Collectio homiliarum (Pars altera)

Citation preview

QUKPVS OFHUEST TANON V 1 SERIES LATINA CE

"uei d dis mariet

T heoloqu

library

SCHOOL OF THEOLOGY AI CLABEMONT California

Jt TS r »

/

» ts :m^

CORPVS

CHRISTIANORVM Series Latina

CIA

T2V SIESDISVES SOEASIDIEIEO SNIUESE

TVRNHOLTI TYPOGRAPHI

BREPOLS

EDITORES

MCMLXXI

PONTIFICII

EVSEBIVS 'GALLICANVS' COLLECTIO DE

HOMILIARVM

QVA CRITICE

DISSERVIT

Ioh. LEROY (1) AD

GRADVM

DOCTORIS

S. TH.

OBTINENDVM

EDIDIT Fr. GLORIE AD

FIDEM

CODICVM

COLLECTIONIS AC SINGVLARVM

HOMILIARVM

TVRNHOLTI TYPOGRAPHI

BREPOLS

EDITORES

MCMLXXI

PONTIFICII

SVMPTIBVS SVPPEDITANTE SvPREMO BELGARVM MAGISTRATV PvVBLICAE ÍNSTITVTIONI ATQVE OPrTIMIS ARTIBVS PRAEPOSITO EDITVM

EVSEBIVS

*'GALLICANVS'

(PSEVDO-EVSEBBIVS

COLLECTIO

(PARS

EMISENVS)

HOMILIARVM

ALTERA)

SYLLABVS Tomus

CI

Prolegomena II.

Conspectus codicum adhibitorum

III.

Conspectus homiliarum collectionis et sermonum extrauagantium

IV.

Editiones Bibliographia selecta

VI.

Ratio legendi : sigla bibliographica, uoces abbreuiatae,

signa VII. VIII.

Sigla codicum

EVSEBIVS COLLECTIO

'GALLICANVS' HOMILIARVM

CAPITVLA

Tomus

Tomus

HOMILIAE

I-XXXV

HOMILIAE

XXXVI-LXXVI

CI A

CI B IX.

SERMONES EXTRAVAGANTES SERMONES

I-9

Appendices Indices Conspectus materiae.

CONSPECTVS HOMILIARVM ET SERMONVM COLLECTIO HOMILIARVM editio haec

olim

CAP. I II. JU TVA

VI. [VII. ETE, TES 2X

de natale domini, 1 de natale domini, 11

CAP. II de s. Stephano protomartyre CAP. III de epiphania domini, I et de innocentibus de epiphania domini, 11 de epiphania domini, r1 de epiphania domini, 1v] CAP. IV de quadragesima CAP. V de symbolo, 1 de symbolo, 11

CAP. VI de s. Blandina Lugdunensi CAP. VII XII - XIIA. de pascha, 1 XSBI S de pascha, 11 de pascha, 111 XIV. XV. de pascha, 1v PASVUTS de pascha, v XVII. de pascha, vi de pascha, vii XVIII. XIX. de pascha, vii de pascha, 1x XX. XXI. de pascha, x de pascha, xti XXII. de pascha, xii XXIII. CAP. VIII de latrone beato, qui in crucem missus est XXIV. quando et saluator noster a iudaeis in cruce pependit CAP. IX de litaniis XXV. CAP. X XONSW/le de paenitentia Niniuitarum CAP. XI de ascensione domini, I XXVII. de ascensione domini, II XXVIII. EXGIE

M M — —

—

[M H oH Cn CO 6— — —La]Cn

0 No —— Wu

— o — —

HMo — l9

S] H

Ao 00. iO N

] umm De crane eue Me came JE ES ean ARR

hw]Co—

yet

CONSPECTVS HOMIL. ET SERM.

VIII

CAP. XII XXIX.

XXX. XXXI. XXXII. XXXIII. XXXIV. XXXV. XXXVI. XXXVII. XXXVIII. XXXIX. XL. XLI. XLII. XLIII. XLIV. XLV. XLVI.

XIV XLVIII. XLIX.

L.

1EJE

LIT.

LIII.

LIV.

de pentecosten

CAP. XIII de s. Iohanne Baptista, r de s. Iohanne Baptista, II CAP. XIV de Machabaeis , CAP. XV in natale apostolorum Petri et Pauli CAP. XVI de trinitate CAP. XVII de s. Maximo episcopo et abbate CAP. XVIII ad ad ad ad ad ad ad ad ad ad

monachos, monachos, monachos, monachos, monachos, monachos, monachos, monachos, monachos, monachos,

I 1I 111 1v v vi viI vi1I IX x

CAP. XIX de uidua « quae duo aera in gazophylacium misit » exspectante domino CAP. XX ' in natale ecclesiae, I in natale ecclesiae, 11 in dedicatione ecclesiae, 111

CAP. XXI (iuxta sacrae ordinem lectionis) de eo quod de domino dicitur : «arundinem quassatam non confringet » CAP. XXII sermo in depositione sacerdotis dicendus (homilia b. Maximi episcopi) CAP. XXIII sermo de eo quod ait : «ubi duo uel tres fuerint congregati in nomine meo, ibi sum et ego in medio eorum » CAP. XXIV exhortatio et castigatio ad plebem (in qua multa de obtrectatione dicuntur) CAP. XXV de eo quod ait: «ecce quam bonum et quam iucundum habitare fratres in unum»

res ma [99] [9v]RS [JO

Oo tn OY -1 ArA AR Eus tcd

Oo ——————— CQe (41, 4 i00 —

& XL

ISNOME

4 — — HA CSe. E

—Cn[9)mA

CONSPECTVS HOMIL. ET SERM. LV.

LVI. LVII. LVIII.

LIX.

LX. LXI.

LXII. LXIII.

CAP. XXVI de ss.martyribus Ephypodio et Alexandro CAP. XXVII de natale s. Genesii CAP. XXVIII (sermo s. Faustini) de s. Romano martyre CAP. XXIX de paenitentia (ad paenitentes) CAP. XXX de eo quod idola coli non debent, et de resurrectione CAP. XXXI sermo exhortatorius contra diuersa uitia CAP. XXXII sermo castigationis (in quo inoboedientia infructuosae arbori comparatur) CAP. XXXIII sermo exhortatorius (s. Agustini episcopi) CAP. XXXIV sermo cum, post alicuius necessitatis mo-

IX (49)

(50) (51) (52)

(53)

(54) (55)

(61) (62)

ram, ad urbem suam sacerdos aduenerit

LXIV.

LXV.

LXVI.

LXVII. LXVIII.

LXIX. LXX. LXXI. LXXII.

LXXIII. LXXIV.

LXXV. LXXVI.

CAP. XXXV (homilia s. Faustini) de eo quod dicit in euangelio : «oportet semper orare et non deficere » CAP. XXXVI sermo 41,» dicendus in ordinatione sacerdotis (sermo 1r, dicendus in ordinatione pontificis» de eo quod «ait : « cani sunt sensus hominum»

CAP. XXXVII principia sermonum, I principia sermonum, II CAP. XXXVIII initia sermonum, I initia sermonum, I1 initia sermonum, III CAP. XXXIX in depositione s. Honorati episcopi CAP. XL sermo castigationis CAP. XLI sermo exhortatorius ; CAP. XLII sermo de correptionibus CAP. XLIII de symbolo (fragmenta ^-B)

(63)

(65)

(66)

(67) (68)

(69) (70) (48a) (72)

(73) (74)

(75) (48b, 64)

CONSPECTVS HOMIL. ET SERM. SERMONES EXTRAVAGANTES Clauis

editio haec

(sermo Fausti episcopi) de reuelatione corporis b. Stephani

974

(tractatus s. Faustini)

977

de symbolo (sermo s. Augustini) in dedicatione ecclesiae

IOI74

(sermo b. Faustini episcopi) de eo quod dicit apostolus : «tristitia, quae secundum deum est, paenitentiam in salutem stabilem operatur, saeculi autem tristitia mortem operatur »

975a

(sermo s. Augustini) de passione domini

968

(homilia Caesarii) ad monachos

971

(sermo s. Augustini) de uera caritate et inimicorum dilectione

966 (s. 55)

(homilia Eusebii (Caesariensis]) de resurrectione domini

966 (s. 12)

de trinitate

(?medatus)

*

*ock

COLLECTIO HOMILIARVM olim

editio haec I II III

HMH OO Nn. H os]

editio haec

I4

XIV

I5 I5 BIS

XV XVI

16 17 18 I9 20 21 22

XVII XVIII XX XXI XXII XXIII XIX

XI

23

XXIV

XII - XIIA XIII

24 25

XXV XXVI

i: H (Qon 0010€»

IV V VI [VII] VIII IX X

' . olim

CONSPECTVS HOMIL. ET SERM. 26 27 28

XXVII XXVIII XXIX

29

XXX

30 31 32 33 34 35 36 37 38

XXXI XXXII XXXIII XXXIV XXXV XXXVI XXXVII XXXVIII XXXIX

39

XL

40 41, 42b 424 43 44

53 54 99 56

57! 58 59 60 61 62

XLI XLII XLIII XLIV XLV

45 46 47 48ab

5I 52

L LII LIII LXXI, LXXVIa

49

LV

50

LVI

SERMONES Claus

63 64 65 66

67 68

69 7o 71 72 73 74 75

XI

LVII LVIII LIX LX LXI XLVI XLVII XLVIII XLIX LI LXII LXIII LXIV LXXVI LXV LXVI LXVII LXVIII LXIX LXX ToDV. LXXII LXXIII LXXIV LXXV

EXTRAVAGANTES

editio haec

Claus

966 (s. 12) 966 (s. 55)

8 7

9754

968 971

5 6

974

I

977 IOI74 (?neditus)

editio haec

i: NS 0

RATIO LEGENDI VOCES ABBREVIATAE a. add.

anno

adn(ot).

addidit, -derunt, -tus adnotauit, -tus

adscr.

adscripsit, -tus

alam.

alia manu alter apparatus

alt. app.

a(vt).c(1t). ca. cancell. c(ap).

articulus citatus circa cancellauit, -tus

cett. er.

ceteri confer, conferatur

cod (d). col. compl. cond. corr. crit.

codex manuscriptus, (-dices -ti) columna(e) compilauit, -tus

def.

del. deperd. e.a. ed(d). ep (ist). eras. euanid.

capitulum

coniecit correxit criticus deficit deleuit, -uerunt, -tus

deperditus et alibi editio(nes), editor(es) epistula(e) erasit, -sus euanidus

excerp.

excerpsit, -tus

excid. e(x).g(v).

excidit, -derunt

exp.

expl. e(xtr ).

f(ol).

fort. h(om). 2lleg. ?nc.

?nj (er ).. inscr. interp. interpr. iterat. lect.

exempli gratia expunxit, -ctus explicit, -ciunt extrauagans folium, -lia fortasse

homilia(e) illegibilis incipit inferior inscripsit, -tio, -tus

interpunxit, -ctus interpretatus (est) iterauit, -tus lectio

RATIO LEGENDI lib. l(àn). Bt(t). uU. l(oc).c(it). loc. non vep(ert). 7. m(ar)g. mnt. 7)0t.

n(wm). om. o().c(1t).

(ag). pet(at).

PP. fx. praem. ps.-

vas. vec (ent). vel(iq)., vell. vep(ert). vepet.

s. sec. sc(il). s(evm). s(evm.).e(xtr).

sq(q). sup(er). suppl. swprascr. tert. tr.

tract.

4. «(ar). ult.

XIII

liber, -bri

linea(e) littera(e) lineae locus citatus locus non repertus manus (in) margine mutauit, -tus nota numerus omisit, -serunt, -ssus opus citatus pagina(e) petiuit, (-tus) paginae primus, prior praemisit, -ssus pseudorasura(m) recentior reliqui, -qua repertus repetiuit, -tus sub, supra secundus scilicet sermo sermo extrauagans sequens, (-tes) superior suppleuit, -tus suprascripsit, -tus tertius transtulit, -latus tractatus, -ti

uide uarians, -rius

ultimus

SIGNA

—]óL Nc D* —oc

rasura unius litterae (é» apparatu critico) transposuit, -situs his signis inclusa sunt quae delenda uidentur his signis inclusa sunt quae supplenda uidentur his signis inclusa sunt quae pessumdata uidentur.

XIV A A2 pi p? Be Bo Ca

Cb Ch

SIGLA CODICVM *ANDECAVENSIS 144 (136). s. X. ANDECAVENSIS 145 (137). S. X. *BrnoLINENsIS Theol.fol.269 (Cod.elect.341.I). s. xir. *BznoLINENSIS Theol.fol.270 (Cod.elect.341.II). s. xrr. *BzROLINENSIS 50 (Phillipps 1676). s. vrrr-1x. BowoNizNsiS 106. s. X et xr. *CANTABRIGIENSIS (Gonv.) 126-64 (1084). s. xix ex. CANTABRIGIENSIS (Trin.) B.3.32 (183). s. xir in. *CnICAGENSIS (Newb.) F.1 (Phillipps 1326). s. 1x in. DVvACENSIS 201. S. XII. SprNALIENSIS 5 (16). s. xr. , *BRVXELLENSIS 9850-52 (1221). S. V11 ex. *BRVXELLENSIS 1651-52 (1316). S. 1x in. BRvxELLENSIS 7461 (3176.II). s. xxr. *BnvxELLENSIS 11.951 (1223) (Phillipps 346). s. xri. *BRVXELLENSIS 15093-109 (11490). S. XV. *GENAVENSIS 24. S. XII. *MonaczNsis Clm 14368. s. 1x in. *MoNaczNsis Clm 6344. s. rx med. *MoNaczNsis Clm 4533-4534.1I. s. x-xt. *MonaczNsis Clm 14029. s. xr in. *MonaczNsis Clm 7953. S. x11 ex. *MoNAczNsiS Clm 22002. S. XII. ALBIGENSIS 38-bis. s. 1x. *CATALAVNICVS 73 (81). s. XI. *CAROLIRVHENSIS Augiensis Perg. XV. s. 1x. *CAROLIRVHENSIS Augiensis Perg. XVI. s. xr. *LroDiENsIS (Vniu.) 54 (235.C). s. xv. *LowpiNIENSIS (Lamb.) 3358.III. s. xir. CasrNENSIS 109 GG. s. xt (1022-1035). CasINENSIS 12 H. s. xr. MATRITENSIS 437 (A.82). s. x1v in, MoONTENSIS 47/217. S. XII. *MONTEPESSVLANVS 152.1l. s. Ix ex. *NEAPOLITANVS Vindobonensis lat.2 (già 16 [Rec.85 ]). s. vu. *OxouirzNsis (Bodl.) Bodl.392 (2223). s. x1 ex. *OxonizNsis (Bodl.) Rawl.A.416. s. xir. *OxoirzNsis (Mert.) CLX XVII (A.1.5). s. x11. *PARISIENSIS Lat.1771. S. VIII-IX. *PanisrENSIS Lat.2628. s. X1. *PanrsrIENSIS Lat.12299. S. x1 ex. ( ?). *PaARISIENSIS Lat.2811. s. xir in. *PanrSIENSIS Lat.13333. S. XII. *PARISIENSIS Lat.17415. S. XII. *PanisrENSIS Lat.2445À. S. XII ex.

*PanisrENsIS Lat.2169. s. XII-XIII. PanisrENsIS Lat.2167. s. xit1-xin.

PanrsrENsiIS Lat.2780. S. XII-XIII. *PaAnrSIENSIS N.a.1.447. S. 1x. *PanrsrENsIS N.a.l.1436. s. xrr.

*RoMauvs (Nat.) V.E.119o (Phillipps 8400). s. rx in. *RoMANVS (Vallic.) Tom.X XV. s. x1-xrr. *AVDOMAROPOLITANVS 32-bis. S. IX ex. *AVDOMAROPOLITANVS 97 (57). S. IX. AYVDOMAROPOLITANVS 716.VIII. s. xir in.

*SANGALLENSIS 226. S. Vit?

*SANGALLENSIS I94. S. VIII med. *TRECENSIS 154 (Bouhier B.46). s. xx. 'TRECENSIS 188. s. xir. PanrisrENSIS Lat.5822. $. X. *VATICANVS Vat.lat.5835-3836.I. s. vri in.

*VaTICANVS Regin.lat.131. s. 1x! (ca. 820-830). VATICANVS Vat.lat.9882. S. IX-X. VATICANVS Vat.lat.479. S. Xv. VINDOCINENSIS 135. S. XII.

*VINDOBONENSIS Lat.931. S. XII. *Asterisco praenotamus codices quos ipsi contulimus in plagulis lumine depictis.

EVSEBIVS

*GALLICANVS'

(PSEVDO-EVSBBIVS

COLLECTIO

PARS

EMISENVS)

HOMILIARVM

AETERA

(CAPITVLA XVIII-XLIII) HOMILIAE

XXXVI-LXXVI

BIBLIOGRAPHIA AD

HOMILIAS XXXVI - XLV AD MONACHOS (D

L'HEsUREUX, Sister Marie Sainte-Chrétienne, Pseudo-Ewsebius : «Homiliae ad Monachos I-V». Tvanslated with an Introduction

and a Commentary. of the

Graduate

(A Dissertation

School

of Arts

and

Submitted Sciences

to the Faculty of the

Catholic

University of America, in Partial Fulfillment of the Requirements for the Degree of Master of Arts.) Washington, D.C., August, 1958. HerBING,

Brendan

]., o.s.B.,

Pseudo-Ewuwsebius

: «Homiliae

ad Mo-

nachos VI-X». Translated with a Commentary. (& Dissertation ... for the Degree of Master of Arts.) Washington, D.C., June, 1967. CLAVELLE,

Richard

F., o.s.B.,

A

Comcovdance

of Pseudo-Ewsebius

:

HzrBING,

Brendan

]., o.s.B.,

A

Comcorvdamce

of Pseudo-Ewsebius

:

«Homiliae ad Monachos I-.X». [A — MVNDVS]. (A Dissertation ... for the Degree of Master of Arts.) Washington, D.C., May, 1961.

«Homiliae ad Monachos». [MVNDDVS — ZIZANIA]j. (The Catholic University of America.) Washington, D.C., 1967.

(1) Gratias quam maximas ago Professori Bern. M. PEEBLES, qui urbanissime mihi opportunitatem dedit inspiciendi haec, infra citata, opeta.

CAPITVLVM XVIII

HOMILIA XXXVI

: AD MONACHOS, I

HOMILIA XXXVII

: AD MONACHOS,

II

HOMILIA XXXVIII : 4D MONACHOS,

III

HOMILIA XXXIX

:AD MONACHOS,

IV

HOMILIA XL

: AD MONACHOS,

V

HOMILIA XLI

: AD MONACHOS,

VI

HOMILIA XLII

: AD MONACHOS,

VII

HOMILIA XLIII

: AD MONACHOS,

VIII

HOMILIA XLIV

: AD MONACHOS, IX

HOMILIA XLV

: AD MONACHOS,

X

»

-

E

n" —l , :

--——

FS ]

*'

|

»

a^

PG.

E

d

^

| rw

Ax yi

a Lompmeslhre,

"

1À.

Cnrasié Nox

hs ihe

Lap

(43

TA

;

es

EM

!

L ind tun.

:

Liatefe &^eP oem wl, V f.

Se

-

UU

Tx

L

$

,

ME

itia

5^ (EN [Fesieir-"«

Pies "A ROW

*

c RODUDOR

w^ Rn,

un M

"n

ADS

^

e]

Ldt

-

et N TM:

fe VAM A6 Rirétei ey n CNIED AES Tv] AATONEONM QE "X ALIUM M

m

dd

1t "0s Utu

PM

a

s Pact PN

--

: NCC

ÉoiRA;

Sine: i

t6 XO»

Mise

*

b

-

Na vit m dim

26838

MOTU MEE"

EA OR XX

d

Ki 208095 Wyw

X

ZDM.

ON

-

FTN

ILC ALITMON. E 25

HIE

^1TMOH

UTLIX AXITMOH

Bm

QAM

^ - Le

-

:

/ X

AT HMOÓOM

B

—-

3

e

HOMILIA XXXVI (35) HOMILIA I AD MONACHOS

MONITVM Codices :

2) inseriptio seriei boziliarum ad monachos :

F^

:BnusszL, Koninklijke Bibliotheek, 9850-52, S. v1 ex., f. 107".

21

: SaNKT GALLEN, SHfisbibliothek, 194, S. Vi1I med., p. 1.

Fi

:BnusszrL, Koninklijke Bibliotbeek, 1651-52, s. 1x in., f. 36.

Q?

:Panrs, Bibliotbéque Nationale, Nouv.acq.lat.447, S. 1x, f. 1.

44^

: ANGERS, Bibliotbóque municipale, 44 (136), s. x, f. x.

pi

: PAnzs, Bibliotbéque Nationale, Lat.2628, s. x1, f. 61.

O9

: Oxronp, Bodleian Library, Bodl.392 (2223), s. x1 ex., f. 1.

ps

: PAnzs, Bibliotbéque Nationale, Lat.2811, s. xm in., f. 8.

Om

:Oxronp, Merzon College,

CLX XVII (A.1.5), s. xit, f. 177".

P*

:Panrs, Bibliotbéque Nationale, Lat.13335, S. xit, f. 1.

Ve | : VENDÓME, Bibliotbóque municipale, 133, s. xxx, f. x09. F?

:BnmusszL, Koninklijke Bibliotheek, 11.951, s. xim, f. 1v. b) Pozilia xxxvi :

Fi

: BnussEL, Koninklgke Bibliotbeek, 1651-52, s. 1x in., f. 36-37".

44^

: AwGzns, Bibliotbóque municipale, 44 (136), s. x, f. 1-3v.

pz

: PARS, Bibliotbóque Nationale, Lat.2628, s. xx, f. 61-63.

O*

:Oxronp, Bodleian Library, Bodl.392 (2223), s. x1 ex., f. 1-2.

P*

:Panrs, Bibliothéque Nationale, Lat.2811, s. xix in., f. 8-9v.

(9E

: Oxronp, Bodleian Library, Rawl.A.416, s. xxt, f. 11V-13.

Om

: Oxronp, Merton College,

PA

: Panis, Bibliotbóque Nationale, Lat.13333, s. xit, f. 1-4.

[ps

: Panzs, Bibliotbóque lNafionale, Lat.Y7415, s. xir, f. 1-2" (usque ad uet: inj98)-

CLXX VII (A.1.5), s. xir, f. 177-179.

Ve | : VENDÓME, Bibliotbóque municipale, 133, s. x11, f. 109-110v. p

: BnusseL, Koninklijke Bibliotbeee, 11.951, s. xu, f. 1v-v.

Editiones : Gaigny

: f. 94Y-96* : Homilia ad monachos prima.

MBvP 6

: col. 656*-6579 : Homilia r. Ad monachos.

PL 50

: col. 8334-8359 : (Eucherii Lugdunensis) Homilia r. Ad monachos.

MONITVM Redintegrationes :

2) lin. 8/9 : Quam ... paenitebit : Eus.G.Lxi

: (Eusebii *Gallicani?) Homilia rxr, 9 [lin. 102/103.111].

Eus. G.exir.?

: (Eusebii *Gallicani") Sermo extr. 7, 9 [lin. 75/76.84].

b) Jin. 19/20 : oblectamenta ... crimina :

Eus. G.Lvin

: (Eusebii *Gallicani") Homilia rvim, 4 [lin. 36/57].

Ens. G.UX1

: (Eusebii *Gallicani") Homilia rxr, 9 [lin. 104].

Eus. G extr?

: (Eusebii *Gallicani") Sermo extr. 7, 9 [lin. 77]. c) Jin. 52/53 : quid ... conspectibus :

Enus.G.X1i

: (Eusebii *Gallicani") Homilia xrrr, 9 [lin. 152/153]. d) Zn. 53 : praesentanda conspectibus :

Enus.G.Xivnu

: (Eusebii *Gallicani") Homilia xrvrr, 5 [lin. 99/100].

417

! Mi

JI)

LNO.

fmi, Ronan

x . P dttMaie

^ Minero '

Lr Cr

Patect

"

uro, Nam Las Md i i Ser

Ll

On

x A7

8g

M

eur

s

nior

MALA E

VUE ^

—.Choytse

ain, NIE ! Vicus,

Plan

T

P^ pass Jap "n, Pn d

i*

Reed.

f:

ES

Men»:

ls

-

4

M

Fáá:á

1

^A

AU m

(arii

tto,

»

dpe

Pues

dy

2, Li

Alu

*

s.

1

v

LIN

i

uL

à.

tua, f Mee. ,]

d

"nde

Duft tsi ML

LIEN (Lut

-

PIX

ous CUP

I.MV

sg *

3Ceacs i

5

1.*-

fe 186 70

$9

. ^

tita,

b u$

crimi

n

XXXVI AD MONACHOS,I

-

IO

1. Exhortatur nos sermo diuinus : ut curramus dum lucem habemus, priusquam nos tenebrae comprehendant. Lucem habemus si currimus, si gressum fidei promouemus ; in ienebris residemus, si promouere cessamus. Paratos nos inueniat exírema mecessitas, quae saepe praeuenit 9moaratos. Certam nobis imponat sollicitudinem, incerta conditio ; quotidianus sit illius periculi metus, cuius nescitur incursus. 2, Quam tarde miseram animam malorum suorum paenitebit : cum die ultimo superueniente separari se a corpore suo uiderit ; cum sibi in fine claudenti oculos nigrescere et horresÀ Exboriatur ... sermo diuinus] cf. Euseb. *Gallic?, Hom. xxxvir, r [lin. x]. 1/2 Iohz 12. 555. 3 Ioh. 12, 25.36. 4 Ioh. 12, 35. Matth. 24, 44 ; Luc. y2340/ 1D 0f05 35 DISAI eEHSCOPISSCED IIS S CE LAC ADflalet SV ROT bacs IEIist tD372? II Cot. 9, 4. 8/10 cf. Euseb. *Gallic.', Hom. rxr, 9 [lin. 102/ 103.111] ; Setm. extr. 7, 9 [lin. 75/76.84].

Codd. : Z1 —F*JQ»[FA- Ve— A1P* —O9-Og[PAFSJp c

o

e

——

Insct. (sere? bomiliarum ad raonacbos) xN DIY NOM INCIPIVNT HVMILIAE SCI CESARI! EPI ARELATINSIS NVMER/

:XII 2/1, INCIPIVNT OMIL SCI CAESARII EPI, QVALITER VER-

BVM DI VEL DESIDERARE (5/£) DEBIAT VEL REQVIRI F?; AMONICIOES CESARII 74 7g. sup. al. Q9 ; INCIPIVNT OMELIAE ADx (ex de) MONACHOS: CAP :xvim F!, INCIPIVNT

OMELIAE

X

EVSEBII

EMISENI

DE

MONACHIS

Ve, INCIPIT

OMELIZ

:X-*

DE MONACHIS EVSEBII EMISSENI Zd!, INCIPIVNT OMELIE DECE DE MONACHIS: EVSE-

BII- MISSENI P?, INCIP (re/. euanid.) O9, NCIPIVNT OMELIE EVSEBII EMISENI AD MONACHOS Oz ; INCIPIVNT OMELIE X DECE (5/c) EVSEBII CESARIENSIS AD MONACHOS P^, INCIPIVNT

OMELIE

cà *X: EVSEBII

CESARIENSIS

EPISCOPI

AD MONACHOS

S

a

ips ; INCIPIVNT

c

PE

EVSEBII EMISENI OMELIE -X- AD MONACHOS (adser. Qm optie Leg]...te ad collóné

i x|...uétu & crForag a/.z.) P1. Codd. : F1-Ve—.4! pP3—0O1p5-O09-Ozz/ PAF$/P1

Inscr. (bomiliae xxxvi) om. F'-Ve—.4iP?, rNCIPYIT AD MONACHOS: OMELIA PRIMA O!, (a/iqua uerba excíid.) PRIMA SCI CESARII EPI AD MONACHOS P5, euanid. O9,

EVSEBI' OME -I- (n zzg.sup. alg.) Om 5 om. PAFS[PA, 1 Exhottatut no-] exciZ. P5 [Zncurza miniatoris oz. E]xhottatut Ozz -uinus ut curtamus] exci. P5 2 -quam nos teneb-] exe;Z. P5 3 habemus si cu-] excid. P5 3/4 -mus in tenebris residem-] exc;Z. P* 4 residemus] sedemus PADS 4/5 -s inueniat e-] exczZ. P^ 5 inueniat] exczd. P* 6/7 quotidianus] $4. suppl. al.zz. Ve 4 sit] s.7. F1 8 Quam] adser. tot. illeg. in zug. m.recent. P5 tatda F1

corpote — 4!

misera anima PF1-I/e—.41P?/P* ; miseram animam Ozz

10 claudendi Oz

— oculo Ve

9 suo

420

HOMILIA XXXVI, 2-4

cere sempiterna nox coeperit ; cum iacere ante se uacuum salutis ac lucis infelicem commilitonem suum uiderit, incento-

rem pariter ac deceptorem, cum quo de arena mundi huius per flagitium suum uicta discessit ; cum coeperit, ab eodem 15 iam diuulsa, immanes et inanes super eum dare planctus et dicere : "Vbi sunt animositates et cupiditates tuae, quibus hucusque impatienter arsisti et arsura iugiter congregasti ?

Ecce transierunt illa. omnia tamquam. fumus et uelut umbra ;

20

abierunt oblectamenta, et sola in perpetuum opprobria et crimina remanserunt. Vae mili, o anima : ad tam ferditum uas uelim nolim reditura sum, et propter fugitiuas uoluptates numquam effugiendis cum eo uaporibus concremanda'' ! 9. Quid inter haec : cum eam coeperit ad definitam sententiam et immobili lege defixam importunus depositi ex-

25 actor abstrahere, et hinc inde insultare et insistere infernalium

30

dirae facies ministrorum ? 4. Quid erit : cum ab apparitoribus mortis per hunc uastum aerem separari et per semitas tenebrarum abduci trans diem coeperit, et nequaquam remeabile iter agere per fines illos ubi ipsa lux deficit? cum peregrina ubique anima, comitante malorum suorum tristi agmine, uiderit se per extremas mundi oras in illud 2nane ac uacuum cadere de mundo, atque illud

13 de arena mundi buius] Caes. Arel., Setmo cr1, 5 Sap. 5, *9. 20 Is. 6, 5 ; 24, 16; Iet. 4, 31 ; 10, 203 X2. 80 Eccli. 22, *1o. 31/32 Cic., De 0rd ... TUndi). 32/33 cf. Euseb. *Gallic, Hom.

[CC 104, 618 (584), 25]. 18 I9 ; 15, 10 ; Mich. 7, 1. Ps. nat. deot., II, xr, 101 (exzrema xxxix, 5 [lin. 127/128]. 32

Genaro

F1-Ve—

41 p3—01P5-O9-Oz;/P4F3/p1

13 ac patitet — O! 14 suum] ozz. /A! P? ; usu P4F*? 15 dare super eum — Ve 17 "arsisti ^impatienter — P? et arsuta] ozz. 741P3 18 omnia illa —— P4F$ fumus et uelut] so/us O! (cf. bozz. xxxix, lin. 76) ; om. cett. (PL, 50) (cum Vulg.) 19 sola] zz zzg. P* 19/20 "remanserunt ^opprobtia ^et crimina -- P? 20 0] s. suppl. al.z. Pt 21 nolimue** (re 5.7. 2/.7., eras.) F!, nolimue l/e—.41/P^ F? ; nolim (/n zzg. suppl. al.zz.) ue P?, nolim ue O9-Ozz/P1 reddituta Oz propter] ppt« (a eras.) 741 24 -tiam et immobili lege defixam im-] exciZ. P5 depositi] »./. P3 24/285 exaxctot (u eras. uel euanid.) PY 25 abstrahere et hinc inde insul-] exciZ. P5 28/23 -ium dirae facies ministrorum. quid] exv;Z. P5 25 dira PAF? ^ 27 apparatotribus F1!-T/;—P3 29/28 -ortis per hunc uastum aerem sepata-] exc;Z. P5 28/29 -bduci trans diem coeperit et nequa-] exciZ. P5 "cepetit "trans diem - P4 29/30 -s illos ubi ipsa lux deficit cum] exczZ. P5

30 defici«t (a erar.) P* ^ (peregrina] aZ. illa PL. 0) ^ 31 suorum tristi a-] excid. P5 32 horas F!—0O!P5-O?-Ozz/P*, «oras (h eras.) F9 ; oras P* (al.zz.)

HOMILIA XXXVI, 4-5 magnum

421

chaos, quod «itae mortisque regionem. discernit, in-

trare, et witales auras naturae 3; rebus humanis 'uale' ultimum

ipsius exsul amittere ? cum, dicens, mortem ante se ha-

bens et uitam post se relinquens, in illud horrendum et uix oculis attingendum pertrahetur profundum, diuersis auaritiae ac malitiae catenata criminibus, quantum perdidit pretium tantum exceptura supplicium ? cum ad haec itaque crudelis 4o custodiae peruentum fuerit loca, ubi iam futuri poena iudicii ipsa sui exspectatione desaeuiet, ne dicam aliud : solus maeror

excruciabit

animam ; uniuersis

solatiis

destitutam,

sola torquebit cogitatio desperatam, solus metus examinabit attonitam ; et — quia ibi iam nulla erit parandi uic4; tus aut uestitus sollicitudo, nulla laborandi, militandi agendiue occupatio, nulla facultatis aut honoris ambitio — solus mentem,

omnibus

aliis curis uacuam,

intolerandus

redden-

dae rationis terror implebit ; solum ac totum iudicii pondus captiuis sensibus imminebit ? so. 5, Quid uero : quando regredi ad carcerem corporis sui, et per resurrectionem recipere illud praecipietur ad societatem malorum : quid faciet, cum foedis uulnerum signis, castis angelorum praesentanda conspectibus, et ante regem saeculorum causam de singulis redditura (quae modo absque dubio $5 si cui in medio nostrum obicerentur, reatum intra se suum sus-

tinere non posset pudore magnae confusionis oppressus) ? Quid tunc animi habebit : cum alios illic erogante domino percipere

33 Luc. 16, *26. Ouid., Metam., I, 7 ; X, 50 (cao:). P5;-1145 759; Is. 9, *25 Ier.31, *40 ; Matth. 4; 16. 34 Luct., De nat. tet., 111, 405 ; cf. Luct., De pat. tet. V, 857. 85 rebus humanis uale ultimum dicens] cf. Euseb. *Gallic.", Hom. v1, 6 [lin. 112] ; Hom. xxv, 7 [lin. 184/185]. 42/43 uniuersis solatiis destituam, sola| cf. Euseb. *Gallic^, Hom. xrv, 4 [lin. 57/58]. 44/45 cf. Euseb.

*Gallic., Hom. xrv, 1o [lin. 126/128.133/139]. 50 Iuuenc., Euang., I, 192 [CSEL 24, 15] ; cf. Atnob., Adu. nat., II, 45 [CSEL 4, 84, 1] ; Cic., De rep., VI, XVI, I4 ; Cic., Tusc. disp., I, xxx, 74. 54 cf. Matth. 12, 36; Rom. 14, 12; HPett/ 65: de singulis] Apoc. 20, 13. redditura] Hebt. 13, 17.

F1-V2—. A1P*—0!P5-O9-Ozz/ PAF?/P1

33 chaus F1

38 ante se mortem

— 7l, mortem "se "ante — Ozz

38 cathe-

nata P?/P* ; catenatà Ozz 39 "itaque ád haec — F? ad]. P* 40 poenarum F1-Ve(PL 50) ; penaxcü (c per ras. ex t) P! 47 intolerandis V/e 47/48 redelendae P? 48 pondus iudicii — O! 50 Quid] adser. mof. illeg. im zg. z.recent. D» 51 ptaecipietur] ozz. P? 54 reditura P? B5 si cui] sicuti F* ; (si PL 50) in medio nostri F1-/z—0OXP5-O9-Oz; (PL. 50) ; nostrum in medio -- 44! ; in medio nostrum (-um ex -i) P! obiceretur P! B6 "confusionis ^magnae - P* opptessax (a ex us) P! ; (oppressa PL 50) 97 aliis P!

422

HOMILIA XXXVI, 5-6

uiderit illaesae et integrae fidei brauium, candidae thesaurum castitatis,

fructus misericordiae,

talenta iustitiae ? cum

in-

digna sibi sorte conspexerit nowissimos de rimis fieri et de nouissimis primos ; pauperes supra. diuites, seruos supra dominos glorificari ;et unumquemque pro meritis immortalitatis luce perfusum in angelorum statum ex hominibus promoueri et cum terreno quondam corpore supra excelsa regni caelestis 65 imponi et inter filios maiestatis opulenta parentis dei hereditate ditari, se autem inter haec cum peccatis suis relictam de spectaculo felicitatis alienae dolorum initia reportantem ? 6. Quid post haec : cum se miseranda conditio uiderit omni 6o

consolatione nudatam 2» exteriores tenebras excuti et, ab illa 79

beatorum ecclesia perpetua excommunicatione seclusam, ab ipsa uitae radice praecidi? Illud autem quomodo trepidus et male conscius sermo poterit explicare : cum coeperit inexpiabilis caro et infectae peccatis medullae saeuis gehennae aestibus penetrari, et, more

75

8o

feruentium

ac decoquentium

metallorum,

inexstinguibili ardore tota hominis substantia intus infundi, et depascentibus flammis corpora atque animas ex parte consumi et ex parte nutriri, ut inter medios ignium globos damnata natura det pabulum et accipiat incrementum ? Si forte inspersum illud dudum conscientiis uitium, ut aeris ac plumbi adulterina permixtio, quandoque inter stagna feruentia anhelantis gurgitis exuretur : transituris per uada ignea mora erit supplicii, magnitudo peccati. Escas ardoribus crimina ministrabunt. Manebit in hoc praeceptum auctoris et iudicis : ut uiscera, doloribus obnoxia et solis cruciatibus conse-

60/61 Matth. 19, *30; 20, *16; Marc. 10, *31 ; Luc. 13, *5o. 63 cf. Matth. 22, 305 Matc.12, 25 ;buc.:205.36. 68/71 cf. Euseb. *Gallic, Hom. xxxix, 5 [lin. 127/150). 69 Matth. 8, *12 ; 22, *15 ; 25, *30. 17/83 cf. Euseb. *Gallic.", Hom. vr, 6 [lin. 123/133]. 49/83 cf. Ez. 22, 18-22. 80/81 cf. Apoc. 21, 8.

F3-Vo—

A1 p3— O1 p5-Q9-Orz/ PAF3/p1

98 et] ».7. P^ suis] s./. 44

59 fructum Oz

65 opulentia P?

67 initia] uitia Ozz/P* (PL, 50)

66 péctis F!, pecátis 74" 68 (Qui PL 50)

mise-

randá Oz! (conditione PL 50) 69 interiores P^F? — 71 praecidi radice — Oz illud] aser. moz. illeg. im zug. mwrecent. D5 92 explicari F1/Pi 94 et] eras, At 96/7? consummi Oz v4 et] s. F? ; (om. PL 50) *9 ut] et F1Ve— AYP*/P! (PL, 50) ; praem. et P4F?

80 ac] et F1-Ve

80/81 feruentia]

add. ct F!—P?/P! ^ S1 anhelantis O? —— exuratut (a ex e a/.z.) /4., exdfetur O? (al.zz.) ignea] s.7. 74 83 Manebit] adser. nof. illeg. in sg. zz.recent. P^ (praeceptum] 427. et PL, 50) 83/84 i'udicis (oz. et) "auctoris — P^, auctoris (ozz. et) iudicis F?

83 actoris O!

HOMILIA XXXVI, 6

423

8; crata, ignis arbiter depasta non deuoret, sed ad hoc parcat : ut semper interimat ; ut opusac figmentum corporis nostri, in antiquis sceleribus mortuum et ad sola tormenta rediuiuum, finem in ipso interitus confinio non inueniat, sed exinanita iam tolerantiae uirtus sic pereat : ut resurgat. Illa enim non casualis sed rationalis et poenalis exustio : 9o quia culpam iubetur inquirere, substantiam nescit absumere ; et quia, uelut carbasa lenis aura percurrens, concrematio ipsa purgatio est, flamma illa non tam reum persequitur quam reatum ; et, $1 modus fuerit delictorum, erit et mensura 95

IO o

cru-

ciatuum, si uero totam naturam occupauit pariter et inuoluit excessus capitalium scelerum, quia non recipit causa remedium, carebit fine supplicium. Occidente itaque poena et uiuificante sententia stabit saeculis materia reparabilis, et numquam ad metam malorum termino fugiente perueniet; et, dum sibi nullam spem promittere poterit uel post immensa tempora, iam etiam in praesenti sentientur tormenta consequentium saeculorum. Ac sic dolorem mortis, conscientiae imposita immortalitas augebit.

92 Ouid., Metam., vr, 235 (earbasa ... leuis ... aura) ;X1, 477 ; cf. Vetg., Aen., III, 356-357 ; IV, 417. Jenis aura] Yob 4, *16. 101/102 zzz eiam in praesenti] cf. Euseb. *Gallic?, Hom. xxxvrr, x [lin. 1] ; Hom. xr, x [lin. 4].

F1-Ve—

A1P3—0O! p5-O9-Ogz/P^F2/p1

S5 clepasta O?

patcat] pereat F!-I/e—,41P? (PL, 50) ; perimat P*F? ; perdat

pz 86/88 ut! ... inueniat] ozz. O1P*^ 84 et] ei F1-I7e/P* ; (def. O1P») 88 ueniat l7e 89 iamque F!/F? (PL 50) ; 3m iamque Ve/P! ; iam iamque 741P* 90 Illa] adszr. noz. illeg. in zzg. zz.recent. P enini] c 774 causalis P3 fationabilis F!-I/e—.41—0O!p5-Oo/P* (PI, 50); rationàlis P? ecTex at 91 adsumete P? 92 leni Oz pet auta cuttens -— Ve auta] oz. F'/P* (PL 50) 94 et!] in F!, oz. ;41p* 95 naturam totam - P^F$ patiter]

5. suppl. al.z. Ot

F1-V/e—.,41P5—01-O9-Oz;/ PAF$/PY

98 sqq. uiuificante ... (usque bom. xxxvii lin. 138)] def. P9 (folis amissis) 99 matheria P? 100 nullam] eras. se] euanid. P* 102 consequentium tormenta — Fi-Ve[P! (PL 50); tormenta sequentium O! 103 impositae F!-V/e/Pt

(PL 50)

.

.

.

.

l

immottalitatis P?, immoftas Oz

424 105

IIO

HOMILIA XXXVI, 6-7

Vae qui haec, lugenda in posterum, ridenda nunc deputant! uae quibus haec prius experienda sunt quam credenda ! 7. Ideoque, carissimi: haec omnia, quae illic finiri non poterunt, hic redimi possunt per emendationem prioris uitae, per eleemosynas, per lacrimas, per humilitatem cordis, per corporis castitatem, per exercitia iustitiae ac misericordiae. Quae cum 1ta sint : quid per tot errores festinamus ad mortem, qui tot uias accepimus ad salutem per dominum nostrum Iesum Christum, qui cum patre et spiritu sancto uiuit et regnat in saecula saeculorum ? Amen.

107/110 cf. Euseb. Gallic, Hom. vr, 6 [lin. 133/135]. 111 Cic., In Catil., 5 xIn* 26 BVOSVIIDOIS UV XI9225 062 MAIO NIDC SEL SPEIERSCCTETS

IEv2oxo';

V, vir ;IX, 1; XI, m; XII, vr [CC 5o, 126, 76/77 ;214, 46 ;294, 57 5 538, 124; 362, 63] ; eia.

F1-Ve—.41p3—01-O9-Ozz/ PAF$/P1

105 tunc 7e (PL, 50) 106 uae ... credenda] 7v zzg. A! 109 per lacrimas] ozz. pepe 111 (quid] oz. PL, 50) festinus F!; festimemus P4F? 111/112 uel interitum

mortem — O? (a].zz.)

uel reznmum

112 salutem

O? (al.zz) 112/113 (Iesum) Christum dominum nostrum - F!-/e—P?—0O9-Orzz/PAF9$/P! (PL, 50) 112 Iesum] oz. P9/P! 113/114 qui ... saeculorum] oz. P! 113 sancto] s./. O! et? regnat ... saeculorum] oz. F!-Ve—P? (PL 50) 114 in] deus pet omnia 441—01-O?-Oz Amen] oz. F!-Ve—.4YP9/P*/P* (PL, 50). Expl. ExpPLICIT ÉMELIA AD MONACHOS PRIMA F!, EXPLICIT OMELIA I l/e, EXPLICIT OMELIA -I: Zl, EXPLICIT OMEL -I* P?, EXPLC OMLA -I- Ó!, EXPLICIT OMELIA AD MO—lLA

NACHOS PRIMA O*, EXPLIC OM -I: Ozz ; EXPLICIT OMELIA -I P4, EXPLICIT OMELIA PRIMA F3/P!,

HOMILIA XXXVII (36) HOMILIA II AD MONACHOS

MONITVM Codices : 270 Ft 4d! p O? DS O1 Om P* Ve 156;

: SaNKT GALLEN, JZifzsbibliotbe&, 226, s. v1iY*, p. 24-28. — :BnusszeL, Konin&lg&e Bibliotbeek, 1651-52, s. 1x in., f. 37Y-38. — : Awczns, Bibliothéque zmunicipale, 44 (x36), s. x, f. 3Y-4v. : PAnzs, Bibliothéque Nationale, Lat.2628, s. Xr, f. 63-64. : Oxronp, Bodleian Library, Bodl.392 (2223), S. x1 ex., f. 2-3. : PAnzs, Bibliotbéque Nationale, Lat.2811, s. xt in., f. 9v-10. : Oxronp, Bodleian Library, Rawl.A.416, s. x1t, f. 13-14. : Oxronp, Merton College, CLX XVII (A.1.5), s. xit, f. 179-179". — :Pamrs, Bibliotbóque Nationale, Lat.13333, s. x1, f. 4-5. | : VENDÓME, Bibliotbéque municipale, x33, s. xix, f. 110v-111v. : BnussEL, Koninklj&e Bibliotbee, YI.951, s. xu, f. 3v-4v.

Editiones :

Gaigny MBvP 6 PL 50

: f. 97-98 : Homelia ad Monachos rr. :col. 6572-6579 : Homilia rr. Ad monachos. : col. 8359-8369 : (Euchetii Lugdunensis) Homilia rt. Ad monachos.

XXXVII AD MONACHOS,

II

1. Ouid salubritatis, carissimi, etiam in praesenti conferant

sanctae occupationes, scire debemus. Tradidit sacra lectio : munda animalia esse quae ruminant —

quid autem

sit 'ruminare'

aperte

docet

sermo

diuinus,

5 dicens : In lege domini uoluntas eius, et in lege eius meditabitur die ac nocte, et iterum : Meditatio cordis mei n conspectu tuo semper. Ita nos quoque : dum cibum salutis spiritaliter ruminamus clausis sensibus, improbas cogitationes excludimus ; deinde 1o dei laudibus delectamur et interius nostrum mundum animal fieri per exercitia sancta sentimus. Et, dum contra reprobas uoluntates interiora nostra munimus, animas nostras cibis cae-

lestibus satiamus, ut et de nobis illud propheticum dici possit : Panem caeli dedii eis, panem amgelorum manducawit 15 homo.

Panis angelorum Christus est ; cuius cibi et nos farticipes swumus,quando mentem in eius praecordiis occupamus. Ecce uerum cibum, qui reficit et non deficit, sed usu suo proficit et suis crescit expensis.

1 Quid salubritatis] cf. Euseb. *Gallic., Hom. rx, x [lin. 1].

etiam in praesenti]

cf. Euseb. *Gallic./, Hom. xxxvr, 6 [lin. 101/102] ; Hom. xr, 1 [lin. 4]. 3.10 Genel eura ssctiGens. 20. 9.8 Iveu- rr, 55.*8.. Deut. T4; 6:

4.8. cf. Caes. Arel., Sermo cxcvrn, 5 [CC 104, 801 (759), 17/18]. 5/6 Ps. 1, 2. 6/4 Ps. 18, 15. 14/16 cf. Euseb. *Gallic^, Hom. xvrr, 4 [lin. 78/79]. 14/15 Ps. 77, 24-25. 16 Ps. 77, 25. 16/17 Hebt. 5, 14 ; cf. 1 Cot. 1o, 16-17. 17 cf.Is. 26,9. | 181oh.6, *56. cf.(ps.-) Aug., Serm. Mar 129, 1 [Misc. Agost., I, 375, 10] (reficit sed non deficit).

Codd. : Z9F1- Ve— A1p3—0O1-O9-Ogz[ PAF3/Pt

Inscr. INCPT HVMILIA AD MONACHOS 2/9, INCIPIT OMELIA AD MONACHOS SECVNDA F1, rucrPIT 11. l/e, rNCIPIT SCDA 7l, rNCIPIT OML -11- P?, rNCIPIT -11* Ó!, rNCIPIT SCDA O?, rNCIP -It- Ozz ; xNCIPrT err: P4, rNCIPIT OMELIA SCDA F? ; iNCIPIT SCDA P'.

1 etiam] et P4F? 2 occupationis Z9 FP! 3 esse animalia — 4! 4 ruminare] numerare 2^? 6 cordis mei] mea PF? 8 dum cibum quoque — Oz cibos Z9 9 impto-] exciZ. 2? deinde] exczZ. 279 10 -bus de-] exc;Z. 2

-mur] exei. X?

interiotem Z0F1

10/11 animal mundum fieti— 741,

animal fieri mundum -— O! 11 rexx«bas (pto ezanid.?) F* 12 uoluntates] e ex i al.z. F*, praem. cogitationes de/. O* ; (uoluptates PIL 50) 13 et] erg? 279 (al.z2.), om. 44i 13/14 possit dici — l/e—0O!-O9-Oz 14 manducabit 29 16 cuius] s. ;4 17 pt(a)econiis 2?F!-D/z— 41p3—01-O*-Oz;/P! (PL 650) Ecce] eae Z2? 18 uere O? tefécit Fi (al.z2.) defecit 2/9F! usu]

os E

— 19 ctescét Z9

428 20

HOMILIA XXXVII, 2

2, Hoc pane reficimur esuriendo et pascimur ieiunando, uim quandam uitiis nostris inferentes, ut de nobis dici possit :

Regnum caelorum uim patitur, et wiolenti rapiunt illud. 2

VA

30

Qui sunt w£olenti, nosse debemus. Scimus quia mens humana, diuersis huius mundi illecebris et concupiscentiis delenita, fugit laborem et expetit uoluptatem, et uix adducitur ut consuetudinem a se uitae prioris excludat. Sed cum coeperit cogitare ultimi diei necessitatem — ac futuri iudicii pondus — uel sic incitata uel spe praemii uel timore supplicii, uoluntarium bellum indicit passionibus : uim facit pristinis studiis suis, et uiolenter se uincere melioris uitae mutatione contendit. Non enim sine uiolentia fieri potest : ut de abundantia et de diuitiis ad famem et sitim, ad abstinentiae crucem transeat ;

35

ut somno prius atque otio amicam carnem contritione uigiliisque conficiat. Non, inquam, sine uiolentia fieri potest : ut unusquisque iracundiam patientia, superbiam humilitate com-

20/83 aptatum ex: Aug., Confess. VIII, vi-vur, 15.18.19 [CSEL 23-:, 1:82, 18/20; 183, 1/3.17 ; 185, 7/8.20/21 ; 185, 22 - 186, 2.2/4] [cf. P. CouncELLE, *Nouveaux aspects de la culture lérinienne", in Revue des études latines", xr.vr (1968), p. 400-401]. 22.23 Matth. 1r, 12.

A? F1-V7o— 41P3—01-O9-Og;/ PAPF9/P*

20 esuriendo et pascimur] ozz. 2:9 (ob bomoeotel.) pascimus 44 21 quadam 2 nostris] 247. et desideriis Z/09F1—.41p9/p1 (PT, 50) inferentis 279 ut]

add. et 2? F1 — p3 —01-O9-Ogz/pt 22 uiolentia 279 detipiunt Z?F! ; diripiunt V/e— A1 P3—0O!-O?-Ozz[P* (bic fort. ex uiolenl ti rapiunt — uiolen?! | diripiunt ; ef. infra, lin. 41) 23 (sint PL 50) nosse debemus] nos sedebimus 2? (/Zzeris . l1 . . " . male compattis), "Scit€. debemus 41 24 diuersis] adser. not. illeg. in sg. m.recent. Oz

-uetsis] exczZ. 279 (huius] oz. PL, 50) 25 concu-] exc;Z. 279 -entiis dele-] exczZ. 279 delinita codd. (PL, 50) labote F1 expetiuit PF! uo-] excid. 2? 26 uix] ui Oz uitae priotis a se — Ot, prioris uitae a se — O9-Ozz 24 cum] eras. (uel euanid. ?) 20, s.7. P? ultimae O9-Oz; 28 ac] ad Z?F1-V/e/P1 (PL 50) ^ uelsic] oz. X?F!-Ve— A1pP3/P* (PL, 50) incitatáà F1-YV/e uel?] simolata uel Z*, sit molata uel F!, fit timorata uel Ve, om. 74! (sed ras. 29 fere litterarum), P? ; timorata uel sti mulata uel P! ; (et stimulata uel PL, 50) 29 inducit F? (cf. ex.gr. bom. xxxix, lin. 36 ; bom. xlii, lin. 35) 30 uix F! (al.z2.) ; paene euanid. Pt studiis] ozz. Oz 32 uiolentiam 2? habundia 2?

de?] oz. Oz ; s.J. suppl. alza. P1

33 famen P^ — sitem X?

ad!]et 5?

abstinentiae] reszi/ui ; abstinentiá et cod. (PIL 50) ; (cf. infra, lin. 42.48) 34 et crucem ... contritione] Zn zzg.infer. suppl. al.zz. Ft 34 somnum 2/9

pacis O? ^ocio "atque — Oz 38 -que] oz. Oz ut] ozz. Ot excid. 279

humiletatem 2/9

33/ prius] contritionem Z5, contritionex (m eras.) Oz -quis-] exczg. 270 iracundia 2/9 -biam]

HOMILIA XXXVII, 2-3

429

mutet ; amore paupertatis sufficientiae, affluentiam superet ; uinolentiam 40

sobrietate,

45 a delectationibus

5o

luxuriam

castitate

commendet ; et

homo subito in uirum alterum transformetur, et quodammodo alter reddatur ex altero. Ac sic a talibus per uiolentiam regnum caeleste diripitur. 9. Duo autem sunt abstinentiae crucis genera : unum corporale, aliud spiritale. Vnwm : a potu atque epulis temperare ; appetitum gulae et mollissimis suawitatibus coercere ; ab his,

quae per tactum, per gustum uisumque decipiunt, sensum uiriliter reuocare ac uiolenter abstrahere. Alterum. abstinentiae crucis genus est pretiosius atque sublimius : sotus animi vegere et berturbationes ilius modesta tranquillitate pacare, ac superbiae impetus quasi feram bestiam vefrenare ; htigare quotidie, conira uitia sua increpare quadam censura atque austeritate uirtutis ; et xa; quodammodo cum Aomine interiore conserere.

SS cb Epist. 48/01 20/24] Epist.

Petr 455. 41 cf. Matth. 11, 12. 42/45 Dno ... coercere] ps.-Faust., v1 et 1x [CSEL 21, 197, 10/12 ; 212, 17/18] fort. aptatum ex Euseb. *Gallic.". Alterum ... refrenare] ps.-Faust., Epist. vr et rx [CSEL 21, 198, 5/8 ; 212, fott. aptatum ex Euseb. fGallic.). ^ 51/83 Zigare ... conserere] ps.-Faust., vr et rx [CSEL 21, 198, 11/12 ; 212, 24/26] fort. aptatum ex Euseb. *Gallic.".

52/53 cf. Euseb. *Gallic^, Hom. Eph: 3; *16.

27

rxiv, ro [lin. 145/146].

503 Rom.

7, *22;

F1- /go— 41P3—01-O9-O;z[ P^F3/ P1

37 paupertatis] paupettates Z? ; a4Z. ac Z0 P1- V/e— 41P3—01-O9-Ogz/Pt

suffi-

cen[tiae exeiZg.] 29 efflluentiam .P4F? supetit 2/9 38 uinolentia Z9F!, uiolentiam O;z/F? sobrietatem 2/? luxuriam castitate] ozz. 2/9 commendit 2, condempnet I/e—P?, commutet O!-O9?-Ozz/P^F3 ; condemnet Zz ras. al.zz. p 39 et] ozz. Z9^F1 quodammundum 2/9 40 redatur 2? 41 Ac sic] Sic namque 24! der&bitur Z9 (al.z2.), ditipetur F* ; diripiatur (-atut Zn ras. al.zz.) P1. (PI, 50) 42 Duo] adser. not. illeg. in zug. m.recent. Om autem] enim 7e abstinentiae] a47. et eras. /A*, add. et P? (PL, 50) crÓces (e ex i) X? (al.z.) 44 poto 2?F! aepolis 2/9 golae 29 45 quohetcere Z9 hiis F?

4S Alterum] vterü P? et eras. /A* ; (add. et PL, 50)

genus abstinentiae crucis crucis] ozz. Oz

— O!

abstinentiae] a4.

48/49 praetiosus atque sublimis

Z?F! » Preciosum atque sublime P! (PL. 50) ; (multo sublimius multo[que] pretiosus ps.-Faust., IL.ec.) sullimius O!-O? 49 animi] a//. i ex ae w£ uidetur P? pertutbationis 2/9P1 modesta] molestiae 2L"; modestiae P! (PL, 50) 50 pécare F! (g/;7.) ; paccate P4F? ; pa«cate (pr. C eras.) P! ; (peccate PL. 50) -ram] exei. 2? 51 -are liti-] exci. 2? Ligate P*. (al.zz.) (increpare] add. se PL. 50) -cte-] exeid. X? 52 quádá 44! censutiaeaustefetate 2/9, censutiz austeritate F!, censura (ozz. atque) austeritate I/e, censura & austeritate 74! (al.z.) ; censuta et austeritate P?/P! ; (censotia austeritate PIL 50) texam 29, fixa P? 52/33 quod[a]modum 279, quodámodum .F! 53 confet«te (a/f. e eras.) P?

430

HOMILIA XXXVII, 4

4. Haec facit, qui, perrupto passionum muro, uiolenter ad caelorum regna conscendit ; ad quae uos perducere, in suo uiuentes timore, dignetur qui regnat in saecula saeculorum. Amen.

XOF1- V7;— 41 p? —01-09-Og;[PAF3/p1

B5 regnü (ü zm ras. al.zz. ut uidetur) Pt ut uidetur) P

nos

Oz

quae] qué F* ; quod (-od zz» ras. al.z.

56 uiuentis Z?F!

5*7 Amen]

oz. 29—P9?/P! ;

suppl. al.g. F3. Expl. riNIT HVMILIA AD MONACHOS PRIMA Z/9, EXPLICIT OMELIA AD MONACHOS SECVNDA F!, EXPLICIT OMELIA SECVNDA l/e, EXPLICIT OMELIA -II- 74l, EXPLICIT OMEL -1r- P5, ExPLIC OML -rr Ol, EXPLICIT OMELIA SECVNDA O?, EXPLIC OML ir Ozz ; EXPLICIT -O- I1 P^, EXPLICIT OMELIA SECVNDA FT? ; EXPLICIT OMELIA SCDA Pt-

HOMILIA XXXVIII (37) HOMILIA III AD MONACHOS

MONITVM Codices : Pj

: SaNKT. GALLEN,

Na Ai F3

441 ipt

O* J2O1

Om I9ps Ve ps

SZiftsbibliotbe&, 226, s. vii*, p. 28-44 (usque ad u. *obduratur', lin. 204). : Narorr, Biblioteca Nazionale, Vindob.lat.2 (già 16 [Rec.85]), s. vr, f. 71-75* (usque ad u. *passionis', lin. 201). : SaNKT GALLEN, BZifzsbibliotbe&, 194, s. vix med., p. 113-129. :Bnussgw, Kominkljke Bibliotbeek, 1651-52, s. 1x in., f. 38-40Y.45 (post f. 4o sequitur f. 45). : AwuGEns, Bibliothóque municibale, 44 (136), s. x, f. 4V-10. : Panis, Bibliotbóque Nationale, Lat.2628, s. xz, f. 64-68v. :Oxronp, Bodleian Library, Bodl.392 (2225), s. x1 ex., f. 3-6. : Panis, Bibliotbóque INationale, Lat.2811, s. xix in., f. ro-13v. : Oxronp, Bodleian Library, Rawl.A.4x6, s. xr, f. 14-17Y. : Oxronp, Merton College, CLX XVII (A.x.5), s. xir, f. 179V-183. : Panis, Bibliotbéque Nationale, Lat.13333, s. xir, f. 5-10v. : Panis, Bibliothéque INationale, Lat.y7415, s. xir, f. 3-4Y (inde a u. *studium', lin. 138). | : VENDÓME, Bibliotbóque municipale, Y33, s. xix, f. x11v-115. : BRussEL, Konin&lj&e Bibliotbee&, 11.951, s. xu, f. 4v-8v.

Editiones :

Gaigny

MBv»P 6 Fleming

: f. 98-102 : Homelia ad Monachos Tertia. : col. 6579-659P : Homilia r1. Ad Monachos. : [Collectanea Sacra (Louvain), 1667] : (Columbani) Instructiones, XVII.

PL 50

: col. 8360-8414 : (Eucherii Lugdunensis) Homilia i11. Ad monachos.

PL 58

: col. 8839-887? : (Fausti Rhegiensis) Sermo vrr. Ad monachos.

Excerptiones, compilationes : lin. 196 :

nec... posse : Caes.55 (— ps.-Faust.3? ; ps.-74ug.M9) : (Caesarii) Sermo rvir. Admonitio sancti Fausti pulchra, ut semper de peccatis nostris et de die iudicii uel de aetetna beatitudine cogitemus, 4 [CC 103, 257 (246), 19] — (Fausti) Sermo xri. Demonitio [C.JEL, 21, 271, 6] — (ps.-Augustini) Sermo cx. De eisdem uerbis Apostoli (11 Cor. 5, 10), 4 [PL. 39, 1964]. Redinzegratrones :

2) lin. 4/7 : Petite ... perseuerando : Eu;.G.XYv

— : (Eusebii *"Gallicani") Homilia rxiv, 1 [lin. 3/6].

MONITVM b) Jin. 26/27 : acquiri ... potest : Ens.G.xivu

: (Eusebii *Gallicani^) Homilia xrvir, 6 [lin. 120/121].

C) Jin. 61/62 : qui ... portas : Eus. G.X1v

: (Eusebii *Gallicani?) Homilia xtv, 3 [lin. 81].

d) Jn. 127? : intellectu praeditus : Eus. G.Uxu

Enus.G.extr9

: (Eusebii *Gallicani') Homilia rxrr, 1. [lin. 1]. : (Eusebii *Gallicani") Sermo extr. 9, 5 [lin. 47].

€) Jin. 196 : nec ... posse :

Eus.G.AV

: (Eusebii *Gallicani) Homilia 1v, 7 [lin. 197/199].

Eus.G.VX

: (Eusebii *Gallicani") Homilia rx, 1o [lin. 131/122].

£) Jin. 232/233 : sicut ... esutiet :

Enus.G.XXxv

: (Eusebii *Gallicani") Homilia xxxv, 15 [lin. 272/275].

Enus.G.Lx1x

: (Eusebii *Gallicani") Homilia rxix, 1 [lin. 8/9].

433

b

Civit vides, M "yi hw NA

Luwd». SE

will des

Y d

4

adu. c.t I

» I

milis: ^

u

e

Y Feelenui* MA Mee a.

,

un

e

LPS "—— | EZ

XXXVIII AD MONACHOS, III 1. Instruit nos atque hortatur sermo diuinus : qualiter nos accingere debeamus ad inquirenda promissa sua et obtinenda

b]

illa bona quae nec wisu capi nec auditu percipi mec cogilatu comprehendi bossunt : Pete, inquit, et accipietós, quaerite et inuenietis, bulsate et aperietur uobis ; id est : ut petamus orando;

IO

quaeramus

laborando ; Pulsemus

desiderando,

$ulsemus

proficiendo, $wlsemus perseuerando ; et in spem caelestium promissorum tanto incitemur studio, tantoque inardescamus affectu : ut cum praemiorum dignitate, desideriorum magnitudo concordet. Non uult deus noster bona sua, nimia inueniendi facilitate

uilescere :pretiosa et concupiscibilis merces, cupidum amatorem et auidum negotiatorem requirit. Ergo ille tantorum munerum repromissor 40^ wuliin opere suo tepidum : despicit 15 fastidiosum,

recusat

coactum,

respuit

enim et parum gratum quaerere maxima est iniuria remuneratoris.

indeuotum ; lentum

gratiam

diuini muneris,

1 nos ... borzatur serzo diuinus] cf. Euseb. *Gallic?, Hom. xxxv, 1 [lin. 1] ; Caes. Atel, Sermo cxcvur, 1: [CC 1ro4, 799 (756), 18]. 3/4 cf. Euseb. 'Gallic.", Hom. xz1, 4 [lin. 50/51] ;Sermo extr. 9, 14 [lin. 136/137]. TCor uo obIcts Eccle. r, 8 ; Is. 64, 4. 4/7 Matth. 7, *7 ; Luc. 11, *9. 6/ cf. Euseb. *Gallic.", Hom. rxxiv, 1 [lin. 3/4]. 11.14 11 Reg. 14, *14.

Codd. : X1/NaJ £SF1-Ve— AVP3—O1-09-Og;[ PAF9/P1 Inscr. INCIP SERMO AD MONACHOS 2/! ; INCIPIT SERMO (add. sCi s./. aJ.72.) FAVSTI AD MONACHOS DE ODOEDIENTIA ET HVMILITATE (Zeraf. im mg.sup. alg.) Na; INCPT AD EIVSDEM (5c) SECVNDA 2/9, INCIPIT OMELIA EIVSDEM TERTIA L!, rNCIPIT nur Ve, 1NcrPIT -I1r- 71!, rNCIPIT OMEL -11r- D?, rNCIPIT -10[- Ó!, rNCIPIT TERTIA On IciP afr. Ozz ; rNCIPIT -rr- P4, 1Ncierr TERCIA F?/P3.

1 nos] ozz. Na diuinos 2/9 2 inquirenda promissa sua] dei querenda ptomissa Oz obtinere IN 3 illa] ozz. Na uisum 20 audito 2? cogitato A? 4 pos-] exczZ. Z? Petite] adnoz. Mth 79 2g zzg. gz.recent. Ot inquit] om. INa -tis qu-] excig. 2? accipietis] dabitur uobis Na (PL 58) (cuz Vulg.) (cf. boa. xxxv, lin. 195) 8 et ape-] exciZ. 29 6 labotando pulsemus] oz. Na (ob bomzoeotel. ?) desiderando pulsemus] oz. 29-Ve (PL 58; Enus.G.PXIV) ? (proficiendo pulsemus] oz. PL 58; EusG.^XIV) ^ perficiendo Na 8 promissotum] oz. Na (PL. 58) incitemuf ... tantoque] ez. lNa (ob bozoeotel.?) inatdescamur 21/NNa 9 adfectü 2? dignitatex (m eras.) 2t 11 (uult] add. enim PL 58) 12 (merces] merx PL 58) 12/13 amatorem ... requirit] 1 lin. excid. 2? 13 et] atque Na (PL 58) ergo] «27. et Na 14 suo] om. Ve 15 coactum] aZ. et ingratum Na (PL 58) ; quoactum 2? 16/17 munetis ma-] excg. 279 17 remuneratores 2! al.72.)/X9 (al.z.)

436

HOMILIA XXXVIII, 1-2

Ergo totis licet et animae et corporis laboribus desudemus, totis licet oboedientiae uiribus exerceamur, 2o

nihil tamen con-

dignum merito pro caelestibus bonis compensare et offerre ualebimus. Non ualent uitae praesentis obsequia, aeternae uitae gaudia ; lassescant licet membra uigiliis, pallescant licet ora

ieiuniis, 10n erunt tamen condignae passiones hus temporis 25

30

35

ad futuram gloriam quae vreuelabitur 4n nobis. Pulsemus ergo, carissimi, in quantum possumus, quia non possumus quantum debemus. Futura beatitudo acquiri potest, aestimari non potest ; nisi enim cum auiditate, nisi cum bona uoluntate et cum laetitia, dei opera egerimus, deo nos perire nouerimus. 2, Putamus, carissimi : quod digne quaerat illa anima, et ita $ulset, ut e? aperiatur : quae ad leue praeceptum senioris respondere praesumit et dicere : "Numquid serui uestri sumus ? Iam feci uicem meam : et ille faciat suam !" ? quomodo hoc dicit, cui praeceptum est : Nolite quaerere quae uestra sunt, et iterum : Non quae sua sunt singuli considerantes ; a quo non hoc solum expetitur, ut mercedem suam impleat, sed ut alienas inuadat, praeoccupet, rapiat ? Putamus, inquam, quod ita petat, ut accipiat; ita quaerat, ut inueniat; ita julset, ut ei aperiatur : qui, pro aliqua neglegentia correptus et pro 23/24 Rom. 8, 18. 25.30/31 Matth. 7, 7 ; Luc. 11, 9. 84. Phil. 2, *21; cf. 19 Cof. 16,1243 31 Cot412391485 Phil. 2, 4. 388/39 Matth. 7, *7 ; Luc. TI0;

2! /[Na[ X0 F1- V/o—.,41P3—01-O9-Ozz/ PAF8/P1

18 Er-] exciZ. 2? et] ozz. INa/O* (PL, 58) laboribus] laboremus X? ; oz. P4 19 exerceamus 2/!/P? 19/20 condignum] a44. quit INa (al.z2.) ; (add. quod PL 58) 20 metitum 29 pensare Na (PL 58) 20/21 ualeuimus 27? ; (ualeamus PL 58) 21 praesentis] temporalis Na (PL 58) 22 gaudia] gaudiis compensari F'-Ve—.A!P3/[PAF9S/P* (PL, 50); gaudiis comparari O!-O9-Ozz uigiliis membfta - Na membra] oz. P*P? (licet?] oz. PL 58) 22/23 ieiuniis ota — Na 23 condignae] adzo/. Ad ror 89 im zug. m.recent. OY passionis 2/59 25 carissimi in] ozz. Na (PL. 58) 26 possumus] a7. in INa (PL, 58) beatudo O! -ti-] execig. X? 29 estimar? X (al.z.) no-] exeg. 279 -tate] exei. 27 28 et] om. 29P1-Ve—.41p3—01-O*-Ozz/P*F3/P1 (PI, 50) cum] oz. Na laetitia d-] exezd. 2? egeremus 2/9 deo] ideo Na 29 nouerimus] iuberemus 27? 30 Pótamus Z! (glz.) ; potamus 29 -imi] exeid. X? quaerat] getat Oz anima ila - Na ita] exeid. 2 31 aperiatur ei — T/e seniofis] ozz. P^F? 32 uestri serui — Ve ; "uestti "serui p 33 sua 2? 34 querer? P* (/.77.) 35 sua] s.7. Ot considerantes] quaetentes Na; considerantis 2? ; (desiderantes PI. 58) 36 hoc] oz. X? solum] ozz. INa ; solutum X? expectitur Ozz 3* Potamus 21/29 (inquam] oz. PL 58) quod] oz. P^ 38 pulset ita — Na pulsis 29 (g].gz.) 39 aperiatur (-&ur a/.zz. F!)ei — Xo F1- V'e— At P3—01-O"-OPAF9/P* z;[ (PL, 50)

HOMILIA

XXXVIII, 2

437

4o disciplinae ordine castigatus, non se ad emendationem, non ad satisfactionem confert, sed magis ad illam proteruiam, ut dicat : *"Desero atque discedo ; hoc ego ferre non patior; ingenuus homo sum !" ? Iam primum : qui ante praepositum uel abbatem 'ingenuum 45 esse se' iactitat, puto quod adhuc redemptum se esse nesciat ; qui, christianae militiae mancipatus, dicere se praesumit 'ingenuum', paene est ut se neget Christi sanguine comparatum— quid est aliud, quam ipsi domino clamare : "Liber sum |, nihil tibi debeo !" ? —. De talibus dicebat et apostolus : ;o Cum, enim. serui essetis inoboedientiae, liberi fuistis dustitiae. Non bene ingenuus approbatur : qui misera uitiorum seruitute deprimitur ; clamat autem in contumelia disciplinae, in peccato animae suae : ''Malo discedere quam emendare, quam satisfacere, quam implere quod praecipis" — quid est hoc ;5 aliud, quam iugum Christi a se rebelli ceruice discutere ? —.

Isti tales nesciunt quid uouerunt : obliti sunt propter quid hic uenerunt. Isti tales non bene fetwunt, sed male uitiis appetuntur ; non fide $u/sant, sed infidelitate pulsantur. 47 cf. 1 Pett. 1, 18-19; Apoc. 5,9. Luc. rtt, 9.

— 49/50 Rom. 6, *20.

57/88 Matth. 7, 7;

Z!/Na| XoF1- Ve— A1P?—O1-O*-Oz/PAF5/P1 41 ad!] exezd. 2?

confert] euanid. 27 sed] exei. 279 proteruiam] propter uiam 29 ut] eras. Oz 42 di-] exeiZ. 2? deseram atque discedam Na ego] oz. INa[.A* patiar NNa/ A1 P? 42/43 homo ingenuus - 24! 44 Iam] adser. tt02. Zlleg. in sg. zm.recent. Om xpositum (4 Z//. eras.) 4t uel] aut Na abbatem] 2477. suum Na infenuum Zt (al.z2.) ; inienuum 275, unüum P3 48 se esse! — INa[A1P*/P*F? (PL 58) iactitàt Z1 (al.z2.) ; iactat 2/9 poto po redemptum] resZ/zi; receptum 2!; emptum ce (PL 50, PL 58) esse se? — Z9FI-V/o— 41P3—0O!-O"-Oz/P^F*/P* (PL 50, PL 58) 46 (praesumit dicere se — PL 58) se] s./. INa ; om. 2? 47 ut (ozz. est) paene - Na est] s.7. 44 neget se — Z9 F1- /e— A1P3-O1-O9-Ozz[ PAF9/P* (PL, 50) 48 est aliud] est hoc aliud INa (PL, 58) ; (oz. est] aliud Z9, aliud est — F?-Ve, aliud est dicere 741P?-O!-O9-Oz/P^F? ^ Liber sum, quam ipsi domino clamare

— ZMFLVe—AÀiP*—0*Q*Os[PMPS[P! (PL. 50) ——— deo O! (alz.) e? dii.

(tibi)

om.PL 40) . 49et]oz. Na[ Z9 F1- V/e— 4YP?—0O1-O"-Ozz/P*F/P* (PL 50, PL 58) apostulos 2/? Cum] adnot. Ad RÓ 69 in mg. m.recent, Ot 51 Non] adZ. enim 2/9 apptobatur ingenuus — O! ingenuus] Z//eg. (partiza exeid., partim euanid.) à? (apptobatur] appellatur PI, 58) misera] miserabili INa ; (ozz. PL 50) 51/52 seruitur uitiorum — O! 51 -tio-] exciZ. 29 52 dep-] excid. 20 in con-] exczg. 2? 53 -cato] exei. 279 suae] add. qui sic respondit A PAU -dere quam] exei. 279 emendati INa/Z/? 54 hoc est — Na 55 Christi iugum — Na a se] oz. Na (PL 58) repelli Z!/P4F? ; reuelli 2? 56/57 Isti tales ... appetuntur, isti tales ... uenerunt — P! 56 quid!] quod Z1 nouerunt l/e (PL. 40) ; uouetint PF? quid?] quod Z1/Ns/Oz/P*F? ^ hic] huc ANa/[A1P?—0O!-O"-Oz/[P*F? (PL 50, PL, 58) B7 pex«tunt (ni eras.) 29

(sed] si PL 58)

male] adZ. a INa[ 7A!P*—0O1-O?-Ozz/ P*^F'$

438

HOMILIA XXXIII

Quid prodest, quod discedis : qui undique adstrictus es uinculis passionum ; quem hinc atque inde circumuallant uitia tua ? Quid, inquam, prodest, quod discedis : qui, quocumque loci uadis, te tecum portas ? Merito discederes, si quoquam te fugere posses : digne aliquis discederet, si illo ire posset, ubi illum diabolus inuenire non posset. Nemo se fallat : non fugit 65 aduersarium de loco ad locum, de uitio ad uirtutem, de passione ad emendationem : nam si eum taliter fugias, sequitur te. Emenda te, ei fugiet a te — sicut ait apostolus : Resistite diabolo et fugiet a wobis — ; non oboedire autem et uelle discedere, hoc est dupliciter facere diaboli uoluntatem, hoc est uo7 o luntarie sibi etiam in praesenti damnationem inferre. Illis ipsis, qui grauius apud nos delinquunt, nullam tristiorem, nullam acerbiorem possumus inuenire sententiam, quam ut, a corpore congregationis abscisi, sine pace discedant — et non amentiae genus est, ut hoc quisquis pro remedio ex3b petat : quod etiam a praeposito, nisi pro summo crimine, non possit inferri ? —. 6o

B9 cf. Tac. 4, 5. 61/62 aptatum ex : Sen., Epist., xxvrit, 1-2 ; cf. Soctat., apud Sen., l.c. ;Sen., Dial, IX, rz, 14; Euseb. *Gallic/, Hom. rxxrmr, 5 [lin. 31/34]. 64/66 cf. ps.-Col., Instr., iz, 3 [SLH 2, 82, 8/1o]. 6* Iac. 4, 7.

X Na| XoF1- Ve — A1 P*—01-09-Oz[PAF3/p

59 discedes 2?

adtrictus es« (t eras.) 279 61 tua] sua INa/Z? 61/63 Quid .. posses] ozz. INa (PL. 48) 62 loco O'*/P* ; (locorum PL 50) 63 possis 2? disciderit 2^, discessit F1-V/e—P9?—0O? (PL 50) ; discedit 41—01-Ozz/P4F3/P1 possit 23/29F1-J/e— 41p3—01-O?-Ozz/P4/P* (PI, 50) 64 illum] illo 279 diabulos 279 possit Z'/X9F1-/g— 41p3—01-O9-Ozz/P4F3/P1 (PI, 50) Nemo] Nullus P? fugiat Na/Z?F1-Ve—.,4A1P*/P* (PL, 50, PL, 58) 65 ad!] in Ot! de?] praem. sed Na/ Ve—.41P*—01-O*-O;z/P^F3/P1 (PI, 50, PL 58) ; sedent uitio] uitium 29, o ex ü F! 65/66 passionem 2? 66 -nem na-] excid. 2? nam] oz. Na (PL 58) eo 2/9 taliter] ozz. INa (PL 58) ; aliter /41P3—0O!-O?-Ovz/ P^F? » «aliter (pr. t eras.) P1 sequetur F1-]/e— 41 p3— O1-O9?-Ozz[ P^FS/P* (PI, 50) 67 te!] ozz. Na (PL 58) ; me Oz Em-] exezg. 29 fugit 2! ; fugiát P! (g/z.) ait] dicit O! Resistite] 244707. laco 49 im 7Hg. 7H.recent. OY 67/68 diabulum 2/9 68 fugiát P (gl.z.) 68/69 discere 270 69 est!] ozz. Ot facete uoluntatem diaboli — 17e, diaboli facere uoluntatem. — Z4'/P*F? ; diaboli uoluntatem fere — P! (7/77) » (diaboli uoluntatem facere — PL 50) est?] oz. INa 0 sibi] ozz. P^T? ; (adZ. ipsi PL 48) etiam] ir JPEIRE inferre] adZ. peccati INz/Z? (aJ.;.), (PL. 58) 7*1 (grauiter PL, 58) apud nos] oz. Naz 71/72 tristibrem Xi (all.z2.) ?2 acetuiorem INa/X? 73 congregationés 2 (gl..) (abscissi PI 50) déscedant X9 (al.72.) ; (discedat PL 58) 74 non] nonne hoc Na ; (nonne PL 50 ; nunquid non PL 48) quisque 24! (PL. 50), quis O!-O9-Ozz/P^4F* ; (quisquam PI, 58) 74/25 expectet P*, expectat PF? ; expe«tat (c eras.) P1 98 2] s./. Na proposito Na pro] cum P4F? summo] solo 2? 96 posset Na

HOMILIA XXXVIII, 2-3

8o

8I

439

Intellegamus ergo, carissimi : istas indignitates et contradictiones inimico cooperante et disponente prouenire. Ille enim, quia non potest aliquem absolute de loco salutis excludere : immittit primum occasiones et causas ; immittit inoboedientiae passionem quam semper socia infelicitas comitatur, quae, cum captiuam illaqueauerit mentem, statim intoleranda atque impossibilia facit etiam illa quae parua ac leuia sunt. 3. Et sane dubium non est, quod uires inoboedientibus diuinitus subtrahuntur. Et — sicut ille, qu? non habebat in se necessariam fidei deuotionem, etiam. quod habebat auferetur ab eo — ita inoboedientia obdurat animum quem semel ceperit : ut ad suscipienda praecepta nec auctoritate nec ratione flectatur, sed, quod pessimum est, sibi soli credat, et pro omni ra-

9o

tione intentiones suas sequatur, et hoc solum rectum putet quod obdurato corde conceperit — similis ei effectus, de quo diuinus sermo pronuntiat : J/inera insipientium vecta 1n con-

77/81 cf. Euseb. (Gallic), Hom.

xr, 5 [lin. 170/171].

84/85 cf. Faust., De

gtat., II, x [CSEL 21, 88, 22] (sed uires subtrabit resistendi consuetudo peccandi). 85/ Suv Matth. eu. 5 r2: 255 520 cMAatC 45525 Doc: 8, S18; 92/93 Prou. 12, *15.

EU Na] XoF1- Ve— A1p* —01-09-0mPAF5/P1

** carissimi] ozz. Na (PL. 58) ca-] excid. 5? indignationes O!-O9-Ozz/ P*^F 77/18 contradictiones] «dZ. in 2; [exc;Z. con]tradictionis 2? 78 inimico cooperante et] deo P*F$ opetante INa/29- /e— A1P3—0O1-O9-Ozz[P* (PL. 50) ; *oloperante (* s.7., a/Z. o in zzg. suppl. al.zm.) F* -tante e-] exci. 279 disponentem A? 79 etenim INa quia] qui INz (PL 58) absolute aliquem -— P*F? absolute] oz. Ve -solu-] exei. 2? 79/80 excutere INa/[ Z9 F1- Ve — At P3—0O1-O*-Ozz/P*F9/P* (PL 50, PL. 58) 80 pri-] exciZ. 27 occasionis 2/9 immittit?] oz. Na 80/81 inoboedientiaeque INa 80 -obo-] exeid. 2? S1 socia sempet - Na (socia] oz. PL. 58) infidelitas INg/Z9F1V/e— 41 p*—0-O9-OmJ[P*F3/P! (PL 50, PL 58) 82 "captiuam "cum — Oz (cum] dum PL 58) captiua 2? inlaqueauerat F! statim] oz. P^F? 83 facit] 5 741 illa] ozz. INa ac leuia] ozz. Na (PL 58) ; s.]. Om 85 diuinitus] diutius 2? subtrahuntur|] non obediuntur Ov (sicut et — PL 50) habet Na (PL. 58) (cum Vulg.) (in se] ozz. PL, 58) 86 (etiam] et PL 58) habet Na (cum Vulg.) aufettur Na ; auferebatur O! (PL, 50) 81 ita] add. et INa (PL, 48) inoboedientiz Z9F!, inobedientia P? coepit Na 88 auctoritatem 2! (g/L;7.) ; auctote. Z'?F!- V/ez— A! P?/P*/P* » aure O!, auctoré"'* Q^ nec tationem 2! (g/.z7.) ; oz. Ve, nec actione O* . .89 pessimum] peius 74! soli] »./. P4 pto] pet (p) 2? 89/90 ratione] tractione 2/? 90 (rectum] praeceptum PI. 5$) putát Na 91 (obturato PL, 58) -du-] exei. 2? concipetet 2! ; (concepit PL, 48) -ectus] exczg. 2:9 91/92 quo diuinus sermo] quod tuis sermo "iuinos 5o 92 Itinera in-] excid. 2? 92/93 conspectum 29

440

95

IO o

IO

A

IIO

HOMILIA XXXVIII, 3-4

spectu eorum, et iterum : Sunt uiae quae uidentur rectae esse hominibus, nouissima autem earum ueniunt in jrofundum inferna. Postremo eueniet eiusmodi animabus : quod domui quae supra arenam aedificata est — haec enim parabola maxime ad inoboedientes respicit — ; sic enim legimus : Ommis qui audit uerba mea haec et non facit ea, similabitur uiro stulto qui aedificauit domum suam supra arenam ; uenerunt flumina, et reliqua. Id est :.cum :mfluxerint stillicidia. passionum, cum adwuenerint flumina et torrentes atque impetus tribulationum ex multitudine neglegentiarum, cum /lauerint wenti — illi utique, qui in aere isto uolitant, parati ad Christi aream uentilandam sicubi inueniant paleas quas ad ludibrium suum rapiant atque dispergant — : tunc ?rruent in. domum. illam, quae sine oboedientiae fundamento aedificata est ; e£ fi ruina lius magna. 4. Sed forsitan dicat aliquis : ''Numquid statim de hoc loco discedere, ruina dicenda est ?''. Dico, carissimi : non grandis spes est si nauis in fluctibus constituta, licet ipsa non pereat, tamen 2acturam maximam

93/94 Prou. 14, *12; 16, *25. 95/96.97/99 Matth. 7, *26; cf. Luc. 6, 49. 99/107 Matth. 7, *27; cf. Luc. 6, 49. 103/104 cf. Ruth 5, 2. 104/105 cf. Iob 21, 18. 111/112 Zaczuraz ... facia?] Cic., De off., III, xxr, 89; e.a.

Z/ Na] EOF1- Ve — A13 — 01.090; PAF2/Pt 93 eo-] exei. 2? rectae esse uidentur -— 29F!-[/e— A1p3 —01.09-O5;/ P4/ P1 (PL 50) (esse] ozz. PL. 58) 94 autem] ozz. O'-O9-Ozz eorum AZ9?F1- [/ez— AAYP*/P! (PL, 50, PL, 58) ueniént £! (2/.7.) ; oz. INa ; uenient ZoF1-/e—41

IDELETSPASO TE ON TEES) in] ad O9-Oz/P^F* profundó Na (al.z.) inferi E9F1-/;— 41P3—01-O9/P4F3/P! (PI, 50, PL. 58) 95 uenient 2? ; ueniet PF? (PI, 58) ; eueniext (g//. n eras.) P! &imodi F1 (al.zz.) 96 super Na[ AYP* (PL, 58) (cuz Vulg.) atena 2? aedificata] fundata INz parabola (m eras.) Oz 97 inoboedientis 29 tespicet 29 Sic] sicut INa Oris 2 (al.z.); Omnes X? 98 mea] oz. F!-Ve—.A1p?—01-Oo/P4F3/P1 (PI, 50) dSimilabitur 2 (al.z2.) -abitur] exei. 270 98/99 uito ... suam] 7 Zi. exeid. 27 99 suam] oz. Ve supet Na (PL 58) (cum Vulg.) arena 2 uenetunt flumina] oz. Na (PL, 58) ; 100 et reliqua] flauerunt uenti et cecidit 74* ; (etc. PL, 58) 101 aduenerent Z7 (g/;7.) et] oz. Fi-Ve—)At PE OOt-On/BIEN p (PL 560) torrentis. F!-V/e—.4!P? (PI, 50) 102 fauerent 27 (g/.;z.) -enti] exei. 270 103 in aere isto] pet istud mare Na ; (pet istum aetem PL 58) aeta 2/9 patati ad] patatia 270 area 2/9, "iet Oz (al.zz.) 104 uentilande 27 106 fundamentum 2^ (aedificata] inuenta

PL 58) fiet Na ; fiet V'e— 41P*—01-O"-Oz[P^F9/P1 (PT, 50, PL. 58) 107 illius] eius Na 108 dicet 74! 110 Dico] aZ7. autem Oz est gtandis spes — P^ est] oz. Na nauis] nauee? (ex naui z/ uidetur, al.z1.) X*, in naui hsmp gn ; (in naui est PL 50) — fluctibus Z! (g/.;z.) 111 constituta] GE

HOMILIA XXXVIII, 4

441

de onere ac de mercibus suis faciat, et ipsa ad portum «acua atque 4nanis perueniat. Sic non grande gaudium est si aliquis, ad saeculi fluctus re115 uertens, nomen atque habitum professionis suae custodire uideatur, anima uero eius neglegentiis tabescat ac defluat. Et quid grauius, quam ut subito tamquam ales repentinus eradiceris de loco, ad quem te dominus tuus uocauerat, in quo te primum illuminauerat, in quem te post mala saeculi quasi 120 ad portum de graui tempestate induxerat : obliuisci subito fraternae

societatis

et consolationis ; obliuisci loci illius, in

quo primum pristinum habitum et nomen saecularis exueras ? Aues ipsae diligunt nidos suos, amant ferae loca in quibus nutritae sunt : amant cubilia et pascua sua, et, quamlibet na125 turali libertate pascuis per diuersa rapiantur excursibus, saepius tamen ad cara sibi loca quodam desiderio reuertuntur. 112/113 Plin., Paneg., xxxi, 4 ; cf. Gen. rz, 2.

Z!/Na[ Z9 F1- Vge—,41P3—0O1-O9-Ozz/ PAF8/ P1

112 onere] honote F! (PL 58) ac] et Na ; ca 2, atque O! de?] oz;. P* (PL 58) (ipsa] ozz. PL. 58) uagua 2. (al.zz.) 113 atque inanis] oz. Na (PL 58) 114 Sic non] Si tamen Oz saeculi aliquis ad fluctus — P! (PL 50)

aliqui 2?

^ 114/115 ad ... atque] oz. 2? ^ 1135 atque habitum] reser. a/.z.

Om suae ptofessionis ^ O!-O9-Oz; -ionis] exezZ. 2 -ae cust-] exeig. 2:0 115/116 uidatut X! (gLzz.) 116 eiu-] exczg. 2? ^ neglegentius P?—0O? ád 27. (al.zz.) ; «ac (h eras.) P? -at] excid. 3? 1i qd A (glm.) | (quam ut] quando PL 58) ut] ozz. Na subito] 222. aliquis 4e/. Na ales] oz. Na ;

auis P^F? ; (aliquis PI, 58) ^ repentinus] tepentinis fluctibus Na

118 era-

dicati Na ; (etadicatius PL, 58) te] pos? uocauetat zr. (n zzg.) O? tuós 2 (al.z7.) ; tuos X? 118/119 in quo ... illuminauerat] s./. 2? 119 te!] a7. dominus ;4! primum] prius F? (illuminauetat ... te?] ozz. PIL 58) te?] add. primum Na 120 ad portum] in pottum JNa/O!-O9/P^F? (PL, 58) ; im. portum Oz graui] oz. INa (PL 58) tempestatem 2/9 induxerat] a4Z,

atque 44tp? obliuiscis fratetnae societate sit 2/9 4A1P3—O1-C"-O;z/P^F? ; 2! (al.zz.) ; consolationes uiscis 34 ^ locum illum mum

Z! ; obliuiscé X? (al.z2.) 121 fraternae societatis et] (e J/4eris sale compactis), ftaternam societatem et [/e— fraternitatis societatis et P* (PL 50) consolationés 29, consolationem /e—.,41P3—0O!-O9-Ogz/ PF obliL/e—441P3—0O!-O*-O;z/P4F3 ^ 122 pristinum] dulcissi-

immutationis INa (PL, 48) ; oz. O!

habitum] aZZ. induetis Na ; habito

(o ex u) 2? saeculate INa/A1P3—01-O9-Oz; (PL, 50) exuetis INa (PL. 58) 123 amant] aZ. et O! 124 cubicula Oz sua] oz. Na[2Z9F1-Ve— A! p3— O1-O*-Ozz/P^F$/P* (PL 650) (et] om. PL 58) qualibet Z9PF1! 124/125 natofalibertate 2? ^ 1235 (pascuis pet diuersa] uatiis partibus PIL 58) pascuis] restitui ; passiuis 2! (g/.;z.) ; passibus X? , passiuis ce/. (PL 50, PL, 48) dtselta Na di-] exeiZ. 2? incutsibus Z9F!-Ve—.4!P3/P* (PL, 50) ; (oz. PL, 58) 126 -ius] exci. 2? cata] certa INa quodam] a4. sibi Z9 P1- V/e—.,41P3/P* ; add. insito sibi O1-O9-Ozz/ P^F? ; (gd. cibi PL. 50) quod-] exei. 2/9 desidefium 29 -uettunt-] exeid. 279

442

HOMILIA XXXVIII, 4

Et tu, intellectu praeditus, ratione munitus, ita interdum sensu

15 o

alienus efficeris : ut praeferas dei beneficiis uoluntates tentiones tuas, et sequaris proprias cogitationes quae, libet ad duros labores, quamlibet ad salutis naufragia animae detrimenta te rapiant, totum tamen hoc prae cordis indignitate non sentis. Hoc ait sermo diuinus. Tempore etenim discessionis

uel inquamatque nimia multa

promittit inimicus ; :persuadet : sibi se illuc, quo tendit, ma155

iorem profectum, multam gratiam atque rerum omnium abundantiam reperturum, ac se tamquam angelum suscipiendum. Et post haec, quando, anxietate repletus et pace nudatus, profectus sui studium et sacrum ouile reliquerit : tunc animaduertit,

et, quasi sedata temporis sui tempestate,

tunc ui-

131 Matth. 16, *26 ;Marc. 8, *56; cf. Luc. 9, 25. 133/134 cf. Act. 20, 29-30. 134/135 cf. 11 Pett. 2, 19. 135 Deut. 8, 9 ; 28, 47.

Z'/Na[ X9 F1- V/e—.41P3—01-O9-Oz/P^*F3/P1

127 predi«tus (c eras. wf uidetur) 2 monitus 2/? -ter-] exeid. 27? 128 efficeturis 2/9 -tes] exeid. 29 129 sequatis proprias cogitationes] diaboli insinuationes sequatis Na (PIL 58) ; sequatis cogitationes tuas proprias O! 130 ad dutos labores quamlibet] oz. O! (ob bormzoeotel.) atque] a27. ad INa 131 detrimenta animae -— 74! te rapiant] terra apiant 2? (e eris zale compactis) tamen] oz. Na (PL 58) prae nimia] Z//eg. (reseripzum) 29, praemia F! 132 indignatione O1-O9-Oz/P*F* — 133 Hoc ... diuinus] oz. Na (PL 58) Hoc] add. enim O!-O9-Oz/P*F? — 'Tempotre] adser. not. illeg. in zag. zz.recent. Om etenim] enim Na/Z?F1- V/g— 41P3—0O9-Ozz/P*F9/P* (PL 50, PL 58) ; oz. O! -ionis] euanid. 2? 134 persuadet sibi] ozz. INa (PL. 58) persuadit 273 se] oz. à. ; (te PL 58) (illic PL 50, PL 58) tendát Na , (tendis PL 58) 135 atque F! (g/.77.) omnium rerum - Na 136 ac] hac F! (se] te PL. 58) -am] euanid. 29 137 quandoque O!-O9"-Oz;/P4F$ nudatus] a4. est z41ps 138 profectus] praez. memor quomodo 4! P*—01-O9-Ozz/P*F3/P* (PI, 40) sui] sut«x (1 per ras. ex um) Ozz ; (tui PL 58)

2 [Na[ X0 F1- Ve— A1P3—01p5-09-O7;/P4F5/pt

138 studium] stadium Z? ; denuo adest zancus 5 et] ac INa teliquerét 21 (al.z.) ; (teliqueris PL, 58) tum Na ; t[unc exczd.] Z9? 138/139 (animaduertis PL 58) 139 et] oz. P5 sedata temporis sui] nudatus futoris sui Na; tempofis sui sedata -— O! (sui] oz. PL. 58) -estate tunc] exc;Z. 5?

(tunc] oz. PL 58)

139/140 uidit Z* ; (inde PL 58)

HOMILIA XXXVIII, 4-5

443

14o det quid mali de se egerit; tunc recognoscit quid periculi incurrerit, cum de loco, ad quem cum gaudio uenerat, sine pace et cum scandalo discedit. Tum sera paenitentia super ruinas suas paenitet ac deflet — sicut quaedam aues quae, prae dolore super eos quos occiderint, flere dicuntur. 145

Et haec omnia animae detrimenta, ex inoboedientiae malo

eueniunt. 5. Oboedientes

autem

et humiles

animae, multas tribula-

tiones atque omnes labores prosternunt atque in compendium mittunt. Sciendum est enim quod : quanto humiliores et 150 Oboedientiores

fuerimus,

tanto

super

nos

leuius

ac dulcius

iugwm domini sentiemus ; quantum oboedientiores fuerimus praepositis ac patribus nostris, tantum oboediet et deus orationibus nostris. Videamus quam acceptabilia sunt domino opera uel ieiunia 15; eorum, qui suis potius quam seniorum uoluntatibus obsequuntur. Clamant illi : Quare tezunaumus, et nescisti ? humiliauimus 142 sera paenitentia] cf. ps.-Col., Instr., 111, 2.4 [SLH 2, 74, 15 ; 78, 18]. loc. non tepett. 145 Matth. 16, *26 ; Marc. 8, *36 ; cf. Luc. 9, 25. Matth. 11, 30. 156/15? Is. 58, *3.

143/144 150/151

Zi/Na| X0F1- Ve — 41p3—Op5-O9-Op[PAF3/P1 140 (mali de se] de te male PL 58) getit Na ; gesserit Z0 F1- [/o— 41p3— O1psO9-Ozz/P*F3/P* (PL, 50) ; (egeris PL. 58) tunc] tum Ne ; [exczg. tun]c 2? tecognoscés Oz ; (tecognoscis PL 58) quid peticuli] ozz. Ozz 140/141

incurrit INa/F!-/e— 141 -cur-] exczZ. 2?

A1 p?—0O!p5-O9-Ozz/P*F3/P* cum] qui Na

(PL 50); (incurreris PI. 58)

uenit, e/ adnof. uel uenetat zm zzg., 7A ;

(ueneras PL 58) 142 (et] ozz. PL 58) scandalis 2 ; scandalum 2/9 discessit 41 P3—0O! p5-O9-Ozz/ P^F9/P1 (PI, 50) ; (discessisti PL 58) 'Tum] Tunc Nz/ Ao F1- /e— A1p3—01p5-O9-Ozz/P4F9/P1 (PL, 50, PL 58) seta] se sera INa/2? (sexta [2 Zizz. eras. uel rescr.]), F1-Ve—. 41—0OXP5-O0/P4F8/P! (PL, 50) paenetentiam 29 143 ruina sua Na/O!P*-O*-Oz;/[PAF? ^ quae] s/. INa — 144 prae dolote] praedones Na ; prae dolorem 2? occidérent E! (al.z2.) 145 omnia haec — Oz 146 ueniunt Na 147 animae] ad4. et Ozz 148 atque] a4Z. que del. 2/9 ptosternunt] post tergum iaciunt Na 148/149 conpendio Z?F! 149 quanto] Zza Z! (PL 50, PL 58) ; quantum cezf. humiliates E? (a/.z7.) 149/ 150 et oboedientiotes] oboedientioresque Nas; et oboediOrés 4t 150/151 (fuerimus ... oboedientiores] ozz. PL, 58) 150 tanto] zza Z* (PL 50) ; tantum cett. , (def. PL. 58) supra nos JNa ; supetnos (o ex u) 2? 151 iugum] ;.. suppl. al.z. Na sentiemus] a4Z. et Na; sentimus F? (quanto PL 50) fuerémus Z1 (al.z2.) ; [excid. fue]timus 2/9 152 ac] et INz/ Z9 F1— A1ps—0Ot P5-O9-Oz;[P^F*/P1 (PL 50, PL, 58) 152/153 tantum ... nosttis] oz. 2? (ob bomoeotel.) ; praem. in INa[ Z9 F1- Ve— 41P3—0O1P5-O9-Ozz[P! (PL 50, PL 68) et] om. INa[XoF1- Ve— AYP95—0O!P5-O9-Oz;[P*F?/P* (PL 50, PL. 58) 154 acceptália 2 domino] zZZ. uel Nas (PL 58) opeta uel] operabili 2, opeta et V (PL 50) 155 qui] que Z1 156 Quare] Quia Na (PL 58) ; qux«« (2 uel 3 Litt, eras. uel euanid.) 2 ieiuna«uem»s Z! (gl..) nesciti P^; (non aspexisti PL 58) ^ humiliauemus 2!

444

HOMILIA XXXVIII, 5

animas nostras, eb non aspexisti ? ; et ille respondet

: /deo :

quia im diebus ieiuniorum uestrorum. inueniuntur. uoluntates uestrae !. Videmus : per inoboedientiam animarum, opera non 16o respici, ieiunia non audiri, uota non suscipi. Vnde nos amplius illius mandata sectemur, qui ad hoc ad nos de caelo descendit : ut non solum nos redimeret mortis pretio, sed etiam ut uitae aedificaret exemplo. Et cum illo dicamus : Ego mom ueni facere, uoluntatem meam, sed uoluntatem lltus 165 qui qmasit me patris. Ire autem post uoluntates proprias, tam perniciosum est, ut hoc dominus iam postmodum iratus pro damnatione peccati irroget, dicens : Et dimisi illos secundum desideria cordis eorum. Quamobrem, qui uult tuta esse ofera sua uel recta 9n r7 o conspectu dei : nihil oboedientiae praeferat, nihil penitus anteponat, siue ille iunior sit siue senior — magis quanto senior est, tanto plus debet studere aedificationi et perfectioni — ; nullum sibi finem faciat proficiendi, nullumque terminum

157/159 Is. 58, *5. 161/162 Ioh. 5, *13 ; 6, 35. 162 cf. 1 Cot. 6, 20; 7, 23 ; ToPett. T 8219. 164 Ioh. 6, 58. 164/165 Ioh. 6, *39. 168/169 Ps. 8o, I3. 169/170 Eccli. 17, 16.

2 /Na[ Z0 F1- Ve—.41p3—0O1p5-00-O7;/ PAF3/P1

157 (non aspexisti] nescisti PI, 58) respond 2! ; respondit 29, F! (corr. al.zz.) 158 (ieiunii uestri PI, 58) 158/159 inuenitur uoluntas uestra P4F? (PL, 58) (cum Vulg.) 159 Videmus] a7. ergo INa (PL 58) ; Videamus P? animorum Na (PL 58) 160 reci D? leiunias 2/9 audire Z1 (al.zz.) suscepi 2? 162 de] e Na/F1-Ve— A!P3—0!P5-Oo/P4F3/P1 (PL, 50, PL. 58) non solum ut — Na (PL 58) rtedémeret X1 (al.72.) ; tedemirit 279 mortis] 247. suae IN&

163 ut etiam — Na aedificatit exemplum X? illo] illud 2! 164 Ego] Ergo 2? ^. uolontate? X9 illius] eius Nz/O1-O9-O;z/P^F? (cum; Vulg.) 165 me misit — Na 166 autem] ozz. ^4! 167 hoc] exczd. 29 (dominus] deus PL 58) -amnatione] par/iz: excid., partim: euanid. X9 peccati] 227. inoboedientibus Na (PL 58) 168 itroget ... dimisi] parZizs excid., partizs euanid. X? illos] eos 441—0!-Ovz/P* (cuz; Vulg.) 168/169 eorum] illorum INa ; euanid. 2 169 qui uult] ezanid. 27 tuta] tuxeex (3 itf. eras. uel euanid.) 2 ; tota, e£ add. opeta esse, 2^ ; (om. PI 58) (opeta sua esse — PL, 58) (uel] ozz. PL 58) 170 inobodiencie 29 (ptaeferat] ozz. PL, 58) 170/171 penitus anteponat] praeceptis Na ; preponat 74!, penitus ei anteponat O! ; (praeceptis praeponat PL 58) 171 ille] oz. F!-Ve—.A!P*—0!ps.O9-Or;/PAF9/P1 (PI, 40) senior siue iunior e Z9 (uf widefur im loco paene euanido), F1-l/e— A1 p —Qi P*-O?-Ozz/ PAF8/P1 (PT, 50) (sit ... senior?] oz. PL 58) magis quanto] 7/a 51 (PL 52) ; quantum enim Na ; magis quantum cezr. ; (def. PL 48) 172 tanto] iia 2! |Na (PL 50, PL 58) ; tantum cefz.

petfectioni] adZ. et INa

071. Na faciat finem proficiendi — 7e ; finem proficiendi faciat — Oz lumque] nullum Na (PL 58)

173 sibi]

nul-

HOMILIA XXXVIII, 5-6

445

constituat acquirendi, cum sibi dici audiat : Pava $m exitu 175 opera tua, et iterum : Non ueteris usque ad mortem dustificari,

et iterum : Sapientia in exitu canitur. Quanto ergo plus proficiemus, tanto plus humiliemur, quia, quanto plus humiliati fuerimus, tanto plus proficiemus. Nullus ille senior tam indoctus appareat, ut putet quod eum non deceat oboedientia 180 quae deum decuit; humilitas enim atque oboedientia, in iunioribus adhuc necessitas, in senioribus uero dignitas est ; ille

enim bene proficit, ille bene consummat : qui quotidie sic agit, quasi semper incipiat. Ouamobrem augmenta meritorum, incitamenta debent esse profectuum. 13; Scriptura uero pronuntiat de his qui, dum primas neglegentias praetermittunt, in alias atque alias semper incurrunt ; ita ait : Peccator adiciet ad. beccandwm. De profectu uero dicitur : E? sanctus adhuc sanctificetur.

6. Videamus primum. Quid est : Peccator adiciet ad. beccan190 dm, ?

174/175 Prou. 24, *27 (LX X). 1*5 Eccli. 18, *22. 176 Prou. 1, *2o (LXX) 187? Eccli. 3, 29. ^ 188 Apoc. 22, *rr. 189/190 Eccli. 5, 29.

ZY/Na] ESFA-V/e — AXP3— O1 P5-O9- Op; PAF9/P1

174 dici] ozz. P4F?

audeat F:

exito 2? ; exitum P4F3

175 ueteris] poteris

P^F?3 ; (ueteatis PL. 50, PL, 58 [cuz Vulg.]) iustificate 27 176 exitu] a4. uiartum JNa ; exito 2/9, fine O! canetut 2/9F1- [/g— 41 P3—0O1 p5-O9-Ogz/ P^ F8/ P1 (PL 50) 176/17? proficiemus] 7/a 2 ; proficemus 2? ; proficimus cez/. (PL, 50,

PL 58) 17? plus!] oz. Na quantum INa/F!-Ve 178 plus] amplius Na (PL 58) ptoficimus Na ille] ozz. ^4! ; enim P^F? ; (illic PL 50, illi PL, 58) -niot] exezg. 2? 178/179 doctus J4!P? (PL 50) 179 -tet] exciZ. X9 quod ... deceat] euanid. 29 (eum] oz. PL. 58) non oboedientia deceat -— IlNa ; oboedientia non deceat

— 74! ; non deceat obedientia

(-tia zs

ras. 11 fere litterarum, al.za.) PY 180 quae ... atque] ezanig. 2? quae] qui 27 deo F! enim atque] suprascr. gloss. illeg. zz.recent. F?.— 180/181 iuniore INa 181 seniore Na ueto] iam INz (PL 58) est] oz. P* (PL 50) ille] adnof.

Not. quate bene proficiunt et quare non (w£ uidetur) in sg. m.recent. P? 182 enim] oz. INa/Z? (2), (PL. 58) ptoficet 2/9 sic] ita Na 183 agmenta O! 183/184 meritorum incitamenta] ;./. P? 184 debent] oz. Na (PL 58) (ptofectuum] perfectorum PL 58) 185 pronuntiat de his uero — Na (PL 58) pronuntians F!-I/;— A!P3—0O!p5-O9-O;z/P*F?/P1 (PL 50) ^ iis P5; hiis F? qui] que 2 primas] primitias Oz 186 semper atque alias — Na 187 ita ait] sicut scriptum est INa ; ita «ait (a//. a im ras. 3 litterarum, al.m.) P* adicit Na ad peccatum P! 187/190 de ... peccandum] oz. ;41P? (ob bomoeotel.) 187 profectum 2? ; (perfecto PI, 58) 188 adhuc] fos; sanctificetut £r. O! (cu Vulg.) ; om. P*F? 189 (Videamus] 227. prius PL, 48) adicit Na (PL 58)

446

HOMILIA XXXVIII, 6

Verbi gratia : mali cuiuslibet aut obtrectationis passio impugnare me coepit. Si non statim me paenitudo uitae huius momordit, cras mihi tanta huius uitii facilitas ueniet et quaedam, ut sic dixerim, suauitas, ut reuocare me ab illo et conti-

20 o

nere non possim. Ita enim euenit : ut, qui primo tempore emendare noluit, incipiat in sequenti nec uelle nec posse. Verbi gratia : superbiae acquiescere coepi, regulam uiolaui, seniorem laesi, iuniorem destruxi. Si non statim me paenituit tamquam grauiter fuisse praeuentum, ita de die in diem libentissime me rapiet ipsa uiolentia consuetudinis et impetus passionis : ut jam nec delinquere me intellegam, nec peccare me sentiam. Obscurat enim atque obruit intellectum delicti, assiduitas delinquendi.

196 cf. Ioh. 5, 14; 8, 11 ; 1 Ioh. 5, 18. CESISIOD2 0 202/206 obscurat ... credat] cf. Euseb. *Gallic., Hom. xrr, 7 [lin. 88/92] ; Hom. xuxv, 4 [lin. 41/45] ; Hom. rxiv, 6 [lin. 74/78]. 202/203 cf. Euseb. *Gallic/, Hom. xru, 8 [lin. 121/122].

Z3/Na]| £0F1- Ve — A1p3—01p5-Q9-Op;[PAF9/P1 191/208 mali ... respondi] aser. so. z/leg. im zg. m.recent. P" ; adnot. quomodo peccatot adicit ad peccandum 7s zg. z.recent. Om 191/19? mali ... gratia] primum omissum ob. bomoeotel., in folio additicio (8bisV) suppl. ipsa 1 m. ,4i 191

mali cuiuslibet aut] alicuius libet aut 27 (e Zeris male compactis); alicui Na ; (cuiuslibet ut puta PL 58) (passio] «47. si PL, 48) 191/192 -io impu-] excid. 27 (me impugnare -— PL, 58) 192 me!] oz. 2? incepit P^; (ceperit PL, 58) me? statim. — P? -m me p-] exezZ. 279 uitae] uitii Na (PL 58) ; oz. O1P95-O?-Ozz/P^F? 193 momotrdat 2! ; momordetit Na ; (coepetit

PL

58)

tanta mihi

PL

58)

facilitas huius uitii

— INa/Z9F!-V/;— 41P3—OP5-O9-O;;/P^F9/P* —

Na

194 dixerem Zt (al.z.) ; dicam Na non possim ab illo continere — P4F3

luerit PL, 50) coz pactis)

197 gratiam 27 acquiescere]

ueniat Z!,

(PI, 50,

ezamid. M9 ; eueniet P4F3

teuocati PF? 194/195 me ... possim] et 196 (emendate] a4Z. se PL 58) (no-

adquiesce coepire golam 2? (e Zferis zzale

adescere Oz

198 penetuet 20 199 tamquam] tam INa[/41P?—0O1p*-O9-Ozz/P*F3 (PL, 50) ; (om. PL, 58) (gtauiter] ed7. me PL

58) ita] iam Na (PL. 58) die2 270p 200 libentissime] oz. .4!Ps me] ozz. Na tapiat 21/O! uiolentia ipsa e Na uiolancia Z1 (g/.zz.) ; excid. 3? consuetudinés E! (al.zz.) et] oz. 2t 201 passionis] des. Na passi-] exezg. 2?

XJ XoFA- Vo — A1 p3—01P5-O9-Op] PAF3/p1 201 ut] adser. nof. illeg. in mag. m.recent. Oz intel-] exeig. 5? 202 Obscur-] excid. 270 intellectum] 242. onus (honus P4) /41P3—0! p5-09-O;;/P^F9/P1 (PI, 50) -lectum de-] exveiz. 279

HOMILIA XXXVIII, 6-7

447

Etenim ita cor neglegentis obduratur : ut hoc ipsum — si se 20; non humiliet, si non satisfaciat — praeposito suo nocere credat ; insuper insultet et dicat : ''Quam bene non acquieui ! quam constanter illi restiti ! quanta auctoritate respondi ! Putabat : quod me semper humiliare deberem !". Quod qui facit, diabolo se tradidisse captiuum constat qui de hominum 210 uitiis et passionibus ac perditione laetatur. Et eiusmodi animae eueniet illa sententia : Peccator adiciet ad peccandum. *. Quam nos, carissimi, refugientes, illam potius teneamus quae dicit : E? sanctus adhuc sanctificetur, ut quotidie adda21; mus ad merita; nec de nobis aliquid praesumamus, quia dei est omne quod possumus. Simus itaque, fratres, in opere dei indeficientes propter aeternam retributionem, et quotidie ad meliora tendamus; ipsa enim apprehendendi auiditas, ipsa consuetudo proficiendi 220 Semper nos ad maiora prouocet. 209 diabolo se fradidisse captiuum] cf. Euseb. *Gallic?, Hom. xrv, 3 [lin. 34/55]. 211/212 Eccli. 5, 29. 214 Apoc. 22, *1r. 216 cf. Aug., Serm. xui, 2, 5 [PL 58, 2540] ; Euseb. *Gallic,^, Hom. xvz, 2 [lin. 22] ; Hom. xr, 5 [lin. 122/ 123] ; Hom. xz, 5 [lin. 43/44] ; Hom. rx, 5 [lin. 53]. 218 Phil. 5, *15.

2o

p1i- /e— A1 p3—01 P*-O9-Ozz/ PAP9/ P1

204 Etenim ita] exeiZ. 2? (PL 50), neglegentius P desinit 2 (foliis amissis)

cotde 2 obturatur

negligelis 27. (al.zz.) ; negligentiis Ot 2/0—.41p3— O0! p5-O0-Oz/P*F9/P s» sic

2A F1- Ve— AYP3—0O1P5-O9-Ozz/ P^F9/P:

204 ipsum] z4Z. si se non emendet 24* ; (ipso PL 58)

205 (non! se — PL 88) humiliat 271 satisfaciat (88118 p,7, s5/55]., fert. a ex e, al.zz.) P1 (proposito PL 50) nocete] a4Z. se F1-Ve—.,41P*—O!P5-O9-Oz;/P*F3/P1 (PL 50, PL, 58) 206 credat] praezz. non s./. P* insupef] ozz. O1P*5 ; ig zzg. P^ ; (add. et PL, 58) exultet P? 206/207 Quam constanter illi restiti, quam bene non acquieui ce FUXVWe—A1p9—0YP5-OC-Oz;/PAF9/P* (PL 50, PL 58) 206 quieui Oz 208 Putauit 2! semper me - A1 humiliare] praezz. ili P!-L/e—.4 P3—01p5-O9-Ozz/P*F9/P (PL 50, PL 58) 209 (captiuum] ozz. PL. 58) 209/ 210 uitiis hominum - P*F? 210 (ac] et PL. 58) 211 eueniat 27 213 Quam] Quamobtem P^F? nos] raezz. hanc zn zzg. F? (catissimi] ozz. PL, 58) 214 sanctificetut adhuc — T/e—.41—0O!P*-O9*-Ozz/P^F? (cum Vulg.) ut] oz. F1-Ve—.41P3—0OP5-O9-Oz;/P^F9/P* (PL. 50) 215 (ad] om. PL 58) 216 omne] oz. Ot (possumus] sumus PL 58) 21* (frattes] oz. PL, 58) 219 auiditas apprehendendi — O! adpendi P? auidétas Z1 (al.z2.) profiendi TPS 220 maiora] meliora P^F? ^ prouocabit .4*P3—0OP5-O9-Oz;/ P^F9/pt (PL 50)

448

HOMILIA XXXVIII, 7-8

Et ubi uiderit deus deuotionem animi ardentiorem, insinuabit affectum ; et quanto nos addiderimus ad studium, tanto

ille apponet ad adiutorium ; quanto nos apposuerimus ad diligentiam, tanto ille addet ad gloriam : Qw£ habet dabitur 225 ei, eb abundabit ; et alio loco dicit : Posu£ adiutorium. super potentem. Gratia ergo de gratia nascitur, et profectus profectibus seruiunt. Lucra lucris, et merita meritis locum faciunt : ut, quanto quis plus acquirere coeperit, tanto plus conetur et delectetur 230 inquirere ; ut acquisitionis lucrum, acquirendi nutriat appetitum; et, quanto quis auidius de sapientiae bonis hauserit, tanto plus haurire desideret, sicut ipsa de se sapientia loquitur : Qui edit me adhuc esuriet. 8. Vrgeamus itaque, carissimi, cursum nostrum, ut crescat

in nouissimo uita nostra ; quaeramus usque in finem, unde sine fine gaudere mereamur. Sed esto, non possumus exercere corporis labores ; conferamus nos ad spiritalium bonorum desiderium, ad compunctionis

224/228 cf. Faust., De grat., I, xut [CSEL zr, 45, 20/24]. 224/225 Matth. 15, 12; Marc. 4, *25 ; Luc. 8, *185 cf. Matth. 25, 295 Luc. 19, 26. 225/226 Ps. 88, *20. 228/233 cf. Euseb. *Gallic., Hom. vr, 5 [lin. 31/56] ; Hom. xxxv, 15 [lin. 269/273] ; Hom. xrvrr, 6 [lin. 121/125] ; Hom. rxrx, r-2 [lin. 6/14]. 232 Bcclt 24,1. 233 Eccli. 24, 29.

21/ F1- V/e— A1P3—0O1P5-O0-Ozz/ PAE3/ P1

221 deuotionem animi deus — 44! (PL 58); quantum cezz. (PL. 40)

(animae PL, 58) 222 quanto] 7a 271 (addiderimus] arsertimus PI, 58) tanto]

ita XM F!-Ve (PL 58) ; tantum cezz. (PL, 50) 223 adponit 271 ad!] oz. 2/F1 (PL 58) quanto] 77a 2? (PL 58) ; quantum cezz. (PL. 40) ad?] s.7. 271 224 tanto] 7a Z1/F!-Ve (PL 58) ; tantum cezz. (PL, 50) addit 21 gloriam] gtatiam Ot P5-O9-O7 Qui] praem. inde dicit scriptura 74!, 44. sicut ipse dicit

Ot P5-O9-Ozz 225 ei] illi F!-Ve—.41P3—0O!P5-O"-Ozz[P*F3/P* (PL, 50, PL. 58) (cf. bom. vil, lin. 121) supet(h)abundabit F!-1/e—.41P3— 01p5-09-O,5/ pi p3/ pt (PL 50, PL. 58) (cf. bom. wii, lin. 121) dicit] ozz. ,41P3 22? ergo] uero O! profectus] a47. de de/. O! 228 merita metitis ... faciunt] meritis ... faciunt merita - Ops locum] 229 (plus quis — PL 58)

lucrum |/e—.,41P3*—0p5-O9-Ozz;/P4F3/P1 (P], 40) quis] zz zzg. P* (et delectetur] ozz. PL, 58) 230

inquitere] adquirere O*P*-O*-O;z/P4F3 (PI, 58) acquisitionis] ad inquisitionis ps 231 quantum 2! ; quante Oz (quis] oz. PL, 58) 232 desideret] a4. adhuc P4F? ipsa] oz. O! sapientia de se - DP4F3 232/233 (loquitur sapientia — PL, 58) — 233 edunt ... esutient O! (PL, 58) (Eius. G, VI-XXXV-LXIX) (egg, Vulg.) 234 (itaque] oz. PL, 58) catissimi] ozz. ,4* (PL, 58) 236 fine] fide Ve merémut F! (2].z.) 231 isto 271 cotpotis labores exercere — Ozz 238 nos] s./. P? laboris 21

HOMILIA XXXVIII, 8

449

et caritatis augmentum. Si quotidie in cordibus nostris dispo24o namus ascensus, nulla infirmitate, nulla aetate lassari possumus, ut his spiritalibus quibusdam gradibus ascendere mereamur ad promissa domini Iesu Christi. Amen. AY[F1- Ve— A1 p3— 01 P5-O9-Ozz/ PAF9/ P1

239 ct caritatis] ozz. ;4!P? agmentum 4! 239/240. in ... disponamus] ponamus in cordibus nostris -— O: ponamus .44!P3—O!ps-O9-Ogz/P^F? ; dxponamus (ex de- z£ uidetur, al.z.) Pt 240 ascensum O!p5 nulla infitmitate] s pt 241 ut his] ut hinc 74!P5, ut ab his O! ; quin F? ; (ut [ozz. his] PL 48) 242 domini] aZ. nostri F1—.41P3—0O!p*-O9-Oz;/P*F9) (PL 58) ^ Chtisti] add. qui cum deo patre et spiritu sancto uiuit et regnat deus per omnia saecula saeculorum 24! ; (add. cui est honor, uirtus et gloria, potentia et claritas et magnificentia et imperium, et nunc et semper et in cuncta saecula saeculorum PL, 58) Amen] ;/a 41—0OP5-O9-Oz; (PL, 58) ; oz. cett. (PL, 50).

ZiNa[F1-Ve—.41p?— O1P5-O9-Oz;[PAF5/ P1 Expl. expPLiCir 2/7 ; EexPLT Na ; EXPLICIT OMELIA AD MONACHOS

PLICIT OMELIA III |/e[,4l, EXPLICIT OMEL AD MONACHOS O1, EXPLICIT OMELIA

JESELC

-III- F!, EX-

-III: D?, EXPL OMEL -III-

rir. P5-O9-O»z ; ExPLIC -O- rr P5, EXPLICIT OMELIA TERCIA

$

Y

|

uL

E

Hd

^i diu

B

etiam.

m ce

aerae

2

irm

alim

deus

$1

etm ^

6l'z

hiat,

|

.

ej" [mamuzemM

J

pent

ota oMPMPUMM

JOLÍ

"din

hU

"X.

2d ^d

ori"

wisst ^ Tiri

iet

à ilk f. cat A agr

i. eatineae. (Mad ii festi AeMd* pe m Abu

etate

|

,

LL

v«

iP

L'IMS ipe T" umo m

"

pur

Ixí4

"L TM

y.8*

iri Mages s

nb

T" qom ien.

CD Hen"TT abfono

Sri

pad

etf nes tire

pet

[RU AMMIAN

,:

íbu

epa-dr grstzAt

"i

71

PR 5m

I

$1,212 Febris,

E

]

RB

pt

473 à

ren !

12329

OW

I

fole

-

EX

Mr M | , -T

EI

iS

«n

nA

ti

Pp

^i.witf

Lc l9

el

ue

m

idt ercugnen S id Lue ap Prowo t DROPIL afa px Mw

um dAW. B

|

("4 SN

AL)CAP

p» tis

S24 od

aurae

GÀ

2

von

quarte

n

H

("

Y

*

B

y

hs

!

]

B

u

PUR DEPO

-

p

$90

TUTTI

à

lien

/140

—s—

ÜÁ pu

HOMILIA XXXIX (38) HOMILIA IV AD MONACHOS

MONITVM

Codices :

Fo Na

: Bnusszr, Koninklijke Bibliotbeek, 9850-52, s. v11 ex., f. 110V-114. : NAporr, Biblioteca Nazionale, Vindob.lat.2 (già 16 [Rec.85]), s. vrrr,

An

: SaNKT GALLEN, BSZfisbibliotbek, 194, s. vix med., p. 12-22.

Fi

: Bnussgr, Koninklijke Bibliotheek, 1651-52, s. 1x in., : Panis, Bibliothéque Nationale, Nouv.acq.lat.447, s. a u. Sicut", lin. 19). : MüNcHEN, Bayerische Staatsbibliotbek, Clm 6344, s. I50. : Samrxr-Owzn, Bibliothbéque municipale, 33-bis, s. 1x a u. "itaque, lin. 96).

f. 737-75.

1e»

H3

,$9

A1

. f. 45-46av. 1x, f. 1-6v (inde rx med., f. 146-

ex., f. 68 (inde

: AwGzERS, Bibliothéque municibale, 144 (136), s. x, f. 10-13.

: Panis, Bibliotbéque Nationale, Lat.2628, s. xr, f. 68v-71v. : Oxronp, Bodleian Library, Bodl.392 (2223), s. x1 ex., f. 6-8.

P:

Q?

: PAnzs, Bibliotbéque Nationale, Lat.2811, s. xix in., f. 13V-15v. : Oxronp, Bodleian Library, Rawl.A.416, s. xi, f. 17V-20.

P? Q1

Om p4 ps5

Ve Fs

: Oxronp, Merfon College, CLX X VII (A.1.5), s. xir, f. 183-184v. : PAnzs, Bibliothéque Nationale, Lat.13333, s. x11, f. 10V-14. : PAnzs, Bibliotheque Nationale, Lat.17415, s. xit, f. 4V-7Y. : VENDÓME, Bibliotbéque municipale, 333, S. X11, f. 115-117Y. : BnussgL, Koninklgke Bibliotbee&, YI.951, s. xu, f. 8v-11.

Editiones :

Gaigny

: f. 102-104Y : Homelia ad Monachos nm.

MBvP 6

PL 50

: col. 659P-660P : Homilia rv. Ad Monachos. : col. 8415-843P : (Eucherii Lugdunensis) Homilia rv. Ad monachos.

PL 67

: col. 10560-10592 : (Caesatii Arelatensis) Homilia vr.

Excerptiones, compilationes : a) ln. 11/18 ; Non ... potuimus : Defensor

: (Defensoris Locogiacensis) Liber Scintillarum, xr, 46 [CC

117, Go].

b) Jin. 48/49 : quid ... passionum : Defensor

:(Defensoris Locogiacensis) KG TUI. eek

Liber

Scintillarum,

xvr,

47

MONITVM

453

c) Jin. 66/67 : tantum ... concupiscit : Defensor

: (Defensoris Locogiacensis) ICGET IJ 129]:

Liber

Scintillarum,

xxx,

25

d) Zin. 71/3 : nihil... curemus

Defensor

:

: (Defensoris Locogiacensis) Liber Scintillarum, x, 61 [CC

117, 55].

e) Jin. 84/85 : Si... luteam::

Ds.Col insiz.2

: (Columbani) Instructiones, ir, 2 (sermo Fausti) [PL 2349 ; SL.EI 2, 68, 30/31 ; CC 101, xvx, 89/96].

80,

£) lin. 88/89 : Quid ... tuum : Defensor

: (Defensoris Locogiacensis)

17315]:

Liber Scintillarum, r, 5o [CC

g) Jin. 89/91 : Valde ... laborem :

Defensor

: (Defensoris Locogiacensis) Liber Scintillarum, 1x, 72 [CC 117, 46].

h) Jin. 92/94 : si... getminet :

ps.Col instr?

:(Columbani) Instructiones, 1t, 2 (sermo Fausti) [PI 2342 ; $LH 2, 68, 32/33 ; CC 101, xvi, 101/105].

80,

1) in. 105/106 : COfpUs ... uitiis : Defensor

: (Defensoris Locogiacensis) Liber Scintillarum, x, 58 [CC

117, 53].

Redintfegrationes :

a) Jin. 34/38.41/43 : quando ... tenemus ; illa anima ... diuinitatis : Ens.G.tvm Eus.G.Xxiiv

: (Eusebii *Gallicani) Homilia [vri], x [lin. 13/15.16/17]

— : (Eusebii *Gallicani") Homilia xrrv, 412) [lin. 132/154.16a/ 174].

454

MONITVM b) Jin. 44/50 : Ideoque ... tempestas :

Eus.G.(V1g

: (Eusebii *Gallicani?) Homilia [vri], x [lin. 18/24] —

Eus.G.X11v

: (Eusebii *Gallicani") Homilia xr1v, 1 [lin. x/7]. c) Jin. 51: ideo .,. locum :

Eus. G.X11

: (Eusebii *Gallicani?) Homilia xr, x. [lin. 1]. d) Jin. 51/55.55/64 : Non ... ptoperauimus ; ut ... uirtutis :

Eus. G.extr.6

: (Eusebii *Gallicani Sermo extr. 6, 1.2-3 [lin. 1/3.15/26]. e) Zn. 109 : S1 ... ueniat :

Eus.G.AX

: (Eusebii *Gallicani") Homilia 1x, 9 [lin. 176].

XXXIX AD MONACHOS, IV 1. Sicut à nobis dominus, pro suscepti officii necessitate, loquendi deposcit officium, ita a uobis, carissimi, audiendi requirit affectum. Ita, inquam, caritati uestrae expedit, his,

quae pro salute uestra dicimus, oboedire, sicut nobis imminet 5 non tacere ; nam si nos offensam metuimus de silentio, quan-

to magis uos eam debetis expauescere de contemptu. Si, inquam, nobis grande periculum est, aliena peccata non arguere, quanto periculosius est, propria nolle corrigere. 2. Ait quodam loco beatus apostolus : Videte wocationem 1o 4estram. Quapropter, dilectissimi : et nos wideamwus wocationem nostram. Non enim satis prodest quod istum locum expetimus, si tales sumus, quales in saeculo esse potuimus. Si enim bene perspicimus : non solum ista solitudo nos ad 1/3 cf. Caes. Arel, Sermo crxxxix, 5 [CC 104, 775 (734), 23/25]; Euseb. *Gallic?, Hom. rrr, x [lin. 2/4]. 9 Az! quodam loco] cf. Euseb. *Gallic., Hom. XLV run 9/106.10/11 r Cor. r, 26.

Codd. : F»Zi-H1Na]F1Ve— A1p3—O1p5-O9-Og]PAF3/P1 Inscr. INCPT SECVNDA F?, rNCIPIT HVMILIA SECVNDA Z/l, XXIIII- EIVSDE MONACHIS ET HEREMITIS LH!; INCPT SERMO CASTIGATIONIS AD MONACHOS Nae; INCIPIT OMELIA EIVSDE -IUIr- F5, rwcrPIT rnrní8 ]/e, INCIPIT IIII OMELIA 24d!, INCIP OML AD MONACOS -IIII- P?, rNCIP -1rr- Ol, rNcCIPIT QVARTA D5-O9-Ozz ; INCIP 11m.

P*, rNCIPIT QORTA F? ; rNCIPIT QVARTA P!.

1 (suscepta PL. 50) 2eita lee Pera oru PL 3 requitet F9, requérét 21. (a].zz.) affectum] zn zzg. P^ inquam] «44. carissimi O! katitaté 21 (al.z.) iis P5 ; hiis F? 4 dicémus X! (al.z2.) ixminet(pr. m supra pr. n eras.) F? (al.z.) $ metuemus F? (al.z2.), 23 (al.zz.) silentio] aZ. et s./. alm. A4 5/6 quantó (o ex à) F9Z1 ; quanto Na 6 uos] s.7. P5 eam] eandem F1-V/e— 41p3—0O1pP*-O9-Ozz;/P4F9/P1 (PL, 50) expauescete] 4/4. e ex i F? (zl.z.), X* (al.zz.) ; dolere Na 6/8 Si ... atguete] oz. Na * peccata] (def. INa) ; om. F1-Ve—. AYP?—0O*p5-O9-Ozz/P*F/P! (PL, 50) 8 quanto] quantum F9XI.H!; a4. uobis O!P5-O9-O;z/P^F? ^ nolle] non F!-Ve—.;41p*—0Ot P5-O9-Oz[P*F3/P! (PL 50) 9 quodam] o zz ras. al.zz. F? Videte] adnoz. 1 ad cot 1 zn zg. alm. Ot 10 uestram] aZ. fratres Na/F1- Ve— A1P3—0OP5-O9-Ogz| P4F8/P* (PL 50, PL 67) (cum Vulg.) ^ dilectissimi] carissimi (kk) Na 11 (Non enim satis] Nihil Defensor) 11/12 expetimus] 7/a F927* (Defensor) ; expetiuimus cett. (PL, 50, PL, 67) (Defensor [cod. A pe]) 12 tales] praezz. hic INa/F!- Ve— 41 P3 ——O* P5-O9-Ozz/P4F3/P1 (PL. 50) ; (add. hic Defensor) simus Na saeculum F^? (Defensor [-lo cod. W .$ A pe B F]) potuémus F? (g].zz.), 25 (al.zz.) ; (potetamus Defensor) 13 ptaespicimus [927 (cf. ex.gr. bom. xix, lin. 200/201 ; bom. xxii, lin. 84 ; serm.extr. 9, lin. 128) ; ppicimus 741 (g/.zz.) solo Ft (sollicitudo PL 67)

456

HOMILIA XXXIX, 2

perfectionis necessitatem, sed etiam ipsa congregationis multi15 tudo constringit ; nam, sicut pretiosum atque praecipuum est, in medio multorum bene agere et plurimos ad profectum exemplo boni operis incitare : ita periculosum atque perniciosum est, neglegentius agendo, multorum fidem frangere, multorumque animas deprauare. Sicut, inquam, fructuosum est, 20 in medio multorum positum, probabiliter uiuere : ita periculosum est aliquid districtionis egisse. Hoc autem quare dico ? Quia, quod peius est, facilius inuenimus qui ea quae sunt deteriora, quam qui meliora sectentur ; pronior enim est ad imitationem mali, humana fragilitas. Quapropter non nobis sufficere 2 A credamus quod nos in hanc scholam cernimus congregatos, nisi quod uehementius in nobis neglegentias nostras professa 18 neglegentius (ac tepidius aar.lect.)] cf. Cassian., De instit., rv, 353 [CSEL 17, 71, 19] (Zepide neglegenterque) ; Caes. Atel., Reg. mon. [ed. Monxw, p. 154, 29] (veglegenzes e£ fepidi); Euseb. 'Gallic/, Hom. xr, 7 [lin. 210]. 24/25 cf. Euseb. *Gallic.", Lom. es [itas erT2 35]:

Fo231-HY/Na[ F1- Ve—.41P3—0OP5-O9-Oz;/ PAF3/Pe

14/15 (multitudo] zd. nos PL. 50) ^ i6 multitudo P! ^ bene]bona P?

et]

om. Fi-Ve—.4Y (s. suppl. al.m.), P*—OXP5-O*-Oz;/P*F8/P* (PI, 50) 16/17 ptofectum et exemplum F?-FT!, (oz. profectum) exemplum 2! ; (profectum [ozz. exemplo] PI 67) ^boni ^exemplo - P? 17 excitare F?!-[/e—.41p3—O1 P5-O9*-O;zz/P*F9/P1 (PL, 50) 17/18 atque perniciosum] oz. Na 17 atque] aco 18 neglegentius] neglegentiss F? (al.s.) ; add. ac (atque P^) tepidius INz/ F1-Ve—. A1p3—0! p5-O9-Ogz/PAF8/P1 (PI, 50) agendum F9-H1! 19 animos z4Tps

F»x1-H1/Q9/Na]F1- Ve—.Atp3—O1p5-09-07;/PAF5/p: 19 Sicut] ades? zzancus Q? Sicut inquam] ezanid. Q^ 20 multorum] tantorum F?/Q? (paene euanid.)| INa| F!- V'e— 41 P3—O1P5-OV-Oz;/P*F3/P1 (PI, 50) positum] bi add. est H* ; positos INa ptobaliter 9/41 uiuete] ezanid. Q? ; uitauete INa (aJ.z2.) ita] Ideo F? 21 districtionis] resZi£zi ; disttuctionis F9? (zz desttuctionis zu.

al..),

2 [P ; distrinctionis

H1! ; destrütionis

4! ; destructionis

ceZz.

(PIEOS0 DIU 22 (qui] et PL. 67) 22/23 deteriora sunt — F!-Ve—.41 P3—0O1 ps-O9-Orz[P* F2/P1 (PI, 50) 23 quam] s./. P? qui] que (e ex i 2/.zz.) 2 (quae) Na ; quae Ve (PL 50, PL. 67), q' Om ; quix (1 in ras. 2 litterarugz) PA sectientur Na ; sectantur F? ; (sectamur PI, 67) ptonior] ptona H! (PI. 67) ; adnot. pronior est humana fragilitas ad quam] ad bo[num] m zzg. z.recent. Om 23/24 imitationi Fi: 25 credimus H! hanc insolam H! (PL 67);

hac scola Q? ; hatc scolam INa (cf. bom. cl, lin. 114)

Qui uehementer H! ; (quia uehementius PI 67) mut. alm. Na in] oz. H neglegentiüs P1 neglegentias nostras — 4t

26 nisi quod uehementius]

quod] q. (quia) zz 8 (quod) 26/2$ professa petfectio

HOMILIA XXXIX, 2

457

perfectio quam nec assumpta condemnat; quia, secundum scripturae fidem : Quz multum bromittunt, multum necesse est repetatur ab eis. O quantis proderit, et quantis e contrario ob3o erit, loci huius opportunitas et congruae habitationis occasio ! Non

enim

in hoc loco bene uixisse laudandum

est, sed in

hoc loco bene fecisse. Rursum aspice. Numquid nobis habitationis huius secretum aliquid prodest : quando tyrannico dominatu malitia in nobis regnat; quando ira su5; perequitat ; quando maiorem nobis metum humanus oculus quam diuinus indicit ; quando illi laudabiles eremitae, qui extra mundum nos esse credimus,per diuersarum passionum uitia mundum intra nos inclusum tenemus, ita ut, qui putabamus nos precibus nostris saeculo ipsi succurrere, paene necesse 4o Sit, ut uideamus nos magis saeculi intercessionibus indigere ? 28/29 Luc. 12, *48 ; cf. Deut. 25, 21. uiuere bonum est, sed bene uiuere).

31/32 cf. Sen., Epist. rxx, 4 (INon ...

FoXLHWVQ?[Na|F1-Ve— AXP3—O1P5-Q9-Op;| PAF3/P1 2? perfétio F? (gLz.) ^ nec] ne F?; necdum Na contempnat H! ; condempnát Na (al.zz.) secundum] 2427. sacrae INa 28 Qui] Quibus F? (PL 67) promittunt] committitur F9-H1 (PL 67) est] s.7. Na ; add. ut F1-Ve—.4 P3-O1 p5-O'-Ozz/P*F3/P* (PL, 50, PL. 67) 29 e] oz. Q? 29/30 oberit] ubi erit Q? 30 huius] illius F? occansio F?, occaxsio (n eras.) 2t 31 bene] om. Q*[INa| F1- Ve—.4AYP3—0!p5-O0-Ozz/P*F9/P* (PL, 50) (uixisse] dixisse PI 67) laudandum est] os? fecisse (//n. 32) zr. F*/Q"/Na/F* (I dum est)- paci P3—01 p*-O9-Orz/ P^F9/P1 (PL, 50) sed] sed ia hoc loco x««« sed P* 31/32 in hoc loco] petseuerandum F? 32 fecisse] uixisse Q?/Na ; egisse F1- /e— A! P3—0O!P*-O-Ozz/P*^F*/P* (PL, 50) Numquid] Nam quid (ze/ Namquid) F!Ve—.A1P3—0O1P5-O9-Oz;/P*F9/P* (PL 50) — (nobis] bonis PL. 50) 33 huius] om. Na aliquid] oz. 441P3*—0O!P$-O"-Oz;/P*F? (PL. 50) 34 dominató F? (al.z2.) nobis] nos F? ita] ita O! 34/35 supetinquietat PF? 35 nobis . oculus] metum in nobis humanus oculus F?/F1-Ve— 41P9—0O1p5-O9-Ozgz| P^ F3/P! (PL 50); metum humanus oculus nobis — Na humanus oculós F? (21.77.), humanos oculos H! 36 indicit] z/a F?-H!, indicét Xt (al.z2.) ;. illeg. Q? ; inducit Na (PL 67) ; indit F!-Ve (zc add. et)—41, P9 (corr. al.22.)—OY [P5] P* ; uidet (e ex i) O9?/P*F? ; inicit Ozz ; (uidit PIL 50) ; (cf. bozz. xoxwiü, lin. 29) quando] aZ. nos F!- /e—,41P3—0O* P*-O?-Ozz/ PAF3/ P!(PL, 50)(Eus.G. VI-XL1V) illi] illa& F? (2/.2.), ille Z1, oz. H1 (PL. 67), alii Q? laudabilis H1! (PL, 67) (eremitae] uita PL, 67) qui] oz. H* (PL 67) 9* mundo F? esse nos ce Fi-Ve—.A!P3/P*F9/Pt (PI, 50) ; (nos [oz. esse] Ezs.G.EV11-XLtv) credimus (-mut INa)] ad4. et 21-H (PL 67) diuetsatum] aduetsatium FH! ; diuersas Qo passiones Q? uitia] uita FH! ; sic Q? 38 inclusum] conclusum Na ; oz. P^F$ ita] s./. Oz ut] ozz. Ot potabamus F*, pótauimus Z! (g/.zz.) ; putabamur Na 39 nos] oz. Q"/Na saeculo (o ex ü) X!, saeculum H'! ipsi] ipse F*?, ipsi posse (Q?/F1- /e—.41P*—O*P*-O"-Ozz/P*F9/P* (PL 60); posse INa pene Q? ; poenáe Na necesse] ozz. Q?/ Na/ F1- V/e—,A* P3—O! psO-Omz/P^F3/P! (PL 50) 40 ut] oz. O! uideamur F921/09/Na nos magis] oz. Na magis] ozz. OP5-Ozz[P^F? intercessionibus] zs zz. F?; intercessoribus Oz

458

45

)o

HOMILIA XXXIX, 2-3

Dubium quippe non est quod illa anima, quae, per concupiscentiam saecularium uoluptatum, possessio efficitur mundanae conuersationis, non potest efficere regnum diuinitatis. 3. Ideoque, fratres : Videte uocationem uestram. Venire quidem ad eremum summa perfectio est, sed non perfecte in eremo uiuere summa damnatio est. Quid prodest, si locus quietus tantum corporaliter teneatur, et inquietudo in corde uersetur ? Quid, inquam, prodest, si in habitatione silentium sit, et in habitatoribus uitiorum tumultus sit et colluctatio passionum; si exteriora nostra serenitas teneat, et interiora tempestas ? Non enim ideo ad istum locum conuenimus : ut nobis mundus famularetur, ut rebus omnibus abundantes omni quiete frueremur ; 10» utique ad requiem mec ad securitalem, sed ad pugnam huc uenimus, ad agonem processimus, ad exercenda cum uitiis bella properauimus : ut linguae gladios retundamus

: ut non solum inuicem

non inferamus

iniurias, sed

nec sentiamus illatas. Peculiarius autem istud ad professionem nostram pertinet : 44 1 Cot. 1, 26. 53/54 Cassian., De instit., rv, 38 [CSEL 17, 74, 22] ; cf. ps.-Col., Instr., rv, 2 [SLH 2, 80, 36 - 82, 1]. 55/9? cf. Euseb. *Gallic./, Hom. xr, 5 [lin. 88/90].

FoX-H1/Q9/Na]F1-Ve— A1p3—Op5-O9-Orz] PAF/P1 41 quippe] s.7. 44! 41/42 (ozz. per) concupiscentia H! (PL, 67) ; pro concupiscentia PD4F3 42 possessa H! 43 possit F9^31-H'/O? (PL, 67) efficere] Za 27-H! ; effici ce/£. (PL. 50, PL, 67) (Eus.G. VHLXLIV) — qiüitatis P4 44. (Ideo PES) 44/45 quidem] s./. 44*, quippe O! 45/46 sed ... est] oz. 1 zz., sed non peftfecte in heremo summa uiuere summa petfectio est (sic) zm zug.infer. suppl. al.zm. FH ; adser. noz. illeg. in mg. sm.recent. Om

uiuere in heremo

— P^4F?

46

locus quietus] locus quietis F?/Na/F1/e—. 4A1P3—0O1p5-O9-O;/P* (PL. 50) ; (in loco quies Ez;.G. Vi) 44 (tantum cotpotaliter] ozz. Ews.G. VH1) et] ut corr. al.zm. Q? quietudo H! (seruetur PI, 67) 48 (Quid inquam] Nihil Defensor) habitationem FH? (Defensor [cod. S ac]) silentium] s.7. P4 49 tumultus sit] Z/z E*/Na (sit Zn zzg.), (Eius. G.X1AV) ; sit tumultus — F9-H! (PI 67) ; tumultus (ozz. sit) ce£z. (PI, 50) (Eius.G.tY1U) ; (tumultis Defensor [-tus codd. W' .$ B]) colluctatio] consultatio INa 80 si] six (c eras. uz uidetur) F? teneat] possideat Es.G.0Yn) 51 Non] adser. noz.illeg. in gg. m.recent. Om conuenimus locum — F?/Q9/F1-V/e— 41p3— 01p5-O9-Ozz/P*F3/P1 (PI, 50) 52 famuletur Q?/F9/Pt (corr. al.z2.) (abundanter PI, 67) omne F9 53 utique] aZ. nec Na nec] non F!-I/e—./41! P3—OtP5-O9-Ozz/P*F9/P1 (PI, 50) (Eius. G.extr6 » Cassian., 1.c. ; ps.-Col., I.e.) (recte ?) 54 huc] hic H? (rece ?) conuenimus INa/ F1- Ve —41Pp3—01p5-O9-Ozz| PAFS/P1 (PL, 50) (Eis. G.extr-6)

ad agonem ptoces-

simus] ;.7. 2t agonem] 42. huc 74! 54/55 exercendom con F9, exercendam cum H! 55 properauimus] a4Z. et F? ; (conscendimus Eus. G.extr-6) gladio BB 55/56 retondamus ze/ tecondamus P* (cf. Ezs.G.extr.6) 56 ut] oz. F1Ve—A1P3/P* (PL, 50) (cf. Eus.G.extr.9) iniuriam FI! 5v (nec] aZ. ab aliis Eus. G.extr.6) sentiémus Na (al.z.) 58 Peculiarius] adser. mof. illeg. im mg. 7.rectnt. P^ ; (Peculiaritee Ei;.G.extr6) autem] s. suppl. al;. F?; (enim Eng. G.extr.6) ad] s. 41 nostram] ozz. INa pettenet (z//. e ex i al.z.) 21 ; (pertinent Es. G.extr.6)

HOMILIA XXXIX, 3-4

459

nihil in hac uita consolationis requirere, nihil quietis, nec 6o recipere uelle bona in uita sua, sed honores refugere, subiectione atque abiectione gaudere, paupertatis studium quaerere, et non solum facultates sed etiam ipsas cupiditates de cordibus eradicare.

Nihil enim habere, interdum

res necessitatis

est ; nihil uero per auaritiam cupere, uirtutis. 6j Et ideo hunc sibi specialiter modum religiosus debet imponere : ut tantum habeat quantum necessitas poscit, non tantum

To

quantum cupiditas concupiscit. Habendi enim amor,

nisi ad integrum resecetur, ardentior est in paruis et plus torquetur in minimis ; et, nisi ex corde ac toto affectu pauper sis, paupertas ipsa non uirtus sed miseria 1udicanda est. 4. Noueritis itaque, fratres, nihil prodesse si carnem

nos-

tram ieiuniis ac uigiliis affligamus, et mentem nostram non emendemus aut quae interiora sunt non curemus. Quid enim prodest afflictio corporalis, si linguam nequitiis et obtrectatio-

F*33-H1/Q9/Na|F1- Ve— A1p9—O1P5-O9-Orz]PAF5/P3

59 consolationes corr. a/.;7. F?, conlationis H* ; consulationis Na

inquirere

Na ; quetete P? nihilque H1 59/60 (quietis ... honotes] honoris, praesentium rerum solatia Ezs.G.extr.6) 59 quietis] aZ7. et F? 60 (uelle recipere — IZL67) uelle] uel. Ht bona] s./. P* uita sua] uita nostra 741P? ; hac uitaP! ^ refugere] fugete H' ; (adZ. ad promissa ... praeparare Ezr.G.extró) —— 60/ 61 subiectione» atque abiectionex (Ds m eras.) 21/Q? ; subiectionem atque abiectione H! 61 paupertatis (tes 271 [2/.22.]) studium] Zzs 21-H (PL, 67) (Eus. G.extr-6), paupertatem studio cez/. (PL. 50) (Eus.G.extr-9 [codg. F9/P*-P9-P?]) ^ 62 cupiditatis

de F? ; cupiditates e (-ti se F?) Q9/F1- V/e— AYP3—0OtP5-O9-Ozz[ PAE9/P1 (PL, 60) ; cupiditates (ozz. de, sed a nosttis add. im zg.infer. al.z.) Na ; (uoluntates de Exs. G.extr.6) 63 habere] ozz. H1! interdum] 42. nisi «./. F? Xelubht 64 est] ozz. F?/Na qmil- pr ueto] ozz. F9?, enim H'/O! (suprascr. tuero 21.72.) ; (autem Eus. G.extr.6)

pet auatitiam] oz. INz/F1- V'e—.4A1P3—0O:Dp5-O9-Og[P^F3/P* (PL 50) (Eus.G.ext9) — cupire F?-H!, cupere 2 (2/77.) ^ uirtutis] uirtutes F? ; praem. tes Q»/ Na| F1- Ve—.41p3— 01P5-O9-Ozz| PAF9/P1 (PL 50) ; add. est Na ; (cf. bom. xxi, lin. 13; Eus.G.ext-9) — 68 sibi specialiter ... debet] specialiter ... sibi debet — Na religiosus] religiosius H! ; «47. quisque INa ; ozz. OH! 65/66 (ozz. debet) ponere H! ; (ponere debet PL, 67) ^ 66 habét F? (g/.7.), habeád 21 (a].z2.) ; (habemus Defensor [-beamus codd. W'.$ A B]) 66/6? non ... concupiscit] ozz. H* —— 66 (poscet Defensor [cod. A]) ^—6? tantum] ozz. Q9/Na[F1-Ve—.41P3—O!P5-O9-Orz[ PA F9, PX(PL 50, PL. 67) (Defensor) ^ cofipiscit F* (a/.2.) ; exigit Na ; (concupiscet Defensor [-scit codd. W'.$ B]) — 68 tesecetur] tecensetur H! ^ ardentior] attentior Na 68/69 torquitur F? ; torquet O!P5-O9-Oz/P^F$ ; (torquentur PL 50, PL, 67) 69 cotde ac toto affectu pauper sis] corde atque affectu pauper sis INa/ F1- /e— 41P3/P^ F3/P! (PL 50) ; paupet sis ("sis "paupet — Ozz) atque affectu O!P5-O?-Oz; ; (toto cotde et affectu pauper sis PIL 67) 40 paupertas] adnot. c...(i/Ieg.) de paupertate z& 74g. m.recent. Os 71 Nouetimus F!-I/e—. A! P3—0OtP*-O-Og;/P*F3/P* (PL, 50) itaque] ergo 4 nihil prodest H* ; (Quid prodest Defensor) 92 (ac] et Defensor) uigiliis] eZ. ac lacrimis 24! aflligimus H* (PL 67) 73 emendamus F? (corr. al.z2.)/ Ve (Defensor [cod. A]) (curamus Defensor [-emus codd. W .$ Fl) enim] ozz. OXP5-O-O;z[P^F? ^ 9*4 corporales F? ; corpotis Q?/ linguae F? si linguam] ed». De lingua zn zg. m.recent. Om INa[Ozm

460 75

8o

HOMILIA XXXIX, 4

nibus polluamus ? Nonne omnes /abores nostri ad mihülum vediguntur ? nonne ojus nostrum uelut fumus atque wmbra euanescit et uelut stubpae fawilla in mihilum vedagitur ? O quanti et quam diuturni /abores nostri subito pereunt! et quanta bona frequenter, iam acquisita ac reposita, de manu rapiuntur, dum id, quod acquirere studuimus, aut augere aut custodire neglegimus ! Quapropter gratis nobis de corporis cruce et pectoris afflictione blandimur, si exterior homo noster sanctis laboiibus exercetur, et passionibus non curatur interior ; sic est : quomodo si aliquis statuam faciat a foris

85 auream, ab intus luteam ; uel quomodo si domus, magnifica arte constructa, a foris pulcherrimis coloribus depicta uideatur, et ab intus serpentibus et scorpionibus plena sit.

35/16 ler. 51, 58 4- Is. 34, 11 ; cf. Ier. 10, 24. 96 opus nostrum) Is. 1, 31. 76/7 uelut fumus atque umbra euanescit] Sap. 5, *9. v3 uelut stuppae fauilla] Is. x, *31. in nibilum redigitur] ez. $1, *$8 -- Is. 34, *11 ; cf. Ier. 10, 24. *8 let. 51, 58. 84/85 Dan. 14, *6 ; cf. Dan. 2, 32-33. 85/89 cf. Matth. 23, 25 ; Luc. 11, 391: Eiccli-er9; 2350161255502 7:

FoX-H1/Q9/Na]F1-Ve — A1P3— O1p5-09-Oz;/ PAF3/P1

735/76 Nonne ... rediguntur] 7 zzg. P^ — "5 pulluamut F?-H?! ; pulluamus corr. Na Nonne] Nüne P4 ad] in JNa/F1- /e— A! P3—0O*p5-09-O5;/ PAF3/P (PT, 40) 95/96 redigentur Q? *6 nonne] a4Z. omne H! (PL 67); Nüne P* 76/7? umbra uanescit F?, umbre uanescit H! ; umbra uanescet (g//. e ex i al.zz.) Q? cii redigetur 27 (al.zz.), tedigetur H1/Q? 98 diutni H! nostri] ozz. Q9/Na/F1V/e—.41P3—0O!p5-O9-Orz/ PAF9/P* (PL, 50) petierunt P4 et?] oz. F1- V.e— A1 (5.7. suppl. al.z.), P5—0O1P5-O»-Ozz/ PAF9/P1 (PI, 50) *9 bona] ozz. P3 iam] om. O! manu] z4ZV. quodammodo IN«; a447. nostra 4! 80/81 dum ... neglegimus] oz. Na 80 adquaere'e F?, querere H! studdamus (e sup. u exp., e? à ex e al.z.) F9, studuimus 27! ; (ef. Na) ; studemus F1-Ve—,41p3 —Q1 DP5-O9?-O;/P*F3/P* (PL, 50) aut augere aut] (def. INa) ; ozi. F1-Ve—.41p3 —O:1 P5-O9-Oz;/P^F?/PY (PI, 50) $1 Quapropter] Quatratione Q? uobis H! 81/82 corporis cruce et pectoris Crés 27 [z7.72.])] ctuce et corporis INz/F1- 7e—.41 DP9— O1 p5-O9-Orzz/P^F3/P1 (PI, 50) 82 afflictione] adflictionex (m eras.) F9X1 ; SUED 82/83 exterior homo noster] exteriora nostra F? ; exteriot (oz. homo) noster Q?/F1-Ve/P* (suppl. homo s. al.z.) (PL. 50) 83 sanctis] Praez. etiam INa exerce«tut (a eras.) Z1, exetcitur H1 et] a2. a Q?/Na| F1- Vo — A1p3— OtP5-O?-Orz;/P^F9/P* (PL, 50) 83/84 interior non cufatur - P4F$/pi 84 sic] adZ. enim .4!P? ; adgot. eX noQ is Jg. zu.recent. Omm est] 247. enim (Q?

(aliquis] quis 55s.-Co/.instr.2) (faciat] aedificaret os; luteam [/im. 85] ps.Co instr.2) défotis Na ; (de foris D5.- Co] instr.2) 85 ab intus luteam] oz. F931-H! (PL, 67) (ob bomoeotel.?) ; (de intus luteam D5.- Co] instz.2) silos 2t 86 pulcherrimus FH! depicta] depicta Z* ; 244. esse A1? 83 et!] ozz. Q9/Na serpentibus] serpentinis foetibus 41 et?] atque P5-O9-Ozz/ AF sit] add. Quid prodest affliccio ... polluamus (e Jis. 73/75 iterafum) exp. 2

HOMILIA XXXIX, 4

461

Quid prodest quod affligis corpus tuum, quando nihil proficit cor tuum ? Valde dura et nimis dolenda conditio est : go omni intentione studium laboris impendere, et fructum non recipere post laborem. Ieiunare, uigilare, et mores non corrigere, sic est : quomodo si aliquis extra uineam aut circa uineam exstirpet aut colat, et uineam ipsam desertam atque incultam dimittat, ut spinas ac tribulos germine, quae in95 sistente cultore iucundissimos ex se fructus proferre potuisset. Agnoscite itaque, carissimi, quod, ad salutem perpetuam conquirendam, abstinentia corporalis sola non sufficit nisi et animae quoque ieiunium per abstinentiam uitiorum fuerit

94 Gen. 5, *18 ; cf. Hebr. 6, 8.

FeZ1-H1/Q9/ NaJF1- Ve— A1P3—0O1P5-Ov-Og[PAF/P1

88 (Quid] Qua nihil Defensor) (quod] ut Defensor [quod codd. S 7A pc F]) adfliges F? (cotpus tuum] cotpoti tuo Defezsor [-pus -um codd. 9 4A pc F]) 89 (cot tuum] corde tuo Defessor) ^ (nimis] nimium Defensor) est] ozz. OtP5-O?Oz[P*F? ^ 90(omnem intentionem Defezsor) ^ (in studio Defensor [cod. 7A pc])

soeieioooek D ; labori PAP ; (cotpotis Defensor [-ti cod. F pc]) — impendere] illeg. (eras. uel euanid.) Q? 90/91 post laborem non recipere -— P^4F? 91 leiunate] adnuoz. ...(///eg.) de abstinentia zm zzg. zz.recent. P* uigilare] praezz. et

Q9/Na[ F1- Ve— A1P3—0OP5-O9-Oz;/ P^F3/P* (PL 50, PL 67) mores 74! 92 sic] admo. no eX im mg. m.recent. Om (aliquis] quis 55.-Co/.istr.2) extta uineam aut] ozz. INa uinea F? 92/93 (aut citca uineam] oz. PL 67) ; (et in citcuitu eius p».-Co/instr.2) 93 sterpet et excolat F?; stirpet et colat Q? ; exstitpet et colat INa/F1- Ve—.,41p3—0Op5-O9-Ozz/P*F?/P* (PL, 50) ; (fodetit 5s.Co] inste.2) et] oz. NNa[F1—.4! (s. suppl. al.g.), P9*—QYP*-O9-Ozz[ PAF9/ Pt (s.Z. suppl. al.z.), (PL. 50) uineam ipsam] uineam autem Na ; ipsam uineam — Ve, uineam autem ipsam OP*-O*-O;z/P^F? ; (intus ps.-Co/.instr.2) desertam atque] desertam &que H' ; (ozz. ps.-Col instr?) 94 (dimittat ... germinat] spinis ac ttibulis telinquat 55.-Co/.istr.2) dimittat] telinquat F?/O9/Na/F!-V/e, de-

relinquat 441P9—OP*-Ov-Ozz/P^F3/P! (PL 50) ^ ut] et Q? ac] et Z41—O! germinet] z27. et F? ; germinat Na (al.z.) 94/95 insistente« cultore« (Ps m eras.) 21 95 iocundissimus F?, iocundissimos (z//. o ex u) 21 fructus ex se — P

se] eis F?

fructos PF?

ptoferre potuisset —« Q?/INa/F1- V/e—.41

P3—O1PS-O-Om[P^F* (PL 50) ^ 96 Agnosce P?

FoX1-H1—$9/QoJNa[F1-Ve— 41P3—0O1p5-O9-Oz;JPAF*/P1

96 itaque] ades? zzancus 5? ; add. fratres 273 (del, exp.)—59 (PL, 67) ^ catissimi] add. agnoscite Na 97 corpotaxx« F? sufficet H!; s"ffcit P! et] ei $9/Na ; suppl. al.ss, O? 98 quoque animae -— Na abstinentia« (m eras.) Tox Bernt It

462

HOMILIA XXXIX, 4-5

sociatum. Ouid enim iuuat si sit quispiam corpore castus, et 1co mente pollutus : quem malitia deprauat, quem furor iracundiae facibus exagitat, quem superbia omni gratia dei exspoliat, quem mendaciis uel maledictis lingua commaculat ? Nonne ipse se fallit ? nonne ipse se irridet ac decipit, si credat se, sine reliquis uirtutibus, suis ieiuniis ac uigilüs sanctificandum? 10

Et idcirco, dilectissimi, ita corpus exerceamus ieiuniis : ut

mentem purgemus auitiis. 9. Cogitemus illius iudicis incessanter aduentum, qui utinam sic nos paratos inueniat : quomodo nemo potest dubitare quod ueniat. Quod si requiras quomodo ueniet : in illo 110 utique corpore, quod pro nostra salute susceptum, pro nostra absolutione damnatum, et pro nostrorum uulnerum medicina lancea clauisque confixum est. Prima enim erit in reos intoleranda sententia : reuerenda-

rum praesentia cicatricum. Quid igitur illo tempore facturi 11; sumus : quando contra illius crucifixi domini liuores, notae 107/116 cf. Euseb. *Gallic/, Hom. xri, 9 [lin. 139/153]. *Gallic., Hom. 1x, 9 [lin. 187/191].

109/112 cf. Euseb.

Fox31-H1—$9/09/Na/F1- Ve—.,41P3—01tP5-O9-Oz;/ PAF3/ P1

v

99 iuuat enim — P*F? iubat si sit 2!, iubat si sit H' ; boni Naz quispiam] add. sequitur s. Na cotpote castus] mundus corpore effectus Na 100 pullotus F? deprabat Na 101 faucibus .$? exigitat Na omnem gratiam F?, omni gratia« (a//. m eras.) X1 dei gratia — OP5-O9-Oz; dei] om. Na spoliat F!-I/e—.41P3—0O*P5-O-Or;/P^F3/p1 (PI, 50) 102 quem] praem. et s.J. alza. At mendaciis Na (a/.;z.) uel] ac INNa linguax (m eras.) 21

Non2?e Na; Nüne P*

fallat Na Ozj[P*

se?] oz. H!—$?;

F? ; decipiat Na

103 se ipse!

—

Oz

non?? Na ; ozz. Oz; ; nüne P^ s]. Na

se!] sese Na ; s. A!

se ipse? — Ve

ipse?] ezz.

inridit H'/F! ; inrideat Na

se credat — .$? ; reddat se Q?

tutibus] oz. INa/F1-Ve—.,41P3—0!p5-O9-Oz/P*F8/P*

decepit

103/104 sine reliquis uit-

(PI, 50)

104 suis] oz.

Q? ; solis Na/F!-Ve—.41P*—O!P5-O*-Om/PAF*/PA (PL 50) ^ ac uigiliis] euaneftm

liis i9 105 idcitco] ideo 74! ; a44. fratres P! ut] et H?* (Defensor) 106 (purgemur Defensor [-mus cod. W .$ JA pc F]) 107 iudicis illius — INz iudices Xt (2/.7z.), iudicii .$9/P* 109 quod] quQ .$? ueniet! .$9/Na ( ?) tequitis .$9 ueniet?] 7za Q"/Na (PL 67) (Eus.G.1X) ; ueniat cezz. (PL, 50) in] oz. F1-Ve—.41p3—01P5-O9-Oz/PAFS/P1 (PL, 50) 110 utique] aZ. in s. P! nostra] s./, $os7 salute Oz susceptum] 4477. pro nostris criminibus addictum (absque dubio mon genuinum) Q9|Na|F1- V/e—.,41P3—0O1p5-O0-O7;/ 4F3/p1 (PL 50) 111 damnatum] dicit natum H! ; (natum PL 67) et] ozz. Q»/O! nostrarum F! uulnetum medicina] medicina malorum (malorum 5.7.) Na 112 (oz. lancea) clauis P? confossum Q?/Na 113 etit] oz. Na teos] tege 5? ; eos Q? ; add. et INa 114 presentia« (m eras.) X1 cicatticum] agg. est s./. INa illo] 222. in s./. Na 115 contra] n zzg. suppl. al.zz. Om illius] ifa 2-H (PL. 67) ; illos cezz. (PL, 50) ; e£ adgot. de die iudicii ig 749. 7u.recent. On liuotis F9/Q? (corr. a/.zz.)

HOMILIA XXXIX, 5

463

peccatorum nostrorum et maculae libidinum proferuntur? aut quo putas uultu respiciet redemptio nostra perditionem nostram ? Tanto grauiora erunt humana delicta, quanto maiora se ostenderint diuina beneficia. Verendum

est autem,

120 ne illam uocem resurrectionis, pretiosae crucis uestigia protestantem, etiam in iudicio suo ad uasa iniquitatis prolaturus sit : "Infer digitum tuum huc et uide manus meas, et affer manum tuam ei mitte in latus meum, et agnosce quae pro te immo a te, impietas humana, pertulero" : illa utique cla125 uorum signa, bonis salutaria, malis terribilia, quae usque ad diem iudicii non delentur. Et post haec quid sequitur, nisi illud. zn£erpostum anter uiuos ac mortuos expauescendum c/aos uastumque dicrimen, exclusae a natura uiuentium /enebrae exteriores, dura separatio

122/123 Ioh. 2o, 27. 127/130 cf. Euseb. *Gallic., Hom. xxxvi, 6 [lin. 68/71]. 127/128 cf. Euseb. *Gallic?, Hom. xxxvi, 4 [lin. 32/33]. 127/128 Luc. 16, *26. 128 Ouid., Metam., IL, 7 ; X, 30 (chaos). 129 Matth. 8, 12 ; 22, I2 ; 25, 30.

F921-H1—5$9/09/ Na[ F1- Ve — 41 P3—0O!P5-O9-Ozz/ PAF9/P1

116 et] ec 2? ; ac INz/F1-Ve—.A!P3—0pP*-O9-Oz;/[P^F9/P! (PL 50) ^ libidinum maculae — INas; maculae libidinis 24 proferentur Q?/Na/F1V/e— A1P3— O1P*-O*-Ozz/P*F3/P* (PL, 50, PL. 67) 117 putas] u ex o az. F? uultu] om. P? respicit F? nosttax (m eras.) Oz 118 Tantum F9-H!/O9/Na ; Tantó (o ex ü) Z1, Tantox (o ex u, m eras.) 5? erunt] sunt Q? dilecta PF? quantum F9-H!/Q9/Na[F1-Ve/P* ; quantó (o ex ü) Z!, quantox (o ex u, m eras.) 5$? 119 ostenderent F?, ostenderent 27 (al.z.) ; ostenderunt Ve (PL 40) autem] enim O! 120 pretiosi 2 ; pretiosa F1-V/e—.41P3—O! ps-OoOz[P*F3/P* (PL 50) 120/121 uestigia protestantem] zs ras. 12 fere litterarum al.z. Om ptotestan«te (1 Z. eras.) F? 121 prolatutus] aZ. atque dicturus .$9/Q?/ Na] F1- Ve—.,4YP3—0O! p5-O9-Orz (ez adser. not. illeg. in mag. m.recenz.)| PAF9/P* (PL 50) 122 huc] aZ. in latus 4e. INa eti] e correctione 2t adfer« (1 Ziz. eras.) F? 123 et mitte ... meum] oz. H! 124 immo] impio» (-pio zz ras. 6 litterarum) 23, impio H* (PL, 67) ; et F1- Ve—,4A1p3—0O1P5-O9-Ozz/P*F9/P* (PL. 50) a te] oz. H* (PL 67) pietas H! (PL 67) (humana] diuina PL. 67) pertuli Na ; pettulerim F!-V/e—4.41P9—0O1P5-O9-Ozz;/P* (PL, 50) ; intulerim P^F? ; (perpessa sit PL, 67) — x illa (At eras. u£ uidetur) F? — itaque H'! 125 salutax«tia (2 /i/. eras.) F9 ; salutari$ INa 126 delentur (dol- PL. 67)] ad4. sine dubio (a4. nobis 5.7. a].zz. INa) obiecienda seruantut (forz. e glossa im textu irrepta) QY/Na/F1- Ve—.A1P3—01p5-Oo-Oz;/P*F3/P! (PL 50) 127 post haec quid] post haec (ozz. quid) 5? ; quid post haec — Q?/F1- V/e—,41P?—O! p5-O9-Oz;| PAF9/P1 (PL 50) ; quid post (ozz. haec) — Na sequitur] ozz. INa nisi] exp. 5? ; s.J. An 128 ac]et F!-Ve—0O! — expauendum 244! — chaus P?Z!-HY/F! ; cahos .5* discrimen] discribimus FH! 129 exclusi a F?, exclusa ea 27, excuse a H! (ad].z2.) uldentium. Na uidelicet 5.7. 2/.zz. .$?

exterioris E (al.27.) ; extetioris P!

dura] ada.

464

HOMILIA XXXIX, 5

130 à dulci intuitu sanctorum,

et a societate felicium ; e con-

trario, inter lacrimabiles gemitus planctusque lugentium, collegium triste miserorum, et ante beatam patriam, aeternum teterrimae noctis exsilium ? Quam lugubre erit homini, deum uidere et perdere, et ante creatoris sui perire conspectum! A

Et ideo, fratres carissimi, ista, dum tempus est, cogitantes,

et redemptoris nostri beneficia recolentes, ita cum dei adiutorio indefesso studio laboremus : ut, quod nobis contulit iudicatus, integrum in nobis inueniat ?wdicaturus. Amen.

135 Gal. 6, *ro.

138 mr Tim. 4, 1 ; 1 Petr. 4, *5 ; cf. Symb. *Gallic.', 8.

F^X-H1 —$9/Qo[Na|F1- Vo— A1P?— OVP5-O9-Op;/ PAF3/ P2

130 a!] ad F? dulce H! et] ozz. P? sanctorum intuitu — Na a?] oz. felicium] fidelium Na/P! (PL. 50) e] 2raez. et Ne/F1Ve— A1 p3— Ot p5-O9-Oz;/ PAFS/P* (PL, 50, PL. 67) 130/131 (contrario]a4Z.ire PL. 67) — 131 lacrimabilis F! plantosque F? (g/z7.), planctósque .$? (al.z2.) lugentium] add. ac s.]. al.zz. 5? ; (add. et PL, 67) 131/132 triste collegium — Na 132 tristem F9, tristé (7 eras.) Et ; s. P5 ante ... patriam] a beata patria INa/F1Ve—.41P3—0O!P5*-O9-Ozz/P^* (patria 5.5), F9/P* (PL, 50) patriam] oz. H!

INa[ P1

aeternum] add. -que 5. al. 5? ; (add. subite PL, 67) — 133 4X*tis (mor eras. ut uidetur) P? Quam] oz. Na lugubri F9, 2 (corr.)/F1 dominum F? (PL 67) ; tum Na 134 uidete] aZ. se s./. INa et perdete] oz. H/Na petdete Q? et?] oz. 271 creatoris sui] sui praecii 5? ; pretii sui Q9/INa/

F1-Ve— 41p3—01p5-O9-Og[P*F9/P1 (PL, 50) 135 ^kri ^ideo — O! 135 fratres] oz. Q9/F1-Ve—. 41P3—O1P5-O"-Ozz/PAF9/P* (PI, 50) ; s... Na dum tempus est ista — Ot est] s./. 441—0O1 136 et ... recolentes] oz. F1-/;— 441p3—0O!ps-O9-Osz/P^F9/P! (PL, 50) rtedemPtorés E! (al.zz.) 136/137 cum dei adiutorio] om. Na/Fi-Ve—. A!P*—O!P*-O"-OzPAFS/Pt (PI, 50) 1397

adiutorio (al o ex à) £* — (üfesso H' ^ labor?" Na (aL7.); laborámus P9

137/138 obtulit H' (PL 67) 138 integrum] oz. 74 inueniat in nobis — Ot iudicaturus inueniat — Na Amen] ipso adiuuante qui uiuit et regnat F9, ihesus xpistus dominus noster qui cum patte et spiritu sancto uiuit et tegnat in

secula seculorum- amen H', oz. $9/O? ; ibesus xpistus dominus noster qui uiuit et regnat cum patte in unitate spiritus sancti deus per omnia saecula saeculorum-

amen Na ; om. F1-Ve— A41P?—ps5/P4F9/P1 (PL, 50) ; qui cum deo patre et spiritu sancto uiuit et regnat deus per omnia saecula saeculorum. amen O! (PI, 6 7). . * e Expl. Exprr (5i) our. rr. F9, exericrr noufur «rr. (o ex u al.z2.) 23, og. H1—

$9/O9/Na ; EXPLICIT OMELIA AD MONACHOS -IIII- P!, gxpLrICIT OMELIA m Ve, e eu ta. E EXPLIC OML -IIII- 74!, EXPLICIT OMEL -IllIP?, EXPL OMEL -IIII- Ó!, EXPLICIT OMELIA L3] QVARTA P5, ExPLICIT OMELIA ÓRTA O?, EXPLIC— OMEL— -rrII- Ozz ; EXPLIC- -O- 1r P4, a EXPLICIT OMELIA QRTA FP? ; EXPLICIT OMELIA QVARTA P!,

HOMILIA XL (39)

HOMILIA

V AD MONACHOS

MONITVM Codices :

Jgo 21 Jg Q9 H'

9 4A! Tp O* IDs Q1 Om DP* ips Ve F?

: Bnussgr, Konink/jke Bibliotheek, 9850-52, s. vit ex., f. 117-122. :SawkT GALLEN, Jfisbibliotbek, 194, s. vixit med., p. 32-46. : BRUSSEL, Koninklijke Bibliotheek, 1651-52, s. 1x in., f. 46aY-48. :Panzis, Bibliothbéque Nationale, Nouv.acq.lat.447, S. 1x, f. 12-22. :MüNcuzN, Bayerische Staatsbibliotbe&, Clm 6344, s. xx med., f. 15416ov. : SaiNT-Owzn, Bibliotbàque municipale, 33-bis, s. 1x ex., f. 69v-72. — : AxGzERS, Bibliotbóque municibale, 344 (136), s. x, £. 13v-18v. : Panis, Bibliotbóque Nationale, Lat.2628, s. x1, f. 71V-75. :Oxronp, Bodleian Library, Bodl.392 (2223), S. x1 ex., f. 8-1ov. : Panis, Bibliotbóque Nationale, Lat.2811, s. xix in., f. 15V-18. : Oxronp, Bodleian Library, Rawl.A.416, s. x1r, f. 20-22". : Oxronp, Merton College, CLX XVII (A.1.5), s. xir, f. 184V-187v. — : Panis, Bibliothéque Nationale, Lat.y3333, s. x11, f. 14-18.23-25Y. : Panis, Bibliotbóque INationale, Lat.17415, s. xir, f£. 7V-11v. | : VENDÓME, Bibliotbéque municipale, 33, s. xx, f. 117Y-121. — :BnussEL, Koninklg&e Bibliotbeee, 1.951, s. xxu, f. 11-14.18-18v.

Editiones :

Gaigny MBv»P 6

: f. 104Y-108Y : Homelia ad Monachos v. :col. 660P-661E : Homilia v. Ad Monachos.

PL 50

: col. 8444-8484 : (Eucherii Lugdunensis) Homilia v. Ad Monachos.

PL 67

: col. 10624-10664 : (Caesatii Arelatensis) Homilia vir milia xxi [col. 10887].

— Ho-

FExcerptiones, compilationes :

lin. ?3[75 : quantum ... nostfis :

Defensor

: (Defensoris Locogiacensis) Liber Scintillarum, xx, 16 [CC

117.9]:

Redintegrationes : 2) ina 2s in fututo repositam :

Eus.G.*9?

: (Eusebii *Gallicani") Sermo extr. 9, 13 [lin. 121].

MONITVM

467

b) Jin. 24/26.26/27 : Habet ... intellegat ; cec xdelecteb: Enus.G.unut

: (Eusebii *Gallicani") Homilia ru, 9 [lin. 96/97.98].

c) Jin. 27/29.31/32 : cbe elus E conttatio ... metuit : Enus.G.inu

: (Busebii *Gallicani') Homilia rur, ro [lin. 105/107.116/118].

d) Zn. 73/v7.77[T9 : quantum ... gloriam ; Ergo... delicta: Eaus.G.un

: (Eusebii *Gallicani") Homilia rur, 12. [lin. 146/149.151/153]. e) Jn. 88/89 : etiamsi ... timeat :

Eus.G.14

: (Eusebii *Gallicani') Homilia r1, 4 [lin. 33/34].

£) lin. 97/98 : optato ... collocamus : Enur.G.HA

: (Eusebii *Gallicani') Homilia rz, 5 [lin. 53/54].

p ML

—

26

' e.

t

M

n

n

Mirrnenda

p odgks Coeli y

31-^

pA

fw ig

Ó

n. us

TANE

Y "WP

fertur prc. dr itai iret ga hb

3

Í

"PCT.

bela,

Sokcméeapi

-

;W

n6

3

E"

vi

Y

E]

Jg

bac,

os

De

pnm D

er

c

VLAa d fEN ^

de)

e

"Te

Déret

P

HN

bé

(Bh,

"

Medii

n f. 45094

E

E:

E

TT

HW

p

E p.

*.: b LA

Chest

Üwn

ME

»

Das

— UE

Ban

lassus.

d

Ke

M apsaran, Fs 152

mme

rm

fbufósw

n

:

L

E

ose

ate

, iP"

uc 2c

V

X

A^ 4x3

$6

8:214 ANCUANTES.

IuO/IMNS

NEL

Fe t

MNAdie

Lu

b

! om

-

/

L] -$.

*

»

s

8

1

2

-

144

sib Uus rtl: Pom

1

m

I

D

el

"

n E

"

codi) ig : iil :

—

4

E

MM i ^&cicidel cw

atis

m Brit) M

nol.

E -

p

My

"

i:

^a

n

o0

N

XL AD MONACHOS, V 1. Scimus quidem, spiritali militiae, cui nos mancipauimus,

magnam esse in futuro repositam remunerationem ; sed, si bene recipiamus in hoc ipso corpore quod gerimus, quodammodo etiam in praesenti iam partem praemii possidemus. ; Et plane magnus uitae fructus est : saeculum potuisse despicere, et deo seruire coepisse ; euasisse uitiorum infelicissimum dominatum, et fugisse gulae atque luxuriae foetidissimam seruitutem. Quid ergo ? Non iam magna pars praemii est : nihil commune habere cum mundo, uanarum rerum cupidita1o tibus non exercitari, sceleribus non admisceri, et cum inno1/4 cf. Euseb. *Gallic^, Hom. xrr, 5 [lin. 58/60]. 4 eliam in praesenti jag] cf. Euseb. *Gallic., Hom. xxxvr, 6 [lin. 101/102] ; Hom. xxxvrr, x [lin. 1]. 6 Matth. 6, 24; Luc. 16, 13. 8 INon ... est] cf. Euseb. *Gallic^, Hom. rrr, 1o [lin. 123]. Codd. : F9271-H1—$9/09/F1- /z— A1 P3——0Ot p5-09-Ozz/ P^ F3/ pt —

Vv

0

07-6

-

1

Inscr. INCPT QARTA F?, mrNCIPIT HVMILIA QVARTA SCI CESARI £l, XXVI- INCIPIT HOMELIA H!, i11 YTEM ALIA HOMELIA EIVSDEM .$? ; ozz. Q? ; INCIPIT OMELIA EIVSDE E op — -v* F1, mucrpIT v. Ve, INCIPIT OMELIA -V- 74!, rNCIPIT OMEL -V- P?, rNCIP -v- O!, -— 4l —— INCIPIT QVINTA P5, 1NCIP -V- O9, 1rNCIP -QNTA- Oz ; INCIP OMELIA -v- P^, rNCIPIT OMELIA QVINTA F?; iNCIPIT QvINTA P!,

1 [incuria miniatoris ozz. S]cimus Oz spiritalis .$9 militid Z1 (g.zz.) 2 futuro] futuro F?, o ex ü 2—.59/O? ; futurum H! (-ü Zn ras.)/ F1-Ve—441p*—0O1 P5-QU-Oz/P4F9/P1! (PL, 50, PL, 67) ; (cf. Eus.G.exte*) tepositam] zz zzg. F? ; oL ups 3 respiciamus F?—5$9/09/F1/e— A1P3—0O!p5-O9-Ozz/P*FS/P* (PL, 50, PI 67) corpote] reszi£ui (cf. ex.gr. bo. xli, lin. 60) ; opere codd. (PL. 50, PL, 67) quà 271 (a].72.)—5? (al.z.), quo H* gerimus] agimus (Q9/F1/e— 41 ps— O1p5-O9-Ozz/P4F9/P! ; (agamus PIL 50) 3/4 quodámodü H!, quodadmodum $? ; quodadmodü, e? quodámodo Zn zzg. al.z., Q? 4 in] ozz. .$? praesenti iam] praesentii (a/7. i suppl. al.zz.) F*, presentixaá (pr. 1 ex em) £71, praesenté iam H1, praesenti| re/. i//eg. 59 ; praesentiarum F!-V/e—/41P?/P*F3/P! (PL, 50) ; ptesentia nunc O!P5, praesentia O?, praesenti« (1 ///. eras.) Ozz ; (ptaesenti saeculo iam PL 67) patte 59 possédimus Jguh possédemus 271 (al.z.), possumus .$9 5 Et plane] ap..(//eg.) iam .$? posse O! 6 infelicissimam .$? * dominationem .$? et fugisse] e(f)fugisse 59/O!P9-O9-Ozz/P^F*? ; et (s.7. ; ozz. fugisse) 74Y foedidissimam F9, fettissimam X (al.z1.), foetetissimam I!, f(o)edissimam

$9/Q9/ F1- 7e — 41P3—0tP5-O9-Oz;[P*F9/P* (PL 50, PL, 67) 8 Nonne V/e—.41 p3—0O!p5-O9-Oz;/[F8/P* (PL 50); nüne P* magna] oz. OP5-O*-O;z[P^*F$ temii pars — O! premia H! 9 habere commune — F1-V/e—.;41p*— P5-O9-Ozz/P4F9/P* (PL, 50) habete] oz. O! tetrum] s.J. e£ in zzg. suppl. al.z. Qo 10 exercitati] exctutiare F? (al.z2.), ex...cati uel ex...tati (Z//eg.) 5? ; exctutiari Q? ; excruciati F1- /e— 41P9—0O1p5-O9-Ozz/P^F9/P! (PL 50) sceleribus] praezz. ex exp. Q^ admisceré F? (al.z7.), 93miscete 21, admisceti H! (g/.77.), admisce.. (ileg.) .$9 et] ozz. P! cum] in F1—0O!P5-O9-Ozz/P^F9/P* (PL, 50) ; oz. Ve— z4tps 10/11 die innocentia 74!

470

15

20

2j

HOMILIA XL, 1

centia diem transigere, beatae castitati operam dare, gloriosae paupertatis sufficientiam cwm timore domini possidere — de qua loquitur sapientia : 'MeBzor est exigua fortio cum timore domini, quam thesauri magni sine timore eius" — ? Intellegamus itaque : quantum nobis dominus pia uocatione contulerit. Numeremus si possumus : ex illo tempore, ex quo hic conuersari uidebamur, quanta peccata lucrifecerimus ; de quantis fraudibus, de quantis adulteriis, rapinis, periuriis, sacrilegiis nos deus liberauerit ; et tunc uidebimus, quantum etiam de praesentibus beneficiis domino debeamus. Si nunc in saeculo essemus : quid aliud ageremus, quam conuolueremur in malis nostris; et animas nostras quotidianis uiolaremus maculis, quotidianis confoderemus uulneribus, ita ut nec sentire possemus ? Habet hoc infelix consuetudo peccandi : ut, quanto amplius unusquisque peccaue-

12.13/14 Prou. 15, *16.

Foxi-F1—$9/09/F1- V/o— 41YP3—0O!* p5-O9-Ozz/

PAF3/P1

11 «« diem (am eras. uf uidetur) 21 transixgete (i 5er ras. ex a) F9, transagete 23-H3, illeg. $9 ; trabagete F! (a1.7.), transire 4t beate (z//. e ex i) 271 castitaté F9 (al.z2.) 11/12 gloriose (z/A e ex i) 2! 12 paupettis pt 12/13 domini ... domini] zz zzg. infer. suppl. al.zz. Om 13 est] inquiens Z4!, oz? O! ; 5$. suppl. al.zm. F? 14 sin& imore corr. a/.zz. (Q^ eius] oz. H*/Q9/F1V/ge— A1 DP3—0O!P5-O9-Oz;/P*^F9/P1 (PI, 50) 15 Intellegamus] a4zof. lege h' zm zzg. m.recent. Oz 16 possumus] pr. u ex i a/;z. F? ; possimus Ve ex?] add. illo 427. 4! 17 conuetsare PF? (2/.77.), 2! (g/.zz.) ; conseruati Ye uidebamur] restitui ; uidebimur Z-H1, i//eg. 5? ; uidemur ce/z. (PL. 50, PL 67) quanta ... luctifecerimus] oz. P^4F? (peccata] oz. PL, 50) luctifecerémus 5! (al.z2.) 19 nos deus] oz. F1- /e— 41P3— 01 P5-O-Or/ PAF3/P* (PI, 50) deus] dominus (dàs) H' (PL 67) liberauit F*-FT!—$? ; liberati sumus F!-I/e—.4! (sim-), P3 (sim-)—0O?, P* (sx1m- ex sum-)-O? (sim-)-Ozz (sim-)/P* (sim-), F9/P1 (PI, 50 [sim-]) tunc] nunc H! 21 aliud] ozz. ( ?) .$? ageremus] 7//eg. $? ; &gerimus F* 22 conuolueremur] ex -mus (?) F?, conuoluerimus H!, tum uolueremur (tum in ras.) $? ; uolueremur. F1-Vz—, 01 p5-O9 41p?— —Orz/PAF3/Pt (PI, 50) 22/23 quotidianis] ZZeraz., sezze/ eras. 27^ 23 uiolaremut F? (corr. al.zz.)-H!, pollueremus (pollue- zs ras.) .$? 23/24 quotidianis ... sentire possemus (sentitemus)] in mg.infer. Fi 23 confoderemus] confoderimus F? (m/z), a/z. o ex à X1, confunderemus H!/Q? ; add. nos ipsos s. aLzz. $? ; confodetemut Ve—.A1P3/P! (PL 50) 23/24 uulnetibus] a4. et F!-V/e—.41p3 ——0O1p5.09-Oz/P* (PL 40) 24 ut nec] 7//eg. .$? sentire possemus] sentire possimus F? (corr. a].2.), X1-H1— $? (corr. al.z.)/Q9 (corr. al.) ; sentirtemus F1- V'e—,41p3— 01 p5-O9-Oz/ pAFS/pt (PL 50) Habet] a4. enim. H'/F!-Ve— 41p*—01p5-09-Om/P4F9/P* (PI, 50, PL.67) infelix] oz. (?) 5? ; adnot. consuetudo peccandi s "ug. m.recent. On 25 quantum F921-H/F1-I/e9—O!P5-O9-Ozz/P^F3/P1 (PI, 50) quisque Q?/F1Ve—. A! P*—0!P5-O*-Om/P*F?/P* (PL, 50) (Eus.G.Ixtr)

HOMILIA XL, 1-2

471

rit, tanto minus peccata ipsa intellegat et tanto eum plus peccare delectet — et ueniat ilud, quod propheta peccatoribus clamat : Non est deus in conspectu eius. Auferuntur tudicia iua a [acie eius —. Etenim, quando subripit pec3o candi delectatio, statim futuri iudicii diem abscondit obliuio.

E contrario autem, quanto quisque sollicitior circa se fuerit, tanto plus metuit — sicut ait scriptura : Safiens timendo declinat a malo. 2. Sapiens ergo semper in compunctione et semper in 5; metu est, et de praeteritis suspirat malis. Ita de futuris periculis peruigili sollicitudine contremiscit, qui de praeteritis anxius est ; et secum cogitat ac reuoluit : 'ne forte parum defleuerit praeterita, ne forte nondum satisfecerit pro innumerabilibus debitis suis, ne forte magis ad 4o ueteres iniquitates noua superposuerit uulnera, ne super antiquas conscientiae maculas recentia adhuc crimina impresserit, et conuersionis nomen ad hoc assumpserit : ut grauius sub sacra professione delinqueret'.

28/29 Ps. 10, 5 (hebr).

32/33 Prou. 14, *16.

FoXiH1—$9/Qo[F1- Vo — A13 — O1p5-O9-Ogz/PAF9/P1

26 tanto!] tantum F9, 27! (corr.)-H!/F1- V'e—OP5-O9-Ozz[P* (tih zm ras), F9/P* tanto?] tantum F9XI-H3/F1-]/e—O!P5-O9-Ozz/P* (tih zm ras.), F9/[Pt intellegat] ozz. P3 plus eum — ;4* (PL 50) ; (eam plus PL 67) plus] oz. Oz

27 delectetur $? (et] ut PL. 50) ueniat] Z/a F9, 2! (a ex e)—$5? (PL. 67), ueniet H ; eueniet Q^ ; eueniat ce7. (PL, 50) illud] praez. ei Q? 24/28 ^clamat ^peccatoribus — O! 28 deus] düis F1—P9? 29 eius] ipsius F9—.$9/

Q9e/F1-V/e—.4*, P? (xipsius)—O1P*-O9/P^F*/P* (PL 50); illius Oz subtepit (uel surt-) F9-H1/Q9/O*P9-O9-Ozz/P*F? (PL, 50, PL 67) ; subrépit 271 (al.z2.) 29/ 30 delectatio peccandi — F? 30 futurum iudicium (oz. diem) 74*P? obliuio] al. o ex u 2t 31 quantum F?ZI-H!—5$? ^ unusquisque j$? solliciór 5? (al.z.)/Om (al.zz.) fuetit citca se — HI—$9 32 tantum F?Z!-H! X metuit P* sctiptuta ait — 74! 35 et] Za Q? ; adZ. ut cet. (PL 50, PL, 67) malis] maculis F? 36 de fututis ... sollicitudine] denique (Q? petuigilé F? (al.z.) hoc semper sollicitudinex (m eras.) 2* S7et] xx $9 (g].22.) ; id F1-Ve— A1P*— O1p5-O9»-O;z/P^F9/P* (PL, 50) cogitán P? reuoluet F? (al.z2.) 38 ne] adser. not. illeg. in mg. m.recent. Or patum ... forte?] ozz. P^*F? (ob bormoeotel.) defuerit FH!

38/39 satisfetit P4

39 innumerabilis Q? ; innumeris

F!-

VWe—.A1p3—0O!p5-O-Oz;[P*^F3/PY (PL 50) debitis] uitiis 9 ^ 40 ueteris corr. al;z. F?, uetetas X!-H! iniquitatis 275 ; iniquitatü (z/ idefur) corr. O? supet apposuetit P*F? ; (posuerit PI 67) ne] oz. Q? 41 crimina] 42 et] ut H!, adZ. ne al.zz. 5? assumpsetit ad hoc - O!P*-O"-Oz delinquetit .$? (z/.z.)

Zterat. H*

conuetsationis 7e (PL, 50, PL. 67) 43 delinquerit F?, deliquerit 2.

472

HOMILIA XL, 2

Aliquanti sufficere nobis putamus, quod secretum istud 45 conscendimus, quod locum habitumque mutauimus, quod hic

55

aliquantum temporis duximus, spem omnem in annorum numerum collocantes. Ac sic, perniciosa nosmetipsos persuasione fallentes, putamus quod mala nostra spatio temporis euanuerint ; et, quia nos illa obliti sumus, credimus quod de memoria diuinae seueritatis lapsa sint. Sed non ita est. Omnia apud illum co//ecta, omnia apud illum reposita aí£que signata sunt. Audiamus quid dicit ille, qui cum ipso diabolo manu ad manum singulari certamine dimicabat, beatus Iob : Szgnasti quasi in sacculo feccata mea. Et iterum dominus ait : Nonne haec collecta sunt et signata 4n thesauvis mets ?. Non putemus tam facile remitti posse inusta semel crimina et profundo uulnere in animae ipsius impressa uisceribus :

51/52 Deut. 32, *34.

54 Iob 14, *:7.

55/06 Deut. 32, *34.

Fox1-H1—$9/09/ F1- [/o— 41 p3—01p5-09-O7;/ PA F3/P1

44 Aliquanta V/e ; (Aliquantum PL 67) potamus Z2! (g].zz.) quod] aZ. ad Q?/F1- Ve— 4AYP3—0O1P5-O9-Ozz;/P^F8/P* (PI, 50) (secretum] fecerunt PI, 67) istum .$9/I/e 46 (aliquantulum PL 50) ulximus 2! (gl); uiximus

Fi-Ve—.,41p3—0O1P*-O0-Or/PAE9/P1 (PI, 50) omnem] a4. infilicita (exp.) 27, praem. ueto al... S? 46/4? numerox (o ex um) .$? ; numero F/-Ve—.41P3— OtP*-O9-Og/P*F9/P* (PL, 50, PL, 67) 4" si9 $9 (al.zz.) nosmetipsos petniciosa — 4! pernitiosa« (m eras.) F? 474/48 persuasionex (m eras.) 2 48 fallentes] adZ. putamus de omnibus nos (nos de omnibus — P*F? [PI 50]) debitis transegisse F!-T/e—,41P9——0!p5-O9-Op;/p4FS/P1 (PI, 50) pótamus Z7! (al.z2.) 48/49 euanuetint] finiantur (-iniantur zs ras. 2/77.) 5? ; euanuerrint Q9 (al.27.) ; euacuauetint Oz 49 illa nos — $9/Q9/F1/z— 41p3— O9/P4F$ (DI, 50, PL, 67) 50 «lapsa (e eras.) $? ; elapsa Q9/F1- T/e— 41P3 —O1P5-09-Ozz;/P^ F3/[P* (PL, 50) ; (lapsae PL. 67) D1 est ita — Ormz/P^F3 illum!] deum Pt collecta ... illum?] n zzg. suppl. al.z. F?, om. H* (PL, 67) (ob bomzoeotel.) 52 atque signata] et consignata 741p? quid F^? (g/.27.), quod .$? dicat P! 53 ad manum] ozz. H! (ob boroeotel.) singulari certamine] zz zzg. P? singulate F? (gLz.), 2 (mlz.), singularis H1 certaminis FI! dimigabat 9t (a.z2.), dimicat H! 84 Signáti F? (g/.z.) saxculo F?, sacculó (o ex ü)25t peccata Q? (al.zz.) mea] ozz. Ot P5-O9-Ozz/P^F$ iterum] a4Z. ipse .59/Q9/F1-V/e—41 P35—O!P5-O?-Orz/P*F?/P* (PL, 50) ; (om. PL, 67) 55 Nüne P4 sunt] oz. 441P5, add. apud me O!P5-O*-OrP^F (PL, 67) (cum Vulg.) signata] aZ. sunt $ SQ PI t (S DDS 5? pótemus Z! (g/.;z.) iniusta F?2/1/09/T7e » inlata H', admissa $9 (PL, 67) ; inulta /41P?/P^ (ge] multa ?), multa F? ; in«usta (a//. i eras.) P1 38 profundo] profunde H!, profunda (a reser. al.) 5? ; add. semel Erps uulnera (a reser. a/.zz.) $9 in] oz. Q? ; s./. P1 animam 21 ip-

sius] oz. H1 (PL 67) ^ imptessu$ Q? (gLz.) ^ uinceribus H!

HOMILIA XL, 2 multo opus fletu, multo gemitu, multa 6o corporis ad sanandos ipsius cordis dolores : dum est spiritus compunctione, ut uetusta sagittae quaedam de conscientiae euellantur. Non sufficit summis labiis dicere : ''Peccau,

473 est contritione tota incumbenmala tamquam parce et remit-

te" ! Et Saul dicebat : Peccaui, sed non obtinuit illam ueniam

6; quam Dauid una paenitentiae uoce promeruit. Et hoc quare ? Quia confessionem illam nudam, magis quam uere gemitus exprimebat ; quia non compensabat cum magnitudine criminis, lenta humiliatio supplicantis. Non leui agendum est contritione ut debita illa redimantur 7e quibus mors aeterna debetur, nec transitoria opus est satisfactione pro malis illis propter quae paratus est ignis aeternus.

59/62 cf. Euseb. *Gallic?, Hom. xrv, r [lin. 6/8]. 62 cf. infra, lin. 196/197. 63 1 Reg. 15, 24 ; 26, 21 ; r1 Reg. 12, 15. 64 1 Reg. 15, *24; 26, *21. 64/65 IL BRco. PoXIS.

Fo51-H1—$90/099/F1- V/e— ,41P3— 01 p95-O9-Oz;/ PAF3/P1

89 multo!] //a Q? (PL 50) ; multus H!, multüs (^ eras., s add. al.zz.) 5? ; multum cett. (PL, 67) opus] aZ. est. H1—3$9/Q?/F1- V/7e— 41 P3—0O1 p*-O9-Ozz/ PAF9/ Pt

(PL 50, PL 67) ^ fetum Z!, fletus H! (PL. 67), fletüs (^ eras., s add. al.z.) 5o

multo?] za Q? (PL 50) ; multus H* (PL 67), multüs (7 eras., s add. al.m.) $9 ; multum ce. gmitum Z'!, gemitus H'/Q? (PL 67), gemitus» (s in m eras. al.zz.) hys multa est] resZizzi ; multae F9»Z1-H1—.$9/09 (PL 67) ; multum cezz. ; (multo PL 50) contritione] resZi/i ; conttitionis F?-H1, contritionis X! (g/.77.)—5? (al...) ; conttitiones Q? (PL

67); dolote

F!-]/e—.41P9—O

P5-O9-Ozz/ P4F3/P1

(PL 50) 60 corpotis] cordis F!-T/e—/.41P3—Otps-O9-Oz;/P^F$/P! (PL 50) sanandos] o ex u Z2 ipsos H (PL, 67) dolores cordis — EH/P*F$ (PL 67) dolotes] e ex i a].zz. 271 toto (2/7. o reser. al.zz.) $? ; totam O! 61 spiritu (ex -tus 4/77.) $? conpunctionex (ex -is a/.z7.) F*, compunctionis .$? ; conttitione F1- [/z— 41 P3—0O! p5-O9-Ozz/ PAF3/P* (PI, 50) 62 conscientia (oz.

uiscetibus) F1-]/e—.,41P3—0OP*-O9-Ozz/P^F?/P* (PL, 50) — euellatur PF? (g/77.) ; debellentur F1—0O!pP5-O9»-Ozz/P* (PL, 50) ; depellantur 74!P9?/P*F? 63 sufficiet EIU cop 20 patce] ozz. Q? et] ozz. $9/Q9/F1- V/e— A1 P3—0O1P5*-O9-Ozz/P^ ES/PU (PIE, 50) 64 obténuit F? (g/.zi.), 21 (al.m.) 65 penitentiam Oz 66 nudam magis] z/a Z!-H! (PL, 67), nudá magis F?, nuda magis "v $9? (g/77.) ; nuda magis uerba Q?/F!-V/;—.,41P3—0O!P5-Ov-Oz;/P^F9/P* (PL 50) —^gemitus ^ueti O* — uete] resZitui ; ueti codd. (PL, 50, PL 67) 6? exprimebat] z/z 21-H' (PL 67), exprimebàt F? (g/z.), exptimebat sffectu $9 (g/l5;.) ; expromebant F!, exptimebant cez/. (PL, 50) compensabatur H! (PL, 67), compensabat bane o

(az)

|^ (cum]oz. PL 50)

68 (laeta PL 50, leuis PL 67)

supplicantes I5.

(al.z2.), 25 (al.zz.) 69 Non] a24. enim 5.7. a].zz. .$? leue 22 (ad.zz2.) est] s. Suppl. al.gz. 5? conttitiont F? (/:7.) illa debita — Oz ^ *0 nec] Hec H1 transitorize Q? 70/71 satisfactio H1 ; satisfactionis Q? (a/.zz.) 71 malis ptopter quae "illis" paratus co prilliusns0/09 quae] quem $9; qu» Q9 (al.z2.)

474

HOMILIA XL, 2-3

Si uolumus intellegere quam graues apud se faciat ?udex noster hominum culpas, respiciamus ad poenas : quantum enim nunc fatiens est deus noster in sustinendis delictis nostris, 7; tantum seuerus erit in discutiendis actibus nostris ; et sicut

inaestimabilem parabit improbis poenam, ita inenarrabilem iustis collaturus est gloriam. Ergo suppliciorum acerbitatem e contrario de praemiorum ipsorum magnitudine colligamus, quia qw nowit:remunerare nerita, nouit bwnire delicta. 80 Saluberrima ergo est ac multum necessaria, futuri iudicii recordatio, et praeteritorum commemoratio uel deploratio delictorum. 9. Ouod si quis est, qui sibi de praeteritis illaesae uitae meritis blandiatur et adhuc innocentem se transisse putet ad 8; domini seruitutem — et ideo credit se securum — : iste talis respiciat quam incerti et quam lubrici sunt exitus uitae,

42/44 Ps. 7, 12.

74 Sap. 15, *1; Eccli. 18, *o.

78/49 aptatum ex : Faust.,

Epist., v [CSEL 21, 187, 9].

Fo23-H1—$9/Q9/F1- Ve — A1p3— Ot p5-O9- Op PAF3/P1

972 uoluimus F? grauis F? (al.z.), E! (al), grauis H1 facit H! 73 quantum] qm tum Oz ; (quam Exzs.G.LIH1) *4 (enim] ozz. Eus.G.LU1, Defensor)

nunc] oz. Oz: (Defensor) — (est] ozz. Eius.G.1, Defensor [est codd. 5 AA pc F]) deus] dás (Q? (Defensor [cod. F]) (sustinendo Defensor [-dis codd. A pe F]) diléctis F^ (al.zz.) ?5 tantum] "tam F? (al.z2.), tam H!/Q9/F1Vze— A1 ps— Ot ps-O9-Ogz/ PAF8/P1 (PL, 50) (Eius. G.11) sexulrus F? (2/.77.) ; (seuior Defensor [-uetus codd. $ F]) (discutientibus Defensor [-dis codd. .$ F]) actibus nostris] oz. Fi-Ve—.4YP9—O!p5-Qo-O;;/P^AF9/P1 (PL, 50) 76 parauit H1—.$9/09/F1Ve—.41P3—0!P5-O?-Ozz/PAF3/P1 (PL, 50, PL. 67) ; (pollicetur Ezs.G.Lu) improbis poenam] iustis gloriam F!-I/e—./41P3—0O!p5-O9-Oz;/PAF8/P1 (PI, 50); (bonis gloriam Ez:.G.M) ^ inenatrabilem] -enatr- zz ras. a/.zz. 5? ; inaestimabilem F1-Ve—.,41P3—01p5-O09-Oz;/P*F9/P* (PL, 50 ; Eus.G.Vur) ** iustis collatutus est (est ».7. 5?) gloriam] patauit improbis (reprobis ZA!, treptobis P? ; improbis patauit — O') poenam F1-V/e—41P*—0O!P5-Qo-Ozz/P^AF9/P (PL, 50 ; Eius.G.LI) suppliorum P'(gLz.) $/?8 acerbitatem] b ex u a/.zz. F31—59, aceruitatem TTA *8 ipsorum] oz. H!/741P3*—0O!P5-O9-Ozz/P^F8 (PI, 67) magnitudine» (2/4. m eras.) 21 78/39 colltégamus F? (al.zz.) 79 (quia] nam Faust, Lc.) (remunerare] honorare Fausz., c. ; Eus. G.LIlT) metita x (2 ///f. eras.) 271

nouit] add. etiam 74! ^ puniri F? (gL;.), ponite 2! (gLz.)

(2L.z.), peccata 5? (Faust, Lc. ; Eus.G. LIH)

81 (et] om. PL 50) uel] ac Ot 82 diléctorum metitis] euanid. ETE 84 metetis F^ (2/77) ^ adhuc x«« transisse] ozz. OQ? putat P! 85 se credit — (PL 50); se credidit /e—/A1p3 secutum] praez. debere esse F!-V/;—,41p9*—0O1p5-Of-OrmP^F9/P (DI,

(al.zz.)

talis F? (g/.zz.)

86 sint P' (PI, 50)

dilicta F9

80 (necessatia] add. est PI, 67)

F? (al.zz.) 83/84 uitae innocentem (bla eras.) Ozz F!—O!p5.09-Oz;/ P4Fs pr esse Q? (PL, 67) ; praem. 40) 85/86 ist&ális 129

HOMILIA XL, 3

475

de qua dicitur : Ne laudaueris hominem 4n wita sua. Et cum perspexerit : etiamsi de praeterito putat se non habere quod lugeat, de futuro inueniet quod timeat. go Nemo ergo de praeteritis securus sit. Tanti laquei obiecti sunt ante pedes animae nostrae ! tam innumeri hostes obseruant et custodiunt iter nostrum ! tantae foueae et tanta praerupta, tantae rerum difficultates interiacent inter nos et finem nostrum ! w/a ipsa, quae per se aría 95 et ardua est, tantis spiritalium latronum insidiis obsidetur!

tantos nos scopulos tantosque fluctus transire necesse est — et ignoro quid eueniet —, antequam ancoram optato in littore collocemus ! Et putamus nos de praeteritis debere esse securos, et sine quotidiana cura, sine quotidiano /?more 1oo él íremore diem nostrum debere transigere ? Quis, transiens super alicuius profundum fluminis per artissimi pontis angustias, etiamsi maiorem partem inoffenso transmiserit pede, iam periculum euasisse se credat, cum in 8? Eccli. 11, *30. 95 Matth. 7, *14.

91 saq. cf. Euseb. *Gallic.', Hom. rr, 4 [lin. 35 sqq.]. 94/ 99/100 Tob. 15, 6 ;zi Mach. 15,23 ; 1Cot. 2, 5 ; i1 Cot. 7, 15 ;

IEph»/67 s; Phil 2» *12:

FOL. H1 $9/Q9/F1-V/e—

cEJPrOUTS, 16.

AX P? —OP5-O*-Ogz| PAF5/P

87 dicetur X! (al.z7.) ; dicit Ve laudabéris F? (gl.zz.) in] ozz. H' cum] add. hoc Q9?/F1- V/e— 41P3—0Op5-O9-Ozz/ PAF3/P* (PL, 50) prospexetit F- /e— 7A (Dpexetit), P3—01P5-O9-Or/P^F9/P* ; (prospexit PL 50) etiamsi] etiam se 2 amise E13 (PISS67) putat] oz. H (PL. 67) se] oz. HY/P*F? (PL 67) 89 (lugeat] 242. habet PL 67) inueniet] inueniat 2, inuenizt (ze ex a) 5? ; ag. habere $9/Q9F1-]/z— 41P3—0O!P5-O9?-Ozz/P4F?/P* (PL. 50) ; (oz. PIL 67) 91 tante 21 (al.zz.) ante pedes] s./. P* 92 obserant FP!/P! 92/93 tantex foueex .$? 93 tante ptaerupte H! ; (tam praeruptae PL, 67) rerum] a4. insidie 4e/. P! difficultatis 9 (g/.27.) ; difficul- zn zzg. al.zz. P! 93/94 iliiacent 2 94 et] add. in H! nostrum] ad. et P! ipsa uia — P! uia] a4Z. enim exp. P? 95 et| atque (Q9/F!-V/e—.41P3—p5-O9-OzP*F?/P* (PL 50) obseditur PF? (g/.45.), obsederunt Z!, obsessa est H! (PL, 67) 96 tantos] o ex u Z!, tantos 5? (g/.zz.) scopulos] z//. o ex u F?271 tantosque] o ex u 21 fluctós F? (ag/.z.) 97 et] ut Z! (u ex e al.z.)-H (PL. 67) ignotu quid eueniat Ji, ignoremus quid eueniat H! (PL, 67), uidere quid eueniet $? ; uidere quid ueniet Q^ ; uidere F1- /;— 41 P3—O!P5-O9-Or|[P*F?|Pt (PL 50) ancotam] hanc horá H! (e Jieris zzale compactis) optato] oblata H! 98 pótamus F? (al.z.), potamus Ei, tamen H! , putémus Q? (a/.z.) debere] ozz. /A1p* 99 secutos] o ex u 271 cuta] ad. et F? 100 trefne«« TF? (al.z.) , temote 44! et]'ac P4 nostrum] uel nos P^, F? (uel 427.) transigere debere -— F!Ve—. A1p3—0O!pP5-O9-Ozz[P^F$/P* (PL, 50) transágere F? (aglz.), ttansagete 21-Hi—$9 debetex (m eras.) Oz 101 profundó- F? (gLz.), profundi« 2! (1 per ras.), profundi H! , profunda (Q?/F1- Ve—.41P9—0O!P5-O9-Og[PAF?/Pt (DIE 40) 102 pontés 27 (gl.z2.) 103 transixetit (1 /7. eras.) H* (PL 67) pedex (4. Biz. eras.) 5? se] oz. F?-H! credit Q? in] ozz. F?

476

HOMILIA

XL, 3

ultimi pontis spatio, si paululum titubauerit, casum, quem in 105 medio spatio timebat, incurrit ? ; sic nos, etiamsi magna pars uitae istius prospere uideatur fuisse transacta, non ideo fiduciam praesumamus, cum adhuc periculum pars extrema minetur. Quis, in acie positus, ante finem certaminis aut ante uicto-

riae securitatem, arma deponat ? ; nemo ergo securum se de110 bere esse iudicet, antequam ad finem felicis consummationis perueniat. . Nec hoc nobis sufficere putemus ad plenam salutem : quod inter seruos dei uel habitatione censemur uel nomine computamur ; quod in insula uiuere atque inter monachos psallere 115 uidemur. Clamat enim nobis dominus noster : Non omnes qui dicunt mhi : Domaine, domine, intrabunt in vegnum caelorum.

Et hoc quare ? Quia : Non auditores legis vusti sunt apud dewm, sed factores legis iustificabuntur. Vnde, etiamsi bene uiximus : cursum nostrum stabilitate et perseuerantia com120 o mendare debemus, in loco uocationis nostrae persistendo et

112/113 cf. Euseb. Gallic, Hom. xxxix, 2 [lin. 24/25]. en 117/118 Rom. 2, 13.

Foz1-Fr1—$0/09/

115/116 Matth. 7,

F1- /o— 41 p3— 01 p5-Q0-O7z/ P4 F3/pt

104 (ultimo PL 67) ^ pontés F!

si] se Z! (z.)

pulum P* (gl)

casu H! qua (^ add. al.zm.) F? 105 spaciox (o ex um) Zt timebat] titubat FI! ; 5.7. /4* ; (uitatat PL, 67) Sic] ad4. et .$? nos] ozz. P! 105/106 pats uitae] pafuitáte Q? (al.z2.) 106 (prospere] oz. PL. 67) uidetur Q9 fuisse] esse P4F? 106/107 praesumamus fiduciam — O!P5-O"-O;z fidu-

ciam] oz;. P? 107 adhw y: 107/108 minatur .$? 108 acic (^ eras) ES 109/110 debere esse se — Fo—$9/F1- /e—p3—0O!P5-O9-Om/PAFS/P1 (PI, 50); debere se esse — H'/Q? (se 5./. suppl. al.z.) (PI. 67) ; esse se 4! 110 felicis (s add. al.m.) consummationis] ;/a 9* (a/.z.) ; felici consummatione ceZ/. (PL 60, PL 67); (cf. infra, lin. 211) 112 nobis hoc — 441 poótemus Z! (gl..), putemut H'! quod] Q P? 113 habitatione« (m eras.) 21 113/114 conpotamur F?, conpótamur 2! (g].zz.) ; computemufr F3 114 in insóla Z! (g/.»z.), i scola hac 7n ras. al.z:. 5? (cf. bom. xxxix, lin. 25) ; (o. in) solám Q? ; (oz. in) insula (a zn ras. al.zz. ut uidetur) F* ; (in salute PL, 6 7) (atque] quodque PL 67) monachus 27 (corr. aj.zz.)-H1 114/115 uideamur psallere — P^4F? 114 pallere F!-Ve ; (pollere PL, 50) 115 uideamur .$9/Q9/F1./e — 41 p3——O1ps.. O*-Om|P*F?/P! (PL, 50) ; (iubemur PL 67) enim] s./. P! nobis] oz. H! dominus] deus O?/F1- V/e— 41P*—01p5-09-Op;/P4F9/p1 (pT, 40) 115/116 omnis qui dicit ... intrabit O!P5-O9-Orz/P^F$ (PI, 67) (cum Vulg.) 115 omxs (à eras. uf uidetur) P! 117 Et] //a Z2, om. cett. (PL. 50, PL, 67) (hoc] a4. autem PL, 67) auditoris .$? 118 (dominum PL 67) factoris .$? legis] om. O1ps etiamsi] etiam etsi H! 118/119 uixemus F? ; (uixerimus PI, 67) 119 stabilitatem et perseuerantiam F?-H'1, stabilitatem et petseuerantiam 271 120

debimus F?^ — locum Z'-H!

nostrae] oz. H!

persistendü 3!

HOMILIA XL, 3-4

477

perficiendo dirigemus. Vere dico : etiamsi hic uiginti aut triginta annos domino impendissemus — cui utique totum nos scimus debere esse quod uiuimus — et ut satis unum annum ageremus in saeculo : inaestimabile esset quantum nobis 12; de aeternae uitae gaudiis fraudaremus, quia spes nostrae omnes in consummatione atque in fine consistunt. Quid mihi proderit si mihi satis uiridantia in eruis spem messis ostendat, et me sub ipso falcis tempore subita uel aeris intemperies uel pluuiarum inundatio decipiat ? quid mihi 13o proderit si uinea spem omnem in flore promittat, et uel ferarum incursio uel uastitas grandinis spem omnem in consummatione subducat ? Ideoque omnis prosperitas omnisque laborum felicitas in fine consistit. 4. Cum autem etiam illis dolendum sit, qui hinc, post mul135 ta laborum stipendia, post aliquantum annorum profectum, 122/123 cf. Aug., Serm. xrrm, 2, 3 [PL 38, 2540] ; Euseb. *Gallic^, Hom. xvr, 2 [lin. 22]; Hom. xxxvur, 7 [lin. 216]; Hom. xrr, 5 [lin. 43/44] ;Hom. rxrr, 3 [lin. 53]. 130/132 cf. Euseb. *Gallic.?, Hom. rxr, 4 [lin. 47/48].

Fo21-F1—$9/09/F1- /o— 4A1P3—0O! P5-00-Ozz/ P5 F3/ Pt 121 perficiendo] 7a H! (PL 67), perficiendü 2! ; proficiendovceZz. (PL 50) — dirigemus] resZizzi ; ditigimus F?, ditigemur 2. (al.z2.), oz. cett. (PL. 50, PL. 67) s (cf.

bom. xliii, lin. 216)

etiamsi] si etiam O!

-Xx- P3 ; xx. P4

121/122 -xXx-

P5; .xxx. P* — 122 impenderemus P^, F? (-rimus) ^ 122/123 nos scimus] noscimus H! (PL 50) ; (oz. nos) scimus 741p? ; noscimus P! (al.z2.)

123 esse] om. S9|Q9[F1/e— A1 P3—0O1p5-O9-Ozz/P^F9/P* (PL, 50, PL 67) unum satis — Om satis] scitis P5 123/124 (annum unum ^ PL 50) 124 agerimus 2

(aLzm.),ageremur H! ^ saeculó] o ex ü 23; saeculum F!-Ve—.41P9/P!

—— ifsti-

mabile 27! (/.77.), inestimabili H! ; inastimabile PF! (nobis] nos PL 50) 125 aetetnis (oz7. uitae) OXP5-O9-Ozz/P4F$ faudetemut .$? ; fruetemus (77 -ut zzzf. al.m.) Q? 125/126 nostta omnis $? ; nostrax ofhs Q? (al:z.) | 126 in] sJ. suppl. al.zu. Qo [At fine (^ eras.) F?, finem X1 consistitx (-it Zn ras. 3 l//erarum al.z.) Q? ; existunt 44 127 proderit] prodest F9-ET!I—3$9/O9/P? (PL, 67) ; -tit n ras. F!, prosunt /e—4,41—0O1P5*-O9-O;z[ PAP3/P1 (PL, 50) si mihi] ozz. 4! satis] 7/a 275, sata cezz. (PL. 50, PL, 67) uitidantia] uit«xentia $9 ; agg. si 4t in etuis] reszizui (cf. Wenant. Fortun., Carm., VII, viii, 8 [MGH, auct. antiq., iv-1, 161, 8]) ; iletbis Zt (al.z.), in|etbis FH*, in«erbis 5? ; in herbis cez7. (PL, 50, PL 67) 128 ostendat] 7/a F9Z!-H!, ostendant «ez. (PL, 50, PL. 67) me] mexxx (ssé eras.) 27 tempote] z//. e in ras. al.zz. 2 subita] a zs ras. X* 129 intemperils £! (2/.77.), intemperie .$9/09/F1- J/e— 41 P?—O P5-O9-Ozz/ P^F9/Pt

(PL 50) uel] s.£ suppl. alz. Q" ^ inundatiox« (2 ZZ. eras.) 2*, inundatione cett. (PL, 50) decipiat $? (/;7.) ; decipiant F1-V/e— 41P9— O0!p5-O9/P4F$/P1 (PL 50) ; decipiunt Oz IBS (et] oz. PL 67)

130 uineax (m eras.) 271 spem] tem Q? florem 131 spem] rem (Q? 131/132 consummationem EF?

(PL 50, PL, 67), consütione £9! (/.77.), consumatione H1—5$? 132 om^ (7 eras.) 2 (al.zz.) omqte (7^ eras.) 2 (al.zz.) 133 labor F? (felicitas] ozz. PL 50) finem F'-H!, fine« (m eras.) 221—$9/Ot 134 (etiam] oz. PL 50) illi H*! — post hinc — P^F? — 134/135 multam PF!-Ve 135 stipendiam Ve annotum] annosum .JQ?; a44. spatium O!P5-O9-Ozz/P*F3 — 135/136 pto affectum aliquibus F!, pro aliquibus affectuum O!P5-O9-Ozz/P*F?

478

HOMILIA XL, 4

aliquibus desideriis abstrahuntur : quid de illis erit, qui hic quattuor aut quinque annis longissimum tempus credunt, et omnem reliquae uitae tractum in saeculi uanitate consumunt? Cum etiam unus annus saeculi, labores nostros in 140 eremo acquisitos ita possit absumere, quomodo si mare magnum paruissimum intra se riuulum recipiat et absorbeat atque ei nec nomen relinquat : nescio ad quae lucra uelimus in illo saeculo uiuere. Nam, cum hic grande putetur damnum non quotidie aliquid acquirere, illic grandis quaestus est putandus 145 uel acquisita non perdere. Hic, inquam, graue detrimentum creditur non quotidie proficere, ibi uero summa uirtus est non perire. Ideoque, si adhuc /emues ac pauperes sumus, hic aliquid consequi elaboremus ; si uero aliquid consecuti sumus, hic il15 o lud reseruare curemus — hoc solum impendium erit, et gaudium erit : quod hic domino uixeris, qui quamdiu hic consistimus : in arbitrio est, cum

144 1 Tim. 6, *6.

uelis, ad saeculum declinare;

148 1 Reg. 18, *25.

FoX-H1 —$9/Q9/F1- Ve— A1p3——01p5-Q9Og; PAF9/p1

136 erit] oz. Ve 137 fri. O* ; i. P4 v» O! (supraser. q; al.z2.)/P^ annis] ia Fo31-FT1I—$9/O? * euanid. F* ; annos cezz. (PL, 60, PL, 67) 138 relique (q per ras. ex q) 23 (al.) 138/139 consummunt H!/Oz 139 (Dum PL 50) (unus] oz. PL 50) annus] zz z;g. P^ 140 adquaesitus F?, adquesitos (o ex u) 27 ; add. in heremo (exp. a/.zz.) P^ adsumere 21-H—.$9/0? (corr. al.zz.) 141 paruissimo F*, paruissimÓ X! (g/.zz.) riuum F9— 9/00 142 ad quex (e ex em al.) 5$? ; ard: Q? (al.z.) uellimus F9251 in] s.Z. suppl. al.zz. P1 142/143 saeculo illo — 2, (ozz. illo) saeculo H' (PI 67) 143 grande] oz;. P*Fs putaturf O!; computetur P^4F? 144 adquiri F!-Ve— A!P3/P* (PI, 50) grande (ozz. quaestus) P4F? quaestus est] zn zzg.infer. suppl. alm. 21 pu. tandus est — F9?— $9, est putantius H! ; esse putandus est (Q9/F1- T/e — 41P3—01 P5-O9-Ozz/P1 (PL, 50) ; esse putandum est P4F3 145 Hic] Sic H! ; (ubi PL 50)

146

uó

Q? (al;.)

148 paupefis ac tenuis F? (g/;z.)

tenuis X! (g/.;.)

xac (h eras.) .$? 149 &laboremus FH', «|laboremus .$? ; laboremus F1-T/z— Z41p3—0O!P4-O9-Ozz/PAF9/P* (PI, 50) uero] autem 2! 150 setuate F9—

39/09/

F1- /e— 41P3—01p5-O9-Ozz;/ PAFS/P* (PL, 50, PL. 67)

Q?/ F1- Ve— 41P3—0tp5-O9-Ozz/PAF3/P* (PI, 50)

solum] aZ. nobis

impendium] in compendium

$9/09/ F1- 7e —P3— 0O1P5-O9-O;;/P^F8/P1 (DL, 50) ; om. 4t etit] Lor mUAt PI] 67) et] om. 44 151 erit] oz. F9?-FT1—5$9/O?/F1J/e—P3— Ot p5-O9-Oz;/p4 Ipe/pt pp 50) uixerimus FI!—$9/0? (e? add. Quod gaudium etit)/F1e — 41 P3— 0!P5-O9-Orzz/P^F3/P* (PI, 50) quae F?, qué £! (g/.z;.), quia H!—.$? (-ia qui

in ras. als), (PL. 67) ; d. Q? (al...) ; Ideoque F!-T/ 41P3— O1 P5-09-O;/ e— p4 ps/pi (PL 50) 151/152 consistémus X! (al.72.) ; consistis O*P5-O9-Oz;/ P4F's 152 arbitrio nostro est cum Z7, arbitrio tuo € six (tuo & si Zn ras. al.z.) 5? uellis F921, uelit H*

a4 seculó Z! (g].z7.) ; ad caelo F1

dectinari H!

HOMILIA XL, 4-5

479

cum uero declinaueris, iam difficile ac paene impossibile erit ad locum istum uel cogitatione respicere. Quod si aliquis ideo 155 securum se putet de hoc loco aliquando posse discedere *quod hic bene cucurrerit, quod hic multum laborauerit' : hic talis hoc agit, quomodo si aliquis oneratam mercibus nauem de portu soluat, et tempestatibus tradat et ad scopulos atque ad saxa detorqueat. 1:60 5, Quanto itaque laboramus amplius, tanto cautiores esse debemus

: proficientibus

enim

insidiatur

inimicus,

et, ubl

uidet aliquam spem aut aliquam gratiam, ibi tamquam leo rugiens et circuiens ad inuadendam praedam totus incumbit. Et ideo, quia hic positos nocere non praeualet : uult aliquos 16; minus cautos, per cogitationes ac per diuersas tentationes ex hoc loco quodammodo quasi extra castra producere et quasi de eminentissima

arce

deponere,

et, cum

deposuerit,

uelut

de loco superiore confligere, ut, etiamsi nauem mergere non potuerit, saltem ex detrimentis et damnis, quae abundant in

170 Saeculo, iucundissimam praedam referat. Mittit primum intentiones diuersas, indignitates, animositates, ut, dum homo 162/163 1 Petr. 5, *8.

170/171 cf. Euseb.

Gallic,

Hom.

xxxvmr,

2 [lin.

71/81].

FoXi-H1—$9/Q9/F1- V'e— A1p3—0OtP5-O9-Op[P4F5/P1 153 uero] autem 2, cd Q? (al.zz.) declinauerit Q? (a/.zz.) paene] a4. et T 154 si] ozz. Q? aliquis F? (z/.77.)/O0z (s n d eras. al.zz.) ideo] dó Q? ; sequitur ras. 6 fere litterarum F^ 155 putet] 7/a Z1, putat cezz. (PL. 00, PL. 67) posse] s./. suppl. al.zu. 3 désce«dere (n eras.) Q? (alz.) ; discéte P4 (al.zz.) quod] quoniam (qrh) 441P?—O!P5-O9-Ozz/ PAF$/P* (PL, 50) 156 cucuttit F9-H1—59?, cucutririt 2/1 multum] a4Z. bene P! laborauit .$? taliis FH! 157 hoc agit] hoc ait F? ; hoc &àut Q? (al.zz.) xonetatà (h eras.) 274, honeratam H/[Q9JF1 naui Z4!p$ 1388 scopulis Q? (g.z.) 159 ad] oz. .4!P?-Oz 160 itaque amplius laboramus — F?—359?/Q? ; (magis itaque laboramus PL 40) amplius] ozz. F!-Ve—,4A1P3—01p5-O9-O;z[ PAF?/P1 162 uidit X* (g/7z.) ; uiderit F? aliquem! H1! aut] ozz. 59/Q9/F1- V/e—,4AYP9— Ot P5-O9-Ozz/ PAF3/ P* (PL 50) aliquam?] liquam H! 163 citcuens Z/1-H' ; circüiens Q?/ A1 P3—0O?Om[P* (PL 50) inuadendum .$9/Q?/F1- /e—O! P*-O?-Ozz/P* (PL. 50) ptae-

positos] Z/a 164 hic] ozz. H! incumbet H! dam] zz zzg. suppl. al.z. 3 F?, positus X!-H!, positis $9/Q?/F1-V/e— A!P?*—0O!P*-O*-OmP*F?/P* (PL 50, PT; 67) ptaeualet] adZ. et (Q? uult PF! 165 cautos] o ex u al. X 166/167 quasi? perducete Ve 166 quo ámodo H xac (h eras.) 5? 167 eménentissima Z! (g/.;z.), munide] qua fidei 27! (e Jzferis sale compactis) 168 tissima $9/Q9/ V/e— A1 p3—01p5-O9-Ozz[P^F?/P* (PL. 50) ; minutissima FP! defligete .$? ; configete l/e superiori H!/Q9/41—0!P5-O9-Ozz/P*F? (PL, 67) 168/169 (mergere non potuetit] non ualet mergere PL, 50) naue H! 170 Inmittit Q?/I/e—.,41—0P5-O*-Ozz/P^F? ; Immittet F!— 169 ex] et H! i171 indignitatis X! (glz.); indignationes O!P5-O9-Oz ; inps/pi (PT, 50) homo] hoc 2? animositatis Z7 (a/.zz.) dignas P4F?

480

HOMILIA XL, 5-6

quod semel destinarit atque in furore definierit implere contendat, non cogitet damnum suum, non respiciat ad ruinam. Et, cum illum deposuerit, tunc ei in nihilum iam profutura 17; paenitudo succedit. | 6. Hic sumus, et tuti non sumus. Aut enim cordis cogitationibus uariis et improbis atque inhonestis agitamur aut uenenatis linguae gladiis uulneramur, pro minimis et paruissimis rebus scandalizantes ; interdum etiam quod monachum 18o non decet in lites et iurgia prorumpentes, interdum professionem nostram regulae transgressione uiolamus, furtum inferre praepositis immo animabus nostris sub dei oculo non timentes — quod agere sub praesentia praepositorum ueremur,

sub

dei

oculo

committere

non

debeamus

-—.

18; Non contenti sumus necessaris sed rursum, per cordis teporem, abundantiam, quam in saeculo reliquimus, desideramus. 185 1 Tim. 6, 8.

FoX1-H1—$9/09/F1Ve— 4A1P3—01P5-O9- Og; PAF9/Pt 172 destinauetit F*, distinaret Z' (a/.7z.)—5? (al.z.) ; destinatet Q? (a1.7z.) ; destina-

uit F!-/e—,41P3—0O!p5-O9-Oz;/P*F3/P! (PI, 50) — feruore O!P5 defixnietit Z^, diffinierit $? ; de&inttét Q? (a/.77.) ; definiuit F1- /e—, 41p3 —O1p5-09-Orz/P^, F3 (dif-)/P! (PL 50) ^ 192/173 contendit F?-H/F1- /e—./41p3——0O! ps-O9-Ozz;/ P^4F8/ P! (PL 50, PL 67) ; contendlt 2! (a/.;.) ; contend& Q? (al.zz2.) 173 cogitatF? non?] nec 741—0O! respicit PF? ad] ozz. O1p5-O9-Oz/ P^F3 174 illó 2 (al.z.), illo H1/F1— 41P*—09-07 ei] ozz. F1-Ve—. 41P3—0O1P5-O-Ozz/ P^ F*[P! (PL 50) nihilo Q*/F!-Ve—.41P3—0Op5-Oo/p4F3/pt (pI, 50) ptofututá (à in ras. alu.) 5? ; futura F!-Ve—.4A!P?/P* (PI, 50) ; profututax (m eras.) Om 175 penitentià (-tiá 7m ras. a/.72.) 5? ; plenitudo Q9//41p3/P1 succedit] submittit (-bmittit 77 ras. a/.7z.) 59

176 Hic ... sumus?] n zzg. P^

et ... sumus?]

om. H* (ob bomoeotel) ^ toti F9-(def. HY)/F1-Ve— AYP3—0O!p5-O0-Osz;/P4F9/P1 (PL 50) 17? «agitamut (pr. a ex co al.z.) 2 ; agitamus corr. al.zz. Q? 178 minim!s H! — 179 rebus] aZ. inuicem s./. a... 5? — 180litis Z1 (2/.7:.)/Q? (al.z.) gurgia 27 (al.z.), iniurgia H! (intetdum] oz. PL 67) 181 transgressionem F?, transgtessionern Z! (a/.7.) ; tràsgressione 741

fut-

tum] futurum F!

im-

181/182 inferre] oz. P^?

mo .. oculo] oz. O!P5 ^ ahibus X! (zLz.)

uiolantes 74! 182 praepotis .$? (/.72.)

uesttis F? ^ oculü F9/Q9;

oculó (a4. o ex à) Z!, oculis H'/F1-V (e£ add. committere), (PI, 50)—.41p3— (def. O1P5)-O?-Oz (occtis)/P^F?/P* (PI, 67) ; oculos .$? 183 timentes] aZ. cum hoc H' (PL 67); timemus P*F? praesentiam (Q9 (a/7.); praesentiam P? pfaetetitorum H! 183/184 reueremut (reuete- 7n ras. a/.72.) 5? ; uenetemut Ht 184 oculos F?—59, oculis (1 ex 0) 21, oculis H1/Q9/F1/o— 41 p3 ——Qtps.-

O*/P*F*/P (PL 50, PL. 67) ;occt Om ^ — debemus P*,debe«mus 5? ; debeamus uel bitam!

Q? (al.m.) ; timemus F!-Ve—.41P3—01p5-O9-Oz/P4F*/P1

(PL, 50)

185 non]

add. dum del. Om sumus contenti «- .$9 sursum H! 185/186 teborem corr. al.z1. 3*, tempote Ht, te«potem (pr. m eras.) .$? 186 saeculü F9, seculó

(o ex à) 21

relinquimus H! (PL 50); dereliquimus P*F?

desideriis F!

HOMILIA XL, 6-7

481

Vnde non satis prodest quod a nobis qualescumque facultates exclusimus, quando ipsae in nobis resident cupiditates; inde est, quod interdum de rebus paruissimis excitamur ; pro 19o ulium rerum appetitu grauissimas intentiones mouemus. Hoc quare ? Quia, licet reliquerimus in rebus exteriora bona, adhuc tamen in cordibus mala interiora retinemus. Et inter haec quomodo exsultat adwersarius noster, quando nos uidet ad hoc maxima contempsisse, ut in minimis defor19; mius uinceremur !

*. Ideoque ea, quae foris posita erant et intus in animae ipsius uisceribus adhaeserunt, radicitus euellantur. Vnde et apostolus non dixit : "Aurum uel argentum vadix est malovYWm, omnium", sed magis ''cupiditas diuitiarum"' ; non : 200 "Solum diuites", sed ''qui uolunt diuites fieri, incidunt n la-

193 1 Petr. 5, 8. 196/197 cf. supra, lin. 62. rim. 6, *ro. 200/201 1 "Tim. 6, *9.

197 Ez. 17, *9.

198/199

Foz1-Hi—$9/09/F1- [/e— 41 p3—0O1P5-O9-Ozz/ P^F$/P1

188 resedent 91 (al.z2.) ; tesedetunt F1-T/e—,41P3—0O1p5-O9-Ozz/P*F9/P* (PL, 50)

cupiditatis F?^ ^ 189 (prauissimis PL 67)

excitamut] excitnur 5? (al.z.) ;

add. et Q9/F1- V/e—.,4*p3—0O1P5-O9-Ozz/ PF3/P* (PL, 50)

190 appetitu grauissilas] gtá&r?uissimas .$?; appetitu uilissimas F!-I/e—.4!P3—0O! p5-O9-Ozz/ PAF$/P1 (PL $0) ^ contentiones 74! (PL, 67) ; otentiones (o Zn ras. ut uidetur) F?* — mouemus] 27 zzg. P^ 191 Hoc] ?raezz. Et 74! reliquerémus 27 (a].z2.), teliqueremus Ho» 194 ad hoc] adhuc .$? 194/195 deformi«us (c eras.) uincermur .$? 196 foris (ozz. posita) erant] 2s zzg. P^ posita erant] oz. H* ; possedetant Q? ; erant posita — 74, (ozz. posita) erant O1P5-O9/P^F$ ; (ozz. posita) etat ozz ; (posita [oz. erant] PL. 67) et] ozz. F9271-H! ; abiecisse nil (nihil /e—0O/P*F?) prodest nisi etiam ea quae Q?/F!-V/e—.4A1P3—O'* p5-O?-Ozz/P* (im z.), F3/P* (PL 50)

in] oz. F!-]/e—P3—0OP5-O9*-Ozz;/P^F9/P! (PL 50, PL. 67) ^ 196/197 ipsius animae

- F!'-J/e—P?—0O*p*-Oo-Ozz/P*^F?/P* (PL, 50) 196 animi 271 197 ipsius] ozz. H* (PL. 67) fadicibus H! et] oz. ;4* 198 dixit] seguizur: quamdiu ... (ex Dozz. xliii) PAF9— quorum codicum ordo textus bic est : 19 (P^, f. 14-18 ;

F3,f. 11-14) Scimus ... dixit (oz. xl, lin. 1/198) ; 29 (P^,f. 18-23 ; F9,f. 14-18) quamdiu ... aut (Pozz. xlii, lin. 59/174, et bor. »cliv, lin. 1 - bom. xlv, lin. 29) ; 39 (Pt, f. 23-28 ; F3, f. 18-22Y) autum ... consequamur. Et quidem (Pozz. xl, Jin. 198 - bora. xliii, lin. 121, e£ bom. xlii, lin. 59) ; 4* (P^, f. 28-30 ; F3, f. 22Y-24v) si ... duratent (Bozz. xlv, lin. 29/138) ; qui ordo restituendus est : 19.39.29,49 — » adnot. quamdiu et quae sequuntur sunt homeliae decimae finis Z7 zzg. zz.rerent. F* —— argentum uel autum - Q? ; autum aut atgentum P^F?, e/ add. axaplius est flendum ampliusque dolendum P^ fadix] praez;z. Quia P^F? 198/199 omnium malorum - Vej P^F3/Pi (PL 50) — 199 diuitiarum] z/a 2, add. et cett. (PL. 50, PL, 67) non]

3L. suppl. alm. Q? 200 sed] a4. et F1-V/e—,41P*—0O1p5-O9-Ozz/ PAFS/P1. (s.]. Suppl. al.zm.), (PL. 50) qui] s./. suppl. al.zz. Q? ; adnot. contra (?) qui cupiunt diuites fieti 4 zzg. zz.recent. Oz incedunt F9-H!, incedunt Z9 (g.;z.), incidere $e9/Q*/Ve[P* (PL. 50); incexdere (a/4. n eras. F! —— 209/201 laqueó Z* (gl.z.)

482

HOMILIA XL, 7

quewm ac lentationem'"'. Rogat apostolus non solum Zabentes ; sed etiam ipsam habendi persequitur uoluntatem. Ideoque nihil proficit homo, relinquendo quod extra se habet, qui uitia intra se tenet. Itaque, ut dixi, fratres : hic sumus 205

210

et tuti non sumus. Et qui zníra muros positi uix resistimus, in saeculo expositi quid faciemus ? Qualiter stare poterit in fluctu atque in ipso colluctantium tempestatum impetu, qui tam grauiter periclitatur in portu ? Ideoque, in quantum possumus, stabiles simus in hoc tranquillissimo sinu : quamlibet neglegens, quamlibet tepidus, in uacuwm non currit qui ad palmam consummationis perseuerando peruenerit. Amen.

201 1 Tim. 6, 8. 205 Horat., Epist., I, 1r, 16. 210 neglegens ... fepidus] cf. Cassian., De instit., rv, 33 [CSEL 17, 71, 19] ; Caes. Atrel., Reg. mon. [ed. MonRiN,

p- 154, 29] ; Euseb. *Gallic.', Hom. xxxix, 2 [lin. 18]. 212 cf. Phil. 5, 14.

211 Phil. 2, *16.

211/

Fo5n-rFi—$9/00/ F1- V/e— 41 p3—01 P5-O9-Ozz/ PA F3/P1

201 ac] et 59/74? (PL, 50), atque in O*

temptatione F9-FH1

Rogat] oz. .$9 ;

ER«go (pr.o eras.) Q? (a1.7.) ; Exgo F!-Ve—.,4A1p3—0O1p5-O9-Oz;/P*F9/P* (PL, 0) non

solum

^habentes

^apostolus

—

O!

solum]

202 etiam] 7/a 2, ozz. cett. (PL. 50) ; (et qui PL. 67)

a4Z. non

.$? ; om.

Ve

ipsa X! (corr. al.zz.)-H1

persequitur 2 (gLzz), consequitur H! (PL. 67) uoluptatem |Q? 203 profecit F^, profécit Z'(zLz.) relinquandó (o ex à az.) X3 ; rel'quendo Oz 203/204 (habet] est PL, 50)

204 qui] quando .$?

infra (f ex t a/.z2.) 21

ut]

et H! . 205 toti F*-H1Y/F1-V/e—41P3—0O!p5-O*-Ozz/P4F9/P1 (PL, 50) qui] om. F? 206 seculü X!-H!, saeculó (o Zn ras.) .5? positi Q? potuit F9/O9, potefit 27! (2/.77.) ; potet F!-T/e—.,41P5, potert O!P5, poterunt O9-Ozz (potunt)/P^ «s pXR (DTE 50) 207 colluctationum |V/e 208 pereclita«tur (n eras.) $9; petriclita«tur (n eras.) Q? ; periclitantur F1- /e—,41P?—0O!P5-O9-Ozz/ PAF/P1 (PI, 40) pottux (m eras.) .$? 209 in!] s./. 44! sixmus (1 per ras. ex u) Om 210 (quamlibet neglegens] quia PI. 67) x* quamlibet! .$'9 neglegentes H! 211 non in uacuum - O9/F1-V/e— AYP3—0O!p5-Oo/P*F9/P* (PI, 50) (cum Vulg.) ; nein uacuum Oz cutrit Oz ; (cucurrit PL, 50) ; qui] «six (n ras. 4 litterarum al.z.) $9 consumationis FH! 211/212 perseuirandum F^?, perseuetandó (o ex ü) X'/Q? ; perseuerandum H!, perseuerando« (o ex um az.) .$? 212 Amen] ipso adiuuante F?, adiuuante domino nostro ihesu christo qui uiuit et tegnat in saecula saeculorum- aimen H?* (PL, 67), oz. $9/Q9/F1- VZe— A1P3——O1ps-

O*-Oz;/P*F$/P* (PL, 50). Expl. ExPLICrr OML -1111- F?, ExPLECIT HVMIL -1r- E, oz. H1—.59/Q? ; expr1CIT OML :V- AD MONACHOS F!, EXPLICIT OMELIA V le, EXPLIC V i5 74g. 7dl, EXPLICIT a OML -V- P?, expL OML -v- O!, EXPLICIT OMELIA QNTA D5, EXPLICIT OMELIA QVINTA —-— — 8 O9, EXPLIC OMEL -V* Oz ; ozz. P*, EXPLICIT OMELIA SEPTIMA F? ; EXPLICIT OMELIA QVINTA P!,

HOMILIA XLI (40) HOMILIA VI AD MONACHOS

MONITVM Codices :

: Bnussgr, Koninklijke Bibliotheek, 9850-52, s. vr1 ex., f. 122-123".

: SANKT. GALLEN, BSZiftsbibliotbe, 194, s. vix med., p. 46-51. : BRUSSEL, Koninkljjke Bibliotheek, 1651-52, s. 1x in., f. 48-49. : Panis, Bibliothéque Nationale, Nouv.acq.lat.447, s. 1x, f. 22-25Y. : MüNcuzEN, Bayerische Staatsbibliotbe&, Clm 6344, s. xx med., f. 16ov162.

o

: SaNT-Owzn, Bibliotheque zmunicibale, 33-bis, s. 1x ex., f. 72-73.

A1

: AxGzns, Bibliotbéque municibale, x44 (136), s. x, f. 18V-20.

pi

: Panis, Bibliotbàque Nationale, Lat.2628, s. xt, f. 75-76.

Q?

: Oxronp, Bodleian Library, Bodl.392 (2223), s. xx ex., f. 10V-11v.

ps

: Panis, Bibliotbóque Nationale, Lat.2811, s. xxx in., f. 18-19.

Q1

: Oxronp, Bodleian Library, Rawl.A.416, s. x1t, f. 22V-25".

Oz p4

: Oxronp, Merton College, CLX X VII (A.1.5), s. xir, f. 187v-188v. : Panis, Bibliotbéque INationale, Lat.13333, s. xu, f. 23V-25.

ps

: Panis, Bibliotbéque INationale, Lat.7415, s. xir, f. r1V-15.

Ve Fs

: VENDÓME, Bibliotbéque zunicipale,

333, s. x11, f. 121-122V.

: BnussEL, Koninklg&e Bibliotheek, 11.951, s. xu, f. 18v-19v.

Editiones :

Gaigny

: f. 108"-109" : Homilia ad Monachos vr.

MBvP 6

: col. 6618-662P : Homilia vr. Ad Monachos.

PL 50

: col. 8484-8499 : (Euchetii Lugdunensis) Homilia vr. Ad monachos.

PL 67

: col. 10668-10679 : (Caesatii Arelatensis) Homilia rx — milia xxm [col. 10894].

Ho-

Excerptiones, compilationes :

lin. 7[9 : Quid ... habemus : Defensor

us

117, 6].

Locogiacensis)

Liber Scintillarum, 1, 49 [CC

MONITVM Redintegrationes :

a) lin. 1: Ad ... conuenimus :

Eus.G.XXXIX Eus.G.9*9

: (Eusebii *Gallicani") Homilia xxxix, 5 [lin. 51]. — : (Eusebii *Gallicani?) Sermo extr. 6, 1 [lin. 1/2].

b) Jin. 46/47.49 : usus ... incetta ;

datut ... debito :

Eus.G.XXW — : (Eusebii *Gallicani?) Homilia rxrr, 3 [lin. 62.61]. c) Jin. 50/57 : nec ... felicitas :

Eus.G.3€*9

:(Eusebii *Gallicani) Sermo extr. 9, 14 [lin. 136/143].

d) Jin. 64/66 : illa? ... ueniamus :

Eus.G.eXmt — : (Eusebii *Gallicani") Homilia xim, 8 [lin. 64/65].

485

E

e

2

| DON

tois AUDI " 1»

al ET

2)

3" £d 2 "e

P E

2s MAN L[C2e eia

H NUT

*

P.

|

5

uin uA

LS b: v.

(

XLI AD MONACHOS,

VI

1. Fratres carissimi, ad hoc ad istum locum conuenimus

:

ut domino nostro uacare possimus, non his rebus quibus noster delectatur inimicus ; certum est enim quod, quando ea quae ad saeculum pertinent loquimur aut iniquis murmuratioA

Eo

nibus nos mordemus,

ille oras nostras deo subtrahit et sibi

gaudet acquiri. Quid prodest, quod nos pretiosis uigiliis laboribusque conficimus, et ea quae maxime deus noster in nobis desiderat non habemus — hoc est : cor mundum et liberum ab istis minutiis neglegentiarum, quas qui non obseruat, baulatim defluit et ad maiora prolabitur — ? $ oras] cf. Matth. 12, 45 ; 11 Pett. 2, 20 (rà €oyara). 19; "T.

Codd. : F*Z1-H1—$9/Q9/F1-

— 9 Ps. 50, 12.

10 Eccli.

/e— 41 P3—0O! p5-O9-Ozz/ P^ F3/ P1

-

—

o

e

Insct. rNCiPYT OML QvINTA F9, rNCIP HVMILIA QVINTA 2/5, XXVII. INCIPIT HOMILIA H!, ITE ALIA HOMEL EIVD IUI 9? ; o7z. Q? ; INCIPIT OMELIA :VI* AD MO--

5

—

a

—-

NACHOS F!, rxciPrIT vi l/e, INCIP V1 Zn zzg. /A!, iNCIPIT OML -vtr- P?, rNCIP -v1- O!, — a eue INCIPIT SEXTA P?, rNCIPIT SEXTA AD MONACHOS O?, Ici» -Vr- Ozz ; adnot. initium

est homiliae 8? 7n zzg. zz.recent. P^, xNC1PYT OCTAVA F?, rNCIPIT SEXTA P!.

1 Frattes catissimi] oz. F9—.5? ; ^os? conuenimus 7r. Q? ; fratres (ozz. carissimi) jos conuenimus Zr. F!-[/e—.41p3—0O!p*-O9-Ozz/P*F3/PY (PL. 50) [Zneuria zuiniatoris om. A|]d* Oz ad?] ozz. F9/F ; s.J. suppl. al.z. 23, in H'/Q9? (PL, 67)

locum] s./. suppl. al.z. $? .— 2 posimus H! — hiis F? — 2/3 ^nostet ' quibus - 0! 3 dilectat F?, delectat Z1-H', delectat (^ suppl. al.) 5? enim] ozz. Ve (PL 50) 4 perténent 2. (al.zz.) 4/5 aut ... motdemus] s./. 2! 4 aut iniquis] antiquis H' (e ZZerzs zzale compactis) ; aut nimiis (-mis I/e) F!- V/e—,74Y P3— O1P5-OV-Ozz/P*^F3/P (PL, 50) aut] eras. F? 4/5 mutrmutationibus] a44. et obtrectationibus Q?/F1!- /e—OP5-O9-Ozz/P^F8/P1 (PL 50) 5 motrdimus F?, mordimur H! ille] illic P4F? otas nosttas] 7/a Z (praem. h s./. al.z2.)/59 (sed bis -s eras.)/Q? ; horas nostras F?-FT1/F!/P* (PI, 67) ; ota nostra V/e—.741 P3—

Q1p5-O9-Oz;[P^F* (PL, 50) subtahi F!-I/e—,41p3—0O1p5-O"-Ozz/P^F3/P* (PT, 40, PL 67) et] ozz. Q? 6 gaudet] 242. et H! * (Quid] Nihil nobis Defensor) ptodest] est L/e—441P3—0O!p5-O9-Oz;/P4F3? ^ praeciosas (a/7. a ex i a/.zz.) sU uigili|..(7//zz.) F9, uigilias (a ex i 2527.) $5? labotibusque] laboresque F*— $9 (-que n ras. al.) ; -que s. suppl. al.z. Oz ; (laborisque Defensor [-busque codd. A pe F]) 7/8 conficemus F? ; conficimut Q? ; confidimus P^4F? $8 (et .. desiderat] si intra nos caritatem Defensor) ea quae] *aque H! maximae F?, maxima Z£! (z/;7.), maxima H' (in nobis] ow. PL 50) 9 (habeamus Defensor [-bemus codd. S F] minutis F923-H'/F! (PL, 67) ; minuti«s (erf. i eras.) Q? 10 neglegentiatum] neglegentiis H* (PI 67) ; add. guttis s]. al.zz. (QU quás Q? (zl.z.) ; (quos PL. 50) defluet F? 11 labitur F? ; prolabetur F!

488

Ij

20

25

HOMILIA XLI, 2-3

2. Illud ergo imprimis habere studeamus, quod in nobis dominus noster exspectat, id est : suauem benignumque sermonem, mentem ab omni maledicto, ab omni malitia liberam — et, deuitatis his quibus spiritus sanctus offenditur, humilitati, quieti, caritati operam dantes —. Haec sunt praecipua sacrificia, haec pinguia Aolocausta, quae ?m conspectu domini in odorem suawiatis ascendunt. Hoc etiam maxime studeamus : ut illa, quae in honore dei nostri agimus, cum hilari agamus animo, cum fidei gaudio et cum bonae ac deuotae uoluntatis affectu. Quidquid uero inuiti atque compulsi facimus, nouerimus nos ex eo non solum non habere profectum sed maximum detrimentum. 3. Faciamus alicui potenti uiro obsequium soluere — quod utique superiores personae a clientibus suis exspectare consueuerat

—

: nonne,

si nos

uiderit homo

ille, debitum

Aq Ex 40,0527: 16.225 1Cf. 161:48.02115122 024,162 17/18 Ex. 29, 11.25 ; Eccli. 2555:95:6.418 EX. 209) A150 :6U:210412/5 4502 1055 0082 DISCIT GIGRIN TIED EDS 207.82 015 20) :515.526:516:2 5 CEXGe1N9 121.50 E920 042 SIS UNTVIEELET.S 2 ELC CT05 99081516727

Fo35n-Fr1—$0/09/ F1- /e— 41P3—0*P5-O9-Ozz/ PAF3/Pt 13 (dominus] deus PL 67) 14 maledicto ab omni] ozz. O!P* (ob borzzoeotel.) maledicto] maledictum F*, a27. et H* omne? FI! malitiax (a//. m eras.) Om libera F9-H 15 deuitatis his] debilitatis H! ; deuótatis his P9 (al.22.) 1ig- P^» shi E? 15/16 humilitate F?, humilitattÁn X, humilitate H1 j

(humilitati et PL. 67) ^ 16 caritate F*, caritatern Z5, o. H' (PL 67) ^ opera 1517 dantis Z1, demus (-emus 7n ras. al.z.) $9 ; dantem (Q9/F1V;— A1p3 —O1 P5-O9-Oz;[P*F9/P1 (PL. 67) 1? pingula PF? (gLz.), 3 (aLz.)—35? (al.:.)/Q? (al.22.)—44! ; pingua Ht holochàsta F! (g/.;z.) 19 Hoc] Praez;. Eia fratres (0Up8 maximae F? honore] odore H'/O? ; honotem FP!-T/e—.41Ps—O9Oz [P*PF3/Pt (PL, 50, PI, 67) 20 domini F?/T/e—./4! (PL 50) nostti] eras.

Q*

hilare F?, hilaré 2, hilaré $9? (z/77.) ; clari F! (baud dubium quin ex 1l- zale

lecto), claro. Ve—P.A1P3—0O!P5-O9/PAF3/P*

agamus

— H!

ani««mo FP!

(DL, 50); clatà Om (al..) animo 21 gaudió (o ex ü) 271 bono VWe—.4tps—

O1p9-O9-Orz/ PAF8/P1 (PI, 50) ac] ozz. OtP5-O?-Ozz deuoto P^F$ affectum F9, affectu (7 eras.) 21, affectu (m eras.) 5? 22 inuídi .Q? (al.zz.) atque] ac Oz nouefémus X! (aJ.zz.) 23 non] ozz. 2* ; nullum F!-Ve—/441P3—01 P5-Ov-Ozz/P^F9/P1 (PL, 50) profectum] fructum |Q9/F1- J/eg— /41P3— O1 ps. QoOz [P*F3/P* (PL, 50) maximum] «47. habere F9—5$9/O? ; maxime FH! ; agg. incurrere F1-I/e— 41P3—0OP5-O-Ozz/[P4F9/P1 (PL, 50) 24 (alicui] aliquem PL 50) uito potenti — FI-[/e—.41p3— O! p5-Oo-Ogz/ PAF9/P1 (PT, 50) soluete] eras. .$9/P 25 superioris H!/F! ; superioris Q? (az) expectate a clientibus suis — P^F? 2 clientibus] negléentibus (ne- zm ras. ut uidetur) F9, audientibus

FH ; a clie- zm ras. al.zz. P!

expetefe .$9

26 consueuarat

X

(al.7z.), consueuerát 5? (2/.zz.) ; consueuerunt Q?/ Ve—.A1—0O» (—sueuett),(PL 5 0i PL 67); consuerunt F!/P*/P* ; consuef D?, consuett OtP5-O? ; consuetunt F$ Vue nüne P4 uideret nos — P* uideret [/e—.41—0O! p5-O9-Ozz/ PA F8

HOMILIA XLI, 3

489

Sibi officium inuito atque extorto animo, etiam cum quodam fastidio, exhibere : nonne magis sibi factam iniuriam iudicaret, et exhonorari se potius quam excoli pronuntiaret, et 30 huiusmodi neglegenti atque indeuoto offensam potius crederet referendam esse quam gratiam ? Si ergo honor hominis, deuotionem, fidem atque hilaritatem requirit — ubi utique interdum melior est ille qui colit, quam ille qui colitur ; ubi nullum fructum officiositas ipsa 3 i consequitur, sed hoc solum profectus est si mereatur susceptus uocari — : quanto magis nos in honore dei nostri obseruare debemus : ne ad obsequia eius indeuoti atque compulsi, ne tristes, ingrati inuitique ueniamus — et 40m resjiciat deus ad munera quae neglegenti ac uili animo offeruntur. Non enim homini, sed illi potius fides nostra seruituram se esse uel ipsam impendisse animam, parum debet uidere :

38/39 Gen. 4, *5.

Fo21-FI1—$9/00/F1- /5—— ,41p3—0Otp5-O9-Ozz/ PAF9/P1

24 inuiti H! atquae F? extorti FH! (animo] «dg. et PI, 67) 28 exhibere fastidio — Q9?/F1!-J/e— 41P3—p5-O9-Ozz/P* (PL. 50) ; exhibere studio P*F? fastidio] a4Z. haec eras. 5? exhiberi F? nüne P^ 28/29 factam iudicatet iniuriam — Q?/F!-T/e— A!P?—O1p5-O9-Ozz/[P* (PL, 50); iudicaret factam iniutiam - P^4F? ciedefet 21 (al].zz.) 29 exhonotate F?-H!, exhonéfare $? (al.z2.) potius se e 74! se] ozz. Ve[P* 80 eiusmodi F!-V;—./41! P3*—0OP5-Qv-Oz;[P^Fs/P* (PL, 50) neglegente F?, neglegenti* $9 (zz); neglegentià Q? indeuoto] aZ. officio (parzizs im mg. al.) $? ; deuoto Oz offensa F? 31 esse referendam — P*F?(PL 50) tefetenda FP? esse] om. H3, in mg. suppl. al.gz. $9 tuá Q? (al.zz.) gtatia P? 32 cultus] aZZ. atque honor F9—359/09/F1- V/e— 41P3——OtP5-O9-Ozz/ P^F*/P* (PL, 50) ; cultos H' atque] oz. $9/Q9|F1-V/e— 41P?—0O!p5-O9-O;z;[P*F9/P* (PL, 50) 33 requerit F9, requerét 27 (al.zz.), requir& $9? (g].72.) ; requitet& Q? (al.zz-) ubi] ibi Fi-Ve (PL 50) melior est interdum -- P*F? ^ 33/34 ille qui colit quam] restitui (PL, 67) ; om. F9X-H! (ob bomocotel.), (om. ille) qui colit (oz. quam) s. suppl. al.z. $? ; ille a quo (quibus Q? ; quo s./. F') cultus ipse exhibetur quam (oz. quam Q?) Q9/F1-I/e—. A1P3—0OP5-O9-Ozz/P^4F*/P* (PL 50) 34 ille] illo .$? (o ex e al.z.)/Q? ; (om. PL. 67) 35 profectus] pro fructu $? ; profectum Q? ; fructus F1-/e— A1p3—0OP5-O9-Ozz/ PAF9/P1 (PL, 50) meteamuft Q? 35/36 susceptos F? ; suscepti (1per ras. ex us) Q? 36 uocare 2 quantum F?/F* dei] 7//eg. P' (reser.) 3? at* H' (a].z.) 38 tristes] ad7. ne F9—.5$9/O9/F1Ve—.AX1p3—0O1p5-O9-Ozz[P^F9/P1 (PL, 50) ; add. nec H* ; (add. atque PL 67) inueniamur H! (PL 67) et| o». PF? ^ non] nü P* 38/39 tespiciat] tespecti At H (PL. 67) 39 deus] s. pos muneta suppl. al.z. P9 ; om. P*P? ac uili] eras. Q^ (offeruntur] afferuntut non respicit PI, 67) 40 homines An seruxituram (1 per ras. ex a) F? 41 esse] add. promisit cui ad mortem usque seruire Q?/F!-T/e— 41P*—O!p5-O9-Om/P^FS/P* (PL, 50) ipsum EH! inpedisse H* animam] 5.7. P4 uideri Q9/F1- /e— A1P3—0O! p*-O9-Ozz/ P*p9/Pt* (PT, 50)

490

45

HOMILIA XLI, 3-4

cuius se obsequiis atque beneficiis etiam ipsi angeli in paradiso impares esse confitentur; cui postremum cum totum debeatur, nihil tamen gratis soluitur. 4. Pro hac ergo misera uita; laboribuset doloribus plena, in qua et usus breuis est et ipsa breuitas semper incerta — quam utique uitam, etiamsi auctori suo offerre dissimulet deuotio uoluntatis, continuo a nobis est exactura lex mortis; et quod datur ex uoto, soluitur ex debito — ;

5o

pro ista itaque uita, dabit illam uitam : quae nec oculo potest cerni, nec tacita mentis cogitatione perstringi; quam utique consequi est facilius quam enarrare ; cuius erit cuisus sine termino,

usus

s?ne fastidio,

refectio

sine

cibo,

adiutorium

43/44 cf. Aug., Serm. xri, 2, 53 [PL 58, 2540] ; Euseb. *Gallic.', Hom. xvr, 2 [lin. 22] ; Hom. xxxvrm, 7 [lin. 216] ; Hom. xr, 5 [lin. 122/123] ; Hom. rxrr, 5 [lin. 55]. 50/51 aptatum ex : Aug., De catech. rud., xxvi, 54 (11) [CC 46, 177, 52/53] ; cf. Aug., Serm. cxxvir, 5 [PL 58, 708] ; Euseb. *Gallic.', Hom. xxxvi, 1 [lin. 3/4]. IS:3645 547101 2. 59i cESECcle T8: 51 Deut. 18, 21. 53/ 54 aptatum ex : Aug., De catech. rud., xxvir, 54 (11) [CC 46, 177, 51] ; c£. Aug., Serm. cxxvrr, 5 [PL 38, 7070].

Fo31.H1—$9/Q9JF1. Vo — A1p3— 01 p5-09-Oyz/ PAF9/ P3 42 se] ozz. H!/O1P5-O"-Ozz/ PAP? (PL, 67) atque] ac P4F3 beneficii H* 42/ 43 in patadiso impates esse] res/i/;i ; in paradiso (ozz. impares esse ob bozzoeotel.) F9X1-H: (PL, 67) ; (oz. in paradiso) impares esse 99 (forz. ex priore ozissione supra imparesesse

lin. suppleta, in. paradiso, emendatione zuale interpreiaía) ; (om. in paradiso) $e inpaxtes (ozz. esse) Q? ; (ozz. in patadiso) impates (ozz. esse) F1- V'e— A! P*/P! (PL, 40) ; (oz. in paradiso) impares se O1P9-O9-Ozz/P* (7n ras.), F? postremo .$? (PL 67) 44 debeant H! (nil] PL 67) soluitur] adZ. sed remunerationem quasi ipse uicissim debitor factus teddit pro exsolutione debitorum et pro exiguis inmensa restituet (-tuit /41P? ; -tuét alzz. Joey V/e—. A1 P3 —Otp5.Q9-Oz;/ PAF3/P* (PL 50) 45 ergo] enim Q9/F!-V/g— A41P3—O1p5-O9-Ozz/P4F8/P! (PL, 50) uita] add. in $9 ; add. «« (2 litt. eras.) Q9 ; add. et F1-We—.AYP3/P*! (PL, 50) 45/46 plenam F? 46 in qua et usus] in qui etus usus F9Z/! (e J/tferis gale compactis) inquietas usus H!, inquietudo (-etudo zm ras. a/.z:.) .$? sempet] oz. F1-Ve—.41p3—01p5-O9-Ozz[P^F2/P1 (PL, 50) (Eus.G.LX1)) (incetta] a4d. contendimus in obsequiis homini placere et pto illa ubi iam nihil laboratuti sumus non contendimus modo deo deuotum setuitium impendere PL, 67) — 4v "uitam ^utique— P4 uita H! auctoté X! (al.z2.) offerri F1-Ve—P*/P* (PL, 50) 48 uobis Q? (al.z.) est] »./. Oz 49 et] ut H! quod] z7/a F9 ; add. non cett. (PL. 50, PL, 67) ; (add. etsi non Eus.G.-X11) — (datur] offeratur. Eius. G. X11) uoto] toto PF9—.$9 (soluitur| redditur Es. G.LX1r) 50 pro] -o suppí. 277-10 ista] hac Q9/F1- V/e— 4 P?—0Otp5-O9-O;zz/P^FY/P* (PL, 50) uitam] dein 15 fere litt. eras. At oculos F?, oculo (alf. o ex à) 2, oculus H!, oculis .$? 50/51 cerni potest — 5? ; potest cernere Q? (al.zz2.) 51 tacite Q? melis Zt ptestringi $5? ; pertingi Q9?/F!-T/e— A1 P*—0O! p5-O-Oz;/P4F8/P1 (PI, 50); (concipi Eins. G.exte.9) 52 enatrari PF!-J/e—.4!P3/P1 (PL, 50) 53/54 cibi adiutorio (o. sine defectu) $9/Q9/F17e — 41P3——0O1p5-O9*-Ozz/P*F3/P* (PI, 50) (adiutorium sine defectu] auxilium sine adiutorio Ezs.Gextr9),

HOMILIA XLI, 4-5 5j

6o

sine defectu, requies sine noctis otio, aetas sine senio : indeficiens sub uultu dei caritas, et sub antiquis perpetuisque gaudiis semper noua iucunditas, et sine ullo periculo amittendi felicitas. 5. Huius ergo uitae dulcedinem, 4istius amaritudinem» relinquentes, iam nunc, de futuris illis saeculis quotidie cogitando, etiam in hoc corpore praegustare conemur ; et, exclusa de sensibus nostris saecularium uel desideriorum amaritudine, quendam beatitudinis illius odorem totis ad nos cordibus attrahamus ; et, discusso omni torpore, omni pigritia —

6

VA

491

cuius

mater

est infelicitas

—,

illa iam

hilaritate,

illa

alacritate domino ac deo nostro, illoque gaudio seruiamus : quo gaudio ad munera sua ipso inuitante ueniamus, praestante domino nostro Iesu Christo, qui cum patre et spiritu sancto uiuit et regnat in saecula saeculorum. Amen.

56/51 cf. Euseb. *Gallic., Hom. xrir, ro [lin. 174]. 58/60 cf. Euseb. *Gallic.", Hom. xr, r [lin. 1/4]. 64/65 cf. Euseb. *Gallic/, Hom. rxrv, 9 [lin. 124].

Fe2n-H1i—.$9/Q9/ F1- /e— A1 P3—0O1 P5-O9-Ozz/ D^ F3/P1

54 defectó Z! (al..) requies F* noctes F?, nocte FH! (PL 67) (aetas sine senio] ozz. Ezs.G.extr?) otio aetas] otiositas F*31-H! (PL, 67) (e litteris male compactis), otio iuuentus .$? 54/55 inde faciens H! ; indefiens F? (a/.z.) 55 sub!| ex P4, sine F? (sed sub zn zzg. adser. zm.recent.) claritas F1-I/e—,41 ps— Q1P5-O9-Oz;[P*F3/P* (PL, 50, PL, 67) 56 et] oz. F!-Ve—P9/P! (PL, 50) ; s. Suppl. al.z. /A*, ac OYP5-O9-Ogz/P* amittendi periculo — F!-Ve—./4tps—O! P5-Ov-Oz[P*F3/P* (PL, 50, PL, 67) (Eaus.G.extr9) 9*7 felicitas] praem. secuta F1i-We—.A1P3—0OP5-O9-Oz/P*PF3/P1 (PL, 50) (Enus.G.ext-9) 588 dulcedinem] om. pP? istius amaritudinem] «onmiciendo suppleui ; fort. ob bommoeotel. om. codd. (PI 50, PI, 67) 59 relinquentes] o». .$9/Q9/F1- /e— A1 P3 ——0O! p5-O9-Ogz/p^ B3/P* (PI, 50) nunc] ozz. .$? Alis EozzEETU OD IGI Ecc EDa saeculi F? 60 cogitandum F?-H!/Q? ; cogitandó (alt. o ex à) 2, cogitandox (z//. o ex um) $9. (a]..) etiam] oz. Q? conemuf] zm zzg. 44! 60/61 exclusam F92X1: 61 (ozz. de) sensibus (pr. s zz d eras.) Q? (al.z.) uel] oz. F? (PL 67), eras. $9 ; add. colloquiotum uel Q?/F1- /e— A! P?—0O!p5-O9*-Oz;[P^F9/P! (PL, 50) 61/62 amatitudinem F921 62 quendam (z ex a al.zz.) 5? podorem F?, pudotem 2/1— $9, dulcem saporem H (PL 67) totis ad] oz. H' (PL 67) nos] nostris F921-H! (PL, 67) ; an (nos) nosttis resituendum ? 63 discusso] Z7 ras. al.zz. .$o omni!] omne Zt (al.zz.) torpote] pr. o ex u X!, tempore H! omni?] omne F? pegritia 9t (g/.zz.) 64 infidelitas F9-H1—5$9/09/p1Vvoe— 41 ps — Q1P5-O9-Oz;/P* (PL. 50, PL. 67) illa!] illi F9, illam H! 65 illoque gaudio düo ac deo nostro — 74! ac] oz. H'/P4F? ; xac (h eras.) $?/O? 66 quo gaudio] ut Q? (ipso] oz. PL. 67) inuitante] zdZ. ueniam H! ueniemus Q? (all.z2.) 66/69 praestante ... Amen] oz. F1!-Ve—.41P3—O!pP5-O?-Ozz/ PAF3/ P1 (PL 50) 66/67 praestante ... Christo] ozz. F? 67/69 qui ... Amen] de. a/.z. io 67 cum] aZ. aeterno F? 68/69 in ... Amen] oz. F? saeculotum. Amen] ozz. 271.

492

HOMILIA XLI, 5

FoZ1-H1—$9/Q9/F1- V; — A1P3—O!P5-O9-Opz[ PAF9/Pt Expl. ExPLrICIT OML QviNTA F?, oz. X-H1—$9/Q? ; EXPLICIT OMELIA :VI: AD MONACHOS F!, ExPLICIT OMELIA VI l/e, EXPLICIT -VI- OMELIA 7dl, EXPLICIT OMELIA -VI: P?, gxpL OMEL vir: Ol, EXPLICIT OMELIA SEXTA. D5, EXPLICIT OMELIA :VI- O6, EXPLICIT OMELIA :VI: Oz; ; EXPLICIT OMELIA :VIII: P4, EXPLICIT OMELIA OCTAVA F3 ; EXPLICIT OMELIA SEXTA P!. LI

HOMILIA XLII (4r, 420) HOMILIA VII AD MONACHOS

MONITVM Codices :

a) lin. 1/58 : Qui ... prioribus : Fi

: BnussEL, Koninklijke Bibliotheek, 1651-52, s. 1x in., f. 49-49".

A1

: AxGzEnS, Bibliotbique municibale, x44 (136), s. x, f. 20-21v.

P:

: Pans, Bibliotbéque Nationale, Lat.2628, s. xr, f. 76-77.

Q?

: Oxronp, Bodleian Library, Bodl.392 (2223), s. x1 ex., f. 11v-12.

P3

: PAnis, Bibliotbóque Nationale, Lat.2811, s. xix in., f. 19-20.

Q1

: Oxronp, Bodleian Library, Rawl.A.416, s. xit, f. 23V-24Y.

p*

: PAnizs, Bibliothique Nationale, Lat.13333, S. xit, f. 25-26.

ps5

: Panis, Bibliotbéque INationale, Lat.17415, S. xit, f. 13-14.

Ve

: VENDÓME, Bibliothéque municipale, 33, s. x1t, f. 122V-123".

F3

: BaussEL, Koninkljke Bibliotheek, 11.951, s. xii, f. 19V-20Y. b) Jin. 59/174 : Et quidem ... felicitas :

Fi

: BnussEL, Komin&ljke Bibliotheek, 1651-52, s. 1X in., f. 51-52 (in fine homiliae xrrm).

4A

: AwGERS, Bibliotbéque municibale, 144 (136), s. x, f. 24v-27 (in fine homiliae xri).

P:

: Pamrs, Bibliothbóque INatfionale, Lat.2628, s. xr, f. 78v-8ov (in fine homiliae xr).

Q?

: Oxronp, Bodleian Library, Bodl.392 (2223), s. x1 ex., f. 13Y-14Y (in fine homiliae xri).

P?

: Panzs, Bzbliozbóque Nationale, Lat.2811, s. xix in., f. 21-25 (in fine homiliae xr1r).

Q1

: Oxronp,

Bodleian labrary, Rawl.A.416,

homiliae xri).

s. xi, f. 26-28

(in fine

: Oxronp, Merzon College, CLXXVII (A.1.5), s. xi1, f. 190-191" (in fine homiliae xri). p^

: Pans, Bibliotbéque Nationale, Lat.13333, s. x11, f. 28.18-2cv (in fine homiliae xrrtr).

P5

: Panis, Bibliotbóque Nationale, Lat.17415, s. x1, f. 16v-18v (in fine

homiliae xri).

Ve

: VENDÓME, Bibliotbóque municipale, 133, s. xix, f. 125Y-127" (in fine homiliae xri).

F?

: BnussEL, Koninklg&e Bibliotheek, 11.951, s. xit, f. 22Y.14-16 (in fine homiliae xrrr).

MONITVM

495

Editiones :

a) lin. 1/88 : Qui ... prioribus : Gaigny MB»P

6

PL 50

: £. 109"-110Y : Homelia ad Monachos vrr. : col. 662»-& : Homilia vir. Ad Monachos. : col. 8495-850? : (Euchetii Lugdunensis)

Homilia

vir. Ad

monachos.

b) Zn. 59/174 : Bt quidem ... felicitas : Gaigny MB»P

: f. 112V-115 (in fine homiliae xrur [42]). 6

PL 50

: col. 663-6649 (in fine homiliae xriu [42]). : col. 8522-8554 (in fine homiliae xrur [42]).

Redintegrationes :

a) Jin. 1/72 : Qui ... explotat : Eus. G .extr.6

: (Eusebii *Gallicani") Sermo extr. 6, 4-11 [lin. 27/101]. b) Jin. 14/15 : quantos ... incuttit :

Enus.G.vut

: (Eusebii *Gallicani") Homilia viu, 5 [lin. 131/132].

c) Jin. 90/98 : ita ... mala : Eus.G.Xuv

Enus.G.vx1v

: (Eusebii *Gallicani") Homilia xr1v, 4 [lin. 42/50]. : (Eusebii *Gallicani') Homilia rxrv, 6 [lin. 75/84].

d) Jin. 142/143 : temotis ... probationibus : Eus.G.V

: (Eusebii Sermo Sermo Sermo

*Gallicani) Homilia 1v, 5 [lin. 153] — (Caesarii) rviu, 2 [CC 103, 255 (244), 26/27] — (Fausti) xu [CSEL 21, 268, 1o/11] — (ps.-Augustini) cx, 2 [PL 39, 1963(9)].

e) Jin. 152/153 :

Et quid ... praesentata :

Eus.G.XXXVI

: (Eusebii *Gallicani") Homilia xxxvi, 5 [lin. 52/53]. £) lin. 153 : fuerit ... praesentata :

Enus.G.Xivu

: (Eusebii *"Gallicani?) Homilia xrvir, 5 [lin. 99/100].

PAIUM Poe »

, I 2 DSL

J|

Es» TZ

i

T

Ne e

| den j

- I

zx

Eu

air

au M

E

m

E.

IP

hit

-

ERN "v

doc

ES

'

(saa!

—

(itril

iBc

(iimisn

nhi) vai ent iudih.

,

2

MS

Me)

]

It

PE

B

847.

dpl à

BM

5

3E

a

T

A

iru.

quis "a.v

^

t ud Br

hii

Y

]

Rh icadr SERT r,

Eher

|

wirnac

reet

» vor. ipu. Q^ a: u o 35 ecmd

Zw Uu

"u

Ufagu) |

1 Weit"

Abu

pu V, Béwaoc

]

sow)

ua

re

hs

(V8

bur

Pd MxNI

yMh ^a:

i

/! sedi tdem... Virinimgs

Pe)

Ln

6x.

"

:

r

e.

, ^.

TCI

fidens) :

ol tocar

ek

--—À

A

"

LS

at

EM

EIS

-

NE

tr LL

Á. Le MNT

-

dote LI isa "lea M, Cialis

,

ER

ttm

a

4M id ushitici^ ido p

2h

F

-

n (d

Fr qu'en Na... chup

Bus

-

EE

MR

RII

m SN

ec

LU

id

Cim

Sft

desea - s

p

te

" vr defe

o cna toi

a

SEDI, [ah

P

2m "s

ba,

opm csi

di

Yates sia,

P

;

E

a, x

Malareh A

iue dd

P

l2

B

/

]

E

p

:

.

ANT

Lor

"scindit

ja

A. ant

«qUAmSAPUMNM

DET

Peor p

d ja

amy &.

in

uw $e idis !

h.

dA I

sit seno Mr* —M—

J

XLII AD MONACHOS, VII

A

1. Qui inter multos uitam agere constituerunt, aut cum grandi fructu aut cum grandi periculo, uel diligentes uel etiam neglegentes sunt. Vnde felix est illa anima, quae, dum bene in congregatione uersatur, multorum gaudium est, et plurimi ex ea uel aedificantur uel illuminantur : bona enim eius, dum multi(s» communicantur,

IO

adduntur

—

ad

quod

etiam

sapientis

illius

sententia respicit : Plz, sí sapiens fueris : tibi et broximis tuis. 2, Itaque si, in congregatione positus, oboedientiam tenuit, si humilem patientemque se praebuit : quantos aedificauit, tantis fenerauit ; et quantum bonum ex se proximis commodauit, tantum in sua lucra conuertit. Si uero e contrario, per inoboedientiam uel superbiam suam, alios — quod facilius

4 felix ... quae] cf. Caes. Arel., Serm. crxxxvr, 3 (CC. 104, 765 (724), 31/32] $8 Prou. 9, *12 (LXX).

Codd. : F1-Ve—.41P3—0O! p5-Oo/ PAF$/p1

Insct. ITE INCIPIT OMELIA :VI1i: AD MONACHOS FP, irNciPIT vir [/e, 1NCIPIT -virAD MONACHOS Z4!, INCIPIT OMELIA SEPTIMA (add. ad monacos Z4 zzg. al.z7.) P5, INCIP -VII- Ol, mxuCIPIT SEPTIMA P, rwCIPIT -ViI- O? ; INCIPIT: IX AD MONACHOS

(adnoz. 7 in edit. zm zag. zz.receni.) P*, xxciprr NONA F? ; rNCIPIT SEPTIMA P!. 1 Qui] Fui FP! (corr. aJ.z.) (multos] uos E».G.ext7) uita P! instituerunt 741p3 2 grandi!] grande F! gtandi?] grande F1 ; oz;. P*F* diligentes uel etiam] etiam diligentes uel — F!-I/e—.41P* (PL, 50) ; diligentes uel (ozz. etiam) P* 3 neglentes P! 6 bono l/e—.41P3—OP5-O9/P4F3/Pt (PI, 40) multis] reszzzzi (Eius. G.extr9) ; multa P? ; multi cezz. (PL. 50) 6/7 comuel additur

municant O!P*-O9/P*F3/P1 (PI, 50) ? adduntur 24! (a477.), additur O!P*Qo (sapientissimi Ez. G.extr6) 8 (respicit] 277. quae dicit Ezs.G.extr6) tuis] suis l/e ; add. ptodetis in zzg. al.z. P?, add. ptoficies O1P5-O? ; eris P! 9 (si] a27. quis Es. G.extr.9) (oboedientiam tenuit si] ozz. Es.G.extr9 [oboedientiam tenuerit cog. Q?]) 10 humilem patientemque se] humilem se patientemque — O! ; (ad humilitatem seseque patienter Ezs.G.ext9 [aut humilitatem seseque patientem codd. F?/Q? ; humilitatem se sequentibus aut patientiam cog. P*-P9p?]) se] st F! (gLzz.) (praebuerit Ez;.G.extr-6) 10/11 (quantos ... fenerauit] 072. Eius. G.extr.8) 11 (et quantum] quantumque Ezs.G.*xtr [quantum cog. Q? ; quantum codd. P*-P8p*]) (ex se bonum ^ Exs.G.extr9 [ex eo bonum cod. .$9]) 11/12 commodauit] commendauit O!, comthdauit P9, -mod- zn ras. al.z. O? (cf. infra, lin. 40/41) ; (commodat Es. G.extr.6) 12 (sua lucta] se luctum aliorum Eus. G.ext-9 [se lucta aliorum codZ. F9-FI1—5$9/09/P5P?, se aliorum lucra cog. P*]) 13 (suam alios] oz. Ezr.extr8) aliis P1 (quod] quae res quod peius est Eus.G.xtr9) —— facile O1P5-O9/P*F$

498 15

HOMILIA XLII, 2-4

euenire solet — ad maculam compulit : quantos destruxit, de tantis periculum damnationis incurrit ; quantis detrimentum fuit, de tantis damna contraxit, et peccatum quod ab illo semel processit, ad eum multipliciter redundauit. Quamobrem, sicut ille ualde admirandus atque laudandus est : cuius cursus, multorum profectus est; ita ille merito

2o

lugendus est : cuius uita, multorum ruina est. 3. Ideoque, carissirhi : quae ad aedificationem pertinent, ea, in medio positi, agere studeamus, ne uitia nostra aliorum uirtutibus noceant, ne aliorum feruorem tepor noster debilitet,

2 A

ne aliorum patientiam iracundia nostra uiolet, ne aliorum humilitatem superbia nostra deprauet, ne aliorum sanitatem infirmitas nostra corrumpat, ne aliorum pulchritudinem foeditas nostra contaminet,

30

ne aliorum

ardentes

exstinguamus

lam-

padas si nostras illuminare non possumus. 4. Et quidem stultae illae uirgines, quamlibet stultae essent, non tamen alienas exstinguere sed suas illuminare cupiebant. Ideo, ad istarum similitudinem si cui nostrum deest pinguissima gratia humilitatis, si fidei ignis, si flamma feruoris,

16/17 cf. Euseb. *Gallic/, Hom. vri, 5 [lin. 130/151]. 20 Luc. 2, *54. cf. Euseb. *Gallic., Serm. extr. 9, 4 [lin. 38/39]. 22/30 cf. Matth. 25, 1-8.

23

F1- /e—.,41P3— 0 p5-Oo/ PAF3/p1

14 maculam] malum F!; (malum exemplum suae iniquitatis Ezs.G.ext9 [mali exemplum siue iniquitatis coZZ. P4-P8P?]) (compulit] alios attraxerit Es. G.extr-6) quantus F! (2/.5.) ; quantox (ox in ras.) P! (al.z.) distruxit F* ; (destruxerit Enus.G.VWU, Eine Gz,exte.6) 15 tatix (1 Zn ras.) Pt (al...) (periculum damnationis incutrit] sibi damnationis materiam congtregabit Fir.G.VIlT) incurrit]

add. de F!/P* (PL, 50)

15/16 detrimento O!P5-O9/P^F? (Ez. G.extr [cog, (Q9])

1*7 (processit] recessit Ez. G.extr.9) redundabit 741P9/P^F? (Ez, G.extr.6 [ro44, 4DS pep 18 ualde] ozz. A! P3 ammitandus FP! 19 cuius] ;./. O! cutsus] rursus le ; (add. bonus Eus. G.extr-9 [excc/usiue cod. Q?]) metito] zz zzg. F? 20 (uita] 242. mala Ews.G.extró [exe/usiue codd. F9—.59/Q9/p4pspe] 21 (Ideoque]

add. fratres Eius. G.exte9. [excc]usiue cod. Q?]) pertinet P! (g/.z.) 23 aliorum] debilitet Cbiltet P^)tepor nostet -— P^F? 24/25 iracundia ... zzg. 74! 24 iracundia (oz. nostta) V/e ; (nostta iracundia -» Es. 25 alixotü (1 /7z. eras.) 4t 25/26 infirmitazx (ex -tat& z/ uidetur) P3 28 possumus] ualemus O! 29 illae stultae — P: 30 (tamen ... quam Enzs.G.extr5 [exc/uszue cod. P4]) inluminart« (Zerz. 1 per ras. 31 Ideo] Ideoque P*F? ; (Bt ideo Ez.G.extr) (cuique Es. G.extr.6 [cui cog. .$9/Q9/p*- psp?]) 32 gratia] adZ. si F1-Ve—. A!P*/P! (PL, 50) (humilitatis] humanitatis PIL 50) ignis] ZZeraz., exp. P?

alienum P4 humili-] zz G.extr.6) (a].72.)—P5 -.. Sed] tam Gets e)

HOMILIA XLII, 4-5

499

si oleum caritatis, si lumen discretionis : ueniat ad eos quos magis abundare perspexerit, et gratiam in se proximi non 3; auferendo sed imitando transfundat, et bona possessionis alienae sine damno immo cum lucro possessoris inuadat. Numquam enim tibi defecit, quidquid alteri de te proficit : numquam enim sensit luminis sui damnum plurimus ignis accensus,

nec minuit solis lucem considerantium

multitudo,

4o sed : quanti ad eum perspexerint, tantis munera sua commodat, et ipse semper integer permanet. 9. Benedicta illa (a5 deo anima, cuius humilitas alterius confundit superbiam, cuius patientia proximi exstinguit iracundiam, cuius oboedientia pigritiam alterius tacite increpat, 45 cuius feruor inertiam alieni teporis exsuscitat ! Qui proximi sui turbatum prae ira oculum cordis, gratia consolationis atque aedificationis illuminat : melius hic, quam ille : qui fratrem, paululum ab aliquo contristatum, non tam solatii porrecta manu subleuat, sed magis, titubantem sicut ;o parietem inclinatum, maleloquiorum impulsu adiuuat ad ruinam, et, pro disciplinae ratione correptum, per sinistra consilia sic incitat ut allidat, sic armat ut perimat.

Fi-Ve—

41p? — O1 ps-Qo/PAFS/p

33 (ueniant Ez;.G.exte6 [rcog. 271] 34 (petrspexetint E;.G.extr6 [rog. 2]) in] ad F1-Ve—A1P3/P* (PL, 50) 35 tranfundat (sc) imitando -— O!; (imitando transfundant Ezs.G.ex«w9. [rog. 21]) 36 (alienae] a47. not solum Eus. G.extr.6) (immo] sed etiam Ezr.G.extr.6) cum] sJ. suppl. alzg. Pl; (oz. Eus.G.extr9 [cog. Q9]) (inuadant Ezs.G.extr [cog. 21] 37/38 quidquid ... Sensit] 27 zzg. 4t 34 (enim] ozz. Eius. G.extr-9 [exe/uszue cod. Q?]) .— tibi defecit]

restitui (Eus. G.extr9) ; tibi deficit F!-T/e—.,41P3—01-O9/P* (tibi defic), F3/P* (Ezs. G.extr6 [rogg. .99/09]) ; "deficit tibi — P5 ; (tibi deficiet PI, 50) de te alteri -- Ve ; (altet de te Eius. G.extr6 [exee]usiue cod. Q?]) ptoficit] reszizui (Eus. G.extr-6) ; profi cent F1, ptoficiet ceZz. (PL. 50) 38nonquá P^ (damnum luminis sui — Ezs. G.extr9 [roZ. 23]) — plurimus] Z/ (-m*) F? (Eus.G.9x*»9) ; plurimis F1-T/e—,4! P*— O1p5-Q9/P* (PL, 50) (Eius. G.extr-9 [cod. P*]) ; plurimis (mis ex m? z£ uidetur) P* (al.z.) ; (plurimi Ez;.G.ext6 [roZ. Q9]) 39 minul P! (gL.zz.) 40 (sed] ozz. Ezs.G.extr6) petrspexerint] 7/a P* (Ezs.G.ext9) ; conspexetint ce//. (conpex- F!) (PL 50) 40/41 comfndat O! (2/.z.) (cf. supra, lin. 11/12) 44 (ipse] 242. tamen Es. G.extr-9) permanet] petrseuetat Ezs.G.extr-6) 42 illa a deo] resZizzi ; illa deo (deo illa c» 741) codd. (PL 50) ; (a [ozz. codd. F*/Q?] deo illa — Ens.G.extr.6) 43 confundat ZA (al.z.) superbia F! 43/44 iracundia FP! 44 pigritià F'(glz.) 45 inhertia PF! 46 oculum] Z/eraz., exp. P* 4v Melior O!P5-O? ; Melier (or 75 ? eras) F?(z]z.) ^ aedificationis] 5.7. P1 illumináx P?(gLz.) ^ 48 fratrem] add. suutn. O1P5-O9/P^F? — tam] iam IF1-Ve—.41P3—O!ps/Pt (PI, 50) — 49 solatio F1-I/;—.41P3—0O!P5/P! *$ (solum PL 50) ; (solatio suo Ez:.G.extr9 [codz.]) (magis] ozz. E. G.extr-6) 50 adiuuat] Z/eraz., exp. P^ 51 (et] a2Z. salubritet Ens. G.extr.6) 52 allidat] add. et P* (Exus.G.extr-$ [cog. P*])

500

HOMILIA XLII, 6

6. Itaque, fratres, cui mala propria non sufficiunt, ille sic agat : ut iudicium etiam alienae perditionis incurrat. 55

Certum est, carissimi : nisi hic nostras quotidie resecemus

et circumcidamus passiones, deteriores multo nos effici quam fuimus dum in saeculo uiueremus, ita ut fiant extrema nostra

peiora rioribus. 6o

(Et quidem, quamdiu ad mundum pertinebamus, illis actibus ac negotiis militantes in quibus nunc erubescimus : tunc nobis aduersarius

non

obstabat,

immo

etiam consentiebat,

quia circa miserabilem et perditam uitam nostram non inueniebat in quo suam exerceret inuidiam : delectabant illum nostra opera, sufficiebant illi per se nostra crimina. Quis enim 6 suscipiat bellum cum milite suo ? quis uelit impugnare subVA

B3 cf. Ez. 44, 6. 56/8? cf. infra, lin. 99/1oo. I15.*26; ID. Petr; 2.520; 61 1 Petr. 5, 8.

57/858 Matth. 12, *45 ; Luc.

F1-Ve—.41Pp3—0!p5-Qo/p4p3/p1

B4 agit 1/e—.4!P3—O!D5-O?/P4F9/P! (ex« -gat), (Em.G.extr9 [cog. P^]) (perditionis] e47. non Ews.G.extr$ [exc/usime codd. F—$9? (non eras.)/Q9/P^-P* (non eras.)]) 55 (Certi sumus Ezr.G.extr.6) (carissimi] a4. quod nisi caueamus Eng. G.extr.6) (hic] ozz. Es. G.extr.6) 65/56 resecemus ^passiones ^& circumcidamus -— P5 56 circumcidamus] -ci- 75 zzg. suppl. al.zz. Ot passionis PF! nos multo — F!-[/;—.,41P3—0O!p5-Oo/P4/P1 (PT, 50) (Eius.G.extr9. [cog. .$9]) efficix (1 Zf. eras.) O^ 57 in] a2. hoc P*F? (Exs.G.extr9 [cogZ. P4-P8P9]).

F1-Ve— A1p3—0!p5-09-Oz/P4F8/p1

59/174 Et quidem ... sempiterna felicitas] Aie reszifui ; tamquam ultimam partem boziliae xliii (lin. 121/236) praebent codd. et edd. 59 Et quidem] seguizur : si fidem suam ... durarent (ex oz. xlv, lin. 29/138) P^FS (cf. supra, bom. xl, ad lin. 198) ; adnot. commutare haec cum iis quae sunt homelia 7? hoc modo : facinus aliquod capitale commisit (— oz. xiv, lin. 29) et quidem si fidem suam, etc. Reliqua ueto huius decimae require quinta et sic ...(///eg.) : a domino consequamut (— 4Zozz. xliii, lin. 120), quamdiu ad mundum, etc. F? ; (ad. catissimi Ens. G.extr.6) (pertinendo illic E;.G.extr.6) 60 (ac] et Ezs.G.extr 6) 61 obstabit Pi immo etiam consentiebat] ozz. Ozz (ob bomoeotel.) 62 (et] ac Eus. G.extr.6) 63 (inuidiam exerceret suam — Es.G.extr.6) delectabant] ag. enim O! ; delectabantur (-nt) P^F? (Eus.G.extr9 [zodg. .$9/P4]) 64 opera nostta c O! (Ens.G.extr6 [oxc/usiue codd. $9/Q0/D4-Pspe]y crimina nostra — Ot (crimina] aZ. et peccata Es. G.extr.6) 63 (suscipiet Ezs.G.extr.6) (contra militem suum Ezs.G.extr.6) quis] 22. enim PF? (e Zip. 126 iterat.) (uellet Es. G.extr.)

HOMILIA XLII, 46-7)

501

iectum suum ? Supra omnem infelicitatem erat uita illius : cui nocere non dignabatur inimicus.

At uero nunc, postquam

uoluntatibus illius renuntiaui-

mus : uidet cultores suos ad auctoris sui pristini redisse famu7olatum, uidet in nobis quodammodo idola sua in dei templa mutari ; frendens et /amquam leo rugiens omnes nocendi aditus peruigil insidiator explorat. DZrigit contra eos uitiorum actes,

exhibens secum septem spiritus nequiores se : si forte domum nosiram spiritalibus bonis inweniat wacuam ac wacantem, et 7; cum turbis suis eam ualeat occupare, ac sibi in ea, praemissis uitiis quasi quibusdam metatoribus, praeparet mansionem. *. Atque ideo, carissimi, mille contra nos

uersat nocendi

ingenia. Iuniores quosque et incipientes, uel indecorosis gulae blan8o dimentis attentat uel aculeis non edomitae carnis impugnat : Si possit eorum sensus uel honestas cogitationes polluere et ignobilem triumphum de castitatis uulnere reportare. Meliores uero quosque ac seniores, per elationis ac iactantiae malum profectu ipso ac meritis propriis expugnare cona8s tur : ut, dum tempora, dum merita ingerit, per immundissimam uanitatem, humilitatem cordis excidat et, quod periculosum est, in conspectu dei sibi hominem placere persuadeat. Iam uero illud commune ac familiare malum est : quod armat contra nos linguae nostrae gladios, quod irarum in9oflammat stimulos; atque ita diuersis passionibus inebriat

70 1:Gor935 516: n GCor.:6; t516. VÀ ct. Ps. 1:11, 5x0. ISPett-$ 08. 72 Gen. 14, *8. 73 Matth. 12, 45 ; Luc. 11, *26. 43/44 Matth. 12, 44 ; cf. Luc. II, 24-25. 74 uacuam] ls. 29, 8 ; 32, 6. q4/48 mille ... ntocendi ... ingenia]

cf. Verg., Aen., VII, 338 (apud Caes., Serm. cuu, 2 [CC. 104, 624 (590), 3]; e.a.) (maille nocendi. artes). 88/92 cf. Euseb. *Gallic, Hom. xxxvii, 6 [lin. 202/206].

F1-Ve—.,41P3—0O:P 5-O9-Ozz[ P^F3/P1

66 (suum] adZ. Sed E»ws.G.exte9 [exelusime cod. $9] illius] 227. miserabilis P$ 67 nocere] oz. Ve 68 uoluntatibus] resZ/zi (Eus.G.ext9) ; uoluptatibus codd, (PL 50) (Eus.G.ext9 [codd. F9/Q9/P*-p8p?]) renuntiàius P! (al.z2.) 69 actotis P* (Es. G.extr-9 [zodg. P4- p8p?]) sui] ozz. F1-We—.,A!P53/P*F9/P* (PL, 50) (Eius.G.extr-6 [codg. .$9/Q9/DP*-P8P9]) (pristinum Ezs.G.extr9 [exc/usiue codd. F9— .$9/Q9/ p4- ps pep tedidisse Oz 72 eos] nos F!-Ve—.41P3—O!P5-O9-Ozz|P1 (PL 50) uitiorum] uisionum F!—.4!ps/P* (PL, 50) 95 (ac] ut PL 50) eam FI—./41!p3—0O! P9-Ozz/ F8/P1 76 praepataret FP! | Y? nocendi uersat c Pi-Ve[P* (PL. 50) ; uetsat (ozz. nocendi) 441P?, nocendi exetcet O1P5-O9-Ozz 79 quoque F!/PAF$ ; qd; (*9 5. suppl. als.) P! indedecorosis F!-I/e/P* ; (indecoris PL 50) 80 indomitae l/e 82 nobilem F! 84 ptofecto F!;

ptofectó P! (zz)

^ 87 persuadet F! ^ 88 ac] et P*F?

inflammat

90 diuersis ita — Oz

— P!

89/90 stimulos

502

HOMILIA XLII, 47-8y

mentem : ut, quando aut irascimur aut obtrectamus aut maledicimus, aliis nos nocere credamus.

Sed non est ita, carissimi, nam uniuscuiusque uitii malum in suum redundat auctorem : suam linguam maleloquus maculat, 95 suum

IOO

IOS

XIO

cor obtrectator

exulcerat,

suae mentis lumen iracun-

dus obcaecat,suam animam inuidus ueneno liuoris aspergit — in quo illud quoque Salomonis impletur : F9, s? malus fueris, solus hauries enala. Inde ergo euenit, dilectissimi, sicut dixi : quod nos interdum deteriores esse sentimus quam in saeculo fuimus : quia hosti, quem ipsa conuersione prouocauimus, in medio certamine manus damus ; nec in feruore, quo coepimus, perseueramus, sed debellante tepore succumbimus. 8. Ideoque magnis uiribus defendendum est magnae nomen professionis. Multum est quod, ad eremum ueniendo, promisimus deo, quamlibet multa sint quae speramus a deo. Ideoque discutiamus omnem inertiam, omnem lassitudinem mentis, et pretiosam militiam pretioso agamus affectu. Non exspectemus, ad obsequia domini nostri, mercenariorum ac seruorum more, compelli ; neque contenti simus ut alius a nobis exigat quidquid ad salutem et gloriam nostram pertinere cognoscimus.

97/98 Prou. 9, *12 (LXX).

99/100 dix; : ...] supta, lin. 56/57.

F1-Ve—.,41 p3— 01 p5-09-Oz7/ PAF8/pt

91 aut!] oz. P$

91/92 (maledicimus aut itrascimurt aut obtrectamus

G.XLV ; maledicimus

aut obtrectamus

aut itascimut

aut fraudes

-- Eur.

et falsitates

adulterato sigillo ueritatis operamur Ezs.G.LXIY) 92 (aliis] $raez. quando [haec] agimus E. G.XI1v.Lx1v) nos] ozz. Ve (PL 50) ; non P4F? 93 (ita est - PL 50) (catissimi] ozz. Eus. G.X1AV.LXIV) — (nam] ozz. Eius. G.LX1V) 94 (tedundat] recurrit Es. G.XIAv.Lxi1v) (auctotem] add. sicut dicit setmo diuinus [sicut dicit E»;.G.PX1V] fili si ... mala Ems.G.X13V-LXIV [zf. ipfra, ad lin. 97/98]) magniloquus Oz 95 obtrectator] -tot reser. aj.zz. P! 96 (inuidus animam ^ Eur G.XLIV.LXIV) (ueneno liuoris aspergit] uelut tinea corrumpit Ens.G.XUY, uelut quadam rubigine pestifero liuore corrumpit Eu;.G.LXIV) — 9g7/ 98 (in quo ... mala] ozz. bic Eur.G.XIAV-LXIV [cf. subra, ad lin. 94]) 97 salàmonis F3 (al.zz.) 100 deteriores] debiliores Oz; esselrc Pps fuimus] a4. quia ad colluctationes (ad inconluctationis F!, ad incolluctationes Ve, et [n ras. 4 Jirferarum, al.7.| colluctationis P") incentores sumus F1-I/e—/.41P9*/Pt » (ggg. quia ad malum in colluctatione incentores sumus PIL 50) quia] sed (s ras. al.zz.) pL 101 conuersatione F1-/e—/41P? (PI, 50) ; conuettione (8t ig s eras.) P (al.zz.) (procurauimus PL 50) 104 magnae] magnum Oz ; add. nobis P! 106 multo sit F!

109 (COEM 072.

107 inhettiam

O'-Oz;[P^Fs/Pt

4!

107/108

ac] ozz. P?

mentis

lassitudinem

110 contempti O9?

-—

O!

a]

HOMILIA XLII, «8-9»

503

Ante omnia caueamus ut, quod nobis agere necesse est, non agamus inuiti, nec ante opus contradicamus, nec in opere mur11; muremus, nec nobis de consummato opere placeamus male blandiente iactantia. Ante

omnia,

fratres,

sollicito

nostras quotidie discutiamus, nubilo

cordis

oculo

neglegentias

easque nobis discusso teporis

ante oculos constituamus,

dicentes illud : Peccatwm

120 ?&WTL ego agnosco, et delicium meum. conira me est semper. Scelus est, quod interdum nobis leuia ac uilia facit peccata nostra,

ipsa consuetudo

peccandi

—

cum

certum

sit, nos,

sicut de minimis bonis augeri,ita de minimis neglegentiis debere compungi; non est enim minimum, uitia intra 12; hominem neglegere minima. Nescio de quibus delictis debeant esse securi: etiam de peccatis ignorantiae iudicandi ac vationem de otiosis sermonibus ac de cogitationibus reddituri. Nescio quae debeant delicta neglegere : de quibus et ipse dominus cum quadam definitione 13o declarat : Amen dico uobis : sí quis dixerat fratri suo : Fatue,

reus erit gehennae dignas. Quis inter haec ullam sperare indulgentiam posset, nisi : quam procliuis est homo ad delinquendum, tam misericordia domini nostri diues esset ad remittendum ? 15;

9. Respiciamus ergo, fratres, «ocationem nostram. Ambule-

mus in humilitate, àn omni batientia, àn omni mansuetudine. Ponamus ori nostro custodiam. Timor futuri iudicii mitiget iracundiam ; cogitatio ultimi diei frangat superbiam. Cogitemus: qui luctus erit neglegenti animae ex hoc corpo140 re discedenti, quae angustiae, quae caligo, quae tenebrae, cum 117/118 cf. ps.-Columb., Instt., xx, 5 [SLH 2, 72, 12] ; Euseb. *Gallic., Hom. 1v, 6 [lin. 187] ; Hom. xum, 5 llin. 118] ; Hom. xzrv, 7 [lin. 77] ; Hom. rx, 8 [lin. 107] ; Serm. extt. 6, 2 [lin. 13/14]. 119/120 Ps. 50, *5 ; cf. Ps. 31, 5 ; 57, 19. 121/ 122 cf. Euseb. *Gallic/, Hom. xxxvi, 6 [lin. 202/203]. 127/128 Matth. 12,

*56 -- Hebr. 13, 17; cf. Rom. 14, 12 ; Petr. 4, 5.

130/131 Matth. 5, *22. — 135

DGCotcr 26: 135/136 Eph. 4, *1-2. 197 Ps. 358; *2; 140, *5. 139/153 cf. Euseb. Alex., Setm. xx [PG 86-1, 424 ;PG 61, 777]; Euseb. *Gallic?, Hom. rv,

5 [lin. 148/161];

Hom. xxvir, 8 [lin. 168/182] ;Hom. xxxix, 5 [lin. 107/116] ;

Hom. xui, 5 [lin. 97/105] ; Hom. rtv, 5 [lin. 65/73] ; Caes. Arel., Serm. rvim, 2

[CC 105, 255 (244), 24 sqq.].

Fi-Ve— A1p3—O1p5-Q9-Osz| PAF9/P1 115 nec] aZ7. in V^ 118/119 easque ... constituamus] zs zzg. suppl. al.zz. O? 120 meum!] s./. suppl. al.z. P! meum?] ;.7. O! constta F!, coram ;4!p* 124 minimum] a7. in uita hominum P! intra uitia — FP! 124/125 (intra uel delictis

hominem] in uita hominum PL 50) 126 peccatis P! debeant] zZerat., exp. P5 secuti] 277. qui Oz 127 ignorantiae] a47. sunt Oz 131 gehennae] oz. F!-Ve[P! (PL 50) igni V/e/P! 132 sperate ullam — 241P$ 136

in!] 227. omni 74! P3

humiitate P4

omni?] den 3 uel 4 lift. eras. Ft

504

HOMILIA XLII, (9-10y

ex illo aduersariorum numero, prima occurrere coeperit conscientia,

diuersis circumiecta

criminibus —

ipsa enim, re-

motis omnibus probationibus, ipsa ingerenda erit oculis nostris, ut nos et conuincat probatio et confundat agnitio —. 145 Non ibi licebit uel celare aliquid uel negare : ubi non de longe aliunde, sed de intus processurus est accusator et testis. Quamobrem,

ut futuram illam confusionem,

ex praesenti

— quae inter homines euenire solet — confusione coniciamus, cogitemus : si alicui nostrum inter nos obicerentur delic15o ta et occulta sua quemadmodum et cordi intrinsecus nota sunt,

— uere dico : communes omnium uultus ferre non posset. Et quid faciet infelix anima, quando cum opprobriis et foeditatibus suis, angelorum fuerit conspectibus praesentata? 10. At uero anima illa, quae bene cursum suum direxerit, 155 quae Christo in senioribus suis obtemperauerit, quae professionem suam per omnia custodierit : non timebit ultimae horae illius necessitatem. Exire de huius corporis habitaculo, ita sibi uidebitur : quasi post longas carceris tenebras producatur ad lucem, quasi de aliquo obscurissimo specu in aulam regiam 16o introducatur, quasi, de lacu miseriae et de luto faecis abstracta, speciosis ac splendidis uestibus induatur atque inter florum et aromatum suauitatem miris reficienda odoribus collocetur. Recordemur : quam iucunda sit quies, quam delectabilis repausatio post depositum alicuius grauissimi oneris fascem; 165 quam dulce sit, post longae captiuitatis catenas, ad caram patriam, recuperata libertate, remeasse ; quam pretiosum sit, post multae nauigationis pericula, ad optatam terram atque

160 Ps. 59, 5.

F1-Ve— 41p3—0O1p5-00-Oz;/ PAF3/ p1

143 (erit] oz. PL. 50)

145 (ibi] ulli PL 50) 146 alicunde F1—./41P3— 01ps. O?*, alixunde (c eras.) Ozz/P1 148 quae] quam (dm) Oz solent 7e, solet (n eras.) ^41, solet P3 148/149 coiniciamur F! 115 communis F!-V/e—p9 ; communis P! (g/.zz.) 153 Conspectibus füerit — P4 ptaesentata conspectibus — O! (cf. Eus.G.XXXVI) aspectibus P? 154 illa anima — F!-Ve—4.41 DP3—0!p5-O9-Ozz/P1 (PL, 50) direxit Pl(g/z.) —.155 seniotibus] sermonibus Es 156/157 illius horae — F1-/e— 41P3—0O!p5-O*-Oz/P! (PL, 50) 156 ore Fiore P? (al.zz.) 159 regiam] s./. suppl. al.zz. O? 162 suauitate P! 164 repausatio] adZ. quamque dulce sit /4!P? (cf. isfra, ad lin. 165) post se depositum uel sedé apositum F'-Ve(PL 50) ; postse depositum — P! (g/zz.) honetis F* ; «onetis (h eras.) P1 165 quam dulce sit] ozz. bic AP? (cf. supra, ad lin. 164) cathenas P3/P4F$ 166 167 periculum O! tecupatam Oz;

HOMILIA XLII, (105

170

505

ad portum desiderabilem peruenisse. Atque ex his colligamus et cognoscamus quam iucundum erit : comite bona conscientia, ad uera et solida gaudia atque ad angelorum transire consortia, et ad illam uitam conscendere : ubi nulli erunt labores, nulli dolores, nulla damna, nulla incommoda, et, quod supra omne bonum est, nulla peccata, sed aeterna innocentia, in-

uiolata iustitia, inconcussa securitas ac sempiterna felicitas.» 171/172 cf. Aug., Serm. cxxvir, 5 [PL 38, 708€]. 174 cf. Euseb. *Gallic.', Hom. xz, 4 [lin. 56/57] ; Setm. extr. 9, 14 [lin. 142/143].

F1-V/e— 41P3—0O1p5-Q9-Orz;/ PAF3/ P1

170 ad?] zzeraz., eras. P*

transite] s.7. P?.

F1-[/e—.,41P3—O!1 ps5-Qo/Pp4F3/p1

Expl. ExPLICIT OMELIA -VII- AD MONACHOS F!, ExPLICIT OMELIA Vir l/e, ExPLICIT OM VII: 4l, EXPLICIT OMEL VII: D?, EXPLIC OML -VII: Ü!, EXPLICIT OMELIA SEPTIMA D?, EXPLICIT OMELIA -VtI- O? ; EXPLIC -IX- P^, EXPLICIT OMELIA NONA EF? ; EXPL OMELIA SEPTIMA P!.

bain:

eeQT

cinco bl

| ?

"

d usb mi

wm?

:

"

M M "e

^i

thaisaliiemm wsbu erarme longéd: eisi ieabus DE agite tn

i

OU .

rao

ij

dea. i pt

h ati"v

1

rn

N

SU

s!

i quit »tnt * deudoias s seop. in crididue d dant

"—

ton?

«arma "a

HOMILIA XLIII (42a) HOMILIA

VIII AD MONACHOS

MONITVM Codices :

F* :BnusszL, Koninkljke Bibliotheek, 1651-52, s. 1x in., f. 49V-51. 441 — : AuGzERS, Bibliotbéque municipale, 344 (136), s. x, f. 21V-24V. jg : Panis, Bibliotbéque Nationale, Lat.2628, s. x1, f. 77-78". (02 : Oxronp, Bodleian Library, Bodl.392 (2223), s. x1 ex., f. 12-15Y. Ps : Panis, Bibliotbóque Nationale, Lat.28x1, s. xix in., f. 20-21. Q1 : Oxronp, Bodleian Library, Rawl.A.416, s. xu, f. 24Y-26. Om :OOxronp, Merton College, CLX XVII (A.1.5), s. xir, f. 188v-190. pA : PAnias, Bibliotbógue Nationale, Lat.13333, s. xix, f. 26-28. ipo

: Panis, Bibliotbéque Nationale, Lat.17415, s. xu, f. 14-16v.

Ve | : VENDÓME, Billiothóque munizibale, Y33, s. x11, f. 123Y-125". FP? — :BnusszL, Koninklz&e Bibliotbee&, 11.951, s. x1r, f. 20-22. Editiones :

Gaigny

: f. 110V-112Y : Homelia ad monachos vr.

MB»P 6 PL 50

: col. 6628-663* : Homilia viri. Ad Monachos. : col. 8500-852P : (Euchetii Lugdunensis) Homilia monachos.

vnur. Ad

Excerptiones, compilationes : a) Jin. 1/92 : Si... appateat : ps-Colim2

— : (Columbani) Instructiones, 1t, 2 (Sermo Fausti) [PL 80, 233P-234B ; SLE 2, 68, 14-30;

CC 101, xv-xv1, 38/84].

b) Zin. 56/57 : quid ... domina : Ds.-Colis*?

— :(Columbani) Instructiones, 1r, 2 (Sermo Fausti) [PIL 80, 2549; SLE

2, 90, 12/14 ; CC. 101, xvit, 119/112].

C) Jin. 65/66 : Quid ... excidium : Ds.-Colmsr2

— :(Columbani) Instructiones, xz, 2 (Sermo Fausti) [PIL 80, 2345 ;$LH 2, 68, 31/32 ;CC 101, xvi, 94/96]. d) Zn. 118 : contta ... dimicemus

:

Caes? (— pr.-Fanust.? ; p5.-/449.319) : (Caesarii) Sermo rvir. Admonitio sancti Fausti pulchra, ut semper de peccatis nostris et de die iudicii uel de aeterna beatitudine cogitemus, 3 [CC 103, 256 (246), 4/5] — (Fausti) Sermo xii [CS EL 21, 270, 8/9] — (ps.-Augustini) Sermo cx. De eisdem uerbis Apostoli (r1 Cor. 5, 10), 5 [PL 39, 1964(9)].

MONITVM Redintegrationes : 2) Jin. 9/10.14/19 : Nouate ... nos ; mentem ... seminibus :

Eus.G.iu

: (Eusebii *Gallicani") Homilia rrr, 2 [lin. 9/r1.12/17]. b) Jin. 118 : contta ... dimicemus :

Eus.G.XL1v

: (Eusebii *Gallicani") Homilia 1v, 6 [lin. 187]. : (Eusebii *Gallicani") Homilia xr1v, 7 [lin. 77].

Enus.G.Ux

: (Eusebii *Gallicani") Homilia rx, 8 [lin. 107].

Eus.G.Av

509

,

p

i

f

dern LR

Dd

-Fuéa

|J

Y

!

,

bre lp

-

idiadidgaIM

tag ken

idw erm I MCAS ed ,

z*"

n

m"

"m

"^

Fior

"-

b fomhnips:itusssda

rsux tario ] od

LAM etis 3»

ZA

L

ded

Uni dli f.

-

E

-

C ente

d

mee

PO;

LoT

cw

vor ]

nid

35m, Pim

P La

v e bs ier

A

:

:

aye

La

-

EL

rod com AM

Sa

^4

dmm

-

—

i T

ko

A !

Jr»

(v^.

Y

a

J

» " 2 a. z8e d l t Pural) We: VERE

"d

I

"7

RR Pt. wt

Lu I

". i

-

H

daEo

an Al aimed ——

P i:

TOP

(m.

"2

M

m

d

!

L4

*

^m

m LU

E

a &

*

EI

]

1

(eats,

E 3

XLIII AD MONACHOS, VIII 1. Si, quando terrae operarius et ruris cultor agrum suum seminibus praeparat, non sibi sufficere putat rudem campum uomere proscidisse et assidue aratro duras edomuisse glebas ac sulcis frequentibus confecisse, sed insuper studet agrum ; illum infecundis germinibus emundare, noxiis euacuare ruderibus, spinosarum stirpium fomites excussa radice conuellere — sciens terram suam sine purgatione mali germinis boni feracem esse non posse, ad se dictum putans illud quod ad spiritalem agricolam pertinet : Nouate uobis noualia et nolite serere super 10 $fbinas — : ita et nos, qui dei agricultura effecti sumus, qui spem fructuum nostrorum non terra credimus sed caelo vepositam, non nobis sufficere putemus terram corporis nostri

3/4. uomere ... aratro ... glebas ... sulcis] cf. Vetg., Georg., 1, 44-46 (gleba ... arafro ... Suleo ... uozer). V/8 cf. Caes. Atel., Serm. vr, 4 [CC 103, 52 (34), 20/22]. 9/10 Jerz45 25 c£. OSA 16; 12. 10 1 Cot. 5, 9. 11/12 Col. z, *5.

Codd. : F1-Ve—.,41P3—0O1P$-O9-Oz/P^F$3/Pt

Inscr. ITE INCIPIT OMELIA VIII AD MONACHOS FP, irNcIPIT viri. l/e—44!, 1NCIPIT 5 ()0 rNCIPIT -VII5 OMLL :VIII: AD MONACHOS P?,3 1NCIPD -vrrr- O!,1 rNciPIT OCTAVA D5-O9,

Ozz ; INCIP -X- AD -M- (adnoz. 8: in edit. m. zzg. zu.recenz.) P*, 1NC1PYT DECIMA F?; INCIPIT OCTAVA P!, 1 [meuria miniatoris og. Si Oz (quando] ozz. ps.-Co/.instr.2) (terrae opetatius et tutis cultor] tutis cultot et terrae agricola qui 55.-Co/.instr.2) 2 (praeparat] add. iactandis ps.-Co/ instr.2) (rudem campum] terram ipsam p;r.-Co/.instr.-2) 3 uomere] uometibus Oz; (praem. fotti ps.-Co/ instr?) ptoscindisse P! et] add. glebas, del. O* ; (ac ps.-Co/.instr.2) assiduo F1-T/e— 41 P3——0O! p5-O0-Ozz/ P1 (PL 50); (frequenti p;.-Co/.instr-?) dura se«domuisse FP! dutras] s. P* 4 (ac ... confecisse] ozz. ps.- Co/.instr.2) 5 (illum] ipsum p5.-Co/.instr.2) gtaminibus FP! (p5.-Co/.instr-2) 5/6 ruderibus] radicibus Ozz 6 spinarum F!-Ve[P (PL 50) ; spin««atum (2 ZZ. eras.) P* ; (spinatum ac ps.-Co/.instr2) excu'sa 74l, excusa O? ; exclusa P! ; (excussos p».-Co/.instr.2) * (siens] nequaquam credens 5. Col instr.2) 7/8 (sine putgatione mali germinis boni feracem esse non posse] boni esse germinis futuram nisi mali graminis uacuam ps.-Co/instr?) ^— 7 germinibus PF! $8 illud] ozz. Oz 8/9 (quod ... pertinet] propheticum p;.-Co/.instr) 9 (setete] seminare s.-Co/.instr.2) 10 (ita et] quanto magis 5s.-Co/.insr2) ^— (quil .. sumus] oportet agrum cordis nostri noxiis uitiorum passionibus emundare et 5. Col instr.2) 10/12 (qui? ... repositam] es? conemut [//z. 14] zr. ps.-Co/.instr-2) 11 (nostrotum] ozz. ps.Co] instr.2) terra] -ra zel -te z//eg. F!, tertae (uel -te uel -1e) Ve—.AP3/P4F9/P1 (PL, 50) (ps.-Co/.instr.2) 11/12 repositum F!-Ve/P! 12 non] «ZZ. karissimi (krni) P! (nobis sufficere putemus] sufficete credamus nobis 55.-Co/.instr.2)

512

HOMILIA XLIII, 1-3

uigiliarum exercitiis edomare uel ieiuniorum labore conficere, sed imprimis mentem exstirpatione uitiorum mundare cone1; mur, circumcidere mores,

excidere passiones : eradicare su-

perbiam, plantare humilitatem ; effodere iram, fundare patientiam ; amputare inuidiam, inserere beneuolentiam ; et hu-

iuscemodi uirtutibus agrum cordis quasi quibusdam bonae frugis fecundare seminibus. 20 2, Ceterum, si caró conteritur et anima non fructificat : simile est ac si arari campus non desinat, et numquam tamen messis appareat. Quamobrem, si interius non mundamur et exterius affligimur: quantum uideo, inimicitias contra utrumque suscipimus. 2; 9. Tantum nobis laboris indicimus propter animam; et nihil impendimus studii circa ipsam animam ! Interdiximus nobis diuersas saeculi uoluptates,

uarios de-

liciarum sapores in quibus erat aliquid iucunditatis atque dulcedinis ; et nunc abstinere non possumus a superbiae, 3o ab irae, ab inuidiae uenenatis passionibus in quibus nihil est nisi quidquid amaritudinis atque rancoris est ? Propter amorem domini nostri: ad relinquendos dulces affectus et cara pignora fortissimi fuimus, iucundissimos piissimorum parentum uultus quasi odissemus ita fugimus, bellum 35; quodammodo pietati ipsi indiximus ; et nunc ad declinandas

F1-Ve—.41p3—01p5-09-Ozz;/ PAF$/P1

13 (uigiliarum exercitiis edomare uel ieiuniorum] ieiuniorum et uigiliarum ps.Coli»tr2) ^ ]abore ieiuniotum - O? 14 (sed] nisi ps.-Co/.instr.2) 14/15 (mentem ... conemur] studeamus uitia corrigere motesque componete p;.Co/.instr2. e7 add, qui ... trepositam [ef. supra, ad lin. 10/12]) 14 (mentem] a4Z. diuinae gratiae praepatandam E;.GLI) (uitiorum exstirpatione — Ews. G.Lum 14/15 (conemur] cutemus Ez;.G.Ln1) 15 (circumcidete ... passiones] studeamus ergo imptimis uitia eradicare uirtutesque insinuate p;.-Co/.instr.2) (eradicemus —55.-Co/.instr.2) 15/16 (superbiam] iniquitatem — Ez. G.LU) 16 (plantemus 5;.-Co/.instr.-2 (humilitatem] iustitiam ^ Es. G.Ln1) (effodere] eruamus p».-Co/.instr2) (fundemus 5.-Co/.instr.2) 17 (amputate] excidamus p;.-Co/.instr.2) (inserere] insinuemus ps.-Co/ instr.2) 17/19 (et huiuscemodi ... seminibus] oz. p5.-Co/.inste2) 18 cordis] 447. nostti Oz (vf. ps.-

Coliss2 [swbra, ad lin. 10]) ^ 18/19 quibusdam "sÉminibus bonae frugis ff-

cundare (conzinuo * e P * d eras.) —— ps5 20 (conteratut ps.-Co/.instr.2) (fructificet 5s.-Co/insr2) — 20/21 (simile] sic ps.-Co/.instr-2) 21 (ac si] quasi 55.-Co/.instr.2) nonquam P* 21/22 "messis tamen -— P5 23 interius si — O! 26 laboris nobis indicimus — OtP5-O*, laboris indicimus nobis — Oz indicamus P*, indici«mus (Zerz. 1 per ras. ex a) F? 26 ipsa O? 29 superbia F1-/e— A4! IDSDXXDEN) 30 inuidiae ab itae — O!P5-O"-Oz; ira F1-V/e— 41ps/pt (PL 50) inuidiz (z ex a) 741 31 ranchotris 74 32/33 affectos O? 33

iucundissimos] a7. anima, eras. 74! O1!p*-O9-Oz/P* (PL, 50)

34 uultus parentum

— F1-V/e— 41 ps —

HOMILIA XLIII, 3-4

513

neglegentias, ad expugnanda leuissima uitia, infirmi ac desides sumus ! In abdicanda iucunditate saeculi tam magna praetermisimus ; et nunc : maledicere, obtrectare, moueri contra uilia,

4o insuper et in homine irasci et scandalizari, haec uincere impossibile ac supra humanam putamus esse uirtutem ? 4. Sed quod nunc in minoribus cedimus, per bona initia nostra ipsi nos accusamus : docemus enim quod 'quidquid nunc agimus, non impossibilitatis est sed teporis' ! 4: Ideoque, fratres : respiciamus ad fidem illam feruoremque quo coepimus, et ad ornandum conuersationis nostrae usum saltem de primordiis nostris sumamus exemplum. Si periculosum est nonquotidie addidisse, quanto periculosius est etiam ab initiis recessisse ! o» Opus est ergo ut laborem corporalem, spiritalis fructus id est morum emendatio subsequatur. Vitia, quae utrumque hominem impetunt, utriusque labore uincenda sunt ; ad quae

expugnanda parum prodest carnis contritio, si non adhibeatur cordis sollicitudo et mentis intentio. 5; Quod si solum laboret corpus, et spiritus non repugnet : quid prodest passiones impugnari a famula, quae pacem inueniuntur habere cum domina ? Iam leuius est, si interdum

caro sola impugnationibus quibuscumque uexetur, uerbi gratia si concupiscentia gulae ac luxuriae aculeis inquietetur : 6o fieri enim potest, ut ad animae non perueniat periculum, si mens respuat uoluptatem.

59/51 cf. ps.-Columb., Instr., rt, 2 (Serm. Fausti) [SLH 2, 68, 54/355].

F1-/;—. A1p3—0tP5-090-Oz7j PAF9/Pt

36 lenissima (PL 50) obttectax«te (PL 50)

I1-T/e 38 saeculi iucunditate — F1-I/e—.,4YP3—0OP5-O9-Ozz/P1 38/39 praemisimus F!-I/e—.41P3—O!p5-O9-Ozz/P* (PL .50) 89 (2 Z//. eras.) 44* 40 hominem F!-I/e—.41P3—0O1p5.09-O7;/P1 42 cedi«mus (1 Zz. eras.) At (bona initia] uitia PI. 50) 42/43

nostra initia — 74! . 4v saltim FP! ^ exempla P! ^ 4S est!|oz. V? ^ quotidie] a4Z. aliquid P!-Ve—.41P*/P* (PL 50) ^ addisse O', Sd disse P5 (gl.z.), adisse O^ (ad.z2.) est?] ozz. Ve 50 cotpotalem laborem — F!-Ve—.41ps— Q1 p5*-O9-Ozz/P* (PL, 50) 51 sequatur Oz 52 uniuscuiusque F!-Ve—/4A!ps/ P! (PL 50) ad quae] atque F1-V;—.41P3—0O!p5-O9-Ozz/P* (PL 50) ^ 83/84 (adhibeatur] habeatur PL 50) 55 laboret] labot et Oz non] noster F1-T/e— A1ps/P1 (PL. 50) 56 (famulo p;.-Co/.nstr.2) 56/57 (inueniuntuf pacem — ps.-Colmsz2) — 5€ (domino ps.-Cofmstr2) — Nam F!'-Ve—41P3/P! (PL 50)

59 inquinetur O!P5 ^ 60 aniniae póriculum nón petueniat — P9 omne PL 50)

(animae]

514

HOMILIA XLIII, 4-5

Quod si concupiscentia peccati arcem mentis obtineat : quid mihi prodest, si nondum maculatus uideatur exterior homo, meliore sui parte uitiata ? Si enim interior uictus est, 65iam uterque captiuus est. Quid prodest, si extra ciuitatem geramus bellum, et intus patiamur excidium ? Ideo : si me, de uigiliis reuertentem, inoboedientiae passio, si spiritus inuidiae, si consuetudo obtrectationis excipiat,

si ad transgressionem regulae praesumptio furtiua sollicitet : 7o et zizania iritico miscui, quod uidebar congregasse dispersi, spem messis auibus ferisque donaui ; ac sic uno momento laborem totius noctis effudi et, quod peius est, nec effudisse me sensi. 9. Haec est enim spiritalium bonorum ratio : ut, cum ea 7; summo labore constet acquiri, tam facile pereant ut uix possint intellegi. Et inde est, quod nos interdum sanctos putamus : quia lucra de laboribus aestimamus, et detrimenta sub se deprehendere non ualemus. O quam frequenter [in] elationis malum, uanitatis ac iactan8o tiae morbum,

quenter

dum non sentimus, incurrimus ! et quam

inuidiae

spiritu

adurimur,

uel

inhonestis

fre-

atque

obscenis cogitationibus in ipso corde confundimur! Et post perceptionem uulneris, nullus sequitur sensus doloris, nulla contritio compunctionis ! 8; Sed quid ego de his occultis loquor, quae, serpentino quodam lapsu ad animam ipsam penetrantes, uenenato nescios et

70 Matth. 15, *25.

c£ Mattho125530:5 Iiuc 11,023.

F1-V/;— A1P3—01p5-Q0-Oz/ p4F3/p1

64 homo] oz. F* (PL 50) meliori 74! 65 (Quid] a47. enim p5.-Co/.instr.2) 66 (bellum geratur ... excidium patiatur p;.-Co/.Instr.2) 6? Ideoque F1-/e— 441P3—0O! p5-O9-Ozz/ P1 (PL, 50) de] oz. Oz 68 obtrectationibus Ozz 69 trangressionem F? (g/.zz.) *0 et] 222. si F1-Ve—.41P59/P* (PL, 50) ; ozz. O1P5Q?-Oz

congregare Olp5/Pp1

*1 ac sic] at si V/e, ac si* Ozz (al.zz.)/P (al.zz.)

71/42 laborem] zz zzg. suppl. al.zz. At 92 est] mihi uidetur P? *4 Hoc 441 P3 enim est — Oz $75 summa Oz 75/46 possit F1- /e—,41p3— (O1 ps. Qo. Oz/P* (PL 50) 46 est] s.7. Oz ** sub se] subsequentia F!- [75 — 41p3 — Q1 P*-Ov-Oz;/P*

(PL

50)

*8 (ualeamus

PL

50)

*9 [in] elationis]

resZizzi;

xxxelationis (exe- 22 indi- eras. uf uidetur, ipsa 1 m.) F3; iaculationis s? widefur (iacul- zn ras. [-Cu- per ras. ex -di-] 2/77.) P! ; iudicationis ce/f. (PL 50) ; (cf. boz. xlü, lin. 83/84) 80 morbum] oz. Oz et] solus EF? ; ozz. cett. (PI 50) 82 corde] oz. P5/P! ; (esse PL, 50) post] oz. F!-Ve—.AYP*/P1 (PI, 50) 84 ^compunctionis ^contritio — P5 85 ego] ergo Ve his] istis 41P? ; hiis F3 loquar F!-Ve—/,A1ps/pi $6 ipsam animam - F!-[/e— 41p3— O1 ps. Qo. OzmP! (PL 50) penetranti et O?

HOMILIA XLIII, 5

515

ignaros dente percutiunt ? Apertis interdum a nobis ipsis scandalorum bellis collidimur, obtrectationibus ac maleloquiis linguae nostrae uelut proprio mucrone confodimur, conuitiis 9o interdum etiam in praepositos illatis uiolamur, et in eorum iniuriis ipsum quodammodo Christum dominum colaphizamus qui dixit : Qui «os spernit, me spernit. Et nullus conscientiae scrupulus, nulla compunctionis medicina subsequitur! Sed. quid in nobis paenitentiae quaero ? Vtinam interdum 9; post speratam ueniam non paeniteatur ! utinam non paeniteret humiliari, quos non paenitet humilitate praeueniri ! Respondeat mihi illa anima, quae peccatum suum confuSione mortifera in conspectu fratrum sic agnoscere erubuit, quomodo uitare debuisset : quid faciet, cum ante tribunal di1co uinum et ante caelestis militiae fuerit praesentata consessum, cum hinc atque inde quasi quibusdam uehementissimis testibus urgeri coeperit ueteribus circumdata malis — quae per humilitatis remedium curare noluit dum licebat, quae, praepositis subtertrahendo atque celando, aeterno examini atque 105 aeterno iudici integra reseruauit —

?

Ideoque, qui culpas et neglegentias, etiam quae paruae uidentur, praesenti deflet atque exponit reatu, nouerit se de supplicio aeterno transisse compendio.

88/90 cf. Euseb. *Gallic/, Hom. xxxrx, 5 [lin. 55/57] ; Setm. extr. 6, 2 [lin. 16/18]. 92 Luc. 1o, 16. 97/105 cf. Euseb. Alex., Serm. xx [PG 86-1, 424; PG 6r, 717] ;Euseb. *Gallic., Hom. rv, 5 [lin. 148/161] ; Hom. xxvrr, 8 [lin. 168/182] ; Hom. xxxix, 5 [lin. 107/116]; Hom. xr, 9 [lin. 139/153]; Caes. Arel., Setm. Lvnt, 2 [CC 105, 255 (244), 24 sqq.]. 99 Rom. 14, 1o ; 11 Cot. 5, 1o.

Fi-y/ge—

41 p9—01 P5-O9-Ozz/ P^F$/P1

$87 ipsi O!

89 conuitiis] cum?uitiis

Ozz (2/77) ; (cum uitiis PL, 50)

90

etiam interdum — Oz praepositis O? (z/77.) ^ 91 iniutüis "quodammodo ^ibsum "5m c» P5 93 compunctionis P4 94 paenitentiae] aZ. gemitus 5. alan. F! ; (praez. medicinam PL 50) 95 peniteat (^ eras. ut uidetur) Om 96 humilitate] ozz. F!- T/e—.41P3—0O!P5-O9-Ozz[P* (PL 50) 98 mortifera] salu-

tifera Oz

étubuit ágnoscere — D^

99 uitati P? — faciet] »./. P^ — 100

(et] cum PL 50) 102 coeperit urgeri — O! 103 humilitatis] 277. et compunctionis F!-/e—/41P3—0O!p5-O9-Oz/P* (PL, 80) 104 subtertrahendo] 7/a F$, sub«xxtrahendo (-tet- eras.) P^ ; subtrahendo cezz. (PL. 50) 106/107 uidentur] so/us F? ; aestimantur cezz. (PL 50) 107 praesenti] praezz. in O1P5 teatum O1P5 108 aeterno] aZ. breui F!-V/e—.,41P3—0O1P5-O9-Ozz[P! (PL, 50)

516

HOMILIA XLIII, 5-[6-10]

Itaque, si cupimus ut nos nequaquam fallat atque decipiat 11o solitissima carnis uanitas et secretae inhonestaeque cogitationis obscenitas, tacitae mentis uoluptas, incauti cordis impie-

tas : prius ea, quae manifesta sunt — id est gulae appetitus, irae motus, superbiae impetus, contradictiones tumidas, ob-

trectationes improbas — a moribus nostris excidere festine115 mus. Quomodo enim poterimus praeuidere in secreto hostem,

si hunc euitare non ualemus aperta congressione pugnantem ? Ideoque, carissimi, militia nostra hoc a nobis requirit : ut non contra alios, sed contra nosmetipsos quotidie dimicemus ; et, uniuersos hostes nostros in nobismetipsis iugiter perse120 quentes, palmam spiritalis triumphi a domino consequamur. [121- [6-10. Et quidem, quamdiu ad mundum pertinebamus ................ 236] c5 esr vesseessPavedieoccseio inconcussa securitas ac sempiterna felicitas.]

118 cf. ps.-Columb., Instr., rt, 5 [SLH 2, 72, 12] ; Euseb. *Gallic?, Hom. xrrr, 8 [lin. 117/118] ; Setm. extr. 6, 2 [lin. 13/14].

Fi- Ve — A1p3— Q1 p5-09.0 5| PAF9/P1 110 sollicitissima .F!-T/e—,41P3—0O!p5-Ov-Ozz/P* (PL, 112 id est] idem Oz 113 impletus (1 exp. 27.77.) F!

50) 1ii taciti F! 115 praeuidere poteti-

mus ce F!-V/e—/41p3—0O1p5-O0-Ozz/P! (PL, 50) 116 hunc euitare] ictu tacete F1, hic tutare V/e, hic uitate /41!P? (PI, 50) non] ».7. P5 ualuerimus F1i-I/e—

441P3—O1p5-O0-Ozz/P1 (PL, 50) 117 requirit (Te 5./. suppl., pr. i ex e, al...) P1 (121/236 Et quidem ... sempiterna felicitas]. quod bic praebent codd. e£ edd., suo loco restitui : bom. xlii, lin. 59/174).

Expl. EXPLICIT OMELIA :VIII AD MONACHOS F!, EXPLICIT OMELIA viri l/e— A1, L3

—-

-

EXPLICIT OMELIA :VIII: P?, EXPL OML -V1II- Ü!, EXPLICIT OMELIA OCTAVA P5, oz;, O9 a -— EXPLICIT OMELIA :VII: Oz7 ; EXPLIC OMELIA :V- P4, EXPLICIT OMELIA QVINTA F?; EXPLICIT OMEL OCTAVA P!,

HOMILIA XLIV (43) HOMILIA IX AD MONACHOS

MONITVM Codices :

a) Jin. C1a[ 1725.1[7 ; (Audiuimus ... regnum dei) ; Videte ... tempestas : V1^

: VarICANO,

P14 Ge^ P'^

CrrrÀ pEL, Bibliotheca JApostoliea V'aticana, Regin. lat.131, S. 1x!, f. 27-27" (in homilia [vir]. :Panmrs, Bibliotbque lNationale, Lat.2628, s. xr, f. 17 (in homilia [vi1]). : GENEVE, Bibliotbóque publique et. universitaire, 24, s. xix, f. 149 (in homilia [vrr]). :Pamrz, Bibliothóque Nationale, Lat.2169, s. xir-xur, f. [13] 15 (in homilia [v1r]).

b) Jin. 1/99 : Videte ... Amen :

JV 2 158

: BnussEL, Koninklijke Bibliotheek, 9850-52, S. vit ex., f. 123Y-126. : SaNk&r. GALLEN, SZifZsbibliothek, 194, S. vix med., p. 51-57. : BRussEL, Koninklgke Bibliotheek, 1651-52, S. 1x in., f. 52Y-53".

120 H:

: PAnzs, Bibliotbógue Nationale, Nouv.acq.lat.447, S. 1x, f. 25Y-30Y. : MAU AP. Bayerische Staatsbibliotbek, Clm 6344, s. xx med., f. 162-

$9

: Sarcr-Owzn,

I64Y.

Bibliotbóque municibale,

33-bis, s. 1x ex., f. 73-74".

4d! — : AwcGzns, Bibliotbóque municipale, 44 (136), Ss. x, f. 27-29. p: : Pants, Bibliothóque Nationale, Lat.2628, s. x1, f. 80-82. Oo? : Oxronp, Bodleian Library, Bodl.392 (2223), S. x1 ex., f. 14Y (a u. *Videte" usque ad u. *uestram', lin. r). ipe : PAnzs, Bibliotbóque Nationale, Lat.2811, s. xu in., f. 23-24. O1 : Oxronp, Bodleian Library, Rawl.A.416, s. xit, f. 28-29. Om :Oxronp, Merton College, CLXXVII (A.1.5), s. xir, f. 191V-195. pi : Panis, Bibliotbóque Nationale, Lat.Y3333, S. xit, f. 20V-22V. IDs : PAnrs, Bibliotbógue Nationale, Lat.17415, s. xir, f. 18V-20V. Ve | : VENDÓME, Bibliothéque municipale, 133, s. x11, f. 127Y-129. Jg : BnussEL, Koninklg&e Bibliotheek, 11.951, s. xxr, f. 16-18. Editiones :

a) Jin. (1a/ Ia. 1/7 : (Audiuimus ... regnum dei ; Videte ... tempestas : GaignyB

: f. 17* (in homilia [vr:]).

MB»P 68 PLS 38

: col. 568 (in homilia [vrr]).

: col. 6259 (in homilia [v1r]).

MONITVM

519

b) Jin. 1/97? : Videte ... Amen :

Gaigny MB»P

6

PL 50

: £. 115-116 : Homilia ad Monachos 1x. : col. 6645-6655 : Homilia rx. Ad Monachos. : col. 8554-856P : (Eucherii Lugdunensis) Homilia

rx.

Ad

monachos.

PINCG?

: col. 10679-1069? : (Caesarii Arelatensis) Homilia lia xxur [col. 10894-10904].

x — Homi-

Excerptiones, compilationes : a) Jin. 8/6 : Qvid ... passionum : Defensor |: (Defensoris Locogiacensis) Liber Scintillarum, xvrz, 47 [CC 117,

71]. b) Jin. 77/90 : nosmetipsos ... nosttis : Caes. (— ps.-Faust.? ; bs.-74ug.19) : (Caesarii) Sermo rvrmr. Admonitio sancti Fausti pulchra ..., 3 [CC 103, 256 (245), 23 - 256 (246), 2] — (Fausti) Sermo xr. Demonitio [CSEL 21, 269, 14 270, 6] — (ps.-Augustini) Sermo cx. De iisdem uerbis apostoli (x1 Cor. 5, 1o), 3 [PL 39, 1964(9-(9].

Redintegrationes :

a) Jin. (12/122 : (Audiuimus ... cupiditates) : Ens.G.tv11

: (Eusebii *Gallicani") Homilia [vir], x [lin. x/12]. b) Zn. (18a[ 152.162] 172» : (quando! ... tenemus» : (animae ... regnum dei) :

Enur.G Iv

JS (Eoo sex

: (Eusebii *Gallicani") Homilia [vr], x [lin. 13/15.x6/17]. : (Eusebii *Gallicani) Homilia xxxix, 2 [lin. 33/38.41/42].

c) Jin. 1[7? : Videte ... tempestas : Enus.G.(vin

: (Eusebii *Gallicani?) Homilia [vir], 1 [lin. 18/24].

"Ts. G. EXEC

: (Eusebii *Gallicani") Homilia xxxix, 5 [lin. 44/50].

d) Jin. 8/22 : Solemus ... tuam :

Eus.G.Xivu

: (Eusebii *Gallicani") Homilia xrvrr, 8 [lin. 73/83].

520

MONITVM e) Jin. 32/36 : qui ... eructat :

Eus. G.Lxiv

: (Eusebii *Gallicani?) Homilia rxiv, 5 [lin. 68/71].

£) Jin. 41/50 : Ita ... corrumpit : Eus. G.UX1Vv

: (Eusebii *Gallicani") Homilia rxiv, 6 [lin. 74/84].

g) Jin. 42/50 : ita ... corrumpit : Eus.G.Xun

: (Eusebii *Gallicani") Homilia xri, 7 lin. [90/98].

h) Jin. 51/59 : Et sicut ... descendet : Eus. G.vx1v

: (Eusebii *Gallicani") Homilia rxiv, 6 [lin. 85/93].

1) Jin. 70/76 : cettetis ... iucundiot : Enus.G.UPx1v

: (Eusebii *Gallicani") Homilia rxrv, 5 [lin. 61/67]. j) Jin. 77/90 : nosmetipsos ... nostris :

Eus.G.1v

: (Eusebii *Gallicani') Homilia 1v, 6 [lin. 173/185].

k) Jin. ?7 : nosmetipsos ... quotidie : Eus.G. xum

: (Eusebii *Gallicani") Homilia xr1m, 5 [lin. 118].

Enus.G.Ux

: (Eusebii *Gallicani") Homilia rx, 8 [lin. 107].

XLIV AD MONACHOS, IX (1a. Audiuimus in euangelio uocem domini dicentis : No» «es qui dicunt mihi : Domine, domine, intrabunt im vegna lorum. Ad quos sermo hic respicit ? Ad eos sine dubio, ad quos 5a loco dicit : Populus hic labiis me honorat, cov autem eorum

omcaealio longe

est a, me.

Studeamus ergo ut cum obsequiis labiorum uita concordet et consonet, quia, si opera nostra ad deum clament et conscientiae sinceritas et morum probitas, pietas domini ad nos xoa flectit auditum. Caueamus ne forte hic solo corpore consistamus, et corda nostra probentur errare per saeculum ; quando enim fpraeualent in nobis terrenae superfluae cupiditates, "quando tyrannico dominatu malitia in nobis regnat, quando ira superequitat : nos, illi laudabiles eremitae qui extra mun15a dum

nos

credimus,

mundum

Sic animae illae, quae effici regnum dei.»

(12/3a Matth. 7, *21.

intra

possessio

nos

inclusum

efficiuntur

saeculi,

tenemus.

non

Ac

possunt

&a/6a Matth. 15, 8; Marc. 7, 6; Is. 29. *13.5

Codd. : Fo21-H1—$0/Q9/F1-

/e— 41P3—0O! P5-O9-Ozz;/ PAF$/ PY

Inscr. INCP sEXTA F?, INCIP HVMILIA SEXTA SCI CESARI Z!, XXVIII- INCIPIT HOMELIA

H!, v. ITEM HOMEL

EIVS .$? ; ozz. (Q? ; INCIPIT

seek

OMELIA

EIVSDE

vir: Fl, rvcipIT viii Ve, INCIP xxx«e uocationem vir (sze, Joco virir) z4*, rNCIPIT OML NO[NA xxx euanid.] P?, rwcrP viri O!, mwcCiPIT NONA P5, ozz. O*, rNCIPIT -VIII- Ozz ; INCIP -VI- AD MONACHOS (adnot. in edit. 1x im zzg. zz.recent.) P*, NCIPIT SEXTA PF? ; iNCIPIT NONA P!.

Godd. ': T/!4Ge4/ PIA p14

(2a regnum P1AP"A Ba/6a cor .. me] om. P!AP"^ 9a sincetitàxxx (tis eras.) P'^ — 12a terrenae] oz. Ge^ superfluaeque P14P7A 14a (supetequitat] 247. quando maiorem nobis metum humanus oculus quam diuinus indicit, quando Ez;G.*XX1X) (nos] oz. Emus.G.XXX1X) 15a (nos] aedZ. esse Ens. (credimus] «47. pet diuersarum passionum uitia E; G.XXXIX) (Sz EXXIX) 16a (illa anima Ez;.G.XXXIX) (quae] edd. pet concupiscentiam saecularium uoluptatum Es.G.XXXIX) (efficitur Es. G. XXXIX) (saeculi] mundanae conuetsationis E.G. XXXIX) (potest Es. G.XXXIX) 17a (efficete Ejus. G.XXXIX) (dei] diuinitatis Eus. G.XXX1X)»

522

HOMILIA XLIV, r-2

1. Videte wuocationem uestram, fratres carissimi : uenire quidem ad eremum summa perfectio est, non perfecte in eremo ui-

uere summa damnatio est. Quid prodest, si locus quietus tanA

IO

tum corporaliter teneatur, et inquietudo in corde uersetur ; si in habitatione silentium sit, et in habitatoribus uitiorum sit

tumultus et colluctatio passionum ; si exteriora nostra serenitas teneat, et interiora tempestas ? 2, Solemus annos nostros et spatia temporum, quibus nunc uiuimus, supputare. Non te fallat, quicumque ille es, numerus dierum quos bic, relicto corporaliter saeculo, consumpsisti!

1 1 Cor. 1, 26.

FoxXt-FTXI—$9/09/F1- 725— 41 p3—01p5-09-Oz;/ p4F3/P1/ /14G0A/ 1A p7A

1 Videte uocationem uestram] zs zzg.nfer. al.zz. O9 (et adser. not. illeg.) F? ; [/ncuria ziniatoris oz. V ]idete Oz

Vidite

F^X-H1—$9/Qo[FA- Vo — A1p3—Oxp5-Orz/PAF3/P1J V'14GeA/ 1A "A 1 (fratres carissimi] Ideoque fratres ane Videte Es.G.UVY1) [zodd. V14Ge^/P1AP"A], Eus.G.XXXIX) uestram] nosttam H! ^ 1/2 quidem] z/a F91-H1—$9/ 14 Ge4/ P!AP"^ (PL, 67 [co. 1067]) ; oz. cett. (PL. 50, PL, 67 [co/. 1089]) 2 non petfecte] praem. sed P? (Eus.G.LV12 [zo42. V/14Ge^/ 14, exc]usiue cod. P^], Ens. G.XXXIX), add. autem O!P5-Oz; 8 damnatio (3 ////. eras.) 31 (Quid] Nihil Defensor) si] oz. Ve 3/4 locus quietus tantum corporaliter] /z X! (Eu. G.XXXIX), in loco quies cezz. (PL, 50, PL, 67 ; Eus.G.AV1U [codg. V14Ge^/P1A P"A]) 4 uetsetur] seruetur H! ; (add. quid inquam prodest E;.G.LV1 [cogg. V14GeA/p1Ap7A]

6 in^] s. suppl. alm. F? — sit] oz. F1-Vze— 441p —O!P5-Osz[P^F/P1 (PI, 50; Enus.G.VH] [rodg. V'14GeA|PIAP"A] EuG.XXXIX [rod F1-V/e— A1p3— O1psO"-O;z/P*F*/P!]) ; (tumultis Defessr [-tus codd. W .$ B] 6 ec] add. in H! 2o possideat Ezs.G.UVIU [ro27, [142A] P14 p'A]) intetiora] a4. nostra €

FoX-H1—$9/QoJFA- V? — At p? Q1p5-Os;PAE3/p 8 (Solemus] aZ. interdum Eu;.G.XLv1i)

tempotum spatia — Q9/F1-]/e—41

P3—O!P5-Og;[PAF9/P! (PL, 50) ; (tempora Ezs.G.Xuvnr) 8/9 (quibus ... uiuimus] ozz. Ezus.G.XLvimm) $ nunc] hic O!P5-Ozz7/P4F$ 9 uiuemus X1 (al.z2.) ; om. Fi (supputare] dinumerare Ez;.G.XLvim) fallat te — .$? ; (te seducat Ew;G.XWIT) — quicumque illi est F?, quicumque illf ess (t eras.) 2 (aLzz.) ; quicumque es ille —- P*F? ;(homo Eu;.G.XLVUuT) — 9/10 (numerus ... consumpsisti]

aetas tua. Eg. G.XLvur)

HOMILIA XLIV, 2-3

523

Illum tantum diem uixisse te computa : in quo uoluntates proprias abnegasti; in quo malis desideriis restitisti ;quem sine ulla regulae transgressione duxisti. Illum diem uixisse te computa : quem non malitia, non inui1; dia, non superbia contaminauit ; quem non mendacii, non periurii culpa respersit ; qui peccato non cessit ; qui diabolo repugnauit. Ilum diem uixisse te computa : qui puritatis et sanctae meditationis habuit lucem ; quem non conuersatio tenebrosa 20 mutauit in noctem. Illum, inquam, diem applica ad uitam tuam : cuius usus peruenit ad animam tuam. 3. Solemus etiam nobis de corporalium ieiuniorum ac uisibilium uigiliarum assiduitate blandiri, qui post uigilias — ac 25 forte de ipsis uigiliis — ad obtrectationes, ad uerbositates, ad

murmurationes egredimur. Nam qui se de choro psallentium

ad comissationes

in-

FoXt-H1—$9/Q9JF1- Vs — A1p3 —O1p5-Op;|PAF3/P1

11/13 (Illum ... duxisti| oz. Ez:.G.XLvnHr) 1i Tantum illum diem -— O!; Illum diem tantum — P4F? ^ conputat H! ; computaxx (2//. ta eras.) Oz? — uoluntatis F! 12 in quo ... testitisti] ozz. H! (PL, 67) malis] ozz. F1-V/e—.41 P3—O1P*.Om[PAF9/P ; (def. H1, PL, 67) — testitisti] resisti F9 (zzz), telististi 27 ; add. in F! ; (def. H1, PL, 67)

13 regulae transgressionern 2/! (z/.77.), transgtessionex (m eras.) regulae — .$? ; transgressione regulae — P4F? ^ 14 (Illum] add. tantum Es. G.XLVIIT) te] oz. H* (computa] 247. quem deo deputas EusG.XLYVHD) — pon!] s. H! 14/15 non inuidia] s./. suppl. al.z. 2 ; (om. Eus. G.XLvIm) 15 (superbia] luxutia Ezs.G.XLVHT) contaminauit] commaculauit Fi-L/e—.,41P3—0O!p5/P4F3/P1 (PI, 50) ; cumulauit Oz (mendacii] maledictio Ez;.G.XLvim) 16 (periurii] 247. non mendacii Ez;.G.XLVII) (qui! --»h cessit] rozz. PI^ 67 ; Eas; G.Xbvitt) in (m zag. suppl. al.z.) quo (o ex i al.zz.) peccatü (ü ex o a/.zz.) $? non gessit F?, concessit F1!, non gessisti (-ssisti Z& ras. 4 litterarum, al.gzi.) $9 16/17 (qui diabolo tepugnauit] ozz. PL. 67) 16 qui?] inj (n ras. à literarum, al.m.) 5? diabulom (o ex u) Z*— 17 repugnastl ax 18/19 Illum ... lucem] zz zzg.infer. suppl. F1 18 (diem ... computa] inquam uixisse te iudica diem Ez;.G.XLVI) 18/19 (puritatis ... meditationis] bonotum opetum .Ezr;G.XLVHT) ^ 19 meditationes Fi! 21 diem inquam - $9; "diem "inquam — Oz usus] lucrum H? (PL. 67) 22 uenit H* (PL 67) 23 Solet (t m ras. al.;.) etiam sibi (sibi zm ras. aL.zz.) P! 23/24 ieiuniotum ac uisibilium] ozz. HT! 24 blandire F?, blandiri (2/7. 1 per ras. ex e) 2 blandiré .$? (g/.z.) 24/25 ac (hac F! ; aut P^F?) de ipsis forte uigiliis — (Q?/ Fi—.41p9—0O1pP9-Oz;[P4F9/P! (PL, 50) ; ac de ipsis uigiliis forte — Ye 25 obtrectationis F!/P* (PL 50) uetbositatis F!/P! (PL 50) 26 murmutacionebus (e ex 1) 2! (2/.;7.) ; murmurationis F! ; mutmutrationis malum P! (PL 50) egredimus H!, egreditur Q9/F1- /g— 41P3—O!P5-Or;|P^F9/P1 29 Nam] om. Fi-V/e— AXP*—OXP*5-Ozz[PAF9/P3 ; (seclusit PL. 50) ^ cuta Fl, chóró Ve (al.z.), coto P? (al.z.) ; Cura Pi (al.zz.) psallentum P? comesationis F!

524

HOMILIA XLIV, 3

honestas bibitionesque fortius — non solum dammnabili transgressione sed etiam admirabili uilitate — subducit : 3o multo esset leuius si sobrietate dominante dormiret. Et ille qui, ieiunans, oneratum et praegrauatum pectus iracundiae uel indignationis districtione circumfert ; qui a uino se abstinet, et in sensibus uirus amarissimae discordiae ebrie-

tate turbatur; qui, inquam, exteriore salutifera poculorum

5; parcitate se macerat, et interior eius mortiferum uirus odiorum

uiscera infectus eructat : nonne in se propheticas uoces dirigi,

28 cf. 1 Pett. 4, 5. 35/36 cf. Caes. Atel., Serm. xrvir, 1 [CC 10s, 211 (202), 20/21] (ut interdum necesse babeant uiscera nimio potu plena per uomitum relaxare).

FOXi.H1—$9/Q9|F1- Ve— A13 —O1P5-Orz| PAFS/ P1 28 bibitionis que Z! (2/.7.), bibiónesque $? ; debitionisque P! ; (potationesque IPIE) fortius] furtiuas H!/Q9/F1-Ve—.41P3—O!P*-Oz/P*F3/P* (PL 50, PL 67) ; furtiuis 5? (solum] ozz. PL 67) 28/29 damnabilem transgressionem F9-H? (per ras. corr.), damnabile trangressioné Z! (a].z.) 29 etiam] ozz. 21-H1 admirabili uilitate] Zza F11—.$9/09 (— /Jeczio difficilior ; — «rapaóó£m drug» ; — cf. Cic., De fin. bon. et mal., IV, xxii : "baec «mapábo£a» illi, nos «admirabilia» dica745") ; admiserabile uilitate F?,acmirabilé (7 s455/.2/.77.) uilitate Z'* ; abominabili uilitate ce. (PL, 50) ; (abominabili utilitate PL, 67) subducit] Z//eg. ( forz. sed) F?

30 multo] multum (-tà) F9271-FT!I—$9/0? ; Zn zzg. suppl. (al.z. ?) F* ^ esset] est esset

et H!; om. F?; éé P* (gj) leuius] melius O!P5-Oz; si] oz. F9/O! sobriolentia F!-I/e, ebriolentia 441P3/P*F? ; somnolentia O!P*, sompnolentia Oz ; só«nolentia (^no Zn ras. al.zz.) P! dormi«tit (pr. e eras., alt. 9 suppl. alm.) At 381 Et ille] oz. F1-V/e—.,41P3—0O!P*-Ozz/P*F8/P* (PL, 50) Et] oz. Q? pt(a)egrauans F!-J/e—.41P3—0OPp5-Ozz/ PAF$/ P1 31/32 iracundiae (-dia (Q?) uel] solutionis et F!-T/c—.4! P3—0O1 p5-Ozz/ PAF$/ P1 32 indignationes Tir distinctionem F? ; distentione Q?/F!-Ve—0O!-O;z (PL 50), distensione .A1p3— p5/P4F3 » distentione Pt (al.z2.) 82/33 (qui ... turbatur] quid enim prodest si uinum fofsitan patum bibamus et turbata mente amata discordiae ebrietate potemur Er. G.LXIV) 32 (qui a] quia PL 67) 83 se] in rg. suppi. alm. F9, om. S9|Q9]F1Ve — A1P3—O!P5-Ozz/P*F3/P* (PI, 50) absténft 93; abstinens F!-I/e—.41p3/p1 in] oz. H1! uitos F9. uirus hsbens $0 (ZJwpys suis F1-/e—,41P?* —O! P5-Ozz/P*F9/P* (PI, 50) ; (uirtus amatum PL 67) amara Fi-Ve—,41p3—O!P*-Og[P*FS/P1 (PL, 505 Eus.G.UX1V) 34 (qui inquam] quid prodest Ez;.G.LX1v) extetioré X, exteriori HI l extetius« (-us« Z5 ras. à litterarum al.z2.) 5? ; in exteriore Q9/F!- Ve—O1P5-Ozz/P! (PL 50) ; in extetiotibus /41P?/P^F5 ; (exterioti et PL. 67) ; (si exterior Es. G.LXIV) 35 (macetet Eus. G.LX1V) interior eius] //a 21/Q^, interiotels F? (/.z7.), interiora eius FT1—.$9 (PL 67) ; intetior F!-Y/e (Eus.G.VX1V), ab interioribus 44tP3/P^F9, in (ozz. Ozz[P*) intetiore homine O1P5-O;z/P! ; (et interiot cot eius PIL 50) uitos F! Sodiorum F? ; sidoniotum V/e, sodomorum 741P3—0P5-Oz/ p4Fs/ pt 86 (uiscera infectus] ozz. PL, 67) uisceta] ozz. H1, uiscetib; (-ib; Zn ras. al.zz.) $? ; (visceribus PL 50) infect«is (g//. 1 per ras. ex u) 5? ; (infectis PL, 50) eructuant H!, eructuàat $9 (gl;z.) ; etuctuat Q? ; (eructant PL, 67) ; (eructet Ezs.G.LX1V) uocis F! ditigit $9 ; dirigix (1 Z£. eras.) P1

HOMILIA XLIV, 3-4

525

iam etiam in praesenti uita praedamnatus, intellegit : Non tale ieiunium elegi, dicit dominus, uel illud : Ex winea enim Sodomorum winea eorum, ei uitis eorum ex Gomorr(hya ; wua eo4o rWm wua fellis, ei botrus amaritudinis in ipsis ? 4. Ita autem

interdum

diabolus,

cum

aduertit

animam

fide uacuam et dei timore nudatam, ita diuersis passionibus inebriat mentem : ut, quando aut maledicimus, aut irasciipur,. aub .obtrectamus, »quando: X^ suscite? SAELTEUS; 45 aliis nos nocere non nobis credamus. Sed non ita est, nam uniuscuiusque uitii malum in suum recurrit auctorem (sicut dicit sermo diuinus : P?E, s? malus fueris, solus hauries mala iua) : suam linguam maleloquus ma-

37/38 Is. 58, *6 (LXX) ; cf. Is. 58, 5. 38/40 Deut. 32, *32. 41/44 Ia ... eredamus] cf. Euseb. *Gallic^, Hom. xxxvin, 6 [lin. 202/206]. 41/42 Is. 29, 8; 32, 6. 44/48 Prou. 9, *12 (LXX).

FeXiH1—$9/09/F1-Ve— A1P2——O1p5-Oz;|PAF3/P1

31 iam] Immo .$? intellegit] intellegat FI! ; 277. quibus dicitur 741P? ; intellegitut F? talem F9-H! 38 eligi P1 enim] ozz. OL P9-Oz; 39 uinea] uinum EIOOPITL 6D tissu uitis] satmentum (Q? ; uites F!-V/e—;4! P3—0O!p5-Ozz[ IPSES/PECDIS OQ DIS 67) ex|einso gomotta codd. (g ex c, alt. o ex u, al.zz. 27) 40 uuax (1 Z. eras.) 5? butrus F9, 27! (corr. a].72.) ; botris Oz amati-

tudines Z!(glz.)

in]om. H!/Q9?

41 auertit F?—$? ; aduerter& (Q^ ; aduet-

tetit F!- /e— 41P3—P5/P4F3/P1 (PI, 50 ; Eus.G.EXIV) ; auetterit Ot 42 fidex (m eras.) .$? nudatá« (1 J£. eras.) H* 43 mentem inhebriat — O! (mentem] ozz. Eus. G.LX1V) ut] Et H1 aut!] s.Z. suppl. al.zz. 2 43/44 (irascimut aut obrectamus aut maledicimus

— E4f.G.XU ; maledicimus aut obtrectamus

aut irascimut c EzrG.LXIV) 43 maledicimux* (* supra s eras.) F? (al.zz.), maledicimur H1—.$9 43/44 irascimus (T supra s eras.) F? (al.z.), irascémur 9? (al.z2.) 44 obtrectamux (t supra s eras.) F? (al.z.), obttectamut 5? (al.z.) quando ... agimus] e//qua uerba excidisse uid. (cf. Eus.G.UXYV) ; ut (s.[. al.z. F?) quando sic agimus F9—.5?, quando agimus 2, quando h(a)ec agimus F11!/Q9/F1/e— 41 p»— Q1P5/P*F$ (PL, 50, PL. 67), quando fi agimus Oz ; quando hoc agimus P! ; (oz. Eus.G.XM) ; (aut fraudes aut falsitates adulterato sigillo ueritatis operamut, aut fraudes aut falsitates... operamur

quando haec agimus Ezs.G.LX1Y [e g/ossa : quando haec agimus 45 alii FH! nos noc. non nobis] 7za H! (PL 67), nos noc. x (à eras.) F*, nos noc. non X! ; non noc. P*F? ; nos noc. ce//. (PL. 40 ; Ezr.G.XIALLXIV) credimus 22-HYOm 46 est ita — Ovmz[P*F? (Enur.G.XLII, e; add. carissimi) ^ nam] oz. Eus. G.X11V) uitii] uiti F9 (g/.2z.) ; s.J. suppl. Ot (al.zm.)/P* malum] aZ. ut supta diximus Oz 46/43 suu aüctotem fecurrit — D5 (recurtrit] redundat Ens, G. XL) 47/48 (sicut ... mala] in quo illud Salomonis impletur : Fili ... mala post corrumpit [aspergit] Ezur.G.XUm) Sicut ... fuetis] oz. Or (sed cf. supra, ad u. malum, lin. 46) 47 dicit sermo diuinus] dici setmo diuinus H! ; sermo diuinus ait P! ; (dixit Ezs.G.LXIV) 47/48 Fili ... tua] ozz. Ve 48 tua] 7/a 2A-H (PI. 67), oz. cett. (PL..50 ;. Eus,G.XMAUCEXTV) male lbquus F^? (aj.z.), maleloquius Z! ; maliloquxus (z/Z. i eras.) Q? 48/49 maculat«« (ur era.) 5?

526

HOMILIA XLIV, 4

culat, suum cor obtrectator exulcerat, suae mentis lumen ira-

5o cundus obcaecat, suam inuidus animam uelut £inea corrumpit. Et sicut exulceratis parentibus nascuntur uiperae — sicut, inquam, nasci uiperei fetus disruptis matrum uisceribus asseruntur —, ita humana praecordia, ipsius primitus quas conceperint passionibus, dilacerantur. 55

Illa, inquam, praecordia,

de quibus uitiorum generatio serpentina ipsa profertur, ipsa primitus monstruogsa partus fecunditate uiolantur — de tali partu dicit sermo diuinus : Ecce $arturüit iniustitiam et concepit dolorem et peperit iniquitatem. Conuertetur dolor eius in capite evus, el dn. uerticem dbsius iniquitas evus. descendet.

50 Luc. 12, 33. 51/53 cf. Plin., Nat. hist, X, 169-170; Prudent., Amatt., 581 sqq. [CC 126, 136]; Symphos., Aenigm., xv 1r [CC 1334, 636]. 57/08 Ps.:7, r5. 58/59 Ps. 7, *17.

FeXt-H1—$9/g9]FA- V/o— A1P3—O1p5-Op;[PAF9/p1

49/50 suae mentis lumen iracundus obcaecat] pos? cottumpit (//z. 50) £r. H1 49 obtrectatur F! sui 273 50 animam inuidus — .$9 (Ery.G.XLIT) Inuidus A! — (uelut] oz. Ezs.G.X111) tinea] tine* 2, tabo .$? ; quadam (quidam Ve, aquam [/forz. ex ddà male interpr.] O*) rubigine pestifero liuote (forz. e glossa |a

4. labo] im fextu irrepía) Q9[|F1-Ve— AYP3—O!P5-Oz/PAF8/P1 (PL, 50; Eus. G.LXIY) » (ueneno liuotis Ezr.G.XLdT) cottumpit] dezm 3 wel 4 B. eras. $9; corrumpet F! ; (aspergit Es. G.XL11) 51 sicut] x«Sick F? 52 uipereei (77 uidetur) 3* ; uipetei Q? fedus 21 diruptis O!P5-Oz; matrum] natutam F!-Ve; natuta P! ; (mattis Ezs.G.LXIV)

53 praecordia] corda O!

ipsius]

ifa F?271, ipsis« (-sx n -us eras., al.) $? ; ipsis cett. (PL. 50, PL, 67 ; Eus. G.UX1V) primitus] primiciis Ozz 53/54 conceperit F9, concepetént 271 (al.zz.) 54 passionibus] possessionibus Fi! 55 serpentina] sempiterna P* ipsa!] so/us 271, oz. cett. (PL, 50, PL, 67 ; Eus.G.UX1Y) ipsa?] illa Oz 56 monsttruosa] monstra usa Q?" ; monsttuosa a (for. ex emendatione monstià ^ zzale interpretata [cf. Q"]) F1-Ve—P?/P*F* ; monstruosa x (a//. a eras.) /4*, monstruosi OLP5-Orzz ; monhsttosa a P! partus] partu F!-Ve—P3/P*/P! ; -s Postea suppl. 7A* ; (add. sui Eus. G.LX1V) uiolantur 2! (/.77.) ; uiolatur P9 (g/.z.) 5? tale F? ; (hoc Eus.G.bX1v) patturit E!-H'/P*F? (PL, 50 ; pattutiet .$? ; parturiuit O1P5-Ozz iniustitia F?/F1-V7e et] za 2?-H (Vulg. sub. asterisco), om. cett. (PL, 50, PL 67 ; Eus.G.LX1Y) 89 caput« (-ut« 7n -ite eras.) 5? ; caput Q9/,41p3— O1p5/pa F9JP! (PL 50, PL 67) (cuz Vulg.) ; capd (uf uidetur) Om! uettice F1-Ve ipsius] eius Q?/F1/p5-Ozz/P1 eius?] ipsius Q? ; ozz. Oz discendit F9, discendit Z1, descendit H1-$9

FoX1—$9/F1-V2 — A1 p?O1p5-Op;]P4FS/p

HOMILIA XLIV, 5

527

60

5. His itaque — 4qui»a noster utpote circa uos feruentis caritatis animus pro aliquorum neglegentiis longe cruciabatur doloribus — praemissis, affectu et ex aliquo onerati pectoris aestibus praecipimus, admonemus, atque etiam uos pro uobis — si tamen affectum praecipientis audire non de6; dignatis — obsecramus : ut de reliquo corrigamus mores, neglegentias emendemus, ne huic postmodum non cum linguae ac sermonis uirga sed cum his uerberibus, quae obdurata deposcunt corda, ueniamus.

63 cf. Ouid., Heroides, xvi, 25 (pectoris ... aestuzz).

FoZ1—$9/F1. V2 — 41p3— O1P5-Orz[PAF9/P1

60/68 His ... ueniamus] oz. H!/Q? 60 His] Hec .$?; Hiis F? ^ itaque quia] restitui ; itaque (ozz. quia) F92/1, itaque a (exp.) 9, itaque (forz. ob praeced. -que, oz. qui-)a L1-VWe—4741P?—0O*P*-OzP*F$ (PL, 67) ; itaxquib: (qub; sj5rg q: erar., al.) P! ; (itaque auditis PL, 50) noster opottet F?3!, nostra opottet .$?; nostra utpute F!-V/e, nostra utpote 741P3?—0OP5-Or/P*F3/Pt (PI, 67) ; (nostrae

ut oportet PI, 50) 60/61 feruenti (-tia F9?) caritate (-tis F?) circa uos — P*F* 60 feruentis] resZizui (PL. 50) ; ftequentiae F9, feruentii £5, feruentix« (ae eras.) 59 ; feruentiae F!-l/e, feruentia /41P3—O! P*-Oz;/P3/P! ;» feruenti P* (PL 67) 61 catitate« (-ex zm -is eras., u£ uidetur) $9 ; catitate P* (PL, 67) animus] ozz. F!Ve—O!P*-Oz;P'! ; quae 24!P3/P*F? (PL, 67) neglegentiis] negligencids 2n (al.z.) ; add. quatum O!P5-Ozz 61/63 longe ... aestibus] impendi .$? 61 longo 441P3—0O!P*-Oz;P*F$/JP* (PL 50, PL 67) 62 dolóribus 2! (g/.),

(def. 59) ; dolore F!-Ve—4.A!P3—0OP5-Oz;/P*F9/P* (PL 50, PL, 67) affectu] (def. .$9) ; ozz. F1-Ve— A1P*—0OP5-Oz;P*F3/P* (PL. 67) ; (Sed praemisso affectu Seclusit PL, 50) — et] ozm.P' ^ ex aliquo onetati] (def. $9?) ; exonxecexetati (-onin ras. 8 litterarum) al.zm. P* ; (aliquibus exonerati PL, 50) honetati 27, (gef. $9) ; honorati F!-T/e, exhonerati 441, exonetati D? (a/.77.), exonetati O!P5-Ozz/(P!) (PI. 40) ; exhonetatis P^, exonetatis F? (PL, 67) 63 pectus F9, (def. $9?) ; peccatoris F-Ve|F? ; peccatorum P! ptaecipemus F?, praecipimur $9/T/e atque] exp., del. 59 64 nobis O!P5/P! effectum FP-Ve/P* (corr. al.zz.) ptaecipientibus F?, praebetis 5? ; praecipitis F!-T/e, petcipitis 441P*—0O! p5-Ozz/P4F$/Pt audite] ozz. F9—39/F1- [/e— AY P3—0O! P5-Ozz/ PAF8/ P1 64/65 non dedignatis] non dedignatis 27. (gn.recent.), om. 59F1- Vo—. A1 p3—0O! P9-Ozz/P*F3/P! ; (non dedignemini PL, 50, PL. 67) 65 obsectantes .$? cottigatis /41P9/P*F$ (PL, 67) 66 emendetis 441P3/P^F? (PL, 67) ^ huic] huius Ve/P! ; ad uos ZA! P3— O1P*-Oz/P*F? (PL 67) ; (huc PL 50) non] oz. P! cum] con FP! 67 ac] uel .$? sermones F?; setmonib; P?(gLz.) ^ hiis F? uetberibus] 247. obnoxii .$? quae] 447. qui F? 67/68 obtutata F! 68 inueniamus $9

FoX-H1— $9/Q9/F1- /o— A1P*—OP5-Op[ PAF9/P1

528 79

HOMILIA XLIV, 6-7

6. Elaborate ergo, fratres carissimi, ut deinceps inter uos contentione laudabili ac meliore tandem aemulatione certetis : quis uestrum in opere dei promptior, quis in oratione feruentior, in lectione sollicitior, in castitate sit purior, in sobrietate

sit parcior, in lacrimarum largitate profusior, in corpore honestior, in corde sincerior, quis in ira mitior, in mansuetudine feruentior, in 75 moderatior, in risu rarior, in compunctione

grauitate fundatior, in caritate iucundior. 7. Et ideo : nosmetipsos castigemus quotidie ; ipsi nobiscum rationem de quotidiana conuersatione faciamus. Alloquatur se in secretis cordis unaquaeque anima, et dicat :

8o

"Videamus

si hanc diem sine peccato, sine inuidia, sine ob-

trectatione ac murmuratione transegi; uideamus si hodie aliquid, quod ad profectum meum, quod ad aedificationem

**/88 cf. Euseb. Alex., Serm. v [PG 86-1, 5454]. v*/78 cf. Euseb. *Gallic.", Hom. 1v, 6 [lin. 171/173]. v? cf. ps.-Columb., Instr., 1z, 3 [SLH 2, 72, 12]; Euseb. *Gallic/, Hom. xri, 8 [lin. 117/118]; Hom. xrz, 5 [lin. 118]; Serm. extr. 6, 2 [lin. 13/14].

FoX1-H1—$9/00/F1- Vo — A1p3—O1P5-Op;/PAF5/P1

69 Bt laborate HI!, Laborate $9; oz. O?: — ergo] potius F1-I/e—.,41P3——Otps. Omz[P*F?/P* (PL, 50) ; (om. PL, 67) fratres carissimi] o». F!-[/e—.41ps—01

P5-Om|P^P3/P! (PL 50) deinceps ut - PF1-V/e— 41P3—0O! p5-Ozz/ P4FS/p1 (PL 50) . uos]nos F!/P!(corr. a]:z.) ^ 90 laudabile F? ; laudali (2D meliori FH/Q9?/OYP5-Oz;[P*F? (PL, 67) aemulationé F?, emulationemr 23! ^ (certemus Ens. G.bX1V) 71 quis!] quisque H! ; qui PF! ; (Sit unusquisque PL, 50, Vnusquisque PL 67) (uesttum] nostrum, e/ adZ. his praecipue diebus Ezs.G.LXIV) in!] ut H? ; s.Z. suppl. al.zz. Q^ dei] 222. studeat esse H1 (PL. 67) quis?] om. H* (PL 50, PL, 67) 71/72 feruentiot in lectione] oz. Q^ feruentior] frequentior H! (PI, 67) 92 sollitior F^ 72/43 purior in sobtietate sit] ont. Q9 (ob bogzoeotel.) 72/34 (in sobtietate ... honestior] in corpore honestior in sobrietate [oz. sit] patcior in [oz. lacrimarum] latgitate profusiot - Es. G.LXIV) *3 sit] om. F!-VWe—.41P3—0!p5-Or/paps/pr largitate lactimarum « Om[P*F? 94 quis] oz. H'/Ve— A1P3—01P5-OrzJPAF9/P1 (PI, 67) in?] ozz. F1 75 moderatior] modestior H! (Ez.G.VXIV [cod. Ra]) 25/76 in! risu ... fundatior] ozz. O1P5 risux (1 //. eras.) P^ «5 (feruentior] profusior EujG.LX1V) — v? ideo (s./. P*)] add. ipsi F9—$9/Q9/ F1- 7; — 41p3 —p5. Os PARS] B (PL 50 ; Eus.GAV ; Caes.58) nosmedipsos (z//. o ex u) X1 (quotidie castigemus « Ear.G.1V) (quotidie] ozz. Caes.5) *8 de cotidiana conuetsatione rationem — P4F3 (oz. de) cotidiané Q? (a/.z.) faciamus (3 J/Z. eras.) F1 79 se] secum .$? secreto HT! (PL, 67) unaquaque H! 80 Vidémus F! (al.7z.) ; (Videam PL 67) si] deim rasura 16 fere litterarum P? acu -FIt hunc Fi-I/e— A41P3—O!, P5 (h£)-Oz/P^F$/P1 (PI, 50) die F921-H! — $1 ac] aut $? ; a Oz ; (sine Eus.G.IV ; Caes,59) (uideam PL 67) 82 (aliquid] ozz. Caes59) ^ ad!] in zzg. suppl. al.zz. $? 82/83 (meum ... aliorum] animae Cae;.59)

HOMILIA XLIV, 7-8

529

aliorum pertinet, operatus sum. Puto quod hodie illum incipientem destruxi, hodie seniori meo inoboediens fui ; menti-

8; tus sum, periuraui ; ira uel gula uictus sum, plus hodie risi, plus cibo ac potu, plus otio ac somno quam decebat indulsi ; minus legi, minus oraui quam debui. Quis mihi reddat hunc diem, quem in ami(lybus fabulis perdidi ?". 8. Ac sic, fratres, de omnibus neglegentiis nostris comfun9o gamur n cubilibus, id est in cordibus nostris. Si ita egeritis: nos quidem de profectu uestro laetificabitis, sed uos de acquisita salute gaudebitis. Nos uobis pro salutis uestrae acquisitione subditis. Donet autem illius pietas, ut ita de sermone nostro profi95 Clatis : ut nos uicissim uestris meritis adiuuetis ; nobisque sitis et in praesenti uita ornamentum, et in futuro praesidium. 88 1 Tim. 4, 7 ; cf. Horat., Satyr., II, vr, 77-78 (aniles ... fabellae) ; Hieron., Comm. in Hiez., XI, xxxvi, 1-23 [CC 75, 526, 1502] ; e.a. ; — uart.lect. zmanibus fabulis] Caes. Arel., Serm. rxxx, 1 [CC 105, 329 (315), 3] ; cf. Eph. 5, 6. 89/90 Ps. 4, *5.

Fo51-H1—$0/09/F1- [7o — 41p3—0O! p5-Ozz/ P^ F8/ P1

83 aliorum] oz. Ve pettenit 275, pertineret .$9/O9/F1/o— 41—0O P9-Ozz/ PF'$ (PL 50) hodie] odiae H: 83/84 (illum ... fui] ozz. Ezus.G.1V ; Caes.9) 83 incipientem] insipientem 271, insipienter FH (PIL 67), adZ. aliquid boni s. a/.zz. $? 84 seniore PF? 85 sum!] oz. H! peiuraui Q? (PL, 50) ; (peietaui Eus.G.1V [exe/usiue codd. Ge-GeB, fort. recfe ; pexieraui codd. W1—F!B]) ; (oz. Caes?) ^— (ita uel gula] ira uel concupiscentia Ez:.G.1V ; pet iram uel concupiscentiam Caes.) 85/87 (plus! ... debui] nec alicui benefeci nec pro timore aeternae mottis ingemui Eus.G.1V ; Caes.59) 86 cibo] esca 5? puto F*, pdtó £1 (g/.z.), potui $?/V/e— 441p3—O1P*-Ozg;/P^F? (PL, 50) somno ac otio — P4F? quam] «47. quem Ve (PL 50) 87? teddet P5/P*F9 (PL, 50 ; Eus.G.IV ; Caes.) 87/88 (hanc diem quam Enus.G.1V ; Caes.99) $87 hunc] hé P5-Oz quem] ám (9 s. supp/. al.z2.) Oz 88(fabulisin uanis PL 50) ^ inanilibus] reszizzi ; inanibus F9-ET1— $9/O02 (recte ?), inanib (b zm ras. a/.zz.) 2* ; in uanis Q9/F1- V/e— 41P3—0O!P5/ P4 F$/Pt (PL 50, PL. 67 ; Eus.GV ; Caes.9?) (fabulis] tebus Ezs.G.1V ; Caes?) ^ (petdidi] 277. quam in cogitationibus noxiis pessimisque consumpsi Ezr.G.IV ; Caes.59) 89 Ac sic] Ac si H1, Ita $? ; Hac si F! nosttis] s./. 21/P5 89/90 compungamus Q? 90 ^nosttis id est in cordibus^ - P? 91 agetritis H1 quidem] quid est H!* profecto F! laetificabimur H!/Ve—.41P3—0O!p5-Ozz;/ F3/Pt* (PL 67) ; laetificabitiS F* (gl.zz.), létábimur P4 ; (laetabimur PL 50) 92 sed] add. et Ot uos F? (a].z.) gaudebitis] a27. et Q?//41—0O!P*-Oz/P*F* X 93 Nos ... subditis] s zzg.infer. suppl. al.z. 2 Nos uobis] x«« (nos eras.) uobis Bero n0 2/5772) salute H! Subdetis ádquisitione — O! acquisitione] ad-

quaesitionem F*, add. dó s. a/.z. $* — subditis 44! (z/.2z.), subdetis O!P5-Orz/P* IS 0PIETS0PILI67) 94 (Docet PL 67) autem] ozz. F9/O!P5-Ozz/P^F? * eras. 9 illius] dei (m ras.) 44! ; (add. qui potens est PL, 67) 95 metretis F? ; orationibus

O!P5-Ozz/P^F9/P* (s./. al.zz.) sitis] pos? otnamentum (/iz. 96) rr. F1-1/2— AYP?—0OP5-Ozz/P^F8/P* (PL, 50) 96 et!] ozz. F1- 7e — AYP9?—O! p5-Ozz] P*ES/P1 (PI, 50) uita] saeculo H! (PL, 67) ; om. F* ; (seclusit PL, 50) otna-

méfitdm Pl(alz.) . futura Q"/O!P5-Oz; (PL 50)

530

HOMILIA XLIV, 8

Adiuuuante domino nostro Iesu Christo, qui cum patre et spiritu sancto uiuit et regnat in saecula saeculorum. Amen.

F^ZX-H1—$9/QU/F1- Ve— At p3 OV P5-OpjPAF9/P1 97/99 Adiuuante ... Amen] ozz. F?/O9/F1-V/e—,A1p3—ps/p*FS/PA (PL 50) Adiuuante ... saeculorum] ozz. 31/01-Ozz 97/99 Iesu ... Amen] ozz. .5? (in] deus per infinita PL, 67).

97/98 98

Expl. ExPLT OML SEXTA F?, exeLICIT HVML VI Z/, ozz. H!—3$9?/O? ; ExpPLICIT OML -VIHI- AD MONACHOS F!, EXPLICIT OMELIA NONA l/e, EXPLICIT OMELIA VIIII ZA, xCIPIT (IN eras.) OML NONA P?, ExPL OML vriit O!, EXPLICIT OMELIA NONA P5,

EXPLICIVNT

OMELIE

EVSEBII EMISENI

O7;

OMELIA SEXTA F? ; EXPL OMELIA NONA Pt,

EXPLICIT

OMELIA

:VI: P4, EXPLICIT

HOMILIA XLV (44) HOMILIA X AD MONACHOS

MONITVM Codices : F!

:Bnusszr, Koninklijke Bibliotbeek, 651-52, S. 1X in., f. 53V-55V.

.A!.

: AwGERS, Bibliothbique municipale, 144 (136), s. X, f. 29-32.

P*

:Pamr, Bibliotbóque Nationale, Lat.2628, s. xr, f. 82-84.

O"

: Oxronp, Bodleian Library, Bodl.392 (2223), s. x1 ex., f. 15-16v.

P*

:Panmrs, Bibliotbéque Nationale, Lat.2811, s. xix in., f. 24-26.

O'

: Oxronp, Bodleian Library, Rawl.A.416, s. xit, f. 29-31.

Lo

: LowpoN, Lazbetb Palace, 358 (Vol.III), s. xir, f. 175-177.

P*

: Pans, Bibliotbóque Nationale, Lat.3333, S. x11, f. 22Y-23.28-30.

P5

:Panmzs, Bibliotbóque Nationale, Lat.17415, S. xix, f. 20V-23.

Ve

|: VENDÓME, Bibliotbique municipale, 133, s. xit, f. 129-132.

F*

:BnussEL, Koninkli&e Bibliotbeek, 11.951, s. x1m, f. 18.22V-24Y.

Editiones :

Gaigny

: f. 116v-119 : Homelia ad Monachos x.

MBvP 6 PL 50

: col. 6655-6665 :Homilia x. Ad Monachos. : col. 8574-859^ : (Eucherii Lugdunensis) Homilia x. Ad monachos. : col. 10904 : (Caesarii Arelatensis) Homilia xxrv. Ad monachos (a u. *Ait' usque ad u. 'putificant', lin. 1/4). : col. 2229(9-2231(9 : (ps.-Augustini) Sermo ccrxir. De Poenitentia.

PI 7.67 PI, 39

Excerptiones, compilationes :

a) Jin. 1/13.14/97 : In diebus... aetetnus ; 'Iractantes ... concedetut :

Caes! (— ps.-Faust.!*) : (Caesarii) Sermo cxcvrr. Homelia sancti Fausti de ieiunio Quadragensimae, r.2-4 [CC 104, 795 (753), 2/14 ; 795 (753), 18- 798 (756), 9] — (Fausti) Sermo xv. De ieiunio Quadragesimae [CS EL, 21, 280, 14 - 281, 4; 281, 10 - 284, 14]— (Homil. Ottob.) Hom. 29 Tc£. GnÉGOIRE, Les boméliaires du Moyen /Áge, in. Rerum Eeclesiasticarum Documenta, Ser. Maior, IV e 147]— (Homil. Toled.) Hom. add.8 [cf. GRÉGOIRE, 0.£., 181].

b) Jin. 1/13.14/67 : In diebus ... aeternus ; 'Tractantes ... redime :

MONITVM

533

Caes.

: (Caesarii) Sermo crxxxix. De aduentu domini, 1.2-3 [CC 104,

Caes?

C) Jin. 38/40 : ut, qui ... tedimat : : (Caesarii) Sermo crxxix, 7 [CC

771 (739), 11 - 771 (733), 5 ; 771 (731), 8 - 775 (732), 20].

d) Jin. 50/61 : Oportet ... suscitati Caes.99 (—

104, 728

(687),

lin. 28/29].

:

55.-.44g.99") : (Caesarii) Sermo rxvri. Ammonitio excerpta de libris sanctorum et antiquorum patrum, ut, qui se crimina capitalia fecisse cognoscit, ad paenitentiae medicamenta sine aliqua dissimulatione confugiat, y [CC 103, 282-283 (270), 21/26] — (ps.-Augustini) Sermo ccrx. Admonitio ..., r [P.L 39, 2226(9)]. e) Jin. 74/75 : Sed ... paupettas :

Caes.199 (—

bs.-/4ng.1^?) : (Caesarii) Sermo cxcrx. Omelia sancti Caesatii episcopi, in hoc sermone quo dicitur : «frange esurienti panem tuum », et quod melius est elemosina quam ieiunium, et ut peregrini uel in uno angulo domus excipiantur, et de uestimentis comestis, 8 [CC 104, 807 (764), 18/19] — (ps.Augustini) Sermo cxrnr. In Quadragesima ru, 8 [PL 39, 2025(4)].

f) lin. 130/131 : Noli ... potest : Caes.191 (— ps.-/Aug.9*) : (Caesarii) Sermo cxxxr. De sancto Iob, 4 [CC 103, 541 (518), 19/20] — (ps.-Augustini) Sermo r1. De beato Iob rr, 4 [PL 39, 1845€)]. Redintegrationes :

2) lin. 76 : aeta ... ptaelata : Eus.G.XW1 — : (Eusebii *Gallicani") Homilia xrvi, 2 [lin. 20/21]. b) Jig. 85 : mirifico ... commercio :

Eus.G.XWW1

— : (Eusebii *Gallicani') Homilia xrvr, 2 [lin. 15].

c) Jin. 94/96 : Sicut ... peccatum : Euy.G.5XYV — : (Eusebii *Gallicani) Homilia 1xrv, x2 [lin. 187/189].

d) Jig. 136/188 : ita ... dutatent : Enug.G.UX

: (Eusebii *Gallicani") Homilia rx, 9 [lin. 118/1260].

]

"8 rs is

m

m

NE

M

E

H

i iet

»

:

à

t mo dr.

A

: n

1 Cows

Cun I A

E WO?

t

Y^

E ,

'

"

'

»

ast T E

irm

B

:

ET »

n

ig di iti Jielin MA fo à tn v

a dinimi

| mosxoetdy^u

s»

vela.

i3

"rins uum deo "s nd

iie" i?ie

'

PIU

wg ovum

X REUS *

2a

"5

o» adirMA (ni

aus

P lekmx E

o

"jt d ades m

D

"DE p

XLV AD MONACHOS, X 1. Ait quodam loco sermo diuinus : 7» diebus sollemnitatum uestrarum : affligite animas uestras. Quare hoc dixit ? Quia ieiunia ac uigiliae et sanctae afflictiones humiliata corpora macerant, sed maculata corda purificant ;membris subtra5 hunt fortitudinem, sed conscientiis addunt nitorem.

Contritione enim corporum, redimuntur crimina uoluptatum ; per durae crucis exercitia, deceptae dudum carnis gaudia puniuntur. Ac sic : mortificatione praesenti, futurae mortis sententia praeuenitur ; et, dum culpae auctor humili10 atur, culpa consumitur ; dumque exterior afflictio uoluntariae districtionis infertur, tremendi iudicii offensa sedatur :

et ingentia debita, labor soluit exiguus, quae uix consumpturus erat ardor aeternus. 2, Tractantes ergo causam salutis nostrae : faciamus intra 15 DOS, quod circa nos medici solent.

Si laesura aliqua uel querela in prima corporis cute sentitur : curatio medicamenti blandioris apponitur.

1 AZ; quodam loco] cf. Euseb. *Gallic.?, Hom. xxxix, 2 [lin. 9]. 1/2 Num. 29, X29 2 [:eu4163:529552111232:52 72522 SINUt 42939057» 6/8 cf. Euseb. *Gallic.", Hom. xr, 2 [lin. 59/62]. 12 /abor solui? exiguus] cf. Euseb. *"Gallic., Hom. rx, 9 lin. 117].

Codd. : F1-Vz—.A1P?—O1p5-O9I o PAF9/p1

Inscr.INCIPIT EIVSDE OMELIA *X: AD MONACHOS F!, rNCIPIT DECIMA l/e, INCIPIT -X- AD MONACHOS 4ZÁ!, INCIPIT OMELIA DECIMA P5, rNCIP -X- O!, rNCIPIT DECIMA P5, INCIP OMELIA AD POPLM IN XL O*, OMELIA IN :XL: Lo ; INCIP :VII- (adno£. in edit. x

dn mg. m.recent.) P^, xNC1PrT SEPTIMA F? ; iNcCIPIT DECIMA P!, 1 loco] s. 24 2 (adfligetis Caes.199, Caes.19") 3 ac] aut F1I-Ve—4A1P? ; et P! (PI, 50, PL, 67 ; Caes.189, Caes") afflictionis PF! (humilia PL 50, DIEN) 4 sed] a77. et O! 5 adducunt P^4F? (nitorem] czz. Caes.19?) 6 Contritione (-trict- F3)] praez. Nihilominus de F!-T/;—P? (oz; de)—O!P5-

O9Lo/|P^F9/P! ;? (lassitudine Caes.189, Caes.19") enim] animi OtP5-O9[,o/P* F?; (om. QCaer.199) corpotum] oz. FP!-Ve—D9—0Op5-O9T o/ PAF$/P1 6/7 (uoluptatum] aZ. et PL, 39 ; Caes.199) * (exetcitia ctucis c QCaes.189) deceptae dudum] acceptae dudum F? ; (luxuriae uel Caes.189, Caes.19") carnis F1 9 sententiam 7e 10 extetiori F!-l/e, extetioti homini 24!P? ; extetior« (UiZ eras?) P3 (cotporiGaesi99u Gae5.195) 11 (iudicis PI, 39; Caes.!9, Caes.19") 12 (debita] peccata Caes.18?, Caes.19") 13 ardor] ignis Lo 15 SM: 2H medici solent citca nos — O! (medici] edZ. facere PL, 39) 16 séfititur P4 (a2.) | 1* blandioti apponitur P? ; (blandiores admouetut Caes.19")

536 20

HOMILIA XLV, 2-3

Si uero in ossibus uulnus absconditum, aut in uiscerum profunda demersum est : austeriorem ac uiolentiorem poscit uis occulta medicinam, ut ulceris magnitudo aut sectione aut exustione super[cur]etur, et dolor dolore pellatur. 3. Similis ratio in aegritudine zn£erioris hominis adhibenda est:

Si leuia sunt fortasse delicta, uerbi gratia si homo uel in sermone uel in aliqua reprehensibili uoluntate, si oculo peccauit aut corde : uerborum et cogitationum maculae, quotidiana oratione curandae et priuata compunctione tergendae sunt. Si uero quisque, conscientiam suam intus interrogans, facinus aliquod capitale commisit, aut si fidem suam falso ;o testimonio expugnauit ac prodidit, ac sacrum ueritatis nomen periurii temeritate uiolauit, si (nipueam baptismi tunicam et speciosam uirginitatis holosericam caeno com25

22 Rom. 7, 22; Eph. 5, 16. 28/29 facinus (crimen Caes.18919?) G]jonod capitale commisit] cf. Conc. Atel. II, can. 24 [CC 148, 119, 84/85] ; Conc. Massil. a. 535 [CC 1484, 89, 79 ; 94, 232] ; Conc. Aurel. a. 538, can. 9 (8) [CC 1484, 117, 95/96] ; e.a. 29/39 cf. Saluian. Massil, De gub. dei, vr, 2 (de nequitia temporum) [CSEL 8, 126 sq.]. 29/30 cf. Conc. Arel. II, can. 24 [CC 148, x19, 84/85]; Conc. Venet. a. 461-491, can. 1 [CC 148, 151, 25] ; Conc. Agath. a. 506, can. 57 [CC 148, 208, 298] ; Conc. Autel. a. 558, can. 9 (8) [CC 1484, 117, 94/95]. 30/31

cf. Conc. Autel. a. 538, can. 9 (8) [CC 1484, 118, 97/1oo]. 31/32 cf. Euseb. *Gallic., Hom. rxr, 8 [lin. 90/92] ; Setm. extr. 7, 8 [lin. 62/64].

F1-V2— AX P3 — O1 p5.O9[o/PAF3/p

18 (ueto] aZ. intus Caes.19?) in?] ozz. F! 19 ac] et O! (Czes.199, Ces.197) aut PAF? — ullentiorem 24! (g/;7.) ^ 20/21 (ut ulceris ... pellatur] oz. PL 39) sectione aut exustione] exustione F!-I/e/P! (PI, 50) ; (exustione aut excisione Czer9?, exustione aut incisione QCae;.19") 21 supetretur D^ (Caes.189, Caes.39?) ; supercutxtut (1 //Z. eras.) PY et] aut P1 (pellatur] uincatut Cae;.189, Caes.19") 22 (aegritudine interioris hominis] animatum aegritudine Caes.199, Caes.19") 24 sint P4 (delicta] peccata Cae;.189, Ce5.19?) (uel] ozz. Caaes.189) 25 (in] ozz. Caes.189) 26 cogitatlü P^ (g/.zz.) 27 (compunctione] purgatione Ca05.159) tegendae O9, wel téfgendae Lo 28 intus] intro O! ; (ozzs. PI, 39) 29 (facinus] crimen Caes.189, Cze;.197) commisit] 247. aut aliquid furatus est psp aut] dein seq. : aurum ... quidem (ex Dozz. xl, lin. 198 - bozz. xliii, lin. 120 ; ef bom. xlii, lin. 59) P^F?, e? adnot. quae sequuntut ... (lleg.) ... in mg. m.recent. P^ (cf. supra, bom. xl, ad lin. 198) ; (ut PL, 39 ; Caes.189, Caes.19") 30 ac!] et Ot (ac?] aut PI, 39 ; si Caes.189, Caes.197) 91 petiutii] 272. uel tumicá F* (cf. infra, ad u. tunicam) niueam] res///ui (Caes.199, Caes.19") ; o«ram (gx^ ex ue, dl.z7.) P! ; ueram ce£t. ; (uelum PL 50) 32 tunicam] uel tunc eà FP! (cf. supra, ad u. *periurii?), uel tunicam 7e ; tunicam puniceam P! ; (uel tunc etiam DIL 50) ceno 74! (g].zz.) (sericam Cae;.189)

HOMILIA XLV, 3-4

3

A

4o

45

537

maculati pudoris infecit, si in semetipso nouum hominem nece hominis occidit, si per augures et diwinos atque incantatores captiuum se diabolo tradidit : haec atque huiusmodi commissa expiari penitus communi et mediocri uel secreta satisfactione non possunt ; sed graues causae grauiores et acriores et publicas curas requirunt, ut, qui cum plurimorum destructione se perdidit, simili modo cum plurimorum aedificatione se redimat. Homo enim ipse se decipit si, cum in medullis feruere sibi sentiat morbum, per superficiem corporis molle deducat unguentum. 4. Haec itaque principalia mala, ingenti rugitu et gemitu et fonte indigent lacrimarum ; atque post lacrimas clamandum est cum propheta : Rugiebam a gemitu cordis mei, et : Lauabo per singulas noctes lectum meum, et iterum : Ego autem cinerem, sicui banem manducabam,

et. bolum meum

cwm fletu

miscebam. Nemo despiciat hanc humilitatem : summus

rex

83/34 cf. Conc. Venet. a. 461-491, can. x [CC 148, 151, 25] ; Conc. Agath. a. 506, can. 57 [CC 148, 208, 298]; Conc. Autel. a. 511, can. 1 [CC 1484, 4, 16]; eaa.

34/35 cf. Conc. Venet. a. 461-491, can. 16 [CC 148, 156, 105/108] ; Gennad. Massil., Stat. eccl. ant., can. 83 (1xxxix) [CC 148, 179, 2co] ; Conc. Agath. a. 506, can. 42 [CC 148, 211, 335/338] ; Conc. Autel. a. 511, can. 3o [CC 1484, 12, 173/175] ; e.a. captiuum ... tradidit] cf. Euseb. *Gallic/, Hom. xxxvim, 6 [lin. 209]. 34 Deut. 18, *14; ler. 27, *9; cf. Deut. 18, 10-11. 43 rugitu et gemitu] cf. Caes. Atel., Serm. rxiv, 5 [CC 105, 277 (265), 7] ; Setm. ccxxxvir, 4 [CC 104, 947 (901), 7]; Setm. crxxix, 7 [CC 104, 727 (687), 22/23]; e.a. — 485 Ps. 57, 9. 46 Ps. 62:7. 46/48 Ps. 101, *1o.

F1-Ve—.

A1P3— O0!p5-O0T ,o/

PF9/P1

33 pedotis ;4' interfecit P^ 33/34 (nece hominis] ctimine homicidii Cae5.199, (05,197) 34 occidit] interfecit QCaes.199, QCae5.19") (per augures] auguria obseruando pet aruspices QCaes.199, (65.19) 35 (atque] et PL, 39) (eiusmodi PL. 39) (commissa] mala Caes.189, Cae5.1?") 3* sed] se9 P! (al.z2.) ; (om. Caes.189, Caes.19") gtaues] s./. Lo et?] ac O 38/39 cum ... modo] plurimis suo (oz. suo PF?) exemplo nocuerunt P4F? 38 plurimorum] dein ras. 24 fere litterarum AY 40 redimant P^4F? Homo] Hoc F? (cum] add. intus Caes.189, Caes.19") 41 (sibi] ozz. Cae5.18?) mollé P5 42 ungüntum

P! (gL;.) 43 (ptincipalia] capitalia Caes.189, (65.19) et] oz. F!-Ve—At P3/P! (PL 50) 44 lacrimatum indigent — l/e atque] eique F1-/e—,41p9/pt (PL 50) ; (et Caes.199) 44/48 (post lacrimas clamandum est cum propheta] et ingenti acerbitate tergenda sunt Caes.!99 [cf. supra, lin. 27], proclamandum est cum ptopheta Caes.!9?") 44 post] plus F?; (per PL 39) 44/45 lacrimas (-más F9?) clamandum] lactimandum F!-Ve—.4!P3/P* (PL, 50) 46 propheta] add. dicente s.]. al.z. A! et] ozz. F1-Ve—OP5/P* (PI, 50) 46 (Lauabam Caes.) ^ (meum] a4Z. lactimis meis stratum meum tigabo [-bam Cae;s.!*?] (205.199. 425.191) 41 (sicut cinetem — Caes.189) (panem] 227. meum Cae;s.1?9) 48 despiciat] eZ. paenitentiam nec [nemo Caes.!9"] contemnat Caes.389, Cae5.19") (humiliationem Cae;.199) 48/49 (summus tex etat] tex (247. enim Caes.!?"] etat Dauid Cae;.199, Caes.19")

538 50

55

HOMILIA XLV, 4-5

erat qui ista dicebat, summus rex erat qui ista faciebat. Oportet itaque, sicut supra mortuum conclamare : ita. magnos supra exstinctam animam dare planctus. Et, quomodo: solet mater orbata super amissione wn?ci filii sui fracto pectore lamentari : ita conuenit super 4icam suam, sed cum spe reparationis, affligi — de qua wn»ica sermo propheticus dicit : Eripe a framea animam meam, et de manu canis unicam meam. Quare unicam dixit ? Siue quia tamquam wn?ca diligenda est, siue quia ipsa sola de singulis ante tribunal caeleste rationem. remotis omnibus solatiis redd?tura est —; ita, inquam, necesse

6o

est super hanc «nicam, criminum mucrone confossam, totum pondus doloris effundi : si forte possit, lacrimarum uiuifica-ta fontibus calore fidei suscitari. 9. Accendenda est compunctio ; corroborandae sunt preces. futuri recordatione iudicii, atque misericordiarum operibus. adiuuandae.

50/83 cf. ler. 6, 26; Am. 8, 10; Zach. 12, 10; Luc. 7, 12. 52 Ruth r, *5.. I Qc ESTZOIONESSS 53.54 Ps. 21, 21 ; 34, 17. B8 Ps. 21, *2r. 56. BS27213215 22581: 57/908 cf. Matth. 12, 36 ; Rom. 14, 12 ; 1 Pett. 4, 5. -. f'emotis omnibus solatiis] cf. Euseb. *Gallic., Hom. xxxvt, 4 [lin. 42].

Singulis] Apoc. 20, 13. ante tribunal] Rom. 14, 10 ; x1 Cor. 5, 1o. rationem ... redditura] Hebt. 13, 17. 59 Ps. 21, 21 ; 34, 17.

56lao1 de97/58:

F1-Ve— 41YP3—0O P5-O0T ,o/ p* F3/ pt

49 dicebat ... ista] oz. OY/P*F* (PL, 39) (ob bomoeotel.) summus ... faciebat] Zn50 (itaque] enim unicuique zug.super. P (faciebat] aZ. et dicebat PIL 39)

super seipsum Cae;.99) (sicut supra] sicut super PI, 39 ; quasi supet Caes.99, Caes.?', quasi supta Caes.189) conclamare] reszi£ui (Caes.89, Cae5.189, (ges.197) »(su51 magnes P4 (ita] et Caes.99, Cae5.189, Caes.197) conclamatum codd. per PI, 39; QCaes99, QC65.189, (7geg197) (exstinctam] «44. peccatis QCae;.189; Caes.19") 52 (orbata] otba PI 50 ; ozz. Caes.89) amissione (-n& P?) unici filii sui] amissione unici suj F'-I/2—/41P3/P! (PL, 50, PL, 39) ; (mottuum unicum: filium Caes.9*, amissione unici filii Caes.199) 53 (lamentate Cae;.99) (ita conuenit] sic oportet Caes.99) (suam] animam nostram Caes.96, Caes.189, (Cge5.197) . 53/59 (sed ... unicam] ozz. Caes.99) 55 Eripe] Erue Lo (Caes.189, Cae5.197) (cugz Vulg.) framea] a4Z. deus O'/P^F3/P! (PI, 39) (cum Vulg.) animam] s./. P** manus le 56 (dixit] 247. animam Caes.189) quia] «4. suppl. al.z. F1 56/51 diligenda est siue] t ras. F1 51 de singulis] resZZzi ; et singula F1-I/e— AAT P*/P* (PL, 50), ex singulis O1!P5, & singulle« (is eras.) O? (al.z2.), et singularis Lo[P*F* (PL, 39); (om. Caes199, Caes19") (caeleste] Christi Caes.19") 58 remotis ... solatiis] destituta ... solatiis s./. P^ (cf. Dozz. xxxvi, lin. 42), exclusis ... solatiis F? teditura P3? 59 (mucrone confossam] gladio intetfectam Caes.99,. Caes.199, Ca05.19? » e; 44d, cum tugitu et gemitu Caes.189, Caes 19? [cf-. supra, lin. 43]) 60/61 (uiuificata fontibus] fomentis Caer.99, fomentis uiuificata C205.18?, fomentis. ac Caes.19") 62 (est] ozz. Cae5.189) cortobotandee (z ex a, al.zz.) P1 (atque .. adiuuandae] ozz. Caes.19") atque] in F!—P9*/P!, om. Ve (PL 50), eras. At ;(et. Cae5,189)

HOMILIA XLV, 5-6

539 Audienda est prophetae sententia — sed audienda oboedientiae aure —, dicentis: Acc?e, inquit, o rex, consilium meum, et

peccata tua eleemosynis vedame ; exemplum etiam illius euangelici uiri ita est audiendum, quasi uere pro nostra redemptione conscriptum : Ecce dimidium bonorum meorum, domine, do 7o pawberibus — de quibus audiuimus in euangelio dominum ineffabili dignatione et caritate dicentem : Qui fecit uni ex minimis isiis, mihi fecit —.

Quae uerba, eleemosynarum nobis

effectus caelesti auctoritate commendant. 6. Sed forte, quando de eleemosynis loquimur, expauescit 7; angusta paupertas. Non ita est, carissimi. Meminerit potius aera minuta, diuitum thesauris fuisse praelata : quia dominus noster non sola copia largitatis, sed beneuolentia pascitur largientis. Ego autem puto, carissimi, quod ita deus noster pauperes 8o in hoc mundo esse permiserit : ut in pauperibus diuitum fidem probaret, uel in pauperum misericordia diuitibus misereretur ; ut abundantibus boni operis ac redemptionis suae occasio non deesset ; ut beneuolum locupletem etiam inopia aliena ditaret,

66/67 Dan. 4, *24. 69/70 Luc. 19, 8. 71/92 Matth. 25, *40. «B angusta paupertas] cf. Horat., Carm., III, rr, 1 (angustazz ... bauperiez). 76/7€ cf. Matc. I2, 41-44 ; Luc. 21, 1-4. 46 Luc. 21, 2. 79/8? cf. Caes. Atel., Setm. xxv, 2 [CC 105, 112 (107), 17/23] ; Setm. xxx, 1 [CC 103, 130 (124), 1/9].

Fi-Ve—.

41 p*—0Otp5-O0T o/ PA F3/ P1

65 (prophetae] praez. Danihelis Caes.99?, Caes.19") 66 (o] oz. Caes.9? [cuzz Vulg.]) 69 domine] 5.7. P? 70 in euangelio audiuimus — F!-Ve—.,4A1ps/pt (PL 50 ; Caes.197) 71 ineffabili (1 Zz. eras.) P! et catitate] ozz. A1 P3 facit (Qj: 71/42 minimis istis] minimis meis PF? ; (his minimis Caes.1?") 42 mihi facit O! ; (fecit mihi — Caes.19??) 43 effectum O!, affectum P5 ; (fructus Caes.19") auctofite Ot (al.z.) 74 (forte quando] cum Cae;.19?) expauescat FiVe|P* (Caes9" ; expauesc P*; (non contutbetur QCae;.!99) *5/*6 (Non ... praelata] et dicat se non habete quod possit pauperibus erogare, nemo enim de hac te se excusate potetit quando dominus mercedem se redditurum pto calice aquae frigidae teptomisit, et uiduam quae duos nummos in gazofilacio miserat conlaudauit Caes.19? [cf. znfra, bozz. xlvi, lin. 40/42]) «5 (est] ozz. PL. 50) 76

Ué$

] fuis

P?

quia dominus] quia deus FI-Ve—4A1P3/PAFS/P: (PL, 50, PL 39) ;

(deus enim Caes.19?)

*4 sola] Z/a O! ; solum ce£z. (PL, 50, PL 39) ; (oz. Caes.19") $8 largitatis F!, largitoris /e — v9 karissimi puto — F?. ita] im ras. (?) F1— P? ; ideo im ras. al.z. P* ; (ideo Caes.19") (deus] dominus PL. 50 ; Caes.1?") 80 hunc mundum F!-Ve—P?, hoc« mundo (ex -unc -dü) 24! (g/.zz.)/P* (al.zz.) esse] ozz. P^F3 81 miseretur O? 82 abundantib"s O9 (g/.77.) bonis. opetibus F!-T/e/P! (PL 50) ac] haec P! (PL 50) 83 (ut] et Caes.19") (locupletem] et misericordem Cae;.!?")

540

HOMILIA XLV, 6-7

et opulentior quisque ingentia de egente lucra reciperet — 8; et, mirifico summoque commercio : dum inopi misericordia temporali largitate confertur, inde aeternus thesaurus compensetur.

7. Dirigamus actus nostros ; et quidquid possumus et quidquid ualemus, in exercitia bonae uoluntatis, in studia iusti9o

tiae ac misericordiae conferamus. Curramus dum lucem. habemus, jriusquam nos. tenebrae comprehendant, quia iam in illo saeculo emendationi ac redemptioni prospicere non licebit, sicut dicit sermo diuinus : Quoniam non est in, morte qui memor sit tui. Sicut ergo ibi iam

95 nulla timebitur meritorum amissio, ita nulla tribuetur remissio

peccatorum.

IOO

Nulla ibi iam exercendi boni operis licentia concedetur. Numquid illic pascere aliquis esurientem poterit : ubi edendi et bibendi necessitas non erit ; ubi cibo et potu nec impius inter inferni flammas, nec pius ?n£er paradisi delicias indigebit ? Numquid ibi algentem uestire continget, ubi omnino tegendi corporis cura cessabit, ubi sub illo frigore — de quo propheta dicit : Ante faciem frigoris eius quis subsistit ? — in perpetuum

85/8? cf Matth, 19, 21 ; Matc. 1o, 21 ; Luc. 12, 35 ; 18, 22. 91/92 Ioh. 12, *55. 94 Ps. 6, 6. 98/113 cf. Caes. Arel., Serm. vin, 4 [CC 105, 256-257 (246), 6/7] ;

Euseb. *Gallic., Hom. rx, 1o [lin. 126/128.133/139]. Hom. xxxvz, 4 [lin. 44/45]. 100 Ez. 28, *15.

98/99 cf. Euseb. *Gallic.', 103 Ps. 147, *17.

F1- Ve — A1p3 —O1 p5-O9[ o] AF2/P1

84 et!] ut 741p lucra reciperet] luctati coeperit F1-Ve (e lifferis sale cozpactis) ; (lucta conquiteret Caes.19?) recipetet] Z7 ras. al.zz. P! 85/86 (misericordiam ... conferret Caes.19") 86 temporaria F! (PL 50, PL 39; Caes19? [e2. ; temporalia codZ.]) ; temporalis P4F? ; temporali (1 /z. eras.) Pt largitate] QUL DID inde] sibi P!-Ve—.41P*/P^F9/P* (PI, 50; QCaes.19") (aeternos thesauros Caes.19") 86/89 compensaretut F!-L/e—.,41, p$ (-SÀt-)/P4F3/p1 (PL 80) ; (conpataret Caes.19?) 88 Dirigamus] aZ. ergo P^F? (PL. 39 ; Caes.19") (et?] oz. Caes.19") 89 (ualemus] z47. pro amore uitae aeternae Cae;.19") 89/90 (misericordiae ac iustitiae - Caes.!?") 91/93 Curramus ... diuinus] i4 zug. P? 91 (lucem] 2427. uitae PIL 39) 92 emendationix (s eras.) F3/P1 ac] eros 92/93 redemptionix (s eras.) F3 93 proficere (2/7. p eras.) F1 dixit Ve, dici O? 94 (iam] oz. PL, 39) 95 amissio meritorum -— Lo 95/96 peccatorum femissio — O!/P4F$ 97? iam ibi — P! (PL, 50) conceditur F1/Pt 98 ^esurientem ^aliquis — P5 ubi edendi] ozz. P! 99 (et bibendi] ozz. PL, 39) non] eras. P! uel sustinebit

102 cessauit F!

ubi] ozz. 741p*

uel subsi«

103 mi eie

Pa

subsistit P9, sustinebit O!-Lo/P*F? (PI, 50) (cum Vulg.) ; subsistet (-bsistet im ras. al...) P!, (PL. 39) in] praez. ubi F!—/41P9/P* (PL, 50, PL. 39)

HOMILIA XLV, 7-8

541

nudus erit, qui hic ndwmentum nuptiale perdiderit ; ubi malus 105 maculosae

conscientiae tenebris, bonus uero pallio immortalitatis et beatitudinis uestietur ; ubi indumenta merita erunt — sicut dominus dicit : T'wnc iusti fulgebunt sicut sol, et pro-

IIO

pheta : Sacerdotes iui induantur justitiam, uel illud : Astitst regina a dextris tuis in uestitu deaurato — ? Ybi ergo : pro sanctorum corporum tunica, lux fulgebit aeterna ; ibi uestitus, nullis umquam saeculis exuendus, conuertetur in corpus; ibi indumentum transibit in praemium ; ibi angelica illa stola non iam erit amictus, non iam erit habitus, sed natura !

115

120

125

Numquid ibi iam auarus aut tenax de abundantia sua benefacere alteri poterit : ubi nec sibi unam guttam 2» smed?o stagni aestuans uoluntas inueniet ? Nihil enim secum, de his quae propria habere se credit, portaturus est — sicut dixit propheta : Non enim cum morietur accipiet omnia, neque simul descendet cum eo gloria domus eius — ; auditurus inter indefessa supplicia : Esuriwi, et nom dedistis mihi manducare ; sitit, el non dedistis mali bibere. 8. Intellegamus quid damnationis erit : spoliasse pauperem, quem summum crimen est non pauisse. Huic ergo, qui tenuem atque egenum, sine ulla futuri iudicii consideratione, nunc opprimit : huic, inquam (sicut quidam

104 Matth. 22, *11.*12 ; cf. Iob 31, 19. 107 Matth. 15, 45 ; cf. Sap. 5, 7 ; Dan. 12519: 108 Ps. 137, 9. 108/109 Ps. 44, 10. 114/116 cf. Luc. 16, 24-26.

115/116 Eccli. s1, *6.

118/119 Ps. 48, *18.

120/121 Matt. 25, *42.

124/125 cf. Ez. 22, 29 ;Hieron., In Hiez., VII, xxir, 23/31 [CC 75, 302, 746]. 125 quidam] quis ?

F1i-V/;— A1p3—0O!p5-O9Tp,o/ PAF3/ Pt

1094 nuptiale indumentum -— P*F? ^ perdidit 741—0O! 107 dicit dominus — Ve, dicit (ozz. dominus) F1—.,41P5*/P! (PL 50) ; ^dicit ^dominus — P5 (Tunc] om. PL 39 [-— Sap. 3, ?]) sicut sol] oz. F1-Ve—. A1P9/Pt (PL 50) [7 Sap. 3, ?] 107/108 propheta] iterum F!-T/e—.41P9/P! (PL 50) 108 iustitia F'/P! uel] et Ot 109 Vbi F1-We—.A1P? (PL 50, PL, 39) ; «Ibi («I per ras. ex V, al.z2.) P! 110 tunici P^ tefulgebit F!-V;—4, A!p?/P* (PL, 50) 111 nunquá xullis (Zer7. n eras.) P! ; (numquam ullis PL 50) 114 àtus F! (g/;z.) 115 nec sibi] ne (nec P5) sibi quidem F1-Ve—/4!P9/P! (PL. 50) 116 aestuantis P! (PL, 50, PL 39) uoluntatis F!-I7c iis P5; hiis F? ^ 117 proprias P? se habere c O?Lo ctexx«dit (pr. di eras.) P? ; (credidit PI, 50, PI 39) 118 Non] Neque 74! p? simul] oz. P^F? (cuzz Vulg.) 119 domus] 5.7. O? auditurus] add. est /A1P? 119/120 defessa P4F? (PL 50) 120 dedisti F? 121 dedistis]

alt. -s subpl. als. O! ; dedisti F? — 123 summum] suü O? — crimen] zz zzg. P5 est] 5.7. .P?

vel uestisse

pauisse (comptimit PL 50)

P!

124 Hinc P5

125 nunc] ras. 4 literarum F!

542

HOMILIA XLV, 8-9

dixit), adueniet tempus magnum : cum optauerit impletum intactum pauperem, et cum spolia illa diemque oderit. Intolerabilis dolor erit : si inde quisquam causas mortis incurrat, unde uitae gaudia comparare potuisset. 10. Noli ergo despicere inopem, qui, cum sibi pauper sit, facere te diuitem potest. 9. Rapiamus ergo de praesenti saeculo, feruenti deuotione, quod possumus. Cito transeunt dies nostri ; utinam bene trans155

eant ! 1 Rapiamus ergo, quod possumus, de hoc saeculo, gratias agentes illi, qui ita dispensauit utramque uitam: ut laborum et agonum tempora cito finirentur, honorum uero et praemiorum gaudia sine fine durarent. 126 loc. non tep. — Dan. 7, *22 (Theod.) (0 xapós é$0acev). II Cor. 8, 9.

130/131 cf.

133 cf. Tibull. Alb., Eleg., I, 1v, 27 (Zransiet ae£as, quam cito).

F1-Ve—.41p3— 0 P5-O9T.o/ P4 F9/Pt

126 tempus magnum (— 6 xopós : ef. Plaut., Mil. glor., IV, iii, 8.9 "tempus maximu?) tempus maxlum («l zm ras. 2 literarum, al.z.) P* ; (tempus [ozz. magnum] PL 50) impletum] impetum F!, fuisse 74!P? ; (a se fuisse PL, 50, PL, 39) 126/127 intactó paupeté (ex -ü -&, 2/7.) P1 12? (cum spolia illa] non spoliatum PL 50, PL 39) (diemque] quem PL 50 ; ad. illam PL 39) (oderit] oderat et quam iam PL 50) 128 (inde] oz. PL 39) (quisque PL 39) causas] alt. -s subpl. al.zz. P? 129 uitae] a47. sibi F! 130 (inopem] humilem pauperem ($G0$.155) 132 Rapiamus] Respiciamus P? 135 Rapiamus] Respiciamus P? 136/13? (laborum et] oz. Eus.G.-X) 137 (tempora] spatia Ezs.G.LX) bónorum ueto et Lo (a/.z.) ; (illa Eus.G.VX) 138 (gaudia] saecula Ezs.G.LX). Expl. FINIVNT OMELIAE AD MONACHOS

:X: P!, EXPLICIVNT HOMILIAE DECEM

EVSEBII EMISENI l/e, FINIVNT OML AD MONACHOS -X- 4l, FINIVNT OMELIE *X* AD MONACHOS P?, oz;z. O!P5, gxPLICIT OMELIA QVADRAGESIMAL O?, oz;. Lo ; EXPLIC OMELIA -X- AD MONACHOS P, EXPLICIVNT OMELIE EVSEBII CESARIENSIS EPI AD MONACHOS FE? ; EXPLICIVN OMELIE -X: AD MONACHOS P!,

CAPITVLVM XIX

HOMILIA XLVI : DE VIDVA «QVAE DVO AERA IN GAZOPHYLACIVM MISIT,» EXSPECTANTE DOMINO

HOMILIA XLVI (56)

HOMILIA DE VIDVA «QVAE DVO AERA IN GAZOPHYLACIVM MISIT » EXSPECTANTE DOMINO

MONITVM Codices :

F* P*.

:BnussEL, Koninklgke Bibliotheek, 1651-52, S. 1x in., f. 55V-56. :;Panrs, Bibliotbóque Nationale, Lat.2628, s. xr, f. 84-85v.

P*

:Panmrz, Bibliotbéque lNationale,

[119] 58".

Lat.2169,

s. xir-xim,

f. [118v]

s7v-

*

Editiones :

Gaigny

— :f. 142-143 : Homilia de uidua que duo «ta misit in Gazophylacium. MB»P 6 :col. 6759-8 : Homilia. De Vidua quae duo aera misit in Gazophylacium. PL$ 3 :col.667-669 : Sermo 56. De uidua quz duo zta misit in gazophilacium. Rediniegrationes : a) lin. 1[4 : Quod ... credo : EurG.UXv — : (Eusebii *Gallicani") Homilia rxv, 1 [lin. 1/5].

b) Zn. 15 : mutuo summoque commercio : Eu:.G.Xwv — : (Eusebii *Gallicani") Homilia xrv, 6 [lin. 85].

c) Jin. 20/21 : aera ... praelata : Exus.G.X1v

: (Eusebii *Gallicani") Homilia xrv, 6 [lin. 76].

d) Jin. 78/80 : iactata ... habebit :

Exus.G.** — :(Eusebii *Gallicani") Homilia xx, 6 [lin. 115/116.117/118].

XLVI

DE VIDVA QVAE DVO AERA IN GAZOPHYLACIVM MISIT EXSPECTANTE DOMINO 1. Quod, praecipiente domno meo, patre uestro, pro obtemperandi studio uires meas non interrogo, id rationis et causae est : quia, quod a summo antistite imperari mihi uideo, posse me credo. Miror autem, quod a me officium exigui ac nudi sermonis exposcit : cuius perfectio, eruditio ; cuius uita, doctrina est ;

IO

15

cuius magnificum in sanctis et apostolicis actibus institutum, speculum uestrum est, ad quod imaginem intra templum religiosae mentis excolitis ; cuius »er?ia etiam dum tacent clamant, et aurem cordis uestri efficaciter pulsant uiua uoce uirtutum ; cuius quidem pastorali ac pio studio, uestra quoque oboedientia suffragatur — nam, quia ad pastores ipse dominus loquitur : Quz uos audit, me audit, exaudiri illum facilius a deo facitis, dum in illo deum libenter auditis. Ac sic, mutuo summoque commercio, petitiones

uestras,

deprecatio eius insinuat ; et rursum fides uestra atque eleemosyna, castitas uestra atque benignitas, sacrificia pro uobis eius et uota commendat.

Inscr. Matc. 12, *42 ; Luc. 21, *2. — 1 sqq. cf. Caes. Atel., Hom. ccxxxirt, I; CCXXXIV, I ; CCXXXV, 1 ; CCXXXVI, 1 [CC 104, 925 (879), 4 sqq. ; 932 (885), 14 Sqq. ; 936 (890), 1 sqq. ; 940 (893), 21 sqq.] ; Euseb. *Gallic., Hom. rxvir, 1

[lin. 1 sqq.] ; Hom. zxx, 1 [lin. 1 sqq.]. — 1/2 cf. Euseb. *Gallic.', Hom. rxvrr, x [lin. 2/3]. 1 cf. Caes. Arel., Serm. ccxxxvi, 5 [CC 104, 942 (896), 32] (domno 2760, patri uestro). 9/10 Aug., De bapt. c. Donat., II, v, 6 [CSEL 51, 180, 15] (ezsi ... Zacent merita clamant) -- Cic., In Catil, I, vxxx, 21 (euzz facent clamant) ; cf. Aug., Contra Iul., III, xxv, 55 [PL 44, 730] (ewzz faces clamas) ; Awbrosiast. (ps.Ambr.), Comment. in xirx epist. Pauli [CSEL 81-1, 154, 25 ; 155, 19] (eum Zacenz clamant). 13 Luc. 1o, 16.

Codd. : HUPIP:

Inscr. CAP -XVIHI- INCIPIT OMELIA DE VIDVA QVAE DVO AERA IN GAZOFILATIO QVE DVO ERA IN GAZOPHYLATIV MISIT D!, rNCIP OMELIA D' VIDVA Q DVO ERA MISIT IN GAZOPHILATIVM D" | EXSPECTANTE DOMINO] ad bomiliae textum trabunt codd. MISIT F!; INCIPIT DE VIDVA

1 domno] resZizzj ; domino cod. (edZ.) petarix (2/41 per ras. ex e) P1, imperare P1 10 uiua] una P1 (al.z2.) 17 atque] ac P"

3 antistité FP! — impetrare PF! ; im-

6 perfectio] a7. cuius s.J. a].zz. P 18 commendat P! (g/.zz.)

548

HOMILIA XLVI, 2-5

2. Audiuimus ex euangelica lectione, ad insinuandum nobis 20 opus misericordiae : cuiusdam inopis uiduae dwo aera minuia, diuitum thesauris fuisse praelata ; cuius paruulum munus, magnitudo fidei dilatauit. Quam nobilis ista $aupercula : quae, dum saeculum istud manebit, diuinis paginis celebrabitur! Qualis $auwpercula 25 quae, aedificatione exempli sui, innumeros populos iugiter locupletat ;quae, dum quotidie legitur, quotidie et erogare dignoscitur ! Qualis $awpercula : quae bonorum operum fructus toto orbe largitur ; quae, per omnem mundum, fidei diui-

tias feneratur ! 8. Haec est, in typo ecclesiae, sponsa pariter et uidua : sponsa est, dum dilectum suum suscipit (e) caelestibus uenientem ; uidua est, dum corporaliter amittit ad caelestia reuertentem. 4. Itaque duo aera minuta in gazoplylaciwm masit. Quam multiplicia sunt ista d4o aera, quae a solis ortu usque ad occaswm. incessabiliter nominantur ! 3 Quam minuta, quam magna, quae in caelorum pretium conuertuntur ! Haec duo magna sunt, quia duorum testamen30

MA

torum

praeferunt sacramenta ; haec duo minuta

sunt, quia

spiritalia subtilissimis sensibus probantur continere mysteria. 49 Quid inter ista miramur, si deo duo aera, ab oriente in occidente celebranda, placuerunt, qui retributionem etiam de aquae frigidae calice pollicetur? 9. Oui ergo in refrigeria pauperum aperuerit manum suam, qui bonorum operum exercuerit fructus, propheticum illud 4 A audire merebitur : E? erit, inquit, tamquam lignum quod. blantatum est secus decursus aquarum, quod frucium swum dabit in lempore suo.

20 Marc. 12, *42 ; Luc. 21, *2. 23.24.24 Luc. 21, 2 ; cf. Matc. 12, 42. 33 Marc:;1255*425! Eüc)21, 2. 34 Marc. 12, *42 ; Luc. 21, 2. 84/35 Ps. 49, 1 ; 106: 525 proa: Maler. 37/39 cf. Euseb. *Gallic/, Hom. xxr, 1 [lin. 5/4]. 40/42 cf. Caes. Atel., Serm. cxcvir, 4 — ps.-Faust., Setm. 15 [CC 104, 797 (755), 20/22 ; CSEL 21, 285, 18/20]. 40 Marc. 12, *42 ; Luc. 21, 2. 40/41 Bar. 4, 3275 8Matth-/8 Uere oan cuo TEEEIC eoo Nera, 42 Matth. 10, 42. 45/47 psum

Fipip:

23 nobi«lis (1 Z/. eras.) F! dum F1/P! (eras.), P" (eras.)

25 aedificatione] adZ. et P! 28 mundum] az4. 31 dum] s.Z. suppl. al.z. P* e] suppleui ; oz. codd, (de s]. al.zz. P) 33 gazofilatio F! ; gazofilatió P* (gLz.), gazophilatio P" 34 multiplicata P" 37/38 duotum ... quia] ozz. P" (ob borzoeotel.) 3? duotum] duum (-um Zn ras. al.zz.) P, (def. P") 40 oriente] aZZ. et P! 43 aperüit F1 44 suo] oz. P"

HOMILIA XLVI, 5-6

549

Si bene respicimus : multum iam recipit 2 femore non S40, quia apud operantis meritum, misericordia ipsa iam 5o praemium est. 6. Videamus autem quid sit quod dixit de sancta anima. Fructum. swwm 'dabi, et non magis dixit 'accipiet' : uel quod tempus commemoret in quo fructum datura sit — quod utique nisi in aduentu Christi atque iudicii, quando et, 55 Si ita egerimus, offerre merebimur bonorum operum fructus. In tempore itaque illo, erit quoddam commercium dandi et

accipiendi inter hominem et deum : homo afferet quod laborawit, et deus restituet quod promisit. Tu ei exhibebis opera tua, et ille opera sua ; tu ei exhibebis 6o corporis castitatem,

ille retribuet incorruptionem

—— sicut

legimus : Ofortet enim corruptibile hoc dnduere ncorruptionem : dignum emim, esse vudicawi, ui, qui hic studuerit integritati, "ulla sic possit labe ulira corrumpi — ; tu ei offeres conconuersationem quae peccatum et sciuit et uicit, ille te per65 ducet ad illam beatitudinem in qua feccatwm nec uincere erit necesse nec scire. Tu dabis, eleemosynis et misericordiis, quae capere praemium possint, ille reddet quae pretium habere non possunt : fregisti in terra. esurienti banem tuwm, in caelo «itae jane (qui Christus est) satiaberis ; hic feregrinis domus tua 7o $atuit, in domo dei angelorum ciuis efficieris ; tu hic tremen-

tia (f»rigore membra «estist:, ilic liberaberis ab illo frigore

in quo erit fletus et stridor dentiwm — de quo dicit propheta :

48/49 cf. Ps. 1, 5; e.a. 49/50 cf. Euseb. *Gallic?, Hom. rrr, 4 [lin. 66] ; Hom. rxn, 6 [lin. xor]. 52.54 Ps. 1I, 3. 56/58 ps.-Faust., Epist. rx [CSEL 21, 215, 1/5] fott. aptatum ex Euseb. *Gallic.". 59 sqq. cf. Euseb. *Gallic.", Hom. rxir 5 [lin. 96 sqq.]. 61 1 Cor. 15, 55. 62.62/63.65/66 dignum ... dudicauit. ut ... corrumpi. peccatum ... scire] aptatum ex : Faust., De gtat., II, xr [CSEL 21, 96, 19.18/19.13/14]. 68 Is. 58, *7. 68/69 Ioh. 6, *48. 69/70 ds 59,059: *0 cf. Eph. 2, 19. 91315595057. *2 Matth. 8, 12 ; 13, 42.50 ; 221113:5/2455$:,:255 30:5 1:06:13, 29.

Fipip

52 uel] ozz. P, ras. 1 litterae (p eras. ut uidetur) P" 54 aduentü Ft iudicium P1, iudicit«« (quarz. 1 per ras. ex um) P* 9? adfert F! ; affeft P! (a/.72.)/P" (al.zm.) 57/58 laborabit F* 61 ««cotruptibile (2 ZZ. eras.) P! 62 hic« (-ic« Zn ras. à litterarugy) P! 63 illuc F!/P", illi«c (2/7. 1 per ras. ex u) P* 64/65 perducit

FiP", perducit P! (gl;7.) ^ 66 nec scire] néscire P" (glz7.) ^ elemosinis et miseticotdiis P! (a/.zz.) 6? praemium] ozz. Ft 68 in tetra] interim P" 69 pané PF! 20 dei] ozz. P" ciues F! ; ciues P? (al.zz2.) efficetis F! ; efficeris P (g].zz.) 91 frigote!] resZi£ui ; tigote EF, ozz. P1P* illuc F!/P*, illi«c (2/7. 1 per ras. ex u) P!

550

HOMILIA XLVI, 6

Ante faciem frigoris eius quis subsistit ? —; uestisti tu hic, inquam, oudwmn, tu illic immortalitatis gloria uestieris ; tu hic

7; consolatus es müseriam inopum ei gemitus pauperum, introduceris in illam consolationem : de qua fwgzet dolor et gemitus, de qua absentabit omnis miseria, de qua omnis exsulabit angustia ; in qua, iactata retro morte, quidquid in ante fuerit, uita erit; in qua, sicut auctoris tui perennitas initium non 8o habet, ita tua terminum non habebit. 93 Ps. 147, *17. 93/34 Is. 58, *7. *6 Is. 35, 10 5 51, 11.

94 cf. 1 Cot. 15, 54.

75 Ps. x1, 6.

Fupip: 93 subsistet P! (-bsistet 77 ras. al.zz.), P" 74 illuc F!/P*, ill«c (z/f. 1 per ras. ex u) jg «5 es] oz. F1 *? de! ... miseria] ozz. P! absentauit P! ; (gef. PY) exul«abit (pr. t eras.) P* *8 iacta F! 79 initium] adZ. dum F1. Expl. ExPLiCIT OMELIA FE! ; oz;. P! P",

CAPITVLVM XX

HOMILIA XLVII

;:7N NATALE ECCLESIAESI

HOMILIA XLVIHI:ZN NATALE ECCLESIAE, II HOMILIA XLIX -IN DEDICATIONE

ECCUESEAE

LET

P

im

Bes m

az

——

""

e. No 1d) *25 Aw iy ge si

"*

"oh

egt fh.

"4

MOS LIJ Rl ^r r2 Í

7

|

feto ven'erz tisuv ARCA

TO E -

Nem.pt d Yni398 Syevsitan wi x) Ys v.

E «

-

'

"n

^

"

:

Lu

LI

L.

£

|

^

-

SE

'

ES , -

i LU

E

2

.

-

; *

e

-1$ LONE

x

^u

Lot H

uv

s^

rà

[9

x

'

4

HOMILIA XLVII (57) HOMILIA I IN NATALE ECCLESIAE

MONITVM Codices :

Ka

: BeRumw, Deutsche Staatsbibliothe&, so (Phillipps 1676), s. vin-rx, f. 307-309. : CurcaAco (Ill), Ne»wberry Library, F.x (Phillipps 1326), s. rx in., f. 150-151". : Bnussgr, Koninkly&e Bibliotheek, 1651-52, s. 1x in., f. 56v-57* (inde acuseEia2ece nas : MüNcHEN, Bayerische Staatsbibliothbek, Clm 4534, s. x-X1, f. 275-276". : KAnLsRUHE, Badische Landesbibliotbek, Aug.perg.X VI, s. xr, f. 258V-

Rz H4

: Roua, Biblioteca Vallicelliana, 'Yom.X XV, s. x1-xit, f. 165-165. : MüNcuzN, Bayerzschbe Staatsbibliothe&, Clm 7953, s. xix ex., f. 187-

Be

Ch Fi:

H?

260v.

188v.

Editiones :

MB»P 6

: col. 6758-676* : Homilia 1. In natalem Ecclesiae.

IPT 39

: col. 2171(2-217200) : (ps.-Augustini) Sermo ccxxxr1. In Dedica-

IDI5757.

: col. 8834-8865 : (ps.-Maximi) Sermo xix. Item de dedicatione ecclesie ir — (Alani Farfensis, II) Homilia 107; (Pauli Diaconi, IIT) Homilia 128 [cf. GnÉGornE, Les Pboméliaires du

tione ecclesiae uel altaris Consecratione, rrr.

Moyen Age, in Rerum Ecclesiasticarum Documenta, Ser. Maiot, IV (1966), 70 ; 113 — PL 95, 1457^ : Homilia cxcrx].

Redintegrationes :

a) Jin. 99/100 : fuerit ... conspectibus : Eus.G.XXXV1 Ens. G.Xxui

— : (Eusebii *Gallicani") Homilia xxxvz, 5 [lin. 53]. : (Eusebii *Gallicani") Homilia xrir, 9 [lin. 153].

b) Jin. 120/121: acquiti ... potest : Eu;.G.XXXVH

: (Eusebii *Gallicani") Homilia xxxvrir, 1 [lin. 26/27].

c) Jin. 122/123 : non ... fastidium :

Eus.G.V1 Enus.G.XXxv Ens. G.UXIX

: (Eusebii *Gallicani") Homilia vr, 5 [lin. 36]. : (Eusebii *Gallicani") Homilia xxxv, 15 [lin. 271/272]. : (Eusebii *Gallicani") Homilia rxix, 2 [lin. 14].

XLVII IN NATALE ECCLESIAE, I 1. Recte festa ecclesiae colunt, qui se ecclesiae filios esse cognoscunt.

VA

Haec enim omnium credentium mater est : quae natos ad mortem, regenerat ad salutem [per quam Christus plus restituit in gratiam, quam periit in natura ; et Adae transgressoris degenerem prolem, i» adoptionem diuinae paternitatis assumpsit ; et de paradiso exheredatos, caeli reddidit heredes]. Haec est post synagogam quidem uocata, sed ante synago-

gam

promissa.

1/4 cf. Caes. Atel., Serm. ccxxix, 1 [CC 104, 905 (860), 4/6.8/9]. 6 Eph. 19$. 7 Gen. 5, 23. Rom4531752G23113:129 0016135 754 Tac». 2: :5 (m Bett 2:22 8/9 cf. Caes. Atel., Serm. civ, x [CC 103, 429 (412), 7/8].

Codd. : F!/H*-K1—H^*/Be—Cb/Ru Inscr. CAP -XX- INCIPIT adnot. Hinc numetis notatae 15- usque ad finem libri zm SVPRA H?, YrEM- VNDE SVP*-—-

8

c4

L-

OMELIA IN NATALE ECCLESIAE PRIMA homiliae r- 2- 3- 4- 5- 6- &c non sunt zzg. zz.recent. [Andreae Schott ?]) F* ; SERMO: BEATI- AVG- EPI Ki, (praem. ee

(ef f/. 1: € excuse. Et nn? rrEM AL1A cvr num. 184 alqm.)

—

ITE VNDE SVP- SERM SCI AVGVST EPI H* ; -CCX- ITEM VNDE SVPRA Be, INCIPIT ALIA Ch ; YTE SERMO VN SVPRA Rz.

1/2 Recte ... cognoscunt] ozz. F! 1 filios ecclesiae — Rz ; (def. F!) 1/2 (esse cognoscunt] esse recognoscunt PL 39, [ozz. esse] agnoscunt PL 57) 8 natas Rz ; (genetatos z./ecz. PL. 57) 4 regenetans Rz 4/? pet ... heredes] ozz. H?-K1—H^* (PL 39)

FJBe—Ch|Ru

4 quem C5 plus] ozz. Rz B5 gratiax (m eras.) Be ; gra Cb Adae] ad hec Cb ; à Rz ; (a deo PL 57) 6 degenete CP in] et C2 4 (paradiso] caelo PL 57) exheteditatos Be, oz. Ch ; exheteditat Rz reddit heredes F! (PL, 57 ; teddidit cohaeredes ./ec7.) ; heredes reddit CP ; reddidit heredem Rz

Fi/H?-K1—H?*/Be—Ch/Ru $8 est] a27. quae F* (quidem] oz. PL 7)

8/9 quidem ... synagogam] oz. F! (ob bomoeotel.) 8 9 promissa] adZ. est F!

uocata] aedificata Rz ; (ef. F*)

556 IO

HOMILIA XLVII, 1-2

Haec enim iam in primo homine praefigurata est : nam, sicut ex Adae latere fabricata est Ewa, ita ex Christi corpore et uulnere redempta creuit ecclesia. Haec intra arcam diluuio exundante seruata, crucis benefi-

I5

cium et baptismatis mysterium praesignauit. Hanc Sara sterilis et desperata, in senectute unico pignore fecunda, praecinuit : ecclesia enim unicum, id est dilectissimum deo populum, saeculo iam senescente progenuit. Haec est regina illa, de qua ad dominum dicitur : As£tzt regina a dextris tuis in uestitu deaurato, circumamacta uarietate,

20

2

boc]

id est : diuersarum circumdata pretioso decore uirtutum. 2. Haec est illa regina : quae uenit 'a partibus Aethiopiae" audire sapientiam Salomonis — sed haec non tam ex una regione, quam ex uniuersis mundi partibus reges paritura conuenit, sicut etiam euangelista commemorat : Regina austri uenit a. finábus terrae audire saientiam Salomonis. Venit ecclesia ad redemptorem et eruditorem suum : ut, de stultitia erroris, doctrinam perciperet ueritatis.

11/12 cf. Aug., Setm. cccxxxvr, 5 [PL 58, 1475(4)] ; Caes. Atel., Setm. crxix, 2 [CC 1r0o4, 692 (654), 1/3.6/8] ;Euseb. *Gallic/, Hom. xim, 2 [lin. 13/16]. 11 (eno s5o2 ccn Limg2 53. 13/14 cf. Caes. Arel., Serm. crxix, 5 [CC 104, 695 (654), 11/12]. 13 cf. Gen. 7, 1 sqq. 15/16 cf. Caes. Arel., Serm. civ, 1 [CC 103, 429 (412), 17/18]. di Gen uie 5socusElebrumam: (Gacnaoymos

24, 56.

1v saeculo iam senescente] cf. Euseb. *Gallic/, Hom. xxx, 5 [lin. 41].

18/19 Ps. 44, *1o. 21 r11 Reg. 10, 1 ; r1Pat. 9, 1 ; cf. Matth. 12, 42 ; Luc. 11, 51. 22 Matth. 12, 42 ; Luc. 11, 31. 24/26 Matth. 12, 42 ; Luc. 11, 51. 26 In Reg 10:5 Pat?» r5. Matth- 1252 42:: Duci E3531.

FiH?-K1—H3/Be—Ch/Ru

10 (iam in primo] etiam in primos z.Jecz. PIL 57) 11 ex?] exe (tta eras.) Cb 12 creuit] credit Rz 13 exundata Rz 13/14 (beneficio PL 57) 15 Hanc] adnot. v1- in zug. K1 Sa(r)ra] sacra Ch/Rz 16 fecundat* C (al.zz.) prtaececinit F!/K1/Be (PL 39) ; praecinit H?/Rz ; praecirit Cb (al.z2.) ; (ptaesciuit PL 57, ptaecinit z./ecz.) ecclesia (m eras.) Be 1? senáscente Cb (al.zz.) pienuit Ch 18 ad dominum] ad di| Be—CL/Rz ; (a Dauide PL. 57, ad deum pet Dauide Je.) Astitit F! 19 a] ad H?/Ch/Rz tuis] z/eraf., eras. Ch 20 (pretioso] ptetiosatum z.Jecf. PL, 57) 21 regina] add. Saba F1 quae]

qui C5 22/25 sed ... Salomonis] ozz. F! (ob borzoeotel.) 22 (audite] auditum PL 57) (sed] en PL 57) 23 regione] regine Be (z/.z.), tegiize (1 5.7. suppl., g ex a, al.z.) Cb tegis Rz (parituta] quaesitura PI 57, quaetitura z.lecz.) 24 (etiam] et PL 57) 26 Venit] Sed haec FI?, adnot. vxx- n zzg. K* ; add. ad Rau 2? petciperit Be (al.z.)

HOMILIA XLVII, 3

557

3. De qua plenius, sicut audiuimus, regnorum scribit historia, ita dicens : Ef ingressa, regina [Saba], Hierusalem cum 3o multo comitatu el diuitiis, cum camelis poriantibus aromata et aurum infinitum nimis el gemmas pretiosas : uenit ad Salomonem et locuta est ei uniuersa quae habebat in corde suo. Ergo, in figura reginae huius : ecclesia went ex gentibus et a finibus terrae, Àmponens finem cupiditatibus uitiisque terre55 nis, audire sapientiam Salomonis, id est : ueri pacifici domini nostri Iesu Christi qué fecit utraque unum, soluens inimicitias inter deum et hominem 2» carne sua. Venit, post ueteres et profanas superstitiones, audire et discere de fidei illuminatione et iudicio futuro, de animae im-

4o mortalitate, de spe resurrectionis et gloria. Venit exgo in Hierusalem cum multo comitatu, id est : non iam cum una tantum gente iudaeorum sicut prius synagoga solos habuit hebraeos, sed totius mundi gentibus diuersisque nationibus. 4; Venit, exhibens munera digna Christo : awrwm, et gemmas $retiosas — et hoc camelis poriantibus, id est : ex gentili

29/30 111 Reg. 10, *2 ; cf. 11 Pat. 9, x. 29 regina Saba] x11 Reg. 1o, 1 ; cf. 11 Par. 9, I. 33/34 Matth. 12, 42 ; Luc. 11, 31 ; cf. Act. 14, 26. 35 Matth. 12, 42 ; IEWCL II, 31. 36/3* Eph. 2, 42.5 Luc. 11, 51. Matth. 12, Matth. 12, 42 ; Luc. 11, 31. cE Ht. Daf! 9; T. 45 111 Reg.

14. 88 r1 Reg. 10, 1 ; 11 Pat. 9, 1 ; Matth. 12, 42 ; Luc. 11, 3t. 41 rr1 Reg. 10, 1; 11 Par. 9, 1 ; 11 Pat. 9, 1 ; cf. r1 Reg. 10, 2. r1 Reg. 1o, *2 ; 10, 1; r1 Par. 9, 1 ; Matth. 12, 42 ; Luc. 11, 31.

IU Rep 10,25 Ch TTPar- 9. T. rI Reg. 10, 2 ; cf. r1 Par. 9, 1.

45/46 1x1 Reg. 10, 2 ; 11 Par. 9, *r.

46

FUH?-K!—H^*/Be—Cbh[Ru

28 (regnotum] tegum 4.Jecz. PL, 5?)

discribit F* ; (scripsit PL, 39) ^ 29 (ita] regina

om. PL 57) ingressa] a4. est Pt saba FP! (glz.) ; tegina (ozz. Saba) H?K1—H* (PL 39) Hierusalem] praez. in F'!/Rz 80 multu H? (diuitiis] add. multis z./ecz. PL, 57) cum] ozz. F1 (cuz Vulg.) camelós F1 (g].72.) 32 ei] oz. K1—H* 33 Ergo] adwot. ur. i» zg. H? — figutá H? regina Cb (huius] illius PL 57) et] oz. Rz (PL 657) 34 affinibus CP uiciis (ozz. -que) C5 35 audire] ut audiret FI?-K! (PL, 39) (rece ?) sapientia Rs uiti FI/K!/CI/Rz (PL 57); uiri Be 86 utra (oz. -que) R4 ; (utramque PL 57) ininfitias Be (al.zz.) 31? hominem] 472. Venit P 38 Venit] adnotvire 7n zzg. K3 39 (illuminationem et iudicium futurum z.ecz. PL, 57) 89/40 immortalitati« (s eras.) Ru (al.zz.) 40 (resurtectionis] remuneftationis PI, 57) gloriae F! (PL 39) ; glotie 2" -tia zzz. al.z. Ch

cum una tantum] tantantü cü una Rz

ptius] primo F*

41 multu Rz

42 iam

43 (hebraeos] iudaeos

u.lect. PL, 57) sed] adZ. cum F1/Cb ; (add. potius a./ect. PL, 57) add. ergo F!/Be—Ch (PL 39, PL 57)

.— 45 Venit]

558

HOMILIA XLVII, 3-4

populo uenientibus, qui prius fuerant uitiorum foeditate distorti, et malorum onere curui, ac peccatorum prauitate deformes. Cum his tamquam muneribus regina haec ingreditur ad

5o

pacificum

regem

Christum,

exhibens

secum

fidei

aurum,

puritatis incensa, jretiosas splendorisque gemmas : morum scilicet insignia, et ornamenta uirtutum. Ef locuta est ei wuniuersa

quae habebat in corde suo, id est : aperuit ei cor suwm,

manafestauit ei occulta conscientiae suae, in confessione et paenitudine praecedentium delictorum. 4. Videamus quid agat haec regina. Videns, inquam, regina Saba omnem sapientiam. Salomonis, el domum quam aedificauerat, et cibos mensae eius, et holocausta 6 o quae offerebat n domo domini : non habebat ultra spiritum. Quid erat rationis, ut praepotens regina domwm, expensas, e£ cibos regios tantopere miraretur ? Ergo hoc loco aliqua maiora nos oportet inquirere. Vidit ergo ecclesia, ex gentibus congregata, sajientiam 6 Christi, id est : post carnalia enstituta gentilium, post humanam 55

VA

47/49 cf. Euseb. *Gallic/, Hom. xxx, s [lin. 47/49]. 51 cf. Hieron., Comment. in Esaiam, XVII, rx, 6.7 [CC 734, 697, 22/235] (... pacifico regi multa deportans). 51/52 111 Reg. 1o, 2 ; cf. r1 Pat. 9, rz.

53/84 111 Reg. 10, 2 ; 11 Par. 9, *1 ; cf.

Iud. 16, 18. 54 Iud. 16, 18. DO T Gor; 71455525. CE PSISSOMS. rr1 Reg. 10, 4-5 ; cf. 11 Par. 9, 3-4. 59/60 r11 Reg. 10, 5 ; cf. 11 Pat. 9, 4. r1 Reg. 1o, 4.5 ; cf. r1 Pat. 9, 5.4. 64 111 Reg. 10, *4 ; 11 Pat. 9, 5. 24 ; Cf. Act. 14, 26. 63 11 Mach. 6, *9.

58/59 61/62 Rom. 9,

FUH?-K1—H*3/Be—Cb/Ru

47/48 (uitiorum foeditate distorti fuerant — PL 57) 44 (fuetant] adZ. ex PL, 39) 48 honete F!/Ch ; oneti Rz ; (onetibus PI 57) incutui F! hac C) 50 tamquam] itaque FP! (z./ecz. PIL 57) 51 (aurum] aZd. et s./ect. PL. 57) 52 incensü F!/CD/Rz (PL 57) (pretiosas ... gemmas] ozz. z.lecz. PL, 57) ptetiosas] res/i/ui ; praetia F! ; praetiosa H*-K!—H^/Be (PL. 39), praeciosum CA/Rz ; (pretiosatum PI, 57) splendorisque] resZiZui ; splendotisque F! (g/.z.) ; splendoresque H?-K!—H'*/Be—Cb (PL 39); splendoréque Rz; (splendores PL, 57) gemmas morum] resZ//j ; gemmarum morum codd. (PL. 39) ; (gemmarum PL 57, gemmarum morum z./ecz., uatiatum ect.) 53 et!] oz. Cb (PL 57) Bt?] adno. r1m- in zzg. H? 54 (id est] idem z.Jecz. PL, 57) 55 occulta] om. Ra conscientia sua. Ch/Rzu 55/56 penitencia FI* ; plenitudine C (cf.

bom. xl, lin.

175) — 81 (quid] quae PL 57)

58 (inquit PL 39) ^ sabax(1 i.

eras.) Be, sabba Ch 61 erat rationis] certe fationis F! (al.zz.) 62 tantopefe] tanto p Rz miraretur] a ex e a/.zz. H? 63 Ergo] adZ. in Be (s.7. al.7.), (PL, 57) 64 Vidit ergo] Venit (oz. ergo) F' ; adnot. v- in zg. H? ; Videns ergo Rz ; (Videt ergo i 47) congregata] aZZ. audite F1 65 gentium FP! (cuz Vulg.) humana Rz

HOMILIA XLVII, 4 559 et animalem doctrinam philosophorum, accepit intellectum salutis et uitae ; inspexit spiritalium mirabilia bonorum, agnouit uerum fabricatorem caeli et terrae et potentissimum humani generis conditorem — de cuius sapientia dicitur : 7o Omnia in mensura et pondere et numero constituisti.

Vidit et domum quam aedificauerat, id est : incarnationem hominis assumpti — [de qua domo dicit apostolus :] /» quo habitat omnis blenitudo diuinitatis corporaliter. Vidit et cibos Salomonis, id est : uel illos de quibus dice75 bat : Meus cibus est : ut faciam uoluntatem eius qui misit me patris — cibus enim Christi est salus nostra: reficitur caelestibus epulis, profectibus nostris ; cibus eius sumus dum, acquisiti ecclesiae in membra eius corpusque transimus — ; uel cibos eius altaris, sacramenta caelestia de quibus dicitur : 8o Panem caeli dedit eis : panem angelorum manducauit homo. Vidit et holocausta eius : orationum sine dubio supplicationumque mysteria. [Et, sicut dixi : »on habebat ultra spiritum, id est : hebuit ad magnitudinem caelestium pulchritudinum.] Et obstupuit, ubi uidit inaestimabiles diuitias domini sui.

68 Eccle. 11, 5 -- Symb. fid., apud Caes. Arel., Serm. 1x [CC 103, 41P d: v0 Sap. 11, *zr. 7i n jiu TO P UIIODat80»0272/43 Col. 2, *9. r1 Reg. 10, 5 ; cf. r1 Pat. 9,4 95/16 Ioh. 4, 344-39; cf. Ioh. 5, 30; 6, Ea 48 Rom. 12, 5 ; 1 Cot. 6, 15 ; 12, 12.20.27 ;Eph. 5, 30. Rom. 12, 5; 1 Cor. IO T7512. 12. 18. 22. 80 Ps. 77, 24-25. 81 rx Reg. 10, 5; cf. x1 Pat. 9, 4 82 r1 Reg. 10,9. cf. ID Paf^. 054. 83 magnitudinem ... pulebritudinum] cf. Euseb. *Gallic.', Hom. 1x, 5 [lin. 98] ; Hom. xvrr, x [lin. 1].

FiH*-K1—HA3/Be—Ch/Ru

66 et] oz. Rz animale doctrina Rz 67 inpexit Ft (gl.z.) spiritalia H* (mirabilia] oz. PL, 57) (bonorum] a47. uitum PL 57) 68 (ac nouit 4.lect. PL, 57) et!] ac Be (PL 39), hac C» (et?] oz;. PL. 57) *70 (numeto et pondere — z.Ject. PL, 87? [cu Vulg.]) constituti H? ; constitisti Ry — 22 domo (z/7. o ex u) F' de qua ... apostolus] ozz. H?-K1—H/* (PL. 39) (qua domo] quo PL 57) quo] qua FP! 73 omnis] oz. F! *4 (cibos] asZZ. mensae PL, 39) uel illos] (ex$. uel) illos F* ; (ozz. uel) illos H*(PL 39) ; uelut illos Be—C^ (uelut eras.)/Rz (u.lect. PL, 57) ; (uelut is PL. ó7, uidit illos secz.) (quibus] 247. dominus PL 39) 75 me misit — FI?-K!/Be (PL 39) 76 enim] ozz. F!/Be—Cbh/Rz (PL 57) 78 cotpusque] ozz. F! ; corpus quod PL 57) (uel] uelut z.]ecz. PL, 57) 79 cibi F!/CD/Rz ; cibus H*/Be (PL 39, PL 57) eius] oz. F* (PL 57) (caelestia] ad. sunt PL, 39) 82 (mystetia] ministetia PL 57) 82/83 Et ... pulchtitudinum] so/us P! ; ozz. cezz. (PL. 39, PL. 5?) $84 obstipuit F! ; obstIpuit H? (zl.z.)/Be (al.z.) ^ (ubi]ibi Je. PL 57) ^ inextimabiles C5

560 8;

HOMILIA XLVII, 5

B5. Dixitque ad. regem : Verus est sermo quem audieram in lerra mea super sermonibus tuis et super sapientia tua ; et non credebam narrantibus donec ipsa ueni et uidi oculis meis, et $robaui quod media bars mihi nuntiata non fuisset : maiora sunt sapientia et opera tua quam rumor quem audi.

9o

Cum ergo peruenerit regina haec, siue ecclesia, siue quaeque anima sancta, cum peruenerit in aeternam Hierusalem — id est wisionem pacis —, et ingressa fuerit beatam requiem et gloriam caelestium 'promissorum : multo plura et magnificentiora perspiciet, quam ei sunt in hac terra, per sacra elo9; quia, per prophetas atque apostolos, nuntiata : "wnc enim tamquam 7» speculo et aenigmate, tunc autem oculis suis widebit id est facte ad. faciem. [Cum, inquam, unaquaeque anima fidelis et sancta, in illo saeculo plena bonorum operum fructibus, diuinis fuerit prae-

85/89 111 Reg. 1o, *6-7 ; cf. 11 Par. 9, 5-6. 91/92 r1: Reg. 1o, *2 ; cf. 11 Par. 9, 1. cf. Hieron., Lib. interpr. hebr. nom. [CC 72, 121 (Lag.50), 9/10 ; 156 (Lag.62), $5 146 (Lag.69), 16; 152 (Lag.74), 17/18 ; 154 (Lag.75), 25 ; 155 (Lag.76), 18]. 92 Ez. 15, 16. 93/9? 1 Cor. 15, *12. 96 oculis suis] cf. 111 Reg. xo, 7 ; 11 Pat. 9, 6. 99.101/104.111/114 ena ... fructibus. margaritas ... balsamsa. reginae ... audiui] cf. Caes. Arel., Serm. ccxxxv1, 3 [CC 104, 942 (896), 14/21].

FiJH*-K!—H*/Be—Cb]Ru

$5 Dixitque] Bt dixit F! (audieram] audiui z./ecz. PL, 57) 86 et!] ozz. H? 86/89 et? non ... opera tua] zn zzg.infer. F^ ^ Sv(credideram PL. 57) — 88 nuntiata mihi — H?-K'/Be—Ch/Rz — (sunt]est 4Jecz. PL. 57) — 89 opetaetsapientia — H* sapientia] adZ. tua FH? (z./ecz. PL 57) quem] quam EF! ; qu& (z ex a a/.zz.) H? 90(peruenit PL 57) haec siue] in Rz siue?] seu C5 90/91 sancta quaeque anima — F! ; anima quaeque sancta — Kt 90 (quaeque] quaecumque PL 39, PL, 57) 91 (cum peruenetit] ozz. PL, 39) aeterna CP 92 eloriosam Rz 93 multa H?/C5 ; multorum Rz et] »./. Ch 94 perspiciet] ozz. Rz sunt] sint H* ; per specié Rz ; (oz. PL 57) 95 (nuntiata] aZZ. fuerunt PL 57) enim] etenim FH? 96 in speculum Be—C? ; pet speculum Rz (PL 57) (cum Vulg.) et] add. in. K'—H'*/Be—Cbh/Ru (PL 39, PL, 57) enigmatex (4. Bit. eras.) Be—Cb oculi? sui? CP (a/.zz.) 98/109 Cum ... holocaustis] ozz. H9-K1—H*(PL 39)

FiJBe—Ch|Ru

98 (et] ac PL. 57) oz. PL 57)

98/99 illo saeculo plena] saeculi illius Ft

99 (opetum]

HOMILIA XLVII, 5

561

roo sentata conspectibus exhibens in se immo seipsam xenium deo suo — praeferens digna caelo et ualitura in caelo multiplicia munera : gemmas misericordiae, iustitiae margaritas, diuersorum

odoramenta

punctionis,

et suaueolentis

meritorum,

balsama

id est : avomaía

com-

castitatis ; praeferens,

105 Sicut dixi, aurum infinitum mimis, id est : integrum in se recon-

signans pio inaestimabile pretium redemptori, spiritalibus cordis et corporis oblationibus placitura : ut possit, caelestium mirabilibus inserenda, uoce(m)» propheticae exsultationis assumere : Iniro;ibo in domum iuam cum holocaustis — :] 110 tunc beata et illustris anima, inter stupendas remuneratoris sui constituta diuitias, ineffabilibus reginae huis uerbis uti ad deum poterit, dicens : Verus est sermo quem audiui in terra mea swper sermonibus tuis : matora sunt opera tua quam

102 rr Reg. 10, 2 ; r1 Par. 9, *r. 103 rr1 Reg. 10, 2 ; r1 Par. 9, 1. 105 HrÓReg-10.2; cf.1r Pat. 9, t. 109 Ps. 65, 15. 112/113 rr Reg. 10, 6-7 ; ILPafj9s5ss 113/114 111 Reg. 1o, *7 ; cf. 11 Pat. 9, 6.

FiJ[Be—Ch/Ru

100 in se immo] oz. Cb (PL 57) seipsa Rz . exenium F!/Cb ; om. Ru; (exemplum PL 57) 101 suo] tuo corr. az. Ru .— (petferens PL 57) caelo!] ozz. Ch et ualituta] oz. Rz in] oz. F!/CI/Ru (PL 57) caelo?] caelum F1/Be; cü Ru 101/102 multiplici Ru — 102 margaritis CP 103 adornamenta metitorum Rz ; (odoramentotum metita PIL 57, ornamenta uel adoramenta uirtutum 4./ec?.) 104 redolentis Rz (cf. ex.gr. Zeno, Tract., I 41, 1. 2 [CC 22, 112, 12]) (perfetens PL 57) 105 dixit F'/CP (infinitum] aZ. multum u.lect. PL, 57) 105/106 in se reconsignant Be, inferte consignans CP ; in se feconsignat R4 (PL 57) 106 pio] oz. Ch (inaestimabili pretio PL 57) tedemptoris F!/Rz (u./ect. PL, 57) 107 poss& F* (al.z2.) 107/108 (caelestibus z./ecz. PI, 57) 108 mirabilius Rz (z./ecz. PL, 57) ; (mirabilium PL 57) (inferenda Je. PL, 57) uoce codd. (u.lect. PL, 57) prophetiae Ch 109 domo tua F!

FiJH*-K1—H^/Be—Ch/Ru

110 (intus PL 57) stupenda? F! (g/.zz.) temunetatoti CP ; (remunerationes PL 57) 111 sui diuitias constituta — Rz ; (quas uidet uitas constitutas PIL 57)

constitutas C5 uerbis] ow. H* ^ 112 (potetit ad deum ^ ect. PL. 57) (Verus ... mea] oz. 4./ecz. PL 97) — quem] que R& — audieram F! 112/ 113 tera R4 113 maiora$ (g//. a ex e, s exp., al.zz.) Ch

562

HOMILIA XLVII, 5-6

rumor quem audiui ! [hoc est dicere : ''O domine, de retribu115 tionibus tuis magna quidem sperare praesumpsi, sed maiora percepi ! Vincit manifesta quam cerno dulcedinis magnitudo, cogitationis meae sensum ; superat exspectationis affectum !'']. 6. Et reuera id, quod $arat deus diligentibus se, fide non comprehenditur, spe non attingitur, caritate non capitur, deo

sideria et uota transgreditur : acquiri potest, aestimari non potest. [Videbit homo merita sua, insuspicabili retributionum

114/116 cf. Caes. Arel, Setm. ccxxxvi, 5 [CC ro4, 943 (896), 22/23]. 118 HGotz 2 0bicE IS 6A4 A TACE2SI S 121/123 cf. Euseb. *Gallic?, Hom. vr, 5 [lin. 31/36]; Hom. xxxv, 15 [lin. 269/273]; Hom. xxxvin, 7 [lin. 228/230]; Hom. rxix, 1-2 [lin. 6/14].

FiJH?-K1—H?*/Be—Ch/Ru

114 quam F'! (n ras. ?) ; qui (ze ex a) H? ; quá Rz oz. H?-K'——H* (PL 39)

114/117 hoc est .. affectum]

FJBe—Cb/Ru

114 OJ] oz. F! 115 praesumpssit C (al.z.) 116 percipi Be, petcoepi C5 (alz.) | Vicit Rz manifesta] manifeste perfecta P! ; (manifeste PL, 57) (cerno] 242. multitudo tuae PL, 57) (dulcedo z./ecz. PL, 57) multitudo F! ; magnitudine Be/Rz ; magnitudinem CA (PL 57) 117 superat] sperat Ch effectum Rz ; (effectus PL. 57)

FiY/EP-K1—H?*/Be—Ch/ Ru

118 id] illud F! praepatat CP (u./ecz. PL, 57) 120/121 aestimari non potest] om. Fi 120 aestimari (2/7. 1 per ras. ex et Be, aestimare C 121/122 Videbit ... decrescere] ozz. H?-K1—H* (PL 39)

FiJBe—Cb/Ru

121 insuspicabile Be, insuspicabilem CP ; (insepatabili PL, tetributionem Ch

4.letf., ob insupetabilem z./ecz.)

7, ob insuspicabilem

HOMILIA XLVII, 6

563

largitate decrescere.] Habebit de perceptione fructum, non habebit de satietate fastidium. Ad quae uos bona perducat qui uiuit et regnat in saecula 12; saeculorum. Amen.

123 de ... fastidiuz] cf. Cic., De inuent., I, xvrr, 25.

FiJBe—Ch/Ru

122 largitate] largitaté uf sospitatem CJ

dectescete] et ctescete Rz ; (crescere

PL 57)

FiJH*-K1—H^/Be—Ch/Ru 122 perceptione] perfectione F! 124/125 Ad ... Amen] oz. F!

fructuü. Rz

123 (societate z./ec. PL, 57)

H?-K1—HA3/Be—Cb/Ru 124 Ad quae] Atque corr. al.zz. H? ; Ad qué CP ; Ad quam R4 — uos bona] nos bona H* ; bona ipse nos C» ; bona uos — Rz petducat] a4Z. tex angelorum Cb ; add. dis Rz.

FiJH?-K1—H?/Be—Cb/Ru

Expl.EXPLICIT DE NATALE ECCLESIE OML PRIMA F! ; ozz. H?-K1—H^*/Be—Ch[Ru

&DSeeA et:2003 tribe

MT

[mun NObad Wm D ps

S»

»

gos

:

"

(MIN uf Cis As a te

1. "rs

Tes oM T

ti

bogetere dr

PS b

nci . W

pD—— ng

—

:

pog —e ONES —

—

"

n bid dis. 2j

PASO

ae Eg

Cus

-]

"M

F

nds

spielt: 1 aed n seii i ea »m eZins MsAMA, iiLodi UR v

Eg

,

yi

MT bios

ni- A

' :

sm DE

Um sine

w— 2 0x

' .

Marr qaeiowr apaso en A in

L9

des dE a

LWETUTL

—

ETHER Jupes

2088 e

nen iLu

E

HOMILIA XLVIII (58) HOMILIA II IN NATALE ECCLESIAE

MONITVM Codices :

F?

:BnussEL, Koninkl]ke Bibliotheek, 1651-52, s. 1x in., f. 577-59.

P!

:Panrzs, Bibliotbéque Nationale, Lat.2628, s. xr, f. 85-87. Editiones :

:

MB»P 6 : col. 676*-667P : Homilia rr. Eiusdem. PL$ 3 :col. 669-671 : Setmo 58. In natale ecclesia [11]. Redintegrationes :

a) lin. 67 : Perpende ... debeas : Eus. G.Xui

: (Eusebii *Gallicani") Homilia xir, 9 [lin. 112].

Eus.G.Xx1v

: (Eusebii *Gallicani") Homilia xxiv, 7 [lin. 147/148].

EusG.XXX!v — : (Eusebii *Gallicani) Homilia xxxiv, 7 [lin. 147]. b) Jin. 73/83 : Solemus ... tuam :

Ens. G.X11v

: (Eusebii *Gallicani") Homilia xrrv, 2 [lin. 8/22].

XLVIII IN NATALE ECCLESIAE, IT 1. Vellem, carissimi : attentius ageremus causam salutis aeternae, et crebrius ad sacratissima ecclesiae limina pretiosas supplicationum nostrarum hostias deferremus. 2, Certe, si haberemus aliquam matrem potentem, nobilem, 5;locupletem : certatim ad honorem illius curreremus, sedulis

penetralia eius frequentaremus officiis, uerentes ne aliquid de exspectata hereditate subtraheret; etiamsi duri essemus ac desides, uel tepidam pietatem ardens cupiditas mentiretur. Et quae nobilior mater, quam haec quae pignora sua in dei 1) gremium felici adoptione transcribit ? quae ditior, quam quae filios suos caelestis agni possessione glorificat ? Et tamen hanc, tamquam pauperem infirmamque, contempsimus : cuius potestas ac nutus nihil medium habet ; extra cuius sinum incurritur mors aeterna ; in cuius sinu et uita 15 inuenitur et gloria.

3. Sed forte aliquis sibi dicat: ''Debeo curare de corpore meo ; debeo sollicitus esse de uictu meo'"'. Numquid homo, dilectissimi, ad ?magtnem dei factus, illam

primam curam debet putare, quam sibi uidet communem esse 20 cum pecude ? Cauendum ergo est, ne, dum per neglegentiam religionis, uictus quaeritur, uita perdatur. 4. Tu dicis : "Villa neglegitur' ; ego dico : Anima periclitatur". 2; Quis, ut nummum inueniat, thesaurum praetermittat ? quis annua sic requirat, ut perpetua contemnat ? quis transitura sic ambiat, ut mansura despiciat ? Si forte minus in agello assiduus fueris, prouentus de annona minuitur ; quidquid autem saluti fraudatur,

a8:cnt

Godd

de aeternitate substrahitur.

27 9, Gb cho TI Cof. tT, 2:1 Got: 494

; Col. 1 115*

E Pt

Inscr. INCIPIT HOMELIA EIVSDE SECVNDA (e£ adser. num. 2* zu.recent.) F* ; OMELIA IN DEDICATIONE AECCLAE P!, 1 catissimi] zZZ. ut s]. al.zz. P! 4 exspectata] euamid. P 11 magni P! ; xagni (1 //. eras.) P* 13 medium habet] ezaziZ. P* ^ 14 intra cuius sinü FP! 15/16 -nitut et ... forte] euaniz. P! 17 debeo ... de] euaniz. P 18/19 dei ... primam] ezanid. P 20/21 cum ... Ca-] euanid. P! 231 égo F1;g P: 22 quaetitur ... pet] ezanid. P! Quis ... inue-] ezanid. P! 26 -rat ut pet-] ezanid. 2n 27 -spiciat Si] euanid. P! 29 sicua F!

568 30

35

HOMILIA XLVIII, 4-7

Quis ergo sic sua colat ? Multos ecclesia, nullum uero uilla

misit ad caelum ! 5. Si quid itaque salubriter sapimus : cariores nobis «os debemus esse, quam quae nostra sunt. Sed quid ego «osítra uoco : quae abauis atque atauis, qui ante tenuerunt, uidemus aliena ; quae a possesore suo, una febricula ueniente, nouimus reposcenda — et remanebit omni re indigens, qui sibi uidebatur esse praediues — ? Sed quid ego nostra uoco : quae nos, dum nimis occupant, a deo, qui solus noster esse debet, alienant ; quae, dum nos ad

40 se uocant, a patria reuocant ; et, dum se nobis quasi nostra,

cum rum 6. mihi

extranea esse probentur, insinuant : illis nos bonis, quonobis proprietas est promissa, despoliant ? Sed forte hic alicui in mentem occurrit, ut dicat : ''Ouid loqueris ? Cogitandum est : quomodo caesar?, quae sua

45 sunt, reddi debeant !''.

O quicumque ille es, sic cogita quomodo homini debitum reddas : ut non obliuiscaris quid deo debeas. Times apparitorem iudicis, damna et flagella minantem ; et non times exac-

$0

torem mortis, in inferni profunda rapientem ? Numquid, si crebro ad ecclesiam recurramus, si libenter sanctorum limina frequentemus : numquid pro animae cura, terrae cultura minuitur ? numquid ideo euacuabitur labor noster, si nos sibi subditos uiderit deus noster ? Immo ideo uel

maxime prosperabitur, et multo magis aer, terra, caelumque 55

6o

famulabitur ; sicut ait sermo diuinus : S? custodieritis mandata

mea, dabo fecundos imbres temporibus suis : apprehendet messtum itritura uindemiam, et windemia occupabit sementem. *. Videmus ergo quod diuina seruitus, etiam humanae substantiae sit profectus. Aeterni itaque facti sumus ; magis quae sunt aeterna curemus !

32.33.34.38 11 Cor. 12, 14. 39 cf. Eph. 4, 18 ; Col. rz, 2r. 44/45.47 Matth. 22: *21 Mate, 12: 5 T5 Duc. 29:525 &1 cf. Caes. Arel., Serm. rxr, 5 [CC ros,

269 (258), 26/27] (sanctorum etiam limina frequentantes). Ez. 34, 26. 56/5* Leu. 26, 5.

55/56 Leu. 26, *3 ; cf.

Pippi

i

30 colat F! (g/.5z.) 33 quae] oz. F! 34 atauis] auis F1 41/42 quarum F1 4; quid F! (a/.zz.) 49 mott«is (1 f. eras.) F1! 53 uidet F! uel] dt F1 59 profectu F1 60 (ozz. facti) sumus P! ; az etimus restituendum ?

HOMILIA XLVIII, 7-8

569

Requiramus quid cui potissimum debeatur : debetur quidem census caesari, sed anima et corpus auctori. Si a duobus creditoribus urgereris, et uni (uerbi gratia) centum denarios, alii 6; mille aureos te debere cognosceres : numquid non plus satageres illi esse deuotus, cui in maiore summa inueniebaris obnoxius ? Perpende et metire, si potes, quantum illi debeas : a quo et primam accepisti uitam, et exspectas secundam; qui te, post seruitium tuum, translaturus est in regnum suum ; qui 7o te ad hoc introduxit in mundi istius lucem, ut ad caelestem

perduceret claritatem — si tamen ei digne maximum uitae tempus impendas. 8. Solemus interdum annos nostros et tempora dinumerare. Non te seducat, homo, aetas tua!

7;

Illum tantum diem uixisse te computa : quem deo deputas ; quem non malitia, non luxuria contaminauit ; quem non maledictio, non periurii, non mendacii culpa respersit ; qui diabolo repugnauit. Ilium, inquam, uixisse te iudica diem : qui bonorum operum 8o habuit lucem ; quem non conuersatio tenebrosa mutauit in noctem.

Illum, inquam, diem applica ad uitam tuam : cuius usus peruenit ad animam tuam.

62/63 cf. Matth. 22, 21 ; Marc. 12, 17 ; Luc. 20, 25.

F JUPH-

63 dctori P! (g/.zz.)

2| aye dse.

duxxobus (2 ///f. eras.) F! — 64 uni uerbi]

uniuerbl

uiübi FP! 65 -le te de-] ezanid. P 66 esse ... maiore] euaniZ. P! 67 metite ... quantum] ewanid. P! metire] mere Pt (al.z.) 68 primam] ex -mü ze/ -mo F! 68/69 secundam ... post] ewaniZ. P! 40 ad! ... introduxit]

euanid. P 91 -ret .. tamen] euanid. P! 43 -mus .. et temp-] euanid. P (interdum] oz. Eur.G.Xuv) (tempofta] spatia temporum quibus nunc uiuimus

Ezr;.G.XLIV) (dinumerate] supputate E;.G.XLY) *4 (seducat] fallat Ezs.G.XLIV) homo] aZ. et 5./. a/.zz. F* ; (quicumque ille es Ezr.G.X11V [cf- supra, lin. 46]) 74/45 -mo aetas ... diem ui-] ezanig. P! *4 (aetas tua] numefus dietum quos hic relicto corporaliter saeculo consumpsisti Er. G.XV1V) 95 (tantum] aZ. diem uixisse te computa in quo uoluntates proprias abnegasti, in quo malis desideriis restitisti, quem sine ulla regulae transgressione duxisti, illum tantum Ez;.G.XL1v) (quem deo deputas] oz. Eu;.G.X4v) 76 malitia ... luxutia cont-] ezamid. P (luxuria] inuidia non superbia Exur.G.XHV) 76/7? (non maledictio] oz. Ems.G.XMY) 7? (mendacii non periurii - Ems. G.XLv) non mendacii culpa] euaziZ. P! (qui] «47. peccato non cessit qui Ens.G.X1V) 79 (inquam ... diem] diem uixisse te computa Eur. G.XLIV) -isse te .. diem] ezamid. P* (bonorum operum] putitatis et sanctae meditationis Eus. G.X1AV) 80 -tio tenebtosa] euanid. P! 82 uitam tuam] ezanid. P

570

HOMILIA XLVIII, 9-10

9. Ad hoc ergo in huius mundi peregrinationem missi sumus 8; — peregrini enim et hospites sumus super terram ; et hoc praesens tempus, uelocissimus quidam probatur esse transcursus, sicut dicit sermo diuinus : Vmbrae enim transitus est tempus nostrum. — ; ad hoc, inquam, in hanc peregrinationem pauperes uenimus : ut pretiosas hinc nobiscum uitae diuitias re9o portemus ; ut de nobis aliquando dici possit : E eduxit eos de Aegypto in argento ei auro — in auro et argento, carissimi, de Aegypto educitur : qui assumi de hoc saeculo cum fidei, iustitiae et castitatis thesauris promeretur — ; ut, dum quasi uiatores uelut geminorum pedum adminiculo fide hic et operi95 bus ambulamus, labor itineris ad requiem proficiat mansionis ;

ut haec praesens uita, futurae illi studeat quaerere, congregare, transmittere, et in illius latitudine(m) seipsam cupiat de sui breuitate transfundere, et elaboret quasi in paruo cespite

uberrimam messem serere, et de angusto campo abundantes 1o manipulos reportare ; ut haec ipsa, sicut diximus, uita non se

consumat in se, sed 77 illas $erpetuas aeternitates extendat se, ut, quod hic laborat, illic reponat, et hic quasi famula, illic

quasi domina in futurum negotietur — sicut interdum utiles procuratores facere uidemus, qui a patronis suis praedia ac 105 patrimonia longinqua ac peregrina suscipiunt :quidquid colligunt, quidquid acquirunt, ad dominos suos dirigunt. 10. Numquid ibi reponitur : ubi laboratur ? Sed magis illuc sint condita : ubi perpetua deputantur habitacula. Ita et nos, carissimi, illud agamus in terra : quod transire 119 possit in caelum. Faciamus transmissiones ad dominum nostrum : ut, quod in peregrinatione colligimus, in patria congregemus ; ut de laboribus nostris, non in dies neque in annos, sed in aeterna saecula gaudeamus.

85 Hebr. 11, 15.

87/88 Sap. 2, 5.

90/91 Ps. 104, *37.

1017Dan. 12, 5.

Fiypi

$8 ad hoc] At P1

90 ut] aZ. et F1

9? latitudine cog. 99 ubetrimam haec] euanid. P1 102 illic!] illt«c (2/7. 1 per ras. ex u) P! ; illuc F1 hic quasi] euanid. P illic?] illie F1 n) 103 domine FP! negotiextur (g//£. n eras.) P! 106 quidquid] mes-] euanid. P!

qo».

quid F'(zLz.);

100 reportare ut] euanid. P!

qui),

M

quicquid P! (g/.z.) 107 tepon&ur F! (gl.zz.) ubi labora108 sint] fiunt F! 111/112 congregamus F!, Expl. FINIT FELICIT HOMELIA DE NATALE ECCLESIAE SECVNDA F! ; ozz. D,

tur] zn zzag. infer. F1

HOMILIA XLIX (59) HOMILIA III IN DEDICATIONE ECCLESIAE

MONITVM Codices

. .

Be

:Bznum, Deutsche Staatsbibliotbek, so (Phillipps 1676), s. vrrr-1x, f. 309-309" (mutilatus [f. 309Y] : usque ad u. 'sordente ceci-', lin. 69; euanid. [f. 3o9*] inde a u. *'intellege', lin. 26).

F1

:BnmussEL, Koninklijke Bibliotheek, 1651-52, s. 1x in., f. 59-60 (usque ad u. *patefecit', lin. 119).

P!

:Panrs, Bibliothéque Nationale, Lat.2628, s. x1, f. 87-89 (usque ad u. *patefecit', lin. 119).

M*

:Mowrz CassrNo, Biblioteca dell' Abbagia, yog GG, s. xt, p. 483-485 (usque ad u. *immolatur', lin. 92).

H*

: MüNcuzN, Bayerische Szaatsbibliotbek, Clm 7953, s. x11 ex., f. 188v189v. Editiones :

MBP

6: col. 6775-6789 : Homilia rrr. De Dedicatione ecclesiae (usque ad

u. fpatefecit', lin. 119).

SpL

: [F. LiveRANI, Spicilegium Liberianum (1863)] p. 29-31 : (ps.Augustini) Sermo rx — (Alani Farfensis, II) Homilia 108 [cf. GnÉGornE, Les bozzéliaires du Moyen Age, in. Rerum Evcclesiasticarum Documenta, Ser. Maior, 1v (1966), 70].

FIC 2

:p.

PLS3

: col. 671-674 : Sermo 59. In dedicatione ecclesiz [rr] (usque ad u. fpatefecit', lin. 119).

196-197 : In dedicatione ecclesiae. Sermo sancti Maximi episcopi (e zoZicze M?) (usque ad u. 'immolatur', lin. 92) — cf. PL. 2, col. 893.

XLIX IN DEDICATIONE

ECCLESIAE, IIT

1. Beatos apostolos sermo diuinus sub appellatione commemorat moniiwm, pro stabilitate uirtutum ac sublimitate meritorum, ut intellegamus quanta eos ueneratione debeamus excolere : in quibus uidemus ecclesiae fundamenta consistere. ; Ideo ergo magnanimitas inuicta nomen sortita est fwndamenit : quia, sicut fundamentum in primo aedificii loco ponitur, ita per eos primitus christiana religio initium sumpsit. Per illos fides nouella surrexit, et quasi sw$er molem solidam uasta firmitate consedit. 10. 2. Quae cum tta sint : in iniuria dei ecclesiae intrat parietes, qui non digno honore ueneratur ecclesiae fundatores. Per illos ergo est salus confirmata credentium. Videamus quomodo per illos. Quia ueritatem, quam annuntiauerant praedicando, confirmauerunt moriendo — rebus 1; non sermonibus declarantes quantum sit bonum illud, in spe certum, in retributione gloriosum, in possessione iucundum : pro quo lux neglegitur, gladius non timetur, anima incunctanter afficitur.

1/2 cf. Eucher. Lugd., Form. spit. intell., 1v [PL 5o, 742P] (Montes ... apostoli .. & celsitudine uirtutum).

2 montium] Deut. 32, 22; 11 Reg. 22, 8; Ps. 17, 8;

96; 1; Is. 2, 2; Matth. 36, 18; Hebt. 12, 22-25; e.a. 5/6.(33) fundamenti] Ijeutia2:.22/: 115) Reg. 22288: :0Ps:175,8/5186) 3; 0Eccli.?26; 24.» Is. 28 T6 51 Cof; 3, 10-11 ; Eph. 2, 20-21 ; e.a. 8 Eccli. 26, *24. 10 Cic., In Catil., I, v, 10; II, xir, 26 ; IV, vir, 18; IV, xt, 25 ; e.a. ; Aug., De ttin., II, xvi; V, vir; IX,

1; XI, i1; XH, v1 [CC 5o, 126, 76/77 ; 214, 46 ;294, 57 ; 538, 124 ; 562, 635] ; e.a.

Codd. : F!/Hs/Be/P1—M1 Inscr. INCIPIT OMELIA -III: DE DEDICATIONE ECCLESIAE (ef adser. num. 3 s.recent.) F3; (num. 185 al.z1.) YE VNDE SVP* SERM- $- AVGVS- H* ; CCXI- ITE VNDE SVPRA (suprascr. ut sup al.2.) Be ; YrEM OMELIA IN DEDICATIONE AECCLAE P!, IN DEDICATIO (sic) ECCLESIAE- SERMO SANCTI MAXIMI EPISCOPI M!. 1 Beatus apostolus Be/M! sermonem diuinum M! 1/2 "commemorat ^montium « Be 2 pro stabilitate uirtutum] oz. Fi* ^ sullimitate P! 3/4 excolete debeamus -— F!/P! * initium] oz. M? (suppl. FIC 2) $8 sup (p ex p, * s.l. suppl.) al.z. F! ; supra Be[P1—M?! (iuxta Vulg.) solida P! 10 in]oz. M* . iniutiam F!/Be/P!—M! ; iniutia« (m eras.) H* dei] deo facit M1 ecclesiae intrat parietes] intra parietes ecclesiae M?! ^ 12 ergo] enim M!

14 praedicanda P! ^ confirmauete F!/P! ; confitmauerént Be (alz.) ^ 15 non] 16 gloriosum] ptetiosum

et H* (recie ?) quantum] quam F!/Be/P1—M? BY 18 effunditur P'/P! ; efficitur Be

574

HOMILIA XLIX, 2-4

Agnoscamus honorandae matris nostrae quanta sit gloria : 20 quae inter ipsa primordia tantis adornata testibus, quae per sacrum sanguinem praedicata, quae illo genere dilatata est

quo redempta. 9. Ait autem sermo diuinus : Diligit dominus ortas Sion swber omnia tabernacula Iacob. 2; Quid est : Diligit dominus portas Sion super omnia tabernacula Iacob? In Iacob iudaicam plebem, in Sow intellege christianam. Diligit'dominus ortas Ston sufer omnia tabernacula Iacob, id est : respuit synagogam et praeelegit ecclesiam. Scire autem debemus : quae et quanta sit inter utramque 3 o distantia. Synagoga est nationis unius congregatio ; ecclesia est uniuersarum gentium multitudo. Illic tabernacula in 1udaeis ; hic fundamenta sunt in christianis — et ideo umbra intellegitur in £abernaculis, uirtutum 5 uero soliditas in monttwm fundamentis. 4. Et, quia sacra lectione euangelista descripsit : Jesus autem deambulabat in templo in porticu Salomonis, aduerte quia : illic in templi exterioribus et adhuc deforis ambulat Christus — nec sedem ponit, sed ambulat — nec intus ingreditur; VA

23/24.25/26.26.27/28 Ps. 86, 2. 33 cf. supra, ad lin. 5/6. 35 Deut. 32, 22 ; II Reg. 22, *8 ; Ps. 17, *8 ; cf. supta, ad lin. 2.5/6. 36/37 Ioh. 10, *25. 38.39 Ioh. zo, 23.

FiH?*/Be] 1 —M1

19 adotandae

F!/Be/P!, ornamenta

(4. Fit. reser., illeg.) Be

M!

adornata] honoratà"

quante sint gloriae M!

20 tant«

Ft (al.z4.) ; *5thonotata Be (a/.zz.) ; uel dilatata

honorata P!, est honotata M! 21 quo illa F! dilata — P! 25/26 Quid ... Iacob!] oz. M1! dominus ... Iacob!] ozz. F!/P1 plebs M1 26/29 intellege ... ceci-] ezaniz. Be

est] ozz. H* 26 iudaica

FYH^*/[Be]/ P1—M1

26 intellegete F! ; intelligite C eras, ut uidetur) P*, intellegitur M1 27 christiana M: Diligik düs F1 27/28 supet ... Iacob] oz. F1/P1—M: 29 Sicire F1 31/32 uniuetsalis P! 33 in?] oz. M! 36 quia] a4Z. in Mt 37 porticu in templo - H* (recze ?) porticum M! 38 illic in] in illius F!/P*, illic (ozz. in) M1 templi] ozz. M1 exteriotibus] exterius Mt et] ».7. F1 ; zz, p1—M1 f adhuc] hic M! deambulat F!/P!, ambulabat Mt 39 deambulat F1/P1—

HOMILIA XLIX, 4-5 4o huius

autem

interiora

perpetuo

habitaturus

975 intrauit,

sicut

ipse dicit : Ecce ego uobiscum sum omnibus diebus. Illius templi, quod magnifice a sapientissimo Salomone legitur fuisse constructum : illius, inquam, templi machina swfer bases argenteas et eminentes columnas ac super cafitella aurea 4; recumbebat ; hic uero bases prophetae, colwmmnae apostoli, caput aureum Christus est : hic, inquam, columnae sanctorum merita sunt sacerdotum qui nutantis mundi statum orationibus sustinent — sicut per beatum Iob de deo ac de sanctis diuinus sermo testatur, dicens : Sub quo curuantur qui portant 5o orbem ; hi ergo, supplici humilitate subnixi atque prostrati, onus totius orbis portant humeris sanctitatis. In templo etiam illo, quadratis lapidibus et politis compaginata et unita erat iunctura parietum ; hic in uobis, aedificium spiritale, concordiae uinculum, fidei sacramentum, et caritas 55 connectit animorum.

9. Diligit. dominus ortas Sion super ommia iabernacula Iacob. Videamus : S?on quomodo plus diligit quam Zacob. Hoc utique genere : quia ecclesiae nouellam auctor ac repa6o rator inseruit, synagogae aridam uetustatem impietate offensus reliquit, ita, dei uel iustitia dispensante uel gratia : ut, cum illius infructuosam ficum succiderit, huius oleam fecundaret ; ut, cum illa conuersa in spinas aruisset, haec uino sa-

lutaris uuae irrigata pinguesceret —

tunc autem in spínas

41 Matth. 28, 20. 43/44. Eccli. 26, 23.

42/43 sqq. cf. 11 Reg. 6, 1 sqq. ; 11 Pat. 3, 1 sqq.; e.a. 49/50 Iob 9, 135. 52/53 cf. 111 Reg. 5, 17-18 ; 6, 7.18.36.

56/57.58 Ps. 86, 2.

62 cf. Luc. 15, 7; Iob 24, 20 ; Matth. 5, 10; Luc. 5, 9.

62/63 cf. Ps. 51, 10 ;Rom. r1, 17. 63 cf. Matth. 21, 19. 64/66 cf. Euseb. *Gallic., Hom. xir, 4 [lin. 29/31] ; Hom. xvzr, 6 [lin. 149/151] ; Setm. extr. 5, 4 [lin. 37/39]. 64 Is. 5, *4.

FiVFI*/[Be]/P1—M1

40 cuius M! autem] ozz. Mt perpetuae M* 42 Illius] 247. autem F3/P!— Mt 43 machinam M! supfa PF!/P 44 ac] * (& eras.) P1 486 uefo]

ergo P!

46 caput] aZZ. autem M?

sacetdotum sunt

46/44 metita sanctorum

- F!/Pl, (ozz. sunt) sacerdotum M!

—— M*

— 49

nutantem M!

statum] s.7. H* 47/48 orationibus] «44. suis P! 50 hix (1 ZZ. eras.) Pt supplices M1 humilitatem M? 52 In ... illo] Illic M1 quadratis] oz. M! et politis] expolitis M! 53 nobis F*/P! 54 uinculo M* ^ sacramento Mt catitax« Pl, catitate M! 55 connectitur F!/P! animos M! 56 Diligit] «ZZ. ergo F!/P1—M! 58 quomodo Sion — F!/P1—M?! 69 eccle-

siam M! 60 aridam uetustatem impietate] ariditatem M?! — — 61 dereliquit M! uel!] oz. FP: 62 ilis P! infructuosum T!/P1 occiderit P!/P 62/63 fecundarit F*/P! 63 ut] et F!/P! haec uino] hecuinos P 63/64. salutati (ozz. uuae) M!

576 65 conuersa

HOMILIA XLIX, 5-6 est : quando s$inewm serium capiti redemptoris

imposuit. Cum autem illa unius mater esset populi, haec mundi : illo sanguine maculas ecclesiae diluit, quo se infelix synagoga ma-

79

7

VA

culauit ; et, cum illa Zn limum $rofundi amictu sordente ceciderit, haec de fonte lauacri dealbata conscendit ; cum illa filios

amiserit in necem patris armatos, haec patri obtulit adoptandos. 6. Et ideo de ecclesiae felicitate propheta commemorat : Quia plures filii desertae, magis quam etus quae habet uirum, id est : litterae importabilem legem, in ceruicem superbam, dura potestate dominantem. Illa, uirum habens, antiquum nomen

8o

matris amisit ; haec,

sponsum habens ac crescente sobole, nouum semper acquirit : haec uirgo permanet et parere non desistit, populis de se nascentibus integra, et deo maritante fecunda. Illa suos nouercali impietate dispersit ; haec etiam alienos gremio materno sacra regeneratione concludit. Illa uitam suam, quae Christus est, etiam in resurrectione

63/66 Matth. 27, *29 ; Marc. 15, *17 ; Ioh. 19, *2. 69 Ps. 68, 5. *0 Cant. 4:52 5:6: 55. 11 cf. Esth. 16, 20. 74 Is. 54, *1 ; Gal. 4, *27. 15 cf. Matth. 23/24 Luc2 T2. A6: 78/19 cf. Euseb. *Gallic?, Hom. x, xx [lin. 216/217] ; Hom. xv, 5 [lin. 42/43] ; Hom. xxxiv, 5 [lin. 79/80]. 99/80 cf. Euseb. *Gallic.', Hom. xv, 3 [lin. 46/48.58/60]. 80 cf. Euseb. *Gallic., Hom. rxxvze, 5 [lin. 31].

FiH*/[Be]/ 1 —M1

63 redemptoris] creatoris P 67 illa 3utem — F! populi mater esset — F1!/ pi—M! 68 ecclesiae] oz. M! 69 limo M! ceci-] desini Be (foliis amissis)

FUH5/p1—M1

$0 consendit P! (g/.zz.) 71 magis] oz. F'/M? (suppl. FIC *35/16 (dura potestate] Pr -m ** (Illa] 242. quae F/C 2) misit M! «8 sobolem M! (oz. haec) uitgo F!/P!, uitgo M1 de] deo M! 80 se

uernaculos FOE M!

82

admiserit F!/P!, miserit M1 «3 de] oz. P 75 2) cetuice superba F!/P!, ceruice superbiae M1 a44. F/C 2) 76 dominante H^ ; damnantem M! 77/48 nomen ... sobole] in zzg.infer. F1 *?*? am(nouum] z4d. sobole nomen matris F/C 2) 79 haec — M1 pat&xte (1 J/z. eras.) F1 populos nascentibus] tenascentibus H*/M1 81 nouercali

generatione g P!, regente rati one M 1 g

i i 83 etiam] iam

HOMILIA XLIX, 6-7 577 denagauit; haec confessa redimentem dominum promeruit 8; ac secuta morientem. — Librum repudii illa suscepit ; ius thalami et regni ista promeruit : nec mirum, si praeparari caelo discit, cum magister eius de caelo uenit. Illius desideriis amica nubes manna mellifluum dulci imbre rorauit ; in huius cibum deus ipse descendit — sicut dicit : 9o Ego sum panis qui de caelo descendi. Pro

illa, Zawrorum

et hircorum

cruor

funditur;

pro hac,

dei filius immolatur. Et ideo, rubris fluctibus in alumni populi custodiam circumfusis et in hostis mortem refusis : illi mare patuit ; huic cae9; lum patebit — uox enim ecclesiae est per apostolum suum :

Simul, inquit, rapiemur obuiam. Christo in aera et in mube. 7. Si ergo reuerentiam tanti parentis agnoscimus, sciendum est : nullo modo cuiuslibet criminis reum a sacris liminibus abstrahendum.

85 Librum repudi] cf. Deut. 24, 1.5 ; Is. 50, 1 ; Iet. 3, 8 ;Matth. 5, 31; 19, 7; Marc. 1o, 4. S? Ioh. 5, 51. 88/89 cf. Ex. 16, 15-15. 90 Ioh. 6, *41.*51. 91 Hebr. 9, *15.*19 ; 1o, *4. 92 Matth. 14, *55 ; 16, *16 ; Marc. 1, *15; 5, *12 ; Luc. 1, *55; 4; *a1; loh. 141534:*495/ 6, 708816,4 53612025 1s z5Iohi 0558587 4; EIS $555. 520126.2 93/94 cf. Ex. 14, 21 sqq. ; Sap. 10, 18-19. 96 1 Thess. 2, 5E7. 98/102 cf. Cod. Theodos. a. 438, IX, xrv, 4 [ed. MouMseN & MEYER, L 520] (Nec in extrabendos eos conetur quisquam. saerilegas manus immittere) ;Conc. Ataus. a. 441, can. 5 [CC 148, 79, 19/29].

Fi /H* J P1— M31

84 haec] a4. eum a mottuis tesurgentem pio amotis affectu complectitur, illa M! confessa] etiam in passione F!/P! promeruit] prosecuta P! ; «secuta( forz. p eras.) P!, persecuta est M! 85 ac secuta] haec confessa haec secuta F!/P!, haec confessa ac secuta M! motiente M! (corr. FIC 2) 85/86 iusta lami F* (zl); huius thalamum M! . $6 regnum M! . 8? cum] cui F!/P1—M! eius] oz. F1/P1—M1 uenit e caelo (zcelo F?) F1/P1—M! 88 desiderii T

amica nubes] amica nobis F!; eras. P!

descendi] ozz. M! 89 sicut] adZ. ipse F*/P! al.z.)/P* 93/120 Et ideo ... ipse] ozz. M*

dulce H*

89/90 sicut ...

fundebatur FP! (-n- s./. suppl.

FiHA[pi

93 alumni populi] columpna populo in H*; (/ocws fort. corruptus est) hostis] inhonestis F!, in host«iü (-st«iü 77 ras. a/.7.) P! huie? P! (gJ.z7.) caelo PF! 96 nubibus F!/P! (Zuxza Vulg.)

94 in 94/95.

578 100

HOMILIA XLIX, 7-8

Grandis enim religionis iniuria ac diuinitatis offensa est : qualemcumque ecclesiae filium, confugientem ad domum dei, uelut

de sinu et complexu

matris

euellere;

et arcem

communis expugnare perfugii; ac sacram humani generis indulgentiam, absque ulla sui consideratione, calcare. 15;

Qui

enim

homini

ecclesiae

ianuam

clausit,

crudelem

in

semetipsum sententiam dedit. Quis, in huius mundi et uitae huius fluctibus constitutus,

portu misericordiae non indigeat ? quis, dum remedium alienis abnegat necessitatibus, praeiudicium sui non facit ? 10 Inter gentes, misericordia contingit ad profanam arborem uel ad delubrum abominabile confugienti : et in loco perditionis, est locus impunitatis; ac res, quae mortem. generat, dat salutem. 8. Sed forte aliquis dicat : ''Locus sanctus, criminoso patere 11; non debet''.

Non ita est. Hic enim, animi intractabilis argumenta non recipit ille : qui $ro impiis mortuus est. Confugienti seruo aditum claudi misericordiae non permittit : qui latroni, sub hora sententiae confitenti, paradisi claustra patefecit. Reum 120 à Sacris aditis non uult excludi ipse : qui uiuit et regnat in saecula saeculorum. Amen.

102 arcez;] cf. Cic., In Catil, IV, vr, 11 (arcezz omnium gentium).

e perfugii] cf. Cic., In Catil, IV, zr, 2 (commune perfugium). 117 Rom. 5, 6. 118/119 cf. Luc. 25, 45.

103 cozzzzunis 112^ Tac.or, *xs.

FuyHsp

102 dei] domini F!/P: 103 perfugii] resZi/zi ; confugii F!/P! ; profugii H* (recte. ?) humano generi F!/P1 104 indulgentiam] indulgentiae legem F/P1 calcati H4

103 portü H*

rtemedias PF! ; remedia P!

109 necessitati-

bus abnegat F!/P! praeiudicium sui (ozz. non) F'!/P! ; (non in praeiudicium sui.S5L) faciat Bi/pr 110 miseticordia] nemo F!/P! ; mia H^ profanum H* — 1i1iconfugientem F!/P1 112 ac] Haec F/P1 114 dicataliquis — P! sanctus] adZ. est F1/P1 116 Hic] Haec F1/P1 enim] ozz. F1/P1 117 seruo] teo F1/P1 118 claudi aditum — F!/P1 119/121 Reum ... Amen] ozz. Jguyyput 120 qui] 244. cum patre et spiritu sancto M! ; (def. F1/P1),

F: /H* /p1—M1

Expl. EXPLICIT DEDICATIONE (5/c) ECCLESIAE OMELIA: VNA FP! ; ozz. H*/P1—Mn1,

CAPITVLVM XXI

IVXTA SACRAE ORDINEM LECTIONIS HOMILIA'L :DE EO QVOD DE DOMINO DICITVR : «ARVNDINEM QVASSATAM NON CONFRINGET »

J

^

t

—

qos

Lr

Pi "

* "

deest

"

A

'

"us

H

|

inis. JA —

ims

páodms

"

E

rnm" ag -

:

arncitxt'

| ff.

2 3

v

!

AM

i

po

T

"ut

v

ore:

EB.

bcnesi dg

EP

"m "

"

h apio,

xv;

poe

gr

DS

T

nati: iba v; er

B

E

"2 Rv à^ 1 "t

pru

D

4

A

i LE

scele

Ee i E

se

MUREN.,UReh : i storie iuiá.s Aog

— CER E

€—M

i

Min iss] t CR Mdnt. e. vuU "U

anda

idm

v jotfasl] cf. Oc fu (d). TY, «a Loci a8 esu

a

er

(MIS E Lov. ad, Ab

—"ie—

fugn vs

2

ub Ote

Ph

fe

Jen id" ju

a^ *

Uy aad m (tw yo t I Lo been trema PRCPY 104 red

"i

jm

499

íccas PIS 00 p tentare um

E

$£ER

usd.

27 071 MUI -— proli

ite

es * aedi

cote via tra

Ft

aes

-—

AD

eie)

:

m *

"a

e

dps erii

2!

E

buco ^.

J

3

"

n

A

FI

-

2ALS

Í

4

0033

irt rintw

ien

! d

,

]

y

B

7" —— AM i; Fire P077 Ud onstime TEL tib EI Ras PHP cuna Pol

LI

E

E

|

pardo fm banber c geder 56b en acial(rides fucus a (up. mgr PW c(ghe In palladiutgm

: à metas ucl anb na [39 mÀ; x

m rn; tnl iadalgeetme

Gi nta

75

d'a

t

euis S euis

] E

CAL M

aum

:

í

EE

"m

^n

a

Dj

u

HOMILIA L (45) IVXTA SACRAE ORDINEM LECTIONIS HOMILIA DE EO QVOD DE DOMINO DICITVR : « ARVNDINEM QVASSATAM NON CONFRINGET »

MONITVM Codices : F*

:BnussEL, Koninklg&e Bibliotheek, 1651-52, s. 1x in., f. Go-6r1v.

Pi

:Panrs, Bibliotléque Nationale, Lat.2628, s. x1, f. 89-9ov.

P'

:Panrs, Bibliotbique Nationale, Lat.2169, s. xi1-x1m, f. [96] 43-[97] 44

(inde a u. *australes', lin. 35 ; — cf. supra, tom. cr, p. 256).

Editiones :

Gaigny MBvP 6 PL$ 3

:f. 119-121 : Homelia de eo quod scriptum est : Arundinem quassatam non confringet, & linum fumigans non extinguet. : col. 6668-€ : Homilia. De eo quod scriptum est : Arundinem quassatam non confringet, & linum fumigans non extinguet. :col.640-6453 : Setmo 45. De eo quod scriptum est : Arundinem quassatam non confringet, et linum fumigans non extinguet.

Redintegrationes :

lin. 31/32.68/70 :

utilitates ... portemus ; non quae ... consulentes : Eus.G.4AV

: (Eusebii *Gallicani") Homilia 11v, 2 [lin. 22/24].

Li IVXTA

SACRAE

ORDINEM

LECTIONIS

DE EO QVOD DE DOMINO DICITVR : ARVNDINEM QVASSATAM NON CONFRINGET 1. Videamus quid est, quod de Christo euangelista commemorat : Arundinem quassatam mon confringet, et limum fumagans non exstinguet. Videamus quid est linum fumigans, quid arundo quassata. ; Sermo diuinus, sub specie Ini fum(ig»antis uel quassatae avundinis, de persona loquitur peccatoris. Linum, iinquam, fumigans :hominem in deliciis suis oppressum, fidei igne praemortuum et suo tepore languentem, nondum tamen uitali aere derelictum, designat ; ad quem, pieta10 te potius uiuificando quam damnatione perdendo, Christus aduenerit. Arundini quoque, id est carici quae a uento mouetur, peccatrix et infidelis anima comparatur : utpote leuis, mobilis, inquieta, infirma, fragilis, infecunda, uelut inutilium numerosi15 tate foliorum plena superfluis, uacua necessariis, inanis gra-

tiis, nodosa peccatis, ad omnia blandientis obnoxia et facile cuiuslibet iniuriae commotione quassanda, inconstans radicibus, a foris nitida uanitatibus, intus caua uirtutibus ; quam nulla extrinsecus utilitas uestit, nulla intrinsecus fidei medulla

20 corroborat ; quam, sicut carices quae fluuios amant, ita mundi huius praeterfluentia et celeri decursu peritura delectant. 2, Vnde elaboremus : ne et nos huic carici similes appareamus : nihil in nobis sterilitate uacuum, nil uanitate cauum,

nil malitia sit nodosum ; ne diuersis irarum aut cupiditatum 25 flagitiis uentilemur ; neue, sicut illae secus decursus aquarum amico humore luxuriant : ita nos praeterlabentium rerum uoluptate capiamur ; ne, sicut arundines quae omn? uento circumferuntur et inuicem se leui impulsione collidunt : ita nos

7

Inscr. 2/3.4.5/6.7.12 Matth. 12, 20 ; (Is. 42, *3). 12 Sap. 4, *4 ; Matth. 11, elbuc 25245 TACTA 6: 285 Ps. 1, 5. 27/28 Eph. 4, *14 ; Iac. 1, *6.

Godd

eH ps

Inscr. INCIP IVXTA SACRAE ORDINE (5/c) LECTIONIS. CAP :XXI- P! ; OMELIA DE EO QD DE DNO DICIT- HARVNDINE QVASSATA N CONFRINGET P!.

jg

5 fumantis F!/P! 9 uitale P1 (al.z2.) 21 praeterflua P 23 nihil] nil P!

16 blandimentis P! ^ 18 intus] oz. sterilitatis P! 25 ille F1

584 30

55

HOMILIA L, 2-3

animorum mobilitate in proximorum feramur iniurias et sit in nobis infirmitas ad adiuuandum et facilitas ad laedendum. Sed magis, utilitates mutuas cogitantes : a/er alterius commodis studeamus et inuicem labores et onera, nostra fortemus. 3. Quem affectum etiam ferae et aues inter se habere dicuntur. Nam, quotiens uolucres, e partibus transmarinis, australes.

ac meridianos relinquunt calores et ad occidentalem temperiem admonente témporis qualitate transfugiunt : cum mare magnum ac spatiosum praepeti commigratione transmittunt, si qua forte de sociis aciem ordinati agminis atque distincti

40 uolatu

lassescens humiliore turbauerit,

continuo

imbecillam

suscipiunt fortiores et quasi sedulam ac mutuam ad inuicem curam etiam peregrinatio docet ; caro se oneri alarum remigio famulante subiciunt, ac leuem sarcinam iunctis uiribus ferunt, et, lento motu aerem prouocantes, leues aurarum flatus exci45

$0

tant, ac sic seruatam comitem laetae baiulo itineri atque altis. nubibus reparato uigore committunt. Nonnulli autem, frequenter experti : et ceruorum greges ita facere, asserunt : cum uicina littoribus dispositi natatu insularum expetunt pascua : alter super alterum capita

sua cornibus onerata componunt, et ita se unusquisque ordinato

agmine

proiecta

in

alium

ceruice

sustentat

: ac

sic transfretandi labor mutuo subleuatur obsequio ; — sed, quia necesse est ut, dum superandos longo ordine secant 55

fluctus, unus semper ceteros dux praecedat, et ante se alterum, super quem caput suum possit reclinare, non habeat, quodam.

31/32 Gal. 6, 2.

35/46 cf. Ambros., Hexam., v, 16, 53 ; v, 18, 58 [CSEL 32-1, 180, 15 sqq.; 184, 12 sqq.]. 37/38 Ps. 103, *25. 47/63 aptatum ex : Aug., *Enarr.' in ps. xrr, 4 [CC 38, 462, 1/15]; cf. Plin., Nat. hist., VIII, 114 [ed. MavHOFF, II, 118, 5]; Solin., Collect. rer. memor., xix, 12; [cf. P. CouncELLE, "Nouveaux aspects de la culture lérinienne", in "Revue des études latines", xrvi

(1968), p. 408-409].

Fiypip? 35 australes] denuo ades? P" (cf. supra, ad bom. xx lin. 27) 36 relinquit P! (2/.27.) 3? transfigunt P" 40 lacessens (pr. * s./. suppl., alt. s in ras.) P" (al.z.) 42 petegrinatio] e44. z//eg. (illa ?) P! docet] o zn ras. al. F1 honeri PF! ; uel uolatu.

honótri P" (g/.z.) 44 motu] mutua F! ; ex nutu corr. u uidetur al.zz. PY, —«nutus (n per ras. ex m, zn fine a eras.) P" (al.zz.) aerem] ad tem F! ; aeém (pr. e in ras.) P" aurarum

lenes P* animarü P" (g/.zz.) 46 repato P" 48 disposito P" natax«tu (2 ZZ. eras.) F* — 52 sulleuatur P! 95 habexat (a//. a per ras. ex n ut uidetur P* quodam] o ex € u£ uidetur P!, quedam P"

HOMILIA L, 3-5

585

sensu humanitatis mutatio fit laboris, et, qui primus erat, postremus efficitur : in eius locum, eo qui sequitur succedente, ducatum de secundo prior factus aggreditur ; ille uero qui prior fuerat, post omnes remanens,

ab eo qui nouissimus erat sus-

6o tentandus excipitur et, paululum immunis ab onere alio sequenti, suffertur. Ac sic inuicem laboribus suis animalia bruta famulantur, et

reddunt sibi mutuam seruitutem : quae nesciunt caritatem. 4. Quid nos facere debemus : quibus auctor rationis contulit 6 intellectum, quibus redemptor praebuit dilectionis exemplum ? Ad hoc pertinet etiam apostolicus sermo, qui dicit : Iv umaliate alter alierum. superiorem. existimantes, non quae sua suni singuli considerantes, sed quae aliorum, id est : mutuis 7 o necessitatibus in alterutrum consulentes. 9. Iam id, quod sequitur, ad fidei pertinet sacramentum. bo

Sicut ait : Hoc sentite in uobis, quod in Christo Iesu —

qui,

cum, in forma dei esset, non rapinam arbitratus est esse se aequa7 VA

lem deo, sed. semetipsum. eximaniuit, formam serui accipiens, in similitudinem hominum factus et habitu nuentus ut homo.

Sed, cum audis : Non rapinam arbitratus est esse se aequalem deo, forsitan intra te uoluas et dicas : ''In diuinitate patris et fil non potest non nor esse : qui homo fuit, qui corpus assumpsit''. 8o Minor quidem est ; sed uideamus utrum in de an in hominis forma. Minor quidem est ; non tamen qui assumpsit, sed qui assumptus

est.

56/3? cf. Matth. 19, 30 ; 20, 16 ; Matc. 10, 51 ; Luc. 15, 50.

65/66 Ioh. 13, 15. 67/69 Phil. 2, *3-4. 22/94 cf. Aug., De trin., TI, vix [CC 50, 44-46, 1/50]. «2/ 75 Phil. 2, *5-7. 16/7? Phil. 2, 6. *? sqq. cf. Euseb. *Gallic/, Hom. xxvrir, 2-3 [lin. 26/55]. 77/19 cf. Euseb. *Gallic/^, Hom. x, 4 [lin. 57]. 78.80 zünor| Symb. *Quicumque', 31 [CC 504, 567, 53 ; CC 105, 21 (23), 2]. 78 bozzo] x 'Tim. 2, 5. ?8/39 cf. Phil. 2, 7. 80/81 Phil. 2, *6. cto Phils Ur 81/82 cf. Symb. *Quicumque', 33 [CC 504, 567, 57/58 ; CC 103, 21 (25), 4/5]-

Fiypip?

56 sensü PF! ; sensu (7 eras. ut. uidetur) P*, sensux (m eras.) P" 65/66 explum FP! 60/61 sequenti] reszi£ui ; sequente F!/P*P"

60 honere F! 40 alterutrum]

consul«entes (pr. e ex a al.z7.) F* — *1 subsequitur F* dein 11 fere litt. eras. P* 81 fotmax (z//7. m eras.) 78 fili F! $5 similitudine F1/P! 74 sed] oz. F! 82 est] oz. F/P' P' | tamen tü« (m eras. u£ uidetur) P*

586

HOMILIA L, 5-7

Tunc eum norem licito asseras : non quando ex miulo creat et consummat uniuersa, sed quando procreatur ex 8; Maria, quando conuersatur in terris, quando humiliatur in uita, quando contemnitur in iudicio, quando ajfpenditur 1n $atibulo, quando concluditur in sepulcro ; quod utique fides non recipit christiana : in diuinam id factum esse substantiam. 9o 6. Minorem ergo ideo aestimas deum : quia corpus assumpsit ? ; Sed — cum apostolus dicat : Exinaniuit. semetipsum, formam serui accipiens, in similitudinem |hominum |factus. et habitu inuentus ut homo — in hoc quod deum homine induit 9; et uerbum

carne circumdedit

: uestitus conditione

habitus,

non tollit generis dignitatem! Attendat caritas uestra! Si quis forte nobilium, serui induat tunicam : numquid statim in seruilem putandus est transisse personam? Nil praeiudicat ingenitae nobilitati, humilitas in100 dumenti. In deum ergo, qu? fropter nos homo esse dignatus est, nemo putet : quod gloriae fuerit imminutio, misericordiae magnitudo. Grandis in homine ignorantia, immo magis quaedam belluinae feritatis immanitas est : si tibi deus ex eo minor iudi105 candus

est, ex quo maiora largitus est; si ideo a te minus

recipiet honoris, quia circa te plus exercuit bonitatis. 7. Si aliquis dicat tibi : ''Non potest aliud quam minor esse, qui corporeus fuit", responde ei : "Numquid ita fusus fuit homini deus : ut non esset etiam circumfusus humani illius 110 corporis fragilitati ? Ita est ingressus interior : ut totum tamen 83.90 zzimorez| Symb. *Quicumque', 31 [CC 504, 567, 55 ; CC 103, 21 (23), 2]. 83/84 11 Mach. 7, 28. 84/85 cf. Symb. *Quicumque', 31 [CC 504, 567, 53/54; CC. 105, 21:(22)512/5]Symb. *Gallic., 3. 86/8? Deut. 21, 22. 81/89 cf. Symb. *Quicumque', 32-353 [CC 504, 567, 55/60 ; CC 103, 2x (23), 3/5]. 90/91 CE Pbhil27 7 935 cf. Ioh. rz, 14. 101 Symb. Nicaen., 13.15 [CC 504, 56r, 51/55.61]. 102/103 cf. Euseb. *Gallic., Serm. extr. 9, 8 [lin. 76/77]. 104.107 minor] Symb. *Quicumque', 31 [CC 504, 567, 53 ; CC 105, 2x (23), 2]. 104 cf. Cic., De off., ITI, vr, 32 (n figura bominis feritas et immanitas beluae) ; Exseb. *Gallic.?", Hom. xr, 5 [lin. 80/81] ; Hom. rv, 5 [lin. 43] ; Hom. rvrr, 5 [lin. 79/89] ; Serm. extr. 1, 2 [lin. 19].

TOruprpe

uniuersa

84 omnia P (al.gz.)

88/89 substantia P!

90 estimaxs (n eras.) P?

93

similitudine F! 94 habitu« (s eras.) Pt hominex (g/Z. m eras.) P* 97 uestrax (1 Zf. eras.) F1 98 tonicam FP! 99/101 indumenti in deum. Ergo interp. FA? 101 qui* P" (g7,72.) 103 magis] magna F!/P" 110 fragilitate (C. erar.) P, fragilitatem P" intetior ingressus - P".

HOMILIA L, 7 complecteretur

exterior;

587

et ita deus homini probatur im-

mixtus : ut tamen non omnino intra solum hominem credatur fuisse conclusus''.

111/113 cf. Symb. *Quicumque', 34 [CC 504, 567, 59/60 ; CC 105, 21 (23), 5].

Fipip:

Expl. ExpLiciT FP! ; oz. PYP",

'

QUE

Li

TE v

UT

t3 E

!a

D

Eod J

EE

didis

e

Sinn m

x

bu. s -

í— otim etuloa asini ;

dn Miei. Hes dris,

wuhrketyr dide

Li

|

AMA

M

prionsinows

eS ied «as ndo vesc

fo

dean,

qeakirda: adi

loud ws

"Y

L3

Be

(^0.

yn Sen

-

sf

Vistos RAN, asap rugs

so '&, Méehram emo, dien à PETLN

CUA

Gel cusa nm diat "aw cmd deDydnshs, :N-

elap monter c deese hog

$ eL Gstfborsenyore m" Quar tellit: ev oria dignitate

« .

ww

mo

Attend odas esté.vt

wit

- fasieun send] "— nd. » precatur0 PSOVA AM igit

odo

t'NH praera dei aiictéi. p

ate dormienti. "In deut ego, e

" joiidemn Boote -— digniss

pru zquod qiie

leyítImaivitrid 33, "eoeair cedi

db. Graii bom belhilfure forisatoct Br

corrlus exc; ex (ius cs

E

decipiet hist, Tc

2.5balerai dieta

In COrpcrmus

á

á

rod

bb

j

MEL corem

aris B

crate

? Its

wt

k at

F

PPS

"PZN.

"T

'

«4

Chain

!

;

oe

toas

w

a. 9 P

kA

e

AT

YE

Cu

I-N

141

bad

di i

un,

e

LT i.

UR Ss us

HE

CP, an AE

"etam

a,

ect

^ y? totum TRA

pe 4n Deus

P"

N-.

v

1

Vit aatáns

l. !

[Te *

A

Aft

cionibus

1. *«tà k PTT aloMw"

Kl y

cC IS.

I'm nerd.

en Wips turus

394 ws

(iu

banmitatus

! "Nia jest aiunt qm [OE

Xieqnt,1ootx DO ya.

n

"

€i:

IL «x

U. hice £&

d

f

ie» "nf- s iro a temi

55g

ub fyuzu

cT erii hriltati

qos

urtica Cap. rapis is .. vl Cg dates cv eovar

Isi , Opened

find 6égs,

hmilitas 1

A

Tr r4 (OC $54. JÓT, T

9n

j

104 1

EX ac RR UETT

o5 Ln no!

ail o Pip,

À4Á

Miu) s Iossei Calls

5

| 1053

*9/Aols ehh. j

— L1

"

:

* -

ul

tes P

"i

x

: à

n —

»

,

m

eu

D Eit

——

^c€* TN

f bá, mage

0 S

ni

2 dimeam

Tb T

X

ur

2

le QUE XÁ toc H3 E hausit Z Imm FA su»

fr

m

H

Y

f EM

M.

u

.

x

"

CAPITVLVM XXII

HOMILIA LI :

SERMO IN DEPOSITIONE SACERDOTIS DICENDVS HOMILIA

BEATI MAXIMI

EPISCOPI

EUN X

"ires

UE 2

Ll

eamm ALIMOR C -

P

£rTOOLS BAD VEGAS. WE un E"

——

:

"COM.

u.

fassen iS EAM to nias zn

$. dne

d

$ ]

Ee

E:

-

EN, *

" E

E

T "

1

,

"2

i 2

:

J-

-

E

,

HOMILIA LI (60) SERMO IN DEPOSITIONE SACERDOTIS DICENDVS HOMILIA

BEATI MAXIMI

EPISCOPI

MONITVM Codices :

Be

F! H* H?

:BzeRnum, Dewufhsche Sfaafsbibliotbek, so (Phillipps 1676), s. vin-ix, f. 299"-301. :Bnussmr, Kominkljke Bibliotheek, 1651-52, s. 1x in., f. 61v-63 (inde a u. '[Quibusdam ... praetermissis] Bene', lin. 17). : MüNcHEN, Bayerische Staatsbibliotbek, Clm 14368, s. 1x in., f. 185197v. 2 : MüNcHEN, Bayerische Staatsbibliotbek, Clm 4534, S. X-X1, f. 230V-232

(usque ad u. *ostendit', lin. 154). Editiones :

MBvP 6

: col. 678€-679P : Sermo 1v. Ín depositione sacerdotis dicendus (inde a u. '[Quibusdam ... praetermissis] Bene', lin. 17): PL : col. 4179-4229 : (Maximi Taurinensis) Homilia nxxvir. De eodem s. Eusebio episcopo Vercellensi 11 (usque ad u. (PL 57v9t4951) *ostendit', lin. 154) -- Fragmentum ex codice Vaticano 4951 (inde a u. 'Ideo', lin. 155) — (Alani Farfensis, IT) Homilia 103 ; (Pauli Diaconi, IIT) Homilia xo6 [cf. GRÉGornE, Les boziéliaires du Moyen JAge, in. Rerum. Ecclesiasticarum Documenta, Ser. Maior, 1v (1966), 69 ; 110]. PLS 3 : col. 674 : Sermo 60. In depositione sacerdotis dicendus (inde a u. '(Quibusdam ... praetermissis] Bene', usque ad u. iustus", lin. 17/20). Excerptiones, compilationes :

2) Jin. 1/31 : Ad ... triumphum : Breu.rom.

:(Bteuiatium Romanum) : Commune Confessoris Pontificis, in ir nocturno, lectiones v-vinu (Sermo sancti Maximi episcopi". Hom. 59). b) Jin. 1/16 : Ad ... successotes :

Max.*Mu sp.

(— 5.-Max.*??) : (Maximi) Sermo vri sputius. De natale sancti Eusebii episcopi Vercellensis, 1.2 [CC 23, 24, 3/4. I2 ; 24-25, 26/38] — (ps.-Maximi) Sermo xx. De s. Eusebio Kay et martyre Vercellensi 1 [PL 57, 885»-8865.887^ ;

8874-2].

Redintegrationes :

a) Jin. 33/34 :

qui ... timeat :

Enus.G.X.

:(Eusebii Gallicani") Homilia xr, 5 [lin. 88/89].

b) Jin. 58/54 : optato ... collocauit :

Enus.G.X»

(Eusebii *Gallicani") Homilia xr, 5 [lin. 97/98].

Lil

SERMO IN DEPOSITIONE SACERDOTIS DICENDVS HOMILIA

5

BEATI

MAXIMI

EPISCOPI

1. Ad sancti ac beatissimi istius patris nostri — cuius hodie festa celebramus — laudes, addidisse aliquid, decerpsisse est ; siquidem uirtutum eius gratia non sermonibus exponenda sit, sed operibus comprobanda. Cum enim dicat scriptura : Gloria atris est filius sapiens ; quantae huius sunt gloriae : qui tantorum filiorum sapientia et deuotione laetatur ! I» Christo enim Iesu er euangelium ipse nos genuit. 2. Quidquid igitur in hac sancta plebe potest esse uirtutis et

5. Prou. 10, 515/15, *20.

*/8 x Cot. 4, 15.

Codd. : H?/F!/BeH?

Inscr. ITEM DE CONFES OMELIA EIVSDEM BEATI MAXIMI EPI IH? ; INCIPIT SERMO IN DEPOSITIONE SACERDOTIS: DICENDVS- CAP -:XXII- (e adser. num. 4- m.recent.) F* ; CCVI- xcceieek MAXIMI ooleolooioek IN NAT VNDE SVPRA. Be, CIII- IN NATALE QVORVM SVPRA VNIVS CONFESSORIS F?. FE

1/16 Ad ... successores] Quibusdam quae minus erant necessaria praetermissis

H/BeH? 1 Ad] oz. H?, e£ adnot. 1 in zug. al.z. 1/2 (ac beatissimi ... nostri] martyris Euseb(i)i Ma»x.s-Mu-7 spur.) (cuius ... celebramus, laudes] laudes, cuius ... celebramus -— PL 57) (cuius ... celebramus] ozz. Ma»x.s-Mw? spur.) 1 istius] exp. H? ; (om. Breu.roz.) 2 laudis Be, H? (corr.) ; (laudem Max.sMu-? spur-) addidisse ... decerpsisse est] et praeconia tesonate debemus. Acceptabilius tamen est deo FI? ; aliquid addere uelle decerpere est, tam ineffabilium enim doctrinarum magister extitit Ma»x.s.Mu.7 spur.) 8 siquidem] cum siquidem FH? ; si H? ; (ut Max.*-Mu-7 spur.) (uirtutum eius] ozz. Max.s-Mu-7 spur.) uirtutum] zz zzg. suppl. al.zz. FI? eius gtatiá H? ; (merita eius Max.*Mu-? spur.) 3/4 (non ... comptobanda] facilius operibus cognosci possint quam sermonibus explicari Max.*Mw7 spur.) 3 non] add. tantum 5./. al.zz. H? exponenda sit] exponamus (a ex e) H? ; (exponenda est PL. 57 ; Breu.rom.) 4 sed] aZ. etiam H? — comptobemus H? 5$ (Cum enim] Et cum Max.s-Mu-7 spur.) 9 Quidquid] adaor. 1x in zeg. al.zz. BeHI? uirtüs

Be (al.z.), uirtüs H9? (az) ; (uirtutum. Max,sMa spur.)

594 10

15

20

HOMILIA LI, 2-3

gratiae : de hoc, quasi quodam fonte lucidissimo, omnium riuulorum puritas emanauit. Etenim : quia castitatis pollebat uigore, quia abstinentiae gloriabatur angustiis, quia blandimentis erat praeditus lenitatis, omnium ciuium in deum prouocauit affectum ; quia pontificis administratione fulgebat, plures e discipulis reliquit sui sacerdotii successores. 3. Bene et congrue in hac die, quam nobis beati patris nostri huius ad paradisum transitus exsultabilem reddit, praesentis psalmi uersiculum decantauimus : /» memoria aeterna erit 2ustus. Digne enim 2n memoria uertitur hominum : qui ad gaudium transiit angelorum [qui iam gratiam Christi glorificatus inuenit quia mundi gloriam non quaesiuit, canens illud quod] 1v Bene ei congrue] cf. Caes. Arel, Serm. ccxir, 1 [CC r0o4, 847 (803), 10/11] ; Euseb. *Gallic?, Hom. xvrz, 1 [lin. 1]. 19/20.20 Ps. rir, 7.

H*/BeH?

10 (gratiae] ad. id in sancti Eusebii magisterio repperitur Max.*Mw" spur) ^ (de]ex AMax.,5.Mu.* spur.) hoc] aZ4. enim Be (exp. a/.22.), H? (eras.) ; (add. autem Max.s-Mu-7 sp) — (quodam] a4Z. uirtutum Max.s-Mu-7 spur.) fontex« (m eras.) Be lucidissimox (-o« ex -um) Be 10/11 riuulorum] 247. haec Be, H? (eras.), (PI. 57 [nar.Ject.] ;. Max 5M? spur.) 11 pufrita««s (ti eras.) Be 12 (Etenim] Nam Max. sMa-7 spur.) quia!] qui* Be (zL;.), H? (al.;.) (uigote pollebat -, e add. propositum uirginitatis instituit /Mag».,s-Mw7 spur.) uigorex (m eras) Be quia?| qui? Be (a47.), H? (al;z.) | 13 glotiebatur H? (angustiis] «ZZ. monachorum introduxit fotte seruitium d ers p.Must sputo) 14 (omnium] cunctouel docto

rum Max.5-Mu.7 spur.) deo H? 15 PAG FH? (al.z2.) ; (pontificii Max.s-Mu-7 *») (e discipulis] discipulos PI, 57 ; ex discipulis Max.*Mw spur.) 13/16 E

"-—

(sacerdotii sui reliquit - Max.* Mw" spur.) (successotes] hetedes Ma»x.*Mw spur.)

16

uel suae doctrinae

sui sacerdotii

FI?

(gjz.)

H*3/F1/BeH?

17 Bene] adf. 11x in zzg. al... H? hanc diem F!/Be qua H? patres P! 20 Digne] adnoz. xxx in zzg. alz. Be 18 reddidit F! (memoriam PL 57; Breu.rom.) uersetut F! ; uertétur Be (al.zz.) hominum] -um 75 -is eras. H? (alz.) | ad]in F! 21 transeat F! 21/22 qui iam ... illud quod] oz. H? (PL 57 ; Breu.rom.)

FiBeH? 21 gratia F1

22 quix (a eras.) H?

gloria F!

cauens Be

HOMILIA LI, 3-4

595

dicit sermo diuinus : Ne laudaueris hominem in wita sua — tamquam si diceret : "Lauda bost uitam ; magnifica post con2; summationem"' —, duplici enim ex causa utilius est hominum magis memoriae laudem dare quam uitae, ut illo potissimum tempore merita sanctitatis extollas : quando nec laudantem adulatio notet, nec laudatum tentet elatio.

Lauda ergo post periculum, praedica securum ! Lauda non 5o nauigantis felicitatem, sed, cum peruenit ad portum : lauda

ducis uirtutem, sed cum perductus est ad triumphum ! 4. Quis autem uiuens, tuto possit ac sine trepidatione laudari : qui et de praeterito meminit se habere quod doleat, et de futuro uidet sibi superesse quod timeat ? 35 Quis uero [nostrum], £n hoc corpusculo fositus, debeat sibi quidquam uindicare de meritis : quorum iter [uitae, occulta] daemonum

infestatio

uelut

latronum

obsidet

multitudo ;

quibus per omnes uias supplantatores inuisi animarum /aqueos tendunt innumerabilium mortibus expauescendos ? 4» Nauigantibus enim nobis per /;oc mare magnum et sbatiosum, in quo reptilia quorum mon est numerus, animalia pusilla. et magna — id est diuersa genera inimicorum qui secundum nostrarum uirium quantitatem compensato nobiscum agone

23/24 aptatum ex : Hil., Serm. de uit. s. Honor., 111 [ed. CAvALLIN, p. 50, 5/5 ;

PL 50, 12504-2]. 23 Eccli. 11, *30. 35 sqq. cf. Euseb. *Gallic./, Hom. xr, 5 [lin. 91 sqq.]. 85 11 Cot. 5, *6; cf. Caes. Atel., Serm. cxcvr, 4 [CC 104, 793 (751), 25]. 38/39 Ier. 5, *26 ; cf. Hieton., Comment. in Ier., IT, vx (CC 74, 61, 5]. 40/42 Ps. 105, *25.

H*/F1/BeH? 23 laudes««« FH? ; (laudes PL 57 ; Brem.rom.) (iuxta Vulg.)

nr sg. alm. H?

H?

utilis Be (al.z.), H? (al.zz.)

25 duplici] adzoz.

26 ut] Et.

illo« (-o« ex -um) Be (al.z.), illó (ex -à) H? (gz.)

lut

Be (al.z2.), Et

^ 23 merito« (o per

ras. ex a) H? 28 (notet] mouet PI, 57 ; moueat Bremu.rom.) 29 Lauda!] adnot. xxx in zg. al.z. Be ptaedica] a7. iam Ft! non] oz. F* (Bren.roz.) ;

fix (o eras. ut uidetur) BeH? —— 30 nauigantes P! (peruenerit Brez.roz.) — 94 E : ! to ducés Be (al.z2.), -is in ras. FI 32 uidens H? toto F!; tótutà ^ Be (al.z.), tute totü H? (ag].z.) 34 uidit Be (al.zz.) (sibi] oz. PL 57) 35 Quis] ada. v in mg. al.;2. H? ; (Quid PL 57) nostrum] ozz. H*?(PL 57) ; nomen BeFHI? cotpusculox (-o* ex -um aL7) Be ^ (positi debeant PL, 57) 36 quotum iter] itetx (um Te) Be, quos iterum H? (PL 57) ; cuius« (n ras. 6 fere Etterarum) quorum itetxx (um eras.) H? uitae occulta] ozz. H? (PL. 57) 97 obsidet Be (al.zz.) 38 quibus] cuie« (m ras. 6 fere litterarum) Be supplantatofis P! 389 (moribus PL 57) expauescendus F!/Be (rorr.), H9 (rorr.) 40 et] G^ suppl. alzm. H? ^ spatiosum] a4. manibus sJ. al;z. H* —— 41 quo] quos H? ; add. sunt Be (s. al.z2.), (PL. 57) 42 id est] idem H? ^ generüm H? (alz.) qui] eras. H?

596 45

luctantur — ; in huius mundi itaque pelago [uolutantibus] ualde nobis pertimescendum est : ne nauem nostram, aut procella tempestatis

$0

55

6o

HOMILIA LI, 4-6 abripiat, aut fluctus absorbeat,

aut iner-

mam praedam pirata crudelis abducat. Aduersus haec ergo multiformia saeculi mala, castigatis et castis actibus resistamus. 5. Beati [autem] patris merita, iam in tuto posita securi, magnificemus : qui, gubernaculum fidei uiriliter tenens, ancoram spei tranquilla iam in statione composuit, et, plenam caelestibus diuitiis et aeternis mercibus, nauem optato in littore collocauit; qui contra omnes aduersarios scutum timoris dei tamdiu infatigabiliter tenuit, donec ad uictoriam perueniret. Quid enim fuit totus uitae illius cursus, nisi unus cum [per]uigili hoste conflictus ? 6. [Habuistis in eo medicum quasi caelo lapsum, cum quo sanitas fines uestros, immo ipse sanitatum auctor, intrauit.] Quantis hic [ille] caecis a wa ueritatis errantibus et de sum44/44 cf. Caes. Arel., Serm. cxcvr, 4 [CC 104, 793 (751), 17/18.21/27]. Euseb. *Gallic^, Hom. xxxrm, 3 [lin. 356]. 61 Sap. 5, *6.

59 cf.

H?/F/BeH? 44 in huius] aZnoz. vx in zzg.al;.H? ^ pelago Be (al.z.) uolutantibus] ozz. H? (PL 57); uolutibus F! ; uoluptatibus Be, uolu«tatibus (p eras.) H? (ad.zz.) 46 nobis ualde — F!/BeH? ^ nauém Be (al.2.), H? (a]..) ^ 46/4" inetmam] resziui ; internam H? ; inaeriam F! ; in aeternam BeH9 (PL 57) 47 àducat F1 (al.zz.) ; adducat H^? 48 Aduersus] Aduersum F!; 4e al. H? multe formia F1 50 Beati] adnoz. v zn zzg. al.zz. Be autem] ozz. H? patris] add. nostti s. a/.zz. H^ — tto H? (gl.zz.) 52 in] oz. F! 53 nauem Be (al.z.) optato« (-ox ex -um) Be, optat« (ü eras.) H? 54 qui« (s eras.) F1 aduersatios] impetus aduetsatii F! ; aduersatits Be (al.zz.), -o- ex -i- H^? (al.z2.) 9? Quid] adnsoz. vxx in mg. alm. H? ^ unxus (i eras.) H? ; (unius PL, 57) 58 uigili H?2/Be (PL. 57), Püigilis H? (al.zz.) 59/60 Habuistis ... intrauit] oz. H? (PI 57)

FY/BeH?

569 quasi] quia e Be, quaxe H? (L2) ^ 60 sanitis H9? (alz.) ipse] spe Be, spes H?

dl;m.)H? ^ uestros] om. H?

H?*/FJBeHo 61 Quantis] adnoz. vt in zg. al. Be

ille] oz. H? (PL 57)

| fides (d ex n

HOMILIA LI, 6-7

597

ma iam in profundum rupe pendentibus, amissum reddidit uisum, et illum, quo Christus uideretur, reparauit intuitum! Quantorum auribus surdis et infidelitatis obduratione dam65 natis, ad percipiendam uocem caelestium mandatorum pretiosum infudit auditum, ut uocanti deo ad misericordiam, responderent per oboedientiam ! Quantos intrinsecus uulneratos, angelici oris arte ab orationum infirmitate curauit ! 7» Quantos per longam incuriam peccati labe resolutos et quadam leprae contagione perfusos, castigationibus et exhortationibus expiando, deo in se operante mundauit ! Ouantorum animas, uiuentes in corpore iam defunctas et delictorum mole obrutas ac sepultas, ad aemulationem tam7; quam ad lucem uocando, deo resuscitauit, ut, domini sui admirandus imitator, iam mortuas, deo e contrario mortificet

uitali morte peccato ! *. [Nihilominus aliorum oculos, sicut diximus, nunc illuminabat ;] tunc in alia parte : ea, quae aperuerat, salubritate 64/65 cf. Eccli. 27, 15.

95/16 cf. Rom. 14, 8.

H?/F1JBeH? 62 in profundum] oz. F!

rupem Be (agl.z.), rupe« (m eras.) HI?

63 uidetur F!/H?, uidétur Be(aJ2.)

reddit F1

^ 64 obturatione BeH? (PL 57) (cf. Eccli. 27,

15) 66 infudit (z/z. n eras.) Be uocati BeH? (ad] oz. PL 57) (tesponderet PL 57) 68 Quantos] adnoz. vix in zug. al. H? ^^ wulnetatus P! ab] restitui ; et codd. (PL, 57) 69 infirmitate] potestate P! ; ««firmitate (in eras.) EI? ; (ab infitmitate PI 57) 40 tabe F1 tesolutus FP! 71 quédam Be (al.zz.), quaxdam (e eras.) H? —— contagione] cogitatione H? — perfusus FP! et] Suppl. al.zz. H? ; (oz. PL, 57) 71/72 exhorátionibus F! *2 deo] di (1 / o eras. ut uidetur) H9 operante] 247. uirtute BeH? 43 uiuenti F1 cotpotib; (Cib; zm ras. unius Iit. al.z2.) H? defufitas Be (al.zz.) 94 moxle (pr. l eras.) Be eridationé (-^ datio- 7 ras.) F* ; emendationem BeH? (PL 57) | *5 deo] oz. ipe ut] et F!/BeH? (PL, 57) 76 adadmirandus F! imitator] emitatur P! e contratio] contratia FH? mottificet] moti fecit F! 78/49 Nihilominus ... illuminabat] ozz. H? (PL. 57)

FPi/BeHo 78 Nihilominus] Nihil hominum BeFH? ; adnot. v1x (euanid.) in sg. al.m. Be aliotum] oz. H? 78/49 oculos ... illuminabat] blandimenta damnatione mentis consentiebat BeFH?

H?/F/BeH? 99 tunc] nunc F! — aliam partem F!

598

HOMILIA LI, 7

8o claudebat. [Si requiramus quo ordine hoc faciebat : claudebat utique eos docendo : ne alienum male uiderent ;] ne eis res aliena concupiscibilis appareret ; [ne, cum eis coniux extranea pulchra esset, in peccati uenenum per aspectum anima penetraret ;] 85s ne interiori homini maculam, exterioris culpa transmitteret ;

ne ad cor tenebrae per uias lucis intrarent ; ne in unoquoque prophetica illa interminatio compleretur : Mors, inquit, inirawii ber fenesirds uestras — ministeria enim aurium et oculorum, fenestrae esse probantur animarum. 9o Quando enim aperimus auditum mala et iniqua loquentibus, ac damnabiliter obtrectantibus, et quae deo sunt contraria suadentibus : mors intrat per fenestras mostras ; [quando

81/88.92 Ier. 9, *21.

H?/FY/BeH?

81/82 Si ... uiderent] oz. H? (PL, 57?

F'/BeH?

81 Si requiramus] ozz. BeH?

quo] adnot. -r- in zag. al.zz. H?

82 malum BeH?

H/F1/BeH?

83/84 ne ... penetraret] ozz. H? (PL, 57)

FY/BeH?

83 cum] ozz. FY/FI9 ; s.7. suppl. al.zz. Be coniusx (z//. n eras.) F1 84 in] ne F1 uenenox (-ox ex -um) H? animam F!/H?, animax (a/7. m eras.) Be

H?JF!JBeH?

85 exterior Be (PL, 57) culpa? H? alz. H? ^ complerentur H? 88 74g. alm. Be enim] oz. F'*/H? ; PL 57) 91 adtrectantibus FP! nostras] ozz. H?/BeH? (PL, 57)

(al.zz.) 8? ««cóx«minatio (cÓ zz intet eras.) intrat F!/BeHo 90 Quando] adaof. v1 in s]. suppl. al.z. Be (aperimus] opetibus

92 persuadentibus F!

92/93 quando ...

HOMILIA LI, 7-8

599

suscitat et scalpit oculum nostrum mulier aliena, uinea aliena, seruus et campus

alienus : fer fenestras nostras] horror

9; mortiferae noctis irrumpit, per quas so/ ?wsiitiae intrare debuerat. Quando istae peccati fenestrae apertae sunt, ianua salutis et uitae, ac portae paradisi clausae sunt. Has iste uir beatus fenestras multis seris diuini timoris ob100 Struxit. 8. De quantorum cordibus, quos inhonesta iniquitas et impietas possidebat, fugauit luxuriam, deiecit iram et exstinxit inuidiam ; et — uelut de antiqua domo barbaris hospitibus proturbatis —, reuocando illuc fidem, castita105 tem, iustitiam, misericordiam, habitatores pacificos intromisit

per quos in domicilium mentis, caput horum bonorum Cristus intraret ! (De quantorum ille pectoribus uiolenter eiecit cruenti immanitate(m» furoris, per quem miseri homines usque ad moriro tem cedi solent, per quem immites domini usque ad exitium subditorum ferina immanitate rapiuntur, per quem nefaria homicidia perpetrantur intolerandis gehennae ignibus desudanda et aeternis uaporibus excoquenda!

94 Ter. 9, 21.

95 Sap. 5, *6 ; Mal. 4, 2.

106 Eph. 4, 15 ; 5, *23.

Fi

93 scalpet F?

H2/FiJBeHo 95 moffere F1 93/96 deberet PF! 97 (iste PL 57) 99 iste] ille F*/BeH? fenestras] eZ. in F'/BeH? multis] aliquantis uestrum FP! Sertiss ios sextis (pr. t eras.) BeH? 101 quantotum] aZ4.ille F!/BeFT? inhonestas P!

102 deiecit] protriuit P?

et] ozz. F1

103 inuidia P!

pertutbatis BeH? (PL 57) ilic P1 fidem] quidem F! 7g habitaturos Hi? ^ 105/106 horum bonorum] eotum ... ptaemortui] ozz. H?/BeH? (PL, 57)

B

109 inmanitate P?!

110 immitis P!

de] ow. H? X 104 105 iustitiam] ozz. FH? 108/129 De

600

HOMILIA LI, 8-9

Quam crudelis hic furor et quam gemino armatus est 115 gladio, per quem mors, illata in corpus alienum, ad inferentis animam redit, et, per unum ictum inflicta, bis perimit ! Abo-

minandus hic furor qui, sub uno eodemque impetu uel procursu,

illuc concitatus

temporariam

importat

mortem,

huc

completus aeternam ! Et qui hoc fecit, putatur uiuere, quia 120 nondum sepultus est ! Quam, inquam, detestandus hic furor, per quem, interempto altero, multo peius, ille qui interemit, exstinctus est ! Quam infelix et quam lugenda conditio, cum debeat anima etiam defuncto corpore superesse, hic uiuens corpus mortuae animae 125 Sit superste(s» ! Et, cum ille miser, qui occiditur, dolore ac supplicio pereat: hic qui occidit, cum quadam exsultatione ac uoluptate se perimit ! Nihil triste sibi accidisse arbitratur, quia uidetur numero interesse uiuentium, in quo non tam persona uiuit quam umbra praemortui !] 130 Et [istos quoque uir ille apostolicus,] appositis paenitentiae medicamentis, uelut quatriduanum foetentem, increpationum fremitu suscitabat ; et, emendatione suscepta, de me-

diis mortis faucibus erutos, temporiua resurrectione, uitae restituebat. 15 9. Haec itaque atque huiusmodi plurima gerens, quae [etiam ipsi plenius meministis ; quae, quia] proferre per nos atque expedire ut dignum est non potest sermo pauperculus, melius uobis ea uester dicet affectus. Summae alacritatis instantia [uestrarum] fuit cultor et 14o custos animarum; cupiditates resecans, iras comprimens,

114/122 cf. Tat., Aenigm., xxrir, 1-5 [CC 135, 19o, 1/5]. 38-39. 131 Ioh. 1r, *39.

116 peremit F!

125 superste F!

occidetur F!

131/132 cf. Toh. 1r,

127 peremit F1

H?/F!/BeH^

130 istos ... apostolicus] ozz. H?/BeH? (PL, 57) adpositus H? 131 quatriduanum] qui ttiduanum F! 132 fremitus Be ; (sonitu PI 57) suscitat F! 133 erutus Be, Hv? (rorr.) (temporaria PL, 57) 135 plures H?; plura H^? (PL 57) 136 etiam ... quia] ozz. H? (PL 57) (nos] natos PI, 57) 137

paupetculos F!

138 dictet Be

rum] oz. H?/BeH? (PL, 57)

139 (Sumtmae] a4. enim PIL 57)

uestra-

HOMILIA LI, 9-10

6or

malitias exstirpans : his magis uir iste temporibus necessarius fuit, quibus tanta iniquitas sumptis quotidie, deficiente iustitia, uiribus conualescit.

Et quidem ille, in hac peregrinatione solo corpore consti14; tutus, cogitatione et auiditate in illa aeterna patria conuer-

satus est : [qui, huic »wndo crucifixus ac mortwus, quidquid laborauit, de hac uita ad illam uitam transtulit,] et, quasi bonus ratiocinator uelut ad centuplum manum porrigens, semper de sinistra transmisit ad dexteram, et in caelo reposuit 15o sudores suos — nam, etsi hic opera eius uidentur, illuc operum merita transierunt. Illius, in quantum possumus, uestigiis insistamus : quibus — per illam nimis aríam uiam ad caeli ampla festinans — qua eum sequeremur ostendit. 155 10, [Ideo enim illum huic terrae nostrae, huic regioni, dominus dedit : ut omnem uitae nostrae actum, ad illius infor-

memus exemplum ; et animarum nostrarum facies, ad eum respicientes tamquam ad speculum, componamus ; et, quasi boni filii, similitudinem patris excolamus in nobis.

146 Gal. 6, *14.

Rom. 6, 2 ; Gal. 2, 19; cf. Rom. 7, 4.

153 Matth. 7, 14.

H?/PFY/BeH?

14i (his] a77. etiam PL $7) ille F1/BeH? 142 fuerat F! sumpta Be quotidie] aZZ. et in zzg. al.zz. Be 144 ille] ozz. H? 144/145 solo ... cogitatione] oz. F! 145/146 qui ... transtulit] oz. H? (PL 57) 147 hac uita ad illam] actiua ad illam Be, illo ad actiuam H? 148 rationatot FI? 149 sinixtra germanis

qz 150/1501 metita operum — F! 152 Illius] Illius Be (al.z.) ; add. ergo F!/BeH? uestigiis] uigiliis FH? 1853 artam] perattem FI? caeli ampla] caelo F* ; caeli amplam Be festinat H9 (al.z2.) 155/190 Ideo ... Amen] om. H? (PL 57 |exelusiue codd. V'at.lat.4951 et Gottwic.L.5])

FiJBeH?

155 Ideo] adzoz. -R- in zzg. al.z. H? enim] oz. H? . (huic] hic PL, 57Vat.4951) terrae nosttae] tertae (ozz. nostrae) F* ; terrenum FH? ; (in terra nostra posuit dominus PI, 57Vat4951) 155/1856 huic?... nostrae] ozz. BeH? (PL, 57V9t4981) (op boraoeotel.) 155 huic?] hac F* ; (ef. BeH? [PL 57Vat-4991]) 1586 actuum BeH? ; (ozz. PI 57Y5t.4951) (ad] ut PL, 57Vet.4951) 156/157 informaremur exemplum BeH? ; (exemplo ad bene agendum informaremur PI, 57Vest4951) 187 facies] oz. H? 189 (in nobis excolamus — PI, 57Yat.4951)

602

HOMILIA

LI, ro

160

Sicut autem aliquis magnus paterfamilias, splendidissime cupiens pingere domum suam, perquiret formas quasque et imagines, quas ante studiosi pictoris proponat aspectum, ut pictor ille, figuris diligenter inspectis, in artis suae meritum sollicitus rapiat opus alienum, ac iam docta manu transferat 16; in parietum nitentem faciem personarum uiuentium dignitatem : ita ille uerus pater huius familiae, deus noster, ad pingendam domum suam id est ad exornandas animas uestras, in ecclesia sua curam maximam gerens, uidetur mihi loco huic quaedam uiuendi tamquam pingendi exemplaria, uiri illius 17o gesta ac merita, protulisse : et demonstrasse, paulisper uestris cordibus imprimendam, nimis cito ad se reuocandam, imaginem suam. Secundum haec ergo : animarum nostrarum uultibus, illius uiri unusquisque uirtutis tamquam pretiosos superduca17; mus colores. Rapiat sibi de eo alter gratam speciem compunctionis, alter pigmentum candidissimum nitidae castitatis, pallorem ille abstinentiae, ruborem iste uerecundiae, ille

ardentem in dei rebus fidem uelut aureo splendore radiantem.

160/166 cf. Euseb. *Gallic/, Hom. IX, I [lin. 16/22].

F1/BeH?

160 aliqui F! 161 perquirit HI? (PI, 57Vat4951) 162 pectoris F! (aspectus PL, 57Vat.4951) 162/163 (ut ... inspectis] ozz. PIL 57Y2t4991 [05 bozzoeorel.]) 162 ut] et BeH? ; (def. PIL 57Va.4991) 163 (merito PI, 57Vat.4951) 164 rapiat] sapit ITO ac] et BeH? (DL, 57vet4951) doctam manum FH? 165 pariete FH? (nitentem] ozz. PI, 57Vt.4951) 165/166 dignitatfm H? (a/.zz.) 166 uetus ille — H9 (PL, 57Vest.4951) huius patet familiae — B ; «xx (huius eras.) pater familiae FH? ; ([ozz. huius] paterfamilias PI, 57Vat.4951) (noster] ozz. PIL, 57vat.4951) 168 ecclesia« suax (P5 m eras.) BeH? (cutam ... gerens] oz. PI, 57Vat4951) (mihi ... huic] ozz. PI, 57Vat.4951) huic] hic P! ; (gef. PL, 57Vst.4951) 169 uiti] ueri H? ^ (istius PIL 57Vat.4951) 170 protulissex (g//. t eras. u£ uidetur) Be et] oz. F1 170/172 (paulisper ... suam] interioribus oculis animae nostrae PL, 57254951) 171 inprimendax (2/7. m eras.) Be ad se reuocandam] adserere (pr. te eras. H?) uocandam BeH? 174 uiri] eras. FI? (uirtutes PI, 57Vat.4951) tamquam] quam Be, quem H? ; (quasi PI, 57Vat-4951) pretiosiss Fi (al.zz.) 174/175 (supetinducamus PI, 57Yat4951) 1*5 gratiam Be, FH? (corr. al.zz.), (PL 67V449531) — (speciem] ozz. PI, 57V3t.1991) 176 (pigmentum ... nitidae] munditiam PI, 57Vst4951) nitidi Be, FH? (corr. al.zz.) 176/177 castütis Be (a.za.) 177 palórem Be (al.z.), pallore H? ; (oz. PL 57V214991) abstinentiae toborem Be, abstinentiae rubore H? ; (robur abstinentiae PI, 57Vat4991) uerecundia H? 178/179 (uelut ... radiantem] iste patientiae lenitatem PI. 57Vat-4951) 178 aureum (aurium BeH^?) splendorem BeH? (PI, 57Yat.4991)

HOMILIA LI, ro 180

603

Atque hoc modo : spiritalia interioris sui membra, in corpus plebis suae transeant ; et ad unam illius faciem, omnem exornemus domum, id est : uniuersam Christi pingamus ecclesiam, ut, uidens nos uel de aeterni tremore iudicii uel de fu-

185

tura beatitudine cogitantes, illam euangelicam Christi uocem possit assumere : Pater, rogo ut ubi ego sum et illi sint mecum ; ut nos, quandoque ex hoc saeculo migraturos, patronus noster i4 sedem suam et sinum suum, uelut Abraham, peculia-

190

res accipiat, et in illa die incolumes owes suas laetus jastor agnoscat,| ipso adiuuante qui uiuit et regnat in saecula saeculorum. Amen.

185 Ioh. 17, *24.

187 Luc. 16, 22.

188/189 Ioh. 1o, *r14.

FJBeH?

180/181 (spiritalia ... faciem] in huius uiti conuersatione habentes exemplum tecte uiuendi, diuersis uirtutibus DI, 57Vat4957) 180 sua H? 181 transeant] transeat P! ; transeant (/7. n eras. Be) ad caelum BeEH? (PL, 57V3t4981) 181/182 (omnem ... domum] exornemus nostram domum PI, 57V5t.4951) 182/183 Chtisti pingamus ecclesiam] pingamus ecclesiam dei BeFI? (PL, 57Vat.4951) 183 ut] et BeHI9 (PI, 57V8t4951) tremore] timore FI? (PI, 57Yst4951) (de] ez. PL 7 V8t.4951) 184 illa euangelica xpi uoce Be 184 (cogitantes] adZ. iste patto-

nus noster PI, 57V8*-49»! [rf. infra, [;ig. 186/187]) 185 posset F! ; possim (-m zs ras. al.z.) H? (ctolli] ipsu IE 57254955) 186 ut nos] Et nos BeH? (oz. 1/7Ey GO SCRE migratutus F! 186/187 (patronus noster] ozz. PI. 57Vat.4951 [cf supra, lin. 184]) — 189 nostet] adscr. beatus x«x(eg.) v]. al.z. Be — (Abraham] agg. nos PL, 57Vst.4950) 187/188 peculiaris F! 188 (incolumes ... suas] incolumis oues quasi PIL 57Yst4957) 189/190 ipso ... Amen] oz. F!

BeH?

189 (in] deus per omnia PI. 57Vat.4991),

(H?)/P1/Be[ H*

Expl. (oz. H?); EXPLICIT SERMO DICENDVS IN SACERDOTIS DEPOSITIONE F!; ozz. BeH?.

ü

" o ME

d

|

|

iei 1

etia: nes

imi

|

dins

df

Y

rie s a"

xijv

p

M urat

tope!

3ern

iari veut isis S f

es 2

B

pes d6cryobaGór

uta

eire cCRte Raebla

rtiheitut

(£20 y. Htri£ &Her qigmanibu,

JE

xl

Thí E falborems iE theficy oYar,VU wa do

anieutesc Um d itus n "m Ln bind &

Lon

un

;

E DAE. IUE mémeta

E

Fic Ee

s EMDuns sid. cocta "S Er ^ Unrirad eggs |s

qe

fr«geÀ

sa

qus

9pm

red

—

tU

I

m

dut

&

À

i seo

reme

fV. (179.

99,

Pane

s

aem

vwser dij.

wd

Mfr:

T

iná

5

MV.

? ée

í

f"Asa

nord I

E

con

K

)oert

o a8)

prm,

a

* o aluet E T.

f and

[

,

"idi a wiaut' D.

pi pisani dali

TI

i

D

:

PL

ullo ái

mb y

ai Pi, tt

:

b

fla dpud AA A

Hehe

LEsd

|

TRAD

pend

pe» mom

:

pem

«.J

14g

; vessel

2994255

4 P

we

rA

pó

Magis

eexr9e cbe sebo PE'dahw] — AS end

— Mii

Was. :

is

We»

Mio)

$

rie

MR

d "ARINERLLLRUUE

Pott

hj cur, Po

Vw

Lor»-

bsp

Arno

(uat adig nin eAM ten

Ped eo sM Mi

exili

| j

Pn 238 ^a

wq

j

.,

"t4

q.

«d. eh a] Pma

Queens, I aeg Dl "m FA acayremumi vut

ac M [ese tc Vut 1. wá Deison edv

n -—

|

- Nerei Mix

quic

d

mar

J

At "MI cm Ue

M

iesaisrigeg)

E

VC

s. "OILS

pma

L'

Es

m

bam

dil

d Mp,

-

H* uU

i

ates

cvm

sepe

ur

5 9S Ltd ME x

CAPITVLVM XXIII

HOMILIA

LII :

SERMO DE EO QVOD AIT : «VBI DVO VEL TRES FVERINT CONGREGATI IN NOMINE MEO IBI SYM ET EGO IN MEDIO EORVM »

i hl

l

"i D]

j J

-

!

e

S-

T2

^

m qu.

Le

i$

ux eq

»" O3 (MNAOS GISARC YA*tYr dod Tl

id

^M

u

&i

n M "WC

je

*

B. b? E

E

-

B ^

Lj *

-

)

2

"EIL"

A E

aci

HOMILIA LII (46) SERMO DE EO QVOD AIT : «VBI DVO VEL TRES FVERINT CONGREGATI IN NOMINE MEO IBI SVM ET EGO IN MEDIO EORVM »

MONITVM Codices :

F3

:BnussEL, Konminklike Bibliotbeek, 1651-52, S. 1x in., f. 63-63.

P^

:Panrs, Bibliotbéque Nationale, Lat.2628, s. x1, f. 9goY-91.

P'

:Panrs, Bibliotbéque INationale, Lat.2169, s. xrr-xur, f. [97] 44-[97"]

44".

Editiones :

Gaigny

: £. 121-121 : Sermo de eo quod ait Iesus : Vbi duo uel tres congtegati fuerint in nomine meo, ibi sum & ego in medio eotum.

MBvP 6

: col. 6674-6 : Sermo. De eo quod ait Iesus : Vbi duo uel tres congtegati fuerint in nomine meo, ibi sum et ego in medio eotum. :col. 643-644 : Setmo 46. De eo, quod ait Iesus : Vbi duo uel

PL$ 3

tres congregati fuerint in nomine meo, ibi sum et ego in medio eorum.

Excerptiones, compilationes : lin. 1/35 : Multum ... sacerdotem

Caes.W9d)

:

^ : (Caesarii) Sermo cr1r. De eo quod scriptum est in euangelio : Vbi duo uel tres congregati fuerint in nomine meo, (Caes. 152.cone-) 1 [CC 104, 622 (588), x - 625 (589), 9] — (Concordia Regularum s. Benedicti Anianensis) cap. xxv, $ 11 : Tractatus b. Augustini. De eo quod ..., x [PL 103, 9260].

EH

SERMO DE EO QVOD AIT: VBI DVO VEL TRES FVERINT CONGREGATI IN NOMINE MEO IBI SVM ET EGO IN MEDIO EORVM 1. Multum habent salubritatis et gaudii : conuentus ecclesiastici et sacrificia, festa concilia, qui, per frequentiam deuotionis, ipsam fidelibus pollicentur praesentiam maiestatis. ; Nam, cum ipsa ueritas dixerit : Vbi sunt duo uel tres congregatt in nomine meo, ibi sum in medio eorum, quanto hoc impleri euidentius approbatur, quando, in plenitudine ecclesiae concurrentium societate membrorum, capiti suocorpus unitur. 2. Vbi, inquit, sunt duo uel tres congregati. 10 Cum ergo 'congregati' ad multos pertineat, uidendum est quomodo hoc sermo diuinus de 'duobus aut tribus' dicendum esse iudicauerit. Ego puto quod et de uno possit dici, qui /« domo dei debeat 'congregari' ; id est : ut, ad exoran-

Inscr. Matth. 18, *20. 1 Mwitum ... salubritatis] cf. Euseb. *Gallic., Hom. xxxvit, 1 [lin. 1]. 5/6 Matth. 18, 20. 9/15 cf. Euseb. Alex., Setm. r [PG 86-1, 3214]. 9 Matth. 18, 20. 13 r Tim. 5, *15.

Codd. : F3/p1p*

Inscr. IN NOMINE

INCIPIT MEO

SERMO

IBI SVM

DE EO QVOD AIT VBU DVO ET EGO

IN MEDIO

EORVM-

VEL TRES CAP

FVERINT

-Xxirr

CONGREGATI

P! ; OMELIA

DE EO

QD AIT- VBI DVO (duo s.) VE TRES FVERINT CONGREGATI IN NOE MEO: IBI SVM

IN MEDIO EORVM Pl, INCIPIT SERMO DE EO QVOD AIT (add. díüs 5.7. a/.zz.) -vB1 Dpvo VEL TRES CONGREGATI FVERINT IN NOMINE MEO: IBI $V & EGO IN MEDIO EOE/ P? ; (TRACTATVS B: AVGVSTINI: DE EO QVOD SCRIPTVM EST IN EVANGELIO: VBI DVO VEL TRES CONGREGATI FVERINT IN NOMINE MEO QCae;.152.conc.), 1/5 (Multum ... dixerit] Magnam nobis fratres dilectissimi secufitatem in euangelio dominus donate dignatus est dicens Caes?) ^ ^2 qui] q; P! 8 pollicetur P! (a/.zz.) B (sunt] fuerint Caes.19?) 6 (corum] aZ. Si duobus uel ttibus interesse dignatur Caes?) quanto] Quando (d z» ras. a/.zz.) P! 6/7 (hoc ... ecclesiae] magis quando totus populus in ecclesia fideli deuotione colligitut et Cae5.19?) * apptoba«tut (n eras.) P1P" quando] qüa cü P! $8 (suo] add. Chtisto ecclesiae Caes.19?) 9 (sunt inquit e Caes.19?) (congtegati] 222. int nomine meo Cae;.15?) 10 congregati] resZ/zi ; congregari F1/P!P" ; (congregatio Caes.19?) 11 (hoc] ozz. Caes.) (aut] uel Caes.19?) 12 (et] ozz. Caes.192) 13 qui] reszi/ui (Caes.192.conc) ; quia F1/PYP" (Caes.152.e2-) domo] reszizui (Caes.18? » I Tim. 3, 15) ; domum FP'/P!P* (debeat] possit Caes.192) congregati] sZ/me conuersati (I Tz. 3, 15) restituendum |? (cf. infra, lin. 17) ad] oz. F*

610

HOMILIA LII, 2-4

dum deum, non solum exteriore sed etiam interiore, sensibus 15 et desideriis, fide et operibus, totus introeat.

Nam si intra ecclesiam solo corpore quisquis ille teneatur, ex toto extra ecclesiam corde uersetur : exterior ab spiritu suo diuisus ac separatus ingreditur ; et quod est in homine pretiosius, hoc a diuinis obsequiis peregrinatur, dum sola in 20 praesenti terra tenetur, anima uero per passiua ludibria in multiplices discursus captiua distrahitur. 9. Et ideo, quando quisque nostrum ante iudicem suum aeternam causam commendaturus assistit : non aliud intus appareat, et aliud foras erret ; nihil ab homine de parte homi25 nis absentet.

Nam — qui(a) dixit : Vbi sunt duo aut tres congregati — : quomodo probabitur congregatus, si a semetipso cogitationum euagatione dispersus est ? aut quomodo erit deus 2» medio tui, si tecum ipse non fueris ? si deest ille qui poscit, quomodo 3o aderit ille qui poscitur ? quomodo suscitabitur iudex, si dormitauerit aduocatus ? 4. Opus est itaque : quod postulat uocis sonus, obtineat sedulitatis affectus. Reuoca intus sollicitam mentem ; de templo dei absentare

3; non expedit sacerdotem.

26.28 Matth. 18, *20.

IXI/DUD?

14 (deum] dominum Cae;.19?) (exterioribus Caes.152) etiam] oz. F* teriote] interioté F! ; 247. homine (hóe) s./. a/.zz. P' ; (interioribus Caes.152) ex]et F'/P"(Caes.5?)

^ (uersetur] add. et Caes. 152.cono-)

solum P"(Czes.192.cone.)

^ 20 (retinetur Caes?)

in17

19 (a] ozz. Caes.192.cone-)

(passiua] lasciua Caes.192-conc-)

21 (cursus Caes.192.cone.) 23/24 (appareat intus — Caes.19?) 24 (foras ertet] foris sit Cae5.192) parte] pat«e (ex patre) P" (g/.zz.) 25 (absentet] obtinetur (Ges icono 26 qui F!/P1P" ; (si Caes.152) (aut] uel Cae5.15?) 24 (si] qui Cae5.152) 27/28 (cogitatione et uagatione Caes. 192.conc.) 28 aut] et Cae. 152.cone-) (deus] oz. Caes.192.cone.) 29 (tecum] a42. tu Cae;.192.e2-) (si deest ille] id est et Caes.192.conc.) 32 itaque] ag. ut P" (5.7. a/.zz.), (Caes.39?) 34 (intus] intro (aos. 102/0000) (mentem] az4Z. pet quam omne sacrificium offette te conuenit 85 (expedit] conuenit Cae;.192), Caes 192)

Expl. oz. FUP, EXPLC SERMO :ekxxx D' EO Q AIT- VBI DVO VL -III- C- F- T Ne

MEO* I* $- & EGO I- M: EOR] P.

CAPITVLVM

XXIV

HOMILPIASXLIII:

EXHORTATIO ET CASTIGATIO AD PLEBEM IN QVA MVLTA (DE) OBTRECTATIONE DICVNTVR

"T

529

RD

E

CH R : Tu "E "nn ^^ qb ] E IM i "ul

j

E

v

6i -

)

-

ina

n

4: v 1 egtsi VERI IEEE Eos

Lr! EMO d.

"x

ex

Be

r^ vdesi

resi"ue

"D

réwvde

i

PUT MnaiplnRe MEAS ivo 08s Se praeuinti-

r1 '4 I

]

choqui. pere

tema detetut). ^xifite. visi

» uw"

2: ew divin cupth : viai (idi, qune gate E. - ma

ni

Miei d etu

SUMN

xfi

pareat, eà auis Foch d

Er] I

Nov

esim je2 ihe

- Puts Hone

.

—

d

» duit

Dersus aut

5 kal, si Coéim Yose noni (iaeada Leiden yoarterit idle «ul poA j initaus ad rg ieiol

5. $3

*-

ce

s

|

em i Nap -— qniQe diit : Amado pi olabitus. ALTE

1n

E

i

5 Opus. eit Mud

;

lituts poer A

^... non Mau MRMAGEMESern

Phe ori,

o;

eM

d

"y

e eri m

HL LoANTANOO Bugisrob sim alas gin i0)

^ as 3

part

dnt.

s$,

Ac.

P

-——

]

J

l

!

— *

f,

zz

ree hai

E

Po

acm.

"f 34 é

iu

4

-1*.

ect:

Y^

(ach

dura wc

CR

ure

a c HW

s

4;

ioaxdpe d a

Inu

Loo dam

s

Ȇ

, t

c

n

fev my

fu

aber.

"4

m

m

mh

4 Mts haa (agus Uni mathe y

14 (2. aso ert]

^a

dale s] abstadtur

;

as

'

e

DEN

asd

ved

"t pasti

—

iA ant; MO I ce

if ui ita. cars -5.

4j

je

y

i

-

M rcSahel Uo

p

21

AES 2

hm! 4

-

TCU permet

E

|

-

V6 '

i b Y

08

;

Como H7 — uu

uisedi ot tani fü

Fiant

mh

:

LE

mvi-wilio

Và obw

Vir

P"

I

4d iden] Ocrsólwas deaur t

-

*

!

1e ppt

«i

,

41

i94 4

-

Mss

i

-

D

.

g ti

p

i

Fw

iis] 34" A. "cod em

ux aive»

om

2

,

Lud Idi,

cede: 2»

Er

)

NK vs

Eun 5e

Ü

"RE

HOMILIA LIII (47) EXHORTATIO ET CASTIGATIO AD PLEBEM IN QVA MVLTA (D»E OBTRECTATIONE DICVNTVR

MONITVM Codices :

F'

:BnussEr, Koninklijke Bibliotheek, 1651-52, s. Ix in., f. 63v-65v.

P!

:Panms, Bibliothéque Nationale, Lat.2628, s. x1, f. 91-94.

P'

:Panrs, Bibliothéque Nationale, Lat.2169, s. xur-xrm, f. [97Y] 44V-[100] 4T:

Editiones :

Ga'gny

— :f. 121Y-124Y : Exhortatio ad plebé, in qua multe obtrectationes dicuntur. MBvP 6 :col. 6679-668P : Exhortatio. Ad plebem, in qua multae obtrectationes dicuntur.

PL$ 3

:col. 644-648 : Sermo 47. Exhortatio ad plebem, in qua multe obtrectationes dicuntur.

Exvcerptiones, compilationes :

a) lin. 9/10.12/16 : Nouate ... spinas ; mentem ... beneuolentiam : ps.-Colimsr2

: (Columbani) Instructiones, rt, 2 (Sermo Fausti) [PL 80, 234^ ; SILEI 2, 68, 20/22.24/28 ;CC 101, xvx, $5/56.67/

71].

b) Jin. 135/136 : malagma ... imponatur : Caes.** (— ps.-7Aug.?5") : (Caesarii) Sermo rxrv. Ammonitio ut pto capitalibus criminibus sine aliqua dissimulatione ad medicamentum paenitentiae recurratur, 1 [CC 103, 275 (263), 11] — (ps.-Augustini) Sermo ccrvrr. Admonitio ut ... recutratur, x [PI;-39; 2219 0»:

Caes.?5 (— ps.-Faust*?*) : (Caesarii) Sermo ccxxxv. Ad monachos, ; [CC 104, 939 (892), 31/32] — (Fausti) Sermo xxiv. Ad mohfachos nx [CS EL 21, 322, 6/7]. c) Jin. 146/148 ; quam ... nosttis :

Defensor

: (Defensoris Locogiacensis) Liber Scintillarum, rr, 16 [CC TDTA OS d) Jin. 153/154: qui ... teposcat

Caes. 8?

:

: (Caesarii) Sermo rxxxix, 5 [CC 102, 568 (352), 9/10].

MONITVM

618

Redintegrationes : 2) lin. 9/11.12/17 : Nouate ... nos ; mentem ... seminibus :

Eus.G.Xum

: (Eusebii *Gallicani") Homilia xri, 1 [lin. 9/10.14/19].

b) Jin. 19/20 : tam ... delicti :

Eus.G.Xxxu

: (Eusebii *Gallicani") Homilia xxxrr, 5 [lin. 59]. c) Hin. 67/68 : de peccato ... curasse :

Enus.G.Ux1v

: (Eusebii *Gallicani") Homilia rxiv, 11 [lin. 166/167]. d) Jin. 96/97.98 : Habet ... cognoscat ; ac sic ... delectat :

Eug.G.XL

: (Eusebii *Gallicani' Homilia xr, x [lin. 24/26.26/27].

€) Jin. 105/107.116/118 : Bt ... eius ;

E ... displicebit : Enr.G.XL

: (Eusebii *Gallicani") Homilia xr, 1 [lin. 27/29.31/32]. £) lin. 146/149.151/153 : quam ... poenam ; Ergo ... peccata :

Enur.G.XL

: (Eusebii *Gallicani") Homilia xr, 2 [lin. 73/77.77/79]-

g) Jin. 153/154 : qui ... feposcat

:

Enus.GAX

: (Eusebii *Gallicani") Homilia 1x, 9 [lin. 192].

Eius.G.exte2

: (Eusebii *Gallicani?) Sermo extr. 2, 7 [lin. 96].

h) Ein. 172 : Quae ... homo : En;.G.Xxin

: (Eusebii *Gallicani") Homilia xii, 9 [lin. 111].

Eus.G.XXV

: (Eusebii *Gallicani") Homilia xxiv, 7 [lin. 143].

Enus.G.XXX1V

: (Eusebii *Gallicani') Homilia xxxiv, 7 [lin. 139].

Eus. G.extr-5

: (Busebii *Gallicani") Sermo extr. 5, 5 [lin. 24].

1) Jin. 173/177.177/178 : NCHSSECUDTHM

Nec ... gtatia : Enus.G.Xiü

: (Eusebii *Gallicani'") Homilia xzm, 9 [lin. 117/120.125/126]

CAS

u

M

L4

29 B

i

E]

re

E

B

LG

LUE

^ Ut

ls

"eee"P1 D»

a

p

pp r-

cA)

dress

ANS

Ti

(rg d

; egli?

Aen

Pts rei Ga ah * 5 a7 Ieehdz. "oi «od 5. elite€ Mervt

nens, tiae

e VM u

iva.

*

a

; Ire

EZ

paths

xXwvá

v

In,

RP

Lo I

PISA

n»

——( oni aM mosu

2671 1141 5

- : (Cinavibu ut - Baths puce

puits PMVof ter

e

Jovoet nam ull a ors aifiseaH Clasillacy Jicisna) s^ s. fayfn "UN quét, minas- MEMO. a

|

Z evt

éco coii

m

[oe MA dvéfu ipea rn dad

1 stel: CONS AdbruroiUg54ài n qme apa

tuc,

,

I Om

LU

fin

für

d ees

€

vis

sili nott

ah '* hnc eebsoR eid

I a

m

.

1

cut

ou

Wem

cie

"i

Ciro "T [i TEE

Vcr Dy

CIhondlliey ihses d 1 VOR

NR

C lacs

zw ioa d : 1) s

—

apis —

Meier

CSPENVUNII SU deOg t " Gsm LM JA cu

uiaeris,. Vv].

-

ÁN BUR.

i lá "

]

ii

M

8n. P

:

de

M

E

ME

Kien

Uti kie

A

]

Ks E

n

affi à PF OGRIGHE. Ces IoCU" Ldesai d

:

es

-

CI,

LIII EXHORTATIO ET CASTIGATIO AD PLEBEM IN QVA MVLTA (D5E OBTRECTATIONE DICVNTVR 1. Alloquii spiritalis utilitas et fructus non solum in studio dispensantis, sed in audientis constat affectu. Proinde : quia et a nobis admonitionis poscitur debitum, et a uobis oboedientiae exspectatur officium. ; Sic unumquemque oportet uerbum exhortationis audire : ut, quod auribus percipitur, operibus demonstretur: et salutis

uerba tamquam

uitae

semina agro pectoris commendata,

uelut in germina nutriantur et quasi in segetem multiplicentur. 2. Quodam loco dicit sermo diuinus : Nouate uobis noualia,

1o el nolite serere super spinas. Vnde (oport»et nos : in animalibus nostris, spiritalis cultura fructificet ; mentem diuinae gratiae praeparandam, uitiorum exstirpatione mundare curemus : circumcidere mores, excidere passiones ; eradicare iniquitatem, plantare iustitiam ; 15 effodere iram, fundare patientiam ; amputare inuidiam, inserere beneuolentiam ; et huiuscemodi uirtutibus agrum cordis quasi quibusdam bonae frugis fecundare seminibus. 3. Coerceamus imprimis linguarum lapsum ; oris uitia resecemus : quia, quam lubrica est facilitas proloquendi, tam 20 sollicite praecauenda est in uulnus animi noxa delicti. Merito ergo dixit sermo diuinus : Mors et wita in manibus linguae. 1/2 cf. Euseb. *Gallic./, Hom. rxr, 1 [lin. 6/8]. 2/4 cf. Caes. Arel. Setm. cxcix, 5 [CC 104, 775 (734), 23/25] ; Euseb. *Gallic), Hom. xxxix, x [lin. 1/3]. 9/10 Ter. 4, *5 ; cf. Os. 10, 12. 921 Prou. 18, *21.

Codd. : F1/p1p* Inscr. INCIPIT EXORTATIO

ET CASTIGATIO AD PLEBEM IN QVA MVLTAE (multa DICVNTVR- CAP --— -; r xxi P! ; INCIP EXORTATIO AD PLEBE: IN QVA MVLTE OBTRECTATIONES DICVNT P!, rNCIP EXHORTATIO AD PLEBE IN QVA MVLTE OBTRECTATIONE (obttect- 75 ras. «dye restituit Morin, Coll.Gall., b. 98, not. 13) OBYRECTATIONE

41.72.) oxcvNTVR Pt. 2 constet F! 4 officixüx (ü zu ras. 3 litterarum) F* 10 sete F! (a]zz.) ; (seminate ps.-Co/.instr.2) 11 (Vnde] ita Ez;.G.XLtr) opottet] resziZui (cf. ps.Co instr.2) »et F1/Pt (€ al.;m.), P* nos in] in Z» ras. à fere litterarum al.zm. Pt animabus Dips nosttis] aZ. ut s.]. al.zz. P* 12 (diuinae ... praepatandam] oz. Emu;G.XMT) — 12/13 (exstirpatione uitiorum — Ez; G.XEnT) 13 (cutemus] conemut Ez;.G.XLr) motis FP! 14 passioni«s (a/4. 1 per ras.

ex

e) F!

(iniquitatem]

supetbiam

Ens. G.X1IT) 17 fruges P! 19 lubica P" (zs) P'(alz.)

Ew;.G.XLMT)

^ (iustitiam]

humilitatem ho

18 C«oetceamus (C« ex Qu) P! (g/.zz.), €*ceamus ^ 20 (in uulnus animi] irtuentis Eus, G.XXXIT)

618

HOMILIA LIII, 3-5

Refugiamus

itaque

mendacia,

obtrectationes,

maledicta,

periuria : sicut enim sunt uirulenti herbarum succi, ita sunt et uenena uerborum ; sicut est languor corporum, ita prurigo ob25 trectationum lepra probatur esse.animarum. 4. De mendaciis legitur : Os quod mentitur occidit animam. Quam grauis ictus teli istius : qui cutem, uiscera, ossa per-

io

transit ; et animam penetrat, ac nouo uiolentiae genere infert ei mortem, quam non potest facere mortalem.

De obtrectationibus autem dicit scriptura : Qwi detralut,

eradicabitur, id est : a radice sua, quae Christus est, euelletur.

Quod malum est ista passio, ut detrahas fortasse aut meliori ; aut certe peccatum quod alter incurrit operando, tuum facias obloquendo. 3; Perniciosum itaque est, ut quisquis ille offensas alterius, uelut ipse immunis a culpa, obtrectando condemnet : quas forte ille nescio quis apud deum, contrito corde et fracto pectore, iam redemit. 9. Iste talis, qui $ropria non curat et aliena considerat, 4o illi pharisaeo similis inuenitur qui nec orans obtrectare cessabat, dicens : Deus, gratias ago tibi quia mon sum sicut ceteri homines

: iniusti, adulteri,

uelut etiam

hic jublicanus.

Publicanus autem a longe stans, bercutiens — uelut malorum conscientiam — fecíus, non de alienis sed de propriis cogita45 bat, dicens : Domine, ropitiare mihi peccatori. Iste ergo qui alteri obtrectat uel alterum in oratione maledicit, pharisaeo illi merito comparatur ; et ad hunc prophetica illa interminatio respicit : E? oratio, inquit, eus fiat in eccaium. — Qui ergo sine peccato esse se credit, ipse malum ob-

26 Sap. 1, 11. 30/31 Iac. 4, 11 ; Prou. 15, *15 (LXX). 33/34 cf. Rom. 2, 1. 39 Phil. 2, *4. 41/41 cf. Euseb. *Gallic/, Hom. rxiv, ro-1:1 [lin. x30 sqq.]. 41/42 Luc. 18, *11. 43/45 Luc. 18, *15. 48/49 Ps. 108, 7. 49/50 Ioh. RE eris

IR UpLps

22 obtiectationis JER. 23 sucus F! 24 languor] langár F! (az) ; add. et D* o purgatio P! 27qui]qd FP! 33 operandü F! ; operando (-o« ex -um) P' (al.zz.)

facis Pi (al.z2.)

35 quisq. PF!

39 ptopria« (m eras.) P"

40

orans] oz. P*P" 41 qui* P' (2.77) ^ 42 hominis P! ^ adulterix (1 J£. eras.) P" puplicanus P" ^ 43 Puplicanus P" ^ 44 conscientiam] reszi/ui (cf. bozm. Ixi», in. Tm Consciedtie F* ; conscium (-ium zm ras. 6 fere litterarum) PX e. co8ciu. (al.z.), conscientie P" (gl.n.) de!] s.J. suppl. als. P* 4*7 ad hunc] adhuc P!P" 47/48 propheticam illam interminationem non fespicit PP" ^ 48/49 peccato F!/p* 49 essex (1 JU. eras) P" malum] in alium P! 49/50: obtréétionis P1 (a].22.)

HOMILIA LIII, 5-8

619

5o trectationis lapidem iactare praesumat ! 6. Audi dominum ex euangelii lectione dicentem : Qwid enim wides festucam in oculo fratris tui, et trabem dn oculo tuo mon

wides ? : Hyjpocrita, eice jrimum trabem de oculo tuo, et tunc

;;

wadebis eicere festucam de oculo fratris tui !. Et ideo, si respicere ac reprehendere peccata delectat, ad interiora nostra potius unusquisque sollicitos conferamus mentis oculos : illic occupemus intentionem ; illic, securitate

depulsa quae criminibus latebram praebet, absconditum inquiramus reatum ; illic censore animo reuelemus erubescen6o dum confusibilis agnitionis secretum ; illic intra nosmetipsos exerceamus priuatum salutifera reprehensione iudicium. Et, cum expauerimus ad propria, discutere non praesumemus aliena ! Ac sic facile calcare poterimus obtrectationis uitium : si, 65 conscientiae nostrae recogitantes opprobrium, maluerimus proprium curare delictum. Et hoc modo : dum culpas nostras opponimus pessimae consuetudini, gaudebimus nos de feccato

damnasse jeccatum et quodammodo uulnus curasse de uulnere. 7»

*. De hac obtrectatione dicit sermo diuinus : Se, inquit,

aures tuas spinis, id est uulnerantibus uerbis. Aduerte in quantum illius auctor laedatur : cuius contagio et auditor inficitur. Quid aliena inquirimus mala ? Quanta in nobis lateant, si 75 possumus, numeremus : quantum nobis quotidie debita rapiat

inanium occupatio peritura curarum, quantum erubescendae cogitationes et reprobae uoluptates! 8. Sed quid ego de cogitationibus et de minimis loquor, quae in animas nostras ingressum tacito furantur illapsu ? Trabibus 8o interdum malitiae, luxuriae, falsitatum, adulteriorum iaculis

penetramur ; dolenda committimus,

et dolere nescimus !

51/53 Matth. 7, *5 ; Luc. 6, *41. 53/54 Matth. 7, 5 ; Luc. 6, *42. 62/63 cf. Phil. 2, 4. 67/69 cf. Euseb. *Gallic?, Hom. xiv, 6 [lin. 159.156]. 67/68 Rom. 8, 3. 70/71 Eccli. 28, 28.

FiPip? 50 iactare] deiz 3 liz. (fori. non) eras. P! 51 Audiui P" B4 festucam] oz. F*; -am in ras. al.zz. P fratris] s.J. suppl. al. P" ^ tui] ez. F'[P" 56 nostta] s./. P* 62 expauexs«timus (3 ///7. eras.) P! 62/63 praesumimus F! 67 nos] oz. P!P" X 40 obttéétione P! (zz) ^ inquam F! $92 conta«gio (literas) P! — "B debita] deuita P! ^ 76 petitura] s./. suppl. al. P* —— 99 . orum Ttabalibus F! ^ $80 adultetixxxx (4 7. eras.) P" (al.zz.)

620

HOMILIA LIII, 8-1o

Si ergo, quae aperta, quae grauia, quae in conspectu sunt hominum, sanare neglegimus : illa, quae subtilia, quae occulta,

quae in solius dei conscientia posita sunt — quae utique non 85 minus difficile est agnoscere quam curare — quando ad remedium perducemus ? Qui neglegit manifesta : quomodo reprehendere ualebit abscondita ? Qui publicis non remordetur malis : quomodo dicere poterit : Ab occultis meis munda me, Domaine ? : 9» Si id, quod in aperto est, non mundamus, deteriores pharisaeo illo apparebimus, ad quem dicit dominus : Phavisaee caece, prius id, quod intus est, munda.

Si ille caecus dicitur, qui interiora non mundat : qui neglegit exteriora, paene iam desperatus ac mortuus est. 9; 9. Vtergo non intellegamus mala nostra, usus agit malorum. Habet hoc infelix consuetudo peccandi : ut, quanto amplius quisque deliquerit, tanto minus delicta ipsa cognoscat — suffundunt

enim mentis intuitum,

tenebrae

delictorum — ;

ac sic peccantem plus peccare delectat, quia de neglegentia 100 Subtrahitur uerecundia et pudoris casta reuerentia, et de luxuria crescit illecebra. Et, sicut ministratis et ingestis lignorum pabulis non exstinguitur sed magis magisque nutritur ignis, ita ipsa inhonestatis assiduitas esca est uoluptatis. 1:1; 10. Et quae hoc ratio faciat, propheta euidenter exposuit, dicens :Non est deus in conspectu eius, folluuntur wiae eius in omni tempore ; auferuntur iudicia tua a facie eius. Itaque, sicut nauis uentis et fluctibus, gubernaculo suo exarmata, uersatur; similiter, quando /mor dei de penetralibus 11o mentis excluditur : tunc anima tentationum omnium potestati, interiori praesidio nudata, permittitur. Quamobrem, ut non

88/89 Ps. 18, *15. 91/92 Matth. 23, *26. 109 cf. Iac. 1, 6; 5, 4. 109 Eccli. 25, 14.

106/107 Ps. 1o, *s5 (hebr.).

108/

Fipip?

8? mordetur P! 97? (quisque] unusquisque Ez;G.XP) (derliquerit] peccauetit Ez;.G.XL) (delicta] peccata Eu;.G.XV) (cognoscat] intellegat Es. G.XL) 98 suffundit F! 99 (ac sic peccantem] et tanto eum Ez. G.XL) peccatem P? (a].zr.) (delectet Es.G.Xv) de] 5s.. suppl. al.zz. P" 102 papuli$ (a ex o al.zz.) P* 105 ratio hoc — P* 106/10? (polluuntut ... tempore] ozzEnsG.XU) — 109 penetrabilibus F!/P* 110 excluditur] s. suppl. alz. P! 111 interioris F!/P"*

HOMILIA LIII, ro-ri

621

facile sentiatur de peccatis inflicta uis uulnerum, de magnitudine nascitur peccatorum. Auferuntur, inquit, ?udicia tua a facie etus. Sic est, quando 115 feccatum traditur obliuioni : iam poena peccati. E contrario autem : quanto quisque in sollicitudine et compunctione et dei timore profecerit, tanto sibi amplius désplicebit, quia illuminato sensu euidentius se introspicit ; et, quanto attentius in sui emendatione cor fuerit, tanto uelut puriore 120 Oculo plus uidebit. Et ideo propitius hoc dominus fidelibus repromittit : E? faciam, inquit, «4 displiceatis uobis in oculis uestris. Vides, quia non iam parua pars meriti est : ad conspectum erubuisse peccati. 5 11. Cum haec ita sini, carissimi : profundo cordis gemitu in malorum nostrorum remedia suspiremus ; nec usque in senectam in uitiis et flagitiis nostris male blanda uoluptate teneamur ; nec quasi 2» wolutabris nostris, sordentium porcorum

more,

uersemur

—

qui, cum

aestuantes

aluos

caeno

10immerserint, nequaquam horridae consuetudini se satisfecisse sentiunt, nisi tota penitus /u£o membra conuoluant. Homo autem praesertim quotidie de fine suspectus, non diu mortiferis et illecebrosis pollutionibus immoretur, ne uelut in ruinis suis sepeliatur, sed medicina adhuc plagis recentibus 13; Occupetur et malagma uel fibula calidis adhuc uulneribus imponatur. Nam, si quis a malis suis, fracta iam aetate uel cogente infirmitate

uel imminente

morte,

destiterit

: oblectamenta

peccandi perdidit, non reliquit ; neque enim ille uoluptatem

114 Ps. 1o, 5 (hebr.). 115 11 Mach. 12, *42. 117/118 Ez. 20, 43. 121/122 Ez. 20, *45. 123 non ... esf] cf. Euseb. *Gallic/, Hom. xr, 1 [lin. 8]. 125 Zeno Veton., Tract., I 2, v1, 15 [CC 22, 18, 110] ; e.a. 128 Prouerbium uulgate [apud zr Petr. 2, *22]. 129/131 cf. Luct., De ter. nat., IIL, 77 (n Zenebris uolui caenoque) ;VL, 978 (se uolui caeno). 491 Sap. 15; 10; cf. Cic.; In. Vert, x5, IV; xxiv, 53 (uolutari in luto).

F: pip

114 iudicicia P?

tio P*

116 Rt econttio F! ; Ex«conttatio (2 lit. eras.) P!, Et econtta-

116/118 (in sollicitudine ... displicebit] sollicitior circa se fuerit tanto

plus metuit Eus.G.XP)

116/11? compunctionex (t eras., subseq. et opz.) P" — 118

xxxxeuidentius (-e is ras. 5 fere literarum alm.) Fi 122 iam non - F!'/P" 130 consuetudinix (z/f. 1 per ras. ex e) P" 133 pollfcionibus P" (g/.z.) 136 (imponatur] adponitur Caes.94, Caes.?95) 137'gente P" (g/;4.) ^ 139 enim] om. F*/p*

622

HOMILIA LIII, 11-13

140 deseruit, sed illum uoluptas — illum, inquam, uoluptas necessitate, non uirtute fugata destituit — ; ac per haec impossibilitate exclusus a uitiis, et tunc, puto, peccat : quando peccare cessauerit — quia, quantum ad animum, necdum desiit — : qui adhuc uellet peccare, si posset. 145 12, Non ergo abutamur iudicis nostri clementia in securitate mortifera, sed nouerimus quia : quam nunc fatiens deus noster in sustinendis delictis nostris, tam seuerus erit in discutien-

dis actibus nostris; et sicut inaestimabilem pollicetur bonis gloriam, ita inaestimabilem parabit improbis poenam ; sicut 15o posuit caeli regna uirtutibus, ita absque dubio deputabit inferna criminibus. Ergo suppliciorum acerbitatem, e contrario, de praemiorum ipsorum magnitudine colligamus. Qw nouit honorare merita, nowit unire beccata ; et qui nobis tantum dedit, scit quantum a nobis reposcat. 155. Propterea, unusquisque nostrum : quantum sibi prospicit fuisse collatum, tantum a se nouerit reposcendum. Secundum illam formam sumus discutiendi, secundum illam regulam iudicandi : qua gratia(m» uel creati accipimus a domino uel redempti. 160 13. Sed forsitan dicas : "Quid me ita constringis, quasi solus acceperim ? quid me, in publico munere, priuata lege obligas ? In munere utique, quod omnibus deus in commune largitus est, unumquemque specialiter non constringet ad debitum generale beneficium !''. 16s

Non ita est ; nec ideo unus minus debet : si et alius idem

debeat. Christus enim : sicut pro cunctis passus est, sic pro

146 Ps. 7, *12 ; Sap. 15, *1 ; Eccli. 18, *o. 152/153 Faust., Epist., v [CSEL 21, 187, 9]. 153/154.155/156 cf. Euseb. *Gallic.', Serm. extr. 5, 1 [lin. 16/17].

Fiupip:

140/141 illum? ... destituit] n zzg.2nfer. suppl. al.z. F1 141 hoc F! 142/143 desiit] -it Zn ras. a/.zz. Pt 145 in] s./. suppl. al.zz. P 146 (quam] quantum Enus.G.XL ; Defensor) (nunc] ad. enim Eus.G.XP ; oz. Defensor) (patiens] add. est Enus.G.XL) 147 (sustinendo Defensor) (tam] tantum Ez;.G.XL ; Defensor) ^ (seuior Defemor) ^ 149/148 (discutientibus Defensor) 148/149 (pollicetur ... poenam] parabit improbis poenam ita inenatrabilem iustis collatutus est gloriam Ezs.G.XL) 149 parauit F!/P! 150 deputauit P!P" 152 (colligamus] 242. quia Es. G.XV) 153 (honorate] remunetate Es.G.XL) (peccata] delicta Ez;.G.XL) 154 (nobis] oz. EnsG.X, Egs.G.ext2) (dedit] contulit Ezs.G.1X, Es, G.extr.?) (a nobis] ozz. Eus.G.XL, Eg, G.extr.2) teposuit JH 158 gratia (gra) F1/P1p" 160 dicat F! (g/.z7.) constringas P" 161 165 est ita — P" accepero F!/P*

HOMILIA LIII, 13-14

623

singulis ; sicut enim ei totum debent uniuersi, sic totum singuli

r7 o

— sed quodammodo plus singuli quam uniuersi, quia : quantum acceperunt singuli, tantum uniuersi; sed ex hoc unusquisque magis putatur obnoxius : dum uidetur omnibus exaequatus.

175

14. Quae cum iia sint : agnosce te, homo, caeleste esse figmentum, de? etiam similitudine praeditum. Ac sic, gemino priuilegio : qui iam dudum diuinae imaginis participatione uidebaris honoratus, efficeris etiam commercii dignitate pretiosus. Vnde: quam Ííortis esse possis contra hostem tuum, vnierroga statum iuum! Nec te «ilem faciat uita, quem uel factura probatur illustrem protulisse uel gratia. qot Gico In Gat sDo vro Tsrp 2n EVoevIIDer 85 DVoexmtoo eau Aue SD trin., II, xvi ; V, vir; IX, r; XI, x: ; XII, vr [CC 5o, 126, 76/77 ; 214, 46; 294,

571:1359:1124::1262» 63]/21€:2171/172 cf. Euseb. *Gallic., Hom. x, 9 [lin. 154. 156]. cL Sap; r5; LI. 1728 Gen STi Macias sor 142 Iud. 205 927. uilez] let. 2, 36 ;Thren. 1, 11 ; cf. Sap. 15, 10; Euseb. *Gallic., Hom. rx, 9 [lin. 195] ; Hom. xir, 9 [lin. 113] ; Hom. xxiv, 7 [lin. 148/149] ; Hom. xxxiv, 7 [lin. 148].

FiJpip: 167 enim] oz. F*/P* 170/191 exsecutus F!/P", ex«ecutus (pr. s eras.) P' 174 quix (a eras.) F! (iam] ozz. Eus.G.XVT) 175 uidebaris F! (2/.z7.) honotabilis P! commetcii] ozz. P* (dignitate] nobilitate Ez:.G.XY) ^ 176 (Vnde] Vide Ez;.G.X!11) 1*7? (Nec te uilem] Non ergo te degenetem ac despectum Eus. G.X1), Expl. EXPLICIT EXORTATIO ET CASTIGATIO AD PLEBEM F!;

om. P!P!,

. i50 Puls ino B pco dew ru ad ws Ra pen i

ost

"dr

ES

- ek

"

Cur

TEHoe

RM Éiad

Hi iftos -CE me

ri vsHB

m

n

-

;

una

"yh

Enos "iia gh 15 Qo oi 1d X p: dw

Mino oro hort

LS

i» »i

Sanon Edd j

E]

NA

k: tambor

zufi NT

sri

" nds

YU

i fet "i

oim

i

'

:

"

S . CHSBEN Ape PILAR

u

MS

/

te

—

i"

m

jede Le - «c ax qub uot

y

rd P ge AN csl iA Te Ve vale e tác 3 resa d. Pire

z 7

TO

E

18,14 MU

rinde PORE rer AM,

j^ ls

b s. TE E

ELM

- 1

STR Eu ^

jan 423, MM.

Td i" E

p

3M

d.

. "Nod

Á

nd»

£104 PLU

ee

at Misnb ia ns T VE. iive A FUE fecditriitte auno , LI uM j nerunt1 ) d nq Died "ud ]

" hue

(rum; aqna 3 * 5 j

ES |

1

ED"

2

Md in! Hp

mou

ELLA

wt

Ü QE

E

| P

31

«

IV

M

AUDITS

w-— Í,UEPS

ns ue

D

ftu

xS

| aexmsaw,

xU -

B

i

Ed

ad Tq

ith na. 'deps d d. hee yes" €x—— "n iu

eie pem. mt eue :

WM perd

e

dii

JT ah - 3 iM

ons Inostie ed: xsv »-

T Me

us

«.

"n qelien dinde ITE.

sd

D

ect ama! foi (ttg "^g ! tibieu iui

2x frcpusidoba oque

^w

m

TET

SAIL M. e MV homes? m. 4 j^ IBI ACT H

EM P- füoreh

T

ín

P ur

Tul

Ores AS TOP

oS gt da"T"

(9 Saut etàUb

iR "

ATWONIT ziii

n3

CAPITVLVM XXV

HOMILIA LIV : DE EO QVOD AIT : «ECCE QVAM BONVM ET QVAM IVCVNDVM HABITARE FRATRES IN VNVM»

mom ui Ex u^11

e Vt 3J

MEM

A

n^

1

LK M 5308 a

TM

eg

»

HOMILIA LIV (71) HOMILIA DE EO QVOD AIT : «ECCE QVAM BONVM ET QVAM IVCVNDVM HABITARE FRATRES IN VNVM »

MONITVM Codices :

2) inseriptio : F*

: Bnusszr, Koninklijke Bibliotheek, 1651-52, s. 1x in., f. 65v.

P!

:Panrs, Bibliotheque INationale, Lat.2628, s. x1, f. 94.

P'

:Panzs, Bibliothóque Nationale, Lat.2169, s. x11-xri, f. [100] 47.

b) Jin. 1/125 : Videamus ... offensam :

V?

:VarICANO, Crrrà DEL, Bibliotheca /Apostoliza Vaticana, Vat.lat.9882, S. IX-X, f. 290Y-297.

cC) Jin. 31/125 : Expedit ... offensam : F!

:BnussEL, Koninklg&e Bibliotheek, 1651-52, s. 1x in., f. 81V-82v. Editiones :

a) Jin. 1/125 : Videamus ... offensam :

Morin

: [ZufW 34 (1935)] p. 110-112 (e eoZiee V?).

PL. 3M

:col. 701-704 : Fragmentum ad homiliam 71 (ex Morzz).

b) Zn. 31/125 : Expedit ... offensam : MBwP 6 PL$ 3

:col. 68537-6849 : Sermo. quam bonum, etc.

De ptoximi

amote,

in illud : Ecce

:col. 687-689 : Sermo 71. De proximi amore, in illud : Ecce quam bonum, etc.

Redintegrationes : lin. 22/24 : non ... consulentes :

Eus.G.9

: (Eusebii *Gallicani") Homilia L, 2.4 [lin. 31/32.68/70].

LIV

DE EO QVOD AIT : ECCE QVAM BONVM ET QVAM IVCVNDVM HABITARE FRATRÉS IN VNVM 1. Videamus ergo nunc, quid dicit sermo diuinus : Ecce quam, bonwm ei quam iucundum habitare fratres dn. unum. Non hic specialiter de nexu fratrum aut de copula germanorum, sed generaliter de nobis omnibus loquitur. ; Omnes enim nos fratres sumus, ex uno auctore progeniti, et ex eadem massa generati ex primo homine, ex Christo et ecclesia duplici uinculo adstricti, naturae et gratiae iure copulati, in unam fidem uocati, uno pretio restituti.

Fratres, inquam, sumus, sub una spiritum conditione sorti1o ti, et sub eadem redituri ;uno etiam terrae partu in futura saecula refundendi, et, si meruerimus, etiam in angelorum fra-

ternitatem unius patris hereditate sociandi. — Et tunc uere plena exsultatione dicemus : Ecce quam bonwm et quam tucundum. habitare fratres dn unum. 1;

2, Ergo, carissimi, si inuicem fratres sumus wicem amore casto, amore perfecto.

: diligamus $n-

Imprimis sic respiciat unusquisque pauperem et peregrinum : quasi fratrem suum ; sic respiciat unusquisque mulierem alienam : quasi sororem suam ; sic amet : ut benefaciat ;

20 Sic amet : ut prosit, non ut perdat et pereat.

Inscr. Ps. 122, 1. ZAPs 1227017 5.9 Act. 7, 26. 13/14 Ps. 132, 1 15 Act. 7, 26. 15/16 1 Ioh. 1, *7 ; 4, 7.12 ; cf. Ioh. 13, 34 ;15, 12.17 ; Rom. 12» 10/5012, 85.1. "Lhess- 4.9;

Coddo (BY pup

Inscr. DE EO QVOD AIT ECCE QVAM BONV ET QVA IOCVNDV HABITARE

FRATRES

IN VNVM (££ adser. num. 14- z.recerit.) F* ; INCIPIT DE EO QVOD SCRIPTV EST. ECCE QVAÀ BONV & QVÀ IOCVNDV- HABITARE FRS IN VNVM P!, INCIPIT EXHORTATIO &

CASTIGATIO AD PLEBE- (zendum pro explicit ... pleb&, quod ad bomüliag praecedentem jpeértinef) bg: EO QVOD AIT ECCE.

QVAM

BONVM & QVA IOCVNDV P. — Jub bis titulis

sequitur : In unum ... non possunt. Quae cum ita sint ... uel de homine is F*/P*P* (quod etiam praebet V, f. 288v-290V) ; quod restitui : bom. Ixxi et Ixxvi.A.

Cod

Xr

10 reddituri V?

630

HOMILIA

LIV, 2-3

Ergo omnes, fratres carissimi, sic nos debemus diligere: tam-

quam proximi atque germani, (mom quae sua suni singuli) considerantes,

(sed. quae aliorum, id est : utilitates)

mutu-

as considerantes et commodis nostris inuicem consulentes. Sic,

2; inquam, nos debemus diligere : tamquam proximi et germani, sicut etiam diuini sermonis commonemur oraculis : D2/iges froximum iwwum sicut teipsum. — Quid enim tam proximum, quam

homo homini ?

.

Fratres uterini sumus per unius fontis lauacrum, consangui3o nei sumus per unum salutare commercium. 9. Expedit itaque nobis : ut omnes proximos habeamus et amicos; quia, secundum praeceptum domini, iubemur etiam inimicos diligere : Dz/igite, inquit, énimicos uestros. Amicum ergo dilige propter te, inimicum dilige fropier 35 deum. Illud quidem iucundius, istud pretiosius approbatur; et hoc, cum a te deus exigit, tibi praestat. Per amorem

etenim hominis inimici, efficeris acus

dei ;

immo aliquid amplius, nam sic habemus in euangelio : Doligste inimicos uestros, benefacite his qui wos oderunt ;et quid inde 4o gratiae consequemur : Ví siis, inquit, fili pairis westri qui ?n, caelis est. Agnosce, homo, quantum tibi praestat, inimicus ; facere te, amicus

non

possit, filium dei!

22/23 Phil. 2, *4. 26/29 Matth. 5, *45 ; 19, 19; 22, 39 ;Rom. 123, 9 ; Gal. 5, 1457 12c:52:8; 29 Act. 7, 26. 81/34 cf. Caes. Arel., Serm. cxxxvir, 5 [CC

1053, 568 (543), 50/33] — Aug., Tract. de epist. Ioh. ap. ad Parth., serm. x, 7-8 [PL 35, 2059].

93 Matth.

5, 44; Luc. 6, 27.

Iudith 8, *22; lac. 2, 23; cf. Ps. 138, 17. 40/41 Matth. 5, 45.

—

84/350 1 Pett. 2, 13.

37

88/39 Matth. 5, *44 ; Luc. 6, *27.

22/23 non quae ... utilitates] i/a restifuere conatus sum (iuxta bom. i, lin. 31[82. 69/70) ; considerantes V?

VF:

31/32 omnes ... amicos] amicüs habeamus (oz. et) omnes ptoximos - F! 32 quia] qui F1 secundum] iuxta F1 domini] dei PF! 32/33 diligere (oz. etiam) iubemuf inimicos - Ft! 94 bi; diligere F! 36 exegit P! 3 etenim] enim 7? hominis] oz. V? 38 Diligite] 477. inquit F! 39

oderunt uos quid F!

— PF! ^ 40 consequimur F!

inquit] o». V? — 41 quantum]

HOMILIA LIV, 3-5

631

Dilige ergo in amico gaudium tuum, in inimico fructum tuum.

Ile

compendiis

tuis

affectu

seruit,

hic odio;

hic,

4; inqua(m», odio seruit compendiis tuis, dum studes absinthium illius tuo melle condire, et tuo medicamento

uenenum,

quod intra illum seruatur, exstinguere. Huius ergo dilectionis uirtutem non solum nostrae utilitati nostroque commodo, sed etiam Christi debemus ex5o emplo.

Iure a te inimici amorem requirit propter uitam tuam : qui te, adhuc inimicum et impium, dilexit «sque ad mortem suam. 4. Itaque, iuxta propheticum testimonium, quod audiuimus: Sicut unguentum in capite quod descendit in barbam, [uideamus 55 quid *barbae', quid *unguenti', quid 'capitis' species significet nobis.] "Vnguentum' desuper facie, benedictionis infusio est ; 'caput' omnium, Christus est ; 'barba' autem, super quam «nguentum

caeleste descendit, sancti quique deo proximi et roborati 75 6o uirum. berfectun, et in more barbae aeterno capiti cohaerentes et circa eius ossa sermones et mandata pendentes. 5. Secundum haec autem, si interius respiciamus : adhuc anima et corpus fratres sunt — una enim hora uenerunt 27 hunc mundum. 65; Simul unum spiritum de hoc aere et de fonte aurae uitalis hauserunt ; simul uitae huius militiam peragunt ; simul ex hac uita, licet itinere diuerso, discedunt : caro in cognitam terram, spiritus in nouam ignotamque regionem ; in se rursum

982 Phil. 2,9.

54 Ps. 132, 2. 57/88 cf. Eph. 5, 23. 58/59 Ps. 132, 2. 59/60 Eph. 4, 13. 62/63.97/?8 cf. Euseb. Alex., Serm. x [PG 86-1, 3214]. 63/64 1 Tim. 6, 7. 65/13 cf. Euseb. Alex., Setm. xx [PG 86-1, 424 ; PG 61, 771] ; Euseb. *Gallic./, Hom. 1v, 5 [lin. 148/161] ; Hom. xxvr, 8 [lin. 168/182]; Hom. xxxix, 5 [lin. 107/116] ; Hom. xr, 9 [lin. 139/153] ;Hom. xum, 5 [lin. 97/105] ; Caes. Atel., Serm. rvrir, 2 [CC 105, 255 (244), 24 sqq.].

Va[Fi

43 in inimico] "nimicum Fi fructum] «47. et praemium FP! 44 affectu seruit] ozz. V? 44/45 hic? ... odio] oz. V? (ob bozzoeotel.) ^ inquam]in quo F! studis PF: 45/46 absentium Ft! 4« feruet (forz. ex [eruat zzale interpretato) V? ; uetsatur P! 48 uirtutem] ueritatem P! 51 amor requiretur PF! 54 in!]a F! barbam] «ZZ. Aaton V? (iuxta Vulg.) 54/56 uideamus ... nobis] om. V? 5? desuper facie] sacte ( for. ex facie— facte) desuper F! capud ni B8 est] oz. FP! 59 et] oz. F! fobofati| tobusti 7/7? 61 circa] iuxta PF! eius ossa] haec O si hos P 62 autem] ozz. F* interius] interiora V? adhuc]aZZ.et F^ ^ 64 hoc mundo F! — 65 Simul]aZZ.enim PF! ^66 hauxerunt F* 67 diuerso licetitinere — P1 descendunt P? ^ cognatam F!

632

HOMILIA LIV, 5-7

post longa interualla temporum redituri, et tremendo simul iudicio praesentandi, et an£e illud tribunal horrendum simul rationem de cogitatione, de opere ac de sermone reddituri, aequatis illic per omnia discutiendi partibus :quare frater animus iniqua persuaserit, quare soror caro indigna consenserit. 6. Isti ergo duo sunt, de quibus dominus in euangelio dicit: 75 Si duo ex uobis consenserint super terram, de omni re quacumque petierint, fiet llis a patre meo qui in caelis est. Isti duo in unum habitant : quando uno sensu atque eodem desiderio competunt aeternam uitam ; quando anima corporis diligit castitatem ; quando /omo noster, qui foris est, 8o foedas concupiscentias et carnis illecebras imperio suo abstinentiae rigore castigat ; quando et 7/le, qui ?níus est, noster interior salubria de secreto suo dictat et mandat et contra omne carnale uel spiritale peccatum laborat. Hic uotis pugnat, ille ieiuniis ; iste orationibus deside85 riisque caelestibus, ille uigiliis atque laboribus. Et ambo sub uno iugo per uiam dextram infatigabiliter tendunt. *. Quod si, quemadmodum dixit apostolus : Caro concupiscit aduersus spiritum, et spiritus aduersus carnem : si anima, compuncta, de iudicio ac de ultimi diei necessitate sollicita, 9o nefanda peccati contagia pertimescat, et, e contra, caro improba, in sui perditione armata, conscientiam reclamantem et spiritum reluctantem et crudelia corporis opera metuentem 79

90/71 cf. Matth. 12, 36 ;Rom.

$3 10: aptatum ment. in Ppsxr22

14, 12; I Fett. 4, 5.

*0 Rom.

14, 10; 11 Cot.

V1 rationem ... reddituri] ps.-Faust., Setm. 11 [CSEL 2r, 229, 27/28] fort. ex Euseb. *Gallic.". EIcbf- 13, 17. 972/46.87/9? cf. Hieron., ComMatth., III, 18, 2o [CC 77, 162, 650/656]. «5/16 Matth. 18, 19. 78 065p $9.81 11 Cor. 4, *16. 87/88 Gal. 5, *17.

papt

69 Pe intetualla — F! 70 hottificum F! 91 cogitatione ... opere] opete ...cogitatione — F! ; (actibus de sermonibus de cogitationibus ps.-Fazsz., l.c.) ac] om. F'(ps. -Faust., EY reddituri] posituri F! 92 pattibus discutiendi— F! 43 cato] add. ade 44 sunt] ozz. Ft in euangelio dominus MF 75 duobus FP! uobis] ed. sibi 1? consenserint] conuenerit Ft! 75/16 quacumque] resZi/zi ; quaecumque V? ; quamcumque F'! (cuz Vulg.) 76 petierit Pt illis] eis F1 qui in caelis est] ozz. F! 7* unum] uno FP! 78 aeternam uitam competunt - Ft! *9 cotpotis] iustitiam, corpus Ft! 80 catnales 17? $1 et] oz. P1 $4 pugnat] pug«nat et pi 84/88 iste ... laboribus et ambo] et his omnibus F1 86 dexteram F! infatigabiliter] ozz. JEU 87 Quod] oz. F1 quodammodo F! 88 et] oz. Ft 89 de iudicio ac de ultimi diei] ac de ultimo die trepida et de iudicii futuri F* 90 peccati contagia] contagii peccata PF! pettimescit I/? 91 perditione sui —, e/ add. uino atque epulis F! reclamantem conscientiam - Ft! et] ac p 92 cotpotis crudelia — F! opera] blandimenta F1

HOMILIA LIV, 7-8

633

malefortis expugnet et in uoluptatis atque luxuriae barathrum trahat atque ad diaboli uictimam ducat : tunc capitales in9; imici efficiuntur ex fratribus, et fit lugendum turbata germanitate discidium ; et erit intra hominem non iam fidelis fraternitas, sed feralis hostilitas.

Quod cum fit : quasi fratrem suum impius Cain interimit ; et, dum caro spiritum ad damnanda persuadet : quasi Adam roo infelicem hostis Eua decipit et de praeparato regno detrudit exsilio. 8. Cum haec ita sint, fratres carissimi, elaboremus, cum ad-

iutorio dei : ut corpus anima suum regat, et in hoc contra illud pugnet : ut in illo peccatum per uirtutem diuini timoris 105 expugnet ; ut ad diem illum cum illo libera ueniat : in quo iudicabit deus occulta hominum. Quae autem conscientiae facta ibi habebunt ueniam ubi etiam lapsus ignorantiae uocabuntur in culpam ? — sicut etiam propheta supplicans deprecatur : Delicía, inquit, ?4iro 44enbutis el ignorantiae meae ne memineris, domine ; et iud :

$4 quis per ignorantiam. beccauerit. Quem hic excusare poterimus actum, quando deus ipsum damnat aspectum ? — secundum illud quod dominus dixit : Qus widerii mulierem. ad. concupiscendum. eam, iam 115 2noechatus est eam 4n corde suo.

98 cf. Gen. 4, 8. 99/100 c£. Gen. 5, 6. 2G S bVOSVILI 18:50 1V5 x1, 0223::06.a-; "Aug. fDe in XI vr[€6G59,126:76/735 214. 40:::204, Rom. 2, 16. 109/110 Ps. 24, *7. 111. 22527. 114/115 Matth. 5, 28.

102 Cic., In Catil., I, v, xo ; II, xir, VS Svp DXS pe EXD 57/3338, 12413:3025163]/5: €:à106 Dcus 45 552:527 S Sor SSINUmSSTS. trin- Fio vao

VELIE

93 expug»net (g Zn ras. 2 litterarum) F* — atque] aut F!

94 tragat F* ^ ad]

1n 94/95 capitales ... fratribus] ex fratribus capitalis efficiuntur inimici — P1 95 fet PF! 98 fieret F! cain impius — FP! interemit F! 99 persuadit pa cadae 100 hostis] pestilens F! exua (1 iz. eras.) F1 decepit PF! tegno] 274. in aeterno F* 101 exilium FP! 102 ita] zZ7. -que F! fratres] ozz. F 102/103 cum adiutorio dei] ozz. F* 103 anima corpus suum — pi 104 illud] illum V? ut] & F! (g].;z.) illo] eo Ft uirtutem] seuetitatem FP! 105 libera cum illo ueniat ad diem illum — FP! 107 conscientiae facta] fiducia etit conscientiae aut P! ibi] ubi F* habebit F1 108 etiam] ipsi F? 110 ignorantias meas P? (cuz Vulg.) domine] oz. F1 (cum Vulg.) illud] alio loco dicit P! 111 peccauetit] ad. (manifeste inter-

polatum) ueniat ad sacerdotem, et otauit pro eo sacerdos et remittetur ei F! (cf. Leu. 5, *18 ; INum. 15, *28) 112 hic] tandem F! poterimus actum] ptesumimus reatum F! 113/114 secundum illud quod dominus dixit] ozz. F! 114 Qui] Si quis inquit P! eam] oz;. F!

634

HOMILIA LIV, 8-9

Quae operum gesta non indigent paenitentia, si ipsa uisuum sunt accusanda contagia ? —

Quod, credo, ideo condemnat

deus : quia ad loca peccati oculo deferente mens peruenit, et criminis labe uelociter deformata intra sui secreta compingit. 120 9, Ergo, quia dominator spiritus exercet imperium, ille : etiam reputat in cogitatione effectum, quem non potest latere consilium. Et ideo, fratres carissimi, si non possumus innocentiam seruare illaesam : demus sane, cum dei adiutorio, operam, 12; ut statim compunctio

et emendatio subsequatur

offensam.

y EL

116 Quae opetum] Quomodo per uim T? paenitentiam Ft! 118 ad loca] cito ad F1 peccati] aZ7. cogitatione P1 pet oculum deferente FP! 119 compingit] contegit F! 120 dominatur PF! exercit ]/3 121 etiam] iam jg feputat in cogitatione] in uoluntate reputat P! quem] Que F1 123 fratres catissimi] ozz. F possü P! 123/124 innocentiam ... illaesam] inlesa seruare innocentiam FP! 124 sane] saltem FF! cum dei adiutorio] oz. F* opera F1 125 offensa F1. Expl. oz. V? ; ex»L, F!.

CAPITVLVM XXVI

HOMILIA LV : DE SANCTIS MARTYRIBVS EPHYPODIO ET ALEXANDRO

n

,s Y AD

I P

T

jm

i

ELO |

! eteEr Dep"

XN

p

wd.

THE e — t

) Um

id

-

E

A íj

S PES

Bapt om.js,, 1E Lun.

NROTUYSU.M STYOM A 3. REAL nét SERRE

'f*& 01101YiM

HOMILIA LV (49) HOMILIA DE SANCTIS MARTYRIBVS EPHYPODIO ET ALEXANDRO

MONITVM Codices :

Fi / :BnussgL, Koninklg&e Bibliotbee&, 1651-52, s. 1x in., f. 66-68. P'

:Pams, Bibliotbóque Nationale, Lat.2169, s. xi1-xr, f. [xor] 48-[105V]

5o" (usque ad u. *sine, lin. 186).

Editiones :

Gaigny

: f. 126-129 : Homilia de sanctis martyribus Ephipodio & Alexan-

MBvP 6

: col. 6688-6708 : Homilia. De sanctis martyribus Ephipodio et

dro. Alexandto. PL 50

: col. 8612-8654 : (Eucherii Lugdunensis) Homilia. De sanctis martyribus Ephipodio et Alexandro.

Redintegrationes :

a) lin. 134/135 : qui ... cotde : Eus.G.4X

: (Eusebii *Gallicani) Homilia rix, 9 [lin. 84/85].

b) Jin. 175/178 : Dimicauetunt ... uitiorum :

Eus.G.Mvt

: (Eusebii *Gallicani") Homilia rvr, 8 [lin. 108/109].

LV DE SANCTIS MARTYRIBVS EPHYPODIO ET ALEXANDRO 1. Magnum quidem est : publicis atque communibus dare uota sollemnitatibus ; sed excellentior quaedam festiuitas iudicanda

est : alumnis exsultare uirtutibus. Et ideo, indi-

genarum martyrum cultus, et honor specialium patronorum : 5 sicut peculiare dat gaudium, ita proprium requirit affectum. 2, Etenim, si peregrinas palmas extraneasque uictorias et coronas ac transmarinos triumphos tanta nos oportet sedulitate uenerari, ut, quod alienum est locis, nostrum faciamus

officiis, et illud quod non includitur sepulcris, sit commune 1o suffragiis : quanto nos impensius conuenit in eorum celebritate feruere studio, excubare famulatu, quibus multiplicem debet religio deuotionem,

ecclesia honorem,

patria

caritatem,

ut,

Sicut eorum per unius parentis gremium iure nascendi cognati sumus, ita nobis erga eos pietatis et gratiae priuilegium uin15 dicemus, atque ad eos fidei deuotione prius accedamus, ut : quorum esse ciues gratulamur in terris, cum his municipatum habere mereamur 27 caelis. 3. Duplicia itaque Ephypodii et Alexandri tropaea ecclesiae nostrae fides interiecta bidui uel tridui distinctione conce20 lebrat, non aduenticiis festa reliquiis, sed intemeratis patrii sinus festa monumentis. 4, Plurimae autem populorum ecclesiae iam illa sanctificatione contentae sunt : quam de angelicis membris sacri amictus uel duri catenarum nexus contingendo rapuerint ; ut, quod fuit 2; instrumentum poenae, sit gloriae testimonium, et dolorum materia transeat ad insigne meritorum. Nos uero beatorum illustre munus totum atque integrum possidemus, et, quod uniuerso mundo possit sufficere, intra

16/17 Phil. 5, *20. 22/29 cf. Euseb. *Gallic., Hom. xr, 2 [lin. 11/15]. 26 cf. Euseb. *Gallic,, Hom. xr, 5 [lin. 84/85].

24/

Codd. : F1/P Inscr. INCIPIT DE SCS MARTYRIBVS EPHYPODIO ET ALEXANDRO: CAP -XXxvr. P; INCIPIT DE SANCTIS MARTIRIBVS EPHIPODIO ET ALEXANDRO P". Jp

8 locisx (-18« ex -us) P* 15 atque] s.7. P"

trophea P?

11 multiplicéx (-&x ex -et u uidetur) P* 12 religio 18 Duplici F! ^ ephypodi F! ttopta F3 (al.z2.),

20 patrius F! — £1 Fx xor

etiam P" (PL 50)

,

28 int«ta (e eras.) P*

D'(alz.)

— 22 iam] &ii Pi;

640

HOMILIA LV, 4-6

gremium ciuitatis huius peculiariter conclusum tenemus ; et 3o geminas palmas triumphi aemulas apostolicae urbi attollimus, atque, habentes et nos Petrum Paulumque nostrum, cum sublimi illa sede binos suffragatores certamus. 5, Et quidem beati martyres, quorum pretiosus puluis per diuersas usquequaque regiones in populorum disseminatur 55 salutem,

plenum

quocumque

loci

cultum

de

honore

dei

impensa sibi religione suscipiunt; et : quanto celebratum fuerit fide ditiori, tanto erit eis gratia celebritatis acceptior. Sed absque dubio multo eis gratius, multo iucundius est : si eos ibi potissimum feruor excolat pietatis, ubi super eos furor 4o incubuit passionis ; si illic eis supplicationum sacrificia deferantur, ubi in dei sacrificium procubuerunt ; si illic eis uota fundat praedicanda posteritas, ubi innocentem sanguinem fer(it»atis profudit immanitas; si denique eos ille christiani nominis inimicus, ubi credidit interemptos, illic 4; uideat consecratos. Dulcius, inquam, eis probatur obsequium : si ibi eos laudum concelebret benedictio, ubi super eos tribulationum desaeuit magnitudo ; si inde inuocentur ad suffragium, unde primo resurrectionis signo euocabuntur ad praemium. so

6. Quae cum iia sini, carissimi, ad tenendam fidem, ad ex-

colendam religionem : non nobis aliqua de longinquo sunt exspectanda documenta ; paternis instruimur magisteriis, ac domesticis admonemur exemplis. Nonne nobis ad cor nostrum clamat, cognati uiua uox san55 guinis ? *'Discite" inquit ''ex nobis : fidem quaerendo acquire-

33/35 cf. Greg. Tuton., Mitac., I, n [PL 71, 752^] (Epipodius ... -Alexander ... de quorum monumentis si puluis cum fide colligatur, extemplo medetur infirmis). 43 fer(ityatis ... immanitas] c£. Euseb. *Gallic., Hom. xr, 5 [lin. 80/81] ; Hom. rz, 6 [lin. 104] ; Hom. rvrir, 5 [lin. 79/80] ; Setm. extt. x, 2 [lin. x9]. 48 dulcius ... obsequium] cf. Euseb. *Gallic.', Hom. xr, 5 [lin. 81/82]. 50 Cic., In Catil., I, v, roS IDexre205 DVOSVIEERISO DVOUXTA 220: cras Aue EDetttiQe EDINE VEEDEVASS ES IX,1; XL u ; XII, vr [CC 5o, 126, 76/77 ; 214, 46 : 294, 57 3 338, 124 ;362, 62] ; ea.

FUP

29 gemiü FP! peculiariter] specialiter P" (PI, 50) 30 apostolici P" (PI, 50) 31/32 (binos sufftagatores cum sublimi illa sede — PI 50) 32 sufffatores P"

34 usquequaque P" (g/.;z.) 36 relegione P' (glz.) 88 iàcundius P" (g/zz.) 40/41 deferuntur F! 41 eis] s.7. P? 43 fetitatis] reszi/ui ; feralis F! (PL, 50) ; ferxalis (1 Z4. eras.) P* 46 laudém P" (al.z.) 48 euac«abuntur D" (al.zz.) 54 Nonne] Nóm P" (2/.z.) ; (Num PL 50) 55 Disc«ite (2 ///7. eras.) P"

HOMILIA LV, 6-8

641

re, uiuendo excolere, moriendo seruare! discite plus peccatum timere quam gladium ! discite propter uitam magis iustitiam amare quam uitam ! Fidemque et timorem dei, quem nos in media belli tribula6o tione seruauimus, obseruate : ne uos in pace uel pacis securitate perdatis ! Cauete, ne ancoram spei ac religionis, quam nos custodiuimus in fluctu, uos amittatis in portu! cauete, ne uitam bonam, siquando afflictionibus subditam uideritis, miseram 65 iudicetis ! cauete, ne in arena mundi huius, in qua ad subeun-

dos agones missi sumus, aliquam felicitatem exspectandam putetis ! Beatitudo parari hic potest, non potest acquiri ! Non hic quaeras : quod hic nullus sanctorum consummatus 7o labore, nullus confessor obtinuit! non hic quaeras : quod hic nec Christus inuenit ! Si mundus pacem haberet, gloriam martyres non haberent ! Si examinatio non praecederet, tribulationis periret occasio !"'. v. Hi ergo suni, dilectissimi fratres : qu$ iransierunt per 75 magnas tribulationes ; qui lauerunt stolas suas, et candidas eas

fecerunt in sanguine agni! Hi sunt commilitones illorum : qui, secundum apostolum, lapidati sunt, secti sunt et tentati sunt, 4n occistone gladii mortui

suni; egentes, 8o 2nundus !

angustiati,

afflci ; quübus dignus

mon

erat

8. Sed inter haec fortasse, carissimi, quando boni et sanc-

ti tanta hic mala $atéuntur, aliquis intra se cogitet et dicat : *Certum est rerum dominum non respicere quae nostra sunt,

neglegere humana, non curare terrena". 8; O quicumque ille es : quomodo respicis sanctorum labores, cur non respicis remunerationes ? Ecce per totum mundum,

60/62 obseruate. cauete. ancoram spei] cf. Caes. Arel., Serm. rxvr, 1 [CC 105, 282-285 (270), 27.20] (rameat. obseruet. spei ancboram). 74/96 Apoc. 7, *14. 78/80 Hebr. 1r, *37-38. 82 Gal. 5, 4.

PUup'

5S uitam] unius P! ; uitáx (-itàx Zn ras.) P" :

pxtetis P" (a.z.)

] consümato

69 consummatus

65 huius] ozz. P* (PL, 50)

67

F!(glz.) ; consummatus uel consummato

Tox 74 Hi« (1 Jit.eras) F^ — sunt] a4Z. commilitones (e in. 7 iferat.), del. P" 9? Hix« (1 /z. eras.) Ft secundum] dez ras. 6 fere litterarum P

642

90

95

IOO

105

IIO

HOMILIA LV, 8-1o

in sanctis apostolis atque martyribus : felicitati aduersitas uiam fecit; saluti perditio militauit, et ostium dum uitae claudit, gloriae patefecit ; et in deum fiduciam collocantibus, dum terram inuidet, caelum parauit. Hoc ergo, in exemplum patientiae, humano generi prouidentia diuina proposuit. 9. Quae cum 1ta sini : falso miser putatur, qui in uirtute non laeditur. Nemo ergo in christiano ac fideli paupertatem et afflictionem laboris et iniustitias tribulationis, infelicitatem ac miseriam uocet ; et haec, quando bonis accidunt, non incommoda aerumnarum, sed exercitia esse nouerimus uirtutum.

Quando cultor dei aduersis laborare permittitur, non deseritur sed probatur; et ideo dicit sermo diuinus : Beatus, qui suffert tentationem, quoniam, cum robatus fuerit, accipiet coronam witae quam vejromisit deus diligentibus se. 10. In hoc itaque mundo, praeualente malitia, iniquitate dominante : pauper affligitur, diues multiplicatur. An tu hunc potentem uocas : qui in mortem suam fortis est ; cui praesentium fallax umbra prouentuum, aeternorum congregat causas malorum ? Quis beatam diceret ualidam in iugulum suum dexteram ? quis probabiliter lauda(re»t uelocem ad ardua praecipitia festinantem ? quis eius mi(ra»retur ascensum : quem de summo prospicit esse casurum ? Perinde est, si aliquem exspe(cptis impia et iniqua per opes et diuitias operantem : ac si quempiam uideas inaurato atque gemmato sibi poculo uenena miscentem. An tu illum felicem uocas : qui, infidelis, obscenus, cupidus

IIS

et cruentus, pro eo quod uias domini aspernatur, per suas ire permittitur ;dextrae angustiis offensus et sinistrae latitudine

delectatus,

flagitiis

inuoluitur,

sceleribus

inficitur,

spolis contaminatur — et inter haec se beatissimum putat (ex hoc quoque infelicior) quod se non intellegit infelicem — ? 93 Cic., In Catil., I, v, 10; II, xir, 26 ;IV, vuir, 185; IV, xz, 255; e.a. ; Aug., De trin., IL, xvri; V, vir; IX, x ; XI, 11 ;XII, vr [CC 50, 126, 76/77 ; 214, 46 ; 294, 57531259 582:24:52 6221621 16:27 99 Ioh. 9, *31. 100/102 Tac. 1, *12.

Fi: 90 (inuidet] despicit zar./ecz. PIL 50) 96 laboris F? (g/.z. ?) 99 labore P" (al.zz.) 107 diceret] resZizzi ; dixerit F1/P" (PI, 50) 108 laudatet] reszizzi ; laudat p (PL 50) 109/110 miraretur] resZi/i ; metetetut F! ; méretur P" (al.22.) ; (mitetur PI, 50) 110 ca«surum (1 //. eras.) P" 111 exspectis] resilfui ; exp&is F!; expédis (uel -ped- ?) P" (alz.); (miraris PI 40) 116 dextrae] reszitui ; dexterae F!/P* (PL, 50) 118 contarnitur P" (al.zz.) 119 intelfit im

HOMILIA LV, rr-13 :20

643

11. Quid his faciat medicina caelestium mandatorum, quae non sanat nisi uolentes? Pigri itaque ad curam salutis, alacres ad militiam mortis

et captiuitatis (ut dictum est) : exsultant in rebus pessimis; et de sui perditione laetantur, similes illis : qui, forte sumentes 12; exitiabiles herbarum succos, cum risu perire dicuntur. 12. Sed inter haec aliquis secum cogitet et dicat : *'Deus potentiae, deus habitans in arce iustitiae : aut peccata si non damnat ignorat, aut fauet peccatis si damnare dissimulat". Primum scire illum uniuersa, non dubium est : qui intrat et 13o implet et excedit uniuersa ; cuius oculis exposita et nuda sunt

omnia ; de quo dicitur : Quoniam multa sapientia dei et fortis

potentia, widens omnes sine intermissione. Scire itaque illum omnia, et proximum esse, non dubium est : qui £e orantem, ?n

cubiculum conscientiae praecepit 2nfrare ; qui audit in cogita135 tione, exaudit in corde.

Damnare uero illum delicta ac scelera, euidenter prophetarum monita, apostolorum magisteria, euangelistarum testantur oracula. Inter haec, dum proponit triste supplicium, dum ignem minatur aeternum : hic dat sententiam, sed illic re140 seruat. ad poenam; hic w£brat gladium, iluc importabit exitium. 13. "Cur" inquit "non statim peccantem reum punit ?"'. Quis hunc ferre possit mentis errorem ? De patientia de quaeritur, qui indulgentiam non meretur ! 144 Non esset iustitia perfecta damnantis, nisi clementia praecederet arguentis. Deus nobis, per omnem seriem scripturarum, patientiam benignus insinuat; et, quod dominus praedicat in seruo : quomodo seruus reprehendit in domino ? Nonne uidemus interdum : etiam humanarum legum ad150 ministratores non minus moderatione quam districtione praedicandos, multis praeiudiciis edictisque repetitis, dispoSita praeuenire iudicia ? Iam culpa conuincitur et adhuc ira differtur ; sic praetendunt in seueritate metum : ut non neglegant in dissimulatione consilium.

123 Prou. 2, 14. Ier AT eET5. J:rac

124 Prou. 2, *14 ; 11, *1o. 123 dicuntur] ubi ? 130/131 131/132 Eccli. 15, 19. 133/134 Matth. 6, *6. 140 Ps. 7,

Pup 126 cogitat et dicit P" (PI, 50) 128 dissimulét P" (g/.z.) 135 exaudit] et audit P* (PL. 50) 139 illic] illuc P 149/150 administraturos D" 151 (reperitis PL, 50) 151/152 (deposita PL. 50) 1583 (metum] motum PL 50)

644

HOMILIA LV, 13-15

155

Ita et dominus noster : haec, quae geruntur in terris, non neglegenter ignorat, sed patienter exspectat ;opera et uoluntates hominum explorat, ante sic iudicat ;pensat in conuersatione meritum, temperat in dilatione judicium ; sensim ordinat humanas per moras temporum dispensator aeternita16o tum : hic minatur ictum, illuc completurus interitum. 14. Quod si deus humana nesciret : quis beatis martyribus instanti administratione belli esset adiutor ? aut quomodo n conspectu dei sanctorum pretiosa mors esset ? aut unde salus justorum a domino, nisi $rotectionem 1n tempore tribulationis

165 acciperent ? Quae omnia, pro religione atque iustitia fidei bella proeliantibus, praesentiam domini exspectantis et protegentis ostendunt. Vnde nos quoque auxiliatorem filium ac martyrum protecto17o rem fiducialiter exoremus : ut nostras quoque manus ad certamen spiritale corroboret contra hostem illum : qui, si horrescitur, repellendus est ; si nescitur, ingressurus est. Multum autem roboris amittit, si manifestus sit conscientiis : qui solis uincit insidiis. 17;

15. Dimicauerunt

patres nostri contra asperrimos dolores,

nos e contrario dimicemus contra mollisimas uoluptates ; uicerunt illi tormenta flammarum, nos uincamus 2gmea lela uitiorum; illi calcato diabolo retulerunt spolia de morte, nos caueamus ne Christum spoliemus in paupere; illi per uirtutem 18o fidei expensi sunt in hostiam dei, nos obseruemus ne quis nostrum — per uulnus peccati — uictima efficiatur inimici ; illi mortui sunt in poena exterioribus in membris, et nos habemus quod occidamus in nobis. Ac sic: illustrium bellatorum pugnas, priuata cum passio-

18; nibus nostris congressione meditemur ; nam quia esse nouimus sine persecutore bellum, potest dare deus et sine cruore martyrium ! 163 Ps. 115, *15.

163/164 Ps. 56, *29.

1v? Eph. 6, *16.

Fyp?

157/158 cobüéisatióne F1 (2/.z-) ;conuetsatione uel conuetsione P" ; (conuetsatione [uel conuetsione] PI 50) 160 (ilic PL 50) 168 (ostendit PL, 50) 172 ingressus F! 173 (sit] &t PL 50) 181 nostrum] aZ. spolietur P" 182 extetibus F1 185 essex (1 77. eras.) me 186 sine ... usque ad bor. Ix] deficit P" ( foliis amissis) ;sed cruore mattytium suppl. in zzg. infer., e£ adnot. hic est hiatus 4 sermonum et partis quinti zz.recenz. (Andreae Schott ?). Expl. EPL OML DE SCIS MARTYRIBVS EPHYPODIO ET ALEXANDRO F!; Explicit i7

aug.infer. sm.recent (UAndreae Schott. ?) P".

CAPITVLVM XXVII

HOMILIA

LVI : (DE NATALE)»

S. GENESII

"I

e

is c

i *

cifar

aoc dap

ves Vasarar d

Li

a^.

idee Jod soul ^ OdaMR |t

Ans Pd

le á

1!

i1

^-

es

5

Bai - i

B es

et

MASS

-

TAM

x

I

enspeüteithie

"gs ad. À : qui,

*

m^

dun i "UU

m

Mei.

T

E

-

ptos *

P" "T

tud:

wi.

fice

riot, y nts H Tov ?

4

(2-2

ec ncn

u

m H

ü

n

HOMILIA LVI (50) HOMILIA (DE NATALE) SANCTI GENESII

MONITVM Codices : Fi

:BnmussEn, Koninklijke Bibliotheek, 1651-52, s. 1x in., f. 68-69v.

Edikiones : Gaigny | :f.129-131 : Homelia de natali S. Genesii. MB»P 6 : col. 6708-6714 : Homilia. De natali S. Genesii. ALASS — : [Acta Sanctorum, collecta ... a Sociis Bollandianis] Aug., V., p. 1314-132? (die 25 Aug., n. 40-46) (e codice F). Cavallin |: [Saint Genes le Notaite, — Eranos, xL1m (1945), p. 150-175] p. 165-168 : Sermo de uita sancti Genesii (ex 74.4.9, adhibito eiiam codice F*). PLS$ 3 :col.649-652 : Setmo 50. De natale s. Genesii (ex Caval/in). Excerptiones, compilationes :

lin. 47[60.70/83 : Nam ... quaeretentur ;

Incumbente ... cotpote : Passio? Passio8

:(ps.-Hilarii Arelatensis [ps.-Paulini Nolani] Passio s. Genesi maftytis [CAVALLIN, S., a.c.] p. 160-164. :(Anonymi) Passio s. Genesii Arelatensis [Qurwrrw, H., Les martyrologes historiques du moyen áge (Patris, 1908)] p. 172.

Passio et Passio8, ac homilia l»i Eusebii *Gallicani' ita componuntur 0» ;

PassioC

|

PasszoQ

|

Euseb. Hom. lvi

4, ... Nam, cum, sectetus adhuc dei famulus,

2. 2. Accidit — itaque| ... ... quijin ExEPTORum ordine mi(autem M) ut, eodem hoc|AwrE TRIBVNAL|litaret et ANTE TRIBVNAL (eodem, ANTE TRIBVNAL ZZ-[udicis, EX-|pagani ^ caesatis ^ assistediis, EXxcEPTORis M) mu-|cEPrORis func-|tet, audiens eum in caput nus implente, IMPIA at-|tus officio, |ebrzszianorum cruentas que sarilega mandarA,|cum IMPIA ——|pfonuntiate sententias: persecutionis ^ iussa, le-|quibus /ris-|piam dexteram ab exeipigerentur, quae cum, de-|Zzi puniti]lendo tamquam a sactifiuotus deo, repudiaret au-|iubebantur ——|cando treuocauit, et zzditus et ZzprimmsRE cetis|edicTA nollet prizERE sacrilega ^ uetba manus sancta —fespuetet, exeZpERE, contremuit, quia Christum paginis cotdis gerebat inscriptum.

(1) c£. CAvALLIN, Gers, p. 157 ; 169-170.

MONITVM Passiot abrecrris | aie dicis tabulis,

| PassioQ pedes

zm-|prorgcris publico bulis,

5e tanum

— ministerium,

ctata

iam

deo

Euseb. Hom. lvi

esfe| fjanuz se sultatione

esse tanta clamabat

ex:

tamquam chftistiani non ad supplicia, sed ^ ad

^ sa-

mens,

|

in| Prerecris — itaque — co/a-|dicibus 4z/e oculos ptofani iudicis, nefarias eius uoces et eZTA 1MPIA atque decreta tota iam mattytis libertate condemnat. Tormenta ... ... petueniebat ; ebris-|et inter haec ille cbris-

testatus,

triste

649

re-

praemia

quaererentut.

fugzz. : abscessz: ; DM ue 4. 3. Atque is, ubiet, post mo-| 6, Incumbente itaque se perspicit ^ ZePREHEN-|dicum intet-|persecutionis ^ mole, insvm, instinctu dei Ruo-ualum ZePRE-|sequentibus ^ diaboli ^ miDANum petit, et sancta|HENSVs ab ap-|nisttis, RHopAN; se imFLVvuio membta com//// patitotibus |zz/t rrwventis. Im ulsc gec atque in ti-|/eriorem tipam de ciui4. ó. Transgressum . impa rrvminis|tate in ciuitatem f/wziulteriora fluminis ..RHopAN; de-|ze ^ obsequente 7ransgreid

2 S EDO ZP Cin nullo a ptfaeceptis euangelicis actus MARTYRII deuiate/| Ae en

collatus,

MARTYRII

ditut

— non ut gloriosam motteme inseret scd az de |MARTYRIT ordine nil deesSeam es Illic apPREHENSVS,

Christo immolatut, et gloriam ^ pfo-|triumphali eruore petptio eruore| funditur ; ^ unda ^ pretiosi baptizatus |sanguinis Pap/irmi sactaaccepit ..|menta complentur; cadit es in pretium uetitatis, hostia pietatis.

5, 1. Prouidetunt tamen fideles tempotis illius dei setvi, ut Z/ramque fluminis ripam, gemünatis — urbibus ^ ambiendam, unius martyris tutela muniret. 6. 2. Nam in ipso beatae passionis loco consectati — ctuofis ^ uestigia relinquentes, ^ in alterum fluuii latus honotatas reliquias transtulerunt, ut, utrobique pftaesens Genesius, — Jic sanguine haberetur,

ic

corpore.

Sub ipsa itaque felicissimae ^ ciuitatis — moenia, fidelium humetis funus inclyti uictofis infertur. "Vnde nunc intet — frasque — urbis — illius pattes gezino honore glotiosus :

illam — ripam triumpho sanctificat, ^ hanc sepulcto; lustrat,

Z/am Pane

sangmime corpore.

—il-

650

MONITVM

Redintegrationes :

a) Jin. 108/109 : Superauerunt ... uitia : EusG.»v

— : (Eusebii *Gallicani') Homilia rv, 15 [lin. 175/178].

b) Jin. 130/131 :

ut terminum ... profectus :

Eus.G.AX1V

; (Eusebii *Gallicani?) Homilia rxiv, 15 [lin. 196/197].

LVI «(DE NATALE» SANCTI

GENESII

1. Hodie natale(m) sancti Genesii celebramus. Et merito beatorum martyrum passiones, natales uocamus dies : quando eos martyrii uita et gloriae fides, dum ingerit morti, genuit aeternitati, et perpetua gaudia breui dolore 5 parturiit.

Merito plane dicendi natales dies : per quos illi, qui nati fuerant in hanc fragilitatis humanae miseriam, subito renascuntur in gloriam, uitae perennis initium de mortis fine sumentes.

10

2, Etenim si istos dies natales uocamus : quibus in hanc lucem in delictis et doloribus nascimur ad dolores, quibus in hunc mundum cum fletu infantiae uagitantes ingredimur : omnis homo quasi futurae per totam uitam propheta miseriae et infelicitatem naturae prima illa lacrimabili uoce testatur, 15 Siquidem primo statu uita nascentium, quae ad omne(m» suscepta cursum, in tribulatione agitur. Iustius ergo isti celebrantur natales : quibus sancti ex corruptibili luce in nouam illam futuri saeculi ueniunt claritatem, et filii hominum 2» adoptionem diuinae paternitatis as20 cendunt, et consortes paulo ante mortalium subito c?wes incipiunt esse angelorum. 9. Ex eorum numero erat beatus ille : cuius hodie praeclarum gloriosi agonis celebramus triumphum ; qui, adhuc catechumenus, adhuc a diuinis legibus peregrinus, adhuc alienus, 2; omnia in se subito mandata pietatis fidei plenitudine con-

summauit. Catechumenus, ad confessionis certamina progreditur ; non tingitur fonte, sed abluitur passione ; non uiuificatur baptismate, sed morte regeneratur ; et, quid tandem credat uel quid 3o pro eo redemptor suus deberet, profusione sanguinis con-

1 cf, Caes. Atel., Serm. ccxvrz, 1 [CC 1o4, 858 (814), 6] (cod. Patis.B.N. Lat. 13578 [Morin : H*5], et cod. Chicag.Newb. F.r [nobis : C2] : Hodie natalez ... celebrans). 19 Eph. 1, 5. 20/21 Eph. 2, *19. 22/23 cf. Euseb. *Gallic. Hom. rv, 1 [lin. 1/2].

Gods

Inscr. INCIPIT OMELIA SCI GENESII: CAP :xxvir: Fi.

1 natale F! (eg2.) 2 metitü F! (Gazgny) 15 omne F* 23/24 caticuminus HE 29 Caticuminus FP! 29 (crederet edZ.) 80 (redemptoti suo 24,4 5.9)

652

HOMILIA LVI, 3-5

fitetur ;non potest quidem dicere : Consepultus sum. Christo per baptismum in morlem, sed potest dicere : "Per mortem z/E iungor 2n baptismo", id est : 'in morte' — ipse enim dominus *mortem' suam *baptismum' pronuntiauit, dicens : Bajtismo 35 habeo baptizari, quod uos non scitis —. Beatus ergo et inclytus Christi testis hanc domini sui mortem, etsi non edidit mysterio, plus est quod imitatur exemplo. O quantum agit ille in pectoribus humanis diuinus ignis ! Catechumenus, aeternam competit uitam ; nondum pro4o fectus ad Christi militiam, et iam dignus ad amicitiam ; nondum assumptus ad famulatum, et iam idoneus ad testimonium ; nondum intromissus ecclesiae ianuam, subito ipsam penetrat caeli regiam ; nondum miles dei, et iam coheres;

nondum domesticus in domo dei, et iam filius in regno dei ! 4;

4. Et sane meruit hanc gloriam inconcussa illa in tanto mar-

tyre animi uirtus et fidei magnitudo, occulto diu Christi amore nutrita et subitis approbata documentis. Nam, cum, secretus adhuc dei famulus, in exceptorum or-

dine militaret et ante tribunal pagani caesaris assisteret, ;» audiens eum in caput christianorum cruentas pronuntiare sententias : plam dexteram ab excipiendo tamquam a sacrificando reuocauit, et imprimere sacrilega uerba contremuit, quia Christum paginis cordis gerebat inscriptum. Proiectis itaque codicibus ante oculos profani iudicis, ne55 farias eius uoces et edicta impia atque decreta tota iam martyris libertate condemnat. Tormenta

in oculis erant ; dolor eo-

rum, quos poena lacerauerat, usque ad metum carnificum, usque ad tremorem torquentium perueniebat ; et inter haec ille "christianum se esse' tanta exsultatione clamabat : tamquam 6o christiani non ad supplicia, sed ad praemia quaererentur. 9. Quanta et quam noua spectacula deo atque angelis suis praebuit fides piorum ! Ecce, in sacrilegi tyranni ministerio, militem suum Christus inuenit ; solebat ecclesia ad tribunalia persecutorum martyres mittere, ecce nunc stupendo genere

65 ecclesiae martyrem tribunal persecutoris emisit !

31/32 Rom. 6, *4.

32/33 Col. 2, 12.

34/35 Luc. 12, *50; cf. Matc. 10, 58.

F:

34 Baptisma (a/l. a ex o ?) F! 39 caticuminus F! (competit eZ.) bi (a] ozz. edd.) 59 tanta] resZZui ; tota FF! (edd.) 62 ministeriü F! 63 tribunalia] deis 1 Ji; eras. F*

HOMILIA LVI, 5-7

653

Pronuntiat itaque : "Christianus sum !"". Omnis insania persecutoris uerso in illum furore consurgit. Aestuat dolore et confusione iudex cruentus ; plus erubescit, cultorem fidei de parte emersisse perfidiae. 7.

6. Incumbente itaque persecutionis mole, insequentibus diaboli ministris, Rhodani se immittit fluentis. In (ubteriorem ripam de ciuitate in ciuitatem flumine obsequente transgreditur — non ut gloriosam mortem fugeret, sed ut de martyrii ordine nil deesset —, dicente ipso domino : S? wos er75 secuti fuerint in ciuitate ista, fugite (n alia(m?. Ilic apprehensus, Christo immolatur, et triumphali cruore perfunditur ; unda pretiosi sanguinis baptismi sacramenta complentur ; cadit in pretium ueritatis, hostia pietatis. Sub ipsa itaque felicissimae ciuitatis moenia, fidelium hu8o meris funus inclyti uictoris infertur. Vnde nunc inter utrasque urbis illius partes gemino honore gloriosus : illam ripam triumpho sanctificat, hanc sepulcro ; illam sanguine illustrat, hanc corpore. *. Fideles itaque populi, peculiarius exsultantes de perpe8s tui propugnatoris auxilio : ferunt ad tumulum uota, de tumulc uotorum referunt gaudia ; pulsant hi precibus, respondet ille uirtutibus : uincuntur, per quotidiana martyris beneficia, alumnae urbis obsequia. Vnde merito in prosperis colunt, quem praesentem in periculis cognouerunt. 9o Frequentibus itaque tribulationibus approbarunt, quantum apud deum possit proprius suffragator. Quam pretiosa sunt martyrum uulnera! quam gloriosa certamina, inter quae tormentis uiuentes et mortibus triumphantes, wexatt $m jaucis, bene disbonuntur in, multis ! Coram hominibus afflicti, 95 coram angelis glorificandi, breuem deo uitam sub aeternitatis

commercio fenerauerunt; et ideo, sicut awrwm $n fornace ignis, ita illi, in camino tribulationis $robati, fulgebunt sicut sol — de quibus per beatum Iohannem uox diuina testatur :

71/42 cf. ps.-Hil., Serm. de mitac. s. Genesii [PL 50, 1275^] (un ulterioris fluzzinis ripam). 74/45 Matth. 10, *23. 81/82 cf. Euseb. *Gallic?, Hom. rxxm, 12 lin. 140/141]. 93/94 Sap. 5, *5. 95 Luc. 12, 8.9. 96/99 sicut ... probati] Sap. 3,.*6 ; cf. Prou. 17, 55 27, 21 ; Eccli. 2, $ ; Zach. 15, 9; 1 Petr. 1, 7 ; Euseb. *Gallic., Hom. xxvrr, 6 [lin. 77]. 92 fulgebunt| Sap. 5, 7 ; Matth. 13, 45. 92/ 98 sicut so1] Matth. 15, 43.

71 todani F! 71/12 In ulteriorem] Intetiorem FP! 93 ut?] deim 5 fere lin. eras. F1 74/75 dicente ... alia(m»] in zsg.infer. F* 15 2lia F1 82 sepulchra

Jpel

91 suffragatur F!

654

HOMILIA LVI, 7-9

Hi sunt qui uenerunt ex magna tribulatione, et lauerunt stolas roo suas ei candidas eas fecerunt in sanguine agni ; propter hoc stabunt in conspectu throni. 8. Hos ergo, carissimi, ita miremur : ut homines fuisse meminerimus. Hos, inquam, ita miremur : ut eos nostri similes

nouerimus, et sub eadem, qua nos sumus, carnis fragilitate 10; uixisse. Et per hoc sequamur, in quantum possumus, fidem illorum ; sectemur,animi uirtutem qua, terrena ac praesentia

respuentes, uim regnis caelestibus intulerunt. Superauerunt illi corporum dolores, nos superemus morum et cordium passiones ; uicerunt illi tormenta, nos uitia; illi 110 sacrificare daemoniis horruerunt, nos malitiam, inuidiam, ob-

trectationes, intentiones tamquam profana sacrificia detestemur, ut, inter huius mundi conflictationes, uitia, persecutores

uirtutis, probent esse nos martyres. 9. Persequamur in nos peccata et iniquitates nostras ; 115 expugnemus superbiam, debellemus iracundiam. Ipsi in nobis, et persecutoris partes exsequamur

et martyrum,

per casti-

gationem uigiliarum, per contritionem ieiuniorum ; et, per custodiam castitatis, exhibeamus corpora mostra hostiam

120

wiuentem,

sanciam,

placentem

deo.

Ácquiramus nobis nouum, non carnis morte sed carnalis uitae mortificatione, martyrium, ut de nobis quoque etiam uiuentibus dici possit : Pretzosa in conspectu domani, mors sanctorum eius. Ergo, in quantum fieri potest : exstinguatur in nobis quid12; quid. peccati est; mortificetur morti, quod saeculi est: ut jretiosa perficiatur m conspectu domini, mors uiuent(i»um; ut animositates, cupiditates atque praesentium blandimenta rerum, sicut ea mors extorquebit inuitis, ita ea nobis ueritas fidei et dei auferat timor, et non necessitas ea a nobis sepa130 r[ar]et, sed uoluntas ; ut terminum uitiis, ut finem concupiscentiis ac delictis nostris, non interitus faciat, sed profectus.

99/101 Apoc. 7, *14-15.

118/119 Rom.

12, *1.

122/123.126 Ps. 115, 15.

104 et] Vc P? 111 (contentiones edd.) 112 conflictationis PF! 114 (nos] nobis 24/455) — 117 (et] ozz. edd.) 118 (castitatis ... hostiam] o. Gaigny) 129/130 separatet F1, 129 (et] ut Gazgny) 126 uiuentum F1 120 noua F!

Expl. EexpLiciT F!.

CAPITVLVM

HOMILIA

XXVIII

LVII :

SERMO S. FAVSTINI DE S. ROMANO MARTYRE

11

Pe

"

' cXrf khe m ^na c

$31 T

f

d

;*

crunt Hos

vul E

3

NR UM "

;

imi -

3

"n

pt Zu

Mgr ih ^8 ui

un EC

]

: y

! Bs

*

E. eunt $9 ii à t mih

Adi - avisar. inl re I

ipn

Cu

" M

"MES ome hinitas v —

(vom

E

—

Duas

PU

Mise

de

deep

"

H

ut

x

à

dr

ibis J| P i.v ta. T

catt

"uL 9" LHINA irbupier np sid

y *

u

E: puo

-

ue

r um.

.

ie T

E

vorina . Mansi y

"ui-

eteamalie

vas. queat mM deus

:

pne

!

: —

HOMILIA LVII (51) SERMO S. FAVSTINI DE SANCTO ROMANO MARTYRE

MONITVM Codices :

F?

:BnmussEL, Konin&lgke Bibliotbee&, 1651-52, s. 1x in., f. 69V-71. Editiones :

Gaigny

— :f.131V-133Y : Sermo de S. Romano martyre.

MBvP 6

: col. 6712-B ; Sermo. De S. Romano mattyte.

PL$ 3

1col. 653-655 : Sermo 51. De s. Romano martyre.

LVII

SERMO S. FAVSTINI DE SANCTO ROMANO MARTYRE 1. Beatus martyr Romanus, cuius admirabilem triumphum praesentia exsultantis ecclesiae festa concelebrant, dudum famulus, nunc etiam a?nicus dei, fide eruditus, conuersatione perfectus, consummatione gloriosus : sub hac die manum ; summam pretiosis laboribus imposuit, et, enauigatis mundi huius periculis, felici periculo salutarem aeternae quietis portum per iacturam salutis intrauit. Et quia uir, per omnia consummatus, iam in hac uita, quo ascenderet non habebat : per mortem, quae inter hanc et 1o illam uitam media erat, ad summum caeli culmen euasit.

Magnum quidem, carissimi, atque laudabile est, siquando saeuae tempestas persecutionis ingruerit : subito quemcumque de populo pro Christo mori et in sacrificium pietatis assumi, et ideo, inspirata deuotione, de communis

uitae statu

1; et de conuersatione saeculi, ad compendiosi martyrii gladio peruenire uictoriam : sine bello consummatio iuncta principio, compendiosa beatitudo est. At uero, per diutinam seruitutem ueteremque militiam et emeritam deuotionem, gratiam laboribus comitari, et, coope-

20rante retributore, munificentiam uirtutibus praeuenire ac meritis inuitare : quam ardua difficultas, tam gloriosa felicitas est ! 2, Beatus ergo Romanus, non nouus sectator religionis neque in Christi militia rudis, palmam tantae gloriae consecutus 25 est : quandoquidem,

eleuata in se Christi cruce, ita uias eius

cucurrit, ut, carnis pericula persequens et in se occidens mortificatis illecebris, sor? quotidie meditaretur, longumque perageret, suscepta contra diabolum congressione, martyrium.

1/2 cf. Euseb. *Gallic.', Hom. rvr, 5 [lin. 22/25]. 3 ac. 2, 25 ; Iudith 8, *22 ; CÍMPS TS TT 4/8 manum summam ... imposuit] c£. Quint., Instit. otat., prooem., IV; €.a. DV7T Cor. 1935531

(SogACU EL

Inscr.

CAP

-XXVIH-

INCIPIT

5 (summam] suam e42.) (de] oz. edd.)

SERMO

SCI FAVSIINI

DE

SCO

ROMANO

MARTYRE

12 seuz (e ex a ut uidetur) F* ; (saeua edd.)

F!,

15

660 20

HOMILIA LVII, 2-4

Videns ergo, hostis antiquus, illustrem ac sublimen in rebus dei uerum christiani nominis propugnaculum et lumen esse populorum

55

40

secum 45

$0

55

causam

portat,

et gloriae

; extrinsecus

affligendus,

intrinsecus coronandus. Et inde euenit ut impossibile non sit ingentia feri hostis tormenta superare, quia, licet quod torquet, foris expositum sit : tamen quod persequitur, intus inclusum est. Et propterea : thesaurum pietatis fidei si non prod[ucJat uoluntas, non potest expugnare crudelitas. Et propterea dicit sermo diuinus : Habemus thesaurum istum qn uasis ficlilibus, ut sublimitas sit wiriutis det et non in nobis ; hoc ideo,

quia et desaeuiente carnifice circa martyrem, tunc diuina uirtus operatur ; nec aliquid tribuamus nobis. 4. Perducitur casta ueritas ad profanum tribunal: ab homine discutienda, sed pro deo testimonium redditura. Cruce Christi confectus exterior diuersis hinc inde cruciatibus perurgetur, nec mors corporis desideratur sed per eam ad animam uia quaeritur.

6o

: toto in eo persecutionis impulsu impetum

facit, et per compendia perditionis in uno uniuersos petit, atque in oppugnando famosissimo bellatore ipsas primitus tanti certaminis moras occupat, credens cuiuslibet deinceps munitionis obstacula facile cessura perfectionis turre quassata ac fidei arce deiecta. 3. Rapitur felix reus ad beatam damnationem, ferens secum pretium magnanimus et confessor intrepidus ; ferens secum : in ore quidem iudicium mortis, sed in corde pretium immortalitatis. Quae ista rerum et quam stupenda diuersitas est ! Corpus pro anima oppositurus, unus atque idem : et poenae

Increpat circumstantium

corona

quasi mise-

rum, sed mortem an uitam inferre habeant poenae illae non in damnantis potestate, sed in damnati magnanimitate consistit. Ad expugnanda pectora deo conscia, uniuersa crudelitatis consumuntur ingenia. Inter tormentorum strepitus hoc solum poscitur : ut aliquid, impietati amicum, lingua deficiens spiritu reclamante fateatur ; quae tamen non exteriori[s] supplicio, sed interiori deseruit imperio. Et, quia bonus

47/50 cf. Euseb. *Gallic.', Hom. xxxir, 1 [lin. 14/16]. 47/48 cf. Euseb. *Gallic.', Hom. [vri], 2 [lin. 27/28] ;Hom. xxx, r [lin. 26/27]. 49/80 x1 Cot. 4, *7. 64/65 Matth. 12, 55 ; Luc. 6, *45.

F:

33 fecit F! 34 obpugnandü F! 56 mors] dezm 3 fere litt. eras. F1 61 (Intra ed.) 63/64 exterioris P!

48 producat F! (ed4.) 59 (damnatis MB2P 6)

52 (nec] ne ez.) 60 pectoris PF!

HOMILIA LVII, 4-5

661

65 homo de bono thesauro profert bona, hoc pronuntiat uocis sonus, quod mentis dictat affectus — ut de hoc se specialius propheticum expressisse uideatur eloquium : Os éustó meditabitur sapientiam, el lingua. eius loquetur dudicium; lex dei eius in corde ipsius, e non supplantabuntur gressus eius. 7e

75

8o

85

9o

Gratias tibi, domine, qui ita uitae thesaurum intra homi-

nem reposuisti : ut eum inde poena, nec gladius, non possit attingere. 9. Videns itaque nefarius persecutor : religionis praeconia, sua esse conuicia : quia cor (attingi non potest, exstingui iubet» cordis interprete(m». O quanta et quam admirabilis caelestis sapientiae dispensatio ! Dignum itaque fuit : inter cruciatus uiscerum, prima ut susciperet confessoris lingua martyrium. Qua spe ultra, in sacrum corpus, belluina grassaris immanitas ? Propter hoc solum hactenus in reliqua membra saeuisti : ut aliquem fructum crudelitatis tuae ex afflictione susciperes ; sed, dum uocis ministerium rapuisti, iam de uictoria desperasti. Quid nunc super debilitate ac taciturnitate confessoris exsultas ? Silentium istud, omni clamore uiolentius est : quod Christum dominum, etsi sermone non loquitur, plus est quod uulnere confitetur ; manifestius siquidem contestatur crucifixi redemptoris sacramenta, uox sanguinis. Quid uelut muto teste insultare te credis ? Hoc ipsum quod loqui non ualet, testimonium est. Agnosce, quam nihil egeris, importuna et caeca malitia :quamlibet organum Christi ornamentis suis spoliasse te gaudeas, cruor ipse oris, peragit sacri-

ficium ueritatis; licet ministra pietatis sit euulsa de faucibus, pietas tamen remansit iin sensibus: damnum non sentit in uoce, 9; cui uerbum regnat in pectore.

67/69 Ps. 36, 20-31. 74/75 cf. Euseb. *Gallic^, Hom. xxxir, 29/80 cf. Cic., De off., III, vr, 32 ; Euseb. *Gallic.', Hom. xr, 5 [lin. L, 6 [lin. 104] ; Hom. rv, 5 [lin. 43] ; Setm. extr. rz, 2 [lin. 19]. *Gallic., Hom. xxx, 6 [lin. 105/106]. 85/87 cf. Euseb. *Gallic., [lin. 103/105].

1 [lin. 23/25]. 80/81] ; Hom. 82 cf. Euseb. Hom. xxxtr, 6

F:

68 loquitur F! (alm. ?) 71 inde poena nec gladius non] resZi/z ;inde poena non gladius non F!; (inde non poena non gladius non mors edd.) possit] post (2 uel 2 Hitt. euanid.) F^ — 94/8 quia cor attingi... cordis] coniciendo restitui (f. bozz. xxxii, lin. 24/25) ;quia cot cotdis F! ; ([ozz. quia cor] linguam amputauit cordis eZ7.) 75 interp&re (sic) PF! 79 crassatis PF!

662

HOMILIA LVII, 6-10

6. Quam tibi tardum est, benigna diuinitas, sanctos tuos in posterum glorificari! Subito impleturus uacuum, subditur nouum rediuiui sermonis officium: licet intrinsecus honorabile labiorum perierit ornamentum, peragunt tamen alienum 1oo labia, moderante (te, seruitium. Sine pulsu solito in eloquium commouentur, sicque sine plectro suo Christum resonare mirantur. Ecce : quia homo non uictus est in secreto suo, deus loquitur de templo suo. 7. Medit(ar»e[m], et ipsa dignus malitia deceptus cru10; cator : quandoquidem beato testi poenae tuae, augmenta sunt gloriae! Dum occidere fidem lacerando conaris in corpore, manifestissime docuisti quid lateret in martyre. Ecce: linguis precum,

auctorem

rerum,

muto

licet ore, non

reti-

cet; sed, corporali ministerio destitutus, spiritali gratia 11o praeditus, illa uoce Christum loquitur in iudicio : qua angeli confitentur in caelo. 8. Ad confundendam sacrilegi insipientiam : interrogari rudem poscit infantiam ; ut, qui perfectum uincere intenderat, a paruulo uinceretur. Interrogetur, inquam. Infantiae iustii15 tiam in testimonium uocat, quaerit quem nescit ad poenam ; sed, inuocato illo qui eligere possit ad gloriam: tenera infantia, pauida uel ad nutricum minas, non expauescit ad gladios, mortiferos non metuit apparatus. 9. "Vnum

caeli et terrae dominum,

unum

deum,

Chris-

120 tum !'", mediatis infantiae uerbis sed integris sensibus, angusto ore sed lato corde, proclamat. Quid agis inter haec, obduratae mentis impietas ? Frangit certe superbiam tuam, infirmae aetatis auctoritas ; ecce contra te ferre testimonium potest, qui loqui non potest. 12; 10. Paruulum itaque uerberari atque interfici iubet. Quanta sunt dona tua, summe arbiter deus! Prius Romano tuo martyrem quam martyrium praestitisti. 107/110 cf. Euseb. *Gallic./, Hom. xxxit, 6 [lin. 105/105].

pi

100 te] suppleui ; oz. F* ; deo edd.) 104 Meditem F* ; (merito edd.) 104/105 cruciatus PF! (Gaigny) 108 (elinguis eZ.) 114 infantii F* ; (infantis edd.) 117 nutricum] uitübexxw (4 LZ. eras.) Pi 124 (te ferre] referre edd.) 127 (praestitisti] «ZZ. Amen edd.). Expl. ExPriCrIT OMELIA F!,

CAPITVLVM XXIX

HOMILIA LVIII : DE PAENITENTIA AD

PAENITENTES

ine 2AO

uttia n

ke au

a

Atos cogni

- deri

E^ $e e

H

t

iy st

Sims

"

:

À

b

cn

hd ag P

dmuitas

eiixy Celi s

de teta

maliéia bie

ut

nr

m

Tre

»

ON,

ir DN

,

I "ig , d quf

spiritali amada |— edo "wd ETE

lias

liim

do

I

Mi

m E

IET

iu. MOLISE hd

'

P

| m

,

.

:E

«Dag "

UNI

!

poesi

ia (diner

inii

|NER Mpurs M

Ve

n "n.

JS,

án

zoe

93)? YusZI VIT m LIL

"P

HOMILIA LVIII (52) HOMILIA DE PAENITENTIA AD PAENITENTES

MONITVM Codices :

F! / i Bnusszr, Koninklijke Bibliotheek, 1651-52, s. 1x in., f. 71-71V. D* :Panrs, Bibliotbóque Nationale, Lat.2628, s. x1, f. 95"-96v. Editiones :

Gaigny | :f. 135*-134* : Homelia ad poenitentes. MB»P 6 :col. 6718-6729 : Homilia. Ad Poenitentes.

PL$ 3

:col. 656-657 : Setmo 52. Ad panitentes.

Redintegrationes :

a) lin. 35/36 : concupiscentias ... secum : Eus.G.9X1 — : (Eusebii *Gallicani") Homilia rxr, 9 [lin. 103]. Eus.G.x- — : (Eusebii *Gallicani") Sermo extr. 7, 9 [lin. 76/77]. b) Jin. 36/37 : oblectamenta ... crimina : Eus.G.XXXV1 : (Eusebii *Gallicani'") Homilia xxxvr, 2 [lin. 19/20]. EusG.9X1 — : (Busebii *Gallicani") Homilia rxr, 9 [lin. 104]. Eus.G.x-' — : (Eusebii *Gallicani') Sermo extr. 7, 9 [lin. 77].

c) Jin. 40/43 : ubi... magnae :

EusG.9X1

— ; (Eusebii *Gallicani") Homilia rxr, 8 [lin. 97/100].

Eus.G.**?

— : (Eusebii *Gallicani") Sermo extr. 7, 8 [lin. 70/73].

LVIII

DE PAENITENTIA AD PAENITENTES 1. Paenitentia quidem praecipuum, sed extremum remedium est. Peruenistis ad illud. Tenete illud quasi primum, custodite quasi solum. Sicut in Christo renatis iam aliud baptismum non potest ; subuenire nisi sola paenitentiae medicina, ita post paenitentiam nulla res subuenit. 2, Inter naufragia peccatorum, corripuistis uos ad tabulam fidei. Perduxit uos ad paenitentiae nauem. Sic est, tantam professionem neglegentius agere ac praeter1o mittere : quomodo inter medios fluctus de naui uelle descendere. De his, qui magna professi et ad deteriora prolapsi sunt, scriptura mihi dicere uidetur : Ascendunt usque ad. caelos et descendunt usque ad abyssos. Tenete uos itaque intra hanc nauem, donec perueniatis ad 15 portum consummationis, et descendatis ad littus aeternitatis.

3. Homo in pelago constitutus, quacumque se uerterit : nil circa se nisi aut caelum conspicit aut profundum. Ita uos, nauigantes per uitae istius fluctus : cauete inferni profundum ; et, quia iam aliud refugium nullum superest : 20 respicite semper ad caelum, sicut dixit apostolus : Quae sursum suni quaerite, ubi Clwüstus est ad dexteram, dei sedens ; quae sursum suni sapite, non quae swper terram. 4. Mortui estis huic saeculo, sol? wwwite deo !.

2;

Vos mundo crucifixi estis, et uobis mundus. Sicut homo, in cruce positus, nullis iam capitur concupiscentiis, nullis iam delectatur illecebris — mortua ei prorsus sunt quae, aut per auditum ac uisum, per gustum atque odora-

4 c£. Cic., De off., III, xxu, 89 (si Zabulaz de naufragio stultus arripuerit). 12/13 20/22 Col. 5, *1-2. 23. Rom^6, 525; cb Rom: 7745 G2192, 19. 24 Gal. 6, *14. Ps. 106, 26.

Codd. : FP:

Inscr. mwcrerr DE (g./. suppl. zz.receni.) PAENITENTIA AD PAENITENTIS (j/) CAP -xxvIIII: F!; OMELIA AD POENITENTES

1 Paenitentiae FP!

P!.

sed] «& (/m ras.) P* (aLzz.)

5 penitentia? PY (gl.z.) 9 cortipuistis] cort«x«uistis (2 //77. eras.) P! ad tabulam] &« tabula (& zs ras. 2 litterarum, alt. a. per ras. ex à) Pt 8 (fidei] «47. quae edZ.) 16 uerterit] dein 8 fere litt. eras. P! 1S uitae] dezn 4 fere liti. eras. P 19 alium F1/P1

668

HOMILIA LVIII, 4-6

tum pariter ac tactum, animum captiuare consueuerunt ; om-

nia ante oculos praetereuntia uelut transacta iam reputat, 30

quia extremam horam ut caelo emigraturus exspectat — ita et uos, qui animas uestras ad contritionem abstinentiae et

crucem Christi pro aeternae salutis remediis contulistis obliuiscimini pristinas consuetudines et maleblandas mundi seductiones ; obliuiscimini concupiscentias quae, de caelesticoncupiscentias, in35 bus, mentem in inferna deuoluunt — quam, secum sub extremo illo die oblectamenta rapientes et sola cum homine crimina relinquentes — ; et ita soli operam date emendationi : quasi quotidie de hoc saeculo transituri. 5. Ouid autem profuit, dum homo in saeculo fuit : uentri 4o atque epulis indulsisse ? aut ubi sunt illi : qui in carnis laetitia ac uoluptate uixerunt ? Nonne totum eis in obliuionem misit ultimus dies — sicut scriptura commemorat : Malitia, inquit, horae obliuionem facit luxuriae magnae —? t (Melius est, ut ieiunos» T aeterna refectio consequatur, quam ut bre45 uissimae culpae addicti(s» perpetua afflictio repensetur. 6. Pro redemptione autem uestra : non a uobis illud deus, quod pauci habent, aurum aut argentum requirit, sed fletus et gemitus afflictionis et contritionis. Non pudeat paenitere, quos peccare non puduit. Et, quia in $9 inferno non erit emendatio nec dabitur in morte confessio : prospicite bonorum operum meritis in futurum ; et, praeueniente satisfactione iudicium, pristinos lapsus ante oculos quotidie saluberrima ordinet paenitudo : ne in illo die confundat hominem, dira iniquitatum facies et criminum foeda 5j cognitio.

Nullum, quaeso, peccatum sit quod transituri gemitus praetermiserint : ut, sub extremo illo tremendi cognitoris aduentu, sola cum indulgentia, gratia remunerationis inueniat(ur).

38 cf. 1 Cor. 15, 51.

42/43 Eccli. 11, 29.

Fipi

30 ut] oz. P! 33/34 obliuiscimini ... seductiones] in mg.infer. F! 36 die] examine P! 43/44 Melius est ut (uti Gagzy) ieiunos (Za edd.)] oz. F1/P1 4 (consequatur] ozz. edd.) 44/45 (breuissima culpa eZ.) 45 addictis] reszizzi ; ditati F!/P! ; (delectatos edd.) (repensetur] sequatur e44.) 46 a] s.J. supp. al.z;. Pt 48 et!] ozz. F1 49 quos] -s zz ras. unius lit. al.zz. P* 50 in morte] £L Suppl. al. Fi 53 ordine FP! 56 gemitü FPF!; gemitu P! 56/57

prémiserint Jp 97 (cum] eum MB2P 6) 58 gratia] s./. F! (al.zz. ?) rationis F! inueniat F! (edZ.) ; inueniat (7 add. aj.) P1. Expl. EXPLICIT OMELIA DE PAENITENTIA P! ; EXPLIC DE PENITENTIA Di,

rene-

CAPITVLVM XXX

HOMILIA LIX : DE EO QVOD IDOLA COLI NON DEBENT Ln DE RESVRRECTIONE

nl

QW,

1

"we

I

Wy

VUE

EESEA

» 4

wirperifmi o

v»

ES

'emotus

prm end

E

M

x

wIPAONMO

a

$

M

3

:

T4

j

" B

/

E? quiaii

] AS

:

SO

Laós

um

Ua. s

;

Uf9/]

AO e VOCI.

FAWAAR

|

J|"S ] ub

o- cote

I CAE TILHMOH

92V

CE

Aa.

;

UEUAQ CM "

!

me

I

N

otamee

PE

UMTIEi

AN

1

un

Ra

is

4.3

95.

m

E

vr doy foeda ro CX

nitus jue adici

zY

HOMILIA LIX (53) HOMILIA DE EO QVOD IDOLA COLI NON DEBENT "o D DE RESVRRECTIONE

MONITVM

Codices :

F1

:BnussEgL, Koninklg&e Bibliotbeek, 1651-52, S. 1x in., f. 71-73.

P*

:Panrs, Bibliotbéque Nationale, Lat.2628, s. xr, f. 96v-98v. Editiones :

Gaigny

— :f.134Y-157 : Homelia de eo q(uod) idola coli non debent, & de resuttectione. MBvP 6 : col. 672P-673€9 : Homilia. De eo quod idola coli non debent, et de resurrectione. PLS 3 :col. 657-660 : Sermo 53. De eo quod idola coli non debent ; et de resurrectione. Redintegrationes :

a) lin. 78 : profunda ... terrarum : Eu.G.*YU

:(RBusebii *Gallicani") Homilia xvi, 2 [lin. 32/35].

b) Jin. 84/85 : qui ... cotde : Eus.G.*

— :(Eusebii *Gallicani) Homilia Lv, 12 [lin. 134/155].

LIX DE EO QVOD IDOLA COLI NON DEBENT ET DE RESVRRECTIONE (I). 1. Honor matris, gloria filiorum est. Ecclesiae cultus, fidelium et salus est et profectus ; hanc

5

10

15

20

quanto magis assiduitate uenerationis excolimus, quanto magis piis studiis frequentamus, tanto plus nosse incipimus : quomodo 2», unum dewm credere debeamus ; quomodo errorum dedecora erubescenda uitemus, quae bruta pectora ita interdum per neglegentiam religionis incurrunt : ut, sensu et ratione priuata, uilibus et indignis rebus reuerentiam maiestatis imponant. 2, Dic mihi, cum lignum ueneraris ac lapidem : si tibi diceretur : '"Talis es, qualis deus tuus" : numquid non conuicium crederes ? numquid non iniurias computares ? Et illum te non pudet uenerari : cuius te nolles similem dici, cui te erubesceres comparari ? et illi tribuis dei cultum : cui te assimilari grauissimum putares esse maledictum ? Et ideo sermo diuinus tali impiorum conscientias imprecatione confundit : Sémulacra gentium. argentum ei aurum. Simales illis fiant qui faciunt ea, et omnes qui confidunt 1n eis ! 9. Quae cum ita. sini : illum aequare non metuis maiestati : cui te refugeres exaequari! Sed dicis : ''Non lignum et lapidem, sed in ligno et lapide latentem ueneror maiestatem".

Inscr. cf. Rom. r, 25. 14 Hccli. 5, *$ [Sitac. 5, *4 (LXX)]. B Symb. Nicaen., 1 [CC 504, 56:1, 1/5]. d7 PS*r13B1945 012343 15; 17/18 Ps. 113B, 8 ; 134, 18. 19 Cic., In Catil., I, v, 1o; II, xir, 26 ; IV, vri, 18; IV, x1, 25; e.2. ; Aug., De trin., IT, xvi ; V, vir; IX, 1 ; XI, x; XII, vr [CC 5o, 126, 76/77 ;

214, 46 ;294, 57 ; 538, 124 ; 362, 65] ;eaa.

Codd. ; F!/P:

Inscr. CAP -XXX- INCIP DE EO QD IDOLA COLI NON DEBENT ET DE RESVRRECTIONE F1; iNCIPIT DE EO QD IDOLA COLI N DEBEANT* & DE RESVRRECTIONE P!.

i(matris] martyris Gaiggy) ^ 2et!]oz. P! et profectus] Pefectus P1 (al.m. ?) 3 assiduétate F! (al.z2.) 4 pii? P! 6 pectora] pecota F! (Gaigny)/P! (corr. a].z.) 11 talis es] reszi/ui ; talis sis (forz. ex tali|s es — talis | s1s) F*/P* (ed2.) 12 crederet P1 13 uenéti P! (2]zz.) ^ noles F! ; noles Pi (al.z2.) similéx (4 Hit. eras.) F! ; similitudinem P'(edZ.) ^ 15 putatis FP* — 17 confudit P! (g/.z.) 19 metues FP! 20 refügeris P! ; tefugis P! (ed.)

674

HOMILIA LIX, 3-6

Si ita est, tibi montes 2; stipites, tot quis terram

per totas tibi siluas spargenda religio, per totos et ualles diffundenda ueneratio est. Habes quot auctores ; quot saxa, tot numina! Et ubi relin? cur non et ipsam deam credis : quae tibi tot et

tanta deorum incrementa parturiit ? Non ita est ; sed, sicut quilibet homo ipsa lege naturae plus non habet quam unum caput, ita plus quam unum habere ;o non potest mundus auctorem. 4. Stulte ergo putas, quod in illa ligni aut lapidis materia deus habitet : quae deum non sapit. Proba mihi prius, quod insit illic ullus religionis sensus, ullus prudentiae, beneuolentiae, pietatis affectus. 35. Ceterum : ubi nulla inest animi uirtus, requiescere ibi non potest deus; ubi non habitat sanctitas,

nescit ibi habitare

diuinitas. Et cum per has species formasque uirtutum nonnumquam in corde hominis abundet gratiae caelestis infusio, hominem 4o tamen pro deo adorari damnatio est. 5. Ouae ista dementia

est ? Rationabilis,

brutum

rogas;

uiuens, mortuo supplicas : quod nec cum exciditur dolet nec cum exuritur contradicit, quod nec recipere officium potest nec sentire contemptum. 4; Videin quam profundum rapiaris errorem ! Tu, qui ista colis miseranda

ludibria, colere poteris et bouem

tuum,

adorare

poteris et canem tuum : minor paene infelicitas uideretur erroris, si, quod tibi plus praestat utilitatis, plus a te reciperet seruitutis. ;»» 6. Cum ergo, in ecclesia confessus, mobili (rei» radice defixae — uetustati, uermi atque putredini naturaliter obnoxiae — honorem omnipotentis imponis : quod talia stultissimus colis, stultitiae iam poenam esse cognosce, dicente apostolo : E quia non habuerunt deum in. notitiam, tradidit illos deus in ve55 $robum sensum.

53/55 Rom. r, *28.

Pup:

23 x«montes (5r. mo eras.) Ft! 24 &d Jg 26 quur F!/P! 33 ullus!] 40 pto] s.Z. suppl. al.zz. Ft 44 minor] dezn 4 fere lit£. eras. P* 48 praestat] 2/7. a ex e a].zz. P1 50 Cum] zz Qd 7uut. al.ga. PY confessus] a4. statuae 5.7. aj.zz. P1 tei] suppleui ; om.( fort. ob subseg. xa-) F/P (edd.) 50/51 (defixo MB»P 6) 51 uetustate P! (Gaigmy); (ligno MBvP 6) (obnoxio MBoP 6) 54 (quia] ozz. ed2.) xullus (n eras.) Pt

HOMILIA LIX, 6-9

675

Qualis hic deus : quem tibi uilis gula persuasit, insipientia ostendit, ebrietas consecrauit! quem non per cordis puritatem, sed pro uentris satietate ueneraris !

*. Si uis scire : deus werus, inuisibilis sed praesens est; 6o nusquam uidetur et omnia contemplatur. Iste tuus, uno in loco uelut captiuus tenetur;

uidetur et

non uidet, iuxta cultoris sui animos caecus et surdus. Quomodo exaudire poterit, qui audire te non potest ? Qualis hic deus : qui, nisi à te expetitus fuerit, praesens 65 tibi non erit, et cui etiam in praesenti semper absentas ! quem te tunc putas habere, cum uideris, et quem, cum oculis reliqueris, perdidisti! Tu ad illum ire poteris, ille ad te uenire non

poterit. 8. Ille uerus deus, ile totis uiribus excolendus est : quem 7» omni loco, omni tempore ubi inuocaueris, inuenisti ; qui omnia infusus implet, et omnia circumfusus excedit ; qui nullo motu nulloque locali excursu aut abscedit, aut aduenit. Longe est cum irascitur, prope est cum placatur ; absentem illum facit culpa, praesentem illum facit misericordia ; pecca75 tis repellitur, meritis inuenitur ; semper absconditus, semper-

que tui medius ; secretus et publicus ; sicut sine mole magnus, ita sine teste manifestus : qui tibi ministerium lucis et solis parauit ; qui profunda fluctuum, uasta terrarum in usum tuum condidit, ut : qualis sit ille cui seruire debeas, etiam ex 8o eorum, quae tibi seruiunt, dignitate cognoscas; et, cum eis

bene usus fueris, credas ea subdi posse tibi regno, quae iam sunt subiecta famulatu. 9. Hunc ergo timeat anima tua : quem nihil latet in conscientia tua ; qui te uidet in cogitatione, introspicit in uolun85 tate, exaudit in corde — et ideo dicit propheta : ''Cum placita deo gesseris, £wnc inuocabis et domümus exaudiet ie, et dicet : Ecce adsum".

D9ISape 129552

2 decet roS ross lob: 1735551. Loh:05502 0

69 Sap. 12, 27; let.

1028105 10h9175553mT0B35,,1520) 9 cui seruire debeas] cf. Deut. 6, 13 ; 10, 20; Matth. 4, 10 ; Luc. 4, 8 ; Rom. rz, 25 ; Phil. 5, 3. 79/80 ex ... cognoscas] cf. Sap.

12. 5.; Rom: 1, 20.

S5/86 cf. rv Reg. 20, 5 ; Esdt. 1o, 11.

8€/?1 Is. 58, *9.

puypi 59 "sd p: (al..)

62 uidetur F! ; uidetx« (ut eras.) P^. uel relinquas

65 (absentas] absens

es edd.) 66/67 reliquetis P! 92 mutu F! localis F* ; locali« (s eras.) jpe Sxcedit (2 //z. eras.) P1 $0 seruünt F! ; seruo P1 81 posse tibi] iferat., eras. P tegno] eras. P* ; (regnanti e42.) quae] «47. tuo P! (egd.) 82 famulatui P! (g/;7.) ; (famulatui ed.)

676

9o

HOMILIA LIX, 9-11

Quis tibi ergo in tuis necessitatibus sit exorandus, agnosce, loquente apostolo non de arbore nec de lapide, sed ita dicente:I nfirmatur aliquis ex uobis ? Inducat presbyteros ecclesiae, et orent super ewm, ungentes eum. oleo ; et oratio fidei saluabit infirmum,

et. alleuabit eum. dominus, el s? 1n jeccato

sit, dimittetur ei. Vnde intellegamus :quantam habeat salubritatem quantamque potentiam, directa ad uerum deum fidelis oratio — sic dominus Ezechiae quindecim annos ad uitam, uirtute unius supplicationis, adiecit. Illum ergo, o homo, solum tibi noueris excolendum

IOO

105

IIO

: qui

pro amore hominis w«nigenitum suwm tradidit, et auctorem tuum conuertit in pretium tuum, ipsumque pro salute publica redemptorem non dubitauit offerre uenalem. Illum cole : qui, cum te de nihilo fecerit, reparare te de initio pulueris poterit, resurrectionis miracula facturus semel in cinere tuo, quae semper facit in tritico tuo. (11). 10, Sed requiris a me : "Quomodo homo defunctus, in uitam de fauilüs mortuis suscitetur ?". Et tu, dic mihi: Quomodo granum tritici quod in cespite sepelitur, quomodo in melius sui morte renouatur ? Dic mihi: De genuinis mortuae silicis, quomodo uiuus ignis excutitur ? quomodo uile fenum in stipula moritur, et in semente reparatur ? Quanto magis corpori humano inesse credenda est rediuiua conditio ! "Quomodo ?", si requiras, id rationis et causae est : quia,

etsi potest factura dissolui, non potest natura consumi ! 11. Intendat caritas uestra : mors et resurrectio, duae istae

leges, sociae sibi atque connexae sunt.

90/93 Tac. 5, *14-15. 945p. 127727: Met 10; 105 Toht r5 m Tohws ed 202 94/93 fidelis oratio] cf. Iac. 5, xs. 95/96 cf. rv Reg. 20, 2.6 ; r1 Par. 32, 24; 15:328:02:5. 99 so/ura ... exeolendum] cf. Deut. 6, 15 ; 10, 20 ; Matth. 4, 10 ; Luc. A8 c Romvr. 255Phils355. 98 Ioh. 5, *16 ; 1 Ioh. 4, *9 ; cf. Symb. Nicaen., 6 [CC 504, 561, 22]. 101 x: Mach. 7, *28. 104/110 cf. Tertull., Adu. Marc., V, X, 4-5 [CC r, 692-6935, 10 sqq.]. 106/107 cf. Ioh. 12, 24-25 ; Zeno Veton., dract;LD-35 35 220[C(1 225020, 0x9x/192]* 110 cf. Tertull, De resurr., xir, 6 [CC 2, 935, 22/23] (conditio recidiua). 112 cf. Tertull., De an., xiv, x [CC 2, 799,

3/5].

Pup:

91 eum?] oz. F! 97 (0] ozz. edd.) nouetistibi — P! 102 puluerit F1 (g.z2.) 1 initio] modico ed.) 107 (sua edd.) (genuinis] gemmis e42.) 108 (ignis uiuus — ed.) 110 rediuiua] 77a F!/P! (edd.);an tecidiua restituendum ? (cf. 111 (Quod modo Gaigzy) Tertull., l..)

HOMILIA LIX, rr-12 115

677

Sicut primam non licet praeteriri, ita certum est secundam non posse uacuari ; cum moriendi necessitate, causa coniuncta est resurgendi : una sine altera esse non potest, quia unam ex alia unus idemque constituit deus. Denique anima, quia non moritur, non resurgit. E contrario,

120 in ipsa redemptoris domini passione, ut celebrari posset resurrectio,

mors

praecessit.

Quicumque ergo te resurrecturum esse non credis, consequens est, ut te putes non esse moriturum. Sed ita cognosce reparandum : sicut te non dubitas resoluendum ; quia maior 12; et melior tui portio, id est anima, corporis uiuificationem superstes exspectat. Etsi mors dominata est in carnis occasu, remansit tamen uita cum spiritu. 12. Sed dicis: Difficile est, ut recipiat uigorem pristinum, quod redactum esse constat on mihilum". 130.

O homo, fiducialiter ab illo speres necesse est instauratio-

nem tuam : cui iam debere te nosti originem tuam ; desperare non posses, etiamsl ?n nihilum redactus esses, qui te factum esse cognoscis ex malo! Interroga cognitam terram : nonne uides, alterna graminum 155 reuocatione uel germinum, quomodo [quod] tempus reddit, quod tempus assumpsit ? Ita et de reliquiis tuis : quod mundi uetustate uel senio exhaustum creditur, mundi gremio continetur; et quod rapuisse iure putatur antiquitas et quod intra sepulcri uacuum non inuenitur, in dispositione dei et 140 in rerum ratione integrum custoditur. Ac sic, etsi exinanitus putatur status fragilitatis, tamen in

restitutionem corporis non deficit uirtus auctoris.

120/121 cf. Tertull., Adu. Marc., V, 1x, 4 [CC r, 689, 4]. 122/123 cf. Zeno Veronosbtact. 02. 112 [606612270155 02/2]* 12971605 16:058: 037: 857:250 €565 psx722522: 130/133 cf. Tertull., De resutt., xr, 9-10 [CC 2, 934, 29/36]. 132 IGbE105.8/:417, 72:202 ^16 /50p8.572.0522; 132/133 1x Mach. 7, *28. 136/142

cf. Euseb. *Gallic?, Hom. xr, 6 [lin. 105/109].

pupi

115 prima P'(Gaigmy) licet] debet P' (eg4.) 116 necessitati P! (eg2.) 117 esse] s.7. F1 120 possext (1 /7/. eras.) P! 125 (uiuificatione MB»P 6) 134 cognitam] reszi/4i ; cognatam FP!/P* (edd.) (alteram |Gazgny) 135 (reuoca-

tionem Gaigzy) quomodo] oz. Gaigry)) ^ (quod] om. MB»P 6) 136 quod!] eras, P! 138 "antiquitas "putatur — P! 141 putat FP! (gl) (tamen] tunc edd.) (in] ad ed2.) 142 cotpotis] s./. suppl. al.zz. F?. Expl. EXPLICIT HOML DE EO QVOD IDOLA COLI NON DEBENT* ET DE RESVRRECTIONE F! ; oz. P.

pun:

2

anima cil dosguinis

5 DE auper M fa »'dyes €^ duc etd "7 apr tnit '

E

EN

,

3

í

q

^

L

) ner

d- Myteex

B:

,

)

un "hu D

D

gl

:

ipe

— ilias

bes

mtra

dé

St pd

fidet

!

2

a) Yen

sein appart oct Soa forogicaee gn

EE

vxoldb

]

755293 Nim

MIEL c ur

PE

i1

ul. basi

ed eum n idil - 28st 3. fuh anus

uum.

d role Grade 1

me

Ke pimu ut imm eriagipra vidpiapo "N ai Let ril splipneertéra: — wwrümoc. uris &j. Tr otestenb arie Ar yesdeté watt ; i

B

"

"^

sedie

"

4A

ecrit

eot m 1"7 - &

XM

:

MH

á

,

"3 —

'

E

;

i.

]

M

Wi»

n onte

3bAce 15

J

$::m.

i-3ma m"

LI

hdi

A1 4

ii

irte

ct

20

dus

bus

2we

L [a

e

và

id

i

t

|

T

ETE

a.

eET

ITO

myrti

eme

| unpu5p

?

tern

b pog

M

i

I »4

í

D

i

i Lr 3

ANM

-—

SZ

"

2

i v

i-o

s

D j

-c*

e

E

M.

Quidir "*

de

D

de

n2)

ona larini

spentiunas leis. aiof

í

'

"P

a

ADS cry egens im]

ib: dH

43]

Din

tsiffe 'm. UDO(T:

*»:séri rtte eR emm

1

NC

| ing oneddun

i»

Me

^

(fh oe

Vibdanec

etia C Rel is omui

II

&CuX;

Jr durs

ia Sho

*(alk diee

ke ] 1 ]

1.48440

xfi

"

3

!

LA i

?*2J

"

wrvatrto faodro

.

E

*:

^" He fesesiicdiri

|

ibis:

im

is 1 Ad

:

IIT

J|

s

"

50

n

2

z

*

(4

:

i

mb

"

1^

ton ai a

H

nitnátt

E

CAPITVLVM XXXI

HOMILIA LX :

SERMO EXHORTATORIVS CONTRA DIVERSA VITIA

M

n

— OEINRSTEYAONYS

SAYIN ERR RRNPVL INAT

»e uU

D

us

B

s) x -

x

OM: | *

HOMILIA LX (54) SERMO EXHORTATORIVS CONTRA DIVERSA VITIA

MONITVM Codices :

F1

:BnussEL, Kominklzke Bibliotheek, 1651-52, s. 1x in., f. 73-74Y.

Mt:

:MowrrELLIER,

Bibliotbóque de la Faculté de Médecine, 152 (Vol.II),

S. IX ex., f. 164"-167 (usque ad u. *iurandi', lin. 83). P1

:Panrs, Bibliothéque Nationale, Lat.2628, s. x1, f. 98v-1or.

P'

:Panrs, Bibliotbóque Nationale, Lat.2169, s. x1r-xui, f. [112] 51-[x13v] 52" (inde a u. *-turae suae, lin. 26).

Ediones :

Gaigny

| :f. 137-139" : Sermo exhottatorius contta diuersa uitia.

MB»P 6

: col. 6739-6749 : Sermo exhortatorius. Contra diuersa uitia.

PLS 3

:col. 660-663 : Sermo 54. Sermo exhottatotius contra diuetsa uitia.

Excerptiones, compilationes :

lin. 106/107.121/123.123/142 : Commendemus ... dimicemus ; Adueniet ... beatissimum ; ad famulatum ... defectum :

Caes. (— ps.-Faust.? ; ps.-744g.!9) : (Caesarii) Sermo rvrr. Admonitio sancti Fausti pulchta, ut semper de peccatis nostris et de die iudicii uel de aeternae beatitudine cogitemus, 3-4

[CC 103, 256 (246), 2/5.6/7 ; 257 (246), 15/27] — (Fausti)

Sermo xit [CS EL 21, 270, 8/9.10 ; 270, 18 - 271, 14] — (ps.-Augustini) Sermo cx. De eisdem uerbis Apostoli (11 Cor. 5, 10), 3-4 [PL 39, 1964€9-a».a35.08.(0]. Redintegrationes :

a) Jin. 106/107 : Commendemus ... dimicemus : Eus.G.AV

: (Eusebii *Gallicani") Homilia rv, 6 [lin. 185/187].

b) Zn. 107 : contra ... dimicemus :

Eus.G.XUH — :(Eusebii *Gallicani?) Homilia xrrm, 5 [lin. 118]. Enus.G.X11v : (Eusebii *Gallicani") Homilia xrrv, 7 [lin. 77].

c) Jin. 118/120 : ita ... dutarent :

Ens.G.XLv

: (Eusebii *Gallicani") Homilia xrv, 9 [lin. 136/138].

MONITVM d) Jin. 121/142 : Adueniet ... defectum :

Eus.G.1V

: (Eusebii *Gallicani') Homilia rv, 6-7 [lin. 188/206].

e) Jin. 131/182 : Doce DOSSe Ez;.G.XxxViu

: (Eusebii *Gallicani') Homilia xxxviu, 6 [lin. 196].

683

'

»

hec m

|

2

RN uA

EC

D

"E

h

Ifi AES

H

*

-

i"

Vésit, Bini bipu I

E

^m

(id

à

N

j

fid ^x

LN

DP T]

M

]

PT *

iml

op

uM. "

í

id TN

(Sem Rd

*E

AÀup €. rue; Orge cSoómmadteibnlan d

a

SUI

]

i

LN

Howe yitani. maji

^e

,

I

7

*

BH »

o LE

N^ m

RS TAUDET TELLE Copuitic ou á ,..disks); - M

|

»* P/D

3

6 Gd SitiMS

"yenbst |. uan ozodoemdty

bd Srruline.

í

(o9

1»

!

wc

Fags^

Mom

Sidneri "Pine

'

:

^ 0

die

(etlam

de ix "slam ved ie

—(

Miu:

140.20

qrerte Veatudine AP

aet aw), vfi

"dint

func : EL 4, "^e ite-s* [xy», ms g^ seu phu. GA LN s hodie atiis IM

Pte.

^.

4

(rs is

HT

ES Igres

[08/47

Pireitchtrni

i., s diaeta -»

! 19,

& Ula. Ba!" fiet

éuricsnwb j

AA Iu

ulmi

Heel

4 ft,

nml

f saDosat'

Hunnis

i IV. 3 bi», 72

P.

Hdsachi

PIN EN; icbritseóm

"Oud

^if 2 Ml

-

A

vd

Meó

h

7:

2

DS

;

La -

p

1 ]

165; LT rb

LX

SERMO EXHORTATORIVS CONTRA DIVERSA VITIA 1. Doctor noster beatus Paulus apostolus, prouocare nos cupiens ad ardorem laudis aemulatione uirtutis, ita dicit : Imitatores mei estote, sicut et ego Christi.

Imitabatur enim per iustitiae amorem, per corporis mortifi; cationem, per cordis humilitatem ; imitabatur illum : dum deceptricem praesentis uitae respuit iucunditatem, lenocinantis mundi illecebrosam despicit faciem ; dum usque ad mortem praedicat ueritatem. Non autem nimis arduum iudicetur, ut diuina quisque 10 praesumat exempla sectari. Propter hoc deus Aomo factus est : ut homo deum possit imitari. 2, Imitabatur ergo eum uel maxime, apostolus, per cordis humilitatem : in qua consistunt fundamenta uirtutum; — qua Christus specialiter praedicauit : dum semetipsum 1; humilians exinanmiwii, dum

sublimitas ad humana

descendit,

dum formam serui seposita dominantis potestate suscepit. Et inter haec : quomodo se erigere audet terrena fragilitas, cum se propter hominem dignata sit humiliare diuina malestas ? 20

Ád hoc se autem,

diuinitas, inclinauit : non solum ut uel

de proximo uulnera humana sanaret et statum iacentis erigeret, sed etiam angeli rebelli superbiam caelesti humilitate damnaret. Som Cote irOS DT Phile3 517: 8 praedicat] cf. Act. 28, 31. Nicaen., 15 [CC 5o4, 561, 62]. 14 praedicauit] cf. Act. 28, 31. 2X 160 Phil 2; *7.

10 Symb. 14/15 Phil.

Codd. : FiJP/Mt Inscr. INCIPIT SERMO EXORTATORIVS CONTRA DIVERSA VITIA: CAP :XxXxI: P; SERMO EXORTATORIVS CONTRA DIVERSA VITIA D! ; INCIPIT SERMO- EXORTATORIVS CONTRA- DIVERSA VITIA Mf.

1 Doctor noster] ozz. F*/P! 1/2 prouocare nos cupiens beatus (oz. Paulus) apostolus — F!/P! 4 Imitatur F!/P: (amotem] timorem eZ.) 5 imitaDurspript 5/6 decepttixxexcé (6 fere [Itf eras.) Pt 6 iucunditatem] 244. dum F1/P! 6/7 lynocinantis M7 7 disp&t Mt (al.zz.) 12 maxime] a4. beatus P1/P! 13 qua] a7. omnium FP*/Pt 14 quam F!/P! seipsum M7

15 sullimitas D!

16 suscépit M/ ^ 17 (haec intet — ed)

ras. 2 litterarum) Mt ; audebit F!/P! ras., alm.) Mt diuina] oz. F*/P! 22 sed] add. ut F!/P! (rebellis eg4.)

18 se] oz. M: 20 ut] oz. F!

audet (-et im

dignata« € (a//. a in 21 statim corr. MI

686 25

350

HOMILIA LX, 3-4

3. Et ideo anima fidelis et sapiens ita humilitatem diligat : ut se à Christo per humilitatis uirtutem redemptam esse cognoscat ; et in hoc tantum hominem facturae suae nobilitas extollat. Non per elationem ac superbiam uitiosus exsistat, sed contra uitia superbus appareat. In hoc solo uideatur eius elatio : ut dedignetur subiacere peccato ; in hoc solo se erigat : ut passionum uilia blandimenta calcet et conterat, ut delectationes concupiscentiae carnalis exhorreat, ut contra lasciuam mollitiem malesuadae carnis

35

toto affectu concupiscentiae generositatis assurgat. 4. Ceterum, illud superbiae genus uile ac detestabile est: contra humilem se erigere, et destitutum infirmumque deprimere, et imbecillitate nutantes impellere ; pauperem atque subiectum, contempto dei timore, calcare ; et in afflictionem miseri, potentiae suae pondus exercere, ac uicinum tenuem auidis faucibus et, ut ita dictum sit, ferinis rictibus deuorare.

40

De hac superbia dicitur : Deus superbis resistit, et iterum : Odibils est coram deo et hominibus superbia. Dicat ergo sibi

40 Iac. 4, 6 ; 1 Pett. 5, 5.

41 Eccli. 1o, *7.

FiPUM:

25 (ut] add. et edd.)

PUPPIM;

26 -turae suae] denuo adest P" (cf. supra, ad bom. Iv lin. 186) 29 Non] add. ut IX/prpz elationem ac] elatione«mx M (al.z2.) 28 sed] add. ut F!/P!p* uitia] zdZ. sua F1/P1P* 29 solum F!/Pt!p* eius]esse(é&) P" — 2edignetur M: (al.zz.) 31 delectationéx (^ ad4., s eras.) Mt (al.zm.) concupiscentia PF!

32 lascix«uam P" ; lasciu«am (z//. i eras.) Mt

malesuadente F! ; malesuadentis

1p) concupiscentiae] //a recte M (ludit enim in oppositione "concupiscentiae generositatis" bic, et "concupiscentiae carnalis" supra, lin. 31) ; conscientiae F!/Pip" ; (cf. Tacit., Agric., xxx : affectu concupiscunt") 34 illud] Zn» zzg. suppl. al.z. P* x £U . 3: : men" 35 destitüm F1 36 imbecilli«tate P" ; inbicilitate«(forz. m eras.) Mz nutantis F! ; nutantem P!P'" ; n«utantes(pr. n per ras. ex m) Mf 3* Contemptu M? afflictione F!/P!p" 38 exsetete M? uicinum] uitium P" ; (uirum ed2.) 38/39 tenuem aüdis P"; tenui auiditatis M/ 39 facikbus F! (gLz.) ita] intetim Mz ictibus Ft! 41 deo] s./. suppl. al.m. P! Ómüibus F! (al.zz.)

HOMILIA LX, 4-5

687

homo semper in corde suo contra elationes suas : ''Immundus ante deum, omnis qui exaltat cor suum. Cur non odi languorem superbiae, de qua legi audio : Perdidit deus me45 moriam swperborum, et reliquit memoriam humilium sensu ; de qua legi audio : Quoniam tu, deus, fopulum humilem saluum facies, et oculos superborum hwuwmiliabis ?". 9. Si ergo, inter ista, cogitemus nos cito ex hoc corpore soluendos et a nobismetipsis illo iubente separandos, qui hanc 5o ipsam terram spiritui sociauit atque connexuit : sic cogitemus nos coram angelis rationem de factis dictisque fostturos. Non solum capitalia refugiamus, sed etiam minora quaeque, id est oris lapsus cord?sque, witemus. Sed quod dixi (oris et cordis' : s? cordi statueres adhibere 55 custodiam,

ori non labores amponere disciplinam. Syne labore

ostium circumstantiae poterit obtinere Jab9is suis : qui cautus fuerit in sensibus suis. J/lud siquidem uoce depromitur : quod jrius in officina conscientiae formatur ; hoc exterior reddi : quod. dictat anterior.

44/45 Eccli. 10, *21. 46/4? Ps. 17, 28. 50/51 cf. ps.-Faust., Serm. rr [CSEL 21, 229, 25/28] fott. aptatum ex Euseb. *Gallic.". B1 corazz angelis] Luc. 12, 8.9. rationem ... bosiluros] Hebr. 13, *17 ; cf. Matth. 12, 36 ; Rom. 14, 12 ; 1 Petr. 45*$52/63 oris ... praecipiat] ps.-Faust., Epist. rx [CSEL 21, 212, 6/16] fort. aptatum ex Euseb. 'Gallic.". 55/56 custodiam ori. ostium circumstantiae ... labiis suis] Ps. 140, 3. 51/59 c£. Aug., Serm. ccrxxxvim, 5 [PL 38, 13040].

FUPP'/M?

42/43 Immundus] adZ. est F*/ P1 p" 43 odi] odife ^^ M; (al.zz.) 44 langütem F1 (aj.zz.) 45 sensuum F/P", sensuxx (2 If. eras.) P* ; sensux (m eras.) Mt 46 qua] dein 4 fere litt. eras. P! deus] ozz. F*/P1P* 49 2] 5.7. suppl. al.zm. P? illo iubente] illos stupentes M7 50 sic] si F1/P!P? 51 positurus corr. M* 52 capitalia] eZ. crimina PP" tefugiamus] resZi/uj; tefugiemus F!/P1P" ; refugimus Mz 52/53 quaeque] a4d. peccata F!/P!P" 53 (lapsus otis — ps--Faust., Le.) uitemus] reszizui (ps.-Faust., l.c.) ; uitabimus F1/P!P" ; uitamus Mt 54 (dixi otis et cordis] oris [ozz. et cordis] diximus ps.-Fausz, Lc.) si] adnot. Nota in 7g. al. Mt corde M (al.zz.) statuefes] res///ui ; statuetis F1/PiP"/Mt ; (studuetis ps.-Fausz., Z.c.) 55 laborabis F'/P! (ps.-Faust., Le.) ; labobis P" (al.z2.) (labore] difficultate 5s.-Fazusz., /.c.) 56 pot«erit (u eras.) obtinere P!, potuerit obtinere P" ; (opponere poterit 5s.-Fausr., J.c. [/uxta. Vulg.]) 56/5? (qui ... suis] ozz. ps.-Fazst., l.c.) 5S deformatur FY/PYP" (ps.- Faust., J.c.) reddit Mz (a/.z.) 59 dicit (g/7. i zm a eras. u£ uidetur, al.z.) P* ; dicat Mt

688

HOMILIA LX, 5-7

Mens exerceat imperium, et lingua famulatum. Et ideo dixit sermo diuinus : Ex abundantia cordis os loquitur ; [quod de sermone nasci widetur,] prius cogitatione concipitur. Vt os andigna non $roferat, animus iusta $raecipiat ; tolle originem causae, et mox occasionem remouebis offensae. Vt purum defluat 6 riuulus, fons arte purgandus est. 6. Non autem leues esse apud deum putemus errores exces-

6o

VA

susque uerborum. '

1o

75

8o

Videamus quid, de huiuscemodi peccatis, beatus apostolus dicat : Ecce quam paruus ignis quam magnam siluam qncendit. Et lingua ignis est, uniuersitas iniquitatis. Lingua constituiiur in membris nostris, quae maculat totum cor. Inquietum malum, plenum ueneno mortifero. In qua benedicimus deum et patrem, et in ibsa maledicimus homines qui ad similitudinem dei facti sunt. Ex ipso ore $rocedit benedictio et maledictio. Et alio loco, interminatio diuina testatur : Vr, inquit, /ubricae linguae incidet in malis. Quamobrem : quando os aliquid maleuolum ad broximum suum. loquitur, multa iam malignitate tota sedes pectoris possidetur. ?. Et ideo, quia omnis qu custodit os suum, seruat animam suam : custodiamus sensum nostrum a uenenata suauitate obtrectandi, [a consuetudine mentiendi, a facilitate iurandi] ;

a facilitate, inquam, mentiendi atque iurandi, a qua omnimodo cauere praecipimur, dicente domino : Iwrationi non

61 Ex ... loquitur] Matth. 12, 34; Luc. 6, 45. lac. 5, *8-10. «45/46 Prou. 17, *20 (LXX). Prou. 15, *5. 84/85 Eccli. 25, 9.

69/71 Iac. 5, *5-6. v*/48 Prou. 25, *18.

971/74 80/81

FiyPip'/Mt

60 exercit F! (ps.-Fanst., I.e. [cod.]) ; exetcet P1P" (5s.-Faust., /.c. [ed.]) (et!] ozz. ps.-Faust., l.c.) 60/61 (ideo ... diuinus] propterea caelestibus edocemut eloquiis ps.-Faust,, Le.) 61/62 Quod ... uidetur] ozz. Mz 62 os] hos F' ; (otis sonus ps.-Faust., Le.) 64 remouebis F! purus P'p* 65 arte] ante P!/P1p" 66 leue F!/Pt, Jeuesx P" ; leuis Mz ertotis M7 66/64 excessus» (q; eras. ut uidetur) Mt 69 quam!] ozz. P!p* *1 cor] cotpus FT/P!P" (cur Vulg.) 72 ueneno] o zz ras.( forz. ü eras.) al.zz. P1 qua] ipsa F!/P!P" (cus; Vulg.) benedicemus M? (al.z2.) 74 maledictio] 77. De huiusmodi peccatis F!/P1P* 76 incidet (-cedit M7) in malis] ozz. F!/P1P" ; (etc. edd.) *? ad] in F!/P!p* 78 multa] muta zzz.i//eg. al.z. Pt 78/19 tota ... possidetur] 4e/., e? obnoxius tenetut suprascr. al.z. Mi 81 uene««nata PF! suaulate P! (al.z2.) 8223!. iurandi] oz. Mz a? ... iurandi] de/. g/.zz. P! 83 inqua F!/M: iurandi] sequitur : intetiotes ... Mz (cf. supra, ad bom. xxxiii lin. 42)

HOMILIA LX, 7-9

689

85; assuescat os tuum : multi enim casus in illa, et iterum : Vir multum. iurans veplebitur iniquitate, e non. discedet. de domo Jus Plaga. Mundemus itaque domum mentis a Honifaiso falsitatis, ut templum intra nos suum Christus agnoscat; repudietur 9o amaritudo, indignatio repellatur, ut locum possit habere compunctio ; recedat peccandi amor, succedat iudicii timor. Nam, quamdiu in nobis carnalium rerum uixerit appetitus,

spiritalium a nobis sensuum elongabit affectus. Nemo in uas aliquo foetore corruptum, balsama pretiosa transfundit, et, 95 sicut dixit : Nemo mittit uinum nowwm in utres ueteres. 8. Difficile est ut assurgere ad bonum possis, nisi a malo ante diuerteris. Quamdiu noua delicta adiciuntur, uetera non curantur ; prorsus peccata non redimet, qui peccare non desinit, quia nemo otest duobus dominis seruire. 100. Ín uno animae domicilio, ira atque patientia, iniquitas atque iustitia, castitas atque luxuria, simul habitare non possunt.

Interdicatur accessus uoluptati atque libidini, ut domus munda pateat castitati; excludatur diabolus cum militia 105 uitiorum, ut Christus cum choro possit intrare uirtutum.

Commendemus nos iudici nostro, et, dwm in hac carne positi sumas, contra ipsam carnem quotidie dimicemus ; membra

ieiuniis castigemus, corda orationibis concidamus. 9, Sunt quidem nobis nunc contra mundi illecebras et inimirro Ci insidias, conflictus magni et dura luctamina;

sunt hostes

inuisibiles et quotidiani labores. Sed nos illa cogitemus, quae praeparata sunt post laborem. Non ualet parua seruitus

85/8* Eccli. 23, *12. 95 Matc.-2, 22; Luc. 5, 575 c£. Matth: 9, 17: 99 Matth. 6, 24 ; Luc. 16, *r3. 106/107 Rom. 7, *5 4- 11 Cor. 5, *6. 107 cf. ps.-Columb., Instr., rz, 3 [SLH 2, 72, 12]; Euseb. *Gellic/, Hom. xu, 8 [lin. 117/118]; Serm. extr. 6, 2 [lin. 13/14].

Ft:/DEp:

85 assuescas P!P"

multus F!/P", multi« (1 per ras. ex u ut uidetur) P!

86

implebitur PlP" (cuz; Vulg.) $88 contagióe (^e add. al.7z.) P" ; (contagione edd.) 92 quái" P" (g/.7z.) 93 uase FP! 94 pretiosa] ozz. P? 95 dixit] 247. dominus 5$. a/.zz. P" 96 *jubere P" (al.z.) 99 dominus PF! 104 castitas P! 105 (Commendemus nos] ipsi nos condemnemus ipsi nos accusemus quotidie Eus.G.1V, Caes.99) 106 iudicix P" (2/.z.) carne] s.Z. suppl. al.zz. P" (positi] om. Eus.GAV, Caes.99) 107 (catnem] a44. auxiliante domino Caes.5) 108 ieiuhis P? (al.z.) 110 conflictis F! 112 ?parata P! (g/.z7.), parata P" 112/ 113 paruam seruitutem libertas perpetua F!

690

HOMILIA

LX, 9-10

libertatem perpetuam ; non ualet breuis militia gloriam sempiternam, in qua te, homo, uidebis pariter ac stupebis angelis pe

wA

I20

consimilem, Christique perpetuum coheredem. Respice, ingrata fragilitas, ad ineffabiles misericordias domini tui : ecce statuit quidem nobis tempus laboris exiguum, sed remunerationis immensum ; Ita dispensauit utramque uitam : ut agonum spatia cito finirentur, illa praemiorum saecula sine fine durarent. 10. Adueniet ergo, post incolatus istius contritiones, tempus illud desiderabile, tempus exspectatissimum ac beatissimum

12

VA

: quo nobis, ad famulatum

cultumque

dei, nulla iam

obsistat infirmitas, nulla contradicat miserae fragilitatis aduersitas, nulla ulterius remaneat pugnandi necessitas. Adueniet, inquam, illud tempus : quando nulla iam desideretur cibi somnique refectio, nulla sentiatur ieiunii lassitudo,

nulla timeatur uel de carne inquietudo uel de hoste tentatio ; sed, aduersario in inferni profunda demerso — de quo aposto15 o

lus dicit : Absorfía est mors in uictoria. Vb est, mors, stvmulus

tuus ? —, perfruemur hac primum felicitate : nec uelle ultra peccare nec posse. Cessante omni iniquitate, omni miseria, omni moerore : totum innocentia, totum laetitia, totum iustitia possidebit;

nulla(m»

inferior

aerumna(m»,

nulla(m»

superior

timebit

115 Rom. 8, 17. 117 cf. Euseb. *Gallic/, Hom. xzv, rx [lin. 12]. 126/128. 133/139 cf. Euseb. *Gallic.', Hom. xxxvi, 4 [lin. 44/45] ; Hom. xrzv, 7 [lin. 98/113]. 130/131 11 Cor. 15, 54-*55. 131/132 cf. Ioh. 5, 14; 8, 11 ; 1 Ioh. 5, 18. 132 cf. 1 Ioh. 5, 9.

Fuypip:

114 uidebis F! (g/.77.) ; uideb P" 116 ineffabilis F! 119 (ut] 247. laborum et Eu;.G.XLY) — (spatia] tempota Ezs.G.XLV) (illa] honorum uero et Exs. G.XLY) 120 saecula] gaudia Ezs.G.XLV) 121 (Adueniet ... contritiones] dum uenit Ez;.G.1V, dum nobis Caes.59) Adueniet] Ad- suppl. al.;z. P* conttitionis P1 (eZ4.) ; contticion«s (1 J£. eras.) P" 122 (desiderabile tempus] ozz. Ens.G.1V, Caes.98) expectantissimum FP! 122/132 ac beatissimum] ozz. P" ; (add. in Ews.G.1V, add. felici mutatione aetetnae uitae succedit Cae;.9) 1?3 afamulatü cultumque dei P" (z/.zz.) ; (ad setuiendum deo nostro Eus.G.1V, Caes.98)

124 (fragilitatis] catnis Ez.G.1V, Caes.99) 126 (Veniet Ezs.G.1YV, Caes.99) (tempus illud — Ex;.G.!YV, Caes) 129 (demerso] contruso E»ns.G.!V, QCaes.58) 129/131 (de quo ... tuus] oz. Eius. G.1V, Caes.) 131 (felicitate] 242. ut incipiamus

Eus.G.JV, Caes59) ^ uelle F! (g[;7.) ^ 133 Cessanti F! ^ miserà P" (alz.) 134 'otum iustitia P" (g/L;7.) ; (totum felicitas E.G.1V, Caes.58) 135 nulla! FYPYP' (edd) (Eus.G.1v) (inferiori Enws.G.1V) aerumna FY/PlP" (edd); (miseria E:.G.IV, miseriam QCaes.58) nulla? F1/P!P* (egd.) (Eus.G.1V) (supetior] feliciori E».G.1V, felicior Caes,99) timebit (^ add. a/.;z.) .P*, timebit P" ; (timebitur eZ. ; Eus.G.1V)

HOMILIA LX, ro

691

inuidiam, quia, exinanita omni iniquitate, omni malitia transibit in pectora hominum, caritas angelorum; quibus admixti homines iam caelestes, recepta carne sine carnis infirmitate, lucis et immortalitatis perfusi ueste fulgebunt. Et 140 ideo nullum ulterius patientur de sempiterna domini sui seruitute fastidium, nullum sub perenni laudum suarum exsultatione defectum.

Fipip? 136 inuidia P!P" (Emus.G.1V) (exinanita] e4Z. et penitus exstincta Ezr.G.IV, Caes59) ^ (iniquitate omni malitia] malignitate Ezs.G.1V, Caes.99) 134 transibit] 5. suppl. al.zs. P 139 (lucis ... ueste] ozz. Eus.G.1V, Caes.99) 140 (sui] oz. Eus.G.AV) 141 sub] de P!P". Expl. EXPLICIT HOMELIA CONTRA DIVERSA VITIA FL! ; EXPLICIT OMELIA CONTRA DIVERSA VITIA P!P",

E

A

;

-

m H

]

v

B

t4 rj

d

H

Á

;

J

Td —

"s jm

j

in" dy

xD

!

LPS d

!

"

Wtsar

D

El

kUT

o Wiaesla ase ed

ü

i

PITANMA

e

'

[weh ja ^v

L]

ÁE-

Autedir,

14, Adifeni^t etges Dust.

vus iud esie piu

e up

- holits, a. ]

As

"nda

p "NAA t m

inr €

x

mucus

ta

Í sésttiue ferta s

ied, sd'usctarie fejateenl ofi

di

AA gem Lo jede ine die: A Mna ond y petro it, WP, ml jus7-—, verfematui Br cenare fiinite :a asem] ;

feci

ur

posee,

u

gH

Camahtr anti Gagatiite: es; aperti Dipl merce 7f

turf mnocenids. fece Taelitgs, Pobatps tubi iM4R :

4i esltacm?

3e

Tiere

series

!

f

E ] :

Jess.

,

uw Dau

nde

L

y]

3

v.»

no

A

V

(Ut Bom, 3 (20 AME r Pbohs Hon 6v, t 1089E imi toe kf Datis "Ógthe 7 S, s MNUM 44 43bi[-»» My, toni v i'n (bs MA i

sa

^S

C

1^,

f

^

Mt

edid

3.

LM

€

^4

T Lu

» tffri«A

£9

1

-

'

is

i

[*

"

n

——

IB

*f$o

T

E

1

]

W L]

44

|

á:*

ID

»

"

(6t

4i

t

m)

:

"n

b

:

que

io P"

viel

u

NE

Ph 19 Ip"

Lew) rima

ice

He

I), tm

y"

poecsed b

»

] 1

;

P

fdtwlig

5. I2

i ge

IE

z

4n

hte

(e

"rlld3

ai

és. P oexrr*

Wi

Cop

$4

wi

:

ds

69 dur Mh

LIU p

cum

eer

vosmenan] aur. AA

en

m IL

Fiap t tt, Mos

ea NiallDea PAR «) E (313

Fang an Ce»

a ted

MAG

a^ je

4) Pus.

a

qoM

/hber

anim. m; HS on.

lborudh-

«^

UocstMileboow!

$i

us. felirloo Eli. I5

n8] aM

Certie cake

29194

wtiensea

139

rmm

segue

Wn

WwEap72.

fert rw)

(49

tat iod ounal

$ [**

ww

f

[ie]

ae

—

TACRPusu

dl ni utm p ed PERS

Las |

P -*- j^

2 ,

E^

CAPITVLVM XXXII

HOMILIA

LXI :

SERMO CASTIGATIONIS IN QVO INOBOEDIENTIA INFRVCTVOSAE ARBORI COMPARATVR

FIC. vaa : De ALIMos ZWAOYYTEAUT2AI OMWET

!

& Vrzihtenmowi oig V. TTE

R45 ec) VAORWE T&VOTTONVARRAMA

HOMILIA LXI (55)

SERMO CASTIGATIONIS IN QVO INOBOEDIENTIA INFRVCTVOSAE ARBORI COMPARATVR

MONITVM Codices :

F*

:BnussmL, Koninklj&e Bibliotheek, 1651-52, s. 1x in., f. 74-76.

P'

:Pamirzs, Bibliotbéque Nationale, Lat.2628, s. x1, f. 101V-103V.

P*

:Pamz,

Bibliotbéque

Nationale,

Lat.2169,

s. xu-xmr,

f. [113v]

52v-

[115] 54*. Editiones :

Gaigny

— :f. x39Y-141Y : Sermo castigationis, in quo inobedientia infructuose arbori comparatur. MB»P 6 :col 6749-6758 : Sermo castigatorius, in quo obedientiae fructuosae arbori comparantur. PL$ 3 :col.664-667 : Sermo 55. Sermo castigatorius, in quo obedientie fructuose arbori comparantur. Redintegratzones :

a) Jin. 64/138 : Vnde ... descendit :

Eus.G.*t7

— :(Eusebii *Gallicani") Sermo extr. 7, 6-11 [lin. 36/112].

b) Zn. 97/100 : Vbi ... magnae : Enus.G.uvnt1

: (Eusebii *Gallicani) Homilia rvrm, 5 [lin. 40/43]. C) En. 103 : concupiscentiae ... secum :

Ens.G.Lvn

: (Eusebii *Gallicani") Homilia rvrr, 4 [lin. 35/36]. d) Zin. 104 : oblectamenta ... crimina :

Eus.G.XXXVt*

; (Eusebii *Gallicani") Homilia xxxvt, 2 [lin. 19/20].

Eus.G.Lvu1

: (Eusebii *Gallicani") Homilia rvirm, 4 [lin. 36/57].

e) Jin. 135/137 : impossibile ... potestates : Enus.G.Xxui

: (Eusebii *Gallicani") Homilia xim, 9 [lin. 123/125].

LOGr SERMO CASTIGATIONIS IN QVO INOBOEDIENTIA INFRVCTVOSAE ARBORI COMPARATVR

1. Fidelium

exhortatores

animarum,

ministri

sunt

cae-

lestium praeceptorum — dicente domino : Qu? «os audit, me audit. Merito de caelo exspectat praemium, qui perficere studet ;caeleste mandatum ; nemo ergo aestimet quod sacerdoti praestet, si oboediat sacerdoti. Erudientis sedulitas, obtemperantis utilitas est ; studium exhortantis, lucris militat audientis, quinimmo et lucrum exhortantis operatur. Nam, si aliquid boni docente me gesseris, mihi gaudii, tibi

10 materiam praemii ministrabis. Ex hoc dupliciter te mihi debitorem esse perspicies : si, cum tu profectum de sermone meo capias, insuper de fructu gaudere me uideas. 2. Agnosce operis tui meritum etiam per meae exsultationis affectum ; intellege quantum tu gratulaberis de munere ac15 quisitae salutis, si ego tantum gratulor de mercede sermonis. Diuina quodam loco doctrina testatur :Imauris aurea et margaritum. fulgens, qui loquitur uerbum in aurem. audientem et oboedientem — uides quia praedicantis offüicium ad ornamentum pertinet obsequentis. 20 Obtemperandi itaque deuotio operationis tempore fulget in margaritam, remunerationis tempore dilatabitur in coro-

nam. 3. Qui uos, inquit, audit, me audit ; et qui uos spernit, me spermii. Oboedientia exspectet gratiam, inoboedientia ex2; pauescat offensam.

Inscr. cf. Matth. *Gallic?, Hom. r1r, [lin. 91/92]. 16/18 5 [CC 1o4, 775 (734).

5, 10; Iudae 12. 2/8 Luc. 1o, 16. 6/8 cf. Euseb. 1 [lin. 1/2]. 13/15 cf. Euseb. *Gallic/, Hom. xrirv, 8 Prou. 25, *12. 20/22 cf. Caes. Atel, Serm. crxxxix, 25/27]. 23/24 Luc. 1o, 16.

Codd. Fi/P1p* Inscr. CAP -XXXII- INCIPIT SERMO ET CASTIGATIO IN QVO OBOEDIENTIA INFRVCTVOSE ARBORI CONPARATVR FE! ; SERMO CASTIGATIONIS P, INCIP SERMO CASTIGATIO-

NIS IN Q INOBEDIENTIA INFRVCTVOSE ARBORI COMPARATVR

P".

4 studit F! 5 ergo] oz. P! ? mitat P! (al.z2.) 10 ministrabis] «474. ei (exp.) P* te] zm mg. suppl. alm. P 15 salutis] retributionis P!P" (eZ.

18 ad] € P'(gLm.); (etad edd)

^21 (margatitum edZ.)

698

30

35

HOMILIA LXI, 3-4

Et ideo anima neglegens, quando, audito uerbo dei, non exhibet fructum, similis est illi arbori ad quam explorandam dominus ueni eb nom inuenit in ea misi folia tantum — et propterea, quia benedictionem ferre noluit, sententiam maledictionis excepit : "e ex ea fructus uliervus nasceretur — ; et in alio loco dicit : Omnzs arbor quae non facit fructum bo"wn. — uides quia parum est apud deum, si malum non feceris, nisi etiam in bono sollicita conuersatione profeceris. 4. Sapientiae doctrina, terrae incultae uita hominis neglegentis comparatur, dicentis : Tamquam ager wir insipiens, et sicut uinea homo cui deest prudentia : st dereliqueris eum, incultus erit et herbis dmplebitur totus et erit desertus ; de quo et alio loco dicit : Exspectaut ut faceret wwuam, feci autem spinas. Ita anima,

40

si neglegatur,

si securitati

ac

desidiae

relin-

quatur, ab omni fructu efficitur sterilis : ab omni spe deserta redditur; 4A

50

fro iucundissimis

frugibus,

triste lolium

et

arentes £ribulos germanabit. Scimus, et usu nouimus, quomodo possessionis alicuius dominus contristetur uel quo dolore feriatur, si, post aliquantum tempus adueniens, agrum suum rubis et sentibus repletum atque obsitum uideat, uel imbre grandinis caesum, uel ferarum ac bestiarum incursione uastatum. Nonne ita affligitur : quasi de parte corporis sui aliquid amiserit ac de anima sua aliquid imminuerint damna terrarum?

28 Matth. 21, *19 ; cf. Matc. 11, 15.

30 Matth. 21, *19. 31/32 Matth. 8, 105879 suUucora des. 32/33 cf. Euseb. fGallic., Hom. vr, 6 [lin. 92/94]. 35/3* Prou. 24, 30-31 (LXX). 38/39 Is. 5, *2.*4. 42/43 cf. Iob 31, 40. 42 Iob 5r, *4o. 43 Gen. 5, 18. 47/48 cf. Euseb. '*Gallic?, Hom. xr, 3 [lin. 130/132].

TOP

EE

27 similes est F* (al.z2.) 31/32 facit ... bonum] ezanid. P bonum] eZZ. excidetur et in ignem mittetur P (u uidetur in loco paene euanid.), P" (edd.) 32/33 deum ... etiam in] ewanmid. P! 33/34 conuersatione ... tetrae in-] ezamid. P1 33 proffceris P" (g/.zz.) 34 uiti (^ add. aj.z.) P! ; (uitam edd.) hominis P* (al.zz.) 34/35 neglentis F* 35 (comparat edd.) dicensx« (s zn ras. 3 lifteraTUI) P* (al.z.) ; (dicens edd.) aget] edd. spinosus P! (u£ widetur im loco paene euanid.) P" (edd.) 96 uinea ... si deteli-] ezagig. P! uinea] a7. inculta P1 (ut uidetur im loco paene euanid.), P" (edd.) 38 ESpaui FP* (al.2.) 41 Spexx (3 fere litt. eras.) F1 44 possionis JE

HOMILIA LXI, 5-7

699

9. Et quomodo ingemiscere oportet ac deflere sapientem, quando perspicit agrum cordis sui, id est domini sui uineam desertam fieri ac diuersis uitiis, tamquam impetu grandinis, uerberari et animae detrimentis ac deflectibus caedi et morti;; fero igne libidinis medullitus concremari! Quomodo inter haec lugere se debeat neglegens et tepidus et infidelis, falsarius, impudicus, obscenus ; quomodo eum apud se de se contristari oporteat, interroget studiosos terrarum colonos quos tam grauiter insensibilium ac mortuarum rerum 6o damna constringant : paene plus eos excruciant detrimenta foris posita et ab homine separata, quam nos ea quae de nobis intra nos pereunt, ut causam uoluptatis paene cariorem esse homini appareat, quam salutis ! 6. Vnde et nos inculto et deserto agro similes inuenimur, si 65 nihil fructuosum ostendamus in operibus, nihil cultum praeferamus in moribus. Proinde, quia de? agricultura, dei aedficatio sumus,

eradi-

cemus a nobis primitus tamquam sf?nas ac noxia gramina, saeculares delectationes et concupiscentias corporales, quibus 7o reficitur ac laetificatur inimicus,

sicut diuina

testantur

elo-

quia : S? jraestes, inquit, animae tuae concupiscentias suas, facit te n gaudium inimicis tuis. Etideo, pugnantes contra confusibiles tentationes, totis cum

propheta uisceribus proclamemus : Nequando dicat inimicus 7 meus : Praeualut aduersus eum. *. Recordemur lubricos primae aetatis errores.

64/65 cf. Prou. 24, 30-31. 61 1 Cor. 5, 9. 72 Eccli. 18, *51. vA/45 Ps. 12, *5.

68 Gen. 5, 18 ; Hebr. 6, 8.

71/

Fypip:

51 quomodo] quo do F! (ac deflere oportet — ed4.) 59/60 ac ... damna] euanid. P* 60 (constringunt eZ.) 60/61 -ciunt detrimenta ... homine] ezanZ. jen 61/62 quae ... pereunt] ezagiZ. P! 62/63 cariorem ... quam] euanid. P 64 (Vnde] add. timendum est, fratres carissimi, ne Ezs.G.*xtr") (et deserto] 0m. Eus.G.exteT) 64/65 -serto agto ... nihil'] egamid. P! 64 (inueniamut Ens.G.extr7) 65 infructuosum P* 65/66 ptaeferamus in motibus] ezanid. Pt 67 sumus aedificatio — P" (ed2.) 68 ac] add. tribulos s./. a/.zz. P" ; (add. ttibulos edd.) gramina] reszi/i (Eius.G.ext*") ; crimina F1/PtP" (edg.) 69 (cotporales] saeculates Es. G.extr-7) 69/70 -les quibus ... sicut] ezanid. P1 70 letificabitur 92 (facit te in] facis Es. G.extr-7) 91 Si .. concupiscentias] ezanid. P! ipu 94 (uisceribus] uiribus Ezs.G.extr.7) 99 (meus] oz. Eus.G.exte)

700

HOMILIA LXI, 7-9

Quid nobis profuit, per erubescenda opprobria uitiorum et dedecora

ludibria, tantas carni et conscientiae

nostrae

con-

tumelias irrogasse, de quibus apostolus dicit : Tradidit 2llos àn 8o passiones ignomüniae, wi contwmeliüs afficiamt corpora sua, et iterum : Quem, inquit, fructum habuistis tunc, n. quibus "wnc erubescitis 2. Quid profuit, in perditionem nostram etiam laborasse, sicut propheta commemorat : Laborauerunt ut operarentur iniquá85 tatem ? Quid profuit, lugenda et arsura opera cum uoluptate gessisse, et fragilem iuuentutis nauem per infelicia salutis traxisse naufragia ? 8. Vbi tunc fuit tremendi iudicii metus,

90

95

ubi terror ignis aeterni : quando in nobis sacra baptismi dona uacuauimus, quando in nobis niueos holosericae nuptialis conscidimus amictus, quando in nobis diuinae imaginis reuerentiam temerauimus, quando dilapidauimus in nobis collatas a summo patre diuitias quae aeternam beatitudinem et caeli regnum ualebant ? Et nunc dies illos uitae applicandos putamus : cum uideamus in lucrum mortis transisse quod uiximus! Vbi sunt illi : qui, omnem aetatem in carnis luxuriam consumentes, ex hoc iam saeculo transierunt?

IOO

Nonne totum eis

in obliuionem misit ultimus dies, hoc ipso sacra scriptura memorante : Maitia horae obliuwtonem facit luxuriae magnae ? 9. De qua et alio loco dicit : Desiderium $eccatorum peribit.

979/80 Rom. r, 26. 80 Rom. 1, 24. 81/82 Rom. 6, *21. 84/85 Ier. 9, *5. 90/92 cf. Euseb. *Gallic.', Hom. xrv, 3 [lin. 31/32]. 100 Eccli. 11, 29. 101 PSI ITI

IO.

Fiypip?

78 (dedecotum ed. ; dedecotosa Es.G.exte.7)

(illos] 227. deus Ews.G.exte7) Eus. G.extr.) 81 (iterum]

inquam

F!

illius Eus. G.extr.7)

(nosttae] ozz. Eius. G.extr.7)

79

80 contumelias P* (sua] ad. in semetipsis ideo Exs.G.extr7) habuis Ft in quibus]

87 (infelicia] infidiam Exs.G.ex*" [zo4]) ^ 89 (tremendi] add. 91 olosyrice F* ; olosetice (-se- Zn ras. a/.zz.) P1p"

conci-

dimus P" (a/.;.) 95 (ualebunt Ezs.G.extr.7) 96 (lucta Exus.G.extr.7) 9 (omnem aetatem] ozz. Ez.G.LVT) — in] s/. P" — 97/98 (luxutiam ... transierunt] laetitia ac uoluptate uixetunt Es. G.LVHT) 97 (luxutia edd.) 98 (totum] tantum Exmr.G.extr7) 99 (hoc ipsum MB»P 6 ; sicut Eus. G.LVUT) (sacta] oz. Enus.G.ovnr) 100 (memorantem Ez;.G.ext7 [ro4.] ; commemorat Eur. G.LvnuT) Malitia] militia F! (2/.2.) ; (Malitiam Es. G.ext7 [coZ.] ; add. inquit Eus. G. vn)

HOMILIA LXI, 9-1o Quando cum

enim hominem

spiritu deseruerint —

concupiscentiae

701 suae

iam tarde

concupiscentiae, inquam, secum

oblectamenta rapientes, et sola nobiscum crimina relinquentes 105 — ; quando homini, iam extra corpus suum posito, aperiri ac reuelari coeperit saeculi illius. nouitas atque in utramque partem mansurae conditionis aeternitas : tunc mirabitur ac stupebit, quomodo tantis malis, quomodo tantis flagitiis acquiescere potuerit omo, ad imaginem dei factus, ad cae110 lestem gloriam praeparatus. Tarda iam tunc secum paenitudine reputabit, quare eum sic subditum atque captiuum tenuerint paruissimae ac uilissimae passiones, cui caeli regna, cui angelorum consortia parabantur. Tunc sibi intra se unusquisque cum gemitu, sed iam tarde i1; loquetur: ''Vbi estis, concupiscentiae ? ubi estis, illecebrae? ad hoc mihi momentaneas ac fugitiuas ingessistis delectationes: ut aeternas postmodum inferretis angustias? Ecce in locum breuium suauitatum, perpetui successerunt dolores !". 10. Ergo, carissimi, nunc homo ista cogitet, dum adhuc re120 media cogitari possunt. Loquatur secum ac se ipse confundat, et dicat : ''Nonne ego sum, dei opere plasmatus : propter quem speciosa haec mundi elementa

formata

sunt;

officia subiecta sunt? 125 cupiditatis

illecebris,

cuius

ministeriis totius

Cur me ipse erubescendis mei

oblitus,

inuoluo ? cur,

creaturae

obscenae pretiosus

auctori meo, apud meipsum wis sum ?"'.

102/103.111 cf. Euseb. *Gallic/, Hom. xxxvr, 2 [lin. 8/10]. 109 Gen. 9, *6. 114/118 cf. Euseb. Alex., Serm. xxi [PG 86-1, 445B-C]. 126 Thren. r, *1i1; cf. Sap: 15» 105 Tet? 2,36.

F: TES

103 (cum spiritu deseruerint] cotpote suo desetuietit paenitebit Ezs.G.ext" [cog.]) (secum] 244. sub extremo illo die Ezs.G.L Vt) 104 (et sola ... relinquentes] 074. Eus.G.extr7) (nobiscum] cum homine Ezr.G.LVIU ; jn perpetuum Er. G.XXXV1) (ctimina] praez. opptobtia et Ezs.G.XXXVT) 107 partem] pát«é F1 (gLm.) 108 (stupescet Ezs.G.exte7) quomodo?] oz. P! (Enur.G.extr.7)

110 P»paratus P" (g/.zz.) 111 (Tatdam Enr.G.exte.7) tunc] oz. F* ^ (paenitudinem teportabit Er.G.extr.7) (sic] tunc Ezs.G.extr.7) 112 (patuissimae] ptauissimae MB»P 6) 117/118 (loco Ez.G.extr [rog.]) 119 Ergo] Ego P' (al.z2.) ; (add. ftattes Eius. G.extr.7) 119/120 (remedia] cum remedio Ezr.G.extr." [vo2..]) 121 se ipse] aZ. et P" (ed.) ; (seipsum Eus.G.extr.7) 121/122 (Nonne ego sum] Nunc ergo eum E.G.ext? [rod.]) 122 (plasmatut Es.G.extr [coz.]) 124 (subiecta] subsecuta Ezs.G.exte.7) quutf F'/P" (corr. per ras.) 126 (meipsum] me ipse Er.G.ext-7)

702

130

LXI, ro-ii

Ac sic facile indigna confutabitur improbitas, dum confunditur uilitati seruire generositas ; nec praeualebit in homine foeda impugnatio passionis, dum pugnaturo fortitudinem subministrat attributae conscientia dignitatis. 11. Consequens

135

HOMILIA

erit : ut, fide cum

uiribus proficiente, re-

muneratoris promissa indubitanter exspectet, dum tanta in se recordatur beneficia redemptoris ; cum séritales nequitias et inuisibiles aduersarios Christo expugnauerit duce, humana conditio impossibile non putabit : ut transferri obtineat in angelicas beatitudines, quae in hoc saeculo angelicas deuicerit potestates ; et quod a deo in caelestia sublimanda sit, propter quam deus ad terrena descendit. 133 Eph. 6, 12.

150] 9B

127(sic] siMB2P 6) — (confutatut Ez;.G.extr.7) 128 (uilitate seruili Ezs.G.exte.7) 129 (impugnatio] indignatio .Es.G.extr" [rog.]) (pugnator Eas. G.extr7) 130 (conscientia] consciam Ez. G.extr.?) 131 fidem P" (uiribus] operibus Eius. G.extr.7) 131/132 remunetoris F! (g/.z.) 132 redempototis FP! 134 expugnauetit] pugnauetit P" 135 (in] 247. eum Ezs.G.ext-7) — 136 (quae] cum EuG.XuT) — 139 a deo] ad eo F! sullimanda P". Expl. ExPLICIT FELICITER SERMO FP! ; FINIVNT OMELIE EVSEBII EMISENI P! (e/ dein *INCIPIVNT OMELIE BEATI .AVGVSTINI. DE ANIMA EXEVNTE DE CORPORE. Primum quidem decet nos audire iustitiam ..."), om. P".

CAPITVLVM XXXIII

HOMILIA

LXII :

SERMO EXHORTATORIVS S. AGVSTINI EPISCOPI

" *-

by - UT

-

DN E

]

ny

LL

stp

epanN

Mr

I pPgba^k

Las

any

!p me

rtt fle n ign m

*u

Yan ced

H DM zt "a

Mts m.XM, " T

P

Exp. exyacr? onec ri

P

dem Pup tod

f

N^

CDS

m

nta,

[]

ew

x

PL

Li

Las

J l

E

INC

99. m ur ^u, u

nr np

)

b:

-E

apeaio P* ^ Funds Da. miii

^at|gpre

hon Inu

]

edad !

" An P

"

HOMILIA LXII (61) SERMO EXHORTATORIVS S. AGVSTINI EPISCOPI

MONITVM Codices : F*

:BnussEL, Koninklijke Bibliotbeeb, 1651-52, s. 1x in., f. 76-77.

M:

:MowrPELLIER, Bibliotbóque de la Faculté de Médecine, 152. (Vol.IL), S. IX ex., f. 161V-164Y. Editiones :

MB»P 6 PL$ 3

:col. 6798-6809 : Sermo v. Exhortatorius. Sancti Faustini Episcopi. :col. 674-677 : Setmo 61. Setmo exhottatotius, sancti Faustini episcopi.

Redintegrationes : a) ln. 1: intellectu ... praeditus : Enu;.G.Xxxvm

: (Eusebii *Gallicani") Homilia xxxvi, 4 [lin. 127].

Enus.G.extr

: (Eusebii *Gallicani") Sermo extr. 9, 5 [lin. 47].

b) Zn. 61: offeratut ... debito :

Enus.G.X11

: (Eusebii *Gallicani") Homilia xrr, 4 [lin. 49]. c) Jin. 62 : usus ... incefta :

Eus.G.xu

: (Eusebii *Gallicani") Homilia xrr, 4 [lin. 46/47].

LZSSMI

SERMO EXHORTATORIVS S. AGVSTINI EPISCOPI 1. Omnis homo, zntellectu et sapientia praeditus, studere primitus debet : ne eum status sui dignitas lateat, qui utique, a Christo productus in lucem cum honore diuinae imaginis, carere non debeat luce rationis. ;

Primus

uitae fructus

est : causas

nosse

uiuendi.

Propter

hoc a domino facti sumus : ut auctorem uitae, profectibus honoremus ; ut, dum eiin hoc saeculo temporaria seruitute famu-

lamur, in illo saeculo beata [ab illo] perennitate ditemur ; ut odio iniquitatis et amore iustitiae, praesens magis uita in 10 perpetuam propagetur, quam in praesenti perpetua succidatur ; ut non tam immortalem illam mortalis absumat, quam

mortalem

immortalis

Absorbeatur,

absorbeat

—

sicut

apostolus dicit

quod mortale est, a «ita.

Militia ergo est, fragilis haec wi£a ; finis uero militiae, ui15 ta sempiterna — sicut idem apostolus dicit : Habetis frucLum. uestrum 1n sanctificationem,

finem uero wiiam aeternam.

Hic ergo (si uerae saluti consulit) non sibi auctor est, sed futurae usus : fructuaria enim est in hoc mundo per usum laudabilem terrenorum, proprietatem acquisitura caelestium.

1:Col*1,**9.

4939

Cot. s. '4-

14 Iob 7, r.

15/16 Rom. 6, 22.

Codd. : F!/Mt Inscr. INCIP SERMO EXORTATORIVS

SCI FAVSTINI EPI: CAP -XxXiIr (é/ adser.

HUM. $- Tu.rOcenI.) F. ; INCIPIT SERMO EXORTATVRIVS SE AGVSTINI Mf. 1 sapientig M7 (a/.z.) 2 ptimitus] pfaeditus FP? ; (penitus eg2.) eum] 5 Primx«x«us (2 I7, 4 non] s. suppl. al.zz. Pt 3 a] add. dó Mf cum F! 6 a domino] a«d«ó dno (pr. d eras., pr. n eras., o ex causam Mz eras.) F1 ditemur] 8 ab illo] oz. Mz v/8 famulamus Mz (a/.z.) 1n) Mz (a.z2.) 10 perpetuam] perpetuà donemut F! (edd.) ; ««ditemut (de eras., t ex s) M: 10/11 succedatur Mz (z]:z.) — 11 Mt(alz.) ^ perpetua] perpetuá Mz (a/.z.) adsumat M; ^ 12inmottalem inmortales M? mottalis««x (3 fere Ff. eras.) F. absorbeat] pr. b ex d F! (apostolus] apostolicus e42.) 13 mortal«5 (is malitiae ueto] resZi/ui ; ezgo F1/M (edd.) 14 Malitia Mz eras.) Mt (al.zz.) auc17 ueró Mt (al.z.) 16 sanctificatione M7 uita?] ozz. F* (ed2.) Mz tor] restitui (— "proprietarius" : cf. infra, lin. 19 **broprietatemz?") ; uictotia F! (edd.) ; 18 fututae usus, fructuatia] reszi£ui (cf. infra, lin. 18 usumz") ; futurae uictot MZ usufructuatia P! (ed4.) ; futuro (o ex e) xsclo (u eras., sclo ex sux) fructuatia Mf caelestium] celum M7 19 proprietatem] prosperitatem M7 (al.z2.)

708 20

HOMILIA L XII, 2

2. Sciendum itaque est, quod a//a sunt quibus utimur, alia quibus fruimur. Vtimur his quae in labore pertranseunt, fruimur his quae in beatitudine permanebunt; ista sunt necessitatis, illa sunt remunerationis ; in istis cum fine seruimus, in illis sine fine

25

regnabimus ; haec ergo toleranda, illa desideranda sunt. Nos uero, contrario paruoque iudicio, uitae huius abiecta diligimus, et illius concupiscenda despicimus; fastidimus illius munera, et huius amamus incommoda ; affectum, ad

30

inquirenda diuina nobis insitum : ab illius pulchritudine uelut uiua repercussi luce remouemus, et in foeditate istius occupamus. Ac sic famulam dominae iniquo iure proponimus, ueris fallentia praeferentes ; solida neglegimus aeternorum, et ludibria

35

40

sectamur umbrarum ; abutendis perfruimur, et abutimur perfruendis — illis itaque similes, de quibus legimus : E? fro mihilo habuerunt terram desiderabilem et non crediderunt qn. uerbo eius, [et cum illo exsule nihilominus audituri : .. heu! regna verumque oblite tuarum ! ; plenius de rebus utriusque saeculi] et euangelista testatur: Si in alieno fideles mon fuistis, quod uestrum esi quis dabit uobis ?.

20/4€ aptatum ex : Aug., De doctr. christ., I, r1z, 3 — 1v, 4 [CC a2, 8, 1/10 — 1/18]. 20/21 Aug., De doctr. christ., I, 1t, 53 [CC 32, 8, 1/2] (aliae sunt quibus fruendum est,

aliae quibus utendum, aliae quae fruuntur et utuntur).

22/23 aptatum ex: Aug.,

De doctr. christ., I, xz, 3 [CC 32, 8, 3/4] (sis quibus utendum est, tendentes ad beatitu-

dinem adiuuamur ...) ; c£. Aug., De doctr. chtist., I, xxxt, 54 [CC 32, 25, 3/4] (ea re ttobis fruendum esse tantum, qua efficimur beati, ceteris uero utendum). 384/35 aptatum ex : Aug., De doctr. christ., I, r1, 3 [CC 32, 8, 7/8] (5i eis, quibus utendum est frui uoluerimus, impeditur cursus noster et aliquando etiam deflectitur) ; Y, yv, 4 [CC 32, 8, 11] (conuersi ad fruendum bis, quibus uti debuizaus). 35/3? Ps. 105, *24. 38 Verg., Acn

DV» 67

40/41 Luc. 16, r2.

FuM:

20 itaque] ita M? 21/22 quibus ... quibus] que ... que M: 22 Vtimur] Vt] in ras. à litterarum Mt (al.z.) 23 ista] in ista M7 illa] necessitates M7 in llla Mt 24 remunetationes M7 fine!] finex (1 /. eras.) Mt fine?. fine (^ eras.) Mt 25 regnamus M7 toxleranda (pr. 1l eras.) add. in, de/. Mt 26 ueto] add. e Mz 27 despicimus] neglegimus M7 30 repercussa(pr. r ex s 84 foeditate] felicitatem M? alzm.) Mt 30/31 occupamur PF! (eg4.) 35 similis M7 (a/.z.) 36/33 abutendis perfruimur] ozz. M1 (ob bozzoeotel. ?) uetbis M? 37/39 et cum ... saeculi] oz. M? 37 nihilóminus F? 40 fidelis

Mt (al.z2.)

HOMILIA LXII, 2-3

709

Interrupto itaque itinere quod ducit ad patriam, sedem in medio itineris fundare molimur ; uiam pro patria miramur, et somnia pro ueritate complectimur; regnum disponimus in 45 exsilio, et portum collocamus in pelago. 3. Ad hoc itaque in huius mundi temporariam uenimus lucem : ut, dum hic peregrinatione utimur, ciues caeli efficiamur. Oportet itaque ut conuersationis nostrae commoda, in alterius temporis lucra proficiant ; nec uoluntati suae uiuat anima, sed 5o saluti, sicut apostolus dicit : Nemo sibi wiwit, et sibi moritur. Sed dicis : ''Cui uicturi sumus ?"'. Illi utique : qui seipsum pro nobis dedit, qui nos [iure duplici et] condidit et redemit. Ilhus est quod subsistimus, illius debet esse quod uiuimus. Fenerator noster est : de mantica domini nostri negotiamur ; 5; iustum est ut, a quo accepimus fecuniam, illi reddamus «suram — sed quod diximus : *Fenerator noster est', immo magis nos feneratores suos iubet esse, si uoluerimus.

Et : Quomodo" inquis "fiet ?stud ?". Quaestuosum cum eo ineamus negotium : demus ei uitae nostrae exiguum tempus 6o et miserum, ut ille reddat beatum ; demus ei tempus, quod, etsi non offeratur ex uoto, redditur ex debito; demus ei

annos, quorum et usus breuis est et ipsa breuitas incerta, ut ille compensatione incessante(r) restituat felicitate copiosos, longitudine sempiternos. O improuidi mortales, quid nos in 65 lucris pereuntibus occupamus ! Ecce uita aeterna uenalis est.

43 aptatum ex : Aug., De doctr. chtist., I, 1v, 4 [CC 32, 8, 8/9.12/13] (Zn parriam redire uellemus ...5 ... nollezzus cito uiam finire ...). 47 aptatum ex: Aug., De doctr. christ., I, xv, 4 [CC 32, 8, 5.15.17/18] (eaque peregrinatione utique ... utendum est boc zmundo ... aeterna et spiritalia capiamus). cf. Eph. 2, 19. 50 Rom. 14, *7. 51/82 cf. Phil. 2, 7.8. cf. Euseb. *Gallic.), Hom. rx, 5 [lin. 118/119]. 53 cf. Aug., Serm. xri, 2, 5 [PL 38, 2540] ; Euseb. *Gallic^, Hom. xvz, 2 [lin. 22] ; Hom. xxxvirr, 7 [lin. 216]; Hom. xz, 3 [lin. 122/123] ; Hom. xr1, 3 [lin. 43/44]. 55 Ps. 14, 5; cf. Ex. 22, 25 ; Leu. 25, 57 ; Deut. 25, 19 ; Matth. 25, 27 ; Luc. 19,25 ; 58 Luc. 1, 34. 65 cf. Aug., Serm. cxxvri, 5 [PL 38, 7079] (e£ Zazzen uenale est).

FiM: 46/41 temporatiam ... hic] uenimus hanc temporariam lucem ut dum F! (edd.) 44 peregtinationex (1 J/z. eras.) Mt efficimur M7 49 ptoficiant] perueniant

Mt

B50uiuàtM£(aLz.)

^ B2iutedupliciet] om. M? — B3est]om. Mt — 54

de mantica domini nostri] deintica domini nostri F! ; Dáüo (o ex e 2.7.) non Mf negotiamus M7 ; (negotiemur ez.) 55 ut] oz. F' (edd.) accipimus Mf terdamus F! D? uolumus F!(ed4.) 88 inquies fiat M7 Quaestuosum] quaiceioeeooer Mt (al.zz.) 59 iniamus Mz ei] enim Mz 60 ut] et M: 61 reddatur M7 62 ut] ad M? (al.zz.) 63 cessantem F'! (edd.) ; incessante M:

copiosus M?

64 sempiternus M? ^ improuidi mortales] ,npuita$ mor-

talitas F! (a/.z.) ; (improuida mortalitas eg4.)

710

HOMILIA LXII, 3-5

Et : "Vnde eam" inquis ''comparare poterimus ?"'. Non longe tibi peregrinandum est: intra te haec talenta, si requiris, inuenies, de quibus caelestis sapientiae doctrina testatur : 7o

Redem$ptio animae uiri, propriae diwitiae.

4. Quid est, quod diuitias nobis praedicat : quibus paupertatem Christus pauper asseruit, qui ad nos per prophetam

suum loquitur : Desideriwm pauperum exaudiuit dominus ? Redembtio, inquit, animae, $ropriae diuitiae. Quae sunt istae $ropriae diwitiae, cum omnis homo in hac luce proprium 75 nihil habeat ? — Nul enim, ut ait, intulimus in. hunc mun-

dum, uerum nec auferre quidquam ex eo bossumus : Nudi huc ingressi sumus, nudi hinc — illa, quae omnes exspectat, necessitate — migrabimus ; quid ergo dicere poterimus proprium nostrum, cum ipsum corpusculum, quo anima contine8o tur, hic remansurum

sit ?

5. Projpriae ergo diuwitiae nostrae, carissimi : fides nostra est, generosae animae uirtus ; religionis cultus, diuini timoris

affectus ; continentia corporis, cordisque patientia ; pax, caritas, mansuetudo, simplicitas. Haec sunt nostrae jropriae 85 facultates, istae uerae inseparabilesque d?witae : quae a nobis nulla poterunt necessitate separari; nulla inuidorum fraude, nulla hostium incursione, non denique morte ipsa interueniente diuelli. O uera bona, inter quae nulla nocere poterunt mala ! o uera 9o bona, quae sectatorem suum bonum faciunt! o fidelia bona,

quae possessorem suum numquam relinquunt, sed usque ad conspectum remuneratoris aeterni, bona conscientia prosequente, perducunt !

69 Prou. 15, *8. $2 Ps. 10, 17 (hebr.). GET 76/78 Iob 1, *21 ; Eccle. 5, *14.

93.74 Prou. 13, *8. 925/36 x Tim. 81.84/85 Prou. 13, *8.

FM:

66 ea inquid Mz 67 requites Mz 93 proprie] z ex a al.z. Mt Quae] Qua F: "A0 proprium in hac luce - F! (egd.) 75/46 hoc mundo Mz ab

noo Saeculo

migrabimus

77/58 hunc illa quae omnis expectat necessitate migrauimus Mz (a...) ^ 80 sit] est (£) M: 81 carissimi] fratres M7 82 generose animz] generosa animi F! (edd.) ; bis e ex a Mt timoris] *moris M7 (g/.zz.) 83 continentié Mz (al.zz.)

patientit M7 (a...)

^ 84 (Hae edd) ^ 88 a« (1 Jit. eras.) Mt — 8$ moré

Mz (al.z.) 89 poterunt nocere 92 aeterni] a27. dei M?

-— FP (edd.)

90 sectatorem] factorem M7

HOMILIA LXII, 5-7

711

Profectus ergo tuus, thesaurus tuus est ; fructus immacu95 latae animae, merces est gloriae de merito transiturae ad praemium. Offer deo corporis castitatem, restituet incorruptionem ; exhibe animae bonitatem deo, ille [te] transformabit in angeli dignitatem ; offer iustitiam, ille parabit coronam —

sed dum dico 'parabit', in futurum differre te uideor ; ecce : 1oo ipsa iustitia, iam corona est ; apud amatorem uirtutis : uirtus ipsa, iam praemium est ! 6. [Quae cum 1ta sint :] propter beatitudinem tuam, offer deo salutem tuam. O quale praemium est ! o quale pretium : quod, cum dederis, tecum remanebit ! o pretium : quod a te 1o; expenditur, sed magis, dum praerogatur, augetur ! Et : Quae est" inquis "haec uita, quam nos emere oporteat ?"'. Ipse est dominus noster Iesus Christus, qui de se in euangelio dicit : Ego sum wa et ueritas et uita. Et reuera dignum est, ut ematur a te : qui est uenditus 110 pro[pter] te ; qui ideo te ineffabili pietate quaesiuit : ut tu illum disceres et desiderares inquirere ! *. Dicitur interdum quasi res magna in sermone communi : Quantum habes, tantum uales. Tu uero, si uolueris : plus accipies pro te, quam habes in te.

96 sqq. cf. Euseb. *Gallic.', Hom. xzvr, 6 [lin. 59 sqq.]. 101 i27 praeziu est] cf. Euseb. *Gallic., Hom. xrr, 4 [lin. 66] ; Hom. xrvz, 5 [lin. 49/50]. 102 Cic., IntGatil Ievoero c TID rpe26/: DV vEEIS 18): EV xtodo3:06.a0; Aue DDestrins enis XvrsVAVIco DXo

Eso

D

vi[CG 50. 126; :76/771512145401::204015/7/53339.

12455262163]506;2106/107 cf. Aug., Serm. cxxvir, 5 [PL 38, 7079] (ezze 5i uis). 108 Ioh. 14, 6. 113 Prouetbium uulgate, apud : Aug., Serm. cxxvir, 3 [PL 58, 707(O.0»] (Zantusz ualet, quantum. babet ...; noli quaerere quid *babeas!, sed quales *sis" [cf. Horat., Satyt., LI, x, 62 : « INZ/ satis est » inquit « quia tanti quantum *habeas?, *sis? »] ... tantum ualet, quantum es tu). 114 cf. Aug., Setm. cxxvir, 3 [PL 38, 7070] (Ze da, e£ babebis illam ... ; ecce tu qui es, qualis es, da te illi rei, et babebis illam ...).

FuMt

94 tuus?] oz. M:

94/95 immaculatus F* (edZ.) 95 transitotie Mz 96 testituit M7 97 animi FP! (ed2.) ttansformauit M7 98 patauit corr. al.zz. 99 patauit corr. az. Mt — infututo differi te uideo M? — 100 ipsa] oz. Mt 102/103 offer deo salutem tuam ozz. Mz 102 Quae cum ita sint] ozz. M? Mt 106/107 106 in«quis (1 Z£. eras.) Mz 105 sed] qui M7 (ob bozzoeotel. ?) oportet M; —— 107 qui de se] quid-« (2 ///7. eras.) M? — 108 et!] oz. F* (edd.) 111 110 propter] pro M7 109 est uenditus] uenditus €8* — Mz (a/.z.) 114 Mz oz. interdum] 112 (al.z.) Mz desideratis disceris M* (al.zz.) accipies pto te] accipete x» (2 fere Jit. eras.) Mt

712 it;

HOMILIA LXII, 7

Ecce seipsum tibi auctor tuus, ecce dominus tuus, in uicarium tui commercium largiri dignatur : ut eum uersa uice tu ualeas, qui in tua redemptione te ualuit ; in saecula saeculorum.

FM: 115 ecce?] et P! (e44.) ^ tuus?] oz. F' (ed4.) ^ 116 largiri (-re Mz) dignatur] largietur. dignatur F! ii7tu]oz. M: (ualeas]ueliseZZ.) ^ tuiM; (ualuit] uoluit e4Z.) ^ 117/118 in saecula saeculorum] oz. F* (ed4.). Expl. EXPLICIT SERMO EXHORTATORIVS F'! ; oz, Mf.

CAPITVLVM XXXIV

HOMILIA

LXIII:

SERMO CVM POST ALICVIVS NECESSITATIS MORAM AD VRBEM SVAM SACERDOS ADVENERIT

nano

A 208 E

d

«dm

Ed

reum

*1A

-

4

a

*

(F-. E

wu ape tae »

us

d:

Eau

Cab

-

»,

9

en

d

B

Eus

Ze m. UM y

E

üt

"| BT

d.

Md

XY

J|

A

'

sodiiteqNears

e ;

E

I

cai

OHHER ALUNOME

2

C0 P

20€

M

!

,

uam LM - Matene erp roa3v INS Te —

!

YINAU

E

AR 4. POT AOER

2e

[

Les

!

*

D

Doo

E

nd

QES-

nd

R

-

UN

PM

"2 4

u

HOMILIA LXIII (62) SERMO CVM POST ALICVIVS NECESSITATIS MORAM AD VRBEM SVAM SACERDOS ADVENERIT

MONITVM Codices :

F1

:BnussEL, Koninklgke Bibliotbee&, 1651-52, s. 1x in., f. 77-78. Editiones : LI

MBvP 6 PL$ 3

: col. 6809-9 ; Sermo vr. Cum post alicuius necessitatis moram ad urbem suam Sacerdos aduenetit. :col. 677-679 : Sermo 62. Sermo cum post alicuius necessitatis motam ad urbem suam sacetdos aduenetit.

Redintegrationes :

lin. 64/65 : Illa ... ueniemus

Enus.G.Xu

:

: (Eusebii *Gallicani?) Homilia xrr, 5 [lin. 64/66].

LXIII

SERMO CVM POST ALICVIVS NECESSITATIS MORAM AD VRBEM SVAM SACERDOS ADVENERIT 1. Primo loco uberrimas deo nostro reddamus gratias, quod humilitatem nostram optatissimo pietatis uestrae conspectuQ» repraesentauit,

;

1o

15.

20

25

ad quem,

etiamsi celerius recurramus,

nescio quo genere ardentissime redire nos credemus, quia desiderium, quo merito erga uos aestuamus, magis caritati nos sentimus debere quam tempori. 2, Et forsitan apud uos, sufficienter excusare nos possit redditum ecclesiae ac sacerdotibus dei fenus inexsolubile pietatis ; apud animum uero nostrum, sollicita erga uos sedulitate pendentem uix ullam potuimus recipere satisfactionem, sed affectus uester, cuius idoneum testem tenemus affectum nostrum, ipsam regrediendi impatientiam temperauit : nescio quo enim genere securus quisque illis ad tempus deest, a quibus se intellegit. desiderari. 8. Quod si quis incusandam putat tarditatem, accuset primum temporum difficultates. Sed uera desideria quaerere sciunt quasi nesciunt, et nihil in neglectum suum agi putant ; nec solum moras, sed etiam causas computant, allegantque apud se tacite occupationes ipsas multiplicium negotiorum et hinc inde nascentes nexus et laqueos necessitatum. 4. Itaque tardius reuertentem, etsi exspectantium incuset auiditas, sed excuset caritas. Cessat murmurationis querela, quia exspectatio ipsa de gratia est. Facile ignoscunt, quia et illum, quem desiderant, mutuo desiderare cognoscunt. Scimus quidem nos paulo tardius regressos fuisse, sed apud utra(s»que partes, ut a nobis, causa est : absentia nostra non desideranti per affectum excusabilis fuit ; qui desiderauit, offendi non potuit ; qui offensus est, de-

siderare nesciuit.

God.

Pt

Inscr. INCIPIT SERMO CV POST ALICVIVS NECESSETIS (5c) MORA AD ORBEM SVAM SACERDOS ADVENERIT- CAP «XXXIII- (e£ adser. mum. 6« m.recent.) Ft. 2/3 conspectu P! *? fotsitam FP! (nos] ozz. edd.) 8 fenus] 7/a edd. ; funus FP! 12 tempetabit FP! (edg.) 16 difficultatis F1! 1? puxtant (1 Zi. eras.) Fi 18 allegantque] alligant. que FP! 19 occupationis F! 22 quetella F1 25/26 tegtessus FP! 26 utraque FP!

718 3o

HOMILIA LXIII, 5-8

B. Vtinam, inter haec: quam uobis gratam esse nostram praesentiam credimus, tam uobis praesentes prodesse possimus secundum hunc affectum uestrum. Si aliquo egredimur, etiam uos, ut sic dixerim, tardius regredi facitis.

Lenta (m? enim quodammodo regressionem, non

55 solum alicuius rei necessitas sed certa etiam de uestro amore securitas et, quod plus est, refecit sollicitudinem nostram pietatis uestrae explorata in dei timore deuotio; cum metu

enim et tremore in uestram salutem operamini, non solum in praesentia nostra sed multo magis in absentia : et merito se 4o unusquisque uestrum ad curandas animae suae causas etiam nullo instigante compellit. 6. Ouod si gratum est dilectioni uestrae recte agere sub oculis nostris, quanto magis gratum esse debet sub oculis dei ! Itaque, etiam quando pastor absentat: praesens sit futuri 45 iudicii timor, praesens sit mordacissima aeternarum necessitatum sollicitudo ; atque, etiamsi deest qui perurgere possit ad implenda quotidianae redemptionis officia, perurgeat se homo ipse qui solus s/ab?t ante tribunal dei cum actibus suis. Quid autem exspectat quisque ille ? aut alio compulsus sa;o lutem sui quodammodo alteris praestet, quicumque, ad diem reddendae rationis, ad excusandum se, praeter se alium non habebit ? *. In qua quidem extrema tribulationis angustia, omnibus consolationibus procul positis, sola nos opera nostra, egenos 5; rerum omnium,

circumdabunt.

Quae etiamsi fide(1», miseri-

cordiae, castitatis fuerint meritis commendata : sic quoque — pro eo quod parum inquisierimus —, magnitudo praesentatae remunerationis, dolorem nobis paenitudinis irrogabit. Intolerabilis erit maeror: proprio crimine de caeli regno 6o aliquid perdidisse. 8. Et ideo unusquisque nostrum, exspectare non debet ut ad profectum suum ab alio perurgeatur, qui non contentus erit

48 Rom. 14, 10; 11 Cot. 5, 10.

(01:75:10;

50/61 cf. Matth. 12, 36 ;Rom.

T/DET2 NLICDÉANIa UIT NIS POL 56.

F:

30 (uobis] nobis eZ.) 31 praesentis FP! 34 Lenta tremorem F! 40 ad curandas] accurandas F! 46 perutrgueat Ft 49 (aut] an ut edz.) 54 nostra egenos] F! ; (nostrae redemptionis egenos 247.) B5 fide F! 62 perurgueatur F!

P! 38 tremote in] peturguete EF! 44 resZ/zi ; nostte genus 58 intogauit PF! (edg.)

HOMILIA LXIII, 8

719

(Cut) 0n die illa pro se alius coronetur. Illa ergo alacritate si fieri potest, illoque iam gaudio si 6; uoluerimus, ad dei nostri promissa ueniemus. 63 Matth. 7, *22.

64 cf. Euseb. *Gallic, Hom. rxiv, 9 [lin. 124].

F:

63 ut] oz. F1.

Expl. ExPLiCIT SERMO F1,

-d

oma

IL

í

»"[

D

$

JEDE

mone d

DU

5 -

«etia.

tud

nedum aliers "tezen iras- " -

35 -

2

e

—

Y

d

r

jue

2PsS$9A715 e

er

.

|

it f

aliti &

gresxh

foem.

6.

Dias

e

rer

au. t!

mec

ràtà in del timore€ X sss citt ealotem opeó

cumeoxdti

-—

TAB,

ie:

SLM

SE

$4 £T ogretum extodücctioni

25114f»

, Wo6

wi toblte 3nagris in anth f

vtov sed. copusAun

e tpsodileear x«l

driwc

n

"vie (GA£IA gcóbon

|

—

-

ce

Li

gu

vu

si f ry quaando: pair abesatat *recen sit AT at SüdicaL hon, ^ cios $4 iecdactedma anterbartn f

i.perungere -y

iban, —— dom tyr eal iani! cones nion iau vv vnpittonio c

, -

Mwx. qe

!

;ohen vd

,.51

ac" B

E

Y

iedetio

zr 1

at

tete 4 dne. Ter 2 EI

wicietode,

dw

)

4 ud cpi oria nij. Ty

Ir mend

Kk ee abe it

i

- DM

allato

n.a mulie Inn. d pra

prmetiat, qui: umet. zd d

estt

ux

ài t md

qxterns ut

um.

A

sob

apu,

t

ae, proeter En afhim.

I

-

f

3

M

L

|

* eié quongue

paesitudisis irzogabits

ovt

-fUabR

ul, ex

?

tiostra,

fedect »,oe

68 m, mutemiznda praesen:

;tes f

GEN

cams sedata

Uieicciit/

NO

oa aug tistin: à m

jos

orc.

r5

4

cmi

^e

rael ——

Lare tov dabétrut ad

on. cni. uot contenkus att vo

M

Ini31 cf. Masth. s, 467 Rota.

» |

i au i

Y t

ed (^s

Wa. Lees

ahipskaa .B s)

"i

qd 43

$55

women

9d pent hun vo ds vise

Do

Hh

m $8

Ft"

zc vow.

veri

Au

0M

,

oc

t

"P

v yn!

m ic.

'

e

|

E di

]

"n

CAPITVLVM XXXV

HOMILIA

LXIV :

HOMILIA S. FAVSTINI DE EO QVOD DICIT IN EVANGELIO : «OPORTET SEMPER ORARE ET NON DEFICERE »

"TEXXX urttMAD

CFI ALIIMOR

2

T

DIET

- AAA WA SV 6* SANSO xS We TATAQAO (352421380. ACA TR Ó

NM

Lal »

(

n fa

,

-

HOMILIA LXIV (63) HOMILIA S. FAVSTINI DE EO QVOD DICIT'IN'EVANGELIO* «OPORTET SEMPER ORARE ET NON DEFICERE »

MONITVM

Codices :

Rs

:RoMA, Biblioteca Nazionale Vittorio Emanuele II, V.E.x19o (Phillipps 8400), s. IX in., f. [125-125Y] 125Y-136Y.

F!

:BmussEeL, Kominkljke Bibliotheek, 1651-52, s. 1x in., f. 78-80.

Edihiones :

MBvP 6

: col. 6809-6824 : Sermo vir. De eo, quod ait in Euangelio : Oportet semper orate et nunquam deficere.

TN.4 5

:f. 55-60 — (Homil. Ottob. [Rz] Homilia [36; 35] 33 [cf. GnÉGorRz, Les bozéliaires du Moyen /Age, in Rerum Ecclesiasticarum Documenta, Ser. Maiot, 1v (1966), 148].

PLS$ 3

Á:col.679-683 : Sermo 65. De eo, quod ait in euangelio : Oportet semper orare et nunquam deficere.

Redintegrationes :

a) lin. 3/6 : dicit ... petseuerando : Enu;.G.Xxxvmt

: (Eusebii *Gallicani") Homilia xxxvui,

1 [lin. 4/7].

b) Jin. 28/29 : featus ... sanctificatur :

Eus.G.XV : (Eusebii *Gallicani") Homilia xv, 2 [lin. 15]. Eus.G.XXXIV — : (Eusebii *Gallicani'") Homilia xxxiv, 5 [lin. 98].

c) Jin. 61/67 : certemus ... iucundior :

Eus.G.X1v

: (Eusebii *Gallicani") Homilia xr1v, 6 [lin. 70/76].

d) Jin. 68/71: Qui ... eructet :

Ens. G.X11v

: (Eusebii *Gallicani") Homilia xrrv, 3 [lin. 32/36]. e) Jin. 74/84 : Ita ... corrumpit :

Eus. G.Xuiv

: (Eusebii *Gallicani") Homilia xr1v, 4 [lin. 41/50].

£) Jin. 75/84 : ita ... corrumpit : Eus.G.xuu

: (Eusebii *Gallicani") Homilia xr1, 7 [lin. 90/98].

MONITVM g) Jin. 85/98 : Et sicut ... descendet : Eus.G.Xvv

: (Busebii *Gallicani") Homilia xr1v, 4 [lin. 51/59].

h) Jin. 166/167 : de peccato ... serpentis : Eus. G.11u

: (Eusebii *Gallicani?) Homilia rrr, 6 [lin. 67/68].

1) Zin. 187/189 : sicut ... peccatorum : Eus.G.XVv

: (Eusebii *Gallicani') Homilia xrv, 7 [lin. 94/96].

p Jn. 196/197 : ut terminum ... profectus : Eus. G.Lv1

: (Eusebii *"Gallican??) Homilia rvi, 9 [lin. 130/131].

725

M e

HN

micum "p Pu Ptr ""

Ciges

Don

»

B m

i2

vu

ura

NU.

M

-

av. ja

:

(d "M:

,

" UD. ila adl uMn js

hors DAN. "

edet a pe u rm

— :

yuan ».NolM

a" ,

niqupdens d. --— T[

n | pnPI-'niphefe m vi uf i:a Uv fos y

(x

Dr

Ó

v

-

"347

me

-

LXIV HOMILIA

S. FAVSTINI

DE EO QVOD DICIT IN EVANGELIO OPORTET SEMPER ORARE ET NON DEFICERE

A

1o

1. Vult dominus noster absque dubio misereri, qui se praecepit exorari. Non erit difficilis ut inuocatus non exaudiat, qui importunitatem supplicantis exspectat ; et ideo dixit : Petite el dabitur uobis, quaerite et inuenietis, bulsate et aperietur uobis. Peiamus itaque orando, quaeramus laborando, $ulsemus perseuerando. 2, Sed quod dixit : Oportet semper orare, quaeritur 'quomodo teneri possit continuatae orationis intentio'. Si deo semper placita gerimus, semper oramus | Ad conferendam misericordiam, non minus deo opera quam uota constringunt ; orandi est fructus illa agere, quibus orationis commendatur effectus. Quid est autem, quod dixit : Semper orare et non deficere? Id est, ut talis sit fiducia deprecandi : ne fides deficiat ob-

I5 tinendi,

20

:

praesertim cum

te, et dominus

ipse corroboret, et

constitutum a domino tempus inuitet. 9. Refertur in genesi : quomodo 2er quadraginta dies et nocies luii dominus swper terram, unam daturus super omnem carnem, diluuio superueniente, sententiam. Quanto nunc clementius cum praesenti agit, pius restitutor, aetate !

Inscr. Luc. 18, 1.

3/6 Matth. 7, 7 ; Luc. 11, 9.

Gen Tm eEro c ccfo (3617925 5/5 7554»

4.9.12 Luc. 18, 1.

i7

19:c£ Gen 727.

Codd. : Rz/F:

Inscr. OMELIA SCI FAVSTINI- DE EO QVOD DICIT: IN EVANGELIO: OPORT& SEMPER ORARE: & NON DEFICERE R;/; INCIPIT SERMO DE EO QVOD AIT IN EVANGELIO QM OPORTET ORARE ET NVMQVAM

DEFICERE- CAP :XXXV- (e£. adser. num. T« tn.recent.)

T3 1 misetere R4 2 exotate R4 non] oz. F* (MB»P 6) 3 oportunitaté Rz supplicantes Rz dicit F* (MB»P 6) 4 (dabitur uobis] accipietis Eus. G.XXXVHI) uobis!] ozz. Rz 5 (pulsemus] 4477. desiderando pulsemus ptoficiendo pulsemus Eu;,G. XXXVUT) 6 persceuerandü Rz * quod dixi F! ; (quid dixi MB»P 6) 9 conferenda Rz 10 deo] di RÓ& 11 comedetur Rz 12 affectus F! (MB»P 6) 13 Quid est autem] quidem aut Rz non] oz. R^ deficeret R5 14 sit] oz. Rz fiduciá Rz 15 praesertim] ptestet Rz cortobores F! et?] ut Rz i7 Profertur Rz diebus Rs . 17/18 Quansuperuenienté Rz 19 diluuium Rz/F! 18 pluet Rz noctis F! tü Rz 20 pius] ipsius Rz ; prius F1 testitutor] testituitut Rz

728

HOMILIA LXIV, 3-5

In illis quadraginta diebus : reus deo mundus, naufragi[i] orbis exundatione, consumitur; in istis: reus sibi mundus diluitur,

2

A

30

non deletur. Illi dies ad triste hoc ministerium fuerant deputati : ut peccatores generaliter perderent ; isti uero : ut in eis specialiter peccata donentur. Illi seruierunt irae dei, ad ultrices aquas caelitus profundendas ; isti militant clementiae dei, ad misericordias largiendas. Tunc caelum patuit imbribus; nunc [patet] precibus. Mira benignitate : reatus aboletur, reus sanctificatur. 4. Ac sic, illius temporis famosa damnatio, nostrae absolu-

tionis praefiguratio erat. Sicut enim tunc, ad expiationem illius saeculi, post iniquitatum plenitudinem, furentium elementorum irruit plenitudo : ita nunc credendus est dominus noster, de gratiarum suarum

nubibus, pluere indulgentiae [et innocentiae] munera, infundere rorem salutis et uitae, apertis caelis benedictionum suarum imbribus replere terram, et animas peccatis aridas donis sancti spiritus irrigare ; et T obtinente abstinentiae merito, lacrimarum rigatu T, infectas maculis conscientias uelut inuisibilis 4 o quodam misericordiae suae intellegendus [est] purgare diluuio. 9. Ergo, quia bene nouimus neque ullam christianam latet animam : quia in his diebus publicum deo exhibet omnis terra pro publica redemptione famulatum, et conspirantibus studiis fidelium uniuersitas deuota populorum quodammodo in 4 obsequia diuina coniurat — quo quidem tempore etiam imprudentium pectora cruda paganorum in stuporem quen3

V^

VA

21 Gen. 7, 17.

Ra/F:

21 In] oz. F* (MBvP 6) naufragii Rz ; naufragio F! (MB»P 6) 22 exundationé Rr mundus] adZ. id est genus humanum Rz (forz. e glossa in textum irrepta) diluetur. F! 23 tristes Rz mynistetium R5 23/24 depotati Ra 25 donetur Rz 26 (fundendas MBP 6) 28 nunc] nec Rz patet] om. Rn benignitatem Rz aboletur] ambulet Rz ; abolitur F! ; (absoluitur Eus.G.XXXIV)

29 sanctificatus R5 ; (diluitur Ezs.G.XV ; abluitut Enus.G.XXxiv)

30 sic] si Rz damnatio nostrae] damnationé Rz 80/31 absolutiones Rz 32/33 iniquitatum plenitudinem] iniquitas cü leuitudiné Rz 35 indulgentiá R5 et innocentiae] om. Rn 36 rore Rz salutes Rz caelis] 244. id est predicantibus apostolis Rz (for£. e glossa in textum irrepta) 3? doni Rz 38 intricate F! optinenté Ry metito] ozz. Rz 39 rigatu] ozz. Ru infectas] -S suppl. al.zz. Rn maculis] eZ. et Rz inuisibilis F! (MB»P 6) 40 est] om. Rn 41 ullam] illam Rz 42 quia] quod F! (MB»P 6) deo] dríh Rz 42/43 omné terrá Rz 43 pto] ozz. Rr famulantur Rz ; (famulatum MB»P 6) 44 uniuersitas] uni usitas Rz quod admodum R; 46 inprudentum Ft! 46/44 quendam] quedá Rz

HOMILIA LXIV, 5

729

dam, conscientia trepidante, uertuntur, et, toto ante conspec-

tum domini procumbente mundo, brutae gentes admiratione feruentissimae deuotionis hebetantur — ; nos uero : quales his 5o diebus esse conueniat uel quam modestos atque concordes quamque deo subditos [esse] oporteat, aestimemus. , Ecce: ferae immanesque nationes, positis armis, intra sinus innocentiae continentur; cruenti bellorum tumultus, profundae pacis silentiis comprimuntur ; arriani et diuersi hae5; reticorum populi, panis et aquae perceptione contenti, contritione crucis et afflictione corporis delectantur : erigere et superstruere contendunt aedificium bonorum operum, qui non habent fundamentum. Quapropter nos, quibus dominus perfectae fidei contulit 6o fundamentum, in hoc commoti orbis ardore unusquisque 7o wirili boriione certemus : quis nostrum, his praecipue diebus, in opere dei promptior, quis in oratione feruentior, in lectione sollicitior, in castitate sit purior, in corpore honestior, in

sobrietate parcior, in largitate profusior, in corde sincerior, 65s quis in ira mitior, in mansuetudine

moderatior,

in risu ra-

rior, in compunctione profusior, in grauitate fundatior, in caritate iucundior.

B2 ferae immanesque] cf. Cic., De inuent., I, rr, 2 (ex feris et ivamanibus) ; e.a. positis arzis] cf. Cic., Epist. ad fam., vr, 2 (arzzis ... positis). 60/61 Tac., Agtric., XLv ;

e.a;

Rna/F!

48 btutea 47/48 conspectu Rc tota Rn 47 conscientiá trepidantem Rz 49 inuitantur Ry; admirationé Rz gentes F! ; (brute agentes MB»P 6) 51 (deo] concotdis F* 50 modestus Rz/F! qualis P: hebitantur F! in52 inmunesque Rz esse] oz. Rz subditus Rz add. suo MBvP 6) 53/864 ctuenti] credeli F* ; (crudeles MBvP 6) 53 innocentiü Rz ter Rz

arriani et] arrianihec Rz; atrianie FP! 54 pacis] patis Rz profunda FP! 85 panis et aquae perceptione contenti] paganis et aqua pteceptioné contempti Rs contendunt] conB4 et] oz. Rn 56 adflictioné Rz 85/56 contritioné Rz 59/60 quibus ... fundamentum] 69 Quapropter] Quia propter Rz dita Rz 60/61 60 in hoc ... atdote] oz. R» 59 profectae Rx om. F* (MB»P 6) 61 certemus] testemus R7 ; (certetis pfo uirili portione] pet zeli ardore Rz (his praecipue diebus] oz. (nostrum] uestrum .Ezs.G.X*LIv) Enus.G.X1AV) sit] 63 castitaté Rz 62 orationem Rz Eus.G.XIAV) ; (cf. infra, lin. 121) 63/64 (in cotpote ... profusior] in sobrietate [a44. sit] parcior in [a22. om. Rn 64 paxtiot lactimarum] largitate profusior in corpore honestior — Eus.G.XLIV) 65 sincerior] sentiori R5 prefusior Rz (4 lit. eras. uel euanid.) Rn 65/66 modetatior] modestiot Rz (Eus.G.XV [cod. H1]) mansuetudinem Rz ptofusiot] propositior Rz ; (fetuen66 conpunctionem Rz fiso rapiot Rc fundatior] profundatior Rz tior Eu;.G.X11V)

730 79

HOMILIA LXIV, 5-6

Quid enim prodest, si uinum forsitan parum bibamus et, turbata mente, amara discordiae ebrietate potemur ? quid prodest, si exterior salutifera poculorum parcitate se maceret, et interior mortiferum uirus odiorum uiscera infectus eructet ? — De tali ebrietate propheta commemorat : Fel draconum winwm eorum, el furor aspidum insanabiis. diabolus, cum

6. Ita autem interdum

75

8o

aduerterit anmam

fide uacuam et dei.timore nudatam, ita diuersis passionibus inebriat mentem : ut, quando aut maledicimus, aut obtrecta-

mus, aut irascimur, aut fraudes et falsitates adulterato sigillo ueritatis operamur, quando haec agimus, aliis nos nocere credamus. Sed non ita est : uniuscuiusque uitii malum in suum recurrit auctorem (sicut dicit : P", s? malus fueris, solus hauries mala) : suam linguam maleloquus maculat, suum cor

obtrectator

exulcerat,

suae

mentis

lumen

iracundus

obcaecat, suam inuidus animam uelut quadam rubigine pestifero liuore corrumpit.

70/71 cf. Caes. Arel., Serm. xrvr, 1 [CC ros, 211 (202), 20/21] (uz interdum necesse babeant uiscera mimüs poiu plena per uomitum relaxare). 72/43 Deut. 32, *35. 94/78 cf. Euseb. (Gallic, Hom. xxxvii, 6 [lin. 202/206]. "4/45 Is. 29, 8; 226: 80/81 Prou. 9, *12 (LXX). 83/84.(85/88) cf. Caes. Arel., Serm. xc,

$ [CC 105, 373 (557), 23/25.26].

^ 84 Luc. r2, 35.

Ra[F1

68/69 Quid ... potemuft] qui a uino se abstinet et in sensibus uirus amarissimae discotdiae ebrietate turbatur Er. G.XMV) 68 si uinum] sibi num Rz (e Jzeris gale compactis) bibas R5 68/69 turbax (1 //£. eras.) Rn 69 amare discotditet Rz pottemur Rz; portemus F! 69/70 (quid prodest] qui inquam Eus.G.XUv) 40 (si exterior] extetiote Er. G.XL1V) se] oz. R5 (macerat Eu;.G.X11V) "1 (interiof] zd. eius Ezr.G.X11V) uitos Rz/F! (eructat Enus.G.X1AV) 72 tale Rr 73 insanabili F! 74 auettetit Rz anima R5 45 et] ex Rz nudatam ita] nuda tanti Rz diuetsis] dediuetsis Rz «6/2 (aut itascimut aut obtrectamus aut maledicimus - E;.G.XHM ; aut maledicimus aut itascimut aut obtrectamus ^ Es.G.XLlY) obtractamus R5 v? itascimus Rz/F! **/48 (aut? ... operamur] ozz. Eus. G.XIALXLIV) ** et] aut R5 falsitates] falsitatis aut Rx 78 (quando ... agimus] ozz. Eus. G.X1ar) 79 Sed] et Rz (est] adZ. catissimi nam Ezs.G.XU ; g24. nam Eus.G.X11V) 80 tecuttet Rs; (redundet Ez;.G.X1uT) 80/81 (sicut dicit Fili ... mala] in quo illud quoque Salomonis impletur Fili ... mala $057 cottumpit [aspergit] Jm. 84 zr. Enus.G.XLm) 80 dicit] dixit F* (MBzP 6); (add. setmo diuinus Ezs.G.X11v) fuetit Rz 81 sua lingua Rz 82 obtrectatur Rg/F! 83 (animam inuidus -— Em;.G.Xlam inuidiis Rz 83/84 uelut ... cottumpit] ueneno liuotis aspergit Ez.G.XUU ; uelut tinea cottumpit Eus. G.X14V) 83 rubiginem Rn 84 liborem Rz

HOMILIA LXIV, 6-7 8;

731

Et sicut exulceratis parentibus nascuntur uiperae — sicut, inquam, nasci uiperei fetus disruptis matris uisceribus asseruntur —, ita humana praecordia, ipsis primitus quas conceperint passionibus, dilacerantur. Illa, inquam, praecordia, de quibus uitiorum generatio serpentina profertur, ipsa primitus

go monstruosa partus sui fecunditate uiolantur —

de hoc partu

dicit sermo diuinus : Ecce farturiit iniustitia (m), concepit dolorem et peperit iniquitatem. Conuertetur dolor eius in capite eius, e àn uerticem vbsius iniquitas eius descendet. v. Cum haec ita. sint : quomodo effugere possimus exitiabile 9; contagium

peccatorum,

docuit

nos

sermo

diuinus,

dicens

:

Tumor domini expelli beccatum. Mutemus ergo studia, corrigamus mores, ut ad ianuam diuini timoris possimus accedere — de quo dicitur : Principium sapientiae timor domin. Non autem in hoc solum est diuini timoris officium : ad do-

10o mum dei corporaliter [conuenire et uisibiliter] genus flectere ;

sed : animam, supplicationis affectu, impetrationis fructu dignam facere, et ad exorandum, fide et operibus, praeparare, ita deo praecipiente : Ane orationem $raepara animam tuam. Intraturus ergo aedes sacras, foris prius depone graues 10; curarum

catenas, et, absoluto corde, absoluendus ingredere.

85/88 cf. supra, ad lin. 83/84.85/88. 85/87 cf. Plin., Nat. bist., X, 169-170; Prudent., Amart., 581 sqq. [CC 126, 156] ; Symphos., Aenigm., xv, 1 [CC 1334, 636]. 91/92 Ps. 7, 15. 92/93 Ps. 7, *17. 94 Zeno Veron., Tract., I 2, V5 I3 [CC 227 18; 110] 56.2. 95/97 cf. Euseb. *Gallic.', Setm. extr. 9, 11 [lin. 109/112]. 96 Eccli. 1, 27. 98 Iob12875528 * Ps: oT10.0 1905 PrOUL 21205771

OPTIO 1525226 Eccli re FG.

103 Eccli. 18, 23.

RaJ[F1

85 uipe««te (2 ZU. eras.) F* 86 (matrum Exas.G.XHIY) 86/8? adsetuiuntut 88 illà $7/88 ceperant Rz ; conciperint P? 87 (ipsius Ezr.G.XHY) Rs inquam pfecordiá Rz 89 (serpentina] a4Z7. ipsa Eus.G.XHIV) (primitiis MBvP 6) 90 partu] pastum Rz (sui] oz. Eus.G.X11V) (hoc] tali Eus. G.XLv) 91 partutiet iniustitia Rz/F! (Eur.G.XVV [a/iquot codd.] ; add. et Eus. G.XLIv) 92 (caput MRoP 6 [cum V'ulg.]) 93 et ... ipsius (eius)] ».7. F! uet94 discedit Rz; descendit F! ipsius] eius F* (MB»P 6) tice Ru/F1

effugate possumus exsatiabile R5 ita] oz. F* (MBwP 6) haec] oz. Rn 97 studium Rz 96 ego F! (al.z.) peccatum Rz 95 contagio P! diuini timoris] diuinitatis mori Rr» (e Zferis zzale compactis) mores] mors Rz diuini timoris] adiuinitati moris 99 est diuini timotis officium — F! (MBzP 6) (genuflectere conuenite et uisibiliter] oz. R5 100 dei] düi Rz Rn 102 dignum Rz; digna FP! fructá Rz 101 affectüà. Rz/F* MBP 6) pteparat Ry —— 104 103 precipientes an te Rz fidé Rz ad] oz. Rn primum FP! (MBoP 6) sacta Rn aedes] et est Rz 'Transiturus Rz

732

HOMILIA LXIV, 8-10

8. Cum ergo in ecclesia positi sumus, ita se unusquisque nostrum admoneat et arguat : dicens : ''Quare [in cultu dei et in tempore orationis, quando aut lector aliquis aut minister dei uerba dispensat : quare] alius plus quam ego deditus est silenIIO tio ? quare plus defixus auditu ? quare ille attentior lectioni ? cur maiorem taciturnitatem exhibet (et? disciplinam ? Ego, qui in actu saeculi, in cupiditatis parte, in ordine dignitatis, nulli uelim deterior, inueniri : cur minor in spe salutis appareo ?", Graue autem in utroque teporis et infidelitatis uitium, 1j stantes in loco sancto ante praesentiam maiestatis : aut non respondere, cum psalmus canitur, aut, cum lectio auribus ingeritur, non tacere ; duplicem nouerimus esse culpam si, conuenientibus nobis ad famulatum diuinae confessionis et laudis, I20

unum idemque oris nostri ministerium : nunc gloriae claudatur, nunc reseretur iniuriae. 9. Sic ergo, his praecipue

diebus, in honore

dei, sollicito

inuigilare debemus affectu : ut inter diuersa mundi totius uota, uel maxime inter illa quae diuino digna sunt sacrificio, nostra quoque mereatur inseri oratio. Illa itaque alacritate, 125 illa spe, ab unoquoque nostrum gratia religiosi muneris offeratur : quasi in praesenti retributio annumerata pensetur. Multum autem est, quod dominum nostrum ad exaudiendum in (h»ora supplicationis inclinat timoris sollicitudo cordisque contritio. 130 10. Ipse dominus in euangelio formam dedit : quali et quam attento animo in ecclesia stare debeamus, pharisaeum et

publicanum in oratione describens ; nam, cum pharisaei uani-

124 cf. Euseb. *Gallic.', Hom. xr, 5 [lin. 64/65] ; Hom. rxrrr, 8 [lin. 64]. Sqq. cf. Euseb. *Gallic.', Hom. rrr, 5 [lin. 41/47].

130

Rza/F!

107/109 in ... quate] ozz. Rz 109 est] ozz. F* (MBvP 6) 110 auditü Rz illi Rn (recte. ?) lectioné Rz i11 maloré Rz et] oz. Ra[|Ft 112 actu saeculi in cupiditatis parte] actum qua saeculi cupiditatéÉ ex parte R5 113 uellim Rz inuenite Rz 114 (oz. in) utrumque temporis Rz infidelitatis] add. est FP! (MBvP 6) 115 (sancto] ad4. et MB»P 6) 117 esse] oz. Rn culpa Ra 118 diuini Rz 119 mysteriü R5 laudatur Rz 120 reseritur Rs 121 hofe Ran (m.recent.) ; (honotem MBzP. 6) solliciti Rz 122 uigilate Rz affectü Rz 123 sunt digna — PF (MB»P 6) sacrificia Rs ; sacrificium T 124 inseti mereatur — F! (MBzP 6) alacritaté R5 125 unoquoque nosttum] hunc quoque nostra Rz 125/126 auferatur Rr 126 adnumeta Rz

127 dominum]

(MB2P 6)

drfh Rz

128 ota Ra/F!

130 quale Rz ; qualiter F:

HOMILIA

LXIV, ro-ir

733

tatem exposuisset, adiecit : Publicanus autem a longe stans, non audebat oculos suos ad caelum leuare ; sed percutiebat 155 pectus suum, dicens : Domine, ropitius esto mihi beccatori. Non audebat, inquit. Per oris timorem, cordis reuerentiam demonstrabat. Cessabat loquendi muliebris leuitas, ridendi pu-

erilis uilitas, circumspiciendi uulgaris et inuerecunda libertas; solum timorem. intus incluserat foras pulsa securitas. 140 Non audebat ad caelum oculos leuare. Nec immerito : duo enim intra se expauescenda respicit; quae duo — id est : reatum suum et iudicem suum — deiectis oculis plus uidebat. Percutiebat, inquit, fecus suwm. Dum pectus percutiebat: quomodo poterat, latentem intra se conscientiam uerberabat. 14; Dum a foris pectus percutiebat : rixam intus cum pessimis habitatoribus conserebat ; et tandem ipse sui censor, contra amica diu uitia litigabat. Percutiebat bectus suum. Indignos hospites de templo — dei dextera, ut sic dictum sit, proturbante — pellebat. 150 Perculiebat pectus suum. Arcam peccatorum et officinam criminum foederata(m? caedebat.

11. Aduerte hoc loco, quid [d]e diuerso genere agat desidia, quid sedulitas supplicandi. De domo dei : nimis sibi reus, humilitatis gratiam ; nimis sibi securus, praesumptionis re155 portauit offensam — od?bile enim fecerat sacrificium. orationis suae foetore iactantiae, dicendo : Dews, gratias tibi ago

133/135.136.140 Luc. 18, *135. 142 Luc. 18, 15. 145/146 rixa ... conserebat] cf. ps.-Faust., Epist. v1 et rx [CSEL 21, 198, 12 ; 212, 25/26] fort. aptatum ex Euseb. *Gallic^, Hom. xxxvi, 5 [lin. 52/53]. 148.150 Luc. 18, 13. 155 Sap. 12, *4. 156/157 Luc. 18, *11.

RaJF: 133 deposuisset Rz autem] ozz. F! (MB»P 6) (iuxta Vulg.) 134 suos] oz. F! (MBzP 6) (Zuxta Vulg.) 135 (peccatoti aZ. etc. MB»P 6) 136 audiebat R^ hotis timote Rz teuetentiü Rz 137 demonstrare cessabat: Loquendi mulieribus Rz 138 uilitas] leuitas Rz ueterecunda F! 139 cluserat Rz fotis R5

140 celos Rz

leuate] oz. R5

duo] dü R5

141 pauis-

cenda R7 ; expauenda F! (MBvP 6) tespiciens F! (MB»P 6) 142 reatum] rectum. R5 suum?] oz. R£ oculi Rz (plus uidebat] pectus tundebat MB»P 6) 144 (quomodo] ut MB»P 6) 145 percutetet F (MB»P 6) — (cum] eum MB»P 6) pessimus Rz 146 consetebat] reszztui (cf. bor. xxxvii, lin. 53) ; consetuabat Rz; conferebat PF! (MBv»P 6) et tandem ipse] etiáquá ipsi Rs 147 amica] inimica R^ diu] sibi R» 148 (Indigenos MBvP 6) 149 dexterá Rs 150 arca R5» 151 federata R5; fides irata F! (MBoP 6) (sf. pr.-Faust., Epist. iv et ix [C$EL. 21, 198, 12 ; 212, 25] : "'?rascentis. fidei. auctorifate") 152 Auette Rz de] oz. F* (MB»P 6) geneti Rs quid] qui Rz 154 gratia R5

155 Odiuili

Rz

156 Deus]

Dó

Rz;

tibi (ozz. ago) F! ; (ago tibi — MB»P 6 [cuz V'uls.])

(Domine

MB?P

6)

734

x6o

170

175

HOMILIA LXIV, rr-12

quia non sum sicut celeri homines. Ieiuno bis n sabbato, decimas do omnium quaecumque possideo. Vide, quid sub diuerso affectu agat mens directa, quid reproba. Accusanti se, iustitia nata est de peccatis ; iustificanti se, culpa de meritis — et propterea, in illo confusa est elatio ; in isto honorata est confessio : Deus, inquit, $rofitius esto mihi peccatori ; et exiit magis vustificatus ab 1llo pharisaeo. Mirare humilem publicanum, nouo genere medicinae : per salutiferum peccati gemitum, de ipso sibi uulnere fecisse remedium. Vide illum de feccato damnasse peccatum, et quodammodo, de ueneno expressi ulceris, morsum curasse serpentis. 12. Vnde [et] nos, peccata quisque sua ante oculos disponentes, cum propheta dicamus : Quoniam iniquitatem meam ego agnosco, [et] cogitabo ro peccato meo. Caedatur, in similitudinem publicani, pectus uitiis et flagitiis, cum publicano si forte in sacrario possit transire uirtutum. Praeoccupetur, dum licet, satisfactionis dies, antequam praeoccupet ultimus dies. Studeamus, ne aeternarum rerum utilitates, necessitates transitoriae auferant ; nec fugientia salutis tempora neglegamus. Quis nobis reddet tempus istud, in quo euadere possimus metuendi examinis tribulationem et aestuantis gehennae furo-

157/158 Luc. 18, *12. 162/163 Luc. 18, 15. 163 Luc. 18, *14. 166/167 cf. Euseb. *Gallic), Hom. xiv, 6 [lin. 159.156]. 166 Rom. 8, 5. 169/170 DSS OPUSC ICE SBSSA TOI INS TTOS 170 Ps. 57, 19. 171/172 cf. Cic., Tusc., I, XXX, 72 (uiis aique flagitiis). 173/176 Praeoccupetur ... neglegazus] cf. Euseb. Alex., Serm. xxr, 6 [PG 86-1, 429P ; 432€] (ós éxovres ... mrpiv 1) 70 Tíás Los abro mépas Qua. — Kd» róv mapaAe0Évra. Optv. xpóvov ís. Lwíjs ...fjGua8oy1) óp&v).

Ra[F1

157 non] s.Z. suppl. al.z. Rn

hominum F! (MB2P 6) (cum Vulg.)

158 quae-

cumque] quae F! (MBzP 6) (cuzz V'ulg.) 159/160 reprobat Rz 160 accusantes se Ra 160/161 iustificanti ... meritis] ozz. Rr (ob bomoeotel. ? ; cf. infra, ad lin. 166/167) 162 honorata est] honor agat Rz 163 exiet maius R^ 164 nouum Rz 165 uulnetum Rz 166 peccato] peccatü Rz 166/16? quodammodo] qdammodü, e/ 247. iustitia nata est de peccatis (e Jim. 160 ierat.) Rn 167 (de ueneno ... serpentis] uulnus curasse de uulnere Eus. GL) ulceti Rz

motbum Rz 168 et] ozz. Rr quisque sua] sua unusquisque F! (MB2P 6) 168/169 disponenter Rx 170 (cognosco MB»P 6) et] ozz. Rr 171 publicani pectus] peccatis Rz 172 (oz. cum) publicanum Rz sactatio] sactifidum Rz 174 ne] nec Rz (ME»P 6) zternotum R4 175 utilitate necessitatis transitorie auferant Rz ; necessitates transitorie (-tutie F?) cogitemus Ft! (MB»P 6) 17? teddet] redditurus est Rz istud] studii Rz (in] oz.

MBoP 6)

178 aestuantis] statuantes Rz

HOMILIA LXIV, 12-13

735 rem ? Numquid ad finem medici resuscilabunt ? aut in monu180 mento positis dabitur emendationis facultas ? Sero quaeremus hanc redemptionem, cum reuocare gradum de profundis inferi non licebit ; sero desiderabimus uitam £a regione mortis ; tarde cogitabimus de malorum mutatione sub immutabilis definitionis sententia. Sic ibi nullum inueniet 185 iniusta anima remedium, sicut nullum iam timebit iustificata

peccatum

—

uerendum

enim

esset innocentiam

posse ibi

amitti, si adhuc liceret acquiri — ; sed magis, sicut nulla illic timebitur meritorum amissio, ita nulla tribuetur remissio peccatorum. 190 13. Hic ergo culpas offensasque nostras quotidiana emenda-

tione et contritione damnemus ; ipsi in nobis seuerissimi iudi-

ces simus, et plena satisfactione futuri examinis sententiam

praecurramus. Hic deleat quotidianus gemitus et quotidianus fletus, quidquid concrematurus erat ignis aeternus. 1$. Elaboremus, (adyiuuante deo : ut in uita nostra moriantur delicta nostra, ut terminum finemque peccatis, non interitus faciat, sed profectus. Amen. 179 Ps. 87, *1r. 179/180 cf. Ps. 87, 12 ; Bat. 2, 17. 181 Verg., Aen., VI, 128. 182 Prou. 9, *18. 182/183 Is. 9, *2 ; Matth. 4, *16.

Ra[F: 179 ad] post F! (MB»P 6) monumentis Rz 180 positus Rr emendationis] enim dationem Rz facultates Rr 181 Sero] Sic hoc Rz quetendum Rz ; quetimus F*! (MB2P 6) hanc] hoc Rz teuocate] teuetendü Rz 182 de profundis inferi] de profundi sunt erit Rz (inferni MB»P 6 [;uxta Vulg.]) licet Rz sero] simul Rz desiderauimus Rz in] et Rz 182/183 mutationem 183 cogitauimus Rz ; curabimus F! (MBzP 6) tegioné Rz/F! R^ 184 ibi] sibi iam F! (MBzP 6) 185 iam nullum — Rz 186 uerendum 187/ 186/187 innocentiam ... liceret] ozz. Rn enim] et sine dubio necesse Rz 188 (illic] ibi MPzP 6 ; Eus.G.XLV) 188 tribuitur Rs 19i consttictione Rz in] oz. F* (MB2P 6) seuetissimze Rs 192 satisfactioné Rz exanimis Rz»

sententia Rs

194 ctrematutus Rz

195 Laboremus Rz ; (Et Labore-

adiuuante deo] resZ/z ; iuuamini di Rs; oz. F! (MB»P 6) mus MB»P 6) 197 Amen] oz;. F! (MB2P €).

Expl. oz. R5 ; Exp1iciT F!,

ESCH

diesuns maia js

$a

TI. fabu M

36

TO reer dg2 iier na M cxptv

jt !

E

ar

di

dex nh.

ort)

wipe piaugXc

VEUETHEGE UL LU IT

E

O75

—»

s

ít1 tu H7,

UMS

*:

dE

DD P

jatérde "

] hme tritus Lslyat Hh,UR

-

ice ignc ecu ) ably 2304488 Was oe crat

dies ness "s

ME

auiimis

TOMENd inita "occ

Lv

art

Batu

!

SU

STQOHM D Vito

e

Aiet lr (a T

ORT Ny mtsCaeeiéri | T

MD

hari

h

, (

,

fup"n: ^g

, RAO

d

S.

uH atomi JA OXEMER wt

vi

EOM

dé

DU " nerd Tit E

EL".

epo

me

D

*

ced;

rr

b

iv

REM

0 Jo6; a "^ o 096 amp 3 e n S

(prat io

n E

OT

?

Pa

"

rnm na Chts— sspodt dp aM /

VATLAA

am

x^

»

DA

[sit

joi

tut 4i

rut ID.

Min

)

i isa

lat

^i "fpuidigt E

T

C

cidutr ^g

fana

4, di El) T!

Mars B

CAPITVLVM XXXVI

HOMILIA LXV :

SERMO «Iy DICENDVS IN ORDINATIONE SACERDOTIS HOMILIA LXVI :

«(SERMO II DICENDVS IN ORDINATIONE PONTIFICISy DE EO QVOD «AIT : «CANI SYNT SÉNSVS HOMINVM»y

JU

i

2000

|

EO

AM

DEMO

TOWKEXX Win

GE ALIIMOR -o (oMASE

soe "

a^

WNQWWWE

E GONE C

à

MAOVT RARO vt -

POLI AELIBMON

ni

m

EN

f

)!

i e Le

,

(AUF

i

€

OWNAAS

EL ERGELLAOAS *t p/*4

A

YN

mco ucie OA

TMOMA TELAM

í

Los

36.

TOUR

Tubos ^ 7:

HOMILIA LXV (65) SERMO «I» DICENDYS IN ORDINATIONE SACERDOTIS

MONITVM Codices :

F1

:BnussEeL, Koninkljke Bibliotheek, 1651-52, s. 1x in., f. 80-80ov. Editiones : à

MB»P

PL$ 3

6

:col. 682*-6 : Sermo vri. In ordinatione sacerdotis.

:col.684: Sermo 65. In ordinatione sacerdotis.

Redintegrationes : lin. 1|8 : Qoud ... credo : Enus.G.XVV1 : (Eusebii *Gallicani") Homilia xrvr, 1 [lin. 1/4].

LXV

SERMO «I» DICENDVS IN ORDINATIONE SACERDOTIS 1. Quod, praecipientibus sanctis, oboedientiae studio uires meas non interrogo, id rationis et causae est : quia, quod a uirtutum uiris imperari mihi uideo[r], posse me credo, sciens,

;

iubentis meritum, ad obtemperantis pertinere suffragium. Huc accedit : quod uerecundiae decorum uelamen public(a»e mihi exsultationis uota rapuerunt, qui ibi, in hoc 1ustissimo illustris fauore concilii tacitus, me(c»um stupeo, erga beatissimum antistitem uestrum, unam fuisse in tot uocibus uocem, unamque in tot pectoribus uoluntatem ; et, quod,

ro apud sacra primordia nascentis ecclesiae, apostolica uerba concelebrant : Evat ss, inquit, cov et amima wna — quod ergo tunc in centum wiginti fere uiris inuentum, sermo diuinus non sine admiratione

commemorat

—,

hoc, insinu-

ante Christo, sub una uidemus impletum tantorum conspira15 tione populorum. 2, Gratulamur ergo domino : in innumeras multitudines, clamoribus atque animis discrepantes, per unius uiri magnificam eminentemque personam, unius consessus transisse concordiam. 20 Sednimirum cunctationem abstulit uoluntatum, priuilegium singulare meritorum ; ubi enim se uirtutum non potest ingerere comparatio, studiorum non laborat electio. Long(a»e de-

liberationis cessat necessitas, ubi non componit aequalitas; pati multas discretio moras nescit, ubi inter plures optimus 25 unus excellit.

1 sqq. cf. Caes. Arel., Hom. ccxxxrII, I ; CCXXXIV, 1 ; CCXXXV, I ; CCXXXVI, I

[CC 104, 925 (879), 4sqq. ; 952 (885), 14 sqq. ; 936 (890), 1 sqq. ; 940 (893),21sqq.] ;

Euseb. *Gallic, Hom. rxvrm, x [lin. 1 sqq.]; Hom. rxx, r [lin. 1 sqq.]. "Act. 4,52. 49v ACE I, *rs.

11

(Cod. :- pt

Inscr. INCIPIT SERMO DICENDVS IN ORDINATIONE SACERDOTIS: CAP :XXXVI- (ef adser. num. 8- zm.recent.) Ft. 8 imperare F! 4 ad] ab F1 5/6 publice PF! ? meum F! 11 inquíd F3 (gl.z.) (cot] a7. unum eZ. [cw Vulg.]) 15 (repletum «e42.) 16 in domino - F! (edd.) 18 confessus F! (transiisse ed4.) 22 Longe F! 23 (ubi] aZZ. eam e42.) conponat F! 24 obtimus F!

742

HOMILIA LXV, 5

3. Ergo, quia plenum circa eum caritatis et fidei uestrae percepistis affectum, subeunte(s» tanti honoris sarcinam : subleuate per oboedientiam, quem meruistis sublimare per gratiam. 3o

Custodite circa eum studium uestrum, amate uotum, hono-

rate iudicium. Laetificate eum operibus uestris, ornate moribus, ditate profectibus. Ditate, dixi : quia quot(idem)» fructus uestri, illius thesauri sunt ; et, cum iuxta apostolum : Parentes fils the35 Saurizant, nunc patrem filii locupletent.

Et cum illius uita, uestra sit gloria : mutuo commerci(o» uestra salus, illius sit corona ; ut, qui[a] a domino donatus est desiderüis uestris, commendetur domino meritis uestris. 34/35 11 Cor. 12, *14.

F:

27 subeunte F1

Parentis F! Fu

(onetis ed2.) 33 quotidem] reszizui ; qd F* ; (ozz. edd.) 34 38/36 locupletant. Et F! ; (locupletate, et ed.) 86 commetci

Expl. EXPLICIT OML DICENDA IN ORDINATIONE SACERDOTIS F!,

HOMILIA LXVI (66) «SERMO II DICENDYVS IN ORDINATIONE PONTIFICIS) DE EO QVOD «AIT : «CANI SVNT SÉNSVS HOMINVM»y

MONITVM Codices : F!

:BnussEL, Koninklijke Bibliotheek, 1651-52, s. 1x in., f. 8ov. Editiones :

MB»P 6 PLS 3

: col. 6828-683^ : De eo quod inquit : Cani sunt sensus hominum. Á:col.685 : Sermo 66. De eo quod inquit : Cani sunt sensus hominum.

LXVI

(SERMO II DICENDVS IN ORDINATIONE PONTIFICIS DE EO QVOD («AIT : CANI SVNT SÉNSVS HOMINVM» 1. Diu quidem exspectationem uestram, interiecta dilatio pro temporis necessitate suspendit ; sed haec ipsa res, etsi ad momentum profectui uestro obfuit, religioni tamen uestrae ac fidei militauit.

; |Lenga quidem dies : laudabilium filiorum dum cruciat desiderium, producit affectum. Simulque, in summi electione pontificis : ordinatio, difficultate interueniente, lenta, meriti fit praerogatiua. Ad uirtutum pertinent documenta, diu matu-

rata iudicia. 10

2, Sed quid mirum, si totum nobis in eum tardum esse uide-

batur, in quo iamdudum honor ipse moras patitur ? Iampridem occulta prouidentia in mentis suae serenitate perspexerat candorem conscientiae, moderationem uitae, pondus aetatis alienae, sensuum canitiem, et speciosam morum 15 senectutem, ut ad eum proprie referri possit diuina sententia : Cani, inquit, sunt sensus hominum. Iampridem in eum, ut sic dictum sit, a primis annis senes-

cit adolescentia, et gratia meritorum flore iuuenescit. Iampridem quasi annorum longaeuitatem grauitas consum20 mata meruit. Iampridem in eo tironis aetas emeruit. Haec, quae iudicio inquirenda committitur,

etiam in iuuenibus inuenitur, dum

maturescit in spiritu, quod uernat in uultu. Senectus haec non annis est numeranda, sed meritis, quibus nuper cognitus explo25 ratis, discipulus magistris, filius patribus praeponetur.

6 producit affectum] cf. Euseb. *Gallic/, Hom. Sap. 4, 8. 23/24 Sap. 4, *8.

God

xxxv, 9 [lin. 191/192].

16

pt

Inscr. iNCIPIT DE EO QVOD (ef adser. num. 9- z.recent.) Fa.

5/6 desideriorum F* 1

Expl. EexpLicir F!,

10 (in eum nobis -— ez.)

21 tyronis F!

emetit

iof"ur . V

zo) fA

EETI

a

"m iotDu em

pitadi!;

23 "xao" E

per

5i 4 Aet uer s rsdasu po

e m

iu. mu

SAT hz s WO: ba u eH ET :jeou

-ab Jnixris Doch ifl milidsbisal i eba d simmaibsdl. «emma qi sophia -qmiosfig Jon

rcl

A5. Prts. util oim sereni sz arai ottemiyu :

dooq.

MN ih timuemgsob süsiirow) arnitohtiu hA (actisgc

didis vido T

eiue od

aider varided id puvamers

Télifge Tos s isnt. teobusbumal STA

Agiu rm ron inti

mmu

pui

feng

o3

to^ duewr

o

1

qmmibevéum .wudboren merdbalo bros fa. dots o — se ,acaliesricim & e

suu

ded

bra

As

mury bs iu pese

pentécenin, vwéons lm

678

ai;

iium

lup

—

din simivg e Jie 1mtisib sie du umm ei ntub

-"riauo

RU

UT

Ti

munitam liga 35 ei

rus

ood

actiauta uiatiueexani emruute iaurp umtieg tal -

lad "eng

AM

(^53

|.99

el,

|

Hi ia za

fime üpemul lua

t

aut

e dje

egt; 6a, Jf

nguy

ae

Br det ctni? os 2] msbriqmal..

at anms

$9110

5

iemmeo peior

8 Pacis Em qi pid vety TITEL

De i

—— vit

"

jibqiwelb

;

————

edt

ose

I

e ——Mda

H

:

Sese

do [wswobe Welt 907

A* oy al AUG

LEO

|

:

"

' j

wu

Tm

"aa

Go rj

s«n?

w)es

f)

«

DD zi

es ——— "

»

; ad

i

oi

j Mw

vera

m ipie

dpa

mé

E rae Es *

,

CAPITVLVM

XXXVII

HOMILIA

LXVII:

PRINCIPIA SERMONVM,I HOMILIA PRINCIPIA

LXVIII

:

SERMONVM,

II

/

*?

LX

4

e

?b

T) "o

ban z

/ -

EJ

k Ire

à -" US d in ix m AL

N-.!

Vd

us

C3 x/ "Ie

AMCPROMUA? EC wies"

*

Fr

nad

E "NIVELES m

rir:

Ate

i oT.

AL Qoi

AS KOATMAYSC

i

/ «

v5» pP" m u

»,

h

HOMILIA LXVII (67) PRINCIPIA SERMONVM, I

MONITVM Codices :

F*

:BnmussEL, Kominklike Bibliotheek, 1651-52, s. 1x in., f. 8ov-81. Editiones :

MBvP 6

: col. 6838 : Principia sermonum.

PL$ 3

:col. 685-686 : Sermo 67. Principia sermonum.

Excerptiones, compilationes : lin. 6 : meam ... absconderem

p5.- Reu,F"- : (ps.-Reuerentii) Vita s. Hilarii Arelatensis, 1r [ed. CAvArriN, p. 81, 45; PL 50, 12209-12214]. Redintegrationes : Jin. 1[2 : Quid ... ausu : Enus.G.»XX. : (Eusebii *Gallicani") Homilia rxx, 1 [lin. 1/3].

LXVII PRINCIPIA SERMONVM, I

5

1. Quod, praesentibus domnis meis, officium sermonis assumo, facio hoc non praesumptionis ausu, sed quondam acquirendae ab eis instructionis ingenio : ut, dum coram eis prodimus imperitiam, acquiramus de eorum correctione doctrinam. $i ignorantiam meam uelamine taciturnitatis absconderem,

non possem sc?re quid nesciam. 2, Dum ergo oris nostri sensusque IO

pauperiem quadam contestatione eloquii tacentes operimus, exspectatam per eos opulentiae spiritalis munificentiam praestolamur. Superest, ut orationibus suis exsultationi nostrae ita con-

15

grua(m)» facultatis praebeant copiam : sicut ampla(m» suggerunt de sui admiratione materiam. Qui affatim praeferunt quod in eorum uirtutibus ueneremur, sufficere contendunt quod uestris auribus de nostris sensibus largiatur. 1 sqq. cf. Caes. Arel., Hom. CCXXXIII, 1 ; CCXXXIV, I ; CCXXXV, I ; CCXXXVI,I

[CC 104, 925 (879), 4 qq.;: 932 (885), 14sqq.; 936 (899), 1 sqq. ;940 (895),21sqq.] ;

Euseb. *Gallic., Hom. xrvri, 1 [lin. 1 sqq.] ; Hom. rxv, 1 [lín. I sqq.]. 4/7 cf. Faust., Epist. 111 [CSEL 2:1, 168, 15/16]. 4 Plato (?), an Soct. (?), apud (C16. "T'usc., I, xxv, 60 (scire quod nescio).

God:

P4

Inscr. CAP XXXVII: INCIPIVNT ERDNCIA. (corr. al.72.) SERMONVM (e£ adser. tium. 10- zz.recent.) F3.

1 (dominus eZZ.) 2 (facit ed4.) ausus FP! (edd.) 3 ingeniü FP! (edd.) 4 impetititiá F! * possü F! 9 (fatentes eZ.) operimus] resz/zi ; apetimus F! (egg.) 11/12 congtua F! 12 cupiam FP! ampla F1 15 contendant F?, Expl. EXPLIC!T PRINCIPIA SERMONVM F!.

i; dieses cte it aou iut aiit molasTRANG

jos peni eloifqumiredisq 10e 00 Jum se wp ber arena y : insi airojd»:

Tdeni sjo

erecta

"wv

ra

y wb «imostii pasqn

[ur LI

Uinurtizs) vaiado4 amit t fITS 15 — ,SAniSES TU bsag vis Lgu. egpeuémpe Areen Pho oqT Li

É

rmi 9o

us ifm:27$] nie ois mioit&

erii iron

M

rt allirdqé as iu Tex

ift n aia Bere ait surtdécya

Pid : 4rielizoo Jo damen S. ded Decii m

"tr ffl

uo

IU

ut

1 "E Iniee

dU

"mne cmi

Doup

Ni oR

uri] imis usb a

" ibus uy"midi wi

Inl

TIE,

iae.

v ANTO rai ae

PT.

Op a

dm

! siitaY

"y m an B. d9645]

En WX, i-.e

*

vr

«Ko mend o eg tt( esie

"ou ^w

» Lh: And

posed

(Aa)

PAauri

^

HOMILIA LXVIII (68) PRINCIPIA

SERMONVM, II

MONITVM í e

5 ;

Codices :

Fi

/:BnussEL, Konin&ljke Bibliotheek, 1651-52, $, IX 1t, f. 3f, Editiones :

MB»P 6 PLS 3

:col. 6839 : Alia tria ptincipia. Primum. :col. 686 : Sermo 68. Alia tria principia. Primum.

LXVIII PRINCIPIA

SERMONVM,

II

1. Attonitus, dilectissimi fratres, magnifico illustris splendore concilii, hoc inter cetera pauefactus admiror : quod domnus meus, communis in Christo pater, in tanto conuentus uestri

stibadio, pauperculi sermonis micas me uobis offerre compellit ; — cum ipse uobis, utpote spiritalis conuiuii ordinator eximius,

manna mellifluum per sacrum alloquium se praebeat, atque ipsum Christum dominum, qui panis est animae, uestris uisceribus subministret. Vnde uobis et de ipso merito dicendum sit. 10 2, Ergo, dum circa humilitatem meam, quam spiritali praedicandus affectu, tam pertinaci uiolentus exsistit imperio, dumque de me uiribus meis maiora praesumit : paene tramitem discretionis excedit. Proinde, quia erga me non tam iudicium suum probatur 15 interrogare quam uotum : faciam quod praecipit, ut, si non respondet facundia sollemnitati, seruiat saltem oboedientia iussioni. 2/3 cf. Euseb. *Gallic^, Hom. xrvr, 1 [lin. 1/2].

(Cod

b

Inscr. 1T ALIA (e£ adser. tuzz, Y1e m.recent.) F*, 2/3 domnus] resZi£si ; dominus F'! (edZ.) 4 stifadio FP! 5 utpute P! otdinatur FP! 6 sactis F! 12 pfaesum& F!; (praesumat ed4.) 13 (excedat e44.) 15/16 -gare quam ... facundia sollem-] 7s zzg.infer. F! 16 respondit P (eg.) saltim F!.

Expl. ozz. F!.

E

um

ben ir teen Meinen ofer)

Re. dium

* ^x

dubie

e4xyg Hadtles

A UA

x tarittpo Pa o 7i ie»

ZW fknXoh

—mtodt Ex

E

th

ni alat

" —

m

xtéqittq jq jo

:

PTS Ile IE :ASOqNii

Au situsaili oth ULL.

quevp ripa: semiasitiaund agua.

J«ur«pue difiex^ »osdobon; iondifu nmcf . drea3sd fictteaedu Ancus eisur adis *er ^b sug virtudes etu — nog e 3. uie

«nuiaiu

geilenot r:

- aig y

: muro Ingup e

ritipf resi

nec

FD if) pow «oH

SfRO" deii ^ar

;

P/LtHec

bien, d. a

idi ud elus "ub KaxA SI PET

dw dg Ut-awhem o—— (He 1. aemicob z Vil HE ene écc 6f — (e. wood UL deweuna CE — t dte £o CUL quisnibde-

m

5i Saa

v pumsile ehánodl

(7

0.

... mig »u

c0

enki

(a wiscuid À

UPPunhe — (QUITE Bboogqent SUocm-gqeM c

I

CAPITVLVM XXXVIII

HOMILIA LXIX INITIA

:

SERMONVM,I

HOMILIA LXX

:

INITIA SERMONVM, II HOMILIA LXXI : INITIA SERMONVM, III

HOMILIA LXIX (69) INITIA SERMONYVM, I

MONITVM Codices :

F!

:BnussgL, Koninkljke Bibliotheek, 1651-52, s. 1x in., f. 81. Editiones :

MBvP 6 PLS$ 3

:col. 685P : (Alia tria principia.) Secundum. :col. 686-687 : Sermo 69. (Alia tria principia.) Secundum.

Redintegrationes :

2a) Jin. 8/9 : sicut ... sitient :

Eus.G.XXXV — : (Eusebii *Gallicani') Homilia xxxv, 13 [lin. 272/2723]. Eus.G.XXXVUt : (Eusebii *Gallicani') Homilia xxxvrir, 7 [lin. 232/233].

b) Jn. 9/14 : Quanto ... fastidium : Eus.G.XXXV

: (Eusebii *Gallicani?) Homilia xxxv, 15 [lin. 267/272].

c) Jin. 14 : non ... fastidium :

Enus.G.V1 : (Eusebii *Gallicani?) Homilia vr, 3 [lin. 36]. Eus.G.XWWHU — : (Eusebii *Gallicani") Homilia xrvrir, 6 [lin. 122/123].

LXIX INITIA SERMONVM, I 1. Post recentem domni mei exsultationem, qua sensus uestros medicabilis uerbi amoenitate condiuit ; post eius, inquam, exsultationem luculentam, salubritate compositam, eruditione

perfecta(m» : admodum miror, quod etiam hodie, uelut auidi ; et quasi impasti, tantopere cibum requiratis alloquii. Nisi forte id causa est : quod, eodem loquente, fides uestra ita bibit sensum salutis, ut, haustu sapientiae calefacta, plus

sitiat — sicut ipsa de se (saf?entia» loquitur : Qui edunt me ad-

huc esurient, e qui bibunt me adhuc sitient ; quanto enim aui1o dius ex eius fonte libaueris, tanto ardentius aestuabis.

2. Habet namque hanc uim caelestium inexplicabilis pulchritudo : ut, quanto amplius inquiruntur, tanto impatientius desiderentur ; ingerunt sobriis mentibus de cupiditate appeti-

1;

tum, sed non faciunt de satietate fastidium.

Et ideo, quod etiam in cordibus uestris cupimus inuenire, dicit sermo diuinus : Beati qui esuriunt et sitiunt ustitia(m)».

6/14 cf. Euseb. *Gallic.', Hom. vr, 5 [lin. 31/36] ; Hom. xxxvrrr, 7 [lin. 228/233] ; Hom. xrvr, 6 [lin. 121/125]. 8 Eccli. 24, 1. 8/9 Eccli. 24, 29. 14 cf. Cic., De inuent., I, xvrt, 25. 16 Matth. 5, 6 ; cf. Luc. 6, 21.

Cod»

B

1 e Inscr. iNPIT (corr. a].77.) 1NYTIA SERMONVM- CAP -XXXVIII- (é7 adser. num. 12. 7z2.recent.) F*. 1 düi F!; (domini eZ.) 2 aminitate FP! 8 (exultationem] epulationem * ité 5 (alloquii] ad. mei edZ.) 4 perfecta F* edd.) | eruditioné FP! jg $ sitiat] sentiat F! sapientia] suppleui (Eus.G.XXXV.XXXVIT) ; op, F1 (edd.) ^ Qui] quia F! edunt] reszifui (Eus.G.*XXY) ; edent F' (edZ.) — 9 bibunt] reszitui (Eu:.G.XXXV) ; bibent F! (edZ.) ^Quantü F! 10 libaberis P! 16 iustitia F?. Expl. EexPL F!.

"isa WET

M

i

TOMÓ

dot T——- inti aba

; P

I4.

dlóeiogrhaud

J-lexiteqe

utum MIS lacy] ;- Huit ob Hu

iur iitedtenqims stetiwfiles M E

raslusit

Mafia. Toda , schoal Ln bog: acminm : :

fme -

* aiosgebl Ver 6 aeMdegetcie auno yea

"oe dodi

ax

UD

ra E

zcad per hod esl » yv

ue csbh ieesget nose bot n x Piu £l o19£1nits saltneids sutil in pinpege hasNe

A

Mts

RH

EU

MÀ

"ne,

Th posgd

qux 24

b

,

— c

emitian iH

.osea safe ave amada

| A uhiegwaute bia Obat Aimoadil dob

dug i dzsitqy-udi sour webacs pulo send buys fada d Lt ,

,

gut c

jeu OU

deis

] ium m

"LU o

urn I

^b

artisan: mar mig, edid wá AP»

uana

lt

&

T.

-

MP

4

tT

a

uultu

TRUM. « 1

;

edium

hd

ipe ni urutte boup abi X PA

ds

ear

dii ab t]

Tego

et iteoeste juro Wie; qu

D

dert

Wis ;

wnjid

nifl à 19

aria t G3 TY EAM 6)

irrninit dorsadia c,

14 (es

sait EU T

v*vregpenet

me

Aa

[gsaies 3 tul Mi ut i$ ASA D sad

J

"i

lp

" dme e Airtez Lowe

Art

hs

37m i

!

- !

B

Mw

í*

ba

SH.

ou

v

ae Pw DIM

viel Db 5

ees

Ba

ie

"

1

fügeiffi »

$4

y3olln 7 t9

a

^74 bt

J

dam

T

VR wlmpee

wit [mebo (IA)

iniaiob)

4| n

| mhun & — C Seni

| -traistag

3 tvsdid

— ^5 alup

« cede

"-—

9" (ABAXAN dE

95]

inp

inh 1Z-

«

fie AagEDAN

E

Li [

"1 sit*enl Up E. *

5

3

ned Jg

!

HOMILIA LXX (70) INITIA SERMONYVM, II

MONITVM Codices : F*

:BnussEL, Koninklyke Bibliotheek, 1651-52, s. 1x in., f. 81-81v. Editiones :

MB»P 6

PL$ 3

,

:col. 6835 : (Alia tria principia.) Tertium.

:col.687 : Sermo 7o. (Alia tria principia.) Tertium.

Redintegrationes :

lin. 1/8 : Quod ... ausu : EusG.»XVU

— : (Eusebii *Gallicani?) Homilia rxvrr, 1 [lin. 1/2].

LXX INITIA SERMONVM,

II

1. Quod, praecipientibus tantis domnis, ministerium proferendi sermonis assumo, facio hoc non tam praesumptionis ausu, quam subiectionis obsequio — dum exsequi et implere contendit non audacia temeritatem, sed oboedi(entia» ius5 sionem. Simulque tanto maior obtemperantis apparebit humilitas, quanto minor comprobatur facultas ; maiorque profecto praecipientium reuerentia proditur, quando oboedienti nulla possibilitatis fiducia suffragatur. 10 2, Ac sic domnos meos mediocritatis meae eo amplius honorabit imperitia, quo minus potest ornare doctrina. Caritas quoque uestra, etsi nequaquam facundo oblectabitur aut struetur eloquio, aedificetur saltem humilitatis exemplo. 1 sqq. cf. Caes. Arel., Hom. ccxxxi,

1 ; CCXXXIV, I; CCXXXV, I ; CCXXXVI,

1 [CC ro4, 925 (879), 4 sqq. ; 932 (885), 14 sqq. ; 936 (890), 1 sqq. ; 940 (893),

21 Sqq.] ; Euseb. *Gallic., Hom. xrvr, 1 [lin. 1 sqq.] ; Hom. xxv, x [lin. 1 sqq.]. 3/5 cf. ps.-Reu., Vita s. Hil, 1 [ed. CavArLtN, p. 81, 5/6 ;PL 50, 12214].

Cod. : F1

Inscr. ITE INCIPIT/ALIA (e£ adser. num. 13- m.recent.) F^. 1 (dominis e77.) 2 (facit edd.) 8 (ausus edd.) obsequiü F! (edg.) 4 audaciá F* ; (audaciae edd.) oboedi F! ; (oboedientiae e42.) 10 dónus meus F!;(dominos[meos ed4.) ^ 10/11 honorabit] srips; ; honorauit F'(edZ.) — 13 saltim F! 13/14 exemplum F?.

Expl. ExpL F!.

DW

pe

yt.

iéndfin atu

di, clon. etIni: - Mr " ceci en s Pet] | E unie. o0 suom dude soam sain "wyroemab n fasioq n. oqp nde tlf.

. m niiHileron ;

:rad

TN

"tie

a e

ione

ori

OANPRERdÀ SxCONBUCREEV(Toners a uponTET

Atr5) ewe rppKM e

"Lips a 76 t 0hao sell

ESsuppbr Jp agg;

i^usr eJ HE

gw

aott

)e.

9x

"" ]

ET TEN

s

P bo: rie

A4MSTTTL uet)

SEMEL

Dbpent 04

le

mani

t sia nip

(e euup* milis Deor afa ) ^| pi DE

Pe: vA verses Diod

B e

[QN prie XI

UH n MES m

pd

-

HOMILIA LXXI (484) INITIA SERMONVM, III

MONITVM Codices :

a) inscriptio : (cf. supta, p. 629) FP! — : BnusseL, Koninkl&e Bibliotheek, 1651-52, S. 1x in., f. 81v.

b) Zn. 1/? : In... possunt :

Fi P! P'

:BnussEL, Koninklke Bibliotheek, 1651-52, s. 1x in., f. 65v. :Panrs, Bibliotbéque Nationale, Lat.2628, s. x1, f. 94-94Y. Panis, Bibliotbéque Nationale, Lat.2169, s. xir-xir, f. [100] 47. (B5 v S unum ... possunt :

W*

:VaATrICANO, CrrrÀ DEL, Bib/otheca Apostolica Vaticana, Vat.lat.9882, S. IX-X, f. 288v.

Editiones :

2) Jin. 1[? : In ... possunt :

Gaigny

| :f. 125 : Exhortatio & castigatio ad plebem, de eo quod ait : Ecce quam bonum & quam iucundum. MBvP 6 :col. 6685 : Exhortatio. De Deo trino et uno ; de eo quod ait : Ecce quam bonum et quam iucundum. Psalmo 152. PLS$ 3 :col 648: Sermo 48. Exhortatio de deo trino et uno ; de eo quod ait : Ecce quam bonum et quam iucundum. b) Zn. 2[7 : unum ... possunt : Morin PLS$ 38

: [ZntW 34 (1935)] p. 109 (e codice V7?). :col. 70oo : Fragmentum ad homiliam 48 (ex Morin).

LXXI INITIA SERMONVM, III 1. In unum, id est : in diuino timore uno eodemque consensu ; ut, sub eadem fide ac religione uiuentes, unum

VA

eccle-

siae corpus, per consentaneam eandem confessionem, omnia membra faciamus; atque 2m domwm dei, conspirantes inculpato sensu, congregemur -—— refugientes haereticorum impias dissensiones, qui ?* wna domo, in qua sacras agni carnes uesci iubemur, habitare non possunt. P Ps3r521.

8/4 Rom. 12, 5 ; 1 Cot. 12, 12.20.27.

cf. Euseb. *Gallic?, Hom. xvz, 4 [lin. 59/60]. 46.

Cod

4 1 Tim. 2, 15.

6 Ex. 12, 46.

8/7

6/7 cf. Ex. 12,

Et

Inscr. ITEM ALIA F'!(f. 81v).

Godd

Z3 E/Ptp?

1/2 In unum ... uiuentes] Zef. V? 8 consentanea eadem confessione P/P!P* (edd.) omhia] ozz. Fi/PiP" (ed4.) ^ 4 membra] oz. P! dei domum ex EM PiP'(edd) ^ 4/5 conspirantes inculpato sensu] conspiratis in cultus eius sensibus FY/P1P* (egd.) ? possunt] sequitur Quae cum ita sint ... uel de homine 77 coz. (edd.), quod restitui : bom. IxxviA.

Ese,

-

E :

.

LEES taie ME ;

-

"queque dn1;nh

L5 — 5d2 dbaepo

B

Lus 2598, At, En

GUA n.

NT

Vh

E

4 S

aimo. Con iom Pes

S ose

E

P

6

]

Etc

y

e

L

-

-

P

"ERA

i^ L

-

Lu

n

E

|

I

y

—Ó

|

ors am

dq

o

E

mribra 2

edt

s silo 6 euripudo wd vh 44 vm

| MEM etis SLAP T Edd

A Aeuiné P Ée nr Topleined t

EP

S

Exim

ande

luu

.

HA

|

S

x -

E* flan

ac

üens

gi

Mery,

»

CAPITVLVM XXXIX

HOMILIA LXXII : IN DEPOSITIONE S. HONORATI EPISCOPI

HOMILIA LXXII (72) HOMILIA IN DEPOSITIONE SANCTI HONORATI EPISCOPI

MONITVM Codices : F*

:BnusszL, Koninklgke Bibliotheek, 1651-52, s. 1x in., f. 82V-83".84-85 (cf. infra, app.ctit., ad lin. 96/97). Editiones :

MB»P 6

: col. 6849-685? : In depositione S. Honorati.

PL

:col. 690-693 : Setmo 72. In depositione s. Honorati.

3

LXXII IN DEPOSITIONE SANCTI HONORATI EPISCOPI 1. Si adhuc in corpore positum beatum patrem praedicare uellem, cuius mentionem facere indigno honore praesumo, forsitan non offenderetur tepido et infirmo atque inutili laudatore, qui semper laudem suam refugit, et uirtutes suas sicut 5 studuit addere ita optauit abscondere. Faciam itaque, quod semper uoluit, utopera illius praedicatione paupercula abscondantur potius quam prodantur; licet timeam, ne intus ad conscientiam meam clamet : Quare tu enarvas dustitias meas ?. 10 2, Tamen, etsi breui sermone satisfaciam et offi(cibo meo et desiderio uestro, et ille quidem etiam multo minus requiret laborum suorum praeconia, iam inter ipsa meritorum praemia constitutus ; nec indiget gloriosus pater, degeneris fili(i» ore laudari. 15. Non indiget, inquam, hominum praedicatione, 2» Abrahae sinu sancto cum angelorum laude susceptus ; sed nobis pro studio affectuque nostro abundantissima merita illius uel strictim commemorare gratissimum est. 9. Neque enim mens, sibi conscia, aut praeualet aut praesu20 mit omnes pii patris zarrare ?ustitias, aut audet omnia tanti uiri merita indigno ore percurrere. Laudent eum melius, qui eum iugi meditatione sectantur, qui merita eius indesinenti labore consequi nituntur. Nobis uero satis est, ad aedificationem uestram pauca de plurimis

2; memorare.

1/4 cf. Hil., Serm. de uita Hon., 5 [ed. CavALLIN, p. 50, 6 sqq. ; PL 50, 1250P]. 4/5.5 cf. Hil., Serm. de uita Hon., 1o [ed. CavArLIN, p. 56, 5; PL 5o, 12544]; Euseb. *Gallic.', Hom. xxxv, 7.8 [lin. 134.149]. 5 cf. Matth. 5, 14 ;Eph. 5, 9. 6/7 cf. ps.-Reu., Vita Hil., 31 [ed. CAvArLLIN, p. 108, 16/17 ; PL 50, 12447]. 8/9 Ps. 49, 16.

15/16 Luc. 16, *22. 16/18 cf. Hil, Serm. de uita Hon., 25 [ed. CavazrtmN, p. 67, 1/5 ; PL 5o, 12630]. 20 Ps. 49, *16.

Cod

pi

Inscr. CAP -XXXVIHI- INCIPIT IN DEPOSITIONE adscr. num. Y5* za.recent.) Ft.

SCI HONORATI DICENDVM (ef

2 uelim F! facere F! (gL.zz.) 4 (refudit eZ.) ^ 6 operta] -a reser. al.z. 10 offio F! 13/14 filii ote] filiore F! 16 indigent P! 16 sinus F! 19/20 praesum& F!

1gE.

776

HOMILIA LXXII, 4-5

4. Et quidem, carissimi, habuerunt maximum gaudium hi : quibus co(nti»git angelicum illum uirum facie ad-faciem contueri, et cum eodem conuersari atque conuesci, ac sub eius dis50

ciplina deo militare. ; Sed et modo non minus potest gaudere is : qui illius uias ost odorem wnguentorum Christi cucurrerit ;qui patriam uel parentes,

35

ilius

feruore,

contempserit ; qui,

uirtute

illius,

insidiosa saeculi blandimenta calcauerit ; qui fideliter sanctam regulam custodierit ab illo allatam, et per illum a Christo ad confirmationem loci istius constitutam. Qui, inquam, $raecepta eius custodierit, sic habeat : quasi ipsum uideret — quia, etsi eum in praesenti non uidet, quod plus est : in aeternum uidebit — ; quique nunc suorum studu-

erit heres esse meritorum, continget ei ut et bonorum postmodum sit coheres. 5. Inter omnia igitur eius bona, imprimis ex hoc mihi de-

4^

$0

bitis laudibus celebrandus occurrit : quod, inter uirtutum suarum excelsus fastigia, numquam sibi soli credendum, quamlibet eius, quae in se (eyrat, diuinae gratiae esset conscius, iudicauit : sed, assumpto sibi (in) solatium atque collegium beato Caprasio, quaecumque ei uel ordinanda uel gerenda era(n»t, iliius tractatu atque iudicio uelut aequissimi examinis libra, pensauit : inducens in hoc desertum cum illo Christi gloriam, et tamquam Moyses cum Aaron ascensuris ad terram repromissionis populis castra constituens. — Edwxerunt enim fios israel de Aegypto, (pusillum quidem, sed electum gregem) : gubernantes eos, ille imperio, iste consilio; ile uigilabat solliciti pastoris officio, iste, in secreto positus uelut in monte

55

remotus,

assiduo deum

interpellabat oratu;

et ita, tamquam dae columnae, iter israeliticum $raecedebant.

DU EXSaGNIIS GeDo 2225 ORVEGOFPA L2 T2 29 rr Tim. 2, *4. 31 Cant. r, *3. 36 Gen. 26, 9$ Ex xS SEG EZUETS ESTO F2 TET CERMAT 2 TA. 45/46 cf. Hil., Setm. de uita Hon., 12 [ed. Cavarurm, p. 57, 5/5 ; PL 50, 12554]. 49/50 cf. Ex. 14, 2 ; Euseb. *Gallic^, Hom. xxxv, 6 [lin. 10/102]. 50 cf, Hil., Serm. de uita Hon., 16 [ed. CavALLIN, p. 60, 2/5 ; PL 50, 12579] (castra ... conlocat). 50/51 Ex. 6, *13.*26.*27 ; e.a.

95 Ex. 15, *22 ; 14, *19 ; Num. 14, *14 ; Deut. z,

*35 ; e.a. ; cf. Euseb. *Gallic., Hom. xxxv, 6 [lin. 107/108].

29 cogit F! — 31(incurrerit ed7.)

— 32feruoté F! — 34 illo! F1

39 contin-

git F1! 41/42 xxdebitis (ui e/ in eras.) Ft 43 soli] coli F* 44. in se erat] inserat F! ^ 45 in] oz. F1 47 etat F1 91 israhel F! $2 sed electum] 55 israheliticum FP! sedelictum F! (g/.;.)

HOMILIA L XXII, 6-8

777

6. Talibus itaque ducibus, ut sic dixerim : Numquam in hac eremo defuit uel columna mubis uel columna ignis ; locus enim hic, illius radiabatur lumine, istius consolatione uelut quodam refrigerabatur ac protegebatur umbraculo : nam, quamdiu 6o hic iste Moyses sanctas eleuawit manus, inuictam semper hanc plebem contra Amalec, id est contra diabolum, custodiuit. *. Ergo, carissimi, ut adipisci possimus illa, quae obtinuit : sequamur illa prius, quae docuit. Teneamus imprimis fidem rectam : Credamus patrem et filium 65 el spiritum sancium : unum deum. — Vbi enim est unitas, esse non potest inaequalitas; et, cum filius, quia deus est, perfectus, consummatus et plenus sit, prorsus minor dici non potest plenitudo. Teneamus oboedientiam, de qua ille semper specialius et stu7o diosius praemonebat ; quam si monachus non habuerit, uere

pauper et nudus est. — Denique $rimus homo, postquam oboediens esse desiit, nudum se esse cognouit. Teneamus ueram humilitatem ; ueram, dixi, id est : quae no-

uerit prouocata non uinci, irritata non laedi, indignitatibus 75 et iniuriis non moueri ; quae parata sit ad omnem colluctationem impugnationum quae in hoc mundo abundant. — Quae homini nec in paradiso tentante diabolo defuerant ; cui quidem homini ma(g»nus contigisset tentationis triumphus, si consilium noluisset accommodare tentatus. $0 8, Ergo, carissimi, haec omnia cognoscentes : apprehendamus sanctae conuersationis industriam. Et, sicut legimus quod, ad ingressum beati patris nostri, ex hoc loco serpentes, qui hic soli habitabant, protinus diffugerunt, ad uicina littora transmeantes, quasi conscii terram

8; hanc nobis habitatoribus consecrandam : ita et nos spiritales

56/5 cf. Euseb. *Gallic.', Hom. xxxv, 6 [lin. 106/107]. x15 5225 c£*INehq93 19. 59/61 Ex. 17, *1r. 61/65 cf. Symb. *Quicumque', 15-16 [CC 504, 566, 23/24/5.CC 1035120 (22))' 14/15]. 71 Apoc. 5, *17. 14€ 0f: £52 04572 Gen:955. 57. 435 cf. Hil., Serm. de uita Hon., 9 [ed. CavarrrN, p. 55, 8/9; PL 50, 1254^] (vnus maoueret iniuria). 82/84 legignus ... franszaeantes] cf. Hil., Serm. de uita Hon., 15 [ed. CavALLIN, p. 59, 20/27; PL 5o, 12578].

F:

57 nubés F! (al.zz.) 58 (tradiabat eg4.) 61 amalech F! 69 specialium FP! et]reus 71 (et nudus est] etit et nudus eg2.) 78 manus F! 81/82 industriam ei- Sicut P! 83 (hoc] oz. edd.) serpentis P! 84 transmeantis

Fi

— Sbspititalis F!

778

95

HOMILIA LXXII, 8-9

aspides ei basiliscos ex nostris cordibus effugemus, ne hic inuisibiliter reuocemus quos illius merita uisibiliter expulerunt. Et quid mirum, si eius fide uirulentorum animalium uenenum discesserit : cui nouo munere aquarum natura seruiuit ? Mirum forte aliquibus de serpentibus sit ; nobis autem alia in illo uiro miranda ac praedicanda sunt : quantas hic spiritales bestias interfecit : in quantorum siluestribus moribus, ursorum luporumque feritatem in noua(m» mansuetudine(m» commutauit ! in quantis, deuicta ira ac superbia, leonem subegit! in quantis draconem exstincta prostrauit inuidia! — ita ut, monstris spiritalibus subiugatis, in illo uideatur im-

IOO

pletum : Swper aspidem et basiliscum ambulabis. 9, Inter haec, animarum peruigil custos insistebat semper susceptum gregem assiduis exhortationibus erudire et quodammodo in melius commutare. Ac, sicut quaedam bestiae catulos suos sine ulla specie parere dicuntur,

IO

A

IIO

quos

rursum

lambendo

reformare

ac sedulo

linguae ministerio, asseruntur, ad speciem reuocare faciemque eis reddere et reliquas naturae partes ore perficere : ita et ille magnificus pastor, linguae medicabili blandimento, species mentium componebat, et in multis amissam iam paene Christi imaginem reformabat : alios ex feris homines, alios ex hominibus quodammodo angelos efficiebat.

86 Ps. 9o, 15. 89/90 uirulentorum ... discesseri?] aptatum ex : Hil., Serm. de uita Hon., 15 [ed. CAvALLIN., p. 59, 8/9.25 ; PL 50, 12574-B] (uenenatorum animalium ... uenena. cesserunt). 90/91 cf. Hil., Serm. de uita Hon., 17 [ed. CAvArLIN, p. 6o, 2/5 ; PL 50, 12584]. 94/96 sqq. cf. Hil., Serm. de uita Hon., 17 [ed. CAvALLIN, p. 61, 15/16 sqq. ; PL 50, 1258P]. 99 Ps. 9o, 15 ; cf. Hil., Serm. de uita Hon., 15 [ed. CavarrmN, p. 59, 16/17; PL 50, 12572]. 103/106 aptatum ex : Ouid., Metam., XV, 579-381 ; cf. Plin., Nat. hist., VIII, 126 ; Solin., Collect. rer. memor., XXVI, 4-5 ; [cf. P. CounczrLrs, Nouveaux aspects de la culture lérinienne", in "Revue des études latines", xr.v1 (1968), p. 408]. 109/110 aptatum ex : Hil., Serm. de uita Hon., 17 [ed. CavaLrLiIN, p. 6r, 25/27 ;PL 50, 1258C].

F:

86 aspidis et basiliscus F! 89 fidei F! uirulentorum] resZi/ui (cf. Hil., Lc.) ; uitolem horum F! ; (uirulentia horum ez.) 89/90 uenenum] resZztui (cf. Hil., Lc); uenenata F! (egg.) 93/94 spiritalis PF! 95 noua mansuetudine F! 96/97 subegit] segziur nihil autem ex matre ... credulitatis priuilegium (e£ in "ug. adnot. Haec de alio pertinentur hic intrusa ...[///eg.]... zz.recent. [LAndreae Schott ?), quod restitui : bom. IxswiB ; (cf. Morin, Coll.Gall., p. 95) 9 instincta FP (edg.) 100 custus F! 109 alios!] alius F! hominis F! alios?] alius F! 110

angelus F!

HOMILIA LXXII, ro-12

779 10. Immo uero illud narrare quis ossit : quomodo duas gratias in uno coniunxerat, pietatem scilicet et seueritatem ? Cui enim sub illo irasci, cui mentiri, cui de re minima re-

atum suum licuit non agnoscere ? cui otiosum sermonem 11; et timore dei uacuum proloqui, cui alium uel uultu laedere, cui annorum tempora dinumerare, fas fuit ?

Quam salubre bonum est, caritati admixta discretio ! Regnabat in patre pietas, quia in subiectis totum oboedientia, totum humilitas possidebat. 120 Et merito seueriorem se gerebat in minimis, ne eum duriorem fieri necesse esset in maximis. 11. Laudetur ab aliis quicumque sanctorum in opere uirtutum : qui daemones ex aliorum carne depulerit. Mihi uero iste laudandus est : qui spiritus immundos non de membro12; rum latibulis, sed de ipsis mentibus et cordibus effugabat — tot expellens daemones quot curauerat passiones. Laudetur, inquam, ab aliis : (qui» defuncta iam spiritu at-

que anima uacua corpora dandus est : qui mortuas 130 uit — nam, etsi minus eum haec fragilis uita docuit inueniri.

uitae reddit. Sed non minus iste lausaepe in corporibus animas suscitain aliquem defunctum uisa est per reuocari, plus est quod perpetuam

12. Referamus itaque, dilectissimi fratres, deo omnipoten-

ti gratias. Nec inde aliquid nos minus de eo habere credamus, 135 quod sibi Arelatensis ciuitas pignus sacri corporis uindicauit. Teneant illi tabernaculum beatae animae in cineribus suis,

nos ipsam teneamus animam in uirtutibus suis ; teneant illi ossa, nos merita; apud illos uide(a»tur remansisse quod terra est, nos studeamus nobiscum habere quod caeli est; 14o amplectantur illi quod sepulcro includitur, nos quod paradiso continetur.

111 Eccli. 18, *2. 112 aptatum ex : Hil., Serm. de uita Hon., 26 [ed. CAvALLIN, p. 68, 15 ; PL 50, 1264] (cure seueritate coniunxit). 140/141 cf. Euseb. *Gallic.', Hom. rv1i, 6 [lin. 81/82].

F:

113 (timorem edZ.) ^ uultü F! ^ 117 admixto F! ^ 120 ne] nec FP! — 124 136 131 uitá F! 128 corporea PF! 127 qui] oz. F! immundus F! 138 uidetur F! (ed4.) cineribus] generibus FP!

780

HOMILIA LXXII, 12-14

Meminerit et beatus ille uir : utrique quidem loco, sed huic speciali se iure deberi. Nam, etsi illam Christi uineam praecedentium utique sacerdotum instructione praeualidam prae14; cipuus possessor excoluit, hanc tamen primus inseruit ; et illic quidem meritorum suorum superposuit culmina, sed hic fundamenta constituit ; Arelas illum swfer candelabrum extulit, sed paene plus est quod iam hic quodammodo sub mod:o refulebat. 150 d 13. Sit licet illis sanctus Iacob pro diligentis ac strenui pastoris officio, apud nos autem Abrahae tenebit locum, uel pro derelicto patriae solo uel pro perfectae abrenuntiationis exemplo — exiens enim de terra sua et de cognatione sua, peculiarius ad alumnam insulam uocabitur, ad quam utique 155 de tantis peregrinationum finibus dei dispensatione uocatus est, ut et ab ea aliquamdiu possideretur et ad maiora postmodum Christi opera ex eius gremio sumeretur. Et ideo, sit licet illis Aaron propter summi sacerdotii pontificatum, erit nobis Moyses : quibus, per felicem ducatum, ere-

160 mi patefecit ingressum ; quibus, de Aegypti seruitute translatis, apostolicae regulae praecepta, ex utroque composita testamento, uelut duas tabulas, detulit de institutione aegyptiorum patrum, tamquam de monte uirtutum. Erit, inquam, nobis Moyses : quibus, in deserto sitientibus, non solum in 165 medio eremi sed etiam in medio maris, de arenti saxo dulcia

fluenta produxit. 14. Nunc ergo superest : ut, inter tanta erga nos beneficia sua, frequentibus alumni gregis exasperatus offensis, multa gemituum nostrorum compunctione

permotus,

proclamet ad

17e dominum : Peccawit populus iste peccatum magnum ; remitte "hs hanc noxam : ut, etiam pro nobis clementiam diuinae pietatis inueniens, eodem nos adscribi libro, quo ipse censetur, obtineat.

147/148 Matth. 5, 15 ; Matc. 4, 21 ; Luc. 11, 55. 150 sqq. cf. Hil., Setm. de uita Hon., 12 [ed. CAVALLIN, p. 57, 1 sqq. ; PL 50, 1255€] ; Euseb. *Gallic.^, Hom. XXXV, 2-4 [lin. 25 sqq.]. 33S x12 S PACCO. 164/166 aptatum ex : Hil., Setm. de uita Hon., 17 [ed. CavALutN, p. 6o, 4/5 ; PL 50, 12584]. 170/171 «Exo SUAT. 172 cf. Ex. 52, 51.52 ; Ps. 68, 29 ;138, 16 ; Phil. 4, 5 ; Apoc. 3, 5.

F:

142 (beatior eZ.) 150 (Iacobus eZZ.) 171 noxiam F!, edd.)

157 (eius ex — e42.)

Expl. EXPL OML IN DEPOSITIONE SCIT HONORATI Epi F!,

168 (sua] oz.

CAPITVLVM XL

HOMILIA SERMO

LXXIII :

CASTIGATIONIS

"edu, imd teet y "i bord

spei

ans

»:

A cioe tapis tuperParide x) vuM

bre qevdlamimodo

t

iauttyo

n i

po» ditizcofor ae

sutetb Abrabwe tenaldt Tecum / pe Dezihetad sbreasiBtiot

74

As-derrit: tut b ]

J

mn

Arsugm.

zs

finitus

"vg.

péesiteratur

og

itin

augen

iz

i

des

iube

0€

etw mane pol

[A"hne,

ambas,

n

trovi

sicrndotii

cor felle Cof

-

qti. de Aegypti verni

i uana

pr

ed 3pBf u

depen

peomtes

tub

J ADR,

b 2|

II

's £x

Tet

di

st, gx

non

rds Tp

TRAMA

à Compre 23

dv dn titntióne it

end

vechatimo4

Ofmex! Atur.

Fit

Soy ved

$endtaxew

-

[

8 idi

[ -

Li

et p

bnt

Aptetin^.

, hA uos —— aspecaius offensis. qul

perinot us,

*ogOroN:

priest)

Supreme

iy.

) r n

dd 7

T

dvd ^ni stt

!

HOMILIA LXXIII (73) SERMO CASTIGATIONIS

MONITVM Codices :

Fi

: BnuossEL, Koninklj/&e Bibliotbeek, 1651-52, s. xx in., f. 85-86. Edifiones :

MBo»P 6

: col. 6859-6865. Castigatio.

IDIP SEG MEE col: 694-696 : Sermo 73. Castigatio.

Excerptiones, compilationes :

lin. 45/48.51/52.52/65 : quia ... destituunt : quot oblectamenta : cogitans ... diuitias : Bs.-Faust.9"

(Fausti) Sermo xxvrr. Sermo in depositione s. Augustini

[CSEL 21, 333, 1/5 ; 332, 30 ;335, 6/18].

LXXIII SERMO

CASTIGATIONIS

1. Audiuimus in euangelio : S? quts uult post me uenire. Primo loco requiramus : quomodo post dominum ire possimus.' Numquid locis perambulandum ? numquid regionibus accedendum ? ; Sed magis hoc elaborandum est : ut ad dominum nostrum, a quo per infidelitatem, culpa abdicante, discessimus, per fidem, per caritatem, per iustitiam reuertamur, eique, a quo per inoboedientiam discessimus, repraesentemur. Tunc enim eum bene sequimur : si eius praecepta secte10 mur ; nam et illud, (quod» ad Abraham dicitur : Exi de terra tua, Cel de cognatione tua, et de domo patris tui», etiam in pa-

tria positi possumus implere, si uolumus, cum etiam ad nos, qui fili Abrahae

sumus,

ista uox

domini,

fidei hereditate,

pertineat. 15. 2, Exit de terra sua: qui passiones mortificat in carne sua. Exit de terra sua : qui terrenis cupiditatibus finem, caelestium sectator, imponit.

Exit de cognatione sua, id est : de complexu et affinitate uitiorum, quae, homini usu inolita et cum homine nutrita, ita

20 per consuetudinem sentiuntur inserta : ut quodammodo per naturam uideantur esse cognata. De domo jairis exitur : quando quis de d?abolt potestate, cui per adoptionem criminum fuerat mancipatus, quodammodo (e»mancipatur; quando quisque adoptiuus dei, de f//o 25 perditionis, efficitur.

De domo itaque exitur : quando, per nouos profectus, de ueteri et de domestica conuersatione migratur; quando, uiuente etiam in loco suo homine, uita mutatur, et ad diuinam

paternitatem, fidei processibus, peruenitur. 1 Matth. 16, 24 ; Luc. 9, 25 ; cf. Marc. 8, 34. 10/11 Gen. 12, *1; Act. 7; *5. 13 Gal. 3; 75 c£. Act. 15, 26. 15.16 Gen. 12, *1 ; Act. 7, 5. 18 Gen. 12, 1 ; AGE. 7.3. 22 Gen. 12, I. Act 205 S18; 24/25 cf. Euseb. 'Gallic.", Hom. xvi, 5 [lin. 43/44]. Tohz37) 22: tu Dhess202,937 26 Gen. 12, *1; ACE 7,3.

Coda Et

Inscr. INCIPIT CASTIGATIO- CAP -XXXL- F!.

1 (uenite post me — edZ.) 2dominum]dm F! ^ 5dominum]din FP? — 10 quod] suppleui ; om. F'(edd.) — 14 et... tui] suppleui ; om. P! (ed4.) — 24 mancipatus Ft quisq F! ; (quisquam ed.)

786

HOMILIA LXXIII, 2-4

30

Et ita homo abnegat seipsum sibi, et restituit deo. 3. Quod si aliquis sedem, locali tantum egressione, promoue-

55

at : quid boni inueniet ante se, qui, quocumque circumfert se, trahit se post se, et, quamlibet in longinqua peregrinetur, ubique se sequitur ? Inseparabilis enim inimicus est mala conscientia ; et perpetuus amicus casta et conseruata iustitia : haec amatorem suum et in carcere et in capiuitate sequitur, haec eum,in omni peregrinatione et tribulatione comitatur, haec ei ducatum usque ad ipsa caeli regna largitur. Si quis ergo salutem in se inuenire desiderat : de se prius

40

exeat, et se relinquat ; moriatur

praeteritis, ut uiuat futu-

ris. Qui ergo uere sapit, qui cogitat causam suam, qui diligit animam suam

: non seducatur mundi huius illecebris, nec se

committat in incertis ; et haec, quae sub hoc sole posita sensus 4 I affectusque nostros

ad se rapiunt, non ideo iucunda credat,

non ideo impatientius diligat : quia cito uelut ostenso sui flore pertranseunt ; sed ideo magis suspecta et quasi inimica despiciat : quia sectatorem suum specie capiunt, uoluptate perdunt, celeritate destituunt.

$0

55

4. Videns itaque unusquisque nostrum quotidie homines in peccatis suis ex hac luce abstrahi et in profundam noctem aeternae noctis abduci, quos saeculi huius tot in loca quot oblectamenta a Christo et a uita reuocarunt ; cogitans haec unusquisque nostrum, et omnia mundi huius inania ante oculos suos colligens, eisque uelut de summa sapientiae arce despectis et pro aeternorum comparatione àn ilulwum reputatis, haec secum apud cogitationes suas et plane etiam apud ipsas rerum prae-

30 Matth. 16, *24 ; Marc. 8, *34 ; Luc. 9, *23. 31/34 aptatum ex : Sen., Epist., XXVIII, 1-2 ; cf. Soct., apud Sen., l.c. ; Sen., Dial., IX, rr, 14 ; [cf. P. CoURCELLE, *Nouveaux aspects de la culture lérinienne", in **Revue des études latines", xrvr (1968), p. 406, adnot. 1] ;Euseb. *Gallic/, Hom. xxxvru, 2 [lin. 61/62]. 56 I[s:*40:0517521920- 045232 ACtIRTO NEZST.

F1

38 ei] dein 2 lit. eras. uel euanid. F^ — A6 inpatixoexs (-entiu- euam.) F1 47 (sed ideo] haec ideo illi 5s.-F2757.527) (et ... despiciat] oz. ps.-Fausz.s27) 50 Vides F1 (al.z2.) 52 tota F1 53 (cogitans] considerans ps.-Fa257.927) 53/54 (haec ... nostrum et] ozz. ps.-Fanust.s27) $4 (omnia mundi huius] uniuetsa saeculi praesentis ps.-F457.527) (inania] a4. et ps.-Fausz.s27) 55 (summa] ozz. ps.Faust.) 56 (pro] sub 5s.-Fzu57.5?7) (repudiatis 55.-Fa25.927) (haec] ozz. ps.- Faust. gon) 97/58 (cogitationes ... loquatur] fidem suam uoluntatis consolationibus et conlocutionibus infusum iam deo pectus atmauit p;.-Faz;7.97)

HOMILIA LXXIII, 4-5

787

sentium seductiones loquatur : "Nihil mihi commune sit tecum, fallacis mundi figura braeteriens |Hoc uno genere acqui6o ram de te: relinquendo te. Incursurus damnum mei per usum tui, palmam de te potius capiam per repulsam. Quam nihil es, et quantum aliquotiens praestas, uanitas terrenorum ! Multum praeripis dum teneris, sed plus tribuis dum repudiaris : sectatores tuos, dilecta, captiuas; contemptores tuos, 65 despecta, glorificas ! Magnas, per odium ac fugam tui, es collatura diuitias". 9. Et ideo in psalmo de hebraerorum populo diuinus sermo commemorat, quando sequentes dominum de pharaonis sinu recesserunt : Edwxit eos, inquit, in argento et auro. Ecce filios

7o Israel, inimica Aegyptus, mundi speciem praeferens : dum incolitur afflixit, dum relinquitur locupletauit. Sic est, carissimi : magnam saeculo rapit praedam, qui se abstrahere contendit e saeculo. Proinde loquatur unusquisque nostrum, tamquam contra 75 aduersariwm. nostrum ; "Quid me, per noxias cupiditates, quid per falsas opes in affectum tuum trahis, illecebrosa perditio ? Nolo dona, refugio blandimenta tua, quibus quondam Ioseph castum decipere conata es; amplexus aegyptiae, id est seductiones foedae uitae, uel nudus effugiam. Quid, tumidae 8o facultatum magnalium uanitates, umbras uestras ingeritis oculis meis, quae utraque a me externa cognosco, id est generis et facultatis uana gaudia ?"'. Nam

cum

illa aliunde sumantur, haec

rursum

aliis relin-

quantur. Nihil aliud homini est animi uirtus, nisi sapientiae 35 spiritalis affectus, nisi religionis cultus et diuini nominis intellectus, nisi gloriae interminabilis appetitus.

59 1 Cor. 7, *31.

69 Ps. 104, *37.

«5 1 Petr. 5, 8.

**?/139 cf. Gen. 39,

7-12.

F:

DS (mihi] aZZ. ultra ps.-Fausz.s2") (sit] manifes(te» ps.-Faust.9?") 59/60 (acquitam] adZ. uictotiam ps.-Fausz.9") 60 (de te telinquendo] derelinquendo ps Faust.g7) (incutsurus] nec incutso rutsum ps.-Fausi.5?") damnu F! (mei] et ps.-Fausz.27) 61 (per repulsam] ptaefulsam p:.-Fazusz.92") 62 (praestas] ozz. ps.-F'aust.9") 63 (praecipis 5s.-Faus2.827) 64. (dilecta] adpetita ps.-Faust.g27) contemp»etotes (2 JL. eras) P! 65 (es] oz. Ds--Faustt)

68 faraxonis (h erar.) F! — 70 israhel F! — T4 loquitur F'(gLz.) F1 (al.zz.)

80 uanitatis F*

^ 79 nud»s

788

HOMILIA L XXIII, 6

6. Et ideo a sensu fideli atque sapienti, uniuersa rerum falsitas : prius quam deuolet, expulsa discedit. Quidquid a nobis cito rapiet uel aduersitatis incursus, uel confectae decursus 9o aetatis, uel casus temporis, uel fragilitatis occasus ; quidquid subtractura est mors, tollat potius mortis metus ; quidquid nolentibus ablatura est extrema dies, adimat fides uolentibus. Festinemus emendatam uitam, priusquam auferatur, of-

ferre ; praeueniat deuotio conditionem, uirtus occupet neces95; sitatem.

88 deuoles F? (e42.)

discede« (1 //f. eras. uel euanid.) F1.

Expl. EexPL cAsrIGATIO F!.

CAPITVLVM XLI

HOMILIA SERMO

LXXIV :

EXHORTATORIVS

ET!

"44^

LN

& Ztjrhe s sadn deli ag vias. mike qur dteciet a dus (opüa4 vb De

]

AT

OM

omultreeturá

vd eionprbiate Copia

*94

aet nix

$00,

I

Ld

te-. Lo] M

7

4

m

740

--—L ow

22d

LM

uoltad erdiias Tooriód

*«.

» -

,

TIMER,

&se

;

€

M

"

n

D

Ox3otià

—

^o

e

^-

e

anitd

!

Pu

ht

LiZ

wvIvUMÉAJ

re

LITMDH

ZWIAOTERTAOREAS

,

i

-

.

;

0

:

ha iN

Id. "m

its*Postiestp: Stn ail uriZxD. ve], etra qns, cin NR a lt-;m citt (n^ dt GRE lhvs : prmimisb Li

e

LR

y

Vf.

d

(

*

-

ir

Lind

0A?

HOMILIA LXXIV (74) SERMO EXHORTATORIVS

MONITVM Codices :

F*

:BnmussEL, Koninkljke Bibliotheek, 1651-52, s. 1x in., f. 86-86v (paene euanid. inde a u. *non', lin. 523).

Mf?

:MowrPrzLiLIER, Béblofbéque de la Faculté de Médecine, 152. (Vol.II), Sa DQexo f ET IYS YA.

Editiones :

2) Jin. 1/52 : O homo ... mutatio : MBvP 6

: col. 6868-P : Sermo exhottatorius.

PL$ 3

:col. 696-697 : Sermo 74. Sermo exhortatorius. b) Zin. 53/88 : non ibi ... caelorum :

Morin PLS$ 3

: [ZntW 34 (1935)] p. 108-109 (e codice Mf). :col. 699-700 : (Fragmenta 4) (x) Fragmentum ad homiliam 74 (ex €Morzn).

LXXIV SERMO EXHORTATORIVS 1. O homo, proposuit tibi deus inaestimabile pretium. Positus est quidem homo inter mortem pariter et uitam ; sed mors non euadetur et uita non dabitur, nisi fide pulsantibus, auiditate quaerentibus,

labore

pugnantibus,

fide uin-

; centibus. 2. Apostolus dicit : Castégo corpus mewm et in seruitutem redigo. Satis edocet, quam circa nos debeamus esse solliciti, quando ille, multo afflictus labore, uas Christi adhuc metuit

reprobari. 1:0

Et ideo, ad agnoscendum abstinentiae meritum, sufficit no-

bis tanti doctoris exemplum.

9. Sed quid opus est : [ut] aliquis experimentum de foris

requirat ? Seipsum intus interroget, et in se inueniet : quando frenis 1; abstinentiae gubernatur, quanto mens nostra sit purior, quanto in diuersis neglegentiis pigrior, quanto in compunctione liberior, quanto in corde fortior, uel in uoluptate frigidior. Et sane tunc plene tenet status noster ordinem suum : quando intra nos spiritalis substantia exercet imperium, et terre-

20 nà seruitium. 4. Edoma ergo corpus tuum, si uis frangere inimicum tuum. Bene interiorem [dejuincit hostem, cruce uictus exterior — et propterea apostolus dicit : Cum «nfirmor, tunc botens sum.

3/4 cf. Matth. 7, 7; Luc. 11, 9; Euseb. *Gallic, Hom. xxxvur, 1 [lin. 6/7]. 6/9 cf. Faust., Epist., v [CSEL 21, 185, 19/26]. 6/4 1 Cor. 9, 27. 23 11 Cot.

12, IO.

Codd. : F!/M:

Inscr. INCIPIT SERMO EXORTATORIVS:

CAP :XLI- F! ; INCIP SERMO EXHORTATO-

RIVS Mr. 1 proposuit] eZ. quidem Ft (edd.) ; (fort. e lin. 2 iterat.)

2 Positus ppositus

Mt 8 sed mors] Si fnors M: (al.z2.) 4 quetenti5? Mz (aJ.z.) puxxantibus (rg eras.) Mz 6 seruitute M7; — S affectus P! (edd.) ; affictus M£ — (uetuit

edd) ^ 9 teptobaré M? (aLz.)

— 12 ut] om. M?

12/13 requirat Mz (alm.)

14 interrogát M? frenx* (us eras.) Me (al.z.) — 15 gubernatur] coherciatur Mf men? M; (al.z.) 16 quanto!] quantum M? 16/17 in compunctione] ifCitione M? — 1? uoluntate M? 18 sana M; noster] paene euanid. F'; (mentis ed4.) 19 substantiae M? 19/20 terrenz (zm ex a alm.) Mr 22 hostem]euamid. F! ^— exterior? Mz (a].7.) ^ 23 proptetea apostouincit M? lus] p cum apis Mf (al.z.)

794

HOMILIA LXXIV, 4-7

Et ideo [homo] noster, qu? intus est, tunc se uernante pro-

25

fectus flore recognoscit : quando corporeus 2s/e, qui foris esi, commoda infirmitate marcescit.

5. Ait autem sermo diuinus : Mortificationem Christi in cor-

jore nostro circumferentes, ui wita Iesu in corporibus nostris 30

manafestetur. Vnius ergo officio, duae res aguntur : dum enim deum honoras, ieiunii oblatione, te maceras.

Ita sibi conuenit,

ita se-

parari a se non potest ratio humanae humilitatis et diuinae uenerationis : ut dei cultus, hominis sit profectus ; et, cum illi seruias, animam tuam seruas; et, inte(r? haec, partem 55

retributionis pro seruitute quam soluis, in ipsa contineri seruitute iam sentias. 6. Agamus ergo, breui tempore plena deuotione : quod perpetuo agere, occasu interueniente,

40

45

50

non

possumus,

et tamen

in perpetuum nobis prodesse confidimus [quia, etsi opera cessabunt, tamen operum merita permanebunt]. Quamdiu autem agere nobis licebit haec sancta exercitia pietatis ? quamdiu nobis dabitur celebrare ista reparandae salutis officia? aut unde scimus uniuscuiusque nostrum quam proximus dies sit ? Et ideo talis debet esse uita nostra : quae finem suum, gestorum ordinatione, multo ante componat ; et eum quasi quotidie uicinum, numquam secura et parata semper, exspectet. *. Et quidem hi, qui nos [iam] ad aliud saeculum praecesserunt, illic sunt : ubi eis iam exercere et offerre non liceat uel pretia eleemosynarum, uel studia operum, uel sacrificia lacri-

marum.

24.25/26 11 Cor. 4, *16.

27/29 x1 Cot. 4, *1o.

FUM: 24 homo] oz. Mz 24/25 profectu M7 26 commodainfirmitatem arcessit F* (e Jitteris male compactis) ; cómota infitmitate matcescit M£ ; (commodam fitmitatem arcessit edd.) 30 res aguntur] resur guntur M7 31 oblatione te] oblationexe (a/7. t uel t euanid.) F* ; [ozz. oblati]onere Mz 32 humana Mz diuinae] diuitiae M7 33 homini M7 (et] ut edZ.) 34. seruas] erudis M7 intet haec] ezanid. F*! ; in te hec Mz ; (intet hanc ed.) 35 seruitute] 447. cognoscis Mt soluis] solus Mz continere Mz 37 breui] pauco Mz 38 intetueniente] paene euanid. F' ; (naturae ueniente edd.) tamen] paese euamid. F!; tam Mz 39 (nobis in perpetuum c edd.) 39/40 confidimus ... permanebunt] om. Mt 41 agete] oz. Mz licebunt Mz 43/44. aut ... sit] Zn zzg.infer. (paene euanid.) F* ; (om. edd.) 45 (esse debet — ed.) 46 eum] ezanid. F* ; cum Mz 47 patata] para[ta euanid.] F* ; ozz. Mz 48 Et quidem] Equidem Mt hii M? nos qui — Mz 49 iam] oz. M: 50 pretium M7 51 ibi!] tibi M7 separatio M7 (accessuta edd.)

HOMILIA LXXIV, 7-9

795

Nulla ibi reparatio, nulla ibi malis erit successura mutatio ; non ibi emendatio poterit, non ualebit oratio. Vellent mali, si liceret, non ad gaudia, non ad uoluptates, non ad uitia,

55 sed ad paenitudinem et emendationis laborem atque [ad] saIubres redire planctus. O si semetipsis hoc sic disponeretur, quando est in potestate positum : quomodo desideratur amissum ! 8. Nos ergo, (...as» adhuc etsi incerta breuitate con6o ceditur curare maculas, lauare culpas, subuenire praeteritis, consulere futuris, et facere infecta de factis, ita totis uiribus

laboremus : ut, quod uiuimus, ad uitam possit apponi ; ut, quod uiuimus, non morti proficiat sed saluti. Sint (t»ant(a»e orationes : quae nitidi corporis et benig65 ni cordis studiis adiuuentur. Sint tam efficaces gemitus : qui culpas in ossibus perscrutentur, qui et medullis crimina persequantur. Nihil intactum, fletus et medicabilis dolor, relin-

quat : quod subito insperatum [est] et integrum contra nos in diem discussionis exsurgat ; quod post uetera scelera reno7o uet notum reatum ; quod malae conscientiae mentis appareat. Et ideo, nunc unusquisque nostrum : aeternae confusionis angustias, specioso peccandi pudore praeueniat ; et conscientiam, adhuc liber[at]am, in ipsa delinquendi cogitatione confundat. 7 9.Ita ergo agamus : ut uita nostra, bonorum fructus et malorum efficiatur interitus. Et — quia apostolus dicit : Nolite diligere mundum, neque ea quae in mundo sunt — non sic aliquem capiat, loci istius exiguitas : ut in ea consumatur aeternitas ! 8$»

Quodsi haec uita habet incommoda, non diligatur ; si habet

commoda, in contemplatione huius illa beatior plus ametur.

77/38 x Ioh. 2, 15.

(F9/Mt

55 ad?] oz. Mz 54 uoluntate Mt (al.za.) 53 non!] abhinc paene euanid. P! 9? semetipsos ^ (aLz.) Mz planctós 56 (a/.m.) Mz 55/36 salubris (edd.) 59 xxxxas (4 fere 58 desiderantur M7 disponeretur M: (a/.z.) Mt (al.z2.) 60 curarex (t eras.) Mz concidetur M; (al.z.) litt. euanid.) F* ; om. Mt (edd.) 66/67 Mz (al.z.) orationis Mz ante ; F! te 64 tantae] ante 62 posset P! 69 scelera] 68 est] za Mt ; (euanid. F*) ; seclusi (cum edd.) petsequuntut M7 73 restitui ; (euanid. F*) ; scta Mt ; (saecula edd.) ^renouent M? ; (euartid. E malorum 76 (edd.) Mt om. ; F* Za lta] v5 ipsa] Z/a F! ; ipsius Mz (ed2.) 48 sic] 7/a F* ; mihi M7 ; ** qui* Mz (a].zz.) (4 fere litt. suprascr. illeg.) F*

(mihi eZ.)

^ locix (s eras.) Mt

796

HOMLIA LXXIV, 1o

10. Illam ergo ueram, huic quae falsa est, praeponentes : illam ueram, collectis in unum desideriis, ardentius suspiremus ;

eiusque dulcedinem iucundiorem et sempiternam diligamus.» 8; Quaeramus ergo eam per fidem, per beneuolentiam, [per patientiam,] per misericordiam. Agnosce, homo, quam diues a deo factus es! Ecce intra te

habes [pretium], unde regnum possis comparare caelorum; praestante domino "nostro (Iesu Christo», cui est honor (et 9o gloria in saecula saeculorum. Amen). (F5/Mtz

82 preponentem M7 83 collictis M£ (a].z2.) unum] un M7 83/84 suspirámus AM: (al.z.) 85 diligamus] (//a ed2.) ; oz. F* ; dil[z/Jeg.] im zag. adser. z.recent.

Mt

bóni uolentiam M: (al.z.) ; (euanid. F*)

85/86 per patientiam] //a F!

(ut uidetur in loco aene euanido) ; ort. M (edd.) 88 pretium] ;/a F1/Mtz ; seclusi ; (omz. edd.) 89/90 praestante ... Amen] ozz. F* (edz.) 89 dürh nrià Mz (al.m.) Iesu Christo] supp/eui 89/90 et gloria ... Amen] suppleu. Expl. xX«LICIT SERMO EXHORTATO:eeek (paene euanid.) F! ; oz. Mt.

CAPITVLVM XLII

HOMILIA

LXXV

:

SERMO DE CORREPTIONIBVS

2l

ius ity ditm vilem—e di

A |

"E

E i

tpe

E k

0d,

apiané c3

-

d md) "ande resmim jmd

e mutuo Aue, tre d^em rtalafh, am - AMAes Emo dicaiunime Acus) "»

^"

odia

|

E

iba qdo nd

niger

LL

e we H

i

A

*

Lu

id

xm EI M ESA soto

P umi, br A

com b

-

n

28 gaévuslteva-

be

mE

Lei

^s

A

(aco A

iu

d

"4

oasuqal né alli cem P M duca sss £5

—m

irt

dcin /À.v pes

V vivid Ui *

mee e

Fus cnet son i P dog amitim OMA

MA

CIRYKOYPTAAA00 34

^w

-

HOMILIA LXXV (75) SERMO DE CORREPTIONIBVS

MONITVM Codices :

F'

:BnmussEL, Kominklgke Bibliotheek, 1651-52, S. 1x in., f. 86v (paene euanid.). Editiones : Hin.1: D$ ... famulos suos :

Morin — : [ZntW 34 (1935)] p. 95 : Sermo de correptionibus. PLS 3 :col. 549 : Setmo 75 : [de cotreptionibus].

LXXV SERMO DE CORREPTIONIBVS 1. DS (nobster, carissimi, famul(os s»uos (fant. ...»us sibi ad (sisse & conciliare», quà ssperis. E(xauydi(em.....)»nt(a e..w»s (seque... »be(ni»g(n»itate in labori(bu»s(commoyda(nt.»m«... nih.» CIN ^», que sQmnystra credunt(wr». Qua(m si reuera ...a» s Q.es..» fe(lici.. ce»e(bra»nda p(ost»e(rit»as. QQ. prf.» A uuusere oec. € con»posQH», 4f. »dicü m...o0...» e(a» ob.» MUR à» béracbhia, | q(werit.......... Do IDCM E Y05S Cros. » God, : P!

Inscr. for£. INCIPIT SERMO DE CORREPTIONIBVS -CAP- XLII ezanid. F!, 1/* quae legi difficile uel omnino non possunt, uncinis inclusi. — Gratias ago u.c. "Alberto Bnouwrs, Bibliothecae Regiae Bruxellensis, qui urbanissime, in. buius editionis respectu, codicem denuo scrutari dignatus est, lumine "lampadis Wood" dicto.

GA moQ Coe

Sir

d

nis

il —

"Ma, aa Ww. rd

WLOw

cA

it

A05,

doct iod

cmo ue i Tég rini,

-

QA

2j

3

Per Der

aepo:

d era

air

ed

feeitMe — Se

C

Re^ Meade

TA

rc

CAPITVLVM

XLIII

DE SYMBOLO

X4HOMILIA LXXVI» (FRAGMENTA A-B)

. EHE MEDIAE M

n

um--

2 O0308M Y? 44 "Pe 3

(Rd. ROVOUORAS

-

3

P

*

[

1 |

2

GoOW T

v; AC

» y

(HOMILIA LXXVI (485, 64) DE SYMBOLO (FRAGMENTA A-B)

MONITVM Codices :

(FRAGMENTVM

.A)

[in fine homiliae rxxri]

a) Jin. 1/16 : Audiuimus ... nascitut :

F!

:BnmussEL, Koninklijke Bibliotheek, 1651-52, s. 1x in., f. 66.

P*

:Pamrzs, Bibliotbéque Nationale, Lat.2628, s. x1, f. 95.

P'

:Panzs, Bibliothbéque Nationale, Lat.2169, s. x11-xrir, f. [100v] 47Y-[101] 48.

b) Zn. 17/58 : Quae ... tempote : V*

:VarICANO, CrrrÀ DEL, Bibliotheca Apostolica Vaticana, Vat.lat.9882, S. IX-X, f. 288Y-290Y.

c) Jin. 17/43.44/58 ; Quae ... integritas ; Quantum ... homine :

F!

:BnmussEL, Koninklgke Bibliotheek, 1651-52, s. 1x in., f. 65v-66.66.

P*

:Panmzs, Bibliotbóque Nationale, Lat.2628, s. X1, f. 94V-95.95-95".

P*

:Pamrs, Bibliotbóque Nationale, Lat.2169, s. xir-x1n, f. [100] 47-[1o1] 48.[xor] 48.

(FRAGMENTVM

B)

[in homilia rxxrir]

d) Jin. 59/123 : Nihil ... priuilegium : F*

:BnussmL, Koninklj&e Bibliotheek, 1651-52, s. 1x in., f. 83-84. Editiones :

(FRAGMENTVM

.A)

[in &ine homiliae rxxri (482)]

a) Jin. 17[43.1/16.44/58 ; Quae ... integritas ; Audiuimus ... nascitur ; Quantum ... homine :

MONITVM Gaigny

ULOT2S-120.

MB»P 6

: col. 6685-8,

PL$ 3

:col. 648-649.

807

b) Zin. 17/58 ; Quae ... tempote : Morin

: [ZntW 34 (1935)] p. 109-110 (e codice V?).

PL. 38

:col. 700-701 : (Fragmenta 4) (2) Fragmentum ad homiliam 48 (ex Morin).

(FRAGMENTVM

B)

c) Jin. 59/123 : Nihil... priuilegium : MB»P 6

: col. 6828-5 : Fragmentum. De b. uirginis conceptione.

PLS$ 3

:col.697-698 : Sermo 76. De b. uirginis conceptione. Fragmentum.

Excerptiones, compilationes :

(FRAGMENTVM

.A)

lin. 29/43.1/42 ; solida ... integritas ; Audiuimus ... nascitur : ZAg.sBa

:(Anonymi) Homilia de uigiliis natalis domini (inc. : INazz/e domini, fratres dilectissimi, bodie celebrazus) in codd. .M (Montepessulano, Bibl.Pac.Med., 59) [f. 82-82v], et B (Romano, Bibl.Naz., V.E.119o (nobis Rz») [f. 68-70] — (Homil. Ottob.) Homilia x1 [cf. GnÉGorRE, lLes bozéliaires du Moyen /Áge, in. Rerum Ecclesiasticarum Documenta, Ser. Maiot, IV (1966), 144]. — Ed. H. Bann£, Sermons marials inédits «n Natali Domini»", in Marianum", xxv (1963), p. 74-75, . 2/14.14/24.

808

MONITVM

Redintegrationes : (FRAGMENTVM

B)

lin. 66/67 : nec ... potuit :

Eus.GJX

— : (Eusebii *Gallicani") Homilia rx, 5 [lin. 93/94].

(LXXVI) DE SYMBOLO (FRAGMENTVM A) 1. utero intus etate

Audiuimus praesentis lectionis oraculo : Ecce wirgo $n accipiet, id est : a foris initium non suscipit, et fructum acquirit. Ecce uirgo, id est : nullum quaerit iugali socicommercium, nihilque ei de pignore confertur per cor-

5; pus alienum.

2. Inspiciamus itaque in beata Maria causas pudoris illaesi. De foris accedere corruptio solet ; in hac autem nil uiolatur extrinsecus. Sed : *Quomodo" inquis ''potuit uirgo esse, post filium ?"'. 10 Hoc utique modo : quia honor uirginitatis per generantem non per nascentem resoluitur. Hic ergo : quia corruptionis iniuria non fuit in conceptu, ideo integrita(ti»s (gratia? perseuerauit in partu. Nemo uirgini nato filio calumnietur ! Gloriam tantae parentis, 15; quam caelestis puer non praeripit dum concipitur, non potuit uiolare dum nascitur.

(Fragmentum 4) 1/2.3 Is. 7, *14 ; Matth. 1 , *25 ; cf. Matth. x, 25 ; Luc. 2, 7. 9 Luc. rz, *34; cf, Euseb. *Gallic./, Hom. 1x, 5 [lin. 93/94] ; Hom. x, 4 [lin. 57]; Hom. xv, 5 [lin. 45/46] ; Hom. rxxvzz, 7 [lin. 66/67]. 13/14 aptatum ex : Aug., Serm. rr, 2 [PL 38, 335€] (INezzo ergo calumnietur Christo nato ex femina). 14/16 cf. Zeno Veron., Tract. II 12, z, 2 [CC 22, 185, 20/21] ; Gteg. I, Moral., XVIII, rtr, 85 [PL 76, 89] ; Euseb. *Gallic., 1x, 6 [lin. 148/149]; Hom. xxr, 2 [lin. 20/22] ; Hom. xxvit, 2 [lin. 22/23].

(odds: pr/prpy

(Fragmentum A)

1/16 Audiuimus ... nascitur] Jic restitui (om. V?) ; post integritas (Jin. 4) rr. E 1 (Audiuimus ... oraculo] Sic enim per prophetam multo PiP' (ez 74p.9-Bar-5) 2/3 oculo i (al.m.) Audiàmus Pi ante predixerat dominus 2745.» Bar.5) 8 (quaetit] ei erit 7475.5-Ber.5 (a foris ... id est] oz. 274m.*B^r5 [ob bomoeotel.]) 4 (que] ow. 24m.sBar5 [rece ?]) (iugali] aZ. cum 24mg.sBars) [rece |?]) vaccidere P^ — (hac]ea 4g.*B»r?) ^— (au6 (Respiciamus 245.*.Ber-5 [recze ?]) 9 (inquiens $8 (intrinsecus edd.) (nichil 245.5-Ber.5) tem] ozz. 24g.sBar.) 13 10 (honor] opus ddp iBars) (uitgo potuit «- 24.9Bars) An. s-Bar.6) integritatis gratia] reszi/ui ; integritas F*/PYP" (edg.) ; (uirginitatis gratia /4g.s-Bar.5) 15 14 (uirginis 45.5Bar.-) perseuerauit P"; (perseuetat 245.9 Barb) 16 (nascetetutr 245.5.Bar.5) praetrupit P" ; (preripuit 74g.*Bar.5)

810

HOMILIA

LXXVI, 3

9. Quae cum ita sint, fratres carissimi : imprimis intellectus noster hunc etiam fidei gradum teneat, ut redemptorem nostrum, ex deo et homine wnwm Christum, uerum deum et uerum 20 hominem nouerimus.

Apud haereticos autem alii dicunt 'solum hominem! fuisse in corpore, alii 'solum deum! ; ac sic, dum fidem nostram destruunt singuli, adstruunt uniuersi. S7 dissentientes vemoweas 6i dicta coniungas, de catholica confessione nihil deerit 25 [ueritatis : separatim resistunt, in commune consentiunt ;] hoc ordine : fidei sensum, dum alterutra pars apud se impugnat, apud nos utraque confirmat. Nos 3o

autem,

dilectissimi

fratres,

Christum

|dominum

nostrum : et deum pariter el. hominem solida confessione teneamus, fiiwm dei — 4n extrema parie saeculorum de innupta maire,

fide maritante,

brogenitum ; ex uoluntate

humilia-

17 Cic., In Catil., I, v, 10 ; II, xr, II, xvi ; V, vir ;IX, x ; XI, 11; 229511241:202505] 56:2 19/20 C$ 10551211(23):43:6] 21/22

26 ; IV, vurr, 18 ; IV, x1, 25 ; e.a. ; Aug., De trin., XII, vr [CC 5o, 126, 76/77 ;214, 46 ; 294, 57; Symb. *Quicumque', 32.35 [CC 504, 567, 55.62 ; cf. Faust., De gtat., I, 1 [CSEL 2r, 8, 8/10]; Euseb. *Gallic.', Hom. xxvi, 2 [lin. 24/26]. 21 a//i] scil. Pauliniani et Pbotiniani ; Nestoriani ; cf. Nouat., De trin., 11 [PL 5, 905 ; FAuss&r, 55] (... alzis baereticis boc in loco bominem? tantum et *solum? ...); Euseb. Caes., Hist. eccl., V, xxvi, 1 [PG 20, 512; GCS 9, 5oo] ;Aug., De haetes., xr1iv et APPEND. rr-I1À. [CC 46, 311, 3 ; 349, 5 ; 550, 3] ; Faust., Epist. vi [CSEL 21, 202, 2] ; Euseb. *Gallic.",

Hom. r, x [lin. 8] ; Hom. xxiv, 5 [lin. 66/67]. 22 ali] scil. Walentzniani ; cf. Euseb. Vetcell., De trin., VI, 165.17? [CC 9, 89, 320/321 ; 90, 365/367] ;Aug., De haetres., x1 [CC 46, 295, 13/15] ; Filastr. Brix., Diuers. haetes., xxxvim [10], 6 [CC 9, 234, 20/21]. 23/24 Faust., De grat., I, 1 [CSEL 2r, 7, 23/24]. 28/30 Christum ... filium dei] Symb. *Quicumque', 28 [CC 504, 567, 47/48 ; CC 103, 21 (22), 29]. 30/36 in extrema ... pietatem] aptatum ex : Faust., Epist. vix [CSEL 21, 205, 20 - 206, 1]. 31 cf. Euseb. *Gallic./, Hom. xurx, 6 [lin. 80].

V2pAijpips

1" fratres carissimi] ozz. F*/P1P" (ed4.) 19 et!] eZ. ex F'/P" (edd.) deum uetum «— V? 21/22 solum ... alii] ozz. P" (ob bozzoeotel.) 21 hominem solum - V? 22 in corpote] ozz. F!/P! (edd.) ; (def. P") dum] ozz. F*/PtP" (edq.) 23 Si] S: P" (a].z2.) ; (Sed edd.) dissitientes F!/P" ; dissidentes P! (egd.) (Faus., J^) 25 uetitatis ... consentiunt] ozz. V/? 28 dilectissimi fratres] ozz. F1/p1p* (edd.) 29 nostrum] ozz. F'/P1P" (edq.) (et] ozz. edd.) confessione solidata V*; (libera confessione 47.5-Bar.5) 29/30 (teneamus] fateamur 4.9Bar5) 30 filium dei] ozz. 245.5-Bar.s) (de] ex Fanust., l.c.) 351 (matte] a4Z. natura ignorante et Faust., Lc. ; sed ef. infra, lin. 39)

HOMILIA LXXVI, 3-5

8r

(wm, non ex necessitate diminutum ; swperueniente in uirgine spiwitu sancto, hominem deo miürabilter d4mpletum, et deum in hominem misericorditer commutatum ; nec exinanis-

55 se gloriae magnitudinem, sed, ber susceptam serui conditionem, ostendisse domini pietatem —, qui se deum etiam ex ipsa natiuitatis nouitate demonstrat. 4. Ecce, ueniente ad terras domino, nihil ex intacta matre uiolatur et filius intra matrem, natura ignorante, perficitur : 4o ex deo homo infusione diuinitatis impletur atque ex homine deus nascitur; et ipse [sui] auctor, corporalem natiuitatem spiritaliter conceptus operatur; generationem acquirit fecunditas, cuius originem nescit integritas. 9. Ouantum autem ad caelestis naturae ordinem pertinet : 4; in patre et filio et spiritu sancto ita confitenda est «na diuwiniias, ut nec singularis putetur in unitate persona, nec triplex in trinitate substantia ; sed ita assignetur pluralitas unitati, ne

trinitati

subtrahatur

aequalitas;

et, licet intromittatur

in una deitate numerositas, non tamen sit recipienda diuersi5o tas.

Ita ergo fidelium cordibus disponendus est dei cultus : ut non admittatur uel in trinitate separatio, uel in unitate per-

82/33 cf. Luc. 1, 55. 35/36 cf. Phil. 2, 7. 36/37 cf. Euseb. *Gallic, Hom. xxvil, 1 [lin. 7/8]. 37 cf. Euseb. *Gallic/^, Hom. x, 4 [lin. 56]. 39 Faust., Epist. vir [CSEL 21, 205, 21]. 46/54 cf. Euseb. *Gallic.', Serm. extt. 9, 7 [lin. 67/74]. 45/46 cf. ps.-Euseb. Vercell., De trin., VIII [X], 5 [CC 9, 116, 55]. Symb. *Quicumque', 6 [CC 504, 566, 9 ; CC 105, 20 (22), 7]. 48/50 cf. Euseb. *Gallic./, Hom. x, ro [lin. 196/198].

V2/FAiJpip*

32 (non .. diminutum]

oz. Faust, Lc.)

deminutum

17?/F!p"*

32/33 in

uirgine sancto spiritu c« F'/PtP" (edd.) (Faust., /.c.) ; (spiritu sancto in uitgine — (impletum] unitum 33 deum V? (uirginem Fausz., J.c. [e2.]) Ag. s: Bar.5)

35 (commutatum] natum 247.5Bar5) 34 (in] ozz. 74n.»Bar.5) ZA gs. Bar.5) 36 domini 35/36 (conditionem] fotmam 245.5Bar5) (suscepti 247.5Bar.5) 34 (nouitate natiuitatis — ostendisse - Fi/PP" (edd.) (Faust., J.c.) (An.s Bor.) 38 déO P' (al...) 247.*Bar.5) ostendit (demonstrat] euidenter Ag, s-Bar.5) cot41 sui] oz. V? atque] et F*/P1P" (edg.) (An.s-Por5) 40 infusus V? 42 conceptus (natiuitatem] «444. suam 24g. Pars) potali natiuitate 1/? 44 pluralitas 46 unitatis F! ; unitati (s eras.) P" (al.z.) spiritaliter — 1/? 48/ unitati] in unitate pluralitas V? —— 48 trinitatis F!/P', trinitati« (s eras.) Pt 83 et ... permixtio] oz. F1/PP" (edg.)

812

5^

HOMILIA LXXVI, 5-7

mixtio; ut intellegatur deitatem, personarum proprietate, distingui, non diuidi; ut patri «wnigenttus suus ita [esse] pietate filius iudicetur, ne iunior aetate credatur ; sed [ita] hanc primam similitudinem ingeniti patris [et geniti filii] obtineat, ut, qui natus est de intemporali patre, initium non inueniatur habere de tempore [uel de homine].

(FRAGMENTVM

B)

6. Nihil autem ex matre uiolare potuit natus, qui etiam uio6o

latam naturam uenerat reparare nascendo.

Conceptus ergo est de spiritu sancto. Vides, quia concipientis dignitas, parientis integritas est : honorem matris quem abstulit dum concipitur, non aufert dum nascitur ; pudorem feminae genitus non soluit filius, quem ignoratus non 6 A uiolauit maritus. *. Non ergo contra fidem tuam uenias, nec dicas : Quomodo hoc fieri botwit ?, qui te credere in omnipotentem prima confessione testatus es. In operibus dei sollicito quamlibet homini, magis admiratio se potest offerre quam ratio. Dicimus quidem nouum esse ac singulare : de terra corporis

54 Ioh. z, *18; 1r Ioh. 4, *o ; cf. Symb. Nicaen., 6 [CC 504, 561, 21/22]. (Fragmentum B)

59/60 cf. ps.-Faust., Serm. i1 [CSEL 21, 228, 6/8] ; Euseb. *Gallic.', Hom. rr, 4 [lin. 95/96]. 61 Symb. 'Gallic., 3. |. 66/95 cf. Ambros. Hexam., v, 20, 6s [CSEL 32-1, 188, 22 - 189, 5]. 66/67 Luc. 1, *34; cf. Euseb. *Gallic.', Hom. x, 4 [lin. 57]; Hom. xv, 5 [lin. 45/46] ;Hom. rxxvie, 2 [lin. 9]. 6 Symb. *'Gallic.', 1.

V?/FAiJpip*

53 intellegamus 1/? 53/84 distingui personarum proptietate — I!/P1p) (egg. 83 persorum P" (a].z.) 54 esse] oz. V? 54/55 filius pietate — F/PtP" (egg.) 55 ne] nec F!/P!P" (egg.) (iunior] minor egg.) ita] ozz. V? 56 primum FiPYP* (edd.) similitudinem] sollicitudinem F!/P!P* (egg.) et geniti filii] om. V? 56/3* obtinete F1/P!P" ; (obtinere edd.) 58 uel de homine] oz. V?

Cod. : F1

(Fragmentum B)

61 Vidis F!

63 concepitur F!

*0 singulatem F!

HOMILIA

LXXVI, 7-1o

813

uirginalis sacrum prodire germen sine cultore potuisse. Sed, $i bene intendamus, praebet nobis aliqua similia de semetipso ordo pariter ac status mundi; ut, quod de fecunditate uirginis in fide credimus, ex aliquo etiam in rerum specie uidere

75 possimus.

8. Dic mihi : quis, intra naturam

mortui lapidis, materi-

a(m» uiui ignis abscondit ? aut unde, frigidae uenae algentis metalli, flammarum semina conceperunt ? Quanta se aspectibus ingerunt, quae in sensibus fidem nu8o triant! Ecce, post arduae hiemis sterilitatem, quando ueris eum amoenus induit uultus, quando facies mundi deposita senectute iuuenescit, quando per noui aeris gratia(m) constrictus relaxatur orbis, quando caelum terris clementia arridente blanditur, quando nubet tepore creatura rerum : quis 8; grauidum fetibus maritat annum ? quis castum arbori subiciet fructum ? Videas partum, ubi non potes inuenire conceptum ! 9. Et inter haec aliquanti : '[in]corruptibilem de corruptione nasci debuisse' pronuntiant ! 9o Ecce quantae res corruptibiles sine corruptione nascuntur ! Quis intra oculum pupillam, quasi intra uirginem matrem uim lucis inclusit ? Quantas deforis species intra se concipiunt lumina, et tamen inuiolata uidebuntur nisi affectu peccante uiolentur ! Remoue uitium, incorrupta erit aliquotiens et 95 fecunditas ; a(d»moue uitium, nec ipsa erit casta uirginitas.

Ea ergo uirtute protulit hominem deus ex inuiolato uirginis sinu : qua eum, si uellet, sine macula oculi nasci iussisset ex oculo. 10. Sed fortassis dicas: 'esse non posse filium unius paren1oo tis, quia acquisitio filii» munus duorum est'. Qui calumniatur quare sine patre susceptus est unicus matri', calumnietur etiam 'quare sine matre natus est unigenitus patri.

88/89 cf. Euseb. *Gallic.', Hom. 1x, 6 [lin. 151]. cf. Symb. Nicaen., 6 [CC 504, 561, 21/22].

102 Ioh. 1, *18; 1Ioh. 4, *9;

F:

76 lapides F! 76/7«4 materia F! 77 algentes F! 78 conciperunt F!; (concipetent ed.) 82 gratia P! 83 clementiam F! 84 tépore F! 88 corruptioné F! ^ 90 corruptibilis F! ^ 95 amoue P! . 97 qua] quia F! uellit F! ; (uelit eZ.) 100 &li F!

814

IO

^

HOMILIA LXXVI, 1o-12

Ila nimirum potentia et uirtute ex sola femina uirum protulit : qua inter rerum principia ex solo (uiro) femina(m) procreauit ! Nam si altius nascentis mundi repetamus exordia : primus homo de rudi producitur terra, secundus de uiri costa, et modo hic de matre casta. Vides, istud in Christi

natiuitate miraculum, non iam primum esse sed tertium. 11. Illa, inquam, potentia et uirtute, cum stupore nostro, II o

II

-A

per sacram matrem Mariam, nostram salutem operatus est :

qua caeli immensitate(m» non artifici manu sed efficaci tetendit imperio ; qua quotidie uelocissimo soli praecepit, feruido et consistente curriculo ac (im»pigro motu incomprehensibilem circuli uerticem transuolare ; qua quotidie, inquam, fulgido iubar(i» praecepit, consummatum et post se tractum diem trans oras mundi demergere, ac per uasta et inania tenebrarum magno quotidie sui ambitu atque circuitu regionem lucis ac noctis includere. Quanta(e» res humanae praetenderetis oculis nostris uestri admirationem, nisi a uobis usus frequentior raperet miraculi dignitatem ! 12. Credo et in sanctum spiritum. Vides, quia, sicut patri et filio, ita et spiritui sancto defertur credulitatis priuilegium.

103/105 cf. Euseb. *Gallic., Hom. rr, 3 [lin. 71/74]. Gen: 27 22.

-. 2IGRus).

106 cf. Gen. 2, 7.

116 Cic., De nat. deot., II, xr, xor (ora ... zundi).

*Gallic.', 9.

cf.

111 cf. Ouid., Metam., XV, 218 ; Prop., Eleg., V, tz, 62 (arzifices 123 credulitatis priuilegium] cf. Euseb.

122 Symb.

*Gallic., Serm. extr. 2, 5

[lin. 37].

103 nimirum] resZiZzi bom. ii, lin. 74) ; om. natiuitaté F! 109 110 nr& salutis F!

; nimipto P! ; (animi pro ed4.) F* (edd.) 104/105 femina F! (Illam eg.) potentiam et uirtuté operata F! (ed4.) 111 quz (z ex

(quae edZ.) ^ inmensitate F! ^ (artificis eg2.) a al.z. ut uidetur) F* ; (quae edd.) praecipit F1

tante F! — 113 pigro mÓtü F'(aLz.)

104 uito] supp/leui (cf. 107 Vidis F! 108 F! (edd., e; add. quae) a alzz. ut uidetur) F* ;

manus PF! 112 quz (z ex 112/113 fetuido- Et quamsis-

1i4citcui FP! — quae (e ex a alzz. uf

uidetur) F* ; (quae edd.) (quotidie] a44. soli ed2.) 115 iubar F! (egg.) 116 horas F! 119 Quanta F! praetenderitis P! 121 dignitatem] 4eiz quaedam excidisse uidetur 122 (spiritum sanctum -- edd.) SCORIZ Vidis F! 123 (et] oz. edd.) priuilegium] 4ezm quaedam. excidisse uidetur.

———————————————————————————————————

Imprimé par les Usines Brepols S.A. — Turnhout (Belgique). Printed in Belgium D/1971/0095/13

119405

Collectio Evsebivs

...

v.lOla

THEOLOGY LIBRARY

SCHOOL OF THEOLOGY AT CLAREMONT

CLAREMONT, CALIFORNIA

fe

ARV

rM