculo triumphauit et inferos uicit.

?9/81 Matth. 27, 52-55.

84 Ps. 46, *2.

T/V^-P9/Do-H3H*

76 triumphator] laureatus. I/*-P? (PI, 47); laureatus triumphator Do-H?*H* ; iterum uiuus] oz. V?-P*/Do-H*H* (PL 30), (triumphator et laureatus PL 30) (cf. infra, lin. 82) Nec candidatum] Nec ullum candidatum P? ; Peccandi datum Do 94 tutba] toga I/*-P*/Do-H*H* (PL. 47) 78/81 sicut ... multis] om. V* (PL 47)

T/P*/Do-H*H^*

979 multa] omnia P? tesurrexerunt P? (PL, 30) 80 exeuntes de monumentis] ozz. P? de monumentis] ozz. H? eius] domini D^? 81 apparunt P?

T1/V-po/Do-H3H*

81 Repedauit P? 81/82 ad stadium suum] ozz. H? 82 iterum uiuus — I/9P*"/H3H* (PL 30, PL, 47), (cf. supra, lin. 76) nouefit] cognoscat D9 83 rediuit L9-P?9 (PI, 30) Christus] Paez. dominus V9 Glotrientur ergo] Nunc exultate D? 84 plaudant ... gentes] oz. P? plaudent H? (PL, 47) et] oz. P*/Do-H*H* (PL. 47) 85 (et ... uicit] oz. PL, 47) saeculà H? (al.zz.) inferos] in inferis Do-H* uicit] 247. lesus Christus dominus noster qui uiuit et tegnat cum patre in unitate spiritus sancti deus per omnia saecula saeculorum. amen 1/9, add. et uictot ad caelos ascendit P? ; 247. ipsi gloria honor et potestas cum patte in unitate spititus sancti per infinita saecula saeculorum. amen H?H^*. Expl. oz. T! ; EXPLICIVNT SERMONES SCI IOH: CHRYSOSTOMI- ET SCt AVG* EPISC: ET CONF. NVM- SEX- IN SABBATO PASCHAE: LECTIONES: VIIII l/9, expr, P? ; EXPLICIT

OMELIA 1 Do, ozz. H3H^*.

HOMILIA XIII (13) HOMILIA

II DE PASCHA

MONITVM Codices : V1

:VarICANO, CrrrÀ pgr, Bibliotheca Apostolica Vaticana, Regin.lat. 131, S. IX!, f. 54-57 (usque ad u. *damnatum', lin. 98).

K*

:KanrsnuHm, Badischbe Landesbibliotbe&, Aug.perg.XV, s. 1x, f. 8-9v.

T?

:'Ynovzs, Bibliotbóque municipale, 154, S. 1x, f. 18-20.

[4^

: Awczns, Bibliothbéque municibale, 44 (136), s. x, f. 33 (sola inscriptio).] ! : MüNcHEN, Bayerische Staatsbibliothek, Clm 4534, s. X-X1, f. 14-16.

H*

Bo

: Bourocwr-sun-Mrm, 144.

P5 B?

Bibliotbque municipale, o6, s. x.xr, f. 145"-

:Pamrs, Bibliothéque Nationale, Lat.2811, s. xu in., f. 26v-28v.

:Bznum, Denufische Staatsbibliotbe&, 'Yheol.lat.fol.270 (341.11), s. xir, f. 7-8.

Ge | : GENEVE, Bibliotbóque bublique et universitaire, 24, s. x11, f. 157Y-158V.

Do

:Dovar, Bibliothéque municipale, 201, s. x11, f. 16-19.

P*

:Panrzs, Bibliotbéque Nationale, Lat.2169, s. xir-xu, f. [27] 29-[29"]

31Y.

Editiones :

Gaigny

: f. 36Y-39 : Homelia de pascha secunda.

MBvP 6

: col. 6339-634? : Homilia 11 de pascha.

TN.À4 5

:col. 57-60 : Homilia sancti Faustini de passione codice S. Illidii Claromontensis"").

domini (e

IAPEPTA

: col. 4079-410P : (Sancti Faustini) Homilia de passione Domini

SpR 6

: p. 97 sqq. : Homilia sancti Faustini de passione Domini.

PL 30

: col. 2179-220^ : (ps.-Hieronymi) Epistula xxiv, seu Sermo de resurrectione domini, 7-13.

PL 57

: col. 3555-360^ : (ps.-Maximi Taurinensis) Homilia rv. In festo Paschae r — (Pauli diaconi, IT) Homilia 6 [cf. Gn£GornE, Les boméliaires du Moyen Age, in. Rerum Ecclesiasticarum Documenta, Ser. Maior, 1v (1966), 93-94].

(ex T'N.A 5).

Excerptiones, compilationes : lin.1: Beneficia dei nostri : Caes.5?

: (Caesarii) Sermo vtr, 3 [CC 103, 252 (241), 26.31].

MONITVM

I53

Redintegrationes :

2) lin. 38[42 : legimus ... opetatut : Eur.G.XX

: (Eusebii *Gallicani") Homilia xx, 5 [lin. 43/45].

IAS OUT S Quae ... homo : Eus.G.XX1v

: (Eusebii *Gallicani") Homilia xxiv, 7 [lin. 143].

Eus.G.XXX1v

: (Eusebii *Gallicani?) Homilia xxxiv, 7 [lin. 139].

Eus. G.Lut

: (Eusebii *Gallicani") Homilia r1, 14 [lin. 171].

Eus. G.extr.5

: (Eusebii *Gallicani") Sermo extt. 5, 5 [lin. 24].

c) Jin. 111|112 :

quantum ... debeas :

Eug.G.XX1v

: (Eusebii *Gallicani") Homilia xxiv, 7 [lin. 143/144].

Eug.G.XXXx1v

: (Eusebii *Gallicani) Homilia xxxiv, 7 [lin. 147].

Enus.G.extr5

: (Eusebii *Gallicani') Sermo extr. 5, 5 [lin. 24].

d) Jin. 112/118 : Petspice ... desinas : Enus.G.XXiv

: (Eusebii *Gallicani") Homilia xxiv, 7 [lin. 147/149].

JE

: (Eusebii *Gallicani") Homilia xxxiv, 7 [lin. 147/148].

6:0.9.397

e) Jin. 117[120.125/126 ; "Aces CUT

Non ... gtatia : Ezus.G.imn

: (Eusebii *Gallicani") Homilia rrr, 14 [lin. 172/176.176/177].

£f) Jin. 123/125 : impossibile ... potestates : Enus.G.LXx1

: (Eusebii *Gallicani") Homilia rxr, r1 [lin. 135/157].

BE

-

p"

»

E

B

!

A^ "T.

*

I

TS

XJ

.

ao

e H

LOMA '

vé

|

I^...

d

A

-—

^

i

S

uw

-

"tet

E

-

mr

4 M"

E

Emo, D

M.

,

D

ECT "

fik d

: o

1

^ 223, s

ER. -

E

jc» mM,

"E

1E

d

^t

JUNE

$c

-

LI

;

i

Iberi

"14e

* Mi

,

!

an

p

hw

NE

Se dla

BE

cie ed

Aston, 2istodslin

pst

AR M Too 8 cane Aca upon süpy ll Cipit

ko

:3 idit "Ly

Ee n2

"P

RE

n

LAE

qa

2 üdouM); * SMPAneisY Ii

2o

EE "o

(

sc geyesoseirntin

MU

"S

.

"m

Sr—

di

7 i we.

d"

B

Mond

Ac

iiid

«M UC om

ERI.

ne U — pm Ie path

Su

FN —

ang

!

:

.

u y Z me

i$ sic via ; ei

]

'

T

E

|

reli ci^

Dti

INA

x E

" wb

E

,

Hoe

ku

23.5 7

C

,

Ote Wo. V4 Éb-

Mane ETT: 4i s de d Ü f eau '^ Te

h oÉnur 3 6t lFl'aetb ^w. —cWw

La

B

: z

]

duri Possis: riesdajont:

Da. PaneorvniT Miss eiiisP——

wiki

E

me

Ber irc idem i

Paduae

PLN

$ *

uidet

hà

LE I

iod d bcc

,

*

-

b.

59^ $

f

VNLT

T6

bur n

2

Mtas

Et, Siga

* M

*

E

á i

e x

-

fy

NE

XIII DE PASCHA, II

zl

IO

1. Beneficia dei nostri cum magna atque mirifica sint, tamen nec noua probantur esse nec subita, sed ab initio saeculi et praedicta sunt oraculis et praefigurata mysteriis. Sacram domini passionem ab isis mundi coalescemtis exordiüis, ueteris testamenti responsa cecinerunt, et ideo Christum dominum praedicatum atque annuntiatum suis aperte ex ipsorum libris ac uoluminibus asserimus. Validis absque dubio nititur priuilegiis, qui causam de aduersariis asserit instrumentis. Speciosa uictoria est, contrariam partem chartulis suis uelut propriis laqueis irretire et testimoniorum suorum uocibus confutare et aemulum telis suis euincere, ut pugnatoris tui argumenta tuis probentur utilitatibus militare. 2. Itaque in domini nostri persona, dum ex Adae rimi homW

15

cosia, mater cunctorum

uiuentiwm. Eua producitur,

ex

huius sacro latere ac salutari uulnere ecclesia omnium fidelium parens reparanda monstratur. 4 Faust., De gtat., II, vri [CSEL 2r, 76, 22]. 6/8 cf. Aug., *Enatt.' in ps., XL, 14 [CC 58, 459, 14/15.24/25]. 10 propriis ... irrefire] cf. Euseb. *Gallic.", Hom. xix, 6 [lin. 104]. 13/14 cf. Gen. 2, 21-22 ; 1 Tim. 2, 15. 1901.5. 45. 14 Gen. 2, 22. Gen. 53, 20.

Codd. : V1Ge-B?/K9H?-T9/ A1P9/Bo-Do[P* Inscr.iNcCiPIT

SECVNDA

l/!, rrk EYDE DE EODEM

Ge, ITEM:

SERMO- (add. bti

5l. al.74.) EVSEBII- EPI- DE- EADEM- DIE D? ; SERMO SCI LEONIS PAPE DE PASCHA K?, ITE VNDE SVP BEATI MAXIMI EPI H?, ITE VNDE SVPRA SCI FAVSTINI 1?; Beneficia di

ntireqr in omeliatiis / zz, del. e? secüdá quz incipit Beneficia düi (/n dei zz.) firi require in homiliatiis suprascr. a/.zz. /A!, rNCIPIT OMEL SCDA P? ; OMELIA SECvNDA

Bo, rNCIPIT SECVNDA Do ; 1NCIPIT (2dZ. séti Maximi, u£ uide£ur in loco paene

euanido, m.recent.) SECVNDA P". V3Ge-B?/K9H?-T?/P2/Bo-Do[P* 1 Beneficia] a7. saluatotis Do 2 esse probantur — B? 8 Sacram] a4Z. enim P? (PL 57) (cf. znfra, lin. 40) 4 passionem] adZ. et resurrectionem B?/BoDo (cf. infra, lin. 37) coalé$tis exordiis K?, coalescentibus exordii T? ; coagulescentis exotdiis Bo, exordiis coalescentis — Do 6 atque] et Do ; (ac PL 30) nuntiatum T? (PL, 59; enuntiatum PL 30) apárte 17! (m.recent.), a parte Ge (suis] a4Z. fidelibus PI 30 ; iudaeis PI, 59) ex] om. P" 7 ipsorum] eorum Do 8 nitetur /1 aduetsarii P" (PL, 30) (causam] add. suam PL, 30) 9 chartulis] diaboli P? 10 laqueis proptiis — P* irretiti B?/Bo 12 tui] sui H?, oz. T? suis H? 13 persona] oz. P? 14 mater]

atque T?

15 salutaris V? — cunctarum Bo monsttaxtut (a//. n eras.) P?

fidelium] ow. Be-Do

— 16

tepatando T? 14

Cc

156

HOMILIA XIII, 3-4

3. In eius typo Abel iustus occiditur, et innocens fraterna tamquam iudaica impietate mactatur. 4. Hic idem dominus in nouissima mundi senescentis aetate 20 per figuram beati Abrahae longaeui patris offertur, quo tempore, dum nouo sacrificio in unici sui iugulum pius parricida consurgit, ex improuiso aries oculis eius apparuit, sicut loquitur sermo diuinus : E? widit Abraham arietem inter wepres haerentem |cornibus. — Intev wejpres, inquit; requiramus 25 quae ista sit nouitas : id est 'in multitudine circumstantium peccatorum' ; Aaerentem. cornibus : id est 'ad crucis cornua clauorum confixione pendentem' sicut in alio loco legimus : Cornua $n manibus eius sunt, hoc ideo : quia uenerandas manus eius patibuli brachia susceperunt ; inter spinas autem deputa;o tus est : quando sf?neo serto innocentiae et iustitiae auctor ilusus est. Sed altius introspicere debemus. Quidnam sit quod 7saac a patre altaribus admouetur, ac subito av?es ro eo non mutata

17/18 cf. Gen. 4, 8. 17 Matth. 25, 35. 20 Rom. 4, 1. 21/22 cf. Gen. 22, 9-10. 23/24.24.26 Gen. 22, *15. 28 Hab. 5, *4. 29/31 cf. Euseb. *Gallic^, Hom. xvir, 6 [lin. 149/151]; Hom. xr:x, 5 [lin. 64/66] ;Serm. extr. 5, 4 [lin. 37/39]. 29 Is. 5, *4. 80 Matth. 27, *29 ;Marc. 15, *17 ; Ioh. 19, *2. 32/33 cf. Gen. 22, 9. 33 Gen. 22, *15.

V3Ge-B:/K*H?T/P2/ Bo-Do] P"

1* fraterna] fr P? 18 iudaica] a4. fris P? 19 Hic] aZser. De misterio abrahe in mg. al.zz. K? 20 (offertur] add. ad uictimam PL 30) 21 (unici] aZZ. filii PL 30) 22/23 (eloquitur PI, 30) 24/25 requiramus ... nouitas] ozz. Do

V? Ge-B?/ KeH?-T*/ P9/Bo[P*

24 requiremus corr. a].zz. T? Inter uepres PL 57)

28 sit ista — B* (PL 57, PL 59)

(nouitas] a44.

VGe-B|K?H?- T9/P3/Bo-Do] P? 25 in] inter ]po multitudinem 1/1Ge/P"* 27 (crucifixione PL 30) (ozz. in) alio T? ; alio in — P 28 eius] ozz. T? 32 (altius] aliud PL 30) 33 amouetut l/!Ge/T? ; ammouetur B?/P?/Do ; admoxuetur (1 /ir. eras.) K?

HOMILIA XIII, 4-6

157

sed duplicata oblatione supponitur ? Gemina hic adoranda 55 substantia redemptoris ostenditur : dei enim wnigenitus offertur, et uirginis frimogenitus immolatur. 5. Hoc quoque, dominicae passionis praefigurabat insignia : quod legimus : beatum E/isewm, sepulcro conditum, ingesto a latrunculis cadauere intra tumulum suum, corpus exstincti 4o tactu sacri corporis suscitasse. Quis hic alius praefigurabatur nisi dominus noster Iesus Christus, qui resurrectionem de morte largitur, et uitam sepultus operatur ? In latrone reum mundum, in prophetae uirtutibus Christum dominum recognosce. 4; 6. Adhuc celeberrime per scripturas sanctas etiam in Jonae $rophetae laboribus et aerumnis, Christi passio et resurrectio praesignantur. Hic Ionas, quod fidei uestrae non arbitramur incognitum, typum domini gessisse praescribitur ; ipse enim dominus dicit : Szcut fuit Ionas in uentre ceti tribus diebus et so tribus noctibus, ita erit filius hominis in corde terrae tribus diebus ei tribus noctibus. Hic, inquam, Ionas ad praedicandam niniuitis irae caelestis offensam domino iubente dirigitur ; sed praescius tristem prophetiam populi conuersione uacuandam, nauem profugus, ;; quae Tarsum petebat, ingreditur. Sed nautis exorta tempestate turbatis sorte fluctibus datur et faucibus ceti piscis demersus excipitur. Sed pisce illaesum eructante depositum tertia die terris refunditur.

358 Ioh. 1, 18; 1 Ioh. 4, 9. 36 Matth. r, 25 ; Luc. 2, 7. 20-21 (LXX). 45/46 Matth. 12, 39. 49/51 Matth. 52/58 cf. Ion. 1, 2 - 2, 11.

38/40 cf. rv Reg. 15, 12, 40; cf. Ion. 2, r.

VAGe-B:JK9H?- T*/P*/Bo-Do] P? 3* passionis] aZ. et 35 redemptoris] «47. nostri Ge 34 subponetur l/! ptaefigutat P? ; praefigurabant Bo-Do tesuttectionis Bo-Do (cf. supra, lin. 4) (PL 57) 39 extinctü H? ; extincta P" 40 tactus Bo Quis] 227. enim P3 41 resutpraefigufátur P? (al.z2.) ; (ptaefiguratur PL. 57) (cf. supra, lin. 3) (lattoni42 largitus H?/P" rectionem] resur|gens (gens i zzz. add. alm.) H*

bus PL 30)

— 43:reo T?;(etenim PL 30) ^ propheta& T? ^ 44 recognos«x*

sanctas (scas)] 45 Adhuc] adier. De misterio ione zn zzg. al.zz. K? V? (al.zz.) 47 praesignatur V/1-B?/T9/P9/Bo/P* (PL. 57) 46 Christi] aZZ. et P" sactas P? enim] autem K? 48 petsctibitur. /1!Ge/T? (uesttae] nostrae PL, 59) 50/51 (tribus? ... noctibus] ozz. (Sicut] ad. enim PL 57) 49 (dixit PL, 30) 52 praedicandum K? (rorr.), H?, T? (corr.), (PL. 30, PL. 57, PL 59) PI 59) 53/04 prophetiam] aZZ. absque P? ; (sententristam T? 53 (sed] ozz. PL. 30) 54/58 (nauem ... ingreditur] profugusque Tarsum tiam propheta PL, 30) 55/56 (turB5 petex«bat (2 //tz. eras.) P? petebat ingreditur nauim PL 59)

batis exotta tempestate — PL 47)

56/9v diüersus K? (gl.zz.)

158

HOMILIA XIII, 7

?. Videte dominum etiam in ueteri testamento in serui? for6o?nà mirabiliter apparere ; uidete quomodo se anteactis saeculis indicauit sub seruilis formae humilitate uenturum. Ionas iram domini praedicaturus, ad magnam miniwitarum. destinatur urbem dicturus : Quadraginta dies, ei Nyniue subuertetur ; et Christus ad mundi mittitur ciuitatem, ut diem salutis et

65 praefinitum iudicii tempus annuntiet. Ionas nauem

expetit,

Christus ecclesiam ; Ionas fluctibus agitatur, et Christus mundi turbinibus exercetur. Nisi Ionas perditum detur, nau-

fragae nauis periculum non sedatur ; sic et non liberatur ecclesia, nisi Christi .morte

saluetur.

Nautae

dimissuri

Ionam

7o tamen uerentur et dicunt : Domine, ne des super nos sanguinem innocentem — nonne uobis uidetur nautarum imprecatio, P?latz esse confessio, qui tradit Christum et tamen lauat manus suas et dicit : Mundus ego sum a sanguine qusti huius ? Quam congrue per personam gentilem fides gentium praedicatur ! —. 75 Dicit itaque Ionas in oratione sua : Tolle ?gitur, domine, animam meam, quia melior est mihi mors quam uita ; dicat hoc rebus dominus noster lesus Christus : Qua melior est mhi mors

quam wita, id est : ''"Viuens, unam

iudaeorum

gentem

saluare non potui; moriar, et uniuersus mundus una morte 8o saluetur''.

59/60 Phil. 2, *7.

62/63 Ion. 5, *2; cf. Ion. 1, 2 ; 5, 5.

63 Ion. 5, 4.

65

cf. Ion. 1, 5. 66 cf. Ion. r, 4. 61/68 cf. Ion. 1, 11-12.15. 70/71 Ion. 1, 14. 91/32 Matth. 27, *26 ; Marc. 15, *15 ; Luc. 25, *25 ; Ioh. r9, *16. *32/13 Matth. 27, *24. 95/46.27/78 lon. 4, *3.

V?Ge-B?/K9?H?-T?/

59 testamenti l/!

P3/Bo- DoP*

59/60 formam T? ; persona Bo-Do/P*

^ 60 apparuisse Bo-

Do[P" . uidete P* anteactes V^ (al.zz.) 61 sub] sed K?, se H? ; se in P? ; (secundum PL 30, PL 59) humilitatàs I/1 (2..z2.) ; (humilitatem PL 30, PL, 59)

62 (destinatur] ozz. PL, 59) 63 dicturus] dicturfs 17! (a/.;7.) ; add. Adhuc Bo-Do (PL 30, PL 59), add. Post P" xl H?/P" ; quadtaginti P3 subuertitur /1/H? 64 mittetur /1 ut] et Ge 66 agitur L71-B?/H?-T9/Bo et] ozz. K9H?-To/Ps (PL 30, PL 57, PL 59) 67 turbixx«nibus (di eras.) H? exercitur [/1 petditur detur l7! ; pessumdetur Do (PL 57) 67/68 (nauftagae] oz. PL 30, PL, 57) 68 (et] oz. PL. 30, PL, 59) liberabitur H? 68/69 aecclesiam T^? 69 dimissuri] demersu| (re/ig. egere non ualeo) P? 70 et] 5.7. P? 71 i"precatio H? (al.z2.) ; (inctepatio PL, 57) 72 tradidit H?-T*/P*/Bo-Do (PL 59) et] eras. P3 lauet (e ex i) V ; lauit Bo *3 dicet V1 huius iusti — H? praedicitur Do *5 lonas] oz. T? igitur] mihi (rh) Jp 76/*8 (dicat ... uita] oz. PL 59) 46 dicebat P? hoc] haec V: ** (rebus] nobis PI. 30, uerius PL 57) noster] oz. T? *8 gentem] 242. utpote (ut pute 1/7!) incredulam V7-B'/Do]P" —*9 et] ut H?-T?/P? Do[P" (PL. 30, PL 57, PL 59) ; & K? (al.m.) (una] mea PL 30, PL, 59)

HOMILIA XIII, 8

159

8. Ionam cetus piscis excepit immersum sed non contigit deuoratum, et quem malitia hominum perdidit, bestia esuriens

85

custodiuit : plenis uisceribus famem patitur, et in praedam, quam absorbuit, nihil sibi licere miratur. Quis est iste qui intra auidos rictus assumi potest, consumi non potest ? Cibus est, corruptio non est ; traditur perditionis profundo et seruatur ipsius mortis obsequio. Quis est iste qui uastissimos sinus periculorum tutus ingreditur, et, sub altitudine conclusus immensa atqué mortifera, uitali aere pascitur, et, dimissus in alie-

90

95

nam rerum naturam, in uitae exsilium cum uita peregrinatur, in absolutione et conseruatione gentis unius, et in domini reconciliatione reparandi saeculi gloriam naufragus praefert, et, mortis suae superstes, annuntiat uenturam mundi salutem ? Puto quod hic est dominus noster Iesus Christus, quem saeua mors inexplebilis bellua in escam suam rapuit et praedam suam captiua contremuit. Contremuit, inquam, nam si nouerat crucifixum, tamen quem non meminerat reum, non poterat 81 cf. Ion. 2, 1 ; Matth. 12, 40. 179/180].

94/96 cf. Euseb. *Gallic., Hom. xix, 7 [lin.

VAGe-B*J KeH?- T?/P2/Bo-Do|P* 84 absorbebat Do nihil] nil Do/P"* (PL, 30) mitatuf] m zzg. P" (intta] inter PI, 30) 85 auidus ritus [/1 (absumi PL 30) $6 perditionis] cotruptionis T? S? iste] ozz. H? uastissimus corr. alg. V $8 totus V/1-

B?/KoH?/P? (PL 30, PL. 59) 88/89 inmens* 1/! (g].zz.) ; (oz. PI 57) 89 uitali aere pascitur] uitalia reposcitur P? demissus B?/K9/Bo-Do/P" (PL, 57) 90 exilio P9/P" peregtinatur] aZ. et T? 91/92 in absolutione ... praefert] om. K9H?|P* (PL 30, PL 57, PL. 59) et in ... ptaefert] oz. Do

V1Ge-B?/T9/Bo[P*

92 reparandam Bo

naufragós T? (aJ.zz.)

perfert (p ex p) T? (al.zz.)

VA Ge-B?JKoH?-T?/P? [Bo-Do| P" mundi uenturat est] om. K9H? (PL 57) 96 captiuam W/H*/Bo (PL beluax (m eras.) P* 95 (inexplicabilis PI, 57) contremuit!] in zzg. suppl. al. V* — (Contremuit? inquam] oz. PL 40) 30) (nouetat] terra sorbuerat PI. si] etsi P" (PL, 30) (nam] quem PL 30) superstis LI? suae] oz. K9H?|P*/Do 93 morti P? 94 (Puto] ozz. PL, 57) Do ; (uentutam] ozz. PL 30)

30)

97? quàm T^? (a/.z.)

(meminerat] inuenerat PIL 30)

160

HOMILIA XIII, 8-9

tenere damnatum, quia culpam non facit poena sed causa. Quasi solitum cibum perdit quem dudum in origine hominis 1oo deuorauit, sed magnam esse cibi ipsius dignitatem praefocata cognouit ; atque ideo diuinus sermo commemorat : E fraecejit dominus fisci ei euomuit Ionam in aridam. Praecepit ergo bestiae, praecepit morti semper esurienti, praecepit abyssis et inferno

: ut mundo

restituant

saluatorem ; ewomwiti

autem,

10; hoc debemus accipere : quod ex imis uisceribus mortis uictrix uita remeauerit, atque eam ex imis praecordiis inferni perditio exulcerata reddiderit. Videmus itaque in prophetae afflictionibus apertissime praefiguratam et mortem Christi pariter et resurrectionem. Quapropter quod impletum cernis in seruo, TI o credere non cuncteris in domino. 9. Quae cum 1ta sint, perspice, o homo, quantum ualeas, et perpende quid debeas! Perspice quantum ualeas, ut tandem uiis esse tibi desinas, ut uel per hoc erubescendis subiacere uitiis dedigneris, dum generositatem tuam de creatoris ac

101/102.102 Ion. 2, *1r.

104 Ion. 2, rr.

xrpE2OS EIVOSVITDNTSGRDVAExT235

eas

dii Gic IniCatil D voeroc eb,

MAuoveDettinse DOSE

OVORUTE S IPSNM

XI, r1; XII, v: [CC 5o, 126, 76/77 ;214, 46; 294, 57 ;338, 124 ;362, 65] ; ea. 111.112 cf. Euseb. *Gallic., Hom. x, 9 [lin. 154.156]. Hom. 1x, 9 [lin. 193] ; Hom. rur, r4 [lin. 176]. Sap. 15, 10.

113 cf. Euseb. *Gallic.",

[ecr123565 eBhrenogmnmnsce

V3Ge-B!JK0H?-T9/P3/Bo-DoJP* 98 damnatum] desinit V7! ( folio amisso)

Ge-B*/K9H?- T9/P3|Bo-Do]P*

98 culpa (culpà K?) non fecit (faecit a/.zz. K? ; facit Bo) poenam K?H?/Bo ^ causam Bo 99 perdit ... hominis] perditum in mundi origine (mundi originem Do ; origine mundi — PL 30, PL 57) hominem (oz. Do) KoH?-T*/P*/DoJP* (PL, 30, IPTE o7 UPIZS59) 100 (cibi] sibi PI, 30) 102/104 (Praecepit ... autem] oz. PL 59) 103 abysso B?/Bo ; abyssi (/z -so zzut. al.z2.) T? 104 (restituat PI, 30) saluatorem] adZ. Et K? 106 (remearit PL, 57) eum B? intimis .P3 107 (reddidit PI, 59) Videamus H? 108 et] ozz. Ge patiter mortem (ozz. Christi) — Do Christi] oz. K*H?/P*|Do (PL 30, PL 57, PL 59) (pariter] oz. PL, 30) 109 resurrectionem] a44. saluatoris Do quo P" (g].5.) 110 amitteris cunctetis (n zzg. a/.zz.) T? 111 prospice (e at p 77 zzg. annot. al.z.) Ko (o] ozz. PL. 30) 112 (quid] quantum PL 57) debem' P" (al.z2.) 113 tibi uilis esse xxx (z/7. tibi eras.) T? ; uilis tibi esse — Do pet] pro B?/K9- To/P3 n W 5E BP erubescendo D" 114 tuam] oz. Bo (ac| Tene 49

HOMILIA XIII, 9

161

11; reparatoris dignitate metiris. Habet causas quibus se ipse confundat cur indignis dominis uicto corde subdatur, cui gloria aeterna promittitur. Ac sic, gemino priuilegio, qui dudum diuinae imaginis participatione uidebaris honoratus, efficeris etiam commercii nobilitate pretiosus. Vide quam fortis esse 120 possis contra hostem tuum, 2nterroga statum tuum, quod tibi dominus, ad debellandum in membris tuis mundi principem ac spiritales nequitias superandas, liberam contulit facultatem. Ac sic impossibile non putes : ut transferri obtineas in angelicas beatitudines, cum in hoc saeculo angelicas deuiceris po12; testates !Non ergo te degenerem ac despectum faciat uita, quem uel factura probatur illustrem protulisse uel gratia. Sed cursum fideles Christi ad superna fiducialiter extollant. Nam qui se a caelesti pretio uident redemptos, ad caelestia non dubitent praeparatos.

120 Iud. 20, *27.

121 Eph. 2, *2.

122 Eph. 6, *12.

Ge-B?/ KSH?-T9/P3/Bo-Do]P*

115 reparatoris] redemptoris Bo confundat] rasura Ge

metitis] imitetis B?/Bo

115/116 Habet ...

B3/KoH?-T*/P5/Bo-Do]P" 115 se] ozz. K?H?/Do (PL 59) ; (te PL 30) confundatur K?/Do (PL 59)

ipse] 5.7, e? add. homo P"

116

Ge-B*?[KoH?-T*/P5/Bo-Do|P* 116/117 acterna gloria — 116 dominis] domino opetibus B? ; domnis Bo 118 uidebatis honoratus] 2t zz. suppl. al.zz. K9, og. 117 (Ac] et PL, 30) 119 Vide] Vnde B?/K9H?-T*/P? efficiatis Do (PL 59) ; (fulgebas PL 30) 122 121 suis T? 120 quod] quo P" (Eus.G.A) (PL, 30, PL, 57)

et PL 30)

contulit] s. suppl. al. P" — 123 potes P"

Do H* Do (ac]

^ optineat Do — in]

125 te] oz. in] ozz. K* (PL 59) 124 cum ... angelicas] iz 7zg. P" QAO (Christi] ad. fides P? ; (fidelis PL, 30) 127 cursum] cot suum P" B*/Bo 128 a] oz. B?/K?/Bo-Do/P"* ^ uiderint P? (extollat PL, 30) sanguis PL. 30) T?. 129 dubitant cÓpAfatOS ^ Jg Expl. oz;. Ge-B?/K?H?-T?/Bo ; EXPLICIT OMELIA «II P*/Do, FINIT OMELIA SECVNDA DE PASCHA P" ; (notandum |: post bom. xiii, sequitur Maximi Taurinensis Sermo lii [CC 22, 214-216] in K?).

pvigo am ra ut

5

Sal Ay. FOREN eT

i" 4 AX

dm

AD en

uat

wet NN á

"Ab

ul "en no ol

4

4

TT

3H

"t ith ,

ARA SOHTUT : wl

4

s

Dre

"M rus ES

joo

Mut ESSE "hie EE

NEM

[3d

^

rig "a zw has

"M

s4

ie dcme Ay

eR Jit " gto H T "

D faba : v uan mm á S

bp E

*p]5-

i yo

p

A'niile fn

Ceu),

eres

-

ia g^ "

Tid un. Pl

si:

i -

HOMILIA XIV (14) HOMILIA III DE PASCHA

MONITVM Codices : Ui

K*

: VATICANO, CrrrÀ pEL, Bibliotheca Apostolica Vaticana, Regin.lat. I3I, S. IX!, f. 57-62 (inde a u. 'seruitutis', lin. 4). :Kanrsnuum, Badische Landesbibliotbek, kug.petg. XV, s. 1x, f. 38V-41.

4A! — : Awczns, Bibliothbóque zaunicibale, x44 (136), Ss. X, f. 33-38. Bo

|: Bourocwz-sun-Mzn, Bibliothéque municibale, o6, s. x.xt, £. 145-147.

O9

: Oxronp, Bodleian Library, Bodl.392 (2223), S. x1 ex., f. 17-19".

IDs

DARISS Bibliotbéque Nationale, Lat.2811, s. xir in., f. 28V-31.

Q!' B?

: Panis, Bibliotbéque Nationale, Nouv.acq.lat.1436, s. xit in., p. 526-531. ro de Deutsche Staatsbibliothbee, 'Theol.lat.fol.270 (341.II), s. xir, . 8-9Y. Ge | : GENEVE, Bibliotbóque publique et universitaire, 24, s. x11, f. 158Y-160.

O* Lo

: Oxronp, Bodleian Library, Rawl.A.416, s. xix, f. 56-58v.

:Lownow, Lazbethb Palace, 338 (Vol.III), s. xz, f. 177Y-180v.

Do

:Douar, Bibliothéque municipale, 201, s. x11, f. 19-24.

P*

:Panrs, Bibliotbóque Nationale, Lat.2445.A, s. x11 ex., f. 94-97.

P'

:Panrs, Bibliotbóque Nationale, Lat.2169, s. xir-xim, f. [29v] 31v-[53] 55-

Editiones :

Gaigny

: f. 39-42Y : Homelia de pascha tertia.

MBvP 6

: col. 6348-6355 : Homelia r1 de Pascha.

MB»P 8

: col. 8218-8239 : (Caesatii Arelatensis) Homilia rv de Paschate.

DIEN

: col. 1i043P-1047B8 : (Caesarii Paschate (ex MBvP $8).:

Arelatensis)

Homilia

Redintegrationes :

lin. 5254 : inimicus ... nutriebat :

Emus.G.XV1

: (Eusebii *Gallicani") Homilia xvr, 5 [lin. 51/52].

rr.

De

XIV BESPASGEA, TII

1. Magnum et mirabile paschae baptismi sacramentum iam dudum etiam in ueteri lege nouimus consecratum. Celebre a

saeculis est, cum beatus Moyses $opulum domini de terra Ae-

gypi? — et de iugo indignae seruitutis — educeret ; cele; bre est : ad plebis transitum Rubri maris, profundum natura rerum obstupescente patuisse. Hic primo loco diligentius inspiciamus : quid talis seruitus, uel quid talis transitus, aedificationis possit afferre. Quia et beatus apostolus dicit : Haec omnia in figura facta sunt nostri, ro caelesti auctoritate confirmat, illius temporis signa atque miracula, ad futurae redemptionis pertinuisse mysteria; sic enim ait : Patres nostri omnes sub mube fuerunt, et omnes in. Moyse bajpiizati suni in wube et in mari. 2. Nostris ergo iam tunc sub illius populi ducatu, nostris 1; commodis militabat diuina uirtus, praediues in beneficiis sed semper ditior in promissis. Dux quidem erat eis beatus Moyses, 1 cf. Maxim. Tautrin., Serm. riv, 1 [CC 25, 218, 2] (Magnuz, fr., et mirabile). SAN ANCUTC T HOS CENIEUNA E 1/205 2:2 M2 2t 4 Gal. 5, rz. 5/6 cf. Ex. 14, 21. natura rerum obstupescente] c£. Euseb. *Gallic/, Hom. r, 5 [lin. 93] ; Hom. rz, 3

[lin. 33] ; Hom. v, 5 [lin. 116] ;Hom. xx, 2 [lin. 26]; Hom. xxur, 2 [lin. 20]; 9 1 Cot. 10, *11. 121Cor.10, 1. 12/131 Cor. 10, 2.

Hom. xxx, 5 [lin. 45].

Codd. : Ge-B?/K9/P9- 41p3-Q1—O1-O*Lo/Bo-Do|P* Inscr.:iTE SERMO EI'DE DE EODE Ge, ITEM: SERMO- EIVSDEM- DE: EADEM: DIE D? ; ITEM EIVSDEM CVIVS SVPRA K? ; rNCIPIT SCDA P$, INCIPIT TERTIA- DE PASCHA Z4!, E

—

-

2

INCIPIT OML -IHI- DE PASCHA P?, 1NCIPIT SCDA (Q!, INCIP -1i- O!, INCIPIT SECVNDA O*, OMELIA -I- Lo ; INCIPIT OMELIA TERTIA DE BABTISMO Do, INCIPIT TERTIA Do ; INCIPIT TERCIA P". :

1 admirabile P9-/41P3—O1-O9T o/P" (PL, 67) paschae et baptismi B?/O* (s.7. al.z2.), O?Lo (PL. 67) ; paschae baptismique Q'/Do 2 etiam] oz. Do (lege] jraez. testamento uel PL 67) nouimus] ozz. Ge 3/4 (terta Aegypti] Aegypto

"DING T)

VGe-B?[K*/P541p3-Q1 —O1-O*I o/Bo-Do] P? 4 seruitutis] dezzo ades? V^! educetet] educetit V/* ; a4. eum columpnam nubis et lucis praecessisse O! B (maris Rubri — PL 67) 6 patuisse] a ex o zz.recenz. V7 ; (potuisse PL 67) 7/8 seruitus uel quid talis] ozz. ILo/Do 9 dicens 44Q1—O1-O9T o[P* (PL. 67) (nostri] illis PL, 67) 10 (caelesti] praezz. in PL, 67) tempotis] oz. Do 12 omnes!] s]. suppl. al.zz. P$ (omnes?] adZ. mate transierunt et omnes PL, 67) Moysex (n erar.) K? ; Moysen O?/P* (PL, 67) 13 mare 41 14 iam tunc] ozz. P9 sub] oz. B? 15 militàt V/1 (za.recent.)

16 semper] oz. Ge Bo[P*

(ditior] ozz. PL, 67)

eis erat — T/1-B?/K9/P9- A1ps-Q1/

166

HOMILIA XIV, 2

sed eos, in columna lucis et mubis, filius et spiritus sanctus praecedebat. Hoc loco agnoscamus imprimis : quod plebs, quae praepositos suos studet audire, deum sequitur et per de hominem peruenit ad salutem; ergo filii Israel ad libertatis et quietis et regni sedem per difficiles ituri uias, dum Moysi ducis

2o

et sacerdotis sui non reluctantur imperio, dei meruere comitatum. 2

MA

30

Nec immerito eos hostis non attigit : lux praecessit, fluctus expauit ; sic enim propheta testatur : Ef ?ncrepaust, inquit, mare Rubrum et recessit, et iterum : Mare uidit et fugit. Quid uidit ? Hoc utique *quod in baptismo credi debet. Sine dubio ilud terribile profundum ad secretum assistentis inhorruit maiestatis et ad praesentiam sui cessit auctoris. Et ideo filii Israel securi uel inter undas transeunt, uel sub undas cum su-

per eos praeruptae uastorum gurgitum moles, pendentibus dextra laeuaque fluctibus, imminerent,

55

40

cum creatura insensibilis

elementi factorem suum sentiens transmeantibus circumfusa praeberet uiam et in persequentes pararet refusa uindictam. Secundum haec, sic et nos uitia et crimina quasi Aegyptum relinquamus, et currat unusquisque nostrum intento corde post Christum ; auctorem peccati diabolum, christianus, id est hebraeus, aegyptium non timebit. Talis est enim natura et infirmitas inimici : te recedente cedit et post dorsum tuum, si legem domini tamquam Moysen sequaris, intercedit. Ecce hostem, quem fugisse, uicisse est. 17/18 Ex. 15, *2r. 1v Ex 14) 524 0f EX. C135 .22 S T4 1:08 19/20 1r Tim. 6, xerit s m 25/26 Ps. 105, *9. 260Pst Er330329/30 cf. Ex. T4022. 31 cf. Verg., Aen., I, 118 (gurgife uasto). 31/32 Ex. 14, *22.

V^ Ge-B*/K?]P941p3- Q1 —O1-O9T o/Bo-Do] P 17 filius] ozz. K?

19 studit V/1 sedem] fidem Do

18 procedebat UV/! cognoscamus Q! quod] quia O! dei] d&' O* (gLz.) ; (deum PL 67) 20 Israel s./. Lo 21

ituri| iti 74! ; (itineris PI, 67) 24 hostis eos — .4!P3 attigit] 247. quia O! ; attingit Do ptocessit 1/1 25 increpuit P* ; inctepxuit (a eras.) O? 26 rubro mati VP ' rubrum mate - K9[A1P$ mati rubro O1!-O9T,o (PL. 67) 27 utique] itaque /!/K? (PL, 67) 28 ad] ac B*; atque P9-41P3-Q1—O1-O9T o/P" (PI, 67) assistentis] add. dei P9 29 maiestatem P941 p3- Q1. O9Lo[P* (PL, 67) ad] ad2. dei s.7. zz.recenz. A1 sui cessit] successit [/1Ge/K? ; sui secessit P? 31 undas?] undis O1-O*T.o (PL, 67) uastarum J]/1Ge-B*/K? molós I: (al.zz.) 33 circumfusas P" (ag/;7.) 34 in petsequentes] persequentibus Ge refusa, V (al.m.[al.m.) 35 sic] Ge 236182771 uitii Bo et] »./. K9/P"; oz. Bo 36 intento] in toto D? 37 id est] idé Miu ; (idem PL 67) 38 "egyptium fi timebit "ebreus P$ (g/..) aegyptum V^? (al.7.), aegyptum Ge/K?/P3 (PL. 67) enim] oz. Q! 39 inimici] s./. suppl. al;. O! cadit Ge 40 intetcidit Ge ; incedit DP9-,41P3Q!/Do[P* ; ingreditur O'-O*I,o (PI. 67) 41 quem] oz. Ge — figisse Q! (al.zz.

HOMILIA XIV, 3

167

9. Iam primum, durissima illa Aegypti tyrannica seruitus : quid aliud praeferebat, quam diabolum supra humanum genus peccatorum exercere dominatum ? quid, inquam, aliud erant 45 illa uilia et horrenda in /wfo et $aleis pharaonis imperia, nisi foeda atque terrena diabolicae uoluptatis officia et uitiorum detestanda contagia ? Siquidem infructuosa et inania uitae huius opera paleae sunt; paleae, inquam, nimium flammis amica materia. o Sed hoc ipsum, quod pharao in paruulis hebraeorum pueros iubebat interfici et feminas reseruari, diaboli utique speciem praeferens, inimicus spiritui et amicus carni, inuidens uirtuti, consentiens uoluptati, fortitudinem praefocabat, concupiscentias nutriebat. ;» . Haec itaque seruitus, quod peius est, non illius tantum temporis fuit, sed etiam nunc animas neglegentium et infidelium

multo periculosius nexibus blandae captiuitatis inuoluit. Á quo enim quis wuincitur, sicut apostolus testatur : e?us el serwus esi; iste obtemperat iniustitiae, ille irae ; iste super6o biae, ille saeuitiae ; iste malitiae, ille iracundiae ; iste auaritiae, ille luxuriae.

Nescio quomodo se inter haec ingenuum dicere audeat, quem tot domini in partes suas distrahunt. Quid prodest quod aliquis bene natus est ? quid prodest quod liber est in natura, 65 qui seruus est in conscientia ? Videmus nos extrinsecus generis claritate sublimes, intrinsecus mentis infirmitate degeneres; innocentum dominos, et criminum seruos. Iam melior est uer-

naculorum

ratio, quos originis uidetur inclinasse

conditio.

44/48 cf. Euseb. *Gallic/, Hom. xvr, 1 [lin. 4/5]. 45 Ex. 1, *14. 50/54 cf. Ruseb. *Gallic/, Hom. xvr, 5 [lin. 48/52]. 50/51 cf. Ex. r, 16.22. 58/59 Hn Pett. 2; *19.

VGe-B2JKo/P5A1p3-Q1— O1-O9Lo/ Bo-Do]P* 42 tyrannlàc l/1, ac tyrannica Ge ; tyrannixca (1 /if. eras.) K? ; et tyrannica Q! 43 aliquid P* (al.z.) 44 aliud erant] ozz. Do aliud] alia Ge 465 et] add. peccatorum Do in ... paleis] oz. Do imperia] adZ. aliud erant Do 46 uitio Q! (al.zz.) 47/48 Siquidem ... sunt] ozz. Q! 48 flammis] igni Ge 49 materies 741p? 50 Sed] add. et /A1P?*—0O"-O* To (PL, 67) in patuulis] patuulos Ge/Do (PL 67) ; in paruólis K? puetos] zz zzg. P$ 51 interficere ... teseruate Ge 52 uirtute T/1 53/54 concupientias Q!, concupiscentiam O! 55 tantum] ozz. P? 56 neglegentum I/!/K9/A41p3-Q! et infidelium] ozz. Do b? periculosius] peticulo suis Do B8 sicut] adZ. et V1-B?/Ko[ A1 P3-O1—OPT ol Bo[ P* 60 ille saeuitiae] ozz. V !Ge-B?/K?/Bo ; ille inuidiae Do iste!] ille Ge-B? 61 ille] iste /1Ge-B?/K* luxutiae] aZZ. ille immunditiae B?/Bo 62 ingenium Ge ; ingenfum a.» P9-4! di«cete (1 per ras. ex u) 44! 64 aliquis ... quod] oz. P5-,41p3-QY —O-O9T o[P? (PL 67) aliquis] aliquid V7! ; aliquid. K? (a/.z.) 66 extrinsecus] intrinsecus D$ 65 Vidimus corr. al.zz. O! ; Videamus Do dfs 67 innocentum] innocentium P$, adZ. se P? claritate« (m eras.) K? W/K?;

d&os

O! (zLz.) ; démones P* (al.z2.)

68 (originalis PI. 67)

seruus

L/!; setuüs K? (gl...)

168 79

J A

HOMILIA XIV, 3-4

Habetis, boni famuli, uestram consolationem: pro libertate complectimini honestam seruitutem. Intolerabile iugum est, foeda dominatio et erubescenda subiectio. Aut quid spei relinquitur seruienti, ubi aeterna mors iuncta est seruituti ? Sine causa est a foris uel genere uel honore conspicuus, qui non est intus ingenuus. Graui damnatione iterantur crimina, postquam Christi sanguine sunt redempta ; inexcusabile malum est,

post

mortem

redemptoris

domini,

seruum

permanere

peccati. Si forte, carissimi, hominis cuiuscumque seruus duris domini sui urgeatur imperiis, quocumque fugiendo aut latitando 8o euadere et declinare iniquum dominum potest. Seruus peccati quo fugiet, qui secum se trahit quocumque fugerit ? Non fugit seipsum, non est quo eat ; mala conscientia sequitur se, immo non recedit a se. Vix aliquod de foris potest esse remedium, quando intus est uulnus inclusum. Quid prodest, quod 8 IS homo sonantem fugit arcum, qui iaculum secum portat infixum ? Serpens ille, etsi reuocauit morsum, reliquit uenenum. Fecit quisque peccatum, ut aliquam corporalem caperet uoluptatem : remanet quod damnat, praeterit quod delectat ; consummata iniquitas permanet, uoluptas fugitiua pertransit. 90 4. De hac ergo seruitute et de his hostibus usque ad baptismi littora dei populum persequentibus, innumera captiuorum milia per sacri fontis irriguum liberat Christus, et confringit super aquas cafut draconis magni. Ac sic ille saeuissimus draco proprium uenenum in necem sui refusum sensit exitu ; ac, dum 95 nocere se credit, dum contra deum suum caecus impetum facit, dumque pondus tormenti sui illidit in solida : ictu suo *0 cf. Apoc. 5, 9.

92/93 Ps. 75, *13.*14.

V'Ge-B?/K9/P941p3-Q1— 01-O9T ;/Bo-Do/ P* *0 amplectimini Do seruitutem] 244. Vitiorum enim est Q! est] et QY/P" (PL 67) *1 quid spei] quae spes Do *2 relinquetur I71-B?/K9/Bo-Do 74 Grauidam nacioné 71 crimini K? 75 tedemptà K? (al.z2.) 76 domini] om. p* 76/?* seruum ... peccati] demonum fieri seruum D$, seruum maculati peccatis 74!P3—01-O*To (PL 67), fieri seruum diaboli Q! ; seruum peccatis hominem se subdere P" *8 cuiusque Do 80 et] aüt P* (al.zz.) peccati pe (al.zz.) 81 fugiát P" (a/.z.) ; (fugiat PL. 67) qui] quod P$, quo 441P3—O1(QOTPON D IENG?) secum] ozz. 4A!P3—0O!'-O9T,o (PL, 67) (oz. se) trahit P9/BoDo[P" ; trahit se — Q!, se trahet O!-O9Lo (DL 67) 82eat]ad7.a B? ^ sequitur] add. enim Do $4 quando] tnd do (ex qmdo) a/.zz. I9 i&lusum /!(g/.z7.)/K? (al.z2.) 85 secum] oz. Q! 87 corporalem] oz. O!-O9Lo (PL 67) 89 consumata |/!/P* 90 de?] ozz. Ot 90/91 baptismi] z//. i per ras. ex a B? 91 dei] dài P$ persequente I/!/Bo-Do ; petsequentes Ge/K? innumerabilia Ge 92 irrigua P$ liberauit Bo conftegit Do 94 proprium ueneni V'/K? ; proprii pocula ueneni B? tefusa L1-B?/K? ; rufus Bo exitu] exitii utl -cii codd. (PI 67) 95 credidit et O! 96 fecit O! tormenti] i per ras. ex a B? illisit in solido B? ; insolito Bo-Do, in solidamentum D?

HOMILIA XIV, 4-5

169

repercussus, fortem fuisse se doluit, et omnem nocendi poten-

tiam se amisisse cognouit quia noxios uirulentorum dentium morsus sacro in corpore dereliquit. 100. Et ideo nunc infelices quosque, quos sibi assensum facilem accommodare praeuiderit, ad fauces suas solis sollicitationum carminibus trahit, et uoluntariam praedam inermis exspectat. Ac proinde, prostratus a domino, humanum genus non quasi fortior impugnat, sed iniqua consilia quasi debilitatus insi10; bilat. Cuius uos carmina ut possitis euadere, de eloquiis dei uocem sacrae incantationis libenter audite. Hunc Christus non in sua dignitate, sed in nostra carne conuicit — quam ob causam in nostra carne ? Id est : ut etiam a nobis eum superari posse monstraret — ; hunc, inquam, per sanctos 110 Suos Christus interfecit. 5. Et forte hic est ille in lege serpens, quem beati Moysi wirga vn serbeniem uersa consumpsit. Quo genere iam tunc euidenter ostendit : per uirgam, id est per Christi domini regiam potestatem, conterendum esse mortis auctorem. Moyse ita11; que contra maleficos decertante, modo conuertebatur wirga 2n

serpentem, modo serpens in wirgam reuertebatur. Quid est hoc ? In serpente, personam maledicti hominis, qui crucifigendus maledicebatur, agnosce ; in uirga, eeeptum regiae dignitatis intellege. Quid est wirga in serpentem? Id est :deus in homi12o nem commutatus. Quid est serpens in wirgam ? Id est :homo in deum receptus. Ac sic in homine est exinanita diuinitas, ut in deo glorificaretur humanitas. 111/112 cf. Ex. 7, 10.12. 112.115/116 Ex. 4, 2.*5 ; 7, *10o. 116 Ex. 4, *4. 117/118 cf. infra, lin. 142/143. 119/Ex:1432555/5 7, 510: 120 Ex. 4, *4.

VAGe-BA/K9/P5A1p3-Q1 —O1-O*Lo/Bo-Do/ P" 97 repercus D* 101 peruiderit K? deinde

Do

98 noxius l/?Ge 99 in] oz. Ge 100 infelices nunc — P$ 102 (et] ut PL 67) exspectet P? (PL, 67) 103 proinde]

104/105

sibilat

L/!-B?/K9/P$- 4! |Bo-Do| P*

105

uos]

oz. Ge

possitis ut — Do 106 (incantationis] incarnationis PIL 67) 107 dignitate] diuinitate O?Lo (PL 67) conuicit] superauit P9-741p3-Q1—0O!1-O0T o/ P* (PL 67) 107/108 Quam... carne] ozz. P9-41P3-Q1—0O!-O9Lo/P" (PL 67) 108 Id est] oz. B*/41P*-Q!—O!-O?Lo ; ideo (ido) P9 etiam] oz. Ge posse] 110 interfécit 109/110 Christus pet sanctos suos — J4!P*-Q!/Do om. Bo (inlege] ow. PL 67) 111 Et... est] Zera., exp. K? V7 (ag/.zz.), interficit Ge quam L/7*;quie K? (a/.z.) ;quem (z ex a al.m.) P 113 id est] idé 4! ; 114 Moysi W*/K? (PL 67) domini] om; D$ xpi K? (item PL 67) 116 reuertebatur in 115/116 in serpentem uirga — Do 115 maleficus /! hoc est cónuertebatur P9 (a/.zz.) uitga Ge uirgam -— O!-O*ILo (PL, 67) 119 serpente l/1 (hominis maledicti — PL, 67) 117 persona V Pt 120 com119/120 homine l/!Ge/D$ (Id est] Idem PL 67) Ge K?/Do (est!] ozz. PL 67) | . uitga VGe/K?/Do mutatur ]/1-B?/K? ; (mutatus PL 67)

(PL 67?)

ficetur Bo

(Idest]Is PL 67) — 121 sic P* ^ diuilas P'(gLoz.)

122 glori-

170

HOMILIA XIV, 6

6. Habemus adhuc in eptatico, sub simplici et pari signo, sacrae redemptionis insignia. Cum in deserto filii Israel, abs-

I2 I

que ulla misericordia, wenenatis serpentium morsibus sternerentur, legitur : beatus

130

Moyses,

diuino

commonitus

instinctu,

serpentem. aereum draefixum ligno inter medias morientium erexisse turbas, et mandasse pereuntibus : 'ut, post exceptos uirulentos ictus, ad praesentiam serpentis illius, pro recipienda salute concurrerent' ; quo fugientibus, tam prompta aderat salubritas medicandi, quam uelox inerat facilitas intuendi. Sequebatur certum sub momentanea contemplatione remedium, quia latebat in serpente mysterium. Si dixerimus hoc loco, quod domini typum species refugienda praetulerit : quis non ad ipsum contremiscat auditum ? Sed quis uel cogitare istud auderet, nisi ipse mysterii exposuisset figuram, qui figurae ipsius suscepit iniuriam, qui proprio per euangelium testatur oraculo : S?cut, inquit, Moyses exal-

140

tawit serpentem 1n deserto, ita exaltari oportet fitum homanis ? Videamus autem, quid sibi uelit, contra serpentium uirus, serpentis aspectus. Serpens ab initio maledictus erat ; et qui suspendendus fuisset in ligno, sicut et saluator, maledictionibus replebatur. Videamus quid est, serpens contra serpentem. Id est : dam-

I4 natus contra damnatum, maledictus contra maledictum, sapi^

entia contra calliditatem, bonitas contra malitiam, acetum et fel contra uenenum, mors contra mortem, consumens deuoran-

tem et interficiens occidentem ; sic et ipse dominus loquitur per prophetam: O mors, ero mors tua ; ero morsus tuus, inferne. 124/132 cf. Num. 21, 6-9. 125/126 Sap. 16, *5. 127/128 Num. 21i, *9. 138/139 Ioh. 5, 14. 141 Gen. 5, 14. 142/143 cf. Deut. 21, 25 ; Gal. 5, 15; supta, lin. 117/118. 149 Os. 15, *14.

V^ Ge-B*| Ko[P9- 41p3-Q1—O1-O*T o/Bo-Do|P* 123 Habeamus K? eptatico] numerorum librorum (sc) P9 ; eptateuco Do 124 fili V1 125 uénatis D" (a/.z.) serpentum [/1Ge/K9[ A1 p?-Q1—-O1-O9T ,o/ Do 126 instincto V/1! 127 ligno ptaefixum -— Q! 128 exceptus V! 129 uirulentales 1/!-B?/K?/Bo-Do (corr.) ilius] oz. O'-O9*Lo (PL 67) 130 (salute] sanitate PI, 67) confugentibus 171, confugientibus B*/K9/P9-Q1——O1O?Lo[Bo-Do|P* (PL 67) 131 "derat Io facilitas] felicitas V1 (PI, 67) ^ 134 (hoc] aZ. in PL. 67) quod] quia 741P?-Q1—0O!-O9T.» (PL, 67) 135 quis]

om. P5 illud P*

ipsum

istum Lo (al.zz.) 136 Sed] z» ras. 4 uel 5. litterarum V istud] audetet] pr. e ex i V1 137 suscepit] cepit P" 139 (hominis

fium. — PL 67) lera) V!/K?

140 Vidémus V? (alz.) ^ quód K'(aLzm.)

wexlit (pr.

— contra]om. Do ^ uirtus] uitos V/* ; uirós K? (a/.z.) ; add. et Do

142 suspensus 74!p? fuisse* Maledictus omnis qui pendet quid est] quidé 74! ; (quid PL contra?] -tra in zzg. suppl. al.zz.

7 P$—0O1-O*T» (PL. 67)

P" (a/.77.) 143 replebatutr] aZ. ita enim dicit in ligno DP9-/41P3-O1 —O1.O9T,o (PI, 67) 144 67) Id est] Idé V'1//4* ; (Item PL 67) 146 V1 acetum] ozz. Q' 149 motsus tuus eto?

HOMILIA XIV, 6-7

I7I

15o Sed etiam modo medela, si uolumus, contra morsum serpentis uiso serpente confertur. Quod tunc euidenter impletur : quando peccatum, ipsius peccati cognitione curatur, et criminis

confessione aboletur. Ac sic homo, quando dixerit cum propheta : Quoniam iniquitates meas ego agnosco, et delictum 155 "ewm contra me est semper, quando bene respicit peccatum suum : sanat serpentis morsum per serpentis aspectum. Serpens itaque contra serpentem, hoc est : Christus persequens peccatum sub habitu peccatoris ; et ideo dixit apostolus : Et de feccato damnawit peccatum, per carnem similem 160 peccatrici ; e/ de jeccato peccatum, id est mortem de morte, contriuit —

recte peccati nomine

appellauit mortem,

quia

eandem de peccato constat esse generatam — Secundum haec nihil est aliud, procedens de serpente sanitas, quam latens quasi sub peccati carne diuinitas. 165. 4. Quae cum 4ia sini, carissimi, introspicientes nosmetipsos, si aliquid uulneris senserimus : statim refugientes peccatum, confugiamus ad Christum ; ad illum spei nostrae eleuemus obtutum, ad illum mentis oculos conferamus.

Cuiusmodi autem sit iste morsus, debemus agnoscere. Qui 17o alienum male respicit, qui in alienam rem anxia cupiditate suspirat, qui alienam mulierem importunis oculis et mortem ad se trahentibus conspicit, qui in alieno corpore sacrificat diabolo animam suam : hic toxicato spiculo in corde percussus est.

Hic,

inquam,

diaboli

morsu

exitiabili

sauciatus,

qui

154/155 Ps. 50, *5 ; cf. Ps. 31, 5; 57, 19. 159.160 Rom. 8, 3. 161/162 cf. Rom. 5, 12. 165 Cic., In Catil., I, v, 1o; II, xrr, 26 ; IV, vui, 18; IV, xz, 25 ; e.a. ; Aug., De ttin., II, xvi ;V, vir; IX, 1 ; XI, rr;XII, v1 [CC 5o, 126, 76/77 ;

214, 46 ;294, 57 ;338, 124 ; 362, 65] ; e.a. V3Ge-B?/K9/P$- 41P3-01—0O1-O9T o/ Bo-Do| P* 150 si uolumus medela nobis contra P9, medela si uolumus nobis contra 74!P3Q1—0O!1-O9To (PL 67) medelam V1Ge/K? (corr.)/ P" (corr.) serpentis morsum

— Lo 152 cognitione peccati — B? nis] praezz. ctimen O!-O*To (PL, 67) tl

,te

iniquifis V/1 ^ cognosco 2!

cognitione] cogitatione Ge 153 abolitur I/1-B?/K? (corr.)/P" ontra

153 contra] Voram?

crimi154

4! coram P? ^ quando]

add. enira P* bene] oz. Do 156 (morsum serpentis — PL, 67) 157 itaque] ozz. 4t 157/158 persequens] ozz. Q' 158 et] oz. Do 159 peccatum] oz. V? ; s.J. suppl. al.z. K? ; add. in catne id est peccatum originale deleuit p5-/41p3Q1 —01-O9T o (PL, 67) simile 71 160 peccattie 1/1 (g/.zz.), peccatricem B* (PL 67) ; peccattict K? (al.z.) ; catni peccattici Q!, peccatrice (2/7. e ex i) O! ; peccattice Bo id est] idé 241—0O! 161 conteruit [/!/K? (mortem appellauit — PL 67) 162 eadem I/1; eádem K? 164 quas! 4! 165 ita] $4. K9 ; s. suppl. al.m. P" 167 subleuemus 74, Sübléüemus P9 169 Cum eiusmodi I/1-B?/K9?/Bo ; Cui xx««xmodi P?

170 aliena Do

mala Q* ; malum

IPS PT, 62) 173 (hic] ozz. PL. 67) 174 inquam] V/1Ge;"quam ce£z. (PL. 67) diaboli] Ge ; debili cezz. (PL. 67) morsu] Ge; add. tam ce££. (PL, 67) exaciabili P5 sauciatus] edZ. est Q!, sauciatur O!

15

CI

T2 175

HOMILIA XIV, 7

malitiam uel inuidiam tamquam uulnus inclusum in uisceribus retinet, amarissimo atque mortifero dente laniatus est; qui fide uacuus est et odio plenus, totus draconis illius deuoratus

180

190

est morsibus. Sed etsi ita sit, nullum conuenit desperare. Legimus in Iona propheta : quomodo bestia etiam deuoratum cogatur euomere. Ergo inter diuersos morsus respiciamus ad Christum, ut ad ile respiciat. Hic respiciamus ad sanatorem nostrum, iam illuc a peccatoribus, nisi forsitan in iudicio, non uidendum. Aut quomodo uidere quis poterit auctorem gloriae, dicturus *uale' ultimum retum naturae ? Et ideo : qui illum hic agnoscere noluerit acquisitus, iam eum illuc non poterit uidere damnatus. Nunc ergo eum fide et operibus ante conspectum nostrum constituamus, et ad caelum oculos spe ducente iaculemur. Demonstrauit in ueritate in ueteri testamento Moyses remedium, postquam serpens momordisset ; Christus etiam istud ostendit

: quomodo,

si resistas, mordere

non possit. Videte

nomen dei nostri, quantum prodesse possit in gratia, quod tantum profuit in figura. Referuntur : ad serpentem cum re195

medio

aspexisse redimendi;

quantum

salubrius

erit, si ad

Christum respiciant iam redempti ! 180 cf. Ion. 2, 1.11. 184/188 dicturus uale ultimum rerum naturae] cf. Euseb. *Gallic.', Hom. vr, 6 [lin. 112] ; Hom. xxxvr, 4 [lin. 55].

V3Ge-B?[K9|P*A1P3- Q1.—O1-O*T o/Bo-Do/P" 176 laniatur Ot 177 totis P9-/41p3-Q1 178 (est] oz. PL 67) 179 etsi] si P$ ; et cum Do, &8 P" (g].7.) 180 etiam bestia — Q! 181 morsus] morbos Bo 182 Hic ... nostrum] Zn zzg. suppl. al.m. V1 183 illic B?/P€-P3-OQ1—O9T ,5/ Bo-Do (PL 67) in iudicio nisi forsitan a peccatotibus — B? forsitan] forte O1-O*T.o (PL, 67) uidendo I/!/K? ; uidendi Bo, uidendó P" (al.zz2.) 184 quis uidere — O! (PL 67) 185 ideo] illum Q! hic illum — P$ 186 illic B*/P$—0O!-O?I.o/Bo-Do (PL. 67) ; velllüe 4t 188 opere P$ — 189 iaculemus P$ 190 in ueritate] ozz. Q!—0O!-O9T o/Bo-Do (PIL 67) 192 resistas] Zerz. s ex t al.zz. Ip 193 (nostri] uestri PL, 67) 196 aspiciant P", Expl. rxPLICIT HVMILIA PASCAE TERCIA l/!, oz. Ge-B? ; EXPLICIT OMELIA PASCHAE SECVNDA K?; ExpPLICIT -11- P5, EXPLIC iti 74l, EXPLICIT OMELIA III sx

xookoiek (forZ. DE PASCHA euanid.) P*?, EXPLICIT HOMELIA SCDA (Q!, EXPL OML -II- Ol,

EXPLICIT OMELIA -:II: O?, ozz. Lo[Bo, EXPLICIT OMELIA ri: Do ; EXPLIC OMELIA DE

PASCHA SCD'A (suprascr. tetcia eusebii u£ zidefur) zm.recent. P^.

HOMILIA XY (15) HOMILIA IV DE PASCHA

MONITVM Codices : V3 K*

:VarICANO, CrrrÀ pEL, Bibliotheca Apostolica 151, S. 1X1, f. 62-65v.

Vaticana, Regin.lat.

:KanrsnuHm, Badischbe Landesbibliothe&, Aug.petg.XV,

s. 1x, f. 41-

42V.

441

: AwGzRS, Bibliotbóque municipale, 44 (136), s. x, f. 38-41.

Bo

: Bourocwr-sun-Mzn, Bibliotbéque municibale, 106, s. x.xt, f. 147-148.

O9 D3

: OOxronp, Bodleiun Library, Bodl.392 (2223), S. x1 ex., f. 19V-21. :Pamrs, Bibliothégue Nationale, Lat.2811, s. x1 in., f. 31-35Y.

Q'

: Panis, Bibliotbéque Nationale, Nouv.acq.lat.1436, s. x11 in., p. 531-534.

B? Ge

:Bznum, Dewufische Staatsbibliotbe&, 'Theol.lat.fol.270 (341.1D), s. xir, f. 9V-10Y. : GENEVE, Bibliotbóque publique et universitaire, 24, s. x1t, f. 160-161.

O!

:OOxronp, Bedleian Library, Rawl.A.416, s. xu, f. 58v-60.

Lo

:LowpoN, Lambeth Palace, 338 (Vol.llI), s. xir, f. 180v-182v.

Do

:Douar, Bibliothéque municipale, 201, s. x1, f. 24-27".

P*

:Panrs, Bibliotbique Nationale, Lat.2445.A, s. x11 ex., f. 97-98Y. Editiones :

MBv»P 8

: col. 8239-8249 : (Caesatii Arelatensis) Homilia v de Paschate.

PL 67

:col 10479-1050^ : (Caesarii Arelatensis) Paschate (ex MBv»P 8).

Homilia

ru.

De

Redintegrationes :

a) lin. 10[11 : undas ... consecratas :

Eus.G.XV1

— :(Eusebii *Gallicani") Homilia xvr, 1 [lin. 12/15]. b) Zin. 15: teus ... aboletut :

Eus.G.XXXIV

: (Eusebii *Gallicani") Homilia xxxiv, 5 [lin. 98].

c) Jin. 77[78.80]101.109]132 : quomodo ... inimici ; et in gremio ... amisit ; His de ... angelotum : En;y.G.**3

:(Eusebii *Gallicani") Sermo extr. 8, 5-7 [lin. 129.129/151.

152/175].

d) Jin. 95[96.97|98 : causae ... discrimen;

homo ... appetiit :

EurG.XX

— : (Eusebii *Gallicani") Homilia xix, 6 [lin. 123/124.131/134].

XV DE PASCHA;TV

1. Hodierni diei sacrosancta sollemnitas, hebraice fAase, graece $ascha, latine transitus interpretatur. Hoc celebrauerunt iudaei, post longae captiuitatis iugum ex Aegypto recedentes; ecce etiam nunc per populum dei liberatum, ecce ; iterum 2Aase agitur, iterum /ransitus celebratur. 2. Quomodo iterum /ransitus celebratur ? Id est : de seruitute ad libertatem, de iniquitate ad iustitiam, de culpa ad gratiam, de morte ad witam per salutifera fluenta transitur. Putes iterum excelsi brachii antiqua Rubri maris exercere 1o miracula : ingreditur anima uitales undas uelut aquas rubras Christi sanguine consecratas ; ingreditur mortiferis plena debitis, paulo post felicibus peccatorum ditanda naufragiis. In uno eodemque undae salutaris elemento : tamquam aegyptius peccator perit, tamquam hebraeus iustitia tuta pertrant5 Sit; reus diluitur,

reatus

aboletur.

Mira domini

clementia,

1 cf. Aug., Serm. FRANGI». vit, 1 [Misc.Ag. 1, 225 ; PL 46, 991] (u.l. : Hodiermi diei festiuitas) ; Aug., Sezm. ccir, 1 [PL 38, 1035] (Hodierni diei per uniu. smund. nota sollemnitas) ; Aug., Sezm. LAMa2Oor xxv, 1 [PLS 2, 828 ; RB 79 (1969), 51] (Hodierno die, car., sollepnitatem) ; ps.-Aug., Setm. crxxm, 2 [PL 39, 2075] ; ps.-Ioh. Chrysost., Serm. Mar xr: [PLS 2, 844]. 1/2 Ex. 12, 11 ; cf. Aug., De trin., II, xvi: [CC 5o, 120, 63/64] ;Hieton., In Hiez., VIII, xxv, 15/17 [CC 75, 344, 49/50] ; Hieron., Lib. interpr. hebr. nom. [CC 72, 75 (Lag. 13), 11/12 ; 115 (Lag. 45), 25 ; 140 (Lag. 64), 21/22 ; 148 (Lag. 70), 20/21 ; 157 (Lag. 78), 1/2]. 5.6 Ex. 12, 11. 8 Ioh. 5; *24; r Ioh. 5, *r4. 10/15 cf. Ex. 14, 21-25.

Codd. : V1Ge-B*[K*/P*- 41P3-Q!—O1-O9T o/Bo-Dc

Inscr. rrEM INCIPIT QVARTA- XV |/!, ITE SERMO EI'DE DE EODEM Ge, ITEM- SERMO* (add. bti, eras., a/.77.) EXvsbEM- DE EODEM- DIE D? ; YTEM SERMO SCI EVSEBII

EPISCOPI K? ; rNCIPIT -11- P9, mNCIP «Hur. DE PASCHA Zl, (for. xwciPIT emanid.) OMEL -IUr. P?, mCIPIT -ru (Q!—O!, rNcCrPIT OMELIA -H- O5, OMELIA an. Lo;

INCIPIT OMELIA QVARTA DE DIE SANCTO PASCHAE Do, 1NciPrT rr Do ; (notandum : Joco bomz. x» et xvi, inuenitur Mascimi Taurinensis Sermo liii [CC 23, 214-216] in P"

[f* 35-36v]). ifase V! . 3]longum O!-O*Lo (PL 67) 4 (pet] oz. PL 67) dei] a2. pet populum I/1-B?/K* ecce?] ozz. P$ B phase ... iterum?] oz. K? — fhase pa 6 (Id est] Idem PL 67) 9 Potest P9, Potes 741P3-Q!—0O!-O9T.o (PL, 67) iterum] 222. uirtus P$ ; igitur 74! P? antiquam T7 ; antiqui O* exerceri B? ; exetcere K? 10 aquas] oz. Do (PL 67) 12 debétis V1 (al.z2.) 14 tamquam] tam V7! ; -quam s.Z. suppl. al.zz. K? tota K9/P$- 41 p3——0O1-O9T ;o/ Bo-Do (PL 67) ; tóta Q! (al..) 14/15 permansit 41 P3—0O!-O9To (PL. 67), permanet No 15 diluetur 71 abolitur I/1-B?/K? (corr.) ; «n absoluitut resZifuendum ?

176

HOMILIA

XV, 2-3

quae irreuocabile scelus et infectas criminum maculas ad infectum reuocat, et peccatorem peccato moriente uiuificat! Ecce homo fonte demergitur, et sola secreto munere hominis culpa damnatur ; criminosus tinguitur, et solum crimen exstin2o

guitur. Quo genere propheticum illud impletur oraculum : Ef operuit, inquit, aqua £ribulantes eos, et unus ex eis nom remansit.

25

3o

Vnus ex illis, id est : unicum ac primum illud originale debitum, sacri fontis unda uacuauit ; illud singulare delictum primi parentis interiit. Ostendit hoc loco magnificentia tanti muneris, beatae praesentiam trinitatis. Ecce mala innumera, antiquis ac recentibus impressa uulneribus, perpetuis gehennae uix expianda suppliciis, trina submersione purgantur ; uno momento, operante uelociter deo, intra aquarum sinus, flammarum pabula consumuntur. Et

ideo beatus apostolus dicit : Consepulti sumus cum Christo

per baptismum 1n morte. Demerguntur animae sacro gurgite, ueniunt inter confinia mortis et uitae, et, quae perditioni obnoxiae fuerant in illo primae natiuitatis exortu, salutifero renascuntur occasu ; exuuntur foeditate inuisibilis senectutis

3A

ex peccatorum deformitate contractae, induuntur pulchritudine caelestis infantiae. 3. Stupemus interdum ad magnitudinem nouitatis, siquando audimus aut legimus dominum Iesum Christum ex sola femina, cessante uirilis consortii societate, progenitum.

40

Ecce

nunc, peregrinantibus naturae legibus, innumerae per omnem terram multitudines de solo sinu fontis tamquam partu uir18/20.22/24.26/27.29.34/36.41 cf. Euseb. *Gallic/, Hom. xx, 4 [lin. 59/60.60/61. 54/55.61/63.65/66.66]. 20/21.22 Ps. 105, *r1. 80/31 Rom. 6, *4. 3/39 cf. Euseb. *Gallic., Hom. rr, 5 [lin. 62/64]. 38 Symb. *'Gallic.', 2. 38/39 Gal. 4, *4. 39 cf. Maxim. Tautin., Serm. rx1^ extr. dub., 2 [CC 25, 255, 18] (uirilis... consorti).

V'Ge-B?/K*/P*A1P3-Q!— O1.O9I o[Bo-Do 16 inreuocabilis celos I7! ; inreuocabilex scelós K? (al.z2.) ; inuocabile scelus P3

infactas 1/1; infáctas K? (g/z7.); inflictas Q! 18 hominis] oz. .,4!P3 20 impletur propheticum illud — D$ 21 inquit] ozz. /41P3 et] ozz. P941 p3— Lo 22 illis] eis Ge (est] oz. PL. 67) 23 euacuauit P$ debitum Ge 24 (interiit] interemit PI, 67) (hoc] a7. in PL 67) magnificentiam K? 23 (beatam PL 67) presencie I7! ; presentia K? 26 in?"mera P9, »nunera

[0»

29 terna Do (PL, 67)

29 intet Bo-Do

aquarum]

-rum Z ras. unius

literae V 30 dicit] ait Pe cum] ozz. /4A1p3 31 mortem P$- P3—0O1-O9To (PL 67) demergentur L/!; demergéntur K? (a/..) animae] «77. in P$ 32 (inter] ozz. PL, 67) 33 illo] ozz. Bo-Do 35 ex] et D9-/41p3-Q1 —O1-O0T o/ Bo-Do (PL 67) péctorum K? contracta B?/Q! 37 si-] eras. Q! 38 audiuimus K9//41p* dominum] ZZ. nostrum P$ 39 feminax (g//. e eras.) ya societate] »|ae|tate (2 Z/z£. eras. ; ae in mg. al.z.) K* 41 fontis] adZ. et B? partu] ozz. B? ; praem. a (exp.) Lo

HOMILIA XV, 3

177

ginis procreantur. Gaudeat Christi ecclesia, quae ad similitu-

dinem beatae Mariae sancto spiritu fecundante ditatur et mater diuinae prolis efficitur. Cesset ergo infidelium caecus error 4; asserere: quod 'femina, quae sine uiro filium potuerit parere, uirgo non potuerit permanere'. Ecce quantos et quantorum fratres sub una nocte nobis edidit fecunda de sinu integritatis ecclesia mater sponsa. Mirabaris paulo ante, de incorruptione nascentem homi;o nem ; mirare nunc, quod non minus nouum est, etiam renascentem. Conferamus, si placet, has duas matres, et utriusque

generatio fidem nostram in alterutram corroborabit : Mariam secreto impleuit allapsu sancti spiritus obumbratio, et ecclesiam fonte benedicto sancti spiritus maritauit infusio; 55 Maria filium sine peccato genuit, et ecclesia in his quos generauit peccata consumpsit; fer Mariam natum est quod $n $rincipo erat, per ecclesiam renatum quod in principio perierat; illa populis generauit, haec populos; illa, ut nouimus, wirgo permanens semel jeferit filiwn, haec semper parit per 6o uirginem sponsum. Quod ergo putabas a saeculis miraculum singulare, iam munus annuum recognosce. Siqui[s] resurrecturum esse te dubitas, mirare uitae prolem, quam paulo ante noueras mortis heredem. 42/44. cf. Ruseb. *Gallic/, Hom. x, 11 [lin. 216/217] ; Hom. xxxiv, 5 [lin. 89/91] ; Hom. xrrx, 6 [lin. 78/80]. 44 infidelium caecus error] scil. Heluidiani ; cf. Gennad. Massil., Lib. eccl. dogm., rxix [PL 58, 996P ;PL 83, 1241P]. 45/46 cf. Euseb. *Gallic/, Hom. x, 4 [lin. 57]. 56 Symb. Nicaen., 15 [CC 504, 561, 63/64]. Symb. *Gallic.', 5. 56/57 Ioh. r, r. 59 Is. 7, *14 ; Matth. rz, 23.25 ; Luchms5r2;T. 62/63 cf. Conc. Tolet. I, Regula fid. contra errotes praesertim Priscillianorum, ro [DENZINGER-SCHÓNMETZER, (30) 200].

W1Ge-B?/K9/P$- 41p3-Q1—0O1-O?To/Bo-Do

42 ecclesie a que I7! 43 (fecundante] operante PIL 67) 485 potuit P6-/41P347 potuit P9/Bo-Do 46 non potuerit uitgo — 4! .Q1—O-O? TLo/ Bo-Do 48 mater] add. et P941P3-Q!—O1-O?T,o (PL. 67) fecunda«« (ns erzs.) V alterutramque 1/!, utramque B? ; alter 52 in] inter B?/Bo-Do bi placit I/! for. que eras.) K? ; alterutra P9-41-Q!—0O!-O*Lo (PL 67), alterutrum utram ( ad53 secteta B? 52/53 Maria V/! cottobotauit 1/1/74! (rorr.) JE lapsum B? ; a lapsu P5, illapsu 24!P? (PL 67), «llapsu (1 lit. eras.) Q*, alapsu Ot54 ecclesiam] ecclesia V ; 242. in spititus sancti — P$ O?/Bo ; Alapsi Lo 55 sine peccato filium — Q! benedictio P$ To (PL, 67) p$- 41 p3-Q1—O!1-O9 55/56 regenerahis] ras. 2n £extu, hiis in zzg. al.zz. P? et] eras. 741, ozz. P? 58 illa!] «Z7. tedemptorem 5? renatum] azZ. est Lo 56 Matia V/1 uit Q! 61 miraculo 71 ; populos] e. o ex u V? (populis] plurimis PL 67) Qt recognosce] a4Z. a saeculis de/. P* 62 annjum K? (gl.zz.) míraculó K? (al.z.) 63 prolem esse] oz. B? Siquis] Si P941P?-Q!—O!-O*Lo (PL 67) quem P5-/41 p3-Q1—0O!-O'T.o uitae] in te Bo-Do (PL 67) uitae — Lo

178 65

79

HOMILIA XV, 4-5

4. Vbi sunt qui dicunt 'esse genesim uel fatum, per quod in peccatum transire pars hominum, uiolenta necessitate cogatur' ? ubi sunt qui dicunt 'esse animas, quae, cum damnatione natae, ad mortem cogente malae naturae praefinitione rapiantur' ? Iam primum, si ita est : quare malos et humana lex et diui-

na condemnat, nisi quia uitium uoluntatis in culpa est ? Iustitia enim non punit quod natura compellit. Sed, etsi aliquis deputatus fuerit perditioni praeiudicata sorte nascendi, ecce descenditur in fontem tamquam in sepulcrum. Etiam si mala 1 A

fuisset natura, utique euanuisset in nihilum, accepisset dete-

rior origo terminum, quia sumebat melior uita principium. 5. Hic iam uideamus, quomodo «os deus noster de manu redemit inimici. Totus homo diluitur, absoluitur, innouatur. Cum uenerit diabolus, iam non agnoscit suum ; quem exinanita

et exposita natura in adoptionem Christi emancipauit, et in gremio patris de mali peruasoris iure transfudit. Abstulit sine dubio renascentis gratia libertatis, antiquae opprobrium seruitutis ; iam nec obnoxii esse possunt primae origini, secunda natiuitate nati. Quid mihi nunc, quicumque ille es, ingeris naturale Adae 85 uinculum, cum me in Christo agnoscas renatum ? quid mihi, inquam, peccatum opponis alienum, ubi mihi remitti profiteris et proprium ? quid mihi opponis ueteris chirographi debitum, 8o

65/6? cf. Euseb. Alex., Serm. xxrr, 4 [PG 86-1, 456P] ; Euseb. *Gallic.', Hom. [vx], 2 [lin. 25/28]. 65.6v qui dicunt] scil. Priscillianistae ;cf. Conc. 'Tolet. I. Regula fid. contra errores praesertim Priscillianorum, 15 [DENzINGER-SCHOÓNMETZER, (55) 205] ; Conc. Bracar. I, Anathem. praesertim contra Ptiscillianistas, 9 [DENZzINGERScHÓNMETZER, (239) 459]. *?/48 Ps. 105, *1o.

V'Ge-B?/K9/P$- 41P3-Q1 —0O1-O9T / Bo-Do

65 genesem V1; genesem K? (al.zz.) 66/64 cogantur K9?/Bo-Do 68 natae] in 7g. Subbl. al.zm. V praesumptione P$ *1 est in culpa — P$ *2 etsi] esto 741P3-Q!—O-O9T,o (PL, 67) 93 fuerat 74! petdicione 17! ; oz. Pe 74 descendit 74!P* si] ozz. K? (mala] maculata PI, 67) ** nos] oz. P5 ; in sg. subbl. al.zm. QV, s.l. suppl. al.zz. Lo 98 redemit] 5.7. 74! ; tedimit Ot (corr. al.22.)-O?Lo/Bo-Do diluetur 71 ; diluetur K? (al.z2.) *9 agnoscet (e ex i als.) K? 79/80 exinanita et] exinanite Ge/K? ; exinanitus B?/Do 80 adoptione 741P3 Christo B? mancipauit B?/41-Q! 81 gremium P5-Q!— O1-O9T o patris] ozz. Do malo Bo petuersotis B? ; persuasotis P9 (PI, 67) 82/83 antiquae ... seruitutis] ozz. Bo-Do (PL 67) 82 renascentes I/1Ge/K? 83 nec iam -— OL-O9I,o originis I/!Ge-B*/K?/P9- 41P3-QY/Do (Eus.G.extr-8) 85 es ille — P$ (PL, 67) Adae naturale — Do 86 uinculum] uitium Bo Re ein remitti —. P$ 88 michi obicis B? (Ezs.G.ext8) ; (opponis mihi —

67)

HOMILIA XV, 5-6 9o

179

cum illud uideas noua cautione uacuatum ? Cautionem enim et pactum in baptismo cum Christo fecimus : ut homo illi

seruaret innocentiam, et ille homini redderet gloriam ; famulus seruitium offerret, et dominus regnum pararet. 6. Ouid agat inter haec familiae peruasor alienae ? Videt seruos quondam suos inique a se occupatos, per agnitionem 9 In Christi ingenuitati traditos : et se causae praeiudicio cecidisse, et se plus petendi incurrisse discrimen. Quomodo plus petendi ? Siquidem, cum ei homo per peccati oboedientiam deberetur : ille deum specie hominis deceptus appetiit, et in ipso caeli dominatore parricidales manus inferre praesumpsit ; et subito IOO per tantum nefas etiam crimen maiestatis incurrit. Ac sic hominem, quem uiolentus tenebat, proscriptus amisit. Proscriptus, inquam, nam statim in ipso homine, quem redemptio in ius originale reuocauit, titulos suos Christus affixit. Haec est illa crux : quam in postibus regiis id est signatam 2» fronte gestaIOS mus, quam iustissime in possessionem receptam dominus cardinalis et imperator legitimus impressit, ut nos uere dici domus diuina possimus. Ad hominem enim per apostolum suum deus loquitur : Vos estis templum dei, et spiritus dei habitat n uobis. His de causis praepotens et superbus proscribi meruit, qui IIO

iam secundo reus, ut dictum est, maiestatis apparuit. Nam

in

104/105 cf. Orig., In Ezech., 1x, 4 (apud Hieron., In Hiez., III, 1x, 4/6 [CC 75, 106, 525/527]. 104 cf. Ex..12, 7.13 ; Ez. 45, 19. Hx228 5285 Bz:19154 ^ Apoc: OfcADMs Ky

22 A.

108 r1 Cor. 6, 16 ; cf. 1 Cot. 5, 16.

Rom. 8, 9; 1 Cot

22:10-

V'1Ge-B2/ KoJP*- A1 P*-Q1— O1-O9Lo/Bo-Do 89 cautione] u per ras. ex p P* Captionem P$ 90 et pactum] epátu V7! (cum Chtisto in baptismo — PL 67) cum Chtisto] ozz. B? ; cuff dofnino ps facimus 1/1 ; fácimus K? (a/.zz.) ile apes ille Ko (zlz.) | 91 reddit K? (al.z2.) 91/92 famulos V! 92 setuitium] adZ. domino P$ dominus] add. ei P$ 93 persuasot P9 (PL 67) 94 quxdam (i eras.) V^? (al.zz.) 95 ingenuitate V? (alz.); ingenitati P9 (al.m.) 95/96 causae ... et se] oz. (ob bonoeotel.) B* (Eius. G.extr-8) 95 piudicio K? (g/.z.) 96 se] oz;. O! disctimen incurrisse — Do Quomodo ... petendi?] oz. Do 9? homo ei — /41!P? peccata [/!/K? oboedientize (m ex à) K? debetur P9 98 ipsum B?2/Q1—0O-O*Io/Bo-Do (Eus.G.9xt8) (PL, 67) ; ipso K? (al.z.) 99 dominatorem [/1-B?/K9/Q1—0O1-O9T o/ Bo-Do (Eus.G.ext8) (PL, 67) 100 tantum] errorem tanti Ge Ac] et Bo-Do sic] si P$ 101 uiolenter (lent) Lo 102/103 ius ofiginale] eius originem (-ne ;4!P?) P9-,41P3-Q1—O!-O9Lo (PL 67) 103 est] oz. B? 104 regis P5; domus Q! (n ras. al.z.) id est] oz. Ge (PL, 67) signata in L/1-B*/K?/Bo, in signata Do frontibus 441P9-O* (ip ras. al.zz.) 104/105 géfamus IDs 105 impositionem C! ; (in possessione PIL 67) 106/107 diuina domus — ;41!P3 107 homines Ge 107/108 deus loquitur dicens Ge ; loquitur deus — P$ 108 dei?] s./. suppl. al.zz. Vt 109 et] ut K? prosctibi] om. (Q* ; (proscriptus Eus.G.extr-8) qui] quia Bo-Do 110 secundo] saeculo 110/111 (in excelsis] excelsus Ez.G.xtr-5) est] »./. Ge (scto) O?/Bo-Do

180

HOMILIA XV, 6-7

excelsis factori suo carus, cum diuinitatis consortium factoris immemor concupiuit, nunc iam in auctorem reus cruentas manus consuetudine impietatis extendit : ac sic praedonis iusta damnatio, gratuita captiui facta est manumissio. Et ideo IIS nunc gemit, inuadit, circuit : si forte uel furto a nobis possit

auferre instrumenta ipsius manumissionis et acquisitae tabulas libertatis. Totis itaque uiribus studet : si quo modo ualeat hominem indulto nudare priuilegio, et, operante peccato, uelut ingrato praeiudicare liberto. I20

*. Tabulae

autem

nostrae,

carissimi, fides nostra

est, 74

paginis cordis inscripía ; libertas nostra, dei gratia et conuersatio nostra est. Libertas, inquam, nostra, est cultus religionis, iustitia operis, puritas castitatis; hanc omni mentis uigilantia contra diabolum uindicemus, quia tanto infestior 125 est ad expugnandum animae thesaurum, quanto magis eum nouit esse pretiosum. Et ideo, quia meminit exsul caeli quid agatur in caelo : quanta homini trementi sermones dei praeparetur remuneratio, zeli indicat magnitudo. Prodit gloriam dum exercet inuidiam, et, inimicus beneficiis illius qui de terra 130 assumptum hominem secum regnaturum esse promittit in caelo, ut fidelium beatitudo mortalium, in confusionem rebel-

lium transeat angelorum.

114 Rom. 5, *8.

120/121 cf. 11 Cor. 5, 2.

I1 (01.025055.

V^ Ge-B?/ K9]P*- 41 pP3-Q1——O1-O9I o]Bo-Do

111 cum] tum |Q!—O'-O'I,»; (tunc PL 67) consotcio l7! ; consortió K? (al.zz.) 112 actorem P$ reum |/1/K? (corr. 21.77.) ; terum B?/P9-41p3-Q1— O-O*T o/Bo-Do (PL. 67) 113 praedinis K? (al.zz.) 114 gtatüta V1, grata Ge captiuis K? 115 inuadit] inuidet P9-.41P?-O1—O!-O9T,o (Eis, G.extr-8) (PL 67) si] s... 173 116 instrumentum O'-O9T o (PL, 67) ad quisitas K? (tabulae PL 67) 117 studit I/1 si quo modo] siquomo (/oco si quom) V ; si (ozz. quo modo) Bo-Do 119 ingrato] iniusto P$ liberto] liberatori B?

(Ens.G.ex1-) ; adyer. glossas : libertus est : liberatus a seruitute / ingenuus : qui numquam seruus fuit Zz zzg. al.zz. Io 121 nostra] namque Bo 121/122 conuetsio Q'! ; commisatio Do 122 libertas ... est?] s./. suppl. al.zz. Ot nostta

inquam -— Ge cultks V 122/123 regionis O? 123 iustfà I7 (gl. (omni mentis] cum ingenti E.G.extr-8) 124 quia] qui I/1/Q1—0O1-O"T.o quanto O? (infectior PI, 67) 127 tremend? K? (al.z.) 129 exercit

yai et] exp. Do inimicus] add. est P9-41p3-Q1 —O1-O9T o (PL, 67) beneficii B?/K?/Bo-Do 130 renaturum T7! esse] oz. P? 131 confusionem] confessione T1 (cf. ex. gr. bor. iii, lin. 89).

Expl. ExPLICIT HVMILIA PASCHE -IUr. 1/1, oz; Ge-B?/K? ; EXPLICIT III )pes EXPLICIT OMELIA -IIII: 74!, EXPLICIT OML -IrI. D?, EXPLICIT HOMELIA TERCIA (Qr. EXPL- OML- III O7, ExPLICIT OML -111- O9, ozz. ILo/Bo-Do.

HOMILIA XVI (15 Brs)

HOMILIA

V DE PASCHA

MONITVM Codices :

: BnussEL, Koninklgke Bibliotheek,

F:

1651-52, S. 1x in., f. 1 (inde a ü.

*offeramus' usque ad u. 'suis', lin. 128/130; paene euanid.).

V1

K*

:VarICANO,

CrrrÀ pzL, Bibliotheca JApostolica Vaticana, Regin.lat. 131, S. IXI, f. 65v-69. :KanrsnuHE, Badisebe Landesbibliothe&, Aug.perg.XV, s. rx, f.

42-44.

44^ Bo

: AwuGzns, Bibliotbóque municipale, 44 (136), s. x, f. 41-44. |: BourocGwE-suR-Mzn, Bibliotbéque municibale, YoG, s. x.X1, f. 148-149.

O*

: Oxronp, Bedleian Library, Bodl.392 (2223), s. x1 ex., f. 21-22Y.

P*

:Pamis, Bibliotbique Nationale, Lat.2811, s. xu in., f. 337-35.

Q!

:Panrs, Bzbliotbéque Nationale, Nouv.acq.lat.1436,s. xir in.,p. 534-537.

P?

: RH

Deutsche Staatsbibliotbee, 'Theol.lat.fol.270 (341.II), s. xir,

. IOV-II. : GENEVE, Bibliotbéque publique et universitaire, 24, s. xix, f. 161-162. : Oxronp, Bodleian Library, Rawl.A.416, s. xit, f. 6o-61v. :Lowpow, Larzbetb Palace, 338 (Vol. III), s. xir, f. 182V-184v. :Douar, Bibliotbéque zmunicibale, 201, s. xir, f. 27V-30v. :Panzs, Bibliotbóque Nationale, Lat.2445A, s. x11 ex., f. 98v-10ov.

Ge O! Lo Do P*

Editiones :

MB»P 8

: col. 8249-8258 : (Caesarii Arelatensis) Homilia v1 de Paschate.

PL 58

: col. 8772-880? : (Fausti Reiensis) Setmo v ad monachos. In die sancto Paschae (*e codice Murbacensi, sub nomine Eusebii Caesariensis episcopi").

Ip. 17:67

: col. 10504-1052P : (Caesarii Paschate (ex MBvP $8).

Arelatensis)

Homilia

rv.

De

Excerptiones, compilationes : lin. 79 sqq. : (Odin

Frowin.

:(Frowini Engelbergensis) De laude liberi arbitrii, VI, xxr (Auctoritates patrum de unitate personarum, et inenarrabili generatione uerbi dei) : Eusebius bisenus (sic) episcopus : Quid est deus deum genuit ..." [rodd. ENGELBERG, SZifzrbibliotbek, 46 ; 169 ; ExNSIEDELN, JZifstbibliothek, 239] €».

(1) C£. O. Bauzn, Frowin von Engelberg (1147-1178). De laude liberi arbitrii libri Ms. 46 von Engelberg. Schweiz, in Recherches de Théologie ancienne et médiévale", xv (1948), p. 67.

vi. —

MONITVM

183

Redintegrationes :

2) lin. 11[13 : tubtras ... consecratas : Eus.G.XV

: (Eusebii *Gallicani") Homilia xv, 2 [lin. ro/11]. b) Jin. 51[52 : inimicus ... nuttiebat :

Eus.G.X1v

: (Eusebii *Gallicani?) Homilia xtv, 5 [lin. 52/54]. c) Jin. 86/89 : cum de ... in prima :

Eus.G.3XX

: (Eusebii *Gallicani") Homilia rx, 4 [lin. 125/127].

d) Jin. 109.111[113.118/119.122/[124 : Quod ... tequirebat;

Porrigunt ... perdiderant ; synagoga ... nudatut ; mortis ... cognoscunt :

Eier

ecc

D (Eusebii *Gallicani) Sermo extr. 5, 4 [lin. 41/42.42/44.45.48/50].

! art

pd

d

pn Y | Pines 1

NUT P

tn. | s tl tot iori mom 1 Asa

3,15 Tec "tet

M

Qapet E

La

n

dos

* - JT. 2 y, ini

—. Gp. E Pyth "

jd

t

" "i Win. P1

hod niter: *inso)lt

ied

ENG

,» diosa

su v. ; ra 1

sd

D

chos

1, 9X EONIIMUO

^ dudo:

Tox qe:

ra

cS

XVI DE.PASCHA;: V. 1. Opportune et congrue sub die insigni sollemnitatis hodiernae in uoce exsultationis assurgimus, et cum apostolo

dicimus : Ecce nunc tempus acceptabile, ecce nunc dies salutis. Hodie, ; id est de Hodie humanae ilius

interfectis aegyptiis, de /uto ac aleis dei populus, uilissimis et inanissimis operibus, liberatur. agnus ille qui tollit peccata mund?, in redemptionem salutis offertur : quando josíes domorum sanguine

iubentur

£«scribi,

id est

crucis

titulo

frons

nostra

depingi ne locum angelus exterminator inueniat. 10. Sub hoc tempore excutitur bharao cum exercitu eius 4n mari Rubro, pereuntibus sacro in fonte peccatis tamquam in rubras Aegyptii demerguntur undas, id est Christi sanguine consecratas. Sub hoc tempore pro reditu filii iunioris, qu $erierat et in15 wentus esí,id est pro salute gentilium, saginatus ille witulus immolatus est. 2. Iunior autem filius nos sumus ; seniore fratre id est iudaeis tardantibus et intrare nolentibus, ad creatorem nos-

20

trum reuertimur sub paenitudine peccatorum. Euerteramus enim et perdideramus acceptam a deo patre substantiam. Videamus quam substantiam. Id est uniuersae 8 11 Cot. 6, 2. 4/8 cf. Ex. 14, 30 ;Euseb. *Gallic., Hom. xtv, 3 [lin. 44/48]. 4x. r1. 14. 6 Ioh. rz, 29. 7/8 Ex. 12, *7.*15 ; EZ. 45, *19. 10/11 Ex.

14, *28.

14/15 Luc. 15, 24.32.

15/16 1500151525723: 207

Codd. : V1Ge-B:/K9/P9A1P*-Q1—O1-O?I o/Bo-Do Inscr. iNCIPIT V PASCHAE:

XvI

l/!, ITE SERMO EIDEM DE EODEM

Ge, ITEM-

SERMO- EIVSDEM- DE RESVRRECTIONE- DOMINI B? ; rrE EIVSDE CVIVS SVPRA K?; INCIPIT IHI OMELIA D, INCIPIT -V- DE PASCHA 44, INCIPIT OML i2 P3, yNCIPIT QVARTA (!, iNcCIP -111- O!, rvciPIT «11r O9, OMELIA Afi. Lo ; INCIPIT OMELIA V Bo-Do.

1 insignis P9-.41P9*—O!-O9ILo (PL, 67) 2 uocem Q!—O!-O*Lo (PL 67) adsutgemus V 2/3 et cum ... dicimus] ozz. Q! 3 dicemus V! (temoperibus anissimis l/! B (et] ac PL 58) pus .. nunc?] ez. PI. 58) tedemptione T/!Ge-B? peccatum Q! 6 tollet 7! liberatur] opatur P? 11 10 eius] suo 74!P? ; ozz. Bo-Do (PL. 67) ? potes 74! (gl.zz.) (PL 58) P*rubras add. undas] ^ (g]z7.) O! demergentur éctis V1 — 12 egipti V! feditu« (m eras.) 14 (reditu pro tempote — PL 68) 4A1p3- Q1 —O!1-OPT.o 17 sumus] 277. qui 15 (id est] oz. PL, 67) inunioris] mortis P? Va (accep20 (prodideramus PL 67) 18 (et] oz. PL. 67) p9-Q1—0O!-O9T o 21 Videamus ... substantiam?] (patte] «ZZ. nostro PL, 58) tam] ozz. PL 67) "lerse V/1 (al.z7.) ; uniuetsa Lo om. Q'

186

HOMILIA XVI, 2-3

naturae bona : dei enim substantia est omne quod uiuimus, sapimus, cogitamus, intellectus et ratio ad discretionem boni 2

A

55

et mali ; dei substantia est etiam libertas arbitrii quam acceperamus uel ad declinanda blandimenta peccati, uel ad incitandum liberae uoluntatis affectum in auctoris obsequium, uel ad custodiendam 2Zmaginem et similitudinem dei. Has ergo datas nobis et intus insertas a creatore diuitias, in prauos transtuleramus usus et consumpseramus in exercitia uitiorum, derelicto fonte uirtutum, feregre et nimis longe a patre frofectt, non locis ab eo et regionibus sed cordibus et operibus discedentes. Qui enim sequitur proprias uoluntates et per passiones suas rapitur, a deo exsul efficitur. Ad quem suscepta peccatorum agnitione redeuntibus nobis, et quidem redeuntibus non gressu corporis sed mentis affectu, cum immensa misericordia, cum ineffabili laetitia et consolatione obuiam uenit ; intrat festa conuiuii, ordinat choros atque

symphonias, id est exsultationes caelestium gaudiorum quibus

angeli Jaetantur in caelis swber wno peccatore poemilentiam

4o

45

agente. Redeuntibus itaque nobis ad emendationem, hoc conuiuium quotidie celebratur : quotidie pater filios recipit, semper Christus credentibus immolatur. 3. Hic est ergo ille «tulus saginatus, quem in ueteri testamento docemur offerre : uitulus ex bubus — id est ex patriarcharum, ex prophetarum, ex Abrahae generatione descendens — masculus immaculatus. Masculus, id est contra omne peccatum robustus et ualidus. 21 Gen1,:*26

essa Sap Eos eoo

IacuaC Eo:

30 Luc. 15, 15.

36/38 cf.

Luc. 15, 20-24. 37/38 Luc. 15, *25. 89/40 Luc. 15, *7. 42 Luc. 23.27.30. 44 Leu. 1, *2; 22, 19. 46.47 Leu. 1, 3.*10; 22, 19.

15,

V3Ge-B?/K9JP*- 41p3-Q1——O1.O9I o[Bo-Do 22 est substantia — O'-OT,o (PL, 67) uiuemus T7! 23 sapimus] sapiemus V? ; add. et ^A1P 24 est] add. et Ge ; add. omne quod uiuimus (e /in. 22 iterat.)

ps 25 uel ad!] oz. K? ad?] ozz. Bo 26 uoluptatis (p ex n) V! actotis (prauos] ptiuatos PI, 67) uel] oz. P$ 28 insertas intus — Do Ge| P9 28/29 (transtulimus PI, 67) 29 in excitia D? ; inercia P9—0O! 32 uoftates P*, uoluptates O!-O*I.2/Bo-Do (PL, 67) 33 (exsul a deo — PL 67) 35 quém V? (al.z2.) corporis gressu — [Do 36 misericordia cum ineffabili] ozz. 741p? 36/34 consolationü K? 37 (intrat] inter PI, 67) chotos] 4/. o ex u V1 39 (laetantur] exsultant PI 58) (super] oz. PI 67) 39/40 unox peccatotex . agentex (pr. o ex u ; Zer m eras.) V! ; unum peccatorem ... agentem ,4!ps 40 agentem K? 41 filium P841 P3-OQ1——0O1-O9T o (PI, 67) recepit 771 4 offerri. 17!Ge-B*/Bo (exi!] et PL 58) bobus B?/O*Io/Do ex ptophetarum] ex pattiarcharum (ieraz.) del. Q! 45 ex!] et Ge (PL. 58) ; praem. et Q! (a.7z.) (generatione] semine PI, 58) 45/46 descendere 74!

HOMILIA XVI, 3-4

187

Masculini enim et uirilis est animi, illecebram repudiasse peccati, sicut femineae fragilitatis ignauia est, uitii suscepisse 5 o lasciuiam. Vnde et ille, typum gerens diaboli, pharao premens populum dei, inimicus spiritui, amicus carni, fortitudines praefocabat, concupiscentias nutriebat. Mortwus est ergo Christus propter iniquitates nostras, et sicul ouis ad occisionem ductus est, el, sicut agnus coram tondente se, sic non aperuit os suum. 55

4. Hic est ille agnus, quem i» wna domo comedere ex lege praecipimur swccnctis lumbis nostris, comedere autem cajut cum edibus. Quid est : In una domo ? Id est : in ecclesiae unitate carnes eius iubemur assumere. Arriani ergo et diuersae haereticorum

6 o peruersitates non 241 una domo comedunt illum ; et ideo, sicut

in diluuio non saluatus est nisi qui intra arcam Noe fuit inuentus, ita diuersae fidei homines si extra ecclesiae domum sunt, non habentes agnum, qui Christus est, salui esse non possunt.

Quod uero huius agni caput cum pedibus comedere nos debehoc est : ut dewm et hominem pari confessione ueneremur. Cafut ergo diuina, fedes humana substantia est. Caput accipiamus de eo quod dicit beatus Iohannes : Jn $rincibio erat uerbum ; fedes uero de quo Paulus apo-

65 re scriptura commemorat,

48/52 cf. Euseb. Gallic, Hom. xiv, 5 [lin. 50/54]. 52 Symb. 'Gallic.", 4. Rom sto T49IS 3/007: 4 SETS 55 35 I COf2/5 STE 53 Is. 523, 5; Rom. 4, *25. 53/54 Is. 55, *7. 55 Ex. 12, 46. 56 Ex. 12, *11; cf. Eph. 6, 14. 56/5* Ex. 12, 9. 58.60 Ex. 12, 46. 61 Gen. 75 525; 64 Ex. 12, 9. 65 Symb. *Quicumque', 28.52.55 [CC 504, 567, 48.55.62 ;CC 105, 21 (22):29/:/21/(25)552.6]: 66.67 Ex. 12, 9. 68 Ioh. r, 1. Ex 1259:

V1Ge-B?/Ko/P$41 P3-Q1—0O1-O?T.o/ Bo-Do

48 Masculi P9-/41P3—0O!-O9T.,o animi est — Ge (PL, 58) inlecebra T/1-B?/ tepudiasse] tupisse Ge (PL, 58) 49 femina eftragili50 ille] s. suppl. al.zz. V 52 (nuttiebat] inuertebat PL. 67) (ergo est — PL 67) 54 sicut] quasi Ge tundente [/1/O! (se] add. sine uoce PL, 67) ossüu (z//z. u add. al.z.) V1 56 nostros pa (al.z2.) 58 est!] zd7. autem comedete caput cum pedibus Do in?] supp/. alm. V* unitate ecclesiae — O!-O?Io/Bo-Do (PL. 67) 58/59 (iubemut catnes eius — PL 67) 59 absumete 2;41p3-O!—O!-O9T.o 60 in una illum comedunt domo -— J/71-B*/K9| A41P3-Q1—0O!1-O'T o/Bo (PL, 58, PL, 67) ; illum in una comedunt domo -— P$ (et] Quod PL 67) 61 diluuium Ge saluatus non c Lo Noe] oz. Ge 62 homines] omnes (otns) P? step po om. P9-.41p3-Q1—O!-O9T,o[Bo-Do (PL, 67) (domum ecclesiae — PL, 58) sunt] oz. V1-B*/K9/P9-41p?-Q1—0O!1-O9T.o[Bo-Do (PI 67) 63 (habent PL 58) | est Chtistus — Ge — (salui ... possunt] oz. PL 58) 64 Quo3 71 (al.z2.) 64/65 debere] oz. Do 66/67 (ergo ... Caput] om. PL, 67) 67 accipimus T7! beatus] oz. O?Lo 68 quo] eo quod O'-O9?Lo/Do (PL 67) 68/69 apostolus Paulus — Bo-Do 68 (Paulus] oz. PL 67) 68/69 scribit apostolus — P$ K?/Bo ; illecebras Ge/Do tatis 7! uitiis I/1/Bo

16

CI

188

HOMILIA XVI, 4

stolus scribit : Semetipsum exinaniuit, lormam serui accipiens,

7o in, similitudinem hominis factus et habitu inuentus ut homo, et factus ex muliere, factus sub lege. Oportuit ergo, ut huiusmodi agni carnibus swccinctis lumbis, id est mortificatis carnalibus passionibus, cum summa cordis et corporis puritate uescamur. Caput cum edibus, id est et *ex deo genitum' credamus et *ex homine procreatum'. Quod autem dixi fet ex deo genitum', forte sint aliqui de minus eruditis, qui dicant in corde suo : "Quomodo deus filium genuit ?"'. Nihil hic corporeum cogitemus. Quid est enim 'deus deum genuit', nisi 'de igne o ignis apparuit, lux de luce processit' ? Ergo propter aliquos, qui tardi sunt ad intellegendum, aliquam iam speciem uel comparationem de terrenis ac uisibilibus assumamus. Verbi gratia si lampas accendatur ex lampade : si una illuminetur ex alia, non tibi uidetur flammam quodammodo flamma partusplendorem de splendore genuisse ? non tibi uidetur vA riens, inaestimabili ratione natum fuisse Jwmen ex lumine ? Et cum de lampade ad lampadem transferatur, licet duae lampades ardeant, tamen ille ignis ipse est utique in secunda, qui splendebat in prima : numquid de nihilo aut de aliquo nouo initio Oo factus est ille ignis ? sed magis de natura sui splendoris effusus est! Ergo illa illuminatio, quae de prima lampade uidetur accensa,

non quasi ex nihilo in secunda esse coepit, sed de

cognato splendore processit, qui in primi luminis origine iam manebat. Et licet in utraque lampade gemina et duplex micare

69/70 Phil. 2, *7. 71 Gal. 4, 4. «42 Ex. 12,.*115 cf. Eph. 6; 14. 175 Ex. IU2N0» 95.46 Symb. Nicaen., 8.9 [CC 504, 561, 25.29]. 86 Symb. Nicaen., 8 [CC 504, 561, 26/27].

V^ Ge-B?/K9/ P*- 41 p3-Q1— O1.O9T o/Bo-Do

69 exinauit /1 (al.z2.) 70 similitudine 1/1-B? hominum P$-O' (PI, 58) (inuentus] a4. est PI, 58) 9*2 Oportet P9-41p301 —O1.O0T o (huiusmodi] huius nostri PIL 67) $3 carfllbus P* cotdis] mentis P9/Do 95 et!] 5. K? ; om. P5-/41P3-Q1 (PI, 58) 976 autem] ueto Do dixit L/!/K9? et]

erai. Q! — 94 de] om. Do — eruditi Do — 98 (Nil PL 58) — hóc V? (alz.)

79/80 ignis de igne — B? 80 aliquos] illos Do $1 speciem iam — Ge (PL 48) 83 ex lampadibus P* $84 non] nonne Ge (PL, 48) ; num Do flamma .. flammam B?/P$- 41 p3-Q1—0O1-O9T.o/Do $5 non] num Do (PL 58) 87 licet duae] duaeque P$ 88 est] adZ. qui P* utique] ozz. Do 89 de?] ag4.

alio Bo initio] ozz. 441P? 90 de] ozz. B? effectus Ge suis l/1 91 illuminatio illa — Pe illa] s.7. suppl. al.zz. Vt 92 ex] de Do 93 cognato] a ex i(al.zm.?) V1 origine luminis — P$ iam] s.7. Ge 94 licet] lucet Do genuina Do (PL 67) 94/95 uideatur micare — P3 (PL, 58)

HOMILIA XVI, 4-5

189

95 uideatur flamma, utraque tamen una substantia est. Ita et in wnigenito dei filio, etsi personae species propria est, generis tamen natura communis est : non de patre incipiens, sed ex paire, cum patre subsistens. Omnia de millo creata. sunt, ille solus de deo deus. 100

5. Hic ergo cum 2n forma dei esset : formam serui pro seruo-

rum salute suscepit ; et in ligno crucis, cum 1ae esset lignum, appensus esi, quasi seipsum pensaret in pretio perditorum. Alapis caesus est, spinis coronatus est. Quod uero coccinea indutus est chlamyde : indumenta Chris105 ti, merita sanctorum sunt ; item tunc itaque martyrum sanguine in illo coccineo colore perfunditur.

Quod autem iudaei Purpurea chlamyde indutum, flexo adorant

genu, uelint nolint, regem illum et dominum confitentur. Quod autem in cruce dixit : Sitio, fidem in suis requirebat ; iro sed quia 2« $ropria uenit et sut eum recipere noluerunt : pro suauitate fidei, acetum ei perfidiae fropinauerunt. Porrigunt acetum mahtiae : quia uinum sapientiae, quod a Christo acceperant, peccando perdiderant. Potatur acerbitate malorum nostrorum, daturus dulcedinem bonorum suorum. Sed et nunc

115 quotidie, quando peccatis constristatur et exacerbatur, aceti quodammodo illi potus et cibus fellis ingeritur.

96 Symb. Nicaen., 5.6 [CC 504, 561, 16.22] ; Ioh. 5, *16; r Ioh. 4, *9. 97/98 Symb. Nicaen., 6 [CC 504, 561, 21]. 98 Symb. Nicaen., 1o [CC 504, 56r, 35]. 11 Mach. 7, *28. 99 Symb. Nicaen., 8 [CC 504, 561, 25] ; cf. Aug., De trin., XV, xir.xxvir [CC 504, 494, 2 ; 529, 17] ; Aug., In Ioh. euang. tract., xcix, 8 [CC 56, 587, 9]. 100 Phil. 2, 6. 100/101 Phil. 2, *7. 101 Gen. 2, *9; Apocy22, *2 56.2;

102 Dan. 5, 27.

103 Marc. 14, *65 ; cf. Matth. 26, 67;

Luc. 22, 65 ; Ioh. 19, 3. cf. Matth. 27, 29 ; Matc. 15, 17 ; Ioh. 19, 2. 104.107 Matth. 27, *28 ; cf. Marc. 15, 17 ; Ioh. r9, 2. 107/108 Marc. 15, *19 ; Matth. 22 »osact ooh 01093. 109 Ioh. r9, 28. 110 Ioh. r, *rr. 111.112 Matth. 27, *48 ; Marc. 15, *36 ; Ioh. 19, 29.

VAGe-B?/K9/P*41p3-Q1— 0-O?Lo[Bo-Do 95 in] s.Z. suppl. al.zz. V* ; (ozz. PL. 67) 96 (etsi] si PL. 67) (species personae -- PL 67) 97 est] ozz. B? 98 patte!] adZ. et P9 dellexepe 100 in] ozz. Bo-Do 100/101 (salute seruorum — PL 67) 101 crucis] oz. Q! uita 102 pretium Q!—0O!-O*T o (PL 67) esset (add. in PLL 58) ligno Ge/K? (PL, 58)

106 105 item] iam .4!P?*-Q!—O!-O9TL,o (PL 67) 104 Quod JV? (gÀ.) perfundetur V/!, perfundebatur Ge coccini /41P3-Q1—O?9[.o ; (cocci PL, 67) 41 P»—0O?9T. o(PL, 108 uellent nollent 1/1/K9/P9flexu V1 107 purpura Ge 67) illum] oz. Bo-Do 111 (acetum] oz. PI. 67) ei] oz. Do (petPotrigitut Do (PL 67) ptopinarunt 241P9-Q1—O!-OUTo fidiam PL 67) aceruitate V/?* — 114 daturus] oz. 113 perdiderünt P* 112 quia] qui Bo aceto exaceruatur p 115 (et] ozz. PL, 67) dulcedinex (m eras.) Q' (eH illi] ei P$ 116 (quoddam PL 68) K?/Bo ; (acetum PL 58)

190

HOMILIA XVI, 5-6

Velum templi scinditur. Velum, ornamentum habitaculi est. Coruscante igitur gratia, ecclesia aedificatur, synagoga destruitur. Veli templum honore nudatur, remoto per aduentum 120 Christi uelamine litterae, ut cum apostolo veuelata facte, legis interiora pandantur. Quod autem monwnenta aperiuntur : mortis claustra reserantur ; resurgunt, laxata sede tartarea, cum Christo sancti ; et,

quem superi non recipiunt, inferi deum esse cognoscunt. 6. Vnde nos agnoscentes erga nos diuinorum beneficiorum alta mysteria, respondeamus in quo possumus misericordiae redemptoris. Demug illi compunctionem de peccatorum emendatione pro spinis suis, offeramus illi cor suo timore confixum pro clauis suis, reddamus illi palmam perseuerantiae pro 130 alapis suis.

:2j;

117 Matth. 27, *51 ; Marc. 15, *38 ; Luc. 25, *45. 119/120 cf. 11 Cor. 5, 15-16. 120 r1 Cor. 5, 18. 122 Matth. 27, *52. 124 cf. Ioh. rz, 11. ch Taco:

VGe-B?/K9/P9- 41P3-Q1—0O1-O'T ;o/Bo-Do

117 tabernaculi Lo (PL, 58, PL, 67) 119 Velum templum V7! ; ^ueli templum K? 120 (apostolo] Paulo PL 67) 121 péndantur K? 122/123 (Quod ... resetantur] ozz. PI, 67) 122 apuert D$ 122/123 reserantur] reseruntur 71

(PL. 58) ; add. et Q!

127 (de] dei PL 67)

VAGe-Bt/K9/(F*)—p*41p?-O1 O1-O9Lo/Bo-Do 128 offeramus] ades? F! 128/129 offeramus ... suis] oz. 241p? cot ... illi] euanid. lt 129 illi] ei P$ 129/130 perseuerantiae ... suis] eani. F*, Expl. ExPLICIT HVMILIA PASCHAE :V* V7, oz; Ge-B*[K? ; euanid. F*, xxpr1CIT Iur P5, giNrT -v- 241 P?, gxPLICIT HOMELIA QVARTA (Q!, EXPL OML -1111- Ó!, EXPLICIT OMELIA -*1III- O9, oz;. Lo/Bo, Exper11Ccrr oMELI1A v Do.

HOMILIA XVII (16) HOMILIA VI DE PASCHA

MONITVM Codices : F:

: BnussErL, Koninkljke Bibliotheek, 1651-52, s. 1x in., f. 1-4.

V

:VarICANO,

CrrrÀ

pEL, Bibliotbeeà Apostolica

Vaticana,

Regin.lat.

I51I, S. IX1, f. 69-74Y. |: KanrsnuHE, Badische Landesbibliotbe&, Aug.perg.XV, s. 1X, f. 4446". : AwuGERs, Bibliotbque municipale, x44 (136), s. x, f. 44-49.

K*

"4^ Bo

: BourocwE-suR-Mzm,

Bibliotbóque

municibale,

o6, s. x.xx, f. 149V-

51V.

O* P*

: Oxronp, Bodleian Library, Bodl.392 (2223), s. x1 ex., f. 22V-25". :Panss, Bibliotbéque Nationale, Lat.12299, s. x1 ex. (?), f. 59-62v.

P* Q!

:Panrs, Bibliotbéque Nationale, Lat.2811, s. xir in., f. 35-38v. : Panis, Bibliotbóque Nationale, Nouv.acq.lat.1436, s. x11 in., p. 537-542.

B*

:Bznum, Dew£sche Staatsbibliotbe&, 'Theol.lat.fol.270 (341.IL), s. xir, f. 11-I2Y. Ge — : GeNEvE, Bibliotbóque publique et universitaire, 24, S. xit, f. 162-164.

O!

: Oxronp, Beodleian Library, Rawl.A.416, s. xu, f. 61V-64v.

Lo

:Lowpow, Lazbeth Palace, 338 (Vol.IIT), s. xir, f. 184v-187v.

Do P*

:Douar, Bibliotbéque municipale, 201, s. x11, f. 30V-55. :Panis, Bzbliotbóque Nationale, Lat.2445.A, s. x11 ex., f. 100V-103.

P*

:Panr,

Biblotbéque Nationale, Lat.2169,

s. xu-xim,

f. [a4Y] 36v-

[372is] 40. Editiones : Gaigny

MBP

: f. 44-48 : Homelia quinta de pascha.

6

: col. 6360-6379 : Homelia v de Pascha.

MBv»P 8

: col. 8258-826F : (Caesarii Arelatensis) Homilia vir de Paschate.

PL 30

: col. 2712-2764 : (ps.-Hieronymi) Epistola xxxvrir, seu Homilia de corpore et sanguine Christi — (Fausti appendix) Epistola, seu Homilia de corpore et sanguine Christi [PL 58, col. 8899 (ozzittitur)].

UI «67,

:col. 10529-10569 : (Caesarii Paschate.

PL 83

: col. 12254-12289 : (Isidori appendix xir) Sermo rv. De cotpote et sanguine Domini, in Pascha.

Excerptiones, compilationes :

a) lin. 13[56 : quia cofpus ... assume :

Arelatensis)

Homilia

v.

De

MONITVM

193

Graf.

: (Gratiani) Decretum, III. De consecratione, II, xxxv, r4 [PL

Iuo

: (fuonis Carnotensis) Decretum, II, rv [PI 161, 1399-140€].

187, 17458-17462].

b) Jin. 13[16.27[28 : quia corpus ... pretium ; inuisibilis ... conuettit : Perr.

: (Petri Lombardi) 856(0.8610»].

Sententiae, IV, vix, 2; IV, x, 4 [PL. 192,

c) Jin. 21/34.36/39.188/190.194[202 : Vere unica ... effectus ; et quomodo ... interroga; Nec dubitet ... naturam; quando ... ualeat commutate :

Guitm.

:(Guitmundi Auersani) De corporis et sanguinis Christi ueritate in eucharistia, III [PIL 149, 14839-14844.1484^.1484^-8. 14848].

d) Jin. 24/[34.54/56.188/191 : Recedat ... effectus ;

sacrum dei ... assume ;

Nec dubitet ... effectum : Pasch.

| :(Pascasii Radberti appendix) Epistola ad Fredugardum 16, 149-150, 152/161.162/164.165/168].

[CCcz

e) Jin. 27/28 : inuisibilis ... conuertit : Haym.

| :([ps-] Haymonis Halberstatensis miscellanea) De corpore sanguine domini [PL 278, 816€].

et

£) Jin. 36/38 : tibi nouum ... commutantut : Tho.

: (Thomae Aquinatis) Summa theologica, III, rxxv, 4.

g) insuper bac ex bomilia |lin. 166/172, lin. 188/189, lin. 199] 201] hausit : Haym.

| :([ps-.] Haymonis Halberstatensis miscellanea) sanguine domini [PI 218, 816C-8178].

Redintegrationes :

a) Jin. 1/2 : Magnitudo ... excedit : Eus.GJX

— : (Eusebii *Gallicani") Homilia rx, 5 [lin. 98/99]. b) Jin. 32/33 : profunda ... terrarum :

Eus.G.4X

: (Eusebii *Gallicani") Homilia rrx, 8 [lin. 78].

c) Jin. 148/149 : Vinum ... negabat : Enus.G.V

: (Eusebii *Gallicani'") Homilia v, 3 [lin. 59/60].

De

corpote

et

194

MONITVM

Fontes :

Cypr.:

cum huius homiliae capitula 5-7 tmagna ex parte aptata sint ex Cyptiani epzszula 63, amborum textum aequipatamus in ultimo apparatu, ita ut intra textum Cypriani (9 annotemus lectiones tum easdem cum uariantes huius homiliae hoc modo :

3) CAPITALIBVS litteris exprimus amborum easdem lectiones ; b)r

() c) d)[]

signaculis includimus ea textus Cypriani, quae in homilia mutata sunt, et patenthesi inclusae sequuntur lectiones huius homiliae ;

C» acutis uncinis includimus ea, quae in homilia addita sunt ; quadratis uncinis includimus ea textus Cypriani, quae in homilia omissa sunt.

(1) Referimus ad paginas et lineas editionis G. HAnTEL, in CS EL 3-2 (1868).

XVII DE PASCHA, VI 1. Magnitudo caelestium beneficiorum, angustias hwmnanae mentis excedit; et propterea ita ordinauit diuina prouidentia : ut, quod capere in nobis ratio, rerum mole uicta, non poterat, fides deuota conciperet, et intellectum credulitas ros busta nutriret.

Cum ergo per primam transgressionem qua per Adam ori-

gini et morti teneremur obnoxii, frospiciens ex alto deus in quo

essemus genere debitores, iuxta qualitatem captiuitatis reparauit munus redemptionis — id est ut pro debita morte offerret 1o indebitam, quia nec nos habebamus unde uiueremus nec ille unde moreretur — : materiam de nostra mortalitate suscepit, ut de sua immortalitate collata, mori posset uita pro mortuis. 1/8 Magnitudo ... nutrire?] cf. Euseb. *Gallic, Hom. rx, 3 [lin. 94/99]. 1/2 Faust., Epist. v [CSEL 21, 194, 22 — 195, 1]; cf. Euseb. *Gallic/, Hom. 1x, 3 [lin. 98/99]. u7Ds:12.0*25820505131:162 SL CEORVGrO PUNCTIS UESTRE CT ZUZD

rospiciens ).

Ti cf Phil; 2; 7;

Codd. : VGe-B?/K9*/(F1)—P$- 41p3-Q1—0O!1-O?T o/Bo-Do/P? P*

Inscr. imwciPrr -vr- D/1, YTE SERMO EPDE DE EODEM Ge, ITEM- SERMO- (add. bti eras. dl;4.) EXAVSDEM-

xckxokelelee PASCHA INCIPIT INCIPIT

VNDE:

SVPRA

B? ; rTEM .

SERMO

sCI EVSEBII-

EPISCOPI

K?;

a

OMELIA ek ek oeloioioek (paene. euanid.) F*, xwcxprr -v- P$, mNCIPIT -VI- DE ues E 44!, INCIPIT OML :VI- DE PASCHA D?, rwCIPIT QVINTA !, iNCIP -v- O!, -V- O9, OMELIA :V* [Lo ; INCIPIT OMELIA SEXTA (suprascr. tertia aJ.77.) Bo, SEXTA 1Do ; INCIPIT SERMO EVSEBII EMISSENI D?, rNOIPIT -VI: (suprascr.

quinta zz.recenz.) P". 1 -tium beneficiorum angus-] ezanid. F* 2 mentis ... otdinauit di-] ezaniZ. F1 (ordinauit ita — PI, 30) 3/4 quod ... non poteta-] exanid. F* 3 ratio in nobis — Lo in] oz. Bo 4/5 intellectum ... robusta nutt-] ezamid. PF! 4 conceperit L/! intellect (^ eras) 741, intellectu P? 6 ergo] ego V 6/? pet* ... obnoxii] ezamid. P 6 per!] oz. Q' ; (propter PI. 30) prima transgtessione Q! (primam] oz. PL, 30) qua] ozz. P$-,41 P3-Q1—0O!-O?T.o/ BoJP?P" (PI. 30, PL, 67, PL, 83) ; (def. F*) per?] ozz. P9-,41P3-Q1—O1-O?To (PL 30, PL 67); (def. F*) — Adae Z41P9—0!-O?Lo (PL, 30, PL. 67) ; (def. P!) 6/7 otigenex (m eras.) et motti V! (g/.zz.), otigine et morte Ge ; origine et morti K? ; otiginem et morte P" v (petspiciens PI, 67) 7/9 -spiciens ex ... morte] euanid. FP 7? (dominus PL, 823) (n] ex PL 30) 8 generi Ge/K9/P" ; (graui PL, 30) (iuxta qualitatem] uitae qualitates PL, 67) 10 indebitam ... uiueremus] euanid. PF! indebitam] adZ. et O!-O9*T,o (PL, 67) ; (def. F") nos] non K? habemus P? ; (def. F?*) (ille] iste PL, 30) 11 unde motretetur] euanid. P motitetur P? (matetiam] adZ. ergo PL, 30) ^ mottalitate ... ut] euanid. P* x«motrtalitate (im eras.) Ge ; mottalitatex (2/7. m eras.) P" 12 de] ozz. O1-O9Lo (PL 67) suo I/*/K9/P" ; oz. B? -itate collata moti] ezaniZ. F (collocata P.L, 67) morti] eras. D? 12/13 uita ... Bt] euanid. P 12 possit Bo

196

HOMILIA XVII, 1-2

Et ideo, quia corpus assumptum ablaturus erat ex oculis nostris et sideribus illaturus, necessarium erat, ut nobis in hac

15 die sacramentum corporis et sanguinis consecraret, ut coleretur iugiter per mysterium quod semel offerebatur in pretium ; ut, quia quotidiana et indefessa currebat pro hominum salute redemptio, perpetua etiam esset redemptionis oblatio, et perennis ila uictima uiueret in memoria et semper praesens esset in 20 gratia. 2. Vere unica et perfecta hostia, fide aestimanda non specie, nec exteriori censenda uisu sed interiori affectu. Vnde merito caelestis confirmat àuctoritas : Quia caro mea uere est cibus el sanguis meus uere est potus. Recedat ergo omne infidelitatis 2 ambiguum, quandoquidem qui auctor est muneris, ipse etiam testis est ueritatis. ba]

Nam

inuisibilis

sacerdos,

uisibiles

creaturas in substantia

corporis et sanguinis sui, uerbo suo, secreta potestate conuertit

13/14 Act. 1, 9.

23/24 Ioh. 6, *56.

V'1Ge-B?/ K9/ (F7?) —P6- /41p3-0Q1 —0O1-O9T ,/ Bo- Do| P2 P"

13 (ideo] oz;. PL, 30) (quia] qui PL 67) -umptum ab-]ezamid.F* ^— 13/14 ex ... etat] ozz. P3 13 (ex] ab Graz. Izo Pezr., PL, 30) 14 (nostris] ozz. Ino Per.) (illaturus sideribus — Iro Per.) -urus ..utn-]ezamidM.F* ^ (nobis in hac] om. Grat. Ino Petr.) 15 (die] a2. cenae Graz. Ino Perr.) (sactamentum] aZ. nobis Graz. Ino Petr.) -tum corporis et sang-] ezagid. F1 et] ozz. P" sanguinis] aZ. sui P" (Graz., PL, 30, PLL 83) coleretur] coleret P? ; (a27. uel PL, 30) 16 iugiter per my-] euanid. F! (iugiter] e47. iute PIL 30) -batur] ezamid. Ft in precio Bo-Do, imptetium P" 1? -uia quotidiana et indefessa cut-] ezaniZ. jg curabat K? -ominum salu-] ezamid. F! 18 -petua etiam esset fedemptionis] euanid. F! esset etiam —« I/1-B?/K?/P9- 41p3-Q1/Bo- Do[ PP" (Graf. Perr., PL, 30, PL 67, PL, 83) ; (def. F3) (etiam] ozz. Iuo) -jo et peren-] euanid. PF 19 (uictima ila - Graz. Imo) (ila] oz. PL 67) -ret in ... sempet prae-] ezazid. F (et] ut PL, 83) (praesens semper — PL, 30) 21 Vete ... aestimanda] ezanid. F* (Vera PL 30, ac PL 67) spe*le Jo 22 exterioris L/1/F1—P$-41/Bo (PL, 30) ; extetiorix (s eras.) D? censenda] a44. est P? -da uisu sed intet-] ezamid. P! (uisu] 27. hominis PI, 30) interioris V/[F1—P5-/41/Bo (PL, 30) ; interiotix (s eras.) P? affectu] ezamid. F*, aspectu O1-O?T o (PL 67) ; *9. ÉRectu P? (metito] ozz. Gazzz. Ino) 23/24. auctotitas ... cibus est] ezanid. F1 23 (mea] Christi PL, 83) 24(meus]eius PL. 83) ^ uere -.. etgo] ezanid. Ft est] ozz. Ge infidelitatés pit 25/30 quandoquidem ... et sancti-] euanid. F* 23/26 (etiam et testis PascP., est etiam testis — PI, 30) 29 (Nam] add. et Ino) (inuisibilis] uisibilis PI, 30) (uisibiles] Praezz. suas Hay.) substantiam 74!P*- Q1—0O1-O9 o/ Do[[ P*P* (Pasch. Guitz. Grat. Ino Petr. Haym., PL 30, PL, 67, PL, 83) ; (def. F*) ; cf. infra, lin. 37) 28 (cotpotis ... sui] suae carnis et sanguinis Hayz.) ^ uerbo suo] uerbi sui P-Q! —O1-O9T s (PL 67) ; (def. EF) ; (om. Hay.) (commutat Per. Haym., euettit PI 83)

HOMILIA XVII, 2-3

I97

ita dicens : Accifite et edite, hoc est corpus meum, et, sancti50

ficatione repetita : Accipite et bibite, hic est sanguis meus. Ergo ad nutum praecipientis domini repente ex nihilo substiterunt excelsa caelorum, profunda

fluctuum, uasta terra-

rum. Pari potentia in spiritalibus sacramentis, uerbi praebet uirtus, et rei seruit effectus. 35

3. Quanta itaque et quam celebranda beneficia uis diuinae benedictionis operetur, et quomodo tibi nouum et impossibile non debeat uideri quod in Christi substantia, terrena et mortalia commutantur, teipsum, qui iam in Christo es regeneratus, interroga.

Dudum alienus a uita, peregrinus a misericordia, a salutis uia, intrinsecus mortuus,

exsulabas ; subito initiatus Christi

29 Matth. 26, *26 ; Marc. 14, *22 ; 1 Cot. 11, *24. Matth. 26, 26 ; Matc. 14,22 ; E7225 309 T Got. 11524. 29/30 cf. Matth. 26, 27 ; Marc. 14, 25. 380 Matth. 21527: Matth. 2, *28 ; Marc. 14, 24. 31/33 cf. Euseb. *Gallic., Hom. rx, 5

[lin. 86/88].

31 Iob 26, 11.

11 Mach. 7, 28.

VGe-B?/K9J(F1)—ps41p3-Q1——O1-O9I o/Bo-Do/ P2P* 29 (comedite Graz. Iz) est] add. enim V (s.7. zz.recent.) -B?/ Ko/P9- 41P3—0O1-O? Lo[Bo[P*P"* (Guitzm. Grat. Izo, PL, 83) ; (def. F*) 30 -ne repetita Accipi-] euanZ. pot tepetita] eZ. ait O! (Accipite] 247. inquit PL. 30, PL, 83) bibete V7! ; bibéte K? (al.zz.) 30/32 hic est ... caelorum pto-] euas;Z. F! 30 est] s.7. P" 31 Ergo] 447. sicut P?P" (PL, 83) ; (add. ut PL. 30) ad nutum] Zn zzg. suppl.

alm.P? — (ad|et PL 67) | düó K^

VAGe-B:JK9] F1—P*- 41 2-1

O1.OI o[Bo-Do| P2P"

32/33 (terrarum] ad. ita Graz., PL, 30) 33 pati potenciax (m eras.) Vt ; (mati potestate Graz., patem potentiam PL, 30) (uetbi] 227. enim Pase. ; ubi Guizz. Grat. Iuo ; uerbis PL, 30) ptaebet] praecipit (-cep- P9) F1—p$- 41p3-Q1— 01-09 Lo/P*P" (Pasch. Guitm. Grat. Iuo, PL, 67, PL, 83) 34 (et] oz. Guitm. Grat. Ino) tei] oz. P* (Graz. Iuo, PL, 83) asserit B? effectus (e ex a al...) V1 35 itaque] ozz. P? (et quam] ozz. PL, 67) 36 operetur] operatur Bo-Do ; add. attende P?P" (Grarz., PL, 83) (et!] oz. PL, 67) quomodo] ut P?P" (Gzizz. Grat., PL, 83) (nouum tibi — Toz.) (tibi] ibi Gazzz.) 3* non debeat uideti] non debeat (ozz. uideri) I !/K?/Bo ; (ozz. non debeat) uidetur B? ; esse non debeat (ozz. uideri) F1—PD6- /41p3- 1——0O1-O9T o/P? (Tuo, PI, 67) ; (uideri non debeat - Grat., PL, 30 ; esse non debet T/oz.) ^ substantiam Fi—p$-/41pP3-Q1—0O1-O9 Lo/P?P" (Guitzm. Grat. Iuno Tbhom., PL 30, PL 67, PL, 83) ; (cf. supra, lin. 27) 37/38 x«mottalia (im eras.) Q* 88 (conuertuntut Grza/. Ino Tborz. ; commutentut PL 838) (iam] oz. luo) (es in Christo — PL 83) in] «7. V: 38/39 regenetatuxxs (ru eras.) es — V; genefatus es Bo ; (regenetatus es — Gif.) 39 (interroga] attende Gaizz.) 41 (uia] uita PL. 67) (mortuus] ozz. PL, 67) exulabas mortuus — Do

198

HOMILIA XVII, 3

legibus, et salutaribus mysteriis innouatus, in corpus ecclesiae

45

non uidendo sed credendo transisti, et de filio perditionis, adoptiuus dei fieri occulta puritate meruisti. In mensura uisibili permanens, maior factus es teipso, inuisibiliter, sine quantitatis augmento ; cum ipse atque idem esses, multo alter fidei processibus exstitisti :in exteriore nihil additum est, et totum in interiore mutatum

est ; ac sic homo Christi filius effectus,

et Christus in hominis mente formatus est. Sicut ergo, sine corporali sensu, praeterita uilitate deposita, subito nouam indutus dignitatem ; et sicut hoc, quod in te deus laesa curauit, infecta diluit, maculata detersit, non oculis sed sensibus tuis credis : ita et, cum reuerendum altare cibis 55

satiandus ascendis, sacrum dei tui corpus et sanguinem fide respice, honore mirare, mente continge, cordis manu suscipe et maxime haustu interiori assume.

43 Ioh. 17, 12 ; x Thess. 2, 5. 47/48 cf. Euseb. *Gallic.', Hom. v, 5 [lin. 51/521; Hom. vr, 2 [lin. 12/18]. BOrcEe Sabi rS; 10/5 Tet-2» 56 Bhten mr 30 52 cf. Euseb. *Gallic.', Hom. xx, 4 [lin. 72/73].

VA Ge-B?/K9/ F1— Pe 41p3-Q1.—O1.O9T o/Bo-Do| P?P

42 ct salutaribus mysteriis] ;Zeraz. exp. P? in] 5.7. suppl. al.z. V1 44 dei] a4. filius P" (Graz., PL. 83) (occulta puritate fieri — PIL 83) pietate P$ 465 est TS teipso] templo P$ (uisibiliter PL, 30) 46 "esses "atque idem P$ (a/.z1.) ; (idem atque ipse esses — Imo) essis 1/1 multo] ag. aü P$ aliter

V^-B'/K"/Q'/Bo-Do|P" (Imo, PI. 30, PL 67) ; alt P9- 41P3*—0!1-O9T» ; (altius PL, 83) (fide Iwo) 47 extetisti l7! ; meruisti P? exteriori B? (Graz, PL, 83) (additus es PL, 83) est] oz. P? (totus PL, 83) 48 interiore] a44. homine ;.Z. zz.recent. P" ; (inferiori Graz., interiori homine PL, 83) mutatus es P"

(PL. 83) 49 in] s. suppl. al.z. P" 50 praeteriti Do ; (praetenta PI, 67) (utilitate PI 67) 51 (noua PL 30) indutus] a4. es K?/F1—p*A1 ps. i —O-O*Lo/Bo-Do[P?P" (Graz. Iuo, PL 30, PL. 67, PL, 83) (dignitate PI, 30) (hoc quod] haec quae PIL 30) 51/52 deus in te — Do 51 (in te] oz. Iuo) 52 (dominus PL 82) lesum P5 curauit] add. et /4! diluit] a4. €t. 0742 (immaculata Gra.) detetsit] add. et 74 (non] aZ7. sunt Grar., PL 30) (oculis] aZZ. tuis Iuo) 53 (sed] nec Graz., PL, 30) credis ita et] restitui ; ctedita et( for£. ex cred' ita et zzale interpretato) V! Ge-B?|K? ; sunt credita ita et (oz. ita P?, oz; et Do ; ita et — PL 67) Fi—ps- 41 p3- Q1 —0O1-O9T o/Bo- Do (Iuo, PL 67) ; credis ita et tu (ozz. et tu P?) P?P* (PL, 83) ; (credita ita Graz., DIL 30) cum] ag4. ad P" (PL 83) reuerendo altari Ge (PL. 30) ; teuerendo altare K? (al.zz.) cibis] aZ. spiritalibus /4!P3-O' (Ino) ; salutati cibo potuque P" (PL 83) ; (caelestibus cibis Graz., PI. 30) 54 satiandus] teficiendus P" (PL, 83) accedis P" (PI, 30, PL. 83) (domini PL, 83) (cotpus] «Z7. inspice Pasch.) (f&ide] om. PL 80) 55 respice] aZd. et 5.7. 741 honora Do (Graz. Iso, PL, 30) mitare] add. et s./. 4t (mentem PL, 83) continge] contingere 17 ; a4. et s./. vts erioe DIZLSS) 56 maxime] add. totum P? (Ino) interioris /1/F1/Bo ; interiofis K? (a/;7.) ; hominis interioris QY/P?, intetiote P" (Gra.) ; (intetiotis hominis Io)

HOMILIA XVII, 4

I99

4. Ouod si illius legis »tan, quod legitur : Plwit illis man ut ederent, hoc unicuique sapiebat quod desideriis concupisset, aliud erat quod sumebatur aliud quod uidebatur : inuisibiliter 6o sapor ille in singulorum sensibus formabatur. Si ergo illud legis manna caelitus illapsum per multimodas suauitates, naturae suae meritum et generis sui excedebat intuitum et, cum

creaturam suam dispensatio largitoris multiplici diuersitate condiderit, praebebat gustus quod ignorabat aspectus : iuxta 65 percipientis desiderium, escae illi nouitas et dignitas nascebatur ; unumquemque uariis et alienis saporibus reficiebat mellifluum pluuiae illius donum et multiplex sicci imbris obse-

quium. Quae cum, iia sini, quod illic auiditas faciebat, hic fides

7o faciat : etsi in corpore cibus sapiebat, in pectore deus credulitate proficiat, sicut legimus : Accedit homo, et cov altum, et exaltabitur deus. Ideo quod ibi delectatio obtinebat in faucibus, hic benedictio operetur in sensibus. Ad agnoscendum et perci57 Ex.-16, *15.31.33.35 ; Num. 1, 6.7.9. 57/98 Ps. 77, *24; cf. Ex. 16, 4. BS/59 cf. Sap. 16, 20. 61 Deut. 8, 3.16 ; Ps. 77, 24 ; Ioh. 6, 31.49. 66/67 cf. Ex I6 67 cf. Ex. 16, 13-14. 69 Cic In Gatil o D vo TO STIS TE2 6. EVOsVEDCUTOG BVOrsttO 25 ^e. cAUo s IDe tin EIS ScVIEEGS SVORVID ;ODXSO n EXSIEOES

XII, v1 [CC 5o, 126, 76/77 ; 214, 46 ; 294, 57 ; 338, 124 ; 362, 63] ; e.a.

21/12 Ps.

65, *7-8. V3Gz-B*/K9/

F1—p8$- A41p3-Q1—0O1-O?T.o/ Bo-Do/ P? P*

B si] ozz. P7 illius] illud B?/O!-O9Lo/P? (PL 67, PL, 83) ; (cf. infra, lin. 60) (ueteris legis PI, 30) man!] manx (n per ras. ex m) V! ; manna FlI—

p5- 41 p3- Q1—O1-O9T o[P?P" (PL, 30, PL 67, PL. 83) quod] quo B? ; de quo O9T-o/P2P* (PI, 30, PIL.67, PL, 83) man?] manna Fi—p$-/41P3-Q1—0O1-O?T.o/ qDolP2p*- (PEL 30 PIZC675 PIS 83) BS ederet P9 hoc] a47. est P9, ho* P? sapebat K? (desiderium PL 67) concupiuit B?/Do ; (concupierat PI, 30, concupisceret PL, 67) 59 (aliud!] aliudque PL, 30) (aliud?] a4. erat PL 83) uidebatut] add. et P?P" (PL, 83) 60 ille] s./. P$ in] ozz. P? Si] At F1— p$- 41 p3-()1 —01-O9T o (PL, 67) ; oz. P?P" (PL, 83) (ergo] uero PL 67) (illud] 227. ueteris PIL 30) 61 (elapsum PL 30) 62 (suae] oz. PL, 67) transcendebat Io (cum] si PL, 30) 64 condetit 17*, condetet B?/K? ; condiret F1—p$-,41p3-Q1—01.O9T o/P?P" (PL 67, PL. 83) ; (condiderat PL. 30) ptobebat L/* ; (ut praeberet PI 30) (aspectus] a4Z. quia PL, 30) 65 (recipientis PL, 30) desiderium] a7. in Do ; (affectum PL, 83) esca ]/1/K9/ Bo-Do illi] illius B?/O* (PL, 30, PL, 67) ; illo Bo-Do 65/66 nascebatur] a24. et P? (PL, 83) 66 (unumquemque] 247. enim PI, 30) 6? «imbris (pr. 1 per ras. ex u) P* 70/1 (etsi ... proficiat] ozz. PI, 83) 70 etsi] et sic B?/O*/Bo-Do ; etsi? O! (g/.zz.) ; (et sicut PL 30, quod si PL, 67) cybi P? sapibat 1/1, sapiat (-et Bo) ut B2/Q*/ Bo-Do ; sapiat F1—.D9-741p3—0O!1-O?T.o (PL, 67) ; sapit P? pectote] corde O! 70/71 credulitati F1—.,41P5 71 (sicut] sic PL, 83) accedet O!/P" (PL 30) ; accedat OPLo(PL 67) eti] "(a eras.) K9 (al.zz.) ; ad P9-741 p2el delectati

Q—O-O9Lo[Bo-Do (PL. 30, PL. 67, PL 83); "8P'(pererent) ——92^ delectio P" (al.z2.) *3 in sensibus] insensibiliter P? dum PL 30, PL 67)

cognoscendum P* ; (cognoscen-

200 7

j

8o

HOMILIA XVII, 4

piendum sacrificium ueri corporis, ipsa te roboret potentia consecrantis. Qui tunc latuit praefiguratus in manna, sit tibi nunc manifestatus in gratia — ipsum autem fuisse in mannae illius specie praesignatum, etiam propheta euidenter ostendit dicens : Panem caeli dedit eis, banem angelorum manducawit homo. Et quis anis angelorum est, nisi Christus qui eos cibo suae caritatis et lumine suae claritatis exsatiat ? —. Hunc panem, dicente propheta, sexta die duplum colliges, sabbato autem non colliges. Dum a primo id est dominico die in lege tribuitur, et in solo sabbato denegatur : iam tunc Christus ab ecclesia, cui doniinicum resurrectio consecrauit, recipien-

8A

9o

dus ostenditur ; et synagogae, ad quam cultus sabbati pertinebat, negandus esse praedicitur : dum dies iste est dies septimus, caelestis panis fraude mulctatur. De quo pane, uetus narrat historia: Nec qu? lus collegerat habuit amplius, nec qui minus barauerat repperit minus, eo quod eucharistiae sacra perceptio non in quantitate, sed in uirtute consistat — quod corpus, sacerdote dispensante : tantum est in exiguo, quantum esse constat in toto ; quod cum ecclesia fidelium sumit : sicut plenum in uniuersis, ita *5 Deut. 8, 3.16; Ps. 77, 24 ; Ioh. 6, 31.49.

2$.

178/49 Ps. 77, 24-25.

*9 Ps. 77,

81/8$ cf. Anon., Serm. de dominicae obseruatione [RB 24, p. 531, l. 16/27].

81 Ex. 16, *5 -- *26 ; cf. Ex. 16, 22.29.

88/89 Ex. 16, 18.

V1Ge-B?/K9/F1—p5- 41p3-Q1——01-O9T /o/Bo-Do/ P? P*

74 ueti] oz. K? ; (ad2. dominici PL 30) ipse F!—Q1—0O'-O*T,o (PL, 67), ipr P$, ipsum ;41P* (te] oz. PL. 83) potentia roboret — P? roborat P* ; (roborat PL, 83) potentia] praez. et P6-,4*P3-Q1—O!-O?T o (PL, 67) 74/55 consecrantis potentia — Ge consecrantis] a4Z. inuitet (-tat P?) F1—p$- 41ps. Q1 —0O-O*TLo/P? (PL, 67) ; (consectatoris et PI, 30) 9b sit] est P? 9*6 nunc] om. P* manifestus Do (PL. 83) 7? (praefiguratum PL 30) prophetia B? *0 "eis dedit P* (g/.zz.) 98/49 panem? ... quis] oz. Q! 79 est angelorum — P$ (PL, 30) nisi] ozz. Q! eos] suos Q' ; (ozz. PL. 30) 80 caritatis suae — ps (suae] ozz. PL, 30) (claritatis] «47. nos PL, 30) 80/81 exatiat Hic panis] in mg. At (satiat et PL, 30) 81 Hinc panem V7! ; Hic panis F1—p$/41ps. — O!-O*Lo[P? (PL. 67) ; (hunc dat panem PL 30, hoc pane PL 83) collegis 1/1/ K? (corr.) 82 (sabbato ... colliges] o». PI 30) collegis I/!/K? (corr.) (QUE dominico] enim primo a dominica die PIL 30) est] ad2. a F1—p541 p3- Q1 — Q1. Q?I^o (PI;.67) (die] oz. PL. 67) 83 tribuetur V1 84 dominicum] aZ. corpus P$- 41 p3- Q1—O1-OVT,;;(PL, 67) ; add. diem P" (resuttectio] tesurtectionis diem PL 30) 85 (a synagoga PL 83) 86 negandum P" (PL, 83) ptaedicatur F1—P$-41p301 ——O1-O9T ? (PI, 67) ; (praecipitur PL, 30) iste] adZ. id B*[F1—p5- 41p3-01—01-O*T o/Bo-Do (PL, 67, PL, 83) ; add. idem P? ; (qui PL 30) est] ozz. P* (PL 83) 86/87 septimus dies — Do 86 dies?] oz. P" (PL, 30, PL 83) 86/81 (septimus] aZ. est PL 83) 89 mutilatur F1—p$- 41p3- 1 —01. O?Lo (PL, 67) 88 nec] ne P5 89 amplius habuit — P? habuit] ozz. P* 89/91 (eo ... consistat] oz. PI, 83) 90 eucharistàe 1/1 91 (corpus] a4. domini PI 30) 92 (in!] oz. PL, 30) est] oz. Ge

HOMILIA XVII, 4-5

201

integrum esse probatur in singulis — ; de quo sensu, aposto95 lica sententia deriuata est dicens : Qui »nulta habet non abundabit, e£ qui modicum non minorabit. Si forte esu panes esurientibus apponeremus, non ex toto perueniret ad singulos, quia particulatim et minutatim pro portione sua unusquisque praesumeret ; de hoc uero pane cum assumitur, nihil minus habent 100 Singuli quam uniuersi: £otum, unus, totum duo, totum plures

sine diminutione percipiunt, quia benedictio huius sacramenti scit distribui, nescit distributione consumi.

5. Sacramenti itaque huius formam, etiam in iudaeorum paginis inuenimus expressam. 15 Nam de Melchisedech in genesi legimus : E£ Melchisedech rex Salem jrotulit banem et uinum, et benedixit Abrahae (fuit autem sacerdos dei summ). Dum a praeputio, id est a gentili, circumcisio futura benedicitur : ecclesiae gloria praedicatur, et synagogae infideli plebs ex gentibus acquisita praeponitur.

95/96 11 Cor. 8, *15. 97/100 Aug., Serm. xxix, 4 [PL 38, 184e4.]. 99/102 de boc ... consumi] cf. Euseb. Alex., Serm. xvr, 2 [PG 86-1, 416€]. 105/113 Naz ... Melchisedech] aptatum ex: Cypt., Epist., rxrrr (De adhibendo uino aqua mixto),4 [CSEL 3-2, 705, 1/8] ;unde et Aug., De doctr. christ., I, xxr, 45 [CC 23, 152, 29/57]. 105/107 Gen. 14, *18-19 ; cf. Hebr. 7, rz.

VAGe-B?JK9|F1—P541p3.01— O1-O9T o/Bo-Do[P2P* 94 esse] ozz. P$ 98 (detiuata est] docet PL. 67) multá O* (al.zz.) habet] om. p non] sJ. suppl. zz.recent. P" 95/96 (h)abundauit I'/K? (corr.)/P$ (corr)P^-(PIA S8) xabundabit Q*. (al.z2.) 96 (modicum] a4Z. habet PL 30) minorabit] minorabitur B?/Do ; minorauit Q'*/P? (PI 83) ; (ad. non enim de

communi pane accipi dictum potest quem PL 30) esum panis B?/ F1— p$-41P3Q1—0O1-O?T o/Bo-Do/P? (PL 67) ; (ozz. PL. 30, panis esum PL, 83) — esu] eras. K?/P" 98 (particulatius et minutatius PIL 82) pto] ozz. O*-O9 Lo (PL 67) portionem suam z41P3—O!-O9T.o (PL, 67) 98/99 (perciperet PI. 83) 99 assumetur ]/! nichilominus P" 101 (accipiunt PIL 30) qui V? (al..) 102 (nescit] nec scit PIL 30) distributionem D$ 103 huius itaque — P" 104 (inuenimus] uidemus PL 30) 105 de] oz. P5; s.J. suppl. al.zz. P* 106 (protulit] obtulit PI, 30) 106/107 Melchisedech autem fuit ... gentili] /z zzg. P" — 106 Abrahae] z4Z. Melchisedech !—P$-741p3-Q1—0O!-O9To/P" (PL, 67) 106/197 autem fuit —— F1— p$- 41 p-O1——O1-O9T o[P* (PL, 67) 107 autem] enim Do, add. Melchisedech P? summi] add. in quo P? (PL, 83) ; (altissimi PI, 30) (dumque PL 30) (gentilitate PI, 83) 108 benedicitur] 77. et Q! 109 plebis

P5 ; (populus PL, 30)

(acquisitus PI 30)

105/113 Cypr., epist. 62, 4 [p. 703, 1/8] : Item in] (Nam de) [sacerdote] MErcnisEDECH [sactificii dominici sacramentum praefiguratum uidemus secundum quod] [scriptura diuina testatuf et dicit! (in genesi legimus) : Er MrELcHIsEDECH REX

SALEM PROTVLIT PANEM ET VINVM ; c- FVIT AVTEM SACERDOS DEI SVMMI, ET BENEpixir ABRAHAm

--. (Dum ... praeponitur.»

202

HOMILTA XVII, 5

110 Hic ergo Melchisedech — cuius genealogia uel origo notitiam illius temporis latuit —

II

^

oblatione panis et uini, hoc Christi

sacrificium praesignauit, de quo propheta pronuntiat : Tw es sacerdos 4n aeternum secundum. ordinem. Melchisdech. Nam et Moyses de eo mysterio loquens, wnwm et sangwmem sub una appellatione significat, in benedictione patriarchae dominicam passionem multo ante demonstrans, ita inquiens :

Lauabit in uino stolam suam, et in sanguine wuae pallium suum

T2 o

— aduerte quam euidenter constet uini creaturam Christi sanguine nuncupandam. Quidquid adhuc de hac duplici specie inquirere debeas, ipso domino attestante cognosce : Ns?, inquit, mandwucauervwas car-

nem filii hominis et biberitis sanguinem eus, non habebitis wi-

114/119 Naz ... nuncupan114 Gen. 49, 11. 112/113 Ps. 109, 4 ; Hebr. 5, 6. 117 Gen. 49, 11. dam] aptatum ex : Cypr., Epist., xir, 6 [CSEL 3-2, 705, 1/10]. 121/123 Ioh. 6, *54.

VA Ge-BiJK9/F1—P*41p9-Q1—O1-O9Lo/Bo-Do/ P?P*

110 (Hic] Huius PL 30) (ergo] adZ. in PL. 67) (cuius] ozz. PL. 30) 111 (latuit] z47. et PI 30) 112 (ptaefigurauit PL, 30) pronuntiat] pronuntiauit P5, add. dicens Q! 114 Nam et] add. beatus F!—D$-,41p3-Q1—0O!-O?T.o/ Bof P3poCPISEG2A PEERS) loquens] dicens Q' 115 (significat] «47. et PL, 30) (benedictionem PL, 67) 116 demonstrant K?(a4/77.) ; demonstrantis PF! —p5-41p3-Q1—O1-O9Lo/P", ; demonsttante Do; (demonstrat PI, 30) 117 lauabit] b ex u V1 — in!]oz. P$ — 118 constat F1—DP5$-41P3-Q1—0O!1-O? To (PL 30, PL 67) ; om. P* creaturarum Do 119 sanguini I7! ; sanguine K? (g/7.) ; sanguinem Do/P? (PL 30, PL 83) (nuncupatam PL 30, PL, 67) 120 Quid Fa— ps. 41p3-Q1—01-O9T o/Do[P?P" (PL 67) ; (Et quid PL 30) de hac] oz. Do duplici] publici 74! 122 eius sanguinem — P9-/41p3-Q1—0O!1-O9To (PL 67,

PL 83)

TQuod autem! (Hic ergo) MELCHISEDECH

(cuius ... latuit? (oblatione... uini ex

Cypr., p. 703, 10/11» Xhoc» ltypum CunisrI pottatet! (CnnrsrI sacrificium prae-

signauit ex Cypr., b. 703, 1/2), Tdeclarat in psalmis! (de quo propheta pronuntiat) [spiritus sanctus ex petsona patris ad filium dicens : Ante luciferum genui te.] ']v ES SACERDOS IN AETERNVM SECVNDVM ORDINEM MELCHISEDECH. 114/119 Cypr., epist. 63, 6 [p. 705, 1/10] : QNam ... SIGNIFICAT)? IN BENEDICTIONE [quoque]

lTudael (patriarchae) [hoc idem srGwiFicATut, ubi et illic Christi figura exprimitur, quod a fratribus suis laudati et adorari haberet, quod inimicorum dotsa cedentium atque fugientium manibus quibus crucem pertulit et mortem uicit compressutus fuisset quodque ipse sit leo de tribu Iuda et tecubet dormiens in passione et surgat et sit ipse spes gentium.] (dominicam ... demonstrans» [Quibus scriptura diuina adiungit et dicit!(ita inquiens) : LAVABIT IN VINO STOLAM SVAM, ET IN SANGVINE VVAE lamictum! (pallium) svvw. [Quando autem sanguis uuae dicitur] quid aliud (aduerte) oQvAM euidenter» l'uinum calicis dominici sanguis ostenditur ?1 (constet uini ... nuncupandam).

HOMILIA XVIT, 5-6

125

203

tam 1n uobis. Quod testimonium contra Pelagii blasphemias euidentissimum atque ualidissimum est, qui asserere arrepta impietate praesumit : ''Non propter uitam, sed propter regnum caelorum, baptisma paruulis conferendum"'. Sub his enim dei uerbis, quibus euangelista pronuntiat : Non habebitis uitam in uobis, aperte intellegenda est : omnis anima munere baptismi uacua, non solum gloria carere, sed uita.

130

15

A

6. Hoc itaque dominici sanguinis uinum aqua esse miscendum, non solum traditione dominus, sed etiam ipso genere fassionis, ostendit : ex cuius sacro latere sanguis et aqua, lanceae illisione, $rojluxit ; sicut et propheta multo ante praecinit, dicens : Percussit petram et fluxerunt aquae, et apostolus : Bibebant de consequenti eos petra ; petra autem erat. Christus. Bibebant, inquit, de consequenti eos etra. Vides quod, qui de Christi biberit gratia, sequitur eum Christi misericordia. 125/126 Pelag., loc. non rep.; cf. ex.gt. Aug., De haetes., rxxxvim, 6 [CC 46, 341, 47/55]. 127/128 Ioh. 6, 54. 130/132.132/134 Hoc ... ostendit : ex ... aquae] aptatum ex : Cypt., Epist., xi, 9.8 [CSEL 3-2, 707, 24 — 708, 1; 706,

19— 707,2]. 132/133 Ioh. 19, *34 ; cf. Euseb. *Gallic., Hom. xxrir, 2 [lin. 33]. 134 Ps. 77, 205 cf. Bx. 17, 6. 135.136 1 Cor. 1o, *4.

V1Ge-B*/K9/ F1—pSs- 41 p3- Q1 ——O1-O9T ,/ Bo-Do[ P? P*

123 contra... blasphemias] pos; est (//m. 124) zr. Do ; (contra pelagianos PL, 83) 124 qui] quae Do assetetex (t eras.) P" 125 praesumunt Do (PL 83) regü K? (al.z2.) 126 baptisma 1! (a//. m eras.)/K? (a//. tn del.) ; baptismum B?/F1— P$- 41 p3-Q1—O1-O9T o Bo-Do[ P" (PL, 30, PL, 67) dei] domini O'-O9T.o (PL 67,

PL 83)

127 habétis P" (gLz.)

128 (est] add. quod PI 30) ^ baptismi

munete - Do 129 (cateat PL, 30) (sed] a47. et PL, 30) uitam FP! 130 sanguinis uinum] sacramenti misterium O! esse] est (——) P$ ; suppl. al.zz. P" 131 (dominus] oz. PL 30, post passionis [//n. 132] £r. PL, 83) (etiamm] ozz. PL. 30) ipso] oz. P* 132 latere sacto — Ge 133 (et] oz. PL. 83) praecinit K?

(al.22.)/Q* (al.z.), praecinuit OT (PL, 83) —— 134 (effluxerunt PL, 30) ^ apostulós V (al.zz.) 135 Bibebant ... Christus] oz. P? (PL 30, PL, 83) (de] a4. spiritali PL, 67) consequente Q! (Zerz. e ex. i)—O'/P" 135/136 petta? ... petra] ozz. P6, in zug. suppl. al.z. Lo 136 Bibebant] ZZ. autem 241P3-Q1—0O1-O9 Lo (PL 67) consequente Q'—O'/P" (PL, 30) cqui e DS 136/137 de

Christi gratia biberit — P9-/41P9-OQ1—O1-O9T o(PL, 67) ; (biberit de Christi gratia -— PL 30)

130/132.132/134 Cypr.,, epist. 63, 9.8 [p. 707, 24 - 708, 1 ; 706, 19 - 707, 2] : Calicem ueto docuit exemplo magisterii sui uini et aquae coniunctione misceti ; calicem etenim sub diel (Hoc itaque ... ipso genere) PAssrowrs (ostendit? [accipiens .../... finditur] (ex cuius ... aqua» lictu LANCEAEl (— LANCEAE illisione —) (profluxit sicut» [in passione ;qui] Er [admonens quid per] PRoprrErA[m sit] (multo? ANTE PRAE/ldictum clamat etl (-cinit p1clitl (-cens): [Si qui sitit ueniat et bibat. Qui credit in me, sicut sctiptuta dicit :] «Petcussit petram et» [flumina de uentre eius] fluent! (fluxerunt) AQvAE [uiuae]. 17

CI

204

HOMILIA XVII, 6

Sed et in Salomone de ipso deo praedictum legimus : Saftentia, inquit, aedificauit sibi domum, id est : corpus hominis as-

14 o sumpsit, in quo habitauit plenitudo diuinitatis ; e£ subdidit columnas septem, quia illum benedictio spiritus sancti, benedictio gratiae septiformis, impleuit ; mactauit hostias suas, mas-

cuit in cratera wmnum swum, el barauwit mensam suam ; et 1n se-

quenti : Venite et edite de meis panibus, et bibite uinum quod uobis. Admixtum ergo aqua uinum legimus ; nunc vA máscui causam qua utrumque dominus misceri uoluerit inquiramus. Quando in iudaeorum conuiuio nuptiali winwnm, id est fides,

in eis deficiebat : Vinum, inquit, deficiebat, quia uinea fructum negabat — de qua dicitur : Exspectaui ut faceret uuam, fecit 15o autem spinas ; unde et sertum spineum capiti redemptoris 9m-

138/145 ed e£ ... legimus] aptatum ex : Cypr., Epist., txrrr, 5 [CSEL 53-2, 704, 11/21]. 138/139 Prou. 9, 1. 140/141 Prou. 9, *1. 142/143 Prou. 9, *2. 144/145 Prou. 9, *5. 147/148.148 Ioh. 2, *5. 149/151 cf. Euseb. *Gallic"., Hom. xir, 4 [lin. 29/31] ; Hom. xrrx, 5 [lin. 64/66] ; Serm. extr. 5, 4 [lin. 357/39]. 149/150 Is. 5, *4. 150/151 Matth. 27, *29 ;Marc. 15, *17 ; Ioh. r9, *2.

V3Ge-B?/K0/F1—pS$-

138 PL PL 144

41 p3-Q1—0O1-O?T o/ Bo-Do| P? P"

et] oz;. P$/Do (PL 30, PL, 67) deo] domino O!-O?T.o/Do (PL 67) ; (Christo 83) 140 plenitudo diuinitatis habitauit — Q! habitabit K? ; (habitat 30) et subdidit] excidit B? (PL 30) ; et subdit P$—0O? ; 44. excidit P? (P 83) (spiritus sancti] ozz. PL, 30) 141/142 benedictio] ozz. F1—]$41 p3-Q1—0O1-

O*Lo/Bo-Do[P?P" (PL 30, PL 67, PL, 83) 142 gratia F!—]D$-/41p3-Q1/p?p? (PL 83) septiformi P? (PL 83) 143 cratete Q! (PL 30, PL 67) in2]eJ: Suppl. al.gm. Ft 144 (panibus] Z7. meis PI 83) uinum] ozz. P$ 145 Admixtum ... legimus] oz. Do uinum aqua c J4!P$? 146 causam] oz. Q! qua] quam l/!, quate B?/F1—P*,41p3-Q1—O-O9T,o/[P" (PL 30, PL, 67) utraque P? (misceti dominus — PL, 83) uoluit P$ 147 nuptiale

B?/F1—pS41 p3- 1 —0O1-O9T o/ Do[ P* (PL, 67) est] add. prima (forz. ex praeced. 215, pro id est, zzale interpretato) Lo 148 (deficiebat! in eis — PI 83) Vinum ... deficiebat?] oz;. B?/P9-Q! inquam F!—/41P3—0O!-O9T o/P? P" (PL, 83) ; (def. B*J

P*-Q!) 149 (exspectabam PL, 30) O'Lo/P" (PL 30, PL 67, PL. 83)

féceret K? (g/;7.)

^uuas 4!P3-Q1—O!-

138/145 Cypr., epist. 63, 5 [p. 704, 11/21] : SED Er l'per! (in) SarovoNE[m] l'spiritus sanctus! (de ipso deo) [typum dominici sactificii] lante praemonstratl (praedictum ex Cypr., p. 704, 23 legimus) [immolatae hostiae et panis et uini sed et altaris et apostolorum faciens mentionem] : SAPIENTIA, 1INQVIT, AEDIFICAVIT (sibi? DOMVM Cid est ... diuinitatis? ; ET SVBDIDIT COLVMNAS SEPTEM (quia ... impleuit? ; MACTA-

VIT c SVAS HOSTIAS c», MISCVIT IN CRATERA VINVM SVVM, ET PARAVIT c SVAM MENSAM --. [Et misit suos seruos, conuocans cum excelsa ptaedicatione ad ctaterem dicens : Qui est insipiens declinet ad me.] Er l'egentibus sensu! (in sequenti) [dixit] : VENrTE ET EDITE DE MEIS PANIBVS, ET BIBITE VINVM QVOD MISCVI VOBIS. TViNvM MIXTVMI (— (Ad»MixrvM (ergo aqua» viNVM -) ldeclarat! (legimus).

HOMILIA XVII, 6

155

160

208

$oswit —. Quando dominus nuptiali tempore, id es : quando sponsus ecclesiae suae paschali exsultatione iungendus, aquas wi. wnwnm conuertit, manifeste praefigurabat multitudines gentwm de sanguinis sui gratia esse uenturas ; per aquas enim populos significari, sacris aperitur eloquiis, sicut legimus : Aquas istas, quas widisti, populi sunt et gentes et linguae. Aduertimus 2» aquis figuram gentium demonstrari, i» wino autem sanguinem dominicae passionis ostendi. Ac sic, dum in sacramentis «no aqua miscetur, Christo fidelis Populus incorporatur ei iungitur et quadam e? copula perfectae caritatis uni£ur, ut possit dicere cum apostolo : Quis mos sepavabit a caritate Clhwisti? tribulatio,

an. angustia,

am persecutio ?, et reliqua;

151/160 cf. Euseb. *Gallic., Hom. v, 1 [lin. 1/13]; Hom. vr, r[lin. 1/8]. — 151/156 Quando ... linguae] aptatum ex : Cypr., Epist, rxnr, r2 [CSEL 3-2, 711, 5/xo]. 152/153 Ioh. 4, *46. 154 Ioh. 4, *46 ;Apoc. 17, *15. 156 Apoc. 17, *15. 156/160 ;4duerzimus ... unitur] aptatum ex : Cypr., Epist., rxur, 13 [CSEL 5-2, 711, 13/16], unde et : Isid., De eccl. off., I, xviur, 4 [PL, 83, 7558], ex quo : Coll. can. in v lib., III, ccxxir [CCcm 6, 425, 55/39]. 161/162 Rom. 8, *55.

V'Ge-B*/K9/F1— pe. 41p-Q1.— O1-O9T o/Bo-Do] P2P*

152 (sponsus] «Z7. se PL. 30)

^ (iungendo PL 30) ^ 153 uina I/1-B?/K9/F1—

ps- 41 p3-Q1 —O1-O9T io Bo[ P?P* (PL, 67, PL, 83) ; (ef. bozz. iv, 1 [Jin. 13.22])

ptaefigurans PL 30) 154 (sanguine PL 67) (uicturas PL. 83) 155 (significari populos — PL, 83) (sicut] sic PL. 83) (legitur PL, 30) 156 Aquae istae Lo/Bo (PL. 30, PL, 67) (linguae] 247. Vnde et PL, 30) 156/15? Aduertemus V^? ; (Videmus PL 83 [cf. Cypr., J.c.]) 158 (dominicae passionis sanguinem — PL 83) (dum] cum PL 30) 159 (uinum PL 83) aqua] s.Z. suppl. al.zz. P" 160 pocula 44: 161 posset l/!/K? separauit [/1 162 Christi] dei O* (an angustia] oz. PL, 83) ani] s. suppl. al.z. V (angustia] edZ. an fames PL 67) (reliqua] cetera PL, 83)

151/156 Cypr., epist. 63, 12 [p. 711, 5/10] : TDe aqua uinum fecit, rp esr quod ad NVPTIAS Chtisti et ECCLESIAE] (Quando dominus Nv»rrAli tempore, rp esr quando Sponsus ECCLESIAE ... conuettit) [iudaeis cessantibus] (manifeste? lplebs magis GENTIVM conflueret et conueniret ostendit] (ptaefigutabat ... multitudines GENTIVM .. uentutas). (Pet? AQvAs [namquel (enim) POPVLOS SIGNIFICARI [in apocalypsi] Tscriptuta diuina declarat, dicens! (sacris aperitur eloquiis, sicut legimus) : AQvAE (-As zn uno cod.) Kistas», QvAS v1prsrI [super quas sedet meretrix illa], Poprvr1 (sunt? ET [turba et] cENrES [ethnicorum sunt] ET LINGVAE. 156/160 Cypr., epist. 63, 13 [5. 711, 13/16] : Videmus! (Aduertimus) iN AQvTa1 (Cis) Fpopulum intellegi! (figutam gentium demonstrari), iN viNO l'uetol (autem) l'oSTENDI SANGVINEM Chtistil ( — SANGVINEM dominicae passionis OSTENDI -—). Quando autem rN calice! (Ac sic, dum IN sactamentis) VINO AQVA MISCETVR, CHRISTO (fidelis? popvrLvs l'adunATVvRl (incorpotATVvR) ler [credentium plebs] x [in quem credidit] corvnLATrVR ET 1vNGITVRl(- ET IVNGITVR ET (quadam)? EI COPVLA (perfectae catitatis unipTVR —-).

206

HOMILIA XVII, 6-7

deus autem homini suscepta sanctificatione miscetur, quando fides in ipso pectore, affectu iustitiae, misericordiae, pietatis, 16 j infunditur. 7. Etiam in hoc ipso quod innumerosis tritici granis confici nouimus, unitatem constat assignare populorum. S?cut enim frumentum, quod solita purgantis sollicitudine praeparatur, in candidam speciem molarum labore perficitur, ac per aquam 170 ignemque in unius panis substantiam congregatur : sic uariae gentes diuersaeque nationes in unam fidem conuenientes, unum de se Christi corpus efficiunt ; et christianus populus quasi tritici innumera milia, a sacrilegis nationibus fide purgante atque cribrante cernitur : quando discernitur, et 2m quasi infidelium lolio pertranseunte colligitur, et duoA unum rum testamentorum instructione, uelut frumentum gemino 166/179 cf. Aug., Serm., ccxxvrt [ PL 38, 1100(-(]. 167/175 S7cut ... colligitur] aptatum ex : Cypr., Epist., xir, 13 [CSEL 3-2, 712, 4/10], unde et : Isid., De eccl. off., T, xviri, 6 [PL 83, 7559-7564], ex quo : Coll. can. in v lib., III, ccxxirr [CCcm 6, 425, 51/56]. 172: Rom; 12; 55 Sx Cot. 10) 517/5512, S523.

VAGe-B:/K9/F1—P*41p3-Q1— O1-O9I o[Bo-DoJ P2P" 163 (quando] quam PL 30) 164 (pectore] peccatore PI, 30) affectus I/1B?/K9/P1/Bo-DoJP? (PL 30, PL. 83) misericordia B?/Do (PL 30) 165 (infundit PL 30) 166 hoc] ozz. O9Lo (ipsum PL 83) numerosis F!—pS41 psQ—O?T o/P?P? (PL, 83) ; aumetrosis O! (z/.77.) ; innumetrosi Do ; (in numerosis PL 30) granis] «47. unum panem O! ; (z47. panem PL, 30, PL, 83 ; generis PL 67) 167 assignari FI—]5-41p3-O1 —0O1-O9T o/Bo-Do/P?P" (PL. 67, PL, 83) (Sicut] Sic PL, 67) 168 quod] s./. suppl. al.zz. P9, oz. O9Lo[P? (PL. 67) (solita] sola PI, 30, solida PL, 83) praepatatum JFi— p$- 41 p3-(21 —0O1-O0T,g/ P*P* (PL, 67), perficitur Do ; (ozz. PL 30) 169 (in] ad PL 30) malorum K? (corr. a1.22.)/P* hac 74! (g].27.), hac P? 170 ignemque] ignem et sanguinem V^, et ignem B?/K9/P8-41P3—01-O"T o/Bo-Do/P? (PL, 30, PL, 67, PL, 83) ; et sanguinem F!, oz. Q! ; et x«s1gxxnem (sai e£ ui eras.) P* in] oz. P* substantia F1—p*- 41P3/P* (PT, 30) 172 de] in Do Christi corpus] Chtistus F1 173 triticum P$ innumera milia] ""innumefabilia K? (al.27-) ; innumerabilia F?, om. P5, innumerabilia grana 741P3-O1—0O1-O9To/P" (PL, 67) ; (grana innumetabilia PI, 30, innumerabilis erani PL, 83) a] om. WGe ; s.J. suppl. al.z. K9/Do ; (n PL 30) 173/174 (purgata atque ctibrata PI, 30) 174 cribtrante] ctibante 7 (corr. a]..)-B*/F? (corr. al.72.) ; (add. collectus PL, 83) cetnituf quan-

do] oz. F1—PS-41P3-Q1—O1-O*Lo/P* (PL, 30, PL, 67) cerpitut Do 175 "pertranseunte "lolio — P" lolia K? 173/176 duum P$-/41P? ; dux«um (ot eras.) P" ; (dum PL 83) 176 (instructionem PL, 67) (frumentum] uestimentum PL 67)

167/175 Cypr., epist. 62, 13 [p. 712, 4/10] : (Quo et ipso sacramento populus noster ostenditur adunatus, ut, quemadmodum grana multa rN vNv« collecta et commolita et commixta panem unum faciunt, sic in Christo [qui est panis caelestis] VNVM sciamus esse CORPVS, cui coniunctus sit noster numerus et adunatusl ( Srcut enim ... vNvM de se Chtisti con»vs efficiunt ... et IN VNVM ... colligitut —).

HOMILIA XVII, 7-8

207

molarum opere curatum, nitescit, et in illam primae originis dignitatem natiuo candore mutatur, ac per aquam baptismi uel per ignem spiritus sancti, aeterni illius panis corpus efficitur. 180 Sicut ergo separari grana ab illius confecti panis adunatione ^01. possunt, et sicut aqua ad propriam redire substantiam in uinum permixta iam non potest: sic et fideles quique atque sapientes, qui redemptos se Christi sanguine et passione cognoscunt, ita debent quasi inseparabilia membra capiti suo, 185 fidei conseruatione et ardentissima religione, sociari : ut ab eo non uoluntate, non necessitate seiungi, non ulla terrenae spei

ambitione, non denique ipsa possint morte diuelli. 8. Nec dubitet quisquam primarias creaturas nutu potentiae, praesentia maiestatis in dominici corporis transire pos190 se naturam,

cum

ipsum

hominem

uideat, artificio caelestis

misericordiae, Christ corpus effectum. Sicut autem quicumque ad fidem ueniens, ante uerba baptismi adhuc in uinculo est ueteris debiti, his uero commemora-

tis mox exuitur omni faece peccati : ita, quando benedicen195 dae uerbis caelestibus creaturae sacris altaribus imponuntur, 180/187 Szcut ... diuelli] aptatum ex : Cypt., Epist., rxrrr, 13 [CSEL 3-2, 711, 16/22], unde et : Isid., De eccl. off., I, xvrr, 4 [PL 85, 7552], ex quo : Coll. can. in v lib., III, ccxxi

[CCcem 6, 423, 39/41].

— 184 cf. Rom. 12, 5; 1 Cor. 6, 15 ; 12, 12.20.

27; Eph.4,15;5,23.30; Col. 1, 18. — 185 fidei conseruatione] cf. Euseb. *Gallic.', Hom. xxt, 5 [lin. 76]. 188/189 cf. Iob 26, 11. 191 Rom. 12, *5 ; 1 Cot. 16, E15 p2, 752. V1Ge-B*/K9/F1—

ps-/41p3-01—0!-O?T o/ Bo-Do/ P? P*

178 natiuo candore] oz. B* temittatut B? ; remutatut Bo 179 (uel] uelut PL $83) 180 (sepatati grana] genera separati PI, 67) (confectione PL 30) 181 aquax (m eras.) V?* ; (aquae PL 30) in] eras. P" ; (ozz. PL. 83) 182 uino Fai—ps- 41p3-Q:—0O1-O9To/P?P* (PL, 67, PL 83) (petmixtae PL, 30, mistam PL 83) (iam] ozz. PL. 67) (possunt PL, 30) 183 se] »./. Q! et passione] ozz. B? 184 agnoscunt O? 185 fidei conuersatione K?/O!, consetuatione mandatorum illius O!, (ozz. fidei) conseruatione O9Io (PL, 67) ; fide a? con-

setuatione P? (2/.27.) ; (ide conuetsatione PL 83) saciari 74! 186 nonnulla K3 (spei] tei PL 67) 187 ipsa possent I/!/K? ; possint ipsa — Q!/Do (diuidi PL. sententia K? ; quecumque P? 194 omne T7? ;

67) 188 (nutu] (gd7. summae PL, (al;.); add. qui omne K? (gl.z.)

aZZ. diuinae PI, 30) 189/190 P* ad fidem] itaque I1/K9?

30) 189 praesentia] pte(posse] oz. PL, 83) 192 oz. Do ; (add. Christi PIL 30) 195 cteatutis l/1

180/187 Oypr., epist. 63, 13 [p. 711, 16/22]: TQuae copulatio et coniunctio aquae et

uini src miscetur in calice domini vr commixtio illa Now rossir ab inuicem skpARARIl(SrcvT etgo — SEPARARI... NON POSSunT -—) : unde ecclesiam id est in in ecclesia constitutam] (sic et fideles quique atque sapientes) (qui redemptos.. cognoscunt» lripEliter et firmiter in eo quod ctedidit perseuerantem nulla res separare potetit a Christo quo minus haereat semper et maneat indiuidua dilectione? (ita debent... r1pi ... diuelli).

208

200

HOMILIA XVII, 8

antequam inuocatione summi nominis consecrentur, substantia illic es? fanis et uini, post uerba autem Christi, corpus et sanguis est Christa. Quid autem mirum est, si ea, quae uerbo potuit creare, uerbo possit creata conuertere ? Immo iam minoris uidetur esse miraculi, si id, quod ex «?/zlo agnoscitur condidisse, iam condi-

205

210

tum in melius ualeat commutare. Require quid ei possit esse difficile : cui facile fuit wiszbilia et imwisibilia, uoluntatis imperio, suscitare ; cui facile fuit hominem de limi materia figurare, imaginem etiam suae diuinitatis induere ; cui promptum est eum sursum reuocare de inferis, restituere de perditione, reparare de puluere, de terra in caelum leuare, de homine angeIum facere, corpus humanum conforme corpori claritatis suae reddere et figmentum suum in regni sui consortio sublimare, ut, qui corpus nostrae fragilitatis assumpserat, nos in corpus suae immortalitatis assumat. Ad quam gloriosam resurrectionem piis uos operibus praeparere dignetur qui regnat in saecula saeculorum. Amen. 196/198 anzequam ... Christi] Ambtos., De sact., IV, v, 25 [PL 16, 444] GCAnzequam

consecretur, Danis est : ubi autem uerba Christi accesserint, corpus est Christi ; ... anfe uerba Christi calix est uini et aquae plenus :ubi uerba Christi operata fuerint, ibi sanguis Christi efficitur). 201 11 Mach. 7, 28. 203 Col. x, 16. 204 Gen. 2, 7; cEsBeclio 1:75.

Gol o: Rom. 9, 20.

205 Gen. 1, 26.275; 9,6 ; Sap. 2, 25 ; Eccli. TEL ERCOfNI

206 cf. Eccli. 50, 4; 51, 5.16. ctomPett14-

208 cf. Rom. 8, 29.

S49

209 cf.

V3Ge-B*| K9/ F1 —P9- 41p9-Q1—O1-O9I o/Bo-Do] P2p* 196 (summi] sui PL 30, sancti PIL 67) (consecrantut PI, 30) 197 illic] ozz. Q! (Christi] ozz. PL. 30) 198 est et sanguis — O!-O9T.o est] «7. V7! ; (ozz. PL 67) 199 mirum autem est — P"; (est autem mirum - Gaz.) est] ozz. JP9 create] s./. suppl. zz.recenz. P" 199/200 (possit uerbo — PI, 67) 199 uetbo?] ozz. P* 200 uidextur (a eras.) D? esse] ozz. P$ 201 (ex] de PL, 30) 202 (mutare ualeat PI, 67) ess? [71 (g].zz.) 203/204. cui ... suscitate] zmer lin. subpl. ibsa 1 zz. A4.;(om. PI, 30) 203 inuisibilia] «ZZ. suae Ot 204 figuratum Fi—pe-41p3-01——0O1-O9T o/P" (PI, 67) 205 imaginex (m eras.) Q', imagine Lo (PL, 67, PL, 83) (etiam] ozz. PL, 67) 206 rursum F1—ps- 41pa-Qi—

O1-O9TLo/Do/P* (PL, 30, PL. 67)

207 tetta] add. pus Do

in] ad 2!

208

confotrmé 17! ; confotmex (2/7. m eras.) K? cotpote K? (g].z2.) (suae claritatis — PL 30) claritatis] s s./. suppl. al.zz. Ge 209 (et] ozz. PI, 30) consottium B?/Q! 209/210 sublimate... fragilitatis ad-] 7u zzg. suppl. al.zz. V1 210 & jgo sumpserat P? (PL, 83) ;(assumpserit PI, 67) 211 aquam P" (al.zz.) 212 uos] Nos (w Zn ras al.z7.) O! (PL. 30) (patate PL, 67) (qui] a4. uiuit et PL 30) 213 Amen] oz. V1-B*/Q1, Expl. EXPLICIT HVMILIA PASCE VI V1, oz;. Ge-B?; ExPLICIT OMELIA K9; PU OML -VI- DE PASCHA F1, gxprriCiT v P$, EXPLIC OML -VI- AL, EXPLICIT OML «VI. i293 EXPLICIT HOMELIA QVINTA (!, EXPL OML -V* Ol, EXPLICIT OMELIA *V* DE PASCHA Oo",

o7. Lo[Bo, EXeL1Ccrr OMELIA vi Do ; ozz. DP?, EXPLICIT OMELIA SEXTA (adscr. quinta

zz.recent.) P".

HOMILIA XVIII (7) HOMILIA VII DE PASCHA

MONITVM Codices :

F! V

:Bnusszr, Koninklgke Bibliotheek, 1651-52, s. 1x in., f. 4-5. : VaricANO, Crrrà pL, Bibliotheca Apostolica Vaticana, Regin.lat.131, S. Ix!, f. 74Y-78*. :Kanrsnunm, Badische Landesbibliothek, Aug.petg. XV, s. 1x, f. 46V-48. : AuGERS, Bibiliotbeque municipale, x44 (136), s. x, f. 49-52. : Bourocwr-sun-Mzmn, Bibliotbóque municipale, 106, s. x.xt, f. 152-153Y. : Oxronp, Bodleian Library, Bodl.392 (2223), S. x1 ex., f. 25Y-27".

K* 44^. Bo O* P3 :Pamss, Bibliotbéque Nationale, Lat.2811, s. xir in., f. 38V-40V. Q' : Pans, Bibliothóque Nationale, Nouv.acq.lat.1436, s. xir in., p. 542-546. B? ^ :Bznum, Deufhsche Staatsbibliotbe&, 'Yheol.lat.fol.270 (341.IL), s. xir, f. 12V-I5Y. Ge : GENEVE, Bibliothéque publique et universitaire, 24, S. x1x, f. 164-165. O'* : OxroRp, Bodleian Library, Rawl.A.416, s. x1, f. 64v-66. Lo :Lowpow, Lambeth Palace, 338 (Vol.III), s. xir, f. 187v-189v. Do : Douar, Bibliotbóque municipale, 201, Ss. x1t, f. 35-38. P5 :Pamnrzs, Bibliotbóque INationale, Lat.2445A, s. xx ex., f. 103-104. P"

:Pamrs, Bibliotbóque Nationale, Lat.2169, s. xu-xrm, f. [37**] 4o-[39Y] 42Y.

Editiones :

Gaigny :f. 48-5oY : Homelia sexta de Pascha. MB»P 6 : col. 6379-638* : Homelia vr de Pascha. PL$3 :col. 589-592 : Sermo 17. De pascha [vri].

Excerptiones, compilationes : ex bac bomelia bausit:

Caes!

— :(Caesatii Arelatensis) Sermo xr. Quare dominus lesus Christus genus humanum pet duram passionem, non per potentiam libe-

tatit [CC 103, 54 (54) - 57 (56)].

Redintegrationes :

a) lin. 10.16/36.43/55 : Hodie ergo ;

Descendente ... remeauit ; Ecce ... contulerat :

Ens.G.**à : (Eusebii *Gallicani") Sermo extr. 8, 1 [lin. 5.5/25.26/38].

b) Zn. 31/32 : Descendetat ... comprehenderunt :

Eus.G.XX

:; (Eusebii *Gallicani") Homilia xx, 2 [lin. 21/22].

MONITVM

2II

c) Jin. 16.25/26.36.41/42 ; descendente ergo domino; expauit ... suam ; ad superna remeauit;

testes ... exhibuit : Eus.G.XXvnu

:(Eusebii *Gallicani) Homilia xxvii

3 [lin. 28.28/29.31.

32/33]. d) Jin. 45[47.48[49.49[50 : Corpus ... sputorum ; Suscepit ... bona sua ; quantum ... ruinam : Ens. G.ext.5

: (Eusebii *"Gallicani") Sermo extr. 5, 2-5 [lin. 19/20.21.22/23]. e) Jin. 88/89.91/92.94/96 : inoboedientiae ... coactus ;

pet! ... liberati; conditio ... pretio : Eus.G.X1x

: (Eusebii *Gallicani Homilia

xix, 7 [lin. 144/145.140/141.

158/139]. £f) lin. 125/126 : Perdidit ... non suum :

Eas.G.X1X

: (Eusebii *Gallicani") Homilia xix, 6 [lin. 121/122].

g) En. 127 : nibil ... inuenit :

Enur.G.XX1

: (Eusebii *Gallicani'") Homilia xxr, 2 [lin. 15].

uh quas

!

caen dba

amb^

os Muiptgr "

éumi anonie (— "oa9Wuwareme

b

ID

2a edem

(d —

Li ]

PT v

r

"

cd

E

"2 vy

^al

ad ud.

1a M

!

P5

u

L. aia be "

! ^ar z vio

i faln*

1 E

arit

(i4 E

na

TEM

[]

va.

"i

m,

Mti

s "wm

Wwe

NE

;

bod

MEMBER. "

s

"Gh a V4Ve cn z s -" deu E , vdffbawe^ — d. ode | rien"1! "apte Dido

" 481

epuA 1 | v*á

? rd Abe:

]

dai

dh 3v

"2 Lr m

n

"

-

-

"ikdbeafhy* iwi oT

L

ü LI Tg

ia cm v

eu

i

u

a

Ud Mai) didsagA; LO et

-

E

T^- - "

iut

á

r

Dua A

XVIII DE PASCGHA, VI 1. Bene nouimus primum esse ab origine mundi hunc resurrectionis dominicum diem ; sicut enim in eodem noua nunc gaudia, ita dudum in hoc ipso tenera rerum fulsere principia.

Felix quidem dum ex se primam pareret lucem, sed nunc feli; cior dum ipsum ex inferis reddidit lucis auctorem ; tunc est inchoatus ad rudem materiam, nunc est electus ad gloriam. Et ideo, cum propheta, exsultemus et laetemur 1n eo, quia iucundiores sunt illi dies quibus conuersamur, quam illi quibus nascimur.

1:0.

2, Hodie ergo nobis inaestimabili munere afjaruit sol caelestis ex abysso, exortus est oriens ab occasw ; hodie nobis

splendor emicuit de caeca noctis caligine. Sed et fons luminis per conditionem quidem mortis traditus putabatur inferno, sed de inferis rediit cum triumpho suo, ut sic dixerim gladio 15 percussoris armatus. Descendente ergo domino, trepidauerunt tenebrae ad subitum ignotae lucis aspectum et praecelsum ac praefulgidum sidus caelorum tartareae caliginis profunda uiderunt. Pofulus, 1/3 cf. Euseb. Alex., Serm. xvi, 1 [PG 86-1, 4168]. — 2/8 sicut enigma ... principia] cf. Euseb. *Gallic., Hom. xx, 1 [lin. 2/4.13/15]. VPs.117,24. .S$/9 cf. Euseb. *Gallic.', Hom. xxr, 1 [lin. 7/8.10/11]. 10 Leu.9,*4. 11 Luc.12,54. 18/20 ils-0::52 2 Matth 45 516; ct PsuTo6.105 1s» 42.75 Buc. 11.705

Codd. : V'1Ge-B?[K9/F1—P*- A1p3-Q1.—01-O9L o[Bo-Do|P* Inscr.iNciPIT Vir, XVHI V/1, rTE SERMO EI'DE DE EODE Ge, YTEM-* SERMO: (add. bti s./. a/.27.) EVSEBII-

VNDE-

SVPRA B? ; rrEM

SERMO

CVIVS

SVPRA

K? ; rNCIPIT

OMELIA *VII: DE PASCHA F!, 1NCIPIT v1 P9, INCIPIT -VII- 74., INCIPIT OML SEPTIMA P5, INCIPIT -VI- Q1—O!, INCIPIT OMELIA -VI- DE PASCHA O, OMELIA *VI- L.0 ; INCIPIT

SEPTIMA (suprascr. quatta 4/.77.) DE SANCTO PASCHA Bo, rwciPIT SEPTIMA Do; INCIPIT xoekek (OMELIA 6ra., Suprastr. Sexta Z/7./e60HÍ.) SEPTIMA sek sokekkkek (DE PASCHA eras.) P". 2 dominicum] oz. B?; düie P9 (g/z.) nunc] tunc F!—P$-/4!/Bo-Do/P* 3 fulgere /1Ge ; fulgere K? (g/.z.) D reddidit F! 2/77.) 6 electus] eleuatus Ge * exultemus cum propheta — D$ cum propheta] ozz. B? 8 conuetrsamut] renascimur uel repatamur J!—P$9-/41P3/P" » tenascimut (Q!—0O!-O?T.o/ Do 11 abysso] add. et 741-Q!—0O!-O9T.o ab] sub Bo/P"* nobis] «47. non F1—4.41P3Q1—0O1-O?T o[P" ; (ozz. nobis) non P$ 12 splendore micuit K? de] ozz. F1— P$s- 41p3- 1 ——01-O9TF ,o/ D? caecae F1— 41-01—O!09T o/P" ; ecce P9, xxx (cece uel ecce eras.) P? caligine] ozz. F1—D8-/41Pp3-Q1—0O1-O9T ,o/ P? et] ozz. F1— p$- 41 p3-Q1 —O1-O9T ,o/ P* 13 mortis] ozz. Do 14 sui triumpho F!—p$41 ps —QO?Lo/P" ; suo ttiumpho -— Q!, suis triumpho O' ; triumpho sui Bo-Do ut sic] ac Q' ; ut sie P" (2/.27.) 15 percusseris D" (g/.zz.) 16 trepidauetunt] 5.7. Suppl. al.gi. Ot 1? (fulgidum Ez;.G.extr.8) 18 tartarez (m ex a al.z. V1/,AY) ecaliginis («cal- [e erzs.] 24?) W/74* ; tartarea et caliginis P6-D3-O! caliginis (Zerf. 1 per ras. ex e) Ge profüda V7! (al.z.)

214

HOMILIA XVIII, 2

qui sedebat in tenebris, lucem uidit magnam ; habitantibus n ve20 gione mortis, lux orta est ets. Mira et ineffabilis dei nostri pietas ! Irruperat quidem mors paradisum, sed uita expugnauit infernum, legemque mortalem suscepta mortalitatis conditione calcauit, implens illud quod propheta testatur : O mors, ero mors tua. Ac sic mortis ini2; quitas, quae se tamquam hominem uicisse gaudebat, expauit subito praedam suam, et in suo regno a suo, ut putabat, debitore constricta est, a suo condemnata reo, a suo est subiugata

captiuo. Ideo suis laqueis illigata et irretita perditio : dum deciperet supplantatá est, dum interficeret exstincta est, dum 3o deuoraret assumpta est.

Descenderat ergo /ux ad tenebras, sed tenebrae eam mon com$rehenderunt. Deposito quidem corpore, imas atque abditas tartari sedes filius hominis penetrauit ; sed, ubi retentus esse inter mortuos putabatur, ibi uincula mortuorum ligata morte 55 laxauit, et, unde difficile ullus umquam uel solus redierat, inde

ille cum spoliis ad superna remeauit. Hodie ergo domino resurgente, uisa sunt ulta sanctorum corpora resurrexisse et apparueruerunt 4n. sanciam. ciwitatem. Regrediens ergo dominus post diem tertium, fructus secum 4o triduanae peregrinationis uiuentibus reportauit et, ut omnes eum de inferis regredi crederent, testes secum ad superos et praecones subactae mortis exhibuit.

24 Os. 15, *14. 24/28 /Ac ... captiuo] cf. Euseb. *Gallic.', Hom. xx, 2 [lin. 29/31] ; Hom. xxi, 2 [lin. 12/18]. 31/32 Ioh. rz, *5. 33 Dan. 7, 15 ; Matth. 9, 6;

IO, 25 ; 16, 27; 19, 28 ;25, 31 ; Marc. 2, 105 8, 5859, 8; Luc. 5,245 6,55 9, 26;

10:855 01212055: 02:715 0122522.24 012202 4:062 35/36 unde ... remeauit] cf. Euseb. *Gallic., Hom. xx, 2 [lin. 27/28]. — 3/38 Matth. 27, *52. — 38 Matth. 27, *535.

V1Ge-B?/K9/F1—

p$- 41p3-01—-01-O9T.,o/Bo-Do/P*

19 in tenebris] ozz. P? uidit lucem — P9/Bo/P", lumen uidit Do 19/20 regionex (m eras.) V/!, regionem Ge 20 mortis] 5raez. umbrae (-bra V1, -btze [z ex a al.zm.] K?) V1-B?/K0/P9- 41P3-Q1!—O-O9Lo/Bo[P" (Eus, G.9xt-8) ; prae. et umbra F!/Do (ex Ps. 106, 10 ; Luc. 1, 79) 24 tua] adZ. morsus tuus eto inferne Q1 (Eur.G.extr.8) Ac] Et Do 25 se] s.J. suppl. al.zz. P* 26 "regno "suo c P$ (al.gz.) 24 subiugata est — P$, (ozz. est) subiugata 29 decixpetit

(pr. 1 per ras. ex e) V, deceperit Ge 29/30 dum deuoratet absumpta est dum interficeret extincta est - O! 29 est extincta — Q! 30 adsumpta V!, absumpta (ads- K? [zLm.]) B*/F1—PS-/41P3-O1—0O!1-O9D,o/Bo-Do |(Eus.G.extr-8) 35 nullus uel solus umquam Ge ; umquam ullus uel solus — P? 3? multa] ozz. Do 37/38 corpora sanctorum - P$ 38 sCax ciuitatex (bir m eras.) K? ; sca ciuitate .QI——O1-O9T.o 39 tertium] so/us Ge (cf. bozz. ix, ? Jin. 163]), tertiam cezz. 40/41 eum omnes — Do

HOMILIA XVIII, 5 4

A

215

9. Ecce quantum agit illa immensa pietas pro salute ac reparatione nostra : Propter nos sicut ouis ad. occisionem ductus est, et, sicut dicit : Corpus meum dedi percutientibus, et genas meas uellentibus ; faciem meam non auerti ab increpatione et confusione sputorum. De summa itaque throni sui arce descendens, terrena uisitat, inferna non despicit. Suscepit mala nostra, ut tribueret bona sua. Aestimemus in quantum plasma suum dili-

;o gere potuit ante culpam, quem sic glorificat post ruinam ! Quae cum iia sini: lugeat et intremiscat confusa antiqui supplantatoris inuidia ; cernat diabolus hominem, quem mortifero uulnere in primo parente prostrauerat, paene felicius ac nobilius resurgentem. Ecce gratia paene maiora restituit, 5; quam factura contulerat. Maximum quidem circa hominem diuini amoris insigne est, quod inter ipsa mundi principia Wnaginem ac similitudinem dei sui seruus accepit ; sed paene amplius est, quod nunc personam et formam serui deus auctor assumpsit. Grandi quidem dignatione primo homini sf?racu6 [0] lum tae de suo prius formator ?nfudit ; sed nunc paene maiori

caritate pro eodem homine non iam sua dedit, sed seipsum impendit ac /radidit. Magnum quidem mihi est de deo, quod esse me sentio opus suum ; sed multo plus est, quod transisse ipsum uideo in pretium meum, quandoquidem copioso mu65 nere ipsa redemptio agitur : ut homo deum ualere uideatur. Inter haec multum quidem est quod abstulit diaboli nequitia, sed 44 Is. 55, *7. 45/47 Is. 5o, *6. 51. Cic.5. In. Catil.) Div; ro; TE cxt 26 EV. VEL 185 V, x1,23 63.5 Aug. De ttin., 1l; xyri 5 V. vir; DX xs XD ar; XIT, va

[CC 5o, 126, 76/77; 214, 46; 294, 575 558, 1245 362,635]; e.a. ^ Bv Gen. 1, *26; 5545215392D:52517 25.

2x.

(2e0:555. T

)lac,, 32:9.

58/59 Phil. 2, *7.

59/60 Gen.

61/62 Eph. 5, *2 ; Phil. 2, 8 ; Hebt. 7, 27.

VAGe-B2/ K9JF1—P*- A1 p2-01—01-O9I o/Bo-Do] P" 43 immensa illa — ;4!P* 45 genes K? (gz.recent.) 46 uellentibus] a7. et O* ab increpatione non auerti -— P" increpantibus P$-/41p3-O1——0O!-O9T.,o (Eus.G.9x'8 ;,]) ; (foeditate 5s.-7429.199) 46/1? confusione sputorum] conspuentibus in me P$ 48 uisitauit Ge suscepit P" (g/.zz.) ut] «27. nobis Bo-Do 49 Existimemus Do plasma suum] (oz. plasma) suum EF! (Ezs.G. extr8 ;]). suum setuum P$-/41P?-Q1——O!-O9T,o/P* ; (suum plasma — Ews.G.extr.8) 50 quem] quod B?/Do (Eus.G.ext8 5,7.) ; quet K?9 (gu.recent.) 51 intremiscat] ingemiscat B?/F!—P*- 41p?-Q1—0O1-O9To/P" (Eius. G.extr.8) antiqui] ozz. Fi— J$41 p3- 1 ——01-O9T ;o/ Do] P* 56 diuini [71 (ag].;7.) est insigne -— Bo-Do 56/3? quod inter ... amplius est] aZwo7. continuatio ... (//eg.) ... sexta eus eusebii 1 uel ac de pasca zn zag. m.recent. Q' 5* ac] ad V'Ge/P* ^ "ácepit 241, suscepit P? 59 primi Bo 60 prius] pius( forz. e compendio pus zuale interpretato) F*—.,41ps-Q— OQ1-O9T o/ P* infudit formator — Bo 60/61 sed nunc ... dedit] m ;zg.;mfer. suppl. F* 60 maiori (2/7. 1 per ras. ex e) V1, maiore B?/K9/Bo 61 pro eodem] ptocedente in B?

homine» (g//. t eras.) V1

suam l/1Ge ; an suut reszituen-

dua ? seipsum] 44. dedit Ge 63 est] s]. suppl. al.z. V 64 quandoquidem] add. tam FI—P5-/41p2-01—0O1-O*T.o/ Do P* 65 ualere deum — P$ deum] adZ. uidere Bo 66 multum] ozz. Q'

216

HOMILIA XVIII, 3-5

multo plus est quod dei redderet misericordia. Postremo magna quidem fuit indulgentia conditoris, assumptum 4e limo 7o

hominem inter paradisi amoena componere ; sed paene maior est gratia, de profundo inferi ad caelorum regna sustollere. Suscepit ergo uirtus excelsa humanitatem nostram, ut tribueret diuinitatem

7 A

suam;

suscepit et animam

et corpus;

et,

quia peccato obnoxius totus homo redimendus erat, totus homo assumitur immolandus. Ac sic immensa illa maiestas de nostro obtulit sacrificium, de suo contulit pretium. 4. Sed forte hic aliquis in corde suo dicat : ''Quid est hoc, quod semetibsam diuinitas Juwmaliauit ? non poterat per uirtutem et potentiam brachii sui liberare a potestate diaboli hominem suum, ut necesse non haberet humanum corpus assumere,

8o

ut necesse non haberet uniuersae miseriae atque damnatae conditionis iniurias experiri, sputis ac flagellis, contumeliis ac doloribus

affici, patibulo crucis affigi ?". Hic nobis, fratres,

ex multis causis aliquae interim dicendae sunt et breuiter explicandae, quibus necesse habuerit dominus hominem assu85 mere et incarnationis sacramenta suscipere. 5. Prima iustitiae causa est, sicut ipse dominus dicit : S2ne

modo ; sic enim decet mos implere omnem vustitiam. Peccauerat enim primus homo suo uitio et inoboedientiae lapsu et propriae uoluntatis impulsu, seductus a diabolo, non coactus, sicut 68/69 Gen. 2, *7 ; cf. Tob. 8, 8. 69 cf. Lucian. ptesb., Epist. de inuent. cotp. s. Steph. protomart. (latine uert. Auit. Brac.) [ed. VANDERLINDEN, — Rev. des Étud. byzant., rv (1946), p. 190-217], tecens. (B) : vir, 45 [p. 215] (7a ut putarezzus nos in amoenitate paradisi esse positos). v4/$5 Faust., Epist., vix [CSEL 21, 206, 18/19]. 96/79 cf. Euseb. Alex., Serm. 111 [PG 86-1, 3292]. 76/81 Qzuid ... iniurias] cf. Euseb. *Gallic., Hom. xix, 8 [lin. 188/189]. ** Phil. 2, *8 ; cf. Eph. 5325 Eebra7 27: 9/49 non poterat ... assumere] cf. Euseb. *Gallic., Hom. xrx, 7 [lin. 135/137] ; Caes. Arel., Serm. xr, 1.6 [CC 105, $4 (54),4sqq. ; 57 (56), 22/25]. *1/81 cf. Euseb. *Gallic/, Hom. xxr, 5 [lin. 22/24]. 86/8? Matth. 3, 15.

V^ Ge-B?/ K9]F1—P*- A1p3- Q1 O1-O*I o/Bo-Do[P* 67 redderit (n reddidit zzuz. zz.recenz.) V1, reddiderat B? ; reddidit F!, re(d)didit P8- 41 P3-Q1—O1-O?T o/ Bo-Do|P*

67/68 quidem

magna

-

P$/Do

68 fuit]

SIABIEO assumpti« (é eras.) V? (al.z.) 90 inferi V1 (g/.zz.) 71 ut] add. nobis Bo-Do diuinitatem] dignitatem Do CUBO *4 adsumetut p ?5 nostro ... sactificium de] zs zzg. 24! pretium] praemium F!—psZ41P3-Q1—O!-O9TLo[P" (Faust., Lc.) | *6 suo corde — Do hoc est — P* ** semetipsum ]/1/F1/P" ; semetipsccm (cc ex u) K^; sem&ipm P$; semetipsa Bo-Do diuinitax«s (ti eras.) P" non] num Do *8 potentia P" 479/80 necesse ... assumere ut] 77 zzg. 74! humanum... haberet] s.7. suppl. V! (aJ.z2.)/O! 80 uniuersas miserae Q!, uniuetsae misericordiae O! dampnafe JDe 81 conditione P" (ad.za.) expetire l7 ; experire K?(alz.) | $1/82 sputis ... affici] ozz. P3 84 habuerit necesse — P$ dominus] deus (ds) B?/Q!—0O1-O9T.o 86 dominus] 0zz. O!-O9T.;o dixit P$, ait O1-O9T,o 88 enim] ozz. Bo-Do lapsux (m eras.) (0 89 sicut] sed D

HOMILIA XVIII, 5

217

90

ipse homo in genesi dicit : Serpens, inquit, seduxit me ; et ideo

9

per misericordiam poterat quasi reus redimi, non debebat per potentiam quasi innocens liberari. Et conditio humana, quae per totam originem hereditarium malum sparserat et in omnes eius ramos uitium radicis effuderat, conditio ergo humana, quae per peccatum primi hominis tenebatur obnoxia, non im-

V^

IOO

IO

w^

IIO

perio erat eruenda sed jretio. Potuit autem filius dei hostem humani generis et in caelis positus nutu ipso suae diuinitatis elidere ; sed ne quid tale, ut superius diximus, diabolus conqueri posset, placuit deo secundum iustitiam suam pro humano genere offerre hominem purum et immaculatum, segregatum a peccatoribus. Sed talem nostra regio non habebat. Non subuenire peccatoribus poterat

simili peccato obnoxius, nec interuenire pro seruis adstrictus legibus seruitutis. Ex alia ergo regione uenturus erat, ut posset offerri pro debitoribus absolutus, pro iniquis iustus, pro peccatoribus innocens, pro haedis agnus : qui esset exterius eiusdem generis non eiusdem conditionis, ac longe alterius libertatis ; similis mihi aequalitate substantiae uel naturae, sed innocentiae ac iustitiae puritate dissimilis, ut de meo haberet wnde $ro me solueret, et de suo unde penitus in nullo debitor appareret. De meo ergo habuit wnde crucifigeretur, de suo unde glorificaretur ; de meo

unde caderet, de suo unde

xesurgeret.

90 Gen. 3, *13. 91/92 sqq. cf. Euseb. *Gallic.', Hom. xxrr, 5 [lin. 24/27 sqq.] 961 Cot. 6, 205 7, 25. 97/98 cf. Euseb. Alex., Serm. 111 [PG 86-1, 3299-6]; Caes. Arel., Serm. xr, 2 [CC 105, 54 (54), 14 sqq.] ; Euseb. *Gallic., Hom. xxr, 5 [lin. 22/23]. 97 Matth. 14, 33; 16, 16; Matc. 1, 155, 12; Luc. 3,35 534, 41; Toh. 5554.49 316, 705 103365:20; 315 14Ioh. 551855 4:315:5515515*20/5 €:2: bostezz bumani generis] cf. Euseb. *Gallic.", xxr, 3 [lin. 22/23]. 101 Hebr. 7, 26. 102/ 107 Non subuenire ... alterius libertatis] cf. Greg. Y, Motal., XVII, xxx, 46 [PL 76, 52] (requirendus erat homo ... zundare potuisset). 102/104 JNon ... seruitutis] cf. Euseb.

*Gallic., Hom. xix, 1o [lin. 224/226]. ICSEI 21. 206; 12/17]:

109/115 aptatum ex : Faust., Epist. vir

VAGe-B?[K9/F1—P8A1P?- Q1 O-O9LoJBo-Do]P* 90 ideo] z47. qui Bo 91 redimi teus — P" redimi] 247. et B?/Do 92 Et] oz. Do 93 ct] ut P941 P3—0O!-O?T o/P" ; ozgz. Q* 94 ramos eius c B? ; se tamos F1—P5-,41P3/P" » ramos Q', ramos se O!-O9To tamus corr. V1 fadices V1 effunderat corr. V'!/K? (g].z.) ; effunderet P9-/41P*—0O1-O'To, e£ add. miseticordia magis quam potestate liberanda fuit is zzg. O' humana ergo - Ge[O*, (oz. etgo) humana Lo 96 sed ptetio eruenda -— P$ 97 caelis] cet p9-ps 98 quid] quod V, qd Ge ; quód K? (al.zz.) 99 diabolus] ozz. P?

possit I/*/Bo 100 generi Ge 101 immaculatum] «47. atque Ge 102 nostra tex«gio (li eras.) B? ; regio nostra -» P9/Do habebat] habet quia P* peccatotibus] peccato P" i104 Exilia 74! tegione K? possit I/1-B?/ K?/Bo 105 pro debitoribus offerri — Do 106 exterius quidem eiusdem P$, quidem (n zzg.) exttinsecus eiusdem O!, extrinsecus quidem eiusdem O?ILo 107 non] s.7. O! ac] interius autem P$, et Q', intrinsecus autem O!-O?T.o 109 ac iustitiae] ozz. P$ putitate iustitiae — Do ut] aZ. et Ge 110 pto] oz. Q' 111 crucifigetur l/7, crucifigétur Ge 112 suo] aZZ. tamen P$ résurgeret [71 (al.z.); surgeret P9-.41P9-Q1— O? ; (consurgetet Fausr., L.c.)

218

HOMILIA XVIII, 5

De mostro itaque dedit eccati hostiam, de suo indulgentiae Iribuit gratiam ; de nostro est quidquid in passione damnatur, 115 de suo est quidquid beatitudinis ex resurrectione confertur. Nullum ergo habuit saluator noster originale peccatum, quia nullum est uirilis generationis passus exordium. Et ideo repulit mortem omnibus debitam dum solus soluit indebitam. Ac sic per indignissimam passionem, quia non habebat peccata pro120 pria, redemit aliena. Hac itaque iustitia uictus est et hoc uinculo uinctus est humani generis tantus inimicus. Nam cum se illi homo uendidisset, sicut ait : Peccatis uestris uenditi estis, et

per peccati commercium solus illi homo deberetur, ille deum consuetudinaria praesumptione deceptus appetiit et, dum 125 Occidit liberum, amisit obnoxium. Perdidit ius suum, dum in-

uadit hominem non suum. Totum ergo cum eo perdidit, quia nihil in eo, quod tenere posset, inuenit, sicut ipse dominus ait proximus passioni : Ecce uenit rincebs mundi huius et in me nihil inuenit. Ac sic diabolus, dum quaerit quem occidere pos130 Sit, inuenit quod damnare non possit. 119/120 cf. 11 Cor. 5, 21 ; 1 Petr. 2, 22. 122 Is. 5o, *r. cic Tohss2 SITO LIT. 129 1 Petr. 5, 8.

128/129 Ioh. 14, *30;

V^Ge-B:|K9]F1—P*41p3-01 —01.09I o[Bo-Do/P? 113/114 dedit ... quidquid] oz. P$ 116 saluator noster habuit — Q! 117 respulit Do 118 solus] s./. suppl. al.z. F! 120 Hac] Hic Bo iustlà 71 121 uictus P" 122 ille homo Ge ; homo illi — Q!/Do et] ad. cum 5.7. Bo 123 per] »./. suppl.alm. V* ^ illeeGe —— debetur P^/Do —— 124 consuetudina xx (3 Jtt. eras.) V1 deceptus] oz. /41P* - 125 Perdit B? 126 ego K? 127 possit L/1-B*/K9/F'—P*—O?/Bo-Do ; possit P" (g/.zz.) 138 passionix (Zer/. s eras.) V1 princpes V! 130 quo? [/7!; quem .4!P3-Q!—O!/Bo ; quod. P" (g].zz.) quod damnare non possit] advo. quod nichil praeter deum poterat pro hominis redemptione ad immolandum sufficere 7n zzg. al.zz. Lo possit?] add. ihm xpm redemptorem nostrum qui cum patre et spu sco uiuit et regnat in saecula saeculorum. amen Q!. Expl. EXPLICIT HVMILIA PASCAE :VI 71, oz. Ge-B? ; xvin ExPLICIT K ; EXPLICIT OMELIA *VII- DE PASCHA FF, ozz. 5, gxPLICIT OMELIA - VII: 741P9, gxprLICIT

HOMELIA SEXTA O!, EXPL OML -VI- O!, EXPLICIT OMELIA -VI- DE PASCHA O^, ozz. Lo/

Bo-Do ; Explicit omelia sexta zz ras. a/.zz. P".

HOMILIA XIX (22) HOMILIA VIII DE PASCHA

MONITVM Codices :

F*

:BnussEL, Koninkljgke Bibliotheek, 651-52, s. xx in., f. 5v-8.

V3

: VariCANO, CrrrÀ DEL, Bibliotheca Apostolica Vaticana, Regin.lat.131, S. IX!, f. 78Y-84.

K?*

: KanrsnuHs, Badiscbe Landesbibliotbe&, Aug.petg.XV, s. 1x, f. 48-51.

4A! — : ANGERS, Bibliotbóque municipale, 144 (136), s. x, f. 52-57. Be

|: Bourocwz-sun-Mzn, Bibliotbóque municipale, YoG, s. x.X1, f. 153Y-156.

O9"

: Oxronp, Bodleian Library, Bodl.392 (2223), S. x1 ex., f. 27Y-30Y.

P?

: Panzs, Bibliothéque INationale, Lat.2811, s. xxx in., f. 40V-44.

Q'

: Panrs, Bibliotbéque Nationale, Nouv.acq.lat.1436, s. xix in., p. 546-551.

B? ^ :Bznum,

Demufische Staatsbibliothbe&, 'Theol.lat.fol.270 (341.ILI), s. xir, f. 13V-15.

Ge | : GeNEvz, Bibliothéque publique et universitaire, 24, S. xit, f. 165-167.

O!

: Oxronp, Bodleian Library, Rawl.A.416, s. xir, f. 66-69.

Lo

: LowDow, Lazbetb Palace,

Do

: Dovazr, Bibliotheque municipale, 201, s. x11, f. 38-43.

338 (Vol.TID), s. xir, f. 189-193.

P5

:Panzs, Bibliothéque Nationale, Lat.2445.A, s. xix ex., f. 104V-107Y.

P*

:Panmzrs, Bibliotbéque Nationale, Lat.2169, s. x1r-xrr, £. [116] 55-[118v] 3e Editiones :

Gaigny

:f.60-64 : Homelia undecima de pascha.

MB»P 6 : col. 642P-643H : Homelia xx de Pascha. PIL.$ 3

:col. 600-605 : Sermo 22. De pascha [xri].

Excerptiones, compilationes : ex bac bomilia bausit :

Caes)!

:(Caesatii Arelatensis) Sermo xr. Quare dominus Iesus Christus genus humanum per duram passionem, non per potentiam libe-

ratit [CC 103, 54 (54) — 57 (56)].

Tedintegrationes :

a) ln. 121/122.138/139.140/141.144[145 : amisit ... non suum ;

humana ... pretio; Poterat ... liberari; inoboedientia ... coactus :

Enus.G.XV

— :(Eusebii *Gallicani") Homilia xvi, 5 [lin. 125/126.94/96. 91/92.88/89].

MONITVM b Jn. 123/124.131/134 : in causam ... periculum ; Homo Eus.G.Xv

... innocentem :

:(Eusebii *Gallicani") Homilia xv, 6 [lin. 95/96.97/98].

c) lin. 147[148.148/149 : qui ... inuitus ; dignatissimi ... assensum : Enus.G.XXW

: (Eusebii *Gallicani") Homilia xxi, 3 [lin. 29/350.40/41].

d) Ji». 229 : mortem

Eu;.G.XXM

... tattatum

:

: (Eusebii *Gallicani Homilia xxir, 1 [lin. 7].

22X

XIX DE PASCHA, VIII 1. Quodam loco sermo Hieremiae prophetae, mysteria nos-

trae salutis annuntians, ita dicit :Perdix fowit quae mon pepeYit; fecit diuitias non in 2udicio ; in nouissimo dierum suorum derelinquetur. ; Perdix 'diabolus', pro nequitia uel multarum rerum comparatione, perhibetur. Haec auis, quocumque casu uel ferae alicuius incursu priuata fuerit ouis propriis, insidiatur alienis, et, nidi habitatore depulso, partus inuadit extraneos ; quos cum usque ad spem fetuum genitali tepore confouerit, parentem 10 eam praeda efficit non natura. Interea uerus pater, uocanti ac lamentanti

similis, siluas

questibus replet ; tunc adulta iam soboles, uoce proprii genitoris audita, curam queruli clamoris intellegit ; atque ita ad originariam sedem laeta peruolant nutrimenta, generis sui 15 conscia et adulteri nutritoris oblita.

2. Quid ad haec dicis, homo, pretiosum uas sapientiae, imago diuinitatis et possessor generosae rationis ? quid te creato-

2/4 ler. 17, *11. B Perdix diabolus] cf. Atmbros., Hexam., vr, 3, 13 [CSEL 2-1, 211, 18] ; Hieron., In Hierem., IIT, xxv, 4.5 [CC 74, 167, 16/17 ; 168, 5/4] ; Aug., Serm. xrivi, 28 [CC 41, 555, 694/696]; e.a. 6/18 aptatum ex: Ambros., Hexam., V1, 5, 15 [CSEL 2-1, 211, 5/15] ; cf. Filastr. Brix., Diuets. hetes., praef., 1-2 [CC 9, 217, 5/12] ; Hieton., In Hierem., III, xxxv, 2 [CC 74, 167, 5/8].

Codd. : V1Ge-B?/K*/F1—P*41P3.Q1 —O1-O9I o/Bo-Do[P* Inscr.iNciPiT viui [/1, TTE SERMO EI'DE DE EODE G?, ITEM: SERMO: EIVSDEM-* DE: EODEM P? ; ITEM SERMO CVIVS SVPRA K? ; INCIPIT OMELIA VIII DE PASCHA F!,

INCIPIT SEPTIMA D, rmwCIPIT viHi 274!, mNCIPIT OML :viH- P?, rmNCIPIT SEPTIMA Ó!,

INCIP -Vir- Ol, rNcIPIT -ViI- O9, OMELIA -vir. Lo ; INCIPIT VIH (suprascr. v alm.) VNDE sVPRA Do, rNCIPIT OMELIA Vtt Do ; (f? [39V] 42 : 1x: omelia de pascha q hic deberet &&- iuenies in fine lib! ; ez f» [116] 55 :) oMwEL1A -1x- (Ze.., e£ suprascr. undecima zz.recen?.) D' PASCHA P". 1 sermo] ZZ. in eras. V? ieremie B?/P3—0O!-O9T,o, ieremi P$ ; iheremie P" 2 annuntiat L/! ^ dicit] zs dicens zz. sLz. V: quae] quem P$, qué O! B nequitiae 1/1-B?/K? tetum] oz. O9, s.J. suppl. Lo 6 fere P9-41-Q1—0O! : NY (alt. e ex i)/P* 8 par«tus (z//. a eras.) V1 9 genitale K? (z/.zz.) te«pote (m : (m eras.) Q' 10 cam] so/zs Ge, eum cert. effecit 1/1 (a/.z7.) ; effecit Bo-Do 11 uocati V/1 hacxla mentati (hac zm ras. 4 fere lifferarum) V* 12 sobolis B?/K? (corr.) 13 audiet P? curam queróli V! (g/;7.), cutamque soli Ge (e Jitterzs zzale compactis) ita] ozz. P$ 14 originariàám 71 (a...) ; originalem Qt petuolat P6—0O!, peruola«t (n eras.) P? nutrimentà P? (g/.zz.) 16 dicit (97 homo] Praezz. o B*/Do

224

HOMILIA XIX, 2-3

ri tuo subtrahis ? Ecce etiam bruta animalia cognoscunt quid proprium debeatur auctori,et quae non habent intellectum,ha20 bere probantur affectum. Callidum peruasorum captiua generatio derelinquit ;remanet praedo deceptus et raptor orbatus.

Igitur et diabolus humanum genus, quod non creauerat, occupauerat ;quod non genuerat, mentito

patris nomine

possi-

debat, nec confouebat miserandam sobolem, sed premebat. 25 Sed ubi uocem per prophetas uel per semetipsum pius auctor emisit, ubi perditos salutifera caritas inclamauit dicens Venite ad me omnes, qui laboratis et onerati estis — aduerte quod sub nomine oneris, pondus indicat seruitutis —, ad pater-

nos sinus confestim auidum cucurrit examen. Tunc frinceps

3o (mundi huius, sub aduentu domini saluatoris, 2» dimidio die-

Yum suorum perdidit quos se usque in finem saeculi possessurum esse credebat, et in gremium redemptionis captiuitatem perditio inuita transfudit. 3. Sed dicis hoc loco : "Doce me quomodo captiuus fuerit 3; mundus; expone mihi captiuitatem, ut intellegere possim redemptionem" Iam primum : si passiones nostras et prauas consuetudines interrogemus, quid sit animae captiuitas, euidenter agnoscimus ; uerbi gratia : qui uinolentia delectatur, ebrietati, 4o quae mater est uitiorum, captiuus efficitur ; qui obscenis et

fetidae carnis illecebris occupatur, luxuriae turpis iugo pre-

18/20 Ecce ... affectuzm] cf. Euseb. *Gallic/, Hom. xz, 5 [lin. 80/84] ; Setm. extr. 1, 2 [lin. 12/14]. 22/23 Igitur ... oceupauerat] aptatum ex : Ambtros., Hexam., vi, 3,15 [CSEL 32-1, 211, 23/24] (eongregauit emiza diabolus gentiles, quos non creauerat). 27 Matth. 11, 28.

29/30 Ioh. 12, *31 ; 14, 30; 16, *r1r.

30/31 Ter. 17, 11.

V1Ge-B?/ K9]F1—p*- 41p3.1—O1-O9I o[Bo-Do[P*

18 animalia] Za Ge-B?, ozz. cett. 19 proprii P9-74!, P? (Zg -ptio zzz/.), ptoptio Q1—O1-OPT o/ Do[ P? debeant P$ non quae - O! 20 éffectum K? (a].zz.) z dereliquit P$ praeda P" 23 mto F! (/.7.) 24 nec ... premebat] ozz. —Jp$- 41p3- Q1—O1-O0T ,9/ p? necat miser«andà (g/A. e eras.) V1 25

"us P5

perditis F1—fP$-41 (def. P)-Q1—0O!-O?T,o/Bo-Do/P"

— 27laborati(Q!

(h)onusti 171-B?/K9/Bo-Do estis] aZ. et ego teficiam uos Q! aduefte V (al.zz. ?), aduettite B?/Bo-Do; aduettens 2! 28 honetis /* ; paterni honoris (2 30 huius mundi— Ax PS Io, mundi (ozz. huius) Q! dimedio L/1/K? (corr. al.z2.) ; medio B?/Bo-Do 91 quo? K? 38 captiuus I/1/K? 39 ebri-

etate. Ge/Bo ; ebrietatis. F1—P5-/41-01 —O1-O9T o/Do[P" ; ebrii tk D3 (al.z2.) 40 est] add. omnium P$ 41 f(a)etidis F1—]D541 p3-Q1 —01. O9T,9/Bo/P" luxórietut pixs (Zerz. i eras.) V! (e litteris male compactis) turpis] so/zs Ge ; add. dominae (he az. V? ; -nio Bo [cf infra, lin. 45]) cett.

HOMILIA XIX, 3-4

225

mitur; qui habitu alienae rei auidis et esurientibus semper faucibus inflammatur, in seruitium arsurae cupiditatis abducitur; qui crudelitate bestialis iracundiae pascitur, cruenti 4; furoris dominio subiugatur. Inde est, quod dicit apostolus : A quo enim quis wincitur, eius ei seruus est. Hoc ergo genere diabolus uniuersum addixerat mundum — cupiditatis deprauatio, mandati inimica transgressio, cibi interdicta praesumptio, superstitionis dominatio, erroris so impressio,

ueritatis

obliuio,

ignorantiae

confusio,

stultitiae

longa persuasio, mortifera idolatriae consuetudo —, in tantum : ut Solis, Lunae, Martis atque Mercurii, Iouis, Veneris

uel Saturni et diuersis elementorum ac daemonum appellationibus dies uocitarent, et luci tenebrarum nomen imponerent ; s; ut, sub assidua dei commemoratione, honor falsorum deo-

rum numquam ab eorum ore discederet. — Quis nostrum tantum habeat sollicitudinis circa memoriam redemptoris ? Secundum haec : quis grauissimam neget captiuitatem, tantum mentis errorem ? Et, quod peius est, ista captiuitas magis 6o animas occupauerat, consilium tulerat sensumque laqueauerat ; et ideo, qui deseruerant rationis auctorem, merito primi intellectus perdiderant libertatem. Ac sic diabolus uniuersam posteritatem in primo parente possessam, blanda seductione captiuam, ad studia cultus sui traxerat : ceperat quos decepe65 rat, et stirpem, quam in radice uitiauerat, in fructibus possidebat.

. &, Et propterea : Dominus de caelo in terram $rospexit super

filios hominum et tamquam si redemptor ipse secum loqueretur

46 11 Petr. 2, *19. 52/83 cf. Caes. Arel., Serm. cxciirt, 4. [CC 104, 785 (744), 7/8]. 67/68 Ps. 15, *2 ; 52, *5 ; cf. Ps. 22, 13.

V1Ge-B?/K9o[F1—P5- 41p3-Q1—0O1-O9T o Bo-Do/ P"

42 habitu] ambitu P9-OQ!—O!-O?T,o (cf. znfra, lin. 82) auidus (oz. et) JA1P3 43/44. adducitur Ge 44. credulitate corr. aJ.zz. K? bestialis ... pascitur] so/zs Ge ; pascitur bestialis iracundiae -— ce. 45 domilo V (al.z2.) dicit] ait P$ 46 seruós T (al.zz.) 47 diaboli Q!, diabolo O!-O?T.o addixetat uniuetsum mundum]

Z/a Ge;

uniuetsum

mundum

addixerat

—

P$; uniuersum

addixerat

(abdu- B? ; addu- Do) mundum — cezz. 50 ueritás O? (al.z2.) stultitia Do 51 petsuasio longa — P—O1-O?Z,o mottifet(a)e P9—0O! 51/32 tantum] aZZ. homines occecauetat s.7. a/.zz. P* 54 dies] deos B? 55 dei] diei F1—7D5-41ps.Q1—O1-O9T o/ Do/ P* 60 occupauerat] adZ. et s. alm. 24 61 qui] quia Bo-DoJP* deseruerat K? (a.zz.) actotem P$ primam O!-O9J.,o 64 stu-

dium B? sui cultus — Do 64/65 decetperat Ge 66 possidetrat Do 67 de caelo] ozz. Q' terra O! aspexit Bo 68 et] ozz. /A!P*-O1—L.o

68 fructicibus F* 65/ prospexit] a47. Si B? ;

226

HOMILIA XIX, 4

et diceret : "Videamus quibus debitis egenus homo a diabolo 7o teneatur adstricius. Si aurum uel argentum deberet, si aere esset oppressus alieno, pro ratione debiti necessario summa pecuniae penderetur ; sed quid agimus, quod hereditario et antiquo primae natiuitatis malo premitur? Secundam ergo natiuitatem tantum illius innouemus : ut, qui per originis debitum diabolo 7; nascebatur, per baptismatis institutum deo renascatur ; dum-

que regeneratur spiritu operante per gratiam, nil inimico debeat per naturam. Improbam dexteram uetitae arbori importunus ingessit, extendamus pro illo innocentes in cruce manus : per lignum poena est contracta, per lignum culpa redimatur. 8o Sed prohibiti gustus maleblanda suauitate deceptus est ; expietur delectationis esca, aceti et fellis iniuria. Sed superbiae, qua praeceptum soluit, qua in ambitum diuinitatis exarsit, obnoxius est ; in hominem se diuinitas nostra humiliet pro superbo, tradat seipsa maiestas pro crimine maiestatis. Sed mortis 85 reus est ; hoc reddi conuenit, quod debetur : mortalis est assumenda conditio, et mors est offerenda pro mortuo ; et, ne sit

quod diabolus captiuo suo per arborem decepto ultra possit

*0 111 Reg. 8, 51.

V^ Ge-B*| KoJF1—pP^- 41p3-Q1— O1-O9I o/Bo-Do[P*

69 a diabolo] ozz. /41P3 70 deberet] adZ. et s./. a/.zz. 7A *2 ponderatur B? quod] qui B? ; quoniam (qm) O! 93 malo] iugo O!—OVIo (cf. supra, lin. 41) premitur 1/1 (gl.zz.) Secunda ergo natiuitate D*/F1— ps. 41p3—— O1. OeT o/ Bo-Do[P" ; Secda ergo natiuitate (m eras.) Q! *4 tantum] statum B?/F1— ps.41 D3—0O1-O?TLo/Bo-Do[P" ; ozz. Q! illius] illum ! ?5 nascebatur] a7. et 74! baptismi Q! $6 nil] Za Ge-B?, nxxil (ih eras.) V7! ; nihil cezz. *3 "atboti uetite "dextam -— P* (ag/.z.) *8 manus in cruce — B? 79 ligni paenam W1/K?/Bo conttacta] 77a V'Ge/K?/Bo ; add. est B? ; praem. est cett. 80 Sed] Si Ge S1 delectaciones V'! ; deléttionis K? (a/.zz.) superbiae] z77. culpa P" Sed] Si Ge, Sed qui B? $82 qua] quam Q! ; quia Bo ambitum] habitu Q! (cf. supra, lin. 42) 82/151 -nitatis exarsit ... sollicitudinem] fo/o azzisso def. F! (n mg.infer. -nitatis exercuit in modum supp. al.z.)

V^Ge-B?/K9/P*- A1p9-Q1——01-O*I o/Bo-Do[P' $3 homine B? se] sed P ^"humiliet ^nra - P* (gl) humiliet] 44. sespz 84 se ipsam B?/P5-P3/Do Sed] ozz. Do morti B? 86 et ne sit] et nesxit (c eras.) K? ; et ut nesciat Do ; adnot. continuatio [in] homelia [sep]tima beati [e]usebii x» de [pa]sca im zzg. zz.recent. Q* (cf. supra, bom. xviii, ad lin. 46/57 ; et infra, ad lin. 164 ; et bom. xx, ad lin. 91) 8? quod] q, P5 ; quid Do

HOMILIA XIX, 4-6

227

obicere, ipse nunc sacras damnabilius extendam manus in arborem. witae. Duplici beneficio : hominem nostrum sanguis 9o crucifixi, scelus crucifigentis absoluat ; passio nostra, dum illum damnat, hunc redimat".

9. Hic si interrogas et requiris : quare deus sub habitu humanae carnis absconditus descendendum sibi ad terrena iudicauerit' : ob hoc utique, ut splendor ille diuinus, ut diuina illa 9; potentia, et ab homine facilius sustineri et a diabolo difficilius possit agnosci ; et ut homo, cui parum legis ac prophetarum praecepta profuerant, promptius salutem suam quaereret cum ad eum ipsa salus inuenisset; ut, quia misso totiens de caelis non corrigebatur imperio, praesentiae saltem instrueretur 1oo exemplo. 6. Ouare, inquam, per se terrena, de? filius, uisitauit ? Vt fortius destrueretur tyranni dominium per imperatoris aduentum. Sub abiectione formae seruilis /atwit deus : 4£ dolosum supplantatorem suis uicissim fraudibus zvretiret ; ut ile, qui 105 pro crimine ambitionis illicitae obnoxium

tenebat hominem,

dum dominum crucifigit, maioris reus criminis appareret : ac sic auctoritatem dominantis amitteret, dum uincit culpam decepti hominis, humanitas redemptoris; nec possit ulterius obicere homini appetitae diuinitatis iniuriam, postquam par-

89 Gen. 2, *9; Apoc. 22, *2 ; e.a. 92/95 cf. Euseb. Alex., Serm. xxx [PG 86-1, 329^] ; Euseb. *Gallic., Hom. r, 3 [lin. 20/21]. 103/104 Euseb. Alex., Serm. xx [PG 86-1, 3804]. 104 sais ... irretire?] cf. Euseb. *Gallic., Hom. xri, 1. [lin. 1o].

V3Ge-B?/K9/P$- 41P?-Q1—01-O?TI.o/Bo-Do/P"*

$8 damnabilius] suprascr. damnatus a/.z. Do ; dampnandus P" extendat 74! (al.zz.), extendat (Q!—0O!-O?To/Do/P"* 89 atbore 1/!/Bo uitae] 277. ut P" 90 crucifixus celos V/*, crucifixi Gi P5) et scelus B?/D9- 41p3-Q1— 01-O*T o/Bo-Do[P"

92 si]sic K? — 93/94 iudicauerdt ^4! — 94 ut?] et B? cilius] ozz. K?

95/96 sustineri ... diffi-

96 posset P9-41P9-O1—0O!-O?T.o/ Bo[ P"

parum legis] patrum leges B?/Do ac] et O*-O9Lo 98 ipsa salus] 7/a Ge-B? ; salus ipsa - cef. inuenisset] 0/45 Ge ; uenisset cez7. qui amisso P$, qui misso Q! toties O? 99 salutem insttueret 7! 101 dei filius tettena per se — P5, terrena pet se dei filius — /41P3-Q1—0O!-O?To 102/103 inuentum K? 103 Sub ab inieccione V? ; Sub ab iniectione K? 104 irretiret] aZ. et O! 105 illicite I/1/K9/P*J.AVP" 106dum]s/.Ge ctiminis reus — Do — 10? dominationis O! —107/108 hominis decepti — Do

108 humanitas tedemptotis] 7a Ge-B? ; ozz. Do ; imma-

nitas deceptotis ceZ7. 109 sÓbicere humani V7! (g/.77.), homini subicere Ge, . H . 1. . subicere hominem pet B?; subicere hom«ni (o ex u ; i sup. a eras. al.z.) K9; obicere humanitati Bo, subici homini Do appetitam P$-Q! iniutia Do

228

HOMILIA XIX, 6

110 ricidalem in deum caecus extendisset audaciam. Ac sic captiui esse coepit impunitas, feri praedonis impietas. Sicut ergo mendacem quempiam non potest reum tenere falsarius, sicut nec adulterum

accusator audet incestus, nec

homicidam paterno sanguine cruentus : sic diabolum dominari 115 in homine pro sacrilegae cupiditatis excessu, sequentis sacrilegii prohibuit

magnitudo;

sic, inquam,

in homine

diabolus

caelestis regis offensam ultra exaggerare non potuit, postquam ipse cruci regem caeli per societatem carnis affixit. Et quid mirum si eum, quem non nouerat in maiestate, agnos120 Cere non meretur in'corpore ? Ita magnis praeiudiciis irretitus, amisit ius suum, dum appetit hominem non suum ; nam sicut in negotiis gerendis quattuor modis homo in causam cadere dicitur, quattuor modis plus petendi subire periculum pro iuris ratione perhibetur. 12; Quibus quattuor ? Id est : loco, tempore, genere, quantitate : loco, si alibi forte sibi debitum solui improbus fenerator extorserit quam ubi causatio designabat ; tempore, si citius ; quantitate, si amplius petierit ; genere, si alterius rei ac melioris materiae mercedem, quam scriptura continebat, exigerit. 130. Videamus quo hic modo diabolus causa cecidit : genere sine dubio. Homo enim illi debebatur per inoboedientiam, ille deum appetiit per superbiam ; sic ergo plus petendi periculum, hu123 in causam cadere] cf. Cic., Orator, xxxi, 118 (vadunt in causas).

V1Ge-B*/K9/P9- A1P3-Q1—0O!-O9T ,;o/Bo-Do] P"

110 Ac sic] sicque Do 110/111 captiua ... impunita P- 41P93- Q1 —0O1- OT o/Do/P* 111 feri] praezz. et Do 113 adulterium K? accusatot] so/4s Ge, ac causatorem V ; accausatotem K? ; accusate ce7f. 114 Cruentatus Q!/Do si€ P3 diabolus Q! 115 hominem P$-/41P3-1——O1-O9T ,g/p" pto] oz. P* sactilegi V? ; sactileg? K? (g/.zz.) excessus [/1/K? ; excessibus B?/Do 116 hominem O1-O9T.,o 117 ultro Do exagitare P9, exaggere O! 119 nouetat] sous Ge ;

agnouetat cé//. 120 mereretur P? 121 magnis] magis P? irretitü P$ iussum 1/1 (a].zz.) 121/122 appetiit B? (cf. zpfra, lin. 134) 122 sicut] sic et O1-O9To in] s.7. Lo 123 modis! ... quattuor] ozz. P* (ob borzzoeotel.) (ozz. in) causae c(a)edere (def. P9)-/41P9-Q'. (ozz. in) c(a)edere cause O1-O'ILo (cf. bozz. xv, 6

[lin. 95] ; "cause cedere P' (alzz.) (ef. infra, lin. 130); (cf. TLL, sa. eau)

dicitur] a4Z. sic Q* ; add. id est P" 124 petendis L/!Ge-B?/K? ; petendo (o ex i) P" (cf. infra, lin. 132) prohibetur B?/p9 125 "genere "tempote - P$ (al.z2.) 126 loci V1 forte] s]. suppl. al.z. V 127 causatio] cautio D$-

Q/Do (cf. bom. xxi, lin. 94) 127/128 quantitate ... petietit] 5os7 exegerit (//n. 129) £r. Lo 128 meliores 71 129 mercem D$-/41p3-Q1——O1-O0T ,o/ p? exigetit VJBo 130 quo] quod P? ; qua Bo causa] in causam Ge (sicut supra, lin. 123), caus(a)e DP8- 41- P3- 1 —O1-O9T ,g/ p? cedit P9-41-Q1—O1-O0T ,g/ p" 131 enim] onm. Qi illi] ille pe (a.22.), oz. P? lobedientiam P$ (al.zz.) 132 petendo Q! (cf. supra, lin. 124)

HOMILIA XIX, 6-7

229

mana specie seductus et deum in homine persecutus, incurrit, et, dum impie appetiit innocentem, perdidit debitorem. 135 f, Sed iterum dicis : ''Quare deus hominem de potestate diaboli per infirmitatem carnis et non magis per uirtutem diuinitatis eripuit ?''. Quia humana conditio, quae per transgressionis culpam obnoxia tenebatur inimico, non imperio erat eruenda sed rei20,

14o necesse erat ut pietati iustitia misceretur. Poterat miser per misericordiam redimi, non poterat reus per potentiam liberari : innocentibus

enim

auctoritate,

criminosis

intercessione

et

humilitate succuritur. Propterea homo, si inoboedientiae lapsu et liberae mentis 145 assensu a diabolo seductus fuerat, non coactus : a totius ra-

tionis et aequitatis auctore inuitandus erat, non attrahendus ; iniquissimum siquidem uideretur, ut, qui ceciderat uoluntarius, erigeretur inuitus. Vides quia dignatissimi medici studium, infirmi sui requirit assensum. Per liberum arbitrium 150 est excepta captiuitas, per liberum rursus arbitrium erat restituenda

libertas

: dominus

enim, qui ianuam

reserat,

etiam

sollicitudinem pulsantis exspectat. Pulsantis, inquam; nam nisi labore studuerit reparare quod

135/137 cf. Euseb. Alex., Setm. 111 [PG 86-1, 3292] ; Euseb. *Gallic.', Hom. xvrrr, 4 [lin. 77/79] ; Caes. Atel., Serm. xr, 1.6 [CC 105, 54 (54), 4 sqq. ; 57 (56), 22/25].

138/140 cf. Euseb. *Gallic., Hom. xxrr, 5 [lin. 24/27 sqq.]. 7; 25.

139 1 Cor. 6, 20;

V^ Ge-B*/K9/P5- A1p3.01—O1-O9L o/Bo-Do[P*

133 homine] aZ. se (exp. aJ.2.) P9 134 appetiit] Z/a V 1Ge, appetit cez7. (cf. supra, lin. 121/122) perdit B? 139 non] nec P" 140 misceretur iustitia — D$ZA1p3-Q1—O1-O0T o 141 poterat] debebat O1-O9T.o (Eus. G.XVI) 144 Prae-

terea. I/1-B?/K9/P$- 41P3—0O1-O? si] qui B?/Q! 145 fuerat] s]. Ge 146 (ozz. et) aequitatisque (-que a4. a/.z.) P" 147 siquidem uidetur P$ ; uideretur siquidem -— P"* 147/148 uoluntatius] a44. si Ge 148 dignantissimi Bo 149 requiret V/1 Pro libeto atbitrio 1/1-B? (ozz. atbitrio)/K?/Bo-Do 149/152 liberum ... sollicitudinem] 3 meas rescripsit, im ras. 2 linearum, ipsa 1 mms. Ge (fort. lin. 149/150 Pet ... captiuitas przzzum ob bomoeotel. omissum erat) 150 est] oz. Q' accepto D* captiuitas] natiuitas O' atbitrium rursus - DP9-.41p3-Q1— O1-O9 To etat] est Do 151 qui? P5 (z/.77.)

V23Ge-B?/K9/F1—P$- 41p3-Q1—0O1-O9T o/ Bo-Do| P*

152 pulsantis] Zenuo ades? F*

153 nisi] 277. quisque O!

labóte V! (al.zz.)

230

HOMILIA XIX, 7

perdidit, nec damnum rei perditae nec fructum sentiet restitu15; tae. Beneficium non potest custodire, qui nescit desiderare ; periclitatur munerantis donum, si non inueniat suscipientis affectum. Quod si homo dei tantum intuitu et non etiam suo studio liberetur : numquid offerenda erat gratia redemptionis ingrato ? non suffecerat, quod offerebatur indigno ? Et 16o ideo, circa rationale animal ut posset iustitia adhibere remedium, prius oboedientia erat receptura consilium ; hoc enim elaborat diuina prouidentia : ut, quia consensus crimen intulit perdito, uoluntas meritum conferat acquisito ; et deuotio reparati, iustitiam reparatoris ostendat. 165 Quae cum ita sint: si homo de potestate diaboli per dei potentiam et, ut sic dictum sit, per uiolentiam tolleretur, potu-

erat diabolus, qui hominem proprio uitio debitum possidebat, aliquid rationis afferre ac deo dicere : "'Iuste rerum arbiter : tuus quidem est homo per creaturam, sed meus coepit esse 170 per culpam ; tuus per naturam, meus per inoboedientiam, quia

maluit audire seductionem meam quam legem ; tuam tibi debetur iure, mihi crimine;

tuus

est

opere,

meus

uoluntate,

quia potuit praeceptum tuum seruare sed noluit".

160 Cic., Acad. pr. (Lucullus), II, vu, 21 ; Plutatch., Ethica, 450P ; Quintill, De instit. orat., VII, rr, 15 ; Aug., De ord., II, xr, 31 [CC 29, 124, 18]; Aug., De trin., VII, rv; XV, vir [CC. 50-502, 255, 215; 474, 2/5]; e.a. 165 Cic., In Catil; I;:v; 105II,; x112206 ; DV VI; 18:5 1V5ox1,023 5162; Aug Derttins Lis XVHL; VoVuS DX SEXT SOXSDISVW G.S 0:126) 5716/mTis E2145 4G 82045 STE RaOa

3220522625863 ]516-2; 166 sqq. poruerat diabolus ...] cf. Caes. Atel., Serm. xr, 2 [CC 105, 55 (54), 22 sqq.] (Pozerat enim...).

V'1Ge-B*/K9/ F1—p$- 41 p3-Q1—01-O9T ,5/ Bo-Do] P"

156 numerantis B? 157 intuitu] so/zs Ge ; nutu cezz. etiam] iam P* suo] sub P$ 158 liberetur V1 (2/.z2.), liberatur B? ; liberaretur 741P3-Q! ——O1-O9T,o

offéndérat V'!, offerenda erit B? ^ 160 rationabile O?/Bo-Do/P"* elaborabat P$

L/1/K*/F1— 41p3. Qi.

161 inobedientia erat /4!P?, erat obedientia — prouidentia] prudentia I/1-B? ; add. et s./. 41

O!-O9T,o 162 164 ostendat]

adnot. continuatio xx [h]omelia septima [be]ati eusebii de |p]asca 7 lzzg. z.recenz. Q! (cf. supra, ad lin. 86) 165 diaboli] oz. P* 166 sic] ».7. 44 sit] est (—) jp 166/16* poterat F1—]D$-41p3Q1 ——O1-O9T o/p* 167 deditum 1/1/Ko/psQ'; dediticium F1—/41—0O!, deditum (ici eras) P?, dedit (ü ex iuü 7 uidetur) O?, deditiu& Lo ; dedicitium P" 167/168 possidebat] a4Z. et s./. 741 168 afferre] ad qui ferre K? ac] et P6 169 est quidem — P" sed] 5.7. supp/. al.m. V1 169/170 coepit ... meus] Zn zzg. suppl. al.z. V1 169 esse coepit — D$—0O1-O9T o 170 oboedientiam Bo quia] qui P* 171 tuam] mi ig (al.z2.) 171/172 debitor F! ; debitor Q! (a/.z.) 172 meus] Z/a Ge/P5 ; add. est cez.

HOMILIA XIX, 7-8

231

Ne ergo per potentiam dei se inique opprimi posset diabolus 17; calumniari, astutum et callidum deus consilium implicat et contra superbum humilitate confligit : non ei captiuum praeripit, sed pretium ; quod sine captiuo praeponderaret et quod praedonem magis damnaret, appendit; incentorem peccati, in formam peccatoris illaqueat ;humanae auidam perditionis 18o inexplebilem bestiam, per escam carnis illudit; homo in se prouocat esurientem, et deus praefocat deuorantem. Sic Daniel maximus prophetarum, Aorrendwm draconem, id est qui spiritum diaboli praeferebat, solidioris cibi uirtute confecit, faciens de $ice et adipe, id est de duabus substantiis,

wnam

185 offam ; qua assumpta quod putabatur cibus, interitus fuit. In pice homo intellegitur, deus adipe demonstratur, qui totus puritatis candor et pinguedo est bonitatis. 8. Sed dicis : "Quid tantopere necesse fuit, ut splendida illa et sincera diuinitas, humanae carnis experiretur iniurias? 190 quare non magis aliquod speciosum lucis corpus assumpsit ?"'. Non ita est ; non hoc recipiebat ratio redemptionis nostrae. Numquid lux ista peccauerat, ut materiam lucis expiaturus indueret ? Per hanc itaque materiam creaturae, nec mortis conferre pretium, nec resurrectionis praeferre potuisset exem195 plum. Nihil mihi contra hostem meum

non in meo corpore triumphasset. Cur lucem susciperet, hominem

fiduciae contulisset, si

curaturus?

Inordinatum

174 sqq. INe ergo ...] cf. Caes. Atel., Serm. xr, 3 [CC 105, 55 (55), 2 sqq.] (V ergo ...). 179/180 bumanae ... illudit] cf. Euseb. *Gallic., Hom. xrrr, 8 [lin. 94/96]. 182/183 Dan. 14, *27. 184/185 Dan. 14, *26. 188/189 Quid ... iniurias] cf. Euseb. *Gallic./, Hom. xvi, 4 [lin. 76/81].

V^Ge-B*[K9|F1—P*41p9-Q1— O1-O9T o/Bo-Do|P*

174 possit I/1-B*/K?/Do 175 et!] om. P* consilio 741P3-Q!—0O!-O? ; concilium P" 176 ei] enim P$ 177 sine] ozz. Q'—0O!-O?To et] ozz. B? 178 incentorum l/1 179 fotma B?/Q!—0O1-O9 auida I1/K? 180 inexplecabilem (z/z. e ex i) O ; 1nexplebilem P" (/.7z.) 181 praefocat ... prouocat — T7! 181/182 danihel V'-B?*/K9/OY/Do ; dani&l (h suprascer., em eras.) F!, daniel P3 (al.2.)-Q* 183 spiritum] typum O!-O9T.o uittutem Q! conficit P9-41P3Q! (corr.)—O-O9Lo/P" — 184 de duabus] de di«aboli (pr. 1 per ras. ex u ; oex u ; li ex s al.) V* ; xe (diabolus eras.) al.z. K? 184/185 unam offam] 7 ras. 11 fere litterarum K? 185 adsüpta« (m eras.) V/1 ; absumpta (Q!—0O!-O?T.o fuit interitus — B? 186 totius B?/F1—p841 p3-Q1 ——0O1- OT ,g/ 187 est candor et pinguedo — Ge 188 Qui V1 189 illa] oz. 74! diuinitas et sinceta — Ge iniurias] aZ. non ita est (e in. 191 iteratum), exp., eras. VY 195 contulisset] dedisset 5.7. 27.77. Q* 197 Cur] Si B?/Bo-Do cutatutus] cteatutus redempturus F1 P$, reparaturus ,ALP?—0O!'-O*Lo, creaturus (Q! (aJ.2.)/P" (al.z.)

232

HOMILIA XIX, 8-9

medici appeteret ingenium, si humeris suis imponeret illaesum et neglegeret uulneratum. Illa necesse est sanitatis arbiter 200 membra contrectet : quae grauibus morbis aestuare perspexerit. In quo corpore tumet aegritudinis causa, in ipso est exercenda medicina. Numquid aliquid sollicitudo proficiet, si, cum alium dolor teneat, alium cura confoueat? si, cum iste crebris

anhelae sitis pulsibus urgeatur, alius pro eo desideratis aqua20; rum refrigeriis irrigetur ? Itaque, sicut ad infirmum corpus uel inopia confectum nihil omnino beneficii uel fomenti peruenire posse dignoscitur si pro eo alteri robusto alicui corpori refectio uel curatio ministretur, ita dispensatio redemptoris nullam nobis contulit utilita210 tem si non in nostra peregit carne uirtutem. Et ideo, dum in corpore meo uincit, me contra hostem meum pius propugnator erexit. 9, Sed dicis: '"Potuisset deus per aliquem commodius angelorum, redemptionis nostrae administrare militiam !''. 215

Non ita est ; nam

inordinatum

et indecens erat, ut, quod

factor condiderat, factura repararet. Simul persona unius angeli ualere non poterat totius mundi salutem. — Praeterea, ut diximus, inimicus generis humani, dum in necem domini agitur, captiui sui amissione pro220 Scribitur. Si ergo, pro homine, angelus pertulisset : nec diabolus tantum incurrerat criminis, nec deus tantum praetulerat caritatis.

218/219 cf. Filastr. Brix., Diuers. heres., praef., 1 [CC 9, 217, 5] (zzmzieumque bumani generis) ; Caes. Axel., Serm. xr, 2 [CC 103, 55 (54), 22/23] (Pumani generis inimicus).

V'1Ge-B?/K9/ F1— ps- A1 p3-01—01-O?T ;o/ Bo-Do/P*

198 appeteret] appareret FI—]D$-/41-01—0O!-O9T ,9/P" » apparet P3 199 ct] oz. B*/Do Illa] ita Bo-Do est] add. ut Bo-Do sanitas D" 200 contractet Ge 200/201 praespexerit l/!, perspexerat B? ; pspexetit (7 add. al.z.) K? ; ptospexetit F1—p$/Bo-Do 208 tumet] tuum&s (& Zn ras. 2 literarum al.z.) V ; timetur P7 ipso] ipa P$ 202 si] si& a/.zz. K? 203 cura] ozz. Q' si] si? z/.zz. K? 203/204 "anheli sitis pulsibus "crebris — Pe 203 cerebris I*/K? ; crebis 4t 204 anhelae] an ille ]71/K? ; ozz. B? 207 fomentis D$ 208 corpote K?, cotpotis O! 209 dispositio Bo contulisset Do 210 perageret Do 211 uicit 741P3-Q1—0O!-O9T.o/Do pugnator JD9-O! 214 málitiam /1 (a.z2.) 215 indecenter«« (tper ras. ex ( ; ateras.) Vt 216 condiderat] creauerat D9—0O1O9T[.o 217 angele V? (al.2.) potetat] adZ. ad 74*P?/Bo-Do 218 Propterea Ge 218/219 humani generis inimicus - P9 (cf. Caes. JArel, Lc.) ; inimicus humani generis — Bo-Do (cf. Filastr. Brix., [.c.) 221 pto] 5.7. K? homine] «dz. mortem J[!—p$-41p3-01—01-O9T 5/Bo- Do] P" 222 incurtisset Ge, incurreret B*/Bo-Do protulisset Ge, praetulerit 1/1-B?/Bo

HOMILIA XIX, ro

233

10. ''Cur'' inquis 'non per hominem ?"'. Quia absoluere creaturam, creatura non poterat ; quia impossibile erat, ut conser225 uus conseruis tribueret libertatem ; impossibile erat, ut peccati capax, peccata donaret ; et dei famulus, dei munus impleret. Prodesse enim praeteritis saeculis, praesentibus, postfuturis, soli uniuersorum saeculorum domino competebat. Dei, inquam, solius erat ut mortem persequeretur in tartarum, et 23o ereptum morti hominem portaret in caelum. 224/226 quia ... donaret] cf. Euseb. *Gallic., xvii, 5 [lin. 102/104].

V1Ge-B?/K9/F1—P$- 41P3-Q1—01-O?T.o/ Bo-Do] P*

223 hominem] so/us B? ; angelum cezz. (forz. zzendum ex archetypo) 224 creatuta] om. V! Ge[K? (ob bozoeote!.) ; bost poterat Zr. B?/Bo-Do quia] et Bo-Do ut] a2. ut peccati (e Jm. 225/226 petitum) K? 225 conseruis| 7/a Ge/Q! ; seruis cef. 225/226 ut peccati] pos? ut (n. 224) £r. K? 226 minus 44 224 saeculis] z£ 7g. suppl. AY praesentibus] ozz. P$. Expl. ExPLICIT HVMILIA PASCAE ViII |/1, ozz. Ge-B? ; expPL1CciT K? ; EXPLICIT OMELIA *VIII* DE PASCHA F1, oz;. P6, EXPLICIT OMELIA VIII 71!, EXPLICIT OML *VIII* E ANI ico dpi" P5, gxPL OMLIA VII Q!, EXPL OML *VII-.O!, EXPLICIT OMELIA -V1I* O9, ozz. Lo/Do-Do ; OMELIA NONA (suprascr. undecima zz.recent.) DE PASCHA EXPLICIT P".

Lnd b

"

»

wt

abo

V

M

AX

"WI

MC

b.

"

n^

-:

"V -

EF

-

B

us

d

d

"229

]

*

Rs ST

Molocm.-

M^

C

Je

-

E"

ace E^: ÀEVLUM

o

* sisi an Gh E2/6 uiridi : imt fe nga E TIIA 8s ' ^ cotlesgde aste e "mE Pan r trot dad E tégré ano LS T uid irte d HIM "mere

E ER C: Lp. ME

E

cu,

P

wm

st

qui

smecmaritina fetis

N*

3-4

Ae

t Nonis

inseri

AA, add

,

Man ud nca

(

-—

yc iun IURE

"M : -

n

V irte:

eer

euinL

oW

Ten

m

Ic TENE -0

9"

15

^

|

"x pij

2 ——

*

:

20008

TYrrrem

ts dep

Are

EET

uam

m

cunc

r5

-)

X

"*. Hi

-

54;

ebd:

D

DET

-

á !

CAE ali

H

d

Ps

€

tz

E

LI

E

-

-

$

J

. c

ja

ees i

"2:

L

[

T

Dm

2

i

!

-

e

o

-

TET ,

:

.w

Y^.

--

bun

gd

l

1s Lg

E

"

L

cadint"

-

t

'

REEL

(E 7- HN

2U

rdi dps

238

É as

nd

g*

s»

/

ps tm) fos £i)

: 5 MEM ,

Mice

"^L 1

M

(tt^ E

Dv

reet

eia 4]

Fs

be

MP ab.qU

esa

r

E

ws €a

ptu

DN Ji,

*. Mw

P

"

ad p

T pete

ACC

he *

E

jw

pm

]

P L

-.

pma

Lv

€

à

phb oru

wu

c

: u

25

Um

p.

|

3'

aA

s "x

-—

qweyt

* 1h

vel I

ERN

Kb

2»

DRAIN

B "m

:

rud

I1.

me

P

sil

MJ

E

boi: (

owj

he

un.

e

aco

p

^-

t

*

Ue

ur

m

LOIR

td 6. brat ^

C

i

Ohlhst.

—

É.

Ó

EGET

-

:

j

E

.

íi

.

3

.

Was

E"

—— ——— !

"

HOMILIA XX (18) HOMILIA IX DE PASCHA

CI

MONITVM Codices : F*

V1

K?

:BnussEL, Koninklgke Bibliotheek, 1651-52, s. 1x in., f. 8-9v.

: VATICANO, Crrrà pEL, Bibliotheca Apostolica Vaticana, Regin.lat.131, s. IX1, f. 84-87. ) : KARLSRUHE, Badische Landesbibliotbek, Aug.perg. XV, s. 1x, f. 51-52Y.

44*

: AwxGERS, Bibliotbéque municipale, 144 (136), s. x, f. 57*-60.

Bo

|: BouroGNr-suR;Mzmn, Bibliotbóque municipale, xo6, s. x.xr, f. 156-157.

O?

: Oxronp, Bodleian Library, Bodl.392 (2223), S. x1 ex., f. 30Y-32. :Pamis, Bibliothéque Nationale, Lat.2811, s. xu in., f. 44-46.

P*

Q'

Ge

: Panis, Bibliothéque Nationale, Nouv.acq.lat.1436, s. xirin., p. 551-554 uei Pais Staatsbibliotbe&, 'Theol.lat.fol.270 (341.1I), s. xir, . 15-16. : GENEVE, Bibliothique publique et. universitaire, 24, s. xit, £f. 167-168.

O*

: Oxronp, Bodleian Library, Rawl.A.416, s. x1, f. 69-70v.

IDA

Lo

:LowpoN, Labeth Palace, 338 (Vol.IID), s. xir, f. 193-195.

Do

: Douar, Bibliotbóque municibale, 201, s. x1t, f. 43-45Y.

P*

:Pamrs, Bibliotbéque Nationale, Lat.2445.A, s. x11 ex., f. 107Y-109.

D*

:Panrzs, Bzbliotbéque Nationale, Lat.2169, s. x1i1-xiiz, f. [39V] 42Y (usque ad u. *uias', lin. 27 ; dein exciderunt £f. [40] usque [95Y]inclusiue).

Editiones : Gaigny

: f. 50V-52V : Homelia septima de Pascha.

MB»P 6

: col. 6389-6395 : Homilia vir de Pascha.

IDIESES

: col. 592-595 : Setmo 18. De pascha [viri].

Redintegrationes :

a) lin. 21|22 :

Descendetat ... comptehendetrunt :

Ens.G.XVU!

: (Eusebii *Gallicani") Homilia xvrrir, 2 [lin. 31/32].

Enus.G.**-8

: (Eusebii *Gallicani") Sermo extr. 8, 1 [lin. 20/21]. b) Zin. 26 : Obstupescit ... terum :

Enus.G.H

: (Eusebii *Gallicani?) Homilia 1r, 3 [lin. 35]. c) Jin. 29/30 : mots

Eus.G.XX"

... mofttuum

:

: (Eusebii *Gallicani') Homilia xxir, 2 [lin. r2].

Ens. G.XXVVt : (Eusebii *Gallicani") Homilia xxvi, 5 [lin. 28/29].

MONITVM d) Jin. 30|31 : quem ... cognouit : Ens.G.XX" : (Eusebii 'Gallicani) Homilia xxi, 2 [lin. 17/18].

e) Jin. 43[45 : Legimus ... opetatut : En;.G.X"m

: (Eusebii Gallicani") Homilia xir, 5 [lin. 38/42].

£) lin. 63[64.64.65 : intra ... efficitur ; innouatut ... melius;

senectute deposita :

Eus.G.*1

: (Eusebii '"Gallicani) Homilia vr, 2-3 [lin. 19/20.21/22.25].

237

4n n alii m uiesit e

"

Mh »

1

1n

5. E

-

tenstaie-"

^s-ab

--

KV I M

BuU

M

td

be cundi

De E

tun. aln |

uf oos,

i

*

i

Eaifa T ndi

Nadine. jt idius cat

-

kb,

'

Désda» a

$0

eálhus 3

í

aU

Uu nr is itt

p»

i

*

Ir

E

2

1o

deii Veget

unc

ELLO

,

f

i

l^»

Dies

lckcbm, Lum

pe

!

Pus.

E

T. :

"

T'usnbdes SaLrgn C

"" boten in

"

IS

Eig dis

sai

P3

Sac

at sqii N, dr

! ani. Cj, i, ait arCE,

COR init vot f.(4:7) uoqua E

[|

m &

| "d

H

MO

nti. 6

dut A103

g^. n

NE

me scii, ds. kl. iti €.Apart,

EE

"M

P

Potan, «i (THAI en, E ru

Quas

. 5 tumet

E

^

Bebkeal^ge» aud.

m» — CtwpaL.

-

mit, Satalitat,

Task,

éiaodee

rmn.

——I

ss

sms LIC

Dei tris

iy

Jo»

V"

SM

"ida

—-

Lr

m

L4

MUI

-

OO

^

,

C

]

,

1»

*-

m

Diot9$029 ;

"E

4*

EIE

E

udi

E

d 2

toris um durPuscka,

EN rr

m

Wr

P

P

€

-

p:

K

I

y

zu

RI"

]

mA

f

d

OS

ARM

|

(f

e ers^T de de (ache. -

Ju.

!

aen

)

zd

?

:

: co

Dus -

« Tin

d ^an

vem

tial '

vizbii

,

tans

:

mliséétol) daabual

p

j

pewst

Vx. *

ES.

asia) »

jA

L

PED

Y

dust ^

f E

í

!

finas ma "" hi it s. —

1

"xI

edi. Wu v Hai talia

td

P

L

Thudiriw wuch, $ RA 1v,

XX DE PASCHA-TX 1. Dies haec, fratres, si bene perspicimus,

duplici nobis

sanctificatione ueneranda est. Ipsa enim iam in principio nascentis mundi prima facta est, quae nunc quoque in gloria beatae resurrectionis electa est ; ipsa ab initio rudis saeculi pro5; fundae caliginis et uastae noctis discussit horrorem, ipsa prima iucundae lucis nouum munus stupentibus intulit terris ; ipsa prima densissimas mundi tenebras infuso splendore dispersit, ipsa nunc quoque 2ustitiae solem tartarea de sede restituit ; ipsa ortus sui initio scenam confusarum rerum faciem prima illu10 minauerat, ipsa nunc quoque nobis sedentibus in iemebris el umbra mortis spe resurrectionis illuxit : protulerat quondam ex se lucem quae irradiaret profunda tenebrarum, nunc quoque edidit ?ustitiae solem qui reserat excelsa caelorum ; prima uiderat surgentem mundum, nunc quoque prima suscepit ac 15 protulit mundi dominum resurgentem et ad caelos mortis spolia triumphatis inferis reportantem.

1/4 cf. Euseb. Alex., Serm. xvr, 1 [PG 86-1, 4169] ; Anon., Serm. de dom. obseru. [RB 24, 532, 49/52]. 1/3 cf. Euseb. *Gallic.^, Hom. rr, 1 [lin. 7/8]. 2/8 cf. ps.-Faust., Serm. r1 [CSEL 21, 227, 2/3]. 2/4 cf. Euseb. *Gallic.", Hom. xvi, 1 [lin. 2/3]. 5 cf. Euseb. *Gellic., Hom. rr 2 [lin. 16/17]. ^ 8 Sap. 5, *6; Mal. 4, 2. 10/11 cf. Euseb. *Gallic., Setm. extr. 8, 1 [lin. 40/41]. Ps. 106, 105 1s; 42, *75 Luc. 1, 579.5 c£. 1s. 9, 2; Matth: 516. 13 Sap. 5, *6 ; Mal. 4, 2. 13/15 cf. Euseb. Alex., Setm. xvr, 1 [PG 86-1, 4169] ; Anon., Serm. de dom. obsetu. [RB 24, 532, 49/52] ; Euseb. *Gallic.', Hom. xvi, x [lin. 2/3].

Codd. : VGe-B2/K9/F1—P*41P?-Q1 —O1-O9T o/Bo-Do[P"

Inscr. rwNcCiPrr virr 1/1, rTEM SERMO EIVSDEM DE EODEM Ge, ITEM- SERMObti s.7. 2/22.) EVSEBII- EPI DE* RESVRRECTIONE: DNI D? ; 1TEM sC1 EVsEBII EPI INCIPIT OMELIA *VIIII: DE PASCHA Fl, rNCIP vin P$, mNCIPIT VIIII 74!, INCIPIT NONA P9, rNCIPIT Vin: O!, 1NCIP -virr: O!, riNcIPIT -vrrr: O8, OMELIA -Virr INCIPIT NONA Bo, OMELIA NONA Do» ; Incipit septima zz.recenz. D".

(add. K? ; OML Lo ;

1 fratres] add. karissimi P9-41DP9-O!—O!1-O"T,o 2 ptinPlo P? (al.z.) 3 quoque] ozz. P? glotiam O!-O9T,o 4 rudes T/!/K? 6/7 iucundae ... prima] or. P* 6 munus] unus V1 intulit] adZ. in 74! (def. P?) V defsissimas P$ mundo K? 8 quoque nunc — P? 9 scenam] c(a)ecam .FI—]D$-41p3Q1—0O1-O*T o/ Do[P* ; obscenam Bo 9/10 illuminauit Q' 10 nobis] oz. Q'

sedentibus] oz. Do quandam B?

11 spes .4!P* ^ quodam V? (aLz.)|P" (alm);

12 lucem ex se — Do

int&adiaret V, irradiauerat Ge — 13 edidit] & dedit 71, dedit Ge-B? texetat L/1Ge/K? 14 surgenté mundó T1 (al.z2.), sutgente mundo Ge/K? ; surgentem mundo B?/Bo 14/15 nunc ... caelos] in gg. 44i 16 triumphantis I/!Ge/K? ; triumphaxtis (n eras.) F!—.;41-Q!'—0O?

240

po

HOMILIA

XX, 2-3

2. Duplici ergo sollemnitate ueneremur hanc diem : ueneremur ut primam, ueneremur ut tertiam — de hac enim scripturae omnes clamant : T'ertia die resurrexat. Hic est ille, fratres, de quo propheta cecinit: Homo, «nter mortuos liber ; descenderat quidem /wx ad tenebras, sed tene-

brae eam nom comprehenderunt. Sed quid dico : Non comjprehenderunt ? Immo splendidiorem potius reddiderunt : nam quod corruptibile terra susceperat, incorruptibile reformauit ; quod 2

A

terrenum

e£ moríale in sinu suo tenuerat, immortale

et cae-

leste restituit. Obstupescit natura rerum : ecce contra leges suas hodie de inferis uita processit, et per uias, quae reditum non habebant, in uitam a morte remeauit.

3o

Quinimmo mors ipsa 27 sua regione captiua expauit subito talem mortuum et, quem debitorem suum putabat, creditorem atque exactorem esse cognoscit.

9. Quid mirum si beata et illustris anima tartaro nostro non potuit cohiberi, quando nec monumento potuit corpus includi ?

19 Symb. *Gallic.', 5 ; 1 Cot. x5, *4. 20 Ps. 87, 5. 20/21 Ps. 87, 6. 21/22 foh xesss 22/23 Ioh. 1, 5. 24.25 1 Cor. 15, 553 ; cf. x Cot. 15, 42. 25.26 cf. 1 Cor. 15, 47-48. 26 Obstupescit natura rerum] cf. Euseb. *Gallic.', Hom. r, 5 [lin. 953] ; Hom. v, 5 [lin. 116] ; Hom. xiv, 1 [lin. 5/6] ; Hom. xxr, 2 [lin. 20] ; Hom. xxx, 5 [lin. 43]. 27/28 cf. Euseb. *Gallic./, Hom. xvri, 2 [lin. 35/36] ; Serm. extr. 8, 1 [lin. 24/25]. 29/31 cf. Euseb. *Gallic, Hom. xvnr, 2 [lin. 24/28]; Hom. xxvi, 3 [lin. 28/29]. 29 Is. 9, 2 ; Matth. 4, 16. 32/34. cf. Euseb. *Gallic., Hom. xxr, 4 [lin. 53/55] ; Hom. xxrv, 1 [lin. 11/12].

VAGe-B?| K9/F1—P*- 41p3- Q1O1-O?Lo/Bo-Do[P" 17 sollemnitate] /* ; solempnitaxx« (te eras. wel euanid.) F! 17/18 hanc ... primam uenetemurt] zz zzg.5up. P* 17 hunc I/!Ge-B*/K?/ F1—p*- 41p3.01/Bo- To ; hc? 18 ut!] hcut pe ut primam uenetemut] 5.7. 741 hanc Z4 18/19

omnes sctipturae — Do 19 resurrexit] a77. a mortuis Q! 20 est] s.Z. suppl. 4Lz. B*? ^ ptopheta cecinit] dicit propheta Bo 22/23 Sed ... comprehendetunt] zz zzg. suppl. al.z. Lo 22 dicam Lo (a/.zz.) 23 splendidórdm potius V; potius splendidiorem -— P9; splendorem potius Do 25 sinum suum Fi—ps- 41ps/p*

V1Ge-B?/K9/ F1—P5- /41p3-01 ——O1-O?T o/Bo-Do

2$ quae ...] desini?, foliis amissis (usque ad bom. L, lin. 3y), et adnot. hic desunt quatetniones z7.recenz., P" 28 habebant] hnt P$ in uitam 2] inuita P9-41p3. 1—

O'-O?Lo/Do

29 tegioné V?

30 tklemortuum (pr. e eras) V! ^ quem]

que F1—p$- 41p3/T)e 31 exauctotem D? 32 nostro] ozz. F1—p$- 41ps- gi — O1-O*T o/ Do 33 nec] eZ. in 74! cotpus monumento potuit — Lo

HOMILIA XX, 3-4

241

Legimus beatum Joseph, carcerem in quo ipse missus fuerat, in potestatem habuisse, ex eo etiam alios liberasse. Ecce Ioseph noster non solum illo inferni carcere quo clausus fuerat non tenetur, sed etiam aliis per eum mortis claustra laxantur. Legimus beatum Eliam, curru igneo, cum corpore ad superna 4 o praereptum. Haec omnia implentur in Christo : ecce iterum Elias noster, igneo diuinitatis uehiculo, corporeus ascendit ad caelum. Legimus beatum Eleum, postquam sepultus fuerat, tactu sui corporis suscitasse defunctum. Ecce iterum Eliseus noster 4 A mortuis salutem sua morte largitur et uitam sepultus operatur. 4. Libet plane et delectat, hoc loco, piissimi redemptoris et sacri ipsius baptismatis uel miracula uel innumera beneficia fideli corde perspicere. Libet sollicita mente perpendere : quanta redemptor et saluator noster in hac die innocentiae munera p o per totum erogauerit mundum ; quantum malorum numerum de conscientiae libro gratia superueniente deleuerit ; quantam multitudinem populi sui de inferni carcere eripuerit ; quantam in hac die poenarum materiam incendia aeterna perdiderint. Ecce, quidquid iniquitatum sempiternus gehennae ignis ex55 coquere et expiare uix possit, subito sacro fonte submersum est et de aeternis debitis breuissimo lauacri compendio cum indulgentissimo creditore transactum est. Veniant qui futurae resurrectionis gloriam sitiunt, iam nunc de abremisstone 35

35/36 cf. Gen. 39, 20 - 40, 4 sqq. 39/40 cf. iv Reg. 2, 11. 41/42 Symb. *Gallic.", 6. 43/44 cf. rv Reg. 13, 20-21 (LXX). 54/55 cf. Euseb. *Gallic.",

Hom. xv, 5 [lin. 26/27].

58/89 Symb. *Gallic.", 1r.

V3Ge-B?/ K9] F1—P5- 41P3-Q1—— O-O9Lo/Bo-Do 95 missus ipse

—

44!

36 potestate P8——2O!/Bo-Do

37 illo] illum

71Ge ;

ilm K? (gLz.) ; sj. 4t catcet l/1Ge quo] quod V: clusus Vt; clüsus K? (g/.zz.) ; conclusus P9741 P3-O1—0O!-O9T o 39 Heliam coZz. supetnam l7: 40 praexeptum (c eras.) F! ; prouectum P* ; raptum Bo 41 Helyas B?/P9-.4! ; Helias cez. cotpore Ge; corpoteum Q!, corpore" Lo (a/..) ad] oz. Ge ; in 4A, seid ps 43 Heliseum codZ. 44 (sui] sacti Eus. G.XHT) defunctum] mortum P$ Hliseus] Z/a bic P? ; Helyseus B?, Heliseus cert. 45 mortuus P6—0O! 46 plane et delectat] ozz. F!—P9-/41p3-Q1—O!O?T.o 48 fideli« (s eras.) V'! ; felici P9-741P3-Q1—0O!-O? Io perspicer& [/! sollicita mente] sollicitae tamen 17, sollicite tamen Ge/K? (muersione sollici|ta rh|te — sollici|te |ta 11) 50 quantum] quantY (Y Zn a eras., a].zz.) At 51 gtacie deleuetit] edd. et s./. a/.zz. At 52 quanta I7Ge/K? (corr.) ; quantàf

sekxekeleleiooreer. (multitudiné eras.) 24!

53 die] 5.7. Lo

perdiderunt Lo

54/55 exloquere V 55 posset B? demersum Ge . 58 sitiunt] sciunt D$ abtemissione] remissione B?/Do ; hac remissione I!—P$-/41p3-Q1—0O1-O9? LoBo

242 6o

HOMILIA XX, 4-5

peccatorum digno miraculo reficiant fidem suam. Homo fonte tingitur, et momentaneo lauacro ab inueterato malo primi parentis abluitur : sub aquis relinquitur quidquid flammis debebatur, et sanctificatione secreta sub felici unda pristini hominis uetustas exuitur et quodammodo homo intra se alter efficitur ; renascitur inuisibiliter, innouatur in melius : quantum oculis cernitur, non mutatur, et tamen senectute deposita

iuuenis anima renouatur, tamquam trino partu fontis in adoptionem trinitatis effunditur ; de caelo medicina

demittitur :

sanantur uulnera quae non sentiuntur, et mala quae se ipsi conscientiae inseparabiliter immiscuerant, quodam diuinae 7o misericordiae artificio separantur. Itaque, carissimi, quod suum est quidem deus noster operatur in nobis : abstergit cordium nostrorum maculas, lauat culpas ; et his, quae malefactae sunt, ad infectum redactis, amis-

sam — quia potest — reuocat innocentiam. Sed opus est ut 75

8o

ita elaboremus : ne, quod ille abluit, nos iterum polluamus ;

ne rescindamus uulnera quae ille sanauit ; ne, quod semel in nobis diluit unda baptismi, rursum excoquere necesse habeat ignis inferni. 9. Si ergo, carissimi, per gratiam baptismi et indulgentiam peccatorum, agnouimus iam in praesenti quandam animarum resurrectionem, in futurum credamus etiam corporum. Mors quidem praeterire non potest : ueniet ; e /» cognitam terram, de cuius limo processimus, veuertemur ; et hanc carnem

spiritu uiduatam corruptio deuoratura suscipiet. 59/60.60/61.61/63.65/66.66 34/36.41]. 71/92 x Cot. [lin. 52]. 73 cf. Euseb. *Gallic), Hom. rx, 11 [lin. TO:

cf. Euseb. *Gallic^, Hom. xv, 3 [lin. 18/20.22/24.29. 12, 6. *2/73 cf. Euseb. *Gallic/, Hom. xvi, 5 *Gallic.', Hom. 1x, 11 [lin. 224]. *6/*8 cf. Euseb. 230/251]. 8i Symb. *Gallic.', 12. 82/83 Gen. 5,

VA Ge-B*/ K?] F1 —P*- 41P3-Q1— O1-O?I oBo-Do 59 Homo] add. in VGe/K? (cf. bom. xv, lin. 14) 61 telinquétur V* (glm.) 61/62 quidquid flammis ... sanctificatione secreta] sanctificatione secreta quidquid flammis ... —— Ge 62 debebatur et] (ozz. debebatur) et /1/K? ; deputatum erat (oz. et) Ge, uix exputgatetur et B? 63 homo] oz. B? 66/6? adoptione B? 69 inmiscuerat I7!, miscuerant Ge/Lo 92 abstersit K? *3 malefacta F!, male facta D5-41P3—0O!-O*T,o, malae facta Q! ab infectu Bo 73/74 amissax (a/f, meras)K? — 74 pÓstretbo cat in innocencia I/1 95 ita elaboremus] itelabore-

mus l7! ; add. et s.]. A1 abluit] eliberauit 171, lauit B? ; elaborauit uel abluit K? ; elaborauit F!—.,4!P3-Q'/BoDo ; labotauit P$, eluit O!-O9I.o 76 scindamus

D9- 41 P3-Q1—O1-O9T o sanauit] adZ. et 5.7. a/.zz. 741 * deluit Bo necesse] om. pe habexat (z Zf. eras.) 24i *9 indulgentia F! 81 resurrectionem] refectionem P$ futuro Q! 82 preteriri P9- /41D3- Q1—O1-O9T ,o/Bo cognatam dX I 83 reuertimur [/1/K9 84 deuorata

D$

HOMILIA XX, 5-6 85

90

243

Rursum, cum libuerit auctori reparare opus suum : rursum exinanita in unum colligentur membra ; reformabitur puluis in corpore ; a tegmine et amictu cutis nudata uestientur ossa, congregabuntur dispersa, humectabuntur arida, uiuificabuntur exanimata ; et quasi post longum exsilium redibunt animae ad tabernacula sua. I7 »omento, in ictu oculi uniuersae

gentes de sepulcris suis ad «utum domini iubentis exsilient ; et populos, quos inter gentes diuersisque temporibus latissimo sinu terra susceperat, uno, ut sic dixerim, partu refundet in lucem. Ac sic noua de ueteribus corpora uniuersa, subito, 95 tamquam unus homo, ante conspectum piissimi redemptoris adstabunt. Recipient ergo absque dubio pristinam societatem spiritus et caro, ut, qui fuerunt in uitae ratione consortes, sint in retributione participes. Manebit absque dubio homini uita aut in ioo beatitudinis aut in miseriae conditione perpetua. 6. Nunc, carissimi, in potestate uitae praesentis est, ut beatum sit quidquid perpetuum erit : Omnes quidem vesurgemus, sed non omnes dmmutabimur. Et qui hos dies male gubernauerint : uelint nolint erunt 105 corpora recepturi, sed in pabulum ignis aeterni; sero /4wnc dolore clasnabunt collibus : Operite nos ; e montibus : Cadite super nos. Desiderabunt mortem sed non inuenient, qui uitam, 86/89 cf. Ez. 357, 5-10. 90 1 Cot. 15, 52. 91 Iob 26, 11. 102/103 1 Cor. I$. 54. 105/107 Luc. 23, *30; cf. Os. 1o, 8; Apoc. 6, 16. 107/110 cf. Faustinus episcopus, Sermo (dominica post festum s. Laurentii), fragmentum [FIC zr, 181, e codice M?, p. 332] (quis es? dum penitendi tempus est emendare noluerit ; quis est de rebus suis dum sunt suae non redimerit).

VAGe-B3/K9/ F1—P*- 41P*-Q1 0-O9Lo/ Bo-Do 87 cotpote a] corpora O'-O?Lo ; corpore ac Bo amicto l/1Ge ; amictó K? (al.z2.) nudata] resZi£zi ; amentia (-cia) W/K9/F1—D$-O! ; humata Ge, oz. B?/ Do ; atentia 741P*—0O1—O"?T.o/Bo 88 arida] ad4. et s.7. al.zz. 7A! S9 exanima VA/K9/P5-Q1—0O1-O9Lo/Do ; exinanita Ge/Bo ; examina F!, examinata P? tede«unt (z/Z e ex i; b era.) V1. 90 memento L/1(glz7.) 91 * pulchtisK? (a/.zz.) exsilient] 22707. [cJontinuatio in [h]omelia xxx (septima eras.) [n]ona beati [e]usebii de pasca 7m zzg. zz.recent. Q! (cf. supra, bom. xviri, ad lin. y6[57 ; bom. xix, ad

lin.$6.164) |92 populus quem V/!/Bo ; populos quem K? — inter gentes] intra se terra B? ; ozz. F1—]p$-,41p3-Q1!—O!-O?T,o — diuetsis B?/F1— p$- 41 P3-Q1—O!1-O?T.o 92/93 latissimo sinu terta (cf. supra, lin. 24/2j)] latissimos in utero (e //7feris zzale compactis) V Ge-B?/K9/Bo, latissimo in utero terra Do 93 ut sic dixerim uno — (Qr 94 Ac] suprascr. et al.z. 7A 98 cat20 (a//. a exp., o add. al.m.) V1 in uitae] inuite et 171, in uita et Ge/K? ; inuite P9-41P?, in uita Q! sint] a4Z. et Ge 99 dubió P? (al.zz.) hominem F!—.41P3-Q!—O!-OI,o, hominum P$ 102

resurgimus V! — 103 immutabitur 7? — 104 uellent nollent V'/K? ^ erunt] sunt 54. al.z. Q 105/106 dolore tunc -— P$ 106 cadéte V7! (gl.z.)/ K? (al.z2.) 107 sed] et Do inueniunt I7! qui] quia Bo

244

HOMILIA XX, 6

dum inueniendi tempus fuit, desiderare noluerunt ; optabunt mori nec licebit, quia uitam, cum liceret, optare noluerunt. IIO

IIS

lusti uero — et gloriosae incorruptionis ueste praecincti, ita ut possint dicere illud : Conscidisti saccum meum et praecinxisti me laetitia —, fulgebunt sicut sol in conspectu patris eorum, electi ad perpetua gaudia : nulla illis uita exolescet ; nullam sentiet felicitas mutationem ; nullam sentiet aetas longissima retroacti saeculi uetustatem. Iactata retro morte, quidquid in ante fuerit, uita erit ; et, participata cum illo, qui nos ex «hilo fecit, beatitudine : sicut illius uita initium non habet, ita nostra terminum non habebit. 110 Matth. 15, 43. 1r Mach. 7, 28.

111/112 Ps. 29, *12.

112/113 Matth. 15, *45.

117

V? Ge-B?/K9/F1—P*- 41p?-Q1.—O1-O*I o/Bo-Do 108 inueniendi] uiuendi D? 109 nec] ;.7. 74! quia] qui P* 110 et] oz. B? ; eras. P? ; ezunt Bo et glotiosae incorruptionis] incortuptionis et laeticiae gloriosa (Q!, leticiae et gloriosae incotruptionis O!-O'9Io ueste] uestre La 111 possit dicere 1/!/K? (corr. al.7.) ; possit dici B?/Do 112 laeticiam V1 113 illis] eis Do exsolescit 1/!Ge-B?/K? 113/114 nulla Do 114 felicitas ... sentiet?] oz. B*/O! ; is zzg. ^41 115 retro F1 (al.z. ?) 117 beatitudine] a4. et s.7. 741 118 habet? B?, Expl. EXPLICIT HVMILIA PASCAE :VIIII- [71, oz7. Ge-B? ; exper1cir K? ; ExpPLICIT OMELIA *VIII: DE PASCHA F!, oz;. P, EXPLICIT OMELIA VIII Z4l, EXPLICIT OML NONA P?, EXPLICIT HOMELIA -*VIII: !, EXPL OML VIII Ó!, EXPLICIT OMELIA *VIII* O?*, oz;. Lo[Bo-Do.

HOMELIA XXI (19) HOMILIA X DE PASCHA

MONITVM Codices :

pai

: BnussEL, Koninkljke Bibliotheek, 1651-52, s. 1x in., f. 9V-1ov. : VATICANO, CrrrÀ DEL, Bibliotheca Apostolica Vaticana, Regin.lat.r31, SIX f-87589:

K?

: KanrsnunuE,

A1

52*-55*. : AuGERs, Bibliotbóque municipale, 144 (136), s. x, f. 60-62Y.

Bo OQ? ps

: Oxronp, Bod/leian Library, Bodl.392 (2223), s. x1 ex., f. 32-33.

Q

: Panis, Bibliotbéque Nationale, Nouv.acq.lat.1436, s. xir in., p. 554-557.

F:

Badische

Landesbibliotbe&,

Aug.petg.XV,

s.

ix,

f.

: BourLoGNE-suR-Mzn, Bibliothéque municipale, o6, s. x.xx, f. 157-159. : Panzs, Bib/iotbóque Nationale, Lat. 2811, s. xir in., f. 46-47.

: BERLIN, Deutsche Staatsbibliotbek, 'Theol.lat.fol.270 (341.1I), s. xir,

B?

f. 16-r6v. Ge Q1

: GENEVE, Bibliotbóque publique et universitaire, 24, S. X11, f. 168-168v.

Lo

: LoupoN, Lazbetb Palace, 338 (Vol.IIT), s. xir, f. 195-196. : Douar, Bibliotbóque municipale, 201, Ss. x11, f. 45V-47Y. : PAnzs, Bibliotbéque Nationale, Lat.2445A, s. X11 ex., f. 109-110Y.

: Oxronp, Bodleian Library, Rawl.A.416, s. xit, f. 70V-72.

Do

ps

Editones :

Gaigny

: f. 53-54V : Homilia octaua de pascha.

MBv»P 6

: col. 639*-640€ : Homilia vri de Pascha.

PI

: col. 6078-6104 : ([ps.-] Maximi Taurinensis) Sermo xxxvr. De eadem Paschatis sollemnitate, vir : (b) *Codicis Laurentiani fragmentum" (usque ad u. *auroram', lin. 74) (ex ocfo codicibus : Florent., Bibl. Med. Laur. : 7Aedil.174 ;. Plut.xvii.39 ; S. Croce. PIut.xxxin.2 ; S.Croce.P]ut.xxxiii.4 ; — Rom., Bibl. Vallic, : 4.9 [p. 17] ; Tom.xxv [p. 8] ; — Vatic., Bibl. Apost. Vatic. : V'at.lat.1270 [p. 10] ; — 'Virbeuet.! [ 5. 121]) — (Alani Farfensis, II) Homilia 8 (pars) [cf. GaÉGorRz, Les Poméliaires du Moyen ZÁge, in Rerum Ecclesiasticarum Documenta, Sez. Maior, 1v (1966), 50].

XI

SES

: col. 595-596 : Sermo 19 (inde a u. "Itaque", lin. 75).

XXI DE-PASCHA, X 1. Festiuitates istae, carissimi, et celebritates dei domini,

quas annua deuotione ueneramur, sicut nobis in futurum uitam et gloriam pollicentur, ita etiam in praeteritum de salutis nostrae causa et occasione nascuntur. Ac sic qui ideo colitur ut misereatur, iam misertus est ut coleretur.

Ab eo ergo facti atque reparati, nunc impensius exsultemus in beneficiis suis, quia meliores sunt illi dies quibus liberamur,

IO

15

quam illi quibus in uitae huius pericula nascendo producimur. Et ideo legimus : Qua melior est misericordia tua. super witas ; meliores enim sunt dies quibus ad aeternam uitam renascimur, quam illi quibus in hac temporali procreamur : siquidem maiora sunt dona gratiae quam naturae. In hoc gemino dei nostri opere : ibi res uirtutis, hic muneris est ; ibi potentia, hic misericordia continetur. Prima natiuitate terrenis ingredimur, secunda caelestibus praeparamur. 1/2 Festiuitafes ... uenerazmur| cf. Anon., Serm. afr. 2 LecrERCQ [RB 58, p. 56] (Festiuifas ascensionis dominicae uenerabiliter ueneranda est) ;— wat. lect. (cf. appat. ctit., infra) : Laefemur ... quaz] cf. Caes. Arel., Setm. cctv, 2 [CC 104, 821 (776), 24/25]; ps.-Max. 'Tautrin., Serm. xxxix [PL 57, 602^] (Laezemur ergo, fratres, e£ exsultemus in bac die qua); ps.-Aug., Seim. Casin. n, 132 — ps.-Aug., Serm. Caill. zz, 58 — ps.-Chtysost., Serm. rrr, 861, cap. 2 — ps.-Leo I, Setm. supposit. vri, cap. 2 — ps.-Leo I, Setm. Caill. rv, cap. 2 [PL 54, 496 ; PL 56, 1137] (Laezezur ergo, dilectissimi, ef exsultemus in. domino); cf. etiam ps.-Max. 'Tautin., Serm. xxx1 [PL 57, $96P] (Eixsultemus in domino, fratres, in bac praesenti sollemnitate quam) : uide infra, Euseb. *Gallic., Hom. xxr, 1 [lin. 1]. 7/8 cf. Euseb. *Gallic.", Hom. xvur, r [lin. 8/9]. 9 Ps. 62, 4. 10/11 cf. Euseb. *Gallic?, Hom. xvii, 1 [lin. 8/9].

Codd. : V1Ge-B?/K9JF—P*- 41P3-Q1—O1-O9ILo/Bo-Do Inscr.iwcCiPrT X [/3, YTE SERMO EI'DE DE EODEM Ge, ITEM* SERMO- EIVSDEM- DE* EADEM- DIE B? ; ITEM SERMO CVIVS SVPRA K? ; INCIPIT OMELIA DECIMA F!, INCIP IX D$, INCIPIT -X- DE SCA PASCHA Zl, INCIPIT OML DECIMA DE PASCHA JD?, rNCIPIT HOMELIA -VIHI: O!, rxCIP -1xX- O!, mwCIiPIT -Vin- O?, OMELIA :1X* Lo j INCIPIT

DECIMA

Do, 1iNCIPIT OMELIA

DECIMA

D».

1/2 (Festiuitates... quas] Laetemurt ergo et exsultemus in hac die, carissimi,

quam PL ;7) 1 et] ozz. F1—P8$-41pP3-Q1—O1-O9T.o domini dei— K? ; dei et domini nostri O! 2 fututam P$ 3 (pollicetur PL 77) 4 (occasiones DIL S2) ideo] idoneo K? B (est ut coleretur] ozz. PL. 7) 6 atque] ac B? 4 suis] eius P$ 8 (producimut PL ;7) 9 (est] ozz. PL, 57) uitam Y/!/Bo ; uita B?/F1 10 sunt enim — O!-O? ; (ergo sunt PL ;7) dies] aZ4. illi Bo-Do quibus] ;./. P$ 11 hanc tempotaliam 1/!, haec temporalia B*/Bo-Do ; haec temporaliax (z/Z m eras. K? ; haec tempora iam F!, hec.tempora P9-/41p9-Q!, hanc temporaneam O!-O?Io 12 hoc] oz. F1—JD*-/41p3-Q1—0O!-O9T,o 13 nostrá V! (al.z.) 14 terrena B?/De

248

HOMILIA XXI, 2-4

2. Sicut autem praesentis temporis festa nos admonent : hic est ille qui, pro mundi salute congressus, —

20

2

VA

3 VA

sicut de fortissi-

mo illo Samson legimus — $lwres inimicorum mortuus ?nterfecit, quam wiwus occiderat. 39. Refert autem et traditio saecularium litterarum, hoc : 'quendam, in exercitio usuque certaminis, habuisse hoc genus uirtutis ac roboris : ut, quotiens in luctamine succubuisset (et? totiens uirium suarum amicam et nutricem terram impulsu aduersarii contigisset, de solo surgens magis ac magis in aduersarium praeualeret' ; ac sic deiectio prostrati, occasio fiebat triumphi : dabat enim ei quodammodo infirmitas fortitudinem, lapsus palmam, ruina uictoriam. Puto haec illi caelesti athletae, qui contra Iacob legitur fuisse luctatus, iustius aptari posse. Aestimo haec illius personae uerius conuenire : qui hoc in tempore in arena mundi cum publico hoste conflixit ; qui ad hoc cessit, ut gloriosius surgeret ; ad hoc cecidit, ut omnes eleuaret ; qui aduersarium effusus obruit, prostratus elisit, iacentemque hominem deiectus erexit, mortemque eius dum succumberet perculit, ac mortuum dum resurgeret suscitauit. 4. Hic est ille angelus, qui cum

Iacob nocte luctatus est,

18/19 Iud. 16, *3o. 20/28 zraditio saecularium litterarum ...] scil. "Antaei fabula; cf. (ps.-Apollod., BugAo0:5kv, TI, 115 [ed. R. WAGNER, in *Mythogtaphi graeci", rz : * Apollodorus Pediasimus" (Lipsiae, 1894), p. 86, 2/7] (rasrqs éBaoctAeve vais IIoaciüÀvos 'Avratos, ós ro9s Éévovs àvaykáLov maAatew dvijpev. rovr«) sraAatew ávaykaLópevos *HpakXMjs dpápevos dupaot ueréwpov kAácas dmékrewe' ijasovra. yàp yíjs ioxvpórepov avvéBauwe yívecÜat, 010 kai I'js vwes édacav raórov elva, vraióa). 21

quendam] scil. zAnfaeum.

23 erra] scil. Gaiazz.

28/29 cf. Gen. 32, 24 sqq.

VA Ge-B?/K9/F1—P*41p:-01.— O1-O9T o/Bo-Do 16 (hic] sic PL ;7) 17 (est] oz. PL, 57) qui] ozz. P$ congressus] aZ. est Do 18 Sansone Ge ; Samsone O-O9T o/ Do hplures 24! (z/.zz.) 18/ 19 interficit F!

19 occideret K? ; interfecerat P9

20 litterarum] 247. habuisse

bic. codd., praeter Do hoc] hunc Ge ; ozz. O!-O?T.o/Bo-Do 21 quendam] aZ. modum Ge ; quondam P$ usque K? (azz.) ; (usque PL ;7) hoc habuisse c» P$, oz. /AYP?, (ozz. habuisse) hoc Q!—0O!-O9To 22 in luctaminesVY9cubuisset 4A (al.zz.) ; (om. PL. 57) 23 et!] 5. al.zz. 24 ; om. cett. totiens] quotie(n)s Ge[A! (ex tot- al.z1.) P? (ex. tot- al.72.)—01-O?Lo/Bo-Do 24 contigisset] aZ. totiens Ge/Do ; add. et Q! 26 ei] ozz. F1—p$41 p?-01— O1/Do, 5.7. Bo 26/23 fortitudinem infitmitas — D$ 29 palmam] ad4. et s./. al.zz. 4t 28 illi hec - Qt IÓb O? (g.zz.) 29 (luctatus] 272. totum hoc illi PL, j7) istius 71, isti Ge, oz. B? ; iStius K? ; ista Do 30 arenam T/!Ge/K?/F'/Bo ; area Q! (qui hoc in] quia cum PL ;7) 31 conflixit] adZ. et »./. a/.zz. ^4! — (gessit PL. 57) glotiosus I/1/F1—p$-Q'/Bo-Do 32 surgetet] add. et 5.7. al.;z. 74 eleuatet] aZ. et s.J. a/.zz. 4t 33 prostratis K? (a/.zz.) obruit] aZ. et s.7. al.zz. 741

elisit] ad. et ».]. al. 44^ ^— delectus (1 per ras. ex 1) K? — 34 erexit] add.

et s.J. a].;. Ai angelo 7n zzg. Lo

(eius] ei PL ;7) 36 Hic est ...] ad7oz. De lucta iacob cum ille] om. P^ — 36/3? nocte ... eo] in zzg.inf. suppl. ipsa z m. Ft

HOMILIA XXI, 4

249

sicut habemus in genesi : Ef ecce wir luctabatur cum eo usque mane ; ei, cum praeualuisset Iacob, dixi ei angelus : Dimatte

me, iam enim ascendit aurora; ; respondit Iacob : Non dimittam

4o le, nisi benedixeris mhi ; et benedixit ei angelus e£ d?xit :S1 conira deum fortis fuisti, quanto magis contra hominem $raeualebis! ; et letigit. angelus latitudinem femoris eius ; sse uero claudicabat ede. Quid est hoc ? Qui uincit benedicitur, et claudicat qui se 45 ulcisse credebat !

In Iacob ergo iudaeorum populus, in angelo Christus agnoscitur — et ut sciamus in eodem angelo deum fuisse, ita dicit ipse beatus Iacob : Vidi dewm facie ad faciem, et salua facta est anima mea. ;» lacob ergo angelo succumbente praeualuit. Praeualuerunt ad tempus et in Christi passione iudaei, in illa refugientes die, et nocte tota in eo impietate saeuientes : praeualuerunt quando crucifixerunt, praeualuerunt quando occiderunt. Ergo, cum uicisset Iacob, benedici tamen se a uicto posse 55 cognouit, dicens : Non dimittam te, nist benedixeris mihi. Quale

mysterium ! In certamine infirmior aestimatur, et ad conferendam benedictionem idoneus inuenitur. Aperte Christus aduersarios benedixit quando et pro interficientibus supplicauit dicens : Dzmitte 2llis, domine, quia nesciunt quid faciunt. Be6o nedicit uictus, qui liberat passus ; interuenit reus, absoluitque damnatus, quia, ut aduersarii resipiscant, redemptionem tribuit interemptus. 387/38 Gen. 32, 24. 38 cf. Gen. 32, 25. 88/40 Gen. 32, 26. 40 Gen. 223529: 41/42 Gen. 32, *28. 42 Gen. 32, *25. 42/43 Gen. 32, 531. 48/49 Gen. 32, 30. 55 Gen. 32, 26. 59 Luc. 25, *34.

VA1Ge-B?/K9/ F1—PS41 P3-Q1—0!-O?T.o/ Bo-Do 3* Et] oz. F1 39 Iacob] ei Q! 40 mihi] s.7. Ge et! aux (3 I2. eras.) Q* ; (sic PL 57) (ei] pos? dixit zr. PL. 57) 41 homines Z41P?—I.o (PL 77), cum. Vulg. 44 Qui$ dc uincitut benedicit (-cet F?) B?/F1—pS41 ps-Q1—0O1-O9 Lo/Do (PL. 57) 45 credebatur D$ 46 populum F! angelum F! 47 (deum] dominum PL j7) 48 ipse ] s.7. F! dominum Ge-B?/O9I.o (PL 77) 51 in illa refugientes] eras. 741, in illa x» refugientis (7 fere Jit. eras.)Q', in illa tefugientis O!-O9T.o refugientes] om. Ge 51/52 die et] diei Qi-o- -O9Lo (PL 57) ; die ac Do 52 (nocte] aZ. et PL 77) in eo] ozz. P, in eó 74! (a].z.), in eum Q!—O!-O?Lo (PL ;7) (ferientes PL, 57) 52/83 quando ... praeualuerunt] ozz. Ge/K?/P* (ob bomoeoiel.) 53 occiderunt ... crucifixerunt — O?ILo quando praeualuerunt — Do 54. se] ozz. P9-41p3-Q* (uictore PL ;7) B5 mihi] me I/1-B2/K9/F!/Bo, meo Do 5S interficientibus] 447. se P9, crucifigientibus O! supplicabit I1/F! 59 domine] pater B?/Do (PL. 57), zuxta Vulg.; om. O'-O9Lo 59/60 (Benedixit PL ;7) 60 uictus] iustus OQ! reus] adZ. et s.7. al.zz. At 61 damnatos K? ut] etJL2U/ EL * etisieK0r s].

(PL ;7); et ut P9-/41P*—0O!-O'T.o/Bo ; add. et Q!

250

HOMILIA XXI, 4-5

Quid etiam illud est : quod, post illam colluctationem, Iacob benedictionem accepit, et claudus incedit ? — sic enim 6 ait : Et tetigit angelus latitudinem femoris eius, et claudicabat jede —. Latitudo femoris : iudaici generis est multitudo. Quid est, inquam, quod uno fede claudicat ? Hoc est : quia de Iacob, id est de iudaeorum genere, Christo resurgente pars credidit, pars in infidelitate remansit et ab iustitiae ac uitae 7 o semitis claudicauit. Quod autem dicit ipse angelus : Dimitte me, dam enim ascenVA

dit aurora, hoc indicabat : posse eum a morte uinci, non posse

a se retineri ; sed; post illam fugata luce passionis noctem, promittit ilico esse resurrectionis auroram (reddendam). 9. Itaque, carissimi, dominicae passionis et resurrectionis izA celebrantes triumphum, fidei conseruatione decoremus : misericordiam in pauperes faciamus ; imitemur deum cui nulla corporalium rerum forma consimilis est ; habeamus in cunctis imaginem bonitatis eius et patientiae ;emendemus errores; 8 o oremus pro inimicis ; pro detractoribus obsecremus, imitantes Moysen qui sororis contra se loquentis culpam oratione deleuit; oleo eleemosynae, peccatorum sordes lauemus; captiuorum uincula nos uideantur adstringere, et propitium illis im65 Gen. 32, *25. 65/66 Gen. 32, 51. 66 Gen. 32, *25. 6? Gen. 32, *31. 68/69 cf. Act. 2, 41.47; 4, 45 5, 14 ; 6, 7. 71/32 Gen. 32, 26. 46 fidei conseruatione| cf. Euseb. *Gallic/, Hom. xvu, 7 [lin. 185]. 80 cf. Matth. 5, 44; Luc. 6, 27-28. $1/82 cf. Num. 12, 1.11-15.

V3Ge-B/KoJF1—p^- 41p3-Q1—O1.O"T o/Bo-Do 64 accipit B2/F1—.41p3-Q1 —O1-O0T o

enim] s./. suppl. al.zz. Ot

66 multi-

tudo iudaici generis est. — P* ; (iudaici generis multitudo est — PL j7) 6 claudicabat B?/P?-Q'/Do (PL. j7) (est] oz. PL 57) quia] quod P$ 68 (de?] oz. PL 57) 69 in] zn zzg. suppl. al.zz. V ; ogz. Ft permansit Q'! (PL ;y7) ab] a B?/P9- 41p3-O1—0O1-O9T o/Bo-Do (PL. 7) 70 claudicabát V (al.z2.), claudicabat B?/Do ; claudicabit F! *1 ipse angelus dicit — P$ 72 eum] cum F! uinci] aZZ. et s.7. a/.;z. At 73 a se] ozz. /41P3-Q1—O-O?T o (PL, 57) reténere T/1 (al.z2.) ; tetineré K? (all.zz.) post] postquam P$-O! fugatam passionis noctem lucem Bo (fugatam PL 57) $4 ilico esse] illi coese 71/K? ; ilico (ozz. esse) Ge 74/75 tesurtectionis ... et] ozz. V'1Ge-B?/K9/Bo (ob bozoeotel. ;

loco uero glotiam praebet Ge ; autoram esse reddendam 7z zzg. add. al.zz. KS) 74 reddendam] reszizui ; (def. WGe-B?*/K9/Bo) ; om. cett. ; (reddendam amfe resutrectionis /r. PL, j7) 95 "et resurrectionis "passionis — P9 $6 celebrantes] jraem. cuius Bo fidei (a//. 1 per ras. ex m) V? ; fidem F1—D59-41ps 1 Q1. O?T o/Do consetuatione] resi/zi (cf. bom. xwii, lin. r$5) ; conuersatione codd. decotimus F! 77/48 cotporllium K? (a/.zz.) 80 inimicis] a47. et s. ala. Ai 81 Moysen] -n add. al.;z. V! ; Moysi K? (alm. ?); Moysi F!, Moysen» (n per ras. ex m) P9 81/82 deleuit culpam oratione — P$ 81 ortatione] m zzg. suppl. Ge 81/82 delebit F1 83 nos uideant«« (ut eras.) F! ; 83/84 deprecemur Bo-Do nos non audeant P$

HOMILIA XXI, 5

251

precemur deum : clausos carcere humanitas diurna sustentet ; 85 et his, quorum corpora morbus rigidus occupauit et iugi tabe

90

95

membra soluuntur, propter refositam $n caelis mercedem sollicito ministerio seruiamus ; quando nobis iudicii potestas data fuerit, et ad nos causa delata : non personarum consideratio sed rerum, sed iustitiae stabilitas incuruasse praeualeat : lex normam teneat ueritatis ; caritas prona sit ad misericordiam, non insultans peccantibus sed condolens — facilis enim est lapsus ad uitia ; et fragilitas conditionis humanae, quidquid cernit in alio, hoc in se debet pertimescere — ; cumque alius fuerit pro errore correptus : illius emendatio, nostra sit cautio ; et super omnia, quasi culmen et corona uirtutum, pietas in deum toto cordis timore seruetur. 86 Matth. 5, *12 ; Luc. 6, *23.

VAGe-B*/ Ko] F1 —P*- 41P3-Q1 — O1-O9Lo/Bo-Do S4 inde IDe ditirna Lo (al.z7.) ; diuturna Bo-Do 85 et his] de his V1Ge/K9?/F* ; (ozz. et) his B?/741P?/Do ; ris O'-O9Io motbus] ozz. O! tigidus] regius F!—P$-/41p3-Q1—O!-O*Lo/Do ^ iugi tabe] iugitax« (2 Zz. eras.) V! 86/87 solliciti O! 88 et] om. W?Ge-B*/K9/F1—pSA41p3 delata] aZ. est V3Ge-B?/K9/F1—Q/Do consideratio] a4Z. nos 441P3—O1-O?T.o 89 stabili-

tatis. L/!/K9/F1—.41-Q! ; stabilitas nos B?; stabilitax«s (ti eras.) P?, stabilitatio O1-O9T o incutuate O!-O9],o 90 uetitatis teneat «» Ge 91 est] ec /1/K9;

add.et Ge — 92 uiià V? —— 94 pro] ab O'-O?Lo sit nostta — Lo sit] s.7. p causatio P$ (cf. bozz. xix, lin. 127) 95 *"per P! 96 timore] amore Q!. Expl. EXPLICIT HVMILIA PASCE -X- l/!, oz. Ge-B*; ExPLICIT JR EXPLICIT OMELIA :X- DE PASCHA F!, oz; D, ExpLICIT OMELIA X ZÁ!, EXPLICIT OML -X* D$,

EXPL 'OMELA -VIII: (!, EXPL OML -IX- O!, EXPLICIT OMELIA -IX- DE PASCHA O?, 072. Lio ; EXPLICIT OMELIA DECIMA Do, EXPLICIT OMELIA X Dv.

! s

. 0

;

2

bs WE i

issu

bufaft eee

di abe

ith

TEPIET

Iu

"s AI

mali dem ys

m

gusce dte PIPTUA EL

nosgi

n ÜÉ €

"ae feily ig f e e

is

tU thia eei. aan mut

' «Uigt S

m

EIMNIICPFDL "» V —- noweongdtisi] h 4.1

fa wnid pomi

, fdhrgoh. e RA Wb Mii à

Ages 7 iui r

E

q Ds «f . hési'ht. e Tw

n

e

lc

"hat Dd fi;

a4 i

»

LOS n

)

?" -

dr

Po

b dan *

dnd

V

AA

i

Na

i

"o wu»ea 2

etisy. sao * i.

jtm

arg

!

nb, RA.

T

s Jie)

"

1

D.

Lu

! (nom

á

A

"—T*

"

d

E

o)

ors tan

5.2 d a $2 e ra

al

"wi.

-"-"-—

i"

HOMILIA XXII (20) HOMILIA

XI DE PASCHA

MONITVM Codices :

Be

H*

: BERum, Deufsche Siaatsbibliothek, 5o (Phillipps 1676), s. vinr-rx, f. 194-195. : BnussEr, Koninklijke Bibliotheek, 1651-52, s. 1x in., f. 1oV-12v. : MüNCHEN, Bayerische Staatsbibliotbek&, Clm 14368, s. 1x in., f. 23-25.

V3

: VATICANO, CrrrÀ DEL, Bibliotheca Apostolica Vaticana, Regin.lat.131,

K*

S. IX!, f. 90-93. : KanrsnUns, Badische Landesbibliotbek, Aug.perg.XV, s. 1x, f. 53-55.

4A!

: Awczns, Bibliotbigue municipale, x44 (136), s. x, f. 62V-65.

FP

Bo

: BourocwzE-sun-Mzn, Bibliotbéque municipale, Yo6, s. x.x1, f. 159-160Y.

O*?

: Oxronp, Bodleian Library, Bodl.392 (2223), S. x1 ex., f. 33-34V.

P* Q'

:Pamnrs, Bibliotbógue Nationale, Lat.2811, s. xxx in., f. 47Y-49. : Panis, Bibliotbéque Nationale, Nouv.acq.lat.1436, s. xir in., p. 557-560.

B?

:Bznumw, Deutsche Staatsbibliotbe&, 'Yheol.lat.fol.270 (342.ID), s. xir, f. 16v-17*. : GzNEVE, Billiothéque publique et universitaire, 24, s. xix, f. 168-169v.

Ge O'

: Oxronp, Bodleian Library, Rawl.A.416, s. xi, f. 72-73".

Lo Do

: LowpoN, Lambeth Palace, 338 (Vol.IIT), s. xz, f. 196-198. : Douar, Bibliotbéque municipale, 201, s. x1t, f. 47Y-50.

P5

: Panis, Bibliotbéque Nationale, Lat.2445A, s. x11 ex., f. 110V-112.

Editiones :

Gaigny

: f. 54V-56Y : Homelia nona de pascha.

MB»P 6

: col. 640€-6418 : Homiliarx de Pascha.

PL 39

:col. 20209-2064(9 : (ps.-Augustini) Sermo crxr. De Pascha, nr — (Alani Farfensis, II) Homilia 12 [cf. GRÉGorRE, Les boméliairies du Moyen JÁge, in Rerum Ecclesiasticarum Documenta, Ser. Maior, 1v (1966), 51].

Excerptiones, compilationes : a) Jin. 47 : pudotis signaculo : D:.-4Àug."^

:(ps.Augustini) Sermo ccxxxiv. De fide catholica, rr, 1 [PL 39, 21779] — ps.-Fanust'** : (Fausti) De ratione fidei, x [CS EL, 21, 454, s[A4]. b) ex bae bomiülia hausit :

(Cont

:(Caesarii Arelatensis) Sermo xr. Quare dominus [Iesus Christus genus humanum per duram passionem, non per potentiam liberarit [CC 108, $4 (54) - 57 (56)].

MONITVM

255

c) ex bac bomilia compilatus est e? a Meyranesio falsatus : ps. Max.

: ([ps.-] Maximi Taurinensis) Sermo xxxr. De eadem Paschatis sollemnitate, 111 [PI 57, $96P-5985].

Redintegrationes :

2) Eus.G.XIX

es mortem

... petsequitut:

: (Eusebii *Gallicani") Homilia xix, ro [lin. 229].

b) Zn. 12 : Expauit ... mortuum : Eus.G.XX

: (Eusebii *Gallicani') Homilia xx, 2 [lin. 29/350].

Eus. G.Xxvu

: (Eusebii *Gallicani") Homilia xxvir, 5 [lin. 28/29]. c) En. 15: non ... tenetet :

Eus.G.Xvn

: (Eusebii *Gallicani^ Homilia xv,

5 [lin. 127].

d) Zn. 17/18 : quem

Enus.G.XX

... experta est :

: (Eusebii *Gallicani) Homilia xx, 2 [lin. 30/31].

e) Jin. 18[19 : intet ... primotdia :

Eug, G.Xxvit

: (Eusebii *Gallicani) Homilia

xxvii, 2 [lin. 19/20].

£) Jin. 29/30.40/41 : qui ... inuitus; dignatissimi ... assensum : Enus.G.X1X

: (Eusebii *Gallicani") Homilia xix, 7 [lin. 147/148.148/149].

g) lin. 46 : claustris stupentibus : Enus.G.Xxvi

: (Eusebii *Gallicani) Homilia xxvi, 4 [lin. 39].

h) Jin. 47 :

illaeso .. . signaculo :

Enus.G.H

: (Eusebii *Gallicani" Homilia n, 3 [lin. 55].

Enus.G.Xxin

: (Eusebii *Gallicani?) Homilia xxr, 2 [lin. 19/20].

Enur.G.Xxvn

: (Eusebii *Gallicani") Homilia xxvi, 4 [lin. 41].

1) Jin. 47[48 : ianuam ... intfauit : Eus.G.U

: (Eusebii *Gallicani?) Homilia rr, 3 [lin. 58/59].

Eus.G.Xxvn

: (Eusebii *Gallicani?) Homilia xxvit, 4 [lin. 41/42].

4.

FE

iv

E

$

: Pars E "e M CN.

2

?

"m"

"EM

T

|

"

r

,

€

NNI

Lola colcaitRv dME; UM report

EA

&

niet

B"

|

b ud AM

; qm

i.

Sue

Ȏ

E

E

E

hn

ifie.

Fb

amende

ui,

QT» »*

3 ins

X

iQ , N

[| Tisi

R

M

2 mde f TUN

boat.

Ih

;

:

E-

"E

E

E v

" zu D

—

"ule

ie

J

dinem

!

L

i-a

tts

! IMEEM d»y

»;

cor - Cam hod: ddr os

?

E

- i»

-

$a AMT51440] 4 Ly

AE

»

-"

N

"e

1

pn

&

*

.

Er: [Jj

ow

d

M

pus

p

P. 2m

e niin simt

i 1 M

,

S

mie

Ma

i

ou

E

1

/ Ji E

:

i

POETES.

í

..

MO

per

|

ior

cres

Mw

:

-

E

afta

uan

L

o

$

:

!

us cnni,

astmwil ("lnaitílss Y" itdmau! Ti;

Mines Phouollisic ideni

(imei

Aye

; MEM.1 zd

t imi

i s adi^, ^ |uTs

RREMES

i

irat; 3

m:

iio m

EL CARM fec pu das:

s

s «TE nep.

^M d i atate |

M

m * 3 atio Lows

ENT

:

n

4 » 4 —

.

E

'

3 $a de Phehill ^

i

J"Tw

?

'.

T rir rry joo"nip dectrlibà &i (*caalitachdl n m

E

A" : *

yt

Épu.

iow:

idpsApeME

!

1E

Ka a

EU

odes abadaa SS

ovo

IVA *424 és M

,

uus, d i

nia LK

COINNSPLLT go ———————

B

n

um

"pr

di

-1

-

4t

rely de

ih Ade I

é

2C

Mu. ,

AF

£ 24. pri

M

er

d

la

babes as

bidsihi

d

m

ep

es d

eal ETE osi : £( bes judo. Le

À

*

a3 * dee. décim "i

die ga WA

t4 Qe

XXII DE JPASCHA XI 1. Digne, carissimi, piis studiis exsultemus in Christo sub

praesenti sollemnitate in qua nobis, inferorum diues spoliis, lertia. die reddita est celsitudo de profundis, lux de tenebris,

uita de mortuis. Ecce quantum, pro salute ouium perditarum, ; benigna pii pastoris sollicitudo discurrit. Sub uno eodemque tempore : et hominem usque ad paradisum reuocare dignatur, et mortem usque ad inferna persequitur, gloriosius captiuandam in regno suo et magnificentius in suis sedibus triumphandam. 1:0. 2, Ad descensum itaque caelestis domini, profundum inferi panditur ; peregrinum sibi lumen, inferi nox aeterna miratur. Expauit ergo nox subito non suum mortuum, immo expauit mortem suam ; aderat enim ille, qui dudum per prophetam suum dixerat : O mors, ero mors tua ; ero morsus tuus, anferne. 8 Symb. *Gallic.", 5 ; x Cor. r5, *4. 4/9 cf. Ez. 34, 12-16. 12/7 Expauit .«. conspexit] cf. Euseb. *Gallic/, Hom. xvrrr, 2 [lin. 24/28] ;Hom. xxvrr, 5 [Jin. 28/269]. 14 Os. 15, *14.

Codd. : V'1Ge-B*?/K?/F1—pP*41p3-Q1— O1-O9T o/Bo-Do/BeH? Inscr. iNCIPIT HVMILIA XI lV/i, YrE SERMO EI'DEM DE EODEM Ge, ITEMSERMO- EIVSDEM- VNDE- SVPRA D? ; ITEM SERMO CVIVS SVPRA (adsrr. iste in alio s. al.z2.) K? ; NCIPYT OMELIA :XI: DE PASCHA L1, rNCIPIT -X- D9, INCIPIT XI DE PASCHA 4A!, INCIPIT OMELIA XI DE PASCHA P?, rNcCIPIT -X- Q!, rNCIP -X- O!, irxciPrT -X- O0, OMELIA :X- Lo ; rNCIPIT VNDECIMA Bo-Do ; [cxv1] DIE SABBATO DE RESVRRECTIONE

DOMINICA De, [x11] DE sABB DE RESVRRECT H?. i (Digne ... studiis] ozz. ps.-Max.*?") Digne] 447. fratres P9/BeH? (PL 59) exultamus Be, exultàmus FH? (Christo] Domino fratres s.-Ma»x.53*) (sub] in hac 5s.-Ma»x.9?!) 2 praesenti$ V7! ; praesente Be (al.z.) sollemnitatze 17; (add. quam fecit dominus 5s.-Ma»x.*?") Gn] om. ps.-Max.9?*) (nobis] oz. ps.-Max.9?t) (diues spoliis inferni et mortis triumphator ps.-.Max.8?) diues] dies Q! 3 tertia dies F!—/41P3—0O'-OT o (PL 39); o7. BeH? (ps.-Max.99") 3/9 (reddita ... ttiumphandam] Zbere e sepulcri tenebris ... de eadem triumphauit cozzpil. ps.-Max.9*t) 8 excelsitudo F1— 741 p3— O?ILo, et celsitudo (Q!—O! profundis] edd. et 24! (s./. aJ.22.)-Q! tenebris] add. et JA (s.J. al.zz.)-Q! 5 pastoris] patris O'/FI9 sollitudo 1/1 (ag/.z.) decurrit 741P3— O1-O?T. o Sub]aSedi S: PB eodem Be (aj.z.) 7 prosequitur Q'/Bo-Do 10/11 (Ad ... inferi] Zibere Apette tunc ... coeleste lumen compil. ps.-MMax.891) 10 discensum V7 (g].zz.) domini] s./. PF! 11 pandátut V7! (al.zz.) lumen sibi — P$ inferri F1—,41P3—0O!-O?To, inferni Qt (PL 59) (aeterna nox mirata est 55.-Max.991) 12/13 (Expauit! ... enim] oz. ps. Max.83!) 12 subito nox — P$, nox subdito P? 13/14 (ille ... dixerat]

Vnde cum ptopheta ipse dicete poterat 5s.-Max.991) 13 perphetam F', pto prophetam P$, P** prophetam Q! (2/.:z.) 14 morsus tuus eto — P9-Q!, iuxta Vulg.

258 15

20

HOMILIA XXII, 2-3

Et ideo non solum in eo inuenire non potuit quod teneret, sed etiam quos antea retinebat, reuocari ad superos se nolente conspexit ; et quem debitorem suum putabat, exactorem potius experta est ; et quem quasi captiuum inferni uinculis adstringendum esse credebat, quasi liberatorem cum recepta captiuitate redire mirata est. Ac sic, quem descensione hominem iudicauerat, deum regressione cognouit. 3. Potuerat quidem dominus noster, carissimi, hostem hu-

2

o]

mani generis sola maiestate prosternere sine incarnationis humilitate, sine certamine passionis ; sed homo, qui proprio transgressionis crifnine tenebatur obnoxius, qui per culpam suam incurrerat seruitutem, non uiolentia liberandus fuit sed

30

misericordia. Et, quia deus aequitas et iustitia est : ipse sibi lex est. Et, quia homo iudicii et iuris sui ac liberi arbitrii praeditus uoluntate est : qui uoluntarius ruerat, iniustum erat ut erigeretur inuitus. Aequius et salubrius fuit, ut : qui per superbiam a diabolo persuasus fuerat ad mortem, a deo per humilitatem sollicitaretur ad uitam ; iusto ergo ordine: qui

22/23 cf. Euseb. Alex., Serm. r1: [PG 86-1, 3299-0] ; Euseb. *Gallic?, Hom. xvrir, 4-5 [lin. 77/81.97/98] ; Hom. xix, 7.8 [lin. 155/157.188/189] ;Caes. Arel., Serm, Xi, 1.2.6 [CC 103, $4 (54), 5/8.14/175 57- (56), 22/25]. bostezm bumani generis] cf. Euseb. 'Gallic^, Hom. xvzr, s [lin. 97]. —24/2? sqq. cf. Euseb. *Gallic., Hom. xvrr, 5 [lin. 91/92 sqq.] ; Hom. xrx, 7 [lin. 138/140].

VA3Ge-B*/K9/F1—P5- 41P3- Q1 —01-OPT ;o/ Bo-Do/

BeH?

15/17 (Et ideo... conspexit] ozz. ps.-Max.9?!) 15 in eo] ozz. BeHi? Buenire 74t (al.z2.) quid V/!Ge/F1—P*- 41P3/Bo-Do ; quid K* (g/.z7.) ; quem H? sed] zz 7g. Subpl. al.zz. Vt 16 reuocare /1Ge/K?/BeH? noleéte 171 (g/.zz.) 17 et] Nam p».-Max.891) quem] oz. O! (debitorem suum] ut mortuum p;.Max.831) 17/20 (exactorem ... mirata est] //bere coacta est ... experta est liberatotem cozzpil. bs.-Max.s91) 1? exaüctorem K? 19 cÓmtépta cátiuitate T/1 (al.zz.) 10/114 (Ac sic... erimus] compendiose ac libere Atque in hac ... tegnat in caelo cozpil. ps.-Max.83T) 20 discensione 1/1! 21 ihgressione H? (a/;z.) 22 Poterat OQ! ; Potxerat (u eras.) H? nostet] ad. fratres P*/BeH? (PL, 59) 23 sine] sola Do 26 incurreret 17! ; incurrebat BeH? 2? misericotdia] a4. redimendus O! (/g zg. a/.z.)/BeH? (PL. 59) (a)equitas deus — P$9-41p3. 1 O1-O9T.,;o est] adZ. et Q' 28 iuris H? 29 uoluntate est] reszizzi ; uoluntatem l/1Ge (for. ex -te €), uoluntate B?/Be ; uoluntatem K? ; uoluntate erat

F1—Pp5- 41 p3-Q1—0O1-O To/Bo-Do ? ; $ uoluntate (8 supp/. al.pz.) H*

qui] qua Ge

ruerat] fuerat I7!, Ge (e£ add. amiserat)-B?/K? ; ceciderat F1—ps-41ps-Qi— O!-O?T;» ; lapsus fuetat Bo 30 inuictus 74! equus V? (a].2.) qui] ozz. F1 31/32 pet humilitatem] ozz. Ge 32 sollicitatetur] suscitaretur F!—/41!p3. Q1. — O-O?T ,o/ Bo-Do otdine] a4. necesse fuit ut Bo-Do

HOMILIA XXII, 3-4

259

per calliditatem maleuoli serpentis non impulsus sed seductus fuerat ad perditionem, rursum per sapientiam beneuoli 5; redemptoris non compelleretur sed duceretur ad salutem ; et, qui sua uoluntate corruisse uidebatur, cum sua rursus uoluntate repararetur, ut esset uirtuti ac remunerationi locus. Non ergo eum praeripit per uiolentiam, sed potius per iustam beneuolentiam sollicitat et erudit in uitam : quia benignitas 4o prouocantis, etiam meritum desiderat acquiescentis ; et dignatissimi medici studium, infirmi sui requirit assensum. 4. Cuius ineffabilem ad erudiendos nos dignitatem etiam praesens euangelii lectio declarauit ; ait enim, sicut audistis : Cum esset sero die illa una sabbatorum, uenit Iesus, ianuis clau45 Sis, et stetit in, medio discipulorum. Quid mirum, si dominus

ad discipulos glorificatum corpus, claustris stupentibus, intromisit : qui, illaeso materni pudoris signaculo, ianuam mundi huius intrauit ; cuius ortum natura nesciuit ? Non dubites, si potentiam exercere uideas triumphantem : quem tam stupenda 5o perspicis egisse nascentem. Quid hic respondebunt iudaei,

33/34 cf. Euseb. *Gallic., Hom. xvin, 5 [lin. 88/89] ; Hom. xix, 7 [lin. 144/145]. 42 sqq. cf. Caes. Arel., Serm. ccu, 2 [CC 104, 818 (775), 9 sqq.] ; Euseb. *Gallic.", Hom. r1, 5 [lin. 33 sqq.]. 43/45 cf. Euseb. *Gallic., Hom. xxr, 2 [lin. 12/14]. 44 Ioh. 20, *19. 44/45 loh. 20, 26. 45/A8 Onuid ... nesciuit] cf. Ambtos., Epist. ad Sitic., 5.6 [PL 16, 1125 sq.] ; Ambros., De instit. uitg., vir, 52 [PL 16, 320] ; Euseb. *Gallic., Hom. rr, 5 [lin. 54/60] ; Hom. xxrir, 2 [lin. 14/20] ; Hom. xxv, 4 [lin. 34/42].

VAGe-B*?/ Ko[F1—P*- 41P3-1 —O1-O9T o/Bo-Do/BeH? 33 maliuolis V? (zL.z.) ; maniuoli PF! ; maliuole Be (al..) 33/38 non ... tedemptoris] zm zzg. suppl. al.zz. O! 34 boaiuoli Be (z/.zz.) 37 compellitur ... ducitur F1——Q1—01-O9Lo/BeH? (PL. 59) ; compellatur ... ducatur P9-741p? 36 qui] Z/z Ge/Q* ; add. cum cezt. (PL. 39) cum] ozz. Q! 36/3* uoluntate rutsus - Ge 3v repararetur] teparetur P'—P9-O! ; add. et s.J. al. /A!, teparatut OQ1-O9] o uitute ac femuneratione V/!, uirtuti cum ftemuneftatione B?/Bo ; uirtutis ac remunerationis P$ 38 eum] 5.7. Lo pte repperit I7! ; reperit se (al.z2.) ; prerepit Be (al..), praetipuit (Cipuit im ras. aL.) H? 38/39 sed ... beneuolentiam] oz. P? iusticiam beniuolencie P$ 389 beniuolentia l/! sollitat V (alz.) et] oz. D$ (in] ad PL 29) 40 póÓcéantis D9 "meritum. "etiam - P? (al.z.) 40/41 dignatissimi] so/us Do (cf. bom. xix, lin. 144) ; dignantissimi cezz. (PL 59) 41 sui] ozz. BeH* (PL 29) tequitet 7! ; requiret K? (al.zz.)/ H? (al.z.) ascensum D$ 42 ineffabilb (m eras.) Be (al.zz.) gnationem di itaiem O* (gL.z.); dignatione Be, dignationem FI* (PL 59) — 44 illo P$ 46 sic Iesus] dominus P$ (PL 39), cum Vulg. (cf. bom. »xiüi, lin. 13), om. P? 44 mater! 46 glotificatum] adZ. iam 5.7. a/.zz. H? dominus] ozz. Do KO 49 stupeda V7! (a/..) nesciufit K? (gl.z.) V? (glz.) | 48 hottum F!

50 c£ F1 (g]zz.)

260

55

6o

HOMILIA XXII, 4

sepulto domino decedeníes et signamtes lapidem cwm custodibus ? Quae cum iia sint : quomodo eum repellere potuit obiectus repaguli, quem non coercuerat pondus sepulcri ? immo : quomodo eum obserata domus excludere potuit, quem includere mortis porta non potuit? Quid mirum, si substantiam corporis nostri per clausa ostia transmisit, cui etiam penetralia supernorum et solis angelis familiare secretum patere consueuit ?

Cum ergo dixissent ali discipuli : Vidimus dominum, respondit Thomas et d?xit eis : Nis: widero, inquit, 9n manibus evus

fixuram clauorum el mittam digitum meum 1n locum clauorum et mittam manus meas 1n latus evus, non credam. Quam bona ignorantia, quae erudiuit ignaros, quae instruxit incredulos ! Quam bona infidelitas, quae saeculorum fidei militauit ! N?s? 65 uidero, inquit, ?n manibus fixuram clauorum. Vox ista inquirentis est, non negantis : dum hoc dicit, doceri uoluit, confirmari

desiderauit ; et ideo ad eum dominus ita ait : Infer digitum tuum hiuc et uide manus meas, et affer manum iuam et matte in latus meum.

51 Matth. 27, *66. 51/52 Matth. 27, 66. 52 Cic. In! Catil, I, v.Srol: TISCXTE 26 TIVA VIrb x95 BV XxT220 06.20: 9 DDeTCEISS EEDACSVITE SBVAGVETSG BIDS XR I1 ; XII, vr [CC 50, 126, 76/77 ; 214, 46 ; 204, 57 ; 338, 124 ;362, 63] ; e.a. 53/55

cf. Euseb. *Gallic., Hom. xx, 5 [lin. 32/54] ; Hom. xxrv, x [lin. 11/12]. cf. Euseb. *Gallic/, Hom. xxr, 2 [lin. 14/18]. 56 cf. Ioh. 20, 26. 64/65 Ioh. 20, *25. 67/69 Ioh. 20, 27.

55/56 59/62.

V3Ge-B?/K*/ F1 P*- 41p3-01. —O1-O9I o/Bo-Do|BeH?

51 decedentes] reszifui ; descendentes (pr. s suppl. al.z. ?) V1, descendentes Ge-B2/K? Cpr. e ex i)/Bo-Do ; discedentes F1—P5- 413-21 —01-O*T o (PL 39) ; discendentes

Be, dixscexdentes (pr. 1 per ras. ex e ; pr. n eras.) H? 52 sint] a2. et s. a].zz. 4t 53 oblectus tepaculi Be 54 eum] ozz. Lo obseruata K? ; obsexrata (c eras.) OQ! 55 inludete K? potte 71 si] a2. ibi zn zzg. al.zz. Ot 56 intromisit (introin ras. al.z2.) H? (ef. supra, lin. 46/47) 5? penetrabilia /1Ge/K?/F1—0O?/Bo-DoJ BeH? ; penetrabile B? ; penetra*«lia (bi eras.) Lo 59 alii* discipuli* (Zzs s eras.) Be 61 fiSuram T7! (g.z.) mittam... et?] ozz. Ge (ob bomoeotel.) digitum meum] manum meam P9 loco Be 62 manum meam P$—O!-O?T o/FHI, cuz; Vulg. 63 ignatos] ignarus 17! ; add. et s.J. al.zz. /4* — 63/64 quae ... infidelitas] 5.7. suppl. alm. W1 63 ibtruxit F! (g/7.) ; introduxit Be, induxit H^? 64 infelicitas Pe Nisi] add. ergo (8) O! (eras.)-O9 Io 65 uiderto] Zn zzg. suppl. al.z. Ot, og. bic O?T.,o inquit] ozz. Ge manibus] zdZ. eius P9- /4tP3- Q1 —O1-O9T 5/Bo-Do/BeH? (PL 39), cum Vulg. clauorum] a7. uideo O! (de. al.z.), add. uideto bic O9Lo 66 hoc] h* P9 ; haec FH? docere Be (a.z2.) uoluit] 24Z. et 5.7. a1.zz. 741 cone Be (al.72.), confitmati« (alt. 1 per ras. ex e) H? 68 manus] s./. supp. alg.

VW

HOMILIA XXII, 4-5

261

Dum benignum praebet ueritas moderata responsum, in apostolo suo non dubitationis uitium, sed sollicitudinis instruxit affectum. Quia ergo illo tempore tanti mysterii nouitas uersabatur, merito curiosae perscrutationis non est exclusa sedulitas. Accedit quod in his apostoli uerbis mundi utilitas 1 agitur : unius interrogatio, uniuersitatis instructio est. A Ostendit ergo manus et latus ; necessarium enim erat ut manifestarum praesens expressio cicatricum, crucifixi corporis faceret fidem : quia splendor nouae lucis, pristinam obduxerat ueritatem, et agnitionem quodammodo claritas obscurauerat. 8o Visis ergo cicatricibus respondit Thomas dicens : Domnus meus ei deus meus. Nouo genere uestigia uulnerum, diuinitati praebent testimonium, quia templum erat dei, indumentum corporis uulnerati. Duas hoc loco in Christo mirare substantias : fixuram perspicit corporis, et deum praedicat maiestatis. 5. Vbi sunt qui dicunt : 'animas nouis, in quibus ante non 85

70

uixerint, corporibus induendas' ? Ecce, in resurrectionis aucto-

9o

re, hoc ipsum uideo resurrexisse quod cecidit. Et ideo mortui dormire dicuntur, iuxta prophetam: Nwmquid. qui dormit non adiciet ut resurgat ?. Quare mortem somno assimilauit ? Quia in uno eodemque homine : numquid alter est qui in somno re-

76 Ioh. 20, 20.

28/49 cf. Euseb. *Gallic?, Hom. xxu, 2 [lin. 38/39]. 80/81 Ioh. 20, *28. 85/86 qui dicunt ... in quibus ante non uixerint corporibus] scil. Origenisíae. C£. Epiphan., Ancor., 87 [PG 45, 177] ('Gpgryéver 8e ... raórqv 86 r1» oápka Aeyóvrow qu éyetpeoÜas, à). GA. ...) ;Gennad. Massil, Lib. eccl. dogm., vr [PL 58, 985 ; PL 85, 1250] ; Euseb. *Gallic., Hom. xxr, 35.4 [lin. 45/46.47/48. $6/58 ; 66/67.68] ; Hom. xxvii, 7 [lin. 89/97] ; Hom. r1x, 11 [lin. 122]. 86/82 cf. Euseb. *Gallic/, Hom. xxr, s [lin. 58/59]. 87 Tertull., Adu. Matc., V, 1x, 4 [CC xz, 689, 4.9/10] (resurgere ... quod cecidit. resurgit quod cadit) ; Gennad. Massil., Lib. eccl. dogm., vr [PL 58, 985 ; PL 85, 1230] (resurgere ... quod cadit) ; c£. Euseb. *Gallic., Hom. xxr, 4 [lin. 65/64.65] ; Hom. xxvir, 7 [lin. 91/92]. 87/88 cf. Matth. 27, 52. 88/89 Ps. 40, 9.

VAGe-B*/K9JF1—P*41p3.Q1— O1-OI o/Bo-Do|BeH?

70 benigne P$ ueritas] adZ. et Be (s./. al.z2.), H? (n zag. al.z2.) ; (add. ac PLL 29) moderatum BeH? (PL. 29) 71 apostolü suü FH? 72 illo] a27. in. BeH? 93 pscrutationis FH? 74 sedulitas] subtilitas Ge quod] quo V: 75 est

instructio — Do 77 ctucifigi D? *9 quodam modum T7! clari-f^ O1 (al.zz.) 80 Thomas] oz. Q' dicens] et dixit BeH? (PL. 39), iuxta Vulg. 82 testimonium pfaebent -— P? praebent] perhibent BeH? (PL, 59) quia] qui BeH? $83 Duas] Quas corr. (z/.7.?) Be, quas H? mirafe O! (al.zz.) 84 figutam O! dfi O! (al.z2.) praespicit H? 85 antea BeH? 86 auctorem F!/Bo ; auctotex (m eras.) Be — 88 prophetam] a42. qui dicit B? — 90 hominex (z/7. m eras.) Be somnum 241P3 90/91 reuoluitur V/1Ge-B?/K9?/BeH1*

262

HOMILIA XXII, 5

soluitur, alter uero qui eiusdem somni stupore ad uigilandi officia suscitatur ? Non utique, sed ipsa absque dubio membra euigilasse credenda sunt, quae dormitionis stupore laxata sunt. Ita mors corpus, quod in puluere confectura susceperit, idem 9

A

ipsum discussa restituit ; nec rude, sed rediuiuum uas cognitum spiritus recognoscit. Et propterea mysterium resurrectionis etiam de minimis exponens, ita apostolus loquitur, resurrectionem grano tritici comparans : Etenim quod tw semanas non wiificatur, nisi jrius moriatur. Siquando, ut moris

IOO

105

est,

fruges putribus sulcis agricola fenerante creduntur : numquid aliud est quod sepelitur in semina, aliud quod uirescit in germina ? Sed singula quaeque corpora non de nihilo, sed de sui origine producuntur, et recentia de ueteribus innouantur. Cum autem de resurrectione loqueretur apostolus — dicens : Quod. seminas non *uiwificatur, nisi brius moriatur — : Et unt-

cuique, inquit, seminum $rojrium corpus, non utique genere suo alienum, sed naturae suae proprium et de materiae suae qualitate reparatum. Reuocabitur ergo in contubernium pristinum, animae et corporis unitas, sed nullis umquam saeculis dissocianda germanitas.

97/106 cf. Tertull, Adu. Marc., V, x, 4 [CC 1, 692, 10 sqq.]. 97/98 cf. 1 Cot. 155137. 98/99 1 Cot. 15, *36. 105 1 Cor. 15, 36. 105/106 1 Cor. 15, 38.

VAGe-B?/KoJF1—P^41P3- Q1 O1-O9I o/Bo-Do/BeH?

in eiusdem

91 uero] oz. 74! qui de O!(zLz.), qui de O?Lo; qui in eiusdem BeH? (PL 49) somnis K? 93 sunt laxata — Do 94 corporis BeH? (PL, 59) puluerum .B?/O'-O9T,o/Be (PL. 59) confecturá Be idem] id est Q! 935ipsum]a4Z.quod Q! restituet B?/K?/BeH? — rude] crudum B? — sed] nec P? redé uiuum Be (alm.) 95/96 cognitus spiritus F!—4.4!P32! —0O?, (oz;7. cognitum) spiritus P9, cognitus spiritus O!, spiritus cognitus Lo; cognatus spiritus BeH? (PL 39) 96(recognoscet PL 59) 9vapostolusita — Do — 98 tritici] frumenti D$ tu quod -— .4!P3—O!-O"To/BeH? (PL, 59), iuxta Vulg. 99 ut motis] humotis P$ 190 frugis I1/K?/Be (corr. al.zz. ?), H? 101 in' FI? semine pe-Qi—0Q:1 quod?] oz. V'Ge 101/102 germine P9-O!, germin& Q! 102 sua (a ex i a/.zz.) O! 104 apostolus loqueretur — P$ dicens] «47. et s. al.m. AY 105 uiuificatur ... moriatur] zzemdum ex Byparcbeptypo, et *corpus quod futurum est seminas resZifuendum, conicio motiatut] «ZZ. uides quia (oz. quia FH?) mors quod susceperit hoc refundit (-det H9) O! (/ zzg. a].z;.)/ BeH? (PL, 392) 105/106 unicique F 106 seminum] secundum B? corpus proprium - P$ cotpus] aZ. et 5.7. a/.;z. 4 utique] aZ7. a BeH? 107 natura sua 741! P3— O1-O9T., materiae] naturae P9 108 repaturum P9 Renouabitur Q'/H? ; Renouabitur O! (gLzz.) 108/109 "corpis et anime "pristinum — P$ (al.zz.) 109 sed] et Q!—0O!-O?T.o/BeH? (PL. 29) 109/110 xa saeculis (2 ///7. eras.) H? 110 dissocianda] discutienda F1— 5-41 p3-Q1 —O1.O9T ,;/Do l

HOMILIA XXII, 6

263

6. Nostrum est, gratia auctoris et redemptoris inniti : ut ad illorum numerum pertinere uideamur, de quibus apostolus dicit : Szmul rapiemur obuiam Christo in aera et in nubibus, et

sic semper cum domino erimus. Dignum enim esse iudicauit : ut 11; germani corporis animaeque substantia, cum Christo simul regnent in caelis, quae Christo seruierunt in terris. 113/114 1 Thess. 4, *17.

VAGe-B?/K9/F1—P$41 p3-OQ1—0O1-O9T ,o/ Bo-Do/

BeH?

iii

I/71Ge[ A1pP3-Q1

Nostri

Ge

est] zv. zg.

V1

grati(a)e

inicii V3, initii Ge/K?/Bo (corr. al.z2.) ; initiati B? ; igniti P9

actotis 24! 112 munerum

V^ ; menerü F! (g/.z.) ; numero Be (al.zz.), numeto H? p»oktinete (ro eras.) K? uideamur] mereamur BeH? 112/113 ait apostolus P$ ; dicit apostolus — BeH? 113 rapiexmut (e per ras. ex a) K? obviam V (a].zz.) in aeta et] 077. P5 — ete (g/7-e exa) 4A'. aere P9, aere O!-O9T. o in?] ozz. Lo 114 (Dignum ... iudicauit] Et reuera dignum etat 55.-Max.5?!) Signum BeH? esse] o. P ut] et BeH? 115 germana O1-O?Io (PL 59) ; (uera illa ps.-Max.s?!) ;

adnot. gemina t germane sube n zzg. al.z. Lo (cf. bom. xxvii, lin. $3.101/[102) (animique f;.-Max.8?!) substantià (^ add. al.;z.) H? cum] praem. qui H?; (praem. una ps.-Max.89") 115/116 regnent simul — P* ; (in aeternum exsultatet 5. Max.831) 116 regnet O!/BeH? (PL, 59) ; regnet Lo (quae] «47. tetrena ista impedimenta conculcans 55.-Ma»x.5?) Chtisto] 47. simul B?/O!-O9Lo ; (soli ipsi 5s.-Max.83)) seruiuit BeH? (PL, 59) ; (setuietat 5s.-Max.s?!). Expl. xxir. EXPLICIT HVMILIA PASCHE XI l1, oz. Ge-B? ; exeL1Cir K? ; ExpLICIT OML -XI- DE PASCHA F!, ExPLICIT -X- P6, EXPLICIT OMELIA :XI: 74!, EXPLICIT OML :Xr- P9, EXPLICIT HOMELIA DECIMA (!, EXPLIC OML -X- Ó!, EXPLICIT OMELIA -X- O0, 072. l.0 ; EXPLICIT OMELIA XI Do, EXPLICIT OMELIA VNDECIMA Do ; oz. BeH?.

à, wet p" l'osedbd

veia

Wt M iq sumtipar

JE

ag

ante rívxr£u^nr 3 à

EI

Ey

$

—

1e

Mà.

"

Iu

T pn

^i

Cub wy

an n t1

ioind. IE *

("95

ans

A, ^

j "14 itv

isicmh ils adum

^

| "

y wr

n, Ai

Q0 oe dhtns /;

(Hs

* e

«d

o |

(wy é

à bes

da

e

I

à an,

Lens

arn

h.

I

HOMILIA XXIII (21) HOMILIA XII DE PASCHA

MONITVM Codices :

F*

:BnusszL, Koninklg&e Bibliotheek, 3651-52, s. 1x in., f. 12V-14V.

V*

: VATICANO, CrrrÀ DEL, Bibliotheca "Apostolica Vaticana, Regin.lat.131, S. IX!, f. 93-98. ;

K*

: KanrsnuHg, Badische Landesbibliotbe&, Aug.petg.X V, s. 1x, f. 55-57.

44*

: AwGzERS, Bibliotbéque municibale, y44 (136), s. x, f£. 65-69.

Bo

|: BourocGNwE-sug-Mzn, Bibliotbque municipale, yoG, s. x.xt, f. 160v-163.

O*

: Oxronp, Bodleian Library, Bodl.392 (2223), S. x1 ex., f. 347-37.

P?

:Panrs, Bibliothéque Nationale, Lat.2811, s. xir in., f. 49-52.

QV

: Panrs, Bibliotbéque Nationale, Nouv.acq.lat.1436, s. xur in., p. 560-564.

B*

:Bznum, Deutsche Staatsbibliothe&, 'Yheol.lat.fol.270 (342.II), s. xir, f. 17V-18Y.

Ge

: GzNEVE, Bibliotbéque publique et universitaire, 24, s. xir, f. 169v-171.

O:

: Oxronp, Bod/eian Library, Rawl.A.416, s. xix, f. 73V-76.

Lo

:Lowpow, Larzbetb Palace, 338 (Vol.IIL), s. xir, f. 198-200.

Do

: Douazr, Bibliotbéque municibale, 201, s. xu, f. 50-53.

P5

:Panrzs, Bibliothéque Nationale, Lat.2445.A, s. x11 ex., f. 112-114. Editiones :

Gaigny

: £. 56V-59Y : Homelia de pascha decima.

MBvP 6

: col. 6418-6420 : Homilia x de Pascha.

PLS 3

:col. 596-600 : Sermo 21. De pascha [x1].

Excerptiones, compilationes : ns l2 Audiuimus ... oraculum :

Anon.

: (Anonymi) Homelia feriae v paschae [in cod. RoMa, Bib/ioteca Naxionale Vittorio Emanuele II, V.E.rrgo (Phillipps 8400), S. IX in., f. 241"] — (Homil. Ottob.) Homilia 78a [cf. GRÉGOrRE, Les boméliaires du Moyen ge, in Rerum Eeclesiasticarum Documenta, Sex. Maiot, 1v (1966), 155].

Redintegrationes :

lin. 19[20 : inuiolato ... signaculo :

Eus.G.Hu

: (Eusebii *Gallicani") Homilia rr, 3 [lin. 55].

Eu;.G.XXU

: (Eusebii *Gallicani' Homilia xxr, 4 [lin. 47].

Enus.G.**VV : (Eusebii *Gallicani") Homilia xxvrr, 4 [lin. 41].

XXIII DE PASGHA,; XII 1. Resurrectio domini nostri, carissimi, cum qua uniuersa generis humani conditio resurrexit, sicut ingentia beneficia,

ita magna in se continet sacramenta ; quae quidem, aperta miraculis et operta mysteriis, credulitatem nostram sicut adim; pleuit in praeteritum, ita corroborat in futurum, ut ea quae similiter sunt praedicta, id est, sicut specialem, ita generalem omnium resurrectionem, ita iudicium credamus et regnum. Quia ergo euidenter quae diu sunt exspectata suscepimus, fiducialiter necesse est quae sunt exspectanda credamus. Si 1o fortis fuit fides quae experimenta praecessit, fortior debet esse quae jam manifesta subsequitur. 2, Audiuimus euangelicae lectionis oraculum : Cwm esset sero, inquit, d?e ?lla una sabbatorum et fores essent clausae ubi erant discipuli congregati, uenit. Iesus et stetit m medio eorum. Per 15 Obserata itaque ostia sacrum dominici hominis corpus illapsum, et exposita terrena consuetudine fragilitatis, clausis

1 Resurrettio ... carissimi] cf. Aug., *"Enatt.' in ps. cxrvim, 1 [CC 4o, 2165, 30] ; Caes. Arel., Setm. ccvr, 1 [CC 104, 824 (781), 15]. — 8/14 Quia ... subsequitur] cf. Euseb. *Gallic.^, Hom. x, 13 [lin. 258/263] ; Hom. xxr, 7 [infra, lin. 109/111]; Hom. xxvin, r [lin. 5/x1]. — 12 sqq. cf. Caes. Arel., Serm. cci, 2 [CC 104, 818 (715). 9 sqq.]. 12/14.14/18 cf. Euseb. *Gallic., Hom. xxr, 4 [lin. 43/45.55/56]. 12/14 Ioh. 20, *19. 14/20 Per ... processi] cf. Ambtos., Epist. ad Siric., 5.6 [PL 16, 1125 sq.] ; Ambtos., De instit. uitg., vi1z, 52 [PL 16, 320] ; Euseb. *Gallic.", Hom. 11, 5 [lin. 54/60] ; Hom. xxn, 4 [lin. 45/48] ; Hom. xxvir, 4 [lin. 34/42]. 16/17 Ioh. 2o, 26.

Codd. : V1Ge-B?/K9/F1—P*41P3-Q1— O1-O9Lo/Bo-Do

Inscr.iwcrPIT Xii [/1, rTE SERMO EIVSDEM DE EODEM Ge, ITEM- SERMO- EVSEBII-

CESARIENSIS- EPISCOPI- DE- RESVRRECTIONE: DNI B? ; YTEM SERMO SCI EVSEBII EPI K9 ; mxCIPIT HOMELIA -XII: DE PASCHA F!, mxcrPIT Xi P$, mxCIPIT OM xIr 74!, INCIPIT OMELIA -XII- D?, rNCIPIT -XI- !, INCIP -X1- O!, rNCIPIT -XI- O5, OMELIA :XI* Lo; rNciPYT

DVODECIMA

1 uniuersi 74!P3

Bo-Do.

3/4 mitaculis apetta — Ge 4 et] ozz. Do opetta] opere B?/Do crüdclitatem K?(z/.2z.) ^ & cotroborauit P* 9 expectata Ge 10 fortes T7! experimento O! 11 manifestata Q! 12/13 inquit seto — B* (corr. a].z4.)]P* 13 inquit] oz. Q' illo Lo, cuz Vulg. (ef. Doni. xxii, lin. 44) ; om. Do foris /1 14 congtegati] adZ. propter metum 41 pseorum] oz. F1—p$uenit] 277. dominus P$ iudeorum P$, cuz Vulg. QI—O-O9Lo, cum Vulg. 15 domini Bo 15/16 illapsum] inlapsu K? ; prae. est Q!, add. est O!-O9?Lo 16 terrenae D?/Q!—O!-O?Lo/Bo ^ consuetudinis fragilitate F!—P5-/41P3-O1—0!-O? Lo 21

3 magnam D$

CI

268

HOMILIA XXIII, 2

ianuis influxit deificata et glorificata substantia. N?/ul nowwm est in uirtutibus Christi. Hic ille est qui, inter ipsa adorandae natiuitatis sacra primordia, ad nos, inuiolato maternae inte20

gritatis signaculo, natura stupente, processit — nec mirum Si innuptae sinus matris non resolueret natus, quos magis probatur sanctificasse conceptus —. Hic est ille qui, ex inferis remeans, ad superna remeauit, carcerem noctis aeternae nullo aperiente transgressus ; consequenter de monumento, hoc est

25

30

35

de corruptionis loco, incorruptum corpus eduxit. Ait itaque sermo diuinus : Venit Iesus anus clausis, et daxal : Pax uobis. Quid *miramur, si pacis annuntiat gratiam, post recentem de mundi hoste uictoriam ? Tale prius regi deferre decuit praemium post triumphum. Et hoc cum dixisset, ostendit ets manus et latus. Praefert piissimus liberator, per uulnerum signa, celebrandae redemptionis insignia ; praefert clauorum confixione corpus insertum, et lanceae illisione confossum. Quid est hoc ? Exspoliata est fragilitas, exinanita mortalitas ; sola in cicatricibus permanent reuerendae testimonia passionis. Nimirum illud solum resurrectio, unde erat credenda, non abstulit. Ostendit ergo manus et latus, ne subito non eadem caro crederetur resurrexisse quae passa est, ne causam ipsam gloriae obscuraret fortasse lux gloriae, ne splendor resurrectionis fidem obduceret ueritatis. 17 Eccle. 1, *1o. 20/22 cf. Euseb. *Gallic.', Hom. 1x, 6 [lin. 147/149] ; Hom. XXVI, 2 [lin. 22/23]. 20 natura stupente] cf. Euseb. *Gallic.?, Hom. rz, 5 [lin. 95] ; Hom. v, 5 [lin. 116] ; Hom. xrv, 1 [lin. 5/6] ; Hom. xx, 2 [lin. 26] ; Hom. xxx, 3 [lin. 45]. 26/29 loh. 20, *26. 30 Ioh. 20, 20. 33 lanceae illisione] cf. Euseb. *Gallic^, Hom. xvi, 6 [lin. 132/133]. 86/3€ loh. 20, 20. 38/39 cf. Euseb. *Gallic,, Hom. xxrr, 4 [lin. 78/79].

V1Ge-B*/K9?/F1—Ps- 41p3-01—01-O*T ;0/Bo-Do

17 ianuis] ozz. P5 dei*ficata (n eras.) K? ; def(a)ecata F1— D9- 41p3-01—— O1. Oof ; ; adser. eo quod dicit deificatum corpus domini zz zzg. al.zz. V1 18 est!] ozz. Ge

est ille — P9-21

19 sacra] sup F!

20 stupescente O!-O9To

21 ma-

tris sinus — P$ resoluerat K?/F!— p$- 41P9/Bo-D)o ; tesoluerit (Q!— O1-O9I,o 22 concex«x (ptus eras. uel euanid.) Ft Hoc K? 23 ad superna remeauit] ost conceptus (//n. 22) tr. V1/K9?/Bo (praemisso si) ; om. B* ; post eduxit (Jin. 25) fr. Fi—ps- 41 p3- Q1 —01-O9T o/ Do aeternae noctis — Ge 24 consequenti corr. al.z. Bo hoc est] ozz. Bo 26 itaque] enim P$ ianuis] s.7. 74! 24 gratiam] 24. et s./. al.zz. 4 28 talem V! ; tale« (m eras.) K? prius] primitus Fa3—pS- 41 p2- (1 — 01. O0Tp tegem .D9-Q1—0O!-O9T.,o 28/29 referre decuit 44!P3—O1-O?T5, decuit referre Q! 29 docuit (corr. 2?) V 30 cum hoc — O'-O"Lo/Bo-Do, eum Vulg. 31 celebranda F!—ps$- 41ps. oi 34 in] oz. F1 permanet L/!/K? (corr. al.z2.) 36 Ostend»t (1 per ras. ex a) P9 3*4 uideretur O!-O9To 38 causax gloriae (m eras.) Q! — 38/39 obscuraret ... gloriae]

iferat., del. K* — gloriae] add. et s.l. al.z. 4^ duceret] obscuraret Ge

— 38luxfortasse

— Ge — 39 ob-

HOMILIA XXIII, 2-4 4o

4;

269

Ostendit eis manus et latus. Qui paulo ante in tuo corpore deum inspexeras, nunc in dei lumine tuum corpus agnosceres, ut tantum de spe caperes gaudium, quantum de nouitate miraculi. Tangi itaque se agnoscique concessit, ut sacra illa caro et uera appareret et propria. 9. Vbi sunt qui per infidelitatis

deuia, mortifero errore delapsi dicere audent : 'animas defunctorum in noua et in aliena corpora reuersuras' ; qui dicere audent : 'animas in uasa extranea refundendas et in tabernacula peregrina redituras' ? Excitet hoc loco fidem nostram sanctus apostolus Tomas. ;o Nobis enim ille et interrogauit et credidit. Nos illius erat eruditura dubitatio, nos illius roboratura confessio. Exploremus cum eo domini cicatrices, cordis nostri manu ; inspiciamus sensu, tangamus affectu : utrum in ipso corpore, quod mortuum est, sit resurgendum. Interrogemus uitae nostrae 55 corpus, nodis euictae mortis inscriptum ; interrogemus ipsum domini tumulum, triduano honore uacuatum. O quicumque ille es, qui collatum substantiae meae beneficium in corpus transcribis alienum : ecce illud ipsum uideo inferri caelo, quod iacuit in sepulcro ! 6o 4, Quid tibi inter haec iniquitas dolenda mentiris ? Si te non de tuo puluuere, non de tuis ossibus aestimas reparandum, sine causa dicis in symbolo : Credo carnis resurrectionem. Quo40 Ioh. 2o, 20.

45/46.47/48.56/58.(66/67.68) qui dicere audent ... in noua et in aliena corpora ; ... quod ante non uixit] scil. Orágenistae. C£. Epiphan., Ancor., 87 [PG 43, 177]; Gennad. Massil, Lib. eccl. dogm., vr [PL 58, 983 ; PL 83, 1230] ; Euseb.

*Gallic?, Hom. xxi, $ [lin. 85/86]; Hom. xxvi, 7 [lin. 89/97] ; Hom. rix, xr [lin. 122]. 49/50 Ioh. 20, 29. 53/04 utrum ... resurgendum| cf. Euseb. *Gallic.", Hom. xxvi, 7 [lin. 91/92]. 58/59 cf. Euseb. *Gallic^, Hom. xxr $5 [lin. 86/87]. 61 cf. Euseb. *Gallic/, Serm. extt. 2, 12 [lin. 139]. 62 Symb. ÉCralliceo:

VAGe-B?[K9 F1—P*- A41p3-Q1—01-O"LoJBo-Do 40 latus] adZ. ut P9-741-O1—0O!-O?To 40/41 cotpote deum] 7/a Ge/Q! ; deum cotpore — cé//. 4i conspexetas P* — lumen V/!Ge/K?/Bo ^ agnoscetis l!/K? ; agnoscis B?*/Bo-Do 42 ut] et O! capetis L7! ; capias supraser. alzz. Do 42/43 miraculum F!——D54! p?- 21— 0O!-O9T.o/ Bo 43 concessit] uoluit F1—p$4A1p3- Q1 —O1-O?T o/ Bo 46 in?| ozz. B?[Bo-Do 47 reuetsutas] ad4. et 5J. al.m. 44 animas] oz. PF! 48 peregrina] oz. Q! 49 Thomas apostolus EDO 50 enim] ergo P$ 52 eo] thoma 5s. al. Q' dominicas Ge ; dominici O! cicattices] adZ. corpotis s.7. a/.zz. Q! manu] ad4. et 5.7. al.zz. /A* 53 sensu] add. et s.J. al. A! — in] s 7. Q! 54/55 uitae ... intertogemus] ozz. Do (per bomoeotel.) 55 notis B?/F1/Q!—0O?T o/Bo-Do ; notissime P$, nostis (c eras.) 4A, noctis P?—0O! euite 741 56 tumul«um (z//. t eras.) V? honore] onere

Q—0O-O? Lo Dv es-ille. — Qt qui] quid F!—.;41P3-Q1—0O!-O?T o/ Bo-Do conlatam 71 58 alienum] so/zs Ge, extraneum ce7/. (cf. supra, lin. 46/47 ez 47] 48) celo« (o ex u ; m eras.) V 60 tibi] ibi V/1Ge/K?/Bo 62 in symbolo] oz. Do

270

HOMILIA XXIII, 4-5

modo potes de carne dicere quod resurgat, si non est ipsa quae cecidi ? — nam sermo in se diuinus, dum absolute pro6; nuntiat quod resurgat, ipsam ostendit fuisse quae iacuit —. Si corporis, quod ante non uixit', innouandam putas esse naturam, institutam dicere poteris, conuincere non poteris re-

stituam. Si 'noua' nescio qua 'homines sunt carne formandi', tollitur et ratio et appellatio resurgendi. 7j. 30. Cum haec iia sint : nihil egit pretiosus ille martyrum sanguis, si non ipsa caro honoratur praemiis quae est probata suppliciis, si non ipsa in muneribus gaudebit quae in doloribus triumphauit. Quae ideo tolerabiliter doluit se afflictam : quia fideliter credidit reformandam. 7;

Secundum

haec, si non in ea qua uixisti carne iudicandus

es, non est quod timeas, quicurnque ille es uas criminum : aperi campum flagitiis, dimitte frena peccatis; irrue securus ad culpam, miles quisque uitiorum, non est quod timeas : alius pro te supponitur ad poenam ; non expauescas etiam uetusta 8o malitia : noua, nescio quae, pro te natura damnatur. Si ita est, quantum

uideo : nocentibus morte succurritur,

cruciatus innocentibus praeparatur. sapientiae plenitudo : ut exhibeatur cognitoris examen, irrationabili et 8; duorum corporum spiritus ; antiquo

Patietur hoc illa caelestis ad ordinatum iustissimi inordinato modo munus interiori, nouus iungetur

63/64.65 Tertull., Adu. Marc., V, rx, 4 [CC rz, 689, 4.9/10] ; Gennad. Massil., Lib. eccl. dogm., vr [PL 58, 985 ; PL 85, 1230]; cf. Euseb. *Gallic), Hom. xxr, 5 [lin. 87] ; Hom. xxvrr, 7 [lin. 91/92]. 63.65 Is. 26, 19 ; x Cor. 15, 52 ; 1 Thess. 45 16. 66/62.68 uide supra, ad lin. 45/46.47/48.56/58. *40.Zeno Veron., ^Tract., I 25 v1; 13: [GG .22,8, 1 ro]ve:a:

VAGe-B2/Ko/F1—P*413.1. 01-O9Io/Bo-Do 63 potest O! dicere de catne — Ge resurgat] ad. et s./. aJ.;z. 24 est] 5$. suppl. alg. V1 64 in se] ipse B?/P9-Q1—0O1-OT.o diuinis K? (g/..) 65 quà Ft 66 quod] quae F1—/441 p3-Q1—0O1-O9T o esse putas — P$ 67 poteris] ad. et s./. az. A! —non conuincere non 74! — 68/72 Si noua ... suppliciis] in zzg.inf. suppl. ipsa 1 z. FP! — 68 nesciat qua V'!/K?/F'/Bo ; nasciox quxa (o n ras. 2 litterarum ; alt. i eras.) B? ; om. Do sunt] ozz. K? 69 apellaO. (ci suprascr. ; o ex n ; dieras., al.) V1 70 sit K? *1 sanguis] ad. et 5.7. a/.;z. 7A 73 telerabiliter K? sex (d eras.) V1 *5 carne qua uixisti — Ol-O9T,o fixisti l/1 46 es] oz. F1—Q 78 milites quibusque B?; mili$ quisque K? (21:2.); miles quisquis P$ *9 supponetur Ge/P$-/41p3-Q1 ——O1-O9T ,o/ Bo-Do etiam] et I/1/K?/Bo ; ex B? ; ozz. F1—p$41P3-Q1 —O1-O0T ;/Do 80 uetusta militia /1/F!, uetustam malitiam P9/Bo qua L'/K? Bo ; Q sJ. suppl. al.zz. P$ damnabitur Lo 81 morte] nocte P$ succufritut] a7. et s]. al.z. ;4t 82 praeparetut (corr. ?) O? paciextut (n eras.) K? ille V7: ; illé K^ 84 conditoris O1—O'T.o/Do examen] a477. et Do munus] unus B?/F1—ps41 ps. Q1—O-O?T o/ Bo-Do 886 duorum] durum K? spiritus] add. et F1—pD*41 ps. QI—O1-O9T o iungetur] reszi£zi ; iungitur V'1Ge/K? ; iungatur ce/f.

HOMILIA XXIII, 5-7

271

exterior ;exspectabunt unam sententiam, in ipso eodemque homine, unus reus, alter innoxius ; caro proprior, in puluere suo dormiens, ultra non sentiet delictum proprium, et quae ante non fuerat, subito nascetur ad crimen alienum! 9o 6, Sed non ita est. Non de nouis loquitur apostolica doctrina corporibus. Audi quomodo magister gentiwm Paulus quasi digito substantiam corporis nostri, beati Thomae more, con-

üngit et dicit : Oportet enim corruptibile hoc induere incorruptelam ; hoc est dicere

: moríale nostrum,

in quo nati sumus,

9; ipsum de fauillis suis ita reparandum est : ne ultra possit morte dissolui. Ipsa itaque sumus exterioris nostri ueste specialiter induendi qua fueramus exuti, ut anima, ad pristinum reuersura collegium : aut de recognitione indigni commilitonis erubescat, aut de consortii honorabilis societate congaudeat. 100 V, Quae cum. dia sini : audiamus prophetam, resurrectionis praesentiam ante tot saecula uelut sub oculis depingentem : Haec dicit dominus deus : Ossa arida, audite uerbum domna :

Ecce ego mitto in uos spiritum, et uiuetis. Et accesserunt, inquit, ossa ad ossa, unumquodque ad. unctu-

10; am suam. Hoc propheta, ante annorum milia, faciendum loquitur, quod sub resurrectione Christi factum euangelista testatur dicens : E? multa, inquit, sanctorum corpora resurrexeruni, et uisa sunt in sanctam cwatatem.

91 Ambtosiast. (ps.-Ambr.), Comment. in xiii epist. Pauli, Rom. r, 14, $ o9[CSEL 81, 55, 27] ; Ambrosiast. (ps.-Aug.), Quaest. uet. et nou. test., cxirr, 9 [CSEL 5o, 290, 24] ; Iul. Aecl. (ps.-Rufin.), Comment. in proph. min., Amos, ptol. [PL 2r, 1057]/5 67a: 5 Cf* Pfudi, Beristet., xim 24 [66 126,570]: 93/94 1 Cor. 15, *53. 94 1 Cot. 15, 53.54. 100 Cic., In Catil., I, v, 10 ; II, xrz, 26 ; IV, vri, 18 ; IV, xr, 25; e.a. ; Aug., De ttin., II, xvi; V, vir; IX, 1; XI, 1; XII, vr [CC 5o, 26,

76/71:214,46;294,57;338,124;362,65];e.a2.

105 Ez. 57, 7.

107/108 Matth. 27, *52.

^ 102/103 Ez. 57,*4-5.

108 Matth. 27, *53.

— 104/

VAGe-B?/K9/ F1— p$- 41P3-0Q1—01-O9 TIo/ Bo-Do

86 exteriori

noxius P$ V3ijK*

Ge-B?/F!

$7 homine] hominem 1/! ; add. et s./. al.zz. 243

proptio F!—P*-41P*/Bo-Do ; propria (Q!—0O!-O*Lo

| 90 Non

nobisuis K?

de nouis] Nam

ob-

89 nascitur

de nostris F1—P5$- 41 p3-O1—0!-O"T o/Bo-Do

. 92/93 conügit V1 (z;z.)

^ 93/94 incorruptelam] immortali-

tatem P$, iux/a Vulg. 96 interioris P9 nostti] edg. hominis B? 98 de recognitione] reszizui (cf. infra, lin. 130) ; de cote cognitione T71/K? ; de cognitione

Ge, indecora cognitione B? ; dedecore cognitione F!—P$, dex cognitione (6 fere litt. eras.) A1, de decote (in -£osa zut. als.) cognitione P?, de cognatione Q', de decorosa cognatione O1-O*Io ; de decote cognitionis Bo-Do

V? ; commilitxonis (Zerz. i eras.) K?

99 congaudát K? (g/.zz.)

commiliationis

100 àdiamus V/1

faciendo 7!/Bo 105 ante] adZ. tot O!—O?I.o 103 mittam P$ (al..) 108 sancta rcesuttfexerunt K? 107 corpora sanctorum -— Ql, ewm Vulg. ciuitate B?/F1— p*. /41p3- Q1—O1-O'T.o/Bo-Do ; sanctam ciuitatem K?

272

HOMILIA XXIII, 7-8

Cum haec ita sint : quae iubebamur quondam secuturis temporibus implenda fiducialiter exspectare, nefas est ea cum iam sint impleta non credere. Ait ergo : Ossa arida, audite uerbum domini : Ecce ego 1m-

IIO

mittam in uos spiritum, el uiuetis ;qui uitam promittit, non i II

120

solum conditor sed reparator eius materiae esse cognoscitur, qui spiritum funeribus pollicetur. Et in consequenti : Ecce ego aperiam tumulos uestros e educam uos de sepulcris uestris ; aduerte quod non aliquid recens ex nihilo facit, qui uitam aridis ossibus repromittit ;aduerte quod uiuificationem suam non nouellis tribuit sed uetustis, cui uita seruit in tumulis. 8. Reparandum itaque me 72» corpore meo et circeumdandum me Pelle mea, credo quidem sermonibus annuntiantis ; sed plus

125

130

credo cicatricibus resurgentis, quas quidem in resurrectione domini ad confirmandam uniuersitatis fidem speciales fuisse manifestum est, ut, per testes crucifixi corporis plagas, definitissime nouerimus : omnes sub reparationis die animas ad corpus proprium reuersuras. In nostra uero resurrectione : nulla alicuius remanebunt indicia laesurae, nulla penitus apparebunt uestigia ulceris aut debilitatis in carne. Vtinam non inueniantur in corde! Elaborandum itaque est, ne, sub illo tremendae recognitionis examine, multae aliae cicatrices manifestentur, ac reuelen-

255

tur in medium uulnera flagitiorum ; ne plagae conscientiarum, ne horrendae homicidiorum maculae, ne obscenae foeda signa luxuriae, in illa die deficientibus prae dolore oculis ingerantur. Et ideo custodiamus totis uiribus, regenerationis dona, redemptionis munera, sacrae imaginis ornamenta, ut quandoque 109/110 aptatum ex : Zeno Veron., Tract., 12, v1, 13 [CC 22, 18, 110/112] (Cuz ... nefas). 109/111 quae ... credere] cf. Euseb. *Gallic/, Hom. x, r5 [lin. 258/263] ; Hom. xxi, 1 [supra, lin. 8/11] ; Hom. xxv, 1 [lin. 5/11]. 112 Ez. 57, *4-5.

115. Bz. 57. 12.

120/121 Iob 19, *26.

126 1 Cor. 15, *58.

V^Ge-B?/K9/F1—p^41p3.Q1.— O1 OI o/Bo-Do 109 ita]itaque P* iubebamur] uidebantur P* —quondam] quandam K? ; s./. D$ 110 implendam Ge exspectare] adZ. et 5.7. a/.zz. A1 112/113 immitta Ge 113 in] ad corr. P* qui] Z/a Ge/Bo ; oz. cett. promittens P$ 114 conditur (corr. ?) V/! ; creditor P$ sed] adZ. et P$ eiusdem P* materiae] a4Z. cuius Bo-Do 115 qui] quem Bo cineribus F!— ps. /41p3- Q1——01-O9T o/To ;

funeris Bo

consequentibus Ge

118 uitationem 71 (al.z2.)

119 no-

uellis] nouis F!—]D*541 P3-1 ——01-O0T, 120 me itaque — Ge 123 specialis Wake 124 crucixi P! plagas] ad. et 5.7. al.zz. /A* ; oz. Do 125 diz PF! 127 uero] autem P$ 129 in carne aut debilitatis — Do inl] s.Z. suppl. al.zz. F1

130 tremendo

24!P?

— 131 multo

L/!; multum

Bo

131/132 reuelen«x«sxtur

(prius reuelatione) I/1 132 medium] 27. id est ne B?/Do uulnera 41 135 rekrationis (2 JH. eras.) A dona] a4Z. et P9-/4* (s.7. aL.zz.) 136 munera] add. et s.]. al.zm. AY

HOMILIA XXIII, 8-9

273

in conspectu iudicis nostri non diaboli ulcera, sed Christi stigmata reparato in corpore praeferamus ; neque hostis noster aliquid suum in membris nostris, sed sua in nobis redemptor 14 o noster sembra cognoscat. 9. Quod autem

dixit : Qwuia widisti me, et credidisti ; beati

qui non uiderunt et crediderunt ! : si beatitudo est credere quod annuntiatur, quanto magis beatitudinis erit uidere quod creditur. Ideo autem dixit : Beati qui nom widerunt et crediderunt ! : 145 ut promissa caelestia «on intellegendo nec d?scutiendo acquirenda tibi noueris, sed credendo ac promerendo itaque ea quae nec oculus uidit nec auris audiuit nec dn cor hominis ascenderunt. Tantum erit illuc in rei praesentia iucunditatis, quan150 tum nunc est in fidei credulitate mercedis. Nulla autem uirtus animi est, ea credere quae uidentur ; et ideo dicit beatus apostolus : Nam quod widet quis, quid sperat ? Sd autem quod non uidemus, sberamus, ber jatientiam exspectamus. 155

160

Magnus itaque ante deum fructus est, reposita promissa sua, quae nondum possis uultu cernere, iam nunc spe prospicere atque animo possidere, desiderata prae oculis habere ; et, quae insinuata sunt sensibus, tamquam aspectibus subiecta diligere ; et, quasi iam veuelata munerum facte, ita. deo fideiussore gaudere ; et, per fidem minime dubitantis, honorare testimonium promittentis. 140 Rom. 12, 5 ; 1 Cot. 6, 15 ; 12, 12.20.27 ; Eph. 5, 30.

141/142 Ioh. 20, *29.

145 Ioh. 20, 29. 146/14 non intellegendo ... sed credendo] cf. Is. 7, *9 (LX X). "on discutiendo ... sed credendo] Exseb. Vetcell., De trin., V, 45 [CC 9, 76, 377/379] ; cf. Euseb. Vercell., De trin., III, 9 [CC 9, 35, 82/83] ; ps.-Euseb. Vercell., De trin., VIII [X], 5 [CC 9, 115, 18] ; Ambtros., De fide, I, xir, 78 [CSEL 78, 34, 48/49] ; Euseb. (Gallic), Hom. rx, 3 [lin. 94]. 148/149 1 Cot. 2, *9; cf. Is. 64, 4. 152/153 Rom. 8, 24-25. 158 11 Cot. 5, 18.

V^ Ge-B2/ Ko] F1 — P*- 41P3- Q1 — O1-O9Lo/Bo-Do 137/138 stemmata Bo 138 reparata D? ptaeferamus] «dd. et s.J. al.z. 44 hos is] oz. Bo 141 et] oz. B?|P9-O'!—Lo, iuxia Vulg. cidisti Lo (al.z2.) 142 et] add. non, del. Q', eras. Lo 143 annuntiatut] add. et s./. al.zz. At 146 ut] in Do 147 credendum ad promerendo V/!, credendo ad promerendum B?/ Bo-Do ; ctedendüm ad promerendo 1 ea] s./. Lo 148 quae] ozz. O! nec? ... audiuit] oz. Q' 148/149 ascendit F!—P*, ascendunt ** 74! (g/.7.), ascendunt P3, ascendit (1 per ras. ex un) O! — 149/150 tantum ... quantum] quantum ...

tantum c FI p$-/4!p3-Q1.—O1-O9T,o 149 illic B?/F1—Ps$- 41p?-Q1—0O1-O9 Lo][Bo-Do iucunditas F! 152 uidit V! quid] oz. Do 155 nunc iam -—- Ge 156 possidete] a4Z. et s./. az. At desideria F!—./4!, desiderio D59-Q1—0O!-O9T.o, desidere P? 157 sunt] ozz. P9 158 munus Ge ; munire O! faciet ita T/1, faciat ita Ge ; faciexxxx (3 wel 4 [/tf. eras.) Ft

VA1Ge[K9/F* ; dubitans B? ; dubitantem Bo-Do ips 160 promittentes L/1Ge/K?

159 dubitantes

honore V7!G /K9?/F!, honorati

274

165

170

HOMILIA XXIII, 1o

10. Ac sic pro inquirentis studio, pro credentis affectu, crescit futurae dulcedinis magnitudo. Pro eo quod interim praemium sperantis absconditur, desiderium nutritur et meritum dilatatur. Et ideo dixit : Quam magna multitudo dulcedinis tuae, deus, quam. abscondisti timentibus te et berfecisti sperantibus $n te : quia beatitudo caelestium promissorum, sicut illuc in rei possessione donatur, ita iam nunc in spei spectatione perficitur ; tantoque ditior erit uel beneuolentia in remunerante uel gratia, quanto amplius fuerit in supplicante fiducia, illuminante et accendente sensus nostros deo nostro, qui uiuit et regnat in saecula saeculorum. Amen. 164/165 Ps. 50, *20.

165 cf. Is. 64, 4 ; 1 Cot. 2, 9.

V^ Ge-B2/ K»JF|—P*- A41P3- Q1 —O1-OI o/Bo-Do 162 magnitudo] a4Z. et F!— p$-/41p3-Q1—O!-O9T.,o interi in I7! (gj.;z.) 164 Et] oz. O!—O?Lo deus] domine Ge/P$-.41p3-Q1—0O1-O9T,o, cum Vulg. 165 te!] oz. Q! 166 caelestium promissorum -— P9 illic B?/P3-Q1—0O1-O9 Lo/Do ; illád P$ in] oz. Q! 167 iam] etiam P$ expectatione Ge-B?/ K?/P$-Q1—0O!-O?T.o 168 tantoque] tanto Q! erit ditior — O!-O9Lo beneuolentior O!-O9I,o remuneratione B? uel?] oz. 441P3—0O1-O9T.o gratia] add. et s./. al.zz. 74 169 amplius B? (gLz.) ; amplior O!—O*Lo 170 accedente /1/O?/Bo-Do ; accedente Q! (a/.z.) deo nostro] domino nostro iesu christo P$ 170/171 qui ... Amen] ozz. V71-B?/K9/F1— 41 P3-O1—OPT /o/ BoDo 171 in] per omnia P$—0O!. Expl. xxii.

K?; rxPLICIVNT

EXPLICIVNT HVMILIE PASCHE XII [/1, ozz. Ge-D? ; xx-11n. EXPLICIT

OML XII DE PASCHA

F!, EXPLICIVNT

OMELIE

EVSEBII

EMISENI

EPISCOPI DE PASCHA D, EXPLICIT OMELIA XII 74!, EXPLICIT OMELIA -XII: DE PASCHA P?, EXPLICIT HOMELIA VNDECIMA (!, EXPL OML -XI- O!, EXPL OML -XI- DE PASCHA O?, oz;. Ll.o/Bo, EXPLICYT OMELIA DVODECIMA EVSEBII CESARIENSIS EPISCOPI DE

SOLEMPNITATE PASCHALI Do ; (notandum : post bom. xxiii, sequuntur sermones "eiusdem (scil. *Eusebii Caesariensis") unde supra" sequentes : f. 18Y-19 : ps.-Fulg., Serm. 31 [Clauis 844, s. 31],f.19-19Y : Hieron., Serzz. In die dom. paschae [Clauis 603], f. 19v20 : Caes., Serza. 203 [Clauis 1008, s. 203] in B? ; sequitur : f. 57 sqq. : Bed., Hom. II, 18 [Clauis 1367] in K? ; "incipit liber primus beati ysidori episcopi De summo bono" in P*).

CAPITVLVM VIII

HOMILIA XXIV : DE LATRONE BEATO «(QVI IN CRVCEM MISSVS EST QVANDO ET SALVATOR NOSTER A IVDAEIS IN CRVCE PEPENDIT»

.

Mou

P2

?

Yin"

uc

L/

Boenó

! ASPIRE » e a ia

2 lb

fur

T

de M

Lu

HOMILIA XXIV (23) HOMILIA DE LATRONE BEATO «QVI IN CRVCEM MISSVS EST QVANDO ET SALVATOR NOSTER A-IVDAPIS IN CRVCE PEPENDIT»

MONITVM Codices :

Fi V?

:Bnmussmn, Koninklijke Bibliotbee&, 1651-52, s. 1x in., f. 14V-17Y. :VarICANO, CrrrÀ DEL, Bibliotheca Apostolica Vaticana, Regin.lat.151,

44.

s. Ix!, f. 98-104Y. i : AwGzns, Bibliotbéque municibale, 44 (136), s. x, f. 69-74Y.

Bo

: BourocwE-sun-Mzn, Bibliotbéque municipale, YoG, s. x.xt, f. 163-165".

P!

O*

:Panmss, Bibliothóque Nationale, Lat.2628, s. xz, f. 34V-38Y. : Oxronp, Bodleian Library, Bodl.392 (2223), s. x1 ex., f. 37-39".

P*

:Pamrs, Bibliotbóque Nationale, Lat.2811, s. xix in., f. 52-55".

Q' Bt

: Panis, Bibliotbque Nationale, Nouv.acq.lat.1436, s. xrr in.,p.564-5 70. :Bzenum, Denuische Staatsbibliothe&, 'Theol.lat.fol.269 (341.1), s. xir, f. 194Y-196*. Ge | : GENEVE, Bibliotbéque publique et universitaire, 24, S. XIx, f. 171-173.

O'* Lo

: Oxronp, Bodleian Library, Rawl.A.416, s. x1r, f. 76-79. :Lowpow, Larebeth Palace,

338 (Vol.IID), s. xix, f. 200Y-204Y.

Ca

: CAMBRIDGE, Gonville and Caius College, x26/64(1084),s. x11 ex.,f. 86-90v.

F*

: BmussgL, Koninklgke Bibliotheek, 15093-109, s. xv, f. 241Y-243Y. Editiones :

Gaigny MB»P 6 IDIS39

: f. 64-67* : Homelia de Latrone beato. : col. 6445-6455 : Homilia De latrone beato. : col. 20439-20470? : (ps.-Augustini) Sermo Domini, v ; et de beato Latrone.

crrv. De Passione

Redintegrationes :

a) lin. 143 : Quae ... homo : Eus. G.Xum Eus.G.XXX1Yv Enus.G.1mn Enus.G.*x*5 —

: (Eusebii : (Eusebii : (Eusebii : (Eusebii

*Gallicani") *Gallicani") *Gallicani) *Gallicani)

Homilia xur, 9 [lin. 1x1]. Homilia xxxiv, 7 [lin. 139]. Homilia rur, 14 [lin. 171]. Sermo extt. 5, 5 [lin. 24].

b) Jin. 143[144 : quantum ... ualeat : Eus. G. X11 : (Eusebii *Gallicani") Homilia xri, 9 [lin. 111/112]. Eus.G.XXXYv : (Eusebii *Gallicani") Homilia xxxiv, 7 [lin. x47]. Eus.G.**5 ^ : (Eusebii *Gallicani") Sermo extr. 5, 5 [lin. 24].

c) lin. 147[149 : agnoscat ... desinat: Eus.G.X3Y" — : (Eusebii '"Gallicani") Homilia xir, 9 [lin. 112/113]. Eus.G.XXXYV : (Eusebii *Gallicani") Homilia xxxiv, 7 [lin. 147/148].

XXIV

DE LATRONE BEATO «QVI IN CRVCEM MISSVS EST QVANDO ET SALVATOR NOSTER A IVDAEIS IN CRVCE PEPENDIT» 1. Deus erat in. Christo mundum

veconcilians sibi, id est :

diuinitas operabatur in corpore ; apparebat in fragilitate humanitas, et in uirtute maiestas. Ad hoc itaque nobiscum uixit in carne : ut praeferret nobis exempla iustitiae ; ad hoc pro nobis mortem subiit : ut conferret munera salutis aeternae. Hominem ad hoc induit : ut erudiret ; ad hoc tradidit : ut redimeret ; ad hoc resumpsit : ut in deo sumeret. Vitam ad hoc deposuit : ut donaret ; mortem ad hoc suscepit : ut uinceret. Cui tamen mortis praesumptum dominium redditur; et quasi 1 uat. lect. : Frequenter ...] cf. Caes. Atel., Serm. xxxviII, 1 ; XLVII, 1 ; LXXXIII, Ij LXXXVID, I; CXXVI, I ; CXXIX, I5 CXXXIII, 1.) CXXXVII, 1; CXEV, T: [CC 103-104.

168 (160), 19 ; 211 (202), 16 ;340 (326), 2 ; 561 (346), 2 ; 521 (498), 23 ; 531 (508), 21;545 (522),6; 565 (541), 35 596 (564), 14]. — 1r Cor. 5, 19. — 1/6.(24.61/62,

64/67.72/43.112.116.121.126) Deu ... Hozzinezz] cf. 'Tertull., Adu. Prax., xxvi, 11 [CC 2, 1199, 65] ; Nouat., De ttin., 24 [PL 5, 934 ;FAussET, 90] ; ps.-Phoebad. Aginn., Profess. fid., 6 — ps.-Euseb. Vercell., De trin., IX [XI], 6 — Auct. incett., Libell. fid., 6 — ps.-Greg. Illib., Fides toman., 6 [CC 9, 130, 60/64 ;CC 69, 268, 28/31] ; Eugen. Catth., Fides (apud Vict. Vit., Hist., ID), 65 [CSEL 7, 50] ; ea. ; Symb. *Quicumque', 28.29.30.32.55 [CC 504, 567, 48.49.51.55.62 ; CC 105, 21 (22), 29.29 ; 21 (23), 1.2.6].

Codd. : V1Ge-B!/F1— 41P3-Q1 ——O1-O9T o-CaF'*/Bo/ P1 Inscr. INCIPIT HVMILIA DE LATRONE l/!, ITEM SERMO EIVSDE DE LATRONE Ge, OMELIA- EVSEBII- CESARIENSIS- EPISCOPI- DE- LATRONE D! ; INCIPIT OMELIA DE LA'TRONE- CAP -VIII- F!, INCIPIT DE LATRONE BEATO 74!, INCIPIT OMELIA DE LATRONE BEATO P?, INCIPIT -XII- DE LATRONE BEATO (2!, INCIP -X1I- Ü!, INCIPIT DE LATRONE BEATO O?, OMELIA DE LATRONE BEATO lLo, SERMO SCI AVG! -DE BONO LATRONE CZ, INCIP LIBELL' EIVSDE DE BTO LATNE F4 ; OMELIA DE LATRONE Do ; INCIP DE LATRO-

NE BEATO P! ; — cf. supra, p. 4, Capitula" 5 infra, lin. 210, et * Explicit".

1 (Deus] prae. Frequenter audiuimus, fratres dilectissimi, beatum Paulum apostolum dicentem Co. Phzllipps 8400 [Roza, Bibl.Nax.Centr. Vitt.Em.l1I, V.E. 1190, s. ix in., f. 208v — Homil. Ottob., serm. 65 : 'Ormelia de redemptione uel repara7ione generis bumani" ; cf. Grégoire, Les Homél. du Moyen Age, p. 153] PL 39) 2/38 humanitas] humilitas B! 8 Adhuc utique F^ . uixit] duxit F^ — 4 iustiae s $ refheret 72 (ad.z2.) teassumpsit F* deum Q! (PL 39) assumetet Q!, unitet F* 8 donatet] dampnaret F^ 9cui]qui F^ . motti tamen praesumptum 44l, tamen morti praesumptum /(Q!'—O!-OLo (PL. 39), tamen praesumptum Ca, tamen pfaesumptum morti F* dominium] dnih Ge; oz. F* redditur et] redditut(a)e F!—4!P?-Q!—O?9Io-CaF*/P* (PL 39); redditur cum O!

280 IO

20

25

HOMILIA

XXIV,

1-2

seruus quidem succubuit, sed quasi dominus imperauit. Siquidem nec anima inferni porta, nec corpus teneri potuit sepultura, quae per illud £ridwum nequaquam carnem mortali corruptione uiolabat quia in inferno sub eadem mora regnum mortis anima destruebat. 2. Quid retribuemus domino pro muneribus tantae dignationis ? De plenitudine caelesti pro nobis in facturam se suam factor eximaniuit, figulus in figmentum suum transiit, et rex caeli homini militauit — militauit, dixi; crux enim pugnantem indicat, resurrectio triumphantem. Quis tantam possit narrare pietatem ? A summo caelo eius egressio, et usque ad inferni profunda descensio. In una eademque persona : quam bene manifestantur humana pariter et diuina! Sedem tartari penetraturus, hominem se confessus est dum descenderet, dewm. se prodidit dum rediret — «£ redimeret imptos, sicut ait sermo diuinus. Vi redimeret iniquos, inter dniquos veputatus est. Inter duos — quos dexíra laeuaque legimus pependisse —, vustum. confessioni(s», opprobrium crucis tradidit ut /atronem glorificaret.

11/12 cf. Euseb. *Gallic./, Hom. xx, 3 [lin. 32/34] ;Hom. xxr, 4 [lin. 53/55]. 12 Matth. 26, 61 ; 27, 40 ; Marc. 14, 58. 15 Ps. 115, 12. 16/17 Phil. 2, *7. 21 Ps. 18, *7. 24 cf. supta, ad lin. 1/6. 25/26 Gal. 4, *5. 26 Is. 55, *12 ;

Marca rss 5285156223537 28 Matth. 27, 24 ; Act. 5, 14.

27 Matth. 27, *38 ; Marc. 15, *27 ; Luc. 25, *55. 28/29 Luc. 23, *40-45.

VGe-B!|F1— A1p3-Q1—01-O9T ;oCaF4/Bo/P!

11 anima] so/zs B', animam cez£. (PL, 39) ; et add. eius s.J. al.zz. P1 ne?]mecgp72 (al.zz.) corpus] «4. tetra Ca teneri] Za V'1Ge-B'! ; tenete cef. (PL, 39) 11/12 potuit... carnem] ozz. CaF* 13 uiolabat] adZ. et 5.7. a/.zz. /4*, ualebat Ca, uilebat F4 in inferno] zn zzg. suppl. al.zz. Lo in] ozz. Ca mota] hora O1— O9] o-CaF* 14 mortique l/!, mottisque B!/Bo animae B! 15 retribuimus [/1/F1—.41p93/po/pt1 16 pro nobis] Z/a V'!Ge, oz. cetz. (PL 39) suam se — Ge 1? factor] factionem F4 exinaniuit] ad4. et s./. al.zz. 7A 17/18 figulus... militauit!] oz. F^ 18 militauit?] eZ. ut D? 19 indicat] «dz. et eras. Ge 20 Quis ... pietatem] zz Ge (PL 39) ; Haec dicit (ex fd za/e interprefato) 1 m., exp. et bid (— hic desunt) suprascr. e? Quis ... pietatem zn zzg. inf. Suppl. al. V*; t€ F* ; oz. cett. 21 egtessio eius — 24*P9-Q1— O1- OT o- Ca 4/1 (PL 39), cum Vulg. profunda inferni — Cz 22 descensio] sZZ. eius Q! unam eandemque personam Ge 22/23 manifestantur] 244. natur(a)e du(a)e 2 23 (diuina] a4Z. Nam PL. 39) tartari| edZ. tui F4 24 dum] cum 25 sicut] ut F4 26 iniquos?] duos F4 deputatus Ca 26/2? inter duos] oz. F* 27 laeuaque] leua F4 pendidisse F4 28 iustum] I$tum Lo (a/.zz.) ; (Se ipsum PL, 39) confessioni L/!Ge/F!/Boe/P* ; confusioni B!/41 P3-Q1 O1.

O?Lo-CaF* (PL, 39) opprobrium] 7/z Ge, praez.. et V'!-B! ; et opptobtio cef. ut] ret-Hz cruci B! ; oz;. Ca

(PL 39)

HOMILIA XXIV, 2-3 30

281

Sed si bene respicimus, non illi soli hoc praestitum deprehendimus : nam, dum tanta eidem insigni reo relaxat, dum tanto debitori refundit immanis debiti cautionem, humano

3

A

generi conscripsit securitatem : ut consolatio ac spes fieret totius populi, absolutio unius desperati ; et priuatum donum, in publicum cresceret beneficium. Quare indubitanter credendum est, quod latroni illi ad commendationem fidei suae etiam

causa spei nostrae et utilitatis accesserit ; immensa enim dei nostri bonitas, libenter tribuit quae etiam generaliter profutura praenoscit.

45

Et ideo, iuxta fiduciam

tantae clementiae,

Si quis nostrum crimina sua probabili conuersatione damnauerit et Christum toto corde crediderit : etiam nunc latroni in semetipso, ingressum paradisi aperuisse se nouerit. Quantum agit in spe salutis humanae magnitudo fidei, et altitudo diuitiarum misericordiae dei et patientiae magnitudo ! Ecce, hominem sceleribus nuolutum, poena misit ad innocentiam et offensa perduxit ad gloriam. Quem saluti culpa perdiderat, perditio inuenit, cruciatus absoluit, damnatio conse-

590

crauit. Sed non sine causa tantum meruit. 3. Videamus quo tempore fidelis apparuit. Ecce inter signa atque uirtutes attestantibus miraculis et acclamantibus, aliquotiens in discipulis mens iam robusta titubauit ; et nunc

44 Rom. t1, 33.

45 11 Mach. 5, *18.

V3 Ge-B!/F1—.41 p?-Q1—0!-O?T

o-CaF*/Bo[ P!

30 perspicimus 74!p? hoc] oz. F* 31 tanta eidem] so/zs Ge, tantae 1/F* ; tanti B! ; tam (iam F4) 441P*-Q1—0O!-O"T.o-Ca4F* (PL. 39) ; tantum Bo ;. tantae omm Jor (o7) insigni teo] :o/4s Ge ; insignem reum (eum Q) cezz. (PL, 39) telaxat] add. et s./. al.zz. 7A* 32 debitord p: (al.z2.) tefudit Ca cautionem] add. et s.7. a/.zz. 4t humanixx (1 per ras. ex u ; dein 1 uel 2 litt. eras.) V? 33 consolatio hac P?, consolatione (oz. ac) Ca fiet T2 34 absolutio] ad salutem F^ unius] totius Cz primatum F* 85 in] et F4 35/36 creden?& [71 (g/.zz.) 34 et] oz. F^ utilitas F* In mensa F^ 38 libenter] add. uni Q! etiam] et F* 39 cognoscit PF! tantae] nostrae F* 40 si quis] siqui I/!, si qui B'/Bo nostrum] uestrum F* sua] nostta Ca 41 Christum] Chtisto B! ; 5.4. suppl. al.;z. P! in] oz. F^ . 43 agit] ait l/7!Ge spem O! (corr.)—O9Lo-CaF* fides F^ 44 misericordia P! et patientiae magnitudo] z/a V/1Ge, oz. cetz. (PI. 39) 45 hominem] adZ. in 1/1-B'/Bo sceleribus] ozz. Ge uolutum F* 46 Quam Cz, Qui F^ salutis V/1!Ge-

BiF1—.41p3-Q!/Bo[P' ; salutem add. hunc F* 47 inuenit] aZ. 50 appatuetit metuit] oz. Q! eras.) Q* B1 atque] et F^ inimicis O!-O9T,o-CaF^

Ca4F* — culpa] oz. F* 46/44 perdiderat] et s]. al.zz. 24 dampna P* ^ 49 Sed .. intta B!/FI—.,41P9/P! ; intx« (2 Lm. 74! ac testantibus P* 51/52 aliquotiens] aZ.

52 mens] meis O?

iam fobusta] ozz. Ge

282

5

A

HOMILIA

XXIV, 3

Christi suppliciis quodammodo contradicentibus, in latrone fides nouella conualuit. Sub ipso passionis tempore ab ancilla interrogatus wnus ex discipulis, beatus Petrus peculiarius

Christo cognitus ita respondit : Non noui hominem istum ; et

iste, qui ante non nouerat, exclamat : Memento, met, domine,

cum ueneris 4n regnum tuum. Quam singularis et quam stupenda deuotio ! Sub illo tempore credidit reus, quo negauit electus. 6 o Laudabilius hoc itaque in latrone ac magnificentius fuit : quod hominem,

addictum

dewm credidit, Non itaque Aduertamus 6 vA bat impietas

et inter extrema

deficientem

supplicia,

quam si inter uirtutum opera credidisset. siné causa tantum meruit. plenius quo tempore dewm confitetur. Feruepersequentium, exsultabat impietas blasphe-

mantium ; contritio, liuores et uulnera, solwm Christum Aomi-

o

nem demonstrabant. Sacrarum manuum in lignum crucis extensio et reuerenda confixio — quae condemnabat Adae et Euae manus, ad interdictum ligni cibum ingemiscenda saeculis transgressione porrectas — : haec, inquam, confixio per omnia infirmitatem hominis asserebat. Illisae per latus lanceae tremenda percussio : quantum ostendebat hominem, tantum 54/55 cf. Matth. 26, 69.71 ; Matc. 14, 66-67.69 ; Luc. 22, 56.

55 Matth. 26,

5755 Marciums serena C569: STO c MLuc EIS DE Slob GSSEL2IPATS C0290221 55/56 Matth. 26, *72; Luc. 225-557. 51/08 Luc. 23, *42. 61/62.64/67 cf. supta,

ad lin. 1/6.

66/67 Nouat., De trin., 11 [PL 5, 905 ; FAusszr, 35] (... a/zis haereticis

boc in loco *bominem! tantum et "solum" ...) ; cf. Euseb. Caes., Hist. eccl., V, xxvrrr, 1

[PG 20, 512; GCS o, 5oo] ;Aug., De haetes., xL1iv et APPEND. rr-zÀ. [CC 46, 311, 35 349, 5 ; 550, 5 ; Faust., De grat., I, Y [CSEL 21, 8, 8/9] ; Faust., Epist. vix

[CSEL 21, 202, 2] ; Euseb. *Gallic.", Hom. r, 1 [lin. 8] ; infra, lin. 112/113. cf. supra, ad lin. 1/6.

272/93

VAGe-Bi/ F— A1p3- Q1— O1-O9Io-CaF*/BoJP1 54 ipso] illo Cz 55 dispulis P* (aj.z2.) 56 xxistum (1 per ras. ex 10) V! 97 domine mei — V/1-B!/F1/Bo/P! 58 cum] dum CaF^4 uenis corr. al.zz. Ot singularés V? (al.zz.) quam?] ozz. B*/P? 59 isto F4 60 Laudabilis O9

itaque hoc — B'

magnifíclus V7! (aL;.)

fuit] add. et s... al.z. An

61 hominé (^a. al.) V addictum] dictum F1—.41P3/P! ; 242. morti F4 subplíà V? (a].z2.) 62 deo credidit B' ; credidit deum — 41p*-Q1— O1. O9Lo-CaF* si] s.7. Lo 64 deum] dominum V'!Ge-B!/F!/P* (PL, 39) 64/ 65 ffuebat V/! (gj.zz.) 65 persequentum 71 (impietas] iniquitas PI, 39) 65/66 blasfemantum 1/1 66 liuoris P! et] ozz. Bt 66/67 solum hominem

Christum

— Ca, Christum solum hominem

— F*

67 lignó V (al.zz.), ligno

B'/O'-O*Lo-Cza (crucis in ligno —), F*/Bo (PL. 39) 68 reuerentia (-cia) ]/1-Bt adam F* 69 exuae (1 ZZ. eras.) V cibum ligni — ;4! 69/40 seculi VGe[Bo ; seculo B! ; sceleris F4 *1 asserebat] adZ. et Ge illisus B! ; inlisa Bo pet latus] pelatus V^ (g/.zz.) 72 petcussione B' ; perfusio F!—]p9/p: ; petfossio 741—0O!-O"J o-F*, petfixio Q! quantum] ozz. F4 ostenderat F1— LAUS pt 92/33 hominem ... abscondebat] oz. F4

HOMILIA XXIV, 3-4

283

abscondebat dewm. Apostolis post diuina miracula desperantibus : solus hic non acquiescit scandalo crucis et mortis ; solus 7; hic testis est maiestatis, qui socius probatur doloris; et ideo,

adhuc in latrociniis positus, inuisibilem deum angelicis iam oculis uidet. Illuminauerat,

credo, nascentem fidem latronis

iam credentis, in Christi propius corpore admota diuinitas, quae se largius sub momento illo peragendae redemptio8o ni[s] infuderat. 4. Videamus autem qualis fuerit ipsa deprecatio confitentis. Memento, inquit, mei, domine, cum ueneris in regnum iuum. Non dixit : ''Si deus es, de praesenti supplicio eripe me", sed magis : "Quia were deus es, de futuro iudicio libera me". 8; Quam cito eum repleuit sancti spiritus eruditio, per quam, futuri examinis diem cogitans, etsi intolerabile probat esse quod sentit, grauius tamen intellegit esse quod metuit. Praedicat saeculis iudicem regemque saeculorum : nondum uocatus, et iam electus ; nondum

famulus,

et iam amicus ; nondum

9o discipulus, iam magister atque ex latrone confessor. Memento, inquit, 1&7. Gloriosam uocem praesens temperat cruciatus — temperat, diximus, quia, etsi poena cum coeperit in latrone, nouo genere consummatur in martyre — ; de ligno crucis clamat, sed iam tempora retributionis attentat. 44 Gal. 5, 11. 81 Luc. 25, *42. 90/91 Luc. 235, 42.

84. r1 Reg. 8, 27 ; Dan. 2, 47 ; 1 Cot. 14, 25.

V^1Ge-B!/F1— A1P3-Q1—— O1-O9Lo-CaF*/Bo]P1 *3 deum] oz. Ca

apostoli«s (1 per rar. ex u) V!

BI/E1——41 (corr), P9/Pt 76 in latrociniis] B' ; in latrone F1—/41P9-Q1—0O!-O9T.o-CaF*

in latronis posita F*

74 scandalum V/1GeLl/!, intet latrones angelicus iam (Q',

iam angelicis —— F* —— 7 oculis] 247. latto B! ; oculus Q! uidit Ge/F^ — Illuminauetat] eZ. iam F* latronis] lateri L/1/F1—]p9-Q!—0O!-O?T.o/Bo/P* (PL 39) ; latro" 74! (glz:.),lattoni F^ ^ 78 Christo B!//41P*-Q!—O!-O9Lo-CaF*/Bo ; (Christum PL 39) proprius L/!/F^ ; proprio Ge — corpore ammota V7! ; cotpotea mota F!—/4!P? ; cotpotea! mota PY (al.zz.) 79 peragenda l7!Ge-B! ; peragendo F* 79/80 redemptionem Ge ; redemptionis ce77. 80 infunderat V1/F*; infu«detat (n eras.) Ge 81 autem] oz. F* 82 mei inquit Q'—Ca (corr. al.z.), inquit (ozz. mei) F* cum] dum .41P?-Q!—O!-O"Lo-Ca4F* . 88 suppliciuo Ca 84 uete] za V'Ge, oz. cett. (PL 39) 85 tepleuit eum — F* spiritus sancti —- CaF*(PL 39) per] Post Q! 86 exanimis I7! cogitaxs (n eras.) V/1, cogitat B! ; recogitans F* esse] zn zzg. suppl. al.zz. Aa, om. F* 87 sentit ... quod?] //a V1Ge (PL. 39) ; om. cett. (ob bomoeofel.) ^ 88 uocatus] adZ. 91 mei inquit — F* 99 discipulus] aZZ. et B'/CaF*/Bo/P* (PL 39) est Ca mei] i zs à eras. VW? (agl.m.) Gloriosa uoce F!—441!p3-Q1—0O!-.O9T o- CaF*/ PY praesens] so/4: Ge, praesentis 1/1-B'/Bo ; praesentes ce/£. (PL. 39) (PL 39) 92 cum coepetit] conceperit Ge-D! ; 91/92 cruciatus temperat] oz. V'-B!/Bo 94. attenc(o)eperit F1—4/41p3-Q1—01-O?Lo-CaF*/P' ; (cum coeperat PL, 39) tat] scripsi; abssentat T/!, absentat Ge-B!/F1— 41 p?-Q1— OT o/Bo[P* ; assentat O1— Ca, oz. F* ; (cogitat PL 39) 22

CI

284

HOMILIA XXIV, 5

5. Videamus quid inter ista respondeat diues et larga dei bonitas, quae, sicut excedit uota, ita gratiam adiungit ad merita. Hodie, inquit, tamquam si diceret : ''Quid me" inquit '*o fidelis mi comes, et unicus tanti testis triumphi : quid me tantopere exorandum putas, ut in die iudicii mei meminerim IOO tui ? quid me ad praesentem retributionem paratam in tempora tam longa dissimulas ? quid in futura saecula fidem in te perfectam fatigas ? Hodie mecum eris in paradiso. Tamquam hereditaria et paterna sedes, quae, expulso Adam, quae, expulsis duobus, clausa est innumeris populis : te introeunte IO VA reserabitur. Ingredere illuc primus, sed ingressu feliciore quam primus ; intra paradisum, nequaquam ultra cum Adam uisurus infernum. Nullum illic cibum letalem, nullam iam legem, nullam arborem pertimescas : ego tibi illic ero «ctus et uita. Et, ne forte uerearis : ne tibi aliquis hostis, in illo beato nemore, ne antiquus ille latro insidietur : possessio tibi illic me introducente firmabitur''. Recedat ergo infidelitas quae deum et hominem non recognoscit. Nam sicut diabolus est qui de paradiso expulit, ita deus est qui reducit. 95

97.102 Luc. 23, 43. 108 Bar. 5, *14. 112/113 znfidel;tas ...] scil. Pauliniani et Photiniani ;INestoriani ;cf. supra, lin. 66/67. 112 Symb. *Quicumque', 28 ; cf. supta, ad lin. 1/6.

V31Ge-B!/F1— A1P3-Q1—— 01-09L o-CaF*[Bo/ P1 95 quid] qui I/!

ista] haec Cz

large F*

^ 96 adiungit gratiam

— F*

ad] et F* 97 si] oz. Lo inquit?] ozz. Q1—F^* 98 fidelis mi] serzpsz, fidelis meae I/!Ge/F'/Bo/P! (bro mi ?) ; fidelis meus B!/O!-O*ILo ; fidelis x (3 ue 4 litt. eras.) /A*, fidei meae (alf. 1 per ras. ex l1 ue/ li) P2, fidelis (ozz. mi) Q!—Ft, fidelis» Cz (2/.;z. ?) ; (fidelissime PIL 39) comis T/1 (unice PL 39) triumphi testis — F4 99 diem L/!Ge/F!—.4!P3/Bo/P! ^ meminerem Bo 100 quid me] oz. F* quid] «ZZ. tu Ge ad] in F4 paratum B!/;4! P3— O1. Oo Lo-CaF* (PL. 39) 100/101 in tempora tam] ozz. B'/F1—.41P3-Q1 —O1-OPT o-

CaF*/Bo| P1

101 longe dissimulas

B!/F!—/4!p3-Q!—O1-O9T.o-Ca/P! ; dissisaecula] etiam F4 fidem] «44. 102 paradiso] aZ. ergo V (PL 39) tamquam] add. in Ge ; add. dicetet Ca 103 "Dàrdta DP! (al.zz.) sedis V* expulso] ex patadiso F^ quae?] oz. F* 103/104 ex pusillis O!, impulsis F4 104 clausa (ozz. est) F1—7P3-QY/p1 ; fieret ausa Al, est clausa — O'-O9T o-CaF* inmunetis PF! populus I1 105 illic F* 105/106 sed -. pfimus] ez. FP* (ob bomeeotel.) 105 felióri F! (z/.z7.), feliciori 4"A1P9/Bo/Pt 106 intra] in Ge ultra] oz. F* 107 lotelam corr. alzz. V1 ilbac (g/r. 1 per ras. ex u) 4t nullam] zZZ. autem F4 108 illic] ozz. Ca eto] oz. F4 uictus] unus cibus ise 109 aliqui hostes I/1Ge beato] ozz. Bo 110 antiquis ille 71 2/77.) ; afiquus ille F* (2/.27.), aliquis illic Ca latro] draco F4 tibi] »./. Ge 112 non] th hominem F4 113 pádyso 1865 mulas longe inquit F4 quid] oz. F4 (iss dee 101/102 perfectam in te — F4

HOMILIA XXIV, 6 15

285

6. Secundum haec, carissimi, per omnem gestorum ordinem

deum sub homine agnoscamus operantem. Positus in patibulo uerus arbiter in medio damnatorum : negantem repulit, suscepit confitentem ; hunc deputat regno, illum relinquit inferno. Per haec ergo credamus, 2» maiestate iudicaturum : quem iam 120 in cruce et misericordiam uidemus exercere et iudicium ; cre-

damus, inquam, dewm, uel ex sola uirtute patientiae : qui, dum ab homine cruci et neci traditur, sic quoque homini gloriam pollicetur ; qui illas ipsas iniurias et plagas, quas congerimus in corpus suum, conuertit in pretium nostrum. 12; Sed et ipsa totius mundi irrationabilis creatura motibus suis dewm loquitur. Nam in media passione domini saluatoris caelestia et terrena turbantur

lux cum

nocte miscetur,

ele-

menta quatiuntur et ab antiquis ministeriis effugantur ; aperte rerum natura perspicitur commoueri, uelut in uindictam aucto130 ris sui uelit armari:

terra ipsa, concussa a fundamentis

suis

quasi quae super crucem deum uix sustineat, tamquam ad scelus proprium contremiscit ; dies refugo lumine, quomodo potest, sumit lamentum, et fusco tristium tenebrarum habitu,

more lugentis, induitur; et, sicut tota caeli facies dominicae :5; natiuitatis

gloriam

noua

luce testatur,

ita crucis

iniuriam

nouis tenebris detestatur. 115/116 cf. Sap. 13, 1-9; Rom. r, 19-20. 116 cf. supra, ad lin. 1/6. 119 "Natthr r6, 5277100 4» 5201502553 1 50 406-0, 20/982 1505271] n Tim. 4, *r ; cf. Symb. Nicaen., 17 [CC 504, 565, 79/80] ;Symb. *Gallic.', 8. 121.126 cf. supta, ad lin. 1/6. 125/126 cf. Sap. 15, 1-9 ;Rom. rz, 19-20.

V1Ge-Bi/F1— A1P3-Q1 —O-O*L o-CaF*[Bo/ P1 115 Secundum haec] Sed F*

per] /J. Ca — omnem ... otdinem] oz. F* — orciter 116 sub hominem Cz, om. F* agnoscamus] cogn- Ge; a4. oom (hominem?) F4 patibulo] paradiso Ca 117 uetus] uel F!, uf 4t suprascr. uelud a/.z.), P?, uelut (Q'—O!-O9Lo-CaF*/Bo (PL. 39) ; uelv* P! (al.zz.) 117/118 confitentem suscepit — CaF* 118 reliquit O! (z/z.) 119 ergo] igitur F* 120 in cruce ... iudicium] "uidemus ?in cruce exercere iudicium Cz (al.z2.) et misericordiam] Z/a VW'!Ge/Bo ; om. cett. ; (adnot.: "uoces ... adiectae bic et?| Za VGe/ uidimus B! forte contra mentem auctoris pelagianistae" PIL, 39) Bo ; oz. cett. 121 ex sola] € (cum ?) F* 122 et neci] necete 1/1, ozz. B*/Bo traditur] add. et s./. a/.zz. 2A 123 illas] ozz. Ge 123/124 quas congetimus] so/us B, congerimus 1/!/Bo ; congetiens Ge ; congestas ce/7. (PIL 39) 125 ipsa totius] ipsius F4

tationabilis F* (PL. 39), ittationalis Lo

138 statuuntur P* ; quatiàntur pr 127 terrestria F^ 130 uellit F! ; uelud F4 in] ad B! citut — F4

131 super] cutitur FP deum] domini (dni) teneat 1/1, fixam teneat B! quomodo] refulgens Ge languentis F^

126 in] ozz. F*

129 commoueti perspiconamati Ge ; oz. F^

add. se B!//4!P?-Q!—O!-O?Lo-CaF* ; (om. PL 39) uixus Ge-B!//43P9-Q1—O'-O9Lo-CaF*/P* (PL 39) refugit L/*/Bo ; 132 proprii B! ; fixus teneat Bo 134 morz [/1 133 tristum Ca, oz. F* quo F*

induta F4

sicut] ozz. V1Ge

136 nobis V/! ; noua Ca

286

HOMILIA XXIV, 6-7

Et uae duritiae cordis humani ! uae eis qui inter ista non credunt : quandoquidem creatura insensibilis, quae respicere non potest credulitatis affectum, dat tamen deo confessionis 14o obsequium ; et, cum pro solo homine Christus mortuus sit, perhibet ei tamen etiam pars illa mundi testimonium diuinitatis : ad quam non peruenerunt beneficia passionis ! 7. Quae cum. iia sini, carissimi : agnoscat homo quantum ualeat,et quantum illum deo obnoxium faciat uel natura uel 14; gratia ; agnoscat homo

quem

quantum

tanta dignatione habuit

ab illo exspectet

carum,

quam

deus,

et

uelit esse in

conuersatione pretiosum ; agnoscat homo quantum ualeat, et quantum debeat, et, dum pretium suum cogitat, wi/is esse sibi desinat, et potius uicem muneris saluatori, ex ipso bono suo id

15o est de conseruata salute, restituat. Custodiamus ergo sollicite, quod tanto sui cruoris commercio Christus redemit. Reus itaque 2r? non parui pretii sed sanguinis Christi, qui uiolat et commaculat animam, Christi sanguine et passione mundatam : blasphemus, homicida, castitatis proditor ; haec 155 tria capitaliter occidunt. Contestamur caritati uestrae causas aeternorum malorum : blasphemus; homicida; proditor

143 Cic., In Catil, I, v; 10; II, xix, 26 ;IV, vux, 18; IV, x1, 25; e.a. ; Aug., De trin., II, xvrrr ; V, vir ; IX, 1; XI, m; XII, v1 [CC 5o, 126, 76/77 ; 214, 46 ; 294, 51752223: 1247:0562-262]/* 673 143/144.147 cf. Euseb. (Gallic, Hom. x, 9 [lin. 154.156]. 148/149 cf. Euseb. *Gallic, Hom. 1x, 9 [lin. 195/194] ; Hom. L1, 14 [lin. 176]. 148.1er. 25/36,; Dhfen» T, L15 cf. Sap t5; 410. 152 1 Cot. 115527. 154/155 cf. Faust., Epist. v [CSEL zr, 187, 10] (ria ztaque baec capita-

lia : sacrilegium, adulterium, bomicidium).

V3Ge-B!/ F1— A1p3- Q1 —01.O9T o-CaF*/Bo/P!

137 uae!] :o/4s Q! ; quae cezz. (PL, 39) duritia B'!/F*/Bo (PL. 39) humani] «74. est B!/Bo 138 incessabilis /1!Ge teSps»ere (s e£ ic eras.) 4t (2l.27.), tecipete O!-O9TLo-CaF^ (PL. 39) 139 crudelitatis B! ; crudelitas F4 140 nomine Ge mottui l/! sit] est F4 140/141 prohibet F4 [Sl oss illa] tamen et ei illa pars F4 142 p««uenerunt (p ex pri) l1 (g/.zz.) 143 cum ita] cum (oz. ita) F1, &9ita O!, tamen ista F4 carissimi] ozz. F4 143/145 quantum ... homo] ozz. Bo (ob bozzocotel.) ^ 144 deo] ;/a Ge/Bo/P! ; deum V1-B' ; deus F3, ozz. cett. 145 quantum] qr F4 expectat I4 146 quem] ozz. B! tanta dignatione] oz. Bo carum] a4Z. et s. al;z. 41i quam] quantum B!/Bo ; qua corr. alz. Ca, qm F* ^ uellit V1 147 pretiosum] ?raez;. glofiosum uel F* 148 sibiesse — P?(PL, 39), esse (oz. sibi) Ca — 149 desinat] designatur F4 saluatoris F^4/P! 150 restituat salute — P! 151 tanto] ita Ge-B., tanti ceZz. (PL, 39) sui ctuotis] //za Ge-B!, suo otis 1/1/Bo ; sudotis cet. (PL, 39) 132 Reus] reos (ad. zu. *redemit (Jin. 151] fractum) B!JBo — -qderit V? 1853commaculatetuiolat » F^ ^ cum maculat 2! et passione] ozz. F^ 154 proditur corr. V1 155 Contestamus l/!Ge ; Contestantur F4

HOMILIA XXIV, 7

287

castitatis suae, expugnator alienae, id est : qui legitimi cubilis iura transgreditur, qui extra coniugem suam per mortiferos errat amplexus ; reus eri aeternae mortis, quia uilem in se

160 habuit sanguinem redemptoris. Et quia clamat apostolus : Neque adulteri, neque rapaces vegnum dei bossidebunt, abstineamus manus ab alienis opibus, oculos ab aliena femina. Caueamus, ne corpori illi, quod de nostro Christus assumpsit,

iniuriam faciamus in nostro corpore. 165 Caueamus ita peccatis et criminibus uitam prodere, ut ad nos non respiciat prophetia illa terribilis : Non est, inquit, deus in conspectu eius, bolluuntur uiae etus in omni tempore, auferuntur vudicia tua a facie eius. Irremediabile periculum est sic aliquem uitiis et cupiditatibus frena laxare, ut se rationem 17o deo non meminerit redditurum, quia puto magna sit iam poena peccati, metum ac memoriam futuri perdidisse iudicii. Non nobis ita dulcia sint pauperum spolia, postmodum nimis amaricatura. Nihilominus,sicut dictum est,refugiamus car-

nis alienae abominanda contagia, uitemus obscena inimicae uo17; luptatis incendia. Haec qui agit, carissimi : de stipula ac lignis iniquitatum, perpetuus [s]ibi succenditur ignis et numquam exstinguendos concinnat uapores. Non tanti est uita, si ad hoc

159 1 Cor. 11, *27.

161 1 Cor. 6, 9. I Cot. 6, 10. 166/168 Ps. 1o, *5 (hebr.). 169/170 1 Petr. 4, *5.

161/162 cf. Prou. 25, 5.

VAGe-BVJF1— A1pP3-Q1——O1-O*ILo-CaF*/Bo] P1 157 aligene V!

legitime cubilis V/!G /Bo ; legitimum cubile F!—.4!p3-C1—

O1-O*T o-Ca/P* ; de legitime cubile F^

158 iura] iram l/'/Bo ; ozz. F1—.41Pp3-

(QI—O1-O9T o-CaF*/Pt transgteditur] aZ. et s.]. a/.zz. 74 mortis aeternae c Ca in] »J. Ca 160 Et] oz. F*^ — 161 (rapaces ... adulteri — PL 39) 161/162 abstrahamus DB! 162 manus] 244. nostras Ge ; ».7. F! abalienus V! opibus] so/us Q*, tebus Ca ; ozz. cett. (PL, 39) oculis Ge-B*/Bo 163 ne] nec [/1-B! ill] illius F!—P9/P! ; ili (us era.) 743, oz. F* ^ nostro] aZ.

cotpote F4

assumpsit] zd. et F* ^ 163/164 faclmus Ca

165 Caueat F*

ita] itaque 241P?—Ca peccatis] ad4. nostris eras. Ca uitam] oz. F4 ptodere] ponderate 741P?-O1—0O!-O9T o-Ca F^/P1 ut]ne CaF^ . 166 non!] 07m. (Q'-——O?Lo-CaF*/Bo ptophetia respiciat -— F* est] enim P! 167 eius!] add. et s.]. a].z. "AM ilius O! polluuntut ... eius?] ozz. O!—F' (ob bomoeotel.) 168 tua] dei Cz 169 relaxare F1—F^4/pt ut] eras. Q' 170 redditurum non meminerit — 441p? meminit F* magnam esse iam penam Q! ^'pena

"jam - Ca (al.z.) iam] ozz. Ge 171 ac] et F^ . perdidisse fututi — Cz, (oz.futuri) perdidisse F^ ^ 172 ita]itaque Ca —— 1*3 amzetritura F*^ — 174 uidemus F* 174/175 uoluntatis F* 175 ac] et Ge 176 perpetuus sibi succenditur ignis] sic /1Ge-B!/Bo ; perpetuos (add. sibi s./. F!, PL, 39) succendit ignes cett. (PL, 39) 177 extinguendus V/!/Bo tantae B'/Bo ; tam O! est uitae V1Ge-Bi/[F!—Q!-O9?Lo-Ca[Bo[P* ; uita est dicenda quam mors O!, inde est P* uita] adZ. et s.J. a/.zz. 4t hoc]oz. FP* ^ uiuit O!

288

HOMILIA XXIV, 7-8

180

uiuat homo : ut in paucis uitae huius annis consummat aeternos et sub breui fine congreget sibi poenas sine fine mansuras. 8. Sed, ne forte, carissimi, aliquem nimis securum faciat

185

cat aliquis in corde suo : ''Non me usque adeo conturbet et cruciet rea conscientia, non me usque adeo contristet culpabilis uita : uideo sub momento, uideo sub exiguo spatio latroni crimina sua fuisse donata, et mihi resoluta'' : mente concipiant.

aut remissum,

-—

tam noua

felicitas credulitatis ; ne forte di-

Primum consideranda est, in latrone, non solum credulitatis

compendiosa deuotio, sed temporis illius, sub quo haec agebantur, occasio : quod iustorum legitur titubasse perfectio. Deinde 19 o

: ante mihi fidem in te latronis ostende,

et tunc

tibi latronis beatitudinem pollicere. Immittit diabolus securitatem, ut inferat perditionem ; nec

dinumerari possunt, quantos haec inanis spei umbra deceperit. Deterreant, 195

quaeso,

nos ab hac persuasione,

innumerabiles

populi, sub tali securitate nudi et uacui bonis et malis pleni ex hac luce praerepti. Quotidie expauescenda transitus nostri et commigrationis incerta — quae et modo uel insperata uel subita sunt —, et in aeternum remediis caritura sunt. Praeueniendus est dies, qui praeuenire consueuit.

V3 Ge-BYJF1— A1 p3-Q1— O1-O9Lo-CaF*/Bo/P1 178 (huius uitae — PL, 39) annos 44! consummata eternus (e ///eris zzale compactis) V1Ge consumat B!/A41p3—0O!-O9To-CaF*/P! (PL. 39) 180 ne] 5$. suppl. alza. O9 ; og. Bo secutus F^ — 181 felicitas] oz. F^ ^ ctedulitatis] credulitas F!, add. et 5]. a/.zz. 74!, crudelitas F4 ne forte] z/eraz. F^ 182 in corde] oz. Q! 183 rea] mea F1—.41p3-Q1—0O1-O9T ;o- Ca F4/P1 usque] oz.

F*

contristet] contutbet F^

culpabilis] culpa uilis B!/Bo

184 uitae B!/

Bo; mea P* Satio P1 185 (fuisse] oz. PI, 39) et ... concipiant] oz. F1—/741 p3-Q1—0O1-O9T o- CaF4/ Bo/ P1 concipiant] serZps;; concipiun 171, concipiunt Ge-B! ; (def. cet/.) ; (concipiuntur, se conceduntur comi, PI, 39) 186 consideranda est] so/us Q! (PL, 39) ; considerandum( forz. ex -dccé »ale interpretato) V1Ge-B'/CaF*/Bo ; considerandum est ce/7. latrone] aZ. illo I/1/F1—./41ps.gx —O-OYT.o-CaF4/P* (PL, 39) 186/189 compendiosa credulitatis —— OQ! 186 crudelitatis F4 18v compendiosa] compendiosed V7! 187/188 (oz. haec) agebatur P4 188 quod] 7/a V Ge[Bo ; quo cefz. (PL, 39) 189 Deinde] ozz. 74! ante]oz. F*;autem Bo latronisin te — (Q1—F4 in te] ante P! ; (ozz. PL. 39) "ostende "latronis — Ca (a/77.) 189/190 ostende ... latronis] ozz. Fi —JA41pP*-QVIP* (ob. bogzoeotel.) 189 ostende] extende B! ; onde F4 tunc] sic O!-O9I.o-Ca, om. F^ 190 tibi] ozz. O'-O?T.o-CaF* latronis] temissionis O!-O?To-Cz, temissione F4 beatitudinem] praez. deinde /4', praez;z. quam

Ql, beatitudinis O9- F4 191 inferat] inmittat F4 (nec] neque PL 39) 192 numerari O! quantus I7! ; quos Ca haec] hic Cz inani Bo decipetit V2 194 pleni malis — Cz 195 luce] oz. Ge 196 quotidie] Przezz. Deterreat O! expauescenda] expauescamus Ge; add. sunt B!/O!-O9Io-Ca F4 197 incerta] ad. momenta B! ; ad. hora F1—.41p3-Q1/Bo/P1 (PI, 39) modo] quomodo F* inspirata L/1/P? 198 et] oz;. F4 caritura] creatura, e/ 7n zzg. catituta adscr., P9 » s,7, pt

sunt] ozz. B!

HOMILIA XXIV, 8-9 200

289

lpse se inducit et de morte sua ludit, qui hoc cogitat : ''Potest mihi extremi temporis indulgentia subuenire". Non est hoc ; primum : quia periculosissima est in ultimum diem pro-

missa securitas ; deinde : stultissimum est, ut causa, quae de necessitatibus agitur aeternis, in utilitatibus uitae deficientis 20; committatur extremis. Od?bile est apud. dewn, quando homo,

sub fiducia paenitentiae in senectute reseruatae, liberius peccat. Credite, carissimi : difficile est ut callida dissimulatio ordinandae consummationis, obtinere digna sit facultatem;

apud illum cordis interpretem, ars non admittitur ad salutem. 219

9, Ille autem,

de quo locuti sumus,

beatus latro (beatus,

inquam : non iam iuxta uiam insidias tendens, sed uiam ipsam in Christo tenens, ac uitae praedam subito rapiens, immutato genere et noua spolia de morte propria reportans) : ille nec salutis tempora sciens distulit, nec remedia status sui in mo215 menta ultima infelici fraude disposuit, nec redemptionis suae spem in desperationis nouissimum reseruauit : nec religionem ante, nec

Christum

sciuit; quod si scisset, fuisset forsitan

inter apostolos non postremus in numero qui $/?or factus est in regno. Exgo etiam ex hoc in extremo placuit deo : quia ad 220 consequendam fidem non fuit extrema hora illa sed prima.

208 Eccli. ro, *7.

— 218/219 Matth.

1:8, *4.

VAGe-B1/F1— A1p3-Q1 —O1-O9Lo-CaF*/Bo/P1

200 Ipse se seducit B!/F^(PL 39), Ipse se inducet F1—4/41P?/P! ; Illudit se ipse Ca et] oz. F* — ludit] ludet (e ex i) 4!, adZ. qui haec non cogitat Q! ; ?ludet

P! qui] qui« (d eras.) V* ; adZ. autem Q! cogitat] 247. quod O!-O?Lo-Ca F^ 201 mihi] ei F1—/41P3-QO1!—0O!-O9To-CaF*/P* — Non est] Est enim 741, ozz. Q3, Insanum est O!-O9To-Ca F^ 202 primum] adZ. cogitandum est Q! peticulosa F^ esc]tozz p ctos 203 est] oz. F^ causam [/1/F1—Pp9?-Q'/ P! ; causà (7 eras.) /A!, cam F4 quae] ;.7. 2! 204 inutilitatibus I/1Ge/F1— 441p3/Bo[P* (PI, 39); inutilibus Q!—0O!-O?Lo-CaF* ^ deficientibus. T7!/F1— ips rpt 205 Extremo Ge Odibile...homo] oz. F^ ^ 206 senectutem B'/O!O9?Lo-CaF* 207 Credite] z4Z7. mihi Cz catissimi] eras. P? est|E oz RES simulatio F1—./41 p3-Qt/P1 208 ordinatae O'-O9TLo-Ca4F* ^ sint F^ 209 ammitetut l/! locutus sum P? 211 insidias iuxta uiam (-ias Q*) — 741P?-Q* —QO-O9ILo-Ca, in siluas iuxta uiam F* uias Ge/Q! ipsam uiam -— F^* 212 rapiens] adZ. et 74, add. atque O1-O?Lo-CaF* 212/213 immutato genere] om. Q'

213 et] eras. /A!, ozz. O!-O9Lo-CaF*

teportans] add. et s./. a/.zz. A1

215 disposuit] so/4s Q' ; deposuit Ge ; reposuit O!-O9To-CaF* ; posuit ce/z. (PL, 39) nec 74! tedemptotis (ozz. suae) F* 216 spem] 5.7. Lo desperationem O?Io-Ca nouissimam Io, oz. Ca 217 scisset] «47. sed V/t 218 apostolus

V

non]exp.Ge

postremós P!

est factus — VD-B!/F!/Bo[P! (PL 39)

220 extrema illa hota — 41—0O!-O?T.o-Ca, illi exttema hora F*

290

HOMILIA XXIV, 9

Opus est ergo ut sibi homo quotidiano actu prouideat et procuret bonam consummationem; opus est ut tota uita nos-

tra talis sit in conuersatione : ut liberari mereatur in fine. Incessabiliter diem transitus nostri et tempus iudicii cogitan225 tes, nos quoque

cum latrone iugiter proclamemus:

Memento

mei, domine, cum ueneris in regnum twwum. 225/226 Luc. 23, *42.

V31Ge-Bi/F|— 41 p.91 — O1-O?Lo-CaF*/Bo[P?

222 consummatione [/! 223 libera" 44! ; (liberi PL. 39) mereantur F!, meteamutr /41P3-Q1——O!-O9T ;o-CaF*/Bo/P* ; (meteamutr esse PL. 39) fine] add. ut Fi—.41!P3-Q1—O!1-O?T.o-Ca[Bo[P* ; add. et F* 224 in se cessabiliter F* 226 cum] dum F4 tuum] aZZ. Amen F*. Expl.

EXPLICIT

FELICITER

HVMILIA

DE

LATRONE

BEATO

QVI

IN

CRVCE

MISSVS

EST QVANDO ET SALTOR NOSTER A IVDEIS IN CRVCE PEPENDIT l/!, ozz. Ge-B! ; Ex-

PLICIT OMELIA DE LATRONE BEATO QVI IN CRVCE MISSVS EST QVANDO ET SALVATOR NOSTER A IVDEIS IN CRVCE PEPENDIT F!, EXPLICIT OMELIA DE LATRONE BEATO QVI IN CRVCE MISSVS EST 4d!, EXPLICIT OML DE LATRONE BEATO QVI IN CRVCE MISSVS EST QNDO SALVATOR NR A IVDEIS I CRVCE PEPENDIT D?, EXPLICIT DE LATRONE BEATO Q!, oz. O!, EXPLICIT OMELIA DE LATRONE BEATO O?, ozz. lo-Ca, EXPLICIT LIBELLVS

AVGVSTINI DE BEATO LATRONE PF; EXPLICIT OMELIA DE LATRONE Do ; EXPLICIT OMEL DE LATRONE BEATO P,

CAPITVLVM IX

HOMILIA XXV : DE LITANIIS

» "As ut»

"T E

i iin L fn uL

»

vd *

* de bz4

£44

.P Perd EID «&

9t

! 4

» wüwd

*

€

eie

ey

*4t6 3

y

HOMILIA XXV (24) HOMILIA DE LITANIIS

MONITVM Codices :

F*

:BnussEL, Koninklijke Bibliotbeek, 1651-52, s. 1x in., f. 17-19.

V*

: VarICANO, Crrrà DEL, Bibliotheca Apostolica Vaticana, Regin.lat.131, SQIXUUETTOAVETOZY,

P!

:Panrs, Bibliotbéque INationale, Lat.2628, s. X1, f. 38V-40.

Ge

: GENEVE, Bibliotbóque publique et universitaire, 24, s. x11, f. 173-173Y.

Editiones :

Gaigny

| :f. 68-69Y : Homelia in Litaniis.

MBvP 6

: col. 645*-646c : Homilia in Litaniis.

PL$ 3

:col. 605-608 : Sermo 24. In Litaniis.

XXV DE LITANIIS 1. Congruum ac ualde necessarium est, dilectissimi fratres, ut, sicut priore tempore festis publicis priuata deuotio totum annum

commendatura

successit, ita etiam nunc

a triduanis

supplicationibus uno animo parique consensu feruentibus ; studiis praecingamur : dum adhuc de labore proximo impenetrabili contritione pallemus, dum adhuc pingues ieiuniis sumus,

dum

adhuc

recentibus

calemus

officiis, dum

adhuc

petitionibus supplicantium acquisisti tunc sacro tempore fructus patrocinantur. Exoraturi enim sumus ut dominus 1o infirmitatibus, plagis, tribulationibus interdicat : malum pestilentiae,

hostilitatis,

grandinis,

siccitatis,

repellat ; caeli

temperiem pro salute corporum, pro terrarum fecunditate, componat ; elementorum pacem cum temporum tranquillitate concedat ; peccata dimittat, flagella submoueat.

1;

2, Inter haec autem ille se ab oblatione communi reddat alienum, qui se his periculis non sentit obnoxium. Sed ne forte aliquem cogitatio ista percutiat, ut intra se dicat : ''Quid nobis profuit ante laborasse et uires cordis nostri in gemitus et lacrimas profudisse ?"'. O homo, nonne bene ista

20 diceres, si, in solum hostile transductus, de indulta tamen esses

salute securus ? Plurimum ei relinquitur, cui uita, quae omnibus terrenis bonis praeponderat,

reseruatur ; nimium

au-

tem ingratus est liberatori, qui, in patria degens, loquitur dolore captiui. 2; Dicis ergo : "Quid nobis profuit orasse et tota spiritus contritione laborasse ?'". Plus quam seruilis nequitia est : inter ictus uerberum rebellare, et, pro eo quod cum tali animo maiora merueris, misericordiam parcentis arguere, et libram diuinae seueritatis (cur non totum pondus exercuerit' accusare.

Codd. : V1Ge/FJP1 Inscr. mvCiPIT DE LETANUSS

V!, ITE SERMO

EIVSDE DE LETANIIS

Ge ; INCIPIT

OMELIA EVSEBII EMISENI IN LAETANIIS: CAP :VIIII: F! ; INCIPIT OMELIA IN LETANIIS ipi

2 priori I/1Ge

festis] fecistis F1/P

mata |! (/n zzg. ut priuata adser. al.z.), Ge

cingamur] s.7. P!

V3/FXP!

6 pinguis /1

— 9 fructibus Ge

L/1Ge/F!

L/1/F3/P!

pti-

— 4/5 uno ... ptae-

8 supplicantum

11

itates

hostilatibus

l/!

siccitis 7 (g].zz.), siccitas

13 tranquillitate temporum -— Ge tepellatur /1Ge/F Ge 15 oblatione] otatione P* 19 nonne] non reuellate V! ; 29 uerborum V! 26 nequitia est] nequitie T7!

Ge/F* ; siccitates P!

14 submoueat flagella

TEC RES

Sa]oz. F!/P*

* cxlemus (2 ex a) V1

exhottaturi grandines

(21.2:.), hostilitates F*/P!

publicis] et publice F!/P!

reuelate P!

S

—

si

8

28 misecotdiam

V7!

296

HOMILIA

XXV, 2-3

;o Ita, dum deo superbo corde audemus haec dicere, digna nos

ostendimus pertulisse. Interrogemus conscientias nostras : si aliquem in nobis deus profectum post castigationem primae hostilitatis inuenerit ; si maiorem in nobis postmodum tenuit religio sollicitudinem, ele3; emosyna largitatem, oratio intentionem, continentia puritatem ; si nihil in nobis postmodum iniquitas uulnerauit. Quod si his omnes nos reos pro passionum diuersitate cognoscimus, hinc forsitan diuinae possumus imputare iustitiae : 'quod minora pertulimus quam ratio poscebat offensae'. 4o Quae cum iia sint : in prima nos gothica uice patienter admonuit ; sed, quia parum profecimus, in secunda misericorditer flagellauit. 3. Videamus autem quid nobis, in ipsa hostilitate : quid nobis obtulerunt oblata communium precum et praesidia in4; uocata sanctorum, unde quasi praesens tempus illud ante oculos disponamus. Ecce omnis terra ad potentissimae gentis fremitum coníremiscit ; et tamen romano ad te animo uenit qui barbarus putabatur, et ex omni parte conclusa romana barbaries, nec ad pre-

5o ces confugere nouit quibus humiliet fortiorem, congressionem non sustinuit, ingestam a superiore pacem recusat impatiens iugi rebellis ignauia. Quae hoc manus agit: quod magnificus rerum, cum a nobis ad iracundiam uisibiliter prouocatur, inuisibiliter ad clementiam temperatur ? quis hoc miseris tri;5; buit: quod furor nescit irasci, et nouo genere scit uictor sine intercessore misereri ? Inter ista miraris te peccatis exigentibus flagellari; cur potius innocentiam gladii et patientiam non miraris armati ? Expugnatoris tui ferrum : quale producitur ad pugnam, tale

40 Cic;, In Catil; I; v; xo Il xir 26; IV; vixit; 18.5. 1V5 X1, 22/5 6:2-5 Aug., De trin., II, xvrr ; V, vir ;IX, 1; XI, i; XII, vi [CC 5o, 126, 76/77 ; 214, 46 ; 294,

51712133 8:23245:82(022162 |i reas

47/48 Ioel 2, *1o.

VAGe[FAPY

30 5. 40 It

dum] oz. V1

deum I/!/F! ; contta deum P! 36 si] ozz. V iniquitas] Ge 39 his] s./. suppl. al.zz. V omnibus Pl nos] «7. F1 reus /1 «ti^ (go eras.) uita (ex -ca) V7! (a/.;7.), uice gothica — Ge ; gratia (ozz. uice) pr 41 ptoficimus l/!Ge 44 contuletint F!/P! 4v ad V1 (alz.) potentissime I/1 49 barbareis F! 51 supetiortae (ze ex a) V1 pace 71 53 rerum] teum V! 9v ista« (m eras) VA exigentibus peccatis — Ge 58 armati non miraris — P!

HOMILIA XXV, 3-5

297

6o reconditur in uaginam ; quale est ante bellum, tale est post triumphum. Ac sic fortissimus tanti moderatoris exercitus : uincere sciuit, hostis esse nesciuit.

Itaque, inter stupenda circa te beneficia dei tui, gratias tibi referat celeberrimus triumphator : ut apud arma uic65 tricia quieta maneat uicti et illaesa libertas ; propter te donatur uictori incruenta felicitas. 4. Aduerte circa te indulgentiam singularem domini dei tui : sub tantis malis non crudeliter derelictus, sed salubriter

humiliatus es. 71. Nummquid non plus est, periculum inter medias acies ignorasse, quam periculum non uidisse ? Numquid non uirtus dei maior apparet, si quemquam domo procumbente conclusum ruina non obruat, quam si in statu suo domus inconcussa habitatorem seruet illaesum ? 7. Numquid non maius miraculi opus est, si quisquam inter tumentes fluctus fractis gubernaculis, naue iam naufraga, nullum

discrimen incurrat, quam si in portu immobili tranquillitate requiescat ? Numquid non maius beneficii caelestis opus est, aestuanti8o bus quemquam immersum caminis nullum omnino sensisse flammae furentis ardorem, quam ignitam penitus non intrasse fornacem ? Numquid non magis praedicabile diuinae miserationis insigne est, si forte quemquam bestiis traditum omnino contin8s gere feritas impastis faucibus

armata

non

audeat,

quam

si

familiari umbone circumdatus ibi se tutum uideat ubi occasionem periculi causamque non uideat ? 5. Ecce paene hanc misericordiam deum nobis egisse perspicimus : quam prophetis ac patribus nostris in hostili solo mi9o rabiliter praestitam, totius mundi praeconiis celebramus.

62 cf. Liu., Ab Vtbe cond., XXII, r1, 4. 85 cf. Dan. 6, 22 ; 14, 39.

19/81 cf. Dan. 5, 21.23.50.94.

84/

V1Ge[FiJPi

60 talis ... qualis F1/P!

63 tui] oz. Ge

65 mane aduicti 71, maneat uictoria

Ge 67 te] oz. V^ — 70 "Non plus "numquid — P'(z/;7) ^ 72 quemquam] quem Ge domo] démeo V? (a/.z.) 43 quam] sp. quia exp. al.zz. P! 7 maiot L/!; maioris umsxxxbone (3 ZZ. miseticordia l/! praestitit P1/P1

F'/P! eras)

76 nauem l/!, naui Ge 85 atmatam V! 86 V! totum 1/1Ge 88 paene] plane P! hac 88/89 prespicimus V/! ; respicimus F!/P! 90 prestetit 1/1, celebratus Ft/P!

298

HOMILIA XXV, 5

Numquid non munificentior dei gratia circa prophetam fuit, quod rege usque ad lacum uotis et supplicationibus prosequente a leonibus honoratus est, quam si leonibus non fuisset ingestus ? Aduerte quod deus noster probat suos, in tribulatio95

IOO

105

nibus non relinquit : ecce hic beatus propheta hostibus seruiebat, sed bestiis imperabat. Numquid non praeclarius fuit tribus pueris inter saeua incendia constitutis ignem non solum membris sed uestibus et capillis seruasse reuerentiam, quam nullam subisse tentationis iniuriam ? Nemo se a deo aestimet deseri cum traditur tentationi : ecce celebranda germanitas hosti potuit subdi, quae in captiuitate, immo in fornace meruit consecrari. Nemo miser putetur qui in fide uel in animi uirtute non laeditur ; e contrario autem, qui in securitate uitiis deditus est, in libertate captiuus est. 91/92 cf. Dan. 6, 16.

50-94.

93 cf. Dan. 6, 22 ; 14, 39.

97/100 cf. Dan. 3, 21.23.

VAGe|FiJP1 92 regius que V7! lac [71 (g]. zz.) et] oz. V1Ge supplicationibusque Ge 92/93 prosequente ... leonibus?] zz zzg.imf. suppl. al;. F' ^ 93/94 iniectus Ge 98 constitutis T7: 101 in] ».7. supp/. a].zz. Vt 102 fornz:«« (z ex a, ce eras.) V1

T

Expl. ExPLICIT HVMILIA PRIMA DE LETANIIS [/1, ozz. Ge ; EXPLICIT OMELIA DE LETANLS FP! ; EXPL OMELIA IN LETANIIS P!,

CAPITVLVM X

HOMILIA XXVI : DE PAENITENTIA

23

NINIVITARVM

CI

rn EdT

PN qe ia jen cR» 8 ln ww nmqno

-

EL

:

c

etr;

,

j Munt

$e

n 505 ovn alos : cs Posafa tem»

NR

]

E 5

Jn.

A sp

L

m

£a

tum

qm

^

"A AM

Je

Peau

a1

i

eA

-

ES E

d

á D

E

2^

iP n ^v

i44

Uu

cui b

EL

E

ry

-

1

E

en

Bu

tac. (AUN -

nid

eiie

; Y

eiim $4, ee

ERE

SN

late

v LYVARUORRESCRIL: TERXCTAE :

. Jb — wu dida c. oa sd eoo CE

|-5

| ni

"S T

4

-——41-

x

e

E

n.

2-

E i

]

:

j

em ach Po 7 e) b be el

-

£

is

E

»

t

x Lii

Y

2c ice

wd

a Af boe

Fu. i

I "

tiet

)

""$:

ir

T

m

m

»

a

-

——

it un ism UT

IM gd

uie

A»

uiESe

ON

L )eu3

.

Pep

15,9 mann eeseradt a8 4* vplrii: irish

,

'

weno ] !

1d

ides

J|

EUM

AA.

E

"-

EE

"2

his virpets

EO

D

4600

SM

«titi E

m

1140

.

A

*

hun -

abe

/5P lue a

-

t4

, "ie i ptem

à

"b

DW:

"-

: E

Ld

^

-

E

B

iae Hpe

LT m^

X

wuCMS..

wf

Bc: ——

—

P

e

TE

«

€

dum

np

,

LE -

D

HOMILIA XXVI (25) HOMILIA

DE PAENITENTIA

NINIVITARVM

MONITVM Codices :

F!

:BnussEL, Koninklgke Bibliotheek, 1651-52, s. 1x in., f. 19-20.

V1

: VATICANO, CrrrÀ pEL, Bibliotheca Apostolica Vaticana, Regin.lat.131, S. IX, f. 107-110.

P!

:Panrzs, Bibliotbóque Nationale, Lat.2628, s. xx, f. 40-42.

Ge

: GENEVE, Bibliothóque publique et universitaire, 24, s. xit, f. 173Y-174*. Editiones :

Gaigny

: f. 69V-71 : Homelia de poenitentia Niniuitarum.

MB»P 6

: col. 646€ : Homilia De poenitentia Niniuitarum.

PLS 3

: Col. 608-610 : Sermo 25. De poenitentia Niniuitarum.

Redintegrationes :

lin. 59[64 : Ergo ... ieiunium :

Eu;.G.YW!

: (Eusebii *Gallicani") Homilia vr, 2 [lin. 45/50].

XXVI DE PAENITENTIA NINIVITARVM 1. Dum sacro uolumine Ionae prophetae gesta replicantur, forsitan aliquis secum cogitat et dicit : TYviduo et Nàniue subuertetur. Subuertitur plane : dum,

calcatis deterioribus studiis, ad

; meliora conuertitur. Subuertitur, inquam : dum purpura in cilicium, affluentia in ieiunium, laetitia mutatur in fletum.

Vbi sunt : qui negant remedia paenitentiae ; qui eam uel accipiendam, uel communionem post labores emeritos munerandam esse, non credunt ? i» 2, Primo loco hinc intellegamus, quam sit accepta deo satisfactionis oblatio, ad cuius medicinam ut confugere populus disceret, caelestis illa prouidentia offensae suae nuntium destinauit. Dicit Nouatianus : Paemitentiam dare debeo, nom accipere. 15 Necessaria miht non est uel admonitio uel 4ntevcessio sacerdotis.

Non ita est ; nam deus, qui erudiendis peccatoribus per prophetam adiutoria procurat, neminem sibi per se sufficere posse confirmat. Errant itaque qui inter dantem et accipientem uelut corporale interuenire arbitrantur officium. Quid est 20 enim dare, nisi remedia demonstrare peccatis ? quid est acci$«ve, nisi oboedire praeceptis : lacrimis et ieiuniis interpellare miserationis auditum ? 3. Quam felix abstinentia, cuius praedicanda deuotio in illa plebe felicissima, diuino semel quidem est approbata iudi-

2/3 Ion. 3, *4. cus nondum rep. lin. 14].

9.9/9 qui* ...; qui? ...] scil. INouatiani. 14/15 Nouat., lo18/19 gui ...] scil. INouaziani. 20/21 Nouat., l.c. [supra

Codd. : V1Ge/FP1/P1

Inscr. INCIPIT DE PENITENTIA NINNIVITARV IN LAETANIIS [/!, ITE SERMO EI'DE DE PENITENTIA NINIVITAR Ge ; INCIPIT PAENITENTIA NINEVITARVM IN LAETANIISCAP x. P! ; INCIPIT DE PENITENTIA

1 Dum] Cum V/FY/P!

uertetut

Ge/F!/P!

NINIVITARV

OMELIA

4 Subuettetut codd.

^ subuertetur

Ge/P!

^ dum]

P!.

dum] cum 1/1/Pt

ow.

V?

S con-

8/6 cilitm

V?!

(al.z2.) */8 accipiendam] capiendam Ge 8 communione FP'/Pt laborem semetito T/! 8/9 muneranda V/1Ge 11 confugire T/1 12 disceret (z ex a) V1 celestià V/* (al.z.) 14 dere] agere F1/P! 15 Necessarium l/1Ge 17 procustat (1 it. eras.) V1.— 18 Efant V? (a/..) 22 miserationés P1 (a/.s.) 24 plebe] adier. scil. ( ?) niniuitarum 7n zzg. a].z. Vt quidem semel — Ge

304 25

30

HOMILIA

XXVI, 3-4

cio, sed quotidiano multiplicatur et celebratur exemplo ! Specialem quondam praetulit fidem : nunc generalem operatur salutem ; nunc, quotiens per lectionem profectus eius auditur, fructus illius dilatatur. Quam felix abstinentia, quae actione temporanea fuit, et nunc utilitate perpetua est ! Tunc uni ciuitati profuisse memoratur ;tunc uagitus infant(i»um, pecorum balatus, armentorum mugitus uno in loco sub dierum paucitate sonuerunt: nunc miseris omnem terram clamoribus replent, et usque in finem saeculi personabunt.

35

Inter haec fidelis quisque non dubitet : hostias precum, holocausta uotorum, sacrificia lacrimarum ad diuinum familiariter

ascendere posse conspectum ; ecce ad aurem domini, gemitus etiam brutorum animalium peruenerunt, qui quidem, dum fidei hominum militant, caelum cum supplicatione hominum 40

penetrarunt. 4. Videamus si eos, contra haereticam persuasionem, post paenitentiae opus in communionem recipit propitiata maies-

tas. Quod utique tunc dicimus impletum : quando, sicut lectio docet :Misertus est, inquit, dominus super malitiam, quam locu4 I] tus est, ut faceret eis, et item : Ego non arcam Niniue ciuitat; magnae ?. Tunc eis absque dubio communicauit :quando imminentem caelitus iram remouit ; gratia fuit communicantis,

50

55

indulgentia remittentis. Tunc eis communicauit : quando eorum uota suscepit ; remissio illa, reconciliatio et communicatio fuit. Cum ergo ad prophetam ita dominus dicat : Pwtasne bene irasceris tw ? : non tibi uidetur quod errorem nouatianorum dominus arguat in propheta utique Iona, qui, inclinatum paenitentia populum cum uideat humiliari, nequaquam optat absolui? Et ideo impugnator occultus, aperte eius beneficium

30/32.32/40 cf. Ion. 3, 5-10. 44 haeretica persuasio] scil. INouatianorum. 44/485 lon. 3, *ro. 45/46 Ion. 4, 1r. 51/52 Ion. 4, 4. 53/55 cf. Ion. 4, rz. 55 zzpusnator occultus] scil. INozatianus.

VAGe/FiJP1

25 exemplo« (o ex um) V: 29 nunc] nam FP!/P! 29 temporatia F*/P! 981 infantum codd. 33 mix««ris (se eras.) V1 35 haec] s. suppl. al.z. F^; om. Pt fideles P! 38 qui quidem] quippe P! 44 malitia V/1 45 itexx Se L2 49/50 ct communicatio] ozz. Ge 55 impugnatur F! oculLISEZ

HOMILIA XXVI, 4-5

305

negat, cuius interdicit officium. Absque dubio rebus ipsis eam 'suscipiendam non esse' pronuntiat, quam perpetua obligatione, subtracto absolutionis fine, condemnat. 6o

Ergo niniuitae, per paenitentiam atque abstinentiam, irae desuper imminentis suspenderunt ruinam ; et paruuli ac pecora, pariter abstinentes, egressam a domino plagam atque sententiam lam cadentem, ut sic dixerim, retorserunt, tam manifestum iudicantes afflictionis remedium, ut sibi etiam

animalrum crederent profuturum esse ieiunium.

9. Secundum haec ualde ad clementiam diuinam seueritas inuitatur : quando uidet aliquem foedas peccatorum notas et ueteres maculas intimis animae uisceribus impressas, satisfactionis lacrimis et paenitentiae remediis abluentem ; quando uidet aliquem delicta sua, praeoccupato iudice uoluntaria dis79 trictione et animaduersione damnantem ; et tamquam inimicum, dico : quia nullus nobis tam occultus inimicus est quam caro nostra. Quae, dum improbis cupiditatibus fatigat animum : in aeternam utriusque hominis poenam, dei armat offensam, et spiritus generositatem, seruituti exterioris addicit 7 dominante peccato. Cui utique tantam uim nostro uitio minisvA tramus : ut animam mori faciat, quam non potest facere mortalem. Beatus : qui hic mala sua deflere, qui hic debita sua festinat exsoluere ; et innocentiam, quam iam non potest reparare 8o per baptismum, recuperare studet per supremum paenitentiae fructum. Qui placiturus est deo : ipse sibi displicet ; ipse sibi quodammodo, sub priuatae cognitionis sententia, et testis et accusator et iudex est.

65

59/64. cf. Ion. 5, 5-10.

VeGe[F1/P1

56 rixbus (1per ras. ex u) V? BS substtacta V! (corr.)/F!/P! (corr.) ; substrato Ge 59 niuitae 1/1 (g/.z.) pet] oz. V? ; pro F*/Pt paenitentia atque abstinentia TET 63 iudicantis V/! 64 animalium] s. P! 65 uàde V? (alz.) diuinà (^ eras.) PF! ; diuina P! 67 ueteris /1Ge 48 aeternum /1Ge utrique V? (al.z.) 93/44 armatut« offensax (2 J//z. eras.) Pt *5 utique] antique F? tantám 1/1 (a/.zz.), tantum Ge 80 studeat T71/F1 summum P'* penitentie I7! (gl.m.) $81 est] oz. WY/Fi/JP* displicet ipse sibi] s. Suppl. al.z. P

306

HOMILIA XXVI, 5-6

Ad tales merito ipse dominus loquitur : Non £udicabo bis in 85 idipsum, id est : "Quod tu in te seuerus agnoscis, ego propitius ignoscam ; quod

tu tristis

accusas,

ego

laetus

absoluam ;

quod tu recordaris in publicum, ego obliuiscar in aeternum. Et quia per paenitentiam tuam praeuenisti sententiam meam : recondam gladium meum, ac me tibi ad remunerationum tem9o pora reseruabo'"'. 6. Ergo, carissimi, unusquisque respiciens se, arguat intra se gesta improba, et ante se constituat peccata sua, pronun-

tians cum propheta : Et delictum meum contra me est semper. Ante nos sit, ut contra nos esse non possit. Ita illud conuersatio 95 obliuiscatur, ut compunctio recordetur ; ita illud reatus confessionis ostendat, ut uirtus satisfactionis abscondat ; ita uiuat in conscientia, ut moriatur in uita.

84/85 Nah. zr, 9 (LXX).

93I PS

ONESSPICESPSSo T2552

2010

VAGe|F1JP1 $4 bis (u per ras. ex b) V1 ibsum V^ (al.zz.) 86 ac soluam corr. al.z;. V1 S8 qua V1(agm.) 95 compugtio L7 ^. 97 ut] aZ7. non V. Expl. ExPLICIT DE PENITENTIA NINNIVITARV l/1, oz;. Ge ; EXPLICIT DE PAENITENTIA

NINNEVITARVM

LF!; EXPL DE PENITENTIA

NINIVITARV

P!,

CAPITVLVM XI

HOMILIA

XXVII

: DE ASCENSIONE

DOMINI,I

HOMILIA

XXVIII

: DE ASCENSIONE

DOMINI,

II

Ls P

Ars

n4

"n ie

,

antllté. qam

5

i " »

i -

pe

N

9

í

1A

ED

?

"Je

nl ( EI

"t; L Me nthes

»-

dta itat.

IER ] TOV

KL nies " e

^ &di'€ cnm

B D

HOMILIA XXVII (26) HOMILIA

I DE ASCENSIONE DOMINI

MONITVM Codices :

F?

:BnussgL, Koninklg&e Bibliotbeee, Y6s1-52, s. 1x in., f. 20-22V.

W

: VATICANO, CrrrÀ DEL, Bibliotheca Apostolica Vaticana, Regin.lat.131, SENA MEIEPEOST SV.

Bo

|: Bourocwr-sun-Mzn, Bibliothéque municipale, o6, s. x.x1, f. 165-168.

P*

:Panss, Bibliotbéque Nationale, Lat.2628, s. xt, f. 42-45".

B?

:Bznum, Deuwfsche Staatsbibliotbee&, 'Yheol.lat.fol.270 (341.11), s. xxr, f. 61-62.

Ge — : GENEVE, Bibliotheque publique et universitaire, 24, s. xxx, £. 174V-176.

Do

: Douar, Bibliothéque municipale, 201, s. xix, f. 53V-57*.

Li

:Lahom, Bibliotbóque de l'Université, $4, S..xv, f. 181V-185v.

Editiones :

Gaigny

: f. 71V-75 : Homelia de Ascensione domini Prima.

MBv»P 6

: col. 6474-648» : Homilia 1 de Ascensione Domini.

PL

3

:col. 610-615 : Sermo 26. De Ascensione domini [1].

Excerptiones, compilationes :

a) Jin. 1.198/203 : Scire debemus ; non ascendit ... medicum

(9705:201

TED I 4.5/6].

Sermo

:

ccx,

1 [CC 104, 858 (794),

b) Jin. 41: pudoris signaculo :

ps-44ug.9*

(ps.-Augustini) Sermo ccxxxiv. De fide catholica, rr, r1 [PL 39, 21779] — ps.-Faust.** : (Fausti) De ratione fidet CSTEDIEN ON So esrA

Redintegrationes :

2) n. 19120. intef ... primotdia : Eus.G.*X"

— : (Eusebii *Gallicani") Homilia xxt, 2 [lin. 18/19].

MONITVM

3II

b) Jin. 28.28/29.31.32/33 : descendente enim domino ; expauetunt

... mortuum ;

ad superna remeauit ; testes ... exhibuit : Eus.G.Xviu

:(Busebii

41/42].

'Gallicani)

Homilia

xvi,

2 [lin. 16.25/26.36.

€) Jin. 39 : stuptentibus claustris : Enus.G.XXn

: (Eusebii *Gallicani) Homilia xxi, 4 [lin. 46]. d) Zn. 41: clauso ... signaculo :

Enus.G.H

: (Eusebii *Gallicani?) Homilia 1r, 3 [lin. 55].

Enus.G.Xxu

: (Eusebii *Gallicani?) Homilia xxir, 4 [lin. 47].

Enus.G.XXUI

: (Eusebii *Gallicani) Homilia xxi, 2 [lin. 19/20]. e) 41/42 : ianuam

...

intrauetat:

Enus.G.n

: (Eusebii *Gallicani") Homilia rr, 5 [lin. 58/59].

Enus.G.xXxnu

: (Eusebii *Gallicani?) Homilia xxr, 4 [lin. 47/48]. £) Jin. 46[49 : OSSA ... transfunditut :

Enus.G.XXVn : (Eusebii *Gallicani") Homilia xxvn,

1 [lin. 12/15].

g) Jin. 184/203 : nitamuft ... medicum

:

Enus.G.XXVnI : (Eusebii *Gallicani^) Homilia xxvnr, 4 [lin. 78/92].

sA

ance

xz", Bo e

LU

5

0b vd Ü

hts

hada

re E

Jemdmivcuae

TL»

iM

»

PEE |

c.

£s

en

EIS

pie, eledigeh

LEE

ipia mereri

iif ad (cn Pdl t:

mate ce

ina taret

A.

-

is. 'tuig

uses nh

code t waren yes abi pend

eter E

, "Mh an o

B

| tile oudibrentó ^. bae

-

EA

ls fas n) $m "e rund UISTI

|

in *.**

NITE.

LI

^

Nt

Qu

"s

nresv

Mfr

í

A

, A04 Mh "PT E

Anuales

á

uudisgf

Er

ml í

me

$

:/*

"PA

TAM: die

T

Af

,

*a nian

m

E

: cH a hu,

deal

1

i.

"—

1

PE Un

299 $4

— n ET

ZI

B 5 &

ln.

E

'

d

m.

eut

n".

E

ips

"P

XXVII DE ASCENSIONE DOMINI, I 1. Scire debemus, carissimi, quod hodierna festiuitas non minor est ab illa in qua natalem domini publico honore suscepimus ; non minor est illa celebritate qua ad nos de sinu patris geminae substantiae redemptor noster per partum matris s aduenit.

Ille enim natiuitatis dies dominum ac saluatorem nostrum terris edidit, hic caelo reddidit ; in illo dominus uere Ahominem se esse incarnatione confessus est, in hoc uere dewm se esse

in ascensione testatus est ; in illo gratiam dignatissimae humili1o tatis, in hoc fidem manifestissimae diuinitatis asseruit ; in illo

uirginalis templi, in hoc caelestis regni secreta patefecit ; in illo die descendit redempturus nos, in hoc ascendit glorificaturus ; in illo salutis nostrae inchoatio, in hoc perfectio continetur ; in illo coepit promissa, in hoc beneficia consummauit. :;

Atque

in hoc

miracula

non

sunt

minora

quam

munera.

1 S'ezre debemus, carissimi] cf. Caes. Atel., Setm. crx, 1 ; CLIV, 1 ; ccv, 1 ; Ccx, 1

[CC 105, 450 (431), 24 ;CC 104, 628 (593), 55 832 (788), 195 858 (794), 4]. — 9/8

bominem ... deum] cf. 'Tettull., Adu. Prax., xxvi, 11 [CC 2, 1199, 635] ; Nouat., De

ttin., 24 [PL 5, 934 ;FAussET, 90] ; ps.-Phoebad. Aginn., Profess. fid., 6 — ps.Euseb. Vetcell., De trin., IX [XI], 6 — Auct. incert., Libell. fid., 6 — ps.-Greg. Ilib., Fides roman., 6 [CC 9, 130, 60/64 ; CC 69, 268, 28/31] ;Eugen. Catrth., Fides (apud Vict. Vit., Hist., II), 653 [CSEL 7, 50]; e.a. ; Symb. *Quicumque', 28.29.30.532.35 [CC 504, 567, 48.49.51.55.62 ;CC 105, 21 (22), 29.29 ; 21 (23), 1.2.6].

Codd. : V1Ge-B?/F1/Bo-Do—L/P!

Inscr. INCIPIT HVMILIA DE ASCENSIONE DNI PRIMA .X*XII. [/!, YTE SERMO EI'DE

DE ASCENSIONE DNI Ge, SERMO: (add. bti s./. a/.77.) EVSEBII CESARIENSIS- EPI. VNDE: SVPRA DB? ; INCIPIT OMELIA PRJMA DE ASCENSIONE DNI. CAP -XI- F! ; INCIPIT HOME-

LIA DE ASCENSIONE DOMINI PRIMA Do, INCIPIT SERMO DE ASCENSIONE DOMINI Jo, OMELIA PMA EVSEBII EPI DE ASCECONE DNI NRI IHSV XPI [ ; INCIPIT DE ASCEN-—

-—1

SIONE DNI OMEL PMA P!.

2 ab] oz. P! natale B?/F!/Bo-Do—L;/P! 38 est] oz. V 6 Illa Ge *? dedit B?/F1/Bo-Do—L;/P! caelum F! in] oz. V1Ge[B?]F1 8 essel] add. in Do se deum -- Ge 9 gratia /1Ge/F*/P1 dignitatis«se (1 /Z/. eras.) V1, dignissimae Ge, dignitatis et B?/Bo-Do—L; 9/10 humilitatis] humiliatus

nitatis

VA, adj. se humiliauit Ge; humilitatis Pi (aLz.)

10 illo] add. gratiam Pi

11 uirginitatis Do 12/13 glorificaturus] 247. nos Do 13 inchótio V! (g/.zz.) 13/14 continetur perfectio — Do 14 confirmauit beneficia Do

314

HOMILIA XXVII, 1-4

In hac enim die arduas caeli sedes, quas ipsa hominis natura claudebat, corporeus penetrauit. Sed in operibus domini saluatoris, non est hoc primum insigne uirtutis. 2. Non minus illud nouum est: quod, inter ipsa adorandae 20 natiuitatis beata primordia per innuptam ueniens matrem, ita inuiolabiliter sinus uirginis pertransiuit, sicut reuerenter impleuit. Vitium enim, quod non habuit in conceptu, non sensit in partu. 3. Non minus illud nouum est : quod, post gloriosae passionis

2; triumphum ad inferna descendens, ortas aereas et uectes ferreos dominantis auctoritate $ervfringens, peregrinum tenebris diem terribili regioni expauescendus ingessit. Expauescendus, inquam : descendente enim domino expauerunt subito inferi non suum mortuum ; expauerunt atque dixerunt : "Numquam 3o uidimus talem mortuum. Sed iste uiuit, et w?£a est. Vtinam solus hinc redeat". Non enim solus ad superna remeauit, sed,

absolutis spiritibus mortuorum, testes secum religatae mortis exhibuit. 4. Non minus et illud nouum : quod, post resurrectionem in 3; medio discipulorum glorificatum dominici hominis inferens corpus, per opposita ostia uice lucis influxit, et corruptione carnali in spiritalem tenuitatem deificata et exinanita iam membra per obiectos et duros postes infusa transmisit, ut quodammodo stupentibus claustris cum deesset aditus, in promptu 4o esset ingressus. Sed quid mirum ? Iampridem uirtute consimili, clauso materni pudoris signaculo, ianuam mundi huius intrauerat.

22/23 cf. Greg. I, Moral., XVIII, rrr, 85 [PL 76, 89] ; Euseb. *Gallic., Hom. 1x, 6 [lin. 147/149] ; Hom. xxr, 2 [lin. 20/22]. 25/26 Is. 45, *2. 28/29 cf. Euseb.

*Gallic.^, Hom. xx, 2 [lin. 29/31] ; Hom. xxr, 2 [lin. 12/18].

29/30 cf. Euseb.

*Gallic.', Serm. extr. 8, 2 [lin. 46]. 30 Ioh. 11, 25 ; 14, 6. 84/42 cf. Ambtos., Epist. ad Siric., 5.6 [PL 16, 1125 sq.] ; Ambtos., De instit. uirg., vr, 52 [PL 16, 320] ; Euseb. *Gallic.', Hom. rr, 5 [lin. 54/60] ; Hom. xxrr, 4 [lin. 45/48] ; Hom. xxmr, 2 [lin. 14/20].

V3Ge-B2/F!/Bo-Do—L ;/P1

17 claudebat] 47. deus Bo/P! Sed] zn zzg. Bo 18 uirtutis insigne — Bo-Do 21 sinum Bo/P! 22 adimpleuit V7! 26 perstringens B? ; effringens F1P! 29 ingressit V/1 28 enim] oz. P! non] oz. F!/P! 29 suum mortuum] solum mortui Do 32 religati F1 35 medium JB?/Bo referens B?/L; 36 uice] uia Ge et] zn zag. suppl. al.z. Li 37 def(a)ecata F*/Bo-Do ; defecta (e£ add. uice lucis [e Zin. 36 iterat., sed exp.]) P1 38 per] post 71 obiétus 71 (2z.) ^ 39 claustris] ozz. P! promptux (m eras.) Ge 40 uirtuti 71

HOMILIA XXVII, 5-6

315

9. Hodie stupenda nouitate super caelestes thronos, terrenum corpus imponitur ; limus carnis humanae, qui deum portauerat 4; in terra, in supernas sedes deo subuehente portatur ; diuinis humana miscentur, caelestibus terrena sociantur ; ossa hwmi-

liata et intra sepulcri angustias paulo ante conclusa, sideribus inseruntur ; in gremium immortalitatis, mortalis natura transfunditur. so. Quo facto angelorum regnum, humanae conditioni uno ascendente, reseratur et, spe praecedente, promittitur. Quod autem ait sermo diuinus : E/euam?ni portae aeternales ei introibit rex gloriae, agitur hoc loco praeclara insignis pompa uictoriae. Nam tam admirantes angeli quam stupentes et ad magnitudi5; nem nouitatis attoniti, peregrinam inferri substantiam in stationum suarum

excelsa suscipiunt ; et ideo, honorabilem

ad

caelos hominem triumphali agmine comitantes, quasi cum exclamatione admirationis interrogant : Q«us est $ste vex gloriae ?; praeeuntes archangeli modulata exsultatione respon6o dent : Dominus uirtutum pse est vex gloriae!. Merito itaque, post peractam redemptionis nostrae administrationem, regis suscepit dignitatem. — In quibus uerbis euidenter impietas arriana confunditur, quae deitatis gloriam ad solam patris blasphemat pertinere personam. — Ecce, qui propriam glo65 riam patitur non habere : vex gloriae est tste ; rex gloriae. Tanta

sunt, quae referuntur ad filium, ut celebrariin patre maiora non possint. Itaque in domini sui sedem, serui humilitas, uocatur. 6. Agnoscamus ergo, quia non ideo factus est homo: ut mancipium esset poenalis inferni uel pabulum concremantis incen-

46/47 Ps. 50, 1o. 50/60 cf. Euseb. Alex., Serm. xvir [PG 86-1, 421 ; PG 62, 722]. 52/83 Ps. 25, 7.9. 54/DD siupentes ... aHonili] cf. Euseb. *Gallic.", Serm. extr. 8, 1 [lin. 43]. 58/59 Ps. 25, 8.10. 60 Ps. 25, 10. 65 Ps. 25, ESSCTOBs; 22 19) 67 cf. Phil. 2, 7. 68 Symb. Nicaen., 15 [CC 504, 561, 62].

V1Ge-B*/F1/Bo-Do—L i|P3 43 celestis thronus V1

46/44 humiliata] humata B?/L; ; humanitate Bo

48

inserentur FP! 51 spes V/1Ge/F1/P1 praecedentis Ge 53 insignis] zz zzg. subbl.al:. V! |. pompae Do uictotiae] uictotia Do, add. cum Li bb inferi V1 ; inferi P! (al.zz.) ; (ef. bom. xxii, lin. 11) 56 suspiciunt F!/Bo/P1 59/ 60 Praeeuntes ... gloriae] Z7 zzg. suppl. ipsa 1 zz. Pt 59 Praeeuntes] aZ. autem IL; 61 administrationem tedemptionis nostrae — Ge 62 uerbis] uirus T/1-B?/Bo—1L; impietas] impietasque V/!, praez. et B?/Li, impietatis Bo arrianae Bo 64 blasphemauit I7 Ecce] Za Ge ; add. hic cet. 65 putatur P*/P iste tex gloriae] s.Z. suppz. al.zm. V tex glotiae?] exp. Do (al.z.) 66 celebrare ut B? ; celebrariut — LZ pattem F!/P! 6? possent B?/F!/Do—L; ^ sedemj fidem Ge humilitatis uocantur Ge/ F!/P! 69 SIncremantis Li 24

Ct

316

HOMILIA XXVII, 6-7

dii, sed potius colonus interminabilis regni et ciues caelestis imperii. Propterea itaque anima corpori sociata atque deuincta est : ut, per agones et certamina quae ei in hoc mundo proposita sunt, pugnando aduersus sacrilegas superstitiones, aduersus 75 carnales oblectationes et mortiferas cupiditates, pugnando contra iram atque luxuriam, perennis gloriae hereditatem petat. Et, sicut aurum igne, ita praesentium tribulationum frobetur examine,ut non solum ex domini largitate gratuitam,sed etiam ex famuli seruitute deuotam remunerationem speret : ut spiri8 o tus expugnator subactorque uitiorum, hanc inferiorem terrenamque materiam, post militiae contubernium, ad beatitudinis donatiuum secum raperet ; et pariter in regionem lucis, collegium fidele proueheret atque in supernis sedibus collocaret ; et germanam carnem, uitae huius administratione in omnibus 8 vA sibi subditam, gaudens anima conspectibus retributoris offerret ; gaudens, inquam, anima uictricem carnem in illa die conspectibus retributoris offerret, et causam eius apud indulgen79

tissimum 90

remuneratorem

commendaret,

assereret,

allegaret.

*. Et quidem animarum aeternitatem, sapientes mundi et summi quoque philosophi, et crediderunt pariter et docuerunt. Resurrectionem uero carnis — et ipsius carnis quae uixit et 90/71 cf. Eph. 2, 19. VOPfO0 172535 Eccli. 29555 ZachWrs se OD BEES 89/93 sapientes mundi et summi quoque bhbilosophi ... non potuit] scil. Plazo, "Aristoteles. aliique ; ex.gt. Plato, Phaedo, 115-116 ; Atist., De caelo, I, rz, 269a. C£. Tertull., De tesutt., 1, 5-6 ;rrr, 2 [CC z, 92r, 15/23 ; 924, 5/6] ; Zeno Veton., Tract., I 2, IL, 4 [CC 22, 15, 27/29] ; Aug., De trin., X, v1r [CC 50, 323, 20 sqq.] ; Cic., Tusc. disp., I, xrz, 26 ; Euseb. *Gallic.', Serm. extr. 2, r2 [lin. 137/139]. 91/92 Resurrectionem ... moríua est] cf. "Tertull, Adu. Marc., V, 1x, 4 [CC x, 689 4.9/10]; Gennad. Massil., Lib. eccl. dogm., vr [PL 58, 985 ; PL 85, 1230] ; Euseb. *Gallic.", Hom. xxr, 5 [lin. 87] ; Hom. xxr, 4 [lin. 63/64.65]. 91 Symb. *Gallic.', 12. 91/92 e£ ipsius ... zortua est] contra Orzgenistas. Cf. Epiphan., Ancor., 87 [PG 43, 177]; Gennad. Massil., Lib. eccl. dogm., vr [PL 58, 985 ; PL 83, 1230] ; Euseb. Tes Hom. xxrt, 5 [lin. 85/86] ; Hom. xxrrr, 3.4 [lin. 45/46.47/48.53/54.56/58 ; [67.68].

V^Ge-B*/F1/Bo-Do—L ;/P1 70 interminabili Bo — ciues 17!/F!/Bo-Do $2 deuicta DP! *6 atque] et Bo-Do *? igni B?/PF'/Bo-Do/P! tribulationem 1; probetur (m ex a az.) V *8 gratuita l/!Ge-B?/Bo-Do—L famili V? *9 speraret F!/P! 80 ex-

pugnatus subactusque F!; expugnatis subactisque P!

uitiorum] adscr. uel

uirtutibus (z£ uidetur) s.]. P* (a].zz.) 82 lucis] 247. ad P! 83 petueheret [/1/F1 $84 et] sup. p cancell. Lá administrationem 1 85/86 conspectibus ... anima] om. P* (ob bormoeotel.) 89 retributotibus P! offerre B? 88 et asserens

V23-B?[Bo-Do—Li ; ascenderet Ge adligaret L'?!/F'/Bo ; alligaret Ge (rorr.)B*|P* (corr. ^ 89 aeternitatem animarum -- B? sapietis [/1 (al.zz.) 90 patiter] ozz. B?/Li 91 et!] ozz. Do catnis?] ozz. Do quae] aZ. et Do

HOMILIA XXVII, 7

317

mortua est —, sapientia saeculi, praetermisso lumine ueritatis, scire non potuit, hoc sibi insinuans ac suis praedicans stulta persuasio : '" Totus" inquit "homo in animi intellectus et sensus 95 exercitio, et in mentis ratione ac uigore consistit ; nulla est

enim absque his carnis utilitas. Quid necessitatis est, ut, quae nihil per se agere potuit, rursum suscitetur in uita ?"'. Videamus, carissimi, si nihil in hoc saeculo egerunt uel agunt iuncta spiritui suo carnis officia. Vtriusque hominis inter se 10o opera conferant, ut dicat fidelis spiritus, in die restitutionis,

auctori ac reparatori suo : "Suscipe, domine, geminum animae carnisque seruitium. Te iubente et adiuuante in illo saeculo communem

hostem

communi

intentione

deuicimus ; habet

itaque, domine, speciales fructus, fragilitas corporis mel. 10; Ego intellectu, discretione, consilio spiritaliter contra aduersarium steti; caro haec corporaliter operis sudore, sobrietate et ieiuniis dimicauit. Ad me pertinuerunt sacrificia supplicationis ; ad hanc studia et merita castitatis. Ego quidem huic fidem, quam dederas, tradidi ; sed contra impugnantia blandi110 menta, uirtutem de eius abstinentia et contritione mutuatus

sum''. . . Dicat adhuc anima ad deum suum, pro emendatione carnis suae : '"Domine, ordinante prouidentia tua, caro haec per me quidem animata atque uegetata est, sed sola ipsa pro originali 11; et communi debito uim mortis experta est ; utriusque transgressio, huius unius est facta damnatio ; pro iure factoris ac reparatoris, ad me uiuificatio, ad illam pertinuit correptio. Tu hanc carnem, dum in ea saluti publicae militas, honorasti :

94/97 Loc. non repe:tt.

V3Ge-B?/F!/Bo-Do—1L;/P!

93 ac suis] hacuis V? 94 intellectu F*/Bo-Do—1L;/P! 95 exercitatione B?/ Bo-Do, exetcitione LZ ac] et LZ 96 absque his] zza V'!Ge, oz. cett. 97 resuscitetur Bo-Do uitam B?/Bo-Do—1L; 99 carnis] s.7. B? Vtrisque V1 (aJ.zz2.) 100 conferantur Bo-Do testitutionis] a4. suae Do 101 actori Ge ac|tec pr Suscipe] a47. me F! 102 carnisque] corporisque Bo 104 fructus] Zza Ge, add. et cett. 105 /106 aduersatios B?/F*/Bo-Do—L/P1 107/ 108 supplicationes P! ; supplicationxs (e eras.) al.z. Pt 108 et merita] emerita Vai 109 quam dederas fidem — IL 110 uirtutem] uirtutum G ; zy zzg. Do mutuata L/!Ge/Li ; eras. uel euanid. P! 112 anima] s./. Do dominum Bo-Do

emundatione

minus P! xo (-a. ipsa F1/DoJPt Bo-Do—1L ; Do, militares

F!/P! ; commendatione

17

113 domino

l/!Ge; do-

otdinante] dignante B?/Bo-Do—L ; dedignante F!/P1 114 sol« eras. uel euanid.) Ft 115 debito] delicto Bo-Do 116 huius] oz. facta est —— Do—Li fatoris 1/1 (a/.z.) 117 corruptio 1/1-B?/ cottectio F1/P! 118 publice I/1Ge/F!/P1 militans 1/!-B?/BoLi

318

HOMILIA XXVII, 7-8

tu quidem intus in animae faciem similitudinis tuae nobilitate I20

decorasti, sed in huius substantia fel, acetum, spinas, clauos,

125

lanceam pertulisti. Tu, quantum ad conditionem meam exspectat quam ex homine suscepisti, in carnis huius uulneribus de diabolo triumphasti. Tu non de mea, sed de huius participatione, sacrum pro hoc mundo sanguinem profudisti. Te in ea apostolus 77omas perfossum conspiciens latus, et per clauorum signa carnalia, deum esse testatus est ; tu in deitate tua,

130

per huius cognitus cicatrices, in suo hominem corpore reparandum et instaurandum esse docuisti. Ego autem, nisi eam te suscitante recuperassem, ex inferis non redissem. In omnibus mandatis tuis, ego imperium pertuli, illa famulatum. In commune laborauimus, sit commune quod tribues: quia sine illa non patitur me iustitia tua recipere quod promittis"'

E25

140

Agnoscamus ergo, fratres, causas quibus anima, iam in paradisi beatitudine constituta, resumere proprii corporis desideret indumentum : ut, qui simul desudauerunt in saeculi huius peregrinatione, simul illuc glorificentur in requie. Laborandum itaque et totis utriusque hominis uiribus luctandum est, ut nobilior portio inferiorem ad caelorum secum excelsa sustollat, potius quam ut inferior superiorem in inferni profunda demergat. 8. Cum. haec ita sint, carissimi : opus est, ut intellegamus quantum nitorem, quantam debeant habere munditiam, qui iustorum cupiunt intrare regionem, qui attingere optant Christi aulam et caeli regiam.

14j

Si aliquis ciuitatem magnam nobilibus et illustribus uiris splendidam, immundis uestigiis aut sordidis adire praesumpserit indumentis ; si eam pannis obsitus ac seminudus intraret,

si dilacerata facie, si uel liuore foedata uel uulnere : quanta illum confusio pudoris operiret, quantum uerecundiae pondus 125/126 Ioh. 20, 28. 136/140 cf. Euseb. *Gallic^, Hom. xxvi, 4 [lin. 94/97]. 141 Zeno Veron., WEractose aer sa[66022 55 110]; e.a.

VAGe-B?/F1/Bo-Do—L i]P1 119 anima F!/P! facie B?/L; nobilitatem |B?/Bo-Do 120 decósti V1 (ad.z2.) sed] a4Z. et L clauos] aZ. et Bo-Do 121 lancea V1 121/122 spectat D?/Bo-Do—L ; «spectat (s ex ex) a/.zz. P1 124 Tex (e ex u) F1 127 cognitus] so/zs Ge, agnitus cezf. cotpotis L7! ;corpota Li 127/128 teparandum] restaurandum LZ 129 ex] ab Bo-Do rd credidissem: B?/Bo—IL; 130 praetuli F'/Bo-Do/P1 131 tribuis Ge pát P* (g].zz.) 132 tua iustitia c Bo-Do 133 causas fratres — B?/LZ 135 huius saeculi — Do 136 illic I; 138 ad] s./. Do 139 in] oz. V*/F*/Bo, ad I 142 debeat I; 143 op»x«tant (ot eras.) V1 146 sordidis] 7/a Ge, hottridis cezz. 146/147 praesumeret 14? intrauerit B?/Bo—l. Bo-Do 148 quantum I71/Boe—1Ii

HOMILIA XXVII, 8

319

15» obrueret ! Nonne illum, circumstantia uenerandae congregationis officia, de conspectu reuerendi iudicis praecipitem proturbarent ? Et putamus quod animam, peccatis horridam et caeno foetidae corruptionis infectam, proferentem luxuriae foeditates, dedecorosas impudicitiae cicatrices : putamus quod 15; eam capere poterit splendor caelestium mansionum ? et non potius illam ex euangelio sententiam damnationis excipiat : Amice, quomodo huc intrasti non habens uestem nuptialem ? — Lagatis, inquit, manibus et pedibus, id est damnatis operibus et cursu totius uitae, eicite ewm 4n tenebras exteriores !

160

Satis ergo agamus ut nihil in nobis iniustitiae, nihil malitiae, nihil maculae tempus metuendae discussionis inueniat. Quamdiw 1n hoc corpusculo positi sumus, conceditur nobis scissa redintegrare, maculata diluere, uulnerata sanare. Quidquid autem hic non redemerimus mortifera securitate decepti, inte16; grum nobis insanabili cum dolore portabimus ad sanctorum praesentiam atque ipsam tremendi iudicis maiestatem. Et quid de nobis erit, si cum talibus ornamentis processuri sumus in illum conuentum omnium saeculorum ? Qui dies ille, quae trepidatio, quae terrae et caeli spectatio erit : cum, inter alio17o rum praeclara gesta et illustria merita, aliorum probra et dedecora proferuntur !Et quid grauius, quid intolerabilius, quam si illo tempore, malorum ignominia reueletur, quo bonorum gloria manifestabitur ? Multo enim inuidiosior et damnabilior erit causa criminum sub assistentium comparatione uirtutum ! 175 Quid erit terroris, quid miseriae, quid maeroris : quando sub illo admirabili apostolorum martyrumque concilio, sub illo angelorum sidereo ac praefulgente consessu, cum foetore ueterum delictorum diuersis tetra maculis anima producetur ; quando latissimam iniquitatum suarum confusibilis uitae totius his1587 Matth. 22, 12. 158 Matth. 22, *13. 159 Matth. 22, *13; 25, 30; cf. Matth. 8, 12. 161/162 11 Cor. 5, *6. 168/182 cf. Euseb. Alex., Serm. xx [PG 86-1, 424; PG 61, 777]; Euseb. 'Gallic/, Hom. xuur, 9 [lin. 201/215]; Caes. Arel., Serm. rvir, 2 [CC 10s, 255 (244), 24 sqq.].

VAGe-B?/F1/Bo-Do—L | P!

150 obruerit Bo 151/152 perturbarent Ge/Lz 153 praeferentem F*/Bo-Do/P! 153/154 foeditatis FP! 156 sententia Do excipiet Do 157 hic VW!/F! 162 cotpus colo l7! 162/163 scissatexintegrare (d eras.) V1 164 redemetimus] 50/45 F!, tedimetimus cezf. 165 nobiscum B?/F!/L;/P! insaciabili Ge tepottabimus P! 166 atque] 477. ad P! Et] om. V1-B?/|Bo-Do—L; 168 saeculorum] sanctorum Ge/Bo-Do Quae dies illa I; 170 illustla. P1 (a.z2.) 171 proferentur Do/P! 176 apostolorum admirabili — L; mattyrumque] oz. Bo-Do—Li ^ 17$ foetote] robore FP! ; rubore P! 178 tetra] tetra l/1 179 suatum] adZ7. et Bo-Do confusibile /1Ge ; confusibilem F* ; confusibilerh Pi (al.z2.)

320 180

HOMILIA XXVII, 8-9

toriam ante oculos suos uidebit exponi, ut illam inauditam, clamantium uox malorum, conscientia obmutescente et defi-

ciente, condemnet ? Haec omnia, quae illuc sanari non poterunt, hic redimi possunt! 9. Totis itaque fidei uiribus nitamur ut, sicut dominus in hac die nostro cum corpore ad superna conscendit, ita nos quoque, »nembra eius effecti, caput nostrum officiis, desideriis ac

bonorum operum studiis iam sequamur. Ascendamus post eum compunctione,

beneuolentia,

con-

cordia, caritate. 190

E95

Ascendamus et per ipsarum, si placet, adminicula passionum. **Quo modo'"' autem **post eum per passiones nostras possumus ascendere ?"', si requiras : hoc utique : quomodo, si unusquisque nostrum subdere eas sibi studeat, et eminentia dominantis animi super eas stare consuescat : ex Ipsis sibi gradum construit quo ad superiora conscendat. Sublimabunt nos, si fuerint infra nos. De nostris etiam uitiis scalam nobis facimus,

200

205

si uitia ipsa calcamus. Ceterum cum Christo, id est cum humilitatis magistro, non ascendit superbia, nec cum bonitatis auctore malitia, nec cum pacis amico discordia, nec cum filio uirginis libido atque luxuria. Non utique ascendunt uitia post uirtutum parentem, nec peccata post iustum, nec infirmitates possunt ire post medicum. Si apparere absoluti illuc uolumus : hic lacrimis ac ieiuniis culpas et crimina in nobis nostra damnemus ; et proprio circa nos iudicio distringentes, sententiam aeterni iudicis prae-

curramus.

186 Romo2 Sm Corm GET E1212 55022 5 Gol EIOS cf. Hebt. 5, 14. [lin. 135/136].

0-277; S E/D 1-652827 ID I2 ETE: 194/195 cf. Euseb. *Gallic.', Hom. x, 7

V^Ge-B?/F!/Bo-Do—L i|P1

180 exponi] aZZ. et I; illa Bo, illatus L; inaudita F!/Bo-Do— 1L;/P1 181 conscientiam Bo Admutiscente 17! ; obmutescentem Bo 181/182 deficientem Bo 182 illic Bo-Do—L; ; illt«c (2/7. 1 per ras. ex u) P1 184 uirtutibus

Bo-Do 185 nostro (oz. cum) I/1, cum nostro — Ge, in (s./. Do) nostro B?/Do—L; "ascendit I1 (g/.zz.) 186 officiosis Bo desiderabilibus Do 191 possumus] so/45 Ge, possimus ce£f. 192 quomodo] modo I;/P! 193 eminentiam

V

. 194/195 construat

Do/P!

196 intra Li

uitiis] zm zg. suppl. Li

202 infirmitat$s (quart. i eras. ut uidetur) P1 (al.z2.) Ge ilic Bo-Do—L ; illic (g/f. 1 per ras. ex u) P1.

203 absoluti] zZeraz., cancell.,

Expl. FINIT FELICITEREXPLICIT OML PRIMA P1,

HVMILIA DE ASCENSIONE

DE ASCENSIONE

DNI PRIMA

DNI PRIMA

J/!, oz, Ge-B? ;

F!, oz; Bo-Do—l.i ; EXPLICIT

OMELIA

HOMILIA XXVIII (27) HOMILIA

II DE ASCENSIONE DOMINI

MONITVM Codices :

Be

:Bznum, Deuhsehbe Slaatsbibliothe&, f. 206-207.

5o (Phillipps

1676), s. virr-1x,

F*

:BnussgL, Koninklgke Bibliotheek, 1651-52, s. 1x in., f. 22V-25".

H?

: MüNcHEN, Bayerische Staatsbibliotbek, Clm 14368, s. 1x in., f. 45-47.

W*

: VariCANO, CrrrÀ DEL, Bibliotheca Apostolica Vaticana, Regin.lat.r31, Sif URS VETSESYS

Bo

: Bourocwr-sun-Mzm, Bibliotbéque municipale, yo6, s. x.x1, f. 168v-169.

P!

:Pamrs, Bibliothéque Nationale, Lat.2628, s. x1, f. 45-47.

B?

:BzrnRum, Dew£sche Staatsbibliotbe&, 'Theol.lat.fol.270 (341.ID), s. xr,

Ge

: GENEVE, Billiotbique publique et universitaire, 24, s. xit, f. 176-176v.

Do

: Douazr, Bibliotbéque municipale, 201, s. xit, f. 57Y-58v.

Li

:Lr:iGE, Bibliotbóque de l'Université, 54, s. xv, f. 183Y-184Y.

f. 62-65.

Editiones :

Gaigny

: f. 75-76Y : Homelia de Ascensione domini rr.

MBvP 6

: col. 6487-6499 : Homilia1x1de Ascensione Domini.

TIVE

:col 2081€&-2082(0 : (ps.-Augustini) Sermo crxxvri. In Ascensione Domini, r — (Alani Farfensis, IT) Homilia 23

9

[cf. GaÉGornz, Ler boméliaires du Moyen Age, in Rerum Ecclesiasticarum Documenta, Ser. Maiot, 1v (1966), 55].

Excerptiones, compilationes :

Hin. 1[2.24/26 : Omnia ... proficiunt ; In alterutra ... redemptoris : bs.-/Aug.9!

:(ps.-Augustini) Sermo rxxxr. De uerbis euangelii Marci 8, I-9 : Cum tutba .., x [PL 39, 19020»; 1903)] — pr.Max.*"' : (Maximi) Sermo cvrr. De uerbis euangelii Marci 8 : Cum turba ..., 1 [PL 57, 743^ ;7432] (— Epiphan.lat.s*").

Redintegrationes : 2) Jin. 8[11 : cum ... cautionem

Enus.G.*

:

: (Eusebii *Gallicani") Homilia x, 13 [lin. 258/259.263/264].

MONITVM

323

b) Zip. 12/15 : OSSA ... transfunditur : Eus.G.XXVH ; (Eusebii *Gallicani") Homilia xxvrr,

5 [lin. 46/49].

C) Jin. y6]57 : transierit ... alienum : Enus.G.1

: (Eusebii *Gallicani^) Homelia r, 5 [lin. 89/90].

d) Zn. 61[63.70/74: Paruulus ... ptaestitit ; De ... caelum : Enus.G.1

: (Eusebii *Gallicani") Homilia rz, 7 [lin. 124/126.127/1232]. e) Jin. 78/92 : Elabortemus ... medicum :

Eus.G.XXVH ; (Eusebii *Gallicani") Homilia xxvir, 9 [lin. 184/203].

dixic

itm

——

ar

(fottantsm. T» MÁS, As i

Á

:

j

M

"all

rl £waece

-- , l

^

»

"

Lu uj

l

PAL ,

&wbà

-e

d

De.

ir

iud :- 2! XR a

D'ws

-

|

H

E

sidus qe utuPum is 9 MC HPMIA '

-

TT.

y

R

nome ae meon (fuos

i

u ks

t

"

d

—-

f^. $. Wr. t ferus

-

—

"-—

5 renew

$0984

és

-

———QB

L

us q^ -

^ ime. M

Mura, 4

b

nia

5

Aue

s.

—

ideali

Cuneo

&"-—

e

' |

di

»

Sb

eb du

-

4

ds -

Pru

ER

E

n

i

TIRES

ERE.

^

rye

3

^

Lov

y^ ini

fec

vend

RHLOO4, 45.4207]

r4

2.

oma

u

Ead

a

"-

surdi

I

-- E

XXVIII DE ASCENSIONE DOMINI, II

1. Omnia quae dominus in hoc mundo, sub fragilitate nostra, miracula

edidit, nobis proficiunt ;qui, dum

humanam

conditionem sideribus importauit, credentibus caelum patere posse monstrauit, et, dum uictorem mortis in caelestia eleuat,

uictoribus quo sequantur ostendit. Ascensio ergo domini, catholicae fidei confirmatio fuit : ut securi in posterum crederemus miraculi illius donum, cuius iam in praesenti percepissemus effectum ; et fidelis quisque, cum iam tanta perceperit, per ea, quae agnoscit praestita, discat sperare promissa, ac dei IO sui praeteritam praesentemque bonitatem quasi futurorum teneat cautionem. Super excelsa ergo caeli, terrenum corpus imponitur ; ossa intra sepulcri angustias paulo ante conclusa, angelorum coetibus inseruntur ; in gremium immortalitatis, mortalis natura I vA transfunditur. Et ideo sacra apostolicae lectionis testatur hisE

toria : Cwm haec dixisset, inquit, wdentibus allis eleuatus est.

. Dum Vnde 20

audis eleuatum, agnosce militiae caelestis obsequium. hodierna

festiuitas, hominis nobis et dei sacramenta

manifestat : in eo qui eleuat, diuinam potentiam ; in eo autem qui eleuatur, humanam cognosce substantiam.

5/11 cf. Euseb. *Gallic.', Hom. x, 15 [lin. 258/265] ; Hom. xxr, 1.7 [lin. 8/11. 109/111]. 8/9 cf. Rom. 1, 20. 16/17 Act. r1, 9.

Codd. : V1Ge-B?/F1/Bo-Do—L/ BeH9/P*

Inscr. iNCIPIT SECVNDA l/!, rrE SERMO EI'DE DE EODEM Ge, ITEM- SERMO: EIVS-

DEM- VNDE- SVPRA D? ; INCIPIT OMELIA SECVNDA DE ASCENSIONE DNI F! ; OMELIA DE ASCENSIONE DOMINI SECVNDA Do, ITEM SERMO DE ASCENSIONE DOMINI Do, OMELIA 2? E'D DE ASCECOE DNI [4 ; CXXVI ITEM DE EADEM ASCENSIONE Be, xxrII: VNDE

SVPRA H? ; rmwCIPIT SECVNDA

P!,

1 Omnia] zZZ. karissimi BeH?(PIL 39) quae] se T71/Bo-Do dominus] aZ. Ihesus Christus BeH? (PI, 39) ; (om. ps.Aug.9 — ps.-Max.99") 1/3 nostta ... patete] ozz.. V1-B?/F1/Bo-Do—Li/Pt 2 (mitacula edidit] exhibuit miracula ;.zAnug.91 — ps.-Max.819") 4 eleuauit BeH? (PL 39) B quo] quod H? sequitur H? 7? do«num (n per ras. ex 1n) H? 7/8 petcipissimus Be (corr. aJ.zz.), H?

8 affectum VOR ORA tanta] tantam spem L petciperit l7! ; percipetet H? 9 (cognoscit PL, 39) did Li 13 inter F!/Do—1L;/Heo/P* 14 inferuntut Do (PL 39) gremio BeH? 15 sactax (m eras.) H? 1 xeleuatum (r eras.) BeH? —— 19 manifestat] aZ. sub una eademque persona BeH? (DIES39) 20 agnosce corr. V

326

HOMILIA XXVIII, 2

2. Ideoque omnimodis detestanda sunt uenena orientalis erroris, qui impia nouitate praesumit asserere: 'filiwm dei ac filium hominis unius esse naturae'.

In alterutra enim parte :uel qu? 'solum hominem' fuisse dixe-

2

j

30

rit, negabit conditoris gloriam ; uel qui 'solum dewm', negabit misericordiam redemfptoris. Quo genere non facile arrianus euangelicam poterit aperire ueritatem : ubi filiwm dei nunc aequalem legimus, nunc mnorem. Qui enim 'unius naturae" saluatorem nostrum mortifera persuasione crediderit : au£ solum hominem! de caelo missum, aut 'solum deum! cogitur dicere crucifixum. Sed non iia est. Mortem enim nec solus deus sen-

tire, nec solus homo superare potuisset. Nos ergo nouerimus duplicem in Christo geminamque substantiam : de patre caelestem, de matre terrenam ; quamquam 3 vA

utramque in uno atque eodem redemptore, suis promptum est testimoniis explicare. Quasi homo dicebat : Qwi/a jater

21/23.28 orientalis erroris ... Qui] scil. Eu£yches ;cf. Aug., De haetes., APPEND. 111rA [CC 46, 350-351]. 22 Matth, 14,.33,; 16, 16 ;Matzc. 1, 15; 3, 12; Luc. t; 25154» 415 3]0D.71):24:49:: 6370/54 10.12 01:120, 23 T: 19 Loa 28 S ET. S ESTA OMIGTAS 23 Dan. 7, 153 ; Matth. 9,6; 10,23 ; 16,27; 19,28 525,31 ; Matc. 2, 1058,3859, 8;

Duc35324:26251510320/5/ 1015231315152 7/5 12,/22524/: M3 43393 632. 24/26 aptatum ex : Faust., De gtrat., I, 1 [CSEL 21, 8, 8/10] ; cf. Euseb. *Gallic.', Hom. rz, 1 [lin. 8/ 10]. 24/25.29/30 qui ... dixerit] scil. Pauliniani et Pbotiniani ; INestoriani ; cf. Nouat., De trin., 11 [PL 5, 905 ; FAussErT, 35] ; Euseb. Caes., Hist. eccl., V, xxvrirt, 1 [PG 20, 512; GCS 9, 5oo] ; Aug., De haetes., x11v et APPEND. 1r-11A. [CC 46,

331, 3; 249, 3; 350, 3]; Euseb. *Gallic), Hom. xxiv, 5 [lin. 66/67].

25.(54.

56/5*) qui] scil. Valentiniani ;cf. Euseb. Vetcell., De trin., VI, 164.17? [CC 9, 89,

320/321 ; 90, 365/367] ; Aug., De haeres., x1 [CC 46, 295, 13/15] ; Filastr. Brix., Diuets. haetes., xxxvrm [1o], 6 [CC 9, 234, 20/21] ; Euseb. *Gallic.', Hom. r, 5 [lin. 89/90]. 26/28 arrianus] cf. Hil., De syn., 11 [PL ro, 489] ; Aug., De ttin., Dir [665507452015 ]* 2v Matth. 14, 35 ; 16, 16 ; Matc. 1, 1 ; 5, 12 ; Luc. rz, 25545 :41:511015937:54:401:16 5708 810» 26502 0:2 TEE TOD 2 EO CLONE T SESS MESez OI erat

28 Phil. 2, 6; Symb. *Quicumque', 31 [CC 504, 567, 55 ; CC r03, 2r (23), 2]. Symb. Quicumque", 31 [CC 504, 567, 55 ; CC ros, 2r (23), 2]. 28/32 aptatum ex : Faust., De grat., I, 1 [CSEL 2r, 8, 10/15]. 36/52 aptatum ex : Faust., Epist. vix [CSEL 21, 205, 20 - 204, 22].

36/3 Ioh. 14, 28.

V3Ge-B?/F1/Bo-Do—L;/BeH*/P1

21 (omnibus modis PI, 39) 23 esse unius — F!/Bo-Do/P: 25 (gloriam negabit conditoris — p5.-7442.9! — p5.-Ma»x.819") negauit'-? BeFI? (Fausz., J.c.) 21 apetite] apere Be, habere H? (PL, 39) 28 aequalem] 444. patti L4 ^ 30 cogetur B?/Bo—li 31/32 sentitet Bo 91 xxita (2 ///4. eras.) H? 34 matrex (2/4. m eras.) Be terrenum Bo quamquam] aedZ. ut s. aL;z. H? ; (quam PL 39) 35 utraque Be unum [J7Y/F: atque eodem] eodemque Bo-Do/ BeH? (PL. 39) redemptorem F! 36 &&t H? (g/.zz.) explicare] ed. Ergo $4. al.z2. Be 36/38 Quia ... dicebat] oz. P!

HOMILIA XXVIII, 2-3

327

maior me est, sed quasi deus pronuntiabat : Ego et pater unwm sumus ;, quasi homo dicebat : Tristis est anima mea usque ad moriem, sed quasi deus fiducialiter loquebatur : Potestatem 4o habeo bonendi animam meam et potestatem habeo iterum sumendi eàm ; quasi homo £n cruce pendebat, sed quasi deus regnum caeleste donabat. Arriani autem, confusa mente distinctas substantias penitus non widentes : quae erant hominis, ad deum impie retulerunt, 4; credentes quod minor loqueretur diuimitas ubi, iuncta deo, -hominis demonstrabatur infirmitas. Nullam itaque facientes énler caelestia et terrena rationem : dum inter deum et hominem distinguere nesciunt, dei substantiam diuiserunt ; et, dum

ad sola hominis uerba respiciunt, deum sine intellectus lumine ;o perdiderunt. Nos uero, ut praefati sumus, de? et hominis duplicem substantiam, sed simplicem nouerimus esse personam. 3. Ille etiam error ualde refugiendus est, qui impie asserit, quod : *beata Maria solum deum 2eferit', eo quod sibi salua55 tor noster caelestem

nescio quam

carnem

intra uiscera ma-

terna perfecerit, et ita 'transierit per uirginis uterum quasi per . corpus alienum". Sed, cum dicat per prophetam sermo diuinus : De torrente in uia bibet, propterea exaltabit caput : si non est corpus nostrum, 6o quomodo est caput nostrum ? Et cum alio loco propheta commemoret : Paruulus natus est nobis — baruulus, inquam, natus

esí nobis — : non nobis natus est, si nihil sumpsit ex nobis. Si

37/38 loh. 10, 30. 28/41 c Zeno Vetony» DLxaci.;- 125 Xty. 3319[6692250235 284/289]. 38/39 Matth. 26, 38 ;Marc. 14, 34. 39/41 Ioh. xo, *:8. 41/ 42 cf. Luc. 23, 43. 53 error ... qui] scil. Valentiniani. 54.56/9* cf. supta, ad lin. 25. 54 Matth. 1, 25 ; Luc. 2, 7. 88 Ps. 109, 7. 59/60 cf. Aug., De haetes., APPEND. 111 [CC 46, 550, 8/9]. 61.61/62.62 Is. 9, 6.

VAGe-B?/F!/Bo-Do—Li|BeH?/P:

37 sed] adZ. item BeH? ; (add. idem PL 39) nuntiabat Do 39 fiduciliter 1/1 (al.zz.) 42 caelestex (m eras.) BeH? 43 confusa mente distinctas] confunden-

tes nec distinguentes B?/Bo-Do—l.; ^ substantias] edd. et Bo

penitus] a4.

ueritatem Bo 44 queaerant l/3 46 homini«s (a/Z. 1 per ras. ex e) FI? 47 et] s/. H? — 48/50 et dum ... perdiderunt] zn zzg.inf. suppl. F* 49 sola hominis] salomonis F!; solaxhominis (pr. m eras.) H? 52 esse nouetimus - BeH? 53 tefugendus V? (gl.zz.) 54 pepeterit F!/Bo-Do/H?/P* (PL, 39) 56 perficetet I/1/H?, perficerit Be 58 sermo diuinus pet prophetam -— Bo-Do 59 bibit VUET/IBerIO/ pt exaltauit /!/F*/ BeH9/P1 60 cum] ZZ. in Be 60/61 commemorat Bo-Do[Be (corr.), (PL. 39) 61/62 (paruulus? ... nobis!] oz. PL, 39) 6i1inquitB?/Li ' 62nobis']add.sed BeH? —— si'] antenon zr. V1 Ge-B?/F*/Bo—L/

jg

Si?] oz. B?/F1/ Do—Li[H?9]/P (cf. bom. i, lin. 128)

328

HOMILIA XXVIII, 3-4

nihil de nostro suscepit, nihil nobis praestitit ! Proinde, carissimi, si non in nostra carne diabolum triumphauit : se exer65 cuit, non nobis uicit ; si non in nostro corpore surrexit, con-

ditioni nostrae resurgendo nihil contulit ! Haec qui dicit, susceptae et assumptae carnis non intellegit rationem, confundit ordinem, euacuat utilitatem. Si non in nostra peregit carne medicinam, solam ergo ex homine nascendi elegit iniuriam. Recedat a sensibus nostris tam periculosa persuasio. De nostro est quod appendit, de suo est quod donauit. Meum testor esse quod cecidit, ut meum sit quod resurrexit. Meum testor esse quod iacuit intra tumulum, ut meum sit quod ascendit in caelum. In ilo itaque nostri generis homine : nos Christi

75

mors

uluificauit, nos resurrectio erexit, nos ascensio conse-

crauit ; et in illo nostrae originis corpore : caelestibus regnis arrham nostrae conditionis imposuit. 4. Elaboremus ergo, carissimi, ut, quemadmodum

8o

dominus

in hac die nostro cum corpore ad superna conscendit, ita nos post illum, quomodo possumus, spe ascendamus et corde; sequamur ipsum affectu pariter et profectu. Ascendamus post illum etiam per uitia ac passiones nostras. Quo modo per passiones nostras ? Si utique unusquisque nostrum subdere eas sibi studeat, ac super eas stare consuescat : ex ipsis sibi gradum construit quo possit ad superiora conscendere. Eleuabunt

nos, si fuerint infra nos.

De uitiis nostris

scalam nobis facimus, si uitia ipsa calcamus. Nam cum bonitatis auctore non ascendit malitia, nec cum

magistro humilitatis superbia, nec cum

filio uirginis libido

70/71 Faust., Epist. vir [CSEL 21, 206, 11/12].

nos zie

933/44 Symb. *Gallic.', 6.

«32 Symb. *Gallic.', 5 ; 1 Cot. 85/86 cf. Euseb. *Gallic., Hom. x, 7 [lin.

135/156].

V? Ge-B?/F1/Bo-Do—L;/ BeH?/p1

64. si] ozz. V1 Ge/Bo carne] s.7. F! se] sed Ge 64/65 exx«ercuit(Pr. c eras.) pa 65 resurrexit Bo/BeH? (PL, 39) 65/66 conditionix (s eras.) BeH? 67 confudit L (corr. al.zz.)|Be(corr. al.z2.) 6S euacuauit I; (carne peregit — PL 39) , nostrax (m eras.) H? catnex (m eras.) BeH? 69 ergo] ezand. Be hominex (g// m eras.) BeH? elegit nascendi — I vi est?] oz. L4 *6 nostri Ge/IL; 9? sarràm Be, aram H? 80 possi«mus (t per ras. ex u) H9 à Li (al.zz.) 81 Ipso« (o ex um) H? (PL 39) affectux (m eras.) BeH? 82 etiam post illum — IZ ac] et LZ 83 Quomodo ... nostras] ozz. BeH? $4 sub?*re Be (2/.77.) 85 construit] 7/z BeH?/P! (PL, 39) ; construet Li ; construat cef. 86 infra] ante H? De uitiis nostris] diuitiae nostrae H? 87 calcamus] so/us Ge (PL, 39) ; calcemus (ex -ca- F1) ce/z. — 89 magistto ... cum] ozz. humilitatis magistro — Do BeH?

HOMILIA XXVIII, 4

329

go atque luxuria. Non, inquam, ascendunt uitia post uirtutum parentem, nec peccata post iustum, nec infirmitates ac morbi possunt ire post medicum. Si intrare ipsius medici regiam

uolumus : prius uulnera nostra curemus. 95

Hic ordinemus et custodiamus in nobis statum utriusque substantiae : ne animam, nobiliorem utique hominis portionem, tartaro pars deuoluat inferior ; sed secum potius caelo sanctificatum corpus acquirat natura gloriosior. 94/9? cf. Euseb. *Gallic?, Hom. xxvi, 7 [lin. 136/146].

V1Ge-B?/ F!/ Bo-Do—1.i/ BeH9/P1

90 inquam] utique Do (— oz. xxvii, lin. 201) uirtutem BeFI? 91 PL 39) infirmitas nec L; 92 Si] oz. F*; praem. gitur BeH? regia l7! ; regnum BeH? (PL, 39) ; teg«iam (i zm ras. 2 Jitterarum) 93 uolumus (uelim- L;)] eZZ. aulam B?/Bo-Do—L; 94 Hic] ozz. BeH?

in nobis] oz. Do, in zg. suppl. al. i

— wtrlque V!(aLz.)

(ne!] ozz. (PL, 39) al.zz. Pt (PL. 39)

^ 950anima V1,

animae Ge utique] Zza BeH? (PL. 39) ; uiteque V1Ge, utriusque B?/L; ; uitae "cett. 96 tartati /1Ge caelum BeH? 97 (gloriosior] «47. ipso adiuuante qui uiuit et regnat in saecula saeculorum. Amen PL 239). Expl. EXPLICIT HVMILIAE DVAE DE ASCENSIONE DNI l/!, oz. Ge-B? ; ExPLICIT OMELIA DE ASCENSIONE DNI F!; oz;. Bo, EXPLICIT SERMO DE ASCENSIONE DOMINI Do, om. Li|BeH? ; EXPLICYT OMELIA DE ASCENSIONE DNI P!.

d

M Wr

aom

eieade: x venieri Lt

akt * SIN 5 HT

| C

e

d

Ludo :

Énd

ey.

n *tísH

c ssi Cdi. e

CAPITVLVM XII

HOMILIA XXIX : DE PENTECOSTEN

2s

HOMILIA XXIX (28) HOMILIA DE PENTECOSTEN

MONITVM Codices : F^

:BnussEL, Koninklgke Bibliotbeek, 1651-52, s. 1x in., f. 23Y-35.

V

: VATICANA, CrrrÀ DEL, Bibliotheca Apostolica Vaticana, Regin.lat.131, S. IX, f. 118V-121Y.

Bo

: BourocwE-sun-Mzn, Bibliothbéque municipale, Yo6, s. x.x1, f. 169-170".

P*

:Panrs, Bibliotbóque Nationale, Lat.2628, s. x1, f. 47-49.

Cb

: CAMBRIDGE, T7inity College, B.3.32 (183), s. x11 in., f. 103Y-106.

B*

:BzRum, Deutsche Staatzsbibliotbei, 'Theol.lat.fol.270 (341.1I), s. xir»

Ge

: GENEVE, Bibliotbóque publique et universitaire, 24, S. xir, £. 176Y-177*.

£:19-77*-

Do

: Douaz, Bibliotbéque municibale, 201, s. x1t, f. 58Y-59.

Mo

: Moms, Bibliotbóque de la Ville, 47/217, s. xt, f. 32V-34Y.

Li

:LrikGE, Biblliotbàque de l'Université, 54, s. xv, £. 184V-185v. Editiones :

Gaigny

: f. 76V-78Y : Homelia in die Pentecostes.

MBvP 6

:col. 649*E : Homilia in die Pentecostes.

PLS 3$

: col. 615-617 : Setmo 28. In die Pentecostes.

vBuchem

|.: [vaN Bucuxswv, L.A. : L'Homélie pseudo-Eusébienne de Pentecóte (Nijmegen, 1967)] p. 40-44 (iterat. p. 61-68): Homilia de Pentecosten.

Excerptiones, compilationes :

a) lin. 1[60 : In ... ualeamus :

ps.- Isid.

: (Decretales ps.-Isidorianae et capitula Angilramni) Epist. r Melchiadis, cap. vr-vrr [HriNscHriUs, P. (Leipzig, 1863), p. 245-246].

b) Jin. 1[36 : In ... mottem

Coll..Ans.

:

:(Collectio Anselmo dedicata) Pars IX, $5 [Bzrsse, J.-CL., Histoire des textes du droit de l'Église au Moyen- Age, de De"ys à Gratien (Extraits, Paris, 1960), p. 53].

c) Jin. 8[19.23/28.30/36 : forte ... tutorem;

spiritus ... pugnam ; Ac sic ... mortem :

MONITVM

335

Monac. 2598 : (Codex Monacensis) Clm

2598, f£. 68 sq. [WzrswzxnLER, H., Das Sakrament der Firmung in den systematischen. Werken der ersten. Frübscbolasti&, — Scbolasti&, vyx1 (1955), p. 489, not. 29].

d) Jin. 23[25.24/25.27[29.30/36 : spiritus ... gratiam; in fonte ... gratiam; In ... tobotamurt; continuo ... mortem : Thom.

: (Thomae Aquinatis) Summa theologica, III, rxxrm, r, concl. ; 2, contra : 1; conclos'85.4:

e) Jin. 23[36.42[43 : spiritus ... mortem ; quia ... dilatatur : Grat.

:(Gratiani)

Decretum,

III.

De

[PL 187, 1855-1856 ; 1855].

Gand.

consectatione,

V,

ir; V, 1

:(Gandulphi Bononiensis) Sententiarum libri quattuor, IV, LXXvirI ; IV, 1xxvir [pe WALTER, J. (1924), p. 430, 20/24 ; 431, 2/16]. £) Jin. 23[38 : spiritus ... huius : (uaria excerpta barua)

Alex.

:(Alexandri Halensis) Glossa in rv libros Sententiarum [Lxwcnu, K.F., Te Saerament of Confirmation in tbe Earlyziddle Sebolastic Period. 'Yom..x, Tex£s (Louvain-Paderborn, 1957 -— Franciscan Institute Publications. 'Yheol.

Set., V), p. 2, 50/54]. (aii)

: uide : vaN BucHEM, L.A., o.c., p. 211-217, nn. 6-10.

g) Jin. 37[51 : Hic ... ingtedietis : Coll..Ans.

: (Collectio Anselmo dedicata) Pars VIIL, 23 [Brsss, J.-CL., 0.£., p. 49].

h) Jin. 42/43.52/60 : quia ... dilatatur; De ... ualeamus :

ps.- Isid.

: (Decretales

ps.-lsidorianae

et capitula

Angilramni)

Epist.

Vrbani, cap. x ; x1 [HrNscHrus, P., o.c., p. 146]. Coll.Ans.

: (Collectio Anselmo dedicata) Pars VIII, 60 ; 22 [Brsse, J.-CL.,

Burch.

: (Burchardi Wormiatiensis)

0.4., p- 50 ; 49]. [PL 140, 739].

Decretorum

libri xx, XX,

rxvi

336 Iuo

MONITVM : (Iuonis Carnotensis) Decretum, I, ccrx [PL 161, 1231].

1) in. 60/64.65[82 : ad hoc ... deum ; (uide enum.

ps-lsd. Coll..Ans.

:(Dectetales :ps.-Isidorianae et capitula Angilramni) Vrbani, cap. xx ;x [HiNscHrus, P., o.c., p. 146]. : (Collectio Anselmo dedicata) Pars VI, 161bcc mss 95-575. Xl

Epist.

6; VIII, 6o [BzssE,

XXIX DE PENTECOSTEN l1. In ills diebus, dicii dominus, effundam de spiritu meo super omnem carnem. Aduertamus summae diuitias bonitatis. Quod in confirmandis neophytis manus impositio tribuit singulis, hoc tunc spiritus sancti descensio in credentium ; populo donauit uniuersis. 2, Sed, quia diximus quod manus impositio et confirmatio ei, qui iam regeneratus in Christo est, confirmare aliquid possit, forte cogitat sibi aliquis : ''Quid mihi prodest, post mysterium baptismatis, ministerium confirmantis ?'' ; aut : ''Quan10 tum uideo : non tantum de fonte suscepimus, si post fontem adiectione noui generis indigemus". Non

ita, dilectissimi,

attendat

caritas

uestra.

Sicut

ex-

igit militaris ordo, ut, cum imperator quemcumque in militum receperit numerum, non solum signet receptum sed etiam :; armis competentibus instruat pugnatorem; ita in baptizato, benedictio illa munitio est. Dedisti militem ; da et ad-

1/2 Ioel 2, 29.28 -- Act. 2, 17 ; cf. Is. 32, 15 ; 44, 5 ; Ez. 39, 29 ; Euseb. *Gallic.", Hom. xxxiv, 4 [lin. 62/63]. 11 noui generis] cf. Euseb. *Gallic., Hom. xxxiv, 4 [lin. 51].

Codd. : V1Ge-B*/F1/Bo-DoMo-Cb—L [P1

Inscr.

mNCIiPIr DE PENECOSTEN

[l/!, ITEM

SERMO

EIVPDE DE DIE SCO PENTE-

COSTES Ge, ITEM- SERMO- EVSEBII: EPI- DE: EODEM (77. pentecosten) B? ; cA» -xrr

INCIPIT HOMELIA DE PENTECOSTEN FL! ; OMELIA DE DIE SANCTO PENTECOSTES Do, INCIPIT SERMO DE SPIRITV SANCTO [Do, SERMO DE SPIRITV SANCTO /Mo, SERMO IN PENTECOSTEN CP, ITE OM EVSEBII DE FESTO pPETEC? Lj ; INCIPIT DE PENTECHOSTEN

IDE: 1 In] praez;. Haec dicit dominus C5 diebus illis — B?*/Mo-Cb—L; dicit dominus] ozz. CP 38 Quod] aZZ. enim nunc z/.z. Cb neophytis] a4Z. pontificalis a/.zz. Cb 5 populos B?/DoMo—L4 ? ei] et F1 iam] s./. suppl. al.zz. ss generatutus 7! (g].zz.), tegfiatus Ge, tegnaturus B?/F!/Bo (corr. al.z.)-Do Mo; tenatus P! confitmate] conferre P! 8 cogitet B?/F!/Mo-Cb—L; sibi] eZ. secum 5.4. aL. Cb pro deest 17! ; prodesse Bo (corr. al.z.) 9 confirmationis Bo-Mo (corr.)-Cb aut] Za Ge/F!/P* ; ait /1/Bo-Do-Cb ; om. cett. 9/190 Quantum] a44. enim a/.zz. C» 10 tantum] 7/a V/!Ge, totum ce/. suscepimus de fonte — DoMo 12 ita] adZ. est F*/Bo (al.z.)-Cb|P* ; add. esse Li uestta catitas — I Sicut] agg. enim F!/DoMo/Pt 12/13 exegit Bo 13 in] «4. Ge 14 reciperit L/!, recepit CP signat B?/Bo-DoMo-Cb—L; 15 instruat] instruit B?/Bo-Mo-Cb—L ; -a- in ras. al.zm. P pugnaturum F!/ DoMo/|Pt in| oz. Bo-Cb 16 munitio] confirmatio Ge militem] militi arma militiae B?/Bo-DoMo-Cb—L; et] ei F1/Pt

338

HOMILIA XXIX, 2-3

iumenta militiae. Numquid prodest, si quisquam parentum magnam paruulo conferat facultatem, nisi prouidere studeat et tutorem ? Ita paracletus, regeneratorum in Christo custos 2o

25

30

et consolator et tutor est. Ideo dicit sermo diuinus : IV?s? dominus custodierit ciwitatem, (n uanwm. wigilant qui custod?unt eam. t Ergo spiritus sanctus, qui super aquas baptismi salutifero descendit illapsu ; in fonte plenitudinem tribuit ad innocentiam ; in confirmatione augmentum praestat ad gratiam, quia in hoc mundo tota aetate uicturis inter inuisibiles hostes et pericula gradiendum est. In baptismo regeneramur ad uitam, post baptismum confirmamur ad pugnam ; in baptismo abluimur, post baptismum roboramur. Ac sic continuo transituris sufficiunt regenerationis beneficia, uicturis

55

autem

necessaria

sunt confirmationis

auxilia.

Regeneratio per se saluat mox in pace beati saeculi recipiendos, confirmatio armat et instruit ad agones mundi huius et proelia reseruandos. Qui autem post baptismum cum acquisita innocentia immaculatus peruenit ad mortem, confirmatur morte, quia iam non potest peccare post mortem.

40

9. Hic si forte illud etiam requirere uelimus: 'post passionem et resurrectionem Christi, quid apostolis profuerit aduentus spiritus sancti', ipse dominus hoc euidenter exponit : Quae dico, inquit, wobis, nom otestis ea bortare modo ; cum autem uenerit ille spiritus ueritatis, ipse uos docebit omnem ueritatem. Vides quia, cum

spiritus sanctus

infunditur, cor

20/22 Ps. 126, *1. 23/24 cf. Matth. 5, 16 ; Marc. 1, 10 ; Luc. 5, 22 ; Ioh. Faust., De spir., I, vix [CSEL zz, r11, 6/7]. 24/25 cf. Faust., De spit., [CSEL 21:, 1453, 4]; Euseb. 'Gallic^, Hom. xxxiv, 7 [lin. 145/146]. cf. Faust., De spir., II, vix [CSEL 21, 150, 19/20] (regenerationis beneficium). Ioh. 16, *12. 41/42 Ioh. 16, *15 ; cf. Ioh. 14, 26.

fi-

1, 32 ; IL, 1v

30/31 40/42

V3Ge-B?/ F!/Bo-DoMo-Cb—1L ;/ P1

17 adiumenta] suprascr. additamenta a/.zz. Do prodest] /egi non potes? V/* quisQUU) 19 regüatorum Ge ; regeneratis F*/DoMo/P! 20 sermo dicit — Mo 23 baptismi aquas — Cb 24 fontem Bo-Cb plenitudinem] is zzg. supp/. al.m. Li 25 in confirmatione] in formationis l/* (adrer. credo : in cófitmató in mg. H.recent.), Ge|F!|Bo-Cb (ex firm-)/P1 prestitit (Zerz. t suppl. al.z.) P!

gratiam] gloriam B?/DoMo-Cb—L;

^ 26 hunc mundum F!/P!

V? (gzz.recent.), uictotis Bo uisibiles Bo-Do (corr.)-Cb (corr. al.zi.)/ P1 pericula] oz. IL 28 confirmamur] toboramur Do, conroboramur Mo

in... roboramur] ozz. DoMo — 30 ad] s./. suppl. V^! (gz.recent.)|Bo Ge/Do (corr.) 39 dominus] so/us eis F!/P! ; est dominus qui C^ docebit uos — Ge

uictóris 26/24 et 28/29

generationis Mo 33 instriut 1/1 (zz.recent.) (al.zz.) ; om. F1 huis V1 34 seruandos Ge ; add. est qui V-B?/Bo-DoMo— Li ; add. euidenter l7! (g/.zz.) 41 spiritus ille — L;

HOMILIA XXIX, 3-5

939 dele ad prudentiam et constantiam dilatatur. Itaque : ante descensionem spiritus sancti usque ad negationem apostoli 45 deterrentur ; post uisitationem uero eius usque ad martyrium contemptu salutis armantur. 4. Secundum haec : per Christum redimimur ; per spiritum uero sanctum, dono sapientiae spiritalis illuminamur, aedificamur,

erudimur,

instruimur,

consummamur,

ut illam

sancti

5o Spiritus uocem audire possimus : Intellectum dabo tibi et insiruam te in uia hac qua ingredieris. De spiritu sancto accipimus : ut spiritales efficiamur, quia animalis homo non bercipit ea quae sunt spiritus dez. De spiritu sancto accipimus : ut sapiamus inter bonum s; malumque discernere, iusta diligere, iniusta respuere ; ut malitiae ac superbiae repugnemus ; ut luxuriae ac diuersis illecebris et foedis indignisque cupiditatibus resistamus. De spiritu sancto accipimus : ut, uitae amore et gloriae ardore succensi, erigere a terrenis mentem ad superna et diui6o na ualeamus ; ad hoc enim sensum rationabilem, et naturae munere et secundae natiuitatis reparatione, suscepimus : ut,

secundum apostolum, magis quae sursum sunt sapiamus, non quae super terram, quia sapientia huius munda stuliitia est apud deum. 65

5.Quid

autem

suadet,

carissimi,

sapientia

hwius

saeculi,

nisi nocitura quaerere et amare peritura, neglegere salutaria,

44/45 cf. Faust., De spit., I, x [CSEL 21, 1:8, 4]. 50/51 Ps. 31, *8. 53 Dor 4. 62/63 Col. 5, 2. 63/64 1 Cot. 5, 19. 65 1 Cot. 5, *19 ; cf. I1Cor. 5, 6.

VAGe-B*/F!/Bo-DoMo-Cb—Li[Pt 46 contento salutis I/*, contempta salute B?/LZ, contempta corpotis salute DoMo 47 redemimur V?! 48/49 aedificamur ... consummamut] ozz. DoMo 49 illa JU pt 49/80 sancti spiritus uoce F!/P!; uocem sancti spiritus — DoMo, spititus sancti uocem -— L; 50 tibi dabo — Bo-Cb (cuz Vulg.) 51 ui F! (al.z2.) quam B?/F'/Bo-Mo-CP/P! ingredetis Mo, gradieris Lz/P (cuzz Vulg.) 52/53 De ... dei] oz. Cb 54/07 De ... tesistamus] adscr. [De] spititu sancto accipimus / [in]ter bonum malum/[que] ut sapiamus discer/[ne]re iusta diligere / [in]iusta respuere ut / [ma]litiae ac superbiae / [rep]Jugnemus ut lu/[xu]riae ac diuersis ille/[ce]bris et foedis indig/[ni]sque cupiditatibus / [re]sistamus zs zzg. 54/55 inter bonum malumque ut 54 accépimus V? (zz.recent.) [decurtaza] Mo 88 accepimus V/! — ut] £os/ succensi (/iz. 59) tr. V^! (n zug. sapiamus — DoMo uitae] ad. m.recent.)| P!]P! ; post amote (loco et) tr. B*/DoMo—Li, suppl. al.sz. Bo 59/60 diuiet] ut B?/DoMo—L4 amorem B?/Bo-DoMo—Li aeternae Li

na] add. erigere Li

60 et] ozz. F!/Li/P1

m.recent) V; munera Cb 65 carissimi suadet — L;

V? (z.recent.)

61 munefa (a ex a 1 zr. ; alt. * s.d.

64 dominum P? tepatationem |/1/Bo-CL/P! 66 ammare saeculi] mundi Mo—1L; (cuz Vulg.)

340

HOMILIA

XXIX, 5-6

pro nihilo reputare perpetua?

Cupiditatem commendat,

de

qua dicitur : Radix omnium malorum est cupiditas ; quae in primis hoc malum habet : quod, dum ingerit transitoria, 7o abscondit aeterna ; et, dum a foris posita conspicit, intra se latentia non introspicit ; et, dum aliena quaerit, sectatorem suum sibimetipsi reddit alienum.

Ecce quid suadet saeculi sapientia: uiuere 2n delicns, de quibus dicitur : Anima quae in deliciis est, uuens mortua. est. 75 Suadet ergo : mollissimis suauitatibus, peccatis, uitiis et flammis nutrire carnem ; cibi et uini intemperantia animam premere, ac uitam spiritus intercludere ; et contra se hosti suo de se gladium ministrare. Ecce quid suadet saeculi sapientia : ut, qui boni facti sunt, 8o mali esse malint, et per errorem mentis fieri etiam studeant peccatores ; et non cogitant illam terribilem dei uocem, quae dicit : Cum exurentur beccatores sicut fenum. Quod audis : sicut fenum : non hic celeris supplicii putes esse compendium. Non hic quasi penitus perarsurum et in 8s nihilum redigendum hominem dixit, sed peccatorem uili materiae comparauit. Cum exurentur beccatores sicut jemum : non hic intellegenda est in illo igne uelocitas consumendi, sed uiolentia concremandi. Non hic poenae terminum, sed flammae uoluit assig9o nare dominatum.

6. Et ideo contra aduersos mala futura prospiciens beatus apostolus dicit : S7 quis, inquit, wult esse saftzens inter uos,

68 1 Tim. 6, 1o. VO Gor 2, ros cESECOt 226: saeculi sapientia] scil. Epicurus Samius. Bs ross (hebt) erre ES. *4 1 Tim. 5, *6. 99 1 Cot. 5, SION CÓ

COD2

16.

79/80 cf. Faust., De grat., I, xx [CSEL 21, 42, 29] (boni

esse non botestis, sed sali esse uultis). 91, *8.

82 Ps. 91, *8.

83 Ps. 91, 8.

87 Ps.

92/93 1 Cor. 5, *18.

V3Ge-B?/F/Bo-DoMo-Cb—L JP:

67 putare perpetua F! (m.recent.) ; pétpetua piítate — P! (g/.z.) Cupiditatem] add. etiam P1 68 dicitur] ad7. quia IL; est] oz. B? cupiditas] oz. B?/L.; *0 conspicit posita — CP intet B?/L; 91 aliena] zzerat., cancell., Li 71/72 sectatoti suo F!/DoMo/P1 *2 sibimetipsi] so/;s Ge, pet semetipsum B?/L; ; semetipsum cef. *3 uiuere] aZ. scilicet Do (5.7.), Mo 94. est?] s./. suppl. Li 95/46 flammis] i2 flagitiis 777. P! 80 mallent I1/Bo (n -llint zzz. a/.zz.) 80/81 peccatores studeant -- Mo 81 cogitent B?/DoMo-Cb—Li terribi**lem (2 HH. eras.) Fi 81/82 quae dicit] z/a VGe, oz. cett. 83 sceleris Ge/L;, celeri Bo 84 percussurum Ge 84 intelligendum Ge 88 consummendi V! sed] aZZ. uiola cancel. Li 89/90 signare P! 91 aduersus I/!Ge ; aduersa 92 inquit] so/zs P* ; inquam cer. TDI

HOMILIA XXIX, 6

341

stultius fiat ut sit sapiens. Quid est hoc : Stultus fiat wt sit 9A

IOO

sapiens ? et non uidetur aliquantis stultus homo : quando, amore salutis suae et caelestis tremore iudicii intus impletus, diuersa uitae huius oblectamenta quae solebat ambire refugit, quae solebat congregare contemnit, immo per sinus pauperum seminantis more dispergit ? Affluentia offenditur, inedia pascitur, ieiuniis delectatur ; humiliatur habitu, mutatur affectu ; rem prodigus despiciens et spem auidus sequens, dimittit quod possessione tenet, et quaerit cogitatione quod non uidet ; animum

caelo inserens, quod amauit odit, studet

uelle quod noluit. Trahunt enim post se cor illius eruditiones et fidelium ueridica promissa sanctorum de quibus dictum 105 est : Vf seductores et ueraces. Quare seductores ? Quia docent hominem despicere quod habet et sperare quod non habet, quae oculis exposita sunt auersis et clausis sensibus praeterire et quae ab oculis remota sunt inexplebilibus desideriis explorare. 93/94 1 Cor. 5, 18. 96 cf. Faust., Epist. 1 [CSEL 21, 162, 12] (diversa zzundi - buius oblectamenta). —— 98 cf. Faust., Epist. x [CSEL 2r, 216, 13] (vezznantis more). 102/103 cf. Faust., De gtat., I, xx [CSEL zr, 37, 4] (e£ pozuzz uelle qui noluit). 105 11 Cot. 6, 8.

V^Ge-B?/F1/Bo-DoMo-Cb—L/P* 94 et non] Etenim B?/DoMo—L; 95 tremo|more V! 96 huius uitae — Do—Li ambigere Mo tefugét V (ga.recent.) 97 congregate] amare DoMo 98 inhedia V 99 humiliabitur 1/!/Bo (corr. al.z7.) ; humiliatus B?/LZ ; corde humiliatur P! habitum utatur 1! (eorr. zz.recent.) 99/100 affectu tem] Affectotem 1/1-B?/ F1/ Bo (corr. a1.22.)—1L;/P! 100 prodignum F* ; prodigum P! 102 animo 1/1/Bo (corr. al.z.) 103 Trahit F1/P* eruditionis 71 104/105 dicitur B?/Bo-DoMo—1Li 107 apposita B*/DoMo—L; auetsis] add. oculis DoMo sensibus] a44. apetire camcell Li 108 sunt] a4. scilicet gaudia aeterna Cb 108/109 explorare desideriis — Ge 109 explotare] «47. Deo gratias Lj. Expl. exeLrcrtr DE PENTECOSTEN

[/3, oz. Ge-B* ; EXPLICIT OMELIA DE PENTE-

COSTEN F!; oz. Bo, exPLrICiT SERMO DE Do, oz. MMo-Cb, EXPLICIVT OMELIE BTI

EVSEBII EMISSENI EPISCOPI sctipte p man' ftis ghysbetti de riene I ; ExPL pk PENTECHOSTEN P1.

Er

jer

(Ai

E uu

P

di ica.

roe wietv

iei]

3

á

E

55 jig!

dd. de zeeail,

idt

We AD. ?

LOT

LE.

]

horum

|

As

el

"«J

ii

,

UP und

8&

z

"TM e

i

is

ICOET

^»

^

»w

J

&

-

d

ij

TM

é

xa

v.

pL

"T

A

Aii LeE

!

kt v x

fd 2

»

le ,

reyzers

V

om

AP

Naadis

iol

O4NAE

QU.

C

-

Gc

eres

h.

-—

A

ALONIS

em

iL " I ȇ

*

Ww xA

-

mes uw

à m A1

n "a

uS

i

sS

^

hu

hi um

pernitE!

m

i

eA

L

I

TT

Mosa

| ,

&

»

ü

i

is ,

Mu dr f

TWO

S

L

4

DraMn

- "P

Jx

"ureuths

" ah iis Pfbeaetal "Pers"

MN

Lt

us. ua. stieg 1 |

5

w--

c3 r4 mv

JN

AM

$n ] j

I

"i

t1

if Ead

T MUS.

: Tr

E

"a

dn

eR

vs 2 toas TW

Clg DSWNME E L €. D

MORE LN

P4

"

en

719

r

DU

e

secura

li

Ey

Nds

P

*

*

tem ipi UsRdia Pot

E

2

d

TOTIS

AntiatwR LET

"ur

ld

c

d

vach fita te

cown z

í

eed

| A

b.

"n

FC T

:

ri

xf

cb NA 1

c M

n z ya

:

UNDA "rs SE EE

i

CAPITVLVM XIII

HOMILIA

XXX

: DE S. IOHANNE

BAPTISTA,

I

HOMILIA

XXXI

: DE S, IOHANNE

BAPTISTA,

II

-

CEBCITRAL-

|

- XX

MALHMOH vi LJ

0x .$ 2d : DOCCATDGMOR í

T ^

HOMILIA XXX (29) HOMILIA I DE SANCTO IOHANNE BAPTISTA

MONITVM Codices : Fi / :BnussEL, Koninklijke Bibliotheek, 1651-52, s. 1x in., f. 25-26.

V1

: VATICANO, CrrrÀ DEL, Bibliotheca Apostolica Vaticana, Regin.lat.131, SCIXL f r2r*- 122".

Bo

: BouroGNE-sun-Mzn, Bibliotheque municipale, o6, s. x.x1, f. 170V-171Y.

Pi

:Panzrs, Bibliotbéque Nationale, Lat.2628, s. xt, f. 49-51V.

B?

o :Bznum, Deutsche Staatsbibliotbe&, 'Theol.lat.fol.270 (341.1I), s. xit, f. 167-168.

Ge

: GrNEvz, Biblotbéque publique et universitaire, 24, s. xit, f. 177-178. Editiones :

Gaigny

: f. 78v-8ov : Homelia de S. Ioanne Baptista Prima.

MB»P 6

:col. 65o0^9 : Homilia 1 de S. Ioanne Baptista.

PLS$ 3

:col. 618-620 : Sermo 29, De S. Ioanne Baptista [t].

Exvcerptiones, compilatzones : a) Ein. 1|11 Hodie ... meritorum :

Caes.

(— ps.-744g.199) : (Caesarii) Sermo ccxvrr. In natale sancti Iohannis Baptistae, 1 [CC 104, 861-862 (817), 5/14] — (ps.Augustini) Sermo cxcvrr. In natali loannis Baptistae rtr, IS[ DI E39 2xTSI.

b) Zn. 1[3 : Hodie ... attributum :

Caes.316 (— 5.- 7459.19?) : (Caesarii) Sermo ccxvr. Homilia Sancti Augustini in natale Sancti lohannis Baptistae, 1 [CC 104, 858 (814), 6/7] — (ps.-Augustini) Sermo cxcvr. In natali Ioannis Baptistae (11, 1 [PL 39, 2113] — ZÁnon.:€5

: (Anonymi) Sermo africanus 6 (LEcrERcCQ) [RB 58, 64; PL. 3, 1418-1419] — (Homiliarii Floriacensis Sermo 67 [cf. GRÉGorRz, Les boméliaires du Moyen Age, in. Rerum Ezcclesiasticarum Documenta, Sez. Maiot, rv (1966), p. 128].

c) Jin. 27[32.35]37.37]45 ; go ... minui; Illum ... finitur ;

Prophetia ... gratiam : Caes?! (— 55.419.199) : (Caesatii) Sermo ccxvrr. In natale sancti Iohannis Baptistae, 2 [CC 104, 862 (817), 15/21 ; 862 (818), 1/8] — (ps.-Augustini) Sermo cxcvrrr. In natali Ioannis Baptistae rr, 2 [PL 39, 2115-2116].

MONITVM

347

d) Jin. 87/91.92/100.101[102 : Hic ... uetitatem; Vnde ... clamantis ; uox ... comminatut :

Caes, (— rs.-7Ang.!*9) : (Caesatii) Sermo ccxvr. In natale sancti Iohannis Baptistae, 3 [CC 104, 862 (818), 9/13 ; 863 (819), 2/7.8] — (ps.-Augustini) Sermo cxcvrr. In natali Ioannis Baptistae nr, 5 [PL 39, 2116].

e) Jin. 103[106.107[108.109/116 : Et ... exaltabitut; ut quod ... complanetut; quod ... nobis :

Caes. (— ps.-741g.199) : (Caesarii) Sermo ccxvrr. In natale sancti Iohannis Baptistae, 4 [CC 104, 863-864 (819), 9/11.25/26.26/31] — (ps.-Augustini) Sermo cxcvrn. In natali Ioannis Baptistae nr, 4 [PL. 39, 2116-2117].

26

e

"

-"

"

r

eR

COS |

LM

PU

LESER. mide st

!

'

|*

jc

NUES:

Ex

Ü ets

p.

&£?

s

(WA,

^5 Visas

Mf

]

E

ane! Zngscsad

"v doesnt Uem «tá pn M el in wy (onis ésCus End ines une driesettuad

$5 ERU X

4

Pieds addi iai s -

ER!

noe Jtr?

d»

E^

B

lanes

a err "

bL m

í

|

; Ieren

-

IMSpgs, X c

Li

-

i

à Dowatía dii M. ones leri

i, ph

EL

Ce *

oor

do à log

» ded Se.

ex i

: m

gti. |m

"

uitpineie.— MJ

F-

vt

as

-—ÓG a

-

m

-

]|

i

1

É

"P

n

-

3j $.

B

TA

m

m

I

Jj

,

cs "n cem afe, ul 2ncm bbeta^ Masddus s ER

Á Left | uat

"m

15

i »

j

T

metit.

Á

»5

á

'

I»

quM

poa,

i

"

"

!

Lon My

u

LEN

M

: o.

Í

y

Vcn.

* "-"-

Rt "

Lervas

.

^.

-

a

Li

i2:

41 A, dr44 LI

PWwud EIL

dile

,

up

:

m

rt

f^asg

&

à

redd

tm

rn Xl»[o

pu

Put, a D

p

u.

V,

7

DA

^ Ws (má

hee

sa, EET —

-

E

n

e

n

te! Pu

E

e

ED iÀTl

XXX DE SANCTO IOHANNE BAPTISTA, I 1. Hodie, dilectissimi fratres, Iohannis, qui domini praecucurrit aduentum, natalem diem celebramus, quod nulli sanctorum meminimus

attributum. Hodie, inquam, eius natalem

diem unica ac singulari celebritate ueneramur. ; Vnde, quia eum digne extollere non ualemus humanae uocis officio : praedicemus eum dominicae attestationis oraculo, proloquente Christo quia : Inter natos mulierum maior non est lohanne baptista. Ipse hoc dicit ; et ideo agnosce magnificentiam laudis ex dignitate laudantis. Ac sic, dum eno illo esse ro 4a10f asseritur ?niev natos mulierum, datur intellegi quod Iohannes humanorum fuit mensura meritorum. 2, Iuxta haec, in huiusmodi eius praeconiis fortasse cogites et dicas : "Quid est hoc, quod dominus Iohannem baptistam principi apostolorum Petro, quod Iohanni apostolo qui supra 15 pecus

domini

recumbebat,

anteponendum

7/8.9/10 Luc. 7, *28 ; cf. Matth. 11, r1.

esse iudicauit ?"'.

14/15 Ioh. 13, *23.*25; 21, *20.

Codd. : W1Ge-B?/P1/Bo[PY

Inscr. INCIPIT HVMILIA- SCI IOHANNIS BAPTISTAE L/1, ITE SERMO EIVSDEM DE SCO IOHE BAPTISTA Ge, SERMO- (add. bti s./. a/.77.) EVSEBII- CESARIENSIS: EPI: DE. SCO- IOHANNE: BAPTISTA. D? ; INCIP OMELIA SCI IOHANNIS BABTISTAE- CAP :Xrir: F1 ; DE NATIVITATE SANCTI IOHANNIS BAPTISTAE Do ; INCIPIT OMELIA DE BEATO IOHE BAPTISTA P!.

1/2 ptaecurrit 1/!/F*/Bo/P! 2 natalis Ge , celebramus] zZ/« Ge/F!/P! (Caes.?19) ; bos? attributum (Jiz. 3) £r. V1-B*/Bo ; (colimus Caes.?!?) 3 natalis Ge B quia] qui Bo (digne] recte Caes.??) 6 (eum] oz. Caes.??) —* (in natis Caes.?7) natus V?! 10 natus V? 11 Iohannes] e ex i V! fugit mensuram P! 12 Iusta F! 13 cogitas P! dicis P!/P* est] supp/. alm. V!

Ge-B*/F1/Bo/P1

14/87 qui supra ... Herodis] deficiz V1 (foliis amissis)

350

HOMILIA XXX, 2-3

Non ita est ; nam dicit : Inter natos mulierum non est maior

Iohanne baptista. Non eum summis priorem sed primis pronuntiauit aequalem ; comparauit itaque eum perfectis tali laudatione, non praetulit. Sed aduerte quia, cum dicitur ?n£er 2 o natos mulierum, solus ab hoc uirginis natus excipitur. Merito ergo inter conseruos suos nulli secundus esse creditur, cui solus dominus antefertur. Quae cum ita sint : cui nullum praeposuit in praeconio, uide si ei ullum sit praelaturus in praemio. 3. Hic itaque in tantum luce sanctitatis effulsit, ut non 2 vA tam Christi nuntius putaretur esse quam Christus. Et ideo interrogantibus 'utrum ipse esset Christus', humili confessione respondit : Ego uox clamantis in deserto. Hoc est dicere : Non sum ego uerbum quod erat in frincipio, deus, apud deum; sed wox potius, id est minister, sum uerbi, ut per me ad auditus Eo

hominum sensumque perueniat''. Vnde beatus baptista pari humilitate pronuntiat: I/wm oportet crescere, me autem minui. Vide uocis sonum pertranseuntem, et uerbi gloriam permanentem. J/|wm oportet crescere quia, cum homo putaretur, deus erat ; me autem minui

quia, cum deus crederetur, homo erat. J/iwm oportet crescere quia per omnem mundurn, Christi euangelium dilatatur ; »ne autem minui quia Iohannis prophetia finitur. Prophetia finem accepit quia is, qui prophetabatur, aduenit. Iohannes ergo formam uenturi domini natiuitate et conuer4 o satione signauit. Iohannes nascitur de patre sene, Christus ex 35

matre mundi senescentis aetate — aetate, inquam, illa, quae

erat fide et operibus infecunda -. Iohannes uenit desperata generatione per sterilem, et Christus natura ostupescente per

16/17.19/20 Luc. 7, *28 ; cf. Matth. xr, 11. 22 Cic Im Cau D vo roD 265 TV vim, 185 1V. x1. 2256.2. A095 De Efitio LS E VIIDO Vo VID DOT XII, v1 [CC 50, 126, 76/77 ; 214, 46 ; 294, 57 ; 338, 124 ; 562, 65] ; e.a.

P SID C AIDS 26 cf.

Ioh. r, 19-20. 2« loh. 1, 25 ; cf. 1s. 460, 5 ; Matth. 5, 5; Matc. 1, 55 Luc; 5, 428 Ioh. r, *1.1.2. 29 Is. 40, 5 ; Matth. 5, 5 ; Marc. 1, 5 ; Luc. 5, 4 ; Ioh. z, 23.

31/32.33/34.35/3* loh. 5, 50. 37/38 cf. Euseb. *Gallic^, Hom. xxxi, $5 [lin. 76/19]. 41 zuundi senescentis] c£. Euseb. *Gallic.^, Hom. xrvr, x [lin. 17]. 43 natura obstupescente] cf. Euseb. *Gallic., Hom. r, 5 [lin. 95] ; Hom. rr, 5 [lin. 33] ; Hom. v, 5 [lin. 116] ; Hom. xrv, 1 [lin. 5/6] ; Hom. xx, 2 [lin. 26] ; Hom. xxrrr, 2 [lin. 20].

Ge-B?/F1/BoJP1

16 estita — Ge

— nam] aZ. quod P?

dicens P! 20 excluditur B? ; excedi32/33 Vide ... permanentem] 7n 41 (matre] a4Z. uirgine in Caes.?1?)

tur Bo 21 nullis Bo 29 ministra F!/P! zug.inf. Fi 35 quia] qui Ge 38 his F! 42 infecunda F! (g/.z;.)

HOMILIA XXX, 3-5

35I

uirginem. Ille salutem praedicauit, hic contulit ; ille baptizauit 45 in jaenitentiam, iste generauit in gratiam ; ille $7/is camelorum id est cilicio westtus incessit, et saluator quodammodo $1lis camelorum se induit quando in se deformitatis nostrae foeda atque distorta peccata suscepit,incuruum graui onere exonerans mundum et in se transferens humanorum pondera de5o lictorum.

4. Consequenter ait ex praesenti lectione sermo diuinus : Et zona $ellicea circa lumbos eius. Zona erat $ellicea circa lumbos e:us quia in eo nihil carnale remanserat, quia in eo fluentes lasciuiae sensus carnis mor55 tificatio praecingebat, quia in lumbis luxuriae blandimenta rigidae crucis contritio castigabat. Merito in eo locum contagio mundana non habuit, de quo angelus protestatur : Ef spiritu sancto replebitur adhuc ex utero maíiris suae. Felix qui uenturus in huius mundi labores, prius 6o gratiam suscipere quam uitam, prius benedictionem meruit haurire quam lucem ! Quid mirum si in eo culpa aditum non inuenit, cuius animam sibi deus in ipsis exordiis occupauit ? Et spiritu, inquit, sancto replebitur. Magnum est spiritu .sancto illustrari, sed multo est maius impleri! Et ideo, sicut 65 uas plenum balsamo admixtionem liquoris alterius exspuit et penitus excludit, ita in eum nil saecularis maculae introire iam poterat, in quo sanctificationis plenitudo regnabat. 5. Hic ergo, secundum praesentis seriem lectionis : Locustas ei mel siluestre edebat. Nihil quippe in sermone dei mysteriis 7o uacat.

Quod sectabatur agmina locustarum, hoc erat : quod congregabat populos nationum. Populos, inquam, tamquam locustas sine intellectu infructuosos, sine lege uagos, sine duce dispersos, incomposita libertate passiuos.

44/45 Matth. 3, *11 ; Act. 19, *4 ; cf. Act. 13, 24. 45/46.46/47 Marc. 1, *6; cf. Matth. 5, 4. 52.53 Marc. 1, 6 ; cf. Matth. 5, 4. 58/59 Luc. 1, 15. 58/61 cf. Euseb. *Gallic,, Hom. xxxr, 1 [lin. 16/19]. 63 Luc. r, 15. 68/69 Marc. 1, 6; cf. Matth. 5, 4.

Ge-B?/ F1/ Bo P1

47/48 foedae atque distortae B?/F'/P! 47 incutuum] inclusum P! graui — P! 51 ait] agit Ge lectione] ozz. F*/P1 53 carnalem F!

onete 54 in

eo]oz.Ge fluentis B? B5 lumbis] zZZ. eius P! 58 protestatut angelus — Ge . 63Éanctoínquit — Ge(az/z.) ^ est]adZ.inquit Ge — 69 Nil F! ^ quippel pene B?/F?/Bo/P!

uagus FP!

*2 Populus? FP! 43 locusta FP! 74 dispetsus P! passiuus F! ; lasciuos P!

infructuosus PF!

352

HOMILIA XXX, 5-6

Mel autem siluestre edebat, qui in desertum gentium fidei dulcedinem requirebat. Mel siluestre erat peregrina et rudis illa congregationis ecclesiasticae fides : quae a cognitione unius dei fera atque siluatica, nec intra aluearium legis reperta nec de examine patrum uel benedictione 1iudaicae plebis assumpta, sed extra domesticum dei populum in profundis ignorantiae siluis manebat et in camis diffusae per omnem mundum paganitatis errabat — unde et propheta commemorat : Znuenimus eam in campis siluae —. In siuestri itaque melle significat populum extra domum dei nulla fide ac diuinae agnigratia mansuetum factum atque conditum, nulla spiIV tionis ritalis intellectus humanitate compositum. 6. Hic est ille qui, flagitium regis Herodis quo wxorem usiuentis 1nuaserat publica auctoritate condemnans, propter iustitiam perdidit uitam sed lucratus est gloriam. Et nos interdum, pro gratia hominum uel timore offensionum, praeferimus adulationem et uendimus ueritatem. Vnde euangelico beatus ipse Iohannes alloquio corda nostra salutifero pulsat oraculo dicens : Ego wox clamantis $n deserto : Parate uiam domini, rectas facite semitas dei mostri. Tunc $arabimus uiam domini, et rectas faciemus semitas dei vA enim nosiri : si teneamus in nobis uerbum ueritatis, affectum iustitiae, patientiae, misericordiae, pacis, beneuolentiae. Haec

est illa uia, per quam Christus incedere delectatur ; haec est

$5.96 Marc. 1, 6 ; cf. Matth. 5, 4. $81.82/83 Ps. 151, 6. 83 Matth. 5, 4. 87/88 Matth. 14, *4; Marc. 6, *18. 88/89 cf. Marc. 6, 27. 93/94 Ioh. 1, 25 ; cf. Is. 40, 5 ; Matth. 5, 5 ; Marc. 94.94/95 Is. 40, *5 ; Matth. 5, *5 ; Marc. r, *5 ; Luc. 5, *4; Ioh.

Marc. 1, 6 ; cf. Matth. 14, 10; 1, 5 ; Luc. 3, 4. x, *23.

Ge-B*/F1/BoJP1

$8 deserto B?/Bo uel] ue Pt

eum Ge

76 silüte F1 (a.z2.) *4 a] oz. Ge *9 examine] agmine Ge 80 dei] »./. F1 profundae B?/Bo ; profunda FP! 83 eam]

siluestris

conditum - P! (g/.zz.)

P! — $4/85.85/86 ftulla spiritalis ... compositum. ftulla fides ... 86 amoenitate P1

81 (flagitium] impietatem Cae;.17)

V?Ge-B?/F1/Bo]P! $9 quo ...] denuo ades? V^! quo] qui B?/Bo (Caes.?") | 94/96 Tunc ... nostti] solus P ; omg. cett. (Caes.217) 96 si^ F! (255.) ^ 97/98 (patientiae ... haec] oz. Caes. 2?) 98 Christo 1/1, Christum B?/Bo 98/99 (ozz. est) illa Ge ; illa est — Bo ; (erit in nobis illa Cazes.17)

HOMILIA XXX, 6-7

Ioco

105

IIO

352 illa uia, per quam humanum pectus ingreditur. Ideo autem dicit : Ego uox clamantis, id est : ut uox tangat aurem, clamor penetret mentem. Ego wox clamantis : uox praeconis iudicem loquitur, clamor iudicium comminatur. Et consequenter annuntiat : Omnis uallis implebitur et omnis mons et collis humiliabitur ; hoc est quod aliis uerbis euangelista commemorat : Qwi se exaltat humsliabitur, et qui se humiliat exaltabitur. Hoc totum spiritaliter implere studeamus in cordibus nostris, ut, quod superbia tumidum elatumque reddiderat, humilitate et mansuetudine complanetur. Et erunt, inquit, $raua in directa. Id est : quod iniquitas deprauauerat, directione iustitiae corrigatur ; quod malitia exasperauerat, bonitatis gratia temperetur. *. Inter haec studia inueniat in nobis spiritus domini uiam per quam nos perducat ad patriam, ut et de nobis dicere dignetur : Et inambulabo et inhabitabo 1n eis ei ero illorum deus. Et

IIS si in isto saeculo

ambulauerit

in nobis, in illo habitabit in

nobis. 100.101 Ioh. 1, 23 ; cf. Is. 40, 5 ; Matth. 3, 5 ; Marc. 1, 5 ; Luc. 5, 4. 103/104 [S:940, 4:5 120 6:3595105/106 Luc. 14, 11 ; 18, 14; cf. Matth. 25, 12. 109

Io::40; 545. D86./3775: 57, 2T-

T14 Ex 29; 5455 Leu-26) 512.511. Cof. 6:5 16); CEEZ.

V^Ge-B*/F!JBo/P1 99 (pectusj 277. Christus Caes.??) 100 clamantis] 447. in deserto Bo 100/101 (id est ... clamantis] ozz. Caes.???) 104 (est] ad. ergo Caes.??) — 105/106 humiliat exaltabitur ... exaltat humiliabitur — P! ^ (et qui... exaltabitur] ozz. Caes.??) 109 'directa] :so/us Ge (cwm Vulg); directum cez. 112 spiritus domini] xpistus dominus F!/P* (Czes.?"", e; add. quam ipse conferre dignatus est) — 113 ad pattiam perducat — B? (et] ozz. Caaes.?1?) 113/114 dignetur dicere — B?/Bo 114 et inhabitabo] «/. P! (Et3] oz. Caes"). Expl. EXPLICIT HVMILIA DE SCO IOHANNE BAPTISTA l/!, oz. Ge-B? ; ExPLiCIT

OMI. DE SCO IOHAPNE BAPTISTA- PRIMA I! ; EXPLICIT HOMELIA DE SANCTO IOHANNE PRIMA Bo ; EXPLICIT OMELIA

5 PMA Pt,1

J

PN

SUN

s

"IPSE LIU or Ad

-

,

e

Mv 5T:

f"

E

:

"M

-

, z

í

-

OA

M

d

1

71

eo»ttiu

"R-

1

"

á

*

:

:

UM J

dne »

]

E

[w*zotil"

ym

7088.5)

V

I

Opi

wmiemal; Suv

low. sexdhgu aqna ey *

adi

420

QA

[ Meaiai

"

dep

A (^s etót 4

UL na

U

1s "t

E

NT

"

ana

IE

M

d

i

A E B

|

1 ua

*$ fü "

HOMILIA XXXI (30) HOMILIA II DE SANCTO IOHANNE BAPTISTA

MONITVM Codices :

F!

:BnusszL, Koninkljke Bibliotheek, 1651-52, s. 1x in., f. 26-27".

V1

: VATICANO, CrzrÀ pEL, Bibliorbeca Apostolica Vaticana, Regin.lat.131, SEIX DEOR 2 VERS

P!

:Panmrs, Bibliotbóque Nationale, Lat.2628, s. xt, f. 51V-55v.

B?

:BzRum, Deutsche Staatsbibliotbek, 'Theol.lat.fol.270 (342.1D), s. xir, f. 168-169.

Ge | : GENEVE, Bibliotbéque publique et universitaire, 24, s. x1t, f. 178-178V.

Editiones :

Gaigny

: £. 80Y-82Y : Homelia de eodem secunda.

MBv»P 6

: col. 6509-651? : Homilia 1r. De eodem.

PL$ 3

:col. 620-623 : Sermo 3o. De eodem [ri].

Excerpfiones, compilationes : a) Jin. 25/95 : Ne ... pottitort :

-Anon.E5

:(AÀnonymi) Sermo africanus 6 (LecrERCQ) [RB 58, 65-66 ; PLS 3, 142099--1421] — (Homiliatii Floriacensis) Sermo 67 [cf. GRÉGornz, Les Pozéliaires du Moyen /Áge, in Rerum Eeclesiasticarum. Documenta, Set. Maior, 1v (1966), p. 128].

b) Zn. 91/95 : Loquatut ... portitor :

Caes.?19 (— p5.-7419.1?") : (Caesarii) Sermo In natale Sancti Iohannis 8/12] — (ps.-Augustini) Baptistae (115, 3 [PL 39,

ccxv1. Homilia Sancti Augustini Baptistae, 3 [CC 104, 860 (816), Sermo cxcvrr. In Natali Ioannis 2114-2115].

XXXI DE SANCTO IOHANNE BAPTISTA, II 1l. Beatus Iohannes a sancto spiritu etiam in maiorum suorum titulis praedicatur, non tam de ueteribus consecuturus laudem, quam ut magis in exemplum cresceret dum nouis uirtutibus antiquorum superat dignitatem : felix parentum me5 ritis, felicior suis.

De huius itaque parentibus eloquia diuina testantur — de Zacharia sacerdote grandaeuo et Elisabeth matre eius quae sterilis consenuerat

—

: Evaní autem iusti ambo ante deum,

incedentes in ommiübus mandatis domini sine querela ; et mon xo erat eis filius eo quod, esset. Elisabeth sterilis, ei ambo rocesserant in diebus suis. Cum autem angelus Zachariae apparuisset in templo, s/ans a dextris altaris incensi : T'urbatus est Zacharias uidens, et timor irruit supzr eum. Att autem angelus ad dllum : Ne timeas, Zacharia, quoniam exaudita est oratio tua. : et uxor 15 tua Elisabeth concipiet, et reliqua.

Et spiritu sancto replebitur adhuc ex utero matris suae. Quis est iste qui, cum

nondum

nasceretur, iam in utero sanctifi-

catur ? Benedictionem prius quam lucem percipit ; gratiam consequitur ante quam uitam ; et, quod maximum est, angelo 2onuntiante promittitur! Non immerito sic honoratur, qui caelorum dominum terris erat enuntiaturus praeconio et monstraturus aspectu, ut eum exspectantium populorum et sensibus praedicaret et oculis praesentaret. 2, Ita ergo ad Zachariam patrem eius, angelus loquitur : 25 Ne timeas, Zacharia, quoniam exaudita est oratio tua : et uxor

tua concifiet et bariet filium. Numquid credendum est quod in

8/11 Luc. i, *6-7. 11/15 Luc. r, *rr-15. 16/19 cf. Euseb. Hom. xxx, 4 [lin. 58/61]. 16 Luc. 1, 15. 25/26 Luc. 1, *13.

*Gallic.',

Codd. : V1Ge-B?/Ft/P1

Inscr. 1NCIPIT EIVSDEM ALIA l/!, iTEM SERMO EI'DE DE EODE Ge, ITEM- SERMO: -(add. bti s./. a/.z.) EVSEBII- EPI- DE- SCO- IOHANNE- BAPTISTA D? ; INCIPIT OMELIA EIVSDE ALIA

F!; rNCIPIT

SECVNDA

P!,

i2a]ad V: 3. 13adillum angelus — V'-B?/F!/P! (cuz Vulg.) — 14 Zachatias 17 nascetetur] ad7. et VW1-B? 1S8 petcepit I! 25 Zacharias V7! ':26 tua] add. elisabeth P! (cwz Vulg.) (patiet] e4Z. tibi 74onm.LE-9) (est] .add. frattes karissimi 74gog.VE-6) (quod] 244. ingressus 74gon.LE-)

358

30

35

40

45

$0

HOMILIA XXXI, 2-3

templo tanti populi sacerdos hoc petiit : ut eis filius nasceretur? numquid credendum est quod senex, iuuentutis uota praesumeret ? numquid credendum est quod pro hoc tantopere inuigilaret publici intercessoris oratio : ut, intermissis suorum necessitatibus, donari sibi a deo posceret desperatum nomen parentis et alienae munus aetatis ? Non ita est ; sed, dum ille sollicitus pro salute populi supplicat, promissus est ei talis filius : per quem populus saluaretur ; dumque ille non pro se sed pro omnibus precem fudit, meruerunt profuturae fructum posteritatis, pii desideria sacerdotis. Ergo angelus, dum pro incolumitate israelis exspectatum reddit oraculum, non tam seni sobolem quam pontifici promisit heredem ; quia, dum tanto prophetae praeparatur successor generis, plebi prospicitur spes salutis. Propterea de eo euangelium memorat : Et multos filiorum israel conuertet ad dominum deum dbsorum. 9. Et erit, Ynquit, magnus coram domino, ei uium et siceram non bibet. Abstinentiae merita ac uirtutum et iter arduum militiae spiritalis, humano generi insinuare curauit. Sciuit quod non sufficeret eligentis grat?a, nisi inuigilaret collaborantis industria. Sanctificatus est, et nondum tamen de sola dei electione securus, sed nihilominus, agonibus ieiuniorum et laboribus abstinentiae atque iustitiae, diuinam in se uitam seruare contendit.

42/43 Luc. r, 16. 44/45 Luc. r, *15. 46/48 Seiuit ... industria] cf. Euseb. *Gallic., Hom. vri, 2 [lin. 31/33]. 44 11 Cor. 12, 9.

VGe-B2/F1jpt

27 (templum 74gom.L9) ^ (sacerdos] add. praetermissa utilitate totius plebis hoc specialiter 24505.LE.-6) petiét V! (aL), petierit B*/P*[PY (2Agon.LE-6) ei B*/F!/P* (Anon.VE-5, e? add. contra spem de uxore iam sene ac sterili) 28/32 (numquid ... aetatis] ozz. zAmon.LE-) 28 senes V/1! 29 praesumpserit F!/P1 33 (ita est] utique credendum est quod hoc ille petierit /4507.LE-6) (ille sollicitus] 07m. JÁfop.LE-9) ile] 2m zg. suppl. Ge —— 34 (promissus ... filius] talis ei filius promittitur /4795.LE.-9) est] «7. Ge 34/35 (populus saluatetur] salus totius populi adnuntiatetur /47075.LE-9) sOluaretur F! (g].zz.) 35 (fundit 74zon.LE-6) 36 (pro futurae fructu .47om.LE-6) pia FP!/P* (74gog.LE.6) 38/43 (Ergo ... ipsorum] ozz. 24non.LE-9) 388 expectantium Ge/P! 42 euangelio V7, in euangelio B?/F1/P1 memorat] reszifzj ; memorant l7* (g/;.), memorat Ge, memoratur B?/ F1/pt 44 Bt] om. F!/ P! (CAnon.V8-9). (cupo Vulg.) 45 (bibet] agg.

Dum tantopere insinuat sermo diuinus quod uinum et siceram non bibet ZÁnog. LE-9) (et] ozz. 7Anon.LE-6) 46/31 (Sciuit ... contendit] oz. ;4non.LE-) ^ 47 elegandiuina in se uota F!/P1 50 iustiae I/1 tis Ge

HOMILIA XXXI, 4-5

359 4. Ouod autem euangelista commemorat : Ef uxor tua Elisabeth concipiet : hinc non solum suscipere miraculum, sed mysterium debemus agnoscere; nam, dum sterili nascitur 55 filius, de ecclesia, quae ante sterilis erat, gentium populus intellegitur procreandus — et ideo propheta quodam loco ad ecclesiam loquitur : Laetare sterilis, quae non aris ; exsulta et clama, quae non parturis : quia plures filii desertae, magis quam eius quae habet uirum — ; synagoga namque, legis uinculis 6o quasi uiri iugo subdita, per sensum male fecunda carnalem, in domini passione filios suos perdidit ; ecclesia totum mundum fructu sacrae regenerationis impleuit. Sicut Iohannes aduentu suo gratiam domini saluatoris, ita Elisabeth mater eius partu suo felicitatem ecclesiae praedicat. 65

B. Zacharias

autem

sacerdos

in tantum,

ut diximus,

non

pro suscipiendo filio orauit in templo : ut hoc fieri posse angelo promittente non crederet, et ideo pro condemnatione incredulitatis obmutuit. Ita namque de eo euangelista confirmat : E? erai Zacharias pater eius £acens, et permansit mutus, quod uti7o que et fidem rei praesentis expressit et mysterium figurauit. Sub tempore deficientis synagogae et nascentis ecclesiae, sacerdos conticuit. Cessauerunt apud iudaeos ritus sacrificiorum ; cessauerunt

in lege officia sacerdotum,

et impletus

est sermo propheticus de iudaeis dicens : E? mom est $n hoc 75 tempore brinceps et propheta et dux, neque holocaustomata neque sacrificium neque oblatio neque incensum. Propheta conticuit, prophetia cessauit. Merito tacuerunt prophetae, quia is, de quo prophetauerunt, uenit, et impletum est quod dixerat dominus : Lex et prophetae

52/53 Luc. 1, *13. Luc. 13, 34-35.

74/46 Dan. 3, *358.

Bzolss S4 Sr

Gal 45527»

66/6* cf. Luc. 1, 18.20.

59/61 cf. Matth. 23, 37-38;

68/69 Luc. 1, 20.

69 Luc. 1, 22.

76/79 cf. Euseb. *Gallic., Hom. xxx, 3 [lin. 37/38].

79/80

Luc. 16, 16.

VAGe-B?/Fipi 52 commotrat 1/1 cete P! (745og.LE-9)

53 (hinc] hic 74z05.LE-9) (non] aZ. se Anon. V8.9) suspised] aZ. et Ge — 53/84 (miraculum ... agnoscere] opottet

ZAnon.LB.-6) 53 sed] ad. et Ge 54 (de sterile 74zon.L8-6) 58 (clama] gaude ZÁ non. LE.) patituris I7 59 quae] ad. se al. V: (uitum] «44. Et ZÁnon. LE.) 60 carnali (1 per ras. ex €) Ge 61 (dei 74gon.LE-9) passionem VA, passioné (^ eras.) Ge (perdidit] z47. et 7Anon.LE-9) ecclesiam 1/1 62 generationis /1-B?/F1/P1 implebuit l7 (g/.zz.) 64 (praedicat] praemonstrauit 7Agop.LE-6) 65/72 (in tantum ... sacetdos] oz. 7Anon.LE-9) ^ 69 eius] s./. P! 76 (sactificia 74non.LE-9) (neque?] nec z4zon.LE-9) (conticuit] z4Z. quia z4non. LE.) *?8 (is] et 4non.LE-) (prophetabantur 245o5.LE-9) *9 (aduenit ZÁnon. LE.)

360 8o

85

HOMILIA XXXI, 5-6

usque ad Iohannem $rophetauerunt. Quid ergo opus est iam. prophetis, cum ille praesens sit qui propheticis promittebatur oraculis ? Quis autem adhuc quasi in obscuro requirat lucernam, cum diruptis iam tenebris successerit dies ? quis tenui luce stellae micantis indigeat, cum se iam per totum mundum solis splendor infuderit ? Quid ergo dicturi sunt infelices iudaei ? Alterutrum faciant : aut Christum uenisse consentiant,

aut, si renuunt, dent prophetas qui annuntient Christum esse uenturum. Sed non opus est nuntiis quando se ipsa ueritas nuntiauit. Merito itaque obmutescant iudaei, quia uerbum 90

salutis, qui Christus est, perdiderunt.

6. Loquatur Iohannes et dicat : Ego «uox clamantis 1n deserto. Vox erat, quia uerbi dei spiritu replebatur ; quia, sicut sermo uocis quodam ministerio ac uehiculo ad audientem a loquente transmittitur, ita ille Christum sonans uerbi erat 9

A

IOO

minister et portitor. Ad Herodem clamabat : Non licet tibi uxorem wwentis acci-

pere. Iam tunc uox ista contra persecutores et contra diabolum dirigebatur : Quid" inquit ''insectaris ecclesiam ? quid iam tibi uis addicere et tuam facere, cui Christus sanguinis sui dote coniunctus est ?"'. Non licet tibi uxorem. wiuentis accipere. Beatus Iohannes mortem suam maluit augere quam tacere.

80 Matth. 1r, 15. 91.92 Ioh; 1, 23; cf. Is; 405,5 ; Matth. 3, 3; MatC: E35 Luc. 5, 4. 92/93 aptatum ex : Aug., Serm. ccrxxxvrr, 4 (in fin.) [PL 38, 1306] (Verbum manens uoces misit ... uenit, tamquam in uebiculo suo, in uoce sua ...). 92 Luc. 1915. 96/9? Matth. 14, *4 ;Matc. 6, *18. 97 Is. 40, 5 ; Matth. 5, 5 ; Marc. um red Ente. Ey Ze Mejor PE 101 Matth. 14, *4 ; Matc. 6, *18.

VA Ge-B?JF1Jp1

80 (prophetauerunt] ozz. 7A;on.VLE-9) 81 prophetes l/1 82 requirit Ge 83 disruptis. /1/F1/p1 85 (splendor ueti solis 745op.LE-9) 85/86 iudaei] add. ut Ge 86 alterutrum] utrum B? (ez t in zzg. adser.) facixnt (1 /iz. eras.) P1 8? renunuunt 1/7! ; rennuunt FP! ; ren«uunt (1 //z. eras.) P1 (qui] zZ7. adhuc Anon, LE-6) 89 obmutescunt B? ; obmutescXnt (Y sup. a eras.) P* (al.z.) ; (obmutueftunt 74505. LE.) 90 (qui] quod 24zoz.LE-9) 92 (quia!] qui 747075.LE-9) (quia?] ozz. 7Anon.LE-9 Ces. 16) 93 quodam] so/4s Ge, quodammodóm 71 (2l.7.), quodammodo ce/z. (LAmon.LE-5 Caes. 216) 94 (ile] Iohannes Caes.?19) 96/97 accipere] 242. fratris F1/P1 97 uox ista tunc — F!/P1 98 quid?] qui Ge 102 suam maluit mortem - P!, iam] eam F1/P1 Expl.

EXPLICIVNT

ALIA DE NATIVITATZE

BAPTISTAE XI: DE

HVMILIAE

II DE

SCO IOHANNE

BAPTISTA

VNA DE PASSIONE ET [Er] ALIA DE NATIVITATE

ans lb pet SCO IOHE

DE PASSIONE ET

SVA l/1, ozz. Ge-D? ; EXPLIC OMELIAE DVE DE SCI IOHANNIS

BAPTISTA

P!.

SVA F!; EXPL

OMEL

CAPITVLVM XIV

HOMILIA XXXII : DE MACHABAEIS

^ "vd lh m he

2

M Vis: im IV

A5

ui

nr

E

HOMILIA XXXII (31) HOMILIA

DE MACHABAEIS

CI

MONITVM Codices :

a) Jin. 1/27 : Hodie ... impietas : Fi

:BnmusssL, Koninklijke Bibliotheek, 1651-52, s. 1x in., f. 27*-28.

V1

: VarrcawOo, CrrrÀ DEL, Bibliotheca Apostolica Vaticana, Regin.lat.131, SPUDX T0125 53205

P*

:Panrs, Bibliotbóque Nationale, Lat.2628, s. xt, f. 53Y-54.

B?

:Brnum, Deutsche Staatsbibliotbek, 'Theol.lat.fol.270 (341.1I), s. xir, f. 1341-135.

Ge | : GENEVE, Bibliotbéque publique et universitaire, 24, s. X11, f. 178V-179. b) Zn. 27[|177 : sicut ... ecclesia :

V?

:VarICANO, Crrrà pEL, Bibliotheca Apostolica Vaticana, Regin.lat.131, S. IX!, f. 28V-35Y (in fine homiliae [vir]).

P!

:Panzs, Bibliotbóque Nationale, Lat.2628, s. x1, f. 18-20" (in fine homi-

Ge

: GENEVE, Bibliotbéque publique et. universitaire, 24, S. x11, f. 149-150V (in fine homiliae [v1r]).

P*

:Panrs, Bibliotbéque Nationale, Lat.2169, s. xix-xun, f. [13V] 15v-[15Y] 17* (in fine homiliae [vz1r]).

liae [vri]).

Editiones : 2) Jin. 1[27 : Hodie ... impietas :

Gaigny

. :f. 82V-85 : Homelia de Machabzis.

MB»P 6

:col. 651&* : Homilia. puetis.

De

Machabzis

et de

innocentibus

TIS

: col. 623-624 : Sermo 31. De Machabzis : et de innocentibus puetis. b) Zn. 27[177 : sicut ... ecclesia:

Gaigny

: f. 18-21 (in fine homiliae [vrr]).

MBvP 6

: col. 6265-6274 (in fine homiliae [vrr]).

DIL Sus

: col. 569-572 (in fine homiliae [v]).

Redintegrationes : lin. 59 : tam ... delicti :

Ew;.G.49W

: (Eusebii *Gallicani") Homilia rrr, 5 [lin. 19/20].

XXXII DE MACHABAEIS 1. Hodie itaque sacras septem martyrum palmas per uniuersam ecclesiam fides catholica hostili gladio roborata concelebrat, quos mater gloriosis luctibus honorabilis in gremium diuinae adoptionis inuidenda morte transfudit et septem 5 pignora in regnum dei sub unius diei felicitate parturiuit. In quorum cruciatibus, cum diuersos tormentorum apparatus uelut ante oculos nostros lectionis series exposuerit et auditu ipso terribilia sensibus nostris impresserit, fortasse aliquis secum cogitet: *unde et adolescentulorum infirmitas tantum 10 pondus malorum tolerare suffecerit'. Id utique rationis est : quia spiritale bellum non corporis sed animi uiribus geritur, et contra interiorem hostem internis magis praesidiis administratur ; sicut enim dixit apostolus : Habemus thesaurum istum 1n uasts fictilibus, 1d est : 1n nostri

15 corporis terra uigorem igneum timoris dei et pretiosum fidei thesaurum possidemus. Bene ergo a domino et conditore nostro circa statum et con-

ditionem hominis ordinatum est :ut, cum caro id est exterior noster etiamsi nollet periculis esset expositus, interior id est

20 Spiritus periclitari non possit inuitus; ut, cum corpus ingruentibus hinc inde casibus laedi possit, animus noster si traditas sibi leges non desererit, impenetrabilis permaneret ; ut, etiamsi aliquotiens uisibilis hic carnis nostrae humiliationis incurrerit seruitutem, nemo tamen mentis possit attingere 25 libertatem. Hinc intellegamus quanta sit animi dignitas, in

14 r1 Cot. 4, 7.

Codd. : V1Ge-B?/F1/P1

Inscr. :(NCPT HVMILIA DE MATHAVEIS |/!, ITE SERMO EI'DE DE MACHABEIS Ge, ITEM- SERMO: EVSEBII. EPI- DE- MACHABEIS DB?; CAP -XIIII- INCIPIT OMELIA DE MACHABEIS (adser. imo de innocentibus s zg. zz.recent.) FP! ; iNCIPIT OMELIA DE MACHABEIS P!. B partutixt (z/7. i eras.) F! ; parturiit P 6 diuetsorum Ge ? audito 1/3 $8 fotte B? 9 cogitat Ge et] ozz. F1/P 10 sufficerit /1/F1 12 getixx«tut (2 ZZ. eras.) F* 13 amministratü B? 16 possideamus V/! (g/.zz.) 18 extetior] «ZZ. homo B? 19 noster] 227. homo 5.7. a/.zz. P nollit 22 traditas] z//. a ex u P! desereret Ge (Zerz. e exi)-B? ; deseruerit P! 23 etiamsi] etiam (&) Ge hic] 227. huius F!/P

366

HOMILIA XXXII, 1-2

quo, si proditionem non operetur uoluntas, locum inuenire non

ualet impietas — sicut etiam nunc ex hoc triumphalium puerorum certamine intellegi datur. 2, Ecce septem fratres, aetas quorum ad omnem perturba30

3I

4I

tionem timoris obnoxia, et ad omnem

uim doloris infirma :

horribilia et inaudita tormenta ante oculos exposita uirili pectore et martyrum iam corde despiciunt, et illatam quasi oblatam mortis occasionem uelut pignus immortalitatis inuadunt : quod corpore excipiunt, mente non sentiunt; foris cedunt, intus triumphant ; quod cruciat manifesta poena, pascit docta uictoria. Multiplicentur licet per aeris ac ferri metalla feruentia incendiorum uires, perstat lignum uiride contra uiolentiam uasti ignis inuictum : etsi exuri uidetur in cortice, illaesum permanet in radice ; etsi circa superficiem solidi roboris temporalis mors desaeuit, intra conscientiae medullas uita se recipit. Ac sic auidissimus praedo potest domum perfringere, ad thesaurum non potest peruenire, quem, dum conatur expugnare, multiplicat ; quanto enim persecutor in necem confitentis immanior, tanto deus in remuneratione perseuerantis est ditior : qui nouit de impiorum criminibus merita augere iustorum — sicut enim improbi male utuntur bonis dei, ita deus bene utitur malis operibus iniquorum.

26/24 si ... impietas] cf. Euseb. *Gallic/, Hom. [vrr], 2 [lin. 27/28] ; Hom. rvrr, 5 [lin. 47/48]. 31 11 Mach. 7, 1. 46/47.(48/49) zzale uti bonis operibus] cf. Euseb. Alex., Serm. 1 [PG 86-1, 3229] (rà xaAá kexpquévous). 4? deus ... iniquorum] cf. Faust., De grat., II, 111 [CSEL zr, 65, 7/8] ; cf. infra, lin. 85/86.

V^ Ge-B?/F1JP1

26/2? non ualet] sequitur : sed de codd. ; bro quibus ecclesia (ex bom.

neualet V7! ; ne (ozz. ualet) F! ; nequeat P! 24 impietas] dein ipso ... qui regnat in aeternum (— Jom. iv, 4-7 [Jin. 80/209]) in uerbis bic, proprio loco, restituimus lin. 292/11 sicut etiam ... laetetur [viz], in V!Ge[PP" ; cf. supra, p. 76, *Monitum)

VAGeJP1p*

29 quorum] oz. V?1/Ptp* 80 timori P! 32 martytiü (iü ex à) Ge quasi] illa tamquá si P!P" (eris zzale compactis) 32/33 ablatam P!

illatam 34 accipiunt P!P" 35 quod] Quos P!P' 36 ferri metalla] ferri olla Pt, ferrilla 327 40 temporalia I7! ; temporaria Dp" 41 recepit I/1 43 multiplicet corr. al.zi. PAP" 44 remuneracio?e [71 45 ditior] add. eis G

HOMILIA XXXII, 3-4

367

3. Primum inquiramus: quid sit *male uti bonis operibus dei' — quod in ipso homine intellegi promptum est. ;»» Quam bene deus corporis humani membra disposuit ! et

tamen ad contumeliam sui abutitur indultae sibi pulchritudinis

honore mens reproba ! Bonum opus dei est oculus, et tamen indignis concupiscentiis maculatur aspectus : nocte peruigili maritorum somno insi55 diatur, et luce, ad quam factus est, offenditur. Et propterea de eo dicitur : Fornicatio animae in eleuatione oculorum, et alio

loco : Qu? «derit, inquit, mulierem ad concupiscendum eam. Et ideo : quam facile potest in puncto temporis euagari uelocitas 6o

oculi, tam sollicite praecauenda est irruentis noxa delicti. Lingua etiam, tanti opificii decus, mendaciis, maliloquiis, falsis testimoniis deprauatur. Manus bonum opus est dei, et tamen ad facinus iniquitatis, ad crimen peragendae fraudis extenditur ; ad scelus exigendae salutis armatur, et totus homo ad malitiam propriae perditionis

65 accingitur.

Sed eis ipsis creaturis, quae extra nos sunt, quae a foris adjacent, quae bene factae sunt, malusque male utitur: argentum .et aurum appetitur, ueritas expugnatur, integritas iustitiae uincitur, innocentia proditur, pietas fidesque uiolatur ; ac de 7o rebus

ad praesentia

subsidia

concessis, detrimenta

aeternae

uitae nequitia mortalis operatur. 4. Quidue ex hoc apertius 77» sje ? Scilicet : deus ab initio hominem conditioni subiectum, discretione liberum fecit, prudentia instruxit, ratione ditauit, eique bonum exercere praecepit ; 48/49 cf. supra, ad lin. 46/47. 50/59 cf. Euseb. Alex., Serm. x [PG 86-1, 320P2215] B6 Eccli. 26, *12. 57 Matth. 5, 28. 60/61 cf. Euseb. Alex., Serm. 1 [PG 86-1, 320€]. 62/65 cf. Euseb. Alex., Serm. 1 [PG 86-1, 321^]. 72 Ps. 4, 9. 42/48 cf. Euseb. Alex., Serm. xxi [PG 86-1, 4562-4574]. «2/73 Dens ... fecit] cf. Euseb. Alex., Serm. xxi: [PG 86-1, 456P] ('O yàp Os émotimoe TÓv ávÜpwwmov

a)refojotov).

II, xu: [CSEL 21, 94, 26/27]. [CSEL 21, 94, 10 sqq.].

943/44

conditioni ...

ratione]

cf. Faust., De

gtat.,

95/48 ut ... transiret] cf. Faust., De grat., II, xx

V1Ge/P1P* 48 requitamus P!Pp" quód yi 49 in] sJ. suppl alz. V! 50 Nam (N- zn ras. 2 literarum) PY bene] oz. P*, s. suppl. alg. P* 51 tamen] tíüc P? (a].z.) 53 deix (1 per ras. ex us) P* 54 puigil i P* meritorum TAUDUDS 54/55 inslàtur V/1 (al.z2.) 56 et] ad. in P! 57 mulierem inquit e pis 59 irruentes T7! nox? [71 (agl.zz.) 62 Manum V?! 63 scelos T 25 etigend(a)e L7/PLP" 69 bone I!/P*pP" malus qui Ge ; malus (oz. -que) P!P* 67/68 argentém et aurum 1? (a..z7.) ; argento et auro P!P* — 68 justitia PP" 940 subsidia I/* (g/.zz.) 72 Qd ue P!, P" (ue exp. al.zz.) in spe scilicet] som absque baesitatione retinui cum. V1 Ge ; inspici licet P!P" (gteris male compacts)

368 75

HOMILIA XXXII, 4-6

malum ad hoc esse permisit : ut ad bonam partem uoluntate deflecteret, et mandatum dei non necessitate sed uirtute perficeret, atque in alterutram uiam non casu perurgente sed iudicio eligente transiret. Et tamen homo traditae sibi nobilitatis oblitus, neglectis muneribus conditoris, bona animi ad improbas

8o

85

traxit cupiditates et ad nocendi studia conuertit, deputans ad instrumenta nequitiae, ornamenta naturae ; processit etiam in hoc nefas : ut deum suum non solum non agnosceret, sed etiam agnoscentibus inuideret, eumque tantis uiribus, quantis quaerendus esset, de fidelium pectoribus conaretur eruere. 5. Sed diuina prouidentia — quae, ut dictum est, etiam ma-

lorum operibus bene utitur —, meliora de contrariis peragit, et ita iustas ordinat causas : ut bonis et aduersa proficiant, et ad pietatis transeant merita impietatis ingenia ; sicut etiam ex hoc admirando certamine felicium germanorum euidenter agnoscitur. Nam quos per cruentissimum persecutorem humiliauerat diabolus, exaltauit deus ; quos ille damnauit, iste glori-

ficauit ; ille opprobriis adimpleuit, hic praemiis ; ille affecit flammis,

refrigeriiss hic refecit ; ille induxit

in mortem,

hic

ad uitam de morte produxit ; ille interfecit gladiis, hic dignos 9 IS fecit coronis. Ideo uox est apostoli martyrium suspirantis : Non sunt condignae passiones huius temporis ad futuram gloriam quae reuelabitur in nobis. 6. Haec secum beati pueri conscia futurorum mente uoluentes, illata supplicia quasi aliena reputant : quae circa corpus IOO remanentia, ad animum peruenire non possunt. Diuerso itaque cruciatus genere : hic uerberibus dilaniatur ; hic candenti craticula, sacrificii more, torretur ; hic abscisso capite, aeterno capiti iungitur ; hic desecta lingua, inuiolabilem fidem melius loquitur et Christum dominum, in silentio oris, clamore uulneris

85/86 malorum ... utitur] aptatum ex : Faust., De grat., II, 11 [CSEL 2r, 65, 7/8] ; cf. supra, lin. 47. 96/9? Rom. 8, 18. 100/124 cf. 11 Mach. 7, 1-42. 103/

105 desecza ... confitetur] cf. Euseb. *Gallic.', Hom. rvrr, 5 [lin. 82/88].

V1Ge[P1p*

V8 tamen cec socoiek xoceee (non casu purgente e Jn. 77 iferat., eras.) homo P" nobilitatis sibi — PP* 82 süm T7 (gl.z.) cognosceret Ge 83 eumque] Cumque pz S? et aduetsa] ex aduersis P!D* 88 pietatis] pia PP" impietatis] pietatis P! P" 90 Nan l7! 94 de motte produxit ad uitam — Ge 95 martyrum VP" (g].zz.) 96 temporis] saeculi 77 zzg. al.zz. I? 98 consciencia 1/1 98/99 uóuentes Pt (al.zz.) 100 animam P!P"* 101 càdenti P! (a].zm.) 101/102 graticula l/! 102 mote torretur] momeretur 71, more

uritur Ge

absciso P'P'*

103 iungetur l7

104 clamores V1

HOMILIA XXXII, 6-7

369

105 confitetur — nam, etsi beato testi cruentus carnifex uocis abs-

tulit ministerium, plenum tamen deo perhibet testimonium uox ipsa poenarum. Singillatim itaque a senioribus ad iuniores passionum ordo disponitur : unumquemque per decurrentes aetatum gradus, crescentia tormenta percurrunt ; singuli magni110 tudine supplicii, omnes speciali acerbitate torquentur. Inter uidentes pariter et sustinentes : quae dolore sunt propria, fiunt odore communia ; ac sic ille qui posterior uicit, cum omnibus

triumphauit. Satagit inter haec felix orbitatibus suis mater, sollicitior de 11; perimendis, securior de peremptis. Respiciens quot funera tot tropaea, et filiorum merita exsultando sua faciens, nouo genere gaudia doloribus metit ac septem martyria unius pectoris uirtute consummat ; et, numerosam prolem caelo laeta parturiens, ad regnum dei secura peruenit, quia secutura praemit120 tit. Ita iuniorem, qui solus restabat, alloquitur : M?serere met, inquit, fí;, quae

ie decem

mensibus

1n utero boriaut et lac

triennio dedi ; ne timeas carmificem tstum, sed similis fratribus effectus libens mortem excipe, ut in 2lla miseratione una. cum fratribus te recipiam. Aduerte quam profunda pietas et artifex 125 fides: per futuram spem, praesentem subleuat orbitatem! Quid mirum sit, si pignoribus interemptis nulli lacrimas dabat ? *. Hoc loco si pressius requiramus : (quae tandem causa paruulis uires dedit ut, inter tam exquisitos nouosque cruciatus, infatigabiles in dei confessione durarent' : et quae alia causa, 130 carissimi, nisi imprimis gratia diuina quae, ubi infirmitatis nostrae inuenerit uotum, statim supponit auxilium ? et quae, inquam,

alia causa,

carissimi,

nisi diuina gratia et doctrina

domestica ? quae alia causa, nisi quia, statim post transacta

120/122 11 Mach. 7, *27. 122/124 11 Mach. 7, *29. Serm. xxii [PG 86-1, 457€].

130/131 cf. Euseb. Alex.,

V1GeJPAP*

105 beato«(o ex us) V! — testi] »./. Ge 1i1 qui P!P"

109 decrrunt Ge

— 110 aceruitate 1/1

dolote] reszizzi ; dolores I7!/PP" ; dolotis Ge

fiunt] sunt P"

112 dore] dolore D!P? ^ 112/113 ac sic ... ttiumphauit] zz zzg.sup. suppl. al.zz. Vt 114 sategit l/!Ge soliciot P" 115 quod VW/P" . 116 trophea codd. i17 doloris P!P" 118 consumma»xt (z//. n eras.) P" numerosa [/! 119 quia] 244. enim Ge peruenit] ozz. P1P* secututa]secutra lD/!Ge ^ 120 rtestabat P" (g/.zz.) 123 in] »./ P" 126 si] ut I71/P!P" 127 si] si(p erzs) V! ; 7171 derdrd exptessius P1P" 128 inter tam] in terram 1/1, interim Ge ctuciatos I/! 129 Xausaália — aLzz.(?) Ge 130infirmitate /1— 131 nostram T2 et] ozz. P! P" 132 inquam] ozz. Ge 133 causa alia — I7/P1P"

370 155

HOMILIA XXXII, 7-8

cunabula, inter annos infantiae, religionis affectum de institutione et conuersatione piae parentis acceperant et de tam sanctae matris pectore deum traxerant et in nomine domini uincula linguae trepidantis absoluerant ? — exemplo enim femina, in pignoribus suis animas magis cupiens nutrire quam corpora, fidem primam teneris sensibus uice lactis infuderat, ut

rudes eorum mentes et mali nesciae in ipso uitae limine uitam ebiberent, easque primitus agnitio diuini timoris impleret, ut in noua uiscera sacris studiis occupata, locum uana saeculi non haberent. 8. Quae cum ita sint : discant boni parentes, tantae matris 145 exemplo, erudire filios suos, ut, quos se in hac uita gaudent munere acquisisse naturae, praeparent aeternitati sedulitate doctrinae : insinuent fidem, doceant religionem, praecipiant castitatem. Maiorem ad pignora uestra non potestis adhibere pietatem, quam si per uos cognoscant animarum salutem, 150 quam si per uos in boni patris transeant adoptionem, quam si per uos efficiantur cael? heredes et martyrum fratres. Quapropter studete eos ad domini seruitutem, quae sola est causa uiuendi: non lingua erudire, sed uita : audiant uos, 140

uideant uos, ut, quae iusta, quae honesta, quae sancta sunt, 155

uobis sectantibus et amantibus in amore consuescant. Duplex uobis commodum

erit, cum

salus ad filios uestros de uestra

salute transierit : ut, cum per uos ad illos peruenerit, ex illis ad uos multipliciter reuertatur — hoc enim fidei bonum dando non 160

consumitur,

sed dilatatur ; et magis,

dum

transfertur,

acquiritur, ac miro modo et transmittitur et retinetur — : siquidem salubri iucundoque commercio, et accipientis lucrum et tradentis augmentum est.

144 Cic., In Catil., I, v, 1o ; II, xir, 26 ;IV, viri, 18; IV, xz, 25 ;e.a. ; Aug., De trin., II, xvn ; V, XD XOT XI, En XII, VI [CC 50, 126, 16/71 ; 214, 46; 294, $75 338, 124; ToS 63]; e.a. dollac. 2; ^5. 158/162 oc... es7] cf. Euseb. bi Hom. xxxiv, 4 [lin. 50/53]; Faust., De spit., I, xur [CSEL 21, 126, 22/2

Va1Ge[p1p*

135 pie patentes V1 137 exempli I/1/P1p"

accipetant l/1 136 traxerat P! (gl.zz.) nomen [71 139 infunderat V/1 140 et] s.Z. supp. al.z. P" 141

ebiberant L/! ^ eosque P!P"

145 iüüita V; in hanc uitam P!P"

^ 14g

salutem] parentem P!P* — 150 quam! ... adoptionem] i» zzg.imf. suppl. al.z. P" si pet!] super Ge 152 quae] a774. nobis 1/P!p* 155 Duplex] eZ. enim Ge 158 fit ei bonum 7/1, bonum fidei — Ge 159 magis] xxmais (du eras.) V

HOMILIA XXXII, 8

371

Abraham diuina uoce laudatur : Sco, inquit, quia Abraham

praecepturus sit filiis suis, ut timeant nomen mewnm. Praedicatur 165 quod posteros suos eruditurus esset in domino, qui iam ad hoc fidei uirtute peruenerat : ut filium posset immolare pro domino. Has itaque primas dilectis uestris prouidete opes, has eis immortales procurate diuitias ; hanc enim post uos hereditatem relinquite : quae offerri potest, relinqui non potest. Osten17o dite itaque eis de conuersatione uestra : fugere malum, appetere bonum ; odisse peccatum, timere iudicium. Ita nos agamus : ut non solum filiorum, sed nostra in inuicem aedificatio

simus ; ut, sicut beata illa mater gauisa est gloriosis septem filiorum triumphis, ita, dum nos uitiis interdicimus, dum pas-

175 sionibus repugnamus, dum diaboli praeuidemus insidias, dum mundi calcamus illecebras, de uictoria quoque et consummatione nostra mater laetetur ecclesia. 163/164 Gen. 18, *19.

166/167 cf. Gen. 22, 1 sqq.

VAGe[P1p* 163 Abraam! P* 165 quod] quos V?! qui] Quam V: 167 dilectis] filis P!p* 168 hunc corr. al.z. Pp" enim] eis P!P" 170 fugire V? 172 edifitio P" (a/.7z.) 173 mater illa — P'!p* est] aZZ. de P!P* 174 intetdicemus Ll! 176 illébris P".

V1Ge-BiJFiJP1 Expl. FINIT FELICITER HVMILIA DE MATHABEIS T/!, oz. Ge-B* ; ExPL, OML DE MACHABEIS F! ; oz;. P!.

]

[

een

Sos

"

3 z diu

u

E

mnt

d

Pang

paar rw

fianco

m

"eum

N 25»

R^

:

E.

$9.

$0A

CDU Un

^ IE -,

[^N

d gei

e.

IET LU ANE

sand a. TP, mier, s Pipes in ?

-— 0

iu»

n

€ veftti

Ua

x

,

K

idi

e

HN

i anirtlp asiscisilum tut.

i

na

Ms

wb.

aou caes €ovtoys

afro. MÀ

us

fex,

VMveU-

ran

"er ivicaticee dió

e

pd

sy

died LX

-

L|

,

M

jus

mis

^

MeL

Uim

ES

b.

i at

MEN

|'

sensi

i175

ua

]T

m

a9

Ac

C93

Ft

€

a

14 1

-

E

Ad

n, 1.

org)

artrieugqe vulp

fübueesCS

ad i78

|

L

$a s

:

:

EE

ME :

e

cna

"s

YT

"

Do

-

A

(m

*

e»

LÀ

[ x "

M

Y

d

, a

-

]

LRTEREIIM 144

!

i1

ew!«E. BER

4

f "s

CAPITVLVM XV

HOMILIA XXXIII : IN NATALE APOSTOLORVM PETRI ET PAVLI

/

N

i ]

x )Z STORIE ]hi fos

5B

I

E

'

DR ,

P"2

te l

p|

NS

»-

o 2 "

"

4 Hz 4i:

-

»t/

x

AD , "e

I

1

|

"*

1

i

T

-

9

:

u

-

"

H

d

B

P. s

T

i3

e

u"

"t

und.PUN

'

Vu,

ps

D

E noa E

3

i

,

HOMILIA XXXIII (32) HOMILIA IN NATALE APOSTOLORVM PETRI ET PAVLI

MONITVM Codices : F*

:BnussEL, Koninklike Bibliotheek, 1651-52, s. 1x in., f. 29V-30Y.

VW

: VATICANO, CirrÀ DEL, Bibliotheca Apostolica Vaticana, Regin.lat.131, S. IX!, f. 128-130Y.

M:

: MowrPELLIER, Bibliotbéque de la Faculté de Medecine, 152. (Vol.IL), S. IX ex., f. 167-168" (inde a u. *interiores', lin. 42).

P*

:Panrs, Bibliotbéque Nationale, Lat.2628, s. x1, f. 56v-58.

B?

:Bznum, Denuisehe Staatsbibliotbe&, 'Yheol.lat.fol.270 (341.ILD), s. xir, f. 177-17T*.

Ge

: GENEVE, Bibliotbóque publique et universitaire, 24, s. x11, f. 180-180Y. Editiones :

Gaigny

: f. 85-86v : Homelia in natali apostolorum Petri & Pauli.

MBvP 6

: col. 652*-655€9 : Homilia. In natali Apostolorum Petri et Pauli.

IRSE

: col. 627-629 : Sermo 32. In natali Apostolorum Petri et Pauli.

XXXIII

IN NATALE APOSTOLORVM PETRI ET PAVLI 1. Beatorum

martyrum

praeclara gesta et speciosa certa-

mina, fidelium incitamenta sunt et exempla ; armantur enim filiorum animi, dum patrum recensentur triumphi. Clamat utique christianorum cordibus sanguis piorum, sanguis spiri; talium bellatorum : quantum amari debeat deus ; non solum

enim transitoria sermonis institutione rem peragunt, nec nuda tantum uoce nos instruunt, sed per lucis salutisque contemptum insinuant nobis auctoris affectum ; et simul tepidis ac dormientibus nobis, aeternae illius uitae dulcedinem, auidita1o tem, iucunditatem ante oculos statuunt, ut uel sic intellega-

mus : quantum debeat desiderari uita illa, quam per cruciatus uulnera, per intolerandos labores uidemus inquiri, quam cognoscimus pretio sanguinis comparari. 2. Huius itaque inexplebili ardore succensi, christianorum 15 principes

Petrus

ac Paulus

fenerauerunt

usuram

deo huius

lucis pro commercio aeternitatis. Electi duo praecipui ad duorum populorum salutem —- Petrus ad iudaeorum, Paulus ad gentium — : erogant per omnem terram, pii dispensatores, argentum igne examinatum, sapientiae aurum, fidei margari20 tam ; aperiunt et gratuitum per cuncta dispergunt thesaurum salutis aeternae. Attonitis itaque populis, geminae tubae, spiritu maiestatis impletae, gloriam dei intonant ; de quibus legimus : /» omnem terram exiuit somus eorum, et in fines orbis terrae uerba eorum.

19 Ds XrI T.

23/24 Ps. 18, 5 ; Rom.

ro, 18.

Codd. : V1Ge-B?/F*/P1

Inscr. INCIPIT HVMILIA IN NATALE APOSTOLORVM PETRI ET PAVLI V/!, ITE SERMO EIDE IN NATALE APOSTOLORVM PETRI ET PAVLI Ge, ITEM- SERMO- EVSEBII: CESARIENSIS: IN: NATALI- APOSTOLORVM D? ; CAP -XV- INCIPIT OMELIA IN NATALE APLORV PETRI ET PAVLI P! ; OMELIA IN NATALI APLOR, PETRI ET PAVLI P!. 3 receSsentur P! (gLz.) ^ 4 utique] itaque Ge B deus (Zerat., exp.) debeat - Ge 6 transitorii D? institutioni I/1/P! ; instítione P (gl.zz.) 2duda F1 (g].z.) $8 actoris P! (g/.zz.) trepidis P! 11 desideria corr. F* quam]

quae V/1Ge/P! ; qui F!

cruciatos P!

uulneta] praezz. per P!/P!

12 ui-

deamus I/!Ge/F! ; uidetur P! 15 ac] et Ge Paulus] 24. atque Andreas P! 23 impletum V'/F*; impleti B?/P* 24 orbis] ozz. V/F*

HOMILIA XXXIII, 2-3

378 25

Itaque, tamquam sagiitae acutae, potentissime de pharetra legis elicitae, per totius orbis spatia deferuntur atque uibrantur : ut dura infidelium corda populorum, dei timore confringerent ; et bruta nationum pectora, salubri caritatis uulne-

30

re penetrarent — sicut exsultat anima perfecta, quae huiusmodi in se sagittam ac telum dominici amoris exceperat,

dicens : Quia uulnerata caritatis ego sum.

Duobus itaque fontibus ex unius fluminis impetu ebullientibus, sitientium animarum praecordia reficiuntur, nouo uino inebriantur, nouo lumine irradiantur, noua salubritate cu35 rantur.

3. Putares duos medicos caelo lapsos qui, officinam sanitatum aperientes, diuerso nossent genere uariis opem ferre languoribus : aliorum oculis, incredulitate caecatis ac nubilo in-

40

fidelitatis hebetatis, iucundissimam claritatem infusam fidei luce reddebant; aliorum auribus, quae ad uocem Christi obsurduerant, auditum mirabiliter imperabant; aliorum interiores uenas, carnalium incentiuorum febribus aestuantes,

T praedicata sanctitate T, castitatis refrigeriis irrorabant ; ex aliorum

uisceribus,

malitiae,

superbiae,

iracundiae

sagittas,

45 ac diuersorum iacula peccatorum a diabolo inflicta, euellebant,

curantes adiutorio diuinitatis omnem languorem et omnem i1n-

25 Ps. 119, 4. 26/29 cf. Matth. 24, 14 ;Matc. 13, 10; 16, 15. 21 Hz: 2377. 91 Cant. 2, 5 (LXX) ; 5, 8 (LXX). 36 cf. Euseb. *Gallic., Hom. r1, 6 [lin. 59]. 46/4* Matth. (4, 23 ; 9, 55 ;) 16, r.

V1Ge-B?/FiJpi 25 potentissime l/1Ge-DB?/P1 fatetra I/!/F1/P! » secreto Ge 26 electae B?/ FX 27/28 cónfringerent P* (gj.gz.) 30 excipetat L/F! (a/.z.) 31 uulnetate B? ; uulnerate (x ex a) F! (gJ.zz.) catitate Ge ; catitàtex (is eras.) P1 (al.zz.) 36 Putaris I/!; Putam'she Ft! (/77.) medicus caelo lapsus F! 3« fete V? (a].z.) 38 infidelitate B? 38/39 incredulitatis B? 39 infusa» (m eras.) P1 41 obsurduerunt 1/1, obsorduetant Ge/D! impefabant F3 (al.z2.), teparabant P! (cf. nfra, lin. 49)

VAGe-BiJFiP1M; 42 interiores (z/7. e exi)] adest Mz (in bom. Ix, post u. "iurandi, lin. 83) 43 praedicata et in sanctae 1/!, predicate sanctae (e/ n zzg. t adser.) B? ; praedicatae et in sancta F' ; predicatione et P! ; praedicatae et insite MZ ; Jocus corruptus. uidetur artotabant ]/!/P!; irrogabant Ge ; attogabant Mz 45 inficte uellebant

V1, infixa uellebant B?

46 adiutorio (2/7. o ex um) Mz

diuitatis M7

HOMILIA XXXIII, 3-4

379 firmitatem. Ac sic, per uerbum sobrietatis euacuantes omnem crapulam ueterum passionum, aeternae uitae sitim indigestis ac defaecatis mentibus imperabant ; et, temperato poculo cae5o lestis antidoti,

obliuionem

praesentium

rium propinabant.

et futurorum deside-

4. Vere mirabiles lampades, aequali per uniuersam terram luce fulgentes — aequales enim illos ac pares per uaria ac diuersa uirtutum genera dixerim ! Petro quidem c/auwes regni s5 caelorum, domino committente, creduntur ; sed Paulo quoque,

siue in corpore siue extra corpus usque ad thronum tertium sublimato, caelorum secreta reserantur : 2» faradiso quoque arcana uerba panduntur quae non licet hominibus loqui. Quae cum ita sini : paene supra hominem est, cui creduntur

6o eloquia homini non loquenda.

Sed forsitan dicat aliquis : ''Quomodo iste sine clauibus penetrare potuerit diuinae aedis excelsa ?'". Agnoscamus, carissimi

: ueras

caelorum

claues, meritorum

esse uirtutes.

Quantum autem arbitror : omnes in nobis habere possu6; mus claues regni caelorum, et quidem duplicem uim gerentes, duplicem. habentes effectum et geminam potestatem. Fides, humilitas, patientia, castitas quasi bonae claues aperiunt dei portam. Sed et superbiam, iracundiam, cupiditatem non immerito claues esse dixerim ; nam claudunt regna cae7olorum : primus angelus per superbiam et elationem magnam clauem et ualidissimam seram inter se et caelum misit.

50/51 cf. Phil. 5, 13.

DO ct? PettA1, o:

54/55 Matth. 16, 19.

56 11 Cor.

por 99/98 11 Cot. 12, *4. 89 ice Ins Catulo Iv roo EoexiE 2605 DV? In GI SVO 25 -Tevass Au Dextéin-wlibessvrrH SVO vaTPG XO SEXS Drm XST

vi [CC 5o, 126, 76/77; 214, 46; 294, 57; 338, 124; 362, 63]; e.a. «omes;

5rct.em Coro

65 Matth. 16, 19.

59/60

V^Ge-B?]FVJP3JM? 47 sic P! (al.z.) 49 ac defectis

omn$ Mz (a/.z.)

Ge ; aedificatis M7

48 sitim] sic M? impetrabant

FP! (a/z.);

indigentis M7 impetrabant M7

(cf. supra, lin. 41) ^ 90 enthedoti V! ; anthidoti P! 52 larmpades] lampadas V? (corr. al.zz.)/ F1JP*. (corr. al.z2.)/ Mt ; add. Petrus et Paulus Ge(fort. e glossa in textu irrepta) aequali] mirabili M7 53 fulgentis M7 aequalis W/F* (corr. aj.zz.) 54 uirtutum] oz. Mz genera] a4Z. esse M? 55 conmitte 77 conmisse zz. alm. Mt 56/5 sublimatum Mz 0v resecantur Mz arcanae V'!/Fi B8 homini Mz (cuz Vulg.) 59 sint] ozz. Mz hominem est] omni re M7

61 dicit M? — 62 potérit V? (z/z.) ^ hedis F! ^ 63 carissimi] fratres M; 64/65 possumus habere -— P? 65 et quidem] Equidem M7 duplicem] ducem M7 65/66 uim ... duplicem] zs zzgnf. F^ | 66 habentis Mz 6? castitas] caritas M? bonorum M7 69 merito Mz nam] iam enim V? 7i

clauim Ge 28

serram F! C1

380

HOMILIA XXXIII, 4-5

Paulus autem humilitatis ac pietatis clauibus wsque ad terliam caeli regiam penetrauit, aequalis per omnia uirtutibus Petro ; nam etsi ille primus, iste praecipuus. 75

8o

5. Vnde, carissimi, his ducibus, per sublimia salutiferi callis

itinera id est per dominica mandata gradientes : circumfusos innumerabilium hostium — quibus hinc inde iter nostrum inuisibiliter uallatur — inimicos peruigili circumspectione caueamus : ne nos aut in sinistra perniciosa remissio aut in dextera ruinosa supplantet elatio ; ne incipiat aut prauitas de neglegentiis aut uanitas pullulare de meritis ; quia illic de infirmitate peccatum, hic de uirtute fit uitium. Inueniemus autem in eorum instructione, si uolumus : unde

noster uel armetur 2nterior homo uel curetur — nam de uno 85 eodemque

90

armario : et arma et medicamenta sumenda sunt,

quibus uel repellantur uulnera uel sanentur. Nullus profecto aut excusationis aut ueniae relinquetur locus, quando omnis anima in promptu habere cognoscitur opportunum pro sui qualitate praesidium, id est illaesa munimentum et uulnerata remedium.

92/43 11 Cot. 12, *2 ; cf. Vetg., Georg., III, 503 (caeli ... regia).

84 Rom. 7, 22 ;

Eph. 5, 16.

V^ Ge-B?/F!/P1/Mz 32 clauibus] clausea (-1 per ras. ex su) M£ 73 regna M? aequale PF? uirtute Mt 7*4 Petri V? Ge/F!/P!/Mz etsi] est Mz iste] ita M7 *75 ducibus] duobus LI/!Ge-B?/F!/P* ; praez. duobus Mz salutiferà F1 75/76 cálisténeta Mt. (al.z.) *6 per] om. M: domini M7 gtradientibus P! ; -ntis Mz circumfosos

L7!; citcumfossus

F!; circumfusus

Mz

*?* inde] oz. Mz

?8 uallabit Mz inimicus I7!/F!/Mz p dii MI (all.zz.) *9 caueamus] consumamus M 80 ruinosa] uitosa Mz ne] o». B? 81 uani I/7!/F! 82 peccató Mt (al.zz.) uittete M7 83 instructionem Ge/F1 84 uel!] eras. pr homo] oz. Mt 84/85 uel? ... et?] ozz. P* (adser. deest Zn zzg. al.zz.) 85

eodemque] a4. salutis M? medicamenta] s]. suppl. al.zz. P $6 sanentutr] curentut Mf profecto] peccato Mz 89 relindtur Ge; relinquitut Mz 88 prumpto I/1/F! ; prompto M7 pro sui] proposui M7 89 monimentum M7. Expl. EXPLICIT HVMILIA DE NATALE APOSTOLORVM PETRI ET PAVLI /!, ozz. GeB? ; EXPL OML DE NAI APLOR, F!; ExpLICIT DE APLIS D! ; mxpeLIC Mi.

CAPITVLVM XVI

HOMILIA XXXIV : DE TRINITATE GENERALIS

CI

B

3

Y

amm

;

as dut

1

APMEOT :

dint olet pe!

* qe

CK ropiszus. Vsdisdifal

'$y;fi:o aai- nails oi TH

ae.i turte riim ur,

! Etiticesfet rti

iced

págku

v

m

Lcanspd

4Mer

beads pnefeeita,

7T" -uierien anb es nett

2

£o nd

nee

va aM

Du

prsdientes, t el

E

; cimo eiue i

E

4

"din

al A" TUI bdd

ful dot inda dA Saneiir .— fle E

2 eyndiuhen icinaito cci Nul. v deieniadta pe eren HELD

Uk:

Sgbtir? iM s Th v fijan: M 499 —Ae. 05 n DAMM 3

2-1»)

Baber: aicut qn

. diete puta e

,

—

ers

E

r

i

-

Te

p.

,

n

e

í

oa D

$ Hk

$

e

,

i

mj'

;

:

*

we. h do

.

T

x1

f

:

Z-MEP

sey

LM

! ».

Io

&

cett aue

ea t

Pus

e

ASC

Jess

"-—

*s mend "sebo

*é

i 43

E

(ue

"*

Eg

EN

59;

"9

idu

(PM

: T

an

£j

Ld

Ürmesc A 4

vd

: et.e

"D

ici rn

UEM

"n 1

"Pies

(

B

.

'

uoa ri TX

(etu

-

e*

p"

!

e

-

E

!

otf

Li

;

-

bá:

7

t

* -

d

i

x

s

Ed

.

"ET

ix (uat. ES

Pa". VAEMNVIAO

ay

inm

T9

-

"adpen LAM: vU toit]

eeu ó Mas Mc

urpis

Moe 5. de mmt t t ke :

pem

om

Ni am Lt

vu

à thai

ed uel.

de qa dna

T

Cac

a

Abagefeui

I eS FÉ

ox * dk uL -

"

,

AE 2, qu

is. 1

HOMILIA XXXIV (33) HOMILIA DE TRINITATE GENERALIS

MONITVM Codices :

F*

:BnmussEL, Koninklijke Bibliotheek, 1651-52, s. 1x in., f. 30V-32".

V1

: VaricANO, CrrrÀ pL, Bibliotheca Apostolica Vatizana, Regin.lat.131, SA EXDUEITAOYST33VS

4A!

: AwGzns, Bibliotbéque municipale, 44 (136), s. x, 87-90Y.

P! / :Pamrs, Bibliotbóque Nationale, Lat.2628, s. xt, f. 58-61.

O9"

: Oxronp, Bodleian Library, Bodl.392 (2223), s. x1 ex., f. 46-48v.

P*

:Pamrs, Bibliothique Nationale, Lat.2811, s. xt in., f. 63-65.

Ge — : GENEVE, Bibliotbique publique et universitaire, 24, S. X11, f. 180V-181". Lo

:Lowpow, Lazbeth Palace, 338 (Vol.III), s. xit, 212Y [-215"] (inde a f. 213 [i.e. inde a u. *propriam', lin. 31] codicem inspiciendi opportunitas data non fuit; reuera in omnibus fere cum codice O? concordat codex Lo).

Editiones :

Gaigny

| :f. 86v-89v : Homelia de Trinitate generalis.

MB»P 6

: col. 6530-6549 : Homilia, De Trinitate generalis.

PL$ 3

:col. 629-655 : Setmo 33. De Trinitate generalis.

Redintegrationes :

2) lin. 1: Praesenti ... percipimus : EnuyG.9**1

: (Eusebii *"Gallicani") Sermo extr. r, x [lin. 1]. b) Zn. 98 : teus ... absoluitut :

Enus.G.*v

— :(Eusebii *Gallicani") Homilia xv, 2 [lin. 15].

C) Jin. 139 : Quae ... homo : Eus.G.X"

; (Eusebii *Gallicani") Homilia xr, 9 [lin. 111].

Eus.G.X*XW

; (Eusebii *Gallicani") Homilia xxiv, 7 [lin. 143].

Ewus.G.9 — : (Eusebii *Gallicani?) Homilia rrr, 14 [lin. 171].

Enus.G.9*"5

: (Eusebii *Gallicani") Sermo extr. 5, 5 [lin. 24].

MONITVM d) Zu. 147 : quantum ... debeas : Enus.G.X1.

: (Eusebii *Gallicani") Homilia xr, 9 [lin. 111/112].

Eus.G.XXx1V

: (Eusebii *"Gallicani) Homilia xxrv, 7 [lin. 143/144].

Enus.G.extr.5

: (Busebii *Gallicani") Sermo extr. 5, 5 [lin. 24].

e) Jin. 147[148 : Petspice ... desinas : Ens.G.X1u

: (Eusebii *Gallicani') Homilia xi, 9 [lin. 112/115].

Enus.G.XX1V

: (Eusebii *Gallicani") Homilia xxiv, 7 [lin. 147/149].

385

XXXIV DE TRINITATE 1. Praesenti lectione percipimus : 52 quis wult ost me uenire, abneget semetipsum sibi. Requiramus : quomodo, in hoc corpore constituti, post Christum ire possimus. Ipsum sequimur : quando eius praecepta seruamus, quando ea facimus quae ipse mandauit, quando ei toto cordis inhaeremus affectu. Abnegamus uero nos : cum studemus odisse quod fuimus, et amare incipimus quod esse debemus. Ergo toties nos negamus : quoties ad meliora conuertimur ; quoties, exterioris IO uetustate deposita, in domini seruitute noui hominis alacritate iuuenescimus ; quoties ad feruorem animi de tepore, ad continentiam de uoluptate, ad munditiam de inhonestate transimus ; quoties fidem ueram deposita incredulitate suscipimus. 2, Fides autem uera atque perfecta est : si wnwm dei nomen 15 in trinitatis confessione credamus. Sed dicis : "Nomen unum, et opus fortasse non unum". Disce quia, sicut eos distinguit proprietas personarum, ita . eos in operum dispensatione coniungit unitas uoluntatum : una eis per omnes gentes atque nationes distributio misericor20 diae, par largitio innocentiae, eadem remuneratio gratiae ; et VA

ideo dixit : Vnus deus, una fides, unum baptisma.

1/2 Matth

16, *24; Matc

8, *34; Luc. 9, *25.

14 Isaac ( ?), Expos. fid.

cath. [CC 9, 348, 57] (unuzz eniza dei nomen est) ; cf. Bphraem, Adu. haetes., serm. 5 [Rourr p& JouRwEL, 728] (emm momen adorandum dei sif unum); Euseb. Vetcell., De trin., II, 22 [CC 9, 25, 205]. 16 dicis] scil. "Arrianus ; cf. Ambr., De fid., III, Xt, 91 [CSEL 78, x41, 103.107/108]. 21 Eph. 4, 5.

Codd. : V1GeJF1—4A1P3*—O9Lo/P1

Inscr. HVMILIA DE TRINITATE GENERALIS [/!, rTE SERMO EIVSDE DE TRINITATE Ge ; CAP -XVI- DE TRINITATE GENERALIS F!, INCIPIT OMELIA DE TRINITATE GENERAL 44i, INCIPIT OMELIA DE TRINITATE GENERALIS D9— O9, OMELIA DE TRINITATE GENERALIS

[Lo ; INCIPIT DE TRINITATE

OMELIA

P!.

1 percepimus 24! (ex -cip- s uidetur) —O? Lo 2 seipsum T/71/F!/P! * ueto] uere 74! (corr. al.z2.), P? ; ozz. P! 8 totiens Ge (ex -ies a/.zz.)/ F1—.41 P3—OPT o/ P* exconuettimus P! 9 quotiens? Ge (ex -ies a].z.)/ F1 41P3—O9Lo[Pt 11 quotiens Ge (ex -ies a/.z.)/F1—,41P3—O?Lo/P1 teriori F1—.41P3—O9[,o/Pt* 12 uoluptate] add. et s./. a].zz. 741 honestate F! ; honestate P! (ag/.zz.) 13 To P! quotiens Ge (ex -ies a/.zz.)/ F1 — 41P9—O9

14 autem] oz. 74*

20 par] pats I/1Ge ; per O?

fice Iit

uetam] integram Ge

largitio? O? (g/.z2.)

388

HOMILIA XXXIV, 2-4

Audiant arriani, quia, qui wnmwm baptisma uiolant, wnwm deum habere non possunt. Ecce, hoc donum salutis et pignus immortalitatis

cum

trium

munificentia

conferatur,

«mum

25 tamen esse pro indissolubili gloria unitatis asseritur. /7« hoc itaque tam indiuiduae maiestatis amplexu : alter est pater, alter est filius, alter est spiritus sanctus ; sed 2n diuinitatis commu-

nione «0n aliud attendat caritas uestra. 9. Quando ad incarnationis respicimus sacramentum : filius 5o uirginis assumptus a filio dei : quasi creatura, iuxta creatorem, personam propriam non habet. Quam ob causam ? Quia parem gloriam, iuxta formam domini, forma serui non obtinet;

quia

minoris

absconditur,

humilitas,

iuxta

et superioris lumine

5; quodammodo

obumbrata

reuerentiam

obscurata

maioris,

deprimitur,

et

consumitur.

4. Ita spiritus sanctus, s? deus mom esset : tuxta patrem eli fitum, bersonam frobriam non haberet. Vbi autem esse probatur personarum jariitas, ibi meritorum ac dignitatum indiuisa consistit aequalitas. Et ideo spiritum sanctum, patri et 4o filio «mum : deitatis noueris possidere briwilegium, quem personae wides obtinere ius brobrium.

22 Eph. 4, 5. Rom.

5, 305 Gal

22/23 Deut. 6, *4 ;Mal. 2, 10 ;Marc. 12, 29.32 ; Ioh. 17, *5; 5, 205 Hph. 4, 65 r Tit. 2.5.5 Tac. 2. 195 Sytnbu Nicaenors

[CC 504, 561, 2/3] ;Symb. *Quicumque', 3.16 [CC 504, 566, 5.24 ;CC 103, 20 (22) sers 24 1 Ioh. 5, 7.8. 25/28 In boc ... aliud] aptatum ex : Faust., De Spit; Ib v CSBI2 1015852725]! 26/23 alter ... sancius] Euseb. Vetcell., De tri MTIDE2 [C025 2 xO/2504]29/38 Qzmando ... consumitur] cf. Faust., De spir., II, rv [CSEL 2r, 138, 25 - 139, 7]. 32 Phil. 2, *6. Phil. 257. 36/37 lta ... baberet |aptatum ex : Faust., De spit., II, 1v [CSEL 21, 158, 23/25]. 37/41 Vbi ... proprium] aptatum ex : Faust., De spir., II, 1v [CSEL 21, 139, 7/10].

V1Ge/ F1— A41P3—O?9[.o/P1

22 qui] ozz. Ge sed] si Ge

25 gloria] gratia P? hoc] 227. ergo P? 28 aliud. Attendat zgzerp. O9ILo

24 est?] ozz. O9?Lo

V1Ge/F1—.,41pP3—0Oo/P:

32 pa«rem(teras.)P? V1, humilitatis Ge

— 32/33 obtenit 71, obtinuit Ge

33 humilitas«s (ti eras.)

feuerentiam luxta — az. (?) Ge ; setuata teuerentia FI— 4At ps —Qo/ p 34 superiori 74!P?*—Oo/p1 luminis I/1Ge obscurati! T2 (al.72.), obscutitati Ge deptemitur 71 39 patri et filio] sc V1Ge ; cum patre et filio cezz. (eum. Faust., L.c.)

HOMILIA XXXIV, 4

' — 389

Hic ergo super apostolos specialis sanctificator influxit. Sed quod dixi, 'specialis' : non putes aliud agere patrem et filium, aliud spiritum sanctum. Etsi eis in administratione 45 salutis humanae diuisus est actus, unus tamen in operatione consensus — sicut interdum ipse apud se homo officium multiplex sensus unius cordis ac uoluntatis exsequitur, et tamen a semetipso discrepare non creditur. Apostoli ergo, pleni spiritu sancto, ber omnem mundum saP1] lutis thesauros erogaturi : caeleste hoc munus transferunt 2n se, circumferunt 2n al&is ; 4mposilis manibus : nouo genere acctpientis lucrum, sine damno agitur largientis : credentibus totus traditur, et totus a tradentibus possidetur ; infusione evus untuer-

sus orbis impletur, sine attenuatione dilatatur, sine dvwistone dispergitur. In ipsa specialiter sacratissima, regenerationis nocte, ab oriente in occidente, a. solis ortu usque ad occasum, ab aquilone et mari, ubicumque dem spiritus, wus et blenus, operatur : ber omnia Praesens esse inuocatione creditur, benedictione sentitur ; 6o innumerae multitudines per uniuersam terram wno lauacro d?]uuntur et, ut dixit apostolus, uno spiritu botantur, in uno adoptantis gremio renascuntur. Et ideo dicit deus : In diebus illis

jI

42/46 cf. Ambt., De spir., II, xr, 12, 138 [CSEL 79, 140-141, 81/87]. 44/46 cf. 1 Cot. 12, 4-6. 49/69 Apostoli ... declaratur] aptatum ex : Faust., De spit., D xus [CSEL 21,126,920. 127,14]. 49 pleni ... sancío] Act. 6, 3. 50/53 boc .«. possidetur] cf. Euseb. *Gallic., Hom. xxxrr, 8 [lin. 158/162]. B1 nouo genere] cf. Euseb. *Gallic^, Hom. xxix, 2 [lin. 11]. 56/57 ab ... occidente] Bat. 4, *37; Matth. 8, *ur5 24, *27; Luc. 13, *29 5 e.a. DÀ a ... octasum] Ps. 49, 1 ; 106, *5 ; 1252 Val ET yr. 97/58 ab ... 7ari] Ps. 106, 5 ; Is. 49, 12 ; Luc. 13, *29. 58

idem spiritus] x Cot. 12, 4. spiritus unus ... operatur] x Cot. 12, *1r. 61 nuo ... potantur] x Cot. 12, *15. 62/63 In ... carnezz] Yoel 2, 29.28 -- Act. 2, 17; cf. Is. 32, 15 ; 44, 5 ; Ez. 39, 29 ;Euseb. *Gallic.", Hom. xxrx, x [lin. 1/2].

VGe[ F1 —A1ps —oop: 42 Hit (s eras.) V (al;z.)

^ apostolus V! ^ 43 potes P? — 43/44 patrem ...

44 aliud] et (s widefur in zg.)P! ^ administrat;one] so/us O? spiritum] zz zzg. P! (cf. 1 Cor. 12, 5) ; admiratione (zzendum ex arcbetypo) V? Ge[F 1—ps/Pt ; adihitestione 45 diuisus] so/zs O? (cf. 1 Cor. 12, 4-6) ; diásus Ge, diuetsus (ra eras.) 44* (aJ.z.) 48 semetipsum 1/1 4*7 sensu O? cezi. (adser. a diuisus im zg. alm. 24*) 50/51 circumferunt ... transferunt c O9 (uxía Faust., l.c.) 50 ho*munus V! 51/52 accipientes I/1Ge/F1/P* 51 alios 24* (ex -iis aJ.zz )—O? (cum Faust., l.c) 5? occidente] sc V/1Ge/ (al.zz.) V? dispergétur 54/55 52 latgientés P* (g].z2.) aquia]ab V1 P3, occidentem F1—/4! (ex -te a/.z7.)—O?|P' (eum Faust., l.c.) 60 in59 creditut benedictione] ozz. V1 G«e (ob bozzoeotel.) loni corr. aJ.zz. 74t potantur] putantut P, add. et s.J. alm. 24i 61 dicit P! numetabiles Ge 61/62 adoptati F1—.41P3—0O9/ unum? FI—.41p3— O9/P! (cuya Faust. 1c.) 62 gremium FI—.4!P*—O?/Pt (cum Faust, ]:69) jg:

390 6A

HOMILIA XXXIV, 4-5

effundam de spiritu meo super omnem. carnem. —. Aduerte quid dixit : Effundam 'de spiritu meo! ,et non dixit : Effundam "spiritum. meum' ; tantum 'de eo! : quantum mundus posset capere, dispensat. — Vides quod a aire quidem substantiae unitate frogreditur, non tamen a atre separatur : emittitur non amittitur, et effunditur et tenetur —

19

atque 'effusionis' uerbo,

magnitudo blenitudimis declaratur. Maximum diuinitatis insigne est : posse simul omnes infundere, et integrum nihilominus permanere.

75

8o

85

I» mom3?ne, in-

quit, Patris et filii et spiritus sanct? ; aduerte quod, sub unius nominis gloria, non est una persona. 5. Videamus attentius:inter ipsa generationis sacrosancta mysteria, quid agat spiritus sanctus. Secretas ineffabili potentia lauat culpas, infectas ad infectum redigit maculas, absoluit reas et purificat conscientias — quarum solus emundator, solus est cognitor : deo enim tantum potest illud adscribi : Qw? solus, inquit, most? corda hominum, et apostolus protestatur : Sirius scrutatur etiam alta dei; qui specialiter deus creditur, qui occulta hominis intuetur : quanto magis deus est, qui profunda paterni pectoris perscrutatur ! Ipse praesentem contulit uitam, qui largitur aeternam ; interroga muneris magnitudinem, remuneratoris perspicis dignitatem.

63/66 JAduerte ... dispensat] cf. Ambr., De spit., I, viz, 8, 92 [CSEL 79, 54-55, 24/28.32/34]. 64 Effundam ... meo] Act. 2, 17. 64/65 Effundam ... meum] Is.

24. 3 Qeluocea o9 sactUUTS Moo MUSIGNEIE2052066/69 lider ... declaratur] cf. Euseb. *Gallic/, Hom. rz, 4 [lin. 59/63.67/68.69]. 66/6 z bafre ... progreditur] Ioh. r5, *26. 69 emittitur] cf. x Ioh. 4, 9. 69 effunditur] cf. Is. 32, 35 5 44, 5 ; Iz:20:20/5]T061:2528:200 Gb 25917. 70/13 cf. Euseb. Vercell., De trin., I, 9 ; 12465 1Vr 66:97:55 86/01:814583 83/2 87::8$ 025779 7/201]: 71/72 Matth. 28, 19. 49/80 11 Par. 6, *50. 80/83 cf. Ambr., De spir., I, r, 1, 26 [CSEL 79, 27, 66/69]. 80/81 1 Cot. 2, *ro. 82 Ioh. 5, *6; 4, 24 ;Symb. *Quicumque', 15 [CC 504, 566,22231::6(€1102321291(22) eT4/TS]: 82/83 cf. 1 Cot. 2, 11.

V31Ge/F1— A1ps opp 64 quod O? (cuz Faust. [.c.) dicit! G effutide P: dicit? Ge 65 possit PF1—/41P3—0?/P! (cum Faust., 1.0.) ^ 66 capete] iza codd. (e£ "Anabr., Lc.) ; (accipere Faust., L.c.) 68 atque] agg. in F'1—,41 p3—0Oo/ p: uerbum F— 74! (corr. aj.z.), ps *3 una est — J41Pps 76 Secretas] secreta et F1—/41p3——Qo/p1 labat V? (al.m.) 78 eidator 41 (aJ.z2.) *9 potest] ad. tantum 74! (eras.), D? adsctibi| 277. quod ait propheta P3 cotda] add. filiorum /41P? (cup; Vulg.) 81 qui] quod si P3, Si O9/P' (ig ras. 3 litterarum) 82 paternà ZA. (al.z2.) 85

magnitudinem] aZ. et 74* (s.]. 21.27.) —O9, add. qui P? remunerationis (-iois Ge) GeJP? 85/123 -ris perspicis ... libertatem] 4f. V1 (foliis amissis)

HOMILIA XXXIV, 5

90

Ipse ad regenerandas animas steriles, benedicit aquas ; ipse sacri fontis irriguum illa, qua dudum Mariam locupletauit, uirtute fecundat. Castos ecclesiae sinus maritat, nubit integritas puritati, ut, ad similitudinem uirginis generatricis etiam ecclesia matris fructu donanda,

95

IOO

10$

IIO

391

sine sexu de sanctificatione

concipiat et sine corruptione parturiat, et regenerata pignora in filios dei felici mancipatione transcribat. Quomodo haec operari posset, nisi deus esset ? Ecce secundum illud propheticum, agente spiritu sancto impletur in baptismo : Ego occidam. et wvwuere faciam. Quid est hoc ? Occidit peccatum et uiuificat peccatorem. Fluentis uitalibus, reus abluitur et reatus absoluitur : debitum originale uacuatur, pondus perditionis exuitur, et, incomprehensibili miraculo de profundo fontis mortuo resurgente, in fonte mors moritur ; adoptiuus gratiae, perit diabolo et acquiritur deo, hereditario crimine illigatus : homo, consumpta primae originis conditione, de occasu suo nascitur, et naturae se agere uices genitalis unda miratur ; et, quia dixit apostolus : Consejulii sumus cum Christo ber baptismum in mortem : procedit noui hominis uita, de ueteri(s» sepultura. Sed, cum dixerit euangelista : N?sé quis renatus fuerit ex aqua et spiritu sancto, nom fotest intrare 4n regnum dei : hic uide, ne aquae et spiritus sancti opus unum, ne eundem utriusque esse arbitreris effectum ; commori et consepeliri Christo iubetur : in baptismo, quid praestet aqua, quid spiritus, diligenter ausculta. Per uisibilem submersionem: aqua, sepulturae imitatur officium: sfiritus sanctus, in emergente, resurrectionis peragit sacramentum ; aqua, morti debitorem deducit, et uelut

89/91 cf. Euseb. *Gallic/^, Hom. x, 11 [lin. 216/217]; Hom. xv, 5 [lin. 42/44] ; Hom. xr1:x, 6 [lin. 78/80]. 93/94 cf. Euseb. Vetcell., De trin., IV, 18 [CC o, er. 149/151]. 96 Deut. 32, E20 104/105 Rom. 6, *4. 107/108 Ioh. 5, *s5; cf. Euseb. Vercell., De trin., IV, 17 [CC 9, 61, 145/146]. 110/111 cf. Rom. 6, 4. 111/115 Ioh. 5, 5. 111/116 cf. Faust., De spir., II, v [CSEL 2r, 145, 26/29].

Ge[F1 — 41p3——0O9/P:

87 stetilis 74 (gl...) 88 quam F! S9 matitas corr. 4! ^ nubet Ge/P! 94 possit corr. 92 regerata 741 (a].zz.) 91 donandam Ge 90 genitricis P! 98 absoluitur] z/a codd. ; «n aboletur 95 secundum] eras. 741, ozz. O? ga 105 mortem] Z/a bic 99 uacuatut] add. et s. aLzz. At restituendum ? 106 ueteris] resZizj ; ueteti codd. (cum Vulg.) ; (cf. bom. xv, 2 [HEn. 31]) 109 ne 107 natus F!—.4!ps—0O9/P1 Ge/P* (-teti im ras.) ; uetete cem. com110 arbitretis esse — Ups aquae] neque corr. F* (al.zz. ?)—P* (all.z.) 113 emitatur Ge (corr. 111 iubemur O? moti] praezz. curi Ge ;cum moti F! 113/115 -te resurrectionis ... sanctus] exciZ. P! (membrana decurtata) 2)

392

HOMILIA XXXIV, 5-6

IIS concludit in tumulum

: sféritus sanctus resuscitat innouatum,

et regnum praeparat acquisitus. 6. Itaque,

iuxta

Macedonium

si 'sfrítus non

factor sed

factura! esset, peccatorum ueniam donare non posset. Omnis creatura etiam caelestium potestatum, angelorum et archI2O0 angelorum nescit alteri de proprio praestare iustitiam, quae se naturaliter peccato esse agnoscit obnoxiam — utique obnoxiam : quae culpam prodidit per ruinam, absolute conscientiae perdidit libertatem. Non potest conferre per gratiam, quod non habet per naturam. 125 Dicit haereticus : 'creaturam esse spiritum sanctum! .Non ita est ; nam qui abolitionem criminum secunda natiuitate largitur : non creatura est, sed creator. Qui ergo hominem in secundis liberat a peccato : ipse, qui in primis condidit sine peccato ; ad antiquiora initia operis sui recurrit, qui peccatorem ad primae 130 innocentiae statum reuocat. Quem ergo naturae cernis uincula relaxare, auctorem cognosce naturae ; ita enim legimus : Nemo potest donare beccata, nisi solus deus. Dicit apostolus : Qwicumque spiritu dei aguntur, hii sunt filii dei ; quapropter refuge de spiritu sancto impiae persuasionis errorem. Iudex est, qui 155 damnanda concedit ; rex est, qui regnum caeli tribuit ; deus

117/118.125 Marcedonius ... baereticus] cf. Buseb. Vercell., De trin., IV, 2.14.17 [CC 9, 57, 15 ; 60, 124.137] ; Aug., De haetes., 111 [CC 46, 325, 4/5] ; Faust., De spit., II, r1 [CSEL 21, 135, 5/6] ; Symb. Nicaen., 18 - add. tom. Dam. [CC 504, 565, 88/89] ; Tom. Dam., anath. 3 [CC 504, 564, 9/10.10]. 127 Ambr., De spit., IL, vz, 5, 44 [CSEL 79, 103, 95] ; Aug., De trin., I, vr [CC 50, 42, 109 ; 45, 125]. 131/132 Marc. 2, *7 ; Luc. 5, *2r1. 132/133 Rom. 8, 14. 135/136 Ioh. 5, *6 ; 4, 24 ;Symb. *Quicumque', 15 [CC 504, 566, 25 ; CC 105, 20 (22), 14/15].

Ge/F1— A1p3 opt

116 adquisito 74! (ex -tü 2/.77.)—0O? ; adquisitüx (ex -us) P1 122 absolute] 7/2 Ge[P? ; absoluto F!, absolutae (-te) cezz. Fi— A1 ps —O0/pt

117 iuxta] iusta F* 123 perdidit] oz.

V1Ge/ F1—.4*p3—00/P1

123 Non] denuo ades? V1 quod] qui I71/F1— 41ps—Qo/p1 126 ab oblitioné WE 128 qui] oz. F1—.41P3—0Oo0/pi condédit V3 (a].) 130 cetnis natutae -» 41p? 131 natüe 74! (gLzz.) 132 nisi... deus] »./. F^ — 133 hi

Fi—0O0/Pt li] dei P?

filii dei sunt — V ; filiisunt dei — F1—/4!p3—0Qo/p:

135 cae-

HOMILIA XXXIV, 6-7

393 est, qui ex hominibus dei filios facit. Merito ad nos etiam persona sua spiritus sanctus uocem illam domini saluatoris assumit : 52 mili, inquit, non creditis, operibus credite.

*. Quae cum ita sint, o homo : statum depressae conditionis 14o attolle. Ecce saluti tuae, tota trinitas deus militat: redemptionem tuam pater ordinat, filius administrat, spiritus sanctus aequa uirtute confirmat. Cum ergo ab ipso specialiter in baptismo uiuificari mortuos, absolui reos, confirmari noueris ab-

solutos : deus utique es£, qui ad effectum diuina opera perdu145 Cit ; deus, inquam, est, qui, ost collatum domum, blenitudini

imponit augmentum. Perspice quantum ualeas, et perpende quid debeas. Perpende quantum ualeas, ut tandem uilis esse tibi desinas :ad comprimendam elationem atque superbiam, Zerram te et cine-

15o eri recordare ;ad respuenda occulta dedecorum, ad superanda uilium oblectamenta uitiorum, de? opus deique te émaginem recognosce. Non ergo nimium se terrenis contagiis addicant, quos ad sublimia deus prouocat ; ad sublimia, inquam : nam quos caelesti pretio uides redemptos, ad caelestia non dubites 155 vA praeparatos.

138 Ioh. 1o, *58. 226162 Auc)

31939.Cic»- In Catil D v; 105 UD sp 26.5 DVS VEHI 08/5 VOSGES tris blo spo Vv Xo LS XTDerr XSUIP vast uso 126»

78/775 5234, 746:552045197/5:2385 1245, 302,163]; €:a* 144.145 deus ... est] Ioh. 3, *6; 4, 24; Symb. *Quicumque', 15 [CC 504, 566, 25 ;CC 10s, 20 (22), 14/15]. 145/146 deus .. augmentum] aptatum ex : Faust., De spit., IT, rv [CSEL 2r, 145, 4];

cf. Euseb. *Gallic/, Hom. xxix, 5 [lin. 24/25]. 147/148 cf. Euseb. *Gallic.", Hom. x, 9 [lin. 154.156]. 148 Iet. 2, 36 ; Thten. 1, 11 ; cf. Sap. 15, 10 ; Euseb. *Gallic.^, Hom. xx, 9 [lin. 195] ; Hom. xir, 9 [lin. 1135] ; Hom. xxv, 7 [lin. 148/ 149] ; Hom. rr, 14 [lin. 176]. 149/150 Gen. 18, *27 ; Eccli. 10, *9 ; 17, * 15i Rom. 14, *20. (Genus: 10 556: 1G of ro fT TTG OT AAA Go ETE SuSE

VAGe/F1— A1p? —OoJpt

136 hominibus] omnibus T7! 136/137 persona] praem. ex 24 (s.l. al.z:.)—O? 138 Si] praem. et s.J. al.zz. 4^ — 140/142 saluti ... confirmat] excid. P (membrana

decuríata) —— 143 uiuificaré P! (gLz.) 144 qui (oz. ad) effectu V'!, qui (oz. ad) effectui Ge ; qui ad áffectü 74! (a/.;z.) ; quia defectü corr. a/.;z. Pt diuini corr. al.gm. At 143/146 plenitudinum ponit P! 147 ualeas] aZ. ut tandem (e iz. 148 reper.) dej. O? 149 comptaemendam V? 1580 occultanda Ge dedecorum] add. et s./. a].zz. 4t superandam l7! 152 cognosce Ge addicant] ex abd- Ge contagiis] eras. 7A'*, ozz. O?. Expl. FINIT HVMILIA DE TRINITATE GENERALIS

|/!, og

Ge ; EXPLIC OMELIA

DE TRINIATE GENERALIS F!, EXPLICIT OMELIA DE TRINT /4l, EXPLICIT OMELIA TRINITATE GENERALIS D?, ozz. O" ; EXPLICIT DE TRINITATE OMELIA P!.

DE

|]tup dad, T tailoestetetog Dv TENAES rtepera m d PEE é

1 MON

i3 BC

futurdraps pedes en ]

!

$5 | cras

4

te

—E- Ei ereAnuemilndamnn FORM E

P UU TET

adl L1

T

"a!

e.

s

:

:

qs

5

à '

E

z E

M

1 1

y

x

—

au

rv

L.

.

"-

E

*

"

"

L.

i

ENG

cJ abr ^t

us "as

!

hp

23» Lalo

Ele

4b. ^.

ds

r -

*«j

*

e)

mali

,

]

itv. ^3 Levit Obe"5 ur vis

* i

n

:

C4

-

Pet

Ri E Cs cgSote insi: 6e td aio

fr

ES

DONOR Ls

d -

LE

*AA1 ON]

CAPITVLVM XVII

HOMILIA XXXV : DE S. MAXIMO EPISCOPO ET ABBATE

"n E QURE

E b E-

à

TCHREE OwemD Ww

E pes

OMIM zr . TNR 13

wy ALit fou a Yd

S—

!

H

i

-

E "

B

T

|

2 2

!

zm j ——

Rl

-

iJ

ln ES

tym

7

EE

E

HOMILIA XXXV (34) HOMILIA DE SANCTO MAXIMO EPISCOPO ET ABBATE

MONITVM Codices :

F*

: BnussEL, Koninklj&e Bibliotheek, 1651-52, s. 1x in., f. 32V-36.

V?

: VATICANO, Crrrà pEL, Bibliotheca Apostolica Vaticana, Regin.lat.x31, SNC ET VETAT:

Ge | : GENEVE, Bibliotbéque publique ef universitaire, 24, S. x1t, f. 181V-185V. $?.—

: Samr-Owzn, Bibliothéque municipale, 716 (t.VIIT), s.x1rr in., f. 197-199.

FP?

: BmussEL, Konminklg&e Bibliotheek, 7461, s. xit, f. 96v-98v.

Hditiones :

Gaigny

:f. 89Y-94* : Homelia de sancto Maximo episcopo & abbate.

MB»P 6

: col. 654P-656E : Homilia. De S. Maximo, & episcopo & abbati Lirinensi.

PLS 3

:col.633-640 : Sermo 34. De S. Maximo, et episcopo et abbati Lirinensi.

Gemmro

— : [GENNARO, S. : Dinamii Vita sancti Maximi episcopi Reiensis

— Fausti Reiensis Sermo de sancto Maximo episcopo et abbate (Università di Catania, 1966)] p. 129-155 : Sermo de sancto Maximo episcopo et abbate.

Excerptiones, compilationes : a) Jin. 2[8.6.8.11/12 ; multum ... abscondat; Diu ... militem gessit; diu ... mundum fuit; ac sic ... quod latebat :

ps.-Faust."

:(Fausti) Sermo

xxvii. Sermo

in depositione

s. Augustini

in depositione

s. Augustini

in depositione

s. Augustini

[CSEL 21, 332, 15/22]. b) Zn. 75[78 : Sic lampas ... totum :

Ds.-Faust,*"

:(Fausti) Sermo

xxvrr. Sermo

[CSEL 21, 333, 31—334, 5].

C) Jin. 148[156 : Quia haec ... magnitudo : bs.-Faust.*

:(Fausti) Sermo

xxvi. Sermo

[CSEL 21, 335, 23/31].

MONITVM

399

Redintegrationes :

a) lin. 267[272 : quanto ... fastidium : Enus.G.UXIX

: (Eusebii *Gallicani'") Homilia rxix, 2 [lin. 9/14].

b) Jin. 271/272 : non ... fastidium : Enus.G.V1

: (Eusebii *"Gallicani') Homilia vr, 5 [lin. 36].

Enur.G.3Xivn

: (Eusebii *Gallicani") Homilia xrvir, 6 [lin. 122/123].

c) Jin. 272[273 : sicut ... sitient:

Eus.G.XXXVII

: (Eusebii *Gallicani?) Homilia xxxvi, 7 [lin. 232/235].

Enus.G.Ux1X

: (Eusebii *Gallicani?) Homilia rxix, 1 [lin. 8/9].

d) Jin. 298/310 : ac ... fesutgat : 157 Gers

Z9

: (Eusebii *Gallicani?) Sermo extr. 6, 15 [lin. 120/132].

CI

(s

En

pum "n I

ES

-

E ne * E '" E c

E

Je

m

- id : AM

d

aeirw

E

à; koc, pud ii TI vain tica eue sz» A m. 4 uc |

B2 ice

"2n

DN

a

"

oh

r

dio

s

Da Wee cat

Rode

EU ,

E

,

-

H

.

EN

pe

etIS

TS

Mosa.

m

1

4

pee

"

x

iro

he

p^

»

P

LAN

Leg CHF PALUMEEmdiptcedqi ri (s. m

TN

p ai IT

iata

fest p AM E

"E

E "t

(€ uri

dapes

(o imt.

bu-

0

USED HU tieni de

oaaselt (ise d] lACr denn.

: ri

*

m4

TE

|

-

E

E

2-

! ,

um

9*5

i-e w-

rt

Ua

i

w éahatts «6 m

p uo q0TVY 1

-

S ^ d

Ad

) sd

P

XXXV DE SANCTO MAXIMO EPISCOPO ET ABBATE 1. Locuturi de perfectione summi antistitis et confessoris, multum ueremur ne merita eius, dum affectus praedicationis insinuat, tenuitas sermonis abscondat.

Qui, cum a prima aetate nouis uirtutibus usque ad finem ; quasi semper inceperit, inter ipsa primordia consummatus apparuit. Diu ille sub habitu saeculi, C/wisti militem gessit ; diu sanctae uitae, quae sola deerat professionem generauit ; diu, 2»; hoc mundo $ositus, exira mundum fuit ; diu seductori imposturam fecit ; diu mentientem fefellit. Et, cum iam eum

1o mundus animo non agnosceret suum, uel solo tamen corpore tenebat alienum. Ac sic, publica conuersatione suscepta, non tam coepit esse quod. non erat, quam prodidit quod latebat. 2, Inter haec stupebat in sinu suo patria ciuem suum peregrinari, et intra fines proprios nouae conuersationis 15 legibus exsulare.

Nondum quidem uisibiliter exzerat de terra sua, et cognatione sua, ei de domo patris sui : sed 1am spiritaliter reliquerat Gr m. 2527 8 zn boc mundo positus, extra ziundum fuit] Euch. Lugd., De laud. erem., xxxi [PL 5o, 708^] (m zeundo positi, quodammodo extra sundum. recedunt); cf. Ioh. r1, 1o. 9/10 cf. Ioh. r, ro-11. 12 ps.-Phoebad. Aginn., Profess. fid., 6 — ps.-Euseb. Vercell., De trin., IX [XI], 6 — Auct. incert., Libell. fid., 6 — ps.-Greg. Illib., Fides toman., 6 [CC 9, 13o, 51/52 ; CC 69, 267, 24/25] ; Ambtros., De fide, II, vrxz, 62 [CSEL 78, 78, 24/25] ;Aug., De trin., XIII, x [CC 504, 400, 17/18]; cf. Tertull, Adu. Prax., xxvm, 7 [CC 2, 1199, 36/57]; Symphos., Aenigm., rxxxiv, 2 [CC 1334, 705, 2] ; Pelag. I, Epist., xv [xvr], prof. fid. [PL 69, 4097]. 18/17 Gen* 12-5 ne ACUTE a

Codd.osIZ1Ge/ E1— 2 F2

lnscr. INCIPIT DE SCO EPISCOP MAXIMO

ET ABATE

[/!, ITE SERMO EIVSDE DE

SANCTO MAXIMO ABBATE ET EPISCOPO Ge? ; INCIPIT OMELIA DE SCO EPO MAXIMO ET ABBATE OMELIA -I: CAP -XVUI- F!, INCIPIT SERMO EVSEBII IN FESTIVITATE SANCTI MAXIMI REGENSIS VRBIS EPISCOPI ET CONFESSORIS .$?, SERMO IN FESTIVITATE EIVSDEM (scil. sancti maximi regensis episcopi cuius festiuitas est quinto kalendas decembris) F?. 1 confessoris] monis V 5 uitae sanctae -hunc mundum

a47. Christi Maximi .$?F? 2 eius] ozz. 5? P? 3 tenuet assetinciperit I/1 primotdia] ozz. F? — . consummamus V! 7

5$? genauit T/1, negauit FI—35?F? 8 hoc mundum 7/7! ; F!—Jj?F? 9 inposterum V3, inpropetium Ge 9/10 eum mundus — j$?F? 10 agnoscerit V1 sola V1 . i2ptrodedit V! . 13 studebat $?F? suo] aZZ. a 5*?F? 14 inter $?F? ptoptios fines — F? finis 2t 15 exultate I/!Ge 16 exierat de terra uisibiliter sua — .$?, exierat de

terta sua uisibiliter — F? querat F!

et] adZ. de $2F? ^ 19 requirat V? (a].z.) ; telin-

402

HOMILIA XXXV, 2-3

lerram suam, quia nullis inclinabatur concupiscentiis actibusque terrenis; iam reliquerat cognationem suam, quia nullis 20

25

iam carnalium necessitudinum

tis exuitur ; abiciuntur cum 30

35

40

detinebatur afflictibus, nullis

uitiorum, quae per longam consuetudinem proxima et cognita animae efficiuntur, uelut parentum constringebatur amplexibus; iam reliquerat domum atris sui, quia in inquisitione aeternae illius patriae supernis intentus incesserat. Trium itaque patriarcharum in se completurus figuram, subito totum reliquit, ut illum posset obtinere qui totus est, dicturus cum apostolo : Ecce mos reliquimus omnia et secuta sumus ie. Omnibus prorsus cupiditatibus uelut indumensaeculo extranea bona, ut ma-

gis propria ornamenta clarescant. Ista uera et perfecta conuersio : quando non solum possessio neglegitur in rebus, sed etiam passio repudiatur in moribus. Tamquam Abraham ergo corporaliter de domo et de loco suo diuina uocatione dignus egreditur. 9. Tamquam Zsaac a patre uiua Aosta futurus offertur, et super insulae Lirinensis aram tutis humeris crucem domini baiulaturus imponitur — de qua quidem ara multae piorum animae 27» holocausto et im odorem suawitatis assumi inuidenda consummatione meruerunt —. Super hanc itaque aram per contritionem carnis ei sanguinis semetipsum deo ?mmolat ; et, sicut illic pro Isaac aries occulta mysterii dispensatione supponitur, ita hic, dum in illa sancta congregatione de milite consurgit, in principem promouetur : ex oue, in gregis arietem commutatur.

18.19 Gen. 12, 1 ; Act. 7, 5.

23 Gen. 12, 1 ; Áct. 7, *3.

275 Matc. 10, *28 » Luc. r8, *28;

16, 29.

34 diuina uocatione dignus] cf. xx Thess. x, 11.

$11,516: Num:

28)535/129:550 8Eph

27/28 Matth. 19,

383 Gen. T2591 5 ACC. 7. 525 55521: 46:2.

33/34 Gen.

88 Gen. 22, *2 ; Leu. 7, 38 Gen. 22, 2.

2339 Ex:029: 4T 5 Eph $2025 76:2 39/41 cf. r1 Reg. 15, 2. 40/41 Ps. 49, *14. 41/42 cf. Gen. 22, 13.

Gen. 8,

40 Eph. 6, *12.

VAGe[F1—$2F?

18/19 actibusque terrenis] oz. V'1Ge 19 cognationem] terram .$?F? 19/20 iam nullis — $?F? 20 affectibus F1—$?F? 21 cognata F!—$?F? 23 inquisione I/1 24 excesserat F1—$?F? 26 qui] cui $?F? 27 relinquimus F? 30 Ista] adZ. est F!—$?F? 34 possessione legitur l/1 35 uiua] aZ. Chtisti Vippi—$2pa 36 linensis V! (g/;7.) ; litinessis F1 totis F1—5?F? 38 holocásto V? (g/.27.) ; holochastum F!, holocaustum $2F2 (cum Vulg.) odote Ge 40 saguinis 1/7! (a/.zz.) 40/41 immolabat .$?F? 41 sicut] oz. $?F? ari$. l7 (g].zz.) 42 congregatione [73 (g/.757.) 43 consurgit] adZ. et F1i—$2?F2

HOMILIA XXXV, 4 45

403

4. Legimus beatum Jacob, cum de patria fratrem fugeret, sine ullo subsidio, solum 2» baculum swwum, transisse

Iordanem,

et, post longae peregrinationis absentiam, cum magnis opibus, duabus etiam honorabilem coniugibus —

ut tunc licebat

— ad patriam reuertisse. ;» Ita hic sanctorum eximius patrem ac fraternitatem suam fugiens, se solum ex omnibus portans, in spiritu tamquam 27 baculo transmissum angustissimo freto deserit; Lirinensis sedem immo latebram petit, ubi, a mundi tamquam ab inimici periculis tutus, multis /aboribus desudatis, tamquam Liam in ;; matrimonio sumpturus et quasi annorum /iebdomada transacta — nam plenis septem amnis ibidem Christi gregem $awit — Rachel acquisiturus, praefertur insulae, praeparatur ecclesiae. Quantos ibi Zacob iste noster uirtutum institutionibus sacerdotes, quantos in Christo genw)t pairiarchas | quantas ibi, 600 pater luminum, meritorum auctor donorumque largitor, quantas ibi ille diuitias uobis, patriae reportandas, quantos ille Zhesauros

animabus

uestris, dum

(ionis excoquitur, congregawit| monilia fabricatus est!

2» illo camino

quanta

ornamenta,

hwumalia-

quanta

65 — Vobis enim, iste athleta Christi, in illo agone sudauit ; uobis, dum se extollit, fructificauit ; sibi illic serens, uobis colligebat ;

sibi quaerens, uobis nescius acquirebat : sibi paraturus $fecu"iam, uobis soluturus wsuram ; uobis, haec spiritalis columba,

45/46 Gen. 32, 9.*1o. 47/49 cf. Gen. 32, 22. 51/52 Gen. 32, 10. Eccle. 2, 19. 54/5? cf. Ruth. 4, 11. 54/85 cf. Gen. 29, 21-23. Gen. 29, 28. Prou. 21, 6. inscr. ; XII, 32

42]. 67/68 Luc. 19, 23.

94

55/57 56 Gen. 29, 18. Is: 40; TT: 58/59 Act. 7, 8. 62/63 Eccli. 2,5: 65 a£bleta Christi] Cassian., De instit, v, 19, [CSEL 17, 97, 4 ; 229, 25] ; Aug., De ciu. dei, XIV, rx [CC 48, 427, Ps. 14, 5 ; cf. Ex. 22, 25 ; Leu. 25, 57 ; Deut. 25, 19 ; Matth. 25, 27;

VAGe|F1—$2F? 45 fugerit /1Ge 46 solo V7! baculo suo F1—$?F? (cuz Vulg.) ^ iordane pz 41 longam Ge 47/48 operibus V1 50 exirhus V! (al.z.) 52 transmisso Ge freu /1/pF1—$?F? B3 petiit $?P? —— 53/504 ab ... tamquam] 7 7ug.inf. F 54 tutus] totus T/!, add. fotet Ge desudatis] Z/a codd. ; «n desudatus reszifuendum ? Liam] Gennaro ; alia V, illam Ge ; aliam F!—.5?F?, e£ add. coniugem $?F? 55 ebdoma 1/7! ; hebdomade F1—35?F? tranacta F! (a].zz.) 56 Christi gtegem -— .$?F? 5? ptraepatatus l/1 ecclesiae] ad. quia 1/1/F1— AYUBP 58 quantus ibi L/!Ge; quanto sibi FP! 59 quanta sibi L/!Ge/F! 60 auctor meritorum -— $?F? largitur l/!Ge 61 quanta sibi V? uobis] 62 illo in — S?F? 61/62 quantus ille thesaurus T7 add. ac V1/F1—3S?FP* 63 exquoquetur V7 quanta?] quae $?P? 64 munilia L/1/F* 65 iste] oz. setes Vt 66 extollit] excolit .$? agone] oz. S?F? anchleta 71 Ge 61 paratus $?F? 62/68 pecuniam] praeconia F1—$?, F? (corr. al.zm. ?)

404 79

HOMILIA XXXV, 4-6

cibum de illa Christi mensa et angelica congregatione capiebat; uobis potum de illo gratiarum fonte sitiens hauriebat, ut, quasi mater

sollicita,

escas,

quas

de illo uitae

horreo

sumpserat, in sensus uestros pleno de corde transfunderet; uobis, prophetica haec apis, salutifera in illo alueario mella confecit. Vestris quidem conspectibus deerat, sed uestris pro1 fectibus militabat ! Sic /ampas magna non sibi accenditur, sed vA lumen suum eminus et circumiecta iaculatur, speciosum fundens flammeum doctrinae fulgorem, et uniuersis, qui assistunt,

8o

integrum et singulis totum. 5. Merito se uobis imputet beata illa insula ex hoc uno atque unico munere — licet multum erubescat ex alio —. Vir ille praecipuus illic doctus, ut hic doceret ; illic ditatus, ut hic feneraret; illic illuminatus, ut hic refulgeret ; illic purificatus, ut hic sanctificaret ; et, ut hic exercere posset confectionem

85

9o

95

curationwm, illuc quaesiuit aromata et pigmenta wertutum. Sic industrius atque auidus negotiator extera atque longinqua expetit loca, collaturus regionibus suis peregrina ac pretiosa commercia ; absentat paulisper a patria, ut nouas opes ac diuitias transmarinas reportet ad patriam. Gratias tibi, domine, qui tam conspicua ad inquirendum te luminaria in noctem mundi huius accendis, per quae et ad uiam salutis possint uenire qui cupiunt, et excusationem non possint inuenire qui neglegunt. Felix itaque terra quae talem genuit, felicior quae erudiuit ! sit sanctificata quae dedit, sit benedicta quae reddidit ! 6. Beatus et ipse communis pater, quem et illuc Honoratus accepit, et huc honor rapuit. Dignus, cui primus ille fundator

*0 cf. 1 Cot. 1o, 4.

ct- Phil 727 15. EXE

91/72 cf. 1 Cot. 1o, 5.

84. curationum] x Cot. 12, *9.

uirtutum] x Cot. 12, xo.

v5 ls. 62, x ; Matth.

5, *15;

aromata et pigmenta| cf. Esth.

90 Phil. 2, *15 ; cf. Is. 62, 1 ; Matth. 5, r5.

VAGeJFi—$2F?

70 illum 171 fente 71 *1 hotteos V1 72 transtfunderit T/71Ge 93 apis haec — $?F? apes I! 7*4 conficit Ge *5 accendetut l/71Ge 99/80 2dque unicum 71 80 ex alio] exilio Ge 83 possit /!Ge confectionis I1 ; confessionis FI—$?F? 84 curationem F1—$? F2 illic $2 PF? 85 negotiatut V? ; metcator $?F? 86 petit $?P? 89 absentatur .$? 88 reportit [/1 90 in noctem] innocentem 171, innocentes Ge huius mundi — .$2F? 91 salu-

tis] ozz. $?F? possent [71 91/92 uenire ... neglegunt] inuenire qui neglegunt, et in 1/g.inf. quis cupiunt et excusacione non possunt inuenire qui neglegunt szpp/.

alu. Wi 93 genuit talem 96 ille primus — $?F?

- $?F?

94 sit!?] sic 171Ge

teddedit

V1

HOMILIA XXXV, 6

405

gubernacula Lirinensis nauis post se moderanda commiteret ! dignus, cui, tamquam Elias ad superna migrandus Eliseo discipulo, $al/iwm pietatis et gratiae ac praeclara meritorum 100 4ndwmenta, et in se augendus et in filio duplicandus: dignus, inquam, hic, cui ille piissimus pater Honoratus, tamquam Moyses primi populi primus princeps ductandi per desertum Israelis legem tradidit, et quasi fortissimo Iesu Naue, pia iura transfunderet : electo utique ac satis probato, qui sacrum ad 105 promissa caelestia promoueret ac perurgeret exercitum ! Hoc itaque duce, sanctae congregationis splendidissima illa die ac nocte columna non defuit : semper eos tamquam gemina fidei atque operum lux fraecessit. Quantas hic in illo deserto, sicut Iesu Naue legimus, nequitiarum spiritalium exercita11ro tissimus debellator : quantas in conuersorum cordibus gentes peremit ! quantas nationes inuisibilium aduersariorum, quae Israelem

de regno excludere conabantur,

exstinxit, studens

in homine, uelut in terra sancta : tamquam hostem interficere passiones, ac tamquam dei populum introducere ac plantare 11; uirtutes, et quasi culiris lafideis, id est fortibus Christi praeceptis, concupiscentias resecare et c?rcuwmcidere uoluptates, . et non minus exemplo quam imperio militum pectus armare atque ad desiderium supernae hereditatis accendere ! O uirum perfecti exercitus idoneum ducem ! o uirum per 12o omnia deo dignum !

98/99 111 Reg. 19, 19 ; rv Reg. 2, 13-14. 100 rv Reg. 2, *12. 102/103 Ex. 2A. ro ci ELS ch. Deut. 44-45515,22 3:95:01 loh, r7» 102/104 cf. Deut. 31, 7-26 ; Ios. 1, 7-8. 103 Eccli. 46, *1. 106 Ex. 13, 21. 107 1 Thess. 2, iFo.cexr o Eihess.. 35 58: Excur2 u5o2cENCh- o MEO 107/108 Ex. 15, *21; 14, *19; Num, 14, *14 ; Deut. 1, *35 ; cf. Num. 10, 34; 1 Cot. 19, 1 ; e.a. 109 Sqq. cf. Ios. 1 sqq. ; Eccli. 46, 2 sqq. 109 Eph. 6, *12. 109/110 cf. Eccli. 46, 1. 115/116 Ios. 5, 2 ; cf. Ex. 4, 25.

VAGe[F1—$2F?

97 committetit L/*, commiserit Ge 98 Helias (-lyas) codZ. ^ migtaturus .$? Heliseo (-lyseo) codZ. 99 discipulo] ZZ. suo teliquit 5?, 247. suo F? ac]

et $2F? 100et?] oz. V? — digni V? — 102 Moysi V1/FI—5?F? — do«tandi 103 isfilis L1 (glz7.); istaheli $?F? —— tradedit V? ; (c eras.) V'*, dutandi Ge 105 promouetit apeturgerit 71 104 utique] itaque S?F? traderet F1—5$?F? 108 Quanta defuit] ad. sed F1—35?F? 107 columba V! 106 doce V? 109/110 exercétatissimus 1/1 (al.z7) ; exetin] s. suppl. alz. Fi V1Ge 112 excrudete V1 111 nationis 71 110 quantas F* (g/.7z.) citissimus F? quasi] quas V? — lapides V?! 115 uirtutis /1Ge 114 passionis L/1Ge/F! 118 desiderio V/! ^ accendere] accedere V7/F* ; ad. 116 uoluptatis L/! satagebat $2?F? ^ 119 ducem] docent lV/!Ge — 120 digno V7

406

HOMILIA XXXV, 7-8

7. Eminebat, ut sic dixerim, in ipso habitu, animi fortitu-

do ; in specie exterioris, ipsam putares expressam imaginem sanctitatis. Terribilis incessu, rewerendus aspectu : crederes quod semper inuisibilem illum hostem, ipsa uultus sui uirtute 125 terreret ; metuendus seueritate, benignitate uenerandus

: auctoritatis censuram, /wmilitatis mansuetudine temperabat ; mi-

nabatur quidem frontis austeritas, sed cordis serenitas blandiebatur. Ac sic, conueniente in uno, diuersitate gratiarum :

Paulus apparebat in uultu, Petrus in spiritu ; illius districtio130 nis, huius

erat pietatis aemulator,

ita ut, cum

praesentiam

eius uix sustineres, absentiam ferre non posses. ' Internorum autem bonorum suorum formas ac species, sicut nemo ad plenum inspicere potuit, ita nemo sufficit explicare ; quas ille, sicut excolere studuit, ita laborauit occulere ; ut de 155

ornamentis sanctae animae suae dictum accipi possit : Omnis gloria ewus fiae regis ab intus, in fimbriis aureis circumamicta uarietate. Digne ?n fimbrüs aureis, quia magis ac magis in operum suorum fulsit extremis : digne, inquam, 27» fimbrüis aureis, quia pretiosior seipso in nouissimis fuit ; et sicut hic

140 dixit in uestimentorum

fine, ita ille in actuum

suorum

con-

summatione plus claruit. Itaque, dum illam sanctam congregationem beatus magister angelicis studiis schola Christi imbuit, splendebat omnis insula radiata ac repercussa suorum luce meritorum ; et quid145 quid ab uno ad uniuersorum gratiam peruenisset, rursum ab uniuersis ad unius gloriam reuertebatur,

et, quasi nobilitas

aquarum, ad fontis magnificentiam redundabat. 8. Inter haec ille, cum uellet augeri, nolebat agnosci. Quia haec est natura iustitiae : ut, quanto studiosius abscondi optat,

123 Gen. 39, *6. 126 Eph. 4, *2. 134 cf. Euseb. *Gallic?, Hom. rxxrr, 1 [lin. 4/5]. 135/137 Ps. 44, 14-*15. 137.138/139 Ps. 44, 14. 149/150 cf. IMarc45 225. Duc 8277. 149 cf. Euseb. *Gallic^, Hom. rxxri, x [lin. 5]. Matthz ss 145 c£ Eph4359:

VAGe[Fi—$2F2 122 exterioti Ge/$?F? — putaris L/?. 123 incensu l/? ctedetis V1 — 1924 semper] a47. pet V ^ 125 contereret S?F? 128 Ac] et .$?F? o nes 130 aemulatur l/' pásentiam L7! ^ 131 sustenetis /! — possis 1 — 133 nemo?] ozz. 5?, non F? 134 itzlaborauit (z ex a 2/77.) V1 ; ita elaborauit F1— SE occulere] hoccolete 171, hoc edocere Ge 135 accepi V/1 137 quia] qui l/1Ge 139 seipsum 1/7!; de ipso j$?F? 140 uestimentotum] «ZZ. in pot pu 140/141 consummationem F! 142 Ita $?F? dum] a4Z. in .$?F? illa sancta congregatione L/t/FI—$2F? — 143scholam V1/F1—$?F? "'ímbuit €5i — a/.z. (?) Ge 144 repercussa] perfusa .$?F? 146 gloriam] gratiam AYER mobilitas .$?F? 148 uellit 71 Qui V1

HOMILIA XXXV, 8

407

15o tanto clarius 2nnotescat ;et occultatio ipsa proditio sit :passim per populos conscia tantorum bonorum fama. wolitabat, et odorem amoenissimae swawitatis longe lateque fundebat. Eminebat in admirationem omnium, uelut cówitas swper uerticem montis exposita : nec iam lucerna poterat /atere sub 155 modio,

nec

recipiebatur

nec

continebatur

ultra

/atibulum

swwm, exundans siderei luminis magnitudo. Ambiebant illum diuersae patriae, sed uel maxime proxima eremo ciuitas, quae territorii ac finium suorum incolam uelut proprium amplectebatur indigenam; ambiebat illum proxi16o ma eremo ciuitas, quae inter locum hunc et insulam, ut nostis, interiacet.

Qua ille suspicione percussus, tristem parat egressum ac longum meditatur exsilium ; sed repentino occupatus aduentu insistentium

sacerdotum

petit, quod licuit

ad momentum,

16s amica sibi ac negotiosa, otio suo condensa siluarum. Irruentibus fidelium turbis uentilantur uniuersa, profunda eremi secreta uersantur. Sub nudo axe caeli, trium dierum ac trium noctium imbribus uerberatur, sicut et ipse sum testis ;uidentur mihi quoque nimbi ipsi inquisisse latentem. M«ayeret 176 cuncta insula periculum patris ;plus iam in eum expauescit

iniuriam quam rapinam. Gratias inter haec caelesti dispensationi; pro suis meritis quaeritur, pro uestris non inuenitur. Ipse interim locus dedit latebram : qui inquirendi intulerat causam; et collatis ex17; ponebat ad gratiam.

150 Ps. 78, 10 ; Eph. 5, 10. 151 Matth. 9, *26 ; Marc. 1, *28 ; Luc. 4, *14.*37; e.a. 152 Gen. 8, 21 ; Ex. 29, 41 ; Eph. 5, 2; e.a. 153/154 Is. 2, *2 ; Matth. $57 TA4154/155 Matth. 5, *15 ; Marc. 4, *21 ; Luc. 11, *35. 155/156 Ps.

175 12.

VAGe/F1—$2F?

150 ipsa occultatio — J?F? ^ proditio sit] prox«sit (di eras.) V7, prosit Ge 151 populus V conscientia /!, conscia Ge bonorum tantorum - $? 155 poterat lucerna — $?P? exposita] exquisita I/!Ge 154 uertice V? tettitotii] 158 hertemi T/1/F1—2F? 156 sidereis V/1 reciebatur F! (g].z.) 160/161 incola V/1/F1—$?F? suarum Ge Lact LEE add. sui $?F? 162 perculsus suspicione 3?F? 161 interiacit l/1 nostis] noster /1/F1—3S?F? 165 negotioso otio I/!/F!, negotio patate gressum 171, patat gressum Ge 168 uetuniuersa] omnia S?F? uentilatur /1 166 turmis 2É E SR? meret Ge/F!—$?F? ; metit yi 169 quoque] oz. S?F? beratus VoL. 173 uesttis] nosttis reatibus $?F? — 174 intule170.expauescit in eum — $?F? conlatos F!, collatum $? (ex -tos 2/.7z.), F? et] ad. qui V1/F1—5S?F? tam V1

408

HOMILIA XXXV, 9-10

9. Non post longum tempus, ut meministis, sancto orbata

pastore populi praesentis ecclesia piam supplex filiis mandat legationem ; reposcit patria iustioribus desideriis pignus ac depositum. Quo ille comperto, instructo remige profugus 180 euolat ex dulcibus locis atque ex finibus gallicanis ; testatur uiolentiores nunc post se pietatis instantia longius abscedendo. Quid te, sancte atque humilis Christi, tuorum complexibus praecipitem rapis sine causa ? Quocumque loci latere arbitratur, quem ubicumque lumen suum sequitur. Quid refugis 18 ISI gloriam, quae plus additur dum timetur ?. Quocumque latitas, incassum te patriae per fugam denegas, cui te nuper fuga ipsa seruauerat. Quid honorem quasi indignus repellis ? Meriti praerogatiua est honoris repulsa. Quo fugis, magister, discipulos ; quo, pater, filios sanctae patriae tuae in te pendentes et L9 o post te deficientes ? Ouanto te plus subtraxeris oculis, tanto magis ingeris desideriis; erga te fatigas quidem uotum, sed producis affectum ; uno eodemque tempore : dum a patria probaris, patriam probas. 10. Tunc impletum est circa uos, dilectissimi fratres, illud promissionis oraculum : Petite et dabitur uobis, Io euangelicae quaerite et àÀnmuendetis. Sicut uerum

o

sacerdotem

decebat,

prudentia elegitur, fide

quaeritur, pietate reuocatur ; sequuntur illum atque comitantur et ingrediuntur cum illo fines uestros non extranei sed proprii ac domestici suffragatores, id est frincipium sapientiae timor domini, compunctio, purificatio, perfecta religio, et uni-

191/192 cf. Euseb. *Gallic/, Hom. I uc TI: Eccli. r, *16.

rxvr, x [lin. $/6].

195/196 Matth. 7, 7;

200/201 Iob 28, *28 ; Ps. 110, *1o ; Ptou. 1, *7; 9, 10;

15, *35;

VAGe[Fi—$2F? 176 longum] multum Ge 1v? praesens S?F? 178 resposcit] a4Z. a $?F? 179 quod V1 instructoté ige 1/1 ptoflugus 1/1, profusus .$?F? 180 euo-

late V! . exi]e S$?F? callicanis V? — 181 abscidendo V/1Ge 182 atque] ad quae V1 183 praecipetim 1/1 causam [71 quodcumque $?F? 184 ubique F1—$?F? 184 diffugis F!—5?F? 185 Quocumque] quidquid I71/F1 —$?F2 185/186 latitas] lebitacas l7! ; libet agas F1—$2F? 186 per fugam] perstigam $?, P? (corr. ? al.zz.) tenu per fugam T7! ; tenu pet fuga F! 188 repulsa honoris — .$?F? 189 patet sancte filios — .$?F? 190 tantum l/1Ge

191/224.224/258 erga ... dicam. Cuius ... duceret uo-] cuius ... duceret uo-. etga ... dicam - codd. (ex manifesta inuersione archetypi foliorum) 191 erga te] ergo sancte

222 192 eodemque] eodem eius F1—,5?F? 193 probabetis I7! ; probaueris Js? 194 ilum JV: 19v dicebat V! ^ prudentiae legitur 1/1, prudentia legitur Ge/F1—.$2F? 200 a*domestici L/7* (a/.;7.) principium] initium .$?

201 relegéo V/* (a].z.)

HOMILIA XXXV, ro-r1 uersus

religionis chorus

409

: sanctitas, benignitas,

castitas, sa-

pientia, iustitia, misericordia. Ecce qualiter ambitiosus uester a uobis, ecce quali pecunia 205 sacerdotium comparauit! o admirabile negotium, o caeleste commercium ! Vnde emit, ipsum est quod emit, id est : quia uerus meritorum honor non alibi quam in ipsis meritis continetur uitae ; perfectio, propter quam a uobis est inquisitus, ipsa est episcopatus. 210 Interuenit autem in medio huius negotii haec ipsa illius sanctitas et salus uestra ; nemo neget, nemo nescire se simulet : inde uos ademit, unde uos saepius, ut confidimus, a pec-

catis redemit. Quaerebatis magnum, sed uere summum repperistis ; probastis in illo plane et impleta uestra et exoperata 215 iudicia, plus uobis uita illius reddidit quam fama promiserat. 11. Sicut autem legimus euangelicam illam ac beatam mulierem, effracto alabastro, nardi bretiosi unguentum super caput domini $rofudisse : ita. gloriosa illius anima aperuit latentes in se diuitias caelestium munerum ; et de armario suaue

220 olentium

uirtutum

aromata

sanctificationum

et gratiarum

suarum supra hanc ecclesiam, quae est corpus eius, effudit ; et

ad ipsum caput, membrorum iustificatione transmisit. Et uere, ut dixi, repleta est uniuersa haec domus Christi ex odore caeleslis unguenti. Quid dicam ? Cuius Zabernaculum istud, christia22; norum principes fundauerunt id est apostoli : ipse condidit ecclesiam 2» »ontis huius uertice, inaestimabili labore [fundauit]. Parua haec sunt in illius caelestibus gestis ; plus est quod insinuat uobis. Timore diuino et lumine supernae agnitionis infuso, in se quasi swfra spiritalem montem fidem et spem

206 Faust., Epist. xit [CSEL 21, 219, 4]. 217/218 Matth. 26, *7 ; Matc. 14, *5 5 cf. Luc. 7, 57-38. 221/222 cf. Col. 1, 18.24. 223/224 Ioh. 12, *5. 224 Matth. 17, 4 ; Matc. 9, 4; Luc. 9, 35. 226 Is. 2, *2 ; cf. Matth. 5, 14. 229 Matth. 5, 14 ; cf. Is. 2, 2.

VAGe|F1—$2F? 203 iustia /! — misccordia L/!(a[;7.) ^ 205 sacerdotio V! —— 211 negit V! 211/212 simulat V!

add. et $?F?

214 et!] oz. Ge ^ 216 autem] enim J?F?

impleta] e4Z. sunt $?F? — 215 iudicia]

217 alabastrtum

7!

218 caput]

catnem F!—$?F? illius] eius $?F? 219 diuitias] a ex i gzz.( ?) V suaue] e ex i al.z. F! 221 suarum] o. $?P? supta] «dd. omnem 71/F1—3$*F? corpus eius] Christi corpus. I/1/F1—3$?F? 223 ex odote] & oderem V7 ;

& odotem F!

224/258 Cuius ... ducetet uo-] $os7 desideriis (//m. 191) zr. codd. 225 princépes. V? (glz.); principibus FI—$?F? ^ fundauetunt] oz. V'71/F1— S?F? apostolis D/!/F.—$?F? ^ condedit V! — 226 montes V? — fundauit] sic V1Ge[F!, fundatam $?F? ^ 2281umen V!,luí Ge ^ infusum Ge

410 230

235

HOMILIA

XXXV,

r1-13

plebis et ecclesiae huius erexit, et sancta in uobis deo templa construxit. 12. Et quia superius memorauimus quam magnifice insulano illo stadio perfectionis uias cucurrit, plus est quod huc insulam ipsam institutis ac studiis suis transtulit. Et qui iamdudum in abbatem pontificem gesserat, postmodum abbatem in pontificem custodiuit. Neglector quietis, fugax uoluptatis, appetitor laboris, patiens abiectionis, honoris impatiens, pauper in pecunia, diues in conscientia, humilis ad merita, superbus ad uitia, Jocwuples

240

?n donis dei : sic in se excoluit gratiam unamquamque quasi solam. Pauci sic tenuerunt singulas, quomodo ille in se impleuit uniuersas : semper in operis exercitio, semper in compunctionis affectu, semper occupatus et semper uacans.

Nulla illi ex omnibus propensior fuit cura, nisi aut de deo 24 in lectione atque sermone, aut cum deo in oratione loqueretur, et illum welut Moyses facie ad faciem compellaret in corde, eumA

250

255

que quasi praesens praesentem ad implenda promissa sua uoce imi pectoris conueniret — cum qua uoce cogitationis, purae atque pinguissimae et arescentes medullae, atque contrita continuatis ieiuniis ossa clamabant —, studens de persecutore iniquo longum RU e martyrium. 13. Quid inter haec dicam ? Exhaustorum magnitudinem membrorum prodebat robur antiquum; et ita mortificationem Christi braeferebat in cruce : ut reliquias quasdam uideres 2» corpore.

Ita autem mentem eius repleuerat auiditas futurorum bonorum et ignea diuini timoris ebrietas : ut abstinentiam et inediam summam duceret uoluptatem. Et fwerunt ei lacri-

233 perfectionis uias] cf. Iob 4, 6. 238/239 diues in conscientia] cf. Eccli. 44, 6. 239/240 r Petr. 5, *4-5. 246 Deut. 54, *1o. Ex; 35, 11 ; Deut. 5, 45; 54; 10. 253/255 11 Cor. 4, *1o.

258/299 Ps. 41, *4.

VAGeF1—$2F? 230 in uobis deo] deo nobis .$?F? 232/233 insula non l/!Ge ; in insulano $?F? 237 fugam 1/1, fuga Ge appetitur T71 238 obiectionis $?F? 239 humiles ya uitia] uitam .$? locuplex Ge 240 dono Ge unamquamque gtatiam — Ge/$?F? 241 sola V! 243 occupatas V7! 246 ilud V!Ge 244 uocem V1 248 cogitationes Ge ; cognitionis S?F? 249/250 medullae clamabant atque ... ieiuniis ossa - .$?F? 251 longo ... martyrio F!—J$?F? 253 robor V1/P1 254 uideres quasdam — Ge qusdam F1 uideris I/1 258 duceret uo- (/nserfo erga... dicam e /in. 191/224) -Iuptatem] ducerituo (erga ... dicam) luptatem 1/71, ducé si "uolueris (erga... dicam) uerumtamen Ge; ducere tu (erga... dicam) uoluptatem Fi—$?F? E] om. Ge Xfierunt l/! ; fierent F1, etant .$ 2 2 ei] illi $?F?

HOMILIA XXXV, 13

41II

mae panes die ac nocte : ut pro cibo ac potu hoc secum incessa26o biliter ruminaret : Quando ueniam et parebo ante faciem dei ? ; ut praeter uitam nil esur?ret, praeter 2ustiliam nil sitivet ; ut praesentia tamquam inania atque transacta, absentante spiritu, non uideret, et in futuro reposita tamquam oculis subdita concupisceret, et in latitudine cordis sui, spe disponente 265; atque imaginante, depingeret ; ut fastidio essent quae se aspectibus offerebant, desiderio autem illa quae (se) sensibus inserebant ; ut, quanto amplius de ipso sapientiae fonte libasset, tanto ardentius aestuaret.

Habet enim hanc uim dulcedo caelestium pulchritudinum : 27o ut, quanto intentius quaeritur, tanto intentius desideretur;

ingerunt de cupiditate appetitum, et non faciunt de satietate fastidium — sicut de se saftentia ipsa testatur : Qus edunt me adhuc esurient, e£ qui bibunt me adhuc sitient. Et ideo loquebatur, credo, securo in conclaui et in cubiculo

275 suo beata illa anima : ''O fragilitas humana, exiguum est quidquid agis propter spem aeternorum. Quantolibet acquisieris, non desistas, quia adhuc superest quod requiras". Ac totum ei uidebatur parum, quidquid adhuc recipiebat augmentum. . A Vrgebat se apostolicis adhortationibus sicut dicit : Bonum, 28o inquit, facientes mon deficiamus ; tempore enim. suo metemus non deficientes. Quid est ergo : Bonum facientes ? Id est : si homo non posuerit fimem operi,nec deus imponet remunerationi ; quantum enim serimus in operibus, tantum metemus in fructibus. Et, quia non ad mensuram dat deus spiritum : quan28; tum se auiditas inquirentis dilatauerit, tantum se aperiet

260/261 Ps. 41, *3.

9 [lin. 96/97]. Eccli. 24, tT.

261 Matth. 5, 6. 269/210 cf. Euseb. *Gallic.', Hom. rrr, 271/922 de ... fastidium] cf. Cic., De inuent., I, xv, 25. 272

242/243 Eccli. 24, 29.

274 cf. 1v Reg. 6, 12 ; Eccle. 1o, 20;

«Luc; 12, 3. 279/281.281 Gal. 6, 9. 282 Iob 7, *2. 284 Ioh. 5, 54. 285/286 cf. Ps. 17, 21 ; 54, 21.

283/284 cf. Iob 4, 8.

VAGe| F1—$2F?

259 panis I/!/F! diei 7/1 ut] et /1/P1—52*F* potu] puto Vt — 261 nihilt? $22 sitiret] sentiret P 263 uiderit l7! 265 depingerit L/1/P! (corr. al.z.) 266 se] om. codd. 264 ipsa FP! libasit 17: ; bibisset $?F? 269 Habit 1/1 etenim T/1/PF1—5$? 241 non] oz. V1Ge 242 haedent V? ; aedent FP! 243 esutiunt V/! bibent L1/P! 274 conclauit V7! 216 Quantalibet ?F? 27? non] ne $?F? "Ac|eHac V2/BivhocY2 R2 248 ei uidebitur Ge ; euidebatur F!, uidebatur ei — $?F? augmenti Ge 280 enim] 5L. suppl. alg. F1, om. 9?F? 281 est!] ozz. F1—$?F? 282 imposuerit I/1/F1— iE fine F! imponit /1/FI—352*F? 284 quia non] quantum corr. aL.zz.

(o9 V

412

290

manus retribuentis ad praemium. Oportet ergo ut anima in bonorum desideriis semper exerceatur, quae nullis in proficiendo terminis coercetur in comparandis sibi caelestibus ornamentis. Nullam patitur legem, cui accedere concessum est usque ad diuinae imaginis dignitatem. 14. Inter

295

300

595

310

HOMILIA XXXV, 13-14

haec

ille, exercitio

infatigabiliter

accinctus,

ad

noua merita nouus semper assurgens : corpore in terra positus, conuersatione $n caelis fuit, et inuictum contra peccati iacula timoris perpetui scutum tenuit, uocem illam beati Iob incessabiliter secum uolutans : Ego autem sicut fluctus swper me twmentes timebam deum. Felix terra, quae talem genuit ac de alumno patronum, de homine angelum ad auctorem remisit ! Huius ergo tanti ac tam praeclari, quaeso, ut nos et discipulos meminerimus et filios. Rapiat unusquisque quod possumus de bonis intestati parentis : hic de hereditate eius assumat holosericam, gestorum uarietate pretiosissimam ; hic mansuetudinis ac simplicitatis occupet talentum ; ille decus pectoris beneuolentiae ac sapientiae monile sibi uindicet ; hic margaritum compunctionis et thesaurum castitatis inuadat. Licet enim ille, locupletissimus Christi amicus, quidquid habuit, integrum secum tulerit : et nobis tamen, si uolumus, totum reliquit. Ita ergo agamus, bona illius consectantes : ut, qui in aeternam gloriam suscitandus est sub fine saeculorum, redditus ecclesiae suae per rediuiua in filiis merita iam resurgat. Amen. 293 Phil. 3, 20.

295/296 Iob 31, *25.

V1Ge[F1—$2p2

286 retribuentes L/*/F! praemiam J/! ergo] enim .$?F? 289 exceatut L2 sexcecatutebu. 292 terram l/1/F1—$2 F2 294/295 incessabiliter] ozz. .$?F? 296 Felix] a4Z. inquam .$?F? 299 patrono L7/F! adituctorem FP! (g.zz.) 298 praeclari] edd. pontificis $2 F? 299 filius I/1/F1 unusque l/1 299/300 quod possumus] oz;. $?FP? 301 stolam seticam .$?F? cestorum Ge 302 simplicitates UAR occupit I1 303 uindecit V/! ; undicet F1 (ad.zz.) 303/ 304 margaritam Ft! (rorr. a/.77.)—8$? FF? 308 consecrantes F!—F? ut qui] utque l/!Ge 309 socitandus V/! 310 surrexit PF!—$?r? Amen] oz. V1iJpi—s?rP2, Expl. EXPLICIVNT HVMILIAE XXXVI- SED HIC DE SCO MAXIMO EPISCOPO [21 EXPLICIVNT SERMOES BEATI EVSEBII EPISCOPI G? ; EXPLICIT OMELIA DE SCO MAXIMO EPO P, oz;. $2 F2,

——————————Á A €—ÀÀÀÀ—Ó IQQ M Ü Imprimé par les Usines Brepols S.A. — Turnhout (Belgique). Printed in Belgium D/1970/0095 [51

E » EU,

ito

e

I

d o

Te M PLC

d

ZW

V

, P

n

X

ur

oet -

E Lu

as

es

ape ue A t(aen

MA od

T—À

2^Rr m

nam — M— : -— f Q2dre NON. E

C ;

»"

115068

EE

Ccllectio

|

|

Eusebius

THEOLOGY LIBRARY i

ip OFeet

AT CLAREMONT

LAREMONT, CALIFORNIA

BR

PRINTED IN U. S.A.