Geography 08 [8]

Citation preview

‫جغرافيه‬ ‫صنف ‪٨‬‬

‫جـغرافيــه صنف ‪٨ ٨‬‬

‫‬

‫‪1399‬‬

‫هـ ‪ .‬ش‬

‫وزارت معارف‬

‫سرود ملی‬ ‫دا وطن افغانس���تـــان دى‬

‫دا عـ���زت د هـــر افـغـان دى‬

‫دا وطن د ټول���و کـور دى‬

‫د بـــــلـوڅــــ���و د ازبـکـــــ���و‬

‫کور د سولې کور د تورې‬ ‫د پښ���تــون او هــ���زاره وو‬

‫ورس���ره عرب‪ ،‬گوجــر دي‬

‫براهوي دي‪ ،‬قزلباش دي‬ ‫دا هېـــ���واد به تل ځليږي‬ ‫په س���ينــه کې د آس���يـــا به‬

‫نوم د حق م���و دى رهبـــر‬

‫هر بچی يې قهرمـــــان دى‬ ‫د تـــرکـمنــــ���و د تـــاجـکـــ���و‬

‫پــاميــري���ان‪ ،‬نـورس���تانيــــان‬ ‫هـــم ايمـــاق‪ ،‬هم پشـه يان‬

‫لـکـه لـمــر پـر ش���نـه آس���مـان‬ ‫لـکـ���ه زړه وي جـــاويـــ���دان‬

‫واي���و اهلل اکبر وايو اهلل اکبر‬

‫وزارت معارف‬

‫جغرافيه‬

‫صنف هشتم‬ ‫سال چاپ‪ 1399 :‬هـ ‪.‬ش‪.‬‬

‫أالف  ‬

‫ت کتاب‬ ‫مشخصا ‌‬

‫‪-----------------------------------------------------‬‬‫مضمون‪ :‬جغرافیه‬

‫مؤلفان‪ :‬گروه مؤلفان کتاب‌های درسی دیپارتمنت جغرافیۀ نصاب تعلیمی‬ ‫ویراستاران‪ :‬اعضای دیپارتمنت ویراستاری و ایدیت زبان دری‬

‫صنف‪ :‬هشتم‬

‫زبان متن‪ :‬دری‬

‫انکشاف‌دهنده‪ :‬ریاست عمومی انکشاف نصاب تعلیمی و تألیف کتب درسی‬

‫ناشر‪ :‬ریاست ارتباط و آگاهی عامۀ وزارت معارف‬ ‫سال چاپ‪ 1399 :‬هجری شمسی‬

‫ایمیل آدرس‪[email protected] :‬‬

‫‪-----------------------------------------------------‬‬‫حق طبع‪ ،‬توزیع و فروش کتاب‌های درسی برای وزارت معارف جمهوری اسالمی‬ ‫افغانستان محفوظ است‪ .‬خرید و فروش آن در بازار ممنوع بوده و با متخلفان برخورد‬ ‫قانونی صورت می‌گیرد‪.‬‬ ‫ب  ‬

‫پیام وزیر معارف‬

‫اقرأ باسم ربک‬ ‫سپاس و حمد بیکران آفریدگار یکتایی را که بر ما هستی بخشید و ما را از نعمت بزرگ خواندن و‬ ‫نوشتن برخوردار ساخت‪ ،‬و درود بی‌پایان بر رسول خاتم‪ -‬حضرت محمد مصطفی‪ ‬که نخستین‬ ‫پیام الهی بر ایشان «خواندن» است‪.‬‬ ‫چنانچه بر همه‌گان هویداست‪ ،‬سال ‪ 1397‬خورشیدی‪ ،‬به نام سال معارف مسمی گردید‪ .‬بدین ملحوظ‬ ‫نظام تعلیم و تربیت در کشور عزیز ما شاهد تحوالت و تغییرات بنیادینی در عرصه‌های مختلف‬ ‫خواهد بود؛ معلم‪ ،‬متعلم‪ ،‬کتاب‪ ،‬مکتب‪ ،‬اداره و شوراهای والدین‪ ،‬از عناصر شش‌گانه و اساسی نظام‬ ‫معارف افغانستان به شمار می‌روند که در توسعه و انکشاف آموزش و پرورش کشور نقش مهمی‬ ‫را ایفا می‌نمایند‪ .‬در چنین برهۀ سرنوشت‌ساز‪ ،‬رهبری و خانوادۀ بزرگ معارف افغانستان‪ ،‬متعهد به‬ ‫ایجاد تحول بنیادی در روند رشد و توسعه نظام معاصر تعلیم و تربیت کشور می‌باشد‪.‬‬ ‫از همین‌رو‪ ،‬اصالح و انکشاف نصاب تعلیمی از اولویت‌های مهم وزارت معارف پنداشته می‌شود‪.‬‬ ‫در همین راستا‪ ،‬توجه به کیفیت‪ ،‬محتوا و فرایند توزیع کتاب‌های درسی در مکاتب‪ ،‬مدارس و سایر‬ ‫نهادهای تعلیمی دولتی و خصوصی در صدر برنامه‌های وزارت معارف قرار دارد‪ .‬ما باور داریم‪،‬‬ ‫بدون داشتن کتاب درسی باکیفیت‪ ،‬به اهداف پایدار تعلیمی در کشور دست نخواهیم یافت‪.‬‬ ‫برای دستیابی به اهداف ذکرشده و نیل به یک نظام آموزشی کارآمد‪ ،‬از آموزگاران و مدرسان‬ ‫دلسوز و مدیران فرهیخته به‌عنوان تربیت کننده‌گان نسل آینده‪ ،‬در سراسر کشور احترامانه تقاضا‬ ‫می‌گردد تا در روند آموزش این کتاب درسی و انتقال محتوای آن به فرزندان عزیز ما‪ ،‬از هیچ‬ ‫نوع تالشی دریغ نورزیده و در تربیت و پرورش نسل فعال و آگاه با ارزش‌های دینی‪ ،‬ملی و تفکر‬ ‫انتقادی بکوشند‪ .‬هر روز عالوه بر تجدید تعهد و حس مسؤولیت پذیری‪ ،‬با این نیت تدریس راآغاز‬ ‫کنند‪ ،‬که در آیندۀ نزدیک شاگردان عزیز‪ ،‬شهروندان مؤثر‪ ،‬متمدن و معماران افغانستان توسعه‌یافته‬ ‫و شکوفا خواهند شد‪.‬‬ ‫همچنین از دانش آموزان خوب و دوست داشتنی به مثابه ارزشمندترین سرمایه‌های فردای کشور‬ ‫می‌خواهم تا از فرصت‌ها غافل نبوده و در کمال ادب‪ ،‬احترام و البته کنجکاوی علمی از درس معلمان‬ ‫گرامی استفادۀ بهتر کنند و خوشه چین دانش و علم استادان گرامی خود باشند‪.‬‬ ‫‪ ‬در پایان‪ ،‬از تمام کارشناسان آموزشی‪ ،‬دانشمندان تعلیم و تربیت و همکاران فنی بخش نصاب‬ ‫تعلیمی کشور که در تهیه و تدوین این کتاب درسی مجدانه شبانه روز تالش نمودند‪ ،‬ابراز قدردانی‬ ‫کرده و از بارگاه الهی برای آن‌ها در این راه مقدس و انسان‌ساز موفقیت استدعا دارم‪.‬‬ ‫با آرزوی دستیابی به یک نظام معارف معیاری و توسعه‌یافته‪ ،‬و نیل به یک افغانستان آباد و مترقی‬ ‫دارای شهروندان آزاد‪ ،‬آگاه و مرفه‪.‬‬ ‫دکتور محمد میرویس بلخی‬ ‫وزیر معارف‬

‫ج  ‬

‫ ‬ ‫شماره‬

‫فهرست مطالب ‬

‫ ‬ ‫‪-2‬‬

‫اهداف فصل ‪2...............................................................................‬‬

‫ ‬ ‫‪4‬ـ‬

‫درس دوم‪ :‬در مورد جغرافیای طبیعی اروپا چه می‌دانید‪5...................‬‬

‫ ‬ ‫‪-6‬‬

‫درس سوم‪ :‬دریاها‪7.........................................................................‬‬

‫ ‬ ‫‪-1‬‬

‫ ‬ ‫‪3‬ـ‬

‫ ‬ ‫‪-5‬‬

‫ ‬ ‫‪-7‬‬

‫فصل اول‪1..........................................................................‬‬

‫درس اول‪ :‬با قارۀ اروپا آشنا شوید ‪3.................................................‬‬ ‫کوه‌های قارۀ اروپا‪5.........................................................................‬‬

‫درس چهارم‪ :‬درمورد جهیل‌های اروپا چه می‌دانید؟‪11.....................‬‬

‫ ‬ ‫‪-8‬‬

‫درس پنجم‪ :‬در مورد بحیره‌های اروپا چه می‌دانید؟ ‪13......................‬‬

‫ ‬ ‫‪-10‬‬

‫درس هفتم‪:‬اقلیم اروپا چگونه است؟‪17............................................‬‬

‫ ‬ ‫‪-9‬‬

‫درس ششم‪ :‬راجع به خلیج‌های اروپا چه می‌دانید؟‪15........................‬‬

‫ ‬ ‫‪-11‬‬

‫درس هشتم‪ :‬در مورد جغرافیۀ سیاسی اروپا چه می‌دانید؟‪21..............‬‬

‫ ‬ ‫‪-13‬‬

‫درس دهم‪ :‬در مورد نژاد و زبان اروپا چه می‌دانید؟‪29......................‬‬

‫ ‬ ‫‪-15‬‬

‫درس دوازدهم‪ :‬در مورد جغرافیای اقتصادی اروپا چه می‌دانید؟‪35....‬‬

‫ ‬ ‫‪-17‬‬

‫درس چهاردهم‪ :‬راجع به ترانسپورت براعظم اروپا چه می‌دانید؟‪43.‬‬

‫ ‬ ‫‪-19‬‬

‫فصل دوم‪50.........................................................................‬‬

‫ ‬ ‫‪-12‬‬

‫ ‬ ‫‪-14‬‬

‫ ‬ ‫‪-16‬‬ ‫ ‬ ‫‪-18‬‬

‫ ‬ ‫‪-20‬‬ ‫د  ‬

‫صفحه‬

‫درس نهم‪ :‬در مورد جغرافیای بشری اروپا چه می‌دانید؟‪25................‬‬ ‫درس یازدهم‪ :‬راجع به دین و مذهب اروپا چه می‌دانید؟‪33...............‬‬ ‫درس سیزدهم‪ :‬از معادن و صنایع اروپا چه می‌دانید؟‪39..................‬‬

‫درس پانزدهم‪ :‬خطوط هوایی ‪45....................................................‬‬

‫اهداف فصل‪50...............................................................................‬‬

‫ ‬ ‫‪-21‬‬

‫درس شانزدهم‪ :‬در مورد موقعیت جغرافیایی براعظم امریکا چه می دانید؟‪51....‬‬

‫ ‬ ‫‪-23‬‬

‫جغرافیۀ طبیعی‪53.............................................................................‬‬

‫ ‬ ‫‪-22‬‬

‫ ‬ ‫‪-24‬‬

‫درس هفدهم‪ :‬در مورد کشف براعظم امریکا چه می‌دانید؟‪53..........‬‬

‫درس هژدهم‪ :‬راجع به کوه‌های امـــریکا چه می‌دانید؟‪55.................‬‬

‫ ‬ ‫‪-25‬‬

‫درس نزدهم‪ :‬راجع به دریاهای امریکا چه می‌دانید؟‪59.....................‬‬

‫ ‬ ‫‪-27‬‬

‫درس بیست و یکم‪ :‬راجع به جهیل‌های امریکا چه می‌دانید؟‪65.........‬‬

‫ ‬ ‫‪-26‬‬

‫درس بیستم‪ :‬دریاهای امریکای جنوبی‪63.........................................‬‬

‫ ‬ ‫‪-28‬‬

‫درس بیست و دوم‪ :‬راجع به بحیره‌های امریکا چه می‌دانید؟‪69.........‬‬

‫ ‬ ‫‪-30‬‬

‫درس بیست و چهارم‪ :‬خلیج‌های امریکای جنوبی ‪73........................‬‬

‫ ‬ ‫‪-29‬‬

‫ ‬ ‫‪-31‬‬

‫درس بیست و سوم‪ :‬راجع به خلیج‌های قارۀ امریکا چه می‌دانید؟‪71........‬‬ ‫درس بیست و پنجم‪ :‬راجع به اقلیم قارۀ امریکا چه می‌دانید؟‪75.........‬‬

‫ ‬ ‫‪-32‬‬

‫درس بیست و ششم‪ :‬راجع به جغرافیای سیاسی امریکاچه می‌دانید؟‪79‬‬

‫ ‬ ‫‪-34‬‬

‫الف نژاد و زبان‪81...........................................................................‬‬

‫ ‬ ‫‪-33‬‬

‫ ‬ ‫‪-35‬‬

‫ ‬ ‫‪-36‬‬

‫ ‬ ‫‪-37‬‬

‫درس بیست و هفتم‪ :‬در مورد جغرافیای بشری قارۀ امریکاچه می‌دانید؟‪81.‬‬

‫درس بیست و هشتم ـ ب‪ .‬درمورد نفوس و مذاهب امریکاچه می‌دانید؟ ‪85‬‬

‫درس بیست و نهم ـ در مورد جغرافیای اقتصادی امریکاچه می‌دانید؟‪87 .‬‬

‫درس سی‌ام‪ :‬امریکای التین‪91 ........................................................‬‬

‫ ‬ ‫‪-38‬‬

‫درس سی و یکم‪ :‬راجع به جغرافیای مواصالتی امریکا چه می‌دانید؟‪95‬‬

‫ ‬ ‫‪-40‬‬

‫درس سی و دوم‪ :‬امریکای جنوبی ‪99...............................................‬‬

‫ ‬ ‫‪-39‬‬

‫ ‬ ‫‪-41‬‬

‫امریکای شمالی‪95...........................................................................‬‬ ‫اصطالحات جغرافیایی‪105..............................................................‬‬

‫ه  ‬

‫اروپـــا‬ ‫در این فصل می‌خوانیم‪:‬‬

‫با جغرافیای اروپا آشنا شوید‬ ‫‪ 101‬موقعیت و حدود اربعه‬ ‫‪ 2.1‬جغرافیای طبیعی‬ ‫الف) کوه‌ها‬ ‫ب) دریا‌ها‬ ‫ج) جهیل‌ها‬ ‫د) بحیره‌ها‬ ‫هـ) خلیج‌ها‬ ‫و) اقلیم‬ ‫‪ 3.1‬جغرافیای سیاسی‬ ‫‪ 4.1‬جغرافیای بشری‬ ‫‪ 5.1‬جغرافیای اقتصادی‬ ‫‪ 6.1‬جغرافیای مواصالتی‬

‫‪1‬‬

‫شاگردان عزیز! با اهداف علمی این فصل آشنا شوید‪:‬‬

‫• آشنایی با موقعیت جغرافیایی قارۀ اروپا؛‬ ‫• آشنایی با مهمترین کوه ها در قارۀ اروپا؛‬ ‫• آشنایی با مهمترین دریاها در قارۀ اروپا؛‬ ‫• آشنایی با مهمترین جهیل ها و بحیره ها در قارۀ اروپا؛‬ ‫• آشنایی با خلیج‌ها درقارۀ اروپا؛‬ ‫• آشنایی با اقلیم قارۀ اروپا؛‬ ‫• آشنایی با جغرافیای سیاسی اروپا؛‬ ‫• آشنایی با جغرافیای بشری براعظم اروپا (نفوس‪ ،‬نژاد‪ ،‬زبان و مذهب)؛‬ ‫• آشنایی با جغرافیای اقتصادی براعظم اروپا (زراعت‪ ،‬صنعت‪ ،‬تجارت)؛‬ ‫• آشنایی با جغرافیای مواصالتی اروپا (حمل و نقل زمینی‪ ،‬بحری و هوایی)؛‬

‫شاگردان عزیز می‌توانند انجام دهند‪:‬‬

‫• ترسیم نقشۀ براعظم اروپا و تشخیص سرحدات سیاسی؛‬ ‫• تشخیص مهمترین کوه ها و دریاها روی نقشۀ اروپا؛‬ ‫• تشخیص واحدهای سیاسی در براعظم اروپا؛‬ ‫• تعیین مهمترین تولیدات زراعتی روی نقشۀ اروپا؛‬ ‫• تعیین مهمترین معدن‌ها روی نقشۀ اروپا؛‬ ‫• تعيين مهمترين بنادر روي نقشۀ اروپا؛‬ ‫‪2‬‬

‫درس اول‬

‫با قارۀ اروپا آشنا شويد‬ ‫بحر منجمد شمالی‬

‫بحیرۀ مدیترانه‬

‫اقیانوس اطلس‬

‫اقي‬

‫انو‬

‫س‬

‫افریقا‬

‫خط سرطان‬ ‫خط استوا‬ ‫خط جدی‬

‫اقي‬

‫انو‬

‫امریکای جنوبی‬

‫س‬

‫کبي‬

‫امریکای شمالی‬

‫کبي‬

‫ر‬ ‫(آر‬

‫اروپا‬

‫ر‬ ‫(آر‬

‫ام)‬

‫بحیرۀ شمال‬

‫ام)‬

‫آسیا‬

‫دایرۀ قطب‬

‫بحر هند‬ ‫دایرۀ قطب‬ ‫موقعیت جغرافیایی اروپا‬

‫به نقشۀ باال دقت کنید‪ .‬اروپا توسط کدام بحيره‌ها و اقیانوس‌ها محدود می‌شود؟‬ ‫حدود و موقعیت جغرافيايي‬

‫اروپا یکی از کوچکترین قاره‌های جهان است که در منطقۀ معتدلۀ شمالی قرار گرفته‬ ‫است‪ .‬این قاره از طرف شمال محدود است به اقیانوس منجمد شمالی‪ ،‬از جنوب به بحیرۀ‬ ‫مدیترانه‪ ،‬از شرق به قارۀ بزرگ و وسیع آسیا که توسط کوه‌های اورال‪ ،‬دریای اورال‪ ،‬بحیرۀ‬ ‫کسپین‪ ،‬کوه‌های قفقاز و بحیرۀ سیاه از اروپا جدا شده است و از غرب محدود است به‬ ‫اقیانوس اطلس‪( .‬به نقشۀ صفحۀ پنجم مراجعه کنید)‬ ‫آیا قارۀ اروپا خشكۀ جداگانه است؟‬ ‫اروپا را می‌توان دنبالۀ قارۀ بزرگ و وسيع آسیا دانست و به همین جهت برخی از جغرافیه‬ ‫دانان قارۀ آسیا و اروپا را یک قاره دانسته و آن را‌به نام یورشیا نامیده اند‪.‬‬ ‫مساحت اروپا ‪10‬میلیون کیلومتر مربع و تعداد نفوس آن در سال ‪2006‬م‪ .‬به بیش از ‪732‬‬ ‫میلیون نفر می‌رسید و بعضي کشورهای مهم صنعتی جهان در این براعظم موقعیت دارند‪.‬‬ ‫در قارۀ اروپا چند شبه‌جزیره وجود دارد؟ آیا می‌توانید آن‌ها را روی نقشه پیدا کنید و نام‬ ‫‪3‬‬

‫شبه ج‬ ‫ديناوي‬ ‫ۀ اسکان‬ ‫زير‬

‫شبه‬

‫جزي‬

‫رۀ اپ‬

‫نين‬

‫بگیرید؟‬ ‫در نقشۀ مقابل شبه‌جزیره های اروپا را می‌بینيد‪.‬‬ ‫قارۀ اروپا به نسبت وجود‬ ‫بریده‌گی های ساحلی و بحيره ها و‬ ‫خلیج های متعددی که در داخل خاک‬ ‫پیش رفته است‪ ،‬شبه جزیره های زيادي‬ ‫را به وجود آورده که ما در اینجا از‬ ‫بهترین آن‌ها نام می‌بریم‪.‬‬ ‫شبه جزیرۀ اســــكاندیناويا که شامل‬ ‫کشورهای سویدن و ناروی می‌باشد‪.‬‬ ‫شبه‌جزیرۀ بالکان که شامل‬ ‫کشورهای آلبانیا‪ ،‬بلغاریا‪  ،‬بوسنی‬ ‫و هرزگونی‪ ،‬صربستان ‪،‬کرواسی و‬ ‫مونتینگرو می‌باشد‪.‬‬ ‫شبه جزیرۀ ایبری که شامل کشورهای‬ ‫اسپانیا وپرتگال  می‌باشد‪.‬‬ ‫شبه جزیرۀ اپنین که در آن کشور ایتالیا واقع است‪.‬‬

‫نقشۀ شبه‌جزایر اروپا‬

‫ فعالیت داخل صنف‬

‫؟‬

‫شاگردان در صنف تحت راهنمايی معلم محترم به گروه‌ها تقسیم شوند‪.‬‬ ‫هرگروه روی مطلب عمدۀ درس باهم بحث و گفتگوکنند ونتیجه را پیش رویصنف ارائه دارند‪.‬‬ ‫از روي نقشۀ باال‪ ،‬نام شبه‌جزيره های اروپا را در كتابچه‌هاي تان بنويسيد‪.‬‬ ‫سؤال ها‬

‫‪ -1‬منظور از یورشیا چیست؟‬ ‫‪ -2‬قارۀ اروپا در كدام منطقۀ جغرافيايي قرار گرفته است؟‬ ‫‪ -3‬کدام كوه‌ها به عنوان مرز طبیعی بین آسیا و اروپا در نظر گرفته شده است؟‬ ‫ ‬

‫ فعالیت خارج صنف‬

‫نقشۀ سفيد بدون نوشتۀ اروپا را ترسیم کنید و در آن موقعیت جغرافيایي‪ ،‬حدود اربعه و سه شبه‌جزیرۀ‬ ‫اروپا را مشخص سازید و در ساعت آیندۀ درسی جغرافیه پیش روی صنف ارائه دارید‪.‬‬ ‫‪4‬‬

‫درس دوم‬

‫در موردجغرافيايطبیعیاروپاچه می‌دانيد؟‬

‫دریای اورال‬

‫محاسبه به متر‬

‫کوه‌های قفقاز‬

‫بحیرۀ مرمره‬

‫‌‬

‫بحیره اژ ه‬

‫به نقشۀ طبیعی اروپا نگاه كنيد و بگویید که کوه‌ها بیش‌تر در کدام قسمت اروپا موقعیت دارد؟‬ ‫كوه‌هاي اروپا‬

‫اروپا از لحاظ عوارض طبیعی چگونه سرزمیني است؟‬ ‫قارۀ اروپا با وجود کمی وسعت از لحاظ داشتن عوارض مختلف جغرافیایی نسبت به‬ ‫مساحت خود و از حیث بریده گی ها و سواحل از تمام قطعات دنیا بیشتر به آب راه دارد‪ .‬در‬ ‫قارۀ اروپا از بیابان‌ها و صحراهای بی‌آب و علف خبری نیست؛ ولی در عوض اکثر ممالک‬ ‫آنرا سلسله کوه‌های کوچک و بزرگ پوشانیده اند که بعضی آز آن‌ها متعلق به دوران اول‬ ‫زمین شناسی اند‪.‬‬ ‫• در مناطق شمالی اروپا کوه‌ها از نظر زمینشناسی فرسوده و قدیمی بوده‪ ،‬ارتفاع آن‌ها کم است و‬ ‫دارای قله‌های گنبدی شکل هستند؛ در این مناطق همچنین جلگه های پهناور و جهیل بسیار دیده‬ ‫می شود‪ .‬به این منطقه‌یی از اروپا که در یک دورة بسیار طوالنی فرسایش یافته‪ ،‬بلندی های آن‬ ‫از بین برده شده و ناهمواری های کمتر در آن به وجود آمده است‪ ،‬از نظر زمینشناسی اروپای‬ ‫قدیمی گفته می‌شود؛ مثل سلسله های ماسیف سانترال (‪ )Massif central‬در فرانسه که‬ ‫به کوه های پیرمعروف اند‪.‬‬ ‫‪5‬‬

‫• در مناطق جنوبی اروپا چین‌خورده‌گی‌ها و رشته‌کوه های بلند دیده می‌شود‪ .‬در این منطقه‬ ‫قله های نوک تیز و پوشیده از برف و یخ استند و دامنۀ کوه‌ها اغلب دارای نشیب‌های‬ ‫تند است‪ .‬سلسله‌کوه‌های الپ و پیرنه در این منطقه قرار دارند و در میان این کوهستان‌ها‬ ‫آبشارهای فراوان و دریاهای پر‌آب وجود دارد‪ .‬برروی این دریا‌ها دستگاه‌های بزرگ برق‬ ‫احداث شده است که از نیروی آن‌ها در صنعت و از آب آن‌ها در زراعت استفاده می‌شود‪.‬‬ ‫به منطقۀ جنوبی اروپا که در آن چین‌خورده‌گی‌ها و سلسله‌كوه‌هاي بلند وجود دارد و‬ ‫آتش‌فشان و زلزله نیز در آن اتفاق می‌افتد‪ ،‬اروپای جوان می‌گویند‪.‬‬ ‫ناهمواری های فرسوده و پیر اروپا‬

‫ناهمواری های جوان با قله های نوک‌تیز آلپ‬

‫ فعالیت داخل صنف‬

‫شاگردان به گروه‌ها تقسیم شوند‪ .‬هر گروه در مورد‬ ‫نکات عمدۀ درس با هم بحث و گفتگو کنند و نتیجه‬ ‫را نمایندۀ شان پیش روی صنف ارائه دارد‪.‬‬ ‫ ‬

‫ سؤال ها‬ ‫؟‬

‫‪ -1‬سلسله‌کوه های آلپ و پیرنه در کدام منطقۀ اروپا‬ ‫موقعیت دارند؟‬ ‫‪ -2‬دستگاه های بزرگ برق در کدام رشته‌کوه های‬ ‫اروپا احداث شده اند؟‬ ‫‪ -3‬چرا اروپا بیابان ندارد؟‬ ‫فعالیت خارج از صنف‬

‫نقشۀ بدون نام اروپا را کاپی کرده‪ ،‬در آن نام دو سلسله‌كوه‪ ،‬يك اقيانوس و يك آبنا را كه‬ ‫با عالمت سؤال مشخص شده است‪ ،‬بنويسيد‪.‬‬

‫‪6‬‬

‫درس سوم‬

‫دریاها‬

‫دریای اورال‬

‫محاسبه به متر‬ ‫دریای دانیوب‬

‫از دریا‌های قارۀ اروپا چه استفاده می‌شود؟‬

‫نقشۀ دریاهای اروپا‬

‫قارۀ اروپا در منطقۀ معتدلۀ شمالی موقعیت دارد و دارای بارنده‌گي زياد است؛ بنابراین در‬ ‫این قاره دریاهای متعددی جاری است که بیشتر دریاهای شرقی اروپا از فالت والدائی در غرب‬ ‫روسیه سرچشمه می‌گیرند‪ .‬دریاهایي که در اروپای مرکزی جریان دارند از سلسله کوه های‬ ‫آلپ سرچشمه می‌گیرند و به سبب اینکه وسعت ممالک اروپا کم است قبل از اینکه این‬ ‫دریاها با هم یکجا شوند‪ ،‬به بحیره ها می‌ریزند و‬ ‫تنها در اروپای شرقی است که به سبب وسعت‬ ‫زمین های آن‪ ،‬دریا‌ها طویل‌تراند‪ .‬بعضی از دریاها یا‬ ‫در بحیرۀ مدیترانه در جنوب اروپا می‌ریزند؛ مانند‪:‬‬ ‫دریای تیبر و پو در ایتالیا‪ ،‬یا به حوزۀ اقیانوس اطلس‬ ‫در غرب می‌ریزند؛ مانند‪ :‬دریاهای گارن در فرانسه‬ ‫و تایمزدر انگلستان و یا به بحیرۀ سیاه در جنوب‬ ‫اروپا می‌ریزند؛ مانند‪ :‬دریای دانیوب‪.‬‬ ‫آیا می‌توانید مسیر دریا‌های دانیوب‪ ،‬ولگا‪ ،‬راین‪،‬‬ ‫‪7‬‬

‫الب و دن را روی نقشه نشان دهید؟‬ ‫دریا‌هايی که در شمال اروپا جریان دارند‪ ،‬تقریباً در طول سال منظم و پر‌آب اند؛ اما‬ ‫دریا‌هایي که در جنوب جریان دارند در فصل‌های گرم سال مقدار آب آن ها کم است‪.‬‬ ‫از دریاهای قارۀ اروپا زیادتر برای آبیاری زمین‌های زراعتی و کشتی رانی استفاده می‌شود‪.‬‬ ‫این دریاها در حمل و نقل داخلی قارۀ اروپا نیز اهمیت زیادی دارند‪ .‬متأسفانه فعاليت‌هاي‬ ‫صنعتي و قرار‌گرفتن فابريكات در مجاورت اين درياها سبب آلوده‌گي آب‌های آن‌ها شده‬ ‫است‪.‬‬ ‫مهمترین دریا‌هايی که به حوزۀ سه‌گانه یاد‌شده می‌ریزند عبارتند از‪:‬‬ ‫‪ -1‬دریای دانیوب‬

‫دانیوب از دریاهای معروف اروپا ست که از چندین کشور عبور می‌کند و به‌نام‌های‬ ‫مختلفی چون دوناهو‪ ،‬دونا‪ ،‬دوناچ‪ ،‬دونای و دوناریا یاد می‌شود‪ .‬طول آن ‪ 2860‬کیلومتر است‬ ‫و از کوه‌های جنگل سیاه در آلمان سرچشمه می‌گیرد و به بحیرۀ سیاه می‌ریزد‪ ،‬این دریا پس‬ ‫از ولگا مهمترین دریای اروپا محسوب می‌شود که سرحد شمالی اروپای التین را تشکیل‬ ‫می‌دهد‪ .‬دانیوب از آلمان‪ ،‬اتریش‪ ،‬صربستان (قسمتي از یوگسالویاي سابق)‪ ،‬هنگري‪ ،‬بلغاريا‪،‬‬ ‫رومانیا و سرحد اسلواکی عبور می‌کند‪.‬‬ ‫‪ -2‬دریای تایمز‬

‫دریای تایمز یا تیمز(‪ )Thames‬که درنواحی جنوب‌شرقی انگلستان جریان دارد‪ ،‬از میان‬ ‫شهر لندن پایتخت کشور انگلستان عبور می‌کند و به خلیج  تایمز واقع در بحیرۀ شمال می‌ریزد‪.‬‬ ‫طول آن ‪ 344‬کیلومتر است؛ چون مسیر هموار و مسطح دارد قابل کشتی رانی می‌باشد‪.‬‬ ‫دریای تایمز در لندن‬

‫‪8‬‬

‫دریای راین در اروپا‬

‫‪ -3‬دریای راین‬

‫این دریا از کوه‌های سویس سرچشمه می‌گیرد و پس از عبور از مرز کشور فرانسه و آلمان‬ ‫داخل کشور آلمان گردیده؛ سپس وارد هالند می‌شود و در آنجا به بحیرۀ شمال می‌ریزد‪.‬‬ ‫دریاهای خُ رد و بزرگ دیگر اروپا نیز به حوزه‌های سه‌گانه یاد شده می‌ریزند‪.‬‬ ‫جدول شماره ‪ :1‬نام سایر دریاهای اروپا‬

‫‪9‬‬

‫شماره‬

‫نام دريا‬

‫طول دريا به کیلومتر‬

‫مصب‬

‫‪1‬‬

‫ولگا‬

‫‪3490‬‬

‫بحيرة كسپين‬

‫‪2‬‬

‫اورال‬

‫‪2396‬‬

‫بحيرة کسپین‬

‫‪3‬‬

‫دينيپر‬

‫‪2000‬‬

‫بحيرة سياه‬

‫‪4‬‬

‫دن‬

‫‪1960‬‬

‫بحيرة آزوف‬

‫‪5‬‬

‫ويستوال‬

‫‪1070‬‬

‫بحيرة بالتيك‬

‫‪6‬‬

‫پچورا‬

‫‪1841‬‬

‫بحيرة بارنتس‬

‫‪7‬‬

‫لوار‬

‫‪1000‬‬

‫اقيانوس اطلس‬

‫فعالیت داخل صنف‬

‫شاگردان در گروه‌ها پیرامون فواید و اهمیت اقتصادي يكي از دريا‌هاي اروپا با هم‬ ‫بحث كنند و نتيجۀ بحث خويش را به کل صنف خود ارائه کنند‪.‬‬

‫؟‬ ‫ سؤال‌ها‬

‫در مقابل جمله‌های صحیح حرف (ص) و در مقابل جمله‌های غلط حرف (غ) بگذارید‪.‬‬ ‫‪ -1‬دریا‌هایی که در اروپای شمالی جریان دارند‪ ،‬در فصل گرم سال مقدار آب آن ها‌کم است‪) ( .‬‬ ‫‪ -2‬دریای دانیوب طوالنی‌ترین دریای اروپا است‪) ( .‬‬ ‫‪ -3‬اکثر دریا‌های اروپا که در کشور‌های صنعتی جریان دارند آلوده استند‪) (.‬‬ ‫‪ -4‬بزرگترین دریای اروپا ولگا است‪) ( .‬‬ ‫‪ -5‬دریاهایي که در جنوب جریان دارند‪ ،‬در فصل های گرم سال مقدار آب آن‌ها کم‬ ‫می‌شود‪) (.‬‬

‫ فعالیت خارج صنف‬

‫نقشۀ سفيد و بدون نوشتۀ قارۀ اروپا را كاپي کرده‪ ،‬در آن موقعيت    ناهمواری ها و دریا‌های‬ ‫مهم را نشان دهید و در ساعت آیندۀ درسی جغرافیه پیش روی صنف ارائه دارید‪.‬‬

‫‪10‬‬

‫درس چهارم‬

‫در مورد جهیل های اروپا چه می‌دانید؟‬

‫نقشۀ جهیل‌های اروپا‬

‫فرورفته گی های بزرگ خشکه زمین که ازآب پر شده باشند‪ ،‬به‌نام چه یاد می‌شوند؟‬ ‫از جهیل‌ها چه استفادۀ اقتصادی صورت گرفته می‌تواند؟‬ ‫ج‪ :‬جهیل ها‬

‫فرورفته‌گی ‌های بزرگ طبیعی زمین که از آب پر شده باشند و چهار طرف آن خشکه‌ها‬ ‫باشد به‌نام جهيل يا کول یاد می‌شوند‪ ،‬آب عده‌یی ازجهیل ها شور و عدۀ دیگر به طور‬ ‫نسبی شيرین و رقیق تر است‪ ،‬آب جهیل های منطقه معتدله‬ ‫جهیل کوچک کوهستانی در اروپا‬ ‫و پر‌باران كه اروپا نيز در آن قرار دارد به صورت معمول‬ ‫شیرین می‌باشد‪.‬‬ ‫در اکثر مناطق براعظم اروپا جهیل هایی وجود دارند‬ ‫که از نظرمساحت‪‌،‬عمق وارتفاع ازسطح بحر از هم متفاوت‬ ‫می‌باشند و بیشترین آن ها در شمال اروپا در جزیره‌نماي‬ ‫اسکاندیناوی وغرب خاک روسیه قرار دارد‪ .‬چنا‌نچه ‪1‬‬ ‫‪10‬‬ ‫حصۀ خاک کشور فنلند را جهیل ها فرا گرفته و زیادتر در‬ ‫جنوب آن کشور واقع شده است؛ به همین لحاظ کشور‬ ‫فنلند را به‌نام کشور هزار‌جهیل یاد کرده‌ اند‪.‬‬ ‫‪11‬‬

‫تقریباً تمام جهیل های این براعظم‬ ‫آب شيرین دارند و منبع دریاها را‬ ‫يخچالي‬ ‫در جنوب كشور فنلند‬ ‫سايما( ‪)Saimaa‬‬ ‫‪1‬‬ ‫تشکیل می‌دهند‪.‬‬ ‫يخچالي‬ ‫پايي جان (‪ )Paijanna‬در جنوب كشور فنلند‬ ‫‪2‬‬ ‫بسیاری ازجهیل های عمیق وبزرگ‬ ‫يخچالي‬ ‫در غرب روسية اروپايي‬ ‫الدوگا (‪)Ladoga‬‬ ‫‪3‬‬ ‫قابل کشتی رانی می‌باشند وجهیل های‬ ‫کم‌عمق ونسبتاً آرام‪ ،‬محل پرورش‬ ‫يخچالي‬ ‫در غرب روسية اروپايي‬ ‫انگا (‪)Onega‬‬ ‫‪4‬‬ ‫انواع نباتات و حیوانات آبی را مساعد‬ ‫يخچالي كوهستاني‬ ‫در كشور سويس ‬ ‫جينيوا (‪)Geneva‬‬ ‫‪5‬‬ ‫ساخته و باشنده گان آن به ماهی‌گیری‪،‬‬ ‫يخچالي كوهستاني‬ ‫در كشور سويس‬ ‫كونستانس (‪)Konstanz‬‬ ‫‪6‬‬ ‫ساختن قایق ها و بافت تورهای‬ ‫تكتونيكي‬ ‫در كشور هنگري‬ ‫بالتون (‪)Bolton‬‬ ‫‪7‬‬ ‫ماهی‌گيری مشغول استند‪ .‬بعضی از‬ ‫جهیل ها با داشتن منظرۀ زیبا و مناطق‬ ‫جدول شماره‪ :2‬سایر جهیل های مهم اروپا (براي مطالعه)‬ ‫تفریحی وساختمان هوتل ها در صنعت توریزم نقش اساسی را بازی کرده اند‪.‬‬ ‫شماره‬

‫نام جهيل‬

‫ موقعيت جهيل ‬

‫نوعيت جهيل‬

‫فعالیت داخل صنف‬

‫شاگردان در گروه‌ها تنظیم شوند‪ ،‬تمام گروه ها به سؤال ذیل با مشورۀ هم دیگر با رویت نقشۀ‬ ‫طبیعی اروپا جواب تهیه نموده و نماینده هر گروه آنان در صنف به هم‌صنفان نشان دهد‪.‬‬ ‫موقعیت بزرگترین جهیل‌های قارۀ اروپا را در نقشه تثبيت کنید‪.‬‬

‫؟‬ ‫ سؤال ها‬

‫از چهار جواب داده شده ‪ ،‬صحیح‌ترین آنرن را انتخاب نموده و در کتابچه ها ی خود‬ ‫بنویسید‪.‬‬ ‫‪ -1‬کشوری که نام هزار‌جهیل را به خود اختصاص داده کدام است؟‬ ‫د) فنلند‬ ‫ج) هنگری‬ ‫ب) ناروی‬ ‫الف) سویدن‬ ‫به گونه مختصر جواب دهید‬ ‫‪ -1‬جهیل را تعریف کنید‪.‬‬ ‫‪ -2‬آب جهیل‌های منطقۀ معتدله وبارانی دارای چه ذایقه می‌باشد؟ چرا؟‬

‫ فعالیت خارج از صنف‬

‫به کمک اعضای فامیل خویش جواب سؤال ذیل را تهیه کنید‪:‬‬ ‫آیا در کشور ما جهیل وجود دارد؟ اگر وجود دارد نام آن‌ها را با والیت مربوطۀ شان‬ ‫وهمچنین چگونه‌گی استفاده از آن‌ها را مختصر بنویسید‪.‬‬ ‫‪12‬‬

‫درس پنجم‬

‫در مورد بحيره هاي اروپا چه می‌دانيد؟‬ ‫بحيرۀ بارنتس‬

‫بندر تروندهیم‬ ‫بحيرۀ ناروي‬

‫بندر آرخانگلسک‬

‫بندر برگین‬ ‫بحيرۀ بالتيک‬

‫بحي‬

‫رۀ آژه‬

‫يرۀ‬

‫ادری‬ ‫بح‬

‫بحي‬

‫رۀ ت‬

‫ی باسف‬ ‫ابنا‬ ‫بحيرۀ مرمره‬ ‫ی در‬ ‫ابنا‬

‫دانیل‬

‫رنني‬

‫ورس‬

‫اتی‬

‫ک‬

‫بحيرۀ مانش‬

‫بحيرۀ يونان‬

‫نقشۀبحیره های اروپا‬

‫نقشۀ باال را به دقت ببینید‪ .‬چرا دربراعظم اروپا بحیره های زیادی وجود دارد؟‬

‫بزرگترين بحیرۀ  براعظم اروپا بحیرۀ مدیترانه می‌باشد که بین سه براعظم (آسیا‪ ،‬و اروپا افریقا)‬

‫قرارگرفته است‪ .‬اين بحيره در طول سال قابل کشتی رانی می‌باشد و با حفرکانال سویز بحر‬ ‫اتالنتیک و هند را باهم مرتبط ساخته و بیشترین اموال تجارتی جهان از طریق آن انتقال‬ ‫می‌یابد‪ .‬آبنای کم‌عمق جبل‌الطارق این بحیره را به بحر اتالنتیک وصل کرده است‪.‬‬ ‫سواحل این بحیره دارای شکسته گی‌هاست که جزیره و جزیره‌نماهاي این بحیره را به‬ ‫بخش های جدا گانه تقسیم کرده است و هر کدام به‌نام بحیرۀ‌ جداگانه مسما گردیده است؛‬ ‫مانند‪ :‬آدریاتیک (‪ ،)Adriatic‬تیرنین (‪ ،)Tyrrhenian‬اژه (‪)Aegean‬و غیره‪.‬‬ ‫آبنای طوالنی منحنی‌شکل در دانیل(‪ ،)Dardanelle‬این بحیره را به بحیرۀ کوچک‬ ‫مرمره(‪ )Marmora‬و آبنای باسفورس(‪ ،)Bosporus‬بحیرۀ مرمره را به بحیرۀ سیاه وصل‬ ‫می کند که دارای اهمیت خاص اقتصادی و استراتیژیکی می‌باشد‪.‬‬ ‫‪13‬‬

‫در بین انگلستان و فرانسه بحیرۀ مانش یا ‪ English channel‬وجود دارد که بزرگترین راه‬ ‫حمل و نقل را بین اروپاي غربی‪ ،‬جنوبی و براعظم افریقا تشکیل داده و در شمال آن بحیرۀ‬ ‫شمال واقع شده است که جزء بحر اتالنتیک شمالی به شمار می‌رود‪ .‬عمق آن کمتر است و‬ ‫محیط مناسب را برای شکار ماهی‪ ،‬کشتی‌رانی و استخراج نفت و گاز آماده ساخته است‪.‬‬ ‫بحیرۀ ناروی نیز عمق کم داشته‪ ،‬محیط مناسب پرورش ماهی است‪ .‬بحیرۀ بالتیک در‬ ‫جنوب و شرق جزیره نمای اسکاندیناوی واقع بوده‪ ،‬قابل کشتی‌رانی می‌باشد‪ .‬بحیره های‬ ‫شمال اروپا مانند‪( :‬بارنتس) با وجودی که در نزدیکی اقیانوس منجمد شمالی واقع شده‬ ‫در طول سال یخ بسته اند و به اثر جریان گرم گلف‌ستریم قابل کشتی‌رانی اند‪ .‬بندرگاه‌های‬ ‫تروندهیم (‪ )Trondheim‬و برگین (‪ )Bergen‬در کشور ناروی و بندر ارخانجلسک‬ ‫(‪ )Archangelsk‬روسیه یگانه بندر کشتی‌رانی روسیه نیز در این حوزه موقعیت دارند‪.‬‬

‫ فعالیت داخل صنف‬

‫شاگردان به سویه‌های مختلف در چند گروه تنظیم شوند و هر گروه به رویت نقشۀ‬ ‫اروپا به یکی از سؤال‌های ذیل جواب تهیه کند‪.‬‬ ‫‪-1‬کانال سویز کدام بحیره ها را با هم وصل می‌کند؟‬ ‫‪ -2‬بنادر سؤاحل شمال اروپا کدام‌ها اند؟ آن ها را در نقشه دریافت و به هم‌صنفان نشان‬ ‫دهید‪.‬‬ ‫‪ -3‬موقعیت آبناهای باسفورس و در‌دانیل را در نقشه به شاگردان نشان دهید‪.‬‬

‫؟‬ ‫ سؤال ها‬

‫ ‬ ‫‪ -1‬بحیرۀ مدیترانه حد فاصل بین کدام براعظم‌ها است؟‬ ‫‪ -2‬کدام بحیره در شمال اروپا واقع است؟ نام آن را بنويسید‪.‬‬ ‫‪ -3‬جملۀ ذیل را تکمیل کنید‪:‬‬ ‫با حفر کانال سویز بحر اتالنتیک از طریق بحیرۀ ‪ ....................‬به اقیانوس هـند وصل شده است‪.‬‬ ‫‪ -4‬کدام آبنا‪ ،‬بحیرۀ مدیترانه را به بحر اتالنتیک وصل می‌سازد؟‬

‫ فعالیت خارج صنف‬

‫نقشۀ سفید اروپا را از صفحۀ ‪ 10‬کاپی کرده و نام بحیره‌ها را در جا‌های معين آن بنویسید‪.‬‬ ‫‪14‬‬

‫درس ششم‬

‫راجع به خليج‌هاي اروپا چه می‌دانید؟‬

‫‌پيشرفته‌گی‌های آب در سواحل خشکه به‌نام چه یاد می‌شود؟‬ ‫از خلیج ها چه استفاده‌های اقتصادی صورت گرفته می‌تواند؟‬

‫نقشۀ پراکنده گی خلیج‌های اروپا‬

‫موقعیت خاص جغرافیایی براعظم اروپا به شکل جزیره‌نما در بین بحیرۀ مدیترانه‪،‬‬ ‫بحر‌اتالنتیک‪ ،‬بحرمنجمد شمالی و موقعیت مناسب بحیرۀ بالتیک در داخل خشکه باعث‬ ‫ایجاد خلیج‌ها بی‌شمار در سواحل این براعظم گردیده است‪.‬‬ ‫خلیج‌های بزرگ و عمیق برای ایجاد بندرگاه‌ها شرایط مناسب طبیعی را مهیا ساخته‬ ‫اند‪ .‬براي اين كه كشتي‌هاي بزرگ در نزديك ساحل آمده‪ ،‬از امواج قوي بحري در امان‬ ‫و زمان الزم براي تخليه و بارگيري اموال شان داشته باشد تا به لنگر اندازي شان سهولت‬ ‫پيش گردد‪ ،‬بنابر این كشورهاي ساحلي كه داراي چنين شرايط اند‪ ،‬به صورت طبيعي‬ ‫بدون مصارف اضافي براي تأسيسات بندري از آن استفاده كرده می‌توانند‪.‬‬ ‫کشور‌های ساحلی که دارای چنین شرایط مناسب خلیجی نباشند مصارف زیادی برای‬ ‫تأسیس بنادر خویش ضرورت دارند‪.‬‬ ‫یکی از علت‌های پيشرفت صنعتی کشورهای اروپایی دسترسی داشتن به آب‌های بین‬ ‫المللی و داشتن خلیج‌های متعدد و مناسب قابل کشتی‌رانی است که از این طریق به‬ ‫بیش از صد کشور ساحلی جهان روابط تجارتی خود را برقرار ساخته می‌توانند‪.‬‬ ‫‪15‬‬

‫خليج‌های کوچک به دلیل داشتن مواد غذایی فراوان ‪،‬آب‌های کم عمق و نسبتاً آرام‪،‬‬ ‫زمینه را برای پرورش انواع حیوانات بحری مساعد ساخته است‪ ،‬به همین سبب آب‌های این‬ ‫خلیج ها از نظر شکار ماهی و زمین کف آب‌های آن برای اکتشاف معادن به خصوص نفت‬ ‫وگاز بیشتر دارای اهمیت است؛ اما برای کشتی‌های بزرگ قابل استفاده نیست‪.‬‬ ‫جدول شماره‪ :3‬خلیج‌های مهم اروپا (صرف براي مطالعه است)‬

‫شماره‬

‫نام خليج‬

‫نام بندرها‬

‫موقعيت بندرها‬

‫‪1‬‬

‫تريست (‪)Trieste‬‬

‫تريست‬

‫در ساحل شمالي بحيره ادرياتيك‬

‫‪2‬‬

‫تارنتو (‪)Taranto‬‬

‫تارنتو‬

‫در جنوب كشور ايتاليا در ساحل بحيرۀ مديترانه‬

‫‪3‬‬

‫جينوا (‪)Geneva‬‬

‫جينوا‬

‫در شمال‌غرب كشور ايتاليا در ساحل بحيرۀ مديترانه‬

‫‪4‬‬

‫ليون (‪)Lion‬‬

‫تولون‬

‫در جنوب كشور فرانسه در ساحل بحيرۀ مديترانه‬

‫‪5‬‬

‫بيسكي (‪)Biscay‬‬

‫بوردوكس‬

‫در غرب كشور فرانسه در ساحل بحر اتالنتيك‬

‫‪6‬‬

‫ريگا (‪)Riga‬‬

‫ريگا‬

‫در غرب كشور ليتوانيا در ساحل بحيرۀ بالتيك‬

‫‪7‬‬

‫فنلند‬

‫تالين (‪)Tallinn‬‬

‫در غرب كشور استونيا‬

‫‪8‬‬

‫بوتوني (‪)Bothoni‬‬

‫توركون‬

‫در غرب كشور فنلند‬

‫ فعالیت داخل صنف‬

‫؟‬

‫شاگردان به چند گروه تنظیم شوند و هر گروه به رویت نقشۀ اروپا به یکی از سؤال های ذیل‬ ‫جواب تهیه کرده و نمایندۀ گروه آن را به هم‌صنفان بخواند‪.‬‬ ‫‪ -1‬خليج سواحل بحیره مدیترانه را دریافت و موقعیت آن را در نقشه نشان دهید‪.‬‬ ‫‪ -2‬خليج سواحل بحر اتالنتیک را دریافت و موقعیت آن را در نقشه نشان دهید‪.‬‬ ‫‪ -3‬خليج سواحل بحیرۀ بالتیک را دریافت و موقعیت آن را در نقشه نشان دهید‪.‬‬ ‫ سؤال ها‬

‫جمله‌های صحیح را با حرف (ص) و غلط را با (غ) نشانی کنید‪.‬‬ ‫‪ -1‬بندرعبارت ازمحلي دركنار بحريا بحيره می‌باشدکه سفر‌هاُ‪ ،‬صادرات و واردات از طریق‬ ‫آن صورت می‌گیرد‪) ( .‬‬ ‫‪ -2‬خلیج عبارت از فرورفته گی بزرگ مملو از آب است‪،‬که چهار طرف آن خشکه‬ ‫باشد‪) (.‬‬ ‫به گونه مختصر جواب دهید‬ ‫‪ -1‬نام های بزرگترین خلیج‌های جنوب براعظم اروپا را بگويید‪.‬‬ ‫‪ -2‬کدام خلیج‌ها برای تأسیسات بنادر مساعد اند؟ چرا؟‬ ‫ فعالیت خارج از صنف‬

‫نقشۀ سفيد اروپا را از صفحۀ‪ 10 ،‬کاپی کرده ودر آن نام‌های بزرگترین خلیج‌های‬ ‫اروپا را در جاهای معين آن بنويسید‪.‬‬ ‫‪16‬‬

‫درس هفتم‬

‫اقليم اروپا چگونه است؟‬

‫چرا اروپا اقلیم‌های مختلف دارد؟‬ ‫آیا میدانید که کدام قسمت‌های اروپا اقلیم بری دارد؟ چرا؟‬

‫نقشۀ انواع اقلیم اروپا‬

‫اقلیم اروپا نظر به چند علت از اقلیم قاره‌هاي دیگر جهان که با قارۀ اروپا در یک‬ ‫عرض‌البلد جغرافیایی قرار دارند‪ ،‬معتدل‌تر است؛ به همین دلیل بیابان‌های گرم و خشک و‬ ‫باران های سیل آسا در نواحی شرقی آن دیده نمی شود‪.‬‬ ‫• قارۀ اروپا در منطقۀ معتدلۀ شمالی قرار دارد و فقط قسمت کوچکی از آن در منطقۀ منجمد‬ ‫شمالی واقع  شده است‪.‬‬ ‫• این قاره از سه طرف‪ :‬شمال‪ ،‬جنوب و غرب توسط آب احاطه شده و تقریباً در همه جا از‬ ‫رطوبت کافی ابحار بهره‌مند است‪.‬‬ ‫• کوه‌های موجود در قارۀ اروپا مرتفع نیست تا مانع نفوذ رطوبت اقیانوس اطلس و بحیرۀ‬ ‫مدیترانه به داخل این قاره شود‪.‬‬ ‫• علت چهارم وجود جریان آب گرم (گلف‌استریم) است که از نواحی غربی قارۀ اروپا عبور‬ ‫می‌کند و سبب اعتدال اقلیم در ممالک این قسمتی از اروپا است‪.‬‬ ‫به طورکلی‪ ،‬اقلیم قارۀ اروپا را به چهار منطقۀ بزرگ تقسیم کرده‌اند که عبارتند از‪:‬‬ ‫‪17‬‬

‫ناحیة جنوبي(مدیترانه یی)‬

‫این بخش شامل منطقۀ جنوبی اروپا است که در سواحل بحیرۀ مدیترانه قرار داشته‪ ،‬آب و‬ ‫هوای مدیترانه یی دارد‪ .‬آب و هوای مدیترانه یی دو خصوصیت دارد‪:‬‬ ‫زمستان‌های معتدل و بارانی‬ ‫تابستان‌های گرم و خشک‬ ‫رطوبت در این منطقه به اندازۀ کشور‌های ساحل غربی اروپا نیست و بيشتر در فصل های‬ ‫خزان و زمستان بارنده گی دارد‪.‬‬ ‫مناطق مجاور بحر اتالنتیک‬

‫شامل کشورهای انگلستان و ایرلند می‌شود که به منطقۀ اقیانوس اطلس نیز معروف است‪،‬‬ ‫هوای این منطقه در زمستان و تابستان مالیم و معتدل است؛ چون در معرض بادهای اقیانوس‬ ‫اطلس واقع شده و رطوبت زیاد دارد و از پر‌بارانترین نواحی اروپا است؛ زیرا در همه فصول‬ ‫و بیشتر در فصل زمستان در آن باران می‌بارد‪ .‬این مناطق در اکثر اوقات سال ابری و غبار‌آلود‬ ‫است‪.‬‬ ‫نقشۀ انواع نباتات‬

‫‪18‬‬

‫ناحیۀ مركزي خشک (بری)‬

‫این نواحی شامل اروپای مرکزی و اروپای شرقی است‪ .‬در این ناحیه به سبب اینکه رطوبت‬ ‫کم است اختالف درجۀ حرارت هوا در تابستان و زمستان زیاد‪ .‬می‌باشد؛ یعنی هواي آن در‬ ‫تابستان بسیار گرم و در زمستان بسیار سرد است‪ .‬این مناطق به دلیل دور بودن از منابع آبی بحر‬ ‫اتالنتیک و بحیرۀ مدیترانه و کمی رطوبت‪ ،‬آب و هوای قاره یی یا بری دارد‪ ،‬میزان بارنده‌گی‬ ‫در آن‌ها کم است و تنها در فصل تابستان باران مختصری می‌بارد‪.‬‬ ‫ناحیۀ شمالی (قطبي)‬

‫این ناحیه شامل روسیه و تقریباً قسمت اعظم شبه‌جزیرۀ اسکاندیناویا است‪ .‬آب و هوا‬ ‫در این نواحی به سبب نزدیکی با منطقۀ قطب شمال بسیار سرد و خشک است؛ در این ناحیه‬ ‫برف بیشتر از باران می‌بارد و به سبب سردی زیاد‪ ،‬دریا‌ها و بحیره‌ها در طول سال بین ‪ 5‬تا ‪8‬‬ ‫ماه منجمد و یخ بسته است‪ .‬این آب و هوا گاهی قسمتی از اروپای شمالي‪ ،‬مرکزی و اروپای‬ ‫شرقی را نیز شامل می‌شود‪.‬‬ ‫به طورکلی‪ ،‬مرطوب ترین نواحی اروپا‪ ،‬کشورهای غربی این قاره است که بیشتر در‬ ‫معرض بادهای مرطوب اقیانوس اطلس قرار گرفته است و به این سبب باران در آن ناحیه‬ ‫بیشتر می‌بارد‪ .‬خشک ترین نواحی اروپا نیز کشورهای اروپای شرقی و مرکزی است؛ مثل‪:‬‬ ‫هنگری؛ چون دور از اقیانوس و بادهاي مرطوب آن قرار گرفته اند‪ ،‬از رطوبت کمتر بهره‌مند‬ ‫اند و باران در این ممالک کمتر از سایر نقاط است‪ .‬بنا بر این در زمستان سرد و در تابستان‬ ‫گرم اند‪.‬‬ ‫وزش بادها در حوضه های بحیرۀ مدیترانه‬

‫‪19‬‬

‫بادها‬ ‫‌اروپای شمالی و مرکزی‪  :‬این مناطق در معرض وزش بادهای غربی که از اقیانوس اطلس‬ ‫می وزد‪ ،‬قرار گرفته است‪ .‬در زمستان‌ها نیز بادهای سرد قطبی به این مناطق می‌وزد‪.‬‬

‫اروپای مدیترانه‌یی‪ :‬این مناطق در معرض وزش بادهای سرد و گرم قرار دارد که در تابستان‬

‫بادهای گرم و خشک از صحرای بزرگ افریقا می‌وزد و بادهای سرد نیز در زمستان ها از‬ ‫کوهستان های آلپ برخاسته و این منطقه را تحت تأثیر قرار می‌دهد‪.‬‬

‫ فعالیت داخل صنف‬

‫شاگردان به گروه‌ها تقسیم شوند و هر گروه از روی نقشه انواع آب و هوای اروپا را‬ ‫توضیح کنند؛ همچنان بگويند که هر یک از کشورهای زیر چه نوع آب و هوایی دارند‪.‬‬ ‫)‬ ‫ ‬ ‫فنلند (‬ ‫)‬ ‫ ‬ ‫ایتالیا (‬ ‫)‬ ‫ ‬ ‫انگلستان (‬ ‫)‬ ‫ ‬ ‫ایرلند (‬ ‫)‬ ‫ ‬ ‫آیسلند (‬

‫ سؤال‌ها‬ ‫؟‬

‫‪ -1‬آب و هوای مدیترانه‌يي چه خصوصیت دارد؟‬ ‫‪ -2‬مناطق مجاور اقيانوس اتالنتيك چه نوع آب و هوا دارد؟ بيان كنيد‪.‬‬ ‫‪ -3‬در مورد آب و هوای ناحیۀ شمال اروپا چه می‌دانید؟‬ ‫ فعالیت خارج از صنف‬

‫با توجه به آنچه كه در درس‌هاي گذشته آموخته ايد گزارشی از خصوصيات آب و هواي‬ ‫قاره‌یی يا بري تهيه كنيد و دليل بياوريد كه چر ا نواحي مركزي و شرقي اروپا داراي اين نوع‬ ‫آب و هوا هستند‪.‬‬

‫‪20‬‬

‫درس هشتم‬

‫‪: 3،1‬در مورد جغرافیۀ سیاسی اروپا چه می‌دانید؟‬

‫هنگری‬

‫نقشۀ سیاسی کشورهای قاره اروپا‬ ‫به نقشۀ سیاسی اروپا نگاه کنید و بگویید که کدام کشورها به بحرها و بحیره‌ها راه ندارند؟‬

‫اروپا یکی از سه قارۀ قدیمی جهان است و در نيم‌کرۀ شمالی بین ‪ 35‬درجه تا ‪ 80‬درجۀ‬ ‫عرض‌البلد شمالی و ‪ 60‬درجۀ طول‌البلد شرقی و ‪ 25‬درجه طول‌البلد غربی موقعیت دارد‪.‬‬

‫شرقی‌ترین نقطۀ آن دریای اورال و کوه اورال‪ ،‬غربی‌ترین نقطۀ آن غرب آیسلند‪ ،‬شمالی‌ترین‬ ‫نقطه آن شمال کشور ناروی و جنوبی ترین نقطۀ آن جزیرۀ کریت می‌باشد‪ .‬طول آن از شمال‬

‫به جنوب ‪6400‬کیلومتر و عرض آن از شرق به غرب ‪‌4800‬کیلومتر است‪.‬‬ ‫سرحدات‬

‫اروپا از سه طرف به آب های بزرگ جهان احاطه شده است و با مقایسه به آسیا شبه‌جزیرۀ‬ ‫کوچکی است که از شمال به اقیانوس منجمد شمالی‪ ،‬از جنوب به بحیرۀ مدیترانه‪ ،‬بحیرۀ سیاه‪،‬‬ ‫بحیرۀ کسپین از شرق به براعظم آسیا که کوه اورال و دریای اورال این دو قاره را از هم جدا‬ ‫می‌سازد‪ ،‬محدود گردیده است‪.‬‬ ‫‪21‬‬

‫چگونه می‌توان واحدهای سیاسی قارۀ اروپا را تقسیم کرد؟‬ ‫به نقشه دقت کنید واحدهای سیاسی قارۀ اروپا را نشان دهيد‪.‬‬ ‫اروپاشاملکشور‌هاییاستکهتعدادآ ‌نهابالغ‌بر‪ 47‬کشورمی‌شود‪.‬دربین اینکشورها‪ 9‬کشور‬ ‫وجود دارد که به آب راه ندارد؛ مثل‪ :‬سویس‪ ،‬اتریش‪ ،‬هنگري‪ ،‬سلواکی‪ ،‬چك‪ ،‬لوکزامبورگ‪،‬‬ ‫سلوانیا‪ ،‬صربستان و مقدونیه همچنین در این قاره ‪ 9‬کشور که از لحاظ وسعت کوچک استند؛‬ ‫مثل‪ :‬لوکزامبورگ‪ ،‬واتیکان‪ ،‬سان مارینو‪ ،‬موناکو‪ ،‬مالتا‪ ،‬لختن‌شتین‪ ،‬اندورا‪ ،‬مونتینگرو‪،‬‬ ‫وسلوانیا می باشد‪.‬‬ ‫کشورهای اروپایی که به آب های آزاد راه ندارند‪.‬‬

‫هنگری‬

‫معلومات اضافی برای مطالعه‬ ‫اتحادیۀ اروپا‬

‫این اتحادیه درسال ‪ 1957‬میالدی به وجود آمد که ابتدا اعضای آن شامل کشورهای‬ ‫بلجیم‪ ،‬آلمان غربی‪ ،‬ایتالیا‪ ،‬فرانسه‪ ،‬لوکزامبورگ و هالند بود و هم‌اکنون دارای ‪ 27‬عضو‬ ‫می‌باشد‪ .‬هدف از تشکیل این اتحادیه عبارت است‪:‬‬ ‫• گسترش هرچه بیشتر همکاری اقتصادی و مالی بین کشورهای عضو‬ ‫• اتخاذ سیاست‌های مشترک در امور خارجی و دفاعی‬ ‫• همکاری در امور قضایی در داخل کشورهای عضو‬ ‫یورو واحد پول اروپایی است که از سال ‪ 1999‬میالدی در داد و ستد بانکی و حوالۀ در میان‬ ‫کشورهای عضو رایج شده است‪.‬‬ ‫‪22‬‬

‫واحد‌های سیاسی قارۀ اروپا را می‌توان این‌گونه تقسیم کرد‪:‬‬ ‫•کشورهای شمال اروپا؛ مثل‪ :‬سویدن‪ ،‬ناروی‪ ،‬فنلند‪ ،‬آیسلند و دنمارک؛‬ ‫•کشورهای جنوب اروپا؛ مثل‪ :‬ایتالیا‪ :‬یونان‪ ،‬اسپانیا و پرتگال؛‬ ‫•کشورهای شرق اروپا؛ مثل‪ :‬روسيه‪ ،‬روسیۀ سفید و اوکراین؛‬ ‫•کشورهاي غرب اروپا؛ مثل‪ :‬آلمان‪ ،‬فرانسه‪ ،‬انگلستان و بلجیم؛‬ ‫•کشورهای مرکزی اروپا؛ مثل‪ :‬اتریش‪ ،‬چک و پولند؛‬ ‫در بخشي از قارۀ اروپا بین این کشور‌ها مرزهای گمركي وجود نداشته و مناسبات‬ ‫سیاسی تحت یک پیمان به‌نام اتحادیۀ اروپا اجرا می‌گردد‪.‬‬

‫تقسیمات فرهنگی جفرافیای اروپا‬

‫‪23‬‬

‫ فعالیت داخل صنف‬

‫شاگردان به گروه‌ها تقسیم شوند‪ .‬هر گروه روی نکات مهم درس با هم بحث کنند و نتیجۀ‬ ‫بحث خود را به دیگر هم‌صنفان ارائه کنند‪.‬‬

‫؟‬ ‫ سؤال‌ها‬

‫با استفاده از متن درس جمله های زیر را کامل کنید‪.‬‬ ‫‪ -1‬اروپا یکی از ‪....................................‬قارۀ‪ ....................................‬جهان است‪.‬‬ ‫‪ -2‬اروپا در بین‪............................‬و‪ .....................‬عرض‌البلد شمالی واقع شده‬ ‫است‪.‬‬ ‫‪ -3‬شرقی ترین نقطۀ اروپا‪ ، ....................................‬غربی ترین نقطه آن‪...................................‬‬ ‫شمالی‌ترین نقطۀ آن شمال کشور ‪ ....................................‬و جنوبی‌ترین نقطۀ آن‪.......................‬‬ ‫‪............‬می‌باشد‪.‬‬

‫ ‬

‫ فعالیت خارج‪ :‬صنف‬

‫نقشۀ سیاسی اروپا را ترسیم کنید و در آن نام کشور‌ها را با مراکز آن مشخص کنید‪.‬‬

‫‪24‬‬

‫درس نهم‬

‫در مورد جغرافیای بشری اروپا چه می‌دانید؟‬

‫نقشۀ توزیع نفوس در اروپا‬

‫آیا می‌دانید که قارۀ اروپا به سبب وسعت کم یکی از قاره‌های پر‌جمعیت جهان است؟‬ ‫در قارۀ اروپا به علت موجودیت شرایط طبیعی‬ ‫مساعد‪ ،‬یعنی وجود چراگاه‌های وسيع‪ ،‬دریاهای‬ ‫پرآب‪ ،‬اقلیم معتدل و بارنده‌گي کافی‪ ،‬توسعۀ‬ ‫علم و صنعت و امکان کار و فعالیت اقتصادی به‬ ‫خوبی فراهم شده است‪ ،‬به همین دلیل در بیشتر‬ ‫بخش‌های اروپا نفوس زیاد دیده می‌شود‪ .‬تراکم‬ ‫و توزیع نفوس در همه قسمت های اروپا یکسان‬ ‫نیست‪.‬‬ ‫در نواحی شمالی اروپا؛ مانند‪ :‬روسیه و‬ ‫کشورهای اسکاندیناویا به علت سردی هوا نفوس‬ ‫کمتر زنده گی می‌کند؛ در حالی که در ممالک‬ ‫اطراف بحیرۀ مدیترانه‪ ،‬همچنین اروپاي‌غربي و‬ ‫‪25‬‬

‫تصویر مناطق کم‌نفوس اروپا‬

‫مرکزی جمعیت زیادتری سکونت دارند‪.‬‬

‫شهر پر‌نفوس لندن در اروپا‬

‫مردمان اروپا بیشتر در کدام مناطق متراکم شده اند؟چرا؟‬ ‫‪ -1‬پرنفوس‌ترین نواحی اروپا در کنار دریا‌های مهم‪ ،‬اطراف مراکز صنعتی و نواحی مساعد‬ ‫زراعتی دیده می‌شود‪.‬‬ ‫‪ -2‬هر چند قارۀ اروپا از لحاظ جمعیت پر‌نفوس‌ترین قارۀ جهان است؛ اما رشد نفوس در‬ ‫آن کم است‪ :‬زیرا بسیاری خانواده‌ها؛ به خصوص در کشورهای صنعتی تمایلی به داشتن‬ ‫اطفال زیاد ندارند‪ ،‬از این رو رشد نفوس در بعضی ازکشورهای اروپا مانند‪ :‬آلمان و ایتالیا‬ ‫به شدت رو به کاهش است‪.‬‬ ‫‪26‬‬

‫گرو ه های قومی‬

‫بزرگترین جمعیت قومی در اروپا جمعیت روسی است که بيشترین جمعیت قارۀ اروپا را تشکیل‬ ‫می دهند؛ بعد از جمعیت روسی مهمترین و بزرگترین گروه نفوس در اروپا را جرمن‌ها تشکیل‬ ‫می‌دهند که بیشتر در اروپای مرکزی(آلمان‪ ،‬اتریش و سویس) سکونت دارند و بعد به‬ ‫ترتیب جمعیت‌های التینی‪ ،‬فرانسوی و انگلوساکسون استندکه هرکدام بیشترین رقم‬ ‫و نفوس اروپا را تشکیل می‌دهند‪.‬‬ ‫ چهرۀ روسی‬

‫‪27‬‬

‫چهرۀ جرمنی‬

‫ ‬

‫ فعالیت داخل صنف‬

‫شاگردان تحت راهنمایی معلم به گروه‌ها تقسیم شوند و هر گروه در مورد پراکنده گي‬ ‫نفوس و گروه‌هاي مردمي با هم بحث و گفتگو كنند و نتیجه را پیش روی صنف ارائه‬ ‫دهند‪.‬‬

‫ سؤال‌ها‬ ‫؟‬

‫در مقابل جمله‌های صحيح حرف(ص) و در مقابل جمله‌های غلط حرف(غ) را‬ ‫بنويسيد‪.‬‬ ‫* بيشتر نفوس اروپا در کنار دریاها‪ ،‬مراکز صنعتی و نواحی زراعتی زنده‌گي می‌كنند‪) ( .‬‬ ‫* نفوس در همه بخش‌های اروپا به علت شرایط طبیعی مساعد‪ ،‬دریا‌های پر‌آب‪ ،‬اقلیم‬ ‫معتدل توسعۀ علم و صنعت يكسان است‪) ( .‬‬ ‫* مهمترین و بزرگترین گروه های مردم در قارۀ اروپا روس ها استند‪) (.‬‬

‫ فعالیت خارج از صنف‬

‫نقشۀ سفید بدون نوشتۀ قارۀ اروپا را ترسیم کنید و در آن پراکنده گی نفوس را با رنگ‬ ‫مشخص نشان دهید‪.‬‬

‫‪28‬‬

‫درس دهم‬

‫در مورد نژاد و زبان اروپا چه می‌دانید؟‬ ‫‪ -1‬زبان‌های اندو اروپایی‬ ‫جرمنی‬ ‫رومانی‬ ‫سالوی‬ ‫کلتیکی‬ ‫یونانی‬ ‫بالتیکی‬ ‫آلبانیایی‬ ‫آرمنی‬ ‫آریایی‬ ‫‪-1‬باسکسی‬ ‫‪ -2‬افرو‬ ‫‪ -3‬فینوگری‬ ‫‪ -4‬التایی‬ ‫‪ -5‬قفقازی‬

‫آیا می‌دانید مردمان اروپا از کدام نژاد اند؟‬ ‫قسمت عمدۀ نفوس قارۀ اروپا را سفیدپوستان تشکیل داده اند‪ .‬نژاد سفید به سه دستۀ‬ ‫بزرگ به این ترتیب تقسیم می‌شود‪:‬‬ ‫‪ -1‬اقوام جنوبی‬

‫اقوام جنوبی شامل یونانی یا التینی استند كه رنگ چهرة آن‌ها گندمي می‌باشد‪ .‬اين اقوام‬ ‫در جنوب‌غرب ايتاليا‪ ،‬جزيره‌نمای بالكان‪ ،‬اسپانيا‪ ،‬پرتگال و بلجيم زنده‌گي می‌كنند‪.‬‬

‫‪ -2‬اقوام جرمنی‬

‫در مركز و شمال غرب اروپا بیشتر زنده‌گي مي‌كنند و انگلوساکسون‌ها در انگلستان‪،‬‬ ‫فالماندها در بلجیم‪ ،‬هالندی‌ها‪ ،‬آلمانی‌ها‪ ،‬سویدنی‌ها‪ ،‬نارویجی ها‪ ،‬دنمارکي ها‪ ،‬و قسمتی از‬ ‫سویسي نیز از آن جمله اند‪.‬‬ ‫‪ -3‬اقوام شرقی یا سالو‌ها‬

‫این اقوم بیشتر شان سفید‌رنگ اند و موهای طالیی دارند و بيشتر در اروپاي شرقي زنده‌گي‬

‫‪29‬‬

‫مي كنند كه شامل مردمان پولند‪ ،‬چک‪ ،‬سلواک‪ ،‬صرب‌ها و کروات‌ها (یوگسالویاي سابق)‬ ‫می‌باشند که بیشتر ساکن سرزمین‌های اروپای شرقی اند‪ .‬این مردمان از شمال به جنوب از‬ ‫خاک هنگري گذشته و به اروپای مرکزی راه یافته اند‪ .‬گذشته از اقوام سه‌گانۀ که یاد شدند‬ ‫دسته‌های کوچکی از اقوام باستانی اروپا نیز وجود دارند كه شامل ایبرها در کوهستان‌هاي‬ ‫اروپا‪ ،‬سلت‌ها در بریتانیا‪ ،‬ایرلند و اسکاتلند و گروه یهودی در روسیه و پولند می‌باشند‪.‬‬ ‫زبـان‬

‫شاخه های اصلی زبان مردم اروپا را کدام زبانها تشکیل می‌دهد؟‬ ‫در اروپا به زبان های گوناگون تکلم می‌شود و تنوع اين زبان ها به قدري است که هر‬ ‫قسمتی از افراد یک نژاد مشخص یا گروه مردمی به زباني خاصی صحبت می‌کنند‪ .‬زبان‬ ‫مردم اروپا به طور عموم از نظر ريشه هاي زباني به سه دسته تقسیم می‌شود‪ :‬برخی از زبان‌ها‬ ‫مانند ایتالیایی واسپانیایی ریشۀ التین‪ ،‬برخی مانند زبان آلمانی و انگلیسی ریشۀ جرمنی و‬ ‫برخی دیگر مثل روسی و پولندی ریشه سالو دارند‪.‬‬

‫‪30‬‬

‫بزرگترین رقم جمعیت که به زبان مشخص صحبت می‌کنند روس ها استند و البته اقلیت های‬ ‫مذهبی مثل مسلمانان و یهودیان و اقلیت های نژادی نیز به زبان های مروج و متداول ممالکی‬ ‫که در آن زنده گی می‌کنند صحبت می‌کنند‪.‬‬ ‫معلومات اضافی‬

‫هالندی‬

‫‪31‬‬

‫ فعالیت داخل صنف‬

‫شاگردان به گروه‌ها تقسیم شوند و هر گروه روی مطالب زیر با هم بحث و گفتگو کنند‪.‬‬ ‫‪ -2‬زبان در اروپا‬ ‫ ‬ ‫‪ -1‬نژاد در اروپا‬

‫ سؤال ها‬ ‫؟‬

‫جواب درست را انتخاب و با عالمت (‪ )‬مشخص کنید‪.‬‬ ‫‪ -1‬اروپایيان از کدام نژاد استند؟‬ ‫د) سرخ پوستان‬ ‫الف) سیاه پوستان ب) زرد‌پوستان ج) سفید پوستان‬ ‫‪ -2‬خصوصيت نژادي مردم جنوب اروپا كدام است؟‬ ‫د)موهاي مجعد‬ ‫ب) مو‌هاي طاليي ج) گندمي رنگ‬ ‫الف) سفيد‌رنگ ‬ ‫به طور مختصر جواب دهید‪:‬‬ ‫‪ -1‬سالوی‌ها بیشتر در کدام ممالک اروپایی زنده گی می‌کنند؟‬ ‫‪ -2‬ریشه های مهم زبان مردم اروپا را نام بگیرید‪.‬‬

‫ فعالیت خارج صنف‬

‫به کمک متن درس نام كشورها را با توجه به جابه جایی اقوام در جدول ذیل در کتابچه‌های  تان‬ ‫تکمیل کنید‪.‬‬ ‫اقوام جنوبی‬

‫اقوام جرمنی‬

‫اقوام شرقی‬

‫‪32‬‬

‫درس یازدهم‬

‫از دین و مذهب اروپا چه می‌دانید؟‬ ‫کاتولیک‬ ‫پروتستانت‬ ‫ارتودوکس شرقی‬ ‫مسلمان‬

‫بودایی‌ها‬ ‫یهودی‌ها‬

‫آیا میدانید که مردم بیش تر اروپا پیرو کدام دین استند؟‬

‫نقشۀ پیروان ادیان در اروپا‬

‫اکثر مردم اروپا ‪-‬جز مردم ترکیه استند اروپایی و عده‌یی از سکنۀ روسیه و ممالک‬ ‫شبه‌جزیرۀ بالکان به خصوص یوگوسالوی سابق) مدعی پیرو دین عیسوی استند که حضرت‬ ‫مسیح (ع) را پیامبر خود می‌دانند‪ .‬دین عیسویت به سه مذهب جداگانۀ بزرگ تقسیم می‌شود‬ ‫که عبارتند از‪:‬‬ ‫‪ -1‬کاتولیک (‪)Catholic‬‬

‫اکثریت پیروان دین عیسویت را کاتولیک‌ها تشکیل می‌دهند که رئیس و پیشوای آن مذهب‬ ‫پاپ اعظم است‪ .‬این مذهب بیشتر در غرب و جنوب اروپا؛ یعنی بین مردم بلجیم‪ ،‬فرانسه و اقوام‬ ‫التین اسپانیا‪ ،‬پرتگال و به خصوص ایتالیا به درجۀ اول و همچنین میان مردم ممالک اتریش‪،‬‬ ‫لهستان(پولند)‪ ،‬مجارستان‪ ،‬چک و سلواک به درجۀ دوم رواج دارد‪ .‬محل اقامت رهبر مذهب‬ ‫کاتولیک‌های جهان در شهر روم پایتخت ایتالیا واقع شده و واتیکان نام دارد‪.‬‬ ‫‪ -2‬پروتستانت (‪)Protestant‬‬

‫بعد از کاتولیک از حیث اهمیت مذهب پروتستانت‌ می‌باشد‪ .‬پروتستانت ها از لحاظ پیروی‬ ‫تعالیم حضرت عیسی‪ ‬با کاتولیک ها اختالف دارند‪ .‬آن‌ها پیرو تعالیم یکی از روحانیون‬ ‫قدیم به‌نام مارتین لوترکنگ از مردم آلمان استند‪ .‬اقوام جرمنی بیشترین رقم پروتستانت‌های‬ ‫‪33‬‬

‫اروپا را تشکیل می‌دهند‪ .‬این مذهب در ممالک سویدن‪،‬‬ ‫ناروی‪ ،‬دنمارک‪ ،‬انگلستان‪ ،‬هالند‪ ،‬آلمان‪ ،‬اتریش و قسمتی‬ ‫از سویس رواج کامل دارد‪.‬‬ ‫‪ -3‬مذهب ارتودوکس (‪ :)Orthodox‬سومین مذهب مهم‬ ‫مردم قارۀ اروپاست که بیشتر در اروپای شرقی و جنوب شرقی‬ ‫رواج دارد‪ .‬بیشتر مردم ممالک روسیه‪ ،‬رومانیا‪ ،‬یونان‪ ،‬بلغاریا‬ ‫و به طور کلی‪ ،‬مردم نژاد سالو از آن پیروی می‌کنند‪.‬گذشته‬ ‫از پیروان دین عیسویت مسلمانان نیز در همۀ قارۀ اروپا منتشر‬ ‫شده اند؛ اما شمار زیادی از آنان در شبه جزیرۀ بالکان‪ ،‬آلبانیا‪،‬‬ ‫بوسنی و هرزگونی‪ ،‬بلغاریا و بخش اروپایی ترکیه زنده گی‬ ‫می‌کنند‪(( .‬قابل ذکر است اینکه نزد خداوند متعال تنها دین‬ ‫اسالم مورد قبول است و بس )) در این کشور‌ها مساجدی‬ ‫باشکوه و کهن وجود دارد و همچنین شماری از یهودی‌ها‬ ‫هم در کشور‌های مختلف اروپا؛ مخصوصاً روسیه و پولند‬ ‫زنده‌گی می‌کنند‪.‬‬

‫مسجدی در شبه جزیره بالکان‬

‫کلیسا یا قصر سلطنتی سن پتر در داخل واتیکان‬

‫ ‬ ‫ فعالیت داخل صنف‬

‫شاگردان تحت راهنمایی معلم به گروه‌ها تقسیم شوند و هر گروه به روي نقشه پیروان‬ ‫ادیان‪ ،‬ساحۀ اديان و مذاهب مختلف را تثبيت و نشان دهند‪.‬‬ ‫ ‬

‫؟‬ ‫ سؤال‌ها‬

‫‪ -1‬مذهب کاتولیک بیشتر در کدام قسمت‌های اروپا رایج است؟‬ ‫‪-2‬پروتستانت‌ها پیرو کدام شخص بودند و او از کجا بود؟‬ ‫‪ -3‬مردمان کدام قسمت اروپا به مذهب ارتودوکس‬ ‫عقیده دارند؟‬ ‫‪ -4‬مسلمانان بیشتر در کدام قسمت اروپا‬ ‫دين عيسويت‬ ‫زنده گی می‌کنند؟‬ ‫‪ -5‬شاخه هاي دين عیسویت را بنویسيد‪.‬‬

‫ فعالیت خارج از صنف‬

‫شاگردان نقشۀ سفید قارۀ اروپا را ترسیم کنند و مذاهب را درجاهای مروجۀ آن مشخص‬ ‫کرده‪ ،‬در ساعت آیندۀ درسی جغرافیه در صنف ارائه دارند‪.‬‬ ‫‪34‬‬

‫درس دوازدهم‬

‫در مورد جغرافياي اقتصادي اروپا چه می‌دانید؟‬

‫چرا اقتصاد اروپا پيشرفته است؟‬

‫ زراعت پیشرفته در اروپا‬

‫اروپا يكي از بزرگترين مناطق صنعتي است و اقتصاد خيلي پيشرفته دارد‪ .‬اين قاره داراي‬ ‫منابع زيرزميني از قبيل معادن زغال سنگ و نفت (در بحيرۀ شمال) است؛ اما اين منابع‬ ‫نمي‌تواند جوابگوي صنايع بزرگ اين قاره باشد‪ .‬از اين‌رو اروپا براي ادامۀ حيات صنايع خود‬ ‫به منابع معدني اوليۀ كشورهاي ديگر جهان نیز نياز دارد و واردكنندۀ اين مواد است‪.‬‬ ‫امروز فاصلۀ سرخط اروپا با استفاده از علم و تخنيك جديد توانسته است از بزرگترين مناطق‬ ‫صنعتي باشد‪.‬كاالهاي صنعتي كشورهايی چون آلمان‪ ،‬انگلستان و فرانسه در سراسر جهان‬ ‫صادر می‌شود‪.‬‬ ‫زراعت و مالداري‬

‫قارۀ اروپا به نسبت داشتن آب و هواي معتدل و بارنده‌گي مناسب براي رشد زراعت و‬ ‫مالداري زمينه‌هاي مساعد را مهيا کرده است‪ .‬زراعت تقريباً در همه جاي اروپا رايج است و با‬ ‫استفاده از ماشين‌آالت مدرن و شيوه‌هاي علمي صورت می‌گیرد ‪ .‬با وجود آن هم‌كشورهاي‬ ‫اين قاره ‪ 15‬حصۀ مواد خوراكي مورد ضرورت را در داخل تهيه مي‌كنند؛ اما كشور هالند‬ ‫‪35‬‬

‫عالوه بر رفع ضرورت داخلي مواد غذايي را به خارج نيز صادر می‌كند‪.‬‬ ‫در اين كشور مالداري و تربيۀ حيوانات به شيوه‌هاي علمي صورت مي‌گيرد و توليد‬ ‫محصوالت گوشتي و لبني نيز زياد است‪ .‬بسياري از اين محصوالت به خارج صادر می‌شود‪.‬‬ ‫فعالیت های زراعتی و مالداری در اروپا ‬

‫(الف)‬

‫(ب)‬

‫نواحي مهم زراعتي در اروپا عبارت اند از‪:‬‬ ‫‪ -1‬اطراف بحيرۀ مديترانه‬ ‫‪ -2‬بخش‌های اروپاي غربي‬ ‫‪ -3‬بخش‌های اروپاي شرقي‬ ‫در جنوب اروپا آب و هواي مديترانه‌يي سبب‬ ‫شده است كه در اين منطقه زمينه زرع حبوبات‪،‬‬ ‫گندم‪ ،‬جو‪ ،‬جواري‪ ،‬برنج‪ ،‬نباتات صنعتي و ميوه‌جات مثل بادام‪ ،‬ليمو‪ ،‬زيتون و انار مساعد‬ ‫گردد و در علف‌چرهاي آن تربيۀ حيواناتی چون بز و گوسفند صورت گيرد‪.‬‬ ‫اروپاي غربي زمين‌هاي حاصل‌خيز طبيعي دارد كه در پهلوي زراعت‪ ،‬مالداري نيز در آن‬ ‫انكشاف خوب‌کرده است‪ .‬محصوالت عمدۀ زراعتی آن گندم‪ ،‬جو‪ ،‬جواري‪ ،‬لبلبو و كچالو‬ ‫است‪ .‬فارم‌هاي حيواني كشور‌هاي بلجيم‪ ،‬هالند‪ ،‬جرمني و دنمارك به اندازۀ زياد لبنيات شير‪،‬‬ ‫مسكه و پنير توليد می‌كند و يكي از اقالم عمدۀ صادرات شان محسوب می‌شود‪.‬‬

‫(ج)‬

‫‪36‬‬

‫اروپاي شرقي نيز داراي زمين‌هاي حاصل‌خيز طبيعي بوده و مهمترين حاصالت آن گندم‪،‬‬ ‫جو‪ ،‬جواري و كتان است‪ .‬قسمت اعظم اين زمين ها در كشور روسيه قرار دارد و دامنه هاي‬ ‫كوه ها زمينه مساعدي را براي تربيه مالداري مساعد ساخته است‪.‬‬

‫‪37‬‬

‫آب‌ها يكي ديگر از منابع‬ ‫توليد مواد غذايي براي اروپاييان به‬ ‫شمار می‌رود و صنعت ماهي‌گیري‬ ‫در آن رونق زيادی نموده است‪.‬‬ ‫ماهي‌گیري از شغل های مهم مردم‬ ‫اروپا می‌باشد‪.‬ناروي و آيسلند از‬ ‫كشورهايی استند كه اقتصاد آن ها‬ ‫بر صنعت ماهي‌گیري استوار است‬ ‫و در اين صنعت مقام اول را در‬ ‫جهان دارند‪.‬‬

‫فعالیت ماهی‌گیری در اروپا‬

‫ ‬

‫ فعاليت داخل صنف ‬

‫شاگردان به سه گروه تقسيم شوند و در بارۀ موارد زير بحث كرده و نتيجه را به تمام‬ ‫صنف ارايه کنند‪.‬‬ ‫‪ -1‬نواحي زراعتي اطراف بحيرۀ مديترانه‬ ‫‪ -2‬نواحي زراعتي بخش‌های اروپاي غربي‬ ‫‪ -3‬نواحي زراعتي بخش‌های شرقي اروپا‬

‫؟‬ ‫ سؤال‌ها‬

‫‪ -1‬سه كشور اروپايي كه صادر‌كنندۀ كاالهاي صنعتي هستند را نام ببريد‪.‬‬ ‫‪ -2‬چرا زراعت اروپا پيشرفته است؟‬ ‫‪ -3‬نواحي زراعتي اروپا را نام بگيريد‪.‬‬ ‫‪ -4‬كدام كشورهاي اروپایی در صنعت ماهي‌گیري مقام اول را در جهان دارند؟‬ ‫‪ -5‬اروپایيان براي ادامۀ حيات صنايع خود به کدام منابع نيازمند اند؟‬

‫ فعاليت خارج صنف‬

‫شاگردان دربارۀ يكي از كشورهاي صنعتي اروپا كه اقتصاد پيشرفته دارد مطلبي تهيه و‬ ‫در ساعت آیندۀ درسی جغرافیه در صنف ارائه كنند‪.‬‬ ‫‪38‬‬

‫درس سیزدهم‬

‫از معادن و صنايع اروپا چه می‌دانید؟‬

‫چرا اروپا وارد‌كنندۀ مواد خام صنعتي است؟‬

‫عملیۀ استخراج نفت در بحیرۀ شمال‬

‫الف‪ :‬معادن‬ ‫منابع زير‌زميني اروپا چندان غني نيست که اين امر يكي از عوامل استعمار كشورهاي‬ ‫جهان سوم از سوي كشورهاي اروپايي بوده است‪.‬‬ ‫درگذشته‌كشورهاي اروپايي براي برآوردن ضرورت‌های خود به مستعمره ساختن‬ ‫قاره هاي ديگر روي می‌آوردند و همچنين توسعۀ قارۀ اروپا بدون غارت منابع كشورهاي‬ ‫جهان از جمله کشورهای آسيایی و افريقایی ممكن نبود‪ .‬نفت در برخي از قسمت‌هاي اروپا‬ ‫وجود دارد؛ ولي تا قبل از كشف منابع نفتي در بحيرۀ شمال مقدار آن بسيار محدود بود كه‬ ‫با توسعۀ صنايع؛ به خصوص با افزايش استفاده از وسايط نقليه؛ نمي تواند احتياجات اين‬ ‫كشورها را رفع سازد‪.‬‬ ‫زيادتر توجه كشورهاي اروپاي غربي به منابع نفت وگاز بحيرۀ شمال است كه احتياجات‬ ‫انگلستان و بعضي ازكشور‌هاي اين منطقه را فعالً تا اندازه یی رفع می‌كند‪ ،‬اروپا از لحاظ‬ ‫معادن زغال سنگ وآهن غني می‌باشد و كشورهاي انگلستان‪ ،‬روسيه‪ ،‬فرانسه‪ ،‬بلجيم‪ ،‬آلمان‬ ‫‪39‬‬

‫و پولند توليد‌كننده‌گان عمدۀ اين‬ ‫معادن استند‪.‬‬ ‫آهن از ناحيۀ شمال سويدن به‬ ‫وسيلۀكشتي‌ها به مناطق صنعتي اروپا‬ ‫انتقال  مي يابد‪.‬‬ ‫ب‪ :‬صنايع‬ ‫در مورد صنایع اروپا چه می‌دانید؟‬ ‫‪ -1‬صنايع دستي‬

‫صنایع فوالد‪ -‬ایتالیا‬

‫قبل از انقالب صنعتي صنايع اروپا دستي و كارگاهي بوده‬ ‫كه مي‌توان از صنايع شيشه‌سازي در ايتاليا‪ ،‬چاقو و شمشيرسازي در اسپانیا‪ ،‬ساعت‌سازي در‬ ‫ ‬ ‫سويس‪ ،‬ظروف چيني در هالند و بافت تكه‌هاي كتاني در ايرلند اشاره كرد‪.‬‬

‫‪ -2‬صنايع ماشيني‬

‫اروپا با داشتن منابع زغال سنگ و حمل و نقل خود بزرگترين منطقۀ صنعتي در جهان‬ ‫است‪ .‬صنايع سنگين و بزرگترين كارخانه‌های صنعتي اروپا در نزديك معادن تأسيس شده‬ ‫است‪.‬‬ ‫همچنين شهر‌هاي بزرگ صنعتي و بنادر مهم اروپا در كنار ابحار و درياها استقرار يافته است؛‬ ‫زيرا از طريق بنادر حمل و نقل مواد خام و كاالهاي توليدي‪ ،‬ارزانتر صورت مي‌گيرد؛ يكي از‬ ‫مهمترين بنادر اروپا در كنار كانال‬ ‫صنعت کاغذسازی ‪ -‬سویدن‬ ‫كشتي‌راني امستر‌دام در ساحل‬ ‫بحيرۀ شمال‌بنام روتردام است و از‬ ‫بنادر صنعتي ديگر اروپا بندر جنيوا‬ ‫دركشورايتاليا می‌باشد‪.‬‬ ‫صنایع مهم اروپا را ذوب فلزات‪،‬‬ ‫سامان‌آالت الکترونیکی‪ ،‬تولید‬ ‫انواع ماشین‌آالت‪ ،‬کشتی سازی‪،‬‬ ‫موترسازی وغیره تشکیل می‌دهد‪.‬‬ ‫‪40‬‬

‫توريزم‬

‫صنعت توريزم در اقتصاد اروپا نيز حايز اهمیت است‪ .‬توريزم در اروپا به دليل داشتن‬ ‫مراكز فرهنگي و تاريخي فراوان؛ مانند‪ :‬موزيم‌ها‪ ،‬كليساها‪ ،‬پوهنتون ها‪ ،‬ساحات مناسب طبيعي‬ ‫كشورهاي اروپايي و تسهيالتی‌كه براي مسافرت از يك كشور به كشور ديگر فراهم شده‬ ‫است‪ .‬سیاحت را در اروپا رونق بیشتر بخشیده است‪.‬‬ ‫سواحل جنوب اروپا در كنار بحيرۀ مديترانه كه به اروپاي آفتابي موسوم شده است اهالي ساير‬ ‫مناطق اروپا را بسوي خود می‌كشاند و كوه هاي آلپ براي كوه‌نوردي و ورزش هاي زمستاني‬ ‫عالقه مندان بسياري در كشورهاي دور و نزديك دارد‪ .‬ورزش هاي آبي‪ ،‬مراسم وجشن هايی كه‬ ‫در برخي كشور‌هاي اروپايي برگزار می‌شود‪ ،‬قصر‌ها‪ ،‬آثار هنري معماري و تاريخي از ساحات‬ ‫ديگر توریستی در اروپا محسوب می‌شود‪.‬‬ ‫بايد ياد‌آور شد كه تعداد بيشتر مردم اروپا؛ به خصوص كشورهاي پيشرفته به شغل خدمات‬ ‫تجارت‪ ،‬بانكداري وغيره مصروف استند و فيصدي آن‌ها در بخش‌های زراعت و صنايع كمتر‬ ‫مي‌باشد كه اين خود نمايانگر پيشرفت بيشتر اقتصادي در اروپا است‪.‬‬ ‫تصویر برج ایفل فرانسه ‬

‫‪41‬‬

‫برج ساعت بيگ بن در كنار دريای تايمز‬

‫جاهای توریستی اروپا‬

‫بازي ورزشي در كوه آلپ ‬

‫ فعاليت داخل صنف‬

‫؟‬

‫شاگردان به سه گروه تقسيم شوند‪ .‬هر گروه روي مطالب زير با هم بحث كنند و نتيجۀ‬ ‫بحث خود را به سایر هم‌صنفان خود ارئه کنند‪.‬‬ ‫الف) معادن اروپا‬ ‫ب) صنايع اروپا‬ ‫ج) توريزم در اروپا‬ ‫ سؤال‌ها‬

‫‪ 1‬صنايع خفيفه يا دستي اروپا را كدام توليدات تشكيل می‌دهند؟ نام گيريد‪.‬‬ ‫‪ 2‬مراكز صنعتي اروپا بيشتر در كدام قسمت‌ها احداث شده اند؟ چرا؟‬ ‫‪ 3‬صنايع سنگين اروپا را كدام اموال تشكيل می‌دهند؟ لست كنيد‪.‬‬

‫ فعاليت خارج از صنف‬

‫نقشۀ سفيد اروپا را ترسیم کنید و در آن كشورهاي مهم صنعتي اروپا را درجاهاي آن‬ ‫مشخص کرده؛ و در ساعت آیندۀ درسی جغرافیه در صنف ارائه کنید‪.‬‬ ‫‪42‬‬

‫درس چهاردهم‬

‫‪ :6،1‬راجع به ترانسپورت بر‌اعظم اروپا چه می‌دانيد؟‬

‫ شبکۀ خط سریع السیر اروپا‬

‫در گذشته مردم از کدام نوع ترانسپورت برای انتقال مسافرین و اموال استفاده می‌کردند؟‬ ‫ترانسپورت)‪ (Transports‬عبارت از انتقال اموال تجارتی و انسان‌ها از یک جا به جای‬ ‫دیگراست كه اين عمل به وسيله ریل‪ ،‬موتر‪،‬کشتی‪ ،‬طیاره و پایپ‌لین انجام می‌شود ‪.‬‬ ‫حمل و نقل به شيوه هاي مختلف صورت مي‌گيرد كه به طور مختصر مطالعه می‌گردد‪:‬‬ ‫جاده يا سرك‬

‫سرك‌هاي مناسبتر و بهتر در اروپا‬ ‫نخست براي احتياجات نظامي و تجارتی‬ ‫ايجاد شد و امپراتوري روم اولين سازندۀیی‬ ‫راه ها براي حركت سريعتر لشكريان خود‬ ‫بود‪ .‬ناپليون و هتلر نيز براي همين هدف‬ ‫سرك‌ها ساختند‪.‬‬ ‫در سال هاي بعدي توليد بيشتر انواع‬ ‫موتر مهمترين عامل ساخت جاده ها شد؛‬

‫‪43‬‬

‫اكنون می‌توان از امستردام‪ -‬در شمال هالند‪ -‬تا جنوب ايتاليا را توسط شاهراه هاي ارتباطي‬ ‫طي كرد‪ .‬براي عبور از مناطق كوهستاني تونل هایی ساخته شده كه مهمترين آن مونت بالن‬ ‫(‪ )Blan Monht‬است كه ‪ 12‬كيلومترطول دارد و فرانسه را به ايتاليا وصل می‌كند‪ .‬از جنگ‬ ‫جهاني دوم به بعد تعداد موترهای تيزرفتار رو به افزايش است؛ چنانچه در سويدن براي هر‬ ‫چهار نفر يك موتر وجود دارد؛ ولی در كشورهاي اروپاي شرقي تعداد موتر‌هاي تيزرفتار‬ ‫بسيار كم است‪ .‬در كشور هالند و دنمارك براي بايسكل راه هاي جداگانه احداث گرديده‬ ‫است‪.‬‬ ‫راه آهن‬ ‫احداث راه آهن از اروپا آغاز شده است‪ .‬در سال ‪1804‬م‪ .‬نخستين لكوموتيف بخاري‬ ‫(ماشین بخار) در ويلز انگلستان براي انتقال اموال و مسافرين به‌كار افتاد‪ .‬در ‪1825‬م‪ .‬نخستين‬ ‫راه آهن بين شهرهاي ستكتن و درلينگتون براي حمل و نقل عمومي احداث شد و به تدريج‬ ‫خط آهن در اروپا گسترش يافت و اکنون اين قاره پرتراكم‌ترين راه آهن جهان را دارد‪.‬‬ ‫شبكۀ خط سريع‌السير اروپا از سريعترين و راحتترين ريل‌ها استفاده می‌كند‪ .‬اين خطوط‬ ‫بزرگترين شهرهاي اروپا را با هم وصل می‌کنند‪ .‬امروز راه‌های آهن در انتقال اموال و مسافرين‬ ‫داخل اين قاره نقش مهم بر عهده دارند‪.‬‬ ‫ فعاليت داخل صنف‬

‫شاگردان در گروه ها تنظيم شوند و هرگروپ در مورد اهمیت جاده یا سرک و راه آهن‬ ‫با هم مشوره کرده‪ ،‬نتيجة آن را توسط نمايندۀ گروه به سایر هم‌صنفان ارائه کنند‪.‬‬

‫ سؤال‌ها‬ ‫؟‬

‫‪ -1‬ترانسپورت را تعريف کنید‪.‬‬ ‫‪ -2‬چرا رومي‌ها براي انكشاف جاده‌ها توجه خاص داشتند؟‬ ‫‪ -3‬ريل براي نخستين بار در كجا و براي كدام منظور به كار انداخته شد؟‬ ‫‪ -4‬نخستين خط آهن كدام شهر‌هاي اروپا را با هم وصل ساخته بود؟‬ ‫‪ -5‬خطوط آهن بيشتر براي كدام اهداف مورد استفاده قرار مي‌گيرند؟‬

‫ فعاليت خارج صنف‬

‫مطلبي پیرامون نقش ريل در توسعۀ اقتصادي قارۀ اروپا تهيه و به هم‌صنفان ارائه‬ ‫کنید‪.‬‬

‫‪44‬‬

‫درس پانزدهم‬

‫خطوط هوايي‬

‫میدان هوایی در اروپا‬

‫آيا می‌دانيد كه از نظر انرژی پرمصرف‌ترين نوع ترانسپورت جهان كدام است؟‬

‫با پرواز نخستين بالون در قرن ‪18‬م‪ .‬در فرانسه‪ ،‬تاريخ هوانوردي اروپا آغاز شد‪ ‌.‬نخستين‬ ‫خط هوايي تجارتي به‌نام خطوط هوايي هالند در سال ‪1919‬م‪ .‬به وجود آمد‪.‬‬ ‫خطوط هوايي‪ ،‬شهر‌هاي بزرگ اروپا و كشورهاي خارجي را با هم وصل می‌کنند و‬ ‫براي انتقال مسافرين و اموال تجارتي یی كه وزن آن‌ها كم و قيمت آن‌ها بيشتر باشد‪ ،‬استفاده‬ ‫می‌شوند‪.‬‬ ‫راه‌هاي آبي‬

‫آيا می‌دانيد كه ارزان‌ترين راه ترانسپورتي جهان كدام است؟‬ ‫راه هاي آبي از زمانه هاي باستان در حمل و نقل باارزش بوده است‪ .‬درياي راين و‬ ‫دانيوب در طول تاريخ در حمل و نقل اروپا نقش عمده یی داشته  اند‪ .‬درياي راين از طرف‬ ‫رومي ها مورد استفاده قرار گرفته و مصب آن را كنترول می‌نمودند‪.‬‬ ‫امروزه درياهاي راين و دانيوب به طور بين المللي مورد استفاده قرار می‌گيرند‪ .‬درياي دانيوب‬ ‫طوالني تر بوده و كشور‌هاي بيشتري را با هم وصل می‌کند‪ ،‬اين دريا از كشورهاي زراعتی‬ ‫اروپا می‌گذرد و به بحيرۀ سياه می‌ريزد‪ .‬درياي راين در مناطق صنعتي اروپا اهميت زيادي‬ ‫‪45‬‬

‫دارد‪ .‬بندر بزرگتر روتردام هالند نسبت‬ ‫به هر بندر ديگر دريايي و بحري جهان‬ ‫بيشتر كاالها را انتقال می‌دهد‪.‬‬ ‫اكثريت درياهاي اروپا مانند درياي‬ ‫آلب و آلمان‪ ،‬سن و لوار فرانسه توسط‬ ‫كانال‌ها با هم مرتبط  اند‪ .‬ارتباط اين‬ ‫درياها قبل از توسعۀ راه آهن اروپا‬ ‫صورت گرفته است‪ .‬كشور انگلستان‬ ‫نيز داراي كانال هايي است كه امروزه‬ ‫فعالیت حمل و نقل کاال در بندر رلین آلمان‬ ‫اهميت سابقه را ندارد‪ .‬در حال حاضر‬ ‫مي‌توان از طريق همين كانال‌ها از بحيرۀ‬ ‫شمال به بندر مارسي در ساحل بحيرۀ مديترانه سفر كرد‪.‬‬ ‫اروپا داراي سواحل گوناگون است و بعضي از آن‌ها براي كشتي‌راني مساعد است كه باعث‬ ‫ايجاد بنادر بزرگ تجارتي گرديده است و ارزان‌ترين راه ترانسپورتي به شمار می‌رود‪ .‬تقريباً‬ ‫تمام شهرهاي اروپا به جز مادريد در سواحل درياها‪ ،‬بحيره‌ها و بحر اتالنتيك واقع شده اند؛‬ ‫همچنان در اروپا از ترانسپورت پايپ‌لين براي انتقال نفت‪ ،‬گاز و آب به پيمانۀ وسيع استفاده‬ ‫می‌شود‪.‬‬ ‫ فعاليت داخل صنف‬

‫شاگردان در گروه‌ها تنظيم شوند و هر گروه در مورد سؤال های زير با هم بحث کرده‬ ‫و نتيجۀ آن را نمايندة گروپ به هم‌صنفان ارائه کند‪.‬‬ ‫‪ -1‬ترانسپورت هوايي بيشتر براي كدام منظور مورد استفاده قرار مي‌گيرد؟ چرا؟‬ ‫‪ -2‬ترانسپورت آبي بنا بركدام دليل ارزان‌ترين راه ترانسپورتي جهان است؟‬ ‫‪ -3‬ترانسپورت پايپ‌لين بيشتر براي كدام اهداف مورد استفاده قرار مي‌گيرد؟‬

‫؟‬ ‫ سؤال‌ها‬

‫‪ -1‬نخستين خط هوايي تجارتي جهان در كدام كشور فعاليت خود را آغاز کرد؟‬ ‫‪ -2‬خطوط هوايي بيشتر براي انتقال كدام اموال مورد استفاده قرار مي‌گيرد؟‬ ‫‪-3‬كدام ترانسپورت از نظر سابقة تاريخي قديمي می‌باشد؟‬ ‫‪ -4‬طوالني‌ترين درياي قابل كشتي‌راني اروپا كدام است؟‬ ‫‪ -5‬بزرگترين بندر تجارتي بحري و دريايي براعظم اروپا كدام است؟‬

‫ فعاليت خارج از صنف‬

‫مطلبي از داليل توسعۀ راه هاي آبي اروپا تهيه و به هم‌صنفان خود ارائ ‌ه كنيد‪.‬‬ ‫‪46‬‬

‫خالصۀ فصل اول (اروپا)‬ ‫*‪ -‬اروپا يكي از كوچكترين قاره‌هاي جهان است كه در منطقۀ معتدلۀ شمالی جهان قرار‬ ‫دارد‪.‬‬ ‫*‪ -‬كوه‌هاي اروپا به دو بخش‪ ،‬كوه‌هاي فرسوده و قديمي در شمال و كوه‌هاي بلند و جوان‬ ‫در جنوب تقسيم می‌شود‪.‬‬ ‫*‪ -‬قارة اروپا داراي درياهاي متعدد است واكثر آن‌ها قابل كشتي‌راني می‌باشد‪.‬‬ ‫*‪-‬تقريب ًا آب تمام جهيل‌هاي قارة اروپا شيرين بوده ومنبع دريا‌ها را تشكيل می‌دهد‪.‬‬ ‫*‪ -‬مهمترين بحيرۀ براعظم اروپا بحيرۀ مديترانه است كه بين سه براعظم آسيا‪ ،‬اروپا و افريقا‬ ‫قرار گرفته است‪.‬‬ ‫*‪ -‬يكي از علت‌هاي پیشرفت صنعتي‌كشورهاي اروپايي وجود خليج هاي متعدد قابل‬ ‫كشتي راني و موقعيت بحري آن‌ها است‪.‬‬ ‫*‪ -‬اروپا تنها قاره یی است که درآن بيابان گرم و خشك ديده نمي شود‪.‬‬ ‫*‪ -‬اروپا از نظر سياسي متشکل از ‪ 47‬کشور است که در بین بعضی از این کشورها مناسبات‬ ‫سیاسی‪ ،‬اقتصادی‪ ،‬فرهنگی و غیره مشترک‪ ،‬بر پایۀ یک قرارداد به نام((اتحادیۀ اروپا)) اجرا‬ ‫می‌گردد‪.‬‬ ‫*‪ -‬قارة اروپا با وسعت كم يكي از قاره‌هاي پرجمعیت جهان است‪.‬‬ ‫*‪ -‬قسمت عمدۀ جمعیت قارة اروپا را سفيدپوستان تشكيل می‌دهند‪.‬‬ ‫*‪ -‬زبان‌های مردم اروپا از نظر ريشه هاي زباني به سه دستۀ التين‪ ،‬جرمني و سالو تقسيم‬ ‫می‌شود‪.‬‬ ‫*‪ -‬اكثريت مردم اروپا پيرو دين عيسوي استند كه به سه مذهب بزرگ‌كاتوليك‪،‬‬ ‫پروتستان و ارتودوكس تقسيم می‌شود‪.‬‬ ‫*‪ -‬اروپا يكي از بزرگترين مناطق صنعتي جهان است‪.‬‬ ‫*‪ -‬براعظم اروپا داراي منابع زيرزميني؛ از قبيل‪ :‬معادن زغال سنگ و نفت (در بحيرۀ شمال)‬ ‫است‪.‬‬ ‫*‪ -‬اكثر صنايع و شهر‌هاي بزرگ صنعتي و بنادر مهم اروپا در كنار ابحار و دريا‌ها استقرار‬ ‫يافته است‪.‬‬ ‫*‪ -‬صنعت توريزم در اروپا به دليل ساحات خوب طبيعي‪ ،‬فرهنگي‪ ،‬تاريخي و ‪ ...‬رونق يافته است‪.‬‬ ‫*‪ -‬براعظم اروپا متراكم‌ترين راه آهن جهان را دارد‪.‬‬ ‫*‪ -‬خطوط هوايي از نظر مصرف انرژی پرمصرف‌ترين نوع ترانسپورت جهان است‪.‬‬ ‫*‪ -‬راه آبي ارزان ترين راه ترانسپورتي اروپا به شمار می‌رود‪.‬‬ ‫‪47‬‬

‫جدول شماره ‪ :4‬بعضی از مشخصات جغرافیایی ممالک اروپایی( برای مطالعه)‬ ‫فیصدی شغل نفوس در سکتورهای‬ ‫مختلف در سال‪2001‬‬

‫عمومیات‬ ‫شماره‬

‫مملکت‬ ‫مرکز‬

‫مساحت به‬ ‫کیلومتر‬ ‫مربع‬

‫تعداد نفوس تراکم نفوس‬ ‫در فی کیلومتر‬ ‫در سال‬ ‫مربع‬ ‫‪2006‬‬

‫زراعت‬

‫صنعت‬

‫خدمات‬

‫‪1‬‬

‫آلبانیا‬

‫تیرانا‬

‫‪28.748‬‬

‫‪3.581.655‬‬

‫‪125‬‬

‫‪54.7‬‬

‫‪23.1‬‬

‫‪22.2‬‬

‫‪2‬‬

‫بلجیم‬

‫بروکسل‬

‫‪33.000‬‬

‫‪10.379.067‬‬

‫‪315‬‬

‫‪2.6‬‬

‫‪27.2‬‬

‫‪70.3‬‬

‫سارایوو‬

‫‪51.129‬‬

‫‪4.498.976‬‬

‫‪88‬‬

‫‪11.7‬‬

‫‪47.5‬‬

‫‪40.8‬‬

‫‪4‬‬

‫بلغاریا‬

‫صوفیا‬

‫‪110.912‬‬

‫‪7.385.367‬‬

‫‪67‬‬

‫‪25.7‬‬

‫‪30.8‬‬

‫‪43.5‬‬

‫‪5‬‬

‫دنمارک‬

‫کوپن هاگن‬

‫‪43.094‬‬

‫‪5.450.661‬‬

‫‪126‬‬

‫‪3.6‬‬

‫‪26.8‬‬

‫‪69.6‬‬

‫‪6‬‬

‫آلمان‬

‫برلین‬

‫‪357.022‬‬

‫‪82.422.299‬‬

‫‪231‬‬

‫‪2.6‬‬

‫‪34.6‬‬

‫‪62.9‬‬

‫‪7‬‬

‫استونی‬

‫تالین‬

‫‪45.100‬‬

‫‪1.324.333‬‬

‫‪29‬‬

‫‪9.0‬‬

‫‪31.7‬‬

‫‪59.3‬‬

‫‪8‬‬

‫فنلند‬

‫هلسینگی‬

‫‪338.145‬‬

‫‪5.231.372‬‬

‫‪15‬‬

‫‪6.1‬‬

‫‪27.5‬‬

‫‪66.4‬‬

‫‪9‬‬

‫فرانسه‬

‫پاریس‬

‫‪550.100‬‬

‫‪60.876.136‬‬

‫‪111‬‬

‫‪1.5‬‬

‫‪25.1‬‬

‫‪73.4‬‬

‫‪10‬‬

‫یونان‬

‫اتن‬

‫‪131.990‬‬

‫‪10.688.058‬‬

‫‪81‬‬

‫‪17.5‬‬

‫‪22.5‬‬

‫‪59.9‬‬

‫‪11‬‬

‫هنگری‬

‫بوداپست‬

‫‪93.032‬‬

‫‪9.981.334‬‬

‫‪107‬‬

‫‪6.8‬‬

‫‪34.4‬‬

‫‪58.8‬‬

‫‪12‬‬

‫ایرلند‬

‫دوبلین‬

‫‪70.284‬‬

‫‪4.062.235‬‬

‫‪58‬‬

‫‪8.5‬‬

‫‪30.0‬‬

‫‪61.5‬‬

‫‪13‬‬

‫آیسلند‬

‫ریکجاویک‬

‫‪103.000‬‬

‫‪299.388‬‬

‫‪3‬‬

‫‪8.6‬‬

‫‪25.2‬‬

‫‪66.2‬‬

‫‪14‬‬

‫ایتالیا‬

‫روم‬

‫‪301.268‬‬

‫‪58.133.509‬‬

‫‪193‬‬

‫‪5.6‬‬

‫‪32.1‬‬

‫‪62.3‬‬

‫‪15‬‬

‫کرواتی‬

‫زاگرب‬

‫‪56.538‬‬

‫‪4.494.749‬‬

‫‪79‬‬

‫‪16.4‬‬

‫‪30.9‬‬

‫‪52.6‬‬

‫‪16‬‬

‫التویا‬

‫ریگا‬

‫‪64.600‬‬

‫‪2.274.735‬‬

‫‪35‬‬

‫‪15.5‬‬

‫‪26.4‬‬

‫‪58.1‬‬

‫‪17‬‬

‫لیتوانی‬

‫ویلنیوس‬

‫‪65.200‬‬

‫‪3.585.906‬‬

‫‪55‬‬

‫‪20.2‬‬

‫‪36.4‬‬

‫‪43.5‬‬

‫‪18‬‬

‫لوکزامبورگ‬

‫لوکزامبورگ‬

‫‪2.586‬‬

‫‪474.413‬‬

‫‪183‬‬

‫‪3.0‬‬

‫‪28.0‬‬

‫‪69‬‬

‫‪19‬‬

‫مقدونیه‬

‫سکوپیه‬

‫‪25.713‬‬

‫‪2.050.554‬‬

‫‪80‬‬

‫‪21.8‬‬

‫‪40.4‬‬

‫‪37.8‬‬

‫‪20‬‬

‫مالتا‬

‫والتا‬

‫‪316‬‬

‫‪400.214‬‬

‫‪1.267‬‬

‫‪2.0‬‬

‫‪26.0‬‬

‫‪72.0‬‬

‫‪21‬‬

‫مولداوی‬

‫کیشی نف‬

‫‪33.700‬‬

‫‪4.466.706‬‬

‫‪133‬‬

‫‪45.7‬‬

‫‪14.6‬‬

‫‪39.7‬‬

‫‪22‬‬

‫مونتینگرو‬

‫پدگوریکا‬

‫‪13.812‬‬

‫‪630.548‬‬

‫‪46‬‬

‫‪2.0‬‬

‫‪30.0‬‬

‫‪68.0‬‬

‫‪23‬‬

‫هالند‬

‫امستردام‬

‫‪41.526‬‬

‫‪16.491.461‬‬

‫‪397‬‬

‫‪3.2‬‬

‫‪22.0‬‬

‫‪74.8‬‬

‫‪24‬‬

‫ناروی‬

‫اوسلو‬

‫‪323.877‬‬

‫‪4.610.820‬‬

‫‪14‬‬

‫‪4.1‬‬

‫‪21.8‬‬

‫‪74.0‬‬

‫‪3‬‬

‫بوسنی‪-‬‬ ‫هرزگوین‬

‫   ‬

‫‪48‬‬

‫فیصدی شغل نفوس در سکتورهای‬ ‫مختلف در سال‪2001‬‬

‫عمومیات‬ ‫شماره‬

‫‪49‬‬

‫مملکت‬

‫تعداد نفوس تراکم نفوس‬ ‫در فی کیلومتر‬ ‫در سال‬ ‫مربع‬ ‫‪2006‬‬

‫مرکز‬

‫مساحت به‬ ‫کیلومتر‬ ‫مربع‬

‫‪25‬‬

‫اوکراین‬

‫کیف‬

‫‪603.700‬‬

‫‪46.710.816‬‬

‫‪26‬‬

‫اتریش‬

‫ویانا‬

‫‪83.859‬‬

‫‪8.192.818‬‬

‫‪98‬‬

‫‪27‬‬

‫پولند‬

‫وارسا‬

‫‪323.250‬‬

‫‪38.536.869‬‬

‫‪119‬‬

‫‪19.0‬‬

‫‪28‬‬

‫پرتگال‬

‫لزبون‬

‫‪91.982‬‬

‫‪10.605.817‬‬

‫‪115‬‬

‫‪12.3‬‬

‫‪35.2‬‬

‫‪29‬‬

‫رومانیا‬

‫بوخارست‬

‫‪238.391‬‬

‫‪22.303.552‬‬

‫‪94‬‬

‫‪41.7‬‬

‫‪28.1‬‬

‫‪30.2‬‬

‫‪30‬‬

‫روسیه‬

‫مسکو‬

‫‪17.075.400‬‬

‫‪142.893.540‬‬

‫‪8‬‬

‫‪11.6‬‬

‫‪29.6‬‬

‫‪58.8‬‬

‫‪31‬‬

‫صربیا‬

‫بلگراد‬

‫‪88.361‬‬

‫‪9.394.411‬‬

‫‪106‬‬

‫‪29.7‬‬

‫‪32.9‬‬

‫‪37.4‬‬

‫‪32‬‬

‫سلووینیا‬

‫لیوبلیانا‬

‫‪20.256‬‬

‫‪2.010.347‬‬

‫‪99‬‬

‫‪11.0‬‬

‫‪37.6‬‬

‫‪51.4‬‬

‫‪33‬‬

‫سلواک‬

‫براتیسالوا‬

‫‪49.012‬‬

‫‪5.439.448‬‬

‫‪111‬‬

‫‪7.6‬‬

‫‪38.0‬‬

‫‪54.4‬‬

‫‪34‬‬

‫اسپانیا‬

‫مادرید‬

‫‪505.992‬‬

‫‪40.397.842‬‬

‫‪80‬‬

‫‪6.9‬‬

‫‪30.9‬‬

‫‪62.2‬‬

‫‪35‬‬

‫چک‬

‫پراگ‬

‫‪78.864‬‬

‫‪10.235.455‬‬

‫‪130‬‬

‫‪5.1‬‬

‫‪39.1‬‬

‫‪55.9‬‬

‫‪36‬‬

‫بریتانیا‬

‫لندن‬

‫‪244.101‬‬

‫‪60.609.153‬‬

‫‪248‬‬

‫‪1.6‬‬

‫‪25.4‬‬

‫‪73.1‬‬

‫‪37‬‬

‫روسیۀ سفید‬

‫مینسک‬

‫‪207.600‬‬

‫‪10.293.011‬‬

‫‪50‬‬

‫‪19.7‬‬

‫‪40.6‬‬

‫‪39.7‬‬

‫‪38‬‬

‫سویدن‬

‫استکهلم‬

‫‪449.964‬‬

‫‪9.016.596‬‬

‫‪20‬‬

‫‪2.6‬‬

‫‪25.5‬‬

‫‪71.9‬‬

‫‪39‬‬

‫سویس‬

‫برن‬

‫‪41.284‬‬

‫‪7.523.934‬‬

‫‪182‬‬

‫‪4.6‬‬

‫‪26.7‬‬

‫‪68.7‬‬

‫‪40‬‬

‫سان مرينو‬

‫سان مرينو‬

‫‪٦١‬‬

‫‪30200‬‬

‫‪467.2‬‬

‫‪41‬‬

‫اندورا‬

‫اندورا الوال‬

‫‪453‬‬

‫‪69865‬‬

‫‪154‬‬

‫‪42‬‬

‫موناکو‬

‫موناکو‬

‫‪1.95‬‬

‫‪32800‬‬

‫‪161.3‬‬

‫‪43‬‬

‫لختن شتین‬

‫وادوز‬

‫‪160‬‬

‫‪35100‬‬

‫‪212.9‬‬

‫‪44‬‬

‫واتیکان‬

‫واتیکان سیتی‬

‫‪0.44‬‬

‫‪920‬‬

‫‪204‬‬

‫‪45‬‬

‫آذربایجان‬

‫باکو‬

‫‪86600‬‬

‫‪847400‬‬

‫‪94.5‬‬

‫‪46‬‬

‫ارمنستان‬

‫ایروان‬

‫‪29800‬‬

‫‪2976000‬‬

‫‪111.9‬‬

‫‪47‬‬

‫گرجستان‬

‫تفلیس‬

‫‪69700‬‬

‫‪4474000‬‬

‫‪71.6‬‬

‫زراعت‬

‫صنعت‬

‫خدمات‬

‫‪77‬‬

‫‪26.1‬‬

‫‪27.4‬‬

‫‪46.5‬‬

‫‪6.4‬‬

‫‪31.3‬‬

‫‪62.3‬‬

‫‪31.7‬‬

‫‪49.3‬‬ ‫‪52.5‬‬

‫براعظم امریکا‬

‫اهداف این فصل‪:‬‬ ‫شاگردان عزیز! با اهداف علمی این فصل آشنا شوید‪:‬‬ ‫ • آشنایی با موقعیت جغرافیایی قارۀ امریکا؛‬ ‫ • آشنایی با مهمترین پستی‌ها و بلندی‌ها در قارۀ امریکا(کوه‌ها و دریاها‪،‬‬ ‫بحیره‌ها‪ ،‬جهیل‌ها و خلیج‌ها)‪.‬‬ ‫ • آشنایی با اقلیم قارۀ امریکا؛‬ ‫ • آشنایی با جغرافیای واحدهای سیاسی قارۀ امریکا (کشورها)؛‬ ‫ • آشنایی با جغرافیای بشری قارۀ امریکا (نفوس)‪.‬‬ ‫ • آشنایی با جغرافیای اقتصادی قارۀ امریکا (زراعت‪ ،‬صنعت‪ ،‬تجارت و‬ ‫حمل و نقل)‪.‬‬ ‫ •‬ ‫ • شاگردان با خواندن این فصل می‌توانند مهارت‌های ذیل‬ ‫‌را به دست آرند‬ ‫تشخیص موقعیت قارۀ امریکا روی نقشه؛‬ ‫ • تشخیص مهمترین کوه‌ها‪ ،‬دریا‌ها‪ ،‬بحیره‌ها و جهیل‌ها روی نقشه؛‬ ‫ • تعیین موقعیت کشورهای قارۀ امریکا روی نقشه؛‬ ‫ • نتیجه‌گیری اهمیت حمل و نقل در زنده‌گی بشری‬ ‫‪50‬‬

‫درس شانزدهم‬

‫در مورد موقعیت جغرافیایی براعظم امریکا چه می‌دانید؟‬

‫امریکای شمالی‬

‫آبنای بیرنگ‬

‫امریکای جنوبی‬ ‫دماغۀ هورن‬

‫گذرگاه دریک‬

‫قارۀ امریکا را کدام اقیانوس‌ها احاطه کرده اند؟‬

‫قارة امریکا در نقشة جهان‬

‫موقعیت‬

‫حدود اربعه‬

‫قارۀ امریکا بین‌طول‌البلدهای((‪ 15‬درجه و ‪ 170‬درجۀ)) غربی و بین ((‪ 84‬درجه))‬ ‫عرض‌البلد شمالی و ((‪ 55‬درجۀ)) عرض‌البلد جنوبی موقعیت دارد‪ .‬این قاره از شمال به‬ ‫بحر منجمد شمالی‪ ،‬از جنوب به گذرگاه دريك (‪)Drak‬که حد  فاصل بین انتارکتیکا‬ ‫و امریکای جنوبی است))‪ ،‬در شرق به بحر اطلس که براعظم اروپا و افریقا را از براعظم‬ ‫امریکا جدا می‌کند و از غرب به بحرالکاهل(آرام) و آبنای بیرنگ كه به عرض ‪85‬کیلومتر‬ ‫االسکا را از روسیه جدا می‌سازد‪ ،‬محدود شده است‪.‬‬ ‫مساحت آن ‪ 42,3‬میلیون کیلومتر مربع می‌باشد‪ .‬شمالی ترین نقطۀ قارۀ امریکا قطب شمال‬ ‫و جنوبی‌ترین نقطۀ آن دماغۀ کپ هارن (‪ )Cope- Horn‬می‌باشد‪ .‬طول آن از شمال به‬ ‫جنوب ‪ 15000‬کیلومتر است و عرض آن از شرق به غرب طول های مختلف دارد‪.‬‬ ‫تقسيمات براعظم امريكا‬

‫براعظم امریکا از شمال به جنوب به سه بخش عمده تقسیم گردیده که عبارت اند از‪:‬‬ ‫امریکای شمالی‪ ،‬امریکای مرکزی و امریکای جنوبی‪.‬‬ ‫‪51‬‬

‫قارۀ امریکا از شمال به جنوب به صورت طوالنی واقع شده است‪ .‬امریکای شمالی شامل‬ ‫کشور‌های کانادا و اياالت متحدۀ امریکا می‌باشد‪،‬كه از قطب شمال الی کشور مکسیکو‬ ‫امتداد يافته است‪ .‬امریکای مرکزی میان امریکای شمالی و جنوبی واقع است‪ ،‬امریکای‬ ‫مرکزی از طرف شمال به ایاالت متحدۀ امریکا و از جنوب به امریکای جنوبی هم‌سرحد بوده‬ ‫و کانال پاناما بحیرۀ کارابین را به بحر آرام وصل می‌سازد و حد فاصل بین امریکای مرکزی و‬ ‫جنوبی می‌باشد‪ .‬امریکای جنوبی درنيم‌كرۀ جنوبي بین عرض‌البلدهاي‪ 12‬درجۀ شمالی تا ‪55‬‬ ‫درجۀ جنوبی قرار دارد و در نيم‌كرۀ شمالي قسمت كم آن واقع می‌باشد‪ .‬امريكاي جنوبي در‬ ‫جنوب امریکای مرکزی به شکل مثلث قرار گرفته است که رأس آن را دماغۀ هورن (کیپ‬ ‫هورن) تشکیل می‌دهد و قاعدۀ آن در بحیرۀ کارابین و امریکای مرکزی قرار دارد‪.‬‬ ‫ فعالیت داخل صنف‬

‫شاگردان به گروه ها تقسیم شوند و از روی نقشۀ قارۀ امریکا موقعیت براعظم امریکا‬ ‫را به اساس طول‌البلدها و عرض البلدها تعیین کنند‪.‬‬

‫؟‬ ‫ سؤال‌ها‬

‫جمالت زیر را تکمیل کنید‪.‬‬ ‫‪ -1‬براعظم امریکا‪............‬کیلو متر مربع مساحت دارد‪.‬‬ ‫‪ -2‬آبنای‪ ................‬حد فاصل بین امریکای جنوبی و براعظم انتارکتیکا را تشکیل می‌دهد‪.‬‬ ‫‪ -3‬حد فاصل بین براعظم امریکا و براعظم آسيا را‪ ....................‬تشکیل می‌دهد‪.‬‬ ‫‪ -4‬حد فاصل بین براعظم امریکا و براعظم اروپا  را ‪...................‬تشکیل می‌دهد‪.‬‬

‫ ‬ ‫ فعاليت خارج از صنف‬

‫جمیکا‬ ‫کیوبا‬

‫ونزویال‬

‫اياالت متحدۀ امريکا‬

‫گویان فرانسه‬

‫م‬

‫پانامه‬

‫برازیل‬

‫کو‬

‫کسی‬

‫گواتیماال‬ ‫نیکاراگوا‬

‫پ‬

‫یرو‬

‫از روي نقشۀ داده شده نام كشورهاي‬ ‫امریکای شمالی‪ ،‬مركزي و جنوبي‬ ‫را به صورت جداگانه ليست کرده و‬ ‫در ساعت درسی آيندۀ جغرافیه‪ ،‬در‬ ‫صنف ارائه کنید‪.‬‬

‫اوروگوای‬

‫ارجنتاین‬

‫پاراگوای‬

‫چیلی‬

‫آبنای دریکا‬

‫‪52‬‬

‫درس  هفد هم‬

‫ در مورد کشف براعظم امریکا چه می‌دانید؟‬

‫آیا با نام کاشف امریکا آشنایی دارید؟‬

‫تصویرکرستف کولمب‬

‫کرستف کولمب بحرپیمای ایتالوی به اساس نظریات مسلمانان راجع به کروی بودن زمین‬ ‫در سال ‪1492‬م‪ .‬از طرف شاه اسپانیا موظف شد تا سفری به سوی غرب‪ ،‬به هندوستان کند‬ ‫و ثروتی را که در آن سرزمین بود بدست آورد؛ اما وقتی کولمب روانۀ سفر شد‪ ،‬به جايي‬ ‫رسید که آن را غرب‌الهند گفت و اولین منطقه که در آن جا پیاده شد‪ ،‬آن را سان سلوادور‬ ‫(نجات‌دهنده مقدس) نامید که از جمله مجمع الجزایر بهاما بود‪ .‬کولمب تصور می‌کرد که به‬ ‫آسیا و هند رسیده است و به همراهانش امر کرد که به جستجوی جزایر بپردازد‪ .‬کولمب سه بار‬ ‫دیگر نیز به قارۀ امریکا سفر کرد‪.‬‬ ‫پس از کولمب بحرپیمای دیگری به ‌نام امریکو وسپوچی راه کولمب را ادامه داده تا ‪25‬‬ ‫درجۀ عرض البلد جنوبی به نزدیکی های سواحل برازیل پیش رفت‪ .‬این بحرپیما در بارۀ سفر‬ ‫بحری خود یک مقاله نوشت و آن را چاپ کرد؛ پس از آن در سال ‪ 1502‬میالدی جغرافیه دانی‬ ‫کتابی نوشت و در آن کتاب مقالۀ امریکو را در مقدمۀ اثرش جا داده و چاپ کرد‪.‬‬ ‫در ‪1507‬م‪ .‬این کتاب به زبان التین ترجمه گردید که در مقدمۀ آن یکی از جغرافيه‌دانان‬ ‫‪53‬‬

‫پیشنهاد کرد که این قطعۀ خشکه به‌نام کاشف اش امریکا نامیده شود‪.‬‬ ‫در ابتداء نام امریکا شامل قارۀ جنوب خط استوا می‌شد که کولمب به آن سفر نکرده بود؛‬ ‫ولی بعدها شامل قسمت شمال نیز گردید و برای اولین بار در جغرافیه در سال ‪1538‬م‪ .‬گرهارد‬ ‫مرکاتور در نقشۀ معروف خود نام امریکا را بر تمام نیم‌کرۀ غربی اطالق کرد‪ .‬از آن به بعد قارۀ‬ ‫جدید را تا امروز به اسم امریکو‪ ،‬قارۀ امریکا مسما ساختند‪.‬‬

‫ فعالیت داخل صنف‬

‫شاگردان به گروه‌ها تقسیم شدۀ به سؤاالت زیر جواب تهیه کنند‪.‬‬ ‫‪ -1‬کولمب چرا برای سفر به هند راه غرب اروپا را انتخاب کرد؟‬ ‫‪ -2‬جغرافيه‌دانان مسلمان چه نقشی در كشف امريكا دارند؟‬ ‫‪ -3‬جغرافيه‌دانان چرا این قارۀ جدید را به‌نام امریکا یاد کردند؟‬

‫؟‬ ‫ سؤال‌ها‬

‫‪ -1‬هدف سفر كرستف كولمب به امريكا چه بود؟‬ ‫‪ -2‬ا مریکو و سپوچی در سفر بحري خود کجا را کشف کرد؟‬ ‫‪ -3‬برای اولین بار کدام جغرافیه‌دان قارۀ جدید را به‌نام امریکا مسما ساخت؟‬ ‫‪ -4‬در ابتداء کلمۀ امریکا به کدام بخش قارۀ امریکا استعمال می‌شد؟‬

‫ فعالیت خارج از صنف‬

‫سير حركت سفر امریکو را     از روی نقشه ترسیم کرده‪ ،‬واضح سازيدكه وي چه‬ ‫كار بزرگی انجام داد‪.‬‬ ‫‪54‬‬

‫درس هژد هم‬

‫جغرافياي طبيعي قارۀ امریکا‬

‫کوه‌های راکی‬

‫نقشۀ صفحه آینده را مالحظه كنيد و بگوييد كه كوه‌ها در كدام قسمت‌هاي  اين بر اعظم واقع شده‬ ‫است؟‬ ‫راجع به کوه های امريكا چه می‌دانيد؟‬

‫‪ -1‬كوه‌هاي كم‌ارتفاع و قديمي‬

‫کوه‌های اپالش(‪:)Appalachian‬‬ ‫در قسمت شرقی ایاالت متحدۀ امریکاي شمالی کوه کم‌ارتفاعی واقع شده که جزء‬ ‫دوران اول جیولوژی است و با گذشت زمان از ارتفاع آن کاسته شده و در حال حاضر دارای‬ ‫قله هاي مدور‪ ،‬دامنه های نشیب‌دار و وادی‌های وسیع می‌باشد‪.‬‬ ‫این کوه‌ها از شمال‌شرق به جنوب‌غرب به طول ‪ 1500‬کیلومتر افتاده است و بلند‌ترین قلۀ‬ ‫آن بلک دیم (‪ 2044 )Black dame‬متر ارتفاع دارد‪.‬‬ ‫‪-2‬كوه‌هاي جوان و مرتفع‬

‫کوه های راکی(‪ ) Rocky‬یا روشوز‪:‬‬ ‫در امتداد سواحل اقیانوس آرام از شمال به جنوب واقع شده‪ ،‬متعلق به دورۀ سوم جيولوژیکی‬ ‫است‪ .‬این کوه ها‪ ،‬جوان و   خیلی بلند است که در بعضی نقاط ارتفاع آن‌ها به ‪ 6000‬متر هم‬ ‫‪55‬‬

‫می‌رسد‪ .‬بلند‌ترین قلۀ آن مک کینلی(‪ )MicKinley‬در االسکا ‪ 6193‬متر ارتفاع دارد‪.‬‬ ‫در قسمت‌های شمال و جنوب کوه مذکور آتش‌فشان‌های فعال و خاموش موجود‬ ‫بوده و زلزله‌های بزرگ نیز در آن زود زود رخ می‌دهد؛ چنانچه در ‪ 1964‬م‪ .‬بزرگترین‬ ‫زلزلۀ قرن‪20‬م‪ .‬در االسکا رخ داد‪ .‬در میان سلسله‌کوه‌های راکی واپالش اراضی هموار و‬ ‫جلگه‌های وسیع موجود است‪.‬‬ ‫نقشۀ طبیعی قاره امریکای شمالی‬

‫‪56‬‬

‫ کوه های اندیز (‪)Andes‬‬

‫کوه  های اندیز به زبان مردم بومی این سرزمین معنای کوه های عسل را می دهد‪ .‬این سلسله به شکل‬ ‫مساویانه به طول سواحل اقیانوس آرام در امریکای جنوبی از شمال    به  جنوب به طول‪8000‬كيلومتر‬ ‫امتداد یافته و ارتفاع بلندترین قلۀ آن اکانكاگوا(‪ )Aconcaguva‬در ارجنتاين به ‪6960‬‬ ‫متر می‌رسد‪ .‬در پروسۀ تشکیل این کوه های جوان از قبیل آتش‌فشان ها‪ ،‬حرکات صعودی‬ ‫وزلزله‌های تخریبی حاال هم ادامه دارد؛ چنانچه در‪ 1960‬م‪ .‬در جنوب کوه های اندیز زلزله یی‬ ‫صورت گرفت که به‌نام زلزلۀ چیلی مسما گردیده‪ ،‬آتش‌فشان خاموش شده آن نیز به فعالیت‬ ‫آغاز کرد و بعضی قسمت‌های ساحلی خشکه زیر آب شد و در بعضی قسمت‌ها جزایر از آب‬ ‫بیرون شده‪ ،‬جزایر جدید را به وجود آورد‪.‬‬ ‫نقشۀ طبیعی قارۀ امریکای جنوبی‬

‫‪10‬‬

‫ ‬ ‫‪0‬‬

‫‪10‬‬

‫‪20‬‬ ‫‪23.5‬‬ ‫‪30‬‬

‫‪40‬‬

‫‪50‬‬

‫‪57‬‬

‫ فعالیت داخل صنف‬

‫شاگردان در چند گروه تنظیم شوند و با مشورۀ هم دو تصوير داده‌‪‎‬شده را به دقت‬ ‫مشاهده كرده‪ ،‬مشابهت‌ها و تفاوت‌ها بين كوه‌هاي جوان راكي و كوه‌هاي پير اپالش‬ ‫را به مشوره هم بنويسند و به کل صنف ارائه کنند‪.‬‬

‫؟‬ ‫ سؤال‌ها‬

‫کوه‌های راکی‬

‫کوه‌های اپالش‬

‫برای جمله‌های صحیح حرف ((ص)) و برای جمله‌های غلط حرف ((غ )) را انتخاب کنید‪.‬‬ ‫)‬ ‫‪ -1‬کوه‌های اپالش از جملۀ کوه‌های دوران اول جیولوژیکی است‪(.‬‬ ‫‪ -2‬کوه‌های راکی از شمال‌شرق به جنوب‌غرب امتداد دارد‪) (.‬‬ ‫جاهای خالی را پر کنید‪.‬‬ ‫‪ -1‬مرتفع تری��ن کوه ه��ای براعظ��م امری��کا‬ ‫‪ .......................‬است‪.‬‬ ‫‪ -2‬بلندترین قلۀ کوه های راکی به ‌نام‬ ‫‪ .......................‬در ‪ .....................‬موقعیت دارد‪.‬‬ ‫‪ -3‬بلندترین قلۀ کوه  های اندیز به ‌نام‬ ‫‪ ........................‬در ‪ ....................‬موقعیت دارد‪.‬‬

‫ فعالیت خارج صنف‬

‫نقشۀ بدون نوشتۀ امریکا را كاپي کرده‪ ،‬نام كوه‌ها‬ ‫را در جاهای تعیین شدۀ آن بنویسید‪.‬‬ ‫‪58‬‬

‫درس نوزد هم‬

‫راجع به دریا‌های امريكا چه می‌دانيد؟‬

‫دریای ميسی سی پی چرا به این نام مسما است؟‬ ‫درياهاي امريكاي شمالي‬

‫دریای میسی سی پی‬

‫در امریکاي شمالی دریاهای خروشان وجود دارد که از یک طرف در کشتی‌رانی و‬ ‫حمل  و نقل اموال مفید است و از جانب ديگر در کشت و زراعت سهولت ها را به وجود‬ ‫آورده است‪.‬‬ ‫بزرگترین دریای حوزة بحر اتالنتيك امریکای شمالی دریای ميسی سی پی (‪)Mississippi‬‬ ‫است که به زبان هندیان بومی به معنای دریای بزرگ می‌باشد؛ این دریا از جهيل ايتاسكا در‬ ‫جنگالت مینیسوتا (‪ )Minnesota‬سرچشمه می‌گیرد و از طریق همواری و دشت های وسیع به‬ ‫طرف جنوب حرکت می‌کند؛ در جریان وسطی آن طوالنی‌ترین‌معاون میسوری(‪)Missouri‬‬ ‫از سمت راست به آن می‌ریزد‪ .‬دریای میسوری به زبان هندی بومی معنای آب گل‌آلود را‬ ‫می‌دهد‪.‬‬ ‫طول دریای ميسی سی پی از منبع دریای میسوری تا مصب در خلیج مکسیکو ‪6420‬‬ ‫کیلومتر است‪ ،‬که از لحاظ طول بعد از دریای نیل و آمازون قرار می‌گیرد‪.‬‬ ‫بزرگترین معاون سمت چپ آن دریای اوهایو(‪ )Ohio‬است که از کوه های اپالش‬ ‫‪59‬‬

‫سرچشمه گرفته و دارای آب زیاد می‌باشد‪ .‬دریای ميسی سی پی ریگ وگل زیاد با خود‬ ‫می‌آورد و در قسمت مصب دلتای وسیع را به وجود آورده‪ ،‬که هر سال به طرف خلیج‬ ‫مکسیکو به اندازۀ ‪ 100‬متر پیش می‌رود‪ .‬این دریا با تمام حوزۀ خویش تقریباً ‪ 20000‬كيلومتر‬ ‫قابل کشتی رانی است و در بخش زراعت نیز از آن استفاده می‌شود‪.‬‬

‫نقشة دریاهای امریکای شمالی‬

‫‪60‬‬

‫دریای سنت الرنس(‪ :)St .Lawrence‬جهیل های پنج‌گانه را به بحر اتالنتیک وصل‬ ‫می‌سازد‪ ،‬این دریا به دليل یخبندان در طول سال قابل کشتی‌رانی نمی‌باشد‪.‬‬ ‫دریاهای حوزۀ اقیانوس منجمد شمالی(‪ )Arctic ocean‬از برف ها سرچشمه گرفته و‬ ‫قسمت اعظم سال یخ بسته می‌باشد‪.‬‬ ‫بزرگترین دریای این حوزه میکنزی (‪ )Mackenzie‬است که منبع آن جهیل گریت‌سلیو و‬ ‫دریای اتابسکا (‪ )Athabasca‬و مصب آن در بحیرۀ بیوفورت (‪ )Beaufort‬در شمال می‌باشد‪.‬‬ ‫این دریا به‌نام محقق امریکای شمالی‪ ،‬ماکینزی یاد شده است‪.‬‬ ‫دریا‌های حوزۀ بحرالکاهل به طور نسبی کوتاه‪ ،‬کم‌ارتفاع و دارای جریان سریع اند‪ .‬بزرگترین‬ ‫آن‌ها دریاهای کلمبیا (‪ )Columbia‬و کلورادو (‪ )Colorado‬می‌باشند‪ .‬که    این دریا‌ها از‬ ‫کوه های راکی سرچشمه گرفته و به بحرالکاهل می‌ریزند‪.‬‬ ‫دریای کلورادو وادی عمیقی را که دیوارهایش عمودی است به وجود آورده‪ ،‬منبع آن‬ ‫‌را باران‌ها و برف‌ها تشکیل می‌دهند‪ .‬در پایان این دریا به خلیج کليفورنیا در کشور مکسیکو‬ ‫می‌ریزد و طول آن ‪ 450‬کیلومتر است‪ .‬آب این دریا گل‌آلود و سرخرنگ می‌باشد؛ به همین سبب‬ ‫اسپانیایی‌ها آن را به‌نام کلورادو یاد کرده‌ اند‪.‬‬ ‫‪61‬‬

‫ فعالیت داخل صنف‬

‫شاگردان تحت رهنمایی معلم به گروه‌ها تقسیم شوند و هر گروه روی خصوصیات‬ ‫دریا‌های زیر با هم بحث وگفتگو کنند و در نقشۀ امریکا آن را نشان دهند‪.‬‬ ‫‪ -1‬دریای میسی سی پی‬ ‫‪ -2‬دریای میکنزی‬ ‫‪ -3‬دریای کلورادو‬ ‫‪ -4‬دریای سنت الرنس‬

‫ سؤال‌ها‬ ‫؟‬

‫جاهای خالی را پر کنید‪.‬‬ ‫‪ -1‬دریای ميسی سی پی را‪ ..................‬تشکیل می‌دهد‪.‬‬ ‫‪ -2‬بزرگترین معاون سمت چپ میسی سی پی‪ ........................‬است‪.‬‬ ‫مختصر جواب دهید‪.‬‬ ‫‪ -1‬بزرگترین دریاهای حوزۀ بحر منجمد شمالی را نام ببريد‪.‬‬ ‫‪ -2‬آب دریای کلورادو به کجا می‌ریزد؟‬ ‫‪ -3‬دریای ميسی سی پی از نظر طول در جهان مقام چندم را دارد؟‬ ‫‪ -4‬مصب دریای کلمبیا درکجا است؟‬ ‫‪ -5‬نام بزرگترین دریا‌های حوزۀ بحر اتالنتیک را بگویید‪.‬‬

‫ فعالیت خارج از صنف‬

‫نقشۀ سفید امریکا را ترسیم کنید و در آن‬ ‫دریاها را مشخص کرده‪ ،‬و در ساعت درسی‬ ‫آیندۀ به هم صنفان تان نشان دهید‪.‬‬

‫‪62‬‬

‫درس  بيستم‬

‫دریاهای امریکای جنوبی‬

‫به نظر شما چرا در امريكاي جنوبي درياهاي پرآب وجود دارد؟‬

‫دریاهای امریکای جنوبی‬

‫بارنده گی فراوان منطقۀ استوایی باعث آن می‌شود که در این قاره دریاهای بزرگ و‬ ‫پر‌آب زیادتر باشند‪.‬کوه های اندیز در طول سواحل غربی امریکای جنوبی امتداد یافته‪ ،‬به‬ ‫حیث آب‌بخش میان حوزه‌های شرقی و غربی این قطعه محسوب  می شوند‪.‬‬ ‫تمام دریاهای بزرگ ساحة شرقی اندیز آب خود را به بحر اتالنتیک می‌ریزند‪ .‬دریاهای‬ ‫این قاره اساساً محصول باران‌های این منطقه بوده که در حوزة آمازون همه‌روزه صورت‬ ‫گرفته‪ ،‬به طور مداوم آب درياها را تقويت می‌کنند‪ .‬درياي آمازون پرآب ترين دريا در جهان‬ ‫است‪.‬‬ ‫طول دریاي آمازون همراه با معاون آن یوکایالی( ‪ )Ucayali‬در کشور پیرو ‪ 6480‬کیلومتر‬ ‫است و به بحر اتالنتیک می‌ریزد که از این لحاظ بعد از دریای نیل در مقام دوم قرار دارد‪.‬‬ ‫این دریا از همواری ها عبور می‌کند و نشیب کمتر دارد و در مسیر خود با بیش از ‪ 500‬معاون‬ ‫خود یکجا می‌شود؛ لذا در تمام سال پر‌آب است و طغیان اعظمی آن در اواخر تابستان در‬ ‫نیم‌کرۀ جنوبی صورت می‌گیرد‪ .‬تمام حوزۀ دریاي آمازون را جنگالت استوایی پوشانیده‬ ‫است که درخت رابر از پیداوار مهم اقتصادی آن نیز می‌باشد‪.‬‬ ‫‪63‬‬

‫بزرگترین معاون سمت راست این دریا مادیرا (‪ )Madeira‬و سمت چپ آن نگرو (‪)Negro‬‬ ‫است‪ .‬عمق زیاد و فراوانی آب دریا امکان آن را می‌دهد که کشتی ها به فاصلۀ هزاران کیلومتر‬ ‫در مسیر دریا حرکت کنند‪.‬کلمۀ آمازون به زبان مردمان محلی معنای آب پر صدا را می‌دهد‪ ،‬در‬ ‫این دریا در هنگام مد بحری امواج عمودا ً به ارتفاع ‪ 5‬متر با صدای رعدآ‌سا به طرف باال حرکت‬ ‫می کند و باعث تولید صدا می‌شود‪ .‬دریاهای پارانا (‪ )Parana‬و اورینوکو (‪ )Orinoco‬از جمله‬ ‫دریاهایبزرگ وپرآب دیگرامریکایجنوبیمی‌باشند‪ .‬دریایپاراناآبخود را ازدامنه‌هایغربی‬ ‫کوهسار برازیل و همواری‌های داخلی آن می‌گیرد‪ .‬طول آن ‪ 4700‬کیلومتر است و به بحر اتالنتیک‬ ‫می ریزد‪ .‬دامنه های شمالی کوهسار گیانا (‪ )Guiyana‬و همواری های اورینوکو مربوط‬ ‫حوزۀ دریای اورینوکو می‌باشد‪ .‬دریای مذکور از اراضی هموار می‌گذرد‪ ،‬طول آن ‪2730‬‬ ‫کیلومتر است و برای کشتی رانی مساعد می‌باشد‪ .‬در   مسیر یکی از معاونین دریای اورینوکو‬ ‫آبشار انجیل (در کشور ونزویال) قرار دارد که بلندترین آبشار جهان به شمار می‌رود و ارتفاع‬ ‫آن به ‪ 1054‬متر می‌رسد‪.‬‬ ‫ فعالیت داخل صنف‬ ‫شاگردان به گروه ها تقسیم شوند و هرگروه روی سؤال ذیل با هم بحث و گفتگو‬ ‫کنند‪.‬‬ ‫دریای آمازون‪ ،‬دریای پارانا و دریای اورینوکو از کجا سرچشمه گرفته و در کجا می‌ریزد‪.‬‬

‫ سؤال‌ها‬ ‫؟‬

‫جمله‌های صحیح را با حرف ((ص)) و غلط را با حرف(( غ )) نشانی کنید‪.‬‬ ‫‪ -1‬دریای آمازون از نظر حجم آب بزرگترین دریای جهان است ‪) (.‬‬ ‫‪ -2‬آب دریای پارانا به بحر اتالنتیک می‌ریزد‪) (.‬‬ ‫صحیح‌ترین جواب را انتخاب کنید‪.‬‬ ‫‪ -3‬مرتفع‌ترین آبشار جهان (انجیل) درکدام یک از کشورهای ذیل است؟‬ ‫د) اکوادور‬ ‫ج) ونزویال‬ ‫ب) برازیل‬ ‫الف) ارجنتاین‬ ‫‪ -4‬دریای اورینوکو به کجا می‌ریزد؟‬ ‫د) بحیرۀ کارابین‬ ‫الف) خلیج مکسیکو ب) بحر اتال  نتیک ج) بحر آرام‬ ‫جمالت ذیل را با کلمات مناسب تکمیل کنید‪.‬‬ ‫‪ -5‬منبع دریای آمازون را ‪ ...............‬تشکیل می‌دهد‪.‬‬ ‫‪ -6‬بزرگترین معاون سمت راست دریای آمازون‪ ..............‬وچپ آن‪.............‬می‌باشد‪.‬‬

‫ فعالیت خارج از صنف‬

‫نقشة امریکا را از صفحة ‪ 62‬در كتابچه های تان كاپي کنید و در آن نام هاي دریاها را ‬ ‫نوشته‪ ،‬و در    ساعت آیندۀ درس جغرافیه در پیش روی صنف نشان دهید‪.‬‬

‫‪64‬‬

‫درس بيست ویکم‬

‫راجع به جهیل‌های امریکا چه می‌دانيد؟‬

‫به نظر شما عوامل مؤثر در ايجاد جهيل‌های امريكا كدام‌ها اند؟‬

‫جهیل‌های پنج‌گانۀ امریکای شمالی‬

‫در درس‌هاي قبل با اصطالح جهيل آشنا شده  ايد‪ .‬به اساس خصوصيات طبيعي در‬ ‫براعظم امريكا جهيل‌هاي بيشتري وجود دارد‪ .‬جهیل‌های بزرگ امریکای شمالی عبارت از‬ ‫سوپریر(‪ )Superior‬به مساحت‪ 83270‬کیلومترمربع‪ ،‬مشیگان (‪ 58020 )Michigan‬کیلو‬ ‫مترمربع‪ ،‬هورن(‪ 60700 )Huron‬کیلو مترمربع‪ ،‬ایری (‪ 25680 )Eerie‬کیلومتر مربع و‬ ‫انتاریو(‪ 19230 )Ontario‬کیلو مترمربع اند و جهیل انتاریو ذریعه دریای سنت لورنس(‪Sent‬‬ ‫‪ )Lauwrence‬به خليج سنت لورنس و اقیانوس اطلس وصل می‌گردد‪.‬‬ ‫جهیل سوپریر از نظر مساحت خیلی وسیع بوده و با داشتن آب شیرین در جهان مقام اول‬ ‫را دارد‪ .‬این جهیل‌ها در اثر یخچال‌ها به وجود آمده و سطح آب آن‌ها از هم متفاوت است‪.‬‬ ‫جهیل سوپریر‪ ،‬هورن و مشیگان توسط آبناهای کوچک با هم وصل شده اند؛ اما جهیل‬ ‫ایری علیحده بوده و جهیل انتاریو توسط دریای سنت لورنس با بحر اطلس یکجا می شود‪.‬‬ ‫آبشار نیاگارا را به زبان بومی نیاگارا (آب صدا دار) می‌گویند که در مسير درياي نياگارا که‬ ‫جهیل ایری و انتاریو را با هم وصل می‌کند‪ ،‬تشکیل شده که آب آن از کشور کانادا از طرف‬ ‫شمال به طرف جنوب به خاک ایاالت متحدۀ امریکا می‌ریزد‪ .‬یک استیشن برق آبی نیز در‬ ‫این قسمت اعمار گردیده است که مربوط به هر دو کشور کانادا و ایاالت متحدۀ امریکا‬ ‫‪65‬‬

‫می‌باشد‪ .‬آب این جهیل‌ها قابل کشتی‌رانی است و جهیل مشیگان توسط کانال به دریای‬ ‫ميسی سی   پی نیز وصل گردیده است‪ .‬جهیل‌های غرب و جنوب‌غرب ایاالت متحدۀ امریکا تقریباً‬ ‫به اقیانوس راه نداشته و بزرگترین جهیل این حوزه به‌نام گریت سالت (‪ )Great salt-L‬یاد‬ ‫می‌شود‪.‬‬ ‫تصویر ماهواره یی جهیل ها‬

‫‪66‬‬

‫جهیل‌های کشور کانادا بیشتر تحت تأثیر یخچال ها می‌باشند‪ .‬این جهیل ها به مساحت ‪10000‬‬

‫کیلو مترمربع از طرف جنوب‌شرق‪ ،‬جنوب و جنوب‌غرب با برجسته گی های سطح مرتفع لورنشین‬ ‫(‪ ) Laurentian Plateau‬احاطه گردیده اند‪ .‬به نقشۀ صفحه ‪ 62‬مراجعه کنید‪.‬‬

‫جدول شماره ‪ :1‬سایر جهیل‌های کشور کانادا (معلومات اضافی)‬ ‫شماره‬

‫نام جهيل‬

‫موقعيت‬

‫نوعيت آب‬

‫‪1‬‬

‫گريت بير( ‪)Great Bear‬‬

‫كانادا‬

‫يخچالي داراي آب شيرين‬

‫‪2‬‬

‫گريت سليو(‪)Great ُSlave‬‬

‫كانادا‬

‫يخچالي داراي آب شيرين‬

‫‪3‬‬

‫ويني پج (‪)Winnipeg‬‬

‫كانادا‬

‫يخچالي داراي آب شيرين‬

‫‪4‬‬

‫منيي توبا(‪)Mani toُba‬‬

‫كانادا‬

‫يخچالي داراي آب شيرين‬

‫بستر اولیۀ این جهیل‌ها به پروسۀ یخچالی ارتباط دارد‪ .‬تقریباً تمام دریاهای این کشور‬ ‫از جهیل‌ها سرچشمه گرفته و عده یی ازآن‌ها قبل از اینکه به اقیانوس‌ها و یا به خلیج هدسن‬ ‫برسند از ده‌ها ساحۀ جهیلی می‌گذرند‪.‬‬ ‫در امریکای مرکزی فرورفته‌گی تکتونیکی کوه ها را از هم جدا کرده‪ ،‬جهیل های وسیع‬ ‫‪67‬‬

‫و عمیق را به وجود آورده است که بزرگترین همه‪ ،‬جهیل نیکاراگوا (‪ )Nicaragua‬دارای‬ ‫‪167‬کیلومتر طول و ‪ 70‬متر عمق است که در غرب کشور نیکاراگوا موقعیت دارد‪ .‬این‬ ‫جهیل دارای جزایر آتش‌فشانی فعال و غیر فعال نیز می‌باشد‪.‬‬ ‫جهیل تی‌تی‌کاکا (‪ )Titicaca‬در سرحد بین کشور‌های پیرو و بولیویا در امریکای جنوبی‬ ‫به ارتفاع ‪ 3812‬متر از سطح بحر واقع شده که مرتفع‌ترین جهیل این قاره به شمار می‌رود‪.‬‬

‫ فعالیت داخل صنف‬

‫شاگردان به گروه‌ها تنظیم شوند و هر گروه به سؤال‌هاي جدا‌گانه از روی نقشۀ‬ ‫صفحۀ ‪ 60‬و ‪ 63‬جواب دهند و نمایندۀ هرگروه نتیجۀ کار گروه خویش را برای تمام‬ ‫هم‌صنفان  خود بخواند‪.‬‬ ‫‪ -1‬موقعیت جهیل‌های کشور کانادا را بر روی نقشه تعیین کنید‪.‬‬ ‫‪ -2‬موقعیت جهیل‌های کشور ایاالت متحدۀ امریکا را در نقشه تعیین کنید‪.‬‬ ‫‪ -3‬موقعیت جهیل‌های کشورهای امریکای مرکزی را در نقشه تعیین کنید‪.‬‬ ‫‪ -4‬موقعیت جهیل‌های کشورهای امریکای جنوبی را در نقشه تعیین کنید‪.‬‬

‫ سؤال‌ها‬ ‫؟‬

‫‪ -1‬جهیل‌های بزرگ امریکای شمالی کدام‌ها اند؟‬ ‫‪ -2‬جهیل های بزرگ کشور کانادا کدام‌ها اند؟‬ ‫‪ -3‬چرا عده یی از جهیل‌ها آب شیرین و عدۀ دیگر آن‌ها آب شور دارند؟‬ ‫‪ -4‬مرتفع‌ترین جهیل براعظم امريكا کدام است؟‬

‫ فعالیت خارج ازصنف‬

‫نقشۀ طبیعی امریکا را از صفحۀ ‪ 62‬کاپی کرده‪ ،‬نام جهیل های آن را بنویسید و در‬ ‫ساعت آیندۀ درسی جغرافیه در صنف نشان دهید‪.‬‬ ‫‪68‬‬

‫درس  بيست  و دوم‬

‫راجع به بحیره‌های امريكا چه می‌دانيد؟‬

‫بحیره ها چه اهمیت اقتصادی دارند ؟‬

‫بحیرۀ کارابین‬

‫براعظم امريكا از چهار طرف به آب هاي وسيع محدود شده و داراي بحيره های زيادي‬ ‫می‌باشد‪ .‬بحیرۀ کارابین بزرگترين بحيرۀ اين قاره می‌باشد که در میان جزایر غرب الهند‬ ‫(زنجیری از جزایر انتیل بزرگ؛ مانند کیوبا‪ ،‬هایتی‪ ،‬جامیکا‪ ،‬پورتوریکو و جزایر انتیل کوچک‬ ‫که منشأ آتش‌فشانی دارد؛ مانند ترینیداد توباکو و غیره)‪ ،‬سواحل شرقی امریکای مرکزی و‬ ‫سواحل شمالی امریکای جنوبی قرار گرفته است و مساحت آن ‪ 1943000‬کیلومتر مربع‬ ‫می باشد‪ .‬این بحیره از نظر موقعیت جغرافیایی در عرض‌البلدهای استوایی و از نگاه ازدیاد‬ ‫درجۀ حرارت(بین ‪ 23‬تا ‪ 27‬درجۀ سانتی گرید) می‌باشد و به نسبت داشتن نمک کم از آب‬ ‫اقیانوس متمایز می‌گردد‪.‬‬ ‫بحیرۀ کارابین دارای اهمیت خاص اقتصادی و استراتیژیکی می‌باشد و در خط‌السیر راه های‬ ‫مهم تجارتی بحری جهان قرار گرفته که از بحر اتالنتیک به بحرآرام‪ ،‬از طریق کانال پاناما‬ ‫می گذرد و پرتراکم‌ترین راه آبی می‌باشد‪ .‬سواحل این بحیره کم ارتفاع بوده و بنادر بزرگ‬ ‫تجارتی در سواحل آن اعمار گردیده است‪.‬‬ ‫‪69‬‬

‫بحیره‌های شمال‌شرقی و شمالی براعظم امریکا؛ از قبیل بحیرۀ بیوفورت (‪ )Beaufort‬در‬ ‫شمال کانادا و البرادور (‪ )Labrador‬در شرق کانادا از نظر آب و هوا مشابهت به اقیانوس‬ ‫منجمد شمالی دارند‪ ،‬تقریباً در طول سال یخ بسته و دارای درجۀ حرارت پایین تر از منفی ‪50‬‬ ‫درجۀ سانتی گرید می‌باشند و حتی تابستان آن‌ها یک ونیم تا دو ماه دوام می‌کند؛ گاه گاهی‬ ‫درجۀ حرارت آن ها از ‪ 10‬درجۀ سانتی گرید تجاوز می‌کند‪ ،‬به همین لحاظ به‌نام بحیره‌های‬ ‫قطبی یاد می‌شوند‪ ،‬صرف کشتی‌های تحقیقاتی در آن‌ها رفت و آمد می‌کنند و در عمق و‬ ‫حاشیۀ آن‌ها بعضی از حیوانات بحری؛ مانند ماهی زنده گی می‌کنند‪ ،‬از بحیرۀ بیوفورت نفت‬ ‫نیز استخراج می‌گردد‪.‬‬ ‫در بین براعظم‌های امریکا و آسیا کدام بحیره و آبنا واقع است؟‬

‫در شمال‌غرب االسکا بحیرۀ چوکچی (‪ )Chukchi‬واقع است‪ ،‬که در بیشترین روزهای سال‬ ‫یخ بسته می‌باشد‪ .‬در بین براعظم امریکای شمالی و براعظم آسیا بحیرۀ دیگری به‌نام بیرینگ‬ ‫(‪ )Bering‬به مساحت ‪ 2269000‬کیلومتر مربع واقع شده است که این بحیره از طریق آبنای‬ ‫بیرینگ به عرض ‪ 85‬کیلومتر به بحر منجمد شمالی ارتباط پیدا می‌کند‪ .‬بخش شمالی آن در‬ ‫زمستان برای مدت طوالنی سال یخ بسته می‌باشد؛ اما بخش جنوبی آن یخ‌بندان نمی‌شود و‬ ‫برای کشتی‌رانی مساعد است‪.‬‬ ‫به نقشۀ صفحۀ ‪ 60‬مراجعه شود‪.‬‬ ‫ فعالیت داخل صنف‬

‫شاگردان به چند گروه تقسیم شوند و هر گروه نقشۀ سفید امريكا را از صفحۀ ‪ 62‬كاپي‬ ‫کرده‪ ،‬نام های بحیره‌ها را در جا‌های معين آن بنویسند؛ بعد نمایندۀ هرگروه آن را به‬ ‫تمام هم‌صنفانش نشان دهد‪.‬‬

‫ سؤال‌ها‬ ‫؟‬

‫‪ -1‬کدام بحیره‌های براعظم امریکا در طول سال قابل کشتی‌رانی است؟‬ ‫‪ -2‬از طریق کدام کانال‪ ،‬اقیانوس اطلس با اقیانوس آرام وصل شده است؟‬ ‫‪ -3‬بحیرۀ بیرینگ در کدام قسمت امریکا واقع شده است و حد فاصل بین کدام براعظم‌ها را‬ ‫ی‌دهد؟‬ ‫تشکیلم ‌‬ ‫‪ -4‬بحيره‌هاي شمال براعظم امريكاي شمالي را با بحيرۀ كارابين مقايسه کنید‪.‬‬

‫ فعالیت خارج از صنف‬

‫نقشۀ بدون نام امریکا را از صفحۀ ‪ 62‬كاپي کرده‪ ،‬موقعیت بحیرۀ‌ها را تعیین و در‬ ‫ساعت درسی آیندۀ جغرافیه در صنف نشان دهید‪.‬‬ ‫‪70‬‬

‫درس بيست وسوم‬

‫ راجع به خلیج‌های قارة امريكا چه می‌دانيد؟‬

‫به نقشۀ فوق دقت کنید‪ .‬چرا در قارة امريكا خليج‌هاي زيادي موجود است؟‬

‫خليج‌هاي امريكاي شمالي‬

‫قارة امریکا خلیج های زیادی دارد؛ زیرا موقعیت مناسب جغرافیایی این قاره در بین دو‬ ‫اقیانوس بزرگ جهان (اقیانوس اطلس و آرام) و پیشرفته‌گی آب در خشکه سبب ایجاد‬ ‫خلیج‌های متعدد گردیده است‪.‬‬ ‫صنعت کشتی‌سازی و تجارت در این قاره نیز بنابر موجودیت همین خلیج‌ها رونق یافته‬ ‫است‪ .‬در جنوب‌شرقی امریکای شمالی خلیج مکسیکو موقعیت دارد که توسط جزیره‌نمای‬ ‫فلوریدا از اقیانوس اطلس جدا شده است‪ .‬این خلیج عالوه بر اینکه زمینة خوب کشتی‌رانی را‬ ‫مساعد ساخته‪ ،‬در سواحل آن ذخایر فراوان نفت وگاز طبيعی و نمک نیز موجود است‪ .‬جريان‬ ‫گرم گلف ستريم از منطقة خلیج مكسيكو می‌گذرد و باعث تغیير اقليم اين منطقه و هم باعث‬ ‫باال آمدن سطح آب آن می‌گردد ‪ .‬خليج بزرگ دیگر این ساحه کامپیچ (‪ )Campeche‬در‬ ‫شرق کشور مکسیکو است‪ .‬در سواحل شرقی امریکای شمالی آب اقیانوس اطلس در خشکه‬ ‫پيش رفته که در بعضی ساحات خلیج های عمیق و در بعضی ساحات خلیج‌های کم‌عمق را‬ ‫تشکیل داده است‪،‬که این خلیج ها از سواحل جزیره‌نمای فلوریدا آغاز یافته تا سرزمین بافین‬ ‫(‪ )Baffin‬به عرض اعظمی خود می‌رسند‪ .‬خليج هاي شمال كانادا از نگاه شرایط اقلیمی‬ ‫مشابه به اقیانوس منجمد شمالی بوده و قابل کشتی‌رانی نمی باشند‪.‬‬ ‫‪71‬‬

‫جدول شمار ه‌دوم خلیج‌های امریکای شمالی (معلومات اضافی)‬ ‫شماره‬

‫نام خلیج‬

‫‪1‬‬

‫سنت الرنس‬

‫‪3‬‬

‫بافين‬

‫هودسن‬

‫‪2‬‬

‫اموندسن‬

‫‪4‬‬

‫‪5‬‬

‫موقعیت‬

‫‪St. Lawrence‬‬

‫در شرق كانادا در ساحل اقیانوس اطلس‬

‫‪Hudson‬‬

‫در شرق كانادا در ساحل اقیانوس اطلس‬

‫‪Amundsen‬‬

‫در شمال كانادا در ساحل اقیانوس اطلس‬

‫‪Baffin‬‬

‫فوندی‬

‫‪Foundy‬‬

‫در شمال‌شرق كانادا در ساحل اقیانوس اطلس‬ ‫خلیج مکسیکو‬

‫در سواحل اقیانوس اطلس در جنوب شرق کانادا‬

‫تمام آب‌هایی که سواحل در شمال‌شرق و شمال قارة امریکا را احاطه کرده اند در طول‬ ‫سال حرارت آن‌ها کمتر می‌باشد و گاهی هم از مثبت ‪ 10‬درجۀ سانتی گرید تجاوز نمی‌کند‬ ‫و بیشتر اوقات سال یخ‌بسته می‌باشند‪ .‬از این سبب آب سرد خلیج هودسن و آب گرم خلیج‬ ‫مکسیکو در اقلیم امریکاي شمالی تأثیر مستقیم دارد‪.‬‬ ‫سواحل اقیانوس آرام امریکای شمالی کمتر شکسته‌گی داشته؛ اما در سواحل شمال‬ ‫غربی این قاره جزایر خرد و بزرگ گسترش یافته که بیشتر شکسته اند‪.‬‬ ‫خلیج‌های بزرگ این ساحه یکی هم خلیج کلفورنیا (‪ )California‬است که در ساحل‬ ‫شرقی جزیره‌نمای کلفورنیا قرار داشته و دریای کلورادو در آن می‌ریزد‪ .‬این خلیج طویل و‬ ‫باریک بوده‪ ،‬ساحۀ فرورفته و شکسته را تشکیل می‌دهد‪.‬‬ ‫از خلیج بزرگ دیگر این ساحۀ خلیج االسکا (‪ )Alaska‬است که در شمال غرب قارة امریکا‬ ‫موقعیت دارد‪ .‬قابل یاد‌آوری است که تمام خلیج‌های بزرگ و عمیق شرایط مناسبی را برای‬ ‫کشتی‌رانی وتأسیسات بندری فراهم می‌کند‪.‬‬ ‫فعاليت داخل صنف‬ ‫شاگردان به   گروه ها تقسيم شوند و به مشورۀ هم نقشۀ سفید صفحه ‪ 64‬قارۀ امريكا را كاپي کرده‪ ،‬خليج هاي‬ ‫مهم قارۀ امريكای شمالی را روي آن نشان دهند و سرگروه آن را به هم‌صنفان خود نشان بدهند‪.‬‬

‫سؤال‌ها‬ ‫؟‬ ‫‪ -1‬از خليج مكسيكو چه استفادۀ اقتصادي صورت مي‌گيرد؟‬ ‫‪ -2‬در شرق امريكای شمالي كدام خليج‌هاي بزرگ و كم‌عمق وجود‌دارد؟‬ ‫‪ -3‬چرا خليج‌هاي شمال امريكا قابل كشتي‌راني نمي باشند؟‬ ‫‪ -4‬خليج‌هاي بزرگ ساحل غربي امريكای شمالي كدام‌ها اند؟‬ ‫فعالیت خارج صنف‬ ‫جدول داده شده را تكميل کرده‪ ،‬در درس آيندۀ جغرافیه آن را در صنف قرائت کنید‪.‬‬ ‫شماره‬

‫‪1‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪5‬‬

‫نام خليج‬

‫مكسيكو‬ ‫سنت الرنس‬ ‫هودسن‬ ‫االسكا‬ ‫كلفورنيا‬

‫موقعیت ‬

‫در سواحل جنوب‌شرق امريكای شمالي‬

‫اهمیت اقتصادي‬

‫قابل كشتي‌راني می‌باشد‪.‬‬

‫‪72‬‬

‫درس  بيست  و چهارم‬

‫خليج‌های امريكاي جنوبي‬ ‫خلیج پاناما‬ ‫خلیج سادو مارکوس‬

‫خلیج کورکوادو‬

‫خلیج دی پینیاز‬

‫نقشه از امريكاي جنوبي‬

‫آیا همه خليج‌هاي امريكای جنوبي براي استفادۀ كشتي‌هاي بزرگ تجارتي مناسب اند؟‬ ‫راجع به خليج‌هاي امريكاي جنوبي چه می‌دانيد؟‬

‫در سواحل اقيانوس اطلس(اتالنتیک) امريكاي جنوبي خليج‌هاي بزرگی كه بيشتر در‬ ‫خشكه پيشرفته باشند‪ ،‬وجود ندارند‪ .‬تنها در بخش‌های جنوب‌شرقي در سواحل كشور ارجنتاين‬ ‫خليج‌های نيمه‌دايروي به مشاهده مي‌رسد‪ .‬در مصب رود پارانا (‪ )Parana‬سواحل وسيع  و‬ ‫طوالنی   ریودوالپالتا موقعیت دارد و در شمال آن خليج کوچک سادومارکوس  است که‬ ‫شرایط مناسب بندری را برای کشتی‌رانی‬ ‫جدول شماره‪ :3‬سایر خلیج‌های امریکای جنوبی (معلومات اضافی)‬ ‫فراهم کرده است‪.‬‬ ‫موقعيت‬ ‫نام خليج‬ ‫شماره‬ ‫مصب دریای آمازون نیز قابل‬ ‫در شرق كشور ارجنتاين در ساحل‬ ‫سان ماتیاس‬ ‫‪1‬‬ ‫اقیانوس اطلس‬ ‫(‪)San Matias‬‬ ‫کشتی‌رانی است‪.‬‬ ‫در شرق كشور ارجنتاين درساحل‬ ‫در سواحــل بحیــرة کارابیــن‬ ‫بالنكا (‪)Blanca‬‬ ‫‪2‬‬ ‫اقیانوس اطلس‬ ‫بزرگتــرین خلیج ونزویال قرار‬ ‫در شرق كشور ارجنتاين در ساحل‬ ‫سان جورج‬ ‫‪3‬‬ ‫دارد که اهمیت خاص تجارتی‬ ‫اقیانوس اطلس‬ ‫( ‪)San jorgs‬‬ ‫را دارا می‌باشد‪.‬‬ ‫‪73‬‬

‫‪4‬‬

‫گراند (‪)Granda‬‬

‫در شرق كشور ارجنتاين در ساحل‬ ‫اقیانوس اطلس‬

‫در سواحل بحرالکاهل(اقیانوس آرام) شمال‌غرب قارة امریکای جنوبي و جنوبی کشور‬ ‫پانامه خلیج بزرگ پانامه واقع است‪  ،‬که   شرایط مناسب را برای حمل و نقل کشتی ها از طریق‬ ‫کانال پانامه مساعد ساخته است؛ همچنین در جنوب خط استوا بزرگترین خلیج این ساحه در‬ ‫کشور اکوادور به‌نام گوایاکیل(‪ )Guayaquil‬معروف می‌باشد که بزرگترین بندرگوایاکیل‬ ‫نیز در همین جا تأسیس شده و در جنوب آن الی عرض‌البلد ‪ 30‬درجه سواحل آن شکستگی‬ ‫ندارد و ارتفاع ساحل آن هم زیاد است که برای لنگر‌اندازی مساعد نمی‌باشد؛ اما انتهای‬ ‫جنوبی سواحل اقیانوس آرام در کشور چيلی شکسته‌گی زیاد داشته‪ ،‬خلیج های آن مارپیچ و‬ ‫کم‌عرض اند؛ مانند خلیج بزرگ کورکوادو (‪ )Corcovado‬و خلیج دی پناس (‪)De penas‬‬ ‫که این خلیج های وسیع و عمیق شرایط مناسب را برای تأسیسات بندرگاه های تجارتی بحری‬ ‫مساعد می‌سازند‪ .‬بسیاری از کشورها با وجود این که ساحل‌های وسیع بحری دارند؛ اما به علت‬ ‫نداشتن خلیج ها و یا وجود خلیج های نا‌مساعد وكم‌عمق برای کشتی‌رانی مناسب نیست‪.‬‬ ‫گوشۀ از خلیج‌ها در امریکای جنوبی‬

‫ فعالیت داخل صنف‬

‫شاگردان در چند گروه تنظيم شوند و نقشۀ سفيد صفحۀ ‪ 64‬را كاپي کرده و در‬ ‫آن نام خليج هاي بزرگ را در جاهاي معين آن بنويسند‪.‬‬ ‫ب) خليج‌هاي سواحل اقیانوس‬ ‫الف) خليج هاي شمالي امريكاي جنوبي‬ ‫اطلس ج) خليج هاي سواحل اقیانوس آرام‬

‫ سؤال‌ها‬ ‫؟‬

‫جمالت زير راتكميل کنید‪.‬‬ ‫‪ -1‬درسواحل خليج ‪............‬كشور اكوادور بزرگترين بندر تجارتي تأسيس گرديده است‪.‬‬ ‫‪ -2‬بزرگترين خليج كشور چيلي ‪ .........................‬می‌باشد‪.‬‬ ‫مختصر جواب دهید‬ ‫‪-1‬كدام سواحل به صورت طبيعي قابل ساختن بندرگاه‌ها نیستند؟‬ ‫‪ -2‬به نظر شما از خليج‌ها چه استفادۀ اقتصادي صورت گرفته می‌تواند؟‬

‫ فعالیت خارج از صنف‬

‫خليج‌هاي سواحل اقیانوس آرام را با اقيانوس اطلس از نظر احداث بنادر  وكشتي‌راني‬ ‫مقايسه كنيد‪.‬‬

‫‪74‬‬

‫درس بیست و پنجم‬

‫راجع به اقلیم قارۀ امريكا چه می‌دانيد؟‬ ‫كنيد‪.‬‬

‫جریان پیرو‬

‫جریان اقیانوسی آب گرم و سرد جهان‬

‫کدام براعظم جهان تمام انواع اقلیم‌ها و نباتات جهان را دارا است؟‬

‫براعظم امریکا بر خالف براعظم‌های دیگر جهان در دو نیم‌کرۀ شمالی وجنوبی موقعیت‬ ‫دارد؛ بنابراین دارای تمام انواع اقلیم و نباتات جهان است‪ .‬به نقشۀ صفحۀ (‪ )78‬نگاه کنید‪.‬‬ ‫امریکای شمالی دارای کدام مناطق اقلیمی می‌باشد؟‬

‫امریکای شمالی بین ‪ 7‬و ‪ 83‬درجۀ عرض البلد شمالی موقعیت دارد‪ .‬به این ترتیب‪ ،‬از شمال به‬ ‫جنوب تمام کمربندهای اقلیمی به استثنای استوایی را قطع می‌کند‪ ،‬طوری که بزرگترین بخش این‬ ‫قاره در کمربند اقلیمی قطبی معتدله و کمتر در تحت استوایی (امریکای مرکزی) قرار دارد‪ .‬این‬ ‫موقعیت سبب اختالف در گرم شدن قسمت‌های شمالی و جنوبی امریکای شمالی می‌گردد‪.‬‬ ‫در شرق امریکای شمالی کوه‌های مرتفع وجود ندارد‪ .‬از این رو برای داخل شدن کتله های‬ ‫مرطوب شرقی از بحر اتالنتیک (اقیانوس اطلس) مساعد است؛ اما کوه‌های راکی در غرب‬ ‫مانع جریان کتله‌های هوای مرطوب از جانب بحر آرام می‌گردد‪.‬‬ ‫موجودیت دشت‌ها بین بحر منجمد شمالی و خلیج گرم مکسیکو از شمال به جنوب شرایط‬ ‫تبادلۀ کتله های هوایی را در میان عرض‌البلد‌های قطبی و استوایی در تمام فصل‌های سال مساعد‬ ‫‪75‬‬

‫ساخته است‪.‬‬ ‫در بحر اتالنتیک تفاوت حرارت بین بخش‌های شمالی و جنوبی آن به مشاهده می‌رسد؛‬ ‫یعنی جریان گرم گلف‌ستریم سواحل جنوب‌شرقی امریکای شمالی را گرم می‌سازد و جریان‬ ‫سرد البرادور قسمت های شرقی کانادا را سرد می‌کند‪ .‬در غرب امریکای شمالی جریان گرم‬ ‫کوروشیوی اقیانوس آرام به طرف شمال و جریان سرد کلفورنیا به طرف جنوب تغییرات‬ ‫حرارتی را در طول سال به وجود می‌آورد‪.‬‬ ‫مرطوب‌ترین مناطق امریکای شمالی سواحل اتالنتیک در شرق و بحر آرام در غرب است‬ ‫و خشک‌ترین مناطق آن در نواحی مرکزی کوه‌های راکی می‌باشد که مقدار بارنده گی آن‬ ‫بسیار کم است‪ .‬در شمال امریکای شمالی منطقة سرد تندرا‪ ،‬در جنوب آن منطقة معتدله و در‬ ‫جنوب منطقة معتدله سب تروپیک می‌باشد‪.‬‬ ‫امريكاي جنوبي داراي كدام مناطق اقليمي است ؟‬

‫امریکای جنوبی بین عرض‌البلد‌های ‪ 12‬درجۀ شمالی و ‪ 56‬درجۀ جنوبی واقع شده و‬ ‫قسمت اعظم آن در منطقۀ گرم قرار دارد؛ یعنی حصۀ بیشتر خاک آن در سرزمین استوایی یا‬ ‫حاره بین خط سرطان و جدی واقع شده‪ ،‬تنها یک قسمت جنوبی این قاره در منطقۀ معتدله‬ ‫قرار دارد‪.‬‬ ‫عوارض طبیعی کوه‌های اندیز در قسمت غربی و همواری‌های وسیع در قسمت شرقی‬ ‫باالی اقلیم امریکای جنوبی تأثیر بارز دارند‪ .‬کوه‌های اندیز مانع عبور هوای مرطوب به سوی‬ ‫شرق می‌شوند‪.‬‬

‫تصویر از منطقۀ تحت استوایی‬

‫‪76‬‬

‫از سواحل شرقی این قاره تقریباً در نزدیکی خط استوا جریان آب گرم استوایی عبور‬ ‫می کند که به جریان گرم شمال‌غربی و جنوب‌غربی برازیلی (‪ )Brazilian stream‬تقسیم‬ ‫می‌شود و باعث ازدیاد درجه حرارت زمستانی در حدود ‪ 3‬درجۀ سانتی‌گرید در سواحل‬ ‫امریکای جنوبی می‌گردد‪.‬‬ ‫جريان آب سرد پیرو (‪ )Peru stream‬در طول سواحل غربی امریکای جنوبی از جنوب‬ ‫به شمال تا خط استوا حرکت می‌کند و هوای ساحلی را کاهش داده‪ ،‬حتی در مدار استوا‬ ‫درجۀ حرارت را چهار درجه تنزیل می‌دهد‪ .‬شاخۀ دیگر این جریان سواحل جنوب‌شرقی‬ ‫امریکای جنوبی را نیز سرد می‌سازد‪.‬‬

‫تصویر از منطقۀ معتدله‬

‫‪77‬‬

‫فعالیت داخل صنف‬

‫شاگردان به گروه‌های پنج‌نفری تقسیم شوند‬ ‫و هر گروه نقشة اقلیمی براعظم امریکا را با‬ ‫راهنمای آن که هر منطقۀ اقلیمی در آن به رنگ‬ ‫مخصوص مشخص گرديده به طوردقیق از‬ ‫نظر بگذرانند و به يكي از خصوصيات اقليمي‬ ‫جواب تهيه کرده ‪،‬در صنف ارائه کنند‪.‬‬ ‫‪ -2‬اقليم معتدل‬ ‫‪ -1‬اقليم  سرد‬ ‫‪ -3‬اقليم سب تروپيك ‪ -4‬اقليم تندرا‬

‫؟‬

‫سؤال‌ها‬

‫جمله‌های صحيح را با حرف (ص) وغلط‬ ‫را با حرف (غ) نشاني كنيد‪.‬‬ ‫‪ -1‬براعظم امریکا در دو نیم کرۀ شمالی و‬ ‫جنوبی واقع شده است‪) ( .‬‬ ‫‪ -2‬قسمت اعظم خاک امریکای شمالی در‬ ‫منطقة گرم و استوایی واقع شده است‪) (.‬‬ ‫مختصر جواب دهید‪.‬‬ ‫‪ -1‬كدام جريانات بحري بر اقليم براعظم‬ ‫امريكا تأثير می‌گذارند؟‬ ‫‪ -2‬كدام كوه ها مانع نفوذ رطوبت اقيانوس‬ ‫آرام به داخل براعظم امريكا می‌شوند؟‬

‫ فعالیت خارج از صنف‬

‫نقشۀ سفيد براعظم امريكا را طبق نقشۀ داده‬ ‫شدة اقليمي رنگ‌آميزي كنيد‪.‬‬

‫‪78‬‬

‫درس بیست وششم‬

‫راجع به جغرافیای سیاسی امریکا چه می‌دانید؟‬

‫جمیکا‬ ‫کیوبا‬

‫ونزویال‬

‫اياالت متحدۀ امريکا‬

‫گویان فرانسه‬

‫کسی‬

‫م‬ ‫پانامه‬

‫پ‬ ‫یرو‬

‫برازیل‬

‫کو‬

‫گواتیماال‬ ‫نیکاراگوا‬

‫اوروگوای‬

‫ارجنتاین‬

‫پاراگوای‬

‫چیلی‬

‫آبنای دریکا‬

‫در قارة امريكا چند كشور مستقل وجود دارد؟‬

‫نقشۀ سیاسی امریکا‬

‫قارة امريكا با مساحت ‪ 42,3‬ميليون كيلومتر مربع در نيم‌كرة شمالي و جنوبي موقعيت‬ ‫دارد‪.‬این قاره شامل ‪ 51‬واحد سياسي می‌باشد كه از آن جمله ‪ 35‬واحد آن كشور‌های مستقل‬ ‫كنترل كشور‌هاي خارجي قرار دارند‪ .‬در امريكای شمالي كه به ‌نام‬ ‫و متباقي تا هنوز تحت ُ‬ ‫انگلوساكسون نيز ياد می‌شود‪ ،‬دو كشور اياالت متحدۀ امريكا (اتازوني) وكانادا موقعیت‬ ‫دارند‪ .‬كشور اياالت متحدۀ امريكا از نظر مساحت (‪9363000‬كيلو متر مربع) چهارمين كشور‬ ‫جهان است كه از پنجاه ايالت تشكيل شده و به اين سبب در پرچم رسمي شان ‪ 50‬ستاره‬ ‫موجود است‪ ،‬نوع حكومت آن فدرالي و رئیس جمهور آن براي مدت چهار سال انتخاب‬ ‫می‌شود‪.‬‬ ‫كشور كانادا ((‪ 9970610‬كيلومتر مربع مساحت)) بعد از روسيه وسيع ترين كشور جهان‬ ‫است‪ .‬این مملکت از‪ 10‬ايالت تشكيل شده و تا هنوز گورنر‌جنرال آن که حیثیت تشریفاتی‬ ‫دارد از طرف ملكۀ انگلستان معرفي می‌شودکه از جملة كشور‌هاي مشترك‌المنافع انگلستان‬ ‫‪79‬‬

‫به شمار می‌رود‪.‬‬ ‫كشورهای هشت‌گانۀ امريكاي مركزي به شمول امريكاي جنوبي به‌ نام امريكاي التين‬ ‫ياد می‌شوند كه مهمترين وجه مشترك آن‌ها زبان التيني(در اكثر كشورها زبان رسمی‬ ‫اسپانیوی و در برازيل‪ ،‬پرتگالي است) می‌باشد‪ .‬وسيع‌ترين كشور آن برازيل می‌باشد كه‬ ‫داراي ‪8547404‬كيلومتر مربع مساحت بوده و پايتخت آن شهر برازيليا است وكوچكترين‬ ‫كشور آن ترينيداد وتوباگو می‌باشد‪ .‬مهمترين شهر آن بوئنس ايرس در ارجنتاين است كه‬ ‫به‌ نام پاريس امريكا نيز مشهور است وكم‌نفوس‌ترين کشور آن كشور تحت استعمار به‌نام‬ ‫فارکلند است كه ‪ 2000‬نفوس دارد‪.‬‬ ‫از جملة كشورهاي امريكايي شش كشورآن داراي نوع حكومت فدرالي‪ 19 ،‬كشور آن‬ ‫جمهوري و‪ 10‬كشور متباقي آن مستعمرات سابق انگلستان بوده كه حاال استقالل آن‌ها به‬ ‫رسميت شناخته شده است؛ اما تا به حال گورنرجنرال آن‌ها از طرف ملكة انگلستان تعیين‬ ‫می‌شود و جزء كشورهاي مشترك‌المنافع انگلستان به شمار می‌روند‪.‬‬ ‫ فعاليت داخل صنف‬ ‫شاگردان به گروه‌ها تقسيم شوند و با توجه به اطالعات قبلي در مورد نظام حکومتی‬ ‫کشورهای امریکا با هم بحث کرده‪ ،‬نتيجه را به صنف ارائه کنند‪.‬‬

‫؟‬ ‫ سؤال‌ها‬ ‫‪ )1‬با توجه به نقشۀ تقسيمات سياسي قارة امريكا به سؤاالت ذیل جواب دهيد‪.‬‬ ‫الف) نام دو كشور امريكاي شمالي را بگوييد‪.‬‬ ‫ب) نام يك كشور امريكاي مركزي را بگوييد‪.‬‬ ‫ج) نام سه كشور امريكاي جنوبي را بگوييد‪.‬‬ ‫‪ )2‬مهمترين وجه مشترك كشورهاي امريكاي جنوبي چيست؟‬ ‫‪)3‬كشور اياالت متحدۀ امريكا (اتازوني) از چند ايالت تشكيل شده و نوع حكومت‬ ‫آن چگونه است؟‬ ‫ فعاليت خارج از صنف‬ ‫شاگردان راجع به يكي از كشور‌هاي قارة امريكا مطلبی تهيه کرده و در درس‬ ‫آینده جغرافیه به صنف  ارائه کنند‪.‬‬ ‫‪80‬‬

‫درس بیست و هفتم‬

‫ در مورد جغرافياي بشري قارۀ امريكا چه می‌دانید؟‬

‫به نقشۀ مقابل که پراکنده گي نژاد‌ها را در قارۀ امريكا نشان می‌دهد‪ ،‬دقت كنيد‪.‬‬ ‫كدام نژاد‌ها در امريكا سكونت دارند؟‬ ‫نژاد و زبان‬ ‫مردم قارۀ امريكا از نژاد‌ها و شاخه‌هاي گوناگون تشكيل شده اند و مهمترين آن‌ها عبارت‬ ‫اند از‪:‬‬

‫‪ -1‬بوميان يا سرخ‌پوستان‬

‫‪81‬‬

‫ساكنان اصلي و قديمي امريكا را تشكيل می‌دهند كه در اياالت متحدۀ امريكا و كانادا‬ ‫زنده‌گي می‌كنند و به آن ها هندی‌ها (‪ )Indian‬نيز می‌گويند؛ پس از كشف امريكا و با‬ ‫ورود سفيدپوستان اروپايي به اين قاره كه در جستجو و تصرف زمين‌هاي سرخ‌پوستان بودند‬ ‫جنگ‌هاي متعدد بين بوميان و اروپاييان رخ داده كه به سبب آن امروز عدۀ كمي از آن‌ها‬ ‫باقي مانده  اند‪.‬‬ ‫شغل اين مردمان زراعت و شكار حيوانات بوده و از ريشۀ درختان نيز تغذيه می‌کردند‪.‬‬ ‫سرخ‌پوستان را از نژاد زردپوستان نيز می‌دانند كه در گذشته ها از قارۀ آسيا از طريق آبناي‬ ‫بیرنگ به قارۀ امريكا مهاجرت کرده اند‪.‬‬

‫‪ -2‬سفيد‌پوستان‬

‫از قرن شانزدهم ميالدي به بعد به تدريج مهاجران سفيد‌پوست اروپايي به امريكا آمدند و‬ ‫در آنجا زنده‌گي كردند و روز به روز به تعداد آن‌ها افزوده شد‪ .‬امروز عدۀ زيادي از مردم‬ ‫قارۀ امريكا دو رگه استند كه از اختالط نژاد و مليت‌هاي گوناگون به وجود آمده اند‪.‬‬ ‫‪ -3‬سياه‌پوستان‬

‫سياه‌پوستان امريكايي در واقع فرزندان و نواسه‌های بردهگان افريقایي استند كه در دوران‬ ‫استعمار به وسيلۀ سفيد‌پوستان اروپايي براي كار در مزارع زراعتي و معادن به اجبار به اين قاره‬ ‫آورده شدند‪ .‬امروز عدۀ زيادي از سياه‌پوستان در امريكاي شمالي‪ ،‬مرکزی و جنوبي زنده‬ ‫گي می‌کنند‪.‬‬ ‫در اياالت متحده امريكا سياه پوستان بيشتر در جنوب‌شرقی اين كشور و نيز در شهرهاي‬ ‫بزرگي؛ چون شيکاگو و نيويارك زنده‌گي دارند و شرايط زنده‌گي آنان از نظر اقتصادي و‬ ‫اجتماعي در مقايسه با سفيد‌پوستان نامناسب است‪.‬‬ ‫اسکان نژادها در قارۀ امريكا‬

‫ساکنان اصلی‬

‫‪82‬‬

‫آيا می‌دانيد فرهنگ‌ها و زبان‌هاي رايج در قارة امريكا كدام‌ها اند؟‬ ‫الف‪ -‬امريكاي شمالي‬

‫در امريكاي شمالی؛ يعني در اياالت متحدۀ امريكا و کانادا‪ ،‬انگليسي‌ها در اثر مهاجرت و‬ ‫سكونت در اوايل قرن هفده و اواخر قرن هژده يك نوع فرهنگ انگليسي را برقراركردند كه‬ ‫هنوز هم باقي است و مردم كانادا به زبان‌هاي انگليسي و فرانسوي و مردم اياالت متحدۀامريكا‬ ‫به زبان انگليسي تكلم می‌كنند‪.‬‬ ‫امريكاي التين‬

‫قسمتی امريكاي مركزي و امريكاي جنوبي در مجموع به امريكاي التين معروف است‪ .‬نام‬ ‫اين منطقه و هم روش زنده‌گي آنان نمايندهگي از فرهنگ اروپايي التين‪ ،‬يعني اسپانيا و پرتگال‬ ‫كه زبان اسپانيوي زبان رايج ‪ 18‬جمهوري از ‪ 20‬جمهوري اين منطقه می‌باشد‪ .‬مردم برازيل به‬ ‫زبان پرتگالي و مردم هایتی به زبان فرانسوی تكلم مي‌كنند‪.‬‬ ‫چهره سفید پوست‬

‫‪83‬‬

‫چهرۀ سیاه پوست‬

‫تصویری از مردم سرخپوست‬

‫ فعاليت داخل صنف‬

‫شاگردان در گروه‌ها روي مطالب زير با هم مباحثه كنند‪.‬‬ ‫ امريكاي التين به كدام بخشی از قارۀ امريكا گفته می‌شود و چرا؟‬‫‪ -‬منشأ اصلي سياه‌پوستاني كه امروز در قارۀ امريكا سكونت دارند‪ ،‬از كجاست؟‬

‫؟‬ ‫ سؤال‌ها‬ ‫جواب صحیح را انتخاب کنید‪.‬‬ ‫ ‬

‫‪ -1‬فرهنگ انگلوساكسون دركدام يك از كشورهاي زير وجود دارد؟‬ ‫الف) كانادا‬ ‫ب) برازيل‬ ‫ج) ارجنتاین‬ ‫د) مكسيكو‬ ‫‪ -2‬جملۀ زیر را تکمیل کنید‪.‬‬ ‫در امريكاي جنوبي فرهنگ ‪ ........................................‬رايج می‌باشد‪.‬‬ ‫‪-3‬آيا سياه‌پوستان اياالت متحدۀامريكا شرايط اقتصادي و اجتماعي مناسبي دارند؟‬ ‫‪84‬‬

‫درس بیست و هشتم‬

‫در مورد نفوس و مذهب امریکا چه می‌دانید؟‬

‫پرنفوس‌ترين شهر‌هاي قارۀ امريكا كدام‌ها اند؟‬ ‫به نقشۀ توزیع جغرافیایی نفوس در قارۀ امريكا دقت كنيدكه تراكم نفوس در امريكا را نشان‬ ‫می‌دهد‪.‬‬ ‫نقشۀ توزیع جغرافیایی نفوس قارۀ امريكا‬

‫امروزه بخش زیادی از نفوس قارۀ امريكا را مهاجرين دو قاره؛ يعني اروپا و افريقا كه در‬ ‫شهر‌هاي بزرگ مسكن‌گزين شده اند تشکیل می‌دهند‪.‬‬ ‫تصويری از نيويارك‬ ‫پرنفوس‌ترين مناطق اين قارۀ‪ ،‬امريكاي شمالي و مركزي‬ ‫بوده كه در سال ‪2000‬م‪ .‬بيش از‪ 480‬ميليون‬ ‫نفر نفوس داشت و در امريكای جنوبي به‬ ‫بيش از ‪ 346‬ميليون نفر سکونت داشت‪ .‬در‬ ‫مجموع نفوس قارۀ امريكا ‪ 827‬ميليون نفر‬ ‫بود‪.‬‬ ‫پرجميعت ترين شهر در امريكای شمالي و‬ ‫مركزي بندر نيويارك است که نفوس آن در‬ ‫سال‪2005‬م‪ .‬به ‪ 18 ، 5‬ميليون نفر می‌رسید و در‬ ‫‪85‬‬

‫امريكاي جنوبي شهر بوئنوس آيرس پايتخت ارجنتاین از شهرهای پرنفوس به   شمار می‌رود که‬ ‫در سال ‪ 2005‬م نفوس آن به ‪ 13 ، 3‬ميليون نفر می‌رسید‪ .‬اين شهر از پرنفوس‌ترين شهرهای‬ ‫امريكاي جنوبي است و همچنين نفوس شهر ساو پائولو در برازيل در سال ‪ 2005‬م‪ .‬به ‪18،3‬‬ ‫ميليون نفر می‌رسید‪ .‬بايد يادآور شد كه رشد نفوس در امريكاي التين بيشتر از امريكاي‬ ‫شمالي است‪.‬‬ ‫مردم امريكاي شمالي‪ ،‬به جز مكسيكو اكثرا ً از پيروان مذهب پروتستانت می‌باشند و‬ ‫بقيۀمردم قارۀ امريكا پيرو مذهب كاتوليك اند كه ميراثي از اروپاي جنوبي يا مديترانه‌يي‬ ‫است‪ .‬پيروان مذهب كاتوليك در امريكاي التين سكونت دارند و پیروان ساير اديان نظير‬ ‫تصويری از سائو پائولو‬ ‫اسالم و يهودیت نیز در قارۀ امريكا مسکون اند‪.‬‬

‫ فعاليت داخل صنف‬

‫با توجه به نقشۀ توزیع جغرافیای نفوس در امريكا‪ ،‬شهرهاي پرجمعیت اين قاره را در‬ ‫نقشۀ سفيد مشخص كنيد‪.‬‬

‫؟‬ ‫ سؤال ها‬

‫‪ -1‬در كدام شهر امريكا سياه‌پوستان بيشتر زنده‌گي می‌كنند؟‬ ‫‪ -2‬رشد نفوس در امريكاي شمالي بيشتر است يا در امريكاي جنوبي و مركزي؟‬ ‫‪ -3‬مذهب پروتستان بيشتر در كدام بخش‌های اين قاره رايج است؟ نام ببريد‪.‬‬ ‫‪86‬‬

‫درس بیست و نهم‬

‫در مورد جغرافیای اقتصادی امريكا چه می‌دانید؟‬

‫چه عواملي موجب پیشرفت اقتصادي امريكای شمالي شده اند؟‬ ‫امریکای شمالی‬

‫در شرایط حاضر دو كشور امريكاي شمالي (اياالت متحدۀ امريكا و كانادا) به داليل‬ ‫مختلف از پیشرفته‌ترين ممالك جهان به شمار می‌روند؛ به طور مثال‪:‬‬ ‫امريكاي شمالي داراي معادن زيرزميني فراوان‪ ،‬منابع سرشارطبيعي‪ ،‬زمين‌هاي وسيع‪ ،‬درياهاي‬ ‫پرآب و تنوع آب و هوا می‌باشد‪.‬‬ ‫پس از كشف براعظم امريكا‪ ،‬اروپاييان به اين قاره مهاجرت كردند‪ .‬آن‌ها سرمايه‌هاي خود‬ ‫را با خود آورده بودند‪ .‬و مهارت‌ها و استعداد‌هاي خود را به كار انداختند و در مدت چند‬ ‫قرن تمدن جديدي را به  وجود آوردند‪.‬‬ ‫عوامل ديگري نيز در توسعۀ اقتصادي امريكاي شمالي تأثير داشته اند؛ مثال‪ :‬در جنگ جهاني‬ ‫دوم صنايع كشورهاي اروپايي اغلب ويران شد؛ ولي اياالت متحدۀ امريكا به دليل دور بودن‬ ‫از منطقۀ جنگ آسيب نديد و توانست از رقيبان خود پيشي گيرد‪.‬‬ ‫امريكاي شمالي با جذب متخصصین و دانشمندان ساير  كشورها توانسته است اقتصاد‬ ‫پيشرفته یي داشته باشد‪.‬‬ ‫‪87‬‬

‫خلیج مکسیکو‬

‫زراعت و مالداري‬

‫امريكای شمالي منابع سرشار و وسیع طبيعي دارد كه اين امر باعث پيشرفت زراعت و‬ ‫مالداري در اين منطقه شده است‪ .‬در زمين‌هاي حاصل‌خيز‪ ،‬گندم و جواري به پيمانۀ زياد زرع‬ ‫می‌شود‪.‬‬ ‫نقشۀ اقتصادی امریکای شمالی‬

‫خلیج مکسیکو‬

‫تنباکو‬

‫استخراج نفت‬ ‫از عمق دریا‬

‫جواری‬

‫ماهی‌گیری‬

‫‪88‬‬

‫فعاليت هاي زراعتي با استفاده از روش‌هاي علمي به نحو احسن انجام مي‌گيرد‪ .‬مالداري در‬ ‫نقاط مختلف امريكا از جمله كانادا و اياالت متحدۀ امريكا از اهمیت ویژیی برخوردار است و‬ ‫پرورش گله هاي عظيم گاو‪ ،‬گوسفند و بز و تربيت اسپ در اين كشورها صورت مي‌گيرد‪.‬‬ ‫معادن وصنايع‬

‫چاه‌های نفت‪ ،‬معادن زغال سنگ و آهن در سراسر قارۀ امريكای شمالی يافت می‌شوند؛‬ ‫همچنين طال‪ ،‬نقره ‪ ،‬مس‪ ،‬نیكل(‪ )Nickel‬و بسياري فلزات ديگر از معادن مهم این قاره‬ ‫می‌باشد‪.‬‬ ‫كارخانه‌های توليدات صنعتي اياالت متحدۀ امريكا بيشتر در شهرهاي بزرگ‪ ،‬مانند‪:‬‬ ‫نيويارك و مناطق اطراف جهيل هاي پنج‌گانه قرار دارند‪.‬‬ ‫تصويری از صنايع‬

‫‪89‬‬

‫ذوب فلزات‪ ،‬صنایع سنگین‪ ،‬تهیۀ فوالد‪ ،‬ساخت ماشین های زراعتی‪ ،‬راه‌سازی‪ ،‬تولیدات‬ ‫اسلحه‪ ،‬موترسازی‪ ،‬کشتی‌سازی‪ ،‬ساخت طیارات و باآلخره صنایع کیمیاوی‪ ،‬صنایع تصفیۀ‬ ‫نفت و ‪ ...‬از صنایع مهم و قابل ذکر امریکای شمالی به حساب می‌آیند‪.‬‬

‫ فعاليت داخل صنف‬

‫شاگردان به گروه‌ها تقسيم شوند و هر گروه با توجه به جدول زير عوامل طبيعي و‬ ‫بشریي را كه موجب پيشرفت كشورهاي امريكاي شمالي شده اند در دو ستون داده‬ ‫شده واضح سازند‪.‬‬

‫ ‬

‫عوامل طبيعي‬

‫عوامل بشري‬

‫زمين‌های وسيع حاصل‌خيز‬ ‫‪.........................................‬‬ ‫‪.........................................‬‬ ‫‪.........................................‬‬

‫دور بودن از منطقۀ جنگ‬ ‫‪.........................................‬‬ ‫‪.........................................‬‬ ‫‪.........................................‬‬

‫ سؤال‌ها‬ ‫؟‬

‫‪ -1‬چند محصول مهم زراعتي امريكاي شمالي را نام ببريد‪.‬‬ ‫‪ -2‬مهمترين صنايع اياالت متحدۀ امريكا را چه چيز‌ها تشكيل می‌دهند؟ بيان داريد‪.‬‬ ‫‪ -3‬معادن مهم امريكاي شمالي را نام ببريد‪.‬‬ ‫‪ -4‬در مورد صنايع امريكای شمالی معلومات دهید‪.‬‬

‫ فعاليت خارج از صنف‬

‫با استفاده از نقشۀ سفید و بدون نوشته‪ ،‬شهرهاي صنعتي امريكاي شمالي را در جاهاي‬ ‫آن مشخص كنيد و در ساعت درسی آیندۀ جغرافیه در صنف ارائه کنید‪.‬‬ ‫‪90‬‬

‫درس سی‌ام‬

‫امریکای التین‬

‫مزرعه یی در امریکای التین‬

‫اقتصاد امريكای التين از کدام منابع به دست می‌آید؟‬ ‫كشور‌هاي امريكاي التين؛ مانند دو كشور اياالت متحدۀ امریکا وكانادا پيشرفته نيستند‪ .‬بلكه‬ ‫بيشتر اقتصاد آنها‬ ‫تصویر کشت ککاو‬ ‫زراعت‬

‫با تحوالتي كه از اوايل قرن بيستم در زمينۀ زراعت به‬ ‫وجود آمد امريكای التين توانست مقام مهمي را در اقتصاد‬ ‫زراعتي دنيا براي خود كسب کند‪ ،‬طوري كه امروز از‬ ‫عمده ترين محصوالت كشورهاي امريكاي جنوبي مي‌توان‬ ‫از پنبه‪ ،‬نيشكر‪،‬كاکاو‪ ،‬قهوه‪،‬كيله و رابر نام برد‪ .‬عالوه بر‬ ‫اين‌ها غالت؛ به خصوص گندم وجواري نيز در بعضي از‬ ‫كشورهاي اين منطقه به ميزان فراوان كشت می‌شوند‪.‬‬ ‫‪91‬‬

‫كشور ارجنتاين از مراكز مهم توليد گندم و جواري به شمار می‌رود و برازيل مهمترين‬ ‫صادركنندۀ قهوۀ دنيا است؛ همچنين رابر خام جنگل‌هاي آمازون از منابع مهم و ثروت‬ ‫اين قاره به حساب آید‪.‬كشت كيله‪ ،‬قهوه‪،‬كاکاو‪ ،‬نيشكر‪ ،‬انواع مركبات و آناناس در‬ ‫جزاير كارابین وكشورهاي امريكاي مركزي و باآلخره محصوآلت رابر‪ ،‬لبلبو‪ ،‬قند‪ ،‬كتان و‬ ‫بهر ه‌برداري از جنگالت در نقاط جنگلي در سراسر اين قاره قابل توجه است‪.‬‬ ‫مالداري‬

‫مالداري در نقاط مختلف امريكای جنوبی‪ ،‬از جمله برازيل و ارجنتاين از اهميت خاصی‬ ‫برخوردار است‪ .‬در اين كشورها به سبب وجود دشت‌هاي وسيع و سرسبز گله داري و‬ ‫مالداري؛ به خصوص پرورش گاو رواج بيشتری دارد؛ چنانچه در سال‌هاي اخير وسايل مجهز‬ ‫براي نگهداري و كنسرو گوشت تهيه گرديده که این امر باعث رشد بیشتر مالداری شده‬ ‫است‪.‬‬ ‫مالداری‬

‫‪92‬‬

‫معادن و صنايع‬

‫امريكای جنوبي از نظر منابع طبیعی قاره یی ثروتمند است‪ .‬در اين قاره معادن نفت‪ ،‬طال‪،‬‬ ‫مس‪ ،‬نقره و آهن وجود دارد و اين منطقه از لحاظ داشتن منابع نفتي نيز مورد توجه است‪.‬‬ ‫يكي از عواملی كه پرتگالي ها و اسپانیوي ها را براي اشغال اين قاره جلب كرد‪ ،‬فلزات‬ ‫قيمتي؛ مانند‪ :‬طال و نقره بود كه بيشتر معادن نقره در مكسيكو و بوكسيت در جاميكا‪ -‬كه‬ ‫براي توليد المونيم به كار می‌رود‪ -‬می‌باشند‪ .‬صنعت نفت و انواع معادن‪ ،‬ذوب فلزات و معادن‬ ‫مهم مس در چيلي نیز قابل ذكر اند‪ .‬در امريكای جنوبي توسعۀ صنايع مراحل اوليه را طي‬ ‫می‌كند‪.‬‬ ‫تصفيۀ نفت‬

‫‪93‬‬

‫تصويری از كار خانه ها‬

‫فعاليت داخل صنف‬

‫شاگردان به گروه‌ها تقسيم شوند و هرگروه اقتصاد امريكاي شمالي و امريكاي جنوبي‬ ‫را از نظر زراعت‪ ،‬مالداري‪ ،‬معادن وصنايع مقايسه كنند و نتيجه را به تمام هم‌صنفان‬ ‫ارائه کنند‪.‬‬

‫؟‬ ‫ سؤال‌ها‬

‫‪ -1‬اقتصاد امريكاي جنوبي بيشتر متكي بر چه است؟‬ ‫‪ -2‬مهمترين محصوالت صادراتي امريكاي جنوبي كدام‌ها اند؟‬ ‫‪ -3‬داليل توسعۀ گله‌داري و مالداري در كشور‌هاي امريكای التين را بنویسيد‪.‬‬ ‫‪ -4‬مهمترين معادن امريكاي جنوبي را نام ببريد‪.‬‬

‫ فعاليت خارج از صنف‬

‫با مراجعه به كتابخانۀ مكتب و يا منابع ديگر‪ ،‬مطلبي در مورد مهاجرت پرتگالي‌ها و‬ ‫اسپانیوي ها به امريكاي التين در چند سطر بنویسيد و در ساعت آیندۀ درسی جغرافیه‬ ‫در صنف ارائه کنید‪.‬‬

‫‪94‬‬

‫درس سی و یکم‬

‫راجع به جغرافیای مواصالتي امریکا چه می‌دانید؟‬

‫شهر پانامه‬

‫شاهراه‌های مهم امریکای شمالی‬

‫به نظر شما اهميت راه‌های مواصالتي امريكاي شمالي در چيست؟‬ ‫جغرافیای مواصالتی عبارت از مطالعۀ ارتباطات بین محالت‪ ،‬شهر‌ها و بندرگاه های مهم‬ ‫تجارتی می‌باشد‪ ،‬که در این مسیر امتعۀ تجارتی(واردات و صادرات) حمل و نقل افراد و‬ ‫اشخاص صورت می‌گیردكه انواع مختلف دارد‪.‬‬ ‫راه‌های مواصالتی امریکا را می‌توان تحت دو عنوان جداگانه مطالعه کرد‪:‬‬ ‫امریکای شمالی‬ ‫الف) مواصالت زمینی‬

‫امريكاي شمالي داراي شبكه هاي متراكم‪ ،‬شاهراه ها و راه هاي آهن  است‪ ،‬كه همۀ شهرها‪،‬‬ ‫مراكز استخراج معادن‪ ،‬مراكز صنعتي و مصرفي و بنادر كشورها را با هم مرتبط ساخته اند؛‬ ‫يعني خطوط آهن و شاهراه هاي كشورهاي امريكاي شمالي هم بين خود و هم با كشورهاي‬ ‫ساحلي بحرالكاهل امريكاي مركزي وصل گرديده‪ ،‬كه با استفاده از آن‌ها می‌توان به همۀ اين‬ ‫كشورها سفر نمود و روابط تجارتي قايم کرد‪.‬‬ ‫‪95‬‬

‫ب) مواصالت آبي‬

‫شاهراه‬

‫موقعيت مناسب جغرافيايي امريكاي شمالي در بين بحر اتالنتيك و بحرالكاهل و بریده‌گی هاي‬ ‫مناسب ساحلي باعث آن شده تا تأسيسات و بندرگاه‌ها‪ ،‬تجارت و صنعت كشتي‌راني  در این‬ ‫مناطق ارتقا یابد و با بيش از صد كشور ساحلي جهان از طريق آن تجارت کنند؛ همچنين با‬ ‫استفاده از راه‌های آبي و دريايي نيز می‌توان در داخل كشور و از طريق آن به راه‌های بين المللي‬ ‫راه يافت‪.‬‬ ‫ج‪ :‬مواصالت هوايي‬

‫اين ترانسپورت به طور معمول براي فاصله هاي‬ ‫دور غرض انتقال مسافرين و اموالی كه وزن‬ ‫آن‌ها كم و ارزش آن‌ها بيشتر باشد‪ ،‬مورد‬ ‫استفاده قرار مي‌گيرد‪.‬‬ ‫بزرگترين كمپنی هاي ترانسپورت       هوايي‬ ‫اياالت متحدۀ امريكا وکانادا با داشتن تعداد‬ ‫زيادي از طيارات خرد و بزرگ خود در داخل‬ ‫و خارج كشور در عرصۀ ترانسپورتی فعاليت‬ ‫دارند‪.‬‬

‫تصویر ميدان هوايي‬

‫‪96‬‬

‫حمل و نقل توسط پايپ‌لين‬ ‫توسط پایپ‌لین بيش تر حمل و نقل مايعات‪ ،‬بدون ضايعات و با سرعت زياد به مراكز‬ ‫مصرفي صورت می‌گیرد‪ .‬این حمل و نقل بيشتر در كشورهاي امريكاي شمالي انكشاف‬ ‫کرده و براي انتقال نفت‪،‬گاز و آب استفاده می‌شود‪.‬‬

‫لوله‌های گاز‬

‫‪97‬‬

‫پایپ‌لین تكزاس‪ -‬نيويارك طوالنی‌ترین ومهمترين پایپ‌لین گاز اياالت متحدۀ امريكا‬ ‫می‌باشد‪ .‬در كانادا نيز از ایالت البرتا (در غرب كانادا) و نواحي مجاور آن‪ ،‬نفت و گاز توسط‬ ‫پایپ‌لین  به نواحي مستهلك آن انتقال می‌یابد‪.‬‬

‫ فعاليت داخل صنف‬

‫شاگردان در گروه‌های دونفري پهلوي هم تنظيم شوند و با استفاده از نقشۀ داده‪-‬‬ ‫شده با هم مشوره کنند‪ ،‬كه شهر صنعتي و تجارتي شیكاگو(در ساحل جنوب‌غرب‬ ‫جهيل مشيگان اياالت متحده امريكا) توسط خطوط آهن و شاهراه ها به كدام بنادر و‬ ‫كشورهاي همجوار وصل گرديده است؛ بعد نتيجۀ كار خويش را به هم سایر‌صنفان‬ ‫خود ارائه کنند‪.‬‬

‫ سؤال‌ها‬ ‫؟‬

‫‪ -1‬جغرافيۀ مواصالتی را تعريف کنید‪.‬‬ ‫‪ -2‬خطوط آهن اياالت متحدۀ امريكا با خطوط آهن كدام كشور وصل می‌گردند؟‬ ‫‪ -3‬موقعيت جغرافيايي امريكاي شمالي در بين سه بحر سبب توسعۀ كدام نوع ترانسپورت‬ ‫گرديده است؟‬ ‫‪ -4‬كدام درياهاي بزرگ امريكاي شمالي قابل كشتي‌راني اند؟‬ ‫‪ -5‬از ترانسپورت هوايي بيشتر در كدام موارد استفاده صورت مي‌گيرد؟‬ ‫‪ -6‬اهميت ترانسپورت پایپ‌لین را توضيح كنيد‪.‬‬

‫ فعاليت خارج از صنف‬

‫با استفاده از نقشۀ داده شده‪ ،‬اگر بخواهيم از ايالت االسكا توسط شاهراه به كشور پانامه‬ ‫سفر کنیم از كدام كشورها عبور می‌كنيم؛ معلومات خود را در اين مورد بنويسيد‪.‬‬

‫‪98‬‬

‫درس سی ودوم‬

‫امريكاي جنوبی‬

‫شاهراه‌های مهم امریکای جنوبی‬

‫چرا در قارۀ امريكاي جنوبي مواصالت زميني رشد و انكشاف خوب نکرده است؟‬ ‫ عوامل طبيعي در اين قاره مانع بزرگ براي توسعۀ راه‌های ارتباطي می‌باشد‪ .‬سلسله‌كوه هاي‬‫انديز از يك طرف و جنگالت وسيع آمازون از طرف ديگر توسعۀ راه‌های ترانسپورتي را‬ ‫براي كشورهاي ذي‌نفع کمتر ممكن ساخته است‪.‬‬ ‫كشورهاي امريكاي جنوبي از نگاه راه هاي خشكه فقير می‌باشند‪.‬‬ ‫تصوير راه زميني‬ ‫مواصالت زميني‬

‫خطوط آهن در امريكای        جنوبي بيشتر در‬ ‫دو ناحيۀ پُر‌نفوس‪ ،‬منطقۀ قهوه خيز برازيل‬ ‫در اطراف ريودوژنیرو و منطقۀ حاصل‌خيز‬ ‫پامپاس در اطراف بوئنس آيرس متمركز‬ ‫گرديده اند‪.‬‬ ‫‪99‬‬

‫خطوط مهم آهن امريكاي جنوبي قرار ذيل اند‪:‬‬ ‫‪ -1‬راه آهن سرتاسري كشور ارجنتاين به كشور چيلي؛‬ ‫‪ -2‬خط آهن كشور ارجنتاين به بوليويا؛‬ ‫‪ -3‬راه آهن ساحل شرقي از كشور ارجنتاين به كشور‬ ‫برازيل؛‬ ‫‪ -4‬راه آهن كشور بوليویا به كشور چيلي‪.‬‬ ‫شاهراه یی ب ‌ه نام پان امريكن كه بسياري پايتخت‌های‬ ‫امريكاي جنوبي را به هم وصل می کند‪ ،‬يكي از مهمترين‬ ‫شاهراه‌های امريكاي جنوبي محسوب می‌شود‪.‬‬ ‫مواصالت آبي‬

‫سرک وخط آهن‬

‫كش��ورهاي امري��كاي جنوبي از نگاه راه‌های آبي غني می‌باش��ند؛ زيرا بس��ياري از درياها به‬ ‫فاصله  هاي خيلي زياد قابل كش��تي‌راني اند‪ .‬مث��ال‪ :‬درياي امازون به طول ‪ 4000‬كيلومتر قابل‬ ‫كشتي راني است‪ .‬از طرف ديگر واقع شدن آمريكاي جنوبي در بين بحرالكاهل و بحر اتالنتيك‪،‬‬ ‫س��بب توسعۀ مواصالت آبي شده است‪ .‬كانال پانامه كه بحر اتالنتيك را به بحرالكاهل وصل‬ ‫مي كند‪ ،‬طول آن ‪ 82‬كيلومتر می‌باشد و داراي اهميت خاص اقتصادي واستراتیژيكي است‪.‬‬ ‫تصوير بندري در امريكاي جنوبي‬

‫‪100‬‬

‫مواصالت هوایی‬

‫با توجه به محدوديت توسعۀ راه‌های زميني در اكثر كشورهاي امريكاي جنوبي بيشتر‬ ‫به راه هاي هوايي توجه کرده اند‪ .‬عالوه بر خطوط بين‌المللي هوايي كه مورد استفاده قرار‬ ‫مي‌گيرند‪ ،‬قسمت عمدۀ ارتباطات داخلي؛ به خصوص بین برازيل و ارجنتاين كه وسعت‬ ‫خاک آن‌ها خيلي زياد است‪ ،‬از راه هوا تأمين می‌شوند‪.‬‬

‫تصويری از ميدان هوايي‬

‫ فعاليت داخل صنف‬

‫شاگردان در گروه‌های پنج نفري تنظيم شوند و هرگروه راجع به مشكالت ترانسپورت‬ ‫زميني قارۀ امريكای جنوبي با هم بحث کنند و نتيجۀ كار خويش را به تمام هم‌صنفان‬ ‫ارائه کنند‪.‬‬

‫ سؤال‌ها‬ ‫؟‬

‫‪ -1‬عوامل طبيعي که مانع توسعه راه‌های زميني امريكاي جنوبي شده اند را بگوييد‪.‬‬ ‫‪ -2‬خطوط آهن امريكاي جنوبي بيشتر در كدام مناطق متمركز گرديده اند؟‬ ‫‪ -3‬چرا ترانسپورت آبي امریکای جنوبی نسبت به ترانسپورت زميني آن نسبتاً انكشاف‬ ‫يافته است؟‬ ‫‪ -4‬علل انكشاف بيشتر ترانسپورت هوايي در امريكاي جنوبي چيست؟‬

‫ فعاليت خارج از صنف‬

‫نقشۀ ترانسپورتي امريكاي جنوبي را به طور دقیق مطالعه کنید و بگوييد‪  ،‬اگر بخواهيم از‬ ‫بوئنس آيرس‪ ،‬پايتخت كشور ارجنتاين به شهر سانتياگو‪ ،‬پايتخت كشور چيلي مسافرت‬ ‫کنیم از كدام خطوط مواصالتي استفاده كرده می‌توانيم‪.‬‬

‫‪101‬‬

‫خالصۀ فصل امريكا‬ ‫*‪ -‬قارة امريكا تنها قاره یی است كه از قطب شمال تا قطب جنوب امتداد دارد‪.‬‬ ‫*‪ -‬قارۀ امريكا در سال ‪1492‬م‪ .‬توسط كرستف كولمب كشف گرديده‪ ،‬شخص ديگری كه‬ ‫به اين قاره سفرکرده است امريكو وسپوچي بود كه نام اين قاره (امريكا) نيز از نام اين‬ ‫شخص گرفته شده است‪.‬‬ ‫*‪ -‬كوه هاي قارة امريكا به دو قسمت چون كوه هاي كم ارتفاع قديمي؛ مانند‪ :‬اپاالش‬ ‫وكوه هاي جوان و مرتفع‪ ،‬مانند‪ :‬راكي و انديز تقسيم شده اند‪.‬‬ ‫*‪ -‬بزرگترين درياي قارۀ امريكاي شمالي ميسي سي پي است كه به خليج مكسيكو می‌ريزد و‬ ‫قابل كشتي‌راني نيز می‌باشد‪.‬‬ ‫*‪ -‬درياي آمازون يكي از پرآب‌ترين درياهاي جهان است كه در امريكاي جنوبي جريان‬ ‫دارد و قابل كشتي‌راني نيز می‌باشد‪.‬‬ ‫*‪ -‬بزرگترين جهيل هاي امريكاي شمالي جهيل پنج‌گانه شامل سوپرير‪ ،‬مشيگان‪ ،‬هورن‪،‬‬ ‫ايري و انتاريو است كه آب آن‌ها شيرين می‌باشد و مرتفع‌ترين جهيل جهان (تي تي كاكا) در‬ ‫امريكاي جنوبي واقع شده است‪.‬‬ ‫*‪ -‬با توجه به موقعيت جغرافيایي بر اعظم امريكا اين قاره داراي انواع اقليم ها و نباتات متنوع‬ ‫است‪.‬‬ ‫*‪-‬ساكنان اصلي اين قاره را سرخ‌پوستان تشكيل می‌دهند و منشأ سفيد‌پوستان امريكا را‬ ‫مهاجرين سفيد‌پوست اروپايي تشكيل می‌دهند‪.‬‬ ‫*‪ -‬پرنفوس‌ترين شهر در امريكاي شمالي نيويارك و در امريكاي جنوبي بوئنس آيرس‬ ‫است‪.‬‬ ‫*‪ -‬بحيره‌های امريكا داراي اهميت اقتصادي و استراتيژيكي می‌باشند‪.‬‬ ‫*‪ -‬كانال پانامه متراكم‌ترين راه آبي می‌باشد كه بحرالكاهل و بحراتالنتيك را به هم‬ ‫وصل می‌كند‪.‬‬ ‫*‪ -‬موقعيت مناسب اين قاره در بين دو بحر بزرگ جهان (اتالنتيك و الكاهل) سبب ايجاد‬ ‫‪102‬‬

‫خليج‌های متعدد می‌گردد‪ ،‬كه وسيع‌ترين آن‌ها خليج مكسيكو است‪.‬‬ ‫*‪ -‬در براعظم امريكا ‪ 51‬واحد سياسي موجود است كه از آن جمله ‪ 35‬كشور مستقل‬ ‫می‌باشد‪.‬‬ ‫*‪ -‬براعظم امريكا داراي دو فرهنگ انگلوساكسون در امريكاي شمالي و التين در امريكاي‬ ‫جنوبي می‌باشد‪.‬‬ ‫*‪ -‬یکی از عواملي كه باعث توسعۀ اقتصاد امريكاي شمالي گرديده است‪ ،‬دوري از ساحۀ‬ ‫جنگ جهاني دوم بود‪.‬كه صنايع اغلب كشورهاي اروپايي ويران شده بود؛ اما اياالت‬ ‫متحدۀامريكا يگانه تأمين كنندة آن در جهان بود‪.‬‬ ‫*‪ -‬نظر به موقعيت جغرافيايی براعظم امريكا که در بين دو اقيانوس اتالنتيك و بحرالكاهل‬ ‫قرار دارد‪ ،‬ترانسپورت آبي آن بيشتر انكشاف کرده و همچنين براي انتقال مسافرين و اموالي‬ ‫كه حجم آن‌ها كم و ارزش آن‌ها بيشتر باشد از ترانسپورت هوايي استفاده می‌شود‪.‬‬ ‫جدول شماره چهارم خصوصیات جغرافیایی کشور‌های امریکایی‬ ‫مساحت به‬ ‫کیلومتر مربع‬

‫نفوس در‬ ‫سال ‪2006‬‬

‫موقعیت‬

‫‪1‬‬

‫ارجنتاین بوئنس‬

‫بوئنس آیرس‬

‫‪2780092‬‬

‫‪38971000‬‬

‫امریکایجنوبی‬

‫‪3‬‬

‫یوروگوای‬

‫مونته ویدئو‬

‫‪176215‬‬

‫‪3266000‬‬

‫امریکای جنوبی‬

‫السوادور‬

‫سان سالوادور‬

‫‪21041‬‬

‫‪6991000‬‬

‫باربادوس‬

‫بریج تاوان‬

‫بلیز‬

‫بلموپان‬

‫شماره‬ ‫‪2‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪5‬‬ ‫‪6‬‬ ‫‪7‬‬ ‫‪8‬‬ ‫‪9‬‬

‫آنتیگوا باربودا‬

‫اکوادور‬

‫سنت جونز‬ ‫کیتو‬

‫ایاالت متحدۀ امریکا واشنگتندیسی‬

‫بهاما‬

‫‪10‬‬

‫بولیوی‬

‫‪12‬‬

‫پانامه‬

‫‪11‬‬

‫‪103‬‬

‫اسم کشور‬

‫پایتخت‬

‫پاراگوای‬

‫ناسائو‬

‫الپاز وسوکر‬ ‫اسون سیون‬

‫پانامه ستی‬

‫‪442‬‬

‫‪272045‬‬

‫‪78200‬‬

‫امریکای مرکزی‬

‫‪13419000‬‬

‫امریکای جنوبی‬

‫‪9363364‬‬

‫‪299330000‬‬

‫امریکای شمالی‬

‫‪13939‬‬

‫‪327000‬‬

‫امریکای مرکزی‬

‫‪1098581‬‬

‫‪935400‬‬

‫‪75517‬‬

‫‪3191000‬‬

‫‪430‬‬

‫‪22965‬‬

‫‪406752‬‬

‫‪270000‬‬ ‫‪301000‬‬

‫‪5993000‬‬

‫امریکای مرکزی‬ ‫امریکای مرکزی‬ ‫امریکای مرکزی‬

‫امریکای جنوبی‬ ‫امریکای جنوبی‬

‫امریکای مرکزی‬

‫اسم کشور‬

‫شماره‬

‫پایتخت‬

‫مساحت به‬ ‫کیلومتر مربع‬

‫نفوس در‬ ‫سال ‪2006‬‬

‫موقعیت‬

‫‪1285216‬‬

‫‪27544305‬‬

‫امریکای جنوبی‬

‫‪1301000‬‬

‫امریکای جنوبی‬ ‫امریکای مرکزی‬

‫‪13‬‬

‫پیرو‬

‫لیما‬

‫‪14‬‬

‫ترینیدادوباگو‬

‫پرت آو اسپاین‬

‫‪5128‬‬

‫‪15‬‬

‫جمیکا‬

‫کینگستون‬

‫‪10991‬‬

‫‪2667000‬‬

‫‪17‬‬

‫دومینکن‬

‫سانتودومینگو‬

‫‪48671‬‬

‫‪9021000‬‬

‫امریکای مرکزی‬

‫‪165000‬‬

‫امریکای مرکزی‬ ‫امریکای مرکزی‬ ‫امریکای جنوبی‬

‫‪16‬‬ ‫‪18‬‬ ‫‪19‬‬ ‫‪20‬‬

‫دومنیکا‬

‫روسو‬

‫سنت کیتس ورنویس‬

‫باستر‬

‫سنت وین سنت‬ ‫وگرنادین‬

‫کاسترس‬

‫‪617‬‬

‫کنکزتاون‬

‫‪389‬‬

‫‪96800‬‬

‫پاراماریبو‬

‫‪163265‬‬

‫‪502000‬‬

‫‪51100‬‬

‫‪4274000‬‬

‫سنت لوسیا‬

‫‪21‬‬

‫سورینام‬

‫‪23‬‬

‫کاستاریکا‬

‫سان جوزه‬

‫کلمبیا‬

‫بوگوتا‬

‫گرینادا‬

‫سنت جورجز‬

‫‪22‬‬ ‫‪24‬‬ ‫‪25‬‬ ‫‪26‬‬ ‫‪27‬‬ ‫‪28‬‬ ‫‪26‬‬ ‫‪30‬‬ ‫‪31‬‬ ‫‪32‬‬ ‫‪33‬‬ ‫‪34‬‬ ‫‪35‬‬

‫‪751‬‬

‫چیلی‬

‫کانادا‬ ‫کیوبا‬

‫سانتیاگو‬ ‫اوتاوا‬ ‫هاوانا‬

‫‪261‬‬

‫‪69500‬‬

‫‪756626‬‬ ‫‪9970610‬‬

‫‪1141748‬‬ ‫‪110861‬‬ ‫‪344‬‬

‫‪49100‬‬

‫‪16436000‬‬

‫امریکای مرکزی‬

‫امریکای مرکزی‬

‫امریکایجنوبی‬

‫امریکای مرکزی‬

‫‪ 32547000‬امریکای شمالی‬

‫‪43593000‬‬

‫امریکای جنوبی‬

‫‪107000‬‬

‫امریکای مرکزی‬

‫‪11294000‬‬

‫امریکای مرکزی‬

‫گواتیماال‬

‫گواتیماالستی‬

‫‪108889‬‬

‫‪13019000‬‬

‫امریکای مرکزی‬

‫مکسیکو‬

‫مکسیکو ستی‬

‫‪1958201‬‬

‫‪104038000‬‬

‫امریکای مرکزی‬

‫کاراکاس‬

‫‪912050‬‬

‫‪27216000‬‬

‫امریکای جنوبی‬

‫‪7327000‬‬

‫امریکای مرکزی‬

‫گویان‬

‫جورج تاون‬

‫نیکاراگوا‬

‫ماناگوا‬

‫هایتی‬

‫پورتوپرنس‬

‫ونیزویال‬

‫هندوراس‬

‫برازیل‬

‫تیگوسیگالپا‬

‫برازیلیا‬

‫‪214969‬‬ ‫‪130700‬‬ ‫‪27750‬‬

‫‪112492‬‬

‫‪8547404‬‬

‫‪756000‬‬

‫‪5233000‬‬ ‫‪8808000‬‬

‫‪186771000‬‬

‫امریکای جنوبی‬

‫امریکای مرکزی‬ ‫امریکای مرکزی‬ ‫امریکای جنوبی‬

‫‪104‬‬

‫اصطالحات جغرافیایی‬

‫آبنا‪ :‬مسیر طبیعی و باریک آب است که دو آب بزرگ (بحیره و اقیانوس) را متصل می‌سازد؛ مانند‪:‬‬ ‫آبنای جبل‌الطارق‪.‬‬ ‫امواج‪:‬بخشی از آب بحیره یا اقیانوس که در اثر جریان باد به حرکت در می‌آید و به سوی ساحل‬ ‫پیش می‌آید‪ ،‬باالترین قسمت آن را اوج و پایین‌ترین قسمت آن را نشیب می‌گویند‪.‬‬ ‫آتش‌فشان‪ :‬منفذی در قشر زمین که ناشی از مواد مذاب مگما (‪ )Magma‬است که راه خود را با‬ ‫فشار زیاد به طرف سطح زمین باز می‌کند و مواد ذوب شدۀ الوا (‪ )Lava‬از آن خارج می‌شود‪.‬‬ ‫آبشار‪ :‬ریختن آب دریا از بلندی به پایین را گویند که در مسیر دریاها تشکیل می‌شود؛ مانند‪ :‬آبشار‬ ‫انجیل در کشور ونزویال‪.‬‬ ‫اقلیم قطبی‪ :‬به نوعی اقلیم گفته می‌شود که دارای آب و هوای فوق‌العاده سرد و یخبندان باشد‪.‬‬ ‫این نوع اقلیم مخصوص منطقۀ قطب شمال و جنوب است‪.‬‬ ‫اورشیا‪ :‬از دو کلمۀ اروپا و آسیا گرفته شده و هر دو قارۀ مذکور به عنوان یک نام (قارۀ اورشیا) یاد‬ ‫می‌شوند؛ زیرا این دو قاره با هم پیوسته اند‪.‬‬ ‫آب و هوای کوهستانی‪ :‬این آب و هوا مخصوص مناطق کوهستانی است ارتفاع عامل تعیین کننده را‬ ‫در این نوع آب و هوا دارد‪ .‬در آنجا هوا سرد و معموالً در زمستان باران و برف زیاد می‌بارد‪.‬‬ ‫اتازونی‪ :‬فرانسوی‌ها کشور ایاالت متحدۀ امریکا را به این نام مسما ساخته اند‪.‬‬ ‫استعمار‪ :‬در اصطالح امروزه اعمال نفوذ و مداخلۀ دولت‌های قوی در کشورها و سرزمین‌های‬ ‫دولت‌های ضعیف است‪ ،‬به بهانۀ آبادی آن‌ها‪.‬‬ ‫بندر بحری‪ :‬شهری در کنار بحر است که کشتی‌ها در آنجا لنگر می‌اندازند و در آنجا حمل و نقل‬ ‫کاالهای تجارتی صورت می‌گیرد‪.‬‬ ‫تکتونیک‪:‬کلیه نیروهای درون زمین را گویند که منجر به پدید آمدن پدیده‌هایی؛ مانند‪ :‬آتش‌فشان‪،‬‬ ‫زلزله و ‪ ...‬در قشر زمین می‌شوند‪.‬‬ ‫تمدن‪ :‬شهر نشین شدن‪ ،‬به رسم و رواج شهری عادت کردن و آماده ساختن اسباب ترقی و آسایش خود را گویند‪.‬‬ ‫تندرا‪ :‬کلمه روسی است که به مناطق بدون درخت با پوشش نباتات خاص شمال روسیه گفته می‌شود‬ ‫که زمستان آنجا سرد و طوالنی است و تابستان آنجا بسیار کوتاه و دارای حرارت کمتر از ده درجه می‬ ‫باشد‪ .‬در همین مدت کوتاه یخ‌های روی زمین آب شده و نباتاتی؛ مانند خزه و گل سنگ رشد می‌کنند‪.‬‬ ‫تروپیک (آب و هوای استوایی)‪ :‬آب و هوایی که در حد فاصل عرض‌البلد جغرافیایی پنج درجۀ‬ ‫شمالی و ده درجۀ جنوبی خط استوا به سبب موجودیت اقیانوس‌ها مسلط است‪ .‬از خصوصیات آن‬ ‫گرمای زیاد و یک‌نواخت در طول سال‪ ،‬عدم وجود فصول مشخص و باران فراوان می‌باشد‪ .‬آفتاب‬ ‫در طول سال در این منطقه عمود و یا نزدیک به عمود می‌تابد‪ .‬وجود رطوبت دایمی و جنگل‌های‬ ‫انبوه از خصوصیات این نوع آب و هوا است‪.‬‬ ‫سیاح‪ :‬از نظر تاریخی به اشرافزاده‌گان فرانسوی که برای تحصیل و کسب تجربیات زنده‌گی به سفر‬ ‫می‌رفتند‪ ،‬توریست می‌گفته اند‪ .‬اصطالح توریست از قرن ‪ 19‬میالدی معمول شد؛ بعدها در فرانسه این‬ ‫اصطالح را برای کسانی به کار بردند که به سرگرمی و گذراندن اوقات فراغت در فرانسه سفر می‌کردند‪.‬‬ ‫به این گونه سفرها؛ بعد‌ها اصطالح سیاحت (جهانگردی) یا توریزم را اختصاص داده اند‪.‬‬

‫‪105‬‬

‫پامپاس‪ :‬علفزارهای بلند و فراوان یا جلگه‌های علفی امریکای جنوبی را گویند که در عرض‌های‬ ‫متوسط جغرافیایی این قاره از کوه‌های اندیز تا اقیانوس اطلس کشیده شده و از جنوب برازیل‬ ‫تا اوروگوای و ارجنتاین ادامه دارند‪ .‬امروز قسمت‌های وسیعی ازین علفزارها زیر کشت گندم‪،‬‬ ‫جواری‪ ،‬برنج و کتان قرار دارند و مالداری در آنجا توسعۀ بسیار یافته است‪ .‬اصطالح پامپاس برای‬ ‫سایر جلگه‌های امریکای جنوبی نیز مورد استفاده قرار می‌گیرد‪.‬‬ ‫جهیل‪ :‬آب‌های وسیع ایستادۀ که توسط خشکه به شکل طبیعی‌اش احاطه شده باشند؛ یعنی چهار‬ ‫طرف آن خشکه باشد‪.‬‬ ‫جزیره‌نما یا شبه‌جزیره‪ :‬بخشی از خشکه که در آب پیش رفته وسه طرف آن توسط آب احاطه شده باشد‪.‬‬ ‫جزیره‪ :‬یک قطعۀ خشکه که در میان آب اقیانوس‪ ،‬بحیره‪ ،‬جهیل یا دریا قرار داشته باشد‪.‬‬ ‫جریان بحری‪ :‬حرکت عریض آب سطح بحر است‪ ،‬که به دو بخش عمدۀ جریان آب گرم و سرد‬ ‫تقسیم می‌شود‪ .‬استعمال اصطالح آب گرم و سرد برای یک جریان حرارت آن نسبت به اطراف‬ ‫شان می‌باشد؛ مانند‪ :‬جریان آب گرم گلف‌ستریم و کوروشیو و جریان آب سرد البرادور‪ ،‬هامبولت‬ ‫(پیرو) و جریان بنگوئال‪.‬‬ ‫جمهوری‪ :‬نظامی که در آن رئیس دولت از طرف مردم برای مدتی معین انتخاب می‌شود‪.‬‬ ‫حوضۀ دریا‪ :‬منطقی که دریای اصلی با تمام معاونین آن در آنجا جریان دارد‪.‬‬ ‫خلیج‪ :‬عبارت از پیشرفته گی وسیع و عمیق آب در خشکه است که سه طرف آن به خشکه و یک‬ ‫طرف آن به آب محدود شده باشد‪.‬‬ ‫دوران اول جیولوجیکی‪ :‬این دوره از ‪ 275‬الی ‪ 230‬میلیون سال قبل ادامه یافته است که در آن‬ ‫کوه‌های بزرگ اروپا و آسیا و سلسلۀ اپاالش در امریکای شمالی تشکیل شده است‪.‬‬ ‫دریا‪ :‬جریان آب که به صورت طبیعی در قسمتی از سال یا تمام سال در یک مسیر روان باشد‪ ،‬دریا‬ ‫گفته می‌شود‪ .‬دریاها معموالً به طرف بحیره‌ها‪ ،‬جهیل‌ها‪ ،‬باتالق‌ها یا دریاهای دیگر جریان دارند‪.‬این‬ ‫مسیری که دریاها در آن جریان دارند بستر دریا نامیده می‌شود‪.‬‬ ‫زلزله ‪ :‬لرزۀ سریع و محسوس آنی قشر زمین است که بر اثر آزاد شدن انرژی‌های تمرکز یافته و‬ ‫فعالیت‌های شدید مگما یا سایر عوامل در طبقات زیر زمین به وجود می‌آید که ممکن است باعث‬ ‫تغییرات زیادی در سطح زمین و بروز خسارات جانی و مالی فراوان شود‪.‬‬ ‫ساحل‪ :‬سرحد مشترک بین خشکه با سطح آب دریا یا حد فاصل بین آب و خشکه می‌باشد‪.‬‬ ‫سرچشمه‪ :‬جایی که دریا از آنجا آغاز می‌شود‪.‬‬ ‫سب تروپیک‪ :‬آب و هوایی که در تابستان خشک و در زمستان مرطوب و معتدل باشد‪.‬‬ ‫صخره ‪ :‬جمعی از احجار و سنگ‌ها که متشکل از یک یا چند نوع منرال‌‌باشند‪.‬‬ ‫عرض البلد‪ :‬دوایر موازی با خط استوا بوده که استقامت شرقی و غربی دارند و به دوایر طول‌البلد‬ ‫عمود می‌باشند‪ .‬بزرگترین دایرۀ آن خط استوا و کوچکترین آن دایرۀ ‪ 90‬درجه می‌باشد‪.‬‬ ‫غرب‌الهند‪ :‬این اصطالح اولین بار به جزایری اطالق شد که در بین بحیرۀ کارابین قرار دارند این جزایر‬ ‫شامل انتیل بزرگ (کیوبا‪ ،‬بهاما‪ ،‬دومنکین و هایتی) و انتیل کوچک (ترینیداد و توباگو) استند‪.‬‬ ‫طغیان ‪ :‬افزایش ناگهانی آب یا سیالبی شدن یک دریا را گویند که بر اثر بارنده‌گی زیاد یا آب‬ ‫شدن سریع برف‌ها ایجاد می‌شود‪.‬‬

‫‪106‬‬

‫طول‌البلد‪ :‬خطوطی که بین قطب شمال و جنوب امتداد دارد و باالی عرض البلد‌ها عمود می‌باشد‪.‬‬ ‫فدرال ‪ :‬خصوصیات حکومت‌هایی که به صورت اتحادیه یی از ایالت‌های خود مختار تشکیل‬ ‫شده‪ ،‬در امور سیاسی و نظامی تابع حکومت مرکزی می‌باشد‪.‬‬ ‫فرمان‌روای عام‪ :‬باالترین مقام اداری در یک ایالت یا کشور می‌باشد که در کشورهای مشترک‪-‬‬ ‫المنافع انگلستان بیشتر جنبۀ تشریفاتی دارد‪.‬‬ ‫قله‪ :‬بلندترین نقطۀ کوه را قله گویند؛ به طور مثال‪ :‬قلۀ شاه‌فوالدی در کوه بابا‪.‬‬ ‫قاره‪ :‬خشکی‌های بسیار بزرگ و وسیع در میان آب بحیره‌ها‪ ،‬اقیانوس‌ها و کوه‌ها را قاره می‌گویند‬ ‫مانند آسیا‪ ،‬اروپا‪ ،‬افریقا‪ ،‬امریکا‪ ،‬استرالیا و اقیانوسیه و انترکتیکا‪.‬‬ ‫کوه‌های جوان‪ :‬کوه‌هایی که در دورۀ سوم جیولوجیکی به وجود آمده اند‪ .‬این کوه‌ها مرتفع‪،‬‬ ‫دندانه دار و پرنشیب بوده‪ ،‬دارای قله‌های تیغه‌دار و دره‌های عمیق می‌باشند ‪ .‬مانند‪ :‬کوه‌های هندوکش‬ ‫در افغانستان‪ ،‬راکی و اندیز در قارۀ امریکا و سلسلۀ آلپ در اروپا‪.‬‬ ‫کانال‪ :‬کندن خشکه به منظور ارتباط دو بحر‪ ،‬بحیره و یا دریا‌ها توسط انسان برای سهولت حمل و نقل؛‬ ‫کوه‌های پیر‪ :‬کوه‌هایی که در دوران پالیوزویک به وجو د آمده اند این کوه‌ها کم‌ارتفاع‪ ،‬گنبد‬ ‫شکل و کم نشیب با دره‌های باز و کم عمق مانند کوه اپاالش می‌باشند‪.‬‬ ‫گلف ستریم‪ :‬جریان آب‌های گرمی که از خلیج مکسیکو عبور کرده تا سواحل کانادا پیشرفته سپس به‬ ‫طرف اروپا متمایل شده و باعث گرم شدن آب سواحل شمال غربی براعظم اروپا می‌گردد‪.‬‬ ‫مشترک‌المنافع‪ :‬خصوصیات کشورهایی است که به نحوی باهم متحد اند و مهمترین عامل‬ ‫وحدت بین آن‌ها عامل اقتصادی است؛ مانند جامعۀ کشورهای مشترک‌المنافع‪.‬‬ ‫مد و جزر‪ :‬باال آمدن و پیش آمدن منظم و یا مسلسل و دوره‌یی آب اقیانوس‌ها‪ ،‬بحیره‌ها‪ ،‬خلیج‌ها و‬ ‫جهیل‌ها است به علت نیروهای جاذبۀ ماه و آفتاب که در هر ‪ 24‬ساعت دو بار تکرار می‌شود‪.‬‬ ‫منطقۀ استراتیژیک‪ :‬عبارت از منطقه یی است که از نظر سیاسی‪ ،‬نظامی و اقتصادی دارای اهمیت می‌باشد‪.‬‬ ‫منطقۀ معتدله‪ :‬به منطقۀ که بین عرض‌البلدهای ‪ 23 1‬درجه الی ‪ 66 1‬درجه شمالی و جنوبی‬ ‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬ ‫موقعیت دارد‪ ،‬گفته می‌شود و چهار فصل سال یکی از خصوصیات مهم آن است‪.‬‬ ‫مصب‪ :‬جایی را که آب دریا‪ ،‬بحیره‪ ،‬جهیل‪ ،‬بحر و یا دریای بزرگ به آن می‌ریزد مصب می‌نامند‪.‬‬ ‫معاون ‪ :‬رودخانه‌های کوچکی که آب آن‌ها از سمت راست یا چپ به دریای بزرگ می‌ریزد‪.‬‬ ‫مستعمره‪ :‬سرزمین یا کشوری که دولت بیگانه آن را تصرف کرده باشد‪.‬‬ ‫منجمد ‪ :‬به سرزمین‌های یخ‌بسته می‌گویند‪.‬‬ ‫منابع طبیعی‪ :‬منابع اقتصادیی که ایزد متعال برای استفادۀ انسان‌ها آماده ساخته است؛ مثل معادن‪ ،‬خاک‬ ‫حاصل‌خیز‪ ،‬جنگل‪ ،‬نیروی آب‪ ،‬حیوانات بحری و غیره‪ .‬در حال حاضر منابع طبیعی به دو دستۀ عمده‪:‬‬ ‫مستهلک و تجدید‌شونده تقسیم می‌شوند‪ .‬منابع طبیعی تجدیدشونده عبارت اند از منابعی که در صورت‬ ‫استفادۀ‪ ،‬تجدید شده و مجددا ً قابل استفاده می‌باشند؛ مثل انرژی حاصل از باد و خورشید و منابع استهالکی‬ ‫که بر اثر استفادۀ غیر معقول قابل تجدید نبوده و از بین می‌روند؛ مثل معادن زغال سنگ‪ ،‬نفت و گاز و‪....‬‬ ‫وادی‪ :‬عبارت از ساحۀ نسبتاً وسیع است بین دو کوه که دریا در آن جاری بوده و زمینه را برای‬ ‫حیات بشر‪ ،‬حیوان و نبات مساعد می‌سازد‪.‬‬ ‫یخچال‪ :‬کتله‌های عظیم و ضخیم یخ‌های دایمی‪.‬‬

‫‪107‬‬