Marksizm ve Parti [1 ed.] 9789755338002

Citation preview

-.

IMGE ki tabevi

John Molyneux, uzun yıllar sosyalist yazar ve militan olarak çalıştı. Marksizm ve Parti ilk kitabıdır (ilk basımı 1978). O zamandan beri, çok sayıda kitap, broşür ve makale yazdı. Başlıca kitapları şunlardır: What is the Real Marxist Tradition (Gerçek Marksist Gelenek Nedir?), Arguments for Revolutionary Socialism (Devrimci Sosyalizmin Tezleri) , Rembrandt and Revolution (Rembrandt ve Devrim), Anarchism: a Marxisı Criticism (Anarşizm: Marksist Bir Eleştiri), An Introduction to Marxist Philosophy (Marksist Felsefeye Giriş). Uzun yıllar Portsmouth Üniversitesi'nde ders verdi ve Sosyalist Işçi Partisi (Ingiltere) üyesi olarak siyasi faaliyette bulundu. Dublin'de yaşamaktadır ve Sosyalist Işçi Par­ tisi'nin (lrlanda) üyesidir.

John Molyneux Marksizm

ve

Parti

Ingilizce aslından çeviren: Yavuz Alogan

�

IMGE ki tabevi

Imge Kitabevi Y a yınları Genel Yayın Yönetmeni Şebnem Çi/er Tabakçı ISBN 978-975-533-800-2 Orijinal Adı Marxism and the Parcy © Imge Kitabevi Yayınları, Yavuz Alogan, 2015 Tüm haklan saklıdır. Yayıncı izni olmadan, kısmen de olsa fotokopi, film vb. elektronik ve mekanik yöntemlerle çoğaltılamaz. Imge'de l. Baskı: Ankara, Şubat 2015 Editör Yavuz Alogan Grafik Tasarım Aslı Sezer Dizgi ve Sayfa Düzeni Yalçın Ateş Baskı ve Cilt Pelin Ofset Tipo Matbaacı/ık San. Tic. Ltd. Şti. lvedik Organize Matbaacı/ar Sitesi 558. Sok. No: 28 Yenimahalle-Ankara Tel: (312) 395 25 80-83 • Faks: 395 25 Bt www.pelinolSet. com. tr Sertifika No: 16157

I m ge Ki t a b e v i Yayıncılık Paz. San. ve Tic. Ltd. Şti. Konur Sok. No: 17/4 Kızılay 06650 Ankara Tel: (03 12) 419 46 lO- 419 46 ll- 418 19 42 Internet: irnge.corn.tr • E-Posta: [email protected] Yayınevi Sertifika No: 1 1 546

İçindekiler

Türkçe Yeni Baskıya Önsöz . .............................. . . ... ........... 7 Giriş

l.

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Karl Marx: Sınıf ve Parti.. ı. Sınıf Temeli

. . . . . . . . .

.

. . . .

.

. . . . . . . . . . . . . . . . .

.

. . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

.

. . ..

. . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . .

2ı 23 23

2. Komünistler ve Proleterler ....................... ..............30 3. Komünist Birlik

. . . . .

... . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

..

. . . .

.

. . . .

.. .

. . . . . . . . .

34

4. Geri Çekilme Yılları . . . . . . ........................... ..... ......... 39 5. Birinci Enternasyonal - Pratik ve Teori

. . . . . . . . . . . . . . .

. 42 . .

6. Sosyal Demokrasi ve Reformizm Sorunu . .............. 5ı 2. Lenin ve Bolşevizm'in Doğuşu ...................... .............. 59 ı. Bolşevizm'in Geriplanı ,-. ......................................... 60 2. "Ekonomizm"in Eleştirisi ............................. ......... 66

� ? . . . . . ............ ............... .............. 74

3. Dışardan Sosyaliz

4. Bolşevik - Menşevik Bölünmesi.............................. 79 3. Lenin: Rus Bolşevizminden Komünist Enternasyonale.................................. . . . . . . . . . . . . .............. 87

l.

ı905'in Etkisi . . . . .. . . . ................................................ 89

ls

ve Parti

Marksizm

2. Gericiliğin Yükselişi

. . . .

.

. . .

.

. . . . . . . . . ... . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

97

3. İkinci Enternasyonal'in En Devrimci Seksiyon u

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

4. Sosyal Demokrasi'den Kopuş 5. Devrim Sırasında Parti 6. Tek Dünya Partisi

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . .

7. Lenin'in Teorisinin Özü

. . . . . . . . . . . . . . . . .

.

4. Rosa Luxemburg'un Alternatif Görüşü

l.

. . . . . . . . . . . . . . .. . . . . .

. . . . . . . .

.

. . . . . . . . . . . .

100 106 119 128 140 143

Lenin'e Karşı PoJemikler-Kitlelerin Kendiliğindenliği

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

2. Partinin Rolü

. . . .

.

. . . . . .

.

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . .

3. Luxemburg'un Görüşlerinin Geriplanı

. . . . . . . . . . . . . . . .

4. Rosa Luxemburg'un Güçlü ve ZayıfYanları 5. Hataların Teorik Kökleri

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

6. Marx, Lenin ve Luxemburg 5. Trotskiy'nin İkili Mirası .

. . . .

.

Parti Demokrasisi..

.

..

. . .

. .

. . . .

. . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

A. Leninizm'in Savunulması.

l.

. . . .

. . .

. . . . .

.

143 152 157 162 167 172

. 173 .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

174 175

2. Uluslararası Komünist Partileri'nin Stratejisi

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

B. Dördüncü Enternasyonal

l.

. . .

. . . . .

.

.

. . . . .

.

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Dördüncü Enternasyonalİçin Mücadele

. . . . . . . . .

2. Dördüncü Enternasyonal'in Teorik Temeli 3. Dördüncü Enternasyonal'in Yozlaşması 6. Gramsci'nin Modern Prensi

l.

Praksis Felsefesi

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

.

. . . . . . . . . . .

2. İtalyan Deneyimi - Devrim ve Yenilgi 3. "Modern Prens" ve İkili Perspektif... 4. Kendiliğindenlik ve Liderlik

. .

. . . . .

. . . . . . . . . .

. . . . . . . . .

. . . . . . . . .

. .

. . . . .

.

. . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

5. Bir Değerlendirme Denemesi

187 192 200

. 207

. . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . .

184 186

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

207 214 218 227 233

içindekiler

7. Günümüzde Devrimci Parti 1. Savaştan Bu Yana Parti Teorisi ..

. . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

23 7 237

2. Devrimci Partinin Temel Özellikleri ve Görevleri

. . . . . . . ... . . . . . . . . . . . . . . .. . . ......... . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

240

Türkçe Yeni Baskıya Önsöz

lik kez otuz altı yıl önce yayımlanan bir kitabın özellik­ le başka bir dilde yeniden hasılınası her yazar için bir onurdur. Bu yüzden, çeviri için Yavuz Alogan'a, kitabı yayımlamaya karar verdiği için lmge Kitabevi Yayınla­ rı'na ve işleri kolaylaştıran Ersin Tek'e çok teşekkür ederim. Türkiye'deki sosyalizm mücadelesine küçük de olsa katkıda bulunabilmek bir ayrıcalıktır. Benim ilk kitabım olan Marksizm ve Parti belirli bir tarihsel deneyimden, Chris Harman'ın The Fire Last Time: 1968 and After adlı kitabında mükemmel biçimde çözümiediği dönemden, 1968-74 yıllarında yükselen iş­ çi sınıfı mücadelesi sırasında İngiltere'de devrimci bir parti inşa etmek için yapılan çalışmadan hareketle yazıldı. O zamandan bu yana köprülerin altından öylesine muazzam tarihsel sular aktı ki burada hepsini ayrıntılı olarak değerlendirmek bana fazla gelir. Ancak en geniş çerçevede şu söylenebilir ki 1968-7 4 mücadelede ulus­ lararası bir yükselişi gösterdiyse, onu izleyen dönemde, özellikle 80'lerde (Reagan ve Tharcher yılları) ve 90'la· ·

Marksizm

ve Parti

rm büyük bölümünde derin bir uluslararası düşüş gö­ rüldü. Bunun başlıca istisnası, l 989-9 l 'de Doğu Avrupa ve Rusya'da "Komünizm"in çöküşüne yol açan kitle ha­ reketleriydi. Önemli bir demokratik ilerleme olmakla birlikte bu hareketler, devlet kapitalizminin değil de sosyalizmin düşüşüne tanıklık etmekte olduklannı dü­ şünen solun ve kamuoyunun büyük kısmı tarafından farklı yorumlarta da olsa ileri bir adım olarak algılan­ madı. Ancak l 999'da gerçekleşen ünlü Seattle Gösterisi, küresel "anti-kapitalist" hareketin doğuşu ve bu hareke­ tin 15 Şubat 2003'te Irak Savaşı'na karşı muazzam bir uluslararası gösteriyle küresel bir savaş karşıtı harekete dönüşmesi, uluslararası dalganın dönmeye başladığını gösterdi. Bu dönemin üzerinden de on beş yıl geçti, da­ ha pek çok önemli olay gerçekleşti. Bu durumda, gayet net iki soru ortaya çıkıyor: l) otuz altı yıl önce yazdığım şeye ne ölçüde bağlıyım? 2) kitap ve onun temel tezleri çağdaş koşullarla ne kadar bağlantılı? Birinci sorunun yanıtı aşağı yukarı belli. Elbette in­ san geçip giden yıllar boyunca pek çok şey öğrenir, do­ layısıyla bu kitabı bugün yeniden yazacak olsaydım onu geliştirmek isterdim, fakat aynı temel siyasetleri savun­ maya da devam ederdim ve büyük Marksistlerin devrimci partinin doğası ve rolüyle ilgili fikirlerini baştan sona çekici hale getirirdim sanıyorum. Bunun tek önemli is­ tisnası Gramsci ve Troçki'yle ilgili kısımlardır. Kitabın 2003 tarihinde Kore dilinde yapılan baskısının önsö­ zünde yazdığım gibi: Gramsci'yle ilgili bölüm, onun fikirlerinin Avrokomünizm ve entelektüel gezginlerinin reformizm ve sınıf işbirliği

Türkçe Yeni Baskıya Önsöz

amacıyla onun fikirlerini kitlesel olarak benimsediklerini fark etmemden önce yazıldı. Gramsci'nin Hapisane Defter­ lerinde yer alan formüllendirmeleri, onun lehine yorumla­ ma eğilimi gösterdiğim, fakat epigonları tarafından onun mirasını önemli ölçüde çarpıtacak şekilde sömürülen pek çok belirsizlik içerir. Bugün yazsaydım bu durumu değer­ lendirir, gerçek bir devrimci olarak Gramsci'yi savunmakla birlikte , ona ilişkin daha eleştirel bir değerlendirme yapar­ dım.

Troçki'ye gelince, 1986 tarihli Ingilizce baskıya yazdı­ ğım giriş bölümünden alıntı yapabilirim. Ayrıca Troçki'nin 1 928-37 tarihli stratejik yazılarında ci­ simleşmiş olan parti ve sınıf anlayışına; başka deyişle, onun işçi sınıfını Hitler ve sonraki Halk Cephesi'nin oportünizmi karşısında bölen Stalinist "üçüncü dönem" aşırı solculuğu­ na ilişkin eleştirisine daha çok yer verirdim.

Bu yorumu yapmarnın sebebi, l 970'lerin ikinci yarısın­ da Nazi Ulusal Cephesi'nin yükselişine karşı Ingiltere'de açtığırnız (başarılı) savaşta bu yazıların olağanüstü yara­ rının kanıtlanmış olmasıdır. Burada konuyu tekrarla­ mamın nedeni, Avrupa çapında ve ötesinde faşizme ve ırkçı sağa karşı savaşın, ister Yunanistan'daki Altın Şa­ fak'tan, Macaristan'daki jobbik'ten, Fransa'daki Ulusal Cephe'den, Ingiltere'deki UJ(IP'ten, ister Isveç Demok­ ratları'ndan söz ediyor olalim hala büyük önem taşıyor olmasıdır. Uygunluk sorununa -ilişkin bugünün genel siyasi durumu hakkında bir şey söylemek gerekir. Birinci nokta, elbette, l930'ların Büyük Depres­ yon'undan bu yana kapitalizmin en ağır ve yaygın ikti­ sadi krizinden geçmekte oluşumuzdur. Bu durum her �

Marksizm ve Parti

görüşten Marksistler ve özellikle de enternasyonal sos­ yalist gelenek içindeki Marksistler ( Chris Harman, Alex Callinicos, j oseph Choonara vs) 1 tarafından kapsamlı biçimde çözümlenmiştir. Dolayısıyla burada sadece en temel noktaları tekrarlamak gerekir. Bunlar, kar oranı­ nın düşme eğiliminde köklerren bir bankacılık krizi ya da mali krizle değil, altı yılı aşkın bir süredir devam eden ve ne zaman biteceği belli olmayan sistemin temel kriziyle ilgilenmemiz ve altı yılı aşkın bir sürenin ardın­ dan krizin hala devam ediyor olması ve gerçek bir so­ nun ufukta görünmemesidir. Doğal olarak, 2008/2009 derinliklerinden bu yana bir iyileşme oldu (ve kapitalist medyada bu konuda çok şey söylendi) , fakat gerçekten de çarpıcı olan, iyileşmenin oldukça zayıf kalmasıdır. Ayrıca, bu satırları yazmakta olduğum sırada, dünyanın üçüncü en büyük ekonomisi olan japonya'nın resesyon içinde resmen gerilediği, Euro mıntıkasının düz bir çiz­ gi izlemeye devam ettiği, Çin'de ve diğer yükselen eka­ nomilerin büyüme oranlarının yavaşlamakta olduğu bildirilmekte ve İngiltere Başbakanı David Cameron ye­ ni bir dünya resesyonu konusunda uyarıda bulunmak­ tadır. Kapitalizmin iktisadi krize verebileceği tek yanıt işçi sınıfına düşen payı düzenleyerek kar oranını yenilemek­ tir. Bu girişim, Yunanistan, Ingiltere, Ispanya, Portekiz ve Irianda gibi pek çok ülkede işçi sınıfının hayat stan­ dardında ciddi düşüşlerle bir öç almaya dönüştürülmüş­ tür. Krizin sürmesi, ülkelerin büyük çoğunluğunda eşitMichael. Roberts'in yaptığı önemli çalışmaya da değinmem gerekir (Bk. http: //thenextrecession.wordpress.com/). Roberts ES geleneğinden gelmese de, Marx'ın l