L. Annaei Senecae Divi Claudii apotheosis per saturam quae apocolocyntosis vulgo dicitur [Reprint 2013 ed.] 9783111708461, 9783110997354

Citation preview

KLEINE TEXTE FÜR VORLESUNGEN UND ÜBUNGEN HERAUSGEGEBEN VON HANS LIETZMANN

154

L ANNAEI SENECAE DIVI CLAVDII APOTHEOSIS PER SATVRAM QVAE APOCOLOCYNTOSIS VVLGO DICITVR

EDIDIT

OTTO ROSSBACH

BONN A.

MARCUS U N D E. WEBER'S

1926

YERLAG

Augustus apud Suetonium Claud. 4, 5 εν τοις aitOÜδ α ί Ο ί ζ , ubi non aberravit ejus (Claudii) animus, satis apparet ή τ η ς ψ ο χ ή ί α&τοδ ε ό γ ε ν ε ι α Ausonius X I V 5 ρ. ι88 Ρ . Claudius inrisae privato in tempore vitae In regno specimen prcdidit ingenii.

5 Sangallensis nr. D L X V I I I I formae quarta« ( 0 , 1 7 X 0 , 2 3 metr., adde quae disi ad p. 9, 12) paginis 243—251 Senecae saturam continet singulis columms 32 versuum saeculo nono in merobranis rescnptis exaratam. codicem a librario ipso correctum denuo anno 1923 contuli libéralissime transmissum omnesque eius scripturas me protulisse puto. V Valenciennensis (olim S. Amandi in pabula ordinis divi Benedict! Elnonensis) 393 (402) ab Hucbaldo presbytero (a. 880—930) in foliis membranaceis 90—105 scriptus. formae duodecimae versuum 16 chidum de morte Claudii' habet manu secunda (m. 2.) eiusdem atque librarli aetatis et manu tertia (m. 3.) vix recentiore correctum. contuli V anno 1885 ñeque ex eo attuli nisi graviora, v. O. Rossbach, de Senecae recensione et emendatione p. 25 sq., adde quae dixi in Beri, philol. Wochenschr. X X X I I I , 1 9 1 3 , p. 1909 sq. eiusdem codicis ex altera collatione ab H o l d e r o facta C a r o l u s H o s i u s , collega Wirzeburgensis, aliquot lectiones in marginibus posuit, dum harum plagularum relegendarum muñere mecum fungitur. idem collega doçtissimus et studiorum Annaeanorum communione mecum coniunctus ex larga qua abundat doctrinae copia alia utilia adscripsit. quorum beneficiorum gratias ei ago maximas. L Londiniensis Musei Britannici 1 1 983 (olim Buttlerianus), membranaceus, formae octavae minoris, saeculi undecimi exeuntis vel duodecimi ineuntis in foliis 21 vs.—28 vs. 'Judum de morte Claudii Caesaris' exhibet. correctus est m. 2. coaeva et m. 3. saeculi X I V , sed multo rarius. contuli anno 1888, sed ex hoc quoque graviora tantum proposui. ς codices recentiores magisque interpolati, v. Buecheler p. 73 sq. Franz Buecheler, Divi Claudii A n O K O A O K y N T C D C l C , eine Satire des Annaeus Seneca in Symbola philologorum Bonnensium in honorem Friderici Ritschelii collecta, Lipsiae 1864—67 p. 33—89 = Buecheler, Kleine Schriften, ι . Bd., Leipzig, Berlin 1 9 1 5 , p. 439—507, praeterea B . saturam ad calcem exemplaris minoris Petronii Weidmanniani inde ab anno 1863 quater emisit brevi adnotatione critica instructam, quantum et sextum Guil. Heraeus annis 1 9 1 2 et 1922. A. P. Bell, The satire of Seneca on the apotheosis of Claudius commonly called the apocolocyntosis, New Y o r k 1902. A. Marx, Senecas Apokolokyntosis für den Schulgebrauch herausgegeben, Karlsruhe, 2. Aufl., 1922. Otto Weinreich, Senecas Apocolocyntosis, die Satire auf Tod, Himmetund Höllen-Fahrt des Kaisers Claudius, Einführung, Analyse und Untersuchungen, Übersetzung, Berlin 1923. W. B. Sidgwick, The cena Trimalchionis of Petronius together with Seneca's apocolocyntosis and a selection of Pompeian inscriptions edited, Oxford 1925.

Quid actum sit in caelo ante diem I I I idus Octobris anno novo, initio saeculi felicissimi, volo memoriae tradere. nihil nec offensae nec gratiae dabitur. haec ita vera, si quis quaesiverit unde sciam, primum, si noluero, non respondebo. 5 quis coacturus est? ego scio me liberum factum, ex quo suum diem obiit ille, qui verum proverbium fecerat, aut regem aut fatuum nasci oportere. si libueritrespondere, dicam quicquid mihi in buccam venerit. quis unquam ab historico iuratores exegit? tamen si necesse fuerit auctorem producere, quaerito ab eo, 10 qui Drusillam euntem in caelum vidit : idem Claudium vidisse se dicet iter facientem 'non passibus aequis'. velit nolit, necesse est illi omnia videre, quae in caelo aguntur: Appiae viae curator est, qua scis et divum Augustum et Tiberium Caesarem ad deos isse. hunc si interrogaveris, soli narrabit: coram 15 pluribus nunquam verbum faciet. nam ex quo in senatu iuravit se Drusillam vidisse caelum ascendentem et illi pro tam bono nuntio nemo credidit, quicquid vident, verbis conceptis adfirmavit se non indicaturum, etiam si in medio foro hominem occisum vidisset. ab hoc ego quae tum audivi, certa 20 clara afferò, ita ilium salvum et felicem habeam. iam Phoebus breviore via contraxerat ortum lucis et obscuri crescebant tempora Somni, iamque suum victrix augebat Cynthia regnum et deformis Hiemps gratos carpebat honores 25 divitis Autumni iussoque senescere Baccho carpebat raras serus vindemitor uvas. APPARATVS CRITICVS: diui Claudii incipit ακοθ-ηοοις Annei Senece per satiram inscripsit S Seneeç ludus de morte Claudii V incipit eiusdem Senecç ludus de morte Claudii Cçsaris ; L ς divi Claudii άποκολοχόντωοις Buecheler Dionem LX 3$, 2 et Hadr. Iunium secutus, cui oblocutus est Th. Birt, de Sen. apoc. et apotheosi lucubratìo, ind. lect. Marpurg. i888¡g, cf. Suetonii Claud. 38, 3, assensus est E. Bichel Philolog. LXXVI1\ 1921, p. 219 sq. et Weinreich p. 72 sq. 6 qui bis verum Mommsen 7 quicquid Paschastus Radbertus vit. Walae p. 475 Mab., cf. Hermes VI, 1872, p. 126 (F. lonas), Abk. der Akad. Beri. 1900 II p. 21 (E. Duemmler) quid VL quod S, ν. L. Friedlaender, ind. lect. Regimont. 1873/74 quod vident delevit Heumann 8 exigit L ro caelo V caelum V Item V 11 Verg. A. II 724 12 illi nel illa S ilium Buecheler 1 3 augustum diuum L djuum et aug. V 16 post se unum versum vacuum reliquit S 18 affirmauit SL 19 quae tum S quae cumque VL at orbem Fromond 25 bacho 5 26 rapiebat nel spargebat Buecheler captabat Palmer uindemiator (littera a erasa) V ι

ι*

1

2

3

2

4

L . ANNASI SENECAE

2 puto magis intellegi, si dixero: mensis erat October, dies I I I idus Octobris. horam non possum certam tibi dicere: facilius inter philosophos quam inter horologia conveniet, tarnen inter s sextam et septimam erat, 'nimis rustice'. 'atqui sunt omnes poetae non contenti ortus et occasus descrivere, ut etiam medium diem inquietent, tu sic transibis horam tam bonam?' ι iam medium curru Phoebus diviserat orbem et propior noeti fessas quatiebat habenas obliquam flexo deducens tramite lucem: Claudius animam agere coepit nec invenire exitum poterat. 3 tum Mercurius, qui semper ingenio eius delectatus esset, unam e tribus Parcis seducit et ait: 'quid, femina crudelissima, hominem miserum torqueri pateris ? nec unquam tam diu cruciatus cesset? annus sexagesimus et quartus est, ex quo cum 2 anima luctatur. quid huic et rei publicae invides? patere mathematicos aliquando verum dicere, qui ilium, ex quo princeps factus est, omnibus annis, omnibus mensibus efferunt. et tarnen non est mirum si errant et horam eius nemo novit; nemo enim unquam ilium natum putavit. fac quod faciendum est: 'dede neci, melior vacua sine regnet in aula.' a sed Clotho 'ego mehercules' inquit 'pusillum temporis adicere illi volebam, dum hos pauculos, qui supersunt, civitate donaret' — constituerai enim omnes Graecos Gallos, Hispanos Britannos togatos videre — 'sed quoniam placet aliquos peregrinos in semen relinqui et tu ita iubes fieri, fiat', aperit tum 4 capsulam et tres fusos profert: unus erat Augurini, alter i intelleges C. F. W. Mueller octuber S a III. id. octet». S V eiusdem octobris L 3 filossofos 5 quam—sextam in ras. 12 fere litterarum et in marg. scrips. L orologia V 4 rustice adquiescunt S V L : correxi inquies cum ( i n f r a deleta vocula ut) Scioppius rustice, inquies tu nunc, homi poetae Gronovius acqu. honori p. Neubur, inter adquies et cunt hunc versum cis in his, inquis. tam curiose de sole diintercidisse suspicatur Buecheler atqui (si) Hosius, v. Weinreich p. 33 5 contenti VL conuenti S 8 nnctis V L sub fessus lineam duxit idemque vocabulum in marg. repetivit V fusas Buecheler 9 Obliquu in Obliquo mutavit S flexam S (fi correcta ex η) VL 1 0 cum ante Claudius add. G. D. Koeler eximium in exitum correxit S 11 Tum initiait inter Ν et Τ ambigua S 1 2 seducit S et Gronovius ex coniectura educit VL 1 3 nec supra vers. add. S tam diu cruciatus esset 5 V: corr. Orelli, idem tam dirus scripsit tandem cruciatus cesset lunius exiet F. Haase esset : quiescet Birt 14 et per compendium exaratum supra vers, inseruit S »5 et rei ρ 5 et respondit V et respondit post inuides ? posuit L 19 Tum ille. ante fac add. L »1 Verg. G. IV go 22 dotho V clotho in marg. Va me erculus V me ercules Vs me hercule L 26 tunc VL

5

10

15

20

25

APOTHEOSIS

5

10

15

20

25

30

D.

CI.AVDIl

2. 3.

4

5

Babae, tertius Claudii. 'hos' inquit 'tres uno anno exiguis intervallis temporum divisos mori iubebo nec ilium incomitatum dimittam. non oportet enim eum, qui modo se tot milia hominum sequentia videbat, tot praecedentia, tot circumfusa, subito solum destituì, contentus erit his interim convictoribus.' haec ait et turpi convolvens stamina fuso 4 abrupit stolidae regalia tempora vitae. at Lachesis redimita comas, ornata capillos, Pieria crinem lauro frontemque coronane 5 candida de niveo subtemina veliere sumit felici moderanda manu, quae ducta colorerei assumpsere novum, mirantur pensa sorores : mutatur vilis pretioso lana metallo, aurea formoso descendunt saecula filo. io nec modus est illis, felicia veliera ducunt et gaudent implere manus, sunt dulcía pensa, sponte sua festinat opus nulloque labore mollia contorto descendunt stamina fuso. vincunt Tithoni, vincunt et Nestoris annos. 15 Phoebus adest cantuque iuvat gaudetque futuris et làetus nunc plectra movet, nunc pensa ministrat. detinet intentas cantu fallitque laborem. dumque nimis citharam fraternaque carmina laudani, plus solito nevere manus humanaque fata 20 laudatum transcendit opus, 'ne demite, Parcae,' Phoebus ait 'vincat mortalis tempora vitae ille mihi similis vultu similisque decore nec cantu nec voce minor, felicia lassis saecula praestabit legumque silentia rumpet. 25 qualis discutiens fugientia Lucifer astra aut qualis surgit redeuntibus Hesperus astris, qualis cum primum tenebrie Aurora solutis induxit rubicunda diem, Sol aspicit orbem

j bade .S1 badae VL : corr. Muretus conferens Sen. epist. 75, g, cf. CIL. VI 24761. Vili 11221 tris V 2 ne Wehle 4 circumfuso ^ 5 Contentus ( p r i o r t correda ex c) L 7 stamine S 9 E t Lach. L lachesis (sis in rasura eiusdem spatii m. 3.) V comes S t i subtemine (supra 2. e posita est a) S subtegmitra (ductus evanidos restituii m. 2.) L 1 2 moderata in moderanda correxit S 14 uirilis (ri expunxit m. 2.) L 1 5 formosa V filo (m. eadem in ras. 7 fere litterarum) V 16 dicunt V 22 Filaetus V mouens . . ministrans Gronovius 2 3 intentus S V 25 neueramanus (prior η correda ex u) V ne uere (syIlabas coniunxit m. 2.) manus L 26 laudantum Maehly et Birt

L. ANNASI SENECAE

6

lucidus et primos a carcere concitat a x e s : 30 talis Caesar adest, talem iam Roma Neronem aspiciet. flagrai nitidus fulgore remisso vultus et adfuso cervix formosa capillo.' 2 haec Apollo, at Lachesis, quae et ipsa homini formosissimo δ faveret, fecit illud plena manu et Neroni multos annos de suo donat. Claudium autem iubent omnes χαίροντας, εδφημ,οδντας έκπέμπειν δόμων. 3 et lile quidem animam ebulliit, et ex eo desiit vivere videri. expiravit autem, dum comoedos audit, ut scias me non sine causa illos timere. ultima vox eius haec inter homines audita est, cum maiorem sonitum emisisset illa parte, qua facilius loquebatur: 'vae me, puto, concacavi me', quod an fecerit, nescio: omnia certe concacavit. 5 Quae in terris postea sint acta, supervacuum est referre· scitis enim optime, nec periculum est ne excidant quae memoriae gaudium publicum inpressit : nemo felicitatis suae obliviscitur. in caelo quae acta sint, audite : fides penes aucto2 rem erit. nuntiatur Iovi venisse quendam bonae staturae, bene canum; nescio quid ilium minari, assidue enim caput movere; pedem dextrum trahere. quaesisse se, cuius nationis esset: respondisse nescio quid perturbato sono et voce confusa; non intellegere se linguam eius, nec Graecum esse nec » Romanum nec ullius gentis notae. tum Iuppiter Herculem, qui totum orbem terrarum pererraverat et nosse videbatur omnes nationes, iubet ire explorare, quorum hominum esset. 1 pronos Buecheler 3 fragrat in f l a g r a i mutavit V 4 a f f u s o L 6 f e c i d (d in t mutata) S illud suspectabat Buecheler ilico Gertz f i l u m Wehle annos post donat transposuit V3/ quae scriptura commendatur vicinis clausulis ditrochaicis p. 4, 1 9 ; 2 5 ; 6, 5 ; i l ; 1 4 ; 15 8 X AipON• (expuncta tera

\ et supra

earn "Y* posita)

TA"Y*CGI< n e i N A O C C D e œ

S

tertia

lit-

Χ Α ΐ ρ Ο Ν Τ Α γ Ο β γ φ Η Μ · ΟΥΝ-

ν

ΧΑΐρθΝΤΑΙΟ€γφΗΜΟΐγΝ

(spatium unius litterae vacuum hic librarius reliquit) TAlCGKTldHl A O C O 0 O ' L : corr. Iunius et Teuffel (Eurip. C r e s p h . f r a g m . 449 N . s ) g et e x — u i d e r i ; omissa in ras. octo litterarum et in marg. supplenti L"* ex om.V 1 1 illos a m a r e Friedlaender 1 3 concacaui V Z * concauaui S L quodautem V Q u o d a n t e L 1 4 concacauit VL concauauit S 1 6 memoriae quae ς 1 7 inpressert S : corr. Rhenanus inpresserunt (u correda ex a m. 3.) V impresserunt L impresserat Iunius 1 8 sint S sunt V L 1 9 a ianitore vel a D i v o L i m e n t i n o ante nuntiatur intercidisse conicit Friedlaender nuntiat H o r a Gertz 2 0 mirari (mari in mar g. Va) SV L 3 2 R e s p o n d i e s e senescio S 2 6 ire supra vers. L ire explorare V L ire et explorare S

10

15

20

25

APOTHEOSIS D. CLAVDII 4 . 5. 6

5

10

15

20

/

tum Hercules primo aspectu sane perturbatus est, ut qui etiam non omnia monstra timuerit. ut vidit novi generis faciem, insolitum incessum, vocem nullius terrestris animalis sed qualis esse marinis beluis solet, raucam et implicatam, putavit sibi tertium decimum laborem venisse, diligentius intuenti visus 4 est quasi homo, accessit itaque et quod facillimum fuit G r a e culo, ait: τίς πόθεν s Ις άνδρών, π ό θ ι το ι πόλις ήδέ τοκήες ; Claudius gaudet esse illic philologos homines, sperat futurum aliquem historiis suis locum, itaque et ipse Homérico versu Caesarem se esse significans a i t : ΊΧιόθεν μ.ε φέρων άνεμος Κικόνεσσι πέλασσεν. erat autem sequens versus verior, aeque H o m e r i c u s : ένθα δ' έγώ πόλιν Ιπραθον, ώλεσα δ' αότούς. et inposuerat Herculi minime vafro, nisi fuisset illic Febris, 6 quae fano suo relicto sola cum ilio v e n e r a i : ceteros omnes deos R o m a e reliquerat. 'iste' inquit 'mera mendacia narrat. ego tibi dico, quae cum ilio tot annis v i x i : Luguduni natus est, Marci municipem vides, quod tibi narro, ad sextum decimum lapidem natus est a Vienna, Gallus germanus. ita1 her cuius in her cules corr. V3 utcumque etiam Iunonia monstra domuerit Gronovius ut qui etiam nova Iunonia m. timuerit Orelli u. q. tantum non omnia m. domuerit Fickert (domuerit vet. cod. DaUcampii) u. q. e. n. o. m. sustinuerit Buecheler, sed ν. Β. Schmidt annal, philol. XCIII(i866) p. 557, u. q. e. n. enormia m. timuerit Gertz, Weinreich p. 63 sq. 4 implicitam (littera a supra secundara i lineóla notatam posila) S 8 T I C Π Ο Θ Η Ν e i C X N A C O N ΠΟΙ H H O A I C H A G T O K H G C (littera f inter Δ f i CD supra vers, inserta) S T I C T I O θ G N 1 C A NOfCONTlCDNTlOlNTlOALCHOeTK HGC FTICTIO θ SNGIC A N A f COH T1CÜ Η T I O A A G H O C T 1 * (erasa est C) K H G C · L : Odysseat vs. I ¡Jo Rhenanus agnovit, sed Seneca πόθ-t ή πόλις videtur praetulùse g filologos SV 12 Ι Α Ι Ο Θ β Ν M G φ β ρ Ο Ο Ν Λ N G M O C K l O N G C C i r i G A A C C 6 N 5 I N O Q G N r l G 6ρθΝΑ NGMOCKIO N G C C m e M C C e N · V ΙΑΙΟΘβΝΑΑβφβρΟΝ A H G A A O C R I O N G C O T I G A A G C C G N L : corr. Junius 13 aeque Homericus f Odyss, IX 3g) suspectabat Buecheler homéricos V 14 G N 0 A A G T C D n O A l N G Π ρ Α θ Ο Ν Ο ) A G C A A A y T O y C 5 GHGAATCD )-(OAlNGTipi p A G O N C Ü A G C A A A y T O y C · V G N G A A G T C Ü N O AlH G T I pA θ O H O A G T A A A y T O I C · L-, Odysseae vs. I X 40 Junius agnovit 15 homini ante minime inseruit Junius minime discrimine L fabro. SV fabros. L:corr. Iunius 16 solatum ilio SV 18 lugduni VLetdeinceps 19 Marci municipem O. Β. Caspari in Class. Rev. XV fiçn) p. 11 M. Antonium Luguduni conditorem dici putat, Buechcler in Correspondenibl. Westd. Z. f. Gesch. XV p. 214 facete vocari sentit civem Romanum ex colonia municipiove quasi non natum civem R., syl factum Munatii m. Rhenanus Planci m. Gronovius Audis, quod tibi narro? Io. Sehe férus

8

L. ANNAEI SENECAE

que quod Galium facere oportebat, Romam cepit. hunc ego tibí recipio Luguduni natum, ubi Licinus multis annis regnavit. tu autem, qui plura loca calcasti quam uUus mulio perpetuarius Lugudunenses scire debes et multa milia inter Xanthum et Rhodanum interesse', excandescit hoc loco Claudius et quanto potest murmure irascitur. quid(quid) dicebat, nemo intellegebat. ille autem Febrim duci iubebat. ilio gestu solutae manus et ad hoc unum satis firmae, quo decollare homines solebat, iusserat illi Collum praecidi. putares omnes illius esse libertos : adeo illum nemo curabat. tum Hercules 'audi me,' inquit 'tu desine fatuari. venisti hue, ubi mures ferrum rodunt. citius mihi verum, ne tibi alogias excutiam'. et quo terribilior esset, tragicus fit et ait: 'exprome propere, sede qua genitus cluas, hoc ne peremptus stipite ad terram accidas ; haec clava reges saepe mactavit feros. quid nunc profatu vocis incerto sonas ? s quae patria, quae gens mobile eduxit caput ? edissere. equidem regna tergemini petens longinqua regis, unde ab Hesperio mari Inachiam ad urbem nobile advexi pecus, vidi duobus imminens fluviis iugum, io quod Phoebus ortu semper obverso videt, ubi Rhodanus ingens amne praerapido fluit Ararque dubitane, quo suos cursus agat, tacitus quietis adluit ripas vadis. estne ilia tellus spiritus altrix tui ?' haec satis animose et fortiter, nihilo minus mentis suae non est et timet μωρού πληγήν. Claudius ut vidit virum valentem, 2 licinius S VL : corr. Buecheler 3 qui plura loca calca in ras. 13 fere litterarum L ullius V 4 Lugudunenses uncinis circumdedit BtiecheUr Lugudunensis Gertz Lugudunenses (ubi sint) Helm et post 2 debes, om. S milia in alia mutauit V 5 hrodanum V rhodanum (r manu 2. ex in, ut videtur, correda) L 6 Quid diceret S L Quiddicebat V: correxi Quod dicebat Fickert 7 februm L sed ad hoc Gronovius 8 manusatis S quod-decollare V 9 iusserat — praecidi glossam putabat Buecheler 1 0 hercu lus (u expunxit et e superscripsit m. 2.) V 1 1 fatuari (post f erasa u) L — Herondas 3, 75 δχως χώρης Oí μδς ¿μοίως τον σίδηρον τρώγουσιν Phaedr. I V 8 Aesop. 86 Η . Weinreich p. 74ι 1 1 2 algias Ζ 14 Exprome L ς Exprime S V Expromere properes gente qua Rhenanus sedqua S VL : corr. Erasmus 1 5 adeadas V 18 capud5 1 9 Edissereequidem (tertiam e inseruit m. 2.) V potens S 2 1 Inachaia {·virgula ultiniae litterae a imposita apex videtur esse, non solita litterae m nota) V mobile V 2 2 inminens V, 2 3 foebus S 26 aliuit L rapidas V undis L 29 λ λ Ο Ο ρ Ο γ Π Λ Η Γ Ι Ν · S

5

10

15

20

25

APOTHEOSIS D. CLAUDII 6. J.

8

9

oblitus nugarum intellexit neminem Romae sibi parem fuisse, illic non habere se idem gratiae: gallum in suo sterquilino plurimum posse, itaque quantum intellegi potuit, haec visus 4 est dicere: 'ego te, fortissime deorum Hercule, speravi mihi 5 adfuturum apud alios, et si qui a me notorem petisset, te fui nominaturus, qui me optime nosti. nam si memoria repetís, ego eram qui Tib(ur)i ante templum tuum ius dicebam totis diebus mense Iulio et Augusto, tu scis, quantum illic 5 miseriarum (tecum) tulerim, cum causídicos audirem diem et 10 noctem. in quos si incidisses, valde fortis licet tibi videaris, maluisses cloacas Augeae purgare: multo plus ego stercoris exhausi. sed quoniam volo' 8 'non mirum quod in curiam impetumj feristi : nihil

Λ λ ω ρ Ο γ Π Η Γ Η Ν · V^XhOJl ρ ο γ Π Α Ν Τ Η Ν · L : corr. Junius (Soph. frgm. 876 Ν . ') i sibi rom Sparern V L 2 haberes eodem 3 sterquilinio V L 4 docere in dicere mutavit V3 her cuius (e manu 2. supra 2. u Rosita) V 5 affuturum L 6 nominaturis (2. i expuncta et ν supra posita) S memoriam V L 7 tibi S VL : correxit Bitecheler collato Suet. Aug. 72, J, tibi delevit Jo. Schefferus 9 miseriarum coiitulerim : correxi mis. tulerim F.Haase mis. tetulerim Guil. Heraeus 10 inquod si S V uidearis (a supra vers.) S 11 auge S V L 1 a hiare orationem lunius perspexit, Λ' VL verba Senecae continuant, tamquam nihil perient; et sunt folia libri S formae quartanae (0,17^0,23 M.) 32 {V 16 versus habet h. e. partem dimidiam) versuum (55—82 litterarum), quorum unum in archetypo evulsum esse Buecheler coniecit; ceterum transitus a iure apud homines dicto facilis erat ad eandem rem in caelo videturque Claudius ea quae ibi improbabat \infr. 8, 5 ; 13, 3) memoravisse atque Herculi persuasisse ut se in deorum senatum introduceret, ubi erant qui ilium inter se recipi cuperent (11,21 ; 2$); ceterum Romtdum-Quirinum inter Herculis fautores fuisse probabile est, ad quem Silenus apud Iulianum conviv. p. 310 Β de Claudio haec verba facit: άδίκεΐς . ώ Κορινε, τον άπόγονον αγων εις το σϋμποσιον δίχα των άπελεοθ·έρων Ναρκίσσου καί Πάλλαντος. άλλ' 'ίθ·ι, είπε, πέμφον έτι' εκείνους, εί βούλει χαί (επί) την γομετήν Μεσσαλίναν, dissentit Weinreich p. 80 sq. 13 post lacunam quis loquatur incertum est, sed cum infra Ianus et Augustus Clatidium impugnent et plura verba Graeca morumque Graecorum crebrior mentio in acephala oratiuncula insint quam in ceteris, Apollinis earn esse vel Mercurii conicias. Liberum quoque patrem. et Martern agnatione cum Caesaribus coniunctum Claudiumque propter ßritanniam subactam suspicientem verisimile est inter eos fuisse, qui in senatu caelesti a partibus eius starent. deinde sic ut infra (u, 17) Diespiter rogationem fert, ut Claudius deus fiat, qui parco Romuli victu contentus esse possit, hoc et ipso Claudius tamquam vir frugi. sapiens fortis videtur commendatus esse, qui pravos deorum mores emendaret. satis autem amplam lacunam illam fuisse ex S V constat et hinc efficitur, quod 19, ι g legitur t a n d e m

IO

2

s

9

L. A N N A S I

SENECAE

tibi elusi est. m o d o d i e n o b i s , q u a l e m d e u m i s t u m fieri velis. Ε π ι κ ο ύ ρ ε ι ο ς θ ε ό ς n o n p o t e s t e s s e : ours α υ τ ό ς π ρ ά γ μ α Ι χ ε ι ουτε ά λ λ ο ι ς π α ρ έ χ ε ι ; S t o i c u s ? q u o i n o d o p o t e s t ' r o t u n d u s ' esse, u t a i t V a r r ò ' s i n e c a p i t e , s i n e p r a e p u t i o ' ? est a l i q u i d i n ilio Stoici dei, i a m v i d e o : n e c c o r n e c c a p u t h a b e t , si m e h e r c u l e s a S a t u r n o p e t i s s e t h o c b e n e f i c i u m , cuius m e n s e m t o t o a n n o c e l e b r a v i t S a t u r n a l i c i u s p r i n c e p s , n o n t u l i s s e t illud, n e d u m a b l o v e , quem, q u a n t u m q u i d e m in ilio fuit, d a m n a v i t incesti. S i l a n u m e n i m g e n e r u m s u u m occidit, oro, patres conscripti, q u o d s o r o r e m s u a m , f e s t i v i s s i m a m o m n i u m p u e l larum, q u a m omnes V e n e r e m vocarent, maluit I u n o n e m vocare, ' q u a r e ' i n q u i t ' q u a e r o e n i m , s o r o r e m s u a m ? ' stulte, s t u d e : Athenis d i m i d i u m licet, Alexandriae totum. 'quia R o m a e ' inquis 'mures molas lingunt' . hic nobis curva corr i g e t ? q u i d i n c u b i c u l o s u o faciat, η esci/, e t i a m 'caeli s c r u t a t u r p l a g a s ' ? d e u s fieri v u l t : p a r u m est q u o d t e m p l u m in Britannia habet, q u o d n u n c barbari colunt et u t d e u m orant μ ω ρ ο ύ εόιλάτοο ταγείν ?' T a n d e m I o v i v e n i t in m e n t e m , p r i v a t i s i n t r a c u r i a m m o r a n t i b u s s e n t e n t i a m d i c e r e ( n o n licere) n e c d i s p u t a r e , ' e g o '

5

10

15

20

Iovi venit in mentem et nerboruta Berculis ad Claudium {fi. 8, 10) 16 sunt versus Teubneriani, responsorum a Claudio, quorum, ultima lacuna hausit, 10 versus, orationis dei anonymi post lacunam (p. g, 13), quae prima eius verba abstulit, ig, Iani patris orationis {p. 11, 10), cuius initium non affertur, 8, Diespitris rogationis (p. 11, 17) 8, ultimae (p. 12, 8), sed gravissimae Augusti orationis 52 fecisse V 1 elusi VL clausi S 2 eniKOYfHOC ©GOO 5 6TTI KOpHOC e e o c · V β Π Ι Κ Ο φ ο ο e e o c L : corr. Rhenanus O Y T e x y T O C Π ρ Λ Γ Μ Λ β Χ Ι β Τ Ο γ Τ β A A A O I C ΠΛρβΧβ.Ι' S O y T e V f T O C T I ρΑΤΗΧ 6 Χ 1 6 Τ Τ 0 γ Τ Β Α Α 0 1 Π Δ ρ β Χ 6 Ι · V O y r e A Y X O e η ρ Α Τ Μ Α € 2 6 Ι θ γ Τ Ε.ΑΑΑ01· pApG GZ GlL : corr. Rhenanus (Laert. X 139) 5 capud S 6 me hercule L menseintoto S 7 saturnaliaeius S V L : corr. Junius, delent haec verba Bongarsius et Lipsius ilium deum abiouem (ioue V L). Qui S VL : corr. Gronovius 8 illos S 9 incesto V L siluanum S V Sillanum L L. Syllanum Erasmus oro per quod S V L : correxit Buecheler propterea quod Buecheler, idem lacunam post per statuit et supplet oro per fidem vestram p. c., quare occidit pr(aetorem) per(egrinum) anonymus apud eundem collato titulo CIL. Χ 3$53 = Dessau gg2 oro, propter quid ? Lipsius 10 puellarium V 11 uocant Vs iunonem (2. η radendo correda ex m) S 12 iure, inquit Friedlaender stulde V (d expunxit et t supra earn posuit m. 3.). 13 studere L quiromae V 14 corrigit S V L : corr. Sonntag 15 nescio S V L : corr. Buecheler 17 inbrittannia 5 hunc Lipsius col. ut deum et Maehly et Schenkl 18 MCÜ P O y S Y G I A A T O y r y X H I N .S M O p O Y G Ι Α Α Τ θ γ Χ Η Ι Ν · V A A C ü p O y O ΙΑ Α Τ Ο γ Χ Η Ι Ν · L : corr. Lindemann et Schneidewin μωροί Μόροχον vel¡mípó'zepovMopü^ooGronovius 19tantum 61 20 morenti-

APOTHEOSIS D. CLAVD1I 8. 9

inquit 'p. c. interrogare vobis permiseram, vos mera mapalia fecistis. volo ut servetis disciplinam curiae, hie qualiscunque est, quid de nobis existimabit ?' ilio dimisso primus inter- 2 rogatur sententiam Iaijus pater, is designatus erat in kal. 5 Iulias postmeridianus consul, homo q u a n t u m m vafer, qui semper videt αμ,α πρόσσω καί ¿πίσσω. is multa diserte, quom in foro vivat, dixit, quae notarius persequi non potuit, et ideo non refero, ne aliis verbis ponam, quae ab ilio dieta sunt, multa dixit de magnitudine deorum: non debere hunc » 10 vulgo dari honorem, 'olim' inquit 'magna res erat deum fieri: iam Fate/am mimum fecistis. itaque ne videar in personam, non in rem dicere sententiam, censeo ne quis post hunc diem deus fiat ex his, qui άροόρης καρπόν Ιδοοσιν, aut ex his, quos alit ζείδωρος αροορα. qui contra hoc senatus con15 sultum deus factus dictus pictusve erit, eum dedi Laruis et proximo muñere inter novos auctoratos ferulis vapulare placet.' * proximus interrogatur sententiam Diespiter Vicae Potae filius, et ipse designatus consul, nummulariolus ; hoc quaestu se sustinebat: vendere civitatulas solebat. ad hunc belle accessit 20 Hercules et auriculam illi tetigit. censet itaque in haec verba: 'cum divus Claudius et divum Augustum sanguine contingat nec minus divam Augustam aviam suam, quam 5 ipse deam esse iussit, longeque omnes mortalis sapientia antecellat sitque e re p. esse aliquem qui cum Romulo possit 25 'ferventia rapa vorare' : censeo uti divus Claudius ex hac die bus S non licere post dicere add. Haase, ante sententiam Buecheler adiecto senatoribus, post disputare Faber non omisso, nefas putari post disputare add. Haupt 1 pamalia V 2 ut cancellis saepsit Haase 3 existimauit S V L:corr. ς 4 pateris designatur. S V inkî SV L 5 quantum uia sua fert S VL : corr. Rhenanus 6 λ Μ λ nPOCCOKAlOOICCCÛ S AMApOCCOKATlLCCCD· V A A A A p O C C O K A T O NIC CCD L:corr. Rhenanus liad. III log quod in foro uiuat SVL : correxit Haupt quod i. f. vivebat Buecheler 11 famam mimum S fama nimium VL : correxi optionedata inter Fabulam vel Faulam v. Th.. Stangl in Mus. Rhen. LXX p. 22Q et Birt in Beri, philol. Wochenschr. XXXVp. 66q 1 2 inre V 13 A f O y p H C K A p n A O f C I N · S Α ρ Ο γ ρ Η A K A p O N 6 A O y C I N V Α ρ Ο γ ρ Η C Ü K A p O H θ γ α Η Ζ : corr. Rhenanus (II. V I 142) aut — αροορα deleverunt Heinsius et Scheffer aut (t aut fere evanuit in membrana scabra aut erasa est) S 1 4 his om. V quodalit (d erasa est) V XeiACüpOCXpOYpA- 5 ZeiAOpCDCApOypA· V X e y A C D P O C A ρ θ " γ " ρ Α · L senatus consilium V 1 5 factus fictus pictusve Iunius 17 proximus (us vulgari siglo scriptum) S 1 8 nummulariolus VL num mariolis (2. i expuneta et supra earn ν positä) S tç adhuc V uelle S VL 21 et ante Claudius add. L 2 3 ipsam V mortalis V mortales S L sapientiam S 2 4 anteeellit V e. r. p. L 2 5 feruenti V ueruenti (f supra priorem u posita) S cf. Martial. XIII16 uti 5 ut VL

12

L. ANNAEI SENECAE

deus sit, ita uti a n t e e u m quis optimo iure factus sit, e a m q u e s r e m a d m e t a m o r p h o s i s Ovidi adiciendam'. variae erant s e n tentiae, et videbatur Claudius [sententiam] vincere. Hercules enim, qui videret f e r r u m suum in igne esse, m o d o hue m o d o illuc cursabat et a i e b a t : 'noli mihi invidere, m e a res agitur; d e i n d e tu si quid volueris, in vicem faciam : m a n u s m a n u m la vat'. •0 T u n c divus Augustus surrexit sententiae suae loco dic e n d a e et s u m m a facundia disseruit: 'ego', inquit 'p. c., vos testes habeo, ex q u o deus factus suum, nullum m e v e r b u m fecisse: semper m e u m negotium ago. sed n o n possum a m plius dissimulare et dolorem, q u e m graviorem p u d o r facit, 2 continere. in h o c terra m a r i q u e p a c e m p e p e r i ? ideo civilia bella conpescui? ideo legibus u r b e m f u n d a v i , operibus ornavi, ut — quid dicam, p. c., n o n invenio : omnia infra indignationem v e r b a sunt, confugiendum est itaque a d M e s salae Corvini, disertissimi viri, illam sententiam : ' p u d e t im» perii' . hic, p. c., qui vobis n o n posse videtur m u s c a m excitare, t a m facile h o m i n e s occidebat, q u a m canis adsidit. sed quid ego d e tot a c talibus viris dicam ? n o n vacat defiere publicas clades intuenti domestica mala, itaque illa omittam, h a e c referam ; n a m etiam si f s o r m e a G r a e c e nescit, ego scio : 4 εγγιον γόνο κνήμης, iste q u e m videtis, p e r tot a n n o s sub m e o n o m i n e latens, h a n c mihi gratiam rettulit, ut duas Iulias p r o n e p t e s m e a s occideret, alteram ferro, alteram f a m e ; u n u m a b n e p o t e m L. Silanum, videris I u p p i t e r a n in causa mala, certe in tua, si a e q u o s futurus es. die mihi, dive Claudi, 1 uti ante eum L u t iamteeum S u t iamtecum V optime VL 2 moetamorfosis ouìdi adiciendam S metamorfosis ouidia diceiidam V meta morphosis ouidia dicendam L 3 sentetia (teti sufra vs. add. m. eadem) L sententiam seclusit Buecheler sane iam coniecit idem sensim iam B. Schmidt 5 adiebat S 6 tu om. L 8 T u m L suo ς suae supra vs. add. L2 9 dissert ( = disserunt) sub finem paginae L ego inquit p. c. om. VL 11 et non S VL:corr. ed. princ. 12 quemgrauiorem (i supra vs.) S quem grauiorem V 14 compescui V côpescui L 1 6 indignatione S admessalaecoruini .S admesalecoruini V messalae corü (nomina coniunxit man. 2.) L 17 p u d e t 5 precidet V Praecidit L pertaedet Wehle 1 8 extitare (priorem t in c corr. m. 2.) V 1 9 adsidit S excidit V exsidit L exta edit Rhenanus 20 actalibus S actibus VL 2 2 sisormeagraece S siforme agrece V si phor mea grece L s. soror mea G. coniecit Buecheler s. phormio neces n. Cortius Graece om. ς nescit (i in ras.) S 23 β Ν Τ γ Ο Ο Ν Τ Ο Ν γ Κ Ν Η Λ Ι Η Ο S-eNTYCONTONlKNNAlHC· V GHTICON TOHyCHNAlHCL 24 iulias (supra u una litt, erasa) S sic ilias V 2 5 pronepotes S VL 26 ad nepotem V silanum S L silandum V Sillanum L 3 27 si aecuos sihaec uos V si hic in ter uos (hic supra vers.) L es. die S est. die VL

5

10

15

20

25

A P O T H E O S I S D. C L A V D I I 9 .

IO.

II

IS

quare quemquam ex his, quos quasque occidisti, antequam de causa cognosceres, antequam audires, damnasti? hoc ubi fieri solet? in caelo non fit. ecce Iuppiter, qui tot annos 11 régnât, uni Volcano crus fregit, quem 5 ρίψε ποδός τεταγών από βηλοΰ ·9·εσπεσωιο,

tO

15

20

25

et iratus fuit uxori et suspendit illam : numquid occidit ? tu Messalinam, cuius aeque avunculus maior eram quam tuus, occidisti. 'nescio' inquis? dii tibi male faciant: adeo istuc turpius est, quod nescisti, quam quod occidisti. C. Caesarem non desiit mortuum persequi. occiderat ille socerum : hic et generum. Gaius Crassi filium vetuit Magnum vocari : hic nomen illi reddidit, caput apstuMt. occidit in una domo Crassum, Magnum, Scriboniam, Assarionem* nobilis tamen, Crassum vero tam fatuum, ut etiam regnare posset, hunc nunc deum facere vultis? videte corpus eius dis iratis natum. ad summam, tria verba cito dicat, et servum me ducat. hunc deum quis colet? quis credei? dum tales déos facitis, nemo vos deos esse credei, summa rei, p. c., si honeste (me) inter vos gessi, si nulli clarius respondí, vindicate iniurias meas. ego pro sententia mea hoc censeo' : atque ita ex tabella recitavit: quando quidem divus Claudius occidit socerum suum Appium Silanum, generös duos Magnum Pompeium et L. Silanum, socerum filiae suae Crassum Frugi, hominem tam similem sibi quam ovo ovum, Scriboniam socrum filiae suae, uxorem suam Messalinam et ceteros, quorum numerus iniri non potuit: placet mihi in eum severe animadverti nec illi 2 agnosceres L antequam (2. a correcta ex e) S ubi orti. V 3 hoc fieri solet, inquis Curio 4 régnât uni S L régnât um V uolcano S uulcano VL 5 ρΐψ6Τ ΠΟΛΟΟΤΘΤΛΤΟΟΝλΠΟ

BHAoyeecTOTO 5 ριγεττιοχοτετΑταηιχτιο ΒΗχγθετοτο ν piycer N O A O T E T A T C D N A T I O Ε,ΗΛΫ

© G C T O T O ; L:corr. Rhenanus (II. I 591) 8 istuc S istud VL 9 nescisti S om. nestifnescis. Ζ i. C. caesarem SV Ilia Gr. caesarem L 10 persequi S prosequi VL 1 1 generum C. caesar crassi V generum. G. caesar. Crassi L uefuit S 12 capttulit S : correxi 1 3 tristionias assarionem S V ( i sufra 2. a m. 3.) Tristioniam Assarionem L : lacunae signum posuit Buecheler tris, di boni, assarios Mommsen tris homines assarios Buecheler Tristionias del. Birt, quo probato assarios quidem coniecit Dieterich assarios omnes Heraeus nobiles (e correcta ex i) 5 VL 15 dis S diis VL adsummam S adsumma V At summa Ζ 16 et seruum me ducat om. V 18 me add. Haase 19 gressi (r expuncta) S nulla (a correcta in i) S nulli (i correcta ex u) L clarius S darus V duras Ζ 2θ pro (nota scriptum) sententia mea S praesentia mea (tia mea sup. vers. m. 3.) V praetentia mea Ζ 2i quanto quidem V 23 grassum S V 25 iniri if (erasa est p) S inueniri VL

2

3 *

5

14

L. ΛΝΝΑΕΙ SENECAE

rerum iudicandarum vacationem dari eumque quam primum exportari et cáelo intra triginta dies excedere, Olympo intra diem tertium'. 6 Pedibus in hanc sententiam itum est. nec mora, Cyllenius ilium collo obtorto trahit a caelo ad inferos, 'unde negant redire quemquam'. 1 - dum descendunt per viam sacram, interrogai Mercurius, quid sibi velit ille concursus hominum, num Claudii funus esset? et erat omnium formosissimum et inpensa cura, plane ut scires deum efferri : tubicinum, cornicinum, omnis generis aenatorum tanta turba, tantus concentus, ut etiam Claudius audire posset, omnes laeti, hilares : populus R. ambulabat tanquam liber. Agatho et pauci causidici plorabant, sed plane ex animo, iurisconsulti e tenebrie procedebant, pallidi, graciles, vix animam habentes, tamquam qui tum maxime 5 revivescerent. ex his unus cum vidisset capita conferentes et fortunas suas deplorantes causídicos, accedit et ait: 'dicebam vobis : non semper Saturnalia erunt'. Claudius ut vidit funus suum, intellexit se mortuum esse, ingenti enim μ,εγάλψ χορικφ nenia cantabatur anapaestis : fundite fletus, edite planctus, resonet tristi clamore forum : cecidit pulchre cordatus homo, 1 uacationem dare S uocationem dari VL 2 inter S 4 cyllenius 5 cillenius (ni correctum m. 3. ex m) V 5 adinferos . a caelo. S VL, puncta non exstant nisi in S ; transposuit Bell; recte nisi forte ilia interfiiinctione indicatur verba a caelo insiticia esse; idem de verbis ad inferos Buecheler suspicatus est ; illuc a Catullo 3, 12 petitum ante u n d e inseruit Muretus sublato a caelo 7 M e r c u r i u m Buecheler 8 esset (sset notis scriptum, in ras. 2 litterarum) S 9 inpensa S i m p e n s a VL plane S p l e n u m VL 10 efferi S tubicinum S tibicinum VL 1 1 senatorum S V L : corr. Buecheler aeneatorum Rhenanus sonatoram ς conuentus S V L : corr. Lipsius t a ad ambulare in marg. b a t VA 1 3 M a t h o Iunñis conferens Iuvenal. 32 1 4 et tenebrie S V pallidi (apex supra 2. i certus est) S 15 tamquam S VL tum m a x i m e ,S' VL cum m. ς i 6 reuiuescerent S reuiuiscerent VL 1 9 incinente Buecheler ingrediente Dieterich, sed cf. Guilel. Heraeus Petronii Buecheleriani* p. 2g2 μ ε γ β λ η γ ο ρ ί α Iunius MGTAACDXOflK CÛNeNlVCANTXBXTURANApeCTlC-5HeTAAœXOCIKCÛ| N6NIA CANTABATUR ANAfSCTlC-FMGTAACDXOpiKONGj NIA L 20 cantabatur anapestis L anapaestis del. Heraeus 21 bini dimetri anapaestici sinistram paginae 250 columnam ita expient ut ultimi duo •versus scriptura careant; litterae initiales minio ornatae sunt S similiter verstis coniunxit Valteram columnam a versu 27 iura — oceanum exorsus. temos dimetros iunctos exhibet L fingite m u g i t u s post planctus add. L 2 3 cordatus iano V L in h o m o et parthos (75, 5) litterae h formam litterae k similem habet, quae ex scriptura maiuscula transumpta est S

5

10

15

20

APOTHEOSIS D. CLAVDII

5

10

15

20

25

30

II.

12.

I3

Κ

quo non alius fuit in toto 5 fortior orbe, ille citato vincere cursu poterat celeris, ille rebelles fundere Parthos levibusque sequi Persida telis, certaque manu 10 tendere nervum, qui praecipites vulnere parvo figeret hostes pictaque Medi terga fugacis. ille Britannos ultra noti litora ponti 15 et caeruleos scuta Brigantas dare Romuleis colla catenis iussit et ipsum nova Romanae iura securis tremere Oceanum. deflete virum, quo non alius 20 potuit citius discere causas, una tantum parte audita, saepe ne utra. quis nunc iudex toto lites audiet anno? tibí iam cedet sede relicta, 25 qui dat populo iura silenti, Cretaea tenens oppida centum, caedite maestis pectora palmis, o causidici, venale genus. vosque poetae fugete novi, 30 vosque in primis qui concusso magna parastis lucra fritillo. delectabatur laudibus suis Claudius et cupiebat diutius spec- 13 tare, inicit illi manum Talthybius deorum [nuntius] et trahit capite obvoluto, ne quis eum possit agnoscere, per campum Martium et inter Tiberim et Viam Tectam descendit ad in- 2 feros. antecesserat iam compendiaria Narcissus libertus ad patronum excipiendum et venienti nitidus, ut erat a balineo, 1 Quo (i supra o manu 3. posita) V 3 illicitato. S 4 celeris SV g fugacis (a correda ex i J S 1 0 brittannos. S V 1 2 scuta (c correda ex p) S cute Junius vieta Buecheler Scotobrigantas Scaliger 1 6 Defletuuirum V quo L qui S V 1 7 potuit (post o erasa est s) S 1 9 et post saepe add. edit, princ. 11e utra scripsit Buecheler fro tradito neutra 2 1 Tibiam S V 24 maiestis S 2 5 uenenale V 2 6 po&tae 5 3 0 illamanum V talthibius 5 thalthibius V L nuntius del. Camden 3 3 uia post cópendiaria add. L 3 4 abalineo 5 abalneo V L

L. ANNAKI SENECAE

ιό

occurrit et ait : 'quid di ad homines ?' 'celerius' inquit Mercurius 'et venire nos nuntia'. dicto citius Narcissus evolat. omnia proclivia sunt, facile descenditur, itaque quamvis podagricus esset, momento temporis pervenit ad ianuam Ditis, ubi iacebat Cerberus vel ut ait Horatius 'belua centiceps'. pusillum perturbatur — subalbam canem in deliciis habere adsueverat — ut ilium vidit canem nigrum, villosum, sane non quem velis tibi in tenebrie occurrere, et magna voce 'Claudius' inquit 'veniet'. cum plausu procedunt cantantes : ε»ρήκαμ.εν σονχαίρωμεν. hic erat C. Silius consul designatus, Iuncus praetonus, Sex. Traulus, M. Helvius, Tragus, Cotta, Vettius Valens, Fabius, équités R. quos Narcissus duci iusserat. médius erat in hac cantantium turba Mnester pantomimus, quem Claudius decoris causa minorem fecerat. ad Messalinam — cito rumor percrebuit Claudium venisse — convolant: primi omnium liberti Polybius, Myron, Harpocras, Ampheus, Pheronactus, quos Claudius omnes, necubi imparatus esset, praemiserat. deinde praefecti duo Iustus Catonius et Rufrius Pollio. deinde amici Saturninus Lusius et Pedo Pompeius et Lupus et Celer Asinius consulares, novissime fratris filia, sororis filia, generi, soceri, socrus, omnes plane consanguinei, et agmine facto Claudio occurunt. quos cum vidisset Claudius, exclamat: πάντα φίλων πλήρη, quomodo hue venistis vos ? tum Pedo Pompeius : 'quid dicis, t quiddi S Quiddii V L ,ï. ante inquit add. L 2 narcisus V 5 vel del. Gertz Cerb. triceps vel Lipsius oratius S V 6 perturbatur subalbam S subperturbatur albam V L ^ adsueuerat S assueuerat V L ί ο € Ι ( Ή Κ Λ Μ 6 Ν θ γ Ν Χ λ 1 ρΟΟΜβΝ- S 6 ΐ ρ Η Κ Α Μ 6 Ν θ γ Ν Χ Α | ITpCÜMGN V θ ipH Κ Α Η 6 Ν C y N X A i p COMÉEN- L Ν. Faber ο ο γ χ α ί ρ ο μ ε ν Buecheler

Lactant.

de fais.

rei. 12i

secutus

designatus 5 consilius consul des. V L : corr. Muretus vers.)

S

u n u s VL

: corr.

Sonntag

.C. consilius consul

i l Iunius ( s supra

t r a l l u s SVL:corr.

Lipsius

tettius

S

tectus VL : corr. Lipsius 12 eques .R. 5 V eques romanus L narciosum duci V narcius ducius V' in marg. 13 turbam nester S turba ñré ( = nostre) V turba ñr ( = n o s t e r ) Ζ 14 et minorem et monitorem ς monitorem fecerat M e s s a l i n a e Buecheler,

post

f e c e r a t nonnulla

intercidisse

suspicatur

idem

16 Conuolarunt V prinium VL miron. S L miro V Arporas S narpocras V arpocras. L 17 ampheus SVL pheronaotus 5 pheronattus V Pheronatius Ζ nec ubi S L ne ubi V 19 roffius (v litterae o imposita) S rufius V r u s s i u s ( p r i m a m s inseruit

m. 2.) L

s a t u r n i n u s . (periit

i in

foramine)

S 20 pompei filius V pompeij filius Ζ pomfilius S cf. O. Hirschfeld, römische Verwaltungsgesch. p. 220 asinius S asinus VL 21 filia sup.

vers.

V3

post

s o c e r i 1 litt,

erasa

est, vel

i vel o

vel c

Muretus 23 Π Λ Ν Τ Λ φ ί Λ Ο Ο Ν ΠΑΗρΗ 5 Ι Τ Λ Ν Τ Α ΤΙΛρΗ· V ΠΑ Ν Τ Α ψ Ι Α Ο Ο Ν Τ Ι Α ρ Η Ζ .· corr. Iunius uenistis uos 5 uos hue uenistis V L

S

socer

φίΛΟϋΝ 24 hue

5

10

15

20

APOTHEOSIS D. CXAVDH I3. 14

5

10

15

20

25

homo crudelissime? quaeris quomodo? quis enim nos alius hue misit quam tu, omnium amicorum interfector? in ius eamus: ego tibi hic sellas ostendam'. Ducit ilium ad tribunal Aeaci: is lege Cornelia quae de sicariis lata est, quaerebat. postulat, nomen eius recipiat; edit subscriptionem : occisos senatores X X X V , équités R. C C X X I , ceteros οσα φάμ,αθός te κόνις τε. advocatum non invenit. tandem procedit P. Petronius, vêtus con victor eius, homo Claudiana lingua disertus, et postulat advocationem. non datur. accusat Pedo Pompeius magnis clamoribus. incipit patronus velie respondere. Aeacus, homo iustissimus, vetat et illum altera tantum parte audita condemnat et ait: αΓκε πάθοί τά τ' Ιρεξε, δίκη κ'εόθεία γένοιτο, ingens silentium factum est. stupebant omnes novitate rei attoniti, negabant hoc unquam factum. Claudio magis iniquum videbatur quam novum, de genere poenae diu disputatum est, quid illum pati oporteret. erant qui dicerent, Sisyphum (iam) diu laturam fecisse, Tantalum siti periturum, nisi illi succurreretur ; aliquando Ixionis miseri rotam sufflaminandam. non placuit ulli ex veteribus missionem dari, ne vel Claudius unquam simile speraret. placuit novam poenam constituí debere, excogitandum illi laborem irritum et alicuius cupiditatis spzciem sine fine (sine) effectu. tum Aeacus iubet illum alea ludere pertuso fritillo. et iam coeperat fugientes semper tesseras quaerere et nihil proficere: 2 interfectos? (§ m. 3. posuit obducta eadern littera) V 3 stellas 5 V stelas vel sitellas Iunius 4 eacii S V 6 suscriptionem 5 X X X 5 VL : corr. Buecheler équités -R-U' S V équités romanos ' V · L:corr. Rhenanus 7o c x λ|/χΜΛθ00

r e k o n i c t g .?. 37 et Bickel l. c. p. 219 sq. D I U I · C L A U D I I · E X P L I C I T · A P O T H E O S I S · Λ Ν Ν Ε Ι · S E N E C A E . P E R S A T U R A M · subscripsit litteris minio ornatis S Damnabis numquam longum post tempus (t in ras. 1 litterae) amicum Mutauit mores sed pignora prima memento subscr. V= Catonis d i s t . I V 4 1 v o l . I l l p. 2 3 4 B a e h r . C L A V D I I CASARI S ; L

EXPLICIT

L V D V S SENECE D E

FrommaoDsche Buchdruckerei (Hermann Pohle) in Jena. — 5403.

MORTE

35 LITURGISCHE T E X T E ΠΙ: D i e konstantinopolitamsche messliturgie vor

dem I X . Jahrhundert, Übersicht! Zusammenstellung des wichtigsten Quellenmaterials v. A . B a u m s t a r k . 16 S. 09. 0.50 36 LITURGISCHE TEXTE RV: Martin Luthers V o n Ordnung gottesdiensts, Taufbüchlein, Formula missae et communionis 1523, hrsg. v. H . Lietzmann. 24 S. 09. 0.75 37 LITURGISCHE TEXTE V : Martin Luthers Deutsche Messe 1526, hrsg. v. H . L i e t z m a n n . 16 S. C9. 0.50 38/40 ALTLATEIN. INSCHRIFTEN, hrsg. ν. E . D i e h 1. 3. A u f l . 92 S. 21. 2.90 4 1 / 4 3 F A S T I C O N S U L A R E S IMPERII R O M A N I

(30

v. Chr. — 5 6 5

η.

Chr.)

mit Kaiserliste u. Anhang bearb. v. W . L i e b e n a m .

128 S. 10. 4 . — , gbd. 6.90 44/46 MENANDRI reliquiae nuper repertae hrsg. v. S. S u d h a u s . 2. A u f l . 103 S. 14. 3.25, gbd. 5 . — 47/49 LATEINISCHE

mann. 50/51

ALTKIRCHLICHE

64 S.

URKUNDEN

POESIE

ausgewählt ν. Η .

Lietz-

10. ZUR

2.— GESCHICHTE

DES

BAUERNKRIEGES

UND

DER

WIEDERTÄUFER hrsg. ν. H . B ö h m e r . 2. A u f l . 36 S. 21. 1.10 52/53 FRÜHBYZANTINISCHE KIRCHENPOESIE I : Anonyme hymnen des V . — V I . jahrhunderts ed. Dr. P a u l M a a s . 32 S. 10. 1.— 54 K L E I N E R E

GEISTLICHE

A. Leitzmann.

G E D I C H T E DES XII. J A H R H U N D E R T S h r s g . v .

30 S.

55 MEISTER ECKHARTS

10.

1.—

B U C H D. GÖTTLICHEN T R Ö S T U N G U. VON

DEM

EDLEN MENSCHEN (liber benedictus), hrsg. v. P h . S t r a u c h . 2. A u f l . 51 S. 22 1.70 5 6 POMPEIANISCHE W A N D I N S C H R I F T E N

E. D i e h l .

60 S.

UND V E R W A N D T E S ,

ausgew.

10.

58 A L T J Ü D I S C H E L I T U R G . G E B E T E , a u s g e w . u n d m i t E i n l e i t u n g h r s g .

W. Staerk.

32 S.

v.

1 90

10.

v.

1.—

5 9 D E R M I S N A T R A K T A T B E R A K H O T H IN VOKALISIERTEM T E X T , m . spraclil.

u. sachl. Bemerkungen v. W . S t a e r k . 60 E D W A R D Y O U N G S G E D A N K E N

18 S.

10

0.60

ÜBER DIE O R I G I N A L W E R K E i n

einem

Schreiben an Samuel Richardson, übersetzt von H . E . v. Teubein, hrsg. v. K . J a h n . 46 S. 10. 1.50 61 LITURGISCHE TEXTE VI: Die Klement. liturgie a. d. Const, apost. v i n nebst anhängen hrsg. v. H . L i e t z m a n n . 32 S. 10. ι.— 6 2 V U L G Ä R L A T E I N . INSCHRIFTEN h r s g . v . E . D i e h l . 1 8 0 S . 1 0 . 6 3 G O E T H E S ERSTE W E I M A R E R G E D I C H T S A M M L U N G m i t Varianten

5.60 hrsg.

ν. Α . L e i t z m a n n . 35 S. 10 1.10, gbd. 3 . — 65 A u s DER ANTIKEN SCHULE. Samml. griech. texte auf papyrus holztatelr, ostraka ausgew. u. erklärt v. E . Z i e b a r th. 2. A u f l . 33 S. 13. I.— 6 6 D I E F R Ö S C H E DES A R I S T O P H A N E S , m i t

a u s g e w ä h l t e n antiken Scholien,

hrsg v. W . S ü s s . 90 S. 11. 2.90, geb. 4.50 67 DIETRICH SCHERNBERGS Spiel von Frau Jutten (1480). Nach der einzigen Ueberlieferung im Druck des Hieronymus Tilesius (Eisleben 1565), hrsg. v. E . S c h r ö d e r . 56 S. 11. 1.— 68 L A T E I N . S A C R A L I N S C H R I F T E N a u s g . v . F . R i c h t e r . 4 5 S. 11. 69 POETARVM ROMANORVM VETERVM reliquiae selegit E.

1.40 Diehl.

165 S. I i . 2.50, geb. 4.50 70 LITURGISCHE TEXTE VII : Die Preussische Agende im Auszug hrsg v. H . L i e t z m a n n . 42 S. I i . 0.50, geb. 2.40 71

CICEROS

REDE

FÜR

T.

ANNIUS

MILO

mit

dem

commentar

des

Asconius und den Bobienser Scholien, hrsg. v. P . W e s s η e r . 74 S. Ii. 1.20, geb. 3 . — 72 DIE VITAE VERGILIANAE U. ihre antiken Quellen, hrsg. ν. E . D i e h l . 60 S. I i . 0.90 7 3 D I E Q U E L L E N VON SCHILLERS UND GOETHES B A L L A D E N

gest. ν. A . L e i t z m a n n . 51 S. 3 A b b .

2. A u f l .

23

zusammen-

1.70

74 ANDREAS KARLSTADT VON ABTUHUNG DER BILDER und das k e y η bedtler vnther den christen seyn sollen 1522 und die Wittenberger beutelordnung hrsg. v. H . L i e t z m a n n . 32 S . I I . 1.— 75 LITURGISCHE TEXTE v i a : D i e Sächsische A g e n d e im A u s z u g hrsg. v. H. L i e t z m a n n . 36 S . II. 1.10, geb. 3 . — 76 AUSWAHL AUS ABRAHAM A S . CLARA hrsg. y . Κ . B e r t s c h e . 47 S . il. 1.50 77 HIPPOCRATIS de aere aquis locis mit der alten lateinischen Übersetzung hrsg. y. G. G u n d e r m a n n . 50 S . 11. lifo 78 RABBINISCHE WUNDERGESCHICHTEN d. neutest. Zeitalters !n vokal, text mit sprachl. und sachl. bemerkungen y. P . F i e b i g . 28 S. 1 1 . 1.— 79 ANTIKE WUNDERGESCHICHTEN zum Studium der wunder des N e u e n Testaments zusammengest. y . P . F i e b i g . 27 S . 2. A u f l . 21. 1.— 80 VERGIL AENEIS I I mit dem commentar des Servius herausgeg. yon E. Diehl. 131 S . 11. 2 . — , geb. 4 . — 81 A n t i - X e n i e n in auswahl hrsg. v. W . S t a m m l e r . 68 S . I i . I . — , g e b 2.80 82 APOLLONIUS DYSCOLUS : D e pronominibus pars generalis edidit D r . P a u l u s Maas. 44 S . 11. 1.25 83 ORÍGENES, EUSTATHIUS V. ANTIOCHIEN, GREGOR V. NYSSA über die H e x e von Endor hrsg. v. E r i c h K l o s t e r m a n n . 70 S . 12. 1.20 84 A u s EINEM GRIECHISCHEN ZAUBERPAPYRUS v. R i c h a r d W ü n s c h . 31 S. II. Ι.— 85 DIE GELTENDEN PAPSTWAHLGESETZE, P i i X constitutio vacante sede apostolica — P i i X constitutio commissum nobis — L e o n i s X I I I . constitutio praedecessores nostri — L e o n i s X I I I . instructio (regolamento) hrsg. y . F . G i e s e . 56 S. 12. ι.— 86 A L T E EINBLATTDRUCKE hrsg. v. O t t o C l e m e n . 77 S. 1 1 . 2.50 87 UNTERRICHT DER VISITATOREN 1528 an die pfarrherrn im kurfürstentum zu Sachsen hrsg. v. H . L i e t z m a n n . 48 S . 12. 1.50 88 JOHANNES BUGENHAGENS BRAUNSCHWEIGER KIRCHENORDNUNG 15 28, hrsg. von H . L i e t z m a n n . 152 S . 12. 2.25 89 EURIPIDES MEDEA mit Scholien herausg. yon E r n s t D i e h l . 116S. II. 1.75, geb. 3.60 90 DIE QUELLEN VON SCHILLERS WILHELM TELL zusammengestellt v. Albert Leitzmann. 47 S . 12. 1.50, geb. 3.20 91 SCHOLASTISCHE TEXTE I : T h o m a s V. A q u i n , T e x t e zum Gottes-, b e w e i s , a u s g e w . u . c h r o n . g e o r d . v . E . K r e b s . 2. A u f l . 6 4 S . 12. 2.— 92 MITTELHOCHDEUTSCHE NOVELLEN I : D i e heidin ( I V . Redaktion), hrsg. v. L . P f a n n m ü l l e r . 51 S . 12. 1.50 93 SCHILLERS ANTHOLOGIE-GEDICHTE kritisch hrsg. v. W . S t a m m l e r . 71 S . 12. 1.20, geb. 3 . — 94 A L T E UND NEUE ARAMÄISCHE PAPYRI übersetzt und erklärt yon W. Staerk. 73 S . 12. 2.25 95 MITTELHOCHDEUTSCHE NOVELLEN I I : Rittertreue. Schlegel hrsg. v. L. P f a n n m ü l l e r . 63 S. 12. 2.— 96 DER FRANCKFORTER („eyn deutsch theologia") hrsg. v. W . U h i . 64 S . 12. 2.— 97 DIODORS RÖMISCHE ANNALEN bis 302 a. Chr. samt dem Ineditum Vaticanum hrsg. v. A . B . D r a c h m a n n . 72 S . 12. 2.25 98 MUSAIOS, HERO U. LEANDROS m. ausgew. Varianten u. Scholien hrsg. v. A. L u d w i c h . 54 S . 12. 1.70 99 AUTHENTISCHE BERICHTE über Luthers letzte Lebensstunden herausgegeben von D r . J. S t r i e d e r . 42 S . 12. 1.25 100 GOETHES RÖMISCHE ELEGIEN nach der ältesten R e i n s c h r i f t hrsg. v. Α. L e i t z m a n n . 56 S . 12. 1.70, geb. 3.50