Observationes ad tabulae Heracleensis partem alteram, quae vulgo aeris Neapolitani nomine venit [Reprint 2021 ed.] 9783112458044, 9783112458037

Citation preview

O B S E R V A T I O N E S AD

TABVLAE HERACLEENSIS P A R T EM QVAE

A E R I S

ALTERAM, VVLCO

N E A P O L I T A N I NOMINE

VENIT.

AVCTORE

HENR.

ED.

DIRKSEN,

PROFESSORE REGIOMONTANO.

BEROLINI, T M P E N S I S

CS-

R E I M E R

MDCCCXVII.

I.

./Ynte annum et quod excurrit observationes hae iam conscriptae erant, sed multa obstabant quominus prelo subiicerentur. Anno fere praeterlapso sub incudem opus revocavi, Marezolli commentariis, qui interea prodierunt, diligenter examinatis. Primo in animum induxeram integram Tabulam Heracleensem observationibus illustrare, sed haud ita multo post cognovi, ad interpretationem priorum capitum Aeris Britannici mihi vires deficere, ideoqueAeri Neapolitano, cuius partes magis cohaerent, omnem curam adverti. Hoc praeterea nondum ICtum interpretem nactum esse deprehendi, nam Mazochius, licet in iurisscientia non plane hospes f u e r i t , tamen

IV

multum abfuit ut ICtus

praedicaretur.

Persuasus, gravitati dignitàtique rei, quam tractandam suscepi, latinam linguam magi s respondere ac vernaculam nostram, istam elegi, quamvis probe scio, me et incomto et barbaro latino sermone uti. Graecorum

auctorum

testimonia latina

versione adscripsi, cum ad manus non essent nonnullorum exempla, quae graecum textum

secundum critices

regulas

concinnatimi exKberent. A n in lucubrationibus meis antiquitatum

romanarum

studiosi quid boni frugi reperient, aliorum sit iudicium, equidem et laboris et temporis satis impendi, ut opus non plane contemnendum absolverem.

C a p u t J>.

QVEIQVOMQVE

V.

INMVNICIPIEIS"

COLONEIS

PRAEFE-

C T V R E I S F O R E I S . C O N C I L I A B V L E I S . C. R . IX. V I R .

XO.

VIR.

ERVNT.

qVO.

NOMINE. MAG. P O T E S T A T E M V E

RVM

UH.

ALIOVE

QVEI.

QTOIVS.Q.VE.

S VERAGIO.

MVNICIPIA.

EO-

COEONIAE.

PRAEFF.C.TVRAE XI.

FORO.

CONCILIABVLI.

EORVMQVE. FECTVRAT. 12.

BVLO.

*>)

X.EGITO.

a

NISI. QVEI NEM.

14.

IBEI.

INEO.

tOtlO.

NEVE.

ERVNT.

ItABEBVNT.

MVNICIPIO.

NEIQVIS.

COEONIAE.

ÍRAE-

CONCILIA

SENATVM.

REOITANDOS. 13.

)

DECVRIONES.

CONSCRItTOSVE.

S V B L E G I T O . NEVE. COARTATO.

NEVE.

CVRATO

INDEMORTVEI.

DAMNATEIVE.

tOCVM.

CONF.E.SSVS. E R I T . SE. SENATOREM.

EIVSVE.

DECVR.IO-

ÖONSCREIPTVMVE H.

!..

ESSE.

NONI.

ICERE.

a) Eorum. Quem. Mazo b) In. Senatum. Id.

eh.

Quicunque in municipiis, coloniis, praefecturis, foris, conciliabulis civium romanorum Duumviri, Quatuorviri erunt, aliove quo nomine magistratum, potestatemve, suffragio eorum, qui cuiusque municipii, coloniae, praefecturae, fori, conciliabuli erunt, habebunt, ne quis eorum quem in eo municipio, colonia, pracfectura, foro, conciliábulo, (in) Senatum, Decuriones, Conscriptosv«

legito, neve sublegito, neve cooptato, neve recitandos curato, nisi in demortui, damnative locum ^ eiusve, qui confessus erit, se Senatorem, Decurionem, Conscriptumve ibi hac lege esse non licere. L i n . 9. QVICVJN'QVE I N M V U I C I P I I S , AIS , FORIS , C O N C I L I A B V L I S

COLONIIS , S R A E F E C T V -

CIVIVM

ROMANORVM.

1

Mazochius ) hanc enumerationem civitatum varii generis, quam Lex nostra proponit, aliis exemplis confirmare studuit, ex antiquita'tum romanarum penu repetitis. In medium protulit fragmenta Legis M amili ae *), quae colonias, municipio, praefecturas, fora et con~ çiliabula continua serie nominant; et locum Juli i P a uli 5), qui municipio, colonias, oppida, •praefecturas, vicos, castella et conciliabula eadem formula complectitur. His accensendum est testimonium summae auctoritatis, Legis Galliae Cisalpinae 4), quae pleniorem civita tum nnmerum offert, scilicet : oppida, municipio, colonias1, praefecturas, fora, vicos, conciliabula , castella. Non praetermittendum, Lei)Alexii

Symmachi Mazochu

Commeutariorum

in

regii H e r c u l a n e i i i i s musei aeiieas tabulas Heracleenses. P a r s I I . Sieap. 1 7 5 5 . fol.

3) Apud JBrisschnittm dç-Formili. II. ji6. 3) Ree. Sent. IV. 6. J. 2. 4) Col. I I . L h i . 2. 3. 26. 56. Ü1 V . c i . r z i a , 'Voi. 2. N o . X X .

Hugonis

Chilist. M a -

gem Galliae Cisalpinae in recensendis civitatum generibus primum locum oppidis attribuere, eorum vero in plurimis legum exemplis, et inprimis in nostra Tabula, nullam mentionem factam esse. Unde eolligere licet, vocem oppida non ad singulam pertinere civitatum speciem, sed omncs prorsus illarum species compierti, cxceptis videlicet vicis, castellis et pagts, qui teste Isidoro *) oppidorum dignitate destituti erant. Noil desttnt quidem 6 ) qui contendant, oppidi nomen de peculiari accipiendum esse civi* tatutn genere, nequemunicipiis, coloniis et prae* fecturis obtigisse; sed hi auctores in vaniim ten« tant reipubticae formam et privilegia describere, quibus oppida ista gavisa sint; nec opinionis suae argumentum laudare possunt, nisi locum Pauli, in quo quidem oppida post municipia et colonias posira deprehendimus, sed ordinem ver» borum impurae compilatörum manus procul dubio turbaverunt. Minus ferenda foret coniectrura existimantium, oppidorum nomen in Lege Galliae Cisalpinae respicere oppida foederataj nam oppidorum foederatorum in Gallia Cisalpina nullum Vestigium reperiri, nec in lege, quae Augusti aevum attingit mentio fieri potuit. r

5) 'Isidori Origg. X\ . a. Dppìdum outefn magnitudine moenibtts discrepai a-vico, et castello et pago. 6) Cf. Schultmgium ad Pauli Ree. Seilt. 1. 1. uot.

et

»4. 7) Cf. Sap imi Geschichte des rumischen Rechts im Mittel» fllter. Vol. l. pag. 30—35. Heidelberg'i8r5. 8. A a

Lex nostra non Solum singulas cìvitatum species, quas Lex Galli a e Cisalpinae et locus Pauli laudatus exhibent, silentio praetermiltit; sed numerus oppidorum diversi« T abulae capitibus vajrierompositusest, cum caput sextum, septimum-et undecimum non nisi muniripiorum, coloniarum et praefecturarum nomina praebeant, foris etconciliabulis omissis, et capite duodecimo de municipiis solis agatur. ARE UAMNJIÌS ESTO, EIVSQVE PECVMIAB QVI VOLET PETITIO ESTO.

Legum romanarum fragmenta saepius eiusmodi formulas offerunt, quibus legis rogator cuicunque, qui praecepta sua violaverit, poenam pecuniariam minatur, eamque a quolibet e populo petendam proponit. In Lege nostra ista formula pluribus locis occurrit, poenam pro rei, de qua agitur, gravitate modo maiorem modo minorem statuens: capite enim septimo extremo, octavo et decimo poenae quidem formula iisdem verbis concepta est ac hoc loco; sed in fine primi capitis Legis auctor modo sestertios quingentos poenae nomine dari iussit. Conradius in observationibus ad hunc locum Aeris Britannici varia exempla talium formularum pro« tulit, eas cum actionibus popularibus Romanorum cohaerere contendens; nos, vestigia eruditissimi viri legentes, paucis defungamur. Formula saepius laudata accuratissime conscripta est in Lege de Aquaeductibus apud Brissoi y o niurn ) , quae etiam de damno agit a servo publicis aquaeductibus dato, per dominum re-

148) Lin. 19. Aer. Brit. l4g) Coli. Co nr adii

Parerga Lib. 5. cap. 5. ili L apud

zo c h 1 um 1. 1. pag. 293. 394. l5o) D« Forraul. II. ai.

Ma-

sarciendo. Satis prolixe etiam Senatus Consultum de Aquaeductibus apud Brisso1 ninm ' f ) de dividends pecunia poenae nomine capta sanxit his verbis : Si quis adversus ea cum.' miserit, in singulas res in dena millia damnas esset, ex quibus pars dimidia praemium accusatori daretur, cuius opera maxime convictus esset, qui adversus hoc S. C. commisisset ; pars altera dimi~ dia in aerarium redigeretur, deque ea re iudicarent cognoscerentque curatores aquarum. Ne tarnen et desiderentur exempla formularum contrarii carminis, laudari oportet eas leges, quibus facta, quae legis sanctione non continent s , diserte poena eximuntur, et quidem non simpjicibus verbis sine fraude esto, sed uberiore formula, formulae nostrae Legis prorsus respondente: e. g. in extrema parte Senatus Consulti de imperio Vespasiani scriptum legimus: Si quis huiusce legis ergo adversus legest rogationes, plebisvescita, Senatusve consulta fecit fecerit, — id ei ne fraudi esto, neve quid ob earn rem populo dare debeto, neve cui de ea re actiof neve iudicatio esto, neve quis de ea re apud se ius dici sinito; similiter in fine fragmentorum Legis JYÌamiliae in haec verba incidimus: Quo ex loco terminus aberit, si quis in eum locum terminum restituere volet, sine sua fraude liceto facere, neve quid cui is ob earn rem hac lege damnas esto. i5i) Ibid. II. 81. No. 6. l§x) A p u d Britsonium

1 . 1 . II. 37.

—

63

—

C a p u t &4-

QVEIQ.VOMQVE. FECTVRA. 1IR.

SS5-

INMVNICIPIO.

POST.

K. QVICT.

V I R A E E I V E . . QVOI.

ROGANDO.

fi 6.

27.

VIR.

ALIVM.

QVEI. MAG.

IB EI.

IVBETOt

1NLEG10NE.

III.

MAIOREM.

EI.

OPORTEAT. 8J).

PARTEM.

PRO.

IS.

TfEQVEM-

) RENVNTIATO.

NEVE.

STIPENDIA.

REEQVO.

STI IN.

LEGIONE, INVE.

VI.

FKCERIT*

PRO.VlNCIAj

SVI

FECERIT. A V T .

SINGVLKIS.

CVM.

VIR.

N A T V S . E S T . E R I T . IX. V I R .

INCASTREIS.

QVOIVSQVE. ANNI. E

F A C I E T . I I . V I R . I I I . F.

SIT.

CONSCRIPTORVM.

REHV&TIATO.

NVMERO.

c

)

NEVE:

LEGITO.

SVB.LEGITO. COPT'ATO. NEVE. SENTENTIAM. ROGATO. NEVE.'DICERE. 33.

.ERRE.

NEVE

IVBETO.

FECERIT. PECVNIAE.

IS.

SC.

IIS.

QVEI.

c) Nuinerum.

D.

M.

IDDO. VOLET.

P.

QVEI,

AD.VERSVS.

I).

ESTO.

D.

PETITIO,

EA.

EIVSQVE.

ESTO

Marez.

aut ei vacatio rei militaris legibus, plebisvescitis, exve foedere erit, quocirca eum invitum merere non oporteat; neve eum, qui praeconium, dissignationem, libitinamve faciet, dum eorumquid faciet, Duumvirum, Quatuorvirum, quive ibi jnagistratus sit, renuntiato, neve in Senatum, neve in Decurionum, Conscriptorum numerura legito, sublegito, cooptato, neve sen ten tiam rogato, neve dicere, neve ferreiubeto, sciens, dolo malo. Qui adversus ea fecerit, is sestertiuni qxiinquagena millia populo dare damnas esto, eiusque pecuniae, qui volet, petitio esto.

Caput hoc praecepta prioris capitis iisdem fere verbis repetit, nisi quod novissimum caput civi. bus oppidorum, qui munera publica perituri sunt,

legem dixerit, nostrum vero caput magistratibus, qui comitiis magistratuum creandorum et Decu* rionibus legendis praesunt, poena proposita in« terdicat, ne quem indignum magistratum renuntient, neve in collegium Decurionum cooptenr. Idem plane ordo eademque conditio est capitis octavi et noni: alterum vetat certos homines in ordine Decurionum esse, iisque, qui adversus ea in Senatu fuerint, poenam mina tur; alterum praesides Senatus et comitiornm populi adloquitur eosque hortatur, ne aliquem indignum, qui per errorem in collegium Decurionum adlectus sit, in eo ordine esse patiantur, neve illius in comitiis magistratuum rationem habeant. Fauca sunt, quae hoc capite monenda vi* dean tur, nam plures res gravioris momenti, qua3 continet, iam in expositione prioris capitis complexi sum us. L i n . 24. 25. QVICVNQV&IN lyiVNICIPIO, COLONIA , PRAEFECTVRA SOST KALEKDAS QVINCTILES PRIMAS C.OMITIA DVVMVIRIS , QVATVORVIRJS, ALIIVE CVI MAGISTBAXVI RO*CAHDO , SVBROGANDOVE HABEBIT.

Magistratus in municipiis, coloniis et praefecturis liberae reipublicae temporibus suffragiis civium in comitiis creatos esse et alii quidem auctores sunt sed nostro demum Aere de i53) Cicero ad Fara. VIII. 1. X . 32. ad Attic. V . 2. ill f. pro Clueutio. g. 8.

E

—

66

—

comitiorum illorum ratione certiores facti sumus. Inde enim apparet, cives horum oppidorum, et omnes quidem, qui ad regionem cuiusque oppidi pertinerent, id est etiam fororum et conciliabuJorum incolas, in comitiis libero suffragio usos, et ex mero illorum arbitrio magistratus creatos «sse; quod probant verba ineunte capite quinto: Duumviri, Quatuorviri erunt, aliove quo nomine magistratum, potestatemve, suffragio eorum, qui cuiusque rnunicipii, coloniae, praefecturae, fori, conciliabuli erunt, habebunt; et capite nono: Qui in eo municipio, colonia, praefectura, foro, conciliabulo suffragio eorum maximam potestatem habebit. Tum edocemur, comitiis quidem ma« gis tra tum praefuisse, sed illius partes easdem fuisse ac praesidis comitiorum Romae habitorum ; 6«ilicet tum nomina candidatorum accipiendi in* dignosquereiiciendi, (Neve quis eius [seil, indigni] rationem comitiis, conciliove habeto , ì 4 ))> tum candidatos, qui plurima suffragia tulissent, populo rcnuntiandi, iubendique ut eorum nomina praeconis voce palam renuntiarentur; prouti capite nostro scriptum legimus: Duumvirum, Çua• tuorvirum, quive ibi alium magistratum ìiàbeai, renuntiato, renuntiarive iubeto; et capite nono: creatumve renuntiato. Quibusnam magistratibus in municipiis, coloniisve obtigerit comitiis creandorum magistrai54) Lia. £8. Aer. Neap.

-

67

-

tuum praesitlere, capite quidem nostro non diserte perscriptum est, sed satis apparet eosdem ma* gistratus fuisse, quibus caput quintum DecurioDuni lectionem commendavit. Nam capitis nostri verba extrema iisdem magistratibus praecipiunt, ne indignos in ordinem adlegant, neve magistratus renuntient; (Neve eum, qui praeconium, signationern,

libitinamve faciei,

faciet, Duumvirum,

dis-

dum eorum quid

fJuatuorvirurn —

renuntiato,

neve in Senatum, neve in Decurionum,

Conscripto-

rum numerurn legito etc.) t u m hoc probatur capitis noni verbis : Neve quis, qui in eo municipio^ colonia,

praefectura

,foro,

conciliábulo

suffragio

eorum maximam potestatem habebit, eorum quem ibi in Senatum — ire — sinito, — neve quis eius rationemcomitiis, renuntiato;

concìliove (habeto,) creatum (ve)

denique laudandumestinscriptionum

testimonium, quae

Censorisadmagistratuscrean'

dos mentionem faciunt Tempus comitiQrum habendorum capite nostro inKalendas Quinctiles constitutum est; magistratus autem designatos Kalendis Ianuariis munus auspicatos esse priori capite accepimus: qui mo» ad aevum

usque

christianorum

manavik, ne statim, sed tempore

Imperatorum quorundam

mensium elapso, magistratus creati munus susciperent J * 6 ),

i55) Coll. Gruterum »56) Cf. Rat

hi us

1. 1. pag. 4ir. No. 2. de re »»luiicip. pag. 90. 110t. 130.

£ 4

—

68

—

L i n . 95. s 6 . IS »ST,

NE

QVEM,

ERIT,

J. 1. 2. 281) L. 6. 5. 1. D. eod. L. 55. D. de reb. auctor. iudic. possid. 282) L. ! 2. pr. I). de accusal. a83) L. i 5 . §. 1. 2. D. ad L. lui. de adulter.

—

IAO

—

caeterum si quis evitandi criminis id egit, ut r,eipublicae causa abesset, nihil Uli commentum hoc proficiat. De forma venditionis bonorum a magistrati! decretae, praevia missione in possessionem, conféras si placet, quod reipublicae liberae tempora attinet, Ciceronern in Oratione pro Quinctio, capite 8» 15 et i 6 , et intuitu aevi Imperatorum Titulum Dig. de reb. auctorit. iudic. possid. L i n . 43 — 45. QVIVE IVDICIO PVBLICO ROMAE CONDEMN A T VS ¡ERIT, 3JEQVE IN

EO

QVOCIRCA IN

JSVM

INTEGRVM

MVN1CIPIO,

CONCILIAI)VLO , BEMNAITS

EST,

IN

ESSE

NON

RESTITVTVS

EST,

ERIT ;

QVIVE

PRAEFECTVRA ,

TORO,

COLONIA,

CVIVS

EST,

ITALIA

ERIT,

IVDICIO

LICEAT,

PVBLICO

CON-

ERIT.

Hoc loco, quo iudicio publico condemnati, procul dubio propter infamiae notam illis inns tain, e collegio Decurionum removentur, singula verba accurate ponderanda sunt, etineorum potestatem diligenter inqliiri oportet. In Pandectis voce iu dici um p ublicum non quaevis criminum persecutio, sed indicium ad inquirendum in crimina solemni modo constitutum indicatur, eique cognitio extraordinaria opponitur eadem conditione, qua aliis locis ius ordinarium et extraordinariam cognitionem 284) L. i . D . de pubi, iudic. L. fiu. D. ilefurt. I . 43. §. 10 — iS. D . de K. N. Ulpiani Fragni. XILf. a.

121

distingui vici emus 28 5). Unde declaratur, quod de criminibus extraordinariis, e. g. stellionatu, calumnia, praevaricatione, iniuria etc. scriptum g i m u s , modo „crimina publici iudicii non sunt" modo „ accusationem habentet „extra ordis86 nem puniuntur )." Sed verbis Tabulae nostras laudatis iudicium publicum non hoc sensu accipiendum est, sed ad quodcunque referri oportet iudicium, quo in crimen aliquod animadvertitur, praesertim ad iudicium in comitiis populi peragendum i i 7 ) i et tam a iudiciis privatis distinguitur, quam a iudicio Censorum, cui iudicii nomen non competere, censoria notatione vi et auctoritate sententiae a iudice prolatae destituta, Cicero praedicat, verbis adiectis, quae ad, nostrae Legis sententiam declarandam quam maxime faciunt : Quapropter in omnibus -legibus, quibus exceptum est, de cfuibus causis aut magistratum capere non liceat, aut iudicem legi, aut alterum accusare, haec ignominiae causa (scilicet notatio censoria) praetermissa est. Lex nostra diserte condemnationem iudicio publico pronuntiatam poscit, e u m , qui modo isto iudicio accusatus sit, curiam non indignum esse innuens ; cui respondent quorundam auctoa85) L. i. coll. L. 2. D. de furib. balnear. 286) L. 3. D. de extraord. crimin. L. 7. coll. L. 1 1 . C. de ininr. L. 43. D. eod. L. 43. 11. D. de R. N. L. 2. D. de abigei». 387) Fragm. Legis Serviliae Sect. 2 Quaesiiane-

ludiciove. Publico. Condemnatu,

288) l J ro Clueutio. c. 42. 43.

r u m testimonia, probantia, criniinis reos ma* gisiratibus capiendis idoneos fuisse. In medium proferri potest exeniplum Q. Scipionis, ambitus rei, quem Pompeius socer tertium Consul collegam sibi adscivit l8 9). Sed non desunt exempla, et eos, qui modo criminis accusati essent, apud Romanos honoribus muneribusque indignos hábitos esse t e.g. Lege Agraria a Iulio Caesare a. u- DCXOV. rogata diserte eautum est: quicun* que criminis rei facti essent, ne in Yigintivirorura n u m e r u m legerentur 29°); et in Digestis 2 ?') prae* cipitur : eum, qui capitis accusatus sit, locum quidem in curia et magistratum iam susceptum retiñere, sed, antequam iudicio absolutus sit, j i o v u m munus honoremve capere non posse. Condemnationem iudicio publico pronuntiatam infamiam irrogasse, simulque aditum in curiam et ad magistratus capessendos praeclusisse, tam auctorum roiuanorum testimoniis 2 9 2 ), quam legum romanarum auctoritate probatur. N a m Lex Cai pur ni a de ambi tu sanxit, eum, qui ambitus condemnatus sit, multam solvere oportere, eique neo in Senatu esse, nec magistratum petere licere Lex lulia de adulteriis in a8g) Dio Cassius X L , 5l. igo) Idem X X X \ I I I . I ,

ígl) L. 17. §. 12. L. 2i. 5. D. ad municip. L. 7. D. de ínuiier. et honor. L. 21. C, ad L. Cornel, de fals. coll. L. un. C. de re is postulat. 292) Cicero a

93) fio

pro Cluentio. c. 42.

Cassias

X X X V I . a i . coll. Asconio

in Comment.

—

123

—

n u m e r o f a m o s o r u m , quos in adulterio c u m uxore d e p r e h e n s o s o c c i d e r e m a r i t o p e r m i t t i t , et i u d i c i o p u b l i c o c o n d e m n a t o s r e f e r t i ) , q u o s eadem L e x ad a l i q u e m a d u l t e r i i a c c u s a n d u m d e s c e n d e r e v e la t

Lex

Iulia

lus

Consultum

de vi privata

et

Sena-

i l l a m e x c i p i e n s diserte i u s s e -

r u n t : De vi privata damnatus ne Senator sit, ne Decurio,

aut ulluin honorem capiat, neve in tum

oidinem sedeat,

neve iudex sit2?6).

Lex

Ser->

Vili a, i n r e c e n s e n d i s i i s , q u o s i n i u d i c u m de» curias adlegi prohibet,

his verbis

utitur

397)

. . . . . Condannatus. Siet. Quod. Circa. Eumf Senatum. Legi. Non. Liceat

:

ITI.-

cuius f r a g m e n t !

p r i n c i p i o v e r b a Iudicio. Publico, e x c i d e r u n t , q u o d e x sectione secunda fragmentorum illius L e g i s p a t e t , q u a e e u n d e m p e r s o n a r u m n u m e r u m exliibet, verbis :

Quaestione. Iudiciove.

Publico.

Condemnatu.....

E d i c t u m d e n i q u e Praetoris ( L .

l . §. 6. D . d e p o s t u l . } e u m , q u i capitali c r i m i n e d a m n a t u s e s t , a p o s t u l a n d o p r o aliis r e m o v e t . N o n eadem rerum conditio fuit priori liberae r e i p u b l i c a e aetate.

Tum

enim,

q u i i n comitirs

c r i m i n i s a l i c u i u s c o n v i c t u s ad m u l t a m p e r s o l v e n dam

condemnatus

a d C i ceronis

erat,

nihilominus

summos

O r a t . p r o jC. C o r n e l i o . O r a t . ì . p a g . 9 6 1 , e d i t .

Graevii. 294)

C oli at io LL.

Mo saie.

I V . 3 . c o l i . Pauli

I I . 2 C . f . 1. e t L . 2 4 . p r . D . a d L . l u i . d e a d u l t e r , 3 9 5 ) L . 4. coll. L . 5. D .d e accufat. 3 9 6 ) L . ì . pr.. D . a d L . J[ul. d e v i p r j v . 297) Sect. I . Liu.

li.

R e e . £>eiit.

magistratus petere, iisque gestis in Senatum pervenire potuit, quod Lentuli, Marii, aliorumque exempla docent 298). Traditum quidem accepim u s , nonnullos horum condemn atorum in animimi indurisse, se iudicum suffragiis existimationis labem passos esse, eosque ista de causa xnagistratibus petendis abstinuisse 299) j et de C, Claudio Nerone, qui Salinatoris cognomen nactu9 est, refertur, e u m , cum repetundarum iniuste accusatus condemnatusque, haud ita multo post populi suifragiis ad Consulatum Censuramque provectus esset, in Censura omnes Quirites ex istis tribubus, quae eius condemnandi auctores factaeerant, aerarios ferisse, praedicantem, iustam illos pati levitatis suae poenam, cum eum aut non condemnari, aut non summis honoribus postea ornari oportuisset 3°°). Oemum a. u. DCLIV. Mario sextum Consule, rogante L, Casag8) f a i er i us Maximus VI. J. 10. 14. Livius XXII. 35. X X V I I . 34. X X I X . 37 X X X I X . 22. 399) Diony si us Halic. I X . 34. de T . Menenio, populi •uftVagiis ad multam solveudam damiiato, refert: ,, Vitata hominum consuetudine, numquam postea conspectus est in publico; cumque posset exsoluta multa redire ad quaevis munia publica, parotis ad numerandum amicis, nolmt; sed, morte cladem aestimans, domi se contmuit, nec admisso quoquam moerore inediaque confabuli." Nec praetereunda sunt exempla cornili, qui ad populum rei facti damnations« igiuiuiniam voluntariamortepraevenerunt. Va Ieri us Max. I . 4. §. 3. V I . 1. 11. I X . i2. J. 7 . 600) Livius X X V I I . 3 4 . Aurelius Victor de\irisillustrib. c. So. Suetonius iu Tiber, c. 3. Valerius Maxim. II. 9. 6.

— sió quern gasset,

—•

lata est Lex liuius carminis:

Longino populus

135

darnnasset,

in Senatu

nec

cuìve esset

imperiurn

Ut, abro-

?01).

Primo Legis nostrae rogator ex collegio Decurionum exulari iubet, qui iudicio publico Romae condemnati sint, quocirca eos in Italia esse non liceat; tum de illis loquitur, qui in singulis Italiae civitatibus iudicio publico condemnati sint, fuerint. QuaeverbaitaaccepitiVTazoc/iius, voluti iis ius municipiorum, coloniarum etc. iudicia publica exercendi circumscriberetur, et Tabulae nostrae locum in hunc modum interpretandum esse censet : municipes, colonos etc. ob crimen levioris momenti, modo poena pecuniaria, aut relegatione e regione patriae urbis vindicand u m , in municipio, colonia etc., cuius essent, iudicio publico reos fieri condemnarique potuisse; de criminibus vero eorum capitis poena plectendis 501) Cicero pro C. Cornelio. Orat. 1. pag. g6g. edit. Graevii. Etiam haec recent torà praetereo, ponam principium lusiis— simae libertatis Cassiam, qua lege suffragiorum ius potestasque convaluit, alteram. Cassiam, quae popuh tudicia firmavit. — Asconius in Coiiuii, ad h. J. Quae sit ist a Lex Cassia, qua sujfragiorum potestas convaluit, manifestum est. — Altera Cassia Lex, quae populi iudicia fir* mavit, quae sit, potest quaen. Est aut em haec. L. Cas— sius L. F. Tribunus Plebis, C. Siario, C\ Fiacco Coss., plures leges ad mmuendam nobilitatis potentiam tulit, in quibus liane etiam : „ Ut, quem populus darnnasset, cuive imperium abrogasset, in Senatu nec esset."- Tulerat aut erri eam maxime propter simultates cum Q. Caecilio, qui ante hienmum Consul fuerat, et cui populus, quia male adversim Cimbros rtm getterai} imperium abrogarti.

judicium Romae peragendum fuisse. Sed hac conditione proposita Legis auctor certo dicturus fuissët : Çuive, cuiusque municipii, colorirne, praefecturae, fori, conciliabuli erib, iudicio •publico Romae condemnatus est etc.; quod cum facere supersederit formulaque usus sit generali, inprimis cives urbis Romae complectente, hanc interpretationem erroneam esse necesse e»r. Mihi res ita comparata fuisse videtur. D u m oppida foederata in Italia erant, civibus romanis ex urbe atque Italia exulare iussis in his clvitatibus refugium patebat, eorum oppidorum cives fieri, et procul dubio edam magistratus ibi capere poterant 3 0i ). Cum autem Lege Iulia de civitate sociorum lata oppida Latina per Italiam in municipiorum, coloniarumve formant redigeren tur, dubium proferri potuit, an his civitatibus, quibus nonnulla privilegia antiquo foedere concessa intacta servabantur, e. g. vacatio rei militaris ex foedere, cuius supra capite sexto mentionem fecimus, et in f u t u r u m integrum esset, cives romanos in urbe exilio multatos, apud se recipere, iisque cum caeteris civium privilegiis et 3oa)

Polybius Histor. VI. i4. Exsulibus autem impune degere licet Neapoli, Pracncste, Tibitri, item aliis in urbibus, quibus hoc iure foedus intercedi t cum Homcmis. — Dionysius Halic. VIII. 6. qui Corioliinuin Vulicos his yerbis adlocutuin esse refert : „ Quapropter, cum liceret mihi vivere in otio, vel iti Latinis oppidis, ob (gentis) cognationem, vel iti quapiam recens a patribus nostris deducta colonia, no lui, ntd ad vos cohfagtre malui etc.

—

187

—

ius magistratuum capiendorilm, in ordinem DecurioHum perveniendi etc. impertire? Quod autem Romania visum est iuris publici, quo ute* b a n t u r , praéceptis ex asse repugnare, ideoqüe diserta lege cavendum illis erat, ne aliquis eiusm o d i interpretationem conaretur. Hie etiam ve-b o r u m capitis nostri laudatorum finis fuisse vid e t n r ; nam formula „ Quocirca eum in Italia esse non liceat," satis nobis persuadet, hac Lege lata oppidorum L a t i n o r u m in Italia n u l l u m superfuisse vestigium. Tabula nostra iudicio publico Romae condemnatos non o m n i n o a curia magistratibusque petendis arcendos esse declarat; eos duntdxat diserte excipit, qui in integrum restituti sint, fuerint. Vox restitutio in integrum apud auctores romanos haud raro in hunc sensum accipienda est 3°?), et clausula „Neque in integrum restitutus eritqua Lex nostra u t i t u r , etiam in aliarum 3 o 3 ) Cicero

a d F a m . I . 9. X I . 2 2 . ad A t t i c . l i t . 1 5 . 2 3 . I V . 1 .

P h i l i p ] ) . I. 10. I I . 23. V . 5. Asc lone in Arguni. Antoninus viris:

A.)

, et Opilio item

ordinis

Cum salutatus Macrino,

Amicis,

viris

nianus,

Ulpiuno

st'itui.

quid et

Augustus

pr ovinciae urdini

sit

Officiorum,

oblatus tunc

in

integrum

tuo,

et

Legato dixit:

t uae

/

a Gentiano, Praetorio,

et Principalibus

tus ; tunc Antoninus scias,

essct

Praefectis

, et proeessisset,

ab Opilio

te g r urn bus,

X L . 30.

Livius

E p i s t . X . 64 — 66. L. l . C . 9)

Dio Casst us XL.

5a. L. uu.

3. D. de

lui. ambit.

—

129

—

De quaestione : quatenus exilio multatus impetrata in integrum restitutione ad muñera publica capienda idoneus sit? in Digestorum fragmentis et Codicis lustinianei consiitutionibus accurate disputatur; quae vero di>putationes Legis nostrae interpretationem nequáquam adiuvant, nam de iis praesertim agunt, qui ad tempus in exilium missi s u n t , vel modo «ditu in curiam prohibent u r , et diligenter i n q u i r u n t , an hi damnati, tempore poenae constituio elapso, eundemlocum, quem antea in oidine Deeurionum tenuerunt, recipiant J1C)? I-egitj nostrae aetate eiusmcdi quaestiones moveri non potuerunt; nam exilium ad tempus praesciipuun plane ignorabatur, nemo vero dubiiabat quin exul in integrum restitutus omnia pristina iura recuperaret, ideoque et in eum locum, quem, dum in civil«) te esset, habuerat, reverteretur et magistraius petere posset, quod Camilli, Livii SalinatoiLs, ( Valerius Max. IV. 2. a.) C. Morii, {Voler Max. VI 14.) Ciceronis, Domitii Aénobaibi 3 " ) , aliorutnque exemplis piojjatur.

310) L. 8. I). de posttil. L, i5. J. i . D. de L. Corn, de fais. L . 15. jjr. D . ad muiiKip. L . 2. pr. J. 1. L . 5. L . i3. D. de decurión. 311) Suetonius iu Nerone. c. 5. Domihus A nobartus reliquit jihum, omnibus gei ti.i suae procul ubio praeferendum. Is inter conscios Laesar anae i.icis, quam'i) L. 2."jir, I ) . de bis qui uoi. iufmiu.

—

143

—

sentential» etiam missionis ignominiosae loco habendum fuisse, si Duci exercitus ob rem male gestam imperium abrogatum esset. Quod libera republica saepius accidisse historiae romanae scriptores probant nec dcsunt exernpla, quibus efficityr, Imperatore» abrogato imperio infamia vehementer lavorasse 548). Acceditquod Lex Cassia, cuius supra (not. 3 0 1 . ) mentionein fecimus, diserte sanxit : „Ut, quern populus darnnasset, cuive imperium abrogasset, in Senatu nec esset;'1 de cuius Legis rogatore, L . Cassio Longino Tribuno Plebis, Asconius refert, eum hac occasione oblata iniuriam, a Q. Caecilio Consule acceptam, cui bello Cimbrico exercitum ducenti populus romanus imperium abrogasset, ultum esse. Alia poenae genera cum ignominia coniuncta, quibus miles affici poterat, e. g. ablegationem agminis in provinciam a theatro belli remotam, cuius in historia Romanorum non desunt exem347) Liu I us X I X . Epit. X X X C . 7. LXVILEpit. Jppianns Histor. Rom. VI. bo. 82. 83. Z onaras Aunal. Tom. 2. pag. 39. iu f. 4a. g48) Livius XI. Epit. (coll. Orosio advers. pagan, histor. III. 22. et Zonara 1. 1. pag. 4i. 42.) turn Fabms Gurges Consul male adversus Sammies pug/asset, et Senatus de remoicndo eo ab exercitu ageret, Fabius Maximus pater, deprecatus hanc filn ignominiam, eo maxime Se~ natum movit, quod iturum se fiho legal urn polliutus est, idque praestitit. Coll. Livium V. 8 . 9 . XXV1L 20. m Diunem Casstum X L I X . 31.

pia 349), Legis rogator consulte silentio praeterivit : nam cum hoc capite modo de iis ageret, qui in collegio Decurionum esse non possint, eorum modo militum, qui poenam passi in exercitu esse desierunt, rationetn habere potuit, praetermissis, qui ignominia notati nihiloniinus ab agmine dimissi non sunt. Lin.

48.

QVIVE OH C A i V T CIVIS ROMANI REFE11VNDVM PECVS I A M , PIIAE.11IVM, A L 1 V D V E QVID CEPIT, CEPEIUT.

Marezollus haec verba ad delationes aetate Gracohorum et tempore belli socialis factas refert: contra V. Ci. Hugo V0) de proscriptionibus a Sylla institutÌ3 accipit, unde sequitur, Legem nostrani 6yllae aevura nop excedere; Mazo~ chi us denique hanc Legem Syllanas proscriptiojnes respicere non refraga tur, sed temere contendit illatn istis temporibus multo antiquiorem esse oportere. Verior prorul dubio est Hugonis sententia : primus enim introduxit Sylla, proscriptione civium romanorum constituta, n e , qui civem r o m a n u m , cuius nomen in tabulis pro8criptionis propositum esset, necasset vel detulisset, poenam pateretur, id est quae&tioni de sicuriis subiiceretur, sed quasi de republica prae34 3 ) Li vi us X X V . 5. in f. 6. coli. X X I V . x8. X X V I . t. X X ' v i i . 7. Valerias Max. li. 7. §. 15. 55o) Hugo nix Oesdi. des rum. Kco'nis. edit. 5ta. f>.aoo. iiut.'i.

—

»45

dare meritus, praemium ex aerario acciperet W). Quae quidem sanctiones Sylla exiincto haud ita m u l t o post in desuctudinem abierunt, et de i. Caesare traditumaccepinius, e u m , Aedilis mtinere f u n g e n t e m , omnes, qui ob relata civium proscriptorum capita pecunias accepisseivt, tainquam sicarios reos fecis6e V 2 ): sed aTriumviris Reipub. Const, istae leges horrendi carminis in usum revocatae sunt 3*3). Mazocìiius nonineptequaerit: utrumLegis nostrae verba „ ob caput civis t ontani referundum " de accusatione instituta, an sensu s t r i d o accipi, et ad eum referri debeant, qui caput civis romani 3 5 1 ) Appianus de B. C. I . 95. Primus enim Sylla proscriptorum eorum, (fuOS morte adfectos voluit, inventor est habitus : qui et proemia percussoribus proscrii torum, latentiumque indicibus proposuit, et poenum abditos e rio n lib us interminatus est. Seneca de beuefic. V . 16. Ingratus h. Sylla ; — qui prosc'-iptionem commentus e.st : dii magni! ut» qui civem rumanum occidisset, impunitatem et pecuniam, tantum non civicam, acciperet. 352) Suetonius in tulio, c. i l . In exercenda de sitariis quaestione eos quoque sicariorum numero habuit I. Caesar, qui proscript ione, ob relata civium romanorum capita, pecunias ex aerario acceperant, quamquam exceptos Corneliis legibus. Coll. Ciceronem pro Ligario. c. 4. in f. 353) Appianus 1. 1. I V . u . exeniplum Edicti, aTriumviris civium prosaibeudorum gratia propositi, exhibet, in quo legimus : ,, Capita itero occisorum ad nos adfcrunto, ac— „cepturi praemium ce/itena millia HS. in singula capita-, si ,, liber axltuleril ; sin servus, libertatem. cum quadraginta „ millibus US., et heri sui iure 'civitatis. Badem praemia „sunto et indicibus: nef cuiusquam nomea, qui praemium „ acceperit, inseretur nottris cemmentariis, ne manifestum ..fiat.-1

K

—

146

—

abscissum, praemìi percipiendi gratia, proscriptionis auctori tradiderit? Equidem censeo, licet Lex nostra tempus dictaturae Syllanae fere attingat, et tam Suetonius laudato loco verba caput referre stricto sensu accipiat, cum quaestione de sicariis ilia connectens, quam in tabulis proscriptionum et a Sylla et a Triumviris propositis ro caput referre et indicare accurate distinguantur, tamen non dubitandum esse, quin Legis nostrae rogator de eo cogitaverit, qui nomea civis romani pecuniae accipiendae gratia detulit. Nam ut taceam, in iudiciis publicis vocem caput saepenumero personam denotare, e. g. in formula: capitis postulavi, accusare, puniri 5Í4), et referre pro deferre usurpatum esse, uti renuntiare pro denuntiare, quod supra vidimus; faniiliam ducere videtur, quod et Lex Iulia de adulte riis et SenfjíuS Consulta, quae Legem Corneliam exceperunt, etiain iis, qui ob nomen civis romani deferundum aliquíd lucri perceperint, infamiae poenam comminantur Tabula nostra accuratedistinguit: „pecuniam f praemium, aliudve quid cepit, ceperit." Verbum praemium procul dubio et ad servos referendum, est, qui hero suo, inter proscriptos relato, pro» dito libertatem civitatemque adepti sunt. (Coll. 354) Coli» Br isso ni um de V. S. y. caput. §. 355) Lili. 4o. Aer. Neap. 556) L. 4. coll. t. 5. D. de accusai. 35 7) L. 2» D. de coucussiou.

2»

—

147

—

supra not. 3 5 3 . et Valerium

5.

Maximum.

VI,

7-) L i n . 48. 49. QVIVE CORPORE QVAESTVM FECIT, FECERIT.

Praetor in Edicto de hoc verba faciens i t y , accuraliore usus est loquendi forma, hac scilicet Çui corpore suo rnuliebria passus est."

Non so-

lum sub Caesarum imperio, sed iam libera república exempla nefandae Veneris haud raro R o mae occurrebant, quae tam iudicio Censorio, quam publica accusatione ad populum eoércebantur W). Hae tamen poenae non nisi in eum propositae erant, qui civem romanum irigenuum/ et integra existimatione uttntem sluprasset, vel illecebris adhibitis ad illud crimen committendum delinire tentasset 1 6 0 ); qui vero huic usui sponte se praeberet, vel corpore quaestum faceret, impunis erat, tamen famosus habebatur. Quod probatur Edicto Praetoris, quo ius pro aliis postulandi negatur ei, qui, excepto hostium vei praedonum vi stuprato, corpore suo rnuliebria passus est, quaestus faciendi gratia nec ne : tum laudanda Lex

lui i a de adulteriis,

quae marito

permittit adulterum occidere, si corpore quaestum 558) L. 1. J- 6. D. de postal. 569) Valerius Maxim. VT. l . 9 —15. Quinctiliani declaniat. g. Niebuhrius 1. I. Vol. 2. pag. 4ig. 420. 360) Coll. A ieb uhrium 1.1.

K

s

—

148 —

faciat 3 Sl ); pariter ac Lex

lulìa

de vi,

qua

eiusmodi hominibus testimonio interdicitur denique et inscriptionem 363) in medium proferre possumus, qua qui quaestum spurcum professi sint a loco pub lieo, sepulturae niunicipum destin a t o , arcentur. In quem aulem sensum verba corpore quaestum facere

accipienda sint, ex fragmentis lCto-

rum et Imperatorum in Pandectis et Codice obviis discimus 3 populum vel Imperatorem provocantem, necari, vel torqueri, vel in vincula publica coniici iuberet, nisi eum, qui artem ludicram exerceret Lex Iulia de maritandis ordinibus Senatoribus eorumque liberis matrimonio cum histrionibus eorumque prole interdixit et liberto, qui artem ludicram profiteretur, ius trium liberorum abiudicavit 38»), Lex Iulia de adulter iis prohibuit, n e , qui artem ludicram 377) Suetonìui in Domit. c. 7. 578) Herodianus Histor. V . pag. 124. edil. Sylburg. liistoiv A u g . scriptor. graeci minor. T o m . 3. 379) Co ci. The od. X V . 7. c. 1. coli. c. 13. 380) Pauli lì,ec. tíent. V . 26. §. 1. 2. Coll. Schultingium ad h. 1. not. 8. 58i) Vlpianus Fragm. XIII. L . 44. D . de R . N. 382) L . 37. D . de oper. Libertor.

152

—

faceret, aliquem adulterai accusaret et marito potestatem tribuit, histrionem in adulterio cuoi uxore deprehensum occidendi ?84). Denique observandum est, atrocissima poena, capitali scilicet, in milites, qui artem ludricarn exercerent, animadversum esse apud Romanos W), Hactenus dictis, et in primis nostrae Legis sanctioni, nequaquam obest testimonium veteriS' insCriptionis 3 86 ), his verbis conceptae : Panton tii no. Honor ato. Splendidissimis. Civitatibus. Jtaline. Ornainentis. JJecurionalibus. etc. Satis enim constat, sub Imperatoribus tam Romae quam in municipiis ornamenta alicuius magistratus vel dignitatis, praesertim ornamenta Decur i o n u m , absque d'gniiate ipsa, in .singulos homirx s honoris causa collata esse W ) . ICti romani, qui verba Edicti „ artis ludicrae, pronuntiandive causa in scaenam prodieritinterpretati s u n t , praesertim de scaenae notione disseruerunt, eamque ita descripserunt : scaenam e>se quodlibet theatrum in publico c o n j s t i t u t u m , etiam quod in vico ad tempus aedificetur, e. g. l u d o r u m gratia, vel alia de causa J 8 8 ); 383) de 384) 385) 386) 38;)

L . 4. coll. L. 5. D . de accusai. L . 15. §. 6. D. ad L . Iul. ailulter. L . 24. pr. D . eod. L. 14. D. dp poen. Apud Grut e rum, 1. 1. pag. joa4. No. 5. L . loo. D. de V . S. Coll. Brissomum Select. Antiqit.

III. 16. in f. Ottonfm 1.1. Cap. 12.

6.

583) L . 2 , J.fLu.D, de his *juiuot. wiuuu Coll.

Quinctillani

de quo theatrorum exstruendorum more ipsum Aes nostrum agit. Inde apparet, Mazoc ìli um et Marezolluin in errorem prolàpsos esse, prae se ferentes, Legem nostram dubio procul ante annum DCLXXXIX. u.c. quo primum stabilia et in omne aevum duratura theatra Romae exstrui coeperunt, latam esse, cum illa de theatris ludorum causa in publico exstruendis memionem faciat. Mihi quidem videtur ex hac re nihil certi de aetate Legis nostrae colligi posse, cum Ulpiani locus modo (not. 3380 laudatus satis aperte demonstret, etiam Labeonis ICti aetate spcctacula llomae interdum theatris temere in vico exslructis exhibita esse: et quamvis Tabula nostra de theatris ludorum tempore aedificandis sermonem facit, tarnen quis serio contendat, inde sequi, hac Lege lata stabile theatrum homae prorsus desideratum esse? cum ex illis verbis modo colligi possit, Legis rogatorem de ea specie cogitasse, si forte ad ludorum copiam theatroruni numerus non sufficeret, et novo quodam opus esset. Statuunt ICti romani, non quemcunque in scacnam prodeuntem famosum eiTectum esse, seti cum solum, qui quaestus causa artem ludicram Jnstit. Orat. Iii. 6. Servium Honor at um ad Vir gilii Geoig. III. Ajud maiores theatri gradus tantum fuerunt. Nam scena de Ugno tantum ad tempus fiebat, un de hodieque permansit consuetude, ut componantur pegmata a l'dorum t he at raliuin editoribus.

589) Liu. 3-^6. Aer. Jieap.

—

15i

—

exerceret 39°). Quod, si facultatem postulandi respicias, omnino verum est, sed vehementer dubito, quin idem et de iis aeeipiendum sit, qui ob artis ludicrae professionem curia arcebantur. Liberae enim reipublicae temporibus quisqueeivis romanus ingenuus indecorum et turpe existimabat, in scaenam prodire, et populo spectaculum sui praebere, quam ob rem servi aut liberti tum artem ludicram exercebant : et licet sub Caesarum imperio viri feminaeque ex illustrissimis gentibus prognati numquam non in scaenam prodirent tarnen saepius legibus ediclisque huic turpitudini provisum est 's 2 ). L i n . 4g. QVIVE

LENOCINIVM

FACIET.

Item Praetor in Edicto eum, qui lenocinium exerceat, in numero famosorum habet. ICti lenonem ita describunt : Lenocinium facit, qui quaestuaria mancipio habet, aut in liberis hunc quaes tum exercet ; sive principaliter hoc negotium gerat, sive alterius negotìationis accessione utatur Wì); éumque distinguunt a perductore, qui personas invitas aliis ad libídines exercendas 590) L. 2. §. fin. L. 3. D. eod.

391) Dio Cassius LUI. 31. LX. 7. LXI. 17. 392) Idem LIV. 2. L X V . 6. LXVII. i3. Suetonius 0 « a v . c. 43. iu Tiber, c. 35. in Domit. c. 8. 533; L. 4. 2. 3. D. eod. L. 43. 6—9. D. de R. N.

§.

§.

Ut

—

155

—

tradii ?94). Legibus et aliae causae crimini lenocinii adnumerantur : e. g. maritus, qui pre.tio arcepto uxorem alteri ad adulterium cum ipsa faciendum praebuit, vel uxorem in adulterio deprehensam non statina dimisit, lenocinii poenam patitur; item qui auctor sociusve fnit, ut uxor adulterii convicta pecunia numerata accusationem. evitaverit, vel qui talem uxorem sciens in matrimonium accepit, pro lenone habetur W). Tarn viri quam feminae apud Romanos lenocinio operam dabant; nam interpretes Legis Iuliae de maritandis ordinibus et lenonum et lenat u m mentionem faciunt, et traditum accepimus, feminas apud Romanos , ut honestate matronarum exuerentur, et adulterio commisso poena Legis Iuliae immunes essent, lenocinium palam prof e s a s esse W*). Quaestus lenonis vel lefiae a Romanis inde a primis reipublicae temporibus famosus habebatur, quod multa exempla probant. Q Metellus Praetor Urbanus Vecilio cuidam lenoni, bonorum possessionem secundum tabulas petenti ad obtinendam Iuventii cuiusdam heredi394)

Asconius ad Ciceronem in Verr. Act. 2.Lib. 1 . c . la. Lenones sunt scortorum; Perductores etiam im'itarum personarum, et in quibus stupra exercita legibus vindicantur, 395) Qui'nctiliani deelamat. 275. Pauli Rec. Sent. II.26. J. 8. L . 2. 2. 4 — 7. L. i4. pr. L . 29. pr. — §. 4. D. ad L . Iul. de adulter. L . 2. L. 9. L. 10. L . 17. C. eod. Coll. Menagii Auioeiiitatt. Iur. Cap. X . 596) L. §. 7 — 9. D. de R. N. Suetonius in Tiber, c. 35,

coll. Lib. 10. §. 2. D. ad L. Iul. de adulter.

—

156

—

tatern, illam denegassc fertur non alia de causa, quam ob quaestus vilitatem W ) : similiter Iulia

de maritandis

ordinibus

Lex

Senatores

Senatorumque filios matrimonio cum lena contrahendo abstinereiussit de adulteriis

denique Lex,

Iulia

lenones ab accusatione adulterii

prohibuit, et marito ius tribuit, lenonem in adulterio cum uxore deprehensum obtruncandi 399). Praeclare monuit Marezollus,

Legis roga-

torem in omnibus caeteris causis accuratiore form u l a „fecit,

fecerit"

usum esse,

hoc

autem

loco futurum modo temp us respexisse, (gui necinium faciet.)

le-

Iuste docet, hoc non ita ac-

cipiendum esse, uti supra sexto capite de praeconio et designatione, quae solum c u m exercerentur, infamiam creabant; nam et e u m , qui lenocinium exercuit, nunc autem hoc quaestu abâtinet, famosum iudicatum esse Edictum Praetoris demonstrat, etiam e u m , qui lenocinium fecerit,

in numéro infamium referens.

igitur potest, vocem fecerit

Statui

hoc Tabulae nostrae

loco incuria scalptoris excidisse.

C a p u t ,52- qvoi. H.

IX.

INMVNICIPIO. COLOKIA. TRAEFECTVRA.

C u i h a c l e g e i n m u n i c i p i o , colonia, praefectura, 397) Valerius Maxim. VII. 7. §. 7. 3 9 8 ) L. 43. pr. — §. g. IK de R . N . 599) L . 4. coll. L. 5. D . de accusat. L. 24. pr. O . ad L. Iul. de »dulter. coll. Pauli R e e . iseiit. II. 26. J. 4.

—

156

—

tatern, illam denegassc fertur non alia de causa, quam ob quaestus vilitatem W ) : similiter Iulia

de maritandis

ordinibus

Lex

Senatores

Senatorumque filios matrimonio cum lena contrahendo abstinereiussit de adulteriis

denique Lex,

Iulia

lenones ab accusatione adulterii

prohibuit, et marito ius tribuit, lenonem in adulterio cum uxore deprehensum obtruncandi 399). Praeclare monuit Marezollus,

Legis roga-

torem in omnibus caeteris causis accuratiore form u l a „fecit,

fecerit"

usum esse,

hoc

autem

loco futurum modo temp us respexisse, (gui necinium faciet.)

le-

Iuste docet, hoc non ita ac-

cipiendum esse, uti supra sexto capite de praeconio et designatione, quae solum c u m exercerentur, infamiam creabant; nam et e u m , qui lenocinium exercuit, nunc autem hoc quaestu abâtinet, famosum iudicatum esse Edictum Praetoris demonstrat, etiam e u m , qui lenocinium fecerit,

in numéro infamium referens.

igitur potest, vocem fecerit

Statui

hoc Tabulae nostrae

loco incuria scalptoris excidisse.

C a p u t ,52- qvoi. H.

IX.

INMVNICIPIO. COLOKIA. TRAEFECTVRA.

C u i h a c l e g e i n m u n i c i p i o , colonia, praefectura, 397) Valerius Maxim. VII. 7. §. 7. 3 9 8 ) L. 43. pr. — §. g. IK de R . N . 599) L . 4. coll. L. 5. D . de accusat. L. 24. pr. O . ad L. Iul. de »dulter. coll. Pauli R e e . iseiit. II. 26. J. 4.

— FORO.

CONCII.IABTLO.

CONSCRIPTVM. 53-

INQVE.

EO

LOSIA. TORO.

—

SENA.TOAEM.

DECVRIONEM.|

ESSE

OftBIKE.

SOmiCEBlT

54-

157

SESTEMT1AM.

NEHJVIS

QVEX.

B7CERE.

INEO.

FERRE,

MVNICIPIO.

CO-'

PRAEEECTVRA CONCILIABVI.O.

SENATVM.

DECVRIONES.

SCRIPTOS. 1IABEBIT. EVM. INSENATVM.

CON-

DECVRIONES.j

CONSCRIPTOS. 55-

IRE1VBETO. TIAM SCDM

56.

INEO.

SC.

D.

ROGATO

M.

li E V E Q V I S

EVM.

IBEI.

SENTE»-

FERREIVBETO

(¿VE

MVNICIPIO.

CONCILIABVLO

NEVE.

NEI VED ICE AENEI VE

COLONIA.

NVFRAGIO

PRAEFECTVRA.

EORVM

MAXVMAM

FORO SCI-

TE ÌTATEMIIABEBIT 57.

EOKVM

QVEM.

IBEI

SCRIPTOS. IRE NEVE T E MTIAM 58.

FEBREVE.

IBEI. SINITO.

INSENATVM INEO

DECVRIONES

NVMERO

ESSE

NIVE

CONSEN-

DICEHE SC.

D.

M.

NEVE.

QVIS.

EIVS.

RA-

foro, conciliábulo Senatorem, Decurionem, Con« scriptum esse, inque eo ordine sententiam dicere,, ferre non licebit, n e q u i s , qui in eo municipio, colonia, praefectura, foro, conciliábulo Senatum, Decuriones, Conscriptoshabebit, euminSenatum, Decuriones, Conscriptos ire iubeto, sciens, dolo malo, neve eum ibi sententiam rogato, neve dicere , neve ferre iubeto, scieñs, dolo malo, neve quis, qui in eo municipio, colonia, praefectura, foro, conciliábulo suffragio eorum maximam potestatem liabebit, eorum quem ibi in Senatum, Decuriones, Conscriptos ire, neve in eo numero esse, neve sententiam ibi dicere ferreve sinito». sciens, dolo malo, neve quis eius rationern co-

— riONEM.

C0M1ÏIEIS.

KENVMTIATO.

a

QVEI.

IBEI.

CVM.

SEJSATV.

CTAHE. — 5-K

piacere auctoritatem "perscribi, et de ea re ad Senatum Populurnque referri 497). Non desunt tamen exempla contraria, quibus p r o b a t u r , in singulis speciebus ius intercedendi magistratibus diserte servatimi esse, e. g. his Legis Tìi o ria e 498) verbis : . . . Esse. Videbitur. Quo. Minus. Huic. L. Intercedat. E. H. L. N. R. Mazochius verba „neve quidfacito" ita interpretanda esse censet : ne magistrati«, tempore comitiorum ad leges ferendas habendorum, obn u n dando vel de coelo servando concionem populi dirimant. Quod autem male me habet. Vehementer enim dubitandum est, an ius obnuntiandi et de coelo servandi, quo magistratus romani gaudebant, magistratibus etiam municipior u m competieritj et supra vidimus, leges a rogatore Roma missu in municipio fundano latas proeul dubio non in comitiis municipum fundanorum confirmatas esse. Mihi contra videtur, formulan» „?ieve quid facito" etc. latissime patere, et a Legis auctore consulto adscriptam esse, ut innumera alia impedimenta complecteretur, quibus magistratus municipales eflicere poterant, ne ratae essent leges, neve iis obtemperaretur. ad Fam. Vili. 8. 4g8) Sect. I. Liu. 35.

-ig-) Cicero