Geography 08 [8]

Citation preview

‫ﺟـﻐﺮاﻓـﻴﻪ‬ ‫اتم ！ولگى‬ ‫جـغرافﻴــه ‪ -‬اتم ！ولگى‪٨‬‬ ‫‪1398‬‬ ‫‪1391‬‬

‫ﻫـ ‪ .‬ل‬

‫د پﻮﻫن‪ ３‬وزارت‬

‫ملي سرود‬ ‫دا وطن افغانســـتـــان دى‬

‫دا عــــزت د هـــر افـغـان دى‬

‫کور د سول‪ ３‬کور د تورې‬

‫هر بچی ي‪ ３‬قهرمـــــان دى‬

‫دا وطن د ！ولـــو کـور دى‬

‫د بـــــلـو＇ـــــــو د ازبـکــــــــو‬

‫د پ‪＋‬ـــتــون او هـــــزاره وو‬

‫د تـــرکـمنـــــــو د تـــاجـکــــــو‬

‫ورســـره عرب‪ ،‬گوجــر دي‬

‫پــامﻴــريـــان‪ ،‬نـورســـتانﻴــــان‬

‫براهوي دي‪ ،‬قزلباش دي‬

‫هـــم ايمـــاق‪ ،‬هم پشـه يان‬

‫دا ه‪５‬ــــــواد به تل ‪＄‬لﻴ‪８‬ي‬

‫لـکـه لـمــر پـر شـــنـه آســـمـان‬

‫په ســـﻴنــه ک‪ ３‬د آســـﻴـــا به‬

‫لـکــــه زړه وي جـــاويــــــدان‬

‫نوم د حق مـــو دى رهبـــر‬

‫وايـــو اهلل اکبر وايو اهلل اکبر‬

‫د پوهن‪ ３‬وزارت‬

‫جغرافﻴﻪ‬ ‫اتﻢ ！ﻮﻟگﻰ‬ ‫‪ ١٣٩٨‬ﻫـ ‪.‬ش‬

‫أ‬

‫د کتاب ځان‪７／‬تياوې‬ ‫‪-----------------------------------------------------‬‬‫مضمون‪ :‬جغرافيه‬ ‫مؤلفين‪ :‬د تعليمي نصاب د جغرافيه ديپارتمنت علمي او مسلکي غ‪７‬ي‬ ‫اډيټ کوونکي‪ :‬د پ‪＋‬تو ژب‪ ３‬د اډيټ د څان‪ ３／‬علمي او مسلکي غ‪７‬ي‬ ‫ټول‪／‬ی‪ :‬اتم‬ ‫د متن ژبه‪ :‬پ‪＋‬تو‬ ‫انکشاف ورکوونکی‪ :‬د تعليمي نصاب د پراختيا او درسي کتابونو د تاليف لوی رياست‬ ‫خپروونکی‪ :‬د پوهن‪ ３‬وزارت د اړيکو او عامه پوهاوي رياست‬ ‫د چاپ کال‪ ١٣٩٨ :‬هجري شمسي‬ ‫د چاپ ځای‪ :‬کابل‬

‫چاپخونه‪:‬‬ ‫بر‪＋４‬ناليک پته‪:‬‬

‫‪[email protected]‬‬

‫‪-----------------------------------------------------‬‬‫د درسي کتابونو د چاپ‪ ،‬و‪４‬ش او پلورلو حق د افغانستان اسالمي جمهوريت د پوهن‪ ３‬وزارت سره‬ ‫محفوظ دی‪ .‬په بازار ک‪ ３‬ي‪ ３‬پلورل او پ‪５‬رودل منع دي‪ .‬له سرغ‪７‬وونکو سره قانوني چلندک‪８５‬ي‪.‬‬

‫ب‬

‫د پﻮﻫﻨ‪ ３‬د وزﻳر پﻴغام‬ ‫اقرأ باسﻢ ربک‬

‫د لوی او ب‪＋‬ونکي خدای شکر په ځای کوو‪ ،‬چ‪ ３‬موږ ته ي‪ ３‬ژوند راب‪＋‬لی‪ ،‬او د لوست او ليک‬ ‫له نعمت څخه ي‪ ３‬برخمن ک‪７‬ي يو‪ ،‬او د هٰ ّ‬ ‫الل تعالی پر وروستي پيغمبر محمد مصطفی چ‪ ３‬د الهي‬ ‫لوم‪７‬نی پيغام ورته (لوستل) و‪ ،‬درود وايو‪.‬‬ ‫څرنگه چ‪ ３‬ټولو ته ＊کاره ده ‪ ١٣٩٧‬هجري لمريز کال د پوهن‪ ３‬د کال په نامه ونومول شو‪ ،‬له دې امله‬ ‫به د گران ه‪５‬واد ＊وونيز نظام‪ ،‬د ژورو بدلونونو شاهد وي‪＊ .‬وونکی‪ ،‬زدهکوونکی‪ ،‬کتاب‪＊ ،‬وونځی‪،‬‬ ‫اداره او د والدينو شوراگان‪ ３‬د ه‪５‬واد د پوهنيز نظام شپ‪８‬گوني بنسټيز عناصر بلل کي‪８‬ي‪ ،‬چ‪ ３‬د ه‪５‬واد د‬ ‫＊وون‪ ３‬او روزن‪ ３‬په پراختيا او پرمختيا ک‪ ３‬مهم رول لري‪ .‬په داس‪ ３‬مهم وخت ک‪ ３‬د افغانستان د پوهن‪３‬‬ ‫وزارت د مشرتابه مقام‪ ،‬د ه‪５‬واد په ＊وونيز نظام ک‪ ３‬د ودې او پراختيا په لور بنسټيزو بدلونونو ته ژمن دی‪.‬‬ ‫له همدې امله د ＊وونيز نصاب اصالح او پراختيا‪ ،‬د پوهن‪ ３‬وزارت له مهمو لوم‪７‬يتوبونو څخه دي‪.‬‬ ‫همدارن‪／‬ه په ＊وونځيو‪ ،‬مدرسو او ټولو دولتي او خصوصي ＊وونيزو تأسيساتو ک‪ ،３‬د درسي کتابونو‬ ‫محتوا‪ ،‬کيفيت او توز‪４‬ع ته پاملرنه د پوهن‪ ３‬وزارت د چارو په سر ک‪ ３‬ځای لري‪ .‬موږ په دې باور‬ ‫يو‪ ،‬چ‪ ３‬د باکيفيته درسي کتابونو له شتون پرته‪ ،‬د ＊وون‪ ３‬او روزن‪ ３‬اساسي اهدافو ته رس‪５‬دلی نشو‪.‬‬ ‫پورتنيو موخو ته د رس‪５‬دو او د اغ‪５‬زناک ＊وونيز نظام د رامنځته کولو لپاره‪ ،‬د راتلونکي نسل د روزونکو په‬ ‫توگه‪ ،‬د ه‪５‬واد له ټولو زړه سواندو ＊وونکو‪ ،‬استادانو او مسلکي مديرانو څخه په درناوي هيله کوم‪ ،‬چ‪３‬‬ ‫د ه‪５‬واد بچيانو ته دې د درسي کتابونو په تدريس‪ ،‬او د محتوا په ل‪８５‬دولو ک‪ ،３‬هيڅ ډول هڅه او هاند ونه‬ ‫سپموي‪ ،‬او د يوه فعال او په ديني‪ ،‬ملي او انتقادي تفکر سمبال نسل په روزنه ک‪ ،３‬زيار او کو＊ښ وک‪７‬ي‪.‬‬ ‫هره ورځ د ژمن‪ ３‬په نوي کولو او د مسؤوليت په درک سره‪ ،‬په دې نيت لوست پيل ک‪７‬ي‪ ،‬چ‪ ３‬د نن ورځ‪３‬‬ ‫گران زدهکوونکي به سبا د يوه پرمختللي افغانستان معماران‪ ،‬او د ټولن‪ ３‬متمدن او گټور اوس‪５‬دونکي وي‪.‬‬ ‫همدا راز له خوږو زده کوونکو څخه‪ ،‬چ‪ ３‬د ه‪５‬واد ارز＊تناکه پانگه ده‪ ،‬غو＊تنه لرم‪ ،‬څو‬ ‫له هر فرصت څخه گټه پورته ک‪７‬ي‪ ،‬او د زده ک‪７‬ې په پروسه ک‪ ３‬د ځيرکو او فعالو گ‪６‬ونوالو په‬ ‫تو‪－‬ه‪ ،‬او ＊وونکو ته په درناوي سره‪ ،‬له تدريس څخه ＊ه او اغ‪５‬زناکه استفاده وک‪７‬ي‪.‬‬ ‫په پای ک‪ ３‬د ＊وون‪ ３‬او روزن‪ ３‬له ټولو پوهانو او د ＊وونيز نصاب له مسلکي همکارانو څخه‪ ،‬چ‪３‬‬ ‫د دې کتاب په ليکلو او چمتو کولو ک‪ ３‬ي‪ ３‬نه ست‪７‬ې ک‪５‬دونک‪ ３‬هل‪ ３‬ځل‪ ３‬ک‪７‬ې دي‪ ،‬مننه کوم‪ ،‬او‬ ‫د لوی خدای له دربار څخه دوی ته په دې سپيڅل‪ ３‬او انسان جوړوونک‪ ３‬هڅ‪ ３‬ک‪ ３‬بريا غواړم‪.‬‬ ‫دمعيارياوپرمختللي＊وونيزنظاماود داس‪３‬ودانافغانستانپههيلهچ‪３‬وگ‪７‬ي‪３４‬خپلواک‪،‬پوهاوسوکالهوي‪.‬‬ ‫د پﻮﻫﻨ‪ ３‬وزﻳر‬ ‫دکتﻮر ﻣحﻤد ﻣﻴروﻳس بﻠخﻲ‬

‫ج‬

‫فﻬرست‬

‫مخونه‬ ‫‪２－‬ه عنوانونه‬ ‫لوم‪７‬ى څپرکى ‪)١(........................................................................‬‬ ‫‪-١‬‬ ‫د څپرکي موخ‪)٢( .................................................................... ３‬‬ ‫‪-٢‬‬ ‫‪ -٣‬لوم‪７‬ى لوست ـ د اروپا لويه وچه وپ‪５‬ژنئ‪)٣(............ ..................................‬‬ ‫د اروپا د طبيعي جغرافي‪ ３‬په هکله څه پوه‪８５‬ئ؟‪)٥(........ .............................‬‬ ‫‪-٤‬‬ ‫دويم لوست ـ الف ‪ :‬د اروپا د لوي‪ ３‬وچ‪ ３‬غرونه‪)٥(.. ....................................‬‬ ‫‪-٥‬‬ ‫در‪４‬م لوست ـ ب‪ :‬سيندونه‪)٧(.......... .................................................‬‬ ‫‪٦‬ـ‬ ‫څلورم لوست ـ ج‪ :‬د اروپا د جهيلونو په هکله څه پوه‪８５‬ئ؟‪)١١(........................‬‬ ‫‪٧‬ـ‬ ‫پنځم لوست ـ د اروپا د سمندر‪－‬يو (بحيرو) په هکله څه پوه‪８５‬ئ؟‪)١٣(.................‬‬ ‫‪٨‬ـ‬ ‫شپ‪８‬م لوست ـ د اروپا د لوي‪ ３‬وچ‪ ３‬د خليجونو په هکله څه پوه‪８５‬ئ؟‪)١٥(..............‬‬ ‫‪٩‬ـ‬ ‫‪١٠‬ـ اووم لوست ـ د اروپا لويه وچه څرن‪／‬ه اقليم لري؟‪)١٧(..................................‬‬ ‫‪١١‬ـ اتم لوست ـ د اروپا د سياسي جغرافي‪ ３‬په هکله څه پوه‪８５‬ئ؟‪)٢١(......................‬‬ ‫‪١٢‬ـ نهم لوست ـ د اروپا د بشري جغرافي‪ ３‬په هکله څه پوه‪８５‬ئ؟‪)٢٥(.......................‬‬ ‫‪١٣‬ـ لسم لوست ـ د اروپا د لوي‪ ３‬وچ‪ ３‬د ژب‪ ３‬او نژاد په هکله څه پوه‪８５‬ئ؟‪)٢٩(.............‬‬ ‫‪١٤‬ـ يوولسم لوست ـ د اروپا د دين او مذهب په هکله څه پوه‪８５‬ئ؟‪)٣٣(....................‬‬ ‫‪١٥‬ـ دولسم لوست ـ د اروپا د اقتصادي جغرافي‪ ３‬په هکله څه پوه‪８５‬ئ؟‪)٣٥(................‬‬ ‫‪١٦‬ـ ديارلسم لوست ـ د اروپا د کانونو او صنايعو په هکله څه پوه‪８５‬ئ؟‪)٣٩(.................‬‬ ‫‪١٧‬ـ څوارلسم لوست ـ د اروپا د لوي‪ ３‬وچ‪ ３‬د ترانسپورت په هکله څه پوه‪８５‬ئ؟‪)٤٣( ......‬‬ ‫‪١٨‬ـ پنځلسم لوست ـ هوايي کر＊‪)٤٥(......................................................３‬‬ ‫‪ -١٩‬دويم څپرکى ‪)٥٠( ....... ................................................................‬‬ ‫‪ -٢٠‬د څپرکي موخ‪)٥٠( ................................................................... ３‬‬ ‫‪ -٢١‬شپاړسم لوست ـ د امريکا د لوي‪ ３‬وچ‪ ３‬د جغرافيايي موقعيت په هکله څه پوه‪８５‬ئ(‪)٥١‬‬ ‫‪ -٢٢‬اوولسم لوست ـ د امريکا د لوي‪ ３‬وچ‪ ３‬د کشف په هکله څه پوه‪８５‬ئ؟‪)٥٣(............‬‬ ‫‪ -٢٣‬اتلسم لوست ‪ -‬طبيعي جغرافيه‪)٥٥(.....................................................‬‬ ‫‪ -٢٤‬الف ـ د امريکا د لوي‪ ３‬وچ‪ ３‬د غرونو په هکله څه پوه‪８５‬ئ؟‪)٥٥(.......................‬‬ ‫‪ -٢٥‬نولسم لوست ـ ب ‪ .‬د امريکا د سيندونو په هکله څه پوه‪８５‬ئ؟‪)٥٩(....................‬‬ ‫د‬

‫‪-٢٦‬‬ ‫‪-٢٧‬‬ ‫‪-٢٨‬‬ ‫‪-٢٩‬‬ ‫‪-٣٠‬‬ ‫‪-٣١‬‬ ‫‪-٣٢‬‬ ‫‪-٣٣‬‬ ‫‪ ٣٤‬ـ‬ ‫‪-٣٥‬‬ ‫‪-٣٦‬‬ ‫‪-٣٧‬‬ ‫‪-٣٨‬‬ ‫‪-٣٩‬‬

‫شلم لوست ـ د جنوبي امريکا سيندونه‪)٦٣(..........................................‬‬ ‫يو ويشتم لوست ـ ج ـ د امريکا د جهيلونو په هکله څه پوه‪８５‬ئ؟‪)٦٥(..............‬‬ ‫دوه ويشتم لوست ـ د ـ د امريکا د سمندر‪－‬يو په هکله څه پوه‪８５‬ئ؟‪)٦٩(............‬‬ ‫درويشتم لوست ـ هـ ـ د امريکا د لوي‪ ３‬وچ‪ ３‬د خليجونو په هکله څه پوه‪８５‬ئ؟(‪)٧١‬‬ ‫څلورويشتم لوست ـ د جنوبي امريکا خليجونه‪)٧٣( ................................‬‬ ‫پنځه ويشتم لوست ـ وـ د امريکا د لوي‪ ３‬وچ‪ ３‬د اقليم په هکله څه پوه‪８５‬ئ؟‪)٧٥(...‬‬ ‫شپ‪８‬ويشتم لوست ـ د امريکا د سياسي جغرافي‪ ３‬په هکله څه پوه‪８５‬ئ؟ ‪)٧٩(........‬‬ ‫اووه ويشتم لوست ـ دامريکا د لوي‪ ３‬وچ‪ ３‬د بشري جغرافي‪ ３‬په هکله څه پوه‪８５‬ئ؟‪)٨١(.‬‬ ‫الف ـ نژاد او ژب‪)٨١( ............................................................... ３‬‬ ‫اته ويشتم لوست ـ ب‪ :‬د امريکا د نفوسو او مذهب په هکله څه پوه‪８５‬ئ؟‪)٨٥(......‬‬ ‫نهه ويشتم لوست ـ د امريکا د اقتصادي جغرافي‪ ３‬په هکله څه پوه‪８５‬ئ؟‪)٨٧(.......‬‬ ‫د‪４‬رشم لوست ـ التينه امريکا ‪)٩١( ...................................................‬‬ ‫يو د‪４‬رشم لوست ـ د شمالي امريکا د مواصالتي جغرافي‪ ３‬په هکله څه پوه‪８５‬ئ؟(‪)٩٥‬‬ ‫دوه د‪４‬رشم لوست ـ جنوبي امريکا ‪)٩٩( ............................................‬‬ ‫جغرافيايي اصطالحات ‪)١٠٤(........................................................‬‬

‫ه‬

‫ﻟﻮﻣ‪７‬ى ＇پرکﻰ‬

‫اروپا‬ ‫د اروپا لﻮﻳﻪ وچﻪ و پ‪５‬ژﻧئ‬ ‫جغرافﻴاﻳﻲ مﻮقعﻴت او ＇لﻮر خﻮاوې‬ ‫طبﻴعﻲ جغرافﻴﻪ‬ ‫الف‪ -‬غروﻧﻪ‬ ‫ب‪ -‬سﻴﻨدوﻧﻪ‬ ‫ج‪ -‬جﻬﻴلﻮﻧﻪ‬ ‫د‪ -‬سمﻨدرگﻲ ( بحﻴرې)‬ ‫ﻫـ‪ -‬خلﻴجﻮﻧﻪ‬ ‫و‪ -‬اقلﻴم‬ ‫سﻴاسﻲ جغرافﻴﻪ‬ ‫بشري جغرافﻴﻪ‬ ‫اقتصادي جغرافﻴﻪ‬ ‫مﻮاصﻼتﻲ جغرافﻴﻪ‬

‫شمالﻲ امرﻳکا‬

‫پﻪ دې ＇پرکﻲ ک‪ ３‬ﻻﻧدې مﻮضﻮع‪／‬اﻧ‪ ３‬لﻮلﻮ‪:‬‬

‫جﻨ‬

‫ﻮبﻲ‬

‫‪1‬‬

‫امر‬

‫ﻳکا‬

‫د ＇پرکﻲ ﻣﻮخ‪３‬‬ ‫گراﻧﻮ زده کﻮوﻧکﻮ! پﻪ دې ＇پرکﻲ ک‪ ３‬بﻪ ﻻﻧد‪４‬ﻨﻴﻮ علمﻲ مﻮخﻮ تﻪ ورس‪８５‬ئ‪:‬‬ ‫_ د اروپا د لﻮﻳ‪ ３‬وچ‪ ３‬جغرافﻴاﻳﻲ مﻮقعﻴت‬ ‫_ د اروپا د لﻮﻳ‪ ３‬وچ‪ ３‬مﻬم غروﻧﻪ‬ ‫_ د اروپا د لﻮﻳ‪ ３‬وچ‪ ３‬مﻬم سﻴﻨدوﻧﻪ‬ ‫_ د اروپا د لﻮﻳ‪ ３‬وچ‪ ３‬مﻬم سمﻨدرگﻲ او جﻬﻴلﻮﻧﻪ‬ ‫_ د اروپا د لﻮﻳ‪ ３‬وچ‪ ３‬خلﻴجﻮﻧﻪ‬ ‫_ د اروپا د لﻮﻳ‪ ３‬وچ‪ ３‬اقلﻴم‬ ‫_ د اروپا د لﻮﻳ‪ ３‬وچ‪ ３‬سﻴاسﻲ جغرافﻴﻪ (سرحدوﻧﻪ او ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻪ)‬ ‫_ د اروپا د لﻮﻳ‪ ３‬وچ‪ ３‬بشري جغرافﻴﻪ (ﻧفﻮس‪ ،‬ﻧژاد‪ ،‬ژب‪ ３‬او دﻳﻦ)‬ ‫_ د اروپا د لﻮﻳ‪ ３‬وچ‪ ３‬اقتصادي جغرافﻴﻪ ( کرﻧﻪ‪ ،‬صﻨعت‪ ،‬سﻮداگري او اړﻳک‪)３‬‬ ‫_ د اروپا مﻮاصﻼتﻲ جغرافﻴﻪ (‪＄‬مکﻨﻰ‪ ،‬سمﻨدري او ﻫﻮاﻳﻲ تراﻧسپﻮرت)‬ ‫گران زده کﻮوﻧکﻲ‪ ،‬کﻮﻻی شﻲ ﻻﻧدې مﻬارتﻮﻧﻪ سرتﻪ ورسﻮي‪:‬‬ ‫_ د اروپا د لﻮﻳ‪ ３‬وچ‪ ３‬ﻧقش‪ ３‬رسمﻮل او د سﻴاسﻲ پﻮلﻮ پ‪５‬ژﻧدل‪.‬‬ ‫_ د اروپا د ﻧقش‪ ３‬پر مخ د سﻴﻨدوﻧﻮ او غروﻧﻮ تشخﻴصﻮل‪.‬‬ ‫_ د اروپا د لﻮﻳ‪ ３‬وچ‪ ３‬د سﻴاسﻲ واحدوﻧﻮ پ‪５‬ژﻧدل‬ ‫_ د اروپا د لﻮﻳ‪ ３‬وچ‪ ３‬د ﻧقش‪ ３‬پر مخ د مﻬمﻮ کرﻧﻴزو تﻮلﻴداتﻮ پ‪５‬ژﻧدل‪.‬‬ ‫_ د اروپا د لﻮﻳ‪ ３‬وچ‪ ３‬د ﻧقش‪ ３‬پر مخ د مشﻬﻮرو کاﻧﻮﻧﻮ پ‪５‬ژﻧدل‪.‬‬ ‫_ د اروپا د لﻮﻳ‪ ３‬وچ‪ ３‬د ﻧقش‪ ３‬پر مخ د مشﻬﻮرو بﻨدروﻧﻮ پ‪５‬ژﻧدل‪.‬‬

‫‪2‬‬

‫لﻮم‪７‬ى لﻮست‬

‫د اروپا ﻟﻮﻳﻪ وچﻪ وپ‪５‬ژﻧئ‬ ‫شـــــــــــــــــــــــــــــــــــمالﻲ کـــــــــــــــــــــــــــــﻨگل ســـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــمﻨدر‬ ‫د شمالﻲ قطب داﻳره‬ ‫د‬

‫آرام (الکـــــــــــــــــــاﻫل) ســـــمﻨدر‬

‫اطلــــــــــــ‬

‫ــــــ‬ ‫ــــــــــمﻨدر‬

‫پﻮرتﻨﻲ شکل تﻪ وگﻮرئ‪ ،‬کﻮمﻮ سمﻨدروﻧﻮ او سمﻨدرگﻴﻮ اروپا را چاپ‪５‬ره ک‪７‬ې ده؟‬

‫أ‬

‫د سﻮ‪４‬لﻲ قطب داﻳره‬

‫رام (الک‬

‫د ﻫـــــــــــــــــﻨد ســــــــــــــــــــــمﻨدر‬

‫ــــــــــــ‬

‫ــــــــــــــــ‬ ‫س‬ ‫سـ‬ ‫ــ‬ ‫ــ‬ ‫ــ‬ ‫ــ‬ ‫ــ‬

‫جﻨﻮبی امرﻳکا‬

‫ـــــــــاﻫ‬

‫د جدي کر＊ﻪ‬

‫ل) ســــ‬

‫ــــــــــــ‬

‫د استﻮا کر＊ﻪ‬

‫افرﻳقا‬

‫ــــمﻨدر‬

‫د سرطان کر＊ﻪ‬

‫أسﻴا‬ ‫دمدﻳتراﻧی سمﻨدر‪－‬ی‬

‫شمالی امرﻳکا‬

‫د اروپا جغرافﻴاﻳﻲ مﻮقعﻴت‬

‫جﻐراﻓﻴاﻳﻲ ﻣﻮﻗﻌﻴت او ＇ﻠﻮر خﻮاوې‬

‫اروپا د ﻧ‪７‬ۍ د کﻮچﻨﻴﻮ لﻮﻳﻮ وچﻮ لﻪ ډل‪＇ ３‬خﻪ ده چ‪ ３‬پﻪ معتدلﻪ سﻴمﻪ ک‪ ３‬پرتﻪ ده‪ .‬د دې لﻮﻳ‪ ３‬وچ‪３‬‬ ‫شمال خﻮاتﻪ شمالﻲ مﻨجمد بحر‪ ،‬جﻨﻮب خﻮاتﻪ ﻳ‪ ３‬د مدﻳتراﻧ‪ ３‬سمﻨدرگﻰ‪ ،‬ختﻴ‪ ＃‬تﻪ ﻳ‪ ３‬د أسﻴا پراخﻪ‬ ‫لﻮﻳﻪ وچﻪ چ‪ ３‬د اورال غروﻧﻮ‪ ،‬د اورال سﻴﻨد‪ ،‬د کسپﻴﻦ سمﻨدرگی‪ ،‬قفقاز غروﻧﻮ او تﻮر سمﻨدرگﻲ پﻪ‬ ‫وسﻴلﻪ لﻪ اروپا ＇خﻪ ب‪５‬لﻪ شﻮې او لﻮ‪４‬دﻳ‪ ＃‬تﻪ ﻳ‪ ３‬د اطلس اقﻴاﻧﻮس (اتﻼﻧتﻴک سمﻨدر) دى‪(.‬د ‪ 5‬مخ‬ ‫ﻧقشﻪ ک‪ ３‬و‪－‬ﻮرئ‪.‬‬ ‫_ أﻳا د اروپا لﻮﻳﻪ وچﻪ (براعظم) ب‪５‬لﻪ وچﻪ ده؟‬ ‫اروپا د أسﻴا لﻪ لﻮﻳ‪ ３‬او پراخ‪ ３‬وچ‪ ３‬سره ﻧ‪＋‬ت‪ ３‬ده او لﻪ ﻫمدې املﻪ ﻳﻮ شم‪５‬ر جغرافﻴﻪ پﻮﻫان‪ ،‬أسﻴا او‬ ‫اروپا ﻳﻮه لﻮﻳﻪ وچﻪ گ‪２‬ﻲ او د ﻳﻮرﻳشﻴا پﻪ ﻧامﻪ ﻳ‪ ３‬ﻳادوي‪.‬‬ ‫د اروپا د لﻮﻳ‪ ３‬وچ‪ ３‬پراخﻮالﻰ ‪ ١٠‬مﻴلﻴﻮن کﻴلﻮمتر مربع او پﻪ ‪ ٢017‬م کال ک‪ ３‬ﻳ‪ ３‬د وگ‪７‬و شم‪５‬ر ‪٧٣٢‬‬ ‫مﻴلﻴﻮﻧﻮ تﻨﻮ ＇خﻪ زﻳات وو‪＄ .‬ﻴﻨ‪ ３‬مشﻬﻮر صﻨعتﻲ ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻪ پﻪ دې لﻮﻳﻪ وچﻪ ک‪ ３‬پراتﻪ دي‪ .‬د اروپا پﻪ قاره‬ ‫ک‪＇ ３‬ﻮ ！اپﻮ وزم‪ ３‬شتﻪ دي‪ ،‬أﻳا کﻮلﻰ شئ ﻫغﻪ پﻪ ﻧقشﻪ ک‪ ３‬پﻴدا ک‪７‬ئ او ﻧﻮمﻮﻧﻪ ﻳ‪ ３‬واخلئ؟‬ ‫‪3‬‬

‫کا ﻧ‬ ‫دس‬

‫دﻳ ﻨ‬

‫پﻪ مخامخ پﻪ ﻧقشﻪ ک‪ ３‬د اروپا ！اپﻮ وزمﻪ‬ ‫کتﻼى شئ‪.‬‬ ‫د اروپا لﻮﻳﻪ وچﻪ د ماتﻮ سﻮاحلﻮ‪ ،‬زﻳاتﻮ‬ ‫سمﻨدرگﻴﻮ او خلﻴجﻮﻧﻮ د شتﻪ والﻲ لﻪ املﻪ‬ ‫د جﻲ‪rt‬تلﻴﻨد‬ ‫！اپﻮوزمﻪ‬ ‫چ‪ ３‬پﻪ وچﻪ ک‪ ３‬ﻧﻨﻮتﻲ دي‪ ،‬زﻳات شم‪５‬ر ！اپﻮ‬ ‫وزم‪ ３‬رامﻨ‪％‬تﻪ ک‪７‬ې دي چ‪ ３‬مﻮږ ﻳ‪ ３‬دلتﻪ د‬ ‫د ماﻧش سمﻨدرگﻰ‬ ‫‪＄‬ﻴﻨﻮ لﻮﻳﻮ ！اپﻮ وزمﻮ ﻧﻮمﻮﻧﻪ اخلﻮ‪:‬‬ ‫ د اسکاﻧدﻳﻨاوﻳا ！اپﻮ وزمﻪ چ‪ ３‬پﻪ ﻫغ‪ ３‬ک‪ ３‬د‬‫زمﻪ‬ ‫پﻮو‬ ‫ﻦ ！ا‬ ‫د اﻳبري ！اپﻮوزمﻪ‬ ‫ﻧاروې او سﻮﻳ‪６‬ن ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻪ پراتﻪ دي‪.‬‬ ‫اپﻨﻴ‬ ‫د بالکان ！اپﻮوزمﻪ‬ ‫د‬ ‫ د بالکان ！اپﻮ وزمﻪ چ‪ ３‬پﻪ ﻫغ‪ ３‬ک‪ ３‬د‬‫د مدﻳتراﻧ‪ ３‬سمﻨدرگ‪３‬‬ ‫الباﻧﻴ‪ ،３‬بلغارﻳ‪ ،３‬بﻮسﻨﻴ‪ ３‬او ﻫرزگﻮﻧﻲ‪،‬‬ ‫صربستان‪ ،‬کرواسﻲ او مﻮﻧتﻨگرو ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻪ‬ ‫د اروپا د ！اپﻮ وزمﻮ ﻧقشﻪ‬ ‫مﻮقعﻴت لري‪.‬‬ ‫ د اﻳبري ！اپﻮ وزمﻪ چ‪ ３‬پﻪ ﻫغ‪ ３‬ک‪ ３‬د اسپاﻧﻴ‪ ３‬او پرتگال ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻪ پراتﻪ دي‪.‬‬‫د اپﻨﻴﻦ ！اپﻮ وزمﻪ چ‪ ３‬پﻪ ﻫغ‪ ３‬ک‪ ３‬د اﻳ＂الﻴا ﻫ‪５‬ﻮاد مﻮقعﻴت لري‪.‬‬ ‫اوﻳا‬

‫پﻮو‬ ‫！ا‬

‫زمﻪ‬

‫د ！ﻮﻟگﻲ ﻓﻌاﻟﻴت‬ ‫＊ﻮوﻧکﻰ دې زده کﻮوﻧکﻲ پﻪ ډلﻮ وو‪４‬شﻲ‪ ،‬ﻫره ډلﻪ دې د لﻮست د مﻬمﻮ مطلبﻮﻧﻮ پﻪ ﻫکلﻪ بحث او خبرې وک‪７‬ي‬ ‫او د بحث پاﻳلﻪ دې د ډل‪ ３‬استازى ！ﻮلگﻴﻮالﻮ تﻪ وواﻳﻲ‪ .‬ﻫمدارﻧگﻪ د پﻮرتﻨ‪ ９‬ﻧقش‪ ３‬لﻪ مخ‪ ،３‬د ！اپﻮ وزمﻮ ﻧﻮمﻮﻧﻪ پﻪ‬ ‫خپلﻮ کتابچﻮ ک‪ ３‬ولﻴکئ‪.‬‬

‫؟‬ ‫پﻮ＊تﻨ‪３‬‬ ‫متﻦ ولﻮلئ او ﻻﻧد‪４‬ﻨﻴﻮ پﻮ＊تﻨﻮ تﻪ ‪＄‬ﻮاب وواﻳاست‪:‬‬ ‫‪ _١‬د ﻳﻮرﻳشﻴا لﻪ اصطﻼح ＇خﻪ مﻮخﻪ ＇ﻪ ده؟‬ ‫‪ _٢‬د اروپا لﻮﻳﻪ وچﻪ پﻪ کﻮمﻪ اقلﻴمﻲ سﻴمﻪ ک‪ ３‬مﻮقعﻴت لري؟‬ ‫‪ _٣‬کﻮم غروﻧﻪ د أسﻴا او اروپا د لﻮﻳﻮ وچﻮ ترمﻨ‪ ＃‬ب‪５‬لﻮوﻧک‪ ３‬طبﻴعﻲ پﻮلﻪ پ‪５‬ژﻧدل شﻮې ده؟‬ ‫کﻮرﻧ‪ ９‬دﻧده‬ ‫د اروپا ب‪ ３‬لﻴکﻨ‪( ３‬سپﻴﻨﻪ) ﻧقشﻪ رسمﻪ ک‪７‬ئ پﻪ ﻫغ‪ ３‬ک‪ ３‬جغرافﻴاﻳﻲ مﻮقعﻴت‪＇ ،‬لﻮر خﻮاوې او ！اپﻮ وزم‪ ３‬پﻪ گﻮتﻪ‬ ‫ک‪７‬ئ او د جغرافﻴ‪ ３‬پﻪ راتلﻮﻧکﻲ درسﻲ ساعت ک‪ ３‬ﻳ‪！ ３‬ﻮلگﻲ تﻪ وواﻳاست‪.‬‬

‫‪4‬‬

‫دوﻳﻢ ﻟﻮست‬

‫د اروپا د ﻃبﻴﻌﻲ جﻐراﻓﻴ‪ ３‬پﻪ ﻫکﻠﻪ ＇ﻪ پﻮﻫ‪８５‬ئ؟‬ ‫شمالﻲ کﻨگل سمﻨدر‬

‫د‬ ‫اوي‬ ‫اﻧدﻧﻴ‬ ‫سک‬

‫د‬

‫！اپﻮ‬

‫لس‬ ‫اط‬

‫د او‬ ‫رال‬

‫غر‬ ‫وﻧﻪ‬

‫د‬

‫وزمﻪ‬

‫ســـــ‬

‫بالتﻴ‬ ‫سم‬ ‫ک‬

‫مﻨدر‬ ‫ــــــ‬

‫تﻮر سمﻨدرگﻰ‬

‫د شمال سمﻨدرگﻰ‬

‫رگﻰ‬ ‫ﻨد‬

‫د اورا‬

‫ل سﻴﻨد‬

‫د‬

‫پﻴﻦ‬

‫گﻰ‬

‫سم‬

‫ﻨدر‬

‫کس‬

‫اس‬

‫الگ‬

‫دو‬

‫ﻴﻨد‬

‫د قفقاز غروﻧﻪ‬

‫ﻴﻨد‬

‫د دون سﻴﻨد‬

‫بس‬

‫ال‬ ‫د کارپات غروﻧﻪ‬

‫د دﻳﻨﻮب سﻴﻨد‬

‫د ازروف سمﻨدرگﻰ‬ ‫تﻮر سمﻨدرگﻰ‬ ‫ترکﻴﻪ‬

‫د دجل‪ ３‬سﻴﻨد‬ ‫بﻴﻦ الﻨﻬرﻳﻦ‬

‫د‬

‫د داﻧﻴﻮب سﻴﻨد‬ ‫دمرمری سمﻨدر‪－‬یمﻨدرگﻰ‬ ‫د اژى س‬

‫د فرات سﻴﻨد‬

‫الپ غروﻧﻪ‬

‫راﻳ‬

‫ﻦس‬

‫ﻴﻨد‬

‫د تاﻳمر سﻴﻨد‬ ‫د ماﻧش سمﻨدرگﻰ‬

‫محاسبﻪ پﻪ متر‬

‫د لﻮار سﻴﻨد‬

‫د پﻴرﻧﻲ غروﻧﻪ‬

‫د جبل الطارق ابﻨاء‬

‫د مدﻳتراﻧ‪ ３‬سمﻨدرگ‪３‬‬

‫د اروپا طبﻴع‪ ３‬ﻧقشﻲ تﻪ وگﻮرئ او و واﻳئ چ‪ ３‬غروﻧﻪ د اروپا پﻪ کﻮمﻪ برخﻪ ک‪ ３‬مﻮقعﻴت لري؟‬ ‫اﻟﻒ ‪ -‬د اروپا د ﻟﻮﻳ‪ ３‬وچ‪ ３‬ﻏروﻧﻪ‬

‫د اروپا لﻮﻳﻪ وچﻪ‪ ،‬کﻪ ＇ﻪ ﻫم زﻳاتﻪ پراخﻪ ﻧﻪ ده‪ ،‬خﻮ بﻴا ﻫم د جغرافﻴاﻳﻲ ب‪５‬ﻼب‪５‬لﻮ جﻮړ＊تﻮﻧﻮ او د‬ ‫سﻮاحلﻮ د ﻧﻨﻮتﻮ لﻪ املﻪ د ﻧ‪７‬ۍ لﻪ ！ﻮلﻮ قارو ＇خﻪ زﻳاتﻪ اوبﻮتﻪ ﻻره لري‪.‬‬ ‫د اروپا پﻪ لﻮﻳﻪ وچﻪ ک‪ ３‬بﻴاباﻧﻮﻧﻪ‪ ،‬ب‪ ３‬اوبﻮ او ب‪ ３‬و＊ﻮ د＊ت‪ ３‬ﻧشتﻪ‪ ،‬خﻮ د ﻫغ‪ ３‬پر‪＄‬اى زﻳاتره ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻪ‬ ‫د غروﻧﻮ لﻮﻳﻮ او کﻮچﻨﻴﻮ ل‪７‬ﻳﻮ پﻮ＊لﻲ دي چ‪＄ ３‬ﻴﻨ‪ ３‬ﻳ‪ ３‬د جﻴﻮلﻮجﻲ (‪＄‬مک‪ ３‬پ‪５‬ژﻧدﻧ‪ )３‬پﻪ لﻮم‪７‬ۍ‬ ‫دورې پﻮرې اړه لري‪.‬‬ ‫د اروپا د لﻮﻳ‪ ３‬وچ‪ ３‬غروﻧﻪ‪ ،‬لﻮړې‪ ،‬ژورې پﻪ ＇ﻮ برخﻮ و‪４‬شل شﻮې دي؟‬ ‫د اروپا د لﻮﻳ‪ ３‬وچ‪ ３‬پﻪ شمالﻲ برخﻮ ک‪ ３‬غروﻧﻪ د ‪＄‬مک‪ ３‬پ‪５‬ژﻧدﻧ‪ ３‬د علم لﻪ ﻧظره پخﻮاﻧﻲ او لﻮړ‬ ‫ﻧﻪ دي او گﻨب‪％‬ﻲ ډولﻪ ＇ﻮک‪ ３‬لري‪ .‬پﻪ دې سﻴمﻮ ک‪ ３‬پراخﻪ چمﻨﻮﻧﻪ او ډ‪４‬ر جﻬﻴلﻮﻧﻪ لﻴدل ک‪８５‬ي‪ .‬د اروپا‬ ‫دې سﻴم‪ ３‬تﻪ چ‪ ３‬پﻪ ډ‪４‬ره اوږده دوره ک‪ ３‬سﻮل‪５‬دلﻲ‪ ،‬لﻮړوالﻰ ﻳ‪ ３‬لﻪ مﻨ‪％‬ﻪ تللﻰ او پر‪＄‬اى ﻳ‪ ３‬ل‪８‬ې لﻮړې‬ ‫او ژورې مﻨ‪ ＃‬تﻪ راغلﻲ دي د ‪＄‬مک‪ ３‬پ‪５‬ژﻧدﻧ‪ ３‬لﻪ ﻧظره ورتﻪ پخﻮاﻧ‪９‬اروپا وﻳل ک‪８５‬ي ‪ ،‬لکﻪ د فراﻧس‪ ３‬د‬ ‫ماسﻴف سﻨترال ‪ Massif Central‬د غروﻧﻮ ل‪７‬ۍ چ‪ ３‬د زړو غروﻧﻮ پﻪ ﻧﻮم شﻬرت لري‪ .‬د اروپا پﻪ‬ ‫جﻨﻮبﻲ سﻴمﻮ ک‪ ３‬د گﻮﻧ‪ ３％‬لروﻧکﻮ لﻮړو غروﻧﻮ ل‪７‬ۍ لﻴدل ک‪８５‬ي‪ ،‬پﻪ دې سﻴمﻮ ک‪ ３‬پﻪ واورو او کﻨگلﻮﻧﻮ‬ ‫پ＂‪ ３‬او ت‪５‬رې ＇ﻮک‪ ３‬شتﻪ دي‪ .‬د غروﻧﻮ لمﻨ‪ ３‬ﻳ‪ ３‬زﻳاتره سخت ‪＄‬ﻮړى لري‪ .‬د الپ او پﻴرﻧﻲ غروﻧﻪ پﻪ دې‬ ‫سﻴمﻪ ک‪ ３‬پراتﻪ دي‪ .‬د دې غروﻧﻮ پﻪ مﻨ‪ ＃‬ک‪ ３‬ډ‪４‬ر‪７＄‬وبی او لﻪ اوبﻮ ＇خﻪ ډک سﻴﻨدوﻧﻪ شتﻪ دي‪ ،‬د دې‬ ‫‪5‬‬

‫‪٥٠٠٠‬‬ ‫‪٢٥٠٠‬‬ ‫‪١٥٠٠‬‬ ‫‪١٠٠٠‬‬ ‫‪٥٠٠‬‬ ‫‪٢٠٠‬‬ ‫‪١٠٠‬‬ ‫ژوروالﻰ‬ ‫ژوروالﻰ‬ ‫‪١٠٠‬‬ ‫‪٢٠٠‬‬ ‫‪٣٠٠٠‬‬ ‫‪٤٠٠٠‬‬

‫سﻴﻨدوﻧﻮ لﻪ پاسﻪ د بر‪＋４‬ﻨا لﻮى بﻨدوﻧﻪ او دستگاوې جﻮړې شﻮې دي چ‪ ３‬لﻪ اﻧرژۍ ＇خﻪ ﻳ‪ ３‬پﻪ صﻨعت‬ ‫او لﻪ اوبﻮ ＇خﻪ ﻳ‪ ３‬پﻪ کرﻧﻪ ک‪ ３‬گ＂ﻪ اخﻴستل ک‪８５‬ي‪.‬‬ ‫د اروپا جﻨﻮبﻲ سﻴمﻮ تﻪ چ‪ ３‬پﻪ ﻫغ‪ ３‬ک‪ ３‬گﻮﻧ‪ ３％‬لروﻧکﻲ لﻮړ غروﻧﻪ شتﻪ او اورغﻮر‪＄‬ﻮﻧ‪ ３‬او زلزل‪３‬‬ ‫ﻫم پﻪ ک‪ ３‬رامﻨ‪ ＃‬تﻪ ک‪８５‬ی‪＄ ،‬ﻮاﻧﻪ اروپا وﻳل ک‪８５‬ي‪.‬‬

‫د اروپا زړې او سﻮل‪５‬دل‪ ３‬لﻮړې ژورې‬

‫‪＄‬ﻮاﻧ‪ ３‬لﻮړې ژورې د الپ لﻪ ت‪５‬رو ＇ﻮکﻮ سره‬

‫د ！ﻮﻟگﻲ ﻓﻌاﻟﻴت‬

‫؟‬

‫زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ ډلﻮ وو‪４‬شل شﻲ‪ ،‬ﻫره ډلﻪ دې د لﻮست مﻬمﻮ مﻮضﻮعاتﻮ پﻪ ﻫکلﻪ بحث او خبرې‬ ‫وک‪７‬ي او د ډل‪ ３‬استازي دې‪ ،‬ﻫغﻪ پﻪ ！ﻮلگﻲ ک‪３‬‬ ‫شمالﻲ کﻨگل سمﻨدر‬ ‫！ﻮلگﻴﻮالﻮ تﻪ وړاﻧدې ک‪７‬ي‪.‬‬ ‫پﻮ＊تﻨ‪３‬‬ ‫‪ -١‬د الپ او د پﻴرﻧﻲ د غروﻧﻮ ل‪７‬ۍ د اروپا د‬ ‫اروپاﻳﻲ روسﻴﻪ‬ ‫لﻮﻳ‪ ３‬وچ‪ ３‬پﻪ کﻮمﻪ برخﻪ ک‪ ３‬پرت‪ ３‬دي؟‬ ‫‪ -٢‬د اوبﻮ د بر‪＋４‬ﻨا لﻮﻳ‪ ３‬دستگاوې او بﻨدوﻧﻪ‬ ‫ﻴره‬ ‫بح‬ ‫روﻧﻪ‬ ‫ﻦ‬ ‫زغ‬ ‫سپﻴ‬ ‫د اروپا د کﻮمﻮ غروﻧﻮ پﻪ ل‪７‬ﻳﻮ ک‪ ３‬جﻮړې شﻮې‬ ‫قفقا‬ ‫دک‬ ‫د‬ ‫اروپاﻳﻲ ترکﻴﻪ‬ ‫دي؟‬ ‫‪ -٣‬اروپا ول‪ ３‬بﻴاباﻧﻮﻧﻪ او د＊ت‪ ３‬ﻧﻪ لري؟‬ ‫کﻮرﻧ‪ ９‬دﻧده‬ ‫د اروپا سپﻴﻨﻪ (بﻰ لﻴکﻨ‪ )３‬ﻧقشﻪ کاپﻲ او پﻪ ﻫغ‪ ３‬ک‪ ３‬د دوو غروﻧﻮ ل‪７‬ۍ‪ ،‬ﻳﻮ سمﻨدر او د ﻳﻮې أبﻨا ﻧﻮم چ‪ ３‬د‬ ‫پﻮ＊تﻨ‪ ３‬پﻪ ﻧ‪ ３＋‬سره پﻪ گﻮتﻪ شﻮي‪ ،‬ولﻴکئ‪.‬‬

‫‪6‬‬

‫درﻳم لﻮست‬

‫ب ‪ -‬سﻴندونﻪ‬ ‫شمالﻲ کﻨگل سمﻨدر‬

‫د‬ ‫اورال‬ ‫سﻴﻨد‬

‫د ر د ال‬ ‫اﻳﻦ پ س‬ ‫سﻴﻨد ﻴﻨد‬

‫وﻳستﻮﻻ سﻴﻨد‬

‫د والگا سﻴﻨد‬

‫د‬

‫کس‬

‫پﻴﻦ‬

‫دون‬

‫ﻴره‬

‫بح‬

‫سﻴﻨد‬ ‫د ازو‬

‫د‬

‫ﻧﻴپ‬

‫رس‬

‫ﻴﻨد‬

‫ف سم‬

‫ﻨ‬ ‫درگﻰ‬

‫تﻮر سمﻨدرگﻰ‬ ‫‪３‬س‬

‫جل‬

‫دد‬

‫ﻦ الﻨ‬

‫بﻴ‬

‫د‬

‫فرا‬

‫تس‬

‫ﻴﻨد‬

‫ﻴﻨد‬

‫تاﻳم‬

‫زس‬

‫د سﻦ سﻴﻨد‬ ‫د کارپات غروﻧﻪ د الپ سمﻨدرگﻰ‬ ‫د لﻮر سﻴﻨد‬ ‫د الپ غروﻧﻪ‬ ‫د گارون سﻴﻨد د بسکﻲ خلﻴج‬ ‫د پﻮ سﻴﻨد‬ ‫غروﻧﻪ‬ ‫د الپ غروﻧﻪ‬ ‫د پﻴرﻧﻪ‬ ‫د اﻧﻴﻮب سﻴﻨد‬ ‫روﻧﻪ‬ ‫ﻦغ‬ ‫اپﻨﻴ‬ ‫د‬

‫ﻦ أسﻴا‬

‫ﻬرﻳ‬

‫د‬

‫د کالﻮي خلﻴج‬

‫جبل الطارق‬ ‫د مدﻳتراﻧ‪ ３‬سمﻨدرگﻰ‬

‫د قاﻳس خلﻴج‬

‫د کادﻳز خلﻴج‬

‫ﻴﻨد‬

‫د اط‬

‫ﻴج‬

‫لس‬

‫خلﻴج‬ ‫د رﻳ‬ ‫گا خل‬

‫د‬ ‫مﻮري‬ ‫د فﻮرک خلﻴج‬ ‫د‬ ‫شمال س خلﻴج‬ ‫مﻨ‬ ‫درگﻰ‬

‫ﻨدر‬ ‫سم‬

‫دف‬

‫ﻨﻼﻧد‬

‫زمﻪ‬ ‫！اپﻮ‬ ‫ﻨاوﻳا‬ ‫اﻧدﻳ‬ ‫لﻴج‬ ‫سک‬ ‫ﻲخ‬ ‫د‬ ‫ﻮتﻴﻨ‬ ‫دب‬

‫ا‬

‫و‬ ‫رال‬

‫غر‬ ‫وﻧﻪ‬

‫د چسکاﻳا خلﻴج‬

‫افرﻳقا‬

‫د سرت خلﻴج‬

‫د اروپا د سﻴﻨدوﻧﻮ ﻧقشﻪ‬

‫د اروپا لﻪ سﻴﻨدوﻧﻮ ＇خﻪ ＇ﻪ گ＂ﻪ اخﻴستل ک‪８５‬ي؟‬ ‫د اروپا لﻮﻳﻪ وچﻪ پﻪ شمالﻲ معتدلﻪ سﻴمﻪ ک‪ ３‬پرتﻪ ده او ډ‪４‬ر اور＊ت لري‪ ،‬ﻧﻮ ‪＄‬کﻪ پﻪ دې لﻮﻳﻪ وچﻪ ک‪ ３‬ډ‪４‬ر‬ ‫سﻴﻨدوﻧﻪ بﻬﻴ‪８‬ي‪ .‬د ختﻴ‪ ３％‬اروپا زﻳاتره سﻴﻨدوﻧﻪ د روسﻴ‪ ３‬پﻪ لﻮ‪４‬دﻳ‪ ＃‬ک‪ ３‬د والداي لﻪ لﻮړې سطح‪＇ ３‬خﻪ‬ ‫سرچﻴﻨﻪ اخلﻲ‪ .‬ﻫغﻪ سﻴﻨدوﻧﻪ چ‪ ３‬پﻪ مﻨ‪％‬ﻨ‪９‬‬ ‫اروپا ک‪ ３‬بﻬﻴ‪８‬ي‪ ،‬د الپ د غروﻧﻮ لﻪ ل‪７‬ﻳﻮ ＇خﻪ‬ ‫سرچﻴﻨﻪ اخلﻲ‪ .‬د اروپا د دې برخ‪ ３‬سﻴﻨدوﻧﻪ د‬ ‫‪＄‬مک‪ ３‬د ساح‪ ３‬د ل‪８‬والﻲ لﻪ املﻪ مخک‪ ３‬تر‬ ‫دې چ‪ ３‬دا سﻴﻨدوﻧﻪ لﻪ ﻳﻮ بل سره ﻳﻮ‪＄‬اى شﻲ‪،‬‬ ‫سمﻨدرگﻴﻮ تﻪ تﻮ‪４‬ﻴ‪８‬ي‪ .‬ﻳﻮازې د ختﻴ‪ ３％‬اروپا‬ ‫سﻴﻨدوﻧﻪ د ‪＄‬مک‪ ３‬د پراخﻮالﻲ پﻪ سبب اوږده‬ ‫دي‪＄ .‬ﻴﻨ‪ ３‬سﻴﻨدوﻧﻪ پﻪ جﻨﻮب ک‪ ３‬د مدﻳتراﻧ‪３‬‬ ‫پﻪ سمﻨدرگﻲ ک‪ ３‬تﻮ‪４‬ﻴ‪８‬ي‪ ،‬لکﻪ د اﻳ＂الﻴ‪ ３‬د‬ ‫ﻫ‪５‬ﻮاد د تﻴبر او پﻮ ‪ po‬سﻴﻨدوﻧﻪ‪.‬‬ ‫‪7‬‬

‫‪＄‬ﻴﻨ‪ ３‬ﻧﻮر سﻴﻨدوﻧﻪ پﻪ لﻮ‪４‬دﻳ‪ ＃‬ک‪ ３‬د اطلس پﻪ سمﻨدر ک‪ ３‬تﻮﻳ‪８５‬ي‪ ،‬لکﻪ پﻪ فراﻧس‪ ３‬ک‪ ３‬د گارون سﻴﻨد او پﻪ‬ ‫اﻧگلستان ک‪ ３‬د ！اﻳمز سﻴﻨد او ﻳا پﻪ ختﻴ‪％‬ﻪ اروپا ک‪ ３‬پﻪ تﻮر سمﻨدرگﻲ ک‪ ３‬تﻮﻳ‪８５‬ي‪ ،‬لکﻪ د داﻧﻴﻮب سﻴﻨد‪.‬‬ ‫أﻳا کﻮﻻی شئ د داﻧﻴﻮب‪ ،‬والگا‪ ،‬راﻳﻦ‪ ،‬الب اودن د سﻴﻨدوﻧﻮ بﻬﻴر پﻪ ﻧقشﻪ ک‪ ３‬و＊ﻴئ؟‬ ‫ﻫغﻪ سﻴﻨدوﻧﻪ چ‪ ３‬د اروپا پﻪ شمال ک‪ ３‬بﻬﻴ‪８‬ي‪＇ ،‬ﻪ ﻧا＇ﻪ ！ﻮل کال مﻨظم او لﻪ اوبﻮ ＇خﻪ ډک وي‪ ،‬خﻮ ﻫغﻪ‬ ‫سﻴﻨدوﻧﻪ چ‪ ３‬د اروپا پﻪ جﻨﻮب ک‪ ３‬بﻬﻴ‪８‬ي‪ ،‬پﻪ تﻮدو مﻮسمﻮﻧﻮ ک‪ ３‬ﻳ‪ ３‬اوبﻪ کمﻴ‪８‬ي‪ .‬د اروپا لﻪ سﻴﻨدوﻧﻮ ＇خﻪ‬ ‫زﻳاتره د خ‪７‬وبﻮلﻮ او ب‪７５‬ﻳﻮ چلﻮلﻮ لپاره گ＂ﻪ اخﻴستل ک‪８５‬ي‪ ،‬خﻮ لﻪ بده مرغﻪ د دې سﻴﻨدوﻧﻮ پﻪ غاړو د کارخاﻧﻮ‬ ‫او صﻨعتﻲ فعالﻴتﻮﻧﻮ شتﻪ والﻰ د ﻫغﻮ اوبﻮ د کک‪７‬تﻴا سبب ک‪８５‬ي‪.‬‬ ‫ﻫغﻪ مﻬم سﻴﻨدوﻧﻪ چ‪ ３‬پﻪ ﻧﻮمﻮړو درﻳﻮ حﻮزو ک‪ ３‬تﻮﻳ‪８５‬ي‪ ،‬دا ﻻﻧدې دي‪:‬‬ ‫‪ _ ١‬د داﻧﻴﻮب سﻴﻨد‬

‫دا سﻴﻨد د اروپا لﻪ مشﻬﻮرو سﻴﻨدوﻧﻮ ＇خﻪ دى چ‪ ３‬لﻪ ＇ﻮ ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻮ ＇خﻪ ت‪５‬ر‪８４‬ي او پﻪ ب‪５‬ﻼب‪５‬لﻮ‬ ‫ﻧﻮمﻮﻧﻮ سره‪ ،‬لکﻪ‪ :‬دوﻧاﻫﻮ‪ ،‬دوﻧا‪ ،‬دوﻧاچ‪ ،‬دوﻧاى او دوﻧارﻳا ﻳادﻳ‪８‬ي‪ .‬دا سﻴﻨد ‪ ٢٨٦٠‬کﻴلﻮمتره اوږد دی‪،‬‬ ‫پﻪ ألمان ک‪ ３‬د تﻮر ‪＄‬ﻨگل لﻪ غروﻧﻮ ＇خﻪ سرچﻴﻨﻪ اخلﻲ او پﻪ تﻮر سمﻨدرگﻲ ک‪ ３‬تﻮﻳ‪８５‬ي‪ ،‬د داﻧﻴﻮب‬ ‫سﻴﻨد د والگا لﻪ سﻴﻨد ＇خﻪ وروستﻪ د اروپا مﻬم سﻴﻨد دی او د ﻻتﻴﻨ‪ ３‬اروپا شمالﻲ پﻮلﻪ جﻮړوي‪ .‬دا‬ ‫سﻴﻨد د المان‪ ،‬اترﻳش‪ ،‬صربستان (د پخﻮاﻧ‪ ９‬ﻳﻮگﻮسﻼوﻳا ﻳﻮه برخﻪ)‪ ،‬ﻫﻨگري‪ ،‬بلغارﻳ‪ ،３‬روماﻧﻴ‪ ３‬او‬ ‫سلﻮاک لﻪ سرحدي پﻮل‪＇ ３‬خﻪ ت‪５‬ر‪８４‬ي‪.‬‬ ‫‪ -٢‬د ！اﻳﻤز سﻴﻨد‬ ‫د ！اﻳمز ﻳا ！ﻴمز ‪ Thames‬سﻴﻨد چ‪ ３‬د اﻧگلستان پﻪ جﻨﻮب لﻮ‪４‬دﻳ‪％‬ﻮ سﻴمﻮ ک‪ ３‬بﻬ‪８５‬ي‪ ،‬د دې‬ ‫ﻫ‪５‬ﻮاد د پﻼزم‪５‬ﻨ‪ ３‬لﻨدن لﻪ مﻨ‪％‬ﻨ‪ ９‬برخ‪＇ ３‬خﻪ ت‪５‬ر‪８４‬ي او د شمال سمﻨدرگﻲ د ！اﻳمز پﻪ خلﻴج ک‪３‬‬ ‫تﻮﻳ‪８５‬ي‪ .‬د دې سﻴﻨد اوږدوالﻰ ‪ ٣44‬کﻴلﻮمتره دى‪＇ .‬رﻧگﻪ چ‪ ３‬دا سﻴﻨد پﻪ اوارو سﻴمﻮ ک‪ ３‬بﻬ‪８５‬ي‪ ،‬ﻧﻮ‬ ‫د ب‪７５‬ۍ چلﻮلﻮ وړتﻴا ﻫم لري‪.‬‬ ‫پﻪ لﻨدن ک‪ ３‬د ！اﻳمز سﻴﻨد‬

‫‪8‬‬

‫پﻪ اروپا ک‪ ３‬د راﻳﻦ د سﻴﻨد ﻳﻮه برخﻪ‬

‫‪ _٣‬د راﻳﻦ سﻴﻨد‬ ‫دا سﻴﻨد د سﻮﻳس ﻫ‪５‬ﻮاد لﻪ غروﻧﻮ ＇خﻪ سرچﻴﻨﻪ اخلﻲ او د فراﻧس‪ ３‬او المان لﻪ سرحد ＇خﻪ تر ت‪５‬ر‪４‬دو‬ ‫وروستﻪ لﻪ المان ＇خﻪ ﻫالﻨ‪ ６‬ﻫ‪５‬ﻮاد تﻪ ﻧﻨﻮ‪＄‬ﻲ او د شمال پﻪ سمﻨدرگﻲ ک‪ ３‬تﻮﻳ‪８５‬ي‪ .‬د اروپا دغﻪ ﻧﻮر ﻻﻧدې‬ ‫لﻮى او کﻮچﻨﻲ سﻴﻨدوﻧﻪ ﻫم پﻪ ﻧﻮمﻮړو درې گﻮﻧﻮ حﻮزو ک‪ ３‬تﻮﻳ‪８５‬ي‪.‬‬ ‫لﻮم‪７‬ۍ گ‪２‬ﻪ جدول‪ :‬د اروپا د ﻧﻮرو سﻴﻨدوﻧﻮ ﻧﻮمﻮﻧﻪ‪:‬‬

‫‪9‬‬

‫گ‪２‬ﻪ‬

‫د سﻴﻨد ﻧﻮم‬

‫اوږدواﻟﻰ پﻪ کﻴﻠﻮ ﻣتر‬

‫ﻣﺼب (خﻮﻟﻪ)‬

‫‪1‬‬

‫وﻟﮕا‬

‫‪3490‬‬

‫د ﻛسپﻴﻦ سﻤﻨدرﮔﻰ‬

‫‪2‬‬

‫اورال‬

‫‪2396‬‬

‫د ﻛسپﻴﻦ سﻤﻨدرﮔﻰ‬

‫‪3‬‬

‫دﻧﻴپر‬

‫‪2000‬‬

‫تﻮرسﻤﻨدر‬

‫‪4‬‬

‫دن‬

‫‪1960‬‬

‫د آزوف سﻤﻨدرﮔﻰ‬

‫‪5‬‬

‫وﻳستﻮﻻ‬

‫‪1070‬‬

‫د باﻟتﻴﻚ سﻤﻨدرﮔﻰ‬

‫‪6‬‬

‫پچﻮرا‬

‫‪1841‬‬

‫د بارﻧتس سﻤﻨدرﮔﻰ‬

‫‪7‬‬

‫ﻟﻮار‬

‫‪1000‬‬

‫د اطﻠس سﻤﻨدر‬

‫د ！ﻮﻟگﻲ ﻓﻌاﻟﻴت‬

‫زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ ډلﻮ وو‪４‬شل شﻲ او ﻫره ډلﻪ دې د ﻳﻮه سﻴﻨد د گ＂‪ ３‬او اقتصادي ارز＊ت پﻪ‬ ‫ﻫکلﻪ بحث او خبرې وک‪７‬ي او د بحث پاﻳلﻪ دې ！ﻮلگﻴﻮالﻮ تﻪ وړاﻧدې ک‪７‬ي‪.‬‬

‫؟‬

‫پﻮ＊تﻨ‪３‬‬

‫د سمﻮ جملﻮ پﻪ مخ ک‪ ３‬د (س) تﻮرى او د غلطﻮ جملﻮ پﻪ مخ ک‪ ３‬د (ن) تﻮرى ولﻴکئ‪.‬‬ ‫‪ -١‬ﻫغﻪ سﻴﻨدوﻧﻪ چ‪ ３‬پﻪ شمالﻲ اروپا ک‪ ３‬بﻬ‪８５‬ي‪ ،‬د کال پﻪ تاوده مﻮسم ک‪ ３‬ﻳ‪ ３‬اوبﻪ کم‪８５‬ي ( )‪.‬‬ ‫)‪.‬‬ ‫‪ -٢‬د داﻧﻴﻮب سﻴﻨد د اروپا ډ‪４‬ر اوږد سﻴﻨد دى (‬ ‫)‪.‬‬ ‫‪ -٣‬د اروپا د صﻨعتﻲ ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻮ د زﻳاترو سﻴﻨدوﻧﻮ اوبﻪ کک‪７‬ې دي (‬ ‫)‪.‬‬ ‫‪ -٤‬ولگا د اروپا ډ‪４‬ر اوږد سﻴﻨد دى (‬ ‫‪ -٥‬ﻫغﻪ سﻴﻨدوﻧﻪ چ‪ ３‬د اروپا پﻪ جﻨﻮب ک‪ ３‬بﻬ‪８５‬ي‪ ،‬د کال پﻪ تﻮدو مﻮسمﻮﻧﻮ ک‪ ３‬ﻳ‪ ３‬اوبﻪ کم‪８５‬ي ( )‪.‬‬ ‫کﻮرﻧ‪ ９‬دﻧده‬

‫د اروپا ب‪ ３‬لﻪ لﻴکﻨ‪( ３‬سپﻴﻨﻪ) ﻧقشﻪ کاپﻲ ﻳا رسم ک‪７‬ئ او پﻪ ﻫغ‪ ３‬ک‪ ３‬د اروپا مﻬم سﻴﻨدوﻧﻪ پﻪ ﻧ‪＋‬ﻪ او د‬ ‫جغرافﻴ‪ ３‬پﻪ راتلﻮﻧکﻲ درسﻲ ساعت ک‪ ３‬ﻳ‪ ３‬د ！ﻮلگﻲ مخ‪ ３‬تﻪ و＊ﻴئ‪.‬‬ ‫د ‪ ..........‬سمﻨدر‬ ‫د‬ ‫‪.....‬‬

‫د‬ ‫‪...‬‬

‫ل‪７‬ۍ‬ ‫وﻧﻮ‬

‫د غر‬

‫‪....‬‬ ‫سم‬ ‫ﻨدر‬

‫د‬

‫ﻴﻨد‬

‫‪.‬س‬

‫‪...‬‬

‫وﻧﻮ ل‬

‫د ‪ ...‬سﻴﻨد‬

‫‪７‬ۍ‬

‫‪ ..‬سﻴﻨد‬ ‫د ‪..‬‬

‫د‬

‫‪...‬‬

‫‪.‬س‬

‫ﻴﻨد‬

‫د‬

‫‪...‬‬ ‫‪ .‬غر‬

‫ﻻر＊ﻮد‬ ‫د غروﻧﻮ ل‪７‬ۍ‬ ‫سﻴﻨد‬ ‫！اپﻮ‬

‫ابﻨاء‬

‫د اروپا ب‪ ３‬لﻴکﻨ‪( ３‬سپﻴﻨﻪ ﻧقشﻪ) د زده کﻮوﻧکﻮ ‪＄‬ﻮابﻮﻧﻮ لپاره‬

‫‪10‬‬

‫＇لﻮرم لﻮست‬

‫د اروپا د جﻬﻴﻠﻮﻧﻮ پﻪ ﻫکﻠﻪ ＇ﻪ پﻮﻫ‪８５‬ئ؟‬ ‫د ساﻳما جﻬﻴل‬ ‫د پاى جان جﻬﻴل‬

‫س ( ات‬ ‫اطل‬ ‫د‬

‫د ﻻدوگا جﻬﻴل‬

‫سم‬

‫د‬

‫شما‬

‫ﻨدر‬

‫مﻨدرگﻰ‬ ‫ﻴک س‬

‫ک)‬

‫د بالت‬

‫ﻼﻧتﻴ‬

‫جﻬﻴلجﻬﻴل‪٫‬‬ ‫اﻧکاداﻧکا‬ ‫د د‬

‫لس‬

‫مﻨد‬ ‫رگﻰ‬ ‫جﻬﻴل‬ ‫کاﻧستاﻧتجﻬﻴل‬ ‫دد کاﻧتاﻧت‬

‫گﻰ‬

‫د بﻴسکﻲ خلﻴج‬

‫در‬

‫د‬

‫کس‬

‫پﻴﻦ‬

‫سمﻨ‬

‫تﻮر سمﻨدرگﻰ‬ ‫مرمري سمﻨدرگﻰد بالتﻮن جﻬﻴل‬

‫د‬

‫بالتﻮن جﻬﻴل‬ ‫د‬

‫د باسفﻮرس ابﻨاء‬

‫جﻴﻨﻮا جﻬﻴل‬

‫د مدﻳتراﻧ‪ ３‬سمﻨدرگﻰ‬ ‫د درداﻧﻴل ابﻨاء‬

‫د اروپا د جﻬﻴلﻮﻧﻮ ﻧقشﻪ‬

‫د ‪＄‬مک‪ ３‬د وچ‪ ３‬لﻮﻳ‪ ３‬ژورې چ‪ ３‬لﻪ اوبﻮ ＇خﻪ ډک‪ ３‬شﻮې وي‪ ،‬پﻪ کﻮم ﻧﻮم ﻳاد‪８４‬ي؟‬ ‫لﻪ جﻬﻴلﻮﻧﻮ ＇خﻪ ＇ﻪ اقتصادي گ＂ﻪ اخﻴستل ک‪５‬داى شﻲ؟‬

‫ج‪ -‬جﻬﻴﻠﻮﻧﻪ‬ ‫د ‪＄‬مک‪ ３‬طبﻴعﻲ لﻮﻳ‪ ３‬ژورې چ‪ ３‬لﻪ اوبﻮ ＇خﻪ ډک‪ ３‬شﻮې وي او ＇لﻮرو خﻮاوو تﻪ ﻳ‪ ３‬وچﻪ وي‪،‬‬ ‫د جﻬﻴل‪ ،‬کﻮل او وﻻړو اوبﻮ پﻪ ﻧﻮم ﻳاد‪８４‬ي‪.‬‬ ‫د ‪＄‬ﻴﻨﻮ جﻬﻴلﻮﻧﻮ اوبﻪ مالگﻴﻨ‪ ３‬او د ﻳﻮ شم‪５‬ر ﻧﻮرو اوبﻪ خﻮږې او ر‪ ３１‬وي‪ .‬د معتدلﻮ او باراﻧﻲ سﻴمﻮ‬ ‫د جﻬﻴلﻮﻧﻮ اوبﻪ چ‪ ３‬اروپا ﻫم پﻪ ﻫغ‪ ３‬ک‪ ３‬شاملﻪ ده‪ ،‬معمﻮ ًﻻ‬ ‫خﻮږې وي‪.‬‬ ‫د اروپا د لﻮﻳ‪ ３‬وچ‪ ３‬پﻪ زﻳاترو سﻴمﻮ ک‪＄ ３‬ﻴﻨ‪ ３‬جﻬﻴلﻮﻧﻪ شتﻪ‬ ‫دي چ‪ ３‬د پراخﻮالﻲ‪ ،‬ژورتﻴا او لﻪ سمﻨدر ＇خﻪ د لﻮړتﻴا لﻪ املﻪ‬ ‫سره تﻮپﻴر لري‪ .‬د دې جﻬﻴلﻮﻧﻮ زﻳات شم‪５‬ر د اروپا پﻪ شمال ک‪ ３‬د‬ ‫اسکاﻧدﻳﻨاوﻳا پﻪ ！اپﻮ وزم‪ ３‬او د روسﻴ‪ ３‬پﻪ لﻮ‪４‬دﻳ‪ ＃‬ک‪ ３‬پراتﻪ دي‪.‬‬ ‫د ب‪５‬لگ‪ ３‬پﻪ تﻮگﻪ‪ :‬د فﻨلﻨ‪ 1 ６‬برخﻪ خاوره جﻬﻴلﻮﻧﻮ ﻧﻴﻮل‪ ３‬ده چ‪３‬‬ ‫‪1‬‬ ‫زﻳاتره ﻳ‪ ３‬د ﻫ‪５‬ﻮاد پﻪ جﻨﻮب ک‪ ３‬مﻮقعﻴت لري او لﻪ ﻫمدې املﻪ‬ ‫د اروپا غرﻧﻰ کﻮچﻨﻰ جﻬﻴل‬

‫‪11‬‬

‫فﻨلﻨ‪ ６‬د زرو جﻬﻴلﻮﻧﻮ د ﻫ‪５‬ﻮاد پﻪ ﻧﻮم ﻳاد شﻮی دی‪.‬‬ ‫د دې لﻮﻳ‪ ３‬وچ‪＇ ３‬ﻪ ﻧا＇ﻪ ！ﻮل جﻬﻴلﻮﻧﻪ‬ ‫خﻮږې اوبﻪ لري او د سﻴﻨدوﻧﻮ سرچﻴﻨﻪ‬ ‫جﻮړوي‪.‬‬ ‫زﻳاتره لﻮى او ژور جﻬﻴلﻮﻧﻪ د ډول‪ ،‬ډول‬ ‫سمﻨدري ژوو او ﻧباتاتﻮ د ودې لپاره ＊ﻪ‬ ‫شراﻳط برابروي او شاوخﻮا اوس‪５‬دوﻧکﻲ‬ ‫ﻳ‪ ３‬د کباﻧﻮ پﻪ ﻧﻴﻮلﻮ‪ ،‬کﻮچﻨ ﻮ ب‪７５‬ﻳﻮ او‬ ‫د کباﻧﻮ د جالﻮﻧﻮ پﻪ جﻮړوﻧ‪ ３‬بﻮخت‬ ‫دي‪＄ .‬ﻴﻨﻮ جﻬﻴلﻮﻧﻮ د ＊کلﻮ مﻨظرو‪،‬‬ ‫تفرﻳحﻲ سﻴمﻮ او د ﻫﻮ！لﻮﻧﻮ پﻪ جﻮړوﻧ‪３‬‬ ‫او د تﻮر‪４‬زم پﻪ صﻨعت ک‪ ３‬بﻨس＂ﻴز رول‬ ‫لﻮبﻮلﻰ دى‪.‬‬

‫گ‪２‬ﻪ‬ ‫‪1‬‬

‫د جﻬﻴل نوم‬ ‫ساﻳﻤا( ‪)Saimaa‬‬

‫د جﻬﻴل موقعﻴت‬ ‫د فﻨلﻨ‪ ６‬پﻪ جﻨﻮب ک‪３‬‬

‫د جﻬﻴﻞ ډول‬ ‫ﻳخچالﻲ‬

‫‪2‬‬

‫پاﻳﻲ جان (‪)Paijanna‬‬

‫د فﻨلﻨ‪ ６‬پﻪ جﻨﻮب ک‪３‬‬

‫ﻳخچالﻲ‬

‫‪3‬‬

‫ﻻدوﮔا (‪)Ladoga‬‬

‫د اروپاﻳﻲ روسﻴ‪ ３‬پﻪ لﻮ‪４‬دﻳ‪＃‬‬ ‫ک‪３‬‬

‫ﻳخچالﻲ‬

‫‪4‬‬

‫اﻧﮕا (‪)Onega‬‬

‫د اروپاﻳﻲ روسﻴ‪ ３‬لﻮ‪４‬دﻳ‪ ＃‬ک‪３‬‬

‫ﻳخچالﻲ‬

‫‪5‬‬

‫جﻴﻨﻴﻮا (‪)Geneva‬‬

‫پﻪ سﻮﻳس پﻪ ک‪３‬‬

‫ﻳخچالﻲ غرﻧ‪ ９‬سﻴمﻪ‬

‫‪6‬‬

‫ﻛﻮﻧستاﻧس (‪)Konstanz‬‬

‫پﻪ سﻮﻳس ک‪３‬‬

‫ﻳخچالﻲ غرﻧ‪ ９‬سﻴمﻪ‬

‫‪7‬‬

‫باﻟتﻮن (‪)Bolton‬‬

‫پﻪ ﻫﻨگري ک‪３‬‬

‫تكتﻮﻧﻴكﻲ‬

‫دوﻫمﻪ گ‪２‬ﻪ جدول د اروپا ﻧﻮر مﻬم جﻬﻴلﻮﻧﻪ (اضافﻲ معلﻮمات)‬

‫د ！ﻮﻟگﻲ ﻓﻌاﻟﻴت‬

‫زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ ډلﻮ ک‪ ３‬تﻨظﻴم شﻲ‪！ ،‬ﻮل‪ ３‬ډل‪ ３‬دې ﻻﻧدې پﻮ＊تﻨ‪ ３‬تﻪ د ﻳﻮ بل پﻪ مشﻮره د اروپا د‬ ‫طبﻴعﻲ ﻧقش‪ ３‬پربﻨس＀ ‪＄‬ﻮاب برابر ک‪７‬ي او د ﻫرې ډل‪ ３‬استازى دى‪ ،‬ﻫغﻪ ！ﻮلگﻴﻮالﻮ تﻪ و＊ﻴﻲ‪.‬‬ ‫‪ -‬د اروپا د لﻮﻳ‪ ３‬وچ‪ ３‬د لﻮﻳﻮ جﻬﻴلﻮﻧﻮ مﻮقعﻴت پﻪ ﻧقشﻪ ک‪ ３‬معلﻮم ک‪７‬ئ؟‬

‫؟‬

‫پﻮ＊تﻨ‪３‬‬

‫ لﻪ ＇لﻮر ورک‪７‬ل شﻮو ‪＄‬ﻮابﻮﻧﻮ ＇خﻪ سم ‪＄‬ﻮاب غﻮره او پﻪ خپلﻮ کتابچﻮ ک‪ ３‬ﻳ‪ ３‬ولﻴکئ‪.‬‬‫‪ -١‬ﻫغﻪ ﻫ‪５‬ﻮاد چ‪ ３‬ﻫغﻪ تﻪ د زرو جﻬﻴلﻮﻧﻮ د ﻫ‪５‬ﻮاد ﻧﻮم ورک‪７‬ل شﻮی دى‪:‬‬ ‫د)فﻨلﻨ‪６‬‬ ‫ج) ﻫﻨگري‬ ‫ب) ﻧاروې‬ ‫الف) سﻮﻳ‪６‬ن‬ ‫ لﻨ‪＄ ６‬ﻮاب ورک‪７‬ئ‬‫‪ -٢‬جﻬﻴل تعرﻳف ک‪７‬ئ؟‬ ‫‪ -٣‬د معتدلﻪ او باراﻧﻲ سﻴم‪ ３‬د جﻬﻴلﻮﻧﻮ د اوبﻮ خﻮﻧد ＇رﻧگﻪ دى؟ ول‪３‬؟‬ ‫کﻮرﻧ‪ ９‬دﻧده‬ ‫د خپل‪ ３‬کﻮرﻧ‪ ９‬پﻪ مرستﻪ د ﻻﻧدې پﻮ＊تﻨ‪＄ ３‬ﻮاب برابر ک‪７‬ئ‪:‬‬ ‫أﻳا زمﻮږ پﻪ ﻫ‪５‬ﻮاد ک‪ ３‬جﻬﻴل شتﻪ دى؟ او کﻪ چ‪５‬رې وي‪ ،‬ﻧﻮ ﻧﻮم ﻳ‪ ３‬لﻪ اړوﻧد وﻻﻳت او ﻫمدارﻧگﻪ لﻪ ﻫغﻮ‬ ‫＇خﻪ د گ＂‪ ３‬اخﻴستلﻮ د ＇رﻧگﻮالﻲ پﻪ ﻫکلﻪ لﻨ‪ ６‬معلﻮمات ولﻴکئ؟‬

‫‪12‬‬

‫پﻨ‪％‬م لﻮست‬

‫د‪ -‬د اروپا د سﻤﻨدرگﻴﻮ (بحﻴرو) پﻪ ﻫکﻠﻪ ＇ﻪ پﻮﻫ‪８５‬ئ؟‬ ‫بارﻧتس سمﻨدرگﻰ‬

‫شمالﻲ کﻨگل سمﻨدر‬

‫د‬

‫د‬

‫روﻧ‬ ‫ت‬

‫وى‬ ‫ﻧ ار‬

‫د‬

‫دﻫ ﻴ‬ ‫در‬

‫کاﻧ‬ ‫س‬

‫م بﻨ‬

‫سمﻨ‬ ‫گﻰ‬ ‫در‬

‫اوﻳا‬

‫دا‬

‫د ﻳﻨ‬

‫س‬

‫رال‬

‫د ارخاﻧ‪／‬لسک بﻨدر‬

‫پﻮو‬ ‫！ا‬

‫ســـ‬

‫زمﻪ‬

‫د بر‪－‬ﻴﻦ بﻨدر‬

‫د‬

‫د شـــــــــــمال سمﻨدرگﻰ‬

‫ـــــ‬ ‫ـــــ‬

‫التﻴ‬ ‫ب‬ ‫ک‬ ‫سم‬ ‫گﻰ‬

‫ﻨدر‬

‫ﻨدر‬ ‫ــم‬

‫د الب سﻴﻨد‬ ‫د راﻳﻦ سﻴﻨد‬

‫ﻴﻨد‬ ‫دون سﻴﻨد‬

‫د تاﻳمز سﻴﻨد‬ ‫د ماﻧش سمﻨدرگﻰ‬

‫دو‬

‫الگ‬ ‫اس‬

‫ـــــ‬ ‫طلــ‬ ‫ا‬

‫غر‬ ‫وﻧﻪ‬

‫سپﻴﻦ سمﻨدرگﻰ‬

‫د ازوف سﻴﻨد‬

‫سم‬

‫ﻨدر‬

‫گﻰ‬ ‫س‬ ‫پﻴﻦ‬

‫د ازوف سمﻨدرگﻰ‬

‫دک‬

‫تﻮر سمﻨدرگﻰ‬

‫د داﻧﻴﻮب سﻴﻨد‬ ‫د باسفﻮرس ابﻨاء‬

‫د اد‬

‫د ترﻧﻴﻦ سمﻨدرگﻰ‬

‫د‬

‫ژوروالﻰ‬ ‫د جبل الطارق ابﻨاء‬

‫قبرس‬

‫گﻰ‬

‫د مــــــــــــــــــدﻳتراﻧ‪ ３‬ســــــــــــــمﻨدرگﻰ‬

‫در‬

‫ـمﻨ‬

‫دف‬

‫رات‬

‫ــــ‬

‫الﻨﻬ‬

‫ــــ‬

‫رﻳﻦ‬

‫سﻴﻨد‬

‫ــــ‬

‫بﻴﻦ‬

‫روﻧﻪ‬

‫نس‬

‫دد‬

‫رگﻰ‬

‫پﻴ‬

‫ﻳﻮﻧا‬

‫جل‪３‬‬

‫ترکﻴﻪ‬

‫د لﻮ‬

‫رﻳاتﻴ‬

‫د مرمري سمﻨدرگﻰ‬ ‫د اژه سمﻨدرگﻰ‬

‫رس‬

‫رﻧﻪ غ‬

‫مﻨد‬

‫کس‬

‫ﻴﻨد‬

‫د الپ غروﻧﻪ‬

‫د کارپات غروﻧﻪ د داﻧﻴﻮب سﻴﻨد‬

‫سﻴﻨد‬

‫ﻴﻨد‬

‫ﻦس‬

‫دس‬

‫محاسبﻪ پﻪ متر‬

‫د اروپا د سﻤﻨدرﮔﻴﻮ ﻧقشﻪ‬

‫پﻮرتﻨ‪ ９‬ﻧقشﻪ پﻪ ‪＄‬ﻴر سره وگﻮرئ‪ ،‬ول‪ ３‬د اروپا پﻪ لﻮپﻪ وچﻪ ک‪ ３‬ډ‪４‬ر سمﻨدرگﻲ شتﻪ دي؟‬ ‫د اروپا د لﻮﻳ‪ ３‬وچ‪ ３‬ډ‪４‬ر لﻮى سمﻨدرگﻰ د مدﻳتراﻧ‪ ３‬سمﻨدرگﻰ دى چ‪ ３‬د خپل ‪＄‬اﻧگ‪７‬ي مﻮقعﻴت‬ ‫لﻪ املﻪ د در‪４‬ﻮ لﻮﻳﻮ وچﻮ (أسﻴا‪ ،‬اروپا او افرﻳقا) ترمﻨ‪ ＃‬پروت دى‪！ .‬ﻮل کال د ب‪７５‬ۍ چلﻮلﻮ وړ دى‬ ‫او د سﻮﻳز کاﻧال پﻪ کﻴﻨدلﻮ سره‪ ،‬دې سمﻨدرگﻲ د اتﻼﻧتﻴک سمﻨدر د ﻫﻨد لﻪ سمﻨدر سره ﻧ‪＋‬لﻮلﻰ‬ ‫او د ﻧ‪７‬ۍ د سﻮدا‪－‬رﻳزو مالﻮﻧﻮ ډ‪４‬ره برخﻪ لﻪ دې ﻻرې ل‪８５‬دول ک‪８５‬ي‪ .‬د جبل الطارق ل‪８‬ې ژورې‬ ‫ابﻨا د مدﻳتراﻧ‪ ３‬سمﻨدرگﻰ د اتﻼﻧتﻴک لﻪ سمﻨدر سره ﻧ‪＋‬لﻮلﻰ دى‪.‬‬ ‫د مدﻳتراﻧ‪ ３‬د سمﻨدرگﻲ غاړې ډ‪４‬رې وتل‪ ３‬او ﻧﻨﻮتل‪ ３‬دي چ‪ ３‬د دې سمﻨدرگﻲ ！ﻮل ！اپﻮگان‬ ‫او ！اپﻮوزم‪ ３‬ﻳ‪ ３‬پﻪ ب‪５‬لﻮ ب‪５‬لﻮ برخﻮ و‪４‬شلﻲ دي او ﻫر ﻳﻮ د ب‪５‬ل سمﻨدرگﻲ پﻪ ﻧﻮم ﻳاد‪８４‬ي‪ ،‬لکﻪ د‬ ‫ادرﻳاتﻴک ‪ ،Adriatic‬تﻴرﻧﻴﻦ ‪ Tyrrhenian‬اژه ‪ Aegean‬او داس‪ ３‬ﻧﻮر سمﻨدرگﻲ‪.‬‬ ‫د دارداﻧﻴل ‪ Dardanelle‬مﻨحﻨﻲ شکلﻪ اوږده أبﻨا د مدﻳتراﻧ‪ ３‬سمﻨدرگﻲ د مرمره‪Marmora‬‬ ‫کﻮچﻨﻲ سمﻨدرگﻲ او د باسفﻮرس ‪ Bosporus‬أبﻨا د مرمره سمﻨدرگﻲ لﻪ تﻮر سمﻨدرگﻲ سره‬ ‫ﻧ‪＋‬لﻮي چ‪＄ ３‬اﻧگ‪７‬ى اقتصادي او ستراتﻴژﻳکﻲ ارز＊ت لري‪.‬‬ ‫‪13‬‬

‫د اﻧگلستان او فراﻧس‪ ３‬د ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻮ ترمﻨ‪ ＃‬د ماﻧش سمﻨدرگﻰ ﻳا ‪ English Channel‬پروت‬ ‫دى چ‪ ３‬د لﻮ‪４‬دﻳ‪ ３％‬او جﻨﻮبﻲ اروپا او د افرﻳقا د لﻮﻳ‪ ３‬وچ‪ ３‬ترمﻨ‪ ＃‬د وړلﻮ او راوړلﻮ لﻮﻳﻪ ﻻره‬ ‫جﻮړوي‪ .‬د ماﻧش د سمﻨدرگﻲ پﻪ شمال ک‪ ３‬د شمال سمﻨدرگﻰ پروت دى چ‪ ３‬د اتﻼﻧتﻴک د‬ ‫سمﻨدر ﻳﻮه برخﻪ گ‪２‬ل ک‪８５‬ي‪ .‬ژورتﻴا ﻳ‪ ３‬ل‪８‬ه او د کباﻧﻮ د ＊کار‪ ،‬د ب‪７５‬ﻳﻮ چلﻮلﻮ‪ ،‬د ﻧفتﻮ او طبﻴعﻲ‬ ‫گاز د را اﻳستﻨ‪ ３‬لپاره ﻳ‪＊ ３‬ﻪ چاپ‪５‬رﻳال جﻮړ ک‪７‬ی دى‪.‬‬ ‫د ﻧاروې سمﻨدرگﻰ ﻫم ل‪８‬ه ژورتﻴا لري‪ ،‬د کباﻧﻮ د روزﻧ‪ ３‬لپاره ﻳ‪＊ ３‬ﻪ چاپ‪５‬رﻳال جﻮړ ک‪７‬ی دى‪ .‬د‬ ‫بالتﻴک سمﻨدرگﻰ د سکاﻧدﻳﻨاوﻳا د ！اپﻮوزم‪ ３‬پﻪ ختﻴ‪ ＃‬او جﻨﻮب ک‪ ３‬پروت او د ب‪７５‬ﻳﻮ چلﻮلﻮ وړ دى‪.‬‬ ‫د اروپا شمالﻲ سمﻨدر‪－‬ﻲ‪ ،‬لکﻪ بارﻧتس‪ ،‬سره لﻪ دې چ‪ ３‬شمالﻲ مﻨجمد سمﻨدر تﻪ ﻧژدې پرت‪ ３‬دي‪،‬‬ ‫د کال پﻪ اوږدو ک‪ ３‬کﻨگل وي‪ ،‬خﻮ د گلف سترﻳم د تﻮد بﻬﻴر لﻪ املﻪ د ب‪７５‬ﻳﻮ چلﻮلﻮ وړ دى‪ .‬پﻪ ﻧاروې‬ ‫ک‪ ３‬د تروﻧدﻫﻴم ‪ Trondheim‬او برگﻴﻦ ‪ Bergen‬بﻨدروﻧﻪ او د روسﻴ‪Archangelsk ３‬‬ ‫ارخاﻧگلسک بﻨدر چ‪ ３‬پﻪ دې حﻮزه ک‪ ３‬ﻳﻮازﻳﻨ‪ ３‬د ب‪７５‬ﻳﻮ چلﻮلﻮ بﻨدر دى‪ ،‬د ﻳادولﻮ وړ دى‪.‬‬ ‫د ！ﻮﻟگﻲ ﻓﻌاﻟﻴت‬

‫زده کﻮوﻧکﻲ دې د ب‪５‬ﻼب‪５‬لﻮ سﻮﻳﻮ لﻪ مخ‪ ،３‬پﻪ ډلﻮ وو‪４‬شل شﻲ او ﻫره ډلﻪ دې د اروپا لﻪ ﻧقش‪＇ ３‬خﻪ پﻪ‬ ‫گ＂‪ ３‬اخﻴستﻨ‪ ３‬سره‪ ،‬ﻻﻧد‪４‬ﻨﻴﻮ ﻳﻮې پﻮ＊تﻨ‪ ３‬تﻪ ‪＄‬ﻮاب برابر ک‪７‬ي‪.‬‬ ‫‪ -١‬د سﻮﻳز کاﻧال کﻮم‪ ３‬بحﻴرې (سمﻨدرگﻲ) سره ﻧ‪＋‬لﻮي؟‬ ‫‪ -٢‬د اروپا پﻪ شمال ک‪ ３‬لﻮى بﻨدروﻧﻪ کﻮم دي؟ ﻫغﻪ پﻪ ﻧقشﻪ ک‪ ３‬پﻴدا او خپلﻮ ！ﻮلگﻴﻮالﻮ تﻪ ﻳ‪３‬‬ ‫و＊ﻴئ؟‬ ‫‪ -٣‬د باسفﻮرس او درداﻧﻴل د أبﻨاگاﻧﻮ مﻮقعﻴت پﻪ ﻧقشﻪ ک‪ ３‬و＊ﻴئ؟‬

‫؟‬

‫پﻮ＊تﻨ‪３‬‬

‫‪ -١‬د مدﻳتراﻧ‪ ３‬سمﻨدرگﻰ د کﻮمﻮ لﻮﻳﻮ وچﻮ ترمﻨ‪ ＃‬ب‪５‬لﻮوﻧکﻰ حد او پﻮلﻪ جﻮړوي؟‬ ‫‪ -٢‬د اروپا د لﻮﻳ‪ ３‬وچ‪ ３‬پﻪ شمال ک‪ ３‬کﻮم سمﻨدرگﻰ پروت دى‪ ،‬ﻧﻮم ﻳ‪ ３‬ولﻴکئ؟‬ ‫‪ -٣‬کﻮمﻪ أبﻨا د مدﻳتراﻧ‪ ３‬سمﻨدرگﻰ د اتﻼﻧتﻴک لﻪ سمﻨدر سره ﻧ‪＋‬لﻮي؟‬ ‫ﻻﻧدې جملﻪ بشپ‪７‬ه ک‪７‬ئ‪:‬‬ ‫‪ -٤‬د سﻮﻳز د کاﻧال پﻪ ک‪５‬ﻨدلﻮ سره د اتﻼﻧتﻴک سمﻨدر د ‪ ......‬او ‪ ........‬سمﻨدرگﻴﻮ لﻪ ﻻرې‬ ‫د ﻫﻨد سمﻨدر سره ﻧ‪＋‬لﻮل شﻮى دى‪.‬‬ ‫کﻮرﻧ‪ ９‬دﻧده‬

‫د اروپا ب‪ ３‬لﻴکﻨ‪( ３‬سپﻴﻨﻪ) ﻧقشﻪ لﻪ ( ‪ )1٠‬مخ ＇خﻪ رسم ک‪７‬ئ او د سمﻨدرگﻴﻮ ﻧﻮمﻮﻧﻪ ﻳ‪ ３‬پﻪ‬ ‫！اکلﻮ ‪＄‬اﻳﻮﻧﻮ ک‪ ３‬ولﻴکئ‪.‬‬

‫‪14‬‬

‫شپ‪８‬م لﻮست‪:‬‬

‫ﻫـ _ د اروپا د ﻟﻮﻳ‪ ３‬وچ‪ ３‬د خﻠﻴجﻮﻧﻮ پﻪ ﻫکﻠﻪ ＇ﻪ پﻮﻫ‪８５‬ئ؟‬ ‫شمالﻲ کﻨگل سمﻨدر‬ ‫د چسکاﻳا خلﻴج‬

‫وززمﻪمﻪ‬ ‫اپ پﻮﻮو‬ ‫وﻳاﻳا！ ！ا‬ ‫دﻳﻨﻳاﻨاو‬ ‫کاﻧاﻧد‬ ‫سسک‬ ‫دد‬ ‫ﻴج‬ ‫خل‬ ‫ﻨﻰ‬ ‫ﻮتﻴ‬ ‫دب‬

‫سم‬ ‫س‬

‫بالتﻴ‬

‫کس‬

‫مﻨ‬ ‫درگ‬

‫ﻰ‬

‫ﻴﻨد‬

‫بس‬

‫د ال‬

‫ﻴﻨد‬ ‫دون سﻴﻨد‬

‫د‬

‫ﻴﻨد‬

‫ﻦس‬

‫راﻳ‬

‫د کالﻮى خلﻴج‬

‫د تاﻳمز سﻴﻨد‬ ‫د ماﻧش سمﻨدرگﻰ‬

‫شمﻴرﻧﻪ پﻪ متر‬

‫دو‬

‫الگ‬ ‫اس‬

‫ﻨدر‬

‫د‬

‫اطل‬ ‫د‬

‫د شـــــــــ‬ ‫ــــــــمال ســــــــــــمﻨدرگﻰ‬

‫دا‬

‫رال‬

‫غر‬ ‫وﻧﻪ‬

‫د فﻨلﻴﻨد خلﻴج‬ ‫د رﻳگا خلﻴج‬

‫د مﻮرى خلﻴج‬ ‫د فﻮرت خلﻴج‬

‫ﻨدر‬

‫گﻰ‬

‫د سﻦ سﻴﻨد‬ ‫د الپ غروﻧﻪ‬

‫س‬ ‫پﻴﻦ‬

‫سم‬

‫د ازوف سمﻨدرگﻰ‬

‫د لﻮر سﻴﻨد‬ ‫د بﻴسکﻲ خلﻴج‬

‫دک‬

‫د کارپات غروﻧﻪ‬ ‫تﻮر سمﻨدرگﻰ‬

‫جل‪３‬‬

‫سﻴﻨد‬

‫دد‬ ‫بﻴﻦ‬

‫رﻳﻦ‬

‫الﻨﻬ‬

‫دف‬

‫رات‬

‫د داﻧﻴﻮب سﻴﻨد‬

‫واژه سمﻨدرگﻰ‬

‫سﻴﻨد‬

‫د ترﻳست خلﻴج د جﻴﻨﻮا خلﻴج‬

‫پﻴرﻧﻪ غروﻧﻪ‬ ‫د لﻴﻮن خلﻴج‬

‫د جبل الطارق ابﻨاء‬

‫د تارﻧتﻮ خلﻴج‬

‫قبرس‬ ‫د فارس خلﻴج‬

‫د مدﻳتراﻧ‪ ３‬سمﻨدرگﻰ‬ ‫د سرت خلﻴج‬

‫د اروپا د خﻴﻠجﻮﻧﻮ ﻧقشﻪ‬

‫پﻪ سﻮاحلﻮ ک‪ ３‬د اوبﻮ زﻳات ﻧﻨﻮتل چ‪ ３‬در‪４‬ﻴﻮ خﻮاوو تﻪ ﻳ‪ ３‬وچﻪ او ﻳﻮه خﻮا ﻳ‪ ３‬اوبﻪ وي‪ ،‬پﻪ کﻮم ﻧﻮمﻪ ﻳادﻳ‪８‬ي؟‬ ‫لﻪ خلﻴجﻮﻧﻮ ＇خﻪ ＇ﻪ اقتصادي گ＂‪ ３‬اخﻴستل ک‪５‬داى شﻲ؟‬

‫د اروپا د لﻮﻳ‪ ３‬وچ‪＄ ３‬اﻧگ‪７‬ى جغرافﻴاﻳﻲ مﻮقعﻴت د شمالﻲ کﻨگل سمﻨدر‪ ،‬د اتﻼﻧتﻴک سمﻨدر او د‬ ‫مدﻳتراﻧ‪ ３‬سمﻨدرگﻲ ترمﻨ‪ ＃‬د ！اپﻮ وزم‪ ３‬پﻪ ب‪２‬ﻪ او د بالتﻴک سمﻨدرگﻲ مﻮقعﻴت د وچ‪ ３‬پﻪ دﻧﻨﻪ ک‪ ３‬د‬ ‫ډ‪４‬رو خلﻴجﻮﻧﻮ د مﻨ‪ ＃‬تﻪ راتگ سبب شﻮي دي‪.‬‬ ‫لﻮﻳﻮ او ژورو خلﻴجﻮﻧﻮ د بﻨدروﻧﻮ جﻮړوﻧ‪ ３‬تﻪ طبﻴعﻲ ＊ﻪ شراﻳط برابر ک‪７‬ي دي ‪＄‬کﻪ لﻪ ﻫمدې ﻻرې‬ ‫لﻮﻳ‪ ３‬ب‪７５‬ۍ سﻮاحلﻮ تﻪ ﻧژدې ک‪８５‬ي او لﻪ سمﻨدري قﻮي ＇پﻮ ＇خﻪ ژغﻮرل ک‪８５‬ي‪ ،‬د بارولﻮ او خالﻲ کﻮلﻮ‬ ‫لپاره پﻮره وخت لري او پﻪ لﻨگر اچﻮﻧﻪ ک‪ ３‬اساﻧتﻴاوې رامﻨ‪ ＃‬تﻪ کﻮي‪ .‬ﻫغﻪ ساحلﻲ ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻪ چ‪ ３‬دا ډول‬ ‫شراﻳط ولري پﻪ طبﻴعﻲ تﻮگﻪ لﻪ اضافﻲ لگ‪＋‬تﻮﻧﻮ پرتﻪ د بﻨدروﻧﻮ جﻮړوﻧ‪ ３‬لپاره ور＇خﻪ گ＂ﻪ اخﻴستﻼى‬ ‫شﻲ‪.‬خﻮ ﻫغﻪ ساحلﻲ ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻪ چ‪ ３‬دا ډول خلﻴجﻲ ＊ﻪ شراﻳط ﻧﻪ لري‪ ،‬د بﻨدر جﻮړوﻧ‪ ３‬لپاره ډ‪４‬رو‬ ‫لگ‪＋‬تﻮﻧﻮ تﻪ اړتﻴا لري‪.‬‬ ‫د اروپا صﻨعتﻲ ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻮ د پرمختگ ﻳﻮ علت ﻫم ﻧ‪７‬ﻳﻮالﻮ اوبﻮ تﻪ ﻻره (ﻻسرسﻰ) او د ب‪７５‬ﻳﻮ چلﻮلﻮ وړ‬ ‫ب‪ ３‬شم‪５‬ره خلﻴجﻮﻧﻮ مﻮجﻮدﻳت دى چ‪ ３‬لﻪ ﻫغ‪ ３‬ﻻرې کﻮﻻی شﻲ لﻪ سلﻮ ＇خﻪ زﻳاتﻮ ساحلﻲ ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻮ‬ ‫‪15‬‬

‫سره سﻮداگرﻳزې اړﻳک‪！ ３‬ﻴﻨگ‪ ３‬ک‪７‬ي‪.‬‬ ‫کﻮچﻨﻴﻮ خلﻴجﻮﻧﻮ ﻫم د ډ‪４‬رو خﻮراکﻲ مﻮادو او ل‪８‬و ژورو او ﻧسبتاً ارامﻮ اوبﻮ پﻪ درلﻮدلﻮ سره‪ ،‬د سمﻨدري‬ ‫ډول ډول ژوو د روزﻧ‪ ３‬لپاره ＊ﻪ شراﻳط برابر ک‪７‬ي دي‪ .‬لﻪ ﻫمدې کبلﻪ‪ ،‬دا خلﻴجﻮﻧﻪ‪ ،‬د کباﻧﻮ ＊کار او‬ ‫درﻳمﻪ گ‪２‬ﻪ جدول د اروپا د لﻮﻳ‪ ３‬وچ‪ ３‬مﻬم خلﻴجﻮﻧﻪ (د مطالع‪ ３‬لپاره دي)‬ ‫تر اوبﻮ ﻻﻧدې ‪＄‬مک‪ ３‬ﻳ‪ ３‬د کاﻧﻲ‬ ‫د بﻨدر ﻣﻮﻗﻌﻴت‬ ‫د بﻨدر ﻧﻮم‬ ‫د خﻠﻴج ﻧﻮم‬ ‫گ‪２‬ﻪ‬ ‫ز‪４‬رمﻮد پل＂لﻮ لپاره پﻪ ‪＄‬اﻧگ‪７‬ي‬ ‫ترﻳست‬ ‫ترﻳست (‪)Trieste‬‬ ‫‪1‬‬ ‫د ادرﻳاتﻴک د سمﻨدرگﻲ پﻪ شمالﻲ غاړه ک‪３‬‬ ‫ډول د ﻧفتﻮ او طبﻴعﻲ گازوﻧﻮ‬ ‫تارﻧتﻮ‬ ‫تارﻧتﻮ (‪)Taranto‬‬ ‫‪2‬‬ ‫د اﻳ＂الﻴا پﻪ جﻨﻮب د مدﻳتراﻧ‪ ３‬د سمﻨدرگﻲ پﻪ غاړه‬ ‫جﻴﻨﻮا‬ ‫جﻴﻨﻮا (‪)Geneva‬‬ ‫‪3‬‬ ‫د اﻳ＂الﻴا پﻪ شمال لﻮ‪４‬دﻳ‪ ＃‬ک‪ ３‬د مدﻳتراﻧ‪ ３‬سمﻨدرگﻲ پﻪ غاړه‬ ‫لﻪ پلﻮه ډ‪４‬ر ارز＊ت لري‪ ،‬خﻮ‬ ‫تﻮﻟﻮن‬ ‫ﻟﻴﻮن (‪)Lion‬‬ ‫‪4‬‬ ‫د فراﻧس‪ ３‬پﻪ جﻨﻮب ک‪ ３‬د مدﻳتراﻧ‪ ３‬سمﻨدرگﻲ پﻪ غاړه‬ ‫د لﻮﻳﻮ ب‪７５‬ﻳﻮ د چلﻮﻧ‪ ３‬لپاره د‬ ‫بﻮردوﻛس‬ ‫(‪)Biscay‬‬ ‫بﻴسﻜﻲ‬ ‫‪5‬‬ ‫د فراﻧس‪ ３‬پﻪ لﻮ‪４‬دﻳ‪ ＃‬ک‪ ３‬د اتﻼﻧتﻴک سمﻨدرپﻪ غاړه‬ ‫گ＂‪ ３‬اخﻴستﻨ‪ ３‬وړ ﻧﻪ دي‪.‬‬ ‫رﻳﮕا‬ ‫رﻳﮕا (‪)Riga‬‬ ‫‪6‬‬ ‫د لﻴتﻮاﻧﻴا پﻪ لﻮ‪４‬دﻳ‪ ＃‬ک‪ ３‬د بالتﻴک سمﻨدرگﻲ پﻪ غاړه‬ ‫‪7‬‬

‫فﻨلﻨ‪６‬‬

‫تاﻟﻴﻦ (‪)Tallinn‬‬

‫د استﻮﻧﻴا پﻪ لﻮ‪４‬دﻳ‪ ＃‬ک‪３‬‬

‫‪8‬‬

‫بﻮتﻮﻧﻲ (‪)Bothoni‬‬

‫تﻮرﻛﻮن‬

‫د سﻮﻳ‪６‬ن پﻪ ختﻴ‪ ＃‬ک‪３‬‬

‫پﻪ ！ﻮﻟگﻲ ک‪ ３‬ﻓﻌاﻟﻴت‬

‫؟‬

‫＊ﻮوﻧکﻰ دې د ب‪５‬ﻼب‪５‬لﻮ سﻮﻳﻮ زده کﻮوﻧکﻲ پﻪ ＇ﻮ ډلﻮ وو‪４‬شﻲ او ﻫره ډلﻪ دې د اروپا د ﻧقش‪ ３‬لﻪ مخ‪ ３‬لﻪ‬ ‫ﻻﻧد‪４‬ﻨﻴﻮ پﻮ＊تﻨﻮ ＇خﻪ ﻳﻮې پﻮ＊تﻨ‪ ３‬تﻪ ‪＄‬ﻮاب ورک‪７‬ي او د ډل‪ ３‬استازى دې ！ﻮلگﻴﻮالﻮ تﻪ ولﻮلﻲ‪.‬‬ ‫‪ -١‬د مدﻳتراﻧ‪ ３‬د سمﻨدرگﻲ پر غاړه خلﻴجﻮﻧﻪ پﻪ ﻧقشﻪ ک‪ ３‬پﻴدا او مﻮقعﻴت ﻳ‪ ３‬تثبﻴت ک‪７‬ئ؟‬ ‫‪ -٢‬د اتﻼﻧتﻴک سمﻨدر د ختﻴ‪ ３％‬غاړې خلﻴجﻮﻧﻪ پﻪ ﻧقشﻪ ک‪ ３‬پﻴدا او مﻮقعﻴت ﻳ‪ ３‬تثبﻴت ک‪７‬ئ؟‬ ‫‪ -٣‬د بالتﻴک د سمﻨدرگﻲ پر غاړو خلﻴجﻮﻧﻪ پﻪ ﻧقشﻪ ک‪ ３‬پﻴدا او د ﻫغﻮ مﻮقعﻴت تثبﻴت ک‪７‬ئ؟‬ ‫پﻮ＊تﻨ‪３‬‬

‫سم ‪＄‬ﻮابﻮﻧﻪ د (س) پﻪ تﻮري او ﻧاسم ‪＄‬ﻮابﻮﻧﻪ د (ن) پﻪ تﻮري ﻧ‪＋‬ﻪ ک‪７‬ئ‪.‬‬ ‫‪ -١‬بﻨدر د سمﻨدر ﻳا سمﻨدرگﻲ پر غاړې ﻫغﻪ ‪＄‬اى دى چ‪ ３‬مسافرتﻮﻧﻪ‪ ،‬صادرات او واردات‬ ‫)‪.‬‬ ‫ور＇خﻪ ترسره ک‪８５‬ي (‬ ‫‪ -٢‬خلﻴج لﻪ اوبﻮ ＇خﻪ ډک‪ ،３‬دﻳﻮې لﻮﻳ‪ ３‬او ژورې کﻨدې ＇خﻪ عبارت دى چ‪＇ ３‬لﻮرو خﻮاوو‬ ‫)‪.‬‬ ‫تﻪ ﻳ‪ ３‬وچﻪ وي (‬ ‫لﻨ‪＄ ６‬ﻮاب ورک‪７‬ئ‪:‬‬ ‫‪ -١‬د اروپا د لﻮﻳ‪ ３‬وچ‪ ３‬د جﻨﻮبﻲ لﻮﻳﻮ خلﻴجﻮﻧﻮ ﻧﻮمﻮﻧﻪ وواﻳئ‪.‬‬ ‫‪ -٢‬کﻮم خلﻴجﻮﻧﻪ پﻪ طبﻴعﻲ تﻮگﻪ د بﻨدري تاسﻴساتﻮ جﻮړوﻧ‪ ３‬تﻪ برابر دي؟ او ول‪３‬؟‬ ‫کﻮرﻧ‪ ９‬دﻧده‬

‫د اروپا ب‪ ３‬لﻴکﻨ‪ ３‬ﻧقشﻪ لﻪ (‪ )١٠‬مخ ＇خﻪ کاپﻲ ﻳا رسم ک‪７‬ئ او پﻪ ﻫغ‪ ３‬ک‪ ３‬د اروپا د لﻮﻳﻮ‬ ‫خلﻴجﻮﻧﻮ ﻧﻮمﻮﻧﻪ پﻪ ！اکلﻮ ‪＄‬اﻳﻮﻧﻮ ک‪ ３‬ولﻴکئ‪.‬‬ ‫اروپا ول‪ ３‬ډول ډول اقلﻴمﻮﻧﻪ لري؟‬ ‫‪16‬‬

‫اووم ﻟﻮست‬

‫و‪ -‬د اروپا ﻟﻮﻳﻪ وچﻪ ＇رﻧگﻪ اﻗﻠﻴﻢ ﻟري؟‬ ‫شمالﻲ کﻨگل سمﻨدر‬

‫اقلﻴماقلﻴم‬ ‫سﻮړقطبﻲ‬ ‫سﻮړ اقلﻴم‬ ‫سمﻨدري اقلﻴم‬ ‫پﻪ مختلفﻮ فصلﻮﻧﻮ ک‪ ３‬بدل‪５‬دوﻧکﻰ اقلﻴم‬ ‫بري ﻳا وچ اقلﻴم‬ ‫مدﻳتراﻧﻪ ﻳﻲ اقلﻴم‬

‫د اطلس سمﻨدر‬

‫أﻳا پﻮﻫ‪８５‬ی چ‪ ３‬د اروپا کﻮمﻪ برخﻪ وچ او بري اقلﻴم لري؟‬

‫د اروپا د اقلﻴم د ډولﻮﻧﻮ ﻧقشﻪ‬

‫د اروپا د لﻮﻳ‪ ３‬وچ‪ ３‬اقلﻴم پﻪ ＇ﻮ علتﻮﻧﻮ د ﻫغﻮ وچﻮ پﻪ پرتلﻪ چ‪ ３‬پﻪ ورتﻪ جغرافﻴاﻳﻲ عرض‬ ‫البلد ک‪ ３‬مﻮقعﻴت لري‪ ،‬معتدل دى‪.‬‬ ‫لﻪ ﻫمدې املﻪ‪ ،‬وچ او تاوده بﻴاباﻧﻮﻧﻪ او پﻪ ختﻴ‪％‬ﻪ برخﻪ ک‪ ３‬زﻳات ت‪５‬ز باراﻧﻮﻧﻪ ﻧﻪ لﻴدل ک‪８５‬ي‪.‬‬ ‫د اروپا لﻮﻳﻪ وچﻪ پﻪ معتدلﻪ سﻴمﻪ ک‪ ３‬مﻮقعﻴت لري او ل‪８‬ه برخﻪ ﻳ‪ ３‬پﻪ قطبﻲ سﻴمﻪ ک‪３‬‬ ‫پرتﻪ ده‪.‬‬ ‫د دې وچ‪ ３‬لﻪ درﻳﻮ خﻮاوو ﻳعﻨ‪ ３‬شمال‪ ،‬جﻨﻮب او لﻮ‪４‬دﻳ‪ ３％‬خﻮا‪ ،‬اوبﻪ چاپ‪５‬ره شﻮې دي‪،‬‬ ‫چ‪ ３‬لﻪ املﻪ ﻳ‪！ ３‬ﻮلﻪ اروپا د پﻮره مرطﻮب‪ ３‬او لﻨده بل‪ ３‬ﻫﻮا ＇خﻪ اغ‪５‬زمﻨﻪ ک‪８５‬ي‪.‬‬ ‫د اروپا لﻮﻳ‪ ３‬وچ‪ ３‬غروﻧﻪ دومره لﻮړ ﻧﻪ دي چ‪ ３‬د اروپا دﻧﻨﻨ‪ ９‬برخ‪ ３‬تﻪ د اطلس سمﻨدر او‬ ‫د مدﻳتراﻧ‪ ３‬د سمﻨدرگﻲ د لﻨده بل د ﻧﻨﻮتلﻮ خﻨ‪ ６‬وگر‪＄‬ﻲ‪.‬‬ ‫＇لﻮرم علت ﻳ‪ ３‬د گلف سترﻳم (د سمﻨدري تﻮدو اوبﻮ بﻬﻴر) شتﻪ والﻰ دى چ‪ ３‬د اروپا لﻪ‬ ‫لﻮ‪４‬دﻳ‪％‬ﻮ برخﻮ ＇خﻪ ت‪５‬ر‪８４‬ي او د اروپا د دې برخ‪ ３‬د ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻮ اقلﻴم د معتدلﻪ ک‪５‬دو سبب ک‪８５‬ي‪.‬‬ ‫د اروپا د لﻮﻳ‪ ３‬وچ‪ ３‬اقلﻴم پﻪ عمﻮمﻲ تﻮگﻪ پﻪ ＇لﻮرو لﻮﻳﻮ اقلﻴمﻲ سﻴمﻮ و‪４‬شل ک‪８５‬ي چ‪３‬‬

‫‪17‬‬

‫عبارت دي لﻪ‪:‬‬ ‫اﻟﻒ‪ -‬جﻨﻮبﻲ (ﻣدﻳتراﻧﻪ ﻳﻲ) سﻴﻤﻪ‬ ‫پﻪ دغﻪ برخﻪ ک‪ ３‬د اروپا جﻨﻮبﻲ سﻴمﻪ شاملﻪ ده‪ ،‬چ‪ ３‬د مدﻳتراﻧ‪ ３‬د سمﻨدرگﻲ پﻪ غاړو ک‪ ３‬مﻮقعﻴت‬ ‫لري او مدﻳتراﻧﻪ ﻳﻲ اقﻠﻴﻢ لري‪ ،‬دا اقلﻴم دوه ‪＄‬اﻧگ‪７‬تﻴاوې لري‪:‬‬ ‫_ ژمﻰ ﻳ‪ ３‬معتدل او باراﻧﻲ وي‪.‬‬ ‫_ اوړى ﻳ‪ ３‬تﻮد او وچ وي‪.‬‬ ‫د دې سﻴم‪ ３‬رطﻮبت او لﻨده بل د اروپا د لﻮ‪４‬دﻳ‪ ３％‬غاړې د ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻮ پﻪ پرتلﻪ ل‪ ８‬دى او ډ‪４‬ر اور＊ت ﻳ‪３‬‬ ‫د مﻨﻲ او ژمﻲ پﻪ مﻮسمﻮﻧﻮ ک‪ ３‬وي‪.‬‬ ‫ب‪ -‬د اتﻼﻧتﻴک سﻤﻨدر گاوﻧ‪６‬ۍ سﻴﻤ‪:３‬‬ ‫دې سﻴمﻮک‪ ３‬د اﻧگلستان او اﻳرلﻨ‪ ６‬ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻪ شامل دي چ‪ ３‬د اتﻼﻧتﻴک سمﻨدر پﻪ سﻴمﻪ ﻫم شﻬرت‬ ‫لري‪ .‬د دې سﻴم‪ ３‬ﻫﻮا پﻪ ژمﻲ او اوړي ک‪ ３‬معتدلﻪ او مﻼﻳمﻪ ده او ＇رﻧگﻪ چ‪ ３‬ﻧﻮمﻮړې سﻴمﻪ د‬ ‫اتﻼﻧتﻴک سمﻨدر د بادوﻧﻮ پﻪ لﻮري ک‪ ３‬پرتﻪ ده‪ ،‬ﻧﻮ ډ‪４‬ر لﻨده بل لري او د اروپا ډ‪４‬ره باراﻧﻲ سﻴمﻪ گ‪２‬ل‬ ‫ک‪８５‬ي‪＄ ،‬کﻪ ﻧﻮ پﻪ ！ﻮلﻮ مﻮسمﻮﻧﻮ او پﻪ ‪＄‬اﻧگ‪７‬ي ډول پﻪ ژمﻲ ک‪ ３‬ډ‪４‬ر باران اوري‪ .‬دا سﻴمﻪ د کال پﻪ‬ ‫زﻳاترو وختﻮﻧﻮ ک‪ ３‬ور‪ ３％４‬او ل‪７‬ې لري‪.‬‬ ‫د ﻧباتاتﻮ د ډولﻮﻧﻮ ﻧقشﻪ‬

‫د شمالﻲ قطب داﻳره‬

‫د‬

‫مد‬

‫مﻨد‬

‫‪３‬س‬

‫ﻳتراﻧ‬

‫رگﻰ‬

‫‪18‬‬

‫ج‪ -‬ﻣرکزي وچﻪ (بري) برخﻪ‬ ‫پﻪ دې برخﻪ ک‪ ３‬مرکزي او ختﻴ‪％‬ﻪ اروپا شاملﻪ ده‪＇ .‬رﻧگﻪ چ‪ ３‬پﻪ دې سﻴمﻪ ک‪ ３‬د ﻫﻮا لﻨده بل ل‪８‬‬ ‫دى‪ ،‬ﻧﻮ د اوړي او ژمﻲ د تﻮدوخ‪ ３‬پﻪ درجﻪ ک‪ ３‬ﻳ‪ ３‬ډ‪４‬ر تﻮپﻴر شتﻪ‪ .‬ﻳعﻨ‪ ３‬پﻪ اوړي ک‪ ３‬ﻳ‪ ３‬ﻫﻮا ډ‪４‬ره تﻮده او‬ ‫پﻪ ژمﻲ ک‪ ３‬ډ‪４‬ره س‪７‬ه ده‪ .‬دا سﻴم‪ ３‬د اتﻼﻧتﻴک د سمﻨدر او د مدﻳتراﻧ‪ ３‬لﻪ سمﻨدرگﻲ ＇خﻪ د ل‪５‬رﻳﻮالﻲ‬ ‫او د لﻨده بل د ل‪８‬والﻲ لﻪ املﻪ قاره ﻳﻲ ﻳا بري (وچﻪ) اقلﻴم لري‪ .‬د اور＊ت کچﻪ ﻳ‪ ３‬ل‪８‬ه او ﻫغﻪ ﻫم د اوړي‬ ‫پﻪ فصل ک‪ ３‬ل‪ ８‬باران پﻪ ک‪ ３‬اوري‪.‬‬ ‫د‪ -‬شﻤاﻟﻲ (ﻗﻄبﻲ) برخﻪ‬ ‫پﻪ دې برخﻪ ک‪ ３‬روسﻴﻪ او د اسکاﻧدﻳﻨاوﻳا ！اپﻮوزم‪ ３‬زﻳاتﻪ برخﻪ شاملﻪ ده‪ .‬اقﻠﻴﻢ ﻳ‪ ３‬لﻪ قطبﻲ سﻴم‪３‬‬ ‫＇خﻪ د ﻧژدﻳﻮالﻲ پﻪ سبب ډ‪４‬ر سﻮړاو وچ دی‪ .‬پﻪ دې برخﻪ ک‪ ３‬واورې لﻪ باران ＇خﻪ زﻳات‪ ３‬اوري او د‬ ‫زﻳات سﻮړوالﻲ لﻪ املﻪ ﻳ‪ ３‬سﻴﻨدوﻧﻪ او سمﻨدرگﻲ د کال پﻪ اوږدو ک‪ ３‬لﻪ ‪ ٥‬تر ‪ ٨‬مﻴاشتﻮ کﻨگل وي‪ .‬پﻪ‬ ‫دې اقﻠﻴﻤﻰ سﻴﻤﻪ ک‪ ３‬کلﻪ کلﻪ د اروپا شمالﻲ‪ ،‬مرکزي او ختﻴ‪％‬ﻲ برخ‪ ３‬ﻫم شامل‪８５‬ي‪.‬‬ ‫پﻪ عمﻮمﻰ تﻮگﻪ‪ ،‬د اروپا ﻧمجﻨ‪ ３‬برخ‪ ３‬د لﻮ‪４‬دﻳ‪ ３％‬اروپا ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻪ دي او زﻳاتره د اطلس سمﻨدر د‬ ‫ﻧمجﻨﻮ بادوﻧﻮ پﻪ لﻮري ک‪ ３‬واقع شﻮي دي‪ ،‬ﻧﻮ ‪＄‬کﻪ پﻪ ﻫمدې سﻴمﻪ ک‪ ３‬ډ‪４‬ر باران اوري‪ .‬د اروپا وچ‪３‬‬ ‫برخ‪ ３‬ﻫم د ختﻴ‪ ３％‬او مﻨ‪％‬ﻨ‪ ９‬اروپا ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻪ دي‪ ،‬لکﻪ د ﻫﻨگري د ﻫ‪５‬ﻮاد پﻪ ＇‪５‬ر چ‪ ３‬د اطلس سمﻨدر‬ ‫او د ﻫغﻪ لﻪ ﻧمجﻨﻮ بادوﻧﻮ ＇خﻪ ډ‪４‬ر لرې دى‪ ،‬ﻧﻮ لﻪ ل‪ ８‬لﻨده بل ＇خﻪ برخمﻦ دى او باران پﻪ دې ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻮ‬ ‫ک‪ ３‬لﻪ ﻧﻮرو برخﻮ ＇خﻪ ډ‪４‬ر ل‪ ８‬وي‪ ،‬ﻧﻮ پﻪ ژمﻲ ک‪ ３‬ساړه او پﻪ اوړي ک‪ ３‬تاوده وي‪.‬‬ ‫بادوﻧﻪ‬ ‫ﻣﻨ‪％‬ﻨ‪ ９‬او شﻤاﻟﻲ اروپا‬ ‫دا سﻴم‪ ３‬د لﻮ‪４‬دﻳ‪％‬ﻮ بادوﻧﻮ پﻪ لﻮري ک‪ ３‬چ‪ ３‬د اطلس سمﻨدر لﻪ خﻮا را الﻮ‪＄‬ﻲ ‪ ،‬واقع شﻮې دي‬ ‫او پﻪ ژمﻲ ک‪ ３‬ﻫم پﻪ دې سﻴمﻮ ک‪ ３‬قطبﻲ ساړه بادوﻧﻪ لگ‪８５‬ي‪.‬‬ ‫ﻣدﻳتراﻧﻪ ﻳﻲ اروپا‬ ‫دا سﻴم‪ ３‬د س‪７‬و او تﻮدو بادوﻧﻮ پﻪ لﻮري ک‪ ３‬پرت‪ ３‬دي‪ .‬پﻪ اوړي ک‪ ３‬تاوده او وچ بادوﻧﻪ چی د افرﻳقا د‬ ‫لﻮﻳ‪ ３‬صحرا لﻪ لﻮري را لگ‪８５‬ي اوپﻪ ژمﻲ ک‪ ３‬ساړه بادوﻧﻪ چ‪ ３‬د الپ د غروﻧﻮ لﻪ خﻮا را لگ‪８５‬ي‪ ،‬دا‬ ‫سﻴم‪ ３‬اغ‪５‬زمﻨﻮي‪.‬‬ ‫‪19‬‬

‫د مدﻳتراﻧ‪ ３‬پﻪ حﻮزه ک‪ ３‬د بادوﻧﻮ لﻮرى‬

‫د ！ﻮﻟگﻲ ﻓﻌاﻟﻴت‬

‫؟‬

‫زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ ډلﻮ وو‪４‬شل شﻲ او ﻫره ډلﻪ دې د ﻧقش‪ ３‬لﻪ مخ‪ ３‬د اروپا اقلﻴم تﻮضﻴح ک‪７‬ي‪،‬‬ ‫ﻫمدارﻧگﻪ دې وواﻳﻲ چ‪ ３‬ﻻﻧدې ﻫر ﻳﻮ ﻫ‪５‬ﻮاد ＇ﻪ ډول اقلﻴم لري؟‬ ‫)‬ ‫فﻨلﻨ‪( ６‬‬ ‫)‬ ‫اﻳ＂الﻴا (‬ ‫)‬ ‫اﻧگلستان(‬ ‫)‬ ‫اﻳرلﻨ‪( ６‬‬ ‫)‬ ‫اﻳسلﻨ‪( ６‬‬ ‫پﻮ＊تﻨ‪:３‬‬

‫‪ -١‬مدﻳتراﻧﻪ ﻳﻲ اقلﻴم ＇ﻪ ‪＄‬اﻧگ‪７‬تﻴاوې لري؟‬ ‫‪ -٢‬د اتﻼﻧتﻴک سمﻨدر گاوﻧ‪６‬ۍ سﻴم‪＇ ３‬ﻪ ډول اقلﻴم لري‪ ،‬شرحﻪ ﻳ‪ ３‬ک‪７‬ئ؟‬ ‫‪ -٣‬د اروپا د شمالﻲ سﻴمﻮ د اقلﻴم پﻪ ﻫکلﻪ ＇ﻪ پﻮﻫ‪８５‬ئ‪ ،‬تﻮضﻴح ﻳ‪ ３‬ک‪７‬ئ؟‬ ‫کﻮرﻧ‪ ９‬دﻧده‪:‬‬

‫ﻫغﻪ ＇ﻪ مﻮ چ‪ ３‬لﻪ ت‪５‬رو لﻮستﻮﻧﻮ ＇خﻪ زده ک‪７‬ي‪ ،‬د قاره ﻳﻲ ﻳا بري اقلﻴم د ‪＄‬اﻧگ‪７‬تﻴاوو پﻪ ﻫکلﻪ ﻳ‪３‬‬ ‫معلﻮمات ولﻴکئ اودلﻴلﻮﻧﻪ راوړئ چ‪ ３‬ول‪ ３‬مﻨ‪％‬ﻨ‪ ９‬او ختﻴ‪％‬ﻪ اروپا دا ډول اقلﻴم لري؟‬

‫‪20‬‬

‫اتﻢ ﻟﻮست‬

‫د اروپا د سﻴاسﻲ جﻐراﻓﻴ‪ ３‬پﻪ ﻫکﻠﻪ ＇ﻪ پﻮﻫ‪８５‬ئ؟‬ ‫د بازﻧتس سمﻨدرگﻰ‬

‫شمالﻲ کﻨگل سمﻨدر‬

‫سپﻴﻦ سمﻨدر گﻰ‬

‫د بﻮ‬ ‫تﻴﻨﻲ‬

‫سﻮﻳدن‬

‫د ﻧاروې سمﻨدرگﻰ‬

‫خلﻴج‬ ‫د فﻨلﻨﻴد خلﻴج‬

‫د‬ ‫بالتﻴ‬ ‫کس‬

‫د شﻤال سﻤﻨدرگﻰ‬

‫رگﻰ‬ ‫مﻨد‬

‫در‬

‫گﻰ‬

‫س سمﻨدر‬ ‫د اطل‬

‫سپﻴﻨﻪ روسﻴﻪ‬

‫د اﻳ‬

‫رلﻴﻨ‬

‫د‬ ‫سمﻨ‬

‫پﻮﻟﻨد‬ ‫د ماﻧش سمﻨدرگﻰ‬

‫(پﻮلﻨد)‬

‫د ازوف سمﻨدرگﻰ‬

‫د گاسکﻮﻧﻲ (بﻴسکﻲ) خلﻴج‬

‫تﻮر سﻤﻨدرگﻰ‬

‫در‬

‫گﻰ‬

‫ک‬

‫د‬

‫سمﻨ‬

‫د جﻴﻨﻮا خلﻴج‬

‫د لﻴﻮن خلﻴج‬

‫پرتگال‬

‫ﻳاتﻴ‬

‫ادر‬

‫د ﻣرﻣري سﻤﻨدرگﻰ‬ ‫داژې سﻤﻨدرگﻰ‬

‫د ﻳﻮﻧان سﻤﻨدرگﻰ‬

‫د اروپا د لﻮ‪４‬ﻲ وچ‪ ３‬د ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻮ سﻴاسﻲ ﻧقشﻪ‬

‫پﻮرتﻪ ﻧقش‪ ３‬تﻪ و‪－‬ﻮرۍ چ‪ ３‬کﻮم ﻫﻴﻮادوﻧﻪ سمﻨدر‪－‬ﻴﻮ او سمﻨدروﻧﻮ تﻪ ﻻر ﻧلري‪.‬‬

‫اروپا د پخﻮاﻧ‪ ９‬ﻧ‪７‬ۍ لﻪ درﻳﻮ لﻮﻳﻮ وچﻮ ＇خﻪ ده چ‪ ３‬د شمالﻲ ﻧﻴم‪ ３‬کرې د شمالﻲ عرض البلد‬ ‫د ‪ ٣٥‬او ‪ ٨٠‬درجﻮ او د ختﻴ‪ ＃‬طﻮل البلد د ‪ ٦٠‬درجﻮ او د لﻮ‪４‬دﻳ‪ ＃‬طﻮل البلد د ‪ ٢٥‬درجﻮ ترمﻨ‪＃‬‬ ‫مﻮقعﻴت لري‪ .‬ختﻴ‪％‬ﻪ ل‪５‬رې ﻧقطﻪ ﻳ‪ ３‬د اورال غروﻧﻪ او د اورال سﻴﻨد‪ ،‬لﻮ‪４‬دﻳ‪％‬ﻪ ل‪５‬رې ﻧقطﻪ ﻳ‪ ３‬د‬ ‫اﻳسلﻴﻨ‪ ６‬لﻮ‪４‬دﻳ‪％‬ﻪ برخﻪ‪ ،‬شمالﻲ ل‪５‬رې ﻧقطﻪ ﻳ‪ ３‬د ﻧاروې د ﻫ‪５‬ﻮاد شمالﻲ برخﻪ او جﻨﻮبﻲ ل‪５‬رې ﻧقطﻪ ﻳ‪３‬‬ ‫د کرﻳت ！اپﻮ دی‪ .‬اوږدوالﻰ ﻳ‪ ３‬لﻪ شمال ＇خﻪ تر جﻨﻮب پﻮرې ‪ ٦٤٠٠‬کﻴلﻮمتره او سﻮر ﻳ‪ ３‬لﻪ ختﻴ‪％‬ﻪ‬ ‫تر لﻮ‪４‬دﻳ‪％‬ﻪ پﻮرې ‪ ٤٨٠٠‬کﻴلﻮمتره دى‪.‬‬ ‫پﻮﻟ‪( ３‬سرحدوﻧﻪ)‬ ‫اروپا لﻪ درﻳﻮ خﻮاوو ＇خﻪ د ﻧ‪７‬ۍ د لﻮﻳﻮ اوبﻮ پﻪ واسطﻪ را چاپ‪５‬ره شﻮې او د آسﻴا د لﻮﻳ‪ ３‬وچ‪３‬‬ ‫پﻪ پرتلﻪ کﻮچﻨ‪！ ９‬اپﻮ وزمﻪ ده چ‪ ３‬د شمال لﻪ خﻮا پﻪ شمالﻲ مﻨجمﻨد سمﻨدر‪ ،‬د جﻨﻮب لﻪ خﻮا د‬ ‫مدﻳتراﻧ‪ ３‬پﻪ سمﻨدرگﻲ‪ ،‬تﻮرسمﻨدرگﻲ‪ ،‬کسپﻴﻦ سمﻨدرگﻲ او ختﻴ‪ ＃‬لﻪ خﻮا د آسﻴا پﻪ لﻮﻳ‪ ３‬وچ‪ ３‬پﻮرې‬ ‫چ‪ ３‬د اورال سﻴﻨد او اورال غر دا دواړه وچ‪ ３‬سره ب‪５‬لﻮي‪ ،‬ﻧ‪＋‬ت‪ ３‬ده‪.‬‬ ‫‪21‬‬

‫ ＇رﻧگﻪ کﻮﻻی شﻮ د اروپا د لﻮﻳ‪ ３‬وچ‪ ３‬سﻴاسﻲ واحدوﻧﻪ سره وو‪４‬شﻮ؟‬‫ ﻧقش‪ ３‬تﻪ ‪＄‬ﻴر شئ او د اروپا سﻴاسﻲ واحدوﻧﻪ و＊ﻴئ؟‬‫د اروپا د لﻮﻳ‪ ３‬وچ‪ ３‬د سﻴاسﻲ واحدوﻧﻮ شم‪５‬ر ‪ ٤٧‬ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻮ تﻪ رس‪８５‬ي‪ .‬لﻪ ﻫغﻮ ＇خﻪ ‪ ٩‬ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻪ ﻳ‪ ３‬پﻪ‬ ‫وچﻪ ک‪ ３‬پراتﻪ دي او اوبﻮ تﻪ ﻻر ﻧﻪ لري‪ ،‬لکﻪ د سﻮﻳس‪ ،‬لﻮکزمبﻮرک‪ ،‬سلﻮﻧﻴ‪ ،３‬صربستان‪ ،‬مقدوﻧﻴ‪ ،３‬اترﻳش‪،‬‬ ‫ﻫﻨگري‪ ،‬سلﻮاک‪ ،‬چک او داس‪ ３‬ﻧﻮر ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻪ‪ .‬ﻫمدارﻧگﻪ پﻪ دې لﻮﻳﻪ وچﻪ ک‪ ３‬د خاورې د پراخﻮالﻲ لﻪ پلﻮه‬ ‫‪ ٩‬کﻮچﻨﻲ ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻪ‪ ،‬لکﻪ‪ :‬لﻮکزامبﻮرک‪ ،‬مالتا‪ ،‬لختﻦ شتﻴﻦ‪ ،‬اﻧدورا‪ ،‬مﻮﻧتﻴﻨ‪／‬رو‪ ،‬سلﻮاﻧﻴا‪ ،‬سان مارﻳﻨﻮ‪ ،‬مﻮﻧاکﻮ‬ ‫او واتﻴکان ﻫم شتﻪ‪.‬‬ ‫ﻫغﻪ اروپاﻳﻲ ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻪ چ‪ ３‬سمﻨدر تﻪ ﻻر ﻧﻪ لري‬

‫(د ﻣﻄاﻟﻌ‪ ３‬ﻟپاره اﺿاﻓﻲ ﻣﻌﻠﻮﻣات)‬ ‫د اروپا اتحادﻳﻪ‪:‬‬ ‫دا اتحادﻳﻪ پﻪ ‪ ١٩٥٧‬م کال ک‪ ３‬مﻨ‪ ＃‬تﻪ راغلﻪ چ‪ ３‬پﻪ لﻮم‪７‬ﻳﻮ ک‪ ３‬ﻳ‪ ３‬بلجﻴم‪ ،‬لﻮ‪４‬دﻳ‪ ＃‬المان‪،‬‬ ‫ﻫالﻨ‪ ،６‬لﻮکزامبﻮرک‪ ،‬فراﻧسﻪ او اﻳ＂الﻴا غ‪７‬ي ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻪ وو‪ ،‬خﻮ اوس ‪ ٢٧‬غ‪７‬ي ﻫ‪５‬ﻮادﻧﻪ لري‪.‬‬ ‫د دې اتحادﻳ‪ ３‬د مﻨ‪％‬تﻪ راتللﻮ مﻮخﻪ عبارت ده لﻪ‪:‬‬ ‫_ د گ‪６‬ون کﻮوﻧکﻮ ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻮ ترمﻨ‪ ＃‬د مالﻲ او اقتصادي مرستﻮ ﻻزﻳاتﻪ پراختﻴا‪.‬‬ ‫_ پﻪ دفاعﻲ او بﻬرﻧﻴﻮ چارو ک‪ ３‬د گ‪ ６‬سﻴاست رامﻨ‪ ＃‬تﻪ کﻮل‪.‬‬ ‫_ د گ‪６‬ون کﻮوﻧکﻮ ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻮ دﻧﻨﻪ پﻪ عدلﻲ چارو ک‪ ３‬مرستﻪ کﻮل‪.‬‬

‫‪22‬‬

‫پﻪ ‪ ١٩٩٩‬م کال ک‪ ３‬د غ‪７‬و ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻮ ترمﻨ‪ ＃‬پﻪ راک‪７‬ه ورک‪７‬ه او باﻧکﻲ معاملﻮ ک‪ ３‬اروپاﻳﻲ پﻮلﻲ واحد‬ ‫ﻳﻮرو رواج شﻮ‪.‬‬ ‫د اروپا سﻴاسﻲ واحدوﻧﻪ پﻪ ﻻﻧدې ډول و‪４‬شﻼی شﻮ‪.‬‬ ‫_ د شمالﻲ اروپا ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻪ‪ ،‬لکﻪ‪ :‬سﻮﻳ‪６‬ن‪ ،‬ﻧاروې‪ ،‬فﻨلﻨ‪ ،６‬اﻳسلﻴﻨ‪ ６‬او ډﻧمارک‪.‬‬ ‫_ د جﻨﻮبﻲ اروپا ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻪ‪ ،‬لکﻪ‪ :‬اﻳ＂الﻴا‪ ،‬ﻳﻮﻧان‪ ،‬اسپاﻧﻴﻪ‪ ،‬پرتگال او ﻧﻮر‪.‬‬ ‫_ د ختﻴ‪ ３％‬اروپا ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻪ‪ ،‬لکﻪ‪ :‬روسﻴﻪ‪ ،‬سپﻴﻨﻪ روسﻴﻪ‪ ،‬اوکراﻳﻦ او ﻧﻮر‪.‬‬ ‫_ د لﻮ‪４‬دﻳ‪ ３％‬اروپا ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻪ‪ ،‬لکﻪ‪ :‬المان‪ ،‬فراﻧسﻪ‪ ،‬اﻧگلستان‪ ،‬ﻫالﻨ‪ ،６‬بلجﻴم او ﻧﻮر‪.‬‬ ‫_ د مﻨ‪％‬ﻨ‪ ９‬اروپا ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻪ‪ ،‬لکﻪ‪ :‬اترﻳش‪ ،‬چک‪ ،‬پﻮلﻴﻨد او ﻧﻮر‪.‬‬ ‫د اروپا لﻮﻳ‪ ３‬وچ‪ ３‬پﻪ دې برخﻪ ک‪ ３‬د ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻮ ترمﻨ‪ ＃‬گمرکﻲ پﻮل‪ ３‬ﻧشتﻪ او سﻴاسﻲ اړﻳک‪ ３‬ﻳ‪ ３‬د ﻳﻮه‬ ‫ت‪７‬ون لﻪ ﻻرې چ‪ ３‬د اروپا اتحادﻳﻪ ﻳ‪ ３‬بﻮلﻲ‪ ،‬سرتﻪ رس‪８５‬ي‪.‬‬ ‫د اروپا د لﻮﻳ‪ ３‬وچ‪ ３‬سﻴمﻪ ﻳﻴز و‪４‬ش‬ ‫شمالﻲ اروپا‬ ‫لﻮ‪４‬دﻳ‪％‬ﻪ اروپا‬ ‫مﻨ‪％‬ﻨ‪ ９‬اروپا‬ ‫ختﻴ‪％‬ﻪ اروپا‬ ‫جﻨﻮبﻲ اروپا‬

‫ﮔومتن‬ ‫جغرافﻴاﻳﻲ جفراف ا‬ ‫اروپا مات لتور‬ ‫د دتقس‬ ‫کلتﻮري و‪４‬ش‬

‫‪23‬‬

‫د ！ﻮﻟگﻲ ﻓﻌاﻟﻴت‬

‫زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ ډلﻮ وو‪４‬شل شﻲ‪ ،‬ﻫره ډلﻪ دې د لﻮست پﻪ مﻬمﻮ ！کﻮ بحث وک‪７‬ي او د بحث پاﻳل‪３‬‬ ‫دې ！ﻮلگﻴﻮالﻮ تﻪ وړاﻧدې ک‪７‬ي‪.‬‬

‫؟‬

‫پﻮ＊تﻨ‪３‬‬

‫د لﻮست لﻪ متﻦ ＇خﻪ پﻪ گ＂‪ ３‬اخﻴستﻨ‪ ３‬سره ﻻﻧدې پﻮ＊تﻨ‪ ３‬بشپ‪７‬ې ک‪７‬ئ‪:‬‬ ‫‪ -١‬اروپا د ‪ ...........‬لﻪ ‪...................‬لﻮﻳﻮ وچﻮ ＇خﻪ ده؟‬ ‫‪ -٢‬اروپا د شمالﻲ عرض البلد د ‪ .............‬او د‪ .................‬درجﻮ ترمﻨ‪ ＃‬پرتﻪ ده؟‬ ‫‪ -٣‬د اروپا ختﻴ‪％‬ﻪ لﻴرې ﻧقطﻪ‪ ...........‬لﻮ‪４‬دﻳ‪％‬ﻪ لﻴرې ﻧقطﻪ ﻳ‪ .............３‬شمالﻲ لﻴرې‬ ‫ﻧقطﻪ ﻳ‪ .............３‬او جﻨﻮبﻲ لﻴرې ﻧقطﻪ ﻳ‪ ...................... ３‬ده‪.‬‬ ‫کﻮرﻧ‪ ９‬دﻧده‬

‫د اروپا سﻴاسﻲ ﻧقشﻪ رسمﻪ ک‪７‬ئ او پﻪ ﻫغ‪ ３‬ک‪ ３‬د ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻮ او د ﻫغﻮ د پﻼزم‪５‬ﻨﻮ ﻧﻮمﻮﻧﻪ ولﻴکئ‪.‬‬

‫‪24‬‬

‫ﻧﻬﻢ ﻟﻮست‬

‫د اروپا د بشري جﻐراﻓﻴ‪ ３‬پﻪ ﻫکﻠﻪ ＇ﻪ پﻮﻫ‪８５‬ئ؟‬

‫‪ ١٠٠٠٠٠٠‬تﻨﻮ ＇خﻪ زﻳات‬ ‫‪ ٥٠٠٠٠٠ _ ١٠٠٠٠٠٠‬تﻨﻮ‬ ‫‪ ١٠٠٠٠٠ _ ٥٠٠٠٠٠‬تﻨﻮ‬ ‫ﻧفﻮس د کﻴلﻮمتر مربع پﻪ حساب‬ ‫‪＇ ١٠٠‬خﻪ زﻳات‬ ‫‪٥٠ _ ٩٩‬‬ ‫‪١٠ _ ٤٩‬‬ ‫‪١_٩‬‬ ‫‪ ١‬تﻨﻪ ＇خﻪ ﻫم ل‪８‬‬

‫أﻳا پﻮﻫ‪８５‬ی چ‪ ３‬د اروپا لﻮﻳﻪ وچﻪ د ل‪ ８‬پرا خﻮالﻲ پﻪ سبب د ﻧ‪７‬ی د ﻧفﻮسﻮ ډکﻮ قارو ‪＄‬خﻪ ده؟‬

‫پﻪ اروپا ک‪ ３‬د ﻧفﻮسﻮ د وﻳش ﻧقشﻪ‬

‫د اروپا پﻪ لﻮﻳﻪ وچﻪ ک‪ ３‬د طبﻴعﻲ ＊ﻮ شراﻳطﻮ‪ ،‬ﻳعﻨ‪ ３‬پراخﻮ ＇‪＄７‬اﻳﻮﻧﻮ‪ ،‬د اوبﻮ ډکﻮ سﻴﻨدوﻧﻮ‪ ،‬معتدل‬ ‫اقلﻴم او پﻮره اور＊ت د شتﻪ والﻲ لﻪ املﻪ د صﻨعت‬ ‫او پﻮﻫ‪ ３‬پراختﻴا‪ ،‬د اقتصادي فعالﻴتﻮﻧﻮ او کاروﻧﻮ‬ ‫امکاﻧات ＊ﻪ برابر شﻮي دي‪ ،‬ﻧﻮ پﻪ ﻫمدې دلﻴل‪ ،‬د‬ ‫اروپا پﻪ زﻳاترو برخﻮک‪ ３‬زﻳات وگ‪７‬ي م‪５‬شت شﻮي‬ ‫دي‪ ،‬خﻮ بﻴاﻫم دا اوس‪５‬دل د اروپا د لﻮﻳ‪ ３‬وچ‪ ３‬پﻪ ！ﻮلﻮ‬ ‫برخﻮ ک‪ ３‬ﻳﻮ ډول ﻧﻪ دي‪.‬‬ ‫د اروپا پﻪ شمالﻲ سﻴمﻮ‪ ،‬لکﻪ‪ :‬روسﻴﻪ او‬ ‫سکاﻧدﻳﻨاوي ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻮ ک‪ ３‬د ﻫﻮا د زﻳات سﻮړوالﻲ‬ ‫لﻪ املﻪ ل‪ ８‬وگ‪７‬ي ژوﻧد کﻮي‪ .‬پﻪ داس‪ ３‬حال ک‪ ３‬چ‪ ３‬د‬ ‫مدﻳتراﻧ‪ ３‬سمﻨدرگﻲ تﻪ ﻧژدې ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻪ او ﻫمدارﻧگﻪ‬ ‫مﻨ‪％‬ﻨ‪ ９‬او لﻮ‪４‬دﻳ‪％‬ﻪ اروپا ک‪ ３‬ډ‪４‬ر خلک ژوﻧد کﻮي‪.‬‬ ‫د اروپا زﻳاتره خلک پﻪ کﻮمﻮ سﻴمﻮک‪ ３‬اوسﻲ؟ او ول‪３‬؟‬ ‫پﻪ اروپا ک‪ ３‬د ل‪ ８‬ﻧفﻮس لروﻧک‪ ３‬سﻴم‪ ３‬اﻧ‪％‬ﻮر‬ ‫‪25‬‬

‫پﻪ اروپا ک‪ ３‬د لﻨدن د ﻧقﻮسﻮ ډک ＊ار‬

‫‪ -١‬د اروپا د وگ‪７‬و زﻳاتﻪ برخﻪ د سﻴﻨدوﻧﻮ پﻪ غاړو‪ ،‬صﻨعتﻲ مرکزوﻧﻮ پﻪ شاوخﻮا او کرﻧﻴزو ＊ﻮ ‪＄‬مکﻮ‬ ‫ک‪ ３‬لﻴدل ک‪８５‬ي‪.‬‬ ‫‪ -٢‬سره لﻪ دې چ‪ ３‬د اروپا لﻮﻳﻪ وچﻪ د ﻧ‪７‬ۍ د ډ‪４‬رو ﻧفﻮسﻮ لروﻧکﻮ لﻮﻳﻮ وچﻮ ＇خﻪ ده‪ ،‬خﻮ د ﻧفﻮسﻮ‬ ‫وده ﻳ‪ ３‬ل‪８‬ه ده‪＄ ،‬کﻪ چ‪ ３‬ډ‪４‬رې کﻮرﻧ‪ ،９‬پﻪ ‪＄‬اﻧگ‪７‬ي ډول پﻪ صﻨعتﻲ ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻮ ک‪ ３‬د زﻳاتﻮ اوﻻدوﻧﻮ لﻪ‬ ‫درلﻮدلﻮ سره مﻴﻨﻪ ﻧﻪ لري‪ ،‬ﻧﻮ ‪＄‬کﻪ پﻪ اروپاﻳﻲ ‪＄‬ﻴﻨﻮ ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻮ‪ ،‬لکﻪ المان او اﻳ＂الﻴا ک‪ ３‬د ﻧفﻮسﻮ وده پﻪ‬ ‫ډ‪４‬رې چ＂ک‪ ９‬سره مخ پﻪ کم‪５‬دو ده‪.‬‬

‫‪26‬‬

‫د خﻠکﻮ ډﻟ‪３‬‬ ‫د اروپا د خلکﻮ ډ‪４‬ره ستره ډلﻪ روسان دي چ‪ ３‬د اروپا د خلکﻮ لﻮﻳﻪ ！ﻮلﻨﻪ جﻮړه وي‪.‬‬ ‫لﻪ روساﻧﻮ ＇خﻪ وروستﻪ پﻪ اروپا ک‪ ３‬د خلکﻮ بلﻪ لﻮﻳﻪ او مﻬمﻪ ډلﻪ جرمﻨﻴان دي چ‪ ３‬زﻳاتره‬ ‫پﻪ مﻨ‪％‬ﻨ‪ ９‬اروپا (المان‪ ،‬اترﻳش او سﻮﻳس) ک‪ ３‬اوسﻲ او وروستﻪ بﻴا پﻪ ترتﻴب سره ﻻتﻴﻦ‪،‬‬ ‫فراﻧسﻮي او اﻧگلﻮساکسﻮن ډل‪ ３‬دي چ‪ ３‬ﻫره ﻳﻮه ﻳ‪ ３‬د اروپا د خلکﻮ زﻳاتﻪ برخﻪ جﻮړوي‪.‬‬

‫روس‪５＇ ９‬ره‬

‫‪27‬‬

‫جرمﻨ‪５＇ ９‬ره‬

‫د ！ﻮﻟگﻲ ﻓﻌاﻟﻴت‬

‫؟‬

‫زده کﻮوﻧکﻲ دې د ＊ﻮوﻧکﻲ تر ﻻر＊ﻮوﻧ‪ ３‬ﻻﻧدې پﻪ ډلﻮ وو‪４‬شل شﻲ او ﻫره ډلﻪ دې د ﻧفﻮسﻮ د و‪４‬ش او‬ ‫د خلکﻮ د ډلﻮ پﻪ ﻫکلﻪ بحث او خبرې وک‪７‬ي او پاﻳلﻪ دې د ډل‪ ３‬استازى ！ﻮلگﻴﻮالﻮ تﻪ وړاﻧدې ک‪７‬ي‪.‬‬ ‫پﻮ＊تﻨ‪３‬‬

‫د سم ‪＄‬ﻮاب پﻪ مخ ک‪ ３‬د (س) تﻮرى او ﻧاسم ‪＄‬ﻮاب پﻪ مخ ک‪ ３‬د (ن) تﻮرى ولﻴکئ‪.‬‬ ‫‪ -١‬د اروپا د وگ‪７‬و زﻳاتﻪ برخﻪ د سﻴﻨدوﻧﻮ پﻪ غاړو‪ ،‬صﻨعتﻲ مرکزوﻧﻮ او کرﻧﻴزو برخﻮ ک‪ ３‬استﻮگﻨﻪ‬ ‫کﻮي‪.‬‬ ‫‪ -٢‬د اروپا پﻪ ！ﻮلﻮ برخﻮ ک‪ ３‬د خلکﻮ استﻮگﻨﻪ‪ ،‬د طبﻴعﻲ ＊ﻮ شراﻳطﻮ‪ ،‬لﻪ اوبﻮ ＇خﻪ د ډکﻮ سﻴﻨدوﻧﻮ‪،‬‬ ‫معتدل اقلﻴم د صﻨعت او علم د پراختﻴا لﻪ املﻪ ﻳﻮ شاﻧتﻪ ده‪.‬‬ ‫‪ -٣‬د اروپا د لﻮﻳ‪ ３‬وچ‪ ３‬د خلکﻮ مﻬمﻪ او لﻮﻳﻪ ډلﻪ روسان دي‪.‬‬ ‫کﻮرﻧ‪ ９‬دﻧده‬

‫د اروپا د لﻮﻳ‪ ３‬وچ‪ ３‬لﻪ لﻴکﻨ‪ ３‬پرتﻪ ﻧقشﻪ رسم ک‪７‬ئ او پﻪ ﻫغ‪ ３‬ک‪ ３‬د وگ‪７‬و و‪４‬ش او گ‪２‬ﻮالﻰ پﻪ‬ ‫‪＄‬اﻧگ‪７‬ي رﻧگ سره و＊ﻴئ‪.‬‬

‫‪28‬‬

‫ﻟسﻢ ﻟﻮست‬

‫د اروپا د ﻟﻮﻳ‪ ３‬وچ‪ ３‬د ژب‪ ３‬او ﻧژاد پﻪ ﻫکﻠﻪ ＇ﻪ پﻮﻫ‪８５‬ئ؟‬ ‫‪ -١‬اﻧدو اروپاﻳﻰ ژب‪３‬‬ ‫جرمﻨﻲ‬ ‫روماﻧﻲ‬ ‫سﻼوي‬ ‫کلتﻴکبﻰ‬ ‫بالتﻴکﻲ‬ ‫الباﻧﻴاﻳ‪３‬‬ ‫ارمﻨﻰ‬ ‫ارﻳاﻳﻰ‬ ‫‪ -٢‬باسکسﻰ‬ ‫‪ -٣‬افرو‬ ‫‪-٤‬فﻴﻨﻮگرى‬ ‫‪ -٥‬التاﻳ‪３‬‬ ‫‪-٦‬قفقاذي‬

‫د جﻨﻮبﻲ اروپا ＊اروﻧﻪ‬

‫أﻳا پﻮﻫ‪８５‬ئ چ‪ ３‬د اروپا خلک لﻪ کﻮم ﻧژاد ＇خﻪ دي؟‬

‫د اروپا د لﻮﻳ‪ ３‬وچ‪ ３‬د وگ‪７‬و ډ‪４‬ره برخﻪ سپﻴﻦ پﻮستﻲ جﻮړوي‪ .‬سپﻴﻦ ﻧژاد پﻪ دې ﻻﻧدې درﻳﻮلﻮﻳﻮ‬ ‫ډلﻮ و‪４‬شل ک‪８５‬ي‪:‬‬ ‫‪ -١‬جﻨﻮبﻲ ﻗﻮﻣﻮﻧﻪ‬ ‫جﻨﻮبﻲ قﻮمﻮﻧﻪ لﻪ ﻳﻮﻧاﻧﻲ ﻳا ﻻتﻴﻨﻲ ＇خﻪ عبارت دي‪ ،‬چ‪ ３‬د ＇‪５‬رو رﻧگ ﻳ‪ ３‬غﻨم رﻧگﻪ دى‪ .‬دا‬ ‫قﻮمﻮﻧﻪ د اﻳ＂الﻴا پﻪ جﻨﻮب لﻮ‪４‬دﻳ‪ ＃‬ک‪ ３‬د بالکان پﻪ ！اپﻮ وزم‪ ،３‬ﻫسپاﻧﻴ‪ ،３‬پرتگال او بلجﻴم ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻮ ک‪３‬‬ ‫استﻮگﻦ دي‪.‬‬ ‫‪ -٢‬جرﻣﻨﻲ ﻗﻮﻣﻮﻧﻪ‬ ‫دا قﻮمﻮﻧﻪ زﻳاتره پﻪ مﻨ‪％‬ﻨ‪ ９‬او شمال لﻮ‪４‬دﻳ‪％‬ﻪ اروپا ک‪ ３‬استﻮگﻦ دي‪ ،‬پﻪ اﻧگلستان ک‪ ３‬اﻧگلﻮساکسﻮن‬ ‫او پﻪ بلجﻴم ک‪ ３‬فﻼمﻨد اوس‪８５‬ي‪ ،‬ﻫالﻨدﻳان‪ ،‬الماﻧﻴان‪ ،‬سﻮﻳ‪６‬ﻧﻴان‪ ،‬ﻧاروﻳژﻳان‪ ،‬ډﻧمارکﻴان او د سﻮﻳسﻴاﻧﻮ ﻳﻮه‬ ‫برخﻪ ﻫم لﻪ دې جمل‪＇ ３‬خﻪ گ‪２‬ل ک‪８５‬ي‪.‬‬ ‫‪ -٣‬ختﻴ‪ ＃‬ﻗﻮﻣﻮﻧﻪ ﻳا سﻼوﻳان‬ ‫دا قﻮمﻮﻧﻪ زﻳاتره سپﻴﻦ رﻧگ او طﻼﻳﻲ و‪＋４‬تان لري او زﻳاتره پﻪ ختﻴ‪％‬ﻪ اروپا ک‪ ３‬اوس‪８５‬ي چ‪ ３‬د‬

‫‪29‬‬

‫پﻮلﻴﻨ‪６‬ﻳاﻧﻮ‪ ،‬چکﻴاﻧﻮ‪ ،‬سلﻮاکﻴاﻧﻮ‪ ،‬صربﻴاﻧﻮ او کرواتﻴاﻧﻮ (پخﻮاﻧ‪ ９‬ﻳﻮگﻮسﻼوﻳا) ＇خﻪ عبارت دي چ‪３‬‬ ‫زﻳاتره ﻳ‪ ３‬د ختﻴ‪ ３％‬اروپا اوس‪５‬دوﻧکﻲ دي‪ .‬دا خلک د ﻫﻨگري خاورې لﻪ شمال ＇خﻪ جﻨﻮب تﻪ ت‪５‬ر‬ ‫شﻮي او مﻨ‪％‬ﻨ‪ ９‬اروپا تﻪ ﻳ‪ ３‬ﻻره مﻮﻧدل‪ ３‬ده‪ .‬لﻪ پﻮرتﻨﻴﻮ درې گﻮﻧﻮ قﻮمﻮﻧﻮ سرب‪５‬ره چ‪ ３‬ﻳادوﻧﻪ ترې وشﻮه‪،‬‬ ‫کﻮچﻨﻲ پخﻮاﻧﻲ قﻮمﻮﻧﻪ ﻫم شتﻪ چ‪ ３‬لﻪ ﻫغﻮ ＇خﻪ اﻳبرﻳان د اروپا پﻪ غرﻧﻴﻮ سﻴمﻮ‪ ،‬سلتﻴان پﻪ اﻳرلﻴﻨ‪،６‬‬ ‫سکاتلﻨ‪ ６‬او پﻪ برﻳتاﻧﻴا ک‪ ３‬او د ﻳﻬﻮدﻳاﻧﻮ ډل‪ ３‬پﻪ روسﻴ‪ ３‬او پﻮلﻴﻨ‪ ６‬ک‪ ３‬دي‪.‬‬ ‫ژب‪３‬‬ ‫د اروپا د خلکﻮ د ژبﻮ اصلﻲ ＊اخ کﻮمﻪ ژبﻪ تشکﻴلﻮي؟‬ ‫پﻪ اروپا ک‪ ３‬پﻪ ب‪５‬ﻼب‪５‬لﻮ ژبﻮ خبرې ک‪８５‬ي او د دې ژبﻮ ډولﻮﻧﻪ دومره زﻳات دي چ‪ ３‬د ﻳﻮه ‪＄‬اﻧگ‪７‬ي ﻧژاد ﻳا‬ ‫ډل‪ ３‬د خلکﻮ ﻫره برخﻪ ﻫم پﻪ ﻳﻮه ‪＄‬اﻧگ‪７‬ې ژبﻪ خبرې کﻮي‪ .‬د اروپا د خلکﻮ ژب‪ ３‬د ژبﻨ‪ ９‬رﻳ‪ ３＋‬لﻪ پلﻮه پﻪ‬ ‫عمﻮمﻲ تﻮگﻪ پﻪ درې برخﻮ و‪４‬شل ک‪８５‬ي‪＄ :‬ﻴﻨ‪ ３‬ژب‪ ３‬ﻳ‪ ،３‬لکﻪ اﻳ＂الﻴاﻳﻲ او اسپاﻧﻮي ﻻتﻴﻨﻪ رﻳ‪＋‬ﻪ لري‪＄ ،‬ﻴﻨ‪３‬‬ ‫لکﻪ الماﻧﻲ او اﻧگلﻴسﻲ جرمﻨﻲ رﻳ‪＋‬ﻪ او ‪＄‬ﻴﻨ‪ ３‬ﻧﻮرې‪ ،‬لکﻪ روسﻲ او پﻮلﻨدي سﻼوي رﻳ‪＋‬ﻪ لري‪.‬‬ ‫د اروپاﻳﻲ ！ﻮلﻨ‪ ３‬زﻳات وگ‪７‬ي چ‪ ３‬پﻪ ﻳﻮه ‪＄‬اﻧگ‪７‬ې ژبﻪ خبرې کﻮي‪ ،‬روسان دي‪ .‬البتﻪ ‪＄‬ﻴﻨ‪ ３‬مذﻫبﻲ‬ ‫ل‪８‬ه کﻲ او اقلﻴتﻮﻧﻪ‪ ،‬لکﻪ‪ :‬مسلماﻧان او ﻳﻬﻮدﻳان او ‪＄‬ﻴﻨ‪ ３‬ﻧژادي ل‪８‬ه ک‪ ３‬ﻫم د ﻫغﻮ ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻮ چ‪ ３‬پﻪ ک‪３‬‬ ‫اوس‪８５‬ي پﻪ مروجﻮ او دودﻳزو ژبﻮ خبرې کﻮي‪.‬‬

‫‪30‬‬

‫اﺿاﻓﻲ ﻣﻌﻠﻮﻣات‬

‫د ﻫﻨدو اروپاﻳﻲ کﻮرﻧ‪ ９‬ژب‪３‬‬

‫ﻫﻨدو آرﻳاﻳﻲ‬

‫باﻟتﻮ ‪ -‬اسﻼوﻳک‬ ‫پخﻮاﻧﻰ ﻳﻮﻧان‬

‫ﻻتﻴﻦ‬ ‫سﻠتﻴک‬

‫ﻟﻮ‪４‬دﻳ‪＃‬‬ ‫شﻤال‬ ‫ختﻴ‪＃‬‬

‫ارمﻨﻲ‬

‫آلباﻧﻴاﻳﻲ‬

‫ﻧﻮى ﻳﻮﻧان‬

‫وﻳلزي‬

‫پرتگالﻲ‬ ‫گاﻳلﻴک‬

‫اسپاﻧﻴاﻳﻲ‬

‫فراﻧسﻮي‬

‫روماﻧﻴاﻳﻲ‬ ‫اﻳتالﻴاﻳﻲ‬

‫اوکراﻳﻴﻨﻲ‬ ‫پﻮلﻨدي‬ ‫چکﻮسلﻮاکﻲ‬

‫لﻴتﻮاﻧﻴاﻳﻲ‬ ‫روسﻲ‬

‫گﻮتﻴک‬

‫سﻮﻳدﻧﻲ‬

‫ﻧاروﻳژي‬

‫أﻳسلﻨدي‬ ‫دﻧمارکﻲ‬

‫ألماﻧﻲ‬

‫ﻫالﻨدي‬

‫اﻧگلﻴسﻲ‬

‫‪31‬‬

‫جرﻣﻨﻴک‬

‫اسﻠﻮوﻧﻴک‬

‫د ！ﻮﻟگﻲ ﻓﻌاﻟﻴت‬

‫زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ ډلﻮ وو‪４‬شل شﻲ او ﻫره ډلﻪ دې پﻪ ﻻﻧدې مطلبﻮﻧﻮ بحث او خبرې وک‪７‬ي‪:‬‬ ‫‪ -٢‬ژب‪ ３‬پﻪ اروپا ک‪３‬‬ ‫‪ -١‬ﻧژاد پﻪ اروپا ک‪３‬‬

‫؟‬

‫پﻮ＊تﻨ‪３‬‬

‫سم ‪＄‬ﻮاب غﻮره ک‪７‬ئ‪:‬‬ ‫‪ -١‬اروپاﻳان لﻪ کﻮم ﻧژاد ＇خﻪ دي؟‬ ‫الف‪ :‬تﻮرپﻮستکﻲ ب‪ :‬ژ‪ ７４‬پﻮستکﻲ ج‪ :‬سپﻴﻦ پﻮستکﻲ‬ ‫‪ -٢‬د جﻨﻮبﻲ اروپا د خلکﻮ ﻧژادي ‪＄‬اﻧگ‪７‬تﻴاوې کﻮم‪ ３‬دي؟‬ ‫ج‪ :‬غﻨم رﻧگﻪ‬ ‫الف‪ :‬سپﻴﻦ رﻧگﻲ ب‪ :‬طﻼﻳﻲ و‪＋４‬تان‬ ‫لﻨ‪＄ ６‬ﻮاب ورک‪７‬ئ‪:‬‬ ‫‪ -١‬سﻼوﻳان زﻳاتره پﻪ کﻮمﻮ اروپاﻳﻲ ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻮ ک‪ ３‬استﻮگﻨﻪ کﻮي؟‬ ‫‪ -٢‬د اروپاﻳﻲ خلکﻮ د ژبﻮ د مﻬمﻮ رﻳ‪＋‬ﻮ ﻧﻮمﻮﻧﻪ واخلئ؟‬

‫د‪ :‬سره پﻮستکﻲ‬ ‫د‪ :‬گ‪７‬گﻮتﻲ و‪＋４‬تان‬

‫ﻟﻪ ！ﻮﻟگﻲ ＇خﻪ بﻬر ﻓﻌاﻟﻴت‬

‫پﻪ ﻻﻧدې جدول ک‪ ３‬د ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻮ ﻧﻮمﻮﻧﻪ لﻪ ورک‪７‬ل شﻮي متﻦ ＇خﻪ پﻪ گ＂‪ ３‬اخﻴستﻨ‪ ３‬او اړوﻧدو‬ ‫استﻮگﻨﻮ قﻮمﻮﻧﻮ تﻪ پﻪ پاملرﻧ‪ ３‬سره پﻪ خپلﻮ کتابچﻮ ک‪ ３‬بشپ‪ ７‬ک‪７‬ئ‪.‬‬

‫جﻨﻮبﻲ ﻗﻮﻣﻮﻧﻪ‬

‫جرﻣﻨﻲﻗﻮﻣﻮﻧﻪ‬

‫ختﻴ‪ ＃‬ﻗﻮﻣﻮﻧﻪ‬

‫‪32‬‬

‫ﻳﻮوﻟسﻢ ﻟﻮست‬

‫د اروپا د دﻳﻦ او ﻣذﻫب پﻪ ﻫکﻠﻪ ＇ﻪ پﻮﻫ‪８５‬ئ؟‬ ‫عﻴسﻮي دﻳﻨﻮﻧﻪ‬ ‫کاتﻮلﻴک‬ ‫کاتﻮلﻴک‬ ‫پروتستﻨات‬ ‫اورتﻮرکس‬

‫اسﻼم‬ ‫بﻮداﻳﻴزم‬ ‫ﻳﻬﻮدﻳت‬

‫أﻳا پﻮﻫ‪８５‬ی چ‪ ３‬د اروپا اکثره خلک د کﻮم دﻳﻨی پﻴروان دي؟‬

‫پﻪ اروپا ک‪ ３‬د ب‪５‬ﻼ ب‪５‬لﻮ دﻳﻨﻮﻧﻮ ﻧقشﻪ‬

‫د اروپا زﻳاتره خلک (د اروپاﻳﻲ ترکﻴ‪ ،３‬د روسﻴ‪ ３‬د ﻳﻮ شم‪５‬ر وگ‪７‬و او د بالکان د ！اپﻮوزمﻲ د ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻮ پﻪ‬ ‫‪＄‬اﻧگ‪７‬ي ډول لﻪ پخﻮاﻧ‪ ９‬ﻳﻮگﻮسﻼوى ＇خﻪ پرتﻪ) د عﻴسﻮي دﻳﻦ پﻴروان دي چ‪ ３‬حضرت عﻴسﻲ خپل‬ ‫پﻴغمبر گ‪２‬ﻲ‪ ،‬د دوى پﻪ گﻮمان عﻴسﻮي دﻳﻦ پﻪ درﻳﻮ لﻮﻳﻮ ﻧﻮرو مذﻫبﻮﻧﻮ و‪４‬شل شﻮی دى چ‪ ３‬ﻫغﻪ دادي‪:‬‬ ‫‪ -١‬کاتﻮﻟﻴک (‪)Catholic‬‬ ‫د عﻴسﻮﻳت د دﻳﻦ د پﻴرواﻧﻮ زﻳاتﻪ برخﻪ کاتﻮلﻴکان جﻮړوي‪ .‬د دې مذﻫب ﻻر＊ﻮد او مشر ﻳ‪(( ３‬لﻮىپاپ))‬ ‫دى‪ .‬دا مذﻫب پﻪ لﻮم‪７‬ۍ درجﻪ زﻳاتره د اروپا پﻪ لﻮ‪４‬دﻳ‪ ＃‬او جﻨﻮب ﻳعﻨ‪ ３‬د بلجﻴم‪ ،‬فراﻧس‪ ،３‬پﻪ ﻻتﻴﻨﻮ قﻮمﻮﻧﻮ‬ ‫ک‪ ３‬اسپاﻧﻴ‪ ،３‬پرتگال او پﻪ ‪＄‬اﻧگ‪７‬ي ډول اﻳ＂الﻴ‪ ３‬ک‪ ３‬او ﻫمدارﻧگﻪ پﻪ دوﻳمﻪ درجﻪ ک‪ ３‬د اترﻳش‪ ،‬لﻬستان‬ ‫(پﻮلﻴﻨد)‪ ،‬مجارستان‪ ،‬چک او سلﻮاک د خلکﻮ پﻪ مﻨ‪ ＃‬ک‪ ３‬رواج لري‪ .‬د ﻧ‪７‬ۍ د کاتﻮلﻴکاﻧﻮ د ﻻر＊ﻮد‬ ‫ﻫستﻮگﻨ‪％‬ﻰ د اﻳ＂الﻴا د ﻫ‪５‬ﻮاد پﻪ پﻼزم‪５‬ﻨﻪ د روم پﻪ ＊ار ک‪ ３‬دى چ‪ ３‬واتﻴکان ﻧﻮم‪８５‬ي‪.‬‬ ‫‪ -٢‬پروتستاﻧت (‪)Protestant‬‬ ‫د پروتستاﻧت مذﻫب د اﻫمﻴت لﻪ پلﻮه د کاتﻮلﻴک لﻪ مذﻫب ＇خﻪ وروستﻪ دی‪ .‬پروتستاﻧت لﻪ‬ ‫حضرت عﻴسﻰ ＇خﻪ د زده ک‪７‬و د پﻴروۍ لﻪ پلﻮه د دوى پﻪ ﻧظر لﻪ کاتﻮلﻴکاﻧﻮ سره اختﻼف لري‪.‬‬ ‫ﻫغﻮى د مارتﻴﻦ لﻮتر پﻪ ﻧامﻪ د ﻳﻮه الماﻧﻲ پخﻮاﻧﻲ روحاﻧﻲ مشر د ﻻر＊ﻮوﻧﻮ پﻴروي کﻮي‪ .‬پﻪ اروپا ک‪３‬‬ ‫د جرمﻨﻲ قﻮمﻮﻧﻮ د پروتستاﻧت د مذﻫب زﻳات شم‪５‬ر پﻴروان جﻮړوي‪ .‬دا مذﻫب پﻪ سﻮﻳ‪６‬ن‪ ،‬ﻧاروې‪،‬‬ ‫‪33‬‬

‫د بالکان پﻪ ‪１‬اپﻮ وزمﻪ ک‪ ３‬ﻳﻮ جﻮمات‬

‫ډﻧمارک‪ ،‬اﻧگلستان‪ ،‬ﻫالﻨ‪ ،６‬المان او اترﻳش ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻮ او د سﻮﻳس‬ ‫د ﻫ‪５‬ﻮاد پﻪ ﻳﻮه برخﻪ ک‪ ３‬ډ‪４‬ر دود دی‪.‬‬ ‫‪ -٣‬د ارتﻮډوکس ﻣذﻫب (‪:)Orthodox‬‬ ‫د اروپا د لﻮﻳ‪ ３‬وچ‪ ３‬درﻳم مﻬم مذﻫب دى چ‪ ３‬زﻳاتره پﻪ ختﻴ‪３％‬‬ ‫او جﻨﻮب ختﻴ‪ ３％‬اروپا ک‪ ３‬رواج لري‪ .‬د روسﻴ‪ ،３‬روماﻧﻴ‪ ،３‬ﻳﻮﻧان‬ ‫او بلغارﻳ‪ ３‬د ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻮ او پﻪ عمﻮمﻲ تﻮگﻪ د سﻼو د ﻧژاد زﻳاتره وگ‪７‬ي‬ ‫د ﻫغﻪ پﻴروان دي‪.‬‬ ‫(د ﻳادوﻧ‪ ３‬وړ ده چ‪ ３‬خداى تﻪ ﻳﻮازﻳﻨی بشپ‪ ７‬دﻳﻦ د اسﻼم دﻳﻦ‬ ‫دى او بس)‪ .‬پرعﻴسﻮي دﻳﻦ سرب‪５‬ره مسلماﻧان ﻫم پﻪ ！ﻮلﻪ اروپا ک‪３‬‬ ‫تﻴت او خپاره شﻮي دي چ‪ ３‬ډ‪４‬ر شم‪５‬ر ﻳ‪ ３‬د بالکان‬ ‫پﻪ ！اپﻮ وزم‪ ３‬الباﻧﻴ‪ ،３‬بﻮسﻨﻲ او ﻫرزگﻮﻧ‪ ،３‬بلغارﻳ‪３‬‬ ‫او اروپاﻳﻲ ترکﻴ‪ ３‬ک‪ ３‬استﻮگﻨﻪ لري‪ .‬پﻪ دې ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻮ‬ ‫ک‪ ３‬لرغﻮﻧﻲ او لﻪ برم ＇خﻪ ډک جﻮماتﻮﻧﻪ شتﻪ دي‪.‬‬ ‫ﻫمدارﻧگﻪ د اروپا پﻪ ب‪５‬ﻼب‪５‬لﻮ ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻮ‪ ،‬پﻪ ‪＄‬اﻧگ‪７‬ي ډول‬ ‫روسﻴ‪ ３‬او پﻮلﻴﻨد ک‪ ３‬ﻳﻮ شم‪５‬ر ﻳﻬﻮدﻳان ﻫم ژوﻧد کﻮي‪.‬‬

‫پﻪ واتﻴکان ک‪ ３‬د سﻦ پتر شاﻫﻲ ما‪ ９１‬ﻳا کلﻴسا‬

‫د ！ﻮﻟگﻲ ﻓﻌاﻟﻴت‬

‫زده کﻮوﻧکﻲ دې د ＊ﻮوﻧکﻲ پﻪ ﻻر＊ﻮوﻧﻪ پﻪ ډلﻮ وو‪４‬شل شﻲ او ﻫره ډلﻪ دې د اروپا د دﻳﻨﻮﻧﻮ پﻪ ﻧقشﻪ‬ ‫ک‪ ３‬د ب‪５‬ﻼب‪５‬لﻮ دﻳﻨﻮﻧﻮ او مذﻫبﻮﻧﻮ ساح‪ ３‬معلﻮم‪ ３‬او پﻪ ﻧ‪＋‬ﻪ ک‪７‬ي‪.‬‬

‫؟‬

‫پﻮ＊تﻨﻲ‬

‫‪ -١‬د عﻴسﻮي دﻳﻦ ＇اﻧگ‪ ３‬ولﻴکئ‪.‬‬ ‫‪ -٢‬د کاتﻮلﻴک مذﻫب زﻳاتره د اروپا پﻪ کﻮمﻮ‬ ‫برخﻮ ک‪ ３‬رواج لري؟‬ ‫‪ -٣‬پروتستاﻧت د کﻮم س‪７‬ي پﻴروان دي او ﻫغﻪ‬ ‫د کﻮم ‪＄‬اى و؟‬ ‫‪ -٤‬د اروپا د کﻮم‪ ３‬برخ‪ ３‬خلک د ارتﻮدوکس پر مذﻫب عقﻴده لري؟‬ ‫‪ -٥‬مسلماﻧان زﻳاتره د اروپا پﻪ کﻮمﻮ برخﻮ ک‪ ３‬اوس‪８５‬ي؟‬

‫عﻴسﻮي دﻳﻦ‬

‫کﻮرﻧ‪ ９‬دﻧده‬

‫زده کﻮوﻧکﻲ دې د اروپا لﻪ لﻴکﻨ‪ ３‬پرتﻪ ﻧقشﻪ کاپﻲ او ﻳا اﻧ‪％‬ﻮر ک‪７‬ي‪ ،‬د مذﻫبﻮﻧﻮ مروجﻪ ‪＄‬اﻳﻮﻧﻪ دې‬ ‫پﻪ ﻧ‪＋‬ﻪ ک‪７‬ي او د جغرافﻴ‪ ３‬پﻪ راتلﻮﻧکﻲ لﻮست ک‪ ３‬دې ！ﻮلگﻴﻮالﻮ تﻪ وړاﻧدې ک‪７‬ي‪.‬‬

‫‪34‬‬

‫دوﻟسﻢ ﻟﻮست‬

‫د اروپا د اﻗتﺼادي جﻐراﻓﻴ‪ ３‬پﻪ ﻫکﻠﻪ ＇ﻪ پﻮﻫ‪８５‬ئ؟‬

‫ول‪ ３‬د اروپا اقتصاد پرمختللﻰ دى؟‬

‫پﻪ اروپا ک‪ ３‬پرمختللﻰ کرﻧﻪ‬

‫اروپا لﻪ صﻨعتﻲ لﻮﻳﻮ سﻴمﻮ ＇خﻪ ﻳﻮه ده او ډ‪４‬ر پرمختللﻰ اقتصاد لري‪ .‬دا لﻮﻳﻪ وچﻪ تر‪＄‬مک‪ ３‬ﻻﻧدې‬ ‫ز‪４‬رم‪ ،３‬لکﻪ د ډبرو سکارو او ﻧفت (د شمال پﻪ سمﻨدرگﻲ) ک‪ ３‬لري‪ .‬خﻮ دا ز‪４‬رم‪ ３‬ﻧﻪ شﻲ کﻮلﻰ د دې‬ ‫لﻮﻳ‪ ３‬وچ‪ ３‬د لﻮﻳﻮ صﻨاﻳعﻮ اړتﻴاوې پﻮره ک‪７‬ي‪ ،‬ﻧﻮ ‪＄‬کﻪ د خپلﻮ صﻨاﻳعﻮ د کار د دوام لپاره د ﻧ‪７‬ۍ د ﻧﻮرو‬ ‫ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻮ کاﻧﻲ لﻮم‪７‬ﻧﻴﻮ مﻮادو تﻪ اړتﻴا لري او د دې تﻮکﻮ واردووﻧک‪ ３‬ده‪ .‬ﻧﻦ ورځ اروپا لﻪ ﻧﻮي علم او‬ ‫تخﻨﻴک ＇خﻪ پﻪ گ＂‪ ３‬اخستﻨ‪ ３‬سره تﻮاﻧ‪５‬دل‪ ３‬ده چ‪ ３‬لﻮﻳﻪ صﻨعتﻲ سﻴمﻪ و اوسﻲ‪ .‬د المان‪ ،‬اﻧگلستان‬ ‫او فراﻧس‪ ３‬صﻨعتﻲ تﻮکﻲ ！ﻮل‪ ３‬ﻧ‪７‬ۍ تﻪ صادر‪８４‬ي‪.‬‬ ‫کرﻧﻪ او ﻣاﻟداري‬ ‫د اروپا لﻮﻳ‪ ３‬وچ‪ ３‬د معتدل اقلﻴم او پﻮره اور＊ت د لرلﻮ لﻪ املﻪ د کرﻧ‪ ３‬او مالدارۍ د ودې لپاره‬ ‫＊‪ ３‬ﻻرې چارې برابرې ک‪７‬ې دي‪ .‬کرﻧﻪ ＇ﻪ ﻧا＇ﻪ پﻪ ！ﻮلﻪ اروپا ک‪ ３‬رواج لري او د عصري ماشﻴﻦ اﻻتﻮ‬ ‫او علمﻲ ﻻروچارو پﻪ کارولﻮ سره ترسره ک‪８５‬ي‪ .‬سره لﻪ دې ﻫم د دې لﻮﻳ‪ ３‬وچ‪ ３‬ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻪ خپل د‬ ‫‪1‬‬ ‫اړتﻴا وړ خﻮراکﻲ تﻮکﻮ برخﻪ برابروي‪ ،‬خﻮ د ﻫالﻨ‪ ６‬ﻫ‪５‬ﻮاد د خپلﻮ کﻮرﻧﻴﻮ اړتﻴاوو لﻪ پﻮره کﻮلﻮ سره‬ ‫‪5‬‬

‫‪35‬‬

‫سره ﻳﻮه اﻧدازه خﻮاړه بﻬر تﻪ ﻫم استﻮي‪ .‬پﻪ دې ﻫ‪５‬ﻮاد ک‪ ３‬کرﻧﻪ او مالداري پﻪ علمﻲ ﻻرې ترسره‬ ‫ک‪８５‬ي‪ ،‬د لبﻨﻴاتﻮ او د غﻮ＊ﻮ د محصﻮﻻتﻮ تﻮلﻴد پﻪ ک‪ ３‬ﻫم زﻳات دى او د دې محصﻮﻻتﻮ زﻳاتﻪ برخﻪ‬ ‫بﻬرتﻪ ل‪８５‬ي‪.‬‬ ‫پﻪ اروپا ک‪ ３‬د کرﻧ‪ ３‬او مالدارۍ فعالﻴتﻮﻧﻪ‬

‫(اﻟف)‬

‫(ب)‬

‫پﻪ اروپا ک‪ ３‬غﻮره کرﻧﻴزې سﻴم‪ ３‬دادي‪:‬‬ ‫‪ -١‬د مدﻳتراﻧ‪ ３‬د سمﻨدرگ‪ ３‬شاوخﻮا سﻴم‪３‬‬ ‫‪ -٢‬د لﻮ‪４‬دﻳ‪ ３％‬اروپا سﻴم‪３‬‬ ‫‪ -٣‬د ختﻴ‪ ３％‬اروپا سﻴم‪３‬‬ ‫د اروپا پﻪ جﻨﻮب ک‪ ３‬مدﻳتراﻧﻪ ﻳﻲ اقلﻴم د دې سبب شﻮى‬ ‫چ‪ ３‬پﻪ دې سﻴمﻪ ک‪ ３‬غلﻮ او داﻧﻮ‪ ،‬لکﻪ غﻨمﻮ‪ ،‬جﻮارو‪،‬‬ ‫اوربشﻮ‪ ،‬ورﻳجﻮ او صﻨعتﻲ ﻧباتاتﻮ‪ ،‬ﻫمدارﻧگﻪ م‪５‬ﻮو‪ ،‬لکﻪ‬ ‫بادامﻮ‪ ،‬ل‪５‬مﻮ‪ ،‬زﻳتﻮﻧﻮ او اﻧارو کرلﻮ تﻪ زمﻴﻨﻪ برابره شﻲ او پﻪ‬ ‫(ج)‬ ‫＇‪＄ ７‬اﻳﻮﻧﻮ ک‪ ３‬ﻳ‪ ３‬د حﻴﻮاﻧاتﻮ‪ ،‬لکﻪ وزو او پسﻮﻧﻮ روزﻧﻪ ترسره ک‪８５‬ي‪.‬‬ ‫لﻮ‪４‬دﻳ‪％‬ﻪ اروپا طبﻴعﻲ حاصل خﻴزه ‪＄‬مک‪ ３‬لري چ‪ ３‬د کرﻧ‪ ３‬تر＇ﻨگ پﻪ ک‪ ３‬د حﻴﻮاﻧاتﻮ روزﻧ‪ ３‬ﻫم ＊ﻪ‬ ‫پرمختﻴا ک‪４７‬ده‪ .‬غﻮره کرﻧﻴزه محصﻮﻻت ﻳ‪ ３‬غﻨم‪ ،‬اوربش‪ ،３‬جﻮار‪ ،‬چغﻨدر او کچالﻮ دي‪ .‬د بلجﻴم‪ ،‬ﻫالﻨد‪،‬‬ ‫جرمﻨﻲ او ډﻧمارک ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻮ حﻴﻮاﻧﻲ فارمﻮﻧﻪ زﻳاتﻪ اﻧدازه لبﻨﻴات‪ ،‬لکﻪ شﻴدې‪ ،‬کﻮچ او پﻨ‪５‬ر تﻮلﻴدوي او لﻪ‬ ‫غﻮره صادراتﻲ تﻮکﻮ ＇خﻪ ﻳ‪ ３‬شم‪５‬رل ک‪８５‬ي‪ .‬ختﻴ‪％‬ﻪ اروپا ﻫم طبﻴعﻲ حاصل خﻴزې ‪＄‬مک‪ ３‬لري او ډ‪４‬ر‬ ‫غﻮره محصﻮﻻت ﻳ‪ ３‬غﻨم‪ ،‬اوربش‪ ،３‬جﻮار او کتان دي‪ .‬د دې ‪＄‬مکﻮ زﻳاتﻪ برخﻪ پﻪ روسﻴﻪ ک‪ ３‬پرتﻪ ده او‬ ‫د غروﻧﻮ لمﻨﻮ ﻳ‪ ３‬د حﻴﻮاﻧاتﻮ د روزﻧ‪ ３‬لپاره ＊ﻪ شراﻳط برابرې ک‪７‬ې دي‪.‬‬ ‫‪36‬‬

‫اوبﻪ ﻫم د اروپاﻳاﻧﻮ لپاره د خﻮراکﻲ تﻮکﻮ د تﻮلﻴد ﻳﻮه سرچﻴﻨﻪ شم‪５‬رل ک‪８５‬ي او د کباﻧﻮ د ＊کار صﻨعت پﻪ‬ ‫ک‪＊ ３‬ﻪ پرمختگ ک‪７‬ى دى‪ .‬د کباﻧﻮ ﻧﻴﻮل د اروپاﻳاﻧﻮ مﻬمﻪ بﻮختﻴا ده‪ .‬ﻧاروي او اﻳسلﻴﻨ‪ ６‬ﻫغﻪ ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻪ دي‬ ‫چ‪ ３‬د ﻫغﻮ اقتصاد د کباﻧﻮ پر صﻨعت وﻻړ دى اوپﻪ دې برخﻪ ک‪ ３‬پﻪ ﻧ‪７‬ۍ ک‪ ３‬لﻮم‪７‬ى مقام لري‪.‬‬ ‫شمالﻲ مﻨجمد سمﻨدر‬

‫د روسﻴ‪ ３‬اروپاﻳﻲ برخﻪ او‬ ‫ﻧﻮي خپلﻮاکﻪ ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻪ‬

‫د اطلس سمﻨــدر‬

‫د مدﻳتراﻧ‪ ３‬سمﻨدرگﻰ‬ ‫د اروپا اقتصادي مصﻮره ﻧقشﻪ‬ ‫زﻳتﻮن‬

‫کارخاﻧﻪ‬ ‫خﻮگ‬

‫‪37‬‬

‫د ﻧفتﻮ ＇اه‬

‫غﻨم‬

‫سمﻨدر ک‪ ３‬د ﻧفتﻮ راﻳستﻨﻪ‬

‫جﻮار‬

‫د ډبرو سکرو کان‬

‫اﻧگﻮر‬

‫غﻮ＊ﻦ غﻮﻳﻲ‬

‫لرگﻲ‬

‫کاﻧﻮﻧﻪ‬

‫ﻻر＊ﻮد‬ ‫جغﻨدر‬

‫د شﻴدو غﻮاگاﻧ‪３‬‬

‫پسﻮﻧﻪ‬

‫تﻨباکﻮ‬

‫کب ﻧﻴﻮل‬ ‫م‪５‬ﻮې‬

‫پﻪ اروپا ک‪ ３‬د کب ﻧﻴﻮﻧ‪ ３‬شغل‬

‫د ！ﻮﻟگﻲ ﻓﻌاﻟﻴت‬

‫زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ درﻳﻮ ډلﻮ وو‪４‬شل شﻲ ﻫره ډلﻪ دې د ﻻﻧد‪４‬ﻨﻴﻮ مﻮضﻮعاتﻮ پﻪ ﻫکلﻪ بحث‬ ‫وک‪７‬ي او پاﻳل‪ ３‬دې خپلﻮ ！ﻮلگﻴﻮالﻮ تﻪ وړاﻧدې ک‪７‬ي‪:‬‬ ‫‪ _١‬د مدﻳتراﻧ‪ ３‬د شاوخﻮا کرﻧﻴزې برخ‪３‬‬ ‫‪ _٢‬د لﻮ‪４‬دﻳ‪ ３％‬اروپا کرﻧﻴزې برخ‪３‬‬ ‫‪ _٣‬د اروپا ختﻴ‪ ３％‬کرﻧﻴزې برخ‪３‬‬

‫؟‬

‫پﻮ＊تﻨ‪３‬‬

‫‪ _١‬د درﻳﻮ اروپاﻳﻲ ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻮ ﻧﻮمﻮﻧﻪ واخلئ چ‪ ３‬د صﻨعتﻲ تﻮکﻮ صادرووﻧکﻲ دي؟‬ ‫‪ _٢‬د اروپا کرﻧﻪ ول‪ ３‬پرمختلل‪ ３‬ده؟‬ ‫‪ _٣‬د اروپا د کرﻧﻴزو برخﻮ ﻧﻮمﻮﻧﻪ واخلئ‪.‬‬ ‫‪ _٤‬کﻮم اروپاﻳﻲ ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻪ پﻪ ﻧ‪７‬ۍ ک‪ ３‬د کب ﻧﻴﻮلﻮ پﻪ صﻨعت ک‪ ３‬لﻮم‪７‬ى مقام لري؟‬ ‫‪ _٥‬اروپاﻳان د خپلﻮ صﻨعتﻮﻧﻮ د دوام لپاره کﻮمﻮ مﻨابعﻮ تﻪ اړتﻴا لري؟‬ ‫کﻮرﻧ‪ ９‬دﻧده‬

‫زده کﻮوﻧکﻲ دې د ﻳﻮه اروپاﻳﻲ صﻨعتﻲ ﻫ‪５‬ﻮاد پﻪ ﻫکلﻪ چ‪ ３‬پرمختللﻰ اقتصاد لري‪ ،‬ﻳﻮ مطلب‬ ‫برابر او د جغرافﻴ‪ ３‬پﻪ راتلﻮﻧکﻲ درسﻲ ساعت ک‪ ３‬دې ！ﻮلگﻴﻮالﻮ تﻪ وړاﻧدې ک‪７‬ي‪.‬‬ ‫‪38‬‬

‫دﻳارﻟسﻢ ﻟﻮست‬

‫د اروپا د کاﻧﻮﻧﻮ او صﻨاﻳﻌﻮ پﻪ ﻫکﻠﻪ ＇ﻪ پﻮﻫ‪８５‬ئ؟‬

‫پﻪ شمال سمﻨدرگﻲ ک‪ ３‬د ﻧفتﻮ رااﻳستﻨ‪ ３‬عملﻴﻪ‬

‫ول‪ ３‬اروپا د صﻨعتﻲ اومﻮ تﻮکﻮ واردووﻧک‪ ３‬ده؟‬ ‫الف‪ -‬کانونﻪ‬ ‫د اروپا تر‪＄‬مک‪ ３‬ﻻﻧدې ز‪４‬رم‪ ３‬دومره شتمﻨ‪ ３‬ﻧﻪ دي او دا حالت د اروپاﻳﻲ ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻮ لﻪ خﻮا د‬ ‫درﻳم‪ ３‬ﻧ‪７‬ۍ د ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻮ د استعمار او ＊ک‪５‬ﻼک ﻳﻮ عامل و‪ .‬اروپاﻳﻲ ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻮ پخﻮا د خپلﻮ اړتﻴاوو د‬ ‫پﻮره کﻮلﻮ لپاره د ﻧﻮرو لﻮﻳﻮ وچﻮ مستعمره کﻮلﻮ تﻪ مخﻪ کﻮلﻪ او ﻫمدارﻧگﻪ د اروپا د لﻮﻳ‪ ３‬وچ‪ ３‬پرمختﻴا‬ ‫د ﻧﻮرو ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻮ لﻪ ﻫغ‪ ３‬ډل‪ ３‬د آسﻴاﻳﻲ او افرﻳقاﻳﻲ ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻮ د ز‪４‬رمﻮ لﻪ لﻮ！ﻮلﻮ ＇خﻪ پرتﻪ ﻧاشﻮﻧ‪ ３‬وه‪.‬‬ ‫ﻧفت د اروپا پﻪ ‪＄‬ﻴﻨﻮ برخﻮ ک‪ ３‬شتﻪ دي‪ ،‬خﻮ د شمال سمﻨدرگﻲ د ﻧفتﻲ ز‪４‬رمﻮ لﻪ کشف ＇خﻪ‬ ‫دمخﻪ ﻳ‪ ３‬اﻧدازه ډ‪４‬ره ل‪８‬ه وه‪ ،‬چ‪ ３‬د صﻨاﻳعﻮ پﻪ پراختﻴا او پﻪ ‪＄‬اﻧگ‪７‬ي ډول لﻪ ﻧقلﻴﻪ وسﻴلﻮ ＇خﻪ پﻪ ډ‪４‬رې‬ ‫گ＂‪ ３‬اخﻴستﻨ‪ ３‬سره ﻧشﻲ کﻮﻻی د دې ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻮ اړتﻴاوې پﻮره ک‪７‬ي‪ .‬د لﻮ‪４‬دﻳ‪ ３％‬اروپا د ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻮ ډ‪４‬ره‬ ‫پاملرﻧﻪ د شمال سمﻨدرگﻲ د ﻧفت او گاز ز‪４‬رمﻮ تﻪ ده چ‪ ３‬اوس د اﻧگلستان او د سﻴم‪ ３‬د ‪＄‬ﻴﻨﻮ ﻧﻮرو‬ ‫ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻮ اړتﻴاوې تر ﻳﻮه حده پﻮره کﻮي‪ .‬اروپا د اوسپﻨ‪ ３‬او ډبرو سکرو د کاﻧﻮﻧﻮ لﻪ پلﻮه شتمﻨﻪ ده او‬ ‫د اﻧگلستان‪ ،‬روسﻴ‪ ،３‬فراﻧس‪ ،３‬بلجﻴم‪ ،‬المان او پﻮلﻴﻨد ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻪ د ﻧﻮمﻮړو کاﻧﻮﻧﻮ غﻮره تﻮلﻴدووﻧکﻲ‬ ‫دي‪.‬اوسپﻨﻪ د سﻮﻳدن لﻪ شمالﻲ برخﻮ ＇خﻪ د ب‪７５‬ﻳﻮ پﻪ وسﻴلﻪ د اروپا صﻨعتﻲ سﻴمﻮ تﻪ وړل ک‪８５‬ي‪.‬‬ ‫‪39‬‬

‫ب‪ -‬صﻨاﻳﻊ‬ ‫د اروپا د صﻨاﻳعﻮ پﻪ ﻫکلﻪ ＇ﻪ‬ ‫پﻮﻫ‪８５‬ئ؟‬ ‫‪ -١‬ﻻسﻲ صﻨاﻳﻊ‬ ‫لﻪ صﻨعتﻲ اﻧقﻼب ＇خﻪ د مخﻪ د اروپا‬ ‫صﻨاﻳع ﻻسﻲ او کارگا ﻫﻮ پﻮسﻴلﻪ جﻮړﻳده‬ ‫چ‪ ３‬کﻮﻻی شﻮ پﻪ اﻳ＂الﻴ‪ ３‬ک‪ ３‬د ＊ﻴ‪３＋‬‬ ‫جﻮړولﻮ‪ ،‬پﻪ اسپاﻧﻴ‪ ３‬ک‪ ３‬د چاقﻮگاﻧﻮ او‬ ‫تﻮرو جﻮړولﻮ‪ ،‬پﻪ سﻮﻳس ک‪ ３‬د ساعت‬ ‫جﻮړولﻮ‪ ،‬پﻪ ﻫالﻨ‪ ６‬ک‪ ３‬د چﻴﻨﻲ لﻮ＊ﻮ‬ ‫جﻮړولﻮ او پﻪ اﻳرلﻴﻨ‪ ６‬ک‪ ３‬د کتاﻧﻲ ！ﻮکراﻧﻮ د اوبدلﻮ ﻳادوﻧﻪ وک‪７‬و‪.‬‬

‫د اﻳ＂الﻴا د پﻮﻻدو صﻨاﻳع‬

‫‪ -٢‬ﻣاشﻴﻨﻲ صﻨاﻳﻊ‬ ‫اروپا د ډبرو سکرو د ز‪４‬رمﻮ او د ＊ﻪ حمل او ﻧقل پﻪ درلﻮدلﻮ سره پﻪ ﻧ‪７‬ۍ ک‪ ３‬لﻮﻳﻪ صﻨعتﻲ سﻴمﻪ ده‪.‬‬ ‫د اروپا دراﻧﻪ صﻨاﻳع او لﻮﻳ‪ ３‬صﻨعتﻲ کارخاﻧ‪ ３‬د کاﻧﻮﻧﻮ تر＇ﻨگ جﻮړې شﻮې دي‪ .‬ﻫمدارﻧگﻪ د اروپا‬ ‫صﻨعتﻲ لﻮی ＊اروﻧﻪ او بﻨدروﻧﻪ ﻫم د سمﻨدروﻧﻮ او سﻴﻨدوﻧﻮ پﻪ غاړو را مﻨ‪ ＃‬تﻪ شﻮي دي‪＄ ،‬کﻪ د بﻨدروﻧﻮ‬ ‫لﻪ ﻻرې د اومﻮ مﻮادو او تﻮلﻴدي تﻮکﻮ وړل او راوړل ډ‪４‬ر ارزاﻧﻪ سرتﻪ رس‪８５‬ي‪ .‬د اروپا لﻪ مﻬمﻮ بﻨدروﻧﻮ‬ ‫＇خﻪ ﻳﻮ ﻫم د امستردام د ب‪７５‬ﻳﻮ چلﻮلﻮ د کاﻧال پﻪ غاړه د شمال سمﻨدرگﻲ پﻪ ساحل ک‪ ３‬د روتردام پﻪ ﻧﻮم‬ ‫بﻨدر دى‪ .‬او د اروپا بل صﻨعتﻲ لﻮی بﻨدر‬ ‫د سﻮﻳدن د کاغذ جﻮړوﻧ‪ ３‬صﻨعت‬ ‫پﻪ اﻳ＂الﻴا ک‪ ３‬د جﻴﻨﻮا بﻨدر دى‪.‬‬ ‫د اروپا مﻬم صﻨاﻳع د فلزاتﻮ وﻳل‪３‬‬ ‫کﻮل‪ ،‬الکتروﻧﻴکﻲ سامان آﻻت او د‬ ‫ماشﻴﻨﻲ وساﻳلﻮ تﻮلﻴد‪ ،‬ب‪７５‬ۍ جﻮړول‪،‬‬ ‫مﻮ！ر جﻮړول او داس‪ ３‬ﻧﻮر دي‪.‬‬ ‫ج‪ -‬تﻮر‪４‬زم‬ ‫د اروپا پﻪ اقتصاد ک‪ ３‬د تﻮر‪４‬زم‬ ‫صﻨعت ﻫم د ارز＊ت وړ دى‪ .‬پﻪ اروپا‬ ‫ک‪ ３‬تﻮر‪４‬زم د ډ‪４‬رو تارﻳخﻲ او کلتﻮري‬ ‫‪40‬‬

‫مرکزوﻧﻮ‪ ،‬لکﻪ مﻮزﻳمﻮﻧﻮ‪ ،‬کلﻴسا‪－‬اﻧﻮ‪ ،‬پﻮﻫﻨتﻮﻧﻮﻧﻮ او د اروپاﻳﻲ ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻮ د طبﻴعﻲ ＊ﻮ سﻴمﻮ د شتﻪ والﻲ‬ ‫لﻪ املﻪ‪ ،‬لﻪ ﻳﻮه ﻫ‪５‬ﻮاد ＇خﻪ بل ﻫ‪５‬ﻮاد تﻪ د سفروﻧﻮ آساﻧتﻴاوو پﻪ اروپا ک‪ ３‬سﻴاحت او گر‪＄‬ﻨدوى تﻪ وده‬ ‫ورک‪４７‬ده‪.‬‬ ‫د اروپا جﻨﻮبﻲ غاړې د مدﻳتراﻧ‪ ３‬د سمﻨدرگﻲ تر＇ﻨگ چ‪ ３‬د لمرﻳزې اروپا پﻪ ﻧﻮم شﻬرت لري‪ ،‬د‬ ‫اروپا د ﻧﻮرو سﻴمﻮ وگ‪７‬ي ‪＄‬ان تﻪ را جلبﻮي‪ .‬د الپ غروﻧﻪ د غرو ختﻮﻧکﻮ او د ژمﻨﻴﻮ لﻮبﻮ لپاره لﻪ لﻴرې‬ ‫او ﻧژدې ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻮ ＇خﻪ زﻳات مﻴﻨﻪ وال لري‪ .‬د اوبﻮ سپﻮرتﻮﻧﻪ‪ ،‬پﻪ ‪＄‬ﻴﻨﻮ اروپاﻳﻲ ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻮ ک‪ ３‬د جشﻨﻮﻧﻮ‬ ‫مراسم‪ ،‬قصروﻧﻪ‪ ،‬تارﻳخﻲ او د معمارۍ ﻫﻨري آثار د اروپا د تﻮر‪４‬زم ﻧﻮرې ساح‪ ３‬شم‪５‬رل ک‪８５‬ي‪.‬‬ ‫د ﻳادوﻧ‪ ３‬وړ ده چ‪ ３‬د اروپا زﻳاتره وگ‪７‬ي‪ ،‬پﻪ ‪＄‬اﻧگ‪７‬ي ډول پرمختللﻲ ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻪ د سﻮداگرۍ‪،‬‬ ‫باﻧکدارۍ او داس‪ ３‬ﻧﻮرو کاروﻧﻮ پﻪ خدمتﻮﻧﻮ بﻮخت دي او د ﻫغﻮ فﻴصدي د کرﻧ‪ ３‬او صﻨاﻳعﻮ پﻪ برخﻪ‬ ‫ک‪ ３‬ل‪８‬ه ده چ‪ ３‬دا پﻪ خپلﻪ پﻪ اروپا ک‪ ３‬د اقتصاد د زﻳات پرمختگ ＇رگﻨدوى ده‪.‬‬

‫د فراﻧس‪ ３‬د اﻳفل برج تصﻮﻳر‬

‫‪41‬‬

‫د اروپا تﻮر‪４‬ستﻲ ‪＄‬اﻳﻮﻧﻪ‬

‫الف‪ :‬د ！اﻳمز د سﻴﻨد پﻪ غاړه د بﻴگ بﻦ د ساعت برج‬

‫ب‪ :‬د الپ پﻪ غرو ک‪ ３‬سپﻮرتﻲ لﻮب‪３‬‬

‫د ！ﻮﻟگﻲ ﻓﻌاﻟﻴت‬

‫زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ درﻳﻮ ډلﻮ وو‪４‬شل شﻲ او ﻫره ډلﻪ دې پﻪ ﻻﻧد‪４‬ﻨﻴﻮ مطلبﻮﻧﻮ خبرې اترې وک‪７‬ي‬ ‫او د بحث پاﻳلﻪ دې ！ﻮلگﻴﻮالﻮ تﻪ وواﻳﻲ‪.‬‬ ‫الف‪ :‬د اروپا کاﻧﻮﻧﻪ‬ ‫ب ‪ :‬د اروپا صﻨاﻳع‬ ‫ج ‪ :‬تﻮر‪４‬زم پﻪ اروپا ک‪３‬‬

‫؟‬

‫پﻮ＊تﻨ‪３‬‬

‫‪ _١‬د اروپا د سپکﻮ ﻳا ﻻسﻲ صﻨاﻳعﻮ تﻮلﻴدات کﻮم دي؟ ﻧﻮمﻮﻧﻪ ﻳ‪ ３‬وواﻳاست‪.‬‬ ‫‪ _٢‬د اروپا صﻨعتﻲ مرکزوﻧﻪ زﻳاتره چ‪５‬رې جﻮړ شﻮي دي؟ او ول‪３‬؟‬ ‫‪ _٣‬د اروپا دراﻧ‪ ３‬صﻨاﻳع کﻮم‪ ３‬دي؟ ل‪５‬ست ﻳ‪ ３‬ک‪７‬ئ‪.‬‬ ‫کﻮرﻧ‪ ９‬دﻧده‬

‫د اروپا لﻪ ب‪ ３‬لﻴکﻨ‪ ３‬ﻧقشﻪ رسم ﻳا کاپﻲ ک‪７‬ئ او د اروپا د مﻬمﻮ صﻨعتﻲ ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻮ ﻧﻮمﻮﻧﻪ پﻪ ！اکلﻮ‬ ‫‪＄‬اﻳﻮﻧﻮ ک‪ ３‬ولﻴکئ او د جغرافﻴ‪ ３‬پﻪ راتلﻮﻧکﻲ لﻮست ک‪ ３‬ﻳ‪！ ３‬ﻮلگﻴﻮالﻮ تﻪ وړاﻧدې ک‪７‬ئ‪.‬‬ ‫‪42‬‬

‫＇ﻮارلسم لﻮست‬

‫د اروپا د ﻟﻮﻳ‪ ３‬وچ‪ ３‬د تراﻧسپﻮرت پﻪ ﻫکﻠﻪ ＇ﻪ پﻮﻫ‪８５‬ئ؟‬

‫د اروپا د چ＂کﻮ کر＊ﻮ شبکﻪ‬

‫پخﻮا خلکﻮ د مسافرﻳﻨﻮ او مالﻮﻧﻮ د وړلﻮ او راوړلﻮ لپاره لﻪ کﻮم ډول د تراﻧسپﻮرت ＇خﻪ گ＂ﻪ‬ ‫اخﻴستﻪ؟‬ ‫تراﻧسپﻮرت )‪(Transport‬‬ ‫لﻪ ﻳﻮ ‪＄‬اى ＇خﻪ بل ‪＄‬اى تﻪ د سﻮداگرۍ د مالﻮﻧﻮ او اﻧساﻧاﻧﻮ لﻪ وړلﻮ او راوړلﻮ ＇خﻪ عبارت دى‪،‬‬ ‫چ‪ ３‬دا عمل د ر‪４‬ل‪ ،‬مﻮ！ر‪ ،‬ب‪７５‬ۍ‪ ،‬الﻮتک‪ ３‬او پاﻳپ لﻴﻦ پﻪ وسﻴلﻪ ترسره ک‪８５‬ي‪.‬‬ ‫وړل او راوړل (حمل و ﻧقل) پﻪ ب‪５‬ﻼب‪５‬لﻮ ﻻرو چارو سرتﻪ رس‪８５‬ي چ‪ ３‬پﻪ لﻨ‪ ６‬ډول ﻳ‪ ３‬مطالعﻪ کﻮو‪.‬‬ ‫اﻟﻒ‪ -‬سرک ﻳا ﻟﻮﻳﻪ ﻻر‬ ‫پﻪ اروپا ک‪ ３‬د ＊ﻮ سرکﻮﻧﻮ او لﻮﻳﻮ ﻻرو جﻮړول‬ ‫پﻪ لﻮم‪７‬ي پ‪７‬او ک‪ ３‬د ﻧظامﻲ او سﻮداگرﻳزو اړتﻴاوو د‬ ‫پﻮره کﻮلﻮ لپاره مﻨ‪％‬تﻪ راغلل‪ .‬د روم امپراتﻮري د‬ ‫خپلﻮ ل‪＋‬کرو د چ＂ک حرکت او ل‪８５‬دوﻧ‪ ３‬لپاره د‬ ‫س‪７‬کﻮﻧﻮ لﻮم‪７‬ﻧﻲ جﻮړووﻧکﻲ وو‪ .‬ﻧاپلﻴﻮن او ﻫﻴ＂لر ﻫم د‬ ‫ﻫمدغ‪ ３‬مﻮخ‪ ３‬لپاره س‪７‬کﻮﻧﻪ جﻮړ ک‪７‬ل‪ .‬پﻪ وروستﻴﻮ‬ ‫‪43‬‬

‫کلﻮﻧﻮ ک‪ ３‬د زﻳاتﻮ مﻮ！رو تﻮلﻴد ﻫم د سرکﻮﻧﻮ د جﻮړوﻧ‪ ３‬سبب شﻮ‪ .‬اوس کﻮﻻی شﻮ د ﻫالﻨ‪ ６‬پﻪ‬ ‫شمال ک‪ ３‬لﻪ امستردام ＇خﻪ اﻳ＂الﻴ‪ ３‬تر جﻨﻮب پﻮرې د لﻮﻳﻮ ﻧ‪＋‬لﻮوﻧکﻮ سرکﻮﻧﻮ لﻪ ﻻرې ﻻړ شﻮ‪.‬‬ ‫لﻪ غرﻧﻴﻮ سﻴمﻮ ＇خﻪ د ت‪５‬ر‪４‬دو لپاره تﻮﻧلﻮﻧﻪ جﻮړ شﻮي دي‪ ،‬چ‪ ３‬ډ‪４‬ر مﻬم تﻮﻧل ﻳ‪ ３‬د مﻮﻧ＀ بﻼن‬ ‫(‪ )Month Blaine Tunele‬پﻪ ﻧﻮم دى‪ .‬دا تﻮﻧل ‪ 12‬کﻴلﻮمتره اوږدوالﻰ لري او فراﻧسﻪ او اﻳ＂الﻴﻪ‬ ‫سره ﻧ‪＋‬لﻮي‪ .‬د دوﻳم‪ ３‬ﻧ‪７‬ﻳﻮال‪ ３‬جگ‪７‬ې ＇خﻪ وروستﻪ د گ‪７‬ﻧدﻳﻮ مﻮ！رو شم‪５‬ر مخ پﻪ زﻳات‪５‬دو دى د ب‪５‬لگ‪３‬‬ ‫پﻪ تﻮگﻪ‪ ،‬پﻪ سﻮﻳ‪６‬ن ک‪ ３‬د ﻫرو ＇لﻮرو تﻨﻮ لپاره ﻳﻮ مﻮ！ر شتﻪ دى‪ ،‬خﻮ د ختﻴ‪ ３％‬اروپا پﻪ ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻮ ک‪ ３‬د‬ ‫گ‪７‬ﻧدﻳﻮ مﻮ！رو شم‪５‬ر ډ‪４‬ر ل‪ ８‬دى‪ .‬پﻪ ډﻧمارک او ﻫالﻨ‪ ６‬ک‪ ３‬د باﻳسکلﻮﻧﻮ لپاره ﻫم ‪＄‬اﻧگ‪７‬ې ﻻرې جﻮړې‬ ‫شﻮې دي‪.‬‬ ‫ب‪ -‬د اوسپﻨ‪ ３‬ﻻرې‬ ‫د اوسپﻨﻮ د ﻻرو (د ر‪４‬ل کر＊‪ )３‬جﻮړوﻧﻪ لﻪ اروپا ＇خﻪ پﻴل شﻮې ده او پﻪ ‪ 1804‬م کال ک‪ ３‬لﻮم‪７‬ﻧﻰ‬ ‫د ب‪７‬اس لکﻮمﻮتﻴف د اﻧگلستان پﻪ وﻳلز ک‪ ３‬د تﻮکﻮ او مسافرﻳﻨﻮ د وړلﻮ لپاره پﻪ کار واچﻮل شﻮ‪.‬‬ ‫لﻮم‪７‬ﻧ‪ ９‬د اوسپﻨﻮ ﻻره پﻪ ‪ 1٨٢‬م کال ک‪ ３‬د ستﻮکتﻦ (‪ )Stockton‬او د ارلﻴﻨگتﻮن (‪)Darlington‬‬ ‫د ＊اروﻧﻮ ترمﻨ‪ ＃‬د عمﻮمﻲ وړلﻮ او راوړلﻮ لپاره جﻮړه شﻮه او بﻴا ورو ورو د اوسپﻨ‪ ３‬کر＊‪ ３‬پﻪ اروپا ک‪３‬‬ ‫پراختﻴا ومﻮﻧدلﻪ‪ .‬اوس دا لﻮﻳﻪ وچﻪ د ﻧ‪７‬ۍ لﻪ گ‪ ３２‬گﻮ‪＇ ３１‬خﻪ ډک‪ ３‬ﻻرې لري‪ .‬د اروپا د چ＂کﻮ ر‪４‬لﻮﻧﻮ‬ ‫کر＊‪ ３‬لﻪ ډ‪４‬رو چ＂کﻮ او ﻫﻮسا ر‪４‬لﻮﻧﻮ ＇خﻪ گ＂ﻪ اخلﻲ‪ .‬دا کر＊‪ ３‬د اروپا لﻮى ＊اروﻧﻪ سره ﻧ‪＋‬لﻮي‪ .‬ﻧﻦ ورځ‬ ‫د اوسپﻨ‪ ３‬ﻻرې د اروپا پﻪ دﻧﻨﻪ ک‪ ３‬د مسافرﻳﻨﻮ او مالﻮﻧﻮ پﻪ وړلﻮ او راوړلﻮ ک‪ ３‬مﻬم رول لﻮبﻮي‪.‬‬ ‫د ！ﻮﻟگﻲ ﻓﻌاﻟﻴت‬

‫؟‬

‫زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ ډلﻮ ک‪ ３‬تﻨظﻴم شﻲ او ﻫره ډلﻪ دې د لﻮﻳ‪ ３‬ﻻرې ﻳا سرک او د ر‪４‬ل کر＊ﻮ پﻪ ﻫکلﻪ لﻪ‬ ‫ﻳﻮ بل سره سﻼمشﻮره وک‪７‬ي او پاﻳل‪ ３‬دې د ډل‪ ３‬د استازي پﻪ وسﻴلﻪ خپلﻮ ！ﻮلگﻴﻮالﻮ تﻪ وړاﻧدې ک‪７‬ي‪.‬‬ ‫پﻮ＊تﻨ‪３‬‬

‫‪ _١‬تراﻧسپﻮرت تعرﻳف ک‪７‬ئ‪.‬‬ ‫‪ _٢‬ولﻰ رومﻴاﻧﻮ د سرکﻮﻧﻮ پراختﻴا تﻪ ‪＄‬اﻧگ‪７‬ې پاملرﻧﻪ درلﻮده؟‬ ‫‪ _٣‬لﻮم‪７‬ى ‪＄‬ل ر‪４‬ل چ‪５‬رې او د کﻮم‪ ３‬مﻮخ‪ ３‬لپاره پﻪ کار واچﻮل شﻮ؟‬ ‫‪ _٤‬د اوسپﻨﻮ لﻮم‪７‬ﻧ‪ ９‬کر＊‪ ３‬د اروپا کﻮم ＊اروﻧﻪ سره ﻧ‪＋‬لﻮلﻲ وو؟‬ ‫‪ _٥‬د اوسپﻨﻮ لﻪ کر＊ﻮ ＇خﻪ زﻳاتره د کﻮمﻮ مﻮخﻮ لپاره گ＂ﻪ اخﻴستل ک‪８５‬ي؟‬ ‫کﻮرﻧ‪ ９‬دﻧده‬

‫د اروپا د لﻮﻳ‪ ３‬وچ‪ ３‬پﻪ اقتصادي پرمختگ ک‪ ３‬د اوسپﻨﻮ د کر＊ﻮ د رول پﻪ ﻫکلﻪ ﻳﻮ مطلب ولﻴکئ‬ ‫او خپلﻮ ！ﻮلگﻴﻮالﻮ تﻪ ﻳ‪ ３‬وړاﻧدې ک‪７‬ئ‪.‬‬ ‫‪44‬‬

‫پﻨ‪％‬لسم لﻮست‬

‫ﻫﻮاﻳﻲ کر＊‪３‬‬

‫د اروپا ﻫﻮاﻳﻲ ډگر‬

‫آﻳا پﻮﻫ‪８５‬ئ چ‪ ３‬د اﻧرژۍ لﻪ پلﻮه پﻪ ﻧ‪７‬ۍ ک‪ ３‬د ډ‪４‬ر لگ‪＋‬ت لروﻧکﻰ تراﻧسپﻮرت کﻮم دى؟‬ ‫پﻪ ‪ 18‬مﻪ م پ‪７５‬ۍ ک‪ ３‬پﻪ فراﻧسﻪ ک‪ ３‬ﻫﻮا تﻪ د لﻮم‪７‬ﻧﻲ بالﻮن پﻪ الﻮتلﻮ سره د ﻫﻮاﻳﻲ چلﻨد تارﻳخ پﻴل شﻮ‪.‬‬ ‫پﻪ ‪ 1919‬م کال ک‪ ３‬د سﻮداگرۍ لﻮم‪７‬ﻧ‪ ９‬ﻫﻮاﻳﻲ کر＊ﻪ پﻪ ﻫالﻨد ک‪ ３‬مﻨ‪ ＃‬تﻪ راغلﻪ‪ .‬ﻫﻮاﻳﻲ کر＊‪ ３‬د اروپا‬ ‫لﻮی ＊اروﻧﻪ او بﻬرﻧﻲ ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻪ سره ﻧ‪＋‬لﻮي او د مسافرﻳﻨﻮ او د ﻫغﻮى د سﻮداگرۍ شﻴاﻧﻮ د وړلﻮ لپاره‬ ‫چ‪ ３‬دراﻧﻪ ﻧﻪ وي او ارز＊ت ﻳ‪ ３‬زﻳات وي‪ ،‬گ＂ﻪ اخﻴستل ک‪８５‬ي‪.‬‬ ‫د اوبﻮ ﻻرې‪:‬‬ ‫آﻳا پﻮﻫ‪８５‬ئ چ‪ ３‬پﻪ ﻧ‪７‬ۍ ک‪ ３‬ډ‪４‬ره ارزاﻧﻪ تراﻧسپﻮرتﻲ ﻻره کﻮمﻪ ﻻره ده؟‬ ‫لﻪ لرغﻮﻧﻮ زماﻧﻮ ＇خﻪ د اوبﻮ ﻻرې د شﻴاﻧﻮ او مسافرﻳﻨﻮ پﻪ وړلﻮ او راوړلﻮ ک‪ ３‬ارز＊ت لري‪ .‬د اروپا‬ ‫داﻧﻴﻮب او راﻳﻦ سﻴﻨدوﻧﻮ د تارﻳخ پﻪ اوږدو ک‪ ３‬پﻪ وړلﻮ او راوړلﻮ ک‪ ،３‬رول لﻮبﻮلﻰ دى‪ .‬د راﻳﻦ لﻪ سﻴﻨد‬ ‫＇خﻪ رومﻴاﻧﻮ گ＂ﻪ اخﻴستلﻪ او د سﻴﻨدوﻧﻮ خﻮلﻪ (مصب) بﻪ ﻳ‪ ３‬کﻨ＂رولﻮلﻪ‪ .‬د راﻳﻦ او داﻧﻴﻮب لﻪ سﻴﻨدوﻧﻮ‬ ‫＇خﻪ پﻪ ﻧ‪７‬ﻳﻮالﻪ تﻮگﻪ گ＂ﻪ اخﻴستل ک‪８５‬ي‪ .‬د داﻧﻴﻮب سﻴﻨد ډ‪４‬ر اوږد او زﻳات ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻪ سره ﻧ‪＋‬لﻮي‪ .‬د اروپا‬ ‫لﻪ کرﻧﻴزو ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻮ ＇خﻪ ت‪５‬ر‪８４‬ي او پﻪ تﻮره بحﻴره ک‪ ３‬تﻮﻳ‪８５‬ي‪ .‬د راﻳﻦ سﻴﻨد د اروپا پﻪ صﻨعتﻲ سﻴمﻮ ک‪３‬‬ ‫زﻳات ارز＊ت لري‪ .‬د ﻫالﻨد د روتردام لﻮی بﻨدر د ﻧ‪７‬ۍ لﻪ بل ﻫر سﻴﻨدي او سمﻨدري بﻨدر ＇خﻪ زﻳات‬ ‫‪45‬‬

‫مالﻮﻧﻪ ل‪８５‬دوي‪.‬‬ ‫د اروپا زﻳاتره سﻴﻨدوﻧﻪ‪ ،‬لکﻪ د آلمان الب‬ ‫او اودر‪ ،‬د فراﻧس‪ ３‬د سﻦ او لﻮار د سﻴﻨدوﻧﻮ‬ ‫پﻪ ＇‪５‬ر د کاﻧالﻮﻧﻮ پﻪ وسﻴلﻪ سره ﻧ‪＋‬لﻮل شﻮي‬ ‫دي‪ .‬دا سﻴﻨدوﻧﻪ پﻪ اروپا ک‪ ３‬د اوسپﻨ‪ ３‬د‬ ‫ﻻرې لﻪ پراختﻴا د مخﻪ ﻧ‪＋‬لﻮل شﻮي دي‪.‬‬ ‫پﻪ اﻧگلستان ک‪ ３‬ﻫم کاﻧالﻮﻧﻪ شتﻪ چ‪ ３‬اوس‬ ‫خپل پخﻮاﻧﻰ ارز＊ت ﻧﻪ لري‪ .‬اوس کﻮلﻰ‬ ‫د آلمان د برمﻦ پﻪ بﻨدر ک‪ ３‬د مالﻮﻧﻮ وړلﻮ او راوړلﻮ فعالﻴت‬ ‫شﻮ د ﻫمدې کاﻧالﻮﻧﻮ اوسﻴﻨدوﻧﻮ پﻪ وسﻴلﻪ‬ ‫لﻪ شمال سمﻨدرگﻲ ＇خﻪ د مدﻳتراﻧ‪ ３‬د‬ ‫سمﻨدرگﻲ پﻪ غاړه د مارسﻲ بﻨدر تﻪ سفر وک‪７‬و‪ .‬د اروپا سﻮاحل چ‪＄ ３‬ﻴﻨ‪ ３‬د ب‪７５‬ﻳﻮ چلﻮلﻮ لپاره برابر‬ ‫دي‪ ،‬د لﻮﻳﻮ سﻮداگرﻳزو بﻨدروﻧﻮ د مﻨ‪％‬تﻪ راتگ سبب شﻮي او ډ‪４‬ره ارزاﻧﻪ تراﻧسپﻮرتﻲ ﻻره گ‪２‬ل ک‪８５‬ي‪.‬‬ ‫د اروپا ＇ﻪ ﻧا＇ﻪ ！ﻮل ＊اروﻧﻪ لﻪ مادرﻳد ＇خﻪ پرتﻪ ﻧﻮر ！ﻮل د سﻴﻨدوﻧﻮ‪ ،‬سمﻨدرگﻴﻮ او د اتﻼﻧتﻴک د‬ ‫سمﻨدر پﻪ غاړو جﻮړ شﻮي دي‪ .‬ﻫمدارﻧگﻪ د پاﻳپ لﻴﻦ لﻪ حمل و ﻧقل ＇خﻪ د ﻧفتﻮ‪ ،‬گازو او اوبﻮ د‬ ‫وړلﻮ لپاره گ＂ﻪ اخﻴستل ک‪８５‬ي‪.‬‬ ‫د ！ﻮﻟگﻲ ﻓﻌاﻟﻴت‬

‫زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ ډلﻮ وو‪４‬شل شﻲ او ﻫره ډلﻪ دې د ﻻﻧد‪４‬ﻨﻴﻮ پﻮ＊تﻨﻮ پﻪ ﻫکلﻪ بحث وک‪７‬ي او‬ ‫دﻫغﻮ پاﻳلﻰ دې د ډل‪ ３‬استازي ！ﻮلگﻴﻮالﻮ تﻪ وړاﻧدې ک‪７‬ي‪.‬‬ ‫‪ _١‬لﻪ ﻫﻮاﻳﻲ تراﻧسپﻮرت ＇خﻪ زﻳاتره د کﻮمﻮ مﻮخﻮ لپاره گ＂ﻪ اخﻴستل ک‪８５‬ي او ول‪３‬؟‬ ‫‪ _٢‬د اوبﻮ تراﻧسپﻮرت پﻪ کﻮم دلﻴل د ﻧ‪７‬ۍ ډ‪４‬ره ارزاﻧﻪ تراﻧسپﻮرتﻲ ﻻر ده؟‬ ‫‪ _٣‬لﻪ پاﻳپ لﻴﻦ ＇خﻪ زﻳاتره د کﻮمﻮ مﻮخﻮ لپاره گ＂ﻪ اخﻴستل ک‪８５‬ي؟‬

‫؟‬

‫پﻮ＊تﻨ‪３‬‬

‫‪ _١‬د ﻧ‪７‬ۍ د سﻮداگرۍ لﻮم‪７‬ﻧ‪ ９‬ﻫﻮاﻳﻲ کر＊‪ ３‬پﻪ کﻮم ﻫ‪５‬ﻮاد ک‪ ３‬فعالﻴت پﻴل ک‪７‬؟‬ ‫‪ _٢‬لﻪ ﻫﻮاﻳﻲ کر＊ﻮ ＇خﻪ زﻳاتره د کﻮمﻮ شﻴاﻧﻮ د وړلﻮ لپاره گ＂ﻪ اخﻴستل ک‪８５‬ي؟‬ ‫‪ _٣‬ډ‪４‬ر لرغﻮﻧﻰ تراﻧسپﻮرت کﻮم ﻳﻮ دی؟‬ ‫‪ _٤‬د اروپا د ب‪７５‬ۍ چلﻮلﻮ ډ‪４‬ر اوږد سﻴﻨد کﻮم ﻳﻮ دى؟‬ ‫‪ _٥‬د اروپا د سﻮداگرۍ ډ‪４‬ر لﻮى سﻴﻨد او سمﻨدري بﻨدر کﻮم دى؟‬ ‫کﻮرﻧ‪ ９‬دﻧده‬

‫د اروپا د اوبﻮ د ﻻرو د پراخﻮالﻲ د ﻻملﻮﻧﻮ تر سرلﻴک ﻻﻧدې ﻳﻮ مطلب ولﻴکئ او ！ﻮلگﻴﻮالﻮ‬ ‫تﻪ ﻳ‪ ３‬وړاﻧدې ک‪７‬ئ‪.‬‬ ‫‪46‬‬

‫د ﻟﻮﻣ‪７‬ي ＇پرکﻲ (اروپا) ﻟﻨ‪６‬ﻳز‬

‫_ اروپا د ﻧ‪７‬ۍ ﻳﻮه کﻮچﻨ‪ ９‬لﻮﻳﻪ وچﻪ ده چ‪ ３‬د ﻧ‪７‬ۍ پﻪ شمالﻲ معتدلﻪ سﻴمﻪ ک‪ ３‬پرتﻪ ده‪.‬‬ ‫_ د اروپا غروﻧﻪ پﻪ دوو برخﻮ و‪４‬شل شﻮي چ‪ ３‬زاړه او رژ‪４‬دلﻲ غروﻧﻪ ﻳ‪ ３‬پﻪ شمال ک‪ ３‬او ‪＄‬ﻮان‬ ‫او لﻮړ غروﻧﻪ ﻳ‪ ３‬پﻪ جﻨﻮب ک‪ ３‬پراتﻪ دي‪.‬‬ ‫_ د اروپا لﻮﻳﻪ وچﻪ ډ‪４‬ر شم‪５‬ر سﻴﻨدوﻧﻪ لري او زﻳاتره ﻳ‪ ３‬د ب‪７５‬ﻳﻮ چلﻮلﻮ وړ دي‪.‬‬ ‫_ د اروپا د لﻮﻳ‪ ３‬وچ‪ ３‬د ！ﻮلﻮ جﻬﻴلﻮﻧﻮ اوبﻪ تقرﻳباً خﻮږې دي او د سﻴﻨدوﻧﻮ سرچﻴﻨ‪ ３‬جﻮړوي‪.‬‬ ‫_ د اروپا د لﻮﻳ‪ ３‬وچ‪ ３‬لﻮی او مﻬم سمﻨدرگﻰ مدﻳتراﻧﻪ دى چ‪ ３‬د درﻳﻮ لﻮﻳﻮ وچﻮ آسﻴا‪ ،‬اروپا او‬ ‫افرﻳقا ترمﻨ‪ ＃‬پروت دى‪.‬‬ ‫_ د اروپاﻳﻲ ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻮ د صﻨعتﻲ پرمختگ ﻳﻮ علت ﻫم د ب‪７５‬ﻳﻮ چلﻮلﻮ د زﻳاتﻮ خلﻴجﻮﻧﻮ شتﻪ والﻰ‬ ‫او سمﻨدري مﻮقعﻴت دى‪.‬‬ ‫_ اروپا ﻳﻮازﻳﻨ‪ ９‬لﻮﻳﻪ وچﻪ ده چ‪ ３‬پﻪ ﻫغ‪ ３‬ک‪ ３‬وچ او تاوده بﻴاباﻧﻮﻧﻪ او د＊ت‪ ３‬ﻧشتﻪ‪.‬‬ ‫_ اروپا لﻪ سﻴاسﻲ پلﻮه لﻪ ‪ ٤٧‬ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻮ ＇خﻪ جﻮړه شﻮې او د ‪＄‬ﻴﻨﻮ ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻮ ترمﻨ‪ ＃‬سﻴاسﻲ‪ ،‬فرﻫﻨگﻲ‪،‬‬ ‫اقتصادي او ﻧﻮرې گ‪６‬ې اړﻳک‪ ３‬د ﻳﻮه قرار داد پر بﻨس＀ چ‪ ３‬د اروپا اتحادﻳﻪ ﻳ‪ ３‬بﻮلﻲ‪ ،‬ترسره ک‪８５‬ي‪.‬‬ ‫_ د اروپا لﻮﻳﻪ وچﻪ لﻪ ل‪ ８‬پراخﻮالﻲ سره سره د ﻧ‪７‬ۍ گ‪ ０‬م‪５‬شتﻪ لﻮﻳﻪ وچﻪ ﻳا براعظم دى‪.‬‬ ‫_ د اروپا د وگ‪７‬و زﻳاتره برخﻪ سپﻴﻦ پﻮستﻲ تشکﻴلﻮي‪.‬‬ ‫_ د اروپا د خلکﻮ ژبﻪ د ژبﻨ‪ ９‬رﻳ‪ ３＋‬پربﻨس＀ پﻪ درﻳﻮ ډلﻮ‪ :‬ﻻتﻴﻦ‪ ،‬جرمﻨﻲ او سﻼو و‪４‬شل شﻮې ده‪.‬‬ ‫_ د اروپا زﻳاتره وگ‪７‬ي د عﻴسﻮي دﻳﻦ پﻴروان دي چ‪ ３‬پﻪ درﻳﻮ مذﻫبﻮﻧﻮ‪ :‬کاتﻮلﻴک‪ ،‬پروتستاﻧت‬ ‫او ارتﻮدوکس و‪４‬شل شﻮي دي‪.‬‬ ‫_ اروپا د ﻧ‪７‬ۍ لﻪ لﻮﻳﻮ صﻨعتﻲ سﻴمﻮ ＇خﻪ ﻳﻮه ده‪.‬‬ ‫_ تر ‪＄‬مک‪ ３‬ﻻﻧدې زﻳرم‪ ３‬لکﻪ‪ :‬د ډبرو سکاره او ﻧفت د اروپا د لﻮﻳ‪ ３‬وچ‪ ３‬پﻪ شمالﻲ سمﻨدر‪－‬ﻲ ک‪ ３‬شتﻪ‪.‬‬ ‫_ د اروپا زﻳاتره صﻨاﻳع‪ ،‬صﻨعتﻲ لﻮى ＊اروﻧﻪ او بﻨدروﻧﻪ د سﻴﻨدوﻧﻮ او سمﻨدروﻧﻮ پر غاړو مﻨ‪％‬تﻪ‬ ‫راغلﻲ دي‪.‬‬ ‫_ پﻪ اروپا ک‪ ３‬د تﻮر‪４‬زم صﻨعت‪ ،‬د طبﻴعﻲ‪ ،‬تارﻳخﻲ‪ ،‬فرﻫﻨگﻲ او ﻧﻮرو ساحﻮ د شتﻪ والﻲ لﻪ املﻪ‬ ‫＊ﻪ پرمختللﻰ دى‪.‬‬ ‫_ د اروپا لﻮﻳﻪ وچﻪ د ﻧ‪７‬ۍ لﻪ گ‪ ３２‬گﻮ‪＇ ３１‬خﻪ ډک‪ ３‬د اوسپﻨﻮ کر＊‪ ３‬لري‪.‬‬ ‫_ ﻫﻮاﻳﻲ کر＊‪ ３‬د زﻳات‪ ３‬اﻧرژۍ ل‪＋／‬ت کﻮوﻧکی تراﻧسپﻮرت دی‪.‬‬ ‫_ د اوبﻮ ﻻرې پﻪ اروپا ک‪ ３‬ډ‪４‬رې ارزاﻧﻪ تراﻧسپﻮرتﻲ ﻻرې گ‪２‬ل ک‪８５‬ي‪.‬‬ ‫‪47‬‬

‫＇لﻮرمﻪ گ‪２‬ﻪ جدول‪ :‬د اروپاﻳﻲ ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻮ جغرافﻴاﻳﻲ ‪＄‬اﻧگ‪７‬تﻴاوې (د مطالع‪ ３‬لپاره)‬ ‫پﻪ ‪ ٢٠٠١‬م ‪ .‬کال ک‪ ３‬پﻪ مختلفﻮ برخﻮ ک‪ ３‬د‬ ‫ﻧفﻮسﻮ د بﻮختﻴا فﻴصدي‬

‫عمﻮمﻴات‬ ‫گ‪２‬ﻪ‬

‫ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻪ‬ ‫پﻼزم‪５‬ﻨﻪ‬

‫پرخﻮالﻰ‬ ‫پﻪ کﻴلﻮ متر‬ ‫مربع سره‬

‫پﻪ ‪٢٠٠٦‬م پﻪ ﻳﻮ کﻴلﻮ متر‬ ‫مربع ک‪ ３‬د‬ ‫کال ک‪ ３‬د‬ ‫ﻧفﻮسﻮ شم‪５‬ر ﻧفﻮسﻮ شم‪５‬ر‬

‫کرﻧﻪ‬

‫صﻨعت‬

‫خدمتﻮﻧﻪ‬

‫‪1‬‬

‫اﻟباﻧﻴا‬

‫تﻴراﻧا‬

‫‪28.748‬‬

‫‪3.581.655‬‬

‫‪125‬‬

‫‪54.7‬‬

‫‪23.1‬‬

‫‪22.2‬‬

‫‪2‬‬

‫بﻠجﻴﻢ‬

‫بروﻛسﻞ‬

‫‪33.000‬‬

‫‪10.379.067‬‬

‫‪315‬‬

‫‪2.6‬‬

‫‪27.2‬‬

‫‪70.3‬‬

‫‪3‬‬

‫بﻮسﻨﻲ‪ -‬ﻫرزﮔﻮﻳﻦ‬

‫ساراﻳﻮو‬

‫‪51.129‬‬

‫‪4.498.976‬‬

‫‪88‬‬

‫‪11.7‬‬

‫‪47.5‬‬

‫‪40.8‬‬

‫‪4‬‬

‫بﻠغارﻳا‬

‫صﻮفﻴا‬

‫‪110.912‬‬

‫‪7.385.367‬‬

‫‪67‬‬

‫‪25.7‬‬

‫‪30.8‬‬

‫‪43.5‬‬

‫‪5‬‬

‫ډﻧمارک‬

‫ﻛﻮپﻦ ﻫاﮔﻦ‬

‫‪43.094‬‬

‫‪5.450.661‬‬

‫‪126‬‬

‫‪3.6‬‬

‫‪26.8‬‬

‫‪69.6‬‬

‫‪6‬‬

‫آﻟﻤان‬

‫برﻟﻴﻦ‬

‫‪357.022‬‬

‫‪82.422.299‬‬

‫‪231‬‬

‫‪2.6‬‬

‫‪34.6‬‬

‫‪62.9‬‬

‫‪7‬‬

‫استﻮﻧﻲ‬

‫تاﻟﻴﻦ‬

‫‪45.100‬‬

‫‪1.324.333‬‬

‫‪29‬‬

‫‪9.0‬‬

‫‪31.7‬‬

‫‪59.3‬‬

‫‪8‬‬

‫فﻨلﻨ‪６‬‬

‫ﻫلسﻨگﻲ‬

‫‪338.145‬‬

‫‪5.231.372‬‬

‫‪15‬‬

‫‪6.1‬‬

‫‪27.5‬‬

‫‪66.4‬‬

‫‪9‬‬

‫فراﻧسﻪ‬

‫پارﻳس‬

‫‪550.100‬‬

‫‪60.876.136‬‬

‫‪111‬‬

‫‪1.5‬‬

‫‪25.1‬‬

‫‪73.4‬‬

‫‪10‬‬

‫ﻳﻮﻧان‬

‫اتﻦ‬

‫‪131.990‬‬

‫‪10.688.058‬‬

‫‪81‬‬

‫‪17.5‬‬

‫‪22.5‬‬

‫‪59.9‬‬

‫‪11‬‬

‫ﻫﻨ‪／‬ري‬

‫بﻮداپست‬

‫‪93.032‬‬

‫‪9.981.334‬‬

‫‪107‬‬

‫‪6.8‬‬

‫‪34.4‬‬

‫‪58.8‬‬

‫‪12‬‬

‫اﻳرلﻨ‪６‬‬

‫دوبﻠﻴﻦ‬

‫‪70.284‬‬

‫‪4.062.235‬‬

‫‪58‬‬

‫‪8.5‬‬

‫‪30.0‬‬

‫‪61.5‬‬

‫‪13‬‬

‫اﻳسلﻨ‪６‬‬

‫رﻳﻜجاوﻳﻚ‬

‫‪103.000‬‬

‫‪299.388‬‬

‫‪3‬‬

‫‪8.6‬‬

‫‪25.2‬‬

‫‪66.2‬‬

‫‪14‬‬

‫اﻳ＂الﻴا‬

‫روم‬

‫‪301.268‬‬

‫‪58.133.509‬‬

‫‪193‬‬

‫‪5.6‬‬

‫‪32.1‬‬

‫‪62.3‬‬

‫‪15‬‬

‫کرواتﻲ‬

‫زاﮔرب‬

‫‪56.538‬‬

‫‪4.494.749‬‬

‫‪79‬‬

‫‪16.4‬‬

‫‪30.9‬‬

‫‪52.6‬‬

‫‪16‬‬

‫ﻻتﻮﻳا‬

‫رﻳﮕا‬

‫‪64.600‬‬

‫‪2.274.735‬‬

‫‪35‬‬

‫‪15.5‬‬

‫‪26.4‬‬

‫‪58.1‬‬

‫‪17‬‬

‫لﻴتﻮاﻧﻲ‬

‫وﻳﻠﻨﻴﻮس‬

‫‪65.200‬‬

‫‪3.585.906‬‬

‫‪55‬‬

‫‪20.2‬‬

‫‪36.4‬‬

‫‪43.5‬‬

‫‪18‬‬

‫ﻟﻮﻛزاﻣبﻮرگ‬

‫ﻟﻮﻛزاﻣبﻮرگ‬

‫‪2.586‬‬

‫‪474.413‬‬

‫‪183‬‬

‫‪3.0‬‬

‫‪28.0‬‬

‫‪69‬‬

‫‪19‬‬

‫ﻣقدوﻧﻴﻪ‬

‫سﻜﻮپﻴﻪ‬

‫‪25.713‬‬

‫‪2.050.554‬‬

‫‪80‬‬

‫‪21.8‬‬

‫‪40.4‬‬

‫‪37.8‬‬

‫‪20‬‬

‫ﻣاﻟتا‬

‫واﻟتا‬

‫‪316‬‬

‫‪400.214‬‬

‫‪1.267‬‬

‫‪2.0‬‬

‫‪26.0‬‬

‫‪72.0‬‬

‫‪21‬‬

‫مﻮلداوي‬

‫کﻴشﻲ ﻧف‬

‫‪33.700‬‬

‫‪4.466.706‬‬

‫‪133‬‬

‫‪45.7‬‬

‫‪14.6‬‬

‫‪39.7‬‬

‫‪22‬‬

‫ﻣﻮﻧتﻴﻨﮕرو‬

‫پدﮔﻮرﻳﻜا‬

‫‪13.812‬‬

‫‪630.548‬‬

‫‪46‬‬

‫‪2.0‬‬

‫‪30.0‬‬

‫‪68.0‬‬

‫‪23‬‬

‫ﻫالﻨ‪６‬‬

‫اﻣستردام‬

‫‪41.526‬‬

‫‪16.491.461‬‬

‫‪397‬‬

‫‪3.2‬‬

‫‪22.0‬‬

‫‪74.8‬‬

‫‪24‬‬

‫ﻧاروې‬

‫اوسﻠﻮ‬

‫‪323.877‬‬

‫‪4.610.820‬‬

‫‪14‬‬

‫‪4.1‬‬

‫‪21.8‬‬

‫‪74.0‬‬

‫‪25‬‬

‫اوﻛراﻳﻦ‬

‫ﻛﻴف‬

‫‪603.700‬‬

‫‪46.710.816‬‬

‫‪77‬‬

‫‪26.1‬‬

‫‪27.4‬‬

‫‪46.5‬‬

‫‪48‬‬

‫پﻪ ‪ ٢٠٠١‬م ‪ .‬کال ک‪ ３‬پﻪ مختلفﻮ برخﻮ ک‪ ３‬د‬ ‫ﻧفﻮسﻮ د بﻮختﻴا فﻴصدي‬

‫عمﻮمﻴات‬

‫‪49‬‬

‫گ‪２‬ﻪ‬

‫ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻪ‬ ‫پﻼزم‪５‬ﻨﻪ‬

‫پرخﻮالﻰ‬ ‫پﻪ کﻴلﻮ متر‬ ‫مربع سره‬

‫پﻪ ‪٢٠٠٦‬م پﻪ ﻳﻮ کﻴلﻮ متر‬ ‫مربع ک‪ ３‬د‬ ‫کال ک‪ ３‬د‬ ‫ﻧفﻮسﻮ شم‪５‬ر ﻧفﻮسﻮ شم‪５‬ر‬

‫کرﻧﻪ‬

‫صﻨعت‬

‫خدمتﻮﻧﻪ‬

‫‪26‬‬

‫اترﻳش‬

‫وﻳاﻧا‬

‫‪83.859‬‬

‫‪8.192.818‬‬

‫‪98‬‬

‫‪6.4‬‬

‫‪31.3‬‬

‫‪62.3‬‬

‫‪27‬‬

‫پﻮلﻨ‪６‬‬

‫وارسا‬

‫‪323.250‬‬

‫‪38.536.869‬‬

‫‪119‬‬

‫‪19.0‬‬

‫‪31.7‬‬

‫‪49.3‬‬

‫‪28‬‬

‫پرتﮕال‬

‫ﻟزبﻮن‬

‫‪91.982‬‬

‫‪10.605.817‬‬

‫‪115‬‬

‫‪12.3‬‬

‫‪35.2‬‬

‫‪52.5‬‬

‫‪29‬‬

‫روﻣاﻧﻴﻪ‬

‫بﻮخارست‬

‫‪238.391‬‬

‫‪22.303.552‬‬

‫‪94‬‬

‫‪41.7‬‬

‫‪28.1‬‬

‫‪30.2‬‬

‫‪30‬‬

‫روسﻴﻪ‬

‫ﻣسﻜﻮ‬

‫‪142.893.540 17.075.400‬‬

‫‪8‬‬

‫‪11.6‬‬

‫‪29.6‬‬

‫‪58.8‬‬

‫‪31‬‬

‫صربﻴا‬

‫بﻠﮕراد‬

‫‪88.361‬‬

‫‪9.394.411‬‬

‫‪106‬‬

‫‪29.7‬‬

‫‪32.9‬‬

‫‪37.4‬‬

‫‪32‬‬

‫سﻠﻮوﻳﻨﻴا‬

‫ﻟﻴﻮبﻠﻴاﻧا‬

‫‪20.256‬‬

‫‪2.010.347‬‬

‫‪99‬‬

‫‪11.0‬‬

‫‪37.6‬‬

‫‪51.4‬‬

‫‪33‬‬

‫سﻠﻮاك‬

‫براتﻴسﻼوا‬

‫‪49.012‬‬

‫‪5.439.448‬‬

‫‪111‬‬

‫‪7.6‬‬

‫‪38.0‬‬

‫‪54.4‬‬

‫‪34‬‬

‫اسپاﻧﻴا‬

‫ﻣادرﻳد‬

‫‪505.992‬‬

‫‪40.397.842‬‬

‫‪80‬‬

‫‪6.9‬‬

‫‪30.9‬‬

‫‪62.2‬‬

‫‪35‬‬

‫چﻚ‬

‫پراگ‬

‫‪78.864‬‬

‫‪10.235.455‬‬

‫‪130‬‬

‫‪5.1‬‬

‫‪39.1‬‬

‫‪55.9‬‬

‫‪36‬‬

‫برﻳتاﻧﻴا‬

‫ﻟﻨدن‬

‫‪244.101‬‬

‫‪60.609.153‬‬

‫‪248‬‬

‫‪1.6‬‬

‫‪25.4‬‬

‫‪73.1‬‬

‫‪37‬‬

‫سپﻴﻨﻪ روسﻴﻪ‬

‫ﻣﻴﻨسﻚ‬

‫‪207.600‬‬

‫‪10.293.011‬‬

‫‪50‬‬

‫‪19.7‬‬

‫‪40.6‬‬

‫‪39.7‬‬

‫‪38‬‬

‫سﻮﻳ‪６‬ن‬

‫ستﻜﻬﻠﻢ‬

‫‪449.964‬‬

‫‪9.016.596‬‬

‫‪20‬‬

‫‪2.6‬‬

‫‪25.5‬‬

‫‪71.9‬‬

‫‪39‬‬

‫سﻮﻳس‬

‫برن‬

‫‪41.284‬‬

‫‪7.523.934‬‬

‫‪182‬‬

‫‪4.6‬‬

‫‪26.7‬‬

‫‪68.7‬‬

‫‪40‬‬

‫سان ﻣرﻳﻨﻮ‬

‫سان ﻣرﻳﻨﻮ‬

‫‪61‬‬

‫‪30200‬‬

‫‪467.2‬‬

‫‪41‬‬

‫اﻧدورا‬

‫اﻧدورا ﻻوﻻ‬

‫‪453‬‬

‫‪69865‬‬

‫‪154‬‬

‫‪42‬‬

‫ﻣﻮﻧاﻛﻮ‬

‫ﻣﻮﻧاﻛﻮ‬

‫‪1.95‬‬

‫‪32800‬‬

‫‪161.3‬‬

‫‪43‬‬

‫ﻟختﻦ شتﻦ‬

‫وادوز‬

‫‪160‬‬

‫‪35100‬‬

‫‪212.9‬‬

‫‪44‬‬

‫واتﻴﻜان‬

‫واتﻴﻜان سﻴتﻲ‬

‫‪0.44‬‬

‫‪920‬‬

‫‪204‬‬

‫‪45‬‬

‫آذرباﻳجان‬

‫باﻛﻮ‬

‫‪86600‬‬

‫‪847400‬‬

‫‪94.5‬‬

‫‪46‬‬

‫ارﻣﻨستان‬

‫اﻳروان‬

‫‪29800‬‬

‫‪2976000‬‬

‫‪111.9‬‬

‫‪47‬‬

‫ﮔرجستان‬

‫تفﻠﻴس‬

‫‪69700‬‬

‫‪4474000‬‬

‫‪71.6‬‬

‫دوﻳﻢ ＇پرکﻰ‬ ‫د امرﻳکا براعظم‬ ‫د دې ＇پرکﻲ ﻣﻮخ‪:３‬‬ ‫گراﻧﻮ زده کﻮوﻧکﻮ! د دې ＇پرکﻲ ﻟﻪ ﻻﻧد‪４‬ﻨﻴﻮ ﻋﻠﻤﻲ ﻣﻮخﻮ سره بﻪ آشﻨا شئ‪:‬‬

‫_ د امرﻳکا لﻮﻳﻪ وچﻪ لﻪ جغرافﻴاﻳﻲ مﻮقعﻴت سره‪.‬‬ ‫_ د امرﻳکا لﻮﻳﻪ وچﻪ لﻪ مﻬمﻮ لﻮړو او ژورو (غروﻧﻮ‪ ،‬سﻴﻨدوﻧﻮ‪ ،‬سمﻨدرگﻴﻮ‪ ،‬جﻬﻴلﻮﻧﻮ او خلﻴجﻮﻧﻮ)‬ ‫سره‪.‬‬ ‫_ د امرﻳکا د لﻮﻳ‪ ３‬وچ‪ ３‬لﻪ اقلﻴم سره‪.‬‬ ‫_ د امرﻳکا د لﻮﻳ‪ ３‬وچ‪ ３‬لﻪ سﻴاسﻲ جغرافﻴ‪ ３‬سره‪.‬‬ ‫_ د امرﻳکا د لﻮﻳ‪ ３‬وچ‪ ３‬لﻪ اقتصادي جغرافﻴ‪ ３‬سره (کرﻧﻪ‪ ،‬صﻨعت‪ ،‬سﻮداگرۍ او حمل و ﻧقل)‪.‬‬ ‫_ زده کﻮوﻧکﻲ دې د دې ＇پرکﻲ پﻪ ﻟﻮستﻠﻮ سره ﻻﻧدې ﻣﻬارتﻮﻧﻪ حاصﻞ ک‪７‬ي‪:‬‬

‫_ د ﻧقش‪ ３‬پر مخ د امرﻳکا د لﻮﻳ‪ ３‬وچ‪ ３‬مﻮقعﻴت معلﻮمﻮل‪.‬‬ ‫_ د ﻧقش‪ ３‬پر مخ د مﻬمﻮ غروﻧﻮ‪ ،‬سﻴﻨدوﻧﻮ‪ ،‬سمﻨدرگﻴﻮ او جﻬﻴلﻮﻧﻮ معلﻮمﻮل‪.‬‬ ‫_ د ﻧقش‪ ３‬پر مخ د امرﻳکا د لﻮﻳ‪ ３‬وچ‪ ３‬د ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻮ د مﻮقعﻴت معلﻮمﻮل‪.‬‬ ‫_ د اﻧساﻧاﻧﻮ پﻪ ژوﻧد ک‪ ３‬د حمل و ﻧقل د ارز＊ت د ﻧتﻴج‪ ３‬تﻮضﻴح کﻮل‪.‬‬

‫‪50‬‬

‫شپاړسم لﻮست‬

‫د اﻣرﻳکا د ﻟﻮﻳ‪ ３‬وچ‪ ３‬د جﻐراﻓﻴاﻳﻲ ﻣﻮﻗﻌﻴت پﻪ ﻫکﻠﻪ ＇ﻪ پﻮﻫ‪８５‬ئ؟‬ ‫شـــــــــــمالﻲ کﻨگل ســـــمﻨدر‬

‫آ‬

‫آرا‬

‫جﻨﻮبی امرﻳکا‬ ‫د ﻫﻮرن دماغﻪ‬

‫ــــــ‬

‫ـمﻨدر‬ ‫ــــــــ‬ ‫م ســــ‬ ‫را‬

‫د سرطان کر＊ﻪ‬

‫مﻨدر‬

‫د اطلس ســـــــــــــــــــــــــمﻨدر‬

‫شمالﻲ امرﻳکا‬

‫د استﻮا کر＊ﻪ‬

‫م ســ‬

‫د ﻫﻨد ســــــمﻨدر‬

‫د بﻴرﻧگ ابﻨا‬

‫د شمالﻲ قطب داﻳره‬

‫د جدي کر＊ﻪ‬

‫د سﻮ‪４‬لﻲ قطب داﻳره‬

‫د امرﻳکا لﻮﻳﻪ وچﻪ د ﻧ‪７‬ۍ پﻪ ﻧقشﻪ ک‪３‬‬

‫امرﻳکا لﻪ لﻮﻳ‪ ３‬وچ‪＇ ３‬خﻪ کﻮم سمﻨدروﻧﻪ چاپ‪５‬ر شﻮي دي؟‬ ‫‪ ١-٢‬ﻣﻮﻗﻌﻴت‬ ‫اﻟﻒ‪＇ :‬ﻠﻮر خﻮاوې‪ :‬د امرﻳکا لﻮﻳﻪ وچﻪ د ‪ 15‬درجﻮ او ‪ ١٧٠‬درجﻮ لﻮ‪４‬دﻳ‪％‬ﻮ طﻮل البلدوﻧﻮ او د‬

‫‪ ٨٤‬درجﻮ شمالﻲ عرض البلد او د ‪ ٥٥‬درجﻮ جﻨﻮبﻲ عرض البلد ترمﻨ‪ ＃‬مﻮقعﻴت لري‪.‬‬ ‫دا لﻮﻳﻪ وچﻪ د شمال لﻪ خﻮا پﻪ شمالﻲ کﻨگل سمﻨدر‪ ،‬د جﻨﻮب لﻪ خﻮا د درﻳک ‪ Derak passage‬پﻪ‬ ‫سمﻨدري ﻻر (چ‪ ３‬د اﻧترکتﻴکا او د سﻮ‪４‬لﻲ امرﻳکا ترمﻨ‪ ＃‬ب‪５‬لﻮوﻧک‪ ３‬پﻮلﻪ ده‪ :‬پﻪ ختﻴ‪ ＃‬ک‪ ３‬د اطلس پﻪ سمﻨدر‬ ‫چ‪ ３‬د اروپا او افرﻳقا لﻮﻳ‪ ３‬وچ‪ ３‬ﻳ‪ ３‬د امرﻳکا لﻪ لﻮﻳ‪ ３‬وچ‪＇ ３‬خﻪ ب‪５‬ل‪ ３‬ک‪７‬ي او پﻪ لﻮ‪４‬دﻳ‪ ＃‬ک‪ ３‬د آرام سمﻨدر‬ ‫(بحرالکاﻫل) او د بﻴرﻧگ دأبﻨا سره چ‪ ３‬د ‪ ٨٥‬کﻴلﻮمترو پﻪ وا！ﻦ اﻻسکا لﻪ روسﻴ‪＇ ３‬خﻪ ب‪５‬لﻮي‪ ،‬ﻧ‪＋‬ت‪ ３‬ده‪.‬‬ ‫پراخﻮالﻰ (مساحت) ﻳ‪ 42.3 ３‬مﻴلﻴﻮﻧﻪ کﻴلﻮمتره مربع‪ ３‬تﻪ رس‪８５‬ي‪.‬‬ ‫د امرﻳکا د لﻮﻳ‪ ３‬وچ‪ ３‬ډ‪４‬ره ل‪５‬رې شمالﻲ ﻧقطﻪ شمالﻲ قطب او جﻨﻮبﻲ ډ‪４‬ره ل‪５‬رې ﻧقطﻪ ﻳ‪ ３‬د کپ‬ ‫ﻫارن ‪ Cape-Horn‬دماغﻪ ده‪ .‬اوږدوالﻰ ﻳ‪ ３‬لﻪ شمال ＇خﻪ سﻮﻳل تﻪ ‪ ١٥٠٠٠‬کﻴلﻮمتره دى او سﻮر‬ ‫ﻳ‪ ３‬لﻪ ختﻴ‪＇ ＃‬خﻪ لﻮ‪４‬دﻳ‪ ＃‬تﻪ پﻪ مختلفﻮ برخﻮ ک‪ ３‬سره تﻮپﻴر لري‪.‬‬ ‫د اﻣرﻳکا د ﻟﻮﻳ‪ ３‬وچ‪ ３‬و‪４‬ش‪:‬‬

‫د امرﻳکا لﻮﻳﻪ وچﻪ لﻪ شمال ＇خﻪ جﻨﻮب لﻮر تﻪ پﻪ درﻳﻮ برخﻮ و‪４‬شل شﻮې ده چ‪ ３‬لﻪ شمالﻲ امرﻳکا‪،‬‬ ‫مﻨ‪％‬ﻨ‪ ９‬امرﻳکا او جﻨﻮبﻲ امرﻳکا ＇خﻪ عبارت ده‪ .‬د امرﻳکا لﻮﻳﻪ وچﻪ لﻪ شمال ＇خﻪ جﻨﻮب لﻮر تﻪ اوږده‬ ‫‪51‬‬

‫پرتﻪ ده‪ .‬پﻪ شمالﻲ امرﻳکا ک‪ ３‬دوه ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻪ کاﻧاډا او متحده اﻳالتﻮﻧﻪ مﻮقعﻴت لرى چ‪ ３‬لﻪ شمالﻲ قطب‬ ‫＇خﻪ د مکسﻴکﻮ تر ﻫ‪５‬ﻮاد پﻮرې غ‪５％‬دل‪ ３‬ده‪ .‬مﻨ‪％‬ﻨ‪ ９‬امرﻳکا د شمالﻲ امرﻳکا او جﻨﻮبﻲ امرﻳکا ترمﻨ‪＃‬‬ ‫پرتﻪ ده‪ ،‬مﻨ‪％‬ﻨ‪ ９‬امرﻳکا د شمال لﻪ خﻮا متحده اﻳاﻻتﻮ سره او پﻪ جﻨﻮب ک‪ ３‬لﻪ جﻨﻮبﻲ امرﻳکا سره گ‪６‬ه‬ ‫پﻮلﻪ لري او د پاﻧام‪ ３‬کاﻧال د کارابﻴﻦ سمﻨدرگﻰ لﻪ آرام سمﻨدر سره ﻧ‪＋‬لﻮي او مﻨ‪％‬ﻨ‪ ９‬امرﻳکا لﻪ جﻨﻮبﻲ‬ ‫امرﻳکا ＇خﻪ ب‪５‬لﻮي‪ .‬جﻨﻮبﻲ امرﻳکا پﻪ جﻨﻮبﻲ ﻧﻴمﻪ کره ک‪ ３‬د شمالﻲ عرض البلد لﻪ ‪ ١٢‬درجﻮ ＇خﻪ د‬ ‫جﻨﻮبﻲ عرض البلد تر ‪ ٥٥‬درجﻮ پﻮرې مﻮقعﻴت لري او پﻪ شمالﻲ ﻧﻴمﻪ کره ک‪ ３‬ﻳ‪ ３‬ډ‪４‬ره ل‪８‬ه برخﻪ پرتﻪ‬ ‫ده‪ .‬جﻨﻮبﻲ امرﻳکا د مﻨ‪％‬ﻨ‪ ９‬امرﻳکا پﻪ جﻨﻮب ک‪ ３‬د مثلث پﻪ ب‪２‬ﻪ مﻮقعﻴت لري چ‪ ３‬راس ﻳ‪ ３‬د ﻫﻮرن‬ ‫دماغﻪ (کﻴپ ﻫﻮرن) او قاعده ﻳ‪ ３‬د کارابﻴﻦ پﻪ سمﻨدرگﻲ او پﻪ مﻨ‪％‬ﻨ‪ ９‬امرﻳکا ک‪ ３‬مﻮقعﻴت لري‪.‬‬ ‫د ！ﻮﻟگﻲ ﻓﻌاﻟﻴت‬

‫؟‬

‫زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ ډلﻮ وو‪４‬شل شﻲ او لﻪ ورک‪７‬ل شﻮې ﻧقش‪＇ ３‬خﻪ پﻪ گ＂‪ ３‬اخﻴستﻨ‪ ３‬سره دې د امرﻳکا‬ ‫د لﻮﻳ‪ ３‬وچ‪ ３‬مﻮقعﻴت د طﻮل البلدوﻧﻮ او عرض البلدوﻧﻮ پر بﻨس＀ و！اکﻲ او تمرﻳﻦ دې ک‪７‬ي‪.‬‬ ‫پﻮ＊تﻨ‪３‬‬

‫ﻻﻧدې جمل‪ ３‬بشپ‪７‬ې ک‪７‬ئ‪:‬‬ ‫‪ _١‬د امرﻳکا لﻮﻳﻪ وچﻪ ‪ ..............‬کﻴلﻮمتره مربع پراخﻮالﻰ لري؟‬ ‫‪ _٢‬د ‪ ..............‬أبﻨا جﻨﻮبﻲ امرﻳکا د اﻧتارکتﻴکا لﻪ لﻮﻳ‪ ３‬وچ‪＇ ３‬خﻪ ب‪５‬لﻮي؟‬ ‫‪ _٣‬د امرﻳکا د لﻮﻳ‪ ３‬وچ‪ ３‬او د أسﻴا‬ ‫د لﻮﻳ‪ ３‬وچ‪ ３‬ترمﻨ‪................ ＃‬‬ ‫ب‪５‬لﻮوﻧکﻲ حد تشکﻴلﻮي‪.‬‬ ‫‪ _٤‬د امرﻳکا او اروپا د لﻮﻳ‪ ３‬وچ‪３‬‬ ‫ترمﻨ‪ ............... ＃‬ب‪５‬لﻮوﻧکﻰ‬ ‫سرحد تشکﻴلﻮي‪.‬‬ ‫د امرﻳکا متحده اﻳالتﻮﻧﻪ‬ ‫وﻧزوﻳﻼ‬ ‫گﻮاتﻴماﻻ‬

‫کﻮرﻧ‪ ９‬دﻧده‬

‫ﻴرو‬

‫برازﻳل‬

‫پ‬ ‫پاراگﻮاى‬

‫اوروگﻮاى‬

‫ارجﻨتاﻳﻦ‬

‫د ورک‪７‬ل شﻮې ﻧقش‪ ３‬لﻪ مخ‪ ３‬د شمالﻲ‪،‬‬ ‫مﻨ‪％‬ﻨ‪ ９‬او جﻨﻮبﻲ امرﻳکا د ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻮ‬ ‫ﻧﻮمﻮﻧﻪ ب‪５‬ل ب‪５‬ل لﻴست ک‪７‬ئ او د جغرافﻴ‪３‬‬ ‫پﻪ راتلﻮﻧکﻲ ساعت ک‪ ３‬ﻳ‪ ،３‬پﻪ ！ﻮلگﻲ ک‪３‬‬ ‫ولﻮلئ‪.‬‬

‫فراﻧسﻮي گﻮﻳان‬ ‫ﻧﻴکاراگﻮا‬

‫چﻴلﻲ‬ ‫د امرﻳکا سﻴاسﻲ ﻧقشﻪ‬ ‫د رﻳکا ابﻨاء‬

‫‪52‬‬

‫اووه ﻟسﻢ ﻟﻮست‬

‫ب ـ د اﻣرﻳکا د ﻟﻮﻳ‪ ３‬وچ‪ ３‬د کشﻒ پﻪ ﻫکﻠﻪ ＇ﻪ پﻮﻫ‪８５‬ئ؟‬

‫د کرستف کﻮلمب اﻧ‪％‬ﻮر‬

‫آﻳا د امرﻳکا د کشف کﻮوﻧکﻲ لﻪ ﻧﻮم سره آشﻨاﻳﻲ لرئ؟‬ ‫کرستف کﻮلمب اﻳ＂الﻮي ب‪７５‬ۍ چلﻮوﻧکﻲ تﻪ د ‪＄‬مک‪ ３‬د کروﻳت پﻪ ﻫکلﻪ د مسلماﻧاﻧﻮ د لﻴکﻨﻮ‬ ‫پربﻨس＀ پﻪ ‪ ١٤٩٢‬م کال ک‪ ３‬د اسپاﻧﻴ‪ ３‬د پاچا لﻪ خﻮا دﻧده ورک‪７‬ل شﻮه چ‪ ３‬د لﻮ‪４‬دﻳ‪ ＃‬پرلﻮر ﻫﻨدوستان‬ ‫تﻪ سفر وک‪７‬ي او کﻮمﻪ شتمﻨﻲ چ‪ ３‬ﻫلتﻪ وه‪ ،‬ﻻس تﻪ راوړي خﻮ کﻮلمب خپل سفر پﻴل ک‪ ،７‬ﻫغﻪ ‪＄‬اى‬ ‫تﻪ ورس‪５‬د چ‪ ３‬ﻫغﻪ ﻳ‪ ３‬د غرب الﻬﻨد پﻪ ﻧامﻪ ﻳاد ک‪ ７‬او لﻮم‪７‬ﻧ‪ ９‬سﻴمﻪ چ‪ ３‬ﻫلتﻪ پﻪ ک‪ ３‬پلﻰ شﻮ ﻫغﻪ ﻳ‪３‬‬ ‫د سان سالﻮا دور (مقدس ﻧجات ورکﻮوﻧکﻲ) پﻪ ﻧامﻪ ﻳاده ک‪７‬ه (چ‪ ３‬د بﻬاما د ！اپﻮگاﻧﻮ لﻪ ډل‪＇ ３‬خﻪ وه)‪.‬‬ ‫کﻮلمب فکر کاوه چ‪ ３‬آسﻴا او ﻫﻨد تﻪ رس‪５‬دلی دى او خپلﻮ ملگرو تﻪ ﻳ‪ ３‬ﻻر＊ﻮوﻧﻪ ورک‪７‬ه چ‪ ３‬د ！اپﻮ‬ ‫گاﻧﻮ پﻪ پل＂ﻨﻪ پﻴل وک‪７‬ي‪ .‬کﻮلمب درې ‪＄‬ل‪ ３‬ﻧﻮر ﻫم د امرﻳکا ﻧﻮې وچ‪ ３‬تﻪ سفر وک‪.７‬‬ ‫لﻪ کﻮلمب ＇خﻪ وروستﻪ بل ب‪７５‬ۍ چلﻮوﻧکﻲ د امرﻳکﻮ سپﻮچ‪ ３‬پﻪ ﻧﻮم د کﻮلمب ﻻرې تﻪ دوام ورک‪ ７‬او د‬ ‫جﻨﻮبﻲ عرض البلد تر‪ ٥٢‬درجﻮ پﻮرې د برازﻳل د ﻫ‪５‬ﻮاد غاړو تﻪ ﻧژدې پرمخ وﻻړ‪ .‬دې ب‪７５‬ۍ چلﻮوﻧکﻲ‬ ‫د خپل سفر پﻪ ﻫکلﻪ ﻳﻮه مقالﻪ ولﻴکلﻪ او ﻫغﻪ ﻳ‪ ３‬خپره ک‪７‬ه‪ ،‬وروستﻪ بﻴا پﻪ ‪ ١٥٠٢‬م ک‪ ３‬ﻳﻮه جغرافﻴﻪ پﻮه‬ ‫ﻳﻮ کتاب ولﻴکﻪ او پﻪ ﻫغﻪ ک‪ ３‬ﻳ‪ ３‬د امرﻳکﻮ سپﻮچﻲ مقال‪ ３‬تﻪ د خپل اثر پﻪ سرﻳزه ک‪＄ ３‬اى ورک‪ ７‬او چاپ‬ ‫ﻳ‪ ３‬ک‪ .７‬پﻪ ‪ ١٥٠٧‬م کال ک‪ ３‬ﻧﻮمﻮړى کتاب پﻪ ﻻتﻴﻨﻲ ژبﻪ وژباړل شﻮ چ‪ ３‬پﻪ سرﻳزه ک‪ ３‬ﻳ‪ ３‬ﻳﻮه جغرافﻴﻪ پﻮه‬ ‫وړاﻧدﻳز وک‪ ７‬چ‪ ３‬د وچ‪ ３‬دا ！ﻮ！ﻪ دې‪ ،‬د ﻫغﻪ د کشف کﻮوﻧکﻲ پﻪ ﻧﻮم امرﻳکا وﻧﻮمﻮل شﻲ‪.‬‬ ‫‪53‬‬

‫پﻪ لﻮم‪７‬ﻳﻮ ک‪ ３‬د امرﻳکا ﻧﻮم د استﻮا د کر＊‪ ３‬د جﻨﻮب برخ‪ ３‬تﻪ استعمال‪５‬ده چ‪ ３‬کﻮلمب ﻫغﻪ ‪＄‬اى‬ ‫تﻪ سفر ﻧﻪ و ک‪７‬ى‪ ،‬خﻮ وروستﻪ ﻳ‪ ３‬شمالﻲ برخﻪ ﻫم پﻪ بر ک‪ ３‬وﻧﻴﻮلﻪ او پﻪ جغرافﻴﻪ ک‪ ３‬لﻮم‪７‬ى ‪＄‬ل‬ ‫گردﻫارد مرکاتﻮر پﻪ ‪ ١٥٣٨‬م کال ک‪ ３‬پﻪ خپلﻪ مشﻬﻮره ﻧقشﻪ ک‪ ３‬د امرﻳکا ﻧﻮم ！ﻮل‪ ３‬لﻮ‪４‬دﻳ‪ ３％‬ﻧﻴم‪３‬‬ ‫کرې تﻪ استعمال ک‪ .７‬لﻪ ﻫغﻪ وخت ＇خﻪ ﻳ‪ ３‬وروستﻪ تر ﻧﻨﻪ پﻮرې دا ﻧﻮې لﻮﻳﻪ وچﻪ د امرﻳکﻮ پﻪ ﻧﻮم‪ ،‬د‬ ‫امرﻳکا لﻮﻳﻪ وچﻪ ﻧﻮمﻮل‪ ３‬ده‪.‬‬

‫د ！ﻮﻟگﻲ ﻓﻌاﻟﻴت‬

‫زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ ډلﻮ وو‪４‬شل شﻲ او ﻻﻧد‪４‬ﻨﻴﻮ پﻮ＊تﻨﻮ تﻪ دې ‪＄‬ﻮاب ورک‪７‬ي‪:‬‬ ‫‪ _١‬کﻮلمب ول‪ ３‬د ﻫﻨد د سفر لپاره د اروپا لﻮ‪４‬دﻳ‪％‬ﻪ ﻻره غﻮره ک‪７‬ه؟‬ ‫‪ _٢‬مسلماﻧﻮ جغرافﻴﻪ پﻮﻫاﻧﻮ د امرﻳکا پﻪ کشفﻮلﻮ ک‪＇ ３‬ﻪ رول درلﻮد؟‬ ‫‪ _٣‬جغرافﻴ‪ ３‬پﻮﻫاﻧﻮ ول‪ ３‬دا ﻧﻮې لﻮﻳﻪ وچﻪ د امرﻳکا پﻪ ﻧﻮم وﻧﻮمﻮلﻪ؟‬

‫؟‬

‫پﻮ＊تﻨ‪３‬‬

‫‪ _١‬امرﻳکا تﻪ د کرستف کﻮلمب د سفر مﻮخﻪ ＇ﻪ وه؟‬ ‫‪ _٢‬د امرﻳکﻮ سپﻮچﻲ پﻪ خپل سمﻨدري سفر ک‪ ３‬کﻮم ‪＄‬اى کشف ک‪７‬؟‬ ‫‪ _٣‬لﻮم‪７‬ى ‪＄‬ل کﻮم جغرافﻴﻪ پﻮه ﻧﻮمﻮړې ﻧﻮې لﻮﻳﻪ وچﻪ د امرﻳکا پﻪ ﻧﻮم وﻧﻮمﻮلﻪ؟‬ ‫‪ _٤‬پﻪ لﻮم‪７‬ﻳﻮ ک‪ ３‬د امرﻳکا کلمﻪ د امرﻳکا د لﻮﻳ‪ ３‬وچ‪ ３‬کﻮم‪ ３‬برخ‪ ３‬تﻪ استعمال‪ ３‬ده؟‬ ‫کﻮرﻧ‪ ９‬دﻧده‬

‫د امرﻳکﻮ د سفر لﻮرى د ﻧقش‪ ３‬لﻪ مخ‪ ３‬رسم ک‪７‬ئ او ＇رگﻨده ک‪７‬ئ چ‪ ３‬ﻫغﻪ کﻮم لﻮی کار‬ ‫ترسره ک‪７‬ى دى‪..‬‬

‫‪54‬‬

‫اتﻠسﻢ ﻟﻮست‬

‫‪٢،٢‬طبﻴعﻲجغرافﻴﻪ‬

‫راکﻲ غروﻧﻪ‬

‫د ر اتلﻮﻧکﻲ مخ ﻧقشﻪ پﻪ غﻮر وگﻮرئ او وواﻳاست چ‪ ３‬غروﻧﻪ د دې لﻮﻳ‪ ３‬وچ‪ ３‬پﻪ کﻮمﻪ برخﻪ ک‪ ３‬مﻮقعﻴت لرى؟‬

‫الف ـ د امرﻳکا د لﻮﻳ‪ ３‬وچ‪ ３‬د غروﻧﻮ پﻪ ﻫکلﻪ ＇ﻪ پﻮﻫ‪８５‬ئ؟‬ ‫‪ ١‬ـ پخﻮاﻧﻲ ！ﻴ＀ زاړه غروﻧﻪ‬ ‫د اپاﻻش غروﻧﻪ (‪)Appalachian‬‬ ‫د شمالﻲ امرﻳکا د متحده اﻳالتﻮﻧﻮ پﻪ ختﻴ‪％‬ﻪ برخﻪ ک‪！ ３‬ﻴ＀ غروﻧﻪ شتﻪ چ‪ ３‬د جﻴﻮلﻮژۍ پﻪ لﻮم‪７‬ۍ دورې‬ ‫پﻮرې اړه لري‪ ،‬د وخت پﻪ ت‪５‬ر‪４‬دلﻮ سره ﻳ‪ ３‬لﻮړوالﻰ ل‪ ８‬شﻮى او پﻪ اوسﻨﻲ وخت ک‪ ３‬د گردو لﻮړو ＇ﻮکﻮ‪،‬‬ ‫‪＄‬ﻮړلروﻧکﻮ لمﻨﻮ او پراخﻮ وادﻳﻮ لروﻧکﻲ دي‪ .‬دا غروﻧﻪ د شمال ختﻴ‪＇ ＃‬خﻪ د جﻨﻮب لﻮ‪４‬دﻳ‪ ＃‬پﻪ لﻮر د‬ ‫‪ ١٥٠٠‬کﻴلﻮمترو پﻪ اوږدوالﻲ غ‪５％‬دلﻲ دي او لﻮړه ＇ﻮکﻪ ﻳ‪ ３‬بلک دام ‪ Black Dame‬ده چ‪٢٠٤٤ ３‬‬ ‫متره لﻮړوالﻰ لري‪.‬‬ ‫‪ _ ٢‬لﻮړ او ‪＄‬ﻮان غروﻧﻪ‬ ‫د راکﻲ ‪ Rocky‬ﻳا روشﻮز غروﻧﻪ‪:‬‬ ‫د آرام سمﻨدر د غاړې پﻪ اوږدو ک‪ ３‬لﻪ شمال ＇خﻪ جﻨﻮب تﻪ غ‪５％‬دلﻲ دي او د جﻴﻮلﻮژۍ پﻪ در‪４‬م‪３‬‬ ‫دورې پﻮرې اړه لري‪ .‬دا غروﻧﻪ ‪＄‬ﻮان او ډ‪４‬ر لﻮړ دي چ‪ ３‬پﻪ ‪＄‬ﻴﻨﻮ سﻴمﻮ ک‪ ３‬ﻳ‪ ３‬لﻮړوالﻰ ‪ ٦٠٠٠‬مترو‬ ‫تﻪ ﻫم رس‪８５‬ي‪ ،‬لﻮړه ＇ﻮکﻪ ﻳ‪ ３‬مک کﻴﻨلﻰ ‪ Mickinley‬پﻪ اﻻسکا ک‪ ٦١٩٣ ３‬متره لﻮړوالﻰ‬ ‫‪55‬‬

‫لري‪ .‬د ﻧﻮمﻮړي غره پﻪ شمالﻲ او جﻨﻮبﻲ برخﻮ ک‪ ３‬فعال او غلﻲ شﻮي اور غﻮر‪＄‬ﻮﻧ‪( ３‬آتشفشان) شتﻪ‬ ‫دي چ‪ ３‬درﻧ‪ ３‬زلزل‪ ３‬ﻫم پﻪ ﻫغﻮ ک‪ ３‬ژر‪ ،‬ژر رامﻨ‪ ＃‬تﻪ ک‪８５‬ي‪ .‬لکﻪ چ‪ ３‬دارﻧگﻪ لﻮﻳﻪ زلزلﻪ د شلم‪３‬‬ ‫پ‪７５‬ۍ پﻪ ‪ ١٩٦٤‬م کال ک‪ ３‬پﻪ اﻻسکا ک‪ ３‬مﻨ‪％‬تﻪ راغلﻪ‪ .‬د اپاﻻش او راکﻲ غروﻧﻮ د ل‪７‬ﻳﻮ ترمﻨ‪ ＃‬ﻫﻮارې‬ ‫‪＄‬مک‪ ３‬او پراخ‪ ３‬جلگ‪ ３‬شتﻪ‪.‬‬

‫ش‬

‫مالﻲ‬

‫کﻨ‬ ‫گل‬

‫س‬ ‫مﻨدر‬

‫د شمالﻲ امرﻳکا د لﻮﻳ‪ ３‬وچ‪ ３‬طبﻴعﻲ ﻧقشﻪ‬

‫طلس‬ ‫دا‬

‫روﻧﻪ‬

‫تﻴک)‬ ‫(اتﻼﻧ‬

‫ش‬ ‫اپﻼ‬ ‫غر‬ ‫وﻧﻪ‬

‫سمﻨدر‬

‫ـــــــــ‬

‫د را‬

‫ـــــــــ‬

‫ک‬ ‫ﻲ (ر‬ ‫وشﻮ‬

‫د‬

‫ز) غ‬

‫ـــ‬ ‫ـــــــــ‬ ‫ـمﻨدر‬ ‫ارام‬

‫ســــــ‬

‫ـــــــــ‬

‫ـــــــــ‬

‫د کارابﻴﻦ سمﻨدرگﻰ‬

‫‪56‬‬

‫د اﻧدﻳز ﻏروﻧﻪ (‪)Andes‬‬ ‫د اﻧدﻳز غروﻧﻪ د دې سﻴم‪ ３‬د اصلﻲ اوس‪５‬دوﻧکﻮ پﻪ ژبﻪ د شاتﻮ د غروﻧﻮ معﻨا لري‪ .‬د غروﻧﻮ دا ل‪７‬ۍ‬ ‫پﻪ جﻨﻮبﻲ امرﻳکا ک‪ ３‬د آرام سمﻨدر د غاړې پﻪ اوږدو ک‪ ３‬لﻪ شمال ＇خﻪ د جﻨﻮب لﻮر تﻪ د ‪٨٠٠٠‬‬ ‫کﻴلﻮمترو پﻪ اوږدوالﻲ غ‪５％‬دل‪ ３‬ده او لﻮړه ＇ﻮکﻪ ﻳ‪ ３‬اکاﻧکاگﻮا ‪ Aconcagua‬پﻪ ارجﻨ＂اﻳﻦ ک‪３‬‬ ‫‪ ٦٩٦٠‬متره لﻮړه ده‪ .‬د دې ‪＄‬ﻮاﻧﻮ غروﻧﻮ د جﻮړ＊ت پﻪ پروسﻪ ک‪ ３‬اورغﻮر‪＄‬ﻮﻧ‪ ،３‬عمﻮدي حرکتﻮﻧﻪ او‬ ‫وراﻧﻮوﻧک‪ ３‬زلزل‪ ３‬ﻻتر اوسﻪ ﻫم دوام لري‪ .‬لکﻪ چ‪ ３‬پﻪ ‪ ١٩٦٠‬م کال ک‪ ３‬د اﻧدﻳز د غروﻧﻮ پﻪ جﻨﻮبﻲ‬ ‫برخﻮ ک‪ ３‬ﻳﻮه ډ‪４‬ره درﻧﻪ زلزلﻪ وشﻮه چ‪ ３‬د چﻴلﻰ زلزل‪ ３‬پﻪ ﻧامﻪ ﻳاد‪８４‬ي‪ .‬د دې زلزل‪ ３‬پﻪ پاﻳلﻪ ک‪ ３‬غلﻲ‬ ‫شﻮي اتشفشان ﻫم پﻪ فعالﻴت پﻴل وک‪ ،７‬د ساحلﻲ وچ‪＄ ３‬ﻴﻨ‪ ３‬برخ‪ ３‬تر اوبﻮ ﻻﻧدې شﻮې‪ ،‬د سمﻨدر‬ ‫پﻪ ‪＄‬ﻴﻨﻮ برخﻮ ک‪！ ３‬اپﻮگان لﻪ اوبﻮ ＇خﻪ بﻬر شﻮل او ﻧﻮي ！اپﻮگان ﻳ‪ ３‬جﻮړ ک‪７‬ل‪.‬‬ ‫د جﻨﻮبﻲ امرﻳکا د لﻮﻳ‪ ３‬وچ‪ ３‬طبﻴعﻲ ﻧقشﻪ‬

‫د‬ ‫د کﻮپان لﻮړې ﻻﻧﻮ‬

‫د شمالﻲ اطلس سمﻨدر‬

‫سد‬

‫＊ت‪３‬‬

‫دﻧ‬

‫ﻮمﻮک‬

‫ﻮماک‬

‫غروﻧﻪ‬ ‫د امازون ‪＄‬ﻨگلﻮﻧﻪ‬

‫د‬ ‫اﻳش‬ ‫ترﻧد‬ ‫وغ‬ ‫روﻧﻪ‬

‫د امازون جلگ‪３‬‬

‫د‬

‫د‬

‫اسپﻨ‬

‫براز‬

‫اسﻮ‬

‫روﻧﻪ‬ ‫غ‬

‫ﻮړې‬

‫روﻧﻪ‬ ‫غ‬

‫ﻳل ل‬

‫د اﻧ‬

‫د پا‬

‫دﻳز‬

‫رسﻴس‬

‫غروﻧﻪ‬

‫د‬ ‫شاگﻮ‬ ‫د＊ت‪３‬‬

‫د سﻮ‪４‬‬ ‫لـــــــ‬ ‫لﻲ اط‬

‫اﻧدﻳ‬ ‫ز غروﻧﻪ‬

‫ــــﻨدر‬

‫ـــس‬

‫د پامپا‬

‫ــ‬ ‫ــــــــــــ‬

‫د سامبﻮ روﻫﻴﻮن خلﻴج‬

‫ســـــ‬ ‫ــــــــ‬ ‫ـ‬ ‫ـمﻨدر‬

‫ســـ‬ ‫ــــــــــــ‬

‫پتﻪ گﻮﻧﻰ‬

‫‪57‬‬

‫ــــ‬ ‫ــــــــــــ‬

‫د سان جﻮرج خلﻴج‬

‫ــــــﻮ‪４‬ﻠ‬

‫ــــــــ‬

‫د بﻼﻧکا جلﻴج‬ ‫د سان ماتﻴاس خلﻴج‬

‫د گراﻧده خلﻴج‬

‫‪٥‬‬

‫‪ ３‬ارا‬ ‫م ســــ‬ ‫ــــــــــــ‬

‫‪٤‬‬

‫ﻤـــــــــ‬

‫‪.٥‬‬

‫د ！ﻮﻟگﻲ ﻓﻌاﻟﻴت‬

‫زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ ＇ﻮ ډلﻮ وو‪４‬شل شﻲ او پﻪ مشﻮره دې دوه ﻻﻧدﻳﻨﻲ تصﻮﻳروﻧﻪ پﻪ غﻮر سره‬ ‫وگﻮري‪ ،‬د راکﻲ د ‪＄‬ﻮاﻧﻮ غروﻧﻮ او د اپﻼش د زړو غروﻧﻮ ترمﻨ‪ ＃‬ورتﻪ والﻰ او تﻮپﻴروﻧﻪ دې پﻪ‬ ‫گ‪６‬ې مشﻮرې سره ولﻴکﻲ او ！ﻮلگﻴﻮالﻮ تﻪ دې وړاﻧدې ک‪７‬ي‪.‬‬

‫راکﻲ غروﻧﻪ‬

‫پﻮ＊تﻨ‪３‬‬

‫شم‬ ‫الﻲ‬

‫اطل‬

‫ـس‬

‫ســ‬

‫ـــــ‬

‫ـــم‬

‫ﻨدر‬

‫د سمﻮ پﻮ＊تﻨﻮ لپاره د (س) تﻮرى او د ﻧاسمﻮ پﻮ＊تﻨﻮ لپاره د (ن) تﻮرى ولﻴکئ‪:‬‬ ‫‪ _١‬د اپﻼش غروﻧﻪ د جﻴﻮلﻮژۍ د لﻮم‪７‬ي دوران د غروﻧﻮ لﻪ ډل‪＇ ３‬خﻪ دي‪.‬‬ ‫‪ _٢‬د راکﻲ د غروﻧﻮ ل‪７‬ۍ لﻪ شمال ختﻴ‪＇ ＃‬خﻪ د جﻨﻮب لﻮ‪４‬دﻳ‪ ＃‬لﻮر تﻪ پرتﻪ ده‪.‬‬ ‫ﻻﻧدې جمل‪ ３‬بشپ‪７‬ې ک‪７‬ئ‪:‬‬ ‫‪ _١‬د امرﻳکا د لﻮﻳ‪ ３‬وچ‪ ３‬ډ‪４‬ر لﻮړ غروﻧﻪ ‪..............‬‬ ‫دي‪.‬‬ ‫‪ _٢‬د راکﻲ د غروﻧﻮ ډ‪４‬ره لﻮړه ＇ﻮکﻪ د ‪ ..........‬پﻪ‬ ‫ﻧﻮم پﻪ ‪ ............‬ک‪ ３‬مﻮقعﻴت لري‪.‬‬ ‫د سرطان کر＊ﻪ‬ ‫‪ _٣‬د اﻧدﻳز د غروﻧﻮ ډ‪４‬ره لﻮړه ＇ﻮکﻪ د ‪..............‬‬ ‫پﻪ ﻧﻮم پﻪ ‪ ...........‬ک‪ ３‬مﻮقعﻴت لري‪.‬‬ ‫د استﻮا کر＊ﻪ‬

‫ﻲ اطلــ‬

‫ـــ‬ ‫س ســــ‬

‫ـــ‬

‫ـمﻨدر‬

‫آرام ســــ‬

‫جﻨﻮب‬

‫ــــــــــــــــ‬

‫د امرﻳکا د لﻴکﻨ‪ ３‬پرتﻪ ﻧقشﻪ رسم ﻳا کاپﻲ ک‪７‬ئ او د‬ ‫غروﻧﻮ ﻧﻮمﻮﻧﻪ ﻳ‪ ３‬پﻪ ！اکلﻲ ‪＄‬اى ک‪ ３‬ولﻴکئ‪.‬‬

‫ــــــــــــــــ‬

‫کﻮرﻧ‪ ９‬دﻧده‬

‫د جدي کر＊ﻪ‬

‫ــــــــمﻨدر‬

‫؟‬

‫د اپﻼش غروﻧﻪ‬

‫‪58‬‬

‫ﻧﻮﻟسﻢ ﻟﻮست‬

‫ب ـ د اﻣرﻳکا د سﻴﻨدوﻧﻮ پﻪ ﻫکﻠﻪ ＇ﻪ پﻮﻫ‪８５‬ئ؟‬

‫د مﻴسﻲ سﻲ پﻲ سﻴﻨد ول‪ ３‬پﻪ دې ﻧﻮم ﻧﻮمﻮل شﻮى دى؟‬

‫د مﻴسﻲ سﻲ پﻲ سﻴﻨد‬

‫د شﻤاﻟﻲ اﻣرﻳکا سﻴﻨدوﻧﻪ‬ ‫پﻪ شمالﻲ امرﻳکا ک‪ ３‬لﻪ اوبﻮ ＇خﻪ ډک سﻴﻨدوﻧﻪ شتﻪ چ‪ ３‬لﻪ ﻳﻮې خﻮا د ب‪７５‬ۍ چلﻮلﻮ او د مالﻮﻧﻮ‬ ‫پﻪ ل‪８５‬دولﻮ ک‪ ３‬گ＂ﻮر دي‪ ،‬او لﻪ بل‪ ３‬خﻮا ﻳ‪ ３‬د کرﻧ‪ ３‬پﻪ برخﻪ ک‪ ３‬ډ‪４‬رې آساﻧتﻴاوې رامﻨ‪％‬تﻪ ک‪７‬ې دي‪.‬‬ ‫د شمالﻲ امرﻳکا د اتﻼﻧتﻴک د سمﻨدر د حﻮزې ډ‪４‬ر لﻮى سﻴﻨد د مﻴسﻲ سﻲ پﻲ (‪)Mississippi‬‬ ‫سﻴﻨد دى چ‪ ３‬د ﻫﻨدي بﻮمﻲ (اصلﻲ) اوس‪５‬دوﻧکﻮ پﻪ ژبﻪ د لﻮى سﻴﻨد معﻨا لري‪ .‬دا سﻴﻨد د مﻴﻨﻴسﻮتا‬ ‫(‪ )Minnesota‬د ‪＄‬ﻨگلﻮﻧﻮ د اﻳتاسکا لﻪ جﻬﻴل ＇خﻪ سرچﻴﻨﻪ اخلﻲ او پﻪ ﻫﻮارو او پراخﻪ د＊تﻮک‪３‬‬ ‫جﻨﻮب لﻮر تﻪ بﻬ‪８５‬ي‪ ،‬د بﻬﻴر پﻪ مﻨ‪％‬ﻨ‪ ９‬برخﻪ ک‪ ３‬ورسره لﻪ ＊ﻲ خﻮا ＇خﻪ ډ‪４‬ر لﻮى مرستﻴال د مﻴسﻮري‬ ‫(‪ )Missouri‬سﻴﻨد ﻳﻮ‪＄‬اى ک‪８５‬ي‪ .‬د مﻴسﻮري سﻴﻨد د ﻫﻨدي بﻮمﻲ (اصلﻲ) اوس‪５‬دوﻧکﻮ پﻪ ژبﻪ د خ‪７‬و‬ ‫ﻳا خ＂ﻴﻨﻮ اوبﻮ معﻨا لري‪.‬‬ ‫د مﻴسﻲ سﻲ پﻲ د سﻴﻨد اوږدوالﻰ د مﻴسﻮري د سﻴﻨد لﻪ سرچﻴﻨ‪＇ ３‬خﻪ تر مصبﻪ (خﻮل‪ )３‬د‬ ‫مکسﻴکﻮ پﻪ خلﻴج ک‪ )٦٤٢٠( ３‬کﻴلﻮمتره دى چ‪ ３‬د اوږدوالﻲ لﻪ پلﻮه لﻪ ﻧﻴل او امازون ＇خﻪ وروستﻪ‬ ‫دى‪ .‬د کﻴ‪ ０‬اړخ لﻮى مرستﻴال ﻳ‪ ３‬د اوﻫاﻳﻮ(‪ )Ohio‬سﻴﻨد دى چ‪ ３‬د اپاﻻش لﻪ غروﻧﻮ ＇خﻪ سرچﻴﻨﻪ‬ ‫‪59‬‬

‫اخلﻲ او زﻳات‪ ３‬اوبﻪ لري‪ .‬د مﻴسﻲ سﻲ پﻲ سﻴﻨد زﻳات‪ ３‬شگ‪ ３‬او خ＂‪ ３‬لﻪ ‪＄‬ان سره راوړي او پﻪ مصب‬ ‫(خﻮلﻪ) ک‪ ３‬ﻳ‪ ３‬لﻮﻳﻪ دلتا جﻮړه ک‪７‬ې چ‪ ３‬ﻫر کال ‪ ١٠٠‬متره د مکسﻴکﻮ د خلﻴج خﻮاتﻪ مخ‪ ３‬تﻪ ‪＄‬ﻲ‪.‬‬ ‫دا سﻴﻨد لﻪ خپلﻮ ！ﻮلﻮ مرستﻴاﻻﻧﻮ سره ＇ﻪ ﻧا＇ﻪ ‪ ٢٠٠٠٠‬کﻴلﻮمتره د ب‪７５‬ۍ چلﻮلﻮ وړ دى او د کرﻧ‪ ３‬پﻪ‬ ‫برخﻪ ک‪ ３‬ور＇خﻪ ﻫم گ＂ﻪ اخﻴستل ک‪８５‬ي‪.‬‬

‫دچ‬ ‫ر ﻮکچ‬ ‫مﻨد‬ ‫لس‬ ‫کﻨگ‬ ‫گﻰ‬ ‫الﻲ‬ ‫ﻨدر‬ ‫شم‬ ‫سم‬ ‫رت‬ ‫ﻮ قﻮ‬ ‫د بﻴ‬ ‫د گرﻳت بﻴر جﻬﻴل‬

‫ﻰ‬ ‫سمﻨد‬

‫د رگﻰ‪٫‬‬ ‫بﻴرﻧ‬ ‫گ‬ ‫ابﻨا‬

‫بﻴر‬

‫د مﻴ‬

‫د گرﻳت سﻴلﻮ جﻬﻴل‬

‫گس‬

‫کﻨز‬

‫د ﻻبرادور سمﻨدرگﻰ‬

‫د‬

‫يس‬

‫ﻴﻨد‬

‫ء‬

‫مﻨد‬ ‫رگﻰ‬

‫ي‬ ‫سﻨ‬

‫در‬

‫د‬ ‫طلس (ات‬ ‫ا‬

‫سﻴﻨد‬

‫) سمﻨدر‬

‫ﻼﻧتﻴک‬

‫د مﻴ‬ ‫سﻲ س‬ ‫ﻲ پﻲ‬

‫دک‬

‫د مکﻴسکﻮ خلﻴج‬

‫آرا‬

‫د کاربﻴﻦ سمﻨدرگﻰ‬

‫م‬ ‫ســــــ‬ ‫ـــــــــ‬

‫ـــــــــ‬

‫د شمالﻲ امرﻳکا د سﻴﻨدوﻧﻮ ﻧقشﻪ‬

‫ــ‬ ‫ـــــــــ‬

‫د کلﻮرادو سﻴﻨد‬

‫ـــــــــ‬

‫د‬

‫د را‬

‫کﻲ‬

‫لمئ‬

‫ـــــــــ‬

‫اس‬ ‫ﻴﻨد‬

‫غر‬

‫ـــــــــ‬

‫وﻧﻪ‬

‫مﻴ‬

‫سﻮر‬

‫ـمﻨدر‬

‫ﻴﻨد‬ ‫س‬ ‫روﻧﻪ‬ ‫سﻴﻨد وﻫاﻳﻮ ش غ‬ ‫ﻧس د ا‬ ‫اپﻼ‬ ‫ﻻر‬ ‫د‬ ‫ت‬

‫دم‬

‫سﻨ‬

‫اﻧﻴتﻮ‬

‫د‬

‫باج‬

‫ﻬﻴل‬ ‫د کلمبﻴا سﻴﻨد‬

‫‪60‬‬

‫د سﻨت ﻻرﻧس سﻴﻨد (‪ St.Lawrence‬پﻨ‪％‬گﻮﻧﻲ جﻬﻴلﻮﻧﻪ د اتﻼﻧتﻴک لﻪ سمﻨدر سره ﻧ‪＋‬لﻮي‪.‬‬ ‫دا سﻴﻨد د کﻨگل ک‪５‬دلﻮ لﻪ املﻪ ！ﻮل کال د ب‪７５‬ﻳﻮ چلﻮلﻮ وړ ﻧﻪ دى‪ .‬د شمالﻲ کﻨگل سمﻨدر (‪Arctic‬‬ ‫‪ )ocean‬د حﻮزې سﻴﻨدوﻧﻪ لﻪ واورو ＇خﻪ سرچﻴﻨﻪ اخلﻲ او د کال زﻳات وخت کﻨگل وي‪ .‬د دې‬ ‫حﻮزې ډ‪４‬ر لﻮى سﻴﻨد د مﻴکﻨزي (‪ )Mackenzie‬سﻴﻨد دى چ‪ ３‬سرچﻴﻨﻪ ﻳ‪ ３‬د‪－‬رﻳت سلﻴﻮ لﻪ جﻬﻴل او‬ ‫د اتابسکا (‪ )Athabasca‬لﻪ سﻴﻨد ＇خﻪ او مصب (خﻮلﻪ) ﻳ‪ ３‬پﻪ شمال ک‪ ３‬د بﻴﻮ فﻮرت (‪)Beaufort‬‬ ‫پﻪ سمﻨدرگﻲ ک‪ ３‬ده‪ .‬دا سﻴﻨد د شمالﻲ امرﻳکا د ﻳﻮه ＇‪７５‬وﻧکﻲ ماکﻴﻨزي پﻪ ﻧﻮم ﻧﻮمﻮل شﻮى دى‪.‬‬ ‫د آرام سمﻨدر (بحر الکاﻫل) د حﻮزې سﻴﻨدوﻧﻪ ﻧسبتا ً لﻨ‪ ،６‬ل‪ ８‬لﻮړوالﻰ او د چ＂ک بﻬﻴر لروﻧکﻲ‬ ‫دي‪ .‬د دې حﻮزې لﻮى سﻴﻨدوﻧﻪ کﻮلمبﻴا ‪ Columbia‬او کلﻮرادو ‪ Colorado‬دي‪ .‬دا سﻴﻨدوﻧﻪ‬ ‫د راکﻲ لﻪ غروﻧﻮ ＇خﻪ سرچﻴﻨﻪ اخلﻲ او پﻪ آرام سمﻨدر ک‪ ３‬تﻮﻳ‪８５‬ي‪ .‬د کلﻮرادو سﻴﻨد ژوره وادي چ‪３‬‬ ‫دﻳﻮالﻮﻧﻪ ﻳ‪ ３‬عمﻮدي دي مﻨ‪ ＃‬تﻪ راوړې‪ ،‬سرچﻴﻨﻪ ﻳ‪ ３‬باراﻧﻮﻧﻪ او واورې تشکﻴلﻮي او د مکسﻴکﻮ پﻪ ﻫ‪５‬ﻮاد‬ ‫ک‪ ３‬د کلفﻮرﻧﻴا پﻪ خلﻴج ک‪ ３‬تﻮ‪４‬ﻴ‪８‬ي‪ .‬د دې سﻴﻨد اوږدوالﻰ ‪ ٤٥٠‬کﻴلﻮمتره دى‪ ،‬اوبﻪ ﻳ‪ ３‬خ＂ﻴﻨ‪ ３‬او سرې‬ ‫دي‪ ،‬ﻧﻮ ‪＄‬کﻪ اسپاﻧﻮﻳاﻧﻮ ﻫغﻪ د کلﻮرادو پﻪ ﻧامﻪ ﻧﻮمﻮلﻰ دى‪.‬‬ ‫‪61‬‬

‫د ！ﻮﻟگﻲ ﻓﻌاﻟﻴت‬

‫زده کﻮوﻧکﻲ دې د ＊ﻮوﻧکﻲ تر ﻻر＊ﻮوﻧ‪ ３‬ﻻﻧدې پﻪ ډلﻮ وو‪４‬شل شﻲ او ﻫره ډلﻪ دې د ﻻﻧد‪４‬ﻨﻴﻮ‬ ‫مطالبﻮ پﻪ ﻫکلﻪ بحث او خبرې وک‪７‬ي او د امرﻳکا پﻪ ﻧقشﻪ ک‪ ３‬دې و＊ﻴﻲ‪:‬‬ ‫_ د مﻴسﻲ سﻲ پﻲ سﻴﻨد‬ ‫_ د مﻴکﻨزي سﻴﻨد‬ ‫_ د کلﻮرادو سﻴﻨد‬ ‫_ د سﻨت ﻻرﻧس سﻴﻨد‬

‫شم‬

‫د امرﻳکا د لﻴکﻨ‪ ３‬پرتﻪ (سپﻴﻨﻪ) ورک‪７‬ل شﻮې ﻧقشﻪ رسم‬

‫الﻲ‬

‫کﻮرﻧ‪ ９‬دﻧده‪:‬‬

‫اطل‬

‫س‬

‫سـ‬

‫ــــ‬

‫ــــ‬

‫ـمﻨ‬

‫در‬

‫ﻻﻧدې ﻧﻴم‪７／‬ې جمل‪ ３‬پﻪ مﻨاسبﻮ کلمﻮ ډک‪ ３‬ک‪７‬ئ‪:‬‬ ‫‪ _١‬د مﻴسﻲ سﻲ پﻲ د سﻴﻨد لﻪ ‪＇.........‬خﻪ سرچﻴﻨﻪ اخلﻲ‪.‬‬ ‫‪ _٢‬د مﻴسﻲ سﻲ پﻲ سﻴﻨد د چپ اړخ لﻮى مرستﻴال‪ ..............‬دى‪.‬‬ ‫لﻨ‪＄ ６‬ﻮاب ورک‪７‬ئ‪:‬‬ ‫‪ _١‬د شمالﻲ کﻨگل سمﻨدر د حﻮزې د لﻮﻳﻮ سﻴﻨدوﻧﻮ ﻧﻮمﻮﻧﻪ وواﻳاست‪.‬‬ ‫‪ _٢‬د کلﻮرادو د سﻴﻨد اوبﻪ چ‪５‬رې تﻮﻳ‪８５‬ي؟‬ ‫‪ _٣‬د مﻴسﻲ سﻲ پﻲ سﻴﻨد د اوږدوالﻲ لﻪ پلﻮه پﻪ ﻧ‪７‬ۍ ک‪ ３‬کﻮم مقام لري؟‬ ‫‪ _٤‬د کﻮلمبﻴا د سﻴﻨد مصب چ‪５‬رې دى؟‬ ‫‪ _٥‬د اتﻼﻧتﻴک سمﻨدر د حﻮزې د مﻬمﻮ سﻴﻨدوﻧﻮ‬ ‫ﻧﻮمﻮﻧﻪ وواﻳاست؟‬

‫ﻳا کاپﻲ ک‪７‬ئ او پﻪ ﻫغ‪ ３‬ک‪ ３‬د سﻴﻨدوﻧﻮ ﻧﻮمﻮﻧﻪ ولﻴکئ او د سرط‬ ‫ان کر＊‬

‫ــــــــــــــــ‬

‫د جغرافﻴ‪ ３‬پﻪ راتلﻮﻧکﻲ لﻮست ک‪ ３‬ﻳ‪ ３‬زده کﻮوﻧکﻮ تﻪ‬ ‫و＊ﻴئ‪.‬‬ ‫د استﻮا کر＊ﻪ‬

‫ﻪ‬

‫ــــــــــمﻨدر‬

‫د جدي کر＊ﻪ‬ ‫جﻨ‬

‫آرام سـ‬

‫؟‬

‫پﻮ＊تﻨ‪:３‬‬

‫ﻮبﻲ ا‬

‫طل‬ ‫س ســـ‬

‫ـــــــ‬

‫مﻨدر‬

‫‪62‬‬

‫شﻠﻢ ﻟﻮست‬

‫د جﻨﻮبﻲ اﻣرﻳکا سﻴﻨدوﻧﻪ‬ ‫شمالﻲ اطلس سمﻨدر‬

‫د کارابﻴﻦ سمﻨدرگﻰ‬

‫د اورﻳﻨﻮکﻮ سﻴﻨد‬ ‫ر سﻴﻨد‬ ‫وﻧگ‬

‫دا‬

‫مازو‬

‫ن‬ ‫سﻴﻨد‬

‫د مادﻳرا سﻴﻨد‬

‫سﻮ‪４‬‬

‫ا سﻴﻨد‬ ‫د پاراﻧ‬

‫لﻲ ا‬ ‫طلــــ‬ ‫س سـ‬ ‫ــــــ‬ ‫ــــــ‬ ‫مﻨدر‬

‫آرام ســـــــــــــــــــــــــــــــــمﻨدر‬

‫د سﻮ‪４‬ل‪ ３‬امرﻳکا سﻴﻨدوﻧﻪ‬

‫ستاسﻮ لﻪ ﻧظره‪ ،‬ول‪ ３‬پﻪ جﻨﻮبﻲ امرﻳکا ک‪ ３‬لﻪ اوبﻮ ＇خﻪ ډک سﻴﻨدوﻧﻪ شتﻪ؟‬ ‫د استﻮاﻳﻲ سﻴمﻮ ډ‪４‬ر اور＊تﻮﻧﻪ د دې سبب شﻮي چ‪ ３‬پﻪ دې لﻮﻳﻪ وچﻪ ک‪ ３‬زﻳات او لﻪ اوبﻮ ＇خﻪ‬ ‫ډک سﻴﻨدوﻧﻪ مﻨ‪ ＃‬تﻪ راشﻲ‪ .‬د اﻧدﻳز غروﻧﻪ د جﻨﻮبﻲ امرﻳکا پﻪ لﻮ‪４‬دﻳ‪％‬ﻪ غاړه ک‪ ３‬اوږده پراتﻪ دي چ‪ ３‬د‬ ‫دې قطع‪ ３‬د ختﻴ‪ ３％‬حﻮزې ترمﻨ‪ ＃‬د اوبﻮ د و‪４‬ش پﻮل‪ ３‬پﻪ تﻮگﻪ گ‪２‬ل ک‪８５‬ي‪.‬‬ ‫د اﻧدﻳز د غروﻧﻮ د ختﻴ‪ ３％‬برخ‪ ３‬د ！ﻮلﻮ لﻮﻳﻮ سﻴﻨدوﻧﻮ اوبﻪ د اتﻼﻧتﻴک سمﻨدر تﻪ تﻮﻳ‪８５‬ي‪ .‬د دې‬ ‫وچ‪ ３‬د سﻴﻨدوﻧﻮ اساسﻲ سرچﻴﻨﻪ سﻴمﻪ اﻳﻴز باراﻧﻮﻧﻪ دي چ‪ ３‬د امازون پﻪ حﻮزه ک‪ ３‬ﻫره ورځ اورې او پﻪ‬ ‫دوامداره تﻮگﻪ د سﻴﻨدوﻧﻮ اوبﻪ زﻳاتﻮي‪ .‬د امازون سﻴﻨد د ﻧ‪７‬ۍ د ډ‪４‬رو زﻳاتﻮ اوبﻮ لروﻧکﻰ سﻴﻨد دى‪.‬‬ ‫د امازون د سﻴﻨد اوږدوالﻰ د ﻫغﻪ لﻪ مرستﻴال د ﻳﻮکاﻳالﻲ ‪ Ucayali‬لﻪ سﻴﻨد سره (د پﻴرو پﻪ ﻫ‪５‬ﻮاد‬ ‫ک‪ ٦٤٨٠ )３‬کﻴلﻮمتره دى او پﻪ اتﻼﻧتﻴک سمﻨدر ک‪ ３‬تﻮﻳ‪８５‬ي‪ ،‬چ‪ ３‬پﻪ دې تﻮگﻪ د ﻧﻴل لﻪ سﻴﻨد ＇خﻪ‬ ‫وروستﻪ دوﻳم مقام لري‪ .‬دا سﻴﻨد لﻪ ﻫﻮارو سﻴمﻮ ＇خﻪ ت‪５‬ر‪８４‬ي ډ‪４‬رې ل‪８‬ې ‪＄‬ﻮړې لري او د خپل بﻬﻴر‬ ‫پﻪ اوږدو ک‪＇ ３‬ﻪ ﻧا＇ﻪ ‪ ٥٠٠‬مرستﻴاﻻن ورسره ﻳﻮ‪＄‬اى ک‪８５‬ي‪ ،‬ﻧﻮ ‪＄‬کﻪ ！ﻮل کال لﻪ اوبﻮ ＇خﻪ ډک وي‬ ‫او د مست‪５‬دو لﻮړه اﻧدازه ﻳ‪ ３‬د جﻨﻮبﻲ ﻧﻴم‪ ３‬کرې د اوړي د مﻮسم اخر وي‪ .‬د امازون د سﻴﻨد ！ﻮلﻪ حﻮزه‬ ‫استﻮاﻳﻲ ‪＄‬ﻨگلﻮﻧﻮ پﻮ＊ل‪ ３‬ده چ‪ ３‬د رب‪ ７‬وﻧ‪ ３‬ﻳ‪ ３‬لﻪ اقتصادي مﻬمﻮ پﻴداوارو ＇خﻪ دي‪ .‬د ＊‪ ９‬غاړې لﻮى‬ ‫مرستﻴال ﻳ‪ ３‬د مادﻳرا ‪ Madeira‬سﻴﻨد او د کﻴ‪ ３２‬غاړې مرستﻴال ﻳ‪ ３‬د ﻧگرو ‪ Negro‬سﻴﻨد دى‪ .‬د‬ ‫‪63‬‬

‫سﻴﻨد زﻳات ژوروالﻰ او زﻳات‪ ３‬اوبﻪ د دې سبب شﻮې چ‪ ３‬د زرگﻮﻧﻮ کﻴلﻮمترو د وا！ﻦ پﻪ وﻫلﻮ سره ب‪７５‬ۍ‬ ‫د دغﻪ سﻴﻨد پﻪ بﻬﻴر ک‪ ３‬تگ او راتگ وک‪７‬ي‪.‬‬ ‫د امازون کلمﻪ د سﻴمﻪ ﻳﻴزو خلکﻮ پﻪ ژبﻪ ډ‪４‬ر زوږ او غ‪ ８‬لروﻧکﻮ اوبﻮ پﻪ معﻨا ده‪ .‬پﻪ دې سﻴﻨد ک‪ ３‬د‬ ‫سمﻨدري مد پﻪ وخت ک‪＇ ３‬پ‪ ３‬عمﻮدا د پﻨ‪％‬ﻮ مترو پﻪ لﻮړوالﻲ پﻪ ډ‪４‬ر لﻮړ غ‪ ８‬د سﻴﻨد د اوبﻮ د حرکت‬ ‫پﻪ خﻼف پﻮرتﻪ حرکت کﻮي او د شﻮر او زوږ د مﻨ‪ ＃‬تﻪ راتلﻮ سبب ک‪８５‬ي‪ .‬د جﻨﻮبﻲ امرﻳکا ﻧﻮر لﻮى‬ ‫او د اوبﻮ ډک سﻴﻨدوﻧﻪ د پاراﻧا ‪ Parana‬او اورﻳﻨﻮکﻮ ‪ Orinoco‬سﻴﻨدوﻧﻪ دي‪ .‬د پاراﻧا سﻴﻨد خپل‪３‬‬ ‫اوبﻪ د برازﻳل د غروﻧﻮ لﻪ لﻮ‪４‬دﻳ‪％‬ﻮ لمﻨﻮ او د ﻫغﻪ د ﻧﻨﻨﻴﻮ ﻫﻮارو سﻴمﻮ ＇خﻪ اخلﻲ‪ .‬اوږدوالﻰ ﻳ‪٤٧٠٠ ３‬‬ ‫کﻴلﻮمتره دى او د اتﻼﻧتﻴک پﻪ سمﻨدرک‪ ３‬تﻮﻳ‪８５‬ي‪ .‬د گﻴاﻧا ‪ Guiyana‬د غروﻧﻮ شمالﻲ لمﻨ‪ ３‬او د‬ ‫اورﻳﻨﻮکﻮ ﻫﻮارى د اورﻳﻨﻮکﻮ د سﻴﻨد حﻮزه جﻮړوي‪ .‬ﻧﻮمﻮړى سﻴﻨد لﻪ ﻫﻮارو ‪＄‬مکﻮ ＇خﻪ ت‪５‬ر‪８４‬ي‪،‬‬ ‫اوږدوالﻰ ﻳ‪ ٢٧٣٠ ３‬کﻴلﻮمتره دى او د بﻴ‪７‬ﻳﻮ چلﻮلﻮ وړ دى‪.‬‬ ‫د اورﻳﻨﻮکﻮ د سﻴﻨد د ﻳﻮه مرستﻴال پﻪ بﻬﻴر ک‪ ３‬د اﻧجﻴل ‪７＄‬وبﻰ د وﻧزوﻳﻼ پﻪ ﻫ‪５‬ﻮاد ک‪ ３‬پروت دى‬ ‫چ‪ ３‬د ﻧ‪７‬ۍ ډ‪４‬ر لﻮړ ‪７＄‬وبی گ‪２‬ل ک‪８５‬ي او لﻮړوالﻰ ﻳ‪ ١٠٥٤ ３‬مترو تﻪ رس‪８５‬ي‪.‬‬ ‫د ！ﻮﻟگﻲ ﻓﻌاﻟﻴت‬

‫زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ ډلﻮ وو‪４‬شل شﻲ‪ .‬ﻫره ډلﻪ دې پﻪ ﻻﻧدې مﻮضﻮعاتﻮ بحث او خبرې وک‪７‬ي او‬ ‫پاﻳل‪ ３‬دې ！ﻮلگﻴﻮالﻮ تﻪ وواﻳﻲ‪.‬‬

‫؟‬

‫د امازون‪ ،‬پاراﻧا او اورﻳﻨﻮکﻮ د سﻴﻨدوﻧﻮ سرچﻴﻨﻪ او مصب چ‪５‬رې دي او ＇ﻪ اقتصادي ارز＊ت لري‪.‬‬ ‫پﻮ＊تﻨ‪３‬‬

‫سم ‪＄‬ﻮابﻮﻧﻪ د (س) پﻪ تﻮري او ﻧاسم(غلط) ‪＄‬ﻮابﻮﻧﻪ د (ن) پﻪ تﻮري پﻪ ﻧ‪＋‬ﻪ ک‪７‬ئ‪:‬‬ ‫‪ -١‬د امازون سﻴﻨد د اوبﻮ د حجم لﻪ پلﻮه د ﻧ‪７‬ۍ لﻮى سﻴﻨد دى ( )‪.‬‬ ‫‪ -٢‬د پاراﻧا د سﻴﻨد اوبﻪ د اتﻼﻧتﻴک سمﻨدر تﻪ تﻮﻳ‪８５‬ي ( )‪.‬‬ ‫سم ‪＄‬ﻮاب پﻪ ﻧ‪＋‬ﻪ ک‪７‬ئ‪:‬‬ ‫‪ -٣‬د ﻧ‪７‬ۍ ډ‪４‬ر لﻮړ ‪７＄‬وبﻰ پﻪ ﻻﻧدې کﻮم ﻳﻮه ﻫ‪５‬ﻮاد ک‪ ３‬دى؟‬ ‫ج ـ وﻧزوﻳﻼ د ـ اکﻮادور‬ ‫ب ـ برازﻳل‬ ‫الف ـ ارجﻨ＂اﻳﻦ‬ ‫‪ _٤‬د اورﻳﻨﻮکﻮ سﻴﻨد چ‪５‬رې تﻮﻳ‪８５‬ي؟‬ ‫ب ـ د اتﻼﻧتﻴک پﻪ سمﻨدرک‪３‬‬ ‫الف ـ د مکسﻴکﻮ پﻪ خلﻴج ک‪３‬‬ ‫د ـ د کارابﻴﻦ پﻪ سمﻨدرگﻲ ک‪３‬‬ ‫ج ـ پﻪ أرام سمﻨدر ک‪３‬‬ ‫ﻻﻧدې ﻧﻴم‪７／‬ې جمل‪ ３‬پﻪ مﻨاسبﻮ کلمﻮ ډک‪ ３‬ک‪７‬ئ‪:‬‬ ‫‪٥‬ـ د امازون د سﻴﻨد سرچﻴﻨﻪ د ‪ ...................‬تشکﻴلﻮي‪.‬‬ ‫‪٦‬ـ د امازون د سﻴﻨد د ＊‪ ９‬غاړې لﻮى مرستﻴال ‪ ........‬او د ک‪ ３２５‬غاړې لﻮى مرستﻴال ﻳ‪ ............ ３‬دى‪.‬‬ ‫کﻮرﻧ‪ ９‬دﻧده‪:‬‬

‫د (‪ )٦٤‬مخ د امرﻳکا لﻪ لﻴکﻨ‪ ３‬پرتﻪ ﻧقشﻪ اﻧ‪％‬ﻮر اوﻳا کاپﻲ ک‪７‬ئ او پﻪ ﻫغ‪ ３‬ک‪ ３‬د سﻴﻨدوﻧﻮ ﻧﻮمﻮﻧﻪ‬ ‫ولﻴکئ او د جغرافﻴ‪ ３‬پﻪ راتلﻮﻧکﻲ ساعت ک‪ ３‬ﻳ‪！ ３‬ﻮلگﻴﻮالﻮ تﻪ و＊ﻴئ‪.‬‬

‫‪64‬‬

‫ﻳﻮوﻳشتﻢ ﻟﻮست‬

‫د اﻣرﻳکا د جﻬﻴﻠﻮﻧﻮ پﻪ ﻫکﻠﻪ ＇ﻪ پﻮﻫ‪８５‬ئ؟‬

‫د‬

‫دس‬ ‫ﻮپرﻳر‬

‫جﻬﻴل‬

‫د سﻨت ﻻزﻧس خلﻴج‬ ‫ﻻرﻧ‬ ‫ﻨت‬ ‫س‬ ‫ﻴﻨد‬ ‫سس‬

‫د ﻫﻮرن جﻬﻴل‬

‫د مشﻴگان جﻬﻴل‬

‫د اﻧتارﻳﻮ جﻬﻴل‬ ‫د ﻧﻴاگارا ‪７＄‬وﻳ‪３‬‬ ‫اﻳر‬

‫يج‬

‫ﻬﻴل‬

‫د شمالﻲ امرﻳکا د پﻨ‪％‬ﻪ گﻮﻧﻮ جﻬﻴلﻮﻧﻮ ﻧقشﻪ‬

‫ستاسﻮ لﻪ ﻧظره‪ ،‬د امرﻳکا د جﻬﻴلﻮﻧﻮ پﻪ مﻨ‪ ＃‬تﻪ راتگ ک‪ ３‬اغ‪５‬زمﻦ عﻮامل کﻮم دى؟‬ ‫پﻪ ت‪５‬رو لﻮستﻮﻧﻮ ک‪ ３‬د جﻬﻴلﻮﻧﻮ لﻪ اصطﻼح سره آشﻨا شﻮي ﻳاست‪ .‬د امرﻳکا پﻪ لﻮﻳﻪ وچﻪ ک‪ ３‬د طبﻴعﻲ‬ ‫‪＄‬اﻧگ‪７‬تﻴاوو پر بﻨس＀ زﻳات جﻬﻴلﻮﻧﻪ شتﻪ دي‪ .‬د شمالﻲ امرﻳکا لﻮى جﻬﻴلﻮﻧﻪ سﻮپرﻳر(‪)Superior‬‬ ‫‪ ٨٣٢٧٠‬کﻴلﻮمتره مربع‪ ،‬مشﻴگان(‪ ٥٨٢٠ )Michigan‬کﻴلﻮمتره مربع‪ ،‬ﻫﻮرن(‪)Huron‬‬ ‫‪ ٦٠٧٠٠‬کﻴلﻮمترمربع‪ ،‬اﻳري(‪ ٢٥٦٨٠ )Eerie‬کﻴلﻮمتر مربع او اﻧتارﻳﻮ ‪ Ontario‬چ‪١٩٢٣٠ ３‬‬ ‫کﻴلﻮمتره مربع دى‪ .‬د اﻧتﻴارﻳﻮ جﻬﻴل د سﻨت لﻮرﻧس ‪ Sent Laurence‬د سﻴﻨد پﻪ پﻮاسطﻪ د سﻨت‬ ‫لﻮرﻧس د خلﻴج او د اتﻼﻧتﻴک لﻪ سمﻨدر سره ﻧ‪＋‬تﻰ دى‪.‬‬ ‫د سﻮپرﻳر جﻬﻴل د پراخﻮالﻲ لﻪ پلﻮه ډ‪４‬ر پراخ او د خﻮږو اوبﻮ د درلﻮدلﻮ لﻪ املﻪ پﻪ ﻧ‪７‬ۍ ک‪ ３‬لﻮم‪７‬ﻧﻰ مقام‬ ‫لري‪ .‬دا جﻬﻴلﻮﻧﻪ د کﻨگلﻮﻧﻮ (ﻳخچالﻮﻧﻮ) پﻪ سبب رامﻨ‪ ＃‬تﻪ شﻮي او د اوبﻮ سطحﻪ ﻳ‪ ３‬سره تﻮپﻴر لري‪.‬‬ ‫د سﻮپرﻳر‪ ،‬ﻫﻮرن او مشﻴگان جﻬﻴلﻮﻧﻪ د کﻮچﻨﻴﻮ ابﻨا گاﻧﻮ پﻪ وسﻴلﻪ ﻳﻮ لﻪ بل سره ﻧ‪＋‬تﻲ دي‪ ،‬خﻮ د اﻳري‬ ‫جﻬﻴل ب‪５‬ل دى او د اﻧتارﻳﻮ جﻬﻴل د سﻨت لﻮرﻧس د سﻴﻨد پﻪ واسطﻪ د اتﻼﻧتﻴک لﻪ سمﻨدر سره ﻧ‪＋‬تﻰ‬ ‫دى‪ .‬د ﻧﻴاگارا ‪７＄‬وبﻲ تﻪ پﻪ بﻮمﻲ ژبﻪ ﻧﻴاگارا (زوږ او غ‪ ８‬لروﻧک‪ )３‬اوبﻪ واﻳﻲ چ‪ ３‬د ﻧﻴاگارا د سﻴﻨد پﻪ‬ ‫بﻬﻴر ک‪ ３‬چ‪ ３‬د اﻳرى او اﻧتارﻳﻮ جﻬﻴلﻮﻧﻪ سره ﻧ‪＋‬لﻮي‪ ،‬رامﻨ‪ ＃‬تﻪ شﻮى دى چ‪ ３‬اوبﻪ ﻳ‪ ３‬لﻪ شمال ＇خﻪ‬ ‫جﻨﻮب لﻮر تﻪ‪ ،‬ﻳعﻨ‪ ３‬لﻪ کاﻧاډا ＇خﻪ د متحده اﻳاﻻتﻮ خاورې تﻪ تﻮﻳ‪８５‬ي‪ .‬پﻪ ﻫمدې برخﻪ ک‪ ３‬د اوبﻮ د‬ ‫بر‪＋４‬ﻨا س＂‪５‬شﻦ ﻫم جﻮړ شﻮى دى چ‪ ３‬پﻪ دواړو ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻮ کاﻧاډا او متحده اﻳاﻻتﻮ پﻮرې اړه لري‪ .‬د دې‬ ‫‪65‬‬

‫جﻬﻴلﻮﻧﻮ اوبﻪ د ب‪７５‬ﻳﻮ چلﻮلﻮ وړ دي او د مشﻴگان جﻬﻴل د کاﻧال پﻪ واسطﻪ د مﻴسﻲ سﻲ پﻲ لﻪ سﻴﻨد سره ﻫم‬ ‫ﻧ‪＋‬لﻮل شﻮى دى‪ .‬د متحده اﻳاﻻتﻮ د لﻮ‪４‬دﻳ‪ ＃‬او جﻨﻮب لﻮ‪４‬دﻳ‪ ＃‬جﻬﻴلﻮﻧﻪ تقرﻳبا ً سمﻨدر تﻪ ﻻر ﻧﻪ لري او د دې‬ ‫حﻮزې لﻮى جﻬﻴل د گرﻳت سالت ‪ Great Salt‬پﻪ ﻧﻮم ﻳاد‪８４‬ي‪.‬‬ ‫د سپﻮږمک‪ ９‬پﻪ وسﻴلﻪ د جﻬﻴل تصﻮﻳر‬

‫‪66‬‬

‫د کاﻧاډا د ﻫ‪５‬ﻮاد جﻬﻴلﻮﻧﻪ زﻳاتره د کﻨگلﻮﻧﻮ (ﻳخچالﻮﻧﻮ) تر اغ‪５‬زې ﻻﻧدې دي‪ .‬دې جﻬﻴلﻮﻧﻮ د ‪١٠٠٠٠‬‬ ‫کﻴلﻮمترو مربعﻮ پﻪ پراخﻮالﻲ د لﻮارﻧشﻴﻦ پلﻴتﻮ ‪ Laurontion Plateau‬لﻮړې لﻪ جﻨﻮب ختﻴ‪،＃‬‬ ‫جﻨﻮب او جﻨﻮب لﻮ‪４‬دﻳ‪ ＃‬لﻮري راچاپ‪５‬ره ک‪７‬ي دي‪ .‬د (‪ )٦٢‬مخ ﻧقش‪ ３‬تﻪ پام وک‪７‬ئ‪.‬‬

‫لﻮم‪７‬ۍ گ‪２‬ﻪ جدول‪ :‬د کاﻧاډا ﻧﻮر جﻬﻴلﻮﻧﻪ (اضافﻲ معلﻮمات)‬ ‫گ‪２‬ﻪ‬

‫د جﻬﻴﻞ ﻧﻮم‬

‫ﻣﻮﻗﻌﻴت‬

‫د اوبﻮ ډول‬

‫‪١‬‬

‫گرﻳت بﻴر‪Great Bear‬‬

‫کاﻧاډا‬

‫ﻳخچالﻲ او دخﻮږو اوبﻮ لروﻧکﻰ‬

‫‪٢‬‬

‫گرﻳت سﻴلﻮ ‪Great Slave‬‬

‫کاﻧاډا‬

‫ﻳخچالﻲ او د خﻮږو اوبﻮ لروﻧکﻰ‬

‫‪٣‬‬

‫وﻳﻨﻲ پک ‪Winnipeg‬‬

‫کاﻧاډا‬

‫ﻳخچالﻲ او د خﻮږو اوبﻮ لروﻧکﻰ‬

‫‪٤‬‬

‫مﻨﻲ تﻮبا ‪Manitoba‬‬

‫کاﻧاډا‬

‫ﻳخچالﻲ او د خﻮږو اوبﻮ لروﻧکﻰ‬

‫د دې جﻬﻴلﻮﻧﻮ لﻮم‪７‬ﻧﻰ بستر پﻪ ﻳخچالﻲ پروس‪ ３‬پﻮرې اړه لري‪ .‬تقرﻳباً د کاﻧاډا ！ﻮلﻮ سﻴﻨدوﻧﻮ لﻪ جﻬﻴلﻮﻧﻮ‬ ‫＇خﻪ سرچﻴﻨﻪ اخﻴست‪ ３‬او ﻳﻮ شم‪５‬ر ﻳ‪ ３‬مخک‪ ３‬لﻪ دې چ‪ ３‬سمﻨدروﻧﻮ او ﻳا د ﻫدسﻦ خلﻴج تﻪ ورس‪８５‬ي‬ ‫لﻪ لسگﻮﻧﻮ جﻬﻴلﻲ سﻴمﻮ ＇خﻪ ت‪５‬ر‪８４‬ي‪.‬‬ ‫‪67‬‬

‫پﻪ مﻨ‪％‬ﻨ‪ ９‬امرﻳکا ک‪ ３‬تکتﻮﻧﻴکﻲ ژورو‪ ،‬غروﻧﻪ سره جﻼ ک‪７‬ي دي او پراخﻪ او ژور جﻬﻴلﻮﻧﻪ ﻳ‪ ３‬رامﻨ‪＃‬‬ ‫تﻪ ک‪７‬ي دي‪ ،‬د ！ﻮلﻮ لﻮى ﻳ‪ ３‬د ﻧﻴکارا گﻮا ‪ Nicaragua‬جﻬﻴل دى چ‪ ١٦٧ ３‬کﻴلﻮمتره اوږدوالﻰ او‬ ‫‪ ٧٠‬متره ژور والﻰ لري چ‪ ３‬د ﻧﻴکاراگﻮا د ﻫ‪５‬ﻮاد پﻪ لﻮ‪４‬دﻳ‪ ＃‬ک‪ ３‬مﻮقعﻴت لري‪ .‬دا جﻬﻴل د فعالﻮ او غﻴر‬ ‫فعالﻮ اتشفشاﻧﻲ ！اپﻮگاﻧﻮ لروﻧکﻰ ﻫم دى‪ .‬پﻪ جﻨﻮبﻲ امرﻳکا ک‪ ３‬د بﻮلﻴﻮﻳا او پﻴرو د ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻮ پﻪ پﻮلﻪ ک‪３‬‬ ‫د ！ﻲ ！ﻲ کاکا ‪ Titicaca‬جﻬﻴل چ‪ ３‬د سمﻨدر لﻪ سطح‪＇ ３‬خﻪ ‪ ٣٨١٢‬متره لﻮړوالﻰ لري‪ ،‬پروت‬ ‫دى چ‪ ３‬د دې لﻮﻳ‪ ３‬وچ‪ ３‬ډ‪４‬ر لﻮړ جﻬﻴل شم‪５‬رل ک‪８５‬ي‪.‬‬

‫د ！ﻮﻟگﻲ ﻓﻌاﻟﻴت‬

‫؟‬

‫زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ ډلﻮ وو‪４‬شل شﻲ او ﻻﻧدې پﻮ＊تﻨﻮ تﻪ دې د (‪ )٦٠‬او (‪ )٦٣‬مخ د ﻧقش‪ ３‬پﻪ‬ ‫اساس ‪＄‬ﻮاب ورک‪７‬ي او د ﻫرې ډل‪ ３‬استازى دې د خپل کار پاﻳل‪！ ３‬ﻮلگﻴﻮالﻮ تﻪ ولﻮلﻲ‪.‬‬ ‫‪ _١‬د کاﻧاډا د جﻬﻴلﻮﻧﻮ مﻮقعﻴت پﻪ ﻧقش‪ ３‬ک‪ ３‬و！اکئ؟‬ ‫‪ _٢‬د متحده اﻳاﻻتﻮ د جﻬﻴلﻮﻧﻮ مﻮقعﻴت پﻪ ﻧقش‪ ３‬ک‪ ３‬و！اکئ‬ ‫‪ _٣‬د مﻨ‪％‬ﻨ‪ ９‬امرﻳکا د جﻬﻴلﻮﻧﻮ مﻮقعﻴت پﻪ ﻧقشﻪ ک‪ ３‬و！اکئ‬ ‫‪ _٤‬د جﻨﻮبﻲ امرﻳکا د جﻬﻴلﻮﻧﻮ مﻮقعﻴت پﻪ ﻧقشﻪ ک‪ ３‬و！اکئ‬ ‫پﻮ＊تﻨ‪３‬‬

‫‪ _١‬د شمالﻲ امرﻳکا لﻮى جﻬﻴلﻮﻧﻪ کﻮم دي؟‬ ‫‪ _٢‬د کاﻧاډا لﻮى جﻬﻴلﻮﻧﻪ کﻮم دي؟‬ ‫‪ _٣‬ول‪ ３‬د ‪＄‬ﻴﻨﻮ جﻬﻴلﻮﻧﻮ اوبﻪ خﻮږې او د ‪＄‬ﻴﻨﻮ مالگﻴﻨ‪ ３‬وي؟‬ ‫‪ _٤‬د امرﻳکا د لﻮﻳ‪ ３‬وچ‪ ３‬ډ‪４‬ر لﻮړ جﻬﻴل کﻮم دى؟‬ ‫کﻮرﻧ‪ ９‬دﻧده‬

‫د امرﻳکا د لﻮﻳ‪ ３‬وچ‪ ３‬طبﻴعﻲ ﻧقشﻪ لﻪ (‪ )٦٤‬مخ ＇خﻪ کاپﻲ ﻳا اﻧ‪％‬ﻮر ک‪７‬ئ او د جﻬﻴلﻮﻧﻮ ﻧﻮمﻮﻧﻪ‬ ‫ﻳ‪ ３‬ولﻴکئ او د جغرافﻴ‪ ３‬پﻪ راتلﻮﻧکﻲ ساعت ک‪ ３‬ﻳ‪！ ３‬ﻮلگﻴﻮالﻮتﻪ و＊ﻴئ‪.‬‬

‫‪68‬‬

‫دوه وﻳشتﻢ ﻟﻮست‬

‫د اﻣرﻳکا د سﻤﻨدرگﻴﻮ پﻪ ﻫکﻠﻪ ＇‪ ﾢ‬پﻮﻫ‪８５‬ئ؟‬ ‫د اطل‬

‫س سمﻨدر‬ ‫ﻫاما‬

‫د با‬

‫گان‬

‫！اپﻮ‬

‫د امرﻳکا متحده‬ ‫اﻳالتﻮﻧﻪ‬

‫د مکزﻳک خلﻴج‬ ‫د سرطان کر＊ﻪ‬

‫غ‬

‫رب الﻬﻨد ！اپﻮگان‬

‫د کاپﻴچ‬ ‫خلﻴج‬

‫د لﻮى‬

‫اﻧتﻴل ！اپﻮگان‬

‫د لﻮى اﻧتﻴل ！اپﻮگان‬

‫د کارابﻴﻦ سمﻨدرگﻰ‬ ‫د کﻮچﻨﻲ‬

‫ﻧت‪５‬ل ！اپﻮگان‬ ‫د وﻧزﻳﻮﻳﻼ خلﻴج‬

‫د وﻧزوﻳﻼ خلﻴج‬

‫مﻨ‪％‬ﻨ‪ ９‬امرﻳکا او غرب‬ ‫الﻬﻨد ！اپﻮگان‬ ‫ﻻر＊ﻮد‬

‫د پاﻧام‪ ３‬خلﻴج‬

‫ﻧ‪４７‬ﻮال‪ ３‬پﻮل‪３‬‬ ‫پﻼزم‪５‬ﻨ‪３‬‬ ‫مﻬم ＊اروﻧﻪ‬ ‫‪＄‬مکﻨ‪ ９‬ﻻرې‬ ‫د اوسپﻨﻮ کر＊‪５‬ف‬

‫د ﻛارابﻴﻦ سﻤﻨدرﮔﻰ‬

‫سمﻨدرگﻲ ＇ﻪ اقتصادي ارز＊ت لري؟‬ ‫د امرﻳکا د لﻮﻳ‪ ３‬وچ‪ ３‬شاوخﻮا ＇خﻪ پراخﻪ اوبﻪ چاپ‪５‬ره شﻮې دي او ډ‪４‬ر سمﻨدرگﻲ لري د دې لﻮﻳ‪ ３‬وچ‪３‬‬ ‫ډ‪４‬ر لﻮى سمﻨدرگﻰ د کارابﻴﻦ سمﻨدرگﻰ دى چ‪ ３‬د غرب الﻬﻨد د ！اپﻮگاﻧﻮ ( د لﻮى اﻧتﻴل د ！اپﻮگاﻧﻮ ‪＄‬ﻴﻨ‪３‬‬ ‫لکﻪ کﻴﻮبا‪ ،‬ﻫاﻳتﻲ‪ ،‬جامﻴکا‪ ،‬پﻮرتﻮرﻳکﻮ او د کﻮچﻨﻲ اﻧتﻴل ！اپﻮگان چ‪ ３‬اورغﻮر‪＄‬ﻮوﻧکﻲ مﻨشاء لري‪ ،‬لکﻪ‬ ‫ترﻳﻨﻴداد او تﻮبا‪－‬ﻮ او داس‪ ３‬ﻧﻮر)‪ ،‬د مﻨ‪％‬ﻨ‪ ９‬امرﻳکا د ختﻴ‪％‬ﻮ غاړو او د جﻨﻮبﻲ امرﻳکا د شمالﻲ غاړو ترمﻨ‪＃‬‬ ‫پروت دى او پراخﻮالﻰ (مساحت) ﻳ‪ ١٩٤٣٠٠٠ ３‬کﻴلﻮمترو مربعﻮ تﻪ رس‪８５‬ي‪ .‬دا سمﻨدرگﻰ د جغرافﻴاﻳﻲ‬ ‫مﻮقعﻴت لﻪ مخ‪ ،３‬پﻪ استﻮاﻳﻲ عرض البلدوﻧﻮ ک‪ ３‬د تﻮدوخ‪ ３‬د لﻮړې درج‪( ３‬د ساﻧتﻲ گراد ‪＇ ٢٤‬خﻪ تر‬ ‫‪ ٢٧‬درجﻮ) او د ل‪８‬ې مالگ‪ ３‬د لرلﻮ پﻪ سبب د سمﻨدر لﻪ اوبﻮ ＇خﻪ ﻳ‪ ３‬تﻮپﻴر ک‪８５‬ي‪ .‬د کارابﻴﻦ سمﻨدرگﻰ‬ ‫د اقتصادي او ستراتﻴژﻳکﻲ ‪＄‬اﻧگ‪７‬ي ارز＊ت لروﻧکﻰ دى او د ﻧ‪７‬ۍ د سمﻨدري سﻮداگرﻳزو د مﻬمﻮ ﻻرو‬ ‫پﻪ تگ لﻮري ک‪ ３‬چ‪ ３‬د اتﻼﻧتﻴک لﻪ سمﻨدر ＇خﻪ آرام سمﻨدر تﻪ لﻪ پاﻧام‪ ３‬کاﻧال ＇خﻪ ت‪５‬ر‪８４‬ي او لﻪ گ‪３２‬‬ ‫گﻮ‪＇ ３１‬خﻪ ډ‪４‬ره ډکﻪ د اوبﻮ ﻻره ده‪ ،‬پروت دى‪ .‬د دې سمﻨدرگﻲ غاړې ل‪ ８‬لﻮړوالﻰ لري او لﻮى سﻮداگرﻳز‬ ‫بﻨدروﻧﻪ ﻳ‪ ３‬پﻪ غاړو ک‪ ３‬جﻮړ شﻮي دي‪.‬‬ ‫‪69‬‬

‫د امرﻳکا د لﻮﻳ‪ ３‬وچ‪ ３‬شمالﻲ او شمال ختﻴ‪ ＃‬سمﻨدرگﻲ‪ ،‬لکﻪ د بﻴﻮفﻮرت ‪ Beaufort‬سمﻨدرگﻰ‬ ‫د کاﻧاډا پﻪ شمال او د ﻻبرادور ‪ Labrador‬سمﻨدرگﻰ د کاﻧاډا پﻪ ختﻴ‪ ＃‬ک‪ ３‬د اقلﻴم لﻪ پلﻮه د شمال‬ ‫مﻨجمد سمﻨدر سره ورتﻪ والﻰ لري‪＇ .‬ﻪ ﻧا＇ﻪ ！ﻮل کال کﻨگل او د تﻮدوخ‪ ３‬درجﻪ ﻳ‪ ３‬د ساﻧتﻲ گراد لﻪ‬ ‫مﻨفﻲ ‪ ٥٠‬درجﻮ ＇خﻪ ک‪＋‬تﻪ وي او حتﻰ دوبﻰ ﻳ‪ ３‬لﻪ ﻳﻮې ﻧﻴم‪＇ ３‬خﻪ تر دوو مﻴاشتﻮ دوام کﻮي‪ ،‬کلﻪ‪،‬‬ ‫کلﻪ ﻳ‪ ３‬د تﻮدوخ‪ ３‬درجﻪ د ساﻧتﻲ گراد لﻪ ‪ ١٠‬درجﻮ ＇خﻪ پﻮرتﻪ ‪＄‬ﻲ‪ ،‬لﻪ دې املﻪ د قطبﻲ سمﻨدرگﻴﻮ پﻪ‬ ‫ﻧﻮم ﻳاد‪８４‬ي او ﻳﻮازې د ＇‪７５‬ﻧﻮ لپاره ب‪７５‬ۍ پﻪ ک‪ ３‬تگ او راتگ کﻮي‪ .‬پﻪ غاړو او ژورو برخﻮ ک‪ ３‬ﻳ‪＄ ３‬ﻴﻨ‪３‬‬ ‫سمﻨدري حﻴﻮاﻧات‪ ،‬لکﻪ کبان ژوﻧد کﻮي‪ .‬د بﻴﻮفﻮرت لﻪ سمﻨدرگی ＇خﻪ ﻧفت ﻫم را اﻳستل ک‪８５‬ي‪.‬‬ ‫ـ د أسﻴا او امرﻳکا د لﻮﻳﻮ وچﻮ ترمﻨ‪ ＃‬کﻮم سمﻨدرگﻲ او آبﻨا پراتﻪ دي؟‬ ‫د اﻻسکا د اﻳالت پﻪ شمال لﻮ‪４‬دﻳ‪ ＃‬ک‪ ３‬د چﻮکاتسک ﻳا چﻲ چﻲ (‪ )Chichi‬سمﻨدرگﻰ پروت دى چ‪３‬‬ ‫د کال زﻳاتره وخت کﻨگل وي‪ .‬د شمالﻲ امرﻳکا او د أسﻴا د لﻮﻳﻮ وچﻮ ترمﻨ‪ ＃‬بل لﻮى سمﻨدرگی د بﻴرﻧگ‬ ‫‪ Bering‬پﻪ ﻧﻮم د ‪ ٢٢٦٩٠٠٠‬کﻴلﻮمترمربع د پراخﻮالﻲ پﻪ لرلﻮ سره پروت دى‪ .‬دا سمﻨدرگﻰ د بﻴرﻧگ‬ ‫د ابﻨا لﻪ ﻻرې چ‪ ٨٥ ３‬کﻴلﻮمتره سﻮر لري‪ ،‬د شمالﻲ کﻨگل سمﻨدر سره ﻧ‪＋‬لﻲ‪ .‬شمالﻲ برخﻪ ﻳ‪ ３‬د ژمﻲ پﻪ‬ ‫اوږدو ک‪ ３‬کﻨگل وي‪ ،‬خﻮ جﻨﻮبﻲ برخ‪ ３‬ﻳ‪ ３‬ﻧﻪ مﻨجمد ک‪８５‬ي او د ب‪７５‬ﻳﻮ چلﻮلﻮ وړ دي‪.‬‬ ‫( ‪ )٦٠‬مخ ﻧقش‪ ３‬تﻪ وگﻮرئ‪.‬‬

‫د ！ﻮﻟگﻲ ﻓﻌاﻟﻴت‬

‫زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ ＇ﻮ ډلﻮ وو‪４‬شل شﻲ او ﻫره ډلﻪ دې د ‪ ٦٢‬مخ ﻧقشﻪ اﻧ‪％‬ﻮر او ﻳا کاپﻲ ک‪７‬ي او ﻧﻮمﻮﻧﻪ‬ ‫دې پﻪ ！اکلﻮ ‪＄‬اﻳﻮﻧﻮ ک‪ ３‬ولﻴکﻲ او د ﻫرې ډل‪ ３‬استازى دې ﻫغﻪ ！ﻮلگﻴﻮالﻮ تﻪ و＊ﻴﻲ‪.‬‬

‫؟‬

‫پﻮ＊تﻨ‪３‬‬

‫‪ _١‬دامرﻳکا د لﻮﻳ‪ ３‬وچ‪ ３‬کﻮم سمﻨدرگﻰ ！ﻮل کال د ب‪７５‬ﻳﻮ چلﻮلﻮ وړ دى؟‬ ‫‪ _٢‬د کﻮم کاﻧال لﻪ ﻻرې‪ ،‬د اتﻼﻧتﻴک سمﻨدر د أرام لﻪ سمﻨدر سره ﻧ‪＋‬لﻮل شﻮى دى؟‬ ‫‪ _٣‬د بﻴرﻧگ سمﻨدرگﻰ د امرﻳکا پﻪ کﻮمﻪ برخﻪ ک‪ ３‬پروت او کﻮم‪ ３‬لﻮﻳ‪ ３‬وچ‪ ３‬ﻳ‪ ３‬سره ب‪５‬ل‪３‬‬ ‫ک‪７‬ې دي؟‬ ‫‪ _٤‬د امرﻳکا د لﻮﻳ‪ ３‬وچ‪ ３‬شمالﻲ سمﻨدرگﻰ د کارابﻴﻦ لﻪ سمﻨدر گﻲ سره پرتلﻪ ک‪７‬ئ؟‬ ‫کﻮرﻧ‪ ９‬دﻧده‬

‫د امرﻳکا لﻪ لﻴکﻨ‪ ３‬پرتﻪ ﻧقشﻪ لﻪ (‪ )٦٢‬مخ ＇خﻪ کاپﻲ ک‪７‬ئ‪ ،‬د سمﻨدرگﻴﻮ مﻮقعﻴت پﻪ ک‪３‬‬ ‫و！اکئ او د جغرافﻴ‪ ３‬پﻪ راتلﻮﻧکﻲ درسﻲ ساعت ک‪ ３‬ﻳ‪！ ３‬ﻮلگﻴﻮالﻮ تﻪ و＊ﻴئ‪.‬‬ ‫‪70‬‬

‫دروﻳشتﻢ ﻟﻮست‬

‫د‬

‫ﻲ کﻨ‬

‫گل‬

‫سم‬ ‫ﻨدر‬

‫د اﻣرﻳکا د ﻟﻮﻳ‪ ３‬وچ‪ ３‬د خﻠﻴجﻮﻧﻮ پﻪ ﻫکﻠﻪ ＇ﻪ پﻮﻫ‪８５‬ئ؟‬

‫شما ل‬

‫لﻴج‬

‫ﻦخ‬

‫بافﻴ‬

‫سﻦ‬

‫لﻴج‬

‫خ‬

‫ﻮﻧد‬

‫د ام‬

‫د اﻻسکا خلﻴج‬

‫ﻻ‬ ‫رس‬

‫خ‬

‫د‬

‫لﻴج‬

‫دي‬ ‫فﻮﻧ‬

‫کاﻧاډا‬

‫(اتﻼﻧ‬ ‫س‬

‫اطل‬

‫لﻴج‬ ‫خ‬ ‫د‬

‫تﻴک)‬

‫اپﻼ‬ ‫شغ‬

‫سمﻨدر‬

‫راک‬

‫روﻧﻪ‬

‫ﻲغ‬ ‫روﻧﻪ‬

‫آرام‬

‫د پاﻧام‪ ３‬خلﻴج‬

‫ســــــ‬

‫مخامخ ﻧقش‪ ３‬تﻪ وگﻮرئ‪.‬‬ ‫ول‪ ３‬د امرﻳکا پﻪ لﻮﻳﻪ وچﻪ ک‪ ３‬ډ‪４‬ر‬ ‫خلﻴجﻮﻧﻪ شتﻪ دي؟‬

‫د کامپﻴج خلﻴج‬

‫ــــــــ‬

‫د مکسﻴکﻮ خلﻴج‬ ‫د کارابﻴﻦ سمﻨدرگﻰ‬

‫ــــ‬ ‫ــــــــ‬

‫د امرﻳکا متحده اﻳالتﻮﻧﻪ‬

‫مﻨدر‬

‫دس‬

‫ﻨت‬

‫د ﻫﻮدسﻦ خلﻴج‬

‫د شﻤاﻟﻲ اﻣرﻳکا خﻠﻴجﻮﻧﻪ‬ ‫د امرﻳکا لﻮﻳﻪ وچﻪ ډ‪４‬ر خلﻴجﻮﻧﻪ لري‪＄ ،‬کﻪ د دې لﻮﻳ‪ ３‬وچ‪＊ ３‬ﻪ مﻮقعﻴت د دوو سمﻨدروﻧﻮ(اطلس او‬ ‫أرام سمﻨدر) ترمﻨ‪ ＃‬او پﻪ اوچﻪ ک‪ ３‬د اوبﻮ ﻧﻨﻮتلﻮ لﻪ کبلﻪ د ډ‪４‬رو خلﻴجﻮﻧﻮ مﻨ‪％‬تﻪ راتگ سبب شﻮى دى‪.‬‬ ‫پﻪ دې لﻮﻳﻪ وچﻪ ک‪ ３‬د سﻮداگرۍ او ب‪７５‬ﻳﻮ جﻮړولﻮ د صﻨعت پرمختﻴا ﻫم د ﻫمدې خلﻴجﻮﻧﻮ د شتﻪ والﻲ‬ ‫لﻪ املﻪ ده‪ .‬د شمالﻲ امرﻳکا پﻪ جﻨﻮب ختﻴ‪ ＃‬ک‪ ３‬د مکسﻴکﻮ خلﻴج پروت دى چ‪ ３‬د فلﻮرﻳدا د ！اپﻮ وزم‪ ３‬پﻪ‬ ‫وسﻴلﻪ د اطلس (اتﻼﻧتﻴک) لﻪ سمﻨدر ＇خﻪ ب‪５‬ل شﻮي دي‪.‬‬ ‫دې خلﻴج سرب‪５‬ره پردې چ‪ ３‬د ب‪７５‬ﻳﻮ چلﻮلﻮ لپاره ﻳ‪＊ ３‬ﻪ شراﻳط برابر ک‪７‬ي دي‪ ،‬پﻪ سﻮاحلﻮ ک‪ ３‬ﻳ‪３‬‬ ‫د ﻧفتﻮ‪ ،‬طبﻴعﻲ گازو او مالگﻮ ز‪４‬رم‪ ３‬ﻫم شتﻪ دي‪.‬‬ ‫د گلف سترﻳم تﻮد بﻬﻴر د مکسﻴکﻮ د خلﻴج لﻪ سﻴم‪＇ ３‬خﻪ ت‪５‬ر‪８４‬ي چ‪ ３‬د دې سﻴم‪ ３‬د اقلﻴم د‬ ‫بدلﻮن او د اوبﻮ د سطح‪ ３‬د پﻮرتﻪ ک‪５‬دو ﻻمل ک‪８５‬ي‪.‬‬ ‫د دې سﻴم‪ ３‬بل لﻮى خلﻴج د مکسﻴکﻮ د ﻫ‪５‬ﻮاد پﻪ ختﻴ‪ ＃‬ک‪ ３‬د کامپﻴچ ‪ Campeche‬خلﻴج دى‪.‬‬ ‫د شمالﻲ امرﻳکا پﻪ ختﻴ‪％‬ﻮ غاړو ک‪ ３‬د اطلس د سمﻨدر اوبﻪ پﻪ وچ‪ ３‬ک‪ ３‬ﻧﻨﻮتل‪ ３‬چ‪ ３‬پﻪ ‪＄‬ﻴﻨﻮ برخﻮ‬ ‫ک‪ ３‬ﻳ‪ ３‬ژور او پﻪ ‪＄‬ﻴﻨﻮ ﻧﻮرو برخﻮ ک‪ ３‬ﻳ‪ ３‬ل‪ ８‬ژور خلﻴجﻮﻧﻪ رامﻨ‪ ＃‬تﻪ ک‪７‬ي دي‪ .‬دا خلﻴجﻮﻧﻪ د فلﻮرﻳ‪６‬ا لﻪ‬ ‫！اپﻮ وزم‪＇ ３‬خﻪ پﻴل او د بافﻴﻦ ‪ Baffin‬پﻪ سﻴمﻪ ک‪ ３‬خپل اعظمﻲ سﻮر تﻪ رس‪８５‬ي‪ .‬د کاﻧاډا شمالﻲ‬ ‫خلﻴجﻮﻧﻪ د اقلﻴمﻲ رژﻳم لﻪ پلﻮه شمالﻲ مﻨجمد سمﻨدرتﻪ ورتﻪ والﻰ لري او د ب‪７５‬ﻳﻮ چلﻮلﻮ وړ ﻧﻪ دي‪.‬‬ ‫‪71‬‬

‫دوﻳمﻪ‬ ‫گ‪２‬ﻪ‬ ‫‪1‬‬ ‫‪2‬‬

‫گ‪２‬ﻪ جدول‪ :‬د شمالﻲ امرﻳکا خلﻴجﻮﻧﻪ ( اضافﻰ معلﻮمات)‬ ‫موقعﻴت‬ ‫د خلﻴج نوم‬ ‫‪St‬‬ ‫‪Lawrence‬‬ ‫سﻨ＀ ﻻرﻧس‬ ‫د اطلس د سمﻨدر پﻪ غاړه د کاﻧاډا پﻪ ختﻴ‪ ＃‬ک‪３‬‬ ‫‪Hudson‬‬ ‫ﻫﻮډسﻦ‬ ‫د اطلس سمﻨدر پﻪ غاړه د کاﻧاډا پﻪ ختﻴ‪ ＃‬ک‪３‬‬

‫‪3‬‬

‫بافﻴﻦ‬

‫‪Baffin‬‬

‫‪4‬‬

‫امﻮﻧ‪６‬سﻦ‬

‫‪Amundsen‬‬

‫‪5‬‬

‫فﻮﻧ‪６‬ی‬

‫‪Foundy‬‬

‫د اطلس سمﻨدر پﻪ غاړه د کاﻧاډا پﻪ شمال ختﻴ‪ ＃‬ک‪３‬‬ ‫د شمال کﻨگل سمﻨدر پﻪ غاړه د کاﻧاډا پﻪ شمال ک‪３‬‬ ‫د اطلس سمﻨدر پﻪ غاړه د کاﻧاډا پﻪ جﻨﻮب ختﻴ‪ ＃‬ک‪３‬‬ ‫د ﻣﻜسﻴﻜﻮ د خﻠﻴج تصﻮﻳر‬

‫！ﻮل‪ ３‬ﻫغﻪ اوبﻪ چ‪ ３‬د امرﻳکا د لﻮﻳ‪ ３‬وچ‪ ３‬شمالﻲ او شمال ختﻴ‪３％‬‬ ‫غاړې ﻳ‪ ３‬راچاپ‪５‬ره ک‪７‬ې دي‪ ،‬د کال پﻪ اوږدو ک‪ ３‬ﻳ‪ ３‬تﻮدوخﻪ ډ‪４‬ره ！ﻴ＂ﻪ او کلﻪ ﻫم د ساﻧتﻲ گراد لﻪ مثبت ‪١٠‬‬ ‫درجﻮ ＇خﻪ ﻧﻪ اوړي‪ ،‬د کال زﻳاتره وختﻮﻧﻪ کﻨگل وي ﻧﻮ لﻪ ﻫمدې املﻪ‪ ،‬د ﻫﻮډسﻦ د خلﻴج س‪７‬ې اوبﻪ او د‬ ‫مکسﻴکﻮ د خلﻴج تﻮدې اوبﻪ د شمالﻲ امرﻳکا پر اقلﻴم باﻧدې مستقﻴمﻪ اغ‪５‬زه لري‪.‬‬ ‫د شمالﻲ امرﻳکا د ارام سمﻨدر غاړې ل‪８‬ې وتل‪ ３‬او ﻧﻨﻮتل‪ ３‬دي‪ ،‬خﻮ د دې وچ‪ ３‬پﻪ شمال لﻮ‪４‬دﻳ‪％‬ﻮ غاړو‬ ‫ک‪ ３‬لﻮى او کﻮچﻨﻲ ！اپﻮگان پراتﻪ دي چ‪ ３‬ډ‪４‬رې وتل‪ ３‬او ﻧﻨﻮتل‪ ３‬غاړې لري‪ .‬د دې سﻴم‪ ３‬لﻪ ډ‪４‬رو لﻮﻳﻮ‬ ‫خلﻴجﻮﻧﻮ ＇خﻪ ﻳﻮ ﻫم د کلفﻮرﻧﻴا خلﻴج دى چ‪ ３‬د کلفﻮرﻧﻴا ‪ California‬د ！اپﻮ وزم‪ ３‬پﻪ ختﻴ‪ ＃‬ک‪３‬‬ ‫مﻮقعﻴت لري او د کلﻮرادو سﻴﻨد پﻪ ﻫغﻪ ک‪ ３‬تﻮﻳ‪８５‬ي‪ .‬دا خلﻴج اوږد او کم سﻮره دى او ﻳﻮه ماتﻪ او ژوره‬ ‫ساحﻪ ﻳ‪ ３‬رامﻨ‪ ＃‬تﻪ ک‪７‬ې ده‪ .‬د اﻻسکا ‪ Alaska‬خلﻴج د دې ساح‪ ３‬بل لﻮى خلﻴج دى چ‪ ３‬د امرﻳکا‬ ‫د لﻮﻳ‪ ３‬وچ‪ ３‬پﻪ شمال لﻮ‪４‬دﻳ‪ ＃‬ک‪ ３‬مﻮقعﻴت لري‪ .‬د ﻳادوﻧ‪ ３‬وړ ده چ‪！ ３‬ﻮل لﻮى او ژور خلﻴجﻮﻧﻪ د ب‪７５‬ﻳﻮ‬ ‫چلﻮلﻮ او بﻨدروﻧﻮ د جﻮړوﻧ‪ ３‬لپاره ＊ﻪ شراﻳط برابر وي‪.‬‬ ‫د ！ﻮﻟگﻲ ﻓﻌاﻟﻴت‬

‫زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ ډلﻮ وو‪４‬شل شﻲ او د امرﻳکا د لﻮﻳ‪ ３‬وچ‪ ３‬ﻧقشﻪ دې لﻪ (‪ )٦٢‬مخ ＇خﻪ کاپﻲ ک‪７‬ي او د شمالﻲ‬ ‫امرﻳکا د مﻬمﻮ خلﻴجﻮﻧﻮ ﻧﻮمﻮﻧﻪ دې د ﻫغ‪ ３‬پر مخ ولﻴکﻲ او د ډل‪ ３‬استازى دې ﻫغﻪ ！ﻮلگﻴﻮالﻮ تﻪ و＊ﻴﻲ‪.‬‬ ‫پﻮ＊تﻨ‪３‬‬ ‫؟‬ ‫‪ _١‬د مکسﻴکﻮ لﻪ خلﻴج ＇خﻪ ＇ﻪ اقتصادي گ＂ﻪ اخﻴستل ک‪８５‬ي؟‬ ‫‪ _٢‬د شمالﻲ امرﻳکا پﻪ ختﻴ‪ ＃‬ک‪ ３‬کﻮم لﻮى او ژور خلﻴجﻮﻧﻪ شتﻪ؟‬ ‫‪ _٣‬د امرﻳکا شمالﻲ خلﻴجﻮﻧﻪ ول‪ ３‬د ب‪７５‬ﻳﻮ چلﻮلﻮ وړ ﻧﻪ دي؟‬ ‫‪ _٤‬د شمالﻲ امرﻳکا د لﻮ‪４‬دﻳ‪ ３％‬غاړې لﻮى خلﻴجﻮﻧﻪ کﻮم دي؟‬ ‫کﻮرﻧ‪ ９‬دﻧده‪:‬‬

‫ﻻﻧدې جدول بشپ‪ ７‬ک‪７‬ئ او د جغرافﻴ‪ ３‬پﻪ راتلﻮﻧکﻲ درس ک‪ ３‬ﻳ‪！ ３‬ﻮلگﻴﻮالﻮ تﻪ ولﻮلئ‪.‬‬ ‫گ‪２‬ﻪ د خﻠﻴج ﻧﻮم‬ ‫‪١‬‬

‫مكسﻴكﻮ‬

‫‪٢‬‬

‫سﻨ＀ ﻻرﻧس‬

‫‪٣‬‬

‫ﻫﻮډسﻦ‬

‫‪٤‬‬

‫اﻻسكا‬

‫‪٥‬‬

‫كلفﻮرﻧﻴا‬

‫ﻣﻮﻗﻌﻴت‬

‫اﻗتﺼادي ارز＊ت‬

‫د شمالﻲ امرﻳکا پﻪ جﻨﻮب ختﻴ‪％‬ﻮ برخﻮ ک‪３‬‬ ‫د ب‪７５‬ﻳﻮ چلﻮلﻮ وړ دى‬

‫‪72‬‬

‫＇لﻮرﻳشتم لﻮست‬

‫د جنوبﻲ امرﻳکا خلﻴجونﻪ‬ ‫د شمالﻲ اطلس سمﻨدر‬

‫د گﻮﻳان لﻮړې‬

‫د پاﻧامﻲ خلﻴج‬ ‫د گﻮاﻳاگﻴل خلﻴج‬

‫د سادومارکﻮس خلﻴج‬ ‫د امازون ‪＄‬ﻨگلﻮﻧﻪ‬

‫اﻳشت‬ ‫رﻧدو‬

‫ﻮ‪４‬لﻲ ا‬

‫س‬

‫د شاگﻮ د＊ت‪３‬‬

‫د اﻧدﻳز غروﻧﻪ‬

‫ـــس‬

‫طلــــــ‬

‫د کﻮرکﻮاودو خلﻴج‬

‫ســــــ‬

‫د سامبﻮ رومﻴﻮن‬ ‫خلﻴج‬ ‫د بﻼﻧکا خلﻴج‬

‫ــــــــ‬ ‫ـمﻨدر‬

‫ــــــــ‬

‫پتﻪ گﻮى‬

‫د ﻧسان متﻴاس‬ ‫خلﻴج‬

‫د پﻨﻴاس خلﻴج‬

‫سﻮ‪４‬لﻲ آرام ســـــــــــــــــــــــــــمﻨدر‬

‫ﻮړې‬

‫زﻳل ل‬

‫د برا‬

‫غروﻧﻪ‬

‫د امازون د＊ت‪３‬‬

‫د گراﻧده خلﻴج‬

‫آﻳا د سﻮ‪４‬لﻲ امرﻳکا ！ﻮل خلﻴجﻮﻧﻪ د سﻮداگرۍ د لﻮﻳﻮ ب‪７５‬ﻳﻮ چلﻮلﻮ تﻪ برابر دي؟‬

‫د سﻮ‪４‬لﻲ امرﻳکا ﻧقشﻪ‬

‫د سﻮ‪４‬لﻲ امرﻳکا د خلﻴجﻮﻧﻮ پﻪ ﻫکلﻪ ＇ﻪ پﻮﻫ‪８５‬ئ؟‬ ‫د سﻮﻳلﻲ امرﻳکا د اطلس (اتﻼﻧتﻴک) سمﻨدر پﻪ غاړو ک‪ ３‬لﻮى خلﻴجﻮﻧﻪ چ‪ ３‬پﻪ وچﻪ ک‪ ３‬ډ‪４‬ر ﻧﻨﻮتلﻲ‬ ‫وي‪ ،‬ﻧشتﻪ دي‪ .‬ﻳﻮازې د ارجﻨ＂اﻳﻦ د ﻫ‪５‬ﻮاد پﻪ جﻨﻮب ختﻴ‪％‬ﻮ غاړو ک‪ ３‬ﻧﻴمﻪ داﻳروي شکلﻪ خلﻴجﻮﻧﻪ‬ ‫لﻴدل ک‪８５‬ي‪ .‬د پاراﻧا ‪ Parana‬د سﻴﻨد‬ ‫درﻳمﻪ گ‪２‬ﻪ جدول‪ :‬د جﻨﻮبﻲ امرﻳکا ﻧﻮر خلﻴجﻮﻧﻪ (اضافﻲ معلﻮمات)‬ ‫پﻪ خﻮلﻪ (مصب) ک‪ ３‬د رﻳﻮدو ﻻپﻼتا‬ ‫مﻮقعﻴت‬ ‫د خلﻴج ﻧﻮم‬ ‫گ‪２‬ﻪ‬ ‫اوږده او پراخ سﻮاحل پراتﻪ دي‪ .‬د‬ ‫د ارجﻨ＂اﻳﻦ پﻪ ختﻴ‪ ＃‬ک‪ ３‬د اطلس سمﻨدر‬ ‫سان ﻣاتﻴاس‬ ‫‪1‬‬ ‫پﻪ غاړه‬ ‫ﻫغﻪ پﻪ شمال ک‪ ３‬د سادومارکﻮس‬ ‫(‪)San Matias‬‬ ‫کﻮچﻨﻰ خلﻴج مﻮقعﻴت لري چ‪ ３‬د‬ ‫د ارجﻨتاﻳﻦ پﻪ خﻴت‪ ＃‬ک‪ ３‬د اطلس سمﻨدر‬ ‫بﻼﻧﻜا (‪)Blanca‬‬ ‫‪2‬‬ ‫پﻪ غاړه‬ ‫ب‪７５‬ﻳﻮ چلﻮلﻮ لپاره ﻳ‪ ３‬د بﻨدر جﻮړوﻧ‪３‬‬ ‫د ارجﻨ＂اﻳﻦ پﻪ ختﻴ‪ ＃‬ک‪ ３‬د اطلس سمﻨدر‬ ‫＊ﻪ شراﻳط برابر ک‪７‬ي دي‪ .‬د امازون‬ ‫سان جﻮرج‬ ‫‪3‬‬ ‫پﻪ غاړه‬ ‫( ‪)San jorgs‬‬ ‫د سﻴﻨد خﻮلﻪ ﻫم د ب‪７５‬ﻳﻮ چلﻮلﻮ وړ‬ ‫ده‪ .‬د کارابﻴﻦ د سمﻨدرگﻲ پﻪ غاړوک‪３‬‬ ‫د ارجﻨ＂اﻳﻦ پﻪ خﻴت‪ ＃‬ک‪ ３‬د اطلس سمﻨدر‬ ‫‪4‬‬ ‫گراﻧ‪)Granda( ６‬‬ ‫پﻪ غاړه‬

‫‪73‬‬

‫د وﻧزوﻳﻼ لﻮى خلﻴج پروت دى چ‪＄ ３‬اﻧگ‪７‬ى سﻮداگرﻳز ارز＊ت لري‪ .‬د جﻨﻮبﻲ امرﻳکا پﻪ شمال لﻮ‪４‬دﻳ‪＃‬‬ ‫ک‪ ３‬د ارام سمﻨدر پﻪ غاړه د پاﻧام‪ ３‬لﻮى خلﻴج پروت دى چ‪ ３‬د پاﻧام‪ ３‬د کاﻧال لﻪ ﻻرې ﻳ‪ ３‬د ب‪７５‬ﻳﻮ چلﻮلﻮ‬ ‫لپاره ＊ﻪ شراﻳط برابر ک‪７‬ي دي‪ .‬ﻫمدارﻧگﻪ د استﻮا د کر＊‪ ３‬جﻨﻮب تﻪ د اکﻮادور پﻪ ﻫ‪５‬ﻮاد ک‪ ３‬د گﻮاﻳاکﻮﻳل‬ ‫‪ Guayaquil‬لﻮى خلﻴج پروت دى چ‪ ３‬د گﻮاﻳاکﻮﻳل لﻮى بﻨدر ﻫم دلتﻪ جﻮړ شﻮى دى او د ﻫغﻪ پﻪ‬ ‫جﻨﻮب ک‪ ３‬د عرض البلد تر ‪ ٣٠‬درجﻮ پﻮرې د ﻫغﻪ سﻮاحل وتلﻲ او ﻧﻨﻮتلﻲ ﻧﻪ دي او د غاړو لﻮړوالﻰ ﻳ‪３‬‬ ‫ﻫم ډ‪４‬ر دى چ‪ ３‬د ب‪７５‬ﻳﻮ لﻨگر اچﻮلﻮ تﻪ برابر ﻧﻪ دي خﻮ د أرام سمﻨدر د سﻮاحلﻮ پﻪ جﻨﻮبﻲ وروستﻴﻮ برخﻮ‬ ‫ک‪ ３‬د چﻴلﻲ پﻪ ﻫ‪５‬ﻮاد ک‪ ３‬ډ‪４‬رې ﻧﻨﻮتل‪ ３‬او وتل‪ ３‬شتﻪ‪ ،‬خلﻴجﻮﻧﻪ ﻳ‪ ３‬تاوراتاو او سﻮرور دي لکﻪ کﻮرکﻮادو‬ ‫‪ Corcovado‬او دې پﻨﻴاس ‪ De penas‬چ‪ ３‬د پراخﻮ او ژورو خلﻴجﻮﻧﻮ د سمﻨدري سﻮداگرﻳزو‬ ‫بﻨدروﻧﻮ جﻮړوﻧ‪ ３‬تﻪ ﻳ‪ ３‬مﻨاسب شراﻳط برابر ک‪７‬ي دي‪ .‬ډ‪４‬ر‬ ‫پﻪ ﻻتﻴﻨﻪ امرﻳکا ک‪ ３‬د خلﻴجﻮﻧﻮ اﻧ‪％‬ﻮروﻧﻪ‬ ‫ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻪ سره لﻪ دې چ‪ ３‬پراخ‪ ３‬سمﻨدري غاړې لري‪ ،‬خﻮ د‬ ‫خلﻴجﻮﻧﻮ د ﻧﻪ درلﻮدلﻮ ﻳا د ﻧابرابرو او ل‪ ８‬ژورو خلﻴجﻮﻧﻮ د لرلﻮ‬ ‫پﻪ سبب د ب‪７５‬ﻳﻮ چلﻮلﻮ لپاره د گ＂‪ ３‬اخﻴستﻨ‪ ３‬وړ ﻧﻪ دي‪.‬‬

‫د ！ﻮﻟگﻲ ﻓﻌاﻟﻴت‬

‫؟‬

‫زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ ＇ﻮ ډلﻮ وو‪４‬شل شﻲ‪ ،‬د ‪ ٦٢‬مخ ﻧقشﻪ دې کاپﻲ ک‪７‬ي او پﻪ ﻫغ‪ ３‬ک‪ ３‬دې‬ ‫د لﻮﻳﻮ خلﻴجﻮﻧﻮ ﻧﻮمﻮﻧﻪ پﻪ ！اکلﻮ ‪＄‬اﻳﻮﻧﻮ ک‪ ３‬ولﻴکﻲ‪.‬‬ ‫ب ـ د اطلس سمﻨدر د غاړو خلﻴجﻮﻧﻪ‬ ‫الف ـ د جﻨﻮبﻲ امرﻳکا شمالﻲ خلﻴجﻮﻧﻪ‬ ‫ج ـ د أرام سمﻨدر د غاړو خلﻴجﻮﻧﻪ‬ ‫پﻮ＊تﻨ‪３‬‬

‫‪ _١‬ﻻﻧدې پﻮ＊تﻨ‪ ３‬بشپ‪７‬ې ک‪７‬ئ‪:‬‬ ‫_ د اکﻮادور د ﻫ‪５‬ﻮاد د ‪ ...............‬خلﻴج پﻪ غاړه لﻮى تجارتﻲ بﻨدر جﻮړ شﻮى دى‪.‬‬ ‫_ د چﻴلﻰ د ﻫ‪５‬ﻮاد لﻮى خلﻴج ‪ .................‬دى‪.‬‬ ‫‪ _٢‬لﻨ‪＄ ６‬ﻮاب ورک‪７‬ئ‪:‬‬ ‫_ کﻮم سﻮاحل پﻪ طبﻴعﻲ تﻮگﻪ د بﻨدروﻧﻮ جﻮړوﻧ‪ ３‬تﻪ مﻨاسب ﻧﻪ دي؟‬ ‫_ ستاسﻮ لﻪ ﻧظره‪ ،‬لﻪ خلﻴجﻮﻧﻮ ＇خﻪ ＇ﻪ اقتصادي گ＂‪ ３‬اخﻴستل ک‪８５‬ي؟‬ ‫کﻮرﻧ‪ ９‬دﻧده‬

‫د أرام سمﻨدر د غاړو خلﻴجﻮﻧﻪ د اطلس د سمﻨدر د غاړو لﻪ خلﻴجﻮﻧﻮ سره د بﻨدروﻧﻮ د جﻮړوﻧ‪３‬‬ ‫او ب‪７５‬ۍ چلﻮﻧ‪ ３‬لﻪ پلﻮه پرتلﻪ ک‪７‬ئ‪.‬‬

‫‪74‬‬

‫پﻨ‪％‬ﻪ وﻳشتم لﻮست‬

‫د اﻣرﻳکا د ﻟﻮﻳ‪ ３‬وچ‪ ３‬د اﻗﻠﻴﻢ پﻪ ﻫکﻠﻪ ＇ﻪ پﻮﻫ‪８５‬ئ؟‬ ‫شمالﻲ کﻨگل سمﻨدر‬

‫د گرﻳﻨلﻨد بﻬﻴر‬ ‫شمالﻲ اطلس‬ ‫د ﻻبرادو بﻬﻴر‬

‫اپاشﻴﻮ بﻬﻴر‬ ‫بﻬﻴر‬

‫ﻨادى‬

‫دق‬

‫د قﻨادي‬

‫د اطلس سمﻨدر‬

‫د کلفﻮرﻧﻴا بﻬﻴر‬

‫بﻬﻴر‬

‫د کﻮرو شﻴﻮ بﻬﻴر‬

‫گلف استرﻳم‬

‫د ارام سمﻨدر‬

‫استﻮاﻳﻲ شمالﻲ بﻬﻴر‬

‫استﻮاﻳﻲ شمالﻲ بﻬﻴر‬ ‫سﻮﻳلﻲ جﻨﻮبﻲ استﻮاﻳﻲ بﻬﻴر‬ ‫ارام سمﻨدر‬

‫د ﻫﻨد سمﻨدر‬ ‫د بﻨگﻮئﻼ بﻬﻴر‬ ‫د پﻴرو بﻬﻴر‬ ‫سﻮﻳﻨلﻲ قطبﻲ بﻬﻴر‬

‫تﻮد بﻬﻴر‬ ‫سﻮړ بﻬﻴر‬

‫د ﻧ‪７‬ۍ د سمﻨدري تﻮدو او س‪７‬و اوبﻮ د بﻬﻴر ﻧقشﻪ‬

‫د ﻧ‪７‬ۍ کﻮمﻪ لﻮﻳﻪ وچﻪ د ﻧ‪７‬ۍ ！ﻮل ﻧباتات او اقلﻴمﻮﻧﻪ لري؟‬ ‫د امرﻳکا لﻮﻳﻪ وچﻪ د ﻧ‪７‬ۍ د ﻧﻮرو لﻮﻳﻮ وچﻮ پﻪ خﻼف پﻪ شمالﻲ او جﻨﻮبﻲ دوه ﻧﻴمﻮ کرو ک‪ ３‬مﻮقعﻴت‬ ‫لري‪ ،‬ﻧﻮ ‪＄‬کﻪ د ﻧ‪７‬ۍ د ！ﻮلﻮ ﻧباتاتﻮ او اقلﻴمﻮﻧﻮ ډولﻮﻧﻪ لري‪.‬‬ ‫د (‪ )78‬مخ ﻧقش‪ ３‬تﻪ وگﻮرئ‪.‬‬ ‫_ شمالﻲ امرﻳکا د کﻮمﻮ اقلﻴمﻲ سﻴمﻮ لروﻧک‪ ３‬ده؟‬ ‫شمالﻲ امرﻳکا د مﻨ‪％‬ﻨ‪ ９‬امرﻳکا پﻪ ‪６－‬ون د شمالﻲ عرض البلد د ‪ ٧‬او ‪ ٨٣‬درجﻮ ترمﻨ‪ ＃‬پرتﻪ‬ ‫ده چ‪ ３‬پﻪ دې ترتﻴب لﻪ شمال ＇خﻪ جﻨﻮب تﻪ ！ﻮل‪ ３‬اقلﻴمﻲ سﻴم‪ ３‬لﻪ استﻮا ＇خﻪ پرتﻪ راﻧغاړي چ‪３‬‬ ‫دارﻧگﻪ ډ‪４‬ره برخﻪ ﻳ‪ ３‬پﻪ قطبﻲ او معتدلﻪ او ل‪８‬ه برخﻪ ﻳ‪ ３‬تر استﻮا ﻻﻧدې پﻪ (مﻨ‪％‬ﻨ‪ ９‬امرﻳکا ک‪ )３‬پرتﻪ ده‪.‬‬ ‫دا ډول مﻮقعﻴت د شمالﻲ او جﻨﻮبﻲ برخﻮ ترمﻨ‪ ＃‬د تﻮدوخ‪ ３‬د درج‪ ３‬د تﻮپﻴر سبب ک‪８５‬ي‪ .‬د شمالﻲ‬ ‫امرﻳکا پﻪ ختﻴ‪％‬ﻪ برخﻪ ک‪ ３‬لﻮړ غروﻧﻪ ﻧشتﻪ‪ ،‬ﻧﻮ ‪＄‬کﻪ د اتﻼﻧتﻴک د سمﻨدر لﻪ خﻮا د ختﻴ‪％‬ﻮ مرطﻮبﻮ‬ ‫کتلﻮ د راتگ لپاره برابره ده خﻮ پﻪ لﻮ‪４‬دﻳ‪ ＃‬ک‪ ３‬د راکﻲ غروﻧﻪ د أرام سمﻨدر لﻪ خﻮا د مرطﻮبﻮ ﻫﻮاﻳﻲ‬ ‫کتلﻮ د بﻬﻴر خﻨ‪ ６‬گر‪＄‬ﻲ‪.‬‬ ‫د شمالﻲ مﻨجمد سمﻨدر او د مکسﻴکﻮ د تﻮد خلﻴج ترمﻨ‪ ＃‬د د＊تﻮ شتﻪ والﻰ د استﻮاﻳﻲ او قطبﻲ‬ ‫عرض البلدوﻧﻮ ترمﻨ‪ ＃‬لﻪ شمال ＇خﻪ جﻨﻮب لﻮر تﻪ د ﻫﻮاﻳﻲ کتلﻮ د تبادل‪ ３‬شراﻳط د کال پﻪ ！ﻮلﻮ‬ ‫‪75‬‬

‫مﻮسمﻮﻧﻮ ک‪ ３‬برابر ک‪７‬ي دي‪.‬‬ ‫د اتﻼﻧتﻴک پﻪ سمﻨدر ک‪ ３‬د شمالﻲ او جﻨﻮبﻲ برخﻮ ترمﻨ‪ ＃‬د تﻮدوخ‪ ３‬د درج‪ ３‬تﻮپﻴر لﻴدل ک‪８５‬ي‪،‬‬ ‫ﻳعﻨ‪ ３‬د گلف سترﻳم تﻮد بﻬﻴر د شمالﻲ امرﻳکا جﻨﻮب ختﻴ‪ ＃‬سﻮاحل تﻮدوي او د ﻻبرادور سﻮړ بﻬﻴر د‬ ‫کاﻧاډا ختﻴ‪ ３％‬برخ‪ ３‬س‪７‬وي‪ .‬د شمالﻲ امرﻳکا پﻪ لﻮ‪４‬دﻳ‪ ＃‬ک‪ ３‬د أرام سمﻨدر د کﻮروشﻴﻮ تﻮد بﻬﻴر د شمال‬ ‫پﻪ لﻮري او د کلفﻮرﻧﻴا سﻮړ بﻬﻴر دجﻨﻮب پﻪ لﻮري د کال پﻪ اوږدو ک‪ ３‬د تﻮدوخ‪ ３‬د بدلﻮن سبب ک‪８５‬ي‪.‬‬ ‫د شمالﻲ امرﻳکا ډ‪４‬رې مرطﻮب‪ ３‬سﻴم‪ ３‬پﻪ ختﻴ‪ ＃‬ک‪ ３‬د اتﻼﻧتﻴک د سمﻨدر غاړې او پﻪ لﻮ‪４‬دﻳ‪ ＃‬ک‪ ３‬د‬ ‫أرام سمﻨدر سﻮاحل دي‪ ،‬ډ‪４‬رې وچ‪ ３‬سﻴم‪ ３‬د راکﻲ د غروﻧﻮ مﻨ‪％‬ﻨ‪ ９‬سﻴم‪ ３‬دي چ‪ ３‬د اور＊ت اﻧدازه‬ ‫ﻳ‪ ３‬ډ‪４‬ره ل‪８‬ه ده‪ .‬د شمالﻲ امرﻳکا پﻪ شمال ک‪ ３‬د تﻨدرا س‪７‬ه سﻴمﻪ‪ ،‬د ﻫغ‪ ３‬پﻪ جﻨﻮب ک‪ ３‬معتدلﻪ سﻴمﻪ‬ ‫او د معتدل‪ ３‬سﻴم‪ ３‬پﻪ جﻨﻮب ک‪ ３‬د سب تروپﻴک سﻴمﻪ پرتﻪ ده‪.‬‬ ‫جﻨﻮبﻲ امرﻳکا د کﻮمﻮ اقلﻴمﻲ سﻴمﻮ لروﻧک‪ ３‬ده؟‬ ‫جﻨﻮبﻲ امرﻳکا د شمالﻲ عرض البلد ‪ ١٢‬درجﻮ او د جﻨﻮبﻲ عرض البلد د ‪ ٥٦‬درجﻮ ترمﻨ‪ ＃‬پرتﻪ‬ ‫ده او ډ‪４‬ره برخﻪ ﻳ‪ ３‬پﻪ تﻮده مﻨطقﻪ ک‪ ３‬پرتﻪ ده‪ .‬ﻳعﻨ‪ ３‬د خاورې زﻳاتﻪ برخﻪ ﻳ‪ ３‬د سرطان او جدي د کر＊ﻮ‬ ‫ترمﻨ‪ ＃‬پﻪ استﻮاﻳﻲ ﻳا حاره ﻳﻲ سﻴمﻪ ک‪ ３‬او ل‪８‬ه جﻨﻮبﻲ برخﻪ ﻳ‪ ３‬پﻪ معتدلﻪ سﻴمﻪ ک‪ ３‬پرتﻪ ده‪ .‬د جﻨﻮبﻲ‬ ‫امرﻳکا پﻪ لﻮ‪４‬دﻳ‪％‬ﻪ برخﻪ ک‪ ３‬د اﻧدﻳز د غروﻧﻮ طبﻴعﻲ حالت او پﻪ ختﻴ‪ ＃‬ک‪ ３‬پراخ‪ ３‬ﻫﻮارې پر اقلﻴم غﻮره‬ ‫اغ‪５‬زه لري‪ .‬د اﻧدﻳز د غروﻧﻮ ل‪７‬ۍ ختﻴ‪ ３％‬خﻮاتﻪ د لمدې ﻫﻮا د ورتگ خﻨ‪ ６‬گر‪＄‬ﻲ‪.‬‬

‫تر استﻮا ﻻﻧدې د سﻴم‪ ３‬اﻧ‪％‬ﻮر‬

‫‪76‬‬

‫د دې لﻮﻳ‪ ３‬وچ‪ ３‬پﻪ ختﻴ‪％‬ﻮ غاړو ک‪ ３‬تقرﻳباً د استﻮا کر＊‪ ３‬تﻪ ﻧژدې د استﻮا د تﻮدو اوبﻮ بﻬﻴر ت‪５‬ر‪８４‬ي‬ ‫چ‪ ３‬پﻪ شمال لﻮ‪４‬دﻳ‪ ＃‬او جﻨﻮب لﻮ‪４‬دﻳ‪ ＃‬ک‪ ３‬د برازﻳلﻴﻦ(‪ )Brazilian Stream‬پﻪ تﻮدو بﻬﻴروﻧﻮ‬ ‫و‪４‬شل ک‪８５‬ي او پﻪ ژمﻲ ک‪ ３‬د جﻨﻮبﻲ امرﻳکا پﻪ سﻮاحلﻮ ک‪ ３‬د تﻮدوخ‪ ３‬د ساﻧتﻲ گراد ＇ﻪ ﻧا＇ﻪ ‪ ٣‬درجﻮ‬ ‫د زﻳاتﻮالﻲ سبب ک‪８５‬ي‪ .‬د جﻨﻮبﻲ امرﻳکا د لﻮ‪４‬دﻳ‪％‬ﻮ سﻮاحلﻮ پﻪ اوږدو ک‪ ３‬د پﻴرو پﻪ ﻧﻮم د س‪７‬و اوبﻮ‬ ‫(‪ )Peru Stream‬بﻬﻴر لﻪ جﻨﻮب ＇خﻪ شمال لﻮر تﻪ د استﻮا تر کر＊‪ ３‬پرمخ ‪＄‬ﻲ او د ساحلﻲ ﻫﻮا‬ ‫تﻮدوخﻪ را＊کتﻪ کﻮي‪ ،‬ان تردې چ‪ ３‬د استﻮا پﻪ مدار ک‪ ３‬د تﻮدوخ‪ ３‬کچﻪ ‪ ٤‬درج‪ ３‬را＊کتﻪ کﻮي‪ .‬د‬ ‫دې بﻬﻴر بل ＊اخ د جﻨﻮبﻲ امرﻳکا جﻨﻮب ختﻴ‪ ＃‬سﻮاحل ﻫم س‪７‬وي‪.‬‬ ‫د معتدلﻪ سﻴم‪ ３‬اﻧ‪％‬ﻮر‬

‫‪77‬‬

‫د سرطان کر＊ﻪ‬ ‫د استﻮا کر＊ﻪ‬ ‫د جدي کر＊ﻪ‬

‫پﻮ＊تﻨ‪３‬‬

‫صحراﻳﻲ او تﻮد اقلﻴم‬

‫سﻮړ اقلﻴم‬

‫د مداروﻧﻮ تﻮد اقلﻴم‬

‫وچ معتدل اقلﻴم‬

‫استﻮاﻳﻲ تﻮد اقلﻴم‬

‫سمﻨدري معتدل اقلﻴم‬

‫لﻮړ غرﻧﻰ اقلﻴم‬

‫لس‬

‫ﻲ اط‬

‫شمال‬

‫سم ‪＄‬ﻮاب د (س) پﻪ تﻮري او ﻧاسم‬ ‫‪＄‬ﻮاب د (ن) پﻪ تﻮري پﻪ ﻧ‪＋‬ﻪ ک‪７‬ئ‪:‬‬ ‫‪١‬ـ د امرﻳکا لﻮﻳﻪ وچﻪ پﻪ شمالﻲ او جﻨﻮبﻲ دوه‬ ‫)‪.‬‬ ‫ﻧﻴمﻮ کرو ک‪ ３‬پرتﻪ ده (‬ ‫‪٢‬ـ د شمالﻲ امرﻳکا د خاورې ډ‪４‬ره برخﻪ پﻪ تﻮده‬ ‫)‪.‬‬ ‫او استﻮاﻳﻲ سﻴمﻪ ک‪ ３‬پرتﻪ ده (‬ ‫لﻨ‪＄ ６‬ﻮاب ورک‪７‬ئ‪:‬‬ ‫‪١‬ـ کﻮم سمﻨدري بﻬﻴروﻧﻪ د امرﻳکا د لﻮﻳ‪ ３‬وچ‪ ３‬د سرط‬ ‫ان کر＊ﻪ‬ ‫پر اقلﻴم اغ‪５‬زه کﻮي؟‬ ‫‪٢‬ـ کﻮم غروﻧﻪ د امرﻳکا لﻮﻳ‪ ３‬وچ‪ ３‬تﻪ د أرام‬ ‫د‬ ‫ا‬ ‫س‬ ‫ت‬ ‫سمﻨدر لﻪ لﻮري د لﻨده بل خﻨ‪ ６‬گر‪＄‬ﻲ‪.‬‬ ‫ﻮا کر＊ﻪ‬

‫مدﻳتراﻧﻪ ﻳﻲ معتدل اقلﻴم‬

‫سم‬ ‫ﻨدر‬ ‫ـــــــــــ‬ ‫آرام سـ‬

‫د امرﻳکا د لﻮﻳ‪ ３‬وچ‪ ３‬سپﻴﻨﻪ ﻧقشﻪ د ورک‪７‬ل شﻮې‬ ‫اقلﻴمﻲ ﻧقش‪ ３‬پر بﻨس＀ رسم او رﻧگ ک‪７‬ئ‪.‬‬

‫ـــــــــــ‬

‫کﻮرﻧ‪ ９‬دﻧده‬

‫د جدي د کر＊ﻪ‬

‫ـــــــــــ‬ ‫ـــمﻨدر‬

‫؟‬

‫د ！ﻮﻟگﻲ ﻓﻌاﻟﻴت‬ ‫زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ پﻨ‪％‬ﻪ کسﻴزو ډلﻮ وو‪４‬شل‬ ‫شﻲ او ﻫره ډلﻪ دې د امرﻳکا د لﻮﻳ‪ ３‬وچ‪３‬‬ ‫اقلﻴمﻲ ﻧقشﻪ د ﻫغ‪ ３‬لﻪ ﻻر＊ﻮد سره چ‪ ３‬پﻪ‬ ‫ک‪ ３‬ﻫره اقلﻴمﻲ سﻴمﻪ پﻪ ‪＄‬اﻧگ‪７‬ي رﻧگ‬ ‫سره ＊ﻮدل شﻮې ده پﻪ غﻮر سره وگﻮري‬ ‫او ﻫره ډلﻪ دې د ﻳﻮې اقلﻴمﻲ سﻴم‪ ３‬د‬ ‫‪＄‬اﻧگ‪７‬تﻴا پﻪ ﻫکلﻪ ‪＄‬ﻮاب برابر ک‪７‬ي او‬ ‫！ﻮلگﻴﻮالﻮ تﻪ دې وړاﻧدې ک‪７‬ي‪.‬‬ ‫‪١‬ـ سﻮړ اقلﻴم‬ ‫‪٢‬ـ معتدل اقلﻴم‬ ‫‪٣‬ـ سب تروپﻴک اقلﻴم‬ ‫‪٤‬ـ د تﻨدرا اقلﻴم‬

‫جﻨﻮبﻲ اطلس سمﻨدر‬

‫‪78‬‬

‫شپ‪ ８‬وﻳشتم لﻮست‬

‫د اﻣرﻳکا د سﻴاسﻲ جﻐراﻓﻴ‪ ３‬پﻪ ﻫکﻠﻪ ＇ﻪ پﻮﻫ‪８５‬ئ؟‬

‫د امرﻳکا متحده اﻳالتﻮﻧﻪ‬

‫وﻧزوﻳﻼ‬

‫گﻮاتﻴماﻻ‬ ‫‪－‬ﻮاتﻴماﻻ‬ ‫فراﻧسﻮي گﻮﻳان‬

‫ﻴرو‬

‫برازﻳل‬

‫پ‬

‫ﻧﻴکاراگﻮا‬

‫پاراگﻮاى‬

‫ارجﻨتاﻳﻦ‬

‫اوروگﻮاى‬

‫چﻴلﻲ‬

‫د رﻳکا ابﻨاء‬

‫د امرﻳکا سﻴاسﻲ ﻧقشﻪ‬

‫د امرﻳکا پﻪ لﻮﻳﻪ وچﻪ ک‪＇ ３‬ﻮ خپلﻮاکﻪ ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻪ شتﻪ؟‬ ‫د امرﻳکا لﻮﻳﻪ وچﻪ د ‪ ٤٢،٣‬مﻴلﻴﻮﻧﻮ کﻴلﻮمترو مربعﻮ پﻪ پراخﻮالﻲ سره پﻪ دوو شمالﻲ او جﻨﻮبﻲ‬ ‫ﻧﻴمﻮ کرو ک‪ ３‬مﻮقعﻴت لري‪ .‬دا لﻮﻳﻪ وچﻪ پﻪ ‪ ٥١‬سﻴاسﻲ واحدوﻧﻮ و‪４‬شل شﻮې ده چ‪ ３‬لﻪ ﻫغ‪ ３‬جمل‪３‬‬ ‫＇خﻪ ‪ ٣٥‬واحده ﻳ‪ ３‬خپلﻮاکﻪ ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻪ او ﻧﻮر پات‪ ３‬ﻳ‪ ３‬ﻻتر اوسﻪ د بﻬرﻧﻴﻮ ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻮ تر کﻨ＂رول ﻻﻧدې‬ ‫دي‪ .‬پﻪ شمالﻲ امرﻳکا ک‪ ３‬چ‪ ３‬د اﻧگلﻮساکسﻮن پﻪ ﻧﻮم ﻫم ﻳاد‪８４‬ې د (امرﻳکا متحده اﻳاﻻتﻮﻧﻮ (اتازوﻧ‪)３‬‬ ‫او کاﻧاډا) دوه ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻪ پراتﻪ دي‪ .‬د امرﻳکا د متحده اﻳالتﻮﻧﻮ ﻫ‪５‬ﻮاد د ‪ ٩،٣٦٣،٠٠٠‬کﻴلﻮمترو مربعﻮ‬ ‫پﻪ پراخﻮالﻲ سره د ﻧ‪７‬ۍ ＇لﻮرم لﻮى ﻫ‪５‬ﻮاد دى چ‪ ３‬لﻪ ‪ ٥٠‬اﻳالتﻮﻧﻮ ＇خﻪ جﻮړ شﻮى دى‪ ،‬ﻧﻮ لﻪ ﻫمدې‬ ‫املﻪ ﻳ‪ ３‬د ﻫ‪５‬ﻮاد رسمﻲ بﻴرغ ‪ ٥٠‬ستﻮري لري‪.‬‬ ‫د حکﻮمت ډول ﻳ‪ ３‬فدرالﻲ جمﻬﻮرﻳت دى او جمﻬﻮر رئﻴس ﻳ‪ ３‬د ＇لﻮرو کلﻮﻧﻮ لپاره ！اکل ک‪８５‬ي‪.‬‬ ‫کاﻧاډا د (‪ )٩،٩٧٠،٦١٠‬کﻴلﻮمترو مربعﻮ پﻪ پراخﻮالﻲ سره د روسﻴ‪ ３‬لﻪ ﻫ‪５‬ﻮاد ＇خﻪ وروستﻪ د ﻧ‪７‬ۍ‬ ‫پراخﻪ ﻫ‪５‬ﻮاد دى‪ .‬دا ﻫ‪５‬ﻮاد لﻪ لسﻮ اﻳالتﻮﻧﻮ ＇خﻪ جﻮړ شﻮى دى او ﻻتر اوسﻪ ﻳ‪ ３‬گﻮرﻧر جﻨرال چ‪３‬‬ ‫تشرﻳفاتﻲ ب‪２‬ﻪ لري‪ ،‬د اﻧگلستان د ملک‪ ３‬لﻪ خﻮا ورپ‪５‬ژﻧدل ک‪８５‬ي او د اﻧگلستان د ﻫم گ＂ﻮ (مشترک‬ ‫‪79‬‬

‫المﻨافع)‪ ،‬ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻮ لﻪ ډل‪＇ ３‬خﻪ دی‪ .‬د مﻨ‪％‬ﻨ‪ ９‬امرﻳکا اتﻪ گﻮﻧﻲ ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻪ د جﻨﻮبﻲ امرﻳکا د ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻮ‬ ‫پﻪ گ‪６‬ون د ﻻتﻴﻨ‪ ３‬امرﻳکا پﻪ ﻧﻮم ﻳاد‪８４‬ي چ‪ ３‬ډ‪４‬ر مﻬم گ‪ ６‬خصﻮصﻴات ﻳ‪ ３‬ﻻتﻴﻨﻲ ژبﻪ ده‪ .‬پﻪ دغﻮ زﻳاترو‬ ‫ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻮ ک‪ ３‬رسمﻲ ژبﻪ اسپاﻧﻴﻮي او پﻪ برازﻳل ک‪ ３‬پرتگالﻲ ده‪.‬‬ ‫ډ‪４‬ر لﻮى ﻫ‪５‬ﻮاد ﻳ‪ ３‬برازﻳل دى چ‪ ３‬پراخﻮالﻰ ﻳ‪ ٨،٥٤٧،٤٠٤ ３‬کﻴلﻮمتره مربع او پﻼزم‪５‬ﻨﻪ ﻳ‪３‬‬ ‫د برازﻳلﻴا ＊ار دى او ډ‪４‬ر کﻮچﻨﻰ ﻫ‪５‬ﻮاد ﻳ‪ ３‬ترﻳﻨﻴداد او تﻮباگﻮ دى‪ ،‬د ارجﻨ＂اﻳﻦ ﻫ‪５‬ﻮاد ک‪ ３‬مﻬم ＊ار ﻳ‪３‬‬ ‫بﻮﻧس اﻳرس دى چ‪ ３‬د امرﻳکا د پارﻳس پﻪ ﻧﻮم ﻫم شﻬرت لري‪ .‬د جﻨﻮبﻲ امرﻳکا د ﻧفﻮسﻮ ډک ﻫ‪５‬ﻮاد‬ ‫بﻴا ﻫم برازﻳل دى چ‪ ١٨٤،٧ ３‬مﻴلﻴﻮﻧﻪ تﻨﻪ ﻧفﻮس لري او ل‪ ８‬ﻧفﻮس لروﻧکﻰ ﻫ‪５‬ﻮاد ﻳ‪ ３‬فالکلﻨد تر‬ ‫استعمار ﻻﻧدې ﻫ‪５‬ﻮاد دى چ‪ ٢٠٠٠ ３‬تﻨﻪ ﻧفﻮس لري‪ .‬د امرﻳکا د لﻮﻳ‪ ３‬وچ‪ ３‬شپ‪ ８‬ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻪ فدرالﻲ‪،‬‬ ‫‪ ١٩‬ﻳ‪ ３‬ولسﻮاکﻪ (جمﻬﻮري) او لس ﻧﻮر ﻳ‪ ３‬د اﻧگلستان پخﻮاﻧ‪ ９‬مستعمرې دي چ‪ ３‬اوس ﻳ‪ ３‬خپلﻮاکﻲ‬ ‫پﻪ رسمﻴت پ‪５‬ژﻧدل شﻮې ده‪ ،‬خﻮ ﻻتر اوسﻪ ﻳ‪ ３‬گﻮرﻧر جﻨرال د اﻧگلستان د ملک‪ ３‬لﻪ خﻮا ！اکل ک‪８５‬ي او‬ ‫د اﻧگلستان لﻪ ﻫم گ＂ﻮ ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻮ ＇خﻪ گ‪２‬ل ک‪８５‬ي‪.‬‬

‫د ！ﻮﻟگﻲ ﻓﻌاﻟﻴت‬ ‫زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ ډلﻮ وو‪４‬شل شﻲ‪ ،‬د پخﻮاﻧﻴﻮ معلﻮماتﻮ پﻪ پام ک‪ ３‬ﻧﻴﻮلﻮ سره دې د امرﻳکاﻳﻲ‬ ‫ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻮ د حکﻮمتﻲ جﻮړ＊ت پﻪ ﻫکلﻪ پﻪ خپل مﻨ‪ ＃‬ک‪ ３‬بحث وک‪７‬ي او پاﻳل‪ ３‬دې ！ﻮلگﻴﻮالﻮ‬ ‫تﻪ وړاﻧدې ک‪７‬ي‪.‬‬ ‫پﻮ＊تﻨ‪３‬‬ ‫؟‬ ‫‪ _١‬د امرﻳکا د لﻮﻳ‪ ３‬وچ‪ ３‬د سﻴاسﻲ و‪４‬ش ﻧقش‪ ３‬تﻪ پﻪ پاملرﻧ‪ ３‬سره‪ ،‬ﻻﻧد‪４‬ﻨﻴﻮ پﻮ＊تﻨﻮ تﻪ ‪＄‬ﻮاب‬ ‫ورک‪７‬ئ‪:‬‬ ‫الف ـ د شمالﻲ امرﻳکا د دوو ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻮ ﻧﻮمﻮﻧﻪ وواﻳئ‬ ‫ب ـ د مﻨ‪％‬ﻨ‪ ９‬امرﻳکا د ﻳﻮه ﻫ‪５‬ﻮاد ﻧﻮم وواﻳاست‬ ‫ج ـ د جﻨﻮبﻲ امرﻳکا د درﻳﻮ ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻮ ﻧﻮمﻮﻧﻪ وواﻳاست‬ ‫‪ _٢‬د جﻨﻮبﻲ امرﻳکا ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻪ کﻮمﻪ گ‪６‬ه فرﻫﻨگﻲ وجﻪ لري‬ ‫‪ _٣‬د امرﻳکا د متحدو اﻳالتﻮﻧﻮ (اتازوﻧﻲ) ﻫ‪５‬ﻮاد لﻪ ＇ﻮ اﻳالتﻮﻧﻮ ＇خﻪ جﻮړ او د حکﻮمت ډول ﻳ‪＇ ３‬رﻧگﻪ دى؟‬

‫کﻮرﻧ‪ ９‬دﻧده‬ ‫زده کﻮوﻧکﻲ دې د امرﻳکا د لﻮﻳ‪ ３‬وچ‪ ３‬د ‪４‬ﻮه ﻫ‪５‬ﻮاد پﻪ ﻫکلﻪ معلﻮمات را！ﻮل او د جغرافﻴ‪ ３‬پﻪ‬ ‫راتلﻮﻧکﻲ ساعت ک‪ ３‬دې وړاﻧدې ک‪７‬ي‪.‬‬

‫‪80‬‬

‫اووه وﻳشتﻢ ﻟﻮست‬

‫د اﻣرﻳکا د ﻟﻮﻳ‪ ３‬وچ‪ ３‬د بشري جﻐراﻓﻴ‪ ３‬پﻪ ﻫکﻠﻪ ＇ﻪ پﻮﻫ‪８５‬ئ؟‬

‫د راتلﻮﻧکﻲ مخ ﻧقش‪ ３‬تﻪ وگﻮرئ‪ ،‬د امرﻳکا پﻪ لﻮﻳﻪ وچﻪ ک‪ ３‬د ﻧژادوﻧﻮ و‪４‬ش را＊ﻴﻲ‪.‬‬ ‫پﻪ امرﻳکا ک‪ ３‬کﻮم ﻧژادوﻧﻪ استﻮگﻨﻪ لري؟‬ ‫اﻟﻒ _ ﻧژاد او ژب‪３‬‬ ‫د امرﻳکا د لﻮﻳ‪ ３‬وچ‪ ３‬خلک لﻪ ډول‪ ،‬ډول ﻧژادوﻧﻮ او ＇اﻧگﻮ ＇خﻪ جﻮړ شﻮي چ‪ ３‬ډ‪４‬ر غﻮره ﻳ‪ ３‬عبارت‬ ‫دي لﻪ‪:‬‬ ‫‪١‬ـ بﻮﻣﻴان ﻳا سره پﻮستکﻲ‬ ‫د امرﻳکا قدﻳمﻲ او اصلﻲ اوس‪５‬دوﻧکﻲ دي چ‪ ３‬پﻪ متحده اﻳاﻻتﻮ او کاﻧاډا ک‪ ３‬اوس‪８５‬ي او ﻫغﻮى تﻪ‬ ‫ﻫﻨدﻳان ‪ Indian‬ﻫم واﻳﻲ‪ .‬د امرﻳکا لﻪ کشفﻮلﻮ وروستﻪ دې لﻮﻳ‪ ３‬وچ‪ ３‬تﻪ د سپﻴﻦ پﻮستکﻮ اروپاﻳاﻧﻮ پﻪ‬ ‫راتگ سره چ‪ ３‬د سره پﻮستکﻮ د ‪＄‬مکﻮ د ﻻﻧدې کﻮلﻮ پﻪ ل＂ﻪ ک‪ ３‬وو‪ ،‬لﻪ املﻪ ﻳ‪ ３‬د بﻮمﻴاﻧﻮ او اروپاﻳاﻧﻮ‬ ‫ترمﻨ‪ ＃‬ډ‪４‬رې جگ‪７‬ې وشﻮې چ‪ ３‬د ﻫغﻮ لﻪ املﻪ ﻧﻦ ډ‪４‬ر ل‪ ８‬سره پﻮستکﻲ پات‪ ３‬دي‪ .‬د دې خلکﻮ کار کرﻧﻪ‬ ‫او د ژوﻳﻮ ＊کار و او د وﻧﻮ لﻪ رﻳ‪＋‬ﻮ ＇خﻪ ﻳ‪ ３‬ﻫم خﻮاړه برابرول‪ .‬سره پﻮستکﻲ د ژ‪ ７４‬پﻮستکﻮ لﻪ ﻧژاد‬ ‫＇خﻪ ﻫم ‪２－‬ل ک‪８５‬ی چ‪ ３‬ډ‪４‬ر پخﻮا ﻳ‪ ３‬د آسﻴا لﻪ لﻮﻳ‪ ３‬وچ‪＇ ３‬خﻪ د بﻴرﻧگ د أبﻨا لﻪ ﻻرې د امرﻳکا‬ ‫لﻮﻳ‪ ３‬وچ‪ ３‬تﻪ مﻬاجرت ک‪７‬ى دى‪.‬‬ ‫‪81‬‬

‫‪ _٢‬سپﻴﻦ پﻮستکﻲ‬ ‫لﻪ شپاړسم‪ ３‬مﻴﻼدي پﻴ‪７‬ۍ ＇خﻪ وروستﻪ اروپاﻳﻲ سپﻴﻦ پﻮستکﻲ مﻬاجرﻳﻦ ورو ورو امرﻳکا تﻪ‬ ‫راغلل‪ ،‬ﻫلتﻪ استﻮگﻦ شﻮل او ورځ پﻪ ورځ ﻳ‪ ３‬شم‪５‬ر زﻳات شﻮ‪ .‬ﻧﻦ د امرﻳکا د لﻮﻳ‪ ３‬وچ‪ ３‬زﻳات وگ‪７‬ي‬ ‫دوه رگﻪ دي چ‪ ３‬د مختلفﻮ ﻧژادوﻧﻮ د ‪６－‬ون پﻪ ﻧتﻴجﻪ ک‪ ３‬رامﻨ‪ ＃‬تﻪ شﻮې دي‪.‬‬ ‫‪ _٣‬تﻮر پﻮستکﻲ‬ ‫امرﻳکاﻳﻲ تﻮر پﻮستکﻲ پﻪ واقعﻴت ک‪ ３‬د افرﻳقاﻳﻲ غﻼماﻧﻮ او مرﻳاﻧﻮ زامﻦ او لمسﻴان دي چ‪ ３‬د استعمار‬ ‫پﻪ دوران ک‪ ３‬د اروپاﻳﻲ سپﻴﻦ پﻮستکﻮ پﻪ واسطﻪ پﻪ کاﻧﻮﻧﻮ او کروﻧدو ک‪ ３‬د کار لپاره پﻪ زوره دې لﻮﻳ‪ ３‬وچ‪３‬‬ ‫تﻪ راوړل شﻮي دي‪ .‬ﻧﻦ ورځ زﻳات شم‪５‬ر‬ ‫د امرﻳکا پﻪ لﻮﻳﻪ وچﻪ ک‪ ３‬ﻧژادوﻧﻪ‬ ‫تﻮرپﻮستکﻲ پﻪ شمالﻲ‪ ،‬مرکزي او جﻨﻮبﻲ‬ ‫امرﻳکا ک‪ ３‬ژوﻧد کﻮي‪.‬‬ ‫د امرﻳکا پﻪ متحده اﻳالتﻮﻧﻮ ک‪３‬‬ ‫تﻮرپﻮستکﻲ د دې ﻫ‪５‬ﻮاد پﻪ جﻨﻮب ختﻴ‪＃‬‬ ‫او ﻫمدارﻧگﻪ پﻪ لﻮﻳﻮ ＊اروﻧﻮ‪ ،‬لکﻪ شﻴکاگﻮ‬ ‫او ﻧﻴﻮﻳارک ک‪ ３‬اوس‪８５‬ي او د ژوﻧد شراﻳط‬ ‫ﻳ‪ ３‬د سپﻴﻦ پﻮستکﻮ پﻪ پرتلﻪ لﻪ اقتصادي او‬ ‫اجتماعﻲ پلﻮه ﻧامﻨاسب دي‪.‬‬ ‫أﻳا پﻮﻫ‪８５‬ئ چ‪ ３‬د امرﻳکا پﻪ لﻮﻳﻪ وچﻪ ک‪３‬‬ ‫دوه فرﻫﻨگﻪ او مروج‪ ３‬ژب‪ ３‬کﻮم‪ ３‬دي؟‬ ‫اﻟﻒ ـ شﻤاﻟﻲ اﻣرﻳکا‬

‫پﻪ شمالﻲ امرﻳکا ک‪ ،３‬ﻳعﻨ‪ ３‬پﻪ متحده‬ ‫اﻳاﻻتﻮ ک‪ ３‬اﻧگلﻴساﻧﻮ د اوولسم‪ ３‬مﻴﻼدي‬ ‫پ‪７５‬ۍ پﻪ لﻮم‪７‬ﻳﻮ اوپﻪ کاﻧاډا ک‪ ３‬د اتلسم‪３‬‬ ‫پﻴ‪７‬ۍ پﻪ وروستﻴﻮ ک‪ ３‬ﻳﻮ ډول اﻧگلﻴسﻲ‬ ‫فرﻫﻨگ رامﻨ‪ ＃‬تﻪ ک‪ ７‬چ‪ ３‬ﻻتر اوسﻪ شتﻪ‪.‬‬ ‫د کاﻧاډا وگ‪７‬ي پﻪ اﻧگلﻴسﻲ او فراﻧسﻮي او‬ ‫د متحده اﻳاﻻتﻮ وگ‪７‬ي پﻪ اﻧگلﻴسﻲ ژبﻪ‬ ‫خبرې کﻮي‪.‬‬

‫سپﻴﻦ پﻮستکﻲ‬ ‫تﻮر پﻮستکﻲ‬ ‫بﻮمﻴان (اصلﻲ اوس‪５‬دوﻧکﻲ او دوه رگﻪ‬

‫‪82‬‬

‫ب ـ ﻻتﻴﻨﻪ اﻣرﻳکا‬ ‫مﻨ‪％‬ﻨ‪ ９‬او جﻨﻮبﻲ امرﻳکا پﻪ گ‪６‬ه د ﻻتﻴﻨ‪ ３‬امرﻳکا پﻪ ﻧﻮم شﻬرت لري‪ .‬د دې سﻴم‪ ３‬ﻧﻮم او د ﻫغﻮ د ژوﻧد‬ ‫ک‪７‬ه وړه د ﻻتﻴﻨ‪ ３‬اروپا‪ ،‬ﻳعﻨ‪ ３‬د اسپاﻧﻴ‪ ３‬او پرتگال د فرﻫﻨگ استازﻳتﻮب کﻮي چ‪ ３‬اسپاﻧﻮي ژبﻪ د دې‬ ‫سﻴم‪ ３‬لﻪ ‪ ٢٠‬جمﻬﻮرﻳتﻮﻧﻮ ＇خﻪ پﻪ ‪ ١٨‬جمﻬﻮرﻳتﻮﻧﻮ ک‪ ３‬دود ده‪ ،‬د برازﻳل خلک پﻪ پرتگالﻲ او د‬ ‫ﻫاﻳتﻲ خلک پﻪ فراﻧسﻮي ژبﻮ خبرې کﻮي‪.‬‬

‫د سپﻴﻦ پﻮستکﻲ ＇‪５‬ره‬

‫‪83‬‬

‫د تﻮر پﻮستکﻲ ＇‪５‬ره‬

‫د سرو پﻮ！کﻮ خلکﻮ ﻳﻮ تصﻮﻳر‬

‫د ！ﻮﻟگﻲ ﻓﻌاﻟﻴت‬

‫زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ ډلﻮ ک‪ ３‬پﻪ ﻻﻧدې مطلب بحث او خبرې وک‪７‬ي‪:‬‬ ‫_ ﻻتﻴﻨﻪ امرﻳکا د امرﻳکا د لﻮﻳ‪ ３‬وچ‪ ３‬کﻮم‪ ３‬برخ‪ ３‬تﻪ وﻳل ک‪８５‬ي او ول‪３‬؟‬ ‫_ د تﻮر پﻮستکﻮ اصلﻲ مﻨشا چ‪ ３‬ﻧﻦ ورځ پﻪ امرﻳکا ک‪ ３‬اوس‪８５‬ي‪ ،‬لﻪ کﻮم ‪＄‬اى ＇خﻪ پﻴل‪８５‬ې؟‬ ‫پﻮ＊تﻨ‪３‬‬ ‫؟‬ ‫سم ‪＄‬ﻮاب غﻮره ک‪７‬ئ‪:‬‬ ‫‪ _١‬د اﻧگلﻮساکسﻮن فرﻫﻨگ پﻪ کﻮم ﻳﻮه ﻻﻧدﻳﻨﻲ ﻫ‪５‬ﻮاد ک‪ ３‬شتﻪ؟‬ ‫ب‪ :‬برازﻳل‬ ‫الف‪ :‬کاﻧاډا‬ ‫د‪ :‬مکسﻴکﻮ‬ ‫ج‪ :‬ارجﻨ＂اﻳﻦ‬ ‫ﻻﻧدې جملﻪ بشپ‪７‬ه ک‪７‬ئ‪:‬‬ ‫‪ -٢‬پﻪ جﻨﻮبﻲ امرﻳکا ک‪ ............... ３‬فرﻫﻨگ رواج لري‪.‬‬ ‫لﻨ‪＄ ６‬ﻮاب ورک‪７‬ئ‪:‬‬ ‫‪ -3‬أﻳا د امرﻳکا د متحده اﻳاﻻتﻮ تﻮرپﻮستکﻲ مﻨاسب‬ ‫اقتصادي او اجتماعﻲ شراﻳط لري؟‬

‫‪84‬‬

‫اتﻪ وﻳشتﻢ ﻟﻮست‬

‫د اﻣرﻳکا د ﻧﻔﻮسﻮ او ﻣذﻫب پﻪ ﻫکﻠﻪ ＇ﻪ پﻮﻫ‪８５‬ئ؟‬

‫د امرﻳکا د لﻮﻳ‪ ３‬وچ‪ ３‬د ﻧفﻮسﻮ ډک ＊اروﻧﻪ کﻮم دي؟‬ ‫د امرﻳکا د لﻮﻳ‪ ３‬وچ‪ ３‬د ﻧفﻮسﻮ د جغرافﻴاﻳﻲ و‪４‬ش ﻧقش‪ ３‬تﻪ ‪＄‬ﻴر شئ چ‪ ３‬پﻪ امرﻳکا ک‪ ３‬د ﻧفﻮسﻮ‬ ‫م‪５‬شتﻪ ک‪５‬دﻧﻪ ＊ﻴﻲ‪.‬‬ ‫د امرﻳکا پﻪ لﻮﻳ‪ ３‬وچ‪ ３‬ک‪ ３‬د ﻧفﻮسﻮ د جغرافﻴاﻳﻲ و‪４‬ش ﻧقشﻪ‬

‫ﻧﻦ ورځ د امرﻳکا د ﻧفﻮسﻮ زﻳاتﻪ برخﻪ د دوو لﻮﻳﻮ وچﻮ‪ ،‬ﻳعﻨ‪ ３‬داروپا او افرﻳقا مﻬاجرﻳﻦ چ‪ ３‬پﻪ لﻮﻳﻮ‬ ‫＊اروﻧﻮ ک‪ ３‬اوس‪８５‬ي‪ ،‬راﻧغاړی‪ .‬د دې لﻮﻳ‪ ３‬وچ‪ ３‬لﻪ ﻧفﻮسﻮ ＇خﻪ ډک‪ ３‬سﻴم‪ ３‬شمالﻲ او مﻨ‪％‬ﻨ‪ ９‬امرﻳکا‬ ‫ده چ‪ ３‬پﻪ ‪ ٢٠٠٠‬م‪ .‬کال ک‪ ３‬ﻳ‪ ３‬لﻪ ‪٤٨٠‬‬ ‫د ﻧﻴﻮﻳارک ﻳﻮ اﻧ‪％‬ﻮر‬ ‫مﻴلﻴﻮﻧﻮ تﻨﻮ ＇خﻪ زﻳات وگ‪７‬ي درلﻮدل‪ .‬پﻪ‬ ‫جﻨﻮبﻲ امرﻳکا ک‪ ３‬لﻪ ‪ ٣٤٦‬مﻴلﻴﻮن تﻨﻮ ＇خﻪ‬ ‫زﻳات وگ‪７‬ي اوس‪５‬دل‪ .‬د امرﻳکا د لﻮﻳ‪ ３‬وچ‪３‬‬ ‫！ﻮل ﻧفﻮس ‪ ٨٢٧‬مﻴلﻴﻮن تﻨﻮ تﻪ رس‪８５‬ي‪ .‬پﻪ‬ ‫شمالﻲ او مﻨ‪％‬ﻨ‪ ９‬امرﻳکا ک‪ ３‬لﻪ ﻧفﻮسﻮ ＇خﻪ‬ ‫ډک ＊ار د ﻧﻴﻮﻳارک بﻨدر دى‪ ،‬چ‪ ３‬ﻧفﻮس ﻳ‪ ３‬پﻪ‬ ‫‪ 2005‬م کال ک‪ 18.5 ３‬مﻴلﻴﻮﻧﻮ تﻨﻮ تﻪ رس‪５‬ده‪.‬‬ ‫پﻪ جﻨﻮبﻲ امرﻳکا ک‪ ３‬بﻮﻧس اﻳرس د ارجﻨ＂اﻳﻦ‬ ‫د ﻫ‪５‬ﻮاد پﻼزم‪５‬ﻨﻪ لﻪ ﻧفﻮسﻮ ＇خﻪ لﻪ ډکﻮ ＊اروﻧﻮ‬ ‫＇خﻪ شم‪５‬رل ک‪８５‬ي چ‪ ３‬پﻪ ‪ 2005‬م کال ک‪３‬‬ ‫‪85‬‬

‫ﻳ‪ 13.3 ３‬مﻴلﻴﻮن تﻨﻪ ﻧفﻮس درلﻮده‪ .‬ﻫمدارﻧگﻪ پﻪ برازﻳل ک‪ ３‬د ساو پائﻮلﻮ د ＊ار د وگ‪７‬و شم‪５‬ر پﻪ ‪2005‬‬ ‫م کال ک‪ 18.3 ３‬مﻴلﻴﻮﻧﻮ تﻨﻮ تﻪ رس‪５‬ده‪ .‬د ﻳادولﻮ وړ ده چ‪ ３‬د ﻧفﻮسﻮ وده پﻪ ﻻتﻴﻨﻪ امرﻳکا ک‪ ３‬د شمالﻲ‬ ‫امرﻳکا پﻪ پرتلﻪ زﻳاتﻪ ده‪ .‬د شمالﻲ امرﻳکا وگ‪７‬ي لﻪ مکسﻴکﻮ پرتﻪ زﻳاتره د پروتستاﻧت د مذﻫب پﻴروان‬ ‫دي او د امرﻳکا د لﻮﻳ‪ ３‬وچ‪ ３‬ﻧﻮر اوس‪５‬دوﻧکﻲ کاتﻮلﻴک مذﻫبﻪ دي‪ ،‬چ‪ ３‬د جﻨﻮبﻲ اروپا مﻴراث دي‪.‬‬ ‫د کاتﻮلﻴک مذﻫب پﻴروان پﻪ ﻻتﻴﻨﻪ امرﻳکا ک‪ ３‬استﻮگﻦ دي او د ﻧﻮرو دﻳﻨﻮﻧﻮ پﻴروان‪ ،‬لکﻪ مسلماﻧان او‬ ‫ﻳﻬﻮدﻳان ﻫم د امرﻳکا پﻪ لﻮﻳﻪ وچﻪ ک‪ ３‬اوس‪８５‬ي‪.‬‬ ‫د ساو پائﻮلﻮ د ＊ار اﻧ‪％‬ﻮر‬

‫د ！ﻮﻟگﻲ ﻓﻌاﻟﻴت‬

‫د امرﻳکا د ﻧفﻮسﻮ د جغرافﻴاﻳﻲ وﻳش ﻧقش‪ ３‬تﻪ پﻪ پاملرﻧ‪ ،３‬د دې لﻮﻳ‪ ３‬وچ‪ ３‬لﻪ ﻧفﻮسﻮ ＇خﻪ‬ ‫ډک ＊اروﻧﻪ د لﻴکﻨ‪ ３‬پرتﻪ ﻧقشﻪ ک‪ ３‬ﻧ‪＋‬ﻪ ک‪７‬ئ‪.‬‬

‫؟‬

‫پﻮ＊تﻨ‪３‬‬

‫‪ _١‬د امرﻳکا پﻪ کﻮمﻮ ＊اروﻧﻮ ک‪ ３‬زﻳات تﻮر پﻮستکﻲ اوس‪８５‬ي؟‬ ‫‪ _٢‬د ﻧفﻮسﻮ وده پﻪ شمالﻲ امرﻳکا ک‪ ３‬زﻳاتﻪ ده کﻪ پﻪ جﻨﻮبﻲ او مرکزي امرﻳکا ک‪３‬؟‬ ‫‪ _٣‬د پروتستاﻧت مذﻫب زﻳاتره د دې لﻮﻳ‪ ３‬وچ‪ ３‬پﻪ کﻮمﻪ برخﻪ ک‪ ３‬رواج لري؟ ﻧﻮم ﻳ‪ ３‬واخلئ‪.‬‬

‫‪86‬‬

‫ﻧﻬﻪ وﻳشتﻢ ﻟﻮست‬

‫د اﻣرﻳکا د اﻗتﺼادي جﻐراﻓﻴ‪ ３‬پﻪ ﻫکﻠﻪ ＇ﻪ پﻮﻫ‪８５‬ئ؟‬

‫کﻮم عﻮامل د شمالﻲ امرﻳکا د اقتصادي پرمختگ سبب شﻮي دي؟‬ ‫شﻤاﻟﻲ اﻣرﻳکا‬ ‫پﻪ اوسﻨﻴﻮ شراﻳطﻮ ک‪ ３‬د شمالﻲ امرﻳکا دوه ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻪ (متحده اﻳاﻻت او کاﻧاډا) پﻪ مختلفﻮ دﻻﻳلﻮ د ﻧ‪７‬ۍ‬ ‫لﻪ ډ‪４‬رو پرمختللﻮ ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻮ ＇خﻪ شم‪５‬رل ک‪８５‬ي‪ ،‬د مثال پﻪ تﻮگﻪ‪:‬‬ ‫_ شمالﻲ امرﻳکا تر ‪＄‬مک‪ ３‬ﻻﻧدې ډ‪４‬ر کاﻧﻮﻧﻪ‪ ،‬طبﻴعﻲ سرشاره ز‪４‬رم‪ ،３‬پراخ‪＄ ３‬مک‪ ،３‬لﻪ اوبﻮ ＇خﻪ‬ ‫ډک سﻴﻨدوﻧﻪ او ډول‪ ،‬ډول اقلﻴم لري‪.‬‬ ‫_ د امرﻳکا د لﻮﻳ‪ ３‬وچ‪ ３‬لﻪ کشف ＇خﻪ وروستﻪ اروپاﻳاﻧﻮ دې وچ‪ ３‬تﻪ مﻬاجرت ک‪７‬ى دى‪ ،‬ﻫغﻮى خپل‪３‬‬ ‫پاﻧگ‪ ３‬ﻫم لﻪ ‪＄‬ان سره راوړې وې‪ ،‬دې مﻬاجرﻳﻨﻮ خپل مﻬارتﻮﻧﻪ او استعدادوﻧﻪ پﻪ کار واچﻮل او د ＇ﻮ‬ ‫پ‪７５‬ﻳﻮ پﻪ اوږدو ک‪ ３‬ﻳ‪ ３‬ﻧﻮى تمدن رامﻨ‪ ＃‬تﻪ ک‪.７‬‬ ‫ﻼ پﻪ دوﻳم‪ ３‬ﻧ‪７‬ﻳﻮال‪ ３‬جگ‪７‬ې‬ ‫_ د شمالﻲ امرﻳکا پﻪ اقتصادي پراختﻴا ک‪ ３‬ﻧﻮرو عﻮاملﻮ ﻫم اغ‪５‬زه درلﻮده مث ً‬ ‫ک‪ ３‬د زﻳاترو اروپاﻳﻲ ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻮ صﻨاﻳع ړﻧگ شﻮې‪ ،‬خﻮ متحده اﻳالتﻮﻧﻪ د جگ‪７‬ې لﻪ سﻴم‪＇ ３‬خﻪ د لرې‬ ‫والﻲ پﻪ سبب زﻳاﻧمﻦ ﻧﻪ شﻮ او وﻳ‪ ３‬کﻮﻻی شﻮل چ‪ ３‬لﻪ خپلﻮ سﻴاﻻﻧﻮ ＇خﻪ د مخﻪ شﻲ‪.‬‬

‫‪87‬‬

‫_ شمالﻲ امرﻳکا د زﻳاترو ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻮ د پﻮﻫاﻧﻮ او متخصصاﻧﻮ پﻪ جذبﻮلﻮ سره ﻳ‪ ３‬ﻫم وکﻮﻻی شﻮ چ‪３‬‬ ‫پر مختللﻰ اقتصاد ولري‪.‬‬ ‫د شمالﻲ امرﻳکا ﻧقشﻪ‬

‫د شمالﻲ قطبﻲ داﻳره‬

‫شمالﻲ ‪＄‬مک‪３‬‬

‫د ﻫﻮدسﻦ خلﻴج‬

‫د‬ ‫اطل‬ ‫س‬

‫پﻨ‪％‬ﻪ گﻮﻧﻲ خلﻴجﻮﻧﻪ‬

‫شمالﻲ داکﻮتاى‬

‫ســـ‬

‫ﻨدر‬

‫در‬

‫ـمﻨ‬

‫ــــ‬

‫ــــ‬

‫ــــ‬

‫جﻨﻮبﻲ داکﻮتاى‬

‫ـــــ‬

‫ـــــ‬

‫لﻮ‪４‬دﻳ‪％‬ﻪ وﻳرجﻴﻨﻴا‬

‫آرام‬

‫سمــ‬

‫ـــــ‬

‫جﻨﻮبﻲ کارولﻴﻨاى‬

‫د مکسﻴکﻮ خلﻴج‬

‫د شمالﻲ امرﻳکا (د امرﻳکا د متحدو اﻳالتﻮﻧﻮ او کاﻧاډا) اقتصادي اﻧ‪％‬ﻮرﻳزه ﻧقشﻪ‬ ‫غﻨم‬

‫کاﻧﻮﻧﻪ‬

‫سره زر‬

‫اومﻪ ﻧفت‬

‫کارخاﻧﻪ‬

‫د سمﻨدروﻧﻮ لﻪ تل ＇خﻪ‬ ‫د ﻧفتﻮ را ﻳستﻨﻪ‬

‫جﻮار‬

‫د ډبرو سکاره‬

‫خﻮگ‬

‫لرگﻰ‬

‫اﻧگﻮر‬

‫د غﻮ＊‪ ３‬غﻮاﻳﻲ‬

‫پﻨبﻪ‬

‫د شﻴدو غﻮاگاﻧ‪３‬‬

‫پسﻮﻧﻪ‬

‫ﻻر＊ﻮد‬ ‫تﻨباکﻮ‬

‫کب ﻧﻴﻮﻧﻪ‬

‫مرکبات‬

‫‪88‬‬

‫کرﻧﻪ او ﻣاﻟداري‬ ‫شمالﻲ امرﻳکا طبﻴعﻲ سرشاره او پراخﻪ مﻨابع لري چ‪ ３‬ﻫمدا ﻻمل پﻪ دې سﻴمﻪ ک‪ ３‬د کرﻧ‪ ３‬او مالدارۍ‬ ‫د پرمختگ سبب شﻮى دى‪ .‬پﻪ حاصل خ‪５‬زو ‪＄‬مکﻮ ک‪ ３‬ﻳ‪ ３‬پﻪ زﻳاتﻪ اﻧدازه غﻨم او جﻮار کرل ک‪８５‬ي‪.‬‬ ‫کرﻧﻴز فعالﻴتﻮﻧﻪ لﻪ علمﻲ ﻻرو چارو ＇خﻪ پﻪ گ＂‪ ３‬اخﻴستﻨ‪ ３‬سره پﻪ ＊ﻪ تﻮگﻪ سرتﻪ رس‪８５‬ي‪ .‬مالداري د‬ ‫امرﻳکا پﻪ مختلفﻮ سﻴمﻮ ک‪ ３‬لﻪ ﻫغ‪ ３‬جمل‪ ３‬پﻪ متحده اﻳاﻻتﻮ او کاﻧاډا ک‪＄ ３‬اﻧگ‪７‬ى ارز＊ت لري‪ ،‬پﻪ‬ ‫دې ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻮ ک‪ ３‬د غﻮﻳاﻧﻮ‪ ،‬پسﻮﻧﻮ او وزو د لﻮﻳﻮ گلﻮ او أسﻮﻧﻮ روزﻧﻪ ک‪８５‬ي‪.‬‬ ‫کاﻧﻮﻧﻪ او صﻨاﻳﻊ‬ ‫د شمالﻲ امرﻳکا پﻪ ！ﻮلﻪ لﻮﻳﻪ وچﻪ ک‪ ３‬د ﻧفتﻮ ＇اگاﻧ‪ ３‬او د اوسپﻨ‪ ３‬او ډبرو سکرو کاﻧﻮﻧﻪ پﻴدا ک‪８５‬ي‪.‬‬ ‫ﻫمدارﻧگﻪ د دې لﻮﻳ‪ ３‬وچ‪ ３‬ﻧﻮر غﻮره کاﻧﻮﻧﻪ سره زر‪ ،‬سپﻴﻦ زر‪ ،‬مس‪ ،‬ﻧﻴکل او داس‪ ３‬ﻧﻮر دي‪.‬‬

‫‪89‬‬

‫د امرﻳک‪ ３‬متحده اﻳاﻻتﻮ د صﻨعتﻲ تﻮلﻴداتﻮ کارخاﻧ‪ ３‬پﻪ لﻮﻳﻮ ＊اروﻧﻮ‪ ،‬لکﻪ ﻧﻴﻮﻳارک او د امرﻳکا د پﻨ‪％‬ﻪ‬ ‫گﻮﻧﻮ جﻬﻴلﻮﻧﻮ پﻪ شاوخﻮا ک‪ ３‬جﻮړې شﻮې دي‪.‬‬ ‫د شمالﻲ امرﻳکا د ﻳادولﻮ وړ صﻨاﻳع د فلزاتﻮ د وﻳل‪ ３‬کﻮلﻮ‪ ،‬درﻧدو صﻨاﻳعﻮ‪ ،‬د پﻮﻻدو برابرولﻮ‪ ،‬کرﻧﻴزو‬ ‫ماشﻴﻨﻮﻧﻮ او ﻻرو جﻮړولﻮ‪ ،‬د وسل‪ ３‬تﻮلﻴدولﻮ‪ ،‬مﻮ！ر جﻮړولﻮ‪ ،‬ب‪７５‬ۍ جﻮړولﻮ‪ ،‬الﻮتکﻮ جﻮړولﻮ او باﻻخره‬ ‫کﻴمﻴاوي صﻨاﻳعﻮ‪ ،‬د ﻧفتﻮ د چا‪１‬ﻮلﻮ لﻪ صﻨاﻳعﻮ او ﻧﻮرو ＇خﻪ عبارت دي‪.‬‬

‫د ！ﻮﻟگﻲ ﻓﻌاﻟﻴت‬

‫زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ ډلﻮ وو‪４‬شل شﻲ او ﻫر ډلﻪ دې د ﻻﻧدې جدول پﻪ پام ک‪ ３‬ﻧﻴﻮلﻮ سره‪ ،‬ﻫغﻪ‬ ‫طبﻴعﻲ او بشري عﻮامل چ‪ ３‬د شمالﻲ امرﻳکا د پرمختگ سبب شﻮي‪ ،‬پﻪ دوو ورک‪７‬ل شﻮو‬ ‫ستﻮﻧﻮﻧﻮ ک‪ ３‬واضح ک‪７‬ي‪.‬‬

‫؟‬

‫ﻃبﻴﻌﻲ ﻋﻮاﻣﻞ‬

‫بشري ﻋﻮاﻣﻞ‬

‫حاصل خ‪５‬زه پراخﻪ ‪＄‬مک‪３‬‬

‫جگ‪７‬ې ＇خﻪ لرې والی‬

‫‪................................................‬‬ ‫‪................................................‬‬ ‫‪................................................‬‬

‫‪.........................................‬‬ ‫‪.........................................‬‬ ‫‪.........................................‬‬

‫پﻮ＊تﻨ‪３‬‬

‫‪ _١‬د شمالﻲ امرﻳکا د ＇ﻮ غﻮره کرﻧﻴزو پﻴدا وارو ﻧﻮمﻮﻧﻪ واخلئ‬ ‫‪ _٢‬د امرﻳکا متحده اﻳاﻻتﻮ مﻬم صﻨاﻳع کﻮم دي؟ بﻴان ﻳ‪ ３‬ک‪７‬ئ‬ ‫‪ _٣‬د شمالﻲ امرﻳکا د غﻮره کاﻧﻮﻧﻮ ﻧﻮمﻮﻧﻪ واخلئ‬ ‫‪ _٤‬د شمالﻲ امرﻳکا د صﻨاﻳعﻮ پﻪ ﻫکلﻪ ＇ﻪ پﻮﻫ‪８５‬ئ‪ ،‬معلﻮمات ورک‪７‬ئ؟‬ ‫کﻮرﻧ‪ ９‬دﻧده‬

‫د شمالﻲ امرﻳکا لﻴکﻨ‪＇ ３‬خﻪ پرتﻪ (سپﻴﻨ‪ )３‬ﻧقش‪ ３‬ک‪ ３‬د شمالﻲ امرﻳکا د صﻨعتﻲ ＊اروﻧﻮ‬ ‫‪＄‬اﻳﻮﻧﻪ مشخص ک‪７‬ئ او د جغرافﻴ‪ ３‬پﻪ راتلﻮﻧکﻲ ساعت ک‪ ３‬ﻳ‪！ ３‬ﻮلگﻴﻮالﻮ تﻪ و＊ﻴئ‪.‬‬

‫‪90‬‬

‫د‪４‬رشم لﻮست‬

‫ﻻتﻴنﻪ امرﻳکا‬

‫د ﻻتﻴﻨ‪ ３‬امرﻳکا اقتصاد پر کﻮمﻮ بﻨس＂ﻮﻧﻮ وﻻړ دى؟‬

‫ﻛروﻧده‬

‫د ﻻتﻴﻨ‪ ３‬امرﻳکا ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻪ د متحده اﻳاﻻتﻮ او کاﻧاډا پﻪ ＇‪５‬ر پرمختللﻲ ﻧﻪ دي‪ ،‬بلک‪ ３‬د ﻫغﻮ اقتصاد زﻳاتره‬ ‫پﻪ کرﻧﻴزو محصﻮﻻتﻮ او د کاﻧﻲ مﻮادو پﻪ را اﻳستﻨ‪ ３‬وﻻړ دى‪.‬‬ ‫د ککاو د ک‪＋‬ت اﻧ‪％‬ﻮر‬

‫کرﻧﻪ‬ ‫د شلم‪ ３‬پ‪７５‬ۍ پﻪ لﻮم‪７‬ﻳﻮ ک‪ ３‬چ‪ ３‬د کرﻧ‪ ３‬پﻪ برخﻪ ک‪ ３‬کﻮم‬ ‫بدلﻮﻧﻮﻧﻪ رامﻨ‪ ＃‬تﻪ شﻮي‪ ،‬لﻪ املﻪ ﻳ‪ ３‬ﻻتﻴﻨ‪ ３‬امرﻳکا وکﻮلﻰ شﻮ‬ ‫چ‪ ３‬د ﻧ‪７‬ۍ پﻪ کرﻧﻴز اقتصاد ک‪ ３‬مﻬم مقام خپل ک‪７‬ي‪ .‬ﻧﻦ‬ ‫ورځ کﻮلﻰ شﻮ د جﻨﻮبﻲ امرﻳکا د ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻮ پﻪ غﻮره کرﻧﻴزو‬ ‫محصﻮﻻتﻮ ک‪ ３‬د پﻨب‪ ،３‬گﻨﻴﻮ‪ ،‬ککاو‪ ،‬قﻬﻮې‪ ،‬کﻴل‪ ３‬او رب‪７‬‬ ‫ﻧﻮمﻮﻧﻪ واخلﻮ‪ .‬سرب‪５‬ره پردې د دې سﻴم‪ ３‬پﻪ ‪＄‬ﻴﻨﻮ ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻮ‬ ‫ک‪ ３‬غل‪ ３‬داﻧ‪ ３‬پﻪ ‪＄‬اﻧگ‪７‬ي ډول غﻨم او جﻮار ﻫم پﻪ ډ‪４‬ره‬ ‫اﻧدازه کرل ک‪８５‬ي‪ .‬لکﻪ ارجﻨ＂اﻳﻦ چ‪ ３‬د غﻨمﻮ او جﻮارو مﻬم‬

‫‪91‬‬

‫تﻮلﻴدووﻧکﻰ ﻫ‪５‬ﻮاد او برازﻳل د ﻧ‪７‬ۍ د قﻬﻮې مﻬم صادرووﻧکﻰ ﻫ‪５‬ﻮاد دى‪ .‬ﻫمدارﻧگﻪ د امازون د‬ ‫‪＄‬ﻨ‪／‬لﻮﻧﻮ اومﻪ (خام) رب‪ ７‬د دې لﻮﻳ‪ ３‬وچ‪ ３‬غﻮره شتمﻨﻲ ‪２－‬ل ک‪８５‬ي‪ .‬پﻪ مﻨ‪％‬ﻨ‪ ９‬امرﻳکا او د کارابﻴﻦ‬ ‫پﻪ ！اپﻮگاﻧﻮ ک‪ ３‬کﻴلﻪ‪ ،‬قﻬﻮه‪ ،‬ککاو‪ ،‬گﻨﻲ‪ ،‬ډول‪ ،‬ډول مرکبات‪ ،‬اﻧاﻧاس او ﻫمدارﻧگﻪ سرب‪５‬ره پر ﻫغﻮ پﻪ‬ ‫！ﻮلﻪ جﻨﻮبﻲ امرﻳکا ک‪ ３‬چغﻨدر‪ ،‬قﻨد‪ ،‬کتان او پﻪ ‪＄‬ﻨگلﻲ سﻴمﻮ ک‪ ３‬لﻪ ‪＄‬ﻨگلﻮﻧﻮ ＇خﻪ د گ＂‪ ３‬اخﻴستﻨ‪３‬‬ ‫محصﻮﻻت د پاملرﻧ‪ ３‬وړ دي‪.‬‬ ‫ﻣاﻟداري‬ ‫مالداري د جﻨﻮبﻲ امرﻳکا پﻪ مختلفﻮ سﻴمﻮ چ‪ ３‬د ﻫغﻮ لﻪ جمل‪＇ ３‬خﻪ پﻪ برازﻳل او ارجﻨ＂اﻳﻦ ک‪３‬‬ ‫‪＄‬اﻧگ‪７‬ى ارز＊ت لري‪ .‬پﻪ دې ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻮ ک‪ ３‬د شﻨﻮ او پراخﻮ د ＊تﻮ د شتﻪ والﻲ لﻪ املﻪ د رمﻮ ساتﻨﻪ او‬ ‫مالداري پﻪ ‪＄‬اﻧگ‪７‬ي ډول د غﻮا گاﻧﻮ روزﻧﻪ ډ‪４‬ر رواج لري چ‪ ３‬پﻪ دې وروستﻴﻮ کلﻮﻧﻮ ک‪ ３‬چ‪ ３‬د غﻮ＊ﻮ د‬ ‫کﻨسرو او ساتﻨ‪ ３‬لپاره پﻮره وساﻳل برابر شﻮي‪ ،‬ﻧﻮ دغﻪ حالت د مالدارۍ د ډ‪４‬رې ودې ﻻمل شﻮى دى‪.‬‬ ‫مالداري‬

‫‪92‬‬

‫کاﻧﻮﻧﻪ او صﻨاﻳﻊ‬ ‫جﻨﻮبﻲ امرﻳکا د طبﻴعﻲ مﻨابعﻮ لﻪ پلﻮه ب‪６‬اﻳﻪ لﻮﻳﻪ وچﻪ ده‪ .‬پﻪ دې لﻮﻳﻪ وچﻪ ک‪ ３‬د ﻧفتﻮ‪ ،‬سرو زرو‪ ،‬سپﻴﻨﻮ‬ ‫زرو‪ ،‬مسﻮ او اوسپﻨ‪ ３‬کاﻧﻮﻧﻪ شتﻪ دي‪ ،‬دا سﻴمﻪ د ﻧفتﻲ مﻨابعﻮ د درلﻮدلﻮ لﻪ پلﻮه ﻫم د پاملرﻧ‪ ３‬وړ ده‪ .‬ﻳﻮ‬ ‫لﻪ ﻫغﻮ عﻮاملﻮ ＇خﻪ چ‪ ３‬د ﻫسپاﻧﻮﻳاﻧﻮ او پرتگالﻴاﻧﻮ پام ﻳ‪ ３‬د دې لﻮﻳ‪ ３‬وچ‪ ３‬د ﻧﻴﻮلﻮ لپاره را واړاوه‪ ،‬ﻫغﻪ‬ ‫د ق‪５‬متﻲ فلزاتﻮ‪ ،‬لکﻪ سرو زرو او سپﻴﻨﻮ زرو شتﻪ والﻰ وو چ‪ ３‬د سپﻴﻨﻮ زرو زﻳاتره کاﻧﻮﻧﻪ پﻪ مکسﻴکﻮ‬ ‫او د بﻮکسﻴتﻮ (د المﻮﻧﻴمﻮ د تﻮلﻴد لپاره استعمالﻴ‪８‬ي) پﻪ جامﻴکا ک‪ ３‬دي‪.‬د ﻧفتﻮ د صﻨعت ډول‪ ،‬ډول‬ ‫کاﻧﻮﻧﻪ‪ ،‬د فلزاتﻮ وﻳل‪ ３‬کﻮل او د مسﻮ مﻬم کاﻧﻮﻧﻪ ﻫم د چﻴلﻲ پﻪ ﻫ‪５‬ﻮاد ک‪ ３‬د ﻳادوﻧ‪ ３‬وړ دي‪ .‬پﻪ جﻨﻮبﻲ‬ ‫امرﻳکا ک‪ ３‬د صﻨاﻳعﻮ پراختﻴا پﻪ لﻮم‪７‬ﻳﻨﻮ حاﻻتﻮ ک‪ ３‬ده‪.‬‬

‫د ﻧفتﻮ چ‪＄ ０‬اى‬

‫‪93‬‬

‫د ﻛارخاﻧﻮ ﻳﻮ تصﻮﻳر‬

‫د ！ﻮﻟگﻲ ﻓﻌاﻟﻴت‬ ‫زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ ډلﻮ وو‪４‬شل شﻲ‪ ،‬ﻫره ډلﻪ دې د شمالﻲ امرﻳکا او جﻨﻮبﻲ امرﻳکا اقتصاد د کرﻧ‪ ،３‬مالدارۍ‪،‬‬ ‫کاﻧﻮﻧﻮ او صﻨاﻳعﻮ لﻪ پلﻮه سره پرتلﻪ ک‪７‬ي او پاﻳلﻪ دې ！ﻮلگﻴﻮالﻮ تﻪ وړاﻧدې ک‪７‬ي‪.‬‬ ‫پﻮ＊تﻨ‪３‬‬ ‫؟‬

‫‪ _١‬د جﻨﻮبﻲ امرﻳکا اقتصاد زﻳاتره پﻪ کﻮمﻮ شﻴاﻧﻮ وﻻړ دى؟‬ ‫‪ _٢‬د جﻨﻮبﻲ امرﻳکا ډ‪４‬ر مﻬم صادراتﻲ محصﻮﻻت کﻮم دي؟‬ ‫‪ _٣‬د ﻻتﻴﻨ‪ ３‬امرﻳکا پﻪ ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻮ ک‪ ３‬د مالدارۍ او د رمﻮ ساتﻨﻮ د پراختﻴا دﻻﻳل ولﻴکئ‪.‬‬ ‫‪ _٤‬د جﻨﻮبﻲ امرﻳکا د مﻬمﻮ کاﻧﻮﻧﻮ ﻧﻮمﻮﻧﻪ واخلئ‪.‬‬ ‫کﻮرﻧ‪ ９‬دﻧده‬

‫ﻻتﻴﻨ‪ ３‬امرﻳکﻲ تﻪ د ﻫسپاﻧﻮﻳاﻧﻮ او پرتگالﻴاﻧﻮ د مﻬاجرت پﻪ ﻫکلﻪ ﻳﻮ مطلب د ＊ﻮوﻧ‪％‬ﻲ لﻪ کتابتﻮن‬ ‫او ﻳا ﻧﻮرو سرچﻴﻨﻮ ＇خﻪ پﻪ گ＂‪ ３‬اخﻴستﻨ‪ ３‬سره پﻪ ＇ﻮ کر＊ﻮ ک‪ ３‬ولﻴکئ او د جغرافﻴ‪ ３‬د لﻮست پﻪ‬ ‫راتلﻮﻧکﻲ ساعت ک‪ ３‬ﻳ‪！ ３‬ﻮلگﻴﻮالﻮ تﻪ وړاﻧدې ک‪７‬ئ‪.‬‬ ‫‪94‬‬

‫ﻳﻮ د‪４‬رشم لﻮست‬

‫د شﻤاﻟﻲ اﻣرﻳکا د ﻣﻮاصﻼتﻲ جﻐراﻓﻴ‪ ３‬پﻪ ﻫکﻠﻪ ＇ﻪ پﻮﻫ‪８５‬ئ؟‬

‫د مﻴک‬ ‫ﻨزي ل‬ ‫ﻮﻳﻪ ﻻر‬

‫وﻧکﻮور‬

‫ن ام‬

‫رﻳک‬

‫د پا‬

‫لﻮﻳ‪ ３‬ﻻرې‬ ‫د پاﻧام‪＊ ３‬ار‬

‫ﻦل‬

‫ﻮﻳﻪ‬

‫ﻻر‬

‫د مکسﻴکﻮ ＊ار‬

‫د گﻮاتﻴماﻻ ＊ار‬ ‫د شمالﻲ امرﻳکا مﻬم‪ ３‬لﻮﻳ‪ ３‬ﻻرې‬

‫ستاس‪ ３‬لﻪ ﻧظره‪ ،‬د شمالﻲ امرﻳکا د مﻮاصﻼتﻲ ﻻرو اﻫمﻴت پﻪ ＇ﻪ ک‪ ３‬دي؟‬ ‫مﻮاصﻼتﻲ جغرافﻴﻪ د سﻮداگرﻳزو مﻬمﻮ بﻨدروﻧﻮ‪＊ ،‬اروﻧﻮ او سﻴمﻮ ترمﻨ‪ ＃‬د اړﻳکﻮ لﻪ مطالع‪＇ ３‬خﻪ‬ ‫عبارت ده چ‪ ３‬پﻪ دغﻪ تگ لﻮري باﻧدې د سﻮداگرۍ مالﻮﻧﻪ (واردات او صادرات) او د مسافرﻳﻨﻮ تگ‬ ‫او راتگ ک‪８５‬ي او مختلف ډولﻮﻧﻪ لري‪.‬‬ ‫د امرﻳکا مﻮاصﻼتﻲ ﻻرې تر دوو ب‪５‬لﻮ عﻨﻮاﻧﻮﻧﻮ ﻻﻧدې مطالعﻪ کﻮلی شﻮ‪:‬‬ ‫شﻤاﻟﻲ اﻣرﻳکا‬ ‫‪＄ _١‬ﻤکﻨﻲ ﻣﻮاصﻼت‬ ‫شمالﻲ امرﻳکا د اوسپﻨﻮ او لﻮﻳﻮ ﻻرو ډ‪４‬رې گ‪ ３２‬کر＊‪ ３‬لري چ‪！ ３‬ﻮل ＊اروﻧﻪ‪ ،‬د کاﻧﻮﻧﻮ د رااﻳستﻨ‪３‬‬ ‫مرکزوﻧﻪ‪ ،‬صﻨعتﻲ او لگ‪＋‬تﻲ مرکزوﻧﻪ او د ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻮ بﻨدروﻧﻪ ﻳ‪ ３‬سره ﻧ‪＋‬لﻮلﻲ دي‪ ،‬ﻳعﻨ‪ ３‬د شمالﻲ‬ ‫امرﻳکا د ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻮ د اوسپﻨﻮ کر＊‪ ３‬او لﻮﻳ‪ ３‬ﻻرې پﻪ خپلﻮ مﻨ‪％‬ﻮﻧﻮ اوﻫم د مﻨ‪％‬ﻨ‪ ９‬امرﻳکا د بحر‬ ‫الکاﻫل لﻪ غاړې ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻮ سره ﻧ‪＋‬تﻲ دي‪ ،‬چ‪ ３‬لﻪ ﻫغﻮ ＇خﻪ پﻪ گ＂ﻪ اخﻴستﻨ‪ ３‬سره لﻪ ！ﻮلﻮ ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻮ سره‬ ‫سﻮداگرﻳزې او سفري اړﻳک‪！ ３‬ﻴﻨ‪／‬ﻮلی شﻲ‪.‬‬ ‫‪95‬‬

‫د لﻮﻳ‪ ３‬ﻻرې تصﻮﻳر‬

‫‪ _٢‬د اوبﻮ ﻣﻮاصﻼت‬ ‫د ارام او اتﻼﻧتﻴک د سمﻨدروﻧﻮ ترمﻨ‪ ＃‬د شمالﻲ امرﻳکا جغرافﻴاﻳﻲ مﻨاسب مﻮقعﻴت او ساحلﻲ مﻨاسبﻪ‬ ‫وتل‪ ３‬او ﻧﻨﻮتل‪ ３‬برخ‪ ３‬د دې سبب شﻮې‪ ،‬تر＇ﻮ بﻨدروﻧﻪ‪ ،‬سﻮداگري او د ب‪７５‬ۍ چلﻮﻧ‪ ３‬صﻨعت پﻪ دې‬ ‫سﻴمﻮ ک‪ ３‬پرمختگ وک‪７‬ي او د ﻧ‪７‬ۍ لﻪ سلﻮ ＇خﻪ زﻳات ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻮ سره سﻮداگري وک‪７‬ي‪ .‬ﻫمدارﻧگﻪ د‬ ‫سﻴﻨدوﻧﻮ د اوبﻮ لﻪ ﻻرو پﻪ گ＂‪ ３‬اخﻴستﻨ‪ ３‬سره کﻮلﻰ شﻲ د ﻫ‪５‬ﻮاد پﻪ دﻧﻨﻪ او ﻫم د ﻫغﻮ لﻪ ﻻرې د اوبﻮ لﻪ‬ ‫ﻧ‪７‬ﻳﻮالﻮ ﻻرو سره اړﻳک‪ ３‬پﻴدا ک‪７‬ي‪.‬‬ ‫ج‪ -‬ﻫﻮاﻳﻲ ﻣﻮاصﻼت‬ ‫لﻪ دې تراﻧسپﻮرت ＇خﻪ زﻳاتره پﻪ ل‪５‬رې وا！ﻨﻮﻧﻮ د مسافرﻳﻨﻮ او ﻫغﻮ مالﻮﻧﻮ د وړﻧ‪ ３‬لپاره چ‪３‬‬ ‫دراﻧده ﻧﻪ وي او ارز＊ت ﻳ‪ ３‬ډ‪４‬ر‬ ‫د ﻫﻮاﻳﻲ ډگر تصﻮﻳر‬ ‫وي‪ ،‬گ＂ﻪ اخﻴستل ک‪８５‬ي‪.‬‬ ‫د امرﻳکا د متحده اﻳاﻻتﻮ‬ ‫او کاﻧاډا د ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻮ لﻮﻳ‪３‬‬ ‫تراﻧسپﻮرتﻲ کمپﻨ‪ ９‬د ډ‪４‬رو‬ ‫لﻮﻳﻮ او وړو الﻮتکﻮ پﻪ لرلﻮ‬ ‫سره د ﻫ‪５‬ﻮاد پﻪ دﻧﻨﻪ او بﻬر‬ ‫ک‪ ３‬پﻪ تراﻧسپﻮرتﻲ برخﻪ‬ ‫ک‪ ３‬فعالﻴت کﻮي‪.‬‬ ‫‪96‬‬

‫د_ د پاﻳپ ﻟﻴﻦ پﻪ واسﻄﻪ وړل‬ ‫د دې وسﻴل‪ ３‬پﻪ واسطﻪ زﻳاتره ماﻳعات لﻪ ضاﻳعاتﻮ پرتﻪ پﻪ ډ‪４‬رې چ＂ک‪ ９‬سره د ل‪＋／‬ت مرکزوﻧﻮ تﻪ وړل‬ ‫ک‪８５‬ي‪ .‬دې وسﻴل‪ ３‬زﻳاتره د شمالﻲ امرﻳکا پﻪ ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻮ ک‪ ３‬پراختﻴا مﻮﻧدل‪ ３‬او د ﻧفتﻮ‪ ،‬گازو او اوبﻮ د‬ ‫وړلﻮ لپاره ور＇خﻪ گ＂ﻪ اخﻴستل ک‪８５‬ي‪ .‬د تکزاس ـ ﻧﻴﻮﻳارک د گاز پاﻳپ لﻴﻦ د امرﻳکا د متحده اﻳاﻻتﻮ‬ ‫ډ‪４‬ر اوږد او مﻬم پاﻳپ لﻴﻦ دى‪ .‬پﻪ کاﻧاډا ک‪ ３‬ﻫم د ﻫ‪５‬ﻮاد د لﻮ‪４‬دﻳ‪ ،＃‬ﻳعﻨ‪ ３‬د البرتا د اﻳالت او د ﻫغﻪ لﻪ‬ ‫شاوخﻮا سﻴمﻮ ＇خﻪ ﻧفت او گاز د پاﻳپ لﻴﻨﻮﻧﻮ پﻪ واسطﻪ د لگ‪＋‬ت مرکزوﻧﻮ تﻪ وړل ک‪８５‬ي‪.‬‬

‫د طبﻴعﻲ گاز پاﻳپ لﻴﻦ‬

‫‪97‬‬

‫د ！ﻮﻟگﻲ ﻓﻌاﻟﻴت‬

‫زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ دوه کسﻴزه ډلﻮ ک‪ ３‬تﻨظﻴم شﻲ او لﻪ ورک‪７‬ل شﻮې ﻧقش‪＇ ３‬خﻪ پﻪ گ＂‪３‬‬ ‫اخﻴستﻨ‪ ３‬سره دې لﻪ ﻳﻮ بل سره مشﻮره وک‪７‬ي چ‪ ３‬د امرﻳکا پﻪ متحده اﻳاﻻتﻮ ک‪ ３‬د شﻴکاگﻮ‬ ‫سﻮداگرﻳز صﻨعتﻲ ＊ار (د مشﻴگان د جﻬﻴل پﻪ جﻨﻮب لﻮ‪４‬دﻳ‪％‬ﻪ غاړه ک‪ )３‬د اوسپﻨﻮ د کر＊ﻮ‬ ‫او لﻮﻳﻮ ﻻرو پﻪ وسﻴلﻪ لﻪ کﻮمﻮ بﻨدروﻧﻮ او گاوﻧ‪６‬ﻳﻮ ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻮ سره ﻧ‪＋‬لﻮل شﻮى دى او د خپل‬ ‫فعالﻴت پاﻳل‪ ３‬دې ！ﻮلگﻴﻮالﻮ تﻪ وواﻳﻲ‪.‬‬

‫؟‬

‫پﻮ＊تﻨ‪３‬‬

‫‪ _١‬مﻮاصﻼتﻲ جغرافﻴﻪ تعرﻳف ک‪７‬ئ‪.‬‬ ‫‪ _٢‬د متحده اﻳالتﻮﻧﻮ د اوسپﻨ‪ ３‬کر＊‪ ３‬د کﻮمﻮ ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻮ د اوسپﻨﻮ لﻪ کر＊ﻮ سره ﻧ‪＋‬لﻮل شﻮې‬ ‫دي؟‬ ‫‪ _٣‬د شمالﻲ امرﻳکا جغرافﻴاﻳﻲ مﻮقعﻴت د درﻳﻮ سمﻨدروﻧﻮ ترمﻨ‪ ＃‬د کﻮم ډول تراﻧسپﻮرت د‬ ‫پرمختﻴا سبب شﻮى دى؟‬ ‫‪ _٤‬د شمالﻲ امرﻳکا کﻮم لﻮى سﻴﻨدوﻧﻪ د ب‪７５‬ۍ چلﻮلﻮ وړ دي؟‬ ‫‪ _٥‬لﻪ ﻫﻮاﻳﻲ تراﻧسپﻮرت ＇خﻪ زﻳاتره د ＇ﻪ لپاره کار اخﻴستل ک‪８５‬ي؟‬ ‫‪ _٦‬د پاﻳپ لﻴﻦ د تراﻧسپﻮرت ارز＊ت تﻮضﻴح ک‪７‬ئ‪.‬‬ ‫کﻮرﻧ‪ ９‬دﻧده‬

‫لﻪ ورک‪７‬ل شﻮې ﻧقش‪＇ ３‬خﻪ پﻪ گ＂‪ ３‬اخﻴستﻨ‪ ３‬سره‪ ،‬کﻪ وغﻮاړو د امرﻳک‪ ３‬متحده اﻳاﻻتﻮ د‬ ‫اﻻسکا لﻪ اﻳالت ＇خﻪ د لﻮﻳﻮ ﻻرو پﻪ وسﻴلﻪ د پاﻧام‪ ３‬ﻫ‪５‬ﻮاد تﻪ سفر وک‪７‬و‪ ،‬لﻪ کﻮمﻮ ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻮ‬ ‫＇خﻪ باﻳد ت‪５‬رشﻮ‪ .‬پﻪ دې ﻫکلﻪ خپل معلﻮمات ولﻴکئ‪.‬‬

‫‪98‬‬

‫دوه د‪４‬رشم لﻮست‬

‫ج ب‬

‫امر کا‬

‫د پان امرﻳکان لﻮﻳﻪ ﻻر‬

‫د پاﻧام‪＊ ３‬ار‬

‫لﻮﻳ‪ ３‬ﻻرې‬

‫د جﻨﻮبﻲ امرﻳکا مﻬم‪ ３‬لﻮﻳ‪ ３‬ﻻرې‬

‫ول‪ ３‬د جﻨﻮبﻲ امرﻳکا پﻪ لﻮﻳﻪ وچﻪ ک‪＄ ３‬مکﻨﻲ تراﻧسپﻮرت ＊ﻪ وده او پرمختگ ﻧﻪ دى ک‪７‬ى؟‬ ‫ـ پﻪ دې لﻮﻳﻪ وچﻪ ک‪ ３‬طبﻴعﻲ عﻮامل د ارتباطﻲ ﻻرو خ‪２‬د گر‪＄‬ﻲ‪ .‬د اﻧدﻳز د غروﻧﻮ ل‪７‬ۍ لﻪ ﻳﻮې‬ ‫خﻮا او د امازون پراخﻮ ‪＄‬ﻨگلﻮﻧﻮ لﻪ بل‪ ３‬خﻮا د گ‪６‬و گ＂ﻮ لروﻧکﻮ ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻮ د تراﻧسپﻮرتﻲ ﻻرو پراختﻴا‬ ‫ستﻮﻧزمﻨﻪ ک‪７‬ې ده‪ .‬د جﻨﻮبﻲ امرﻳکا ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻪ د ‪＄‬مکﻨﻴﻮ ﻻرو لﻪ اړخﻪ ب‪ ３‬وزلﻲ دي‪.‬‬ ‫د ‪＄‬مکﻨ‪ ９‬ﻻرې تصﻮﻳر‬

‫اﻟﻒ ـ ‪＄‬ﻤکﻨﻲ ﻣﻮاصﻼت‬ ‫پﻪ جﻨﻮبﻲ امرﻳکا ک‪ ３‬د اوسپﻨﻮ کر＊‪ ３‬زﻳاتره‬ ‫پﻪ دوو گ‪ ０‬م‪５‬شتﻮ سﻴمﻮ ک‪ ،３‬ﻳعﻨ‪ ３‬د برازﻳل‬ ‫د قﻬﻮې پﻪ تﻮلﻴدي سﻴمﻮ د رﻳﻮدو ژﻧﻴرو پﻪ‬ ‫شاوخﻮا ک‪ ３‬او د پامپاس پﻪ حاصل خ‪５‬زه‬ ‫سﻴمﻮ د بﻮﻧس اﻳرس پﻪ شاوخﻮا ک‪ ３‬پراختﻴا‬ ‫مﻮﻧدل‪ ３‬ده‪.‬‬

‫‪99‬‬

‫د جﻨﻮبﻲ امرﻳکا د اوسپﻨﻮ مﻬم‪ ３‬کر＊‪ ３‬پﻪ ﻻﻧدې ډول دي‪:‬‬ ‫‪١‬ـ د ارجﻨ＂اﻳﻦ او چﻴلﻲ د ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻮ ترمﻨ‪ ＃‬د اوسپﻨﻮ سراسري لﻴکﻪ‪.‬‬ ‫‪٢‬ـ د ارجﻨ＂اﻳﻦ لﻪ ﻫ‪５‬ﻮاد ＇خﻪ د بﻮلﻴﻮﻳا ﻫ‪５‬ﻮاد تﻪ اوسپﻨﻲ لﻴکﻪ‪.‬‬ ‫‪٣‬ـ لﻪ ارجﻨ＂اﻳﻦ ＇خﻪ د برازﻳل ﻫ‪５‬ﻮاد تﻪ د ختﻴ‪ ＃‬ساحل د‬ ‫اوسپﻨ‪ ３‬ﻻر‪.‬‬ ‫‪٤‬ـ لﻪ بﻮلﻴﻮﻳا ＇خﻪ د چﻴلﻲ ﻫ‪５‬ﻮاد تﻪ د اوسپﻨ‪ ３‬کر＊ﻪ‪.‬‬ ‫د پان امرﻳکﻦ پﻪ ﻧامﻪ لﻮﻳ‪ ３‬ﻻرې چ‪ ３‬د جﻨﻮبﻲ امرﻳکا د زﻳاترو‬ ‫ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻮ پﻼزم‪５‬ﻨ‪ ３‬ﻳ‪ ３‬سره ﻧ‪＋‬لﻮل‪ ３‬دي‪ ،‬د جﻨﻮبﻲ امرﻳکا لﻪ‬ ‫مﻬمﻮ لﻮﻳﻮ ﻻرو ＇خﻪ شم‪５‬رل ک‪８５‬ي‪.‬‬ ‫ب _ د اوبﻮ ﻣﻮاصﻼت‬ ‫د جﻨﻮبﻲ امرﻳکا ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻪ د اوبﻮ د ﻻرو لﻪ پلﻮه شتمﻦ دي‪،‬‬ ‫‪＄‬کﻪ زﻳاتره سﻴﻨدوﻧﻪ ﻳ‪ ３‬پﻪ ډ‪４‬ر اوږده وا！ﻦ د ب‪７５‬ﻳﻮ چلﻮلﻮ وړ‬ ‫دي‪ .‬د ب‪５‬لگ‪ ３‬پﻪ تﻮگﻪ‪ ،‬د امازون سﻴﻨد د ‪ ٤٠٠٠‬کﻴلﻮمترو پﻪ وا！ﻦ د ب‪７５‬ﻳﻮ چلﻮلﻮ وړ دی‪ .‬لﻪ بل‪ ３‬خﻮا د‬ ‫جﻨﻮبﻲ امرﻳکا ＊ﻪ جغرافﻴﻮي مﻮقعﻴت د أرام او اتﻼﻧتﻴک د سمﻨدروﻧﻮ ترمﻨ‪ ＃‬د سمﻨدري تراﻧسپﻮرت‬ ‫د پراختﻴا سبب شﻮى دى‪ .‬د پاﻧام‪ ３‬کاﻧال چ‪ ３‬د اتﻼﻧتﻴک او أرام سمﻨدروﻧﻪ سره ﻧ‪＋‬لﻮي‪ ،‬اوږدوالﻰ ﻳ‪３‬‬ ‫‪ ٨٢‬کﻴلﻮمتره دى چ‪ ３‬د ‪＄‬اﻧگ‪７‬ې ستراتﻴژﻳکﻲ او اقتصادي ارز＊ت لروﻧکﻰ دى‪.‬‬

‫س‪７‬کﻮﻧﻪ او لﻮﻳ‪ ３‬ﻻرې‬

‫پﻪ جﻨﻮبﻲ امرﻳکا ک‪ ３‬د ﻳﻮه بﻨدر تصﻮﻳر‬

‫‪100‬‬

‫ج_ ﻫﻮاﻳﻲ ﻣﻮاصﻼت‬ ‫د ‪＄‬مکﻨﻴﻮ ﻻرو د پراختﻴا محدودﻳت د دې سبب شﻮى چ‪ ３‬د جﻨﻮبﻲ امرﻳکا ډ‪４‬ر ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻪ ﻫﻮاﻳﻲ‬ ‫ﻻرو تﻪ زﻳاتﻪ پاملرﻧﻪ وک‪７‬ي‪ .‬پر ﻧ‪７‬ﻳﻮالﻮ ﻫﻮاﻳﻲ کر＊ﻮ سرب‪５‬ره چ‪ ３‬ور＇خﻪ گ＂ﻪ اخﻴستل ک‪８５‬ي‪ ،‬د ﻧﻨﻨﻴﻮ‬ ‫اړﻳکﻮ زﻳاتﻪ برخﻪ ﻫم پﻪ ‪＄‬اﻧگ‪７‬ي ډول د برازﻳل او ارجﻨ＂اﻳﻦ پﻪ ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻮ ک‪ ３‬چ‪ ３‬پراخﻮالی ﻳ‪ ３‬ډ‪４‬ر زﻳات‬ ‫دى‪ ،‬د ﻫﻮا لﻪ ﻻرې سرتﻪ رس‪８５‬ي‪.‬‬ ‫د ﻫﻮاﻳﻲ ډگر ﻳﻮ تصﻮﻳر‬

‫د ！ﻮﻟگﻲ ﻓﻌاﻟﻴت‬

‫؟‬

‫زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ پﻨ‪％‬ﻪ کسﻴزه ډلﻮ ک‪ ３‬تﻨظﻴم شﻲ او ﻫره ډلﻪ دې د جﻨﻮبﻲ امرﻳکا د ‪＄‬مکﻨﻲ‬ ‫تراﻧسپﻮرت د ستﻮﻧزو پﻪ ﻫکلﻪ پﻪ خپل مﻨ‪ ＃‬ک‪ ３‬بحث وک‪７‬ي او د خپل بحث پاﻳل‪ ３‬دې‬ ‫！ﻮلگﻴﻮالﻮ تﻪ وړاﻧدې ک‪７‬ي‪.‬‬ ‫پﻮ＊تﻨ‪３‬‬ ‫‪ _١‬ﻫغﻪ طبﻴعﻲ عﻮامل چ‪ ３‬د جﻨﻮبﻲ امرﻳکا د ‪＄‬مکﻨﻴﻮ ﻻرو د پراختﻴا پﻪ مخ ک‪ ３‬خﻨ‪ ６‬گر‪５＄‬دلﻲ‪،‬‬ ‫وواﻳاست؟‬ ‫‪ _٢‬د جﻨﻮبﻲ امرﻳکا د اوسپﻨﻮ لﻴک‪ ３‬زﻳاتره پﻪ کﻮمﻮ سﻴمﻮ ک‪ ３‬جﻮړې شﻮې دي؟‬ ‫‪ _٣‬ول‪ ３‬پﻪ جﻨﻮبﻲ امرﻳکا ک‪ ３‬د اوبﻮ تراﻧسپﻮرت د ‪＄‬مکﻨﻲ تراﻧسپﻮرت پﻪ پرتلﻪ پرمخ تللﻰ دى؟‬ ‫‪ _٤‬پﻪ جﻨﻮبﻲ امرﻳکا ک‪ ３‬د ﻫﻮاﻳﻲ تراﻧسپﻮرت د ډ‪４‬رې پرمختﻴا علتﻮﻧﻪ کﻮم دي؟‬ ‫کﻮرﻧ‪ ９‬دﻧده‬

‫د جﻨﻮبﻲ امرﻳکا تراﻧسپﻮرتﻲ ﻧقشﻪ پﻪ غﻮر سره مطالعﻪ ک‪７‬ئ او وواﻳاست‪ ،‬کﻪ چﻴرې وغﻮاړو د‬ ‫ارجﻨ＂اﻳﻦ لﻪ پﻼزم‪５‬ﻨ‪ ３‬بﻮﻧس اﻳرس ＇خﻪ د چﻴلﻲ د ﻫ‪５‬ﻮاد پﻼزم‪５‬ﻨ‪ ３‬ساﻧتﻴاگﻮ تﻪ سفر وک‪７‬و‪ ،‬لﻪ کﻮمﻮ‬ ‫مﻮاصﻼتﻲ کر＊ﻮ ＇خﻪ گ＂ﻪ اخﻴستﻼى شﻮ‪.‬‬ ‫‪101‬‬

‫د دوﻳﻢ ＇پرکﻲ (اﻣرﻳکا)ﻟﻨ‪６‬ﻳز‬ ‫_ امرﻳکا ﻳﻮازﻳﻨ‪ ９‬لﻮﻳﻪ وچﻪ ده چ‪ ３‬د شمال لﻪ قطب ＇خﻪ د جﻨﻮب تر قطب پﻮرې اوږده پرتﻪ ده‪.‬‬ ‫_ د امرﻳکا لﻮﻳﻪ وچﻪ پﻪ ‪١٤٩٢‬م کال ک‪ ３‬د کرستف کﻮلمب پﻪ واسطﻪ کشف شﻮې ده‪ ،‬ﻫغﻪ بل س‪７‬ی‬ ‫چ‪ ３‬دې لﻮﻳ‪ ３‬وچ‪ ３‬تﻪ ﻳ‪ ３‬سفر وک‪ ،７‬امرﻳکﻮ سپﻮ چ‪ ３‬و چ‪ ３‬د دې لﻮﻳ‪ ３‬وچ‪ ３‬ﻧﻮم (امرﻳکا) ﻫم د‬ ‫ﻧﻮمﻮړي لﻪ ﻧﻮم ＇خﻪ اخﻴستل شﻮى دى‪.‬‬ ‫_ د امرﻳکا د لﻮﻳ‪ ３‬وچ‪ ３‬غروﻧﻪ پﻪ دوو برخﻮ و‪４‬شل شﻮي‪ ،‬لکﻪ د اپاﻻش ل‪ ８‬لﻮړ زاړه غروﻧﻪ او د راکﻲ‬ ‫او اﻧدﻳز لﻮړ او ‪＄‬ﻮان غروﻧﻪ‪.‬‬ ‫_ د شمالﻲ امرﻳکا ډ‪４‬ر لﻮى سﻴﻨد مﻴسﻲ سﻲ پﻲ دى چ‪ ３‬د مکسﻴکﻮ پﻪ خلﻴج ک‪ ３‬تﻮﻳ‪８５‬ي او د ب‪７５‬ﻳﻮ‬ ‫چلﻮلﻮ وړ ﻫم دى‪.‬‬ ‫_ د ﻧ‪７‬ۍ د اوبﻮ ډ‪４‬ر ډک سﻴﻨد امازون دى چ‪ ３‬پﻪ جﻨﻮبﻲ امرﻳکا ک‪ ３‬بﻬ‪８５‬ي او د ب‪７５‬ﻳﻮ چلﻮلﻮ وړ دى‪.‬‬ ‫_ د شمالﻲ امرﻳکا لﻮى جﻬﻴلﻮﻧﻪ د سﻮپرﻳر‪ ،‬مﻴشﻴگان‪ ،‬ﻫﻮرن‪ ،‬اﻳري او اﻧتارﻳﻮ پﻨ‪％‬گﻮﻧﻲ جﻬﻴلﻮﻧﻪ دي‪،‬‬ ‫چ‪ ３‬د ﻫغﻮ اوبﻪ خﻮږې دي‪ ،‬د ﻧ‪７‬ۍ ډ‪４‬ر لﻮړ جﻬﻴل تﻲ تﻲ کاکا پﻪ جﻨﻮبﻲ امرﻳکا ک‪ ３‬دى‪.‬‬ ‫_ د امرﻳکا لﻮﻳﻪ وچﻪ د خپل جغرافﻴاﻳﻲ مﻮقعﻴت پﻪ سبب د ﻧ‪７‬ۍ د ډول ډول اقلﻴمﻮﻧﻮ او ډول ډول‬ ‫ﻧباتاتﻮ لروﻧک‪ ３‬ده‪.‬‬ ‫ﻼ‬ ‫_ د امرﻳکا دې لﻮﻳ‪ ３‬وچ‪ ３‬اصلﻲ اوس‪５‬دوﻧکﻲ سره پﻮستکﻲ دي او د امرﻳکا سپﻴﻦ پﻮستکﻲ اص ً‬ ‫اروپاﻳﻲ مﻬاجرﻳﻦ دي‪.‬‬ ‫_ د شمالﻲ امرﻳکا د ﻧفﻮسﻮ ډک ＊ار ﻧﻴﻮﻳارک او د جﻨﻮبﻲ امرﻳکا بﻮﻧس اﻳرس دى‪.‬‬ ‫_ د امرﻳکا سمﻨدرگﻲ (بحﻴرې) اقتصادي او ستراتﻴژﻳکﻲ ارز＊ت لري‪.‬‬ ‫_ د پاﻧام‪ ３‬کاﻧال د اوبﻮ لﻪ گ‪２‬ﻪ گﻮ‪ ３１‬ډکﻪ ﻻره ده‪ ،‬چ‪ ３‬اتﻼﻧتﻴک سمﻨدر د بحر الکاﻫل سره ﻧ‪＋‬لﻮي‪.‬‬ ‫_ د دې لﻮﻳ‪ ３‬وچ‪＊ ３‬ﻪ مﻮقعﻴت د دوو سمﻨدروﻧﻮ (اتﻼﻧتﻴک او ارام) ترمﻨ‪ ＃‬لﻪ زﻳاتﻮ خلﻴجﻮﻧﻮ د رامﻨ‪＃‬‬ ‫تﻪ ک‪５‬دو سبب شﻮى چ‪ ３‬لﻮى ﻳ‪ ３‬د مکسﻴکﻮ خلﻴج دى‪.‬‬ ‫_ د امرﻳکا پﻪ لﻮﻳﻪ وچﻪ ک‪ ٥١ ３‬سﻴاسﻲ واحدوﻧﻪ شتﻪ‪ ،‬چ‪ ３‬لﻪ ﻫغﻮ ＇خﻪ ﻳ‪ ٣٥ ３‬خپلﻮاکﻪ ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻪ دي‪.‬‬ ‫_ د امرﻳکا لﻮﻳﻪ وچﻪ د دوو کلتﻮروﻧﻮ لروﻧک‪ ３‬ده چ‪ ３‬پﻪ شمالﻲ امرﻳکا ک‪ ３‬اﻧگلﻮساکسﻮن او پﻪ جﻨﻮبﻲ‬ ‫امرﻳکا ک‪ ３‬ﻻتﻴﻦ دي‪.‬‬ ‫_ ﻳﻮ لﻪ ﻫغﻮ علتﻮﻧﻮ ＇خﻪ چ‪ ３‬شمالﻲ امرﻳکا د اقتصادي ودې ﻻمل شﻮی‪ ،‬لﻪ دوﻳم‪ ３‬ﻧ‪７‬ﻳﻮال‪ ３‬جگ‪７‬ې‬ ‫＇خﻪ د ﻫغ‪ ３‬لﻴر‪４‬ﻮالﻰ و چ‪ ３‬پﻪ ﻧﻮمﻮړې جگ‪７‬ه ک‪ ３‬د زﻳاترو اروپاﻳﻲ ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻮ صﻨاﻳع وﻳجاړ شﻮل‪ ،‬خﻮ‬ ‫د امرﻳکا متحده اﻳاﻻت پﻪ ﻧ‪７‬ۍ ک‪ ３‬د ﻫغﻮ ﻳﻮازﻳﻨﻲ پﻮره کﻮوﻧکی و‪.‬‬ ‫_ د امرﻳکا د لﻮﻳ‪ ３‬وچ‪ ３‬جغرافﻴاﻳﻲ مﻮقعﻴت چ‪ ３‬د دوو سمﻨدروﻧﻮ اتﻼﻧتﻴک او الکاﻫل ترمﻨ‪ ＃‬پروت دی‪،‬‬ ‫د دې سبب شﻮى چ‪ ３‬د اوبﻮ تراﻧسپﻮرت پﻪ ک‪ ３‬زﻳات پرمختگ وک‪７‬ي‪ .‬ﻫمدارﻧگﻪ د مسافرﻳﻨﻮ او ﻫغﻮ مالﻮﻧﻮ‬ ‫د وړلﻮ لپاره چ‪ ３‬حجم ﻳ‪ ３‬ل‪ ８‬او ارز＊ت ﻳ‪ ３‬ډ‪４‬ر وي‪ ،‬لﻪ ﻫﻮاﻳﻲ تراﻧسپﻮرت ＇خﻪ کار اخﻴستل ک‪８５‬ي‪.‬‬ ‫‪102‬‬

‫＇لﻮرمﻪ گ‪２‬ﻪ جدول‪ :‬د امرﻳکاﻳﻲ ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻮ جغرافﻴاﻳﻲ ‪＄‬اﻧگ‪７‬تﻴاوې (د مطالع‪ ３‬لپاره)‬ ‫پﻼزﻣ‪５‬ﻨﻪ‬

‫پراخﻮاﻟﻰ پﻪ‬ ‫کﻴﻠﻮ ﻣتر ﻣربﻊ‬

‫ﻧﻔﻮس پﻪ‬ ‫‪٢٠٠٦‬م کال ک‪３‬‬

‫ﻣﻮﻗﻌﻴت‬

‫‪1‬‬

‫آرجﻨ＂اﻳﻦ‬

‫بﻮئﻨﻮس آﻳرس‬

‫‪2780092‬‬

‫‪38971000‬‬

‫جﻨﻮبﻲامرﻳکا‬

‫‪2‬‬

‫آﻧتی ﮔﻮا باربﻮدا‬

‫سﻨت جﻮﻧز‬

‫‪442‬‬

‫‪78200‬‬

‫مﻨ‪％‬ﻨ‪９‬امرﻳکا‬

‫‪3‬‬

‫اروﮔﻮاى‬

‫ﻣﻮﻧتﻪ وﻳدئﻮ‬

‫‪176215‬‬

‫‪3266000‬‬

‫جﻨﻮبﻲامرﻳکا‬

‫‪4‬‬

‫اﻛﻮادور‬

‫ﻛﻴتﻮ‬

‫‪272045‬‬

‫‪13419000‬‬

‫جﻨﻮبﻲامرﻳکا‬

‫‪5‬‬

‫السﻮادور‬

‫سان ساﻟﻮادور‬

‫‪21041‬‬

‫‪6991000‬‬

‫مﻨ‪％‬ﻨ‪９‬امرﻳکا‬

‫‪6‬‬

‫د اﻣرﻳﻜا ﻣتحده اﻳاﻟتﻮﻧﻪ‬

‫واشﻨگ＂ﻦډيسﻲ‬

‫‪9363364‬‬

‫‪299330000‬‬

‫شمالﻲ امرﻳکا‬

‫‪7‬‬

‫باربادوس‬

‫برﻳج تاوان‬

‫‪430‬‬

‫‪270000‬‬

‫مﻨ‪％‬ﻨ‪９‬امرﻳکا‬

‫‪8‬‬

‫بﻬاﻣا‬

‫ﻧاسائﻮ‬

‫‪13939‬‬

‫‪327000‬‬

‫مﻨ‪％‬ﻨ‪９‬امرﻳکا‬

‫‪9‬‬

‫بﻠﻴز‬

‫بﻠﻤﻮپان‬

‫‪22965‬‬

‫‪301000‬‬

‫مﻨ‪％‬ﻨ‪９‬امرﻳکا‬

‫‪10‬‬

‫بﻮﻟﻴﻮى‬

‫ﻻپاز اوسﻮﻛر‬

‫‪1098581‬‬

‫‪935400‬‬

‫جﻨﻮبﻲ امرﻳکا‬

‫‪11‬‬

‫پاراﮔﻮاى‬

‫اسﻮن سﻴﻮن‬

‫‪406752‬‬

‫‪5993000‬‬

‫جﻨﻮبﻲ امرﻳکا‬

‫‪12‬‬

‫پاﻧاﻣﻪ‬

‫پاﻧامﻪ ستﻲ‬

‫‪75517‬‬

‫‪3191000‬‬

‫مﻨ‪％‬ﻨ‪９‬امرﻳکا‬

‫‪13‬‬

‫پﻴرو‬

‫ﻟﻴﻤا‬

‫‪1285216‬‬

‫‪27544305‬‬

‫جﻨﻮبﻲ امرﻳکا‬

‫‪14‬‬

‫ترﻳﻨﻴداداوتﻮبا‪－‬ﻮ‬

‫پرت آو اسپاﻳﻦ‬

‫‪5128‬‬

‫‪1301000‬‬

‫جﻨﻮبﻲ امرﻳکا‬

‫‪15‬‬

‫جاﻣاﻳﻜا‬

‫ﻛﻴﻨﮕستﻮن‬

‫‪10991‬‬

‫‪2667000‬‬

‫مﻨ‪％‬ﻨ‪９‬امرﻳکا‬

‫‪16‬‬

‫دوﻣﻨﻴﻜا‬

‫روسﻮ‬

‫‪751‬‬

‫‪69500‬‬

‫مﻨ‪％‬ﻨ‪９‬امرﻳکا‬

‫‪17‬‬

‫دوﻣﻴﻨﻜﻦ‬

‫ساﻧتﻮدوﻣﻴﻨﮕﻮ‬

‫‪48671‬‬

‫‪9021000‬‬

‫مﻨ‪％‬ﻨ‪９‬امرﻳکا‬

‫‪18‬‬

‫سﻨت ﻛﻴتس‬ ‫ورﻧﻮﻳس‬

‫باستر‬

‫‪261‬‬

‫‪49100‬‬

‫مﻨ‪％‬ﻨ‪９‬امرﻳکا‬

‫‪19‬‬

‫سﻨت ﻟﻮسﻴا‬

‫ﻛاسترس‬

‫‪617‬‬

‫‪165000‬‬

‫مﻨ‪％‬ﻨ‪９‬امرﻳکا‬

‫‪20‬‬

‫سﻨت وﻳﻦ سﻨت‬ ‫وﮔرﻧادﻳﻦ‬

‫ﻛﻨﻜزتاون‬

‫‪389‬‬

‫‪96800‬‬

‫مﻨ‪％‬ﻨ‪９‬امرﻳکا‬

‫‪21‬‬

‫سﻮرﻳﻨام‬

‫پارامارﻳبﻮ‬

‫‪163265‬‬

‫‪502000‬‬

‫جﻨﻮبﻲ امرﻳکا‬

‫‪22‬‬

‫چﻴلﻲ‬

‫ساﻧتﻴاگﻮ‬

‫‪756626‬‬

‫‪16436000‬‬

‫جﻨﻮبﻲ امرﻳکا‬

‫‪23‬‬

‫کاستارﻳکا‬

‫سان جﻮزه‬

‫‪51100‬‬

‫‪4274000‬‬

‫مﻨ‪％‬ﻨ‪９‬امرﻳکا‬

‫گ‪２‬ﻪ‬

‫‪103‬‬

‫ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻪ‬

‫پراخﻮاﻟﻰ پﻪ‬ ‫کﻴﻠﻮ ﻣتر ﻣربﻊ‬

‫ﻧﻔﻮس پﻪ‬ ‫‪٢٠٠٦‬م کال ک‪３‬‬

‫ﻣﻮﻗﻌﻴت‬

‫‪24‬‬

‫کاﻧاډا‬

‫اوتاوا‬

‫‪9970610‬‬

‫‪32547000‬‬

‫شمالﻲ امرﻳکا‬

‫‪25‬‬

‫کلمبﻴا‬

‫بﻮگﻮتا‬

‫‪1141748‬‬

‫‪43593000‬‬

‫جﻨﻮبﻲ امرﻳکا‬

‫‪26‬‬

‫کﻴﻮبا‬

‫ﻫاواﻧا‬

‫‪110861‬‬

‫‪11294000‬‬

‫مﻨ‪％‬ﻨ‪９‬امرﻳکا‬

‫‪27‬‬

‫گرﻳﻨادا‬

‫سﻨت جﻮرجز‬

‫‪344‬‬

‫‪107000‬‬

‫مﻨ‪％‬ﻨ‪９‬امرﻳکا‬

‫‪28‬‬

‫گﻮاتﻴماﻻ‬

‫گﻮاتﻴماﻻستﻲ‬

‫‪108889‬‬

‫‪13019000‬‬

‫مﻨ‪％‬ﻨ‪９‬امرﻳکا‬

‫‪26‬‬

‫گﻮﻳان‬

‫جﻮرج تاون‬

‫‪214969‬‬

‫‪756000‬‬

‫جﻨﻮبﻲ امرﻳکا‬

‫‪30‬‬

‫مکسﻴکﻮ‬

‫مکسﻴکﻮ ستﻲ‬

‫‪1958201‬‬

‫‪104038000‬‬

‫مﻨ‪％‬ﻨ‪９‬امرﻳکا‬

‫‪31‬‬

‫ﻧﻴکاراگﻮا‬

‫ماﻧاگﻮا‬

‫‪130700‬‬

‫‪5233000‬‬

‫مﻨ‪％‬ﻨ‪９‬امرﻳکا‬

‫‪32‬‬

‫وﻧﻴزوﻳﻼ‬

‫کاراکاس‬

‫‪912050‬‬

‫‪27216000‬‬

‫جﻨﻮبﻲ امرﻳکا‬

‫‪33‬‬

‫ﻫاﻳتﻲ‬

‫پﻮرتﻮپرﻧس‬

‫‪27750‬‬

‫‪8808000‬‬

‫مﻨ‪％‬ﻨ‪９‬امرﻳکا‬

‫‪34‬‬

‫ﻫاﻧدوراس‬

‫تﻴگﻮسﻴگالپا‬

‫‪112492‬‬

‫‪7327000‬‬

‫مﻨ‪％‬ﻨ‪９‬امرﻳکا‬

‫‪35‬‬

‫برازﻳل‬

‫برازﻳلﻴا‬

‫‪8547404‬‬

‫‪186771000‬‬

‫جﻨﻮبﻲ امرﻳکا‬

‫ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻪ‬

‫گ‪２‬ﻪ‬

‫پﻼزﻣ‪５‬ﻨﻪ‬

‫جﻐراﻓﻴاﻳﻲ اصﻄﻼحات‬ ‫الف‪:‬‬ ‫آبﻨا‪ :‬د اوبﻮ ﻧرى طبﻴعﻲ بﻬﻴر دى چ‪ ３‬دوه لﻮﻳ‪ ３‬اوبﻪ (سمﻨدر ﻳا سمﻨدرگﻲ) سره ﻧ‪＋‬لﻮي‪ ،‬لکﻪ د جبل الطارق ابﻨا‪.‬‬ ‫اتازوﻧﻲ‪ :‬فراﻧسﻮﻳاﻧﻮ د امرﻳکا د متحده اﻳاﻻتﻮ ﻫ‪５‬ﻮاد د اتازوﻧﻲ پﻪ ﻧﻮم ﻳاد ک‪７‬ى دى‪.‬‬ ‫استﻌﻤار‪ :‬پﻪ ﻧﻨﻨ‪ ９‬اصطﻼح د ابادۍ پﻪ ﻧﻮم د کمزورو ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻮ پﻪ چارو ک‪ ３‬د ‪＄‬ﻮاکمﻨﻮ ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻮ ﻻسﻮﻫﻨ‪ ３‬تﻪ وﻳل ک‪８５‬ي‪.‬‬ ‫اورﻳشﻴا‬ ‫دا اصطﻼح د اسﻴا او اروپا لﻪ دوو کلمﻮ ＇خﻪ اخﻴستل شﻮې ده او دواړه لﻮﻳ‪ ３‬وچ‪ ３‬تر ﻳﻮ عﻨﻮان ﻻﻧدې د اورﻳشﻴا پﻪ ﻧﻮم‬ ‫ﻳاد‪８４‬ي‪＄ ،‬کﻪ دواړه سره ﻧ‪＋‬ت‪ ３‬دي‪.‬‬ ‫اورﻏﻮر‪＄‬ﻮﻧ‪( ３‬اتشﻔشان)‬ ‫د ‪＄‬مک‪ ３‬پﻪ قشر ک‪ ３‬د مگما ‪ Magma‬د وﻳل‪ ３‬شﻮو مﻮادو د راوتلﻮ خﻮل‪ ３‬دې چ‪ ３‬پﻪ زﻳات فشار خپلﻪ ﻻره د‬ ‫‪＄‬مک‪ ３‬د سطح‪ ３‬پﻪ لﻮر پراﻧﻴزي او د ﻻوا وﻳل‪ ３‬شﻮي مﻮاد ور＇خﻪ راو‪＄‬ﻲ‪.‬‬ ‫پاﻣپاس‪:‬د جﻨﻮبﻲ امرﻳکا د ډ‪４‬رو او لﻮړو و＊ﻮ لروﻧکﻮ جلگﻮ تﻪ وﻳل ک‪８５‬ي چ‪ ３‬د جﻨﻮبﻲ امرﻳکا پﻪ مﻨ‪％‬ﻨﻴﻮ عرض‬ ‫البلدوﻧﻮ ک‪ ３‬د اتﻼﻧتﻴک لﻪ سمﻨدر ＇خﻪ د اﻧدﻳز تر غروﻧﻮ پﻮرې غ‪５％‬دلﻲ دي او د برازﻳل لﻪ جﻨﻮب ＇خﻪ تر اوروگﻮاى‬ ‫او ارجﻨ＂اﻳﻦ پﻮرې پرت‪ ３‬دي‪ .‬اوس د دې جلگﻮ پراخﻪ سﻴم‪ ３‬د غﻨمﻮ‪ ،‬جﻮارو‪ ،‬ورﻳجﻮ او کتان کروﻧدو ﻧﻴﻮل‪ ３‬دي او‬ ‫مالدارۍ ﻫلتﻪ ډ‪４‬ره پراختﻴا مﻮﻧدل‪ ３‬ده‪ .‬د پامپاس اصطﻼح د جﻨﻮبﻲ امرﻳکا د ﻧﻮرو جلگﻮ لپاره ﻫم استعمالﻴ‪８‬ي‪.‬‬ ‫تروپﻴک (استﻮاﻳﻲ اﻗﻠﻴﻢ)‬ ‫ﻫغﻪ اقلﻴم چ‪ ３‬د استﻮا کر＊‪ ３‬د شمالﻲ عرض البلد د پﻨ‪％‬ﻮ درجﻮ او د جﻨﻮبﻲ عرض البلد د لسﻮ درجﻮ (د سمﻨدروﻧﻮ‬

‫‪104‬‬

‫د شتﻪ والﻲ لﻪ املﻪ ) شتﻪ دی چ‪ ３‬لﻪ املﻪ ﻳ‪ ３‬د کال پﻪ اوږدو ک‪ ３‬ﻳﻮ شاﻧتﻪ زﻳاتﻪ تﻮدوخﻪ‪ ،‬د ‪＄‬اﻧگ‪７‬و فصلﻮﻧﻮ ﻧشتﻮالی او‬ ‫ډ‪４‬ر باران رامﻨ‪ ＃‬تﻪ ک‪８５‬ي‪ .‬لمر ﻳ‪ ３‬د کال پﻪ اوږدو ک‪ ３‬تل عمﻮدې او ﻳا عمﻮد تﻪ ﻧ‪８‬دې لگ‪８５‬ي‪ .‬ﻫم‪５‬شﻨﻰ لﻨده بل او گ‪０‬‬ ‫‪＄‬ﻨگلﻮﻧﻪ د دې اقلﻴم ‪＄‬اﻧگ‪７‬تﻴاوې دي‪.‬‬ ‫تکتﻮﻧﻴک‪:‬د ‪＄‬مک‪ ３‬دﻧﻨﻪ ！ﻮلﻮ قﻮاوو تﻪ وﻳل ک‪８５‬ي‪ ،‬چ‪ ３‬د ‪＄‬مک‪ ３‬پﻪ قشر ک‪ ３‬د طبﻴعﻲ پدﻳدو د مﻨ‪％‬تﻪ راتلﻮ‪ ،‬لکﻪ اور‬ ‫غﻮر‪＄‬ﻮﻧ‪ ،３‬زلزل‪ ３‬اوﻧﻮرو د مﻨ‪％‬تﻪ راتلﻮ سبب ک‪８５‬ي‪.‬‬ ‫تﻤدن‬ ‫＊اري ک‪５‬دل‪ ،‬لﻪ ＊اري دودوﻧﻮ او دستﻮروﻧﻮ سره عادت کﻮل او خپل د ﻫﻮساﻳﻨ‪ ３‬او پرمختگ د وساﻳلﻮ برابرولﻮ تﻪ واﻳﻲ‪.‬‬ ‫تﻮر‪４‬ست‬ ‫لﻪ تارﻳخﻲ پلﻮه د فراﻧسﻮي اشرافﻮ بچﻴاﻧﻮ تﻪ چ‪ ３‬د زده ک‪７‬ې او د ژوﻧداﻧﻪ د تجربﻮ د حاصلﻮلﻮ لپاره بﻪ پﻪ سفر تلل‪،‬‬ ‫تﻮر‪４‬ست وﻳل ک‪５‬ده‪ .‬د تﻮر‪４‬ست اصطﻼح لﻪ ‪ ١٩‬م پ‪７５‬ۍ راﻫﻴس‪ ３‬رواج شﻮې او وروستﻪ دا اصطﻼح پﻪ فراﻧسﻪ ک‪ ３‬د‬ ‫ﻫغﻪ چا لپاره وکارول شﻮه چ‪ ３‬د تفرﻳح او د خپل وزگار وخت د ت‪５‬ر‪４‬دو لپاره بﻪ ﻳ‪ ３‬پﻪ فراﻧسﻪ ک‪ ３‬سفر کاوه‪ .‬د غﻪ ډول‬ ‫سفروﻧﻮ تﻪ وروستﻪ د ‪－‬ر‪＄‬ﻨدوی ﻳا تﻮرﻳزم اصطﻼح استعمال شﻮه‪.‬‬ ‫تﻨدرا‪ :‬روسﻲ کلمﻪ ده چ‪ ３‬د روسﻴ‪ ３‬د شمال لﻪ وﻧﻮ پرتﻪ د ‪＄‬اﻧ‪７／‬و ﻧباتاتﻮ سﻴمﻮ تﻪ وﻳل ک‪８５‬ي چ‪ ３‬ژمﻰ ﻳ‪ ３‬سﻮړ او‬ ‫اوږد دى‪ ،‬اوړى ﻳ‪ ３‬ډ‪４‬ر لﻨ‪ ６‬او د تﻮدوخﻲ درجﻪ ﻳ‪ ３‬لﻪ لسﻮ درجﻮ ＇خﻪ ک‪＋‬تﻪ وي‪ ،‬پﻪ ﻫمدې لﻨ‪６‬ه مﻮده ک‪ ３‬د ‪＄‬مک‪ ３‬د‬ ‫مخ کﻨگلﻮﻧﻪ وﻳل‪ ３‬ک‪８５‬ي او ﻧباتات‪ ،‬لکﻪ خزه او گلسﻨگ وده کﻮي‪.‬‬ ‫！اپﻮ وزﻣﻪ (جزﻳره ﻧﻤا)‬ ‫د وچ‪ ３‬ﻳﻮه برخﻪ ده چ‪ ３‬پﻪ اوبﻮ ک‪ ３‬ﻧﻨﻮتل‪ ３‬وي او در‪４‬ﻮ خﻮاوو تﻪ ﻳ‪ ３‬اوبﻪ وي‪.‬‬ ‫！اپﻮ (جزﻳره)‪ :‬د وچ‪ ３‬ﻳﻮه ！ﻮ！ﻪ چ‪ ３‬د سمﻨدر‪ ،‬سمﻨدرگﻴﻮ‪ ،‬جﻬﻴلﻮﻧﻮ او سﻴﻨدوﻧﻮ پﻪ مﻨ‪ ＃‬ک‪ ３‬پرتﻪ وي‪.‬‬ ‫جﻤﻬﻮري‪ :‬ﻫغﻪ حکﻮمت چ‪ ３‬پﻪ ﻫغﻪ ک‪ ３‬د دولت مشر د خلکﻮ لﻪ خﻮا د ﻳﻮې ！اکل‪ ３‬مﻮدې لپاره غﻮره شﻲ‪.‬‬ ‫جﻴﻮﻟﻮژﻳکﻲ ﻟﻮﻣ‪７‬ۍ دوره‬ ‫دغ‪ ３‬دورې لﻪ‪＇ ٢٧٥‬خﻪ تر ‪ ٢٣٠‬مﻴلﻴﻮﻧﻮ کلﻮﻧﻮ مخک‪ ３‬دوام درلﻮد چ‪ ３‬پﻪ ﻫغ‪ ３‬ک‪ ３‬د أسﻴا او اروپا لﻮى غروﻧﻪ او د‬ ‫شمالﻲ امرﻳکا د اپﻼش غروﻧﻪ تشکﻴل شﻮي دي‪.‬‬ ‫جﻬﻴﻞ‪ :‬پراخﻮ وﻻړو اوبﻮ تﻪ واﻳﻲ چ‪ ３‬د وچ‪ ３‬پﻪ واسطﻪ پﻪ طبﻴعﻲ تﻮگﻪ را چاپ‪５‬ره شﻮې وي‪ ،‬ﻳعﻨ‪＇ ３‬لﻮرو خﻮاوو تﻪ ﻳ‪ ３‬وچﻪ وي‪.‬‬ ‫＇ﻮکﻪ (ﻗﻠﻪ)‪:‬د غره ډ‪４‬رې لﻮړې ﻧقط‪ ３‬تﻪ ＇ﻮکﻪ واﻳﻲ‪ ،‬لکﻪ د بابا د غره لﻮړه ＇ﻮکﻪ چ‪ ３‬شاه فﻮﻻدي ده‪.‬‬ ‫＇پ‪ :３‬د سمﻨدروﻧﻮ ﻳا سمﻨدرگﻴﻮ د اوبﻮ ﻳﻮه برخﻪ چ‪ ３‬د بادوﻧﻮ د لگ‪５‬دو پﻪ سبب پﻪ حرکت را‪＄‬ﻲ او د سﻮاحلﻮ خﻮاتﻪ‬ ‫پرمخ ‪＄‬ﻲ‪ ،‬د ＇پ‪ ３‬لﻮړې برخ‪ ３‬تﻪ اوج او ！ﻴ＂‪ ３‬برخ‪ ３‬تﻪ ﻳ‪ ３‬ﻧشﻴب واﻳﻲ‪.‬‬ ‫‪＄‬ﻮان ﻏروﻧﻪ‬ ‫ﻫغﻪ غروﻧﻪ چ‪ ３‬د جﻴﻮلﻮج‪ ９‬پﻪ درﻳمﻪ دوره ک‪ ３‬مﻨ‪％‬تﻪ راغلﻲ دي‪ .‬دا غروﻧﻪ لﻮړ‪ ،‬غا＊ﻰ غا＊ﻰ‪ ،‬زﻳات‪＄ ３‬ﻮړې‪ ،‬ت‪５‬رې ＇ﻮک‪ ３‬او ژورې‬ ‫درې لري‪ ،‬لکﻪ پﻪ افغاﻧستان ک‪ ３‬د ﻫﻨدوکش غروﻧﻪ‪ ،‬پﻪ امرﻳکا ک‪ ３‬د راکﻲ او اﻧدﻳز غروﻧﻪ او پﻪ اروپا ک‪ ３‬د الپ د غروﻧﻮ ل‪７‬ۍ‪.‬‬ ‫‪７＄‬وبﻰ(ابشار)‬ ‫لﻪ لﻮړو ＇خﻪ ک‪＋‬تﻪ د اوبﻮ راتﻮﻳ‪５‬دلﻮ تﻪ واﻳﻲ چ‪ ３‬د سﻴﻨدوﻧﻮ پﻪ بﻬﻴر ک‪ ３‬مﻨ‪％‬تﻪ را‪＄‬ﻲ‪ ،‬لکﻪ د وﻧزوﻳﻼ پﻪ ﻫ‪５‬ﻮاد ک‪ ３‬د‬ ‫اﻧجﻴل ‪７＄‬وبﻰ‪.‬‬ ‫خﻠﻴج‪ :‬پﻪ وچﻪ ک‪ ３‬د ژورو پراخﻮ اوبﻮ ﻧﻨﻮتلﻮ ＇خﻪ عبارت دى‪ ،‬چ‪ ３‬لﻪ درﻳﻮ خﻮاوو پﻪ وچ‪ ３‬او لﻪ ﻳﻮې خﻮا پﻪ اوبﻮ پﻮرې ﻧ‪＋‬تی وي‪.‬‬ ‫د سﻴﻨد حﻮزه‪:‬ﻫغﻪ سﻴمﻪ چ‪ ３‬ﻫلتﻪ اصلﻲ سﻴﻨد لﻪ خپلﻮ ！ﻮلﻮ مرستﻴاﻻﻧﻮ سره بﻬ‪８５‬ي‪.‬‬

‫‪105‬‬

‫زﻟزﻟﻪ‪ :‬د ‪＄‬مک‪ ３‬د قشر (پﻮ！کﻰ) ﻧا＇اپﻲ احساسﻮوﻧک‪ ３‬او چ＂کﻪ ل‪７‬زه ده چ‪ ３‬د را！ﻮل‪ ３‬شﻮې اﻧرژۍ د ازاد‪４‬دو او د‬ ‫مگما د قﻮي فعالﻴتﻮﻧﻮ اوﻳا د ‪＄‬مک‪ ３‬ﻻﻧدې طبقاتﻮ د ﻧﻮرو عﻮاملﻮ لﻪ املﻪ رامﻨ‪ ＃‬تﻪ او ک‪５‬داى شﻲ د ‪＄‬مک‪ ３‬پرمخ د زﻳاتﻮ‬ ‫بدلﻮﻧﻮﻧﻮ او ﻧﻮرو مالﻲ او ‪＄‬اﻧﻲ ډ‪４‬رو تاواﻧﻮﻧﻮ سبب شﻲ‪.‬‬ ‫زاړه ﻏروﻧﻪ‬ ‫ﻫغﻪ غروﻧﻪ چ‪ ３‬د پالﻴﻮزوﻳک پﻪ دوره ک‪ ３‬مﻨ‪％‬تﻪ راغلﻲ‪ ،‬ل‪ ８‬لﻮړوالﻰ‪ ،‬گﻨب‪％‬ﻲ ب‪２‬ﻪ‪ ،‬ل‪８‬ې ‪＄‬ﻮړې ژورې درې لري‪ ،‬لکﻪ پﻪ‬ ‫شمالﻲ امرﻳکا ک‪ ３‬د اپﻼش غروﻧﻪ‪.‬‬ ‫سﻴﻨد‪ :‬د اوبﻮ بﻬ‪５‬دلﻮ تﻪ چ‪ ３‬پﻪ طبﻴعﻲ تﻮگﻪ ！ﻮل کال ﻳا د کال پﻪ ﻳﻮه مﻮده ک‪ ３‬پﻪ ﻳﻮه لﻮري رواﻧ‪ ３‬وي‪ ،‬سﻴﻨد وﻳل ک‪８５‬ي‪.‬‬ ‫سﻴﻨدوﻧﻪ معمﻮ ًﻻ د سمﻨدرگﻴﻮ‪ ،‬سمﻨدروﻧﻮ‪ ،‬جﻬﻴلﻮﻧﻮ‪ ،‬با تﻼقﻮﻧﻮ ﻳا ﻧﻮرو سﻴﻨدوﻧﻮ پﻪ لﻮر بﻬ‪８５‬ي‪ .‬ﻫغﻪ تگ لﻮري تﻪ چ‪３‬‬ ‫سﻴﻨد بﻬ‪８５‬ي‪ ،‬د سﻴﻨد بستر واﻳﻲ‪.‬‬ ‫سﻤﻨدري بﻨدر‪ :‬د سمﻨدر پر غاړه ＊ار دى چ‪ ３‬ب‪７５‬ۍ پﻪ ک‪ ３‬لﻨگر اچﻮي او د سﻮداگرﻳزو مالﻮﻧﻮ وړل او راوړل پﻪ‬ ‫ک‪ ３‬ترسره ک‪８５‬ي‪.‬‬ ‫سﻤﻨدري بﻬﻴر‬ ‫د سمﻨدر د سطح‪ ３‬د اوبﻮ سﻮرور (عرﻳض) بﻬﻴر دى چ‪ ３‬پﻪ دوه غﻮره برخﻮ‪ ،‬تﻮدو او س‪７‬و اوبﻮ و‪４‬شل ک‪８５‬ي‪ ،‬د ﻳﻮ‬ ‫بﻬﻴر لپاره د س‪７‬و او تﻮدو اوبﻮ د بﻬﻴر اصطﻼح استعمال د شاوخﻮا د اوبﻮ د حرارت پﻪ پرتلﻪ دى‪ .‬لکﻪ د گلف سترﻳم او‬ ‫کﻮروشﻴﻮ د تﻮدو اوبﻮ بﻬﻴر او د ﻫامبﻮلت (پﻴرو)‪ ،‬ﻻبرادور او مﻨگﻮﻳﻼ د س‪７‬و اوبﻮ بﻬﻴر‪.‬‬ ‫ساحﻞ‬ ‫د سﻴﻨد د اوبﻮ د سطح‪ ３‬او د وچ‪＄ ３‬مک‪ ３‬ترمﻨ‪ ＃‬گ‪６‬ه پﻮلﻪ ده ﻳا د اوبﻮ او وچ‪ ３‬ترمﻨ‪ ＃‬ب‪５‬لﻮوﻧکﻰ حد دى‪.‬‬ ‫سرچﻴﻨﻪ‪ :‬ﻫغﻪ ‪＄‬اى چ‪ ３‬سﻴﻨد ور＇خﻪ پﻴل‪８５‬ې‪.‬‬ ‫سب تروپﻴک‪:‬‬ ‫ﻫغﻪ اقلﻴم چ‪ ３‬پﻪ اوړي ک‪ ３‬وچﻪ او پﻪ ژمﻲ ک‪ ３‬مرطﻮبﻪ او معتدلﻪ وي‪.‬‬ ‫ستراتﻴژﻳکﻪ سﻴﻤﻪ‬ ‫لﻪ ﻫغ‪ ３‬سﻴم‪＇ ３‬خﻪ عبارت ده چ‪ ３‬سﻴاسﻲ‪ ،‬ﻧظامﻲ او اقتصادي پلﻮه ‪＄‬اﻧگ‪７‬ى ارز＊ت ولري‪.‬‬ ‫صخره‪ :‬د تﻴگﻮ او ډبرو مجمﻮع‪ ３‬تﻪ وﻳل ک‪８５‬ي چ‪ ３‬لﻪ ﻳﻮه ﻳا ＇ﻮ ډولﻮﻧﻮ مﻨرالﻮﻧﻮ ＇خﻪ مﻨ‪％‬تﻪ راغل‪ ３‬وي‪.‬‬ ‫ﻃﻐﻴان (ﻣستﻴدل)‬ ‫د اوبﻮ ﻧا＇اپﻲ زﻳاتﻮالﻰ ﻳا د سﻴﻨدوﻧﻮ س‪５‬ﻼبﻲ ک‪５‬دلﻮ تﻪ واﻳﻲ چ‪ ３‬د زﻳاتﻮ اور＊تﻮﻧﻮ ﻳا د واورو د چ＂ک‪ ３‬وﻳل‪ ３‬ک‪５‬دﻧ‪ ３‬پﻪ‬ ‫سبب رامﻨ‪ ＃‬تﻪ ک‪８５‬ي‪.‬‬ ‫ﻃﻮل اﻟبﻠد‪ :‬ﻫغﻪ کر＊‪ ３‬چ‪ ３‬د شمالﻲ او جﻨﻮبﻲ قطب ترمﻨ‪ ＃‬امتداد لري او پﻪ عرض البلدوﻧﻮ عمﻮدي وي‪.‬‬ ‫ﻃبﻴﻌﻲ ﻣﻨابﻊ‪ :‬د گ＂‪ ３‬اخﻴستﻨ‪ ３‬وړ مﻨابع چ‪ ３‬اهلل تعالﻰ ﻫغﻪ د اﻧساﻧاﻧﻮ پﻪ واک ک‪ ３‬ورک‪７‬ي دي‪ ،‬لکﻪ کاﻧﻮﻧﻪ‪،‬‬ ‫حاصل خ‪５‬زه خاورې‪＄ ،‬ﻨگلﻮﻧﻪ‪ ،‬د اوبﻮ قﻮه‪ ،‬سمﻨدري حﻴﻮاﻧات او داس‪ ３‬ﻧﻮر‪.‬‬ ‫اوس طبﻴعﻲ مﻨابع پﻪ دوو غﻮره ډلﻮ لگ‪＋‬تﻲ او ﻧﻮي ک‪５‬دوﻧکﻮ (د بﻴا گ＂‪ ３‬اخﻴستﻨ‪ )３‬وړ و‪４‬شل شﻮي دي‪ ،‬د بﻴا گ＂‪３‬‬ ‫اخﻴستﻨ‪ ３‬مﻨابع‪ ،‬ﻧﻮي ک‪８５‬ي او بﻴا بﻴا د گ＂‪ ３‬وړ وي‪ ،‬لکﻪ لﻪ بادوﻧﻮ او لمر ＇خﻪ ﻻس تﻪ راغل‪ ３‬اﻧرژي او ﻫغﻪ مﻨابع چ‪３‬‬ ‫د ﻳﻮ ‪＄‬ل‪ ３‬گ＂‪ ３‬اخﻴستﻨ‪ ３‬وړ دي‪ ،‬لکﻪ د ډبرو سکاره‪ ،‬ﻧفت او طبﻴعﻲ گاز‪.‬‬ ‫ﻋرض اﻟبﻠد‬ ‫لﻪ استﻮا کر＊‪ ３‬سره مﻮازي داﻳرې دي چ‪ ３‬ختﻴ‪ ＃‬او لﻮ‪４‬دﻳ‪ ＃‬لﻮري لري او د طﻮل البلد پﻪ داﻳرو عمﻮدي وي‪ ،‬لﻮﻳﻪ داﻳره‬

‫‪106‬‬

‫ﻳ‪ ３‬د استﻮا کر＊ﻪ او ډ‪４‬ره کﻮچﻨ‪ ９‬ﻳ‪ ３‬د ‪ ٩٠‬درجﻮ داﻳره ده‪.‬‬ ‫ﻏرب اﻟﻬﻨد‪ :‬دا اصطﻼح لﻮم‪７‬ى ‪＄‬ل د کارابﻴﻦ پﻪ سمﻨدرگﻲ ک‪ ３‬د پرتﻮ ！اپﻮگاﻧﻮ لپاره استعمال شﻮه‪ .‬دا ！اپﻮگان لﻪ لﻮى‬ ‫اﻧتﻴل (کﻴﻮبا‪ ،‬بﻬاما‪ ،‬دومﻨکﻴﻦ‪ ،‬ﻫاﻳتﻲ) او کﻮچﻨﻲ اﻧتﻴل(ترﻳﻨﻴداد او تﻮباگﻮ) ＇خﻪ عبارت دي‪.‬‬ ‫ﻏرﻧ‪ ９‬آب او ﻫﻮا‪ :‬د غرﻧﻴﻮ سﻴمﻮ ‪＄‬اﻧگ‪７‬ی اقلﻴم دی چ‪ ３‬لﻮړوالﻰ (ارتفاع) پﻪ ک‪ ３‬مﻬم رول لري‪ ،‬پﻪ دې اقﻠﻴﻢ ک‪３‬‬ ‫ﻻ پﻪ ژمﻲ ک‪ ３‬واورې او باران اوري‪.‬‬ ‫ﻫﻮا س‪７‬ه او معمﻮ ً‬ ‫ﻓدرال‬ ‫د ﻫغﻮ حکﻮمتﻮﻧﻮ ‪＄‬اﻧگ‪７‬تﻴا ده چ‪ ３‬د خپلﻮاکﻮ اﻳالتﻮﻧﻮ د ﻳﻮوالﻲ پﻪ صﻮرت ک‪ ３‬تشکﻴل شﻮي وي او پﻪ سﻴاسﻲ او ﻧظامﻲ‬ ‫چارو ک‪ ３‬د مرکزي حکﻮمت تابع وي‪.‬‬ ‫ﻗﻄبﻲ اﻗﻠﻴﻢ‪ :‬ﻫغﻪ ډول اقلﻴم تﻪ وﻳل ک‪８５‬ي چ‪ ３‬ﻫلتﻪ ﻫﻮا ډ‪４‬ره س‪７‬ه او کﻨگل وي‪ .‬دا ډول اقلﻴم د شمالﻲ او جﻨﻮبﻲ قطبﻲ‬ ‫سﻴمﻮ ‪＄‬اﻧ‪７／‬ى اقلﻴم دى‪.‬‬ ‫کاﻧال‪ :‬د سﻴﻨدوﻧﻮ‪ ،‬سمﻨدروﻧﻮ او سمﻨدرگﻴﻮ ترمﻨ‪ ＃‬د اﻧسان پﻪ وسﻴلﻪ د حمل او ﻧقل د اساﻧﻮلﻮ لپاره د وچ‪ ３‬کﻴﻨدل دي‪.‬‬ ‫گﻮرﻧرجﻨرال(ﻓرﻣاﻧدارکﻞ)‪:‬پﻪ ﻳﻮه ﻫ‪５‬ﻮاد ﻳا اﻳالت ک‪ ３‬اداري لﻮړ مقام دى چ‪ ３‬د اﻧگلستان د ﻫم گ＂ﻮ (مشترک‬ ‫المﻨافع) ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻮ پﻪ مﻨ‪ ＃‬ک‪ ３‬تشرﻳفاتﻲ اړخ لري‪.‬‬ ‫گﻠﻒ سترﻳﻢ‬ ‫د تﻮدو اوبﻮ بﻬﻴر د مکسﻴکﻮ لﻪ خلﻴج ＇خﻪ لﻪ ت‪５‬ر‪４‬دو وروستﻪ د کاﻧاډا تر سﻮاحلﻮ پرمخ ‪＄‬ﻲ او بﻴا ﻳ‪ ３‬لﻮرى د اروپا خﻮا‬ ‫تﻪ بدلﻮن مﻮمﻲ او د شمال لﻮ‪４‬دﻳ‪ ３％‬اروپا د اوبﻮ د تﻮد‪４‬دلﻮ سبب ک‪８５‬ي‪.‬‬ ‫ﻟﻮﻳﻪ وچﻪ(براﻋﻈﻢ)‬ ‫د سمﻨدروﻧﻮ‪ ،‬سمﻨدرگﻴﻮ‪ ،‬غروﻧﻮ ترمﻨ‪ ＃‬لﻮﻳ‪ ３‬وچ‪ ３‬تﻪ براعظم واﻳﻲ‪ ،‬لکﻪ د أسﻴا‪ ،‬اروپا‪ ،‬افرﻳقا‪ ،‬امرﻳکا‪ ،‬استرالﻴااو‬ ‫اقﻴاﻧﻮسﻴ‪ ３‬او اﻧتارکتﻴکا لﻮﻳ‪ ３‬وچ‪.３‬‬ ‫ﻣدو جذر‬ ‫د سمﻨدروﻧﻮ‪ ،‬سمﻨدرگﻴﻮ‪ ،‬خلﻴجﻮﻧﻮ او جﻬﻴلﻮﻧﻮ د اوبﻮ مﻨظم او ﻳا پرلﻪ پس‪ ３‬دوره ﻳﻲ پﻮرتﻪ ک‪５‬دل او ＊کتﻪ ک‪５‬دل چ‪ ３‬د‬ ‫سپﻮږم‪ ９‬او لمر د جاذب‪ ３‬د قﻮې لﻪ املﻪ پﻪ ‪ ٢٤‬ساعتﻮﻧﻮ ک‪ ３‬دوه ‪＄‬ل‪ ３‬تکرارک‪８５‬ي‪.‬‬ ‫ﻣﻌتدﻟﻪ سﻴﻤﻪ‬ ‫‪١‬‬ ‫‪١‬‬ ‫‪ ٦٦‬درجﻮ ترمﻨ‪ ＃‬پرتﻪ ده او د کال د ＇لﻮرو‬ ‫‪ ٢٣‬او‬ ‫داسﻴمﻪ د شمالﻲ او جﻨﻮبﻲ عرض البلدوﻧﻮ د‬ ‫‪٢‬‬ ‫‪٢‬‬ ‫فصلﻮﻧﻮ شتﻪ والﻰ د دې سﻴم‪ ３‬لﻪ مﻬمﻮ ‪＄‬اﻧگ‪７‬تﻴاوو ＇خﻪ دى‪.‬‬ ‫ﻣﺼب‪ :‬ﻫغﻪ ‪＄‬اى دى چ‪ ３‬ﻫلتﻪ د سﻴﻨدوﻧﻮ اوبﻪ سمﻨدرگﻴﻮ‪ ،‬سمﻨدروﻧﻮ‪ ،‬جﻬﻴلﻮﻧﻮ ﻳا لﻮى سﻴﻨد تﻪ تﻮ‪４‬ﻴ‪８‬ي‪.‬‬ ‫ﻣرستﻴال‪ :‬ﻫغﻪ کﻮچﻨﻲ سﻴﻨدوﻧﻪ چ‪ ３‬اوبﻪ ﻳ‪ ３‬لﻪ ＊ﻲ ﻳا چپ اړخ ＇خﻪ لﻮى سﻴﻨد تﻪ تﻮ‪４‬ﻴ‪８‬ي‪.‬‬ ‫ﻣستﻌﻤره‪ :‬ﻫغﻪ سﻴمﻪ ﻳا ﻫ‪５‬ﻮاد چ‪ ３‬د پردي دولت لﻪ خﻮا ﻧﻴﻮل شﻮی وي‪.‬‬ ‫ﻫﻢ گ＂‪(３‬ﻣشترک اﻟﻤﻨاﻓﻊ) ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻪ‬ ‫د ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻮ ‪＄‬اﻧگ‪７‬تﻴاوې چ‪ ３‬پﻪ ﻳﻮه ډول سره ﻳ‪ ３‬ﻳﻮوالﻰ ک‪７‬ى وي او د ﻳﻮوالﻲ مﻬمﻪ ‪＄‬اﻧگ‪７‬تﻴا ﻳ‪ ３‬اقتصادي عامل دى‪،‬‬ ‫لکﻪ د اﻧگلستان د ﻫم گ＂ﻮ ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻮ ！ﻮلﻨﻪ‪.‬‬ ‫وادي ‪ :‬د دوو غروﻧﻮ ترمﻨ‪ ＃‬ﻧسبتا ً پراخﻪ ساحﻪ ده چ‪ ３‬ﻫلتﻪ سﻴﻨد بﻬ‪８５‬ي او د اﻧساﻧاﻧﻮ‪ ،‬حﻴﻮاﻧاتﻮ او ﻧباتاتﻮ د ژوﻧد لپاره‬ ‫ﻳ‪＊ ３‬ﻪ شراﻳط برابر ک‪７‬ي وي‪.‬‬ ‫ﻳخچال‪ :‬د ﻫم‪５‬شﻨﻲ کﻨگل پﻨ‪６‬ې او لﻮﻳ‪ ３‬کتل‪ ３‬دي‪.‬‬

‫‪107‬‬