Geography 12 [12]

Citation preview

‫جغراﻓﻴﻪ‬ ‫دولسم ټول‪／‬ی‬

‫کورﻳا‬ ‫کورﻳا‬

‫‪1398‬‬

‫ﻫـ ‪ .‬ش‬

‫د پوهن‪ ３‬وزارت‬

‫ملي سرود‬ ‫دا وطن افغانســـتـــان دى‬

‫دا عــــزت د هـــر افـغـان دى‬

‫کور د سول‪ ３‬کور د تورې‬

‫هر بچی ي‪ ３‬قهرمـــــان دى‬

‫دا وطن د ټولـــو کـور دى‬

‫د بـــــلـوڅـــــــو د ازبـکــــــــو‬

‫د پ‪＋‬ـــتــون او هـــــزاره وو‬

‫د تـــرکـمنـــــــو د تـــاجـکــــــو‬

‫ورســـره عرب‪ ،‬گوجــر دي‬

‫پــاميــريـــان‪ ،‬نـورســـتانيــــان‬

‫براهوي دي‪ ،‬قزلباش دي‬

‫هـــم ايمـــاق‪ ،‬هم پشـه ‪４‬ان‬

‫دا هيــــــواد به تل ځلي‪８‬ي‬

‫لـکـه لـمــر پـر شـــنـه آســـمـان‬

‫په ســـينــه ک‪ ３‬د آســـيـــا به‬

‫لـکــــه زړه وي جـــاويــــــدان‬

‫نوم د حق مـــو دى رهبـــر‬

‫وايـــو اهلل اکبر وايو اهلل اکبر‬

‫د پﻮﻫﻨ‪ ３‬وزارت‬

‫جغرافﻴــــﻪ‬ ‫دولسم ！ﻮل‪／‬ی‬

‫‪ 1398‬ﻫـ ‪ .‬ش‬

‫الف‬

‫د تاب ان ت او‬

‫‪-----------------------------------------------------‬‬‫مضمون جغراف ه‬

‫مؤلف ن د تعل مي نصاب د جغراف‬

‫څان‬

‫ا يټ وون ي د پ تو ب د اډيټ د څان‬ ‫ټول‬

‫دم‬

‫علمي او مسل ي غړي‬

‫دولسم‬

‫به پ تو‬

‫ان شاف ور وون‬

‫خ روون‬

‫د اپ ال‬ ‫د اپ ا‬ ‫اپخونه‬

‫بر نال‬

‫د در‬

‫تابونو علمي او مسل ي غړي‬

‫د تعل مي نصاب د پراخت ا او در‬

‫تابونو د تأل ف لو ر است‬

‫د پوهن وزارت د اړ و او عامه پوهاوي ر است‬ ‫هجري شم‬ ‫ابل‬ ‫ته ‪[email protected]‬‬

‫‪-----------------------------------------------------‬‬‫تابونو د چاپ او و ش حق د افغانستان اس مي جمهور ت د پوهن وزارت‬ ‫د در‬ ‫پلورل او پ رودل منع دي له غړوون و ه قانو‬ ‫ه محفوظ د په بازار‬ ‫چلند ږي‬ ‫ب‬

‫د وهن د وزير يغام‬ ‫اقرأ باسم رب‬ ‫مو ته ي وند راب ل او د لوست او لي‬ ‫ش ر ه ا وو‬ ‫د لو او ب ون ي خدا‬ ‫الهي‬ ‫له نعمت خه ي برخمن ي يو او د الله تعال ر وروستي غم محمد مصطف‬ ‫لوم ن غام ورته لوستل و درود وايو‬ ‫هجري ريز ال د وهن د ال ه نامه ونومول شو نو د ران ه واد وونيز‬ ‫رن ه‬ ‫اداره او د والدينو‬ ‫تاب وون‬ ‫زده وون‬ ‫روزن ز نظام به د ورو بدلونونو شاهد وي وون‬ ‫د ه واد د وون او روزن‬ ‫شورا ان د ه واد د وهنيز نظام ش و بنس يز عنا بلل ي ي‬ ‫ه راختيا او رمختيا مهم رول لري ه داس مهم وخت د افغانستان د وهن وزارت د م تابه‬ ‫مقام د ه واد ه وونيز روزن ز نظام د ود او راخت ا ه لوري بنس يزو بدلونونو ته من د‬ ‫له همد امله د وونيز روزنيز نصاب اص ح او راختيا د وهن وزارت مهم لوم يتوب د همدارن ه‬ ‫تابونو محتوا‬ ‫د در‬ ‫وونيزو روزن زو تأسيساتو‬ ‫ه وون يو مدرسو او ولو دولتي او خصو‬ ‫د با يفيته‬ ‫ا لري مو ه د باور يو‬ ‫يفيت او توز ع ته املرنه د وهن وزارت د ارو ه‬ ‫در تابونو له شتون رته د وون او روزن اسا اهدافو ته رس دل نه شو‬ ‫وونيز روزن ز نظام د رامن ته ولو ل اره د راتلون ي نسل د‬ ‫ورتنيو موخو ته د رس دو او د اغ زنا‬ ‫روزون و ه تو ه د ه واد له ولو ز ه سواندو وون و استادانو او مسل ي مديرانو خه ه درناوي‬ ‫ه‬ ‫تابونو ه تدريس او د محتوا ه ل دولو‬ ‫د ه واد ب يانو ته د د در‬ ‫هيله وم‬ ‫ول ه ه او هاند ونه س موي او د يوه فعال او ه ديني م او انتقادي تف ر سمبال نسل ه روزنه‬ ‫ه هره ور ه د نيت‬ ‫و ي د من ه نوي ولو او د مسؤوليت ه در‬ ‫زيار او و‬ ‫ران زده وون ي به سبا د يوه رمختل افغانستان مع ران او د‬ ‫د نن ور‬ ‫لوست ل ي‬ ‫ولن متمدن او ور غ ي وي‬ ‫له هر‬ ‫د ه واد ارز تنا ه ان ه ده غو تنه لرم‬ ‫همدا راز له خو و زده وون و خه‬ ‫و او فعالو ونوالو ه تو ه او‬ ‫ه روسه د‬ ‫فرصت خه ه ورته ي او د زده‬ ‫وون و ته ه درناوي ه له تدر س خه ه او اغ زنا ه استفاده و ي‬ ‫د‬ ‫د وون او روزن له ولو وهانو او د وونيز نصاب له مسل ي هم ارانو خه‬ ‫ها‬ ‫دي مننه وم او د لو‬ ‫دون هل ل‬ ‫د تاب ه لي لو او متو ولو ي نه ست‬ ‫بر غوا م‬ ‫له دربار خه دو ته ه د س ي ل او انسان جو وون ه‬ ‫خدا‬ ‫د معياري او رمختل وونيز روزن ز نظام او د داس ودان افغانستان ه ه له و ي خ لوا‬ ‫وه او سو اله وي‬ ‫د وهن وزير‬ ‫د تور محمد م ويس بلخي‬ ‫ج‬

‫ل‪７‬لﻴک‬ ‫سرلﻴکونﻪ‬

‫مخونﻪ‬

‫لﻮﻣ‪７‬ى ＇پرکﻰ‬ ‫سرحدوﻧﻪ او اداري تشکﻴﻼت‬ ‫ﻟﻮﻣ‪７‬ى ﻟﻮست‪ ١-١ -‬د اﻓﻐاﻧستان ＇ﻠﻮر خﻮاوې او ﻣﻮﻗﻌﻴت ‪١ ................................‬‬ ‫دوﻳﻢ ﻟﻮست‪ ٢-١ -‬شﻤاﻟﻲ سرحدوﻧﻪ ‪٥ .....................................................‬‬ ‫درﻳﻢ ﻟﻮست‪ ٣-١ -‬شﻤال ختﻴ‪ ＃‬سرحدوﻧﻪ ‪٩ ..............................................‬‬ ‫＇ﻠﻮرم ﻟﻮست‪ ٤-١ -‬ختﻴ‪ ＃‬او جﻨﻮبﻲ سرحدوﻧﻪ ‪١٣ .......................................‬‬ ‫پﻨ‪％‬ﻢ ﻟﻮست‪ ٥-١ -‬ﻟﻮ‪４‬دﻳ‪ ＃‬سرحدوﻧﻪ ‪١٧ .................................................‬‬ ‫شپ‪８‬م ﻟﻮست‪ ٦-١ -‬اداري تشکﻴﻼت ‪٢١ ..................................................‬‬ ‫دوﻳم ＇پرکﻰ‬ ‫اووم ﻟﻮست‪ ١-٢ -‬د ﻫ‪５‬ﻮاد پﻪ پرﻣختﻴا ک‪ ３‬د ﻧﻔﻮسﻮ اﻫﻤﻴت ‪٢٥ ............................‬‬ ‫اتﻢ ﻟﻮست‪ ٢-٢ -‬احصاﻳﻪ او د ﻧﻔﻮسﻮ جﻐراﻓﻴاﻳﻲ و‪４‬ش ‪٢٧ ................................‬‬ ‫ﻧﻬﻢ ﻟﻮست‪ ٣-٢ -‬د ﻧﻔﻮسﻮ وده او ﻣﻨ‪％‬ﻨﻰ ﻋﻤر ‪٢٩ ........................................‬‬ ‫ﻟسﻢ ﻟﻮست‪ ٤-٢ -‬د ﻧﻔﻮسﻮ ＇رﻧ‪／‬ﻮاﻟی او پﻪ ﻫ‪５‬ﻮاد ک‪ ３‬ﻗﻮﻣﻲ جﻮړ＊ت ‪٣٣................‬‬ ‫ﻳﻮوﻟسﻢ ﻟﻮست‪ ٥-٢ -‬داخﻠﻲ او خارجﻲ ﻣﻬاجرتﻮﻧﻪ او ﻧﻔﻮسﻮ ‪＄‬ای پر ‪＄‬ای کﻴدل ‪٣٧....‬‬ ‫درﻳم ＇پرکﻰ‬ ‫دوﻟسﻢ ﻟﻮست‪ ١-٣ -‬دﻳﻦ ‪٤١ ..............................................................‬‬ ‫دﻳارﻟسﻢ ﻟﻮست‪ ٢-٣ -‬ژبﻪ ‪٤٥ .............................................................‬‬ ‫＇لﻮرم ＇پرکﻰ‬ ‫＇ﻮارﻟسﻢ ﻟﻮست ‪ ١-٤‬د ﻣﻮاصﻼتﻮ اﻫﻤﻴت ‪٤٩.. ...........................................‬‬ ‫پﻨ‪％‬ﻠسﻢ ﻟﻮست ‪＄ -‬ﻤکﻨﻰ حﻤﻞ او ﻧﻘﻞ(ﻟ‪８５‬د را ﻟ‪８５‬د) ‪٥٣ ..................................‬‬ ‫شپاړسﻢ ﻟﻮست ‪ -‬اﻟﻒ‪＇ -‬ﻮ ډوﻟﻪ تراﻧسپﻮرتﻲ وساﻳﻞ پ‪５‬ژﻧئ؟ ‪٥٧ ...........................‬‬ ‫اووﻟسﻢ ﻟﻮست ‪ -‬ب–د اﻓﻐاﻧستان د ﻟﻮﻳﻮ ﻻرو پﻪ ﻫکﻠﻪ ＇ﻪ پﻮ ﻫ‪ ８５‬ئ؟ ‪٦١ ...............‬‬ ‫اتﻠسﻢ ﻟﻮست‪ ٣-٤ -‬د ﻫﻮاﻳﻲ تراﻧسپﻮرت پﻪ ﻫکﻠﻪ ＇ﻪ پﻮﻫ‪８５‬ئ؟ ‪٦٧.......................‬‬ ‫ﻧﻮ ﻟسﻢ ﻟﻮست‪ -‬د ﻫ‪５‬ﻮاد ﻫﻮاﻳ‪ ３‬شرکتﻮﻧﻪ او ډ‪－‬روﻧﻪ ‪٦٩ ......................................‬‬ ‫شﻠﻢ ﻟﻮست‪ ٤-٤ -‬اﻟﻒ ‪-‬د اړﻳک‪ ３‬اﻫﻤﻴت ‪٧٣............................................‬‬ ‫ﻳﻮوﻳشتﻢ ﻟﻮست‪ -‬ب – پست پﻪ اﻓﻐاﻧستان ک‪٧٧.......................................... ３‬‬ ‫دوه وﻳشتﻢ ﻟﻮست‪ -‬ت‪５‬ﻠ‪５‬ﻔﻮن او ﻣباﻳﻞ‪٨١ .....................................................‬‬ ‫دروﻳشتﻢ ﻟﻮست‪ -‬اﻧ＂رﻧ‪ ،＀５‬اﻳﻤﻴﻞ او ﻓکس ‪٨٥ .............................................‬‬ ‫پﻨ‪％‬م ＇پرکﻰ ‪ -‬ﻧفﻮس او ﻧژاد‬ ‫＇ﻠﻮروﻳشتﻢ ﻟﻮست ‪١-٥‬د ﻧﻔﻮسﻮ و‪４‬ش او ‪２－‬ﻮاﻟﻰ ‪٨٩.....................................‬‬ ‫پﻨ‪％‬ﻪ وﻳشﻢ ﻟﻮست ‪ ٢-٥‬پﻪ ﻧ‪７‬ۍ ک‪ ３‬د ﻧﻔﻮسﻮ د زﻳاتﻮاﻟﻲ او ﻟ‪８‬واﻟﻲ ستﻮﻧزې‪٩٥ .............‬‬ ‫شپ‪８‬وﻳشتﻢ ﻟﻮست – د ﻧ‪７‬ۍ پﻪ ‪＄‬ﻴﻨﻮ ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻮ ک‪ ３‬د ﻓﻌاﻟﻮ اﻗتصادي ﻧﻔﻮسﻮ د ﻟ‪８‬واﻟﻲ ستﻮﻧزې ‪١٠١‬‬ ‫اووه وﻳشتﻢ ﻟﻮست ‪ ٣-٥‬ﻣﻬاجرتﻮﻧﻪ او د ﻫﻐﻮ ﻻﻣﻠﻮﻧﻪ ‪١٠٥ .................................‬‬ ‫اتﻪ وﻳشتﻢ ﻟﻮست ‪-‬ﻧ‪７‬ﻳﻮال ﻣﻬاجرتﻮﻧﻪ او د ﻫﻐﻮ پاﻳﻠ‪١٠٩ ................................... ３‬‬ ‫د‬

‫ل‪７‬لﻴک‬ ‫سرلﻴکونﻪ‬

‫مخونﻪ‬

‫ﻧﻬﻪ وﻳشتﻢ ﻟﻮست ‪ - ٤-٥‬اﻟﻒ تﻮکﻤﻮﻧﻪ (ﻧژادوﻧﻪ)‪١١٣ ......................................‬‬ ‫د‪４‬رشﻢ ﻟﻮست ب ‪ -‬د تﻮکﻤﻮﻧﻮ جﻐراﻓﻴاﻳﻲ و‪４‬ش‪١١٧ .....................................‬‬ ‫شپ‪８‬م ＇پرکﻰ‬ ‫ﻳﻮ د‪４‬رشﻢ ﻟﻮست ‪ ١-٦‬د ﻧ‪７‬ۍ دﻣﻬﻤﻮ دﻳﻨﻮﻧﻮ پﻪ ﻫکﻠﻪ ＇ﻪ پﻮ ﻫ‪８５‬ئ ؟ ‪١٢٣ .................‬‬ ‫دوه د‪４‬رشﻢ ﻟﻮست اﻟﻒ _ د اسﻼم سپﻴ（ﻠی دﻳﻦ ‪١٢٥ .....................................‬‬ ‫درې د‪４‬رشﻢ ﻟﻮست ب _ د ﻣسﻴحﻴت د دﻳﻦ پﻪ ﻫکﻠﻪ ＇ﻪ پﻮﻫ‪８５‬ئ؟ ‪١٢٩ .................‬‬ ‫＇ﻠﻮد‪４‬رشﻢ ﻟﻮست ج _ تائﻮﻳﻴزم او شﻨتﻮﻳﻴزم د أﻳﻨﻮﻧﻮ پﻪ ﻫکﻠﻪ ＇ﻪ پﻮﻫ‪８５‬ئ؟ ‪١٣٣ .........‬‬ ‫پﻨ‪％‬ﻪ د‪４‬رشﻢ ﻟﻮست د _ بﻮداﻳﻲ او ﻫﻨدوﻳﻴزم أﻳﻨﻮﻧﻮ پﻪ ﻫکﻠﻪ ＇ﻪ پﻮﻫ‪８５‬ئ ؟ ‪١٣٥ .........‬‬ ‫شپ‪８‬م د‪４‬رشﻢ ﻟﻮست ‪ ٢-٦‬د ﻧ‪７‬ۍ ﻣﻬﻤ‪ ３‬ژب‪١٣٧. ..................................... ３‬‬ ‫اوه د‪４‬رشﻢ ﻟﻮست اﻟﻒ ‪-‬ﻋربﻲ ژبﻪ ‪١٤١ ...................................................‬‬ ‫اتﻪ د‪４‬رشﻢ ﻟﻮست ب ‪ -‬اﻧ‪／‬ﻠﻴسﻲ ژبﻪ ‪١٤٥ ................................................‬‬ ‫ﻧﻪ د‪４‬رشﻢ ﻟﻮست ج _ ﻻتﻴﻨﻲ ژبﻪ (ﻓراﻧسﻮي ‪ ،‬اسپاﻧﻮي او پرت‪／‬اﻟﻲ) ‪١٤٩.................‬‬ ‫＇ﻠﻮ‪＋４‬تﻢ ﻟﻮست د _ جرﻣﻨﻲ ژبﻪ ‪١٥٣.......... ..........................................‬‬ ‫ﻳﻮ ＇ﻠﻮ‪＋４‬تﻢ ﻟﻮست ﻫـ د چﻴﻨاﻳ‪ ، ３‬جاپاﻧﻲ او اﻧدوﻧزﻳاﻳﻲ ژبﻮ پﻪ باره ک‪＇ ３‬ﻪ پﻮﻫ‪８５‬ئ؟ ‪١٥٧‬‬ ‫دوه ＇ﻠﻮ‪＋４‬تﻢ ﻟﻮست و _ باﻟتﻴک ‪ ،‬ﻟﻴتﻮاﻧﻲ او سﻼوي ژب‪١٥٩...........................３‬‬ ‫درې ＇ﻠﻮ‪＋４‬تﻢ ﻟﻮست ز_ ﻫﻨدي او اردو ژب‪١٦١ ......................................... ３‬‬ ‫اووم ＇پرکﻰ‬ ‫＇ﻠﻮر ＇ﻠﻮﻳ‪＋‬تﻢ ﻟﻮست ‪- ١-٧‬اړﻳک‪ ３‬او ﻧ‪７‬ﻳﻮاﻟﻪ ک‪５‬دﻧﻪ ‪١٦٣ ................................‬‬ ‫پﻨ‪％‬ﻪ ＇ﻠﻮﻳ‪＋‬تﻢ ﻟﻮست‪ :‬د اړﻳکﻮ د ﻏﻮره وسﻴﻠﻮ ډوﻟﻮﻧﻪ‪١٦٥ .................................‬‬ ‫شپ‪＇ ８‬ﻠﻮﻳ‪＋‬تﻢ ﻟﻮست اﻟﻒ‪ -‬پُست ‪ Post‬پﻪ ﻧ‪７‬ۍ ک‪١٦٧ .............................. ３‬‬ ‫اووه ＇ﻠﻮﻳ‪＋‬تﻢ ﻟﻮست ب ‪ -‬پﻪ ﻧ‪７‬ۍ ک‪ ３‬ت‪５‬ﻠ‪５‬ﻔﻮن او ﻣﻮباﻳﻞ ‪١٦٩ ............................‬‬ ‫اتﻪ ＇ﻠﻮﻳ‪＋‬تﻢ ﻟﻮست ج ‪-‬ﻓکس پﻪ ﻧ‪７‬ۍ ک‪١٧١ .......................................... ３‬‬ ‫ﻧﻬﻪ ＇ﻠﻮﻳ‪＋‬تﻢ ﻟﻮست د ‪ -‬اﻧ＂رﻧ‪ ＀５‬او اﻳﻤ‪５‬ﻞ ‪١٧٣ .........................................‬‬ ‫پﻨ‪％‬ﻮسﻢ ﻟﻮست ‪ -٢-٧‬د سپﻮږﻣکﻴﻮ شبکﻪ ‪١٧٧ ..........................................‬‬ ‫اتم ＇پرکﻰ‬ ‫د ژوﻧداﻧﻪ د چاپ‪５‬رﻳال ﻧ‪７‬ﻳﻮاﻟ‪ ３‬ستﻮﻧزې‬ ‫ﻳﻮ پﻨ‪％‬ﻮسﻢ ﻟﻮست ‪ -١-٨‬د سﻮن ﻣﻮادو ﻟﻮ‪－‬ﻲ او ﻏازوﻧﻪ ‪١٨١ .............................‬‬ ‫دوه پﻨ‪％‬ﻮسﻢ ﻟﻮست اﻟﻒ‪ -‬د حﻤﻞ و ﻧﻘﻞ (وړﻟﻮ‪ ،‬راوړﻟﻮ او ﻟ‪８５‬د راﻟ‪８５‬د) وسﻴﻠ‪١٨٥ ..... ３‬‬ ‫درې پﻨ‪％‬ﻮسﻢ ﻟﻮست ب – د ژوﻧد پﻪ چاپ‪５‬رﻳال باﻧدې د کارخاﻧﻮ أﻏ‪５‬زې ‪١٨٧ ............‬‬ ‫＇ﻠﻮر پﻨ‪％‬ﻮسﻢ ﻟﻮست ‪ – ٢-٨‬د صﻨﻌتﻲ ﻣﻮادو پات‪ ３‬شﻮﻧ‪١٩١ .......................... ３‬‬ ‫پﻨ‪％‬ﻪ پﻨ‪％‬ﻮسﻢ ﻟﻮست ‪ -٣-٨‬د اوزون د ﻃبﻘ‪ ３‬د ﻧري ک‪５‬دﻟﻮ خﻄروﻧﻪ ‪١٩٥ ..............‬‬ ‫شپ‪８‬پﻨ‪％‬ﻮسﻢ ﻟﻮست د اوزون دﻃبﻘ‪ ３‬زﻳاﻧﻤﻦ ک‪５‬دل ‪١٩٩ ..................................‬‬ ‫اووه پﻨ‪％‬ﻮسﻢ ﻟﻮست ‪ ٤-٨‬د ‪＄‬ﻨ‪／‬ﻠﻮﻧﻮ پر‪４‬کﻮل ‪٢٠٣ ......................................‬‬ ‫اصﻄﻼحات ‪٢٠٦ ..........................................................................‬‬ ‫هـ‬

‫لوم ی څپرکی‬

‫ﻟﻮﻣ‪７‬ی ﻟﻮست‪:‬‬

‫سرحدونه او اداري تشکيالت‬

‫‪＇۱-۱‬ﻠﻮرخﻮاوې او ﻣﻮﻗﻌﻴت‪:‬‬

‫د افغاﻧستان د ﻣﻮﻗعﻴت او ＇ﻠﻮر خﻮاوو پﻪ ﻫکﻠﻪ ＇ﻪ پﻮﻫﻴ‪８‬ئ؟‬

‫د أسﻴا د ﻟﻮﻳ‪ ３‬وچ‪ ３‬دوﻟس ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻪ د افغاﻧستان پﻪ ‪６－‬ون پﻪ وچ‪ ３‬پﻮرې ت‪７‬ﻟﻲ دي‪ .‬افغاﻧستان‬

‫د‬

‫طبﻴعﻲ ‪＄‬اﻧ‪７／‬تﻴاوو ﻟﻪ ﻣخ‪ ３‬د أسﻴا پﻪ جﻨﻮب ک‪ ３‬ﻳﻮ غرﻧی ﻫ‪５‬ﻮاد دی‪ .‬افغاﻧستان د پﻨ‪％‬ﻪ زره کﻠﻦ‬ ‫تارﻳخ پﻪ درﻟﻮدﻟﻮ سره د أسﻴا ﻟرغﻮﻧی ﻫ‪５‬ﻮاد ‪２－‬ﻞ ک‪８５‬ي‪ .‬افغاﻧستان پﻪ شﻤاﻟﻲ ﻧﻴﻤﻪ کره ک‪ ３‬د شﻤاﻟﻲ‬ ‫عرض اﻟبﻠدوﻧﻮ د ‪ ۲۹‬درجﻮ‪ ۲۲ ،‬دﻗﻴﻘﻮ او ‪ ۵۳‬ثاﻧﻴﻮ او ‪ ۳۸‬درجﻮ‪ ۲۹ ،‬دﻗﻴﻘﻮ او ‪ ۲۸‬ثاﻧﻴﻮ او ختﻴ‪％‬ﻪ‬ ‫ﻧﻴﻤﻪ کره ک‪ ３‬د ختﻴ‪ ＃‬طﻮل اﻟبﻠدوﻧﻮ ‪ ۶۰‬درجﻮ‪ ۲۸ ،‬دﻗﻴﻘﻮ او ‪ ۴1‬ثاﻧﻴﻮ او ‪ ۷۴‬درجﻮ‪ ۵1 ،‬دﻗﻴﻘﻮ او ‪۴۷‬‬ ‫ثاﻧﻴﻮ ترﻣﻨ‪ ＃‬ﻣﻮﻗعﻴت ﻟري‪ .‬د افغاﻧستان ﻣساحت ‪ ۶۵۲ ،۰۰۰‬ﻛﻴﻠﻮﻣتره ﻣربع دی‪ .‬ﻣساحت ﻳ‪ ３‬ﻟﻪ‬ ‫ﻫر ﻳﻮه اروپاﻳﻲ ﻫ‪５‬ﻮاد ＇خﻪ زﻳات دی‪ .‬افغاﻧستان د ﻣساحت ﻟﻪ ﻣخ‪ ３‬پﻪ أسﻴا ک‪ ３‬دوﻟسﻢ ﻫ‪５‬ﻮاد‬ ‫دی‪ .۱‬د افغاﻧستان ﻧﻔﻮس پﻪ ‪ 1۳۹۷‬ﻟﻤرﻳز کال ک‪ ۳۰３‬ﻣﻴﻠﻴﻮﻧﻪ تﻨﻪ ا！کﻞ شﻮي دي‪ .‬د افغاﻧستان‬ ‫اعظﻤﻲ اوږد واﻟی ﻟﻪ ختﻴ‪ ３％‬ﻧﻘط‪ ３‬ﻳعﻨ‪ ３‬د ﻳﻮﻟﻲ ﻟﻪ درې ＇خﻪ تر ﻟﻮﻳد‪ ３％４‬ﻧﻘط‪ ３‬ﻳعﻨ‪ ３‬ذواﻟﻔﻘار‬ ‫پﻮرې ‪ 1۲۰۰‬کﻴﻠﻮ ﻣتره او سﻮر ﻳ‪ ３‬پﻪ شﻤال ک‪ ３‬ﻟﻪ خﻤاب ＇خﻪ پﻪ جﻨﻮب ک‪ ３‬د چ‪／‬اﻳﻲ تر غروﻧﻮ‬ ‫پﻮرې ‪ ۹1۲‬کﻴﻠﻮ ﻣتره دی‪ .‬د ﻫﻨد سﻤﻨدر تﻪ د افغاﻧستان ﻧ‪８‬دې فاصﻠﻪ د ﻫﻠﻤﻨد د وﻻﻳت د کشت‪／‬ان‬ ‫‪ -1‬روسﻴﻪ‪،‬چ‪５‬ﻦ‪ ،‬ﻫﻨد‪ ،‬سعﻮدي عربستان‪ ،‬اﻳران‪ ،‬ﻣﻨ‪／‬ﻮﻟﻴا‪ ،‬ﻗزاﻗستان‪ ،‬اﻧدوﻧﻴزﻳا‪ ،‬پاکستان ‪،‬ترکﻴﻪ‪ ،‬ﻣﻴاﻧﻤار او افغاﻧستان ‪.‬‬

‫‪1‬‬

‫د افغانستان موقعيت په ن‬

‫ک‪３‬‬

‫غر د ﻣزاري د کﻮتﻞ ﻟﻪ جﻨﻮب ﻟﻮﻳد‪＇ ＃４‬خﻪ د عرب د سﻤﻨدر‪－‬ﻲ تر ډ‪４‬ر ﻧ‪８‬دې ساحﻞ پﻮرې تﻘرﻳبا ً‬ ‫‪ ۳۹۰‬کﻴﻠﻮﻣتره ده‪ .‬افغاﻧستان پﻪ شﻤال ک‪ ３‬د ﻣﻨ‪％‬ﻨ‪ ９‬أسﻴا ﻟﻪ تاجکستان‪ ،‬ازبکستان او ترکﻤﻨستان‪،‬‬ ‫پﻪ ﻟﻮﻳد‪ ＃４‬ک‪ ３‬ﻟﻪ اﻳران او پﻪ ختﻴ‪ ＃‬او جﻨﻮب ک‪ ３‬پاکستان سره پﻮﻟﻪ ﻟري‪.‬‬ ‫د افغاﻧستان ختﻴ‪ ＃‬او جﻨﻮبﻲ سرحدوﻧﻪ د ډﻳﻮرﻧ‪ ６‬د تپﻞ شﻮې کر＊‪ ３‬پﻪ واسطﻪ چ‪ ３‬د پ‪＋‬تﻨﻮ‬ ‫ﻗباﻳﻠﻮﻟﻪ ﻣﻨ‪＇ ＃‬خﻪ ت‪５‬رﻳ‪８‬ي‪ ،‬پﻪ ﻧ‪＋‬ﻪ شﻮي دي‪ .‬د افغاﻧستان خﻠکﻮ ﻫغﻪ پﻪ رسﻤﻴت ﻧﻪ ده پ‪５‬ژﻧدﻟ‪.)۱(３‬‬ ‫افغاﻧستان پﻪ شﻤال ختﻴ‪ ＃‬ک‪ ３‬تﻘرﻳباً د ‪ ۹۲‬کﻴﻠﻮﻣترو پﻪ وا！ﻦ د چﻴﻦ سﻨکﻴاﻧ‪ ，‬وﻻﻳت سره‬ ‫پﻮﻟﻪ ﻟري‪.‬‬ ‫افغاﻧستان د پاﻣﻴر پﻪ برخﻪ ک‪＇ ３‬ﻪ ﻧا ＇ﻪ تر ‪ ۲۴‬کﻴﻠﻮ ﻣترو پﻮرې سﻮر ﻟري چ‪ ３‬تاجکستان ﻟﻪ‬ ‫‪ -1‬د افغاﻧستان او برتاﻧﻮي ﻫﻨد ترﻣﻨ‪ ＃‬طبﻴعﻲ سرحد د سﻨد سﻴﻨد او د بﻠﻮچستان جﻨﻮبﻲ سﻮاحﻞ وو‪ .‬خﻮ د اﻧ‪／‬ﻠﻴساﻧﻮ دسﻴسﻮ او‬ ‫د ‪－‬ﻨدﻣک او ډﻳﻮرﻧ‪ ６‬د ﻣعاﻫدې پﻪ تپﻠﻮ د افغاﻧستان ﻟﻪ خاورې ＇خﻪ ﻳﻮه برخﻪ ب‪５‬ﻠﻪ شﻮه او د افغاﻧستان سرحد د واخان د کﻠﻴک کﻮتﻞ‬ ‫＇خﻪ تر بﻠﻮچستان او ﻣﻠک سﻴاه تر غروﻧﻮ پﻮری و！اکﻞ شﻮ‪ .‬چ‪ ３‬د ﻫغ‪ ３‬ﻟﻪ ﻣخ‪ ３‬د چﻤﻦ‪ ،‬پ‪＋‬ﻴﻦ‪ ،‬وزﻳرستان‪ ،‬کرﻣ‪ ،３‬پاړه چﻨار‪ ،‬اپرﻳدو‪،‬‬ ‫باجﻮړ‪ ،‬سﻮات او چترال سﻴﻤ‪ ３‬ﻟﻪ افغاﻧستان ＇خﻪ ب‪５‬ﻠ‪ ３‬شﻮې او د ﻫغﻪ وخت د برتاﻧﻮي ﻫﻨد پﻪ دوﻟت پﻮرې وت‪７‬ل شﻮې چ‪ ３‬د پاکستان‬ ‫ﻟﻪ ﻣﻨ‪％‬تﻪ راتﻠﻮ وروستﻪ ﻳ‪ ３‬پاکستان تﻪ پر‪＋４‬ﻮدې‪ ،‬چ‪ ３‬د افغاﻧاﻧﻮ ﻟپاره د ﻣﻨﻠﻮ وړ ﻧﻪ دي‪.‬‬

‫‪۲‬‬

‫کشﻤﻴر ＇خﻪ جﻼ کﻮي‪.‬افغاﻧستان دجغرافﻴاﻳﻲ ﻣﻮﻗعﻴت ﻟﻪ ﻣخ‪ ３‬د ﻣﻨ‪％‬ﻨ‪ ９‬أسﻴا پﻪ ﻻره ک‪ ３‬پروت‬ ‫دی‪ .‬د دې سﻴﻤ‪ ３‬ﻣﻮﻗعﻴت د سﻴاست او اﻗتصاد ﻟﻪ پﻠﻮه ډ‪４‬ر ﻣﻬﻢ دی‪＄ .‬کﻪ چ‪ ３‬افغاﻧستان‪،‬‬ ‫اﻳران‪ ،‬ﻫﻨد‪ ،‬پاکستان د در‪４‬ﻮ حﻮزو او د ﻣﻨ‪％‬ﻨ‪ ９‬أسﻴا ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻪ سره ﻳﻮ‪＄‬ای کﻮي‪ .‬د ﻣﻨ‪％‬ﻨ‪９‬‬ ‫أسﻴا ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻪ ﻫﻢ سﻤﻨدر تﻪ ﻻره ﻧﻪ ﻟري‪ .‬ﻟﻪ ﻫﻤدې اﻣﻠﻪ ﻳ‪ ３‬سﻮدا‪－‬ري د أسﻴا د ﻟﻮﻳ‪ ３‬وچ‪ ３‬ﻟﻪ‬ ‫سﻮﻳﻠﻲ ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻮ سره د افغاﻧستان ﻟﻪ ﻻرې ک‪８５‬ي‪ .‬ﻫﻤدغ‪ ３‬ﻣﻮضﻮع د افغاﻧستان ﻣﻮﻗعﻴت تﻪ زﻳات‬ ‫ارز＊ت وربخ‪＋‬ﻠی دی‪.‬‬

‫زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ ﻣﻨاسبﻮ ډﻟﻮ و و‪４‬شﻞ شﻲ‪ .‬ﻫره ډﻟﻪ دې د ﻻﻧدې ﻣﻮضﻮعاتﻮ پﻪ باره ک‪ ３‬ﻳﻮه ﻟﻪ‬ ‫بﻠ‪ ３‬سره بحث وک‪７‬ي‪ .‬د ﻫرې ډﻟ‪ ３‬ﻳﻮتﻦ بﻪ خپﻠﻪ ﻣﻮضﻮع پﻪ ！ﻮﻟ‪／‬ﻲ ک‪ ３‬تشرﻳح ک‪７‬ي‪.‬‬ ‫افغاﻧستان د ‪＄‬ﻤک‪ ３‬د کرې پﻪ کﻮﻣﻪ برخﻪ ک‪ ３‬پروت دی‪ .‬د طﻮل اﻟبﻠد او عرض اﻟبﻠد ﻟﻪ‬ ‫ﻣخ‪ ３‬ﻣعﻠﻮﻣات وړاﻧدې ک‪７‬ئ‪.‬‬ ‫د افغاﻧستان ﻧﻘشﻪ رسﻢ ک‪７‬ئ‪ .‬اعظﻤﻲ اوږد واﻟی او سﻮر ﻳ‪ ３‬د سﻴﻤﻮ ﻟﻪ ﻣخ‪ ３‬پﻪ ﻧﻘشﻪ ک‪３‬‬ ‫و＊ﻴئ‪.‬‬ ‫د افغاﻧستان ﻧﻘشﻪ رسﻢ ک‪７‬ئ‪ .‬ﻟﻪ سمﻨدر سره د افغاﻧستان ډ‪４‬ر ﻧژدې وا！ﻦ د سﻴﻤﻮ ﻟﻪ ﻧﻮﻣﻮﻧﻮ او‬ ‫فاصﻠﻮ سره بﻴان ک‪７‬ئ‪.‬‬ ‫د افغاﻧستان ＇ﻠﻮرخﻮاوې بﻴان ک‪７‬ئ‪.‬‬

‫‪۳‬‬

‫پﻮ＊تﻨ‪:３‬‬ ‫‪ -۱‬د افغاﻧستان طبﻴعﻲ ＇رﻧ‪／‬ﻮاﻟی بﻴان ک‪７‬ئ؟‬ ‫‪ -۲‬د پﻨ‪％‬ﻮ داس‪ ３‬ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻮ ﻧﻮﻣﻮﻧﻪ واخﻠئ چ‪ ３‬ﻟﻪ افغاﻧستان ＇خﻪ ډ‪４‬ر ﻣساحت ﻟري‪.‬‬ ‫‪-۳‬زﻣﻮږ ﻫ‪５‬ﻮاد ﻟﻪ سﻤﻨدر ＇خﻪ ＇ﻮﻣره وا！ﻦ ﻟري؟‬ ‫‪ -۴‬ﻳﻮازې د افغاﻧستان د شاوخﻮا د طﻮل اﻟبﻠدوﻧﻮ او عرض اﻟبﻠدوﻧﻮ درج‪ ３‬وواﻳئ‪.‬‬ ‫‪ -۵‬د افغاﻧستان ﻣساحت ＇ﻮﻣره دی؟‬ ‫‪ -۶‬د افغاﻧستان خﻠکﻮ د ډﻳﻮرﻧ‪ ６‬کر＊ﻪ پﻪ رسﻤﻴت وﻟ‪ ３‬ﻧﻪ ده پ‪５‬ژﻧدﻟ‪.３‬‬

‫ﻟﻪ ！ﻮﻟ‪／‬ﻲ ＇خﻪ بﻬر ﻓﻌاﻟﻴت‪:‬‬ ‫د افغاﻧستان ﻧﻘشﻪ رسﻢ ک‪７‬ئ‪ .‬د ﻳﻮﻟ‪ ３‬دره‪ ،‬ذواﻟﻔﻘار دره‪ ،‬پاﻣﻴر‪ ،‬خﻤاب او د افغاﻧستان ‪－‬اوﻧ‪６‬ﻳان‬ ‫پﻪ ﻧﻘشﻪ ک‪ ３‬و＊ﻴئ‪.‬‬

‫‪۴‬‬

‫دوهم لوست‪:‬‬

‫‪ ٢-١‬شمالي سرحدونه‬

‫اﻟف‪ :‬د اﻣﻴر شﻴر عﻠﻲ خان سرحدي کر＊ﻪ‪.‬‬

‫زرقﻮل جﻬﻴل‬ ‫(وﻳکتﻮرﻳا)‬

‫درﻳای پﻨج‬

‫د اﻣﻴر شﻴر عﻠﻲ خان سرحدي کر＊ﻪ‬ ‫د أﻣﻮ ســـــــــﻴـﻨد‬

‫خماب‬

‫د رﻳ‬

‫ج‬

‫ﻮي‬

‫س‬ ‫رح‬

‫دي‬

‫ک‬ ‫ر＊ﻪ‬

‫ذوالفقار‬ ‫دره‬

‫(‪ )٣‬شکﻞ د افغاﻧستان شﻤاﻟﻲ سرحدوﻧﻪ‬ ‫د افغاﻧستان کﻮم سرحد د پﻨج او أﻣﻮسﻴﻨد پﻪ واسطﻪ ！ا کﻞ شﻮی دی؟‬

‫پــﻪ ‪ ۱۹‬پ‪５‬ــ‪７‬ۍ کــ‪ ３‬د اﻧ‪／‬ﻠﻴســاﻧﻮاو تزاري روســﻴ‪ ３‬د پرﻣخت‪ ，‬د سﻴاســت ﻟــﻪ ﻣخ‪ ３‬د دې‬ ‫خــاورې زﻳاتــﻪ او ﻣﻬﻤــﻪ برخﻪ د افغاﻧســتان ﻟــﻪ بدن ＇خﻪ جﻼ شــﻮه‪ .‬پخﻮا بﻪ د افغاﻧســتان‬ ‫شــﻤاﻟﻲ ســرحدوﻧﻪ د افغاﻧســتان د ﻣحﻠﻲ حکﻮﻣتﻮﻧﻮ او د ﻣرکزي أســﻴا د ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻮ ﻟﻪ خاﻧاﻧﻮ‬ ‫او ﻳــا د افغاﻧســتان د ﻣرکــزي حکﻮﻣتﻮﻧــﻮ او د ﻣاوراءاﻟﻨﻬر د اﻣﻴراﻧﻮ ترﻣﻨ‪！ ＃‬ــاکﻞ ک‪５‬دل‪ .‬خﻮ‬ ‫کﻠــﻪ چــ‪ ３‬پﻪ ‪ ۱۹‬پ‪７５‬ۍ ک‪ ３‬تزاري روســﻴ‪ ３‬پﻪ ﻣرکزي أســﻴا ک‪ ３‬پﻪ فتﻮحاتــﻮ پ‪５‬ﻞ وک‪ ،７‬د دې‬ ‫ﻟپاره چ‪ ３‬اﻧ‪／‬ﻠﻴســتان خپﻠ‪ ３‬اســتعﻤاري ‪ ３＂－‬د ﻫﻨد پﻪ شﻤال ک‪ ３‬وساتﻲ‪ ،‬ﻧﻮ د روساﻧﻮ ﻟﻪ ﻧﻴت‬ ‫＇خﻪ پﻪ و‪４‬ره ک‪ ３‬شــﻮل او وﻳ‪ ３‬غﻮ＊تﻞ‪ ،‬چ‪ ３‬د روساﻧﻮ د ﻳرغﻞ پﻪ وړاﻧدې زر تر زره خﻨ‪６‬وﻧﻪ‬ ‫راﻣﻨ‪％‬تﻪ ک‪７‬ي‪ .‬پﻪ ﻟﻮﻣ‪７‬ي پ‪７‬او ک‪ ３‬ﻳ‪ ３‬اﻣﻴر شــﻴر عﻠﻲ خان وﻫ（اوه چ‪ ３‬ﻟﻪ تزاري روسﻴ‪ ３‬سره‬

‫‪۵‬‬

‫اﻣﻴر شﻴر عﻠﻲ خان‬

‫خپﻞ ســرحدوﻧﻪ و！اکــﻲ‪ .‬د دواړو دوﻟتﻮﻧﻮ ترﻣﻨ‪ ＃‬خبری پ‪５‬ـــﻞ شــﻮې‪.‬د اﻧ‪／‬ﻠﻴســاﻧﻮ د بﻬرﻧﻴﻮ‬ ‫چــارو وزﻳـــــر ﻻرډ ‪－‬رﻳﻨﻮﻳــﻞ‪ Lord Granville‬او د روســﻴ‪ ３‬د بﻬرﻧﻴﻮچارو وزﻳر پرﻧس‬ ‫‪－‬ﻮرچکﻮف ‪ Prince Gorchakov‬د افغاﻧســتان او تزاري روســﻴ‪ ３‬د ســرحدوﻧﻮ د تثبﻴت‬ ‫ﻟپاره و！اکﻞ شــﻮل‪ .‬پﻪ پای ک‪ ３‬پﻪ ‪ ۱۸۷۳‬ﻣﻴﻼدي کال‪ ،‬چ‪ ３‬د ‪ ۱۲۵۱‬ﻟﻤرﻳز کال ســره ســﻤﻮن‬ ‫ﻟري‪ ،‬د افغاﻧســتان شﻤاﻟﻲ سرحدوﻧﻪ ﻟﻪ زرﻗﻮل ＇خﻪ تر خﻤاب پﻮرې چ‪ ３‬د پﻨج او آﻣﻮ سﻴﻨدوﻧﻮ‬ ‫ﻣسﻴر دی د اﻣﻴر شﻴرعﻠﻲ خان د سرحدي کر＊‪ ３‬پﻪ ﻧﻮم تثبﻴت شﻮل‪.‬‬ ‫د ﻫغــﻪ تــ‪７‬ون ﻟﻪ ﻣخ‪ ３‬چــ‪ ３‬د ‪ ۱٣۲٥‬ﻟﻤرﻳــز کال د غبر‪－‬ﻮﻟﻲ د ﻣﻴاشــت‪ ３‬پر ‪۲۲‬ﻣــﻪ ﻧ‪＂５‬ﻪ‪ ،‬چ‪３‬‬ ‫د ‪ ۱۹۴۶‬ﻣﻴﻼدي کال د جﻮن ﻟﻪ ﻣﻴاشــت‪ ３‬ســره ســﻤﻮن ﻟري‪ ،‬د وخت د شﻮروي اتحاد د بﻬرﻧﻴﻮ‬ ‫چارو وزﻳر ﻣﻮﻟﻮتﻮف او پﻪ ﻣسکﻮ ک‪ ３‬د افغاﻧستان سﻔﻴر (سﻠطان ﻣحﻤد خان شﻴر زوی) پﻪ واسطﻪ‬ ‫ﻻســﻠﻴک شــﻮ‪ ،‬پر‪４‬ک‪７‬ه وشﻮه چ‪ ３‬د آﻣﻮ سﻴﻨد ﻣﻨ‪％‬ﻨ‪９‬کر＊ﻪ دســرحد پﻪ تﻮ‪－‬ﻪ وپ‪５‬ژﻧدل شﻲ او د‬ ‫درﻗد ！اپﻮ چ‪ ３‬تﻘرﻳباً ‪ ۴۲۲‬کﻴﻠﻮﻣتره ﻣربع ﻣســاحت ﻟري او د تخار وﻻﻳت پﻪ شــﻤال ک‪ ３‬پرتﻪ ده‪،‬‬ ‫د افغاﻧستان د خاورې برخﻪ و ‪２－‬ﻞ شﻲ‪ .‬پ ‪ ۱۳۴۲‬ﻟﻤرﻳز کال ک‪ ،３‬چ‪ ３‬ﻟﻪ ‪ ۱۹۴۶‬ﻣﻴﻼدي کال‬ ‫سره سﻤﻮن خﻮري‪ ،‬د پﻨج او آﻣﻮ سﻴﻨدوﻧﻮ ﻟﻪ اوبﻮ ＇خﻪ د ‪ ３＂－‬اخﻴستﻨ‪ ３‬ت‪７‬ون ﻻسﻠﻴک شﻮ‪.‬‬

‫‪۶‬‬

‫ب‪ -‬د ريجوي سرحدي کرښه‪:‬‬ ‫ﻛﻠﻪ چ‪ ３‬اﻣﻴر عبداﻟرحﻤﻦ خان واک تﻪ ورس‪５‬ده‪ ،‬وﻳ‪ ３‬پتﻴﻠﻪ چ‪ ３‬پات‪ ３‬شﻤاﻟﻲ سرحدوﻧﻪ تثبﻴت ک‪７‬ي‪ .‬ﻧﻮ‬ ‫د تزاري روسﻴ‪ ３‬او برتاﻧﻴﻲ ترﻣﻨ‪ ＃‬دوﻫﻢ ‪＄‬ﻞ خبرې پﻴﻞ‬ ‫شﻮې‪ .‬پر‪４‬ک‪７‬ه وشﻮه چ‪ ３‬د در‪４‬ﻮو ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻮ افغاﻧستان‪،‬‬ ‫برتاﻧﻴ‪ ３‬او روسﻴ‪ ３‬پﻼوي دې د ‪ ۱۸۸۴‬ﻣﻴﻼدي کال‬ ‫پﻪ ﻧﻮﻣبر ک‪ ３‬سرخس تﻪ حاضر شﻲ‪ .‬د روسﻴ‪ ３‬ﻫﻴآت‬ ‫！اکﻠﻲ ‪＄‬ای تﻪ پﻪ خپﻞ وخت حاضر ﻧﻪ شﻮ‪ .‬برعکس‪،‬‬ ‫د روسﻴ‪ ３‬عسکرو پﻪ ﻣﻨ‪％‬ﻨ‪９‬أسﻴاک‪ ３‬خپﻠﻮ ﻳرغﻠﻮﻧﻮ‬ ‫تﻪ دوام ورک‪ ،７‬پﻨجدې تﻪ ﻧﻴژدې شﻮل او د خاتﻮن ﻟﻪ‬ ‫پﻞ ＇خﻪ ﻳ‪ ،３‬چ‪ ３‬د ﻫرﻳرود د سﻴﻨد ﻟﻪ پاسﻪ دی‪ ،‬د‬ ‫ﻧظاﻣﻲ اډې پﻪ تﻮ‪－‬ﻪ کار اخﻴست‪ .‬د جﻨرال غﻮث اﻟدﻳﻦ‬ ‫خان پﻪ ﻣشرۍ‪ ،‬د افغاﻧﻲ پﻮ‪＄‬ﻴاﻧﻮ چ‪ ３‬شﻤ‪５‬ر ﻳ‪ ３‬دوه‬ ‫زرو تﻨﻮتﻪ رسﻴده او د پﻨجدې د ساتﻨ‪ ３‬ﻟﻪ پاره ﻫﻠتﻪ‬ ‫اﻣﻴر عبداﻟرحﻤﻦ خان‬ ‫اوس‪５‬دل د روسﻴ‪ ３‬ﻟﻪ ﻗﻮې سره چ‪ ３‬د عﻠﻲ خاﻧﻮف‬ ‫تر ﻣشرۍ ﻻﻧدې وه‪ ،‬ﻧ‪＋‬تﻪ وشﻮه‪ .‬افغاﻧﻲ پﻮ‪＄‬ﻴاﻧﻮ‪ ،‬چ‪３‬‬ ‫شﻤ‪５‬ر ﻳ‪ ３‬ﻟ‪ ８‬او پﻪ ﻣحاربﻮي تجﻬﻴزاتﻮ ﻫﻢ سﻤبال ﻧﻪ وو‪ ،‬ﻟﻪ پﻨجدې ＇خﻪ دفاع وﻧﻪ شﻮه کﻮﻻی‪.‬‬ ‫پﻨجده او آق تپﻪ پﻪ ‪ ۱۸۸۵‬ﻣﻴﻼدي کال‪ ،‬چ‪ ３‬ﻟﻪ ‪ ۱۲6۳‬ﻟﻤرﻳز کال سره سﻤﻮن خﻮري‪ ،‬تزاري‬ ‫روساﻧﻮ اشغال ک‪７‬ه‪ .‬ﻟﻪ دې واﻗع‪ ３‬وروستﻪ د اﻧ‪／‬ﻠستان د ﻫغﻪ وخت د ﻣﻠک‪ ،３‬و‪４‬ک＂ﻮرﻳا‪ ،‬ﻟﻪ وﻳرې‬ ‫＇خﻪ ډک تﻠ‪／‬رام دوﻫﻢ اﻟکساﻧدر تزاري روسﻴ‪ ３‬تﻪ د دې سبب شﻮ چ‪ ３‬روسﻲ عسکرو ﻟﻪ زﻳات‬ ‫پرﻣخت‪＇ ，‬خﻪ صرف ﻧظر وک‪ .７‬ﻳﻮ‪＄‬ﻞ بﻴا د تزاري روسﻴ‪ ３‬او اﻧ‪／‬ﻠستان د استازو ترﻣﻨ‪ ＃‬پﻪ ﻟﻨدن ک‪３‬‬ ‫سرحدي ﻣذاکرې پﻴﻞ شﻮې چ‪ ３‬د افغاﻧستان شﻤال ﻟﻮﻳدﻳ‪ ＃‬سرحدوﻧﻪ د تزاري روسﻴ‪ ３‬سره و！اکﻞ شﻲ‪.‬‬ ‫ب‪５‬ﻼب‪５‬ﻠﻮ ﻫﻴآتﻮﻧﻮ پﻪ ﻣذاکرو پ‪５‬ﻞ وک‪ ،７‬چ‪ ３‬پﻪ ‪ ۱۸۸۷‬ﻣﻴﻼدي کال‪ ،‬چ‪ ３‬ﻟﻪ ‪ ۱۲۶۵‬ﻟﻤرﻳز کال سره‬ ‫سﻤﻮن خﻮري‪ ،‬شپ‪ ８‬فﻘره ﻳﻴز پرو！ﻮکﻮل ﻳ‪ ３‬ﻻسﻠﻴک ک‪ ７‬او شﻤال ﻟﻮﻳدﻳ‪ ＃‬سرحد چ‪ ３‬د رﻳجﻮي کر＊‪３‬‬ ‫‪ Riage Way‬پﻪ ﻧﻮم ﻳاد‪８４‬ي د ﻧﻘش‪ ３‬پرﻣخ تشبﻴت ک‪ .７‬دغﻪ سرحدي کر＊ﻪ وروستﻪ د اﻧ‪／‬رﻳزاﻧﻮ‬ ‫د استازي د چارﻟس پ＀ ‪ charles pate‬او د تزاري روسﻴ‪ ３‬داستازي کپ＂ان کاﻣروف ‪capitan‬‬ ‫‪ kamerove‬پﻮاسطﻪ د ＇ﻠﻮرو کﻠﻮﻧﻮ پﻪ ﻣﻮده ک‪ ３‬د د ذواﻟﻔﻘار ﻟﻪ درې ＇خﻪ ترخﻤاب پﻮرې پﻪ ﻳﻮې‬ ‫ﻗﻮسﻲ کر＊‪ ３‬تثبﻴت شﻮه چ‪ ۳۰ ３‬کﻴﻠﻮﻣتره د ﻣرغاب د سﻴﻨد او ﻧﻮر ﻳ‪ ３‬د پ‪５‬ﻠروﻧﻮ پﻮاسطﻪ پﻪ ﻧ‪＋‬ﻪ شﻮې‪.‬‬

‫‪۷‬‬

‫زده کﻮوﻧکﻲ پﻪ ﻣﻨاسبﻮ ډﻟﻮ و‪４‬شﻞ ک‪８５‬ي‪ .‬ﻫره ډﻟﻪ ﻟﻪ ﻻﻧدﻧﻴﻮ ﻣﻮضﻮع‪／‬اﻧﻮ ＇خﻪ پر ﻳﻮې ﻣﻮضﻮع پﻪ خپﻠﻮ‬ ‫ک‪ ３‬بحث کﻮي‪ .‬د ﻫرې ډﻟ‪ ３‬ﻳﻮ ﻧﻔر خپﻠﻪ ﻣﻮضﻮع د ！ﻮﻟ‪／‬ﻲ پﻪ ﻣخ ک‪ ３‬بﻴاﻧﻮ ي‪.‬‬ ‫د افغاﻧستان ﻧﻘشﻪ رسﻢ او د اﻣﻴر شﻴرعﻠﻲ خان سرحدي کر＊ﻪ پﻪ ک‪ ３‬پﻪ ﻧ‪＋‬ﻪ ک‪７‬ئ او د ﻫغ‪ ３‬پﻪ باب‬ ‫ﻣعﻠﻮﻣات ورک‪７‬ئ‪.‬‬ ‫د افغاﻧستان ﻧﻘشﻪ رسﻢ ک‪７‬ئ؛ درﻳجﻮي سرحدي کر＊ﻪ پﻪ ک‪ ３‬و＊ﻴئ او دﻫغ‪ ３‬پﻪ باب ﻣعﻠﻮﻣات ورک‪７‬ئ‪.‬‬ ‫پﻮ＊تﻨ‪:３‬‬ ‫‪ -۱‬د افغاﻧستان شﻤاﻟﻲ سرحدوﻧﻪ ＇رﻧ‪／‬ﻪ و！اکﻞ شﻮل؟‬ ‫‪ -۲‬اﻧ‪／‬ﻠﻴسان د تزاري روسﻴ‪ ３‬ﻟﻪ ﻧﻴت او فتﻮحاتﻮ ＇خﻪ‪ ،‬چ‪ ３‬پﻪ ﻣرکزي أسﻴا ک‪ ３‬ﻳ‪ ３‬ترسره ک‪７‬ل‪ ،‬وﻟ‪ ３‬پﻪ و‪４‬ره ک‪３‬‬ ‫و؟‬ ‫‪ -۳‬پﻪ اوسﻨﻲ وخت ک‪ ３‬کﻮم ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻪ کﻮﻟی شﻲ د پﻨج او آﻣﻮﻟﻪ سﻴﻨدوﻧﻮ ＇خﻪ پﻪ ‪６－‬ه ‪＂－‬ﻪ واخﻠﻲ‪.‬‬ ‫‪ -۴‬روساﻧﻮ پﻨجده پﻪ ＇ﻪ ډول اشغال ک‪７‬ه؟‬ ‫‪ -۵‬روساﻧﻮ پﻪ افغاﻧستان ک‪ ３‬زﻳات پرﻣخت‪ ，‬تﻪ وﻟ‪ ３‬دوام ورﻧﻪ ک‪７‬؟‬ ‫‪ -۶‬د رﻳجﻮې سرحدي کر＊ﻪ ﻟﻪ کﻮﻣ‪ ３‬سﻴﻤ‪＇ ３‬خﻪ ترکﻮﻣ‪ ３‬پﻮرې اوږده شﻮې ده؟‬

‫ﻟﻪ ！ﻮﻟ‪／‬ﻲ ＇خﻪ بﻬر ﻓﻌاﻟﻴت‪:‬‬ ‫د افغاﻧستان ﻧﻘشﻪ رسﻢ ک‪７‬ئ او پﻪ ﻫغ‪ ３‬ک‪ ３‬د زرﻗﻮل ( وﻳک＂ﻮرﻳا) جﻬﻴﻞ‪ ،‬خﻤاب‪ ،‬ذواﻟﻔﻘار‪ ،‬د اﻣﻴر‬ ‫شﻴرعﻠی خان او د رﻳجﻮې سرحدي کر＊‪ ３‬و＊ﻴئ او د جغرافﻴ‪ ３‬پﻪ راتﻠﻮﻧکﻲ ساعت ک‪ ３‬ﻳ‪ ３‬خپﻠﻮ‬ ‫！ﻮﻟ‪／‬ﻴﻮاﻟﻮ تﻪ و＊ﻴئ‪.‬‬

‫‪۸‬‬

‫دريم لوست‪:‬‬

‫‪۳-۱‬شمال ختيځ سرحدونه‬

‫د پاﻣﻴر سرحدي کر＊ﻪ‬ ‫زرﻗﻮل جﻬﻴﻞ‬

‫د ﻳﻮﻟﻲ دره‬ ‫د کﻠﻴک غا＊ی‬

‫د افغاﻧستان شﻤال ختﻴ‪％‬ﻪ کر＊ﻪ‬

‫د افغاﻧستان ﻧﻘشﻪ‪( ،‬د شﻤال ختﻴ‪ ＃‬او پاﻣﻴر سرحدوﻧﻪ)‬

‫د افغاﻧستان پﻪ شﻤال ختﻴ‪ ＃‬ک‪ ３‬دوې سرحدي کر＊‪ ３‬شتﻪ‪ .‬د پاﻣﻴر سرحدي کر＊ﻪ د افغاﻧستان‬ ‫او تاجکستان ترﻣﻨ‪ ＃‬او شﻤال ختﻴ‪ ＃‬سرحد د افغاﻧستان او چ‪５‬ﻦ ترﻣﻨ‪ ＃‬پﻪ ﻧ‪＋‬ﻪ شﻮ‪４‬دی‪ .‬د پاﻣﻴر‬ ‫او واخان ﻟﻮړه سطحﻪ‪ ،‬چ‪ ３‬د سﻤﻨدر ﻟﻪ سط‪＇ ３‬خﻪ ‪ ۶۰۰۰‬ﻣتره ﻟﻮړواﻟی ﻟري‪ ،‬د سﻴﻨد سﻴﻨد‬ ‫او آﻣﻮ سﻴﻨد د ＇اﻧ‪／‬ﻮ ترﻣﻨ‪ ＃‬ب‪５‬ﻠ‪５‬دوﻧک‪ ３‬ساحﻪ ده‪ .‬دغﻪ دواړه سﻴﻨدوﻧﻪ د ﻫﻤدې سﻴﻤ‪ ３‬ﻟﻪ‬ ‫داﻳﻤﻲ کﻨ‪／‬ﻠﻮﻧﻮ ＇خﻪ سرچﻴﻨﻪ اخﻠﻲ‪ .‬ﻟﻪ ﻫﻤدې اﻣﻠﻪ‪ ،‬د پاﻣﻴر ﻟﻮړه سطحﻪ د ﻧ‪７‬ۍ د بام پﻪ ﻧاﻣﻪ‬ ‫شﻬرت ﻟري‪ .‬دغﻪ کﻢ سﻮره افغاﻧﻲ ساحﻪ د ﻫغ‪ ３‬وخت د تزاري روسﻴ‪ ،３‬چ‪５‬ﻦ او برتاﻧﻮي ﻫﻨد‬ ‫ترﻣﻨ‪ ＃‬پرتﻪ وه‪ .‬پﻪ دې ساحﻪ ک‪ ３‬د سرحدوﻧﻮ تثبﻴت ﻟﻪ ډ‪４‬رې ﻣﻮدې ＇خﻪ د بحث ﻻﻧدې وو‪.‬‬

‫‪۹‬‬

‫د ‪ ۱۸۸۷ -۱۸۷۳‬ﻣﻴﻼدي کﻠﻮﻧﻮ ترﻣﻨ‪ ،＃‬کﻠﻪ چ‪ ３‬د افغاﻧستان شﻤاﻟﻲ سرحدوﻧﻪ تثبﻴتﻴدل‪ ،‬د‬ ‫شﻤال ختﻴ‪％‬ﻮ سرحدوﻧﻮ پﻪ ﻫکﻠﻪ ﻫﻢ خبرې وشﻮې‪ .‬خﻮ ＇رﻧ‪／‬ﻪ چ‪ ３‬د آﻣﻮ د سﻴﻨد سرچﻴﻨﻪ‬ ‫＇ر‪－‬ﻨده ﻧﻪ وه ﻣعﻠﻮﻣﻪ‪ ،‬ﻧﻮ پﻪ دې برخﻪ ک‪＇ ３‬ﻪ ستﻮﻧزې وې‪＄ .‬کﻪ چ‪＄ ３‬ﻴﻨﻮفکر کاوه چ‪ ３‬د آﻣﻮ‬ ‫سﻴﻨد د زرﻗﻮل ﻟﻪ جﻬﻴﻞ ＇خﻪ سرچﻴﻨﻪ اخﻴست‪ ３‬ده او ‪＄‬ﻴﻨﻮ وﻳﻞ چ‪ ３‬د آﻣﻮ سرچ‪５‬ﻨﻪ د اﻗسﻮ اوبﻪ‬ ‫دي چ‪ ３‬د چﻘﻤﻘتﻴﻦ ﻟﻪ جﻬﻴﻞ ＇خﻪ ﻳ‪ ３‬سرچﻴﻨﻪ اخﻴست‪ ３‬ده‪ .‬ﻟﻪ ﻫﻤدې اﻣﻠﻪ‪ ،‬پدې برخﻪ ک‪ ３‬د‬ ‫افغاﻧستان د سرحد ！اکﻨﻪ او رسﻤﻮل ضروري وه‪.‬‬ ‫د اﻣﻴر عبداﻟرحﻤﻦ خان د دورې پﻪ وروستﻴﻮ کﻠﻮﻧﻮ ک‪ ３‬پﻪ ‪ ۱۸۹۵‬ﻣﻴﻼدي کال ک‪ ،３‬چ‪ ３‬د‬ ‫‪ ۱۲۷4‬ﻟﻤرﻳز کال سره سﻤﻮن ﻟري‪ ،‬د در‪４‬ﻮو ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻮ استازي چ‪ ３‬ﻟﻪ افغاﻧستان ＇خﻪ غﻼم‬ ‫ﻣحی اﻟدﻳﻦ خان د ﻫغﻪ وخت د ﻗطغﻦ او بدخشان د وﻻﻳت حکﻤران‪ ،‬ﻣجرجرﻟﻮ ‪Major‬‬ ‫‪ Gerlow‬د اﻧ‪／‬ﻠﻴساﻧﻮ د ﻫﻴآت ﻣشر او فﻴﻔروشﻮاﻳکﻮسکﻲ ‪ Fifroshuikoisky‬د تزاري‬ ‫روسﻴ‪ ３‬د ﻫﻴآت ﻣشر وو‪ ،‬د کﻮچﻨﻲ او ﻟﻮی پا ﻣﻴر پﻪ سﻴﻤﻪ ک‪ ３‬ﻳ‪ ３‬پﻪ ﻣذاکرې پ‪５‬ﻞ وک‪ .７‬دغﻪ‬ ‫ﻣذاکرې ﻧﻪ ﻣﻴاشت‪ ３‬اوږدې شﻮې‪ .‬پﻪ پای ک‪ ،３‬د پاﻣﻴر سرحد پﻪ ختﻴ‪ ＃‬ک‪ ３‬د چ‪５‬ﻦ ترسرحده‬ ‫پﻮرې د افغاﻧستان او تزاري روسﻴ‪ ３‬ترﻣﻨ‪ ＃‬و！اکﻞ شﻮ‪ .‬د اﻧ‪／‬ﻠﻴساﻧﻮ ‪＄‬ﻴﻨ‪ ３‬سﻴاستﻤداراﻧﻮ د خپﻠﻮ‬ ‫ﻻﻧدې شﻮﻳﻮ ساحﻮ او د تزاري روسﻴ‪ ３‬ترﻣﻨ‪ ＃‬ﻟﻪ ﻳﻮې حاﻳﻠ‪ ３‬ساح‪ ３‬سره ﻣﻴﻨﻪ درﻟﻮده‪ .‬د پاﻣﻴر او‬ ‫واخان پﻪ ساحﻪ ک‪ ３‬د اﻧ‪／‬ﻠﻴس او روسﻴ‪ ３‬اﻣپراطﻮرۍ ﻳﻮه ﻟﻪ بﻠ‪ ３‬سره ﻧ‪＋‬ت‪ ３‬وه‪ .‬د دې ﻟپاره چ‪ ３‬د‬ ‫ﻫغﻮی ترﻣﻨ‪ ＃‬ﻳﻮه حاﻳﻠﻪ ساحﻪ راشﻲ‪ ،‬ﻧﻮ واخان ﻳ‪ ３‬ب‪ ３‬پﻮ＊تﻨ‪ ３‬افغاﻧستان تﻪ ورک‪.７‬‬ ‫د پاﻣﻴر سرحدي کر＊ﻪ د زرﻗﻮل د جﻬﻴﻞ ﻟﻪ ختﻴ‪＇ ＃‬خﻪ پﻪ ختﻴ‪ ＃‬ک‪ ３‬د ﻳﻮﻟﻲ تر درې پﻮري‬ ‫اوږده ده‪ .‬د روسﻴ‪ ３‬دوﻟت د ‪ ۱۸۹6‬ﻣﻴﻼدي کال د ﻣارچ پﻪ ﻣﻴاشت ک‪ ３‬دغﻪ کر＊ﻪ وﻣﻨﻠﻪ‪ .‬پﻪ‬ ‫دې ډول‪ ،‬واخان افغاﻧستان تﻪ د ﻳﻮ ﻧ‪７‬ﻳﻮال ت‪７‬ون ﻟﻪ ﻣخ‪ ３‬ورک‪７‬ل شﻮ‪ .‬د ﻫﻤدې کال پﻪ اک＂ﻮبر ک‪３‬‬ ‫اﻣﻴرعبداﻟرحﻤﻦ خان درواز وﻧﻴﻮ‪ .‬روساﻧﻮ د آﻣﻮ ﻫغﻪ خﻮا ک‪ ３‬روشان او شغﻨان‪ ،‬چ‪ ３‬د افغاﻧﻲ‬ ‫ﻗﻮې ﻟﻪ خﻮا خاﻟﻲ شﻮې وه‪ ،‬د بخارا اﻣﻴرتﻪ وسپارل‪.‬‬

‫‪1۰‬‬

‫پﻪ ‪ ۱۹۴۹‬ﻣﻴﻼدي کال ک‪ ３‬د چﻴﻦ د وﻟسﻲ جﻤﻬﻮرﻳت ﻟﻪ تآسﻴس ＇خﻪ وروستﻪ سرحدي‬ ‫ﻣذاکرې ﻳﻮ‪＄‬ﻞ بﻴا د ﻣحﻤد ظاﻫر شاه د پاچاﻫ‪ ９‬پﻪ دوره ک‪ ３‬د افغاﻧستان د دوﻟت او د چﻴﻦ‬ ‫د وﻟسﻲ جﻤﻬﻮرﻳت ترﻣﻨ‪ ＃‬پ‪５‬ﻞ شﻮې‪ .‬پﻪ ‪ ۱۳۳۶‬ﻟﻤرﻳز کال ک‪ ،３‬چ‪ ３‬ﻟﻪ ‪ ۱۹۵۷‬ﻣﻴﻼدي کال‬ ‫سره سﻤﻮن ﻟري‪ ،‬ﻣﻮافﻘﻪ وشﻮه چ‪ ３‬د دواړو ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻮ ترﻣﻨ‪ ＃‬دې سرحدوﻧﻪ و！اکﻞ شﻲ او د‬ ‫‪＄‬ﻤک‪ ３‬پرﻣخ دې تثبﻴت شﻲ‪ .‬ﻧﻮ شﻤال ختﻴ‪ ＃‬سرحد چ‪ ３‬دﻳﻮﻟﻲ ﻟﻪ درې ＇خﻪ د ﻳﻮﻗﻮس پﻪ ب‪２‬ﻪ‬ ‫د کﻠﻴک تر غا＊ﻲ پﻮرې‪ ،‬چ‪ ３‬د واخجﻴر غا＊ﻲ پﻪ جﻨﻮب ختﻴ‪ ＃‬ک‪ ３‬پروت دی‪ ،‬د افغاﻧﻲ پاﻣﻴر‬ ‫او د چﻴﻦ د سﻨکﻴاﻧ‪ ，‬وﻻﻳت ترﻣﻨ‪ ＃‬د ‪ ۱۳۴۳‬ﻟﻤرﻳز کال د زﻣري پﻪ ﻣﻴاشت ک‪ ３‬پﻪ فﻨﻲ ډول د‬ ‫پﻴﻠروﻧﻮ پﻪ ﻧصبﻮﻟﻮ عﻼﻣﻪ ‪－‬ذاري او تثبﻴت شﻮ‪.‬‬

‫زده کﻮوﻧکﻲ پر ډﻟﻮ وو‪４‬شئ‪ .‬ﻫره ډﻟﻪ دې پﻪ خپﻠﻮ ک‪ ３‬پر ﻻﻧدې ﻣﻮضﻮعاتﻮ بحث وک‪７‬ي‪ .‬ﻳﻮتﻦ د‬ ‫ډﻟ‪ ３‬پﻪ استازﻳتﻮب خپﻠﻪ ﻣﻮضﻮع ！ﻮﻟ‪／‬ﻴﻮاﻟﻮتﻪ تشرﻳح ک‪７‬ي‪.‬‬ ‫د پاﻣﻴر د ﻟﻮړې سطح‪ ３‬او د ﻫغ‪ ３‬د ﻣخکﻨﻴﻮ او اوسﻨﻴﻮ حدودو پﻪ باره ک‪ ３‬بحث وک‪７‬ئ‪.‬‬ ‫د پاﻣﻴر سرحدي کر＊ﻪ ＇رﻧ‪／‬ﻪ و！اکﻞ شﻮه؟‬ ‫د حاﻳﻞ ساح‪ ３‬ﻫدف ＇ﻪ و؟‬ ‫د پاﻣﻴر د ساح‪ ３‬ﻧﻘشﻪ رسﻢ‪ ،‬شﻤال ختﻴ‪ ３％‬سرحدي کر＊‪ ３‬ورباﻧدې رسﻢ او پﻪ باره ک‪ ３‬ﻳ‪３‬‬ ‫ﻣعﻠﻮﻣات وړاﻧدې ک‪７‬ئ‪.‬‬

‫‪11‬‬

‫پﻮ＊تﻨ‪:３‬‬ ‫‪ -۱‬پﻪ ‪ ۱۹‬پ‪７５‬ۍ ک‪ ３‬د پاﻣﻴر او واخان د سﻴﻤ‪ ３‬حدود بﻴان ک‪７‬ئ‪.‬‬ ‫‪ -۲‬د پاﻣﻴر او واخان د سﻴﻤ‪ ３‬اوسﻨﻲ حدود شرحﻪ ک‪７‬ئ‪.‬‬ ‫‪ -۳‬د پاﻣﻴر سرحدي کر＊ﻪ د کﻮﻣﻮ ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻮ ترﻣﻨ‪ ＃‬ت‪５‬ره شﻮې ده؟‬ ‫‪ -۴‬د آﻣﻮ سﻴﻨد ﻟﻪ کﻮم ‪＄‬ای ＇خﻪ سرچﻴﻨﻪ اخﻠﻲ؟‬ ‫‪ -۵‬ﻟﻪ کﻮﻣﻮ ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻮ ＇خﻪ کﻮﻣﻮ کساﻧﻮ د پاﻣﻴر د سرحدي کر＊‪ ３‬د ！اکﻠﻮ پﻪ پر‪４‬ک‪７‬ه ک‪ ３‬برخﻪ‬ ‫درﻟﻮده؟‬ ‫‪ -۶‬شﻤال ختﻴ‪ ＃‬سرحد د کﻮﻣﻮ ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻮ ترﻣﻨ‪ ＃‬دی او ＇ﻮﻣره اوږدواﻟی ﻟري؟‬

‫ﻟﻪ ！ﻮﻟ‪／‬ﻲ ＇خﻪ بﻬر ﻓﻌاﻟﻴت‪:‬‬ ‫د افغاﻧستان د پاﻣﻴر او واخان د سﻴﻤ‪ ３‬ﻧﻘشﻪ رسﻢ ک‪７‬ئ او د وﻳک＂ﻮرﻳا او چﻘﻤﻘتﻴﻦ جﻬﻴﻠﻮﻧﻪ‪ ،‬د ﻳﻮﻟﻲ دره‪،‬‬ ‫د کﻠﻴک او واخجﻴر غا＊ﻲ او د پاﻣﻴر او شﻤال ختﻴ‪ ＃‬سرحدوﻧﻪ پﻪ ک‪ ３‬و＊ﻴئ؟‬

‫‪1۲‬‬

‫څلورم لوست‪:‬‬

‫‪ 4-۱‬ختيځ او جنوبي سرحدونه‬ ‫زرﻗﻮل جﻬﻴﻞ (وﻳک＂ﻮرﻳا)‬

‫د‬

‫د کﻠﻴک غا＊‪９‬‬

‫ډﻳﻮ‬ ‫د‬

‫افغ‬ ‫اﻧست‬

‫رﻧ‪６‬‬

‫ن اس‬ ‫ا‬ ‫ﻼﻣﻲ‬

‫سر‬

‫جﻤ‬

‫ر＊ﻪ‬

‫يک‬ ‫حد‬

‫رﻳت‬ ‫ﻬﻮ‬

‫پاﻛستان‬

‫د ﻣﻠﻚ سﻴاه غر‬

‫د احﻤد شاه بابا ﻟﻪ واکﻤﻨ‪＇ ９‬خﻪ د ﻣحﻤدزﻳاﻧﻮ د واکﻤﻨ‪ ９‬تر ﻟﻮﻣ‪７‬ي وخت پﻮرې افغاﻧستان‬ ‫پﻪ ختﻴ‪ ＃‬او جﻨﻮب ک‪ ３‬تر کشﻤﻴر‪ ،‬ﻻﻫﻮر‪ ،‬پﻨجاب‪ ،‬پ‪＋５‬ﻮر‪ ،‬اسﻤاعﻴﻞ خان د‪４‬رې‪ ،‬غازي خان‬ ‫د‪４‬رې‪ ،‬شکارپﻮر‪ ،‬سﻨد‪ ،‬ﻣﻠتان او پﻪ پای ک‪ ３‬عرب سﻤﻨدر ‪－‬ﻲ پﻮرې پراخ و‪ .‬خﻮ د سدوزﻳﻲ او‬ ‫ﻣحﻤدزﻳﻲ ورو‪１‬ﻮ ترﻣﻨ‪ ＃‬خپﻠﻤﻨ‪％‬ﻲ ﻧﻔاق او د سدوزﻳاﻧﻮ او ﻣحﻤدزﻳاﻧﻮ ترﻣﻨ‪ ＃‬سﻴاﻟﻴﻮ ک‪＄ ３‬ﻴﻨ‪３‬‬ ‫ﻧﻮﻣﻮړي سﻴﻤ‪ ３‬د وخت پﻪ ت‪５‬رﻳدو سره د اﻧ‪／‬ﻠﻴساﻧﻮ ﻻس تﻪ ورغﻠ‪ ３‬او د اﻧ‪／‬ﻠﻴساﻧﻮ ﻟﻪ ﻻس ﻻﻧدې‬ ‫سﻴﻤﻮ او زﻣﻮږ د ﻫ‪５‬ﻮاد ترﻣﻨ‪ ＃‬سﻴﻤﻪ ک‪ ３‬سرحد ﻧﻪ و‪.‬‬ ‫اﻧ‪／‬ﻠﻴساﻧﻮ زﻳاتﻪ ﻗﻮه پﻪ ‪ ۱۸۹۳‬ﻣﻴﻼدي کال ک‪ ３‬د افغاﻧستان پﻪ ﻟﻮري راوﻟ‪８５‬ﻟﻪ او اﻣﻴر عبداﻟرحﻤﻦ‬ ‫خان تﻪ ﻳ‪ ３‬ﻳاد داشت واستاوه چ‪ ３‬د جﻨرال رابرټ سﻴاسﻲ ﻫﻴآت ﻟﻪ ﻳﻮې عسکري فرﻗ‪ ３‬سره‬ ‫پﻪ جﻼل أباد ک‪ ３‬وﻣﻨﻲ‪ .‬اﻣﻴر عبداﻟرحﻤﻦ خان پﻪ ﻗﻬر شﻮ او خپﻠﻮ سﻠﻮ زرو عسکرو تﻪ ﻳ‪ ３‬د‬ ‫تﻴارس‪ ９‬اﻣر وک‪ ７‬او د جﻬاد د اعﻼﻧﻮﻟﻮ اراده ﻳ‪ ３‬وک‪７‬ه‪ .‬خﻮ کﻠﻪ چ‪ ３‬اﻧ‪／‬ﻠﻴساﻧﻮ دغﻪ ﻣﻘاوﻣت وﻟﻴد‪،‬‬ ‫ﻟﻪ خپﻠﻮ پر‪４‬ک‪７‬و ＇خﻪ ت‪５‬ر شﻮل او پﻪ دې ﻗاﻧع شﻮل چ‪ ،３‬خپﻞ پﻨ‪％‬ﻠس کسﻴز سﻴاسﻲ ﻫﻴآت د‬ ‫ﻣارتﻴﻤر ډﻳﻮرﻧ‪ ６‬پﻪ ﻣشرۍ کابﻞ تﻪ را واستﻮي‪.‬‬ ‫‪1۳‬‬

‫ډﻳﻮرﻧ‪ ６‬کابﻞ تﻪ راغی او د ډﻳﻮرﻧ‪ ６‬ت‪７‬ون‪ ،‬چ‪ ３‬ﻣﻮاد ﻳ‪ ３‬ﻣخک‪ ３‬د اﻧ‪／‬ﻠﻴساﻧﻮ ﻟﻪ خﻮا ترتﻴب شﻮي‬ ‫وو‪ ،‬اﻣﻴر عبداﻟرحﻤﻦ خان تﻪ وړاﻧدې ک‪ .７‬د ‪ ۱۸۹۳‬ﻣﻴﻼدي کال د ﻧﻮﻣبر پر ‪ ۱۲‬ﻧ‪＂５‬ﻪ‪ ،‬چ‪ ３‬د‬ ‫‪ ۱۳۱۱‬ﻗﻤري کال د جﻤادی اﻻول د دوﻫﻤ‪ ３‬ﻧﻴ＂‪ ３‬سره سﻤﻮن ﻟري‪ ،‬اﻣﻴر عبداﻟرحﻤﻦ خان د‬ ‫خپﻠﻮ دوﻟتﻲ اراکﻴﻨﻮ ﻟﻪ ﻣشﻮرې پرتﻪ د چﻬﻠستﻮن ﻣا‪ ９１‬ک‪ ３‬ت‪７‬ون ﻻسﻠﻴک ک‪ ７‬او ﻳﻮ ﻟﻮی تارﻳخﻲ‬ ‫ﻣسؤوﻟﻴت ﻳ‪ ３‬پر غاړه واخﻴست‪ .‬د دې ت‪７‬ون پﻪ پای ک‪ ３‬د ډﻳﻮرﻧ‪ ６‬سرحدي کر＊ﻪ د واخان د پاﻣﻴر‬ ‫د غره د واخجﻴر کﻮتﻞ ﻟﻪ سﻮﻳﻞ ختﻴ‪ ＃‬د کﻠﻴک ﻟﻪ کﻮتﻞ ＇خﻪ د ﻣﻠک سﻴاه تر غره پﻮرې د ﻫ‪５‬ﻮاد‬ ‫پﻪ جﻨﻮب ﻟﻮﻳدﻳ‪％‬ﻪ زاوﻳﻪ ک‪ ３‬و！اکﻞ شﻮه‪ .‬چﻤﻦ‪ ،‬پ‪＋‬ﻴﻦ‪ ،‬وزﻳرستان‪،‬کرﻣﻪ‪ ،‬پاړه چﻨار‪ ،‬اپرﻳدي‪،‬‬ ‫باجﻮړ‪ ،‬سﻮات او چترال د افغاﻧستان ﻟﻪ خاورې ＇خﻪ جﻼ شﻮل او د ﻫغﻪ وخت برتاﻧﻮي ﻫﻨد‬ ‫پﻮرې وت‪７‬ل شﻮل‪ .‬د برتاﻧﻮي ﻫﻨد د ﻫﻴآت د رئﻴس پر‪４‬ک‪７‬ه وک‪７‬ه‪ ،‬چ‪ ３‬د ﻫغ‪ ３‬ﻟﻪ ﻣخ‪ ３‬د پﻨج د‬ ‫اوبﻮ پﻪ شﻤال ک‪ ３‬د روشان او شغﻨان سﻴﻤ‪ ３‬او د أﻣﻮ د سﻴﻨد پاسﻨ‪ ９‬برخﻪ چ‪ ３‬د ‪－‬ﻮرچکﻮف او‬ ‫‪－‬رﻳﻨﻮﻳﻞ د ‪ ۱۸۷۳‬ﻣﻴﻼدي کال د پر‪４‬ک‪７‬و ﻟﻪ ﻣخ‪ ３‬د افغاﻧستان پﻪ واک ک‪ ３‬وې‪ ،‬ب‪５‬رتﻪ دې تزاري‬ ‫روسﻴ‪ ３‬تﻪ وسپارل شﻲ او د ﻫغ‪ ３‬پﻪ ﻣﻘابﻞ ک‪ ３‬دې واخان او أسﻤار د افغاﻧستان د خاورې برخﻪ‬ ‫شﻲ‪ .‬د ډﻳﻮرﻧ‪ ６‬پر‪４‬ک‪７‬ه چ‪ ３‬د کاغذپرﻣخ ﻟﻴکﻞ شﻮې وه د ‪＄‬ﻤک‪ ３‬پر ﻣخ ﻧﻪ وه ！اکﻞ شﻮې‪ ،‬د‬ ‫ستﻮﻧزو او اختﻼفﻮﻧﻮ باعث شﻮه‪ .‬دغﻪ پر‪４‬ک‪７‬ه د افغاﻧستان د خﻠکﻮ ﻟپاره د ﻣﻨﻠﻮ وړﻧﻪ وه‪＄ .‬کﻪ‬ ‫چ‪ ３‬ﻟﻪ ﻳﻮې خﻮا دغﻪ پر‪４‬ک‪７‬ه د ‪＄‬ﻤک‪ ３‬پرﻣخ پﻪ عﻤﻠﻲ تﻮ‪－‬ﻪ د تطبﻴﻖ وړ ﻧﻪ وه او غﻮ＊تﻞ ﻳ‪ ３‬چ‪３‬‬ ‫ﻳﻮ بﻞ ﻫﻴآت دغﻪ ت‪７‬ون ﻟﻪ سره و＇‪７５‬ي‪.‬‬ ‫خﻮ ﻣتاسﻔاﻧﻪ د وروستﻴﻮ ﻫﻴآتﻮﻧﻮ ﻣشاﻫدات او ﻧظرﻳات ﻫﻢ ﻳﻮطرفﻪ او غﻴر عادﻻﻧﻪ وو‪ .‬کﻠﻪ چ‪３‬‬ ‫د افغاﻧستان حکﻮﻣت د ﻣﻮضﻮع پﻪ حﻘﻴﻘت پﻮه شﻮ او ﻟﻪ بﻠ‪ ３‬خﻮا د ډﻳﻮرﻧ‪ ６‬سرحدي کر＊‪ ３‬د‬ ‫دې سﻴﻤ‪ ３‬ﻗﻮﻣﻮﻧﻪ او ﻗب‪５‬ﻠ‪ ３‬چ‪ ３‬ﻟﻪ ﻣﻮږ سره ‪ ،６－‬دﻳﻦ‪ ،‬ژبﻪ‪ ،‬فرﻫﻨ‪ ،，‬ثﻘافت‪ ،‬رسﻢ او رواجﻮﻧﻪ‬ ‫او ﻧﻮر بشري ﻣشترکات ﻟري‪ ،‬پر دوه برخﻮ وو‪４‬شﻞ او حاکﻤ‪ ３‬ستراتﻴژﻳک‪ ３‬ﻧﻘط‪ ３‬ﻫﻢ د برتاﻧﻮي‬ ‫ﻫﻨد پﻪ برخﻪ شﻮې‪.‬‬ ‫د ډﻳﻮرﻧ‪ ６‬د ت‪７‬ون ﻟﻪ ﻻسﻠﻴک ＇خﻪ وروستﻪ پﻪ ！ﻮﻟﻮ ﻗباﻳﻠﻲ سﻴﻤﻮ‪ ،‬پﻪ ت‪５‬ره بﻴا د وزﻳرو او ﻣسﻮدو‬ ‫‪1۴‬‬

‫پﻪ ﻗبﻴﻠﻮ ک‪ ３‬پرﻟﻪ پس‪ ３‬شﻮرشﻮﻧﻪ پ‪５‬ﻞ شﻮل‪ .‬ﻫغﻮی ﻟﻪ اﻣﻴر عبداﻟرحﻤﻦ خان ＇خﻪ غﻮ＊تﻞ چ‪３‬‬ ‫ﻟﻪ اﻧ‪／‬ﻠﻴساﻧﻮ ＇خﻪ ﻳ‪ ３‬وژغﻮري او پﻪ افغاﻧستان پﻮرې ﻳ‪ ３‬وت‪７‬ي؛ خﻮ اﻣﻴر پﻪ دې برخﻪ ک‪ ３‬کﻮم‬ ‫اﻗدام وﻧک‪.７‬‬ ‫اﻧ‪／‬ﻠﻴساﻧﻮ پﻪ زور او ظﻠﻢ‪ ،‬ﻧﻪ ﻳﻮازې ﻗباﻳﻠﻮ تﻪ ﻗﻨاعت ورﻧک‪７‬ی شﻮ‪ ،‬بﻠک‪ ３‬زﻳات‪ ３‬ستﻮﻧزې ﻳ‪３‬‬ ‫راﻣﻨ‪％‬تﻪ ک‪７‬ې‪ .‬اﻧ‪／‬ﻠﻴساﻧﻮ ﻟﻪ اﻣﻴر عبداﻟرحﻤﻦ خان سره د ＊ﻮ دوستاﻧﻪ اړﻳکﻮ ﻟپاره پﻪ کال ک‪３‬‬ ‫‪ ۱۲‬ﻟکﻪ روپ‪ ９‬اﻣﻴرتﻪ ورکﻮﻟ‪ .３‬د ت‪７‬ون ﻟﻪ ﻻسﻠﻴک ＇خﻪ وروستﻪ ﻳ‪ ３‬شپ‪ ８‬ﻟکﻪ روپ‪ ９‬ﻧﻮرې ﻫﻢ‬ ‫ورباﻧدې زﻳات‪ ３‬ک‪７‬ې‪.‬‬ ‫د افغاﻧستان ﻟﻪ خپﻠﻮاک‪ ۱۹۱۹( ９‬ﻣﻴﻼدي کال) ＇خﻪ وروستﻪ بﻴا ﻫﻢ د ډﻳﻮر‪１‬د د سرحد ﻣسآﻟﻪ‬ ‫ﻧاحﻠﻪ پات‪ ３‬شﻮه‪ .‬پﻪ ‪ ۱۹۴۷‬ﻣﻴﻼدي کال ک‪ ３‬د پاکستان ﻟﻪ جﻮړ‪４‬دو سره‪ ،‬دغﻪ ﻣﻮضﻮع بﻴاﻫﻢ‬ ‫ﻧاحﻠﻪ او ب‪ ３‬پر‪４‬ک‪７‬ې پات‪ ３‬شﻮه‪.‬‬

‫زده کﻮوﻧکﻲ دې پر ډﻟﻮ وو‪４‬شﻞ شﻲ‪ .‬ﻫره ډﻟﻪ دې پﻪ پخپﻠﻮ ک‪ ３‬ﻟﻪ ﻻﻧدﻧﻴﻮ ﻣﻮضﻮع‪／‬اﻧﻮ ＇خﻪ‬ ‫پرﻳﻮې بحث وک‪７‬ي‪ .‬د خپﻞ بحث پاﻳﻠ‪ ３‬دې خپﻠﻮ ！ﻮﻟ‪／‬ﻴﻮاﻟﻮ تﻪ وړاﻧدې ک‪７‬ي‪.‬‬ ‫د احﻤد شاه بابا ﻟﻪ دورې ＇خﻪ د ﻣحﻤدزﻳاﻧﻮ د دورې تر پ‪５‬ﻞ پﻮرې د افغاﻧستان د ﻫغﻮ سﻴﻤﻮ‬ ‫ﻧﻮﻣﻮﻧﻪ واخﻠئ چ‪ ３‬اوس د افغاﻧستان ﻟﻪ خاورې ＇خﻪ جﻼ شﻮې دي‪.‬‬ ‫د ډﻳﻮرﻧ‪ ６‬د سرحدي کر＊‪ ３‬د ！اکﻠﻮ جرﻳان ＇ﻪ ډول و؟‬ ‫د افغاﻧستان ﻧﻘشﻪ رسﻢ ک‪７‬ئ او د ډﻳﻮرﻧ‪ ６‬سرحدي کر＊ﻪ‪ ،‬چترال‪ ،‬بﻠﻮچستان او د ﻣﻠک سﻴاه‬ ‫غر پﻪ ک‪ ３‬پﻪ ﻧ‪＋‬ﻪ ک‪７‬ئ‪.‬‬

‫‪1۵‬‬

‫پﻮ＊تﻨ‪:３‬‬

‫‪ -۱‬د ډﻳﻮرﻧ‪ ６‬سرحدي کر＊ﻪ پر کﻮﻣﻪ ﻧ‪＂５‬ﻪ ک‪ ３‬ﻻسﻠﻴک شﻮه؟‬ ‫‪ -۲‬د ډﻳﻮرﻧ‪ ６‬ت‪７‬ون د چاﻟﻪ خﻮا ﻟﻴکﻞ شﻮې وه؟‬ ‫‪ -۳‬اﻧ‪／‬ﻠﻴساﻧﻮ د ډﻳﻮرﻧ‪ ６‬ت‪７‬ون پﻪ ＇ﻪ ډول پﻪ اﻣﻴر عبداﻟرحﻤﻦ خان تحﻤﻴﻞ ک‪７‬؟‬ ‫‪ -۴‬زﻣﻮږ ﻫ‪５‬ﻮاد د دې ت‪７‬ون پﻪ ﻻسﻠﻴک ک‪＇ ３‬ﻪ ب‪２‬ﻪ غﻮره ک‪７‬ه؟‬ ‫‪ -۵‬د افغاﻧستان وﻟس د ډﻳﻮرﻧ‪ ６‬د سرحدي کر＊‪ ３‬پر‪４‬ک‪７‬ه وﻟ‪ ３‬ﻧﻪ ﻣﻨﻲ؟‬ ‫‪ -۶‬د ډﻳﻮرﻧ‪ ６‬کر＊‪ ３‬د دواړو غاړو خﻠک ＇ﻪ فرﻫﻨ‪／‬ﻲ ورتﻪ واﻟی ﻟري؟‬ ‫‪ -۷‬اﻧ‪／‬ﻠﻴساﻧﻮ اﻣﻴر عبداﻟرحﻤﻦ خان تﻪ ＇ﻮﻣره پﻴس‪ ３‬ورکﻮﻟ‪ ３‬او وﻟ‪３‬؟‬ ‫ﻟﻪ ！ﻮﻟ‪／‬ﻲ ＇خﻪ بﻬر ﻓﻌاﻟﻴت‪:‬‬

‫د افغاﻧستان ﻧﻘشﻪ رسﻢ ک‪７‬ئ؛ د اﻣﻴر شﻴرعﻠی خان‪ ،‬پاﻣﻴر‪ ،‬شﻤال ختﻴ‪ ＃‬او ډﻳﻮرﻧ‪ ６‬کر＊‪ ３‬پک‪３‬‬ ‫و＊ﻴئ او د جغرافﻴ‪ ３‬پﻪ راتﻠﻮﻧکﻲ ساعت ک‪ ３‬ﻳ‪！ ３‬ﻮﻟ‪／‬ﻲ تﻪ راوړئ‪.‬‬

‫‪1۶‬‬

‫پنځم لوست‪:‬‬

‫‪ ٥-١‬لويد‪４‬ځ سرحدونه‬

‫د زرﻗﻮل جﻬﻴﻞ (وﻳک＂ﻮرﻳا)‬

‫د ذواﻟﻔﻘار دره‬

‫د فخري سرحدي کر＊ﻪ‬

‫تﻮر غر‬ ‫د ﻣکﻤﻬان سرحدي کر＊ﻪ‬

‫د ﻣﻠﻚ سﻴاه غر‬ ‫د ﻟﻮﻳد‪％４‬ﻮ سرحدوﻧﻮ پﻪ باره ک‪＇ ３‬ﻪ پﻮﻫ‪８５‬ئ؟‬ ‫زﻣﻮږ د ﻫ‪５‬ﻮاد پﻪ ﻟﻮﻳد‪ ＃４‬ک‪ ３‬د افغاﻧستان او اﻳران ترﻣﻨ‪％‬ﻪ دوه سرحدي کر＊‪ ３‬شتﻪ‪ ،‬چ‪ ３‬د ﻣکﻣﻬان او‬ ‫فخري سرحدي کر ＊ﻮ پﻪ ﻧﻮﻣﻮﻧﻮ ﻳاد‪８４‬ي چ‪ ３‬ﻫره ﻳﻮه ﻳ‪ ３‬پﻪ تﻔصﻴﻞ سره ﻟﻮﻟﻮ‪.‬‬ ‫الف‪ :‬د مک مهان سرحدي کرښه‪:‬‬ ‫د سﻴستان سﻴﻤﻪ چ‪ ３‬د ﻫ‪５‬ﻮاد پﻪ جﻨﻮب ﻟﻮﻳد‪ ＃４‬ک‪ ３‬ده‪ ،‬د تارﻳخ پﻪ ب‪５‬ﻼب‪５‬ﻠﻮ دورو ک‪ ،３‬کﻠﻪ بﻪ د افغاﻧستان‬ ‫او کﻠﻪ بﻪ ﻫﻢ د اﻳران د ادارې ﻻﻧدې وه‪.‬‬ ‫د احﻤد شاه بابا ﻟﻪ واکﻤﻨ‪＇ ９‬خﻪ( پﻪ ‪ ۱۷۴۷‬ﻣﻴﻼدي کال ک‪ ３‬چ‪ ３‬ﻟﻪ ‪ ۱۱۲۵‬ﻫجري ﻟﻤرﻳز کال سره‬ ‫سﻤﻮن ﻟري) د ‪ ۱۹‬پ‪７５‬ۍ تر ﻧﻴﻤاﻳﻲ پﻮرې سﻴستان د افغاﻧستان د خاورې برخﻪ وه‪.‬‬ ‫د اﻣﻴر شﻴرعﻠﻲ خان د واکﻤﻨ‪ ９‬پﻪ وخت ک‪ ３‬د سربﻨدې د ﻗبﻴﻠﻲ ﻣشر عﻠﻲ خان د اﻳران د‬ ‫دوﻟت تابعﻴت وﻣاﻧﻪ او ‪＄‬ان ﻳ‪ ３‬ﻟﻪ خپﻠ‪ ３‬ﻗبﻴﻠﻲ سره د اﻳران دوﻟت تﻪ تسﻠﻴﻢ ک‪ .７‬ﻟﻪ ﻫغ‪＇ ３‬خﻪ وروستﻪ‬ ‫‪1۷‬‬

‫د افغاﻧستان او اﻳران پﻪ ﻣﻨ‪ ＃‬ک‪ ３‬سرحدي ﻣشکﻼت را پﻮرتﻪ شﻮل‪ ،‬ﻧﻮ ﻻزم و‪２－‬ﻞ شﻮل چ‪ ３‬د افغاﻧستان‬ ‫او اﻳران ترﻣﻨ‪ ＃‬سرحد و！اکﻞ شﻲ‪.‬‬ ‫د افغاﻧستان او اﻳران حکﻮﻣتﻮﻧﻮ د سرحدي ﻣشکﻼتﻮ ﻟﻪ کبﻠﻪ وﻧشﻮ ک‪７‬ای چ‪ ３‬کﻮﻣ‪ ３‬پر‪４‬ک‪７‬ې تﻪ‬ ‫ورس‪８５‬ي‪.‬‬ ‫ﻧﻮ د ﻫﻨد ﻟﻪ واﻳسرا سره ﻳ‪ ３‬تﻤاس وﻧﻴﻮ او د افغاﻧستان او اﻳران د سرحدي ستﻮﻧزو د حﻞ ﻟپاره ﻳ‪３‬‬ ‫د حکﻤﻴت غﻮ＊تﻨﻪ وک‪７‬ه‪ .‬د ﻫﻨد واﻳسرا فرﻳ‪ ６‬رﻳک ‪－‬ﻮﻟ‪６‬سﻤت ‪ Sir Fridric goldsmith‬د‬ ‫سﻴستان د ﻧاحﻴﻲ ﻟپاره د حکﻢ پﻪ تﻮ‪－‬ﻪ و ！اکﻪ چ‪ ３‬د افغاﻧستان او اﻳران ترﻣﻨ‪ ＃‬د ﻣﻨ‪７／％‬ي پﻪ تﻮ‪－‬ﻪ کار‬ ‫وک‪７‬ي او ﻣﻮضﻮع فﻴصﻠﻪ ک‪７‬ي‪－ .‬ﻮﻟ‪ ６‬سﻤﻴت د اﻧ‪／‬ﻠﻴسﻲ ﻫﻴآت رئﻴس د افغاﻧﻲ او اﻳراﻧﻲ ﻫﻴآتﻮﻧﻮ ﻟﻪ‬ ‫ﻣشراﻧﻮ سره دوه کاﻟﻪ د سﻴستان پﻪ سرحدوﻧﻮ ک‪ ３‬پﻪ ＇‪７５‬ﻧﻮ بﻮخت شﻮ او پﻪ ‪ ۱۸۷۳‬ﻣﻴﻼدي کال ک‪３‬‬ ‫ﻳ‪ ،３‬چ‪ ３‬ﻟﻪ ‪ ۱۲5۲‬ر ز ﻫجری کال سره سﻤﻮن ﻟري پر‪４‬ک‪７‬ه وک‪７‬ه چ‪:３‬‬ ‫د سﻴستان حﻮزه د ﻫﻠﻤﻨد د سﻴﻨد پﻪ وروست‪ ９‬برخﻪ ک‪ ３‬پر دوو برخﻮ و و‪４‬شﻞ شﻮه‪ .‬ﻫغﻪ سﻴﻤ‪ ３‬چ‪３‬‬ ‫د ﻧادعﻠﻲ د سﻴﻨد پﻪ ﻟﻮﻳد‪ ＃４‬ک‪ ３‬دي‪ ،‬د خاص سﻴستان او ختﻴ‪ ３％‬سﻴﻤ‪ ３‬ﻳ‪ ３‬د ﻣاوراء سﻴستان پﻪ ﻧﻮﻣﻮﻧﻮ‬ ‫وﻧﻮﻣﻮﻟ‪ .３‬خاص سﻴستان پﻪ اﻳران او ﻣاوراء سﻴستان پﻪ افغاﻧستان پﻮرې و ت‪７‬ل شﻮ‪.‬‬ ‫پﻪ ‪ ۱۲۷۴‬ﻟﻤرﻳز ﻫجري کال ک‪ ３‬د ﻫﻠﻤﻨد سﻴﻨد ﻟﻪ اصﻠﻲ ﻣسﻴر ＇خﻪ‪ ،‬چ‪ ３‬د ﻧادعﻠﻲ سﻴﻨد دی او‬ ‫د افغاﻧستان او اﻳران تر ﻣﻨ‪ ＃‬سرحد و‪ ،‬ﻣﻨحرف شﻮ او د اوبﻮ ﻳﻮه زﻳاتﻪ اﻧدازه ﻟﻪ بﻠ‪ ３‬ﻻرې چ‪ ３‬د پرﻳان‬ ‫د سﻴﻨد پﻪ ﻧﻮم ﻳاد‪８４‬ي او د ﻧادعﻠﻲ د سﻴﻨد پﻪ ﻟﻮﻳد‪ ＃４‬ک‪ ３‬دی د ﻫﻠﻤﻨد ﻫاﻣﻮن تﻪ ورتﻮ ﻳﻴ‪８‬ي‪.‬‬ ‫＇رﻧ‪／‬ﻪ چ‪ ３‬د ‪－‬ﻮﻟ‪６‬سﻤت پﻪ وخت ک‪ ３‬سرحدي کر＊ﻪ د ‪＄‬ﻤک‪ ３‬پرﻣخ پﻪ ﻧ‪＋‬ﻪ شﻮې ﻧﻪ وه‪ ،‬د ﻫﻠﻤﻨد‬ ‫د سﻴﻨد د ﻣسﻴر تغﻴﻴر د دوﻫﻢ ‪＄‬ﻞ ﻟپاره د افغاﻧستان او اﻳران د خﻠکﻮ ترﻣﻨ‪ ＃‬ستﻮﻧزه راﻣﻨ‪％‬تﻪ ک‪７‬ه‪.‬‬ ‫‪＄‬کﻪ چ‪ ３‬د افغاﻧستان حکﻮﻣت د ﻧادعﻠﻲ او ﻫﻠﻤﻨد د سﻴﻨد ﻣسﻴر اصﻠﻲ ﻻره ‪２－‬ﻠﻪ او د اﻳران دوﻟت د‬ ‫ﻫﻠﻤﻨد د سﻴﻨد د ﻣسﻴر تغﻴﻴر پخپﻠﻪ ‪＂－‬ﻪ پﻪ پام ک‪ ３‬ﻧﻴﻮﻟی و‪.‬‬ ‫بﻴا ﻟﻪ اﻧ‪／‬ﻠﻴساﻧﻮ ＇خﻪ ﻣرستﻪ و غﻮ＊تﻞ شﻮه‪ .‬د اﻧ‪／‬ﻠستان حکﻮﻣت ﻣکﻤﻬان ‪ Macmahan‬ﻟﻪ‬ ‫پﻨ‪％‬ﻠس زره اﻧ‪／‬ﻠﻴسﻲ او ﻫﻨدي افسراﻧﻮ سره د دې کار ﻟپاره ﻣؤظف ک‪７‬ل‪ .‬د در‪４‬ﻮاړو ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻮ افغاﻧستان‪،‬‬ ‫اﻳران او اﻧ‪／‬ﻠﻴستان ﻫﻴآتﻮﻧﻪ د＇‪７５‬ﻧ‪ ３‬پﻪ ！ﻮﻟﻮ وساﻳﻠﻮ سﻤبال وو‪ .‬ﻫغﻮی دوه کاﻟﻪ او درې ﻣﻴاشت‪ ３‬ﻟﻪ‬ ‫‪ ۱۹۰۵ -۱۹۰۲‬ﻣﻴﻼدي کال پﻮرې‪ ،‬چ‪ ３‬د ‪ ۱۲۸۲ -۱۲۸۰‬ﻫجري ﻟﻤرﻳز کﻠﻮﻧﻮ سره سﻤﻮن ﻟري‪،‬‬ ‫‪1۸‬‬

‫د اﻣﻴر حبﻴب اهلل د حکﻮﻣت پﻪ دوره ک‪７５＇ ３‬ﻧﻪ او ﻣطاﻟعﻪ وک‪７‬ه او سرحدي کر＊ﻪ ﻳ‪ ３‬د ﻣﻠک سﻴاه ﻟﻪ‬ ‫غره ＇خﻪ تر سﻴاه کﻮه پﻮرې‪ ،‬چ‪ ３‬د ﻣک ﻣﻬان د کر＊‪ ３‬پﻪ ﻧﻮم ﻳاد‪８４‬ي‪ ،‬تثبﻴت ک‪７‬ه‪.‬‬ ‫کﻠﻪ چ‪ ３‬د افغاﻧستان حکﻮﻣت د ﻫﻠﻤﻨد او ارغﻨداب پرﻣختﻴاﻳﻲ پروژه پﻴﻞ ک‪７‬ه‪ ،‬د اﻳران دوﻟت د ﻣﻠ‪／‬رو‬ ‫ﻣﻠتﻮﻧﻮ د اﻣﻨﻴت شﻮرا تﻪ د اوبﻮ د کﻤﻮاﻟﻲ پﻪ ﻫکﻠﻪ ‪－‬ﻴﻠﻪ وک‪７‬ه‪.‬‬ ‫پﻪ پای ک‪ ３‬د اﻣرﻳکا ﻣتحدو اﻳاﻟتﻮﻧﻮ پدې برخﻪ ک‪ ３‬د ﻣﻨ‪７／％‬ﻳتﻮب ﻫﻴﻠﻪ وک‪７‬ه‪ .‬د افغاﻧﻲ‪ ،‬اﻳراﻧﻲ او‬ ‫اﻣرﻳکاﻳﻲ استازو ترﻣﻨ‪ ＃‬پﻪ واشﻨ‪＂／‬ﻦ ک‪ ３‬خبري پ‪５‬ﻞ شﻮې‪ .‬د اﻣرﻳکا ﻣتحدو اﻳاﻟتﻮﻧﻮ وړاﻧدﻳز وک‪ ７‬چ‪３‬‬ ‫ﻳﻮ فﻨﻲ کﻤﻴسﻴﻮن دې و！اکﻞ شﻲ چ‪ ３‬ﻧﻮﻣﻮړې ﻣﻮضﻮع پﻪ سﻴﻤﻪ ک‪ ３‬و＇‪７５‬ي او خپﻠﻪ پر‪４‬ک‪７‬ه دې دواړو‬ ‫ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻮتﻪ واوروي‪.‬‬ ‫فﻨﻲ ﻣتخصصان د اﻣرﻳکا د ﻣتحدو اﻳاﻟتﻮﻧﻮ‪ ،‬کاﻧاډا اوچ‪５‬ﻠﻲ ﻟﻪ پﻮﻫﻨتﻮﻧﻮﻧﻮ ＇خﻪ و ！اکﻞ شﻮل‪ .‬ﻫغﻮی‬ ‫د ﻫﻠﻤﻨد د وادي اﻧکشافﻲ پروژه وکتﻠﻪ‪ .‬د ‪－‬ﻮﻟ‪６‬سﻤت او ﻣک ﻣﻬان تارﻳخﻲ اسﻨاد ﻳﻲ وکتﻞ او پﻪ پای‬ ‫ک‪ ３‬ﻳ‪ ３‬ووﻳﻞ‪ :‬د ﻫﻠﻤﻨد د وادي پروژه د س‪５‬ﻼبﻮﻧﻮ د کﻨ＂رول او د کال پﻪ اوږدو ک‪ ３‬د ﻫﻠﻤﻨد د سﻴﻨد د‬ ‫جرﻳان د تﻨظﻴﻢ ﻟپاره جﻮړه شﻮې ده او د سﻴﻨد اوبﻪ ﻳ‪ ３‬ﻧﻪ دي کﻤ‪ ３‬ک‪７‬ي‪ ،‬بﻠک‪ ３‬پﻪ ！ﻮل کال ک‪ ３‬ﻳ‪ ３‬پﻪ‬ ‫ﻳﻮه ！آکﻠﻲ اﻧدازه ساتﻲ‪.‬‬ ‫د اﻳران سﻬﻢ باﻳد د کال پﻪ اوږدو ک‪ ３‬د اوبﻮ د جرﻳان د تﻮپﻴر ﻟﻪ ﻣخ‪ ３‬د ﻫرې ﻣﻴاشت‪ ３‬ﻟپاره و！اکﻞ شﻲ‪.‬‬ ‫د افغاﻧستان دوﻟت پﻪ ‪ ۱۳۲۱‬ﻫجري ﻟﻤرﻳز کال ک‪ ３‬د درې کسﻴز کﻤﻴسﻴﻮن رپﻮرټ وﻣاﻧﻪ او د اﻳران د‬ ‫ﻫغﻪ وخت ﻟﻪ شاﻫﻲ دوﻟت سره ﻳ‪ ３‬د خبرو د پﻴﻞ ﻟپاره چﻤتﻮواﻟی و＊ﻮد‪.‬‬ ‫ب‪ :‬د فخري سرحدي کرښه‪:‬‬ ‫ﻟﻪ سﻴاه کﻮه ＇خﻪ د ذواﻟﻔﻘار تر درې پﻮرې چ‪ ３‬زﻣﻮږ د ﻫ‪５‬ﻮاد پﻪ شﻤال ﻟﻮﻳد‪ ＃４‬ک‪ ３‬ده‪＇ ،‬ﻮ‪＄‬ﻠ‪ ３‬د‬ ‫افغاﻧستان او اﻳران ترﻣﻨ‪ ＃‬سرحد و！اکﻞ شﻮه‪ .‬خﻮ پﻪ دې برخﻪ ک‪ ３‬کﻮﻣﻪ غﻮ＇ﻪ پر‪４‬ک‪７‬ه وﻧشﻮه‪ .‬دواړو‬ ‫دوﻟتﻮﻧﻮ پﻪ ‪ ۱۳۱۳‬ﻫجري ﻟﻤرﻳز کال ک‪ ３‬د ترکﻴ‪ ３‬ﻟﻪ دوﻟت ＇خﻪ د ﻣﻨ‪７／％‬ﻳتﻮب غﻮ＊تﻨﻪ وک‪７‬ه‪ .‬د‬ ‫ترکﻴ‪ ３‬دوﻟت جﻨرال فخراﻟدﻳﻦ اﻟتاﻳﻲ د سرحدي اختﻼفﻮﻧﻮ د حﻞ ﻟپاره و！اکﻪ‪ .‬جﻨرال فخراﻟدﻳﻦ اﻟتاﻳﻲ‬ ‫ﻟﻪ ډ‪４‬رې ＇‪７５‬ﻧ‪ ３‬او ﻣطاﻟع‪＇ ３‬خﻪ وروستﻪ خپﻠﻪ پر‪４‬ک‪７‬ه د افغاﻧستان او اﻳران دوﻟتﻮﻧﻮ تﻪ واو روﻟﻪ‪.‬‬ ‫پﻪ دې ترتﻴب‪ ،‬د افغاﻧستان ﻟﻮﻳدﻳ‪ ＃‬سرحد‪ ،‬چ‪ ３‬د فخري د کر＊‪ ３‬پﻪ ﻧﻮم ﻳاد‪８４‬ي‪ ،‬د سﻴاه کﻮه ﻟﻪ سﻴﻤ‪３‬‬ ‫＇خﻪ د ذواﻟﻔﻘار تر درې پﻮرې د شﻤال پﻪ استﻘاﻣت تثبﻴت او و！اکﻞ شﻮ‪ .‬ﻟﻪ سﻴاه کﻮه ＇خﻪ تر اسﻼم ﻗﻠعﻪ‬ ‫‪1۹‬‬

‫پﻮرې سرحدي کر＊ﻪ د ‪＄‬ﻤک‪ ３‬پرﻣخ او ﻟﻪ اسﻼم ﻗﻠعﻪ ＇خﻪ د ذواﻟﻔﻘار تر درې پﻮرې د ﻫرﻳرو سﻴﻨد د‬ ‫افغاﻧستان او اﻳران ترﻣﻨ‪ ＃‬سرحدي کر＊ﻪ جﻮړوي‪.‬‬

‫زده کﻮوﻧکﻲ پر ډﻟﻮ و‪４‬شﻞ ک‪８５‬ي‪ .‬ﻫره ډﻟﻪ پر ﻻﻧدې ﻳﻮه ﻣﻮضﻮع پخپﻠﻮ ک‪ ３‬بحث کﻮي او پاﻳﻠ‪ ３‬ﻳ‪３‬‬ ‫！ﻮﻟ‪／‬ﻴﻮاﻟﻮ تﻪ وړاﻧدې کﻮي‪.‬‬ ‫د سﻴستان د سﻴﻤ‪＇ ３‬رﻧ‪／‬ﻮاﻟی پﻪ ﻫکﻠﻪ ﻣعﻠﻮﻣات‪.‬‬ ‫د افغاﻧستان او اﻳران د دوﻟتﻮﻧﻮ د سرحدي کر＊ﻮ د ！اکﻠﻮ پﻪ ﻫکﻠﻪ وﻟ‪ ３‬د ﻫﻨد ﻟﻪ واﻳسرای ＇خﻪ د‬ ‫ﻣرست‪ ３‬غﻮ＊تﻨﻪ وک‪７‬ه او د ‪－‬ﻮﻟ‪ ６‬سﻤت د کار پاﻳﻠﻪ ＇ر ﻧ‪／‬ﻪ شﻮه؟‬ ‫ﻟﻪ اصﻠﻲ ﻣسﻴر ＇خﻪ د ﻧادعﻠﻲ د رود اﻧحراف ＇ﻪ ستﻮﻧزې راﻣﻨ‪％‬تﻪ ک‪７‬ې او ﻣﻮضﻮع پﻪ ＇ﻪ ډول حﻞ‬ ‫شﻮه؟‬ ‫د اﻳران دوﻟت د ﻣﻠ‪／‬رو ﻣﻠتﻮﻧﻮ د اﻣﻨﻴت شﻮرا تﻪ وﻟ‪－ ３‬ﻴﻠﻪ وک‪７‬ه او پاﻳﻠﻪ ﻳ‪＇ ３‬ﻪ شﻮه؟‬ ‫د فخري سرحدي کر＊ﻪ ＇رﻧ‪／‬ﻪ و！اکﻞ شﻮه؟‬ ‫پﻮ＊تﻨ‪:３‬‬ ‫‪ -۱‬د افغاﻧستان او اﻳران ترﻣﻨ‪ ＃‬د سﻴستان د سﻴﻤ‪ ３‬پﻪ سر اختﻼف وﻟ‪ ３‬راپﻮرتﻪ شﻮ؟‬ ‫‪ -۲‬د سﻴستان د حﻮزې پﻪ باره ک‪ ３‬ﻣعﻠﻮﻣات ورک‪７‬ئ‪.‬‬ ‫‪ -۳‬د ﻣک ﻣﻬان سرحدي کر＊ﻪ د کﻮﻣﻮ سﻴﻤﻮ ترﻣﻨ‪ ＃‬ده؟‬ ‫‪ -۴‬د فخري سرحدي کر＊ﻪ د (‬

‫) او (‬

‫) سﻴﻤﻮ ترﻣﻨ‪ ＃‬ده‪.‬‬

‫ﻟﻪ ！ﻮﻟ‪／‬ﻲ ＇خﻪ بﻬر ﻓﻌاﻟﻴت‪:‬‬ ‫د افغاﻧستان ﻧﻘشﻪ رسﻢ ک‪７‬ئ او د ﻣکﻤﻬان او فخري کر＊‪ ３‬پک‪ ３‬و＊ﻴئ‪.‬‬

‫‪۲۰‬‬

‫شپ م لوست‪:‬‬

‫‪ 6-١‬اداري تشکيالت‬

‫شا‬ ‫ن او‬

‫ﻗطغ‬ ‫ﻦو‬ ‫ﻻ‬ ‫ﻳ‬ ‫ت‬ ‫د ختﻴ‪％‬‬ ‫‪ ３‬سﻴﻤ‪ ３‬اعﻠی‬ ‫ح‬ ‫د‬ ‫ک‬ ‫ﻮﻣ‬ ‫ت‬ ‫ﻛ‬ ‫ابﻞ‬ ‫ج‬ ‫ﻼل‬ ‫وﻻﻳ‬ ‫آ‬ ‫ب‬ ‫ت‬ ‫اد‬

‫د ترﻛستان‬ ‫وﻻﻳت‬

‫د‬

‫د ﻣﻴﻤﻨ‪ ３‬اعﻠی حکﻮﻣت‬

‫د‬

‫بدخ‬

‫ﻓﻴض آباد‬

‫ﻣزارشرﻳف‬

‫د‬

‫ﻫرات‬

‫ﻫرات وﻻﻳت‬

‫ﮔردﻳز‬

‫ﻤ‪ ３‬ا‬

‫عﻠ‬ ‫یح‬

‫ﻜﻮ‬ ‫ح‬

‫کﻮ‬

‫عﻠﻰ‬ ‫راه ا‬

‫ﻴ‬

‫د ﻛﻨ‬

‫دﻫار وﻻﻳت‬

‫دﻓ‬

‫سﻮ‬

‫ﻳﻠ‬ ‫ﻲس‬

‫ﻓراه‬

‫ﻛﻨدﻫار‬

‫ﻣت‬

‫ﻣت‬

‫د اﻣﻴر اﻣان اهلل خان پﻪ وخت ک‪ ３‬د افغاﻧستان ﻣﻠکﻲ و‪４‬ش‬

‫د غازي اﻣان اهلل خان پﻪ دوره ک‪ ３‬افغاﻧستان پر پﻨ‪％‬ﻮ وﻻﻳتﻮﻧﻮ او ＇ﻠﻮرو اعﻠی حکﻮﻣتﻮﻧﻮ و‪４‬شﻞ شﻮی‬ ‫و‪ .‬د افغاﻧستان وﻻﻳتﻮﻧﻪ کابﻞ‪ ،‬کﻨدﻫار‪ ،‬ﻫرات‪ ،‬ترکستان‪ ،‬ﻗطغﻦ او بدخشان او اعﻠی حکﻮﻣتﻮﻧﻪ ﻳ‪ ３‬د‬ ‫ختﻴ‪ ３％‬سﻴﻤ‪ ３‬اعﻠی حکﻮﻣت‪ ،‬د سﻮﻳﻠ‪ ３‬سﻴﻤ‪ ３‬اعﻠی حکﻮﻣت‪ ،‬د ﻣﻴﻤﻨ‪ ３‬اعﻠی حکﻮﻣت او د فراه‬ ‫اعﻠی حکﻮﻣت وو‪.‬‬ ‫ﻟﻪ ‪۱٣۴٣‬ﻟﻤرﻳز کال ＇خﻪ ﻣخک‪ ３‬د ‪＄‬ﻴﻨﻮ وﻻﻳتﻮﻧﻮ ساح‪ ３‬دوﻣره پراخ‪ ３‬وې چ‪ ３‬د ﻫغﻮ اداره د طبﻴعﻲ‬ ‫خﻨ‪６‬وﻧﻮ ﻟکﻪ‪ :‬غروﻧﻪ‪ ،‬پراخ‪ ３‬اوسﻮ‪＄‬ﻮوﻧک‪ ３‬د＊ت‪ ،３‬تﻨ‪ ３／‬او صعب اﻟعبﻮره درې او د ﻫغﻪ وخت د ﻟ‪８５‬د‬ ‫او راﻟ‪８５‬د د وساﻳﻠﻮ ﻟﻪ کبﻠﻪ زﻳات‪ ３‬ستﻮﻧزې راﻣﻨ‪％‬تﻪ ک‪７‬ې وې‪ .‬د دوﻟت د کارکﻮوﻧکﻮ ﻣصروفﻴت دوﻣره‬ ‫زﻳات و چ‪ ３‬پﻪ ډ‪４‬ر ﻣشکﻞ سره د خﻠکﻮ عرﻳضﻮ او شکاﻳتﻮﻧﻮ تﻪ غﻮږ ﻧﻴﻮل کﻴده‪.‬‬ ‫عرفاﻧﻲ او ！ﻮﻟﻨﻴزو ﻣﻮضﻮع‪／‬اﻧﻮ تﻪ کﻢ پام ک‪５‬ده‪ .‬ﻧﻮ پﻪ ‪ ۱۳۴۳‬ﻟﻤرﻳزکال ک‪ ３‬د ﻟﻮﻣ‪７‬ي ‪＄‬ﻞ ﻟپاره د اساسﻲ‬ ‫ﻗاﻧﻮن د تطبﻴﻖ او د وﻟسﻮاک‪ ９‬د تعﻤﻴﻢ ﻟپاره د ﻫ‪５‬ﻮاد پﻪ اداري تشکﻴﻼتﻮ ک‪ ３‬اساسﻲ تغﻴﻴرات راغﻠﻞ او‬ ‫افغاﻧستان پر ‪ ۲۹‬اداري واحدوﻧﻮ ﻳا وﻻﻳتﻮﻧﻮ وو‪４‬شﻞ شﻮ‪.‬‬ ‫ﻫر وﻻﻳت د واﻟﻲ پﻪ واسطﻪ‪ ،‬چ‪ ３‬ﻟﻪ ﻣرکز سره ﻣستﻘﻴﻤ‪ ３‬اړﻳک‪ ３‬ﻟري‪ ،‬اداره کﻨ＂رول ک‪５‬ده‪ .‬د ﻫر وﻻﻳت‬ ‫اداري او ﻗضائﻲ چارې پخپﻞ وار د خﻠکﻮ د اراﻣ‪ ９‬او أساﻧتﻴاوو ﻟپاره پﻪ کﻮچﻨﻴﻮ اداري واحدوﻧﻮ وو‪４‬شﻞ‬ ‫شﻮې‪ .‬ﻫر وﻻﻳت پر وﻟسﻮاﻟﻴﻮ او کﻠﻴﻮ و‪４‬شﻞ شﻮی و‪ .‬عﻼﻗﻪ دارۍ اوس ﻟﻪ ﻣﻨ‪％‬ﻪ تﻠﻠﻲ او پﻪ وﻟسﻮاﻟﻴﻮ‬ ‫بدﻟ‪ ３‬شﻮې دي‪ .‬د ﻫرې وﻟسﻮاﻟ‪ ９‬پﻪ سر ک‪ ３‬وﻟسﻮال دی‪ .‬د وﻟسﻮاﻟﻴﻮ اداره ﻟﻪ وﻻﻳت او د وﻻﻳت اداره ﻟﻪ‬ ‫ﻣرکز سره اړﻳکﻲ ﻟري‪ .‬د اجرائﻲ ﻗﻮې ﻧﻮر غ‪７‬ي د وزارتﻮﻧﻮ ﻟﻪ خﻮا ！اکﻞ ک‪８５‬ي او خپﻠ‪ ３‬دﻧدې پﻪ وﻻﻳت‬ ‫ک‪ ３‬د واﻟﻲ د ﻧظر ﻻﻧدې او پﻪ وﻟسﻮاﻟﻴﻮ ک‪ ３‬د وﻟسﻮال تر ﻧظر ﻻﻧدې سرتﻪ رسﻮي‪.‬‬ ‫‪۲1‬‬

‫واﻟﻲ د ﻗاﻧﻮﻧﻲ کاروﻧﻮ د ترسره کﻮﻟﻮ پﻪ برخﻪ ک‪ ３‬د ﻣحﻠﻲ ار‪－‬اﻧﻮﻧﻮ رﻳاست او جﻤﻬﻮري رﻳاست تﻪ‬ ‫ﻣسؤوﻟﻴت ﻟري او ‪＄‬ﻮاب واﻳﻲ‪.‬‬ ‫پﻪ ‪ ۱۳۷۰‬ﻟﻤرﻳز کال ک‪ ３‬د ﻫ‪５‬ﻮاد پﻪ اداري و‪４‬ش ک‪ ۳۲ ３‬وﻻﻳتﻮﻧﻪ‪＊ ۹۴ ،‬اري ساح‪ ３‬او ‪ ۲۹۴‬وﻟسﻮاﻟ‪９‬‬ ‫او ‪ ۳۳،۵۰۰‬اصﻠﻲ او فرعﻲ کﻠﻲ شاﻣﻞ وو‪ .‬ﻟﻪ ‪ ۱۳۸۵‬ﻟﻤرﻳزکال ＇خﻪ وروستﻪ دوې وﻟسﻮاﻟ‪ ،９‬چ‪３‬‬ ‫ﻳﻮه پﻨجشﻴر او بﻠﻪ ﻳ‪ ３‬داﻳکﻨدي وه‪ ،‬د وﻻﻳتﻮﻧﻮ کچ‪ ３‬تﻪ ﻟﻮړې شﻮې‪.‬‬ ‫پﻪ دې وروستﻴﻮ کﻠﻮﻧﻮ ک‪ ３‬د افغاﻧستان اسﻼﻣﻲ جﻤﻬﻮرﻳت پﻪ ‪ ۳۴‬وﻻﻳتﻮﻧﻮ او ‪ ۳۶۴‬وﻟسﻮاﻟﻴﻮ او ＇ﻮ‬ ‫ﻣﻮﻗتﻮ وﻟسﻮاﻟﻴﻮ و‪４‬شﻞ شﻮی دی‪ .‬د افغاﻧستان تر ！ﻮﻟﻮ ﻟﻮی ＊ار د کابﻞ او د ﻫ‪５‬ﻮاد پﻼزﻣ‪５‬ﻨﻪ ده‪ .‬ﻻﻧدﻳﻨی‬ ‫جدول د ﻫ‪５‬ﻮاد وﻻﻳتﻮﻧﻪ او د وﻻﻳتﻮﻧﻮ ﻣرکز وﻧﻪ ＊ﻴﻲ‪.‬‬ ‫شﻤ‪５‬ره‬

‫د وﻻﻳت ﻧﻮم‬

‫د وﻻﻳت ﻣرکز‬

‫د وﻻﻳت ﻣساحت پﻪ کﻴﻠﻮ‬ ‫ﻣتره ﻣربع‬

‫د کابﻞ ＊ار‬

‫‪۴۵۲۳/۵۸‬‬

‫‪1‬‬

‫کابﻞ‬

‫‪۵۴۸۴۴/۵‬‬

‫‪۲‬‬

‫ﻗﻨدﻫا ر‬

‫د کﻨدﻫار ＊ار‬

‫‪۳‬‬

‫ﻫرات‬

‫د ﻫرات ＊ار‬

‫‪۵۵۸۶۸/۵۳‬‬

‫‪۴‬‬

‫بﻠخ‬

‫د ﻣزارشرﻳف ＊ار‬

‫‪۲۰۷۹۷/۶۳‬‬

‫‪۵‬‬

‫ﻧﻨ‪／‬رﻫار‬

‫د جﻼل آباد ＊ار‬

‫‪۷۶۴1/۰۵‬‬

‫‪۶‬‬

‫پکتﻴا‬

‫د ‪－‬ردﻳز ＊ار‬

‫‪۵۵۸۳/1۵‬‬

‫‪۷‬‬

‫غزﻧﻲ‬

‫د غزﻧﻲ ＊ار‬

‫‪۲۲۴۶۰/۵۳‬‬

‫‪۸‬‬

‫پروان‬

‫د چارﻳکارو ＊ار‬

‫‪۵۷1۵/۰۵‬‬

‫‪۹‬‬

‫ﻫﻠﻤﻨد‬

‫د ﻟ‪＋‬کر‪－‬اه ＊ار‬

‫‪۵۸۳۰۵/۰۷‬‬

‫‪1۰‬‬

‫بغﻼن‬

‫د پﻠخﻤري ＊ار‬

‫‪1۸۲۵۵/۲۴‬‬

‫‪11‬‬

‫فارﻳاب‬

‫د ﻣﻴﻤﻨ‪＊ ３‬ار‬

‫‪۲۰۷۹۷/۶۳‬‬

‫‪1۲‬‬

‫ﻧﻴﻤروز‬

‫د زرﻧج ＊ار‬

‫‪۴۲۴۰۹/۵۳‬‬

‫‪1۳‬‬

‫بدخشان‬

‫د فﻴض آباد ＊ار‬

‫‪۴۴۸۳۵/۹1‬‬

‫‪۲۲‬‬

‫‪1۴‬‬

‫جﻮزجان‬

‫د شبرغان ＊ار‬

‫‪11۲۹1/۵۲‬‬

‫‪1۵‬‬

‫باﻣﻴان‬

‫د باﻣﻴاﻧﻮ ＊ار‬

‫‪1۸۰۲۹/1۶‬‬

‫‪1۶‬‬

‫زابﻞ‬

‫د ﻗﻼت ＊ار‬

‫‪1۷۴۷1/۸۰‬‬

‫‪1۷‬‬

‫غﻮر‬

‫د ف‪５‬روز کﻮه (چغچران) ＊ار‬

‫‪۳۶۶۵۷/۴۲‬‬

‫‪1۸‬‬

‫بادغﻴس‬

‫د ﻗﻠعﻪ ﻧﻮ ＊ار‬

‫‪۲۰۷۹۴/۰1‬‬

‫‪1۹‬‬

‫سﻤﻨ‪／‬ان‬

‫د اﻳبک ＊ار‬

‫‪1۳۴۳۷/۸1‬‬

‫‪۲۰‬‬

‫تخار‬

‫د تاﻟﻘان ＊ار‬

‫‪1۲۴۵۷/۸۲‬‬

‫‪۲1‬‬

‫کﻨدز‬

‫د کﻨدز ＊ار‬

‫‪۸۰۸۰/۸۶‬‬

‫‪۲۲‬‬

‫ﻟغﻤان‬

‫د ﻣﻬترﻻم ＊ار‬

‫‪۳۹۷۷/۰۸۷‬‬

‫‪۲۳‬‬

‫فراه‬

‫د فراه ＊ار‬

‫‪۴۹۳۳۹/11‬‬

‫‪۲۴‬‬

‫پکتﻴکا‬

‫د شرﻧ‪＊ ３‬ار‬

‫‪1۹۵1۵/۸۶‬‬

‫‪۲۵‬‬

‫کﻮﻧ‪７‬وﻧﻪ‬

‫د اسعد آباد ＊ار‬

‫‪۴۹۲۵/۹۰‬‬

‫‪26‬‬

‫ﻟﻮ‪－‬ر‬

‫د پﻞ عﻠﻢ ＊ار‬

‫‪۴۵۶۸‬‬

‫‪۲۷‬‬

‫ﻣﻴدان وردګ‬

‫ﻣﻴدان ＊ار‬

‫‪1۰۳۴۸/۳۲‬‬

‫‪۲۸‬‬

‫کاپﻴسا‬

‫د ﻣحﻤﻮد راﻗﻲ ＊ار‬

‫‪1۹۰۸‬‬

‫‪۲۹‬‬

‫ﻧﻮرستان‬

‫د پارون ＊ار‬

‫‪۹۲۶۶/۷۴‬‬

‫‪۳۰‬‬

‫خﻮست‬

‫د ﻣتﻮن ＊ار‬

‫‪۴۲۳۵/۲۶‬‬

‫‪۳1‬‬

‫سرپﻞ‬

‫د سرپﻞ ＊ار‬

‫‪1۶۳۸۵/۵۷‬‬

‫‪۳۲‬‬

‫ارز‪－‬ان‬

‫د ترﻳﻦ کﻮټ ＊ار‬

‫‪11۴۷۳/۶۷‬‬

‫‪۳۳‬‬

‫پﻨجشﻴر‬

‫د بازارک ＊ار‬

‫‪۳۷۷1/۶۲‬‬

‫‪۳۴‬‬

‫داﻳکﻨدي‬

‫د ﻧﻴﻠﻲ ＊ار‬

‫‪1۷۵۰1/۳۶‬‬

‫‪۲۳‬‬

‫پﻪ اوسﻨی وخت ک‪ ３‬د افغاﻧستان ﻣﻠکﻲ و‪４‬ش‬

‫زده کﻮوﻧکﻲ دې پر ډﻟﻮ وو‪４‬شﻞ شﻲ‪ .‬ﻫره ډﻟﻪ دې د ﻻﻧدﻧﻴﻮ ﻣﻮضﻮعاتﻮ پﻪ باره ک‪ ３‬پخپﻠﻮ ک‪ ３‬بحث وک‪７‬ي‪.‬‬ ‫ﻳﻮ تﻦ دې د ډﻟ‪ ３‬پﻪ استازﻳتﻮب خپﻠﻪ ﻣﻮضﻮع ！ﻮﻟ‪／‬ﻴﻮاﻟﻮ تﻪ شرحﻪ ک‪７‬ي‪.‬‬ ‫د اﻣاﻧﻲ دورې اداري تشکﻴﻼت‪:‬‬ ‫پﻪ ‪ ۱۳۴۳‬ﻫجری ﻟﻤرﻳز کال ک‪ ３‬پﻪ اداري تشکﻴﻼتﻮ ک‪ ３‬بدﻟﻮن وﻟ‪ ３‬راغ‪.３‬‬ ‫د وﻻﻳتﻮﻧﻮ او وﻟسﻮاﻟﻴﻮ اداره ＇ﻪ ډول ده؟‬ ‫د ﻫ‪５‬ﻮاد د وﻻﻳتﻮﻧﻮ‪ ،‬وﻟسﻮاﻟﻴﻮ او کﻠﻴﻮ شﻤ‪５‬ر ＇ﻮﻣره دی؟ وروستﻨ‪ ９‬وﻟسﻮاﻟ‪ ،９‬چ‪ ３‬د وﻻﻳت سطح‪ ３‬تﻪ‬ ‫ﻟﻮړې شﻮې دي‪ ،‬ﻧﻮﻣﻮﻧﻪ ﻳ‪ ３‬واخﻠئ‪.‬‬ ‫پﻮ＊تﻨ‪:３‬‬ ‫‪ -۱‬د غازي اﻣان اهلل خان د دورې د وﻻﻳتﻮﻧﻮ ﻧﻮﻣﻮﻧﻪ واخﻠئ‪.‬‬ ‫‪ -۲‬د غازي اﻣان اهلل خان د دورې اعﻠی حکﻮﻣتﻮﻧﻪ کﻮم دي؟‬ ‫‪ -۳‬کﻮم وﻻﻳتﻮﻧﻪ د ﻫ‪５‬ﻮاد پﻪ شﻤال ک‪ ３‬دي‪.‬‬ ‫‪ -۴‬د افغاﻧستان د ﻣرکزي وﻻﻳتﻮﻧﻮ ﻧﻮﻣﻮﻧﻪ واخﻠئ‪.‬‬ ‫‪ -۵‬د کابﻞ‪ ،‬بﻠخ‪ ،‬ﻧﻨ‪／‬رﻫار‪ ،‬او ﻫرات وﻻﻳتﻮﻧﻮ د ﻣرکزوﻧﻮ ﻧﻮﻣﻮﻧﻪ واخﻠئ‪.‬‬ ‫‪ -۶‬د ﻫ‪５‬ﻮاد ﻟﻮﻳد‪ ＃４‬وﻻﻳتﻮﻧﻪ پﻪ ﻧﻘشﻪ ک‪ ３‬و＊ﻴئ‪.‬‬ ‫ﻟﻪ ！ﻮﻟ‪／‬ﻲ ＇خﻪ بﻬر ﻓﻌاﻟﻴت‪:‬‬ ‫د افغاﻧستان ﻧﻘشﻪ رسﻢ ک‪７‬ئ او پﻪ ﻫغ‪ ３‬ک‪ ３‬د ﻫ‪５‬ﻮاد د ﻟﻮﻳﻮ وﻻﻳتﻮﻧﻮ او ＊اروﻧﻮ ﻣﻮﻗعﻴت و ！اکئ‪.‬‬

‫‪۲۴‬‬

‫اووم لوست‪:‬‬

‫دوهم څپرکی‬

‫‪ ١-٢‬د ه‪５‬واد په پرمختيا ک‪ ３‬د نفوسو اهميت‪.‬‬ ‫د ﻧﻔﻮسﻮ و‪４‬ش‬

‫دوه زره تﻨﻪ‬ ‫ﻟس زره تﻨﻪ‬ ‫ﻫغﻪ کﻠﻲ چ‪ ３‬د ‪ ۲٠‬زرو ＇خﻪ زﻳات ﻧﻔﻮس ﻟري‬

‫زر تﻨﻪ‬

‫د ﻫ‪５‬ﻮاد پﻪ پرﻣختﻴا ک‪ ３‬د ﻧﻔﻮسﻮ اﻫﻤﻴت‪:‬‬ ‫ﻧﻔﻮس د ﻫ‪５‬ﻮاد ！ﻮﻟﻮ اوسﻴدوﻧکﻮ تﻪ واﻳﻲ چ‪ ３‬د ب‪５‬ﻠﻮ ﻻﻣﻠﻮﻧﻮ ﻟﻪ ﻣخ‪ ３‬پﻪ ب‪５‬ﻼب‪５‬ﻠﻮ ‪＄‬اﻳﻮﻧﻮ ک‪ ３‬استﻮ‪－‬ﻦ او‬ ‫‪＄‬ای پر‪＄‬ای شﻮي دي‪ .‬د ﻧﻔﻮسﻮ شﻤ‪５‬ر پﻪ ‪＄‬ﻴﻨﻮ ‪＄‬اﻳﻮﻧﻮ ک‪ ３‬ﻟ‪ ８‬او پﻪ ‪＄‬ﻴﻨﻮ‪＄‬اﻳﻮﻧﻮ ک‪ ３‬ډ‪４‬ر دی‪.‬‬ ‫ﻧﻮ د ﻧﻔﻮسﻮ تﻨاسب د استﻮ‪－‬ﻨ‪ ３‬پرسﻴﻤﻪ باﻧدې د اﻫﻤﻴت وړ دی‪.‬‬ ‫د ﻧﻔﻮسﻮ د ‪２－‬ﻮاﻟﻲ ﻟﻪ پاره باﻳد د ﻳﻮې سﻴﻤ‪ ３‬ﻧﻔﻮس د ﻫغ‪ ３‬پر ﻣساحت وو‪４‬شﻮ‪ .‬د افغاﻧستان ﻧﻔﻮس پﻪ‬ ‫‪ ۱٣۹٧‬ﻟﻤرﻳز کال ک‪ ٣٠ ３‬ﻣﻴﻠﻴﻮﻧﻪ تﻨﻪ ا！کﻞ شﻮی دی چ‪ ３‬پﻪ ！ﻮل ﻫ‪５‬ﻮاد ک‪ ３‬ژوﻧد کﻮي‪ .‬اوسﻨی ﻧﻔﻮس‬ ‫پﻪ ！ﻮل ﻫ‪５‬ﻮاد ک‪ ３‬ﻳﻮ ډول ﻧﻪ دی‪ ،‬بﻠک‪ ３‬اﻗﻠﻴﻤﻲ‪ ،‬د ‪＄‬ﻤک‪ ３‬د جﻮړ＊ت شراﻳط او ﻧﻮر اﻗتصادي‪ ،‬بشري‬ ‫او سﻴاسﻲ ﻻﻣﻠﻮﻧﻪ د ﻧﻔﻮسﻮ پﻪ ساحﻮي تﻮپﻴر ک‪ ３‬اغ‪５‬ز ﻟري‪.‬‬ ‫ﻫﻤدارﻧ‪／‬ﻪ‪ ،‬پﻮرتﻨﻴﻮ ﻻﻣﻠﻮﻧﻮ تﻪ پﻪ پام سره پﻪ حاصﻠخ‪５‬زو سﻴﻤﻮ‪ ،‬ﻟکﻪ‪ :‬ﻧﻨ‪／‬رﻫار‪ ،‬ﻟﻮ‪－‬ر‪ ،‬کاپﻴسا‪ ،‬ﻟغﻤان‪ ،‬او‬ ‫پروان ک‪ ３‬زﻳات ﻧﻔﻮس ‪＄‬ای پر‪＄‬ای شﻮي دي‪ .‬پﻪ داس‪ ３‬حال ک‪ ３‬چ‪ ３‬د بکﻮا او ﻣار‪－‬ﻮ پﻪ سﻮ‪＄‬ﻮوﻧکﻮ‬ ‫د＊تﻮ ک‪ ３‬د ﻧﻔﻮسﻮ شﻤ‪５‬ر ډ‪４‬ر ﻟ‪ ８‬دی‪.‬‬ ‫پﻪ ﻫ‪５‬ﻮاد ک‪ ３‬پرﻣختﻴاﻳﻲ پﻼﻧﻮﻧﻪ د ﻧﻔﻮسﻮ د زﻳاتﻮاﻟﻲ ﻟﻪ ﻣخ‪ ３‬پﻪ پام ک‪ ３‬ﻧﻴﻮل شﻮي دي‪.‬‬ ‫د افغاﻧستان ﻧﻔﻮس پﻪ صﻨعتﻲ ﻣرکزوﻧﻮ‪ ،‬اﻗﻠﻴﻤﻲ سﻴﻤﻮ‪＊ ،‬اروﻧﻮ او کﻠﻴﻮ ک‪ ３‬پﻪ ﻣختﻠﻔﻮ اﻧدازو ‪＄‬ای پر‬ ‫‪＄‬ای شﻮي دي‪ .‬د خﻠکﻮ د ژوﻧداﻧﻪ ﻟپاره د کرﻧ‪ ３‬پﻪ پرﻣختﻴا او د ﻟﻮﻣ‪７‬ﻧﻴﻮ تﻮکﻮ د تﻮﻟﻴد پر بﻨا ‪ ۸۰‬سﻠﻨﻪ‬ ‫خﻠک پﻪ کﻠﻴﻮ او ‪ ۲۰‬سﻠﻨﻪ ﻧﻮر پﻪ ＊اروﻧﻮ ک‪ ３‬ژوﻧد کﻮي‪ .‬پﻪ دې وروستﻴﻮ کﻠﻮﻧﻮ ک‪ ３‬د وخت پﻪ ت‪５‬رﻳدو‬ ‫او د سﻴاسﻲ بدﻟﻮﻧﻮﻧﻮ پر اساس د ﻧﻔﻮسﻮ ‪２－‬ﻪ ‪－‬ﻮ‪１‬ﻪ پﻪ کابﻞ‪ ،‬جﻼل أباد‪ ،‬ﻣزار شرﻳف‪ ،‬ﻫرات او ‪＄‬ﻴﻨ‪３‬‬ ‫ﻧﻮرو ＊اروﻧﻮ ک‪ ３‬زﻳاتﻪ شﻮې ده‪.‬‬ ‫‪۲۵‬‬

‫ د اﻗتصادي او صﻨعتﻲ ﻻﻣﻠﻮﻧﻮ ﻟﻪ کبﻠﻪ د ﻫ‪５‬ﻮاد ‪＄‬ﻴﻨ‪ ３‬و‪７－‬ي پﻪ صﻨعتﻲ ﻣرکزوﻧﻮ ک‪ ３‬ژوﻧد کﻮي؛ ﻟکﻪ د‬‫پﻠخﻤري د ﻧساج‪ ９‬فابرﻳک‪ ３‬د بغﻼن د ﻗﻨد فابرﻳک‪ ３‬او داس‪ ３‬ﻧﻮرو کارخاﻧﻮ پﻪ شاوخﻮاک‪ ３‬استﻮ ‪－‬ﻦ دي‪.‬‬ ‫ کرﻧﻴزې پروژې ﻟکﻪ د ﻫ‪６‬ې او غازي أباد فارﻣﻮﻧﻪ‪ ،‬د ﻫﻠﻤﻨد‪ ،‬ﻧاد عﻠﻲ او داس‪ ３‬ﻧﻮرې پروژې د زﻳاتﻮ‬‫ﻧﻔﻮسﻮ د ‪＄‬ای پر‪＄‬ای ک‪５‬دﻧ‪ ３‬ﻻﻣﻞ شﻮي دي‪.‬‬ ‫ د کرﻧﻴزو ‪＄‬ﻤکﻮ د خ‪７‬بﻮﻟﻮ ﻟپاره د سﻴﻨدوﻧﻮ شتﻮن د کرﻧﻴزو کﻠﻴﻮ د پرﻣخت‪ ，‬سبب شﻮی‪ .‬ﻫﻤدارﻧ‪／‬ﻪ‪،‬‬‫سﻮدا‪－‬رﻳز بﻨدروﻧﻪ ﻟکﻪ تﻮرخﻢ‪ ،‬اسﻼم کﻼ‪ ،‬حﻴرتان‪ ،‬سپﻴﻦ بﻮﻟدک او داس‪ ３‬ﻧﻮر د ډ‪４‬رو ﻧﻔﻮسﻮ د ‪＄‬ای‬ ‫پر‪＄‬ای کﻴدﻧ‪ ３‬سبب شﻮي دي‪.‬‬ ‫ﻟﻨ‪６‬ه دا چ‪ ３‬د سﻮ‪＄‬ﻮوﻧکﻮ ش‪／‬ﻮ او ﻳا غرﻧﻴﻮ ﻟﻮړو برخﻮ پﻪ پرتﻠﻪ پﻪ ﻫﻮارو او ﻣﻨاسبﻮ اﻗﻠﻴﻤﻲ سﻴﻤﻮ ک‪ ３‬د‬ ‫ﻧﻔﻮسﻮ د ﻣ‪５‬شتﻪ کﻴدﻧ‪ ３‬ﻣﻴﻨﻪ ډ‪４‬ره وي‪.‬‬

‫زده کﻮوﻧکﻲ دې پر ډﻟﻮ وو‪４‬شﻞ شﻲ‪ .‬ﻫره ډﻟﻪ دې پر ﻻﻧدې ﻳﻮه ﻣﻮضﻮع بحث وک‪７‬ي او‬ ‫پاﻳﻠ‪ ３‬دې پﻪ ！ﻮﻟ‪／‬ﻲ ک‪ ３‬شرحﻪ ک‪７‬ي‪.‬‬ ‫‪ -۱‬پﻪ سﻴاسی ﻟحاظ د ﻧﻔﻮسﻮ ‪２－‬ﻮاﻟی‪.‬‬ ‫‪ -۲‬پﻪ اﻗتصادي ﻟحاظ د ﻧﻔﻮسﻮ ‪２－‬ﻮاﻟی‪.‬‬ ‫‪ -۳‬پﻪ طبﻴعﻲ ﻟحاظ د ﻧﻔﻮسﻮ ‪２－‬ﻮاﻟی‪.‬‬ ‫پﻮ＊تﻨ‪:３‬‬

‫‪ -1‬ﻧﻔﻮس تعرﻳف ک‪７‬ئ‪.‬‬ ‫‪ -۲‬ﻻﻧدﻳﻨﻲ وﻻﻳتﻮﻧﻪ ډ‪４‬ر‪ ０－‬ﻧﻔﻮسﻪ دي‪.‬‬ ‫ب‪ :‬تخار‪ ،‬کﻮﻧ‪ ７‬او ﻟغﻤان‬ ‫اﻟف‪ :‬کابﻞ‪ ،‬کاپﻴسا‪ ،‬ﻧﻨ‪／‬رﻫار‪ ،‬ﻟﻮ‪－‬ر‪ ،‬او پروان‬ ‫د‪ :‬داﻳکﻨدي‪ ،‬خﻮست‪ ،‬او پکتﻴا‪.‬‬ ‫ج‪ :‬ﻟﻮ‪－‬ر‪ ،‬ﻣﻴدان وردک او غزﻧی‬ ‫‪ -۳‬آﻳا اﻗﻠﻴﻢ او ＊ﻪ خاوره د ﻧﻔﻮسﻮ پﻪ ‪２－‬ﻮاﻟﻲ ک‪ ３‬اغ‪５‬ز ﻟري؟‬ ‫‪ -۴‬پﻪ سﻮ‪＄‬ﻮوﻧکﻮ د＊تﻮ ک‪ ３‬د ﻧﻔﻮسﻮ ‪２－‬ﻮاﻟی ＇ﻪ ډول دی؟ د دغ‪ ３‬ﻣﻮضﻮع ب‪５‬ﻠ‪／‬ﻪ وواﻳاست‪.‬‬ ‫ﻟﻪ ！ﻮﻟ‪／‬ﻲ ＇خﻪ بﻬر ﻓﻌاﻟﻴت‪:‬‬ ‫د ﻧﻔﻮسﻮ د و‪４‬ش او ‪２－‬ﻮاﻟﻲ ﻻﻣﻠﻮﻧﻪ کﻮم دي؟ ﻧﻮﻣﻮﻧﻪ ﻳ‪ ３‬واخﻠئ‪.‬‬

‫‪۲۶‬‬

‫اتم لوست‪:‬‬

‫‪ ٢-٢‬احصايه اود نفوسو جغرافيايي و‪４‬ش‬

‫د خپﻞ استﻮ‪－‬ﻨ‪％‬ﻲ پﻪ باره ک‪ ３‬فکر وک‪７‬ئ او وواﻳاست چ‪ ３‬ﻧﻔﻮس ﻳ‪ ３‬وﻟ‪ ３‬زﻳات شﻮی دی؟ افغاﻧستان‬ ‫ﻟﻪ ډ‪４‬رو پخﻮا دورو ＇خﻪ د خﻠکﻮ د استﻮ‪－‬ﻨ‪＄ ３‬ای و او ب‪５‬ﻼب‪５‬ﻠﻮ ﻗبﻴﻠﻮ تﻪ ﻳ‪ ３‬د غروﻧﻮ پﻪ شﻨﻮ ﻟﻤﻨﻮ‪ ،‬د‬ ‫وﻳاﻟﻮ او سﻴﻨدوﻧﻮ پﻪ غاړو ک‪＄ ３‬ای ورک‪７‬ی دی او د افغاﻧستان پﻪ تارﻳخ ک‪ ３‬ﻳ‪ ３‬د ﻟرغﻮﻧﻲ أرﻳاﻳﻲ‪ ،‬ﻣدﻧﻴت‬ ‫بﻨس＀ اﻳ‪＋‬ی دی چ‪ ３‬تارﻳخﻲ جغرافﻴﻪ د دې حﻘﻴﻘت ＊کارﻧدوﻳﻪ ده‪.‬‬ ‫د دې ﻫ‪５‬ﻮاد تارﻳخﻲ ﻟرغﻮﻧتﻮب‪ ،‬د ﻧﻔﻮسﻮ استﻘرار چ‪ ３‬د ﻟﻮﻳﻮ ﻣد ﻧﻴتﻮﻧﻮ او د تارﻳخﻲ ＊اروﻧﻮ د تآسﻴس ﻟﻪ‬ ‫ﻣخ‪ ３‬ﻟکﻪ بﻠخ پﻴﻞ ک‪８５‬ي‪ ،‬تﻘرﻳباً ﻟﻪ ‪ ۸۵ -۸۰‬سﻠﻨﻪ ﻧﻔﻮس ﻳ‪ ３‬پﻪ کرﻧﻪ او د ﻫغ‪ ３‬پﻪ اړوﻧدو کاروﻧﻮ بﻮخت‬ ‫دي‪ .‬تر اوسﻪ ﻫﻢ کرﻧﻪ د ﻧﻔﻮسﻮ د تﻤرکز او و‪４‬ش ستر ﻻﻣﻠﻮﻧﻪ ‪２－‬ﻞ ک‪８５‬ي‪ .‬ﻟﻪ ﻫﻤدې اﻣﻠﻪ د فزﻳکﻲ‬ ‫چاپﻴرﻳا ل جﻮړ＊ت‪ ،‬د اﻗﻠﻴﻢ ډول‪ ،‬ﻫاﻳدرو‪－‬رافﻲ ‪＄‬اﻧ‪７／‬تﻴاوو‪ ،‬د اﻧساﻧﻲ ﻧﻔﻮسﻮ د تﻤرکز او استﻮ‪－‬ﻨ‪３‬‬ ‫ﻟپاره پﻪ ب‪５‬ﻼب‪５‬ﻠﻮ تﻨاسبﻮﻧﻮ شراﻳط برابر ک‪７‬ي دي‪ .‬زﻣﻮږ پﻪ ﻫ‪５‬ﻮاد ک‪ ３‬ﻫﻢ د ﻧ‪７‬ۍ د ﻧﻮرو سﻴﻤﻮ پﻪ شان‪،‬‬ ‫سﻴﻤ‪ ３‬پﻪ ب‪５‬ﻼب‪５‬ﻠﻮ تﻨاسبﻮﻧﻮ راﻣﻨ‪％‬تﻪ شﻮي دي‪ .‬زﻣﻮږ پﻪ ﻫ‪５‬ﻮاد ک‪ ３‬د ﻧ‪７‬ۍ د ﻧﻮرو سﻴﻤﻮ پﻪ ＇ﻴر‪ ،‬درې‪،‬‬ ‫وادۍ‪ ،‬جﻠ‪ ３／‬او د سﻴﻨدوﻧﻮ غاړو د خﻠکﻮ د ب‪５‬ﻼ ب‪５‬ﻠﻮ ډﻟﻮد استﻮ ‪－‬ﻨ‪ ３‬ﻟپاره وړ چاپﻴرﻳال راﻣﻨ‪％‬تﻪ ک‪７‬ي‬ ‫دی او د کرﻧ‪ ３‬او ژوﻧداﻧﻪ ﻟﻪ پاره ﻳﻲ ﻣساعدې برخ‪ ３‬جﻮړې ک‪７‬ي دي چ‪ ３‬د کرﻧ‪ ،３‬صﻨعت‪ ،‬ﻣاﻟدارۍ او‬ ‫د صﻨعتﻲ فعاﻟﻴت د پر اختﻴا ﻟﻪ ﻟپاره ‪＂－‬ﻮرې دي‪ .‬د استﻮ‪－‬ﻨ‪ ３‬ﻧا ﻣﻨاسب‪ ３‬سﻴﻤ‪ ３‬ﻳ‪ ３‬د استﻮ ‪－‬ﻨ‪ ３‬پﻪ سﻴﻤﻮ‬ ‫بدﻟ‪ ３‬ک‪７‬ې دي‪ .‬پﻪ ﻫ‪５‬ﻮاد ک‪ ３‬د ﻧﻔﻮسﻮ تﻤرکز پﻪ ﻫغﻮ سﻴﻤﻮ ک‪ ３‬چ‪ ３‬ﻟﻮړواﻟی ﻳ‪ ３‬ﻟﻪ ‪ ۲۵۰۰‬ﻣترو ＇خﻪ‬ ‫زﻳات دی‪ ،‬ﻣحدود دی خﻮ ﻫغﻪ سﻴﻤ‪ ３‬چ‪ ３‬ﻣساعد اﻗﻠﻴﻢ‪＊ ،‬ﻪ خاوره او ډ‪４‬رې اوبﻪ ﻟري‪ ،‬زﻳات خﻠک‬ ‫پک‪ ３‬استﻮ‪－‬ﻦ دي‪ .‬پﻪ ﻫﻤدې ډول‪ ،‬ﻫغﻪ سﻴﻤ‪ ３‬چ‪ ３‬ﻟﻪ ‪ ۱۰۰۰‬ﻣترو ＇خﻪ زﻳات ﻟﻮړواﻟی ﻟري پﻪ ！ﻮل‬ ‫ﻫ‪５‬ﻮاد ک‪ ３‬پراخ‪ ３‬او ﻫﻮارې سﻴﻤ‪ ３‬دي چ‪ ３‬د ﻧﻔﻮسﻮ د ‪＄‬ای پر ‪＄‬ای ک‪５‬دﻧ‪ ３‬ﻟپاره ﻳ‪＊ ３‬ﻪ شراﻳط برابر‬ ‫ک‪７‬ي دي پرتﻪ ﻟﻪ صحراﻳﻲ سﻴﻤﻮ ＇خﻪ‪ .‬د دې سﻴﻤﻮ زﻳات ﻧﻔﻮس پﻪ کرﻧﻪ او ﻣاﻟدارۍ او ﻧﻮرو تجارتﻲ‬ ‫او صﻨعتﻲ چارو بﻮخت دي‪.‬‬ ‫د افغاﻧستان اداري واحدوﻧﻪ ＇ر‪－‬ﻨدوي چ‪ ３‬د کرﻧ‪ ３‬ﻟﻪ ﻣخ‪ ３‬زﻳات اﻫﻤﻴت ﻟري او زﻳات ﻧﻔﻮس ﻳ‪＄ ３‬اﻧتﻪ‬ ‫جﻠب ک‪７‬ی دی او د ﻧﻮرو سﻴﻤﻮ پﻪ تﻨاسب ﻳ‪ ０－ ３‬ﻧﻔﻮسﻪ سﻴﻤ‪ ３‬جﻮړې ک‪７‬ې دي‪ .‬پﻪ ﻫﻤدې ډول ﻳ‪ ３‬پﻪ‬ ‫پﻮرتﻨﻴﻮ ﻧﻘطﻮ ک‪ ３‬تجاري‪ ،‬اﻗتصادي او صﻨعتﻲ ﻟﻮی ＊اروﻧﻪ او داس‪ ３‬ﻧﻮرې سﻴﻤ‪ ３‬جﻮړې ک‪７‬ي دي چ‪３‬‬ ‫د زﻳاتﻮ ﻧﻔﻮسﻮ پﻪ تﻤرکز ک‪ ３‬اغ‪５‬ز ﻟري‪.‬‬ ‫صﻨاﻳع او د فابرﻳکﻮ جﻮړول‪ ،‬عرفاﻧﻲ او فرﻫﻨ‪／‬ﻲ ﻣرکزوﻧﻪ‪ ،‬اداري‪ ،‬ﻧظاﻣﻲ او تﻮرﻳستﻲ واحدوﻧﻪ ﻫﻢ د‬ ‫ﻧﻔﻮسﻮ د را！ﻮﻟﻴدو او تﻤرکز ﻻﻣﻞ شﻮي دي چ‪ ３‬کﻮﻟی شﻮ د کابﻞ‪ ،‬ﻧﻨ‪／‬رﻫار‪ ،‬کاپﻴسا او ﻧﻮرو وﻻﻳتﻮﻧﻮ‬ ‫＇خﻪ ﻳ‪ ３‬ﻳادوﻧﻪ وک‪７‬و‪.‬‬ ‫د ا وبﻮ شتﻮن د ﻧﻔﻮسﻮ پﻪ ‪２－‬ﻮ اﻟﻲ ک‪ ３‬ډ‪４‬ر اغ‪５‬ز ﻟري‪ .‬کﻪ د سﻴﻨدوﻧﻮ‪ ،‬د چ‪５‬ﻨﻮ او کارﻳزوﻧﻮ غاړې و‪－‬ﻮرو‪،‬‬ ‫دغﻮ سﻴﻤﻮ د ﻧﻮرو سﻴﻤﻮ پﻪ ﻧسبت زﻳات ﻧﻔﻮس ‪＄‬اﻧتﻪ جﻠب ک‪７‬ي دي‪ .‬پﻪ ت‪５‬ره بﻴا د سﻴﻨدوﻧﻮ‪ ،‬کارﻳزوﻧﻮ‬ ‫او چ‪５‬ﻨﻮ ﻣﻨ‪％‬ﻨ‪ ９‬او وروستﻨ‪ ９‬برخ‪ ３‬د ﻧﻔﻮسﻮ پﻪ تﻤرکز ک‪ ３‬ﻟﻪ ډ‪４‬رو پخﻮا کﻠﻮﻧﻮ ＇خﻪ ﻟﻮﻳﻪ برخﻪ درﻟﻮده‪.‬‬ ‫‪۲۷‬‬

‫د ﻧﻔﻮسﻮ ‪２－‬ﻮاﻟی پﻪ دې ﻧﻘطﻮ ک‪＇ ３‬ر‪－‬ﻨده ترستر‪－‬ﻮ ک‪８５‬ي‪ .‬د ﻣثا ل پﻪ ډول‪ :‬د ﻟﻮ‪－‬ر‪ ،‬پﻨجشﻴر‪ ،‬اﻟﻴشﻨ‪،，‬‬ ‫اﻟﻴﻨ‪／‬ار‪ ،‬کﻮﻧ‪ ،７‬ﻫرﻳرود سﻴﻨدوﻧﻪ او ﻣرستﻴاﻻن ﻳ‪ ،３‬د ﻫﻠﻤﻨد د سﻴﻨد ساحﻞ او ﻣرستﻴاﻻن ﻳ‪ ３‬ﻟکﻪ ترﻧک‪،‬‬ ‫ارغستان او ارغﻨداب‪ ،‬د ﻣرغاب سﻴﻨد او ﻣرستﻴاﻻن ﻳ‪ ،３‬د کﻨدز سﻴﻨد‪ ،‬فراه رود‪ ،‬خاشرود او ادرسکﻦ‬ ‫او د آﻣﻮ د سﻴﻨد کﻴ‪ ０‬ساحﻞ د افغاﻧستان ډ‪４‬رې ‪ ０－‬ﻧﻔﻮسﻪ سﻴﻤ‪ ３‬دي‪.‬‬

‫زده کﻮوﻧکﻲ پر ډ ﻟﻮ و‪４‬شﻞ ک‪８５‬ي‪ .‬ﻫره ډﻟﻪ د ﻻﻧدي پﻮ＊تﻨﻮ پﻪ باره ک‪ ３‬فکر کﻮي او ﻧتﻴجﻪ ﻳ‪ ３‬د ډﻟﻮ‬ ‫استازي ﻧﻮرو تﻪ تشرﻳح کﻮي‪.‬‬ ‫د کﻮﻣﻮ دﻟﻴﻠﻮﻧﻮ ﻟﻪ ﻣخ‪ ３‬د ﻧﻔﻮسﻮ ‪２－‬ﻮاﻟی پﻪ ﻳﻮه ‪＄‬اﻧ‪７／‬ې سﻴﻤﻪ ک‪ ３‬زﻳات وي؟ پﻪ ﻗﻨاعت بخ‪＋‬ﻮﻧکﻮ د‬ ‫ﻟﻴﻠﻮﻧﻮ ﻳﻮ ﻟﻪ بﻞ سره بحث وک‪７‬ئ‪.‬‬ ‫پﻮ＊تﻨ‪:３‬‬ ‫‪ .۱‬د ﻫغﻮ سﻴﻨدوﻧﻮ ﻧﻮﻣﻮﻧﻪ واخﻠئ چ‪ ３‬د ﻧﻔﻮسﻮ د ‪２－‬ﻮاﻟﻲ باعث ک‪８５‬ي‪.‬‬ ‫‪ .۲‬د ﻫﻠﻤﻨد سﻴﻨد ﻻﻧدې اﻫﻤﻴت ﻟري‪:‬‬ ‫ب‪ :‬اﻗتصادي او اﻧرژي‬ ‫اﻟف‪ :‬اﻗتصادي‪ ،‬کرﻧﻴز‪ ،‬صﻨعتﻲ او تﻮﻟﻴدي‬ ‫د‪！ :‬ﻮل سﻢ دي‬ ‫ج‪ :‬اﻗتصادي او شخصﻲ‬ ‫‪ .٣‬ﻫغﻪ سﻴﻤ‪ ３‬چ‪ ３‬ﻟﻪ ‪ ۲٥٠٠‬ﻣترو ＇خﻪ زﻳات ﻟﻮړ واﻟی ﻟري د ﻧﻔﻮسﻮ ‪＄‬ای پر ‪＄‬ای کﻴدﻧﻪ پﻪ ک‪＇ ３‬رﻧ‪／‬ﻪ‬ ‫ده؟‬ ‫‪ .4‬د ﻫ‪５‬ﻮاد د اوسﻴدوﻧکﻮ پﻪ ژوﻧداﻧﻪ ک‪ ３‬د کارﻳزوﻧﻮ اﻫﻤﻴت بﻴان ک‪７‬ئ‪.‬‬ ‫ﻟﻪ ！ﻮﻟ‪／‬ﻲ ＇خﻪ بﻬر ﻓﻌاﻟﻴت‪:‬‬ ‫کﻮم جغرافﻴاﻳﻲ شراﻳط د ＊اروﻧﻮ د جﻮړ‪４‬دو او د ﻧﻔﻮسﻮ د ‪２－‬ﻮ اﻟﻲ سبب شﻮي دي؟‬ ‫پﻪ کتابچﻮ ک‪ ３‬د ‪＄‬ﻮاب ﻟﻪ ﻟﻴکﻠﻮ وروستﻪ ﻳ‪ ３‬ﻧﻮرو تﻪ تشرﻳح ک‪７‬ئ‪.‬‬

‫‪۲۸‬‬

‫نهم لوست‪:‬‬

‫‪ ۳-٢‬د نفوسو وده او منځنی عمر‬ ‫د ﻧﻔﻮسﻮ زﻳاتﻮاﻟی‬ ‫ﻣﻴﻠﻴﻮن تﻨﻪ‬ ‫وړاﻧدوﻳﻨﻪ‬

‫ﻟﻪ ‪ ۶٥‬کﻠﻨ‪＇ ９‬خﻪ پﻮرتﻪ‬

‫تر ‪ ۴٥-۱٥‬کﻠﻨ‪ ９‬پﻮرې‬ ‫ﻟﻪ ‪ ۱٥‬کﻠﻨ‪＇ ９‬خﻪ ＊کتﻪ‬

‫پﻮﻫ‪８５‬ئ چ‪ ３‬د ﻧﻔﻮسﻮ وده او ﻣﻨ‪％‬ﻨی عﻤر زﻣﻮږ پﻪ ‪－‬ران ﻫ‪５‬ﻮاد ک‪＇ ３‬ﻮﻣره دی؟‬ ‫د ﻧﻔﻮسﻮ ﻧسبﻲ وده د ﻳﻮه ﻫ‪５‬ﻮاد د خﻠکﻮ زﻳاتﻮاﻟﻲ تﻪ وﻳﻞ ک‪８５‬ي‪ .‬د خﻠکﻮ د شﻤ‪５‬ر او د ﻧﻔﻮسﻮ د ﻧسبﻲ‬ ‫ودې پﻪ باره ک‪ ３‬بﻨس＂ﻴز ارﻗام او ＇‪７５‬ﻧﻪ اساسﻲ اړتﻴا ‪２－‬ﻞ ک‪８５‬ي‪ .‬پﻪ دې ډول کﻮﻟی شﻮ چ‪ ３‬د ډﻳﻤﻮ‪－‬رافﻲ‬ ‫ﻟﻪ ﻣخ‪ ３‬چ‪ ３‬د ﻧﻔﻮسﻮ وده‪ ،‬ﻣ‪７‬ﻳﻨﻪ (ﻧارﻳﻨﻪ او ＊‪％‬ﻴﻨﻪ) او ﻧﻮر ارﻗام ﻫر وخت د ＇‪７５‬وﻧکﻮ او ﻣؤسساتﻮ پﻪ‬ ‫واک ک‪ ３‬ورک‪７‬و‪ .‬پﻪ ﻣخ پر ودې ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻮ ک‪ ３‬د ﻧﻔﻮسﻮ وده د ！ﻮﻟﻨﻴزو‪ ،‬ﻣذﻫبﻲ او اﻗتصادي ﻣﻘرراتﻮ تابع‬ ‫ده‪.‬‬ ‫افغاﻧستان ﻫﻢ د ﻫغ‪ ３‬ډﻟ‪ ３‬ﻳﻮ ﻫ‪５‬ﻮاد دی‪.‬‬ ‫ﻟﻪ ﻫﻤدې اﻣﻠﻪ‪ ،‬پﻪ افغاﻧستان ک‪ ３‬د ﻧﻔﻮسﻮ ﻣﻨ‪％‬ﻨ‪ ９‬او عادي و ده ‪۲.۰۳‬سﻠﻨﻪ ﻣحاسبﻪ شﻮې ده‪ .‬ﻟﻪ دې‬ ‫‪۲۹‬‬

‫سره سره چ‪ ３‬دﻗﻴﻘﻪ احصائﻴﻪ ﻧشتﻪ‪ .‬د افغاﻧستان د ﻧﻔﻮسﻮ پﻪ ﻫکﻠﻪ ا！کﻠﻲ ارﻗام پﻪ رسﻤﻲ ډول د ﻟﻮﻣ‪７‬ي‬ ‫‪＄‬ﻞ ﻟﻪ پاره پﻪ ‪ ۱۳۱۵‬ﻟﻤرﻳز کال ک‪ ３‬خپاره شﻮل‪ .‬د افغاﻧستان ！ﻮل ﻧﻔﻮس ﻫغﻪ وخت ﻟس ﻣﻴﻠﻴﻮﻧﻪ او‬ ‫اوﻳا زره ＊ﻮدل شﻮي دي‪.‬‬ ‫د پﻼن وزارت د ‪ ۱۳۲۹‬ﻟﻤرﻳز کال د احصائﻴ‪ ３‬ﻟﻪ ﻣخ‪ ３‬د ！ﻮل ﻫ‪５‬ﻮاد ﻧﻔﻮس ‪ ۱۲‬ﻣﻴﻠﻴﻮﻧﻪ ا！کﻞ ک‪７‬ي‬ ‫دي‪ .‬د ﻫﻤدې کﻠﻮﻧﻮ د ﻧﻔﻮسﻮ وده پر ا！کﻞ وﻻړه ده‪.‬‬ ‫بشپ‪７‬ه سرشﻤ‪５‬رﻧﻪ د ‪ ۱۳۵۸‬ﻟﻤرﻳز کال د جﻮزا د ﻣﻴاشت‪ ３‬پر ‪ ۲۵‬ﻧ‪＂５‬ﻪ پﻴﻞ او د چﻨ‪／‬اښ د ﻣﻴاشت‪ ３‬پر ‪۱۴‬‬ ‫ﻧ‪＂５‬ﻪ پای تﻪ ورسﻴده‪ .‬ﻟﻪ دې سره سره چ‪ ３‬دﻗﻴﻘﻪ احصائﻴﻪ واخستﻞ شﻮه‪ ،‬خﻮ بﻴا ﻫﻢ وﻳ‪ ３‬ﻧﻪ شﻮ کﻮﻟی‬ ‫چ‪ ３‬د ﻫ‪５‬ﻮاد د ！ﻮﻟﻮ سﻴﻤﻮ احصائﻴﻪ واخﻠﻲ‪ .‬د ‪ ۱٣٥٨‬ﻟﻤرﻳز کا ل د احصائﻴ‪ ３‬ﻟﻪ ﻣخ‪ ３‬د افغاﻧستان ！ﻮل‬ ‫ﻧﻔﻮس‪ ۱٥.۹۴‬ﻣﻴﻠﻴﻮﻧﻪ تﻨﻪ ا！کﻞ شﻮی چ‪ ۱۳.۴ ３‬ﻣﻴﻠﻴﻮﻧﻪ تﻨﻪ ﻳ‪ ３‬داﻳﻤﻲ استﻮ‪－‬ﻦ او ‪ ۲.۵۶‬ﻣﻴﻠﻴﻮﻧﻪ تﻨﻪ‬ ‫ﻧﻮر ﻳ‪ ３‬کﻮچ‪５‬ان وو چ‪ ３‬د ！ﻮل ﻧﻔﻮس ‪ ۱۵.۴‬سﻠﻨﻪ پﻪ ＊اروﻧﻮ او ‪ ۸4.۶‬سﻠﻨﻪ پﻪ کﻠﻴﻮ ک‪ ３‬ژوﻧد کاوه‪.‬‬ ‫پﻪ دې کال ک‪ ３‬پﻪ کﻠﻴﻮ ﻳا ＊اروﻧﻮ ک‪ ３‬ﻣ‪５‬شت ﻧﻔﻮس‪ ،‬چ‪！ ３‬ﻮﻟ‪ ３‬کﻮرﻧ‪ ۲،۱ ９‬ﻣﻴﻠﻴﻮﻧﻪ وې‪ ،‬پﻪ ﻣﻨ‪％‬ﻨﻲ ډول‬ ‫د ﻫرې کﻮرﻧ‪ ９‬غ‪７‬ي ‪ ۶‬تﻨﻪ ثبت شﻮل‪.‬‬ ‫پﻪ داس‪ ３‬حال ک‪ ３‬چ‪ ３‬د ﻫ‪５‬ﻮاد ﻧﻔﻮس پﻪ ‪ ۱٣٨٨‬ﻫـ ش کال ک‪ ۲۶ ３‬ﻣﻴﻠﻴﻮﻧﻪ تﻨﻪ وو؛ پﻪ ‪ ۱٣۹٧‬ﻫـ‬ ‫ش‪ .‬کال ک‪ ٣٠ ３‬ﻣﻴﻠﻴﻮﻧﻪ تﻨﻪ ا！کﻞ شﻮي دي‪.‬‬

‫‪۳۰‬‬

‫پﻪ ‪ ۱٣٨۶‬کال ک‪ ،３‬د عﻤر ﻟﻪ ﻣخ‪ ３‬د ﻧﻔﻮسﻮ د گروپﻮﻧﻮ ب‪５‬ﻠﻮاﻟی‬

‫اضافي معلومات‬ ‫ﻟﻪ ‪＇ ۱۳۴۰‬خﻪ تر ‪ ۱۳۷۰‬ﻟﻤرﻳز کﻠﻮﻧﻮ پﻮرې د ﻧﻔﻮسﻮ د زﻳاتﻮاﻟﻲ ﻣعﻠﻮﻣاتﻲ جدول‪.‬‬ ‫‪２－‬ﻪ‬

‫کال‬

‫د ودې سﻠﻨﻪ‬

‫‪1‬‬

‫‪1۳۴۰‬‬

‫‪۳.1‬‬

‫‪۲‬‬

‫‪1۳۴۸‬‬

‫‪۳‬‬

‫‪۳‬‬

‫‪1۳۵۰‬‬

‫‪۲.۸‬‬

‫‪۴‬‬

‫‪1۳۵۹‬‬

‫‪۲.۶‬‬

‫‪۵‬‬

‫‪1۳۷۰‬‬

‫‪1.۹‬‬

‫‪۶‬‬

‫‪1۳۸۶‬‬

‫‪۲.۰۳‬‬

‫زده کﻮوﻧکﻲ دې پر ډﻟﻮ وو‪４‬شﻞ شﻲ‪ .‬ﻫره ډ ﻟﻪ دې د ﻧﻔﻮسﻮ د اﻫﻤﻴت پﻪ باره ک‪ ３‬بحث وک‪７‬ي او د ﻫ‪５‬ﻮاد‬ ‫د پرﻣختﻴا پﻪ باره ک‪ ３‬دې د ﻫغﻪ اغ‪５‬ز پخپﻠﻮ ک‪ ３‬سره شرﻳک ک‪７‬ي‪.‬‬

‫‪۳1‬‬

‫پﻮ＊تﻨ‪:３‬‬ ‫‪ -1‬د ﻣخ پر ودې ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻮ د ﻧﻔﻮسﻮ وده ＇رﻧ‪／‬ﻪ ده؟‬ ‫‪ -۲‬د ﻧﻔﻮسﻮ وده ＇ﻪ ارز＊ت ﻟري؟‬ ‫‪ -۳‬د افغاﻧستان د ﻧﻔﻮسﻮ احصائﻴﻪ ا！کﻠﻲ ده کﻪ و اﻗعﻲ؟‬ ‫‪ -۴‬پﻪ کﻮﻣﻮ ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻮ ک‪ ３‬د ﻧﻔﻮسﻮ کﻨ＂رول ﻣجاز ﻧﻪ دی؟‬

‫ﻟﻪ ！ﻮﻟ‪／‬ﻲ ＇خﻪ بﻬر ﻓﻌاﻟﻴت‪:‬‬ ‫زﻣﻮږ پﻪ ﻫ‪５‬ﻮاد ک‪ ３‬د ﻧﻔﻮسﻮ وده د کﻮﻣﻮ ﻻﻣﻠﻮﻧﻮ تابع ده؟ کﻠﻪ چ‪ ３‬ﻣﻮ د ﻟﻴﻠﻮﻧﻪ پﻪ کتابچﻪ ک‪ ３‬وﻟﻴکﻞ‪ ،‬بﻠﻪ‬ ‫ورځ پرې پﻪ ！ﻮﻟ‪／‬ﻲ ک‪ ３‬بحث وک‪７‬ئ‪.‬‬

‫‪۳۲‬‬

‫لسم لوست‪:‬‬

‫د نفوسوڅرنگوالی او په ه‪５‬واد ک‪ ３‬قومي جو ښت‬

‫پﻪ افغاﻧستان ک‪ ３‬د ﻧﻔﻮسﻮ ＇رﻧ‪／‬ﻮاﻟی‪ ،‬د ﻻﻧدﻧﻴﻮ ﻣطاﻟبﻮ ﻟﻪ ﻣخ‪ ３‬ﻣطاﻟعﻪ او ارزوﻟی شﻮ‪.‬‬ ‫د عﻤر ﻟﻪ ﻣخ‪.３‬‬ ‫د جﻨس ﻟﻪ ﻣخ‪.３‬‬ ‫د ﻧﻔﻮسﻮ ＇رﻧ‪／‬ﻮاﻟی د ！ﻮﻟﻨﻴزو او اﻗتصادي خدﻣتﻮﻧﻮ (کرﻧ‪ ،３‬کاﻧﻮﻧﻮ او داس‪ ３‬ﻧﻮرو) ﻟﻪ ﻣخ‪ ３‬ﻣطاﻟعﻪ ک‪８５‬ي‪.‬‬ ‫د ‪ ۱۳5۸‬ﻟﻤرﻳز کال راﻫ‪５‬س‪ ３‬د ﻫ‪５‬ﻮاد پﻪ سطحﻪ کﻮﻣﻪ سر شﻤ‪５‬رﻧﻪ ﻧﻪ ده شﻮې‪ .‬ﻟﻪ ﻫﻤدې اﻣﻠﻪ پﻪ‬ ‫افغاﻧستان ک‪ ３‬د ﻧﻔﻮسﻮ د و‪４‬ش‪ ،‬ترکﻴب د ودې د اﻧدازې او اﻗتصادي او ！ﻮﻟﻨﻴزو ‪＄‬اﻧ‪７／‬تﻴاوو پﻪ ﻫکﻠﻪ‬ ‫ﻣستﻨد احصائﻴﻮي ﻣعﻠﻮﻣات ﻧشتﻪ‪ .‬خﻮ پﻪ ‪ ۱۳۸۳‬ﻟﻤرﻳز کال ک‪ ３‬د ﻧﻔﻮسﻮ د ＇رﻧ‪／‬ﻮاﻟﻲ ﻟﻮﻣ‪７‬ﻳتﻮب د‬ ‫جﻨس(ﻧارﻳﻨﻪ او ＊‪％‬ﻴﻨﻪ) ﻟﻪ ﻣخ‪ ３‬ﻣطاﻟعﻪ شﻮ‪.‬‬ ‫پﻪ ‪ ۱۳۸۳‬ﻟﻤرﻳز کال ک‪ ３‬د جﻨس ﻟﻪ ﻣخ‪ ３‬د ﻧﻔﻮسﻮ د ＇رﻧ‪／‬ﻮاﻟﻲ ﻟﻮﻣ‪７‬ﻳتﻮب احساس شﻮ‪.‬‬ ‫د اتﻤ‪ ３‬ﻟسﻴزې پﻪ پﻴﻞ ک‪％＊ ３‬ﻴﻨﻪ وو تﻪ پام وشﻮ‪ ،‬چ‪ ３‬د ﻫغﻮی فعاﻟﻪ وﻧ‪６‬ه اخﻴستﻨﻪ پﻪ ！ﻮﻟﻮ برخﻮ ک‪３‬‬ ‫＇ر‪－‬ﻨده ＊کاري‪ .‬اوس د پام وړ شﻤ‪５‬ر ＊‪ ３％‬پﻪ شﻮرا (وﻟسﻲ او ﻣشراﻧﻮ جر‪－‬ﻪ) ک‪ ３‬دﻧده ترسره کﻮي‪.‬‬ ‫پﻪ ﻫﻤدې ډول‪ ،‬د ＊‪％‬ﻮ وﻧ‪６‬ه پﻪ دوﻟتﻲ ادارو‪ ،‬پﻪ ت‪５‬ره بﻴا د پﻮﻫﻨ‪ ３‬او اﻗتصاد پﻪ ب‪５‬ﻼب‪５‬ﻠﻮ سکتﻮروﻧﻮ ک‪３‬‬ ‫زﻳاتﻪ شﻮې ده‪.‬‬ ‫ﻣخ پر ودې ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻮ پﻪ ډﻟﻪ ک‪ ３‬زﻣﻮږ د ﻫ‪５‬ﻮاد د ﻧﻔﻮسﻮ وده (د زﻳ‪８‬ﻳدﻧ‪＇ ３‬خﻪ تر ‪ ۱۵‬کﻠﻨ‪ ９‬پﻮرې)‬ ‫‪ ۴۴.۶‬سﻠﻨﻪ ‪ ،‬د ( ‪＇ ۱6‬خﻪ تر ‪ ۶۰‬کﻠﻨ‪ ９‬پﻮرې) ‪ ۵۲.۹‬سﻠﻨﻪ او د ‪ ۶۵‬کﻠﻨ‪＇ ９‬خﻪ پﻮرتﻪ ‪ ۲.۶‬سﻠﻨﻪ ا！کﻞ‬ ‫شﻮې ده‪.‬‬ ‫پﻪ ﻫ‪５‬ﻮاد ک‪ ３‬اﻗتصادي فعاﻟﻪ ﻧﻔﻮس تر (‪۱ )۶۵ -۱۵‬کﻠﻨ‪ ９‬پﻮرې دی چ‪ ３‬د ‪ ۸۰‬سﻠﻨﻪ ﻳ‪ ３‬د کرﻧ‪ ３‬او‬ ‫ﻣاﻟدارۍ پﻪ برخﻪ ک‪ ３‬او پات‪ ３‬ﻧﻮرﻳ‪ ３‬پﻪ صﻨاﻳعﻮ‪ ،‬کاﻧﻮﻧﻮ او ！ﻮﻟﻨﻴزو خدﻣتﻮﻧﻮ ک‪ ３‬بﻮخت دي او ﻟﻪ ‪۶۵‬‬ ‫کﻠﻨ‪＇ ９‬خﻪ پﻮرتﻪ غﻴر فعال اﻗتصادي ﻧﻔﻮس تشکﻴﻠﻮي‪.‬‬

‫‪ -۱‬د حﻘﻮق بشر سازﻣان د کﻮچﻨﻴﻮاﻟﻲ عﻤر د ﻣشغﻮﻟﻴت ﻟﻪ پﻠﻮه ‪ ۱٨‬کﻠﻨﻲ غﻮره ک‪７‬ی دی‪.‬‬

‫‪۳۳‬‬

‫پﻪ افغاﻧستان ک‪ ３‬د جﻨس ﻟﻪ پﻠﻮه د ﻧﻔﻮسﻮ ＇رﻧ‪／‬ﻮاﻟی‪:‬‬ ‫کال‬ ‫‪۱٣٨٨‬‬

‫کﻠﻴﻮاﻟﻲ ﻧﻔﻮس‬

‫＊اري ﻧﻔﻮس‬ ‫＊‪３％‬‬

‫ﻧارﻳﻨﻪ‬

‫＊‪３％‬‬

‫ﻧارﻳﻨﻪ‬

‫‪ ۲۵۰۳۰۹۰‬تﻨ‪３‬‬

‫‪ ۲۶۵۶۲۰۰‬تﻨﻪ‬

‫‪ ۸۷۵۲۳۰۰‬تﻨ‪３‬‬

‫‪ ۹1۲۷۴۰۰‬تﻨﻪ‬

‫‪ 1۷۸۷۹۷۰۰‬تﻨﻪ‬

‫‪ ۵1۵۹۲۰۰‬تﻨﻪ‬

‫د ﻟﻮست د وروستﻨ‪ ９‬برخ‪ ３‬د اضافﻲ ﻣعﻠﻮﻣات تر سرﻟﻴک ﻻﻧدې جدول ک‪ ３‬د عﻤر ﻟﻪ پﻠﻮه د ﻧﻔﻮسﻮ‬ ‫د ترکﻴب ＇رﻧ‪／‬ﻮاﻟی ＊ﻪ کتﻠی شئ‪.‬‬ ‫پﻪ ﻫ‪５‬ﻮاد ک‪ ３‬ﻗﻮﻣﻲ جﻮړ＊ت او د ﻗﻮﻣﻮﻧﻮ جﻐراﻓﻴاﻳﻲ و‪４‬ش‪:‬‬ ‫پﻪ افغاﻧستان ک‪ ３‬د ﻣ‪５‬شتﻮ ﻗﻮﻣﻮﻧﻮ جغرافﻴاﻳﻲ و‪４‬ش پﻪ ＇ﻪ ډول دی؟‬ ‫د افغاﻧستان اوسﻴدوﻧکﻲ د تارﻳخﻲ دودوﻧﻮ او د اساسﻲ ﻗاﻧﻮن پر اساس ！ﻮل افغاﻧان دي‪ .‬خﻮ د بشري‬ ‫جغرافﻴ‪ ３‬ﻟﻪ ﻣخ‪ ３‬زﻣﻮږ پﻪ ﻫ‪５‬ﻮاد ک‪ ３‬ب‪５‬ﻼب‪５‬ﻞ ﻗﻮﻣﻮﻧﻪ ژوﻧد کﻮی چ‪ ３‬د ﻫغﻮ پﻪ اړه ﻟﻨ‪６‬ه ﻳادوﻧﻪ کﻮو‪.‬‬ ‫پﻪ دې خاوره ک‪ ３‬پ‪＋‬تاﻧﻪ د تارﻳخﻲ اسﻨادو ﻟﻪ ﻣخ‪ ３‬د ارﻳاﻳاﻧﻮ ډ‪４‬ر پخﻮاﻧی تﻮکﻢ بﻠﻞ ک‪８５‬ي‪ .‬ﻫغﻪ ژبﻪ چ‪３‬‬ ‫پرې خبرې کﻮي‪ ،‬د پ‪＋‬تﻮ پﻪ ﻧﻮم ﻳا د‪８４‬ي او د ﻧﻮرو ارﻳاﻳﻲ ژبﻮ بﻪ ＇‪５‬ر ده‪.‬‬ ‫د ﻳﻮﻧان وتﻠﻲ ﻣؤرخ ﻫﻴرودت پ‪＋‬تاﻧﻪ د پک تﻮﻳس او د دوی سﻴﻤ‪ ３‬د پکتﻴس پﻪ ﻧﻮم ﻳاد ک‪７‬ې دې‪.‬‬ ‫پ‪＋‬تاﻧﻪ پﻪ ！ﻮل افغاﻧستان ک‪ ３‬استﻮ‪－‬ﻦ دي‪ ،‬خﻮ زﻳات ﻳ‪ ３‬پﻪ ختﻴ‪ ＃‬کابﻞ او د کابﻞ پﻪ ‪－‬اوﻧ‪６‬ﻳﻮ وﻻﻳتﻮﻧﻮ‪ ،‬پﻪ‬ ‫جﻨﻮبﻲ‪ ،‬جﻨﻮب ختﻴ‪ ،＃‬ختﻴ‪ ＃‬او جﻨﻮب ﻟﻮﻳد‪ ＃４‬ک‪ ３‬ژوﻧد کﻮي‪ .‬پﻪ شﻤاﻟﻲ وﻻﻳتﻮﻧﻮ ک‪ ３‬ﻫﻢ ‪ ０－‬شﻤ‪５‬ر‬ ‫اوس‪８５‬ي‪.‬‬ ‫تاجکان د پ‪＋‬تﻨﻮ پﻪ ＇‪５‬ر د دې سﻴﻤ‪ ３‬د ارﻳاﻳاﻧﻮ ډ‪４‬ر پخﻮاﻧی ﻗﻮم دی‪ ،‬چ‪ ３‬پﻪ ！ﻮل ﻫ‪５‬ﻮاد ک‪ ３‬شتﻪ‬ ‫خﻮ زﻳات ﻗﻮﻣﻮﻧﻪ ﻳ‪ ３‬د ﻫ‪５‬ﻮاد پﻪ شﻤال ک‪ ３‬ﻟﻪ بدخشان ＇خﻪ تر ﻫرات او د ﻫﻨدوکش پﻪ جﻨﻮب ک‪ ３‬ﻟﻪ‬ ‫پروان ＇خﻪ تر کابﻞ پﻮرې ژوﻧد کﻮي او دري ژبﻪ خبرې کﻮي‪.‬‬ ‫ازبکان او ترکﻤﻨان د دې ﻫ‪５‬ﻮاد پخﻮاﻧﻲ اوسﻴدوﻧکﻲ دي او د ﻫ‪５‬ﻮاد پﻪ شﻤال او شﻤال ﻟﻮﻳد‪ ＃４‬ک‪３‬‬ ‫ژوﻧد کﻮي‪ .‬ازبک ﻗرغز‪ ،‬ﻗزاق او ترکﻤﻦ پﻪ ترکﻲ او ازبکﻲ ژبﻮ خبرې کﻮي‪.‬‬ ‫ﻫزاره ‪－‬ان ﻫﻢ زﻣﻮږ د ﻫ‪５‬ﻮاد پخﻮاﻧﻲ اوسﻴدوﻧکﻲ دي چ‪ ３‬پﻪ ﻫزاره ‪－‬ﻲ ﻟﻬجﻪ پﻪ دري ژبﻪ خبرې‬ ‫کﻮي‪ .‬پﻪ باﻣﻴاﻧﻮ او ﻣرکزي ﻟﻮړو سطحﻮ ک‪ ３‬اوس‪８５‬ي‪.‬‬ ‫ﻧﻮرستاﻧﻴان ﻫﻢ ﻳﻮ ارﻳاﻳﻲ ﻗﻮم دی او د دې ﻫ‪５‬ﻮاد اوسﻴدوﻧکﻲ دي‪ .‬د ﻧﻮرستاﻧﻴاﻧﻮ د اوسﻴدو سﻴﻤﻪ‬ ‫ﻧﻮرستان او ژبﻪ ﻳ‪ ３‬ﻧﻮرستاﻧﻲ ده‪ .‬ﻳﻮ بﻞ ﻗﻮم چ‪ ３‬ارﻳاﻳﻲ ﻧژاد ﻟري‪ ،‬پشﻪ ﻳان دي چ‪ ３‬پﻪ کﻮﻧ‪ ،７‬کاپﻴسا او‬ ‫‪۳۴‬‬

‫ﻟغﻤان ک‪ ３‬ژوﻧد کﻮي‪ .‬ژبﻪ ﻳ‪ ３‬ختﻴ‪％‬ﻪ ارﻳاﻳﻲ رﻳ‪＋‬ﻪ ﻟري‪.‬‬ ‫بﻞ ﻗﻮم چ‪ ３‬ارﻳاﻳﻲ ﻧژاد ﻟري‪ ،‬بﻠﻮڅ دي چ‪ ３‬د کﻨدﻫارپﻪ جﻨﻮب او چخاﻧسﻮر ک‪ ３‬ژوﻧد کﻮي‪ .‬ژبﻪ‬ ‫ﻳ‪ ３‬بﻠﻮ＇ﻲ ده پﻪ پ‪＋‬تﻮ او دري ﻫﻢ خبرې کﻮي‪.‬‬ ‫پﻪ ﻫﻤدې ترتﻴب‪ ،‬زﻣﻮږ پﻪ ‪－‬ران ﻫ‪５‬ﻮاد ک‪＄ ３‬ﻴﻨ‪ ３‬ﻗزل باش‪ ،‬عرب اوسﻴدان ﻫﻢ ژوﻧد کﻮي‪ .‬پﻪ ﻫﻤدې‬ ‫ډول‪＄ ،‬ﻴﻨ‪ ３‬ﻫﻨدوان او سکان ﻫﻢ پﻪ کابﻞ‪ ،‬ﻧﻨ‪／‬رﻫار‪ ،‬کﻨدﻫار‪－ ،‬رد‪４‬ز‪ ،‬خﻮست او غزﻧﻲ ک‪ ３‬ژوﻧد کﻮي‬ ‫چ‪ ３‬د دې ﻫ‪５‬ﻮاد اوسﻴدوﻧکﻲ دي‪ .‬د ﻳادوﻟﻮ وړ ده چ‪＄ ３‬ﻴﻨ‪ ３‬ﻧﻮر ﻗﻮﻣﻮﻧﻪ ﻫﻢ شتﻪ چ‪ ３‬پﻮره ﻣطاﻟعﻪ او‬ ‫＇‪７５‬ﻧﻪ غﻮاړي‪.‬‬

‫د ﻧﻔﻮسﻮ ＇رﻧ‪／‬ﻮاﻟی ＇ﻪ ﻣﻔﻬﻮم ﻟري؟ ﻫره ډﻟﻪ بﻪ پﻪ دې ﻫکﻠﻪ بحث وک‪７‬ي‪ .‬د ډﻟ‪ ３‬استازی دې ﻫﻢ‬ ‫！ﻮﻟ‪／‬ﻴﻮاﻟﻮتﻪ وواﻳﻲ چ‪ ３‬پﻪ ﻫ‪５‬ﻮاد ک‪ ３‬د ﻣﻴشتﻮ ﻗﻮﻣﻮﻧﻮ پﻪ ﻫکﻠﻪ بحث وک‪７‬ي ا وخپﻞ ﻣعﻠﻮﻣات ﻟﻪ ﻧﻮرو‬ ‫سره شرﻳک ک‪７‬ي‪.‬‬

‫پﻮ＊تﻨ‪:３‬‬ ‫‪ .۱‬ﻫغﻪ ﻗﻮﻣﻮﻧﻪ چ‪ ３‬پﻪ افغاﻧستان ک‪ ３‬ژوﻧد کﻮي‪ ،‬ﻧﻮﻣﻮﻧﻪ ﻳ‪ ３‬واخﻠئ‪.‬‬ ‫‪ .۲‬د اضافﻲ ﻣعﻠﻮﻣاتﻮ د جدول ﻟﻪ ﻣخ‪ ３‬د پﻪ کار بﻮختﻮ ﻧﻔﻮسﻮ سﻠﻨﻪ پﻴدا ک‪７‬ئ‬ ‫‪ .۳‬د کﻮم عﻤر خﻠکﻮ تﻪ فعاﻟﻪ اﻗتصادي ﻧﻔﻮس وﻳﻞ ک‪８５‬ي؟‬ ‫ﻟﻪ ！ﻮﻟ‪／‬ﻲ ＇خﻪ بﻬر ﻓﻌاﻟﻴت‪:‬‬ ‫پﻪ افغاﻧستان ک‪ ３‬د استﻮ ‪－‬ﻦ ﻗﻮﻣﻮﻧﻮ پﻪ باره ک‪ ،３‬ﻟﻪ ب‪５‬ﻼب‪５‬ﻠﻮ سرچ‪５‬ﻨﻮ ＇خﻪ پﻪ ‪ ３＂－‬اخﻴست‪ ３‬سره ﻳﻮه ﻟﻨ‪６‬ه ﻣﻘاﻟﻪ‬ ‫وﻟﻴکئ‪.‬‬

‫‪۳۵‬‬

‫اضافي معلومات‬ ‫‪)۲۰۰۸-۲۰۰۷(1۳۸۶‬‬ ‫！ﻮل داﻳﻤﻲ استﻮ‪－‬ﻦ ﻧﻔﻮس‬ ‫ﻧارﻳﻨﻪ (تﻨﻪ)‬

‫＊‪％‬ﻴﻨﻪ (تﻨ‪)３‬‬

‫！ﻮل ﻧﻔﻮس (تﻨﻪ)‬

‫سﻠﻨﻪ‬

‫‪11۷۸۳۶۰۰‬‬

‫‪11۲۵۵۳۰۰‬‬

‫‪۲۳۰۳۸۹۰۰‬‬

‫‪1۰۰‬‬

‫عﻤر‬ ‫(پﻪ ﻛال)‬

‫‪۲1۹۲۶۹1‬‬

‫‪۲۳۲1۸۷1‬‬

‫‪۴۵1۴۵۶۲‬‬

‫‪۲۰‬‬

‫‪۰۴-۰۰‬‬

‫‪1۷۵۰۷1۷‬‬

‫‪1۶۹۴۹۶۲‬‬

‫‪۳۴۴۵۶۷۹‬‬

‫‪1۵‬‬

‫‪۰۹-۰۵‬‬

‫‪1۳۹۹۴۵۶‬‬

‫‪1۲۵۳۶۸۷‬‬

‫‪۲۶۵۳1۴۳‬‬

‫‪11‬‬

‫‪1۴-1۰‬‬

‫‪11۴۸۴۳۷‬‬

‫‪1۰1۷۴۴۴‬‬

‫‪۲1۶۵۸۸1‬‬

‫‪۹‬‬

‫‪1۹-1۵‬‬

‫‪۹۵۶1۸۶‬‬

‫‪۹۰۴۷1۲‬‬

‫‪1۸۶۰۸۹۸‬‬

‫‪۸‬‬

‫‪۲۴-۲۰‬‬

‫‪۷۶۰۹۷۲‬‬

‫‪۷۷۹۷۲1‬‬

‫‪1۵۴۰۶۹۳‬‬

‫‪۷‬‬

‫‪۲۹-۲۵‬‬

‫‪۶1۰۴1۸‬‬

‫‪۶۷۶۸۰۵‬‬

‫‪1۲۸۷۲۲۳‬‬

‫‪۵‬‬

‫‪۳۴-۳۰‬‬

‫‪۵۳۹۴1۳‬‬

‫‪۵۹۵۲۷1‬‬

‫‪11۳۴۶۸۴‬‬

‫‪۵‬‬

‫‪۳۹-۳۵‬‬

‫‪۴۹۴۷۴۳‬‬

‫‪۴۸۶۵۳۴‬‬

‫‪۹۸1۲۷۷‬‬

‫‪۴‬‬

‫‪۴۴-۴۰‬‬

‫‪۴۵۰۲۲1‬‬

‫‪۴۰۲۴۶1‬‬

‫‪۸۵۲۶۸۲‬‬

‫‪۴‬‬

‫‪۴۹-۴۵‬‬

‫‪۳۹۶۶۸۸‬‬

‫‪۳۲۳۹۲۵‬‬

‫‪۷۲۰۶1۳‬‬

‫‪۳‬‬

‫‪۵۴-۵۰‬‬

‫‪۳۲۸۵۴۸‬‬

‫‪۲۵1۶۲۶‬‬

‫‪۵۸۰1۷۴‬‬

‫‪۳‬‬

‫‪۵۹-۵۵‬‬

‫‪۲۵۶۲۵۸‬‬

‫‪1۹۰۹۰۶‬‬

‫‪۴۴۷1۶۴‬‬

‫‪۲‬‬

‫‪۶۴-۶۰‬‬

‫‪۴۹۸۸۵۲‬‬

‫‪۳۵۵۳۷۵‬‬

‫‪۸۵۴۲۲۷‬‬

‫‪۴‬‬

‫‪ 6۵‬کﻠﻦ او ﻟﻪ ﻫغﻪ‬ ‫＇خﻪ پﻮرتﻪ‬

‫ﻧﻮټ‪ :‬د کﻮچﻴاﻧﻮ ‪ ۱.٥‬ﻣﻴﻠﻴﻮﻧﻪ ﻧﻔﻮس پک‪ ３‬شاﻣﻞ ﻧﻪ دي‪.‬‬

‫‪۳۶‬‬

‫يوولسم لوست‪:‬‬

‫‪ -٢‬کورنی او بهرنی ل‪ ５‬د او د نفوسو ځای پر ځای ک‪５‬دل‬

‫بﻬرﻧﻲ ﻣﻬاجرتﻮﻧﻪ‬

‫د ﻫغﻮ ﻣﻬاجرتﻮﻧﻮ د اﻧ‪５／‬زو پﻪ ﻫکﻠﻪ ﻣعﻠﻮﻣات ﻟرئ چ‪ ３‬زﻣﻮږ ﻟﻪ ﻫ‪５‬ﻮاده شﻮي دي؟‬ ‫پﻪ ﻫ‪５‬ﻮاد ک‪ ３‬دﻧﻨﻪ او ﻟﻪ ﻫ‪５‬ﻮاد ＇خﻪ بﻬرتﻪ ﻣﻬاجرتﻮﻧﻪ د سﻴاسﻲ او ！ﻮﻟﻨﻴزو ستﻮﻧزو‪ ،‬تارﻳخﻲ او د‬ ‫طبﻴعﻲ پ‪＋５‬ﻮ د اغ‪５‬زو ﻟﻪ ﻣخ‪ ３‬ک‪８５‬ي چ‪ ３‬اﻧ‪５／‬زې ﻳ‪ ３‬پﻪ ﻻﻧدې ډول دي‪:‬‬ ‫سﻴاسﻲ ﻟ‪８５‬د‪ :‬سﻴاسﻲ ﻟ‪８５‬دﻳدﻧﻪ ﻫغﻪ وخت ک‪８５‬ي چ‪ ３‬فکري او عﻘﻴدتﻲ ازادي ﻣﻮجﻮده ﻧﻪ‬ ‫وي؛ د ب‪５‬ﻠ‪ ３／‬پﻪ تﻮ‪－‬ﻪ‪ ،‬ﻟﻪ ‪ ۱۳۵۷‬ﻟﻤرﻳزکال ＇خﻪ وروستﻪ د روس د تﻬاجﻢ او ت‪５‬ري ﻟﻪ اﻣﻠﻪ د‬ ‫افغاﻧاﻧﻮ ډ‪４‬ر ﻟﻮی ﻣﻬاجرتﻮﻧﻪ‪ ،‬چ‪ ３‬پﻪ ﻧ‪７‬ۍ ک‪ ３‬ساری ﻧﻪ ﻟري‪ ،‬ﻧﻮرو ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻮ او ﻟﻮﻳﻮ وچﻮتﻪ شﻮي‬ ‫دي‪ ،‬چ‪ ３‬شﻤﻴر ﻳ‪ ３‬ﻟﻪ پﻨ‪％‬ﻪ ﻣﻴﻠﻴﻮﻧﻮ ＇خﻪ زﻳات دی‪.‬‬ ‫‪۳۷‬‬

‫اﻗتصادي ﻣﻬاجرتﻮﻧﻪ‪:‬‬

‫د کﻠﻴﻮ او د کﻮچﻨﻴﻮ او ﻟﻮﻳﻮ ＊اروﻧﻮ خﻠک ﻟﻮﻳﻮ صﻨعتﻲ ＊اروﻧﻮ تﻪ د کار او دﻧدو د ﻣﻮﻧدﻟﻮ او د‬ ‫شتﻤﻨﻴﻮ د ترﻻسﻪ کﻮﻟﻮ او خﻮﻧدي ژوﻧد ﻟپاره ﻣﻬاجرت کﻮي‪ .‬پﻮرتﻨﻴﻮ ﻻﻣﻠﻮﻧﻮتﻪ پﻪ پام سره د کﻠﻴﻮ‬ ‫خﻠک ＊اروﻧﻮ‪ ،‬ﻟکﻪ‪ :‬کابﻞ‪ ،‬کﻨدﻫار‪ ،‬ﻫرات‪ ،‬ﻣزار شرﻳف او ﻧﻮرو صﻨعتﻲ ＊اروﻧﻮ تﻪ ﻣﻬاجرت‬ ‫کﻮي چ‪ ３‬دغﻪ کار ﻻ تر اوسﻪ دوام ﻟري‪.‬‬ ‫تارﻳخﻲ ﻣﻬاجرتﻮﻧﻪ‪:‬‬

‫پﻪ ډ‪４‬رو پخﻮاﻧﻴﻮ وختﻮﻧﻮ ک‪ ３‬ارﻳاﻳان ﻟﻪ بﻠخ (بخدي) ＇خﻪ شاوخﻮا سﻴﻤﻮ تﻪ تر ﻫﻨد او فارس پﻮرې‬ ‫ﻣﻬاجر شﻮل‪ .‬او وروستﻪ ﻳﻮﻧاﻧﻴاﻧﻮ‪ ،‬کﻮشاﻧﻴاﻧﻮ او ﻣسﻠﻤاﻧاﻧﻮ ﻳﻮ پر بﻞ پس‪ ３‬ﻣﻬاجرت وک‪.７‬‬ ‫ﻼ پﻪ ‪۱۳۴۹‬‬ ‫ﻫغﻪ ﻣﻬاجرتﻮﻧﻪ چ‪ ３‬د طبﻴعﻲ پ‪＋５‬ﻮ او وچکاﻟﻴﻮ پﻪ سبب راﻣﻨ‪％‬تﻪ ک‪８５‬ي‪ ،‬ﻣث ً‬ ‫ﻟﻤرﻳز کال ک‪ ３‬د وچکاﻟ‪ ９‬ﻟﻪ اﻣﻠﻪ زﻣﻮږ ﻫ‪５‬ﻮادوال د خپﻠﻮ کﻮروﻧﻮ پر‪＋４‬ﻮدﻟﻮ تﻪ اړشﻮل چ‪ ３‬د‬ ‫بادغﻴس‪ ،‬ارز‪－‬ان او ﻫزاره جاتﻮ ﻟﻮړه سطحﻪ پﻪ دې ډﻟﻪ ک‪ ３‬را‪＄‬ﻲ‪.‬‬ ‫ﻣﻮسﻤﻲ ﻣﻬاجرتﻮﻧﻪ د تﻮدو او س‪７‬و سﻴﻤﻮ ترﻣﻨ‪ ＃‬ک‪８５‬ي؛ ﻳعﻨ‪ ３‬ﻣﻬاجر پﻪ اوړي ک‪ ３‬د ＇اروﻳﻮ‬ ‫د روزﻧ‪ ３‬او ﻫﻤدارﻧ‪／‬ﻪ د کرﻧ‪ ３‬ﻟپاره ‪－‬اوﻧ‪６‬ﻳﻮ سﻴﻤﻮ تﻪ ﻣﻬاجرت کﻮي‪ .‬د ﻫ‪５‬ﻮاد کﻮچﻴان ﻳ‪３‬‬ ‫＊ﻪ ﻣثال دي‪.‬‬

‫د ﻣﻬاجرت اﻏ‪５‬زې‪:‬‬ ‫ﻣﻬاجرتﻮﻧﻮ پﻪ افغاﻧﻲ ﻣﻬاجرو ﻣثبت‪ ３‬او ﻣﻨﻔﻲ اغ‪５‬زې ک‪７‬ې دي‪.‬‬ ‫‪-۱‬د فعال اﻗتصادي ﻧﻔﻮس ﻟﻪ ﻻسﻪ ور کﻮل‪.‬‬ ‫‪ -۲‬د ﻣغزوﻧﻮ ت‪＋５‬تﻪ (د پﻮﻫاﻧﻮ او ﻣاﻫرو خﻠکﻮ ﻣﻬاجرت)‪.‬‬

‫‪۳۸‬‬

‫‪ -٣‬ﻣﻨﻔﻲ اغ‪５‬زې ﻟکﻪ‪ :‬پﻪ ‪ HIV‬او د پﻮستکﻲ پﻪ ﻧاروغﻴﻮ اختﻪ کﻴدل‪.‬‬ ‫‪ -۴‬باﻧدﻧﻴﻮ ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻮ تﻪ د سرﻣاﻳ‪ ３‬ﻟ‪８５‬دول‪.‬‬ ‫‪-٥‬د اﻧساﻧﻲ حﻘﻮﻗﻮ تر پ‪＋‬ﻮ ﻻﻧدې ک‪５‬دل‪.‬‬ ‫ﻣثبت‪ ３‬اﻏﻴزې ﻻﻧدې دي‪:‬‬ ‫‪ -۱‬د خپﻞ فرﻫﻨ‪ ，‬ﻟ‪８５‬دول او د ﻧﻮرو ﻟﻪ فرﻫﻨ‪ ，‬سره بﻠدتﻴا‪.‬‬ ‫‪ -۲‬د خپﻠ‪ ３‬ژب‪ ３‬رواجﻮل او د ﻧﻮرو ﻟﻪ ژبﻮ سره بﻠدتﻴا‪.‬‬ ‫‪ -٣‬د ﻧﻮې ！کﻨاﻟﻮژي سره بﻠدتﻴا‪.‬‬

‫ز ده کﻮوﻧکﻲ دې پر ډﻟﻮ وو‪４‬شﻞ شﻲ او ﻫره ډﻟﻪ دې د ﻻﻧدې پﻮ＊تﻨﻮ پﻪ باره ک‪ ３‬بحث وک‪７‬ي او‬ ‫د ﻫرې ډﻟ‪ ３‬استازی دې خپﻞ ﻣعﻠﻮﻣات پﻪ ！ﻮﻟ‪／‬ﻲ ک‪ ３‬وړاﻧدې ک‪７‬ي‪.‬‬ ‫‪ .۱‬پر سﻴاسﻲ ﻣﻬاجرت او د ﻫغﻪ پر اﻧ‪５／‬زه بحث وک‪７‬ئ‪.‬‬ ‫‪ .۲‬زﻣﻮږ ﻫ‪５‬ﻮادواﻟﻮ ﻟﻮﻳﻮ او صﻨعتﻲ ＊اروﻧﻮتﻪ وﻟ‪ ３‬ﻣﻬاجرت ک‪７‬ی؟‬ ‫‪-٣‬أﻳا تارﻳخﻲ ﻣﻬاجرتﻮﻧﻪ زﻣﻮږ پﻪ ﻫ‪５‬ﻮاد ک‪ ３‬شﻮي دي؟‬

‫پﻮ＊تﻨ‪:３‬‬ ‫‪-۱‬زﻣﻮږ د ‪－‬ران ﻫ‪５‬ﻮاد اوسﻴدوﻧکﻲ ﻟﻪ کﻠﻴﻮ ＇خﻪ ＊اروﻧﻮتﻪ وﻟ‪ ３‬ﻣﻬاجرتﻮﻧﻪ کﻮي‪.‬‬ ‫‪ -۲‬د ﻣﻬاجرت ﻣﻨﻔﻲ او ﻣثبت‪ ３‬اغ‪５‬زې بﻴان ک‪７‬ئ؟‬ ‫‪-۳‬آﻳا زﻣﻮږ ﻫ‪５‬ﻮادوال اوس ﻫﻢ ﻧﻮرو ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻮ تﻪ ﻣﻬاجرت کﻮي؟ وﻟ‪３‬؟‬

‫‪۳۹‬‬

‫ﻟﻪ ！ﻮﻟ‪／‬ﻲ ＇خﻪ بﻬر ﻓﻌاﻟﻴت‪:‬‬ ‫زﻣﻮږ ﻫ‪５‬ﻮاد وال ﻧﻮرو ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻮتﻪ وﻟ‪ ３‬ﻣﻬاجر ک‪８５‬ي؟ پﻪ دې باره ک‪ ３‬ﻳﻮه ﻣﻘاﻟﻪ وﻟﻴکئ او د‬ ‫جغرافﻴ‪ ３‬پﻪ را تﻠﻮﻧکﻲ ساعت ک‪ ３‬ﻳ‪！ ３‬ﻮﻟ‪／‬ﻴﻮاﻟﻮتﻪ وړاﻧدې ک‪７‬ئ‪.‬‬

‫‪۴۰‬‬

‫در‪４‬ﻢ ＇پرکی‬

‫دولسم لوست‪:‬‬

‫دﻳﻦ او ژب‪３‬‬ ‫‪ 1.3‬دﻳﻦ‬

‫د کعب‪ ３‬ﻣعظﻤ‪ ３‬د خﻮﻧ‪ ３‬اﻧ‪％‬ﻮر‬ ‫د افغاﻧستان زﻳاتره خﻠک د کﻮم دﻳﻦ او ﻣذﻫب پﻴروان دي؟‬ ‫اﻧساﻧان ﻟﻪ خپﻠﻮ عﻘﻴدو سره ژوﻧد کﻮي‪ .‬زﻣﻮږ خﻠک ﻫﻢ ﻟﻪ ډ‪４‬رو پخﻮا وختﻮﻧﻮ راﻫﻴس‪ ３‬د ب‪５‬ﻼب‪５‬ﻠﻮ‬ ‫دﻳﻨﻮﻧﻮ پﻴروان وو‪ .‬زﻣﻮږ ﻧ‪５‬کﻮﻧﻮ ارﻳاﻳاﻧﻮ ﻧﻮو سﻴﻤﻮ تﻪ ﻟﻪ کﻮچ‪５‬دو ﻣخک‪ ３‬ساده آﻳﻴﻦ درﻟﻮده‪.‬‬ ‫دوی د طبعﻴت ﻫغﻪ عﻨاصر چ‪ ３‬پر ژوﻧداﻧﻪ ﻳ‪ ３‬اغ‪５‬ز درﻟﻮده‪ ،‬ﻣﻘدس ‪２－‬ﻞ‪ .‬د افغاﻧستان خﻠک‪،‬‬ ‫ﻟﻪ دې سره سره چ‪ ３‬پﻪ ختﻴ‪ ＃‬ک‪ ３‬د وﻳدي او برﻫﻤﻨﻲ زړې عﻘﻴدې پﻴروان وو‪ ،‬د ﻫ‪５‬ﻮاد پﻪ‬ ‫شﻤال ﻟﻮﻳد‪ ＃４‬ک‪ ３‬زردشتﻲ أﻳﻴﻦ رواج درﻟﻮد‪ .‬خﻮ کﻠﻪ چ‪ ３‬ﻟﻪ ﻣﻴﻼد ＇خﻪ ﻣخک‪ ۲۰۶ ３‬کال‬

‫‪۴1‬‬

‫ک‪ ３‬اشﻮکا دبﻮداﻳﻲ أﻳﻴﻦ د تبﻴﻠغ او خپروﻟﻮ ﻟﻪ پاره ﻣﻼ وت‪７‬ﻟﻪ چ‪ ３‬د ﻫغﻪ تارﻳخ ﻧﻪ زر کاﻟﻪ وروستﻪ‬ ‫ﻫﻢ دې عﻘﻴدې او آﻳﻴﻦ د ﻫ‪５‬ﻮاد پﻪ ختﻴ‪ ＃‬او شﻤال ک‪ ３‬بشپ‪ ７‬رواج وﻣﻮﻧده‪ ،‬چ‪ ３‬د فکر‪ ،‬ﻫﻨر‬ ‫او فرﻫﻨ‪ ，‬ﻟﻪ پﻠﻮه ﻳ‪ ３‬د دې خﻠکﻮ پﻪ ژوﻧداﻧﻪ ژوره اغ‪５‬زه در ﻟﻮده‪ .‬بﻮداﻳﻲ أﻳﻴﻦ د اشﻮکا د ﻧﻔﻮذ‬ ‫او سﻠط‪ ３‬پﻪ واسط د ﻫﻨدوکش ﻟﻪ جﻨﻮب ＇خﻪ ترکﻨدﻫاره پﻮرې خپﻮرشﻮ‪.‬‬ ‫د اسﻼم د ﻣﻘدس دﻳﻦ پﻪ ظﻬﻮر سره ب‪５‬ﻼب‪５‬ﻞ دﻳﻨﻮﻧﻪ ﻟکﻪ‪ :‬زردشتﻲ‪ ،‬بﻮداﻳﻲ او ﻟ‪＇ ８‬ﻪ آسﻤاﻧﻲ‬ ‫دﻳﻨﻮﻧﻪ‪ ،‬ﻟکﻪ ﻳﻬﻮدﻳت‪ ،‬ﻣسﻴحﻴت پﻪ خراسان (افغاﻧستان) ک‪ ３‬پ‪５‬روان او پﻠﻮﻳان در ﻟﻮدل‪ .‬خﻮ‬ ‫داس‪ ３‬دﻳﻦ چ‪ ３‬پﻪ ！ﻮل افغاﻧستان ک‪ ３‬عام رواج وﻟري‪ ،‬وجﻮد ﻧﻪ در ﻟﻮده‪ .‬د ﻫغﻪ وخت خراسان‬ ‫ﻳا اوسﻨی افغاﻧستان د اسﻼم ﻣﻘدس دﻳﻦ د ﻣﻨﻠﻮ ﻟﻪ پاره چﻤتﻮ و‪ .‬د حضرت عثﻤان (رض)‬ ‫پﻪ واکﻤﻨ‪ ９‬ک‪ ،３‬ﻟﻪ ‪ ۲۵‬ﻫجري کال ＇خﻪ وروستﻪ د اسﻼﻣﻲ فتﻮحاتﻮ ﻟﻤﻦ افغاﻧستان تﻪ ﻫﻢ‬ ‫راورس‪５‬ده‪ .‬احﻨف بﻦ ﻗﻴس د ﻫرات ＊ار وﻧﻴﻮه او خﻠک ﻳ‪ ３‬د اسﻼم پﻪ دﻳﻦ ﻣشرف ک‪７‬ل‪.‬‬ ‫در‪４‬ﻢ خﻠﻴﻔﻪ حضرت عثﻤان (رض) عبداهلل بﻦ عاﻣر د ﻟ‪＋‬کر ﻣشر و！اکﻪ‪ .‬عبداهلل بﻦ عاﻣر‬ ‫اسﻼﻣﻲ اﻣپراطﻮري ترختﻴ‪ ＃‬پﻮرې وغزوﻟﻪ‪ .‬ﻫغﻪ سرخس‪ ،‬فارﻳاب‪ ،‬تاﻟﻘان‪ ،‬کﻨدﻫار او غزﻧی‬ ‫فتح او اسﻼم ﻳ‪ ３‬ﻫﻠتﻪ خپﻮر ک‪ .７‬کابﻞ ﻳ‪ ３‬ﻳﻮ کال ﻣحاصره ک‪ ７‬او پﻪ ﻣشکﻞ سره ﻳ‪ ３‬فتح ک‪ .７‬د‬ ‫وخت پﻪ ت‪５‬ر‪４‬دو سره د افغاﻧستان ！ﻮﻟ‪ ３‬سﻴﻤ‪ ３‬د اسﻼم پﻪ دﻳﻦ ﻣشرف شﻮې ‪.‬ﻳﻮازې کافرستان‪،‬‬ ‫چ‪ ３‬وروستﻪ پﻪ ﻧﻮرستان ﻳاد شﻮ‪ ،‬پخﻮاﻧی دﻳﻦ تر ډ‪４‬رې ﻣﻮدې پﻮرې وساتﻪ چ‪ ３‬پﻪ ‪۱۹‬م پ‪７５‬ۍ‬ ‫ک‪ ３‬د اﻣﻴرعبداﻟرحﻤﻦ خان پﻪ دوره ک‪ ３‬د اسﻼم پﻪ دﻳﻦ ﻣشرف شﻮل‪ .‬د افغاﻧستان د اسﻼﻣﻲ‬ ‫جﻤﻬﻮري د دوﻟت رسﻤﻲ دﻳﻦ اسﻼم دی‪ .‬د ﻧﻮرو دﻳﻨﻮﻧﻮ پﻴروان‪ ،‬د خپﻠﻮ دﻳﻨﻲ ﻣراسﻤﻮ پﻪ ترسره‬ ‫کﻮﻟﻮ ک‪ ３‬د ﻗاﻧﻮن ﻟﻪ احکاﻣﻮ سره سﻢ آز اد دي‪ .‬پﻪ افغاﻧستان ک‪ ３‬ﻫ‪ ＆５‬ﻗاﻧﻮن ﻧﻪ شی کﻮﻟی چ‪ ３‬د‬ ‫اسﻼم د ﻣﻘدس دﻳﻦ د ﻣعتﻘداتﻮ او احکاﻣﻮ ﻣخاﻟف وي‪.‬‬ ‫پﻪ اوسﻨﻲ وخت ک‪ ３‬د افغاﻧستان خﻠک ‪ ۹۹.۶‬سﻠﻨﻪ د اسﻼم د ﻣﻘدس دﻳﻦ پﻴروان دي‪.‬‬

‫‪۴۲‬‬

‫‪＄‬ﻴﻨ‪ ３‬ﻫﻨدوان او سکان پﻪ کابﻞ‪ ،‬جﻼ ل آباد‪ ،‬کﻨدﻫار‪ ،‬چارﻳکارو‪－ ،‬ردﻳز او ﻧﻮرو ＊اروﻧﻮک‪３‬‬ ‫اوس‪８５‬ي چ‪ ３‬اکثر ﻳ‪ ３‬سﻮدا‪－‬ر دي‪.‬‬ ‫د افغاﻧستان ﻣطﻠﻖ ا کثرﻳت خﻠک د حﻨﻔﻲ ﻣذﻫب پﻴروان دي او د تشﻴع ﻣذﻫب پﻴروان ﻫﻢ‬ ‫ﻟري‪ .‬د افغاﻧستان اﻫﻞ تشﻴع پﻪ جعﻔري او اسﻤاعﻠﻴﻪ ﻣذﻫبﻮﻧﻮ و‪４‬شﻞ شﻮي دي‪.‬‬

‫ز ده کﻮوﻧکﻲ پر ډﻟﻮ و‪４‬شﻞ ک‪８５‬ي او ﻫره ډﻟﻪ دې پر ﻻﻧدې ﻳﻮه ﻣﻮضﻮع بحث وک‪７‬ي او د بحث‬ ‫ﻧتﻴجﻪ دې پﻪ ！ﻮﻟ‪／‬ﻲ ک‪ ３‬شرحﻪ ک‪７‬ي‪.‬‬ ‫آرﻳاﻳاﻧﻮ کﻮم اﻳﻴﻦ درﻟﻮد؟‬ ‫بﻮداﻳﻲ آﻳﻴﻦ ＇ﻪ وخت او چ‪５‬رتﻪ خپﻮر شﻮ؟‬ ‫د اسﻼم دﻳﻦ پﻪ افغاﻧستان ک‪＇ ３‬ﻪ ډول خپﻮر شﻮ؟‬

‫‪۴۳‬‬

‫پﻮ＊تﻨ‪:３‬‬

‫ﻻﻧدﻧ‪ ３‬سﻤ‪ ３‬او غﻠط‪ ３‬پﻮ＊تﻨ‪ ３‬ﻳﻮه ﻟﻪ بﻠ‪＇ ３‬خﻪ ب‪５‬ﻠ‪ ３‬ک‪７‬ئ‪:‬‬ ‫‪ .١‬أرﻳاﻳاﻧﻮ د طبﻴعت ﻫغﻪ عﻨاصر‪ ،‬چ‪ ３‬پﻪ ژوﻧداﻧﻪ ک‪ ３‬ﻳ‪ ３‬اغ‪５‬زﻧاک وو‪ ،‬ﻣﻘدس ‪２－‬ﻞ‪.‬‬ ‫‪ .٢‬د افغاﻧستان ！ﻮل خﻠک د ﻳﻮ ﻣذﻫب ﻳعﻨ‪ ３‬اسﻼم پﻴرو دي‪.‬‬ ‫‪ .۳‬کﻮﻣﻮ خﻠکﻮ پﻪ افغاﻧستان ک‪ ３‬د اسﻼم پﻪ خپروﻟﻮ ک‪ ３‬ﻧﻘش درﻟﻮده؟‬ ‫‪ .۴‬پﻪ اوسﻨﻲ وخت ک‪ ３‬د افغاﻧستان خﻠک د کﻮﻣﻮ دﻳﻨﻮﻧﻮ او ﻣذﻫبﻮ ﻧﻮ پﻴروان دي؟‬

‫ﻟﻪ ！ﻮﻟ‪／‬ﻲ ＇خﻪ بﻬر ﻓﻌاﻟﻴت‪:‬‬

‫د ！ﻮﻟﻨﻮ پﻪ ﻫﻮساﻳﻨ‪ ３‬ک‪ ３‬د اسﻼم د ﻣﻘدس دﻳﻦ د ＊‪２／５‬ﻮ پﻪ اړوﻧد ＇ﻮ کر＊‪ ３‬وﻟﻴکئ او‬ ‫！ﻮﻟ‪／‬ﻴﻮاﻟﻮتﻪ ﻳ‪ ３‬وﻟﻮﻟئ‪.‬‬

‫‪۴۴‬‬

‫ديارلسم لوست‪:‬‬

‫‪ 3‬ـ ‪ 2‬ژبه‬

‫پﻪ افغاﻧستان ک‪ ３‬ﻟﻪ د‪４‬رشﻮ ＇خﻪ زﻳات‪ ３‬ژب‪ ３‬شتﻪ چ‪ ３‬د ﻫ‪５‬ﻮاد پﻪ ب‪５‬ﻼب‪５‬ﻠﻮ سﻴﻤﻮ ک‪ ３‬خﻠک پﻪ ب‪５‬ﻼب‪５‬ﻠﻮ‬ ‫ﻟﻬجﻮ پرې خبرې کﻮي‪.‬‬

‫د افغاﻧستان د ژبﻮ اﻫﻤﻴت‪ ،‬ﻟکﻪ‪ :‬د ﻧ‪７‬ۍ د ﻧﻮرو ژبﻮ پﻪ شان د وﻳﻮﻧکﻮ پﻪ شﻤ‪５‬ر پﻮرې اړه ﻟري‪.‬‬ ‫د ﻣثال پﻪ ډول‪ ،‬پ‪＋‬تﻮ او دري د ﻫ‪５‬ﻮاد پﻪ پراخﻪ ساحﻪ ک‪ ３‬عﻤﻮﻣﻴت ﻟري او خﻠک ورباﻧدې‬ ‫خبرې کﻮي او د افغاﻧستان تﻘرﻳباً ！ﻮل خﻠک پرې پﻮﻫ‪８５‬ي؛ خﻮ پﻪ اورﻣ‪７‬ي او عربﻲ ﻳﻮازې پﻪ ＇ﻮ‬ ‫ﻣحدودو کﻠﻴﻮ ک‪ ３‬خبرې ک‪８５‬ي‪.‬‬ ‫اﻧدو اروپاﻳﻲ ژب‪ ３‬پﻪ دوو ارﻳاﻳﻲ (ارﻳاﻧﻲ) او ﻫﻨدي ډﻟﻮ و‪４‬شﻞ ک‪８５‬ي‪.‬ارﻳاﻳﻲ ژب‪ ３‬پﻪ عﻤﻮﻣﻲ ډول‬ ‫د ﻫ‪５‬ﻮاد پﻪ جﻨﻮب ﻟﻮﻳد‪ ،＃４‬شﻤال ﻟﻮﻳد‪ ＃４‬او شﻤال ختﻴ‪ ＃‬ک‪ ３‬زﻳاتﻪ رواج ﻟري او ﻣشﻬﻮرې‬

‫‪۴۵‬‬

‫ژب‪ ３‬ﻳ‪ ３‬پ‪＋‬تﻮ‪ ،‬دري‪ ،‬بﻠﻮچ‪ ،３‬اورﻣ‪７‬ي او پاﻣﻴري غﻠچﻪ ﻳﻲ ﻳعﻨ‪ ３‬غرﻧ‪ ９‬ژب‪ ３‬دي‪ .‬پﻪ ﻫﻨدي ژبﻮ‬ ‫ک‪－ ３‬ﻮربتﻲ‪ ،‬کﻠشﻪ ﻳﻲ‪ ،‬تﻴراﻳﻲ‪ ،‬سﻨدي او پﻨجابﻲ شاﻣﻠ‪ ３‬دي‪ .‬روﻳدا ژب‪ ３‬چ‪ ３‬د آرﻳاﻳﻲ ﻫﻨدي‬ ‫‪－‬روپ ترﻣﻨ‪ ＃‬ﻳﻮه ＇اﻧ‪／‬ﻪ ده چ‪ ３‬کتﻲ‪ ،‬بشکﻠﻲ‪ ،‬وا‪／４‬ﻠﻲ‪ ،‬پرسﻴﻨﻲ‪ ،‬اشکﻮﻧﻲ‪ ،‬پشﻪ ﻳﻲ‪ ،‬پراچ‪３‬‬ ‫اوﻧﻮرستاﻧﻲ پﻪ ک‪ ３‬شاﻣﻠﻲ دي چ‪ ３‬پﻪ عﻤﻮﻣﻲ ډول د ﻧﻮرستان او د ﻫغﻪ د شاوخﻮا خﻠک پرې‬ ‫خبرې کﻮي‪.‬‬ ‫د افغاﻧستان ﻧﻮرې ژب‪ ３‬ترکﻲ او ﻣغﻮﻟﻲ دي چ‪ ３‬د وه ﻟ‪７‬ۍ پﻪ ک‪ ３‬شاﻣﻠ‪ ３‬دي‪ .‬ﻳﻮه ﻟ‪７‬ۍ ﻫغﻪ ژب‪３‬‬ ‫دي چ‪ ３‬پﻪ ﻣرکزي أسﻴا پﻮرې اړه ﻟري ﻟکﻪ ازبﻴکﻲ‪ ،‬ﻗزاﻗﻲ او ﻗرغزي‪ .‬دوﻫﻤﻪ ﻟ‪７‬ۍ ﻳ‪ ３‬پﻪ جﻨﻮب‬ ‫ﻟﻮﻳد‪ ＃４‬پﻮرې اړه ﻟري چ‪ ３‬ترکﻤﻨﻲ او آذري احتﻮا کﻮي‪.‬‬ ‫‪ .۳.۳‬د ژبﻮ جﻐراﻓﻴاﻳﻲ و‪４‬ش‪:‬‬

‫د افغاﻧستان ژب‪ ３‬چ‪ ３‬خﻠک پرې خبرې کﻮي‪ ،‬دا دي‪:‬‬ ‫پ‪＋‬تﻮ‪ :‬ﻫغﻪ کسان چ‪ ３‬پﻪ پ‪＋‬تﻮ خبرې کﻮي‪ ،‬تﻘرﻳبا پﻪ ！ﻮل ﻫ‪５‬ﻮاد ک‪ ３‬استﻮ‪－‬ﻦ دي‪ .‬خﻮ زﻳاتره‬ ‫پ‪＋‬تاﻧﻪ د افغاﻧستان پﻪ ختﻴ‪％‬ﻮ‪ ،‬جﻨﻮبﻲ او جﻨﻮب ختﻴ‪％‬ﻮ سﻴﻤﻮ ک‪ ３‬استﻮ‪－‬ﻨﻪ ﻟري‪ .‬د اژبﻪ ډ‪４‬رې‬ ‫ﻟﻬج‪ ３‬ﻟري چ‪ ３‬ﻣشرﻗﻲ او کﻨدﻫاري ﻟﻬج‪ ３‬ﻳ‪ ３‬ﻳﻮ ﻟﻪ بﻞ ＇خﻪ ＊‪ ３‬پ‪５‬ژﻧدل کﻴ‪８‬ي‪.‬‬ ‫دري‪ :‬د ﻫ‪５‬ﻮاد ډ‪４‬ره پخﻮاﻧ‪ ９‬ژبﻪ ده‪ .‬د ﻫ‪５‬ﻮاد زﻳات خﻠک پﻪ ﻣختﻠﻔﻮ ﻟﻬجﻮ ﻟﻪ دې ژب‪ ３‬سره ＇ﻪ‬ ‫ﻧا ＇ﻪ پﻪ ！ﻮل ﻫ‪５‬ﻮاد ک‪ ３‬بﻠدﻳت ﻟري‪.‬‬ ‫بﻠﻮ＇ﻲ‪ :‬د ﻫﻠﻤﻨد‪－ ،‬ﻮدز‪４‬رې‪ ،‬صابري ﻫاﻣﻮن او د ﻫ‪５‬ﻮاد د ﻟﻮﻳد‪ ＃４‬سرحدوﻧﻮ ‪＄‬ﻴﻨ‪ ３‬خﻠک پرې‬ ‫خبرې کﻮي‪.‬‬ ‫ازبکﻲ‪ :‬د ﻫ‪５‬ﻮاد پﻪ شﻤاﻟﻲ وﻻﻳتﻮﻧﻮ ک‪＄ ３‬ﻴﻨ‪ ３‬خﻠک پرې خبرې کﻮي‪.‬‬ ‫ترکﻤﻨﻲ‪ :‬د ﻫ‪５‬ﻮاد پﻪ شﻤال او شﻤال ﻟﻮﻳد‪ ＃４‬ک‪ ３‬د ﻫرات تر وﻻﻳتﻪ پﻮرې ‪＄‬ﻴﻨ‪ ３‬خﻠک پرې خبرې‬ ‫کﻮي‪.‬‬ ‫پراچﻲ‪ :‬د ﻧجراب پﻪ ﻳﻮه دره ک‪ ،３‬چ‪ ３‬د ت‪／‬اب ﻟﻪ اﻟﻪ سای سره ﻧ‪＋‬ت‪ ３‬ده‪＄ ،‬ﻴﻨ‪ ３‬خﻠک پرې‬ ‫خبرې کﻮي‪.‬‬ ‫ﻣﻨجﻲ ژبﻪ د بدخشان پﻪ ﻣﻨجان‪ ،‬واخﻲ پﻪ واخان‪ ،‬سرﻳ‪／‬ﻲ د واخان پﻪ شﻤال‪ ،‬سﻨ‪／‬ﻠﻴچ‪ ３‬د‬ ‫‪۴۶‬‬

‫ﻣﻨجان پﻪ ختﻴ‪ ＃‬او د بدخشان د زﻳباک پﻪ جﻨﻮب‪ ،‬زﻳباکﻲ ژبﻪ د بدخشان پﻪ زﻳباک‪ ،‬اشکاشﻤﻲ‬ ‫د بدخشان پﻪ اشکاشﻢ‪ ،‬شغﻨﻲ د بدخشان پﻪ اشکاشﻢ او شغﻨان‪ ،‬رو شاﻧﻲ او اشري د بدخشان پﻪ‬ ‫ﻟﻮﻳد‪ ＃４‬او د پﻨج د سﻴﻨد پﻪ غاړه ک‪ ３‬او ﻗرغزي ژبﻪ پﻪ کﻮچﻨﻲ پاﻣﻴرک‪ ３‬ﻣرو ج‪ ３‬دي‪.‬‬ ‫ک＂ﻪ واﻳ‪／‬ﻠﻲ‪ ،‬شکﻮﻧﻲ او پاروﻧﻲ پﻪ ﻧﻮرستان ک‪ ،３‬کﻮرباتﻲ ژبﻪ پﻪ ختﻴ‪ ＃‬ﻧﻮرستان‪ ،‬پشﻪ ﻳﻲ‬ ‫ژبﻪ پﻪ ﻧﻮرستان او د ﻟغﻤان پﻪ درو‪ ،‬ت‪／‬اب‪ ،‬ﻧجراب‪ ،‬کﻮﻫستان‪ ،‬کاپﻴسا او پغﻤان ک‪ ،３‬تﻴراﻫﻲ د‬ ‫خﻴبر پﻪ ﻟﻮﻳد‪ ＃４‬او ډکﻪ اوج＂ﻲ د ج＂اﻧﻮ ژبﻪ ده‪.‬‬ ‫پﻪ سﻨدۍ‪ ،‬ﻟﻬﻨدا او پﻨجاب‪ ９‬اﻫﻞ ﻫﻨﻮد خبرې کﻮي‪.‬‬ ‫اورﻣ‪７‬ي پﻪ ﻟﻮ‪－‬ر‪ ،‬براﻫﻮي د چخاﻧسﻮر د شﻮرابک پﻪ شاوخﻮا سﻴﻤﻮ ک‪ ３‬رواج ﻟري‪ .‬ﻣغﻠﻲ او‬ ‫آذري ژب‪ ３‬اوس ﻟﻪ ﻣﻨ‪％‬ﻪ تﻠﻠﻲ دي‪ .‬خﻮ ﻗزاﻗﻲ د بﻠخ د وﻻﻳت پﻪ ‪＄‬ﻴﻨﻮ سﻴﻤﻮ ک‪ ３‬شتﻪ‪.‬‬ ‫پﻪ پ‪＋‬تﻮ او دري ژبﻪ د افغاﻧستان اکثرﻳت خﻠک خبرې کﻮي او د دوﻟت رسﻤﻲ ژب‪ ３‬دي‪ .‬پﻪ ﻫغﻮ‬ ‫سﻴﻤﻮ ک‪ ３‬چ‪ ３‬اکثرﻳت خﻠک ﻳ‪ ３‬ﻟﻪ ازبکﻲ‪ ،‬ترکﻤﻨﻲ‪ ،‬پشﻪ ﻳﻲ‪ ،‬ﻧﻮرستاﻧﻲ‪ ،‬بﻠﻮچ‪－ ３‬ﻮجري او‬ ‫ﻳا پاﻣﻴري ژبﻮ ＇خﻪ پﻪ ﻳﻮه ژبﻪ خبرې کﻮي‪ ،‬ﻫﻠتﻪ پر پ‪＋‬تﻮ او درې سرب‪５‬ره سﻴﻤﻪ ﻳﻴزه ژبﻪ د در‪４‬ﻤ‪３‬‬ ‫رسﻤﻲ ژب‪ ３‬پﻪ تﻮ‪－‬ﻪ دي‪.‬‬

‫زده کﻮوﻧکﻲ پر ډﻟﻮ وو‪４‬شﻞ شﻲ‪ .‬ﻫره ډﻟﻪ دې پر ﻻﻧدې ﻳﻮه ﻣﻮضﻮع پخپﻠﻮ ک‪ ３‬بحث وک‪７‬ي‪.‬‬ ‫ﻳﻮ تﻦ دې د خپﻠ‪ ３‬ډﻟ‪ ３‬پﻪ استازﻳتﻮب‪ ،‬ﻣﻮضﻮع پﻪ ！ﻮﻟ‪／‬ﻲ ک‪ ３‬شرحﻪ ک‪７‬ي‪.‬‬ ‫د افغاﻧستان خﻠک پﻪ کﻮﻣﻮ ژبﻮ خبرې کﻮي‪ .‬کﻮﻣ‪ ３‬ژب‪ ３‬د کﻮم دﻟﻴﻞ ﻟﻪ ﻣخ‪ ３‬رسﻤﻲ دي؟‬ ‫اﻧدو اروپاﻳﻲ ژب‪ ３‬پر ＇ﻮ برخﻮ و‪４‬شﻞ شﻮې دي؟د ﻫر ‪－‬روپ ﻣشﻬﻮرې ژب‪ ３‬ﻟﻪ سﻴﻤﻮ سره واضح‬ ‫ک‪７‬ئ‪.‬‬ ‫در وﻳدا‪ ،‬ترکﻲ او ﻣغﻮﻟﻲ ژبﻮ پﻪ باره ک‪ ３‬ﻣعﻠﻮﻣات ورک‪７‬ئ‬ ‫‪۴۷‬‬

‫بﻠﻮ＇ان‪ ،‬ازبﻴکان ترکﻤﻨان د افغاﻧستان پﻪ کﻮﻣﻪ سﻴﻤﻪ ک‪ ３‬ژوﻧد کﻮي؟‬ ‫پﻮ＊تﻨ‪:３‬‬

‫‪ .۱‬د افغاﻧستان ﻫﻨدوان پﻪ (‬

‫) او (‬

‫)‪( ،‬‬

‫‪ ۲‬پشﻪ ﻳﻲ ژبﻪ د ﻫ‪５‬ﻮاد پﻪ کﻮﻣﻮ سﻴﻤﻮ ک‪ ３‬رواج ﻟري؟‬ ‫‪ .۳‬اوس کﻮﻣ‪ ３‬ژب‪ ３‬ﻟﻪ ﻣﻨ‪％‬ﻪ تﻠﻠﻲ دي او وﻳﻮﻧکﻲ ﻧﻪ ﻟري؟‬ ‫‪ .۴‬پ‪＋‬تﻮ او درې وﻟ‪ ３‬رسﻤ‪ ３‬ژب‪ ３‬دي؟‬ ‫‪ .۵‬کﻮﻣ‪ ３‬ژب‪ ３‬پﻪ کﻮم دﻟﻴﻞ د در‪４‬ﻤﻮ رسﻤﻲ ژبﻮ حﻴثﻴت ﻟري؟‬

‫ﻟﻪ ！ﻮﻟ‪／‬ﻲ ＇خﻪ بﻬر ﻓﻌاﻟﻴت‪:‬‬ ‫د افغاﻧستان ﻣﻬﻤ‪ ３‬ژب‪ ３‬پﻪ ﻳﻮه جدول ک‪ ３‬پﻪ ترتﻴب وﻟﻴکئ‪.‬‬

‫‪۴۸‬‬

‫) ژبﻮ خبرې کﻮي‪.‬‬

‫څوارلسم لوست‪:‬‬

‫څلورم څپرکی‬ ‫‪ -1.4‬د مواصالتو اهميت‪:‬‬

‫پﻪ پﻮرتﻨﻲ ا ﻧ‪％‬ﻮر ک‪ ３‬کﻮﻣﻪ ﻟﻮﻳﻪ ﻻر وﻳﻨئ؟‬ ‫ﻣﻮاصﻼتﻲ ﻻرې د ﻳﻮې ！ﻮﻟﻨ‪ ３‬او ﻫ‪５‬ﻮاد د اﻗتصادي‪！ ،‬ﻮﻟﻨﻴز‪ ،‬سﻴاسﻲ‪ ،‬فرﻫﻨ‪／‬ﻲ او اداري پرﻣخت‪，‬‬ ‫بﻨس＀ ‪２－‬ﻞ ک‪８５‬ي‪！ .‬ﻮﻟ‪ ３‬اﻗتصادي اړتﻴاوې (کرﻧﻴزې‪ ،‬صﻨعتﻲ او تجارتﻲ)‪！ ،‬ﻮﻟﻨﻴزه‪ ،‬فرﻫﻨ‪／‬ﻲ او‬ ‫سﻴاسﻲ وده د ﻣﻮاصﻼتﻲ کر＊ﻮ ﻟﻪ ترﻗ‪ ９‬او پرﻣخت‪ ，‬پرتﻪ اﻣکان ﻧﻪ ﻟري‪.‬‬ ‫د ﻳﻮې ﻫﻮسا ！ﻮﻟﻨ‪ ３‬اﻗتصادي او صﻨعتﻲ پرﻣختﻴا د ﻣﻮاصﻼتﻲ کر＊ﻮ او ﻧﻘﻠﻴﻪ وسﻴﻠﻮ پﻪ پرﻣخت‪ ，‬او‬ ‫ترﻗ‪ ９‬پﻮرې اړه ﻟري‪.‬‬

‫‪۴۹‬‬

‫ﻣخ پر ودې ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻪ چ‪ ３‬د اﻗتصادي او صﻨعتﻲ پرﻣخت‪ ，‬ﻟﻮﻣ‪７‬ﻧﻲ پ‪７‬اووﻧﻪ وﻫﻲ‪ ،‬تر ！ﻮﻟﻮ ﻟﻮﻣ‪７‬ی‬ ‫باﻳد ﻣﻮاصﻼتﻲ او ！راﻧسپﻮرتﻲ شراﻳط برابر ک‪７‬ي‪ ،‬چ‪ ３‬تﻮﻟﻴدي او تجارتﻲ وساﻳﻞ او کسب او کار وده‬ ‫وک‪７‬ي‪ .‬افغاﻧستان د ﻣخ پر ودې ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻮ پﻪ ډﻟﻪ ک‪ ３‬پﻪ وچ‪ ３‬پﻮرې ت‪７‬ﻟی او غرﻧی ﻫ‪５‬ﻮاد دی‪ .‬سﻴﻨدوﻧﻪ‬ ‫ﻳ‪ ３‬ﻫﻢ د زﻳات ‪＄‬ﻮړ او س‪５‬ﻼبﻲ رژﻳﻢ پﻪ درﻟﻮدﻟﻮ د ب‪７５‬ﻳﻮ د چﻠﻮﻟﻮ ﻟپاره برابر ﻧﻪ دي‪ .‬ﻧﻮ د ‪＄‬ﻤکﻨﻴﻮ‬ ‫ﻣﻮاصﻼتﻲ او ﻫﻮاﻳﻲ سک＂ﻮروﻧﻮ وده د ﻫ‪５‬ﻮاد بﻨس＂‪５‬زه اړتﻴا ده‪ .‬ﻟﻪ ﻣﻨظﻤ‪ ３‬ﻣﻮاصﻼتﻲ شبک‪ ３‬پرتﻪ ﻫر‬ ‫اړخ‪５‬زه اﻗتصادي او ！ﻮﻟﻨﻴزه وده ﻣﻤکﻨﻪ ﻧﻪ ده‪ .‬ﻣﻮاصﻼتﻲ ﻻرې ＊اروﻧﻪ او سﻴﻤ‪ ３‬سره ﻧ‪＋‬ﻠﻮي‪ .‬اوﻣﻪ او‬ ‫د اﻧرژۍ تﻮﻟﻴدووﻧکﻲ ﻣﻮاد صﻨعتﻲ ﻣرکزوﻧﻮ او صﻨعتﻲ او کرﻧﻴز ﻣحصﻮﻻت بازاروﻧﻮ او استﻬﻼکﻲ‬ ‫ﻣرکزوﻧﻮ تﻪ ﻟ‪８５‬د وي‪.‬‬ ‫پﻪ دې برخﻪ ک‪ ３‬پاﻧ‪／‬ﻪ اچﻮﻧﻪ د ﻳﻮه ﻫ‪５‬ﻮاد د اﻗتصاد بﻨس＀ جﻮړوي‪ ،‬چ‪ ３‬پﻪ ！ﻮل ﻫ‪５‬ﻮاد ک‪３‬‬ ‫د اﻗتصادي‪ ،‬سﻴاسﻲ‪ ،‬فرﻫﻨ‪／‬ﻲ او اﻗتصادي پﻼن جﻮړوﻧ‪ ３‬د ودې او پراختﻴا سبب ک‪８５‬ي‪.‬‬ ‫د ﻣﻮاصﻼتﻮ د اﻗتصادي اﻫﻤﻴت پﻪ ﻫکﻠﻪ ﻟﻨ‪ ６‬وﻳﻠی شﻮ چ‪:３‬‬ ‫ ﻟﻪ ﻣﻨظﻤﻮ ！راﻧسپﻮرتﻲ ﻻرو ＇خﻪ د ‪ ３＂－‬اخ‪５‬ستﻨﻲ پﻪ سبب بازار ک‪ ３‬د کاﻟﻴﻮ بﻴﻪ کﻤ‪８５‬ي‪.‬‬‫د سﻮن د ﻣﻮادو پﻪ ﻟ‪＋／‬ت کﻤ‪８５‬ي او د سﻮدا‪－‬رۍ ﻣاﻟﻮﻧﻪ د وخت ﻟﻪ ضاﻳع ک‪５‬دﻟﻮ پرتﻪ بازارﻧﻮ تﻪ‬‫ﻟ‪８５‬دول ک‪８５‬ي‪.‬‬ ‫ ب‪５‬ﻼب‪５‬ﻞ ﻗﻮﻣﻮﻧﻪ د ﻳﻮ او بﻞ ﻟﻪ دود او دستﻮر ＇خﻪ خبر‪８４‬ي‪ .‬د ﻫ‪５‬ﻮاد ﻣﻠﻲ ﻳﻮواﻟی تآﻣﻨﻴ‪８‬ي‪ ،‬چ‪３‬‬‫ورسره پﻪ ستﻮﻧزو اختﻪ سﻴﻤﻮ تﻪ پﻪ چ＂ک‪ ９‬ﻣرست‪ ３‬استﻮل ک‪８５‬ي‪.‬‬ ‫ د ！راﻧسپﻮرتﻲ ﻻرو پﻪ ﻧشتﻮﻟﻲ ک‪ ３‬پر دې سرب‪５‬ره چ‪ ３‬پﻮرتﻨ‪ ９‬ﻣﻮخ‪ ３‬ﻻس تﻪ ﻧﻪ را‪＄‬ﻲ؛ بﻠک‪３‬‬‫د فرﻫﻨ‪ ，‬او ＊ﻮوﻧ‪ ３‬او روزﻧ‪ ３‬د وروستﻪ واﻟﻲ ﻻﻣﻞ ﻫﻢ ک‪８５‬ي‪.‬‬ ‫زﻣﻮږ پﻪ ﻫ‪５‬ﻮاد ک‪ ３‬پﻪ ت‪５‬رو وختﻮﻧﻮ ک‪ ３‬د پﻮرتﻨﻴﻮ ستﻮﻧزو پﻪ درک سره پخپﻠﻮ پﻨ‪％‬ﻪ کﻠﻨﻮ پﻼﻧﻮﻧﻮ ک‪３‬‬ ‫ډ‪４‬ره پرﻣختﻴاﻳﻲ بﻮدجﻪ‪ ،‬د ﻣﻮ！رو د س‪７‬کﻮﻧﻮ د جﻮړوﻟﻮ ﻟپاره ب‪５‬ﻠﻪ شﻮې وه‪ .‬ﻟﻪ درې ﻟسﻴزو ＇خﻪ پﻪ‬ ‫زﻳاتﻪ اوږده تپﻞ شﻮې داخﻠﻲ ج‪７／‬ه ک‪！ ３‬ﻮﻟ‪ ３‬ﻣﻮاصﻼتﻲ شبک‪ ３‬وﻳجاړې شﻮې او د ﻫغﻮ بﻴا جﻮړوﻟﻮ‬

‫‪۵۰‬‬

‫تﻪ اړتﻴا پ‪＋５‬ﻪ شﻮه‪ .‬ﻟﻪ ﻫﻤدې اﻣﻠﻪ‪ ،‬د ﻣﻮﻗت حکﻮﻣت ﻟﻪ تشکﻴﻞ ＇خﻪ وروستﻪ د تﻮکﻴﻮ – جاپان پﻪ‬ ‫کﻨﻔراﻧس ک‪ ３‬د ﻫ‪５‬ﻮاد د ﻟﻮﻳﻮ ﻻرو جﻮړوﻟﻮ او پراختﻴا تﻪ د اﻗتصادي زﻳربﻨا پﻪ تﻮ‪－‬ﻪ د ﻟﻮﻣ‪７‬ﻳتﻮب حﻖ‬ ‫ورک‪７‬ل شﻮ‪ .‬اوس د حﻠﻘﻮي ﻟﻮﻳ‪ ３‬ﻻرې ‪ ۸۰‬سﻠﻨﻪ جﻮړه شﻮې او ﻟﻪ بﻨدروﻧﻮ سره ﻧ‪＋‬ﻠﻮل شﻮې ده‪ .‬پﻪ‬ ‫ﻫﻤدې ډول‪ ،‬ﻳﻮﻟﻪ بﻞ سره د وﻻﻳتﻮﻧﻮ او ﻟﻪ ﻣرکز سره د وﻟسﻮاﻟﻴﻮ ﻧ‪＋‬ﻠﻮل دوام ﻟري‪.‬‬ ‫ﻟﻪ بﻠ‪ ３‬خﻮا‪ ،‬پﻪ پام ک‪ ３‬دي چ‪！ ３‬راﻧزﻳ＂ﻲ کر＊‪ ３‬د شﻤال او ﻟﻮﻳد‪－ ＃４‬اوﻧ‪６‬ﻳاﻧﻮ سره فعاﻟ‪ ３‬شﻲ او زﻣﻮږ‬ ‫د ﻫ‪５‬ﻮاد د سﻮدا‪－‬رۍ اړﻳک‪ ３‬بﻪ پﻪ ﻣﻨطﻘﻪ ک‪ ３‬پراخ‪ ３‬شﻲ‪.‬‬

‫زده کﻮوﻧکﻲ پﻪ ﻣﻨاسبﻮ ډﻟﻮ ک‪ ３‬تﻨظﻴﻤ‪８５‬ي‪ .‬ﻳﻮه ډﻟﻪ دې د ﻣﻮاصﻼتﻮ اﻫﻤﻴت د ﻫ‪５‬ﻮاد د اﻗتصادي‬ ‫زﻳربﻨا پﻪ تﻮ‪－‬ﻪ او دوﻫﻤﻪ ډﻟﻪ د ﻫ‪５‬ﻮاد پﻪ اﻗتصادي او ！ﻮﻟﻴﻨزې ودې ک‪ ３‬د ﻣﻮاصﻼتﻮ برخﻪ باﻧدې‬ ‫بحث وک‪７‬ي‪ .‬د ډﻟ‪ ３‬ﻳﻮ غ‪７‬ی د زده کﻮوﻧکﻮ د فعاﻟﻴت پاﻳﻠ‪！ ،３‬ﻮﻟ‪／‬ﻴﻮاﻟﻮ تﻪ وړاﻧدې کﻮي‪ .‬پﻪ پای ک‪３‬‬ ‫＊ﻮوﻧکی د ډﻟ‪ ３‬د فعاﻟﻴت پاﻳﻠ‪ ３‬د خپﻠﻮ ﻣعﻠﻮﻣاتﻮ پﻪ ورزﻳاتﻮﻟﻮ را ！ﻮﻟﻮي‪.‬‬

‫‪۵1‬‬

‫پﻮ＊تﻨ‪:３‬‬ ‫ﻟﻨ‪６‬ه ‪＄‬ﻮاب ورک‪７‬ئ‪:‬‬ ‫‪-۱‬زﻣﻮږ پﻪ ﻫ‪５‬ﻮاد ک‪＄ ３‬ﻤکﻨﻲ او ﻫﻮاﻳﻲ ！راﻧسپﻮرټ د ﻣﻮاصﻼت ﻟﻪ ﻧﻮرو برخﻮ＇خﻪ وﻟ‪＊ ３‬ﻪ وده ک‪７‬ې‬ ‫ده؟‬ ‫‪-۲‬پﻪ ت‪５‬رو پﻨ‪％‬ﻪ کﻠﻨﻮ پﻼﻧﻮﻧﻮ ک‪ ３‬زﻳات پام وﻟ‪ ３‬د ﻣﻮاصﻼتﻮ ودې تﻪ شﻮی و؟‬ ‫‪- ۳‬د تﻮکﻴﻮ ‪ -‬جاپان د ﻫﻤکارﻳﻮ پﻪ کﻨﻔراﻧس ک‪ ３‬زﻳات پام د ﻫ‪５‬ﻮاد د ﻟﻮﻳﻮﻻرو بﻴا جﻮړوﻟﻮ تﻪ وراړول‬ ‫شﻮی و‪.‬‬

‫ﻟﻪ ！ﻮﻟ‪／‬ﻲ ＇خﻪ بﻬر ﻓﻌاﻟﻴت‪:‬‬ ‫د ﻫ‪５‬ﻮاد د اﻗتصادي ودې ﻟﻪ ﻣخ‪ ３‬د ‪＄‬ﻤکﻨﻴﻮ ﻣﻮاصﻼتﻮ اﻫﻤﻴت پﻪ ＇ﻮ کر＊ﻮک‪ ３‬وﻟﻴکئ او د‬ ‫جغرافﻴ‪ ３‬د ﻣضﻤﻮن پﻪ راتﻠﻮﻧکﻲ ساعت ک‪ ３‬ﻳ‪ ３‬پﻪ ！ﻮﻟ‪／‬ﻲ ک‪ ３‬و ﻟﻮﻟئ ‪.‬‬

‫‪۵۲‬‬

‫پنځلسم لوست‪:‬‬

‫‪ 2.4‬ـ ځمکنی حمل او نقل‬

‫پﻮﻫﻴ‪８‬ئ چ‪ ３‬ﻣﻮ！ر کﻠﻪ زﻣﻮږ ﻫ‪５‬ﻮاد تﻪ وارد شﻮ؟‬ ‫د حﻤﻞ و ﻧﻘﻞ د ﻳﻮ ﻣﻨظﻢ ﻣﻮاصﻼتﻲ سﻴستﻢ شتﻮن (صﻨاﻳعﻮ پﻪ ‪６－‬ون) د ！ﻮﻟﻨﻴز او اﻗتصادي پرﻣختﻴا‬ ‫بﻨس＀ جﻮړوي او پﻪ ﻫ‪５‬ﻮاد ک‪ ３‬د ！ﻮﻟﻨﻴز‪ ،‬اﻗتصادي ﻳﻮواﻟﻲ د راﻣﻨ‪％‬تﻪ کﻴدو سبب ک‪８５‬ي او د خدﻣاتﻲ‬ ‫ﻣﻮادو او اطﻼعاتﻮ د ﻟ‪８５‬د ﻟپاره اساﻧتﻴاوې برابروي‪ .‬پﻪ ﻣﻠﻲ سﻮﻳﻪ سﻮاد‪－‬ري پرﻣخت‪ ，‬کﻮي او ﻟﻪ‬ ‫ﻫغ‪ ３‬سره ﻳﻮ‪＄‬ای د پرسﻮﻧﻞ استخدام او عﻮاﻳد ﻫﻢ زﻳات‪８５‬ي‪.‬د ژوﻧد کچﻪ ﻫﻢ ﻟﻮړ‪８４‬ي‪ .‬د دې ډول‬ ‫زﻳربﻨاوو شتﻮن پﻪ افغاﻧستان ک‪ ،３‬د ‪＄‬ﻤک‪ ３‬جغرافﻴاﻳﻲ جﻮړ＊ت تﻪ پﻪ پام سره‪ ،‬چ‪ ３‬پﻪ ‪＄‬اﻧ‪７／‬و او‬ ‫جﻼ سﻴﻤﻮ و‪４‬شﻞ ک‪８５‬ي‪ ،‬فﻮق اﻟعاده ارز＊ت ﻟري‪ .‬پﻪ ت‪５‬ره بﻴا د صﻨاﻳعﻮ پراختﻴا‪ ،‬چ‪ ３‬ﻟﻪ ﻫغ‪ ３‬پرتﻪ‬ ‫صﻨعتﻲ ﻣؤسسﻮ تﻪ اوﻣﻪ ﻣﻮاد او اﻧرژي تﻮﻟﻴدووﻧکﻲ ﻣﻮاد او د ﻫغﻮ تﻮﻟﻴدات استﻬﻼکﻲ سﻴﻤﻮ تﻪ‬ ‫اﻧتﻘاﻟﻴدی ﻧﻪ شﻲ‪.‬‬ ‫د ﻣﻨ‪％‬ﻨ‪ ９‬أسﻴا پﻪ جﻨﻮب ک‪ ３‬د افغاﻧستان د جغرافﻴاﻳﻲ ﻣﻮﻗعﻴت تﻪ پﻪ پام سره د تارﻳخ ﻟﻪ ډ‪４‬رې پخﻮا دورې‬ ‫＇خﻪ د اوږدې ﻣﻮدې ﻟپاره د ختﻴ‪ ＃‬او ﻟﻮﻳد‪ ＃４‬او د شﻤال او سﻮﻳﻞ تر ﻣﻨ‪ ＃‬د سﻮدا‪－‬رۍ اړﻳکﻮ پﻪ تاﻣﻴﻦ‬ ‫ک‪ ３‬ډ‪４‬ر اﻫﻤﻴت ﻟري‪.‬د دې تجارتﻲ او فرﻫﻨ‪／‬ﻲ اړﻳکﻮ دوام د ﻫ‪５‬ﻮاد د ژوﻧداﻧﻪ د کچ‪ ３‬پﻪ ﻟﻮړوﻟﻮ ک‪ ３‬د‬ ‫اﻗتصاد او فرﻫﻨ‪ ，‬ﻟﻪ پﻠﻮه ډ‪４‬ر ﻣﻬﻢ رول ﻟﻮبﻮي‪ .‬ﻟﻪ ﻣﻴﻼد ＇خﻪ ﻣخک‪ ３‬پﻪ ＇ﻠﻮرﻣﻪ پ‪７５‬ۍ ک‪ ３‬د پﻮ‪＄‬ﻲ‬ ‫ﻳرغﻞ پﻪ پای ک‪ ３‬د ﻳﻮﻧان او ﻫﻨد ترﻣﻨ‪ ＃‬سﻮدا‪－‬رﻳزې اړﻳک‪ ３‬د افغاﻧستان ﻟﻪ ﻻرې تآﻣﻴﻦ شﻮې وې‪ .‬پﻪ‬ ‫ﻟﻮﻣ‪７‬ي ﻣﻴﻼدي کال ک‪ ３‬د ﻳﻮﻧان د باختري پاچاﻫاﻧﻮ پﻪ وخت ک‪ ３‬افغاﻧستان د سﻮدا‪－‬رﻳزو اړﻳکﻮ پﻪ تآﻣﻴﻦ‬

‫‪۵۳‬‬

‫ک‪ ３‬ﻟﻮړ ﻣﻘام درﻟﻮده؛ بﻠخ د ﻫغ‪ ３‬ﻻرې د ﻧ‪＋‬ﻠﻴدو ‪＄‬ای ‪２－‬ﻞ ک‪５‬ده‪.‬‬ ‫پﻪ ﻫﻤدې ډول‪ ،‬د ور‪＋４‬ﻤﻮ او درﻣﻠﻮﻻره (د کﻮشاﻧﻴاﻧﻮ د اﻣپراطﻮرۍ پﻪ دوره ک‪ )３‬ﻟﻪ دې ﻫ‪５‬ﻮاد‬ ‫＇خﻪ ت‪５‬ر‪４‬ده‪ .‬ﻟﻪ ﻫﻤدې اﻣﻠﻪ‪ ،‬د بﻠخ ＊ار د ﻟﻮﻳد‪ ( ＃４‬اروپاﻳﻲ) او ختﻴ‪ ( ＃‬دچﻴﻨاﻳﻲ او ﻫﻨدي) کاﻟﻴﻮ‬ ‫د تبادﻟ‪ ３‬ﻣرکز و‪.‬‬ ‫د اﻣﻴر عبداﻟرحﻤﻦ خان د حکﻮﻣت پﻪ وخت ک‪ ３‬د ﻧﻮو کاروان سراﻳﻮﻧﻮ ابادوﻟﻮ او پﻪ ﻫ‪５‬ﻮاد ک‪３‬‬ ‫دﻧﻨﻪ د سﻮدا‪－‬رۍ د ﻣحصﻮل ﻟغﻮه ک‪５‬دﻟﻮ د سﻮدا‪－‬رۍ او اﻗتصاد ﻟپاره زﻣﻴﻨﻪ برابره ک‪７‬ه‪ .‬اﻧ‪／‬ﻠﻴساﻧﻮ‬ ‫ﻟﻪ کراچ‪＇ ９‬خﻪ تر کﻮ！‪ ３‬او چﻤﻦ پﻮرې د اوسپﻨ‪ ３‬کر＊ﻪ و غ‪％‬ﻮﻟﻪ‪ .‬خﻮ د ﻫ‪５‬ﻮاد خارجﻲ تجارت تﻪ‬ ‫پام و ﻧﻪ شﻮ‪.‬‬ ‫تر ‪ ۱۹٣٠‬م کال پﻮرې‪ ،‬چ‪ ３‬د ‪ ۱٣٠٨‬ﻟﻤرﻳز کال سره سﻤﻮن ﻟري‪！ ،‬ﻮل ﻣسافرتﻮﻧﻪ پﻠﻲ وو او وړل‬ ‫او راوړل د حﻴﻮاﻧاتﻮ پﻪ ﻣرستﻪ ترسره ک‪５‬دل‪ .‬ﻟﻪ ﻫغ‪＇ ３‬خﻪ وروستﻪ پﻪ حﻤﻞ و ﻧﻘﻞ ک‪ ３‬ﻟﻪ عصري‬ ‫وساﻳﻠﻮ ＇خﻪ ‪ ３＂－‬اخ‪５‬ستﻨ‪ ３‬چ＂کﻪ وده وک‪７‬ه‪.‬‬ ‫پﻪ ‪۱۹٠۹‬م کال ک‪ ３‬د اﻣﻴرحبﻴب اﻟﻪ خان پﻪ دوره ک‪ ３‬د ﻟﻮﻣ‪７‬ي ‪＄‬ﻞ ﻟپاره ﻣﻮ！روﻧﻪ د دﻣﻠر ﻟﻪ کﻤپﻨ‪９‬‬ ‫＇خﻪ پﻪ ﻣﻤبﻴﻲ (بﻤبﻴﻲ) ک‪ ３‬وپ‪５‬رﻳدل شﻮل او پﻪ کابﻞ ک‪ ３‬پﻪ کار واچﻮل شﻮل‪ )٥٧(.‬تﻨﻪ کار‪－‬ران‬ ‫ﻫﻢ بﻤبﻴﻲ تﻪ واستﻮل شﻮل چ‪ ３‬د ﻣﻮ！رو تخﻨﻴکﻲ کاروﻧﻪ زده ک‪７‬ي‪ .‬د ﻣﻮ！رو شرکت د در بارﻳاﻧﻮ ﻟﻪ‬ ‫خﻮا جﻮړ شﻮ‪ .‬د ﻳادوﻧ‪ ３‬وړ ده چ‪ ３‬باﻳسکﻞ ﻣخک‪ ３‬افغاﻧستان تﻪ وارد شﻮی و‪.‬‬ ‫د کارواﻧﻮﻧﻮ د ت‪ ，‬او رات‪ ，‬ﻻرې ترﻣﻴﻢ شﻮې‪ .‬د ﻣﻮ！رو ﻟپاره ﻧﻮي س‪７‬کﻮﻧﻪ د کابﻞ – جﻼل أباد‪،‬‬ ‫جﻼل أباد‪ -‬ﻟغﻤان ‪ ،‬کابﻞ ـ جبﻞ اﻟسراج‪ ،‬کابﻞ – ﻟﻮ‪－‬ر او کابﻞ – غزﻧﻲ ترﻣﻨ‪ ＃‬جﻮړ شﻮل‪ .‬د ！ﻮل‬ ‫ﻫ‪５‬ﻮاد پﻪ ＊اروﻧﻮ ک‪ ３‬کاروان سراﻳﻮﻧﻪ د سراجﻴﻪ رباطﻮﻧﻮ پﻪ ﻧﻮم پﻪ خﻠکﻮ ودان شﻮل‪ .‬د دوه رباطﻮﻧﻮ‬ ‫تر ﻣﻨ‪ ＃‬وا！ﻦ شپ‪ ８‬کروه (تﻘرﻳبا ً ‪ ۱٨‬کﻴﻠﻮﻣتره) و‪ .‬پر دې سر ب‪５‬ره‪ ،‬د سﻴﻨدو ﻟﻪ پاسﻪ عصري پﻠﻮﻧﻪ‬ ‫د ﻣﻮ ！رو د ت‪ ，‬او رات‪ ，‬ﻟپاره جﻮړ شﻮل‪.‬‬ ‫پﻪ اﻣاﻧﻴﻪ دوره ک‪ ３‬او ﻟﻪ ﻫغ‪＇ ３‬خﻪ وروستﻪ ‪＄‬ﻤکﻨﻴﻮ ﻣﻮاصﻼتﻮ تﻪ زﻳات پام وشﻮ‪ .‬د س‪７‬کﻮﻧﻮ جﻮړول‬ ‫او د ﻣﻮاصﻼتﻲ کر＊ﻮ پر ﻣختﻴاﻳﻮ ﻻزﻣﻲ اﻣر و‪２－‬ﻞ شﻮ‪＇.‬رﻧ‪／‬ﻪ چ‪ ３‬افغاﻧستان پﻪ وچ‪ ３‬پﻮرې ت‪７‬ﻟی‬ ‫ﻫ‪５‬ﻮاد دی او سﻤﻨدر تﻪ ﻻره ﻧﻪ ﻟري‪ .‬ﻧﻮ پﻪ ﻫ‪５‬ﻮاد ک‪ ３‬د ﻧﻨﻨﻴﻮ او بﻬرﻧﻴﻮ اړﻳکﻮ د تاﻣﻴﻦ ﻟپاره ﻟﻪ ‪＄‬ﻤکﻨﻲ‬ ‫او پﻪ دوﻫﻢ پ‪７‬او ک‪ ３‬ﻟﻪ ﻫﻮاﻳﻲ ！راﻧسپﻮرټ ＇خﻪ اغ‪５‬زﻧاکﻪ طرﻳﻘﻪ ﻧﻪ شتﻪ‪.‬‬ ‫د ‪＄‬ﻤکﻨﻴﻮ ！راﻧسپﻮر！ﻲ ﻻرو د جﻮړوﻟﻮ او پراختﻴا پﻪ وړاﻧدې زﻳات‪ ３‬ستﻮﻧزې دي چ‪＄ ３‬ﻴﻨ‪ ３‬ﻳ‪ ３‬پﻪ‬ ‫‪۵۴‬‬

‫‪－‬ﻮتﻪ کﻮو‪.‬‬ ‫ د ﻫ‪５‬ﻮاد طبﻴعﻲ جﻮړ＊ت او غرﻧ‪ ９‬ب‪２‬ﻪ‪.‬‬‫ د غرﻧﻴﻮ او د＊تﻲ سﻴﻤﻮ ب‪５‬ﻞ اﻗﻠﻴﻤﻮﻧﻪ‪.‬‬‫ د عصري وساﻳﻠﻮ‪ ،‬فﻨﻲ پرسﻮﻧﻞ او پﻮره پاﻧ‪ ３／‬ﻧشتﻮاﻟی‪.‬‬‫‪۱‬‬ ‫تاس‪ ３‬پﻮ ﻫ‪８５‬ئ زﻣﻮږ د ﻫ‪５‬ﻮاد‬ ‫‪3‬‬

‫برخﻪ غرﻧ‪ ９‬ده‪ .‬دغﻪ غروﻧﻪ ﻟﻪ شﻤال ختﻴ‪＇ ＃‬خﻪ د جﻨﻮب ﻟﻮﻳد‪＃４‬‬

‫پﻪ ﻟﻮري د ﻳﻮه طبﻴعﻲ د‪４‬ﻮال پﻪ تﻮ‪－‬ﻪ پراتﻪ دي او ﻫ‪５‬ﻮاد ﻳ‪ ３‬پﻪ دوه شﻤاﻟﻲ او جﻨﻮبﻲ برخﻮ و‪４‬شﻠی د ی‪.‬‬ ‫زﻳاتره کﻮتﻠﻮﻧﻪ ﻳ‪ ３‬ﻟﻪ ‪ ۳۰۰۰‬ﻣترو ＇خﻪ زﻳات ﻟﻮړواﻟی ﻟري او د کال پﻪ زﻳاتﻪ ﻣﻮده ک‪ ３‬پﻪ واورو پ＀‬ ‫وي او د ت‪ ，‬او رات‪ ，‬پﻪ وړاﻧدې خﻨ‪－ ６‬ر‪＄‬ﻲ‪ .‬زﻳات‪ ３‬درې ﻳ‪ ３‬ﻟﻪ شﻤال ＇خﻪ جﻨﻮب تﻪ‪ ،‬چ‪ ３‬سﻮر‬ ‫ﻳ‪ ３‬ﻟ‪ ８‬دی‪ ،‬د سﻴﻨدوﻧﻮ پﻪ اوږدو ک‪ ３‬پرت‪ ３‬دي چ‪ ３‬د ت‪ ，‬او رات‪ ，‬پﻪ وړاﻧدې ستﻮﻧزې جﻮړوي‪ .‬پﻪ‬ ‫ﻫﻤدې ډول‪ ،‬غرﻧ‪ ９‬سﻴﻤ‪ ３‬او پراخﻪ ش‪／‬ﻠﻨ‪ ３‬د＊ت‪ ３‬ﻫﻢ د ‪＄‬ﻤکﻨﻲ ！راﻧسپﻮرټ د پراختﻴا پﻪ وړاﻧدې‬ ‫ستﻮﻧزې جﻮړوي‪ ،‬چ‪ ３‬زﻳات‪ ３‬پاﻧ‪ ،３／‬عصري وساﻳﻠﻮ او فﻨﻲ پرسﻮﻧﻞ تﻪ اړتﻴا ﻟري‪.‬‬ ‫د ﻫ‪５‬ﻮاد د سﻴﻨدوﻧﻮ ﻣسﻴروﻧﻮ‪ ،‬ﻟﻪ دې سره سره چ‪ ３‬د کارواﻧﻲ ﻟﻮﻳﻮ ﻻرو پﻪ غ‪％‬ﻮﻟﻮ ک‪ ３‬اغ‪５‬زﻧاکﻪ‬ ‫ﻣرستﻪ ک‪７‬ې ده‪ .‬خﻮ د ‪＄‬ﻤکﻨﻲ ！راﻧسپﻮرټ پﻪ غ‪％‬ﻮﻟﻮ او پر ﻣخت‪ ，‬ک‪ ３‬ﻳ‪ ３‬ستﻮﻧزې را ﻣﻨ‪％‬تﻪ ک‪７‬ي‬ ‫دي‪ .‬د دې تر ＇ﻨ‪ ，‬چ‪＄ ３‬ﻴﻨﻮ ‪＄‬اﻳﻮﻧﻮ ک‪ ３‬درې دوﻣره تﻨ‪ ３／‬دي‪ ،‬چ‪ ３‬ﻳﻮازې د سﻴﻨد د بﻬﻴدو‬ ‫ﻻره ﻳ‪ ３‬جﻮړه ک‪７‬ې ده‪ ،‬ﻟکﻪ‪ :‬ﻣاﻫﻴپر‪ ،‬دروﻧ＂ﻪ‪ ،‬ساﻟﻨ‪ ，‬او داس‪ ３‬ﻧﻮر‪ ،‬چ‪ ３‬پﻪ ‪＄‬ﻴﻨﻮ ‪＄‬اﻳﻮﻧﻮ ک‪ ３‬د‬ ‫غروﻧﻮ د تﻮږﻟﻮ او د تﻮﻧﻞ د کﻴﻨدﻟﻮ اړتﻴا پ‪８５＋５‬ي‪ .‬سﻴﻨدوﻧﻪ ﻫﻢ ک‪８‬ﻳ‪８‬ي او تاو را تاوﻳ‪８‬ي او س‪７‬کﻮﻧﻪ باﻳد‬ ‫＇ﻮ ‪＄‬ﻠﻪ د سﻴﻨد ﻟﻪ پاسﻪ ت‪５‬رشﻲ‪ .‬پر دې سر ب‪５‬ره ب‪５‬شﻤاره پﻠﻮﻧﻪ او استﻨادي دﻳﻮاﻟﻮﻧﻪ باﻳد د واورې د‬ ‫＊ﻮﻳﻴدو پﻪ وړاﻧدې جﻮړ شﻲ‪ .‬ﻟﻪ ﻫﻤدې اﻣﻠﻪ د دې ستﻮﻧزې د حﻞ ﻟپاره زﻳات وخت‪ ،‬پﻮره پاﻧ‪３／‬‬ ‫او فﻨﻲ پرسﻮﻧﻞ تﻪ اړتﻴا ده‪.‬‬ ‫ﻟﻪ دې ！ﻮﻟﻮ ستﻮﻧزو سره سره ‪＄‬ﻤکﻨی ！راﻧسپﻮرټ ﻟﻪ ！ﻮﻟﻮ ﻧﻮرو ！راﻧسپﻮر！ﻮﻧﻮ ＇خﻪ اړﻳﻦ او ‪＂－‬ﻮر دی‪.‬‬ ‫د اوسپﻨ‪ ３‬د کر＊ﻮ د پرﻣخت‪ ，‬پﻪ وړاﻧدې پاسﻨﻲ ﻳاد شﻮي خﻨ‪６‬وﻧﻪ د پام وړ دي‪ ،‬چ‪ ３‬د ﻫغﻮ ﻟﻪ ﻣخ‪３‬‬ ‫زﻣﻮږ پﻪ ﻫ‪５‬ﻮاد ک‪ ３‬د اوسپﻨ‪ ３‬کر＊‪ ３‬ﻧﻪ وې جﻮړې شﻮې‪.‬خﻮ پﻪ پام ک‪ ３‬ده چ‪ ３‬د ‪－‬اوﻧ‪６‬ﻳﻮ ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻮ‬ ‫(اﻳکﻮ او سارک) پﻪ ﻣرستﻪ دغﻪ ستﻮﻧزه پﻪ را تﻠﻮﻧکﻲ ک‪ ３‬حﻞ شﻲ‪.‬‬

‫‪۵۵‬‬

‫زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ ﻣﻨاسبﻮ ډﻟﻮ ک‪ ３‬تﻨظﻴﻢ شﻲ‪ .‬ﻫره ډﻟﻪ دې پﻪ ﻫ‪５‬ﻮاد ک‪ ３‬د اﻗتصادي او ！ﻮﻟﻨﻴزې زﻳر‬ ‫بﻨا پﻪ تﻮ‪－‬ﻪ د ﻣﻮاصﻼتﻮ پﻪ رول پﻪ خپﻠﻮ ک‪ ３‬بحث وک‪７‬ي او د خپﻠﻮ بحثﻮﻧﻮ پاﻳﻠ‪ ３‬دې ﻳﻮ زده کﻮوﻧکی‬ ‫！ﻮﻟ‪５／‬ﻮاﻟﻮ تﻪ بﻴان ک‪７‬ي او ＊اغﻠی ＊ﻮوﻧکی دی د بحث پاﻳﻠﻪ‪ ،‬ﻟﻪ خپﻠﻮ ﻣعﻠﻮﻣاتﻮ سره ﻳﻮ ‪＄‬ای را ！ﻮﻟﻪ‬ ‫ک‪７‬ي‪.‬‬ ‫پﻮ＊تﻨ‪:３‬‬ ‫ﻟﻨ‪６‬ه جﻮاب وواﻳاست‪:‬‬ ‫‪-۱‬د خپﻞ ﻫ‪５‬ﻮاد د ‪＄‬ﻤکﻨﻲ ！راﻧسپﻮرټ د پرﻣخت‪ ，‬پﻪ وړاﻧدې سترې ستﻮﻧزې پﻪ ﻟﻨ‪６‬ه تﻮضﻴح ک‪７‬ئ‪.‬‬ ‫‪-۲‬پﻪ ﻫ‪５‬ﻮاد ک‪ ３‬وﻟ‪＄ ３‬ﻤکﻨﻲ ！راﻧسپﻮرټ ﻟﻪ ﻧﻮرو ！راﻧسپﻮر！ﻲ ډوﻟﻮﻧﻮ ＇خﻪ زﻳاتﻪ پراختﻴا ﻣﻮﻧدﻟ‪ ３‬ده؟‬ ‫‪-۳‬د ﻫ‪５‬ﻮاد پﻪ اﻗتصادي پر ﻣخت‪ ，‬ک‪ ３‬د ‪＄‬ﻤکﻨﻲ ！راﻧسپﻮرټ اﻫﻤﻴت تﻮضﻴح ک‪７‬ئ‪.‬‬ ‫ﻻﻧدﻧ‪ ９‬ﻧﻴﻤ‪７／‬ې جﻤﻠ‪ ３‬بشپ‪７‬ې ک‪７‬ئ‪:‬‬ ‫‪ -۱‬ﻣﻮ！ر ﻟﻮﻣ‪ ７‬ی ‪＄‬ﻞ ﻟپاره د‪.................‬حکﻮﻣت پﻪ دوره ک‪ ３‬ﻫ‪５‬ﻮاد تﻪ وارد شﻮ؟‬ ‫‪-۲‬د ﻟﻮﻣ‪７‬ي ‪＄‬ﻞ ﻟپاره د افغاﻧستان ﻟﻪ ﻻرې د ﻫﻨد او ﻳﻮﻧان تر ﻣﻨ‪ ＃‬د ‪...................‬‬ ‫د حکﻮﻣت پﻪ وخت ک‪ ３‬تآﻣﻴﻦ شﻮی وی‪.‬‬ ‫سﻢ ‪＄‬ﻮابﻮﻧﻪ د (س) او غﻠط ‪＄‬ﻮابﻮﻧﻪ د (ن) پﻪ تﻮري پﻪ ﻧ‪＋‬ﻪ ک‪７‬ي‪:‬‬ ‫‪ -۱‬اﻳا زﻣﻮږ د ﻫ‪５‬ﻮاد جغرافﻴاﻳﻲ ﻣﻮﻗعﻴت د ختﻴ‪ ＃‬او ﻟﻮﻳد‪ ＃４‬تر ﻣﻨ‪ ＃‬د تجارتﻲ اړﻳکﻮ پﻪ تآﻣﻴﻦ ک‪３‬‬ ‫ډ‪４‬ر اﻫﻤﻴت ﻟري؟‬ ‫‪-۲‬اﻳا د ﻣﻮ！ر ﻟپاره د س‪７‬کﻮﻧﻮجﻮړول د اﻣﻴر عبداﻟرحﻤﻦ خان د حکﻮﻣت پﻪ وخت ک‪ ３‬پﻴﻞ شﻮل؟‬ ‫ﻟﻪ ！ﻮﻟ‪／‬ﻲ ＇خﻪ بﻬر ﻓﻌاﻟﻴت‪:‬‬ ‫د ﻫ‪５‬ﻮاد د اﻗتصادي‪！ ،‬ﻮﻟﻨﻴزې او فرﻫﻨ‪／‬ﻲ پراختﻴا پﻪ ﻫکﻠﻪ د ‪＄‬ﻤکﻨﻲ ！راﻧسپﻮرټ اﻫﻤﻴت پﻪ ＇ﻮ‬ ‫کر＊ﻮ ک‪ ３‬وﻟﻴکئ او د جغرافﻴ‪ ３‬د ﻣضﻤﻮن پﻪ را تﻠﻮﻧکﻲ ساعت ک‪ ３‬ﻳ‪！ ３‬ﻮﻟ‪／‬ﻴﻮاﻟﻮ تﻪ وﻟﻮﻟئ‪.‬‬

‫‪۵۶‬‬

‫شپا سم لوست ‪:‬‬

‫الف‪ :‬څو وله ټرانسپورټي وسايل پ‪５‬ژنئ؟‬

‫پﻮرتﻨﻴﻮ اﻧ‪％‬ﻮروﻧﻮ تﻪ پﻪ غﻮر و‪－‬ﻮرئ؛ دغﻪ وساﻳﻞ د ！راﻧسپﻮرټ پﻪ کﻮم ډول پﻮرې اړه ﻟري؟‬ ‫د ‪＄‬ﻤکﻨﻲ ！راﻧسپﻮرټ اصطﻼح ﻫغﻮ وسﻴﻠﻮ تﻪ وﻳﻞ ک‪８５‬ي چ‪ ３‬د ‪＄‬ﻤک‪ ３‬د و چ‪ ３‬برخ‪ ３‬ﻟﻪ پاسﻪ‬ ‫حرکت کﻮي‪ ،‬ﻟکﻪ د بار وړﻟﻮ حﻴﻮاﻧات‪ ،‬باﻳسﻴکﻞ‪ ،‬ﻣﻮ！ر ساﻳکﻞ‪ ،‬ﻣﻮ！ر (ﻻرۍ‪ ،‬بسﻮﻧﻪ‪ ،‬ﻣﻴﻨﻲ‬ ‫بسﻮﻧﻪ‪７－ ،‬ﻧدي ﻣﻮ！روﻧﻪ) او اور‪－‬اډي ﻟﻪ ！ﻮﻟﻮ ډوﻟﻮﻧﻮ سره‪.‬‬ ‫د دغﻮ وسﻴﻠﻮ پﻪ اختراع سره د سﻴﻤﻮ او ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻮ تر ﻣﻨ‪ ＃‬وا！ﻦ ﻟﻨ‪６‬ﻳ‪８‬ي‪ .‬ﻫغﻪ وا！ﻨﻮﻧﻪ چ‪ ３‬کارواﻧﻮﻧﻮ‬ ‫پﻪ اوﻧﻴﻮ ک‪ ３‬وﻫﻞ‪ ،‬اوس د دې وسﻴﻠﻮ پﻪ ﻣرستﻪ ＇ﻮ ساعتﻮتﻮ تﻪ را ﻟﻨ‪ ６‬شﻮي دي‪ .‬ﻫﻤدارﻧ‪／‬ﻪ‪ ،‬ﻟﻪ دې‬ ‫وسﻴﻠﻮ ＇خﻪ پﻪ ‪ ３＂－‬اخ‪５‬ستﻨ‪ ３‬دراﻧﻪ تجارتﻲ ﻣاﻟﻮﻧﻪ‪ ،‬چ‪ ３‬پخﻮاﻳ‪ ３‬د ﻟ‪８５‬د‪４‬دو تﻮان ﻧﻪ وو‪ ،‬اوس پﻪ‬ ‫اساﻧ‪ ９‬سره ﻟ‪８５‬دول ک‪８５‬ي‪.‬‬ ‫باﻳسکﻞ د ！راﻧسپﻮرټ ډ‪４‬ره ‪＂－‬ﻮره وسﻴﻠﻪ ده‪ .‬پﻪ ﻣﻴﻠﻴﻮﻧﻮﻧﻮ اﻧساﻧان ور＇خﻪ ‪＂－‬ﻪ اخﻠﻲ‪ .‬آن تر دې چ‪ ３‬پﻪ‬ ‫‪＄‬ﻴﻨﻮ ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻮ ک‪ ３‬ﻳ‪ ３‬د باﻳسکﻞ د چﻠﻮﻟﻮ ﻟپاره ‪＄‬اﻧ‪７／‬ي وا！ﻮﻧﻪ او جادې ﻫﻢ جﻮړې ک‪７‬ي دي‪.‬‬ ‫د ﻟﻮﻣ‪７‬ي ‪＄‬ﻞ ﻟپاره باﻳسکﻞ ﻳﻮاﻧ‪／‬ﻠﻴسﻲ پﻮه کﻨت دوسﻮاک پﻪ ‪۱۷۹۰‬م کال ک‪ ３‬اختراع ک‪ ،７‬چ‪３‬‬ ‫دوه ＇رخﻮﻧﻪ او ﻳﻮ چﻮکاټ ﻳ‪ ３‬درﻟﻮد‪ .‬اوس پﻪ ﻧ‪７‬ۍ ک‪ ３‬پﻪ سﻠ‪／‬ﻮﻧﻮ ډوﻟﻪ باﻳسکﻠﻮﻧﻪ جﻮړ‪８４‬ي چ‪ ３‬ﻧﻪ‬ ‫ﻳﻮازې ！راﻧسپﻮر！ﻲ وسﻴﻠﻪ ده‪ ،‬بﻠکﻪ‪ :‬د سپﻮرټ ﻟپاره ﻫﻢ ‪＂－‬ﻮر دي‪.‬د سﻮن ﻣﻮاد ﻧﻪ ﻟ‪／‬ﻮي او د استﻮ‪－‬ﻨ‪３‬‬ ‫چاپﻴرﻳال ﻧﻪ کک‪７‬وي‪ .‬د چﻴﻦ د خﻠکﻮ د ‪＄‬ﻤکﻨﻲ ！راﻧسپﻮرټ زﻳاتﻪ برخﻪ پﻪ ت‪５‬ره بﻴا پﻪ ＊اروﻧﻮ ک‪３‬‬ ‫باﻳسکﻞ جﻮړوي‪.‬‬ ‫زﻣﻮږ ﻫ‪５‬ﻮاد تﻪ باﻳسکﻞ ﻟﻪ ﻣﻮ！ر ＇خﻪ ﻣخک‪ ３‬د اﻣ‪５‬ر حبﻴب اﻟﻪ خان د حکﻮﻣت پﻪ وخت ک‪ ３‬وارد‬ ‫شﻮ‪ .‬اوس پﻪ زر‪－‬ﻮﻧﻮ تﻨﻪ خﻠک ور＇خﻪ ‪＂－‬ﻪ اخﻠﻲ‪.‬‬ ‫‪۵۷‬‬

‫بﻠﻪ وسﻴﻠﻪ چ‪ ３‬ﻟﻪ ﻣﻮ！ر سره ورتﻪ ده‪ ،‬خﻮ د کﻮچﻨﻲ ﻣاشﻴﻦ پﻪ ﻣرستﻪ چ‪ ３‬ﻟ‪ ８‬ت‪５‬ﻞ ﻣصرفﻮي فعاﻟﻴت‬ ‫کﻮي‪ ،‬د ﻣﻮ！ر ساﻳکﻞ پﻪ ﻧﻮم ﻳاد‪８４‬ي‪＇ .‬رﻧ‪／‬ﻪ چ‪ ３‬د ت‪５‬ﻠﻮ ﻟ‪＋／‬ت ﻳ‪ ３‬ﻟ‪ ８‬دی ﻧﻮ زﻳاتﻪ ‪＂－‬ﻪ ور＇خﻪ‬ ‫اخ‪５‬ستﻞ ک‪８５‬ي‪ .‬زﻣﻮږ پﻪ ﻫ‪５‬ﻮاد ک‪ ３‬ﻳ‪ ３‬استعﻤال ﻟﻪ باﻳسﻴکﻞ ＇خﻪ وروستﻪ ډ‪４‬ر دی ‪.‬‬ ‫د ‪ ۱۸‬م‪ .‬پ‪７５‬ۍ پﻪ دوﻫﻤﻪ ﻧﻴﻤاﻳﻲ ک‪ ３‬د بخار ﻣاشﻴﻦ پﻪ کشف سره‪ ،‬سﻤﻨ‪／‬تﻦ د اﻧتﻘاﻟﻮﻟﻮ ﻳﻮه وسﻴﻠﻪ‬ ‫جﻮړه ک‪７‬ه چ‪ ３‬د بخار پﻪ واسطﻪ ﻳ‪ ３‬حرکت کاوه چ‪ ３‬دغﻪ ﻟﻮﻣ‪７‬ﻧی جﻮړ شﻮی ﻣﻮ！ر ‪２－‬ﻞ ک‪８５‬ي‪.‬‬ ‫پﻪ اﻧ‪／‬ﻠستان ک‪ ３‬زﻳات‪ ３‬اﻧتﻘاﻻتﻲ وسﻴﻠ‪ ３‬جﻮړې شﻮې‪ ،‬خﻮ د ډبرو سکرو د ﻟ‪／‬ﻮﻟﻮ ﻟﻪ اﻣﻠﻪ ﻳ‪ ３‬زﻳات‬ ‫ﻟﻮ‪－‬ی کاوه او د تخﻨﻴکﻲ ﻧﻴﻤ‪７／‬تﻴاوو ﻟﻪ ﻣخ‪ ３‬ﻳ‪ ３‬زﻳات ！کروﻧﻪ کﻮل‪.‬‬ ‫د ‪ ۱۹‬م پ‪７５‬ۍ پﻪ دوﻫﻤﻪ ﻧﻴﻤاﻳﻲ ک‪ ３‬داس‪ ３‬ﻣﻮ！ر اختر اع شﻮ چ‪ ３‬پﻪ ﻧﻔتﻮ ﻳ‪ ３‬حرکت کاوه‪ .‬زﻣﻮږ پﻪ‬ ‫ﻫ‪５‬ﻮاد ک‪ ３‬کﻠﻪ چ‪ ３‬ﻣستر دﻳﻦ د برتاﻧﻮي ﻫﻨد د خارجﻪ چارو وزارت سکرتر پﻪ ‪۱۹٠۴‬زﻳ‪８‬دﻳز کال‬ ‫پﻪ ډسﻤبر ک‪ ３‬کابﻞ تﻪ سﻔر کاوه‪ ،‬د ﻧﻮرو سﻮغاتﻮﻧﻮ تر ＇ﻨ‪ ，‬ﻳ‪ ３‬ﻳﻮه عراده ﻣﻮ！ر ﻫﻢ اﻣﻴر حبﻴب اهلل‬ ‫خان تﻪ ډاﻟ‪ ９‬ک‪ ،７‬چ‪ ٧٠٠ ３‬س＂رﻟﻨ‪ ，‬پﻮﻧ‪６‬ه ارز＊ت ﻳ‪ ３‬درﻟﻮده‪ .‬پﻪ ﻫغﻪ ﻣﻮ！ر ک‪ ３‬د ت‪５‬ﻠﻮ پر ‪＄‬ای‬ ‫ﻟر‪－‬ﻲ سﻮ‪＄‬ﻴدل او ﻣاشﻴﻦ تﻪ ﻳ‪ ３‬حرکت ورکاوه‪.‬‬ ‫اوس زﻣﻮږ ﻫ‪５‬ﻮاد تﻪ ب‪５‬ﻼب‪５‬ﻞ ډول ﻣﻮ！روﻧﻪ وارد شﻮي دي‪ ،‬ﻟکﻪ‪( :‬باروړوﻧکﻲ ﻣﻮ！روﻧﻪ‪ ،‬د طبﻴعﻲ‬ ‫‪－‬از او ت‪５‬ﻠﻮ ！اﻧکروﻧﻪ)‪ ،‬کﻮچﻨﻲ او ﻟﻮی بسﻮﻧﻪ او ‪７－‬ﻧدي ﻣﻮ！روﻧﻪ چ‪ ３‬د ﻧ‪７‬ۍ د ډ‪４‬رو عصري کﻤپﻨﻴﻮ‬ ‫＇خﻪ پ‪５‬رودل ک‪８５‬ي‪.‬‬ ‫د اوسپﻨ‪ ３‬کر＊ﻪ د ﻣاﻟﻮﻧﻮ د وړﻟﻮ او راوړﻟﻮ ډ‪４‬ره پخﻮاﻧ‪ ９‬وسﻴﻠﻪ ده چ‪ ３‬د بخار د ﻣاشﻴﻦ پﻪ واسطﻪ پﻪ کار اچﻮل‬ ‫شﻮې او د اوسپﻨ‪ ３‬کر＊‪ ３‬ورتﻪ غ‪％‬ﻴ‪８‬ي او ﻧﻦ سبا د ‪＄‬ﻤکﻨﻲ حﻤﻞ و ﻧﻘﻞ ډ‪４‬ره ستره وسﻴﻠﻪ ده‪.‬‬ ‫پﻪ ‪ 1۳۰۵‬ﻟﻤرﻳز کال ک‪ ３‬د شاه اﻣان اهلل خان پﻪ دوره ک‪ ،３‬کﻠﻪ چ‪ ３‬د داراﻻﻣان عصري ＊ار جﻮړول پ‪５‬ﻞ‬ ‫شﻮل‪ ،‬د خﻠکﻮ او تعﻤﻴراتﻲ ﻣاﻟﻮﻧﻮ د اﻧتﻘال ﻟپاره ﻳﻮ کﻮچﻨی اور‪－‬اډی د اوسپﻨ‪ ３‬کر＊‪ ３‬سره ﻫﻢ ﻫ‪５‬ﻮاد تﻪ‬ ‫وارد شﻮ چ‪ ３‬دا کر＊ﻪ د شاه دو شﻤشﻴره ﻟﻪ زﻳارت ＇خﻪ د داراﻻﻣان تر ﻣا‪ ９１‬پﻮرې غ‪％‬ﻴدﻟ‪ ３‬وه‪.‬دغﻪ‬ ‫اور‪－‬اډي د بخار ﻳﻮ اﻧجﻦ او ＇ﻮ ډب‪ ３‬درﻟﻮدې او ﻫره ورځ بﻪ ﻳ‪ ３‬خﻠک او کاﻟﻲ پﻪ دې کر＊ﻪ اﻧتﻘاﻟﻮل ‪.‬‬ ‫تراوسﻪ ﻳ‪ ３‬ﻧ‪ ３＋‬د کابﻞ پﻪ ﻣﻮزﻳﻢ ک‪ ３‬شتﻪ‪.‬دغ‪ ３‬کر＊‪ ３‬ﻟﻪ ‪ ۷-۸‬کﻴﻠﻮﻣترو پﻮرې اوږدواﻟی در ﻟﻮده او تر‬ ‫‪۱٣٠٧‬ﻟﻤرﻳز کال پﻮرې فعاﻟﻪ وه‪ .‬د شاه اﻣان اﻟﻪ خان ﻟﻪ سﻘﻮط ＇خﻪ وروستﻪ‪ ،‬د ﻫغﻪ وخت حکﻮﻣتﻮﻧﻮ‬ ‫د اوسپﻨ‪ ３‬کر＊‪ ３‬ﻟﻪ جﻮړوﻟﻮ او غ‪％‬ﻮﻟﻮ سره ﻣﻴﻨﻪ ＊کاره ﻧﻪ ک‪７‬ه‪.‬‬ ‫د ﻳادوﻧ‪ ３‬وړ ده چ‪ ３‬پﻪ ﻫ‪５‬ﻮاد ک‪ ３‬ﻟﻪ د ﻣﻠﻲ بس ＇خﻪ پرتﻪ ！ﻮﻟ‪！ ３‬راﻧسپﻮر！ﻲ تصدﻳ‪／‬اﻧ‪ ３‬ﻣﻨحﻞ اعﻼن‬ ‫شﻮې‪ .‬دا تصدي د زرو ＇خﻪ د زﻳاتﻮ بسﻮﻧﻮ پﻪ درﻟﻮدﻟﻮ د کابﻞ ＊ار پﻪ دﻧﻨﻪ او د ﻫ‪５‬ﻮاد پﻪ وﻻﻳتﻮﻧﻮ‬ ‫ک‪ ３‬فعاﻟﻴت کﻮي او پﻪ پام ک‪ ３‬ده چ‪ ３‬د بر‪＋４‬ﻨا ﻳﻲ بسﻮﻧﻮ پروژه چ‪ ３‬د کابﻞ ＊ار پﻪ داخﻠﻲ ج‪７／‬و‬ ‫ک‪ ３‬ړﻧ‪／‬ﻪ شﻮې دوﻫﻢ ‪＄‬ﻠﻲ احﻴا ک‪７‬ي‪ .‬بر‪＋４‬ﻨاﻳﻲ بسﻮﻧﻪ پردې سرب‪５‬ره چ‪ ３‬ﻟ‪ ８‬ﻟ‪＋／‬ت ﻟري‪ ،‬د ژوﻧد‬ ‫چاپﻴرﻳال ﻫﻢ ﻧﻪ کک‪７‬وي‪.‬‬ ‫سرب‪５‬ره‬

‫‪۵۸‬‬

‫اضاﻓﻲ ﻣﻌﻠﻮﻣات (د ﻣﻄاﻟﻌ‪ ３‬ﻟپاره)‪:‬‬ ‫‪＄‬ﻤکﻨی ！راﻧسپﻮرټ پﻪ ‪＄‬اﻧ‪７／‬ي ډول د وساﻳطﻮ واردوﻟﻮ د ﻳادوﻧ‪ ３‬وړ پر ﻣخت‪ ，‬ک‪７‬ی دی‪ .‬پﻪ ‪۱۳۸۵‬ﻟﻤرﻳز کال ک‪ ３‬د‬ ‫！ﻮﻟﻮ ثبت شﻮو ﻣﻮ！رو شﻤ‪５‬ر ‪ ۶۰۶۹۴۴‬عرادو تﻪ رس‪５‬ده‪ .‬دا شﻤ‪５‬ر پﻪ ‪ ۱۳۸۶‬ر ز کال ک‪۸۷۳۷۰۱ ３‬عرادو تﻪ ﻟﻮړ‬ ‫شﻮ چ‪۸/۴۳ ３‬س‬

‫ډ‪４‬رواﻟی را＊ﻴﻲ‪ .‬شخصﻲ او ！کسﻲ ﻣﻮ！ر ډ‪４‬ر زﻳاتﻮاﻟی ＊کاره کﻮي او ﻫﻤدارﻧ‪／‬ﻪ د ﻻرﻳﻮ شﻤ‪５‬ر‬

‫‪ ۱۱۷۴۶۰‬خ ‪ ۱۳۵۴۴۶‬او د بسﻮﻧﻮ شﻤ‪５‬ر ﻟﻪ ‪＇ ۴۸۵۱۳‬خﻪ ‪ ۵۸۰۴۹‬عرادو تﻪ ﻟﻮړ شﻮي‪.‬‬ ‫‪＄‬ﻤکﻨی ！راﻧسپﻮرټ‬ ‫خصﻮصﻴات‬

‫د ﻣﻘﻴاس واحد‬

‫‪ ۱۳۸۴‬ﻟﻤرﻳز کال ک‪ ۱۳۸۵ ３‬ﻟﻤرﻳز کال ک‪ ۱۳۸۶ ３‬ﻟﻤرﻳز کال ک‪３‬‬

‫！ﻮل ﻣﻮ！روﻧﻪ‬

‫عرادې‬

‫‪۴۸۶۱۴۱‬‬

‫‪۶۰۶۹۴۴‬‬

‫‪۸۷۳۷۰۱‬‬

‫دوﻟتﻲ سک＂ﻮر‬

‫عرادې‬

‫‪۲۸۵۱۰‬‬

‫‪۳۰۲۵۱‬‬

‫‪۳۳۳۰۶‬‬

‫خصﻮصﻲ سک＂ﻮر‬

‫عرادې‬ ‫عرادې‬

‫‪۴۵۷۶۳۱‬‬

‫‪۵۷۶۶۹۳‬‬

‫‪۸۴۰۳۹۲‬‬

‫‪۱۰۰۸۸۳‬‬

‫‪۱۱۷۴۶۰‬‬

‫‪۱۳۵۴۴۶‬‬

‫دوﻟتﻲ سک＂ﻮر‬

‫عرادې‬

‫‪۱۱۳۴۱‬‬

‫‪۱۱۹۰۸‬‬

‫‪۱۲۹۱۵‬‬

‫دخصﻮصﻲ سک＂ﻮر‬

‫عرادې‬

‫‪۸۹۵۴۲‬‬

‫‪۱۰۵۵۵۲‬‬

‫‪۱۲۲۵۳۱‬‬

‫بسﻮﻧﻪ‬

‫عرادې‬

‫‪۴۱۷۱۳‬‬

‫‪۴۸۵۱۳‬‬

‫‪۸۰۴۹‬‬

‫دوﻟتﻲ بسﻮﻧﻪ‬

‫عرادې‬

‫‪۳۳۶۸‬‬

‫‪۳۵۸۶‬‬

‫‪۴۲۱۳‬‬

‫‪７－‬ﻧدي ﻣﻮ！روﻧﻪ‬

‫عرادې‬

‫‪۲۶۲۷۰‬‬

‫‪۳۱۴۱۶۵‬‬

‫‪۵۱۷۶۰۱‬‬

‫دوﻟتﻲ سک＂ﻮر‬

‫عرادې‬

‫‪۱۲۵۷۹‬‬

‫‪۱۳۲۳۳‬‬

‫‪۱۴۵۰۱‬‬

‫ﻣﻮ！ر سﻴکﻠﻮﻧﻪ‬

‫عرادې‬

‫‪۶۴۸۱۷‬‬

‫‪۱۰۸۲۸۲‬‬

‫‪۱۲۷۹۵۹‬‬

‫دوﻟتﻲ سک＂ﻮر‬

‫عرادې‬

‫‪۱۲۲۲‬‬

‫‪۱۵۲۱‬‬

‫‪۱۶۷۷‬‬

‫پﻪ ﻫ‪５‬ﻮاد ک‪ ３‬د بﻬرﻧﻴﻮ‬ ‫اتباعﻮ و ساﻳط‬

‫عرادې‬

‫‪۱۲۶۶۸‬‬

‫‪۱۳۲۹۶‬‬

‫‪۲۵۷۹۴‬‬

‫ﻻرۍ‬

‫‪ ۱٣٨۶‬ﻟﻤرﻳز کال د ﻣرکزي احصاﻳ‪ ３‬د ادارې د کﻠﻨ‪ ９‬احصاﻳ‪۲٠٥ ３‬ﻣخ‪.‬‬

‫‪۵۹‬‬

‫زده کﻮوﻧکﻲ دې پر ﻣﻨاسبﻮ ډﻟﻮ وو‪４‬شﻞ شﻲ او ！ﻮﻟ‪ ３‬ډﻟ‪ ３‬دې پﻪ ！ﻮﻟﻨﻪ ک‪ ３‬د ‪＄‬ﻤکﻨﻲ ！راﻧسپﻮرټ‬ ‫پﻪ اﻫﻤﻴت بحث وک‪７‬ي او ﻫﻤدارﻧ‪／‬ﻪ د ژوﻧداﻧﻪ پﻪ چاپ‪５‬رﻳال باﻧدې د ﻫغﻪ ب‪ ３‬ساري زﻳاتﻮاﻟﻲ‬ ‫اغ‪５‬زې دي رو＊اﻧﻪ ک‪７‬ي او د ډﻟ‪ ３‬ﻳﻮ غ‪７‬ی دې د بحثﻮ ﻧﻮ پاﻳﻠﻪ ！ﻮﻟ‪／‬ﻴﻮاﻟﻮ تﻪ بﻴان ک‪７‬ي‪.‬‬ ‫پﻮ＊تﻨ‪:３‬‬

‫ﻟﻨ‪６‬ه ﻳ‪＄ ３‬ﻮاب ک‪７‬ئ‪:‬‬ ‫‪-١‬د ‪＄‬ﻤکﻨﻲ ！راﻧسپﻮرټ د وساﻳﻠﻮد ډوﻟﻮﻧﻮ ﻧﻮﻣﻮﻧﻪ واخﻠئ‪.‬‬ ‫‪-٢‬د ！راﻧسپﻮر！ﻲ وسﻴﻠﻮ اختراع کﻮﻣ‪ ３‬اساﻧتﻴاوې راﻣﻨ‪％‬تﻪ ک‪７‬ي دي؟‬ ‫ﻻﻧدﻧ‪ ９‬ﻧﻴﻤ‪７／‬ې جﻤﻠ‪ ３‬بشپ‪７‬ې ک‪７‬ئ‪:‬‬ ‫اﻟف‪ :‬د باﻳسکﻞ ﻣخترع ‪..............‬دی‪.‬‬ ‫ب‪ :‬زﻣﻮږ ﻫ‪５‬ﻮاد تﻪ ﻣﻮ！ر د برتاﻧﻮي ﻫﻨد د بﻬرﻧﻴﻮ چارو د سکر！ر ‪............................‬‬ ‫سﻔر پﻪ وخت ک‪ ３‬کابﻞ تﻪ راوړل شﻮ‪.‬‬ ‫سﻢ ‪＄‬ﻮاب پﻪ ﻧ‪＋‬ﻪ ک‪７‬ئ‪:‬‬ ‫اﻟف‪ :‬باﻳسکﻞ د اﻧتﻘال ‪＂－‬ﻮره وسﻴﻠﻪ ده چ‪ ３‬د ژوﻧداﻧﻪ چاپ‪５‬رﻳال ﻧﻪ کک‪７‬وي‪.‬‬ ‫ب‪ :‬پخﻮاﻧ‪！ ９‬ﻮﻟ‪！ ３‬راﻧسپﻮر！ﻲ تصدۍ ﻣﻨحﻞ شﻮي دي‪.‬‬ ‫ج‪ :‬د اوسپﻨ‪ ３‬کر＊ﻪ د غازي اﻣان اﻟﻪ خان د پاچاﻫ‪ ９‬پﻪ دوره ک‪ ３‬افغاﻧستان تﻪ وارد شﻮې ده‪.‬‬ ‫ﻟﻪ ！ﻮﻟ‪／‬ﻲ ＇خﻪ بﻬر ﻓﻌاﻟﻴت‪:‬‬ ‫زﻣﻮږ پﻪ ﻫ‪５‬ﻮاد ک‪ ３‬د ‪＄‬ﻤکﻨﻲ ！راﻧسپﻮرټ (د اوسپﻨ‪ ３‬کر＊‪ )３‬د سترې وسﻴﻠ‪ ３‬د اﻫﻤﻴت پﻪ ﻫکﻠﻪ‬ ‫تبصره وﻟﻴکئ او د جغرافﻴ‪ ３‬پﻪ راتﻠﻮﻧک‪ ３‬ساعت ک‪ ３‬ﻳﻲ ！ﻮﻟ‪／‬ﻴﻮاﻟﻮتﻪ بﻴان ک‪７‬ئ‪.‬‬

‫‪۶۰‬‬

‫اوولسم لوست‪:‬‬

‫ب‪ :‬د افعانستان د لويو الرو په هکله څه پوه‪ ５‬ئ؟‬

‫د اﻓﻐاﻧستــــــــان‬ ‫سﻴاسﻲ ﻧﻘش‪３‬‬ ‫ﻻر＊ﻮد‪:‬‬ ‫پﻼزﻣ‪５‬ﻨﻪ‬ ‫د وﻻﻳتﻮﻧﻮ ﻣرکزوﻧﻪ‬ ‫ﻧ‪７‬ﻳﻮال سرحدوﻧﻪ‬ ‫د وﻻﻳاتﻮ سرحدوﻧﻪ‬ ‫اصﻠﻲ ﻻرې‬ ‫فرعﻲ ﻻرې‬ ‫ﻧﻮرې کﻮچﻨ‪ ９‬ﻻرې‬ ‫د اوسپﻨ‪ ３‬ﻻرې‬ ‫سﻴﻨدوﻧﻪ‬ ‫د اوبﻮ کاﻧاﻟﻮﻧﻪ‬

‫ﻟﻮﻳ‪ ３‬ﻻرې پﻪ ﻳﻮه ﻫ‪５‬ﻮاد ک‪ ،３‬د بدن ﻟپاره د وﻳﻨ‪ ３‬د شرﻳاﻧﻮﻧﻮ ﻣعﻨا ﻟري‪.‬ﻫغﻪ ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻪ چ‪ ３‬پﻪ ﻫغﻮ‬ ‫ک‪ ３‬ﻟﻮﻳ‪ ３‬ﻻرې ﻟ‪８‬ې پر ﻣختﻠﻠ‪ ３‬دي‪ ،‬پﻪ واﻗعﻴت ک‪ ３‬پﻪ ﻫغﻪ ﻫ‪５‬ﻮاد ک‪！ ３‬ﻮﻟﻨﻴزه او اﻗتصادي وده پﻪ‬ ‫！پﻪ درﻳدﻟ‪ ３‬او د اﻗتصادي ＇رخ ب‪５‬ﻠ‪ ３‬برخ‪ ،３‬ﻟکﻪ‪ :‬صﻨعتﻲ تﻮﻟﻴدات‪ ،‬کرﻧﻴز ﻣحصﻮﻻت‪ ،‬عرضﻪ‬ ‫او تﻘاضا‪ ،‬پﻪ بازار ک‪ ３‬پ‪５‬رودل او پﻠﻮرل‪ ،‬ﻣسافرتﻮﻧﻪ او ‪－‬ر‪５＄‬دﻧﻪ ﻟﻪ ﻳﻮه ‪＄‬اﻳﻪ ＇خﻪ بﻞ ‪＄‬ای تﻪ تﻠﻞ او‬ ‫راتﻠﻞ پﻪ بشپ‪ ７‬ډول ﻟﻪ ستﻮﻧزوسره ﻣخاﻣخ ک‪８５‬ي‪ .‬ﻫ‪５‬ﻮاد او اړوﻧده ！ﻮﻟﻨﻪ پﻪ بشپ‪ ７‬ډول پﻪ فرﻫﻨ‪／‬ﻲ او‬ ‫اﻗتصادي اﻧزوا ک‪ ３‬واﻗع ک‪８５‬ي‪.‬‬ ‫ددې ﻟپاره چ‪ ３‬زﻣﻮږ ﻫ‪５‬ﻮاد د اﻗتصاد او ！ﻮﻟﻨﻴز فعاﻟﻴت ﻟﻪ اﻣﻠﻪ ارز＊ت ﻧاک خﻮ‪＋＄‬ت وﻟري‪ ،‬باﻳد‬ ‫پﻪ ﻫ‪５‬ﻮاد ک‪ ３‬دﻧﻨﻪ د ！ﻮﻟﻮ وﻻﻳتﻮﻧﻮ‪ ،‬وﻟسﻮاﻟﻴﻮ او کﻠﻴﻮ ترﻣﻨ‪ ＃‬او ﻟﻪ ﻫ‪５‬ﻮاد ＇خﻪ د باﻧدې ﻟﻪ ‪－‬اوﻧ‪６‬ﻳﻮ‬ ‫ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻮ سره سﻴاسﻲ او اﻗتصادي ﻫﻤ‪５‬شﻨﻲ تﻤاسﻮﻧﻪ ！ﻴﻨ‪ ，‬ک‪７‬و‪ ،‬ﻧﻮ اړﻳﻦ بر‪＋４‬ﻲ چ‪ ３‬ﻣﻮاصﻼتﻲ‬ ‫برخ‪ ３‬تﻪ ﻳ‪＄ ３‬اﻧ‪７／‬ی پام وشﻲ‪.‬‬ ‫د غازي اﻣان اﻟﻪ خان او ﻣحﻤد ظاﻫر خان د پاچاﻫ‪ ９‬پﻪ دوره ک‪ ،３‬پﻪ ت‪５‬ره بﻴا د ﻣحﻤد داوود خان‬ ‫د صدارت پﻪ دوره ک‪ ３‬ډ‪４‬ره ﻫ（ﻪ وشﻮه چ‪ ３‬ﻫ‪５‬ﻮاد ﻟﻪ اﻗتصادي او ！ﻮﻟﻨﻴزې اﻧزوا ＇خﻪ وژغﻮري‪ .‬پﻪ‬

‫‪۶1‬‬

‫！ﻮﻟﻮ پﻨ‪％‬ﻪ کﻠﻨﻮ پﻼﻧﻮﻧﻮ ک‪ ３‬د ﻟﻮﻳﻮ ﻻرو جﻮړوﻟﻮ تﻪ‪ ،‬د اﻗتصادي زﻳر بﻨا پﻪ تﻮ ‪－‬ﻪ‪＄،‬اﻧ‪７／‬ی پام وشﻮ‪ .‬پﻪ‬ ‫پﻨ‪％‬ﻪ کﻠﻦ ﻟﻮﻣ‪７‬ي پﻼن (‪ ۱۳۳۵- ۱۳۳۰‬ﻟﻤرﻳز کال)‪ ،‬دوﻫﻢ پﻼن ( ‪ )۱۳4۰-۱۳۳5‬او در‪４‬ﻢ‬ ‫پﻼن (‪ )۱۳45-۱۳4۱‬کاﻟﻮک‪ ３‬د پرﻣختﻴاﻳﻲ بﻮدج‪ ۵۰ ３‬سﻠﻨﻪ پﻪ ﻟﻮﻳﻮ ﻻرو وﻟ‪５／‬ده او ﻟﻪ ‪۲۵۰۰‬‬ ‫کﻴﻠﻮﻣترو ＇خﻪ زﻳات ﻗﻴر شﻮي او کاﻧکرﻳ＂ﻲ س‪７‬کﻮﻧﻪ جﻮړ شﻮل‪.‬‬ ‫خﻮ پﻪ داخﻠﻲ ج‪７／‬و ک‪ ３‬دغﻪ ！ﻮﻟ‪ ３‬جادې تر ﻳﻮې اﻧدازې پﻮرې وﻳجاړې شﻮې چ‪ ３‬ترﻣﻴﻢ غﻮاړي‪.‬‬ ‫د پخﻮاﻧﻴﻮ ﻟﻮﻳﻮ ﻻرو پراختﻴا او د ﻧﻮو ﻟﻮﻳﻮ ﻻرو جﻮړول‪ ،‬د دوﻟت اساسﻲ اړتﻴاوې دي‪.‬‬ ‫＇رﻧ‪／‬ﻪ چ‪ ３‬خصﻮصﻲ سک＂ﻮر پﻪ دې برخﻪ ک‪ ３‬ﻟﻪ پاﻧ‪ ３／‬اچﻮﻧ‪ ３‬سره ﻣﻴﻨﻪ ﻧﻪ ﻟري‪ .‬د ﻟﻮﻳﻮ ﻻرو‬ ‫ترﻣﻴﻢ او جﻮړول د دوﻟت پﻪ غاړه دي‪.‬‬ ‫ﻟﻮې ﻻرﻳ‪ ３‬پر دوه برخﻮ و‪４‬شﻞ ک‪８５‬ي‪:‬‬ ‫‪ -۱‬حﻠﻘﻮي ﻟﻮﻳ‪ ３‬ﻻرې چ‪ ３‬پﻪ ﻫغﻮ باﻧدې ترافﻴک ﻟﻪ ﻳﻮې ﻧﻘط‪ ３‬پﻴﻞ او ﻟﻪ ﻳﻮ دوراﻧﻲ حرکت ＇خﻪ‬ ‫د ﻧاﻣﻨظﻤ‪ ３‬دا‪４‬رې ﻳا بﻴضﻮي تﻪ ورتﻪ داﻳرې پﻪ ب‪２‬ﻪ‪ ،‬د پﻴﻞ ﻟﻪ ﻧﻘط‪ ３‬سره ﻧ‪＋‬ﻠﻲ‪ .‬ﻟکﻪ د کابﻞ – ﻣزار‬ ‫شرﻳف –شبرغان – ﻣﻴﻤﻨ‪ – ３‬بادغﻴس – ﻫرات – کﻨدﻫار – غزﻧﻲ ا و کابﻞ حﻠﻘﻮي س‪７‬ک‪.‬‬ ‫‪-۲‬ب‪５‬ﻠ‪ ３‬او پرې شﻮې ﻻرې چ‪ ３‬ﻟﻪ حﻠﻘﻮي ﻟﻮﻳﻮ ﻻرو ＇خﻪ جﻼ شﻮي دي ﻟکﻪ د کابﻞ –خﻮست‬ ‫او داس‪ ３‬ﻧﻮرې ﻻرې‪.‬‬ ‫د ﻫ‪５‬ﻮاد ﻣﻬﻤ‪ ３‬ﻟﻮﻳ‪ ３‬ﻻرې دا دي‪:‬‬ ‫د ه‪５‬واد شمالي لويه الره‪:‬‬ ‫د ﻣرکزي او شﻤاﻟﻲ و ﻻﻳتﻮﻧﻮ د سﻮدا‪－‬رۍ او ﻣﻮاصﻼتﻮ پﻪ بر خﻪ ک‪ ،３‬دغﻪ ﻟﻮﻳﻪ ﻻره ستره برخﻪ ﻟري‪.‬‬ ‫د دې پروژې ‪ ３＂－‬دي‪:‬‬ ‫‪ -۱‬د دې ﻟﻮﻳ‪ ３‬ﻻرې پﻪ جﻮړﻳدو سره ﻣرکزي وﻻﻳتﻮﻧﻪ ﻣستﻘﻴﻤا ً ﻟﻪ شﻤاﻟﻲ وﻻﻳتﻮﻧﻮ سره وﻧ‪＋‬ﻠﻮل‬ ‫شﻮل‪ .‬دغﻪ ﻟﻮﻳﻪ ﻻره د ＊کاري درې ﻟﻪ ﻻرې ＇خﻪ چ‪ ۴۰ ３‬کاﻟﻪ ﻳ‪ ３‬د ﻫ‪５‬ﻮاد شﻤاﻟﻲ سﻴﻤ‪３‬‬ ‫د ﻣرکزي او جﻨﻮبﻲ سﻴﻤﻮ سره ﻧ‪＋‬ﻠﻮﻟ‪ ۲۰۰ ،３‬کﻴﻠﻮﻣتره ﻟﻨ‪６‬ه ده‪ .‬پﻪ پای ک‪！ ３‬راﻧسپﻮر！ﻲ ﻟ‪＋／‬تﻨﻮﻧﻪ‬ ‫او د ﻣﻮ！رو استﻬﻼک کﻤ‪８５‬ي او پﻪ ﻟ‪ ８‬وخت ک‪ ３‬حاصﻼت سﻮدا‪－‬رﻳزو ﻣرکزوﻧﻮتﻪ وړل ک‪８５‬ي‪.‬‬ ‫‪-۲‬د ﻫ‪５‬ﻮاد د شﻤاﻟﻲ سﻴﻤﻮ تﻮ ﻟﻴدي ﻣحصﻮﻻت پﻪ جﻨﻮب ک‪ ３‬ﻟ‪＋／‬تﻲ ﻣرکزوﻧﻮ تﻪ او صادراتﻲ‬ ‫ﻣاﻟﻮﻧﻪ د ﻫ‪５‬ﻮاد شﻤاﻟﻲ بﻨدروﻧﻮ تﻪ پﻪ ډ‪４‬ر ﻟ‪ ８‬وخت ک‪ ３‬وړل ک‪８５‬ي‪.‬‬ ‫‪＄-۳‬ﻴﻨ‪ ３‬فابرﻳک‪ ３‬ﻟکﻪ‪ :‬د بغﻼن د بﻮرې کارخاﻧﻪ‪ ،‬د غﻮري او گﻠبﻬار د سﻤﻨ＂ﻮ کارخاﻧ‪ ،３‬د پﻠخﻤري‬ ‫او جبﻞ اﻟسراج د ﻧساج‪ ９‬کارخاﻧ‪ ３‬او داس‪ ３‬ﻧﻮرې د دې ﻟﻮﻳ‪ ３‬ﻻرې پﻪ اږدو ک‪ ３‬دي‪ .‬د ﻫغﻮ تﻮﻟﻴدات‬

‫‪۶۲‬‬

‫د وخت ﻟﻪ ضاﻳع ک‪５‬دو پرتﻪ د خر＇ﻼو بازاروﻧﻮ تﻪ او ﻫﻤدارﻧ‪／‬ﻪ اوﻣﻪ ﻣﻮاد او د اړتﻴا وړ ﻧﻮر ﻣﻮاد‬ ‫ﻳ‪ ３‬ﻟﻪ ﻫﻤدې ﻻرې ＇خﻪ اﻧتﻘاﻟ‪８５‬ي‪.‬‬ ‫د کابل – تورخم لويه الر‪:‬‬ ‫دغﻪ ﻟﻮﻳﻪ ﻻر ﻟﻪ ﻧﻮرو ！راﻧزﻳتﻲ ﻟﻮﻳﻮ ﻻرو ＇خﻪ ‪＄‬اﻧ‪７／‬ی اﻫﻤﻴت ﻟري‪ .‬دغﻪ ﻟﻮﻳﻪ ﻻر د تﻮرخﻢ ﻟﻪ‬ ‫ﻻرې ﻟﻪ پ‪＋５‬ﻮر سره ﻧ‪＋‬ت‪ ３‬ده‪ .‬ﻟﻪ ﻫغ‪＇ ３‬خﻪ وروستﻪ د اوسپﻨ‪ ３‬د کر＊‪ ３‬او ﻗﻴر شﻮې ﻟﻮﻳ‪ ３‬ﻻرې پﻪ‬ ‫واسطﻪ د کراچ‪ ９‬ﻟﻪ بﻨدر سره او د ﻫغ‪ ３‬ﻟﻪ ﻻرې د ﻫﻨد د سﻤﻨدر اوبﻮ د ﻧ‪７‬ﻳﻮاﻟ‪ ３‬ﻻرې سره ﻧ‪＋‬ﻠﻲ‪.‬‬ ‫ﻟﻪ ﻫغ‪＇ ３‬خﻪ پﻪ ‪ ３＂－‬اخﻴستﻨ‪ ３‬زﻣﻮږ د ﻫ‪５‬ﻮاد د سﻮدا‪－‬رۍ ！ﻮل ﻣاﻟﻮﻧﻪ ﻫﻨد او د أسﻴا‪ ،‬اروپا او اﻣرﻳکا‬ ‫ﻧﻮرو ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻮ تﻪ صادر‪８４‬ي‪ .‬د ﻧ‪７‬ۍ ﻟﻪ ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻮ ＇خﻪ وارداتﻲ ﻣاﻟﻮﻧﻪ د ！راﻧزﻳ＀ ﻟﻪ حﻖ ＇خﻪ پﻪ‬ ‫‪ ３＂－‬اخﻴستﻨ‪ ３‬سره‪ ،‬زﻣﻮږ ﻫ‪５‬ﻮاد تﻪ وارد‪８４‬ي‪.‬‬ ‫دغﻪ ﻟﻮﻳﻪ ﻻر د فرعﻲ ﻗﻴرشﻮو ﻟﻮﻳﻮ ﻻرو پﻪ واسطﻪ ﻟﻪ کﻨ‪ ،７‬ﻟغﻤان او ﻧﻮرستان وﻻﻳتﻮﻧﻮ او د ﻧﻨ‪／‬رﻫار‬ ‫ﻟﻪ وﻟسﻮاﻟﻴﻮ سره ﻧ‪＋‬ت‪ ３‬ده‪.‬‬ ‫د دې ﻟﻮﻳ‪ ３‬ﻻرې پﻪ اوږدو ک‪ ３‬د بر‪＋４‬ﻨا بﻨدوﻧﻪ او د ﻧﻨ‪／‬رﻫار د کاﻧال پروژه جﻮړه شﻮې ده‪ ،‬چ‪３‬‬ ‫د ﻫغ‪ ３‬پﻪ بشپ‪７‬ﻳدو ک‪ ３‬ﻳ‪ ３‬ستر رول ﻟﻮبﻮﻟی دی‪ .‬پﻪ ﻫﻤدې ډول‪ ،‬د ﻧﻮﻣﻮړو وﻻﻳتﻮﻧﻮ تﻮﻟﻴدي او‬ ‫کرﻧﻴز ﻣحصﻮﻻت کابﻞ او ﻧﻮرو استﻬﻼکﻲ ﻣرکزوﻧﻮ تﻪ اﻧتﻘاﻟ‪８５‬ي چ‪ ３‬پﻪ پای ک‪ ３‬د ﻧﻮﻣﻮړو وﻻﻳتﻮﻧﻮ‬ ‫د اﻗتصادي پرﻣخت‪ ，‬سبب ک‪８５‬ي‪.‬‬ ‫کابل – کندهار لويه الر‪:‬‬ ‫د ！راﻧزﻳ＂ﻲ فعاﻟﻴت ﻟﻪ ﻣخ‪ ３‬دغﻪ ﻟﻮﻳﻪ ﻻر د ﻫ‪５‬ﻮاد د ﻟﻮﻳﻮ ﻻرو پﻪ ډﻟﻪ ک‪ ３‬ﻟﻮﻣ‪７‬ی ﻣﻘام ﻟري‪＄ .‬کﻪ چ‪３‬‬ ‫د کابﻞ – کﻨدﻫار ﻟﻮﻳﻪ ﻻر د کﻨدﻫار – سپﻴﻦ بﻮﻟدک ﻟﻪ ﻻرې د چﻤﻦ د اوسپﻨ‪ ３‬کر＊‪ ３‬پﻪ واسطﻪ‬ ‫د کراچ‪ ９‬او ‪－‬ﻮادر (د عرب د سﻤﻨدر ‪－‬ﻲ پر غاړه پروت دی) ﻟﻪ بﻨدروﻧﻮ سره ﻧ‪＋‬ﻠﻮي‪ .‬ﻫﻤدارﻧ‪／‬ﻪ‪ ،‬د‬ ‫کﻨدﻫار – ﻫرات د ﻟﻮﻳ‪ ３‬ﻻرې پﻪ واسطﻪ د تﻮرغﻮﻧ‪６‬ۍ د بﻨدر پﻪ واسطﻪ د ترکﻤﻨستان ﻟﻪ جﻤﻬﻮرﻳت‬ ‫سره‪ ،‬پﻪ ﻫرات ک‪ ３‬د اسﻼم کﻼ د بﻨدر‪ ،‬پﻪ فراه ک‪ ３‬د ابﻮ ﻧصر فراﻫﻲ بﻨدر او د ﻧﻴﻤروز د وﻻﻳت د‬ ‫ﻻرام – زرﻧج ﻟﻮﻳ‪ ３‬ﻻرې پﻪ واسطﻪ ﻟﻪ اﻳران سره او د ﻫغ‪ ３‬ﻻرې د اوسپﻨ‪ ３‬د کر＊‪ ３‬پﻪ واسطﻪ د اﻳران‬ ‫د چابﻬار ﻟﻪ بﻨدر سره د عرب د سﻤﻨدر‪－‬ﻲ ﻧ‪７‬ﻳﻮاﻟﻮ اوبﻮ تﻪ ﻻره پﻴداکﻮي‪ .‬د دې بﻨدر ﻟﻪ ﻻرې ﻧﻪ ﻳﻮازې‬ ‫افغاﻧﻲ ﻣاﻟﻮﻧﻪ‪ ،‬بﻠک‪ ３‬د ﻣرکز ي أسﻴا د ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻮ ﻣاﻟﻮﻧﻪ ﻫﻢ وارد او صادرﻳ‪８‬ي‪.‬‬ ‫د کابﻞ – کﻨدﻫار ﻟﻮﻳﻪ ﻻر ＇ﻮ وﻻﻳتﻮﻧﻪ‪ ،‬چ‪ ３‬تارﻳخﻲ او تجارتﻲ ‪＄‬اﻳﻮﻧﻪ ﻟري‪ ،‬ﻳﻮ ﻟﻪ بﻞ سره ﻧ‪＋‬ﻠﻮي‪.‬‬

‫‪۶۳‬‬

‫( پخوان قره تپه) لويه الر‪:‬‬ ‫د کندهار – هرات – تورغن‬ ‫دغﻪ ﻟﻮﻳﻪ ﻻره د ډ‪４‬ره عصري ﻟﻪ کاﻧکرﻳ＂ﻲ جﻮړه شﻮې وه‪ .‬خﻮ اوس د بﻴا رغﻮﻧ‪ ３‬پﻪ پاﻳﻠﻪ ک‪ ３‬ﻗﻴر شﻮې‬ ‫ده‪.‬زﻣﻮږ ﻫ‪５‬ﻮاد ترکﻤﻨستان سره ﻧ‪＋‬ﻠﻮي‪ .‬پﻪ ﻫﻤدې ډول‪ ،‬د ﻟﻮﻳد‪％４‬ﻮ وﻻﻳتﻮﻧﻮ د ﻣرکزوﻧﻮ د ﻧ‪＋‬ﻠﻮﻟﻮ ﻟﻪ‬ ‫ﻣخ‪ ３‬اﻫﻤﻴت ﻟري‪ ،‬چ‪ ３‬کﻨدﻫار او ﻫرات پﻪ ﻣستﻘﻴﻢ ډول او فراه‪ ،‬ﻧﻴﻤروز او ﻫﻠﻤﻨد پﻪ غﻴر ﻣستﻘﻢ‬ ‫ډول سره ﻧ‪＋‬ﻠﻮي‪.‬‬ ‫هرات – اسالم قلعه لويه الر‪:‬‬ ‫د دې ﻟﻮﻳ‪ ３‬ﻻرې اوږدواﻟی ‪ ۱۲۴‬کﻴﻠﻮﻣتره دی او د ﻫرات ＊ار د اسﻼم ﻗﻠعﻪ ﻟﻪ بﻨدر سره‪ ،‬چ‪３‬‬ ‫ﻟﻪ اﻳران سره د افغاﻧستان پﻪ سرحد ک‪ ３‬دی‪ ،‬ﻧ‪＋‬ﻠﻮي‪ .‬دغﻪ ﻟﻮﻳﻪ ﻻر ﻟﻪ اﻳران‪ ،‬ترکﻴ‪ ３‬او ﻧﻮرو اروپاﻳﻲ‬ ‫ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻮ سره پﻪ سﻮدا‪－‬رۍ ک‪ ３‬زﻳات اﻫﻤﻴت ﻟري‪.‬‬ ‫د پلخمري – شبرغان – فارياب لويه الر‪:‬‬ ‫دغﻪ ﻟﻮﻳﻪ ﻻر د سﻮدا‪－‬رۍ او اﻗتصاد ﻟﻪ پﻠﻮه ‪＄‬اﻧ‪７／‬ی اﻫﻤﻴت ﻟري او د ﻫ‪５‬ﻮاد د حﻠﻘﻮي ﻟﻮﻳ‪ ３‬ﻻرې‬ ‫برخﻪ ده چ‪ ３‬د ﻫ‪５‬ﻮاد شﻤاﻟﻲ وﻻﻳتﻮﻧﻪ ﻟکﻪ‪ :‬بغﻼن‪ ،‬سﻤﻨ‪／‬ان‪ ،‬بﻠخ‪ ،‬جﻮزجان او فارﻳاب ﻳﻮﻟﻪ بﻞ سره‬ ‫ﻧ‪＋‬ﻠﻮي او د بادغﻴس د وﻻﻳت ﻟﻪ ﻻرې د ﻫرات ﻟﻪ وﻻﻳت سره ﻧ‪＋‬ﻠﻲ‪ .‬ﻟﻪ ﻫرات سره د ﻫغ‪ ３‬پﻪ ﻧ‪＋‬ﻠﻮﻟﻮ‬ ‫دغﻪ حﻠﻘﻮي ﻟﻮﻳﻪ ﻻر بشپ‪７‬ﻳ‪８‬ي‪ .‬ﻟﻪ ﻫغ‪＇ ３‬خﻪ د جﻼشﻮو ﻟﻮﻳﻮ ﻻرو پﻪ واسطﻪ د حﻴرتان‪ ،‬کﻠﻔت او‬ ‫د اﻧدخﻮی د آﻗﻴﻨ‪ ３‬ﻟﻪ بﻨدروﻧﻮ سره ﻫﻢ ﻧ‪＋‬ﻠﻲ‪.‬‬ ‫د کابل‪ -‬خوست لويه الر‪:‬‬ ‫ﻟﻪ ډ‪４‬رو کﻠﻮﻧﻮ راﻫﻴس‪ ３‬د دوﻫﻤ‪ ３‬درج‪ ３‬ﻟﻮﻳ‪ ３‬ﻻرې پﻪ ﻧاﻣﻪ ﻳادﻳده‪ .‬خﻮ کﻠﻪ چ‪ ３‬د خﻮست د غﻼم خان‬ ‫ﻟﻪ بﻨدر سره وصﻞ شﻮه او ﻟﻪ ﻫغ‪ ３‬ﻻرې د کرﻣ‪ ３‬اﻳجﻨس‪ ９‬سره وﻧ‪＋‬تﻪ‪＄ ،‬اﻧ‪７／‬ی اﻗتصادي او سﻮدا‪－‬رﻳز‬ ‫اﻫﻤﻴت ﻳ‪ ３‬پﻴداک‪ .７‬د ﻫ‪５‬ﻮاد جﻨﻮبﻲ وﻻﻳتﻮﻧﻪ‪ ،‬ﻟکﻪ‪ :‬ﻟﻮ‪－‬ر‪ ،‬پکتﻴا او خﻮست ﻳ‪ ３‬ﻟﻪ کابﻞ سره وﻧ‪＋‬ﻠﻮل‪.‬‬ ‫د کندز – بدخشان لويه الره‪:‬‬ ‫د ﻫ‪５‬ﻮاد ﻣﻬﻢ حاصﻞ خﻴزه‪ ،‬کرﻧﻴز او صﻨعتﻲ وﻻﻳتﻮﻧﻪ ﻟکﻪ‪ :‬کﻨدز‪ ،‬تخار او بدخشان ﻳﻮ ﻟﻪ بﻞ سره‬ ‫ﻧ‪＋‬ﻠﻮي‪ .‬ﻫﻤدارﻧ‪／‬ﻪ‪ ،‬د ﻫ‪５‬ﻮاد د شﻤاﻟﻲ ﻟﻮﻳ‪ ３‬ﻻرې پﻪ واسطﻪ ﻟﻪ حﻠﻘﻮي ﻟﻮﻳ‪ ３‬ﻻرې سره ﻧ‪＋‬تﻲ‪ .‬پﻪ‬ ‫ﻫﻤدې ډول‪ ،‬د کﻨدز ش‪５‬رخان بﻨدر ﻟﻪ ﻻرې ﻟﻪ تاجکستان سره ﻧ‪＋‬ﻠﻲ‪.‬‬ ‫د ﻫ‪５‬ﻮاد د ﻟﻮﻳﻮ ﻻرو جﻮړول پردې سرب‪５‬ره چ‪ ３‬د ﻫ‪５‬ﻮاد د ب‪５‬ﻼب‪５‬ﻠﻮ سﻴﻤﻮ تر ﻣﻨ‪ ＃‬اﻗتصادي او تجارت‪３‬‬ ‫اړﻳک‪ ،３‬جﻮړوي‪ ،‬بﻠک‪ ３‬د ﻫغﻮ ﻟﻪ ﻻرې د جﻨﻮبﻲ او ﻣرکزي أسﻴا د ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻮ تر ﻣﻨ‪ ＃‬دوستاﻧﻪ اړﻳکﻮ‬

‫‪۶۴‬‬

‫ک‪ ３‬ﻫﻢ ﻣﻬﻤﻪ برخﻪ ﻟري‪ .‬چ‪ ３‬د ﻫﻤدې ﻣﻮﻗعﻴت ﻟﻪ ﻣخ‪ ３‬د افغاﻧستان تارﻳخﻲ اﻫﻤﻴت ﻳﻮ‪＄‬ﻞ بﻴا د‬ ‫جﻨﻮب ختﻴ‪ ３％‬او ﻣرکزي أسﻴا او ﻣدﻳتراﻧ‪ ３‬د حﻮزې پﻪ ﻧ‪＋‬ﻠﻮﻟﻮ ک‪＇ ３‬ر‪－‬ﻨد وي‪.‬‬ ‫د ﻣﻄاﻟﻌ‪ ３‬ﻟپاره اضاﻓﻲ ﻣﻌﻠﻮﻣات‬ ‫شﻤاره‬

‫ﻟﻮﻳﻪ ﻻر‬

‫اوږدواﻟ‪ ３‬پﻪ کﻴﻠﻮﻣتر‬

‫‪1‬‬

‫کابﻞ – کﻨدز‬

‫‪۳۳۷‬‬

‫‪۲‬‬

‫کﻨدز – ش‪５‬ر خان بﻨدر‬

‫‪۶۳‬‬

‫‪۳‬‬

‫پﻠخﻤري ـ شبرغان‬

‫‪۳۶۰‬‬

‫‪۴‬‬

‫شبرغان – ﻣﻴﻤﻨﻪ‬

‫‪1۷۹‬‬

‫‪۵‬‬

‫کابﻞ – تﻮرخﻢ‬

‫‪۲۳۲‬‬

‫‪۶‬‬

‫کابﻞ – جﻼل آباد‬

‫‪1۴۸‬‬

‫‪۷‬‬

‫جﻼل آباد – اسعد اباد‬

‫‪۹۰‬‬

‫‪۸‬‬

‫سرخکان – ﻣﻬتر ﻻم‬

‫‪1۸‬‬

‫‪۹‬‬

‫کابﻞ – کﻨدﻫار‬

‫‪۴۸۳‬‬

‫‪1۰‬‬

‫کﻨدﻫار –سپﻴﻦ بﻮﻟدک‬

‫‪1۰1‬‬

‫‪11‬‬

‫کﻨدﻫار – ﻫرات – تﻮر غﻨ‪６‬ۍ‬

‫‪۶۷۹‬‬

‫‪1۲‬‬

‫ﻫرات – اسﻼم کﻼ‬

‫‪1۲۴‬‬

‫‪1۳‬‬

‫کﻨدﻫار – ﻫرات‬

‫‪۵۶۷‬‬

‫‪1۴‬‬

‫کابﻞ –‪－‬ردﻳز‬

‫‪1۲۲‬‬

‫‪1۵‬‬

‫‪－‬ردﻳز – خﻮست‬

‫‪11۴‬‬

‫‪1۶‬‬

‫کﻨدز – تخار‬

‫‪۷۰‬‬

‫‪1۷‬‬

‫تخار – بدخشان‬

‫‪1۶۹‬‬

‫‪۶۵‬‬

‫زده کﻮوﻧکﻲ دې پر ﻣﻨاسبﻮ ډﻟﻮ وو‪４‬شﻞ شﻲ او ﻫره ډﻟﻪ دې د ﻫ‪５‬ﻮاد پﻪ ﻣﻮاصﻼتﻲ ﻧﻘشﻪ ک‪ ３‬دﻳﻮې‬ ‫ﻟﻮﻳ‪ ３‬ﻻرې ت‪／‬ﻠﻮری و！اکﻲ‪ ،‬چ‪ ３‬کﻮم وﻻﻳتﻮﻧﻪ سره ﻧ‪＋‬ﻠﻮي‪ ،‬ﻟکﻪ‪ :‬د کابﻞ‪ -‬کﻨدﻫار‪ ،‬کﻨدﻫار‪-‬‬ ‫ﻫرات‪ ،‬پﻠخﻤري ‪ -‬ﻫرات‪ ،‬کابﻞ‪ -‬تﻮرخﻢ او داس‪ ３‬ﻧﻮر‪ .‬ﻫره ډﻟﻪ دې د فعاﻟﻴت پاﻳﻠﻪ خپﻠﻮ ！ﻮﻟ‪５／‬ﻮاﻟﻮ‬ ‫تﻪ بﻴان ک‪７‬ي‪＊ .‬اغﻠی ＊ﻮوﻧکی دې د ډﻟ‪ ３‬د فعاﻟﻴت پاﻳﻠ‪ ３‬ﻟﻪ خپﻠﻮ ﻣعﻠﻮﻣاتﻮ سره ﻳﻮ ‪＄‬ای را ！ﻮﻟ‪３‬‬ ‫ک‪７‬ي‪.‬‬ ‫پﻮ＊تﻨ‪:３‬‬

‫ﻟﻨ‪＄ ６‬ﻮاب ورک‪７‬ئ‪:‬‬ ‫‪-١‬د ﻣﻨ‪％‬ﻤﻬاﻟ‪ ３‬ادارې ﻟﻪ جﻮړ‪４‬دو وروستﻪ د ﻟﻮﻳﻮ ﻻرو پراختﻴا تﻪ وﻟ‪＄ ３‬اﻧ‪７／‬ی پام وشﻮ؟‬ ‫‪ -٢‬د ﻫ‪５‬ﻮاد پﻪ اﻗتصادي پرﻣخت‪ ，‬ک‪ ３‬د ﻟﻮﻳﻮ ﻻرو اﻫﻤﻴت تﻮضﻴح ک‪７‬ئ‪.‬‬ ‫‪ -۳‬د ﻫ‪５‬ﻮاد کﻮﻣ‪！ ３‬راﻧزﻳ＂ﻲ ﻻرې د عرب سﻤﻨدر‪－‬ﻲ ﻟﻪ ﻧ‪７‬ﻳﻮاﻟﻮ اوبﻮ سره ﻧ‪＋‬ت‪ ３‬دي؟‬ ‫ﻻﻧدې ﻧﻴﻤ‪７／‬ې جﻤﻠ‪ ３‬پﻪ خپﻠﻮ کتابچﻮ ک‪ ３‬بشپ‪７‬ې ک‪７‬ئ‪.‬‬ ‫‪ -۴‬د ﻫ‪５‬ﻮاد ﻟﻮﻳ‪ ３‬ﻻرې پﻪ دوو سترو برخﻮ‪ ...............‬او‪ .............‬و‪４‬شﻞ شﻮې دي‪.‬‬ ‫ د شﻤال حﻠﻘﻮي ﻟﻮﻳﻪ ﻻر د‪ ........ ،.............‬او ‪............‬بﻨدروﻧﻮ ﻟﻪ ﻻرې ﻟﻪ‬‫تاجکستان‪ ،‬ازبکستان او ترکﻤﻨستان سره ﻧ‪＋‬ت‪ ３‬ده‪.‬‬ ‫ زﻣﻮږ د ﻫ‪５‬ﻮاد د‪..............،............‬او‪ ............‬ﻟﻮﻳﻮ ﻻرو ﻟﻪ پﻪ وسﻴﻠﻪ ﻟﻪ اﻳران ﻟﻪ ﻫ‪５‬ﻮاد سره ﻧ‪＋‬تی‬‫دی‪.‬‬ ‫ﻟﻪ ！ﻮﻟ‪／‬ﻲ ＇خﻪ بﻬر ﻓﻌاﻟﻴت‪:‬‬ ‫د افغاﻧستان ﻧﻘشﻪ رسﻢ ک‪７‬ئ او پﻪ ﻫغ‪ ３‬ک‪ ３‬د ﻫ‪５‬ﻮاد حﻠﻘﻮي ﻟﻮﻳﻪ ﻻر وکاږئ او د جغرافﻴ‪ ３‬د‬

‫ﻣضﻤﻮن پﻪ را تﻠﻮﻧکﻲ ساعت ک‪ ３‬ﻳ‪ ３‬خپﻠﻮ ！ﻮﻟ‪／‬ﻴﻮاﻟﻮ تﻪ و＊ئ‪.‬‬

‫‪۶۶‬‬

‫اتلسم لوست‪:‬‬

‫‪ 3.4‬د هوايي ټرانسپورټ په هکله څه پوه‪ ５‬ئ؟‬

‫ﻫﻮاﻳﻲ ！راﻧسپﻮرټ د ﻫ‪５‬ﻮاد دﻟ‪５‬رې پرتﻮ سﻴﻤﻮ او ﻧ‪７‬ۍ پﻪ ﻧ‪８‬دې کﻮﻟﻮ ک‪ ３‬ارز＊تﻨاکﻪ رول ﻟﻮبﻮي‪ .‬خﻮ دغﻪ‬ ‫！راﻧسپﻮرټ د ﻧﻮرو تراﻧسپﻮر！ﻮﻧﻮ پﻪ پرتﻠﻪ د اﻧرژﻳکﻲ ﻣﻮادو د ډ‪４‬ر ﻟ‪＋／‬ت ﻟﻪ کبﻠﻪ پﻪ ﻟﻮړه بﻴﻪ تﻤاﻣ‪８５‬ي‪.‬‬ ‫خﻮ سﻴاسﻲ‪ ،‬تجارتﻲ او ﻧظاﻣﻲ اړﻳکﻲ پﻪ چ＂ک‪！ ９‬ﻴﻨ‪／‬ﻮي‪ .‬ﻟﻪ ﻫﻤدې اﻣﻠﻪ‪ ،‬ﻫر ﻫ‪５‬ﻮاد د خپﻞ ﻣاﻟﻲ او‬ ‫اﻗتصادي شراﻳطﻮ ﻟﻪ ﻣخ‪ ３‬د دې سک＂ﻮر ودې تﻪ ډ‪４‬ر پام ﻧﻪ کﻮي‪.‬‬ ‫ﻟکﻪ چ‪ ３‬پﻮﻫ‪８５‬و افغاﻧستان غرﻧی ﻫ‪５‬ﻮاد دی‪ .‬ﻫﻨدوکش‪ ،‬بابا غر او فﻴروز کﻮه د ﻳﻮه طبﻴعﻲ حاﻳﻞ پﻪ تﻮ‪－‬ﻪ‬ ‫ﻫ‪５‬ﻮاد پﻪ دوو شﻤاﻟﻲ اوجﻨﻮبﻲ برخﻮ و‪４‬شﻠی دی‪ .‬پر دې سر ب‪５‬ره‪ ،‬زﻣﻮږ ﻫ‪５‬ﻮاد پﻪ وچ‪ ３‬پﻮرې ت‪７‬ﻟی دی‪.‬‬ ‫د ﻟﻮﻳﻮ ﻻروغ‪％‬ﻮل د خﻠکﻮ اړتﻴا تﻪ ‪＄‬ﻮاب ﻧﻪ شﻲ وﻳﻠی‪ .‬ﻟﻪ ﻫﻤدې اﻣﻠﻪ‪ ،‬د ﻫﻮاﻳﻲ حﻤﻞ و ﻧﻘﻞ اﻫﻤﻴت‬ ‫زﻳات او د پام وړ دی‪ .‬دغﻪ ﻫ‪５‬ﻮاد ﻟﻪ ﻳﻮې خﻮا سﻤﻨدر تﻪ ﻻر ﻧﻪ ﻟري او ﻟﻪ بﻠﻪ پﻠﻮه د غروﻧﻮ پﻪ واسطﻪ پﻪ‬ ‫کﻮچﻨﻴﻮ او ب‪５‬ﻠﻮ جغرافﻴاﻳﻲ سﻴﻤﻮ و ﻳشﻞ شﻮی دی‪ ،‬چ‪ ３‬دغﻪ ډول طبﻴعﻲ شراﻳط ！ﻮﻟﻨﻴز او آن سﻴاسﻲ‬ ‫ستﻮﻧزې ﻟري‪ .‬د ﻫﻤدې اصﻞ ﻟﻪ ﻣخ‪ ،３‬د اړتﻴا وړ زﻳاتره ﻣﻮاد پﻪ ﻣﻨاسب وخت پﻪ ﻫ‪５‬ﻮاد ک‪ ３‬دﻧﻨﻪ او بﻬر‬ ‫ک‪ ３‬ﻣصرف کﻮوﻧکﻮ تﻪ پﻪ ！اکﻠﻲ وخت ﻧﻪ رس‪８５‬ي‪.‬‬ ‫زﻣﻮږ ﻫ‪５‬ﻮاد د ﻫﻮا ﻧﻮردۍ فعاﻟﻴت او ﻟﻪ اﻟﻮتکﻮ ＇خﻪ د ﻣسافرو او تجارتﻲ ﻣاﻟﻮﻧﻮ پﻪ وړﻟﻮ او راوړﻟﻮ‬ ‫ک‪ ３‬ډ‪４‬ر ﻟرغﻮﻧتﻮب ﻧﻪ ﻟري ‪ .‬د ﻫﻮا ﻧﻮردۍ د فعاﻟﻴت پﻴﻞ پﻪ ‪١۳۰‬ﻟﻤرﻳز کال د غازي اﻣان اﻟﻪ خان‬ ‫د پاچاﻫ‪ ９‬پﻪ دورې پﻮرې ﻣربﻮط ‪２－‬ﻞ ک‪８５‬ي چ‪ ３‬د ﻟﻮﻣ‪７‬ي ‪＄‬ﻞ ﻟپاره ﻳﻮې کﻮچﻨ‪ ９‬روسﻲ اﻟﻮتک‪ ３‬پﻪ‬ ‫ﻣﻴاشت ک‪ ３‬دوه ‪＄‬ﻠﻪ د کابﻞ او ترﻣز ترﻣﻨ‪ ＃‬اﻟﻮتﻨ‪ ３‬پﻴﻞ ک‪７‬ې و‪.‬‬ ‫پﻪ ‪١۳١۷‬ﻟﻤرﻳز کال ک‪ ３‬د جرﻣﻨﻲ د ﻟﻮفت اﻧزا د کﻤپﻨ‪ ９‬ﻳﻮه درې ﻣاشﻴﻨﻪ اﻟﻮتکﻪ ﻟﻪ برﻟﻴﻦ ＇خﻪ ﻫرات‬ ‫او کابﻞ او ﻟﻪ کابﻞ ＇خﻪ جاپان تﻪ اﻟﻮتﻠﻪ‪.‬‬ ‫پﻪ ﻫ‪５‬ﻮاد ک‪ ３‬د آرﻳاﻧا افغان ﻫﻮاﻳﻲ شرکت ﻟﻮﻣ‪７‬ﻧی ﻫﻮاﻳﻲ شرکت دی چ‪ ،３‬د ﻣسافرو او تجارت‪ ３‬ﻣاﻟﻮﻧﻮ د‬ ‫‪۶۷‬‬

‫حﻤﻞ و ﻧﻘﻞ پﻪ ﻣﻨظﻮر پﻪ ‪ ١۳١۷‬ﻟﻤرﻳز کال ک‪ ３‬جﻮړ او فعاﻟﻴت پﻴﻞ ک‪＇ .７‬رﻧ‪／‬ﻪ چ‪ ３‬پﻮره تآسﻴسات‬ ‫او اﻣکاﻧات ﻳ‪ ３‬ﻧﻪ درﻟﻮدل‪ ،‬ﻧﻮ د ﻫ‪５‬ﻮاد اړتﻴاوو تﻪ ﻳ‪＄ ３‬ﻮاب ﻧﻪ شﻮوﻳﻠی‪ .‬ﻧﻮپﻪ ‪ ١۳۳‬ﻟﻤرﻳز کال ک‪ ３‬د‬ ‫ﻣﻠکﻲ ﻫﻮاﻧﻮردۍ رﻳاست جﻮړ شﻮ‪ .‬د ﻫغ‪ ３‬پﻪ جﻮړ‪４‬دو سره پﻪ افغاﻧستان ک‪ ３‬د ﻫﻮاﻧﻮردۍ د پراختﻴا او پر‬ ‫ﻣخت‪ ，‬ﻟپاره زﻣﻴﻨﻪ برابره شﻮه‪ .‬د ﻫﻮاﻧﻮردۍ رﻳاست پﻪ کﻨدﻫار‪ ،‬ﻣزارشرﻳف‪ ،‬ﻫرات او جﻼل اباد ک‪３‬‬ ‫د ﻫﻮاﻳﻲ ډ‪－‬روﻧﻮ پﻪ جﻮړوﻟﻮ ﻻس پﻮرې وک‪ .７‬بﻬرﻧ‪９‬ﻫﻮاﻳﻲ ﻧﻤاﻳﻨد‪ ９－‬ﻫﻢ د افغاﻧستان ﻟﻪ ﻫﻮاﻳﻲ ډ‪－‬روﻧﻮ‬ ‫＇خﻪ ‪＂－‬ﻪ اخﻠﻲ‪ .‬ﻟﻪ ﻫﻮاﻳﻲ ！راﻧسپﻮرټ ＇خﻪ د ﻣسافرو او ﻫغﻮ ﻣاﻟﻮﻧﻮ او کاﻟﻴﻮ د اﻧتﻘال ﻟپاره ‪＂－‬ﻪ اخ‪５‬ستﻞ‬ ‫ک‪８５‬ي چ‪ ３‬حجﻢ ﻳ‪ ３‬ﻟ‪ ８‬او ارز＊ت ﻳ‪ ３‬زﻳات وي‪.‬‬

‫زده کﻮوﻧکﻲ دې پر ﻣﻨاسبﻮډﻟﻮ وو‪４‬شﻞ شﻲ او ﻫره ډﻟﻪ دې د ﻫﻮاﻳﻲ ！راﻧسپﻮرټ د پرﻣخت‪，‬‬ ‫پر اﻫﻤﻴت او اړتﻴا بحث وک‪７‬ي او پاﻳﻠ‪ ３‬دې د ډﻟ‪ ３‬ﻳﻮ غ‪７‬ی ！ﻮﻟ‪／‬ﻴﻮاﻟﻮتﻪ وړاﻧدې ک‪７‬ي‪.‬‬

‫پﻮ＊تﻨ‪:３‬‬ ‫سﻤ‪ ３‬جﻤﻠ‪ ３‬د (س) پﻪ تﻮري او ﻧاسﻤ‪ ３‬جﻤﻠ‪ ３‬د (ن) پﻪ تﻮري پﻪ ﻧ‪＋‬ﻪ ک‪７‬ئ‪.‬‬ ‫‪ -١‬ﻫﻮاﻳﻲ ！راﻧسپﻮرټ د ﻧﻮرو ！راﻧسپﻮر！ﻮﻧﻮ پﻪ پرتﻠﻪ ډ‪４‬ره اﻧرژي ﻟ‪／‬ﻮي‪.‬‬ ‫‪-٢‬د ﻣﻠکﻲ ﻫﻮاﻧﻮردۍ رﻳاست پﻪ جﻮړﻳدو سره د ﻫﻮاﻧﻮردۍ د پراختﻴا ﻟپاره وخت برابر شﻮ‪.‬‬ ‫ﻻﻧدې ﻧﻴﻤ‪７／‬ې جﻤﻠی بشپ‪７‬ې ک‪７‬ئ‪.‬‬ ‫‪-١‬د ﻫ‪５‬ﻮاد د ﻣﻠکﻲ ﻫﻮاﻧﻮردۍ فعاﻟﻴت د‪........‬پاچاﻫ‪ ９‬پﻪ دوره ک‪ ３‬پﻪ ‪۱٣٠۶‬ﻟﻤرﻳز کال ک‪ ３‬پ‪５‬ﻞ‬ ‫شﻮ‪.‬‬ ‫‪-٢‬د ﻫ‪５‬ﻮاد ﻟﻮﻣ‪７‬ﻧﻲ داخﻠﻲ شرکت د‪...........‬پﻪ ﻧﻮم پﻪ ‪۱٣٣٣‬ﻟﻤرﻳز کال فعاﻟﻴت پ‪５‬ﻞ ک‪.７‬‬ ‫ﻟﻨ‪＄ ６‬ﻮاب ورک‪７‬ئ‪.‬‬ ‫‪-١‬ﻟﻪ ﻫﻮاﻳﻲ ！راﻧسپﻮرټ ＇خﻪ د کﻮﻣﻮ ﻣاﻟﻮﻧﻮ د اﻧتﻘال ﻟپاره ‪＂－‬ﻪ اخ‪５‬ستﻞ ک‪８５‬ي؟‬ ‫‪-٢‬د ﻫﻮاﻳﻲ ！راﻧسپﻮرټ د پراختﻴا ﻻﻣﻠﻮﻧﻪ بﻴان ک‪７‬ئ؟‬ ‫ﻟﻪ ！ﻮﻟ‪／‬ﻲ ＇خﻪ بﻬر ﻓﻌاﻟﻴت‪:‬‬

‫د ﻫﻮاﻳﻲ ！راﻧسپﻮرټ د اړتﻴا او پراختﻴا پﻪ باره ک‪ ３‬ﻣﻘاﻟﻪ وﻟﻴکئ او د جغرافﻴ‪ ３‬د ﻣضﻤﻮن پﻪ‬ ‫راتﻠﻮﻧکﻲ ساعت ک‪ ３‬ﻳﻲ خپﻠﻮ ！ﻮﻟ‪／‬ﻴﻮاﻟﻮ تﻪ وړاﻧدې ک‪７‬ئ‪.‬‬ ‫‪۶۸‬‬

‫نولسم لوست‪:‬‬

‫اﻟﻒ ـ د ه‪５‬واد هوايي شرکتونه او ګرونه‬

‫د حاﻣد کرزي د ﻧ‪７‬ﻳﻮال ﻫﻮاﻳﻲ ډ‪－‬ر ﻳﻮه برخﻪ‬ ‫ﻣﻠکﻲ ﻫﻮاﻳﻲ رﻳاست پﻪ ‪۱۳۳۵‬ﻟﻤرﻳزکال ک‪ ３‬جﻮړ شﻮ‪ .‬پﻪ ﻫغﻪ وخت ک‪ ３‬ﻳ‪ ３‬د ﻫﻮا پ‪５‬ژﻧدﻧ‪３‬‬ ‫او ﻫﻮاﻧﻮردۍ پﻪ ﻧﻮم دوه سترې ﻣؤسس‪ ３‬درﻟﻮدﻟ‪ ３‬چ‪ ３‬د ﻧ‪７‬ۍ د ﻣﻠکﻲ ﻫﻮاﻧﻮردۍ د ﻣؤسس‪３‬‬ ‫غ‪７‬ﻳتﻮب ﻳ‪ ３‬ﻫﻢ درﻟﻮد چ‪ ３‬د ﻫغﻮ ﻟﻪ ﻣاﻟﻲ او ﻣعﻨﻮي ﻣرستﻮ ＇خﻪ ﻳ‪ ３‬پﻪ ！ﻮﻟﻮ برخﻮک‪＂－ ３‬ﻪ اخ‪５‬ستﻠﻪ‪.‬‬ ‫د ﻫﻮاﻳﻲ ډ‪－‬روﻧﻮ جﻮړول او ＇ارل‪ ،‬د ﻣخابرو دست‪／‬اوو او د ﻫﻮاﻧﻮ ردۍد وسﻴﻠﻮ او ﻣﻴ＂روﻟﻮژۍ‬ ‫‪ Meteorology‬د س＂ﻴشﻮﻧﻮ ﻧصبﻮل‪ ،‬د ！ﻮﻟﻮ تشبثاتﻮ او د ﻫﻮاﻳﻲ ﻟ‪８５‬د را ﻟ‪８５‬د د ﻣؤسسﻮ تﻨظﻴﻢ‬ ‫او اداره‪ ،‬د ﻣﻠکﻲ ﻫﻮاﻧﻮردۍ اړوﻧد د ！ﻮﻟﻮ ﻣﻘرراتﻮ او اصﻮﻟﻨاﻣﻮ اجراءکﻮﻟﻮ او پﻪ پای ک‪ ３‬پﻪ ﻧﻮﻣﻮړو‬ ‫＇اﻧ‪／‬ﻮ ک‪ ３‬د اړتﻴا وړ فﻨﻲ پرسﻮﻧﻞ روزﻧﻪ‪ ،‬د دې رﻳاست سترې دﻧدې ‪２－‬ﻞ کﻴدې‪.‬‬ ‫د کابل د ن يوال ګر جو ول‪:‬‬ ‫ددې ډ‪－‬ر د جﻮړوﻟﻮ کار پﻪ ‪۱۳۳۹‬ﻟﻤرﻳز کال ک‪ ３‬پﻴﻞ شﻮ‪ ،‬او پﻪ ‪۱۳۴۱‬ﻟﻤرﻳز کال ک‪ ３‬پای تﻪ‬ ‫ورسﻴده چ‪ ３‬د کﻮرﻧﻴﻮ او بﻬرﻧﻴﻮ اﻟﻮتکﻮ د ‪ ３＂－‬اخ‪５‬ستﻨ‪ ３‬وړ و‪－‬ر‪＄‬ﻴد‪ .‬پر دې سرب‪５‬ره دغﻪ ډ‪－‬ر ﻳﻮ‬ ‫عصري ！رﻣﻴﻨﻞ چ‪ ３‬پﻪ ！ﻮﻟﻮ وساﻳﻠﻮ سﻤبال دی‪ ،‬ﻟکﻪ‪ :‬ﻣخابره‪ ،‬ﻫﻮاپ‪５‬ژﻧدﻧ‪ ،３‬ﻫﻮاﻳﻲ ترافﻴک‪ ،‬د‬ ‫‪－‬ﻤرک ＇اﻧ‪ ،３／‬تعﻠﻴﻤﻲ ﻣرکز‪ ،‬تخﻨﻴکﻲ ورکشاپﻮﻧﻪ او داس‪ ３‬ﻧﻮر ﻫﻢ ﻟري‪ .‬دغﻪ ډ‪－‬ر پﻪ وروستﻴﻮ‬ ‫کﻠﻮﻧﻮ ک‪ ３‬ﻧﻮر ﻫﻢ پراخ شﻮ‪ .‬پﻪ ‪۱۳۸۸‬ﻟﻤرﻳز کال ک‪ ３‬د جاپان د ﻫ‪５‬ﻮاد پﻪ ﻣرستﻪ ددې ډ‪－‬ر پﻪ ﻟﻮﻳد‪％４‬ﻪ‬ ‫برخﻪ ک‪ ３‬ﻧﻮی ！رﻣﻴﻨﻞ‪ ،‬چ‪ ３‬پﻪ ﻧﻮو وساﻳﻠﻮ او ﻣﻠحﻘاتﻮ سﻤبال دی‪ ،‬ﻫﻢ جﻮړشﻮ‪.‬‬ ‫‪۶۹‬‬

‫پﻪ ﻧﻮرو وﻻﻳتﻮﻧﻮ ک‪ ３‬د ﻫﻮاﻳﻲ ډ‪－‬روﻧﻮ د جﻮړوﻟﻮ پﻼن ﻫﻢ عﻤﻠﻲ شﻮ‪ .‬پﻪ ﻟﻮﻣ‪７‬ي پ‪７‬او ک‪ ３‬د کﻨدﻫار‪،‬‬ ‫ﻫرات‪ ،‬کﻨدز او جﻼل اباد د ډ‪－‬روﻧﻮ جﻮړ‪４‬دل پﻴﻞ شﻮل‪.‬‬ ‫د کﻨدﻫار ﻫﻮاﻳﻲ ډ‪－‬ر د کﻨدﻫار د ＊ار جﻨﻮب ختﻴ‪ ＃‬تﻪ پﻪ ‪ ۸‬کﻴﻠﻮ ﻣترۍک‪ ３‬د سپﻴﻦ بﻮﻟدک پﻪ ﻻره‬ ‫ک‪ ３‬پﻪ ﻳﻮه پراخﻪ ساحﻪ ک‪ ３‬جﻮړ شﻮی‪ .‬دغﻪ ﻫﻮاﻳﻲ ډ‪－‬ر د کابﻞ د ﻧ‪７‬ﻳﻮال ﻫﻮاﻳﻲ ډ‪－‬ر پﻪ شان د ﻫر ډول‬ ‫اﻟﻮتکﻮ د ‪ ３＂－‬اخ‪５‬ستﻨ‪ ３‬ﻟپاره ﻣﻨاسب دی‪ .‬دا ډ‪－‬ر پﻪ ابتدائﻲ او ﻣحﻠﻲ ډول پﻪ ‪۱۳۳۰‬ﻟﻤرﻳز کال ک‪３‬‬ ‫د ‪ ３＂－‬اخ‪５‬ستﻨ‪ ３‬وړ شﻮی و‪.‬‬ ‫د کﻨدﻫار ﻫﻮاﻳﻲ ډ‪－‬ر پﻪ ！ﻮﻟﻮ عصري تآسﻴساتﻮ‪ ،‬ﻟکﻪ‪ :‬ﻫﻮ ！ﻞ‪！ ،‬رﻣﻴﻨﻞ‪ ،‬ﻣخابراتﻲ وساﻳﻠﻮ او داس‪３‬‬ ‫ﻧﻮرو سﻤبال دی‪.‬‬ ‫ﻟﻨ‪６‬ه وﻳﻠی شﻮ چ‪ ３‬پﻪ ‪۱۳۸۸‬ﻟﻤرﻳز کال ک‪ ３‬تﻘرﻳباً‪٣٧‬ﻫﻮاﻳﻲ ډ‪－‬روﻧﻪ وو‪ .‬چ‪ ３‬ﻟﻪ ﻫغ‪ ３‬ډﻟ‪＇ ３‬خﻪ‬ ‫د کابﻞ‪ ،‬چ‪ ３‬پﻪ ‪۲٠۱۴‬م‪ .‬کال ک‪ ３‬د حاﻣد کرزي پﻪ ﻧاﻣﻪ وﻧﻮﻣﻮل شﻮ‪ ،‬د کﻨدﻫار (د احﻤد شاه بابا)‬ ‫د ﻣزار شرﻳف (د جﻼل اﻟدﻳﻦ بﻠخﻲ ) او ﻫرات ﻫﻮاﻳﻲ ﻧ‪７‬ﻳﻮال ډ‪－‬روﻧﻪ ﻟﻮﻣ‪７‬ۍ درجﻪ پر ﻣختﻠﻠﻲ‬ ‫تآسﻴسات او د اﻟﻮتکﻮ د ﻣﻨ‪６‬ی ﻗﻴر شﻮې ﻻرې ﻟري‪.‬‬ ‫جﻼل آباد او کﻨدز ﻫﻮاﻳﻲ ډ‪－‬روﻧﻪ د ﻟ‪ ８‬ظرفﻴت ﻟﻪ کبﻠﻪ پﻪ دوﻫﻤﻪ درجﻪ ک‪ ３‬دي‪！ .‬رﻣﻴﻨﻞ او د اﻟﻮتکﻮ‬ ‫د ﻣﻨ‪６‬ې ﻗﻴر شﻮی ﻻرې ﻟري‪ .‬ﻧﻮر ‪ ۱۴‬ﻫﻮاﻳﻲ ډ‪－‬روﻧﻪ در‪４‬ﻤﻪ درجﻪ او ‪ ۷‬ﻧﻮر ＇ﻠﻮرﻣﻪ درجﻪ ک‪ ３‬را‪＄‬ﻲ‬ ‫چ‪！ ３‬رﻣﻴﻨﻞ او د اﻟﻮتکﻮ د ﻣﻨ‪６‬ې خاﻣ‪ ３‬ﻻرې ﻟري‪ .‬پر ﻫغﻮ سرب‪５‬ره‪ ،‬پﻨ‪％‬ﻤﻪ درجﻪ ﻫﻮاﻳﻲ ډ‪－‬روﻧﻪ ﻫﻢ‬ ‫پﻪ ﻫ‪５‬ﻮاد ک‪ ３‬شتﻪ‪.‬‬ ‫د ﻳادوﻧ‪ ３‬وړ ده چ‪ ３‬کﻮم عﻮاﻳد د ﻧ‪７‬ﻳﻮاﻟﻮ ډ‪－‬روﻧﻮ ﻟﻪ ﻣﻘررې سره سﻢ د بﻬرﻧﻴﻮ اﻟﻮتکﻮ ﻟﻪ اﻟﻮتﻨﻮ ＇خﻪ‬ ‫پﻪ ‪ ۱۳۸۸‬ر ز کال ک‪ ３‬د دوﻟت خزاﻧ‪ ３‬تﻪ تحﻮﻳﻞ شﻮي دي‪ ،‬دا دي‪:‬‬ ‫‪ -۱‬د ﻫرې بﻬرﻧ‪ ９‬اﻟﻮتک‪ ３‬ﻟﻪ ！ﻮل وزن ＇خﻪ‪ ،‬د ﻳﻮ ！ﻦ( ‪ )۵۰۰‬افغاﻧ‪ ９‬د دوﻟت عﻮاﻳدو تﻪ تحﻮﻳﻞ شﻮي دي‪.‬‬ ‫‪-۲‬د ﻫرې بﻬرﻧ‪ ９‬اﻟﻮتک‪ ３‬ﻟﻪ اﻟﻮتﻨ‪＇ ３‬خﻪ ترافﻴک‪ ３‬خدﻣتﻮﻧﻪ ( ‪ )۷۵۰۰‬افغاﻧ‪ ９‬اخ‪５‬ستﻞ شﻮي دي‪.‬‬ ‫‪-۳‬ﻫره بﻬرﻧ‪ ９‬اﻟﻮتکﻪ چ‪ ３‬ﻟﻪ ＇ﻠﻮرو ساعتﻮﻧﻮ ＇خﻪ زﻳاتﻪ پﻪ ﻫﻮاﻳﻲ ډ‪－‬ر ک‪ ３‬تﻢ شﻮې‪،‬د دروﻟﻮ کراﻳﻪ‬ ‫(پارکﻨ‪！ ，‬کس) ور ＇خﻪ اخﻴستﻞ شﻮی دی‪.‬‬ ‫‪-۴‬ﻫره بﻬرﻧ‪ ９‬اﻟﻮتکﻪ چ‪ ３‬پﻪ ！راﻧزﻳ＂ﻲ تﻮ‪－‬ﻪ زﻣﻮږ د ﻫ‪５‬ﻮاد ﻟﻪ فضا ＇خﻪ ت‪５‬رﻳ‪８‬ي‪ )۲۰۰۰۰ ( ،‬افغاﻧ‪９‬‬ ‫او ﻳا د ﻫغ‪ ３‬ﻣعادل ‪ ۴۰۰‬اﻣرﻳکاﻳﻲ ډاﻟره ور＇خﻪ اخ‪５‬ستﻞ شﻮي دي‪.‬‬ ‫ب‪ -‬د ه‪５‬واد هوايي شرکتونه‪:‬‬ ‫د‬ ‫‪ -۱‬آرﻳاﻧا افغان ﻫﻮاﻳﻲ شرکت ﻟﻮﻣ‪７‬ﻧی دوﻟتﻲ شرکت دی چ‪ ３‬پﻪ ‪ ۱۳۳۳‬ر زکال ک‪ ３‬ﻳ‪３‬‬ ‫ﻣسافرو او د سﻮدا‪－‬رۍ د ﻣاﻟﻮﻧﻮ پﻪ حﻤﻞ و ﻧﻘﻞ ک‪ ３‬رسﻤا ً فعاﻟﻴت پﻴﻞ ک‪７‬ی‪ .‬ﻟﻮ ﻣ‪７‬ﻧ‪ ９‬پاﻧ‪／‬ﻪ ﻳ‪ ３‬درې‬

‫‪۷۰‬‬

‫سﻮه زره اﻣرﻳکاﻳﻲ ډاﻟره وه چ‪ ３‬پﻪ ﻫغ‪ ３‬ک‪ ۵۱ ３‬سﻠﻨﻪ د دوﻟت وﻧ‪６‬ه او ‪ ۴۹‬سﻠﻨﻪ د اﻧ‪６‬ﻳﻤان شرکت‬ ‫وﻧ‪６‬ه وه‪.‬‬ ‫د دې شرکت ﻟﻮﻣ‪７‬ﻧ‪ ９‬اﻟﻮتﻨ‪ ３‬د ‪ DC-۳‬اﻟﻮتک‪ ３‬پﻪ ﻣرستﻪ‪ ،‬چ‪ ３‬د ‪ ۲۸‬ﻣسافرو ظرفﻴت ﻳﻲ در ﻟﻮد‪،‬‬ ‫ﻟﻪ کابﻞ ＇خﻪ د کﻨدﻫار‪ ،‬ﻫرات او ﻣزار شرﻳف ＊اروﻧﻮ تﻪ ک‪５‬دﻟ‪.３‬‬ ‫دوه کاﻟﻪ وروستﻪ د اﻧ‪６‬ﻳﻤان ﻟﻮی شرکت دپان اﻣرﻳکﻦ پﻪ شرکت ک‪ ３‬ﻣدغﻢ شﻮ او کﻠﻪ چ‪DC -۴ ３‬‬ ‫او ‪ DC -۶‬پﻪ ﻧﻮم دوه اﻟﻮتک‪ ３‬وپ‪５‬رودل شﻮې‪ ،‬د آرﻳاﻧا شرکت ﻧ‪７‬ﻳﻮاﻟﻮ ﻫﻮاﻳﻲ ډ‪－‬روﻧﻮ تﻪ ﻻر پﻴدا‬ ‫ک‪７‬ه‪ .‬د آرﻳاﻧا افغان ﻫﻮاﻳﻲ شرکت ﻟﻮﻣ‪７‬ﻧ‪ ９‬بﻬرﻧ‪ ９‬اﻟﻮتﻨﻪ ﻟﻪ کابﻞ ＇خﻪ بحرﻳﻦ تﻪ وه‪ ،‬چ‪ ３‬د ‪۱۳۳۴‬‬ ‫ﻟﻤرﻳز کال د غﻮاﻳﻲ پﻪ ﻣﻴاشت ک‪ ３‬ﻟﻪ ‪ ۲۸‬ﻣسافرو سره وشﻮه‪.‬‬ ‫آرﻳاﻧا افغان ﻫﻮاﻳﻲ شرکت ﻟﻪ دې سره سره چ‪ ３‬پﻪ درې ﻟسﻴزو داخﻠﻲ ج‪７／‬و ک‪ ３‬ډ‪４‬ر ﻣاﻟﻲ‪،‬‬ ‫اﻗتصادي او کادري تاواﻧﻮﻧﻪ وﻟﻴدل‪ ،‬بﻴا ﻫﻢ ‪ AN ۲۱ -۴‬اﻟﻮتکﻪ او‪＇ B -۷۲۷‬ﻠﻮر اﻟﻮتک‪３‬‬ ‫‪ Airbus -۳۰۰‬ﻳﻮه اﻟﻮتکﻪ او ‪ Airbus - ۳۱۰‬ﻧﻮی ﻣاډل دوه اﻟﻮتک‪ ３‬ﻟري چ‪ ３‬ﻫره ورځ‬ ‫ﻟﻪ پﻼن سره سﻢ ﻫرات‪ ،‬کﻨدﻫار‪ ،‬ﻣزارشرﻳف‪ ،‬جﻼل آباد‪ ،‬زرﻧج‪ ،‬ﻟ‪＋‬کر‪－‬اه‪ ،‬بادغﻴس‪ ،‬فﻴض آباد‪،‬‬ ‫کﻨدز او ﻣ‪５‬ﻤﻨ‪ ３‬تﻪ اﻟﻮتﻨ‪ ３‬کﻮي‪.‬‬ ‫پﻪ ﻫﻤدې ډول‪ ،‬آرﻳاﻧا افغان ﻫﻮاﻳﻲ شرکت د ﻧ‪７‬ۍ ‪ ۱۷‬ﻟﻮﻳﻮ ＊اروﻧﻮ تﻪ ﻫﻢ اﻟﻮتﻨ‪ ３‬ﻟري او د پراختﻴا پﻪ‬ ‫حال ک‪ ３‬دی‪ .‬د ﻧ‪７‬ۍ ﻫغﻪ ＊اروﻧﻪ چ‪ ３‬آرﻳاﻧا ورتﻪ اﻟﻮتﻨ‪ ３‬ﻟري ډﻫﻠﻲ‪ ،‬اﻣرتسر‪ ،‬تﻬران‪ ،‬ﻣشﻬد‪ ،‬اسﻼم‬ ‫آباد‪ ،‬دوشﻨب‪ ،３‬اروﻣچ‪ ،３‬باکﻮ‪ ،‬ﻣسکﻮ‪ ،‬دوب‪ ،９‬شارجﻪ‪ ،‬استاﻧبﻮل‪ ،‬اﻧﻘره‪ ،‬رﻳاض‪ ،‬جده‪ ،‬کﻮﻳ＀ او‬ ‫فراﻧکﻔﻮرت دي‪.‬‬ ‫أرﻳاﻧا افغان ﻫﻮاﻳﻲ شرکت پر خپﻠﻮ اﻟﻮتﻨﻮ سرب‪５‬ره‪ ،‬داخﻠﻲ خصﻮصﻲ شرکتﻮﻧﻮ او بﻬرﻧﻴﻮ ﻫﻮاﻳﻲ‬ ‫شرکتﻮﻧﻮ تﻪ ﻟکﻪ‪ :‬اﻧ‪６‬ﻳﻦ اﻳر ﻻﻳﻦ‪ ،‬د آسﻤان ﻫﻮاﻳﻲ شرکت‪ ،‬د أذر باﻳجان ﻫﻮاﻳﻲ شرکت‪ ،‬د عرب‬ ‫ﻣتحدو آﻣاراتﻮ او د پاکستان ﻫﻮاﻳﻲ شرکت تﻪ ﻫﻢ ﻻزم ‪＄‬ﻤکﻨ‪ ３‬خدﻣات برابروي او د بار وړوﻧکﻮ‬ ‫ﻟﻮﻳﻮ اﻟﻮتکﻮ ( کار‪－‬ﻮ) بارول او تخﻠﻴﻪ کﻮل او ﻧﻮر ﻻزم خدﻣتﻮﻧﻪ پﻪ چ＂ک‪ ９‬سرتﻪ رسﻮي‪.‬‬ ‫‪ -۲‬ﻫﻮاﻳﻲ خصﻮصﻲ شرکتﻮﻧﻪ صافﻲ اﻳروﻳز‪ ،‬پاﻣﻴر او کام اﻳر دي چ‪ ３‬د فعاﻟﻴت جﻮاز ﻳ‪ ３‬ﻟﻪ پاﻧ‪３／‬‬ ‫＇خﻪ د افغاﻧستان د ﻣﻼت‪ ７‬ﻟﻪ ادارې ＇خﻪ تر ﻻسﻪ ک‪７‬ی دی او د خپﻠﻮ اﻟﻮتکﻮ پﻪ ﻣرستﻪ کﻮرﻧﻴﻮ او‬ ‫بﻬرﻧﻴﻮ کر＊ﻮ ک‪ ３‬پﻪ خدﻣت بﻮخت دي‪ .‬پر عﻮاﻳدو باﻧدې د ﻣاﻟﻴاتﻮ د ﻗاﻧﻮن ﻟﻪ ﻣخ‪ ۱۰ ３‬سﻠﻨﻪ داخﻠﻲ‬ ‫عﻮاﻳد او دوه سﻠﻨﻪ بﻬرﻧ‪ ９‬عﻮاﻳد پر ﻫغﻪ ！کس سرب‪５‬ره چ‪ ３‬د ﻫﻮاﻧﻮردۍ وزارت او آرﻳاﻧا افغان ﻫﻮاﻳی‬ ‫شرکت تﻪ ورکﻮي‪ ،‬د دوﻟت خزاﻧ‪ ３‬تﻪ ﻳ‪ ３‬ﻫﻢ تحﻮﻳﻠﻮي‪ .‬خﻮ اوس ﻳﻮازې د کام اﻳر ﻫﻮاﻳﻲ خصﻮصﻲ‬ ‫شرکت فعاﻟﻴت ﻟري‪.‬‬

‫‪۷1‬‬

‫زده کﻮوﻧکﻲ دې پر ﻣﻨاسبﻮ ډﻟﻮ وو‪４‬شﻞ شﻲ‪ .‬ﻫره ډﻟﻪ دې د ﻫﻮاﻳﻲ ډ‪－‬روﻧﻮ پر اﻫﻤﻴت او اﻗتصادي‬ ‫ارز＊ت باﻧدې پﻪ خپﻠﻮ ک‪ ３‬بحث وک‪７‬ي او پاﻳﻠ‪ ３‬دې ！ﻮﻟ‪／‬ﻴﻮاﻟﻮ تﻪ وواﻳﻲ‪.‬‬ ‫پﻮ＊تﻨ‪:３‬‬ ‫سﻢ ‪＄‬ﻮاب د (س) پﻪ تﻮري او ﻧاسﻢ ‪＄‬ﻮاب د (ن) پﻪ تﻮري پﻪ ﻧ‪＋‬ﻪ ک‪７‬ئ‪.‬‬ ‫‪-١‬د ﻣﻠکﻲ ﻫﻮا ﻧﻮردۍ رﻳاست پﻪ ‪ ١۳۳‬ﻟﻤرﻳز کال ک‪ ３‬جﻮړ شﻮی دی‪.‬‬ ‫‪-٢‬د کﻨدﻫار ﻫﻮاﻳﻲ ډ‪－‬ر ﻟﻪ ‪١۳۳۰‬ﻟﻤرﻳز کال راﻫ‪５‬سی د ‪ ３＂－‬اخ‪５‬ستﻨ‪ ３‬وړ دی‪.‬‬ ‫ﻻﻧدې ﻧﻴﻤ‪７／‬ې جﻤﻠ‪ ３‬بشپ‪７‬ې ک‪７‬ئ‪:‬‬ ‫‪ -١‬د ﻫ‪５‬ﻮاد ﻧ‪７‬ﻳﻮال ﻫﻮاﻳﻲ ډ‪－‬روﻧﻪ‪............‬او ‪ .........‬دي‪.‬‬ ‫‪ -٢‬ﻟﻪ ﻫغﻮ بﻬرﻧﻴﻮ اﻟﻮتکﻮ ＇خﻪ‪ ،‬چ‪ ３‬پﻪ ！راﻧزﻳ＂ﻲ ډول د افغاﻧستان ﻟﻪ فضا ＇خﻪ ت‪５‬رﻳ‪８‬ي‪ ،‬ﻟﻪ ﻫرې‬ ‫اﻟﻮتﻨ‪＇ ３‬خﻪ‪.............‬افغاﻧ‪ ９‬عﻮاﻳد ﻻس تﻪ را‪＄‬ﻲ‪.‬‬ ‫ﻟﻨ‪＄ ６‬ﻮاب ورک‪７‬ئ‪:‬‬ ‫‪-١‬د بﻬرﻧﻴﻮ شرکتﻮﻧﻮ د اﻟﻮتکﻮ ﻟﻪ اﻟﻮتﻨﻮ ＇خﻪ ＇ﻮﻣره عﻮاﻳد د دوﻟت خزاﻧ‪ ３‬تﻪ تحﻮﻳﻠﻴ‪８‬ي؟‬ ‫‪ -٢‬د ﻫ‪５‬ﻮاد پﻪ کﻮﻣﻮ وﻻﻳتﻮﻧﻮ ک‪ ３‬دوﻫﻤﻪ درجﻪ ﻣﻠکﻲ ﻫﻮاﻳﻲ ډ‪－‬روﻧﻪ جﻮړ شﻮي دي؟‬ ‫ﻟﻪ ！ﻮﻟ‪／‬ﻲ ＇خﻪ بﻬر ﻓﻌاﻟﻴت‪:‬‬ ‫زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ ﻫ‪５‬ﻮاد ک‪ ３‬د ﻫﻮاﻳﻲ ډ‪－‬روﻧﻮ د جﻮړوﻟﻮ د اړتﻴا پﻪ ﻫکﻠﻪ‪ ،‬د ‪＄‬ﻤک‪ ３‬جﻮړ＊ت‬ ‫او جغرافﻴاﻳﻲ ﻣﻮﻗعﻴت تﻪ پﻪ پام سره پﻪ سﻴﻤﻪ ﻳﻴزه او ﻧ‪７‬ﻳﻮاﻟﻪ سطحﻪ تبصره وک‪７‬ي او د جغرافﻴ‪３‬‬ ‫د ﻣضﻤﻮن پﻪ راتﻠﻮﻧکﻲ ساعت ک‪ ３‬دې بﻴان ک‪７‬ي‪.‬‬

‫‪۷۲‬‬

‫شلم لوست‬

‫‪ - 4.4‬ا يک‪Communication ３‬‬

‫الف‪ :‬د ا يکو اهميت‪:‬‬

‫اړﻳک‪ ３‬ﻣخابراتﻮ (د افکارو د راک‪７‬ې ورک‪７‬ې او د پﻴغاﻣﻮﻧﻮ استﻮﻟﻮ او اخﻴستﻠﻮ) او‬ ‫！راﻧسپﻮر！ﻴشﻦ تﻪ واﻳﻲ چ‪ ３‬د ت‪５‬روﻟﻮستﻮﻧﻮ د ﻣﻮاصﻼتﻮ پﻪ برخﻪ ک‪ ３‬ور ＇خﻪ ﻳادوﻧﻪ شﻮې‬ ‫ده‪ .‬ﻣخابرات ‪ Tele Communication‬د خﻠکﻮ ترﻣﻨ‪ ＃‬د ﻟﻴکﻨﻮ‪ ،‬غ‪８‬وﻧﻮ‪ ،‬عکسﻮﻧﻮ‬ ‫ﻳا د دواړو پﻪ واسطﻪ د افکارو‪ ،‬احساساتﻮ او اطﻼعاتﻮ راک‪７‬ې ورک‪７‬ې ﻣعﻨا ﻟري‪ .‬پﻪ بﻞ‬ ‫عبارت‪ ،‬ﻣخابرات د خبر‪ ،‬احﻮال‪ ،‬تجارتﻲ‪ ،‬صﻨعتﻲ‪ ،‬رسﻤﻲ‪ ،‬شخصﻲ پﻴغاﻣﻮ او ﻣعﻠﻮﻣاتﻮ‬ ‫د وړاﻧدې کﻮﻟﻮ او رسﻮﻟﻮ وسﻴﻠﻪ ده چ‪ ３‬ﻟﻪ ﻳﻮې سﻴﻤ‪＇ ３‬خﻪ بﻠ‪ ３‬سﻴﻤ‪ ３‬تﻪ ک‪８５‬ي او دﻧﻨﻪ‬ ‫بﻬر ب‪５‬ﻼب‪５‬ﻠ‪ ３‬سﻴﻤﻲ سره ﻧ‪＋‬ﻠﻮي‪ .‬د اړﻳکﻮ ！ﻴﻨ‪／‬ﻮﻟﻮ ﻟپاره ﻟﻪ ب‪５‬ﻼب‪５‬ﻠﻮ ډوﻟﻮﻧﻮ او وسﻴﻠﻮ ＇خﻪ‬ ‫‪＂－‬ﻪ اخ‪５‬ستﻞ ک‪８５‬ي‪ ،‬ﻟکﻪ‪ :‬اخبار‪ ،‬راډﻳﻮ‪！ ،‬ﻠ‪／‬راف‪！ ،‬ﻴﻠﻔﻮن‪！ ،‬ﻠﻮﻳزﻳﻮن‪ ،‬پُست‪ ،‬فکس او‬

‫‪۷۳‬‬

‫اﻧ＂ر‪１‬ﻴت‪ .‬دغﻪ ！ﻮل ﻟﻪ ﻟ‪５‬رې وا！ﻦ ＇خﻪ د اړﻳکﻮ چ＂ک‪ ３‬وسﻴﻠ‪ ３‬دي‪ .‬پﻪ اوسﻨ‪ ９‬ﻧ‪７‬ۍ ک‪ ３‬غ‪８‬‬ ‫او عکس د اﻟک＂روﻧﻴکﻲ بﻬﻴر پﻪ تﻮ ‪－‬ﻪ د سﻴﻢ‪ ،‬راډﻳﻮ او ！ﻠﻮﻳزﻳﻮﻧﻲ ＇پﻮ پﻪ واسطﻪ د فضا ﻟﻪ‬ ‫ﻻرې او ﻧﻮري ＇پ‪ ３‬د ﻧﻮري فاﻳبر پﻪ واسطﻪ سره ﻧ‪＋‬ﻠﻲ‪ .‬راډﻳﻮﻳﻲ او ﻧﻮري ＇پ‪ ３‬پﻪ ﻳﻮه ثاﻧﻴﻪ‬ ‫ک‪ ３‬د ‪ ۳۰۰۰۰۰‬کﻴﻠﻮ ﻣترو پﻪ سرعت حرکت کﻮي او د اﻟک＂روﻧﻴک‪ ３‬ﻧ‪＋‬ﻮ ﻟ‪８５‬د ﻫﻢ پﻪ‬ ‫ﻫﻤدې اﻧدازه دي‪.‬‬ ‫د ﻣخابراتﻮ د اﻫﻤﻴت پﻪ ﻫکﻠﻪ د ﻳادوﻧ‪ ３‬وړ ده چ‪ ３‬د اړﻳکﻮ دې برخ‪ ３‬تﻪ د ！ﻮﻟﻨ‪ ３‬د اعصابﻮ‬ ‫اصطﻼح ورک‪ ７‬شﻮې ده‪＄.‬کﻪ چ‪ ３‬پﻪ ！ﻮﻟﻨﻪ ک‪ ３‬د افکارو د اﻧتﻘال او راک‪７‬ې ورک‪７‬ې ＊ﻪ‬ ‫وسﻴﻠﻪ ده‪ .‬پﻪ ﻫغﻮ ！ﻮﻟﻨﻮ او ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻮ ک‪ ３‬چ‪ ３‬ﻣخابرات ﻳ‪＊ ３‬ﻪ فعال دي‪ ،‬ﻣعﻨاﻳ‪ ３‬دا ده چ‪３‬‬ ‫د ！ﻮﻟﻨ‪ ３‬اعصاب ﻳ‪＊ ３‬ﻪ کار کﻮي او ！ﻮﻟﻨﻪ ﻫﻢ ＊ﻪ پر ﻣخ تﻠﻠ‪ ３‬ده‪.‬‬ ‫ﻣخابراتﻲ ﻟﻮﻣ‪７‬ﻧ‪ ９‬وسﻴﻠﻪ د ！ﻠ‪／‬راف اختراع ده چ‪ ３‬د ﻣﻮرس د ﻧ‪＋‬ﻮ د اختراع ﻟﻪ ﻣخ‪３‬‬ ‫د بر‪＋４‬ﻨا د جرﻳان پﻪ واسطﻪ د سﻴﻢ پﻪ اوږدو ک‪ ３‬ﻟ‪８５‬ل ک‪５‬ده‪ .‬ﻧﻦ ورځ عکسﻮﻧﻪ‪ ،‬غ‪８‬وﻧﻪ‪،‬‬ ‫！ﻠﻮﻳزﻳﻮﻧﻲ عکسﻮﻧﻪ د سپﻮږﻣکﻴﻮ‪ ،‬راډﻳﻮ او ﻧﻮري فاﻳبر ﻟﻪ ﻻرې ﻟﻪ ＇ﻮ ثاﻧﻴﻮ ＇خﻪ پﻪ ﻟ‪８‬ه ﻣﻮده ک‪３‬‬ ‫د ﻧ‪７‬ۍ ‪－‬رد چاپ‪５‬ره ﻣخابره ک‪８５‬ي‪.‬‬ ‫ﻣصﻨﻮعﻲ سپﻮږﻣکﻴﻮ د ﻣخابراتﻮ او اړﻳکﻮ پﻪ برخﻪ ک‪ ３‬ډ‪４‬ر ﻟﻮی اﻧﻘﻼب راوستی دی‪ ،‬چ‪３‬‬ ‫د ！‪５‬ﻠﻔﻮن او ﻣباﻳﻞ‪！ ،‬ﻠﻮﻳزﻳﻮن او اﻧ＂رﻧ‪ ＀５‬د ！کﻨاﻟﻮژۍ د پراختﻴا سبب شﻮی دی‪ .‬پر دې‬ ‫سرب‪５‬ره‪ ،‬ﻣصﻨﻮع‪ ３‬سپﻮږﻣک‪ ９‬ﻟﻪ ‪＄‬ﻤک‪＇ ３‬خﻪ پﻪ ب‪５‬ﻼب‪５‬ﻞ ﻟﻮړواﻟﻲ عکسﻮﻧﻪ اخﻠﻲ او خپﻠﻮ‬ ‫‪＄‬ﻤکﻨﻴﻮ ﻣرکزوﻧﻮ تﻪ ﻳ‪ ３‬اﻧتﻘاﻟﻮي چ‪ ３‬د ﻫغﻮ ﻟﻪ ﻣخ‪ ３‬ب‪５‬ﻼب‪５‬ﻞ تصﻮﻳروﻧﻪ او جغرافﻴاﻳﻲ‬ ‫ﻧﻘش‪ ３‬جﻮړ‪８４‬ي‪.‬‬ ‫اوس زﻣﻮږ پﻪ ﻫ‪５‬ﻮاد ک‪ ３‬ﻫﻢ د ﻣخابراتﻮ وزارت ﻣﻠﻲ او ﻧ‪７‬ﻳﻮاﻟﻪ ‪－‬ﻴ＀ وې ‪Gate -way‬‬ ‫د کابﻞ د ＊ار د ﻣﻬتاب کﻼ پﻪ ساحﻪ ک‪ ３‬جﻮړه ک‪７‬ې ده‪ .‬د ‪＄‬ﻤکﻨﻲ تﻢ ‪＄‬ای او ﻣصﻨﻮعﻲ‬ ‫سپﻮږﻣک‪ ９‬پﻪ واسطﻪ فعاﻟﻴت کﻮي‪ .‬ﻳﻮ ﻟﻮی دﻳش او ﻣخابراتﻲ او تخﻨﻴکﻲ پرﻣختﻠﻠی‬

‫‪۷۴‬‬

‫سﻴس＂ﻢ ﻟري‪ .‬ﻟﻪ دې ‪－‬ﻴ＀ وې ＇خﻪ پﻪ ﻣﻠﻲ او ﻧ‪７‬ﻳﻮاﻟﻪ کچﻪ ‪＂－‬ﻪ اخ‪５‬ستﻞ ک‪５‬دی شﻲ‪ .‬اوس‬ ‫دوﻟتﻲ ارتباطات او ﻣخابراتﻲ شرکتﻮﻧﻪ د ！‪５‬ﻠﻔﻮﻧﻲ‪ ،‬فکس‪！ ،‬ﻠﻮﻳزﻳﻮﻧﻲ او اﻧ＂رﻧﻴ＂ﻲ اړﻳکﻮ‬ ‫ﻟپاره ﻟﻪ ﻫغ‪＇ ３‬خﻪ ‪＂－‬ﻪ اخﻠﻲ او د ﻫ‪５‬ﻮاد ‪ ۳ ۴‬وﻟسﻮاﻟ‪ ９‬او ادارې د ﻫﻤدې ‪－‬ﻴ＀ وې‬ ‫پﻪ ﻣرستﻪ ﻟﻪ ﻧ‪７‬ۍ سره ﻧ‪＋‬ت‪ ３‬دي‪ .‬ﻫﻤدارﻧ‪／‬ﻪ‪ ،‬د ﻣخابراتﻮ خصﻮصﻲ شرکتﻮﻧﻮ د ﻧ‪７‬ﻳﻮاﻟﻮ‬ ‫فعاﻟﻴتﻮﻧﻮ ﻟپاره د خپﻠﻮاکﻪ ‪－‬ﻴ＂ﻮﻳﻮ د ‪ ３＂－‬اخ‪５‬ستﻨ‪ ３‬اجازه ﻫﻢ ورک‪ ７‬شﻮې ده‪ .‬د ﻧﻮري فاﻳبر پﻪ‬ ‫ﻣرستﻪ د ‪＄‬ﻤک‪ ３‬ﻟﻪ ﻻرې د ﻫ‪５‬ﻮاد ﻣخابراتﻲ اړﻳکﻲ ﻟﻪ ﻧ‪７‬ۍ سره را ﻣﻨ‪ ＃‬تﻪ شﻮي دی چ‪３‬‬ ‫د ﻣخابراتﻮ د ﻣصﻨﻮعﻲ سپﻮږﻣکﻴﻮ پﻪ پرتﻠﻪ خﻮرا ارزاﻧﻪ تﻤاﻣ‪８５‬ي‪.‬‬

‫زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ ﻣﻨاسبﻮ ډﻟﻮ وو‪４‬شﻞ شﻲ او ﻫره ډﻟﻪ دې پﻪ اوسﻨ‪ ９‬ﻧ‪７‬ۍ ک‪ ３‬د اړﻳکﻮ پر اﻫﻤﻴت‬ ‫پخپﻠﻮ ک‪ ３‬خبرې وک‪７‬ي او د بحث پاﻳﻠﻪ دې د ډﻟ‪ ３‬ﻳﻮ غ‪７‬ی خپﻠﻮ ！ﻮﻟ‪／‬ﻴﻮاﻟﻮ تﻪ وړاﻧدې ک‪７‬ي‪.‬‬ ‫＊ﻮوﻧکی دې د فعاﻟﻴت پﻪ پای ک‪ ３‬وړاﻧدې شﻮي ﻣعﻠﻮﻣات را ！ﻮل او ﻟﻨ‪６‬ﻳز ﻳ‪ ３‬زده کﻮوﻧکﻮ تﻪ‬ ‫وواﻳﻲ‪.‬‬

‫پﻮ＊تﻨ‪:３‬‬

‫د جﻤﻠﻮ تش ‪＄‬اﻳﻮﻧﻪ ډک ک‪７‬ئ‪:‬‬ ‫‪ -۱‬ارتباطات ‪ ٠-٠٠٠٠٠‬او ‪ ٠٠٠٠٠٠‬احتﻮا کﻮي‪.‬‬

‫‪۷۵‬‬

‫‪-۲‬د ﻧﻮري او راډﻳﻮﻳﻲ ＇پﻮ سرعت پﻪ ﻳﻮه ثاﻧﻴﻪ ک‪ ٠٠٠٠٠٠٠٠٠３‬کﻴﻠﻮﻣتره دی‪.‬‬ ‫‪-۳‬ﻟﻮﻣ‪７‬ﻧ‪ ９‬اختراع شﻮې ﻣخابرات‪ ３‬وس‪５‬ﻠﻪ ‪ ۰۰۰۰۰۰۰۰۰‬دی‪.‬‬ ‫ﻟﻨ‪＄ ６‬ﻮاب ور ک‪７‬ئ‪:‬‬ ‫‪-۴‬ﻣخابرات تعرﻳف ک‪７‬ئ‪.‬‬ ‫‪-‬ﻣصﻨﻮعﻲ سپﻮږﻣک‪ ９‬کﻮم ﻣخابراتﻲ خدﻣتﻮﻧﻪ ترسره کﻮﻟی شﻲ‪.‬‬

‫ﻟﻪ ！ﻮﻟ‪／‬ﻲ ＇خﻪ بﻬر ﻓﻌاﻟﻴت‪:‬‬

‫ﻟﻪ ﻣخابراتﻲ و سﻴﻠﻮ ＇خﻪ د ‪ ３＂－‬اخ‪５‬ستﻨ‪＇ ３‬رﻧ‪／‬ﻮاﻟﻲ تر سر ﻟﻴک ﻻﻧدې ﻳﻮ ﻣطﻠب وﻟﻴکئ او د‬ ‫جغرافﻴ‪ ３‬د ﻣضﻤﻮن پﻪ راتﻠﻮﻧکﻲ ساعت ک‪ ３‬ﻳ‪ ３‬خپﻠﻮ ！ﻮﻟ‪／‬ﻴﻮاﻟﻮ تﻪ وړاﻧدې ک‪７‬ئ‪.‬‬

‫‪۷۶‬‬

‫يو ويشتم لوست‬

‫ب‪ُ .‬پست ‪ Post‬پﻪ اﻓﻐاﻧستان ک‪３‬‬

‫پﻮﻫ‪８５‬ئ چ‪ ３‬د ﻣخابراتﻮ د وزارت د پُست رﻳاست کﻮم خدﻣتﻮﻧﻪ ترسره کﻮي؟‬

‫پﻮرتﻨﻲ اﻧ‪％‬ﻮر تﻪ و‪－‬ﻮرئ او وواﻳاست چ‪ ３‬د ﻣﻮ！رو او باﻳسﻴکﻠﻮﻧﻮ سپرﻟ‪ ９‬کﻮﻣ‪ ３‬چارې ترسره کﻮي؟‬ ‫د افغاﻧستان پُستﻲ کاروﻧﻮ د ﻟﻮﻣ‪７‬ي ‪＄‬ﻞ ﻟپاره پﻪ ‪۱۸۷۰‬م‪ .‬کال ک‪ ３‬د اﻣﻴر ش‪５‬رعﻠﻲ خان پﻪ دوره‬ ‫ک‪ ３‬رواج وﻣﻮﻧد‪ .‬پﻪ ﻫغﻪ وخت ک‪ ３‬ﻳﻮه پُستﻪ خاﻧﻪ پﻪ ﻣرکز ک‪ ３‬د کابﻞ پﻪ باﻻحصار ک‪ ３‬د (چاپار‬ ‫خاﻧ‪ )３‬پﻪ ﻧﻮم او پﻪ ﻟﻮﻳﻮ وﻻﻳتﻮﻧﻮ ک‪ ３‬پﻪ ابتدائﻲ ډول جﻮړې شﻮې‪ .‬د ﻳﻮ ﻣثﻘال او دوه ﻣثﻘاﻟﻪ پﻪ وزن‬ ‫دوﻟتﻲ ﻣکتﻮبﻮﻧﻪ او شخصﻲ ﻟﻴکﻮﻧﻪ ﻳ‪ ３‬پﻪ راجس＂ر شﻮي ډول د پُستﻪ خاﻧ‪ ３‬پﻪ ﻣرکز ک‪ ３‬ﻣﻨﻞ‪.‬‬ ‫پُستﻲ ！ک＂ﻮﻧﻪ د شاﻫﻲ او ثﻨار او د ﻫغ‪ ３‬وخت پﻪ ﻣروجﻮسکﻮ پﻪ بﻴﻪ‪ ،‬پﻪ سپﻴﻦ کاغذ پﻪ کﻤزوري‬ ‫رﻧ‪ ，‬چاپ او د ﻣکتﻮبﻮﻧﻮ او ﻟﻴکﻮﻧﻮ ﻟﻪ پاسﻪ ﻧصبﻮل‪ .‬د ﻫغﻪ وخت ﻣشﻬﻮر پُستﻲ ！ک＂ﻮﻧﻪ د‬ ‫زﻣري د سر پﻪ ﻧاﻣﻪ ﻳاد‪４‬دل او ﻟﻪ ﻧصبﻮﻟﻮ ＇خﻪ ﻣخک‪ ３‬ﻳ‪ ３‬ﻳﻮ کﻨج غﻮ＇ﻴده‪ .‬د پُست‪ ３‬د اﻧتﻘال‬

‫‪۷۷‬‬

‫ﻟپاره ﻟﻪ ﻳﻮ ﻣرکز ＇خﻪ بﻞ ﻣرکز تﻪ ！اکﻠی وخت پﻪ پام ک‪ ３‬ﻧﻪ وﻧﻴﻮل شﻮی‪ .‬اﻧتﻘاﻻت د پُست‪ ３‬د‬ ‫！اکﻠﻲ حد تابع وو‪.‬‬ ‫ﻫغﻪ دوﻟتﻲ ﻣکتﻮبﻮﻧﻪ چ‪ ３‬د فﻮري کﻠﻤﻪ ور باﻧدې ﻟﻴکﻞ شﻮې وه‪ .‬فﻮق اﻟعاده پُستﻪ ‪２－‬ﻞ ک‪５‬ده‪ .‬د‬ ‫پُستﻪ بردار پﻪ ﻧﻮم ﻳادﻳده‪ .‬دغﻪ پُستﻪ پر اس سپاره استﻮوﻧکﻲ ﻟﻪ خﻮا چ‪ ３‬د چاپار پﻪ ﻧﻮم ﻳادﻳده‪،‬‬ ‫اصﻠﻲ ‪＄‬ای تﻪ ﻟ‪８５‬دول ک‪５‬ده‪.‬‬ ‫د ﻣکتﻮبﻮﻧﻮ و‪４‬ش د ﻣستخدﻣاﻧﻮ ﻟﻪ خﻮا ک‪５‬ده چ‪ ３‬د ﻟﻴک رسﻮوﻧکﻲ پﻪ ﻧﻮم ﻳاد‪４‬دل‪.‬‬ ‫کﻪ کﻮم دوﻟتﻲ ﻣکتﻮب بﻪ بﻬرﻧﻲ ﻫ‪５‬ﻮاد تﻪ استﻮل ک‪５‬ده‪ ،‬د ﻫغﻪ استﻮﻧﻪ د ‪＄‬اﻧ‪７／‬ي ﻗاصد ﻟﻪ خﻮا‬ ‫ترسره ک‪５‬ده‪.‬‬ ‫پﻮرتﻨﻴﻮ اجرااتﻮ تر ‪۱۸۷۸‬م کال پﻮرې دوام در ﻟﻮد‪ .‬ﻟﻪ ‪ ۸۹۲‬م کال ＇خﻪ وروستﻪ‪ ،‬د اﻣﻴر‬ ‫عبداﻟرحﻤﻦ خان د واکﻤﻨ‪ ９‬پﻪ دوره ک‪ ،３‬د پُست‪ ３‬ﻣﻨظﻢ کاروﻧﻪ راﻣﻨ‪％‬تﻪ شﻮل‪ .‬پﻪ ‪۱۹۰۷‬م‪ .‬کال‪،‬‬ ‫د اﻣﻴرحبﻴب اهلل خان پﻪ دوره ک‪ ،３‬پُستﻲ کاروﻧﻪ ＊ﻪ پرﻣخ وﻻړل‪ .‬پُستﻪ خاﻧ‪ ３‬او پُستﻲ کر＊‪３‬‬ ‫زﻳات‪ ３‬شﻮې‪ .‬د دوﻟتﻲ ﻣکتﻮبﻮﻧﻮ ﻟپاره ‪＄‬اﻧ‪７／‬ي ！ک＂ﻮﻧﻪ چاپ شﻮل‪ .‬پﻪ دې وخت ک‪ ３‬د پُست‪ ３‬د‬ ‫فتروﻧﻪ د ډاکخاﻧﻮ پﻪ ﻧﻮم ﻳاد‪４‬دل‪ .‬ﻳﻮه ډاکخاﻧﻪ پﻪ پ‪＋５‬ﻮر ک‪ ３‬ﻫﻢ جﻮړه شﻮې وه‪ .‬پُستﻲ کاروﻧﻪ پﻪ‬ ‫اﻣاﻧﻲ پﻪ دوره ک‪ ３‬ډ‪４‬ر پراخت شﻮل او د داخﻠﻪ وزارت پﻪ چﻮکاټ ک‪ ３‬د پُست او ！ﻠ‪／‬راف عﻤﻮﻣﻲ‬ ‫ﻣدﻳرﻳت جﻮړ شﻮ‪.‬‬ ‫پﻪ ‪۱۹۲۵‬م کال ک‪ ３‬د کابﻞ او ﻣشرﻗﻲ تر ﻣﻨ‪ ＃‬د ﻟﻮﻣ‪７‬ي ‪＄‬ﻞ ﻟپاره د پُستی د حﻤﻞ او ﻧﻘﻞ ﻟپاره‬ ‫ﻟﻪ ﻣﻮ！ر ＇خﻪ ‪＂－‬ﻪ واخ‪５‬ستﻞ شﻮه او د راک‪７‬ې ورک‪７‬ې ﻳﻮ دفتر پﻪ تﻮرخﻢ ک‪ ３‬ﻫﻢ جﻮړ شﻮ‪ .‬ﻧﻮر‬ ‫دفتروﻧﻪ پﻪ اسﻼم کﻼ‪ ،‬د اﻳران پﻪ طﻴبات‪ ،‬د ﻣزارشرﻳف پﻪ تاش‪／‬ذر‪ ،‬سپﻴﻦ بﻮﻟدک او تﻮر غﻮﻧ‪６‬ۍ‬ ‫ک‪ ３‬جﻮړ شﻮل‪.‬‬ ‫افغاﻧستان پﻪ ‪۱۹۲۸‬م کال ک‪ ３‬د ﻧ‪７‬ۍ د پُستﻲ اتحادﻳ‪ ３‬غ‪７‬ﻳتﻮب حاصﻞ ک‪ ７‬او د پُست اداره‬ ‫د ډﻳپﻠﻮﻣاتﻴکﻮ ﻻرو د ﻧ‪７‬ۍ د پُستﻲ کﻨﻮاﻧسﻴﻮن د حکﻤﻮﻧﻮ ترسره کﻮﻟﻮ تﻪ ژﻣﻨﻪ شﻮه‪ .‬پُستﻲ سﻴس＂ﻢ‬ ‫ﻣخ پﻪ سﻤﻮن شﻮ‪.‬‬

‫‪۷۸‬‬

‫پﻪ ‪ ۱۳۴۴‬ﻟﻤرﻳز کال ک‪ ３‬د ﻣخابراتﻮ رﻳاست وزارت شﻮ‪ ،‬د پُست د اﻧتﻘال ﻟپاره پُستﻲ سروﻳس‬ ‫ﻣﻮ！روﻧﻪ ﻟﻪ کابﻞ ＇خﻪ د تﻮرخﻢ او کﻨدﻫار پﻪ ﻟﻮري پﻪ کار واچﻮل شﻮل‪.‬‬ ‫د افغاﻧستان پﻪ پُستﻪ ک‪ ３‬پُستﻲ ﻗﻠﻤﻮﻧﻪ‪ ،‬ﻟکﻪ‪ :‬ﻣکتﻮبﻮﻧﻪ‪ ،‬پُست کارتﻮﻧﻪ‪،‬کﻮچﻨ‪ ９‬بست‪ ،３‬چاپ‬ ‫شﻮي ﻣﻮاد‪ ،‬د ړﻧدو پا‪ ３１‬او پارسﻠﻮﻧﻪ شاﻣﻞ دي‪ .‬د دې ﻗﻠﻤﻮﻧﻮ تبادﻟﻪ د ‪＄‬ﻤک‪ ３‬او ﻫﻮا ﻟﻪ ﻻرې‪ ،‬پر‬ ‫دﻧﻨﻨﻴﻮ خدﻣاتﻮ سرب‪５‬ره‪ ،‬پﻪ ﻧ‪７‬ﻳﻮاﻟﻪ کچﻪ د أرﻳاﻧا افغان ﻫﻮاﻳی شرکت ﻟﻪ خﻮا ترسره ک‪８５‬ي‪.‬‬

‫زده کﻮوﻧکﻲ دې پر ﻣﻨاسبﻮ ډﻟﻮ وو‪４‬شﻞ شﻲ او ﻫره ډﻟﻪ دې د پُست‪ ３‬د سترو‪ ،‬سترو خدﻣتﻮﻧﻮ پﻪ‬ ‫اړه پﻪ خپﻠﻮ ک‪ ３‬بحث وک‪７‬ي‪ .‬د بحث پاﻳﻠ‪ ３‬دې د ډﻟ‪ ３‬ﻳﻮ غ‪７‬ی ！ﻮﻟ‪／‬ﻴﻮاﻟﻮ تﻪ تشرﻳح ک‪７‬ي‪＊ .‬اغﻠی‬ ‫＊ﻮوﻧکی دې د بحث پاﻳﻠﻪ د خپﻠﻮ ﻣعﻠﻮﻣاتﻮ پﻪ ورزﻳاتﻮﻟﻮ را！ﻮﻟﻪ ک‪７‬ي‪.‬‬

‫‪۷۹‬‬

‫پﻮ＊تﻨ‪:３‬‬ ‫ﻟﻨ‪＄ ６‬ﻮاب وواﻳاست‪:‬‬ ‫‪-۱‬پُستﻲ کاروﻧﻪ د ﻟﻮﻣ‪７‬ي ‪＄‬ﻞ ﻟپاره د کﻮم پاچا پﻪ وخت ک‪ ３‬ﻣروج شﻮل؟‬ ‫‪-۲‬پﻪ پُستﻲ خدﻣتﻮﻧﻮ ک‪ ３‬کﻮﻣ‪ ３‬برخ‪ ３‬شاﻣﻠ‪ ３‬دي؟‬ ‫ﻻﻧدې ﻧﻴﻤ‪７／‬ې جﻤﻠ‪ ３‬بشپ‪７‬ې ک‪７‬ئ‪:‬‬ ‫‪-۱‬د اﻣﻴر شﻴرعﻠﻲ خان د حکﻮﻣت پﻪ وخت ک‪ ３‬د کابﻞ پﻪ باﻻحصارک‪ ３‬پُستﻪ خاﻧﻪ د‬ ‫‪۰۰۰۰۰۰۰۰۰‬پ ﻧﻮم جﻮړه شﻮه‪.‬‬ ‫‪ -۲‬د اﻣﻴر شﻴرعﻠﻲ خان د حکﻮﻣت پﻪ وخت ک‪ ３‬بﻴ‪７‬ﻧ‪ ９‬پُستﻪ د اس پﻪ سپرﻟ‪ ،９‬چ‪ ３‬د‬ ‫‪ ۰۰۰۰۰۰۰۰۰‬پﻪ ﻧﻮم ﻳادﻳده‪ ،‬ﻟ‪８５‬دول ک‪５‬ده‪.‬‬ ‫‪-۳‬د اﻣﻴر حبﻴب اهلل خان د حکﻮﻣت پﻪ دوره ک‪ ３‬پُستﻲ دفتر د‬

‫پﻪ ﻧﻮم ﻳادﻳده‪.‬‬

‫ﻟﻪ ！ﻮﻟ‪／‬ﻲ ＇خﻪ بﻬر ﻓﻌاﻟﻴت‪:‬‬ ‫زده کﻮوﻧکﻲ دې د ﻳﻮ پارسﻞ دپاسﻪ ﻻزﻣ‪ ３‬ﻻر＊ﻮوﻧ‪ ３‬وﻟﻴکﻲ‪ ،‬چ‪ ３‬د پُست‪ ３‬ﻟﻪ ﻻرې پﻪ ﻳﻮ اروپاﻳﻲ‬ ‫ﻫ‪５‬ﻮاد ک‪ ３‬ﻣطﻠﻮب تﻦ تﻪ پﻪ ﻣصؤون ډول ورس‪８５‬ي‪.‬‬

‫‪۸۰‬‬

‫دوه و‪４‬شتم لوست‬

‫ج – ټ‪５‬لفون او مبايل‬

‫！‪５‬ﻠﻔﻮن داس‪ ３‬وسﻴﻠﻪ ده چ‪ ３‬غ‪ ８‬ﻟ‪５‬رې او ﻧژدې سﻴﻤﻮ تﻪ اﻧتﻘاﻟﻮي‪.‬‬ ‫پﻪ ﻟسﻤ‪ ３‬پ‪７５‬ې ک‪ ３‬د ارتباطاتﻮ او رسﻨﻴﻮ پﻪ برخﻪ ک‪ ３‬زﻳات‪ ３‬اختراع‪／‬اﻧ‪ ３‬را ﻣﻨ‪％‬تﻪ شﻮي‪ .‬ﻟکﻪ‪:‬‬ ‫عکاسﻲ‪ ،‬سﻴﻨﻤا‪ ،‬چاپ او داس‪ ３‬ﻧﻮر‪ ،‬چ‪ ３‬د خﻠکﻮ پﻪ ژوﻧد ک‪ ３‬ﻳ‪ ３‬ستر بدﻟﻮن راووست‪ .‬خﻮ ډ‪４‬ره‬ ‫ﻣﻬﻤﻪ اختراع ！‪５‬ﻠﻔﻮن او ！ﻠ‪／‬راف وو‪.‬چ‪ ３‬د چ＂ک تﻔاﻫﻢ اړﻳکﻪ ﻳ‪ ３‬ﻟﻪ ﻟ‪５‬رې سﻴﻤﻮسره را ﻣﻨ‪％‬تﻪ ک‪７‬ه‪.‬‬ ‫！‪５‬ﻠﻔﻮن ﻟﻪ دوو کﻠﻤﻮ ＇خﻪ جﻮړ شﻮی دی‪ Tele .‬د وﻳﻠﻮ او ‪ phone‬د غ‪ ８‬پﻪ ﻣعﻨا دی‪.‬‬ ‫د ﻫ‪５‬ﻮاد د ！‪５‬ﻠﻔﻮن ﻟﻮﻣ‪７‬ﻧ‪ ９‬دست‪／‬اه د ﻣسﻲ سﻴﻤﻲ ﻟﻴﻦ پﻪ واسطﻪ د اﻣﻴر حبﻴب اﻟﻪ خان او د ﻫغﻪ د‬ ‫ورور ﻧصراﻟﻪ خان د استﻮ‪－‬ﻨ‪ ３‬پﻪ ‪＄‬ای ک‪ ３‬د ﻳﻮ کﻴﻠﻮ ﻣتر پﻪ اوږدواﻟﻲ فعاﻟﻴت کاوه او بﻞ ﻟﻴﻦ ﻳ‪ ３‬د‬ ‫اﻣﻴر تر استﻮ‪－‬ﻨ‪％‬ﻲ او د ﻫغﻪ وخت تر ﻗﻮﻣاﻧداﻧ‪ ９‬پﻮرې او در‪４‬ﻢ ﻟﻴﻦ ﻳ‪ ３‬د ارګ ﻟﻪ دروازې ＇خﻪ د‬ ‫بابر تر ب‪ ０‬پﻮرې غ‪％‬ﻴدﻟی و‪.‬‬ ‫زﻣﻮږ پﻪ ﻫ‪５‬ﻮاد ک‪ ３‬د ！‪５‬ﻠﻔﻮن ﻟﻮﻣ‪７‬ﻧی ب＂رۍ ﻟروﻧکی سﻮﻳچبﻮرډ‪ ،‬چ‪ ３‬د ‪ ۲۵‬ﻟﻴﻨﻮﻧﻮ ظرفﻴت ﻳ‪ ３‬درﻟﻮده‪،‬‬ ‫د اﻣﻴر حبﻴب اﻟﻪ خان د واکﻤﻨ‪ ９‬پﻪ دوره ک‪ ３‬د ارګ پﻪ شﻤاﻟﻲ ＇ﻠﻲ (برج) ک‪ ３‬جﻮړشﻮ‪.‬‬ ‫د غازي اﻣان اهلل خان د پاچاﻫ‪ ９‬پﻪ دوره ک‪ ３‬پﻪ ‪۱۲۹۸‬ﻟﻤرﻳز کال ک‪ ３‬ﻳﻮ ‪ ۵۰‬ﻟﻴﻨﻪ سﻮچبﻮرډ د شاه‬

‫‪۸1‬‬

‫دو شﻤشﻴره د پُستﻪ خاﻧ‪ ３‬پﻪ وداﻧ‪ ９‬ک‪ ３‬ﻧصب شﻮ او ！‪５‬ﻠﻔﻮﻧﻲ اړﻳکﻲ د ﻣرکز او ﻧﻮرو ＊اروﻧﻮ تر ﻣﻨ‪＃‬‬ ‫جﻮړې شﻮې‪ .‬پﻪ ﻫﻤدې ډول د ﻫ‪５‬ﻮاد پﻼزﻣﻴﻨﻪ د ！ﻠ‪／‬راف پﻪ ﻣرستﻪ د ﻟﻮﻳﻮ ﻧ‪７‬ﻳﻮاﻟﻮ ﻣرکزوﻧﻮ تر ﻣﻨ‪＃‬‬ ‫وت‪７‬ل شﻮه‪.‬‬ ‫پﻪ ﻟﻮﻣ‪７‬ي سر ک‪ ３‬پﻪ دوﻟتﻲ داﻳرو ک‪ ３‬ﻟﻪ ！‪５‬ﻠﻔﻮن ＇خﻪ ‪＂－‬ﻪ اخ‪５‬ستﻨﻪ رواج شﻮه‪ .‬وروستﻪ‪ ،‬اﻧﻔرادي‬ ‫اشخاصﻮ ﻫﻢ وکﻮﻟی شﻮل چ‪ ３‬د وﻻﻳت ﻟﻪ ﻣرکز ＇خﻪ ﻳﻮ بﻞ سره خبرې وک‪７‬ي او شخصﻲ او‬ ‫تجارتﻲ پﻴغاﻣﻮﻧﻪ سره وﻟ‪８５‬ي را وﻟ‪８５‬ي‪.‬‬ ‫ﻟﻪ ！‪５‬ﻠﻔﻮن ＇خﻪ ‪＂－‬ﻪ اخ‪５‬ستﻨﻪ د سﻴﻤﻲ ﻟﻴﻦ د غ‪５％‬دﻧ‪ ３‬او د ﻟﻮﻳﻮ ﻻرو پﻪ اوږدو ک‪ ３‬د پاﻳﻮ پﻪ ﻧصبﻮﻟﻮ‬ ‫سره ﻣﻤکﻦ شﻮه‪ .‬ﻟﻮﻣ‪７‬ﻧﻲ ！‪５‬ﻠﻔﻮن ‪＄‬اﻧ‪７／‬ی اﻧ‪６‬ل درﻟﻮده چ‪ ３‬د ﻫغﻪ پﻪ ﻣرستﻪ بﻪ ﻟﻪ سﻮﻳچبﻮرډ (د‬ ‫خپروﻟﻮ ﻟﻪ ﻣرکز) سره او ﻟﻪ ﻫغﻪ ‪＄‬اﻳﻪ بﻪ د سﻮﻳچبﻮرډ د ﻣسؤوﻟﻮ کساﻧﻮ (اپرﻳ＂راﻧﻮ) پﻪ ﻣرستﻪ ﻣطﻠﻮب‬ ‫ارتباط را ﻣﻨ‪％‬تﻪ ک‪５‬ده‪.‬‬ ‫پﻪ ‪ ۱٣۲۲‬ﻟﻤرﻳز کال ک‪ ３‬د ‪ ٥٠٠٠‬ﻟﻴﻨﻮﻧﻮ اتﻮﻣات ﻟﻮﻣ‪７‬ﻧ‪ ９‬دست‪／‬اه د اﻟﻤان د زﻳﻤﻨس ﻟﻪ کﻤپﻨ‪＇ ９‬خﻪ‬ ‫وپ‪５‬رودل شﻮه او پﻪ کابﻞ ک‪ ３‬پﻪ کار واچﻮل شﻮه‪ .‬ﻟﻮﻣ‪７‬ﻧ‪５！ ９‬ﻠﻔﻮﻧﻲ ﻣخابره د کابﻞ او پارﻳس ترﻣﻨ‪＃‬‬ ‫！ﻴﻨ‪／‬ﻪ شﻮه‪ .‬پﻪ ﻫﻤدې ډول‪ ،‬د پارﻳس د ！راﻧزﻳ＀ ﻣرکزوﻧﻮ د افغاﻧستان ！‪５‬ﻠﻔﻮﻧﻲ ﻣخابره د ﻧ‪７‬ۍ ﻟﻪ ﻧﻮرو‬ ‫ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻮ سره ！ﻴﻨ‪／‬ﻮﻟﻪ‪.‬‬ ‫پﻪ ‪ ۱٣۴٠‬ﻟﻤرﻳز کال ک‪ ３‬د ﻣخابرې ！راﻧزﻳ＀ ﻟﻪ ډﻫﻠﻲ‪ ،‬ﻟﻨدن او ﻣسکﻮ سره ﻫﻢ ！ﻴﻨ‪ ，‬شﻮ‪ .‬وروستﻪ‪،‬‬ ‫！‪５‬ﻠﻔﻮن پﻪ پرﻣختﻠﻠﻲ ډول د اﻧاﻟﻮګ او ډﻳجﻴ＂ﻞ پﻪ ب‪２‬ﻪ تبدﻳﻞ شﻮ‪ .‬د دې ！‪５‬ﻠﻔﻮﻧﻲ ﻣرکزوﻧﻮ وﻻﻳتﻲ او‬ ‫ﻧ‪７‬ﻳﻮاﻟ‪ ３‬اړﻳک‪ ３‬د س＂ﻼﻳ＀ (ﻣصﻨﻮعﻲ سپﻮږﻣک‪ )９‬ﻟﻪ ﻻرې ！ﻴﻨ‪／‬ﻴ‪８‬ي‪.‬‬ ‫موبايل‪:‬‬ ‫ﻣﻮباﻳﻞ پﻪ ‪ ۱۹٨٠‬م‪ .‬کال ک‪ ３‬د ارتباط د وس‪５‬ﻠ‪ ３‬پﻪ تﻮ‪－‬ﻪ و پ‪５‬ژﻧدل شﻮ او پﻪ ‪۱۹٨٣‬م ‪.‬کال ک‪ ３‬د‬ ‫اﻣرﻳکا د ﻣتحدو اﻳاﻟتﻮﻧﻮ پﻪ شﻴکا‪－‬ﻮ ک‪ ３‬د ！ﻮﻟﻮ د ‪ ３＂－‬اخ‪５‬ستﻨی ﻟپاره وړاﻧدې شﻮ‪ .‬ﻣﻮباﻳﻞ پﻪ کﻤزورو‬ ‫ﻟﻨ‪６‬و ＇پﻮ کار کﻮي‪ ،‬چ‪ ３‬پﻴغام د اﻧ＂ﻦ اډې تﻪ ﻣخابره کﻮي او ﻳا ﻳ‪ ３‬اخﻠﻲ‪＂－ .‬ﻪ اخ‪５‬ستﻮﻧکی کﻮﻟی‬ ‫شﻲ ﻟﻪ ﻫر ‪＄‬ای ＇خﻪ ！‪５‬ﻠﻔﻮن وک‪７‬ي او ﻳا پﻴغام تر ﻻسﻪ ک‪７‬ي‪.‬‬ ‫زﻣﻮږ پﻪ ﻫ‪５‬ﻮاد ک‪ ３‬پﻪ وروستﻴﻮ د‪４‬رش کﻠﻨﻮ ج‪７／‬و ک‪！ ３‬ﻮﻟ‪ ３‬ﻣخابراتﻲ شبک‪ ３‬تر ﻳﻮې اﻧدازې او ﻳا پﻪ‬ ‫بشپ‪ ７‬ډول وﻳجاړې شﻮې او تر دې چ‪ ３‬پﻪ وروستﻴﻮ کﻠﻮﻧﻮ ک‪ ３‬خﻠکﻮ د ﻧ‪７‬ﻳﻮاﻟ‪ ３‬ﻣخابرې ﻟپاره ‪－‬اوﻧ‪６‬ﻳﻮ‬ ‫ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻮ تﻪ سﻔرکاوه‪ .‬د افغاﻧستان غرﻧﻲ جﻮړ＊ت تﻪ پﻪ پام سره او د ﻳﻮ زﻳات شﻤ‪５‬ر ﻣﻬاجرو شتﻮن‬ ‫‪۸۲‬‬

‫پﻪ باﻧدې ﻧﻴﻮ ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻮ ک‪ ،３‬د ارتباطاتﻮ‬ ‫د جﻮړوﻟﻮ پﻪ ﻣﻨظﻮر ﻟﻮﻳ‪ ３‬خصﻮصﻲ‬ ‫کﻤپﻨ‪ ،９‬ﻟکﻪ‪ :‬افغان بﻴسﻴﻢ او روشﻦ‬ ‫پﻪ ‪۱٣٨۲‬ﻟﻤرﻳز کال ک‪MTN ،３‬‬ ‫پﻪ ‪ ۱٣٨۴‬ﻟﻤرﻳز کال او اتصاﻻت او‬ ‫افغان ！ﻴﻠ‪ ３‬کام پﻪ ‪۱٣٨٥‬ﻟﻤرﻳز کال‬ ‫ک‪ ３‬فعاﻟﻴت پﻴﻞ ک‪ .７‬ﻧﻦ پﻪ ！ﻮل ﻫ‪５‬ﻮاد‬ ‫ک‪ ３‬پﻪ سﻠ‪／‬ﻮﻧﻮ زره ‪６－‬ون وال ﻟري‪،‬‬ ‫چ‪ ３‬کﻮﻟی شﻲ پﻪ ！ﻮل ﻫ‪５‬ﻮاد ک‪ ３‬د‬ ‫اړوﻧدو اﻧ＂ﻨﻮﻧﻮ او ﻟﻪ ﻫ‪５‬ﻮاد ＇خﻪ د‬ ‫باﻧدې د ارتباطﻲ سپﻮږﻣکﻴﻮ پﻪ ﻣرستﻪ‬ ‫خپﻠ‪５！ ３‬ﻠﻔﻮﻧﻲ اړﻳک‪ ３‬جﻮړې ک‪７‬ي‪ .‬زﻣﻮږ د ﻫ‪５‬ﻮاد ！‪５‬ﻠﻔﻮﻧﻲ کﻮد ‪ ۰۰۹۳‬دی‪ .‬د دې کﻮډ پﻪ ﻣرستﻪ‪،‬‬ ‫ﻟﻪ بﻬرﻧﻴﻮ ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻮ ＇خﻪ پﻪ ﻫ‪５‬ﻮاد ک‪ ３‬دﻧﻨﻪ ！‪５‬ﻠﻔﻮﻧﻲ اړﻳک‪！ ３‬ﻴﻨ‪／‬ﻴدﻟی شﻲ‪.‬‬ ‫ﻟﻪ ！‪５‬ﻠﻔﻮن ＇خﻪ پﻪ ‪＂－‬ﻪ اخ‪５‬ستﻨﻪ اﻗتصادي او تجارتﻲ اړتﻴاوې او د خﻠکﻮ ور‪＄‬ﻨ‪ ９‬ستﻮﻧزې ډ‪４‬رې‬ ‫چ＂ک‪ ３‬او ﻟ‪ ８‬وخت ک‪ ３‬حﻞ ک‪８５‬ي‪ .‬دا د خﻠکﻮ ترﻣﻨ‪ ＃‬د تﻔاﻫﻢ ډ‪４‬ره چ＂کﻪ او ارزاﻧﻪ وسﻴﻠﻪ ‪２－‬ﻞ‬ ‫ک‪８５‬ي‪.‬‬

‫زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ ﻣﻨاسبﻮ ډﻟﻮ وو‪４‬شﻞ شﻲ اوﻫره ډﻟﻪ دې د ！‪５‬ﻠﻔﻮن د اﻫﻤﻴت پﻪ ﻫکﻠﻪ پخپﻠﻮ ک‪３‬‬ ‫بحث وک‪７‬ي او پاﻳﻠ‪ ３‬دې د ډﻟ‪ ３‬ﻳﻮ غ‪７‬ی ！ﻮﻟ‪／‬ﻴﻮاﻟﻮ تﻪ وړاﻧدې ک‪７‬ي‪＊ .‬اغﻠی ＊ﻮوﻧکی دی د بحث‬ ‫پاﻳﻠ‪ ３‬را ！ﻮﻟ‪ ３‬ک‪７‬ي‪.‬‬

‫‪۸۳‬‬

‫پﻮ＊تﻨ‪:３‬‬ ‫ﻟﻨ‪＄ ６‬ﻮاب وواﻳاست‪:‬‬ ‫‪５！-۱‬ﻠﻔﻮن پﻪ سﻮدا‪－‬رۍ ک‪＇ ３‬ﻪ ارز＊ت ﻟري؟ تﻮضﻴح ﻳ‪ ３‬ک‪７‬ئ‪.‬‬ ‫ﻻﻧدې ﻧﻴﻤ‪７／‬ې جﻤﻠی بشپ‪７‬ې ک‪７‬ئ‪:‬‬ ‫‪-۱‬زﻣﻮږ پﻪ ﻫ‪５‬ﻮاد ک‪ ３‬ﻟﻮﻣ‪７‬ی ‪＄‬ﻞ ！‪５‬ﻠﻔﻮن‪..........‬د حکﻮﻣت پﻪ وخت ک‪ ３‬استعﻤال شﻮ‪.‬‬ ‫‪ -۲‬زﻣﻮږ پﻪ ﻫ‪５‬ﻮاد ک‪ ３‬د ﻣﻮباﻳﻞ ﻟﻮﻳﻲ کﻤپﻨ‪............. ９‬او‪ .......‬دي‪.‬‬ ‫سﻢ ‪＄‬ﻮاب د( س) پﻪ تﻮري او ﻧاسﻢ ‪＄‬ﻮاب د (ن) پﻪ تﻮري پﻪ ﻧ‪＋‬ﻪ ک‪７‬ئ‪.‬‬ ‫‪ -۱‬پﻪ ‪ ۱۹‬م‪ .‬پ‪７５‬ۍ ک‪ ３‬د اړﻳکﻮ پﻪ برخﻪ ک‪ ３‬با ارز＊تﻪ اختراع ！‪５‬ﻠﻔﻮن او ！ﻠ‪／‬راف دی‪.‬‬ ‫‪-۲‬زﻣﻮږ پﻪ ﻫ‪５‬ﻮاد ک‪ ３‬ﻟﻪ ！‪５‬ﻠﻔﻮن ＇خﻪ ﻟﻮﻣ‪７‬ی ‪＄‬ﻞ د غازي اﻣان اهلل خان د پاچاﻫ‪ ９‬پﻪ دوره ک‪＂－ ３‬ﻪ‬ ‫واخ‪５‬ستﻞ شﻮه‪.‬‬ ‫ﻟﻪ ！ﻮﻟ‪／‬ﻲ ＇خﻪ بﻬر ﻓﻌاﻟﻴت‪:‬‬ ‫پﻪ ور‪＄‬ﻨﻲ ژوﻧد ک‪ ３‬د ！‪５‬ﻠﻔﻮن د اﻫﻤﻴت پﻪ ﻫکﻠﻪ ﻳﻮ ＇ﻮ کر＊‪ ３‬وﻟﻴکئ او د جغرافﻴ‪ ３‬پﻪ راتﻠﻮﻧکﻲ‬ ‫ساعت ک‪ ３‬ﻳ‪！ ３‬ﻮﻟ‪／‬ﻴﻮاﻟﻮتﻪ وړاﻧدې ک‪７‬ئ‪.‬‬

‫‪۸۴‬‬

‫درو‪４‬شتم لوست‬

‫د‪ :‬انټرن‪５‬ټ‪ ،‬ايميل او فکس ‪Internet. E-mail and Fax‬‬

‫ﻟﻪ اﻧ＂رﻧ‪＂５‬ﻲ خدﻣاتﻮ ＇خﻪ ‪＂－‬ﻪ ＇ﻨ‪／‬ﻪ اخ‪５‬ستﻠی شﻮ؟‬ ‫ﻟﻪ اﻧ＂رﻧ‪＇ ＀５‬خﻪ ‪＂－‬ﻪ اخ‪５‬ستﻨﻪ‪ ،‬د اﻧ＂رﻧ‪＂５‬ﻲ شبک‪ ،３‬کﻤپﻴﻮ！ر او ﻟﻪ ﻫغ‪＇ ３‬خﻪ د ‪ ３＂－‬اخ‪５‬ستﻨ‪ ３‬پﻪ‬ ‫طرﻳﻘ‪ ３‬پﻮﻫ‪５‬دل اړﻳﻦ دي‪ .‬اﻧ＂رﻧ‪ ＀５‬پﻪ ‪۱۹6۷‬م ‪.‬کال ک‪ ３‬راﻣﻨ‪％‬تﻪ شﻮ‪ ،‬د اﻧ＂رﻧ‪ ＀５‬د راﻣﻨ‪％‬تﻪ کﻮﻟﻮ‬ ‫فکر د اﻣرﻳکا د ﻣتحدو اﻳاﻟتﻮﻧﻮ د دفاع ﻟﻪ وزارت ＇خﻪ پﻴﻞ شﻮ‪ .‬پﻪ ﻫغﻪ وخت ک‪ ３‬ﻟﻪ اﻧ＂رﻧ‪＇ ＀５‬خﻪ‬ ‫د اطﻼعاتﻮ د تبادﻟ‪ ３‬د باوري سﻴس＂ﻢ پﻪ تﻮ‪－‬ﻪ ‪＂－‬ﻪ اخ‪５‬ستﻞ ک‪５‬ده‪ .‬وروستﻪ‪ ،‬اﻧ＂رﻧ‪ ＀５‬د عﻠﻤﻲ زده ک‪７‬و‬ ‫د سرچ‪５‬ﻨ‪ ３‬او د ＇ﻮ رسﻨﻴﻮ ﻟﻪ ﻳﻮ‪＄‬ای کﻴدو ＇خﻪ را ﻣﻨ‪％‬تﻪ شﻮ‪ .‬د ‪ ۱۳۶۹‬ﻟﻤرﻳز کاﻟﻮﻧﻮ پﻪ ﻟس‪５‬زه ک‪３‬‬ ‫پﻪ ！ﻮﻟﻪ ﻧ‪７‬ۍ ک‪ ３‬پﻪ ﻣﻴﻠﻴﻮﻧﻮﻧﻮ رسﻨﻴﻮ د اﻧ＂رﻧ‪ ＀５‬ﻟﻪ ﻧ‪７‬ﻳﻮاﻟ‪ ３‬شبک‪ ３‬سره وﻧ‪＋‬ت‪ .３‬اﻧ＂رﻧ‪ ＀５‬ﻫغﻪ وسﻴﻠﻪ‬ ‫ده چ‪ ３‬د ﻧﻮﻳﻮعﻠﻤﻲ او فﻨﻲ پرﻣخت‪／‬ﻮﻧﻮ د اﻧدازه کﻮﻟﻮ تﻮان ﻟري او د ﻫغ‪ ３‬ﻟﻪ بشپ‪７‬ﻳدوﻟﻮ سره ﻣرستﻪ‬ ‫کﻮي‪.‬‬ ‫اﻧ＂رﻧ‪ ＀５‬ﻟﻪ دوو کﻠﻤﻮ ＇خﻪ جﻮړ دی‪ Inter .‬ﻳ‪ ３‬ﻟﻪ ‪ International‬ﻳا ﻧ‪７‬ﻳﻮال او ‪ Net‬ﻳ‪ ３‬ﻟﻪ‬ ‫‪ Network‬ﻳا شبک‪＇ ３‬خﻪ اخ‪５‬ستﻞ شﻮی دی‪.‬‬ ‫اﻧ＂رﻧ‪ ＀５‬ب‪ ３‬ﻣثﻠﻪ ﻧ‪７‬ﻳﻮاﻟﻪ ﻣعﻠﻮﻣاتﻲ وسﻴﻠﻪ ده‪ .‬ﻫر ＇ﻮک ور＇خﻪ ﻫر ډول ﻣعﻠﻮﻣات تر ﻻسﻪ کﻮﻟی‬ ‫‪۸۵‬‬

‫شﻲ‪.‬‬ ‫اﻧ＂رﻧ‪ ＀５‬پﻪ حﻘﻴﻘت ک‪ ３‬د سﻴس＂ﻢ ﻳا شبک‪ ３‬ﻧﻮم دی چ‪ ３‬د ﻧ‪７‬ۍ ！ﻮﻟ‪ ３‬کﻤپﻴﻮ！ري شبک‪ ３‬سره ﻧ‪＋‬ﻠﻮي‪.‬‬ ‫د اﻧ＂ر ﻧ‪ ＀５‬ﻟپاره ډ‪４‬ر پرو‪－‬راﻣﻮﻧﻪ جﻮړ شﻮي او د جﻮړ‪４‬دو پﻪ حال ک‪ ３‬دي‪ .‬اﻧ＂ر ﻧ‪ ＀５‬د اﻳﻤﻴﻞ ﻳا بر‪＋４‬ﻨا‬ ‫ﻟﻴک ﻟﻮﻳﻪ سر چ‪５‬ﻨﻪ ده‪＇ .‬ﻪ ﻣﻮده ﻣخک‪ ،３‬ﻳﻮازې پﻴغاﻣﻮﻧﻪ د اﻧ＂رﻧ‪ ＀５‬ﻟﻪ ﻻرې استﻮل ک‪５‬دل‪ .‬اوس‬ ‫！‪５‬ﻠﻔﻮن‪！ ،‬ﻠﻮﻳزﻳﻮن‪ ،‬راډﻳﻮ اوﻧﻮر ﻣﻮضﻮعات د ﻫغ‪ ３‬پرﻣخ راتﻠی شﻲ‪.‬‬ ‫زﻣﻮږ پﻪ ﻫ‪５‬ﻮاد ک‪ ３‬اﻧ＂رﻧ‪＂５‬ﻲ فعاﻟﻴتﻮﻧﻪ د ＇ﻮکﻤپﻨﻴﻮ ﻟﻪ ﻻرې ترسره ک‪８５‬ي‪.‬‬ ‫ﻟﻪ اﻧ＂رﻧ‪ ＀５‬او اﻳﻤﻴﻞ ＇خﻪ د جغرافﻴ‪ ３‬پﻪ ﻣضﻤﻮن ک‪＇ ３‬ﻪ ‪＂－‬ﻪ اخ‪５‬ستﻞ ک‪８５‬ي؟‬ ‫ﻟﻪ ﻧﻮرو جغرافﻴﻪ پﻮﻫاﻧﻮ سره د اړﻳکﻮ ！ﻴﻨ‪／‬ﻮل د اﻳﻤﻴﻞ ‪ E mail‬ﻟﻪ ﻻرې ک‪８５‬ي‪ .‬اﻧ＂رﻧ‪ ＀５‬د دې‬ ‫اﻣکان برابروي چ‪ ３‬جغرافﻴﻪ پﻮﻫان د ﻧ‪７‬ۍ پﻪ ب‪５‬ﻼب‪５‬ﻠﻮ سﻴﻤﻮ ک‪ ３‬سره اړﻳکﻲ ！ﻴﻨ‪ ３／‬ک‪７‬ي او ﻳﻮ د بﻞ‬ ‫پﻪ ﻧظرﻳاتﻮ پﻮه شﻲ‪.‬‬ ‫اﻳﻤﻴﻞ ﻳا بر‪＋４‬ﻨاﻟﻴک‪ :‬پﻪ اﻧ＂رﻧ‪ ＀５‬ک‪ ３‬کﻮﻟﻲ شﻮ ﻟﻪ ﻣطﻠﻮب شخص سره د ﻫغﻪ د اﻳﻤﻴﻞ ادرس‬ ‫اړﻳک‪！ ３‬ﻴﻨ‪ ３／‬ک‪７‬و‪ .‬ﻟﻪ ﻧﻮرو ＇خﻪ ﻣطاﻟب تر ﻻسﻪ ک‪７‬و او ﻳا عﻠﻤﻲ اطﻼعات او داس‪ ３‬ﻧﻮر ＇ﻪ ﻫغﻪ‬ ‫تﻪ واستﻮو‪.‬‬ ‫انټرن‪５‬ټ او جغرافيه‪:‬‬ ‫ﻣﻴﻨﻪ وال کﻮﻟی شﻲ چ‪ ３‬د پام وړ جغرافﻴاﻳﻲ ﻣﻮضﻮع‪／‬اﻧﻮ د ﻣﻮﻧدﻟﻮ ﻟپاره‪ ،‬اړوﻧدو اﻧ＂رﻧ‪＂５‬ﻲ ساﻳ＂ﻮﻧﻮ‬ ‫تﻪ ورﻧﻨﻮ‪＄‬ﻲ او د اړتﻴا وړ اطﻼعات‪ ،‬ﻟکﻪ‪ :‬ﻣتﻦ‪ ،‬عکسﻮﻧﻪ‪ ،‬ﻧﻘش‪ ３‬او فﻠﻢ تر ﻻسﻪ ک‪７‬ي‪ .‬ﻧﻮﻣﻮړي‬ ‫اطﻼعات د پرﻧ＂ر ‪ printer‬پﻪ ﻣرستﻪ چاپ او ﻳا پﻪ کﻤپﻴﻮ！ر ک‪ ３‬ز‪４‬رﻣﻪ او ثبت ﻳا ‪ Save‬ک‪７‬ي‪.‬‬ ‫د اﻧ＂رﻧ‪ ＀５‬ډ‪４‬ره ﻟﻮﻳﻪ ‪＂－‬ﻪ دا ده چ‪ ３‬د ﻫغﻪ پﻪ ﻣرستﻪ ب‪５‬ﻼب‪５‬ﻠ‪ ３‬ﻣﻮ ضﻮع‪／‬اﻧ‪ ３‬پﻠ＂ﻼي شﻮ‪ .‬ﻣﻮږ ﻫر ﻳﻮ‬ ‫کﻮﻟﻲ شﻮ چ‪ ３‬د جغرافاﻳﻲ اصطﻼح‪ ،‬ﻟکﻪ‪ :‬اوﻗﻴاﻧﻮس‪ ،‬ﻧﻘشﻪ‪ ،‬ﻣﻬاجرت او داسی ﻧﻮرو پﻪ ﻟﻴکﻠﻮ سره‪،‬‬ ‫د ساﻳ＀ فﻬرست ﻳا ادرس او ﻳا د ＇‪７５‬ﻧ‪ ３‬د وسﻴﻠ‪ Search Engine ３‬ﻟﻪ ﻻرې دﻗﻴﻖ ﻣعﻠﻮﻣات‬ ‫تر ﻻسﻪ ک‪７‬و‪ .‬د جغرافﻴ‪ ３‬د پﻠ＂ﻨ‪ ３‬پﻪ ساﻳ＂ﻮﻧﻮ ک‪ ３‬کﻮﻟی شﻮ د ‪Google, MSN, Amazon‬‬ ‫‪ ,yahoo, Hot mail Gmail‬او داس‪ ３‬ﻧﻮرو ﻧﻮﻣﻮﻧﻪ واخﻠﻮ‪.‬‬ ‫کﻠﻪ ﻣﻮ د فکس پﻪ ﻣرستﻪ پﻴغام استﻮﻟی دي؟‬

‫‪۸۶‬‬

‫پﻮرتﻨی عکس پﻪ غﻮر و‪－‬ﻮرئ او وواﻳاست چ‪ ３‬دغﻪ دست‪／‬اه د اړﻳکﻮ د ！ﻴﻨ‪／‬ﻮﻟﻮ ﻟﻪ ﻣخ‪＇ ３‬ﻪ اﻫﻤﻴت ﻟري؟‬ ‫د فکس دست‪／‬اه پﻪ ﻧ‪７‬ﻳﻮاﻟﻮ اړﻳکﻮ ک‪ ３‬ﻣﻬﻢ رول ﻟري‪ .‬دغﻪ دست‪／‬اه پﻪ ＇ﻮ ثاﻧﻴﻮ ک‪ ３‬استﻮل شﻮي‬ ‫پﻴغاﻣﻮﻧﻪ د ﻟﻴکﻠﻲ پﻴغام پﻪ تﻮ‪－‬ﻪ اخ‪５‬ستﻮﻧکﻲ تﻪ د ﻧ‪７‬ۍ ﻫرې ﻧﻘط‪ ３‬تﻪ رسﻮي‪ .‬د فکس دست‪／‬اه د‬ ‫فﻮ！ﻮکاپ‪ ３‬ﻣاشﻴﻦ تﻪ ورتﻪ ده‪ .‬خﻮ پﻪ ！ﻴﻠﻴﻔﻮن سﻨباﻟﻪ ده‪ .‬دغﻪ دست‪／‬اه د پﻴغام د استﻮﻟﻮ پﻪ وخت‪،‬‬ ‫پﻴغام پﻪ کﻠﻤﻮ او کر＊‪ ３‬پﻪ اﻟکتروﻧﻴکﻲ ﻧ‪＋‬ﻮ‪ ،‬چ‪ ３‬داﻧتﻘال وړوي‪ ،‬تبدﻳﻠﻮي‪ .‬د پﻴغام اخ‪５‬ستﻮﻧک‪３‬‬ ‫دست‪／‬اه‪ ،‬دغﻪ ﻻس تﻪ راغﻠ‪ ３‬ﻧ‪ ３＋‬پﻪ ﻟﻴکﻠﻮ ﻧ‪＋‬ﻮ اړوي او دﻗﻴﻘﻪ ﻧسخﻪ د اصﻠﻲ ﻧسخ‪ ３‬پﻪ ＇‪５‬ر بﻬر‬ ‫تﻪ راباسﻲ‪.‬‬

‫زده کﻮوﻧکﻲ دې پر ﻣﻨاسبﻮ ډﻟﻮ وو‪４‬شﻞ شﻲ‪ .‬ﻫره ډﻟﻪ دې د اﻳﻤﻴﻞ او اﻧ＂رﻧ‪ ＀５‬د ﻣﻮضﻮع‪／‬اﻧﻮ او‬ ‫‪＂－‬ﻮ پﻪ ﻫکﻠﻪ پخپﻠﻮ ک‪ ３‬بحث و ک‪７‬ي او د ډﻟ‪ ３‬ﻳﻮ غ‪７‬ی دې د بحث پاﻳﻠﻪ خپﻠﻮ ！ﻮﻟ‪５／‬ﻮاﻟﻮ تﻪ وړاﻧدې‬ ‫ک‪７‬ي‪.‬ﻫﻤدارﻧ‪／‬ﻪ ＊اغﻠی ＊ﻮوﻧک‪ ３‬دې د ډﻟ‪ ３‬د فعاﻟﻴت پاﻳﻠﻪ دې را ！ﻮﻟﻪ ک‪７‬ي‪.‬‬

‫‪۸۷‬‬

‫پﻮ＊تﻨ‪:３‬‬ ‫‪ -۱‬اﻧ＂رﻧ‪ ＀５‬ﻟﻮﻣ‪７‬ی پﻪ کﻮم ﻫ‪５‬ﻮاد ک‪ ３‬کار پﻴﻞ ک‪ ７‬او د ＇ﻪ ﻟپاره ور＇خﻪ ‪＂－‬ﻪ اخ‪５‬ستﻞ ک‪５‬ده؟‬ ‫ﻻﻧدې ﻧﻴﻤ‪７／‬ې جﻤﻠ‪ ３‬بشپ‪７‬ې ک‪７‬ئ‪:‬‬ ‫‪-۱‬د اﻧ＂رﻧ‪ ＀５‬اصطﻼح ﻟﻪ دوه کﻠﻤﻮ ‪.........‬او ‪＇....‬خﻪ ترکﻴب شﻮې ده چ‪ ３‬ﻣعﻨاﻳ‪ ３‬ﻧ‪７‬ﻳﻮاﻟﻪ شبکﻪ‬ ‫ده‪.‬‬ ‫‪-۲‬د جغرافﻴﻲ ﻣسآﻟﻮ د پﻠ＂ﻨ‪ ３‬ساﻳ＂ﻮﻧﻪ ‪ ،......،.....،.....‬او داس‪ ３‬ﻧﻮرو دي‪.‬‬ ‫سﻢ ‪＄‬ﻮاب د (س) پﻪ تﻮري او ﻧاسﻢ ‪＄‬ﻮاب د (ن) پﻪ تﻮري پﻪ ﻧ‪＋‬ﻪ ک‪７‬ئ‪:‬‬ ‫‪-۱‬پﻪ ‪۱۹۸۳‬ﻣﻴﻼدي کال ک‪ ３‬د اطﻼعاتﻮ پﻪ ﻣﻴﻠﻴﻮﻧﻮﻧﻮ رسﻨ‪ ９‬پﻪ ！ﻮﻟﻪ ﻧ‪７‬ۍ ک‪ ３‬د اﻧ＂رﻧ‪ ＀５‬ﻟﻪ شبکﻮ‬ ‫سره وصﻞ شﻮې‪.‬‬ ‫‪ -۲‬اﻧ＂رﻧ‪ ＀５‬د عﻠﻤﻲ زده ک‪７‬ې ﻟﻪ سر چ‪５‬ﻨﻮ او د ډ‪４‬رو رسﻨﻴﻮ ﻟﻪ پﻴﻮستﻮن ＇خﻪ ﻣﻨ‪％‬تﻪ را غﻠی دی‪.‬‬ ‫ﻟﻪ ！ﻮﻟ‪／‬ﻲ ＇خﻪ بﻬر ﻓﻌاﻟﻴت‪:‬‬ ‫زده کﻮوﻧکﻲ د اﻧ＂رﻧ‪ ＀５‬د اﻣکاﻧاتﻮ پﻪ ﻟرﻟﻮ سره د جغرافﻴاﻳﻲ اصطﻼحاتﻮ‪ ،‬ﻟکﻪ‪ :‬اور غﻮر‪＄‬ﻮﻧ‪３‬‬ ‫د فعاﻟﻴت او ！ﻮرﻳسﻢ پﻪ ﻫکﻠﻪ ﻣعﻠﻮﻣات را！ﻮل‪ ،‬ثبت ﻳا ز‪４‬رﻣﻪ ک‪７‬ي او خپﻠﻮ ！ﻮﻟ‪５／‬ﻮاﻟﻮ تﻪ دې د‬ ‫جغرافﻴ‪ ３‬پﻪ راتﻠﻮﻧکﻲ ساعت ک‪ ３‬وړاﻧدې ک‪７‬ي‪.‬‬

‫‪۸۸‬‬

‫څلورو‪４‬شتم لوست‬

‫پنځم څپرکی‬ ‫نفوس او توکم‬ ‫‪١-٥‬د نفوسو و‪４‬شل او ګ‪２‬والی‬

‫د شﻤاﻟﻲ ﻗطب ﻣدار‬

‫د سرطان کر＊ﻪ‬

‫د‬

‫سرطان کر＊ﻪ‬ ‫د استﻮا کر＊ﻪ‬

‫د استﻮا کر＊ﻪ‬

‫د جدي کر＊ﻪ‬ ‫د جدي کر＊ﻪ‬

‫ﻲ ﻗطب ﻣدار‬

‫د جﻨﻮب‬

‫پﻪ ﻳﻮه کﻴﻠﻮﻣتر ﻣربع ک‪ ３‬د ﻧﻔﻮسﻮ و‪４‬ش‬ ‫پﻮﻫ‪８５‬ئ چ‪ ３‬ﻧﻔﻮس پﻪ ‪＄‬ﻤکﻪ ک‪ ３‬پﻪ ＇ﻪ ډول و‪４‬شﻞ شﻮى دى؟‬ ‫د ﻧﻔﻮسﻮ د و‪４‬ش پﻮرتﻨ‪ ９‬ﻧﻘشﻪ پﻪ غﻮر وﻟﻮﻟئ او وواﻳاست چ‪ ３‬ډ‪４‬ر زﻳات او ډ‪４‬ر ﻟ‪ ８‬ﻧﻔﻮس د ﻧ‪７‬ۍ پﻪ‬ ‫کﻮﻣﻪ برخﻪ ک‪＄ ３‬ای پر‪＄‬ای شﻮي دي او وﻟ‪３‬؟‬ ‫د ﻧﻔﻮسﻮ ‪２－‬ﻮاﻟی د ‪＄‬ﻤک‪ ３‬د سطح‪ ３‬پﻪ ﻳﻮه واحده ساحﻪ ک‪ ３‬د اوس‪５‬دوﻧکﻮ خﻠکﻮ شﻤ‪５‬ر تﻪ واﻳﻲ‪.‬‬ ‫د ﻧﻔﻮسﻮ د ‪２－‬ﻮاﻟﻲ د ﻣعﻠﻮﻣﻮﻟﻮ ﻟپاره باﻳد د ﻳﻮې سﻴﻤ‪ ３‬ﻧﻔﻮس د ﻫﻤغ‪ ３‬سﻴﻤ‪ ３‬پر پراخﻮاﻟﻲ وو‪４‬شﻞ‬ ‫شﻲ‪.‬‬ ‫د ﻧ‪７‬ۍ ﻧﻔﻮس پﻪ ‪ ۲۰۱۸‬ﻣﻴﻼدي کال ک‪ ۷.4 ３‬ﻣﻴﻠﻴاردو تﻨﻮ تﻪ ورسﻴد‪ .‬دغﻪ ﻧﻔﻮس پﻪ ！ﻮﻟﻪ ﻧ‪７‬ۍ ک‪３‬‬ ‫ﻣساوي ﻧﻪ دي و‪４‬شﻞ شﻮي‪ .‬پﻪ بﻞ عبارت‪ ،‬اﻗﻠﻴﻤﻲ شراﻳط‪ ،‬د ‪＄‬ﻤک‪ ３‬جﻮړ＊ت او ﻧﻮر اﻗتصادي‪،‬‬ ‫بشري او سﻴاسﻲ ﻻﻣﻠﻮﻧﻪ د ﻧﻔﻮسﻮ پر تﻤرکز اغ‪５‬ز ﻟري‪ ،‬ﻟکﻪ‪ :‬د＊ت‪ ３‬سﻴﻤﻲ (ﻫغﻪ تﻮدې او سﻮ‪＄‬ﻮوﻧک‪３‬‬ ‫سﻴﻤ‪ ３‬چ‪ ３‬پﻮره اوبﻪ ﻫﻢ وﻧﻪ ﻟري)‪ ،‬ﻟﻮړې‪ ،‬ﻧااواره س‪７‬ې سﻴﻤ‪ ،３‬د غروﻧﻮ ﻟ‪７‬ۍ‪ ،‬جب‪２－ ،３‬ﻮ او ﻟﻨده بﻞ‬ ‫‪۸۹‬‬

‫ﻟروﻧکﻮ ‪＄‬ﻨ‪／‬ﻠﻮﻧﻮ‪ ،‬استﻮاﻳﻲ تﻮدې او ﻟﻨده بﻠ‪ ３‬ﻫﻮا‪ ،‬ﻗطبﻲ س‪７‬ې ﻫﻮا‪ ،‬ﻟﻪ سﻮاحﻠﻮ او د حﻤﻞ او ﻧﻘﻞ ﻟﻪ‬ ‫ﻻرو ＇خﻪ ﻟ‪５‬ر‪４‬ﻮاﻟﻲ‪ ،‬د ﻧﻔﻮسﻮ ډ‪４‬ر ﻟ‪ ８‬پام ‪＄‬اﻧتﻪ ور اړوﻟی دی‪ .‬تر چ‪ ３‬پﻪ ‪＄‬ﻴﻨﻮ سﻴﻤﻮ ک‪ ３‬د سﻠ‪／‬ﻮﻧﻮ‬ ‫کﻴﻠﻮ ﻣترو پﻪ وا！ﻦ ﻫﻢ د اﻧساﻧاﻧﻮ ﻧ‪ ３＋‬پﻪ ستر‪－‬ﻮ ﻧﻪ ＊کاري‪ .‬پﻪ داس‪ ３‬حال ک‪ ３‬چ‪ ３‬د ‪＄‬ﻤک‪ ３‬پﻪ‬ ‫بﻠﻪ سﻴﻤﻪ ک‪ ،３‬ﻟکﻪ‪ :‬پﻪ ＊ﻮ اﻗﻠﻴﻤﻲ شراﻳطﻮ ( ﻣعتدﻟﻪ آب و ﻫﻮا او پﻮره باران)‪ ،‬ﻣﻨاسب جغرافﻴاﻳﻲ‬ ‫ﻣﻮﻗعﻴت‪ ،‬ﻫﻮارو او ＊‪５‬رازو ‪＄‬ﻤکﻮ‪ ،‬پﻮره اوبﻮ ﻟروﻧکﻮ ‪＄‬ﻤکﻮ‪ ،‬د سﻴﻨدوﻧﻮ او سﻤﻨدروﻧﻮ پر غاړو‪،‬‬ ‫بﻨدروﻧﻮ‪ ،‬د صﻨاﻳعﻮ‪ ،‬کاﻧﻮﻧﻮ او ارتباطﻲ ﻻرو پﻪ شا و خﻮا ک‪ ３‬ډ‪４‬ر خﻠک اوس‪８５‬ي‪ ،‬چ‪ ３‬د ‪＄‬ﻴﻨﻮ ‪＄‬اﻳﻮﻧﻮ‬ ‫پﻪ ﻳﻮه کﻴﻠﻮﻣتر ﻣربع ک‪ ３‬ﻟﻪ زرو ＇خﻪ زﻳات خﻠک ژوﻧد کﻮي‪ .‬پﻪ دې ترتﻴب‪ ،‬پﻪ ﻳﻮه سﻴﻤﻪ ک‪ ３‬د‬ ‫ﻧﻔﻮسﻮ استﻮ‪－‬ﻨﻪ د فزﻳکﻲ‪ ،‬اﻗتصادي سﻴاسﻲ او بشري ﻻﻣﻠﻮﻧﻮ پاﻳﻠﻪ ده چ‪ ３‬د دې ﻻﻣﻠﻮﻧﻮ اغ‪５‬زې‬ ‫ﻟﻨ‪６‬ه بﻴاﻧﻮو‪:‬‬ ‫د فزيکي عواملو اغ‪５‬زې‪ :‬جغرافﻴاﻳﻲ ﻣﻮﻗعﻴت ( عرض اﻟبﻠدوﻧﻪ)‪ ،‬ﻟﻮړې سﻴﻤ‪ ،３‬اﻗﻠﻴﻤﻲ‬ ‫شراﻳط‪ ،‬اوبﻪ او داس‪ ３‬ﻧﻮر د ‪＄‬ﻤک‪ ３‬پرﻣخ د تﻞ ﻟپاره ﻟﻴدﻟی شﻮ چ‪ ３‬ﻣستﻘﻴﻢ ﻳا غ‪５‬ر ﻣستﻘﻴﻢ د‬ ‫‪＄‬ﻤک‪ ３‬د ﻣﻨابعﻮ ＇خﻪ پر ‪＂－‬ﻪ اخﻴستﻨ‪ ３‬باﻧدې اغ‪５‬ز ﻟري‪ .‬دغﻪ ﻻﻣﻠﻮﻧﻪ د ﻧﻔﻮسﻮ د زﻳات ‪２－‬ﻮاﻟﻲ او ﻳا‬ ‫برعکس د ﻳﻮې سﻴﻤ‪ ３‬د ﻧﻔﻮسﻮ د کﻤﻮاﻟﻲ ﻻﻣﻞ ک‪８５‬ي‪.‬‬ ‫د اقتصادي الملونو اغ‪５‬زې‪ :‬پﻪ طبﻴعﻲ ﻣﻨابعﻮ او بشري فعاﻟﻴتﻮﻧﻮ وﻻړې دي چ‪ ３‬ﻟﻪ کاﻧﻮﻧﻮ‪،‬‬ ‫اوبﻮ‪ ،‬د خاورې ﻟﻪ ډوﻟﻮﻧﻮ‪ ،‬ﻧباتاتﻮ‪ ،‬حﻴﻮاﻧاتﻮ‪ ،‬د پاﻧ‪ ３／‬پﻪ شتﻮن او ﻧﻮې تکﻨاﻟﻮژۍ‪ ،‬د کار پﻪ شراﻳطﻮ‪،‬‬ ‫صﻨاﻳعﻮ او داس‪ ３‬ﻧﻮرو ＇خﻪ عبارت دي‪ ،‬چ‪ ３‬د ﻧﻔﻮسﻮ پر ‪２－‬ﻮاﻟﻲ اغ‪５‬ز ﻟري؛ ﻳعﻨ‪ ３‬د صﻨعتﻲ پراختﻴا‬ ‫او د ﻧﻔﻮ سﻮد ‪＄‬ای پر ‪＄‬ای ک‪５‬دﻧ‪ ３‬تر ﻣﻨ‪ ＃‬ﻣتﻘابﻠ‪ ３‬اړﻳک‪ ３‬شتﻪ دی‪ .‬پﻪ ﻫر ‪＄‬ای ک‪ ３‬چ‪ ３‬د صﻨعت‬ ‫او ﻟﻪ ﻫغﻪ ＇خﻪ وروستﻪ ﻫغﻪ پﻮرې ت‪７‬ﻟﻲ خدﻣتﻮﻧﻪ را ﻣﻨ‪％‬تﻪ شﻲ‪ ،‬ﻧﻮ زﻳات ﻧﻔﻮس پﻪ ﻫغ‪ ３‬سﻴﻤ‪３‬‬ ‫ک‪ ３‬جذب‪８５‬ي‪.‬‬ ‫د ﻳادوﻧ‪ ３‬وړده چ‪ ３‬تر ‪ ۱۸‬ﻣ‪５‬ﻼدي پ‪７５‬ۍ پﻮرې کرﻧ‪ ３‬او د ﻫغ‪ ３‬اړوﻧد ﻻﻣﻠﻮﻧﻮ (اوبﻮ‪ ،‬خاورې‪ ،‬او اﻗﻠﻴﻢ)‬ ‫د ﻧﻔﻮسﻮ پﻪ استﻮ‪－‬ﻨ‪！ ３‬اکﻮﻧک‪ ３‬اغ‪５‬زه درﻟﻮده‪ ،‬ﻟکﻪ‪ :‬پﻪ ﻣصر ک‪ ３‬د ﻧﻴﻞ د سﻴﻨد وادي او داس‪ ３‬ﻧﻮرې‪.‬‬

‫‪۹۰‬‬

‫زﻣﻮږ د ﻫ‪５‬ﻮاد اﻗتصاد تر اوسﻪ پﻮرې پر کرﻧﻪ وﻻړ دی او د ﻧﻔﻮسﻮ ډ‪４‬ره زﻳاتﻪ برخﻪ ﻟﻪ ﻫﻤدې ﻻرې ژوﻧد‬ ‫کﻮي‪.‬‬ ‫د سيايس الملونو‪ :‬پﻪ دې برخﻪ ک‪ ３‬د حکﻮﻣت پر‪４‬ک‪７‬ې او د اداري ﻣرکزوﻧﻮ ﻟﻪ تشکﻴﻞ ＇خﻪ ﻳادوﻧﻪ‬ ‫وک‪７‬و کﻪ چ‪５‬رې دوﻟت د ﻫ‪５‬ﻮاد ‪＄‬ﻴﻨﻮ سﻴﻤﻮتﻪ د پرﻣختﻴاﻳﻲ پرو‪－‬راﻣﻮﻧﻮ پﻪ برخﻪ ک‪ ３‬پاﻧ‪ ３／‬اچﻮﻧ‪،３‬‬ ‫د کاروﻧﻮ پﻴداکﻮﻟﻮ او ﻳا خدﻣاتﻲ اﻣکاﻧاتﻮ او روغتﻴاﻳﻲ فعاﻟﻴتﻮﻧﻮ تﻪ پاﻣﻠرﻧﻪ وﻧﻪ ک‪７‬ي‪ ،‬د ﻧﻔﻮسﻮ ‪２－‬ﻮاﻟی‬ ‫ﻫﻠتﻪ ﻟ‪ ８‬وي‪.‬‬ ‫برشي الملونه‪ :‬پﻪ پﻮرتﻨﻴﻮ ﻣﻮضﻮعاتﻮسر ب‪５‬ره ﻟ‪５‬رې پرت‪ ３‬سﻴﻤ‪ ،３‬چ‪ ３‬د حﻤﻞ و ﻧﻘﻞ ﻻرې او د اړ‪４‬کﻮ‬ ‫ﻧﻴﻮﻟﻮ وساﻳﻞ پﻪ ﻻس ک‪ ３‬ﻧﻪ ﻟري‪ ،‬خﻠک ﻫﻠتﻪ پﻪ تﻴت او پرک ډول ژوﻧد کﻮي‪.‬‬ ‫د ﻫغﻮ ﻟﻮﻳﻮ وچﻮ دﻧﻨﻪ سﻴﻤ‪ ３‬چ‪ ３‬ﻟﻪ سﻴﻨدوﻧﻮ او سﻤﻨدروﻧﻮ ＇خﻪ ﻟ‪５‬رې پرت‪ ３‬دي‪ ،‬د ساحﻠﻲ سﻴﻤﻮ‬ ‫پﻪ پرتﻠﻪ ﻟ‪ ８‬تجارتﻲ اﻣکاﻧات ﻟري او ﻟ‪ ８‬ﻧﻔﻮس پک‪ ３‬استﻮ‪－‬ﻨﻪ کﻮي‪.‬‬ ‫پﻮرتﻨﻴﻮ ﻻﻣﻠﻮﻧﻮتﻪ پﻪ پام سره د ﻧ‪７‬ۍ ‪ ０－‬ﻧﻔﻮسﻪ سﻴﻤ‪ Densely population region ３‬کﻮﻟی‬ ‫شﻮ پﻪ درې حﻮزو پﻪ ﻧ‪＋‬ﻪ ک‪７‬و‪:‬‬ ‫‪ -۱‬ﻟﻮﻣ‪７‬ﻧ‪ ０－ ９‬ﻧﻔﻮسﻪ سﻴﻤﻪ د أسﻴا د ﻟﻮﻳ‪ ３‬وچ‪ ３‬جﻨﻮبﻲ سﻴﻤﻪ ( پاکستان‪ ،‬ﻫﻨد او بﻨ‪／‬ﻠﻪ د‪４‬ش)‪ ،‬د‬ ‫جﻨﻮب ختﻴ‪ ３％‬أسﻴا ‪＄‬ﻴﻨ‪ ３‬برخ‪ ( ３‬اﻧدوﻧﻴزﻳا) او ختﻴ‪％‬ﻪ أسﻴا (د چ‪５‬ﻦ ختﻴ‪ ،＃‬د کﻮرﻳا ！اپﻮ وزﻣﻪ او‬ ‫جاپان) ده‪.‬‬ ‫د دې سﻴﻤ‪ ３‬پﻪ ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻮ ک‪ ３‬پﻪ ﻣﻨ‪％‬ﻨﻲ ډول د ﻧﻔﻮسﻮ ‪２－‬ﻮاﻟی پﻪ ﻳﻮه کﻴﻠﻮﻣتر ﻣربع ﻣساحت ک‪ ３‬ﻟﻪ‬ ‫‪ ۱۰۰‬تﻨﻮ＇خﻪ او پﻪ ‪＄‬ﻴﻨﻮ ‪＄‬اﻧ‪７／‬و ‪＄‬اﻳﻮﻧﻮ ک‪ ３‬پﻪ ﻳﻮه کﻴﻠﻮﻣتر ﻣربع ﻣساحت ک‪ ３‬ﻟﻪ ‪ ۱۵۰۰‬تﻨﻮ＇خﻪ‬ ‫زﻳات دی‪ .‬چ‪ ３‬ﻻﻣﻞ ﻳ‪ ３‬ﻣﻮسﻤﻲ آب و ﻫﻮا‪ ،‬د کرﻧ‪ ( ３‬د ورﻳجﻮ کرﻧ‪＊ )３‬ﻪ شراﻳط او د ﻧﻔﻮسﻮ‬ ‫طبﻴعﻲ زﻳاتﻮاﻟی دی‪.‬‬ ‫‪ -۲‬دوﻫﻤﻪ ‪ ０－‬ﻧﻔﻮسﻪ سﻴﻤﻪ د اروپا پﻪ ﻟﻮﻳﻪ وچﻪ ک‪ ３‬د پاﻧ‪／‬ﻮاﻟ‪ ９‬پﻪ دوره ک‪ ３‬راﻣﻨ‪％‬تﻪ شﻮې ده‪.‬‬ ‫د دې سﻴﻤ‪ ３‬بﻪ ‪＄‬ﻴﻨﻮ ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻮ ک‪ ３‬د ﻧﻔﻮسﻮ ﻣﻨ‪％‬ﻨی ‪２－‬ﻮاﻟی پﻪ ﻳﻮه کﻴﻠﻮﻣتر ﻣربع ﻣساحت ک‪ ３‬ﻟﻪ‬

‫‪۹1‬‬

‫‪＇ ۲۰۰‬خﻪ تر ‪ ۴۰۰‬تﻨﻮ پﻮرې رس‪８５‬ي‪ .‬پﻪ ﻫﻤدې ډول‪ ،‬پﻪ صﻨعتﻲ سﻴﻤﻮ ک‪ ３‬د ﻧﻔﻮسﻮ ‪２－‬ﻮاﻟﻲ‬ ‫پﻪ ﻳﻮه کﻴﻠﻮﻣتر ﻣربع ﻣساحت ک‪ ３‬ﻟﻪ ‪＇ ۵۰۰‬خﻪ تر ‪ ۱۰۰۰‬تﻨﻮ پﻮرې رس‪８５‬ي‪.‬چ‪ ３‬ډ‪４‬ر زﻳات ﻳ‪３‬‬ ‫د سﻴﻨدوﻧﻮ پر غاړه‪ ،‬پﻪ بﻨدروﻧﻮ او د صﻨعتﻲ ﻣرکزوﻧﻮ پﻪ شا و خﻮا او د کرﻧ‪ ３‬وړ سﻴﻤﻮ ک‪ ３‬ژوﻧد‬ ‫کﻮي‪.‬‬ ‫در‪４‬ﻤﻪ ‪ ０－‬ﻧﻔﻮسﻪ سﻴﻤﻪ د اﻣرﻳکا د ﻣتحدو اﻳاﻟتﻮﻧﻮ شﻤال ختﻴ‪ ３％‬سﻴﻤ‪＄ ３‬ﻴﻨ‪ ３‬برخ‪( ３‬ﻧﻴﻮ اﻧ‪／‬ﻠﻨ‪،６‬‬ ‫ﻧﻴﻮ ﻳارک‪ ،‬پﻨسﻠﻮاﻧﻴا او د پﻨ‪％‬ﻪ ‪－‬ﻮﻧﻮ جﻬﻴﻠﻮﻧﻮ شاوخﻮا) او د کاﻧاډا جﻨﻮب ختﻴ‪ ＃‬دی چ‪ ３‬ﻻﻣﻞ‬ ‫تجارتﻲ ﻳ‪ ３‬او صﻨعتﻲ فعاﻟﻴتﻮﻧﻪ دي‪.‬‬

‫زده کﻮوﻧک‪ ３‬دې پر ﻣﻨاسبﻮ ډﻟﻮ وو‪４‬شﻞ شﻲ‪ .‬پخپﻠﻮ ک‪ ３‬پﻪ ﻣشﻮره دې ﻻﻧدﻧﻲ جدوﻟﻮﻧﻪ کاپﻲ او بشپ‪７‬‬ ‫ک‪７‬ي او د ډﻟ‪ ３‬استازی دې ！ﻮﻟ‪／‬ﻴﻮاﻟﻮ تﻪ وړاﻧدې ک‪７‬ي‪.‬‬ ‫د ﻧﻔﻮسﻮ د ﻣ‪５‬شت کﻴدﻟﻮ ﻻﻣﻠﻮﻧﻪ‬

‫ﻣﻮﻗﻌﻴت‬ ‫د چﻴﻦ وﻟسﻲ جﻤﻬﻮرﻳت او ﻫﻨد‬ ‫شﻤال ﻟﻮﻳدﻳ‪％‬ﻪ اروپا‬ ‫د اﻣرﻳکا د ﻣتحدو اﻳاﻟتﻮﻧﻮ شﻤال ختﻴ‪ ＃‬او د کاﻧاډا جﻨﻮب ختﻴ‪＃‬‬ ‫د ﻫﻤاﻟﻴ‪ ３‬غروﻧﻪ‬ ‫د اﻣازون ‪＄‬ﻨ‪／‬ﻠﻮﻧﻪ‬ ‫د ‪－‬رﻳﻨﻠﻴﻨ‪！ ６‬اپﻮ‬

‫‪۹۲‬‬

‫پﻪ ﻻﻧدې جدول ک‪ ３‬د ﻧﻔﻮسﻮ ﻣﻨ‪％‬ﻨ‪＄ ９‬ای پر‪＄‬ای ک‪５‬دﻧﻪ پﻪ ﻣاﻟ＂ا‪ ،‬بﻨ‪／‬ﻠﻪ د‪４‬ش او اس＂راﻟﻴا ک‪ ３‬ﻣحاسبﻪ ک‪７‬ئ‪.‬‬

‫‪２－‬ﻪ‬

‫ﻫ‪５‬ﻮاد‬

‫د ﻫ‪５‬ﻮاد ﻣساحت پﻪ‬ ‫کﻴﻠﻮ ﻣتر ﻣربﻊ‬

‫ﻧﻔﻮس‬

‫د ﻧﻔﻮسﻮ ‪２－‬ﻮاﻟی پﻪ ﻳﻮه‬ ‫کﻴﻠﻮ ﻣتر ﻣربﻊ ﻣساحت‬ ‫ک‪３‬‬

‫‪۱‬‬

‫ﻣﻮﻧاکﻮ‬

‫‪۲‬‬

‫‪ ۳۲۲۷۰‬ت‬

‫‪ ۱6۱۳5‬ت‬

‫‪۲‬‬

‫سﻨ‪／‬اپﻮر‬

‫‪64۷‬‬

‫‪ 4.۳5۳.۸۹۳‬ت‬

‫‪ 6۷۲۹.۳‬ت‬

‫‪۳‬‬

‫ﻣاﻟتا‬

‫‪۳۱6‬‬

‫‪ ۳۹6.۸5۱‬ت‬

‫‪4‬‬

‫بحرﻳﻦ‬

‫‪66۸‬‬

‫‪ 6۷۷.۸۸6‬ت‬

‫‪5‬‬

‫بﻨ‪／‬ﻠﻪ د‪４‬ش‬

‫‪۱4۷5۷۰‬‬

‫‪ ۱4۱.۳4۰.4۷6‬ت‬

‫‪6‬‬

‫ﻣغﻮﻟستان‬

‫‪۱.565.۰۰۰‬‬

‫‪ ۲.۷5۱.۳۱4‬ت‬

‫‪۷‬‬

‫اس＂راﻟﻴا‬

‫‪۷.6۸6.۸5۰‬‬

‫‪ ۱۹.۹۱۳.۱44‬ت‬

‫‪8‬‬

‫کاﻧاډا‬

‫‪۹.۹۷۰.6۱۰‬‬

‫‪ ۳۲.5۰۷.۸۷4‬ت‬

‫‪ ۱۰۱4‬ت‬

‫‪ ۱.۷‬ت‬

‫‪ ۲/۳‬ت‬

‫پﻮ＊تﻨ‪:３‬‬ ‫ﻟﻨ‪＄６‬ﻮاب وواﻳاست‪:‬‬ ‫‪ .۱‬د أسﻴا د جﻨﻮب او جﻨﻮب ختﻴ‪％‬ﻮ ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻮ د ﻧﻔﻮسﻮ د ‪２－‬ﻮاﻟﻲ ﻻﻣﻞ بﻴان ک‪７‬ئ‪.‬‬ ‫‪ .۲‬د اروپا پﻪ شﻤال ﻟﻮﻳدﻳ‪ ＃‬ک‪ ３‬د اروپا د ﻧﻮرو سﻴﻤﻮ پﻪ ﻧسبت ‪ ０－‬ﻧﻔﻮسﻪ سﻴﻤ‪ ３‬وﻟ‪ ３‬زﻳات‪ ３‬را ﻣﻨ‪％‬تﻪ‬ ‫شﻮې دي‪.‬‬ ‫‪ .۳‬د شﻤاﻟﻲ اﻣرﻳکا کﻮﻣ‪ ３‬سﻴﻤ‪ ０－ ３‬ﻧﻔﻮسﻪ دي؟ ﻻﻣﻞ ﻳ‪ ３‬بﻴان ک‪７‬ئ‪.‬‬ ‫‪ .۴‬د أسﻴا د ډ‪４‬ر‪ ０－‬ﻧﻔﻮسﻪ ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻮ ﻧﻮﻣﻮﻧﻪ واخﻠئ‪.‬‬ ‫‪۹۳‬‬

‫‪ .۵‬د ﻧ‪７‬ۍ پﻪ ！ﻮﻟﻮ برخﻮ ک‪ ３‬ﻧﻔﻮس وﻟ‪ ３‬ﻣساوي ﻧﻪ دي و‪４‬شﻞ شﻮي؟‬ ‫‪ .۶‬کﻮم سﻴاسﻲ ﻻﻣﻠﻮﻧﻪ د ﻧﻔﻮسﻮ پﻪ ‪２－‬ﻮاﻟﻲ زﻳات اغ‪５‬ز ﻟري‪＇ ،‬رﻧ‪／‬ﻪ؟‬ ‫‪ .۷‬بشري عﻮاﻣﻞ کﻮﻟی شﻲ د ﻧﻔﻮسﻮ پر ‪＄‬ای پر‪＄‬ای ک‪５‬دﻧ‪ ３‬اغ‪５‬ز وک‪７‬ي؟＇رﻧ‪／‬ﻪ؟‬ ‫سﻢ ‪＄‬ﻮاب پﻪ ﻧ‪＋‬ﻪ ک‪７‬ئ‪.‬‬ ‫‪ -۱‬کﻮم طبﻴعﻲ ﻻﻣﻠﻮﻧﻪ پﻪ ﻳﻮه سﻴﻤﻪ ک‪ ３‬د ﻧﻔﻮسﻮ د ‪２－‬ﻮاﻟﻲ سبب ک‪８５‬ي؟‬ ‫اﻟف‪ :‬ﻣﻨاسب اﻗﻠﻴﻤﻲ شراﻳط او اوبﻪ‬ ‫ب‪ :‬ﻟﻮړې او س‪７‬ې ﻗطبﻲ سﻴﻤ‪３‬‬ ‫ج‪ ０－ :‬او ﻟﻨده بﻞ ﻟروﻧکﻲ استﻮاﻳﻲ ‪＄‬ﻨ‪／‬ﻠﻮﻧﻪ‬ ‫د‪！ :‬ﻮل ‪＄‬ﻮابﻮﻧﻪ سﻢ دي‬ ‫‪ -۲‬کﻮم اﻗتصادي ﻻﻣﻠﻮﻧﻪ پﻪ ﻳﻮه سﻴﻤﻪ ک‪ ３‬د ﻧﻔﻮسﻮ د ‪２－‬ﻮاﻟﻲ سبب ک‪８５‬ي؟‬ ‫اﻟف‪ :‬ابتدائ‪ ３‬کرﻧﻪ‬ ‫ب‪ :‬پﻪ صﻨاﻳع ک‪ ３‬پاﻧ‪／‬ﻮﻧﻪ‬ ‫ج‪ :‬د پرﻣختﻴاﻳﻲ پﻼﻧﻮ ﻧﻮ پﻠﻲ کﻮل‪.‬‬ ‫د‪！ :‬ﻮل ‪＄‬ﻮابﻮﻧﻪ سﻢ دي‬

‫ﻟﻪ ！ﻮﻟ‪／‬ﻲ ＇خﻪ بﻬر ﻓﻌاﻟﻴت‪:‬‬ ‫ﻻﻧدې پﻮ＊تﻨ‪ ３‬تﻪ ‪＄‬ﻮاب وواﻳاست او د جغرافﻴ‪ ３‬پﻪ راتﻠﻮﻧکﻲ ساعت ک‪ ３‬ﻳ‪！ ３‬ﻮﻟ‪／‬ﻴﻮاﻟﻮ تﻪ وړاﻧدې‬ ‫ک‪７‬ئ‪.‬‬ ‫کﻪ ستاس‪！ ３‬ﻮﻟ‪／‬ی ‪ ۶‬ﻣتره اوږد واﻟی او ‪ ۴‬ﻣتره سﻮر وﻟري او د زده کﻮوﻧکﻮ شﻤ‪５‬ر پﻪ ک‪ ۶۰ ３‬تﻨﻪ‬ ‫وي‪ ،‬ﻣﻬرباﻧﻲ وک‪７‬ئ‪ ،‬د ！ﻮﻟ‪／‬ﻲ پﻪ ﻳﻮه ﻣتر ﻣربع ک‪ ３‬د ﻧﻔﻮسﻮ ‪２－‬ﻮاﻟی ﻣحاسبﻪ ک‪７‬ئ‪.‬‬ ‫ستاس‪ ３‬ﻟﻪ ﻧظره د ！ﻮﻟ‪／‬ﻲ د زده کﻮوﻧکﻮ ﻣﻨاسب شﻤ‪５‬ر باﻳد ＇ﻮ تﻨﻪ وي؟ وﻟﻲ؟‬

‫‪۹۴‬‬

‫پنځه ويشتم لوست‪:‬‬

‫‪ 2.5‬په ن‬

‫ک‪ ３‬د نفوسو د زياتوالي او ل والي ستونزې‬

‫پﻪ ﻫرو زرو تﻨﻮ ک‪ ３‬زﻳ‪８‬ون‬

‫پﻪ ‪ ۲٠٠۹‬م کال ک‪ ３‬د ﻧ‪７‬ۍ د ز‪８４‬وﻧﻮﻧﻮ ډ‪７４‬واﻟی‬

‫د ﻧﻔﻮسﻮ ﻣﻮضﻮع د پراختﻴا ﻟﻪ ﻣخ‪ ３‬د دوو جﻼ عﻨﻮاﻧﻮﻧﻮ ﻻﻧدې ﻟﻮستﻞ ک‪８５‬ي‪.‬‬

‫‪ -١‬د ن‬

‫په ه‪５‬وادونو ک‪ ３‬د نفوسو زياتوالی‪:‬‬

‫د ﻧ‪７‬ۍ ﻧﻔﻮس پﻪ ډ‪４‬رې چ＂ک‪ ９‬سره زﻳاتﻴ‪８‬ي؛ ‪＄‬کﻪ چ‪ ３‬د ز‪８４‬ون اﻧدازه ‪ Birth Rate‬د ﻣ‪７‬ﻳﻨ‪３‬‬ ‫ﻟﻪ اﻧدازې ‪＇ Death Rate‬خﻪ زﻳاتﻪ ده‪.‬‬ ‫د شﻠﻤ‪ ３‬پ‪７５‬ۍ پﻪ پ‪５‬ﻞ ک‪ ３‬دغﻪ د ﻧﻔﻮسﻮ زﻳاتﻮاﻟی پﻪ کال ک‪ ١۰ ３‬ﻣﻴﻠﻴﻮﻧﻪ تﻨﻪ‪ ،‬د ﻫﻤدې پ‪７５‬ۍ پﻪ‬ ‫ﻧﻴﻤاﻳﻲ ک‪ ３‬پﻪ کال ک‪ ۴۰ -۳ ３‬ﻣﻴﻠﻴﻮﻧﻮ تﻨﻮ پﻮرې او اوس ﻟﻪ ‪＇ ۰‬خﻪ تر‬ ‫پﻪ کال ک‪ ３‬زﻳات‪８５‬ي‪.‬‬

‫‪۹۵‬‬

‫ﻣﻴﻠﻴﻮﻧﻮ تﻨﻮ پﻮرې‬

‫د ﻣﻠ‪／‬رو ﻣﻠتﻮﻧﻮ د احصائﻴ‪ ３‬ﻟﻪ ﻣخ‪ ３‬د ﻧ‪７‬ۍ ﻧﻔﻮس‬ ‫( اضافي معلومات )‬ ‫د ‪＄‬ﻤک‪！ ３‬ﻮل ﻧﻔﻮس‬

‫ﻛال‬ ‫‪ 1۹۰۰‬ﻣﻴﻼدي‬

‫‪ 1.۶1۷‬ﻣﻴﻠﻴارده تﻨﻪ‬

‫‪// 1۹۴۰‬‬

‫‪ ۲.۲۵۲‬ﻣﻴﻠﻴارده تﻨﻪ‬

‫‪// 1۹۶۰‬‬

‫‪ ۲.۹۸۲‬ﻣﻴﻠﻴارده تﻨﻪ‬

‫‪// 1۹۷۰‬‬

‫‪ ۳.۶1۰‬ﻣﻠﻴارده تﻨﻪ‬

‫‪/1۹۷۹‬‬

‫‪ ۴.۳۳۶‬ﻣﻴﻠﻴارده تﻨﻪ‬

‫‪//۲۰۰۸‬‬

‫‪ ۶.۶۰۰‬ﻣﻴﻠﻴارده تﻨﻪ‬

‫‪// ۲۰1۰‬‬

‫‪ ۶.۸‬ﻣﻴﻠﻴارده تﻨﻪ‬

‫‪//۲۰1۸‬‬

‫‪ ۷،۴‬ﻣﻴﻠﻴارده تﻨﻪ‬

‫د پﻮرتﻨﻲ جدول ﻟﻪ ﻣطاﻟع‪＇ ３‬خﻪ دې ﻧتﻴج‪ ３‬تﻪ رسﻴ‪８‬و چ‪ ３‬د ﻧ‪７‬ۍ ﻧﻔﻮس پﻪ وروستﻴﻮ تﻘرﻳبا ً ‪ ۵۰‬کﻠﻮﻧﻮ‬ ‫ک‪ ３‬پﻪ ډ‪４‬ره چ＂ک‪ ９‬زﻳات شﻮی دی‪.‬‬ ‫د ﻧﻔﻮسﻮ دغﻪ زﻳاتﻮاﻟی پﻪ دوو ﻻﻣﻠﻮﻧﻮ پﻮرې اړه ﻟري‪:‬‬ ‫د ﻧﻔﻮسﻮ طبﻴعﻲ زﻳاتﻮاﻟی‪.‬‬ ‫د ﻧﻔﻮسﻮ ﻣﻴخاﻧﻴکﻲ زﻳاتﻮاﻟی‪.‬‬ ‫اﻟف‪ :‬د ﻧﻔﻮسﻮ طبﻴعﻲ زﻳاتﻮاﻟی‪Natural Tncreasre :‬‬ ‫د ﻧﻔﻮسﻮ دغﻪ زﻳاتﻮاﻟی د ز‪８４‬ون پﻪ زﻳاتﻮاﻟﻲ او د ﻣ‪７‬ﻳﻨ‪ ３‬پﻪ کﻤﻮاﻟﻲ پﻮرې اړه ﻟري‪ .‬د ﻣثال پﻪ ډول‪ ،‬کﻪ پﻪ‬ ‫ﻳﻮه ﻫ‪５‬ﻮاد ک‪ ３‬ز‪８４‬ون پﻪ زرو کﯥ‪ ۴۰‬وي او ﻣ‪７‬ﻳﻨﻪ پﻪ زرو ک‪ ۲٠ ３‬وي‪ ،‬د ﻧﻔﻮسﻮ زﻳاتﻮاﻟی بﻪ ډ‪４‬ر زﻳات وي‪.‬‬ ‫د ﻧﻔﻮسﻮ زﻳاتﻮاﻟی پﻪ ډ‪４‬رو ﻻﻣﻠﻮﻧﻮ پﻮرې اړه ﻟري چ‪ ３‬ډ‪４‬ر زﻳات ﻣﻬﻢ ﻳ‪ ３‬پﻪ ﻳﻮه ﻫ‪５‬ﻮاد ک‪！ ３‬ﻮﻟﻨﻴز اﻗتصادي‬ ‫او فرﻫﻨ‪／‬ﻲ ﻻﻣﻠﻮﻧﻪ دي‪ .‬پﻪ ت‪５‬ره بﻴا د وﻗاﻳﻮي او ﻣعاﻟجﻮي طب وده او پرﻣختﻴا د ﻧﻔﻮسﻮ پﻪ زﻳاتﻮاﻟﻲ ډ‪４‬ر‬ ‫اغ‪５‬ز ﻟري چ‪ ３‬ﻟﻪ ﻳﻮه پﻠﻮه د ﻣ‪７‬ﻳﻨﻲ د کﻤﻮاﻟﻲ سبب ک‪８５‬ي او ﻟﻪ بﻠﻪ پﻠﻮه ﻣﻨ‪％‬ﻨی عﻤر اوږد‪８４‬ي‪ .‬خﻮ د‬ ‫ﻧﻔﻮسﻮ دغﻪ زﻳاتﻮاﻟی د ﻧ‪７‬ۍ پﻪ ！ﻮﻟﻮ ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻮ ک‪ ３‬ﻳﻮ ډول ﻧﻪ دی‪ .‬ﻣﻮږ کﻮﻟی شﻮ چ‪ ３‬دغﻪ ！ﻮل پر دوو برخﻮ‬ ‫وو‪４‬شﻮ‪ :‬ﻟﻮﻣ‪７‬ی ډول د شﻤاﻟﻲ اﻣرﻳکا او اروپا پاﻧ‪／‬ﻪ واﻟﻮ ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻮ او د چﻴﻦ او روسﻴ‪＄ ３‬اﻧ‪７／‬تﻴا ده‪.‬د ﻫغﻮ‬

‫‪۹۶‬‬

‫خصﻮصﻴات ډ‪４‬ره ﻟ‪８‬ه زﻳ‪８‬وﻧﻪ ده چ‪ ３‬ﻧﻮر ﻫﻢ د کﻤﻲ پﻪ حال ک‪ ３‬دي او ﻻﻣﻠﻮﻧﻪ ﻳﻲ ډول دي‪:‬‬ ‫‪ -۱‬پﻪ پرﻣختﻠﻠﻮ ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻮ ک‪＊ ３‬اري ﻧﻔﻮس زﻳات وي‪＊ .‬کاره ده چ‪ ３‬ز‪８４‬وﻧﻮﻧﻪ پﻪ ＊اري کﻮرﻧﻴﻮ ک‪ ３‬ﻟﻪ‬ ‫کﻠﻴﻮاﻟﻲ کﻮرﻧﻴﻮ ＇خﻪ ﻟ‪ ８‬وي‪.‬‬ ‫‪ -۲‬پﻪ دې ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻮ ک‪！ ３％＊ ３‬ﻮﻟﻨﻴزو کاروﻧﻮ تﻪ جﻠب او جذب شﻮي دي‪ .‬ﻣعﻤﻮ ًﻻ ﻫغﻪ ＊‪ ３％‬چ‪ ３‬ﻟﻪ کﻮر ＇خﻪ‬ ‫د باﻧدې کار کﻮي‪ ،‬ﻧسبت ﻫغﻮ ＊‪％‬ﻮ تﻪ چ‪ ３‬د کﻮر دﻧﻨﻪ کار کﻮي‪ ،‬د ﻣاشﻮﻣاﻧﻮ شﻤ‪５‬ر ﻳ‪ ３‬ﻟ‪ ８‬وي‪.‬‬ ‫پﻪ پرﻣختﻠﻠﻮ ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻮ ک‪ ３‬د ز‪４８４‬دﻧﻮ او ﻣ‪７‬ﻳﻨ‪ ３‬دواړو شﻤ‪５‬ر ﻟ‪ ８‬وي‪ .‬د ﻧﻔﻮسﻮ طبﻴعﻲ زﻳاتﻮاﻟی‪ ۱- ٠.٥‬سﻠﻨﻪ‬ ‫ﻳا پﻪ زرو ک‪ ３‬ﻟﻪ ‪ ۱۰ -۵‬پﻮرې وي‪ .‬کﻠﻪ ﻳ‪ ３‬اﻧدازه ﻟﻪ دې ＇خﻪ ﻫﻢ کﻤﻪ وي‪ .‬دغﻪ ﻟ‪ ８‬زﻳاتﻮاﻟی د پرﻣختﻠﻠﻮ‬ ‫ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻮ ‪＄‬اﻧ‪７／‬تﻴا ده‪.‬‬ ‫دوﻫﻢ ډول زﻳاتﻮاﻟی د ﻣخ پر ودې ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻮ ﻟکﻪ أسﻴاﻳﻲ‪ ،‬افرﻳﻘاﻳﻲ او د ﻻتﻴﻨﻲ اﻣرﻳکا ‪＄‬اﻧ‪７／‬تﻴا ده چ‪ ３‬پﻪ‬ ‫ﻻﻧدې ﻻﻣﻠﻮﻧﻮ پﻮرې اړه ﻟري‪:‬‬ ‫د اﻗتصادي ودې ډ‪４‬ره ！‪＂５‬ﻪ سطح‪ ،‬د ﻣﻴکاﻧ‪５‬زه (ﻣاشﻴﻨﻲ) کرﻧ‪ ３‬ﻧﻪ شتﻮن‪ ،‬بﻴسﻮادي‪ ،‬د اکثرﻳت خﻠکﻮ ﻟﻪ‬ ‫پاره د حﻔظ اﻟصح‪ ３‬ﻧشتﻮاﻟی‪ ،‬ﻟﻪ ﻧاوړه فرﻫﻨ‪＇ ，‬خﻪ د ＊‪％‬ﻮ پﻴروي او د ﻫغﻮی ﻟﻪ وخت ＇خﻪ ﻣخک‪３‬‬ ‫ﻧکاح او داس‪ ３‬ﻧﻮر‪.‬‬ ‫پﻪ أسﻴاﻳ‪ ،３‬افرﻳﻘاﻳﻲ او د ﻻتﻴﻨﻲ اﻣرﻳکا پﻪ ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻮ ک‪ ３‬د روغتﻴاﻳﻲ خدﻣاتﻮ د سﻤﻮن پﻪ پاﻳﻠﻪ ک‪ ３‬پﻪ ﻣ‪７‬ﻳﻨﻪ‬ ‫ک‪ ３‬کﻤی راغﻠی دی ﻫﻤدغﻪ ﻻﻣﻞ دی چ‪ ３‬د ﻧﻔﻮسﻮ زﻳاتﻮاﻟی چ＂ک‪８５‬ي‪ .‬ﻟﻪ زﻳاتﻮ ز‪８４‬وﻧﻮﻧﻮ سره جﻮخت د‬ ‫ﻧﻔﻮسﻮ طبﻴعﻲ زﻳاتﻮاﻟﻲ چ＂ک‪８５‬ي‪ ،‬چ‪ ３‬د ﻧﻔﻮسﻮ دغﻪ زﻳاتﻮاﻟی ﻟﻪ ‪＇ ۲‬خﻪ تر ‪ ۳‬سﻠﻨ‪ ３‬پﻮرې د تغﻴﻴر پﻪ حال‬ ‫ک‪ ３‬دی او پﻪ ﻫرو زرو تﻨﻮ ک‪ ３‬ﻟﻪ ‪＇ ۲۰‬خﻪ تر ‪ ۳۰‬پﻮرې زﻳاتﻮاﻟی را‪＄‬ﻲ‪ .‬دغﻪ زﻳاتﻮاﻟی زﻳاتره د وروستﻪ پات‪３‬‬ ‫！ﻮﻟﻨﻮ او ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻮ ‪＄‬اﻧ‪７／‬تﻴا ده‪.‬‬ ‫د پرﻣختﻠﻠﻮ صﻨعتﻲ ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻮ او ﻣخ پر ودې ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻮ د ﻧﻔﻮسﻮ د ودې د پرتﻠ‪ ３‬ﻟپاره د عﻤر ﻫرم پﻪ راتﻠﻮﻧکﻲ‬ ‫ﻣخ ک‪ ３‬و‪－‬ﻮرﺉ‪ .‬د عﻤر پﻪ ﻫرم ک‪ ３‬افﻘﻲ کر＊‪ ３‬د ﻧﻔﻮسﻮ شﻤ‪５‬ر پﻪ سﻠﻨﻮ او پﻪ عﻤﻮدي کر＊ﻮ باﻧدې د ﻧارﻳﻨﻪ او‬ ‫＊‪％‬ﻴﻨﻪ وو شﻤ‪５‬ر پﻪ ﻣختﻠﻔﻮ عﻤروﻧﻮ ＊ﻮدل ک‪８５‬ي‪ .‬ﻣاشﻮﻣان او ﻧﻮي ‪＄‬ﻮاﻧان ( ﻟﻪ صﻔر ＇خﻪ تر ‪۱۸‬کﻠﻨ‪ )９‬او‬ ‫ﻻ اﻗتصادي فعال ﻧﻔﻮس ﻧﻪ ‪２－‬ﻞ ک‪８５‬ي‪ .‬ﻟﻮﻳان‬ ‫سپﻴﻦ ږﻳري ( ﻟﻪ ‪ ۶٥‬کﻠﻨ‪＇ ９‬خﻪ د زﻳات عﻤر خاوﻧدان) ﻣعﻤﻮ ً‬ ‫( ﻟﻪ‪۶۵ - ۱۵‬کﻠﻨ‪ ９‬پﻮرې) اصﻠﻲ تﻮﻟﻴدووﻧکﻲ او اﻗتصادي فعاﻟﻪ ډﻟﻪ ‪２－‬ﻞ ک‪８５‬ي‪ .‬د ﻧ‪７‬ۍ پﻪ ب‪５‬ﻼب‪５‬ﻠﻮ برخﻮ‬ ‫ک‪ ３‬د عﻤر ﻫرﻣﻮﻧﻪ سره تﻮپﻴر ﻟري‪ .‬ﻣخ پر ودې ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻮ‪ ،‬ﻟکﻪ ﻣکسﻴکﻮ ک‪ ３‬د ﻫرم ﻗاعده ﻟﻮﻳﻪ وي؛ ﻳعﻨ‪３‬‬ ‫پﻪ ﻫرو ‪ ۱۰۰‬تﻨﻮک‪ ３‬زﻳات ﻧﻔﻮس ﻟﻪ‪۱۵ -۰‬کﻠﻨ‪ ９‬پﻮرې وي‪ .‬د غﻪ ﻫ‪５‬ﻮاد ‪＄‬ﻮان ﻧﻔﻮس ﻟري‪ .‬ﻫغﻪ ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻪ‬ ‫چ‪ ３‬ډ‪４‬ر زﻳات ‪＄‬ﻮان ﻧﻔﻮس ﻟري‪ ،‬باﻳد د ‪＄‬ﻮاﻧاﻧﻮ د اړتﻴاوو د پﻮره کﻮﻟﻮ ﻟﻪ پاره‪ ،‬پﻪ ت‪５‬ره بﻴا د ＊ﻮوﻧ‪ ３‬او روزﻧ‪３‬‬ ‫او د ﻫغﻮی ﻟپاره د کار پﻪ پﻴدا کﻮﻟﻮ ک‪ ３‬پاﻧ‪／‬ﻪ پﻪ کار واچﻮي‪ .‬پﻪ پرﻣختﻠﻠﻮ صﻨعتﻲ ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻮ‪ ،‬ﻟکﻪ سﻮﻳ‪６‬ن‬ ‫ک‪ ３‬ز‪８４‬ون او ﻣ‪７‬ﻳﻨﻪ دواړه ﻟ‪ ８‬دي او ژوﻧد تﻪ زﻳات ﻫﻴﻠﻪ ﻣﻦ دي‪ .‬پﻪ دې ﻫ‪５‬ﻮاد ک‪ ３‬د ﻫرم ﻗاعده کﻮچﻨ‪ ９‬ده او‬ ‫‪۹۷‬‬

‫د عﻤروﻧﻮ ډﻟ‪３‬‬

‫د عﻤروﻧﻮ ډﻟ‪３‬‬

‫فعال اﻗتصادي ﻧﻔﻮس زﻳات دی‪ .‬خﻮ ﻧﻔﻮس ورو ورو د سپﻴﻦ ږ‪４‬رﻳتﻮب پﻪ ﻟﻮري روان دي‪.‬‬

‫دغﻪ شﻤ‪５‬رﻧﻪ باﻳد د ﻳﻮه کال پﻪ اوږدو ک‪ ３‬ترسره شﻲ‪ .‬پاﻳﻠﻪ ﻳ‪ ３‬ﻟﻪ سﻠﻨ‪ ３‬سره اعﻼن شﻲ‪ .‬کﻠﻪ چ‪ ３‬ز‪８４‬ون‬ ‫ﻟﻪ ﻣ‪７‬ﻳﻨﻲ ＇خﻪ زﻳات وي‪ ،‬د ﻧﻔﻮسﻮ زﻳاتﻮاﻟی طبﻴعﻲ دی‪.‬‬ ‫د ﻧﻔﻮس طبﻴعﻲ زﻳاتﻮاﻟﻰ‬

‫د ز‪８４‬ون شﻤ‪５‬ر – د ﻣ‪７‬ﻳﻨ‪ ３‬شﻤ‪５‬ر‬ ‫！ﻮل ﻧﻔﻮس‬

‫ب‪ :‬د ﻧﻔﻮسﻮ ﻣﻴخاﻧﻴکﻲ زﻳاتﻮاﻟی‪:‬‬

‫د ﻧﻔﻮسﻮ ﻟﻪ طبﻴعﻲ زﻳاتﻮاﻟﻲ سره ﻳﻮ‪＄‬ای‪ ،‬د ﻧﻔﻮسﻮ ﻣﻴخاﻧﻴکﻲ خﻮ‪＋＄‬ت ﻳا ﻣﻬاجرتﻮﻧﻪ ﻫﻢ د ﻧﻔﻮسﻮ پﻪ‬ ‫زﻳاتﻮاﻟﻲ ک‪ ３‬د پام وړ اغ‪５‬ز ﻟري‪.‬‬ ‫پﻪ ﻫ‪５‬ﻮاد ک‪ ３‬دﻧﻨﻪ ﻣﻬاجرتﻮﻧﻪ ﻳﻮازې د ﻧﻔﻮسﻮ د بﻴا ‪＄‬ای پر‪＄‬ای ک‪５‬دﻧ‪ ３‬سبب ک‪８５‬ي او د ﻫ‪５‬ﻮاد ﻧﻔﻮس‬ ‫تغﻴﻴر ﻧﻪ کﻮي خﻮ ﻟﻪ ﻫ‪５‬ﻮاد ＇خﻪ د باﻧدې ﻣﻬاجرتﻮﻧﻪ د ﻧﻔﻮسﻮ پر شﻤ‪５‬ر باﻧدې اغ‪５‬ز ﻟري‪ .‬کﻪ ﻫ‪５‬ﻮاد تﻪ ﻟﻪ‬ ‫باﻧدې ＇خﻪ ﻣﻬاجرتﻮﻧﻪ ﻟﻪ ﻫ‪５‬ﻮاد ＇خﻪ بﻬر تﻪ د ﻣﻬاجرتﻮﻧﻮ پﻪ ﻧسبت زﻳات وي‪ ،‬د ﻧﻔﻮسﻮ ﻣﻴخاﻧﻴکﻲ‬ ‫زﻳاتﻮاﻟی را ﻣﻨ‪％‬تﻪ ک‪８５‬ي او برعکس ﻳ‪ ３‬د ﻧﻔﻮس د کﻤﻲ سبب ک‪８５‬ي د ﻳﻮه ﻫ‪５‬ﻮاد د ﻧﻔﻮسﻮ پﻪ ﻣطﻠﻘ‪３‬‬ ‫ودې ک‪ ３‬باﻳد پر ز‪８４‬ون او ﻣ‪７‬ﻳﻨ‪ ３‬سر ب‪５‬ره ﻣﻬاجرتﻮﻧﻮ تﻪ ﻫﻢ پام وشﻲ‪.‬‬ ‫د ﻧﻔﻮسﻮ ﻣطﻠﻘﻪ وده = ( د ز‪４８４‬دﻧﻮ شﻤ‪５‬ر – د ﻣ‪７‬ﻳﻨ‪ ３‬شﻤ‪５‬ر) ‪ +‬ﻫ‪５‬ﻮاد تﻪ ﻟﻪ باﻧدې ＇خﻪ ﻣﻬاجرت‪.‬‬ ‫د ﻧﻔﻮسﻮ ﻣطﻠﻘﻪ وده = ( د ز‪４８４‬دﻧﻮ شﻤ‪５‬ر – د ﻣ‪７‬ﻳﻨ‪ ３‬شﻤ‪５‬ر) – ﻟﻪ ﻫ‪５‬ﻮاد ＇خﻪ ﻧﻮرو ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻮ تﻪ‬ ‫ﻣﻬاجرت او د ﻧﻔﻮسﻮ ډ‪４‬ره زﻳاتﻪ طبﻴعﻲ او ﻣﻴخاﻧﻴکﻲ وده د اضافﻲ ﻧﻔﻮسﻮ ‪over popalation‬‬ ‫ﻣسآﻟﻪ راﻣﻨ‪％‬تﻪ کﻮي‪.‬د اضافﻲ ﻧﻔﻮسﻮ اصطﻼح ﻫغﻪ وخت استعﻤاﻟ‪８５‬ي چ‪ ３‬پﻪ ﻳﻮه سﻴﻤﻪ ک‪ ３‬د ز‪４‬رﻣﻮ‬

‫‪۹۸‬‬

‫ﻟﻪ شتﻪ اﻣکاﻧاتﻮ ＇خﻪ زﻳات ﻧﻔﻮس استﻮ ‪－‬ﻨﻪ وﻟري او ﻳا ﻟﻪ ！اکﻠﻮ ！ﻮﻟﻨﻴزو ﻣﻮخﻮ ＇خﻪ زﻳات وي‪ .‬کﻠﻪ‬ ‫＊اﻳﻲ ﻧﻔﻮس ﻣﻨاسب وي‪ ،‬خﻮ ﻧاﻣﻨاسب و‪４‬ش رواج وﻟري‪ .‬پﻪ ‪＄‬ﻴﻨﻮ ﻣآخذوﻧﻮ ک‪ ３‬د ﻣﻨاسب ﻧﻔﻮس‬ ‫اصطﻼح کارول شﻮې ده‪ .‬خﻮ دغﻪ اصطﻼح ﻫﻢ کﻮم ！اکﻠﻲ تعرﻳف ﻧﻪ ﻟري‪ .‬اضافﻲ ﻧﻔﻮس ﻧسبﻲ‬ ‫اصطﻼح ده چ‪ ３‬پﻪ سﻴﻤﻪ ک‪ ３‬ﻟﻪ ﻣﻨابعﻮ ＇خﻪ د ‪ ３＂－‬اخ‪５‬ستﻨ‪ ３‬پﻪ اﻧدازې پﻮرې اړه ﻟري‪ .‬د ﻣثال پﻪ‬ ‫ډول‪ ،‬پرﻣختﻠﻠﻲ ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻪ ﻟﻪ ﻣخ پر ودې ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻮ ＇خﻪ ﻟﻪ ﻫﻤدې ﻣﻮجﻮدو ز‪４‬رﻣﻮ ＇خﻪ د خﻠکﻮ ﻟﻪ‬ ‫پاره ＊ﻪ کار او زﻳات اﻣکاﻧات برابر ک‪７‬ي دي‪ .‬ﻟﻪ ﻫﻤدې اﻣﻠﻪ‪ ،‬د اضافﻲ ﻧﻔﻮسﻮ ﻣطاﻟعﻪ د ！کﻨاﻟﻮژۍ‬ ‫د پرﻣخت‪ ，‬پﻪ کچ‪ ３‬پﻮرې اړه ﻟري‪.‬‬ ‫پﻪ پای ک‪ ３‬وﻳﻠی شﻮ چ‪ ３‬د ﻧﻔﻮسﻮ چ＂کﻪ وده او د ز‪４８４‬دﻧﻮ زﻳاتﻮاﻟی د وروستﻪ پات‪ ３‬ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻮ ‪＄‬اﻧ‪７／‬تﻴا‬ ‫ده‪ .‬د ﻧﻔﻮسﻮ دغﻪ طبﻴعﻲ زﻳاتﻮاﻟی اﻗتصادي بﻮدجﻪ ﻣحدودوي او فشار پرې زﻳاتﻮي او کاروﻧﻪ پر ！پﻪ دروي‪.‬‬ ‫پﻪ پخﻮاﻧﻴﻮ وختﻮﻧﻮ ک‪ ３‬صحﻲ خدﻣات زﻳات ﻧﻪ وو پراخ شﻮي؛ ﻗحطﻲ‪ ،‬ﻧاروغﻲ او ج‪７／‬ې د ﻧﻔﻮسﻮ‬ ‫د ﻣحدودوﻟﻮ ﻻﻣﻠﻮﻧﻪ وو‪ .‬خﻮ ﻧﻦ ﻧﻔﻮس پﻪ ب‪ ３‬ساري ډول زﻳات شﻮی دی او وروستﻪ پات‪ ３‬ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻪ‬ ‫ﻟﻪ ﻟﻮږې‪ ،‬ﻧاروغﻴﻮ او ب‪５‬کارۍ سره ﻻس و ‪－‬رﻳﻮان دي‪ .‬دغﻪ ب‪５‬کاري د ب‪５‬ﻮزﻟ‪ ９‬او ب‪５‬ﻮزﻟﻲ د فﻘر او ﻳا‬ ‫غﻴر ﻗاﻧﻮﻧﻲ ﻣﻬاجرتﻮﻧﻮ سبب ک‪８５‬ي‪.‬‬ ‫！ﻮﻟﻨپﻮﻫان دغﻪ زﻳات زﻳاتﻮاﻟﻲ تﻪ د ﻧﻔﻮسﻮ چاودﻧﻪ واﻳﻲ او ！ﻮﻟﻨ‪ ３‬تﻪ ﻳ‪ ３‬زﻳات خطر بﻮﻟﻲ‪ .‬د ﻧ‪７‬ۍ‬ ‫！ﻮل ﻧﻔﻮس چ‪ ３‬پﻪ ‪۲۰۱۰‬م کال ک‪ ۶.٨３‬ﻣﻴﻠﻴارده وو‪ ،‬پﻪ ‪ ۲۰۵۰‬ﻣﻴﻼدي کال ک‪ ３‬ﻳ‪ ３‬د ا！کﻞ ﻟﻪ‬ ‫ﻣخ‪ ۹ ３‬ﻣﻴﻠﻴاردو او پﻪ ‪ ۲۱۵۰‬ﻣﻴﻼدي کال ک‪ ۱۱ ３‬ﻣﻴﻠﻴاردو تﻪ د رسﻴدو وړاﻧدوﻳﻨﻪ شﻮې ده چ‪３‬‬ ‫کﻪ کﻨ＂رول ﻧﻪ شﻲ ﻧﻮ ﻧ‪７‬ۍ بﻪ ﻟﻪ فاجع‪ ３‬سره ﻣخاﻣخ ک‪７‬ي‪.‬‬

‫زده کﻮوﻧکﻲ دې پر ﻣﻨاسبﻮ ډﻟﻮ وو‪４‬شﻞ شﻲ او ﻻﻧدې جدول دې کاپﻲ او بشپ‪ ７‬ک‪７‬ي او د ﻫغﻮ‬ ‫پﻮ＊تﻨﻮ ‪＄‬ﻮابﻮﻧﻪ دې وواﻳﻲ چ‪ ３‬ﻟﻪ جدول ＇خﻪ ﻻﻧدې ﻟﻴکﻞ شﻮې دي‪ .‬د ډﻟ‪ ３‬استازی دی ﻫغﻪ‬ ‫خپﻠﻮ ！ﻮﻟ‪／‬ﻴﻮاﻟﻮ تﻪ وﻟﻮﻟﻲ‪.‬‬

‫‪۹۹‬‬

‫ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻪ‬

‫د ﻧﻔﻮسﻮ ‪２－‬ﻮاﻟی پﻪ‬ ‫ﻳﻮه کﻴﻠﻮﻣتر ﻣربع ز‪４８４‬دﻧ‪ ３‬پﻪ ‪ ۱۰۰۰‬تﻨﻮ‬ ‫ساحﻪ ک‪３‬‬ ‫ک‪３‬‬

‫طبﻴعﻲ‬ ‫د ﻧﻔﻮسﻮ د ودې‬ ‫زرو‬ ‫پﻪ‬ ‫زﻳاتﻮاﻟی‬ ‫سﻠﻨﻪ‬ ‫ﻣ‪７‬ﻳﻨﻪ پﻪ زرو تﻨﻮ ک‪３‬‬ ‫تﻨﻮ ک‪３‬‬

‫برازﻳﻞ‬

‫‪ ۱۸‬تنه‬

‫‪۲۶‬‬

‫‪۸‬‬

‫اﻳتﻮپﻲ(حبشﻪ)‬

‫‪ ۴۷‬تنه‬

‫‪۴۹‬‬

‫‪۱۹‬‬

‫جاپان‬

‫‪ ۲۳۰‬تنه‬

‫‪۱۲‬‬

‫‪۸‬‬

‫‪ ۸‬تنه‬

‫‪۳۶‬‬

‫‪۵‬‬

‫أﻟﻤان‬

‫‪ ۲۲۹‬تنه‬

‫‪۱۱‬‬

‫‪۱۲‬‬

‫کﻨﻴا‬

‫‪ ۴۷‬تنه‬

‫‪۴۳‬‬

‫‪۱۰‬‬

‫د اﻣرﻳکا ﻣتحد‬ ‫اﻳاﻟتﻮﻧﻪ‬

‫‪ ۲۳۹‬تنه‬

‫‪۱۴‬‬

‫‪۹‬‬

‫فراﻧسﻪ‬

‫‪ ۱۰۶‬تنه‬

‫‪۱۳‬‬

‫‪۱۰‬‬

‫بﻨ‪／‬ﻠﻪ د‪４‬ش‬

‫‪ ۷۹۱‬تنه‬

‫‪۴۱‬‬

‫‪۱۴‬‬

‫سعﻮدی عربستان‬

‫‪۱۸‬‬ ‫‪۴‬‬

‫‪۳۳‬‬

‫‪۱.۸‬‬ ‫‪۰.۴‬‬

‫‪۳،۳‬‬

‫اﻟف‪ :‬د ﻫغﻮ ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻮ د ﻧﻔﻮسﻮ طبﻴعﻲ وده‪ ،‬چ‪ ３‬ﻣعﻠﻮﻣﻪ ﻧﻪ ده‪ ،‬ﻣحاسبﻪ ک‪７‬ئ‪.‬‬ ‫ب‪ :‬د ！ﻮﻟﻮ ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻮ طبﻴعﻲ وده پﻪ سﻠﻮ ک‪ ３‬ﻣحاسبﻪ ک‪７‬ئ‪.‬‬ ‫ج‪ :‬کﻮﻟی شئ چ‪ ３‬ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻪ د ﻧﻔﻮسﻮ د ﻟ‪８‬ې او زﻳات‪ ３‬ودې ﻟﻪ ﻣخ‪ ３‬سره وو‪４‬شئ‪ .‬دغﻪ کار ＇رﻧ‪／‬ﻪ ک‪５‬دي شﻲ؟‬

‫پﻮ＊تﻨ‪:３‬‬ ‫‪ -۱‬ﻣخ پرودې ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻮ ک‪ ３‬کﻮم ﻻﻣﻠﻮﻧﻪ د ﻧﻔﻮسﻮ د چ＂ک‪ ３‬طبﻴعﻲ ودې سبب ک‪８５‬ي؟‬ ‫‪ -۲‬د ﻧ‪７‬ۍ پر پرﻣختﻠﻠﻮ ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻮ ک‪ ３‬کﻮم ﻻﻣﻠﻮﻧﻪ د ورو ودې باعث ک‪８５‬ي؟‬ ‫‪ -۳‬پﻪ ﻳﻮه ﻫ‪５‬ﻮاد ک‪ ３‬کﻮم ﻻﻣﻠﻮﻧﻪ د اضافﻲ ﻧﻔﻮس د ودې سبب ک‪８５‬ي؟‬ ‫‪ -۴‬د اضافﻲ ﻧﻔﻮس د اصطﻼح ﻫدف ＇ﻪ دی؟ ＇ر‪－‬ﻨد ﻳ‪ ３‬ک‪７‬ئ‪.‬‬ ‫‪ -۵‬د ！ﻮﻟﻨ‪ ３‬د عﻤر پﻪ جﻮړ＊ت او ترکﻴب ک‪ ３‬د طبﻴعﻲ ﻧﻔﻮسﻮ چ＂کﻪ وده ＇ﻪ ډول ده؟ واضح ﻳ‪ ３‬ک‪７‬ئ‪.‬‬ ‫‪ -۶‬پﻪ ﻫغﻮ ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻮ ک‪ ،３‬چ‪ ３‬د ﻧﻔﻮسﻮ وده ﻳ‪ ３‬ورو ده‪ ،‬د ！ﻮﻟﻨ‪ ３‬د عﻤر جﻮړ＊ت ＇ﻪ ډول دی؟ تﻮضﻴح ﻳﻲ ک‪７‬ئ‪.‬‬ ‫ﻟﻪ ！ﻮﻟ‪／‬ﻲ ＇خﻪ بﻬر ﻓﻌاﻟﻴت‪:‬‬ ‫ﻻﻧدې پﻮ＊تﻨﻮ تﻪ ‪＄‬ﻮاب ورک‪７‬ئ او د جغرافﻴ‪ ３‬پﻪ راتﻠﻮﻧکﻲ ساعت ک‪ ３‬ﻳ‪！ ３‬ﻮﻟ‪／‬ﻴﻮاﻟﻮ تﻪ وړاﻧدې ک‪７‬ئ‪.‬‬ ‫زﻣﻮږ د ﻫ‪５‬ﻮاد ﻧﻔﻮس پﻪ چ＂ک‪ ９‬زﻳات‪８５‬ي؟ کﻪ دغﻪ ﻧﻔﻮس پﻪ ﻫﻤدې ډول زﻳات شﻲ‪＇ ،‬ﻪ ستﻮﻧزې بﻪ راﻣﻨ‪％‬تﻪ‬ ‫ک‪７‬ي؟ د ﻧﻔﻮسﻮ د زﻳاتﻮاﻟﻲ ﻣخﻪ ＇ﻨ‪／‬ﻪ ﻧﻴﻮﻟی شﻮ؟‬

‫‪1۰۰‬‬

‫شيپ و‪４‬شتم لوست‪:‬‬

‫دن‬

‫په ځينو ه‪５‬وادونو ک‪ ３‬د فعالو اقتصادي نفوسو د ل والي ستونزې‪.‬‬

‫د ﻫﻤاﻟﻴ‪ ３‬غروﻧﻪ‬

‫ﻟﻮﻳدﻳ‪％‬ﻪ اروپا‬

‫د بﻨ‪／‬ﻠﻪ د‪４‬ش ‪ ０－‬ﻧﻔﻮس‬

‫د اﻓرﻳﻘا پﻪ ﻟﻮﻳﻪ صحرا ک‪３‬‬ ‫ﻟ‪ ８‬ﻧﻔﻮس‬

‫！ﻴ＂‪ ３‬او ﻫﻮارې ‪＄‬ﻤک‪３‬‬ ‫حاصﻠخ‪５‬زه ‪＄‬ﻤک‪－ ،３‬رﻣﻲ او ﻟﻨدبﻞ‬ ‫د کرﻧ‪ ３‬ﻟپاره ＊ﻪ شراﻳط‬

‫د اﻣازون استﻮاﻳﻲ ‪＄‬ﻨ‪／‬ﻠﻮﻧﻪ‬

‫د استﻮ‪－‬ﻨ‪ ３‬ﻟپاره ﻧا ﻣﻨاسبﻪ وچﻪ او تﻮده ﻫﻮا‬ ‫د کرﻧ‪ ３‬ﻟپاره د ﻣﻨاسب‪ ３‬خاورې او اوبﻮ‬ ‫ﻧشتﻮاﻟی‪.‬‬ ‫ش‪／‬ﻠﻨ‪＄ ３‬ﻤک‪ ３‬چ‪ ３‬د شﻴاﻧﻮ وړل راوړل او‬ ‫اړﻳک‪ ３‬ﻳ‪ ３‬ستﻮﻧزﻣﻨ‪ ３‬ک‪７‬ې دي‪.‬‬

‫تاس‪ ３‬پﻪ ت‪５‬ر ﻟﻮست ک‪ ３‬د اضافﻲ ﻧﻔﻮسﻮ پﻪ باره ک‪ ３‬ﻣعﻠﻮﻣات حاصﻞ ک‪７‬ل‪ .‬اوس د ﻧﻔﻮسﻮ د کﻤﻲ‬ ‫ستﻮﻧزې ﻣطاﻟعﻪ کﻮو‪ .‬د ﻧﻔﻮسﻮ کﻨ＂رول پﻪ ﻫغﻮ ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻮ ک‪ ３‬چ‪ ３‬اضافﻲ ﻧﻔﻮس ﻟري‪＂－ ،‬ﻮر کار‬ ‫دی‪ .‬خﻮ پﻪ ‪＄‬ﻴﻨ‪ ３‬ﻧﻮرو ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻮ ک‪ ،３‬د ﻧﻔﻮسﻮ د کﻨ＂رول ﻟﻪ ﻣخ‪ ３‬د ز‪８４‬ول شﻤ‪５‬ر ﻟﻪ ﻣ‪７‬ﻳﻨﻲ ＇خﻪ‬ ‫ﻟ‪ ８‬دی‪ .‬ﻫﻤدغﻪ کار د دې ﻻﻣﻞ ک‪８５‬ي چ‪ ３‬د بﻮډا‪－‬اﻧﻮ ﻧﻔﻮس‪ ،‬چ‪ ３‬عﻤر ﻳ‪ ３‬ﻟﻪ ‪ ۶۵‬کﻠﻨ‪＇ ９‬خﻪ‬ ‫زﻳات وي‪ ،‬ﻣتﻘاعد او د ﻧاتﻮاﻧﻮ خﻠکﻮ شﻤ‪５‬ر زﻳاتﻴ‪８‬ي‪ .‬صﻨاﻳع د بشري ﻗﻮې ﻟﻪ کﻤﻲ سره ﻣخاﻣخ‬ ‫ک‪８５‬ي او د صﻨاﻳعﻮ پرﻣخت‪ ，‬ﻣحدودﻳ‪８‬ي‪ .‬پﻪ پای ک‪ ３‬ﻟﻪ ﻣﻮجﻮدو بشري استعدادوﻧﻮ ＇خﻪ پﻪ‬ ‫！ﻮﻟﻨﻪ ک‪＂－ ３‬ﻮر ﻧﻪ اخﻴستﻞ ک‪８５‬ي‪ .‬دغﻪ حاﻟت پﻪ ﻫغﻮ ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻮ ک‪ ３‬چ‪ ３‬د فعاﻟﻮ اﻗتصادي ﻧﻔﻮسﻮ‬ ‫پﻪ کﻤﻲ ‪ Depopulation‬اختﻪ وي (‪＇۱۸‬خﻪ تر‪ ۶۵‬کﻠﻨ‪ )９‬ﻟﻴدل ک‪８５‬ي او د شتﻮ صﻨاﻳعﻮ‬ ‫او ﻣﻨابعﻮ د پﻪ کار اچﻮﻟﻮ ﻟپاره اﻗتصادي فعاﻟﻮ ﻧﻔﻮسﻮ تﻪ اړتﻴا ﻟري‪ .‬ﻧﻮ ﻣجبﻮرا ً باﻳد دغﻪ اړتﻴا د‬ ‫‪1۰1‬‬

‫ز‪４８４‬دﻧﻮ د ﻫ（ﻮﻧ‪( ３‬د ﻣثال پﻪ ډول اروپاﻳﻲ ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻮ ک‪ ،３‬چ‪ ３‬د فعاﻟﻮ اﻗتصادي ﻧﻔﻮسﻮ ﻟﻪ کﻤﻲ‬ ‫سره ﻣخاﻣخ دي‪ ،‬ﻣعﻤﻮ ًﻻ د کﻮرﻧﻴﻮ د ﻫ（ﻮﻧ‪ ３‬او ډاﻟ‪ ９‬ورکﻮﻟﻮ او ﻳا د کﻮرﻧ‪ ９‬د کار او ژوﻧداﻧﻪ د‬ ‫وساﻳﻠﻮ او د ﻣاشﻮﻣاﻧﻮ د ساتﻨ‪＄ ３‬اﻧ‪７／‬و اساﻧتﻴاوو تﻪ پﻪ پام سره ﻫ（ﻮل ک‪８５‬ي)‪ .‬ﻳا ﻫ‪５‬ﻮاد تﻪ د بﻬرﻧﻴﻮ‬ ‫ﻣﻬاجرو پﻪ جﻠبﻮﻟﻮ سره پﻮره کﻮي‪.‬‬ ‫پﻪ پای ک‪ ３‬وﻳﻠی شﻮ چ‪ ３‬اضافﻲ ﻧﻔﻮس او کﻢ ﻧﻔﻮس دواړه حاﻟتﻮﻧﻪ ﻫ‪５‬ﻮاد تﻪ ستﻮﻧزې پ‪＋５‬ﻮي‪.‬‬ ‫ﻳﻮ اﻧ‪／‬ﻠﻴسﻲ ！ﻮﻟﻨپﻮه‪ ،‬ﻣاﻟتﻮس‪ ،‬باور درﻟﻮد چ‪ ３‬د ‪＄‬ﻤک‪ ３‬سرچ‪５‬ﻨ‪ ３‬د ﻧﻔﻮسﻮ د اړتﻴاوو پﻪ‬ ‫ﻧسبت‪ ،‬چ‪ ３‬ﻫره ﻟحظﻪ ﻳ‪ ３‬شﻤ‪５‬ر ﻣخ پﻪ زﻳاتﻴدو دی‪ ،‬ﻣحدودې دي‪ .‬کﻮرﻧ‪９‬باﻳد د ز‪８４‬ون د‬ ‫ﻣحدودوﻟﻮ ﻟﻪ ﻻرې کﻨ＂رول شﻲ‪ .‬ﻟﻪ دوﻫﻤ‪ ３‬ﻧ‪７‬ﻳﻮاﻟ‪ ３‬ج‪７／‬ې ＇خﻪ وروستﻪ‪ ،‬د ﻧﻔﻮسﻮ دغﻪ‬ ‫ب‪ ３‬ساری زﻳاتﻮاﻟی د ﻧ‪７‬ۍ د اﻗتصادي ستﻮﻧزو‬

‫‪۲‬‬ ‫‪۳‬‬

‫برخ‪ ３‬جﻮړوي‪ .‬د ‪ ۱۹۵۰‬ﻣﻴﻼدي کﻠﻮﻧﻮ‬

‫پﻪ ﻟسﻴزه ک‪ ３‬پرﻣختﻠﻠﻮ ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻮ‪ ،‬ﻣخ پر ودې ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻮ تﻪ د اﻗتصادي او فرﻫﻨ‪／‬ﻲ پرﻣخت‪，‬‬ ‫ﻟﻪ پاره د کﻮرﻧﻴﻮ د غ‪７‬و د ﻣحدودوﻟﻮ وړاﻧدﻳز وک‪ .７‬ﻫﻨد ﻟﻮﻣ‪７‬ﻧی ﻫ‪５‬ﻮاد و چ‪ ３‬د کﻮرﻧﻴﻮ د‬ ‫ﻣحدودوﻟﻮ ﻟﻪ پاﻟﻴس‪ ９‬سره ﻳ‪ ３‬پﻪ ‪ ۱۹۵۲‬ﻣﻴﻼدي کال ک‪ ３‬ﻣﻮافﻘﻪ وک‪７‬ه‪ .‬دغﻪ پاﻟﻴسﻲ وروستﻪ‬ ‫پﻪ چﻴﻦ او ﻣصر ک‪ ３‬ﻫﻢ پﻠ‪ ３‬شﻮه‪ .‬د چﻴﻦ پﻪ دې برخﻪ ک‪ ３‬زﻳات برﻳاﻟﻴتﻮبﻮﻧﻪ پﻪ برخﻪ شﻮل‪ .‬د‬ ‫ﻧﻔﻮسﻮ د زﻳاتﻮاﻟﻲ ضرﻳب چ‪ ۱۹۵۵ ３‬ﻣﻴﻼدي کال ک‪ ۴ ３‬سﻠﻨﻪ و‪ ،‬پﻪ ‪ ۱۹۹۶‬ﻣﻴﻼدي کال‬ ‫ک‪ ۱.٧ ３‬سﻠﻨ‪ ３‬تﻪ را＊کتﻪ شﻮ‪ ،‬چ‪ ３‬د ﻫغ‪ ３‬ﻟﻪ ﻣخ‪ ３‬ﻫرې چﻴﻨاﻳﻲ کﻮرﻧ‪ ９‬تﻪ ﻟﻪ ﻳﻮه ﻣاشﻮم‬ ‫＇خﻪ د زﻳاتﻮ ﻣاشﻮﻣاﻧﻮ ز‪８４‬وﻧﻪ ﻣﻨع شﻮه‪ .‬پﻪ داس‪ ３‬حال ک‪ ３‬چ‪ ３‬پﻪ ﻫﻨد ک‪ ３‬د ﻧﻔﻮسﻮ د زﻳاتﻮاﻟﻲ‬ ‫ضرﻳب ﻟﻪ ‪ ۳،۹ -۲،6‬سﻠﻨﻪ دی‪.‬‬ ‫د ﻣاﻟتﻮس د ﻧظرﻳ‪ ３‬برخﻼف‪＄ ،‬ﻴﻨ‪！ ３‬ﻮﻟﻨپﻮﻫان باور ﻟري چ‪ ３‬زﻳات ﻧﻔﻮس د تﻮﻟﻴداتﻮ د‬ ‫زﻳاتﻮاﻟﻲ او اﻗتصادي ودې سبب ک‪８５‬ي؛ ﻧﻮ د ﻧﻔﻮسﻮ د زﻳاتﻮاﻟﻲ ﻣﻮضﻮع باﻳد ازاده پر‪＋４‬ﻮدل‬ ‫شﻲ‪ .‬ﻟﻪ ﻫﻤدې اﻣﻠﻪ‪＄ ،‬ﻴﻨ‪ ３‬ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻪ د کﻮرﻧﻴﻮ ﻟﻪ ﻣحدودوﻟﻮ سره ﻣخاﻟﻔت کﻮي او ‪ ０－‬ﻧﻔﻮسﻪ‬ ‫کﻮرﻧ‪ ９‬ﻫ（ﻮي‪ .‬دغﻪ پاﻟﻴسﻲ پﻪ ‪ ۱۹۳۰‬ﻣﻴﻼدي کال ک‪ ３‬پﻪ ﻧازي أﻟﻤان ک‪ ３‬پﻠ‪ ３‬شﻮه‪.‬‬

‫‪1۰۲‬‬

‫ﻫﻤدارﻧ‪／‬ﻪ‪ ،‬پﻪ بﻠجﻴﻢ‪ ،‬سﻮﻳ‪６‬ن‪ ،‬اﻧ‪／‬ﻠﻴستان او فراﻧس‪ ３‬ک‪ ３‬ﻳ‪ ３‬ﻫﻢ پﻪ ب‪５‬ﻼب‪５‬ﻠﻮ وختﻮﻧﻮ ک‪３‬‬ ‫پﻠﻮﻳان درﻟﻮدل‪ .‬د در‪４‬ﻤ‪ ３‬ﻧ‪７‬ۍ پﻪ ‪＄‬ﻴﻨﻮ ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻮ ک‪ ３‬ﻟﻪ خپﻠﻮاک‪ ９‬وروستﻪ د بز‪－‬راﻧﻮ او کار‬ ‫‪－‬راﻧﻮ د زﻳاتﻮاﻟﻲ ﻟپاره او پر بﻬرﻧﻴاﻧﻮ باﻧدې تکﻴﻪ ﻧﻪ کﻮل‪ ،‬د ﻧﻔﻮسﻮ د زﻳاتﻮاﻟﻲ د پاﻟﻴسﻲ پﻠﻮي‬ ‫کﻮﻟﻪ‪ .‬پﻪ پای ک‪ ３‬وﻳﻠی شﻮ‪ ،‬پﻪ ﻫغﻮ شراﻳطﻮ ک‪ ３‬چ‪ ３‬د ﻟ‪＋／‬ت وړ ﻣﻨابع او د ﻧﻔﻮسﻮ اﻧدازه سره‬ ‫ﻣتﻨاسبﻪ ﻧﻪ وي او د ﻣصرف کﻮوﻧکﻮ فشار ﻟﻪ اﻧدازې ＇خﻪ زﻳات وي‪ ،‬وﻳﻠی شﻮ چ‪ ３‬پﻪ ز‪４‬رﻣﻮ‬ ‫فشار شتﻪ‪ .‬کﻪ د ﻧﻔﻮسﻮ د زﻳاتﻮاﻟﻲ ضرﻳب کﻢ ﻧﻪ شﻲ‪ ،‬دغﻪ فشار ﻧﻮر ﻫﻢ زﻳاتﻴ‪８‬ي‪ .‬بﻞ عبارت‪،‬‬ ‫کﻪ د ﻳﻮه ﻫ‪５‬ﻮاد د اﻗتصادي ودې پﻼن د ﻧﻔﻮسﻮ ﻟﻪ زﻳاتﻮاﻟﻲ سره ﻣتﻨاسب ﻧﻪ وي‪ ،‬اﻗتصادي‬ ‫او ！ﻮﻟﻨﻴزې ستﻮﻧزې را ﻣﻨ‪％‬تﻪ کﻮي‪ .‬د ﻧﻔﻮسﻮ ﻟ‪８‬واﻟی ﻫﻢ د اﻗتصادي ودې پر ！پﻪ در‪４‬دﻟﻮ او د‬ ‫صﻨاﻳعﻮ د ﻧﻪ پرﻣخت‪ ，‬او د ﻫ‪５‬ﻮاد د وروستﻪ پات‪ ３‬ک‪５‬دو ﻻﻣﻞ ک‪８５‬ي‪.‬‬

‫زده کﻮوﻧکﻲ دې پر ﻣﻨاسبﻮ ډﻟﻮ وو‪４‬شﻲ‪ .‬ﻫره ډﻟﻪ دې پﻪ ﻻﻧدې ﻣﻮضﻮعاتﻮ پخپﻠﻮ ک‪ ３‬بحث وک‪７‬ي‬ ‫او د پاﻳﻠﻪ دې‪ ،‬د ډﻟ‪ ３‬استازي خپﻠﻮ ！ﻮﻟ‪／‬ﻴﻮاﻟﻮ تﻪ وړاﻧدې ک‪７‬ي‪.‬‬ ‫زﻣﻮږ د ﻫ‪５‬ﻮاد طبﻴعﻲ سرچ‪５‬ﻨ‪ ３‬د ﻫ‪５‬ﻮاد د ﻧﻔﻮسﻮ اړتﻴاوو تﻪ ‪＄‬ﻮاب وﻳﻠی شﻲ ﻳا ﻧﻪ؟‬ ‫کﻪ د ﻫ‪５‬ﻮاد اړتﻴاوو تﻪ ‪＄‬ﻮاب وﻳﻠی شﻲ‪ ،‬ﻧﻮ زﻣﻮږ خﻠک وﻟ‪ ３‬ب‪５‬ﻮزﻟﻪ او ب‪５‬کاره دي او بﻬرﻧﻴﻮ ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻮ‬ ‫تﻪ د کار ﻟپاره ک‪６‬و کﻮﻟﻮ تﻪ اړک‪８５‬ي؟ پﻪ دې برخﻪ ک‪ ３‬پخپﻠﻮ ک‪ ３‬بحث وک‪７‬ئ‪.‬‬

‫‪1۰۳‬‬

‫پﻮ＊تﻨ‪:３‬‬

‫ﻟﻨ‪＄ ６‬ﻮاب وواﻳاست‬ ‫‪ -١‬پﻪ ﻣخ پر ودې زﻳاتﻮ ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻮ ک‪ ３‬وﻟ‪ ３‬د کﻮرﻧﻴﻮ پﻪ ﻣحدودوﻟﻮ ！ﻴﻨ‪／‬ار ک‪８５‬ي؟‬ ‫‪ -٢‬د کﻮرﻧﻴﻮ ﻣحدودول ＇ﻪ پاﻳﻠ‪ ３‬ﻟري؟‬ ‫‪ -۳‬د کﻮرﻧﻴﻮ ﻣحدودول پﻪ کﻮﻣﻮ ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻮ ک‪ ３‬اغ‪５‬زﻣﻦ دي؟‬ ‫‪-۴‬وﻟ‪＄ ３‬ﻴﻨ‪ ３‬ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻪ د کﻮرﻧﻴﻮ د ﻣحدودوﻟﻮ ﻣخاﻟف دي؟‬

‫ﻟﻪ ！ﻮﻟ‪／‬ﻲ ＇خﻪ بﻬر ﻓﻌاﻟﻴت‪:‬‬

‫ﻻﻧدې ﻣﻮضﻮع تحﻠﻴﻞ ک‪７‬ئ او د جغرافﻴ‪ ３‬پﻪ راتﻠﻮﻧکﻲ ساعت ک‪ ３‬ﻳ‪ ３‬خپﻠﻮ ！ﻮﻟ‪／‬ﻴﻮاﻟﻮ تﻪ وړاﻧدې‬ ‫ک‪７‬ئ‪.‬‬ ‫اضافﻲ ﻧﻔﻮس پﻪ ﻳﻮه ﻫ‪５‬ﻮاد ک‪ ３‬د کﻮﻣﻮ ستﻮﻧزو سبب ‪－‬ر‪＄‬ﻲ‪ .‬د ﻫغ‪ ３‬ﻟپاره د حﻞ کﻮﻣﻪ ﻻره وړاﻧدې‬ ‫کﻮئ؟‬

‫‪1۰۴‬‬

‫اووه و‪４‬شتم لوست‪:‬‬

‫‪ ۰ 3.5‬مهاجرتونه او الملونه ي‪３‬‬

‫ﻣﻬاجرت ＇ﻪ تﻪ واﻳﻲ او ＇ﻮ ډوﻟﻪ ﻣﻬاجرتﻮﻧﻪ پ‪５‬ژﻧئ؟‬ ‫ﻣﻬاجر ﻳا ‪ Immigrant‬ﻫغﻪ چا تﻪ وﻳﻞ ک‪８５‬ي چ‪ ３‬د استﻮگﻨ‪＄ ３‬ای تﻪ بدﻟﻮن ورک‪７‬ی او د ﻳﻮه اداري‬ ‫واحد ＇خﻪ بﻞ اداري واحد ﻳا بﻞ ﻫ‪５‬ﻮاد تﻪ ﻧﻘﻞ ﻣکان شﻮی وي‪ .‬ﻣﻬاجرتﻮﻧﻪ د اﻧساﻧاﻧﻮ د تارﻳخ پﻪ اوږدو‬ ‫ک‪ ３‬سرتﻪ رس‪５‬دﻟﻲ او ب‪５‬ﻼب‪５‬ﻞ ډوﻟﻮﻧﻪ ﻟري چ‪＄ ３‬ﻴﻨ‪ ３‬پﻪ ﻫ‪５‬ﻮاد ک‪ ３‬د ﻧﻨﻪ ک‪８５‬ي‪ ،‬ﻟکﻪ‪ :‬کﻠﻴﻮال چ‪＊ ３‬اروﻧﻮ‪،‬‬ ‫صﻨعتﻲ سﻴﻤﻮ او ﻧﻮو کرﻧﻴزو ‪＄‬ﻤکﻮ تﻪ ﻣﻬاجر ک‪８５‬ي او داس‪ ３‬ﻧﻮر‪＄ .‬ﻴﻨ‪ ３‬ﻧﻮر ﻟﻪ ﻧ‪７‬ﻳﻮاﻟﻮ سرحدوﻧﻮ ＇خﻪ‬ ‫ت‪５‬رﻳ‪８‬ي او بﻬرﻧی ﻣﻬاجرت بﻠﻞ ک‪８５‬ي‪.‬‬ ‫دغﻪ ﻣﻬاجرتﻮﻧﻪ پﻪ ب‪５‬ﻼب‪５‬ﻠﻮ ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻮ ک‪ ３‬پﻪ ﻣختﻠﻔﻮ ډوﻟﻮﻧﻮ سره تر سره شﻮي دي‪ .‬ﻧﻮﻣﻮړي زﻳاتره‬ ‫ﻣﻬاجرتﻮﻧﻪ اختﻴاري ﻣﻬاجرتﻮﻧﻪ دي چ‪ ３‬پخپﻠﻪ خﻮ＊ﻪ د زﻳات‪ ３‬اجﻮرې او ＊ﻪ ژوﻧد ﻟﻪ پاره ک‪８５‬ي‪.‬‬ ‫خﻮ اجباري ﻣﻬاجرتﻮﻧﻪ ﻫﻢ ک‪８５‬ي چ‪ ３‬خﻠک د سﻴاسﻲ او ﻧظاﻣﻲ شخ‪７‬و پﻪ سبب ﻣﻬاجرت تﻪ اړ شﻲ‪.‬‬ ‫ﻫغﻪ ＇ﻮک چ‪ ３‬پﻪ ﻫ‪５‬ﻮاد ک‪ ３‬د ﻧﻨﻪ ﻧﻘﻞ ﻣکان کﻮي‪ ،‬پﻪ ﻫ‪５‬ﻮاد ک‪ ３‬د ﻧﻨﻪ د ب‪％５‬اﻳﻪ شﻮﻳﻮ پﻪ ﻧﻮم ﻳاد‪８４‬ي‪ .‬د‬ ‫ﻣﻠگرو ﻣﻠتﻮﻧﻮ د ارﻗاﻣﻮ ﻟﻪ ﻣخ‪ ３‬شﻤ‪５‬ر ﻳ‪ ３‬پﻪ ‪ ۱۳۸۷‬ﻟﻤرﻳز کال ک‪ ۲۴ ３‬ﻣﻴﻠﻴﻮﻧﻪ و او ﻫغﻪ خﻠک چ‪３‬‬ ‫ﻟﻪ ﻧ‪７‬ﻳﻮاﻟﻮ سرحدوﻧﻮ ＇خﻪ اوړي‪ ،‬د پﻨاه اخﻴستﻮوﻧکﻮ پﻪ ﻧﻮم ﻳاد‪８４‬ي‪ .‬ﻟکﻪ‪ :‬فﻠسطﻴﻨﻴاﻧﻮ چ‪ ３‬پﻪ عربﻲ‬

‫‪1۰۵‬‬

‫ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻮ ک‪ ３‬او افغاﻧاﻧﻮ پﻪ ‪－‬اوﻧ‪６‬ﻳﻮ او د ﻧ‪７‬ۍ پﻪ ﻧﻮرو ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻮ ک‪ ３‬پﻨاه اخﻴست‪ ３‬ده‪ .‬د ﻫغﻮ پﻨاه اخﻴستﻮﻧکﻮ‬ ‫！ﻮل شﻤ‪５‬ر ‪ ۱۶‬ﻣﻴﻠﻴﻮﻧﻮ تﻪ رس‪８５‬ي چ‪ ３‬افغاﻧان ﻫﻢ پﻪ ک‪ ３‬شاﻣﻞ دي‪＄ .‬ﻴﻨ‪ ３‬ﻣﻬاجرتﻮﻧﻪ ﻟﻨ‪ ６‬ﻣﻬاﻟﻪ دي چ‪３‬‬ ‫ﻟﻮﻣ‪７‬ﻧﻲ ‪＄‬ای تﻪ د ب‪５‬رتﻪ را‪－‬ر‪５＄‬دو ﻧﻴت ﻟري‪ .‬ﻟکﻪ‪ :‬زﻣﻮږ د ﻫ‪５‬ﻮاد کﻮچﻴان چ‪ ３‬د آب و ﻫﻮا‪＇ ７＇ ،‬اﻳﻮﻧﻮ‬ ‫او د ﻣﻮسﻢ د تغﻴر ﻟﻪ ﻣخ‪ ３‬بﻴا ب‪５‬رتﻪ ﻟﻮﻣ‪７‬ﻧﻲ ‪＄‬ای تﻪ را‪－‬ر‪＄‬ﻲ‪ .‬داﻳﻤﻲ ﻣﻬاجرتﻮﻧﻪ ﻫﻢ شتﻪ چ‪ ３‬ﻟﻮﻣ‪７‬ﻧﻲ‬ ‫‪＄‬اي تﻪ د را‪－‬ر‪＄‬ﻴدو ﻧﻴت ﻧﻪ ﻟري‪.‬‬ ‫ﻣﻬاجرتﻮﻧﻪ ب‪５‬ﻼب‪５‬ﻞ ﻻﻣﻠﻮﻧﻪ ﻟري چ‪ ３‬کﻮﻻی شﻮ ‪＄‬ﻴﻨ‪ ３‬برخ‪ ３‬ﻳ‪ ３‬دﻟتﻪ ﻳادې ک‪７‬و‪:‬‬ ‫‪ .۱‬طبﻴعﻲ ﻻﻣﻠﻮﻧﻪ‪ :‬طبﻴعﻲ ﻻﻣﻠﻮﻧﻪ ﻫﻢ د ﻣﻬاجرت سبب ‪－‬ر‪＄‬ﻲ ﻟکﻪ‪ :‬پﻪ سﻴﻤﻪ ک‪ ３‬د اوبﻮ کﻤ‪＋‬ت‪ ،‬د‬ ‫أب و ﻫﻮا د شراﻳطﻮ خرابتﻴا‪ ،‬د خاورې کﻤزورتﻴا ﻳا طبﻴعﻲ آفتﻮﻧﻪ‪ ،‬ﻟکﻪ‪ :‬زﻟزﻟﻪ‪ ،‬س‪５‬ﻼبﻮﻧﻪ‪ ،‬سﻤﻨدري‬ ‫طﻮفاﻧﻮﻧﻪ‪ ،‬وچکاﻟﻲ او داس‪ ３‬ﻧﻮر‪.‬‬ ‫‪ .۲‬اﻗتصادي ﻻﻣﻠﻮﻧﻪ‪ :‬اﻗتصادي ﻻﻣﻠﻮﻧﻪ د ﻣﻬاجرت بﻨس＂ﻴز ﻻﻣﻠﻮﻧﻪ ‪２－‬ﻞ ک‪８５‬ي‪ .‬اوس دغﻪ ﻣﻬاجرتﻮﻧﻪ د‬ ‫ﻣخ پر ودې ﻫ‪５‬ﻮاد وﻧﻮ ‪＄‬اﻧ‪７／‬تﻴا ده‪＄ .‬کﻪ پﻪ دې ﻫ‪５‬ﻮاد وﻧﻮ ک‪ ３‬د کﻠﻴﻮ او ＊اروﻧﻮ ترﻣﻨ‪ ＃‬ډ‪４‬ره ﻧا برابري‬ ‫ده‪ .‬پﻪ داسﻲ حال ک‪ ３‬چ‪ ３‬پﻪ پر ﻣختﻠﻠﻮ ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻮ ک‪ ３‬د کﻠﻴﻮاﻟﻮ ژوﻧد پﻪ ډ‪４‬ره چ＂ک‪ ９‬سره ＊اري ژوﻧد تﻪ‬ ‫ﻧژدې شﻮی دی‪ .‬برعکس پﻪ دې ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻮ ک‪＊ ３‬اري خﻠک ﻣﻴﻨﻪ ﻟري چ‪ ３‬ﻟﻪ ＊ار ＇خﻪ د ＊ار ＇ﻨ‪６‬و او‬ ‫کﻠﻴﻮ تﻪ ﻣﻬاجرت وک‪７‬ي چ‪ ３‬پﻪ پاکﻪ ﻫﻮا او چاپ‪５‬رﻳال ک‪ ３‬پﻪ اراﻣﻪ ژوﻧد وک‪７‬ي‪.‬‬ ‫پﻪ ﻣخ پر ودې ﻫ‪５‬ﻮاد وﻧﻮ ک‪ ３‬د دې ﻣﻬاجرت اصﻠﻲ ﻻﻣﻞ اﻗتصاد دی‪ .‬د کﻠﻴﻮاﻟﻮ ﻟ‪ ８‬عاﻳدات ﻳﻮازې ﻟﻮﻣ‪７‬ﻧ‪９‬‬ ‫اړتﻴاوې پﻮره کﻮي ﻧﻮ ﻧشﻲ کﻮﻻی چ‪ ３‬پﻪ کﻠﻴﻮ ک‪ ３‬اﻗتصادي فعاﻟﻴت پﻪ ﻣخ بﻮ‪＄‬ﻲ‪ .‬ﻟﻪ بﻠ‪ ３‬خﻮا د ﻧﻔﻮسﻮ د‬ ‫طبﻴعﻲ ودې پﻪ وجﻪ پﻪ کﻠﻴﻮ ک‪＄ ３‬ﻤکﻪ او اوبﻪ د ！ﻮﻟﻮ اوس‪５‬دوﻧکﻮ د اﻗتصادي فعاﻟﻴت ﻟﻪ پاره کافﻲ ﻧﻪ دي‪ .‬د‬ ‫کرﻧ‪ ３‬ﻣاشﻴﻨﻲ ک‪５‬دل ﻫﻢ د ﻳﻮ زﻳات شﻤ‪５‬ر بزگراﻧﻮ د ب‪５‬کارۍ سبب ‪－‬ر‪＄‬ﻲ او ﻣﻬاجرت تﻪ اړ ک‪８５‬ي‪.‬‬ ‫دغﻪ ﻣﻬاجرﻳﻦ چ‪ ３‬زﻳاتره ﻳ‪＄ ３‬ﻮاﻧان دي او پﻪ ＊ار ک‪ ３‬خپﻠﻪ دﻧده ﻟﻪ بز‪－‬رۍ ＇خﻪ پﻪ غﻴر بز‪－‬ري کاروﻧﻮ‬ ‫بدﻟﻮي پﻪ ＊اروﻧﻮ ک‪ ３‬دغﻪ ﻣﻬاجرﻳﻦ ﻫغﻪ دﻧدې چ‪ ３‬ﻻس تﻪ ﻳ‪ ３‬راوړي ﻫﻢ ﻧا کاف‪ ３‬دي‪＄ .‬کﻪ ﻫغﻮی‬ ‫ﻣاﻫر کارکﻮوﻧکﻲ ﻧﻪ دي‪ ،‬ﻧﻮ پﻪ ﻫغﻮ کاروﻧﻮ ﻻس پﻮرې کﻮي چ‪ ３‬سطحﻪ ﻳ‪！ ３‬ﻴ＂ﻪ او عاﻳد ﻳ‪ ３‬ﻟ‪ ８‬وي ﻟکﻪ‪:‬‬ ‫ﻻسﻲ خر＇ﻼو او دراﻧﻪ فزﻳکﻲ کاروﻧﻪ او داس‪ ３‬ﻧﻮر‪ .‬ﻧﻮ پﻪ پای ک‪ ３‬پﻪ ﻟﻮﻣ‪７‬ﻧﻲ استﻮ‪－‬ﻨ‪％‬ﻲ او ﻳا ﻫغﻪ ‪＄‬ای‬ ‫تﻪ چ‪ ３‬د ژوﻧداﻧﻪ ﻟپاره ﻳ‪ ３‬ورتﻪ ستر‪ ３－‬ﻧﻴﻮﻟ‪ ３‬وي د ﻧﻔﻮسﻮ پﻪ زﻳاتﻮاﻟﻲ او کﻤ‪＋‬ت‪ ،‬د ﻧﻔﻮسﻮ د عﻤر پﻪ‬ ‫ترکﻴب‪ ،‬د کار ﻗﻮه‪ ،‬ب‪５‬کارۍ‪ ،‬ﻣزدورۍ‪ ،‬ﻫﻤدارﻧ‪／‬ﻪ فرﻫﻨ‪ ،，‬او ژبﻪ اغ‪５‬زه کﻮي‪.‬‬ ‫د اﻗتصادي ﻣﻬاجرتﻮﻧﻮ بﻞ ډول د کرﻧﻴزې ‪＄‬ﻤک‪ ３‬پﻪ پراختﻴا‪ ،‬د اوبﻮ ﻟ‪／‬ﻮﻟﻮ پﻪ ﻧﻮﻳﻮ پروژو‪ ،‬صﻨعتﻲ سﻴﻤﻮ‬ ‫د کاﻧﻮﻧﻮ پﻪ را اﻳستﻠﻮ او تجارتﻲ فعاﻟﻴتﻮﻧﻮ او ﻳا برعکس د کﻮرﻧﻴﻮ عاﻳد کﻤﻮاﻟﻲ‪ ،‬بﻴکاري‪ ،‬د کارخاﻧﻮ‬

‫‪1۰۶‬‬

‫تعطﻴﻞ پﻪ سبب ﻣﻨ‪％‬تﻪ را‪＄‬ﻲ‪.‬‬ ‫‪ .۳‬سﻴاسﻲ ﻣﻬاجرت‪ :‬دغﻪ اصطﻼح زﻳاتره د سﻴاسﻲ پﻨاه اخﻴستﻮﻧکﻮ ﻟﻪ پاره کارول ک‪８５‬ي‪ .‬ﻫغﻪ چا‬ ‫تﻪ کارول ک‪８５‬ي چ‪ ３‬د ب‪５‬ﻼب‪５‬ﻠﻮ ﻻﻣﻠﻮﻧﻪ ﻟﻪ ﻣخ‪ ３‬ﻟکﻪ‪ :‬ج‪７／‬ې‪ ،‬ډار‪ ،‬سﻴاسﻲ تعﻘﻴب‪ ،‬ﻣذﻫبﻲ عﻘاﻳدو‪،‬‬ ‫د ！ﻮﻟﻨﻴزو ډﻟﻮ د اړﻳکﻮ او ﻫغﻪ ﻗﻮﻣﻲ اﻗﻠﻴتﻮﻧﻪ چ‪ ３‬اصﻠﻲ ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻪ ﻳ‪ ３‬پرې اﻳ‪＋‬ﻲ دي او ﻟﻪ بﻞ ﻫ‪５‬ﻮاد ＇خﻪ‬ ‫ﻳﻲ د پﻨاه اخﻴستﻨ‪ ３‬غﻮ＊تﻨﻪ ک‪７‬ې وي ﻟکﻪ‪ :‬افغاﻧﻲ پﻨاه اخﻴستﻮﻧکﻲ چ‪ ３‬ﻟﻪ ‪ ۱۳۵۷‬ﻟﻤرﻳز کا ل ‪＄‬خﻪ‬ ‫وروستﻪ ﻳ‪－ ３‬اوﻧ‪６‬ﻳﻮ او د ﻧ‪７‬ۍ ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻮ تﻪ ﻣﻬاجرت ک‪７‬ی دی او ﻳا د بﻮسﻨﻲ او ﻫرزه ‪－‬ﻮﻧﻲ د پخﻮاﻧ‪９‬‬ ‫(ﻳﻮ ‪－‬ﻮسﻼوﻳا) پﻨاه اخ‪５‬ستﻮﻧکﻲ او پﻪ افرﻳﻘا ک‪ ３‬د روﻧ‪６‬ا د کﻤپ پﻨاه اخﻴستﻮﻧکﻲ او د سﻮډان د دافﻮر‬ ‫پﻨاه اخﻴستﻮﻧکﻲ او داس‪ ３‬ﻧﻮر‪ .‬پﻪ جﻴﻨﻮا کﻲ د ‪ ۱۹۵۱‬ﻣﻴﻼدي کال د کﻨﻮاﻧسﻴﻮن پر‪４‬ک‪７‬ې‪ ،‬د پﻨاه‬ ‫اخﻴستﻮﻧکﻮ د حاﻟت پﻪ ﻫکﻠﻪ او د ﻫغﻮ حﻘﻮﻧﻮ ＇خﻪ د دفاع ﻟﻪ پاره پﻪ ﻳﻮ ﻣﻬﻢ سﻨد بدل شﻮی دی‪ .‬د پﻨاه‬ ‫اخس‪５‬تﻮﻧکﻲ او ﻳا د پﻨاه غﻮ＊تﻮﻧکﻲ اصطﻼح ﻫغﻪ چا تﻪ وﻳﻞ ک‪８５‬ي چ‪ ３‬پﻪ اصﻠﻲ ﻫ‪５‬ﻮاد ک‪ ３‬د عﻘﻴدتﻲ‬ ‫ﻼ (روحﻲ او فزﻳکﻲ) زﻧدان‬ ‫اﻳ‪６‬ﻳاﻟﻮژﻳکﻲ او سﻴاسﻲ‪ ،‬ﻧژاد‪ ،‬ژب‪ ،３‬ﻣﻠﻴت او ﻗﻮم ﻟﻪ ﻣخ‪ ３‬د تعﻘﻴب او ﻳا عﻤ ً‬ ‫او ﻣ‪７‬ﻳﻨ‪ ３‬ﻳا شکﻨج‪ ３‬تر خطر ﻻﻧدې وي‪.‬‬ ‫د اﻗتصادي او سﻴاسﻲ ﻣﻬاجرﻳﻨﻮ ترﻣﻨ‪！ ６－ ＃‬کﻲ ﻳﻮازې ﻟﻪ ﻫ‪５‬ﻮاد ＇خﻪ جﻼتﻮب او ب‪５‬ﻮزﻟﻲ ده‪ .‬د اﻗتصاد‬ ‫ﻟﻪ ﻣخ‪ ３‬ﻣﻬاجرت‪ ،‬ﻣﻬاجرو پخپﻠﻪ ﻣﻨﻠی دی او د خپﻠ‪ ３‬اﻗتصادي ب‪ ３２‬پﻪ ＊ﻪ واﻟﻲ پسﻲ ‪－‬ر‪＄‬ﻲ‪ .‬پﻪ داس‪３‬‬ ‫حال ک‪ ３‬چ‪ ３‬دو ﻳﻢ ﻳ‪( ３‬سﻴاسﻲ ﻣﻬاجر) ‪＄‬ان ﻗرباﻧﻲ بﻮﻟﻲ‪ ،‬سره ﻟﻪ دې چ‪ ３‬پﻪ اراﻣﻪ او ﻣطﻤﻴﻨﻪ فضا‬ ‫ک‪ ３‬ژوﻧد کﻮي‪.‬‬ ‫‪ -۴‬ﻣذﻫبﻲ ﻣﻬاجرتﻮﻧﻪ‪ :‬دغﻪ ډول ﻣﻬاجرتﻮﻧﻪ پﻪ ﻣذﻫبﻲ او ﻧﻮرو ！ﻮﻟﻨﻴزو او فرﻫﻨ‪／‬ﻲ ﻣساﻳﻠﻮ باﻧدې د‬ ‫ﻗﻴﻮداتﻮ او ﻣحدودﻳتﻮﻧﻮ د وضع کﻮﻟﻮ ﻟﻪ ﻣخ‪ ３‬ک‪８５‬ي‪ .‬د دې ＊ﻪ ﻣثال پﻪ ‪ ۱۹۴۷‬ﻣﻴﻼدي کال کﻲ پﻪ‬ ‫ﻫﻨدوستان او پاکستان باﻧدې د ﻫﻨد د ﻟﻮﻳ‪ ３‬ﻧﻴﻤ‪ ３‬وچ‪ ３‬و‪４‬ش و چ‪ ３‬د ﻫغﻪ پﻪ پاې ک‪ ３‬پﻪ ﻣﻴﻠﻴﻮﻧﻮ د ﻫﻨدی‬ ‫و ﻣذﻫب د پ‪５‬رواﻧﻮ کﻮرﻧ‪ ９‬ﻟﻪ پاکستان ＇خﻪ ﻫﻨد تﻪ او پﻪ ﻣﻘابﻞ ک‪ ３‬پﻪ ﻣﻴﻠﻴﻮﻧﻮﻧﻮ ﻣسﻠﻤاﻧﻮ کﻮرﻧﻴﻮ ﻟﻪ ﻫﻨد‬ ‫＇خﻪ پاکستان تﻪ پخپﻠﻪ خﻮ＊ﻪ ﻣﻬاجرت وک‪ .７‬پﻪ ﻟﻨ‪６‬ه تﻮ‪－‬ﻪ وﻳﻠی شﻮ‪ ،‬ﻫغﻪ ﻻﻣﻠﻮﻧﻪ چ‪ ３‬د ﻣﻬاجرت سبب‬ ‫‪－‬ر‪＄‬ﻲ دا دي‪ :‬اﻗتصادي‪ ،‬ب‪５‬کارۍ‪ ،‬طبﻴعﻲ افتﻮﻧﻮ‪ ،‬سﻴاسﻲ‪ ،‬ﻣذﻫبﻲ‪ ،‬فرﻫﻨ‪／‬ﻲ او داس‪ ３‬ﻧﻮر ﻻﻣﻠﻮﻧﻪ‪.‬‬ ‫ﻫغﻪ ﻻﻣﻠﻮﻧﻪ چ‪ ３‬د ﻣﻬاجرﻳﻨﻮ د جذب او ﻫ（ﻮﻧ‪ ３‬سبب ‪－‬ر‪＄‬ﻲ‪ ،‬دا دي د ＊ﻪ ژوﻧداﻧﻪ اﻣکاﻧات‪＊ ،‬ﻪ‬ ‫＊ﻮوﻧﻪ او روزﻧﻪ‪ ،‬د استﻮ‪－‬ﻨ‪＊ ３‬ﻪ ‪＄‬ای او پﻪ کﻮرﻧﻴﻮ پﻮرې ت‪７‬او‪.‬‬

‫‪1۰۷‬‬

‫زده کﻮوﻧکﻲ پﻪ ﻣﻨاسبﻮ ډﻟﻮ وو‪４‬شئ‪ .‬زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ ﻻﻧدې ﻣﻮضﻮع‪／‬اﻧﻮ پخپﻠﻮ ﻣﻨ‪％‬ﻮ ک‪ ３‬بحث‬ ‫وک‪７‬ي او د ﻣباحث‪ ３‬پاﻳﻠ‪ ３‬دې د ډﻟﻮ استازي ！ﻮﻟ‪／‬ﻴﻮاﻟﻮتﻪ وړاﻧدې ک‪７‬ي‪.‬‬ ‫‪ .۱‬پﻪ ﻫ‪５‬ﻮاد ک‪ ３‬د ﻧﻨﻪ ﻣﻬاجرت او ﻟﻪ ﻫ‪５‬ﻮاد ＇خﻪ بﻬر ﻣﻬاجرت‪.‬‬ ‫‪ .۲‬د ﻣﻬاجرت اﻗتصادي ﻻﻣﻠﻮﻧﻪ‪.‬‬ ‫‪ .۳‬ﻫغﻪ ﻻﻣﻠﻮﻧﻪ چ‪ ３‬د ﻫغﻮ ﻟﻪ ﻣخ‪ ３‬افغاﻧان ﻧﻮرو ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻮ تﻪ ﻣﻬاجر شﻮي‪.‬‬ ‫‪ .۴‬کﻪ چ‪５‬رې ﻣﻬاجرت ﻟﻪ کﻠﻴﻮ ＇خﻪ ＊اروﻧﻮ تﻪ اداﻣﻪ وﻟري‪ ،‬پﻪ کﻠﻴﻮ او ＊اروﻧﻮ ک‪＇ ３‬ﻪ ستﻮﻧزې‬ ‫راﻣﻨ‪％‬تﻪ کﻮي‪ .‬تاس‪ ３‬د دې ﻣﻬاجرت د کﻤﻮﻟﻮ ﻟﻪ پاره د حﻞ کﻮﻣ‪ ３‬ﻻرې وړاﻧدې کﻮئ‪.‬‬ ‫پﻮ＊تﻨ‪:３‬‬ ‫ﻻﻧدې جﻤﻠ‪ ３‬بشب‪７‬ې ک‪７‬ئ‪:‬‬ ‫‪ .۱‬د کﻮچﻴاﻧﻮ ﻣﻬاجرت زﻣﻮږ پﻪ ﻫ‪５‬ﻮاد ک‪ --------- ３‬ﻣﻬاجرت دی‪.‬‬ ‫‪ .۲‬د فﻠسطﻴﻨﻴاﻧﻮ ﻣﻬاجرت د اردن او ﻟبﻨان ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻮ تﻪ ‪ ------‬ډول ﻣﻬاجرت دی‪.‬‬ ‫ﻟﻨ‪＄ ６‬ﻮاب وواﻳاست‪:‬‬ ‫‪ .۳‬کﻮم طبﻴعﻲ ﻻﻣﻠﻮﻧﻪ د ﻣﻬاجرت سبب ‪－‬ر‪＄‬ﻲ؟‬ ‫‪ .۴‬وﻟ‪ ３‬د ﻣخ پر ودې ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻮ خﻠک ﻟﻪ کﻠﻴﻮ ＇خﻪ ＊اروﻧﻮ تﻪ او د پرﻣختﻠﻠﻲ ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻮ خﻠک‬ ‫برعکس ﻟﻪ ＊اروﻧﻮ ＇خﻪ کﻠﻴﻮ تﻪ ﻟﻪ ﻣﻬاجرت سره ﻣﻴﻨﻪ ﻟري؟‬ ‫‪ .۵‬د ＇ﻮ اﻗتصادي ډوﻟﻪ ﻣﻬاجرتﻮﻧﻮ ﻧﻮﻣﻮﻧﻪ واخﻠئ‪.‬‬ ‫‪ .۶‬کﻮم سﻴاسﻲ ﻻﻣﻠﻮﻧﻪ د ﻣﻬاجرت سبب ‪－‬ر‪＄‬ﻲ؟‬ ‫‪ .۷‬د ‪ ۱۹۵۱‬دي کال د اپرﻳﻞ کﻨﻮاﻧسﻴﻮن چ‪ ３‬پﻪ ژﻳﻨﻮ ک‪ ３‬ﻻسﻠﻴک شﻮ‪ ،‬پﻨاه اخﻴستﻮﻧکﻲ ﻳ‪＇ ３‬ﻪ ډول‬ ‫تعرﻳف ک‪７‬؟‬ ‫ﻟﻪ ！ﻮﻟ‪／‬ﻲ ＇خﻪ بﻬر ﻓﻌاﻟﻴت‪:‬‬ ‫زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ دې ﻣﻮضﻮع چ‪ ３‬وﻟ‪ ３‬ﻟﻪ ﻣخ پر ودې ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻮ ＇خﻪ خارجﻲ ﻣﻬاجرتﻮﻧﻪ ک‪８５‬ي؛ او‬ ‫د دې ﻣﻬاجرتﻮﻧﻮ د ﻣخﻨﻴﻮي ﻟﻪ پاره د حﻞ کﻮﻣﻲ ﻻرې وړاﻧدې کﻮئ؛ ﻳﻮه ﻣﻘاﻟﻪ وﻟﻴکئ او د جغرافﻴ‪３‬‬ ‫پﻪ راتﻠﻮﻧکﻲ ساعت ک‪ ３‬ﻳ‪ ３‬خپﻠﻮ ！ﻮﻟ‪／‬ﻴﻮاﻟﻮ تﻪ واوروئ‪.‬‬

‫‪1۰۸‬‬

‫اته و‪４‬شتم لوست‬

‫ن يوال مهاجرتونه او د پايل‪ ３‬ي‪３‬‬

‫پﻪ ﻣعاصره دوره ک‪ ３‬د ﻣﻬاجرﻳﻨﻮ ﻧﻘشﻪ‬

‫وﻟ‪ ３‬خﻠک ﻟﻪ ﻫ‪５‬ﻮاد ＇خﻪ بﻬر ﻣﻬاجرت سره ﻣﻴﻨﻪ ﻟري؟‬

‫ﻟکﻪ چ‪ ３‬پﻪ ت‪５‬رو ﻟﻮستﻮﻧﻮ ک‪ ３‬ﻳادوﻧﻪ وشﻮه‪ ،‬ﻣﻬاجرت د دوو ﻻﻣﻠﻮﻧﻮ ﻟﻪ ﻣخ‪ ３‬ک‪８５‬ي‪.‬‬ ‫‪ .۱‬ﻧاﻣساعد ﻻﻣﻠﻮﻧﻪ‪ ،‬ﻟکﻪ‪ :‬طبﻴعﻲ‪ ،‬اﻗتصادي‪！ ،‬ﻮﻟﻨﻴز‪ ،‬سﻴاسﻲ او ﻣذﻫبﻲ ﻻﻣﻠﻮﻧﻪ چ‪ ３‬پﻪ ﻣخکﻴﻨﻴﻮ‬ ‫ﻟﻮستﻮﻧﻮ ک‪ ３‬ور＇خﻪ ﻳادوﻧﻪ شﻮې ده‪.‬‬ ‫‪.۲‬جذبﻮوﻧکﻲ ﻻﻣﻠﻮﻧﻪ‪ ،‬ﻟکﻪ‪ :‬د ﻳﻮې ساح‪ ３‬د ﻧﻔﻮسﻮ کﻤﻮاﻟی‪ ،‬را＊کﻮﻧک‪ ３‬سﻴﻤ‪ ،３‬د ‪＄‬ﻤک‪３‬‬ ‫ﻻﻧدې ﻣﻨابع‪ ،‬د کار زﻳاتﻮاﻟ‪ ３‬او ډ‪４‬ره اجﻮره‪.‬‬ ‫ﻣﻬاجرتﻮﻧﻪ د تارﻳخ پﻪ اوږدو کﻲ راﻣﻨ‪％‬تﻪ شﻮي دي او تر اوسﻪ جرﻳان ﻟري‪＄.‬ﻴﻨ‪ ３‬پﻪ ﻫ‪５‬ﻮاد کﻲ‬ ‫دﻧﻨﻪ وي چ‪ ３‬پﻪ ﻫ‪５‬ﻮاد کﻲ دﻧﻨﻪ ﻣﻬاجرت پﻪ ﻧﻮم ﻳاد‪８４‬ي‪＄ ،‬ﻴﻨ‪ ３‬ﻟﻪ ﻧ‪７‬ﻳﻮاﻟﻮ سرحدوﻧﻮ ＇خﻪ پﻪ‬ ‫ت‪５‬رﻳدو سره ک‪８５‬ي چ‪ ３‬د بﻬرﻧﻴﻮ ﻣﻬاجرتﻮﻧﻮ پﻪ ﻧﻮم ﻳاد‪８４‬ي‪ .‬ﻣﻬاجرﻳﻦ غﻮاړي چ‪ ３‬د اړوﻧده ﻫ‪５‬ﻮاد‬ ‫ﻟﻪ سﻴاسﻲ‪ ،‬اﻗتصادي ﻳا ！ﻮﻟﻨﻴزو شراﻳطﻮ ＇خﻪ ‪＂－‬ﻪ واخﻠﻲ‪ .‬د أرﻳاﻳاﻧﻮ ﻣﻬاجرتﻮﻧﻪ ختﻴ‪ ،＃‬جﻨﻮب‬ ‫او ﻟﻮﻳد‪ ＃４‬تﻪ او ﻳا د اﻣرﻳکا ﻟﻮﻳ‪ ３‬وچ‪ ３‬تﻪ د ختﻴ‪ ３％‬أسﻴا د خﻠکﻮ ﻣﻬاجرت او ﻫﻤدارﻧ‪／‬ﻪ ﻧ‪７‬ﻳﻮال‬ ‫ﻣﻬاجرتﻮﻧﻪ پﻪ ‪۱۵‬م پ‪７５‬ۍ د جغرافﻴاﻳﻲ ﻟﻮﻳﻮ اکتشافﻮﻧﻮ پﻪ پاﻳﻠﻪ ک‪ ３‬زﻳات شﻮل او د ﻧ‪７‬ۍ ﻧﻮرو سﻴﻤﻮ‬ ‫تﻪ د اروپاﻳاﻧﻮ د ﻣﻬاجرت سبب شﻮ‪ .‬پﻪ ﻫغﻪ وخت ک‪ ３‬پﻪ ﻳﻮه ﻧﻴﻤﻪ ‪７５４‬ۍ کﻲ ‪ ۷۰‬ﻣﻴﻠﻴﻮﻧﻪ تﻨﻪ ﻣﻬاجر‬ ‫شﻮل چ‪ ３‬ﻟﻪ خپﻠ‪ ３‬پاﻧ‪＇ ３／‬خﻪ پﻪ ﻧﻮې ﻧ‪７‬ۍ ک‪＂－ ３‬ﻪ واخﻠﻲ او پﻪ سﻮدا‪－‬رۍ ﻻس پﻮرې ک‪７‬ي‪ .‬پﻪ‬ ‫پاﻳﻠﻪ ک‪ ３‬د اﻣرﻳکا او اوﻗﻴاﻧﻮسﻴ‪ ３‬ﻟﻮﻳ‪ ３‬وچ‪ ０－ ３‬ﻧﻔﻮسﻪ شﻮې‪ .‬چ‪＊ ３‬ﻪ ﻣثال ﻳ‪ ３‬د شﻤاﻟﻲ اﻣرﻳکا‬ ‫‪1۰۹‬‬

‫ﻫ‪５‬ﻮاد وﻧﻪ دي‪ .‬چ‪ ۹۵ ３‬سﻠﻨﻪ ﻧﻔﻮس ﻳ‪ ３‬اروپاﻳﻲ ﻣﻬاجرﻳﻦ او ‪ ۲‬سﻠﻨﻪ ﻳ‪ ３‬افرﻳﻘاﻳﻲ تﻮرپﻮستﻲ دي‪.‬‬ ‫د ‪ ۱۹‬پ‪７５‬ۍ پﻪ ！ﻮﻟﻪ دوره ک‪ ３‬د ﻧﻔﻮسﻮ زﻳاتﻮاﻟی او اﻗتصادي بحران د ﻣﻬاجرتﻮﻧﻮ سبب شﻮ چ‪３‬‬ ‫پﻪ ﻧتﻴجﻪ ک‪ ３‬ﻳ‪ ３‬د اروپا د اضافﻲ ﻧﻔﻮسﻮ بار کﻢ شﻮ‪ .‬ﻳﻮازې د اﻧ‪／‬ﻠستان پﻪ ﻫ‪５‬ﻮاد ک‪ ３‬ﻟﻪ ‪۱۸۱۵‬‬ ‫ﻣﻴﻼدي ＇خﻪ تر‪ ۱۹۲۰‬ﻣﻴﻼدي پﻮرې ‪ ۱۷‬ﻣﻴﻠﻴﻮﻧﻪ تﻨﻮ ﻣﻬاجرت پﻴﻞ ک‪ .７‬دغﻮ ﻣﻬاجرتﻮﻧﻮ‬ ‫دوه اړخﻮﻧﻪ درﻟﻮدل‪ ،‬داﻳﻤﻲ ﻣﻬاجرﻳﻦ او د اداري کارکﻮﻧکﻮ او ﻣذﻫبﻲ ﻣبﻠغﻴﻨﻮ ﻣﻬاجرت چ‪３‬‬ ‫ﻣﻮﻗتﻲ جﻨبﻪ ﻳ‪ ３‬ﻟرﻟﻪ‪ .‬د دې دوو ﻣﻬاجرﻳﻨﻮ ﻟﻪ ترکﻴب ＇خﻪ د برﻳتاﻧﻴا اﻣپراتﻮري راﻣﻨ‪％‬تﻪ شﻮه‬ ‫چ‪ ３‬وروستﻪ دغﻪ ﻣﻬاجرتﻮﻧﻪ پﻪ ب‪５‬ساري ډول پﻪ ﻧ‪７‬ﻳﻮاﻟﻪ ستﻮﻧزه بدل شﻮل او ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻪ ﻳ‪ ３‬اړ ک‪７‬ل‬ ‫چ‪ ３‬د ﻣﻬاجرﻳﻨﻮ د ﻣﻨﻠﻮ ﻳﻮ ﻟ‪ ７‬ﻗﻮاﻧﻴﻦ وضع‬ ‫ک‪７‬ي‪ .‬د اﻣرﻳکا د ﻣتحده اﻳاﻟتﻮﻧﻮ کاﻧ‪／‬رس‬ ‫د ﻣﻬاجرﻳﻨﻮ د ﻣخﻨﻴﻮي ﻟﻪ پاره پﻪ ‪۱۹۲۴‬‬ ‫ﻣﻴﻼدي کال ک‪ ３‬د ﻣﻬاجرﻳﻨﻮ پﻪ ﻧﻮم ﻗاﻧﻮن‬ ‫تصﻮﻳب ک‪ .７‬دغﻪ ﻗاﻧﻮن اﻣرﻳکا تﻪ پﻪ ﻫغﻪ‬ ‫شﻤ‪５‬ر ﻣﻬاجرﻳﻦ چ‪ ３‬ﻟﻪ ب‪５‬ﻼب‪５‬ﻠﻮ ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻮ‬ ‫＇خﻪ کﻮﻟی شﻲ اﻣرﻳکا تﻪ راشﻲ‪،‬‬ ‫ﻣﻘررات وضع ک‪７‬ل‪ .‬ﻧﻮﻣﻮړي ﻗاﻧﻮن زﻳات‬ ‫د ﻫغﻮ ﻣﻬاجرﻳﻨﻮ ﻣخﻪ ﻧﻴﻮﻟﻪ چ‪ ３‬د جاپان‬ ‫او چ‪５‬ﻦ ژﻳ‪ ７‬تﻮکﻢ پﻮرې ﻳ‪ ３‬اړه درﻟﻮده‪.‬‬ ‫وروستﻪ د ﻧﻮرو ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻮ پﻪ باره ک‪ ３‬ﻫﻢ عﻤﻠﻲ شﻮ‪ .‬د دې ﻣﻘرري ﻟﻪ ﻣخ‪ ３‬کﻪ ﻣﻬاجرﻳﻦ خپﻠﻪ‬ ‫پاﻧ‪／‬ﻪ ﻫﻢ ﻟﻪ ‪＄‬اﻧﻪ سره ﻳﻮسﻲ‪ ،‬ﻫغﻮی کﻮﻻی شﻮل چ‪ ３‬ﻟﻪ پﻨ‪％‬ﻮ کﻠﻮﻧﻮ وروستﻪ پﻪ اﻣرﻳکا ک‪ ３‬د‬ ‫اوس‪５‬دﻧ‪ ３‬تابعﻴﻴت حاصﻞ ک‪７‬ي او ﻳا ﻟﻪ اﻣرﻳکا ＇خﻪ خارج شﻲ‪ .‬اوس بر عکس زﻳاتره ﻧ‪７‬ﻳﻮال‬ ‫ﻣﻬاجرﻳﻦ د درﻳﻤ‪ ３‬ﻧ‪７‬ۍ ﻟﻪ ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻮ ＇خﻪ پرﻣختﻠﻮ صﻨعتﻲ ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻮ تﻪ ‪＄‬ﻲ چ‪ ３‬بﻨس＂ﻴز ﻻﻣﻠﻮﻧﻪ‬ ‫ﻳ‪ ３‬اﻗتصادي او سﻴاسﻲ دي‪ .‬کﻠﻪ چ‪ ３‬د ﻳﻮې کﻮرﻧ‪ ９‬عاﻳدات ﻳﻮازې د ﻟﻮﻣ‪７‬ﻧﻴﻮ اړتﻴاوو پﻮره کﻮل‬ ‫وي او ﻳا حد اﻗﻞ ﻣعاش وي‪ ،‬ﻫغﻮی د دې تﻮان ﻧﻪ ﻟري چ‪ ３‬پﻪ ﻫ‪５‬ﻮاد ک‪ ３‬دﻧﻨﻪ پاﻧ‪／‬ﻪ اچﻮﻧﻪ وک‪７‬ي‪.‬‬ ‫ﻟﻪ بﻠ‪ ３‬خﻮا ورځ پﻪ ورځ ﻧﻔﻮس زﻳات‪８５‬ي او د ﻧﻔﻮسﻮ طبﻴعﻲ زﻳاتﻮاﻟی او داس‪ ３‬ﻧﻮر ﻣشکﻼت د‬ ‫دې سبب ‪－‬ر‪＄‬ﻲ چ‪ ３‬خﻠک ﻟﻪ کﻠﻴﻮ ＇خﻪ ＊اروﻧﻮ او ﻧﻮرو ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻮ تﻪ ﻣﻬاجرت وک‪７‬ي‪＇ .‬رﻧ‪／‬ﻪ‬ ‫چ‪ ３‬ﻫغﻮی د ﻣﻬاجرت ﻟﻪ پاره ﻗاﻧﻮﻧﻲ اسﻨاد ﻧﻪ ﻟري ﻧﻮ ﻟﻪ غﻴر ﻗاﻧﻮﻧﻲ او ﻗاچاﻗﻲ ﻻرو ＇خﻪ استﻔاده‬ ‫کﻮي‪ .‬ﻧﻮ د ستﻮﻧزو پﻪ ﻣﻨﻠﻮ او آن د ﻣ‪７‬ﻳﻨ‪ ３‬ﻣﻨﻠﻮ سره ‪＄‬اﻧﻮﻧﻪ ！اکﻠﻲ ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻮ تﻪ رسﻮي‪ .‬دغﻪ ﻧﻔﻮس‬ ‫‪11۰‬‬

‫د ﻳﻮه ﻫ‪５‬ﻮاد فعال اﻗتصادي ﻧﻔﻮس ﻟﻪ ‪ ۱۵‬کﻠﻨ‪＇ ９‬خﻪ تر ‪ 65‬کﻠﻨﻪ پﻮرې احتﻮا کﻮي‪＇ .‬رﻧ‪／‬ﻪ چ‪３‬‬ ‫د ﻫغﻮی ﻳﻮ شﻤ‪５‬ر د کار کﻮﻟﻮ رسﻤﻲ وﻳزه او کار کﻮﻟﻮ اجازه او د کار ‪＄‬اﻧ‪７／‬ی ﻣﻬارت ﻧﻪ ﻟري ﻧﻮ‬ ‫ﻟﻪ ﻫﻤدې اﻣﻠﻪ ﻟ‪ ８‬ﻣعاش او خراب چاپ‪５‬رﻳال ک‪ ３‬چ‪ ３‬د دوﻟت ﻟﻪ ﻧظارت ＇خﻪ ﻟ‪５‬رې وي‪ ،‬سخت‬ ‫او غﻴر صحﻲ کاروﻧﻮ تﻪ ﻣخﻪ کﻮي‪.‬‬ ‫د ﻳادوﻧ‪ ３‬وړ خبره دا ده چ‪ ３‬ﻳﻮ شﻤ‪５‬ر پر ﻣخ تﻠﻠﻲ پاﻧگﻪ وال ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻪ د ﻧﻔﻮسﻮ د طبﻴعﻲ کﻨ＂رول‬ ‫ﻟﻪ ﻣخ‪ ３‬د بشري ﻗﻮې ﻟﻪ کﻤ‪＋‬ت سره ﻣخاﻣخ دي چ‪ ３‬د دې ستﻮﻧزې د حﻞ ﻟﻪ پاره د ﻗاﻧﻮﻧﻲ‬ ‫ﻻرې ﻣﻬاجر کارکﻮوﻧکﻲ ﻣﻨﻲ‪ .‬پﻪ ﻟﻮﻳد‪％４‬ﻪ اروپا ک‪ ３‬تﻘرﻳبا ً ‪ ۱۱‬ﻣﻴﻠﻴﻮﻧﻪ ﻣﻬاجر کارکﻮوﻧکﻲ کار‬ ‫کﻮي‪ .‬د ﻣﻬاجرو کارکﻮوﻧکﻮ د ﻣﻨﻠﻮ ﻟﻪ ﻣخ‪ ３‬اﻟﻤان پﻪ ﻟﻮﻣ‪７‬ۍ درجﻪ ک‪ ３‬دی‪ ،‬ورپس‪ ３‬اﻧ‪／‬ﻠستان‪،‬‬ ‫فراﻧسﻪ‪ ،‬سﻮﻳس او سکﻨدﻳﻨاوي ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻪ دي‪.‬‬ ‫د ﻟﻮﻳد‪ ３％４‬اروپا ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻪ پﻪ وروستﻴﻮ کﻠﻮﻧﻮ ک‪ ３‬ﻟﻪ ‪－‬اوﻧ‪６‬ﻳﻮ ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻮ اﻳ＂اﻟﻴ‪ ،３‬پرت‪／‬ال او ﻫسپاﻧﻴ‪３‬‬ ‫ﻣﻮسﻤﻲ ﻣﻬاجرو کارکﻮوﻧکﻮ د کﻤﻮاﻟﻲ د احساس ﻟﻪ ﻣخ‪ ،３‬د جﻨﻮب ختﻴ‪ ３％‬اروپا‪ ،‬ترکﻴﻲ‪،‬‬ ‫د اﻧتﻴﻞ د ！اپﻮ‪－‬اﻧﻮ او د افرﻳﻘا د ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻮ کار‪－‬راﻧﻮ تﻪ ﻣتﻮجﻪ شﻮل‪ .‬اﻟﻤاﻧﻴان ﻣعﻤﻮ ًﻻ د ترکﻴ‪ ３‬او‬ ‫ﻳﻮﻧاﻧﻲ ﻣﻬاجرو کارکﻮوﻧکﻮ ＇خﻪ‪ ،‬فراﻧسﻮﻳان د شﻤاﻟﻲ افرﻳﻘا د ﻣﻬاجرو کارکﻮوﻧکﻮ ＇خﻪ او‬ ‫اﻧ‪／‬ﻠستان د ﻣشترک اﻟﻤﻨافع ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻮ ﻟﻪ کارکﻮوﻧکﻮ ＇خﻪ ‪＂－‬ﻪ اخﻠﻲ‪ .‬د اﻣرﻳکا ﻣتحده اﻳاﻻت د‬ ‫ﻣکسﻴکﻮ ﻟﻪ ﻣﻮسﻤﻲ کارکﻮوﻧکﻮ ＇خﻪ کار اخﻠﻲ‪.‬‬ ‫پﻪ ﻫﻤدې ډول د ﻧ‪７‬ۍ د پرﻣخ تﻠﻠﻮ پاﻧ‪／‬ﻪ واﻟﻮ ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻮ ＇خﻪ ﻣخ پر ودې ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻮ تﻪ ﻫﻢ ﻣﻬاجرت‬ ‫ک‪８５‬ي‪ .‬د ﻫغﻮی پاﻧ‪／‬ﻪ‪ ،‬پﻪ کار ک‪ ３‬پﻮﻫﻪ پﻪ ت‪５‬ره بﻴا د ﻫغﻮی کاري تجربﻪ ده چ‪ ３‬پﻪ خپﻠﻮ ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻮ‬ ‫ک‪ ３‬ﻳﻲ حاصﻠﻪ ک‪７‬ې ده‪.‬پﻪ کال کﻲ د دي ﻣﻬاجرﻳﻨﻮ شﻤ‪５‬ر تﻘرﻳباً ﻟﻪ ‪＇ ۲۰۰‬خﻪ تر ‪ ۳۰۰‬زرو‬ ‫پﻮرې رس‪８５‬ي چ‪ ３‬د کار او د ＊ﻪ ژوﻧد پﻪ ﻟ＂ﻪ ک‪ ３‬خپﻞ ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻪ پر‪８４‬دي او د ﻟﻮﻳﻮ وچﻮ ترﻣﻨ‪ ＃‬پﻪ‬ ‫ﻣﻬاجرت ﻻس پﻮرې کﻮي‪ .‬ﻧﻮې سﻴﻤ‪ ３‬دغﻪ ﻣﻬاجرﻳﻦ پﻪ پراﻧﻴست‪ ３‬غ‪８５‬ه او زﻳاتﻮ اﻣکاﻧاتﻮ او ＊ﻪ‬ ‫ژوﻧد پﻪ برابروﻟﻮ ﻣﻨﻲ‪ .‬بﻬرﻧﻲ ﻣﻬاجرتﻮﻧﻪ‪ ،‬ﻟﻪ ﻫغﻪ ﻫ‪５‬ﻮاد وﻧﻮ ＇خﻪ چ‪ ３‬ﻣﻬاجرت کﻮي د ﻧﻔﻮسﻮ د‬ ‫کﻤ‪＋‬ت او ﻫغﻮ ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻮ تﻪ چ‪ ３‬ﻣﻬاجر ک‪８５‬ي‪ ،‬د ﻧﻔﻮسﻮ د زﻳاتﻮاﻟﻲ سبب ‪－‬ر‪＄‬ﻲ‪ .‬د ﻣخ پر ودې‬ ‫ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻮ ！ﻮل ﻣﻬاجرﻳﻦ ‪＄‬ﻮان او فعال اﻗتصادي ﻧﻔﻮس تشکﻴﻠﻮي‪ .‬د دې ﻣﻬاجرت ﻟﻪ ﻣخ‪ ３‬د ﻣخ‬ ‫پر ودې ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻮ فعال اﻗتصادي ﻧﻔﻮس کﻤ‪８５‬ي چ‪ ３‬پﻪ پای ک‪ ３‬د اﻗتصادي رکﻮد سبب ‪－‬ر‪＄‬ﻲ‪.‬‬

‫‪111‬‬

‫زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ ﻣﻨاسبﻮ ډ ﻟﻮ وو‪４‬شﻞ شﻲ‪ .‬د ﻻﻧدې ﻣﻮضﻮع‪／‬اﻧﻮ پﻪ باره ک‪ ３‬دې پﻪ خپﻠﻮ ﻣﻨ‪％‬ﻮ ک‪ ３‬بحث‬ ‫وک‪７‬ي او د ﻣباحثﻲ پاﻳﻠ‪ ３‬دې د ډﻟ‪ ３‬ﻣشر پﻪ ！ﻮﻟ‪／‬ﻲ ک‪ ３‬وﻟﻮﻟﻲ‪.‬‬ ‫‪.۱‬د ﻳﻮه ﻫ‪５‬ﻮاد کﻮم ﻧا ﻣساعد عﻮاﻣﻞ اوس‪５‬دوﻧکﻲ د وطﻦ پر‪＋４‬ﻮدو تﻪ اړ باسﻲ؟ دغﻪ ستﻮﻧزه پﻪ خپﻠﻮ ک‪３‬‬ ‫وارزوئ‪.‬‬ ‫‪ .۲‬کﻮم ﻻﻣﻠﻮﻧﻪ د ﻣﻬاجرﻳﻨﻮ د جذب سبب ‪－‬ر‪＄‬ﻲ؟ زﻣﻮږ ﻟﻪ ﻫ‪５‬ﻮاد ＇خﻪ زﻳات ﻣﻬاجرﻳﻦ کﻮﻣﻮ ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻮتﻪ‬ ‫تﻠﻠﻲ دي‪ .‬وﻟ‪３‬؟‬ ‫‪ .۳‬تاسﻲ ﻟﻪ کﻠﻮ ‪＄‬خﻪ ＊اروﻧﻮ تﻪ د ﻣﻬاجرﻳﻨﻮ د کﻤﻮاﻟﻲ او ﻣخﻨﻴﻮي ﻟپاره او ﻳا ﻟﻪ وطﻦ ＇خﻪ بﻬرﻧﻴﻮ ﻣﻬاجرتﻮﻧﻮ‬ ‫ﻟﻪ پاره ＇ﻪ وړاﻧدﻳز ﻟرئ؟‬ ‫‪ .۴‬د ﻫ‪５‬ﻮاد پﻪ اﻗتصاد او ﻧﻔﻮسﻮ باﻧدې د بﻬرﻧﻴﻮ ﻣﻬاجرتﻮﻧﻮ اغ‪５‬زې تر کتﻨ‪ ３‬ﻻﻧدې وﻧﻴسئ‪.‬‬ ‫‪ .۵‬د ﻣخ پر ودې او د پاﻧ‪／‬ﻪ واﻟﻮ ﻫ‪５‬ﻮاد وﻧﻮ د ﻣﻬاجرﻳﻨﻮ شراﻳط پرتﻠﻪ ک‪７‬ئ‪.‬‬ ‫پﻮ＊تﻨ‪:３‬‬ ‫‪ .۱‬کﻮم ﻻﻣﻠﻮﻧﻪ د ﻣﻬاجرﻳﻨﻮ د جذب سبب ‪－‬ر‪＄‬ﻲ؟‬ ‫‪ .۲‬کﻮم ﻻﻣﻠﻮﻧﻪ د ﻣﻬاجرﻳﻨﻮ ﻣخﻪ ﻧﻴسﻲ؟‬ ‫‪ .۳‬د جغرافﻴاﻳﻲ ﻟﻮﻳﻮ اکتشافاتﻮ ＇خﻪ وروستﻪ‪ ،‬کﻮﻣﻮ ﻟﻮﻳﻮ وچﻮ زﻳات ﻣﻬاجرﻳﻦ ﻣﻨﻠﻲ دي؟‬ ‫‪ .۴‬وﻟ‪ ３‬د اﻣرﻳکا د ﻣتحده اﻳاﻻتﻮ کاﻧ‪／‬رس پﻪ ‪ ۱۹۲۴‬ﻣﻴﻼدي کا ل ک‪ ３‬اﻣرﻳکا تﻪ د ﻣﻬاجرﻳﻨﻮ ﻗاﻧﻮن وضع‬ ‫ک‪７‬؟‬ ‫‪ .۵‬کﻮم ﻻﻣﻠﻮﻧﻪ ﻟﻪ درﻳﻤ‪ ３‬ﻧ‪７‬ۍ ＇خﻪ پر ﻣخ تﻠﻠﻲ صﻨعتﻲ ﻫ‪５‬ﻮاد وﻧﻮ تﻪ د ﻣﻬاجرت سبب ‪－‬ر‪＄‬ﻲ؟‬ ‫‪ .۶‬کﻮﻣﻮ ﻣﻬاجرتﻮﻧﻮ تﻪ ﻗاﻧﻮﻧﻲ او کﻮﻣﻮ ﻣﻬاجرتﻮﻧﻮ تﻪ غﻴر ﻗاﻧﻮﻧﻲ ﻣﻬاجرتﻮﻧﻪ واﻳﻲ؟‬ ‫ﻟﻪ ！ﻮﻟ‪／‬ﻲ ＇خﻪ بﻬر ﻓﻌاﻟﻴت‪:‬‬ ‫زﻣﻮږ پﻪ ﻫ‪５‬ﻮاد ک‪ ３‬کﻮم ﻻﻣﻠﻮﻧﻪ د کﻮرﻧﻴﻮ او بﻬرﻧﻴﻮ ﻣﻬاجرتﻮﻧﻮ د زﻳاتﻮاﻟﻲ سبب ‪－‬ر‪＄‬ﻲ‪.‬‬ ‫د دې تحﻠﻴﻠﻲ ﻣطﻠب پﻪ باره ک‪ ３‬ﻣﻘاﻟﻪ وﻟﻴکئ او د جغرافﻴ‪ ３‬د ﻣضﻤﻮن پﻪ راتﻠﻮﻧکﻲ ساعت ک‪ ３‬ﻳ‪ ３‬خپﻠﻮ‬ ‫！ﻮﻟ‪／‬ﻴﻮاﻟﻮ تﻪ وړاﻧدې ک‪７‬ئ‪.‬‬ ‫‪11۲‬‬

‫نهه و‪４‬شتم لوست‬

‫‪ ۰۴.۵‬ﻧژادوﻧﻪ‬

‫پﻪ ﻧ‪７‬ۍ ک‪ ３‬وﻟ‪ ３‬ب‪５‬ﻼب‪５‬ﻞ تﻮکﻤﻮﻧﻪ او ﻧژادوﻧﻪ شتﻪ؟‬

‫اﻟﻒ‪ :‬تﻮکﻢ (ﻧژاد)‬ ‫تﻮکﻢ د خﻠکﻮ ﻫغ‪ ３‬ډﻟ‪ ３‬تﻪ وﻳﻞ ک‪８５‬ي چ‪ ３‬د ظاﻫري ＇‪５‬رې‪ ،‬د پﻮستکﻲ او وﻳ‪＋‬تاﻧﻮ رﻧ‪،，‬‬ ‫ب‪５‬ﻠﻮوﻧکﻮ ﻧ‪＋‬ﻮ او ارثﻲ ‪６－‬ې ‪＄‬اﻧ‪７／‬تﻴاوې وﻟري‪ .‬د ﻧ‪７‬ۍ ！ﻮل خﻠک پﻪ در‪４‬ﻮ اصﻠﻲ تﻮکﻤﻮﻧﻮ و‪４‬شﻞ‬ ‫شﻮي دي‪ .‬چ‪ ３‬ﻟﻪ سپﻴﻦ ﻳا اروپاﻳﻲ تﻮکﻢ‪ ،‬ژ‪ ７４‬ﻳا ﻣغﻮﻟﻲ تﻮکﻢ او تﻮر ﻳا استﻮاﻳﻲ تﻮکﻢ دي‪.‬ﻟﻪ ﻳادو‬ ‫شﻮو تﻮکﻤﻮﻧﻮ ＇خﻪ ﻫر ﻳﻮ تﻮکﻢ ‪＄‬اﻧ‪７／‬ي ارثﻲ ﻣشخصات ﻟري‪ ،‬ﻟکﻪ‪ :‬د وﻳ‪＋‬تاﻧﻮ شکﻞ او رﻧ‪،，‬‬ ‫د پﻮستکﻲ رﻧ‪ ，‬او د ستر‪－‬ﻮ‪ ،‬پزې او د سر د کﻮپ‪７‬ۍ جﻮړ＊ت او داس‪ ３‬ﻧﻮرې ‪＄‬اﻧ‪７／‬تﻴاوې‪.‬‬ ‫سپﻴﻦ تﻮکﻢ (ﻧژاد)‪ :‬ﻟﻮړه وﻧﻪ‪ ،‬سپﻴﻦ پﻮستکی‪ ،‬ج‪／‬ﻪ پزه او خرﻣاﻳﻲ وﻳ‪＋‬تان او پراﻧﻴست‪ ３‬ستر‪،３－‬‬ ‫‪＄‬اﻧ‪７／‬ې ب‪２‬ﻪ او داس‪ ３‬ﻧﻮر‪.‬‬ ‫ژ‪ ７４‬تﻮکﻢ‪ :‬ژ‪ ７４‬پﻮستکی‪ ،‬تﻮر او صاف وﻳ‪＋‬تان‪ ،‬ﻟ‪８‬ه ږﻳره‪－،‬رد سر‪ ،‬باداﻣﻲ ستر‪ ،３－‬ﻟﻨ‪６‬ه پزه‪！ ،‬ﻴ＂ﻪ‬ ‫وﻧﻪ او ﻟ‪ ８‬غﻮﻧدې چاغ وي‪.‬‬ ‫تﻮر تﻮکﻢ (ﻧژاد) تﻮر ﻳا ﻧصﻮاري تﻪ ورتﻪ پﻮستکی او پﻠﻨﻪ پزه‪－７－ ،‬ﻮتﻲ وﻳ‪＋‬تان او پر‪７４‬ې شﻮﻧ‪６‬ې‬ ‫ﻟري‪.‬‬ ‫‪11۳‬‬

‫‪ ６－‬ﻳا دوه ر‪－‬ﻪ تﻮکﻢ‪ :‬د ﻣﻬاجرتﻮﻧﻮ او د ﻣختﻠﻔﻮ تﻮکﻤﻮﻧﻮ تر ﻣﻨ‪ ＃‬د ودوﻧﻮ پﻪ پاﻳﻠﻪ ک‪ ３‬ﻣﻨ‪％‬تﻪ راغﻠﻲ‬ ‫دي ﻟکﻪ‪ :‬ﻣﻮﻻت او ساﻣبﻮ تﻮکﻤﻮﻧﻪ‪.‬‬ ‫ﻼ پﻪ ژ‪ ７４‬تﻮکﻢ پﻮرې اړه ﻟري خﻮ د ﻣذﻫبﻲ عﻘﻴدو ﻟﻪ ﻣخ‪ ３‬پﻪ ﻣخ او و‪＋４‬تاﻧﻮ‬ ‫سره پﻮستک‪ :３‬اص ً‬ ‫ﻧکرﻳزې وﻫﻲ‪ .‬ﻧﻮ ﻟﻪ ﻫﻤدې اﻣﻠﻪ د سﻮر پﻮستﻮ پﻪ ﻧﻮم ﻣشﻬﻮر شﻮي دي‪.‬‬ ‫ستاس‪ ３‬پﻪ ﻧظر د ﻧﻮﻣﻮړو تﻮکﻤﻮﻧﻮ پﻪ ﻣﻨ‪％‬تﻪ راتﻠﻠﻮک‪ ３‬کﻮم ﻻﻣﻠﻮﻧﻪ اغ‪５‬زه ﻟري؟ پﻪ داس‪ ３‬حال ک‪３‬‬ ‫چ‪！ ３‬ﻮل اﻧساﻧان ﻟﻪ ﻳﻮه ﻣﻮر او پﻼر ＇خﻪ ﻳعﻨ‪ ３‬أدم (رض) او بﻲ بﻲ حﻮا (ع) ＇خﻪ پﻴدا شﻮي‬ ‫دي‪.‬‬ ‫پﻮﻫان دې پﻮ＊تﻨ‪ ３‬تﻪ داس‪＄ ３‬ﻮاب واﻳﻲ‪:‬‬ ‫تﻮکﻤﻮﻧﻪ د طبﻴعﻲ چاپ‪５‬رﻳال د ب‪５‬ﻼب‪５‬ﻠﻮ شراﻳطﻮ‪ ،‬اﻗﻠﻴﻢ او خﻮړو سره د تطابﻖ ﻟﻪ ﻣخ‪ ３‬چ‪ ３‬پﻪ اﻧساﻧﻲ‬ ‫ژوﻧد باﻧدې اغ‪５‬زه ﻟري‪ ،‬راﻣﻨ‪ ＃‬تﻪ شﻮي دي‪ .‬ﻧﻮﻣﻮړي طبﻴعﻲ شراﻳط پﻪ ب‪５‬ﻼب‪５‬ﻠﻮ تﻮکﻤﻮﻧﻮ اغ‪５‬زه‬ ‫کﻮي‪ .‬د ﻣثال پﻪ ډول پﻪ کﻮﻣﻮ ‪＄‬اﻳﻮﻧﻮ ک‪ ３‬چ‪ ３‬تﻮر پﻮستﻲ ژوﻧد کﻮي‪ ،‬د ﻟﻤر وړاﻧ‪ ３／‬پﻪ عﻤﻮدي‬ ‫ډول ﻟ‪８５／‬ي او د ﻫﻮا تﻮدوخﻪ زﻳاتﻪ وي او ﻟﻤر د سﻴﻤ‪ ３‬د اوس‪５‬دوﻧکﻮ پﻪ پﻮستکﻲ پﻪ ﻣستﻘﻴﻢ‬ ‫ډول اغ‪５‬زه کﻮي‪ ،‬ﻟﻪ اړتﻴا او اﻧدازې ＇خﻪ زﻳاتﻪ تﻮدوخﻪ اﻧساﻧاﻧﻮ تﻪ تاوان اړوي‪ .‬ﻧﻮ ﻟﻪ ﻫﻤدې اﻣﻠﻪ‬ ‫ددې ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻮ د اوس‪５‬دوﻧکﻮ جسﻢ ( اور‪－‬اﻧ‪５‬زم) د زر‪－‬ﻮﻧﻮ کﻠﻮﻧﻮ پﻪ ت‪５‬ر‪４‬دو سره ﻟﻪ اﻧدازې ＇خﻪ د‬ ‫زﻳات‪ ３‬تﻮدوخ‪ ３‬سره تﻮافﻖ ک‪７‬ی دی او پﻪ پای ک‪ ３‬د تﻮر رﻧ‪／‬ﻪ ﻧسجﻮﻧﻮ ﻣاده ﻳﻲ پﻪ پﻮستکی ک‪ ３‬را‬ ‫！ﻮﻟ‪８５‬ي‪ .‬دغﻪ ﻧسجﻲ ﻣاده (ﻣﻴﻼﻧﻴﻦ) د پﻮستکﻲ اﻳپدرﻣس رﻧ‪／‬ﻴﻨﻪ طبﻘﻪ داس‪ ３‬حجرات ﻟري چ‪３‬‬ ‫د پﻮستکﻲ رﻧ‪ ，‬جﻮړوي‪ ،‬ژﻳ‪ ،７‬ﻧسﻮاري‪ ،‬سﻮر او آن تر دې چ‪ ３‬تﻮر رﻧ‪ ，‬ﻟروﻧکﻲ وي‪.‬‬ ‫د ﻫغﻮ خﻠکﻮ پﻮستکی چ‪ ３‬ډ‪４‬ر ﻣﻴﻼﻧﻴﻦ ﻟري د بدن پﻮستکی ﻳ‪ ３‬زﻳات تﻮر وي‪ ،‬دغﻪ ﻣاده د ﻟﻤر‬ ‫د وړاﻧ‪／‬ﻮ د ﻧﻔﻮذ ﻣخﻪ ﻧﻴسﻲ او پﻮستکﻲ د ﻟﻤر پﻪ وړاﻧ‪／‬ﻮ ﻟﻪ سﻮ‪５＄‬دو ＇خﻪ ژغﻮري‪ .‬د وخت‬ ‫پﻪ ت‪５‬ر‪４‬دو سره پﻪ دې ډﻟﻪ ک‪ ３‬د پﻮستکﻲ تﻮرواﻟی ﻣﻴراثﻲ ‪－‬ر‪＄‬ﻲ‪ ،‬زﻳ‪８‬ه او ‪－７－‬ﻮتﻲ وﻳ‪＋‬تان د سر‬ ‫کﻮپ‪７‬ۍ ﻟﻪ تﻮدوخ‪＇ ３‬خﻪ ساتﻲ‪.‬‬ ‫سپﻴﻦ پﻮستﻲ زﻳاتره پﻪ شﻤاﻟﻲ ﻣعتدﻟﻪ سﻴﻤﻮ ک‪ ３‬ژوﻧد کﻮي‪ .‬پﻪ داس‪ ３‬سﻴﻤﻮ ک‪ ３‬زﻳات اور＊ت‪،‬‬ ‫ﻟﻨدبﻞ او زﻳاتره ورﻳ‪ ＃‬وي او خﻠک ﻳ‪ ３‬ﻟﻪ ﻟﻤر ＇خﻪ ﻟ‪８‬ه ‪＂－‬ﻪ اخﻠﻲ ﻧﻮ ﻟﻪ ﻫﻤدې اﻣﻠﻪ ﻳ‪ ３‬بدن زﻳات‬ ‫ﻟﻤر تﻪ اړتﻴا ﻟري‪ .‬د ﻫغﻮی پﻪ بدن ک‪ ３‬د ﻣﻴﻼﻧﻴﻦ ﻣاده ﻳﻮازې پﻪ اوړي ک‪ ３‬زﻳات‪８５‬ي‪ .‬ﻫغﻪ وخت‬ ‫‪11۴‬‬

‫چ‪ ３‬د اﻧسان بدن د ﻟﻤر د وړاﻧ‪／‬ﻮ پﻪ واسطﻪ د اړتﻴا وړ وﻳ＂اﻣﻴﻦ ډي جﻮړ ک‪７‬ي د اﻧسان پﻮستکی‬ ‫غﻨﻢ رﻧ‪／‬ﻪ ‪－‬ر‪＄‬ﻲ‪.‬‬ ‫پﻪ ﻫغﻮ ‪＄‬اﻳﻮﻧﻮ ک‪ ３‬چ‪ ３‬ژ‪ ７４‬پﻮستﻲ ژوﻧد کﻮي‪ ،‬پﻪ ﻫغﻮ ‪＄‬اﻳﻮﻧﻮ ک‪ ３‬ﻣعﻤﻮ ًﻻ باد او طﻮفاﻧﻮﻧﻪ ﻟ‪８５／‬ي‬ ‫چ‪ ３‬ﻟﻪ ‪＄‬ان سره خاورې‪ ،‬ﻣﻴده ش‪ ３／‬اﻧتﻘاﻟﻮي‪ .‬د کﻠﻮﻧﻮ پﻪ ت‪５‬ر‪４‬دو سره ﻟﻪ دې بادوﻧﻮ او طﻮفاﻧﻮﻧﻮ‬ ‫سره تﻮافﻖ کﻮي او د ژﻳ‪ ７‬پﻮستﻲ ستر‪ ３－‬تﻨ‪８５／‬ي چ‪ ３‬و کﻮﻻی شﻲ د خاورې او ش‪／‬ﻮ پﻪ وړاﻧدې‬ ‫وساتﻞ شﻲ‪ .‬دغﻪ ﻧ‪＋‬ﻪ پﻪ ژ‪ ７４‬پﻮستﻮ ک‪ ３‬ارثﻲ ‪－‬ر‪＄‬ﻲ او د زﻳاتره خﻠکﻮ ور‪＄‬ﻨﻲ خﻮاړه ورﻳج‪ ３‬وي‪،‬‬ ‫چ‪ ３‬ډ‪４‬ر ﻟ‪ ８‬غذاﻳﻲ ﻣﻮاد ﻟري‪！ .‬ﻮل تﻮکﻤﻮﻧﻪ د ذکاوت او استعداد ﻟﻪ ﻣخ‪ ３‬تﻮپﻴر ﻧﻪ ﻟري‪ ،‬د ﻫغﻮی‬ ‫ظاﻫره ＇‪５‬ره ﻟکﻪ چ‪ ３‬ور＇خﻪ ﻳادوﻧﻪ وشﻮه د طبﻴعﻲ او ﻣحﻴطﻲ شراﻳطﻮ ﻣحصﻮل دی‪.‬‬ ‫‪۱۹۶۵‬م کال د ﻣﻠ‪／‬رو ﻣﻠتﻮﻧﻮ عﻤﻮﻣﻲ غﻮﻧ‪６‬ې د ！ﻮﻟﻮ ډوﻟﻮﻧﻮ تﻮکﻤﻴز تﻮپ‪５‬ر د ﻟﻪ ﻣﻨ‪％‬تﻪ وړﻟﻮ ﻟپاره‬ ‫ﻧ‪７‬ﻳﻮاﻟﻪ ﻣعاﻫده ﻻسﻠﻴک ک‪７‬ه‪ .‬د ﻫغ‪ ３‬ﻟﻪ ﻣخ‪ ３‬ﻳ‪ ３‬د ﻫر ډول ﻧظرﻳاتﻮ خپر‪４‬دل چ‪ ３‬پﻪ تﻮکﻤﻲ اﻣتﻴازاتﻮ‬ ‫وﻻړ وي‪ ،‬ﻣﻨع ک‪７‬ل‪ .‬تﻮﻫﻴﻦ او د ﻫر ډول تﻮکﻤﻴز تﻮپ‪５‬ر ﻟپاره ﻫ（‪ ３‬جﻨاﻳت ‪２－‬ﻲ‪ .‬دغﻪ ﻣﻮضﻮع زﻣﻮږ‬ ‫د ﻫ‪５‬ﻮاد اساسﻲ ﻗاﻧﻮن د دوﻳﻢ فصﻞ پﻪ ‪۲۲‬ﻣاده ک‪ ３‬درج شﻮې ده چ‪ ３‬د افغاﻧستان پﻪ اتباعﻮ ک‪ ３‬ﻫر‬ ‫ډول تبعﻴض او اﻣتﻴاز ﻣﻨع دی‪ .‬د افغاﻧستان اتباع ＊‪ ３％‬دي او کﻪ ﻧارﻳﻨﻪ‪ ،‬د ﻗاﻧﻮن پﻪ وړاﻧدې ﻣساوي‬ ‫حﻘﻮﻧﻪ او وجاﻳب ﻟري‪.‬‬

‫زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ ﻣساوي ډﻟﻮ وو‪４‬شﻞ شﻲ او ﻫره ډﻟﻪ دې پﻪ ﻻﻧدې ﻣﻮضﻮع ‪－‬اﻧﻮ پﻪ خپﻠﻮ ﻣﻨ‪％‬ﻮ ک‪３‬‬ ‫بحث وک‪７‬ي او د بحث پاﻳﻠﻪ دې د ډﻟ‪ ３‬د استازي پﻪ واسطﻪ خپﻠﻮ ！ﻮﻟ‪／‬ﻴﻮاﻟﻮ تﻪ وړاﻧدې ک‪７‬ي‪.‬‬ ‫‪-۱‬پﻪ بشري تﻮکﻤﻮﻧﻮ ک‪ ３‬کﻮم تﻮکﻢ ذکﻲ او ډ‪４‬ر ﻣستعد دي؟‬ ‫‪-۲‬وﻟ‪ ３‬تﻮر تﻮکﻤﻲ تﻮر پﻮستﻲ او ظاﻫري ‪＄‬اﻧ‪７／‬ې ＇‪５‬ره ﻟري؟‬ ‫‪-۳‬وﻟ‪ ３‬سپﻴﻦ تﻮکﻤﻲ ظاﻫري ‪＄‬اﻧ‪７／‬ي خصﻮصﻴات ﻟري ؟‬ ‫‪-۴‬سﻮر پﻮستﻲ د ﻧ‪７‬ۍ پﻪ کﻮﻣﻪ ﻟﻮﻳﻪ وچﻪ ک‪ ３‬استﻮ‪－‬ﻦ دي او د ＇‪５‬رې د سﻮرواﻟﻲ عﻠت ﻳ‪ ３‬تﻮضﻴح‬

‫‪11۵‬‬

‫ک‪７‬ئ؟‬ ‫‪ ６－-۵‬تﻮکﻢ پﻪ ＇ﻪ ډول ﻣﻨ‪％‬تﻪ را‪＄‬ﻲ؟‬ ‫پﻮ＊تﻨ‪:３‬‬ ‫ﻟﻨ‪＄ ６‬ﻮاب ور ک‪７‬ئ‪:‬‬ ‫‪-۱‬د تﻮر پﻮستﻮ ظاﻫري ‪＄‬اﻧ‪７／‬تﻴاوې بﻴان ک‪７‬ئ‪.‬‬ ‫‪-۲‬سﻮر پﻮستﻲ پﻪ ﻧ‪７‬ۍ ک‪ ３‬پﻪ کﻮم تﻮکﻢ پﻮرې اړه ﻟري؟‬ ‫سﻢ ‪＄‬ﻮاب پﻪ ﻧ‪＋‬ﻪ ک‪７‬ئ‪:‬‬ ‫‪-۱‬د ﻧ‪７‬ۍ ！ﻮل خﻠک پﻪ ＇ﻠﻮرو تﻮکﻤﻮﻧﻮ ﻟکﻪ‪ :‬سپﻴﻦ‪ ،‬سﻮر‪ ،‬تﻮر او ژ‪ ７４‬تﻮکﻢ و‪４‬شﻞ شﻮي دي‪.‬‬ ‫‪-۲‬سپﻴﻦ تﻮکﻤﻲ ﻟﻮړه وﻧﻪ‪ ،‬سپﻴﻦ پﻮستکی‪ ،‬ج‪／‬ﻪ پزه‪ ،‬تﻮر ‪－‬ﻮړ‪－‬ﻮتﻲ وﻳ‪＋‬تان ﻟري‪.‬‬ ‫‪ -۳‬تﻮکﻤﻮﻧﻪ د ب‪５‬ﻼب‪５‬ﻠﻮ طبﻴعﻲ ﻣحﻴطﻮﻧﻮ‪ ،‬اﻗﻠﻴﻢ او خﻮړو ﻣحصﻮل دي‪.‬‬ ‫ﻻﻧدې جﻤﻠ‪ ３‬بشپ‪７‬ې ک‪７‬ئ‪:‬‬ ‫‪ ６－-۱‬تﻮکﻤﻮﻧﻪ د ﻣﻬاجرت او د ودوﻧﻮ پﻪ وجﻪ ﻣﻨ‪％‬تﻪ راغﻠﻲ ک ‪۰۰۰۰‬او‪۰۰۰۰۰۰‬‬ ‫‪-۲‬د اساسﻲ ﻗاﻧﻮن د دوﻳﻢ فصﻞ ‪ ۰۰۰۰۰۰۰۰‬ﻣادې ﻟﻪ ﻣخ‪ ３‬د افغاﻧستان د اتباعﻮ ترﻣﻨ‪ ＃‬ﻫر ډول‬ ‫تبعﻴض او اﻣتﻴاز ﻣﻨع دی‪.‬‬

‫ﻟﻪ ！ﻮﻟ‪／‬ﻲ ＇خﻪ بﻬر ﻓﻌاﻟﻴت‪:‬‬ ‫ﻻﻧدې ﻣﻮضﻮع تحﻠﻴﻞ ک‪７‬ئ او د جغرافﻴ‪ ３‬پﻪ راتﻠﻮﻧکﻲ ساعت ک‪ ３‬ﻳ‪！ ３‬ﻮﻟ‪／‬ﻴﻮاﻟﻮ تﻪ واوروئ‪.‬‬ ‫زﻣﻮږ د ﻫ‪５‬ﻮاد خﻠک پﻪ کﻮم تﻮکﻢ پﻮرې اړه ﻟري‪ .‬د ﻫ‪５‬ﻮاد اساسﻲ ﻗاﻧﻮن پﻪ کﻮﻣﻪ ﻣاده ک‪ ３‬ﻫر ډول تبعﻴض‬ ‫ﻣﻨع ک‪７‬ی دی‪.‬‬

‫‪11۶‬‬

‫ديرشم ‪-‬لوست‬

‫ب‪ :‬د توکمونو جغرافيايي و‪４‬ش‬ ‫پﻪ آسﻴا ک‪３‬‬ ‫ﻧژادوﻧﻪ او‬ ‫ژب‪３‬‬

‫د شﻤا‬

‫ﻟﻲ ﻗ‬ ‫طب ﻣ‬

‫دار‬

‫کﻮرﻳاﻳﻲ‬ ‫جاپاﻧﻲ‬ ‫پ‪＋‬تﻮ او دري‬

‫زﻳ‪ ７‬پﻮستﻲ‬ ‫سپﻴﻦ پﻮستﻲ‬ ‫تﻮر پﻮستﻲ‬ ‫د زﻳ‪ ７‬او سپﻴﻦ پﻮستﻮ دوه ر‪－‬ﻪ‬ ‫د زﻳ‪ ７‬او تﻮر پﻮستﻮ دوه ر‪－‬ﻪ‬ ‫د سپﻴﻦ او تﻮر پﻮستﻮ دوه ر‪－‬ﻪ‬ ‫ﻧﻘشﻪﻧژادوﻧﻮ د و‪４‬ش ﻧﻘشﻪ‬ ‫ژبﻮ او‬ ‫پﻪ أسﻴا ک‪ ３‬د ژبﻮ اوپﻪ أسﻴا‬ ‫ک‪ ３‬دو‪４‬ش‬ ‫ﻧژادوﻧﻮ د‬

‫د ﻧ‪７‬ۍ پﻪ کﻮﻣﻮ ﻟﻮﻳﻮ وچﻮ ک‪ ３‬د سپﻴﻦ ﻧژاد‪ ،‬او تﻮر ﻧژاد ﻧﻔﻮس ﻣتﻤرکز شﻮی دی؟‬ ‫د أسﻴا د ﻟﻮﻳ‪ ３‬وچ‪ ３‬ﻧﻔﻮس ﻟﻪ ب‪５‬ﻼب‪５‬ﻠﻮ تﻮکﻤﻮﻧﻮ ＇خﻪ جﻮړ شﻮي دي چ‪ ３‬زﻳاتره ﻳ‪ ３‬ژ‪ ７４‬تﻮکﻤﻲ‬ ‫دي او پات‪ ３‬ﻧﻮر ﻳ‪ ３‬سپﻴﻦ پﻮستﻲ او تﻮر پﻮستﻲ دي‪.‬‬ ‫د ﻫغﻮی د جغرافﻴاﻳﻲ و‪４‬ش پﻪ باره ک‪ ３‬ﻟﻨ‪ ６‬ﻣعﻠﻮﻣات وړاﻧدې ک‪８５‬ي‪.‬‬ ‫د آسﻴا د ﻟﻮﻳ‪ ３‬وچ‪ ３‬تﻮکﻤﻴز ‪－‬روپﻮﻧﻪ‪:‬‬ ‫الف ژ‪ ４‬توکم‪ :‬د أسﻴا پﻪ ﻟﻮﻳﻪ وچﻪ ک‪ ３‬د دې تﻮکﻢ خﻠک د ﻧﻮرو تﻮکﻤﻮﻧﻮ پﻪ پرتﻠﻪ ډ‪４‬ر دي‪ .‬ﻣغﻞ‪ ،‬تبتﻴان‪،‬‬ ‫ساﻣﻮﻳدﻳان‪ ،‬ترکﻤﻨان‪ ،‬ﻗرغ‪５‬زﻳان‪ ،‬د شﻤاﻟﻲ چ‪５‬ﻦ خﻠک‪ ،‬کﻮرﻳاﻳان پﻪ ﻟ‪＇ ８‬ﻪ تﻮپﻴر ﻫﻤدغﻪ تﻮکﻤﻲ ‪＄‬اﻧ‪７／‬تﻴاوې ﻟري‪ ،‬د‬ ‫جﻨﻮب ختﻴ‪ ３％‬أسﻴا خﻠک جﻨﻮبﻲ چﻴﻦ‪ ،‬کاﻣبﻮج‪ ،‬ﻻوس‪ ،‬تاﻳﻠﻨد‪ ،‬برﻣا او وﻳتﻨام او آن د جاپان و‪７－‬ي چ‪ ３‬د پﻮستکﻲ‬

‫‪11۷‬‬

‫رﻧ‪ ，‬ﻳ‪ ３‬رو＊اﻧﻪ دی‪ ،‬د ﻫﻤدغﻪ تﻮکﻢ خﻠک دي‪ .‬د دې تﻮکﻢ ‪＄‬ﻴﻨ‪ ３‬فرع‪ ３‬ډﻟ‪ ３‬د شﻤاﻟﻲ ساﻳبرﻳا د تﻨدرا او تاﻳ‪／‬اه پﻪ‬ ‫‪＄‬ﻨ‪／‬ﻠﻮﻧﻮ ( ستﻨ‪ ３‬ډوﻟﻪ پا‪ ３１‬ﻟروﻧکﻲ ‪＄‬ﻨ‪／‬ﻠﻮﻧﻮ) ک‪ ３‬د ＇ﻮ زرﻳزو خﻠکﻮ د ډﻟ‪ ３‬پﻪ ＇‪５‬ر ژوﻧد کﻮي‪.‬‬

‫ب‪ -‬سپين توکم‪ :‬پﻪ ﻫﻨدوچ‪５‬ﻦ ک‪ ３‬د سپﻴﻦ پﻮستﻮ تﻮکﻢ ﻧسبتا ً ﻟ‪ ８‬شﻤ‪５‬ر ﻣﻮﻧدل ک‪８５‬ي چ‪ ３‬پﻪ‬ ‫ابتداﻳﻲ ډول ژوﻧد کﻮي‪ .‬د سپﻴﻦ پﻮستﻮ د استﻮ‪－‬ﻨ‪ ３‬اصﻠﻲ ‪＄‬ای د ﻫﻤاﻟﻴا د غروﻧﻮ د ﻟ‪７‬ﻳﻮ ﻟﻮﻳد‪３％４‬‬ ‫سﻴﻤ‪ ３‬او د ﻫﻨد ﻧﻴﻤﻪ وچﻪ ده‪ .‬افغاﻧان‪ ،‬اﻳراﻧﻴان‪ ،‬بﻠﻮ＇ان‪ ،‬ﻗﻔﻘازﻳان او روسان د سپﻴﻦ تﻮکﻢ ＊‪３‬‬ ‫ب‪５‬ﻠ‪ ３／‬دي‪ .‬ﻫﻤدارﻧ‪／‬ﻪ ساﻣﻲ تﻮکﻢ پﻪ عربستان‪ ،‬سﻮرﻳﻪ‪ ،‬اردن‪ ،‬اسرائﻴﻞ‪ ،‬د ترکﻴ‪ ３‬ﻳﻮه برخﻪ او‬ ‫کردستان ک‪ ３‬استﻮ‪－‬ﻦ دي‪ ،‬پﻪ سپﻴﻦ غﻨﻢ رﻧ‪／‬ﻪ تﻮکﻢ پﻮرې اړه ﻟري‪.‬‬ ‫ج‪ :‬تور توکم‪ :‬تﻮر تﻮکﻢ پﻪ استﻮاﻳﻲ سﻴﻤﻮ ک‪ ３‬ژوﻧد کﻮي چ‪ ３‬تﻮکﻢ پ‪５‬ژﻧدوﻧکﻲ ﻫغﻮی تﻪ ﻧ‪／‬رﻳتﻮ‬ ‫‪ Negritos‬واﻳﻲ‪ .‬دغﻪ تﻮر پﻮستﻲ کﻮړۍ کﻮړۍ وﻳ‪＋‬تان ﻟري چ‪ ３‬سﻮچﻪ ب‪５‬ﻠ‪／‬ﻪ ﻳ‪ ３‬پﻪ سﻴﻠﻮن‪،‬‬ ‫ﻫﻨد ک‪ ３‬د ﻫﻤاﻟﻴ‪ ３‬د غره پﻪ جﻨﻮب ک‪ ،３‬د ﻣﻼکا پﻪ ！اپﻮ وزﻣﻪ‪ ،‬د اﻧدﻳﻤان او ﻧﻴکﻮبار پﻪ ！اپﻮ‪－‬اﻧﻮ‬ ‫ک‪ ３‬تﻴت شﻮي دي‪ .‬دغﻪ خﻠک پﻪ ﻧﻴﻤﻪ ابتداﻳﻲ حاﻟت ک‪ ３‬ژوﻧد کﻮي او زﻳاتره ﻳ‪ ３‬پﻪ ‪＄‬ﻨ‪／‬ﻠﻮﻧﻮ‬ ‫ک‪ ３‬استﻮ‪－‬ﻦ دي او د ﻫﻤاﻟﻴا د غروﻧﻮ پﻪ جﻨﻮب ک‪ ３‬استﻮ‪－‬ﻨﻪ کﻮي‪.‬‬ ‫د اروپا د ﻟﻮﻳ‪ ３‬وچ‪ ３‬تﻮکﻤﻴزې ډﻟ‪:３‬‬ ‫د اروپا اوس‪５‬دوﻧکﻲ ســپﻴﻦ پﻮستﻲ دي او پﻪ شﻤاﻟﻲ‪،‬‬ ‫ختﻴــ‪ ،＃‬اﻟپﻲ‪ ،‬دﻳﻨارﻳکــﻲ او ﻣدﻳتراﻧﻪ ﻳﻲ ډﻟﻮ و‪４‬شــﻞ‬ ‫شــﻮي دي‪ .‬شــﻤاﻟﻲ او ختﻴ‪ ＃‬ســپﻴﻦ تﻮکــﻢ برخ‪ ３‬د‬ ‫اســتﻮ‪－‬ﻨ‪＄ ３‬ای ســکﻨدﻳﻨاوي ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻪ‪ ،‬اﻧ‪／‬ﻠســتان‪،‬‬ ‫د فراﻧســ‪ ３‬شﻤال‪ ،‬اﻟﻤان‪ ،‬ﻟﻬســتان(پﻮﻟﻴﻨ‪ )６‬د روسﻴ‪３‬‬ ‫اروپاﻳــﻲ برخﻪ ده‪ ،‬اﻟپﻲ تﻮکﻢ ﻳ‪ ３‬د اروپا پﻪ ﻣرکزي او‬ ‫ﻟﻮﻳد‪％４‬ﻮ برخﻮ ک‪ ３‬اســتﻮ‪－‬ﻦ دي‪ .‬پﻪ داســ‪ ３‬حال ک‪３‬‬ ‫چــ‪ ３‬ﻣدﻳتراﻧﻪ ﻳــﻲ تﻮکﻢ ＇اﻧ‪／‬ﻪ ﻳ‪ ３‬غﻨــﻢ رﻧ‪／‬ﻪ ＇‪５‬ره‬ ‫ﻟري د ﻣدﻳتراﻧ‪ ３‬د ســﻤﻨدر ‪－‬ﻲ پﻪ شــاوخﻮا ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻮ‬ ‫ک‪＄ ３‬ای پر ‪＄‬ای شﻮي دي د اروپاﻳﻲ تﻮکﻢ دﻳﻨارﻳکﻲ‬ ‫برخــﻪ پﻪ اﻟباﻧﻴﻪ او د ختﻴ‪ ３％‬اروپــا پﻪ ‪＄‬ﻴﻨﻮ ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻮ‬ ‫کــ‪ ３‬ژوﻧد کﻮي‪ .‬ﻻپﻨﻴان د اروپا پﻪ ډ‪４‬ره شــﻤاﻟﻲ برخﻮ‬ ‫ک‪ ３‬اســتﻮ‪－‬ﻦ دي‪.‬‬

‫‪11۸‬‬

‫ﻻپﻦ ＇اﻧ‪／‬ﻪ‬ ‫شﻤاﻟﻲ ＇اﻧ‪／‬ﻪ‬

‫ختﻴ‪％‬ﻪ ＇اﻧ‪／‬ﻪ‬ ‫أﻟپﻲ ＇اﻧ‪／‬ﻪ‬ ‫دﻳﻨارکﻲ ＇اﻧ‪／‬ﻪ‬

‫دﻳترا‬

‫ﻧﻪ ﻳﻲ‬

‫ﻣ‬

‫＇اﻧ‪／‬ﻪ‬ ‫شﻤاﻟﻲ ＇اﻧ‪／‬ﻪ‬ ‫ختﻴ‪％‬ﻪ ＇اﻧ‪／‬ﻪ‬ ‫أﻟپﻲ ＇اﻧ‪／‬ﻪ‬ ‫دﻳﻨارکﻲ ＇اﻧ‪／‬ﻪ‬ ‫ﻣدﻳتراﻧﻪ ﻳﻲ ＇اﻧ‪／‬ﻪ‬ ‫ﻻپﻦ ＇اﻧ‪／‬ﻪ‬

‫پﻪ اروپا ک‪ ３‬د ﻧژادوﻧﻮ د و‪４‬ش ﻧﻘشﻪ‬

‫د اﻓرﻳﻘا دﻟﻮﻳ‪ ３‬وچ‪ ３‬تﻮکﻤﻴزې ډﻟ‪:３‬‬

‫د افرﻳﻘا تﻮکﻤﻴزې ډﻟ‪ ３‬تﻮر پﻮســتﻲ‪،‬‬ ‫عربــان‪ ،‬بربرﻳان‪ ،‬أســﻴاﻳان او اروپاﻳان‬ ‫تشــکﻴﻠﻮي‪ .‬تﻮر پﻮستﻲ د افرﻳﻘا ‪۷۰‬‬ ‫سﻠﻨﻪ ﻧﻔﻮس جﻮړوي‪ ،‬چ‪！ ３‬ﻮل ﻳ‪ ３‬د‬ ‫ﻟﻮﻳ‪ ３‬صحرا پﻪ جﻨﻮب ک‪ ３‬اســتﻮ‪－‬ﻦ‬ ‫دي‪ .‬تــﻮر تﻮکــﻢ ﻫﻢ پﻪ ＇ﻠــﻮرو ډﻟﻮ‬ ‫و‪４‬شــﻞ ک‪５‬ــ‪８‬ي چــ‪ ３‬باﻧتــﻮ‪ ،‬ﻧﻴﻠــﻮت‬ ‫‪ Nelotes‬پﻴ‪／‬ﻴﻤــﻲ ‪Pygmies‬‬ ‫بﻮشــﻤﻦ ‪ Bushmen‬او ﻫﻮتﻦتت‬ ‫‪ Hottentots‬دي‪.‬‬ ‫د دې ﻫرې ډﻟ‪ ３‬پﻪ ＇‪５‬ره ک‪ ３‬زﻳات‬ ‫تﻮپﻴروﻧــﻪ ﻟﻴدل ک‪８５‬ي‪ .‬باﻧتﻮ د افرﻳﻘا‬ ‫د تﻮر پﻮســتﻮ ډ‪４‬ره ﻟﻮﻳﻪ ډﻟﻪ ده چ‪３‬‬ ‫د افرﻳﻘــا پﻪ ﻟﻮﻳدﻳ‪ ＃‬ک‪ ３‬پﻪ ت‪５‬ره بﻴا د‬ ‫دې سﻴﻤ‪ ３‬د ســاحﻞ پﻪ اوږدو ک‪３‬‬

‫پﻪ افرﻳﻘا ک‪ ３‬د ﻧﻔﻮسﻮ و‪４‬ش‬

‫د ﻧﻔﻮسﻮ ＇خﻪ پرتﻪ‬ ‫ﻳﻮ تﻦ ＇خﻪ ﻫﻢ ﻟ‪８‬‬ ‫‪ ۱٠-۱‬تﻨﻪ‬ ‫‪ ۲٥-۱٠‬تﻨﻪ‬ ‫‪ ٥٠-۲٥‬تﻨﻪ‬ ‫‪ ۱٠٠-٥٠‬تﻨﻪ‬ ‫ﻟﻪ ‪ ۱٠٠‬تﻨﻮ ＇خﻪ زﻳات‬

‫پﻪ ﻣرکزي افرﻳﻘــا ک‪ ،３‬پﻪ ختﻴ‪ ＃‬او‬ ‫جﻨﻮب ختﻴ‪ ＃‬برخﻮ ک‪ ３‬او د ﻣادغاســکر پﻪ ！اپﻮ ک‪ ３‬ژوﻧد کﻮي‪.‬‬ ‫د ﻫغﻮی د بدن پﻮســتکی ﻗﻬﻮه ﻳﻲ‪ ،‬پﻠﻨﻪ پزه‪ ،‬ډبﻠ‪ ３‬شــﻮﻧ‪６‬ې او تاو تاو وﻳ‪＋‬ــتان ﻟري‪.‬‬ ‫ﻧﻴﻠﻮت خﻠک ج‪／‬ﻪ وﻧﻪ ﻟري (‪۱۸۳‬ســاﻧتﻲ ﻣتره) چ‪ ３‬پﻪ ســﻮډان‪ ،‬ﻳﻮ‪－‬ﻨدا او کﻴﻨﻴا ک‪ ３‬ژوﻧد کﻮي‪.‬‬ ‫پﻴ‪／‬ﻤﻴان پﻪ استﻮاﻳﻲ ‪＄‬ﻨ‪／‬ﻠﻮﻧﻮ ک‪ ３‬استﻮ‪－‬ﻦ دي‪ .‬وﻧ‪ ３‬ﻳ‪ ３＂５！ ３‬دي ﻟﻮړواﻟی ﻳ‪ ۱۴۷ ３‬ساﻧتﻲ ﻣترو‬ ‫پﻮرې رســ‪８５‬ي‪.‬‬ ‫بﻮشــﻤﻦ او ﻫﻮتﻦ ！ﻴ＂‪ ３‬وﻧ‪ ３‬ﻟري او د کاﻻﻫاري د د＊ــت‪ ３‬پﻪ شــاوخﻮاک‪ ３‬ژوﻧد کﻮي‪.‬‬ ‫عربان او بربران د ﻟﻮﻳ‪ ３‬صحرا پﻪ شﻤال ک‪ ３‬استﻮ‪－‬ﻦ دي‪ .‬عربان غﻨﻢ رﻧ‪／‬ﻪ دي او تﻮر وﻳ‪＋‬تان‬ ‫ﻟري‪ .‬د افرﻳﻘا پﻪ شﻤال ﻟﻮﻳدﻳ‪ ＃‬ک‪ ３‬سپﻴﻦ پﻮستﻲ بربر ﻗبﻴﻠ‪ ３‬ژوﻧد کﻮي چ‪ ３‬پﻪ ﻧسﻞ ک‪ ３‬د‬ ‫‪11۹‬‬

‫اسپاﻧﻴ‪ ３‬او اﻳ＂اﻟﻴ‪ ３‬ﻟﻪ خﻠکﻮ سره ورتﻪ واﻟی ﻟري‪ .‬ﻧﻮ ﻟﻪ ﻫﻤدې اﻣﻠﻪ د اﻟجزاﻳر‪ ،‬تﻮﻧس او ﻣراکش‬ ‫ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻮ‪ ،‬خﻠک د بربر د ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻮ پﻪ ﻧﻮم ﻳادوي‪.‬‬ ‫سپﻴﻦ پﻮستﻲ اروپاﻳﻲ ﻣﻬاجر‪ ،‬ﻟﻪ استعﻤار ＇خﻪ وروستﻪ پﻪ افرﻳﻘا ک‪ ３‬تﻴت شﻮل‪ .‬د تﻤرکز‬ ‫اصﻠﻲ ‪＄‬اي ﻳ‪ ３‬پﻪ شﻤال ﻟﻮﻳدﻳ‪ ＃‬ک‪( ３‬اﻟﻤغرب) او پﻪ جﻨﻮب ک‪( ３‬جﻨﻮبﻲ افرﻳﻘا او زﻣبابﻮي)‬ ‫دي‪ .‬ﻫﻤدارﻧ‪／‬ﻪ پﻪ کﻴﻨﻴا او زاﻳر ک‪ ３‬ﻫﻢ ژوﻧد کﻮي‪ ،‬ﻣﻬاجر أسﻴاﻳان ﻟﻪ اروپاﻳاﻧﻮ ＇خﻪ زﻳات دي‪.‬‬ ‫ﻫﻨدﻳان پﻪ جﻨﻮب‪ ３‬افرﻳﻘا‪ ،‬کﻴﻨﻴا او ﻳﻮ‪－‬ﻨدا ک‪ ３‬استﻮ‪－‬ﻦ دي‪ .‬د ﻣﻮرشس د ！اپﻮ‪－‬اﻧﻮ ﻧﻔﻮس زﻳاتره‬ ‫ﻫﻨدﻳان دي‪.‬د ﻣادغاسکر زﻳاتره ﻧﻔﻮس ﻣاﻻﻳﻴان او پﻮﻟﻴﻨزﻳان دي‪.‬‬ ‫د اﻣرﻳکا د ﻟﻮې وچ‪ ３‬تﻮکﻤﻴزې ډﻟ‪:３‬‬

‫د اﻣرﻳکا زﻳات اوســ‪５‬دوﻧکﻲ ســپﻴﻦ پﻮستﻲ ﻳا‬ ‫‪－‬ــ‪ ６‬تﻮکﻢ ＇خــﻪ دي‪.‬د اﻣرﻳــکا د ﻟﻮﻳ‪ ３‬وچ‪３‬‬ ‫اصﻠﻲ اوســ‪５‬دوﻧکﻲ ســﻮر پﻮستﻲ دي چ‪ ３‬پﻪ‬ ‫اصﻞ ک‪ ３‬د ژ‪ ７４‬تﻮ کﻤﻮ برخﻪ ده‪ ،‬چ‪ ３‬د ﻣذﻫبﻲ‬ ‫عﻘﻴدې ﻟﻪ ﻣخ‪ ３‬خپﻞ ﻣخ او وﻳ‪＋‬تان پﻪ ﻧکرﻳزو‬ ‫سره کﻮي‪ .‬شﻤ‪５‬ر ﻳ‪ ３‬پﻪ شﻤاﻟﻲ اﻣرﻳکا ک‪ ３‬ډ‪４‬ر‬ ‫ﻣحدود دی‪ ،‬خﻮ پﻪ ﻣکســﻴکﻮ او اﻟســﻠﻮادور‬ ‫ک‪ ３‬د ﻧﻔﻮســﻮ زﻳاتﻪ برخﻪ تشکﻴﻠﻮي د بﻮﻟﻴﻮﻳا‪،‬‬ ‫‪－‬ﻮاﻳتﻤاﻻ‪ ،‬اکﻮادور‪ ،‬پﻴــرو او پارا‪－‬ﻮای د ﻟﻮړو‬ ‫سﻴﻤﻮ ﻧﻴﻢ ﻧﻔﻮس سﻮر پﻮستﻲ دي‪ .‬د اﻣرﻳکا پﻪ‬ ‫ﻟﻮﻳﻪ وچﻪ ک‪ ３‬د ســپﻴﻦ پﻮستﻮ د زﻳاتﻮاﻟﻲ ﻻﻣﻞ‬ ‫د ﻧــ‪７‬ۍ ﻟــﻪ ب‪５‬ﻼب‪５‬ﻠــﻮ ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻮ ＇خــﻪ اﻣرﻳکا‬ ‫تﻪ د ســپﻴﻦ پﻮســتﻮ ﻣﻬاجرت ‪２－‬ــﻞ ک‪８５‬ي ژ‪７４‬‬

‫سپﻴﻦ پﻮستﻲ‬ ‫تﻮر پﻮستﻲ‬ ‫بﻮﻣﻴان او دوه ر‪－‬ﻪ‬

‫پﻮستﻲ ﻟﻪ چ‪５‬ﻦ او جاپان ＇خﻪ دې ﻟﻮﻳ‪ ３‬وچ‪３‬‬ ‫تــﻪ ﻣﻬاجرت کــ‪７‬ی دی‪ .‬تﻮر تﻮکــﻢ د غﻼﻣ‪９‬‬

‫د اﻣرﻳکا پﻪ ﻟﻮﻳﻪ وچﻪ د ﻧژادوﻧﻮ د و‪４‬ش ﻧﻘشﻪ‬ ‫‪1۲۰‬‬

‫او غﻼﻣاﻧــﻮ د خر＇ــﻼو د رواجﻮﻟــﻮ پــﻪ پاﻳﻠﻪ ک‪ ３‬اﻣرﻳکا تﻪ ﻟــﻪ افرﻳﻘا ＇خﻪ راوړل شــﻮي دي‪ .‬ﻟﻪ‬ ‫پﻮرتﻮرﻳکﻮ‪ ،‬کﻴﻮبا او دوﻣﻨﻴکﻦ پرتﻪ ﻧﻮر ！ﻮل ！اپﻮ‪－‬ان د تﻮرپﻮســتﻴﻮ د اســتﻮ‪－‬ﻨ‪ ３‬سﻴﻤ‪２－ ３‬ﻞ ک‪８５‬ي او‬ ‫د وﻧزوﻳﻼ‪ ،‬ســﻮرﻳﻨام‪ ،‬فراﻧســﻮي ‪－‬ﻴاﻧا او پاﻧاﻣﻪ ک‪ ３‬تﻮر پﻮســتﻲ ژوﻧد کﻮي‪.‬‬

‫دوه ر‪－‬ﻪ او ‪ ６－‬تﻮکﻤﻮﻧﻪ د سپﻴﻦ پﻮستﻮ او تﻮر پﻮستﻮ د ودوﻧﻮ پﻪ پاﻳﻠﻪ ک‪( ３‬ﻣﻮﻻت ‪)Mollstes‬‬ ‫او تﻮر پﻮستﻮ او سﻮر پﻮستﻮ تر ﻣﻨ‪ ＃‬د واده پﻪ پاﻳﻠﻪ ک‪ ３‬زاﻧبﻮس‪ ))Zanbus‬د ＇ﻠﻮرﻧﻴﻤﻮ‬ ‫پ‪７５‬ﻳﻮ پﻪ اوږدو ک‪ ３‬راﻣﻨ‪％‬تﻪ شﻮي دي‪ ،‬زﻳاتره دغﻪ تﻮکﻤﻮﻧﻪ د ﻣرکزي او جﻨﻮبﻲ اﻣرﻳکا پﻪ‬ ‫ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻮک‪ ３‬ژوﻧد کﻮي‪ .‬پﻪ اﻗﻴاﻧﻮسﻴﻪ ک‪ ３‬زﻳات ﻧﻔﻮس سپﻴﻦ پﻮستﻲ اروپاﻳﻲ ﻣﻬاجرﻳﻦ دي‪ .‬ﻳﻮ‬ ‫ﻟ‪ ８‬شﻤ‪５‬ر تﻮر پﻮستﻲ او ژ‪ ７４‬پﻮستﻲ او دوه ر‪－‬ﻪ تﻮکﻤﻮﻧﻪ ﻫﻢ شتﻪ‪.‬‬ ‫د اس＂راﻟﻴا تﻮکﻤﻴزې ډﻟ‪:３‬‬ ‫د اروپاﻳاﻧﻮ ﻟﻪ ﻣﻬاجرت ＇خﻪ ﻣخک‪ ３‬پﻪ استراﻟﻴا ک‪ ۵۰۰ ３‬تﻮر پﻮستﻲ ﻗبﻴﻠ‪ ３‬ﻣ‪５‬شت‪ ３‬وې چ‪ ３‬د خﻠکﻮ‬ ‫شﻤ‪５‬ر ﻳ‪＇ ３‬ﻪ ﻧا ＇ﻪ شپ‪５‬تﻪ زرو تﻨﻮ تﻪ رس‪５‬ده‪ .‬د اس＂راﻟﻴا اروپاﻳﻲ ک‪５‬دﻧﻪ ﻟﻪ (‪)۱۸۳۰‬م کال ＇خﻪ وروستﻪ‬ ‫د اروپاﻳاﻧﻮ ﻟﻪ ﻣﻬاجرت سره پ‪５‬ﻞ شﻮه‪ .‬ﻟﻮﻣ‪７‬ﻧﻲ ﻣﻬاجرﻳﻦ ﻳ‪ ３‬ﻫغﻪ ﻣحکﻮﻣﻴﻦ وو چ‪ ３‬د ﻫ‪５‬ﻮاد د پر‪＋４‬ﻮدو‬ ‫پﻪ جزا ﻣحکﻮم شﻮي وو‪ .‬اوس د دې ﻟﻮﻳ‪ ３‬وچ‪ ３‬د دوه ر‪－‬ﻪ ﻧﻔﻮس اکثرﻳت جﻮړوي‪ .‬د ﻫغ‪ ３‬ﻻﻣﻞ دا‬ ‫و چ‪ ３‬سپﻴﻦ پﻮستﻲ ＊‪％‬ﻪ حاضره ﻧﻪ وه چ‪ ３‬دې ！اپﻮ‪－‬اﻧﻮ تﻪ ﻣﻬاجرت وک‪７‬ي‪ ،‬ﻧﻮ ﻟﻪ ﻫﻤدې اﻣﻠﻪ سپﻴﻦ‬ ‫پﻮستﻮ ﻧراﻧﻮ ﻟﻪ بﻮﻣﻲ ＊‪％‬ﻮ سره ودوﻧﻪ وک‪７‬ل او ‪ ６－‬ﻧﻔﻮس ﻳ‪ ３‬راﻣﻨ‪％‬تﻪ ک‪.７‬‬

‫زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ ﻣﻨاسبﻮ ډﻟﻮ وو‪４‬شﻞ شﻲ او ﻟﻪ ﻻﻧدې پﻮ＊تﻨﻮ ＇خﻪ دې ﻳﻮي تﻪ د ﻳﻮ او بﻞ پﻪ‬ ‫ﻣشﻮره ‪＄‬ﻮاب برابر ک‪７‬ي او د ډﻟﻮ استازي دې خپﻠﻮ ！ﻮﻟ‪／‬ﻴﻮاﻟﻮ تﻪ واوروي‪.‬‬ ‫‪-١‬د ﻧﻘش‪ ３‬ﻟﻪ ﻣخ‪ ３‬پﻪ ﻧ‪７‬ۍ ک‪ ３‬د سپﻴﻦ تﻮکﻢ د استﻮ‪－‬ﻨ‪＄ ３‬ای تثبﻴت ک‪７‬ی‪.‬‬ ‫‪ -٢‬د ﻧﻘش‪ ３‬ﻟﻪ ﻣخ‪ ３‬پﻪ ﻧ‪７‬ۍ ک‪ ３‬د ژ‪ ７４‬تﻮکﻢ د استﻮ‪－‬ﻨ‪＄ ３‬ای تثبﻴت ک‪７‬ی‪.‬‬

‫‪1۲1‬‬

‫‪-۳‬د ﻧﻘش‪ ３‬ﻟﻪ ﻣخ‪ ３‬د تﻮر تﻮکﻢ د استﻮ‪－‬ﻨ‪＄ ３‬ای تثبﻴت ک‪７‬ی‪.‬‬ ‫‪-۴‬د ژ‪ ７４‬تﻮکﻢ د ظاﻫري ب‪ ３２‬خصﻮصﻴت وﻟﻴکئ‪.‬‬ ‫‪ ６－‬تﻮکﻢ ＇ﻪ تﻪ واﻳﻲ او دغﻪ تﻮکﻢ د ﻧ‪７‬ۍ پﻪ کﻮﻣﻪ ﻟﻮﻳﻪ وچﻪ ک‪ ３‬زﻳات دی‪.‬‬‫پﻮ＊تﻨ‪:３‬‬

‫ﻻﻧدې تش ‪＄‬اﻳﻮﻧﻪ پﻪ ﻣﻨاسبﻮ کﻠﻤﻮ سره ډک ک‪７‬ئ‪.‬‬ ‫‪ -١‬د أسﻴا د ﻟﻮﻳ‪ ３‬وچ‪ ３‬اکثرﻳت ﻧﻔﻮس ‪.........‬تشکﻴﻠﻮي‪.‬‬ ‫‪ -٢‬د اروپا اکثرﻳت ﻧﻔﻮس‪........‬تﻮکﻢ‪ ،‬د افرﻳﻘا‪...........‬تﻮکﻢ تشکﻴﻠﻮي‪.‬‬ ‫‪-۳‬د تﻮر پﻮستﻮ او سپﻴﻦ پﻮستﻮ د واده کﻮﻟﻮ پﻪ پاﻳﻠﻪ ک‪ ６－ ...........３‬تﻮکﻢ را ﻣﻨ‪％‬تﻪ شﻮ‪.‬‬ ‫ﻟﻨ‪＄ ６‬ﻮاب ورک‪７‬ئ‪:‬‬ ‫‪-١‬د اروپاﻳﻲ سپﻴﻦ تﻮکﻢ غﻨﻢ رﻧ‪／‬ﻪ برخﻪ د ﻧ‪７‬ۍ پﻪ کﻮﻣﻮ ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻮ ک‪ ３‬ژوﻧد کﻮي‪.‬‬ ‫‪-٢‬د افرﻳﻘا د ﻟﻮﻳ‪ ３‬وچ‪ ３‬د تﻮکﻤﻴزو ‪－‬روپﻮﻧﻮ ﻧﻮﻣﻮﻧﻪ واخﻠئ‪.‬‬ ‫‪-۳‬د سﻮر تﻮکﻤﻮ ‪＄‬اﻧ‪７／‬تﻴاوې بﻴان ک‪７‬ئ‪.‬‬ ‫‪ ６－-۴‬تﻮکﻢ ＇ﻪ تﻪ واﻳﻲ او دغﻪ تﻮکﻢ زﻳاتره پﻪ کﻮﻣﻪ ﻟﻮﻳﻪ وچﻪ ک‪ ３‬شتﻮن ﻟري؟‬ ‫ﻟﻪ ！ﻮﻟ‪／‬ﻲ ＇خﻪ بﻬر ﻓﻌاﻟﻴت‪:‬‬

‫ﻣﻬاجرﻳﻦ پﻪ کﻮﻣﻮ ﻟﻮﻳﻮ وچﻮ ک‪ ３‬د ﻧﻔﻮسﻮ د زﻳاتﻮاﻟﻲ سبب شﻮي‪.‬‬ ‫د دې ﻣطﻠب پﻪ ﻫکﻠﻪ ﻣﻘاﻟﻪ وﻟﻴکئ او د جغرافﻴ‪ ３‬پﻪ راتﻠﻮﻧکﻲ ساعت ک‪ ３‬دې ！ﻮﻟ‪／‬ﻴﻮاﻟﻮتﻪ‬ ‫واوروئ‪.‬‬

‫‪1۲۲‬‬

‫شپ‪８‬م ＇پرکی‬

‫ﻳﻮ دﻳرشﻢ ﻟﻮست‬

‫‪ ۰۱-۶‬د ﻧ‪７‬ۍ د ﻣﻬﻤﻮ دﻳﻨﻮﻧﻮ پﻪ ﻫﻜﻠﻪ ＇ﻪ پﻮﻫ‪８５‬ئ؟‬ ‫شﻤــــــــــــــــــاﻟﻲ کﻨ‪／‬ﻞ سﻤﻨـــــــــــــــــــدر‬

‫د شﻤاﻟﻲ اطﻠس‬ ‫اوﻗﻴاﻧﻮس‬ ‫بحر اﻟکاﻫﻞ‬

‫بحر اﻟکاﻫﻞ‬ ‫د ﻫﻨد‬ ‫اوﻗﻴاﻧﻮس‬

‫د جﻨﻮبﻲ اطﻠس‬ ‫اوﻗﻴاﻧﻮس‬

‫جــﻨــــﻮبـــــــــــــﻲ کﻨ‪／‬ﻞ سﻤﻨـــــــــــــــــــدر‬ ‫ﻫﻨدوان‬ ‫کﻨﻔﻴسﻮس او تائﻮﻳزم‬ ‫شﻨتﻮئﻴزم‬ ‫ﻧﻮر ابتداﻳﻲ دﻳﻨﻮﻧﻪ‬

‫ﻣسﻠﻤاﻧان‪ -‬اول سﻨﻲ‬ ‫شﻴعﻪ‬ ‫ﻳﻬﻮدﻳان‬ ‫زردشتﻴان‬

‫دﻳﻨﻮﻧﻪ او أﻳﻴﻨﻮﻧﻪ‬ ‫پﻪ افرﻳﻘا ک‪ ３‬دﻳﻨﻮﻧﻪ‬

‫د ﻣسﻴحﻴاﻧﻮ د ﻧﻔﻮذ سﻴﻤﻪ سرحد‬ ‫د ﻣسﻠﻤاﻧاﻧﻮ د ﻧﻔﻮذ د سﻴﻤﻮ سرحد‬

‫بﻮداﻳان‬ ‫جﻨﻮبﻲ بﻮداﻳان‬ ‫ختﻴ‪ ＃‬بﻮداﻳان‬ ‫شﻤاﻟﻲ بﻮداﻳان‪( ،‬ﻻﻣاﻳان او تبتﻴان)‬

‫ﻣسﻴحﻴان‬ ‫کاتﻮﻟﻴک‬ ‫پروتستاﻧت‬ ‫اورتﻮدوکس‬ ‫ﻣسﻴحﻲ ﻧﻮرې فرﻗ‪３‬‬

‫پاسﻨ‪ ９‬ﻧﻘشﻪ پﻪ غﻮر وﻟﻮﻟئ او وواﻳاست چ‪ ３‬پﻪ ﻧ‪７‬ۍ ک‪ ３‬کﻮم دﻳﻨﻮﻧﻪ زﻳات پ‪５‬روان ﻟري؟‬ ‫دﻳﻦ د اﻧساﻧاﻧﻮ د فرﻫﻨ‪ ，‬ډ‪４‬ر ﻣﻬﻢ عﻨصر دى‪ .‬ﻫر ﻳﻮ دﻳﻦ پﻪ ﻳﻮه ！اکﻠﻲ ‪＄‬ای ک‪ ３‬ﻣﻨ‪％‬تﻪ راغﻠی دی او‬ ‫وروستﻪ ﻧﻮرو سﻴﻤﻮ تﻪ خپﻮر شﻮی دی‪.‬دﻳﻨﻮﻧﻪ ﻣعﻤﻮ ًﻻ ﻟﻪ سﻴاسﻲ‪ ،‬ﻧژادي‪ ،‬ژبﻨﻲ او اﻗتصادي سرحدوﻧﻮ‬ ‫＇خﻪ اوړي او د ﻧﻔﻮذ ساحﻪ ﻳ‪ ３‬ﻟﻪ پﻮرتﻨﻴﻮ ﻻﻣﻠﻮﻧﻮ ＇خﻪ د ﻫ‪ ＆５‬ﻳﻮ تابع ﻧﻪ ده‪ ،‬دﻳﻨﻮﻧﻪ د پﻴرواﻧﻮ د عﻘﻴدې‬ ‫ﻟﻪ ﻣخ‪ ３‬پﻪ ﻻﻧدې برخﻮ و‪４‬شﻞ ک‪８５‬ي‪:‬‬ ‫‪ .۱‬اﻧﻴﻤ‪５‬زم ‪ Animism‬ﻳا د طبﻴﻌﻲ پدﻳدو د ﻋﻘﻴدو پﻴروان‪ :‬اﻧﻴﻤﻴزم د اﻧساﻧاﻧﻮ ﻟﻪ ﻟﻮﻣ‪７‬ﻧﻴﻮ دﻳﻨﻮﻧﻮ‬ ‫＇خﻪ گ‪２‬ﻞ ک‪８５‬ي‪ ،‬د دې دﻳن پﻴروان واﻳﻲ چ‪！ ３‬ﻮل شﻴان او جﻤادات روح ﻟري‪ .‬د دې دﻳن پﻴرواﻧﻮ پﻪ‬ ‫ت‪５‬رو وختﻮﻧﻮ او پﻪ ت‪５‬ره بﻴا ﻟﻪ تارﻳخﻲ دورې ＇خﻪ ﻣخک‪ ،３‬طبﻴعﻲ پﻪ ت‪５‬ره بﻴا حﻴراﻧﻮوﻧکﻲ (خارق اﻟعاده)‬ ‫شﻴاﻧﻮ او پدﻳدو تﻪ پﻪ خداﻳﻲ خاصﻴت ﻗاﻳﻞ و‪ ،‬ﻟکﻪ‪ :‬بر‪＋４‬ﻨا‪ ،‬تﻨدر‪ ،‬رو＊ﻨاﻳﻲ‪ ،‬طﻮفان‪ ،‬باران او داس‪ ３‬ﻧﻮر‬ ‫د ﻣاوراى طبﻴعت ﻗدرت پﻪ صﻔت پ‪５‬ژﻧدل‪ .‬دغﻪ دﻳن اوس پﻪ ﻗطبﻲ‪ ،‬بﻴاباﻧﻲ او ﻟ‪５‬رې پرتﻮ ‪＄‬ﻨگﻠﻲ سﻴﻤﻮ‬ ‫ک‪ ３‬پﻪ تﻮر پﻮستﻮ او ژ‪ ７４‬پﻮستﻮ خﻠﻜﻮ ک‪ ３‬ﻟﻴدل ک‪８５‬ي‪.‬‬ ‫‪ .٢‬د ارباب اﻻﻧﻮاع د ﻋﻘﻴدې پ‪５‬روان‪ :‬د دې عﻘﻴدې پ‪５‬رواﻧﻮ باور درﻟﻮده چ‪ ３‬ﻫره حادثﻪ او پدﻳده‬

‫‪1۲۳‬‬

‫جﻼ خداى ﻟري‪ .‬دغﻪ دﻳن د ﻳﻮﻧان ﻟﻪ ﻣدﻧﻴت ＇خﻪ پﻴﻞ شﻮى دى او د روم د ﻣدﻧﻴت پﻪ وخت ک‪ ３‬اعﻠﻰ‬ ‫درج‪ ３‬تﻪ ورس‪５‬ده ﻟکﻪ د اورغﻮر‪＄‬ﻮوﻧکﻲ (اتشﻔشان)خداى‪ ،‬د بر‪＋４‬ﻨا او تﻨدر خداى‪ ،‬د سﻤﻨدروﻧﻮ‬ ‫خداى‪ ،‬د ستﻮرو خداى‪ ،‬د باران خداى او داس‪ ３‬ﻧﻮر‪.‬‬ ‫‪ .۳‬د آسﻤاﻧﻲ دﻳﻨﻮﻧﻮ پﻴروان‪ :‬دغﻪ دﻳﻨﻮﻧﻪ زﻳاتره اخﻼﻗﻲ اړخ ﻟري او د خداى(ج) عبادت تﻪ ﻳ‪ ３‬پاﻣﻠرﻧﻪ‬ ‫ک‪７‬ې ده‪.‬‬ ‫د ﻫغ‪ ３‬د ﻻر＊ﻮوﻧ‪ ３‬ﻟﻪ پاره ﻳ‪ ３‬ب‪５‬ﻼب‪５‬ﻞ پﻴغﻤبران ﻧازل ک‪７‬ي‪ ،‬ﻟکﻪ‪ :‬ﻳﻬﻮدﻳت‪ ،‬ﻣسﻴحﻴت او اسﻼم چ‪ ３‬تر‬ ‫！ﻮﻟﻮ کاﻣﻞ دﻳﻦ د اسﻼم ﻣﻘدس دﻳﻦ دى‪.‬‬ ‫د رخصت‪ ９‬ور‪ ３＄‬ﻫﻢ پﻪ ب‪５‬ﻼب‪５‬ﻠﻮ دﻳﻨﻮﻧﻮ ک‪ ３‬تﻮپﻴر ﻟري چ‪ ３‬پﻪ اﻗتصادي فعاﻟﻴتﻮﻧﻮ او ﻧﻮرو کاروﻧﻮ اغ‪５‬ز‬ ‫ﻟري‪ .‬د ب‪５‬ﻠ‪ ３／‬پﻪ ډول پﻪ اسﻼم ک‪ ３‬د جﻤع‪ ３‬ورځ او پﻪ عﻴسﻮﻳت ک‪ ３‬د ﻳکشﻨب‪ ３‬ورځ رخصتﻲ وي‪.‬‬ ‫پﻪ اسﻼﻣﻲ سﻴﻤﻮ ک‪ ３‬د ﻣعﻤارۍ ‪＄‬اﻧگ‪７‬ى سبک شتﻮن ﻟري او کﻮروﻧﻪ د حرﻳﻢ ！اکﻠﻲ ‪＄‬اﻳﻮﻧﻪ ﻟري‪.‬‬ ‫جﻮﻣاتﻮﻧﻪ گﻠدست‪ ،３‬رواﻗﻮﻧﻪ‪ ،‬ﻣﻨاروﻧﻪ او ‪－‬ﻨبدې پﻪ اسﻼﻣﻲ ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻮ ک‪＄ ３‬اﻧگ‪７‬ى سبک ﻟري چ‪ ３‬پﻪ‬ ‫عﻴسﻮﻳت ک‪ ３‬دا ډول سبک ﻧﻪ ﻟﻴدل ک‪８５‬ي‪.‬‬

‫زده کﻮوﻧکﻲ پﻪ ﻣﻨاسبﻮ ډﻟﻮ وو‪４‬شئ‪ .‬ﻫره ډﻟﻪ دې د ﻧ‪７‬ۍ د دﻳﻨﻮﻧﻮ پﻪ ﻧﻘشﻪ کﻲ د اﻧﻴﻤﻴزم‪ ،‬ارباب اﻻﻧﻮاع او‬ ‫آسﻤاﻧﻲ دﻳﻨﻮﻧﻮ د عﻘﻴدو د ﻧﻔﻮذ ساحﻪ‪ ،‬پﻪ ﻧ‪＋‬ﻪ ک‪７‬ي او ﻫره ډﻟﻪ دې را！ﻮل شﻮي ﻣعﻠﻮﻣات خپﻠﻮ ！ﻮﻟگﻴﻮاﻟﻮ‬ ‫تﻪ و＊ﻴﻲ‪.‬‬ ‫پﻮ＊تﻨ‪:３‬‬ ‫ﻟﻨ‪＄ ６‬ﻮابﻮﻧﻪ ورک‪７‬ئ‪:‬‬ ‫‪.۱‬د ﻧ‪７‬ۍ دﻳﻨﻮﻧﻪ پﻪ عﻤﻮﻣﻲ ډول پﻪ ＇ﻮ برخﻮ و‪４‬شﻞ شﻮي دي؟‬ ‫‪.۲‬اﻧﻴﻤﻴزم ＇ﻪ ډول ﻣذﻫب دى؟‬ ‫‪.٣‬ارباب اﻻﻧﻮاع ﻟﻪ اﻧﻴﻤﻴزم سره ＇ﻪ تﻮپ‪５‬ر ﻟري؟‬ ‫‪.۴‬کاﻣﻠترﻳﻦ دﻳﻦ کﻮم ﻳﻮ دى؟‬ ‫‪.٥‬د ‪＄‬اﻧ‪７／‬و فرﻫﻨ‪／‬ﻲ سﻴﻤﻮ پﻪ راﻣﻨ‪％‬تﻪ ک‪５‬دو ک‪ ３‬د ﻣذﻫب اغ‪５‬زې واضح ک‪７‬ئ‪.‬‬ ‫ﻟﻪ ！ﻮﻟ‪／‬ﻲ ＇خﻪ بﻬر ﻓﻌاﻟﻴت‪:‬‬ ‫د ﻧ‪７‬ۍ د ﻣشﻬﻮرو دﻳﻨﻮﻧﻮ ﻧﻮﻣﻮﻧﻪ واخﻠئ‪.‬‬ ‫‪1۲۴‬‬

‫دوه د‪４‬رشم لوست‬

‫اﻟﻒ‪ :‬د اسﻼم سپ‪（５‬ﻠی دﻳﻦ‬ ‫د ﻧ‪７‬ۍ د اسﻼﻣﻲ ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻮ پﻪ ﻫکﻠﻪ ＇ﻪ پﻮﻫ‪８５‬ئ؟‬ ‫د شﻤاﻟﻲ ﻗ‬

‫طب ﻣدار‬

‫شﻤاﻟﻲ کﻨ‪／‬ﻞ سﻤﻨدر‬ ‫د رو‬ ‫سﻴ‪ ３‬فدراﻟﻲ جﻤﻬﻮرﻳت‬ ‫شﻤاﻟﻲ کﻮرﻳا‬ ‫جﻨﻮبﻲ کﻮرﻳا‬

‫د شﻤاﻟﻲ اطﻠس‬ ‫اوﻗﻴاﻧﻮس‬

‫د چ‪５‬ﻦ د خﻠکﻮ جﻤﻬﻮري‬

‫د اﻣرﻳکا ﻣتحده‬ ‫اﻳاﻟتﻮﻧﻪ‬

‫أر‬

‫ام اوﻗﻴاﻧﻮس‬

‫د استﻮا کر＊ﻪ‬

‫د ﻫﻨد اوﻗﻴاﻧﻮس‬

‫د جﻨﻮبﻲ اطﻠس‬ ‫اوﻗﻴاﻧﻮس‬

‫د أرام اﻗﻴاﻧﻮس‬

‫د جدي کر＊ﻪ‬

‫پﻪ ﻧ‪７‬ۍ ک‪ ３‬د اسﻼم د و‪４‬ش ﻧﻘشﻪ‬ ‫دا ﻧﻘشﻪ د ﻫر ﻫ‪５‬ﻮاد د ！ﻮﻟﻮ ﻧﻔﻮسﻮ د ﻣسﻠﻤاﻧاﻧﻮ سﻠﻨﻪ را＊ﻴﻲ‪.‬‬

‫‪ ۹۱‬زﻳاتﻪ سﻠﻨﻪ‬ ‫‪ ٨۱-۹٠‬سﻠﻨﻪ‬ ‫‪ ۶۱-٨٠‬سﻠﻨﻪ‬

‫‪ ۴۱-۶٠‬زﻳاتﻪ سﻠﻨﻪ‬ ‫‪ ۲۱-۴٠‬سﻠﻨﻪ‬ ‫‪ ۱۱-۲٠‬سﻠﻨﻪ‬

‫‪ ۶-۱٠‬سﻠﻨﻪ‬ ‫‪ ۱-٥‬سﻠﻨﻪ‬ ‫د سﻠﻨ‪ ３‬د ﻳﻮې برخ‪＇ ３‬خﻪ ﻫﻢ ﻟ‪８‬‬

‫پﻮرتﻨ‪ ９‬ﻧﻘش‪ ３‬تﻪ ‪＄‬ﻴر شئ او وواﻳاست چ‪ ３‬زﻳات اسﻼﻣﻲ ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻪ د ﻧ‪７‬ۍ پﻪ کﻮﻣﻪ ﻟﻮﻳﻪ وچﻪ ک‪ ３‬پراتﻪ دي؟‬ ‫د اسﻼم سپ（ﻠی دﻳﻦ د اﻟﻬﻲ وحداﻧﻴت او ！ﻮﻟﻨﻴز عداﻟت پﻪ بﻨس＀ وﻻړ دى چ‪ ３‬د حضرت ﻣحﻤد(ص)‬ ‫پﻪ بعثت او د ﻗراﻧﻜرﻳﻢ پﻪ ﻧازﻟ‪５‬دو سره پﻪ ﻣکﻪ ﻣکرﻣﻪ ک‪ ３‬اﻧساﻧاﻧﻮ تﻪ وړاﻧدې شﻮ‪.‬‬ ‫کﻠﻪ چ‪ ３‬حضرت ﻣحﻤد(ص) ﻟﻪ ﻣک‪ ３‬ﻣعظﻤ‪＇ ３‬خﻪ ﻣدﻳﻨ‪ ３‬ﻣﻨﻮرې تﻪ ﻫجرت وک‪ ،７‬ﻟﻪ ﻫغ‪＇ ３‬خﻪ‬ ‫وروستﻪ د اسﻼم ﻣﻘدس دﻳﻦ پﻪ ډ‪４‬ره چ＂ک‪ ９‬خپﻮر شﻮ او د ختﻴ‪ ＃‬او ﻟﻮﻳدﻳ‪ ＃‬پﻪ افکارو ﻳ‪ ３‬زﻳات‪ ３‬او داﻳﻤﻲ‬ ‫اغ‪５‬زې وک‪７‬ې‪ .‬زﻳاترو خﻠکﻮ د ﻗﻨاعت او ＊ﻪ واﻟﻲ ﻟﻪ ﻣخ‪ ３‬اسﻼم وﻣاﻧﻪ او ﻧﻮر ﻳ‪ ３‬ﻫﻢ اسﻼم تﻪ دعﻮت‬ ‫ک‪７‬ل ﻧﻮ ‪＄‬کﻪ پﻪ ډ‪４‬ره ﻟ‪８‬ه ﻣﻮده ک‪ ３‬پﻪ پراخﻪ ساحﻪ ک‪ ３‬خپﻮر شﻮ‪.‬‬ ‫اوس د ﻧ‪７‬ۍ پﻪ ！ﻮﻟﻮ ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻮ ک‪ ３‬اسﻼﻣﻲ دعﻮت پﻪ ﻳﻮه ډول ﻳا بﻞ ډول وجﻮد ﻟري‪.‬‬ ‫ﻧﻦ ورځ ﻣسﻠﻤاﻧان د ‪＄‬ﻤک‪ ３‬پﻪ پراخﻪ ساحﻪ ک‪ ３‬استﻮگﻦ شﻮي دي‪ .‬تﻘرﻳباً د ﻧ‪７‬ۍ د ﻧﻔﻮسﻮ پﻨ‪％‬ﻤﻪ برخﻪ‬ ‫ﻣسﻠﻤاﻧان دي‪ .‬د أسﻴا ﻟﻮﻳﻪ وچﻪ د ﻧ‪７‬ۍ د ﻣسﻠﻤاﻧاﻧﻮ د استﻮگﻨ‪ ３‬ﻟﻮﻣ‪７‬ﻧ‪ ９‬سﻴﻤﻪ ده‪ .‬د دې ﻟﻮﻳ‪ ３‬وچ‪３‬‬

‫‪1۲۵‬‬

‫اسﻼﻣﻲ ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻪ پﻪ ﻣﻨ‪％‬ﻨﻲ ختﻴ‪ ،＃‬ﻣﻨ‪％‬ﻨ‪ ９‬أسﻴا‪ ،‬جﻨﻮبﻲ او جﻨﻮب ختﻴ‪％‬ﻤﻪ أسﻴا ک‪ ３‬پراتﻪ دي‪ .‬د‬ ‫دې اسﻼﻣﻲ ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻮ د خاورې پراختﻴا ‪ ۱٥‬ﻣﻴﻠﻴﻮﻧﻪ کﻴﻠﻮﻣتره ﻣربع او ﻧﻔﻮس ﻳ‪ ３‬د أسﻴا د ﻟﻮﻳ‪ ３‬وچ‪ ３‬د‬ ‫ﻧﻔﻮسﻮ درﻳﻤﻪ برخﻪ ده‪ .‬پﻪ أسﻴا ک‪ ３‬د ‪ ۲٧‬ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻮ و‪７－‬ي ﻣسﻠﻤاﻧان دي چ‪ ３‬د ‪ ۱٨‬ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻮ رسﻤﻲ دﻳﻦ‬ ‫اسﻼم دى‪.‬‬ ‫د ﻳادوﻧ‪ ３‬وړ ده چ‪ ３‬د اسﻼم سپ‪（５‬ﻠی دﻳﻦ د أسﻴا پﻪ جﻨﻮب ختﻴ‪( ＃‬اﻧدوﻧﻴزﻳا ک‪ )３‬د ﻫﻨد گجراتﻲ او‬ ‫اﻳراﻧﻲ سﻮداگراﻧﻮ پﻪ ‪ ۱٣‬پ‪７５‬ۍ ک‪ ３‬ﻟﻪ سﻮداگرۍ سره ﻳﻮ‪＄‬اى د اسﻼم دﻳﻦ ﻫﻢ خپﻮر ک‪ ،７‬تر＇ﻮ چ‪３‬‬ ‫د وخت حاکﻤاﻧﻮ ﻫغﻪ وﻣاﻧﻪ او د ﻫغﻪ د خپروﻟﻮ ﻟﻪ پاره ﻳ‪ ３‬ﻫ（‪ ３‬وک‪７‬ې‪ .‬ﻧﻦ ورځ د دې سﻴﻤ‪ ３‬زﻳات‬ ‫ﻣسﻠﻤاﻧان پﻪ اﻧدوﻧﻴزﻳا‪ ،‬ﻣاﻟﻴزﻳا‪ ،‬بروﻧﻲ او فﻴﻠﻴپﻴﻦ ک‪ ３‬استﻮگﻨﻪ ﻟري‪.‬‬ ‫د افرﻳﻘا ﻟﻮﻳﻪ وچﻪ د اسﻼم دوﻳﻢ ﻣرکز ‪２－‬ﻞ ک‪８５‬ي‪.‬د افرﻳﻘا پﻪ ﻟﻮﻳﻪ وچﻪ ک‪ ３‬د ﻣسﻠﻤاﻧاﻧﻮ د استﻮ‪－‬ﻨ‪ ３‬سﻴﻤﻪ‬ ‫د دې وچ‪ ３‬پﻪ شﻤال ک‪ ３‬پرتﻪ ده‪ .‬دغﻪ ﻧاحﻴﻪ د ﻣدﻳتراﻧ‪ ３‬د سﻤﻨدرگﻲ پﻪ جﻨﻮب ک‪ ３‬د سﻮاﻧا د تحت‬ ‫استﻮاﻳﻲ سﻴﻤ‪ ،３‬پﻪ ختﻴ‪ ＃‬ک‪ ３‬د سره سﻤﻨدرگﻲ او پﻪ ﻟﻮﻳد‪ ＃４‬ک‪ ３‬د اطﻠس تر سﻤﻨدر پﻮرې غز‪４‬دﻟ‪ ３‬ده‪.‬‬ ‫پﻪ ﻧﻮرو افرﻳﻘاﻳﻲ ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻮ ک‪ ３‬ﻣسﻠﻤاﻧان پﻪ ﻣختﻠﻔﻮ فﻴصدﻳﻮ استﻮ‪－‬ﻦ دي‪.‬‬ ‫د اروپا او اﻣرﻳکا پﻪ ﻟﻮﻳﻪ وچﻪ ک‪ ３‬د پام وړ شﻤ‪５‬ر ﻣسﻠﻤاﻧان اوس‪８５‬ي‪ .‬د اروپا پﻪ ﻟﻮﻳﻪ وچﻪ ک‪ ３‬پﻪ اﻟباﻧﻴﻲ‪،‬‬ ‫بﻮسﻨﻲ او ﻫرزگﻮﻧﻲ او پﻪ اﻣرﻳکا ک‪ ３‬سﻮرﻳﻨام پﻪ دواړو ﻟﻮﻳﻮ وچﻮ ک‪ ３‬اسﻼﻣﻲ سﻴﻤ‪ ３‬گ‪２‬ﻞ ک‪８５‬ى‪.‬‬ ‫د ‪ ۲٠٠٠‬ﻣﻴﻼدي کال د احصاﻳ‪ ３‬ﻟﻪ ﻣخ‪ ３‬پﻪ ‪ ۶٣‬ﻧﻮرو ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻮ ک‪ ３‬ﻫﻢ ﻟﻪ ‪ ٣٨-۱‬سﻠﻨﻪ پﻮرې‬ ‫ﻣسﻠﻤاﻧان ژوﻧد کﻮي‪ .‬اوس پﻪ ﻧ‪７‬ۍ ک‪ ３‬داس‪ ３‬ﻫ‪５‬ﻮاد ﻧﻪ شتﻪ چ‪ ３‬ﻫﻠتﻪ ﻣسﻠﻤاﻧان ﻧﻪ وي د زﻳاتﻮ ﻣعﻠﻮﻣاتﻮ‬ ‫ﻟپاره د دې ﻟﻮست اړوﻧد جدول تﻪ ﻣراجعﻪ وک‪７‬ئ‪.‬‬ ‫د اسﻼﻣﻲ ﻧ‪７‬ۍ ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻪ د اﻗتصاد او ﻧﻔﻮسﻮ ﻟﻪ پﻠﻮه ﻳﻮ ډول ﻧﻪ دي خﻮ پﻪ ‪＄‬ﻴﻨﻮ کاروﻧﻮ ک‪ ３‬گ‪６‬ې ﻣﻮخ‪３‬‬ ‫ﻟري‪ .‬اسﻼﻣﻲ زﻳات ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻪ د طبﻴعﻲ ﻣﻨابعﻮ ﻟﻪ ﻣخ‪ ３‬ﻟکﻪ‪ :‬ﻧﻔت‪ ،‬طبﻴعﻲ گاز‪ ،‬ډبروسکاره‪ ،‬ﻣس‪ ،‬رب‪７‬‬ ‫او داس‪ ３‬ﻧﻮرو ﻟﻪ پﻠﻮه ډ‪４‬ر شتﻤﻦ دي‪ .‬د ﻧ‪７‬ۍ ‪ ۶٥.٥‬سﻠﻨﻪ د ﻧﻔتﻮ ز‪４‬رﻣ‪ ３‬د فارس پﻪ خﻠﻴج (پﻪ عرب‬ ‫خﻠﻴج) ک‪ ３‬پرت‪ ３‬دي‪ .‬د ﻫﻤدغﻮ سرچ‪５‬ﻨﻮ د شتﻮن ﻟﻪ ﻣخ‪ ３‬د ﻧ‪７‬ۍ د استعﻤارگراﻧﻮ د پام وړ گر‪５＄‬دﻟﻲ دي‪.‬‬ ‫پﻪ ﻫﻤدې ډول زﻳات اسﻼﻣﻲ ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻪ د استعﻤاري ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻮ د ﻻس وﻫﻨ‪ ３‬او د ﻣتخصصﻴﻨﻮ د ﻧشتﻮاﻟﻲ‬ ‫ﻟﻪ ﻣخ‪ ３‬ﻟﻪ خپﻠﻮ طبﻴعﻲ ﻣﻨابعﻮ ＇خﻪ ﻫﻢ ‪＂－‬ﻪ ﻧﻪ شﻲ اخ‪５‬ستﻠﻰ‪ .‬پﻪ ﻫﻤدې دﻟﻴﻞ پﻪ ارزاﻧﻪ بﻴﻪ د ﻟﻮﻣ‪７‬ﻧﻴﻮ‬ ‫اوﻣﻮ تﻮکﻮ د سر چ‪５‬ﻨﻮ( ﻣﻨابعﻮ) ﻣحصﻮﻻت صادروي او پﻪ ﻣﻘابﻞ ک‪ ３‬پﻪ ﻟﻮړه بﻴﻪ ﻟﻪ پرﻣختﻠﻠﻮ ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻮ‬ ‫＇خﻪ کاﻟﻲ واردوي‪ .‬د اﻗتصاد ﻟﻪ پﻠﻮه پﻪ شتﻤﻨﻮ ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻮ پﻮرې ت‪７‬ﻟﻲ دي‪.‬‬

‫‪1۲۶‬‬

‫ﻻﻧدﻧ‪ ３‬جدول د ‪ ۲٠٠٠‬ﻣﻴﻼدي کال د احصاﻳ‪ ３‬ﻟﻪ ﻣخ‪ ３‬ترتﻴب شﻮى دى‬

‫اضاﻓﻲ ﻣﻌﻠﻮﻣات‬

‫‪２－‬ﻪ‬

‫‪1‬‬ ‫‪۲‬‬ ‫‪۳‬‬ ‫‪۴‬‬ ‫‪۵‬‬ ‫‪۶‬‬ ‫‪۷‬‬ ‫‪۸‬‬ ‫‪۹‬‬ ‫‪1۰‬‬ ‫‪11‬‬ ‫‪1۲‬‬ ‫‪1۳‬‬ ‫‪1۴‬‬ ‫‪1۵‬‬ ‫‪1۶‬‬ ‫‪1۷‬‬ ‫‪1۸‬‬ ‫‪1۹‬‬ ‫‪۲۰‬‬ ‫‪۲1‬‬ ‫‪۲۲‬‬

‫د أسﻴا پﻪ ﻟﻮﻳﻪ‬ ‫وچﻪ ک‪３‬‬

‫اﻓغاﻧستان‬ ‫اردن‬ ‫ازبﻜستان‬ ‫اﻧدوﻧﻴزﻳا‬ ‫اﻣارات‬ ‫ﻣتحدعرب‬ ‫اﻳران‬ ‫بحرﻳﻦ‬ ‫بروﻧﻰ‬ ‫بﻨﮕﻠﻪ دﻳش‬ ‫تاجﻜستان‬ ‫ترﻛﻤﻨستان‬ ‫ترﻛﻴﻪ‬ ‫پاﻛستان‬ ‫سﻮرﻳﻪ‬ ‫ﻓﻠسطﻴﻦ‬ ‫ﻗزاﻗستان‬ ‫ﻗرغزستان‬ ‫ﻗطر‬ ‫عربستان سعﻮدي‬ ‫عراق‬ ‫عﻤان‬ ‫ﻛﻮﻳت‬ ‫ﻟبﻨان‬ ‫ﻣاﻟدﻳﻮ‬ ‫ﻣاﻟﻴزﻳا‬ ‫ﻳﻤﻦ‬

‫د ﻣسﻠﻤاﻧاﻧﻮ‬ ‫شﻤ‪５‬ر پﻪ‬ ‫سﻠﻨﻪ‬ ‫‪۹۹/۶‬‬ ‫‪۹۳.۵‬‬ ‫‪۷۶/۲‬‬ ‫‪۷۶/۵‬‬ ‫‪۸۲/۷‬‬ ‫‪۹۹/۲‬‬ ‫‪۸۲/۴‬‬ ‫‪۶۴/۴‬‬ ‫‪۸۵/۸‬‬ ‫‪۷۸/۶‬‬ ‫‪۸۷/۲‬‬ ‫‪۹۷/۴‬‬ ‫‪۹۶‬‬ ‫‪۸۶/۲‬‬ ‫‪۸۷/۷‬‬ ‫‪۴۲/۲‬‬ ‫‪۶۰/۸‬‬ ‫‪۸۲/۷‬‬ ‫‪۹۴‬‬ ‫‪۹۶‬‬ ‫‪۸۷/۴‬‬ ‫‪۸۳‬‬ ‫‪۵۵/۳‬‬ ‫‪1۰۰‬‬ ‫‪۶۰/۴۵‬‬ ‫‪۹۸/۹‬‬

‫رسﻤﻲ دﻳﻦ ‪２－‬ﻪ‬ ‫اسﻼم‬ ‫اسﻼم‬ ‫‬‫‬‫اسﻼم‬ ‫اسﻼم‬ ‫اسﻼم‬ ‫اسﻼم‬ ‫اسﻼم‬ ‫اسﻼم‬ ‫‬‫‬‫‬‫اسﻼم‬ ‫‬‫اسﻼم‬ ‫‬‫‬‫اسﻼم‬ ‫اسﻼم‬ ‫اسﻼم‬ ‫اسﻼم‬ ‫اسﻼم‬ ‫‬‫اسﻼم‬ ‫اسﻼم‬ ‫اسﻼم‬

‫‪1‬‬ ‫‪۲‬‬ ‫‪۳‬‬ ‫‪۴‬‬ ‫‪۵‬‬ ‫‪۶‬‬ ‫‪۷‬‬ ‫‪۸‬‬ ‫‪۹‬‬ ‫‪1۰‬‬ ‫‪11‬‬ ‫‪1۲‬‬ ‫‪1۳‬‬ ‫‪1۴‬‬ ‫‪1۵‬‬ ‫‪1۶‬‬ ‫‪1۷‬‬ ‫‪1۸‬‬ ‫‪1۹‬‬ ‫‪۲۰‬‬ ‫‪۲1‬‬

‫د افرﻳﻘا د پﻪ ﻟﻮﻳﻪ‬ ‫وچﻪ ک‪３‬‬

‫د ﻣسﻠﻤاﻧاﻧﻮ‬ ‫شﻤﻴرﻧﻪ پﻪ‬ ‫سﻠﻨﻪ‬

‫اﻟجزاﻳر‬ ‫تاﻧزاﻧﻴا‬ ‫تﻮﻧس‬ ‫جﻴبﻮتﻲ‬ ‫چاد‬ ‫سﻨﻴﮕال‬ ‫سﻮډان‬ ‫سﻮﻣاﻟﻲ‬ ‫سﻴراﻟﻴﻮن‬ ‫ساحﻞ عاج‬ ‫صحرا‬ ‫ﻛﻮﻣﻮرو‬ ‫ﮔاﻣبﻴا‬ ‫ﮔﻴﻨﻪ‬ ‫ﮔﻴﻨﻪ بسﻴاو‬ ‫ﻟﻴبﻴا‬ ‫ﻣاﻟﻰ‬ ‫ﻣصر‬ ‫اﻟﻤغرب‬ ‫ﻣﻮرﻳتاﻧﻲ‬ ‫ﻧﻴجﻴر‬ ‫ﻧﻴجرﻳا‬ ‫وﻟتاى عﻠﻴا‬ ‫(بﻮرﮔﻴﻨاﻓاسﻮ)‬ ‫ارتﻴرﻳا‬

‫‪۹۹.۷‬‬ ‫‪۳۵‬‬ ‫‪۹۸.۹‬‬ ‫‪۹۴.1‬‬ ‫‪۵۹‬‬ ‫‪۸۷.۶‬‬ ‫‪.۷۰/۳‬‬ ‫‪۹۸/۳‬‬ ‫‪۴۵.۹‬‬ ‫‪۳۸/۶‬‬ ‫‪1۰۰‬‬ ‫‪۹۸‬‬ ‫‪۸۶.۹‬‬ ‫‪۶۷.۳‬‬ ‫‪۳۹.۹‬‬ ‫‪۹۶.1‬‬ ‫‪۸۲‬‬ ‫‪۸۴.۴‬‬ ‫‪۹۸.۳‬‬ ‫‪۹۹.1‬‬ ‫‪۹۰/۷‬‬ ‫‪۴۵/۹‬‬ ‫‪۴۸.۶‬‬

‫رسﻤﻰ‬ ‫دﻳﻦ‬

‫‪２－‬ﻪ‬

‫اسﻼم‬

‫‪1‬‬ ‫‪۲‬‬ ‫‪۳‬‬

‫اسﻼم‬

‫‪1‬‬

‫اسﻼم‬

‫‪-‬‬

‫د ﻣسﻠﻤاﻧاﻧﻮ‬ ‫د اروپا شﻤ‪５‬رﻧﻪ‬ ‫ﻟﻮﻳﻪ وچﻪ سﻠﻨﻪ‬ ‫اذرباﻳجان‬ ‫اﻟباﻧﻰ‬ ‫بسﻴﻨﻴا و‬ ‫ﻫرزﮔﻮﻧﻴا‬

‫د اﻣرﻳکا‬ ‫د ﻟﻮﻳ‪３‬‬ ‫وچ‪３‬‬ ‫ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻪ‬ ‫سﻮرﻳﻨام‬

‫‪۸۴‬‬ ‫‪۳۸.۸‬‬ ‫‪۴۳‬‬

‫‪1۹/۶‬‬

‫‬‫اسﻼم‬ ‫اسﻼم‬ ‫اسﻼم‬ ‫اسﻼم‬ ‫اسﻼم‬

‫‪۵۰‬‬

‫پﻪ برﻣا‪ ،‬سرﻳﻼﻧکا او فﻴﻠپﻴﻦ ک‪ ３‬ﻳﻮ زﻳات شﻤ‪５‬ر ﻣسﻠﻤاﻧان ژوﻧد کﻮي او د ﻫﻨد د ﻧﻔﻮسﻮ ‪ ۱۲‬سﻠﻨﻪ ﻣسﻠﻤاﻧان‬ ‫دي‪ .‬د اسﻼﻣﻲ ﻧ‪７‬ۍ د کﻨﻔراﻧس غ‪７‬ي ‪ ٥٧‬ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻪ دي چ‪ ۲٥ ３‬ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻪ ﻳ‪ ３‬پﻪ أسﻴا ‪۲٧ ،‬ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻪ ﻳ‪３‬‬ ‫پﻪ افرﻳﻘا ‪ ٣‬ﻫ‪５‬ﻮاودوﻧﻪ ﻳ‪ ３‬اروپا او‪ ۲‬ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻪ ﻳ‪ ３‬پﻪ اﻣرﻳکا ک‪ ３‬دي‪.‬‬

‫‪1۲۷‬‬

‫زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ ﻣﻨاسبﻮ ډﻟﻮ ک‪ ３‬تﻨظﻴﻢ شﻲ او ﻫره ډﻟﻪ دې د ﻧ‪７‬ۍ پﻪ ！ﻮﻟﻮ ﻟﻮﻳﻮ وچﻮ ک‪ ３‬د اسﻼم د‬ ‫دﻳﻦ د خپر‪４‬دو د عﻠتﻮﻧﻮ پﻪ ﻫکﻠﻪ پﻪ خپﻠﻮ ﻣﻨ‪％‬ﻮ ک‪ ３‬ﻣباحثﻪ وک‪７‬ي او د ډﻟﻮ استازي دې د بحث پاﻳﻠ‪３‬‬ ‫پﻪ ！ﻮﻟگﻲ ک‪ ３‬وړاﻧدې ک‪７‬ي‪＊ .‬ﻮوﻧکﻰ دې د بحث پاﻳﻠ‪ ３‬ﻟﻪ خپﻞ ﻣعﻠﻮﻣات سره ﻳﻮ‪＄‬اى ک‪７‬ي او زده‬ ‫کﻮوﻧکﻮ تﻪ دې تﻮضﻴحات ورک‪７‬ي‪.‬‬ ‫پﻮ＊تﻨ‪:３‬‬ ‫ﻟﻨ‪＄ ６‬ﻮاب ورک‪７‬ئ‬ ‫‪.۱‬د اسﻼم د دﻳﻦ بﻨس＀ پﻪ ＇ﻪ شﻲ وﻻړ دی؟‬ ‫‪.۲‬پﻪ حضرت ﻣحﻤد(ص) ﻟﻮﻣ‪７‬ﻧ‪ ９‬وح‪＇ ３‬ﻪ وخت او پﻪ کﻮم ‪＄‬اى ک‪ ３‬ﻧازﻟﻪ شﻮه؟‬ ‫‪.٣‬وﻟ‪ ３‬اسﻼﻣﻲ ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻪ د ﻧ‪７‬ۍ د استعﻤارگراﻧﻮ د پام وړ دي؟‬ ‫سﻢ ‪＄‬ﻮاب پﻪ ﻧ‪＋‬ﻪ ک‪７‬ئ‪:‬‬ ‫‪.۱‬د آسﻴا د جﻨﻮب ختﻴ‪ ＃‬پﻪ کﻮم ﻫ‪５‬ﻮاد ک‪ ３‬د ﻧ‪７‬ۍ ډ‪４‬ر زﻳات ﻧﻔﻮس ژوﻧد کﻮي؟‬ ‫د‪:‬افغاﻧستان‬ ‫ج‪:‬بﻨگﻠﻪ د‪４‬ش‬ ‫اﻟف‪ :‬ﻣاﻟﻴزﻳا ب‪:‬اﻧدوﻧ‪５‬زﻳا‬ ‫ﻟﻪ ！ﻮﻟ‪／‬ﻲ ＇خﻪ بﻬر ﻓﻌاﻟﻴت‪:‬‬ ‫ﻟﻪ ورک‪ ７‬شﻮې ﻧﻘش‪ ３‬او د ﻧ‪７‬ۍ د اسﻼﻣﻲ ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻮ د ﻟست ＇خﻪ پﻪ گ＂‪ ３‬اخ‪５‬ستﻨ‪ ３‬د اسﻼﻣﻲ ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻮ ب‪ ３‬ﻧﻮﻣﻪ‬ ‫ﻧﻘشﻪ کاپﻲ او پﻪ ﻫغ‪ ３‬ک‪ ３‬د اسﻼﻣﻲ ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻮ ﻧﻮﻣﻮﻧﻪ وﻟﻴکئ‪ .‬او د جغرافﻴ‪ ３‬د ﻣضﻤﻮن پﻪ راتﻠﻮﻧکﻲ ساعت ک‪３‬‬ ‫ﻳ‪ ３‬د ﻟﻮﻳﻮ وچﻮ پﻪ ب‪５‬ﻠﻮاﻟﻲ ！ﻮﻟگﻲ ک‪ ３‬وړاﻧدې ک‪７‬ئ‪.‬‬ ‫د کسپﻴﻦ سﻤﻨدر‪９－‬‬

‫‪＇ ٧۶‬خﻪ زﻳاتﻪ سﻠﻨﻪ‬ ‫‪٥۱-٥٧‬‬ ‫‪۲۶-٥٠‬‬ ‫‪۱۶-۲٥‬‬ ‫‪۶-۱٥‬‬ ‫‪٠-٥‬‬

‫‪ ۱٣‬شکﻞ‪:‬د اسﻼﻣﻲ ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻮ د ﻗﻠﻤرو ﻧﻘشﻪ‬ ‫د ﻫر‬ ‫رگ‪９‬‬ ‫ﻤﻨد‬ ‫نس‬ ‫عﻤا‬ ‫خﻠﻴج‬ ‫د‬ ‫فارس‬ ‫د‬

‫رةس‬ ‫بحﻴ‬

‫بحر اﻟکاﻫﻞ‬

‫ﻣز أبﻨا‬ ‫رخ‬

‫د سرطان کر＊ﻪ‬

‫تﻮر سﻤﻨدرگ‪９‬‬

‫تﻮر سﻤﻨدرگ‪９‬‬ ‫ﻤﻨدر‪９－‬‬ ‫ﻳتراﻧ‪ ３‬س‬ ‫د ﻣد‬

‫د ﻫﻨــــــــد سﻤﻨدر اب اﻟ‬ ‫ب‬

‫ﻤﻨدب‬

‫د جدي کر＊ﻪ‬

‫‪1۲۸‬‬

‫د اطﻠس سﻤﻨدر‬

‫دري د‪４‬رشم لوست‬

‫ب ‪-‬د مسيحيت د دين په ا ه څه پوه‪ ５‬ئ؟‬

‫د اطﻠ‬

‫س‬ ‫سﻤﻨدر‬ ‫د أرام سﻤﻨدر‬

‫د ﻫﻨ‬

‫د‬ ‫سﻤﻨــدر‬

‫د روم د کاتﻮﻟﻴکاﻧﻮ کﻠﻴسا‬ ‫پروتستاﻧت‬ ‫ارتدکس‬ ‫سﻨﻲ‬ ‫شﻴعﻪ‬ ‫ﻳﻬﻮدﻳان‬ ‫ﻫﻨدواﻳسﻢ‬ ‫اﻧﻴﻤﻴسﻢ‬

‫د ﻧ‪７‬ۍ د دﻳﻨﻮﻧﻮ ﻧﻘشﻪ‬

‫بﻮدائﻴسﻢ‬

‫پﻮرتﻨ‪ ９‬ﻧﻘش‪ ３‬تﻪ وگﻮرئ او وواﻳاست چ‪ ３‬د عﻴسﻮﻳت د دﻳﻦ د پﻴرواﻧﻮ د ﻧﻔﻮذ سﻴﻤ‪ ３‬د ﻧ‪７‬ۍ پﻪ کﻮﻣﻮ ﻟﻮﻳﻮ وچﻮ ک‪ ３‬پرت‪ ３‬دي؟‬

‫عﻴسﻮﻳت د آسﻤاﻧﻲ ﻧ‪７‬ﻳﻮاﻟﻮ دﻳﻨﻮﻧﻮ ﻟﻪ جﻤﻠ‪＇ ３‬خﻪ دى چ‪ ３‬زﻳات پﻴروان ﻟري او د ﻟﻮﻣ‪７‬ۍ ﻣﻴﻼدي پ‪７５‬ۍ‬ ‫پﻪ ﻟﻮﻣ‪７‬ﻳﻮ ک‪＇ ３‬رگﻨد شﻮى دى او د دوﻳﻤ‪ ３‬ﻣﻴﻼدي پ‪７５‬ۍ پﻪ پای ک‪ ３‬پﻪ ډ‪４‬ره چ＂ک‪ ９‬ﻳ‪ ３‬پراختﻴا ﻣﻮﻧدﻟ‪３‬‬ ‫ده‪.‬‬ ‫دغﻪ دﻳﻦ ﻟﻮﻣ‪７‬ى د حضرت عﻴسﻰ (ع) بﻦ ﻣرﻳﻢ پﻪ واسطﻪ پﻪ فﻠسطﻴﻦ ک‪ ３‬خﻠکﻮ تﻪ ور وپ‪５‬ژﻧدل شﻮ‪.‬‬ ‫＇رﻧ‪／‬ﻪ چ‪ ３‬حضرت عﻴسﻰ(ع) پﻼر ﻧﻪ درﻟﻮده‪ ،‬ﻧﻮ ‪＄‬کﻪ د عﻴسﻰ (ع) بﻦ ﻣرﻳﻢ پﻪ ﻧﻮم ﻳاد شﻮى دى‪.‬‬ ‫پﻴروان ﻳ‪ ３‬د ﻫغﻪ د پﻴداﻳ‪＋‬ت پﻪ ﻫﻜﻠﻪ ډ‪４‬رې ﻧظرﻳ‪ ３‬ﻟري‪ .‬آن دا چ‪＄ ３‬ﻴﻨ‪ ３‬ﻫغﻪ د اﻟﻮﻫﻴت پﻪ درجﻪ ک‪３‬‬ ‫ﻫﻢ گﻮري‪ .‬ﻟﻪ ﻫﻤدې اﻣﻠﻪ د ﻧﻦ ور‪ ３＄‬عﻴسﻮﻳت ﻟﻪ تﻮحﻴد ＇خﻪ ﻣﻨحرف شﻮى او شرکﻮﻧﻮ او زﻳاتﻮ‬ ‫خرافاتﻮ پﻪ ک‪＄ ３‬اى ﻧ‪５‬ﻮﻟی دى‪ ،‬عﻴسﻮﻳان پﻪ تثﻠﻴث عﻘﻴده ﻟري ﻳعﻨ‪ ３‬پﻪ در‪４‬ﻮ خداﻳاﻧﻮ باور ﻟري‪ :‬خداى‪،‬‬ ‫خداى زوى (عﻴسﻰ بﻦ ﻣرﻳﻢ) او روح اﻟﻘدس‪.‬‬ ‫حضرت عﻴسﻰ(ع) د بﻨﻲ اسرائﻴﻠﻮ پﻪ اﻧبﻴاوو ک‪ ３‬وروستﻨﻰ پ‪５‬غﻤبر دى او د حضرت عﻴسﻰ(ع) او‬ ‫حضرت ﻣحﻤد(ص) دپﻴداﻳ‪＋‬ت ترﻣﻨ‪ ＃‬بﻞ پ‪５‬غﻤبر ﻧﻪ دى راﻟ‪８５‬ل شﻮى‪ .‬حضرت عﻴسﻰ(ع) پخپﻞ ژوﻧد‬ ‫ک‪ ３‬واده ﻧﻪ دى ک‪７‬ى او ﻧﻪ ﻳ‪ ３‬د استﻮگﻨ‪ ３‬ﻟﻪ پاره کﻮر جﻮړ ک‪７‬ى دى‪.‬‬ ‫‪1۲۹‬‬

‫د ﻣسﻴحﻴت دﻳﻦ د ﻟﻮﻣ‪７‬ي کﻨستاتﻴﻦ پﻪ وخت ک‪ ３‬ﻟﻪ ‪＇ ٣٠۶‬خﻪ تر ‪ ٣٣٧‬ﻣﻴﻼدي کﻠﻮﻧﻮ پﻮرې رسﻤﻲ دﻳﻦ‬ ‫د‬ ‫او کﻠﻴسا د روم د اﻣپراطﻮر‬ ‫حکﻮﻣت د ﻣستﻘﻴﻢ ﻧظارت ﻻﻧدې و‬ ‫او ﻗﻮاﻧﻴﻦ ﻳ‪ ３‬ﻟﻪ ﻣسﻴحﻴت سره ﻣﻮافﻖ‬ ‫ک‪７‬ل‪ ،‬د سان پﻴترو ﻟﻮﻣ‪７‬ﻧ‪ ９‬کﻠﻴسا پﻪ‬ ‫اوسﻨﻲ واتﻴکان ک‪ ３‬جﻮړه شﻮه‪.‬‬ ‫د ﻣسﻴحﻴت د دﻳﻦ د سترو ＇اﻧگﻮ پﻪ‬ ‫باره ک‪＇ ３‬ﻪ پﻮﻫ‪８５‬ئ؟‬ ‫د عﻴسﻮﻳت دﻳﻦ پﻪ ‪ ۲٥٠‬ﻣذﻫبﻲ‬ ‫فرﻗﻮ و‪４‬شﻞ شﻮى دى چ‪ ３‬ﻟﻪ ﻫغ‪３‬‬ ‫جﻤﻠ‪＇ ３‬خﻪ ﻳ‪ ３‬درې ﻟﻮﻳ‪ ３‬برخ‪ ３‬دا‬ ‫ډول دي‪:‬‬ ‫‪ .۱‬کاتﻮﻟﻴک‪ :‬د کُﻠﻲ او عﻤﻮﻣﻲ پﻪ‬ ‫ﻣعﻨا دى‪ .‬دغﻪ اصطﻼح د ﻫغ‪ ３‬پخﻮاﻧ‪ ９‬کﻠﻴسا پﻪ باره ک‪ ３‬چ‪ ３‬پﻪ ﻧﻮرو ＇اﻧگﻮ و‪４‬شﻞ شﻮى ﻧﻪ وه او‬ ‫د روﻣﻲ کاتﻮﻟﻴک پﻪ ﻧﻮم ﻳاد‪４‬ده‪ ،‬استعﻤاﻟ‪５‬ده‪ .‬د کﻠﻴسا پﻪ راس ک‪ ３‬پاپ و‪ .‬پﻪ ﻻتﻴﻨ‪ ９‬ژبﻪ ک‪ ３‬د پاپ‬ ‫اصطﻼح د پﻼر پﻪ ﻣعﻨا ده‪.‬‬ ‫د روم اسﻘف‪ ۱‬د دغ‪ ３‬برترۍ ﻟﻪ ﻣخ‪ ３‬پﻪ ！ﻮﻟ‪ ３‬ﻣسﻴحﻲ ﻧ‪７‬ۍ باﻧدې د ﻣستﻘﻴﻢ او ﻣرکزي کﻨترول ﻣدعﻲ‬ ‫شﻮ‪ .‬د کاتﻮﻟﻴکاﻧﻮ ﻟﻪ ﻧظره پاپ ﻟﻪ ！ﻮﻟﻮ گﻨاﻫﻮﻧﻮ‪ ،‬ت‪５‬روتﻨﻮ او اشتبا‪－‬اﻧﻮ ＇خﻪ ﻣصئﻮن دى‪ .‬د کﻠﻴسا کار‬ ‫کﻮوﻧکﻲ باﻳد واده وﻧﻪ ک‪７‬ي‪ .‬دغﻪ ﻣذﻫب پﻪ ﻟﻮﻣ‪７‬ۍ درجﻪ پﻪ اﻳتاﻟﻴا‪ ،‬بﻠجﻴﻢ‪ ،‬فراﻧسﻪ‪ ،‬اسپاﻧﻴﻪ‪ ،‬پرتگال او‬ ‫پﻪ ‪＄‬اﻧگ‪７‬ې تﻮگﻪ پﻪ ﻻتﻴﻨﻲ ﻗﻮم ک‪ ３‬او پﻪ دوﻳﻤﻪ درجﻪ د اترﻳش‪ ،‬پﻮﻟﻴﻨ‪ ،６‬ﻣجارستان‪ ،‬چک‪ ،‬سﻠﻮاک‪،‬‬ ‫کرواتﻲ او سﻠﻮاﻧﻲ (پخﻮاﻧ‪ ９‬ﻳﻮگﻮسﻼوﻳا) او اﻗﻠﻴتﻮﻧﻪ ﻳ‪ ３‬د برﻳتاﻧﻴا پﻪ اتحادﻳﻪ او ﻧﻮرو اروپاﻳﻲ ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻮ ک‪３‬‬ ‫تر سترگﻮ ک‪８５‬ي‪.‬‬ ‫‪ .۲‬ارتﻮدوکس‪ :Orthodox‬د کاﻣﻞ او صحﻴح پﻪ ﻣعﻨا دى‪ .‬د روم اﻣپراطﻮري پﻪ ‪ ۴٧۶‬ﻣﻴﻼدي‬ ‫کال ک‪ ３‬پﻪ دوو ختﻴ‪％‬ﻮ او ﻟﻮﻳد‪％４‬ﻮ برخﻮ وو‪４‬شﻞ شﻮه‪ .‬پﻪ ﻫﻤدې دﻟﻴﻞ کﻠﻴسا ﻫﻢ د ﻟﻮﻳد‪ ＃４‬روم پﻪ کﻠﻴسا‬ ‫‪ -1‬اسﻘف د کاتﻮﻟﻴک کﻠﻴسا د ﻣراتبﻮ د سﻠسﻠ‪ ３‬ﻟﻮړ ﻣﻘام دی‪.‬‬

‫‪1۳۰‬‬

‫(کاتﻮﻟﻴک) او ﻳﻮﻧاﻧﻲ ختﻴ‪ ＃‬روم (ارتﻮدوکس) وو‪４‬شﻞ شﻮه‪ .‬دﻟﻮﻳد‪ ＃４‬روم کﻠﻴسا ﻫ（ﻪ کﻮﻟﻪ چ‪ ３‬خپﻞ‬ ‫ﻧﻔﻮذ پﻪ سﻼوﻳاﻧﻮ (بﻠغارستان) ک‪ ３‬پراخﻪ ک‪７‬ي‪ .‬دغﻪ عﻤﻞ د ختﻴ‪ ＃‬روم کﻠﻴسا ﻧاراضﻪ ک‪７‬ه‪.‬‬ ‫پﻪ ﻫﻤدې ډول ﻣسﻠﻤاﻧاﻧﻮ د ﻳرﻣﻮک پﻪ جگ‪７‬ه ک‪ ３‬د حضرت عﻤر(رض) د خﻼفت پﻪ دوره ک‪۶۲۶ ３‬‬ ‫ﻣﻴﻼدي کال ک‪ ３‬ختﻴ‪ ＃‬روم تﻪ ﻣا تﻪ ورک‪７‬ه او د سﻮرﻳ‪ ３‬او فﻠسطﻴﻦ سﻴﻤ‪ ３‬ﻳ‪ ３‬ازادې ک‪７‬ې‪ .‬د اﻣﻮﻳاﻧﻮ‬ ‫د خﻼفت پﻪ دوره ک‪ ３‬ترکﻴﻪ ﻫﻢ د ﻣسﻠﻤاﻧاﻧﻮ پﻪ ﻻس ک‪ ３‬وﻟﻮ‪４‬ده‪ .‬د روم اﻣپراطﻮر درﻳﻢ ﻟﻴﻮي د اسﻼم‬ ‫د دﻳﻦ د ﻧﻔﻮذ د ﻣخﻨﻴﻮي ﻟپاره ‪＄‬ﻴﻨﻲ ﻣذﻫبﻲ اصﻼحات عﻤﻠﻲ ک‪７‬ل‪ .‬پﻪ ‪ ٧۶۶‬ﻣﻴﻼدي کال ک‪ ３‬فرﻣان‬ ‫صادر شﻮ چ‪ ３‬د ﻫغﻪ ﻟﻪ ﻣخ‪ ３‬د اﻧ‪％‬ﻮروﻧﻮ او تﻤثاﻟﻮﻧﻮ ﻧصبﻮل پﻪ کﻠﻴسا ک‪ ３‬ﻣﻨع شﻮل‪ .‬دغﻪ عﻤﻞ ﻳ‪ ３‬ﻳﻮ‬ ‫ډول بت پرستﻲ وگا‪１‬ﻪ‪ .‬دغﻪ عﻤﻞ پﻪ ختﻴ‪ ３％‬او ﻟﻮﻳد‪ ３％４‬اروپا ک‪ ３‬عکس اﻟعﻤﻠﻮﻧﻪ راﻣﻨ‪％‬تﻪ ک‪７‬ل‪ .‬پﻪ‬ ‫ختﻴ‪ ＃‬روم ک‪ ３‬د ﻧظاﻣﻲ ﻗﻮې پﻪ زور عﻤﻠﻲ شﻮل‪ ،‬خﻮ د روم پﻪ ＊ار ک‪ ３‬درﻳﻢ پاپ ‪－‬ری گﻮرس ﻣذﻫبﻲ‬ ‫شﻮرا جﻮړه ک‪７‬ه او فتﻮا ﻳ‪ ３‬صادره ک‪７‬ه چ‪ ３‬ﻫر ＇ﻮک چ‪ ３‬پﻪ کﻠﻴسا ک‪ ３‬تصﻮﻳروﻧﻮ او تﻤثال تﻪ احترام ﻧﻪ‬ ‫کﻮي‪ ،‬د اﻳﻤان ﻟﻪ داﻳرې ＇خﻪ خارج‪８５‬ي‪.‬‬ ‫د دې دواړو ﻣذﻫبﻲ فرﻗﻮ ترﻣﻨ‪ ＃‬ﻟﻮى اختﻼف دا دى‪:‬‬ ‫‪ .۱‬ارتﻮدوکس پﻪ ﻗطعﻲ ډول د دې اصﻞ ﻣخاﻟف دي چ‪ ３‬د روم پاپ د ﻣسﻴحﻲ کﻠﻴسا پﻪ ！ﻮﻟﻮ ！ﻮﻟﻨﻮ‬ ‫عﻤﻮﻣﻲ رﻳاست وﻟري‪.‬‬ ‫‪ .۲‬د روم پاپ ﻣعصﻮم ﻧﻪ دى‪ ،‬باﻳد پﻪ اﻳﻤاﻧﻲ او اخﻼﻗﻲ ﻣساﻳﻠﻮ ک‪ ３‬ت‪５‬روتﻨ‪ ３‬وﻧﻪ ک‪７‬ي‪ .‬د ارتﻮدوکس‬ ‫د کﻠﻴسا کارﻣﻨدان پﻪ واده کﻮﻟﻮ ک‪ ３‬خﻮد ﻣختار دي‪.‬‬ ‫د روسﻴ‪ ،３‬صربستان‪ ،‬روﻣاﻧﻴﻪ او ﻳﻮﻧان زﻳاتره خﻠک او پﻪ عﻤﻮﻣﻲ ډول پﻪ سﻼوﻳاﻧﻮ ک‪ ３‬د ارتﻮدوکس‬ ‫ﻣذﻫب زﻳات پﻴروان شتﻪ‪.‬‬ ‫‪ .٣‬پروتستاﻧت‪ :protestant‬د اعتراض کﻮوﻧکﻲ پﻪ ﻣعﻨا دي‪.‬‬ ‫کاتﻮﻟﻴکﻲ کﻠﻴسا چ‪ ３‬زﻳاتره د شکﻮه او جﻼل پس‪ ３‬گر‪５＄‬ده ﻧﻮ د خپﻠﻮ اړتﻴاوو د پﻮره کﻮﻟﻮ ﻟپاره ﻳ‪ ３‬د‬ ‫گﻨاﻫﻮﻧﻮ د بخ‪＋‬ﻨ‪ ３‬پا‪ ３１‬او ﻟﻮح‪ ３‬خر＇ﻮﻟ‪ ３‬او روحاﻧﻲ ﻣﻘام ﻳ‪ ３‬د پﻴسﻮ پﻪ ﻣﻘابﻞ ک‪ ３‬پﻠﻮره‪ .‬أﻟﻤان ک‪３‬‬ ‫ﻣارتﻴﻦ ﻟﻮتر روحاﻧﻲ چ‪ ۱٥۴۶-۱۴٨٣( ３‬ﻣﻴﻼدي کال پﻮرې ژوﻧدی و‪ ،‬اعتراض وک‪ .７‬ده پﻪ ‪۱٥۱٧‬‬ ‫ﻣﻴﻼدي کال د اکتﻮبر پﻪ ‪ ٣۱‬اعتراضﻴﻪ ﻟﻴک چ‪ ۹٥ ３‬ﻣادې ﻳ‪ ３‬درﻟﻮدې‪ ،‬وﻟﻴکﻪ‪.‬پﻪ ‪۱۵۳۴‬ﻣﻴﻼدی کال‬ ‫ک‪ ３‬اﻧجﻴﻞ د ﻻتﻴﻨﻲ ژب‪＇ ３‬خﻪ چ‪ ３‬ﻣذﻫبﻲ ژبﻪ وه‪ ،‬پﻪ أﻟﻤاﻧﻲ ژبﻪ وژباړل شﻮ او د اﻧجﻴﻞ ﻟﻮستﻞ اساﻧﻪ‬ ‫شﻮل‪ .‬ﻧﻮ زﻳاتره خﻠک د ﻟﻮتري کﻠﻴسا پﻠﻮﻳان شﻮل چ‪ ３‬شراﻳط ﻳ‪ ３‬اساﻧﻪ وو او ډ‪４‬ر ﻟ‪ ８‬ﻳ‪ ３‬شعاﻳرو او رسﻢ‬ ‫و رواجﻮﻧﻮ تﻪ پام کاوه دغﻪ ﻣذﻫب دﻟﻮترﻳسﻢ پﻪ ﻧﻮم ﻫﻢ ﻳاد‪８４‬ي‪.‬‬ ‫د پروتستاﻧت ＇اﻧگﻪ پﻪ اروپا ﻛ‪ ３‬پﻪ جرﻣﻨﻲ ﻗﻮﻣﻮﻧﻮ ک‪ ３‬زﻳات پﻴروان ﻟري‪ .‬د دغﻪ ﻣذﻫب پﻴروان پﻪ فﻨﻠﻨ‪،６‬‬

‫‪1۳1‬‬

‫سﻮﻳ‪６‬ن‪ ،‬ﻧاروي‪ ،‬ډﻧﻤارک‪ ،‬اﻧگﻠستان‪ ،‬ﻫاﻟﻨد‪ ،‬اﻟﻤان‪ ،‬اترﻳش او د سﻮﻳس‪ ،‬چک‪ ،‬سﻠﻮاک د ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻮ پﻪ‬ ‫ﻳﻮه برخﻪ ک‪ ３‬او ﻫﻢ د اروپا پﻪ ﻧﻮرو ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻮ ک‪＄ ３‬ﻴﻨ‪ ３‬کﻮچﻨ‪ ９‬ﻟ‪ ８‬ک‪ ９‬ژوﻧد کﻮي‪.‬‬ ‫د جغرافﻴاﻳﻲ ﻟﻮﻳﻮ اکتشافاتﻮ ＇خﻪ وروستﻪ‪ ،‬پﻪ ‪۱۶‬ﻣﻴﻼدي پ‪７５‬ۍ ک‪ ３‬چ‪ ３‬اروپاﻳاﻧﻮ ﻟﻮﻳ‪ ３‬استعﻤاري‬ ‫اﻣپراتﻮرۍ جﻮړې ک‪７‬ې‪ ،‬ﻧﻮ پﻪ ！ﻮﻟﻪ ﻧ‪７‬ۍ ک‪ ３‬ﻳ‪ ３‬خپﻞ دود او ﻣذﻫب خپﻮر ک‪ .７‬اوس د اروپا پﻪ ！ﻮﻟﻮ‬ ‫پخﻮاﻧﻴﻮ ﻣستعﻤرو ک‪ ３‬پﻪ ب‪５‬ﻼب‪５‬ﻠﻮ سﻠﻨﻮ د دې دﻳﻦ پﻴروان شتﻪ د ﻣثال پﻪ ډول د ！ﻮﻟﻮ جﻨﻮبﻲ او ﻣﻨ‪％‬ﻨ‪９‬‬ ‫اﻣرﻳﻜا د ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻮ ﻣذﻫب کاتﻮﻟﻴک او د شﻤاﻟﻲ اﻣرﻳکا د ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻮ پروتستاﻧت او کاتﻮﻟﻴک دى‪ .‬پﻪ‬ ‫ﻫﻤدې ډول پﻪ ﻫغﻮ افرﻳﻘاﻳﻲ ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻮ ک‪ ３‬چ‪ ３‬ﻳﻮ وخت د اروپا د استعﻤار ﻻﻧدې وو‪ ،‬دغﻪ ﻣذﻫبﻮﻧﻪ‬ ‫شتﻪ‪＊ .‬ﻪ ﻣثال ﻳ‪ ３‬جﻨﻮبﻲ افرﻳﻘا‪ ،‬اﻳتﻮپﻲ او د گﻴﻨ‪ ３‬د خﻠﻴج ساحﻠﻲ ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻪ دي‪.‬‬ ‫د أسﻴا او اوﻗﻴاﻧﻮسﻴ‪ ３‬د پخﻮاﻧﻲ استعﻤار ﻻﻧدې ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻮ ک‪ ３‬پﻪ ﻣختﻠﻔﻮ سﻠﻨﻮ د دې ﻣذﻫب پﻴروان شتﻪ دي‪ .‬سره‬ ‫ﻟﻪ دې ﻫﻢ عﻴسﻮي دﻳﻦ د جﻨﻮبﻲ اﻣرﻳکا پﻪ در‪４‬ﻮو ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻮ ک‪ ３‬ﻟکﻪ‪ :‬ارجﻨ＂اﻳﻦ‪ ،‬بﻮﻟﻴﻮي او پﻴرو پﻪ ﻳﻮ افرﻳﻘاﻳﻲ ﻫ‪５‬ﻮاد‬ ‫ﻟﻴسﻮتﻮ او پﻪ در‪４‬ﻮو اروپاﻳﻲ ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻮ ﻣاﻟ＀‪ ،‬ﻧاروي او واتﻴکان ک‪ ３‬د ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻮ رسﻤﻲ دﻳﻦ گ‪２‬ﻞ ک‪８５‬ي‪.‬‬

‫زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ ﻣﻨاسبﻮ ډﻟﻮ وو‪４‬شﻞ شﻲ او ﻫره ډﻟﻪ دې د ﻧﻘش‪ ３‬ﻟﻪ ﻣخ‪ ３‬پﻪ ﻧ‪７‬ۍ ک‪ ３‬د عﻴسﻮﻳت‬ ‫د دﻳﻦ د خپر‪４‬دو د ﻻﻣﻠﻮﻧﻮ پﻪ ﻫکﻠﻪ پخپﻠﻮ ﻣﻨ‪％‬ﻮ ک‪ ３‬بحث وک‪７‬ي او د کار ﻧتﻴجﻪ دې د ډﻟ‪ ３‬استازى‬ ‫خپﻠﻮ ！ﻮﻟ‪／‬ﻴﻮاﻟﻮ تﻪ وړاﻧدې ک‪７‬ي‪.‬‬ ‫پﻮ＊تﻨ‪:３‬‬ ‫ﻟﻨ‪＄ ６‬ﻮاب ورک‪７‬ئ‪:‬‬ ‫‪.۱‬د عﻴسﻮﻳت دﻳﻦ وﻟ‪ ３‬پﻪ دې ﻧﻮم ﻳاد‪８４‬ي؟‬ ‫‪ .۲‬د بﻨﻲ اسرا ئﻴﻠﻮ پﻪ ﻧبﻴاﻧﻮ ک‪ ３‬وروستﻨﻰ ﻧبﻲ ＇ﻮک و؟‬ ‫‪.٣‬د حضرت ﻣسﻴح(ع) د ز‪８４‬ﻳدﻧ‪ ３‬پﻪ ﻫﻜﻠﻪ خپﻞ ﻣعﻠﻮﻣات وړاﻧدې ک‪７‬ئ‪.‬‬ ‫‪ .۴‬د عﻴسﻮﻳت د دﻳﻦ ﻣﻬﻤ‪＇ ３‬اﻧگ‪ ３‬کﻮﻣ‪ ３‬دي؟‬ ‫‪ .٥‬د کاتﻮﻟﻴکﻲ او ارتﻮدوکس د کﻠﻴساوو ترﻣﻨ‪ ＃‬تﻮپﻴر ＇ﻪ دى‪ ،‬واضح ﻳ‪ ３‬ک‪７‬ئ؟‬ ‫ﻟﻪ ！ﻮﻟ‪／‬ﻲ ＇خﻪ بﻬر ﻓﻌاﻟﻴت‪:‬‬ ‫د اروپا ﻟﻪ ﻟﻮﻳ‪ ３‬وچ‪＇ ３‬خﻪ د باﻧدې د عﻴسﻮﻳت د دﻳﻦ د خپر‪４‬دو پﻪ ﻫکﻠﻪ تبصره وک‪７‬ئ او د جغرافﻴ‪３‬‬ ‫پﻪ راتﻠﻮﻧکﻲ ساعت ک‪ ３‬ﻳ‪ ３‬خپﻠﻮ ！ﻮﻟ‪／‬ﻴﻮاﻟﻮ تﻪ وړاﻧدې ک‪７‬ئ‪.‬‬ ‫‪1۳۲‬‬

‫څلور د‪４‬رشم لوست‪:‬‬

‫ج ‪-‬د تائوييزم ‪ taoism‬او شينتوييزم ‪ shIntoism‬دينونو په هکله څه پوه‪ ５‬ئ؟‬

‫د ﻧ‪７‬ۍ د ادﻳاﻧﻮ ﻧﻘشﻪ پﻪ ‪ ۱۲٣‬ﻣخ ک‪ ３‬وﻟﻮﻟئ او د تائﻮﻳﻴزم او شﻴﻨتﻮﻳﻴزم د دﻳﻦ ساحﻪ پﻪ ک‪ ３‬پﻪ ﻧ‪＋‬ﻪ ک‪７‬ئ‪.‬‬ ‫تائﻮ پﻪ چ‪５‬ﻨﻲ ژبﻪ ک‪ ３‬د ﻻرې او طرﻳﻘ‪ ３‬پﻪ ﻣعﻨا دی دغﻪ ﻣکتب د چﻴﻦ ﻟﻮی فﻴﻠسﻮف ﻻوو تزو او ﻳا‬ ‫ﻻووتان پﻮرې اړه ﻟري‪ .‬ﻳﻮ افساﻧﻮي س‪７‬ی چ‪ ３‬د ＇‪７５‬ﻧﻲ او ﻣطاﻟع‪ ３‬خاوﻧد و‪ ،‬د ﻫغﻪ د ژوﻧداﻧﻪ پﻪ ﻫکﻠﻪ‬ ‫کﻮم ﻣعﻠﻮﻣات پﻪ ﻻس ک‪ ３‬ﻧﻪ شتﻪ‪ .‬آن دا چ‪ ３‬د ﻣﻮجﻮدﻳت حﻘﻴﻘت ﻳ‪ ３‬ﻫﻢ تر پﻮ＊تﻨ‪ ３‬ﻻﻧدې دی‪ .‬داس‪３‬‬ ‫رواﻳات شتﻪ چ‪ ３‬دغﻪ شخصﻴت د چﻮ پﻪ اﻳاﻟت ک‪ ３‬ﻟﻪ ﻣﻴﻼد ＇خﻪ ﻣخک‪ ３‬پﻪ ‪ ۶۰۴‬کال ک‪ ３‬ﻧ‪７‬ۍ تﻪ‬ ‫راغی او ‪＄‬ﻴﻨ‪ ３‬د ﻫغﻪ د زﻳ‪８‬ﻳدﻟﻮ ﻧ‪＂５‬ﻪ ﻟﻪ ﻣﻴﻼد ＇خﻪ ﻣخک‪ ۵۰۷ ３‬کال بﻮﻟﻲ‪.‬‬ ‫د تائﻮﻳﻴزم فﻠسﻔﻪ د کﻨﻔسﻴﻮس ﻟﻪ عصر＇خﻪ پﻪ چ‪５‬ﻦ ک‪ ３‬ﻣخک‪ ３‬ده‪.‬د چ‪５‬ﻦ ﻗﻮم او ﻣﻠت پﻪ دغ‪ ３‬عﻘﻴدې‬ ‫وﻻړ دی‪ .‬د تائﻮﻳﻴزم دﻳﻦ پﻪ ‪۱۶۵‬ﻣﻴﻼدي کال ک‪ ３‬د ﻫﻮان ﻟﻪ خﻮا د ﻫان د ﻟ‪７‬ۍ خاﻗان پﻪ واسطﻪ رسﻤﻲ‬ ‫شﻮ او د ﻫغﻪ پﻪ ﻧﻮم ﻳ‪ ３‬ﻣعبد جﻮړ ک‪ ،７‬خﻮ دوﻣره زﻳات پرﻣخت‪ ，‬ﻳ‪ ３‬وﻧﻪ ک‪ .７‬د تاﻧ‪ ，‬د ﻟ‪７‬ۍ بﻨس＀‬ ‫ا‪＋４‬ﻮدوﻧکﻲ پﻪ ‪ ۶۱۸‬ﻣﻴﻼدي کال ک‪ ３‬پﻪ ﻫغﻪ اﻳﻤان راووړ‪ .‬ﻟﻪ دې ＇خﻪ وروستﻪ تائﻮﻳﻴزم پﻪ سازﻣاﻧﻲ‬ ‫ب‪２‬ﻪ رسﻤﻲ دﻳﻦ شﻮ‪.‬‬ ‫شﻴﻨتﻮﻳﻴزم پﻪ ﻟغت ک‪ ３‬د خداﻳاﻧﻮ د ﻻرې پﻪ ﻣعﻨا دی او د جاپان د خﻠکﻮ دﻳﻦ دی‪.‬‬ ‫د دې دﻳﻦ ﻟﻪ ﻣخ‪ ３‬زﻳات شﻤ‪５‬ر خداﻳان شتﻪ چ‪ ３‬اﻣپراطﻮر ﻫﻢ د خداﻳاﻧﻮ ﻟﻪ ډﻟ‪＇ ３‬خﻪ شﻤ‪５‬رل ک‪８５‬ي‪.‬‬ ‫دغﻪ آﻳﻴﻦ د جاپان ﻟﻪ ﻣﻴﻼد ＇خﻪ پﻪ ﻣخک‪ ３‬تارﻳخ پﻮرې اړه ﻟري‪.‬‬ ‫جاپاﻧﻴان باور ﻟري چ‪ ３‬ﻟﻪ جاپاﻧﻴاﻧﻮ ＇خﻪ پرتﻪ ﻧﻮر باﻳد پﻪ دې ﻫ‪５‬ﻮاد ک‪ ３‬ژوﻧد وﻧﻪ ک‪７‬ي او چاپاﻧﻴان ﻫﻢ‬ ‫باﻳد پﻪ بﻞ ‪＄‬ای ک‪ ３‬ﻣ‪７‬ه ﻧﻪ شﻲ‪ .‬جاپاﻧﻴان خپﻠﻪ سﻴﻤﻪ اﻟﻬﻲ ﻫ‪５‬ﻮاد بﻮﻟﻲ او ﻧﻮر ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻪ د دې ‪＄‬اﻧ‪７／‬تﻴاوو‬ ‫ﻟروﻧکی ﻧﻪ ‪２－‬ﻲ‪.‬‬ ‫د شﻴﻨتﻮﻳﻴزم دﻳﻦ د جاپاﻧﻴاﻧﻮ ډ‪４‬ر پخﻮاﻧﻲ دﻳﻦ دی چ‪ ３‬وروستﻪ ﻳ‪ ３‬د کﻨﻔسﻴﻮس او بﻮداﻳﻲ دﻳﻨﻮﻧﻮ د اغ‪５‬زو‬ ‫ﻻﻧدې تحﻮل وک‪ .７‬اوسﻨ‪ ９‬ب‪２‬ﻪ ﻳ‪ ３‬اداب‪ ،‬عﻨعﻨات‪ ،‬د ﻣﻘدسﻮ ‪＄‬اﻳﻮ زﻳارت‪ ،‬جشﻨﻮﻧﻪ او عﻤﻮﻣﻲ اختروﻧﻪ‬ ‫دي‪ .‬دغﻪ ﻣسئﻠ‪ ３‬پﻪ ﻣذﻫبﻲ اړخ غﻠبﻪ ﻟري‪ .‬د دې دﻳﻦ پﻴروان پﻪ جاپان او د ختﻴ‪ ３％‬أسﻴا پﻪ زﻳاترو‬ ‫ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻮ ک‪ ３‬ژوﻧد کﻮي‬

‫‪1۳۳‬‬

‫زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ دوه ﻧﻔري ډﻟﻮ وو‪４‬شﻞ شﻲ او د تائﻮﻳﻴزم او شﻨتﻮﻳﻴزم د دﻳﻨﻮﻧﻮ د فﻠسﻔ‪ ３‬پﻪ عﻤده ！کﻮ‬ ‫دې پﻪ خپﻠﻮ ﻣﻨ‪％‬ﻮ ک‪ ３‬ﻣباحثﻪ وک‪７‬ي او د بحث پاﻳﻠ‪ ３‬دې خپﻠﻮ ！ﻮﻟ‪／‬ﻴﻮاﻟﻮ تﻪ وړاﻧدې ک‪７‬ي‪.‬‬ ‫پﻮ＊تﻨ‪:３‬‬ ‫‪ .۱‬د تائﻮﻳﻴزم د دﻳﻦ ﻣعﻨا ＇ﻪ ده او دغﻪ دﻳﻦ پﻪ کﻮم ﻫ‪５‬ﻮاد ک‪ ３‬راﻣﻨ‪％‬تﻪ شﻮ؟‬ ‫‪ .۲‬د تائﻮﻳﻴزم دﻳﻦ پﻴروان پﻪ کﻮﻣﻮ ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻮ ک‪ ３‬استﻮ‪－‬ﻨﻪ ﻟري؟‬ ‫‪ .۳‬د شﻨتﻮﻳﻴزم د دﻳﻦ ﻣعﻨا ＇ﻪ ده او دغﻪ دﻳﻦ پﻪ کﻮﻣﻮ ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻮ ک‪ ３‬زﻳات پﻴروان ﻟري؟‬ ‫‪ .۴‬د شﻨتﻮﻳﻴزم د دﻳﻦ ﻟﻪ ﻣخ‪ ３‬د جاپاﻧﻴاﻧﻮ ﻧظر د خپﻞ ﻫ‪５‬ﻮاد پﻪ باره ک‪ ３‬بﻴان ک‪７‬ئ‪.‬‬

‫ﻟﻪ ！ﻮﻟ‪／‬ﻲ ＇خﻪ بﻬر ﻓﻌاﻟﻴت‪:‬‬ ‫د تائﻮﻳﻴزم او شﻨتﻮﻳﻴزم د دﻳﻨﻮﻧﻮ پﻪ ﻫکﻠﻪ خپﻞ ﻧظر پﻪ ＇ﻮ کر＊ﻮ ک‪ ３‬وﻟﻴکئ‪.‬‬

‫‪1۳۴‬‬

‫پنځه د‪４‬رشم لوست‬

‫د‪ -‬د بودايي او هندوييزم د دينونو په هکله څه پوه‪ ５‬ئ؟‬

‫پﻪ (‪ ۱۲٣‬او ‪ )۱۲۹‬ﻣخ ک‪ ３‬د ﻧ‪７‬ۍ د ﻣذﻫبﻮﻧﻮ ﻧﻘشﻪ پﻪ غﻮر وﻟﻮﻟئ او وواﻳاست چ‪ ３‬بﻮداﻳﻲ دﻳﻦ د ﻧ‪７‬ۍ کﻮﻣﻮ‬ ‫ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻮ تﻪ پراختﻴا ﻣﻮﻧدﻟ‪ ３‬ده؟‬ ‫بﻮداﻳﻲ ‪ Buddha‬دﻳﻦ ﻟﻪ ﻣﻴﻼد ＇خﻪ پﻨ‪％‬ﻪ پ‪７５‬ۍ ﻣخک‪ ３‬راﻣﻨ‪％‬تﻪ شﻮ‪ .‬د ﻫغﻪ ﻣﻮسس د سﻴدارتا پﻪ ﻧﻮم ﻳﻮ‬ ‫شﻬزاده و چ‪ ３‬پﻪ (‪ )٣٠‬کﻠﻨ‪ ９‬عﻤر ک‪ ３‬ﻳ‪ ３‬پﻪ دې ﻻر ک‪ ３‬برﻳاﻟﻴتﻮب تر ﻻسﻪ ک‪ ７‬او د ‪－‬ﻮتاﻣا ﻟﻘب ورتﻪ ورک‪ ７‬شﻮ‪.‬‬ ‫＇رﻧ‪／‬ﻪ چ‪ ３‬پﻮﻫ‪ ３‬او حﻘﻴﻘت تﻪ ورس‪５‬ده ﻧﻮ بﻮدا عاﻗﻞ او فﻴﻠسﻮف وﻧﻮﻣﻮل شﻮ‪.‬‬ ‫بﻮدا باور درﻟﻮد چ‪ ３‬اﻧسان باﻳد خپﻞ ﻧﻔساﻧﻲ تﻤاﻳﻼت‪ ،‬شﻬﻮت او غضب وپ‪５‬ژﻧﻲ او ﻫغﻪ کﻨ＂رول ک‪７‬ي‪ .‬بﻮداﻳﻲ‬ ‫دﻳﻦ ډ‪４‬ر پﻠﻮﻳان او کتابﻮﻧﻪ ﻟري چ‪ ３‬ﻟﻪ ！ﻮﻟﻮ ＇خﻪ ﻳ‪ ３‬زﻳات ﻣﻘدس تري پتﻴکا( درې ！ﻮک‪７‬ۍگﻞ) دى‪ .‬ﻧﻦ ورځ ددې‬ ‫دﻳﻦ ډ‪４‬ر پ‪５‬روان پﻪ ﻫﻨد‪ ،‬جاپان‪ ،‬چﻴﻦ‪ ،‬ﻣغﻮﻟستان‪ ،‬تبت‪ ،‬برﻣا‪،‬کاﻣبﻮج‪ ،‬تاﻳﻠﻴﻨد بﻮتان او د ﻧ‪７‬ۍ پﻪ ﻧﻮرو سﻴﻤﻮ ک‪３‬‬ ‫ژوﻧد کﻮي‪ .‬ﻣﻘدس ＊اروﻧﻪ ﻳ‪ ３‬پﻪ ﻫﻨد ک‪ ３‬بﻨارس او پﻪ تبت ک‪ ３‬ﻟﻬاسا دى‪ .‬دغﻪ دﻳﻦ د کاﻣبﻮج‪ ،‬بﻮتان او تاﻳﻠﻴﻨ‪６‬‬ ‫پﻪ ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻮ ک‪ ３‬رسﻤﻴت ﻟري‪ .‬د ﻳادوﻧ‪ ３‬وړ ده چ‪ ３‬د بﻮدا ﻣجسﻤﻪ ﻟﻮﻣ‪７‬ى پﻪ گﻨدﻫارا (د جﻼل أباد پﻪ ﻫ‪６‬ه ک‪ )３‬د‬ ‫کﻨشکا د حکﻮﻣت پﻪ وخت ک‪ ３‬پﻪ افغاﻧستان ﻛ‪ ３‬جﻮړه شﻮې وه‪ .‬وروستﻪ پﻪ باﻣﻴاﻧﻮ ک‪ ３‬ﻟﻮﻳ‪ ３‬ﻣجسﻤ‪ ３‬پﻪ غره‬ ‫ک‪ ３‬و تﻮږل شﻮې او د بﻮدﻳزم د زﻳارت کﻮوﻧکﻮ ډ‪４‬ر ستر ‪＄‬اى گ‪２‬ﻞ ک‪５‬ده‪ .‬د دې دﻳﻦ ﻟﻪ سترو فرﻗﻮ ＇خﻪ ﻻﻣائﻴﻴزم‬ ‫دى‪ .‬ﻻﻣاﻳﻴزم د بﻮدﻳزم ‪＄‬اﻧگ‪７‬ې ب‪２‬ﻪ گ‪２‬ﻞ ک‪８５‬ي او زﻳات ﻗﻠﻤرو ﻳ‪ ３‬پﻪ تبت ک‪ ３‬دى چ‪ ３‬د کار واك ﻳ‪ ３‬د روحاﻧﻲ‬ ‫رئﻴس پﻪ ﻻس ک‪ ３‬دى چ‪ ３‬ﻻﻣا ﻧﻮﻣ‪８５‬ي‪.‬‬ ‫ﻫﻨدوﻳﻴزم ‪ Hinduism‬ﻳﻮ ！ﻮﻟﻨﻴز ﻣذﻫبﻲ سﻴستﻢ دى چ‪ ３‬پﻪ ﻫﻨدوستان ک‪ ３‬د ‪ ۱٥٠٠‬ق‪ .‬م‪ .‬کاﻟﻮ پﻪ شاوخﻮا‬ ‫ک‪ ３‬ﻳ‪ ３‬رواج درﻟﻮده‪ .‬ﻧﻦ ورځ د ﻫﻨد زﻳاتره خﻠک د دې دﻳﻦ پﻴروان دي‪.‬‬ ‫د دې دﻳﻦ ‪＄‬اﻧگ‪７‬تﻴا د روح تﻨاسخ دى‪ .‬د ﻫﻨدواﻧﻮ پﻪ باور ﻫر اﻧسان پﻪ ﻧ‪７‬ۍ ک‪ ３‬د خپﻠﻮ ﻧﻴکﻮ او بدو عﻤﻠﻮﻧﻮ‬ ‫ﻣسؤول دى‪ .‬د ﻫغﻮى پﻪ باور کﻪ چ‪５‬رې اﻧسان خپﻞ ژوﻧد پﻪ سﻤﻪ تﻮگﻪ سر تﻪ ورسﻮي‪ ،‬ﻧﻮ روح ﻳ‪ ３‬د ＊ﻪ س‪７‬ي‬ ‫جسﻢ تﻪ او کﻪ بد کاره اوسﻲ ﻧﻮ روح ﻳ‪ ３‬د ﻣجازاتﻮ ﻟﻪ پاره د بد س‪７‬ي جسﻢ تﻪ‪ ،‬آن دا چ‪ ３‬حﻴﻮاﻧاتﻮ تﻪ اﻧتﻘاﻟ‪８５‬ي‬ ‫او تر ﻫغﻪ وختﻪ دې کار تﻪ دوام ورکﻮي چ‪ ３‬اﻧسان ﻧﻴک کاروﻧﻪ سرتﻪ ورسﻮي‪.‬‬ ‫ﻫﻨدوان باﻳد طبﻘاتﻲ ﻗﻮاﻧﻴﻦ ﻣراعات ک‪７‬ي او داس‪ ３‬باور وﻟري چ‪ ３‬د ﻫغﻮ پﻪ رعاﻳت سره بﻴا پﻪ دې ﻧ‪７‬ۍ ک‪３‬‬ ‫ز‪８４‬ي او د ﻫﻮسا ژوﻧد خاوﻧدان بﻪ شﻲ‪ .‬د ﻫﻨدواﻧﻮ دﻳﻦ درې خداﻳان ﻟري برﻫﻤا(د ﻣﻮجﻮداتﻮ خاﻟﻖ)‪ ،‬و‪４‬شﻨﻮ(د‬ ‫ﻣﻮجﻮداتﻮ د ساتﻨ‪ ３‬خداى)او شﻴﻮا(د ﻣﻮجﻮداتﻮ د ﻟﻪ ﻣﻨ‪％‬ﻪ وړﻟﻮ خداى) د دې دﻳﻦ ﻣﻘدس کتاب وﻳدا (د‬ ‫برﻫﻤﻨﻴاﻧﻮ ودا ‪)Vda‬ﻧﻮم ﻟري‪ .‬دغﻪ کتاب د ﻫﻨد د ارﻳاﻳاﻧﻮ ﻟﻪ پاره ﻫﻢ سپﻴ（ﻠی دى چ‪ ３‬د ساﻧسکرﻳت پﻪ ژبﻪ‬ ‫ﻟﻴکﻞ شﻮى دى‪ .‬د ﻫﻨد د دې پخﻮاﻧﻲ دﻳﻦ اصﻮل‪ ،‬ﻣذﻫبﻲ سرودوﻧﻪ او دستﻮروﻧﻪ گ‪２‬ﻞ ک‪８５‬ي چ‪ ３‬ﻟرغﻮﻧتﻮب ﻳ‪３‬‬ ‫ﻟﻪ ﻣﻴﻼد ＇خﻪ ‪ ۷‬پ‪７５‬ۍ ﻣخک‪ ３‬دی‪.‬‬ ‫ﻫﻨدوﻳﻴزم پﻪ کاست ﻣذﻫبﻲ طبﻘاتﻮ باور ﻟري چ‪ ３‬ﻧﻮﻣﻮړي طبﻘات ﻟﻪ برﻫﻤﻨاﻧﻮ‪ ،‬و‪４‬شﻴا‪ ،‬کشترﻳا او شﻮدرا دي چ‪３‬‬ ‫د ﻫرې طبﻘ‪ ３‬ﻣﻘام پﻪ ！ﻮﻟﻨﻪ ﻛ‪！ ３‬ا کﻞ شﻮى دى د پام وړ ﻧﻘطﻪ دا ده چ‪ ３‬د ﻧ‪７‬ۍ ！ﻮل ﻟﻮى دﻳﻨﻮﻧﻪ د أسﻴا پﻪ ﻟﻮﻳﻪ‬ ‫وچﻪ ک‪＇ ３‬رگﻨد شﻮي دي او د ﻧ‪７‬ۍ ﻧﻮرو سﻴﻤﻮ تﻪ خپاره شﻮي دي‪ .‬ﻫر دﻳﻦ پﻪ ب‪５‬ﻼب‪５‬ﻠﻮ فرﻗﻮ و‪４‬شﻞ شﻮی دی‪.‬‬

‫‪1۳۵‬‬

‫زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ ﻣﻨاسبﻮ ډﻟﻮ وو‪４‬شﻞ شﻲ او ﻫره ډﻟﻪ دې د بﻮدﻳزم او ﻫﻨدوﻳﻴزم د دﻳﻨﻮﻧﻮ پﻪ عﻤده ！کﻮ بحث‬ ‫وک‪７‬ي او د ډﻟ‪ ３‬استازى دې د فعاﻟﻴت ﻧتﻴجﻪ خپﻠﻮ ！ﻮﻟگﻴﻮاﻟﻮ تﻪ وړاﻧدې ک‪７‬ي‪＊ .‬ﻮوﻧکﻰ دې ﻣﻮضﻮع را ！ﻮﻟﻪ او‬ ‫د خپﻠﻮ ﻣعﻠﻮﻣاتﻮ سره دې ！ﻮﻟگﻲ تﻪ وړاﻧدې ک‪７‬ي‪.‬‬ ‫پﻮ＊تﻨ‪:３‬‬ ‫ﻟﻨ‪＄ ６‬ﻮاب ورک‪７‬ئ‬ ‫‪.۱‬د بﻮدﻳزم د دﻳﻦ بﻨس＀ ا‪＋４‬ﻮدوﻧکﻰ ＇ﻮک و‪ ،‬چ‪５‬رې راﻣﻨ‪％‬تﻪ شﻮ او ﻣﻘدس کتاب ﻳ‪＇ ３‬ﻪ ﻧﻮﻣ‪８５‬ي؟‬ ‫‪.۲‬د بﻮدﻳزم دﻳﻦ د ﻧ‪７‬ۍ پﻪ کﻮﻣﻮ ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻮ ک‪ ３‬پﻴروان ﻟري؟‬ ‫‪.٣‬د ﻫﻨدوﻳزم پﻪ دﻳﻦ ک‪ ３‬د روح تﻨاسخ پﻪ کﻮﻣﻪ ﻣعﻨا کارول ک‪８５‬ي؟‬ ‫ﻻﻧدې جﻤﻠ‪ ３‬بشپ‪７‬ې ک‪７‬ئ‪:‬‬ ‫پﻪ ﻧﻮم ﻳاد‪８４‬ي‪.‬‬ ‫‪ .۱‬د ﻫﻨدوﻳزم ﻣﻘدس کتاب ‪٠٠٠٠٠٠٠٠٠٠٠‬‬ ‫پﻪ ﻧﻮم ﻳاد‪８４‬ي‪.‬‬ ‫‪ .۲‬د بﻮداﻳاﻧﻮ ﻣﻘدس کتاب د‪٠٠٠٠٠٠٠٠٠٠٠‬‬ ‫ﻟﻪ ！ﻮﻟ‪／‬ﻲ ＇خﻪ بﻬر ﻓﻌاﻟﻴت‪:‬‬ ‫‪－‬راﻧﻮ زده کﻮوﻧکﻮ! د بﻮدﻳزم او ﻫﻨدوﻳزم دﻳﻨﻮﻧﻮ پﻪ سﻴاسﻲ فﻠسﻔﻲ ﻣسآﻟﻮ خپﻠﻪ تبصره وﻟﻴکئ او د جغرافﻴ‪３‬‬ ‫د ﻣضﻤﻮن پﻪ راتﻠﻮﻧکﻲ ساعت ک‪ ３‬ﻳ‪ ３‬خپﻠﻮ ！ﻮﻟگﻴﻮاﻟﻮ تﻪ وﻟﻮﻟئ‪.‬‬ ‫اضاﻓﻲﻣﻌﻠﻮﻣات‬ ‫بﻮدﻳﻴزم‬

‫‪２－‬ﻪ‬

‫ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻪ‬

‫ﻫﻨدواﻳﻴزم‬

‫‪1‬‬

‫اﻧدوﻧﻴزﻳا‬

‫‪% ۳/۴‬‬

‫‪1۰‬‬

‫‪۲‬‬

‫اﻧﮕﻠﻴستان‬

‫‪%1‬‬

‫‪11‬‬

‫شﻤاﻟﻲ‬ ‫ﻛﻮرﻳا‬

‫‪۳‬‬

‫بﻨﮕﻠﻪ دﻳش‬

‫‪% 1۲/۴‬‬

‫‪% ۰/۶‬‬

‫‪1۲‬‬

‫ﻣاﻟﻴزﻳا‬

‫‪% 1۹/۲‬‬

‫‪۴‬‬

‫بﻮتان‬

‫‪% ۲۰/۵‬‬

‫‪% ۷۴‬‬

‫‪1۳‬‬

‫ﻣﻴاﻧﻤار‬

‫‪% ۷۲/۷‬‬

‫‪۵‬‬

‫تاﻳﻮان‬

‫‪1۴‬‬

‫ﻣﻮرﻳس‬

‫‪% ۴۹/۶‬‬

‫‪۶‬‬

‫پاﻛستان‬

‫‪1۵‬‬

‫ﻧﻴپال‬

‫‪% ۸۰/۶‬‬

‫‪۷‬‬

‫جاپان‬

‫‪1۶‬‬

‫وﻳتﻨام‬

‫‪۸‬‬

‫چن‬

‫‪1۷‬‬

‫ﻫﻨد‬

‫‪۹‬‬

‫سﻨﮕاپﻮر‬

‫‪% ۴۳/۴‬‬

‫تائﻮاﻳﻴزم‬

‫شﻨتﻮاﻳﻴزم‬

‫‪% ۳۴/۵‬‬

‫‪% 1/۲‬‬ ‫‪% ۸۴/۲‬‬ ‫‪% ۸/۵‬‬

‫‪% ۲۰/1‬‬

‫‪% ۴۲/۴‬‬

‫‪1۳۶‬‬

‫بﻮدﻳﻴزم‬

‫‪２－‬ﻪ‬

‫ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻪ‬

‫ﻫﻨدواﻳﻴزم‬

‫ﻓﻴجﻰ‬

‫‪% ۳۳/۳‬‬ ‫‪% ۲۲/۸‬‬

‫‪% ۴۹/۲‬‬ ‫‪% ۸1/۳‬‬

‫‪% ۹/1‬‬

‫تائﻮاﻳﻴزم‬

‫شﻨتﻮاﻳﻴزم‬

‫شپ د‪４‬رشم لوست‬

‫مهم‪ ３‬ژب‪３‬‬

‫‪ ۰ 2-6‬د ن‬

‫آﻳا د ﻧ‪７‬ۍ ﻣﻬﻤ‪ ３‬ژب‪ ３‬پ‪５‬ژﻧئ؟‬ ‫شﻤــــاﻟﻲ کـــــﻨگﻞ سﻤﻨــــــــــدر‬

‫د شﻤاﻟﻲ اطﻠس‬ ‫سﻤﻨدر‬

‫أرام سﻤﻨدر‬

‫أرام سﻤﻨدر‬ ‫د ﻫﻨــــــــــــد‬

‫د جﻨﻮبﻲ اطﻠس‬

‫سﻤﻨدر‬

‫سﻤﻨدر‬

‫جﻨﻮبﻲ کﻨگﻞ سﻤﻨدر‬ ‫اوراﻟﻲ او اﻟتاﻳﻲ ژب‪３‬‬

‫أﻟتاﻳﻲ ژب‪３‬‬

‫اوراﻟﻲ ژب‪３‬‬

‫ترکﻲ‬ ‫ﻣغﻮﻟﻲ‬ ‫تکﻨﻮزي‪-‬ﻣﻨچﻮري‬ ‫جاپاﻧﻲ‪ -‬کﻮرﻳاﻳﻲ‬

‫فﻨﻼﻧدي‪-‬ﻣجاري‬ ‫ساﻣرﻳدي اسکﻴﻮﻧﻲ‬

‫اﻧدو اروپاﻳﻲ ژبﻪ‬

‫د ﻧ‪７‬ۍ ﻣﻬﻤ‪ ３‬ژب‪３‬‬ ‫د ژبﻮ کﻮچﻨ‪ ９‬ډﻟ‪３‬‬ ‫د ژبﻮ ﻟﻮﻳ‪ ３‬ډﻟ‪３‬‬

‫دراوﻳدي ژب‪３‬‬

‫اﻣرﻳکاﻳﻲ سﻮر پﻮستکﻮ ژبﻪ‬

‫ﻳﻮﻧاﻧﻲ او أﻟباﻧﻲ ژب‪３‬‬ ‫سﻠتﻲ ژبﻪ‬ ‫زباﻧﻬاى ﻣﻬﻢ جﻬان‬ ‫د تﻮر پﻮستکﻮ‪ ،‬زﻧ‪／‬ﻴان ژب‪ ３‬د حاﻣﻲ‪ ،‬ساﻣﻲ ژب‪３‬‬ ‫استراﻟﻴاﻳﻲ ژب‪ ３‬افغاﻧﻲ او اﻳراﻧﻲ ژب‪３‬‬ ‫جرﻣﻨﻲ ژبﻪ‬ ‫چ‪５‬ﻨﻲ‪ ،‬تبتﻲ ژب‪３‬‬ ‫سﻮډاﻧﻲ‬ ‫استراﻧزې ژب‪３‬‬ ‫چ‪５‬ﻨﻲ‪ -‬سﻴاﻣﻲ‬ ‫ساﻣﻲ‬ ‫ﻫﻨدي ژبﻪ‬ ‫روﻣﻴاﻧﻲ ژبﻪ‬ ‫باﻧتﻮ‬ ‫استراﻟﻴاﻳﻲ او‬ ‫تبتﻲ او برﻣاﻳﻲ ژبﻪ‬ ‫حاﻣﻲ ژبﻪ‬ ‫سﻼوي او باﻟتﻴکﻲ ژبﻪ‬ ‫أسﻴاﻳﻲ ژبﻪ‬

‫پﻮرتﻨ‪ ９‬ﻧﻘشﻪ پﻪ غﻮر سره ﻣطاﻟعﻪ ک‪７‬ئ‪ .‬د دې ﻧﻘش‪ ３‬ﻣختﻠف رﻧگﻮﻧﻪ د ﻧ‪７‬ۍ د ب‪５‬ﻼب‪５‬ﻠﻮ‬ ‫ژبﻮ ＊کارﻧدوﻳﻲ کﻮي‪.‬‬ ‫ژبﻪ د صﻮتﻲ سﻤبﻮﻟﻮﻧﻮ ﻗراردادي کسب‪５‬دوﻧکی سﻴستﻢ دی چ‪ ３‬اﻧسان ﻳ‪ ３‬پﻪ وسﻴﻠﻪ خپﻠ‪３‬‬ ‫تجرب‪ ３‬تبادﻟﻪ کﻮي او راتﻠﻮﻧکﻮ ﻧسﻠﻮﻧﻮ تﻪ ﻳ‪ ３‬ﻟ‪８５‬دوي‪.‬‬ ‫ژبﻪ د پﻮﻫﻮﻟﻮ او را پﻮﻫﻮﻟﻮ (افﻬام او تﻔﻬﻴﻢ) وسﻴﻠﻪ او د عﻼﻳﻤﻮ سﻴستﻢ دى چ‪ ３‬د پﻮﻫ‪ ３‬د‬ ‫اﻧتﻘال او حاصﻠﻮﻟﻮ‪ ،‬ﻣعاشرې او د خﻠکﻮ د تﻔاﻫﻢ ﻟﻪ پاره کارول ک‪８５‬ي‪ .‬ژبﻪ د اﻧساﻧاﻧﻮ د کار او‬ ‫فعاﻟﻴت پﻪ بﻬﻴر ک‪ ３‬ﻣﻨ‪％‬تﻪ راغﻠ‪ ３‬او پﻪ تدرﻳجﻲ ډول ﻳﻲ تکاﻣﻞ ک‪７‬ى‪ .‬خبرې کﻮل اﻧسان تﻪ د‬ ‫دې تﻮان ورکﻮي چ‪ ３‬خپﻠ‪ ３‬تجرب‪ ３‬وساتﻲ او راتﻠﻮﻧکﻲ ﻧسﻞ تﻪ ﻳ‪ ３‬وﻟ‪８５‬دوي‪.‬‬ ‫د دﻧﻴا ﻫغﻪ ژب‪ ３‬چ‪ ３‬ﻳﻮه رﻳ‪＋‬ﻪ وﻟري‪ ،‬د ژبﻮ د کﻮرﻧ‪ ９‬پﻪ ﻧﻮم ﻳاد‪８４‬ي‪ .‬د ﻧ‪７‬ۍ د ژبﻮ کﻮرﻧ‪ ９‬پﻪ‬ ‫‪1۳۷‬‬

‫ﻻﻧدې ډول دي‪:‬‬ ‫اﻟﻒ‪ :‬اﻧدو اروپاﻳﻲ ژب‪ :３‬دا ژبﻮ د ډﻟﻮ ډ‪４‬ره پراخﻪ ډﻟﻪ ده چ‪ ３‬د اﻧدو اروپاﻳﻲ پﻪ ب‪５‬ﻼب‪５‬ﻠﻮ‬ ‫＇اﻧگﻮ ﻟکﻪ‪ :‬ﻻتﻴﻦ‪ ،‬باﻟتﻴک‪ ،‬سﻼوﻳک‪ ،‬جرﻣاﻧﻴک‪ ،‬ارﻳک او ارﻣﻨﻲ و‪４‬شﻞ شﻮې ده‪.‬‬ ‫ب‪ :‬دﻧﻴگرو ژبﻪ ک‪ ３‬ﻻﻧدې دوه ژب‪ ３‬شاﻣﻠ‪ ３‬دي‪:‬‬ ‫‪-۱‬د سﻮډان پﻪ جﻨﻮب‪ ،‬د چاد پﻪ جﻤﻬﻮرﻳت‪ ،‬ﻧاﻳجرﻳا او د افرﻳﻘا پﻪ استﻮاﻳﻲ ﻫ‪５‬ﻮادﻧﻮ ﻛ‪３‬‬ ‫خﻠک پﻪ دې ژب‪ ３‬خبرې کﻮي‪.‬‬ ‫‪ :-٢‬د باﻧتﻮ ژبﻪ‪ :‬د کاﻧگﻮ‪ ،‬زﻣبﻴا او اﻧ‪／‬ﻮﻻ د حﻮزې خﻠک پرې خبرې کﻮي‪.‬‬ ‫ج‪ :‬حاﻣﻲ او ساﻣﻲ ژبﻪ‪:‬‬ ‫ساﻣﻲ ژبﻪ‪ :‬د عربستان پﻪ ！اپﻮ وزﻣﻪ‪ ،‬د ﻣصر پﻪ عربﻲ جﻤﻬﻮرﻳت‪ ،‬ﻟﻴبﻴا‪ ،‬اﻟجزاﻳر‪ ،‬ﻣاﻟﻲ او پﻪ‬ ‫ﻣراکش ک‪ ３‬ﻣروجﻪ ده‪.‬‬ ‫حاﻣﻲ ژبﻪ‪ :‬پﻪ حبشﻪ‪ ،‬اﻟجزاﻳر‪ ،‬ﻧاﻳجر او د سﻨﻴگال پﻪ ﻳﻮه برخﻪ ک‪ ３‬خﻠک پرې خبري کﻮي‪.‬‬ ‫پﻪ اﻟتاﻳﻲ او اوراﻟﻲ ژبﻮ ک‪ ３‬ﻻﻧدې پﻨ‪％‬ﻪ ژب‪ ３‬شاﻣﻠ‪ ３‬دي‪:‬‬ ‫‪ -۱‬د فﻦ ژبﻪ‪ :‬د اﻟپ‪ ،‬فﻨﻠﻨ‪ ،６‬اوﻳستاک او د اروپاﻳﻲ روسﻴ‪ ３‬شﻤاﻟﻲ خﻠک پرې خبرې کﻮي‪.‬‬ ‫‪ -٢‬ترکﻲ‪ :‬پﻪ ترکﻴﻪ‪ ،‬ترکﻤﻨستان‪ ،‬ازبﻜستان‪ ،‬ﻗزاﻗستان‪ ،‬ﻗرغزستان‪ ،‬چﻴﻦ او افغاﻧستان ک‪３‬‬ ‫پرې خبرې کﻮي‪.‬‬ ‫‪ -۳‬ﻣﻨگﻮﻟﻴاﻳﻲ‪ :‬پﻪ ﻣﻨگﻮﻟﻴا (ﻣغﻠستان) او د چﻴﻦ پﻪ شﻤال ک‪ ３‬خﻠک پرې خبرې کﻮي‪.‬‬ ‫‪ -۴‬د تﻮگﻮس ژبﻪ‪ :‬د ساﻳبرﻳا پﻪ شﻤال ک‪ ３‬پﻪ ت‪５‬ره بﻴا د تاﻳ‪／‬ا او تﻨدرا سﻴﻤﻮ ک‪ ３‬ﻣروجﻪ‬ ‫ده‪.‬‬ ‫‪ -۵‬جاپاﻧﻲ او کﻮرﻳاﻳﻲ ژبﻪ‪ :‬د جاپان پﻪ ！اپﻮ‪－‬اﻧﻮ او د کﻮرﻳا پﻪ ！اپﻮ وزﻣﻪ ک‪ ３‬خﻠک‬ ‫پرې خبرې کﻮي‪.‬‬

‫‪1۳۸‬‬

‫ﻧﻮرې ژب‪:３‬‬ ‫‪ -۱‬ﻣاﻟﻴزﻳاﻳﻲ او پﻮﻟﻨزﻳاﻳﻲ ژبﻪ‪ :‬ﻣاﻟﻴزﻳاﻳﻲ او پﻮﻟﻨزﻳاﻳﻲ ژبﻪ د جاوا‪ ،‬سﻮﻣا！را پﻪ ！اپﻮگاﻧﻮ‪،‬‬ ‫د کﻤبﻮدﻳا پﻪ ﻳﻮه برخﻪ او د بﻮرﻧﻴﻮ پﻪ ！اپﻮگاﻧﻮ ک‪ ３‬رواج ﻟري‪.‬‬ ‫‪ -٢‬د اﻣرﻳکا اصﻠﻲ او بﻮﻣﻲ ژبﻪ د اﻣازون پﻪ حﻮزه ک‪ ３‬ﻣروجﻪ ده‪.‬‬ ‫‪ -۳‬د دراوﻳدن ژبﻪ‪ :‬د ﻫﻨد پﻪ جﻨﻮب ک‪ ３‬او د سرﻳﻼﻧکا پﻪ ﻳﻮه برخﻪ ک‪ ３‬رواج ﻟري‪.‬‬ ‫‪ -۴‬چﻴﻨﻲ ژبﻪ د ﻳﻮې کتﻠ‪ ３‬پﻪ تﻮگﻪ د چﻴﻦ پﻪ ﻫ‪５‬ﻮاد ک‪ ３‬رواج ﻟري‪.‬‬ ‫أﻳا پﻮﻫﻴ‪８‬ئ چ‪ ３‬د ﻧ‪７‬ۍ زﻳات خﻠک پﻪ کﻮﻣﻮ ژبﻮ خبرې کﻮي؟‬ ‫ﻣخاﻣخ جدول پﻪ غﻮر وﻟﻮﻟئ‬ ‫ﻣاﻧدرﻣﻦ (چﻴﻨاﻳﻲ) ژبﻪ د ختﻴ‪ ３％‬أسﻴا ﻟﻪ‬ ‫اضاﻓﻲ ﻣﻌﻠﻮﻣات‬ ‫ډ‪４‬رو ﻣعروفﻮ ژبﻮ ＇خﻪ ده‪ .‬د ﻧ‪７‬ۍ پﻨ‪％‬ﻤﻪ د ﻧ‪７‬ۍ ﻣﻬﻤ‪ ３‬ژب‪ ３‬چ‪ ３‬زﻳات وﻳﻮوﻧکﻲ ﻟري‪(.‬شﻤﻴر‬ ‫ﻳ‪ ３‬پﻪ ﻣﻴﻠﻴﻮن تﻨﻮ)‬ ‫برخﻪ خﻠک ﻳا تﻘرﻳباً ‪ ٨٥٣‬ﻣﻴﻠﻴﻮﻧﻪ چ‪５‬ﻨاﻳﻲ‬ ‫او پﻪ ﻣجﻤﻮع ک‪ ３‬پﻪ ﻧ‪７‬ۍ ک‪۱۲۱٣ ３‬‬ ‫ﻣﻮرﻧ‪ ９‬د ژب‪！ ３‬ﻮل‬ ‫ژبﻪ‬ ‫ﻣﻴﻠﻴﻮﻧﻪ تﻨﻪ پﻪ دې ژبﻪ خبرې کﻮي‪.‬‬ ‫وﻳﻮﻧکﻲ‬ ‫ژبﻪ‬ ‫اﻧگﻠﻴسﻲ ژبﻪ چ‪ ３‬د اﻧدو اروپاﻳﻲ ژبﻮ ﻳﻮه‬ ‫نا‬ ‫چ‬ ‫ن‬ ‫ماندر‬ ‫‪1۲1۳‬‬ ‫‪۸۵۳‬‬ ‫＇اﻧگﻪ ده‪ ،‬ﻣﻴﻠﻴﻮﻧﻮﻧﻪ اﻧساﻧان پرې خبرې کﻮي هند‬ ‫‪۴۵۴‬‬ ‫‪۳۴۸‬‬ ‫اسپان‬ ‫او د ﻧ‪７‬ۍ پﻪ ‪ ٥٠‬ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻮ ک‪ ３‬رسﻤﻲ ژبﻪ ده‪.‬‬ ‫‪۴۰1‬‬ ‫‪۳۴۶‬‬ ‫انگل س‬ ‫‪۴۸۷‬‬ ‫‪۳۳۰‬‬ ‫عربﻲ ژبﻪ چ‪ ３‬د ساﻣﻲ ژبﻮ ﻟﻪ کﻮرﻧ‪ ９‬بنگال‬ ‫‪۲۰۴‬‬ ‫‪1۹۷‬‬ ‫＇خﻪ ده‪ ،‬د ﻧ‪７‬ۍ ﻟﻪ ‪ ۲۲‬ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻮ ＇خﻪ عرب‬ ‫‪۲۳۰‬‬ ‫‪1۹۵‬‬ ‫پرتگال‬ ‫پﻪ زﻳاتﻮ ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻮ ک‪ ３‬رسﻤﻲ ژبﻪ ده روس‬ ‫‪1۸۶‬‬ ‫‪1۷۳‬‬ ‫او خبرې پرې ک‪８５‬ي‪ .‬د ﻳادوﻧ‪ ３‬وړ ده جاپان‬ ‫‪۲۸۰‬‬ ‫‪1۶۸‬‬ ‫آلمان‬ ‫‪1۲۶‬‬ ‫‪1۲۵‬‬ ‫چ‪ ３‬د ژب‪ ３‬پراختﻴا ﻟﻪ سﻴاسﻲ حدودو فرانس‬ ‫‪1۲۴‬‬ ‫ما ی اندون ز ا ی ‪۹۸‬‬ ‫سره ﻣطابﻘت ﻧﻪ ﻟري‪＊ .‬اﻳﻲ پﻪ ﻳﻮه ﻫ‪５‬ﻮاد‬ ‫‪1۲۶‬‬ ‫‪۷۴‬‬ ‫ا تال‬ ‫ک‪＇ ３‬ﻮ ژب‪ ３‬وي‪ .‬خﻮ د ﻳﻮه ﻫ‪５‬ﻮاد ！ﻮل‬ ‫‪1۶۴‬‬ ‫‪۵۴‬‬ ‫اردو‬ ‫‪۶۲‬‬ ‫‬‫ﻫغﻪ خﻠک چ‪ ３‬د ﻫغﻪ ﻫ‪５‬ﻮاد پﻪ سﻴاسﻲ‬ ‫‪۶1‬‬ ‫‬‫حدودو ک‪ ３‬ژوﻧد کﻮي‪ ،‬خپﻞ ‪＄‬ان پﻪ‬ ‫‪1۳۹‬‬

‫ﻳﻮه واحد پﻮرې ت‪７‬ي او پﻪ ﻫغ‪ ３‬افتخار کﻮي‪ .‬ﻟکﻪ افغاﻧستان‪ .‬پﻪ دې ﻫ‪５‬ﻮاد ک‪ ３‬ﻟﻪ‬ ‫‪＇ ٣٠‬خﻪ زﻳات‪ ３‬ژبﻲ او ﻟﻬج‪ ３‬شتﻪ خﻮ ！ﻮل پﻪ دوو رسﻤﻲ ژبﻮ پ‪＋‬تﻮ او دري ﻟﻴکﻞ او‬ ‫ﻟﻮستﻞ کﻮي او پﻪ ﻫغﻮسﻴﻤﻮ ک‪ ３‬چ‪ ３‬زﻳاتره خﻠک ﻳ‪ ３‬پﻪ اوزبکﻲ‪ ،‬ترکﻤﻨﻲ‪ ،‬بﻠﻮچﻲ‪،‬‬ ‫پشﻪ ﻳﻲ‪ ،‬ﻧﻮرستاﻧﻲ او پاﻣﻴري ژبﻮ خبرې کﻮي‪ ،‬د پ‪＋‬تﻮ او دري سر ب‪５‬ره‪ ،‬پﻪ ﻫغﻪ سﻴﻤﻪ ک‪３‬‬ ‫درﻳﻤﻪ رسﻤﻲ ژبﻪ ده‪.‬‬ ‫سر ب‪５‬ره پر دې ﻧ‪７‬ۍ ک‪ ３‬داسﻲ ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻪ ﻫﻢ شتﻪ چ‪ ３‬ب‪５‬ﻞ سﻴاسﻲ حدود ﻟري خﻮ پﻪ ﻳﻮه‬ ‫ژبﻪ خبرې کﻮي ﻟکﻪ‪ :‬عربﻲ ژبﻪ چ‪ ３‬پﻪ عربستان‪ ،‬سﻮرﻳﻪ‪ ،‬عراق‪ ،‬ﻣصر‪ ،‬ﻟﻴبﻴا ک‪ ３‬ﻣروجﻪ او‬ ‫رسﻤﻲ ژبﻪ ده‪.‬‬

‫زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ ﻣﻨاسبﻮ ډﻟﻮ وو‪４‬شﻞ شﻲ او د ﻧﻘشﻲ ﻟﻪ ﻣخ‪ ３‬دې د ﻧ‪７‬ۍ د ﻟﻮﻳﻮ ژبﻮ سﻴﻤ‪ ３‬و！اکﻲ‪.‬‬ ‫د ډﻟﻲ استازي دې ﻻس تﻪ راغﻠﻲ ﻣعﻠﻮﻣات خپﻠﻮ ！ﻮﻟگﻴﻮاﻟﻮ تﻪ وړاﻧدې ک‪７‬ي‪＊ .‬ﻮوﻧکﻰ دى وړاﻧدې‬ ‫شﻮي ﻣطاﻟب ﻟﻪ خپﻠﻮ ﻣعﻠﻮﻣاتﻮ سره پﻪ ﻣﻨاسب ډول را！ﻮل ک‪７‬ي‪.‬‬ ‫پﻮ＊تﻨ‪:３‬‬

‫ﻟﻨ‪＄ ６‬ﻮاب وﻟﻴکئ‬ ‫‪ -۱‬ژبﻪ تعرﻳف ک‪７‬ئ‬ ‫‪ -۲‬ساﻣﻲ او حاﻣﻲ ژب‪ ３‬د ﻧ‪７‬ۍ پﻪ کﻮﻣﻮ ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻮ ک‪ ３‬رواج ﻟري؟‬ ‫‪ -٣‬د پﻨ‪％‬ﻮ ﻫغﻮ ﻟﻮﻳﻮ ژبﻮ ﻧﻮﻣﻮﻧﻪ واخﻠئ چ‪ ３‬زﻳات شﻤ‪５‬ر خﻠک پرې خبرې کﻮي؟‬ ‫‪ -۴‬وﻟ‪ ３‬پﻪ ﻧ‪７‬ۍ ک‪ ３‬چﻴﻨاﻳﻲ ژبﻪ زﻳات و ﻳﻮﻧکﻲ ﻟري؟‬ ‫‪ -٥‬پﻪ اﻧدو اروپاﻳﻲ ژبﻮ ک‪ ３‬کﻮﻣ‪ ３‬ژب‪ ３‬شاﻣﻠ‪ ３‬دي؟‬ ‫‪ -۶‬اﻟتاﻳﻲ او اوراﻟﻲ ژب‪ ３‬پﻪ کﻮﻣﻮ ＇اﻧگﻮ و‪４‬شﻞ شﻮي دي؟‬ ‫ﻟﻪ ！ﻮﻟ‪／‬ﻲ ＇خﻪ بﻬر ﻓﻌاﻟﻴت‪:‬‬

‫زده کﻮوﻧکﻲ دې د ژب‪ ３‬د اﻫﻤﻴت پﻪ باره ک‪＇ ３‬ﻮ کر＊‪ ３‬وﻟﻴکﻲ او د جغرافﻴ‪ ３‬پﻪ بﻞ ساعت ک‪３‬‬ ‫دې خپﻠﻮ ！ﻮﻟگﻴﻮاﻟﻮ تﻪ وړاﻧدې ک‪７‬ي‪.‬‬ ‫‪1۴۰‬‬

‫اوه ديرشم لوست‬

‫الف‪-‬عربي ژبه‬

‫ستاس‪ ３‬پﻪ ﻧظر عربﻲ ژبﻪ د ﻧ‪７‬ۍ پﻪ کﻮﻣﻮ ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻮ ﻛ‪ ３‬رسﻤﻲ ژبﻪ ده؟‬ ‫عربﻲ ژبﻪ‬

‫ساﻣﻲ‬

‫حاﻣﻲ‬ ‫سﻨﻴﮕال‬ ‫ﻣراﻛش ﻟﻴبﻴا ﻣاﻟﻲ اردن‬ ‫ﻣصر‬ ‫اﻟجزاﻳر‬

‫ﻟبﻨان ﻳﻤﻦ ﻧﻴجﻴر‬ ‫ﻗطر‬ ‫سﻮرﻳﻪ عراق عﻤان‬ ‫حبشﻪ‬ ‫عربستان‬ ‫بحرﻳﻦ‬ ‫ﻓﻠسطﻴﻦ کﻮﻳت‬ ‫ﻛﻮﻣﻮرو‬ ‫سﻮﻣال‬

‫عربﻲ ﻣتحده اﻣارات‬

‫سﻮډان‬ ‫چاد‬ ‫جﻴبﻮتﻲ‬ ‫تﻮﻧس‬ ‫اﻟجزاﻳر‬

‫پﻪ (‪ )۱٣٧‬ﻣخ ک‪ ３‬د ﻧ‪７‬ۍ د ژبﻮ ﻧﻘشﻪ وﻟﻮﻟئ د حاﻣﻲ ژب‪ ３‬د ﻧﻔﻮذ ساحﻪ ﻟﻪ ساﻣﻲ ＇خﻪ ب‪５‬ﻠﻪ ک‪７‬ئ‪.‬‬ ‫دا خبره ＇رگﻨده ده چ‪ ３‬د ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻮ او ﻣﻠتﻮﻧﻮ تر ﻣﻨ‪ ＃‬اړﻳک‪ ３‬د ژب‪ ３‬د پراختﻴا او د اړﻳکﻮ ﻧﻪ شتﻮن د ژب‪３‬‬ ‫ب‪５‬ﻠﻮاﻟﻰ او ﻣحدودﻳت ﻣﻨ‪％‬تﻪ راوړي‪ .‬ﻟکﻪ‪ :‬عربﻲ ژبﻪ چ‪ ３‬د اسﻼم د ﻣﻘدس دﻳﻦ د خپر‪４‬دو او ﻧﻔﻮذ ﻟﻪ‬ ‫ﻣخ‪ ３‬پﻪ ！ﻮﻟﻪ ﻧ‪７‬ۍ ک‪ ３‬خپره شﻮې ده‪.‬‬ ‫عربﻲ ژبﻪ د ﻧ‪７‬ۍ د ﻣسﻠﻤاﻧاﻧﻮ د ﻣﻘدس کتاب ﻗرأن کرﻳﻢ ژبﻪ ده‪ .‬ﻧﻮ ﻟﻪ ﻫﻤدې اﻣﻠﻪ ‪＄‬اﻧگ‪７‬ى ارز＊ت‬ ‫ﻟري‪.‬‬ ‫سره ﻟﻪ دې چ‪ ３‬ﻗرأﻧکرﻳﻢ پﻪ ډ‪４‬رو ژبﻮ ژباړل شﻮى دى‪ ،‬خﻮ د ﻧ‪７‬ۍ ！ﻮل ﻣسﻠﻤاﻧان ﻫغﻪ پﻪ اصﻠﻲ ژبﻪ ﻳعﻨ‪３‬‬

‫‪1۴1‬‬

‫عربﻲ تﻼوت او زده کﻮي‪ .‬ﻧﻮ ﻟﻪ ﻫﻤدې اﻣﻠﻪ ！ﻮﻟﻮ ﻣسﻠﻤاﻧاﻧﻮ تﻪ پﻪ کار ده چ‪ ３‬د ﻗرآﻧکرﻳﻢ او ﻧبﻮي احادﻳثﻮ‬ ‫د تﻼوت او د اﻟﻬﻲ احکاﻣﻮ ＇خﻪ د گ＂‪ ３‬اخ‪５‬ستﻨ‪ ３‬ﻟﻪ پاره د عربﻲ ژب‪ ３‬ﻗاعدې زده ک‪７‬ي‪.‬‬ ‫ﻫغﻪ وخت د عربﻲ ژب‪ ３‬زده ک‪７‬ې د ﻗﻮاعدو تدوﻳﻦ او وضع کﻮﻟﻮ تﻪ اړتﻴا پ‪＋５‬ﻪ شﻮه چ‪ ３‬د اسﻼم دﻳﻦ‬ ‫غﻴر عربﻲ ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻮ او ﻗﻮﻣﻮﻧﻮ تﻪ ورس‪５‬ده او ﻫغﻪ ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻪ او ﻗﻮﻣﻮﻧﻪ د عربﻲ ژب‪ ３‬حﻮزې تﻪ ورﻧﻨﻮتﻞ او پﻪ‬ ‫دواﻣداره ډول ﻳﻮ بﻞ تﻪ ﻧژدې شﻮل‪ .‬ﻟ‪ ８‬ﻟ‪ ８‬ﻳ‪ ３‬د عربﻲ پﻪ زده ک‪７‬ه پ‪５‬ﻞ وک‪ ،７‬خبرې او ﻟﻴکﻞ ﻳ‪ ３‬پرې کﻮل‪.‬‬ ‫د د غﻮ ﻗﻮاعدو ترتﻴب کﻮﻟﻮ دوه ﻣﻮخ‪ ３‬ﻟرل‪.‬‬ ‫‪ -۱‬پﻪ ﻗرآن‪ ،‬ﻧبﻮي احادﻳثﻮ او ﻧﻮرو شرعﻲ حکﻤﻮﻧﻮ باﻧدي د أساﻧﻪ پﻮﻫ‪５‬دﻟﻮ ﻟﻪ پاره‪.‬‬ ‫‪ -۲‬د ﻧﻮرو ژبﻮ ﻟﻪ تصرف ＇خﻪ د عربﻲ ژب‪ ３‬ساتﻨﻪ‪.‬‬ ‫پﻪ دې ډول عربﻲ ژبﻪ د اسﻼﻣﻲ ﻧ‪７‬ۍ پﻪ زﻳاتﻮ سﻴﻤﻮ ک‪ ３‬د ﻣحﻠﻲ ژبﻮ ‪＄‬اى وﻧﻴﻮه آن دا چ‪ ３‬پﻪ ﻣﻨ‪％‬ﻨﻴﻮ‬ ‫ﻣﻴﻼدي پ‪７５‬ﻳﻮ ک‪ ３‬عﻠﻤﻲ او ادبﻲ کتابﻮﻧﻪ چ‪ ３‬د ﻫغﻪ ﻣﻬال پﻮﻫاﻧﻮ ﻟﻴکﻞ او را！ﻮﻟﻮل‪ ،‬زﻳاتره پﻪ عربﻲ ژبﻪ‬ ‫وو‪ .‬ﻧﻮ ﻟﻪ ﻫﻤدې اﻣﻠﻪ عربﻲ ژبﻪ د خپﻞ عصر عﻠﻤﻲ او ﻧ‪７‬ﻳﻮاﻟﻪ ژبﻪ ‪２－‬ﻞ ک‪５‬ده چ‪ ３‬ﻟﻪ ﻧﻴکﻪ ﻣرغﻪ اوس ﻫﻢ‬ ‫د ﻧ‪７‬ﻳﻮاﻟﻮ ژبﻮ پﻪ کتار ک‪ ３‬شاﻣﻠﻪ ژبﻪ ده‪.‬‬ ‫عربﻲ ژبﻪ د أسﻴا او افرﻳﻘا پﻪ ﻟﻮﻳﻮ وچﻮ سرب‪５‬ره د ﻣسﻠﻤاﻧاﻧﻮ د ﻧﻔﻮذ پﻪ پاﻳﻠﻪ ک‪ ３‬د اروپا پﻪ جﻨﻮب ک‪３‬‬ ‫تر پرتگال ﻫﻢ ورسﻴده‪ .‬تر اوسﻪ د عربﻲ ژب‪ ３‬اصطﻼحات د ادبﻲ‪ ،‬ﻧظاﻣﻲ‪ ،‬تجارتﻲ‪ ،‬بﻴ‪７‬ۍ چﻠﻮﻧ‪،３‬‬ ‫ستﻮر پﻮﻫ‪ ３‬او د کﻴﻤﻴا‪ ،‬رﻳاضﻲ‪ ،‬بﻴاﻟﻮژي‪ ،‬طب او درﻣﻞ جﻮړوﻟﻮ پﻪ عﻠﻤﻮﻧﻮ ﻛ‪ ３‬ﻛارول ک‪８５‬ي‪ .‬دغﻪ‬ ‫اصطﻼحات زﻳاتره پﻪ فراﻧسﻮي‪ ،‬اﻳ＂اﻟﻮي او اسپاﻧﻮي ژبﻮ ک‪ ３‬رواج شﻮی دي‪.‬‬ ‫د ﻧ‪７‬ۍ ﻟﻪ ‪ ۲۲‬ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻮ ＇خﻪ چ‪ ３‬رسﻤﻲ ژبﻪ ﻳ‪ ３‬عربﻲ ده‪ ،‬ﻟس ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻪ پﻪ افرﻳﻘا او ‪ ۱۲‬ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻪ ﻳ‪３‬‬ ‫پﻪ أسﻴا ک‪ ３‬پراتﻪ دي‪.‬‬

‫‪1۴۲‬‬

‫اضاﻓﻲ ﻣﻌﻠﻮﻣات‪:‬‬ ‫د ﻧ‪７‬ۍ ﻫغﻪ ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻪ چ‪ ３‬رسﻤی ژبﻪ ﻳ‪ ３‬عربﻲ ده‪ ،‬دا دي‪.‬‬ ‫افرﻳﻘاﻳﻲ ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻪ چ‪ ３‬رسﻤﻲ ژبﻪ ﻳ‪ ３‬عربﻲ ده‪:‬‬ ‫اﻟجزاﻳر‬ ‫‪1‬ـ‬ ‫تﻮﻧس‬ ‫‪۲‬ـ‬ ‫جﻴبﻮتﻲ (عربﻲ او ﻓراﻧسﻮي)‬ ‫‪۳‬ـ‬ ‫عربﻲ او ﻓراﻧسﻮى‬ ‫چاد‬ ‫‪۴‬ـ‬ ‫سﻮدان‬ ‫‪۵‬ـ‬ ‫سﻮﻣاﻟﻲ‬ ‫‪۶‬ـ‬ ‫ﻛﻮﻣﻮرو‬ ‫‪۷‬ـ‬ ‫ﻟﻴبﻴا‬ ‫‪۸‬ـ‬ ‫ﻣصر‬ ‫‪۹‬ـ‬ ‫‪1۰‬ـ ﻣراﻛش‬

‫أسﻴاﻳﻲ ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻪ چ‪ ３‬رسﻤﻲ ژبﻪ ﻳ‪ ３‬عربﻲ ده‪:‬‬ ‫اردن‬ ‫‪۱‬ـ‬ ‫ﻣتحده عربﻲ اﻣارات‬ ‫‪۲‬ـ‬ ‫سﻮرﻳﻪ‬ ‫‪۳‬ـ‬ ‫عراق‬ ‫‪۴‬ـ‬ ‫سعﻮدى عربستان‬ ‫‪۵‬ـ‬ ‫عﻤان‬ ‫‪۶‬ـ‬ ‫ﻓﻠسطﻴﻦ‬ ‫‪۷‬ـ‬ ‫ﻗطر‬ ‫‪۸‬ـ‬ ‫کﻮﻳت‬ ‫‪۹‬ـ‬ ‫‪1۰‬ـ ﻟبﻨان‬ ‫‪11‬ـ ﻳﻤﻦ‬ ‫‪1۲‬ـ بحرﻳﻦ‬

‫زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ ﻣﻨاسبﻮ ډﻟﻮ وو‪４‬شﻞ شﻲ او ﻫره ډﻟﻪ دې پﻪ ﻻﻧدې ﻣﻮضﻮعگاﻧﻮ پﻪ خپﻠﻮ ﻣﻨ‪％‬ﻮ‬ ‫ک‪ ３‬بحث وک‪７‬ي او پاﻳﻠ‪ ３‬دې د ډﻟﻮ استازي خپﻠﻮ ！ﻮﻟگﻴﻮاﻟﻮ تﻪ وړاﻧدې ک‪７‬ي‪.‬‬ ‫ﻫغﻪ ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻪ چ‪ ３‬رسﻤﻲ ژبﻪ ﻳ‪ ３‬عربﻲ ده‪ ،‬ﻟست ک‪７‬ئ‪.‬‬ ‫وﻟ‪ ３‬د اروپا پﻪ ﻟﻮﻳﻪ وچﻪ ک‪ ３‬تر اوسﻪ دعربﻲ ژب‪ ３‬ﻟغات او اصطﻼحات پﻪ کﻴﻤﻴا‪ ،‬رﻳاضﻲ‪،‬‬ ‫بﻴاﻟﻮژي‪ ،‬طب او داسﻲ ﻧﻮرو برخﻮ ک‪ ３‬استعﻤاﻟ‪８５‬ي‪.‬‬

‫‪1۴۳‬‬

‫پﻮ＊تﻨ‪:３‬‬

‫ﻟﻨ‪＄ ６‬ﻮاب ورک‪７‬ئ‬ ‫‪ -۱‬وﻟ‪ ３‬عربﻲ ژبﻪ پﻪ زﻳاترو ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻮ ک‪ ３‬خپره شﻮې ده؟‬ ‫‪ -۲‬عربﻲ ژبﻪ د أسﻴا او افرﻳﻘا پﻪ ＇ﻮ ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻮ ک‪ ３‬رسﻤﻲ ژبﻪ ده؟‬ ‫‪ -٣‬د عربﻲ ژب‪ ３‬رﻳ‪＋‬ﻪ ﻣعرفﻲ ک‪７‬ئ‪.‬‬

‫ﻟﻪ ！ﻮﻟ‪／‬ﻲ ＇خﻪ بﻬر ﻓﻌاﻟﻴت‪:‬‬

‫وﻟ‪ ３‬د عربﻲ ژب‪ ３‬زده ک‪７‬ه د ﻧ‪７‬ۍ د ！ﻮﻟﻮ ﻣسﻠﻤاﻧاﻧﻮ ﻟﻪ پاره اړﻳﻨﻪ ده؟‬ ‫تر دې سرﻟﻴﻚ ﻻﻧدې ﻣضﻤﻮن وﻟﻴکئ او د جغرافﻴ‪ ３‬پﻪ راتﻠﻮﻧکﻲ ساعت ک‪ ３‬ﻳ‪ ３‬خپﻠﻮ‬ ‫！ﻮﻟگﻴﻮاﻟﻮ تﻪ وړاﻧدې ک‪７‬ئ‪.‬‬

‫‪1۴۴‬‬

‫اته د‪４‬رشم لوست‬

‫ب‪ -‬انگليسي ژبه‬ ‫د ﻫﻨدو اروپاﻳﻲ ژب‪ ３‬جدول‬

‫سﻼوﻳﻚ‬

‫ارﻣﻨﻲ‬

‫سﻠتﻴﻚ‬

‫باﻟتﻴﻚ‬

‫ارﻳﻚ‬

‫اﻳتاﻟﻴﻚ‬ ‫اﻟباﻧﻲ‬

‫ﻫﻠﻨﻴﻚ‬

‫ﻟﻮﻳد‪ ＃４‬جرﻣﻨﻲ‬

‫＊کتﻨی جرﻣﻨﻲ‬

‫پﻮرتﻨ‪ ９‬جرﻣﻨﻲ‬

‫اﻟﻤاﻧﻲ ﻳﻬﻮدي‬

‫ﻫاﻟﻨد ﻓﻠﻤﻦ‬

‫جرﻣﻨﻴﻚ‬

‫ختﻴ‪ ＃‬جرﻣﻨﻲ‬

‫شﻤاﻟﻲ جرﻣﻨﻲ‬

‫ﮔﻮتﻴﻚ‬

‫اﻳسﻠﻨدي‬

‫سﻮﻳ‪６‬ﻧﻲ‬ ‫ډﻧﻤارکﻲ‬

‫اﻟﻤاﻧﻲ‬

‫ﻧاروﻳژي‬

‫ساﻛس‬

‫اﻧﮕﻠﻮ ساﻛسﻮن‬

‫جرﻣﻨﻲ‬

‫اﻧ‪／‬ﻠﻴسﻲ‬

‫ﻓرزﻳﻦ‬

‫وﻟ‪ ３‬دﻧ‪７‬ۍ زﻳاتره خﻠک د اﻧگﻠﻴسﻲ ژب‪ ３‬ﻟﻪ زده ک‪７‬ې سره ﻣﻴﻨﻪ ﻟري؟‬ ‫پﻮرتﻨی جدول پﻪ غﻮر وﻟﻮﻟئ او وواﻳاست چ‪ ３‬اﻧگﻠﻴسﻲ ژبﻪ د اﻧدو اروپاﻳﻲ ژبﻮ ﻟﻪ کﻮﻣ‪ ３‬ډﻟ‪＇ ３‬خﻪ ده؟‬

‫د اﻧگﻠﻮ ساکسﻮن د استعﻤار ﻟﻪ دورې ＇خﻪ د فراﻧس‪ ３‬د ﻧﻮر ﻣاﻧدي خﻠکﻮ ترفتح‪ ３‬پﻮرې ﻳعﻨ‪ ３‬ﻟﻪ ‪٥٠٠‬‬

‫‪1۴۵‬‬

‫＇خﻪ تر ‪ ۱٠۶۶‬ﻣﻴﻼدي کال پﻮرې پﻪ اﻧگﻠﻴﻨ‪ ６‬ک‪ ３‬ډ‪４‬ره پخﻮاﻧ‪ ９‬ﻣروجﻪ ژبﻪ اﻧگﻠﻴسﻲ وه‪ .‬دغﻪ سﻮچﻪ‬ ‫تﻮتﻴاﻧﻲ ژبﻪ ډ‪４‬ره ﻣشکﻠﻪ او ﻟﻪ ＇ﻮ ﻟﻬجﻮ ＇خﻪ ﻣرکبﻪ وه د ﻧﻮر ﻣاﻧدﻳاﻧﻮ پﻪ واسطﻪ د اﻧگﻠﻴﻨ‪ ６‬ﻟﻪ فتح‪３‬‬ ‫＇خﻪ وروستﻪ فراﻧسﻮي ژبﻪ ﻫﻢ ﻣروجﻪ شﻮه او تر ‪ ۱۲٥٠‬ﻣﻴﻼدي کا ل پﻮرې خﻠکﻮ پﻪ اﻧگﻠﻴسﻲ او‬ ‫فراﻧسﻮي ژبﻪ پﻪ اﻧگﻠﻴﻨ‪ ６‬ک‪ ３‬خبرې کﻮﻟ‪.３‬‬ ‫وروستﻪ د دې دوو ژبﻮ ﻟﻪ ﻳﻮ‪＄‬ای ﻛ‪５‬دو ＇خﻪ ﻳﻮه بﻠﻪ ژبﻪ د سﻮچﻪ اﻧگﻠﻴسﻲ ژب‪ ３‬پﻪ ﻧﻮم ﻣﻨ‪％‬تﻪ راغﻠﻪ‪.‬‬ ‫ﻧﻮ ﻟﻪ ﻫﻤدې اﻣﻠﻪ اﻧگﻠﻴسﻲ ژبﻪ ﻟﻪ تﻮتاﻧﻲ‪( Teutonie‬پخﻮاﻧ‪ ９‬اﻧگﻠﻴسﻲ)‪ ،‬ﻻتﻴﻨﻲ او فراﻧسﻮي ژبﻲ‬ ‫(ﻧﻮرﻣاﻧدي) ＇خﻪ ﻣرکبﻪ ده‪ .‬بﻴا ﻫﻢ اﻧگﻠﻴسﻲ ژبﻪ د عﻤﻮﻣﻲ خصﻮصﻴاتﻮ او د صرف او ﻧحﻮې د‬ ‫جﻮړ＊ت ﻟﻪ ﻣخ‪ ３‬پﻪ بشپ‪ ７‬ډول تﻮتاﻧﻲ شﻤ‪５‬رل ک‪８５‬ي‪.‬‬ ‫خﻮ ﻫغﻪ ﻟﻮی تغﻴر چ‪ ３‬پﻪ اﻧگﻠﻴسﻲ ژبﻪ ک‪ ３‬را ﻣﻨ‪％‬تﻪ شﻮ ﻳﻮ پﻪ بﻞ پس‪ ３‬د بﻬرﻧﻴﻮ کﻠﻤاتﻮ داخﻠ‪５‬دل‬ ‫وو چ‪ ３‬د ﻣعاصرو عﻠﻮﻣﻮ د پرﻣختگ او د عﻤﻮﻣﻲ افکارو پﻪ پراختﻴا پﻮرې اړه ﻟري‪ .‬ﻳﻮ زﻳات شﻤ‪５‬ر‬ ‫کﻠﻤ‪ ３‬پﻪ دې ژب‪ ３‬ورزﻳات‪ ３‬شﻮې چ‪ ３‬ډ‪４‬رې ﻳ‪ ３‬ﻳﻮﻧاﻧﻲ‪ ،‬فراﻧسﻮي او ‪＄‬ﻴﻨ‪ ３‬ﻳ‪ ３‬عبراﻧﻲ او ﻻتﻴﻨﻲ دي‪.‬‬ ‫اﻧ‪／‬ﻠستان پﻪ ‪ ۱۹‬پ‪７５‬ۍ ک‪ ３‬ﻳﻮه پراخﻪ ﻣستعﻤراتﻲ اﻣپراطﻮري جﻮړه ک‪７‬ه چ‪ ３‬ﻟﻤر پﻪ ک‪ ３‬ﻧﻪ پر‪４‬ﻮتﻪ‪ .‬پﻪ‬ ‫ﻫغﻮ ﻣستعﻤرو ک‪ ３‬د اﻗتصادي ﻣﻨابعﻮ د ＊ک‪５‬ﻼک سرب‪５‬ره د خپﻞ دود پﻪ خپر‪４‬دو ﻳ‪ ３‬ﻫﻢ پﻴﻞ وک‪ ７‬چ‪３‬‬ ‫عﻤده برخﻪ ﻳ‪ ３‬اﻧگﻠﻴسﻲ ژبﻪ او ﻣذﻫب دى‪ .‬ﻫغﻪ خﻠﻚ چ‪ ３‬ﻣﻮرﻧ‪ ９‬ژبﻪ ﻳ‪ ３‬اﻧگﻠﻴسﻲ ده‪ ،‬پﻪ ﻧ‪７‬ۍ ک‪３‬‬ ‫ﻳ‪ ３‬شﻤ‪５‬ر ‪ ٣٣٠‬ﻣﻴﻠﻴﻮﻧﻮ تﻪ رس‪８５‬ي‪ .‬د ﻧ‪７‬ۍ د ‪ ۱٥٧‬ﻣﻴﻠﻴﻮﻧﻮ ﻧﻮر ﻧﻔﻮسﻮ ﻟپاره دوﻳﻤﻪ ارتباطﻲ ژبﻪ ده‪.‬‬ ‫ﻫﻤدا رﻧگﻪ اﻧگﻠﻴسﻲ د برﻳتاﻧ‪ ３‬پﻪ پخﻮاﻧﻴﻮ ‪ ۴۹‬ﻣستعﻤره ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻮ ک‪ ３‬چ‪ ３‬اوس ﻳ‪ ３‬خپﻠﻮاکﻲ ﻫﻢ‬ ‫اخﻴست‪ ３‬ده او د ﻫ‪５‬ﻮاد اصﻠﻲ ژب‪ ３‬ﻳ‪ ３‬ډ‪４‬ر اﻧکشاف ﻧﻪ دى ک‪７‬ى‪ ،‬اﻧگﻠﻴسﻲ ژبﻪ د ﻟﻮﻣ‪７‬ﻧ‪ ９‬رسﻤﻲ ژب‪３‬‬ ‫او پﻪ ‪＄‬ﻴﻨﻮ ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻮ ک‪ ３‬د دوﻳﻤ‪ ３‬رسﻤﻲ ژب‪ ３‬پﻪ تﻮگﻪ ﻣﻨﻞ شﻮې ده‪.‬‬ ‫د اﻧگﻠﻴسﻲ ژب‪ ３‬زده ک‪７‬ه د ﻳﻮې ﻧ‪７‬ﻳﻮاﻟ‪ ３‬ژب‪ ３‬پﻪ تﻮگﻪ د ﻧ‪７‬ﻳﻮال تﻔاﻫﻢ سرب‪５‬ره پﻪ جغرافﻴﻪ او ﻧﻮرو عﻠﻤﻮ‬ ‫ک‪ ３‬د ﻣعﻠﻮﻣاتﻲ ﻣعتبرو ﻣآخذوﻧﻮ پﻪ تﻮگﻪ پﻪ اﻧ＂رﻧ‪ ،＀５‬کتابﻮﻧﻮ او ﻣجﻠﻮ ک‪ ３‬ﻟﻪ اﻧگﻠﻴسﻲ ＇خﻪ گ＂ﻪ‬ ‫اخﻠﻲ‪.‬‬

‫‪1۴۶‬‬

‫زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ ﻣﻨاسبﻮ ډﻟﻮ وو‪４‬شﻞ شﻲ او د اﻧگﻠﻴسﻲ ژب‪ ３‬د پرﻣختﻴا پﻪ ﻻﻣﻠﻮﻧﻮ دې پﻪ‬ ‫خپﻠﻮ ﻣﻨ‪％‬ﻮ ک‪ ３‬بحث وک‪７‬ي او د ﻫرې ډﻟ‪ ３‬استازی دې د خپﻞ بحث ﻧتﻴجﻪ خپﻠﻮ ！ﻮﻟگﻴﻮاﻟﻮ‬ ‫تﻪ وړاﻧدې ک‪７‬ي‪＊ .‬ﻮوﻧکﻰ دى د ډﻟﻮ بحث ﻟﻪ خپﻠﻮ ﻣعﻠﻮﻣاتﻮ سره را！ﻮل ک‪７‬ي او ！ﻮﻟگﻲ تﻪ دې‬ ‫تﻮضﻴح ک‪７‬ي‪.‬‬

‫پﻮ＊تﻨ‪:３‬‬

‫ﻟﻨ‪＄ ６‬ﻮاب ورک‪７‬ئ‬ ‫‪ -۱‬اﻧگﻠﻴسﻲ ژبﻪ وﻟ‪ ３‬د ﻧ‪７‬ۍ پﻪ ‪ ۴۹‬ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻮ ک‪ ３‬د رسﻤﻲ ژب‪ ３‬پﻪ تﻮگﻪ ﻣﻨﻞ شﻮې ده؟‬ ‫‪ -۲‬اﻧگﻠﻴسﻲ ژبﻪ ﻟﻪ کﻮﻣﻮ پخﻮاﻧﻴﻮ ژبﻮ ＇خﻪ جﻮړه شﻮې ده؟‬ ‫‪ -٣‬وﻟ‪ ３‬زﻳاتره ‪＄‬ﻮاﻧان غﻮاړي اﻧگﻠﻴسﻲ ژبﻪ ﻳاده ک‪７‬ي؟‬ ‫‪ -۴‬د ﻧ‪７‬ۍ ！ﻮﻟﻮ ﻟﻮﻳﻮ وچﻮ تﻪ د اﻧگﻠﻴسﻲ ژب‪ ３‬د خپر‪４‬دو ﻻﻣﻞ تﻮضﻴح ک‪７‬ئ‪.‬‬

‫ﻟﻪ ！ﻮﻟ‪／‬ﻲ ＇خﻪ بﻬر ﻓﻌاﻟﻴت‪:‬‬ ‫د اﻧگﻠﻴسﻲ ژب‪ ３‬د زده ک‪７‬ې د اړتﻴا پﻪ ﻫکﻠﻪ ＇ﻮ کر＊‪ ３‬وﻟﻴکئ او د جغرافﻴ‪ ３‬د ﻣضﻤﻮن پﻪ‬ ‫راتﻠﻮﻧکﻲ ساعت ک‪ ３‬ﻳ‪ ３‬خپﻠﻮ ！ﻮﻟگﻴﻮاﻟﻮ تﻪ وړاﻧدې ک‪７‬ئ‪.‬‬

‫‪1۴۷‬‬

‫اضافی معلومات‬ ‫ﻫغﻪ ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻪ چ‪ ３‬اﻧگﻠﻴسﻲ ژبﻪ پﻪ ک‪ ３‬د رسﻤﻲ ژب‪ ３‬پﻪ تﻮگﻪ ﻣﻨﻞ شﻮې ده (ﻟﻪ اﻧگﻠستان پرتﻪ پﻪ ‪۴۹‬‬ ‫ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻮ ک‪ ３‬رسﻤﻲ ژبﻪ ده)‬ ‫د اﻣرﻳکا پﻪ ﻟﻮﻳﻪ وچﻪ‬ ‫ک‪３‬‬

‫د افرﻳﻘا پﻪ ﻟﻮﻳﻪ وچﻪ ک‪ ３‬د اروپا پﻪ ﻟﻮﻳﻪ وچﻪ پﻪ اوﻗﻴاﻧﻮسﻴﻪ ک‪ ３‬د اسﻴا پﻪ ﻟﻮﻳﻪ وچﻪ ک‪３‬‬

‫‪ -۱‬اﻧتﻴگﻮا او باربﻮدا‬

‫‪ -۱‬اوگاﻧدا‬

‫‪ -۱‬اﻧگﻠستان‬

‫‪ -۱‬استراﻟﻴا‬

‫‪ -۲‬د اﻣرﻳکا ﻣتحده‬ ‫اﻳاﻟتﻮﻧﻪ‬

‫‪ -۲‬بﻮتسﻮاﻧا‬

‫‪ -۲‬اﻳرﻟﻨ‪６‬‬

‫‪ -۲‬تﻮﻧگا‬

‫‪ -٣‬بﻬاﻣا‬

‫‪ -٣‬تاﻧزاﻧﻴا‬

‫‪ -٣‬ﻣاﻟتا‬

‫‪ -٣‬تﻮ واﻟﻮ‬

‫‪ -۴‬باربادوس‬

‫‪ -۴‬زﻳﻤبابﻮې‬

‫‪ -۴‬ساﻣﻮا‬

‫‪ -٥‬بﻠﻴز‬

‫‪ -٥‬ﻧاﻣﻴبﻴا‬

‫دسﻠﻴﻤان ！اپﻮگان‬

‫‪ -۶‬ترﻳﻨﻴداد او تﻮباگﻮ‬

‫‪ -۶‬سﻮﻳزرﻟﻴﻨ‪６‬‬

‫‪ -۶‬فﻴجﻲ‬

‫‪ -٧‬جاﻣﻴکا‬

‫‪ -٧‬سراﻟﻴﻮن‬

‫‪ -۶‬کرﻳپاتﻲ‬

‫‪ -٨‬دوﻣﻨﻴﻜا‬

‫‪ -٨‬سﻴشﻞ‬

‫‪ -٨‬ﻣارشال‬

‫‪ -۹‬سﻨت کﻴتس او‬ ‫ﻧﻮﻳس‬

‫‪ -۹‬گاﻧا‬

‫‪ -۹‬ﻣﻴکﻮﻧزي‬

‫‪ -۱٠‬سﻨ＀ ﻟﻮبسﻴا‬

‫‪ -۱٠‬کاﻣرون‬

‫‪ -۱٠‬ﻧائﻮرو‬ ‫‪ -۱۱‬واﻧﻮ آتﻮ‬

‫‪ -۱۱‬سﻨ＀ وﻳﻨسﻨت او ‪ -۱۱‬کﻴﻨﻴا‬ ‫کرﻧادﻳﻦ‬ ‫‪ -۱۲‬کاﻧاډا‬

‫‪ -۱۲‬گاﻣبﻴا‬

‫‪ -۱۲‬پاپﻮاگﻴﻨ‪３‬‬

‫‪ -۱٣‬گرﻳﻨادا‬

‫‪ -۱٣‬ﻟﻴستﻮ‬

‫‪ -۱٣‬پاﻻئﻮ‬

‫‪ -۱۴‬گﻮﻳان‬

‫‪ -۱۴‬ﻻﻳبرﻳا‬ ‫‪ -۱٥‬ﻣاﻻوي‬ ‫‪ -۱۶‬ﻣﻮرﻳس‬ ‫‪ -۱٧‬ﻧاﻳجرﻳا‬ ‫‪ -۱٨‬زاﻣبﻴا‬ ‫‪ -۱۹‬جﻨﻮبﻲ افرﻳﻘا‬

‫‪1۴۸‬‬

‫‪ -۱‬سﻴﻨگاپﻮر‬

‫نه ديرشم لوست‬

‫ج‪-‬التيني ژبه (فرانسوي‪ ،‬اسپانوي او پرت‪／‬الي)‬ ‫د ايندو اروپايي ژب‪ ３‬کورن‬

‫باﻟتﻴﻚ‬

‫سﻠتﻴﻚ‬

‫ﻻتﻴﻦ‬

‫سﻼوﻳﻚ‬

‫اﻟباﻧﻲ‬ ‫ﻫﻠﻨﻴﻚ‬ ‫پخﻮاﻧی ﻳﻮﻧان‬

‫اﻳتاﻟﻴﻚ‬

‫ارﻣﻨﻲ‬

‫جرﻣﻨﻴﻚ ارﻳﻚ‬

‫پرتگاﻟﻲ‬ ‫ﻛاتاﻻن‬

‫روﻣاﻧﻴاﻳﻲ‬ ‫اﻳ＂اﻟﻮي‬

‫اسپاﻧﻮي‬ ‫پرﻧسال فراﻧسﻮي‬

‫د ‪ ۱٣٧‬ﻣخ ﻧﻘشﻪ او پﻮرتﻨی جدول وﻟﻮﻟئ او وواﻳاست چ‪ ３‬د ﻻتﻴﻨﻲ ژب‪＇ ３‬خﻪ کﻮﻣ‪ ３‬ژب‪ ３‬ﻣﻨ‪％‬تﻪ‬ ‫راغﻠ‪ ３‬دي‪.‬‬

‫روﻣﻲ ژبﻪ د اﻳ＂اﻟﻴاﻳاﻧﻮ پخﻮاﻧ‪ ９‬ژبﻪ د اﻧدو اروپاﻳﻲ ژبﻮ د کﻮرﻧ‪ ９‬ﻟﻪ ډﻟ‪＇ ３‬خﻪ ده چ‪ ３‬د پخﻮاﻧﻲ‬ ‫روم د اﻣپراتﻮرۍ ﻻﻧدې سﻴﻤﻮ ک‪ ３‬پرې خبرې ک‪５‬دﻟ‪ .３‬پﻪ ﻟﻮﻳدﻳ‪％‬ﻪ اروپا ک‪ ３‬ﻳ‪ ３‬ورو ورو تغﻴر‬ ‫وک‪ ７‬او پﻪ ﻣحﻠﻲ ﻟﻬجﻮ تبدﻳﻠﻪ شﻮه ﻟکﻪ‪ :‬د اسپاﻧﻴﻲ‪ ،‬پرت‪／‬اﻟﻲ او فراﻧس‪ ３‬او پﻪ ختﻴ‪ ＃‬ک‪ ３‬د‬ ‫اروﻣاﻧﻴ‪ ３‬او اﻟباﻧﻴ‪ ３‬د خﻠکﻮ ژب‪ ３‬د ب‪５‬ﻠگ‪ ３‬پﻪ تﻮگﻪ ﻳادوﻟﻰ شﻮ‪ .‬د روﻣﻴاﻧﻮ پخﻮاﻧﻲ آثار ﻟﻪ ﻣﻴﻼد‬ ‫＇خﻪ ﻣخک‪ ３‬پﻪ شپ‪８‬ﻣ‪ ３‬پ‪７５‬ۍ پﻮرې اړه ﻟري‪ ،‬خﻮ د ﻻتﻴﻦ ادبﻴات پﻪ در‪４‬ﻤ‪ ３‬پ‪７５‬ۍ ک‪ ３‬پ‪５‬ﻞ‬ ‫شﻮل‪ .‬فراﻧسﻮي‪ ،‬اسپاﻧﻮي او پرتگاﻟﻲ ژب‪ ３‬د ژوﻧدﻳﻮ ژبﻮ ﻟﻪ ډﻟ‪＇ ３‬خﻪ دي چ‪ ３‬د استعﻤار‬

‫‪1۴۹‬‬

‫او ﻧﻮرو ﻻﻣﻠﻮﻧﻮ ﻟﻪ ﻣخ‪ ３‬د ژب‪ ３‬د اصﻠﻲ وﻳﻮﻧکﻮ ﻟﻪ حﻮزې ＇خﻪ د باﻧدې ﻳ‪ ３‬رواج وﻣﻮﻧده او‬ ‫پراخ گراﻣر ﻟري‪ .‬اسپاﻧﻴﻪ‪ ،‬پرتگال او فراﻧسﻪ ﻫغﻪ ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻪ دي چ‪ ３‬د جغرافﻴاﻳﻲ اکتشافاتﻮ‬ ‫وروستﻪ ﻳ‪ ３‬وکﻮﻟﻰ شﻮل چ‪ ３‬پﻪ اﻣرﻳکا‪ ،‬افرﻳﻘا‪ ،‬أسﻴا او اوﻗﻴاﻧﻮسﻴﻪ ک‪ ３‬ﻟﻮﻳ‪ ３‬ﻣستعﻤرې ﻻس‬ ‫تﻪ راوړي پﻪ ﻫغﻮ سﻴﻤﻮ ک‪ ３‬ﻳ‪ ３‬خپﻞ کﻠتﻮر او دود ﻫﻢ ﻣروج ک‪ ７‬چ‪ ３‬د دغﻪ کﻠتﻮري ﻧﻔﻮذ ﻳﻮه‬ ‫ﻣﻬﻤﻪ برخﻪ ژبﻪ گ‪２‬ﻞ ک‪８５‬ي‪.‬‬ ‫د اروپا د استعﻤار ﻻﻧدې ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻮ ک‪ ３‬د ＇ﻮ پ‪７５‬ﻳﻮ وﻟکﻮ پﻪ پاى ک‪ ３‬د ﻣستعﻤره شﻮو ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻮ‬ ‫ﻣحﻠﻲ او سﻴﻤﻪ ﻳﻴزو ژبﻮ وده وﻧﻪ ک‪７‬ه‪ .‬سره ﻟﻪ دې چ‪ ３‬خپﻠﻮاک ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻪ ﻫﻢ دي‪ ،‬خﻮ د‬ ‫پخﻮاﻧﻴﻮ استعﻤاري ژبﻮ د ﻧﻔﻮذ ﻟﻪ ﻣخ‪ ３‬ﻳ‪ ３‬خارجﻲ استعﻤاري ژبﻪ د خپﻞ ﻫ‪５‬ﻮاد د رسﻤﻲ‬ ‫ژب‪ ３‬پﻪ تﻮگﻪ ﻣﻨﻠ‪ ３‬ده‪ .‬ﻟکﻪ‪ :‬فراﻧسﻮي ژبﻪ د ﻧ‪７‬ۍ پﻪ ‪ ۲۶‬ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻮ ک‪ ،３‬اسپاﻧﻮي ژبﻪ د ﻧ‪７‬ۍ پﻪ‬ ‫‪ ۱۹‬ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻮ ک‪ ３‬او پرتگاﻟﻲ ژبﻪ دﻧ‪７‬ۍ پﻪ ‪ ۶‬ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻮ ک‪ ３‬رسﻤﻲ او ﻟﻮﻣ‪７‬ﻧ‪ ９‬ژبﻪ او پﻪ ‪＄‬ﻴﻨﻮ‬ ‫ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻮ ک‪ ３‬دوﻳﻤﻪ رسﻤﻲ ژبﻪ ده‪.‬‬ ‫د زﻳاتﻮ ﻣعﻠﻮﻣاتﻮ ﻟﻪ پاره ﻫغﻪ جدول چ‪ ３‬ضﻤﻴﻤﻪ دى‪ ،‬وﻟﻮﻟئ‪.‬‬

‫‪1۵۰‬‬

‫د ﻻتﻴﻨﻲ ژب‪＇ ３‬اﻧ‪ ３／‬چ‪ ３‬د ژب‪ ３‬د اصﻠﻲ ！ا！ﻮبﻲ ＇خﻪ بﻬر پﻪ ﻧﻮرو ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻮ ک‪ ３‬د رسﻤﻲ ژب‪ ３‬پﻪ تﻮ‪－‬ﻪ ﻣﻨﻞ شﻮې دي‬ ‫دالتيني ژبو څان‪３／‬‬

‫پرتگاﻟی‬ ‫ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻪ‬ ‫اﻧگﻮﻻ‬ ‫برازﻳﻞ‬ ‫خت‪ ＃‬تﻴﻤﻮر‬ ‫ساوتﻮﻣﻪ و ترﻧسﻴپ‬ ‫کپ ورود‬ ‫گﻴﻨی بﻴساو‬

‫اسپاﻧﻮي‬

‫ﻟﻮﻳ‪ ３‬وچ‪３‬‬ ‫افرﻳﻘا‬ ‫جﻨﻮبﻲ‬ ‫اﻣرﻳکا‬ ‫أسﻴا‬ ‫افرﻳﻘا‬ ‫افرﻳﻘا‬ ‫افرﻳﻘا‬

‫فراﻧسﻮي‬

‫ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻪ‬

‫ﻟﻮﻳ‪ ３‬وچ‪３‬‬

‫اﻧدورا‬ ‫گﻴﻨﻪ استﻮاﻳﻲ‬ ‫ارجﻨ＂اﻳﻦ‬ ‫اکﻮادور‬ ‫ااﻟسﻠﻮادور‬ ‫اوروگﻮای‬ ‫بﻮﻟﻴﻮی‬ ‫پﻴرو‬ ‫پاﻧاﻣا‬ ‫پاراگﻮی‬ ‫دوﻣﻨکﻴﻦ‬ ‫چ‪５‬ﻠﻲ‬ ‫کﻠﻤبﻴا‬ ‫کستارﻳکا‬ ‫کﻴﻮبا‬ ‫گﻮاﻳتﻴﻤاﻻ‬ ‫ﻧﻴکاراگﻮا‬ ‫وﻧزوﻳﻼ‬ ‫ﻫﻨدوراس‬

‫اروپا‬ ‫افرﻳﻘا‬ ‫جﻨﻮبﻲ اﻣرﻳکا‬ ‫جﻨﻮبﻲ اﻣرﻳکا‬ ‫جﻨﻮبﻲ اﻣرﻳکا‬ ‫جﻨﻮبﻲ اﻣرﻳکا‬ ‫جﻨﻮبﻲ اﻣرﻳکا‬ ‫جﻨﻮبﻲ اﻣرﻳکا‬ ‫جﻨﻮبﻲ اﻣرﻳکا‬ ‫جﻨﻮبﻲ اﻣرﻳکا‬ ‫جﻨﻮبﻲ اﻣرﻳکا‬ ‫جﻨﻮبﻲ اﻣرﻳکا‬ ‫جﻨﻮبﻲ اﻣرﻳکا‬ ‫جﻨﻮبﻲ اﻣرﻳکا‬ ‫جﻨﻮبﻲ اﻣرﻳکا‬ ‫جﻨﻮبﻲ اﻣرﻳکا‬ ‫جﻨﻮبﻲ اﻣرﻳکا‬ ‫جﻨﻮبﻲ اﻣرﻳکا‬ ‫جﻨﻮبﻲ اﻣرﻳکا‬

‫‪1۵1‬‬

‫ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻪ‬

‫ﻟﻮﻳ‪ ３‬وچ‪３‬‬

‫ﻣﻮﻧاﻛﻮ‬ ‫اروپا‬ ‫ﻓﻠپﻴﻦ‬ ‫أسﻴا‬ ‫ﻣﻨ‪％‬ﻨ‪ ９‬افرﻳﻘا‬ ‫افرﻳﻘا‬ ‫بﻨﻴﻦ‬ ‫افرﻳﻘا‬ ‫بروﻧدي‬ ‫افرﻳﻘا‬ ‫ﻳﻮرﻛﻴﻨاﻓاسﻮ‬ ‫افرﻳﻘا‬ ‫تﻮﮔﻮ‬ ‫افرﻳﻘا‬ ‫چاد‬ ‫افرﻳﻘا‬ ‫جﻴپﻮتﻲ‬ ‫افرﻳﻘا‬ ‫روﻧدا‬ ‫افرﻳﻘا‬ ‫عاج‬ ‫ساحﻞ‬ ‫افرﻳﻘا‬ ‫سﻨﻴﮕال‬ ‫افرﻳﻘا‬ ‫سﻴشﻞ‬ ‫افرﻳﻘا‬ ‫ﻛﻮﻣﻮرو‬ ‫افرﻳﻘا‬ ‫ﮔا بﻮن‬ ‫افرﻳﻘا‬ ‫ﮔﻴﻨﻪ‬ ‫افرﻳﻘا‬ ‫ﻟﻮﻛزاﻣبﻮرك اروپا‬ ‫ﻣادغسﻜر‬ ‫افرﻳﻘا‬ ‫ﻣﻮﻧاﻛﻮ‬ ‫اروپا‬ ‫ﻧﻴجرﻳا‬ ‫افرﻳﻘا‬ ‫ﻧﻴجر‬ ‫افرﻳﻘا‬ ‫ﻛاﻣﻴرون‬ ‫افرﻳﻘا‬ ‫ﻛاﻧﮕﻮ برازوﻳﻞ افرﻳﻘا‬ ‫ﻛاﻧﮕﻮ ﻛﻨشاسا افرﻳﻘا‬ ‫ﻫاﻳتﻲ‬ ‫ﻣﻨ‪％‬ﻨ‪ ９‬اﻣرﻳکا‬ ‫و‬ ‫(اﻧگﻠﻴسی‬ ‫کاﻧاډا‬ ‫شﻤاﻟﻲ اﻣرﻳکا‬ ‫فراﻧسﻮي)‬

‫زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ ﻣﻨاسبﻮ ډﻟﻮ وو‪４‬شﻞ شﻲ او ﻫره ډﻟﻪ دې د ﻻتﻴﻨﻲ ژب‪ ３‬د ﻳﻮې ＇اﻧگ‪３‬‬ ‫پرتگاﻟﻲ‪،‬اسپاﻧﻮي‪ ،‬فراﻧسﻮي او ﻧﻮرو پﻪ باره ک‪ ３‬پﻪ خپﻠﻮ ﻣﻨ‪％‬ﻮ ک‪ ３‬بحث وک‪７‬ي چ‪ ３‬وﻟ‪ ３‬د ﻧ‪７‬ۍ پﻪ‬ ‫زﻳاتﻮ ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻮ ک‪ ３‬ﻧﻮﻣﻮړې ژب‪ ３‬تر اوسﻪ پﻮرې رسﻤﻲ ژب‪ ３‬دي؟ د بحث پاﻳﻠ‪ ３‬دې د ډﻟ‪ ３‬استازى‬ ‫！ﻮﻟگﻲ تﻪ بﻴان ک‪７‬ي او ＊ﻮوﻧکﻰ دى د ډﻟ‪ ３‬د بحث پاﻳﻠ‪ ３‬ﻟﻪ خپﻠﻮ ﻣعﻠﻮﻣاتﻮ سره را！ﻮل ک‪７‬ي او ！ﻮﻟگﻲ‬ ‫تﻪ دې وړاﻧدې ک‪７‬ي‪.‬‬

‫پﻮ＊تﻨ‪:３‬‬ ‫ﻟﻨ‪＄ ６‬ﻮاب ورک‪７‬ئ‪:‬‬ ‫‪ -۱‬د ﻻتﻴﻨﻲ ژب‪ ３‬د کﻮرﻧ‪＇ ９‬اﻧگ‪ ３‬ﻣعرفﻲ ک‪７‬ئ‪.‬‬ ‫‪ -۲‬فراﻧسﻮي ژبﻪ‪ ،‬ﻟﻪ فراﻧس‪ ３‬پرتﻪ د ﻧ‪７‬ۍ پﻪ ＇ﻮ ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻮ ک‪ ３‬رسﻤﻲ ژبﻪ ده؟‬ ‫‪ -۱‬فراﻧسﻮي ژبﻪ د ﻻﻧدې ژبﻮ د کﻮرﻧ‪ ９‬ﻳﻮه ＇اﻧگﻪ ده‪.‬‬ ‫د‪ :‬ساﻧسکرت‬ ‫ج‪ :‬سﻼوي‬ ‫اﻟف‪ :‬جرﻣﻨﻴک ب‪ :‬ﻻتﻴﻦ‬ ‫‪ -۲‬اسپاﻧﻮي او پرتگاﻟﻲ ژب‪ ３‬د ﻻﻧدې ژبﻮ ＇اﻧگﻪ ده‪.‬‬ ‫د‪ :‬جرﻣﻨﻴک‬ ‫ج‪ :‬ﻻتﻴﻦ‬ ‫اﻟف‪ :‬سﻼوي ب‪ :‬پخﻮاﻧﻲ ﻳﻮﻧان‬

‫ﻟﻪ ！ﻮﻟ‪／‬ﻲ ＇خﻪ بﻬر ﻓﻌاﻟﻴت‪:‬‬ ‫د ﻫغﻪ جدول پﻪ ﻣرستﻪ چ‪ ３‬د ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻮ رسﻤﻲ ژبﻪ پک‪ ３‬فراﻧسﻮي‪ ،‬پرتگاﻟﻲ او اسپاﻧﻮي ده د ﻧ‪７‬ۍ‬ ‫پﻪ ﻧﻘشﻪ ک‪ ３‬تثبﻴت ک‪７‬ئ او د جغرافﻴ‪ ３‬د ﻣضﻤﻮن پﻪ راتﻠﻮﻧکﻲ ساعت ک‪ ３‬ﻳ‪ ３‬خپﻠﻮ ！ﻮﻟگﻴﻮاﻟﻮ تﻪ‬ ‫وړاﻧدې ک‪７‬ئ‪.‬‬

‫‪1۵۲‬‬

‫څلو‪４‬ښتم لوست‬

‫د‪ -‬جرمني ژبه‬

‫روس‬

‫ترکﻲ‬ ‫اﻧدو اروپاﻳﻲ ژب‪３‬‬ ‫ﻧﻮرې ژب‪３‬‬

‫جرﻣﻨﻲ‬

‫ﻳﻮﻧاﻧﻲ او ﻻتﻴﻨﻲ‬

‫د جرﻣﻨﻲ ژب‪ ３‬د جغرافﻴاﻳﻲ و‪４‬ش ﻧﻘشﻪ وﻟﻮﻟئ او پﻪ ﻧﻘشﻪ ک‪ ３‬د جرﻣﻨﻲ ژب‪ ３‬د ﻧﻔﻮذ ساحﻪ تثبﻴت ک‪７‬ئ‪.‬‬ ‫د زﻳاتﻮ ﻣعﻠﻮﻣاتﻮ ﻟپاره اړوﻧده جدول ﻫﻢ وﻟﻮﻟئ‪.‬‬ ‫ﻳﻮې ﻗبﻴﻠ‪ ３‬ﻟﻪ ﻣﻴﻼد ＇خﻪ ﻣخک‪ ３‬د ﻟﻮﻣ‪７‬ﻧ‪ ９‬زرکﻠﻨ‪ ３‬دورې پﻪ ﻣﻨ‪％‬ﻨ‪ ９‬برخﻪ ک‪ ３‬د اﻟﻤان‬ ‫پﻪ شﻤال او د سکﻨدﻳﻨاوي د ！اپﻮوزﻣ‪ ３‬پﻪ جﻨﻮب ک‪ ３‬ژوﻧد کاوه او ﻟﻪ دوﻳﻤ‪ ３‬ﻣﻴﻼدي پ‪７５‬ۍ‬ ‫＇خﻪ وروستﻪ ﻳ‪ ３‬ﻧﻮرو سﻴﻤﻮ تﻪ ﻣﻬاجرت وک‪ ７‬چ‪ ３‬اوس ﻫﻠتﻪ استﻮگﻦ دي‪.‬‬ ‫د جرﻣﻨﻲ ژبﻪ د اﻧدو اروپاﻳﻲ ژبﻮ ﻟﻪ ډﻟ‪＇ ３‬خﻪ ده چ‪ ３‬اﻧگﻠﻮ ساکسﻮن ژب‪ ３‬ﻟکﻪ‪ :‬اﻟﻤاﻧﻲ‪،‬‬ ‫ﻫاﻟﻨ‪６‬ي او اﻧگﻠﻴسﻲ‪ ،‬د اﻳسﻠﻴﻨ‪ ６‬د خﻠکﻮ ژبﻪ او د سکﻨدﻳﻨاوي ژب‪( ３‬د ﻧاروي‪ ،‬سﻮﻳ‪６‬ن او‬ ‫ډﻧﻤارک د خﻠکﻮ ژب‪ )３‬او ‪－‬ﻮتﻴک ژبﻪ ‪ Gothic‬احتﻮا کﻮي‪ .‬د گﻮتﻴک د ژب‪ ３‬اثار د‬ ‫ﻣﻴﻼدي ＇ﻠﻮرﻣ‪ ３‬پ‪７５‬ۍ را پﻪ دې خﻮا ﻣﻮجﻮد دي‪.‬‬ ‫‪1۵۳‬‬

‫جرﻣﻨﻲ ژبﻪ پﻪ دوه ﻣحﻠﻲ ﻟﻬجﻮ و‪４‬شﻞ شﻮې ده‪:‬‬ ‫‪ -۱‬د ﻟﻮړو سﻴﻤﻮ جرﻣﻨﻲ ژبﻪ‪ ،‬چ‪ ３‬پﻪ جﻨﻮبﻲ برخﻪ ک‪ ３‬پرې خﻠک خبرې کﻮي او‬ ‫د جرﻣﻨﻲ ژب‪ ３‬رسﻤﻲ ادبﻴات جﻮړوي‪.‬‬ ‫‪ -۲‬د ﻫﻮارو سﻴﻤﻮ جرﻣﻨﻲ ژبﻪ چ‪ ３‬د ﻫ‪５‬ﻮاد پﻪ شﻤاﻟﻲ جﻠگﻮ ک‪ ３‬پرې خبرې ک‪８５‬ي‪ .‬ﻟﻪ‬ ‫دې ژب‪＇ ３‬خﻪ فﻼﻣﻨدي او ﻫاﻟﻨ‪６‬ي ژب‪ ３‬ﻣشتﻖ شﻮې دي‪ .‬اﻟﻤاﻧﻲ ژبﻪ د اﻟﻤان د ﻫ‪５‬ﻮاد‬ ‫سرب‪５‬ره د اطرﻳش‪ ،‬ﻟختﻴﻦ شتﻴﻦ او سﻮﻳس (اﻟﻤاﻧﻲ‪ ،‬فراﻧسﻮي او اﻳتاﻟﻮي) رسﻤﻲ ژب‪３‬‬ ‫دي‪ .‬د ﻟﻮکزﻣبﻮرگ ‪ ٧٠‬سﻠﻨﻪ خﻠک او د ﻫاﻟﻨ‪ ６‬ﻳﻮ شﻤ‪５‬ر خﻠک پﻪ اﻟﻤاﻧﻲ ژبﻪ خبرې‬ ‫کﻮي‪.‬‬ ‫د ﻳادوﻧ‪ ３‬وړده چ‪ ３‬اﻧگﻠﻴسﻲ ژبﻪ ﻫﻢ د جرﻣﻨﻲ د ﻫﻮارو سﻴﻤﻮ د خﻠکﻮ د ژب‪ ３‬ﻳﻮه ＇اﻧگﻪ‬ ‫ده چ‪ ３‬د اﻧگﻠﻮ ساکسﻮن ‪ Anglo Saxon‬د ﻗبﻴﻠ‪ ３‬د خﻠکﻮ پﻪ واسطﻪ پﻪ شپ‪８‬ﻣﻪ‬ ‫ﻣﻴﻼدي پ‪７５‬ۍ ک‪ ３‬اﻧگﻠستان تﻪ ﻳﻮوړل شﻮه او وروستﻪ د فراﻧسﻮي تﻮرو سره گ‪６‬ه شﻮه‪ .‬د‬ ‫اﻧگﻠستان خﻠک او د اﻳرﻟﻴﻨ‪ ６‬د ﻳﻮې برخ‪ ３‬خﻠک پﻪ ﻫغ‪ ３‬گ‪８４７‬ي‪.‬‬

‫‪1۵۴‬‬

‫！ﻮﻟگی دې پﻪ ﻣﻨاسبﻮ ډﻟﻮ وو‪４‬شﻞ شﻲ او ﻫره ډﻟﻪ دې د ﻧﻘش‪ ３‬ﻟﻪ ﻣخ‪ ３‬د جرﻣﻨﻲ ژب‪ ３‬سﻴﻤ‪ ３‬پﻪ ﻧ‪＋‬ﻪ‬ ‫ک‪７‬ي او د ډﻟ‪ ３‬استازى دې ﻫغﻪ ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻪ چ‪ ３‬اﻟﻤاﻧﻲ ژبﻪ پﻪ ک‪ ３‬ډ‪４‬ره ﻣروجﻪ ده‪ ،‬خپﻠﻮ ！ﻮﻟگﻴﻮا ﻟﻮ تﻪ‬ ‫د اﻧدو اروپاﻳﻲ کﻮرﻧ‪９‬ژب‪３‬‬ ‫وروپ‪５‬ژﻧﻲ‪.‬‬

‫اﻳتاﻟﻴک‬

‫ﻫﻠﻨﻴک‬

‫سﻼوﻳک‬

‫سﻠتﻴک‬

‫اﻟباﻧﻲ‬

‫ﻟﻮﻳدﻳ‪ ＃‬جرﻣﻨﻲ‬

‫＊کتﻨﻰ جرﻣﻨﻲ‬

‫جرﻣﻨﻴک‬

‫ارﻣﻨﻴﻚ‬

‫ختﻴ‪ ＃‬جرﻣﻨﻲ‬

‫ارﻧک‬

‫بﻠتﻴک‬

‫شﻤاﻟﻲ جرﻣﻨﻲ‬

‫‪－‬ﻮتﻴک‬

‫پاسﻨﻰ جرﻣﻨﻲ‬

‫سﻮﻳ‪６‬ﻧﻲ‬ ‫ډﻧﻤارکﻲ‬ ‫ﻧاروﻳژي‬ ‫اﻟﻤاﻧﻲ ﻳﻬﻮدي‬

‫فﻠﻤﻦ ﻫاﻟﻨ‪６‬‬

‫أﻟﻤاﻧﻲ‬

‫ساکس‬

‫اتگﻠﻮساکسﻮن‬

‫جرﻣﻨﻲ‬

‫اﻧ‪／‬ﻠﻴسﻲ‬

‫اﻳسﻠﻨ‪６‬ی‬

‫فرزﻳﻦ‬

‫‪1۵۵‬‬

‫پﻮ＊تﻨ‪:３‬‬ ‫ﻟﻨ‪＄６‬ﻮاب ورک‪７‬ئ‬ ‫‪ -۱‬د اروپا کﻮﻣ‪ ３‬ژب‪ ３‬د جرﻣﻨﻲ ژب‪ ３‬ﻳﻮه برخﻪ ده؟‬ ‫‪ -۲‬د جرﻣﻨﻲ ژب‪＇ ３‬خﻪ کﻮﻣ‪ ３‬ژب‪ ３‬رابﻴﻠ‪ ３‬شﻮې دي؟‬ ‫‪ -٣‬د سکﻨدﻧﻮي ！اپﻮوزﻣ‪ ３‬ﻫغﻪ ژب‪ ３‬چ‪ ３‬جرﻣﻨﻲ رﻳ‪＋‬ﻪ ﻟري‪ ،‬ﻧﻮم ﻳ‪ ３‬واخﻠئ؟‬ ‫‪ -۴‬اﻟﻤاﻧﻲ ژبﻪ د کﻮﻣﻮ ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻮ رسﻤﻲ ژبﻪ ده؟‬

‫ﻟﻪ ！ﻮﻟ‪／‬ﻲ ＇خﻪ بﻬر ﻓﻌاﻟﻴت‪:‬‬ ‫د اروپا د ﻟﻮﻳ‪ ３‬وچ‪ ３‬ﻧﻘشﻪ ب‪ ３‬ﻟﻴکﻨ‪ ３‬رسﻤﻪ ک‪７‬ئ‪ .‬د ژبﻮ د عﻤﻮﻣﻲ جدول پﻪ ﻣرستﻪ د جرﻣﻨﻴک‬ ‫ﻟﻮﻳدﻳ‪ ،＃‬ختﻴ‪ ＃‬او شﻤاﻟﻲ جرﻣﻨﻲ د ﻫﻨد او اروپاﻳﻲ ژبﻮ د کﻮرﻧ‪ ９‬سﻴﻤ‪ ３‬او ＇اﻧگ‪ ３‬پﻪ ب‪５‬ﻼب‪５‬ﻠﻮ رﻧگﻮﻧﻮ‬ ‫رﻧگ ک‪７‬ئ او د جغرافﻴ‪ ３‬د ﻣضﻤﻮن پﻪ را تﻠﻮﻧکﻲ ساعت ک‪ ３‬ﻳ‪ ３‬خپﻠﻮ ！ﻮﻟگﻴﻮاﻟﻮ تﻪ وړاﻧدې ک‪７‬ئ‪.‬‬

‫‪1۵۶‬‬

‫يو څلو‪４‬ښتم لوست‬

‫هـ‪-‬د چ‪５‬نايي‪ ،‬جاپاني او اندونزيايي ژبو په باره ک‪ ３‬څه پوه‪ ５‬ئ؟‬ ‫د اسيا د لوي‪ ３‬وچ‪ ３‬ژب‪３‬‬ ‫ﻧرﻣ‪＋‬ت ﻣﻨﻮﻧک‪３‬‬

‫＇ﻮسﻴﻼبﻲ‬

‫ﻳﻮسﻴﻼبﻲ‬

‫کﻮرﻳاﻳﻲ‬

‫دراوﻳدﻳﻦ‬

‫ساﻳبرﻳاﻳﻲ‬

‫ﻫﻨدي‬ ‫جاپاﻧﻲ‬

‫ﻣغﻮﻟﻲ‬

‫چﻴﻨاﻳﻲ‬

‫ﻣﻴاﻧﻤاري‬ ‫وﻳتﻨاﻣﻲ‬ ‫تبتﻲ‬

‫ساﻣﻲ‬

‫ا ﻧدو ارﻳاﻳﻲ‬

‫تاﻳﻠﻨدي‬

‫د ‪ ۱٣٧‬ﻣخ ﻧﻘشﻪ او چارت وﻟﻮﻟئ او وواﻳاست چ‪ ３‬چﻴﻨاﻳﻲ ژبﻪ ﻟﻪ جاپاﻧﻲ ＇خﻪ ＇ﻪ تﻮپﻴرﻟري؟‬ ‫چ‪５‬ﻨاﻳﻲ ﻣاﻧدرﻳﻦ ژبﻪ ﻟکﻪ‪ :‬د وﻳتﻨاﻣﻲ (اﻧاﻣﻲ)‪ ،‬تبتﻲ‪ ،‬تاﻳﻠﻨ‪６‬ي او ﻣﻴاﻧﻤاري(برﻣاﻳﻲ) ژبﻮ پﻪ ＇‪５‬ر د ژبپﻮﻫﻨ‪３‬‬ ‫د اصطﻼح ﻟﻪ ﻣخ‪ ３‬ﻳﻮ ﻫﻴجاﻳﻲ ژبﻪ ده‪ .‬د دې ژب‪ ３‬کﻠﻤ‪ ３‬جﻼ س‪５‬ﻼبﻮﻧﻪ ﻟري‪ .‬د کﻠﻤاتﻮ صرف ډ‪４‬ر ﻟ‪ ８‬د‬ ‫ﻫغﻮ د تغﻴر سبب گر‪＄‬ﻲ‪.‬‬ ‫چ‪５‬ﻨاﻳﻲ ژبﻪ ډ‪４‬ره پخﻮاﻧ‪ ９‬او د پراخﻮ ادبﻴاتﻮ ﻟروﻧک‪ ３‬ده‪ .‬د دې ژب‪ ３‬اﻟﻔبا ＇ﻠﻮر سﻮه تﻮري ﻟري او ﻣصﻮره‬ ‫ده او ＇ﻮ سﻮه فرعﻲ ﻧ‪ ３＋‬ﻫﻢ ﻟري‪ .‬ﻧﻮ ﻟﻪ ﻫﻤدې اﻣﻠﻪ د ﻫغ‪ ３‬زده ک‪７‬ه ستﻮﻧزﻣﻨﻪ ده او ﻫر ＇ﻮک ﻫغﻪ ﻧﻪ‬ ‫شﻲ زده کﻮﻟﻰ او د وﻟس د ب‪５‬سﻮادۍ سبب گر‪５＄‬دﻟ‪ ３‬وه‪ .‬ﻟﻪ ﻫﻤدې اﻣﻠﻪ د ﻫغ‪ ３‬د اساﻧﻮﻟﻮ ﻟﻪ پاره ﻫ（‪３‬‬ ‫شﻮې دي‪ .‬د دې ژب‪ ３‬وﻳﻮﻧکﻲ پﻪ خپﻠﻮ ﻣﻨ‪％‬ﻮ ک‪ ３‬ﻧژادي او تﻮکﻤﻴزې اړﻳکﻲ ﻟري او د شﻤ‪５‬ر ﻟﻪ ﻣخ‪ ３‬د‬ ‫أسﻴا د ﻟﻮﻳ‪ ３‬وچ‪ ３‬ﻧﻴﻢ ﻧﻔﻮس جﻮړوي او د ﻧﻔﻮذ ساحﻪ ﻳﻲ د أسﻴا پﻪ ختﻴ‪ ＃‬ک‪ ３‬ده‪.‬‬ ‫پﻪ ＇ﻮ سﻴﻼبﻲ ژبﻨ‪ ９‬ډﻟﻪ ک‪ ３‬کﻮرﻳاﻳﻲ‪ ،‬جاپاﻧﻲ‪ ،‬د ساﻳبرﻳا د خﻠکﻮ زﻳاتﻪ برخﻪ‪ ،‬ﻣﻨ‪％‬ﻨ‪ ９‬أسﻴا‪ ،‬د راوﻳدي‬ ‫او ﻫﻨدي ژب‪ ３‬شاﻣﻠ‪ ３‬دي‪ .‬چ‪ ３‬پﻪ دې ژبﻨ‪ ９‬ډﻟﻪ ک‪ ３‬د ﻣختاړي او روستاړي ډ‪４‬رې پ‪５‬چﻠﻲ کﻠﻤ‪ ３‬ﻣﻮجﻮدې‬

‫‪1۵۷‬‬

‫دي‪.‬‬ ‫ﻫغﻪ ژب‪ ３‬چ‪ ３‬ﻧرﻣ‪＋‬ت ﻣﻨﻮﻧک‪ ３‬دي د جﻼ عﻨﻮاﻧﻮ تر سرﻟﻴک ﻻﻧدې ﻣخک‪ ３‬ﻣعرفﻲ شﻮې دي‪.‬‬ ‫اﻧدوﻧزﻳاﻳﻲ ژبﻪ‪:‬چ‪ ３‬د ﻣاﻻﻳﻲ ژب‪ ３‬د ﻣاﻟﻴزﻳا د ﻫ‪５‬ﻮاد د جﻨﻮبﻲ برخ‪＇ ３‬خﻪ ب‪５‬ﻠﻪ شﻮې ده د اﻧدوﻧزﻳا د ﻫ‪５‬ﻮاد‬ ‫رسﻤﻲ ژبﻪ ده‪ .‬پﻪ ‪ ۱۹۲٨‬ﻣﻴﻼدي کال ک‪ ３‬د ﻣﻠﻲ ژب‪ ３‬پﻪ تﻮگﻪ و！اکﻞ شﻮه‪ .‬د وخت پﻪ ت‪５‬ر‪４‬دو د عربﻲ‪،‬‬ ‫چﻴﻨﻲ‪ ،‬ﻫاﻟﻨ‪６‬ي‪ ،‬پرتگاﻟﻲ‪ ،‬ساﻧسکرﻳ＂ﻲ‪ ،‬تاﻣﻴﻠﻲ‪ ،‬فراﻧسﻮي او اﻧگﻠﻴسﻲ ژبﻪ کﻠﻤ‪ ３‬پﻪ دې ژب‪ ３‬ک‪ ３‬شاﻣﻠ‪３‬‬ ‫شﻮې دي‪ .‬د ب‪５‬ﻠگ‪ ３‬پﻪ تﻮگﻪ پﻪ دې ژبﻪ ک‪ ３‬تﻘرﻳبا ً د ﻫاﻟﻨ‪６‬ي ژب‪ ٧٠٠٠ ３‬کﻠﻤ‪ ３‬ﻣﻮجﻮدې دي‪.‬‬

‫زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ ﻣﻨاسبﻮ ډﻟﻮ وو‪４‬شﻞ شﻲ‪ .‬د ژبﻮ د کﻮرﻧ‪ ９‬ﻧﻘشﻪ دې پﻪ (‪ )۱٣٧‬ﻣخ ک‪ ３‬پﻪ غﻮر وﻟﻮﻟﻲ‬ ‫او بﻴا وروستﻪ دې د ژ‪ ７４‬پﻮستﻮ خﻠکﻮ ژب‪ ３‬د ﻫغﻮ د اړوﻧده ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻮ سره ﻳﻮ د بﻞ پﻪ ﻣرستﻪ و！اکﻲ‬ ‫＊ﻮوﻧکی دې د فعاﻟﻴت پاﻳﻠﻪ د خپﻠﻮ ﻣعﻠﻮﻣاتﻮ سره را！ﻮل ک‪７‬ي‬ ‫پﻮ＊تﻨ‪:３‬‬ ‫ﻟﻨ‪＄ ６‬ﻮاب ورک‪７‬ئ‬ ‫‪ -۱‬د ﻣاﻧدرﻳﻦ چ‪５‬ﻨاﻳﻲ ژب‪＄ ３‬اﻧگ‪７‬تﻴاوې وواﻳاست‪.‬‬ ‫‪ -۲‬أسﻴاﻳﻲ ﻳﻮ س‪５‬ﻼبﻲ ژب‪ ３‬کﻮﻣ‪ ３‬دي؟‬ ‫سﻢ ‪＄‬ﻮاب اﻧتخاب ک‪７‬ئ‬ ‫‪ -۱‬چﻴﻨاﻳﻲ ژبﻪ پﻪ کﻮﻣ‪ ３‬کﻮرﻧ‪ ９‬پﻮرې اړه ﻟري‪:‬‬ ‫ج‪ :‬ﻧرﻣ‪＋‬ت ﻣﻨﻮﻧکﻲ‬ ‫اﻟف‪ :‬ﻳﻮسﻴﻼبﻲ ب‪＇ :‬ﻮسﻴﻼبﻲ‬ ‫سﻢ ‪＄‬ﻮابﻮﻧﻪ غﻮره ک‪７‬ئ‪.‬‬ ‫‪ -۱‬اﻧدوﻧزﻳاﻳﻲ ژبﻪ ﻟﻪ ﻣاﻻﻳﻲ ژب‪＇ ３‬خﻪ ب‪５‬ﻠﻪ شﻮې ده‪.‬‬ ‫‪ -۲‬ﻣاﻧدرﻳﻦ چ‪５‬ﻨاﻳﻲ ژبﻪ ‪ ۴٠٠‬تﻮري او ＇ﻮ سﻮه ﻧ‪ ３＋‬ﻟري؟‬ ‫‪-٣‬د وﻳتﻨاﻣﻲ‪ ،‬تبتﻲ‪ ،‬تاﻳﻠﻨ‪６‬ي او برﻣاﻳﻲ ژب‪＇ ３‬ﻮ سﻴﻼبﻲ ژب‪ ３‬دي؟‬

‫د‪！ :‬ﻮل ‪＄‬ﻮابﻮﻧﻪ سﻢ دي‬

‫ﻟﻪ ！ﻮﻟ‪／‬ﻲ ＇خﻪ بﻬر ﻓﻌاﻟﻴت‪:‬‬ ‫د أسﻴا د ﻟﻮﻳ‪ ３‬وچ‪ ３‬ﻧﻘشﻪ ب‪ ３‬ﻟﻴکﻨ‪ ３‬رسﻢ ک‪７‬ئ او ﻳﻮ سﻴﻼبﻲ او ＇ﻮ سﻴﻼبﻲ ژب‪ ３‬پﻪ جﻼ رﻧگﻮﻧﻮ رﻧگ‬ ‫ک‪７‬ئ او پﻪ راتﻠﻮﻧکﻲ ساعت ک‪ ３‬ﻳ‪ ３‬خپﻠﻮ ！ﻮﻟگﻴﻮاﻟﻮ تﻪ وړاﻧدې ک‪７‬ئ‪.‬‬

‫‪1۵۸‬‬

‫دوه څلو‪４‬ښتم لوست‬

‫و‪ -‬د بالتيک‪ -‬ليتواني او سالوي ژب‪３‬‬ ‫د ايندو اروپايي ژبو کورن‬

‫ارﻣﻨﻲ سﻠتﻴﻚ‬ ‫اﻳتاﻟﻴﻚ‬ ‫اﻟباﻧﻲ‬

‫باﻟتﻴﻚ سﻼوﻳﻚ جرﻣﻨﻴﻚ‬

‫ﻫﻠﻨﻴﻚ‬ ‫ﻧﻮى ﻳﻮﻧان‬

‫ﻟﻮﻳدﻳ‪＃‬‬ ‫چﻚ‬ ‫سﻠﻮاك‬

‫اﻧدو اروپاﻳﻲ‬ ‫پخﻮاﻧی پروس ﻟﻴتﻮاﻧﻲ‬ ‫ﻟﻴتﻮﻧﻲ‬

‫ختﻴ‪＃‬‬

‫جﻨﻮبﻲ‬ ‫بﻠغاري‬ ‫روسﻲ‬ ‫ﻣﻘدوﻧﻲ‬ ‫سربﻲ او کرواسﻲ اوکراﻳﻨﻲ‬ ‫بﻮسﻨﻲ‬ ‫بﻼروسﻲ‬ ‫سﻠﻮاﻧﻲ‬

‫د ‪ ۱٣٧‬ﻣخ ﻧﻘشﻪ او پﻮرتﻨﻰ گراف پﻪ غﻮر وﻟﻮﻟئ او وواﻳاست چ‪ ３‬سﻼوي ژبﻪ پﻪ کﻮﻣ‪ ３‬ژبﻨ‪ ９‬کﻮرﻧ‪９‬‬ ‫پﻮرې ت‪７‬ﻟ‪ ３‬او کﻮﻣ‪＇ ３‬اﻧگ‪ ３‬ﻟري؟‬ ‫سﻼوي ژبﻪ د ﻫﻨدو اروپاﻳﻲ ژبﻮ ﻟﻪ ＇اﻧگﻮ ＇خﻪ ده چ‪ ３‬پﻪ ختﻴ‪％‬ﻪ اروپا او د باﻟکان پﻪ ﻧﻮرو سﻼوي‬ ‫ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻮ ک‪ ３‬ﻣروجﻪ ده‪.‬‬ ‫د ﻣسﻴحﻴت د ﻟﻮﻣ‪７‬ۍ پ‪７５‬ۍ پ‪５‬ﻞ ک‪ ３‬باﻟتﻴکﻲ او سﻼوي ﻗبﻴﻠﻮ د ختﻴ‪ ３％‬اروپا ﻟﻮﻳﻪ برخﻪ ﻧﻴﻮﻟ‪ ３‬وه چ‪ ３‬پﻪ‬ ‫ﻟﻮﻳدﻳ‪ ＃‬ک‪ ３‬ﻳ‪ ３‬د جرﻣﻨﻲ ﻗبﻴﻠ‪ ３‬او پﻪ جﻨﻮب ک‪ ３‬ﻳ‪ ３‬ارﻳاﻳﻲ ﻗبﻴﻠﻮ استﻮگﻨﻪ درﻟﻮده د پﻨ‪％‬ﻤ‪ ３‬پ‪７５‬ۍ ＇خﻪ‬ ‫وروستﻪ سﻼوﻳاﻧﻮ د خپﻞ ﻧﻔﻮذ سﻴﻤﻪ پﻪ ب‪５‬ﻼب‪５‬ﻠﻮ خﻮاوو ک‪ ３‬پراخﻪ ک‪７‬ه او اوس سﻼوي ژب‪ ３‬د ختﻴ‪３％‬‬ ‫اروپا پﻪ پراخﻪ ساحﻪ ﻛ‪ ３‬رواج ﻟري‪.‬‬ ‫سﻼوي ژبﻪ زﻳات‪ ３‬ﻣحﻠﻲ ﻟﻬج‪ ３‬ﻟري چ‪ ３‬ډ‪４‬ره ﻣﻬﻤﻪ ﻳ‪ ３‬روسﻲ ژبﻪ ده چ‪ ３‬د ساﻳبرﻳا پﻪ ！اﻳگا‪ ،‬د تراﻧس‬ ‫ساﻳبرﻳا د اوسپﻨ‪ ３‬کر＊‪ ３‬پﻪ دواړه اړخﻮﻧﻮ‪ ،‬آذرباﻳجان او اوکراﻳﻦ ک‪ ３‬ﻣروجﻪ ده‪.‬‬ ‫سﻼوي ژبﻪ پﻪ ＇ﻮ ﻣحﻠﻲ ﻟﻬجﻮ ﻫﻢ و‪４‬شﻞ ک‪８５‬ي چ‪ ３‬د ﻫﻨگري او باﻟﻜان ﻳﻮ ＇ﻪ خﻠک او ﻫﻤدارﻧگﻪ‬ ‫چکﻴان‪ ،‬سﻠﻮاکﻴان‪ .‬پﻮﻟﻨ‪６‬ﻳان‪ ،‬سربﻴان‪ .‬بﻮسﻨﻴان‪ ،‬کرواتﻴان‪ ،‬بﻠغارﻳاﻳان او د ﻣﻘدوﻧﻴ‪ ３‬خﻠک پرې خبرې‬ ‫کﻮي‪.‬‬ ‫‪1۵۹‬‬

‫د باﻟتﻴک د سﻤﻨدر‪－‬ﻲ د سﻮاحﻠﻮ د خﻠکﻮ ژبﻪ د سﻼوي ﻟﻪ ژب‪ ３‬سره ورتﻪ واﻟﻰ ﻟري او ﻟﻴتﻮاﻧﻴاﻳﻲ ژبﻪ ﻫﻢ‬ ‫د سﻼوي ژب‪ ３‬د کﻮرﻧ‪＇ ９‬اﻧگﻪ گ‪２‬ﻞ ک‪８５‬ي‪.‬‬

‫زده کﻮوﻧکﻲ پﻪ ﻣﻨاسبﻮ ډﻟﻮ وو‪４‬شئ چ‪ ３‬د سﻼوي ژب‪ ３‬د عﻤده ＇اﻧگﻮ پﻪ باره ک‪ ３‬پﻪ خپﻠﻮ ﻣﻨ‪％‬ﻮ ک‪３‬‬ ‫بحث وک‪７‬ي او د بحث پاﻳﻠﻪ دې خپﻠﻮ ！ﻮﻟگﻴﻮاﻟﻮ تﻪ وړاﻧدې ک‪７‬ي‪＊ .‬ﻮوﻧکﻰ دې د بحث ﻣﻮضﻮع را！ﻮﻟﻪ‬ ‫او ﻟﻪ خپﻠﻮ ﻣعﻠﻮﻣاتﻮ سره ﻳﻮ ‪＄‬اى دې شا‪－‬رداﻧﻮ تﻪ واوروي‪.‬‬ ‫پﻮ＊تﻨ‪:３‬‬ ‫ﻟﻨ‪＄ ６‬ﻮاب ورک‪７‬ئ‬ ‫‪ -۱‬سﻼوي ژبﻪ د کﻮﻣ‪ ３‬ژبﻨ‪ ９‬ﻟﻮﻳ‪ ３‬کﻮرﻧ‪＇ ９‬اﻧگﻪ گ‪２‬ﻞ ک‪８５‬ي؟‬ ‫‪ -۲‬سﻼوي ژبﻪ د اروپا پﻪ کﻮﻣﻪ برخﻪ ک‪ ３‬زﻳات وﻳﻮﻧکﻲ ﻟري؟‬ ‫‪ -٣‬د سﻼوي ژب‪ ３‬ﻣﻬﻤ‪＇ ３‬اﻧگ‪ ３‬ﻣعرفﻲ ک‪７‬ئ‪.‬‬ ‫‪ -۴‬د باﻟتﻴک ژبﻪ پﻪ کﻮﻣﻮ ＇اﻧگﻮ و‪４‬شﻞ شﻮې ده؟‬ ‫سﻢ ‪＄‬ﻮابﻮﻧﻮ پﻪ ﻧ‪＋‬ﻪ ک‪７‬ئ‬ ‫)‬ ‫‪ -۱‬سﻼوي ژبﻪ د اﻧدو اروپاﻳﻲ ژبﻮ ＇اﻧ‪／‬ﻪ ده (‬ ‫‪ -۲‬سﻼوي ژبﻪ زﻳاتره پﻪ ختﻴ‪％‬ﻪ اروپا او د باﻟکان پﻪ ﻧﻮرو ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻮ ک‪ ３‬ﻣروجﻪ ده؟‬ ‫)‪.‬‬ ‫‪ -٣‬د سﻼوي ژب‪ ３‬ﻣﻬﻤﻪ ＇اﻧگﻪ روسﻲ ژبﻪ ده (‬

‫ﻟﻪ ！ﻮﻟ‪／‬ﻲ ＇خﻪ بﻬر ﻓﻌاﻟﻴت‪:‬‬ ‫د اروپا ﻧﻘشﻪ ب‪ ３‬ﻟﻴکﻨ‪ ３‬رسﻢ ک‪７‬ئ او د سﻼوي ژب‪ ３‬د ﻧﻔﻮذ سﻴﻤﻪ پﻪ ﻳﻮ رﻧگ پﻪ ﻧ‪＋‬ﻪ ک‪７‬ئ او د جغرافﻴ‪３‬‬ ‫د ﻣضﻤﻮن پﻪ راتﻠﻮﻧکﻲ ساعت ک‪ ３‬ﻳ‪ ３‬خپﻠﻮ ！ﻮﻟگﻴﻮاﻟﻮ تﻪ وړاﻧدې ک‪７‬ئ‪.‬‬

‫‪1۶۰‬‬

‫درې څلو‪４‬ښم لوست‬

‫ز‪ -‬هندي او اردو ژب‪３‬‬ ‫د اندو اروپايي کورن‬

‫اﻟباﻧﻴﻚ‬ ‫ﻫﻠﻨﻴﻚ‬

‫ارﻣﻨﻲ‬

‫ژب‪３‬‬

‫سﻠتﻴﻚ‬

‫ارﻳﻚ جرﻣﻨﻴﻚ‬

‫سﻼوﻳﻚ‬ ‫باﻟتﻴﻚ‬ ‫ارﻳاﻳﻲ‬

‫اﻳتاﻟﻴﻚ‬

‫اﻧدوارﻳاﻳﻲ‬ ‫وﻳدا ‪ 1۲‬ق‪.‬م‬ ‫ساﻧسﻜرﻳت‬ ‫د اﻧدو اروپاﻳﻲ‬ ‫ﻣعاصرې ژب‪ ３‬ﻟﻮﻣ‪７‬ﻧ‪９‬‬ ‫زرکﻠﻨﻪ دوره‬

‫سﻨﮕال‬ ‫ﻣﻴراتﻲ‬ ‫پﻨجابﻲ‬ ‫بﻨﮕاﻟﻲ‬ ‫ﻫﻨدي‬ ‫ﻧﻴپاﻟﻲ‬ ‫اردو‬ ‫ﮔجراتﻲ ﻛشﻤﻴري‬ ‫آري‬ ‫اساﻣﻲ‬

‫پﻮرتﻨﻰ جدول پﻪ غﻮر وﻟﻮﻟئ او وواﻳاست چ‪ ３‬د اردو ژبﻪ د کﻮﻣ‪ ３‬ژبﻨ‪ ９‬ډﻟ‪ ３‬پﻮرې اړه‬ ‫ﻟري‪.‬‬ ‫ﻫﻨدي ژبﻪ د ﻫﻨد اصﻠﻲ او رسﻤﻲ ژبﻪ ده‪ .‬اردو د پاکستان او بﻨگاﻟﻲ د بﻨگﻠﻪ د‪４‬ش اصﻠﻲ او رسﻤﻲ ژب‪３‬‬ ‫دي‪.‬‬ ‫اردو پﻪ تارﻳخﻲ ﻟحاظ د ساﻧسکرﻳت ＇خﻪ ﻣشتﻖ شﻮې ده ﻟﻪ فارسﻲ سره گ‪６‬ه شﻮې او ﻟﻪ ﻫغ‪＇ ３‬خﻪ ﻳﻮه‬ ‫ﻧﻮې ژبﻪ د اردو پﻪ ﻧﻮم جﻮړه شﻮې ده‪ .‬پﻪ پای ک‪ ３‬د ب‪５‬ﻼب‪５‬ﻠﻮ ﻻﻣﻠﻮﻧﻮ ﻟﻪ ﻣخ‪ ３‬د پاکستان‪ ،‬بﻨگﻠﻪ د‪４‬ش او‬ ‫ﻫﻨد د ﻳﻮې برخ‪ ３‬گ‪６‬ه ژبﻪ گ‪２‬ﻞ ک‪８５‬ي‪ .‬دغﻪ ژبﻪ د شاه جﻬان د حکﻮﻣت پﻪ دوره ک‪۱۶٨٥ -۱۶۲٧ ３‬‬ ‫ﻣﻴﻼدي کال پﻮرې پﻪ ﻫﻨد ک‪ ３‬د تﻴﻤﻮرﻳاﻧﻮ د کﻮرﻧ‪ ９‬بﻨس＀ ا‪＋４‬ﻮدوﻧکﻲ د ظﻬراﻟدﻳﻦ بابر ﻟﻤسی چ‪ ３‬د‬ ‫ﻫﻨد د ﻣغﻼﻧﻮ پﻪ ﻧﻮم ﻫﻢ ﻳاد‪８４‬ي د اردو ژب‪ ３‬پﻪ ﻧﻮم وﻧﻮﻣﻮل شﻮه‪.‬‬ ‫‪1۶1‬‬

‫اردو ژبﻪ د پخﻮاﻧ‪ ９‬فارسﻲ‪ ،‬ترکﻲ او ﻫﻨدي ژبﻮ ＇خﻪ جﻮړه شﻮې ده‪ .‬ﻟﻮﻣ‪７‬ﻧﻲ بﻨس＂ﻮﻧﻪ ﻳ‪ ３‬پﻪ ﻫﻨد ک‪ ３‬د‬ ‫ﻣسﻠﻤاﻧﻮ فاتحﻴﻨﻮ پﻪ راتﻠﻮ سره ا‪＋４‬ﻮدل شﻮي دي‪＇ .‬رﻧ‪／‬ﻪ چ‪ ３‬د سﻠطان ﻣحﻤﻮد غزﻧﻮي او د ﻫغﻪ د زوی‬ ‫سﻠطان ﻣسعﻮد د حکﻮﻣتﻮﻧﻮ پﻪ دوره ک‪ ３‬ﻫﻨدﻳاﻧﻮ تﻪ د غزﻧﻮﻳاﻧﻮ پﻪ دربار ک‪ ３‬ﻟﻮړې ＇ﻮﻛ‪ ９‬ورک‪７‬ل شﻮې‬ ‫وې‪ ،‬پﻪ ﻫﻨد ک‪ ３‬د غزﻧﻮﻳاﻧﻮ د دربار ژبﻪ ﻫﻢ فارسﻲ او د ﻫﻨد ﻣسﻠﻤاﻧﻮ حاکﻤاﻧﻮ پﻪ ﻫﻤدې ژب‪ ３‬خبرې‬ ‫کﻮﻟ‪ ３‬ﻧﻮ ﻟﻪ ﻫﻤدې اﻣﻠﻪ د دري ژب‪ ３‬اغ‪５‬زې پﻪ اردو ژبﻪ ک‪ ３‬را ﻣﻨ‪％‬تﻪ شﻮې‪ .‬د اردو اصطﻼح ترکﻲ ده او‬ ‫ﻣعﻨا ﻳ‪ ３‬عسکر او د عسکرو ﻗرارگاه ده‪.‬‬ ‫＇رﻧگﻪ چ‪ ３‬ترک‪ ،‬فارس او ﻫﻨﻮد عسکر پﻪ ﻳﻮه عسکري غﻮﻧ‪＄ ６‬ای ک‪ ３‬ﻳﻮ‪＄‬اى وو‪ ،‬ﻧﻮ د اردو ژبﻪ ﻟﻪ‬ ‫در‪４‬ﻮ ژبﻮ ترکﻲ‪ ،‬دري او ﻫﻨدي ژبﻮ ＇خﻪ جﻮړه شﻮه او د اردو پﻪ ژبﻪ ﻳاده شﻮه چ‪ ３‬وروستﻪ د اﻧگﻠﻴساﻧﻮ‬ ‫د ＇ﻮ پ‪７５‬ﻳﻮ واﻛﻤﻨ‪ ９‬پﻪ واسطﻪ اﻧگﻠﻴسﻲ اصطﻼحات پرې ﻫﻢ ور زﻳات شﻮل‪.‬‬

‫زده کﻮوﻧکﻲ پﻪ دوه ﻧﻔري ډﻟﻮ وو‪４‬شئ‪ ،‬ﻫره ډﻟﻪ دې د اردو ژب‪ ３‬پﻪ تارﻳخچﻪ پﻪ خپﻠﻮ ﻣﻨ‪％‬ﻮ ک‪ ３‬بحث‬ ‫وک‪７‬ي او د بحث ﻣﻮضﻮع دې خپﻠﻮ ！ﻮﻟگﻴﻮاﻟﻮ تﻪ وړاﻧدې ک‪７‬ي‪ .‬د ﻣضﻤﻮن ＊ﻮوﻧکﻰ دې د بحث ﻣﻮضﻮع‬ ‫را ！ﻮﻟﻪ ک‪７‬ي او ﻻس تﻪ راغﻠﻲ ﻣعﻠﻮﻣات دې ﻟﻪ زده کﻮوﻧکﻮ سره شرﻳک ک‪７‬ي‪.‬‬ ‫پﻮ＊تﻨ‪:３‬‬ ‫ﻟﻨ‪＄ ６‬ﻮاب ورک‪７‬ئ‬ ‫‪ -۱‬د اﻧدو ارﻳاﻳﻲ ﻣعاصرې ژب‪ ３‬کﻮﻣ‪ ３‬دي؟‬ ‫‪ -۲‬اردو ژبﻪ وﻟ‪ ３‬پﻪ دې ﻧﻮم ﻳاد‪８４‬ي؟‬ ‫ﻻﻧدې جﻤﻠ‪ ３‬بشپ‪７‬ې ک‪７‬ئ‪.‬‬ ‫‪ -۱‬اردو ژبﻪ د‪ .........................‬د حکﻮﻣت پﻪ دوره ک‪ ３‬د اردو پﻪ ﻧﻮم ﻳاده شﻮه‪.‬‬ ‫‪ -۲‬اردو ژبﻪ ﻟﻪ ______‪＇ ______ ،‬خﻪ جﻮړه شﻮې ده‪.‬‬ ‫ﻟﻪ ！ﻮﻟ‪／‬ﻲ ＇خﻪ بﻬر ﻓﻌاﻟﻴت‪:‬‬ ‫زده کﻮوﻧکﻲ دې د جﻨﻮب ختﻴ‪ ３％‬أسﻴا ﻧﻘشﻪ ب‪ ３‬ﻟﻴکﻨ‪ ３‬رسﻢ ک‪７‬ي او اردو ژبﻲ ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻪ دې پﻪ جﻼ رﻧگ‪،‬‬ ‫رﻧگ ک‪７‬ي او د جغرافﻴ‪ ３‬د ﻣضﻤﻮن پﻪ راتﻠﻮﻧکﻲ ساعت ک‪ ３‬دې پﻪ ！ﻮﻟگﻲ ک‪ ３‬زده کﻮوﻧکﻮ تﻪ وړاﻧدې ک‪７‬ي‪.‬‬

‫‪1۶۲‬‬

‫څلور څلويښتم لوست‬ ‫اووم څپرکی‬ ‫‪ 0١-٧‬ا يکي او ن يوال ک‪５‬دنه ‪Globalization‬‬

‫ﻧﻮري فاﻳبر‬

‫سپﻮږﻣک‪９‬‬

‫أﻳا د ﻧ‪７‬ﻳﻮال ک‪５‬دو ﻟﻪ ﻣﻮضﻮع سره بﻠد ﻳاست‪.‬‬ ‫ﻫغﻪ پرﻣختگﻮﻧﻪ چ‪ ３‬د پﻮﻫﻨ‪ ３‬پﻪ ب‪５‬ﻼب‪５‬ﻠﻮ برخﻮ ک‪ ３‬راﻣﻨ‪％‬تﻪ شﻮي‪.‬ﻟکﻪ ﻣخابرات‪ ،‬پﻪ ت‪５‬ره بﻴا ﻫغﻪ‬ ‫ﻣعﻠﻮﻣات چ‪ ３‬د ﻣصﻨﻮعﻲ سپﻮږﻣﻜﻴﻮ‪ ،‬رادار او اﻧ＂رﻧ‪ ＀５‬او داس‪ ３‬ﻧﻮرو ＇خﻪ ﻻس تﻪ را‪＄‬ﻲ‪ ،‬ﻧ‪７‬ۍ ﻳ‪３‬‬ ‫ﻟﻪ پخﻮا ＇خﻪ ډ‪４‬ره ﻧژدې ک‪７‬ې ده‪ .‬د ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻮ ترﻣﻨ‪ ＃‬اړﻳک‪ ３‬ﻳ‪！ ３‬ﻴﻨ‪ ３／‬ﻛ‪７‬ي دي‪.‬‬ ‫ﻟﻪ ﻟرې فاصﻠ‪＇ ３‬خﻪ ﻣعﻠﻮﻣاتﻮ ‪ Remote sensing‬پﻪ سﻮداگرۍ‪ ،‬صﻨعت‪！ ،‬راﻧسپﻮرټ (‪＄‬ﻤکﻨﻲ‪،‬‬ ‫ﻫﻮاﻳﻲ او سﻤﻨدري)‪ ،‬دود او د ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻮ او ﻟﻪ ﻳﻮې سﻴﻤ‪＇ ３‬خﻪ بﻠ‪ ３‬سﻴﻤ‪ ３‬تﻪ د ﻣاﻟﻮﻧﻮ او کاﻟﻴﻮ پﻪ ﻟ‪８５‬دوﻟﻮ‬ ‫ک‪ ３‬آساﻧتﻴا راﻣﻨ‪％‬تﻪ ک‪７‬ي ده‪ .‬ﻧﻮ ﻫﻤدې ！ﻮﻟﻮ ﻣسآﻟﻮ ﻧ‪７‬ﻳﻮال ک‪５‬دﻧﻪ‪ ،‬پﻪ ت‪５‬ره بﻴا پﻪ جغرافﻴﻪ ک‪ ３‬اﻟکتروﻧﻴکﻲ‬ ‫ﻣخابراتﻮ او د ﻣصﻨﻮعﻲ سپﻮږﻣﻜﻴﻮ اړﻳکﻮ خپﻞ حﻘﻴﻘﻲ اړخ غﻮره ک‪７‬ی دى‪ .‬د ﻳادوﻧ‪ ３‬وړ اساﻧتﻴاوې ﻳ‪ ３‬د‬ ‫جغرافﻴ‪ ３‬پﻪ ب‪５‬ﻼب‪５‬ﻠﻮ برخﻮ ک‪ ３‬برابرې ک‪７‬ې دي او پﻪ دې اساس ﻳ‪ ３‬ﻧ‪７‬ۍ پﻪ ﻳﻮه ﻟﻮی ﻣﻘﻴاس د اﻧساﻧاﻧﻮ گ‪６‬‬ ‫ﻛﻮر جﻮړې ک‪７‬ی‪ .‬د ساﻳﻨس او تکﻨاﻟﻮژۍ د پرﻣختگ‪ ،‬فضا تﻪ د اﻧسان سﻔر‪ ،‬د فضاﻳﻲ تﻢ ‪＄‬اﻳﻮﻧﻮ شتﻮن‬ ‫او د ﻣصﻨﻮعﻲ سپﻮږﻣﻜﻴﻮ ﻟ‪８５‬ل د ‪＄‬ﻤﻜ‪ ３‬شاوخﻮا تﻪ اﻧسان وکﻮﻟﻰ شﻮل چ‪ ３‬د ﻫغﻮ پﻪ ﻣرستﻪ پﻪ ب‪５‬ﻼب‪５‬ﻠﻮ‬ ‫برخﻮ ک‪ ３‬اړﻳک‪ ３‬ﻳﻮ ﻟﻪ بﻞ سره ﻧژدې ک‪７‬ي‪ .‬د ﻣثال پﻪ ډول د ﻣصﻨﻮعﻲ سپﻮږﻣﻴﻮ پﻪ ﻣرستﻪ اﻧسان کﻮﻟی شﻲ‬ ‫ﻟﻪ کابﻞ ＇خﻪ ﻧﻴﻮﻳارک‪ ،‬کاﻧاډا او د ﻧ‪７‬ۍ ﻧﻮرو ﻟرﻳﻮ سﻴﻤﻮ تﻪ‪ ،‬ﻟﻪ ﻣکاﻧﻲ وا！ﻦ سره سره پﻪ ډ‪４‬ر ﻟ‪ ８‬وخت ک‪３‬‬ ‫تﻤاس وﻧﻴسﻲ‪.‬‬ ‫پﻪ دي سرب‪５‬ره پﻪ سﻮداگرۍ‪ ،‬باﻧکﻲ چارو‪ ،‬د اسعارو دتبادﻟ‪ ３‬او راک‪７‬ې ورک‪７‬ې د ودې او ！راﻧسپﻮر！ﻲ‬ ‫چارو او ﻧظاﻣﻲ چارو ک‪ ３‬د ﻧ‪７‬ۍ ！ﻮﻟ‪ ３‬سﻴﻤ‪ ３‬د ﻣعﻠﻮﻣاتﻮ د پﻮ＊） ﻻﻧدې راوﻟﻲ‪ .‬ﻧﻮ زﻣاﻧﻲ او ﻣکاﻧﻲ‬ ‫وا！ﻦ د تﻤاس ﻟپاره ﻧژدى شﻮی دى چ‪ ３‬د ﻧ‪７‬ﻳﻮاﻟتﻮب ‪ Globalization‬ﻣﻔﻬﻮم افاده کﻮي‬ ‫د اړﻳکﻮ پرﻣختگﻮﻧﻪ ﻳا ‪ Telecommunication‬ﻟکﻪ‪ :‬پرﻣختﻠﻠﻰ رادار‪５！ ،‬ﻠﻔﻮﻧﻮﻧﻪ‪ ،‬ﻣﻮباﻳﻞ‪،‬‬ ‫اﻧ＂رﻧ‪ ،＀５‬فکس او د ﻧ‪７‬ۍ د سپﻮږﻣکﻴﻮ سﻴستﻤﻮﻧﻪ د ﻧ‪７‬ۍ ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻪ ﻳﻮ بﻞ تﻪ ﻧژدې ک‪７‬ي او ﻫغﻪ وا！ﻦ چ‪３‬‬ ‫د ﻧ‪７‬ۍ د ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻮ ترﻣﻨ‪ ＃‬ﻣﻮجﻮد و‪ ،‬ﻟﻪ ﻣﻨ‪％‬ﻪ ﻻړ‪.‬‬ ‫د ارتباطﻲ او اړﻳکﻮ او خبرتﻴا وساﻳﻠﻮ چ＂کﻪ وده ﻟکﻪ فکس‪ ،‬کﻤپﻴﻮ！ر‪ ،‬اﻧ＂رﻧ‪５！ ،＀５‬ﻠﻔﻮن‪！ ،‬ﻠﻮﻳزﻳﻮن او‬ ‫داسﻲ ﻧﻮرو د ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻮ د ﻧژدې کﻮﻟﻮ ﻟپاره زﻣﻴﻨﻪ برابره ک‪７‬ې ده‪ ،‬د ﻣثا ل پﻪ ډول کﻪ چ‪５‬رې د وارداتﻲ‬

‫‪1۶۳‬‬

‫ﻣاﻟﻮﻧﻮ واردووﻧکﻲ وغﻮاړي ﻟﻪ جاپان ＇خﻪ زﻳات سﻮداگرﻳز ﻣاﻟﻮﻧﻪ او کاﻟﻲ ﻧﻴﻮﻳارک او دوب‪ ９‬تﻪ وارد ک‪７‬ي‪.‬‬ ‫واردووﻧکﻲ د اﻧ＂رﻧ‪ ＀５‬پﻪ ﻣرستﻪ ﻟﻪ اړوﻧدو کﻤپﻨﻴﻮ ＇خﻪ د ﻣاﻟﻮﻧﻮ د ﻟ‪８５‬دوﻟﻮ غﻮ＊تﻨﻪ کﻮي‪ .‬پﻪ ﻟﻮﻣ‪７‬ي پ‪７‬او‬ ‫ک‪ ３‬فرﻣاﻳش اخ‪５‬ستﻞ ک‪８５‬ي او وروستﻪ صادرووﻧک‪ ３‬کﻤپﻨ‪ ９‬د ﻣاﻟﻮﻧﻮ بﻴﻪ‪ ،‬کراﻳﻪ او د ﻣاﻟﻮﻧﻮ د بﻴﻤﻪ کﻮﻟﻮ‬ ‫اطﻼع ورکﻮي‪.‬‬ ‫واردووﻧکﻰ د اﻟک＂روﻧﻴکﻲ اوﻳز پﻪ واسطﻪ د ﻣاﻟﻮﻧﻮ بﻴﻪ د اﻧ＂رﻧ‪ ＀５‬ﻟﻪ ﻻرې ﻣﻘابﻞ ﻟﻮري باﻧکﻲ حساب تﻪ‬ ‫استﻮي او وخت پر وخت د اﻧتﻘاﻻتﻲ وساﻳﻠﻮ خط اﻟسﻴر د ﻣصﻨﻮعﻲ سپﻮږﻣﻜﻴﻮ‪ ،‬اﻧ＂رﻧ‪ ،＀５‬ﻣﻮباﻳﻞ پﻪ‬ ‫واسطﻪ کﻨ＂روﻟ‪８５‬ي‪ ،‬تر＇ﻮ چ‪ ３‬ﻣاﻟﻮﻧﻪ اخﻴستﻮﻧکﻲ تﻪ ورس‪８５‬ي‪.‬‬ ‫د ﻟ‪８５‬دوﻧ‪ ３‬دا بﻬﻴر د ﻧﻮري فاﻳبر ﻳا اﻟک＂روﻧﻴکﻲ اساﻧتﻴاوو پﻪ ﻣرستﻪ اساﻧﻪ شﻮی دی او د زرگﻮﻧﻮ کﻴﻠﻮ ﻣترو‬ ‫وا！ﻦ پﻪ ﻳﻮه دﻗﻴﻘﻪ ک‪ ３‬تﻨظﻴﻤﻮي‪ .‬دغﻪ پﻪ ﻧ‪７‬ۍ ک‪ ３‬د ارتباطﻲ ﻣساﻳﻠﻮ د ﻧ‪７‬ﻳﻮاﻟتﻮب گ＂ﻪ ده‪.‬‬

‫گران زده کﻮوﻧکﻲ پﻪ در‪４‬ﻮ ډﻟﻮ ﻟﻪ و‪４‬شﻠﻮ ＇خﻪ وروستﻪ د ﻧ‪７‬ۍ د در‪４‬ﻮو ﻣﻬﻤﻮ وسﻴﻠﻮ ﻟکﻪ‪ :‬راډﻳﻮ‪！ ،‬ﻠﻮﻳزﻳﻮن او‬ ‫！‪５‬ﻠﻔﻮن پﻪ باره ک‪ ３‬بحث وک‪７‬ي او د بحث پاﻳﻠﻪ دې د ډﻟ‪ ３‬استازي خپﻠﻮ ！ﻮﻟگﻴﻮاﻟﻮ تﻪ بﻴان ک‪７‬ي او ＊ﻮوﻧکﻰ‬ ‫دې ﻟﻪ خپﻞ ﻣعﻠﻮﻣات سره د فعاﻟﻴت ﻧتﻴجﻪ را！ﻮﻟﻪ ک‪７‬ي‪.‬‬ ‫پﻮ＊تﻨ‪:３‬‬ ‫ﻟﻪ ＇ﻠﻮرو ‪＄‬ﻮابﻮﻧﻮ ＇خﻪ سﻢ ‪＄‬ﻮاب غﻮره ک‪７‬ئ‬ ‫‪ -۱‬گﻠﻮبﻼﻳزﻳشﻦ ＇ﻪ دی‪:‬‬ ‫د‪ :‬د اړﻳکﻮ ﻧشتﻮاﻟﻰ‬ ‫ج‪ :‬سﻴاسﻲ ﻧظام‬ ‫ب‪ :‬ﻧ‪７‬ﻳﻮاﻟتﻮب‬ ‫اﻟف‪ :‬اړﻳک‪３‬‬ ‫‪５！ -۲‬ﻠﻔﻮن د ﻻﻧدې ﻣﻮضﻮعاتﻮ ﻟپاره کارول ک‪８５‬ي‪:‬‬ ‫ب‪ :‬د سﻮداگرﻳزو کاﻟﻴﻮ تسﻠﻴﻤﻮل‬ ‫اﻟف‪ :‬د کاﻟﻴﻮ تبادﻟﻪ‬ ‫د‪ :‬ﻫﻴ＆ ﻳﻮسﻢ ﻧﻪ دى‬ ‫ج‪ :‬د ﻣﻮسسﻮ او افرادو ترﻣﻨ‪ ＃‬د اړ‪４‬کﻮ تاﻣﻴﻨﻮل‬ ‫جﻤﻠﻪ بشپ‪ ７‬ک‪７‬ئ‪:‬‬ ‫＊ﻪ وسﻴﻠﻪ ده‪.‬‬ ‫‪ -٣‬اﻧ＂رﻧ‪ ＀５‬پﻪ ﻧ‪７‬ۍ ک‪３‬‬ ‫ﻟﻨ‪＄ ６‬ﻮاب وواﻳاست‪:‬‬ ‫‪ -۴‬د عصري پرﻣختﻠﻠﻮ ارتباطﻲ وساﻳﻠﻮ ﻧﻮﻣﻮﻧﻪ واخﻠئ‪.‬‬ ‫ﻟﻪ ！ﻮﻟ‪／‬ﻲ ＇خﻪ بﻬر ﻓﻌاﻟﻴت‪:‬‬ ‫ارتباطﻲ وساﻳﻞ کﻮم ﻣﻔﻬﻮم افاده کﻮي او ارز＊ت ﻳﻲ پﻪ کﻮﻣﻪ برخﻪ ک‪ ３‬دى؟ ﻣﻬرباﻧﻲ وک‪７‬ئ پﻪ کتابچﻮ ﻛ‪３‬‬ ‫ﻳ‪ ３‬وﻟﻴکئ او د جغرافﻴ‪ ３‬پﻪ راتﻠﻮﻧکﻲ ساعت ک‪ ３‬ﻳ‪ ３‬شرح ک‪７‬ئ‪.‬‬ ‫‪1۶۴‬‬

‫پنځه څلو‪４‬ښتم لوست‬

‫د ا يکو د وسيلو ولونه‪:‬‬

‫د اړﻳکﻮ ＇ﻮ ډوﻟﻪ وس‪５‬ﻠ‪ ３‬پ‪５‬ژﻧئ؟‬ ‫د پﻴغام پﻪ اﻧتﻘال ک‪ ３‬د جغرافﻴاﻳﻲ حﻘاﻳﻘﻮ ﻣﻮﻧدل‪ ،‬د ﻧﻮرو عﻠﻮﻣﻮ پﻪ ＇‪５‬ر‪ ،‬د اړﻳکﻮ د وسﻴﻠﻮ پﻮرې اړه‬ ‫ﻟري‪ .‬ﻧﻮ ﻟﻪ ﻫﻤدې اﻣﻠﻪ د اړ‪４‬کﻮ د وساﻳﻠﻮ غﻮره ډوﻟﻮﻧﻮ زده ک‪７‬ه د جغرافﻴاﻳﻲ ＇اﻧگ‪ ３‬د زده کﻮوﻧکﻮ‬ ‫ﻟپاره حتﻤﻲ او اړﻳﻦ کار دى‪ .‬پﻪ ت‪５‬ره بﻴا د ﻧﻦ ور‪７５＇ ３＄‬ﻧ‪ ３‬د ﻟﻤرﻳز ﻧظام‪ ،‬ﻣصﻨﻮعﻲ سپﻮږﻣﻜﻴﻮ او‬ ‫د ﻫغﻮ تحﻮﻻتﻮ او د حﻘاﻳﻘﻮ د ﻣﻮﻧدﻟﻮ پﻪ ﻫکﻠﻪ ﻟکﻪ کاﻧﻮﻧﻪ‪ ،‬کرﻧﻴز افتﻮﻧﻪ او داس‪ ３‬ﻧﻮر او ﻫﻤدارﻧگﻪ‬ ‫ﻧﻮي پرﻣختگﻮﻧﻪ د کاﻳﻨاتﻮ او د سﻴارو پﻪ ﻫکﻠﻪ د حﻘاﻳﻘﻮ ﻣﻮﻧدل او د ﻫغﻮ اړﻳک‪ ３‬ﻟﻪ ‪＄‬ﻤک‪ ３‬سره ﻫغﻪ‬ ‫اړﻳﻨ‪ ３‬ﻣسآﻟ‪ ３‬دي چ‪ ３‬د ﻣخابراتﻲ وساﻳﻠﻮ پﻪ واسطﻪ سرتﻪ رس‪８５‬ي‪.‬‬ ‫اﻧساﻧاﻧﻮ د ژوﻧداﻧﻪ ﻟﻪ ﻟﻮﻣ‪７‬ﻳﻮ وختﻮﻧﻮ ＇خﻪ پﻪ ‪＄‬ﻤکﻪ باﻧدې ﻟﻪ اشارو‪ ،‬ﻧ‪＋‬ﻮ او ساده وسﻴﻠﻮ ＇خﻪ گ＂ﻪ‬ ‫اخﻴستﻠﻪ‪ .‬ﻫﻤدا رﻧگﻪ ډول او ﻧغاره بﻪ ﻳ‪ ３‬وﻫﻠﻪ او بﻴا وروستﻪ ﻳ‪ ３‬ﻟﻪ اﻫﻠﻲ حﻴﻮاﻧاتﻮ ＇خﻪ گ＂ﻪ اخﻴستﻠﻪ‬ ‫او پﻪ پای ک‪ ３‬ﻟﻪ ﻣﻮ！ر‪ ،‬سﻴﻢ ﻟروﻧکﻲ ！‪５‬ﻠﻔﻮن ﻣﻮﻧﻮﻟﻮگ او ب‪ ３‬سﻴﻢ ！‪５‬ﻠﻔﻮن‪ ،‬راډﻳﻮ‪！ ،‬ﻠﻮﻳزﻳﻮن‪ ،‬اﻧ＂رﻧ‪＀５‬‬ ‫او رادار ＇خﻪ ﻳ‪ ３‬گ＂ﻪ اخﻴستﻠﻪ‪.‬‬ ‫ډﻳجﻴتﻞ ！‪５‬ﻠﻔﻮن او ﻣﻮﻧﻮﻟﻮگ ＇خﻪ گ＂ﻪ اخﻴستﻨﻪ پﻪ اوسﻨﻲ وخت ک‪ ３‬ﻣخابراتﻲ ستﻮﻧزې حﻞ ک‪７‬ي او‬ ‫ﻳﻮ ﻟﻪ بﻞ سره ﻳ‪ ３‬اړﻳک‪！ ３‬ﻴﻨگ‪ ３‬ک‪７‬ې دي‪.‬‬ ‫د تﻴﻠﻲ کﻤﻮﻧﻴکشﻦ پﻪ برخﻪ ک‪ ３‬اختراعگاﻧﻮ د ﻧ‪７‬ۍ ＇‪５‬ره بدﻟﻪ ک‪７‬ه او د اړﻳکﻮ پﻪ سﻴستﻢ ک‪３‬‬ ‫پرﻣختگﻮﻧﻪ پﻪ ﻫﻮاﻧﻮردۍ‪ ،‬سﻤﻨدري تراﻧسپﻮرټ او د حﻤﻞ و ﻧﻘﻞ پﻪ ډ‪４‬رو ﻧﻮرو برخﻮ ک‪ ３‬بﻨس＂ﻴز‬ ‫تغﻴرات راﻣﻨ‪％‬تﻪ ک‪７‬ي‪ .‬ﻟﻮى بدﻟﻮﻧﻮﻧﻪ پﻪ ت‪５‬ره بﻴا ﻟﻪ دوﻳﻤ‪ ３‬ﻧ‪７‬ﻳﻮاﻟ‪ ３‬جگ‪７‬ې ＇خﻪ وروستﻪ اختراعگاﻧ‪３‬‬ ‫چ＂ک‪ ３‬شﻮې‪ .‬ډﻟﻪ ﻳﻴزې اړﻳک‪ ３‬پﻪ اروپا او اﻣرﻳکا ک‪ ３‬د اړﻳکﻮ ﻣعاصرې دستگاوې جﻮړې شﻮې‪.‬‬ ‫د ارتباطﻲ وسﻴﻠﻮ پﻪ تﻮگﻪ د راډﻳﻮ را ﻣﻨ‪％‬تﻪ ک‪５‬دﻟﻮ‪ ،‬وکﻮﻟﻰ شﻮل چ‪ ３‬اﻧساﻧان ﻳﻮ ﻟﻪ بﻞ سره ﻧژدې ک‪７‬ي‬ ‫او د راډﻳﻮ ﻣﻨ‪％‬ﻨ‪ ،９‬ﻟﻨ‪６‬ې‪ ،‬اوږدې او ‪＇ FM‬پ‪ ３‬ﻟرې وا！ﻨﻮﻧﻪ د غ‪ ８‬د خپروﻟﻮ پﻪ واسطﻪ ﻧژدې ک‪７‬ي‪ .‬د‬ ‫سﻮداگرﻳزو ﻣاﻟﻮﻧﻮ اخبار خپرول‪ ،‬د تﻮﻟﻴدي‪ ،‬صﻨاعتﻲ او تخﻨﻴکﻲ ﻣاﻟﻮﻧﻮ اعﻼﻧﻮل‪ ،‬ور‪＄‬پا‪ ،３１‬تﻠﻮﻳزﻳﻮن‪،‬‬ ‫اﻧ＂رﻧ‪ ＀５‬سپﻮږﻣک‪ ９‬د اړﻳکﻮ ډ‪４‬رې ﻟﻮﻳ‪ ３‬وسﻴﻠﻲ شﻤ‪５‬رل شﻮي چ‪ ３‬پﻪ جغرافﻴاﻳﻲ ＇‪７５‬ﻧﻮ ک‪ ３‬ور＇خﻪ‬ ‫زﻳاتﻪ گ＂ﻪ اخﻴستﻞ ک‪８５‬ي‪ .‬د گﻮگﻞ‪ Google‬د اﻧ＂رﻧ‪ ＀５‬ساﻳ＀ ک‪ ３‬ﻫغﻪ پروگرام چ‪ ３‬د (‪ )PC Glob‬ﻳا‬

‫‪1۶۵‬‬

‫د ﻧ‪７‬ۍ د اطﻠس پﻪ ﻧﻮم ﻳاد‪８４‬ي‪＄ ،‬اى پر‪＄‬اى شﻮى دى چ‪ ３‬اﻗتصادي او فزﻳکﻲ‪ ،‬اوبﻮ او ﻫﻮا او داس‪３‬‬ ‫ﻧﻮرو پﻪ باره ک‪ ３‬ﻣعﻠﻮﻣات اﻧسان تﻪ ورکﻮي‪ .‬فضاﻳﻲ او کﻴﻬاﻧﻲ سﻔروﻧﻪ او د ﻣصﻨﻮعﻲ سپﻮږﻣﻜﻴﻮ او‬ ‫‪＄‬ﻤک‪ ３‬تر ﻣﻨ‪ ＃‬د اړﻳکﻮ ！ﻴﻨگﻮل پﻪ پرﻣختﻠﻠﻲ ډول بدل شﻮي دي او ﻣعاصرو کﻴﻬاﻧﻲ ＇‪７５‬ﻧﻮ وکﻮﻟﻰ‬ ‫شﻮل چ‪ ３‬د طبﻴعت د ‪＄‬ﻴﻨﻮ رازوﻧﻮ پﻪ پ‪５‬ژﻧدﻟﻮ او کشﻔﻮﻟﻮ ک‪ ３‬ﻟﻪ اﻧسان سره پﻪ ډ‪４‬ره ＊ﻪ طرﻳﻘﻪ ﻣرستﻪ‬ ‫وک‪７‬ي‪ .‬پﻪ ﻣصﻨﻮعﻲ سپﻮږﻣﻴﻮ ک‪ ３‬د پرﻣختﻠﻠﻮ کﻤرو ﻧصبﻮل د ‪＄‬ﻤک‪ ３‬د کرې او سﻤﻨدرو پﻪ باره ک‪ ３‬د‬ ‫‪＄‬ﻴﻨﻮ حﻘﻴﻘتﻮﻧﻮ د رو＊اﻧﻪ کﻮﻟﻮ سبب شﻮي دي او ﻧﻮې ﻣﻮضﻮعگاﻧ‪ ３‬ﻳ‪ ３‬د ‪＄‬ﻨگﻠﻮﻧﻮ‪ ،‬کاﻧﻮﻧﻮ‪ ،‬سﻤﻨدروﻧﻮ‬ ‫او د ژوﻧداﻧﻪ د چاپ‪５‬رﻳال پﻪ ﻫکﻠﻪ سپ‪７‬ﻟﻲ دي‪.‬‬ ‫د اﻧسان د ژوﻧداﻧﻪ پﻪ ！ﻮﻟﻪ ﻣﻮده ک‪ ３‬د اړﻳکﻮ عﻤده وسﻴﻠﻮ پر ﻣختگ ک‪７‬ى دى چ‪ ３‬ﻻﻧدې برخ‪ ３‬ﻟري‪:‬‬ ‫‪ -۱‬ﻟﻮﻣ‪７‬ﻧ‪ ９‬وسﻴﻠ‪ ،３‬ﻟکﻪ‪ :‬اﻟﻮتﻮﻧکﻲ (ﻫدﻫد او کﻮترې) او اﻫﻠﻲ حﻴﻮاﻧات ﻟکﻪ أس‪ ،‬اوښ‪ ،‬خر‪ ،‬ﻗاطر‪.‬‬ ‫‪ -۲‬عصري وسﻴﻠ‪ ،３‬ﻟکﻪ‪ :‬د ﻣﻴ‪６‬ﻳا د اړﻳکﻮ وسﻴﻠ‪ ３‬راډﻳﻮ چ‪ ３‬ﻣﻨ‪％‬ﻨ‪ ،９‬ﻟﻨ‪６‬ې‪ ،‬اوږدې او ‪＇ FM‬پ‪３‬‬ ‫ﻟري‪！ ،‬ﻠﻮﻳزﻳﻮن‪ ،‬ﻣﻮباﻳﻞ‪ ،‬کﻤپﻴﻮ！ر‪ ،‬اﻧ＂رﻧ‪ ،＀５‬ﻣصﻨﻮعﻲ سپﻮږﻣک‪ ９‬چ‪ ３‬پاس ور＇خﻪ ﻳادوﻧﻪ وشﻮه‪.‬‬

‫زده کﻮوﻧکﻲ پﻪ ب‪５‬ﻠﻮ ډﻟﻮ وو‪４‬شئ چ‪ ３‬د اړﻳکﻮ د وسﻴﻠﻮ ﻧﻮﻣﻮﻧﻪ واخﻠﻲ او د سپﻮږﻣکﻴﻮ ﻧﻘش د فضا او‬ ‫‪＄‬ﻤک‪ ３‬پﻪ ﻧﻮو کشﻔﻴاتﻮ ک‪ ３‬بﻴان ک‪７‬ي‪.‬‬ ‫پﻮ＊تﻨ‪:３‬‬ ‫سﻢ ‪＄‬ﻮاب و！اکئ‪:‬‬ ‫‪ -۱‬ﻣﻴ‪６‬ﻳا ＇ﻪ ده‪:‬‬ ‫د‪！ :‬ﻮل ‪＄‬ﻮابﻮﻧﻪ سﻢ دي‬ ‫ج‪ :‬راډﻳﻮ‬ ‫ب‪ :‬ډﻟﻪ ﻳ‪５‬زې اړﻳکﻲ‬ ‫اﻟف‪ :‬اخبار‬ ‫‪ – ۲‬د سپﻮږﻣکﻴﻮ ＇خﻪ د جغرافﻴ‪ ３‬پﻪ کﻮﻣﻮ ﻣسآﻟﻮ ک‪ ３‬گ＂ﻪ اخ‪５‬ستﻞ ک‪８５‬ي؟‬ ‫‪ -٣‬د اړﻳکﻮ اصﻠﻲ وساﻳﻞ__‪ ،___ ،___،__،‬او___‪ ،___،‬احتﻮ کﻮي‪.‬‬ ‫ﻟﻪ ！ﻮﻟ‪／‬ﻲ ＇خﻪ بﻬر ﻓﻌاﻟﻴت‪:‬‬ ‫‪－‬راﻧﻮ زده کﻮوﻧکﻮ د تﻴﻠ‪ ３‬کﻤﻮﻧﻴکﻴشﻦ پﻪ باره ک‪ ３‬ﻟﻨ‪ ６‬ﻣعﻠﻮﻣات ورک‪７‬ئ او ﻟﻪ ﻣﻮباﻳﻞ ＇خﻪ گ＂ﻪ اخ‪５‬ستﻨﻪ پﻪ‬ ‫خپﻠﻮ کتابچﻮ ک‪ ３‬وﻟﻴکئ او د جغرافﻴ‪ ３‬د ﻣضﻤﻮن پﻪ راتﻠﻮﻧکﻲ ساعت ک‪ ３‬ﻳ‪！ ３‬ﻮﻟگ‪ ３‬تﻪ وړاﻧدې ک‪７‬ئ‪.‬‬

‫‪1۶۶‬‬

‫شپ څلويښتم لوست‬

‫الف‪ :‬پوسټ ‪ Post‬په ن‬

‫ک‪.３‬‬

‫اﻳا د پﻮس＀ پﻪ باره ک‪ ３‬ﻣعﻠﻮﻣات ﻟرئ؟‬

‫ﻟﻪ ډ‪４‬رې پخﻮا زﻣاﻧ‪ ３‬را ﻫﻴس‪ ３‬پﻪ ﻧ‪７‬ۍ ک‪ ３‬پﻮس＂ﻲ سﻴستﻢ و چ‪ ３‬ﻧﻮﻣﻮړي فعاﻟﻴتﻮﻧﻪ پﻪ چﻴﻦ‪،‬‬ ‫ﻣصر‪ ،‬ﻳﻮﻧان او د پخﻮاﻧﻲ روم پﻪ اﻣپراتﻮرۍ ک‪ ３‬ﻟﻪ حﻴﻮاﻧاتﻮ او اﻟﻮتﻮﻧکﻮ ＇خﻪ پﻪ گ＂ﻪ اخ‪５‬ستﻨ‪３‬‬ ‫ﻟﻴکﻮﻧﻪ او پﻴغاﻣﻮﻧﻪ اﻧتﻘاﻟﻴدل‪ .‬کﻠﻪ چ‪ ３‬پﻪ اﻗتصاد ک‪ ３‬ﻣختﻠف شغﻮﻟﻮﻧﻪ ﻣﻨ‪％‬تﻪ راغﻠﻞ ﻧﻮ د پﻮس＂ﻲ‬ ‫خدﻣتﻮﻧﻮ پﻪ واسطﻪ ﻳ‪ ３‬خپﻠ‪ ３‬اړتﻴاوې د اړﻳکﻮ پﻪ برخﻪ ک‪ ３‬پﻮره کﻮﻟ‪ .３‬پﻪ ﻫغﻪ وخت ک‪ ３‬پﻮس＂ﻲ‬ ‫تشکﻴﻼت ﻧﻴﻢ دوﻟتﻲ وو چ‪ ３‬دغﻪ حاﻟت د ﻣﻨ‪％‬ﻨﻴﻮ پ‪７５‬ﻳﻮ تر ﻧﻴﻤاﻳﻲ پﻮرې دوام وک‪ .７‬خﻮ دغﻪ کار‬ ‫ورو ورو تغﻴر ﻣﻮﻧد‪ .‬کﻠﻪ چ‪ ３‬غﻮ＊تﻨ‪ ３‬زﻳات‪ ３‬شﻮې‪ ،‬پﻮس＀ پرﻣخت‪ ，‬وک‪.７‬‬ ‫ﻫﻤدا رﻧگﻪ د اﻣﻮﻳاﻧﻮ او عباسﻴاﻧﻮ د اﻣپراطﻮرۍ پﻪ دوره ک‪ ３‬ﻟﻪ پﻮس＂ﻲ سﻴستﻢ ＇خﻪ گ＂ﻪ اخﻴستﻞ‬ ‫ک‪５‬ده او ﻫغﻪ ﻳ‪ ３‬د ＊اروﻧﻮ او ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻮ د اﻣﻨﻴت ﻟپاره ډ‪４‬ره ＊ﻪ وسﻴﻠﻪ گ‪２‬ﻠﻪ‪ .‬د ﻫارون اﻟرشﻴد پﻪ زﻣاﻧﻪ‬ ‫ک‪ ３‬خاﻟد برﻣکﻲ د اﻣپراطﻮرۍ د پﻮس＂ﻲ ﻣتصدي پﻪ تﻮگﻪ ﻣﻘرر شﻮ چ‪ ３‬د اﻟبرﻳد پﻪ ﻧﻮم ﻳاد‪４‬ده‪.‬‬ ‫د چاپ د ﻣاشﻴﻦ اختراع او پﻪ ب‪５‬ﻼب‪５‬ﻠﻮ ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻮ ک‪ ３‬د ﻟﻴک ﻟﻮست او ﻟﻮﻣ‪７‬ﻧﻴﻮ زده ک‪７‬و زﻳات‪５‬دل‪،‬‬ ‫د ﻧﻮو ﻟﻮﻳﻮ وچﻮ کشﻔ‪５‬دل‪ ،‬د حﻤﻞ و ﻧﻘﻞ د وساﻳﻠﻮ زﻳاتﻮاﻟﻰ د تگ او راتگ ﻟپاره اساﻧتﻴاوې او د‬ ‫ﻫغﻮ تر ﻣﻨ‪％‬ﻪ ﻳ‪ ３‬اړﻳکﻲ زﻳات‪ ３‬ک‪７‬ې چ‪ ３‬پﻪ پاى ک‪ ３‬پﻪ اړﻳکﻮ ک‪ ３‬وده زﻳاتﻪ شﻮه‪.‬‬ ‫پﻪ شپاړسﻤ‪ ３‬ﻣﻴﻼدي پ‪７５‬ۍ ک‪ ３‬پﻮس＀ د ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻮ ﻟﻪ سرحدوﻧﻮ ＇خﻪ بﻬر شﻮ او د فراﻧسﻮا تاکسﻲ‬ ‫پﻪ ﻫﻤت ﻟﻮﻣ‪７‬ي ‪＄‬ﻞ ﻟپاره پﻮس＂ﻲ خدﻣتﻮﻧﻪ راﻣﻨ‪％‬تﻪ شﻮل او پﻪ اروپا ک‪＇ ３‬ﻮ ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻪ د پﻮس＂ﻲ‬ ‫ﻣﻮادو چ‪ ３‬ﻳﻮازې ﻟﻴکﻮﻧﻪ ﻳﻲ احتﻮا کﻮل‪ ،‬پﻪ تبادﻟ‪ ３‬ﻻس پﻮرې ک‪.７‬‬ ‫پﻪ ‪ ۱٨‬ﻣ‪ ３‬ﻣﻴﻼدي پ‪７５‬ۍ ک‪ ３‬پﻮس＂ﻲ ساحﻪ پراخﻪ شﻮه او وﻳ‪ ３‬کﻮﻻى شﻮل چ‪ ３‬د اړﻳکﻮ د‬ ‫ﻳﻮې باوري وسﻴﻠ‪ ３‬پﻪ تﻮگﻪ خﻠکﻮ تﻪ وسپارل شﻮه‪ .‬ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻮ خپﻞ ﻣﻨ‪％‬ﻲ د پﻮس＂ﻲ تبادﻟ‪ ３‬ﻟپاره‬ ‫دوه اړخ‪５‬زې سراسري ﻣﻮافﻘتﻨاﻣ‪ ３‬ﻻسﻠﻴک ک‪７‬ې‪ .‬د بخار د ب‪７５‬ﻳﻮ اختراع او د اوسپﻨ‪ ３‬کر＊‪ ３‬د‬ ‫ﻣﻨ‪％‬تﻪ راتﻠﻠﻮ سره پﻮس＂ﻲ فعاﻟﻴتﻮﻧﻪ چ＂ک شﻮل‪ .‬ﻧ‪７‬ﻳﻮاﻟﻪ پﻮس＂ﻲ راک‪７‬ه ورک‪７‬ه د وخت د حﻤﻞ و‬ ‫ﻧﻘﻞ ﻟﻪ وسﻴﻠﻮ ＇خﻪ ‪＂－‬ﻪ اخ‪５‬ستﻨﻪ‪ ،‬د پﻮس＂ﻲ تشرﻳﻔاتﻮ د ساده کﻮﻟﻮ او د اجرتﻮﻧﻮ پﻪ باره ک‪ ３‬د ﻳﻮ‬ ‫ډول تﻮب ﻟﻪ را ﻣﻨ‪％‬تﻪ ﻛ‪５‬دﻟﻮ پرتﻪ ﻣﻤکﻦ ﻧﻪ وه ‪ .‬ﻧﻮ ﻟﻪ ﻫﻤدې اﻣﻠﻪ راوﻻﻧ‪ ６‬ﻫﻞ اﻧگﻠﻴسﻲ ‪Mr‬‬ ‫‪Rawland Hill‬پﻪ ‪ ۱٨۴٠‬ﻣﻴﻼدي کال ک‪ ３‬ﻧرخﻨاﻣﻪ او د ﻫ‪５‬ﻮاد د سرحداتﻮ پﻪ دﻧﻨﻪ ک‪ ３‬ﻳﻮ‬ ‫پﻨﻲ پﻮس＂ﻲ ！ک＂ﻮﻧﻪ رواج ک‪７‬ل‪.‬‬ ‫ﻟﻮﻣ‪７‬ي ‪＄‬ﻞ د ﻧ‪７‬ۍ د پﻮس＂ﻲ اتحادﻳﻪ د ！ﻮﻟﻮ پرﻣختﻠﻠﻮ ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻮ ترﻣﻨ‪ ＃‬پﻪ ‪ ۱٨۶٨‬ﻣﻴﻼدي‬ ‫‪1۶۷‬‬

‫کال ک‪ ３‬د اﻟﻤان د ﻫ‪５‬ﻮاد د پﻮس＀ د ادارې د کارکﻮوﻧکﻲ ﻫاﻧري پﻪ واسطﻪ طرحﻪ شﻮه او خپﻞ‬ ‫دوﻟت تﻪ ﻳ‪ ３‬وړاﻧدﻳز وک‪ ７‬چ‪ ３‬پﻪ پﻮرتﻨ‪ ９‬طرحﻪ پﻪ ﻳﻮه کﻨﻔراﻧس ک‪ ３‬چ‪ ３‬د دوﻟتﻮﻧﻮ استازي پﻪ‬ ‫ک‪６－ ３‬ون وﻟري بحث وشﻲ‪ .‬وروستﻪ د ‪ ۱٨٧۴‬ﻣﻴﻼدي کال د سپتﻤبر پﻪ ‪۱٥‬ﻧ‪＂５‬ﻪ د ‪ ۲۱‬غ‪７‬و‬ ‫ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻮ ترﻣﻨ‪ ＃‬د کﻨﻔراﻧس پﻪ پاﻳﻠﻪ ک‪ ３‬پر‪４‬ک‪７‬ه چ‪ ３‬د برن د ﻣعاﻫدې پﻪ ﻧﻮم ﻳاد‪８４‬ي ﻻسﻠﻴک‬ ‫شﻮه‪ ،‬ﻧﻮﻣﻮړې پر‪４‬ک‪７‬ه پﻪ حﻘﻴﻘت ک‪ ３‬د پﻮس＂ﻲ اتحادﻳ‪ ３‬بﻨس＀ ‪２－‬ﻞ ک‪８５‬ي‪ .‬کﻠﻪ چ‪ ３‬د پﻮس＀‬ ‫ﻟﻪ عﻤﻮﻣﻲ اتحادﻳ‪ ３‬سره ډ‪４‬ر شﻤ‪５‬ر ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻪ ﻳﻮ ‪＄‬ای شﻮل‪ ،‬د پﻮس＀ د ﻧ‪７‬ﻳﻮاﻟ‪ ３‬اتحادﻳ‪ ３‬پﻪ ﻧﻮم‬ ‫وﻧﻮﻣﻮل شﻮه چ‪ ３‬پﻪ ‪ ۱۹۹۶‬م کال ک‪ ３‬ﻳﻲ د غ‪７‬و شﻤ‪５‬ر ‪ ۱٨۹‬ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻮ تﻪ ورس‪５‬د‪.‬‬

‫زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ ډﻟﻮ وو‪４‬شﻞ شﻲ او ﻫره ډﻟﻪ دې د پﻮس＀ د اساﻧﻴتاوو پﻪ باره ک‪ ３‬بحث وک‪７‬ي او‬ ‫د خپﻞ بحث پاﻳﻠ‪ ３‬دې ﻣﻨظﻤ‪ ３‬ک‪７‬ي او تﻨظﻴﻢ شﻮي ﻣعﻠﻮﻣات دې پﻪ ！ﻮﻟگﻲ ک‪ ３‬وړاﻧدې ک‪７‬ي‬

‫پﻮ＊تﻨ‪:３‬‬ ‫ﻟﻨ‪＄ ６‬ﻮاب ورک‪７‬ئ‪:‬‬ ‫‪ .۱‬فراﻧسﻮا تاکسﻲ ＇ﻮک دى؟‬ ‫‪-۲‬د بخار بﻴ‪７‬ﻳﻮ او د اوسپﻨ‪ ３‬کر＊‪ ３‬اختراع پﻪ ﻧ‪７‬ﻳﻮال پﻮس＂ﻲ سﻴستﻢ ک‪ ３‬کﻮم تحﻮﻻت راﻣﻨ‪％‬تﻪ‬ ‫ک‪７‬ل؟‬ ‫ﻻﻧدې جﻤﻠ‪ ３‬بشپ‪７‬ې ک‪７‬ئ‬ ‫‪ .٣‬د ﻧ‪７‬ۍ پﻮس＂ﻲ اتحادﻳﻪ د ﻟﻮﻣ‪７‬ي ‪＄‬ﻞ ﻟپاره د ！ﻮﻟﻮ ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻮ تر ﻣﻨ‪ ＃‬پﻪ___ کال ک‪ ３‬د ___ ﻟﻪ خﻮا‬ ‫پﻪ سﻮﻳس ک‪ ３‬جﻮړه شﻮه‪.‬‬

‫ﻟﻪ ！ﻮﻟ‪／‬ﻲ ＇خﻪ بﻬر ﻓﻌاﻟﻴت‪:‬‬ ‫د پﻮس＀ رول د اﻧساﻧاﻧﻮ پﻪ ژوﻧد باﻧدې تشرﻳح ک‪７‬ئ‪ ،‬چ‪ ３‬ﻟﻪ ﻳﻮه ﻣخ ＇خﻪ زﻳات ﻧﻪ وي‪.‬‬

‫‪1۶۸‬‬

‫اووه څلو‪４‬ښتم لوست‪:‬‬

‫ب‪ :‬پﻪ ﻧ‪７‬ۍ ک‪５！ ３‬ﻠﻔﻮن او ﻣﻮباﻳﻞ ‪:Telphone and Mobil‬‬

‫د ﻧ‪７‬ۍ پﻪ سطحﻪ د اﻟکاتﻞ (‪ )Alcatel‬د سﻤﻨدر ﻻﻧدې د ک‪５‬بﻠﻮﻧﻮ ﻧﻘشﻪ‪.‬‬

‫آﻳا کﻮﻟی شئ د ！‪５‬ﻠﻔﻮن او ﻣﻮباﻳﻞ پﻪ واسط ﻣختﻠف پﻴغاﻣﻮﻧﻪ خپﻞ د ﻧظر وړشخص تﻪ وﻟ‪８５‬ئ‪.‬‬ ‫پﻪ عصري ！کﻨاﻟﻮژۍ کﻲ ！‪５‬ﻠﻔﻮن ‪ Telephone‬او ﻣﻮباﻳﻞ ‪ Mobile‬پﻪ ډﻟﻪ ﻳﻴزو رسﻨﻴﻮ ک‪ ３‬د‬ ‫اړﻳکﻮ ډ‪４‬ره ﻣﻬﻤﻪ برخﻪ ﻟري او ﻟﻪ ﻫغﻮ ＇خﻪ پﻪ جغرافﻴاﻳﻲ ﻣساﻳﻠﻮ ک‪ ３‬د اړﻳکﻮ د ﻧﻴﻮﻟﻮ پﻪ برخﻪ‬ ‫کﻲ د ﻳﻮی وسﻴﻠ‪ ３‬پﻪ تﻮگﻪ ‪＂－‬ﻪ اخﻴستﻞ ک‪８５‬ي ﻟکﻪ‪( :‬أب و ﻫﻮا‪ ،‬زﻟزﻟ‪ ،３‬اورﻟگ‪５‬دﻧ‪ ،３‬د سﻮدا‪－‬رﻳزو‬ ‫او اﻗتصادي ﻣعﻠﻮﻣاتﻮ پﻪ برخﻪ ک‪ )...３‬ﻧﻮ ﻟﻪ ﻫﻤدې اﻣﻠﻪ د ！‪５‬ﻠﻔﻮن او ﻣﻮباﻳﻞ ＇خﻪ ‪＂－‬ﻪ اخﻴستﻨﻪ پﻪ‬ ‫جغرافﻴاﻳﻲ ﻣﻮضﻮعگاﻧﻮ ک‪ ３‬د ！ﻮﻟﻮ زده کﻮوﻧکﻮ ﻟپاره ﻣﻬﻤﻪ او اړﻳﻨﻪ ده‪ .‬ﻟکﻪ چ‪ ３‬ﻣخک‪ ３‬ﻳ‪ ３‬ﻳادوﻧﻪ‬ ‫وشﻮه‪ ،‬د ﻟﻮﻣ‪７‬ي ‪＄‬ﻞ ﻟپاره گرام ﻫام بﻞ ‪５！ Gramham Bill‬ﻠﻔﻮن اختراع ک‪ ،７‬چ‪ ３‬د اﻧساﻧاﻧﻮ پﻪ‬ ‫ژوﻧد ک‪ ３‬ﻟﻮی ﻗدم وو‪ .‬وروستﻪ ب‪ ３‬سﻴﻤﻪ ！‪５‬ﻠﻔﻮن اختراع شﻮ چ‪ ３‬پﻪ ‪ ۱٨۹٧‬ﻣﻴﻼدي کال کﻲ ﻟﻮﻣ‪７‬ﻧی‬ ‫پﻴغام د گگﻠﻴﻤﻮ ﻣارکﻮﻧﻲ ‪ Gugliemo Marcone‬پﻪ واسطﻪ ﻟﻪ اروپا ＇خﻪ د اطﻠس د‬ ‫سﻤﻨدر ＇خﻪ ﻫغﻪ خﻮا تﻪ ﻣخابره شﻮ‪ .‬دغﻪ ازﻣاﻳ‪＋‬ت و＊ﻮدﻟﻪ چ‪ ３‬د راډﻳﻮﻳﻲ ＇پﻮ پﻪ واسطﻪ د‬ ‫اړﻳکﻮ ﻧ‪５‬ﻮل اﻣکان ﻟري چ‪ ３‬دغﻪ عﻤﻞ د شﻔاﻫﻲ پﻴغام د ﻟ‪８５‬ﻟﻮ پﻴﻞ دى چ‪ ３‬ﻟﻪ ﻳﻮه س‪７‬ي ＇خﻪ بﻞ‬ ‫س‪７‬ي تﻪ د کﻮچﻨﻲ ﻣاشﻴﻦ پﻪ واسطﻪ استﻮل ک‪８５‬ي‪.‬‬ ‫ﻧﻮﻟسﻤﻪ پﻴ‪７‬ۍ د اړﻳکﻮ او رسﻨﻴﻮ پﻪ برخﻪ ک‪ ３‬د ډ‪４‬رو اختراع‪／‬اﻧﻮ شاﻫده ده چ‪ ３‬ب‪ ３‬سﻴﻤﻪ اړﻳک‪３‬‬ ‫د ﻣﻠکﻲ ﻫﻮا ﻧﻮردۍ او جﻮي ＇‪７５‬ﻧﻮ پﻪ برخﻪ ک‪ ３‬ﻣﻬﻢ تغﻴرات راﻣﻨ‪％‬تﻪ ﻛ‪７‬ي دي‪.‬‬ ‫د دوﻳﻤ‪ ３‬ﻧ‪７‬ﻳﻮاﻟ‪ ３‬جگ‪７‬ې ＇خﻪ وروستﻪ ډ‪４‬رې او چ＂ک‪ ９‬اختراعگاﻧ‪ ３‬راﻣﻨ‪％‬تﻪ شﻮې او عصري ！‪５‬ﻠﻔﻮﻧﻮﻧﻮ‬ ‫د زړو ！‪５‬ﻠﻔﻮﻧﻮﻧﻮ ‪＄‬اى وﻧﻴﻮه‪ .‬ﻣﻠگرو ﻣﻠتﻮﻧﻮ پﻪ ‪ ۱۹٧٠‬ﻣﻴﻼدي کال ک‪ ３‬ب‪ ３‬پرې ﻣخابراتﻲ ﻣرکز جﻮړ‬ ‫ک‪ ،７‬د ﻣﻠگرو ﻣﻠتﻮﻧﻮ ﻧﻤاﻳﻨده ﻣک براﻳ‪ ６‬ﻟﻮﻣ‪７‬ﻧی پﻴغام د پارﻳس ﻟﻪ ﻳﻮﻧسکﻮ ＇خﻪ د ！ﻮﻟ‪ ３‬ﻧ‪７‬ۍ ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻮ‬ ‫تﻪ خپﻮر ﻛ‪ .７‬پﻪ ‪ ۱۹۴٧‬ﻣﻴﻼدي کا ل ک‪ ３‬د تراﻧز‪４‬ستﻮر ‪ Transistor‬اختراع د ﻧ‪７‬ۍ د ﻣخابراتﻮ پﻪ‬ ‫برخﻪ ک‪ ３‬زﻳات‪ ３‬اساﻧتﻴاوې راﻣﻨ‪％‬تﻪ ک‪７‬ې‪.‬د ‪ Mobile Radio Communication‬د ﻟﻨ‪６‬ې‬ ‫تارﻳخچ‪＇ ３‬خﻪ دا را＇ر‪－‬ﻨد‪８４‬ي چ‪ ３‬د ﻣخابرې د اﻧﻔرادي خدﻣاتﻮ پرو‪－‬رام پﻪ ！ﻮﻟﻨﻴز ژوﻧداﻧﻪ ک‪ ３‬د‬

‫‪1۶۹‬‬

‫اړﻳکﻮ د زﻳاتﻮ پرﻣخت‪／‬ﻮﻧﻮ سبب شﻮی دی‪ .‬د اﻧﻔرادي ﻣخابرې ﻟﻪ تخﻨﻴﻚ ＇خﻪ ‪＂－‬ﻪ اخ‪５‬ستﻨﻪ چ‪３‬‬ ‫پﻪ ‪۱۹۶٠‬ﻣﻴﻼدي کال ‪ ۶۲‬سﻠﻨﻪ وه پﻪ ‪ ۱۹٧٠‬ﻣﻴﻼدي کال ک‪ ٧۲ ３‬سﻠﻨ‪ ３‬تﻪ زﻳاتﻪ شﻮه‪ .‬اوس‬ ‫د شخصﻲ ﻣخابرې خدﻣات (‪ )P C S( )Personal Communacation service‬پﻪ‬ ‫چ＂ک‪ ９‬ﻣخ پﻪ زﻳات‪５‬دو دي‪.‬‬ ‫ب‪ ３‬سﻴﻤﻪ ！‪５‬ﻠﻔﻮن چ‪ ３‬ﻻتﻴﻦ ﻧﻮم ﻳ‪ ３‬سﻴﻠﻮﻟر ‪ Cellular‬دى‪ ،‬ﻫغﻪ ډول پرﻣختﻠﻠﻲ ！‪５‬ﻠﻔﻮن تﻪ وﻳﻞ ک‪８５‬ي‬ ‫چ‪ ３‬د دوو تﻨﻮ تر ﻣﻨ‪ ＃‬اړﻳکﻲ ！ﻴﻨ‪／‬ﻮي او ﻫر‪＄‬اى تﻪ د ﻟ‪８５‬د وړ وي‪ .‬د سﻴﻠﻮﻟر کﻠﻤﻪ د ‪ Cell‬ﻳا حجرې‬ ‫ﻟﻪ کﻠﻤ‪＇ ３‬خﻪ اخﻴستﻞ شﻮې ده چ‪ ３‬د ﻣﻮخﻮ ﻟﻪ ﻣخ‪ ３‬ﻟﻮﻳﻪ ﻳا کﻮچﻨ‪ ９‬ساحﻪ د ﻣﻮباﻳﻞ د پﻮ＊） ﻻﻧدې‬ ‫راوﻟﻲ‪ .‬چ‪ ３‬دغﻪ کار د ﻣﻮباﻳﻞ د کﻤپﻨ‪ ９‬پﻪ ظرفﻴت پﻮرې اړه ﻟري او ！اکﻠ‪ ３‬ساحﻪ د پﻮ＊） ﻻﻧدې راوﻟﻲ‪.‬‬ ‫ﻣﻮباﻳﻞ ﻣخابراتﻲ ﻣحرﻣﻴت ﻫﻢ ﻟري چ‪ ３‬ﻫره کﻤپﻨ‪ ９‬پﻪ ﻫر ﻫ‪５‬ﻮاد ک‪＄ ３‬اﻧ‪７／‬ی ﻧﻤبر ﻫﻢ ﻟري چ‪ ３‬د کﻮد‬ ‫ﻧﻤبر د داﻳروﻟﻮ پرتﻪ اړﻳک‪ ３‬ﻧﻴﻮل ﻧاشﻮﻧﻲ دي‪.‬‬

‫د ﻟﻮﻣ‪７‬ي ‪＄‬ﻞ ﻟپاره ！‪５‬ﻠﻔﻮن د کﻮم ﻣخترع پﻪ واسطﻪ راﻣﻨ‪％‬تﻪ شﻮ او اﻧساﻧاﻧﻮ پﻪ ژوﻧداﻧﻪ ک‪ ３‬د کﻮﻣﻮ تحﻮﻻتﻮ ﻻﻣﻞ شﻮ؟‬ ‫ﻣﻬرباﻧﻲ وک‪７‬ئ پﻪ دې برخﻪ ک‪ ３‬خپﻞ ﻣعﻠﻮﻣات ﻳﻮ ﻟﻪ بﻞ سره شرﻳک ک‪７‬ئ‪.‬‬ ‫پﻮ＊تﻨ‪:３‬‬ ‫سﻢ ‪＄‬ﻮاب اﻧتخاب ک‪７‬ئ‪.‬‬ ‫‪ -۱‬د ！‪５‬ﻠﻔﻮن ﻣخترع ﻟﻪ ﻻﻧدﻧﻴﻮ ﻣخترعﻴﻨﻮ ＇خﻪ کﻮم ﻳﻮ دى؟‬ ‫د‪ :‬گگﻠﻴﻤﻮﻣارﻛﻮﻧﻲ‬ ‫ج‪ :‬ﻣارﻳا‬ ‫اﻟف‪:‬گراﻫاﻣبﻞ ب‪ :‬اﻧتﻮﻧﻲ‬ ‫‪ -۲‬سﻴﻠﻮﻟر عبارت دى ﻟﻪ‪:‬‬ ‫اﻟف‪:‬ﻳﻮ ډول پرﻣختﻠﻠی ！‪５‬ﻠﻔﻮن دی چ‪ ３‬د دوو کساﻧﻮ تر ﻣﻨ‪ ＃‬اړﻳک‪！ ３‬ﻴﻨ‪／‬ﻮي‬ ‫د‪ :‬ﻫ‪ ＆５‬ﻳﻮ‬ ‫ب‪ :‬اﻧ＂رﻧ‪＂５‬ﻲ ساحﻪ ده ج‪ :‬د اﻧاﻻگ ！‪５‬ﻠﻔﻮن ساحﻪ ده‬ ‫سﻢ ‪＄‬ﻮاب پﻪ ﻧ‪＋‬ﻪ ک‪７‬ئ‬ ‫‪-٣‬ﻣﻠ‪／‬رو ﻣﻠتﻮﻧﻮ پﻪ ‪۱۹۷۰‬م کال ک‪ ３‬ﻟﻪ ت‪７‬او پرتﻪ ﻣخابراتﻲ ﻣرکز جﻮړ ک‪.７‬‬ ‫‪！ -۴‬راﻧزﻳستﻮر پﻪ ﻧ‪７‬ۍ ک‪ ３‬زﻳات‪ ３‬ﻣخابراتﻲ اساﻧتﻴاوې ﻣﻨ‪％‬تﻪ راوړې‪.‬‬ ‫ﻟﻨ‪＄６‬ﻮاب ورک‪７‬ئ‬ ‫‪ P C S -٥‬اصطﻼح تشرﻳح ک‪７‬ئ‬ ‫ﻟﻪ ！ﻮﻟ‪／‬ﻲ ＇خﻪ بﻬر ﻓﻌاﻟﻴت‪:‬‬ ‫ﻟﻪ ﻣباﻳﻞ ＇خﻪ گ＂ﻪ اخ‪５‬ستﻨﻪ پﻪ خپﻠﻮ کتابچﻮ ک‪ ３‬وﻟﻴکئ او د جغرافﻴ‪ ３‬پﻪ بﻞ ساعت ک‪ ３‬ﻳ‪ ３‬پﻪ ！ﻮﻟگﻲ ک‪ ３‬بﻴان ک‪７‬ئ‪.‬‬ ‫‪1۷۰‬‬

‫اته څلو‪４‬ښتم لوست‪:‬‬

‫ج‪ -‬ﻓکس ‪ Fax‬پﻪ ﻧ‪７‬ۍ ک‪３‬‬

‫د فکس ﻣاشﻴﻦ پﻪ جغرافﻴاﻳﻲ ﻣﻮضﻮعگاﻧﻮ ک‪＇ ３‬ﻪ رول ﻟري؟‬ ‫د جغرافﻴ‪ ３‬پﻪ ！ﻮﻟﻮ ＇اﻧگﻮ ک‪ ３‬ﻳﻮ ﻟﻪ ﻣﻬﻤﻮ اړتﻴاوو ＇خﻪ ﻳﻮ ﻫﻢ ﻟﻪ فکس ＇خﻪ گ＂ﻪ اخ‪５‬ستﻨﻪ ده‬ ‫چ‪ ３‬د ﻫغ‪ ３‬پﻪ واسطﻪ پﻴغاﻣﻮﻧﻪ ﻟرې او ﻧژدې سﻴﻤﻮ تﻪ استﻮل ک‪８５‬ي‪ .‬ﻟﻪ فکس ＇خﻪ گ＂‪ ３‬اخﻴستﻨ‪３‬‬ ‫د اړتﻴا وړ حﻘﻴﻘتﻮﻧﻮ د ﻣستﻨد کﻮﻟﻮ ﻟپاره پﻪ جغرافﻴ‪ ３‬او ﻧﻮرو برخﻮ ک‪ ３‬ډ‪４‬رې آساﻧتﻴاوې راﻣﻨ‪％‬تﻪ‬ ‫ک‪７‬ې دي‪ ،‬ﻟکﻪ‪ :‬صﻨعت‪ ،‬سﻮداگرۍ‪ ،‬تﻮﻟﻴدي وساﻳﻞ‪ ،‬صادرات‪ ،‬واردات او داس‪ ３‬ﻧﻮر‪.‬‬ ‫فکس ﻧﻮې تکﻨاﻟﻮژي ده چ‪ ３‬پﻪ ‪ ۱۹۲۴‬ﻣﻴﻼدي کا ل ک‪ ３‬چ‪ ３‬د رﻳچارډ رﻧجر ‪ Rechard H Ringer‬پﻪ‬ ‫واسطﻪ اختراع شﻮ او ﻟﻮﻣ‪７‬ﻧﻰ پﻴغام ﻳ‪ ３‬ﻟﻪ ﻧﻴﻮﻳارک ＇خﻪ ﻟﻨدن تﻪ واستاوه‪.‬‬ ‫پﻪ ‪ ۱۹٧٠‬ﻣﻴﻼدي کال ک‪ ３‬د ﻣاشﻴﻦ پﻪ جﻮړ＊ت او اجزاو ک‪ ３‬د سﻤﻮن ﻟپاره بدﻟﻮﻧﻮﻧﻪ راﻣﻨ‪％‬تﻪ‬ ‫شﻮل‪.‬‬ ‫فکس د ﻟﻴکﻠﻲ پﻴغام د اﻧتﻘال وسﻴﻠﻪ ده چ‪ ３‬د کاغذ پرﻣخ ﻟﻴکﻠﻲ پﻴغاﻣﻮﻧﻪ او رپﻮ！ﻮﻧﻪ دې ﻣاشﻴﻦ‬ ‫تﻪ ﻧﻨﻪ باسﻲ او پﻪ ＇ﻮ ثاﻧﻴﻮ ک‪！ ３‬اکﻠﻲ ‪＄‬ای تﻪ رس‪８５‬ي‪.‬‬ ‫فکس ﻣﻴخاﻧﻴکﻲ وسﻴﻠﻪ ده چ‪ ３‬د ﻫغ‪ ３‬پﻪ واسطﻪ اطﻼعات او اسﻨاد پﻪ ﻟﻴکﻠﻲ ډول د ﻳﻮه سﻨد پﻪ‬ ‫تﻮگﻪ اﻧتﻘاﻟ‪８５‬ي‪.‬‬ ‫‪1۷1‬‬

‫د فکس د ﻣاشﻴﻦ ﻟﻪ اختراع ＇خﻪ وروستﻪ تجارتﻲ او صﻨعتﻲ اساﻧتﻴاوې راﻣﻨ‪％‬تﻪ شﻮې‪ .‬د فکس د‬ ‫ﻣاشﻴﻦ پﻪ ﻣرستﻪ حﻘاﻳﻖ ثبت‪８５‬ي‪ ،‬سﻮدا‪－‬رﻳز فرﻣاﻳشﻮﻧﻪ اخﻠﻲ اسﻨاد ﻟ‪８５‬دول ک‪８５‬ي‪ ،‬صادراتﻲ او وارداتﻲ‬ ‫اﻗﻼم او رسﻤﻲ او شخصﻲ اسﻨاد استﻮل ک‪８５‬ي‪ .‬فکس ﻧﻪ ﻳﻮازې پﻪ سﻮداگرﻳزو او صﻨعتﻲ ﻣﻮضﻮعاتﻮ‬ ‫ک‪ ３‬کارول ک‪８５‬ي‪ .‬بﻠک‪ ３‬پﻪ ﻣصﻨﻮعﻲ سپﻮږﻣﻜﻴﻮ ک‪ ３‬ﻫﻢ ور＇خﻪ کار اخﻴستﻞ ک‪８５‬ي‪ .‬ﻣحرم اسﻨاد او‬ ‫ﻧﻮي کشﻔﻴات ﻟﻪ ‪＄‬ﻤک‪＇ ３‬خﻪ فضا تﻪ او ﻟﻪ فضآ ＇خﻪ ‪＄‬ﻤک‪ ３‬تﻪ ﻟ‪８５‬ل ک‪８５‬ي‪.‬‬ ‫ﻧﻮ ﻟﻪ ﻫﻤدې اﻣﻠﻪ فکس ﻟﻪ ډﻟﻪ ﻳﻴزو رسﻨﻴﻮ ＇خﻪ دى چ‪ ３‬د ﻫغﻪ پﻪ واسطﻪ شخصﻲ او رسﻤﻲ‬ ‫پﻴغاﻣﻮﻧﻪ‪ ،‬سﻮداگرﻳز‪ ،‬حﻘﻮﻗﻲ او صﻨعتﻲ ﻣعاﻣﻼت او داس‪ ３‬ﻧﻮر پﻪ ﻟﻨ‪ ６‬وخت ک‪ ３‬ﻟرې او ﻧژدې‬ ‫سﻴﻤﻮ تﻪ سﻤﻼسﻲ استﻮل ک‪８５‬ي‪.‬‬

‫زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ ＇ﻮ ډﻟﻮ وو‪４‬شﻞ شﻲ او ﻫره ډﻟﻪ دې د فکس د کار پﻪ ＇رﻧگﻮاﻟﻲ‪ ،‬فعاﻟﻴت او اﻫﻤﻴت‬ ‫باﻧدې د ژوﻧداﻧﻪ پﻪ ب‪５‬ﻼب‪５‬ﻠﻮ برخﻮ ک‪ ３‬بحث وک‪７‬ي‪ .‬د ﻫرې ډﻟ‪ ３‬استازى دې د خپﻞ بحث پاﻳﻠﻪ پﻪ ！ﻮﻟگﻲ‬ ‫ک‪ ３‬وړاﻧدې ک‪７‬ي‪.‬‬

‫پﻮ＊تﻨ‪:３‬‬ ‫ﻟﻨ‪＄ ６‬ﻮاب ورک‪７‬ئ‪:‬‬ ‫‪ -۱‬فکس ＇ﻪ شی دى؟‬ ‫‪ -۲‬ﻟﻪ فکس ＇خﻪ د گ＂‪ ３‬اخﻴستﻨ‪＄ ３‬اﻳﻮﻧﻪ پﻪ ﻧ‪＋‬ﻪ ک‪７‬ئ‪.‬‬ ‫سﻢ ‪＄‬ﻮاب غﻮره ﻛ‪７‬ئ‪:‬‬ ‫‪ -۴‬د فکس پﻪ واسطﻪ ﻻﻧدې ﻣﻬﻢ ﻣﻔاﻫﻴﻢ استﻮل ک‪８５‬ي‪.‬‬ ‫ج‪ :‬صادراتﻲ او وارداتﻲ‬ ‫اﻟف‪ :‬جغرافﻴاﻳﻲ ب‪ :‬صﻨعتﻲ‬

‫د‪！ :‬ﻮل سﻢ دي‪.‬‬

‫ﻟﻪ ！ﻮﻟ‪／‬ﻲ ＇خﻪ بﻬر ﻓﻌاﻟﻴت‪:‬‬ ‫زده کﻮوﻧکﻲ دې د فکس د اساﻧتﻴاوو پﻪ اړه ﻳﻮه ﻟﻨ‪６‬ه ﻣﻘاﻟﻪ وﻟﻴکﻲ او د اﻣکان پﻪ صﻮرت ک‪ ３‬دې ﻧﻮرو‬ ‫！ﻮﻟ‪／‬ﻴﻮاﻟﻮ تﻪ واوروي‪.‬‬

‫‪1۷۲‬‬

‫نهه څلويښتم لوست‪:‬‬

‫د‪-‬انټرن‪５‬ټ او ايم‪５‬ل‪0 Internet and Email:‬‬

‫ﻟﻪ اﻧ＂رﻧ‪ ＀５‬او اﻳﻤ‪５‬ﻞ ＇خﻪ ＇رﻧگﻪ گ＂ﻪ اخﻴستﻞ ک‪８５‬ي؟‬

‫ډﻳجﻴ＂‬

‫ﻞ ！‪５‬ﻠﻔﻮن‬

‫ﻣ‬

‫ﻮباﻳﻞ‬

‫اﻧترﻧﻴ＀‬

‫پﻮرتﻨی چﻮکاټ پﻪ ﻧ‪７‬ۍ ک‪ ３‬اړ‪４‬کﻮ او خبرتﻴاوو تﻪ د ﻻس رسﻲ ﻧسبت ＊کاره کﻮي‪.‬‬ ‫د ﻣخابراتﻮ ډ‪４‬ره ﻧﻮې وسﻴﻠﻪ اﻧ＂رﻧ‪ ＀５‬او اﻳﻤ‪５‬ﻞ دى چ‪ ３‬پﻪ جغرافﻴ‪ ３‬او ﻧﻮرو عﻠﻮﻣﻮ او د ژوﻧداﻧﻪ پﻪ ﻧﻮرو‬ ‫برخﻮ ک‪＄ ３‬اﻧگ‪７‬ې دﻧدې سرتﻪ رسﻮي‪ .‬جغرافﻴﻪ پﻮﻫان د ＇‪７５‬ﻧﻮ پﻪ ！ﻮﻟﻮ ﻣرکزوﻧﻮ ک‪ ３‬د پﻴغاﻣﻮﻧﻮ د اﻧتﻘال‬ ‫ﻟپاره ﻟﻪ دواړو وسﻴﻠﻮ ＇خﻪ گ＂ﻪ اخﻠﻲ ﻟﻪ ！ﻮﻟﻮ ﻣﻬﻤﻪ خبره دا ده چ‪ ３‬د پﻴغاﻣﻮﻧﻮ اخ‪５‬ستﻞ او پﻪ ‪＄‬اﻧگ‪７‬ي او‬ ‫ﻣحرﻣاﻧﻪ ډول د ﻫغﻪ ﻟ‪８５‬ل‪ ،‬پﻪ ﻫره اﻧدازه چ‪ ３‬وغﻮاړو‪ ،‬پﻪ ﻟﻨ‪ ６‬وخت ک‪ ３‬سرتﻪ رس‪８５‬ي‪ .‬ﻟﻪ دواړو وسﻴﻠﻮ‬ ‫＇خﻪ گ＂ﻪ اخﻴستﻨﻪ پﻪ ！ﻮﻟﻮ دوﻟتﻲ سﻮداگرﻳزو ﻣؤسسﻮ او شخصﻲ ډول سرتﻪ رس‪８５‬ي‪.‬‬ ‫کﻤپﻴﻮ！ر د ﻧﻮﻟسﻤ‪ ３‬پ‪７５‬ۍ پﻪ ﻧﻴﻤاﻳﻲ ک‪ ３‬پﻪ کار پﻴﻞ وک‪ .７‬ﻟﻪ ‪ ۱۹٥۱- ۱۹۴۴‬ﻣﻴﻼدي کﻠﻮﻧﻮ ک‪ ３‬ﻳ‪ ３‬زﻳاتﻪ‬ ‫وده وک‪７‬ه‪ .‬کﻠﻪ چ‪ ３‬وﻳﻠﻴﻢ شاگﻠﻲ ډﻳجﻴ＂ﻞ ‪ Digital‬ﻣاشﻴﻦ کشف ک‪ ،７‬کﻤپﻴﻮ！ر ﻧﻮره ﻫﻢ وده وک‪７‬ه‪.‬‬ ‫اﻧ＂رﻧ‪ ＀５‬د کﻤپﻴﻮ！ر ‪＄‬اﻧگ‪７‬ى پروگرام دى چ‪ ３‬د ﻳﻮې ب‪５‬ﻠ‪ ３‬شبک‪ ３‬پﻪ واسطﻪ د کﻤپﻴﻮ！ر سره ﻧ‪＋‬ﻠﻮل ک‪８５‬ي‬ ‫او ب‪５‬ﻞ ب‪５‬ﻞ پرو‪－‬راﻣﻮﻧﻪ ﻟري چ‪ ３‬ﻧﻪ ﻳﻮازې پﻴغاﻣﻮﻧﻪ اﻧتﻘاﻟﻮي بﻠک‪ ３‬تصﻮﻳروﻧﻪ‪ ،‬عﻠﻤﻲ ﻣتﻨﻮﻧﻪ او ﻧﻮر ！ﻮﻟﻨﻴز‪،‬‬

‫‪1۷۳‬‬

‫سﻮدا‪－‬رﻳز‪ ،‬سﻴاسﻲ ‪ ۰۰۰‬او داس‪ ３‬ﻧﻮر د کﻤپﻴﻮ！ر ﻟﻪ ﻻرې د اﻧ＂رﻧت پﻪ واسطﻪ د پام وړ شخص تﻪ‬ ‫رسﻮي‪ .‬ﻫر ＇ﻮک او ﻫره ﻣﻮسسﻪ کﻮﻻی شﻲ پﻪ ب‪５‬ﻠﻮ ادرسﻮﻧﻮ خپﻞ ‪＄‬اﻧ‪７／‬ي ساﻳ＂ﻮﻧﻪ پراﻧﻴزي او ور＇خﻪ‬ ‫‪＂－‬ﻪ واخﻠﻲ‪.‬‬ ‫اﻧ＂رﻧ‪ ＀５‬ﻳﻮ تﻨظﻴﻢ شﻮی سﻴستﻢ دی چ‪ ３‬د بشر پﻪ ﻧﻨﻨ‪！ ９‬کﻨاﻟﻮژۍ ک‪ ３‬د پﻴغاﻣﻮﻧﻮ او اطﻼعاتﻮ پﻪ ﻟ‪８５‬د ک‪３‬‬ ‫د چ＂ک‪ ３‬او ＊‪ ３‬ﻣﻨبع پﻪ تﻮ‪－‬ﻪ کارول ک‪８５‬ي‪.‬‬ ‫！ﻮل اسﻨاد چ‪ ３‬د اﻧ＂رﻧ‪ ＀５‬ﻟﻪ ﻻرې پﻪ کﻤپﻴﻮ！ر ک‪ ３‬شاﻣﻞ شﻲ‪ ،‬ﻟﻪ چاپ وروستﻪ ﻻس تﻪ را‪.３＄‬‬ ‫اﻧ＂رﻧ‪ ＀５‬د اړ‪４‬کﻮ ﻳﻮه ډ‪４‬ره ＊ﻪ ارتباطﻲ وس‪５‬ﻠﻪ ده چ‪ ３‬د ﻧ‪７‬ۍ ！ﻮل ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻪ پﻪ دې پرو‪－‬رام ک‪ ３‬شاﻣﻞ دي‪.‬‬ ‫ﻟﻪ ‪ ۱۹۹٠‬ﻣﻴﻼدي کال ＇خﻪ ﻣخک‪ ３‬د کﻤپﻴﻮ！ر پﻪ واسطﻪ ﻫ‪ ＆５‬ډول اساﻧتﻴاوې ﻧﻪ وې ﻟﻮﻣ‪７‬ﻧ‪＇ ９‬اﻧگﻪ‬ ‫ﻳا دﻳپارتﻤﻨت چ‪ ３‬د کﻤپﻴﻮ！ر ﻣاشﻴﻦ پﻪ واسطﻪ ﻳ‪ ３‬د ﻣخابراتﻮ اړﻳک‪ ３‬جﻮړې ک‪７‬ې د اﻣرﻳکا د ﻣتحده‬ ‫اﻳاﻟتﻮﻧﻮ پﻮ‪＄‬ﻲ ＇‪７５‬ﻧﻴز ﻣرکز وو (‪ )DOD‬پﻪ ‪ ۱۹۶٧‬م کال ک‪ A C M ３‬د کﻤپﻴﻮ！ري ﻣاشﻴﻨرۍ‬ ‫ﻣؤسسﻪ د اﻣرﻳکا پﻪ ﻣتحده اﻳاﻟتﻮﻧﻮ ک‪ ３‬ﻳا د ‪ A R P A‬دفتر و‪ ،‬ﻳﻮ کﻮچﻨﻰ ﻣاشﻴﻦ ﻳ‪ ３‬جﻮړ ک‪ ７‬چ‪３‬‬ ‫ﻟﻪ ﻳﻮ کﻤپﻴﻮ！ر ＇خﻪ بﻞ کﻤپﻴﻮ！ر تﻪ ﻣعﻠﻮﻣات اﻧتﻘال ک‪７‬ي‪ .‬ﻟﻪ ﻳﻮه کﻤپﻴﻮ！ر ＇خﻪ بﻞ کﻤپﻴﻮ！ر تﻪ د‬ ‫پﻴغام اﻧتﻘال پﻪ دې پﻮرې اړه ﻟري چ‪ ３‬ﻟﻮﻣ‪７‬ى دغﻪ پﻴغام د ‪Interface Massage Process‬‬ ‫‪ ))I M P‬پﻪ واسطﻪ پﻪ کﻤپﻴﻮ！ر ک‪ ３‬دا خﻞ شﻲ‪.‬‬ ‫د کﻠ‪５‬ﻔﻮرﻧﻴا او ﻻس اﻧجﻠس پﻮﻫﻨتﻮﻧﻮﻧﻮ وکﻮﻟﻰ شﻮل چ‪ ３‬د اﻧ＂رﻧ‪ ＀５‬پﻪ واسطﻪ د ﻳﻮتا ‪ Utah‬ﻟﻪ پﻮﻫﻨتﻮن‬ ‫سره اړﻳک‪ ３‬جﻮړې ک‪７‬ي‪ .‬د اﻧ＂رﻧ‪ ＀５‬پروگرام پﻪ ‪ ۱۹۹٠‬ﻣﻴﻼدي کال ک‪ ３‬د ﻧ‪７‬ۍ پﻪ سطح پﻪ کار پﻴﻞ وک‪.７‬‬ ‫پﻪ کاﻳﻨاتﻮ ک‪ ３‬اوسﻨﻲ فضاﻳﻲ پروگراﻣﻮﻧﻪ ＇‪７５‬ي او د رازوﻧﻮ د کشﻔﻮﻟﻮ ﻟپاره د اﻧ＂رﻧ‪ ＀５‬پﻪ واسطﻪ پﻪ ډ‪４‬ره‬ ‫آساﻧ‪ ９‬ﻟﻪ ﻳﻮه ‪＄‬اى ＇خﻪ بﻞ ‪＄‬ای تﻪ ﻟ‪８５‬دول ک‪８５‬ي‪.‬‬ ‫پﻪ جغرافﻴﻪ ک‪ ３‬د اﻧ＂رﻧ‪ ＀５‬ﻧﻘش د جغرافﻴاﻳﻲ حﻘاﻳﻘﻮ ﻣﻮﻧدل دې‪ .‬پﻪ دې ډول د ﻗطبﻮﻧﻮ د کﻨگﻠﻮﻧﻮ‪،‬‬ ‫د ‪＄‬ﻤک‪ ３‬د کرې د تﻮدوخ‪ ،３‬د اوزون د طبﻘ‪ ３‬ﻧازک ک‪５‬دل او د اﻧرژۍ د سرچ‪５‬ﻨﻮ د ﻣﻮﻧدﻟﻮ ﻟکﻪ‪:‬‬ ‫ﻧﻔت‪ ،‬گاز اوداسﻲ ﻧﻮرو‪ ،‬طبﻴعﻲ سرحدوﻧﻮ‪ ،‬پﻪ سﻤﻨدر ک‪ ３‬د کباﻧﻮ د استﻮ‪－‬ﻨ‪ ３‬د ‪＄‬اى د ﻣعﻠﻮﻣﻮﻟﻮ‪،‬‬ ‫د ‪＄‬ﻨگﻠﻮﻧﻮ د ساتﻨ‪ ،３‬د أب و ﻫﻮا وړاﻧدوﻳﻨﻪ‪ ،‬د تﻮدوخ‪ ３‬او س‪７‬و د درج‪！ ３‬اکﻨﻪ‪ ،‬د خاورې پ‪５‬ژﻧدﻧﻪ او‬

‫‪1۷۴‬‬

‫داس‪ ３‬ﻧﻮرو برخﻮ ک‪ ３‬ور＇خﻪ کار اخﻴستﻞ ک‪８５‬ي چ‪ ３‬خبر ورکﻮوﻧﻜﻮ پﻪ وﻳب ساﻳ＀ ک‪ ３‬اچﻮﻟﻲ دي او‬ ‫وروستﻪ د اﻧ＂رﻧ‪ ،＀５‬پﻪ ﻣرستﻪ ﻫغﻪ اخﻠﻲ‪ .‬ﻟﻪ اﻧ＂رﻧ‪＇ ＀５‬خﻪ ﻣعﻠﻮﻣات د دوه تﻨﻮ‪ ،‬ﻳا دوه دوﻟتﻲ ﻳا شخصﻲ‬ ‫ﻣؤسسﻮ ترﻣﻨ‪ ＃‬تبادﻟﻪ ک‪８５‬ي پﻪ دې شرط چ‪ ３‬د ﻫغﻪ بﻞ ﻟﻮري د اﻳﻤ‪５‬ﻞ کﻮد ورتﻪ ﻣعﻠﻮم وي‪ .‬د ﻣثا ل پﻪ ډول‬ ‫(‪.)htt://www.google.Com‬‬

‫د اﻧ＂رﻧ‪ ＀５‬د سپﻮږﻣکﻴﻮ او ﻧﻮري فاﻳبر سره اړ‪４‬ک‪ ３‬زﻳاتره پﻴغاﻣﻮﻧﻪ او کرﻧﻴز‪ ،‬اﻗتصادي ﻣعﻠﻮﻣات او داس‪３‬‬ ‫ﻧﻮر پﻪ دﻗﻴﻖ ډول ﻟﻪ ‪＄‬ﻤک‪＇ ３‬خﻪ اخﻠﻲ او دوﻫﻢ ‪＄‬ﻞ ﻳ‪ ３‬خپﻞ اړوﻧد ﻣرکز تﻪ ﻣخابره کﻮي‪.‬‬ ‫اﻳﻤ‪５‬ﻞ ‪ Electronic Mail‬ﻫﻢ ﻧﻮې ！کﻨاﻟﻮژۍ شﻤ‪５‬رل ک‪８５‬ي چ‪ ３‬د سﻮدا‪－‬رﻳزو‪ ،‬صﻨعتﻲ‪ ،‬سﻴاسﻲ‪،‬‬ ‫دودي او اﻧﻔرادي پﻴغاﻣﻮﻧﻮ پﻪ ﻟ‪８５‬ﻟﻮ ک‪ ３‬ډ‪４‬رې سترې دﻧدې سرتﻪ رسﻮي او د ﻫﻤدې ﻣاشﻴﻦ پﻪ ﻣرستﻪ‬ ‫سﻤﻼسﻲ دﻟرې او ﻧژدې وا！ﻦ ترﻣﻨ‪ ＃‬ډ‪４‬ر ژر ارتباطات تاﻣﻴﻨ‪８５‬ي‪ .‬ﻟﻨ‪６‬ﻳز ﻳ‪ ３‬اﻳﻤ‪５‬ﻞ (‪ )e- mail‬دى‪.‬‬

‫ﻣصﻨﻮعﻲ سپﻮږﻣک‪９‬‬

‫اﻳﻤﻴﻞ‬ ‫ﻓﻜس‬

‫‪＄‬ﻤکﻪ‬ ‫ﻧﻴﻮﻳارك‬

‫ﻛابﻞ‬

‫اﻳﻤ‪５‬ﻞ پﻴغاﻣﻮﻧﻪ د راډﻳﻮﻳﻲ ＇پﻮ پﻪ ﻣرستﻪ اخﻠﻲ او ﻟ‪８５‬ي چ‪ ３‬د اﻳﻤﻴﻞ د ﻳﻮې دستگاه ﻟﻪ ﻣرکز ＇خﻪ د‬ ‫بﻠ‪ ３‬دستگاه پﻪ آدرس پﻴغام استﻮل ﻛ‪８５‬ي او پﻪ ＇ﻮ ثاﻧﻴﻮ ک‪ ３‬اړوﻧده آدرس تﻪ رس‪８５‬ي‪.‬‬

‫‪1۷۵‬‬

‫زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ ﻣﻨاسبﻮ ډﻟﻮ وو‪４‬شﻞ شﻲ او ﻫره ډﻟﻪ دې د اﻧ＂رﻧ‪ ＀５‬او د ﻫغﻪ د استعﻤال پﻪ ﻫکﻠﻪ پﻪ‬ ‫خپﻠﻮ ﻣﻨ‪％‬ﻮ ک‪ ３‬بحث وک‪７‬ي د بحث پاﻳﻠ‪ ３‬دې خپﻠﻮ ！ﻮﻟ‪／‬ﻴﻮاﻟﻮ تﻪ وواﻳﻲ‪.‬‬ ‫پﻮ＊تﻨ‪:３‬‬ ‫ﻟﻨ‪＄ ６‬ﻮاب ورک‪７‬ئ‪:‬‬ ‫‪ -۱‬د ډﻳجﻴ＂ﻞ ﻣاشﻴﻦ اختراع د کﻮﻣﻮ ﻟﻮﻳﻮ تحﻮﻻتﻮ سبب شﻮه؟‬ ‫‪-۲‬د کﻤپﻴﻮ！ر پﻪ واسطﻪ پﻴغاﻣﻮﻧﻪ پﻪ ＇ﻪ ډول استﻮل ک‪８５‬ي؟‬ ‫‪ -٣‬اﻳﻤ‪５‬ﻞ ＇ﻪ تﻪ واﻳﻲ؟ تعرﻳف ﻳ‪ ３‬ک‪７‬ئ‬ ‫‪ .‬جﻤﻠﻪ بشپ‪７‬ه ک‪７‬ئ‪:‬‬ ‫)پﻪ کار پ‪５‬ﻞ وک‪.７‬‬ ‫‪ -۴‬اﻧ＂رﻧ‪ ＀５‬پﻪ ﻟﻮﻣ‪７‬ي ‪＄‬ﻞ پﻪ(‬

‫ﻟﻪ ！ﻮﻟ‪／‬ﻲ ＇خﻪ بﻬر ﻓﻌاﻟﻴت‪:‬‬ ‫ﻟﻪ کﻤپﻴﻮ！ر ＇خﻪ د گ＂‪ ３‬اخﻴستﻨ‪＇ ３‬رﻧگﻮاﻟﻰ وﻟﻴکئ او د جغرافﻴ‪ ３‬د ﻣضﻤﻮن پﻪ ساعت ک‪ ３‬ﻳ‪ ３‬پﻪ‬ ‫！ﻮﻟگﻲ ک‪ ３‬بﻴان ک‪７‬ئ‪.‬‬

‫‪1۷۶‬‬

‫پنځوسم لوست‪:‬‬

‫‪ ۰ 2-٧‬د سپو مکيو شبکه‪Satellite Network‬‬ ‫د ﻧ‪７‬ﻳﻮاﻟﻮ سپﻮږﻣکﻴﻮ د اړﻳکﻮ سﻴستﻢ‬

‫اﻳا د ﻣصﻨﻮعﻲ سپﻮږﻣک‪ ９‬پﻪ باره ک‪ ３‬ﻣعﻠﻮﻣات ﻟرئ؟‬ ‫ﻣصﻨﻮعﻲ سپﻮږﻣک‪ ９‬او رﻳﻤﻮټ سﻨسﻨ‪ Remote Sensing ，‬د ﻧﻮې تکﻨاﻟﻮژۍ ډ‪４‬ره عصري‬ ‫وسﻴﻠﻪ ده جغرافﻴﻪ پﻮﻫان ﻳ‪ ３‬د دې وړ ک‪７‬ي چ‪ ３‬د جغرافﻴ‪ ３‬اړوﻧده ﻣساﻳﻞ د ‪＄‬ﻤک‪ ３‬پﻪ کرې او فضا ک‪３‬‬ ‫چ‪ ３‬تر اوسﻪ ﻧﻪ دي کشف شﻮي‪ ،‬کشف ک‪７‬ي او اﻧسان وکﻮﻟی شﻲ ﻫغﻪ رازوﻧﻪ وپ‪５‬ژﻧﻲ چ‪ ３‬تر اوسﻪ ﻧﻪ‬ ‫دې کشف شﻮي‪.‬‬ ‫د ﻣصﻨﻮعﻲ سپﻮږﻣکﻴﻮ شبک‪ Satellite Network ３‬د ‪＄‬ﻤک‪ ３‬او فضا پﻪ ﻫکﻠﻪ ﻣعﻠﻮﻣات زﻳات‬ ‫ک‪７‬ي دي‪ .‬د ﻫغﻮ رول پﻪ جغرافﻴﻪ ک‪＇ ３‬ر‪－‬ﻨد دی ﻟکﻪ‪ :‬د کرﻧ‪ ،３‬کاﻧﻮﻧﻮ‪ ،‬طبﻴعی ز‪４‬رﻣﻮ پﻪ ﻫکﻠﻪ ＇‪７５‬ﻧ‪،３‬‬ ‫د آب و ﻫﻮا وړاﻧدوﻳﻨﻪ‪ ،‬د ‪＄‬ﻨگﻠﻮﻧﻮ شتﻮن‪ ،‬د کباﻧﻮد ＊کار سﻴﻤ‪ ３‬د ب‪７５‬ﻳﻮ ﻻر＊ﻮوﻧﻪ د سﻮداگرﻳزو ﻣاﻟﻮﻧﻮ‬ ‫اﻧتﻘال او داسﻲ ﻧﻮر‪ .‬ﻫﻤدارﻧگﻪ د کﻴﻬان ﻧﻮرداﻧﻮ (ستﻮر ﻣزﻟﻮ) ﻟپاره ﻳ‪ ３‬د فضاﻳﻲ ﻣسافرت شراﻳط برابر‬ ‫ک‪７‬ي دي چ‪ ３‬د سپﻮږﻣکﻴﻮ پﻪ ﻣرستﻪ فضا تﻪ سﻔرو ک‪７‬ي‪.‬‬ ‫‪1۷۷‬‬

‫د سپﻮږﻣک‪ ９‬ﻣخابراتﻲ سﻴستﻢ د کﻤپﻴﻮ！ر او ！‪５‬ﻠﻔﻮن پﻪ ﻣرستﻪ سرتﻪ رس‪８５‬ي چ‪ ３‬د سﻴﻠﻮﻟر ！‪５‬ﻠﻔﻮن‬ ‫‪ cellular phone‬ﻳا ‪ cell‬پﻪ ﻧﻮم ﻳاد‪８４‬ي‪ .‬د سپﻮږﻣک‪ ９‬ﻣخابراتﻲ سﻴستﻢ د ﻧﻮې ！کﻨاﻟﻮژۍ پﻴچﻠی‬ ‫سﻴستﻢ دی چ‪ ３‬ﻟﻪ فضا ＇خﻪ ‪＄‬ﻤک‪ ３‬تﻪ اطﻼعات ﻟ‪８５‬ي د ‪ Down Link‬او ﻫغﻪ پﻴغام چ‪ ３‬ﻟﻪ‬ ‫‪＄‬ﻤک‪＇ ３‬خﻪ فضا تﻪ ﻟ‪８５‬ي د ‪ Link up‬پﻪ ﻧﻮم ﻳاد‪８４‬ی‪ .‬سپﻮږﻣک‪ ９‬پﻪ فضا ک‪ ３‬د استﻮا پﻪ کر＊‪،３‬‬ ‫عﻤﻮد‪ ،‬ﻣاﻳﻞ ﻳا ﻣﻮازي پﻪ ！اکﻠﻮ ﻣداروﻧﻮ ک‪ ３‬د ‪＄‬ﻤک‪ ３‬پﻪ شاوخﻮا ‪＄‬ای پر ‪＄‬ای شﻮي دي‪＄.‬ﻴﻨ‪ ３‬ﻣصﻨﻮع‪３‬‬ ‫سپﻮږﻣک‪ ９‬ﻟﻪ ‪＄‬ﻤک‪＇ ３‬خﻪ پﻪ ﻳﻮه وا！ﻦ ک‪ ３‬ثابت‪ ３‬ساتﻠ‪ ３‬ک‪８５‬ي چ‪ ３‬دا حاﻟت د جﻴﻮ س＂ﻴشﻨري ‪Geo‬‬

‫‪ Stationary‬پﻪ اصطﻼح ﻳاد‪８４‬ي‪.‬‬ ‫اﻧساﻧان کﻮﻻی شﻲ چ‪ ３‬د سپﻮږﻣکﻴﻮ پﻪ ﻣرستﻪ د ﻟﻤرﻳزﻧظام او دﻫغﻪ اړوﻧده سﻴارو او دﻫغﻮ ＇خﻪ د‬ ‫‪＄‬ﻤک‪ ３‬پﻪ برخﻪ ک‪ ３‬زﻳات ﻣعﻠﻮﻣات حاصﻞ ک‪７‬ي ﻟکﻪ‪ :‬د ‪＄‬ﻤک‪ ３‬ﻟﻮړې برخ‪ ،３‬د ‪＄‬ﻤک‪ ３‬پر ﻣخ رواﻧ‪３‬‬ ‫اوبﻪ‪ ،‬د اور＊ت اﻧدازه او داس‪ ３‬ﻧﻮر‪ .‬تازه ＇‪７５‬ﻧﻮ ＊ﻮدﻟ‪ ３‬ده چ‪ ３‬سپﻮږﻣکﻴﻮ اﻧسان تﻪ د دې وس ورک‪７‬ی‬ ‫دی چ‪ ３‬د طبﻴعت ‪＄‬ﻴﻨ‪ ３‬رازوﻧﻪ پﻴدا ک‪７‬ي او د زﻳاتﻮ ﻣعﻠﻮﻣاتﻮ ﻟپاره دغﻪ ډول ＇ﻴ‪７‬ﻧ‪ ３‬پﻪ چ＂ک‪ ９‬دوام ﻟري‪.‬‬ ‫ﻫغﻪ ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻪ چ‪ ３‬سپﻮږﻣک‪ ９‬ﻟري‪ ،‬دا دي‪ :‬د اﻣرﻳکا ﻣتحده اﻳاﻟتﻮﻧﻪ‪ ،‬روسﻴﻪ‪ ،‬چﻴﻦ‪ ،‬ﻫﻨد او داس‪ ３‬ﻧﻮر‪.‬‬ ‫‪＄‬ﻴﻨ‪ ３‬ﻧﻮر ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻪ ﻫﻢ غﻮاړي چ‪ ３‬دغﻪ ﻧﻮې ！کﻨاﻟﻮژي وﻟري‪.‬‬

‫‪1۷۸‬‬

‫زﻳاتره ﻣخابراتﻲ ﻣساﻳﻞ د سپﻮږﻣکﻴﻮ ﻟﻪ ﻻرې تﻨظﻴﻤ‪８５‬ي ﻟکﻪ‪ :‬راډﻳﻮ‪！ ،‬ﻠﻮﻳزﻳﻮن او داسﻲ ﻧﻮر‪ .‬زﻳات‪３‬‬ ‫سپﻮږﻣک‪ ９‬پﻪ فضا ک‪ ３‬د پﻴغاﻣﻮﻧﻮ د ﻟ‪８５‬ﻟﻮ او راډﻳﻮﻳﻲ ＇پﻮ ﻟپاره فعاﻟﻴت کﻮي او ！ﻮﻟ‪ ３‬ﻧ‪７‬ۍ تﻪ د راډﻳﻮ‬ ‫‪＄‬اﻧ‪７／‬ې ＇پ‪ ３‬ﻟ‪８５‬دوي‪ .‬پﻪ ‪＄‬ﻴﻨﻮ ﻧﻮرو ﻣخابراتﻲ برخﻮ ﻟکﻪ‪ :‬ﻧظاﻣﻲ‪ ،‬استخباراتﻲ او داس‪ ３‬ﻧﻮرو ک‪３‬‬ ‫ﻫﻢ فعاﻟﻴت کﻮي‪.‬‬

‫ﻳادوﻧﻪ‪:‬‬ ‫سپﻮږﻣک‪ ９‬پﻪ فضاک‪ ３‬د فعاﻟﻴت پر وخت د دوه وزرو پﻪ واسطﻪ چ‪ ３‬پﻪ دواړو خﻮاو ک‪ ３‬ﻳ‪ ３‬دي‪ ،‬خپﻠﻪ‬ ‫د اړتﻴا وړ اﻧرژي ﻟﻪ ﻟﻤر＇خﻪ اخﻠﻲ‪.‬‬

‫ز ده کﻮوﻧکﻲ پﻪ ﻣﻨاسبﻮ ډﻟﻮ ووﻳشئ او پﻪ جغرافﻴﻪ ک‪ ３‬دې د ﻣصﻨﻮع‪ ３‬سپﻮږﻣکﻴﻮ د اﻫﻤﻴت (د أب و‬ ‫ﻫﻮا د وړاﻧدوﻳﻨ‪ ،３‬د اﻗتصادي‪،‬کرﻧﻴزو او پﻮ‪＄‬ﻲ ﻣﻮضﻮع‪／‬اتﻮ) پﻪ ﻫکﻠﻪ بحث وک ِ‪７‬ي او د بحث پاﻳﻠ‪３‬‬ ‫دې د ﻫرې ډﻟ‪ ３‬ﻣشر خپﻠﻮ ！ﻮﻟگﻴﻮاﻟﻮ تﻪ بﻴان ک‪７‬ي‪.‬‬

‫پﻮ＊تﻨ‪:３‬‬ ‫ﻟﻨ‪＄ ６‬ﻮاب ور ک‪７‬ئ‬ ‫‪ -۱‬جﻴﻮ س＂‪５‬شﻨري ‪ Geo Stationary‬کﻮم حاﻟت تﻪ وﻳﻞ ک‪８５‬ي؟‬ ‫‪ Satelit Network -۲‬پﻪ جغرافﻴﻪ ک‪ ３‬کﻮم خدﻣتﻮﻧﻪ سرتﻪ رسﻮي؟‬ ‫ﻻﻧدې جﻤﻠﻪ بشپ‪７‬ه ک‪７‬ئ‪:‬‬

‫‪1۷۹‬‬

‫‪-۳‬ﻫغﻪ پﻴغاﻣﻮﻧﻪ چ‪ ３‬ﻟﻪ ﻣصﻨﻮعﻲ سپﻮږﻣک‪＇ ９‬خﻪ ‪＄‬ﻤک‪ ３‬تﻪ رس‪８５‬ي ‪........‬‬

‫او ﻫغﻪ پﻴغاﻣﻮﻧﻪ‬

‫چ‪ ３‬ﻟﻪ ‪＄‬ﻤک‪＇ ３‬خﻪ ﻣصﻨﻮعﻲ سپﻮږﻣک‪ ９‬تﻪ استﻮل ک‪８５‬ي‪..................‬پﻪ ﻧﻮم ﻳاد‪８４‬ي‪.‬‬

‫ﻟﻪ ！ﻮﻟ‪／‬ﻲ ＇خﻪ بﻬر ﻓﻌاﻟﻴت‪:‬‬ ‫د ﻣصﻨﻮعﻲ سپﻮږﻣکﻴﻮ د ډوﻟﻮﻧﻮ او د ﻫغﻮ ﻟپاره د اړتﻴا وړ اﻧرژي پﻪ باره ک‪ ３‬ﻣﻘاﻟﻪ وﻟﻴکئ او د جغرافﻴ‪３‬‬ ‫د ﻣضﻤﻮن پﻪ راتﻠﻮﻧکﻲ ساعت ک‪ ３‬ﻳ‪ ３‬خپﻠﻮ ！ﻮﻟ‪／‬ﻴﻮاﻟﻮ تﻪ واوروئ‪.‬‬

‫‪1۸۰‬‬

‫يو پنځوسم لوست‬

‫اتم څپرکی‬ ‫د ژوندانه د چاپ‪５‬ريال ن يوال‪ ３‬ستونزې‬ ‫‪ 01-٨‬د سون د موادو لوګي او ګازونه‬

‫پﻪ ﻫغﻪ ‪＄‬ای ک‪ ３‬چ‪ ３‬اوس‪８５‬ئ‪ ،‬د کﻮﻣ‪ ３‬دستگاه ﻟﻮ‪－‬ی او‪－‬از تاس‪ ３‬رب‪７‬وي؟‬ ‫د بدن سﻼﻣتﻲ او روغتﻴا د اﻧسان ﻟپاره د ژوﻧداﻧﻪ اصﻠﻲ اړتﻴاوې ‪２－‬ﻞ ک‪８５‬ي‪ .‬ﻫر ﻫغﻪ ﻻﻣﻞ چ‪ ３‬د اﻧسان‬ ‫سﻼﻣتﻴا او روغتﻴا تﻪ تاوان اړوي‪ ،‬ﻣضر دي‪ .‬ﻧﻮ ﻟﻪ ﻫﻤدې اﻣﻠﻪ باﻳد د اﻧسان د ژوﻧداﻧﻪ ‪＄‬ای ﻟﻪ ﻫر ډول‬ ‫کک‪７‬تﻴا او ﻣضرو ﻣﻮادو ＇خﻪ پاک وي‪ .‬ﻟﻪ دې پرتﻪ بﻪ زﻣﻮږ د ژوﻧداﻧﻪ چاپ‪５‬رﻳال ﻣتضرر وي‪ ،‬باﻳد ﻫغﻪ ＊ﻪ‬ ‫وپ‪５‬ژﻧﻮ او د حﻞ ﻻره ورتﻪ وﻟ＂ﻮو‪ .‬طبﻴعت پﻪ فطري ډول پاک دی او د ＇‪＋‬تﻦ تعاﻟی ﻟﻪ تحﻔﻮ ＇خﻪ دی‬ ‫ﻧﻮ ﻟﻪ ﻫﻤدې اﻣﻠﻪ د چاپ‪５‬رﻳال پ‪５‬ژﻧدﻧﻪ چ‪ ３‬د جغرافﻴ‪ ３‬ﻟﻮﻳﻪ برخﻪ ده‪ ،‬باﻳد پﻪ بشپ‪ ７‬ډول وپ‪５‬ژﻧﻮ‪.‬‬ ‫د ژوﻧداﻧﻪ چاپ‪５‬رﻳال د ژوﻧداﻧﻪ د ！ﻮﻟﻮ پدﻳدو ﻳﻮه ！ﻮﻟ‪／‬ﻪ ‪ Complex‬ده چ‪ ３‬اﻧسان‪ ،‬حﻴﻮان او ﻧبات ﻟپاره‬ ‫ﻳ‪ ３‬د ژوﻧداﻧﻪ شراﻳط برابر ک‪７‬ي دي‪ .‬ﻣﻬﻤ‪ ３‬برخ‪ ３‬ﻳ‪＄ ３‬ﻤکﻪ‪ ،‬د استﻮ‪－‬ﻨ‪＄ ３‬ای‪ ،‬خاوره‪ ،‬اوبﻪ‪ ،‬ﻧباتﻲ‬ ‫پﻮ＊）‪ ،‬حﻴﻮاﻧات او اتﻤﻮ سﻔﻴر دي‪.‬‬

‫‪1۸1‬‬

‫د وخت پﻪ ت‪５‬رﻳدو سره اﻧساﻧان پﻪ دې پﻮﻫ‪５‬دﻟﻲ چ‪ ３‬ﻫﻤدغﻪ چاپﻴرﻳال کﻮﻻی شﻲ چ‪ ３‬زﻣﻮږ ！ﻮﻟ‪３‬‬ ‫اړتﻴاوې پﻮره ک‪７‬ي ﻧﻮ پﻪ چ＂کﻲ ﻟﻪ خپﻞ چاپﻴرﻳال سره اړﻳکﻲ ！ﻴﻨ‪ ３／‬ک‪７‬ې‪ .‬پﻪ دې برخﻪ ک‪ ３‬ﻳ‪ ３‬زﻳات‪３‬‬ ‫تجرب‪ ３‬ﻻس تﻪ را وړﻟ‪ ،３‬د طبﻴعت ﻟﻪ ＊کﻼ او ستﻮﻧزو سره بﻠد شﻮل او د ﻫغﻪ ﻟﻪ ‪－‬ﻮا＊ﻮﻧﻮ سره ﻳ‪３‬‬ ‫ﻣﻘابﻠﻪ وک‪７‬ه‪.‬‬ ‫اﻧساﻧاﻧﻮ پﻮﻫﻪ حاصﻞ ک‪７‬ه چ‪ ３‬ﻫر چاپﻴرﻳال ک‪ ３‬باﻳد ﻟﻪ طبﻴعت سره اړﻳک‪！ ３‬ﻴﻨ‪ ３／‬ک‪７‬و چ‪ ３‬د ﻫغﻪ ﻟﻪ‬ ‫اﻣکاﻧاتﻮ ＇خﻪ ‪＂－‬ﻪ واخﻠﻮ‪ .‬تﻮدې او وچ‪ ３‬سﻴﻤ‪ ３‬د کرﻧ‪ ３‬او د خﻮړو د برابروﻟﻮ ﻟپاره ﻣﻨاسب‪ ３‬ﻧﻪ وي‪ .‬ﻫغﻪ‬ ‫شﻨ‪ ３‬سﻴﻤ‪ ３‬چ‪ ３‬د سﻴﻨدوﻧﻮ او جﻬﻴﻠﻮﻧﻮ پﻪ غاړوک‪ ３‬پرت‪ ３‬وي ！ﻮل شراﻳط ﻳ‪ ３‬د ژوﻧداﻧﻪ ﻟپاره برابر ک‪７‬ي‬ ‫وو‪ .‬ﻧﻮ د ﻫﻤدې سﻴﻨدوﻧﻮ پﻪ غاړو ک‪ ３‬ﻟﻮي تﻤدﻧﻮ ﻧﻪ راﻣﻨ‪％‬تﻪ شﻮل‪.‬‬ ‫پﻪ ﻫر ‪＄‬اي ک‪ ３‬اﻧساﻧان ﻫ（ﻪ کﻮي چ‪ ３‬د طبﻴعﻲ چاپﻴرﻳال شراﻳط و پ‪５‬ژﻧﻲ او خپﻞ ژوﻧد ﻟﻪ ﻫغﻮ سره برابر‬ ‫ک‪７‬ي او ﻳا چاپﻴرﻳال تﻪ د خپﻠﻮ اړتﻴا وو ﻟﻪ ﻣخ‪ ３‬بدﻟﻮن ورک‪７‬ي‪.‬‬ ‫ﻫغﻪ چاپﻴرﻳال چ‪ ３‬ﻣﻮږ پﻪ ک‪ ３‬ژوﻧد کﻮو ‪＄‬اﻧ‪７／‬ی ﻧظﻢ او ﻗاﻧﻮن ﻟري چ‪ ３‬د خدای(ج) ﻟﻪ خﻮا تﻨظﻴﻢ‬ ‫شﻮي دی‪ ،‬د باران اورﻳدل‪ ،‬د باد ﻟ‪／‬ﻴدل‪ ،‬دﻧبا تاتﻮ وده‪！ ،‬ﻮل دﻳﻮه ！اکﻠﻲ ﻗاﻧﻮن د بﻨس＀ ﻟﻪ ﻣخ‪ ３‬فعاﻟﻴت‬ ‫کﻮي‪ .‬ﻣﻮږ باﻳد طبﻴعﻲ ﻗﻮاﻧﻴﻦ وپ‪５‬ژﻧﻮ او دﻫغﻮرعاﻳت وک‪７‬و او خپﻞ چاپﻴرﻳال پاک وساتﻮ ﻟﻪ ﻫغﻪ پرتﻪ زﻣﻮږ‬ ‫طبﻴعﻲ ژوﻧد اغﻴزﻣﻦ او د ！ﻮﻟﻮ ﻣﻮجﻮداتﻮ ﻟپاره ژوﻧد ستﻮﻧزﻣﻦ وي‪.‬‬ ‫ﻟﻪ بده ﻣرغﻪ ﻟﻪ صﻨعتﻲ تاسﻴساتﻮ‪ ،‬فابرﻳکﻮ‪ ،‬پﻪ ‪＄‬ﻤک‪ ３‬باﻧدې صﻨعتﻲ پات‪ ３‬شﻮﻧﻮ او گﻠخاﻧﻪ ﻳ‪ ３‬ﻣضرو‬ ‫‪－‬ازوﻧﻮ پﻮرتﻪ ک‪５‬دل د ‪＄‬ﻤک‪ ３‬اتﻤﻮسﻔﻴر کک‪ ７‬وي او د اﻧسان‪ ،‬حﻴﻮان او ﻧبات ژوﻧد ﻟﻪ خطر سره ﻣخاﻣخ‬ ‫کﻮي‪ .‬د ﻫﻮا د کک‪ ７‬تﻴا پﻪ باره ک‪ ３‬باﻳد دﻳﻮه ‪＄‬ای د آب و ﻫﻮا پﻪ باره ک‪ ３‬ﻣستﻨد او دﻗﻴﻖ ﻣعﻠﻮﻣات وﻟرو‪.‬‬ ‫اتﻤﻮسﻔﻴر د اﻧساﻧاﻧﻮ‪ ،‬حﻴﻮاﻧاتﻮ‪ ،‬او ﻧباتاتﻮ ﻟپاره د ژوﻧداﻧﻪ ﻳﻮه ﻣﻬﻤﻪ پدﻳده ده‪ .‬ﻧﻮ ﻟﻪ ﻫﻤدې اﻣﻠﻪ دغ‪ ３‬حﻴاتﻲ‬ ‫سرچ‪５‬ﻨ‪ ３‬تﻪ باﻳد پﻮره پاﻣﻠرﻧﻪ وشﻲ اوﻟﻪ دې سرچ‪５‬ﻨ‪＇ ３‬خﻪ باﻳد پﻪ ＊ﻪ تﻮ‪－‬ﻪ ‪＂－‬ﻪ واخﻴستﻞ شﻲ‪ .‬ﻫغﻪ ﻟﻮ‪－‬ﻲ‬ ‫او ‪－‬ازوﻧﻪ چ‪ ３‬دسﻮن ﻟﻪ ﻣﻮاد و ＇خﻪ پﻮرتﻪ ک‪８５‬ي پﻪ ！ﻮﻟﻪ ﻧ‪７‬ۍ ک‪ ３‬ﻳ‪ ３‬ﻫﻮا کک‪７‬ه ک‪４７‬ده‪ .‬کک‪７‬ه فضاء د‬ ‫اﻧسان اوﻧﻮرو حﻴﻮاﻧاتﻮ پر تﻨﻔسﻲ سﻴستﻢ پﻪ ﻣستﻘﻴﻢ ډول ﻧاوړه اغ‪５‬زه کﻮي او د کاربﻦ ډای اکساﻳد او‬ ‫کاربﻮ ﻣﻮﻧﻮاکساﻳد‪ ،‬د ﻣتان غاز‪ ،‬کﻠﻮر وفﻠﻮروکاربﻦ او د ﻧاﻳتروجﻦ اکساﻳد تعاﻣﻼت د وﻳﻨﻲ پﻪ دوران‪ ،‬او‬ ‫تﻨﻔسﻲ جﻬاز او ﻧﻮرو باﻧدې روغتﻴاﻳ‪ ３‬ﻧاوړه اغ‪５‬زه ﻟري د ‪＄‬ﻤک‪ ３‬پر ﻣخ د ‪－‬ازوﻧﻮ او دودوﻧﻮ سرچ‪５‬ﻨﻪ د‬ ‫‪1۸۲‬‬

‫ډبرو سکاره‪ ،‬ﻧﻔت اورﻟ‪／‬ﻴدﻧ‪ ３‬او صﻨعتﻲ کارخاﻧﻮ ＇خﻪ عبارت دي‪.‬‬ ‫د کابﻞ د ＊اري فضاء د حﻤﻞ وﻧﻘﻞ د‬ ‫وسﻴﻠﻮ او د ﻧﻔﻮسﻮ د زﻳاتﻮاﻟﻲ او د ＊اري‬ ‫کک‪７‬تﻴا پﻮاسط غﻴر صحﻲ او کک‪７‬ه‬ ‫شﻮ‪４‬ده چ‪ ３‬زﻣﻮږ د ＊ارﻳا ﻧﻮ پﻪ روغتﻴاﻳﻲ‬ ‫ﻧا وړه اغﻴزه ک‪７‬ې ده‪ .‬ﻫغﻪ ！ﻮل ﻣﻮاد چ‪３‬‬ ‫د ﻫﻮا د کک‪ ７‬تﻴا سبب ‪－‬ر‪＄‬ﻲ پﻪ ﻻﻧدې‬ ‫ډول دي‪:‬‬ ‫‪ .۱‬زﻫري ﻣﻮاد‬ ‫‪ .۲‬کﻴﻤﻴاوي ﻣﻮاد‬ ‫‪ .۳‬دغ‪８‬وﻧﻮ خپرﻳدل‬ ‫‪ .۴‬د اضافﻲ غﻴرصحﻲ ﻣﻮاد‬ ‫‪ .۵‬د ﻣصﻨﻮعﻲ او اتﻮﻣﻲ ﻣﻮادو پات‪ ３‬شﻮﻧﻲ‬ ‫‪ .۶‬د ﻣضرو اجساﻣﻮ ﻟﻪ را ！ﻮﻟ‪５‬دل‬ ‫‪ .۷‬سﻮ‪５＄‬دﻧ‪３‬‬ ‫‪ .۸‬د ﻣﻨاسب کاﻧا ﻟﻴزﻳسﻴﻮن ﻧﻪ شتﻮن او داس‪ ３‬ﻧﻮر‪.‬‬

‫ز ده کﻮوﻧکﻲ پﻪ ډ ﻟﻮ وو‪４‬شئ‪ .‬د ﻣضرو ‪－‬ازوﻧﻮ پﻪ باره ک‪ ３‬دې چ‪ ３‬زﻣﻮږ پﻪ روغتﻴا ﻧاوړه اغﻴزه کﻮي‬ ‫بحث وک‪７‬ي او د ﻫغﻮ پاﻳﻠ‪ ３‬دې د ﻫرې ډﻟ‪ ３‬استازی خپﻠﻮ ！ﻮ ﻟگﻴﻮا ﻟﻮ تﻪ بﻴان ک‪７‬ي‪.‬‬

‫‪1۸۳‬‬

‫پﻮ＊تﻨ‪:３‬‬ ‫ﻟﻨ‪＄ ６‬ﻮاب ورک‪７‬ئ‪:‬‬ ‫‪ .۱‬د ژوﻧد چاپ‪５‬رﻳال تعرﻳف ک‪７‬ئ‬ ‫‪ .۲‬کﻮم ﻣﻮاد د ژوﻧد چاپ‪５‬رﻳال کک‪７‬وي؟‬ ‫سﻤﻪ جﻤﻠﻪ پﻪ ﻧ‪＋‬ﻪ ک‪７‬ئ‬ ‫‪ .٣‬پﻪ فضا ک‪ ３‬ﻣضر ‪－‬ازوﻧﻪ د وﻳﻨ‪ ３‬پر دوران او تﻨﻔسﻲ سﻴس＂ﻤﻮﻧﻮ باﻧدې ﻣستﻘﻴﻢ اغ‪５‬زه ﻟري‪( .‬‬

‫)‬

‫‪ .۴‬د ﻣضرو ﻟﻮگﻴﻮ او ‪－‬ازوﻧﻮ اصﻠﻲ سرچﻴﻨﻪ د ‪＄‬ﻤک‪ ３‬پر ﻣخ اور ﻟگ‪５‬دﻧ‪ ３‬دي‪) ( .‬‬

‫ﻟﻪ ！ﻮﻟ‪／‬ﻲ ＇خﻪ بﻬر ﻓﻌاﻟﻴت‪:‬‬ ‫ز ده کﻮوﻧکﻲ دې د کابﻞ ＊ار د ﻫﻮا د کک‪７‬تﻴا او د ﻫغ‪ ３‬د ضرر پﻪ باره ک‪ ３‬ﻣعﻠﻮﻣات را！ﻮل ک‪７‬ي او پﻪ‬ ‫！ﻮﻟ‪ ３／‬ک‪ ３‬دې ورباﻧدې خبرې وک‪７‬ي‪.‬‬

‫‪1۸۴‬‬

‫دوه پنځوسم لوست‬

‫الف‪ -‬د حمل و نقل (و لو‪ ،‬راو لو او ل‪ ５‬د رال‪ ５‬د) وسيل‪:３‬‬

‫د ژوﻧد پر چاپ‪５‬رﻳال باﻧدې د ﻧﻘﻠﻴﻪ وساﻳﻠﻮ ‪－‬ازوﻧﻪ او ﻟﻮ‪－‬ﻲ ＇ﻪ ﻣﻨﻔﻲ اغ‪５‬زې ﻟري؟‬ ‫ﻧﻘﻠﻴﻪ وساﻳﻞ د اﻧساﻧاﻧﻮ ﻟﻪ اړتﻴاوو ＇خﻪ ‪２－‬ﻞ ک‪８５‬ي چ‪ ３‬د کاﻟﻴﻮ او خﻠکﻮ پﻪ اﻧتﻘال ک‪ ３‬ډ‪４‬رې اساﻧتﻴاوې‬ ‫برابروي‪ .‬خﻮ دﻟتﻪ ﻧﻘﻠﻴﻪ وساﻳﻞ پﻪ ＊اروﻧﻮ ک‪ ３‬د ﻫﻮا د کک‪７‬تﻴا (‪ )Pollution‬د ﻻﻣﻞ پﻪ تﻮ‪－‬ﻪ ＇‪７５‬ل‬ ‫ک‪８５‬ي‪.‬‬ ‫ﻧﻘﻠﻴﻪ وساﻳﻞ پﻪ فضاء‪＄ ،‬ﻤکﻪ او اوبﻮ ک‪ ３‬د اﻧتﻘال ﻟپاره کارول ک‪８５‬ي‪ .‬اﻧتﻘاﻻتﻲ شبک‪ ３‬پﻪ ！ﻮﻟﻪ ﻧ‪７‬ۍ ک‪３‬‬ ‫د حﻤﻞ و ﻧﻘﻞ ستﻮﻧزې حﻠﻮي‪ ،‬خﻮ د دې تر＇ﻨ‪ ，‬د ﻟﻮ‪－‬ﻲ او ‪－‬ازوﻧﻮ خپرول د ژوﻧد چاپ‪５‬رﻳال کک‪７‬وي‬ ‫او د اﻧساﻧاﻧﻮ‪ ،‬حﻴﻮاﻧاتﻮ او ﻧباتاتﻮ ﻟپاره تﻨﻔسﻲ ستﻮﻧزې راﻣﻨ‪ ＃‬تﻪ کﻮي‪.‬‬ ‫د ﻧﻘﻠﻴﻪ وساﻳﻠﻮ ﻣضر ﻟﻮ‪－‬ﻲ او ‪－‬ازوﻧﻪ ﻫﻮا کک‪７‬وي او د ！ﻮﻟﻮ ژوﻧدﻳﻮ ﻣﻮجﻮداتﻮ د روغتﻴا ﻟپاره ﻧاوړه ﻫﻮا‬ ‫راﻣﻨ‪％‬تﻪ کﻮي‪ .‬د ﻫﻮا د کک‪７‬تﻴا ‪－‬ازوﻧﻪ ﻟکﻪ‪ :‬ﻟﻮ‪－‬ﻲ‪ ،‬کاربﻦ ډاي اکساﻳد‪ ،‬ﻧاﻳ＂روجﻦ اوکساﻳ‪ ،６‬سﻠﻔر‪،‬‬ ‫سرپ او داس‪ ３‬ﻧﻮر دي‪.‬‬ ‫د ﻧﻔﻮسﻮ ﻟﻪ زﻳاتﻮاﻟﻲ سره ﻧﻘﻠﻴﻪ وسﻴﻠﻮ تﻪ اړتﻴا زﻳات‪８５‬ي‪ .‬د دې وساﻳﻠﻮ کک‪７‬ووﻧکﻲ ﻣﻮاد د ﻫﻮا د کک‪７‬تﻴا‬ ‫سبب ‪－‬ر‪＄‬ﻲ‪.‬‬ ‫د وروستﻪ پات‪ ３‬ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻮ د ژوﻧد چاپ‪５‬رﻳال پﻪ ＊اري او صحﻲ ﻣعﻴاروﻧﻮ سﻤبال ﻧﻪ دي‪ .‬پرﻣختﻠﻠﻲ‬ ‫ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻪ پﻪ دې تﻮاﻧ‪５‬دﻟﻲ دي چ‪ ３‬تر ﻳﻮې اﻧدازې پﻮرې د ﻧﻘﻠﻴﻪ وسﻴﻠﻮ د ﻣضرو ﻣﻮادو ﻣخﻪ وﻧﻴسﻲ‪،‬‬ ‫‪＄‬کﻪ چ‪ ３‬پﻪ دې ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻮ ک‪ ３‬ﻧﻮي تکﻨاﻟﻮژۍ او د ﻧﻘﻠﻴﻪ وسﻴﻠ‪ ３‬د دې سبب شﻮي دي چ‪ ３‬د ﻣضرو‬ ‫‪－‬ازوﻧﻮ ﻣخﻪ وﻧﻴﻮل شﻲ‪ .‬ﻫغﻪ ﻧﻘﻠﻴﻪ وسﻴﻠ‪ ３‬چ‪ ３‬د ﻟﻮ‪－‬ﻲ او ‪－‬ازوﻧﻮ ﻻﻣﻞ ک‪８５‬ي‪ ،‬پﻪ ＊اروﻧﻮ ک‪ ３‬د ت‪，‬‬ ‫رات‪ ，‬اجازه ﻧﻪ ورکﻮل ک‪８５‬ي‪.‬‬ ‫‪1۸۵‬‬

‫پﻪ دې وروستﻴﻮ کﻠﻮ ک‪ ３‬زﻣﻮږ ‪－‬ران ﻫ‪５‬ﻮاد افغاﻧستان د زﻳاتﻮ ﻧﻘﻠﻴﻪ وسﻴﻠﻮ پﻪ ﻟرﻟﻮ پﻪ ت‪５‬ره بﻴا د کابﻞ ＊ار‬ ‫چاپ‪５‬رﻳال د کک‪７‬تﻴا ﻟﻪ ﻣخ‪ ３‬ﻟﻪ ډ‪４‬رو ستﻮﻧزو سره ﻣخاﻣخ دی‪ .‬د کابﻞ د ＊ار ＊کﻠ‪ ３‬فضا ﻣضرو ‪－‬ازوﻧﻮ‬ ‫او د زړو ﻣﻮت‪７‬و ﻟﻮ‪－‬ﻴﻮ او د ب‪ ３‬کﻴﻔﻴتﻪ ت‪５‬ﻠﻮ پﻪ استعﻤال سره چ‪ ３‬پﻪ ﻫﻮا ک‪ ３‬د سﻠﻔرو او سرپﻮ د زﻳاتﻮاﻟﻲ‬ ‫سبب ک‪８５‬ي‪ ،‬خرابﻪ ک‪７‬ې ده‪ .‬کﻮﻟی شﻮ د ﻧﻘﻠﻴﻪ وسﻴﻠﻮ کک‪７‬تﻴا پﻪ ‪＄‬ﻤکﻨﻲ‪ ،‬سﻤﻨدري او ﻫﻮاﻳﻲ برخﻮ‬ ‫ډﻟبﻨدي او ﻣطاﻟعﻪ ک‪７‬و چ‪ ３‬ﻫرې برخ‪ ３‬پﻪ خپﻞ وار سره ‪＄‬ﻤکﻪ‪ ،‬سﻤﻨدر او فضا کک‪７‬ه ک‪７‬ې ده‪ .‬طبﻴعتا ً‬ ‫صافﻪ او طبﻴعﻲ ﻫﻮا کک‪７‬ه ﻧﻪ وي خﻮ دا اﻧساﻧان دي چ‪ ３‬د ﻧﻮې ！کﻨاﻟﻮژۍ ＇خﻪ پﻪ ‪＂－‬ﻪ اخﻴستﻨ‪ ３‬سره‬ ‫پﻪ ډ‪４‬رو ﻣﻨطﻘﻮ ک‪ ３‬چاپ‪５‬رﻳال کک‪７‬وي‪.‬‬

‫！ﻮﻟ‪／‬ی پﻪ ＇ﻮ ډﻟﻮ وو‪４‬شئ او ﻫره ډ ﻟﻪ دې د ﻫﻮا د کک‪７‬تﻴا ‪ Pollution‬د ﻻﻣﻠﻮﻧﻮ پﻪ اړه ﻳﻮ ﻟﻪ بﻞ سره‬ ‫بحث وک‪７‬ي او د بحث پاﻳﻠﻪ دې د ډﻟ‪ ３‬استازې خپﻠﻮ ！ﻮﻟگﻴﻮاﻟﻮ تﻪ وړاﻧدې ک‪７‬ي‪.‬‬ ‫پﻮ＊تﻨ‪:３‬‬ ‫ﻟﻨ‪＄ ６‬ﻮاب ورک‪７‬ئ‪:‬‬ ‫‪ .۱‬پر ﻣختﻠﻠﻮ ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻮ ＇رﻧ‪／‬ﻪ د ﻫﻮا د کک‪７‬تﻴا ﻣخﻪ ﻧﻴﻮﻟ‪ ３‬ده؟‬ ‫‪ .۲‬د ﻧﻘﻠﻴﻪ وساﻳﻠﻮ د افرازاتﻮ کک‪７‬تﻴا پﻪ ﻫﻮا ک‪ ３‬د کﻮﻣﻮ ستﻮﻧزو ﻻﻣﻞ ‪－‬ر‪＄‬ﻲ؟‬ ‫جﻤﻠ‪ ３‬بشپ‪７‬ې ک‪７‬ئ‪:‬‬ ‫‪ .۳‬ﻧﻘﻠﻴﻪ وسﻴﻠ‪ .............３‬د کک‪７‬تﻴا ﻻﻣﻞ ‪－‬ر‪＄‬ﻲ‪.‬‬ ‫‪ .۴‬د اﻧسان روغتﻴا ﻣستﻘﻴﻤا ً ﻟﻪ ‪..............‬سره اړﻳک‪ ３‬ﻟري‪.‬‬ ‫‪ .۵‬ﻫغﻪ ﻻﻣﻠﻮﻧﻪ چ‪ ３‬د کک‪７‬تﻴا سبب ‪－‬ر‪＄‬ﻲ ‪...............‬پﻪ ﻧﻮم ﻳاد‪８４‬ي‪.‬‬ ‫د سﻢ ‪＄‬ﻮاب اﻧتخاب ک‪７‬ئ‪:‬‬ ‫‪ .۶‬کﻮم ‪－‬ازوﻧﻪ د ﻫﻮا د کک‪７‬تﻴا سبب ‪－‬ر‪＄‬ﻲ‪:‬‬ ‫د‪ -‬ب او ج سﻢ دي‪.‬‬ ‫اﻟف‪ :‬اوکسﻴجﻦ ب‪ :‬ﻧاﻳتروجﻦ اکساﻳد ج‪ :‬کاربﻦ ﻣﻮﻧﻮاکساﻳد‬ ‫ﻟﻪ ！ﻮﻟ‪／‬ﻲ ＇خﻪ بﻬر ﻓﻌاﻟﻴت‪:‬‬ ‫د ﻧﻘﻠﻴﻪ وسﻴﻠﻮ پﻪ ﻫکﻠﻪ فکر وک‪７‬ئ چ‪ ３‬وﻟ‪ ３‬چاپ‪５‬رﻳال کک‪７‬وي‪ .‬پﻪ دې ﻫکﻠﻪ ﻣﻘاﻟﻪ وﻟﻴکئ او د جغرافﻴ‪３‬‬ ‫پﻪ راتﻠﻮﻧکﻲ ساعت ک‪ ３‬ﻳ‪ ３‬خپﻠﻮ ！ﻮﻟگﻴﻮاﻟﻮ تﻪ بﻴان ک‪７‬ئ‪.‬‬

‫‪1۸۶‬‬

‫درې پنځوسم لوست‪:‬‬

‫ب‪ :‬د ژوند په چاپ‪５‬ريال باندې د کارخانو اغ‪５‬زې‪:‬‬

‫کﻠﻪ صﻨعتﻲ فابرﻳک‪ ３‬تﻪ تﻠﻠﻲ ﻳاست؟ کﻮم ډول ﻣضر ‪－‬ازوﻧﻪ ﻟﻪ فابرﻳک‪＇ ３‬خﻪ خارج‪８５‬ي او د ژوﻧداﻧﻪ چاپ‪５‬رﻳال‬ ‫کک‪７‬وي؟‬

‫د ژوﻧداﻧﻪ چاپ‪５‬رﻳال پﻪ ﻣجﻤﻮعﻲ ډول د جغرافﻴﻪ پﻮﻫاﻧﻮ پام ‪＄‬اﻧتﻪ را اړوﻟ‪ ３‬ده‪.‬‬ ‫اوسﻨ‪７５＇ ９‬ﻧ‪＊ ３‬ﻴﻲ چ‪ ３‬د کارخاﻧﻮ جﻮړول د ﻫﻮا‪ ،‬د ‪＄‬ﻤک‪ ３‬د رواﻧﻮ او د ‪＄‬ﻤک‪ ３‬ﻻﻧدې اوبﻮ‬ ‫د کک‪７‬وﻟﻮ ﻻﻣﻞ ‪－‬ر‪＄‬ﻲ‪.‬‬ ‫صﻨعتﻲ اﻧﻘﻼب ﻟﻪ اروپا ＇خﻪ پﻴﻞ شﻮ چ‪ ３‬اصﻠﻲ زاﻧ‪／‬ﻮ ﻳ‪ ３‬د اﻧ‪／‬ﻠستان ﻫ‪５‬ﻮاد دی او ﻟﻪ ﻫغﻪ‬ ‫‪＄‬اﻳﻪ ＇خﻪ ﻧ‪７‬ۍ تﻪ خپﻮر شﻮ او پﻪ شﻤاﻟﻲ اﻣرﻳکا‪ ،‬پﻪ ت‪５‬ره بﻴا د اﻣرﻳکا پﻪ ﻣتحده اﻳاﻟتﻮﻧﻮ ک‪ ３‬ﻳ‪３‬‬ ‫پﻪ پراخﻪ پﻴﻤاﻧﻪ پراختﻴا و ﻣﻮﻧده او د ﻣﻮ！ر جﻮړوﻟﻮ‪ ،‬ب‪７５‬ۍ جﻮړوﻟﻮ‪ ،‬اﻟﻮتکﻮ جﻮړوﻟﻮ او پﻪ ﻧﻮرو‬ ‫برخﻮ ک‪ ３‬سﻠ‪／‬ﻮﻧﻮ فابرﻳکﻮ پﻪ کار پﻴﻞ وک‪.７‬‬ ‫د أسﻴا د ﻟﻮﻳ‪ ３‬وچ‪ ３‬ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻮ ﻟکﻪ جاپان‪ ،‬چﻴﻦ‪ ،‬ﻫﻨد او داس‪ ３‬ﻧﻮرو ﻫﻢ د ب‪５‬ﻼب‪５‬ﻠﻮ کارخاﻧﻮ‬

‫‪1۸۷‬‬

‫پﻪ جﻮړوﻟﻮ پﻴﻞ وک‪ ７‬او ﻧﻮرو زﻳاترو افرﻳﻘاﻳﻲ ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻮ او اس＂راﻟﻴا ک‪ ３‬ﻫﻢ پﻪ ‪＄‬اﻧ‪７／‬و برخﻮ ک‪３‬‬ ‫ﻟﻮﻳ‪ ３‬فابرﻳک‪ ３‬جﻮړې ک‪７‬ي‪ .‬دغﻮ ！ﻮﻟﻮ تاسسﻴاتﻮ پﻪ ب‪５‬ﻼب‪５‬ﻠﻮ ＇اﻧ‪／‬ﻮ ک‪ ３‬د ژوﻧداﻧﻪ د چاپ‪５‬رﻳال پﻪ‬ ‫کک‪７‬وﻟﻮ ک‪ ３‬زﻳات‪ ３‬ستﻮﻧزې راﻣﻨ‪％‬تﻪ ک‪７‬ې‪ ،‬ﻟکﻪ‪ :‬د کاربﻦ ډای اکساﻳد‪ ،CO2‬د ﻣﻴتان ‪،CH4‬‬ ‫کﻠﻮروفﻠﻮروکاربﻦ غاز ‪ ،CFC‬ﻧاﻳتروجﻦ ډای اکساﻳد زﻫرجﻦ ‪－‬ازوﻧﻪ‪ ،‬د اوبﻮ ب‪７‬اسﻮﻧﻪ او د اتﻮﻣﻲ‬ ‫ذرو أﻳﻮﻧﻮﻧﻪ او داس‪ ３‬ﻧﻮر پﻪ ﻫﻮا ک‪ ３‬داخﻠ‪８５‬ي چ‪ ３‬د ﻫﻮا فزﻳکﻲ او کﻴﻤاوي خﻮاص تغﻴروي‪.‬‬ ‫پﻪ ！ﻮﻟﻴزه تﻮ‪－‬ﻪ ﻣضر ‪－‬ازوﻧﻪ ﻟﻪ فابرﻳکﻮ ＇خﻪ خارج‪８５‬ي‪５＄ .‬ﻨ‪ ３‬ﻳ‪ ３‬ډ‪４‬ر پﻮرتﻪ ‪＄‬ﻲ او ﻫﻮا کک‪７‬وي‪.‬‬ ‫د ﻣثا ل پﻪ ډول د کﻠﻮروفﻠﻮرکاربﻦ (‪－ )C.F.C( )choloro fluoro carbon‬از ﻟﻪ فابرﻳکﻮ‬ ‫او س‪７‬ووﻧکﻮ وساﻳﻠﻮ ＇خﻪ خارج‪８５‬ي چ‪ ３‬د ﻫﻮا پﻪ ﻟﻮړو پﻮړﻳﻮ ک‪ ３‬د اوزون پﻪ ﻗشر ک‪ ３‬کﻴﻤاوي‬ ‫ترکﻴبﻮﻧﻮ سره تعاﻣﻞ کﻮي‪ .‬د اوزون ﻗشر وﻳجاړوي او پﻪ پای ک‪ ３‬د ‪＄‬ﻤک‪ ３‬د تﻮد‪４‬دو سبب‬ ‫‪－‬ر‪＄‬ﻲ‪.‬‬ ‫ﻣضر ‪－‬ازوﻧﻪ پﻪ ！ﻮﻟﻴز ډول د ﻫﻮا د کک‪７‬تﻴا ﻻﻣﻞ ‪－‬ر‪＄‬ﻲ او ژوﻧد ﻟﻪ خطر سره ﻣخاﻣخﻮي چ‪ ３‬پﻪ‬ ‫پای ک‪ ３‬د ب‪５‬ﻼب‪５‬ﻠﻮ ﻧاروغﻴﻮ سبب ک‪８５‬ي ﻟکﻪ‪ :‬د زړه‪ ،‬س‪８‬و‪ ،‬تﻨﻔسﻲ‪ ،‬جﻠدي او داس‪ ３‬ﻧﻮرو‪.‬‬ ‫پﻪ ﻫﻤدې ډول اتﻮﻣﻲ کارخاﻧ‪ ３‬راډﻳﻮ اکتﻴف ‪ Radio Active waster‬پات‪ ３‬شﻮﻧ‪ ３‬د ﻻﻧدﻧﻴﻮ‬ ‫ستﻮﻧزو ﻻﻣﻞ ‪－‬ر‪＄‬ﻲ‪.‬‬ ‫اتﻮﻣﻲ وړاﻧ‪ ３／‬تشعشعات د ﻳﻮ کﻴﻠﻮﻣتر ﻣربع پﻪ ساحﻪ ک‪ ３‬تخرﻳبات کﻮي‪.‬‬ ‫پﻪ کرﻧﻪ‪ ،‬ک‪＋‬ت او کار ﻣﻨﻔﻲ اغ‪５‬ز ﻟري‪.‬‬ ‫فضا تﻪ داخﻠ‪８５‬ي‪.‬‬ ‫حﻴﻮاﻧات‪ ،‬اﻧساﻧان او ﻧباتات پﻪ ﻣرګ ‪－‬ﻮا＊ﻲ‪.‬‬ ‫د چرﻧﻮبﻞ ا！ﻮﻣﻲ چاودﻧ‪ ３‬چ‪ ３‬پراخﻪ ساحﻪ ﻳ‪ ３‬ﻟﻪ ﻣﻨ‪％‬ﻪ ﻳﻮړه‪ ،‬د دې ﻣطﻠب ＊ﻪ ب‪５‬ﻠ‪／‬ﻪ ده‪.‬‬ ‫د کاربﻦ ډای اکساﻳد د ‪－‬از د تﻮﻟﻴد سبب ‪－‬ر‪＄‬ﻲ‪.‬‬ ‫د پﻮستکﻲ سرطان راﻣﻨ‪％‬تﻪ کﻮي‪.‬‬

‫‪1۸۸‬‬

‫د خﻮړو ﻣﻮادو تاسﻴسات اغ‪５‬زﻣﻦ کﻮي‪.‬‬ ‫د کارخاﻧﻮ ﻧاوړه اغ‪５‬زې‪ ،‬ﻧﻪ ﻳﻮازې پﻪ ‪＄‬ﻤکﻪ بﻠک‪ ３‬پﻪ فضا او سﻤﻨدر ک‪ ３‬ﻫﻢ د احساس وړ دي‪.‬‬ ‫د فابرﻳکﻮ ﻧاوړه اغﻴزې د ‪＄‬ﻤک‪ ３‬اتﻤﻮسﻔﻴر ﻫﻢ کک‪７‬وي‪.‬‬ ‫ﻫغﻪ سﻴﻨدوﻧﻪ چ‪ ３‬د فابرﻳکﻮ تر＇ﻨ‪ ，‬بﻬ‪８５‬ي‪ ،‬د فابرﻳکﻮ د اضافﻲ ﻣﻮادو پﻪ واسط اغ‪５‬زﻣﻦ ک‪８５‬ي‪.‬‬ ‫اتﻮﻣﻲ اضافﻲ ﻣﻮادو ﻫﻢ د سﻤﻨدر اوبﻪ کک‪７‬ې ک‪７‬ې دي‪ .‬د ﻧﻔتﻮ ﻟﻪ ب‪７５‬ﻳﻮ ＇خﻪ پﻪ سﻤﻨدر ک‪ ３‬د‬ ‫ﻧﻔتﻮ تﻮﻳﻴدﻟﻮ ﻫﻢ د سﻤﻨدر اوبﻪ او سﻤﻨدري ژوﻧد ﻳ‪ ３‬ﻣتآثر ک‪７‬ی دی‪.‬‬

‫！ﻮﻟ‪／‬ی پﻪ ﻣساوي ډﻟﻮ وو‪４‬شئ او ﻫره ډﻟﻪ دې د فابرﻳکﻮ د ضرر پﻪ باره ک‪ ３‬فکر وک‪７‬ي او د اتﻮﻣﻲ‬ ‫دستگاوو ﻧاوړه اغ‪５‬زې دې تﻮضﻴح ک‪７‬ي‪ .‬او د ﻫرې ډﻟ‪ ３‬استازی دې پﻪ وار سره د خپﻠ‪ ３‬ډﻟ‪３‬‬ ‫＇ر‪－‬ﻨدوﻧ‪ ３‬ﻧﻮرو تﻪ واوروي‪.‬‬ ‫پﻮ＊تﻨ‪:３‬‬

‫سﻢ ‪＄‬ﻮابﻮﻧﻪ اﻧتخاب ک‪７‬ئ‪:‬‬ ‫‪ .۱‬ﻟﻪ ﻻﻧد ﻧﻴﻮ ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻮ ＇خﻪ ﻳﻮ ﻫ‪５‬ﻮاد د صﻨعتﻲ اﻧﻘﻼب زاﻧ‪／‬ﻮ وه‪.‬‬ ‫اﻟف‪ :‬جرﻣﻨﻲ‬

‫ب‪ :‬اﻧ‪／‬ﻠستان ج‪ :‬فراﻧسﻪ‬

‫د‪ :‬اﻳ＂اﻟﻴا‬

‫‪ .۲‬چرﻧﻮبﻞ د بر‪＋４‬ﻨا د تﻮﻟﻴد اتﻮﻣﻲ دست‪／‬اه پﻪ کﻮم ﻳﻮ ﻻﻧدﻧﻲ ﻫ‪５‬ﻮاد پﻮرې اړه ﻟري‪:‬‬ ‫اﻟف‪ :‬اوکراﻳﻦ ب‪ :‬ﻗزاﻗستان ج‪ :‬ترکﻤﻨستان د‪ :‬ارﻣﻨستان‬ ‫‪ .۳‬ﻣضر ‪－‬ازوﻧﻪ کﻮﻣ‪ ３‬ﻣﻨﻔ‪ ３‬اغ‪５‬زې ﻟري؟‬ ‫اﻟف‪ :‬د اوزون طبﻘﻪ وﻳجاړوي ب‪ :‬د ژوﻧداﻧﻪ ﻟپاره ‪＂－‬ﻮر دي‬

‫‪1۸۹‬‬

‫ج‪ :‬د تﻨﻔس ﻟپاره ‪＂－‬ﻮر دي‬

‫د‪ :‬ﻳﻮازې د ﻧباتاتﻮ ﻟپاره ‪＂－‬ﻮر دي‪.‬‬

‫ﻟﻨ‪＄ ６‬ﻮاب ورک‪７‬ئ‪:‬‬ ‫‪ .۱‬کﻮم ‪－‬ازوﻧﻪ د ژوﻧداﻧﻪ چاپ‪５‬رﻳال کک‪７‬وي؟‬ ‫‪ .۲‬د فابرﻳکﻮ ﻣضر ‪－‬ازوﻧﻪ د کﻮﻣﻮ ﻧاروغﻴﻮ ﻻﻣﻞ ‪－‬ر‪＄‬ﻲ؟‬ ‫‪ .۳‬د اتﻮﻣﻲ فابرﻳکﻮ تاسﻴسات کﻮﻣ‪ ３‬ستﻮﻧزې راﻣﻨ‪％‬تﻪ کﻮي؟‬ ‫ﻟﻪ ！ﻮﻟ‪／‬ﻲ ＇خﻪ بﻬر ﻓﻌاﻟﻴت‪:‬‬

‫د ﻫغﻮ ﻣضرو ‪－‬ازوﻧﻮ ﻟست وﻟﻴکئ کﻪ پﻪ پخﻠﻨ‪％‬ﻲ ک‪ ３‬شتﻮن وﻟري او د اﻧساﻧاﻧﻮ پﻪ ژوﻧداﻧﻪ باﻧدې‬ ‫ﻧاوړه اغ‪５‬زې کﻮي‪.‬‬

‫‪1۹۰‬‬

‫څلور پنځوسم لوست‪:‬‬

‫‪ ۰٢-۸‬د صﻨﻌتﻲ ﻣﻮادو پات‪ ３‬شﻮﻧﻲ‪:‬‬

‫د چاپ‪５‬رﻳال د کک‪７‬تﻴا پﻪ ﻫکﻠﻪ ﻣﻮ فکر ک‪７‬ی دی او د صﻨعتﻲ پات‪ ３‬شﻮﻧﻮ پﻪ زﻳان پﻮﻫ‪８５‬ئ؟‬ ‫د ژوﻧداﻧﻪ چاپ‪５‬رﻳال ﻫغﻪ ‪＄‬ای دی چ‪ ３‬اﻧسان پﻪ ک‪ ３‬ژوﻧد کﻮي او ！ﻮل صﻨاﻳع او فابرﻳک‪ ３‬د اﻧساﻧاﻧﻮ‬ ‫د اړتﻴاوو د پﻮره کﻮﻟﻮ ﻟپاره دي‪ .‬خﻮ د ﻫغﻮ تر ＇ﻨ‪ ，‬روغتﻴا او پاکﻲ اساسﻲ اړتﻴا ده چ‪ ３‬د ژوﻧداﻧﻪ‬ ‫چاپ‪５‬رﻳال پﻪ ！ﻮﻟﻪ ک‪ ３‬پاک وساتﻮ ﻧﻮ ﻟﻪ ﻫﻤدې اﻣﻠﻪ ﻫغﻪ صﻨعتﻲ پات‪ ３‬شﻮﻧﻲ چ‪ ３‬کارخاﻧ‪ ３‬او صﻨاﻳع‬ ‫ﻳ‪ ３‬تﻮﻟﻴدوي د ﻫغﻮ د زﻳان ﻣخﻨ‪５‬ﻮی وشﻲ چ‪ ３‬چاپﻴرﻳا ل کک‪ ７‬ﻧشی‪ .‬پات‪ ３‬شﻮﻧﻲ پﻪ ﻻﻧدې برخﻮ‬ ‫و‪４‬شﻞ شﻮي دي‪.‬‬ ‫‪ .۱‬فزﻳکﻲ پات‪ ３‬شﻮﻧﻲ‪ Physical Wastes:‬ﻻﻧدې برخ‪ ３‬ﻟري‪ :‬د کﻮروﻧﻮ پات‪ ３‬شﻮﻧﻲ‪ ،‬ﻧاوﻟ‪ ３‬اوبﻪ‬ ‫او داس‪ ３‬ﻧﻮر‪.‬‬ ‫‪ .۲‬کﻴﻤﻴاﻳﻲ پات‪ ３‬شﻮﻧﻲ ﻟکﻪ‪ :‬کاربﻦ‪ ،‬کاربﻦ ډای اکساﻳد‪ ،‬ﻧاﻳتروجﻦ اکساﻳد‪ ،‬عضﻮي ﻣاﻟ‪ ３／‬او‬ ‫ﻧﻮر‬ ‫‪ .۳‬خدﻣاتﻲ سکتﻮروﻧﻪ‪ :‬چ‪＄ ３‬ﻤکﻨﻲ‪ ،‬ﻫﻮاﻳﻲ او سﻤﻨدري ﻧﻘﻠﻴﻪ وس‪５‬ﻠ‪ ３‬دي‪.‬‬ ‫‪1۹1‬‬

‫‪ .۴‬د خﻮړو پات‪ ３‬شﻮﻧﻲ‪ :‬د ډوډۍ او پخﻠﻨ‪％‬ﻲ پات‪ ３‬شﻮﻧﻲ‪.‬‬ ‫‪＊ .۵‬اري پات‪ ３‬شﻮﻧﻲ چ‪ ３‬ﻣعﻤﻮ ًﻻ د ورستﻮ ﻣﻮاد و پات‪ ３‬شﻮﻧﻲ د ﻣﻴتان ‪－‬از تﻮﻟﻴدوي‪.‬‬ ‫‪ .۶‬اتﻮﻣﻲ تﻮﻟﻴدي ﻣﻨابع‪ :‬د ﻫﻮا د اتﻮﻣﻲ اﻳﻮﻧﻮﻧﻮ د ترکﻴب کک‪７‬تﻴا‪.‬‬ ‫‪-۷‬صﻨعتﻲ تﻮﻟﻴدات‪ :‬چ‪ ３‬د کﻠﻮروفﻠﻮرو کاربﻦ ‪－ C.F.C‬از ور＇خﻪ تﻮﻟﻴد‪８４‬ي‪.‬‬ ‫پات‪ ３‬شﻮﻧﻲ ﻣعﻤﻮﻻ ً د کﻴﻤﻴاوي او فزﻳکﻲ تعاﻣﻼتﻮ پﻪ واسطﻪ د چاپ‪５‬رﻳال اصﻠﻲ خﻮاصﻮ تﻪ‬ ‫تغﻴر ورکﻮي او دغﻪ تغﻴرات پﻪ وچﻪ‪ ،‬اوبﻮ او ﻫﻮا ﻧاوړه اغ‪５‬زې ﻟري چ‪ ３‬پﻪ فضا ک‪ ３‬د اوزون‬ ‫طبﻘﻪ وﻳجاړوي او پﻪ سبب ﻳ‪ ３‬ﻟﻪ بﻨﻔش ＇خﻪ اخﻮا تﻪ وړاﻧ‪ ３／‬ﻣستﻘﻴﻤا ً پﻪ ‪＄‬ﻤکﻪ ﻟ‪８５／‬ي چ‪３‬‬ ‫د اﻧساﻧاﻧﻮ او ﻧﻮرو ژوﻧدﻳﻮ ﻣﻮجﻮداتﻮ پﻪ روغتﻴا او پﻪ ﻫﻤدې ډول د ‪＄‬ﻤک‪ ３‬د کرې د آب و ﻫﻮا‬ ‫پر تغﻴر ﻣﻨﻔﻲ اغ‪５‬زه کﻮي‪ .‬د پات‪ ３‬شﻮﻧﻮ شتﻮن د اﻧساﻧاﻧﻮ ﻟپاره ستره ستﻮﻧزه جﻮړه ک‪７‬ې ده چ‪ ３‬د‬ ‫！ﻮﻟﻮ ژوﻧدﻳﻮ ژوﻧد تﻬدﻳدوي‪ .‬اوس وخت د اﻧسان د ژوﻧداﻧﻪ چاپ‪５‬رﻳال غﻴرصحﻲ شﻮی او د زﻳاتﻮ‬ ‫ستﻮﻧزو د راﻣﻨ‪％‬تﻪ کﻮﻟﻮ ﻻﻣﻞ ‪－‬ر‪５＄‬دﻟی دی‪ .‬ﻟﻪ بﻠﻪ پﻠﻮه صﻨعتﻲ پات‪ ３‬شﻮﻧﻮ سﻤﻨدروﻧﻪ کک‪ ７‬ک‪７‬ي‬ ‫دي او ﻫغﻪ حﻴﻮاﻧات چ‪ ３‬پﻪ سﻤﻨدروﻧﻮ او سﻴﻨدوﻧﻮ ک‪ ３‬ژوﻧد کﻮي‪ ،‬ﻣتضرر ک‪７‬ي ﻳ‪ ３‬دي‪ .‬ﻟکﻪ‪ :‬پﻪ‬ ‫اروپا ک‪ ３‬تاﻳﻤز او راﻳﻦ سﻴﻨدوﻧﻪ‪ .‬دا سﻴﻨدوﻧﻪ د ﻫغﻮ صﻨعتﻲ او کﻴﻤﻴاوي فابرﻳکﻮ پﻪ سبب چ‪ ３‬د‬ ‫دې سﻴﻨدوﻧﻮ پﻪ غاړو ک‪ ３‬جﻮړې شﻮي دي او د ﻫغﻮ اضافﻲ ﻣﻮاد سﻴﻨدوﻧﻮ تﻪ ‪＄‬ﻲ او د حﻴﻮاﻧاتﻮ‬

‫د اﻻسکا پﻪ سﻮاحﻠﻮ ک‪ ３‬د ﻧﻔتﻲ کک‪７‬تﻴاوو پاکﻮل‬ ‫‪1۹۲‬‬

‫د ژوﻧداﻧﻪ چاپ‪５‬رﻳال کک‪７‬وي‪.‬‬ ‫سﻤﻨدروﻧﻪ د اتﻮﻣﻲ او ﻧﻔتﻲ ﻣﻮادو پﻪ واسطﻪ ﻫﻢ کک‪７‬ﻳ‪８‬ي چ‪ ３‬د سﻤﻨدري حﻴﻮاﻧاتﻮ د ﻟﻪ ﻣﻨ‪％‬ﻪ تﻠﻠﻮ‬ ‫سبب ‪－‬ر‪＄‬ﻲ‪.‬اﻧساﻧان د ﻧﻔتﻲ ﻣﻮادو پﻪ‬ ‫واسطﻪ د سﻤﻨدروﻧﻮ د زﻳاتﻮ کک‪７‬تﻴاوو‬ ‫شاﻫدان دي چ‪ ３‬ﻳﻮازې د اﻣرﻳکا پﻪ‬ ‫ﻣتحده اﻳاﻟتﻮﻧﻮ ک‪ ۷۰۰۰ ３‬پ‪ ３＋５‬ﻳ‪３‬‬ ‫ثبت شﻮې دي‪.‬‬ ‫ﻫﻤدارﻧ‪／‬ﻪ پﻪ ډ‪４‬رو ﻧﻮرو سﻴﻤﻮ ک‪ ３‬ﻫﻢ‬ ‫د ﻧﻔتﻮ باروړﻧک‪ ３‬ب‪７５‬ۍ د تخﻨﻴکﻲ‬ ‫ستﻮﻧزوپﻪ سبب پﻪ سﻤﻨدر ک‪ ３‬د ﻧﻔتﻮ‬ ‫د اﻧتﻘال پر وخت سﻤﻨدروﻧﻪ کک‪７‬وي‪.‬‬ ‫د سﻤﻨدرو ﻟﻪ تﻞ ＇خﻪ د ﻧﻔتﻮ راﻳستﻨ‪３‬‬ ‫ﻫﻢ د ﻫغﻮ د اوبﻮ کک‪７‬تﻴا د‪４‬ره ک‪７‬ې ده‪.‬‬ ‫ﻧﻮ ﻟﻪ ﻫﻤدې اﻣﻠﻪ د ‪＄‬ﻤک‪ ３‬پﻪ کره‬ ‫باﻧدې صﻨعتﻲ پرﻣخت‪／‬ﻮﻧﻪ کﻪ ﻟﻪ ﻳﻮې‬

‫د راﻳﻦ دسﻨد حﻮزه او د ﻫغ‪ ３‬د شاو خﻮا صﻨعتﻲ ﻣرکزﻧﻮ‬

‫خﻮا د اﻧسان د اړتﻴاوو د پﻮره کﻮﻟﻮ پﻪ‬ ‫برخﻪ ک‪＂－ ３‬ﻮر وو‪ ،‬پﻪ ﻫغﻪ اﻧدازه ﻳ‪＄ ３‬ﻤکﻪ‪ ،‬سﻤﻨدر او ﻫﻮا کک‪７‬ه ک‪７‬ې ﻫﻢ ده چ‪ ３‬ﻣﻬﻤ‪ ３‬ﻧﻤﻮﻧ‪ ３‬ﻣﻮ‬ ‫ﻣخک‪ ３‬وړاﻧدې ک‪７‬ې‪ ،‬ﻳعﻨ‪ ３‬د اﻧساﻧﻲ فعاﻟﻴت پات‪ ３‬شﻮﻧﻮ پﻪ ！ﻮﻟﻪ ﻧ‪７‬ۍ ک‪ ３‬ستﻮﻧزې راﻣﻨ‪％‬تﻪ ک‪７‬ې دي‬ ‫چ‪ ３‬تر اوسﻪ پﻮرې ﻣﻮږ ﻟﻪ دې ستﻮﻧزو سره ﻻس او ‪－‬رﻳﻮان ﻳﻮ‪.‬‬

‫‪1۹۳‬‬

‫ز ده کﻮوﻧکﻲ پﻪ ﻣﻨاسبﻮ ډﻟﻮ وو‪４‬شئ او د فابرﻳکﻮ د تاسﻴساتﻮ او د ژوﻧداﻧﻪ پﻪ چاپ‪５‬رﻳال باﻧدې د ﻫغﻮ د‬ ‫ضرروﻧﻮ پﻪ ﻫکﻠﻪ دې بحث وک‪７‬ي او د بحث پاﻳﻠﻪ دې د ﻫرې ډﻟ‪ ３‬استازی پﻪ وار سره خپﻠﻮ ！ﻮﻟگﻴﻮاﻟﻮ‬ ‫تﻪ واوروي‪.‬‬ ‫پﻮ＊تﻨ‪:３‬‬ ‫ﻻﻧدې جﻤﻠ‪ ３‬بشپ‪７‬ې ک‪７‬ئ‪:‬‬ ‫‪ .۱‬صﻨعتﻲ پات‪ ３‬شﻮﻧﻲ پﻪ ﻧ‪７‬ۍ ک‪ ３‬د اﻧسا ﻧاﻧﻮ ﻟپاره ډ‪４‬ر ﻟﻮی ‪ ...........‬دی‪.‬‬ ‫سﻢ ‪＄‬ﻮاب اﻧتخاب ک‪７‬ئ‪:‬‬ ‫‪ .۲‬د اروپا کﻮم سﻴﻨدوﻧﻪ ډ‪４‬ر کک‪ ７‬دي‪:‬‬ ‫اﻟف‪ :‬راﻳﻦ‬

‫ب‪！ :‬اﻳﻤز ج‪ :‬دﻧﻴﻮب د‪ :‬اﻟف او ب سﻢ دی‬

‫ﻟﻨ‪＄ ６‬ﻮاب ورک‪７‬ئ‬ ‫‪ .۱‬وﻟ‪ ３‬پﻪ ＊ار ک‪ ３‬د ﻧﻨﻪ د فابرﻳکﻮ شتﻮن ضرر ﻟري؟‬ ‫‪ .۲‬پات‪ ３‬شﻮﻧﻲ ＇ﻪ تﻪ واﻳﻲ؟‬ ‫‪ .۳‬پﻪ کﻮم ﻫ‪５‬ﻮاد ک‪ ３‬صﻨعتﻲ پات‪ ３‬شﻮﻧﻲ زﻳات دي؟‬ ‫‪ .۴‬د سﻤﻨدري حﻴﻮاﻧاتﻮ د ژوﻧداﻧﻪ چاپ‪５‬رﻳال کﻮم ډول پات‪ ３‬شﻮﻧﻲ تﻬدﻳدوي؟‬

‫ﻟﻪ ！ﻮﻟ‪／‬ﻲ ＇خﻪ بﻬر ﻓﻌاﻟﻴت‪:‬‬ ‫د ژوﻧداﻧﻪ د چاپ‪５‬رﻳال پﻪ باره ک‪ ３‬ﻣعﻠﻮﻣات ورک‪７‬ئ او د ﻣضرو پات‪ ３‬شﻮﻧﻮ ﻻﻣﻠﻮﻧﻪ وﻟﻴکئ اوپﻪ ！ﻮﻟ‪／‬ﻲ‬ ‫ک‪ ３‬ﻳ‪ ３‬وړاﻧدې ک‪７‬ئ‪.‬‬

‫‪1۹۴‬‬

‫پنځه پنځوسم لوست‬

‫‪ .3-٨‬د اوزون د طبق‪ ３‬د نري ک‪５‬دلو خطرونه‪:‬‬

‫اﻳا پخﻮا ﻣﻮ د اوزون د طبﻘ‪ ３‬اصطﻼح اور‪４‬دﻟ‪ ３‬وه؟‬

‫دبﻨﻔش ＇خﻪ ﻫغﻪ خﻮا وړاﻧ‪３／‬‬

‫د اوزون ﻳﻮه برخﻪ‬

‫د اوزون د پﻮړ ﻣﻨ‪％‬تﻪ راتﻠﻞ‬

‫د اوزون ‪ O3‬طبﻘﻪ د تروپﻮسﻔﻴر د طبﻘ‪ ３‬ﻟﻪ پاسﻪ د سﻤﻨدر ﻟﻪ سطح‪＇ ３‬خﻪ د ‪ ۱۵‬کﻴﻠﻮﻣترو پﻪ‬ ‫ﻟﻮړواﻟﻲ د بﻨﻔش ＇خﻪ اخﻮا تﻪ د وړاﻧ‪／‬ﻮ ‪ Layer ultra violet‬ﻳا ‪UL‬پﻪ وړاﻧدې د ﻳﻮ خﻨ‪６‬‬ ‫پﻪ تﻮ‪－‬ﻪ عﻤﻞ کﻮي‪ .‬دغﻪ وړاﻧ‪＊ ３／‬اﻳﻲ د پﻮستکﻲ د سرطان‪ ،‬د ستر‪－‬ﻮ د عدسﻴ‪ ３‬د خراب‪５‬دو‬ ‫او ﻫﻤدارﻧ‪／‬ﻪ د کرﻧﻴزو ﻣحصﻮﻻتﻮ او د سﻤﻨدر د کباﻧﻮ د ﻟﻪ ﻣﻨ‪％‬ﻪ تﻠﻠﻮ او پﻪ ﻧباتاتﻮ ک‪ ３‬د ﻧﻮري‬ ‫ترکﻴب ﻳا فﻮتﻮسﻨتز د عﻤﻠﻴ‪ ３‬د کﻤ‪＋‬ت سبب و‪－‬ر‪＄‬ﻲ‪ .‬ﻟﻪ بﻨﻔش ＇خﻪ ﻫغﻪ خﻮا وړاﻧ‪ ３／‬پﻪ درې‬ ‫ډوﻟﻪ دي‪:‬‬ ‫‪ .۱‬ﻟﻪ بﻨﻔش ＇خﻪ اخﻮا تﻪ ﻫغﻪ وړاﻧ‪ )uv-c( ３／‬چ‪ ３‬د ＇پﻮ اوږدواﻟی ﻳ‪ ３‬ﻟﻪ ‪۲۸۰ – ۲۰۰‬‬ ‫ﻧاﻧﻮ ﻣتره وي‪ .‬ﻳﻮ ﻣاﻳکرون ﻣتر ﻟﻪ زرو ﻧاﻧﻮﻣترو سره او ﻳﻮ ﻣﻴﻠﻴﻮن ﻧاﻧﻮﻣتره د ﻳﻮ ﻣﻠﻲ ﻣترو سره‬ ‫‪1۹۵‬‬

‫ﻣساوي دی‪ .‬دا وړاﻧ‪／‬ﻪ زﻳاتﻪ اﻧرژي ﻟري او زﻳان اړوﻧک‪ ３‬ده‪ ،‬خﻮ د اوزون پﻮړ د دې وړاﻧ‪ ３／‬خﻨ‪６‬‬ ‫‪－‬ر‪＄‬ﻲ‪.‬‬ ‫‪ .۲‬ﻟﻪ بﻨﻔش ＇خﻪ ﻫغﻪ خﻮا تﻪ وړاﻧ‪ )uv-A(３／‬چ‪ ３‬د ＇پﻮ اوږدواﻟی ﻳ‪ ۳۲۰ -۲۸۰ ３‬ﻧاﻧﻮ‬ ‫ﻣتره دی‪ .‬ﻫغ‪ ３‬تﻪ فعاﻟ‪ ３‬وړاﻧ‪ ３／‬ﻫﻢ واﻳﻲ چ‪ ３‬د تﻞ ﻟپاره د وخت پﻪ ت‪５‬ر‪４‬دو سره ژوﻧد تخرﻳبﻮي‬ ‫ﻳعﻨ‪ ３‬د ‪＄‬ﻤک‪ ３‬د اوس‪５‬دوﻧکﻮ ﻟپاره خطرﻧاک‪ ３‬وي‪ .‬اغ‪５‬زې ﻳ‪ ３‬سﻤﻼسﻲ ﻧﻪ وي‪ ،‬خﻮ د وخت پﻪ‬ ‫ت‪５‬رﻳدو د ﻫغ‪ ３‬ﻣﻨﻔﻲ اغ‪５‬زې پﻪ ژوﻧد باﻧدې خطرﻧاک‪ ３‬دي‪.‬‬ ‫‪ .۳‬ﻟﻪ بﻨﻔش ＇خﻪ ﻫغﻪ خﻮا تﻪ وړاﻧ‪ )uv- B(３／‬چ‪ ３‬د ＇پﻮ اوږدواﻟﻲ ﻳ‪ ３‬ﻟﻪ ‪۴۰۰ -۳۲۰‬‬ ‫ﻧاﻧﻮ ﻣتره دي‪.‬‬

‫د ﻓشار بدﻟﻮن‬

‫د ﻧاﻳتروجﻦ ﻣاﻟﻴکﻮﻟی بﻮړ‬

‫د تﻮد‬

‫وخ‪３‬‬

‫اﻳﻮﻧﻮسﻔﻴر‬ ‫ترﻣﻮسﻔﻴر‬

‫ﻗﻮس‬

‫ﻣزوپاز‬ ‫د رادﻳﻮ‬

‫ي ＇پﻮ‬

‫اﻧ‬ ‫عکاس‬

‫ﻣزوسﻔر‬ ‫ستراتﻮپاز‬

‫د اوزون پﻮړ‬

‫تروپﻮپاز ستراتﻮسﻔﻴر‬ ‫ستروتﻮ اسﻔﻴر‬

‫دغﻪ وړاﻧ‪ ３／‬د ‪＄‬ﻤک‪ ３‬د ！ﻮﻟﻮ اوسﻴدوﻧکﻮ ﻟپاره زﻳان ﻟري‪ .‬د اﻧسان او د ‪＄‬ﻤک‪ ３‬د ﻧﻮرو حﻴﻮاﻧاتﻮ‬ ‫ژوﻧد پﻪ ﻣرګ ‪－‬ﻮا＊ﻲ‪ .‬ﻟکﻪ چ‪ ３‬ﻣخک‪ ３‬ﻣﻮ ﻳادوﻧﻪ وک‪７‬ه د ستر‪－‬ﻮ د ړﻧدﻳدو او د پﻮستکﻲ د سرطان‬ ‫سبب ‪－‬ر‪＄‬ﻲ‪.‬‬

‫‪1۹۶‬‬

‫‪＄‬ﻤکﻪ د کﻮر پﻪ تﻮ‪－‬ﻪ د ！ﻮﻟﻮ ژوﻧدﻳﻮ ﻣﻮجﻮداتﻮ د استﻮ‪－‬ﻨ‪＄ ３‬ای دی‪ .‬باﻳد ﻟﻪ ！ﻮﻟﻮ کک‪７‬تﻴاوو‬ ‫＇خﻪ وساتﻞ شﻲ‪ .‬د تروپﻮسﻔﻴر پﻪ طبﻘﻪ ک‪ ３‬د اوزون ‪＂－‬ﻮر ‪－‬از چ‪ ۱۱ ３‬کﻴﻠﻮﻣتره پ‪７５‬واﻟی ﻟري د‬ ‫‪＄‬ﻤک‪ ３‬کره را چاپ‪５‬ره ک‪７‬ې ده‪.‬‬ ‫د ﻧاﻳتروجﻦ او اکسﻴجﻦ ‪－‬ازوﻧﻪ پﻪ ژوﻧد باﻧدې ﻣستﻘﻴﻤ‪ ３‬اغ‪５‬زې ﻟري‪ .‬پﻪ دې سرب‪５‬ره د ﻫغﻮ ！ﻮﻟﻴزه‬ ‫ترکﻴب د تروپﻮسﻔﻴر طبﻘﻪ د بﻨﻔش ＇خﻪ اخﻮا تﻪ وړاﻧ‪／‬ﻮ ＇خﻪ ساتﻲ‪.‬‬ ‫د اوزون طبﻘﻪ ‪ O3‬د ﻟﻤر د وړاﻧ‪／‬ﻮ او د ‪＄‬ﻤک‪ ３‬د تروپﻮسﻔﻴر ‪ Troposphere‬د ﻫﻮاﻳﻲ طبﻘ‪３‬‬ ‫ترﻣﻨ‪ ＃‬ﻳﻮه حاﻳﻠﻪ طبﻘﻪ ده چ‪ ３‬د اﻧساﻧاﻧﻮ‪ ،‬حﻴﻮاﻧاتﻮ او ﻧباتاتﻮ د ژوﻧد ﻟپاره د ﻫر ډول فعاﻟﻴت زﻣﻴﻨﻪ‬ ‫برابروي او د ‪＄‬ﻤک‪ ３‬حﻴاتﻲ کره ﻳا باﻳﻮسﻔﻴر ‪ Biosphere‬تﻤثﻴﻠﻮي‪.‬‬ ‫ﻧﻮ ﻟﻪ ﻫﻤدې اﻣﻠﻪ د اوزون د طبﻘ‪ ３‬ﻧرۍ ک‪５‬دل او ﻳا تخرﻳب او ﻟﻪ ﻣﻨ‪％‬ﻪ تﻠﻞ‪ ،‬د ‪＄‬ﻤک‪ ３‬پر ﻣخ‬ ‫ژوﻧد ﻟﻪ ‪－‬ﻮاښ سره ﻣخاﻣخ کﻮي‪.‬‬

‫ز ده کﻮوﻧکﻲ پﻪ ﻣﻨاسبﻮ ډﻟﻮ وو‪４‬شئ چ‪ ３‬پﻪ ﻻﻧدې ﻣﻮضﻮ‪－‬اﻧﻮ دې پﻪ خپﻞ ﻣﻨ‪ ＃‬ک‪ ３‬بحث وک‪７‬ي‬ ‫او د بحث پاﻳﻠﻪ دې د ﻫرې ډﻟ‪ ３‬ﻣشر خپﻠﻮ ！ﻮﻟگﻴﻮاﻟﻮ تﻪ واوروي‪.‬‬ ‫‪ .۱‬د اوزون طبﻘﻪ ＇ﻪ حﻴاتﻲ ارز＊ت ﻟري؟‬ ‫‪ .۲‬ﻟﻪ بﻨﻔش ＇خﻪ اخﻮا تﻪ ‪ uv-C‬وړاﻧ‪＇ ３／‬ﻪ زﻳان ﻟري؟‬ ‫‪ .۳‬ﻟﻪ بﻨﻔش ＇خﻪ اخﻮا تﻪ ‪ uv-B‬وړاﻧ‪＇ ３／‬ﻪ ‪＄‬اﻧ‪７／‬تﻴاوې ﻟري؟‬ ‫‪ .۴‬ﻟﻪ بﻨﻔش ＇خﻪ اخﻮا تﻪ ‪ uv-A‬وړاﻧ‪／‬ﻮ ضرر تﻮضﻴح ک‪７‬ئ‪.‬‬

‫‪1۹۷‬‬

‫پﻮ＊تﻨ‪:３‬‬

‫ﻟﻨ‪＄ ６‬ﻮاب ورک‪７‬ئ‬ ‫‪ .۱‬ﻟﻪ بﻨﻔش ＇خﻪ اخﻮا تﻪ کﻮﻣ‪ ３‬وړاﻧ‪ ３／‬د پﻮستکﻲ د سرطان او د ستر‪－‬ﻮ د ړﻧد‪４‬دو ﻻﻣﻞ‬ ‫‪－‬ر‪＄‬ﻲ؟‬ ‫‪ .۲‬باﻳﻮ سﻔﻴر ＇ﻪ ﻣعﻨا ﻟري؟‬ ‫ﻟﻪ ＇ﻠﻮرو ‪＄‬ﻮابﻮﻧﻮ ＇خﻪ سﻢ ‪＄‬ﻮاب پﻪ ﻧ‪＋‬ﻪ ک‪７‬ئ‪:‬‬ ‫‪ .۱‬ﻟﻪ بﻨﻔش ＇خﻪ اخﻮا تﻪ د ‪ uv-c‬د وړاﻧ‪／‬ﻮ ‪＄‬اﻧ‪７／‬تﻴاوی ＇ﻪ دي‪.‬‬ ‫اﻟف‪ :‬د ژوﻧدﻳﻮ ژوﻧد تاﻣﻴﻨﻮي ب‪ :‬د ‪＄‬ﻤک‪ ３‬پﻪ ﻣخ پﻪ ژوﻧد باﻧدې ﻧاوړه اغ‪５‬زه ﻟري‪.‬‬ ‫ج‪ :‬ﻫ‪ ＆５‬ډول اغ‪５‬ز ﻧﻪ ﻟري‪ .‬د‪ :‬د پﻮستکﻲ د سرطان ﻻﻣﻞ ‪－‬ر‪＄‬ﻲ‪.‬‬ ‫‪ .۲‬ﻟﻪ بﻨﻔش ＇خﻪ اخﻮا تﻪ ‪ uv-B‬وړاﻧ‪:３／‬‬ ‫اﻟف‪:‬د ‪＄‬ﻤک‪ ３‬د ﻣخ ‪＂－‬ﻮرې وړاﻧ‪ ３／‬دي ب‪ :‬ﻫ‪ ＆５‬اغ‪５‬زه ﻧﻪ ﻟري‬ ‫د‪ :‬د ‪＄‬ﻤک‪ ３‬پرﻣخ د ژوﻧد ﻟپاره ضرر ﻟري‪.‬‬ ‫ج‪ :‬ﻣﻨﻔﻲ اغ‪５‬زې ﻧﻪ ﻟري‬ ‫ﻟﻪ ！ﻮﻟ‪／‬ﻲ ＇خﻪ بﻬر ﻓﻌاﻟﻴت‪:‬‬ ‫ﻟﻪ کتابتﻮن او اﻧ＂رﻧ‪＇ ＀５‬خﻪ پﻪ ‪ ３＂－‬اخﻴستﻨ‪ ３‬سره د اوزون د طبﻘ‪ ３‬د اﻫﻤﻴت تر سرﻟﻴک ﻻﻧدې‬ ‫ﻣعﻠﻮﻣات را！ﻮل ک‪７‬ئ او د جغرافﻴ‪ ３‬پﻪ راتﻠﻮﻧکﻲ ساعت ک‪ ３‬ﻳ‪ ３‬خپﻠﻮ ！ﻮﻟگﻴﻮاﻟﻮ تﻪ واوروئ‪.‬‬

‫‪1۹۸‬‬

‫شپ پنځوسم لوست‪:‬‬

‫د اوزون د طبق‪ ３‬زيانمن ک‪５‬دل‪.‬‬

‫سﻮﻳﻠﻲ ﻗطب‬

‫شﻤاﻟﻲ ﻗطب‬ ‫د اوزون طبﻘﻪ د ‪＄‬ﻤک‪ ３‬پﻪ کره ک‪ ３‬د ژوﻧد د دوام ﻟپاره ＇ﻪ ارز＊ت ﻟري؟‬

‫فضا او د ﻫﻮا طبﻘاتﻮ پﻪ باره ک‪ ３‬ﻧﻮي ﻣطاﻟعات د رﻳﻤﻮټ سﻨسﻨ‪ Remote sensing ，‬پﻪ‬ ‫واسط سرتﻪ رس‪５‬دﻟﻲ دي‪ .‬جغرافﻴﻪ پﻮﻫاﻧﻮ وﻣﻮﻧدﻟﻪ چ‪ ３‬د ‪＄‬ﻤک‪ ３‬د ﻣخ د ساتﻨ‪ ３‬ﻗشر د ‪－‬ﻠخاﻧﻪ‬ ‫ﻳﻲ او ‪－ C.F.C‬ازوﻧﻮ د زﻳاتﻮاﻟﻲ پﻪ واسط پﻪ جﻨﻮبﻲ ﻗطب ک‪ ３‬زﻳاﻧﻤﻨﻪ شﻮې ده‪ .‬د اوزون طبﻘﻪ‬ ‫اﻧسان ﻟﻪ ﻫغﻮ وړاﻧ‪／‬ﻮ ＇خﻪ چ‪ ３‬ﻟﻪ بﻨﻔش ＇خﻪ اخﻮا تﻪ دي‪ ،‬ساتﻲ او د ﻫغﻮ شتﻮن ﻻزم او اړﻳﻦ‬ ‫دی‪.‬‬ ‫ﻟکﻪ چ‪ ３‬پﻪ ت‪５‬ر ﻟﻮست ک‪ ３‬ورباﻧدې بحث وشﻮ‪ ،‬د اوزون طبﻘﻪ د اتﻤﻮسﻔﻴر ‪Atmosphere‬‬ ‫د طبﻘ‪ ３‬ساتﻮﻧکی ﻗشر دی چ‪ ３‬ژوﻧدي ﻣﻮجﻮدات د ﻟﻤر ﻟﻪ ﻫغﻮ وړاﻧ‪／‬ﻮ ＇خﻪ چ‪ ３‬ﻟﻪ بﻨﻔش‬ ‫＇خﻪ د ﻫغﻪ خﻮا تﻪ وړاﻧ‪／‬ﻮ پﻪ ﻧﻮم ﻳاد‪８４‬ي‪ ،‬ساتﻲ‪ .‬پﻪ ‪ ۱۹۴۷‬ﻣﻴﻼدي کال ک‪＄ ３‬ﻴﻨﻮ پﻮﻫاﻧﻮ و‬ ‫ﻣﻮﻧدﻟﻪ چ‪－ ３‬ﻠخاﻧﻪﻳﻲ ‪－‬ازوﻧﻪ ﻟکﻪ‪ :‬کاربﻦ ډای اکساﻳد‪ ،‬ﻣﻴتان ‪－‬ازوﻧﻪ او د ﻧاﻳتروجﻦ اکساﻳد او د‬ ‫کﻠﻮرو فﻠﻮرو کاربﻦ ‪－‬از چ‪ ３‬د اوزون د ‪－‬از د طبﻘ‪ ３‬د زﻳاﻧﻤﻦ ک‪５‬دﻟﻮ سبب ‪－‬ر‪＄‬ﻲ‪ .‬دا ‪－‬ازوﻧﻪ ﻟﻪ‬ ‫س‪７‬ووﻧکﻮ دست‪／‬اوو ‪ Air condition‬ﻟکﻪ‪ :‬ﻳخچاﻟﻮﻧﻪ‪ ،‬ا‪４‬رکﻨ‪４６‬شﻦ‪ ،‬س‪７‬ووﻧکﻲ ﻣاشﻴﻨﻮﻧﻮ او‬

‫‪1۹۹‬‬

‫داس‪ ３‬ﻧﻮرو ＇خﻪ راو‪＄‬ﻲ چ‪ ３‬پﻪ پﻮره اﻧدازه د فﻠﻮروکﻠﻮرو کاربﻦ ‪－‬ازوﻧﻪ خارجﻮي او ﻫﻮا تﻪ‬ ‫پﻮرتﻪ ک‪８５‬ی‪ .‬دغﻪ ‪－‬از د اتﻤﻮسﻔﻴر پﻪ ！ﻴ＂ﻪ طبﻘﻪ ک‪ ３‬ﻟﻪ درﻧدو ‪－‬ازوﻧﻮ سره تعاﻣﻞ ﻧﻪ کﻮي‪ .‬کﻠﻪ چ‪３‬‬ ‫د اوزون طبﻘ‪ ３‬تﻪ ورس‪８５‬ي‪ ،‬کﻴﻤﻴاﻳﻲ تعاﻣﻞ کﻮي او د اوزون د طبﻘ‪ ３‬د تخرﻳب سبب ‪－‬ر‪＄‬ﻲ‪.‬‬ ‫ﻫﻤدا رﻧ‪／‬ﻪ پﻮﻫاﻧﻮ پﻪ ‪ ۱۹۸۷‬ﻣﻴﻼدي کال ک‪ ３‬وﻣﻮﻧدﻟﻪ چ‪ ３‬د جﻨﻮبﻲ ﻗطب ‪ ۵۰‬سﻠﻨﻪ د اوزون‬ ‫طبﻘﻪ زﻳاﻧﻤﻨﻪ ﻳا ‪ Deplete‬شﻮې ده ﻳا ﻟﻪ ﻣﻨ‪％‬ﻪ تﻠﻠ‪ ３‬ده او پﻴ‪７‬واﻟی ﻳ‪ ３‬ﻟ‪ ８‬شﻮی دی چ‪ ３‬پﻮﻫاﻧﻮ‬ ‫ﻫ‪（５‬کﻠﻪ پﻪ دې اﻧدازه د اوزون د طبﻘ‪ ３‬د زﻳاﻧﻤﻦ کﻴدﻟﻮ فکر ﻧﻪ کاوه‪ .‬ﻧﻮ ﻟﻪ ﻫﻤدې اﻣﻠﻪ پﻮﻫاﻧﻮ پﻪ‬ ‫‪ ۱۹۹۵‬ﻣﻴﻼدي کال ک‪ ３‬د کاﻧاډا پﻪ ﻣﻮﻧترﻳال ＊ار ک‪ ３‬را！ﻮل شﻮل چ‪ ３‬د اوزون د طبﻘ‪ ３‬د ﻻزﻳات‬ ‫زﻳان ﻣخﻪ وﻧﻴسﻲ او ﻫﻤدغﻪ ﻣﻮضﻮع د ﻧ‪７‬ﻳﻮاﻟﻮ غﻮږ تﻪ ورسﻮي‪ .‬ﻧﻮ ﻟﻪ ﻫﻤدې اﻣﻠﻪ پﻪ دې ﻟﻮﻳﻪ عﻠﻤﻲ‬ ‫غﻮﻧ‪６‬ه ک‪ ３‬پر‪４‬ک‪７‬ه وشﻮه چ‪ ３‬د جﻨﻮب ﻗطب د اوزون طبﻘ‪ ３‬د ﻧﻮر ﻻزﻳات زﻳاﻧﻤﻦ ک‪５‬دﻟﻮ ﻣخﻨﻮی‬ ‫وک‪７‬ي او ﻫغﻪ ترﻣﻴﻢ ک‪７‬ي او د کﻠﻮروفﻠﻮرو کاربﻦ د ‪－‬از د ﻻزﻳات تﻮﻟﻴد ﻣخﻪ وﻧﻴسﻲ‪ .‬خﻮ ﻣتاسﻔاﻧﻪ‬ ‫！ﻮل ‪６－‬ون کﻮوﻧکﻲ ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻪ د ﻣﻮﻧترﻳال پر‪４‬ک‪７‬ې تﻪ ژﻣﻦ پات‪ ３‬ﻧﻪ شﻮل‪.‬‬ ‫پﻪ پای ک‪ ３‬د ﻧ‪７‬ۍ د ‪ ۱۲۴‬ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻮ استازي د ﻟﻨدن پﻪ ＊ار ک‪ ３‬را！ﻮل شﻮل او د کﻠﻮروفﻠﻮرو کاربﻦ‬ ‫د زﻳات خطر او د تﻮﻟﻴد پﻪ باره ک‪ ３‬ﻳ‪ ３‬بحث وک‪ ７‬او پﻪ ﻗاطع ډول ﻳ‪ ３‬پر‪４‬ک‪７‬ه وک‪７‬ه چ‪ ３‬د ﻣﻮﻧترﻳال‬ ‫د غﻮﻧ‪６‬ې پﻪ پﻴروۍ‪ ،‬پﻪ ﻟﻨدن ک‪ ３‬د ‪－‬ﻠخاﻧﻪﻳﻲ ‪－‬ازوﻧﻮ او پﻪ جدي تﻮ‪－‬ﻪ د کﻠﻮو فﻠﻮرو کاربﻦ ‪－‬از د‬ ‫تﻮﻟﻴد ﻣخﻪ وﻧﻴسﻲ‪ .‬پﻪ ‪ ۱۹۹۸‬ﻣﻴﻼدي کال ک‪ ３‬و＊ﻮول شﻮه چ‪ ３‬د جﻨﻮبﻲ ﻗطب پﻪ اوزون طبﻘﻪ‬ ‫ک‪ ３‬ﻟﻮی سﻮری ﻣﻨ‪％‬تﻪ راغﻠی دی چ‪ ３‬پراخﻮاﻟی ﻳ‪ ۲۶ ３‬ﻣﻴﻠﻴﻮﻧﻪ کﻴﻠﻮﻣتر ﻣربع دی چ‪ ３‬دغﻪ‬ ‫پراخﻮاﻟی د شﻤاﻟﻲ اﻣرﻳکا ﻟﻪ پراخﻮاﻟﻲ سره ﻣساوی دی‪ Van Alan .‬چﻴﻨاﻳﻲ پﻮه د ﻧﻮﻣﻮړي‬ ‫سﻮري پﻪ کشﻔﻮﻟﻮ برﻳاﻟی شﻮ‪.‬‬ ‫ﻟﻪ ‪＇ ۱۹۹۹‬خﻪ تر ‪ ۲۰۰۱‬ﻣﻴﻼدي کا ل پﻮرې د اﻣرﻳکا د ﻣتحده اﻳاﻟتﻮﻧﻮ پﻮﻫاﻧﻮ د ‪NoAA‬‬ ‫او‪！ NASA‬ﻮﻟﻨﻮ د فضاﻳﻲ ＇‪７５‬ﻧﻮ پﻪ ﻣرکز ک‪ ３‬وﻣﻮﻧدﻟﻪ چ‪ ３‬د وان اﻟﻦ کشﻔﻴات پﻪ واﻗعﻲ ډول‬ ‫صحﻴح دي‪ .‬پﻪ ‪ ۲۰۰۳‬ﻣﻴﻼدي کال ک‪ ３‬د اوزون د طبﻘ‪ ３‬د زﻳاﻧﻤﻦ ک‪５‬دﻟﻮ اﻧدازه ‪ ۲۸‬ﻣﻴﻠﻴﻮن‬ ‫کﻴﻠﻮ ﻣتره ﻣربعﻮ پراخﻮاﻟﻲ تﻪ ورس‪５‬ده‪.‬‬ ‫پﻮﻫان پﻪ دې ﻟ＂ﻪ ک‪ ３‬شﻮل چ‪ ３‬پﻪ ب‪７５‬ﻧﻲ ډول د ‪ O3‬د تخرﻳب ﻣخﻪ وﻧﻴسﻲ‪ .‬پﻪ پای ک‪ ３‬پﻪ دې‬ ‫‪۲۰۰‬‬

‫برﻳاﻟﻲ شﻮل چ‪ ３‬پﻪ جﻨﻮبﻲ ﻗطب ک‪ ３‬د اوزون د طبﻘﻲ د زﻳاﻧﻤﻦ ک‪５‬دﻟﻮ ﻣخﻪ وﻧﻴسﻲ ‪＄‬کﻪ چ‪ ３‬د‬ ‫اوزون د طبﻘﻲ تخرﻳب پﻪ ‪＄‬ﻤکﻪ ک‪ ３‬د ﻻﻧدﻧﻴﻮ زﻳاﻧﻮﻧﻮ سبب ‪－‬ر‪＄‬ﻲ‪:‬‬ ‫پﻪ ‪＄‬ﻤکﻪ ک‪ ３‬د ﻳخچاﻟﻮﻧﻮ وﻳﻠ‪ ３‬ک‪５‬دل‪.‬‬ ‫د سﻤﻨدروﻧﻮ د اوبﻮ د سطح‪ ３‬ﻟﻮړ‪４‬دل‪.‬‬ ‫د وچکاﻟ‪ ９‬راﻣﻨ‪％‬تﻪ ک‪５‬دل او پﻪ ‪＄‬ﻤکﻪ ک‪ ３‬د کرﻧﻴزو ﻣحصﻮﻻتﻮ کﻤ‪＋‬ت ‪.‬‬ ‫ﻟﻪ ﻣخکﻴﻨﻴﻮ کﻠﻮﻧﻮ ＇خﻪ د تﻮدوخ‪ ３‬د درج‪ ３‬زﻳات‪５‬دل‪.‬‬

‫ز ده کﻮوﻧکﻲ پﻪ ﻣﻨاسبﻮ ډﻟﻮ وو‪４‬شئ چ‪ ３‬د ‪＄‬ﻤک‪ ３‬پر ﻣخ د ژوﻧدﻳﻮ اجساﻣﻮ ﻟپاره د اوزون د ﻗشر‬ ‫د ارز＊ت او کﻠﻪ چ‪ ３‬د اوزون طبﻘﻪ تخرﻳب شﻲ د ﻫغ‪ ３‬ﻧاوړه راتﻠﻮﻧکی پاﻳﻠ‪ ３‬دې د ‪＄‬ﻤک‪ ３‬پﻪ‬ ‫کره ک‪ ３‬تر بحث ﻻﻧدې وﻧﻴسﻲ او د بحث پاﻳﻠ‪ ３‬دې د ډﻟ‪ ３‬ﻣشر خپﻠﻮ ！ﻮﻟگﻴﻮاﻟﻮ تﻪ بﻴان ک‪７‬ي‪.‬‬ ‫＊ﻮوﻧکی دې د بحث پاﻳﻠﻪ ﻟﻪ خپﻠﻮ ﻣعﻠﻮﻣاتﻮ سره ﻳﻮ ‪＄‬ای ک‪７‬ي او زده کﻮوﻧکﻮو تﻪ دې وړاﻧدې‬ ‫ک‪７‬ي‪.‬‬ ‫پﻮ＊تﻨ‪:３‬‬

‫ﻟﻨ‪＄ ６‬ﻮاب ورک‪７‬ئ‪:‬‬ ‫‪ .۱‬د اوزون د طبﻘ‪ ３‬پﻪ باره ک‪ ３‬ﻟﻨ‪ ６‬ﻣعﻠﻮﻣات وړاﻧدې ک‪７‬ئ‪.‬‬ ‫‪ .۲‬د کﻠﻮرو فﻠﻮرو کاربﻦ‪－ C.F.C‬از پﻪ کﻮﻣﻮ صﻨا ﻳعﻮ ک‪ ３‬کارول ک‪８５‬ي او د اوزون د طبﻘ‪ ３‬ﻟپاره ＇ﻪ‬ ‫ضرر ﻟري؟‬ ‫‪ .۳‬وﻟ‪ ３‬د اوزون طبﻘﻪ تخرﻳب‪８５‬ي؟‬

‫‪۲۰1‬‬

‫‪－ .۴‬ﻠخاﻧﻪﻳ‪－ ３‬ازوﻧﻪ کﻮﻣﻮ ‪－‬ازوﻧﻮ تﻪ وﻳﻞ ک‪８５‬ي او وﻟ‪ ３‬پﻪ دې ﻧﻮم ﻳاد‪８４‬ي؟‬ ‫ﻻﻧدې جﻤﻠ‪ ３‬بشپ‪７‬ې ک‪７‬ئ‪:‬‬ ‫‪-۱‬د ﻟﻨدن د ‪ ۱۹۹۵‬ﻣﻴﻼدي کا ل پﻪ غﻮﻧ‪６‬ه ک‪ ３‬پر‪４‬ک‪７‬ه وشﻮه چ‪ ３‬د ـــــــــــ اوـــــــــــــ ‪－‬ازوﻧﻮ‬ ‫ﻣخﻨﻴﻮی دې وشﻲ‪.‬‬ ‫‪ .۲‬پﻪ ‪ ۱۹۹۸‬ﻣﻴﻼدي کال ک‪ ３‬ﻳﻮ چﻴﻨاﻳﻲ پﻮه چ‪............３‬ﻧﻮﻣ‪８５‬ي وﻣﻮﻧدﻟﻪ چ‪ ３‬د اوزون د‬ ‫طبﻘ‪ ３‬زﻳاﻧﻤﻦ ک‪５‬دل‪ .........‬کﻴﻠﻮ ﻣترو ﻣربع تﻪ رس‪５‬دﻟی ده‪.‬‬

‫ﻟﻪ ！ﻮﻟ‪／‬ﻲ ＇خﻪ بﻬر ﻓﻌاﻟﻴت‪:‬‬

‫د ＊ﻮوﻧ‪％‬ﻲ ﻟﻪ کتابتﻮن‪ ،‬ﻣجﻠﻮ او ﻧﻮرو ﻣﻨابعﻮ ＇خﻪ د ‪－‬ﻠخاﻧﻪﻳﻲ ‪－‬ازوﻧﻮ او ﻫغﻪ ﻻﻣﻠﻮﻧﻮ پﻪ ﻫکﻠﻪ‬ ‫چ‪ ３‬ﻟﻪ ﻫغﻮ ＇خﻪ ﻳ‪ ３‬سرچﻨﻪ ﻧ‪５‬ﻮﻟ‪ ３‬ده‪＇ ،‬ﻮ کر＊‪ ３‬وﻟﻴکئ او د جغرافﻴ‪ ３‬د ﻣضﻤﻮن پﻪ راتﻠﻮﻧکﻲ‬ ‫ساعت ک‪ ３‬ﻳ‪ ３‬خپﻠﻮ ！ﻮﻟگﻴﻮاﻟﻮ تﻪ وړاﻧدې ک‪７‬ئ‪.‬‬

‫‪۲۰۲‬‬

‫اووه پنځوسم لوست‪:‬‬

‫‪ ۰4-٨‬د ځن‪／‬لونو پرې کول‪:‬‬

‫اﻳا پﻮﻫ‪８５‬ئ چ‪ ３‬د ‪＄‬ﻨ‪／‬ﻠﻮﻧﻮ پرې کﻮل د ژوﻧدﻳﻮ ﻣﻮجﻮداتﻮ ﻟپاره ＇ﻪ تاوان ﻟري؟‬ ‫‪＄‬ﻨ‪／‬ﻠﻮﻧﻪ او د ﻫغﻮ طبﻴعﻲ وده د خدای ﻟﻪ ﻧعﻤتﻮﻧﻮ ＇خﻪ ‪２－‬ﻞ ک‪８５‬ي چ‪ ３‬اﻧساﻧاﻧﻮ تﻪ ﻳ‪ ３‬وربخ‪＋‬ﻠﻲ‬ ‫دي‪＄ .‬ﻨ‪／‬ﻠﻮﻧﻮ د ‪＄‬ﻤک‪ ３‬کرې تﻪ ＊کﻼ‪ ،‬صحﻲ او اﻗﻠﻴﻤﻲ روﻧﻖ ورک‪７‬ی دي‪＄ .‬کﻪ چ‪ ３‬د ‪＄‬ﻨ‪／‬ﻠﻮﻧﻮ‬ ‫شتﻪ واﻟی د ﻫﻮا پﻪ چا‪１‬ﻮﻟﻮ ک‪ ３‬چ‪ ３‬ﻣﻮږ ﻳ‪ ３‬تﻨﻔس کﻮو‪＄ ،‬اﻧ‪７／‬ی ﻧﻘش ﻟﻮبﻮي‪ ،‬ﻣضر ‪－‬ازوﻧﻪ ﻟکﻪ‪ :‬کاربﻦ‬ ‫ډای اکساﻳد جذبﻮي او اکسﻴجﻦ ازادوي‪ .‬اکسﻴجﻦ ﻳﻮه حﻴاتﻲ ﻣاده ده چ‪ ３‬ﻣﻮږ ﻳ‪ ３‬تﻨﻔس کﻮو‪.‬‬ ‫‪＄‬ﻨ‪／‬ﻠﻮﻧﻪ د طبﻴعت د ﻧظﻢ پﻪ برابروﻟﻮ‪ ،‬د ژوﻧداﻧﻪ د ＊ﻮ شراﻳطﻮ پﻪ ساتﻠﻮ او د ‪＄‬ﻤک‪ ３‬دکرې د تﻮدوخ‪ ３‬د‬ ‫زﻳاتﻮاﻟﻲ د ﻣخﻨﻴﻮي ﻟپاره‪ ،‬ډ‪４‬ر اﻫﻤﻴت ﻟري‪ .‬پﻪ ﻫﻤدې ډول ‪＄‬ﻨ‪／‬ﻠﻮﻧﻪ د فﻮتﻮسﻨت‪５‬ز ‪photosynthesis‬‬ ‫پﻪ عﻤﻠﻴ‪ ３‬ک‪ ３‬چ‪ ３‬ﻧباتات د رﻳ‪＋‬ﻮ پﻪ واسطﻪ ﻟﻪ ‪＄‬ﻤک‪＇ ３‬خﻪ اوبﻪ او ﻣاﻟ‪ ３／‬جذبﻮي او پا‪１‬ﻮ تﻪ ﻳ‪ ３‬اﻧتﻘاﻟﻮي‪،‬‬ ‫پا‪ ３１‬کاربﻦ ډای اکساﻳد ﻟﻪ ﻫﻮا جذبﻮي او د ﻟﻤر د رو＊ﻨاﻳﻲ پﻪ شتﻮن ک‪ ３‬کاربﻮﻫاﻳدرﻳت تﻮﻟﻴدوي او د ور‪３＄‬‬ ‫اوکسﻴجﻦ ازادوي چ‪ ３‬د ژوﻧدﻳﻮ ﻣﻮجﻮداتﻮ د تﻨﻔس ﻟپاره حﻴاتﻲ ارز＊ت ﻟري او برعکس د شپ‪ ３‬ﻟﻪ خﻮا‬ ‫کاربﻦ ډاي اکساﻳد خارجﻮي او اوکسﻴجﻦ اخﻠﻲ ﻳعﻨ‪ ３‬د کاربﻦ او اوکسﻴجﻦ د ‪－‬ازوﻧﻮ تﻮازن تﻨظﻴﻤﻮي‪.‬‬ ‫د ‪＄‬ﻨ‪／‬ﻠﻮﻧﻮ ﻣﻮجﻮدﻳت د اﻧسان ﻟپاره ﻻﻧدې ‪ ３＂－‬ﻟري‪:‬‬

‫‪۲۰۳‬‬

‫د ﻣﻴﻮو او ﻧباتاتﻮ ر‪ ３＋４‬د ‪＄‬ﻴﻨﻮ اﻧساﻧاﻧﻮ خﻮاړه جﻮړ وي‪.‬‬ ‫د وﻧﻮ ﻟر‪－‬ﻲ پﻪ وداﻧﻴﻮ‪ ،‬د کﻮر د ساﻣاﻧﻮﻧﻮ او کاغذ پﻪ جﻮړوﻟﻮ ک‪ ３‬استعﻤاﻟ‪８５‬ي‪.‬‬ ‫د وﻧﻮ سﻴﻮری اﻧسان ﻟﻪ ډ‪４‬رې تﻮدوخ‪＇ ３‬خﻪ ساتﻲ‪.‬‬ ‫‪＄‬ﻨ‪／‬ﻠﻮﻧﻪ د س‪５‬ﻼبﻮﻧﻮ ﻣخﻪ ﻧﻴسﻲ ‪＄‬کﻪ چ‪ ３‬باران د وﻧﻮ پﻪ پا‪１‬ﻮ او ＇اﻧ‪／‬ﻮ ﻟ‪８５／‬ي او چ＂کتﻴا ﻳ‪ ３‬کﻤﻮي‪.‬‬ ‫د ‪＄‬ﻨ‪／‬ﻠﻮﻧﻮ خاوره پﻪ و＊ﻮ‪＊ ،‬اخﻮﻧﻮ او پا‪１‬ﻮ پﻮ＊ﻠ‪ ３‬وي چ‪ ３‬اوبﻪ جذبﻮي او ﻟﻪ اوبﻮ ＇خﻪ ډک‪ ３‬وﻳاﻟ‪３‬‬ ‫جﻮړوي‪.‬‬ ‫د ‪＄‬ﻨ‪／‬ﻠﻮﻧﻮ ﻟﻪ حاصﻼتﻮ ＇خﻪ د ‪＄‬ﻴﻨﻮ درﻣﻠﻮ د تﻮﻟﻴد ﻟپاره ‪＂－‬ﻪ اخﻴستﻞ ک‪８５‬ي‪.‬‬ ‫‪＄‬ﻨ‪／‬ﻠﻮﻧﻪ د تﻔرﻳح او ساعت ت‪５‬رۍ ﻟپاره ﻣﻨاسب ‪＄‬ای ‪２－‬ﻞ ک‪８５‬ي‪.‬‬ ‫وﻧ‪ ３‬د ﻣﻮت‪７‬و‪ ،‬فابرﻳکﻮ او اﻟﻮتکﻮ غ‪８‬وﻧﻪ کﻤﻮي‪.‬‬ ‫د وحشﻲ ژوو د ژوﻧد چاپ‪５‬رﻳال جﻮړوي‪.‬‬ ‫د ﻧ‪７‬ۍ پﻪ زﻳاترو سﻴﻤﻮ کﻲ د خﻮړو‪ ،‬د کﻮروﻧﻮ د ساﻣاﻧﻮ ﻧﻮ او سﻮن تﻮکﻮ او ﻧﻮرو اړتﻴاوو د پﻮره کﻮﻟﻮ‬ ‫ﻟپاره ‪＄‬ﻨ‪／‬ﻠﻮﻧﻪ پرې ک‪８５‬ي د ‪ ۱۹۸۰‬ﻣﻴﻼدي کال پﻪ ﻟسﻴزه ک‪ ３‬د ﻧ‪７‬ۍ پﻪ زﻳاتﻮ سﻴﻤﻮ ک‪ ３‬د ‪＄‬ﻨ‪／‬ﻠﻮﻧﻮ‬

‫دپر‪４‬کﻮﻟﻮ شاﻫدﻳﻮ‪ .‬د احصاﻳ‪ ３‬ﻟﻪ ﻣخ‪３‬‬ ‫ﻳﻮازې د ‪＄‬ﻤک‪ ３‬پﻪ تﻮدو استﻮاﻳﻲ سﻴﻤﻮ‬ ‫ک‪ ،３‬ﻫر کال د ‪ ۱۰۵‬ﻣﻠﻴﻮﻧﻮ ﻫکتارو پﻪ‬ ‫اﻧدازه ‪＄‬ﻤکﻪ ﻟﻪ ‪＄‬ﻨ‪／‬ﻠﻮﻧﻮ ＇خﻪ پاک‪８５‬ي‪.‬‬ ‫د ‪＄‬ﻨ‪／‬ﻠﻮﻧﻮ پرې کﻮل د ‪＄‬ﻤک‪ ３‬پﻪ کره‬ ‫ک‪ ３‬د ‪ ３＂－‬پر ‪＄‬ای ډ‪４‬ر تاوان ﻟري او اﻗﻠﻴﻢ‬ ‫‪６－‬وډوي‪＄ .‬کﻪ چ‪ ３‬د ﻧﻔﻮسﻮ زﻳاتﻮاﻟی او‬ ‫د صﻨعت زﻳات پرﻣخت‪ ，‬او فابرﻳکﻮ پﻪ‬ ‫اروپا‪ ،‬اﻣرﻳکا‪ ،‬افرﻳﻘا‪ ،‬أسﻴا او اوﻗﻴاﻧﻮسﻴﻪ‬ ‫ک‪＄ ３‬ﻨ‪／‬ﻠﻮﻧﻪ ﻣحدود ک‪７‬ي‪ .‬پﻪ دې‬ ‫وروستﻴﻮ کﻠﻮﻧﻮ ک‪ ３‬د ﻣﻠ‪／‬رو ﻣﻠتﻮﻧﻮ شﻴﻦ‬ ‫سازﻣان جﻮړ شﻮ‪ .‬د دې خﻮ‪＋＄‬ت پﻠﻮﻳان‬ ‫د دې ‪＄‬ﻨ‪／‬ﻠﻮﻧﻮ د پرې کﻮﻟﻮ ﻣخﻪ ﻧﻴسﻲ‪،‬‬ ‫خﻮ تر اوسﻪ برﻳاﻟﻲ شﻮي ﻧﻪ دي‪.‬‬

‫د ‪＄‬ﻨ‪／‬ﻠﻮﻧﻮ ﻟﻪ ﻣﻨ‪％‬ﻪ وړل د ژوﻧد ﻟﻪ ﻣﻨ‪％‬ﻪ وړل دي‬ ‫‪۲۰۴‬‬

‫د ‪＄‬ﻨ‪／‬ﻠﻮﻧﻮ پرې کﻮل پﻪ شﻤاﻟﻲ او سﻮﻳﻠی دواړو کرو ک‪ ３‬ﻳﻮ شاﻧتﻪ روان دي‪ .‬د ‪＄‬ﻨ‪／‬ﻠﻮﻧﻮ پرې کﻮل‬ ‫د ﻧ‪７‬ۍ پﻪ زﻳاترو ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻮ ک‪ ３‬ﻟﻴدل ک‪８５‬ي چ‪ ３‬د اور ﻟ‪／‬ﻮﻟﻮ او صﻨاﻳعﻮ ﻟپاره پرې ک‪８５‬ي او د طبﻴعﻲ‬ ‫ز‪４‬رﻣﻮ ﻳﻮه برخﻪ ﻟﻪ ﻻسﻪ ورکﻮي پﻪ پاﻳﻠﻪ ک‪ ３‬صحراﻳﻲ سﻴﻤ‪ ３‬پﻪ چ＂ک‪ ９‬پراخ‪８５‬ي‪.‬‬ ‫ﻻﻧدې ﻻﻣﻠﻮﻧﻪ د ‪＄‬ﻨ‪／‬ﻠﻮﻧﻮ ﻟﻪ ﻣﻨ‪％‬ﻪ وړﻟﻮ ک‪ ３‬زﻳاتﻪ برخﻪ ﻟري‪:‬‬ ‫‪ .۱‬د کﻮروﻧﻮ جﻮړول او پﻪ ﻧ‪７‬ۍ ک‪ ３‬صﻨعتﻲ پرﻣختﻴا‪.‬‬ ‫‪ .۲‬پﻪ کرﻧ‪５‬زه ‪＄‬ﻤکﻪ د ‪＄‬ﻨ‪／‬ﻠﻲ سﻴﻤﻮ تبدﻳﻠﻮل‪.‬‬ ‫‪ -٣‬اور ﻟ‪５／‬دﻧ‪.３‬‬

‫ز ده کﻮوﻧکﻲ پﻪ ﻣﻨاسبﻮ ډﻟﻮ وو‪４‬شئ‪ .‬ﻳﻮه ډﻟﻪ دې د ‪＄‬ﻨ‪／‬ﻠﻮﻧﻮ د ﻣﻮجﻮدﻳت پﻪ ‪＂－‬ﻮ او بﻠﻪ ډﻟﻪ دې د ‪＄‬ﻨ‪／‬ﻠﻮﻧﻮ‬ ‫د پرې کﻮﻟﻮ پﻪ ضرروﻧﻮ ﻳﻮ ﻟﻪ بﻞ سره بحث وک‪７‬ي او ﻧتﻴجﻪ دې د ﻫرې ډﻟ‪ ３‬استازی خپﻠﻮ ！ﻮﻟگﻴﻮاﻟﻮ تﻪ‬ ‫بﻴان ک‪７‬ي‪.‬‬ ‫پﻮ＊تﻨ‪:３‬‬ ‫ﻟﻨ‪＄ ６‬ﻮاب ورک‪７‬ئ‪:‬‬ ‫‪ .۱‬د فﻮتﻮسﻨتﻴز عﻤﻠﻴﻪ د ﻫﻮا پﻪ پاکﻮاﻟﻲ ک‪＇ ３‬ﻪ اغ‪５‬زې ﻟري؟‬ ‫‪ .۲‬ﻟﻪ ‪＄‬ﻨ‪／‬ﻠﻮﻧﻮ ＇خﻪ کﻮﻣﻪ اﻗتصادي ‪＂－‬ﻪ اخ‪５‬ستﻞ ک‪８５‬ي؟‬ ‫‪-۳‬د ‪＄‬ﻨ‪／‬ﻠﻮﻧﻮ ﻟﻪ ﻣﻨ‪％‬ﻪ تﻠﻞ د ژوﻧداﻧﻪ پﻪ چاپ‪５‬رﻳال ＇ﻪ اغ‪５‬ز ﻟري؟‬ ‫سﻢ ‪＄‬ﻮابﻮﻧﻪ د (س) پﻪ تﻮري او ﻧاسﻢ ‪＄‬ﻮابﻮﻧﻪ د (غ) پﻪ تﻮري پﻪ ﻧ‪＋‬ﻪ ک‪７‬ئ‪:‬‬ ‫‪＄ .۱‬ﻨ‪／‬ﻠﻮﻧﻪ د اتﻤﻮسﻔﻴر دوړې او خاورې ﻟﻪ ﻣﻨ‪％‬ﻪ وړي‪.‬‬ ‫‪ .۲‬د اوکسﻴجﻦ او کاربﻦ تﻮازن پﻪ ﻫﻮا ک‪ ３‬تﻨظﻴﻤﻮي‪.‬‬ ‫‪ .۳‬د ‪＄‬ﻨ‪／‬ﻠﻮﻧﻮ پرې کﻮل زﻣﻮږ د اﻗتصادی اړتﻴاو د ﻟرې کﻮﻟﻮ ﻟپاره ‪＂－‬ﻮر دي‪.‬‬ ‫‪ .۴‬د ‪＄‬ﻨ‪／‬ﻠﻮﻧﻮ تخرﻳب پﻪ شﻤاﻟﻲ او جﻨﻮبﻲ ﻧﻴﻢ کره ک‪ ３‬ﻳﻮ ډول دی‪.‬‬

‫ﻟﻪ ！ﻮﻟ‪／‬ﻲ ＇خﻪ بﻬر ﻓﻌاﻟﻴت‪:‬‬ ‫پﻪ ډ‪４‬ر‪＄‬ﻴر سره د ‪＄‬ﻨ‪／‬ﻠﻮﻧﻮ د پرې کﻮﻟﻮ اغﻴزې د اﻧساﻧاﻧﻮ د ژوﻧد پﻪ اړه و＇‪７５‬ئ او پاﻳﻠﻪ ﻳ‪ ３‬پﻪ کتابچﻮ ک‪ ３‬وﻟﻴکئ او د‬ ‫جغرافﻴ‪ ３‬پﻪ راتﻠﻮﻧکﻲ ساعت ک‪ ３‬پﻪ ！ﻮﻟ‪／‬ﻲ ک‪ ３‬وﻟﻮﻟئ‬ ‫‪۲۰۵‬‬

‫اﺻﻄﻼﺣﺎت‬ ‫‪ -۱‬اتﻤﻮسﻔﻴر ‪ :Atmosphere‬ﻫغﻪ ﻫﻮا چ‪＄ ３‬ﻤکﻪ ﻳ‪ ３‬چاپ‪５‬ره ک‪７‬ې ده‪ .‬اتﻤﻮسﻔﻴر ب‪５‬ﻼب‪５‬ﻠ‪ ３‬طبﻘ‪３‬‬ ‫‪－‬ازوﻧﻪ او ﻣﻮاد ﻟري‪ .‬د اتﻤﻮسﻔﻴر عﻨاصر ‪ ،Co2 ،N ،O2‬ﻫﻴﻠﻮم ‪ ،He‬ﻣﻴتان‪ Ch4‬او کرپتﻮن ‪ kr‬دي‪.‬‬ ‫تروپﻮسﻔﻴر پﻮړ ‪ Troposphere‬ﻟﻪ ‪ ۱۲-٠‬کﻴﻠﻮ ﻣترو پﻮرې دی‪.‬‬ ‫ستراتﻮسﻔﻴر پﻮړ ‪ ۴٨-۱۲ Stratosphere‬کﻴﻠﻮ ﻣترو پﻮرې دی‪.‬‬ ‫ﻣﻴزوسﻔﻴر پﻮړ ‪ 98 -۴8 Mezosphere‬کﻴﻠﻮ ﻣترو پﻮرې دی‪.‬‬ ‫ترﻣﻮسﻔﻴر پﻮړ ‪ 689 -98 Thermosphere‬کﻴﻠﻮ ﻣترو پﻮرې دی‪.‬‬ ‫ا‪－‬زوسﻔﻴر پﻮړ د ‪ 689 Exosphere‬کﻴﻠﻮ ﻣترو ＇خﻪ زﻳات‬ ‫‪ -۲‬اجباري ﻣﻬاجرتﻮﻧﻪ‪ :‬ﻫغﻪ ﻣﻬاجرتﻮﻧﻪ چ‪ ３‬پﻪ خپﻠﻪ خﻮ＊ﻪ او رضا ﻧﻪ ک‪８５‬ي ﻟکﻪ‪ :‬د ج‪７／‬و او طبﻴعﻲ‬ ‫افتﻮﻧﻮ پﻪ سبب ﻣﻬاجرت کﻮل‪.‬‬ ‫‪ -٣‬استروﻧﻮﻣﻲ ‪ :Astronomy‬د ﻟﻤر‪ ،‬ستﻮرو‪ ،‬سﻴارو او ﻧﻮرو أسﻤاﻧﻲ اجراﻣﻮ تحﻘﻴﻘﻲ عﻠﻢ دي‪.‬‬ ‫‪ -۴‬اسﻨاد ‪ :Document‬تحﻘﻴﻘﻲ رسﻤﻲ او داسﻲ ﻧﻮر اسﻨاد‪.‬‬ ‫‪ -٥‬اﻧ＂رﻧ‪ :Internet＀５‬تﻨظﻴﻢ شﻮى سﻴستﻢ دى چ‪ ３‬د تجارتﻲ‪ ،‬صﻨعتﻲ‪ ،‬رسﻤﻲ او تحﻘﻴﻘﻲ اطﻼعاتﻮ او‬ ‫پﻴغاﻣﻮﻧﻮ پﻪ چ＂کﻮ ﻟ‪８５‬دوﻟﻮ ک‪ ３‬ور＇خﻪ کار اخﻴستﻞ ک‪８５‬ي او د اطﻼعاتﻮ د اﻧتﻘال ﻧﻮى سﻴستﻢ گ‪２‬ﻞ ک‪８５‬ي‪.‬‬ ‫‪ -۶‬اﻗﻠﻴﻢ ‪ :Climate‬پﻪ ﻳﻮه اوږده ﻣﻮده ک‪( ３‬ﻟﻪ ‪＇۳۰‬خﻪ تر‪ ۴۰‬کﻠﻨﻮ ک‪ )３‬د ‪＄‬ﻤک‪ ３‬د أب و ﻫﻮا‬ ‫ﻣﻨ‪％‬ﻨﻲ حاﻟت تکرار تﻪ وﻳﻞ ک‪８５‬ي‪.‬‬ ‫‪ -٧‬اﻗتصادي فعاﻟﻪ ﻧﻔﻮس‪ :‬د ﻳﻮه ﻫ‪５‬ﻮاد ﻫغﻪ ﻧﻔﻮس تﻪ وﻳﻞ ک‪８５‬ي چ‪ ３‬پﻪ تﻮﻟﻴدي او غﻴر تﻮﻟﻴدي اﻗتصادي‬ ‫ساحﻮ ک‪ ３‬بﻮخت دي‪ ( .‬د ‪＇ ۱8‬خﻪ تر ‪ 65‬کﻠﻨ‪ ９‬پﻮرې)‬ ‫‪ -٨‬اکسﻴجﻦ (‪ :)O2‬کﻴﻤﻴاﻳﻲ ‪－‬از دی چ‪ ３‬د ژوﻧدﻳﻮ ﻣﻮجﻮداتﻮ ﻟپاره ‪＂－‬ﻮر دی‪.‬‬ ‫‪ -۹‬اﻳکﻮﻟﻮژي ‪ :Ecology‬چ‪ ３‬ﻟﻪ طبﻴعﻲ چاپ‪５‬رﻳال سره د اﻧساﻧاﻧﻮ ﻧباتاتﻮ او حﻴﻮاﻧاتﻮ اړﻳک‪ ３‬ﻣطاﻟعﻪ‬ ‫کﻮي‪.‬‬ ‫‪ -۱٠‬اﻳﻤ‪５‬ﻞ ‪ E.mail‬ﻳا بر‪＋４‬ﻨاﻟﻴک‪ :‬ﻳﻮتﻨظﻴﻢ شﻮى سﻴستﻢ دى چ‪ ３‬پﻪ اوسﻨ‪！ ９‬کﻨاﻟﻮژۍ ک‪ ３‬دﻳﻮې‬ ‫＊‪ ３‬سرچﻴﻨ‪ ３‬پﻪ تﻮگﻪ پﻪ چ＂ک‪ ９‬د اطﻼعاتﻮ او پﻴغاﻣﻮﻧﻮ پﻪ اﻧتﻘال ک‪ ３‬کارول ک‪８５‬ي‪.‬‬ ‫‪ -۱۱‬بﻬرﻧﻲ ﻣﻬاجرتﻮﻧﻪ‪ :‬ﻫغﻪ ﻣﻬاجرتﻮﻧﻮ تﻪ وﻳﻞ ک‪８５‬ي چ‪ ３‬خﻠک ﻟﻪ ﻳﻮ ﻫ‪５‬ﻮاد ＇خﻪ بﻞ ﻫ‪５‬ﻮاد تﻪ ﻣﻬاجرت‬ ‫کﻮي چ‪ ３‬د ﻫغﻪ ﻫ‪５‬ﻮاد د ＊ﻮ شراﻳطﻮ ﻳا د ﻧظر وړ ﻫ‪５‬ﻮاد د ！ﻮﻟﻨﻴزو او ﻧﻮرو ﻣختﻠﻔﻮ برخﻮ د فعاﻟﻴتﻮﻧﻮ ＇خﻪ‬ ‫‪＂－‬ﻪ واخﻠﻲ‪.‬‬ ‫‪！ -۱۲‬راﻧزﻳ＀‪ :‬د ‪ Traitus‬کﻠﻤ‪＇ ３‬خﻪ اخ‪５‬ستﻞ شﻮي ده چ‪ ３‬ﻣعﻨا ﻳ‪ ３‬ت‪５‬ر‪４‬دل دي ﻳعﻨ‪ ３‬د ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻮ‬ ‫ترﻣﻨ‪ ＃‬د ﻳﻮه س＂ﻴشﻦ ＇خﻪ بﻞ س＂ﻴشﻦ تﻪ د ﻣاﻟﻮﻧﻮ او ﻣسافرﻳﻨﻮ اﻧتﻘاﻟﻴدل دي‪.‬‬ ‫‪ -۱٣‬پﻮس＀ ‪ :Post‬د ﻟﻴکﻮﻧﻮ او پارسﻠﻮﻧﻮ د ﻟ‪８５‬ﻟﻮ سﻴس＂ﻢ دی‪.‬‬ ‫‪ -۱۴‬پات‪ ３‬شﻮﻧﻲ ‪ :waster‬د فابرﻳکﻮ او صﻨاﻳعﻮ پات‪ ３‬شﻮي تﻮکﻲ‪.‬‬ ‫‪۲۰۶‬‬

‫‪ -۱٥‬جب‪ :３‬ﻫغﻪ ！ﻴ＂ﻪ سﻴﻤﻪ چ‪ ３‬زﻳات ﻟﻨده بﻞ وﻟري او ﻣعﻤﻮ ًﻻ اوبﻴز بﻮ！ﻲ او وا＊ﻪ پﻪ ک‪ ３‬شﻨﻪ شﻮي وي‬ ‫او د ډﻧ‪６‬وﻧﻮ برخﻼف پﻪ اوبﻮ ﻧﻪ وي پﻮ＊ﻞ شﻮي‪.‬‬ ‫‪＄ -۱۶‬ﻮړي ‪ :slope‬ﻫغﻪ سطحﻪ چ‪ ３‬ﻣاﻳﻠﻪ ده او ﻧشﻴب وﻟري‪.‬‬ ‫‪ -۱٧‬ز‪４８４‬دﻧ‪ :Birth Rate ３‬پﻪ ﻳﻮه ！ﻮﻟﻨﻪ‪＊ ،‬ار‪ ،‬سﻴﻤﻪ او ﻫ‪５‬ﻮاد ک‪ ３‬پﻪ ﻳﻮه کا ل ک‪ ３‬د ز‪４８４‬دﻧﻮ شﻤ‪５‬ر‬ ‫پﻪ ﻫرو زرو تﻨﻮک‪！ ３‬اکﻞ ک‪８５‬ي‪.‬‬ ‫د زوک‪７‬ې شﻤ‪５‬ر‬

‫زوک‪７‬ه پﻪ کال ک‪= ３‬‬

‫پﻪ ﻫرو زرو تﻨﻮ ک‪３‬‬

‫‪－ -۱٨‬ازوﻧﻪ‪ :‬د ﻣادې ﻳﻮ حاﻟت دی چ‪ ３‬پﻪ طبﻴعت ک‪ ３‬ﻟﻴدل ک‪８５‬ي ﻟکﻪ‪ :‬اوبﻪ د جاﻣد پﻪ حاﻟت ک‪ ３‬د‬ ‫کﻨ‪／‬ﻞ پﻪ ＇‪５‬ر‪ ،‬د ﻣاﻳع پﻪ حاﻟت د اوبﻮ پﻪ شکﻞ او ب‪７‬اس حاﻟت د ‪－‬از پﻪ ＇‪５‬ر ﻟﻴدل ک‪８５‬ي‪.‬‬ ‫‪ -۱۹‬د اوزون ﻗشر(‪ :)O3‬د ‪＄‬ﻤک‪ ３‬ﻣحافظﻮي ﻗشر دی چ‪ ３‬تروپﻮسﻔﻴر د طبﻘ‪ ３‬د پاسﻪ ﻣﻮﻗعﻴت ﻟري‬ ‫او ‪＄‬ﻤکﻪ ﻟﻪ بﻨﻔش ＇خﻪ ﻫغﻪ خﻮا وړاﻧ‪／‬ﻮ ＇خﻪ ساتﻲ‪.‬‬ ‫‪ -۲٠‬د اوبﻮ دوران ‪ :Hydro cycle‬د سﻤﻨدر اوبﻪ د تبخﻴر پﻪ واسطﻪ پﻪ بخار بدﻟ‪８５‬ي او ﻫﻮا تﻪ پﻮرتﻪ‬ ‫ک‪８５‬ي او د سﻮړواﻟﻲ پﻪ سبب بﻴا د باران پﻪ شکﻞ ‪＄‬ﻤک‪ ３‬تﻪ را‪＄‬ﻲ او د سﻴﻨدوﻧﻮ پﻪ واسطﻪ سﻤﻨدر تﻪ‬ ‫‪＄‬ﻲ‪.‬‬ ‫‪ -۲۱‬ﻧﻘﻠﻴﻪ وسﻴﻠ‪ :Transportation ３‬ﻫغﻪ وسﻴﻠ‪ ３‬چ‪ ３‬د تجارتﻲ کاﻟﻴﻮ او خﻠکﻮ د اﻧتﻘا ل ﻟپاره‬ ‫کارول ک‪８５‬ي‪.‬‬ ‫‪ -۲۲‬د ﻧﻔﻮسﻮ گ‪２‬ﻮاﻟی‪ :‬پﻪ ﻳﻮه ！اکﻠﻲ ساحﻪ ک‪ ３‬د ﻫغﻮ اوس‪５‬دوﻧکﻮ تﻪ وﻳﻞ ک‪８５‬ي‬ ‫د ﻳﻮې سﻴﻤ‪！ ３‬ﻮل ﻧﻔﻮس‬

‫د ﻳﻮې سﻴﻤ‪ ３‬د ﻧﻔﻮسﻮ ﻣﻨ‪％‬ﻲ گ‪２‬ﻮاﻟی =‬ ‫د سﻴﻤ‪ ３‬پر ！ﻮل پراخﻮاﻟﻲ‬ ‫‪ -۲٣‬د ﻧﻔﻮسﻮ طبﻴعﻲ وده‪ :‬د ز‪４８４‬دﻧﻮ او ﻣ‪７‬ﻳﻨ‪ ３‬دواړو ﻻﻣﻠﻮﻧﻮ پﻮرې اړه ﻟري پﻪ ﻳﻮ ﻫ‪５‬ﻮاد ﻳا ﻳﻮ ه سﻴﻤﻪ‬ ‫ک‪ ３‬د ﻧﻔﻮسﻮ د طبﻴعﻲ ودې د شﻤ‪５‬رﻧ‪ ３‬ﻟپاره باﻳد د پام وړ کال ک‪ ３‬د ز‪４８４‬دﻧﻮ د ودې او د ﻣ‪７‬ﻳﻨ‪ ３‬اﻧدازه و‬ ‫شﻤ‪５‬رل شﻲ او پاﻳﻠﻪ ﻳﻲ پﻪ سﻠﻨﻮ اعﻼن شﻲ‪.‬‬ ‫د ز‪４８４‬دﻧﻮ شﻤ‪５‬ر – د ﻣ‪７‬ﻳﻨ‪ ３‬شﻤ‪５‬ر‬ ‫ﻧﻔﻮسﻮ طبﻴعﻲ وده =‬ ‫پﻪ ！ﻮل ﻧﻔﻮس‬ ‫پﻪ ﻫغﻪ صﻮرت ک‪ ３‬چ‪ ３‬د ز‪４８４‬دﻧﻮ شﻤ‪５‬ر ﻟﻪ ﻣ‪７‬ﻳﻨ‪＇ ３‬خﻪ زﻳات وي د ﻧﻔﻮسﻮ طبﻴعﻲ وده شتﻮن ﻟري‪.‬‬ ‫‪ -۲۴‬د ﻧﻔﻮسﻮ ﻣﻴخاﻧﻴکﻲ حرکت‪:‬ﻫغﻪ ﻣﻬاجرتﻮﻧﻪ چ‪ ３‬سﻴاسﻲ‪ ،‬اﻗتصادي او ﻣذﻫبﻲ او ﻧﻮرو ﻻﻣﻠﻮﻧﻮ‬ ‫پﻪ سبب ﻟﻪ ﻫ‪５‬ﻮاد ＇خﻪ بﻬر تﻪ ک‪８５‬ي ﻧﻔﻮسﻮ د ﻣخاﻧﻴکﻲ حرکت دی‪ .‬د ﻧﻨﻨﻲ ﻣﻬاجرتﻮﻧﻮ د ﻧﻔﻮسﻮ د‬ ‫دوﻫﻢ ‪＄‬ﻠﻲ ‪＄‬ای پر ‪＄‬ای ک‪５‬دﻧ‪ ３‬سبب ک‪８５‬ي د ﻧﻔﻮسﻮ پﻪ شﻤ‪５‬ر اغ‪５‬زه ﻧﻪ ﻟري‪.‬خﻮ بﻬرﻧﻲ ﻣﻬاجرتﻮﻧﻪ د‬ ‫‪۲۰۷‬‬

‫ﻧﻔﻮسﻮ پﻪ شﻤﻴر ﻣﻬﻤﻪ اغ‪５‬زه ﻟري‪ .‬کﻪ ﻣﻬاجرتﻮﻧﻪ ﻫ‪５‬ﻮاد تﻪ د بﻬر ＇خﻪ ﻧسبت ﻫغﻮ ﻣﻬاجرتﻮﻧﻮ تﻪ چ‪ ３‬د‬ ‫ﻫ‪５‬ﻮاد ＇خﻪ بﻬر تﻪ ک‪８５‬ي ډ‪４‬ر وي‪ ،‬د ﻧﻔﻮسﻮ ﻣﻴخاﻧﻴکﻲ وده ﻣﻨ‪％‬تﻪ راغﻠ‪ ３‬ده‪.‬‬ ‫‪ -۲٥‬د ﻧﻔﻮسﻮ چاود‪４‬دﻧﻪ‪ :‬د ﻧﻔﻮسﻮ د شﻤ‪５‬ر چ＂ک زﻳاتﻮاﻟﻲ پﻪ وروستﻪ پات‪ ３‬ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻮ ک‪ ３‬د ﻣ‪７‬ﻳﻨ‪ ３‬د‬ ‫سطح‪ ３‬را！ﻴ＂ﻴدل او د ز‪４８４‬دﻧﻮ شﻤ‪５‬ر پﻪ ﻟﻮړه سطحﻪ ساتﻠﻮ تﻪ د ﻟﻮﻳد‪ ＃４‬پﻮﻫان د ﻧﻔﻮسﻮ چاود‪４‬دﻧﻪ واﻳﻲ‪.‬‬ ‫‪ -۲۶‬داﻳﻤﻲ ﻣﻬاجرتﻮﻧﻪ‪ :‬ﻫغﻪ ﻣﻬاجرتﻮﻧﻪ دي چ‪ ３‬ﻣﻬاجرﻳﻦ ﻳﻲ خپﻞ ﻟﻮﻣ‪７‬ﻧﻲ ！ا！ﻮبﻲ تﻪ د ب‪５‬رتﻪ راتﻠﻠﻮ ﻧﻴت وﻧﻪ ﻟري‪.‬‬ ‫‪ -۲٧‬کﻮرﻧﻲ ﻣﻬاجرتﻮﻧﻪ‪ :‬ﻫغﻪ ﻣﻬاجرتﻮﻧﻪ چ‪ ３‬پﻪ داﻳﻤﻲ ﻳا ﻣﻮﻗتﻲ (ﻣﻮسﻤﻲ) تﻮ‪－‬ﻪ د ﻫ‪５‬ﻮاد پﻪ دﻧﻨﻨﻪ ک‪３‬‬ ‫عﻤﻠﻲ ک‪８５‬ي‪.‬‬ ‫‪ -۲٨‬دﻳﻤﻮگرافﻲ‪ :‬د ﻳﻮﻧاﻧﻲ کﻠﻤ‪ ３‬دﻣﻮس ‪( Demos‬خﻠک) او گراف ‪( Graph‬ترسﻴﻢ) ＇خﻪ‬ ‫ترکﻴب شﻮې چ‪ ３‬د ﻧﻔﻮسﻮ د طبﻴعﻲ زﻳاتﻮاﻟﻲ‪ ،‬ﻫجرت‪ ،‬جﻨس‪ ،‬عﻤر‪ ،‬کسب او کار او ﻧﻮرو ‪＄‬اﻧ‪７／‬تﻴاوو‬ ‫د ﻣطاﻟع‪ ３‬تﻪ وﻳﻞ ک‪８５‬ي‪.‬‬ ‫‪ -۲۹‬ډﻟﻪ ﻳﻴزې اړﻳک‪ ３‬ﻳا ‪ Telecommunication‬ﻟکﻪ راډﻳﻮ‪５！ ،‬ﻠﻔﻮن‪ ،‬ﻣﻮباﻳﻞ‪ ،‬اﻧ＂رﻧ‪５‬ت‪ ،‬د‬ ‫سپﻮږﻣکﻴﻮ سﻴستﻢ او داس‪ ３‬ﻧﻮر‪.‬‬ ‫‪ -٣٠‬کﻠﻮرو فﻠﻮرو کاربﻦ ﻣخﻔف ‪ C. F. C‬دی‪.‬‬ ‫‪ .-٣۱‬کک‪７‬تﻴا ‪ :Pollution‬ﻫغﻪ پروسﻪ ده چ‪ ３‬پﻪ ﻣستﻘﻴﻢ ﻳا غﻴر ﻣستﻘﻴﻢ ډول د ﻫغ‪ ３‬پﻪ واسطﻪ د‬ ‫چاپ‪５‬رﻳال ﻳﻮه برخﻪ د ژوﻧد ﻟپاره ﻧا ﻣساعده ک‪８５‬ي ﻳا خطرﻧاکﻪ ‪－‬ر‪＄‬ﻲ‪ .‬کک‪７‬تﻴا پﻪ چاپ‪５‬رﻳال ک‪ ３‬د ﻳﻮه ﻳا ＇ﻮ‬ ‫عﻨاصرو‪ ،‬ﻟکﻪ‪ :‬ﻟﻮ‪－‬ﻲ او ‪－‬ازوﻧﻪ پﻪ ﻫﻮا ک‪ ３‬او ﻳا پﻪ سﻤﻨدر ک‪ ３‬د ﻧﻔتﻲ ﻣﻮاد و زﻳاتﻮاﻟی د ﻧﻔت وړوﻧکﻮ‬ ‫！اﻧکروﻧﻮ د سﻮري ک‪５‬دﻟﻮ پﻪ واسطﻪ کک‪８４７‬ي‪ ،‬تﻴزابﻲ باراﻧﻮﻧﻪ او داس‪ ３‬ﻧﻮر‪.‬‬ ‫‪ -٣۲‬کﻨ‪／‬ﻠﻮﻧﻪ‪ :‬د ﻳخ ！ﻮت‪ ３‬چ‪ ３‬د غروﻧﻮ پﻪ ﻟﻮړو برخﻮ او ﻗطبﻴﻨﻮ ک‪ ３‬شتﻪ‪.‬‬ ‫‪ -٣٣‬ﻟﻮﻳ‪ ３‬ﻻرې ‪ :High way‬د ‪＄‬ﻤکﻨﻲ ！راﻧسپﻮرټ عﻤﻮﻣﻲ س‪７‬کﻮﻧﻪ‪.‬‬ ‫‪ -٣۴‬ﻧاسا‪ :NASA‬د اﻣرﻳکا د ﻣتحده اﻳاﻟتﻮﻧﻮ د فضاﻳﻲ تحﻘﻴﻘاتﻮ ﻣؤسسﻪ‬ ‫ﻣ‪７‬ﻳﻨﻪ‪ :‬پﻪ زرو تﻨﻮ ک‪ ３‬د ﻣ‪７‬ﻳﻨ‪ ３‬اﻧدازې تﻪ وﻳﻞ ک‪８５‬ي ‪.‬‬ ‫د ﻣ‪７‬و شﻤ‪５‬ر‬ ‫پﻪ ﻳﻮه کال ک‪ ３‬ﻣ‪７‬ﻳﻨﻪ = پﻪ ﻫرو زروتﻨﻮ ک‪３‬‬ ‫‪ -٣٥‬ﻣﻬاجرت ‪ immigration‬د استﻮ‪－‬ﻨ‪ ３‬د ‪＄‬ای بدﻟﻮن ﻟﻪ ﻳﻮې سﻴﻤ‪＇ ３‬خﻪ بﻠ‪ ３‬سﻴﻤ‪ ３‬تﻪ‬ ‫ﻣﻬاجرت وﻳﻞ ک‪８５‬ي کﻪ دا ﻣﻬاجرت د ﻫ‪５‬ﻮاد پﻪ دﻧﻨﻪ ک‪ ３‬وي د ‪ Internal Displacement‬پﻪ‬ ‫ﻧﻮ م ا و کﻪ د ﻳﻮه ﻫ‪５‬ﻮاد ＇خﻪ بﻞ ﻫ‪５‬ﻮاد تﻪ وي د ‪ immigration‬پﻪ ﻧﻮم ﻳاد‪８４‬ي‪.‬‬ ‫‪ -٣۶‬ﻣﻴ‪６‬ﻳا ‪ Media‬ﻳا ډﻟﻪ ﻳ‪５‬زې اړﻳک‪ ３‬چ‪！ ３‬ﻠﻮﻳزﻳﻮن‪ ،‬راډﻳﻮ او چاپ شﻮي ﻣطبﻮعات او داسﻲ ﻧﻮر احتﻮا‬ ‫کﻮي‪.‬‬ ‫‪ -٣٧‬ﻣصﻨﻮعﻲ سپﻮږﻣک‪ :Satellite ９‬د ﻧﻮې ！کﻨاﻟﻮژۍ ډ‪４‬ره عصري وسﻴﻠﻪ ده چ‪＄ ３‬ﻤکﻪ او‬ ‫‪۲۰۸‬‬

‫سﻴارې ﻣطاﻟعﻪ کﻮي‪.‬‬ ‫‪ -٣٨‬ﻣ‪／‬ﻨتﻮسﻔﻴر ‪ :Magnetosphere‬د ‪＄‬ﻤک‪ ３‬بﻪ شاوخﻮا ک‪ ３‬د ﻣﻘﻨا طﻴسﻲ کره ده‬ ‫‪ -٣۹‬ﻧ‪７‬ﻳﻮال تﻮب ‪Globalization‬‬ ‫‪ -۴٠‬ﻣﻮﻗتﻲ ﻣﻬاجرتﻮﻧﻪ‪ :‬ﻫغﻪ ﻣﻬاجرتﻮﻧﻪ دي چ‪ ３‬ﻣﻬاجرﻳﻦ خپﻞ ﻟﻮﻣ‪７‬ﻧﻲ ！ا！ﻮبﻲ تﻪ ب‪５‬رتﻪ د رات‪ ，‬ﻧﻴت‬ ‫ﻟري‪.‬ﻟکﻪ‪ :‬د کﻮچﻴاﻧﻮ ﻣﻮسﻤﻲ ﻣﻬاجرتﻮﻧﻪ‬ ‫‪ -۴۱‬سﻠﻮﻟر ‪ :Celleular‬د ﻣخابرې ﻧﻮې وسﻴﻠﻪ ده چ‪ ３‬کﻮچﻨ‪ ９‬او ﻟﻮﻳ‪ ３‬سﻴﻤ‪ ３‬د ﻣخابرې تر پﻮ＊）‬ ‫ﻻﻧدې راوﻟﻲ‪.‬‬ ‫‪ -۴۲‬فکس ‪ :Fax‬ﻣﻴخاﻧﻴکﻲ جﻮړ＊ت دى چ‪ ３‬د ﻫغﻪ پﻪ واسطﻪ اطﻼعات او اسﻨاد ﻟکﻪ‪ :‬اﻗتصادي‪،‬‬ ‫تجارتﻲ‪ ،‬دفتري او تحﻘﻴﻘﻲ ﻟرې او ﻧژدې وا！ﻦ تﻪ پﻪ ﻟ‪ ８‬وخت ک‪ ３‬ﻟﻪ ﻳﻮه ‪＄‬اﻳﻪ بﻞ ‪＄‬اى تﻪ ﻟ‪８５‬دوي‪.‬‬ ‫‪ -۴٣‬ﻫاﻳدروسﻔﻴر ‪ :Hydrosphere‬اوبﻠﻨ‪ ３‬کرې تﻪ وﻳﻞ ک‪８５‬ي‪＄ .‬ﻤکﻪ د سﻤﻨدروﻧﻮ او ﻧﻮرو اوبﻠﻨﻮ‬ ‫عﻨاصرو پﻪ واسطﻪ چاپ‪５‬ره شﻮې ده‪.‬‬ ‫‪ :Remote Sensing -۴۴‬د اوسﻨﻲ وخت عصري ！کﻨاﻟﻮژي ده چ‪ ３‬ﻟﻪ ﻟرې وا！ﻦ ＇خﻪ ﻣعﻠﻮﻣات ورکﻮي‪.‬‬ ‫‪ :)Interface Message Processor)I M P-۴٥‬ﻟﻪ ﻳﻮ کﻤپﻴﻮ！ر ＇خﻪ بﻞ کﻤپﻴﻮ！ر تﻪ د‬ ‫پﻴغاﻣﻮﻧﻮ ﻟ‪８５‬دول دي‬ ‫‪ )Global. posthirning system )G.P.S -۴۶‬پﻪ ﻧ‪７‬ۍ ک‪ ３‬د ﻣﻮﻗعﻴتﻮﻧﻮ د ！اکﻠﻮ سﻴس＂ﻢ‬ ‫دی‪.‬‬

‫‪۲۰۹‬‬