Biblia — Mbalula ya Nsi-Ntoto ya Mpa (Matayo-Kusonga)

Citation preview

Biblia Mbalulaya Nsi-Ntoto ya Mpa (Matayo-Kusonga)

Nz a d i -M un (N z a di-M gw a y u ngw a Med i a t e ra n ya e N ene )

Sezarea

Tolemaisi

Tire

F

Sidoni

N AL

E Korazini Kapernaumi

A Betsaida

Gamala

Sezarea -Filipo

Ngumba ya Ermoni

ABILENE

Sitopolisi Salimi

Naini Betania? (na simu ya Yordani) Pella

Gadara

Abila?

NzadiMagadani Mungwa ya Tiberiade Galilea (Ba)hipone

ILE

I S I A Seforisi Nazareti

Kana

G

BILUMBU YA YEZU

EA

P

NTOTO YA IZRAELE NA

ITU R

A K

O Dioni

I

Rafana

TR

S

Damasi

E

IT AK ON

L

Kanata

I

Gaza

Beresheba

Yope

Ebroni

IDUMEA

Yeriko

Efrayimi

Betelemi Erodiumi

Yeruzalemi Betfaze Betania

Emausi

YUDEA

Lida

Arimatea

Masada

NTOTO YA ZELO NA Z ELO

Nzad i ya Yordani

Nzadi ya Mungwa (NzadiMungwa ya Kufwa)

YA Y UDA

Antipatrisi

Ainoni Samaria Ngumba ya Ebale Sikare Ngumba ya Garizimi Dibulu ya Masa SAMARIA ya Yakobi

A R E P E

bi7-MK

Geraza

E

0 km

20

ARABIA

Nzila Yankaka Yina Kele na Kati-Kati ya Galilea mpi Yeruzalemi, na Kulutila na Perea

Nzila Yina Bantu Ke Sadilaka Mingi na Kati-Kati ya Galilea mpi Yeruzalemi

Banzila ya Nene

Bambanza ya Dekapolisi

N

Filadelfia

D

Biblia

Mbalula ya Nsi-Ntoto ya Mpa (Matayo-Kusonga)

“KANSI,

NA KUTADILA LUSILU NA YANDI,

BETO KE VINGILA ZULU YA MPA TI NTOTO YA MPA, MPI NA KATI NA YO LUNUNGU TA VANDA.”

—2 Piere 3:13.

˘ 2012 WATCH TOWER BIBLE AND TRACT SOCIETY OF PENNSYLVANIA Biblia—Mbalula ya Nsi-Ntoto ya Mpa (Matayo-Kusonga) BAMBASISI

WATCH TOWER BIBLE AND TRACT SOCIETY OF SOUTH AFRICA NPC 1 Robert Broom Drive East, Rangeview, Krugersdorp, 1739, R.S.A. ´ Bo me basisaka yo na mvimba na afrikaans, albanais, armenien, bulgare, ´ cebuano, chichewa, cibemba, cinghalais, coreen, croate, danois, efik, finnois, ´ ´ georgien, hongrois, igbo, iloko, indonesien, italien, japonais, kialema, kiarabi, kiespaniole (mpi na bisono ya bifwa-meso), kifalansa, kigreki, kingelesi (mpi na bisono ya bifwa-meso), kinyarwanda, kiportige (mpi na bisono ya bifwa-meso), kirghiz, kirundi, kishinwa (ya ngolo), kishinwa (ya ´ ´ pete), kiswahili, lingala, macedonien, malgache, maltais, neerlandais, ´ ` norvegien, ossete, polonais, roumain, russe, samoan, sepedi, serbe, serbe ` ´ (romain), sesotho, shona, slovaque, slovene, sranan tongo, suedois, tagalog, ` tcheque, tsonga, tswana, turc, twi (akuapem), twi (asante), xhosa, yoruba, mpi zoulou ´ ´ (Bo me basisaka yo mpi na ndambu na amharique, azeri, azeri ´ (cyrillique), bisono ya bifwa-meso ya italie, cambodgien, chitonga, creole ya ¨ ´ ´ haıti, estonien, ewe, fidjien, guarani, gun, hiligaynon, hindi, hiri motu, kannada, kazakh, kiebreo, kikaonde, kikongo (Congo), kiluba, kiribati, letton, lituanien, luganda, luvale, malayalam, maya, myama, ndinga ya ´ bidimbu ya amerika [na DVD], ndinga ya bidimbu ya bresil [na DVD], ´ ndinga ya bidimbu ya colombie [na DVD], ndinga ya bidimbu ya coree [na DVD], ndinga ya bidimbu ya italie [na DVD], ndinga ya bidimbu ya mexique ´ [na DVD], ndinga ya bidimbu ya russie [na DVD], nepali, otetela, ouzbek, ˆ pangasinan, papiamento [curacao], pendjabi, pidgin des ıles Salomon, sango, ¸ ¨ silozi, swati, tamoul, tatar, tetum, thaı, tigrinya, tok pisin, tongien, tshiluba, tumbuka, tuvalu, ukrainien, venda, vietnamien, mpi waray-waray) Ntalu ya Kimvuka ya Mbalula ya Nsi-Ntoto ya Mpa ya Bo Me Basisaka Kele: 208 366 928 Kuniemama ya Februari 2014 Mukanda yai kele ve ya kuteka. Bambangi ya Yehowa me basisa yo sambu na kusadila yo na kisalu na bo ya kulonga bantu Biblia na ntoto ya mvimba.

New World Translation of the Christian Greek Scriptures Kongo (bi7-MK) Made in the Republic of South Africa Yo Me Niemama na Repiblika ya Afrika ya Sudi

J.G.

BANGOGO YA LUYANTIKU

B

O SONIKAKA Masonuku ya Santu na ngolo ya mpeve ya Nzambi na Kiebreo, na Kiarameye, mpi na Kigreki. Sambu bantu ya “makanda yonso” kubaka mambote na Ndinga ya Nzambi, yo kele mfunu nde bo balula Masonuku na bandinga mingi. (Matayo 24:14) Bo ke bingaka mikanda makumi zole na nsambwadi, banda na Matayo tii na Kusonga, “Masonuku ya Kigreki ya Bukristu,” sambu na kisina bansoniki-Bakristu ya kupemama sonikaka yo na Kigreki na mvu-nkama ya ntete ya T.B. Biblia—Mbalula ya Nsi-Ntoto ya Mpa (Matayo-Kusonga) basikaka na mbala ya ntete na Kingelesi na 1950. Yo me katuka ntete-ntete na masonama ya Kigreki ya Westcott mpi ya Hort yina me zabanaka mingi, yina ke wakana ti bamaniskri ya ntama kibeni ya Kigreki. Mbalula ya Nsi-Ntoto ya Mpa ke balula masonama ya Kigreki na kwikama kibeni. Mbalula yai ya Kikongo me katuka na mbalula ya Kingelesi, mpi yo ke sala ngolo na kutanina kwikama ya mutindu mosi. Zina ya Nzambi yina beto lenda fwanisa ve ti zina yankaka, Yehowa, ke monana mbala 237 na masonama ya Biblia—Mbalula ya Nsi-Ntoto ya Mpa (Matayo-Kusonga). Appendice ya 1 ya mbalula yai ke tendula sambu na nki bo me sala mutindu yai mpi yo ke monisa bifwanisu. Sambu yo kele mfunu nde zina ya Nzambi kusantisama mpi nde bantu yonso kusamba na zina yina sambu bo guluka, mbalula yai ke vutula zina Yehowa na kisika na yo ya me fwana na Masonuku ya Santu.—Matayo 6:9; Baroma 10:13. Zina, Mbalula ya Nsi-Ntoto ya Mpa, me simbama na lusilu ya nsi-ntoto ya lunungu yina Nzambi me pesaka sambu na mambote ya bantu yonso. (2 Piere 3:13) Bambaludi ya kisalu yai, yina ke zolaka Nzambi, Nkwa Masonuku ya Santu, ke zaba nde bo kele ti mukumba ya nene kibeni na ntwala na Yandi ya kubalula mabanza mpi mambu yina yandi ke tubaka na sikisiki kibeni. Beto ke samba nde mbalula yai kuvanda na mbalu mingi na batangi ya masonga yina ke salaka ngolo sambu na “kubaka nzayilu ya sikisiki ya kieleka.”—1 Timoteo 2:4. 5

BAZINA MPI NDONGA YA MIKANDA ya Masonuku ya Kigreki ya Bukristu MUKANDA

NA BUNKUFI

LUTITI

MUKANDA

NA BUNKUFI

LUTITI

337

Matayo

˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛

Mat

7

1 Timoteo

˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ 1Tm

Marko

˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛

Mar

59

2 Timoteo

˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ 2Tm

Luka

˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛

Lu

92

Tito

Yoane

˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛

Yoa

149

Bisalu

˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛

Bis

190

˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛

Bar

245

1 Bakorinto

˛˛˛˛˛˛˛˛

1Bk

267

2 Bakorinto

˛˛˛˛˛˛˛˛

2Bk

289

Baroma

343

˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛

Tit

348

Filemoni

˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛

Flm

350

Baebreo

˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛

Beb

352

Yakobo

˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛

Yak

369

1 Piere

˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛

1Pi

374

2 Piere

˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛

2Pi

381

1 Yoane

˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛

1Yn

385

˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛

Bag

304

Baefezo

˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛

Bef

311

Bafilipi

˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛

Bfi

319

2 Yoane

˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛

2Yn

390

Bkl

324

3 Yoane

˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛

3Yn

391

1 Batesalonika

1Bt

330

Yude

˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛

Yud

392

2 Batesalonika

2Bt

334

Kusonga

˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛

Kus

394

Bagalatia

Bakolosai

˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛

BANGOGO NA ZULU YA LUTITI MPI BAKROSHE Bangogo na zulu ya lutiti kele na balutiti mingi ya mbalula yai. Yo ke pesa bansangu yina ke sadisa na kumona nswalu bisika yina masolo ya Biblia kele. Bakroshe zole [[ ]] ke monisa mambu yina bo me yika (mambu ya nzenza ya bo me yika) na masonama ya kisina.

6

NSANGU YA MBOTE YA KUSONIKAKA

MATAYO Yai kele mukanda ya disolo ya luzingu ya Yezu Kristu, mwana ya Davidi, mwana ya Abrahami: 2 Abrahami butaka Izaki; Izaki butaka Yakobi; Yakobi butaka Yuda ti bampangi na yandi; 3 Yuda butaka Peresi ti Zera mpi mama na bo vandaka Tamare; Peresi butaka Esroni; Esroni butaka Rami; 4 Rami butaka Aminadabi; Aminadabi butaka Nashoni; Nashoni butaka Salmoni; 5 Salmoni butaka Boazi mpi mama ya Boazi vandaka Rahabi; Boazi butaka Obedi mpi mama ya Obedi vandaka Ruti; Obedi butaka Yese; 6 Yese butaka ntotila Davidi. Davidi butaka Salomo mpi mama ya Salomo vandaka nkento ya Uria; 7 Salomo butaka Roboami; Roboami butaka Abiya; Abiya butaka Aza; 8 Aza butaka Yozafati; Yozafati butaka Yorami; Yorami butaka Oziasi; 9 Oziasi butaka Yotami; Yotami butaka Ahazi; Ahazi butaka Ezekiasi; 10 Ezekiasi butaka Manase; Manase butaka Amoni; Amoni butaka Yoziasi; 11 Yoziasi butaka Yekoniasi ti bampangi na yandi na nsungi yina bo nataka Bayuda na Babilonia. 12 Na nima ya nsungi yina bo nataka Bayuda na Babilonia, Yekoniasi butaka Shealtiele; Shealtiele butaka Zorobabele;

13 Zorobabele butaka Abiudi; Abiudi butaka Eliakimi; Eliakimi butaka Azore; 14 Azore butaka Zadoki; Zadoki butaka Akimi; Akimi butaka Eliudi; 15 Eliudi butaka Eleazare; Eleazare butaka Matani; Matani butaka Yakobi; 16 Yakobi butaka Yozefi bakala ya Maria, yina butaka Yezu, ya bo ke bingaka Kristu. 17 Ebuna, bambandu yonso katuka na Abrahami tii na Davidi vandaka kumi na iya, katuka na Davidi tii kuna ya bo nataka Bayuda na Babilonia bambandu kumi na iya, mpi katuka ntangu yina bo nataka Bayuda na Babilonia tii na Kristu bambandu kumi na iya. 18 Yezu Kristu butukaka mutindu yai. Na ntangu yina Yozefi pesaka Maria, mama na yandi, dilaka ya makwela, yo monanaka nde yandi kele na divumu na ngolo ya mpeve santu na ntwala nde bo kwelana. 19 Kansi, sambu Yozefi, bakala na yandi, vandaka muntu ya lunungu mpi zolaka ve kupesa yandi nsoni na meso ya bantu, yandi bakaka lukanu ya kufwa makwela ti yandi na kinsweki. 20 Kansi, na nima ya kuyindula mambu yai, wanzio ya Yehowa monanaka na yandi na ndosi mpi tubilaka yandi nde: “Yozefi, mwana ya Davidi, kuwa boma ve na kukotisa Maria nkento na nge na nzo, sambu yandi me baka divumu yina na ngolo ya mpeve santu. 21 Yandi ta buta mwana-bakala, mpi nge fwete pesa yandi zina Yezu, sambu yandi ta gulusa bantu na yandi na masumu na bo.” 22 Mambu yai yonso

1

7

MATAYO 1:23–2:16

Kubutuka ya Yezu. Kutina na Ezipte

salamaka kibeni sambu na kulungisa mambu yina Yehowa tubaka na nzila ya profete na yandi nde: 23 “Mwense ta baka divumu mpi ta buta mwana ya bakala, mpi bo ta pesa yandi zina Emanuele,” yina kana bo balula yo, yo ke tendula, “Nzambi Kele ti Beto.” 24 Ebuna, Yozefi telamaka na mpongi mpi salaka mutindu wanzio ya Yehowa songaka yandi, mpi yandi kotisaka nkento na yandi na nzo. 25 Kansi, yandi vukisaka ve nitu ti yandi tii kuna yandi butaka mwana-bakala, mpi Yozefi pesaka yandi zina Yezu. Na nima ya kubutuka ya Yezu na Betelemi ya Yudea na bi2 lumbu ya ntotila Erode, bantu ya ke zabisaka makwisa na nsadisa ya bambwetete katukaka na Esti mpi kwisaka na Yeruzalemi. 2 Bo tubaka nde: “Mwana yina me butuka sambu na kuvanda ntotila ya Bayuda kele na wapi? Sambu beto monaka mbwetete na yandi ntangu beto vandaka na Esti, mpi beto me kwisa sambu na kufukamina yandi.” 3 Ntangu yandi waka diambu yai, ntotila Erode ti bantu yonso ya Yeruzalemi kudiyangisaka mingi. 4 Yandi vukisaka bamfumu yonso ya banganga-nzambi mpi bansekudi yonso, mpi yandi yantikaka kuyula bo kisika yina Kristu zolaka kubutuka. 5 Bo songaka yandi nde: “Na Betelemi ya Yudea, sambu profete sonikaka mutindu yai: 6 ‘Mpi nge, O Betelemi ya ntoto ya Yuda, nge kele ve ata fioti mbanza ya kukonda mfunu na kati ya baguvernere ya Yuda; sambu ntwadisi mosi ta basika na kati na nge, yina ta gungula bantu na mono, Izraele.’ ” 7 Na nima, Erode bingaka na kinsweki bantu yina ke zabisaka

8

makwisa na nsadisa ya bambwetete mpi yulaka bo mbote-mbote sambu na kuzaba ntangu yina mbwetete yango monanaka. 8 Ntangu yandi tindaka bo na Betelemi, yandi tubaka nde: “Beno kwenda kusosa mwana yango mbote-mbote, mpi kana beno mona yandi, beno kwisa kuzabisa mono, sambu mono mpi kwenda kufukamina yandi.” 9 Ntangu bo waka mambu yina ntotila tubaka, bo kwendaka, mpi mbwetete yina bo monaka ntangu bo vandaka na Esti vandaka kukwenda na ntwala na bo tii kuna yo kwendaka kutelama na zulu ya kisika yina mwana vandaka. 10 Ntangu bo monaka mbwetete yina, bo waka kiese mingi kibeni. 11 Mpi ntangu bo kotaka na nzo, bo monaka mwana yango ti Maria mama na yandi, ebuna bo niekaka mpi fukaminaka yandi. Bo kangulaka mpi bima na bo ya ntalu mpi pesaka yandi makabu: wolo, olibani, mpi mire. 12 Kansi, sambu Nzambi kebisaka bo na ndosi na kuvutuka ve na Erode, bo vutukaka na insi na bo na nzila ya nkaka. 13 Ntangu bo vutukaka, wanzio ya Yehowa monanaka na Yozefi na ndosi, mpi tubaka nde: “Telama, baka mwana ti mama na yandi mpi tina na Ezipte, ebuna bikala kuna tii kuna mono ta zabisa nge, sambu kubika fioti Erode ta sosa mwana sambu na kufwa yandi.” 14 Yo yina, yandi telamaka na mpimpa, bakaka mwana ti mama na yandi, kwendaka na Ezipte, 15 mpi bikalaka kuna tii ntangu Erode fwaka. Mambu yai lungisaka mambu yina Yehowa tubaka na nzila ya profete na yandi nde: “Mono bingaka mwana na mono katuka na Ezipte.” 16 Ebuna, ntangu Erode monaka nde bantu yina ke zabisaka ma-

9

Erode me fwa bana. Yoane ke samuna

kwisa na nsadisa ya bambwetete kusaka yandi, yandi waka makasi mingi kibeni, mpi tindaka bantu na Betelemi ti na teritware na yo yonso sambu na kufwa bana yonso ya babakala, bayina vandaka ti bamvula yantika na zole kulumuka, na kutadila ntangu yina yandi yulaka mbote-mbote na bantu yina ke zabisaka makwisa na nsadisa ya bambwetete. 17 Ebuna mambu yina Nzambi tubaka na nzila ya profete Yeremia lunganaka: 18 “Ndinga mosi wakanaka na Rama, bidilu ti milolo mingi; yo vandaka Rashele yina ke dila bana na yandi, mpi yandi vandaka kuzola ve nde bo katula yandi mawa sambu bo kele diaka ve.” 19 Ntangu Erode fwaka, wanzio ya Yehowa monanaka na Yozefi na ndosi na Ezipte 20 mpi tubaka nde: “Telama, baka mwana ti mama na yandi mpi kwenda na insi ya Izraele, sambu bantu yina vandaka kusosa moyo ya mwana me fwa.” 21 Yo yina, yandi telamaka, bakaka mwana ti mama na yandi, mpi kotaka na insi ya Izraele. 22 Kansi, ntangu yandi waka nde Arkelausi vandaka kuyala bonso ntotila ya Yudea na kisika ya tata na yandi Erode, yandi waka boma na kukwenda kuna. Diaka, sambu Nzambi kebisaka yandi na ndosi, yandi kwendaka na teritware ya Galilea, 23 mpi zingaka na mbanza mosi ya bo vandaka kubinga Nazareti, sambu mambu yina Nzambi tubaka na nzila ya baprofete kulungana: “Bo ta binga yandi muntu ya Nazareti.” Na bilumbu yina, Yoane Mbotiki kwisaka kusamuna na ntoto 3 ya zelo na zelo ya Yudea, 2 mpi vandaka kutuba nde: “Beno balula ntima, sambu Kimfumu ya zulu me

MATAYO 2:17–3:12

kuma pene-pene.” 3 Ya kieleka, yai kele muntu yina bo tubilaka na nzila ya profete Yezaya na bangogo yai: “Wa! Muntu mosi ke tuba na ndinga ya ngolo na ntoto ya zelo na zelo nde: ‘Beno yidika nzila ya Yehowa! Beno sungika banzila na yandi.’ ” 4 Kansi, Yoane yai vandaka ti lele ya mika ya shamo mpi mukaba ya mpusu ya mbisi na luketo na yandi; mpi yandi vandaka kudia bampasu ti bwiki ya mfinda. 5 Ebuna Yeruzalemi ti Yudea yonso mpi babwala yonso yina vandaka na nziunga ya Yordani vandaka kukwenda na yandi, 6 mpi yandi vandaka kubotika bantu na Nzadi ya Yordani, mpi bo vandaka kufunguna masumu na bo na pwelele yonso. 7 Ntangu yandi monaka Bafarize ti Basaduse mingi ke kwisa na kisika ya mbotika, yandi tubilaka bo nde: “Beno bana ya biwuta, nani me kebisa beno na kutina makasi ya Nzambi yina ke kwisa? 8 Yo yina, beno sala mambu yina ke monisa nde beno me balula ntima. 9 Beno yindula ve na kutuba na ntima na beno nde, ‘Tata na beto kele Abrahami.’ Sambu mono ke tubila beno nde Nzambi lenda basisila Abrahami bana na matadi yai. 10 Bo me tula dezia soka na musisa ya banti. Yo yina, konso nti yina ke butaka ve mbuma ya mbote, bo ta zenga yo mpi bo ta losa yo na tiya. 11 Mono ke botika beno na masa sambu beno me balula ntima, kansi Muntu yina ke kwisa na nima na mono kele ngolo mingi kuluta mono, mpi mono me fwana ve na kukatula basandale na yandi. Muntu yina ta botika beno na mpeve santu mpi na tiya. 12 Yandi kele ti muyungulu na diboko na yandi, mpi yandi ta katula mvindu yonso

MATAYO 3:13–4:17

Mbotika ya Yezu. Bo me kanga Yoane

na kisika na yandi ya kututila bambuma, mpi yandi ta vukisa ble na yandi na nzo ya kubumba bima, kansi yandi ta yoka bampusu na tiya yina lenda fwa ve.” 13 Ebuna, Yezu katukaka na Galilea mpi kwendaka na Yordani, na Yoane, sambu Yoane kubotika yandi. 14 Kansi, Yoane mekaka na kukanga yandi nzila mpi tubaka nde: “Mono muntu kele ti mfunu nde nge botika mono, kansi nge, nge ke kwisa na mono?” 15 Yezu vutudilaka yandi nde: “Bika yo vanda mutindu yina mbala yai, sambu yo me fwana nde beto lungisa mambu yonso ya lunungu na mutindu yai.” Yo yina, yandi yambulaka kukanga yandi nzila. 16 Na nima ya kubaka mbotika, Yezu basikaka na masa na mbala mosi, ebuna zulu kangukaka, mpi yandi monaka mpeve ya Nzambi ke kulumuka bonso pizio na zulu na yandi. 17 Diaka, ndinga mosi katukaka na zulu mpi tubaka nde: “Yai kele Mwana na mono, ya mono ke zolaka mingi, yina mono me ndima.” mpeve nataka Yezu na 4 Ebuna ntoto ya zelo na zelo sambu Dia-

10

6 mpi tubilaka yandi nde: “Kana nge kele mwana ya Nzambi, kudilosa na ntoto, sambu bo me sonikaka nde: ‘Yandi ta pesa bawanzio na yandi ntuma sambu na nge, mpi bo ta nata nge na maboko na bo sambu dikulu na nge tutana ve ata fioti na ditadi.’ ” 7 Yezu tubilaka yandi nde: “Diaka bo me sonikaka nde: ‘Nge fwete meka ve Yehowa Nzambi na nge.’ ” 8 Diabulu nataka yandi diaka na ngumba mosi ya nda kibeni mpi songaka yandi bimfumu yonso ya nsintoto ti nkembo na yo, 9 mpi tubilaka yandi nde: “Mono ta pesa nge bima yai yonso kana nge fukama mpi nge sambila1 mono.” 10 Ebuna, Yezu tubilaka yandi nde: “Katuka awa, Satana! Sambu bo me sonikaka nde: ‘Nge fwete sambila Yehowa Nzambi na nge, mpi yandi mpamba nge fwete sadila kisalu ya santu.’ ” 11 Na nima, Diabulu bikisaka yandi, ebuna bawanzio kwisaka mpi yantikaka kusadila yandi. 12 Kansi, ntangu yandi waka nde bo me kanga Yoane, yandi kwendaka na Galilea. 13 Diaka, na nima ya kukatuka na Nazareti, yandi kwisaka kuzinga na Kapernaumi pene-pene ya nzadi-mungwa na teritware ya Zabuloni ti ya Neftali, 14 sambu mambu yai ya Nzambi tubaka na nzila ya profete Yezaya kulungana: 15 “O ntoto ya Zabuloni ti ntoto ya Neftali, yina kele na nzila ya nzadi-mungwa, na simu ya nkaka ya Yordani, Galilea ya makanda! 16 Bantu yina ke zingaka na mudidi monaka nsemo ya nene, mpi sambu na bantu yina ke zingaka na insi ya kizuzi ya ke nataka lufwa, nsemo basikilaka bo.” 17 Banda na ntangu yina, Yezu ya-

bulu kumeka yandi. 2 Na nima ya kubuya madia bilumbu makumi iya mpi bampimpa makumi iya, yandi waka nzala. 3 Na ntangu yina, Mumeki kwisaka mpi tubilaka yandi nde: “Kana nge kele mwana ya Nzambi, tuba na matadi yai yo kuma mampa.” 4 Kansi, yandi vutulaka nde: “Bo me sonikaka nde: ‘Muntu fwete zinga na mampa mpamba ve, kansi na mambu yonso ya ke basikaka na munoko ya Yehowa.’ ” 5 Na nima, Diabulu nataka yandi na mbanza ya santu, tedimisa- Mat 4:91 To, “kusambila mono mbala moka yandi na zulu ya ludi ya tempelo si.”

11

Piere, Andre. Disolo na zulu ya Ngumba

ntikaka kusamuna mpi kutuba nde: “Beno balula ntima, sambu Kimfumu ya zulu me kuma pene-pene.” 18 Ntangu yandi vandaka kutambula na lweka ya Nzadi-Mungwa ya Galilea, yandi monaka bampangi zole, Simoni, ya bo ke bingaka Piere, ti Andre mpangi na yandi, bo ke losa bukondi na nzadi-mungwa, sambu bo vandaka balobi-mbisi. 19 Yandi tubilaka bo nde: “Beno landa mono, ebuna mono ta kumisa beno balobi-bantu.” 20 Na mbala mosi, bo yambulaka babukondi, mpi bo landaka yandi. 21 Ntangu yandi katukaka pana, yandi monaka bantu zole ya nkaka yina vandaka bampangi, Yakobo mwana ya Zebedeo ti Yoane mpangi na yandi, na kati ya maswa ti Zebedeo, tata na bo, bo ke yidika babukondi na bo, mpi yandi bingaka bo. 22 Na mbala mosi, bo bikisaka maswa ti tata na bo, mpi bo landaka yandi. 23 Na nima, yandi kwendaka kutambula na Galilea ya mvimba, yandi vandaka kulonga na basinagoga na bo, kusamuna nsangu ya mbote ya Kimfumu mpi kubelula bamaladi ya mitindu yonso ti bifu ya mitindu yonso yina bantu vandaka na yo na nitu. 24 Mpi nsangu na yandi mwanganaka na Siria ya mvimba, mpi bo vandaka kunatila yandi bantu yonso yina vandaka kubela, kuniokwama ti bamaladi mpi bampasi ya mutindu na mutindu, bantu yina vandaka ti bademo, bayina vandaka ti maladi ya kukona1 mpi bikata, ebuna yandi vandaka kubelula bo. 25 Yo yina, bantu mingi ya Galilea, ya Dekapolisi,1 ya Yeruzalemi, ya Yudea, mpi ya simu ya nkaka ya Yordani landaka yandi. Mat 4:241 To, “kubwa ngambu.” “babwala kumi.”

MATAYO 4:18–5:13

Ntangu yandi monaka bibuka ya bantu, yandi mataka na zulu ya ngumba, mpi ntangu yandi fongaka, balongoki na yandi kwisaka pene-pene na yandi. 2 Ebuna, yandi kangulaka munoko mpi yantikaka kulonga bo nde: 3 “Kiese na bantu yina kele na nzala ya mambu ya kimpeve, sambu Kimfumu ya zulu kele ya bo. 4 “Kiese na bantu yina kele na mawa, sambu bo ta katula bo mawa. 5 “Kiese na bantu ya mawete, sambu bo ta baka1 ntoto. 6 “Kiese na bantu yina kele na nzala mpi kiwina ya lunungu, sambu bo ta fuluka. 7 “Kiese na bantu yina ke wilaka bantu ya nkaka mawa, sambu bo ta wila bo mawa. 8 “Kiese na bantu yina kele ntima-mpembe, sambu bo ta mona Nzambi. 9 “Kiese na bantu yina ke tulaka ngemba, sambu bo ta binga bo bana ya Nzambi. 10 “Kiese na bantu yina bo me monisaka mpasi sambu na lunungu, sambu Kimfumu ya zulu kele ya bo. 11 “Kiese na beno kana bo ke finga beno, ke monisa beno mpasi, mpi ke kusila beno makambu ya mutindu na mutindu sambu na mono. 12 Beno sepela mpi beno vanda na kiese mingi, sambu matabisi na beno kele nene na zulu, sambu bo monisaka mpi baprofete yina vandaka na ntwala na beno mpasi mutindu yina. 13 “Beno kele mungwa ya ntoto, kansi kana mungwa vidisa ngolo na yo, inki mutindu bo ta vutula diaka ntomo na yo? Yo kele diaka mfunu ve ata fioti, kansi bo ta losa yo na nganda sambu bantu kuniata yo.

5

251 To, Mat 5:51 Na kisina, “ta baka difwa.”

MATAYO 5:14-30

Nsemo ya nsi-ntoto. Kusala bizumba

14 “Beno kele nsemo ya nsi-ntoto. Mbanza yina kele na zulu ya ngumba lenda vanda ve ya kubumbana. 15 Bo ke pedisaka ve mwinda sambu na kutula yo na nsi ya kitunga ya kutesila bima, kansi bo ke tulaka yo na zulu ya kima ya kutudila mwinda, mpi yo ke pesaka nsemo na bantu yonso yina kele na nzo. 16 Mutindu mosi, bika nde nsemo na beno kusema na ntwala ya bantu, na mpila nde bo mona bisalu na beno ya mbote mpi bo pesa nkembo na Tata na beno yina kele na zulu. 17 “Beno yindula ve nde mono kwisaka sambu na kufwa Nsiku to Baprofete. Mono kwisaka ve sambu na kufwa yo, kansi sambu na kulungisa yo, 18 sambu ya kieleka mono ke tubila beno nde zulu ti ntoto lenda luta, kansi ata kisono mosi ya fioti to kakitini ya kisono ya Nsiku ta luta ve tii kuna mambu yonso ta salama. 19 Yo yina, konso muntu yina ke fwa nsiku mosi na kati ya bansiku yai ya kuluta fioti mpi ke longa bantu na kusala mutindu mosi, bo ta binga yandi muntu ya kuluta fioti na Kimfumu ya zulu. Kansi, konso muntu yina ke zitisa yo mpi ke longa yo, bo ta binga yandi muntu ya nene na Kimfumu ya zulu. 20 Sambu mono ke tubila beno nde kana lunungu na beno kuluta ve ya bansekudi ti ya Bafarize, beno ta kota ve ata fioti na Kimfumu ya zulu. 21 “Beno waka nde bo tubilaka bantu ya ntangu ya ntama nde: ‘Nge fwete fwa ve muntu, kansi konso muntu yina ke fwa muntu ya nkaka, bo ta sambisa yandi na tribinale.’ 22 Kansi, mono ke tubila beno nde konso muntu yina ke landa kubumbila mpangi na yandi makasi na ntima, bo ta sambisa ya-

12

ndi na tribinale, kansi konso muntu yina ke vweza mpangi na yandi ti bangogo ya kukonda luzitu, bo ta sambisa yandi na Tribinale ya Nene, ebuna konso muntu yina ke tuba nde, ‘Nge zoba ya mpambampamba!’ yo me fwana nde bo losa yandi na tiya ya Gehena.1 23 “Yo yina, kana nge ke nata dikabu na nge na mesa-kimenga mpi kuna nge me yibuka nde mpangi na nge kele ti makambu ti nge, 24 bika dikabu na nge pana na ntwala ya mesa-kimenga, mpi kwenda. Ntete, tula ngemba ti mpangi na nge, mpi na nima, ntangu nge ta vutuka, pesa dikabu na nge. 25 “Yidika nswalu makambu ti muntu yina ke funda nge na tribinale, ntangu nge kele ntete ti yandi na nzila, sambu yandi pesa nge ve na maboko ya zuzi, mpi zuzi kupesa nge na kalaki ya tribinale, ebuna bo losa nge na boloko. 26 Ya kieleka mono ke tubila nge nde: Nge ta basika ve na boloko yina tii kuna nge ta futa mbongo ya kibende ya mbalu fioti kibeni ya nsuka. 27 “Beno waka nde bo tubaka: ‘Nge fwete sala ve bizumba.’ 28 Kansi, mono ke tubila beno nde konso muntu yina ke landa na kutala nkento mosi ti nzala ya kuvukisa nitu ti yandi me sala dezia bizumba ti nkento yango na ntima na yandi. 29 Yo yina, kana disu na nge ya kitata ke budisa nge dibaku, tumuna yo mpi losa yo ntama ti nge. Sambu yo me luta mbote nde nge vidisa kitini mosi ya nitu na nge na kisika nde bo losa nitu na nge ya mvimba na Gehena.1 30 Diaka, kana diboko na nge ya kitata ke budisa nge dibaku, zenga yo mpi losa yo ntama Mat 5:221 Kisika ya bo vandaka kuyoka bima ya mvindu na nganda ya Yeruzalemi. 291 Tala verse 22, noti.

13

Kufwa makwela, kudia ndefi. Kuzola bambeni

ti nge. Sambu yo me luta mbote nde nge vidisa kitini mosi ya nitu na nge na kisika nde nitu na nge ya mvimba kukwenda na Gehena.1 31 “Bo tubaka diaka nde: ‘Konso muntu yina ke fwa makwela ti nkento na yandi, bika nde yandi pesa yandi mukanda ya kufwa makwela.’ 32 Kansi, mono ke tubila beno nde konso muntu yina ke fwa makwela ti nkento na yandi, katula kaka sambu na pite, ke tula yandi na kigonsa ya kusala bizumba, mpi konso muntu yina ke kwela nkento yina me fwaka makwela me sala bizumba. 33 “Beno waka diaka nde bo tubaka na bantu ya ntangu ya ntama nde: ‘Nge fwete dia ve ndefi kukonda kulungisa yo, kansi nge fwete lungisa balusilu ya nge ke sala na Yehowa.’ 34 Kansi, mono ke tubila beno nde: Beno dia ndefi ve ata fioti, yo vanda na zina ya zulu, sambu yo kele kiti ya kimfumu ya Nzambi; 35 to na zina ya ntoto, sambu yo kele kisika na yandi ya kutudila makulu; to na zina ya Yeruzalemi, sambu yo kele mbanza ya Ntotila ya nene. 36 Nge fwete dia mpi ve ndefi na zina ya ntu na nge, sambu nge lenda kitula ve lunsuki mosi mpembe to ndombe. 37 Bika nde ngogo na beno ‘ee’ kutendula kaka ee, ‘ve’ na beno, ve, sambu mambu yina beno ke yika na zulu na yo ke katuka na muntu ya mbi. 38 “Beno waka nde bo tubaka: ‘Disu na disu mpi dinu na dinu.’ 39 Kansi, mono ke tubila beno nde: Beno nwana ve ti muntu yina kele muntu ya mbi, kansi konso muntu yina ke bula nge mbata na ditama ya kitata, pesa yandi mpi ditama yina ya nkaka. 40 Mpi kana muMat 5:301 Tala verse 22, noti.

MATAYO 5:31–6:2

ntu ke zola kunata nge na tribinale mpi kubaka lele na nge ya kati, pesa yandi mpi lele na nge ya zulu, 41 mpi kana muntu mosi ya kele na kiyeka kulomba nge na ngolo na kusala kilometre mosi, sala bakilometre zole ti yandi. 42 Pesa na muntu yina ke lomba nge, mpi kupesa ve mukongo na muntu yina ke zola kudefa kima na nge. 43 “Beno waka nde bo tubaka: ‘Nge fwete zola nkweno na nge mpi kumenga mbeni na nge.’ 44 Kansi, mono ke tubila beno nde: Beno landa na kuzola bambeni na beno mpi na kusamba sambu na bantu yina ke monisa beno mpasi, 45 na mpila nde beno kudimonisa bana ya Tata na beno yina kele na zulu, sambu yandi ke basisaka ntangu na yandi na bantu ya mbi ti ya mbote mpi ke nokisaka mvula na bantu ya lunungu ti ya kukonda lunungu. 46 Sambu kana beno ke zola bantu yina ke zolaka beno, nki matabisi beno kele na yo? Keti bakalaki ya mpaku ke salaka ve mutindu mosi? 47 Mpi kana beno ke pesa mbote kaka na bampangi na beno, nki diambu ya kuluta nene beno ke sala? Keti bantu ya makanda mpi ke salaka ve mutindu mosi? 48 Yo yina, beno fwete vanda ya kukuka, mutindu Tata na beno ya zulu kele ya kukuka. “Beno keba kibeni na kusala ve mambu na beno ya lunungu 6 na meso ya bantu sambu bo mona beno; kana ve, beno ta baka ve matabisi na Tata na beno yina kele na zulu. 2 Yo yina, ntangu nge ke kwenda kupesa makabu ya mawa, kubula mpungi ve na ntwala na nge, kaka mutindu bantu ya luvunu ke salaka na basinagoga mpi na babala-bala sambu bantu kembila bo. Ya kieleka mono ke tubila beno nde:

MATAYO 6:3-23

Kisambu ya mbandu. Bima ya ntalu ya kieleka

14

Bo me baka dezia matabisi na bo yonso. 3 Kansi nge, ntangu nge ke pesa makabu ya mawa, kubika ve nde diboko na nge ya kimama kuzaba mambu yina diboko na nge ya kitata ke sala, 4 sambu makabu na nge ya mawa kuvanda na kinsweki. Ebuna, Tata na nge yina ke talaka na kinsweki ta futa nge. 5 “Diaka, ntangu beno ke samba, beno fwete vanda ve bonso bantu ya luvunu, sambu bo ke zolaka kusamba ya kutelama na basinagoga mpi na mampambu ya banzila ya nene sambu bantu kumona bo. Ya kieleka mono ke tubila beno nde: Bo me baka dezia matabisi na bo yonso. 6 Kansi nge, ntangu nge ke samba, kota na suku ya nzo na nge, mpi na nima ya kukanga kielo, samba Tata na nge yina kele na kinsweki. Ebuna, Tata na nge yina ke talaka na kinsweki ta futa nge. 7 Kansi, ntangu nge ke samba, kuvutukila ve mambu ya mutindu mosi mbala na mbala, kaka mutindu bantu ya makanda ke salaka, sambu bo ke yindulaka nde Nzambi ta wa bo sambu bo ke sadila bangogo mingi. 8 Yo yina, beno kuma ve bonso bo, sambu Nzambi yina kele Tata na beno ke zabaka mambu yina beno kele na yo mfunu na ntwala nkutu nde beno lomba yandi yo. 9 “Yo yina, beno fwete samba mutindu yai: “ ‘Tata na beto yina kele na zulu, bika nde zina na nge kusantisama. 10 Bika nde Kimfumu na nge kukwisa. Bika nde luzolo na nge kusalama na ntoto, bonso na zulu. 11 Pesa beto bubu yai madia1 na beto sambu na kilumbu yai, 12 mpi lolula masumu1 na beto, mutindu beto mpi me lolulaka bantu yina

me salaka beto mbi. 13 Kubika ve nde beto bwa na mpukumuna, kansi gulusa beto na maboko ya muntu ya mbi.’ 14 “Sambu kana beno ke lolula bantu bifu na bo, Tata na beno yina kele na zulu ta lolula beno mpi; 15 kansi kana beno ke lolula ve bantu bifu na bo, Tata na beno yina kele na zulu mpi ta lolula ve bifu na beno. 16 “Ntangu beno ke buya madia, beno yambula kuvanda ti luse ya mawa bonso bantu ya luvunu, sambu bo ke bebisaka baluse na bo sambu bo monana na meso ya bantu nde bo ke buya madia. Ya kieleka mono ke tubila beno nde: Bo me baka dezia matabisi na bo yonso. 17 Kansi nge, ntangu nge ke buya madia, pakula mafuta na ntu na nge mpi yobisa luse na nge 18 sambu nge monana ve na bantu nde nge ke buya madia, kansi nge monana na Tata na nge yina kele na kinsweki. Ebuna, Tata na nge yina ke talaka na kinsweki ta futa nge. 19 “Beno bika kufulusa sambu na beno mosi bima ya ntalu na ntoto, kisika nselele ke diaka yo mpi yo ke bwaka matadi, mpi kisika miyibi ke kotilaka yo mpi ke yibaka yo. 20 Kansi, beno fulusa sambu na beno mosi bima ya ntalu na zulu, kisika nselele ke diaka yo ve mpi yo ke bwaka ve matadi, mpi kisika miyibi ke kotilaka yo ve mpi ke yibaka yo ve. 21 Sambu kisika yina kima na nge ya ntalu kele, ntima na nge mpi ta vanda pana. 22 “Mwinda ya nitu kele disu. Yo yina, kana disu na nge ke tala kima mosi mpamba,1 nitu na nge ya mvimba ta vanda na nsemo. 23 Kansi, kana disu na nge kele mbi, nitu

Mat 6:111 Na kisina, “mampa.” “bamfuka.”

Mat 6:221 To, “disu na nge kele ve ya kukabwana.”

121 To,

15

Bamfumu zole. Kusosa ntete Kimfumu

na nge ya mvimba ta vanda mudidi. Kana nsemo yina kele na kati na nge kele kibeni mudidi, mudidi yina kele mingi kibeni! 24 “Ata muntu mosi ve lenda sala bonso mpika sambu na bamfumu zole, sambu yandi ta menga mosi mpi ta zola ya nkaka to yandi ta kangama na mosi mpi ta vweza ya nkaka. Beno lenda sala ve bonso bampika sambu na Nzambi mpi sambu na Kimvwama. 25 “Yo yina mono ke tubila beno nde: Beno bika kudiyangisa sambu na mioyo na beno nde beno ta dia inki to beno ta nwa inki to sambu na banitu na beno nde beno ta lwata inki. Keti moyo kele ve mfunu mingi kuluta madia, mpi nitu kuluta bilele? 26 Beno tala mbotembote bandeke ya zulu; bo ke kunaka ve nkeni, bo ke katulaka ve bambuma, mpi bo ke bumbaka ve bima na nzo. Ata mpidina, Tata na beno yina kele na zulu ke pesaka bo madia. Keti beno kele ve mfunu mingi kibeni kuluta bo? 27 Nani na kati na beno, kana yandi ke kudiyangisa, lenda yika nda ya luzingu na yandi ata fioti? 28 Diaka, na yina me tala kulwata, sambu na nki beno ke kudiyangisa? Beno baka dilongi na bintuntu ya bilanga, mutindu yo ke yelaka; yo ke salaka ve mpi ke tungaka ve bilele; 29 kansi mono ke tubila beno nde ata Salomo, na nkembo na yandi yonso, lwataka ve bonso mosi na kati ya bintuntu yai. 30 Ebuna, kana Nzambi ke lwatisaka matiti ya bilanga, yina kele awa bubu yai mpi yina bo ta losa na tiya mbasi, keti yandi ta lwatisa beno ve mingi kuluta, beno bantu ya kele na lukwikilu ya fioti? 31 Yo yina, beno kudiyangisa ve ata fioti na kutubaka nde, ‘Nki beto ta dia?’ to, ‘Nki beto ta nwa?’

MATAYO 6:24–7:7

to, ‘Nki beto ta lwata?’ 32 Sambu bima yai yonso kele bima yina makanda ke sosaka ti lukasi. Tata na beno yina kele na zulu me zaba nde beno kele ti mfunu ya bima yai yonso. 33 “Yo yina, beno landa na kusosa ntete Kimfumu ti lunungu na yandi, ebuna yandi ta yika beno bima yina yonso ya nkaka. 34 Beno kudiyangisa ve ata fioti sambu na kilumbu yina ke landa, sambu kilumbu yina ke landa ta vanda ti basusi na yo. Konso kilumbu kele ti bampasi na yo. bika kusambisa sambu 7 “Beno bo sambisa beno ve, 2 sambu bo ta sambisa beno na lusambisu yina beno ke sambisa bankaka, mpi bo ta tesila beno na kitesilu yina beno ke tesila bankaka. 3 Ebuna, sambu na nki nge ke tala mwa-dititi yina kele na disu ya mpangi na nge kansi nge ke mona ve mutandala yina kele na disu na nge mosi? 4 To nki mutindu nge lenda tubila mpangi na nge nde, ‘Bika mono katula mwa-dititi yina kele na disu na nge,’ na ntangu mutandala kele na disu na nge mosi? 5 Muntu ya luvunu! Katula ntete mutandala na disu na nge mosi, ebuna nge ta mona pwelele mutindu ya kukatula mwa-dititi na disu ya mpangi na nge. 6 “Beno pesa ve bambwa kima yina kele ya santu, beno losa mpi ve mayaka na beno na ntwala ya bangulu sambu yo niata yo ve na nsi ya makulu na yo mpi na nima yo balukila beno mpi kulwadisa beno ngolo. 7 “Beno landa na kulomba, ebuna bo ta pesa beno; beno landa na kusosa ebuna beno ta mona; beno landa na kubula na kielo, ebuna bo

MATAYO 7:8-29

Kielo ya fioti. Kutuba “Mfumu, Mfumu”

ta kangudila beno. 8 Sambu konso muntu yina ke lombaka ke bakaka, konso muntu yina ke sosaka ke monaka, mpi konso muntu yina ke bulaka na kielo bo ta kangudila yandi. 9 Ya kieleka, nani na kati na beno kana mwana na yandi kulomba yandi mampa, yandi ta pesa yandi ditadi? 10 To kana yandi lomba yandi mbisi ya masa, keti yandi ta pesa yandi nioka? 11 Yo yina, kana beno, ata beno kele bantu ya mbi, beno me zaba kupesa makabu ya mbote na bana na beno, beno fwete zaba kibeni nde Tata na beno yina kele na zulu ta pesa bima ya mbote na bantu yina ke lombaka yandi yo! 12 “Yo yina, mambu yonso yina beno ke zola nde bantu kusadila beno, beno mpi fwete sadila bo yo. Ya kieleka, yai kele disongidila ya Nsiku mpi Baprofete. 13 “Beno kota na kielo ya fioti sambu nzila yina ke nataka na lufwa kele nene mpi na mpwasa mingi, mpi bantu yina ke kotaka kuna kele mingi; 14 kansi, kielo ya fioti mpi nzila yina kele nkaka ke nataka na luzingu, mpi bantu yina ke monaka yo kele fioti. 15 “Beno keba na baprofete ya luvunu yina ke kwisaka na beno na bilele ya mameme, kansi na kati bo kele bibulu yina kele na nzala ya ngolo. 16 Beno ta zaba bo na bambuma na bo. Bantu ke katulaka ve ata fioti bambuma ya vinu to ya bafige na nti ya bansende, mpidina ve? 17 Mutindu mosi, konso nti ya mbote ke butaka mbuma ya mbote, kansi konso nti ya kupola ke butaka mbuma ya mbi. 18 Nti ya mbote lenda buta ve mbuma ya mbi, mpi nti ya kupola lenda buta ve mbuma ya mbote. 19 Konso nti yina ke butaka ve mbuma ya mbo-

16

te, bo ke zengaka yo mpi ke losaka yo na tiya. 20 Yo yina, beno ta zaba bantu yina na bambuma na bo. 21 “Bantu yonso ve yina ke tubilaka mono nde, ‘Mfumu, Mfumu,’ bantu ta kota na Kimfumu ya zulu, kansi muntu yina ke salaka luzolo ya Tata na mono yina kele na zulu muntu ta kota. 22 Bantu mingi ta songa mono na kilumbu yina nde: ‘Mfumu, Mfumu, keti beto bikulaka ve na zina na nge mpi basisaka ve bademo na zina na nge mpi salaka ve bidimbu mingi ya nkumbwa na zina na nge?’ 23 Kansi mono ta songa bo nde: Mono me zaba beno ve ata fioti! Beno katuka na meso na mono, beno bantu ya ke fwaka bansiku! 24 “Yo yina, konso muntu yina ke wa mambu yai ya mono ke tuba mpi ke sadila yo, bo ta fwanisa yandi na muntu ya mayele, yina tungaka nzo na yandi na zulu ya ditadi ya nene. 25 Mvula nokaka, masa fulukaka mingi, mpi mipepe ya ngolo kwisaka mpi bulaka nzo yango, kansi yo bwaka ve, sambu yo tungamaka na zulu ya ditadi ya nene. 26 Diaka, konso muntu yina ke wa mambu yai ya mono ke tuba kansi ke sadila yo ve, bo ta fwanisa yandi na zoba, yina tungaka nzo na yandi na zulu ya zelo. 27 Mvula nokaka, masa fulukaka mingi, mpi mipepe ya ngolo kwisaka mpi bulaka nzo yango, ebuna yo bwaka mpi kubwa na yo vandaka nene.” 28 Ntangu Yezu manisaka kutuba mambu yai, bibuka ya bantu yitukaka mingi kibeni na mutindu na yandi ya kulonga, 29 sambu yandi vandaka kulonga bo bonso muntu ya kele ti kiyeka, kansi ve bonso bansekudi na bo.

17

Me belula muntu ya lepre. Bukilo ya Piere

Na nima ya kukulumuka na ngumba, bibuka ya nene ya bantu landaka yandi. 2 Muntu mosi ya vandaka na maladi ya lepre kwisaka mpi yantikaka kufukamina yandi, ebuna yandi tubaka nde: “Mfumu, kana nge me zola, nge lenda kumisa mono bunkete.” 3 Ebuna, Yezu tandulaka diboko na yandi, simbaka yandi, mpi tubaka nde: “Mono me zola. Kuma bunkete.” Mpi na mbala mosi, lepre na yandi manaka. 4 Na nima, Yezu tubilaka yandi nde: “Keba, kuzabisa ve ata muntu mosi, kansi kwenda kudimonisa na nganga-nzambi, mpi pesa dikabu yina Moize tulaka, sambu na kumonisa bo nde nge me beluka.” 5 Ntangu yandi kotaka na Kapernaumi, mfumu mosi ya basoda kwisaka pene-pene na yandi, bondilaka yandi 6 mpi tubaka nde: “Tata, nsadi na mono me lala na nzo sambu yandi lenda nikana ve mpi yandi ke niokwama ngolo.” 7 Yezu tubilaka yandi nde: “Ntangu mono ta kuma kuna, mono ta belula yandi.” 8 Mfumu ya basoda vutulaka nde: “Tata, mono me fwana ve nde nge kota na nzo na mono, kansi tuba kaka ngogo mosi mpi nsadi na mono ta beluka. 9 Sambu mono mpi kele ti bamfumu na zulu na mono, mono kele ti basoda ya kele na nsi ya kiyeka na mono, ebuna mono ke tubaka na mosi nde, ‘Kwenda!’ mpi yandi ke kwendaka, mpi na soda ya nkaka nde, ‘Kwisa!’ mpi yandi ke kwisaka, mpi na mpika na mono nde, ‘Sala diambu yai!’ mpi yandi ke salaka yo.” 10 Ntangu Yezu waka mambu yai, yandi yitukaka mpi tubilaka bantu yina vandaka kulanda yandi nde: “Mono ke tubila beno kieleka nde: Mono me mona ve lu-

8

MATAYO 8:1-21

kwikilu ya nene ya mutindu yai ata na muntu mosi na Izraele. 11 Kansi, mono ke tubila beno nde bantu mingi ya esti ti ya westi ta kwisa mpi ta vanda na mesa ti Abrahami, Izaki, mpi Yakobi na Kimfumu ya zulu; 12 kansi bo ta losa bana ya kimfumu na mudidi na nganda. Kuna bo ta dilaka mpi ta kwetisaka meno.” 13 Ebuna Yezu tubilaka mfumu ya basoda nde: “Kwenda. Kaka mutindu nge me kwikila, bika nde yo salama mutindu yina.” Mpi nsadi yango belukaka kaka na ntangu yina. 14 Mpi ntangu Yezu kumaka na nzo ya Piere, yandi monaka bukilo ya Piere ya nkento me lala mpi yandi vandaka na fievre. 15 Yo yina, yandi simbaka diboko na yandi, mpi fievre na yandi manaka, ebuna yandi telamaka mpi yantikaka kusadila Yezu. 16 Kansi, ntangu nkokila bwaka, bo natilaka yandi bantu mingi ya vandaka ti bademo, mpi yandi basisaka bampeve ti ngogo mosi mpamba, mpi belulaka bantu yina vandaka kubela, 17 sambu na kulungisa mambu yina Nzambi tubaka na nzila ya profete Yezaya nde: “Yandi bakaka bamaladi na beto mpi nataka bampasi na beto.” 18 Ntangu Yezu monaka kibuka ya bantu pene-pene na yandi, yandi pesaka ntuma nde bo sabuka na simu ya nkaka. 19 Mpi nsekudi mosi kwisaka mpi tubilaka yandi nde: “Longi, mono ta landa nge konso kisika yina nge ke kwenda.” 20 Kansi Yezu tubilaka yandi nde: “Mikengi ke vandaka ti mabulu mpi bandeke ya zulu ke vandaka ti babuyamba, kansi Mwana ya muntu kele ve ti kisika ya kutula ntu na yandi.” 21 Na nima, longoki ya nkaka tubilaka yandi nde: “Mfumu,

MATAYO 8:22–9:9

Yezu me nganina mupepe. Me belula kikata

pesa mono ntete nzila ya kukwenda kuzika tata na mono.” 22 Yezu tubilaka yandi nde: “Fula kulanda mono, mpi bika bafwa bo zika bafwa na bo.” 23 Ntangu yandi kotaka na maswa, balongoki na yandi landaka yandi. 24 Ebuna, mupepe ya ngolo basikaka na nzadi-mungwa na mpila nde kitembo vandaka kufika maswa; kansi yandi vandaka kulala. 25 Mpi bo kwisaka kutedimisa yandi, bo tubaka nde: “Mfumu, gulusa beto, beto ke zola kufwa!” 26 Kansi, yandi tubilaka bo nde: “Sambu na nki beno ke wa boma, beno bantu ya kele na lukwikilu ya fioti?” Na nima, yandi telamaka, nganinaka mupepe ti nzadi-mungwa, ebuna pima ya nene kotaka. 27 Yo yina, bo yitukaka mpi bo tubaka nde: “Yai muntu ya nki mutindu? Ata mipepe ti nzadi-mungwa ke lemfukila yandi.” 28 Ntangu yandi kumaka na simu ya nkaka, na insi ya bantu ya Gadara, babakala zole ya katukaka na maziamu mpi ya vandaka ti bademo kwisaka kukutana ti yandi, bo vandaka nku mingi kibeni, na mpila nde ata muntu mosi ve vandaka ti kikesa ya kuluta na nzila yina. 29 Mpi bo tubaka na ndinga ya ngolo nde: “Mwana ya Nzambi, nki mambu nge ti beto? Keti nge me kwisa awa sambu na kumonisa beto mpasi na ntwala ya ntangu ya bo me tulaka?” 30 Kansi mwa ntama ti bo, kuvandaka ti kibuka mosi ya bangulu mingi yina vandaka kudia. 31 Yo yina, bademo yantikaka kubondila yandi mpi kutuba nde: “Kana nge basisa beto, tinda beto na kibuka yina ya bangulu.” 32 Ebuna, yandi tubilaka bo nde: “Beno kwenda!” Bo basikaka mpi bo kwendaka kukota na bangu-

18

lu, ebuna kibuka yonso ya bangulu katukaka na ngumba mpi kudilosaka na nzadi-mungwa mpi bo fwaka na masa. 33 Kansi, bankengidi ya bangulu tinaka mpi ntangu bo kotaka na mbanza, bo tubaka mambu yonso, yika mpi diambu ya bantu yina vandaka ti bademo. 34 Ebuna, mbanza ya mvimba basikaka sambu na kukutana ti Yezu, mpi na nima ya kumona yandi, bo bondilaka yandi ngolo kibeni na kukatuka na teritware na bo. Ebuna, Yezu kotaka na maswa, yandi sabukaka mpi kwe9 ndaka na mbanza na yandi. 2 Bo kwisaka kunatila yandi kikata mosi ya vandaka me lala na mbeto. Ntangu yandi monaka lukwikilu na bo, Yezu tubaka na kikata yina nde: “Mwana na mono, vanda kikesa! Masumu na nge me lolulama.” 3 Ebuna bansekudi ya nkaka tubaka na kati na bo nde: “Muntu yai ke vweza Nzambi.” 4 Mpi sambu Yezu zabaka mabanza na bo, yandi tubaka nde: “Sambu na nki beno ke yindula mambu ya mbi na bantima na beno? 5 Mu mbandu, nki kele pete mingi, kutuba nde, ‘Masumu na nge me lolulama,’ to kutuba nde, ‘Telama mpi tambula’? 6 Kansi, sambu beno zaba nde Mwana ya muntu kele ti kiyeka ya kulolula masumu na ntoto—” na nima yandi tubilaka kikata yina nde: “Telama, baka mbeto na nge, mpi kwenda na nzo na nge.” 7 Ebuna yandi telamaka mpi kwendaka na nzo na yandi. 8 Ntangu bibuka ya bantu monaka mambu yai, boma simbaka bo, mpi bo pesaka nkembo na Nzambi, yina pesaka bantu kiyeka ya mutindu yai. 9 Na nima, ntangu yandi vandaka kuluta mwa ntama ti kisika yina, Yezu monaka muntu mosi,

19

Me binga Matayo. Me futumuna mwana-nkento

zina na yandi Matayo, me vanda na biro ya bo ke futaka mpaku, mpi yandi tubilaka yandi nde: “Landa mono.” Ebuna, yandi telamaka mpi landaka yandi. 10 Na nima, ntangu yandi vandaka na mesa na nzo, bakalaki mingi ya mpaku ti bansumuki mingi kwisaka mpi vandaka na mesa ti Yezu mpi balongoki na yandi. 11 Kansi, ntangu Bafarize monaka mambu yai, bo yantikaka kutubila balongoki na yandi nde: “Sambu na nki longi na beno ke dia ti bakalaki ya mpaku mpi bansumuki?” 12 Yandi waka bo, ebuna yandi tubaka nde: “Bantu yina kele na mavimpi ya mbote ke vandaka na mfunu ya munganga ve, kansi bayina kele na maladi ke vandaka na mfunu na yandi. 13 Yo yina, beno kwenda kulonguka disongidila ya mambu yai: ‘Mono ke zolaka mawa, kansi kimenga ve.’ Sambu mono kwisaka ve sambu na kubinga bantu ya lunungu, kansi bansumuki.” 14 Na nima, balongoki ya Yoane kwisaka na yandi mpi yulaka nde: “Sambu na nki beto ti Bafarize kele ti kikalulu ya kubuya madia, kansi balongoki na nge ke buyaka ve madia?” 15 Ebuna, Yezu tubilaka bo nde: “Banduku ya bakala yina ke kwela kele ve ti kikuma ya kuvanda na mawa na ntangu bakala yina ke kwela kele ti bo, mpidina ve? Kansi, bilumbu ta kwisa ntangu bo ta katula yandi na kati na bo, ebuna bo ta buya madia. 16 Ata muntu mosi ve ke tungaka kitende ya lele ya mpa na zulu ya lele ya ntama, sambu ngolo ya kitende yina ta pasula lele ya ntama, mpi kupasuka yina ta kuma nene kuluta. 17 Bantu ke tulaka mpi ve vinu ya mpa na mabungu ya ntama ya mpusu ya mbisi. Kana bo sala mpidina, mabungu ya mpusu ya mbisi ta pa-

MATAYO 9:10-26

suka mpi vinu ta tiamuka mpi mabungu yina ta beba. Kansi, bantu ke tulaka vinu ya mpa na mabungu ya mpa ya mpusu ya mbisi, mpidina bo ta tanina mabungu mpi vinu.” 18 Ntangu yandi vandaka kutubila bo mambu yai, mfumu mosi yina pusanaka pene-pene na yandi yantikaka kufukamina yandi mpi kutuba nde: “Ntangu yai, yo fwete vanda nde mwana na mono ya nkento me fwa, kansi kwisa mpi tula yandi diboko, ebuna yandi ta vutuka na luzingu.” 19 Yezu telamaka mpi yantikaka kulanda yandi; balongoki na yandi mpi landaka. 20 Ebuna, nkento mosi ya vandaka kubela maladi ya kubasika menga katuka bamvula kumi na zole kwisaka na nima na yandi mpi simbaka dilenda ya lele na yandi ya zulu, 21 sambu yandi vandaka kuditubila nde: “Kana mono simba kaka lele na yandi ya zulu, mono ta beluka.” 22 Yezu balukaka, mpi monaka yandi, ebuna yandi tubaka nde: “Mwana na mono, vanda kikesa! Lukwikilu na nge me belula nge.” Mpi banda na ngunga yina, nkento yango belukaka. 23 Ntangu Yezu kumaka na nzo ya mfumu yango mpi monaka bantu ya ke bulaka musembu mpi kibuka ya bantu ke sala makelele mingi, 24 yandi tubaka nde: “Beno katuka awa, sambu mwana-nkento me fwa ve, kansi yandi ke lala mpongi.” Ebuna bo yantikaka kuseka yandi ti kuvweza yonso. 25 Ntangu bo basisaka kibuka ya bantu na nganda, yandi kotaka, mpi simbaka diboko na yandi, ebuna mwana-nkento yina telamaka. 26 Ya kieleka, nsangu ya mambu yai panzanaka na provense yina yonso.

MATAYO 9:27–10:11

Kisalu kele mingi. Bantumwa. Bantuma

27 Ntangu Yezu vandaka kuluta mwa ntama ti kisika yina, bifwameso zole landaka yandi mpi bo vandaka kutuba na ndinga ya ngolo nde: “Mwana ya Davidi, wila beto mawa.” 28 Ntangu yandi kotaka na nzo, bifwa-meso yango kwisaka pene-pene na yandi, mpi Yezu yulaka bo nde: “Keti beno ke kwikila nde mono lenda sala yo?” Bo vutulaka nde: “Ee, Mfumu.” 29 Ebuna, yandi simbaka meso na bo, mpi tubaka nde: “Bika yo salama kaka mutindu beno me kwikila.” 30 Mpi meso na bo kangukaka. Diaka, Yezu kebisaka bo ngolo nde: “Beno keba, beno zabisa ve diambu yai ata na muntu mosi.” 31 Kansi, na nima ya kubasika na nganda, bo panzaka nsangu na yandi na provense yina yonso. 32 Ebuna, ntangu bo vandaka kukatuka pana, bantu natilaka yandi baba mosi ya vandaka ti demo, 33 mpi na nima ya kubasisa demo yango, baba yina tubaka. Ebuna bibuka ya bantu yitukaka mpi tubaka nde: “Beto me monaka ntete ve diambu ya mutindu yai na Izraele.” 34 Kansi, Bafarize yantikaka kutuba nde: “Yandi ke basisa bademo na nzila ya mfumu ya bademo.” 35 Mpi Yezu vandaka kukwenda na bambanza yonso mpi na babwala yonso, yandi vandaka kulonga na basinagoga na bo mpi kusamuna nsangu ya mbote ya Kimfumu mpi kubelula bamaladi ya mitindu yonso mpi bifu ya mitindu yonso. 36 Ntangu yandi monaka bibuka ya bantu, yandi wilaka bo mawa sambu bo vandaka kuniokwama mpi kuyungana bonso mameme ya me konda ngungudi. 37 Ebuna yandi tubilaka balongoki na yandi nde: “Ee, bambuma ya kukatula kele mingi, kansi bansadi kele fioti.

20

38 Yo yina, beno bondila Mfumu ya kisalu ya kukatula bambuma na kutinda bansadi na kisalu na yandi ya kukatula bambuma.” Ebuna, yandi bingaka balongoki na yandi kumi na zole 10 mpi pesaka bo kiyeka na zulu ya bampeve ya mbi, sambu bo basisa bampeve yango mpi bo belula bamaladi ya mitindu yonso mpi bifu ya mitindu yonso. 2 Yai kele bazina ya bantumwa kumi na zole: Ya ntete Simoni, ya bo ke bingaka Piere, mpi Andre mpangi na yandi; Yakobo mwana ya Zebedeo mpi Yoane, mpangi na yandi; 3 Filipo mpi Bartelemi; Toma mpi Matayo kalaki ya mpaku; Yakobo mwana ya Alfeo, mpi Tadeo; 4 Simoni muntu ya Kanana; mpi Yudasi Iskariote, yina yekulaka yandi na nima. 5 Bantu yai kumi na zole, Yezu tindaka bo mpi pesaka bo bantuma yai: “Beno kwenda ve na nzila ya makanda, mpi beno kota ve ata na mbanza mosi ya bantu ya Samaria, 6 kansi beno landa kukwenda na mameme ya me vilaka ya nzo ya Izraele. 7 Na ntangu beno ke kwenda, beno samuna nde: ‘Kimfumu ya zulu me kuma penepene.’ 8 Beno belula bantu ya maladi, beno tedimisa bafwa, beno kumisa bantu yina kele na maladi ya lepre bunkete, mpi beno basisa bademo. Beno me baka ya ofele, beno pesa mpi ya ofele. 9 Beno baka ve wolo to arza to kwivre sambu na mikaba na beno ya kunatila mbongo, 10 to mwa-saki ya kunatila madia sambu na nzietolo, to bilele zole, to basandale to nti, sambu nsadi me fwana na kubaka madia na yandi. 11 “Na konso mbanza to bwala yina beno ke kota, beno sosa nani

21

Bo ta menga beno. Yezu ke longa balongoki

na kati na yo me fwana, mpi beno bikala pana tii kuna beno ta kwenda. 12 Ntangu beno ke kota na nzo, beno pesa bantu ya nzo yina mbote. 13 Kana nzo yina me fwana, bika nde ngemba ya beno me zodila yo kuvanda na nzo yango, kansi kana yo me fwana ve, bika nde ngemba na beno kuvutuka na beno. 14 Konso kisika yina muntu ke yamba beno ve to ke wa ve nsangu na beno, na ntangu beno ke basika na nzo to na mbanza yina, beno pupula makulu na beno sambu na kukatula mfututu. 15 Ya kieleka mono ke tubila beno nde: Na Kilumbu ya Kusambisa, yo ta vanda pete mingi sambu na Sodome mpi Gomore kuluta sambu na mbanza yina. 16 “Mono ke tinda beno bonso mameme na kati ya bibulu; yo yina, beno vanda mayele bonso banioka kansi ti ntima mpembe bonso bapizio. 17 Beno keba na bantu, sambu bo ta nata beno na batribinale ya fioti mpi bo ta bula beno fimbu na basinagoga na bo. 18 Bo ta nata beno na ntwala ya baguvernere mpi ya bantotila sambu na mono, sambu na kuta kimbangi na bamfumu yina mpi na makanda. 19 Kansi, ntangu bo ta pesa beno na maboko na bo, beno kudiyangisa ve sambu na mutindu beno ta tuba to mambu yina beno ta tuba, sambu mambu yina beno ta tuba bo ta pesa beno yo na ngunga yina, 20 sambu bantu ke tuba kele ve kaka beno, kansi yo kele mpeve ya Tata na beno yina ke tuba na nzila na beno. 21 Diaka, mpangi mosi ta pesa mpangi na yandi sambu bo fwa yandi, mpi tata mwana na yandi, mpi bana ta telamina bibuti na bo mpi ta pesa bo sambu bo fwa bo. 22 Mpi bantu yonso ta menga beno sambu na

MATAYO 10:12-32

zina na mono, kansi muntu yina ta kanga ntima tii na nsuka, yandi muntu ta guluka. 23 Ntangu bo ta monisa beno mpasi na mbanza mosi, beno tina na mbanza ya nkaka, sambu ya kieleka mono ke tubila beno nde: Beno ta manisa ve kukwenda na bambanza yonso ya Izraele na ntwala nde Mwana ya muntu kukwisa. 24 “Longoki ke lutaka ve longi na yandi, mpika mpi ke lutaka ve mfumu na yandi. 25 Yo me lunga nde longoki kukuma bonso longi na yandi, mpi mpika bonso mfumu na yandi. Kana bantu me binga munkwa-nzo nde Belezebule, beno fwete zaba kibeni nde bo ta binga bantu ya nzo na yandi mutindu mosi! 26 Yo yina, beno tita bo ve, sambu kele ve ti kima mosi ya kubumbana yina ta monana ve pwelele mpi kele ve ti kinsweki yina ta zabana ve. 27 Mambu yina mono ke tubila beno na mudidi, beno tuba yo na nsemo, mpi mambu yina beno ke wa na nsi-nsi, beno samuna yo na zulu ya banzo. 28 Mpi beno tita ve bantu yina ke fwaka nitu kansi yina lenda fwa ve moyo; kansi beno tita muntu yina lenda fwa moyo ti nitu na Gehena.1 29 Keti bo ke tekaka ve tubandeke zole na mbongo mosi ya kibende ya mfunu mingi ve? Kansi, ata mosi ve na kati na yo ta bwa na ntoto kukonda nde Tata na beno kuzaba yo. 30 Kansi, ata nsuki ya ntu na beno, yandi ke tangaka yo yonso. 31 Yo yina, beno tita ve: Beno kele na mbalu mingi kuluta tubandeke mingi. 32 “Ebuna, konso muntu yina ke ndima na ntwala ya bantu nde yandi kele na bumosi ti mono, mono mpi ta ndima na ntwala ya Tata na Mat 10:281 Tala Mat 5:22, noti.

MATAYO 10:33–11:10

Mabuta ta kabwana. Yezu me sikisa Yoane

mono yina kele na zulu nde mono kele na bumosi ti yandi, 33 kansi konso muntu yina ke buya mono na ntwala ya bantu, mono mpi ta buya yandi na ntwala ya Tata na mono yina kele na zulu. 34 Beno yindula ve nde mono kwisaka sambu na kutula ngemba na ntoto; mono kwisaka sambu na kutula ngemba ve, kansi mbele ya kunwanina. 35 Sambu mono kwisaka kutula kukabwana, na kati ya mwana-bakala ti tata na yandi mpi mwana-nkento ti mama na yandi mpi nkento ya makwela ti bukilo na yandi ya nkento. 36 Ya kieleka, bambeni ya muntu ta vanda bantu ya nzo na yandi mosi. 37 Muntu yina ke zolaka mingi tata to mama na yandi kuluta mono me fwana ve na kuvanda longoki na mono, mpi muntu yina ke zolaka mingi mwana na yandi ya bakala to ya nkento kuluta mono me fwana ve na kuvanda longoki na mono. 38 Mpi konso muntu yina ke ndima ve nti na yandi ya mpasi mpi ke landa mono ve me fwana ve na kuvanda longoki na mono. 39 Muntu yina ke sosa kugulusa moyo na yandi ta vidisa yo, mpi muntu yina ke vidisa moyo na yandi sambu na mono ta gulusa yo. 40 “Muntu yina ke yamba beno ke yamba mono mpi, ebuna muntu yina ke yamba mono, ke yamba mpi muntu yina tindaka mono. 41 Muntu yina ke yamba profete sambu yandi kele profete ta baka matabisi ya profete, mpi muntu yina ke yamba muntu ya lunungu sambu yandi kele muntu ya lunungu ta baka matabisi ya muntu ya lunungu. 42 Mpi konso muntu yina ke pesa masa ya kunwa, ata dikopa mosi mpamba ya masa ya madidi, na mosi na kati ya bantu yai ya

22

kukonda mfunu sambu yandi kele longoki, mono ke tubila beno ya kieleka nde: Yandi ta vidisa ve ata fioti matabisi na yandi.” Ntangu Yezu manisaka ku11 pesa bantuma na balongoki na yandi kumi na zole, yandi katukaka pana sambu na kukwenda kulonga mpi kusamuna na bambanza na bo. 2 Kansi, ntangu Yoane waka na boloko mambu ya me tala bisalu ya Kristu, yandi tindaka balongoki na yandi 3 sambu bo yula Yezu nde: “Keti nge kele Muntu yina ke kwisa, to keti beto fwete vingila muntu ya nkaka?” 4 Yezu vutudilaka bo nde: “Beno kwenda kuzabisa Yoane mambu yina beno ke wa mpi ke mona: 5 Bifwa-meso ke mona diaka, bantu ya makulu-kifu ke tambula, bantu yina kele na maladi ya lepre ke kuma bunkete, bifwamakutu ke wa, bafwa ke futumuka, mpi nsangu ya mbote ke zabisama na bansukami, 6 mpi kiese na muntu yina ke mona ve kikuma ya kubula dibaku sambu na mono.” 7 Ntangu balongoki yai vandaka kuvutuka, Yezu yantikaka kutuba na bibuka ya bantu sambu na Yoane nde: “Beno basikaka sambu na kutala inki na ntoto ya zelo na zelo? Lukengi mosi ya ke nikana-nikana na mupepe? 8 Ebuna, beno basikaka sambu na kutala inki? Muntu mosi ya me lwata bilele ya ntalu? Bantu yina ke lwataka bilele ya ntalu ke vandaka na banzo ya bantotila. 9 Kansi, sambu na nki beno basikaka? Sambu na kutala profete? Ee, mono ke tubila beno nde, yandi me luta profete. 10 Yai kele muntu yina bo sonikaka sambu na yandi nde: ‘Tala! Mono mosi ke tinda kinati-nsangu na mono na ntwala na nge, mpi yandi ta yidika

23

Me monisaka mayele ti ngangu na bana-fioti

nzila na nge na ntwala na nge!’ 11 Ya kieleka mono ke tubila beno nde: Na kati ya bantu yina me butukaka na bankento, kele ve ti muntu me luta Yoane Mbotiki na nene, kansi muntu ya fioti na Kimfumu ya zulu kele nene kuluta yandi. 12 Kansi banda na bilumbu ya Yoane Mbotiki tii bubu yai, Kimfumu ya zulu kele lukanu yina bantu ke nwanaka ngolo na kulungisa mpi bayina ke nwanaka ngolo ke botulaka yo. 13 Sambu bo yonso, Baprofete ti Nsiku, bikulaka tii na Yoane, 14 mpi kana beno ke zola kundima yo: Yandi kele ‘Elia yina fwete kwisa.’ 15 Bika nde muntu yina kele ti makutu kuwa. 16 “Ti nani mono ta fwanisa mbandu yai? Yo kele bonso bana ya fioti ya me vanda na bazandu mpi ya ke tuba na ndinga ya ngolo na banduku yina bo ke sakanaka ti bo, 17 nde: ‘Beto budilaka beno musembu, kansi beno kinaka ve; beto yimbaka bankunga ya mawa, kansi beno kudibulaka ve na mawa.’ 18 Mutindu mosi, Yoane kwisaka, yandi ke dia ve mpi ke nwa ve, kansi bantu ke tuba nde, ‘Yandi kele ti demo’; 19 Mwana ya muntu kwisaka, yandi ke dia mpi ke nwa, kansi bantu ke tuba nde, ‘Tala! Muntu ya ke diaka mbiki mpi ya ke nwaka vinu mingi, nduku ya bakalaki ya mpaku mpi ya bansumuki.’ Kansi, mayele ke monanaka ya lunungu na bisalu na yo.” 20 Na nima, yandi yantikaka kunganina bambanza yina yandi salaka bidimbu mingi ya nkumbwa, sambu yo balulaka ve ntima: 21 “Mawa na nge, Korazini! Mawa na nge, Betsaida! sambu kana bidimbu ya nkumbwa yina salamaka na beno salamaka na Tire mpi Sidoni, yo zolaka banda ntama kulwata basaki mpi kufonga na putulu ya tiya

MATAYO 11:11-30

sambu na kusonga nde yo me balula ntima. 22 Yo yina, mono ke tubila beno nde: Na Kilumbu ya Kusambisa, yo ta vanda pete mingi sambu na Tire mpi Sidoni kuluta sambu na beno. 23 Mpi nge, Kapernaumi, keti mbala ya nkaka bo ta tombula nge tii na zulu? Nge ta kulumuka tii na Maziamu1 sambu kana bidimbu ya nkumbwa yina salamaka na nge salamaka na Sodome, yo zolaka kuvanda kaka tii bubu yai. 24 Yo yina, mono ke tubila beno nde: Na Kilumbu ya Kusambisa, yo ta vanda pete mingi sambu na insi ya Sodome kuluta sambu na nge.” 25 Na ntangu yina, Yezu tubaka nde: “Tata, Mfumu ya zulu ti ya ntoto, mono ke kumisa nge na ntwala ya bantu sambu nge me bumbaka mambu yai na bantu ya mayele ti ya ngangu mpi nge me monisaka yo na bana ya fioti. 26 Ya kieleka, Ee Tata, sambu nge ndimaka nde yo vanda mutindu yai. 27 Tata na mono me pesaka mono bima yonso, mpi ata muntu mosi ve kuzaba Mwana mbote-mbote katula kaka Tata; ata muntu mosi mpi ve kuzaba Tata mbote-mbote katula kaka Mwana mpi konso muntu yina Mwana ke zola kumonisa yandi Tata. 28 Beno kwisa na mono, beno yonso ya ke mona mpasi mpi ya ke nata kilo ya mingi, ebuna mono ta pesa beno kikesa. 29 Beno baka vangu na mono na mapeka na beno, mpi beno longuka na mono, sambu mono kele mawete mpi ya kudikulumusa na ntima, ebuna beno ta baka kikesa sambu na mioyo na beno. 30 Sambu vangu na mono kele mpasi ve na kunata mpi kizitu na mono kele kilo ve.” Mat 11:231 To, “Hadesi.”

MATAYO 12:1-24

Yezu ke belula bantu na Kisabatu

Na ntangu yina, Yezu kwendaka kuluta na bilanga ya ble na Kisabatu. Balongoki na yandi waka nzala mpi bo yantikaka kubuka ba-ntu ya ble mpi kudia yo. 2 Ntangu Bafarize monaka diambu yai, bo tubilaka yandi nde: “Balongoki na nge ke sala mambu yina nsiku ke pesa ve nswa ya kusala na Kisabatu.” 3 Yandi tubilaka bo nde: “Keti beno me tangaka ve mambu yina Davidi salaka ntangu yandi ti bantu yina vandaka ti yandi waka nzala? 4 Mutindu yandi kotaka na nzo ya Nzambi mpi bo diaka mampa yina bo pesaka na Nzambi, mampa yina nsiku vandaka ve kupesa yandi ti bantu yina vandaka ti yandi nswa ya kudia, kansi na banganga-nzambi mpamba? 5 To keti beno me tangaka ve na Nsiku nde na konso kilumbu ya Kisabatu banganga-nzambi na tempelo ke tadilaka Kisabatu nde yo kele ve santu kansi bo ke vandaka na mbi ve? 6 Kansi mono ke tubila beno nde awa kele ti muntu mosi ya me luta tempelo. 7 Kansi, kana beno bakisaka disongidila ya mambu yai: ‘Mono ke zolaka mawa kansi kimenga ve,’ beno zolaka ve kubedisa bantu yina me sala mbi ve. 8 Sambu Mwana ya muntu kele Mfumu ya Kisabatu.” 9 Na nima ya kukatuka na kisika yina, yandi kwendaka na sinagoga na bo, 10 mpi muntu mosi ya vandaka ti diboko ya kuyuma vandaka pana! Ebuna bo yulaka yandi nde, “Keti nsiku ke pesa nswa ya kubelula bantu na Kisabatu?” sambu bo zwa diambu ya kufundila yandi. 11 Yandi tubilaka bo nde: “Keti kele ti muntu mosi na kati na beno yina kele ti dimeme mosi mpi kana dimeme yina kubwa na dibulu na Kisabatu ta kwenda ve kubaka

12

24

yo mpi kubasisa yo? 12 Kana mpidina, beno fwete zaba kibeni nde muntu kele na mbalu mingi kuluta dimeme! Yo yina, nsiku ke pesa nswa ya kusala diambu ya mbote na Kisabatu.” 13 Ebuna yandi tubilaka muntu yina nde: “Tandula diboko na nge.” Yandi tandulaka yo, mpi yo kumaka diaka mbote bonso diboko yina ya nkaka. 14 Kansi Bafarize basikaka mpi salaka lukutakanu sambu na kufwa yandi. 15 Ntangu yandi zabaka diambu yai, Yezu katukaka pana. Bantu mingi mpi landaka yandi, mpi yandi belulaka bo yonso, 16 kansi yandi pesaka bo ntuma ya ngolo na kuzabisa ve bantu kana yandi kele nani, 17 sambu na kulungisa mambu yina Nzambi tubaka na nzila ya profete Yezaya, yina tubaka nde: 18 “Nsadi na mono yina mono me solaka, yina mono ke zolaka mingi, mpi yina moyo na mono me ndima! Mono ta tula mpeve na mono na zulu na yandi, mpi yandi ta monisa lunungu na makanda. 19 Yandi ta swana ve, mpi ta tula ve makelele; ata muntu mosi mpi ve ta wa mungungu na yandi na banzila ya nene. 20 Yandi ta zenga ve lukengi ya kukonika, mpi yandi ta zima ve tiya ya nsinga ya mwinda yina ke pela mbote ve tii kuna yandi ta nungisa lunungu. 21 Ya kieleka, makanda ta tula kivuvu na zina na yandi.” 22 Ntangu yai, bo natilaka yandi muntu mosi ya vandaka ti demo, yandi vandaka kifwa-meso mpi baba, mpi Yezu belulaka yandi, ebuna baba yina tubaka mpi monaka. 23 Bibuka yonso ya bantu yitukaka mingi kibeni mpi bo yantikaka kutuba nde: “Keti muntu yai lenda vanda ve Mwana ya Davidi?” 24 Ntangu Bafarize waka diambu

25

Disumu ya bo ta lolula ve. Kidimbu ya Yonasi

yai, bo tubaka nde: “Muntu yai ke basisaka bademo kaka na nzila ya Belezebule, mfumu ya bademo.” 25 Sambu yandi zabaka mabanza na bo, yandi tubilaka bo nde: “Konso kimfumu yina kele ya kukabwana na kati na yo ke fwaka, mpi konso mbanza to nzo yina kele ya kukabwana na kati na yo ta zinga ve. 26 Mutindu mosi, kana Satana ke basisa Satana, yandi me kabwana na kati na yandi; ebuna nki mutindu kimfumu na yandi ta zinga? 27 Diaka, kana mono ke basisaka bademo na nzila ya Belezebule, bana na beno ke basisaka bo na nzila ya nani? Yo yina bo ta vanda bazuzi na beno. 28 Kansi, kana mono ke basisaka bademo na nzila ya mpeve ya Nzambi, yo ke songa nde Kimfumu ya Nzambi me kumina beno na kintulumukina. 29 To nki mutindu muntu lenda kota na nzo ya muntu mosi ya ngolo mpi kubaka bima na yandi kana yandi kanga ntete ve muntu yina ya ngolo bansinga? Mpi na nima yandi ta yiba bima ya nzo na yandi. 30 Muntu yina kele ve na lweka na mono kele mbeni na mono, mpi muntu yina ke vukisa ve ti mono ke panza. 31 “Yo yina mono ke tubila beno nde: Nzambi ta lolula bantu mitindu yonso ya masumu mpi ya kuvweza, kansi yandi ta lolula ve muntu yina ta vweza mpeve. 32 Mu mbandu, konso muntu yina ke tuba mambu ya mbi sambu na Mwana ya muntu, Nzambi ta lolula yandi, kansi konso muntu yina ke tuba mambu ya mbi sambu na mpeve santu, Nzambi ta lolula yandi ve, yo vanda na ngidika yai ya bima to na yina ke kwisa. 33 “To beno sala nde nti kuvanda mbote mpi mbuma na yo mbote to beno sala nde nti kuvanda ya

MATAYO 12:25-42

kupola mpi mbuma na yo ya kupola, sambu nti ke zabanaka na mbuma na yo. 34 Bana ya biwuta, nki mutindu beno lenda tuba mambu ya mbote na ntangu beno kele bantu ya mbi? Sambu munoko ke tubaka mambu yina me fuluka na ntima. 35 Muntu ya mbote ke tubaka mambu ya mbote sambu yandi kele ti mambu ya mbote na ntima na yandi, kansi muntu ya mbi ke tubaka mambu ya mbi sambu yandi kele ti mambu ya mbi na ntima na yandi. 36 Mono ke tubila beno nde konso diambu ya kukonda mfunu yina bantu ke tubaka, bo ta vutula munoko sambu na yo na Kilumbu ya Kusambisa, 37 sambu Nzambi ta ndima nge bonso muntu ya lunungu na mambu ya nge ke tubaka, mpi yandi ta bedisa nge na mambu ya nge ke tubaka.” 38 Ebuna, bansekudi ti Bafarize ya nkaka vutudilaka yandi nde: “Longi, beto ke zola nde nge songa beto kidimbu mosi.” 39 Yandi vutudilaka bo nde: “Mbandu ya mbi mpi ya kukonda kwikama1 ke landa na kusosa kidimbu, kansi bo ta pesa yo ve ata kidimbu mosi katula kaka kidimbu ya profete Yonasi. 40 Sambu kaka mutindu Yonasi vandaka na divumu ya mbisi ya nene ya masa bilumbu tatu mpi bampimpa tatu, mutindu mosi Mwana ya muntu ta vanda na nsi ya ntoto bilumbu tatu mpi bampimpa tatu. 41 Bantu ya Ninive ta futumuka ti mbandu yai na Kilumbu ya Kusambisa mpi ta bedisa yo sambu bo balulaka ntima na mambu yina Yonasi samunaka, kansi awa kele ti muntu mosi ya me luta Yonasi. 42 Ntotila-nkento ya sudi ta futumuka na Kilumbu ya Kusambisa ti Mat 12:391 Na kisina, “ya bizumba.”

MATAYO 12:43–13:13

Bampangi ya Yezu. Sambu na nki bambandu

mbandu yai mpi ta bedisa yo sambu yandi katukaka na nsuka ya ntoto sambu na kwisa kuwa mayele ya Salomo, kansi awa kele ti muntu mosi ya me luta Salomo. 43 “Ntangu mpeve mosi ya mbi ke basikaka na muntu, yo ke lutaka na bisika ya kukonda masa sambu na kusosa kisika ya kupema mpi yo ke monaka ve ata kisika mosi. 44 Ebuna yo ke tubaka nde, ‘Mono ta vutuka na nzo na mono kisika mono basikaka,’ mpi ntangu yo ke kumaka, yo ke kutaka nzo yango mpamba, bo me komba yo mpi bo me kumisa yo kitoko. 45 Ntangu yai, yo ke kwendaka kubaka bampeve nsambwadi ya nkaka ya kele mbi kuluta yo, mpi na nima ya kukota na nzo yina, bo ke zingaka kuna, mpi na nsuka muntu yina ke kumaka mbi kuluta mutindu yandi vandaka ntete. Yo ta vanda mpi mutindu mosi sambu na mbandu yai ya mbi.” 46 Ntangu yandi vandaka kaka kutuba na bibuka ya bantu, mama na yandi ti bampangi na yandi kwisaka kutelama na nganda, bo vandaka kusosa kusolula ti yandi. 47 Ebuna, muntu mosi tubilaka yandi nde: “Mama na nge ti bampangi na nge me telama na nganda, bo ke sosa kusolula ti nge.” 48 Yandi vutudilaka muntu yina vandaka kutubila yandi diambu yina nde: “Nani kele mama na mono, mpi banani kele bampangi na mono?” 49 Mpi yandi songaka diboko na ndambu ya balongoki na yandi mpi tubaka nde: “Tala! Mama na mono mpi bampangi na mono! 50 Sambu konso muntu yina ke salaka luzolo ya Tata na mono yina kele na zulu, yandi muntu kele mpangi na mono ya bakala mpi ya nkento mpi mama na mono.”

26

Kilumbu yina, Yezu katukaka na nzo, yandi vandaka pene-pene ya nzadi-mungwa, 2 mpi bibuka ya nene ya bantu vukanaka pene-pene na yandi, yo yina, yandi kotaka na maswa mpi vandaka, ebuna kibuka yonso ya bantu telamaka na dibungu. 3 Yandi tubilaka bo mambu mingi na bambandu, mpi tubaka nde: “Muntu mosi ya ke kunaka basikaka sambu na kukuna, 4 mpi ntangu yandi vandaka kukuna, bankeni ya nkaka bwaka na nzila, mpi bandeke kwisaka kudia yo. 5 Ya nkaka bwaka na bisika ya matadi, kisika ntoto vandaka ve mingi, mpi yo menaka nswalu sambu ntoto vandaka ve mingi. 6 Kansi, ntangu mwini basikaka, yo zikaka, mpi sambu yo vandaka ve ti misisa, yo yumaka. 7 Ya nkaka bwaka na kati ya bansende, mpi bansende basikaka mpi kangaka yo. 8 Ya nkaka diaka bwaka na ntoto ya mbote, mpi yo yantikaka kubuta mbuma, yai mbala nkama, ya nkaka makumi sambanu, ya nkaka diaka makumi tatu. 9 Bika nde muntu yina kele na makutu kuwa.” 10 Yo yina, balongoki kwisaka mpi tubilaka yandi nde: “Sambu na nki nge ke tubila bo na bambandu?” 11 Yandi vutulaka nde: “Nzambi me pesaka beno nswa ya kubakisa binsweki ya santu ya Kimfumu ya zulu, kansi yandi me pesaka yo ve na bantu yina. 12 Sambu muntu yina kele ti bima, bo ta yika yandi bima mingi, mpi yandi ta kuma ti bima mingi kibeni, kansi muntu yina kele na yo ve, bo ta katula yandi ata bima yina yandi kele na yo. 13 Yo yina mono ke tubila bo na bambandu, sambu ata bo ke tala, bo ke tala kaka mpamba, mpi ata bo ke wa, bo ke wa kaka mpamba; bo ke bakisa mpi ve ntendula na yo.

13

27

Bambandu: Mukuni; Matiti ya mbi

14 Mpi mbikudulu ya Yezaya ke na kulungana na bo, yina ke tuba nde: ‘Beno ta wa, kansi beno ta bakisa ve ntendula na yo ata fioti, mpi beno ta tala, kansi beno ta mona ve ata fioti. 15 Sambu ntima ya bantu yai me kumaka ngolo, mpi bo waka ti makutu na bo kansi bo salaka kima ve, mpi bo me kanga meso na bo, na mpila nde bo mona ve ata fioti ti meso na bo mpi bo wa ve ti makutu na bo mpi bo bakisa ve ntendula na yo ti bantima na bo mpi bo kwisa kuvutuka ve mpi mono belula bo ve.’ 16 “Kansi, kiese na meso na beno sambu yo ke mona mpi na makutu na beno sambu yo ke wa. 17 Sambu, ya kieleka, mono ke tubila beno nde: Baprofete mingi ti bantu mingi ya lunungu vandaka na nzala ya kumona mambu ya beno ke mona kansi bo monaka yo ve, mpi ya kuwa mambu ya beno ke wa kansi bo waka yo ve. 18 “Yo yina, beno wa mbandu ya muntu yina kunaka. 19 Ntangu muntu ke waka ndinga ya Kimfumu kansi ke bakisaka ve ntendula na yo, muntu ya mbi ke kwisaka mpi ke katulaka mambu yina bo kunaka na ntima na yandi; yai kele nkeni yina bo kunaka na nzila. 20 Sambu na nkeni yina bo kunaka na bisika ya matadi, yo kele muntu yina ke wa ndinga mpi ke ndima yo mbala mosi ti kiese. 21 Ata mpidina, yandi kele ve ti misisa na kati na yandi kansi yandi ke landa sambu na mwa ntangu, mpi kana mpasi to mbangika kubasika sambu na ndinga, yandi ke bulaka dibaku na mbala mosi. 22 Sambu na nkeni yina bo kunaka na kati ya bansende, yo kele muntu yina ke wa ndinga, kansi basusi ya ngidika yai ya bima mpi kiyeka ya kimvwama ya ke kusaka ke kangaka ndi-

MATAYO 13:14-32

nga, mpi yandi ke butaka ve mbuma. 23 Sambu na nkeni yina bo kunaka na ntoto ya mbote, yo kele muntu yina ke wa ndinga mpi ke bakisa ntendula na yo, yina ke buta kibeni mbuma, yai mbala nkama, ya nkaka makumi sambanu, ya nkaka diaka makumi tatu.” 24 Yandi pesaka bo mbandu ya nkaka mpi tubaka nde: “Kimfumu ya zulu kele bonso muntu mosi yina kunaka mbuma ya mbote na kilanga na yandi. 25 Ntangu bantu vandaka kulala, mbeni na yandi kwisaka, kunaka matiti ya mbi na kati ya ble mpi kwendaka. 26 Ntangu ble menaka mpi butaka bambuma, matiti ya mbi basikaka mpi. 27 Ebuna, bampika ya munkwa-nzo kwisaka mpi tubilaka yandi nde, ‘Mfumu, keti nge kunaka ve mbuma ya mbote na kilanga na nge? Kansi, nki mutindu yo me kuma ti matiti ya mbi?’ 28 Yandi tubilaka bo nde, ‘Mbeni mosi muntu salaka yo.’ Bo tubilaka yandi nde, ‘Keti nge ke zola nde beto kwenda mpi beto katula yo?’ 29 Yandi tubaka nde: ‘Ve, kana ve ntangu beno ke katula matiti ya mbi beno ta katula mpi ble. 30 Beno bika yonso zole kuyela kumosi tii na nsungi ya kukatula bambuma, mpi na nsungi yina, mono ta tubila bantu ya ke katulaka bambuma nde: Beno katula ntete matiti ya mbi mpi beno kanga yo na mabuki sambu na kuyoka yo na tiya; na nima beno vukisa ble na nzo na mono ya kubumba bima.’ ” 31 Yandi pesaka bo mbandu ya nkaka mpi tubaka nde: “Kimfumu ya zulu kele bonso nkeni ya mutarde, yina muntu mosi me baka mpi me kuna na kilanga na yandi. 32 Ya kieleka, yo kele nkeni ya kuluta fioti na bankeni yonso, kansi ntangu yo ke yelaka, yo ke lutaka

MATAYO 13:33-52

Levire, kima ya ntalu, bukondi

bandunda yonso na nene mpi yo ke kumaka nti, na mpila nde bandeke ya zulu ke kwisaka mpi ke lalaka na balutangu na yo.” 33 Yandi pesaka bo mbandu ya nkaka: “Kimfumu ya zulu kele bonso levire, yina nkento mosi bakaka mpi bumbaka na kati ya bitesilu tatu ya nene ya fufu ya mampa tii kuna fufu ya mvimba vimbaka.” 34 Yezu tubilaka bibuka ya bantu mambu yai yonso na bambandu. Ya kieleka, yandi vandaka kutubila bo ve kukonda bambandu, 35 sambu na kulungisa mambu yina Nzambi tubaka na nzila ya profete, yina tubaka nde: “Mono ta kangula munoko na mono ti bambandu; mono ta zabisa mambu yina me bumbanaka banda na luyantiku ya luzingu ya bantu.”1 36 Ebuna, na nima ya kulomba bibuka ya bantu na kukwenda, yandi kotaka na nzo. Mpi balongoki na yandi kwisaka mpi tubilaka yandi nde: “Tendudila beto mbandu ya matiti ya mbi na kati ya kilanga.” 37 Yandi vutulaka nde: “Muntu yina kunaka mbuma ya mbote kele Mwana ya muntu; 38 kilanga kele nsi-ntoto. Mbuma ya mbote kele bana ya Kimfumu, kansi matiti ya mbi kele bana ya muntu ya mbi, 39 mpi mbeni yina kunaka yo kele Diabulu. Kisalu ya kukatula bambuma kele nsukilu ya ngidika mosi ya bima, mpi bantu ya ke katulaka bambuma kele bawanzio. 40 Yo yina, kaka mutindu bo ke katulaka matiti ya mbi mpi ke yokaka yo na tiya, yo ta vanda mpi mutindu mosi na nsukilu ya ngidika ya bima. 41 Mwana ya muntu ta tinda bawanzio na yandi, mpi bo ta katula na kimfumu na yandi

28

bima yonso yina ke budisaka dibaku mpi bantu yina ke fwaka bansiku, 42 mpi bo ta losa bo na furu ya tiya. Kuna bo ta dilaka mpi ta kwetisaka meno. 43 Na ntangu yina, bantu ya lunungu ta sema ngolo kibeni bonso ntangu na Kimfumu ya Tata na bo. Bika nde muntu yina kele ti makutu kuwa. 44 “Kimfumu ya zulu kele bonso kima ya ntalu yina bo me bumbaka na kilanga, yina muntu mosi me mona mpi me bumba, ebuna sambu na kiese yina yandi kele na yo, yandi me kwenda mpi me teka bima yina yandi kele na yo mpi me sumba kilanga yina. 45 “Diaka, Kimfumu ya zulu kele bonso muntu ya mumbongo ya ke salaka banzietelo yina ke sosa mayaka ya kitoko. 46 Na nima ya kumona diyaka mosi ya mbalu mingi, yandi kwendaka mpi na mbala mosi yandi tekaka bima yonso yina yandi vandaka na yo mpi sumbaka yo. 47 “Diaka, Kimfumu ya zulu kele bonso bukondi yina bo me losa na nzadi-mungwa mpi yina me kanga bambisi ya masa ya mitindu yonso. 48 Ntangu yo fulukaka, bo bendaka yo na dibungu, bo fongaka, bo tulaka bambisi ya mbote na bitunga mpi bo losaka bambisi ya mbi. 49 Yo ta vanda mutindu yina na nsukilu ya ngidika ya bima: Bawanzio ta basika mpi ta kabula bantu ya mbi ti bantu ya lunungu 50 mpi ta losa bantu ya mbi na furu ya tiya. Kuna bo ta dilaka mpi ta kwetisaka meno. 51 “Keti beno me bakisa ntendula ya mambu yai yonso?” Bo zabisaka yandi nde: “Ee.” 52 Ebuna yandi zabisaka bo nde: “Sambu yo kele mutindu yina, konso longi, kana bo Mat 13:351 Disongidila, “na ntwala nde longa yandi mambu ya me tala Kimfumu ya zulu, kele bonso muntu Adami ti Eva kubuta bana.”

29

Bampangi ya Yezu. Bo me zenga Yoane ntu

mosi, munkwa-nzo, yina ke basisa bima ya mpa ti ya ntama na kisika ya yandi ke bumbaka bima na yandi ya ntalu.” 53 Ebuna, ntangu Yezu manisaka kupesa bambandu yai, yandi katukaka pana. 54 Mpi na nima ya kukwisa na bwala na yandi, yandi yantikaka kulonga bo na sinagoga na bo, na mpila nde bo yitukaka mingi kibeni mpi tubaka nde: “Na wapi muntu yai me baka mayele yai mpi ngolo ya kusala bidimbu yai ya nkumbwa? 55 Keti yandi kele ve mwana ya sharpantie? Keti zina ya mama na yandi kele ve Maria, mpi bampangi na yandi ya babakala Yakobo, Yozefi, Simoni, mpi Yudasi? 56 Mpi bampangi na yandi ya bankento, keti bo yonso kele ve awa ti beto? Ebuna, nki kisika muntu yai me baka mambu yai yonso?” 57 Yo yina bo yantikaka kubula dibaku sambu na yandi. Kansi Yezu tubilaka bo nde: “Profete ke kondaka lukumu kaka na bwala na yandi mpi na nzo na yandi.” 58 Mpi yandi salaka ve bidimbu mingi ya nkumbwa kuna sambu na kukonda lukwikilu na bo. Na ntangu yina, Erode, mfu14 mu ya distrike, waka nsangu ya me tala Yezu 2 ebuna yandi tubilaka bansadi na yandi nde: “Yo kele Yoane Mbotiki. Yandi me telama na bafwa, yo yina yandi ke sala bidimbu ya nkumbwa.” 3 Sambu Erode kangaka Yoane, kangaka yandi miniololo, mpi tulaka yandi na boloko sambu na Erodiade, nkento ya mpangi na yandi Filipo. 4 Sambu Yoane vandaka kutubila yandi nde: “Nsiku ke pesa nge ve nswa ya kubaka yandi bonso nkento na nge.” 5 Kansi, ata yandi vandaka kuzola kufwa Yoane, yandi vandaka kuwa kibuka ya bantu boma sa-

MATAYO 13:53–14:16

mbu bo vandaka kubaka Yoane bonso profete. 6 Kansi, ntangu bo vandaka kuta nkinsi ya kilumbu ya kubutuka ya Erode, mwana-nkento ya Erodiade kinaka kilumbu yina mpi yandi pesaka Erode kiese mingi, 7 yo yina yandi silaka mpi diaka ndefi nde yandi ta pesa yandi konso kima yina yandi ta lomba. 8 Ebuna, na ndongisila ya mama na yandi, yandi tubaka nde: “Pesa mono awa ntu ya Yoane Mbotiki na zulu ya dilonga.” 9 Ata ntotila waka mawa, sambu na bandefi yina yandi diaka mpi sambu na bantu yina vandaka ti yandi, yandi pesaka ntuma nde bo pesa yandi yo. 10 Yo yina, yandi tindaka bantu sambu bo zenga ntu ya Yoane na boloko. 11 Bo nataka ntu ya Yoane na dilonga mpi bo pesaka yo na mwana-nkento yina, ebuna yandi nataka yo na mama na yandi. 12 Na nima, balongoki na yandi kwisaka, bakaka mvumbi na yandi mpi zikaka yo, ebuna bo kwisaka kuzabisa Yezu mambu yina. 13 Ntangu Yezu waka mambu yina, yandi katukaka pana na maswa mpi kwendaka na kisika mosi ya kingenga sambu na kuvanda yandi mosi, kansi ntangu bibuka ya bantu waka yo, bo katukaka na bambanza na bo mpi bo landaka yandi na makulu. 14 Ntangu yandi basikaka, yandi monaka kibuka ya nene ya bantu, mpi yandi wilaka bo mawa, ebuna yandi belulaka bantu na bo yina vandaka na maladi. 15 Kansi, ntangu nkokila bwaka, balongoki na yandi kwisaka na yandi mpi tubaka nde: “Kisika yai kele ntama ti babwala mpi ntangu me luta mingi; songa bibuka ya bantu bo vutuka sambu bo kwenda na babwala mpi bo kudisumbila madia.” 16 Kansi, Yezu tubilaka bo nde: “Yo kele ve mfunu nde bo kwenda;

MATAYO 14:17-36

Me disa bantu 5 000. Me tambula na masa

beno mosi, beno pesa bo kima ya kudia.” 17 Bo tubilaka yandi nde: “Awa beto kele kaka ti mampa tanu mpi bambisi ya masa zole.” 18 Yandi tubaka nde: “Beno natila mono yo awa.” 19 Na nima, yandi lombaka bibuka ya bantu na kuvanda na matiti; ebuna yandi bakaka mampa tanu mpi bambisi ya masa zole, yandi talaka na zulu mpi sambaka, mpi na nima ya kuzenga mampa, yandi kabisaka yo na balongoki, ebuna balongoki pesaka yo na bibuka ya bantu. 20 Ebuna bantu yonso diaka mpi fulukaka, mpi bo lokutaka bitini yina bikalaka, yo vandaka bitunga kumi na zole ya kufuluka. 21 Kansi, bantu yina diaka vandaka kiteso ya babakala 5 000, kukonda kutanga bankento ti bana ya fioti. 22 Na nima, kukonda kusukinina, yandi lombaka balongoki na yandi na kukota na maswa mpi na kukwenda na ntwala na yandi na simu ya nkaka na ntangu yandi ke songa bibuka ya bantu na kukwenda. 23 Nsuka-nsuka, na nima ya kusonga bibuka ya bantu na kukwenda, yandi tombukaka yandi mosi na zulu ya ngumba sambu na kusamba. Ata yo kumaka mpimpa kibeni, yandi vandaka kuna yandi mosi. 24 Maswa vandaka ntama kibeni ti ntoto, yo vandaka kunwana ti bitembo sambu mupepe vandaka kukatuka na ndambu yina bo vandaka kukwenda. 25 Kansi, na nsungi ya iya ya kukengila na mpimpa,1 Mat 14:251 Na ntangu ya ntama, bantu vandaka kukabula mpimpa na bitini iya: Kitini ya 1, banda na 6:00 ya nkokila tii na 9:00 ya mpimpa; kitini ya 2, banda na 9:00 ya mpimpa tii na 12:00 ya mpimpa; kitini ya 3, banda na 12:00 ya mpimpa tii na 3:00 ya mpimpa; kitini ya 4, banda na 3:00 ya mpimpa tii na 6:00 ya suka.

30

yandi kwisaka kisika yina bo vandaka, yandi ke tambula na zulu ya nzadi-mungwa. 26 Ntangu balongoki monaka yandi ke tambula na zulu ya nzadi-mungwa, bo waka boma mpi tubaka nde: “Yo kele mbona-meso!” Ebuna bo tulaka milolo sambu na boma. 27 Kansi, na mbala mosi Yezu tubilaka bo nde: “Beno vanda kikesa! Yo kele mono; beno wa boma ve.” 28 Piere vutudilaka yandi nde: “Mfumu, kana yo kele nge, pesa mono ntuma nde mono kwisa na zulu ya masa tii na kisika ya nge kele.” 29 Yandi tubaka nde: “Kwisa!” Ebuna Piere basikaka na maswa, tambulaka na zulu ya masa mpi kwendaka kisika Yezu vandaka. 30 Kansi, ntangu yandi talaka mupepe ya ngolo, yandi waka boma, mpi ntangu yandi yantikaka kudinda, yandi bokaka nde: “Mfumu, gulusa mono!” 31 Na mbala mosi, Yezu tandulaka diboko na yandi, simbaka yandi mpi tubilaka yandi nde: “Nge muntu ya kele na lukwikilu ya fioti, sambu na nki nge me bika nde keti-keti kununga nge?” 32 Mpi ntangu bo kotaka na maswa, mupepe ya ngolo manaka. 33 Ebuna bantu yina vandaka na kati ya maswa fukaminaka yandi mpi tubaka nde: “Ya kieleka, nge kele Mwana ya Nzambi.” 34 Bo sabukaka mpi bo kumaka na mukidi na Genezareti. 35 Ntangu bo bakisaka nde yo vandaka yandi, bantu ya kisika yina tindaka nsangu na insi yonso ya nziunga, mpi bo natilaka yandi bantu yonso yina vandaka na maladi. 36 Ebuna bo bondilaka yandi nde bo simba ata dilenda ya lele na yandi ya zulu, mpi bantu yonso yina vandaka kusimba yo vandaka kubeluka kibeni.

31

Mambu ya ke kumisaka ntima mvindu

Ebuna, Bafarize ti bansekudi katukaka na Yeruzalemi mpi kwisaka na Yezu, bo tubaka nde: 2 “Sambu na nki balongoki na nge ke zitisaka ve kinkulu ya bantu ya ntangu ya ntama? Mu mbandu, bo ke yobisaka ve maboko na bo na ntwala ya kudia.” 3 Yandi vutudilaka bo nde: “Sambu na nki beno mpi ke zitisaka ve nsiku ya Nzambi sambu na binkulu na beno? 4 Mu mbandu, Nzambi tubaka nde, ‘Kumisa tata na nge ti mama na nge,’ mpi ‘Bika nde muntu yina ke finga tata to mama na yandi kufwa.’ 5 Kansi beno, beno ke tuba nde, ‘Konso muntu yina ke tuba na tata na yandi to na mama na yandi nde: “Konso kima ya mono kele na yo yina nge lendaka kubakila mambote kele dikabu ya mono me pesaka na Nzambi,” 6 yandi fwete kumisa ve tata na yandi ata fioti.’ Na mutindu yina, beno me kumisaka ndinga ya Nzambi kukonda mfunu sambu na kinkulu na beno. 7 Beno bantu ya luvunu, Yezaya vandaka ti kikuma ya mbote ya kubikula sambu na beno ntangu yandi tubaka nde: 8 ‘Bantu yai ke kumisa mono kaka na bikobo na bo, kansi ntima na bo kele ntama kibeni ti mono. 9 Bo ke landa na kusambila mono na mpamba, sambu malongi ya bo ke longa kele bansiku ya bantu.’ ” 10 Ebuna, yandi bingaka kibuka ya bantu penepene na yandi mpi tubilaka bo nde: “Beno wa mpi beno bakisa ntendula ya diambu yai: 11 Yina ke kotaka na munoko ya muntu ke kumisaka yandi mvindu ve, kansi yina ke basikaka na munoko na yandi, yo yina ke kumisaka yandi mvindu.” 12 Na nima, balongoki kwisaka na yandi mpi tubilaka yandi nde: “Keti nge me zaba nde Bafarize me

15

MATAYO 15:1-24

bula dibaku ntangu bo me wa mambu yina nge me tuba?” 13 Yandi vutulaka nde: “Konso nti yina Tata na mono ya kele na zulu kunaka ve, bo ta tumuna yo. 14 Beno bika bo. Bo kele bantwadisi yina kele meso ya kufwa. Ebuna, kana kifwa-meso ke twadisa kifwa-meso, bo zole ta bwa na dibulu.” 15 Piere vutudilaka yandi nde: “Tendudila beto mbandu yina.” 16 Ebuna Yezu tubaka nde: “Keti beno mpi kele ntete ve ti mayele? 17 Keti beno me zaba ve nde konso kima yina ke kotaka na munoko ke lutaka na misopo mpi ke kwendaka na kabine? 18 Kansi, mambu yina ke basikaka na munoko ke katukaka na ntima, mpi yo yina mambu ya ke kumisaka muntu mvindu. 19 Mu mbandu, bangindu ya mbi, kufwa bantu, bizumba, pite, kuyiba, bimbangi ya luvunu, mpi kuvweza ke katukaka na ntima. 20 Yai kele mambu ya ke kumisaka muntu mvindu, kansi kudia kukonda kuyobisa maboko ke kumisaka ve muntu mvindu.” 21 Ntangu yai, Yezu katukaka pana mpi kwendaka na provense ya Tire ti ya Sidoni. 22 Ebuna, nkento mosi ya bwala Fenisia yina katukaka na teritware yango, kwisaka mpi tubaka na ndinga ya ngolo nde: “Mfumu, Mwana ya Davidi, wila mono mawa. Mwana na mono ya nkento kele ti demo mosi yina ke niokula yandi ngolo.” 23 Kansi, Yezu vutudilaka yandi ve ata kima mosi. Ebuna, balongoki na yandi kwisaka mpi yantikaka kubondila yandi nde: “Songa yandi nde yandi kwenda sambu yandi ke landa kuboka na nima na beto.” 24 Yezu vutulaka nde: “Nzambi tindaka mono ve na bantu yonso, kansi kaka na mameme ya me vilaka ya

MATAYO 15:25–16:4

Yezu me belula muntu ya makanda

nzo ya Izraele.” 25 Ntangu nkento yina kwisaka, yandi yantikaka kufukamina yandi mpi kutuba nde: “Mfumu, sadisa mono!” 26 Yezu vutulaka nde: “Yo kele mbote ve na kubaka mampa ya bana mpi kulosila yo bana ya bambwa.” 27 Nkento yina tubaka nde: “Mfumu, yo kele kieleka, kansi bana ya bambwa ke diaka bitini ya mampa yina ke bwaka na nsi ya mesa ya bamfumu na bo.” 28 Ebuna Yezu vutudilaka yandi nde: “Ee Nkento, nge kele na lukwikilu ya nene; bika nde yo salama kaka mutindu nge ke zola.” Mpi mwana na yandi belukaka banda na ngunga yina. 29 Na nima, ntangu Yezu katukaka pana, yandi kwisaka penepene ya Nzadi-Mungwa ya Galilea, mpi na nima ya kutombuka na ngumba, yandi vandaka kuna. 30 Ebuna, bibuka ya nene ya bantu pusanaka pene-pene na yandi, bo nataka bantu ya makulu-kifu mpi ya maboko-kifu, bifwa-meso, bababa, mpi bantu mingi ya nkaka ya maladi, bo losaka bo na makulu na yandi, mpi yandi belulaka bo, 31 na mpila nde kibuka yina ya bantu yitukaka na ntangu bo monaka bababa ke tuba, bantu ya makulukifu ke tambula, mpi bifwa-meso ke mona, ebuna bo pesaka Nzambi ya Izraele nkembo. 32 Kansi, Yezu bingaka balongoki na yandi mpi tubaka nde: “Mono ke wila kibuka yai ya bantu mawa sambu bo me vanda ti mono bilumbu tatu mpi bo kele ve ti kima ya kudia, mpi mono ke zola ve kuvutula bo na nzala. Bo lenda lemba na nzila.” 33 Kansi, balongoki tubilaka yandi nde: “Na kisika yai ya kele ntama ti babwala, wapi beto lenda zwa mampa ya kufwana sambu bantu mingi ya mutindu

32

yai kudia mpi kufuluka?” 34 Ebuna, Yezu tubilaka bo nde: “Beno kele ti mampa ikwa?” Bo tubaka nde: “Nsambwadi, mpi mwa bambisi ya masa ya fioti.” 35 Yo yina, na nima ya kusonga kibuka ya bantu na kuvanda na ntoto, 36 yandi bakaka mampa nsambwadi mpi bambisi ya masa, mpi na nima ya kupesa Nzambi matondo, yandi zengaka yo mpi yantikaka kukabisa yo na balongoki, ebuna balongoki pesaka yo na bibuka ya bantu. 37 Mpi bantu yonso diaka mpi fulukaka, mpi bo lokutaka bitini yina bikalaka: bitunga ya nene nsambwadi ya kufuluka. 38 Kansi, bantu yina diaka vandaka babakala 4 000, kukonda kutanga bankento ti bana ya fioti. 39 Nsuka-nsuka, na nima ya kusonga bibuka ya bantu na kukwenda, yandi kotaka na maswa mpi kwendaka na teritware ya Magadani. Awa Bafarize ti Basaduse pusanaka pene-pene na ya16 ndi, mpi sambu na kumeka yandi, bo lombaka yandi na kusonga bo kidimbu mosi ya me katuka na zulu. 2 Yandi vutudilaka bo nde: “[[Ntangu nkokila ke bwaka, beno ke tubaka nde, ‘Kilumbu ta vanda mbote, sambu zulu kele mbwaki bonso tiya,’ 3 mpi na suka, beno ke tubaka nde, ‘Bubu, kilumbu ta vanda madidi mpi mvula ta noka, sambu zulu kele mbwaki bonso tiya mpi ndombe.’ Beno me zaba kutendula mutindu zulu ke monikaka, kansi beno ke kuka ve kutendula bidimbu ya bantangu.]]1 4 Mbandu ya mbi mpi ya kukonda kwikama1 ke landa na kusosa kidimbu, kansi bo ta Mat 16:31 Bamaniskri ya nkaka kele ti bangogo yai, kansi bamaniskri mingi yina bantu ke tudilaka ntima ke katulaka yo. 41 Tala Mat 12:39, noti.

33

Levire ya Bafarize. Ditadi ya nene

pesa yo ve ata kidimbu mosi katula kaka kidimbu ya Yonasi.” Ebuna, yandi kwendaka mpi bikisaka bo. 5 Ntangu yai, balongoki sabukaka na simu ya nkaka mpi bo vilaka na kunata mampa. 6 Yezu tubilaka bo nde: “Beno kangula meso, mpi beno keba na levire ya Bafarize mpi ya Basaduse.” 7 Ebuna, bo yantikaka kuyindula na kati na bo, mpi kutuba nde: “Beto nataka ve mampa.” 8 Sambu Yezu zabaka mambu yai, yandi tubaka nde: “Sambu na nki beno ke yindula mambu yai na kati na beno sambu beno kele ve ti mampa, beno bantu ya kele na lukwikilu ya fioti? 9 Keti beno ke bakisa kaka ve, to keti beno ke yibuka ve mampa tanu sambu na bantu 5 000 mpi bitunga ikwa beno lokutaka? 10 To mampa nsambwadi sambu na bantu 4 000 mpi bitunga ya nene ikwa beno lokutaka? 11 Inki mutindu beno ke bakisa ve nde mono vandaka kutubila beno ve sambu na mampa? Kansi, beno keba na levire ya Bafarize ti ya Basaduse.” 12 Ebuna, bo bakisaka nde yandi vandaka kutuba ve na kukeba na levire ya mampa, kansi na malongi ya Bafarize ti ya Basaduse. 13 Ebuna, ntangu Yezu kumaka na provense ya Sezarea-Filipo, yandi yulaka balongoki na yandi nde: “Bantu ke tuba nde Mwana ya muntu kele nani?” 14 Bo tubaka nde: “Bankaka ke tuba nde Yoane Mbotiki, bankaka Elia, bankaka diaka Yeremia to mosi na kati ya baprofete.” 15 Yandi tubilaka bo nde: “Ebuna beno, beno ke tuba nde mono kele nani?” 16 Simoni Piere vutulaka nde: “Nge kele Kristu, Mwana ya Nzambi ya moyo.” 17 Yezu vutudilaka yandi nde: “Kiese na nge, Simoni mwana ya Yonasi, sambu kele

MATAYO 16:5-25

ve nsuni ti menga me monisa nge yo, kansi Tata na mono yina kele na zulu. 18 Diaka, mono ke tubila nge nde: Nge kele Piere, mpi na zulu ya ditadi yai ya nene mono ta tunga dibundu na mono, mpi bakielo ya Maziamu1 ta nunga yo ve. 19 Mono ta pesa nge bansapi ya Kimfumu ya zulu, mpi konso kima yina nge ta kanga na ntoto ta vanda kima yina bo me kangaka dezia na zulu, mpi konso kima yina nge ta kangula na ntoto ta vanda kima yina bo me kangulaka dezia na zulu.” 20 Ebuna, yandi pesaka balongoki ntuma ya ngolo na kuzabisa ve ata muntu mosi nde yandi kele Kristu. 21 Banda na ntangu yina, Yezu Kristu yantikaka kusonga balongoki na yandi nde yandi fwete kwenda na Yeruzalemi, ebuna bambuta, bamfumu ya banganga-nzambi, mpi bansekudi, ta monisa yandi mpasi mingi, mpi bo ta fwa yandi mpi na kilumbu ya tatu, yandi ta futumuka. 22 Ebuna Piere nataka yandi na lweka mpi yantikaka kunganina yandi nde: “Mfumu, kutuba ve diambu ya mutindu yina; mambu yai ta bwila nge ve ata fioti.” 23 Kansi, Yezu pesaka Piere mukongo mpi tubilaka yandi nde: “Katuka awa Satana! Nge kele kima ya ke budisa mono dibaku, sambu nge ke yindula ve bangindu ya Nzambi, kansi ya bantu.” 24 Ebuna, Yezu tubilaka balongoki na yandi nde: “Kana muntu ke zola kulanda mono, bika nde yandi kudibuya, kubaka nti na yandi ya mpasi, mpi kulanda mono ntangu yonso. 25 Sambu konso muntu yina ke zola kugulusa moyo na yandi ta vidisa yo, kansi konso Mat 16:181 To, “Hadesi.”

MATAYO 16:26–17:18

Lukituku. Elia—Yoane Mbotiki

muntu yina ke vidisa moyo na yandi sambu na mono ta mona yo. 26 Sambu inki mambote muntu ta baka kana yandi baka nsintoto ya mvimba kansi yandi vidisa moyo na yandi? To nki kima muntu ta pesa na kisika ya moyo na yandi? 27 Sambu Mwana ya muntu ta kwisa na nkembo ya Tata na yandi ti bawanzio na yandi, ebuna yandi ta futa konso muntu na kutadila bikalulu na yandi. 28 Ya kieleka mono ke tubila beno nde kele ti bantu ya nkaka na kati ya bantu yina me telama awa yina ta fwa ve tii kuna bo ta mona ntete Mwana ya muntu ke kwisa na Kimfumu na yandi.” Bilumbu sambanu na nima, 17 Yezu bakaka Piere, Yakobo ti mpangi na yandi Yoane, mpi na-

34

telama, beno wa boma ve.” 8 Ntangu bo tombulaka meso, bo monaka ve ata muntu mosi, kaka Yezu yandi mosi. 9 Mpi ntangu bo vandaka kukulumuka na ngumba, Yezu pesaka bo ntuma nde: “Beno zabisa ve ata muntu mosi mbona-meso yai tii kuna Mwana ya muntu ta telama na bafwa.” 10 Kansi, balongoki yulaka yandi nde: “Ebuna, sambu na nki bansekudi ke tubaka nde Elia fwete kwisa ntete?” 11 Yandi vutulaka nde: “Ya kieleka, Elia ke kwisa mpi yandi ta yidika mambu yonso. 12 Kansi, mono ke tubila beno nde Elia me kwisaka dezia, mpi bo zabaka yandi ve kansi bo salaka yandi mambu yina bo zolaka. Na mutindu yina mpi, Mwana ya muntu fwete mona mpasi na maboko na bo.” 13 Ebuna, balongoki bakisaka nde yandi vandaka kutubila bo sambu na Yoane Mbotiki. 14 Mpi ntangu bo kwisaka penepene ya kibuka ya bantu, bakala mosi pusanaka pene-pene na yandi, fukamaka na ntwala na yandi mpi tubaka nde: 15 “Mfumu, wila mwana na mono mawa sambu yandi kele na maladi ya kukona1 mpi ke bela, sambu yandi ke bwaka mbala mingi na tiya mpi mbala mingi na masa, 16 mpi mono nataka yandi na balongoki na nge, kansi bo kukaka ve kubelula yandi.” 17 Yezu vutulaka nde: “O mbandu ya kukonda lukwikilu mpi ya kubeba, tii nki ntangu mono fwete vanda ti beno? Tii nki ntangu mono fwete kanga ntima sambu na beno? Beno natila mono yandi awa.” 18 Ebuna Yezu nganinaka demo yango, mpi yo basikaka na mwana-bakala yina, mpi yandi belukaka kaka na ngu-

taka bo na zulu ya ngumba mosi ya nda, kisika bo vandaka kaka bo mosi. 2 Ebuna yandi kitukaka na ntwala na bo; luse na yandi semaka bonso ntangu, mpi bilele na yandi ya zulu kumaka kungenga bonso nsemo. 3 Moize ti Elia basikilaka bo, mpi Moize ti Elia vandaka kusolula ti yandi. 4 Ebuna Piere songaka Yezu nde: “Mfumu, yo kele mbote mutindu beto kele awa. Kana nge me zola, mono ta tunga batenta tatu awa, mosi sambu na nge, mosi sambu na Moize, mpi mosi sambu na Elia.” 5 Ntangu yandi vandaka ke tuba kaka, dituti mosi yina vandaka kusema fikaka bo, ebuna ndinga mosi basikaka na dituti yango mpi tubaka nde: “Yai kele Mwana na mono, ya mono ke zolaka mingi, yina mono me ndima; beno wila yandi.” 6 Ntangu bo waka mambu yai, balongoki bwaka luse na ntoto mpi bo waka boma mingi. 7 Ebuna Yezu kwisaka pene-pene, yandi simbaka bo mpi tubaka nde: “Beno Mat 17:151 To, “kubwa ngambu.”

35

Me tubila lufwa na yandi. Kudikulumusa

nga yina. 19 Na nima, balongoki kwisaka na Yezu na kingenga mpi tubaka nde: “Sambu na nki beto kukaka ve na kubasisa yo?” 20 Yandi tubilaka bo nde: “Sambu na lukwikilu na beno ya fioti. Ya kieleka mono ke tubila beno nde: Kana beno kele ti lukwikilu ya nene bonso nkeni ya mutarde, beno ta tuba na ngumba yai, ‘Katuka awa, kwenda kuna,’ mpi yo ta kwenda, mpi kele ve ata ti kima mosi ya beno ta kuka ve na kusala.” 21 ——1 22 Ntangu bo vukanaka na Galilea, Yezu tubilaka bo nde: “Bo fwete yekula Mwana ya muntu na maboko ya bantu, 23 mpi bo ta fwa yandi, mpi na kilumbu ya tatu, yandi ta futumuka.” Ebuna bo waka mawa mingi. 24 Ntangu bo kumaka na Kapernaumi, bantu yina vandaka kubaka mpaku ya tempelo1 pusanaka pene-pene ya Piere mpi tubaka nde: “Keti longi na beno ke futaka ve mpaku ya tempelo?” 25 Yandi tubaka nde: “Ee, yandi ke futaka.” Kansi, ntangu yandi kotaka na nzo, Yezu yantikaka kutuba muntu ya ntete nde: “Simoni, inki nge ke yindula? Bantotila ya nsi-ntoto ke bakaka bampaku ya mutindu na mutindu na banani? Na bana na bo to na banzenza?” 26 Ntangu yandi tubaka nde: “Na banzenza,” Yezu tubilaka yandi nde: “Kana mpidina, bana ke futaka ve mpaku. 27 Kansi, sambu beto budisa bo ve dibaku, kwenda na nzadi-mungwa, losa ndobo, mpi baka mbisi ya ntete yina nge ta kanga, ebuna

MATAYO 17:19–18:9

ntangu nge ta kangula munoko na yo, nge ta mona mbongo ya kibende ya arza. Baka yo, mpi pesa bo yo sambu na mono mpi sambu na nge.” Na ngunga yina, balongoki kwisaka pene-pene ya Yezu 18 mpi tubaka nde: “Nani kibeni kele

muntu ya kuluta nene na Kimfumu ya zulu?” 2 Ebuna, yandi bingaka mwana mosi ya fioti, yandi tulaka yandi na kati-kati na bo 3 mpi tubaka nde: “Ya kieleka mono ke tubila beno nde: Kana beno baluka ve mpi beno kuma ve bonso bana ya fioti, beno ta kota ve ata fioti na Kimfumu ya zulu. 4 Yo yina, konso muntu yina ta kudikulumusa bonso mwana yai ya fioti, yandi muntu kele muntu ya kuluta nene na Kimfumu ya zulu, 5 mpi konso muntu yina ke yamba mwana ya fioti bonso yai sambu na zina na mono ke yamba mono mpi. 6 Kansi, konso muntu yina ke budisa mosi na kati ya bantu yai ya kukonda mfunu ya ke tulaka lukwikilu na mono dibaku, yo me luta mbote sambu na yandi nde bo kanga yandi na nkingu ditadi ya nene1 bonso yina bampunda ke balusaka mpi bo dindisa yandi na nzadi-mungwa. 7 “Mawa na nsi-ntoto sambu na bima ya ke budisaka mabaku! Ya kieleka, bima ya ke budisaka mabaku fwete kwisa kibeni, kansi mawa na muntu yina kima ya ke budisaka dibaku ta kwisa na nzila na yandi! 8 Yo yina, kana diboko na nge to dikulu na nge ke budisa nge dibaku, zenga yo mpi losa yo ntama ti nge; yo me luta mbote nde nge kota na luzingu ti diboko-kifu to dikulu-kifu na kisika nde bo losa Mat 17:211 Verse yai kele ve na masonama nge na tiya ya kimakulu ti maboya Kigreki ya Westcott mpi ya Hort mpi na bamaniskri ya nkaka ya bantu ke tudila- ko zole to makulu zole. 9 Diaka, ka ntima. 241 Na kisina, “badrakime zole ya kibende. Yo vandaka kufwanana na salere ya bilumbu zole ya kisalu.”

Mat 18:61 Bo vandaka kusadila ditadi ya mutindu yai sambu na kunika ble.

MATAYO 18:10-26

Kuyidika mambu. Kulolula mbala 77

kana disu na nge ke budisa nge dibaku, tumuna yo mpi losa yo ntama ti nge; yo me luta mbote nde nge kota na luzingu ti disu mosi na kisika nde bo losa nge na tiya ya Gehena1 ti meso zole. 10 Beno keba, beno vweza ve mosi na kati ya bantu yai ya kukonda mfunu, sambu mono ke tubila beno nde bawanzio na bo na zulu ke talaka ntangu yonso luse ya Tata na mono yina kele na zulu. 11 ——1 12 “Inki beno ke yindula? Kana muntu mosi kele ti mameme nkama mpi mosi na kati na bo me vila, keti yandi ta bikisa ve mameme makumi uvwa na uvwa na zulu ya bangumba sambu na kwenda kusosa dimeme yina me vila? 13 Mpi kana yandi mona yo, mono ke tubila beno ya kieleka nde yandi ta wa kiese mingi sambu na yo kuluta sambu na mameme makumi uvwa na uvwa yina vilaka ve. 14 Mutindu mosi, sambu na Tata na mono yina kele na zulu, yo kele ve diambu mosi ya mbote nde ata mosi na kati ya bantu yai ya kukonda mfunu kuvila. 15 “Diaka, kana mpangi na nge me sala disumu, kwenda kumonisa yandi kifu na yandi, kaka nge ti yandi mpamba. Kana yandi wila nge, nge me vutula mpangi na nge na nzila ya mbote. 16 Kansi, kana yandi wila nge ve, nata mpangi mosi to bampangi zole sambu mambu yonso kundimisama na munoko ya bambangi zole to tatu. 17 Kana yandi wila bo ve, tuba na dibundu. Kana yandi wila mpi ve dibundu, bika nde yandi vanda sambu na nge bonso muntu ya makanda mpi bonso kalaki ya mpaku. Mat 18:91 Tala Mat 5:22, noti. 111 Verse yai kele ve na masonama ya Kigreki ya Westcott mpi ya Hort mpi na bamaniskri ya nkaka ya bantu ke tudilaka ntima.

36

18 “Ya kieleka mono ke tubila beno nde: Bima yonso yina beno ta kanga na ntoto ta vanda bima yina bo me kangaka dezia na zulu, mpi bima yonso yina beno ta kangula na ntoto ta vanda bima yina bo me kangulaka dezia na zulu. 19 Ya kieleka mono ke tubila beno diaka nde: Kana bantu zole na kati na beno awa na ntoto me wakana sambu na konso diambu ya mfunu yina bo fwete lomba, Tata na mono yina kele na zulu ta pesa bo yo. 20 Sambu kisika bantu zole to tatu me vukana na zina na mono, mono kele pana na kati na bo.” 21 Ebuna, Piere kwisaka mpi tubilaka yandi nde: “Mfumu, mbala ikwa mpangi na mono lenda sala disumu na ntwala na mono mpi mono fwete lolula yandi? Mbala nsambwadi?” 22 Yezu tubilaka yandi nde: “Mono ke tubila nge nde mbala nsambwadi ve, kansi mbala kuluta makumi nsambwadi na nsambwadi.1 23 “Yo yina, Kimfumu ya zulu kele bonso ntotila mosi yina zolaka nde bampika na yandi kufuta bamfuka na bo. 24 Ntangu yandi yantikaka kubaka bamfuka, bo natilaka yandi muntu mosi yina vandaka ti mfuka na yandi ya batalanta 10 000.1 25 Kansi, sambu yandi vandaka ve ti mpila ya kufuta yo, mfumu na yandi pesaka ntuma nde bo teka yandi ti nkento na yandi ti bana na yandi ti bima yonso ya yandi vandaka na yo sambu na kufuta mfuka yina. 26 Ebuna, mpika fukamaka mpi yantikaka na kufukamina yandi, mpi kutuba nde, ‘Bikila mono ntangu, mpi mono ta futa mfuka na nge yoMat 18:221 Na kisina, “bambala 70 mbala 7.” 241 Yo me fwanana na badenari 60 000 000.

37

Mpika ya mfuka mingi. Kufwa makwela

nso.’ 27 Sambu mfumu ya mpika yina wilaka mpika yango mawa, yandi yambulaka yandi mpi katulaka mfuka na yandi. 28 Kansi, mpika yina basikaka mpi monaka mosi na kati ya banduku na yandi bampika, yina vandaka ti mfuka na yandi ya badenari nkama, ebuna yandi simbaka yandi, mpi yantikaka kukanga yandi na nkingu mpi kutuba nde, ‘Futa mfuka na mono.’ 29 Ebuna, nduku na yandi yina ya mpika fukamaka mpi yantikaka kubondila yandi nde, ‘Bikila mono ntangu, mpi mono ta futa mfuka na nge.’ 30 Kansi, yandi buyaka mpi kwendaka kukangisa yandi na boloko tii kuna yandi ta futa mfuka na yandi. 31 Ntangu banduku na yandi bampika monaka mambu yina, bo waka mawa mingi, mpi bo kwendaka kutendudila mfumu na bo mambu yonso yina salamaka. 32 Ebuna, mfumu na yandi bingaka yandi mpi tubilaka yandi nde: ‘Mpika ya mbi, mono katulaka mfuka na nge yonso ntangu nge bondilaka mono. 33 Keti yo lombaka ve nde nge mpi kuwila nduku na nge mpika mawa, mutindu mono wilaka nge mawa?’ 34 Yo yina, mfumu na yandi waka makasi mingi, mpi pesaka yandi na maboko ya bantu ya ke kengilaka boloko tii kuna yandi ta futa mfuka na yandi yonso. 35 Tata na mono yina kele na zulu ta sadila beno mpi mambu mutindu mosi kana konso muntu na kati na beno ke lolula ve mpangi na yandi na ntima ya mvimba.” Ebuna, ntangu Yezu manisaka kutuba mambu yai, ya19 ndi katukaka na Galilea mpi kwisaka na bandilu ya Yudea na simu ya nkaka ya Yordani. 2 Diaka, bibuka ya nene ya bantu landaka yandi, mpi yandi belulaka bo kuna.

MATAYO 18:27–19:13

3 Bafarize kwisaka na yandi ti ngindu ya kumeka yandi mpi bo tubaka nde: “Keti nsiku ke pesa bakala nswa ya kufwa makwela ti nkento na yandi sambu na konso kikuma?” 4 Yandi vutulaka nde: “Keti beno me tangaka ve nde muntu yina gangaka bo banda na luyantiku salaka bo bakala mpi nkento 5 mpi tubaka nde: ‘Yo yina bakala ta bikisa tata na yandi ti mama na yandi mpi ta kangama ti nkento na yandi, mpi bo zole ta vanda nsuni mosi’? 6 Na mpila nde bo kele diaka ve zole, kansi nsuni mosi. Yo yina, bika nde muntu kabula ve yina ya Nzambi me vukisaka kumosi.” 7 Bo tubilaka yandi nde: “Ebuna, sambu na nki Moize tubaka na kupesa nkento mukanda ya kukula yandi mpi kufwa makwela ti yandi?” 8 Yandi tubilaka bo nde: “Moize pesaka beno nzila ya kufwa makwela sambu na ntimangolo na beno, kansi yo vandaka ve mutindu yina banda na luyantiku. 9 Mono ke tubila beno nde konso muntu yina me fwa makwela ti nkento na yandi, katula kaka sambu na kikuma ya pite, mpi me kwela nkento ya nkaka me sala bizumba.” 10 Balongoki tubilaka yandi nde: “Kana yo kele mutindu yina sambu na bakala ti nkento na yandi, yo kele mbote ve na kukwela.” 11 Yandi tubilaka bo nde: “Bantu yonso ve ke ndimaka diambu yai, kansi kaka bantu yina kele ti dikabu yango. 12 Sambu kele ti batongu yina me butukaka mutindu yina, mpi kele ti batongu yina bantu me kumisaka batongu, mpi kele ti batongu yina me kudikumisaka batongu sambu na Kimfumu ya zulu. Bika nde muntu yina lenda ndima diambu yai, yandi ndima yo.” 13 Na nima, bo natilaka yandi bana ya fioti sambu yandi tula bo

MATAYO 19:14–20:2

Ntangu bima yonso ta kuma ya mpa

maboko mpi kusamba sambu na bo, kansi balongoki nganinaka bo. 14 Ebuna, Yezu tubaka nde: “Beno bikisa bana ya fioti, mpi beno bika kukanga bo nzila ya kukwisa na mono, sambu Kimfumu ya zulu kele ya bantu yina kele bonso bo.” 15 Yandi tulaka bo maboko mpi katukaka pana. 16 Ebuna, muntu mosi kwisaka pene-pene na yandi mpi tubaka nde: “Longi, nki mambu ya mbote mono fwete sala sambu na kubaka luzingu ya mvula na mvula?” 17 Yezu tubilaka yandi nde: “Sambu na nki nge ke yula mono sambu na mambu yina kele ya mbote? Muntu mosi mpamba kele mbote. Kansi, kana nge ke zola kukota na luzingu, landa na kuzitisa bansiku.” 18 Yandi tubilaka Yezu nde: “Inki bansiku?” Yezu tubaka nde: “Nge fwete fwa ve muntu; nge fwete sala ve bizumba; nge fwete yiba ve; nge fwete ta ve kimbangi ya luvunu; 19 kumisa tata na nge ti mama na nge; mpi nge fwete zola nkweno na nge bonso nge mosi.” 20 Leke yina ya bakala tubilaka yandi nde: “Mono ke zitisaka bansiku yina yonso; inki mono fwete sala diaka?” 21 Yezu tubilaka yandi nde: “Kana nge ke zola kuvanda muntu ya kukuka, kwenda kuteka bima na nge mpi pesa mbongo na bansukami, ebuna nge ta vanda ti kimvwama na zulu, na nima kwisa kulanda mono.” 22 Ntangu leke yina ya bakala waka mambu yai, yandi kwendaka ti mawa, sambu yandi vandaka ti bima mingi. 23 Kansi Yezu tubilaka balongoki na yandi nde: “Ya kieleka mono ke tubila beno nde yo ta vanda mpasi sambu mvwama kukota na Kimfumu ya zulu. 24 Mono ke tubila beno diaka nde: Yo kele

38

pete kibeni sambu shamo kukota na munoko ya sindani kansi yo kele mpasi mingi sambu mvwama kukota na Kimfumu ya Nzambi.” 25 Ntangu balongoki waka mambu yina, bo yitukaka mingi kibeni, mpi bo tubaka nde: “Nani kibeni lenda guluka?” 26 Yezu talaka bo na meso mpi tubilaka bo nde: “Bantu lenda sala yo ve, kansi Nzambi lenda sala mambu yonso.” 27 Ebuna Piere vutudilaka yandi nde: “Tala! Beto me bikisa bima yonso mpi me landa nge; ebuna beto ta baka inki?” 28 Yezu tubilaka bo nde: “Ya kieleka mono ke tubila beno nde: Ntangu bima yonso ta kuma ya mpa, ntangu Mwana ya muntu ta vanda na zulu ya kiti na yandi ya kimfumu ya nkembo, beno bantu yina me landaka mono, beno mpi ta vanda na zulu ya bakiti kumi na zole ya kimfumu, beno ta sambisa makanda kumi na zole ya Izraele. 29 Mpi konso muntu yina me bikisaka banzo to bampangi ya babakala to bampangi ya bankento to tata to mama to bana to bilanga sambu na zina na mono, yandi ta baka bima mbala mingi kuluta mpi ta baka1 luzingu ya mvula na mvula. 30 “Kansi bantu mingi yina kele bantu ya ntete ta vanda bantu ya nsuka mpi bantu ya nsuka ta vanda bantu ya ntete. “Sambu Kimfumu ya zulu kele bonso muntu mosi ya 20 kele ti kilanga ya vinu, yina basikaka na suka-suka sambu na kubaka bantu ya kisalu sambu bo sala na kilanga na yandi ya vinu. 2 Ntangu yandi wakanaka ti bantu yina ya kisalu nde yandi ta futa bo denari mosi na kilumbu mosi, yandi tindaMat 19:291 Na kisina, “kubaka difwa.”

39

Bantu ya nsuka ta vanda bantu ya ntete

ka bo na kilanga na yandi ya vinu. 3 Ntangu yandi basikaka diaka pene-pene ya ngunga ya tatu,1 yandi monaka bantu ya nkaka me telama na zandu kukonda kisalu, 4 mpi yandi tubilaka bo nde: ‘Beno mpi, beno kwenda na kilanga ya vinu, mpi mono ta pesa beno konso kima yina me fwana.’ 5 Ebuna bo kwendaka. Yandi basikaka diaka pene-pene ya ngunga ya sambanu1 mpi ya uvwa,2 mpi salaka mutindu mosi. 6 Nsuka-nsuka, pene-pene ya ngunga ya kumi na mosi,1 yandi basikaka mpi kutaka bankaka me telama, mpi yandi tubilaka bo nde, ‘Sambu na nki beno me telama awa kilumbu ya mvimba kukonda kisalu?’ 7 Bo tubilaka yandi nde, ‘Sambu ata muntu mosi ve me baka beto na kisalu.’ Yandi tubilaka bo nde, ‘Beno mpi beno kwenda na kilanga ya vinu.’ 8 “Ntangu nkokila bwaka, munkwa-kilanga ya vinu tubaka na kapita na yandi nde, ‘Binga bantu ya kisalu mpi pesa bo lufutu na bo, yantika na bantu ya nsuka tii na bantu ya ntete.’ 9 Ntangu bantu yina yantikaka na ngunga ya kumi na mosi kwisaka, konso muntu bakaka denari mosi. 10 Ebuna, ntangu bantu ya ntete kwisaka, bo yindulaka nde bo ta baka mbongo mingi, kansi bo mpi bakaka kaka denari mosi. 11 Ntangu bo bakaka yo, bo yantikaka kubokutila munkwanzo 12 mpi tubaka nde, ‘Bantu yai ya nsuka me sala kaka ngunga mosi; kansi nge me futa bo kiteso mosi ti beto bantu yina me sala kilumbu ya mvimba na nsi ya ntangu ya ngolo!’ 13 Kansi yandi vutudilaka mosi na kati na bo nde, ‘Mpangi,

MATAYO 20:3-23

mono me sala nge mbi ve. Beto wakanaka nde mono ta futa nge denari mosi, mpidina ve? 14 Baka lufutu na nge mpi kwenda. Mono ke zola kupesa na muntu yai ya nsuka lufutu kiteso mosi ti nge. 15 Keti mono kele ve ti nswa ya kusadila bima na mono mutindu mono me zola? To keti disu na nge kele mbi sambu mono kele mbote?’ 16 Na mutindu yai, bantu ya nsuka ta vanda bantu ya ntete, mpi bantu ya ntete ta vanda bantu ya nsuka.” 17 Sambu ntangu yai yandi vandaka ya kuyilama na kutombuka na Yeruzalemi, Yezu nataka balongoki kumi na zole na kingenga mpi tubilaka bo na nzila nde: 18 “Beto ke tombuka na Yeruzalemi, mpi bo ta pesa Mwana ya muntu na maboko ya bamfumu ya banganga-nzambi mpi ya bansekudi, bo ta zengila yandi nkanu ya lufwa, 19 ta pesa yandi na bantu ya makanda sambu bo seka yandi mpi kubula yandi fimbu mpi kutula yandi na zulu ya nti, mpi na kilumbu ya tatu, yandi ta futumuka.” 20 Ebuna mama ya bana ya Zebedeo pusanaka pene-pene na yandi ti bana na yandi, fukamaka na ntwala na yandi mpi lombaka yandi kima mosi. 21 Yezu tubilaka yandi nde: “Inki nge ke zola?” Yandi tubaka nde: “Pesa ntuma nde bana na mono yai zole kuvanda, mosi na diboko na nge ya kitata mpi ya nkaka na diboko na nge ya kimama, na Kimfumu na nge.” 22 Yezu vutulaka nde: “Beno me zaba ve mambu yina beno ke lomba. Keti beno lenda nwa dikopa yina mono ke zola kunwa?” Bo tubilaka yandi nde: “Ee, beto lenda.” 23 Yandi tubilaka bo nde: “Ya kieleka beno ta nwa Mat 20:31 Pene-pene ya 9:00 ya suka. 51 Pene-pene ya midi. 52 Pene-pene ya dikopa na mono, kansi na yina me tala kuvanda na diboko na mono ya 15:00. 61 Pene-pene ya 17:00.

MATAYO 20:24–21:9

Yezu, nkudulu. Kukota na yandi ya lukumu

kitata mpi ya kimama, mono ve muntu ke pesaka yo, kansi yo kele sambu na bantu yina Tata na mono me yidikilaka yo.” 24 Ntangu bantumwa kumi yina ya nkaka waka mambu yai, bo wilaka bampangi yina zole makasi. 25 Kansi Yezu bingaka bo penepene na yandi mpi tubaka nde: “Beno me zaba nde bamfumu ya makanda ke yalaka bantu na kingolo-ngolo mpi bantu ya nene ke songaka nde bo kele ti kiyeka na zulu na bo. 26 Yo kele ve mutindu yina na kati na beno, kansi konso muntu yina ke zola kukuma muntu ya nene na kati na beno fwete vanda nsadi na beno, 27 mpi konso muntu yina ke zola kuvanda muntu ya ntete na kati na beno fwete vanda mpika na beno. 28 Kaka mutindu Mwana ya muntu kwisaka ve sambu bantu sadila yandi, kansi sambu na kusadila mpi kupesa moyo na yandi bonso nkudulu sambu na bantu mingi.” 29 Ebuna, ntangu bo vandaka kubasika na Yeriko, kibuka ya nene ya bantu landaka yandi. 30 Mpi bifwa-meso zole yina fongaka na lweka ya nzila waka nde Yezu vandaka kuluta na nzila yina mpi bo tubaka na ndinga ya ngolo nde: “Mfumu, Mwana ya Davidi, wila beto mawa!” 31 Kansi, kibuka yina ya bantu nganinaka bo na kuvanda pima; ata mpidina bo tubaka na ndinga ya ngolo kuluta nde: “Mfumu, Mwana ya Davidi, wila beto mawa!” 32 Yo yina, Yezu telamaka, bingaka bo, mpi tubaka nde: “Inki beno ke zola nde mono sala sambu na beno?” 33 Bo tubilaka yandi nde: “Mfumu, meso na beto kukanguka.” 34 Yezu wilaka bo mawa, ebuna yandi simbaka meso na bo, mpi na mbala mosi bo monaka, mpi bo landaka yandi.

40

Ntangu bo kumaka penepene ya Yeruzalemi mpi kumaka na Betfaze, na Ngumba ya Banti ya Olive, Yezu tindaka balongoki zole, 2 mpi tubilaka bo nde: “Beno kwenda na bwala yina beno ke mona na ntwala na beno, mpi na mbala mosi beno ta mona mpunda mosi ya nkento ya bo me kanga na nsinga mpi mwana ya mpunda yina kele ti yo; beno kangula bo mpi beno natila mono bo. 3 Mpi kana muntu tubila beno diambu mosi, beno fwete tuba nde, ‘Mfumu kele ti mfunu na bo.’ Ebuna, na mbala mosi yandi ta bikisa bo.” 4 Mambu yai salamaka kibeni sambu na kulungisa mambu yina Nzambi tubaka na nzila ya profete nde: 5 “Beno songa mwana-nkento ya Sioni nde: ‘Tala! Ntotila na nge ke kwisa na nge, yandi kele muntu ya mawete mpi yandi me vanda na zulu ya mpunda, ee, na zulu ya mwana ya mpunda, mwana ya mbisi yina ke nataka kizitu.’ ” 6 Yo yina, balongoki kwendaka mpi salaka kaka mutindu Yezu tubilaka bo. 7 Mpi bo nataka mpunda ya nkento mpi mwana na yo, mpi bo tulaka bilele na bo ya zulu na zulu ya bampunda, ebuna yandi vandaka na zulu na yo. 8 Bantu mingi na kati ya kibuka ya bantu tandaka bilele na bo ya zulu na nzila mpi bankaka yantikaka kuzenga balutangu ya banti mpi kutanda yo na nzila. 9 Bibuka ya bantu yina vandaka kukwenda na ntwala na yandi mpi bayina vandaka kulanda yandi, landaka kutuba na ndinga ya ngolo nde: “Nzambi, beto ke bondila nge, gulusa Mwana ya Davidi! Bika nde muntu yina ke kwisa na zina ya Yehowa kubaka lusakumunu! Beto ke bondila nge, gulusa yandi, kuna na zulu!”

21

41

Bunkete na tempelo. Nti ya bafige. Kiyeka

10 Ebuna, ntangu yandi kotaka na Yeruzalemi, mbanza ya mvimba nikanaka, mpi bantu vandaka kutuba nde: “Muntu yai kele nani?” 11 Bibuka ya bantu vandaka kutubila bo nde: “Yo kele profete Yezu, muntu ya Nazareti ya Galilea!” 12 Ebuna Yezu kotaka na tempelo, kulaka bantu yonso yina vandaka kuteka mpi kusumba bima na tempelo, mpi yandi balusaka bamesa ya bantu yina vandaka kushanze mbongo mpi bakiti ya bantu yina vandaka kuteka bapizio. 13 Mpi yandi tubilaka bo nde: “Bo me sonikaka nde: ‘Bo ta binga nzo na mono nzo ya bisambu,’ kansi beno ke kumisa yo nzo ya miyibi.” 14 Bifwa-meso mpi bantu ya makulu-kifu kwisaka kisika yandi vandaka na tempelo, ebuna yandi belulaka bo. 15 Ntangu bamfumu ya banganga-nzambi ti bansekudi monaka mambu ya kuyituka yina yandi salaka mpi bana ya babakala yina vandaka kutuba na ndinga ya ngolo na tempelo nde: “Nzambi, beto ke bondila nge, gulusa Mwana ya Davidi!” bo waka makasi 16 mpi bo tubilaka yandi nde: “Keti nge ke wa mambu yina bana yai ke tuba?” Yezu tubilaka bo nde: “Ee. Keti beno me tangaka ntete ve mambu yai: ‘Nge me sala nde munoko ya bana mpi ya bana ya fioti kupesa nge lukumu’?” 17 Yandi bikisaka bo, basikaka na nganda ya mbanza, ebuna yandi kwendaka na Betania mpi lalaka kuna. 18 Na suka-suka, ntangu yandi vandaka kuvutuka na mbanza yandi waka nzala. 19 Mpi yandi monaka nti mosi ya bafige na nzila, ebuna yandi kwendaka pene-pene na yo, kansi yandi monaka kima ve katula kaka matiti, mpi yandi tubi-

MATAYO 21:10-28

laka yo nde: “Nge ta buta diaka ve mbuma kimakulu.” Mpi nti ya bafige yumaka na mbala mosi. 20 Kansi ntangu balongoki monaka mambu yai, bo yitukaka mpi tubaka nde: “Inki mutindu nti ya bafige me yuma na mbala mosi?” 21 Yezu vutudilaka bo nde: “Ya kieleka mono ke tubila beno nde: Kana beno kele ti lukwikilu mpi ke tula ntembe ve, beno ta sala ve kaka mambu yina mono me sala na nti ya bafige, kansi mpi kana beno tuba na ngumba yai nde, ‘Nanguka mpi kudilosa na nzadi-mungwa,’ yo ta salama. 22 Mpi mambu yonso ya beno ta lomba na kisambu, kana beno kele ti lukwikilu, beno ta baka yo.” 23 Ebuna, na nima ya kukota na tempelo, bamfumu ya banganganzambi mpi bambuta ya bantu pusanaka pene-pene na yandi ntangu yandi vandaka kulonga mpi bo tubaka nde: “Na nki kiyeka nge ke sala mambu yai? Mpi nani pesaka nge kiyeka yai?” 24 Yezu vutudilaka bo nde: “Mono mpi ta yula beno diambu mosi. Kana beno songa mono yo, ebuna mono ta songa beno na nki kiyeka mono ke sala mambu yai: 25 Mbotika ya Yoane katukaka na wapi? Na zulu to na bantu?” Kansi, bo yantikaka kuyindula bo na bo mpi kutuba nde: “Kana beto tuba nde, ‘Na zulu,’ yandi ta tubila beto nde, ‘Ebuna sambu na nki beno kwikilaka yandi ve?’ 26 Kansi, kana beto tuba nde, ‘Na bantu,’ beto ke wa kibuka ya bantu boma, sambu bo yonso ke bakaka Yoane bonso profete.” 27 Yo yina bo vutudilaka Yezu nde: “Beto me zaba ve.” Yandi mpi tubilaka bo nde: “Mono mpi, mono ke tubila beno ve na nki kiyeka mono ke sala mambu yai. 28 “Inki beno ke yindula? Muntu mosi vandaka ti bana zole. Yandi

MATAYO 21:29-46

Kilanga ya vinu. Ditadi ya kikonko

kwendaka na mwana ya ntete mpi tubaka nde, ‘Mwana na mono, kwenda kusala bubu yai na kilanga ya vinu.’ 29 Mwana yai vutulaka nde, ‘Tata, mono ta kwenda,’ kansi yandi kwendaka ve. 30 Ntangu yandi kwendaka na mwana ya zole, yandi tubaka mutindu mosi. Mwana yai vutulaka nde, ‘Mono ta kwenda ve.’ Na nima, yandi waka mawa mpi kwendaka. 31 Nani na kati ya bana zole yai salaka luzolo ya tata na yandi?” Bo tubaka nde: “Mwana ya zole.” Yezu tubilaka bo nde: “Ya kieleka mono ke tubila beno nde bakalaki ya mpaku mpi bankento ya ndumba ke kwenda na ntwala na beno na Kimfumu ya Nzambi. 32 Sambu Yoane kwisaka na beno na nzila ya lunungu, kansi beno kwikilaka yandi ve. Kansi, bakalaki ya mpaku mpi bankento ya ndumba kwikilaka yandi, mpi beno, ata beno monaka mambu yai, beno waka ve mawa na nima sambu na kukwikila yandi. 33 “Beno wa mbandu ya nkaka: Kuvandaka ti muntu mosi, munkwa-nzo, yina kunaka kilanga ya vinu, salaka lupangu sambu na kuziunga yo, timunaka kikamuninu ya vinu mpi tungaka nzo-zulu mpi bikaka yo na bantu ya ke salaka bilanga sambu bo futila yo, ebuna yandi salaka nzietelo na insi ya nzenza. 34 Ntangu nsungi ya kukatula bambuma lungaka, yandi tindaka bampika na yandi na bantu ya ke salaka bilanga sambu bo kwenda kubaka bambuma na yandi. 35 Kansi, bantu ya ke salaka bilanga simbaka bampika na yandi, bo bulaka mosi, bo fwaka ya nkaka, mpi ya nkaka diaka bo losilaka yandi matadi. 36 Yandi tindaka diaka bampika ya nkaka, mingi kuluta bayina ya ntete, kansi bo sa-

42

laka bo mutindu mosi. 37 Nsukansuka, yandi tindilaka bo mwana na yandi mpi tubaka nde, ‘Bo ta zitisa mwana na mono.’ 38 Ntangu bo monaka mwana yina, bantu ya ke salaka bilanga tubaka bo na bo nde, ‘Yandi yai muntu ta baka difwa; beno kwisa, beto fwa yandi mpi beto baka difwa na yandi!’ 39 Ebuna bo simbaka yandi, losaka yandi na nganda ya kilanga ya vinu mpi fwaka yandi. 40 Yo yina, ntangu munkwa-kilanga ya vinu ta kwisa, inki yandi ta sala na bantu yina ya ke salaka bilanga?” 41 Bo tubilaka yandi nde: “Sambu bo kele bantu ya mbi, yandi ta fwa bo kimakulu mpi ta bika kilanga ya vinu na bantu ya nkaka ya ke salaka bilanga sambu bo futila yo, bayina ta pesa yandi bambuma na nsungi ya me fwana.” 42 Yezu tubilaka bo nde: “Keti beno me tangaka ntete ve na Masonuku nde: ‘Ditadi yina bantu ya ke tungaka losaka kele ditadi yina me kumaka ditadi ya kikonko ya ntetentete. Ditadi yina katukaka na Yehowa, mpi yo kele kima mosi ya kuyituka na meso na beto’? 43 Yo yina mono ke tubila beno nde: Bo ta katula Kimfumu ya Nzambi na maboko na beno mpi bo ta pesa yo na dikanda mosi yina ta buta bambuma na yo. 44 Diaka, muntu yina ta bwa na zulu ya ditadi yina, ta pasuka. Mpi konso muntu yina yo ta bwila, yo ta panza yandi.” 45 Ebuna, ntangu bamfumu ya banganga-nzambi ti Bafarize waka bambandu na yandi, bo bakisaka nde yandi vandaka kutubila bo. 46 Ata bo vandaka kusosa kukanga yandi, bo vandaka kuwa bibuka ya bantu boma sambu bantu yina vandaka kubaka yandi bonso profete.

43

Nkinsi ya makwela. Ya Nzambi na Nzambi

Yezu pesaka bo diaka mvutu na bambandu mpi tubaka nde: 2 “Kimfumu ya zulu kele bonso ntotila mosi, yina salaka nkinsi ya makwela sambu na mwana na yandi ya bakala. 3 Mpi yandi tindaka bampika na yandi sambu na kubinga bantu yina yandi bingaka na nkinsi ya makwela, kansi bantu yango buyaka kukwisa. 4 Yandi tindaka diaka bampika ya nkaka mpi tubaka nde, ‘Beno tubila bantu yina mono bingaka nde: “Mono me lamba madia, mono me fwa bangombe mpi bambisi na mono ya mafuta, mpi bima yonso kele ya kuyidika. Beno kwisa na nkinsi ya makwela.” ’ 5 Kansi, sambu bo monaka yo mpamba, bo kwendaka ka bo, mosi na kilanga na yandi, ya nkaka na mumbongo na yandi; 6 kansi bantu ya nkaka simbaka bampika na yandi, sadilaka bo mambu kukonda luzitu mpi fwaka bo. 7 “Kansi ntotila waka makasi, yandi tindaka basoda na yandi, mpi yandi fwaka bantu yina fwaka bampika na yandi mpi yandi yokaka mbanza na bo. 8 Ebuna yandi tubilaka bampika na yandi nde, ‘Ya kieleka, nkinsi ya makwela kele ya kuyilama, kansi bantu yina mono bingaka fwanaka na yo ve. 9 Yo yina, beno kwenda na banzila ya ke nataka na nganda ya bwala, mpi konso muntu yina beno ta mona, beno binga yandi na nkinsi ya makwela.’ 10 Ebuna, bampika yango kwendaka na banzila mpi bingaka bantu yonso yina bo monaka, bantu ya mbi ti ya mbote; mpi nzo yina bo salaka nkinsi ya makwela fulukaka ti bantu yina vandaka na mesa. 11 “Ntangu ntotila kotaka sambu na kutala bantu yina yandi bingaka, yandi monaka muntu mosi yina lwataka ve lele ya makwela.

22

MATAYO 22:1-23

12 Ebuna yandi tubilaka yandi nde, ‘Mpangi, nki mutindu nge me kota awa kukonda lele ya makwela?’ Yandi kondaka kima ya kutuba. 13 Yo yina ntotila tubilaka bansadi na yandi nde, ‘Beno kanga yandi bansinga na maboko ti na makulu mpi beno losa yandi na mudidi na nganda. Kuna yandi ta dilaka mpi ta kwetisaka meno.’ 14 “Sambu bantu yina bo me bingaka kele mingi, kansi bayina bo me solaka kele fioti.” 15 Ebuna Bafarize kwendaka mpi salaka lukutakanu sambu na kukanga yandi na kutuba na yandi. 16 Yo yina, bo tindilaka yandi balongoki na bo, kumosi ti bantu ya Erode, mpi bo tubaka nde: “Longi, beto me zaba nde nge ke tubaka kieleka mpi nge ke longaka nzila ya Nzambi na kieleka, mpi nge ke sosaka ve lukumu ya muntu, sambu nge ke talaka ve mutindu bantu ke monanaka na meso. 17 Yo yina, tubila beto, Nge ke yindula inki? Keti nsiku ke pesa nswa ya kufuta mpaku na Kaisali to ve?” 18 Kansi, sambu Yezu zabaka mabanza na bo ya mbi, yandi tubaka nde: “Beno bantu ya luvunu, sambu na nki beno ke meka mono? 19 Beno songa mono mbongo ya kibende yina bo ke futilaka mpaku.” Bo natilaka yandi denari mosi. 20 Yandi tubilaka bo nde: “Kifwanisu ti zina yai kele ya nani?” 21 Bo tubaka nde: “Ya Kaisali.” Ebuna yandi tubilaka bo nde: “Yo yina, beno pesa bima ya Kaisali na Kaisali kansi bima ya Nzambi na Nzambi.” 22 Ntangu bo waka mambu yai, bo yitukaka, ebuna bo bikaka yandi mpi bo kwendaka. 23 Na kilumbu yina Basaduse, bayina ke tubaka nde lufutumuku

MATAYO 22:24–23:5

Nzikisa ya lufutumuku. Bansiku 2

kele ve, kwisaka na yandi mpi yulaka yandi nde: 24 “Longi, Moize tubaka nde: ‘Kana muntu kufwa kukonda kubuta bana, mpangi na yandi ya bakala fwete kwela nkento na yandi mpi kubuta bana sambu na mpangi na yandi.’ 25 Ntangu yai, kuvandaka ti bampangi ya babakala nsambwadi na kati na beto, ya ntete kwelaka mpi fwaka, mpi sambu yandi butaka ve bana, yandi bikisaka nkento na yandi na mpangi na yandi. 26 Yo vandaka mpi mutindu mosi sambu na mpangi ya zole mpi ya tatu, mpi sambu na bo yonso nsambwadi. 27 Na nsuka na bo yonso, nkento yango fwaka. 28 Ebuna na lufutumuku, yandi ta vanda nkento ya nani na kati na bo yonso nsambwadi? Sambu bo yonso kwelaka yandi.” 29 Yezu vutudilaka bo nde: “Beno ke kudikusa sambu beno me zaba ve Masonuku mpi ngolo ya Nzambi, 30 sambu na lufutumuku, babakala ta kwela ve mpi bo ta kwedisa ve bankento, kansi bo ta vanda bonso bawanzio na zulu. 31 Sambu na yina me tala lufutumuku ya bafwa, keti beno me tangaka ve mambu yina Nzambi tubilaka beno nde: 32 ‘Mono kele Nzambi ya Abrahami mpi Nzambi ya Izaki mpi Nzambi ya Yakobi’? Yandi kele Nzambi ya bafwa ve, kansi ya bantu yina kele na luzingu.” 33 Ntangu bibuka ya bantu waka mambu yina, bo yitukaka mingi kibeni na malongi na yandi. 34 Ntangu Bafarize waka nde yandi kangisaka Basaduse munoko, bo kwisaka kumosi na kimvuka. 35 Mpi mosi na kati na bo yina zabaka Nsiku mbote-mbote yulaka yandi sambu na kumeka yandi nde: 36 “Longi, inki kele nsiku ya kuluta

44

nene na kati ya Nsiku?” 37 Yezu tubilaka yandi nde: “ ‘Nge fwete zola Yehowa Nzambi na nge na ntima na nge yonso, na moyo na nge yonso, mpi na mabanza na nge yonso.’ 38 Yai kele nsiku ya kuluta nene mpi ya ntete. 39 Ya zole, ya me fwanana ti yo, yo yai: ‘Nge fwete zola nkweno na nge bonso nge mosi.’ 40 Nsiku yonso mpi Baprofete me simbama na bansiku zole yai.” 41 Ebuna, ntangu Bafarize vandaka kaka pana, Yezu yulaka bo nde: 42 “Beno ke yindula nki sambu na Kristu? Yandi kele mwana ya nani?” Bo tubilaka yandi nde: “Ya Davidi.” 43 Yandi tubilaka bo nde: “Ebuna, nki mutindu Davidi bingaka yandi na nzila ya mpeve santu nde Mfumu, ntangu yandi tubaka nde, 44 ‘Yehowa tubilaka Mfumu na mono nde: “Vanda na diboko na mono ya kitata tii kuna mono ta tula bambeni na nge na nsi ya makulu na nge” ’? 45 Yo yina, kana Davidi ke binga yandi Mfumu, inki mutindu yandi kele mwana na yandi?” 46 Mpi ata muntu mosi ve kukaka kupesa yandi mvutu, mpi banda na kilumbu yina ata muntu mosi ve vandaka na kikesa ya kuyula yandi diaka ngiufula. Ebuna Yezu tubilaka bibuka ya bantu mpi balongoki na 23 yandi nde: 2 “Bansekudi ti Bafarize me vandaka na kiti ya Moize. 3 Yo yina, mambu yonso ya bo ke songa beno, beno sala yo mpi beno zitisa yo, kansi beno sala ve mutindu bo ke salaka, sambu bo ke tubaka kansi bo ke salaka ve. 4 Bo ke kangaka bizitu ya kilo mingi mpi ke tulaka yo na zulu ya mapeka ya bantu, kansi bo mosi ke zolaka ve kusimba yo ata na musapi. 5 Bisalu yonso ya bo ke salaka, bo ke

45

Mawa na bansekudi, Bafarize, bantu ya luvunu

salaka yo sambu bantu kumona bo, sambu bo ke kumisaka nene tubakesi1 ya bo ke lwataka na mbunzu mpi na diboko ya kimama sambu na kuditanina mpi bo ke kumisaka nda malenda ya bilele na bo. 6 Bo ke zolaka kisika ya lukumu mingi na madia ya nkokila, bakiti ya ntete na basinagoga 7 mpi bambote na bazandu mpi bo ke zolaka nde bantu kubinga bo Rabi. 8 Kansi beno, beno bika ve nde bantu kubinga beno Rabi, sambu muntu mosi mpamba kele Longi na beno, ebuna beno yonso kele bampangi. 9 Diaka, beno binga ve ata muntu mosi na ntoto nde tata na beno, sambu muntu mosi mpamba kele Tata na beno, Muntu yina kele na zulu. 10 Beno bika mpi ve nde bo binga beno bantwadisi, sambu muntu mosi mpamba kele Ntwadisi na beno, Kristu. 11 Kansi, muntu ya kuluta nene na kati na beno fwete vanda nsadi na beno. 12 Konso muntu yina ke kuditombula, bo ta kulumusa yandi, kansi konso muntu yina ke kudikulumusa, bo ta tombula yandi. 13 “Mawa na beno, bansekudi mpi Bafarize, bantu ya luvunu! sambu beno ke kangaka Kimfumu ya zulu na ntwala ya bantu, sambu beno mosi ke kota ve, mpi bantu yina ke zola kukota, beno ke pesa bo ve nzila ya kukota. 14 ——1 15 “Mawa na beno, bansekudi mpi Bafarize, bantu ya luvunu! sambu beno ke kwendaka kutambula na nzadi-mungwa mpi na ntoto ya kuyuma sambu na kukumisa muMat 23:51 Kakesi mosi ya vandaka ti baverse. Bayuda vandaka kulwata yo bonso nkisi sambu na kuditanina. 141 Verse yai kele ve na masonama ya Kigreki ya Westcott mpi ya Hort mpi na bamaniskri ya nkaka ya bantu ke tudilaka ntima.

MATAYO 23:6-23

ntu mosi prozelite,1 kansi kana yandi kuma prozelite, beno ke kumisaka yandi muntu yina me fwana kukwenda na Gehena2 mbala zole kuluta beno. 16 “Mawa na beno, bantwadisi yina kele meso ya kufwa, yina ke tubaka nde, ‘Kana muntu kudia ndefi na zina ya tempelo, yo kele kima ve, kansi kana muntu kudia ndefi na zina ya wolo ya tempelo, yandi fwete lungisa yo.’ 17 Bazoba mpi bifwa-meso! Inki me luta mfunu, wolo to tempelo yina me santisa wolo yango? 18 Diaka, ‘Kana muntu kudia ndefi na zina ya mesa-kimenga, yo kele kima ve, kansi kana muntu kudia ndefi na zina ya dikabu yina kele na zulu na yo, yandi fwete lungisa yo.’ 19 Bifwa-meso! Inki me luta mfunu, dikabu to mesa-kimenga yina me santisa dikabu yango? 20 Yo yina, muntu yina ke dia ndefi na zina ya mesa-kimenga ke dia ndefi na zina na yo mpi na zina ya bima yonso yina kele na zulu na yo, 21 mpi muntu yina ke dia ndefi na zina ya tempelo ke dia ndefi na zina na yo mpi na zina ya muntu yina ke zingaka na kati na yo, 22 mpi muntu yina ke dia ndefi na zina ya zulu ke dia ndefi na zina ya kiti ya kimfumu ya Nzambi mpi na zina ya muntu yina ke vandaka na zulu na yo. 23 “Mawa na beno, bansekudi mpi Bafarize, bantu ya luvunu! sambu beno ke pesaka dikumi ya mente, ya aneti mpi ya kumini,1 kansi beno ke vwezaka mambu ya kuluta mfunu ya Nsiku, disongidila lunungu, mawa mpi kwikama. Yai kele mambu yina yo lombaka nde beno Mat 23:151 To, “muntu yina me kuma muntu ya dibundu ya Bayuda.” 152 Tala Mat 5:22, noti. 231 Mente, aneti mpi kumini kele matiti ya nsudi kitoko yina ke pesaka madia ntomo.

MATAYO 23:24–24:3

Gehena. Bo me yambula Yeruzalemi

sala, kukonda kuvweza mambu ya nkaka. 24 Bantwadisi ya meso ya kufwa, yina ke yungulaka mbembele kansi ke minaka shamo! 25 “Mawa na beno, bansekudi mpi Bafarize, bantu ya luvunu! sambu beno ke yobisaka nganda ya dikopa mpi ya dilonga, kansi na kati yo kele ya kufuluka ti bwimi mpi kukonda kudiyala. 26 Mufarize ya meso ya kufwa, yobisa ntete kati ya dikopa mpi ya dilonga, ebuna nganda na yo mpi ta kuma bunkete. 27 “Mawa na beno, bansekudi ti Bafarize, bantu ya luvunu! sambu beno me fwanana ti maziamu ya bo me pakula mukubu ya mpembe, yina ke monikaka kitoko kibeni na nganda kansi na kati yo kele ya kufuluka ti mikwa ya bantu mpi mvindu ya mutindu na mutindu. 28 Beno mpi mutindu mosi, na nganda beno ke monanaka bantu ya lunungu kibeni na meso ya bantu, kansi na kati beno me fuluka ti luvunu mpi kufwa bansiku. 29 “Mawa na beno, bansekudi ti Bafarize, bantu ya luvunu! sambu beno ke tungaka maziamu ya baprofete mpi ke kumisaka kitoko maziamu ya bantu ya lunungu, 30 mpi beno ke tubaka nde, ‘Kana beto vandaka na bilumbu ya bankaka na beto, beto zolaka ve kuvukana ti bo na kutiamuna menga ya baprofete.’ 31 Na mutindu yina, beno ke kudifunda nde beno kele bana ya bantu yina fwaka baprofete. 32 Ebuna, beno manisa kisalu yina ba-nkaka na beno yantikaka. 33 “Banioka, bana ya biwuta, inki mutindu beno ta tina lusambisu ya Gehena?1 34 Sambu na kikuma yai, mono ke tindila beno Mat 23:331 Tala Mat 5:22, noti.

46

baprofete, bantu ya mayele mpi balongi. Beno ta fwa bankaka na kati na bo mpi ta tula bo na zulu ya nti, mpi bankaka diaka beno ta bula bo fimbu na basinagoga na beno mpi beno ta monisa bo mpasi mbanza na mbanza, 35 na mpila nde menga yonso ya lunungu yina bo me tiamunaka na ntoto kuvanda na zulu na beno, banda na menga ya muntu ya lunungu Abele tii na menga ya Zakaria, mwana ya Barakia, yina beno fwaka na kati ya kisika ya santu ti mesa-kimenga. 36 Ya kieleka mono ke tubila beno nde: Mambu yai yonso ta bwila mbandu yai. 37 “Yeruzalemi, Yeruzalemi, bwala yina ke fwaka baprofete mpi ke losaka matadi na bantu yina bo ke tindilaka yo—mbala ikwa mono zolaka kuvukisa bana na nge mutindu nsusu ke vukisaka bana na yandi na nsi ya mapapu na yandi! Kansi beno zolaka ve. 38 Tala! Bo me yambudila beno nzo na beno. 39 Sambu mono ke tubila beno nde: Beno ta mona mono diaka ve ata fioti tii kuna beno ta tuba nde, ‘Bika nde muntu yina ke kwisa na zina ya Yehowa kubaka lusakumunu!’ ” Ntangu yai, Yezu basikaka na tempelo mpi kwendaka, 24 kansi balongoki na yandi kwisaka pene-pene na yandi sambu na kusonga yandi banzo ya tempelo. 2 Yandi vutudilaka bo nde: “Keti beno ke mona ve bima yai yonso? Ya kieleka mono ke tubila beno nde: Ata ditadi mosi ve ta bikala na zulu ya ditadi ya nkaka awa, bo ta bwisa yo yonso.” 3 Ntangu yandi vandaka me fonga na zulu ya Ngumba ya Banti ya Olive, balongoki kwisaka penepene na yandi na kingenga mpi bo tubaka nde: “Songa beto, Inki ntangu mambu yai ta salama, mpi inki

47

Kidimbu ya kukala ya Kristu. Mpasi ya nene

ta vanda kidimbu ya kukala na nge mpi ya nsukilu ya ngidika ya bima?” 4 Ebuna Yezu vutudilaka bo nde: “Beno keba nde muntu kukusa beno ve, 5 sambu bantu mingi ta kwisa na zina na mono, mpi bo ta tuba nde, ‘Mono kele Kristu,’ mpi bo ta kusa bantu mingi. 6 Beno ta wa bitumba mpi bansangu ya bitumba; beno keba, beno tekita ve na boma. Sambu mambu yai fwete salama, kansi nsuka me kwisa ntete ve. 7 “Sambu insi mosi ta nwanisa insi ya nkaka mpi kimfumu mosi ta nwanisa kimfumu ya nkaka, mpi nzala ti kunikana ya ntoto ta vanda na bisika ya mutindu na mutindu. 8 Mambu yai yonso kele luyantiku ya bampasi.1 9 “Ebuna bantu ta pesa beno na maboko ya bantu sambu bo monisa beno mpasi mpi bo ta fwa beno, mpi makanda yonso ta menga beno sambu na zina na mono. 10 Diaka, bantu mingi ta bula dibaku, mpi bo ta yekulana mpi ta mengana. 11 Mpi baprofete mingi ya luvunu ta basika mpi ta kusa bantu mingi, 12 mpi sambu kikalulu ya kufwa bansiku ta kuma mingi, zola ya bantu mingi ta kuma madidi. 13 Kansi muntu yina ta kanga ntima tii na nsuka, yandi muntu ta guluka. 14 Mpi bo ta samuna nsangu yai ya mbote ya Kimfumu na ntoto ya mvimba sambu na kuta kimbangi na makanda yonso, mpi na nima nsuka ta kwisa. 15 “Yo yina, ntangu beno ta mona kima ya nzanzi ya ke nataka lufwa, yina profete Daniele tubilaka, me telama na kisika ya santu (bika nde mutangi kusadila luswasukusu), 16 ebuna bika nde

MATAYO 24:4-29

bantu yina kele na Yudea yantika kutina na bangumba. 17 Bika nde muntu yina kele na zulu ya nzo, kukulumuka ve sambu na kubaka bima yina kele na nzo na yandi, 18 mpi bika nde muntu yina kele na bilanga kuvutuka ve na nzo sambu na kubaka lele na yandi ya zulu. 19 Mawa na bankento yina ta vanda na mavumu mpi na bayina ta vanda ke nwisa bana mabele na bilumbu yina! 20 Beno landa na kusamba sambu kutina na beno kubwa ve na nsungi ya madidi to na kilumbu ya Kisabatu, 21 sambu na ntangu yina mpasi ya nene ta vanda, mpasi mosi ya me bwaka ntete ve katuka na luyantiku ya nsi-ntoto tii bubu yai, ve, mpi yo ta bwa diaka ve. 22 Ya kieleka, kana bo kumisaka ve bilumbu yina nkufi, ata nsuni mosi ve zolaka kuguluka, kansi sambu na bantu yina bo me solaka, bo ta kumisa bilumbu yina nkufi. 23 “Ebuna kana muntu tubila beno nde, ‘Tala! Kristu kele awa,’ to, ‘Yandi kele kuna!’ beno kwikila yo ve. 24 Sambu ba-Kristu ya luvunu mpi baprofete ya luvunu ta basika mpi ta sala bidimbu ya nene ti mambu ya kuyituka sambu na kukusa ata bantu yina bo me solaka, kana mpila kele. 25 Mono me kebisa beno na ntwala. 26 Yo yina, kana bantu tubila beno nde, ‘Tala! Yandi kele na ntoto ya zelo na zelo,’ beno basika ve; ‘Tala! Yandi kele na basuku ya kati,’ beno kwikila yo ve. 27 Sambu kaka mutindu nzasi ke basikaka na esti mpi ke semaka tii na westi, kukala ya Mwana ya muntu ta vanda mpi mutindu mosi. 28 Konso kisika yina mvumbi kele, bango-zulu ta vukana pana. 29 “Mbala mosi na nima ya mpaMat 24:81 Disongidila, “bonso mpasi ya si ya bilumbu yina, ntangu ta kuma misongo.”

MATAYO 24:30-51

Bonso bilumbu ya Noa. Mpika ya mayele

mudidi, ngonda ta pesa ve nsemo na yo, bambwetete ta katuka na zulu mpi ta kwisa kubwa, mpi bangolo ya zulu ta nikana. 30 Ebuna, kidimbu ya Mwana ya muntu ta monana na zulu mpi na nima makanda yonso ya ntoto ta kudibula na mawa mpi bo ta mona Mwana ya muntu ke kwisa na zulu ya matuti ya zulu ti ngolo mpi nkembo ya nene. 31 Mpi yandi ta tinda bawanzio na yandi ti makelele ya mpungi ya nene, mpi bo ta vukisa bantu yina yandi me solaka katuka na mipepe iya, katuka na ndambu mosi ya zulu tii na ndambu na yo ya nkaka. 32 “Ntangu yai, beno baka dilongi na mbandu ya nti ya bafige: Kaka ntangu lutangu na yo ya mpa ke kumaka pete-pete mpi ke basisaka matiti, beno ke zabaka nde nsungi ya mvula me finama. 33 Mutindu mosi, ntangu beno ta mona mambu yai yonso, beno zaba nde yandi kele pene-pene na bakielo. 34 Ya kieleka mono ke tubila beno nde mbandu yai ta luta ve ata fioti na ntwala nde mambu yai yonso kubwa. 35 Zulu ti ntoto ta luta, kansi bangogo na mono ta luta ve ata fioti. 36 “Sambu na kilumbu mpi ngunga yina, ata muntu mosi ve me zaba yo, yo vanda bawanzio ya zulu to Mwana kansi Tata mpamba. 37 Sambu kaka mutindu bilumbu ya Noa vandaka, kukala ya Mwana ya muntu ta vanda mpi mutindu mosi. 38 Sambu, kaka mutindu bo vandaka na bilumbu yina na ntwala ya Mvula ya Ngolo, bo vandaka kudia mpi kunwa, babakala vandaka kukwela mpi bo vandaka kukwedisa bankento, tii na kilumbu yina Noa kotaka na maswa, 39 mpi bo tulaka ve dikebi tii kuna Mvula ya Ngolo kwisaka

48

mpi fwaka bo yonso, kukala ya Mwana ya muntu ta vanda mpi mutindu mosi. 40 Ebuna babakala zole ta vanda na bilanga: Bo ta baka mosi mpi bo ta bikisa yina ya nkaka; 41 bankento zole ta vanda ke nika bambuma na kima ya bo ke nikilaka bambuma na maboko: Bo ta baka mosi mpi bo ta bikisa yina ya nkaka. 42 Yo yina, beno landa na kukengila sambu beno me zaba ve kilumbu yina Mfumu na beno ta kwisa. 43 “Kansi beno zaba diambu yai: Kana munkwa-nzo zabaka na nki ntangu na mpimpa muyibi ta kwisa, yandi zolaka kubikala ya kusikama mpi zolaka kubika ve nde muyibi kukota na nzo na yandi. 44 Yo yina, beno mpi, beno vanda ya kuyilama, sambu Mwana ya muntu ta kwisa na ngunga yina beno ke yindula ve. 45 “Nani kele kibeni mpika ya kwikama mpi ya mayele yina Mfumu na yandi me tulaka na zulu ya bansadi na yandi, sambu na kupesa bo madia na bo na ntangu ya me fwana? 46 Kiese na mpika yina, kana ntangu Mfumu na yandi ta kwisa, yandi kuta yandi ke sala mutindu yina! 47 Ya kieleka mono ke tubila beno nde: Yandi ta tula yandi na zulu ya bima na yandi yonso. 48 “Kansi kana mpika yina ya mbi kutuba na ntima na yandi nde, ‘Mfumu na mono ke sukinina,’ 49 mpi yantika kubula bampika ya nkaka, yandi yantika kudia mpi kunwa kumosi ti bantu yina kele ti kikalulu ya kulauka malafu, 50 Mfumu ya mpika yina ta kwisa na kilumbu yina yandi ke vingila ve mpi na ngunga yina yandi ke zaba ve, 51 yandi ta pesa yandi ndola ya ngolo kibeni mpi ta pesa yandi dikabu na yandi ti bantu ya luvunu. Kuna yandi ta dilaka mpi ta kwetisaka meno.

49

Bamwense 10. Kingana ya batalanta

“Ebuna Kimfumu ya zulu ta vanda bonso bamwense kumi yina bakaka minda na bo mpi basikaka sambu na kwenda kukutana ti bakala yina ke kwela. 2 Tanu na kati na bo vandaka bazoba, mpi tanu vandaka mayele. 3 Bamwense ya bazoba bakaka minda na bo kansi bo bakaka ve mafuta, 4 kansi bamwense ya mayele bakaka minda na bo mpi mafuta na milangi na bo. 5 Sambu bakala yina ke kwela vandaka kusukinina, mpongi simbaka bo yonso mpi bo lalaka. 6 Na kati-kati ya mpimpa, bo waka ndinga mosi ya ngolo ke tuba nde: ‘Bakala yina ke kwela yandi yai! Beno basika sambu na kukutana ti yandi.’ 7 Ebuna bamwense yina yonso telamaka mpi yidikaka minda na bo. 8 Bamwense ya bazoba tubilaka bamwense ya mayele nde, ‘Beno pesa beto ndambu ya mafuta na beno sambu minda na beto ke zola kuzima.’ 9 Bamwense ya mayele vutulaka nde: ‘Mbala ya nkaka yo ta fwana ve sambu na beto ti beno. Beno kwenda na bantu yina ke tekaka yo, mpi beno sumba ya beno mosi.’ 10 Ntangu bo vandaka kukwenda sambu na kusumba yo, bakala yina ke kwela kwisaka, mpi bamwense yina vandaka ya kuyilama kotaka ti yandi na nkinsi ya makwela, ebuna bo kangaka kielo. 11 Na nima, bamwense yina ya nkaka mpi kwisaka, ebuna bo tubaka nde, ‘Tata, Tata, kangudila beto kielo!’ 12 Yandi vutudilaka bo nde, ‘Mono ke tubila beno kieleka nde, mono me zaba beno ve.’ 13 “Yo yina, beno landa na kukengila sambu beno me zaba ve kilumbu mpi ngunga. 14 “Yo kele kaka bonso ntangu muntu mosi yina zolaka kusala nzietelo na insi ya nzenza; yandi bingaka bampika na yandi mpi pesa-

25

MATAYO 25:1-23

ka bo bima na yandi. 15 Yandi pesaka mpika mosi batalanta tanu, ya nkaka batalanta zole, mpi ya nkaka diaka talanta mosi, konso muntu na kiteso ya makuki na yandi, mpi yandi kwendaka na insi ya nzenza. 16 Na mbala mosi mpika yina bakaka batalanta tanu kwendaka mpi salaka mumbongo ti batalanta yango mpi bakaka nluta ya batalanta tanu. 17 Mutindu mosi, mpika yina bakaka batalanta zole bakaka nluta ya batalanta zole. 18 Kansi mpika yina bakaka talanta mosi mpamba kwendaka mpi timunaka dibulu na ntoto mpi bumbaka mbongo ya kibende1 ya mfumu na yandi. 19 “Ntangu mingi lutaka, ebuna mfumu ya bampika yango kwisaka mpi yidikaka mambu ya mbongo na yandi ti bo. 20 Ebuna mpika yina bakaka batalanta tanu kwisaka mpi nataka batalanta tanu ya nkaka, mpi tubaka nde, ‘Mfumu, nge pesaka mono batalanta tanu; tala, mono me baka nluta ya batalanta tanu.’ 21 Mfumu na yandi songaka yandi nde: ‘Yo kele mbote, mpika ya mbote mpi ya kwikama! Nge vandaka ya kwikama na bima fioti. Mono ta tula nge na zulu ya bima mingi. Kota na kiese ya mfumu na nge.’ 22 Na nima, mpika yina bakaka batalanta zole kwisaka mpi tubaka nde, ‘Mfumu, nge pesaka mono batalanta zole; tala, mono me baka nluta ya batalanta zole.’ 23 Mfumu na yandi songaka yandi nde, ‘Yo kele mbote, mpika ya mbote mpi ya kwikama! Nge vandaka ya kwikama na bima fioti. Mono ta tula nge na zulu ya bima mingi. Kwisa kusepela ti mfumu na nge.’ Mat 25:181 Mbongo ya bo me salaka na kibende ya bo ke bingaka arza.

MATAYO 25:24-41

Kukabula mameme ti bankombo

24 “Nsuka-nsuka, mpika yina bakaka talanta mosi kwisaka mpi tubaka nde: ‘Mfumu, mono zabaka nde nge kele muntu ya makambu ngolo, nge ke bukaka bambuma kisika yina nge kunaka ve mpi ke katulaka bambuma kisika yina nge moninaka ve mpasi. 25 Yo yina mono waka boma mpi kwendaka kubumba talanta na nge na nsi ya ntoto. Tala, talanta na nge yo yai.’ 26 Mfumu na yandi vutudilaka yandi nde: ‘Mpika ya mbi mpi ya molo, nge zabaka nde mono ke bukaka bambuma kisika yina mono kunaka ve mpi ke katulaka bambuma kisika yina mono moninaka ve mpasi, mpidina ve? 27 Ebuna, yo lombaka nde nge tula mbongo na mono ya kibende1 na banki, mpi ntangu mono zolaka kwisa mono zolaka kubaka mbongo na mono ti nluta. 28 “ ‘Yo yina, beno botula yandi talanta yina mpi beno pesa yo na muntu yina kele ti batalanta kumi. 29 Sambu konso muntu yina kele ti bima, bo ta yika yandi bima mingi, mpi yandi ta kuma ti bima mingi kibeni, kansi sambu na muntu yina kele na yo ve, bo ta katula yandi ata bima yina yandi kele na yo. 30 Mpi beno losa mpika ya kukonda mfunu na mudidi na nganda. Kuna yandi ta dilaka mpi ta kwetisaka meno.’ 31 “Ntangu Mwana ya muntu ta kwisa na nkembo na yandi ti bawanzio yonso kumosi ti yandi, yandi ta vanda na zulu ya kiti na yandi ya kimfumu ya nkembo. 32 Ebuna bo ta vukisa makanda yonso na ntwala na yandi, mpi yandi ta kabula bantu na bimvuka zole, kaka mutindu ngungudi ke kabulaka mameme ti bankombo. 33 Mpi yandi Mat 25:271 Tala verse 18, noti.

50

ta tula mameme na diboko na yandi ya kitata kansi bankombo na diboko na yandi ya kimama. 34 “Ebuna Ntotila ta tuba na bantu yina ta vanda na diboko na yandi ya kitata nde: ‘Beno kwisa, beno bantu yina Tata na mono me sakumunaka, beno baka1 Kimfumu yina bo me yidikilaka beno banda na luyantiku ya luzingu ya bantu.2 35 Sambu mono vandaka na nzala mpi beno pesaka mono madia; mono vandaka na nzala ya masa mpi beno pesaka mono masa. Mono vandaka nzenza mpi beno yambaka mono mbote; 36 mono vandaka kinkonga mpi beno lwatisaka mono bilele. Mono vandaka na maladi mpi beno sadisaka mono. Mono vandaka na boloko mpi beno kwisaka kutala mono.’ 37 Ebuna bantu ya lunungu ta vutudila yandi nde: ‘Mfumu, inki ntangu beto monaka nge na nzala mpi pesaka nge madia to na nzala ya masa mpi pesaka nge masa? 38 Inki ntangu beto monaka nge nzenza mpi yambaka nge mbote to kinkonga mpi lwatisaka nge bilele? 39 Inki ntangu beto monaka nge na maladi to na boloko mpi kwisaka kutala nge?’ 40 Mpi Ntotila ta pesa bo mvutu nde, ‘Ya kieleka mono ke tubila beno nde: Konso ntangu yina beno salaka yo na muntu mosi na kati ya bantu yai ya kele mfunu mingi ve na kati ya bampangi na mono, beno salaka yo na mono.’ 41 “Ebuna yandi ta tuba na bantu yina ta vanda na diboko na yandi ya kimama nde: ‘Beno katuka na ntwala na mono, beno bantu yina bo me singaka, beno kwenda na tiya ya mvula na mvula Mat 25:341 Na kisina, “kubaka difwa.” 342 Tala Mat 13:35, noti.

51

Banganga-nzambi ke sosa kufwa Yezu

yina bo me yidikaka sambu na Diabulu mpi bawanzio na yandi. 42 Sambu mono vandaka na nzala, kansi beno pesaka mono ve madia, mpi mono vandaka na nzala ya masa, kansi beno pesaka mono ve masa. 43 Mono vandaka nzenza, kansi beno yambaka mono ve mbote; mono vandaka kinkonga, kansi beno lwatisaka mono ve bilele; mono vandaka na maladi mpi na boloko, kansi beno sadisaka mono ve.’ 44 Ebuna bo mpi ta vutudila yandi nde: ‘Mfumu, inki ntangu beto monaka nge na nzala to na nzala ya masa to nzenza to kinkonga to na maladi to na boloko mpi beto sadilaka nge ve?’ 45 Ebuna yandi ta vutudila bo nde, ‘Ya kieleka mono ke tubila beno nde: Konso ntangu yina beno salaka yo ve na muntu mosi na kati ya bantu yai ya kele mfunu mingi ve, beno salaka yo ve na mono.’ 46 Mpi bantu yai ta kwenda na lufwa ya mvula na mvula, kansi bantu ya lunungu na luzingu ya mvula na mvula.” Ntangu Yezu manisaka ku26 tuba mambu yai yonso, yandi tubilaka balongoki na yandi

MATAYO 25:42–26:16

6 Ntangu Yezu vandaka na Betania na nzo ya Simoni muntu ya maladi ya lepre, 7 nkento mosi kwisaka pene-pene na yandi. Yandi vandaka ti mulangi ya albatre yina vandaka ti mafuta ya nsudi ya kitoko ya ntalu mingi, mpi yandi yantikaka kutiamuna yo na ntu ya Yezu, na ntangu yandi vandaka na mesa. 8 Ntangu bo monaka diambu yai, balongoki waka makasi mpi tubaka nde: “Sambu na nki kubebisa yo mutindu yai? 9 Sambu bo lendaka kuteka yo na ntalu mingi mpi kupesa mbongo yina na bansukami.” 10 Sambu yandi zabaka yo, Yezu tubilaka bo nde: “Sambu na nki beno ke sosa kuyangisa nkento yai? Yandi me sadila mono diambu mosi ya mbote. 11 Beno kele ntangu yonso ti bansukami ti beno, kansi beno ta vandaka ve ti mono ntangu yonso. 12 Ntangu nkento yai tulaka mafuta yai ya nsudi ya kitoko na nitu na mono, yandi salaka yo sambu na kuyidika nitu na mono sambu na kuzika yo. 13 Ya kieleka mono ke tubila beno nde: Na bisika yonso yina bo ta samuna nsangu yai ya mbote na nsi-ntoto ya mvimba, bo ta tubila mpi diambu ya nkento yai me sala sambu na kuyibuka yandi.” 14 Ebuna, mosi na kati ya bantumwa kumi na zole, yina bo vandaka kubinga Yudasi Iskariote, kwendaka na bamfumu ya banganga-nzambi 15 mpi tubaka nde: “Inki beno ta pesa mono sambu mono yekudila beno Yandi?” Bo silaka na kupesa yandi mbongo ya bibende1 makumi tatu. 16 Ebuna banda na ntangu yina, yandi vandaka kusosa dibaku ya mbote sambu na kuyekula Yandi.

nde: 2 “Beno me zaba nde bilumbu zole me bikala banda bubu yai sambu Paki kuyantika, mpi bo ta pesa Mwana ya muntu na maboko ya bantu sambu bo tula yandi na zulu ya nti.” 3 Ebuna bamfumu ya banganganzambi mpi bambuta ya bantu vukanaka na kibansala ya nganganzambi ya nene, yina bo vandaka kubinga Kaifa 4 mpi bo salaka lukutakanu sambu na kukanga Yezu na mayele ya mbi mpi kufwa yandi. 5 Kansi, bo landaka na kutuba nde: “Na nkinsi ve, kana ve yo lenda ba- Mat 26:151 Mbongo ya bo me salaka na sisa mavwanga na kati ya bantu.” kibende ya bo ke bingaka arza.

MATAYO 26:17-37

Paki ya nsuka. Yezu na Getsemane

17 Na kilumbu ya ntete ya nkinsi ya mampa ya kukonda levire, balongoki kwisaka na Yezu, mpi tubaka nde: “Na wapi nge ke zola nde beto yidikila nge kisika sambu nge dia Paki?” 18 Yandi tubaka nde: “Beno kwenda na mbanza na nzo ya Kingandi mpi beno tubila yandi nde, ‘Longi me tuba nde: “Ntangu ya bo me tudilaka mono me finama; mono ta ta nkinsi ya Paki ti balongoki na mono na nzo na nge.” ’ ” 19 Ebuna balongoki salaka kaka mutindu Yezu songaka bo, mpi bo yidikaka mambu sambu na Paki. 20 Ntangu nkokila bwaka, yandi vandaka na mesa ti balongoki kumi na zole. 21 Ntangu bo vandaka kudia, yandi tubaka nde: “Ya kieleka mono ke tubila beno nde: Muntu mosi na kati na beno ta yekula mono.” 22 Diambu yai pesaka bo mawa mingi, ebuna konso muntu yantikaka kusonga yandi nde: “Mfumu, yo kele ve mono, mpidina ve?” 23 Yandi vutulaka nde: “Muntu yina ke tula diboko na yandi ti mono na dilonga yandi muntu ta yekula mono. 24 Ya kieleka, Mwana ya muntu ke kwenda, kaka mutindu bo me sonikaka sambu na yandi, kansi mawa sambu na muntu yina ta yekula Mwana ya muntu! Yo zolaka kuvanda mbote mingi sambu na muntu yina kana yandi butukaka ve.” 25 Yudasi, yina zolaka kuyekula Yandi, vutulaka nde: “Rabi, keti yo kele mono?” Yandi tubilaka yandi nde: “Nge mosi muntu me tuba yo.” 26 Ntangu bo vandaka kaka kudia, Yezu bakaka dimpa, mpi na nima ya kusala kisambu, yandi zengaka yo, mpi yandi pesaka yo na balongoki, mpi tubaka nde: “Beno baka, beno dia. Yai ke tendula nitu na mono.” 27 Ebuna, yandi baka-

52

ka dikopa, mpi na nima ya kupesa matondo, yandi pesaka bo yo, mpi yandi tubaka nde: “Beno nwa yo, beno yonso, 28 sambu yai ke tendula menga na mono yina kele ‘menga ya kuwakana,’ yina ta tiamuka sambu na kulolula masumu ya bantu mingi. 29 Kansi mono ke tubila beno nde: Mono ta nwa diaka ve ata fioti kima yai ya me katuka na nti ya vinu tii na kilumbu yina mono ta nwa yo ya mpa ti beno na Kimfumu ya Tata na mono.” 30 Nsuka-nsuka, na nima ya kuyimba bankunga ya kukumisa Nzambi, bo basikaka mpi kwendaka na Ngumba ya Banti ya Olive. 31 Ebuna Yezu tubilaka bo nde: “Beno yonso ta bula dibaku sambu na mono na mpimpa yai, sambu bo me sonikaka nde: ‘Mono ta bula ngungudi, ebuna mameme ya kibuka ta panzana.’ 32 Kansi, na nima ya kufutumuka, mono ta kwenda na ntwala na beno na Galilea.” 33 Kansi Piere vutudilaka yandi nde: “Ata kana bantu yonso ya nkaka kubula dibaku sambu na nge, mono ta bula ve dibaku ata fioti!” 34 Yezu songaka yandi nde: “Ya kieleka mono ke tubila nge nde: Na mpimpa yai, na ntwala nde nsusu kukokula, nge ta buya mono mbala tatu.” 35 Piere tubilaka yandi nde: “Ata kana yo ke lomba nde mono fwa kumosi ti nge, mono ta buya nge ve ata fioti.” Balongoki ya nkaka yonso mpi tubaka mambu ya mutindu mosi. 36 Ebuna Yezu kwisaka ti bo na kisika ya bo ke bingaka Getsemane, mpi yandi songaka balongoki nde: “Beno vanda awa na ntangu mono ke kwenda kuna sambu na kusamba.” 37 Yandi bakaka Piere mpi bana zole ya Zebedeo, yandi yantikaka kuwa mawa mpi kudiyangi-

53

Yezu ke samba. Bo me yekula Yezu

sa ngolo. 38 Ebuna yandi tubilaka bo nde: “Moyo na mono kele na mawa mingi, nkutu tii na lufwa. Beno bikala awa mpi beno landa na kukengila ti mono.” 39 Yandi kwendaka mwa-fioti na ntwala, yandi fukamaka luse na ntoto, ebuna yandi sambaka nde: “Tata na mono, kana mpila kele, bika nde dikopa yai kuluta ntama ti mono. Kansi, mutindu mono me zola ve, kansi mutindu nge me zola.” 40 Ntangu yai, yandi kwisaka kisika balongoki vandaka mpi kutaka bo bo ke lala, ebuna yandi tubilaka Piere nde: “Keti beno lendaka ve kukengila ata ngunga mosi ti mono? 41 Beno landa na kukengila mpi beno samba ntangu yonso sambu beno bwa ve na mpukumuna. Ya kieleka, mpeve kele ngolo, kansi nsuni kele ngolo ve.” 42 Yandi kwendaka diaka sambu na mbala ya zole mpi sambaka nde: “Tata na mono, kana mpila kele ve nde dikopa yai kuluta kukonda nde mono nwa yo, bika nde luzolo na nge kusalama.” 43 Yandi kwisaka diaka mpi kutaka bo bo ke lala, sambu meso na bo vandaka kilo. 44 Yandi bikisaka bo, kwendaka diaka mpi sambaka sambu na mbala ya tatu, yandi vandaka kuvutukila mambu ya mutindu mosi. 45 Ebuna yandi kwisaka kisika yina balongoki vandaka mpi yandi tubilaka bo nde: “Na ntangu ya mutindu yai, beno ke lala mpi beno ke pema! Tala! Ngunga yina bo fwete yekula Mwana ya muntu na maboko ya bansumuki me finama. 46 Beno telama; beto kwendeno. Tala! Muntu yina ke yekula mono me kuma pene-pene.” 47 Ntangu yandi vandaka kaka kutuba, tala! Yudasi, mosi na kati ya bantumwa kumi na zole, kumaka, yandi kwi-

MATAYO 26:38-56

saka kumosi ti kibuka ya nene ya bantu yina vandaka ti bambele ya kunwanina mpi banti; bantu tindaka bo kele bamfumu ya banganganzambi mpi bambuta ya bantu. 48 Muntu yina yekulaka yandi pesaka bo kidimbu, yandi tubaka nde: “Muntu yina mono ta pesa beze, yandi yina; beno kanga yandi.” 49 Yandi kwendaka na ntwala ya Yezu, mpi tubaka nde: “Mbote, Rabi!” mpi yandi pesaka yandi beze na mawete yonso. 50 Kansi Yezu tubilaka yandi nde: “Mpangi, sambu na nki nge kele awa?” Ebuna bo pusanaka, bo simbaka Yezu, mpi bo kangaka yandi. 51 Kansi mosi na kati ya bantu yina vandaka ti Yezu tandulaka diboko na yandi, basisaka mbele na yandi ya kunwanina, bulaka mpika ya nganga-nzambi ya nene mpi zengaka yandi dikutu. 52 Ebuna Yezu songaka yandi nde: “Vutula mbele na nge ya kunwanina na kisika na yo, sambu bantu yonso yina ke bakaka mbele ya kunwanina ta fwa na mbele ya kunwanina. 53 To keti nge ke yindula nde mono lenda lomba ve Tata na mono sambu yandi tindila mono sesepi yai bibuka kuluta kumi na zole ya bawanzio? 54 Kana mono sala mutindu yina, inki mutindu Masonuku ta lungana, nde yo fwete salama mutindu yai?” 55 Na ngunga yina, Yezu tubilaka bibuka ya bantu nde: “Keti beno me kwisa ti bambele ya kunwanina mpi banti sambu na kukanga mono bonso nde beno me kwisa kukanga muyibi? Konso kilumbu, mono vandaka kufonga na tempelo sambu na kulonga, ata mpidina beno kangaka mono ve. 56 Kansi mambu yai yonso me salama sambu mambu yina baprofete sonikaka

MATAYO 26:57–27:2

Bo me kanga Yezu. Nsusu me kokula

54

kulungana.” Ebuna balongoki yonso yambulaka yandi mpi tinaka. 57 Bantu yina kangaka Yezu nataka yandi na nganga-nzambi ya nene Kaifa, kisika bansekudi mpi bambuta vukanaka. 58 Kansi Piere fulaka kulanda yandi na mwa kitamina, tii na kibansala ya nganga-nzambi ya nene, mpi na nima ya kukota na kati, yandi vandaka kisika mosi ti bansadi ya nzo sambu na kutala mutindu mambu ta suka. 59 Na ntangu yina, bamfumu ya banganga-nzambi mpi Sanedreni ya mvimba vandaka kusosa kimbangi ya luvunu ya kufundila Yezu sambu bo fwa yandi, 60 kansi bo zwaka ve ata mosi, ata bambangi mingi ya luvunu kwisaka. Na nima, zole kwisaka 61 mpi tubaka nde: “Muntu yai tubaka nde, ‘Mono lenda bwisa tempelo ya Nzambi mpi kutunga yo na bilumbu tatu.’ ” 62 Ebuna, nganga-nzambi ya nene telamaka mpi tubilaka yandi nde: “Nge ke vutula ve ata kima mosi? Bantu yai ke funda nge sambu na nki mambu?” 63 Kansi, Yezu vandaka kaka pima. Ebuna nganga-nzambi ya nene tubilaka yandi nde: “Na zina ya Nzambi ya moyo, mono ke lomba nge na kudia ndefi nde nge ta tubila beto kana nge kele Kristu, Mwana ya Nzambi!” 64 Yezu songaka yandi nde: “Nge mosi muntu me tuba yo. Kansi, mono ke songa beno nde: Banda ntangu yai beno ta mona Mwana ya muntu me vanda na diboko ya kitata ya ngolo1 mpi ke kwisa na zulu ya matuti ya zulu.” 65 Ebuna nganga-nzambi ya nene pasulaka bilele na yandi ya zulu, mpi tubaka nde: “Yandi me vweza!

Inki mfunu ya kusosa diaka bambangi? Ntangu yai beno me wa mutindu yandi me vweza. 66 Beno ke yindula inki?” Bo vutulaka nde: “Yandi fwete fwa.” 67 Ebuna bo losilaka yandi mate na luse mpi bulaka yandi makofi. Bankaka bulaka yandi bambata na luse, 68 mpi tubaka nde: “Bikudila beto, nge Kristu. Nani me bula nge?” 69 Ntangu yai, Piere vandaka me fonga na nganda na kati ya kibansala, mpi nsadi mosi ya nkento kwisaka kisika yina yandi vandaka mpi tubilaka yandi nde: “Nge mpi nge vandaka ti Yezu muntu ya Galilea!” 70 Kansi yandi buyaka na ntwala na bo yonso mpi tubaka nde: “Mono me zaba ve mambu ya nge ke tuba.” 71 Na nima ya kubasika na kielo ya lupangu, nsadi ya nkaka ya nkento monaka yandi mpi tubilaka bantu yina vandaka pana nde: “Muntu yai vandaka ti Yezu muntu ya Nazareti.” 72 Diaka yandi buyaka yo, mpi diaka ndefi nde: “Mono me zaba muntu yina ve!” 73 Ntangu fioti na nima, bantu yina vandaka pana kwisaka mpi songaka Piere nde: “Ya kieleka nge mpi kele mosi na kati na bo, nkutu kutuba na nge ke funda nge.” 74 Ebuna yandi yantikaka kudisinga mpi kudia ndefi nde: “Mono me zaba ve muntu yina!” Mpi na mbala mosi nsusu kokulaka. 75 Ebuna Piere yibukaka mambu yina Yezu songaka yandi, disongidila: “Na ntwala nde nsusu kukokula, nge ta buya mono mbala tatu.” Yandi basikaka na nganda mpi dilaka ngolo kibeni.

Mat 26:641 To, “Muntu ya Kuluta Ngolo.”

salaka lukutakanu sambu na kufwa Yezu. 2 Na nima ya kukanga ya-

Ntangu suka tanaka, bamfumu yonso ya banganga-nza27 mbi mpi bambuta yonso ya bantu

55

Yudasi me kudifwa. Na ntwala ya Pilate

ndi bansinga, bo nataka yandi mpi pesaka yandi na maboko ya guvernere Pilate. 3 Ntangu Yudasi, yina yekulaka Yezu, monaka nde bo me zengila yandi nkanu ya lufwa, yandi waka mawa mingi mpi vutulaka mbongo ya bibende1 makumi tatu na bamfumu ya banganga-nzambi mpi bambuta, 4 mpi tubaka nde: “Mono salaka disumu ntangu mono yekulaka menga ya lunungu.” Bo tubaka nde: “Yo me tala beto na nki? Yo me tala nge mosi!” 5 Ebuna yandi losaka mbongo ya bibende1 na tempelo, mpi katukaka, ebuna yandi kwendaka kudikangisa nsinga na nkingu. 6 Kansi bamfumu ya banganga-nzambi bakaka mbongo yina ya bibende1 mpi tubaka nde: “Nsiku ke pesa ve nswa ya kutula yo na kesi ya santu sambu yo kele ntalu ya menga.” 7 Na nima ya kupesana mabanza, bo sumbaka kilanga ya muwumbi ti mbongo yina sambu na kuzika banzenza. 8 Yo yina bo ke bingaka kilanga yina tii bubu yai nde Kilanga ya Menga. 9 Ebuna mambu yai ya Nzambi tubaka na nzila ya profete Yeremia lunganaka: “Mpi bo bakaka mbongo ya bibende1 makumi tatu, ntalu yina bo tulaka sambu na muntu, Muntu yina bana ya nkaka ya Izraele tudilaka ntalu, 10 mpi bo pesaka yo sambu na kilanga ya muwumbi, mutindu Yehowa songaka mono na kusala.” 11 Yezu telamaka ntangu yai na ntwala ya guvernere, mpi guvernere yulaka yandi nde: “Keti nge kele ntotila ya Bayuda?” Yezu vutula-

MATAYO 27:3-23

ka nde: “Nge mosi muntu me tuba yo.” 12 Kansi, ntangu bamfumu ya banganga-nzambi mpi bambuta vandaka kufunda yandi, yandi vutulaka ve ata kima mosi. 13 Ebuna Pilate tubilaka yandi nde: “Keti nge ke wa ve mambu yonso ya bo ke tuba sambu na kufunda nge?” 14 Kansi, yandi vutulaka ve ata kima, ata ngogo mosi ve, na mpila nde guvernere yitukaka mingi. 15 Na konso nkinsi, guvernere vandaka ti kikalulu ya kubasisila kibuka ya bantu muntu mosi ya boloko, muntu yina bo vandaka kuzola. 16 Na ntangu yina, kuvandaka ti muntu mosi ya boloko yina zabanaka mingi, zina na yandi Barabasi. 17 Yo yina, ntangu bo vukanaka, Pilate songaka bo nde: “Nani beno ke zola nde mono basisila beno, Barabasi to Yezu yina bo ke bingaka Kristu?” 18 Sambu Pilate zabaka nde bo pesaka Yezu na maboko na yandi sambu na kimpala. 19 Diaka, ntangu yandi vandaka na kisika ya kusambisa, nkento na yandi tindilaka yandi nsangu nde: “Kukota ve na mambu ya muntu yina ya lunungu, sambu mono me mona mpasi mingi bubu yai na ndosi sambu na yandi.” 20 Kansi bamfumu ya banganga-nzambi mpi bambuta ndimisaka bibuka ya bantu na kulomba nde bo basisa Barabasi, mpi bo fwa Yezu. 21 Guvernere vutudilaka bo nde: “Nani na kati na bo zole beno ke zola nde mono basisila beno?” Bo tubaka nde: “Barabasi.” 22 Pilate songaka bo nde: “Ebuna, inki mono ta sala Yezu, yina bo ke bingaka Kristu?” Bo yoMat 27:31 Mbongo ya bo me salaka na kinso tubaka nde: “Tula yandi na zulu bende ya bo ke bingaka arza. 51 Tala verse 3, noti. 61 Tala verse 3, noti. ya nti!” 23 Yandi tubaka nde: “Sambu na nki? Inki diambu ya mbi 91 Tala verse 3, noti.

MATAYO 27:24-44

Pilate me bedisa Yezu. Na Golgota

yandi salaka?” Kansi bo landaka na kuboka ngolo kuluta nde: “Tula yandi na zulu ya nti!” 24 Sambu yandi monaka nde yo vandaka kusala ve ata kima mosi ya mbote, kansi yo vandaka kubasisa makelele ya ngolo, Pilate bakaka masa, yobisaka maboko na yandi na ntwala ya kibuka ya bantu, mpi tubaka nde: “Mono kele ve ti mukumba ya menga ya muntu yai. Yo kele mambu na beno mosi.” 25 Ebuna, bantu yonso vutulaka nde: “Bika nde menga na yandi kuvanda na zulu ya ntu na beto mpi ya bana na beto.” 26 Yandi basisilaka bo Barabasi, kansi yandi lombaka nde bo bula Yezu fimbu mpi pesaka yandi na maboko ya basoda sambu bo tula yandi na zulu ya nti. 27 Ebuna basoda ya guvernere nataka Yezu na kati ya nzo ya guvernere mpi vukisaka kimvuka ya mvimba ya basoda pene-pene na yandi. 28 Bo katulaka yandi bilele, bo lwatisaka yandi kazaka ya mbwaki ya ngolo, 29 bo tungaka mpu ya kimfumu ya bansende, tulaka yo na zulu ya ntu na yandi, mpi bo tulaka lukengi na diboko na yandi ya kitata. Bo vandaka kufukama na ntwala na yandi, kuseka yandi, mpi kutuba nde: “Mbote, Ntotila ya Bayuda!” 30 Bo losilaka yandi mate mpi bo bakaka lukengi yina mpi bo yantikaka kubula yandi na zulu ya ntu. 31 Nsukansuka, ntangu bo manisaka kuseka yandi, bo katulaka yandi kazaka mpi bo lwatisaka yandi bilele na yandi ya zulu ebuna bo nataka yandi sambu bo tula yandi na zulu ya nti. 32 Ntangu bo vandaka kubasika, bo monaka muntu mosi ya butukaka na bwala Sirene, zina na yandi Simoni. Bo kangaka yandi na

56

ngolo sambu yandi nata nti ya mpasi ya Yezu. 33 Ntangu bo kumaka na kisika mosi ya bo ke bingaka Golgota, disongidila, Kisika ya Mukwa ya Ntu, 34 bo pesaka yandi vinu ya kuvukisa ti kima mosi ya ndudi sambu na kunwa, kansi na nima ya kumeka yo, yandi buyaka kunwa. 35 Ntangu bo tulaka yandi na zulu ya nti, bo bulaka zeke sambu na kukabula bilele na yandi ya zulu, 36 mpi bo vandaka pana, bo ke kengila yandi. 37 Diaka, bo tulaka na zulu ya ntu na yandi diambu yina bo fundilaka yandi, bo sonikaka nde: “Yai kele Yezu Ntotila ya Bayuda.” 38 Mpi bo tulaka miyibi zole na zulu ya banti ti yandi, mosi na diboko na yandi ya kitata mpi mosi na diboko na yandi ya kimama. 39 Ebuna bantu yina vandaka kuluta yantikaka kufinga yandi, kunikisa ba-ntu na bo 40 mpi kutuba nde: “O nge muntu yina zolaka kubwisa tempelo mpi kutunga yo na bilumbu tatu, kudigulusa! Kana nge kele mwana ya Nzambi, tuluka na zulu ya nti ya mpasi!” 41 Mutindu mosi, bamfumu ya banganganzambi ti bansekudi mpi bambuta yantikaka kuseka yandi mpi kutuba nde: 42 “Yandi gulusaka bankaka; yandi lenda ve kudigulusa! Yandi kele Ntotila ya Izraele; bika yandi tuluka ntangu yai na nti ya mpasi, ebuna beto ta kwikila yandi. 43 Yandi tulaka ntima na yandi na Nzambi; bika nde Nzambi gulusa yandi ntangu yai kana yandi ke zolaka yandi, sambu yandi tubaka nde, ‘Mono kele Mwana ya Nzambi.’ ” 44 Na mutindu mosi mpi, ata miyibi yina bo tulaka na zulu ya banti ti yandi yantikaka kufinga yandi.

57

Lufwa ya Yezu. Bo me zika yandi

45 Yantika na ngunga ya sambanu,1 mudidi kotaka na insi ya mvimba tii na ngunga ya uvwa.2 46 Pene-pene ya ngunga ya uvwa Yezu bokaka na ndinga ya ngolo nde: “Eli, Eli, lama sabakatani?” disongidila, “Nzambi na mono, Nzambi na mono, sambu na nki nge me yambula mono?” 47 Ntangu bo waka mambu yai, bantu ya nkaka yina telamaka pana yantikaka kutuba nde: “Muntu yai ke binga Elia.” 48 Mpi na mbala mosi, mosi na kati na bo bakaka ntinu, bakaka kinuka,1 dindisaka yo na vinu ya ngani, tulaka yo na lukengi, mpi pesaka yandi sambu na kunwa. 49 Kansi bankaka tubaka nde: “Beno bikisa yandi! Beto tala kana Elia ke kwisa kugulusa yandi.” [[Muntu ya nkaka bakaka dikonga mpi tobulaka yandi na mpanzi, ebuna menga ti masa basikaka.]]1 50 Diaka Yezu bokaka na ndinga ya ngolo mpi vutulaka mpeve na yandi. 51 Ebuna, rido1 ya kisika ya santu pasukaka na bandambu zole banda na zulu tii na nsi, ntoto nikanaka, mpi matadi ya nene pasukaka. 52 Maziamu kangukaka, mpi banitu mingi ya basantu yina lalaka na lufwa basikaka, 53 ebuna bantu mingi monaka yo. (Na nima ya lufutumuku ya Yezu, bantu yina katukaka na maziamu kotaka na mbanza ya santu.) 54 Kansi ntangu mfumu ya basoda mpi bantu yina vandaka kukengila Yezu ti yandi monaka kunikana ya ntoto mpi mambu yina ke salama, bo waka boma mingi mpi bo tubaka Mat 27:451 Pene-pene ya midi. 452 Penepene ya 15:00. 481 To, “eponze.” 491 Bamaniskri ya nkaka kele ti bangogo yai, kansi bamaniskri mingi yina bantu ke tudilaka ntima ke katulaka yo. 511 Rido yai vandaka kukabula Kisika ya Kuluta Santu ti Kisika ya Santu.

MATAYO 27:45-64

nde: “Ya kieleka, muntu yai vandaka Mwana ya Nzambi.” 55 Diaka, bankento mingi vandaka pana, bo vandaka me telama mwa ntama mpi ke tala; bankento yango katukaka na Galilea mpi kwisaka kufidisa Yezu sambu na kusadila yandi; 56 na kati na bo kuvandaka Maria Magdala, Maria mama ya Yakobo ti Yoze mpi mama ya bana ya Zebedeo. 57 Ntangu yai, sambu yo vandaka nsuka ya nima ya midi, mvwama mosi ya bwala Arimatea kwisaka, zina na yandi Yozefi, yandi mpi kumaka longoki ya Yezu. 58 Muntu yai kwendaka na Pilate mpi lombaka nitu ya Yezu. Ebuna Pilate pesaka ntuma nde bo pesa yandi yo. 59 Yozefi bakaka nitu yina, yandi ziungaka yo na lino ya bunkete mpi ya kitoko, 60 mpi yandi tululaka yo na maziamu na yandi ya mpa, yina yandi timunaka na ditadi. Mpi na nima ya kudindumuna ditadi mosi ya nene tii na kielo ya maziamu, yandi kwendaka. 61 Kansi Maria ya Magdala mpi Maria yina ya nkaka bikalaka pana, ya kufonga na ntwala ya maziamu. 62 Na kilumbu yina landaka, yina vandaka na nima ya Kilumbu ya Kuyilama,1 bamfumu ya banganga-nzambi mpi Bafarize vukanaka na ntwala ya Pilate, 63 mpi tubaka nde: “Tata, beto me yibuka nde ntangu muntu yina ya luvunu vandaka na luzingu, yandi tubaka nde, ‘Na nima ya bilumbu tatu mono fwete futumuka.’ 64 Yo yina, pesa ntuma nde bo kengila maziamu tii na kilumbu ya tatu na mpila nde balongoki na yandi kwisa kuyiba yandi ve mpi kuzabisa bantu nde, ‘Yandi me telama na bafwa!’ mpi luvunu yai ya Mat 27:621 DisongidilaE “KitanuD”

MATAYO 27:65–28:20

Lufutumuku. Kukumisa bantu balongoki

nsuka ta vanda mbi mingi kuluta yina ya ntete.” 65 Pilate tubilaka bo nde: “Beno kele ti kimvuka ya basoda. Beno kwenda, beno kengila yo mutindu beno lenda sala.” 66 Ebuna bo kwendaka, bo kangisaka ditadi mpi tulaka basoda sambu na kukengila maziamu. Na nima ya Kisabatu, ntangu nsemo yantikaka kuba28 sika na kilumbu ya ntete ya mpo-

58

boma ve! Beno kwenda, beno pesa nsangu yai na bampangi na mono sambu bo kwenda na Galilea, mpi bo ta mona mono kuna.” 11 Ntangu bo vandaka na nzila, basoda ya nkaka na kati ya basoda yina vandaka kukengila kwendaka na mbanza mpi zabisaka bamfumu ya banganga-nzambi mambu yonso yina salamaka. 12 Ebuna bamfumu ya banganga-nzambi vukanaka ti bambuta mpi salaka lukutakanu, na nima bo pesaka basoda mbongo ya bibende1 mingi kibeni 13 mpi tubaka nde: “Beno tuba nde, ‘Balongoki na yandi kwisaka na mpimpa mpi yibaka yandi ntangu beto vandaka kulala.’ 14 Mpi kana guvernere kuwa mambu yai, beto ta ndimisa yandi mpi beno ta vanda ve ti mfunu ya kudiyangisa.” 15 Ebuna bo bakaka mbongo yina ya bibende1 mpi salaka mutindu bo songaka bo, mpi diambu yai me mwanganaka na kati ya Bayuda tii bubu yai. 16 Kansi, balongoki kumi na mosi kwendaka na Galilea, na ngumba kisika yina Yezu songaka bo nde bo ta kutana. 17 Ntangu bo monaka yandi, bo fukaminaka yandi, kansi bankaka tulaka ntembe. 18 Yezu pusanaka mpi tubilaka bo nde: “Nzambi me pesaka mono kiyeka yonso na zulu mpi na ntoto. 19 Yo yina, beno kwenda mpi beno kumisa bantu ya makanda yonso balongoki, beno botika bo na zina ya Tata mpi ya Mwana mpi ya mpeve santu, 20 beno longa bo na kuzitisa mambu yonso ya mono tumaka beno. Mono kele ti beno bilumbu yonso tii na nsukilu ya ngidika ya bima.”

so, Maria ya Magdala mpi Maria ya nkaka kwisaka kutala maziamu. 2 Ntoto nikanaka ngolo, sambu wanzio ya Yehowa katukaka na zulu mpi kwisaka kukulumuka, yandi pusanaka, dindumunaka ditadi, mpi vandaka na zulu na yo. 3 Yandi vandaka kumonana bonso nzasi, mpi bilele na yandi vandaka mpembe bonso mvula ya mpembe. 4 Ee, sambu bo waka yandi boma, bankengidi tekitaka mpi kumaka bonso bantu ya kufwa. 5 Kansi wanzio songaka bankento yina nde: “Beno wa boma ve, sambu mono me zaba nde beno ke sosa Yezu yina bo tulaka na zulu ya nti. 6 Yandi kele awa ve, sambu yandi me futumuka, kaka mutindu yandi tubaka. Beno kwisa, beno tala kisika yina yandi vandaka ya kulala. 7 Ebuna beno kwenda nswalu mpi beno zabisa balongoki na yandi nde yandi me telama na bafwa, yandi ke kwenda na ntwala na beno na Galilea; beno ta mona yandi kuna. Mono me zabisa beno.” 8 Ebuna, bo katukaka nswalu na maziamu, ti boma mpi kiese mingi, bo bakaka ntinu sambu na kuzabisa nsangu yina na balongoki na yandi. 9 Yezu kutanaka ti bo mpi tubaka nde: “Mbote na beno!” Bo pusanaka mpi simbaka makulu na yandi Mat 28:121 Mbongo ya bo me salaka na mpi fukaminaka yandi. 10 Ebu- kibende ya bo ke bingaka arza. 151 Tala na Yezu tubilaka bo nde: “Beno wa verse 12, noti.

NSANGU YA MBOTE YA KUSONIKAKA

MARKO Luyantiku ya nsangu ya mbote ya me tala Yezu Kristu: 2 Kaka mutindu bo me sonikaka na mukanda ya profete Yezaya: “(Tala! Mono ke tinda kinati-nsangu na mono na ntwala na nge, yina ta yidika nzila na nge); 3 Wa! Muntu mosi ke tuba na ndinga ya ngolo na ntoto ya zelo na zelo nde: ‘Beno yidika nzila ya Yehowa! Beno sungika banzila na yandi,’ ” 4 Yoane Mbotiki monikaka na ntoto ya zelo na zelo, yandi vandaka kulonga bantu na kubaka mbotika, yina vandaka kidimbu ya kubalula ntima sambu na ndolula ya masumu. 5 Yo yina, teritware ya mvimba ya Yudea mpi bantu yonso ya Yeruzalemi vandaka kukwenda na yandi, mpi yandi vandaka kubotika bo na Nzadi ya Yordani mpi bo vandaka kufunguna masumu na bo na pwelele yonso. 6 Yoane vandaka kulwata bilele ya mika ya shamo mpi mukaba ya mpusu ya mbisi na luketo na yandi mpi yandi vandaka kudia bampasu ti bwiki ya mfinda. 7 Yandi vandaka kusamuna mpi kutuba nde: “Muntu mosi ya kele ngolo mingi kuluta mono ke kwisa na nima na mono; mono me fwana ve na kunieka sambu na kukangula bansinga ya basandale na yandi. 8 Mono me botika beno na masa, kansi yandi ta botika beno na mpeve santu.” 9 Na bilumbu yina, Yezu katukaka na Nazareti ya Galilea mpi Yoane botikaka yandi na Yordani. 10 Mpi na mbala mosi ntangu yandi vandaka kubasika na masa, yandi monaka zulu ke kanguka, mpi mpeve ke kulumuka bonso pizio na zulu na yandi, 11 ebuna ndinga

mosi katukaka na zulu nde: “Nge kele Mwana na mono, ya mono ke zolaka mingi; mono me ndima nge.” 12 Mpi na mbala mosi mpeve pusaka yandi na kukwenda na ntoto ya zelo na zelo. 13 Ebuna yandi vandaka na ntoto ya zelo na zelo bilumbu makumi iya, mpi Satana mekaka yandi. Yandi vandaka ti bambisi ya mfinda, kansi bawanzio vandaka kusadila yandi. 14 Ntangu bo kangaka Yoane, Yezu kwendaka na Galilea, yandi vandaka kusamuna nsangu ya mbote ya Nzambi 15 mpi kutuba nde: “Ntangu ya bo me tulaka me lunga, mpi Kimfumu ya Nzambi me kuma pene-pene. Beno balula ntima, mpi beno kwikila na nsangu ya mbote.” 16 Ntangu yandi vandaka kutambula na lweka ya Nzadi-Mungwa ya Galilea, yandi monaka Simoni ti Andre, mpangi ya Simoni, bo ke losa babukondi na bo na nzadi-mungwa, sambu bo vandaka balobi-mbisi. 17 Ebuna Yezu tubilaka bo nde: “Beno landa mono, ebuna mono ta kumisa beno balobi-bantu.” 18 Na mbala mosi, bo yambulaka babukondi na bo mpi bo landaka yandi. 19 Na nima ya kukwenda mwa-fioti na ntwala, yandi monaka Yakobo mwana ya Zebedeo ti Yoane mpangi na yandi, ntangu bo vandaka na maswa na bo, bo ke yidika babukondi na bo, 20 mpi kukonda kusukinina yandi bingaka bo. Ebuna bo bikisaka Zebedeo, tata na bo, na maswa ti bantu ya kisalu mpi bo landaka yandi. 21 Mpi bo kwendaka na Kapernaumi. Mbala mosi ntangu bo kumaka na Kisabatu yandi kotaka na sinagoga

1

59

MARKO 1:22-45

Me basisa bademo. Me belula muntu ya lepre

mpi yantikaka kulonga. 22 Bo yitukaka mingi kibeni na mutindu na yandi ya kulonga, sambu yandi vandaka kulonga bo kuna bonso muntu mosi ya kele ti kiyeka, kansi ve bonso bansekudi. 23 Kaka na ntangu yina, kuvandaka ti muntu mosi na sinagoga na bo yina vandaka na nsi ya kiyeka ya mpeve mosi ya mbi, mpi yandi tubaka na ndinga ya ngolo 24 nde: “Nge Yezu muntu ya Nazareti, nki mambu nge ti beto? Keti nge me kwisa sambu na kufwa beto? Mono me zaba mbotembote nani nge kele: Muntu ya Santu ya Nzambi.” 25 Kansi Yezu nganinaka yo, mpi tubaka nde: “Vanda pima, mpi basika na yandi!” 26 Ebuna mpeve yina ya mbi, na nima ya kunikisa yandi ngolo mpi ya kuboka na ngolo yonso ya ndinga na yo, basikaka na yandi. 27 Ebuna, bantu yonso yitukaka ngolo yo yina bo yantikaka kutubana nde: “Yai inki? Dilongi ya mpa! Yandi ke pesa ntuma na kiyeka yonso ata na bampeve ya mbi mpi yo ke lemfukila yandi.” 28 Ebuna na mbala mosi nsangu na yandi panzanaka na bandambu yonso na ntoto ya mvimba ya Galilea. 29 Mpi na mbala mosi bo bikisaka sinagoga mpi kwendaka na nzo ya Simoni ti Andre, kumosi ti Yakobo mpi Yoane. 30 Ebuna, bukilo ya Simoni ya nkento lalaka sambu yandi vandaka na fievre, mpi mbala mosi bo tubilaka Yezu maladi na yandi. 31 Mpi Yezu kwendaka pene-pene na yandi, simbaka yandi na diboko mpi tedimisaka yandi, ebuna fievre na yandi manaka, mpi yandi yantikaka kusadila bo. 32 Ntangu nkokila bwaka mpi mwini dindaka, bantu yantikaka kunatila yandi bantu yonso yina vandaka na maladi mpi bayina vandaka ti bademo, 33 mpi mba-

60

nza ya mvimba vukanaka na ntwala ya kielo. 34 Ebuna yandi belulaka bantu mingi yina vandaka na maladi ya mutindu na mutindu, mpi yandi basisaka bademo mingi, kansi yandi vandaka ve kupesa bademo nzila ya kutuba, sambu bo zabaka nde yandi vandaka Kristu. 35 Na suka-suka, ntangu yo vandaka kaka mudidi, yandi telamaka mpi kwendaka na nganda na kisika mosi ya kingenga, mpi kuna yandi yantikaka kusamba. 36 Kansi, Simoni ti bantu yina vandaka ti yandi kwendaka kusosa yandi 37 mpi monaka yandi, ebuna bo tubilaka yandi nde: “Bantu yonso ke sosa nge.” 38 Kansi yandi tubilaka bo nde: “Beto kwenda kisika ya nkaka, na babwala ya pene-pene, sambu mono samuna mpi kuna, sambu yo yina kikuma ya mono kwisilaka.” 39 Yandi kwendaka, mpi vandaka kusamuna na basinagoga na bo, na Galilea ya mvimba, mpi vandaka kubasisa bademo. 40 Muntu mosi ya vandaka na maladi ya lepre kwisaka mpi na yandi, bondilaka yandi mabolongo na ntoto, mpi tubilaka yandi nde: “Kana nge me zola, nge lenda kumisa mono bunkete.” 41 Ebuna yandi waka mawa, tandulaka diboko na yandi, simbaka yandi mpi tubilaka yandi nde: “Mono me zola. Kuma bunkete.” 42 Mpi na mbala mosi lepre na yandi manaka, mpi yandi kumaka bunkete. 43 Diaka, Yezu kebisaka yandi ngolo, ebuna na mbala mosi songaka yandi na kukwenda, 44 mpi tubilaka yandi nde: “Keba, kutubila ve ata kima na muntu mosi, kansi kwenda kudimonisa na nganga-nzambi mpi pesa makabu yina Moize tumaka sambu na kumonisa bo nde nge me kuma bunkete.” 45 Kansi na nima ya

61

Yezu me belula kikata. Bafarize

kukwenda, muntu yango yantikaka kutubila yo mingi mpi kupanza disolo yina, na mpila nde Yezu lendaka kukota diaka ve na mbanza mosi na mutindu ya pwelele, kansi yandi vandaka kubikala na nganda na bisika ya kingenga. Ata mpidina, bantu vandaka kukatuka na bisika yonso mpi kukwisa na yandi. Kansi, na nima ya mwa bilumbu yandi kotaka diaka na Ka2 pernaumi, mpi bantu waka nde yandi kele na nzo. 2 Yo yina, bantu mingi kibeni vukanaka na mpila nde kisika vandaka diaka ve, ata pene-pene ya kielo, mpi yandi yantikaka kuzabisa bo nsangu ya mbote. 3 Mpi bo natilaka yandi kikata mosi yina babakala iya vandaka kunata. 4 Kansi sambu bo kukaka ve kunata yandi tii na kisika yina Yezu vandaka, sambu na kibuka ya bantu, bo katulaka ludi na kisika yina yandi vandaka, mpi na nima ya kutobula kisika yina, bo kulumusaka mbeto yina kikata ladilaka. 5 Ntangu Yezu monaka lukwikilu na bo, yandi tubaka na kikata yina nde: “Mwana na mono, masumu na nge me lolulama.” 6 Kansi, bansekudi ya nkaka vandaka pana, bo fongaka mpi vandaka kuyindula na bantima na bo nde: 7 “Sambu na nki muntu yai ke tuba mutindu yai? Yandi ke vweza. Nani lenda lolula masumu, katula kaka Nzambi?” 8 Kansi, sambu Yezu bakisaka na mbala mosi na nsadisa ya mpeve na yandi nde bo vandaka kuyindula mutindu yina na kati na bo, yandi tubilaka bo nde: “Sambu na nki beno ke yindula mambu yai na bantima na beno? 9 Nki kele pete mingi, kutubila kikata nde, ‘Masumu na nge me lolulama,’ to kutuba nde, ‘Telama, baka mbeto na nge, mpi tambula’? 10 Kansi, sa-

MARKO 2:1-18

mbu beno zaba nde Mwana ya muntu kele ti kiyeka ya kulolula masumu na ntoto—” yandi tubilaka kikata yina nde: 11 “Mono ke tubila nge nde, Telama, baka mbeto na nge, mpi kwenda na nzo na nge.” 12 Ebuna yandi telamaka, mpi na mbala mosi bakaka mbeto na yandi mpi basikaka na meso na bo yonso. Ebuna bo yonso yitukaka mingi kibeni, bo pesaka nkembo na Nzambi mpi tubaka nde: “Beto me monaka ntete ve diambu ya mutindu yai.” 13 Yandi kwendaka diaka na lweka ya nzadi-mungwa, mpi kibuka yonso ya bantu landaka kukwisa na yandi, mpi yandi yantikaka kulonga bo. 14 Kansi, ntangu yandi vandaka kuluta, yandi monaka Levi mwana ya Alfeo me vanda na biro ya bo ke futaka mpaku, mpi yandi tubilaka yandi nde: “Landa mono.” Ebuna yandi telamaka, mpi landaka yandi. 15 Na nima, Yezu fongaka na mesa na nzo ya Levi, mpi bakalaki mingi ya mpaku mpi bansumuki mingi fongaka ti yandi mpi balongoki na yandi, sambu mingi na kati na bo kumaka balongoki na yandi. 16 Kansi, ntangu bansekudi ya Bafarize monaka nde yandi vandaka kudia ti bansumuki mpi bakalaki ya mpaku, bo yantikaka kusonga balongoki na yandi nde: “Keti yandi ke dia ti bakalaki ya mpaku mpi bansumuki?” 17 Ntangu Yezu waka diambu yai, yandi tubilaka bo nde: “Bantu yina kele nitu ngolo ke vandaka na mfunu ya munganga ve, kansi bayina kele na maladi ke vandaka na mfunu na yandi. Mono kwisaka ve sambu na kubinga bantu ya lunungu, kansi bansumuki.” 18 Balongoki ya Yoane mpi Bafarize vandaka ti kikalulu ya kubuya madia. Yo yina bo kwisaka mpi songaka yandi nde: “Sambu na nki

MARKO 2:19–3:8

Kubuya madia. Mfumu ya Kisabatu

balongoki ya Yoane mpi balongoki ya Bafarize kele ti kikalulu ya kubuya madia kansi balongoki na nge kele ve ti kikalulu ya kubuya madia?” 19 Ebuna, Yezu tubilaka bo nde: “Ntangu bakala yina ke kwela kele ti bo, banduku na yandi lenda buya ve madia, mpidina ve? Ntangu yonso yina bakala yina ke kwela kele ti bo, bo lenda buya ve madia. 20 Kansi bilumbu ta kwisa ntangu bo ta katula bakala yina ke kwela na kati na bo, ebuna bo ta buya madia na kilumbu yina. 21 Ata muntu mosi ve ke tungaka kitende ya lele ya mpa na zulu ya lele ya ntama. Kana yandi sala mpidina, ngolo ya kitende yina ta pasula lele ya ntama, mpi kupasuka yina ta kuma nene kuluta. 22 Diaka, ata muntu mosi ve ke tulaka vinu ya mpa na mabungu ya ntama ya mpusu ya mbisi. Kana yandi sala mpidina, vinu yina ta pasula mabungu ya mpusu ya mbisi, ebuna vinu ta tiamuka mpi mabungu ya mpusu ya mbisi ta beba. Kansi, bantu ke tulaka vinu ya mpa na mabungu ya mpa ya mpusu ya mbisi.” 23 Ebuna, ntangu yandi vandaka kuluta na bilanga ya ble na Kisabatu, balongoki na yandi yantikaka kubuka ba-ntu ya ble ntangu bo vandaka kuluta. 24 Yo yina, Bafarize tubilaka yandi nde: “Tala! Sambu na nki bo ke sala mambu yina nsiku ke pesa ve nswa na Kisabatu?” 25 Kansi yandi tubilaka bo nde: “Keti beno me tangaka ntete ve mambu yina Davidi salaka ntangu yandi kondaka madia, mpi yandi ti bantu yina vandaka ti yandi waka nzala? 26 Mutindu, na disolo ya me tala Abiatare mfumu ya banganga-nzambi, yandi kotaka na nzo ya Nzambi mpi diaka mampa yina bo pesaka na Nzambi, mampa yina nsiku vandaka kupesa ve

62

nswa ata na muntu mosi na kudia katula kaka na banganga-nzambi, yandi pesaka mpi mampa ya nkaka na bantu yina vandaka ti yandi?” 27 Ebuna yandi tubilaka bo diaka nde: “Nzambi salaka Kisabatu sambu na muntu, kansi yandi salaka ve muntu sambu na Kisabatu; 28 yo yina Mwana ya muntu kele Mfumu ata ya Kisabatu.” Yandi kotaka diaka na sinagoga mosi, mpi muntu mosi ya vanda3 ka na diboko ya kuyuma vandaka pana. 2 Ebuna bo vandaka kutala yandi na dikebi yonso sambu na kumona kana yandi zolaka kubelula muntu yango na Kisabatu, sambu bo funda yandi. 3 Ebuna yandi tubilaka muntu yina ya vandaka na diboko ya kuyuma nde: “Telama mpi kwisa na kati-kati.” 4 Na nima, yandi tubilaka bo nde: “Keti na Kisabatu nsiku ke pesa nswa ya kusala diambu mosi ya mbote to ya kusala diambu mosi ya mbi, ya kugulusa moyo mosi to ya kufwa yo?” Kansi bo vandaka kaka pima. 5 Na nima ya kutala bo ndambu na ndambu ti makasi, yandi waka ntantu mingi kibeni sambu na ntima-ngolo na bo, ebuna yandi tubilaka muntu yina nde: “Tandula diboko na nge.” Yandi tandulaka yo, mpi diboko na yandi kumaka diaka mbote. 6 Ebuna Bafarize basikaka mpi na mbala mosi bo yantikaka kusala lukutakanu ti bantu ya Erode sambu na kufwa yandi. 7 Kansi Yezu ti balongoki na yandi kwendaka na nzadi-mungwa, mpi bantu mingi kibeni ya Galilea mpi ya Yudea landaka yandi. 8 Ata bantu mingi kibeni ya Yeruzalemi, ya Idumea, ya simu ya nkaka ya Yordani, mpi ya nziunga ya Tire mpi Sidoni, kwisaka na yandi ntangu bo waka nsangu ya mambu

63

Me pona bantu 12. Nzo me kabwana

mingi yina yandi vandaka kusala. 9 Mpi yandi tubilaka balongoki na yandi na kuvanda ntangu yonso ti maswa mosi ya fioti pene-pene sambu yandi sadila yo na mpila nde kibuka ya bantu kukangama-kangama ve ti yandi. 10 Sambu yandi belulaka bantu mingi, bantu yonso yina vandaka ti bamaladi ya ngolo vandaka kufulukila yandi sambu na kusimba yandi. 11 Ata bampeve ya mbi, konso ntangu ya bo vandaka kumona yandi, bo vandaka kufukama na ntwala na yandi mpi kutuba na ndinga ya ngolo nde: “Nge kele Mwana ya Nzambi.” 12 Kansi mbala mingi yandi vandaka kupesa bo ntuma ya ngolo na kutubila ve bantu kana yandi kele nani. 13 Yandi tombukaka na ngumba mpi bingaka bantu yina yandi zolaka, ebuna bo kwendaka kisika yandi vandaka. 14 Mpi yandi salaka kimvuka ya bantu kumi na zole, yina yandi pesaka mpi zina ya bantumwa, bayina zolaka kukwenda ti yandi mpi bayina yandi zolaka kutinda sambu na kusamuna 15 mpi na kuvanda ti kiyeka ya kubasisa bademo. 16 Kimvuka ya bantu kumi na zole yina yandi salaka vandaka Simoni, yina yandi pesaka mpi zina ya Piere, 17 Yakobo mwana ya Zebedeo ti Yoane, mpangi ya Yakobo (yandi pesaka bo mpi zina ya Boanergesi, yina ke tendula “Bana ya Makelele ya Nzasi”), 18 Andre, Filipo, Bartelemi, Matayo, Toma, Yakobo mwana ya Alfeo, Tadeo, Simoni muntu ya Kanana, 19 mpi Yudasi Iskariote, yina yekulaka yandi na nima. Ebuna yandi kwendaka na nzo mosi. 20 Kibuka ya bantu vukanaka diaka, na mpila nde bo kukaka ve nkutu ata kudia. 21 Kansi ntangu bantu ya dibuta na yandi

MARKO 3:9-32

waka mambu yina, bo kwendaka sambu na kukanga yandi, sambu bo vandaka kutuba nde: “Yandi me lauka.” 22 Diaka, bansekudi yina katukaka na Yeruzalemi vandaka kutuba nde: “Yandi kele ti Belezebule, mpi yandi ke basisa bademo na nzila ya mfumu ya bademo.” 23 Yo yina, na nima ya kubinga bo na kukwisa pene-pene na yandi, yandi tubilaka bo na nsadisa ya bingana nde: “Inki mutindu Satana lenda basisa Satana? 24 Kana kimfumu mosi me kabwana na kati na yo, kimfumu yina lenda zinga ve, 25 mpi kana nzo mosi me kabwana na kati na yo, nzo yina ta kuka ve na kuzinga. 26 Diaka, kana Satana me kudikumisa mbeni na yandi mosi mpi me kabwana, yandi lenda zinga ve, kansi yo ta vanda nsuka na yandi. 27 Ya kieleka, ata muntu mosi ve yina ke kota na nzo ya muntu mosi ya ngolo lenda kuka kuyiba bima na yandi kana yandi kanga ntete ve muntu yina ya ngolo bansinga. Mpi na nima yandi ta yiba bima ya nzo na yandi. 28 Ya kieleka mono ke tubila beno nde Nzambi ta lolula bana ya bantu mambu yonso, ata bo sala masumu ya konso mutindu yina mpi bo tuba mambu ya kuvweza ya konso mutindu yina. 29 Kansi, konso muntu yina ke vweza mpeve santu, bo ta lolula yandi ve kimakulu, kansi yandi me sala disumu ya mvula na mvula.” 30 Yandi tubaka mambu yai sambu bo vandaka kutuba nde: “Yandi kele ti mpeve ya mbi.” 31 Ebuna, mama na yandi ti bampangi na yandi kwisaka, mpi ntangu bo vandaka ya kutelama na nganda, bo tindaka muntu mosi sambu na kubinga yandi. 32 Mpi, kibuka ya bantu vandaka ya kufonga na nziunga na yandi, ebuna bo tubilaka yandi nde: “Mama na nge ti

MARKO 3:33–4:20

Mbandu ya mukuni, bo me tendula yo

bampangi na nge kele na nganda, bo ke sosa nge.” 33 Kansi yandi vutudilaka bo nde: “Nani kele mama na mono mpi banani kele bampangi na mono?” 34 Ebuna yandi talaka bantu yina vandaka ya kufonga na nziunga na yandi ndambu na ndambu mpi tubaka nde: “Tala, mama na mono mpi bampangi na mono! 35 Konso muntu yina ke salaka luzolo ya Nzambi, yandi muntu kele mpangi na mono ya bakala mpi ya nkento mpi mama na mono.” Yandi yantikaka diaka kulonga 4 pene-pene ya nzadi-mungwa, mpi kibuka ya nene kibeni ya bantu vukanaka pene-pene na yandi. Yo yina yandi kotaka na maswa, yandi vandaka, mpi maswa kwendaka mwa ntama ti mukidi, kansi kibuka yonso ya bantu vandaka na mukidi na lweka ya nzadi-mungwa. 2 Ebuna yandi yantikaka kulonga bo mambu mingi na bambandu mpi na kutubila bo na malongi na yandi nde: 3 “Beno wa. Muntu mosi ya ke kunaka basikaka sambu na kukuna. 4 Mpi ntangu yandi vandaka kukuna, bankeni ya nkaka bwaka na nzila, mpi bandeke kwisaka kudia yo. 5 Bankeni ya nkaka bwaka na kisika ya matadi, kisika ntoto vandaka ve mingi, mpi yo menaka nswalu sambu ntoto vandaka ve mingi. 6 Kansi, ntangu mwini basikaka, yo zikaka, mpi sambu yo vandaka ve ti misisa, yo yumaka. 7 Bankeni ya nkaka bwaka na kati ya bansende, mpi bansende basikaka mpi kangaka yo, mpi yo butaka ve mbuma. 8 Kansi ya nkaka bwaka na ntoto ya mbote, mpi ntangu yo basikaka mpi yelaka, yo yantikaka kubuta mbuma, mpi yo vandaka kubuta mbuma mbala makumi tatu, makumi sambanu, mpi nkama.” 9 Ebuna

64

yandi yikaka nde: “Bika nde muntu yina kele na makutu ya kuwa, yandi wa.” 10 Ntangu yandi vandaka yandi mosi, bantu yina vandaka na nziunga na yandi mpi bantumwa kumi na zole yantikaka kuyula yandi bangiufula ya me tala bambandu yina. 11 Mpi yandi tubilaka bo nde: “Nzambi me pesaka beno nswa ya kubakisa kinsweki ya santu ya Kimfumu ya Nzambi, kansi sambu na bantu yina kele na nganda, mambu yonso kele na bambandu, 12 na mpila nde, ata bo tala, bo lenda tala kansi bo ta mona ve, mpi ata bo wa, bo lenda wa kansi bo ta bakisa ve ntendula na yo; bo ta kwisa kuvutuka mpi ve ata fioti mpi kubaka ndolula.” 13 Yandi tubilaka bo diaka nde: “Beno me zaba ve mbandu yai, ebuna nki mutindu beno ta bakisa bambandu yonso ya nkaka? 14 “Muntu yina ke kunaka ke kuna ndinga. 15 Ebuna bayai kele bayina bwaka na nzila kisika bo kunaka ndinga, kansi kaka na ntangu bo me wa yo, Satana me kwisa mpi me katula ndinga yina bo kunaka na kati na bo. 16 Mutindu mosi bayai kele bayina bo kunaka na bisika ya matadi; kaka na ntangu bo me wa ndinga, bo me ndima yo ti kiese. 17 Ata mpidina, ndinga kele ve ti misisa na kati na bo, kansi bo ke landa sambu na mwa ntangu; ebuna kaka na ntangu mpasi to mbangika ke basika sambu na ndinga, bo ke bulaka dibaku. 18 Kele ti ya nkaka diaka yina bo kunaka na kati ya bansende. Yo kele bantu yina waka ndinga, 19 kansi basusi ya ngidika yai ya bima, kiyeka ya kimvwama ya ke kusaka, mpi banzala sambu na bima yonso ya nkaka ke kotaka mpi ke kangaka ndinga, mpi yo ke butaka ve mbuma. 20 Na nsuka, bayina bo kunaka na

65

Nkeni ke yela na mpimpa. Me lembika mupepe

ntoto ya mbote kele bantu yina ke wa ndinga mpi ke ndima yo mpi ke buta mbuma, mbala makumi tatu, makumi sambanu, mpi nkama.” 21 Yandi tubilaka bo diaka nde: “Keti bo ke nataka mwinda sambu na kutula yo na nsi ya kitunga ya kutesila bima to na nsi ya mbeto? Keti bo ke nataka yo ve sambu na kutula yo na zulu ya kima ya kutudila mwinda? 22 Sambu kele ve ti kima mosi ya kele ya kubumbana yina bo ta monisa ve pwelele; kele ve ti kima mosi ya bo me swekaka mbote-mbote yina ta monana ve pwelele. 23 Konso muntu yina kele na makutu ya kuwa, bika nde yandi wa.” 24 Yandi tubilaka bo diaka nde: “Beno keba na mambu yina beno ke wa. Na kitesilu yina beno ke tesa, bo ta tesila beno na yo, ee, bo ta yikila beno mingi diaka. 25 Sambu muntu yina kele ti bima bo ta yika yandi bima mingi, kansi muntu yina kele na yo ve, bo ta katula yandi ata bima yina yandi kele na yo.” 26 Yandi tubaka diaka nde: “Na mutindu yai Kimfumu ya Nzambi kele kaka bonso ntangu muntu mosi ke losa bankeni na ntoto, 27 yandi ke lala na mpimpa mpi ke telama na suka, mpi bankeni ke mena mpi ke yela—kansi yandi ke zaba ve mutindu yo ke salama. 28 Na yo mosi, ntoto ke buta mbuma malembe-malembe, ntete mwanti, na nima ntu, na nsuka mbuma ya mvimba na kati ya ntu yango. 29 Kansi, kaka na ntangu yina mbuma me yela, yandi ke zenga yo na mbele sambu ntangu ya kukatula bambuma me lunga.” 30 Yandi tubaka diaka nde: “Ti nki beto ta fwanisa Kimfumu ya Nzambi, to ti nki mbandu beto lenda tendula yo? 31 Yo kele bonso nkeni ya mutarde, yina na ntangu

MARKO 4:21-41

bo kunaka yo na ntoto, yo vandaka nkeni ya kuluta fioti na bankeni yonso yina kele na ntoto, 32 kansi ntangu bo me kuna yo, yo ke menaka mpi ke kumaka nene kuluta bandunda yonso ya nkaka mpi yo ke basisaka balutangu ya nene, na mpila nde bandeke ya zulu lenda kwisa kulala na nsi ya kizuzi na yo.” 33 Na nsadisa ya bambandu mingi ya mutindu yina, yandi vandaka kutubila bo ndinga na kiteso yina bo lendaka kuwa. 34 Ya kieleka, yandi vandaka kutubila bo ve kukonda bambandu, kansi yandi vandaka kutendudila balongoki na yandi mambu yonso na kingenga. 35 Na kilumbu yina ntangu nkokila bwaka, yandi tubilaka bo nde: “Beto sabukeno na simu ya nkaka.” 36 Ebuna na nima ya kusonga kibuka ya bantu na kukwenda, bo nataka yandi na maswa, kaka mutindu yandi vandaka, bamaswa ya nkaka mpi vandaka pana. 37 Ntangu yai mupepe ya ngolo basikaka, mpi kitembo vandaka kukota na kati ya maswa, yo yina kubikaka fioti maswa kufuluka na masa. 38 Kansi yandi vandaka na nima ya maswa, ke lala mpongi, ntu na zulu ya kuse. Ebuna bo tedimisaka yandi mpi tubilaka yandi nde: “Longi, keti yo ke sala nge ve ata kima mutindu beto ke zola kufwa?” 39 Yo yina, yandi telamaka na mpongi, nganinaka mupepe mpi songaka nzadi-mungwa nde: “Bika makelele! Vanda pima!” Mpi mupepe manaka, ebuna pima ya nene kotaka. 40 Ebuna yandi songaka bo nde: “Sambu na nki beno ke wa boma? Keti beno kele ntete ve ti lukwikilu?” 41 Kansi bo waka boma mingi, mpi bo tubanaka bo na bo nde: “Muntu yai kele nani kibeni? Ata mupepe mpi nzadi-mungwa ke lemfukila yandi.”

MARKO 5:1-22

Kibuka. Bademo me kota na bangulu

Ebuna bo kumaka na simu ya nkaka ya nzadi-mungwa na insi ya bantu ya Geraza. 2 Na mbala mosi na nima ya kubasika na maswa, muntu mosi ya vandaka na nsi ya kiyeka ya mpeve mosi ya mbi katukaka na maziamu mpi kwisaka kukutana ti Yezu. 3 Yandi vandaka kuzinga na maziamu mpi tii na ntangu yina, ata muntu mosi ve vandaka na mpila ya kukanga yandi, ata na miniololo. 4 Mbala mingi bo vandaka kukanga yandi ti minioti mpi miniololo, kansi yandi vandaka kuzenga minioti mpi kuzenga-zenga miniololo, mpi ata muntu mosi ve vandaka ti ngolo ya kuyala yandi. 5 Mbala na mbala, mpimpa ti mwini, yandi vandaka kuboka na maziamu mpi na bangumba mpi kudilwadisa ti matadi. 6 Kansi ntangu yandi monaka Yezu na mwa ntama, yandi bakaka ntinu mpi kwendaka kufukama na ntwala na yandi. 7 Ebuna yandi bokaka na ndinga ya ngolo nde: “Inki mambu nge ti mono, Yezu, Mwana ya Nzambi ya Kuluta Kuzanguka? Mono ke lomba nge na kudia ndefi na zina ya Nzambi nde nge ta monisa mono mpasi ve.” 8 Sambu Yezu tubilaka yo nde: “Nge mpeve ya mbi, basika na muntu yai.” 9 Kansi yandi yantikaka kuyula yo nde: “Zina na nge nani?” Yo tubilaka yandi nde: “Zina na mono Kibuka, sambu beto kele mingi.” 10 Mpi yo bondilaka yandi mbala mingi na kukula ve bampeve yango na insi yina. 11 Ebuna, kibuka mosi ya nene ya bangulu vandaka kudia kuna na ngumba. 12 Yo yina, bampeve yango bondilaka yandi mpi tubaka nde: “Tinda beto na bangulu sambu beto kota na kati na yo.” 13 Mpi yandi pesaka bo nswa. Ebuna bampeve yina ya mbi basikaka

5

66

mpi kwendaka kukota na bangulu, mpi kibuka ya bangulu katukaka na ngumba mpi kudilosaka na nzadi-mungwa, bangulu yango vandaka kiteso ya 2 000, mpi bo dindaka mosi-mosi na nzadi-mungwa. 14 Kansi, bankengidi ya bangulu yango tinaka mpi tubilaka yo na mbanza mpi na babwala ya fioti, mpi bantu kwisaka sambu na kutala mambu yina salamaka. 15 Yo yina bo kwisaka na Yezu, mpi bo monaka muntu yina vandaka ntete ti kibuka ya bademo, yandi me fonga, me lwata bilele mpi me kuma ti mabanza ya mbote, ebuna bo waka boma. 16 Diaka, bantu yina monaka yo tubilaka bo mambu yina kuminaka muntu yina vandaka ti bademo mpi mambu yina kuminaka bangulu. 17 Ebuna bo yantikaka kubondila yandi na kukatuka na teritware na bo. 18 Kansi, ntangu yandi vandaka kukota na maswa, muntu yina vandaka ntete ti bademo yantikaka kubondila yandi sambu yandi kwenda ti yandi. 19 Ata mpidina, yandi pesaka yandi ve nzila kansi songaka yandi nde: “Kwenda na bantu ya dibuta na nge, mpi tubila bo mambu yonso yina Yehowa me sala sambu na nge mpi mutindu yandi me wila nge mawa.” 20 Yandi kwendaka mpi yantikaka kutubila na Dekapolisi1 mambu yonso yina Yezu salaka sambu na yandi, mpi bantu yonso vandaka kuyituka. 21 Ntangu Yezu sabukaka diaka na simu ya nkaka na maswa imene, kibuka mosi ya nene ya bantu vukanaka pene-pene na yandi, mpi yandi vandaka pene-pene ya nzadi-mungwa. 22 Ebuna, mosi na kati ya bantwadisi ya sinagoga, zina na yandi Yairusi, kwisaka mpi ntangu yaMar 5:201 To, “babwala kumi.”

67

Me belula nkento. Me futumuna mwana-nkento

ndi monaka Yezu, yandi bwaka na makulu na yandi 23 mpi bondilaka yandi mbala mingi nde: “Mwana na mono ya fioti ya nkento ke bela ngolo kibeni. Kana nge me zola, kwisa mpi tula yandi maboko sambu yandi beluka mpi yandi zinga.” 24 Ebuna Yezu kwendaka ti yandi. Mpi kibuka mosi ya nene ya bantu vandaka kulanda yandi mpi kukangama-kangama ti yandi. 25 Ntangu yai, kuvandaka ti nkento mosi yina vandaka kubasika menga banda bamvula kumi na zole, 26 minganga mingi monisaka yandi mpasi mingi mpi yandi manisaka bima na yandi yonso, mpi yandi bakaka ve mambote, kansi mpasi na yandi kumaka mingi. 27 Ntangu yandi waka mambu ya me tala Yezu, yandi kotaka na kati-kati ya kibuka ya bantu mpi kwendaka na nima ya Yezu mpi simbaka lele na yandi ya zulu, 28 sambu yandi vandaka kutuba nde: “Kana mono simba ata bilele na yandi ya zulu, mono ta beluka.” 29 Ebuna na mbala mosi menga na yandi vandaka kubasika diaka ve, mpi yandi waka na nitu na yandi nde yandi belukaka na maladi yina ya mpasi. 30 Mpi na mbala mosi Yezu bakisaka nde ngolo me basika na yandi, mpi yandi balukaka na ndambu ya kibuka ya bantu mpi yantikaka kutuba nde: “Nani me simba bilele na mono ya zulu?” 31 Kansi balongoki na yandi yantikaka kutubila yandi nde: “Nge ke mona mutindu kibuka ya bantu ke kangama-kangama ti nge, ebuna nge ke yula nde, ‘Nani me simba mono?’ ” 32 Mpi yandi vandaka kutala ndambu na ndambu sambu na kumona muntu yina salaka yo. 33 Kansi nkento yango vandaka kutekita na boma, sambu yandi zabaka ma-

MARKO 5:23-42

mbu yina kuminaka yandi; yandi kwisaka mpi fukamaka na ntwala na yandi mpi tubilaka yandi kieleka yonso. 34 Yandi songaka nkento yina nde: “Mwana na mono, lukwikilu na nge me belula nge. Kwenda na ngemba, mpi beluka na maladi na nge ya mpasi.” 35 Ntangu yandi vandaka kaka kutuba, bantu ya nkaka ya katukaka na nzo ya ntwadisi ya sinagoga kwisaka mpi tubaka nde: “Mwana na nge ya nkento me fwa! Sambu na nki kuyangisa diaka Longi?” 36 Kansi Yezu waka mambu yina bo vandaka kutuba mpi songaka ntwadisi ya sinagoga nde: “Kuwa boma ve; monisa kaka lukwikilu.” 37 Ebuna, yandi pesaka ve ata muntu mosi nzila ya kulanda yandi, katula kaka Piere, Yakobo, mpi Yoane mpangi ya Yakobo. 38 Ebuna, bo kumaka na nzo ya ntwadisi ya sinagoga, mpi yandi monaka bantu ke tula makelele mingi, ke dila mpi ke tula milolo mingi, 39 mpi ntangu yandi kotaka na nzo, yandi songaka bo nde: “Sambu na nki beno ke tula makelele mingi mpi ke dila? Mwana ya fioti me fwa ve, kansi yandi ke lala mpongi.” 40 Ebuna bo yantikaka kuseka yandi ti kuvweza yonso. Kansi, na nima ya kubasisa bo yonso na nganda, yandi bakaka tata ti mama ya mwana yina ya fioti mpi bantu yina vandaka ti yandi, mpi yandi kotaka kisika mwana yina ya fioti vandaka. 41 Ebuna, yandi bakaka diboko ya mwana yina ya fioti mpi tubilaka yandi nde: “Talita kum,” yina kana bo balula yo ke tendula: “Mwana-Nkento ya Fioti, mono ke tubila nge nde, ‘Telama!’ ” 42 Mpi na mbala mosi mwana yina ya nkento telamaka mpi yantikaka kutambula. (Yandi vandaka ti bamvula kumi na zole.) Mpi

MARKO 5:43–6:18

Bo me bula dibaku sambu na Yezu

na mbala mosi bo kukaka ve kuyala mawi na bo sambu bo waka kiese mingi kibeni. 43 Kansi, yandi pesaka bo ntuma mbala mingi na kutubila ve diambu yai ata na muntu mosi, mpi yandi songaka bo na kupesa yandi madia. Yandi katukaka kuna mpi kwisaka na bwala na yandi, mpi 6 balongoki na yandi landaka yandi.

68

lo katula kaka mwa-nti—dimpa ve, mwa-saki ya kunatila madia ve, mbongo ya kibende1 ve na mwa-basaki na bo ya kunatila mbongo— 9 kansi na kulwata basandale mpi na kulwata ve bilele zole. 10 Diaka, yandi tubilaka bo nde: “Na konso kisika yina beno ke kota na nzo mosi, beno bikala kuna tii ntangu beno ta katuka na kisika yina. 11 Mpi na konso kisika yina bo ta yamba beno ve to ta widikila beno ve, na ntangu beno ke basika na kisika yango, beno pupula makulu na beno sambu na kukatula mfututu yina kele na nsi ya makulu na beno sambu yo vanda kimbangi sambu na bo.” 12 Ebuna bo kwendaka mpi samunaka sambu bantu balula ntima, 13 mpi bo vandaka kubasisa bademo mingi mpi kupakula bantu mingi ya maladi mafuta mpi kubelula bo. 14 Mpi ntotila Erode waka mambu yai, sambu zina ya Yezu kumaka kuzabana mingi, mpi bantu vandaka kutuba nde: “Yoane Mbotiki me telama na bafwa, yo yina yandi ke sala bidimbu ya nkumbwa.” 15 Kansi bantu ya nkaka vandaka kutuba nde: “Yo kele Elia.” Bankaka diaka vandaka kutuba nde: “Yo kele profete bonso mosi na kati ya baprofete ya ntama.” 16 Kansi ntangu Erode waka yo, yandi yantikaka kutuba nde: “Yoane yina mono zengaka ntu, yandi muntu me futumuka.” 17 Sambu Erode yandi mosi tindaka bantu na kukanga Yoane, na kukanga yandi miniololo mpi tulaka yandi na boloko sambu na Erodiade, nkento ya mpangi na yandi Filipo, sambu Erode kwelaka yandi. 18 Sambu Yoane vandaka kutubila Erode mbala na mbala nde:

2 Ntangu yo kumaka Kisabatu, yandi yantikaka kulonga na sinagoga, mpi bantu mingi yina vandaka kuwa yandi yitukaka mingi kibeni mpi tubaka nde: “Na wapi muntu yai me baka mambu yai? Mpi sambu na nki bo me pesaka yandi mayele yai mpi sambu na nki bidimbu ya nkumbwa ya mutindu yai ke salama na maboko na yandi? 3 Yandi kele sharpantie, mwana ya Maria mpi mpangi ya Yakobo, Yozefi, Yudasi, mpi Simoni, mpidina ve? Mpi bampangi na yandi ya bankento kele awa ti beto, mpidina ve?” Yo yina bo yantikaka kubula dibaku sambu na yandi. 4 Kansi Yezu tubilaka bo diaka nde: “Profete ke kondaka lukumu kaka na bwala na yandi mpi na kati ya bantu ya dibuta na yandi mpi na nzo na yandi.” 5 Yo yina yandi salaka ve ata kidimbu mosi ya nkumbwa kuna katula kaka kutula maboko na mwa bantu ya maladi mpi kubelula bo. 6 Ya kieleka, yandi yitukaka sambu na kukonda lukwikilu na bo. Mpi yandi kwendaka na babwala yina vandaka na nziunga sambu na kulonga. 7 Ebuna, yandi bingaka bantumwa kumi na zole mpi yantikaka kutinda bo zole-zole, mpi yandi yantikaka kupesa bo kiyeka na zulu ya bampeve ya mbi. 8 Diaka, yandi pesaka bo bantuma na kunata Mar 6:81 Mbongo ya bo me salaka na kive ata kima mosi sambu na nziete- bende ya bo ke bingaka kwivre.

69

Lubutuku ya Erode. Bo me zenga Yoane ntu

“Nsiku ke pesa nge ve nswa ya kubaka nkento ya mpangi na nge.” 19 Kansi Erodiade kangilaka yandi kimbeni na ntima mpi vandaka kuzola kufwa yandi, kansi yandi vandaka kukuka ve. 20 Erode vandaka kuwa Yoane boma sambu yandi zabaka nde yandi vandaka muntu ya lunungu mpi ya santu, yo yina yandi vandaka kutanina yandi. Mpi na nima ya kuwidikila yandi, yandi vandaka kuzaba mpenza ve nki yandi fwete sala, ata mpidina yandi vandaka kulanda kuwidikila yandi na kiese yonso. 21 Kansi Erodiade monaka dibaku ya mbote ntangu Erode yidikaka madia ya nkokila na nkinsi ya kilumbu yina yandi butukaka sambu na bantu na yandi ya nene mpi bakomanda ya basoda mpi bantu ya kuluta lukumu ya Galilea. 22 Ebuna mwana-nkento ya Erodiade kotaka, kinaka, mpi sepedisaka Erode ti bantu yina vandaka ti yandi na mesa. Ntotila tubilaka mwana-nkento yango nde: “Lomba mono konso kima yina nge me zola, mpi mono ta pesa nge yo.” 23 Ee, yandi diaka ndefi nde: “Konso kima ya nge ta lomba mono, mono ta pesa nge yo, tii na katikati ya kimfumu na mono.” 24 Yo yina yandi basikaka mpi tubilaka mama na yandi nde: “Nki mono fwete lomba?” Mama na yandi tubaka nde: “Ntu ya Yoane Mbotiki.” 25 Na mbala mosi yandi kwendaka nswalu na ntotila mpi lombaka yandi nde: “Mono ke zola nde nge pesa mono kaka sesepi yai ntu ya Yoane Mbotiki na zulu ya dilonga.” 26 Ata yo pesaka yandi mawa mingi, ntotila zolaka ve kubuya kupesa yandi kima yina yandi lombaka, sambu na bandefi yina yandi diaka na ntwala ya bantu yina vandaka na mesa. 27 Ebuna, na mbala

MARKO 6:19-37

mosi ntotila tindaka soda mosi ya vandaka kukengila yandi mpi pesaka yandi ntuma ya kwisa kunata ntu ya Yoane. Yo yina yandi kwendaka mpi zengaka yandi ntu na boloko 28 mpi nataka yo na zulu ya dilonga, mpi yandi pesaka yo na mwana-nkento yina, ebuna mwanankento yango pesaka yo na mama na yandi. 29 Ntangu balongoki na yandi waka yo, bo kwisaka kubaka nitu na yandi mpi tulaka yo na maziamu. 30 Ebuna bantumwa vukanaka na ntwala ya Yezu mpi tubilaka yandi mambu yonso yina bo salaka mpi longaka. 31 Mpi yandi songaka bo nde: “Beno kwisa, na kisika mosi ya kingenga mpi beno pema fioti.” Sambu bantu mingi vandaka kukwisa mpi kukwenda, mpi bo vandaka ve ti ntangu ya kudia ata kima mosi. 32 Yo yina bo kwendaka na maswa na kisika mosi ya kingenga sambu bo vanda kaka bo mosi. 33 Kansi bantu monaka bo, bo ke kwenda, mpi bantu mingi zabaka yo, ebuna bantu katukaka na bambanza yonso, mpi bo kwendaka ntinu na makulu mpi kumaka kuna na ntwala na bo. 34 Ntangu yandi basikaka, yandi monaka kibuka ya nene ya bantu, mpi yandi wilaka bo mawa sambu bo vandaka bonso mameme ya me konda ngungudi. Ebuna yandi yantikaka kulonga bo mambu mingi. 35 Ntangu lutaka mingi, mpi balongoki na yandi kwisaka na yandi mpi yantikaka kutuba nde: “Kisika yai kele ntama ti babwala, mpi ntangu me luta mingi. 36 Songa bo na kuvutuka sambu bo kwenda na babwala ya fioti ti ya nene yina kele na nziunga mpi bo kudisumbila madia.” 37 Yandi vutudilaka bo nde: “Beno mosi, beno pesa bo kima ya kudia.” Ebuna bo tubilaka

MARKO 6:38–7:3

Me disa bantu 5 000. Me tambula na masa

yandi nde: “Keti beto fwete kwenda mpi kusumba mampa ya badenari 200 mpi kupesa yo bantu sambu bo dia?” 38 Yandi tubilaka bo nde: “Beno kele ti mampa ikwa? Beno kwenda kutala!” Na nima ya kuzaba, bo tubaka nde: “Tanu, mpi bambisi ya masa zole.” 39 Mpi yandi songaka bantu yonso na kuvanda na bimvuka na zulu ya matiti ya mubisu. 40 Ebuna bo vandaka na bimvuka ya bantu nkama mpi ya bantu makumi tanu. 41 Ntangu yai, yandi bakaka mampa tanu mpi bambisi ya masa zole, talaka na zulu mpi sambaka. Ebuna, yandi zengaka mampa mpi yantikaka kupesa yo na balongoki na yandi sambu bo tula yo na ntwala ya bantu, mpi yandi kabulaka bambisi ya masa zole sambu na bantu yonso. 42 Ebuna bo yonso diaka mpi fulukaka, 43 mpi bo lokutaka bitunga kumi na zole ya kufuluka ti bitini ya mampa, kukonda kutanga bambisi ya masa. 44 Bantu yina diaka mampa vandaka babakala 5 000. 45 Ebuna, kukonda kusukinina, yandi lombaka balongoki na yandi na kukota na maswa mpi na kukwenda na ntwala na yandi na simu ya nkaka na Betsaida na ntangu yandi mosi ke songa kibuka ya bantu na kuvutuka. 46 Kansi na nima ya kukabwana ti bo, yandi kwendaka na ngumba mosi sambu na kusamba. 47 Ntangu nkokila bwaka, maswa vandaka na kati-kati ya nzadi-mungwa, kansi yandi vandaka yandi mosi na mukidi. 48 Yo yina ntangu yandi monaka bo ke nwana na kusabula, sambu mupepe vandaka kukatuka na ndambu yina bo vandaka kukwenda, na kiteso ya nsungi ya iya ya kukengila na mpimpa,1 yandi kwisaka peneMar 6:481 Tala Mat 14:25, noti.

70

pene na bo, ke tambula na zulu ya nzadi-mungwa, kansi yandi salaka bonso nde yandi ke zola kuluta bo. 49 Ntangu bo monaka yandi ke tambula na zulu ya nzadi-mungwa, bo yindulaka nde: “Yo kele mbona-meso!” Ebuna bo tulaka milolo. 50 Sambu, bo yonso vandaka kumona yandi mpi bo waka boma. Kansi, na mbala mosi yandi tubilaka bo mpi tubaka nde: “Beno vanda kikesa! Yo kele mono; beno wa boma ve.” 51 Na nima yandi kotaka na maswa yina bo vandaka, mpi mupepe manaka. Ebuna bo yitukaka mingi kibeni, 52 sambu bo bakisaka ve ntendula ya mampa, kansi bantima na bo landaka kaka na kubakisa ve. 53 Mpi ntangu bo sabukaka tii na mukidi, bo kumaka na Genezareti mpi bo kangaka maswa pene-pene ya kisika yina. 54 Kansi kaka na ntangu bo basikaka na maswa, bantu zabaka yandi, 55 bo kwendaka ntinu na provense yina yonso, mpi bo yantikaka kubaka bantu yina vandaka kubela mpi kunata bo na zulu ya bambeto na kisika yina bo waka nde yandi kele. 56 Mpi na konso kisika yina yandi vandaka kukota, na babwala, na bambanza to na babwala ya fioti, bo vandaka kutula bantu ya maladi na bazandu, mpi bo vandaka kubondila yandi na kubika nde bo simba ata dilenda ya lele na yandi ya zulu. Ebuna bantu yonso yina vandaka kusimba yo vandaka kubeluka. Ntangu yai, Bafarize ti banse7 kudi ya nkaka yina katukaka na Yeruzalemi vukanaka penepene na yandi. 2 Mpi ntangu bo monaka balongoki na yandi ya nkaka ke dia madia na bo ti maboko ya mvindu, disongidila, ya kukonda kuyobisa— 3 sambu Bafa-

71

Binkulu. Mvindu ke katukaka na ntima

rize mpi Bayuda yonso ke diaka ve kana bo me yobisa ntete ve maboko na bo tii na kinkoso, sambu bo ke kangamaka ngolo na kinkulu ya bantu ya ntangu ya ntama, 4 mpi ntangu bo ke katukaka na zandu, bo ke diaka ve kana bo me kudilosila ntete ve masa sambu na kudikumisa bunkete, mpi kele ti binkulu mingi ya nkaka yina bo me bakaka mpi ke kangamaka na yo ngolo, bonso kudindisa makopa, mabungu, mpi bima ya kwivre na masa.— 5 Yo yina Bafarize mpi bansekudi yulaka yandi nde: “Sambu na nki balongoki na nge ke zitisaka ve kinkulu ya bantu ya ntangu ya ntama, kansi bo ke dia madia na bo ti maboko ya mvindu?” 6 Yandi tubilaka bo nde: “Yezaya vandaka ti kikuma ya mbote ya kubikula sambu na beno, bantu ya luvunu, mutindu bo me sonikaka nde: ‘Bantu yai ke kumisa mono kaka na bikobo na bo, kansi bantima na bo kele ntama kibeni ti mono. 7 Bo ke landa na kusambila mono na mpamba, sambu malongi ya bo ke longa kele bansiku ya bantu.’ 8 Beno ke yambula nsiku ya Nzambi mpi ke kangama ngolo na kinkulu ya bantu.” 9 Yandi tubilaka bo diaka nde: “Beno ke mona mpamba nsiku ya Nzambi na mayele yonso sambu na kutanina binkulu na beno. 10 Mu mbandu, Moize tubaka nde, ‘Kumisa tata na nge ti mama na nge,’ mpi, ‘Bika nde muntu yina ke finga tata to mama na yandi kufwa.’ 11 Kansi beno, beno ke tuba nde, ‘Kana muntu mosi kutuba na tata na yandi to na mama na yandi nde: “Konso kima ya mono kele na yo yina nge lendaka kubakila mambote kele korban (disongidila, dikabu ya mono me pesaka na Nzambi),” ’ 12 beno ke pesa yandi diaka ve nzila ya kusala ata kima mosi

MARKO 7:4-23

sambu na tata na yandi to mama na yandi. 13 Na mutindu yina, beno ke kumisaka ndinga ya Nzambi kukonda mfunu na kinkulu na beno yina beno me pesaka na bankaka. Mpi beno ke salaka mambu mingi ya mutindu yai.” 14 Ebuna yandi bingaka diaka kibuka ya bantu penepene na yandi mpi tubilaka bo nde: “Beno widikila mono beno yonso, mpi beno bakisa ntendula. 15 Ata kima mosi ve ya ke katukaka na nganda mpi ke kotaka na kati ya muntu lenda kumisa yandi mvindu, kansi bima yina ke basikaka na kati ya muntu, yo yina bima ya ke kumisaka muntu mvindu.” 16 ——1 17 Ebuna, ntangu yandi kotaka na nzo mosi ntama ti kibuka ya bantu, balongoki na yandi yantikaka kuyula yandi bangiufula sambu na mbandu yina. 18 Yo yina yandi tubilaka bo nde: “Keti beno mpi me konda mayele bonso bo? Keti beno me zaba ve nde ata kima mosi ve ya ke katukaka na nganda mpi ke kotaka na kati ya muntu lenda kumisa yandi mvindu, 19 sambu yo ke kotaka, na ntima na yandi ve, kansi na divumu na yandi, mpi yo ke kwendaka na kabine?” Na mutindu yai, yandi tubaka nde madia yonso kele bunkete. 20 Yandi tubaka diaka nde: “Yina ke basikaka na kati ya muntu yo yina ke kumisaka muntu mvindu, 21 sambu na kati, na ntima ya bantu, kele kisika ke katukaka bangindu ya mbi, bisalu ya pite, kuyiba, kufwa bantu, 22 bizumba, kuyuma ntima, bisalu ya mbi, kukusa, mambu ya poto-poto, disu ya kulula, kuvweza, lulendo, mpi buzoba. 23 Bima yai Mar 7:161 Verse yai kele ve na masonama ya Kigreki ya Westcott mpi ya Hort mpi na masonama ya nkaka ya mfunu ya Masonuku ya Kigreki ya Bukristu.

MARKO 7:24–8:7

Me belula muntu ya makanda, kifwa-makutu

yonso ya mbi ke katukaka na kati mpi ke kumisaka muntu mvindu.” 24 Yandi katukaka pana mpi kwendaka na teritware ya Tire ti Sidoni. Kuna yandi kotaka na nzo mosi mpi yandi vandaka kuzola ve nde ata muntu mosi kuzaba yo, kansi bantu zabaka yo kaka. 25 Na mbala mosi nkento mosi yina mwana na yandi ya fioti ya nkento vandaka ti mpeve ya mbi waka nsangu na yandi mpi kwisaka kufukama na makulu na yandi. 26 Nkento yango vandaka Mugreki, muntu ya Fenisia ya Siria, mpi yandi landaka na kulomba yandi na kubasisa demo na mwana na yandi ya nkento. 27 Kansi Yezu tubilaka yandi nde: “Bika ntete nde bana kufuluka, sambu yo kele mbote ve na kubaka mampa ya bana mpi kulosila yo bana ya bambwa.” 28 Kansi nkento yina vutudilaka yandi nde: “Ee, Tata, kansi bana ya bambwa na nsi ya mesa ke diaka bitini ya mampa ya bana ya fioti.” 29 Ebuna yandi tubilaka yandi nde: “Sambu nge me tuba diambu yai, kwenda; demo me basika na mwana na nge ya nkento.” 30 Yo yina yandi kwendaka na nzo na yandi mpi kutaka mwana ya fioti me lala na mbeto, mpi demo me basika. 31 Ntangu Yezu katukaka na teritware ya Tire, yandi lutaka na Sidoni sambu na kukwenda na NzadiMungwa ya Galilea mpi lutaka na kati-kati ya teritware ya Dekapolisi.1 32 Awa bo natilaka yandi muntu mosi yina vandaka makutu ya kufwa mpi yina vandaka kutuba mbote ve, mpi bo bondilaka yandi na kutula yandi diboko. 33 Mpi yandi nataka yandi na kingenga, ntama ti kibuka ya bantu, mpi tulaka misapi na yandi na maMar 7:311 To, “babwala kumi.”

72

kutu ya muntu yango mpi na nima ya kulosa mate, yandi simbaka ludimi na yandi. 34 Mpi, yandi talaka na zulu, pemaka ngolo mpi tubilaka yandi nde: “Efata,” disongidila, “Kanguka.” 35 Ebuna makutu na yandi kangukaka, mpi nsinga ya ludimi na yandi katukaka, mpi yandi yantikaka kutuba mbote-mbote. 36 Ebuna yandi pesaka bo ntuma ya kutubila ve diambu yina ata na muntu mosi, kansi ntangu yonso yina yandi vandaka kupesa bo ntuma yina, bo vandaka kutubila yo mingi kuluta. 37 Ya kieleka, bo yitukaka mingi kibeni, mpi bo tubaka nde: “Yandi me sala mambu yonso mbote. Yandi ke sala nkutu nde bifwa-makutu kuwa mpi bababa kutuba.” Na bilumbu yina, kuvandaka diaka ti kibuka mosi ya nene ya 8 bantu mpi bo vandaka ve ti kima ya kudia, yo yina yandi bingaka balongoki mpi songaka bo nde: 2 “Mono ke wila kibuka yai ya bantu mawa sambu bo me vanda ti mono bilumbu tatu, mpi bo kele ve ti kima ya kudia. 3 Kana mono vutula bo na banzo na bo ti nzala, bo ta lemba na nzila, mpi bankaka na kati na bo me katuka ntama.” 4 Kansi balongoki na yandi vutudilaka yandi nde: “Na kisika yai ya kele ntama ti babwala, wapi muntu lenda zwa mampa sambu bantu yai kufuluka?” 5 Ata mpidina, yandi yulaka bo nde: “Beno kele ti mampa ikwa?” Bo tubaka nde: “Nsambwadi.” 6 Ebuna yandi songaka kibuka ya bantu na kuvanda na ntoto. Na nima yandi bakaka mampa nsambwadi, pesaka Nzambi matondo, zengaka yo, mpi yantikaka kupesa yo na balongoki na yandi sambu bo kabula yo, mpi bo kabulaka yo na kibuka ya bantu. 7 Bo va-

73

Me disa bantu 4 000. Me belula kifwa-meso

ndaka mpi ti mwa bambisi ya masa ya fioti, mpi na nima ya kusamba sambu na yo, yandi tubilaka bo na kukabula yo mpi. 8 Ebuna bo diaka mpi fulukaka, mpi bo lokutaka bitini yina bikalaka: bitunga ya nene nsambwadi ya kufuluka. 9 Kansi, babakala vandaka kiteso ya 4 000. Nsuka-nsuka yandi songaka bo na kuvutuka. 10 Mpi na mbala mosi yandi kotaka na maswa ti balongoki na yandi mpi kumaka na teritware ya Dalmanuta. 11 Awa Bafarize kwisaka mpi yantikaka kutula ntembe ti yandi, mpi sambu na kumeka yandi, bo lombaka yandi na kusonga bo kidimbu mosi ya me katuka na zulu. 12 Ebuna yandi waka mawa mingi na ntima mpi tubaka nde: “Sambu na nki mbandu yai ke sosa kidimbu? Ya kieleka mono ke tuba nde: Bo ta pesa ve mbandu yai ata kidimbu mosi.” 13 Ebuna yandi bikisaka bo, kotaka diaka na maswa, mpi kwendaka na simu ya nkaka. 14 Kansi, bo vilaka na kunata mampa, mpi bo vandaka ve ata ti kima mosi na kati ya maswa katula kaka dimpa mosi. 15 Mpi yandi yantikaka kukebisa bo na bangogo ya pwelele nde: “Beno kangula meso; beno keba na levire ya Bafarize mpi na levire ya Erode.” 16 Ebuna bo yantikaka kutulana ntembe sambu bo vandaka ve ti mampa. 17 Ntangu yandi bakisaka yo, yandi tubilaka bo nde: “Sambu na nki beno ke tulana ntembe sambu beno kele ve ti mampa? Keti beno me zaba ntete ve mpi ke bakisa ve ntendula? Keti bantima na beno ke bakisa kaka ve? 18 ‘Ata beno kele ti meso, keti beno ke mona ve, mpi ata beno kele ti makutu, keti beno ke wa ve?’ Mpi keti beno

MARKO 8:8-29

ke yibuka ve 19 ntangu mono zengaka mampa tanu sambu na babakala 5 000, bitunga ikwa ya kufuluka na bitini beno lokutaka?” Bo tubilaka yandi nde: “Kumi na zole.” 20 “Ntangu mono zengaka mampa nsambwadi sambu na babakala 4 000, bitunga ya nene ikwa ya kufuluka na bitini beno lokutaka?” Bo tubilaka yandi nde: “Nsambwadi.” 21 Ebuna yandi tubilaka bo nde: “Keti beno ke bakisa kaka ve ntendula?” 22 Ntangu yai, bo kumaka na Betsaida. Awa bantu natilaka yandi kifwa-meso mosi, mpi bo bondilaka yandi na kusimba yandi. 23 Yandi simbaka kifwa-meso yango na diboko mpi nataka yandi na nganda ya bwala. Na nima ya kulosa mate na meso na yandi, yandi tulaka yandi maboko mpi yulaka yandi nde: “Keti nge ke mona kima?” 24 Bakala yango talaka mpi tubaka nde: “Mono ke mona bantu, sambu mono ke mona bima ya ke monana bonso banti, kansi yo ke tambula.” 25 Na nima, yandi tulaka diaka maboko na yandi na meso ya muntu yango, ebuna muntu yina monaka pwelele, meso na yandi belukaka, mpi yandi kumaka kumona bima yonso mbote-mbote. 26 Ebuna yandi vutulaka yandi na nzo, mpi tubaka nde: “Kukota ve na kati ya bwala.” 27 Ntangu yai, Yezu ti balongoki na yandi kwendaka na babwala ya Sezarea-Filipo, mpi na nzila yandi yantikaka kuyula balongoki na yandi nde: “Bantu ke tuba nde mono kele nani?” 28 Bo tubilaka yandi nde: “Yoane Mbotiki; mpi bankaka nde, Elia; bankaka diaka nde, mosi na kati ya baprofete.” 29 Mpi yandi yulaka bo nde: “Ebuna beno, beno ke tuba nde mono kele

MARKO 8:30–9:11

Yezu me nganina Piere. Me kituka

nani?” Piere vutudilaka yandi nde: “Nge kele Kristu.” 30 Ebuna yandi pesaka bo ntuma ya ngolo na kutubila ve ata muntu mosi mambu ya ke tadila yandi. 31 Diaka, yandi yantikaka kulonga bo nde Mwana ya muntu fwete kanga ntima na bampasi mingi, mpi bambuta, bamfumu ya banganga-nzambi, mpi bansekudi ta buya yandi, mpi bo ta fwa yandi mpi yandi ta futumuka na nima ya bilumbu tatu. 32 Ya kieleka, yandi vandaka kutuba mambu yina na pwelele yonso. Kansi Piere nataka yandi na lweka mpi yantikaka kunganina yandi. 33 Yandi balukaka, talaka balongoki na yandi, nganinaka Piere mpi tubaka nde: “Katuka awa Satana! sambu nge ke yindula ve bangindu ya Nzambi, kansi ya bantu.” 34 Ntangu yai yandi bingaka kibuka ya bantu pene-pene na yandi ti balongoki na yandi mpi tubilaka bo nde: “Kana muntu ke zola kulanda mono, bika nde yandi kudibuya, kubaka nti na yandi ya mpasi mpi kulanda mono ntangu yonso. 35 Sambu konso muntu yina ke zola kugulusa moyo na yandi ta vidisa yo, kansi konso muntu yina ke vidisa moyo na yandi sambu na mono mpi sambu na nsangu ya mbote ta gulusa yo. 36 Ya kieleka, inki mambote muntu kele na yo kana yandi baka nsi-ntoto ya mvimba kansi yandi vidisa moyo na yandi? 37 Ya kieleka, nki kima muntu ta pesa na kisika ya moyo na yandi? 38 Sambu konso muntu yina ke wa mono mpi bangogo na mono nsoni na kati ya mbandu yai ya kukonda kwikama1 mpi ya masumu, Mwana ya muntu mpi ta wa yandi nsoni ntangu yandi ta kwisa ti bawanzio ya santu na nkembo ya Tata na yandi.” Mar 8:381 Na kisina, “ya bizumba.”

74

Diaka, yandi songaka bo nde: “Ya kieleka mono ke tubila beno nde: Kele ti bantu ya nkaka na kati ya bantu yina me telama awa yina ta fwa ve tii kuna bo ta mona ntete Kimfumu ya Nzambi ke yala dezia ti kiyeka.” 2 Ebuna, bilumbu sambanu na nima, Yezu bakaka Piere, Yakobo, ti Yoane mpi nataka bo na zulu ya ngumba mosi ya nda, na kisika mosi ya bo vandaka kaka bo mosi. Ebuna yandi kitukaka na ntwala na bo, 3 mpi bilele na yandi ya zulu kumaka kungenga, yo kumaka mpembe kibeni, ata muntu mosi ve ya ke yobisaka bilele na ntoto lenda kumisa yo mpembe mutindu yina. 4 Diaka, Elia ti Moize basikilaka bo, mpi bo vandaka kusolula ti Yezu. 5 Ebuna Piere songaka Yezu nde: “Rabi, yo kele mbote mutindu beto kele awa, yo yina bika nde beto tunga batenta tatu, mosi sambu na nge, mosi sambu na Moize, mpi mosi sambu na Elia.” 6 Ya kieleka, yandi zabaka ve nki yandi fwete tuba, sambu bo vandaka na boma mingi. 7 Dituti mosi salamaka, mpi fikaka bo, ebuna ndinga mosi basikaka na dituti yango nde: “Yai kele Mwana na mono, ya mono ke zolaka mingi; beno wila yandi.” 8 Kansi na mbala mosi, bo talaka ndambu na ndambu mpi bo monaka diaka ve ata muntu mosi ti bo, katula kaka Yezu. 9 Ntangu bo vandaka kukulumuka na ngumba, yandi pesaka bo ntuma ya ngolo na kutubila ve ata na muntu mosi mambu yina bo monaka tii kuna Mwana ya muntu ta telama na bafwa. 10 Mpi bo bumbaka mambu yina na ntima kansi bo yantikaka kusolula na kati na bo sambu na kuzaba kana kutelama yai na bafwa vandaka kutendula inki. 11 Bo yantikaka kuyula

9

75

Elia ke kwisa ntete. Mwana ya kele ti demo

yandi mpi kutuba nde: “Sambu na nki bansekudi ke tubaka nde Elia fwete kwisa ntete?” 12 Yandi tubilaka bo nde: “Elia ke kwisa ntete mpi ke yidika mambu yonso, kansi nki mutindu bo me sonikaka sambu na Mwana ya muntu nde yandi fwete kanga ntima na bampasi mingi mpi bo ta sadila yandi mambu ti kuvweza yonso? 13 Kansi mono ke tubila beno nde: Ya kieleka Elia me kwisaka, mpi bo salaka yandi mambu yonso ya bo zolaka, kaka mutindu bo me sonikaka sambu na yandi.” 14 Ebuna, ntangu bo kwisaka kisika yina balongoki ya nkaka vandaka, bo monaka kibuka ya nene ya bantu me ziunga bo mpi bansekudi ke tula ntembe ti bo. 15 Kansi, ntangu kibuka yonso ya bantu monaka yandi, bo yitukaka, mpi bo kwendaka ntinu na yandi sambu na kupesa yandi mbote. 16 Yo yina yandi yulaka bo nde: “Sambu na nki diambu beno ke tula ntembe ti bo?” 17 Mpi muntu mosi na kati ya kibuka ya bantu vutudilaka yandi nde: “Longi, mono me natila nge mwana na mono ya bakala sambu yandi kele ti mpeve mosi ya me kumisaka yandi baba, 18 mpi konso kisika yina yo ke simbaka yandi, yo ke losaka yandi na ntoto, mpi mafulu-fulu ke basikaka yandi na munoko mpi yandi ke kwetisaka meno na yandi mpi ngolo na yandi ke manaka. Mono songaka balongoki na nge na kubasisa yo, kansi bo kukaka ve na kusala yo.” 19 Yandi vutudilaka bo nde: “O mbandu ya kukonda lukwikilu, tii nki ntangu mono fwete vanda ti beno? Tii nki ntangu mono fwete kanga ntima sambu na beno? Beno natila mono yandi.” 20 Ebuna bo natilaka yandi mwana yina ya bakala. Kansi ntangu mpeve yina mona-

MARKO 9:12-29

ka Yezu, na mbala mosi yo nikisaka mwana yina ngolo, mpi na nima ya kubwa na ntoto, mwana yina vandaka kubaluka-baluka, mpi mafulu-fulu vandaka kubasika na munoko. 21 Ebuna yandi yulaka tata ya mwana yina nde: “Banda nki ntangu diambu yai ke kuminaka yandi?” Yandi tubaka nde: “Banda na bumwana, 22 mpi mbala mingi yo ke losaka yandi na tiya mpi na masa sambu na kufwa yandi. Kansi kana nge lenda sala kima mosi, wila beto mawa mpi sadisa beto.” 23 Yezu tubilaka yandi nde: “Bangogo yai, ‘Kana nge lenda’! Ya kieleka, mambu yonso lenda salama sambu na muntu yina kele ti lukwikilu.” 24 Na mbala mosi, tata ya mwana yina ya fioti tubaka na ndinga ya ngolo nde: “Mono kele ti lukwikilu! Sadisa mono kisika mono me konda lukwikilu!” 25 Ntangu Yezu monaka nde kibuka ya bantu vandaka kukwisa nswalu pene-pene na bo, yandi nganinaka mpeve yina ya mbi, mpi tubilaka yo nde: “Nge mpeve ya ke kumisaka muntu baba mpi kifwamakutu, mono ke songa nge nde, basika na yandi mpi kukota diaka ve na yandi ata fioti.” 26 Na nima ya kuboka mpi kunikisa yandi ngolo mbala mingi, yo basikaka, ebuna mwana yina kumaka bonso muntu ya kufwa, na mpila nde bantu mingi na kati na bo vandaka kutuba nde: “Yandi me fwa!” 27 Kansi Yezu simbaka yandi na diboko mpi tedimisaka yandi, mpi yandi telamaka. 28 Ebuna, na nima ya kukota na nzo mosi, balongoki na yandi yulaka yandi na kingenga nde: “Sambu na nki beto kukaka ve na kubasisa yo?” 29 Yandi tubilaka bo nde: “Mpeve ya mutindu yai lenda basika kaka na nzila ya kisambu.”

MARKO 9:30-49

Me tubila lufutumuku. Kubudisa ve dibaku

30 Bo katukaka kuna mpi lutaka na Galilea, kansi yandi zolaka ve nde ata muntu mosi kuzaba yo. 31 Sambu yandi vandaka kulonga balongoki na yandi mpi kusonga bo nde: “Bo fwete pesa Mwana ya muntu na maboko ya bantu, mpi bo ta fwa yandi, kansi ata bo ta fwa yandi, yandi ta futumuka bilumbu tatu na nima.” 32 Kansi, bo bakisaka ve mambu yina yandi vandaka kutuba, mpi bo vandaka kuwa boma na kuyula yandi. 33 Mpi bo kwisaka na Kapernaumi. Ebuna, ntangu yandi vandaka na kati ya nzo, yandi yulaka bo nde: “Sambu na nki diambu beno vandaka kutulana ntembe na nzila?” 34 Bo vandaka pima, sambu na nzila bo vandaka kutulana ntembe sambu na kuzaba nani me luta nene na kati na bo. 35 Yo yina, yandi vandaka mpi bingaka bantumwa kumi na zole mpi tubilaka bo nde: “Kana muntu ke zola kuvanda muntu ya ntete, yandi fwete vanda muntu ya nsuka ya bantu yonso mpi nsadi ya bantu yonso.” 36 Ebuna yandi bakaka mwana mosi ya fioti, tedimisaka yandi na kati-kati na bo, tulaka maboko na yandi na mapeka na yandi, mpi tubilaka bo nde: 37 “Konso muntu yina ke yamba bana ya fioti bonso yai sambu na zina na mono ke yamba mono, mpi konso muntu yina ke yamba mono ke yamba ve kaka mono kansi mpi muntu yina tindaka mono.” 38 Yoane tubilaka yandi nde: “Longi, beto monaka muntu mosi ke basisa bademo na kusadilaka zina na nge, mpi beto sosaka kukanga yandi nzila sambu yandi vandaka kukwenda ve nzila mosi ti beto.” 39 Kansi Yezu tubaka nde: “Beno sosa ve kukanga yandi nzila, sambu kele ve ata ti muntu mosi

76

yina ta sala kidimbu ya nkumbwa na zina na mono yina ta kuka nswalu na kutuba diambu ya mbi sambu na mono, 40 sambu muntu yina kele ve mbeni na beto kele sambu na beto. 41 Sambu konso muntu yina ke pesa beno dikopa ya masa ya kunwa sambu beno kele bantu ya Kristu, mono ke tubila beno ya kieleka nde, yandi ta vidisa ve ata fioti matabisi na yandi. 42 Kansi, konso muntu yina ke budisa mosi na kati ya bantu yai ya kukonda mfunu ya ke kwikilaka dibaku, yo ta vanda mbote kuluta sambu na yandi kana bo kangisa yandi ditadi ya nene1 na nkingu bonso yina mpunda ke balusaka mpi bo losa yandi na nzadi-mungwa. 43 “Mpi kana diboko na nge ke budisa nge dibaku, zenga yo; yo me luta mbote nde nge kota na luzingu ti diboko-kifu na kisika nde nge kwenda ti maboko zole na Gehena,1 na tiya yina bo lenda fwa ve. 44 ——1 45 Mpi kana dikulu na nge ke budisa nge dibaku, zenga yo; yo me luta mbote nde nge kota na luzingu ti dikulu-kifu na kisika nde bo losa nge ti makulu zole na Gehena. 46 —— 47 Mpi kana disu na nge ke budisa nge dibaku, losa yo; yo me luta mbote nde nge kota na Kimfumu ya Nzambi ti disu mosi na kisika nde bo losa nge ti meso zole na Gehena, 48 kisika misopi na bo ke fwaka ve mpi tiya ke zimaka ve. 49 “Sambu bo fwete tula konso Mar 9:421 Bo vandaka kusadila ditadi ya mutindu yai sambu na kunika ble. 431 Kisika ya bo vandaka kuyoka bima ya mvindu na nganda ya Yeruzalemi. 441 Verse yai kele ve na masonama ya Kigreki ya Westcott mpi ya Hort mpi na masonama ya nkaka ya mfunu ya Masonuku ya Kigreki ya Bukristu. Verse 46 mpi.

77

Kufwa makwela. Bana. Nzambi kele mbote

muntu mungwa, mungwa yina ke tendula tiya. 50 Mungwa ke vandaka mbote mingi, kansi kana mungwa vidisa ngolo na yo, beno ta pesa yo ntomo ti nki? Beno vanda ti mungwa na kati na beno, mpi beno vanda na ngemba na kati na beno.” Yandi katukaka kuna mpi 10 kwisaka na bandilu ya Yudea mpi na simu ya nkaka ya Yor-

MARKO 9:50–10:22

13 Ntangu yai, bantu yantikaka kunatila yandi bana ya fioti sambu yandi simba bo, kansi balongoki nganinaka bo. 14 Ntangu yandi monaka diambu yai, Yezu waka makasi mpi tubilaka bo nde: “Beno bikisa bana ya fioti bo kwisa na mono; beno meka ve na kukanga bo nzila, sambu Kimfumu ya Nzambi kele ya bantu yina kele bonso bo. 15 Ya kieleka mono ke tubila beno nde: Konso muntu yina ke yamba ve Kimfumu ya Nzambi bonso mwana ya fioti ta kota ve ata fioti na kati na yo.” 16 Ebuna yandi bakaka bana na maboko na yandi, yantikaka kusakumuna bo, mpi tulaka bo maboko. 17 Ntangu yandi vandaka kukwenda na nzila, bakala mosi kwisaka ntinu, fukamaka na ntwala na yandi mpi yulaka yandi nde: “Longi ya Mbote, inki mono fwete sala sambu na kubaka1 luzingu ya mvula na mvula?” 18 Yezu tubilaka yandi nde: “Sambu na nki nge ke binga mono muntu ya mbote? Ata muntu mosi ve kele muntu ya mbote, katula kaka muntu mosi, Nzambi. 19 Nge me zaba bansiku: ‘Kufwa ve muntu; kusala ve bizumba; kuyiba ve; kuta ve kimbangi ya luvunu; kusadila ve luvunu sambu na kubaka bima ya ngani; kumisa tata ti mama na nge.’ ” 20 Bakala yango tubilaka yandi nde: “Longi, mono ke zitisaka mambu yai yonso banda kileke na mono.” 21 Yezu talaka yandi mpi zolaka yandi, ebuna yandi tubilaka yandi nde: “Kima mosi ke konda nge: Kwenda, teka bima yina nge kele na yo mpi pesa mbongo na bansukami, ebuna nge ta vanda ti kimvwama na zulu, na nima kwisa kulanda mono.” 22 Kansi mvutu

dani, mpi bibuka ya bantu kwisaka diaka kuvukana pene-pene na yandi. Mutindu vandaka kikalulu na yandi, yandi yantikaka diaka na kulonga bo. 2 Ebuna Bafarize kwisaka, mpi sambu na kumeka yandi, bo yulaka yandi kana nsiku ke pesa bakala nswa ya kufwa makwela ti nkento na yandi. 3 Yandi vutudilaka bo nde: “Inki ntuma Moize pesaka beno?” 4 Bo tubaka nde: “Moize pesaka nzila ya kusonika mukanda ya kukula yandi mpi kufwa makwela ti yandi.” 5 Kansi Yezu tubilaka bo nde: “Yandi sonikilaka beno ntuma yina sambu na ntima-ngolo na beno. 6 Kansi, banda na luyantiku ya lugangu, ‘Yandi salaka bo bakala mpi nkento. 7 Yo yina, bakala ta bikisa tata na yandi ti mama na yandi, 8 mpi bo zole ta vanda nsuni mosi,’ na mpila nde bo kele diaka ve zole, kansi nsuni mosi. 9 Yo yina, bika nde muntu kabula ve yina ya Nzambi me vukisaka kumosi.” 10 Ntangu bo vandaka diaka na kati ya nzo, balongoki yantikaka kuyula yandi sambu na diambu yina. 11 Yandi tubilaka bo nde: “Konso muntu yina me fwa makwela ti nkento na yandi mpi me kwela nkento ya nkaka me sala bizumba na meso na yandi, 12 mpi kana nkento mosi kukwela bakala ya nkaka na nima ya kufwa makwela ti bakala na yandi, yandi me sala bizumba.” Mar 10:171 Na kisina, “kubaka difwa.”

MARKO 10:23-40

Shamo, munoko ya sindani. Kiyeka

yina pesaka yandi ntantu mpi yandi kwendaka ti mawa, sambu yandi vandaka ti bima mingi. 23 Na nima ya kutala ndambu na ndambu, Yezu tubilaka balongoki na yandi nde: “Yo ta vanda mpasi kibeni sambu bantu yina kele na mbongo kukota na Kimfumu ya Nzambi!” 24 Kansi balongoki yitukaka sambu na bangogo na yandi. Ebuna Yezu vutulaka nde: “Bana, yo kele diambu mosi ya mpasi kibeni sambu na kukota na Kimfumu ya Nzambi! 25 Yo kele pete kibeni sambu shamo kukota na munoko ya sindani kansi yo kele mpasi mingi sambu mvwama kukota na Kimfumu ya Nzambi.” 26 Bo yitukaka diaka mingi kibeni mpi bo tubilaka yandi nde: “Ebuna, nani lenda guluka?” 27 Yezu talaka bo na meso mpi tubaka nde: “Bantu lenda sala yo ve, kansi yo kele ve mutindu yina sambu na Nzambi, sambu Nzambi lenda sala mambu yonso.” 28 Piere yantikaka kutubila yandi nde: “Tala! Beto me bikisa bima yonso mpi me landa nge.” 29 Yezu tubaka nde: “Ya kieleka mono ke tubila beno nde: Ata muntu mosi ve me bikisaka nzo to bampangi ya babakala to bampangi ya bankento to mama to tata to bana to bilanga sambu na mono mpi sambu na nsangu ya mbote 30 yina ta baka ve mbala nkama ntangu yai, na nsungi yai ya ntangu—banzo, bampangi ya babakala, bampangi ya bankento, bamama, bana, mpi bilanga, ti mbangika—mpi na ngidika ya bima yina ke kwisa, luzingu ya mvula na mvula. 31 Kansi, bantu mingi yina kele bantu ya ntete ta vanda bantu ya nsuka, mpi bantu ya nsuka ta vanda bantu ya ntete.” 32 Ebuna, bo vandaka na nzila sambu na kutombuka na Yeruzale-

78

mi, mpi Yezu vandaka kukwenda na ntwala na bo, mpi bo vandaka kuyituka, kansi bantu yina vandaka kulanda bo yantikaka kuwa boma. Diaka, yandi nataka bantumwa kumi na zole na lweka mpi yantikaka kutubila bo mambu yina fwete kumina yandi: 33 “Tala, beto ke tombuka na Yeruzalemi, mpi bo ta pesa Mwana ya muntu na maboko ya bamfumu ya banganga-nzambi mpi ya bansekudi. Bo ta zengila yandi nkanu ya lufwa, ta pesa yandi na maboko ya bantu ya makanda, 34 mpi bantu yai ta seka yandi mpi ta losila yandi mate, ta bula yandi fimbu, mpi ta fwa yandi, kansi bilumbu tatu na nima yandi ta futumuka.” 35 Ebuna Yakobo ti Yoane, bana zole ya Zebedeo, pusanaka penepene na yandi mpi tubilaka yandi nde: “Longi, beto ke zola nde nge sadila beto konso kima yina beto ke lomba nge.” 36 Yandi tubilaka bo nde: “Inki beno ke zola nde mono sala sambu na beno?” 37 Bo tubilaka yandi nde: “Pesa beto nswa ya kuvanda, mosi na diboko na nge ya kitata mpi mosi na diboko na nge ya kimama, na nkembo na nge.” 38 Kansi Yezu tubilaka bo nde: “Beno me zaba ve mambu yina beno ke lomba. Keti beno lenda nwa dikopa yina mono ke nwa, to kubaka mbotika ti mbotika yina bo ke botika mono?” 39 Bo tubilaka yandi nde: “Ee, beto lenda.” Ebuna Yezu tubilaka bo nde: “Dikopa ya mono ke nwa, beno ta nwa yo, mpi ti mbotika yina bo ke botika mono, bo ta botika beno. 40 Kansi, na yina me tala kuvanda na diboko na mono ya kitata to ya kimama mono ve muntu ke pesaka yo, kansi yo kele sambu na bantu yina bo me yidikilaka bo yo.”

79

Nkudulu. Me mata na zulu ya mpunda

41 Ebuna, ntangu bantumwa kumi yina ya nkaka waka mambu yina, bo yantikaka kuwila Yakobo ti Yoane makasi. 42 Kansi na nima ya kubinga bo pene-pene na yandi, Yezu tubilaka bo nde: “Beno me zaba nde bantu yina ke monanaka nde bo ke yalaka makanda ke yalaka bo na kingolo-ngolo mpi bantu na bo ya nene ke songaka nde bo kele ti kiyeka na zulu na bo. 43 Yo kele ve mutindu yina na kati na beno, kansi konso muntu yina ke zola kukuma muntu ya nene na kati na beno fwete vanda nsadi na beno, 44 mpi konso muntu yina ke zola kuvanda muntu ya ntete na kati na beno fwete vanda mpika ya bantu yonso. 45 Sambu ata Mwana ya muntu kwisaka ve sambu bantu sadila yandi, kansi sambu na kusadila mpi kupesa moyo na yandi bonso nkudulu sambu na bantu mingi.” 46 Ebuna bo kumaka na Yeriko. Kansi, ntangu yandi ti balongoki na yandi mpi kibuka mosi ya nene ya bantu vandaka kubasika na Yeriko, Bartimeo mwana ya Timeo, kifwameso mosi ya vandaka kulomba bantu bima, fongaka na lweka ya nzila. 47 Ntangu yandi waka nde yo vandaka Yezu muntu ya Nazareti, yandi yantikaka kutuba na ndinga ya ngolo nde: “Yezu, Mwana ya Davidi, wila mono mawa!” 48 Ebuna, bantu mingi yantikaka kunganina yandi na kuvanda pima, kansi yandi vandaka kutuba diaka na ndinga ya kuluta ngolo nde: “Mwana ya Davidi, wila mono mawa!” 49 Yo yina, Yezu telamaka mpi tubaka nde: “Beno binga yandi.” Bo bingaka kifwa-meso yina, mpi tubilaka yandi nde: “Vanda kikesa! Telama; yandi ke binga nge.” 50 Yandi losaka lele na yandi ya zulu, telamaka nswalu mpi kwendaka pene-pene ya Yezu. 51 Ebuna Yezu tubilaka

MARKO 10:41–11:9

yandi nde: “Inki nge ke zola nde mono sala sambu na nge?” Kifwameso yina songaka yandi nde: “Rabuni, bika nde mono mona diaka.” 52 Ebuna Yezu tubilaka yandi nde: “Kwenda. Lukwikilu na nge me belula nge.” Mpi na mbala mosi yandi kumaka kumona diaka, mpi yandi yantikaka kulanda yandi na nzila. Ebuna, ntangu bo kumaka 11 pene-pene ya Yeruzalemi, ya Betfaze mpi ya Betania na Ngumba ya Banti ya Olive, yandi tindaka zole na kati ya balongoki na yandi 2 mpi tubilaka bo nde: “Beno kwenda na bwala yina beno ke mona na ntwala na beno, mpi ntangu beno ta kota na kati na yo, beno ta mona mwana ya mpunda ya bo me kanga na nsinga, yina tii bubu yai ata muntu mosi ve me vandaka na zulu na yo; beno kangula yo mpi beno nata yo. 3 Kana muntu mosi tubila beno nde, ‘Sambu na nki beno ke sala diambu yai?’ beno tuba nde, ‘Mfumu kele ti mfunu na yo mpi yandi ta vutula yo awa kukonda kusukinina.’ ” 4 Yo yina, bo kwendaka mpi monaka mwana ya mpunda yango ya bo me kanga na nsinga na kielo ya nzo, na nganda, na balabala, mpi bo kangulaka yo. 5 Kansi bantu ya nkaka na kati ya bantu yina telamaka pana tubilaka bo nde: “Sambu na nki beno ke kangula mwana ya mpunda?” 6 Bo songaka bo kaka mambu yina Yezu tubaka, ebuna bantu yina bikisaka bo bo kwenda. 7 Mpi bo nataka mwana ya mpunda na Yezu, mpi bo tulaka bilele na bo ya zulu na zulu na yo, ebuna yandi vandaka na zulu na yo. 8 Diaka, bantu mingi tandaka bilele na bo ya zulu na nzila, kansi bankaka zengaka matiti ya bilanga. 9 Mpi bantu yina vandaka kukwenda na

MARKO 11:10-28

Me kula bantu na tempelo. Nti ya bafige

ntwala mpi bayina vandaka kukwisa na nima, landaka kutuba na ndinga ya ngolo nde: “Nzambi, beto ke bondila nge, gulusa! Bika nde muntu yina ke kwisa na zina ya Yehowa kubaka lusakumunu! 10 Bika nde Kimfumu ya tata na beto Davidi yina ke kwisa kubaka lusakumunu! Nzambi, beto ke bondila nge, gulusa, kuna na zulu!” 11 Mpi yandi kotaka na Yeruzalemi, na tempelo, mpi yandi talaka bima yonso ndambu na ndambu, kansi sambu ntangu lutaka mingi, yandi basikaka mpi kwendaka na Betania ti bantumwa kumi na zole. 12 Na kilumbu yina landaka, ntangu bo basikaka na Betania, yandi waka nzala. 13 Na ntama, yandi monaka nti mosi ya bafige yina vandaka ti matiti, mpi yandi kwendaka kutala kana yandi lendaka kuzwa kima na nti yango. Kansi, ntangu yandi kumaka kuna, yandi monaka kima ve, matiti mpamba, sambu yo vandaka ve nsungi ya bafige. 14 Yo yina, yandi tubilaka yo nde: “Bika nde ata muntu mosi ve kudia diaka mbuma na nge.” Mpi balongoki na yandi vandaka kuwidikila. 15 Ntangu yai bo kwisaka na Yeruzalemi. Kuna yandi kotaka na tempelo mpi yantikaka kukula bantu yina vandaka kuteka mpi kusumba bima na tempelo, mpi yandi balusaka bamesa ya bantu yina vandaka kushanze mbongo mpi bakiti ya bantu yina vandaka kuteka bapizio, 16 mpi yandi vandaka kubika ve nde ata muntu mosi kuluta ti konso kima yina na tempelo. 17 Yandi vandaka kulonga mpi kutuba nde: “Keti bo me sonikaka ve nde: ‘Bo ta binga nzo na mono nzo ya bisambu sambu na makanda yonso’? Kansi beno me kumisa yo nzo ya miyibi.” 18 Bamfumu ya banganga-

80

nzambi ti bansekudi waka yo, ebuna bo yantikaka kusosa mutindu ya kufwa yandi, sambu bo vandaka kuwa yandi boma sambu kibuka yonso ya bantu vandaka kuyituka mingi kibeni na malongi na yandi. 19 Ntangu nkokila bwaka, bo basikaka na mbanza. 20 Kansi ntangu bo vandaka kuluta na sukasuka, bo monaka nti ya bafige yango me yuma dezia banda na misisa. 21 Ebuna sambu Piere yibukaka yo, yandi tubilaka yandi nde: “Rabi, tala! nti ya bafige yina nge singaka me yuma.” 22 Yezu vutudilaka bo nde: “Beno kwikila na Nzambi. 23 Ya kieleka mono ke tubila beno nde konso muntu yina ke songa ngumba yai nde, ‘Nanguka mpi kudilosa na nzadi-mungwa,’ mpi ke tula ntembe ve na ntima na yandi kansi kele ti lukwikilu nde mambu yina yandi ke tuba ta lungana, yo ta salama sambu na yandi. 24 Yo yina, mono ke tubila beno nde: Mambu yonso ya beno ke samba sambu na yo mpi ke lomba, beno vanda na lukwikilu nde beno me baka yo dezia, mpi beno ta baka yo. 25 Mpi ntangu beno kele ya kutelama sambu na kusamba, beno lolula konso diambu yina beno kele na yo ti konso muntu yina, sambu Tata na beno yina kele na zulu kulolula mpi bifu na beno.” 26 ——1 27 Bo kwisaka diaka na Yeruzalemi. Mpi ntangu yandi vandaka kutambula na tempelo, bamfumu ya banganga-nzambi mpi bansekudi mpi bambuta kwisaka pene-pene na yandi 28 mpi tubilaka yandi nde: “Na nki kiyeka nge ke sala mambu yai? To nani pesaka nge kiyeka ya Mar 11:261 Verse yai kele ve na masonama ya Kigreki ya Westcott mpi ya Hort mpi na masonama ya nkaka ya mfunu ya Masonuku ya Kigreki ya Bukristu.

81

Mbandu ya kilanga ya vinu. Bampaku

kusala mambu yai?” 29 Yezu tubilaka bo nde: “Mono ta yula beno ngiufula mosi. Beno pesa mono mvutu, ebuna mono mpi ta tela beno na nki kiyeka mono ke sala mambu yai. 30 Keti mbotika ya Yoane katukaka na zulu to na bantu? Beno pesa mono mvutu.” 31 Ebuna bo yantikaka kuyindula bo na bo mpi kutuba nde: “Kana beto tuba nde, ‘Na zulu,’ yandi ta tuba nde, ‘Ebuna sambu na nki beno kwikilaka yandi ve?’ 32 Kansi, keti beto fwete tuba nde ‘Na bantu’?” Bo vandaka kuwa kibuka ya bantu boma, sambu bantu yonso vandaka kundima nde Yoane vandaka mpenza profete. 33 Yo yina bo vutudilaka Yezu nde: “Beto me zaba ve.” Ebuna, Yezu tubilaka bo nde: “Mono mpi, mono ke tubila beno ve na nki kiyeka mono ke sala mambu yai.” Ebuna yandi yantikaka ku12 tubila bo na bambandu nde: “Muntu mosi kunaka kilanga ya vinu, salaka lupangu sambu na kuziunga yo, timunaka dibulu sambu na kikamuninu ya vinu mpi tungaka nzo-zulu; na nima yandi bikaka yo na bantu ya ke salaka bilanga sambu bo futila yo, ebuna yandi salaka nzietelo na insi ya nzenza. 2 Ntangu nsungi ya kukatula bambuma lungaka, yandi tindaka mpika mosi na bantu ya ke salaka bilanga sambu yandi baka ndambu ya bambuma ya kilanga ya vinu na bantu yango. 3 Kansi, bo simbaka yandi, bulaka yandi, mpi vutulaka yandi maboko mpamba. 4 Yandi tindilaka bo mpika ya nkaka, mpi bo bulaka yandi na ntu mpi fingaka yandi. 5 Ebuna yandi tindaka mpika ya nkaka, mpi bo fwaka yandi, mpi yandi tindaka bampika mingi ya nkaka, bo bulaka bankaka mpi bo fwaka bankaka. 6 Yandi

MARKO 11:29–12:15

vandaka diaka ti muntu ya nkaka, mwana mosi ya yandi vandaka kuzola mingi. Na nsuka, yandi tindilaka bo mwana yango, mpi tubaka nde, ‘Bo ta zitisa mwana na mono.’ 7 Kansi bantu yina ya ke salaka bilanga tubaka bo na bo nde, ‘Yandi yai muntu ta baka difwa. Beno kwisa, beto fwa yandi, mpi difwa ta vanda ya beto.’ 8 Ebuna bo simbaka yandi, fwaka yandi, mpi losaka yandi na nganda ya kilanga ya vinu. 9 Munkwa-kilanga ya vinu ta sala inki? Yandi ta kwisa mpi ta fwa bantu ya ke salaka bilanga mpi ta pesa kilanga ya vinu na bantu ya nkaka. 10 Keti beno me tangaka ntete ve na masonama ya santu nde: ‘Ditadi yina bantu ya ke tungaka losaka, yo yina me kumaka ditadi ya kikonko ya ntete-ntete. 11 Ditadi yina katukaka na Yehowa, mpi yo kele kima mosi ya kuyituka na meso na beto’?” 12 Ebuna bo yantikaka kusosa mutindu ya kukanga yandi, kansi bo vandaka kuwa kibuka ya bantu boma, sambu bo bakisaka nde yandi pesaka mbandu yina sambu na bo. Yo yina, bo bikaka yandi mpi bo kwendaka. 13 Na nima, bo tindilaka yandi Bafarize ya nkaka mpi bantu ya nkaka ya Erode sambu na kukanga yandi na kutuba na yandi. 14 Ntangu bantu yai kumaka, bo tubilaka yandi nde: “Longi, beto me zaba nde nge ke tubaka kieleka mpi nge ke sosaka ve lukumu ya muntu, sambu nge ke talaka ve mutindu bantu ke monanaka na meso, kansi nge ke longaka nzila ya Nzambi na kuwakana ti kieleka: Keti nsiku ke pesa beto nswa ya kufuta mpaku na Kaisali to ve? 15 Keti beto fwete futa, to keti beto fwete futa ve?” Sambu yandi bakisaka luvunu na bo, yandi tubilaka bo nde:

MARKO 12:16-35

Kufuta mpaku na Kaisali. Bansiku 2 ya nene

“Sambu na nki beno ke meka mono? Beno natila mono denari mosi sambu mono tala yo.” 16 Bo natilaka yandi denari mosi. Mpi yandi tubilaka bo nde: “Kifwanisu ti zina yai kele ya nani?” Bo tubilaka yandi nde: “Ya Kaisali.” 17 Ebuna Yezu tubaka nde: “Beno pesa bima ya Kaisali na Kaisali kansi bima ya Nzambi na Nzambi.” Ebuna bo yitukaka yandi mingi kibeni. 18 Ntangu yai, Basaduse, bayina ke tubaka nde lufutumuku kele ve, kwisaka pene-pene na yandi, mpi yulaka yandi nde: 19 “Longi, Moize sonikilaka beto nde kana mpangi ya muntu mosi kufwa mpi bikisa nkento kansi yandi bikisa ve mwana, mpangi na yandi ya bakala fwete baka nkento yango mpi ti nkento yina yandi buta bana sambu na mpangi na yandi. 20 Kuvandaka ti bampangi ya babakala nsambwadi, mpi ya ntete bakaka nkento mosi, kansi ntangu yandi fwaka yandi bikisaka ve ata mwana mosi. 21 Mpi ya zole bakaka nkento yango kansi yandi fwaka mpi bikisaka ve ata mwana mosi, mpi ya tatu mutindu mosi. 22 Mpi bo yonso nsambwadi bikisaka ve ata mwana mosi. Nsuka-nsuka, nkento yango mpi fwaka. 23 Na lufutumuku, yandi ta vanda nkento ya nani na kati na bo? Sambu bo yonso nsambwadi kwelaka yandi.” 24 Yezu tubilaka bo nde: “Keti yo kele ve sambu na kikuma yai beno ke kudikusa, sambu beno me zaba ve Masonuku mpi ngolo ya Nzambi? 25 Sambu ntangu bo ta telama na bafwa, babakala ta kwela ve mpi bo ta kwedisa ve bankento, kansi bo ta vanda bonso bawanzio na zulu. 26 Kansi, na yina me tala bafwa, nde bo ta futumuka, keti beno me tangaka ve na mukanda ya Moize, na disolo ya me tala mwa-nti ya ba-

82

nsende, nde Nzambi songaka yandi nde: ‘Mono kele Nzambi ya Abrahami mpi Nzambi ya Izaki mpi Nzambi ya Yakobi’? 27 Yandi kele Nzambi ya bafwa ve, kansi ya bantu yina kele na luzingu. Beno ke kudikusa kibeni.” 28 Mosi na kati ya bansekudi yina pusanaka pene-pene mpi waka bo ke tulana ntembe, sambu yandi zabaka nde yandi pesaka bo mvutu na mutindu mosi ya mbote, yulaka yandi nde: “Inki nsiku kele ya ntete na kati ya bansiku yonso?” 29 Yezu vutulaka nde: “Ya ntete kele, ‘Wa, O Izraele, Yehowa Nzambi na beto kele Yehowa mosi mpamba, 30 mpi nge fwete zola Yehowa Nzambi na nge na ntima na nge yonso, na moyo na nge yonso, na mabanza na nge yonso, mpi na ngolo na nge yonso.’ 31 Ya zole kele yai, ‘Nge fwete zola nkweno na nge bonso nge mosi.’ Kele ve ti nsiku ya nkaka yina kele nene kuluta bansiku yai.” 32 Nsekudi yina songaka yandi nde: “Longi, nge me tuba mbote na kuwakana ti kieleka, ‘Yandi kele Mosi, mpi ya nkaka kele ve katula Yandi,’ 33 mpi kuzola yandi na ntima na nge yonso, na mayele na nge yonso, mpi na ngolo na nge yonso mpi kuzola nkweno na nge bonso nge mosi kele mfunu mingi kuluta makabu yonso ya kuyoka mpi bimenga.” 34 Ebuna, ntangu Yezu bakisaka nde yandi pesaka mvutu na mayele yonso, yandi songaka yandi nde: “Nge kele ve ntama ti Kimfumu ya Nzambi.” Kansi, ata muntu mosi ve vandaka na kikesa ya kuyula yandi diaka ngiufula. 35 Kansi, ntangu Yezu landaka kulonga na tempelo, yandi tubaka nde: “Inki mutindu bansekudi ke tubaka nde Kristu kele mwana ya

83

Mbongo 2 ya mufwidi. Bilumbu ya nsuka

Davidi? 36 Davidi yandi mosi tubaka na nzila ya mpeve santu nde, ‘Yehowa tubilaka Mfumu na mono nde: “Vanda na diboko na mono ya kitata tii kuna mono ta tula bambeni na nge na nsi ya makulu na nge.” ’ 37 Davidi yandi mosi ke binga yandi Mfumu, kansi nki mutindu yo lenda vanda nde yandi kele mwana na yandi?” Mpi kibuka yina ya nene ya bantu vandaka kuwidikila yandi na kiese yonso. 38 Na malongi na yandi, yandi tubaka diaka nde: “Beno keba na bansekudi yina ke zolaka kutambula-tambula na bamvwela mpi ke zolaka bambote na bazandu 39 mpi bakiti ya ntete na basinagoga mpi bisika ya lukumu mingi na madia ya nkokila. 40 Bo kele bantu yina ke diaka banzo ya mifwidi ya bankento mpi sambu na kukusa bo ke salaka bisambu ya nda; bantu yai ta baka lusambisu ya ngolo kuluta.” 41 Yandi fongaka na ntwala ya bakesi ya makabu mpi yantikaka kutala mutindu kibuka ya bantu vandaka kutula mbongo na bakesi ya makabu, mpi bamvwama mingi vandaka kutula mbongo mingi ya bibende. 42 Ntangu yai, nkento mosi ya mufwidi yina vandaka nsukami kwisaka mpi tulaka mbongo ya bibende zole ya fioti, ya mbalu fioti kibeni. 43 Ebuna yandi bingaka balongoki na yandi penepene na yandi mpi songaka bo nde: “Ya kieleka mono ke tubila beno nde mufwidi yai ya nsukami me tula mingi kuluta bantu yonso yina me tula mbongo na bakesi ya makabu. 44 Sambu bo yonso me tula yina bo bakaka na bimvwama na bo, kansi yandi, na kinsukami na yandi, yandi me tula yonso yina yandi vandaka na yo, bima na yandi yonso ya kuzingila.”

MARKO 12:36–13:10

Ntangu yandi vandaka kubasika na tempelo, mosi na kati ya balongoki na yandi tubilaka yandi nde: “Longi, tala! yai matadi ya nki mutindu mpi banzo ya nki mutindu!” 2 Kansi, Yezu songaka yandi nde: “Keti nge ke tala banzo yai ya nene? Ata ditadi mosi ve ta bikala na zulu ya ditadi ya nkaka awa, bo ta bwisa yo yonso.” 3 Mpi ntangu yandi vandaka me fonga na zulu ya Ngumba ya Banti ya Olive na ntwala ya tempelo, Piere, Yakobo, Yoane, mpi Andre yantikaka kuyula yandi na kingenga nde: 4 “Songa beto, Inki ntangu mambu yai ta salama, mpi inki ta vanda kidimbu ntangu mambu yai yonso fwete kuma na nsukilu?” 5 Yo yina Yezu yantikaka kusonga bo nde: “Beno keba nde muntu kukusa beno ve. 6 Bantu mingi ta kwisa na zina na mono, mpi ta tuba nde, ‘Mono kele yandi,’ mpi bo ta kusa bantu mingi. 7 Diaka, ntangu beno ta wa bitumba mpi bansangu ya bitumba, beno tekita ve na boma; mambu yai fwete salama, kansi nsuka me kwisa ntete ve. 8 “Sambu insi mosi ta nwanisa insi ya nkaka mpi kimfumu mosi ta nwanisa kimfumu ya nkaka; kunikana ya ntoto ta vanda na bisika ya mutindu na mutindu; nzala ta vanda. Mambu yai kele luyantiku ya bampasi.1 9 “Kansi beno, beno kudikeba; bantu ta nata beno na batribinale ya fioti, mpi bo ta bula beno na basinagoga mpi bo ta tedimisa beno na ntwala ya baguvernere mpi ya bantotila sambu na mono, sambu na kuta kimbangi na ntwala na bo. 10 Diaka, na makanda yonso, bo fwete samuna ntete nsangu ya

13

Mar 13:81 Disongidila, “bonso mpasi ya misongo.”

MARKO 13:11-33

Mpasi. Ba-Kristu ya luvunu. Mbandu yai

mbote. 11 Kansi ntangu bo ta kanga beno sambu na kupesa beno na maboko na bo, beno kudiyangisa ve na ntwala sambu na mambu yina beno ta tuba, kansi konso diambu ya bo ta pesa beno na ngunga yina, beno tuba yo, sambu yo kele ve beno bantu ke tuba, kansi yo kele mpeve santu. 12 Diaka, mpangi mosi ta pusa bantu na kufwa mpangi na yandi, mpi tata ta pusa bantu na kufwa mwana, mpi bana ta telamina bibuti mpi ta fwisa bo. 13 Mpi bantu yonso ta menga beno sambu na zina na mono. Kansi muntu yina ta kanga ntima tii na nsuka, yandi muntu ta guluka. 14 “Kansi, ntangu beno ta mona kima ya nzanzi ya ke nataka lufwa me telama na kisika yina yo fwete vanda ve (bika nde mutangi kusadila luswasukusu), ebuna bika nde bantu yina kele na Yudea yantika kutina na bangumba. 15 Bika nde muntu yina kele na zulu ya nzo kukulumuka ve mpi kukota ve na nzo na yandi sambu na kubaka konso kima yina, 16 mpi bika nde muntu yina kele na bilanga kuvutuka ve na bima yina kele na nima sambu na kubaka lele na yandi ya zulu. 17 Mawa na bankento yina ta vanda na mavumu mpi na bayina ta vanda ke nwisa bana mabele na bilumbu yina! 18 Beno landa na kusamba sambu yo bwa ve na nsungi ya madidi, 19 sambu bilumbu yina ta vanda bilumbu ya mpasi mosi ya me bwaka ntete ve banda na luyantiku ya lugangu, yina Nzambi gangaka, tii na ntangu yina mpi yo ta bwa diaka ve. 20 Ya kieleka, kana Yehowa kumisaka ve bilumbu yina nkufi, ata nsuni mosi ve zolaka kuguluka. Kansi sambu na bantu yina bo me solaka yina yandi me solaka, yandi me kumisaka bilumbu yina nkufi.

84

21 “Ebuna kana muntu tubila beno diaka nde, ‘Tala! Kristu kele awa,’ to, ‘Tala! Yandi kele kuna,’ beno kwikila yo ve. 22 Sambu baKristu ya luvunu mpi baprofete ya luvunu ta basika mpi ta sala bidimbu ti mambu ya kuyituka sambu na kuvidisa nzila na bantu yina bo me solaka, kana mpila kele. 23 Kansi beno, beno keba; mono me songa beno mambu yonso na ntwala. 24 “Kansi na bilumbu yina, na nima ya mpasi yina, ntangu ta kuma mudidi, ngonda ta pesa ve nsemo na yo, 25 bambwetete ta katuka na zulu mpi ta kwisa kubwa, mpi bangolo yina kele na zulu ta nikana. 26 Ebuna bo ta mona Mwana ya muntu ke kwisa na kati ya matuti ti ngolo ya nene mpi nkembo. 27 Mpi na nima yandi ta tinda bawanzio mpi ta vukisa bantu yina yandi me solaka katuka na mipepe iya, katuka na nsuka ya ntoto tii na nsuka ya zulu. 28 “Ntangu yai beno longuka mbandu yai ya nti ya bafige: Kaka ntangu lutangu na yo ya mpa ke kumaka pete-pete mpi ke basisaka matiti na yo, beno ke zabaka nde nsungi ya mvula me finama. 29 Mutindu mosi, ntangu beno ta mona mambu yai ke salama, beno zaba nde yandi kele pene-pene na bakielo. 30 Ya kieleka mono ke tubila beno nde mbandu yai ta luta ve ata fioti na ntwala nde mambu yai yonso kusalama. 31 Zulu ti ntoto ta luta, kansi bangogo na mono ta luta ve. 32 “Sambu na kilumbu to ngunga yina, ata muntu mosi ve me zaba yo, yo vanda bawanzio na zulu to Mwana kansi kaka Tata. 33 Beno keba, beno bikala ya kusikama, sambu beno me zaba ve ntangu yina

85

Mafuta ya nsudi kitoko. Bo me yekula Yezu

ntangu ya bo me tulaka ta bwa. 34 Yo kele bonso muntu mosi ya ke sala nzietelo na insi ya nzenza yina bikaka nzo na yandi mpi pesaka kiyeka na bampika na yandi, yandi pesaka konso muntu kisalu na yandi, mpi yandi pesaka muntu ya ke kengilaka kielo ntuma ya kulanda na kukengila. 35 Yo yina, beno landa na kukengila sambu beno me zaba ve ntangu yina Mfumu ya nzo ta kwisa, kana na nkokila to na midi ya mpimpa to na nsusu ya ntete to na suka-suka, 36 na mpila nde ntangu yandi ta kwisa na kintulumukina, yandi kuta beno ve beno ke lala. 37 Kansi mambu ya mono ke tubila beno, mono ke tubila yo bantu yonso: Beno landa na kukengila.” Ntangu yai, Paki mpi Nki14 nsi ya Mampa ya Kukonda Levire zolaka kusalama na nima ya

MARKO 13:34–14:13

ngo yina na bansukami!” Mpi bo wilaka yandi makasi mingi. 6 Kansi Yezu tubaka nde: “Beno bika yandi. Sambu na nki beno ke sosa kuyangisa yandi? Yandi me sadila mono diambu mosi ya mbote. 7 Sambu beno kele ntangu yonso ti bansukami ti beno, mpi konso ntangu yina beno me zola, beno lenda sadila bo ntangu yonso mambu ya mbote, kansi beno ke vandaka ve ti mono ntangu yonso. 8 Yandi me sala yina yandi lendaka kusala; yandi me tula na ntwala mafuta ya nsudi ya kitoko na nitu na mono sambu na kuzikama na mono. 9 Ya kieleka mono ke tubila beno nde: Na bisika yonso yina bo ta samuna nsangu ya mbote na nsi-ntoto ya mvimba, bo ta tubila mpi diambu ya nkento yai me sala sambu na kuyibuka yandi.” 10 Ebuna Yudasi Iskariote, mosi na kati ya bantumwa kumi na zole, kwendaka na bamfumu ya banganga-nzambi sambu na kuyekudila bo Yezu. 11 Ntangu bo waka yo, bo sepelaka mpi bo silaka na kupesa yandi mbongo ya kibende.1 Yo yina, yandi yantikaka kusosa mutindu ya kuyekula yandi na ntangu ya mbote. 12 Ebuna, na kilumbu ya ntete ya mampa ya kukonda levire, ntangu bo vandaka ti kikalulu ya kutambika kimenga ya Paki, balongoki na yandi tubilaka yandi nde: “Na wapi nge ke zola nde beto kwenda kuyidikila nge kisika sambu nge dia Paki?” 13 Ebuna yandi tindaka zole na kati ya balongoki na yandi mpi tubilaka bo nde: “Beno kwenda na mbanza, mpi muntu mosi ya ke nata dibungu ya masa ta kutana

bilumbu zole. Ebuna bamfumu ya banganga-nzambi ti bansekudi vandaka kusosa mutindu ya kukanga yandi na mayele ya mbi mpi kufwa yandi, 2 sambu bo vandaka kutuba mbala na mbala nde: “Na nkinsi ve; mbala ya nkaka bantu lenda sala mavwanga.” 3 Ntangu yandi vandaka na Betania, mpi me fonga sambu na kudia na nzo ya Simoni muntu ya maladi ya lepre, nkento mosi kwisaka ti mulangi ya albatre yina vandaka ti mafuta ya nsudi ya kitoko, nardi ya kieleka, ya ntalu mingi. Yandi kangulaka mulangi yina ya albatre mpi yantikaka kutiamuna yo na ntu ya Yezu. 4 Ebuna, bankaka vandaka kutubana bo na bo ti makasi nde: “Sambu na nki bo me bebisa mafuta yai ya nsudi ya kitoko? 5 Sambu bo lendaka kuteka mafuta yai ya nsudi ya kitoko na ba- Mar 14:111 Mbongo ya bo me salaka na denari kuluta 300 mpi kupesa mbo- kibende ya bo ke bingaka arza.

MARKO 14:14-35

Madia ya Nkokila. Piere me kudikumisa

ti beno. Beno landa yandi, 14 mpi konso kisika yina yandi ta kwenda kukota, beno tuba na munkwanzo nde, ‘Longi me tuba nde: “Wapi suku ya banzenza sambu na mono, kisika mono lenda dia Paki ti balongoki na mono?” ’ 15 Yandi ta songa beno suku mosi ya nene ya zulu, yina kele ti bima yonso mpi yina bo me yidika mbote, mpi beno yidikila beto kuna.” 16 Ebuna balongoki basikaka, bo kotaka na mbanza mpi kutaka mambu kaka mutindu yandi songaka bo mpi bo yidikaka Paki. 17 Ntangu nkokila bwaka, yandi kwisaka ti bantumwa kumi na zole. 18 Mpi ntangu bo vandaka na mesa mpi vandaka kudia, Yezu tubaka nde: “Ya kieleka mono ke tubila beno nde: Muntu mosi na kati na beno yina ke dia ti mono ta yekula mono.” 19 Bo yantikaka kuwa mawa mpi kutubila yandi mosimosi nde: “Yo kele ve mono, mpidina ve?” 20 Yandi tubilaka bo nde: “Yo kele mosi na kati ya bantumwa kumi na zole yina ke tula diboko ti mono na kati ya dilonga mosi. 21 Ya kieleka, Mwana ya muntu ke kwenda, kaka mutindu bo me sonikaka sambu na yandi, kansi mawa sambu na muntu yina ta yekula Mwana ya muntu! Yo zolaka kuvanda mbote mingi sambu na muntu yina kana yandi butukaka ve.” 22 Ntangu bo vandaka kulanda na kudia, yandi bakaka dimpa, salaka kisambu, zengaka yo, pesaka bo yo, mpi tubaka nde: “Beno baka yo; yai ke tendula nitu na mono.” 23 Mpi yandi bakaka dikopa, yandi pesaka matondo, yandi pesaka bo yo, mpi bo yonso nwaka yo. 24 Mpi yandi tubilaka bo nde: “Yai ke tendula menga na mono yina kele ‘menga ya kuwakana,’ yina ta tiamuka sambu na ma-

86

mbote ya bantu mingi. 25 Ya kieleka mono ke tubila beno nde: Mono ta nwa diaka ve ata fioti kima ya me katuka na nti ya vinu tii na kilumbu yina mono ta nwa yo ya mpa na Kimfumu ya Nzambi.” 26 Nsukansuka, na nima ya kuyimba bankunga ya kukumisa Nzambi, bo basikaka mpi kwendaka na Ngumba ya Banti ya Olive. 27 Ebuna Yezu tubilaka bo nde: “Beno yonso ta bula dibaku, sambu bo me sonikaka nde: ‘Mono ta bula ngungudi, ebuna mameme ta panzana.’ 28 Kansi, na nima ya kufutumuka, mono ta kwenda na ntwala na beno na Galilea.” 29 Kansi Piere songaka yandi nde: “Ata kana bantu yonso ya nkaka kubula dibaku, mono ta bula ve dibaku.” 30 Ebuna, Yezu songaka yandi nde: “Ya kieleka mono ke tubila nge nde bubu yai, ee, kaka na mpimpa yai, na ntwala nde nsusu kukokula mbala zole, nge ta buya mono mbala tatu.” 31 Kansi yandi yantikaka kutuba mingi nde: “Kana yo ke lomba nde mono fwa kumosi ti nge, mono ta buya nge ve ata fioti.” Bantu yonso ya nkaka mpi yantikaka kutuba mambu ya mutindu mosi. 32 Ebuna bo kwisaka na kisika mosi ya bo ke bingaka Getsemane, mpi yandi songaka balongoki na yandi nde: “Beno vanda awa ntangu mono ke samba.” 33 Ebuna yandi bakaka Piere, Yakobo, mpi Yoane kumosi ti yandi, mpi yandi yantikaka kuwa mawa mingi mpi kudiyangisa ngolo. 34 Mpi yandi tubilaka bo nde: “Moyo na mono kele na mawa mingi, nkutu tii na lufwa. Beno bikala awa mpi beno landa na kukengila.” 35 Yandi kwendaka mwa-fioti na ntwala, yandi bwaka na ntoto mpi yantikaka kusamba nde kana mpila

87

Yezu ke samba. Bo yonso me tina

vandaka, ngunga yina kuluta ntama ti yandi. 36 Mpi yandi tubaka nde: “Aba, Tata, nge lenda sala mambu yonso; katula dikopa yai na mono. Kansi, mutindu mono ke zola ve, kansi mutindu nge ke zola.” 37 Yandi kwisaka mpi kutaka bo bo ke lala, ebuna yandi tubilaka Piere nde: “Simoni, keti nge ke lala? Keti nge vandaka ve ti ngolo ya kulanda na kukengila ngunga mosi? 38 Beno landa na kukengila mpi beno samba, sambu beno bwa ve na mpukumuna. Ya kieleka, mpeve kele ngolo, kansi nsuni kele ngolo ve.” 39 Yandi kwendaka diaka mpi sambaka, yandi vandaka kutuba mambu ya mutindu mosi. 40 Yandi kwisaka diaka mpi kutaka bo ke lala, sambu meso na bo vandaka kilo, ebuna bo zabaka ve mvutu ya kupesa yandi. 41 Yandi kwisaka mbala ya tatu mpi tubilaka bo nde: “Na ntangu ya mutindu yai beno ke lala mpi beno ke pema! Yo me lunga! Ngunga me lunga! Tala! Bo ke yekula Mwana ya muntu na maboko ya bansumuki. 42 Beno telama; beto kwendeno. Tala! Muntu yina ke yekula mono me kuma pene-pene.” 43 Mpi na mbala mosi, ntangu yandi vandaka kaka kutuba, Yudasi, mosi na kati ya bantumwa kumi na zole, kumaka mpi yandi vandaka kumosi ti kibuka ya bantu yina vandaka ti bambele ya kunwanina mpi banti; bantu tindaka bo kele bamfumu ya banganga-nzambi, bansekudi, mpi bambuta. 44 Muntu yina yekulaka yandi pesaka bo kidimbu mosi yina bo wakanaka, yandi tubaka nde: “Muntu yina mono ta pesa beze, yandi yina; beno kanga yandi, mpi beno kengila yandi mbote-mbote na ntangu beno ke nata yandi.” 45 Yandi kwisaka mbala

MARKO 14:36-57

mosi mpi pusanaka pene-pene na yandi mpi tubaka nde, “Rabi!” mpi yandi pesaka yandi beze na mawete yonso. 46 Ebuna bo simbaka yandi mpi bo kangaka yandi. 47 Kansi, mosi na kati ya bantu yina telamaka pana basisaka mbele na yandi ya kunwanina, bulaka mpika ya nganga-nzambi ya nene mpi zengaka yandi dikutu. 48 Kansi Yezu vutudilaka bo nde: “Keti beno me kwisa ti bambele ya kunwanina mpi banti sambu na kukanga mono bonso nde beno me kwisa kukanga muyibi? 49 Konso kilumbu, mono vandaka ti beno na tempelo sambu na kulonga, ata mpidina beno kangaka mono ve. Kansi, yo kele sambu Masonuku kulungana.” 50 Bo yonso yambulaka yandi mpi tinaka. 51 Kansi, leke mosi ya bakala yantikaka kulanda yandi pene-pene, yandi lwataka lele ya lino ya kitoko na zulu ya nitu na yandi ya kinkonga, mpi bo sosaka kukanga yandi, 52 kansi yandi bikisaka lele na yandi ya lino mpi tinaka kinkonga. 53 Ntangu yai, bo nataka Yezu na nganga-nzambi ya nene, ebuna bamfumu ya banganga-nzambi, bambuta, mpi bansekudi, bo yonso vukanaka. 54 Kansi Piere, vandaka kulanda yandi na mwa kitamina, tii na kibansala ya nganga-nzambi ya nene, mpi yandi vandaka kisika mosi ti bansadi ya nzo mpi vandaka kuyotila tiya. 55 Na ntangu yina, bamfumu ya banganga-nzambi mpi Sanedreni ya mvimba vandaka kusosa kimbangi ya kufundila Yezu sambu na kufwa yandi, kansi bo zwaka ve ata kimbangi mosi. 56 Ya kieleka, bantu mingi vandaka kupesa kimbangi ya luvunu sambu na yandi, kansi bimbangi na bo vandaka kuwakana ve. 57 Diaka,

MARKO 14:58–15:5

Bo me vweza Yezu. Na ntwala ya Pilate

bantu ya nkaka vandaka kutelama mpi kuta kimbangi ya luvunu sambu na yandi, bo vandaka kutuba nde: 58 “Beto waka yandi ke tuba nde, ‘Mono ta bwisa tempelo yai ya bo salaka na maboko, mpi na bilumbu tatu mono ta tunga ya nkaka yina bo me sala ve na maboko.’ ” 59 Kansi ata na diambu yai, kimbangi na bo vandaka kuwakana ve. 60 Nsuka-nsuka, nganga-nzambi ya nene telamaka na kati-kati na bo mpi yulaka Yezu nde: “Keti nge ke vutula ve ata kima mosi? Bantu yai ke funda nge sambu na nki mambu?” 61 Kansi, yandi vandaka kaka pima mpi vutulaka ve ata kima mosi. Nganga-nzambi ya nene yantikaka diaka kuyula yandi mpi tubilaka yandi nde: “Keti nge kele Kristu, Mwana ya Muntu ya Santu?” 62 Ebuna Yezu tubaka nde: “Yo ke mono, mpi beno ta mona Mwana ya muntu me vanda na diboko ya kitata ya ngolo1 mpi ke kwisa ti matuti ya zulu.” 63 Ebuna nganga-nzambi ya nene pasulaka bilele na yandi mpi tubaka nde: “Inki mfunu ya kusosa diaka bambangi? 64 Beno me wa mutindu yandi me vweza. Inki kele nzengolo na beno?” Bo yonso zengilaka yandi nkanu nde yandi fwete fwa. 65 Ebuna bankaka yantikaka kulosila yandi mate, kufika luse na yandi, kubula yandi makofi, mpi kutubila yandi nde: “Bikula!” Na nima ya kubula yandi bambata na luse, bakalaki ya tribinale bakaka yandi. 66 Ebuna, ntangu Piere vandaka na nsi, na kati ya kibansala, mosi na kati ya bana-bankento yina vandaka bansadi ya nganga-nzambi ya nene kwisaka. 67 Ntangu yandi monaka Piere ke yotila tiya, yaMar 14:621 To, “Muntu ya Kuluta Ngolo.”

88

ndi talaka yandi na meso mpi tubaka nde: “Nge mpi, nge vandaka ti muntu yina ya Nazareti, Yezu yai.” 68 Kansi yandi buyaka, mpi tubaka nde: “Mono me zaba yandi ve mpi mono ke bakisa ve mambu ya nge ke tuba,” ebuna yandi kwendaka na nganda pene-pene ya kielo. 69 Kuna ntangu nsadi yango ya nkento monaka yandi, yandi yantikaka diaka kusonga bantu yina telamaka nde: “Muntu yai kele mosi na kati na bo.” 70 Diaka, yandi yantikaka kubuya. Mpi na nima ya mwa ntangu, bantu yina telamaka pana yantikaka kusonga Piere nde: “Ya kieleka nge kele mosi na kati na bo, nkutu nge kele muntu ya Galilea.” 71 Kansi yandi yantikaka kudisinga mpi kudia ndefi nde: “Mono me zaba ve muntu yai ya beno ke tubila!” 72 Mpi na mbala mosi nsusu kokulaka sambu na mbala ya zole, mpi Piere yibukaka mambu yina Yezu songaka yandi nde: “Na ntwala nde nsusu kukokula mbala zole, nge ta buya mono mbala tatu.” Yandi lembaka nitu mpi yantikaka kudila. Mpi na mbala mosi na suka15 suka, bamfumu ya banganga-nzambi ti bambuta mpi bansekudi, nkutu ti Sanedreni ya mvimba, salaka lukutakanu, mpi bo kangaka Yezu bansinga, bo nataka yandi mpi pesaka yandi na maboko ya Pilate. 2 Ebuna Pilate yulaka yandi nde: “Keti nge kele Ntotila ya Bayuda?” Yezu vutudilaka yandi nde: “Nge mosi muntu me tuba yo.” 3 Kansi bamfumu ya banganga-nzambi vandaka kufunda yandi na mambu mingi. 4 Ebuna, Pilate yantikaka kuyula yandi diaka nde: “Keti nge kele ve ti mvutu ya kupesa? Tala mambu mingi ya bo ke fundila nge.” 5 Kansi Yezu pe-

89

Barabasi. Bo me tula yandi na nti

saka ve mvutu ya nkaka, ebuna Pilate yitukaka mingi. 6 Na konso nkinsi, yandi vandaka ti kikalulu ya kubasisila bo muntu mosi ya boloko, yina ya bo vandaka kulomba. 7 Na ntangu yina, muntu mosi ya bo vandaka kubinga Barabasi vandaka na boloko ti bankolami, bayina fwaka muntu ntangu bo kolamaka. 8 Ebuna kibuka ya bantu kwisaka mpi yantikaka kulomba Pilate nde yandi sala mutindu yandi vandaka ti kikalulu ya kusadila bo. 9 Yandi vutudilaka bo nde: “Keti beno ke zola nde mono basisila beno Ntotila ya Bayuda?” 10 Sambu Pilate zabaka nde bamfumu ya banganganzambi pesaka Yezu na maboko na yandi sambu na kimpala. 11 Kansi bamfumu ya banganga-nzambi pusaka kibuka ya bantu na kulomba nde yandi basisila bo Barabasi. 12 Diaka, Pilate vutudilaka bo nde: “Ebuna, inki mono ta sala muntu yina ya beno ke binga nde ntotila ya Bayuda?” 13 Bo tubaka diaka na ndinga ya ngolo nde: “Tula yandi na zulu ya nti!” 14 Kansi Pilate tubilaka bo diaka nde: “Sambu na inki? Inki diambu ya mbi yandi salaka?” Kansi bo bokaka ngolo kuluta nde: “Tula yandi na zulu ya nti!” 15 Ebuna Pilate, sambu yandi zolaka kusepedisa kibuka ya bantu, basisilaka bo Barabasi, mpi na nima ya kubudisa Yezu fimbu, yandi pesaka yandi na maboko ya basoda sambu bo tula yandi na zulu ya nti. 16 Ntangu yai basoda nataka yandi na kati ya kibansala, yina kele na kati ya nzo ya guvernere, mpi bo bingaka kimvuka ya mvimba ya basoda, 17 mpi bo lwatisaka yandi lele mosi ya mbwaki-bule mpi bo tungaka mpu ya kimfumu ya bansende mpi tulaka yo na ntu na yandi.

MARKO 15:6-29

18 Mpi bo yantikaka kupesa yandi mbote nde: “Mbote, Ntotila ya Bayuda!” 19 Diaka, bo vandaka kubula yandi na ntu ti lukengi mpi kulosila yandi mate, mpi bo vandaka kufukama mpi kufukamina yandi. 20 Nsuka-nsuka, ntangu bo manisaka kuseka yandi, bo katulaka yandi lele yina ya mbwaki-bule mpi bo lwatisaka yandi bilele na yandi ya zulu. Ebuna bo nataka yandi na nganda sambu na kutula yandi na zulu ya nti. 21 Diaka, bo bakaka na ngolo muntu mosi ya vandaka kuluta, Simoni ya bwala Sirene, yina katukaka na babwala ya fioti, tata ya Alesandre mpi Rufusi, sambu yandi nata nti ya mpasi ya Yezu. 22 Ebuna bo nataka yandi na kisika ya bo ke bingaka Golgota, yina kana bo balula yo, yo ke tendula, “Kisika ya Mukwa ya Ntu.” 23 Awa bo mekaka na kupesa yandi vinu ya kuvukisa ti mire ya ke lausaka, kansi yandi zolaka ve kunwa yo. 24 Mpi bo tulaka yandi na zulu ya nti mpi bulaka zeke sambu na kukabula bilele na yandi ya zulu sambu na kubaka nzengolo kana nani zolaka kubaka inki. 25 Ntangu yai yo vandaka ngunga ya tatu,1 ebuna bo tulaka yandi na zulu ya nti. 26 Mpi bo sonikaka na zulu diambu yina bo fundilaka yandi: “Ntotila ya Bayuda.” 27 Diaka, bo tulaka miyibi zole na zulu ya banti ti yandi, mosi na diboko na yandi ya kitata mpi mosi na diboko na yandi ya kimama. 28 ——1 29 Mpi bantu yina vandaka kuluta vandaka kufinga Mar 15:251 Pene-pene ya 9:00. 281 Verse yai kele ve na masonama ya Kigreki ya Westcott mpi ya Hort mpi na masonama ya nkaka ya mfunu ya Masonuku ya Kigreki ya Bukristu.

MARKO 15:30-47

Mudidi. Bo me tula yandi na maziamu

90

yandi, kunikisa ba-ntu na bo mpi kutuba nde: “Ee! Nge muntu yina zolaka kubwisa tempelo mpi kutunga yo na bilumbu tatu, 30 kudigulusa na kutulukaka na zulu ya nti ya mpasi.” 31 Mutindu mosi, bamfumu ya banganga-nzambi, kumosi ti bansekudi, vandaka kuseka yandi bo na bo, mpi kutuba nde: “Yandi gulusaka bankaka; yandi lenda ve kudigulusa! 32 Bika nde Kristu, Ntotila ya Izraele, kutuluka ntangu yai na nti ya mpasi na mpila nde beto mona mpi beto kwikila.” Ata bantu yina bo tulaka na zulu ya banti ti yandi vandaka kufinga yandi. 33 Ntangu yo kumaka ngunga ya sambanu,1 mudidi kotaka na insi ya mvimba tii na ngunga ya uvwa.2 34 Mpi na ngunga ya uvwa Yezu bokaka na ndinga ya ngolo nde: “Eli, Eli, lama sabakatani?” yina kana bo balula yo, yo ke tendula: “Nzambi na mono, Nzambi na mono, sambu na nki nge me yambula mono?” 35 Mpi bantu ya nkaka yina telamaka pene-pene, ntangu bo waka mambu yai, bo yantikaka kutuba nde: “Tala! Yandi ke binga Elia.” 36 Ebuna muntu mosi bakaka ntinu, dindisaka kinuka1 na vinu ya ngani, tulaka yo na lukengi, mpi yantikaka kupesa yandi sambu yandi nwa, mpi tubaka nde: “Beno bikisa yandi! Beto tala kana Elia ke kwisa kukulumusa yandi.” 37 Kansi Yezu bokaka ngolo mpi fwaka.1 38 Mpi rido1 ya kisika ya santu pasukaka na bandambu zole banda na zulu tii na nsi. 39 Ebuna, ntangu mfumu ya basoda yina telamaka na ntwala na yandi mo-

naka mambu yina salamaka ntangu yandi fwaka,1 yandi tubaka nde: “Ya kieleka, muntu yai vandaka Mwana ya Nzambi.” 40 Kuvandaka mpi ti bankento yina vandaka me telama mwa ntama mpi ke tala, na kati na bo Maria ya Magdala mpi Maria mama ya Yakobo ya Leke1 ti Yoze, mpi Salome, 41 bayina vandaka kufidisa yandi mpi kusadila yandi ntangu yandi vandaka na Galilea, mpi bankento mingi ya nkaka yina tombukaka kumosi ti yandi na Yeruzalemi. 42 Ntangu yai, sambu yo vandaka nsuka ya nima ya midi mpi sambu yo vandaka Kilumbu ya Kuyilama, disongidila, kilumbu yina kele na ntwala ya Kisabatu, 43 Yozefi ya bwala Arimatea, muntu mosi ya lukumu ya Sanedreni, yina vandaka mpi kuvingila Kimfumu ya Nzambi, kwisaka. Yandi bakaka kikesa ya kukwenda na ntwala ya Pilate mpi lombaka nitu ya Yezu. 44 Kansi Pilate yitukaka mpi kudiyulaka kana yandi lendaka kuvanda dezia ya kufwa, mpi yandi bingaka mfumu ya basoda mpi yulaka yandi kana yandi me fwa dezia. 45 Yo yina, na nima ya kuzikisa diambu yina na mfumu ya basoda, yandi pesaka nswa nde bo pesa Yozefi nitu yango. 46 Yo yina yandi sumbaka lino ya kitoko mpi kulumusaka yandi, ziungaka yandi na lino yina ya kitoko, mpi tulaka yandi na maziamu mosi yina bo timunaka na kati ya matadi, mpi yandi dindumunaka ditadi mosi ya nene tii na kielo ya maziamu. 47 Kansi Maria ya Magdala mpi Maria mama ya Yoze landaka na kutala kisika yina bo tuMar 15:331 Pene-pene ya midi. 332 Penepene ya 15:00. 361 To, “eponze.” 371 To, laka yandi. “pemaka mpema na yandi ya nsuka.” 381 Rido yai vandaka kukabula Kisika ya Kuluta Santu ti Kisika ya Santu.

Mar 15:391 Tala verse 37, noti. “ya Nkufi.”

401 To,

91

Yezu me yita balongoki na Galilea

Ebuna ntangu Kisabatu lutaka, Maria ya Magdala, Maria mama ya Yakobo, mpi Salome sumbaka bima ya nsudi ya kitoko sambu na kwisa kupakula yo na nitu na yandi. 2 Mpi na sukasuka kibeni na kilumbu ya ntete ya mposo, bo kwisaka na maziamu ntangu mwini vandaka me basika. 3 Mpi bo vandaka kutuba bo na bo nde: “Nani ta dindumunina beto ditadi na kielo ya maziamu sambu na kukatula yo?” 4 Kansi ntangu bo talaka, bo monaka nde ditadi vandaka ya kudindumuna, ata yo vandaka nene kibeni. 5 Ntangu bo kotaka na maziamu, bo monaka leke mosi ya bakala me vanda na ndambu ya diboko ya kitata, yandi me lwata mvwela mosi ya mpembe, mpi bo yitukaka. 6 Yandi tubilaka bo nde: “Beno yituka ve. Beno ke sosa Yezu muntu ya Nazareti yina bo tulaka na zulu ya nti. Yandi me futumuka; yandi kele awa ve. Beno tala kisika yina bo tulaka yandi. 7 Kansi beno kwenda; beno zabisa balongoki na yandi mpi Piere nde, ‘Yandi ke kwenda na ntwala na beno na Galilea; beno ta mona yandi kuna, kaka mutindu yandi songaka beno.’ ” 8 Yo yina, ntangu bo basikaka na maziamu, bo tinaka, bo vandaka kutekita mpi kuyituka mingi. Ebuna bo tubilaka ve ata diambu mosi na muntu, sambu bo vandaka na boma.1

16

Mar 16:81 Bamaniskri ya Biblia yina bantu ke tudilaka ntima ke sukaka ti bangogo yina kele na verse ya nana. Kansi, bamaniskri ya nkaka ya ntama kele ti bangogo ya nsuka ya nda yai ya me landa, mpi bamaniskri ya nkaka ya ntama mingi ve kele ti bangogo ya nsuka ya nkufi yina ke landa. Bantu ke monaka ve bangogo ya nsuka yai zole bonso kitini ya Masonuku ya kupemama.

MARKO 16:1-8[20]

BANGOGO YA NSUKAYA NDA 9 Na nima ya kufutumuka na sukasuka na kilumbu ya ntete ya mposo, yandi monanaka ntete na Maria ya Magdala, yina yandi basisaka bademo nsambwadi. 10 Yandi kwendaka mpi pesaka nsangu na bantu yina vandaka ti Yezu, ntangu bo vandaka na mawa mpi kudila. 11 Kansi bo, ntangu bo waka nde yandi me vutuka na luzingu mpi nde Maria monaka yandi, bo kwikilaka ve. 12 Diaka, na nima ya mambu yai, yandi monanaka na mutindu ya nkaka na zole na kati na bo ntangu bo vandaka kutambula, bo vandaka kukwenda na bwala, 13 mpi bo vutukaka mpi bo pesaka nsangu na bankaka. Bo mpi bo kwikilaka bo ve. 14 Kansi na nima yandi monanaka na bantumwa kumi na mosi bo mosi ntangu bo vandaka na mesa, mpi yandi nganinaka bo sambu na kukonda lukwikilu mpi ntima-ngolo na bo sambu bo kwikilaka ve bayina monaka nde yandi me telama ntangu yai na bafwa. 15 Mpi yandi tubilaka bo nde: “Beno kwenda na nsi-ntoto ya mvimba mpi beno samuna nsangu ya mbote na lugangu yonso. 16 Muntu yina ke kwikila mpi ke baka mbotika ta guluka, kansi muntu yina ke kwikila ve bo ta bedisa yandi. 17 Diaka, bidimbu yai ta monana na bantu yina ta kwikila: Na kusadilaka zina na mono, bo ta basisa bademo; bo ta tuba na bandinga; 18 mpi ti maboko na bo bo ta simba banioka; mpi kana bo nwa konso kima yina lenda nata lufwa, yo ta sala bo mbi ve ata fioti. Bo ta tula bambefo maboko, mpi bantu yai ta beluka.” 19 Ebuna, Mfumu Yezu, na nima ya kutuba na bo, bo tombulaka yandi na zulu mpi yandi vandaka na diboko ya kitata ya Nzambi. 20 Yo yina bo basikaka mpi samunaka bisika yonso, mpi Mfumu vandaka kusala ti bo mpi kundimisa nsangu na nzila ya bidimbu yina bo vandaka kusala. BANGOGO YA NSUKAYA NKUFI Kansi mambu yonso yina bo tumaka bo, bo tubilaka yo na bunkufi na bantu yina vandaka pene-pene ya Piere. Diaka, na nima ya mambu yai, Yezu yandi mosi tindaka na nzila na bo banda na esti tii na westi nsangu ya santu mpi yina lenda beba ve ya luguluku ya mvula na mvula.

NSANGU YA MBOTE YA KUSONIKAKA

LUKA Sambu bantu mingi me salaka ngolo na kuvukisa mpi kusonika mambu yina salamaka ya beto ke tudilaka ntima ya mvimba, 2 kaka mutindu bantu yina banda na luyantiku kumaka bamoni-mambu mpi bantu ya ke zabisa nsangu songaka beto mambu yai, 3 mono mpi bakaka lukanu, sambu mono sosaka mambu yonso na busikisiki banda na luyantiku, ya kusonikila nge yo na ndonga kibeni, mfumu Teofile, 4 na mpila nde nge zaba mbote-mbote bukieleka ya mambu yina bo longaka nge na munoko. 5 Na bilumbu ya Erode, ntotila ya Yudea, kuvandaka ti nganganzambi mosi, zina na yandi Zakaria, ya kimvuka ya Abiya, mpi nkento na yandi vandaka mosi na kati ya bana-bankento ya Aroni, mpi zina na yandi vandaka Elizabeti. 6 Bo yonso zole vandaka bantu ya lunungu na meso ya Nzambi sambu bo vandaka kutambula kukonda kifu na kuwakana ti bantuma mpi bansiku yonso ya Yehowa. 7 Kansi bo vandaka ve ti mwana sambu Elizabeti vandaka mukobo, mpi bo yonso zole vandaka ti bamvula mingi kibeni. 8 Ebuna, ntangu yandi vandaka kusala bonso nganga-nzambi na kisalu yina bo pesaka kimvuka na yandi na ntwala ya Nzambi, 9 na kutadila kikalulu ya bo me tulaka sambu na kisalu ya kinganga-nzambi, bo solaka yandi na kupesa ndumbu ntangu yandi kotaka na kisika ya santu ya Yehowa, 10 mpi bantu yonso vandaka kusamba na nganda na ngunga ya kupesa ndumbu. 11 Wanzio ya Yehowa basi-

kilaka yandi, yandi me telama na diboko ya kitata ya mesa-kimenga ya ndumbu. 12 Zakaria kumaka kisaka-saka ntangu yandi monaka yandi, mpi boma simbaka yandi. 13 Kansi, wanzio tubilaka yandi nde: “Zakaria, kuwa boma ve, sambu Nzambi me ndima dodokilu na nge, mpi nkento na nge, Elizabeti, ta butila nge mwana ya bakala, mpi nge fwete pesa yandi zina Yoane. 14 Nge ta yangalala mpi ta vanda na kiese mingi, mpi bantu mingi ta vanda na kiese sambu na kubutuka na yandi, 15 sambu yandi ta vanda muntu ya nene na ntwala ya Yehowa. Kansi yandi fwete nwa ve ata fioti vinu mpi malafu ya ngolo, mpi yandi ta vanda ya kufuluka na mpeve santu banda na ntangu yandi ta butuka, 16 mpi yandi ta vutula bana mingi ya Izraele na Yehowa Nzambi na bo. 17 Diaka, yandi ta kwenda na ntwala na Yandi ti mpeve mpi ngolo ya Elia, sambu na kuvutula bantima ya batata na bana mpi bantu ya kukonda bulemfu na mayele ya bantu ya lunungu sambu na kuyidika bantu sambu na Yehowa, na mpila nde bo vanda ya kuyilama.” 18 Mpi Zakaria tubilaka wanzio nde: “Inki mutindu mono lenda zaba mpenza nde yo ta salama mpidina? Sambu mono kele mununu, mpi nkento na mono kele ti bamvula mingi kibeni.” 19 Wanzio vutudilaka yandi nde: “Mono kele Gabriele, yina ke telamaka na ntwala ya Nzambi, pene-pene na yandi, mpi yandi tindaka mono na kusolula ti nge mpi na kuzabisa nge nsangu ya mbote ya mambu yai.

1

92

93

Elizabeti. Gabriele ke solula ti Maria

20 Kansi nge ta vanda pima mpi ta kuka ve kutuba tii na kilumbu yina mambu yai ta salama, sambu nge me kwikila ve bangogo na mono, yina ta lungana na ntangu na yo ya bo me tulaka.” 21 Na ntangu yina, bantu vandaka kaka kuvingila Zakaria, mpi bo vandaka kuyituka sambu yandi lutisaka ntangu mingi na kisika ya santu. 22 Kansi ntangu yandi basikaka, yandi kukaka ve kutuba na bo, mpi bo bakisaka nde yandi me katuka kumona mbona-meso na kisika ya santu. Yandi landaka kusadila bo bidimbu kansi yandi vandaka kaka kutuba ve. 23 Ebuna, ntangu bilumbu ya kisalu na yandi ya santu sukaka, yandi vutukaka na nzo na yandi. 24 Kansi, na nima ya bilumbu yai, Elizabeti nkento na yandi kumaka na divumu, mpi yandi zingaka na kingenga bangonda tanu, mpi tubaka nde: 25 “Yai kele mutindu Yehowa me sadila mono mambu na bilumbu yai ntangu yandi me tudila mono dikebi sambu na kukatula nsoni na mono na kati ya bantu.” 26 Ntangu divumu na yandi lungisaka bangonda sambanu, Nzambi tindaka wanzio Gabriele na mbanza mosi ya Galilea, zina na yo Nazareti, 27 na mwense mosi yina bakala mosi na zina ya Yozefi ya nzo ya Davidi silaka na makwela, mpi zina ya mwense yango vandaka Maria. 28 Mpi ntangu Gabriele kotaka kisika yandi vandaka, yandi tubaka nde: “Mbote, nkento ya bo me sakumuna mingi kibeni, Yehowa kele ti nge.” 29 Kansi bangogo yina yangisaka yandi mingi, mpi yandi sosaka kubakisa ntendula ya mbote yina. 30 Ebuna wanzio tubilaka yandi nde: “Maria, kuwa boma ve, sambu

LUKA 1:20-41

Nzambi me ndima nge. 31 Tala! nge ta baka divumu mpi ta buta mwana ya bakala, mpi nge fwete pesa yandi zina Yezu. 32 Yandi ta vanda muntu ya nene mpi bo ta binga yandi Mwana ya Muntu ya Kuluta Kuzanguka, mpi Yehowa Nzambi ta pesa yandi kiti ya kimfumu ya tata na yandi Davidi, 33 mpi yandi ta yala bonso Ntotila na zulu ya nzo ya Yakobi kimakulu, mpi Kimfumu na yandi ta vanda ve ti nsuka.” 34 Kansi Maria songaka wanzio nde: “Inki mutindu diambu yai ta salama, sambu mono me vukisaka ve nitu ti bakala?” 35 Wanzio vutudilaka yandi nde: “Mpeve santu ta kwisa na zulu na nge, mpi ngolo ya Muntu ya Kuluta Kuzanguka ta fika nge. Sambu na kikuma yina mpi mwana yina ta butuka bo ta binga yandi muntu ya santu, Mwana ya Nzambi. 36 Tala! mpangi na nge Elizabeti kele mpi na divumu ya mwana ya bakala, na kimununu na yandi, mpi yai kele ngonda ya sambanu ya divumu na yandi, nkento yina bo vandaka kubinga mukobo, 37 sambu kele ve ata ti diambu mosi ya Nzambi ke tubaka yina lenda salama ve.” 38 Ebuna Maria tubaka nde: “Tala! nsadi ya Yehowa! Bika nde yo salama sambu na mono na kuwakana ti mambu ya nge me tuba.” Ebuna wanzio bikisaka yandi. 39 Ebuna Maria telamaka na bilumbu yina mpi salaka nzietelo nswalu na ntoto ya bangumba, na mbanza mosi ya Yuda, 40 mpi yandi kotaka na nzo ya Zakaria mpi pesaka Elizabeti mbote. 41 Ebuna, na ntangu Elizabeti waka mbote ya Maria, mwana yina vandaka na divumu na yandi nikanaka ngolo, mpi Elizabeti fulukaka ti mpeve

LUKA 1:42-68

Maria me kumisa Yehowa. Yoane me butuka

santu 42 mpi tubaka na ndinga ya ngolo nde: “Bo me sakumuna nge mingi na kati ya bankento, mpi bo me sakumuna mbuma ya divumu na nge! 43 Ebuna nki mutindu mono lenda vanda ti dibaku yai ya mbote, mutindu mama ya Mfumu na mono me kwisa kutala mono? 44 Sambu ntangu ndinga ya mbote na nge kotaka na makutu na mono, mwana yina kele na divumu na mono nikanaka ngolo ti kiese mingi. 45 Kiese mpi na nkento yina me kwikila, sambu mambu ya me katuka na Yehowa yina bo songaka yandi ta lungana na mvimba.” 46 Ebuna Maria tubaka nde: “Moyo na mono ke kumisa Yehowa, 47 mpi mpeve na mono lenda kudipimisa ve na kuvanda na kiese mingi sambu na Nzambi Ngulusi na mono 48 sambu yandi me tala mpika na yandi ya nkento, ata yandi kele muntu ya mfunu mingi ve. Sambu tala! banda sesepi yai, bambandu yonso ta binga mono muntu ya kiese 49 sambu Muntu ya ngolo me sala mambu ya nene sambu na mono, mpi zina na yandi kele santu, 50 mpi mvula na mvula, mawa na yandi kele na zulu ya bantu yina ke waka yandi boma. 51 Yandi me sala mambu ya nene ti diboko na yandi; yandi me panza bantu yina kele lulendo na bangindu ya bantima na bo. 52 Yandi me kulumusa bantu ya ngolo na bakiti ya kimfumu mpi me tombula bantu ya kukonda mfunu; 53 yandi me fulusa bantu ya kele na nzala ti bima ya kitoko, mpi yandi me vutula maboko mpamba bantu ya kele ti bimvwama. 54 Yandi me kwisa kusadisa nsadi na yandi Izraele sambu na kuyibuka mawa, 55 kaka mutindu yandi tubaka na

94

ba-nkaka na beto, na Abrahami mpi na nkuna na yandi, kimakulu.” 56 Maria bikalaka ti yandi kiteso ya bangonda tatu, ebuna yandi vutukaka na nzo na yandi. 57 Ebuna ntangu lungaka sambu Elizabeti kubuta, mpi yandi butaka mwana ya bakala. 58 Bamfinangani mpi bantu ya dibuta na yandi waka nde Yehowa me monisila yandi mawa mingi, mpi bo yantikaka kusepela ti yandi. 59 Mpi na kilumbu ya nana, bo kwisaka sambu na kuyotisa mwana yina ya fioti, mpi bo zolaka kupesa yandi zina ya tata na yandi, Zakaria. 60 Kansi, mama na yandi vutulaka nde: “Ve, ata fioti ve! kansi bo fwete binga yandi Yoane.” 61 Yo yina bo tubilaka yandi nde: “Ata muntu mosi ve ya dibuta na nge kele ti zina yai.” 62 Ebuna bo yulaka tata na yandi na bidimbu mutindu yandi zolaka nde bo binga yandi. 63 Yandi lombaka kitini ya dibaya mpi sonikaka nde: “Zina na yandi Yoane.” Ebuna bo yonso yitukaka. 64 Na mbala mosi, munoko na yandi kangukaka mpi ludimi na yandi kangukaka mpi yandi yantikaka kutuba mpi kusakumuna Nzambi. 65 Ebuna boma simbaka bantu yonso yina vandaka kuzinga na nziunga na bo, mpi na ntoto ya mvimba ya bangumba ya Yudea, bantu yantikaka kutubila mambu yai yonso, 66 mpi bantu yonso yina waka yo bumbaka yo na bantima na bo, mpi tubaka nde: “Mwana yai ta vanda nani kibeni?” Sambu diboko ya Yehowa vandaka kibeni ti yandi. 67 Mpi Zakaria, tata na yandi, fulukaka ti mpeve santu, mpi yandi bikulaka nde: 68 “Bika nde Yehowa, Nzambi ya Izraele, kubaka lusakumunu, sambu yandi me tula dikebi na yandi na bantu

95

Mbikudulu sambu na Yoane. Yezu me butuka

na yandi mpi me natila bo luguluku. 69 Mpi yandi me basisila beto kibongo ya luguluku na nzo ya Davidi nsadi na yandi, 70 kaka mutindu yandi tubaka, na munoko ya baprofete na yandi ya santu banda na ntangu ya ntama, 71 na kugulusa beto na maboko ya bambeni na beto mpi ya bantu yonso yina ke mengaka beto, 72 sambu na kumonisila beto mawa sambu na ba-nkaka na beto mpi na kuyibuka kuwakana na yandi ya santu, 73 ndefi yina yandi diaka na Abrahami nkaka na beto, 74 na kupesa beto, na nima ya kugulusa beto na maboko ya bambeni, dibaku ya mbote ya kusadila yandi kisalu ya santu kukonda boma 75 ti kwikama mpi lunungu na ntwala na yandi bilumbu na beto yonso. 76 Kansi sambu na nge, Mwana ya Fioti, bo ta binga nge profete ya Muntu ya Kuluta Kuzanguka, sambu nge ta kwenda na ntwala ya Yehowa sambu na kuyidika banzila na yandi, 77 sambu na kupesa nzayilu ya luguluku na bantu na yandi na nzila ya ndolula ya masumu na bo 78 sambu na mawa ya nene ya Nzambi na beto. Sambu na mawa yai, beto ta mona nsemo ya me katuka na zulu yina ke sema bonso mwini ya sukasuka 79 sambu na kutemuna bantu yina me vanda na mudidi mpi na kizuzi ya lufwa mpi kutwadisa mbote makulu na beto na nzila ya ngemba.” 80 Mwana yango ya fioti vandaka kuyela mpi kukuma ngolo na mpeve,1 mpi yandi vandaka kaka na ntoto ya zelo na zelo tii na kilumbu yina yandi kudimonisaka pwelele na Izraele.

LUKA 1:69–2:13

Ebuna, na bilumbu yina Kaisali Auguste basisaka nsiku sambu ntoto ya mvimba kusonikisa bazina 2 (kusonikisa bazina yai ya ntete salamaka ntangu Kiriniusi vandaka guvernere ya Siria), 3 mpi bantu yonso yantikaka kusala nzietelo sambu na kusonikisa bazina, konso muntu na mbanza na yandi. 4 Yo yina, Yozefi mpi katukaka na Galilea, na mbanza Nazareti, mpi kwendaka na Yudea, na mbanza ya Davidi, ya bo ke bingaka Betelemi, sambu yandi vandaka muntu ya nzo mpi ya dibuta ya Davidi. 5 Yandi kwendaka sambu na kusonikisa zina ti Maria, yina na ntangu yina kumaka dezia nkento na yandi; mpi na ntangu yai yandi vandaka pene-pene ya kubuta. 6 Ntangu bo vandaka kuna, ntangu na yandi ya kubuta lungaka. 7 Mpi yandi butaka mwana ya bakala, mwana ya ntete, mpi yandi ziungaka yandi na lele mpi tulaka yandi na kidikilu sambu suku vandaka ve sambu na bo na kisika yina banzenza ke lalaka. 8 Na teritware yina, kuvandaka mpi ti bangungudi yina vandaka kuzinga na nganda mpi kukengila bibuka na bo na mpimpa. 9 Na mbala mosi, wanzio ya Yehowa telamaka pene-pene na bo, mpi nkembo ya Yehowa semaka na nziunga na bo, mpi bo waka boma mingi. 10 Kansi wanzio tubilaka bo nde: “Beno wa boma ve, sambu mono ke zabisa beno nsangu ya mbote ya kiese mingi yina bantu yonso ta vanda na yo 11 sambu bubu yai, na mbanza ya Davidi, bo me butila beno Ngulusi, yina kele Kristu, Mfumu. 12 Mpi yai kele kidimbu sambu na beno: Beno ta mona mwana ya fioti Lu 1:801 Disongidila, “mabanza mpi bi- ya bo me ziunga na lele mpi me lala na kidikilu.” 13 Na mbala mosi, kalulu.”

2

LUKA 2:14-36

Bo me yotisa Yezu. Simeoni me bikula

bawanzio mingi1 kwisaka kuvukana ti wanzio yina, bo vandaka kukumisa Nzambi mpi kutuba nde: 14 “Nkembo na Nzambi kuna na zulu, mpi na ntoto ngemba na kati ya bantu yina Nzambi ke ndimaka.” 15 Ebuna ntangu bawanzio bikisaka bo mpi vutukaka na zulu, bangungudi yantikaka kutubana bo na bo nde: “Bika beto kwenda na Betelemi mpi beto tala diambu yai ya me salama, yina Yehowa me zabisa beto.” 16 Bo kwendaka nswalu mpi bo monaka Maria ti Yozefi, mpi mwana ya fioti me lala na kidikilu. 17 Ntangu bo monaka yandi, bo zabisaka mambu yina wanzio songaka bo na yina me tala mwana yai ya fioti. 18 Mpi bantu yonso yina waka yitukaka sambu na mambu yina bangungudi songaka bo, 19 kansi Maria yantikaka kubumba mambu yina yonso, mpi kuyindulula ntendula na yo na ntima na yandi. 20 Ebuna bangungudi vutukaka, bo vandaka kukembila Nzambi mpi kukumisa yandi sambu na mambu yonso ya bo waka mpi monaka, kaka mutindu bo songaka bo. 21 Na nima ya bilumbu nana, ntangu kilumbu ya kuyotisa yandi lungaka, bo pesaka yandi zina Yezu, zina yina wanzio pesaka na ntwala nde Maria kubaka divumu. 22 Diaka, ntangu kilumbu ya kukumisa bo bunkete na kuwakana ti Nsiku ya Moize lungaka, bo nataka yandi na Yeruzalemi sambu na kusonga yandi na Yehowa, 23 kaka mutindu bo me sonikaka na Nsiku ya Yehowa: “Konso mwana ya bakala ya ntete bo fwete binga yandi santu sambu na Yehowa.” 24 Mpi bo pesaka kimenga na kuwakana ti

96

mambu yina Nsiku ya Yehowa ke tuba: “Mayembe zole to bana zole ya bapizio.” 25 Ebuna kuvandaka ti bakala mosi na Yeruzalemi zina na yandi Simeoni. Yandi vandaka muntu ya lunungu mpi ya ke waka Nzambi boma, yandi vandaka kuvingila ntangu yina Nzambi ta lembika Izraele, mpi mpeve santu vandaka na zulu na yandi. 26 Diaka, Nzambi monisaka yandi na nzila ya mpeve santu nde yandi zolaka kufwa ve na ntwala ya kumona Kristu ya Yehowa. 27 Na ngolo ya mpeve, yandi kwisaka na tempelo, mpi ntangu bibuti nataka mwana ya fioti Yezu sambu na kusadila yandi mambu yina Nsiku vandaka kulomba, 28 yandi bakaka mwana na maboko na yandi mpi sakumunaka Nzambi mpi tubaka nde: 29 “Ntangu yai, Mfumu ya Me Luta Yonso, nge ke bika mpika na nge kufwa na ngemba na kuwakana ti mambu ya nge tubaka 30 sambu meso na mono me mona nzila yina nge ke sadila sambu na kugulusa, 31 yina ya nge me yidika na meso ya bantu yonso, 32 nsemo sambu na kukatula lele yina ke fika makanda mpi nkembo ya bantu na nge Izraele.” 33 Mpi tata ti mama ya mwana vandaka kaka kuyituka sambu na mambu yina bo vandaka kutuba sambu na yandi. 34 Diaka, Simeoni sakumunaka bo mpi songaka Maria, mama ya mwana nde: “Wa! Mwana yai kele muntu ya bo me ponaka sambu na kubwisa mpi kutedimisa diaka bantu mingi na Izraele mpi sambu na kuvanda kidimbu yina bantu ta vweza 35 (ee, mbele ya nda ya kunwanina ta tobula moyo na nge) sambu bangindu ya Lu 2:131 Na kisina, “basoda mingi ya bantima mingi kumonana.” 36 Ntangu yai, kuvandaka ti zulu.”

97

Ana me tuba. Yezu ke lemfukila bibuti

profete mosi ya nkento, zina na yandi Ana, mwana ya Fanuele, ya dikanda ya Asere. (Nkento yai vandaka ti bamvula mingi kibeni mpi yandi zingaka ti bakala na yandi bamvula nsambwadi na nima ya makwela na bo, 37 yandi vandaka mufwidi mpi vandaka ntangu yai ti bamvula makumi nana na iya.) Yandi vandaka kukonda ve na tempelo ata fioti, yandi vandaka kusala kisalu ya santu mpimpa ti mwini, kubuya madia, mpi kusala badodokilu. 38 Na ngunga yina kibeni, yandi kwisaka pene-pene mpi yantikaka kuvutula matondo na Nzambi mpi kutubila mambu ya me tala mwana yina na bantu yonso yina vandaka kuvingila luguluku ya Yeruzalemi. 39 Ebuna ntangu bo manisaka kusala mambu yonso na kuwakana ti Nsiku ya Yehowa, bo vutukaka na Galilea na mbanza na bo, Nazareti. 40 Mpi mwana yina ya fioti vandaka kuyela mpi kukuma ngolo, yandi vandaka ya kufuluka ti mayele, mpi Nzambi vandaka kaka kundima yandi. 41 Ntangu yai, bibuti na yandi vandaka ti kikalulu ya kukwenda konso mvula na Yeruzalemi sambu na nkinsi ya Paki. 42 Ebuna ntangu yandi kumaka ti bamvula kumi na zole, bo tombukaka na nkinsi mutindu vandaka kikalulu na bo. 43 Ntangu bilumbu lungaka mpi bo vandaka kuvutuka, mwana-bakala yai Yezu bikalaka na Yeruzalemi, mpi bibuti na yandi zabaka yo ve. 44 Sambu bo yindulaka nde yandi vandaka kumosi ti bantu yina vandaka kusala nzietelo ti bo, bo salaka kitamina ya kilumbu ya mvimba mpi na nima bo yantikaka kusosa yandi na kati ya bantu ya dibuta mpi bantu yina bo zabanaka ti bo. 45 Kansi sambu bo monaka

LUKA 2:37–3:2

yandi ve, bo vutukaka na Yeruzalemi mpi sosaka yandi mbote-mbote. 46 Ebuna, na nima ya bilumbu tatu bo monaka yandi na tempelo, yandi me vanda na kati-kati ya balongi, ke widikila bo, mpi ke yula bo bangiufula. 47 Kansi bantu yonso yina vandaka kuwidikila yandi vandaka ntangu yonso kuyituka sambu na mayele na yandi mpi sambu na bamvutu na yandi. 48 Ebuna, ntangu bo monaka yandi, bo yitukaka mingi kibeni, mpi mama na yandi tubilaka yandi nde: “Mwana, sambu na nki nge me sala beto mutindu yai? Tala, tata na nge ti mono, beto me kudiyangisa mingi sambu na kusosa nge.” 49 Kansi yandi tubilaka bo nde: “Sambu na nki beno vandaka kusosa mono? Keti beno zabaka ve nde mono fwete vanda na nzo ya Tata na mono?” 50 Kansi, bo bakisaka ve mambu yina yandi tubilaka bo. 51 Ebuna yandi kulumukaka ti bo mpi vutukaka na Nazareti, mpi yandi landaka na kulemfukila bo. Diaka, mama na yandi vandaka kubumba mbote-mbote mambu yai yonso na ntima na yandi. 52 Mpi Yezu landaka na kuyela na mayele mpi na nitu mpi Nzambi ti bantu vandaka kundima yandi. Na mvula ya kumi na tanu ya luyalu ya Kaisali Tibere, nta3 ngu Ponse Pilate vandaka guvernere ya Yudea, Erode vandaka mfumu ya distrike ya Galilea kansi Filipo mpangi na yandi vandaka mfumu ya distrike ya insi ya Iturea ti ya Trakonite, ebuna Lizaniasi vandaka mfumu ya distrike ya Abilene 2 na bilumbu ya NgangaNzambi ya Nene Ana mpi ya Kaifa, nsangu ya Nzambi kwisaka na Yoane mwana ya Zakaria na ntoto ya zelo na zelo.

LUKA 3:3-21

Yoane ke botika. Ke tubila kukwisa ya Yezu

3 Ebuna yandi kwisaka na insi ya mvimba ya vandaka na nziunga ya Yordani, yandi vandaka kulonga bantu na kubaka mbotika, yina vandaka kidimbu ya kubalula ntima sambu na ndolula ya masumu, 4 kaka mutindu bo me sonikaka na mukanda ya bangogo ya profete Yezaya: “Wa! Muntu mosi ke tuba na ndinga ya ngolo na ntoto ya zelo na zelo nde: ‘Beno yidika nzila ya Yehowa! Beno sungika banzila na yandi. 5 Konso dibengi fwete fuluka, konso ngumba ya nene mpi ya fioti fwete kuma lelensi, banzila ya nioka-nioka fwete kuma banzila ya kusungama, mpi bisika ya mabulumabulu fwete kuma banzila ya mbote, 6 mpi nsuni yonso ta mona nzila yina Nzambi ta sadila sambu na kupesa luguluku.’ ” 7 Yo yina, yandi yantikaka kutubila bibuka ya bantu yina vandaka kukwisa sambu yandi botika bo nde: “Beno bana ya biwuta, nani me kebisa beno na kutina makasi ya Nzambi yina ke kwisa? 8 Yo yina, beno sala mambu yina ke monisa nde beno me balula ntima. Mpi beno yantika ve kutuba na ntima na beno nde, ‘Tata na beto kele Abrahami.’ Sambu mono ke tubila beno nde Nzambi kele ti ngolo ya kubasisila Abrahami bana na matadi yai. 9 Ya kieleka, bo me tula dezia soka na musisa ya banti. Yo yina, konso nti yina ke butaka ve mbuma ya mbote, bo ta zenga yo mpi ta losa yo na tiya.” 10 Mpi bibuka ya bantu vandaka kuyula yandi nde: “Ebuna, inki beto fwete sala?” 11 Yandi vandaka kuvutudila bo nde: “Bika nde muntu yina kele ti bilele zole kukabila muntu yina kele na yo ve ata mosi, mpi bika nde muntu yina kele ti kima ya kudia kusala mutindu mosi.” 12 Ata bakalaki ya mpaku

98

kwisaka sambu na kubaka mbotika, mpi bo tubilaka yandi nde: “Longi, inki beto fwete sala?” 13 Yandi tubilaka bo nde: “Beno lomba ve ata kima mosi na zulu ya ntalu ya mpaku.” 14 Diaka, bantu yina vandaka na kisalu ya kisoda vandaka kuyula yandi nde: “Inki beto fwete sala?” Mpi yandi tubilaka bo nde: “Beno baka ve mbongo ya muntu na kingolo-ngolo to kufunda muntu na mambu ya luvunu, kansi beno sepela na bima ya bo ke pesaka beno.” 15 Ebuna, sambu bantu vandaka kuvingila mpi bo yonso vandaka kuyindula na bantima na bo sambu na Yoane nde, “Ziku yandi lenda vanda Kristu?” 16 Yoane pesaka mvutu, mpi songaka bo yonso nde: “Mono ke botika beno na masa, kansi muntu yina kele ngolo mingi kuluta mono ke kwisa, mono me fwana ve na kukangula nsinga ya basandale na yandi. Yandi ta botika beno na mpeve santu mpi na tiya. 17 Yandi kele ti muyungulu na diboko na yandi sambu na kukatula mvindu yonso na kisika na yandi ya kututila bambuma mpi sambu na kuvukisa ble na nzo na yandi ya kubumba bima, kansi yandi ta yoka bampusu na tiya yina lenda fwa ve.” 18 Yo yina, Yoane mpi pesaka bandongisila mingi ya nkaka mpi landaka na kuzabisa bantu nsangu ya mbote. 19 Kansi Erode mfumu ya distrike, sambu Yoane nganinaka yandi na yina me tala Erodiade, nkento ya mpangi na yandi, mpi na yina me tala mambu yonso ya mbi yina yandi salaka, 20 yikaka diaka diambu yai na mambu yina yonso: Yandi tulaka Yoane na boloko. 21 Ebuna, ntangu bantu yonso bakaka mbotika, Yezu mpi bakaka

99

Ba-nkaka ya Yezu. Yezu me buya madia

mbotika. Mpi ntangu yandi vandaka kusamba, zulu kangukaka, 22 mpi mpeve santu yina monanaka bonso pizio kulumukaka na zulu na yandi, ebuna ndinga mosi katukaka na zulu nde: “Nge kele Mwana na mono, ya mono ke zolaka mingi; mono me ndima nge.” 23 Diaka, Yezu yandi mosi ntangu yandi yantikaka kisalu na yandi, yandi vandaka ti bamvula makumi tatu, mutindu bantu vandaka kuyindula, yandi vandaka mwana ya Yozefi, mwana ya Eli, 24 mwana ya Matati, mwana ya Levi, mwana ya Melki, mwana ya Yanai, mwana ya Yozefi, 25 mwana ya Matatiasi, mwana ya Amosi, mwana ya Nahumi, mwana ya Esli, mwana ya Nagai, 26 mwana ya Mati, mwana ya Matatiasi, mwana ya Semeni, mwana ya Yozeki, mwana ya Yoda, 27 mwana ya Yoanani, mwana ya Reza, mwana ya Zorobabele, mwana ya Shealtiele, mwana ya Neri, 28 mwana ya Melki, mwana ya Adi, mwana ya Kosami, mwana ya Elmadami, mwana ya Ere, 29 mwana ya Yezu, mwana ya Eliezere, mwana ya Yorimi, mwana ya Matati, mwana ya Levi, 30 mwana ya Simeoni, mwana ya Yudasi, mwana ya Yozefi,

31

32

33

34

35

36

37

38

LUKA 3:22–4:2

mwana ya Yonami, mwana ya Eliakimi, mwana ya Melea, mwana ya Mena, mwana ya Matata, mwana ya Natani, mwana ya Davidi, mwana ya Yese, mwana ya Obedi, mwana ya Boazi, mwana ya Salmoni, mwana ya Nashoni, mwana ya Aminadabi, mwana ya Arni, mwana ya Esroni, mwana ya Peresi, mwana ya Yuda, mwana ya Yakobi, mwana ya Izaki, mwana ya Abrahami, mwana ya Tera, mwana ya Nahore, mwana ya Serugi, mwana ya Reu, mwana ya Pelegi, mwana ya Ebere, mwana ya Shela, mwana ya Kainani, mwana ya Arpaksadi, mwana ya Semi, mwana ya Noa, mwana ya Lameki, mwana ya Matuzala, mwana ya Enoki, mwana ya Yaredi, mwana ya Mahalalele, mwana ya Kainani, mwana ya Enosi, mwana ya Seti, mwana ya Adami, mwana ya Nzambi.

Ebuna Yezu, ya kufuluka ti 4 mpeve santu, katukaka na Yordani, mpi mpeve nataka yandi ndambu na ndambu na ntoto ya zelo na zelo 2 bilumbu makumi iya mpi kuna Diabulu mekaka yandi. Diaka, yandi diaka ve ata kima mosi na bilumbu yina, yo yina ntangu bilumbu yango sukaka, yandi waka

LUKA 4:3-24

Satana me meka Yezu. Ke tanga rulo ya Yezaya

nzala. 3 Ebuna Diabulu tubilaka yandi nde: “Kana nge kele mwana ya Nzambi, tuba na ditadi yai yo kuma dimpa.” 4 Kansi Yezu vutudilaka yandi nde: “Bo me sonikaka nde: ‘Muntu fwete zinga na mampa mpamba ve.’ ” 5 Ebuna yandi tombulaka yandi mpi songaka yandi bimfumu yonso ya ntoto ya mvimba na ntangu fioti kibeni. 6 Na nima Diabulu tubilaka yandi nde: “Mono ta pesa nge kiyeka yai yonso mpi nkembo na yo sambu bo me pesaka mono yo, mpi na konso muntu yina mono me zola, mono ke pesaka yo. 7 Yo yina nge, kana nge sambila1 mono, yo yonso ta vanda ya nge.” 8 Yezu vutudilaka yandi nde: “Bo me sonikaka nde: ‘Nge fwete sambila Yehowa Nzambi na nge, mpi yandi mpamba nge fwete sadila kisalu ya santu.’ ” 9 Diaka yandi nataka yandi na Yeruzalemi mpi tedimisaka yandi na zulu ya ludi ya tempelo mpi tubilaka yandi nde: “Kana nge kele mwana ya Nzambi, katuka awa mpi kudilosa na ntoto, 10 sambu bo me sonikaka nde: ‘Yandi ta pesa bawanzio na yandi ntuma sambu na nge, sambu na kutanina nge, 11 mpi bo ta nata nge na maboko na bo sambu dikulu na nge tutana ve ata fioti na ditadi.’ ” 12 Yezu vutudilaka yandi nde: “Yo me tubamaka nde: ‘Nge fwete meka ve Yehowa Nzambi na nge.’ ” 13 Ebuna Diabulu, ntangu yandi manisaka kumekama yonso, bikisaka yandi tii na ntangu ya nkaka ya mbote. 14 Ebuna Yezu vutukaka na Galilea na ngolo ya mpeve. Mpi bansangu ya mbote ya me tala yandi panzanaka na insi yonso ya nziunga. 15 Diaka, yandi yantikaka

100

kulonga na basinagoga na bo mpi bantu yonso vandaka kupesa yandi lukumu. 16 Mpi yandi kwisaka na Nazareti, kisika yandi yelaka, mpi mutindu vandaka kikalulu na yandi na kilumbu ya Kisabatu, yandi kotaka na sinagoga, mpi yandi telamaka sambu na kutanga. 17 Yo yina bo pesaka yandi rulo ya profete Yezaya, mpi yandi kangulaka rulo yango mpi monaka kisika yina bo me sonikaka nde: 18 “Mpeve ya Yehowa kele na zulu na mono sambu yandi tulaka mono mafuta sambu na kuzabisa nsangu ya mbote na bansukami; yandi tindaka mono sambu na kusamuna na bampika nde bo ta baka kimpwanza mpi na bifwa-meso nde bo ta mona diaka, sambu na kukatula na kimpika bantu yina ke mona mpasi, 19 sambu na kusamuna mvula yina Yehowa ke ndima.” 20 Ebuna yandi kangaka rulo, vutulaka yo na nsadi, mpi yandi fongaka, mpi meso ya bantu yonso na sinagoga vandaka kaka na zulu na yandi. 21 Na nima yandi yantikaka kutubila bo nde: “Bubu yai diambu yai ya masonama ya santu ya beno me katuka kuwa me lungana.” 22 Mpi bo yonso yantikaka kupesa kimbangi ya mbote sambu na yandi mpi kuyituka bangogo ya kitoko yina vandaka kubasika na munoko na yandi, mpi bo vandaka kutuba nde: “Yai kele mwana ya Yozefi, mpidina ve?” 23 Yo yina yandi tubilaka bo nde: “Kukonda ntembe beno ta sadila mbandu yai na mono: ‘Munganga, kudibelula nge mosi; mambu ya beto waka yina salamaka na Kapernaumi, sala yo mpi awa na bwala na nge.’ ” Lu 4:71 To, “kusambila mono mbala mo- 24 Kansi yandi tubaka nde: “Ya kieleka mono ke tubila beno nde si.”

101

Na Kapernaumi. Me belula bukilo ya Piere

ata profete mosi ve ke ndimamaka na bwala na yandi. 25 Mu mbandu, mono ke tubila beno kieleka nde: Kuvandaka ti mifwidi mingi ya bankento na Izraele na bilumbu ya Elia ntangu zulu kangamaka bamvula tatu mpi bangonda sambanu, na mpila nde nzala ya ngolo kotaka na insi ya mvimba. 26 Ata mpidina, Elia tindamaka ata na nkento mosi ve na kati ya bankento yina kansi kaka na mufwidi mosi ya nkento na Sarepta na insi ya Sidoni. 27 Diaka, bantu yina vandaka na maladi ya lepre vandaka mingi na Izraele na ntangu ya profete Elisa; kansi bo kumisaka ve ata mosi na kati na bo bunkete, kaka Namani, muntu ya Siria.” 28 Ntangu yai, bantu yonso yina waka mambu yai na sinagoga dasukaka, 29 ebuna bo telamaka mpi nataka yandi nswalu na nganda ya mbanza, mpi bo nataka yandi na nsongi ya ngumba yina bo tungaka mbanza na bo, sambu na kulosa yandi ntu na nsi. 30 Kansi yandi lutaka na kati-kati na bo mpi kwendaka ka yandi. 31 Mpi yandi kulumukaka na Kapernaumi, mbanza mosi ya Galilea. Yandi vandaka kulonga bo na Kisabatu, 32 mpi bo yitukaka mingi kibeni na mutindu na yandi ya kulonga sambu kutuba na yandi vandaka ti kiyeka. 33 Ebuna, na sinagoga, kuvandaka ti bakala mosi ya vandaka ti demo, mpeve mosi ya mbi, mpi yandi bokaka na ndinga ya ngolo nde: 34 “A! Nge Yezu muntu ya Nazareti, nki mambu nge ti beto? Keti nge me kwisa sambu na kufwa beto? Mono me zaba mbotembote nani nge kele: Muntu ya Santu ya Nzambi.” 35 Kansi Yezu nganinaka yo, mpi tubaka nde: “Vanda pima, mpi basika na yandi.”

LUKA 4:25-43

Ebuna na nima ya kulosa bakala yango na ntoto na kati-kati na bo, demo yango basikaka na yandi kukonda kusala yandi mbi. 36 Yo yina, bo yonso yitukaka, mpi bo yantikaka kutubana bo na bo nde: “Yai kutuba ya nki mutindu, sambu ti kiyeka mpi ngolo, yandi ke pesa ntuma na bampeve ya mbi, mpi bo ke basika?” 37 Ebuna nsangu na yandi vandaka kupanzana na bandambu yonso ya insi ya nziunga. 38 Na nima ya kubasika na sinagoga, yandi kotaka na nzo ya Simoni. Ebuna, bukilo ya Simoni ya nkento vandaka kumona mpasi ti fievre ya ngolo, mpi bo lombaka yandi na kusadisa yandi. 39 Yo yina yandi niekaka pene-pene na yandi mpi nganinaka fievre, ebuna yo manaka. Na mbala mosi yandi telamaka mpi yantikaka kusadila bo. 40 Kansi, ntangu mwini yantikaka kudinda, bantu yonso yina vandaka ti bantu ya maladi ya mutindu na mutindu nataka bo na yandi. Yandi vandaka kubelula bo na kutulaka konso muntu na kati na bo maboko. 41 Bademo mpi vandaka kubasika na bantu mingi, kuboka mpi kutuba nde: “Nge kele Mwana ya Nzambi.” Kansi yandi vandaka kunganina bo, yandi vandaka kupesa bo ve nzila nde bo tuba, sambu bo zabaka nde yandi vandaka Kristu. 42 Kansi, ntangu suka tanaka, yandi basikaka mpi kwendaka na kisika mosi ya kingenga. Kansi bibuka ya bantu yantikaka kusosa yandi mpi kwisaka kisika yina yandi vandaka, mpi bo sosaka na kukanga yandi sambu yandi kwenda ve ntama na bo. 43 Kansi yandi tubilaka bo nde: “Na bambanza ya nkaka mpi mono fwete zabisa nsangu ya mbote ya Kimfumu ya

LUKA 4:44–5:18

Bo me kanga bambisi.

Nzambi, sambu mono tindamaka sambu na kikuma yai.” 44 Yo yina, yandi landaka kusamuna na basinagoga ya Yudea. Kilumbu mosi ntangu kibuka 5 ya bantu vandaka kukangamakangama ti yandi mpi kuwidikila ndinga ya Nzambi, yandi telamaka pene-pene ya dizanga ya Genezareti. 2 Mpi yandi monaka bamaswa zole me telama na lweka ya dizanga, kansi balobi-mbisi basikaka na bamaswa yango mpi vandaka kuyobisa babukondi na bo. 3 Yandi kotaka na mosi na kati ya bamaswa yango, yina vandaka ya Simoni, mpi yandi lombaka yandi na kukwenda mwa ntama ti ntoto. Ebuna yandi vandaka, mpi katuka na maswa, yandi yantikaka kulonga bibuka ya bantu. 4 Ntangu yandi manisaka kutuba, yandi tubilaka Simoni nde: “Kwenda kisika yina kele mudindu, mpi beno losa babukondi na beno sambu na kukanga bambisi.” 5 Kansi Simoni vutulaka nde: “Longi, beto salaka ngolo mpimpa ya mvimba mpi beto kangaka kima ve, kansi sambu nge me songa mono, mono ta losa babukondi.” 6 Ntangu bo salaka yo, bo kangaka bambisi ya masa mingi kibeni. Nkutu, babukondi na bo yantikaka kupasuka. 7 Yo yina bo bingaka banduku na bo ya kisalu yina vandaka na maswa ya nkaka sambu na kwisa kusadisa bo, mpi bo kwisaka, mpi bo fulusaka bamaswa yonso zole, na mpila nde bamaswa yantikaka kudinda. 8 Ntangu Simoni Piere monaka diambu yai, yandi bwaka na mabolongo ya Yezu mpi tubaka nde: “Mfumu, katuka na ntwala na mono, sambu mono kele muntu ya masumu.” 9 Sambu na bambisi ya masa yina bo kangaka, yandi ti bantu yonso yina

“Balobi-bantu”

102

vandaka ti yandi yitukaka mingi, 10 mpi yo vandaka mutindu mosi sambu na Yakobo mpi Yoane, bana ya Zebedeo, bayina vandaka kusala ti Simoni. Kansi Yezu tubilaka Simoni nde: “Bika kuwa boma. Banda ntangu yai nge ta kangaka bantu ya moyo.” 11 Ebuna bo vutulaka bamaswa na ntoto, yambulaka bima yonso, mpi landaka yandi. 12 Kilumbu ya nkaka, ntangu yandi vandaka na mosi na kati ya bambanza, tala! muntu mosi ya vandaka ya kufuluka na lepre! Ntangu yandi monaka Yezu, yandi bwaka luse na ntoto, bondilaka yandi mpi tubaka nde: “Mfumu, kana nge me zola, nge lenda kumisa mono bunkete.” 13 Ebuna Yezu tandulaka diboko na yandi, simbaka yandi, mpi tubaka nde: “Mono me zola. Kuma bunkete.” Mpi na mbala mosi lepre na yandi manaka. 14 Mpi yandi pesaka muntu yango bantuma ya kutubila ve ata muntu mosi: “Kansi kwenda mpi kudimonisa na nganga-nzambi, mpi pesa dikabu sambu na kubeluka na nge, kaka mutindu Moize tumaka, sambu na kumonisa bo nde nge me kuma bunkete.” 15 Kansi nsangu ya me tala yandi vandaka kaka kupanzana, mpi bibuka ya nene ya bantu vandaka kuvukana sambu na kuwidikila mpi sambu yandi belula bo na bamaladi na bo. 16 Kansi, yandi vandaka kwenda na bisika ya kingenga mpi kusamba. 17 Kilumbu mosi, yandi vandaka kulonga, mpi Bafarize ti balongi ya Nsiku yina katukaka na babwala yonso ya Galilea, ya Yudea, mpi ya Yeruzalemi vandaka pana, mpi Yehowa pesaka yandi ngolo na yandi sambu na kubelula bantu. 18 Mpi tala! bantu vandaka kunata bakala mosi ya kikata na mbeto, mpi bo vandaka kusosa mpila ya kukoti-

103

Me lolula masumu. Nkinsi ya Levi

sa yandi na kati mpi ya kutula yandi na ntwala ya Yezu. 19 Ebuna sambu bo monaka ve mpila ya kukotisa yandi sambu na kibuka ya bantu, bo mataka na zulu ya ludi, mpi na munoko yina bo salaka na ludi bo kulumusaka yandi ti mbeto na kati-kati ya bantu yina vandaka na ntwala ya Yezu. 20 Mpi ntangu yandi monaka lukwikilu na bo, yandi tubaka nde: “Bakala, masumu na nge me lolulama.” 21 Ebuna, bansekudi ti Bafarize yantikaka kuyindula, mpi kutuba nde: “Muntu yai ya ke tuba mambu ya kuvweza kele nani? Nani lenda lolula masumu katula kaka Nzambi yandi mosi?” 22 Kansi, sambu Yezu bakisaka bangindu na bo, yandi vutudilaka bo nde: “Inki beno ke yindula na bantima na beno? 23 Nki kele pete mingi, kutuba nde, ‘Masumu na nge me lolulama,’ to kutuba nde, ‘Telama mpi tambula’? 24 Kansi, sambu beno zaba nde Mwana ya muntu kele ti kiyeka ya kulolula masumu na ntoto—” yandi tubilaka kikata yina nde: “Mono ke tubila nge nde: Telama, baka mbeto na nge, mpi kwenda na nzo na nge.” 25 Mpi na mbala mosi yandi telamaka na ntwala na bo, bakaka kima yina yandi vandaka kulala na zulu na yo, mpi kwendaka na nzo na yandi, yandi ke kembila Nzambi. 26 Ebuna kiese ya mingi simbaka bo yonso, mpi bo yantikaka kukembila Nzambi, mpi bo waka boma mingi, mpi vandaka kutuba nde: “Beto me mona mambu ya kuyituka bubu yai!” 27 Ebuna, na nima ya mambu yai, yandi basikaka mpi monaka kalaki mosi ya mpaku, zina na yandi Levi, me vanda na biro ya bo ke futaka mpaku, mpi yandi tubilaka yandi nde: “Landa mono.” 28 Mpi

LUKA 5:19-37

yandi bikisaka bima yonso na nima, yandi telamaka mpi landaka yandi. 29 Diaka, Levi sadilaka Yandi nkinsi ya nene na nzo na yandi, mpi kuvandaka ti kibuka mosi ya nene ya bakalaki ya mpaku mpi bantu ya nkaka yina vandaka ti yandi na mesa sambu na kudia. 30 Ebuna Bafarize ti bansekudi na bo yantikaka kubokutila balongoki na yandi, mpi kutuba nde: “Sambu na nki beno ke dia mpi ke nwa ti bakalaki ya mpaku mpi bansumuki?” 31 Yezu vutudilaka bo nde: “Bantu yina kele na mavimpi ya mbote ke vandaka na mfunu ya munganga ve, kansi bayina kele na maladi ke vandaka na mfunu na yandi. 32 Mono kwisaka sambu na kubinga, bantu ya lunungu ve, kansi bansumuki sambu bo balula ntima.” 33 Bo songaka yandi nde: “Balongoki ya Yoane ke buyaka madia mbala na mbala mpi ke salaka badodokilu, mpi balongoki ya Bafarize ke salaka mutindu mosi, kansi balongoki na nge ke diaka mpi ke nwaka.” 34 Yezu tubilaka bo nde: “Beno lenda lomba ve banduku ya bakala yina ke kwela na kubuya madia na ntangu bakala yina ke kwela kele ti bo, mpidina ve? 35 Kansi, bilumbu ke kwisa ntangu bo ta katula kibeni bakala yina ke kwela na kati na bo; ebuna bo ta buya madia na bilumbu yina.” 36 Yandi pesaka bo diaka mbandu mosi: “Ata muntu mosi ve ke zengaka kitende na lele ya mpa mpi ke tungaka yo na lele ya ntama. Kana yandi sala mpidina, kitende ya mpa ta pasula lele ya ntama mpi kitende ya me katuka na lele ya mpa ta fwanana ve ti yina ya ntama. 37 Diaka, ata muntu mosi ve ke tulaka vinu ya mpa na mabungu

LUKA 5:38–6:19

Bafarize ke bokuta. Bazina ya bantumwa

ya ntama ya mpusu ya mbisi. Kana yandi sala mpidina, vinu ya mpa ta pasula mabungu ya mpusu ya mbisi mpi yo ta tiamuka mpi mabungu ta beba. 38 Kansi bo fwete tula vinu ya mpa na mabungu ya mpa ya mpusu ya mbisi. 39 Ata muntu mosi ve yina me nwa vinu ya ntama ke zolaka ya mpa, sambu yandi ke tubaka nde, ‘Ya ntama kele kitoko.’ ” Na Kisabatu mosi, yandi vandaka kuluta na bilanga ya 6 ble, mpi balongoki na yandi vandaka kubuka mpi kudia ba-ntu ya ble, bo vandaka kunika yo na maboko na bo. 2 Ebuna Bafarize ya nkaka tubaka nde: “Sambu na nki beno ke sala mambu yina nsiku ke pesa ve nswa na Kisabatu?” 3 Kansi, Yezu vutudilaka bo nde: “Keti beno me tangaka ntete ve mambu yina Davidi salaka ntangu yandi ti bantu yina vandaka ti yandi waka nzala? 4 Mutindu yandi kotaka na nzo ya Nzambi, bakaka mampa yina bo pesaka na Nzambi, diaka yo mpi pesaka ya nkaka na bantu yina vandaka ti yandi, mampa yina nsiku vandaka kupesa ve nswa ata na muntu mosi na kudia kansi na banganga-nzambi mpamba?” 5 Yandi tubilaka bo diaka nde: “Mwana ya muntu kele Mfumu ya Kisabatu.” 6 Na Kisabatu ya nkaka, yandi kotaka na sinagoga mpi yantikaka kulonga. Mpi kuna kuvandaka ti muntu mosi yina diboko na yandi ya kitata vandaka ya kuyuma. 7 Ebuna bansekudi ti Bafarize vandaka kutala yandi na dikebi yonso sambu na kumona kana yandi zolaka kubelula muntu yina na Kisabatu, sambu na kumona mpila ya kufunda yandi. 8 Kansi, yandi zabaka bangindu na bo, yo yina ya-

104

ndi tubilaka muntu yina ya diboko ya kuyuma nde: “Telama mpi kwisa awa.” Yandi telamaka mpi kwisaka. 9 Ebuna Yezu tubilaka bo nde: “Mono ke yula beno, Keti na Kisabatu nsiku ke pesa nswa ya kusala diambu mosi ya mbote to ya kusala diambu mosi ya mbi, ya kugulusa moyo mosi to ya kufwa yo?” 10 Na nima ya kutala bo yonso ndambu na ndambu, yandi tubilaka muntu yina nde: “Tandula diboko na nge.” Yandi salaka yo, mpi diboko na yandi kumaka diaka mbote. 11 Kansi bo waka makasi mingi, mpi bo yantikaka kutubana bo na bo nki bo lenda sala Yezu. 12 Na bilumbu yina, yandi mataka na ngumba sambu na kusamba, mpi yandi lutisaka mpimpa ya mvimba na kusamba Nzambi. 13 Kansi, ntangu suka tanaka, yandi bingaka balongoki na yandi mpi solaka kumi na zole na kati na bo, yina yandi pesaka mpi zina ya bantumwa: 14 Simoni, yina yandi pesaka mpi zina ya Piere; Andre, mpangi na yandi; Yakobo; Yoane; Filipo; Bartelemi; 15 Matayo; Toma; Yakobo mwana ya Alfeo; Simoni yina bo ke bingaka muntu ya kikesa; 16 Yudasi mwana ya Yakobo; mpi Yudasi Iskariote, yina kumaka muyekudi. 17 Yandi kulumukaka ti bo mpi telamaka na kisika mosi ya lelensi, ebuna kuna kuvandaka ti kibuka mosi ya nene ya balongoki na yandi, mpi bantu mingi ya katukaka na Yudea yonso mpi na Yeruzalemi mpi na insi ya Tire ti Sidoni yina kele pene-pene ya nzadi-mungwa, bayina kwisaka sambu na kuwidikila yandi mpi sambu bo beluka na bamaladi na bo. 18 Ata bantu yina bampeve ya mbi vandaka kumonisa mpasi belukaka. 19 Mpi kibuka yonso ya bantu vandaka kusosa

105

Biese. Mawa. Kusadila bankaka mambu

kusimba yandi sambu ngolo vandaka kubasika na yandi mpi kubelula bo yonso. 20 Ebuna yandi talaka balongoki na yandi mpi yantikaka kutuba nde: “Kiese na beno bansukami, sambu Kimfumu ya Nzambi kele ya beno. 21 “Kiese na beno bantu yina kele na nzala ntangu yai, sambu beno ta fuluka. “Kiese na beno bantu yina ke dila ntangu yai, sambu beno ta seka. 22 “Kiese na beno na ntangu bantu ke menga beno, na ntangu bo ke kula beno, ke finga beno, mpi ke buya zina na beno nde yo kele ya mbi sambu na Mwana ya muntu. 23 Beno sepela na kilumbu yina mpi beno vanda na kiese mingi, sambu matabisi na beno kele nene na zulu, sambu ba-nkaka na bo vandaka kusala baprofete mambu ya mutindu mosi. 24 “Kansi mawa na beno bamvwama, sambu beno ke baka ndembikilu na beno yonso. 25 “Mawa na beno bantu yina kele ya kufuluka ntangu yai, sambu beno ta wa nzala. “Mawa na beno bantu yina ke seka ntangu yai, sambu beno ta wa mawa mpi ta dila. 26 “Mawa ntangu bantu yonso ke tuba mambu ya mbote sambu na beno, sambu mambu ya mutindu yai kele mambu yina ba-nkaka na bo salaka na baprofete ya luvunu. 27 “Kansi mono ke tubila beno bantu yina ke widikila nde: Beno landa na kuzola bambeni na beno, na kusala mambu ya mbote na bantu yina ke mengaka beno, 28 na kusakumuna bantu yina ke singa beno, mpi na kusamba sambu na bantu yina ke finga beno. 29 Muntu yina me bula nge na ditama mosi,

LUKA 6:20-38

pesa yandi mpi yina ya nkaka, mpi muntu yina me baka lele na nge ya zulu, kuyimina yandi ve ata lele ya kati. 30 Pesa na konso muntu yina ke lomba nge, mpi muntu yina ke baka bima na nge, kulomba yo diaka ve. 31 “Diaka, kaka mutindu beno ke zola nde bantu kusadila beno mambu, beno sala mutindu mosi sambu na bo. 32 “Mpi kana beno ke zola bantu yina ke zolaka beno, nki lukumu beno kele na yo? Sambu ata bansumuki ke zolaka bantu yina ke zolaka bo. 33 Mpi kana beno ke sala mambu ya mbote na bantu yina ke sadilaka beno mambu ya mbote, nki lukumu beno kele na yo? Ata bansumuki ke salaka mutindu mosi. 34 Diaka, kana beno ke defisa bantu yina beno ke tula kivuvu nde bo ta vutudila beno, nki lukumu beno kele na yo? Ata bansumuki ke defisaka bansumuki na mpila nde bo baka na nima ntalu yina bo pesaka. 35 Kansi, beno landa na kuzola bambeni na beno mpi na kusala mambu ya mbote mpi na kudefisa kukonda kutula kivuvu nde beno ta baka kima na nima, ebuna matabisi na beno ta vanda nene, mpi beno ta vanda bana ya Muntu ya Kuluta Kuzanguka, sambu yandi kele mbote sambu na bantu ya me konda ntonda mpi bantu ya mbi. 36 Beno landa na kuwila bantu mawa, kaka mutindu Tata na beno ke wilaka bantu mawa. 37 “Diaka, beno bika kusambisa, ebuna bo ta sambisa beno ve ata fioti, mpi beno bika kubedisa, ebuna bo ta bedisa beno ve ata fioti. Beno landa na kuyambula,1 ebuna bo ta yambula beno. 38 Beno vanda ti Lu 6:371 To, “kulolula, ebuna bo ta lolula beno.”

LUKA 6:39–7:6

Nti ke zabanaka na mbuma. Mfumu ya basoda

kikalulu ya kupesa, mpi bantu ta pesa beno. Bo ta tula na poshi1 ya lele na beno kiteso ya mbote, ya bo me niema, ya bo me nikisa, mpi ya me luta ndilu. Sambu bo ta tesila beno na kitesilu yina beno ke tesila bankaka.” 39 Ebuna yandi pesaka bo diaka mbandu mosi: “Kifwa-meso lenda twadisa ve kifwa-meso ya nkaka, mpidina ve? Bo zole ta bwa na dibulu, mpidina ve? 40 Mwana ya nzo-nkanda me luta ve longi na yandi, kansi konso muntu yina bo me longa mbote-mbote ta vanda bonso longi na yandi. 41 Ebuna, sambu na nki nge ke tala mwa-dititi yina kele na disu ya mpangi na nge kansi nge ke mona ve mutandala yina kele na disu na nge mosi? 42 Inki mutindu nge lenda tubila mpangi na nge nde, ‘Mpangi, bika mono katula mwa-dititi yina kele na disu na nge,’ na ntangu nge mosi ke mona ve mutandala yina kele na disu na nge? Muntu ya luvunu! Katula ntete mutandala na disu na nge mosi, ebuna nge ta mona pwelele mutindu ya kukatula mwa-dititi yina kele na disu ya mpangi na nge. 43 “Sambu ata nti mosi ve ya mbote ke butaka mbuma ya mbi, mpi ata nti mosi ve ya mbi ke butaka mbuma ya mbote. 44 Sambu konso nti ke zabanaka na mbuma na yo. Mu mbandu, bantu ke bukaka ve bafige na nti ya bansende, mpi ke katulaka ve bambuma ya vinu na nti ya bansende. 45 Muntu ya mbote ke basisaka mambu ya mbote na kimvwama ya mbote ya ntima na yandi, kansi muntu ya mbi ke basisaka mambu ya mbi na kimvwama na yandi ya mbi, sambu munoko na yandi ke tubaka mambu yina me fuluka na ntima. Lu 6:381 To, “ya ntulu.”

106

46 “Ebuna, sambu na nki beno ke binga mono Mfumu! Mfumu! kansi beno ke sala ve mambu ya mono ke tuba? 47 Konso muntu yina ke kwisa na mono mpi ke wa bangogo na mono mpi ke sadila yo, mono ta songa beno kana yandi me fwanana ti nani: 48 Yandi me fwanana ti muntu mosi yina ntangu yandi me tunga nzo, me timuna mpi me kwenda tii na mudindu mpi me tula fondasio na zulu ya ditadi ya nene. Yo yina, ntangu mvula ya ngolo nokaka, nzadi bulaka nzo yina kansi yo vandaka ve ti ngolo ya kufwana sambu na kunikisa yo, sambu bo tungaka yo mbote. 49 Kansi, muntu yina ke wa mpi ke sala kima ve me fwanana ti muntu mosi yina me tunga nzo na zulu ya ntoto kukonda fondasio. Nzadi bulaka yo, mpi na mbala mosi yo bwaka, mpi kubeba ya nzo yina vandaka nene.” Ntangu yandi manisaka kutu7 ba mambu yina yandi zolaka kutubila bantu, yandi kotaka na Kapernaumi. 2 Ebuna, mpika ya mfumu mosi ya basoda, yina yandi vandaka kuzola mingi, vandaka kubela ngolo mpi yo bikalaka fioti nde yandi fwa. 3 Ntangu yandi waka nsangu ya me tala Yezu, yandi tindilaka yandi bambuta ya Bayuda sambu na kulomba yandi na kukwisa mpi kubelula mpika na yandi. 4 Ebuna bantu yina kwisaka na Yezu yantikaka kubondila yandi ngolo kibeni, mpi kutuba nde: “Yandi me fwana nde nge sadila yandi diambu yai, 5 sambu yandi ke zolaka dikanda na beto mpi yandi muntu me tungilaka beto sinagoga.” 6 Ebuna Yezu kwendaka ti bo. Kansi ntangu yandi kumaka pene-pene ya nzo, mfumu ya basoda tindaka dezia banduku sambu na kusonga yandi nde: “Tata,

107

Mwana ya mufwidi. Yoane ke sosa kuzaba

kudiyangisa ve, sambu mono me fwana ve na kukotisa nge na nzo na mono. 7 Yo yina mono monaka nde mono me fwana ve na kukwisa na nge. Kansi tuba kaka ngogo mosi, mpi bika nde nsadi na mono kubeluka. 8 Sambu mono mpi kele ti bamfumu na zulu na mono, mono kele ti basoda ya kele na nsi ya kiyeka na mono, ebuna mono ke tubaka na mosi nde, ‘Kwenda!’ mpi yandi ke kwendaka, mpi na soda ya nkaka nde, ‘Kwisa!’ mpi yandi ke kwisaka, mpi na mpika na mono nde, ‘Sala diambu yai!’ mpi yandi ke salaka yo.” 9 Ntangu Yezu waka mambu yai, yandi yitukaka sambu na yandi, mpi yandi balukaka na ndambu ya kibuka ya bantu yina vandaka kulanda yandi mpi tubaka nde: “Mono ke tubila beno nde: Mono me mona ve lukwikilu ya nene ya mutindu yai ata na Izraele.” 10 Mpi ntangu bantu yina yandi tindaka vutukaka na nzo, bo monaka mpika yina ti mavimpi ya mbote. 11 Ntangu fioti na nima, yandi kwendaka na mbanza mosi ya bo ke bingaka Naini, mpi balongoki na yandi ti kibuka mosi ya nene ya bantu vandaka kukwenda ti yandi. 12 Ntangu yandi kumaka pene-pene ya kielo ya mbanza, tala! bo vandaka kunata na nganda muntu mosi yina fwaka, mwana mosi kaka ya kubutuka ya mama na yandi. Diaka, mama yina vandaka mufwidi. Kibuka mosi ya nene kibeni ya bantu ya mbanza yina vandaka mpi ti yandi. 13 Mpi ntangu Mfumu monaka yandi, yandi wilaka yandi mawa, mpi tubilaka yandi nde: “Bika kudila.” 14 Ebuna yandi pusanaka mpi simbaka mbeto ya mvumbi, mpi bantu yina vandaka kunata yo telamaka. Na nima yandi tubaka nde: “Mwana ya baka-

LUKA 7:7-24

la, mono ke tubila nge nde: Telama!” 15 Mpi bakala yina fwaka telamaka mpi yantikaka kutuba, mpi Yezu pesaka yandi na mama na yandi. 16 Ebuna boma simbaka bo yonso, mpi bo yantikaka kukembila Nzambi, mpi kutuba nde: “Profete mosi ya nene me basika na kati na beto,” mpi “Nzambi me tula dikebi na yandi na bantu na yandi.” 17 Mpi nsangu yai ya me tala yandi panzanaka na Yudea ya mvimba mpi na insi yonso ya nziunga. 18 Balongoki ya Yoane tubilaka yandi mambu yai yonso. 19 Ebuna, Yoane bingaka zole na kati ya balongoki na yandi mpi tindaka bo na Mfumu sambu na kuyula nde: “Keti nge kele Muntu yina ke kwisa, to keti beto fwete vingila muntu ya nkaka?” 20 Ntangu bantu yango kumaka na kisika na yandi, bo tubaka nde: “Yoane Mbotiki me tinda beto na nge sambu beto yula nge nde, ‘Keti nge kele Muntu yina ke kwisa, to keti beto fwete vingila muntu ya nkaka?’ ” 21 Na ngunga yina, yandi belulaka bantu mingi ya vandaka ti bimbefo, bamaladi ya ngolo, mpi basisaka bampeve ya mbi mpi pesaka bifwa-meso mingi dikabu ya kumona. 22 Yo yina, yandi vutudilaka balongoki zole yina nde: “Beno kwenda kutubila Yoane mambu yina beno me mona mpi me wa: Bifwa-meso ke mona, bantu ya makulu-kifu ke tambula, bantu yina kele na maladi ya lepre ke kuma bunkete, bifwamakutu ke wa, bafwa ke futumuka, mpi nsangu ya mbote ke zabisama na bansukami. 23 Mpi kiese na muntu yina me bula ve dibaku sambu na mono.” 24 Ntangu binati-nsangu ya Yoane kwendaka, Yezu yantikaka kutuba na bibuka ya bantu na yina

LUKA 7:25-43

Muntu ya me luta Yoane. Bantu ya mfuka

me tala Yoane nde: “Beno basikaka sambu na kutala inki na ntoto ya zelo na zelo? Lukengi mosi ya ke nikana-nikana na mupepe? 25 Ebuna, beno basikaka sambu na kutala inki? Muntu mosi ya me lwata bilele ya zulu ya ntalu? Bantu yina ke lwataka bilele ya kitoko mpi ke zingaka na kimvwama ke vandaka na banzo ya bantotila. 26 Kansi, beno basikaka sambu na kutala nki? Profete? Ee, mono ke tubila beno nde, yandi me luta profete. 27 Yai kele muntu yina bo sonikaka sambu na yandi nde: ‘Tala! Mono ke tinda kinati-nsangu na mono na ntwala na nge, yandi ta yidika nzila na nge na ntwala na nge.’ 28 Mono ke tubila beno nde: Na kati ya bantu yina me butukaka na bankento, kele ve ti muntu me luta Yoane na nene, kansi muntu ya fioti na Kimfumu ya Nzambi kele nene kuluta yandi.” 29 (Ntangu bantu yonso mpi bakalaki ya mpaku waka mambu yai, bo tubaka nde Nzambi kele muntu ya lunungu, sambu bo botikaka bo na mbotika ya Yoane. 30 Kansi Bafarize mpi bantu yina zabaka Nsiku mbote-mbote vwezaka ndongisila yina Nzambi pesaka bo, sambu Yoane botikaka bo ve.) 31 “Yo yina, ti nani mono ta fwanisa bantu ya mbandu yai, mpi bo kele bonso banani? 32 Bo kele bonso bana ya fioti ya me vanda na zandu mpi ya ke tubana bo na bo na ndinga ya ngolo mpi yina ke tuba nde: ‘Beto budilaka beno musembu, kansi beno kinaka ve; beto yimbaka bankunga ya mawa, kansi beno dilaka ve.’ 33 Mutindu mosi, Yoane Mbotiki kwisaka, yandi ke dia ve mampa mpi kenwa ve vinu, kansi beno ke tuba nde: ‘Yandi kele ti demo.’ 34 Mwana ya muntu me kwisa, yandi ke dia mpi ke

108

nwa, kansi beno ke tuba nde: ‘Tala! Muntu ya ke diaka mbiki mpi ya ke nwaka vinu mingi, nduku ya bakalaki ya mpaku mpi ya bansumuki!’ 35 Kansi, mayele ke monanaka ya lunungu na bana na yo yonso.” 36 Ebuna, mosi na kati ya Bafarize vandaka kulomba yandi na kudia ti yandi. Yo yina yandi kotaka na nzo ya Mufarize yango mpi vandaka na mesa. 37 Kansi nkento mosi yina zabanaka na mbanza bonso nsumuki waka nde yandi vandaka kudia na nzo ya Mufarize yango, ebuna yandi nataka mulangi ya albatre ya mafuta ya nsudi ya kitoko, 38 mpi yandi telamaka na nima na makulu na yandi, yandi vandaka kudila mpi yantikaka kupodisa makulu ya Yezu ti mansanga na yandi, mpi yandi kusulaka yo ti nsuki ya ntu na yandi. Diaka, yandi pesaka makulu na yandi beze na mawete yonso mpi pakulaka yo mafuta ya nsudi ya kitoko. 39 Ntangu Mufarize yina bingaka yandi monaka yo, yandi kuditubilaka nde: “Muntu yai, kana yandi vandaka profete, yandi zolaka kuzaba nani mpi nkento ya nki mutindu ke simba yandi, nde yandi kele nsumuki.” 40 Kansi Yezu vutudilaka yandi nde: “Simoni, mono kele ti diambu mosi ya kusonga nge.” Yandi tubaka nde: “Longi, tuba yo!” 41 “Bantu zole vandaka na mfuka ya muntu mosi ya ke defisaka mbongo; mosi vandaka ti mfuka ya badenari 500, kansi ya nkaka badenari makumi tanu. 42 Sambu bo vandaka ve ata ti kima ya kufuta mfuka na yandi, yandi lolulaka bo zole na ntima ya mvimba. Ebuna, nani na kati na bo ta zola yandi mingi?” 43 Simoni vutulaka nde: “Mono ke yindula nde yo kele muntu yina yandi lolulaka mfu-

109

Me lolula nkento. Mbandu ya mukuni

ka ya mingi.” Yandi tubilaka yandi nde: “Nge me pesa mvutu ya mbote.” 44 Ebuna yandi balukaka na ndambu ya nkento yina mpi tubilaka Simoni nde: “Keti nge ke mona nkento yai? Mono me kota na nzo na nge; nge me pesa mono ve masa sambu na makulu na mono. Kansi nkento yai me podisa makulu na mono ti mansanga na yandi mpi me kusula yo ti nsuki na yandi. 45 Nge me pesa mono beze ve; kansi nkento yai, banda na ngunga yina mono kotaka awa, yandi me yambula ve kupesa makulu na mono beze na mawete yonso. 46 Nge me pakula ve mafuta na ntu na mono, kansi nkento yai me pakula mafuta ya nsudi ya kitoko na makulu na mono. 47 Yo yina, mono ke tubila nge nde, masumu na yandi, ata yo kele mingi, yo me lolulama sambu yandi zolaka mingi, kansi muntu yina bo me lolula yandi fioti, ke zolaka fioti.” 48 Ebuna yandi tubilaka nkento yina nde: “Masumu na nge me lolulama.” 49 Yo yina, bantu yina vandaka na mesa ti yandi yantikaka kutuba na ntima na bo nde: “Muntu yai ya ke lolula ata masumu kele nani?” 50 Kansi yandi tubilaka nkento yango nde: “Lukwikilu na nge me gulusa nge; kwenda na ngemba.” Ntangu fioti na nima, yandi yantikaka kutambula mbanza na 8 mbanza mpi bwala na bwala, sambu na kusamuna mpi kuzabisa nsangu ya mbote ya Kimfumu ya Nzambi. Bantumwa kumi na zole vandaka ti yandi; 2 bankento ya nkaka yina belukaka na bampeve ya mbi mpi na bamaladi vandaka ti yandi mpi: Maria yina bo vandaka kubinga Maria ya Magdala, yina bademo nsambwadi basikaka na yandi; 3 Yoana nkento ya Kuza, kapita

LUKA 7:44–8:13

ya Erode; Suzana; ti bankento mingi ya nkaka, yina vandaka kusadila bima na bo sambu na kusadila bo. 4 Ebuna, ntangu kibuka mosi ya nene ya bantu vukanaka kumosi ti bantu yina kwendaka ti yandi mbanza na mbanza, yandi tubaka na nsadisa ya mbandu mosi nde: 5 “Muntu mosi ya ke kunaka basikaka sambu na kukuna bankeni na yandi. Ntangu yandi vandaka kukuna, bankeni ya nkaka bwaka na nzila mpi bo niataka yo, mpi bandeke ya zulu diaka yo. 6 Ya nkaka bwaka na zulu ya ditadi ya nene, mpi na nima ya kumena, yo yumaka sambu masa vandaka ve. 7 Ya nkaka diaka bwaka na kati ya bansende, mpi bansende yina yelaka ti yo kangaka yo. 8 Ya nkaka bwaka na ntoto ya mbote, mpi na nima ya kumena, yo butaka mbuma mbala nkama.” Ntangu yandi tubaka mambu yai, yandi tubaka na ndinga ya ngolo nde: “Bika nde muntu yina kele na makutu ya kuwa, yandi wa.” 9 Kansi balongoki na yandi yantikaka kuyula yandi ntendula ya mbandu yai. 10 Yandi tubaka nde: “Nzambi me pesaka beno nswa ya kubakisa binsweki ya santu ya Kimfumu ya Nzambi, kansi sambu na bankaka, yo kele na bambandu na mpila nde, ata bo tala, bo lenda tala kaka mpamba, mpi ata bo wa, bo lenda bakisa ve ntendula. 11 Ebuna, ntendula ya mbandu yango yo yai: Nkeni kele ndinga ya Nzambi. 12 Yina bwaka na nzila kele bantu yina waka ndinga, mpi na nima Diabulu ke kwisa mpi ke katula ndinga na bantima na bo na mpila nde bo kwikila ve mpi bo guluka ve. 13 Yina bwaka na zulu ya ditadi ya nene kele bantu yina, ntangu bo ke wa ndinga, bo

LUKA 8:14-29

Mama, bampangi ya Yezu. Me nganina mupepe

ke yamba yo ti kiese, kansi bo kele ve ti misisa; bo ke kwikila sambu na mwa-ntangu, kansi na nsungi ya kumekama, bo ke yambulaka lukwikilu. 14 Sambu na yina bwaka na kati ya bansende, yo kele bantu yina waka ndinga, kansi sambu basusi, bimvwama, mpi biese ya luzingu yai ke nataka bo, yo ke kangaka bo mpenza mpi bo ke yedisaka ve ata mbuma mosi. 15 Sambu na yina bwaka na ntoto ya mbote, yo kele bantu yina, na nima ya kuwa ndinga ti ntima ya kitoko mpi ya mbote, bo ke simbaka yo na ntima mpi bo ke butaka mbuma ti kukanga-ntima. 16 “Ata muntu mosi ve, na nima ya kupedisa mwinda, ke fikaka yo ti dilonga to ke tulaka yo na nsi ya mbeto, kansi yandi ke tulaka yo na zulu ya kima ya kutudila mwinda na mpila nde bantu yina ke kota kumona nsemo. 17 Sambu kele ve ti kima mosi ya kele ya kubumbana yina ta monana ve mpi kele ve ti kima mosi yina bo me swekaka mbote-mbote yina ta zabana ve ata fioti mpi ta monana ve ata fioti. 18 Yo yina, beno keba na mutindu beno ke widikila, sambu konso muntu yina kele ti bima, bo ta yika yandi bima mingi, kansi konso muntu yina kele na yo ve, bo ta katula yandi ata bima yina yandi ke yindula nde yandi kele na yo.” 19 Ebuna, mama na yandi ti bampangi na yandi kwisaka na yandi, kansi bo kukaka ve kukuma kisika yandi vandaka sambu na kibuka ya bantu. 20 Yo yina bo tubilaka yandi nde: “Mama na nge ti bampangi na nge me telama na nganda, bo ke zola kumona nge.” 21 Yandi vutudilaka bo nde: “Mama na mono mpi bampangi na mono kele bantu yina ke waka ndinga ya Nzambi mpi ke sadilaka yo.”

110

22 Kilumbu mosi, yandi ti balongoki na yandi kotaka na maswa, mpi yandi tubilaka bo nde: “Beto sabukeno na simu ya nkaka ya dizanga.” Ebuna bo kwendaka. 23 Kansi ntangu bo vandaka kukwenda, yandi lalaka. Ebuna mupepe mosi ya ngolo bulaka na dizanga, masa yantikaka kufuluka na maswa, mpi bo vandaka na kigonsa. 24 Nsuka-nsuka bo kwendaka mpi tedimisaka yandi, bo tubaka nde: “Longi, Longi, beto ke zola kufwa!” Ntangu yandi telamaka mpenza, yandi nganinaka mupepe mpi kitembo ya ngolo, mpi yo lembamaka, ebuna pima kotaka. 25 Na nima, yandi tubilaka bo nde: “Lukwikilu na beno kele na wapi?” Kansi bo fulukaka na boma, mpi yitukaka mingi kibeni, bo vandaka kutubana bo na bo nde: “Muntu yai kele nani kibeni, sambu yandi ke pesa ntuma ata na mipepe mpi na masa, ebuna yo ke lemfukila yandi?” 26 Mpi bo kumaka na insi ya bantu ya Geraza, yina kele na simu ya nkaka ya Galilea. 27 Kansi ntangu Yezu basikaka mpi kumaka na ntoto, muntu mosi ya katukaka na mbanza yina mpi ya vandaka ti bademo kutanaka ti yandi. Banda ntangu mingi, yandi vandaka kulwata ve bilele, mpi yandi vandaka kuzinga ve na nzo, kansi na maziamu. 28 Ntangu yandi monaka Yezu, yandi bokaka mpi bwaka na ntwala na yandi, mpi yandi tubaka na ndinga ya ngolo nde: “Inki mambu nge ti mono, Yezu Mwana ya Nzambi ya Kuluta Kuzanguka? Mono ke bondila nge, kumonisa mono mpasi ve.” 29 (Sambu yandi pesaka mpeve yina ya mbi ntuma ya kubasika na muntu yina. Banda ntama, yo vandaka kukanga yandi ngolo, mpi bo vandaka kuka-

111

Muntu ya kele ti bademo. Nkento me beluka

nga yandi miniololo ti minioti mbala na mbala mpi bo vandaka kukengila yandi, kansi yandi vandaka kuzenga bima yina bo vandaka kukangila yandi mpi demo yina vandaka kunata yandi na bisika ya kingenga.) 30 Yezu yulaka yandi nde: “Zina na nge nani?” Yandi tubaka nde: “Kibuka,” sambu bademo mingi kotaka na yandi. 31 Mpi bo vandaka kubondila yandi na kutinda bo ve na kukwenda na dibulu ya nda. 32 Ebuna kibuka ya bangulu mingi vandaka kudia pana na ngumba, yo yina bo bondilaka yandi na kupesa bo nswa ya kukota na bangulu, mpi yandi pesaka bo nswa. 33 Ebuna bademo basikaka na muntu yina mpi kotaka na bangulu, mpi kibuka ya bangulu katukaka na ngumba mpi kudilosaka na dizanga mpi dindaka. 34 Kansi, ntangu bankengidi ya bangulu monaka mambu yina salamaka, bo tinaka mpi tubilaka yo na bantu yina vandaka na mbanza mpi na babwala ya fioti. 35 Ebuna bantu basikaka sambu na kutala mambu yina salamaka, mpi bo kwisaka na Yezu mpi monaka muntu yina bademo basikaka na yandi, me lwata bilele mpi me kuma ti mabanza ya mbote, me fonga na makulu ya Yezu, ebuna bo waka boma. 36 Bantu yina monaka yo tubilaka bo mutindu muntu yina vandaka ti bademo belukaka. 37 Ebuna bantu yonso yina katukaka na insi ya nziunga ya bantu ya Geraza lombaka Yezu na kukatuka na insi na bo sambu bo vandaka na boma mingi. Na nima yandi kotaka na maswa mpi vutukaka. 38 Muntu yina bademo basikaka na yandi vandaka kubondila yandi na kubikala ti yandi, kansi yandi songaka muntu yango na ku-

LUKA 8:30-47

vutuka, mpi tubaka nde: 39 “Vutuka na nzo na nge, mpi landa na kutubila mambu yina Nzambi me sala sambu na nge.” Yo yina, yandi kwendaka, yandi vandaka kutubila na mbanza ya mvimba mambu yina Yezu salaka sambu na yandi. 40 Ntangu Yezu vutukaka, kibuka ya bantu yambaka yandi na ntima ya mbote, sambu bo yonso vandaka kuvingila yandi. 41 Kansi tala! bakala mosi na zina ya Yairusi kwisaka, mpi bakala yai vandaka ntwadisi ya sinagoga. Yandi bwaka na makulu ya Yezu mpi yantikaka kubondila yandi na kukota na nzo na yandi 42 sambu yandi vandaka ti mwana-nkento mosi kaka ya kubutuka ya vandaka ti bamvula kiteso ya kumi na zole mpi yandi vandaka pene-pene ya kufwa. Ntangu yandi vandaka kukwenda kuna, bibuka ya bantu vandaka kukangama-kangama ti yandi. 43 Mpi nkento mosi vandaka kubasika menga banda bamvula kumi na zole mpi ata muntu mosi ve kukaka na kubelula yandi. 44 Yandi pusanaka na nima ya Yezu mpi simbaka dilenda ya lele na yandi ya zulu, mpi na mbala mosi menga na yandi vandaka kubasika diaka ve. 45 Yo yina Yezu tubaka nde: “Nani me simba mono?” Ntangu bo yonso vandaka kubuya yo, Piere tubaka nde: “Longi, bibuka ya bantu ke ziunga nge mpi ke kangama-kangama ti nge.” 46 Kansi, Yezu tubaka nde: “Muntu mosi me simba mono, sambu mono me zaba nde ngolo me basika na mono.” 47 Sambu yandi bakisaka nde bo monaka yandi, nkento yango kwisaka na matekita mpi fukamaka na ntwala na yandi mpi tubaka na ntwala ya bantu yonso sambu na nki yandi simbaka yandi mpi mutindu yandi

LUKA 8:48–9:12

Mwana ya Yairusi me futumuka. Erode

belukaka na mbala mosi. 48 Kansi yandi songaka nkento yina nde: “Mwana na mono, lukwikilu na nge me belula nge; kwenda na ngemba.” 49 Ntangu yandi vandaka kaka kutuba, mumonisi mosi ya ntwadisi ya sinagoga kwisaka, mpi tubaka nde: “Mwana na nge ya nkento me fwa; kuyangisa diaka Longi ve.” 50 Ntangu yandi waka diambu yai, Yezu vutudilaka yandi nde: “Kuwa boma ve, monisa kaka lukwikilu, ebuna yandi ta guluka.” 51 Ntangu yandi kumaka na nzo, yandi pesaka ve ata muntu mosi nzila ya kukota ti yandi katula kaka Piere, Yoane, Yakobo, mpi tata ti mama ya mwanankento yina. 52 Kansi bantu yonso vandaka kudila mpi kudibula na mawa sambu na yandi. Ebuna yandi tubaka nde: “Beno bika kudila, sambu yandi me fwa ve kansi yandi ke lala mpongi.” 53 Ebuna bo yantikaka kuseka yandi ti kuvweza yonso sambu bo zabaka nde yandi me fwa. 54 Kansi yandi bakaka yandi na diboko, mpi bingaka yandi nde: “Mwana-nkento, telama!” 55 Mpi mpeve na yandi vutukaka, mpi yandi telamaka na mbala mosi, mpi Yezu pesaka ntuma nde bo pesa yandi kima ya kudia. 56 Bibuti na yandi kukaka ve kuyala mawi na bo, kansi yandi songaka bo na kutubila ve ata muntu mosi mambu yina salamaka. Ebuna yandi bingaka bantumwa kumi na zole mpi pesaka 9 bo ngolo ti kiyeka ya kubasisa bade-

112

to dimpa to mbongo ya bibende;1 beno vanda mpi ve ti lele ya nkaka. 4 Kansi na konso kisika ya beno ke kota na nzo mosi, beno bikala kuna tii ntangu beno ta katuka kuna. 5 Mpi konso kisika yina bantu ke yamba beno ve, na ntangu beno ke basika na mbanza yina beno pupula makulu na beno sambu na kukatula mfututu sambu yo vanda kimbangi sambu na bo.” 6 Ebuna bo kwendaka, bo lutaka na teritware yango, bwala na bwala, bo vandaka kuzabisa nsangu ya mbote mpi kubelula na bisika yonso. 7 Ebuna Erode, mfumu ya distrike, waka mambu yonso yina vandaka kusalama, mpi yandi kumaka kisaka-saka kibeni sambu bantu ya nkaka vandaka kutuba nde Yoane me telama na bafwa, 8 kansi bankaka tubaka nde Elia me basika, mpi bankaka diaka tubaka nde mosi na kati ya baprofete ya ntama me futumuka. 9 Erode tubaka nde: “Mono zengaka Yoane ntu. Ebuna, yai nani ya mono ke wa mambu ya mutindu yai?” Yo yina yandi vandaka kusosa kumona Yandi. 10 Ntangu bantumwa vutukaka, bo tubilaka yandi mambu yonso ya bo salaka. Ebuna yandi bakaka bo mpi nataka bo na kingenga na mbanza mosi ya bo ke bingaka Betsaida. 11 Kansi sambu bibuka ya bantu zabaka yo, bo landaka yandi. Mpi yandi yambaka bo na ntima ya mbote mpi yantikaka kutubila bo na yina me tala Kimfumu ya Nzambi, mpi yandi belulaka bantu yina vandaka ti mfunu ya kubeluka. 12 Ebuna kilumbu yantikaka kukuma na nsuka. Yo yina bantumwa kumi na zole kwisaka mpi tubilaka

mo yonso mpi ya kubelula bimbefo. 2 Ebuna yandi tindaka bo na kusamuna Kimfumu ya Nzambi mpi kubelula, 3 mpi yandi tubilaka bo nde: “Beno nata ve ata kima mosi sambu na nzietelo, yo vanda mwa- Lu 9:31 Mbongo ya bo me salaka na kibenti to mwa-saki ya kunatila madia nde ya bo ke bingaka arza.

113

Me disa bantu 5 000. Kudibuya. Lukituku

yandi nde: “Songa kibuka ya bantu na kuvutuka sambu bo kwenda na babwala mpi na babwala ya fioti ya nziunga sambu na kuzwa kisika ya kulala mpi madia, sambu awa beto kele na kisika yina kele ntama ti babwala.” 13 Kansi yandi tubilaka bo nde: “Beno mosi, beno pesa bo kima ya kudia.” Bo tubaka nde: “Beto kele ve ata ti kima mosi katula kaka mampa tanu mpi bambisi ya masa zole, tuba nde beto mosi kukwenda mpi kusumba madia sambu na bantu yai yonso.” 14 Ya kieleka, bo vandaka babakala kiteso ya 5 000. Kansi yandi tubilaka balongoki na yandi nde: “Beno lomba bo na kuvanda na bimvuka, konso kimvuka ti bantu kiteso ya makumi tanu.” 15 Bo salaka mutindu yina mpi lombaka bo yonso na kuvanda. 16 Ebuna yandi bakaka mampa tanu mpi bambisi ya masa zole, yandi talaka na zulu, sakumunaka yo, zengaka yo mpi yantikaka kupesa yo na balongoki sambu bo tula yo na ntwala ya kibuka ya bantu. 17 Ebuna bo yonso diaka mpi fulukaka, mpi bo lokutaka bitini yina bikalaka, yo vandaka bitunga kumi na zole. 18 Na nima, ntangu yandi vandaka kusamba yandi mosi, balongoki kwisaka na yandi na kimvuka, mpi yandi yulaka bo nde: “Bibuka ya bantu ke tuba nde mono kele nani?” 19 Bo vutudilaka yandi nde: “Yoane Mbotiki, kansi bankaka nde Elia, mpi bankaka diaka nde, mosi na kati ya baprofete ya ntama me futumuka.” 20 Ebuna yandi tubilaka bo nde: “Ebuna beno, beno ke tuba nde mono kele nani?” Piere vutulaka nde: “Kristu ya Nzambi.” 21 Na nima, yandi longisilaka bo ngolo mpi pesaka bo ntuma ya kutubila ve ata mu-

LUKA 9:13-31

ntu mosi diambu yai, 22 kansi yandi tubaka nde: “Mwana ya muntu fwete kanga ntima na bampasi mingi, mpi bambuta, bamfumu ya banganga-nzambi, mpi bansekudi ta buya yandi, mpi bo ta fwa yandi mpi yandi ta futumuka na kilumbu ya tatu.” 23 Ebuna yandi tubilaka bo yonso nde: “Kana muntu ke zola kulanda mono, bika nde yandi kudibuya, kubaka nti na yandi ya mpasi konso kilumbu, mpi kulanda mono ntangu yonso. 24 Sambu konso muntu yina ke zola kugulusa moyo na yandi ta vidisa yo, kansi konso muntu yina ke vidisa moyo na yandi sambu na mono kele muntu yina ta gulusa yo. 25 Ya kieleka, inki mambote muntu ta baka kana yandi baka nsi-ntoto ya mvimba kansi yandi kudividisa yandi mosi to mpasi kubwila yandi? 26 Sambu konso muntu yina ke wa mono nsoni mpi ke wa bangogo na mono nsoni, Mwana ya muntu ta wa muntu yai nsoni ntangu yandi ta kwisa na nkembo na yandi mpi na nkembo ya Tata ti ya bawanzio ya santu. 27 Kansi mono ke tubila beno ya kieleka nde: Kele ti bantu ya nkaka na kati ya bantu yina me telama awa yina ta fwa ve tii kuna bo ta mona ntete Kimfumu ya Nzambi.” 28 Ya kieleka, bilumbu kiteso ya nana na nima ya kutuba mambu yai, yandi bakaka Piere, Yoane, ti Yakobo mpi tombukaka na ngumba sambu na kusamba. 29 Mpi ntangu yandi vandaka kusamba, luse na yandi kumaka mutindu ya nkaka mpi bilele na yandi kumaka mpembe kibeni. 30 Diaka, babakala zole vandaka kusolula ti yandi; yo vandaka Moize ti Elia. 31 Bo monanaka ti nkembo mpi yantikaka

LUKA 9:32-48

Ndinga me tuba na zulu. Me basisa bademo

kutubila kukwenda na yandi, yina yo lombaka nde yandi lungisa na Yeruzalemi. 32 Ebuna, Piere ti bantu yina vandaka ti yandi vandaka na mpongi ya ngolo, kansi ntangu bo telamaka, bo monaka nkembo na yandi mpi babakala yina zole me telama ti yandi. 33 Mpi ntangu babakala yai vandaka kukabwana ti yandi, Piere songaka Yezu nde: “Longi, yo kele mbote mutindu beto kele awa, yo yina bika nde beto tunga batenta tatu, mosi sambu na nge, mosi sambu na Moize, mpi mosi sambu na Elia.” Yandi bakisaka ve mambu yina yandi vandaka kutuba. 34 Kansi ntangu yandi vandaka kutuba mambu yai, dituti mosi salamaka mpi yantikaka kufika bo. Ntangu bo kotaka na dituti yango, bo waka boma. 35 Ebuna ndinga mosi basikaka na dituti yango mpi tubaka nde: “Yai kele Mwana na mono, yina ya mono me solaka; beno wila yandi.” 36 Ntangu ndinga yina vandaka kutuba, Yezu bikalaka yandi mosi. Kansi bo vandaka kaka pima mpi bo tubilaka ve ata muntu mosi na bilumbu yina ata diambu mosi na kati ya mambu ya bo monaka. 37 Na kilumbu yina landaka, ntangu bo kulumukaka na ngumba, kibuka mosi ya nene ya bantu kutanaka ti yandi. 38 Kansi bakala mosi na kati ya kibuka ya bantu tubaka na ndinga ya ngolo nde: “Longi, mono ke bondila nge na kutala mwana na mono ya bakala sambu yandi kele mwana na mono mosi kaka ya kubutuka, 39 ebuna mpeve mosi ke bakaka yandi, mpi na mbala mosi yandi ke bokaka, mpi yo ke nikisaka yandi ngolo mpi mafulu-fulu ke basikaka yandi na munoko, yo ke lwadisaka yandi, mpi yo ke bikaka yandi mpenza ve. 40 Mpi mono bondilaka balongoki

114

na nge na kubasisa yo, kansi bo kukaka ve.” 41 Yezu vutulaka nde: “O mbandu ya kukonda lukwikilu mpi ya kubeba, tii nki ntangu mono fwete vanda ti beno mpi kukanga ntima sambu na beno? Nata mwana na nge awa.” 42 Ntangu yandi vandaka kupusana pene-pene, demo bwisaka yandi na ntoto mpi nikisaka yandi ngolo kibeni. Kansi, Yezu nganinaka mpeve yina ya mbi, belulaka mwana yina mpi vutulaka yandi na tata na yandi. 43 Bo yonso yitukaka mingi kibeni sambu na ngolo ya nene ya Nzambi. Ebuna, ntangu bo yonso vandaka kuyituka sambu na mambu yonso yina yandi vandaka kusala, yandi tubilaka balongoki na yandi nde: 44 “Beno widikila na dikebi yonso mpi beno yibuka bangogo yai, sambu bo fwete pesa Mwana ya muntu na maboko ya bantu.” 45 Kansi, bo vandaka kubakisa kaka ve mambu ya yandi vandaka kutuba. Ya kieleka, yo vandaka ya kubumbana sambu na bo na mpila nde bo lendaka ve kubakisa yo, mpi bo vandaka kuwa boma na kuyula yandi na yina me tala mambu yai. 46 Ebuna ntembe basikaka na kati na bo sambu na kuzaba nani vandaka muntu ya kuluta nene na kati na bo. 47 Sambu Yezu zabaka bangindu ya bantima na bo, yandi bakaka mwana mosi ya fioti, tulaka yandi pene-pene na yandi, 48 mpi tubilaka bo nde: “Konso muntu yina ke yamba mwana yai ya fioti sambu na zina na mono ke yamba mpi mono, mpi konso muntu yina ke yamba mono ke yamba mpi Muntu yina tindaka mono. Sambu muntu yina ke kuditwadisa bonso muntu ya fioti na kati na beno yonso yandi muntu kele muntu ya nene.”

115

Me nganina Yakobo, Yoane. Bansadi fioti

49 Yoane vutulaka nde: “Longi, beto monaka muntu mosi ke basisa bademo na kusadilaka zina na nge, mpi beto sosaka kukanga yandi nzila sambu yandi ke landa nge ve ti beto.” 50 Kansi Yezu tubilaka yandi nde: “Beno sosa ve kukanga yandi nzila, sambu muntu yina kele ve mbeni na beno kele sambu na beno.” 51 Sambu bilumbu yina yandi zolaka kutombuka na zulu kumaka kulunga, yandi bakaka lukanu ya ngolo ya kukwenda na Yeruzalemi. 52 Yo yina yandi tindaka binatinsangu na ntwala na yandi. Bo kwendaka mpi kotaka na bwala mosi ya bantu ya Samaria sambu na kuyidika kukwisa na yandi, 53 kansi bo yambaka yandi ve sambu yandi vandaka ti lukanu ya kukwenda na Yeruzalemi. 54 Ntangu balongoki yai Yakobo ti Yoane monaka yo, bo tubaka nde: “Mfumu, keti nge ke zola nde beto tubila tiya na kukulumuka katuka na zulu mpi kufwa bo?” 55 Kansi yandi balukaka mpi nganinaka bo. 56 Ebuna bo kwendaka na bwala ya nkaka. 57 Ntangu bo vandaka kukwenda na nzila, muntu mosi tubilaka yandi nde: “Mono ta landa nge konso kisika yina nge ke kwenda.” 58 Yezu tubilaka yandi nde: “Mikengi ke vandaka ti mabulu mpi bandeke ya zulu ke vandaka ti babuyamba, kansi Mwana ya muntu kele ve ti kisika ya kutula ntu na yandi.” 59 Ebuna yandi tubaka na muntu ya nkaka: “Landa mono.” Muntu yango tubaka nde: “Pesa mono ntete nzila ya kukwenda kuzika tata na mono.” 60 Kansi yandi tubilaka yandi nde: “Bika bafwa bo zika bafwa na bo, kansi nge, kwenda mpi samuna Kimfumu ya Nzambi bisika yonso.” 61 Mpi muntu ya nkaka diaka tubaka nde: “Mono

LUKA 9:49–10:9

ta landa nge, Mfumu, kansi pesa mono ntete nzila ya kusonga bantu ya nzo na mono na kubikala mbote.” 62 Yezu tubilaka yandi nde: “Muntu mosi ve ya me simba kima ya kubundudila ntoto mpi ke tala bima ya me bikala na nima me fwana sambu na Kimfumu ya Nzambi.” Na nima ya mambu yai, Mfu10 mu ponaka balongoki ya nkaka makumi nsambwadi mpi tindaka bo zole-zole na ntwala na yandi na konso mbanza mpi kisika yina yandi mosi zolaka kukwisa. 2 Ebuna yandi yantikaka kutubila bo nde: “Ya kieleka, bambuma ya kukatula kele mingi, kansi bansadi kele fioti. Yo yina, beno bondila Mfumu ya kisalu ya kukatula bambuma na kutinda bansadi na kisalu na yandi ya kukatula bambuma. 3 Beno kwenda. Mono ke tinda beno bonso bana-mameme na kati ya bibulu. 4 Beno nata ve mwa-saki ya kunatila mbongo to mwa-saki ya kunatila madia to basandale, mpi beno yamba ve ata muntu mosi na nzila sambu na kupesa yandi mbote. 5 Na konso kisika ya beno ke kota na nzo mosi, beno tuba ntete nde: ‘Bika nde ngemba kuvanda na nzo yai.’ 6 Mpi kana nduku ya ngemba kele pana, ngemba na beno ta vanda na zulu na yandi. Kansi kana yandi kele ve, yo ta vutuka na beno. 7 Yo yina beno bikala na nzo yina, beno dia mpi beno nwa bima ya bo ta pesa beno, sambu nsadi me fwana na kubaka lufutu na yandi. Beno katuka ve na nzo mosi sambu na kukwenda na nzo ya nkaka. 8 “Diaka, na konso mbanza ya beno ta kota mpi ya bo ta yamba beno, beno dia bima ya bo ta pesa beno 9 mpi beno belula bantu ya maladi ya bwala yango mpi beno

LUKA 10:10-26

Kubwa ya Satana. Bantu ya mayele

landa na kutubila bo nde: ‘Kimfumu ya Nzambi me kuma pene-pene na beno.’ 10 Kansi na konso mbanza ya beno ta kota mpi ya bo ta yamba beno ve, beno basika na banzila na yo ya nene mpi beno tuba nde: 11 ‘Ata putulu yina kangamaka na makulu na beto na mbanza na beno, beto ke pupula yo sambu na kuvutudila beno yo. Kansi, beno vila ve diambu yai, Kimfumu ya Nzambi me kuma pene-pene.’ 12 Mono ke songa beno nde na kilumbu yina, yo ta vanda pete mingi sambu na insi ya Sodome kuluta sambu na mbanza yina. 13 “Mawa na nge, Korazini! Mawa na nge, Betsaida! sambu kana bidimbu ya nkumbwa yina salamaka na beno salamaka na Tire mpi na Sidoni, bo zolaka banda ntama kufonga ti basaki mpi na putulu ya tiya sambu na kusonga nde bo me balula ntima. 14 Yo yina, na Kilumbu ya Kusambisa, yo ta vanda pete mingi sambu na Tire mpi Sidoni kuluta sambu na beno. 15 Mpi nge, Kapernaumi, keti mbala ya nkaka bo ta tombula nge tii na zulu? Nge ta kulumuka tii na Maziamu!1 16 “Muntu yina ke wila beno ke wila mono mpi. Mpi muntu yina ke vweza beno ke vweza mono mpi. Diaka, muntu yina ke vweza mono ke vweza mpi muntu yina tindaka mono.” 17 Ebuna balongoki yina makumi nsambwadi vutukaka ti kiese, mpi tubaka nde: “Mfumu, ata bademo ke lemfukila beto ntangu beto ke sadila zina na nge.” 18 Ebuna yandi songaka bo nde: “Mono me mona Satana me bwa dezia katuka na zulu bonso nzasi. 19 Beno wa! Mono me pesa beno kiyeka ya Lu 10:151 To, “Hadesi.”

116

kuniata na nsi ya makulu na beno banioka ti bankutu1 mpi kiyeka na zulu ya ngolo yonso ya mbeni, mpi ata kima mosi ve ta sala beno mbi. 20 Ata mpidina, beno sepela ve sambu bampeve ke lemfukila beno, kansi beno sepela sambu bo me sonika bazina na beno na zulu.” 21 Kaka na ngunga yina mosi, yandi waka kiese mingi na nsadisa ya mpeve santu mpi tubaka nde: “Tata, Mfumu ya zulu ti ya ntoto, mono ke kumisa nge na ntwala ya bantu sambu nge me bumbaka mbote-mbote mambu yai na bantu ya mayele ti ya ngangu mpi nge me monisaka yo na bana ya fioti. Ya kieleka, Ee Tata, sambu nge ndimaka nde yo vanda mutindu yai. 22 Tata na mono me pesaka mono bima yonso, mpi ata muntu mosi ve kuzaba kana Mwana kele nani katula kaka Tata, mpi ata muntu mosi ve kuzaba kana Tata kele nani katula kaka Mwana mpi konso muntu yina Mwana ke zola kumonisa yandi Tata.” 23 Ebuna yandi balukaka na ndambu ya balongoki mpi tubilaka bo na kingenga nde: “Kiese na meso yina ke mona mambu yina beno ke mona. 24 Sambu mono ke tubila beno nde: Baprofete mingi ti bantotila mingi vandaka na nzala ya kumona mambu ya beno ke mona kansi bo monaka yo ve, mpi ya kuwa mambu ya beno ke wa kansi bo waka yo ve.” 25 Ebuna muntu mosi yina zabaka Nsiku mbote-mbote telamaka sambu na kumeka yandi mpi tubaka nde: “Longi, mono fwete sala nki sambu na kubaka1 luzingu ya mvula na mvula?” 26 Yezu tubilaka yandi nde: “Bo me sonikaka Lu 10:191 To, “binkala-nkala.” kisina, “kubaka difwa.”

251 Na

117

Musamaria ya mbote. Marta, Maria

nki na Nsiku? Inki mutindu nge ke tangaka?” 27 Yandi vutulaka nde: “ ‘Nge fwete zola Yehowa Nzambi na nge na ntima na nge yonso, na moyo na nge yonso, na ngolo na nge yonso, mpi na mabanza na nge yonso’ mpi ‘nkweno na nge bonso nge mosi.’ ” 28 Yezu tubilaka yandi nde: “Nge me pesa mvutu ya mbote; ‘landa na kusala mutindu yina mpi nge ta baka luzingu.’ ” 29 Kansi sambu yandi zolaka kudimonisa muntu ya lunungu, muntu yango tubilaka Yezu nde: “Nani kibeni kele nkweno na mono?” 30 Yezu vutulaka nde: “Muntu mosi buna katukaka na Yeruzalemi mpi vandaka kukulumuka na Yeriko mpi bwaka na maboko ya miyibi yina botulaka yandi bima yonso, bulaka yandi, mpi kwendaka, bo bikaka yandi pene-pene ya lufwa. 31 Ebuna, kukonda kukana, nganga-nzambi mosi vandaka kukulumuka na nzila yina, kansi ntangu yandi monaka muntu yina, yandi lutaka na simu ya nkaka. 32 Mutindu mosi, Mulevi mosi, ntangu yandi kumaka na kisika yina mpi monaka muntu yina, yandi lutaka na simu ya nkaka. 33 Kansi muntu mosi ya Samaria ya vandaka kuluta na nzila yina kumaka pene-pene na yandi, mpi ntangu yandi monaka yandi, yandi waka mawa. 34 Yo yina yandi pusanaka pene-pene na yandi mpi kangaka bamputa na yandi, tulaka mafuta mpi vinu na zulu na yo. Na nima, yandi tulaka yandi na zulu ya mpunda na yandi mpi nataka yandi na nzo ya banzenza mpi sadisaka yandi. 35 Mpi na kilumbu yina landaka, yandi bakaka badenari zole, pesaka yo na muntu yina ke talaka nzo ya banzenza, mpi tubaka nde, ‘Sadisa yandi, mpi konso kima yina nge ta basi-

LUKA 10:27–11:2

sa na zulu ya mbongo yai, mono ta vutudila nge yo na ntangu mono ta vutuka awa.’ 36 Sambu na nge, nani na kati na bo tatu kudimonisaka nkweno ya muntu yina bwaka na maboko ya miyibi?” 37 Yandi tubaka nde: “Muntu yina wilaka yandi mawa.” Ebuna Yezu tubilaka yandi nde: “Kwenda, nge mpi sala mutindu mosi.” 38 Ebuna, ntangu bo vandaka kukwenda, yandi kotaka na bwala mosi. Awa nkento mosi na zina ya Marta yambaka yandi bonso nzenza na nzo na yandi. 39 Yandi vandaka mpi ti mpangi mosi ya nkento, zina na yandi Maria, yina vandaka na makulu ya Mfumu mpi landaka kuwidikila ndinga na yandi. 40 Kansi, Marta vandaka kudiyangisa sambu na bisalu mingi. Yandi pusanaka pene-pene mpi tubaka nde: “Mfumu, keti yo ke sala nge ata kima ve mutindu mpangi na mono ya nkento me bikisa mono mono mosi na kusala bisalu? Songa yandi na kwisa kusadisa mono.” 41 Mfumu vutudilaka yandi nde: “Marta, Marta, nge ke kudiyangisa mpi ke mona mpasi sambu na mambu mingi. 42 Kansi, mambu fioti kele mfunu, to mosi mpamba. Maria me sola kima ya mbote, mpi bo ta botula yandi yo ve.” yo salamaka nde ya11 Ebuna, ndi vandaka kusamba na kisika mosi buna, mpi ntangu yandi manisaka, mosi na kati ya balongoki na yandi tubilaka yandi nde: “Mfumu, longa beto mutindu ya kusamba, kaka mutindu Yoane mpi longaka balongoki na yandi.” 2 Yo yina yandi tubilaka bo nde: “Konso ntangu ya beno ke samba, beno tuba nde: ‘Tata, bika nde zina na nge kusantisama. Bika nde

LUKA 11:3-22

Landa na kulomba. Belezebule

Kimfumu na nge kukwisa. 3 Pesa beto dimpa na beto ya kilumbu na kiteso yina beto ke na yo mfunu kilumbu yina. 4 Mpi lolula beto masumu na beto, sambu beto mosi mpi ke lolulaka konso muntu yina kele na mfuka na beto, mpi kubika ve nde beto bwa na mpukumuna.’ ” 5 Diaka, yandi tubilaka bo nde: “Yindula nde muntu mosi na kati na beno kele ti nduku mosi mpi yandi me kwenda na nduku yina na midi ya mpimpa mpi me tubila yandi nde, ‘Nduku, defisa mono mampa tatu 6 sambu nduku na mono mosi ya me katuka na nzietelo me kwisa mpi mono kele ve ata ti kima ya kupesa yandi.’ 7 Kansi muntu yango me pesa mvutu na kati ya nzo nde: ‘Bika kuyangisa mono. Kielo kele dezia ya kukanga, mpi bana na mono ya fioti kele ti mono na mbeto; mono lenda telama ve sambu na kupesa nge kima.’ 8 Mono ke tubila beno nde: Ata kana yandi ta telama ve sambu na kupesa yandi konso kima yina sambu yandi kele nduku na yandi, ntembe kele ve nde sambu na kudindamana na yandi ya ngolo, yandi ta telama mpi ta pesa yandi bima ya yandi kele na yo mfunu. 9 Yo yina, mono ke tubila beno nde: Beno landa na kulomba, ebuna bo ta pesa beno; beno landa na kusosa, ebuna beno ta mona; beno landa na kubula na kielo, ebuna bo ta kangudila beno. 10 Sambu konso muntu yina ke lomba ta baka, mpi konso muntu yina ke sosa ta mona, mpi konso muntu yina ke bula na kielo, bo ta kangudila yandi. 11 Ya kieleka, inki tata na kati na beno, kana mwana na yandi kulomba mbisi ya masa, ta pesa yandi nioka na kisika ya mbisi ya masa? 12 To kana yandi lomba mpi diaki, ta pesa

118

yandi nkutu?1 13 Yo yina, kana beno, ata beno kele bantu ya mbi, beno me zaba kupesa makabu ya mbote na bana na beno, beno fwete zaba kibeni nde Tata yina kele na zulu ta pesa mpeve santu na bantu yina ke lombaka yandi yo!” 14 Na nima, yandi vandaka kubasisa demo mosi yina kumisaka muntu mosi baba. Ntangu demo yango basikaka, baba yango tubaka. Mpi bibuka ya bantu yitukaka. 15 Kansi bantu ya nkaka na kati na bo tubaka nde: “Yandi ke basisa bademo na nzila ya Belezebule, mfumu ya bademo.” 16 Kansi, bankaka, sambu na kumeka yandi, yantikaka kusosa nde yandi songa bo kidimbu mosi ya me katuka na zulu. 17 Sambu yandi zabaka bangindu na bo, yandi tubilaka bo nde: “Konso kimfumu yina kele ya kukabwana na kati na yo ke fwaka, mpi nzo yina kele ya kukabwana na kati na yo ke bwaka. 18 Yo yina kana Satana mpi me kabwana na kati na yandi, inki mutindu kimfumu na yandi ta zinga? Sambu beno ke tuba nde mono ke basisa bademo na nzila ya Belezebule. 19 Kana mono ke basisaka bademo na nzila ya Belezebule, bana na beno ke basisaka bo na nzila ya nani? Sambu na kikuma yai, bo ta vanda bazuzi na beno. 20 Kansi kana mono ke basisa bademo na nzila ya musapi ya Nzambi, yo ke songa nde Kimfumu ya Nzambi me kumina beno na kintulumukina. 21 Kana muntu mosi ya ngolo, ya kele ti binwaninu ya me fwana ke kengila nzo na yandi, bima na yandi ke vandaka na lutaninu. 22 Kansi ntangu muntu mosi ya me luta yandi na ngolo me kwisa kunwanisa yandi mpi me nunga yandi, muntu yina ta boLu 11:121 To, “kinkala-nkala.”

119

Kidimbu ya Yonasi. Disu ke tala kima mosi

tula binwaninu na yandi yonso ya yandi vandaka kutudila ntima, mpi yandi ta kabisa bima yina yandi me botula yandi. 23 Muntu yina kele ve na lweka na mono kele mbeni na mono, mpi muntu yina ke vukisa ve ti mono ke panza. 24 “Ntangu mpeve mosi ya mbi ke basikaka na muntu, yo ke lutaka na bisika ya kukonda masa sambu na kusosa kisika ya kupema, mpi kana yo me mona ve ata kisika mosi, yo ke tubaka nde, ‘Mono ta vutuka na nzo na mono kisika mono basikaka.’ 25 mpi ntangu yo ke kumaka, yo ke kutaka nzo yango, bo me komba yo mpi bo me kumisa yo kitoko. 26 Ebuna yo ke kwendaka kubaka bampeve nsambwadi ya nkaka ya kele mbi kuluta yo, mpi na nima ya kukota na kati, bo ke zingaka kuna. Yo yina, na nsuka muntu yina ke kumaka mbi kuluta mutindu yandi vandaka ntete.” 27 Ebuna, ntangu yandi vandaka kutuba mambu yai, nkento mosi na kati ya kibuka ya bantu tombulaka ndinga mpi tubilaka yandi nde: “Kiese na divumu yina nataka nge mpi na mabele yina nge nwaka!” 28 Kansi yandi tubaka nde: “Ve, kansi, Kiese na bantu yina ke waka ndinga ya Nzambi mpi ke landaka yo!” 29 Ntangu bibuka ya bantu vandaka kuvukana kisika mosi, yandi yantikaka kutuba nde: “Mbandu yai kele mbandu mosi ya mbi; yo ke sosa kidimbu. Kansi bo ta pesa yo ve ata kidimbu mosi katula kaka kidimbu ya Yonasi. 30 Sambu kaka mutindu Yonasi kumaka kidimbu sambu na bantu ya Ninive, mutindu mosi Mwana ya muntu ta vanda mpi kidimbu sambu na mbandu yai. 31 Ntotila-nkento ya sudi ta

LUKA 11:23-40

futumuka na Kilumbu ya Kusambisa ti bantu ya mbandu yai mpi ta bedisa bo, sambu yandi katukaka na nsuka ya ntoto sambu na kwisa kuwa mayele ya Salomo. Kansi awa kele ti muntu mosi ya me luta Salomo. 32 Bantu ya Ninive ta futumuka na Kilumbu ya Kusambisa ti mbandu yai mpi ta bedisa yo sambu bo balulaka ntima na mambu yina Yonasi samunaka. Kansi awa kele ti muntu mosi ya me luta Yonasi. 33 Na nima ya kupedisa mwinda, muntu ke tulaka yo ve na kisika ya kubumbana to na nsi ya kitunga ya kutesila bima, kansi yandi ke tulaka yo na zulu ya kima ya kutudila mwinda na mpila nde bantu yina ke kota kumona nsemo. 34 Mwinda ya nitu kele disu na nge. Kana disu na nge ke tala kima mosi mpamba,1 nitu na nge ya mvimba mpi ke sema, kansi kana yo kele mbi, nitu na nge mpi kele mudidi. 35 Yo yina, keba sambu nsemo yina kele na kati na nge kuvanda ve mudidi. 36 Ebuna, kana nitu na nge ya mvimba kele nsemo mpi ata kitini mosi ve kele mudidi, yo yonso ta vanda nsemo bonso ntangu mwinda ke pesaka nge nsemo na nsemo na yo.” 37 Ntangu yandi manisaka kutuba mambu yai, Mufarize mosi bingaka yandi na kudia na nzo na yandi. Ebuna yandi kotaka mpi vandaka na mesa. 38 Kansi, Mufarize yango yitukaka na kumona nde yandi yobilaka ntete ve na ntwala ya kudia. 39 Kansi Mfumu tubilaka yandi nde: “Beno Bafarize, beno ke yobisaka nganda ya dikopa mpi ya dilonga, kansi na kati beno kele ya kufuluka ti bwimi mpi mambi. 40 Bazoba! Muntu yina Lu 11:341 To, “disu na nge kele ve ya kukabwana.”

LUKA 11:41–12:5

Mawa na Bafarize. Kutita ve bantu

salaka nganda salaka mpi kati, mpidina ve? 41 Ata mpidina, beno pesa bonso makabu ya mawa bima yina kele na kati, ebuna bima na beno yonso ya nkaka ta vanda bunkete. 42 Kansi mawa na beno Bafarize, sambu beno ke pesaka dikumi ya mente ti ya rue mpi ya bandunda yonso ya nkaka, kansi beno ke monaka mpamba lunungu mpi zola ya Nzambi! Yai kele mambu yina yo lombaka nde beno sala kansi ve kumona mpamba mambu yina ya nkaka. 43 Mawa na beno Bafarize, sambu beno ke zolaka bakiti ya ntete na basinagoga mpi bambote na bazandu! 44 Mawa na beno, sambu beno kele bonso maziamu yina ke monanaka ve pwelele, yo yina bantu ke tambulaka na zulu na yo mpi ke zabaka yo ve!” 45 Muntu mosi na kati ya bantu yina zabaka Nsiku mbote-mbote vutudilaka yandi nde: “Longi, ntangu nge ke tuba mambu yai, nge ke finga beto mpi.” 46 Ebuna yandi tubaka nde: “Mawa na beno mpi bantu yina me zaba Nsiku mbotembote, sambu beno ke pesaka bantu bizitu yina kele mpasi na kunata, kansi beno mosi ke simbaka ve bizitu yango ata na musapi mosi! 47 “Mawa na beno, sambu beno ke tungaka maziamu ya baprofete, kansi ba-nkaka na beno fwaka bo! 48 Ya kieleka, beno kele bambangi ya bisalu ya ba-nkaka na beno, ata mpidina beno ke ndimaka bo, sambu bo fwaka baprofete kansi beno ke tunga maziamu na bo. 49 Yo yina, mayele ya Nzambi tubaka mpi nde: ‘Mono ta tindila bo baprofete ti bantumwa, ebuna bo ta fwa mpi ta monisa bankaka na kati na bo mpasi, 50 na mpila nde bo lomba na mbandu yai menga ya baprofete yonso yina me tiamuka-

120

ka banda na luyantiku ya luzingu ya bantu,1 51 banda na menga ya Abele tii na menga ya Zakaria, yina bo fwaka na kati-kati ya mesa-kimenga mpi nzo.’ Ya kieleka, mono ke songa beno nde: Bo ta lomba yo na mbandu yai. 52 “Mawa na beno bantu yina me zaba Nsiku mbote-mbote, sambu beno me katulaka nsapi ya nzayilu; beno mosi kotaka ve, mpi bantu yina vandaka kukota beno kangaka bo nzila!” 53 Yo yina, ntangu yandi basikaka kuna, bansekudi mpi Bafarize yantikaka kubangika yandi na makasi yonso mpi na kuyula-yula yandi bangiufula mingi ya nkaka, 54 bo vandaka kutudila yandi mutambu sambu na kukanga yandi na diambu mosi ya yandi lendaka kutuba. Na ntangu yina, ntangu kibuka ya bantu vukanaka na 12 mafunda mingi kibeni na mpila nde bantu ya nkaka vandaka kuniata bankaka, yandi yantikaka na kutuba ntete na balongoki na yandi nde: “Beno keba na levire ya Bafarize, yina kele luvunu. 2 Kansi kele ve ti kima mosi ya bo me swekaka mbote-mbote yina ta monana ve pwelele mpi kele ve ti kinsweki yina ta zabana ve. 3 Yo yina, konso diambu ya beno ke tuba na mudidi, ta wakana na nsemo, mpi mambu yina beno ke tuba na nsi-nsi na basuku ya nzo na beno, bo ta samuna yo na zulu ya banzo. 4 Diaka, banduku na mono, mono ke tubila beno nde: Beno tita ve bantu yina ke fwaka nitu mpi na nima bo ke kukaka ve kusala ata kima ya nkaka. 5 Kansi mono ta songa beno muntu yina beno fwete tita: Beno tita Lu 11:501 Disongidila, “na ntwala nde Adami ti Eva kubuta bana.”

121

Kundima Kristu. Mvwama na meso ya Nzambi

Muntu yina, na nima ya kufwa muntu, kele ti kiyeka ya kulosa yandi na Gehena.1 Ee, mono ke tubila beno nde, beno tita Muntu yai. 6 Bo ke tekaka tubandeke tanu na mbongo ya bibende zole ya mfunu mingi ve, mpidina ve? Kansi, Nzambi ke vilaka ve ata mosi na kati na yo. 7 Kansi, ata nsuki ya ba-ntu na beno, yandi ke tangaka yo yonso. Beno tita ve; beno kele na mbalu mingi kuluta tubandeke mingi. 8 “Yo yina, mono ke tubila beno nde: Konso muntu yina ke ndima na ntwala ya bantu nde yandi kele na bumosi ti mono, Mwana ya muntu mpi ta ndima na ntwala ya bawanzio ya Nzambi nde yandi kele na bumosi ti yandi. 9 Kansi muntu yina ke buya mono na ntwala ya bantu, mono mpi ta buya yandi na ntwala ya bawanzio ya Nzambi. 10 Mpi konso muntu yina ke tuba diambu mosi ya ke telamina Mwana ya muntu, bo ta lolula yandi, kansi muntu yina ke vweza mpeve santu bo ta lolula yandi ve. 11 Ntangu bo ta nata beno na ntwala ya bantu mingi yina me vukana, ya bantu ya ke salaka na guvernema, mpi ya bamfumu, beno kudiyangisa ve sambu na mutindu yina beno ta vutula to mambu yina beno ta vutula ntangu bo ke sambisa beno to mambu yina beno ta tuba, 12 sambu mpeve santu ta longa beno na ngunga yina kibeni mambu ya beno fwete tuba.” 13 Ebuna, muntu mosi na kati ya kibuka ya bantu tubilaka yandi nde: “Longi, songa mpangi na mono na kukabisa difwa ti mono.” 14 Yandi tubilaka yandi nde: “Nani me tulaka mono zuzi to nkabisi na

LUKA 12:6-24

beno zole?” 15 Ebuna yandi tubilaka bo nde: “Beno kangula meso mpi beno keba na mitindu yonso ya bwimi sambu ata ntangu muntu kele ti bima mingi, luzingu na yandi ke katukaka ve na bima yina yandi kele ti yo.” 16 Yo yina yandi pesaka bo mbandu mosi, mpi tubaka nde: “Ntoto ya mvwama mosi butaka mbote. 17 Ebuna yandi yantikaka kuyindula na ntima na yandi, mpi kutuba nde, ‘Ntangu yai ya mono kele ve ti kisika ya kubumba bima ya mono me katula na bilanga, inki mono fwete sala?’ 18 Yo yina yandi tubaka nde, ‘Mono ta sala mutindu yai: Mono ta bwisa banzo na mono ya kubumba bima mpi ta tunga banzo ya kuluta nene, mpi kuna mono ta tula bambuma na mono yonso mpi bima na mono yonso ya mbote, 19 mpi mono ta songa moyo na mono nde: “Moyo na mono, nge kele ti bima mingi ya mbote ya mono me bumba sambu na bamvula mingi; kudiyangisa ve, dia, nwa, mona kiese.” ’ 20 Kansi Nzambi tubilaka yandi nde, ‘Zoba, na mpimpa yai bo ke lomba nge moyo na nge. Ebuna, nani ta baka bima yina nge fulusaka?’ 21 Yo kele mutindu mosi sambu na muntu yina me fulusa kimvwama sambu na yandi mosi kansi yandi kele ve mvwama na meso ya Nzambi.” 22 Ebuna yandi songaka balongoki na yandi nde: “Yo yina mono ke tubila beno nde: Beno bika kudiyangisa sambu na mioyo na beno nde beno ta dia inki to sambu na banitu na beno nde beno ta lwata inki. 23 Sambu moyo kele mfunu mingi kuluta madia, mpi nitu kuluta bilele. 24 Beno tala mboLu 12:51 Kisika ya bo vandaka kuyoka bima ya mvindu na nganda ya Yeruza- te-mbote bankwankwa. Yo ke kunaka ve nkeni mpi ke katulaka ve lemi.

LUKA 12:25-44

Kibuka ya fioti. Kapita ya kwikama

bambuma; yo kele mpi ve ti kisika to nzo ya kubumba bima. Ata mpidina, Nzambi ke pesaka yo madia. Beno fwete zaba nde beno kele mfunu mingi kibeni kuluta bandeke! 25 Nani na kati na beno, kana yandi ke kudiyangisa, lenda yika nda ya luzingu na yandi ata fioti? 26 Yo yina, kana beno lenda sala ve kima ya kuluta fioti, sambu na nki kudiyangisa sambu na bima ya nkaka? 27 Beno tala mbote-mbote mutindu bintuntu ke yelaka; yo ke salaka ve mpi ke tungaka ve bilele, kansi mono ke tubila beno nde: Ata Salomo, na nkembo na yandi yonso, lwataka ve bonso mosi na kati ya bintuntu yai. 28 Ebuna, kana Nzambi ke lwatisaka matiti na bilanga, yina kele na luzingu bubu yai mpi yina bo ta losa na tiya mbasi, beno fwete zaba nde yandi ta lwatisa beno mingi kuluta, beno bantu ya kele na lukwikilu ya fioti! 29 Yo yina, beno bika kusosa bima ya beno ta dia mpi ya beno ta nwa, mpi beno bika kudiyangisa mingi, 30 sambu yonso yai kele bima yina makanda ya nsi-ntoto ke sosaka ti nzala ya ngolo, kansi Tata na beno me zaba nde beno kele na mfunu ya bima yai. 31 Kansi, beno sosa ntangu yonso Kimfumu na yandi, ebuna yandi ta yika beno bima yai. 32 “Kutita ve, kibuka ya fioti, sambu Tata na beno me ndimaka na kupesa beno Kimfumu. 33 Beno teka bima na beno, mpi beno pesa makabu ya mawa. Beno sala mwabasaki ya kunatila mbongo na beno yina ke bebaka ve, kimvwama yina ke manaka ve na zulu, kisika muyibi ke pusanaka ve pene-pene mpi nselele ke diaka ve. 34 Sambu kisika yina kimvwama na beno kele, bantima na beno mpi ta vanda pana.

122

35 “Beno lwata bilele mpi beno vanda ya kuyilama mpi minda na beno kulanda na kupela, 36 mpi beno vanda bonso babakala yina ke vingila nde mfumu na bo kuvutuka na makwela na mpila nde ntangu yandi ta kwisa mpi ta bula na kielo, bo kangudila yandi na mbala mosi. 37 Kiese na bampika yina ntangu mfumu ta kwisa yandi ta kuta bo ke kengila! Ya kieleka mono ke tubila beno nde: Yandi ta lwata bilele ya kisalu mpi ta songa bo na kuvanda na mesa mpi yandi ta kwisa ebuna yandi ta pesa bo madia. 38 Mpi kana yandi kwisa na nsungi ya zole1 ya kukengila, to nkutu na nsungi ya tatu,2 mpi kukuta bo ke sala mutindu yina, bo ta vanda na kiese! 39 Kansi beno zaba diambu yai: kana munkwa-nzo zabaka na nki ngunga muyibi zolaka kukwisa, yandi zolaka kulanda na kukengila mpi zolaka ve kubika nde muyibi kukota na nzo na yandi. 40 Beno mpi, beno vanda ya kuyilama, sambu Mwana ya muntu ta kwisa na ngunga yina beno ke yindula ve.” 41 Ebuna Piere tubaka nde: “Mfumu, keti nge ke pesa mbandu yai sambu na beto to sambu na bantu yonso mpi?” 42 Mfumu tubaka nde: “Nani kele kibeni kapita ya kwikama, ya mayele, yina Mfumu na yandi ta tula na zulu ya kimvuka ya bansadi na yandi sambu na kulanda kupesa bo madia ya bo kele na yo mfunu na ntangu ya me fwana? 43 Kiese na mpika yina kana ntangu Mfumu na yandi ta kwisa, yandi kuta yandi ke sala mutindu yina! 44 Mono ke Lu 12:381 Banda na kiteso ya 9:00 ya mpimpa tii na midi ya mpimpa. 382 Banda na midi ya mpimpa tii na kiteso ya 3:00 ya mpimpa.

123

Ngemba ve, kansi tiya, kukabwana

tubila beno ya kieleka nde: Yandi ta tula yandi na zulu ya bima na yandi yonso. 45 Kansi kana mpika yina kutuba na ntima na yandi nde, ‘Mfumu na mono ke sukinina na kukwisa,’ mpi yandi yantika kubula bansadi ya babakala mpi ya bankento mpi kudia, kunwa, mpi kulauka, 46 Mfumu ya mpika yina ta kwisa na kilumbu yina yandi ke vingila yandi ve mpi na ngunga mosi yina yandi ke zaba ve, mpi yandi ta pesa yandi ndola ya ngolo kibeni mpi ta tula yandi kisika mosi ti bantu ya kukonda kwikama. 47 Ebuna mpika yango, yina bakisaka luzolo ya mfumu na yandi kansi kudibongisaka ve to salaka ve na kuwakana ti luzolo na yandi, bo ta bula yandi bafimbu mingi. 48 Kansi yina bakisaka ve mpi salaka mambu yina me fwana nde bo bula yandi bafimbu, bo ta bula yandi bafimbu fioti. Ya kieleka, konso muntu yina bo me pesa yandi mingi, bo ta lomba yandi mingi, mpi muntu yina bantu me pesa kiyeka mingi, bo ta lomba yandi mingi kuluta yina bo ke lombaka. 49 “Mono kwisaka sambu na kutula tiya na ntoto, mpi nki mono ta zola diaka kusala kana bo me pedisa dezia tiya? 50 Ya kieleka, mono kele ti mbotika mosi ya bo fwete botika mono, mpi mono ke mona mpasi mingi tii kuna yo ta suka! 51 Keti beno ke yindula nde mono kwisaka kunata ngemba na ntoto? Ve, ata fioti ve, mono ke tubila beno nde, mono kwisaka kunata kukabwana. 52 Sambu banda ntangu yai, bantu tanu na nzo mosi ta vanda ya kukabwana, bantu tatu ta vanda na kimbeni ti bantu zole mpi bantu zole ta vanda na kimbeni ti bantu tatu. 53 Bo ta vanda ya kukabwana, tata ta vanda na ki-

LUKA 12:45–13:2

mbeni ti mwana na yandi ya bakala mpi mwana-bakala ti tata na yandi, mama ta vanda na kimbeni ti mwana na yandi ya nkento mpi mwana-nkento ti mama na yandi, bukilo ya nkento ti nkento ya makwela mpi nkento ya makwela ti bukilo na yandi ya nkento.” 54 Ebuna yandi tubilaka diaka bibuka ya bantu nde: “Ntangu beno ke monaka dituti me basika na westi, na mbala mosi beno ke tubaka nde, ‘Mvula ya mupepe ya ngolo ke kwisa,’ mpi yo ke salamaka mutindu yina. 55 Mpi ntangu beno ke monaka nde mupepe ya sudi ke bula, beno ke tubaka nde, ‘Mwini ta vanda ngolo,’ mpi yo ke salamaka. 56 Bantu ya luvunu, beno me zaba kufimpa mutindu ntoto ti zulu ke monika, kansi nki mutindu beno me zaba ve mutindu ya kufimpa nsungi yai ya ntangu? 57 Sambu na nki beno ke zengaka mpi ve beno mosi mambu yina kele ya lunungu? 58 Mu mbandu, ntangu nge ke kwenda kisika ya mfumu mosi ti muntu yina me funda nge na tribinale, ntangu beno kele na nzila, sala ngolo na kumanisa diambu yina nge kele na yo ti yandi na mpila nde yandi nata nge ve na ntwala ya zuzi, mpi zuzi kupesa nge na maboko ya polisi ya tribinale, ebuna polisi ya tribinale kulosa nge na boloko. 59 Mono ke tubila nge nde: Ntembe kele ve nde nge ta basika kuna ve tii ntangu nge ta futa mbongo ya kibende ya fioti ya nsuka ya mbalu fioti kibeni.” Kaka na ntangu yina, kuvandaka ti bantu ya nka13 ka yina vandaka pana, yina tubilaka yandi mambu ya me tala bantu ya Galilea yina Pilate vukisaka menga na bo ti menga ya bimenga na bo. 2 Ebuna yandi vutudilaka bo

LUKA 13:3-21

Kubalula ntima. Nkento me beluka

nde: “Keti beno ke yindula nde bantu yina ya Galilea vandaka bansumuki ya nene kuluta bantu yonso ya nkaka ya Galilea sambu mambu yai bwilaka bo? 3 Ve, ata fioti ve, kansi mono ke tubila beno nde kana beno balula ve ntima, beno yonso ta fwa mutindu mosi. 4 To bantu kumi na nana yina nzo-zulu ya Siloe bwilaka bo, mpi fwaka bo, keti beno ke yindula nde bo vandaka na mbi mingi kuluta bantu yonso ya nkaka ya ke zingaka na Yeruzalemi? 5 Ve, ata fioti ve, kansi mono ke tubila beno nde kana beno balula ve ntima, beno yonso ta fwa mutindu mosi.” 6 Ebuna yandi pesaka mbandu yai: “Muntu mosi vandaka ti nti ya bafige yina vandaka ya kukuna na kilanga na yandi ya vinu, mpi yandi kwisaka kusosa mbuma na nti yango kansi yandi monaka ve ata mosi. 7 Mpi yandi tubilaka muntu ya ke salaka na bilanga ya vinu nde, ‘Bamvula tatu me lunga banda mono ke kwisaka sambu na kusosa mbuma na nti yai ya bafige kansi mono ke monaka ve ata mosi. Zenga yo! Sambu na nki yo fwete landa kubebisa ntoto?’ 8 Yandi vutudilaka yandi nde, ‘Mfumu, bika yo diaka mvula yai tii kuna mono ta timuna na nziunga na yo mpi ta tula nsasa, 9 mpi kana yo buta mbuma na bilumbu ke kwisa, yo kele mbote, kansi kana yo buta ve, nge ta zenga yo.’ ” 10 Ntangu yai, yandi vandaka kulonga na mosi na kati ya basinagoga na Kisabatu. 11 Mpi tala! nkento mosi ya vandaka ti mpeve mosi ya mbi yina pesaka yandi maladi banda bamvula kumi na nana, mpi yandi vandaka ya kufumbama bandambu zole mpi vandaka kukuka ve ata fioti na kutelama ya ku-

124

sungama. 12 Ntangu Yezu monaka nkento yango, yandi tubilaka yandi nde: “Nkento, nge me beluka na maladi na nge.” 13 Ebuna yandi tulaka nkento yina maboko, mpi na mbala mosi yandi telamaka ya kusungama mpi yantikaka kukembila Nzambi. 14 Kansi ntwadisi ya sinagoga waka makasi sambu Yezu belulaka na Kisabatu mpi yandi yantikaka kutuba na kibuka ya bantu nde: “Kele ti bilumbu sambanu yina kisalu fwete salama; yo yina, na bilumbu yina, beno kwisa mpi bo belula beno, kansi na kilumbu ya Kisabatu ve.” 15 Kansi, Mfumu vutudilaka yandi nde: “Bantu ya luvunu, keti na Kisabatu konso muntu na kati na beno ke kangulaka ve ngombe to mpunda na yandi na nzo na yo mpi ke nataka yo na nganda sambu na kupesa yo kima ya kunwa? 16 Ebuna, keti yo fwanaka ve, sambu na nkento yai, yina kele mwana ya Abrahami mpi yina Satana kangaka banda bamvula kumi na nana, nde bo katula yandi na kimpika yai na kilumbu ya Kisabatu?” 17 Ntangu yandi tubaka mambu yai, bambeni na yandi yonso yantikaka kuwa nsoni, kansi kibuka yonso ya bantu yantikaka kumona kiese sambu na mambu yonso ya nkembo yina yandi salaka. 18 Yo yina, yandi tubaka nde: “Kimfumu ya Nzambi me fwanana ti inki, mpi ti nki mono ta fwanisa yo? 19 Yo me fwanana ti nkeni ya mutarde yina muntu mosi me baka mpi me tula na kilanga na yandi, mpi yo yelaka mpi kumaka nti, ebuna bandeke ya zulu tungaka babuyamba na balutangu na yo.” 20 Yandi tubaka diaka nde: “Ti nki mono ta fwanisa Kimfumu ya Nzambi? 21 Yo kele bonso levire,

125

Kusala ngolo. “Mukengi yina,” Erode

yina nkento mosi bakaka mpi bumbaka na kati ya bitesilu tatu ya nene ya fufu ya mampa tii kuna fufu yonso vimbaka.” 22 Mpi yandi vandaka kutambula mbanza na mbanza mpi bwala na bwala, yandi vandaka kulonga mpi kulanda nzietelo na yandi na Yeruzalemi. 23 Ebuna, muntu mosi songaka yandi nde: “Mfumu, keti bantu yina ta guluka kele fioti?” Yandi songaka bo nde: 24 “Beno sala ngolo kibeni sambu na kukota na kielo ya fioti, sambu, mono ke tubila beno nde, bantu mingi ta sosa kukota kansi bo ta kuka ve. 25 Ntangu munkwa-nzo ta telama mpi ta kanga kielo, beno ta telama na nganda mpi ta yantika kubula na kielo, mpi kutuba nde, ‘Mfumu, kangudila beto.’ Kansi yandi ta pesa beno mvutu nde: ‘Mono me zaba ve kana beno me katuka wapi.’ 26 Ebuna beno ta yantika kutuba nde, ‘Beto diaka mpi nwaka na ntwala na nge, mpi nge longaka na banzila na beto ya nene.’ 27 Kansi yandi ta tuba mpi ta tubila beno nde, ‘Mono me zaba ve kana beno me katuka wapi. Beno katuka na ntwala na mono, beno yonso bantu ya ke salaka mambu ya kukonda lunungu!’ 28 Kuna beno ta dilaka mpi ta kwetisaka meno na beno, ntangu beno ta mona Abrahami, Izaki, Yakobi, mpi baprofete yonso na Kimfumu ya Nzambi, kansi beno, bo ta losa beno na nganda. 29 Diaka, bantu ta katuka na esti mpi na westi mpi na nordi mpi na sudi mpi ta vanda na mesa na Kimfumu ya Nzambi. 30 Mpi tala! kele ti bantu ya nsuka yina ta vanda bantu ya ntete, mpi kele ti bantu ya ntete yina ta vanda bantu ya nsuka.” 31 Kaka na ngunga yina, Bafarize ya nkaka kwisaka, mpi songaka

LUKA 13:22–14:5

yandi nde: “Basika mpi katuka na kisika yai, sambu Erode ke zola kufwa nge.” 32 Mpi yandi tubilaka bo nde: “Beno kwenda kusonga mukengi yina nde, ‘Wa! mono ke basisa bademo mpi ke belula bubu yai mpi mbasi, ebuna na kilumbu ya tatu mono ta manisa.’ 33 Ata mpidina, mono fwete landa nzietelo na mono bubu yai, mbasi, mpi na kilumbu yina ke landa sambu yo lenda salama ve nde profete kufwa na nganda ya Yeruzalemi. 34 Yeruzalemi, Yeruzalemi, bwala yina ke fwaka baprofete mpi ke losaka matadi na bantu yina bo ke tindilaka yo—mbala ikwa mono zolaka kuvukisa bana na nge mutindu nsusu ke vukisaka bana na yandi na nsi ya mapapu na yandi, kansi beno zolaka ve! 35 Tala! Bo me yambudila beno nzo na beno. Mono ke tubila beno nde, beno ta mona mono diaka ve ata fioti tii kuna beno ta tuba nde: ‘Bika nde muntu yina ke kwisa na zina ya Yehowa kubaka lusakumunu!’ ” Kilumbu mosi, yandi kwe14 ndaka na nzo ya mosi na kati ya bamfumu ya Bafarize na Kisabatu sambu na kudia, mpi bo vandaka kutala yandi ti dikebi yonso. 2 Ebuna, na ntwala na yandi kuvandaka ti bakala mosi yina vandaka ti maladi ya ke vimbisaka makulu ti maboko. 3 Ebuna Yezu vutudilaka bantu yina zabaka Nsiku mbote-mbote mpi Bafarize nde: “Keti na Kisabatu nsiku ke pesa nswa ya kubelula to ve?” 4 Kansi bo vandaka pima. Ebuna, yandi simbaka bakala yina, belulaka yandi, mpi songaka yandi na kukwenda. 5 Ebuna yandi tubilaka bo nde: “Nani na kati na beno kana mwana na yandi to ngombe na yandi me bwa na dibulu ta basisa yandi

LUKA 14:6-24

Kusosa ve kisika ya lukumu. Kupesa bikuma

ve na mbala mosi na kilumbu ya Kisabatu?” 6 Bo kukaka ve kupesa mvutu na mambu yai. 7 Ebuna yandi pesaka mbandu mosi na bantu yina bo bingisaka ntangu yandi monaka mutindu bo vandaka kusola bisika ya kuluta lukumu sambu na bo mosi. Yandi tubilaka bo nde: 8 “Ntangu muntu me bingisa nge na nkinsi ya makwela, kuvanda ve na kisika ya kuluta lukumu. Ziku yandi bingisaka mpi muntu mosi ya kele na lukumu mingi kuluta nge, 9 mpi muntu yina bingisaka nge ti yandi ta kwisa mpi ta songa nge nde, ‘Bikila muntu yai kisika yina.’ Ebuna nge ta kwenda ti nsoni kuvanda na kisika ya nsuka. 10 Kansi, ntangu bo me bingisa nge, kwenda mpi vanda na kisika ya nsuka, na mpila nde ntangu muntu yina bingisaka nge ta kwisa, yandi ta songa nge nde, ‘Nduku, mata na kisika ya lukumu.’ Ebuna nge ta vanda na lukumu na meso ya bantu yonso yina bo bingaka nge ti bo. 11 Sambu konso muntu yina ke kudinangula bo ta kulumusa yandi, mpi muntu yina ke kudikulumusa bo ta nangula yandi.” 12 Na nima, yandi tubilaka mpi muntu yina bingisaka yandi nde: “Ntangu nge ke yidika madia ya midi to ya nkokila, kubinga ve banduku na nge, bampangi na nge, bantu ya dibuta na nge, to bamfinangani na nge yina kele bamvwama. Ziku bo mpi lenda bingisa nge kilumbu ya nkaka, mpi yo ta kuma lufutu na nge. 13 Kansi, ntangu nge ke sala nkinsi, bingisa bansukami, bantu ya kele ti bifu na nitu, bantu ya makulu-kifu, mpi bifwa-meso, 14 ebuna nge ta vanda na kiese, sambu bo kele ti kima ve ya kufuta nge. Sambu bo ta futa nge na lufutumuku ya bantu ya lunungu.”

126

15 Ntangu yandi waka mambu yai, muntu mosi na kati ya bantu yina bo bingisaka tubilaka yandi nde: “Kiese na muntu yina ke dia dimpa na Kimfumu ya Nzambi.” 16 Yezu tubilaka yandi nde: “Muntu mosi yidikaka madia ya nene ya nkokila, mpi yandi bingisaka bantu mingi. 17 Yandi tindaka mpika na yandi na ngunga ya nkinsi yango sambu na kutubila bantu yina bo bingisaka nde, ‘Beno kwisa, sambu ntangu yai mambu kele ya kuyilama.’ 18 Kansi bo yonso yantikaka kupesa bikuma na mutindu mosi. Ya ntete tubilaka yandi nde, ‘Mono sumbaka kilanga mpi mono fwete kwenda mpi kutala yo; mono ke lomba nge na kulolula mono.’ 19 Mpi ya nkaka tubaka nde, ‘Mono sumbaka bangombe kumi ya bo me kangisa zolezole mpi mono ke kwenda kutala yo; mono ke lomba nge na kulolula mono.’ 20 Ya nkaka diaka tubaka nde, ‘Mono me katuka kukwela nkento, mpi sambu na kikuma yai mono lenda kwisa ve.’ 21 Yo yina, mpika yango kwisaka mpi songaka mfumu na yandi mambu yai. Ebuna munkwa-nzo waka makasi mpi tubilaka mpika na yandi nde, ‘Kwenda nswalu na banzila ya nene mpi na banzila ya fioti ya mbanza mpi nata awa bansukami, bantu ya kele ti bifu na nitu, bifwameso, mpi bantu ya makulu-kifu.’ 22 Na nima, mpika yango tubaka nde, ‘Mfumu, mono me sala mambu ya nge tumaka mono, kansi kisika kele kaka.’ 23 Ebuna mfumu tubilaka mpika yango nde, ‘Kwenda na banzila mpi na bisika ya bo me ziunga na lupangu, mpi lomba bo na ngolo na kukota na mpila nde nzo na mono kufuluka. 24 Sambu mono ke tubila beno nde: Ata mu-

127

Tadila ntalu ya mbongo. Dimeme yina vilaka

ntu mosi ve na kati ya bantu yina bo bingisaka ta meka madia ya nkinsi na mono.’ ” 25 Ntangu yai, bibuka ya nene ya bantu vandaka kusala nzietelo ti yandi, ebuna yandi balukaka mpi tubilaka bo nde: 26 “Kana muntu ke kwisa na mono mpi ke menga ve tata na yandi, mama na yandi, nkento na yandi, bana na yandi, mpi bampangi na yandi ya babakala ti ya bankento, ee, ata moyo na yandi mosi, yandi lenda vanda ve longoki na mono. 27 Konso muntu yina ke nata ve nti na yandi ya mpasi mpi ke landa mono ve lenda vanda ve longoki na mono. 28 Mu mbandu, nani na kati na beno yina ke zola kutunga nzo-zulu ke vandaka ntete ve sambu na kutadila ntalu ya mbongo yina yo ta lomba mpi kutala kana yandi kele ti yina me fwana sambu na kumanisa yo? 29 Kana ve, yandi lenda tula fondasio na yo kansi kukuka ve na kumanisa yo, mpi bantu yonso yina ta tala ta yantika kuseka yandi, 30 mpi kutuba nde: ‘Muntu yai yantikaka kutunga kansi yandi kukaka ve na kumanisa.’ 31 To nki ntotila yina ke kwenda kukutana ti ntotila ya nkaka na bitumba ke vandaka ntete ve sambu na kusala lukutakanu mpi kutala kana yandi ta kuka ti basoda 10 000 na kunwana ti ntotila yina ke kwisa kunwanisa yandi ti basoda 20 000? 32 Ya kieleka, kana yandi lenda sala yo ve, ebuna ntangu ntotila yina ya nkaka kele ntete ntama, yandi ta tinda kimvuka ya mimonisi mpi ta sosa ngemba. 33 Yo yina, beno lenda ndima nde, ata muntu mosi ve na kati na beno yina ke yambula ve bima na yandi yonso lenda vanda longoki na mono. 34 “Ya kieleka, mungwa ke vandaka mbote mingi. Kansi, kana

LUKA 14:25–15:8

mungwa vidisa ngolo na yo, bo ta pesa yo ntomo ti nki? 35 Yo ke vandaka ve mfunu sambu na ntoto mpi sambu na nsasa. Bantu ke losaka yo na nganda. Bika nde muntu yina kele na makutu ya kuwa, yandi wa.” Ebuna, bakalaki yonso ya 15 mpaku mpi bansumuki vandaka kupusana pene-pene na yandi sambu na kuwa yandi. 2 Yo yina, Bafarize mpi bansekudi vandaka kubokuta, mpi kutuba nde: “Muntu yai ke yamba bansumuki mpi ke dia ti bo.” 3 Ebuna yandi pesaka bo mbandu yai, mpi tubaka nde: 4 “Inki muntu na kati na beno yina kele ti mameme nkama, kana yandi vidisa mosi na kati na yo, ta bikisa ve mameme makumi uvwa na uvwa na ntoto ya zelo na zelo mpi ta kwenda kusosa yina vilaka tii kuna yandi ta mona yo? 5 Mpi kana yandi me mona yo, yandi ta tula yo na zulu ya mapeka na yandi mpi ta sepela. 6 Mpi kana yandi vutuka na nzo, yandi ta binga banduku mpi bamfinangani na yandi, mpi ta tubila bo nde, ‘Beno sepela ti mono, sambu mono me mona dimeme na mono yina vilaka.’ 7 Mono ke tubila beno nde na mutindu yina kiese ta vanda mingi na zulu sambu na nsumuki mosi yina me balula ntima kuluta sambu na bantu ya lunungu makumi uvwa na uvwa yina kele ve na mfunu ya kubalula ntima. 8 “To nki nkento yina kele ti badrakime1 ya bibende kumi, kana yandi vidisa mosi na kati ya badrakime yina, ta pedisa ve mwinda mpi ta komba ve nzo na yandi mpi ta sosa ve na dikebi yonso Lu 15:81 Drakime vandaka mbongo ya kibende ya Bagreki yina vandaka ti bagrame 3, 40.

LUKA 15:9-28

Mwana ya vilaka me vutuka, bo me yamba yandi

tii kuna yandi ta mona yo? 9 Mpi kana yandi mona yo, yandi ta binga bankento yina kele banduku mpi bamfinangani na yandi, mpi ta tuba nde, ‘Beno sepela ti mono, sambu mono me mona drakime ya kibende yina mono vidisaka.’ 10 Yo yina, mono ke tubila beno nde, kiese ke vandaka mingi na kati ya bawanzio ya Nzambi sambu na nsumuki mosi yina me balula ntima.” 11 Ebuna yandi tubaka nde: “Muntu mosi vandaka ti bana zole ya babakala. 12 Yina ya leke na kati na bo tubilaka tata na yandi nde, ‘Tata, pesa mono dikabu ya bima yina mono fwete baka na bima na nge.’ Ebuna yandi kabudilaka bo bima na yandi. 13 Bilumbu fioti na nima, mwana yina ya leke vukisaka bima yonso mpi salaka nzietelo na insi mosi ya ntama mpi kuna yandi bebisaka bima na yandi na kuzingaka luzingu mosi ya mvindu. 14 Ntangu yandi manisaka bima yonso, nzala ya ngolo kotaka na insi yina ya mvimba, mpi yandi kondaka bima. 15 Yandi kwendaka nkutu kukangama ti muntu mosi ya insi yina, yina tindaka yandi na bilanga na yandi sambu na kutala bangulu. 16 Mpi yandi vandaka na nzala ya kudia bima yina bangulu vandaka kudia, kansi ata muntu mosi ve vandaka kupesa yandi ata kima. 17 “Ntangu mabanza na yandi ya mbote vutukaka, yandi tubaka nde, ‘Bantu mingi ya kisalu ya tata na mono kele ti mampa mingi, kansi mono ke fwa awa na nzala! 18 Mono ta telama mpi ta kwenda na tata na mono mpi ta songa yandi nde: “Tata, mono salaka disumu na meso ya Nzambi1 mpi na Lu 15:181 Na kisina, “na ntwala ya zulu.”

128

meso na nge. 19 Mono me fwana diaka ve nde bo binga mono mwana na nge. Kumisa mono bonso mosi na kati ya bantu na nge ya kisalu.” ’ 20 Yo yina yandi telamaka mpi kwendaka na tata na yandi. Ntangu yandi vandaka kaka mwa ntama, tata na yandi monaka yandi mpi waka mawa, ebuna yandi bakaka ntinu mpi yambaka yandi na kiese mpi pesaka yandi beze na mawete yonso. 21 Ebuna mwana tubilaka yandi nde, ‘Tata, mono salaka disumu na meso ya Nzambi mpi na meso na nge. Mono me fwana diaka ve nde bo binga mono mwana na nge. Kumisa mono bonso mosi na kati ya bantu na nge ya kisalu.’ 22 Kansi tata tubilaka bampika na yandi nde, ‘Beno nata nswalu-nswalu mvwela mosi, ya kuluta kitoko, mpi beno lwatisa yandi yo, mpi beno lwatisa yandi lupeto na diboko mpi basandale na makulu. 23 Diaka, beno nata mwana-ngombe ya mafuta, beno fwa yo, mpi bika nde beto dia mpi beto sepela, 24 sambu mwana na mono yai fwaka mpi yandi me vutuka na luzingu; yandi vilaka mpi me monana.’ Bo yantikaka kusepela. 25 “Ebuna, mwana na yandi ya mbuta vandaka na bilanga, mpi ntangu yandi kwisaka mpi kumaka pene-pene ya nzo, yandi waka miziki mpi makinu. 26 Yo yina, yandi bingaka mosi na kati ya bansadi mpi yulaka inki mambu vandaka kusalama. 27 Yandi tubilaka yandi nde, ‘Mpangi na nge me kwisa, mpi tata na nge me fwa mwana-ngombe ya mafuta sambu yandi me mona yandi me vutuka ti mavimpi ya mbote.’ 28 Kansi yandi waka makasi mpi zolaka ve kukota. Ebuna tata na yandi basikaka mpi yantikaka kubondila yandi.

129

Kapita ya lunungu ve. Mpika ya Nzambi

29 Yandi vutudilaka tata na yandi nde, ‘Mono me sadilaka nge bamvula mingi kibeni bonso mpika mpi ata mbala mosi ve mono me fwaka nsiku na nge, kansi ata mbala mosi ve nge me pesaka mono mwana-nkombo sambu mono sepela ti banduku na mono. 30 Kansi ntangu mwana na nge yai ya bebisaka bima na nge ti bankento ya ndumba me kwisa, nge me fwila yandi mwana-ngombe ya mafuta.’ 31 Ebuna yandi tubilaka yandi nde, ‘Mwana, nge ke vandaka ti mono ntangu yonso, mpi bima na mono yonso kele ya nge, 32 kansi yo lombaka kaka nde beto sepela mpi kumona kiese, sambu mpangi na nge fwaka mpi me vutuka na luzingu, mpi yandi vilaka kansi me monana.’ ” Ebuna yandi tubilaka diaka balongoki nde: “Mvwama 16 mosi vandaka ti kapita mosi yina bo fundaka nde yandi vandaka kubebisa bima na yandi. 2 Yo yina yandi bingaka yandi mpi tubaka nde, ‘Inki mambu yai ya mono ke wa sambu na nge? Sonikila mono mutindu nge ke salaka kisalu na nge ya kikapita, sambu nge lenda twadisa diaka ve nzo.’ 3 Ebuna kapita yango kuditubilaka nde, ‘Inki mono ta sala, sambu mfumu na mono ta katula mono na kisalu ya kikapita? Mono kele ve ti ngolo ya me fwana sambu na kutimuna, mpi mono ke wa nsoni sambu na kulomba bima. 4 Ah! Mono me zaba mambu ya mono ta sala na mpila nde ntangu bo ta katula mono na kisalu ya kikapita, bantu kuyamba mono na banzo na bo.’ 5 Ebuna yandi bingaka muntu mosi-mosi yina vandaka ti mfuka ya mfumu na yandi, yandi tubilaka muntu ya ntete nde, ‘Nge kele ti mfuka ya mfumu na mono ya ikwa?’ 6 Yandi tubaka

LUKA 15:29–16:13

nde, ‘Bitesilu ya nene nkama ya mafuta ya olive.’ Yandi tubilaka yandi nde, ‘Baka mukanda na nge ya mfuka, fonga mpi sonika nswalu makumi tanu.’ 7 Na nima, yandi tubilaka muntu ya nkaka nde, ‘Ebuna nge, nge kele na mfuka ya ikwa?’ Yandi tubaka nde, ‘Bitesilu ya nene nkama ya ble.’ Yandi tubilaka yandi nde, ‘Baka mukanda na nge ya mfuka mpi sonika makumi nana.’ 8 Mpi mfumu na yandi sikisaka kapita yina, ata yandi kondaka lunungu, sambu yandi salaka mambu na mayele yonso; sambu bana ya ngidika yai ya bima kele mayele mingi na mutindu ya kusala mambu na ntwala ya mbandu na bo mosi kuluta bana ya nsemo. 9 “Mono ke tubila beno diaka nde: Beno kudisadila banduku na nzila ya bimvwama ya kukonda lunungu na mpila nde ntangu yo ta mana, bo yamba beno na bisika ya kuzinga ya mvula na mvula. 10 Muntu yina kele ya kwikama na yina kele fioti kele mpi ya kwikama na yina kele mingi, mpi muntu yina kele ya kukonda lunungu na yina kele fioti kele mpi ya kukonda lunungu na yina kele mingi. 11 Yo yina, kana beno me kudimonisa ve bantu ya kwikama na yina me tala bimvwama ya kukonda lunungu, nani ta pesa beno bimvwama ya kieleka? 12 Mpi kana beno me kudimonisa ve ya kwikama na yina me tala kima ya muntu ya nkaka, nani ta pesa beno kima na beno mosi? 13 Ata nsadi mosi ve ya nzo lenda vanda mpika ya bamfumu zole, sambu yandi ta menga mosi mpi ta zola ya nkaka to yandi ta kangama na mosi mpi ta vweza ya nkaka. Beno lenda vanda ve bampika ya Nzambi mpi ya bimvwama.”

LUKA 16:14-31

Kufwa makwela. Mvwama mpi Lazare

14 Ebuna, Bafarize, yina vandaka kuzola mbongo, vandaka kuwa mambu yai yonso, mpi bo yantikaka kuseka yandi. 15 Yo yina, yandi tubilaka bo nde: “Beno kele bantu yina ke kudimonisaka bantu ya lunungu na ntwala ya bantu, kansi Nzambi me zaba bantima na beno, sambu kima yina bantu ke monaka nde yo kele ya kuzanguka kele kima ya nzanzi na meso ya Nzambi. 16 “Nsiku mpi Baprofete vandaka tii na Yoane. Banda na ntangu yina, Kimfumu ya Nzambi ke zabisama bonso nsangu ya mbote, mpi bantu ya mitindu yonso ke nwanaka ngolo sambu na kukota kuna. 17 Ya kieleka, yo kele pete mingi sambu zulu mpi ntoto kuluta na kisika nde kakitini mosi ya kisono ya Nsiku kulungana ve. 18 “Konso muntu yina me fwa makwela ti nkento na yandi mpi me kwela nkento ya nkaka me sala bizumba, mpi muntu yina me kwela nkento yina me fwaka makwela ti bakala na yandi me sala bizumba. 19 “Kuvandaka ti mvwama mosi yina vandaka kulwata bilele ya mbwaki-bule mpi ya lino, yandi vandaka kusepela konso kilumbu ti bima ya kuluta kitoko. 20 Kansi kuvandaka ti mulombi-bima mosi, zina na yandi Lazare, bo vandaka kutula yandi mbala na mbala na kielo ya mvwama yina, nitu na yandi vandaka ya kufuluka ti bamputa 21 mpi yandi vandaka na nzala ya kudia bima yina vandaka kubwa na mesa ya mvwama yina. Ee, ata bambwa vandaka kwisa kulekita bamputa na yandi. 22 Na nima, muntu yina ya ke lombaka bima fwaka, mpi bawanzio nataka yandi na ntulu ya Abrahami. “Mvwama mpi fwaka, ebuna bo zikaka yandi. 23 Mpi na Mazia-

130

mu,1 yandi tombulaka meso na yandi, ntangu yandi vandaka na mpasi, mpi yandi monaka Abrahami kuna ntama mpi Lazare na ntulu na yandi. 24 Yo yina yandi bingaka mpi tubaka nde, ‘Tata Abrahami, wila mono mawa, mpi tinda Lazare na kutula nsongi ya musapi na yandi na masa mpi kukumisa ludimi na mono madidi, sambu mono ke mona mpasi na tiya yai ya ngolo.’ 25 Kansi Abrahami tubaka nde, ‘Mwana, yibuka nde nge vandaka ti bima mingi ya mbote na luzingu na nge, kansi Lazare, na mutindu mosi, bakaka bima ya mbi. Ebuna, ntangu yai, yandi ke baka ndembikilu awa, kansi nge, nge ke mona mpasi. 26 Mpi katula mambu yai yonso, dibulu mosi ya nene ke kabula beto ti beno, na mpila nde bantu yina ke zola kukatuka awa sambu na kukwisa kuna na beno lenda sala yo ve, mpi bantu lenda katuka ve kuna mpi kukwisa kwaku na beto.’ 27 Ebuna yandi tubaka nde, ‘Kana yo kele mutindu yina mono ke lomba nge, Tata, na kutinda yandi na nzo ya tata na mono, 28 sambu mono kele ti bampangi ya babakala tanu, na mpila nde yandi tela bo kimbangi mbote-mbote sambu bo mpi kukwisa ve na kisika yai ya mpasi.’ 29 Kansi Abrahami tubaka nde, ‘Bo kele ti Moize mpi Baprofete; bika nde bo widikila bo.’ 30 Ebuna yandi tubaka nde, ‘Ve, mpidina ve, Tata Abrahami, kansi kana muntu mosi ya me katuka na bafwa kukwenda na bo, bo ta balula ntima.’ 31 Kansi yandi tubilaka yandi nde, ‘Kana bo widikila ve Moize ti Baprofete, bo ta ndima mpi ve kana muntu mosi me telama na bafwa.’ ” Lu 16:231 To, “Hadesi.”

131

Lukwikilu. Bantu 10 ya maladi ya lepre

Ebuna yandi tubilaka balongoki na yandi nde: “Mambu yina ke budisaka dibaku ta konda ve kukwisa. Kansi, mawa na muntu yina yo ke kwisa na nzila na yandi! 2 Yo ta vanda mbote mingi sambu na yandi kana bo kangisa yandi ditadi ya nene1 na nkingu mpi bo losa yandi na nzadi-mungwa na kisika nde yandi budisa mosi na kati ya bantu yai ya kukonda mfunu dibaku. 3 Beno kudikeba. Kana mpangi na nge me sala disumu, nganina yandi, mpi kana yandi balula ntima, lolula yandi. 4 Ata kana yandi me sadila nge disumu mbala nsambwadi na kilumbu mosi mpi me vutuka na nge mbala nsambwadi, mpi me tuba nde, ‘Mono me balula ntima,’ nge fwete lolula yandi.” 5 Ntangu yai bantumwa tubilaka Mfumu nde: “Pesa beto lukwikilu mingi.” 6 Ebuna Mfumu tubaka nde: “Kana beno kele ti lukwikilu ya nene bonso nkeni ya mutarde, beno ta tuba na nti yai ya mirie ya ndombe nde, ‘Tumuka awa mpi kunama na nzadi-mungwa!’ mpi yo ta lemfukila beno. 7 “Nani na kati na beno ya kele ti mpika mosi ya ke bundula to ke tala mameme mpi yina ta tuba na yandi ntangu yandi me katuka na bilanga nde, ‘Kwisa nswalu awa mpi vanda na mesa’? 8 Keti yandi ta tubila yandi ve nde, ‘Yidikila mono kima sambu mono dia na nkokila, mpi lwata lele ya kisalu mpi sadila mono tii kuna mono ta dia mpi ta nwa; na nima, nge lenda dia mpi kunwa’? 9 Yandi ta monisa ve ntonda na mpika yina sambu yandi me sala mambu yina bo lombaka yandi na kusala, mpidina ve? 10 Yo yina beno mpi, ntangu beno me sala

LUKA 17:1-21

mambu yonso ya bo lombaka beno na kusala, beno tuba nde, ‘Beto kele bampika ya kukonda mfunu. Mambu ya beto me sala kele mambu yina yo lombaka nde beto sala.’ ” 11 Mpi ntangu yandi vandaka kukwenda na Yeruzalemi, yandi lutaka na kati ya Samaria ti Galilea. 12 Ntangu yandi vandaka kukota na bwala mosi, bantu kumi yina vandaka na maladi ya lepre kutanaka ti yandi, kansi bo telamaka mwa ntama. 13 Mpi bo tubaka na ndinga ya ngolo nde: “Yezu, Longi, wila beto mawa!” 14 Ntangu yandi monaka bo, yandi tubilaka bo nde: “Beno kwenda mpi beno kudimonisa na banganga-nzambi.” Ebuna, ntangu bo vandaka kukwenda, bo kumaka bunkete. 15 Mosi na kati na bo, ntangu yandi monaka nde yandi me beluka, yandi vutukaka, mpi vandaka kukembila Nzambi na ndinga ya ngolo. 16 Yandi bwaka na makulu ya Yezu luse na ntoto, mpi yandi pesaka yandi matondo. Kansi, yandi vandaka muntu ya Samaria. 17 Yezu vutulaka nde: “Bantu kumi kumaka bunkete, mpidina ve? Ebuna, bantu ya nkaka uvwa kele na wapi? 18 Keti kele ve ata ti muntu mosi yina vutukaka sambu na kukembila Nzambi katula kaka muntu yai ya dikanda ya nkaka?” 19 Ebuna yandi tubilaka yandi nde: “Telama mpi kwenda; lukwikilu na nge me belula nge.” 20 Kilumbu mosi, Bafarize yulaka yandi nki ntangu Kimfumu ya Nzambi zolaka kukwisa, mpi yandi vutudilaka bo nde: “Kimfumu ya Nzambi ke kwisa ve na mutindu yina bantu yonso ta mona pwelele; 21 bantu ta tubaka mpi ve nde, ‘Beno tala yo kele awa!’ to, ‘Yo kele Lu 17:21 Bo vandaka kusadila ditadi ya kuna!’ Sambu Kimfumu ya Nzambi kele na kati-kati na beno.” mutindu yai sambu na kunika ble.

17

LUKA 17:22–18:5

Bilumbu ya Noa, ya Loti. Zuzi, mufwidi

22 Ebuna yandi tubilaka balongoki nde: “Bilumbu ta kwisa ntangu beno ta vanda ti nzala ya kumona kilumbu mosi na kati ya bilumbu ya Mwana ya muntu, kansi beno ta mona yo ve. 23 Mpi bantu ta tubila beno nde, ‘Beno tala kuna!’ to, ‘Beno tala awa!’ Beno basika ve mpi beno landa bo ve. 24 Sambu kaka mutindu nzasi ke pesaka nsemo katuka na kitini mosi ya zulu tii na kitini ya nkaka ya zulu, Mwana ya muntu mpi ta vanda mutindu yina. 25 Kansi, ntete yandi fwete kanga ntima na bampasi mingi mpi mbandu yai fwete buya yandi. 26 Diaka, kaka mutindu yo salamaka na bilumbu ya Noa, yo ta vanda mpi mutindu mosi na bilumbu ya Mwana ya muntu: 27 Bo vandaka kudia, bo vandaka kunwa, babakala vandaka kukwela, bo vandaka kukwedisa bankento tii na kilumbu yina Noa kotaka na maswa, mpi Mvula ya Ngolo kwisaka mpi fwaka bo yonso. 28 Mutindu mosi, kaka mutindu yo salamaka na bilumbu ya Loti: Bo vandaka kudia, bo vandaka kunwa, bo vandaka kusumba, bo vandaka kuteka, bo vandaka kukuna, bo vandaka kutunga. 29 Kansi na kilumbu yina Loti basikaka na Sodome, mvula ya tiya mpi ya sufre1 yina katukaka na zulu nokaka mpi fwaka bo yonso. 30 Yo ta vanda mutindu mosi na kilumbu yina Mwana ya muntu ta monana. 31 “Na kilumbu yina, bika nde muntu yina kele na zulu ya nzo kansi yina bima na yandi kele na kati ya nzo kukulumuka ve sambu na kubaka yo, mpi mutindu mosi, bika nde muntu yina kele na bilanga kuvutukila ve bima yina kele Lu 17:291 Awa ngogo sufre ke tubila matadi yina ke pelaka.

132

na nima. 32 Beno yibuka nkento ya Loti. 33 Konso muntu yina ke zola kugulusa moyo na yandi ta vidisa yo, kansi konso muntu yina ke vidisa yo ta tanina yo na luzingu. 34 Mono ke tubila beno nde: Na mpimpa yina bantu zole ta vanda na mbeto mosi; bo ta baka mosi, kansi bo ta yambula yina ya nkaka. 35 Bankento zole ta vanda ke nika bambuma na kima mosi ya bo ke nikilaka bambuma; bo ta baka mosi mpi bo ta yambula yina ya nkaka.” 36 ——1 37 Yo yina bo vutudilaka yandi nde: “Na wapi, Mfumu?” Yandi tubilaka bo nde: “Kisika nitu kele, bango-zulu mpi ta vukana pana.” Ebuna yandi pesaka bo mbandu mosi sambu na kumo18 nisa bo mfunu ya kusamba ntangu yonso mpi ya kuyambula ve, 2 yandi tubaka nde: “Na mbanza mosi kuvandaka ti zuzi mosi yina vandaka kutina ve Nzambi boma mpi kuzitisa ve muntu. 3 Na mbanza yina, kuvandaka mpi ti nkento mosi ya mufwidi yina vandaka kukwenda na zuzi yina mbala na mbala mpi kutuba nde, ‘Sala na mpila nde mono nunga muntu ya mono ke samba ti yandi na tribinale.’ 4 Na nsungi ya mwa ntangu yandi vandaka kuzola ve, kansi na nima yandi kuditubilaka nde, ‘Ata mono ke tinaka ve Nzambi boma mpi ke zitisaka ve muntu, 5 sambu nkento yai ya mufwidi ke yangisa mono ntangu yonso, mono ta sala na mpila nde yandi nunga sambu yandi landa ve kukwisa mpi kulembisa mono ti mambu ya yandi ke lomba mbala na mbala.’ ” Lu 17:361 Verse yai kele ve na masonama ya Kigreki ya Westcott mpi ya Hort mpi na masonama ya nkaka ya mfunu ya Masonuku ya Kigreki ya Bukristu.

133

Mutindu ya kusamba. Nzambi kaka ke mbote

6 Ebuna Mfumu tubaka nde: “Beno wa mambu yina zuzi yango tubaka, ata yandi kele muntu ya kukonda lunungu! 7 Ebuna, keti Nzambi ta zenga ve mambu na lunungu sambu na bantu na yandi yina yandi me solaka, bayina ke bokaka na yandi mpimpa ti mwini, na ntangu yandi ke monisila bo ntima-nda? 8 Mono ke tubila beno nde: Yandi ta zenga mambu na lunungu sambu na bo nswalu-nswalu. Ata mpidina, ntangu Mwana ya muntu ta kwisa, keti yandi ta kuta kibeni lukwikilu ya mutindu yai na ntoto?” 9 Kansi, yandi pesaka mpi mbandu yai sambu na bantu ya nkaka yina vandaka kutula ntima na lunungu na bo mosi mpi vandaka kutadila bankaka bonso nde bo kele bantu ya mpamba: 10 “Babakala zole tombukaka na tempelo sambu na kusamba, mosi vandaka Mufarize mpi ya nkaka kalaki ya mpaku. 11 Mufarize telamaka mpi yantikaka kusamba na nsi ya ntima mpi kutuba mambu yai, ‘O Nzambi, mono ke tonda nge sambu mono kele ve bonso bantu ya nkaka—bantu ya ke botulaka bankaka bima, bantu ya kukonda lunungu, bantu ya ke salaka bizumba—to nkutu bonso kalaki yai ya mpaku. 12 Mono ke buyaka madia mbala zole na mposo; mono ke pesaka dikumi ya bima yonso ya mono ke bakaka.’ 13 Kansi kalaki ya mpaku, telamaka mwa ntama, yandi zolaka nkutu ve kutombula meso na yandi na zulu kansi yandi vandaka kubula ntulu na yandi, mpi kutuba nde, ‘O Nzambi, fwila mono nkenda, mono nsumuki.’ 14 Mono ke tubila beno nde: Muntu yai kulumukaka na nzo na yandi mpi monanaka muntu ya lunungu mingi kuluta muntu yina, sambu konso muntu

LUKA 18:6-23

yina ke kudinangulaka, bo ta kulumusa yandi, kansi muntu yina ke kudikulumusaka bo ta nangula yandi.” 15 Ntangu yai, bantu yantikaka kunatila yandi mpi bana na bo ya fioti sambu yandi simba bo, kansi ntangu balongoki monaka diambu yai, bo yantikaka kunganina bo. 16 Kansi, Yezu lombaka nde bo natila yandi bana ya fioti, mpi tubaka nde: “Beno bikisa bana ya fioti bo kwisa na mono, mpi beno meka ve kukanga bo nzila. Sambu Kimfumu ya Nzambi kele ya bantu yina kele bonso bo. 17 Ya kieleka mono ke tubila beno nde: Konso muntu yina ke yamba ve Kimfumu ya Nzambi bonso mwana ya fioti ta kota ve ata fioti na kati na yo.” 18 Mfumu mosi yulaka yandi, mpi tubaka nde: “Longi ya Mbote, inki mono fwete sala sambu na kubaka1 luzingu ya mvula na mvula?” 19 Yezu tubilaka yandi nde: “Sambu na nki nge ke binga mono muntu ya mbote? Ata muntu mosi ve kele muntu ya mbote, katula kaka muntu mosi, Nzambi. 20 Nge me zaba bansiku: ‘Kusala bizumba ve; kufwa ve muntu; kuyiba ve; kuta ve kimbangi ya luvunu; kumisa tata na nge ti mama na nge.’ ” 21 Ebuna yandi tubaka nde: “Mono ke zitisaka mambu yai yonso banda kileke na mono.” 22 Na nima ya kuwa mambu yai, Yezu tubilaka yandi nde: “Kima mosi ke konda nge diaka: Teka bima yonso yina nge kele na yo mpi kabula mbongo na bansukami, ebuna nge ta vanda ti kimvwama na zulu, na nima kwisa kulanda mono.” 23 Ntangu yandi waka diambu yai, yandi waka mawa mingi, sambu yandi vandaka mvwama kibeni. Lu 18:181 Na kisina, “kubaka difwa.”

LUKA 18:24–19:4

Munoko ya sindani. Kifwa-meso me beluka

24 Yezu talaka yandi mpi tubaka nde: “Yo ta vanda mpasi kibeni sambu bantu yina kele na mbongo kukota na Kimfumu ya Nzambi! 25 Ya kieleka, yo kele pete kibeni sambu shamo kukota na munoko ya sindani kansi yo kele mpasi mingi sambu mvwama kukota na Kimfumu ya Nzambi.” 26 Bantu yina waka diambu yai tubaka nde: “Nani lenda guluka?” 27 Yandi tubaka nde: “Mambu yina bantu lenda sala ve, Nzambi lenda sala yo.” 28 Kansi Piere tubaka nde: “Tala! Beto me bikisa bima na beto mpi me landa nge.” 29 Yandi tubilaka bo nde: “Ya kieleka mono ke tubila beno nde: Kele ve ata ti muntu mosi yina me bikisaka nzo to nkento to bampangi ya babakala to bibuti to bana sambu na Kimfumu ya Nzambi 30 yina ta konda kubaka bima mbala mingi kuluta na nsungi yai ya ntangu mpi na ngidika ya bima yina ke kwisa, luzingu ya mvula na mvula.” 31 Ebuna yandi nataka bantumwa kumi na zole na lweka mpi tubilaka bo nde: “Beno wa! Beto ke tombuka na Yeruzalemi, mpi mambu yonso ya bo me sonikaka sambu na Mwana ya muntu na nzila ya baprofete ta lungana. 32 Mu mbandu, bo ta pesa yandi na maboko ya bantu ya makanda, bo ta seka yandi, bo ta sadila yandi mambu kukonda luzitu, bo ta finga yandi mpi ta niokula yandi, bo ta losila yandi mate, 33 mpi na nima ya kubula yandi fimbu, bo ta fwa yandi; kansi na kilumbu ya tatu, yandi ta futumuka.” 34 Kansi, bo bakisaka ve ntendula ata ya diambu mosi na kati ya mambu yai, sambu bangogo yai vandaka ya kubumbana sambu na bo, mpi bo bakisaka ve mambu yina yandi tubaka.

134

35 Ntangu Yandi vandaka kukuma pene-pene ya Yeriko, kifwameso mosi vandaka ya kufonga na lweka ya nzila, yandi vandaka kulomba bima. 36 Sambu yandi waka kibuka ya bantu ke luta, yandi yantikaka kuyula kana yo vandaka inki. 37 Bo tubilaka yandi nde: “Yezu muntu ya Nazareti ke luta!” 38 Ebuna yandi bokaka, mpi tubaka nde: “Yezu, Mwana ya Davidi, wila mono mawa!” 39 Mpi bantu yina vandaka kukwenda na ntwala yantikaka kunganina yandi na kuvanda pima, kansi yandi vandaka kutuba diaka na ndinga ya kuluta ngolo nde: “Mwana ya Davidi, wila mono mawa!” 40 Ebuna Yezu telamaka mpi pesaka ntuma nde bo natila yandi muntu yina. Ntangu yandi kumaka pene-pene, Yezu yulaka yandi nde: 41 “Inki nge ke zola nde mono sala sambu na nge?” Yandi tubaka nde: “Mfumu, bika nde mono mona diaka.” 42 Yo yina Yezu tubilaka yandi nde: “Mona diaka; lukwikilu na nge me belula nge.” 43 Mpi na mbala mosi yandi kumaka kumona diaka, mpi yandi yantikaka kulanda Yezu, yandi ke kembila Nzambi. Diaka, ntangu bantu yonso monaka yo, bo pesaka Nzambi lukumu. Yandi kotaka na Yeriko mpi vandaka kuluta na kati na 19 yo. 2 Ebuna, muntu mosi vandaka pana, zina na yandi Zasheo, yandi vandaka mfumu ya bakalaki ya mpaku, mpi yandi vandaka mvwama. 3 Yandi vandaka kusosa kumona kana Yezu vandaka nani, kansi yandi vandaka ve na mpila ya kumona sambu na kibuka ya bantu, sambu yandi vandaka nkufi. 4 Yo yina, yandi kwendaka ntinu na ntwala mpi mataka na nti ya sikomore sambu na kumo-

135

Zasheo me balula ntima. Bamine kumi

na yandi sambu Yezu zolaka kuluta na nzila yina. 5 Ebuna ntangu Yezu kumaka kisika yina, yandi talaka na zulu mpi tubilaka yandi nde: “Zasheo, sasuka mpi kulumuka, sambu bubu yai mono fwete vanda na nzo na nge.” 6 Yo yina, yandi kulumukaka nswalu mpi yambaka yandi ti kiese yonso bonso nzenza. 7 Kansi ntangu bo monaka diambu yai, bo yonso yantikaka kubokuta, mpi kutuba nde: “Yandi me kwenda bonso nzenza na nzo ya muntu yina kele nsumuki.” 8 Kansi Zasheo telamaka mpi tubilaka Mfumu nde: “Mfumu, tala! mono ta pesa kati-kati ya bima na mono na bansukami, mpi konso kima ya mono botulaka na muntu na nzila ya luvunu, mono ta vutula yo mbala iya.” 9 Ebuna, Yezu tubilaka yandi nde: “Bubu yai luguluku me kwisa na nzo yai sambu yandi mpi kele mwana ya Abrahami. 10 Sambu Mwana ya muntu kwisaka sambu na kusosa mpi kugulusa bantu yina vilaka.” 11 Ntangu bo vandaka kuwa mambu yai, yandi pesaka mbandu ya nkaka, sambu yandi vandaka pene-pene ya Yeruzalemi mpi bo vandaka kuyindula nde Kimfumu ya Nzambi zolaka kumonana kaka na ntangu yina. 12 Yo yina, yandi tubaka nde: “Muntu mosi yina butukaka na dibuta ya kintotila salaka nzietelo na insi mosi ya ntama sambu na kubaka kiyeka ya kintotila mpi kuvutuka. 13 Yandi bingaka bampika na yandi kumi, yandi pesaka bo bamine1 kumi mpi Lu 19:131 Mine mosi vandaka lufutu ya kiteso ya bangonda tatu ya kisalu. Yo vandaka mbongo ya kibende yina bo vandaka kuyindula nde yo vandaka na mbalu ya badrakime 100. Drakime vandaka mbongo ya kibende yina Bagreki vandaka kusadila.

LUKA 19:5-23

tubilaka bo nde, ‘Beno sala mumbongo tii kuna mono ta kwisa.’ 14 Kansi bantu ya insi na yandi vandaka kumenga yandi mpi bo tindaka kimvuka ya mimonisi sambu na kulanda yandi mpi kutuba nde, ‘Beto ke zola ve nde muntu yai kukuma ntotila na beto.’ 15 “Nsuka-nsuka ntangu yandi vutukaka na nima ya kubaka kiyeka ya kintotila, yandi bingaka bampika yina yandi pesaka mbongo ya kibende,1 sambu na kuzaba mbongo yina bo bakaka na kisalu ya mumbongo. 16 Ebuna ya ntete kwisaka, mpi tubaka nde, ‘Mfumu, mine na nge butaka bamine kumi.’ 17 Yo yina yandi tubilaka yandi nde, ‘Nge me sala mbote, mpika ya mbote! Sambu nge me kudimonisa ya kwikama na diambu ya fioti kibeni, vanda na kiyeka na zulu ya bambanza kumi.’ 18 Ebuna ya zole kwisaka, mpi tubaka nde, ‘Mfumu, mine na nge butaka bamine tanu.’ 19 Yandi tubilaka mpi mpika yai nde, ‘Nge mpi, yala bambanza tanu.’ 20 Kansi ya nkaka kwisaka, mpi tubaka nde, ‘Mfumu, tala mine na nge yina mono bumbaka na lele. 21 Mono waka nge boma sambu nge kele muntu ya makambu ngolo; nge ke bakaka yina nge bumbisaka ve, mpi nge ke katulaka bambuma yina nge kunaka ve.’ 22 Yandi tubilaka yandi nde, ‘Mpika ya mbi, mono ke sambisa nge na mambu yina nge mosi me tuba. Nge zabaka nde mono kele muntu ya makambu ngolo, yina ke bakaka yina yandi bumbisaka ve mpi ke katulaka bambuma yina yandi kunaka ve, mpidina ve? 23 Ebuna, sambu na nki nge tulaka ve mbongo na mono ya kibende1 na banki? Mpi ntangu Lu 19:151 Tala Lu 9:3, noti. Lu 9:3, noti.

231 Tala

LUKA 19:24-45

Mwana ya mpunda. Kukota ya lukumu

mono zolaka kuvutuka, mono zolaka kubaka yo ti nluta.’ 24 “Ebuna yandi tubilaka bantu yina telamaka pana nde, ‘Beno botula yandi mine yina mpi beno pesa yo na muntu yina kele ti bamine kumi.’ 25 Kansi bo songaka yandi nde, ‘Mfumu, yandi kele ti bamine kumi!’— 26 ‘Mono ke tubila beno nde: Konso muntu yina kele ti bima, bo ta yika yandi bima mingi, kansi muntu yina kele ve na bima, bo ta katula yandi ata bima yina yandi kele na yo. 27 Diaka, beno kwisa kunata awa bambeni na mono yina zolaka ve nde mono kuma ntotila na bo mpi beno fwa bo na ntwala na mono.’ ” 28 Na nima ya kutuba mambu yai, yandi yantikaka kutambula na ntwala, yandi ke tombuka na Yeruzalemi. 29 Mpi ntangu yandi kumaka pene-pene ya Betfaze mpi ya Betania na ngumba ya bo ke bingaka Ngumba ya Banti ya Olive, yandi tindaka balongoki zole na kati ya balongoki na yandi, 30 mpi tubaka nde: “Beno kwenda na bwala yina beno ke mona na ntwala na beno, mpi na nima ya kukota na kati na yo, beno ta mona mwana ya mpunda ya bo me kanga na nsinga, yina ata muntu mosi me vandaka ntete ve na zulu na yo. Beno kangula yo mpi beno nata yo. 31 Kansi kana muntu kuyula beno nde, ‘Sambu na nki beno ke kangula yo?’ Beno fwete tuba nde: ‘Mfumu kele ti mfunu na yo.’ ” 32 Ebuna bantu yina yandi tindaka kwendaka mpi kutaka mambu kaka mutindu yandi songaka bo. 33 Kansi ntangu bo vandaka kukangula mwana ya mpunda, bankwa na yo songaka bo nde: “Sambu na nki beno ke kangula mwana ya mpunda?” 34 Bo tubaka nde: “Mfumu

136

kele ti mfunu na yo.” 35 Bo nataka yo na Yezu, mpi bo losaka bilele na bo ya zulu na zulu ya mwana ya mpunda, ebuna bo tulaka Yezu na zulu na yo. 36 Ntangu yandi vandaka kwenda, bo vandaka kutanda bilele na bo ya zulu na nzila. 37 Ntangu yandi kumaka pene-pene ya nzila yina ke yantika na Ngumba ya Banti ya Olive mpi ke kulumuka, balongoki yonso yantikaka kumona kiese mpi kukumisa Nzambi na ndinga ya ngolo sambu na bidimbu ya nkumbwa yonso yina bo monaka, 38 bo vandaka kutuba nde: “Bika nde Muntu yina ke kwisa bonso Ntotila na zina ya Yehowa kubaka lusakumunu! Ngemba na zulu, mpi nkembo na bisika ya kuluta kuzanguka!” 39 Kansi, Bafarize ya nkaka yina vandaka na kati ya kibuka ya bantu songaka yandi nde: “Longi, nganina balongoki na nge.” 40 Kansi yandi vutulaka nde: “Mono ke tubila beno nde: Kana bantu yai kuvanda pima, matadi ta boka.” 41 Mpi ntangu yandi kumaka pene-pene, yandi talaka mbanza mpi dilaka sambu na yo, 42 mpi tubaka nde: “Kana nge mpi bakisaka na kilumbu yai mambu yina ke tadila ngemba—kansi ntangu yai bo me bumba yo na meso na nge. 43 Sambu bilumbu ta kwisila nge ntangu bambeni na nge ta tunga na nziunga na nge lupangu ya ngolo ya bo me sala na banti ya nsongi mpi ta ziunga nge mpi ta kangisa nge ndambu yonso, 44 mpi bo ta losa nge ti bana yina kele na kati na nge na ntoto, mpi bo ta bika ve ata ditadi mosi na zulu ya ditadi na kati na nge sambu nge bakisaka ve ntangu yina bo kwisaka kutala nge.” 45 Ebuna yandi kotaka na tempelo mpi yantikaka kukula bantu

137

Nto ya mbotika ya Yoane. Kilanga ya vinu

yina vandaka kuteka, 46 mpi tubilaka bo nde: “Bo me sonikaka nde: ‘Mpi nzo na mono ta vanda nzo ya bisambu,’ kansi beno me kumisa yo nzo ya miyibi.” 47 Diaka, yandi vandaka kulonga konso kilumbu na tempelo. Kansi bamfumu ya banganga-nzambi ti bansekudi mpi bantwadisi ya bantu vandaka kusosa kufwa yandi, 48 ata mpidina bo monaka ve mutindu ya kusala yo, sambu bantu yonso vandaka kuwidikila yandi na dikebi yonso. Kilumbu mosi, ntangu yandi vandaka kulonga bantu na 20 tempelo mpi kuzabisa nsangu ya mbote, bamfumu ya banganga-nzambi mpi bansekudi ti bambuta kwisaka pene-pene, 2 mpi bo songaka yandi nde: “Tubila beto, na nki kiyeka nge ke sala mambu yai to nani pesaka nge kiyeka yai.” 3 Yandi vutudilaka bo nde: “Mono mpi ta yula beno ngiufula mosi, mpi beno tubila mono: 4 Keti mbotika ya Yoane katukaka na zulu to na bantu?” 5 Ebuna bo vandaka kuyindula bo na bo, mpi kutuba nde: “Kana beto tuba nde, ‘Na zulu,’ yandi ta tuba nde, ‘Sambu na nki beno kwikilaka yandi ve?’ 6 Kansi, kana beto tuba nde, ‘Na bantu,’ bantu yonso ta losila beto matadi, sambu bo ke ndimaka nde Yoane vandaka profete.” 7 Yo yina bo vutulaka nde bo zabaka ve kisina na yo. 8 Ebuna, Yezu tubilaka bo nde: “Mono mpi, mono ke tubila beno ve na nki kiyeka mono ke sala mambu yai.” 9 Ebuna yandi yantikaka kupesa bantu mbandu yai: “Muntu mosi kunaka kilanga ya vinu mpi bikaka yo na bantu ya ke salaka bilanga sambu bo futila yo, ebuna yandi salaka nzietelo na insi ya nzenza sambu

LUKA 19:46–20:19

na ntangu mosi ya nda. 10 Kansi ntangu nsungi ya kukatula bambuma lungaka, yandi tindaka mpika mosi na bantu ya ke salaka bilanga sambu bo pesa yandi ndambu ya bambuma ya kilanga ya vinu. Kansi, bantu ya ke salaka bilanga bulaka yandi mpi vutulaka yandi maboko mpamba. 11 Kansi, yandi tindaka diaka mpika ya nkaka. Yina mpi bo bulaka yandi, fingaka yandi, mpi vutulaka yandi maboko mpamba. 12 Yandi tindaka diaka ya tatu; yina mpi bo lwadisaka yandi mpi losaka yandi na nganda. 13 Ebuna, munkwa-kilanga ya vinu tubaka nde, ‘Nki mono ta sala? Mono ta tinda mwana na mono, ya mono ke zolaka mingi. Ntembe kele ve nde bo ta zitisa yandi.’ 14 Ntangu bantu ya ke salaka bilanga monaka yandi, bo yindulaka bo na bo mpi tubaka nde, ‘Yandi yai muntu ta baka difwa; beto fwa yandi sambu difwa kukuma ya beto.’ 15 Yo yina bo losaka yandi na nganda ya kilanga ya vinu mpi fwaka yandi. Ebuna, munkwa-kilanga ya vinu ta sala bo inki? 16 Yandi ta kwisa mpi ta fwa bantu yai ya ke salaka bilanga mpi ta pesa kilanga ya vinu na bantu ya nkaka.” Ntangu bo waka mambu yai, bo tubaka nde: “Bika nde yo salama ve ata fioti!” 17 Kansi yandi talaka bo mpi tubaka nde: “Ebuna mambu yai ya bo me sonikaka ke tendula inki: ‘Ditadi yina bantu ya ke tungaka losaka, yo yina me kumaka ditadi ya kikonko ya ntete-ntete’? 18 Konso muntu yina ta bwa na zulu ya ditadi yina, ta pasuka. Mpi konso muntu yina yo ta bwila, yo ta panza yandi.” 19 Ebuna bansekudi mpi bamfumu ya banganga-nzambi vandaka kusosa kukanga yandi kaka

LUKA 20:20-44

Pesa na Kaisali. Babakala 7. Lufutumuku

na ngunga yina, kansi bo vandaka kuwa bantu boma, sambu bo bakisaka nde yandi pesaka mbandu yai sambu na bo. 20 Mpi na nima ya kutala yandi mbote-mbote, bo tindaka bantu ya bo futaka na kinsweki sambu na kusala bonso nde bo kele bantu ya lunungu, na mpila nde bo kanga yandi na kutuba na yandi sambu bo pesa yandi na luyalu mpi na kiyeka ya guvernere. 21 Bo yulaka yandi, mpi tubaka nde: “Longi, beto me zaba nde nge ke tubaka mpi ke longaka mbote-mbote mpi ke pona-ponaka ve, kansi nge ke longaka nzila ya Nzambi na kuwakana ti kieleka: 22 Keti nsiku ke pesa beto nswa ya kufuta mpaku na Kaisali to ve?” 23 Kansi yandi bakisaka mayele na bo ya mbi mpi tubilaka bo nde: 24 “Beno songa mono denari mosi. Yo kele ti kifwanisu mpi zina ya nani?” Bo tubaka nde: “Ya Kaisali.” 25 Yandi tubilaka bo nde: “Ebuna, kana mpidina, beno pesa bima ya Kaisali na Kaisali kansi bima ya Nzambi na Nzambi.” 26 Bo kukaka ve kukanga yandi na mambu yina yandi vandaka kutuba na ntwala ya bantu, kansi sambu bo yitukaka na mvutu na yandi, bo vandaka pima. 27 Kansi, Basaduse ya nkaka —bayina ke tubaka nde lufutumuku kele ve—kwisaka mpi yulaka yandi 28 nde: “Longi, Moize sonikilaka beto nde: ‘Kana mpangi ya muntu mosi kufwa, mpi kubikisa nkento, kansi yandi vandaka ve ti bana, mpangi na yandi fwete baka nkento yina mpi ti nkento yina yandi buta bana sambu na mpangi na yandi.’ 29 Yo yina, kuvandaka ti bampangi ya babakala nsambwadi, mpi ya ntete bakaka nkento, kansi yandi fwaka kukonda kubuta bana. 30 Mutindu mosi mpi yina ya zole

138

31 mpi ya tatu bakaka yandi. Mutindu mosi sambu na bo yonso nsambwadi; bo bikisaka ve bana, kansi bo fwaka. 32 Nsuka-nsuka, nkento yango mpi fwaka. 33 Ebuna na lufutumuku, yandi ta kuma nkento ya nani? Sambu bo yonso nsambwadi kwelaka yandi.” 34 Yezu tubilaka bo nde: “Bana ya ngidika yai ya bima ke kwelaka mpi bo ke kwedisaka bo, 35 kansi bantu yina bo me monaka nde bo me fwana na kubaka luzingu na ngidika ya bima yina ke kwisa mpi na kufutumuka na bafwa ke kwelaka ve mpi bo ke kwedisaka bo ve. 36 Ya kieleka, bo lenda fwa diaka mpi ve, sambu bo kele bonso bawanzio, mpi bo kele bana ya Nzambi sambu bo kele bana ya lufutumuku. 37 Kansi nde bafwa ta futumuka, ata Moize monisaka yo, na disolo ya me tala mwa-nti ya bansende, ntangu yandi ke binga Yehowa ‘Nzambi ya Abrahami mpi Nzambi ya Izaki mpi Nzambi ya Yakobi.’ 38 Yandi kele Nzambi ya bafwa ve, kansi ya bantu yina kele na luzingu, sambu na meso na yandi bo yonso kele na luzingu.” 39 Bansekudi ya nkaka vutulaka nde: “Longi, nge me tuba mbote.” 40 Sambu bo vandaka diaka ve ti kikesa ya kuyula yandi ata ngiufula mosi. 41 Ebuna, yandi tubilaka bo nde: “Inki mutindu bo ke tubaka nde Kristu kele mwana ya Davidi? 42 Sambu Davidi yandi mosi ke tuba na mukanda ya Bankunga nde: ‘Yehowa tubilaka Mfumu na mono nde: “Vanda na diboko na mono ya kitata 43 tii kuna mono ta tula bambeni na nge bonso kazune sambu na makulu na nge.” ’ 44 Yo yina, Davidi ke binga yandi Mfumu; ebuna nki mutindu yandi kele mwana na yandi?”

139

Dikabu ya mufwidi. Bilumbu ya nsuka

45 Ebuna, ntangu bantu yonso vandaka kuwidikila, yandi tubilaka balongoki nde: 46 “Beno keba na bansekudi yina ke zolaka kutambula-tambula na bamvwela mpi ke zolaka bambote na bazandu mpi bakiti ya ntete na basinagoga mpi bisika ya lukumu mingi na madia ya nkokila 47 mpi yina ke diaka banzo ya mifwidi ya bankento mpi sambu na kukusa bo ke salaka bisambu ya nda. Bantu yai ta baka lusambisu ya ngolo kuluta.” Ebuna ntangu yandi tombulaka meso, yandi monaka ba21 mvwama ke tula makabu na bo na bakesi ya makabu. 2 Ebuna yandi monaka nkento mosi ya mufwidi yina vandaka nsukami ke tula mbongo ya bibende zole ya fioti ya mbalu fioti kibeni kuna, 3 mpi yandi tubaka nde: “Mono ke tubila beno ya kieleka nde: Nkento yai ya mufwidi, ata yandi kele nsukami, me tula mingi kuluta bantu yonso. 4 Sambu bantu yai yonso me tula makabu yina bo bakaka na bimvwama na bo, kansi nkento yai na kinsukami na yandi me tula yonso yina yandi vandaka na yo sambu na kuzinga.” 5 Na nima, ntangu bantu ya nkaka vandaka kutuba sambu na tempelo, mutindu bo me kumisaka yo kitoko ti matadi ya kitoko mpi ti bima ya bo me pesaka na Nzambi, 6 yandi tubaka nde: “Sambu na bima yai ya beno ke mona, na bilumbu ke kwisa ditadi mosi ve ta bikala na zulu ya ditadi ya nkaka awa, bo ta bwisa yo yonso.” 7 Ebuna bo yulaka yandi nde: “Longi, inki ntangu mambu yai ta salama kibeni, mpi inki ta vanda kidimbu ntangu mambu yai fwete salama?” 8 Yandi tubaka nde: “Beno keba nde muntu kukusa

LUKA 20:45–21:20

beno ve, sambu bantu mingi ta kwisa na zina na mono, mpi bo ta tuba nde, ‘Mono kele yandi,’ mpi, ‘Ntangu ya bo me tulaka me finama.’ Beno landa bo ve. 9 Diaka, ntangu beno ta wa bitumba mpi mavwanga, beno tekita ve na boma. Sambu mambu yai fwete bwa ntete, kansi nsuka ke kwisa ve na mbala mosi.” 10 Ebuna yandi tubilaka bo nde: “Insi mosi ta nwanisa insi ya nkaka, mpi kimfumu mosi ta nwanisa kimfumu ya nkaka, 11 mpi ntoto ta nikana ngolo, mpi na bisika ya mutindu na mutindu, maladi ya mbi mpi nzala ta vanda, mpi yo ta vanda ti mambu ya ke pesa boma mpi bidimbu ya nene yina ta katuka na zulu. 12 “Kansi na ntwala ya mambu yai yonso, bantu ta kanga beno mpi ta monisa beno mpasi, bo ta pesa beno na basinagoga mpi bo ta tula beno na baboloko. Bo ta nata beno na ntwala ya bantotila mpi ya baguvernere sambu na zina na mono. 13 Yo ta kuma dibaku ya mbote sambu na beno ya kuta kimbangi. 14 Yo yina, beno baka nzengolo na bantima na beno na kuyidika ve na ntwala mambu ya beno ta tuba ntangu bo ta sambisa beno, 15 sambu mono ta pesa beno bangogo mpi mayele yina bambeni na beno yonso ta kuka ve kutelamina to kutudila ntembe. 16 Diaka, ata bibuti, bampangi, bantu ya dibuta, mpi banduku ta pesa beno na maboko ya bantu, mpi bo ta fwa bankaka na kati na beno, 17 mpi bantu yonso ta menga beno sambu na zina na mono. 18 Kansi, ata nsuki mosi ve ya ntu na beno ta vila. 19 Kana beno kanga ntima, beno ta tanina mioyo na beno. 20 “Diaka, ntangu beno ta mona basoda me ziunga Yeruzalemi, beno

LUKA 21:21–22:4

Bantangu ya makanda. Bikala ya kusikama

zaba nde kufwa na yo me finama. 21 Ebuna, bika nde bantu yina kele na Yudea yantika kutina na bangumba, bika nde bantu yina kele na kati na yo kubasika, mpi bika nde bantu yina kele na babwala ya pene-pene kukota ve na kati na yo, 22 sambu yo kele bilumbu yina Nzambi ta pesa bantu ndola na mpila nde mambu yonso ya bo me sonikaka kulungana. 23 Mawa na bankento yina ta vanda na mavumu mpi na bayina ta vanda ke nwisa bana mabele na bilumbu yina! Sambu mpasi ya nene ta vanda na insi mpi makasi ta vanda na zulu ya bantu yai, 24 mpi bo ta fwa bo na mbele ya kunwanina mpi bo ta nata bo na kimpika na makanda yonso, mpi makanda ta niata Yeruzalemi tii kuna bantangu ya bo me tulaka ya makanda ta lungana. 25 “Diaka, bidimbu ta vanda na ntangu, na ngonda, mpi na bambwetete, mpi na ntoto makanda ta mona mpasi mingi sambu yo ta zaba ve kima ya kusala sambu na makelele ya ngolo ya nzadi-mungwa mpi kunikana na yo, 26 mpi bantu ta bwa ngambu sambu na boma mpi sambu bo ke vingila mambu yina ta kwisa kubwa na ntoto ya mvimba, sambu bangolo ya zulu ta nikana. 27 Ebuna bo ta mona Mwana ya muntu ke kwisa na kati ya dituti ti ngolo mpi nkembo ya nene. 28 Kansi ntangu mambu yai ta yantika na kubwa, beno telama ya kusungama mpi beno tedimisa ba-ntu na beno sambu luguluku na beno me finama.” 29 Ebuna yandi pesaka bo mbandu mosi: “Beno tala nti ya bafige mpi banti yonso ya nkaka. 30 Kana beno mona yo me basisa matiti, beno ke zabaka beno mosi nde ntangu yai nsungi ya mvula me

140

finama. 31 Mutindu mosi beno mpi, ntangu beno ta mona mambu yai ke bwa, beno zaba nde Kimfumu ya Nzambi me finama. 32 Ya kieleka mono ke tubila beno nde: Mbandu yai ta luta ve ata fioti na ntwala nde mambu yonso kubwa. 33 Zulu ti ntoto ta luta, kansi bangogo na mono ta luta ve ata fioti. 34 “Kansi, beno kudikeba sambu bantima na beno kukuma ve ata fioti kizitu na kudia mbiki, na kulutisa ndilu na kunwa malafu, mpi na basusi ya luzingu, mpi na kintulumukina kilumbu yina kubwila beno na mbala mosi 35 bonso mutambu. Sambu yo ta bwila bantu yonso yina ke zingaka na ntoto. 36 Yo yina, beno bikala ya kusikama, ntangu yonso beno sala badodokilu sambu beno nunga na kutina mambu yai yonso ya fwete bwa mpi na kutelama na ntwala ya Mwana ya muntu.” 37 Ebuna, na mwini yandi vandaka kulonga na tempelo, kansi na mpimpa yandi vandaka kubasika mpi kukwenda kulala na ngumba ya bo ke bingaka Ngumba ya Banti ya Olive. 38 Mpi bantu yonso vandaka kukwisa na yandi na suka-suka na tempelo sambu na kuwa yandi. Ebuna Nkinsi ya Mampa ya Kukonda Levire, ya bo ke 22 bingaka Paki, kumaka pene-pene. 2 Diaka, bamfumu ya banganganzambi ti bansekudi vandaka kusosa mutindu ya mbote ya kufwa yandi, kansi bo vandaka kuwa bantu boma. 3 Ebuna Satana kotaka na Yudasi, yina bo vandaka kubinga Iskariote, yina vandaka mosi na kati ya bantumwa kumi na zole, 4 mpi yandi kwendaka kusolula ti bamfumu ya banganga-nzambi mpi bakapitene ya tempelo na

141

Paki. Madia ya nkokila. Kuwakana ya mpa

yina me tala mutindu ya kuyekudila bo yandi. 5 Bo waka kiese mpi wakanaka sambu na kupesa yandi mbongo ya kibende.1 6 Ebuna yandi ndimaka, mpi yandi yantikaka kusosa dibaku ya mbote sambu na kuyekudila bo yandi na kisika yina kibuka ya bantu ta vanda ve na nziunga. 7 Ebuna kilumbu ya mampa ya kukonda levire lungaka, kilumbu yina yo lombaka nde bo tambika kimenga ya Paki, 8 mpi yandi tindaka Piere ti Yoane, mpi tubaka nde: “Beno kwenda kuyidika Paki sambu beto dia yo.” 9 Bo songaka yandi nde: “Na wapi nge ke zola nde beto yidika yo?” 10 Yandi tubilaka bo nde: “Tala! Ntangu beno ta kota na mbanza, muntu mosi ya ke nata dibungu ya masa ta kutana ti beno. Beno landa yandi na kati ya nzo yina yandi ta kota. 11 Mpi beno fwete songa munkwanzo nde, ‘Longi ke tubila nge nde: “Wapi suku ya banzenza kisika mono lenda dia Paki ti balongoki na mono?” ’ 12 Mpi muntu yango ta songa beno suku mosi ya nene ya zulu, yina kele ti bima yonso. Beno yidika yo kuna.” 13 Ebuna bo kwendaka mpi kutaka mambu kaka mutindu yandi songaka bo, mpi bo yidikaka Paki. 14 Nsuka-nsuka ntangu ngunga lungaka, yandi vandaka na mesa mpi bantumwa vandaka ti yandi. 15 Mpi yandi tubilaka bo nde: “Mono vandaka ti nzala ya ngolo ya kudia Paki yai ti beno na ntwala nde mono mona mpasi, 16 sambu mono ke tubila beno nde: Mono ta dia yo diaka ve tii kuna yo ta lungana na Kimfumu ya Nzambi.” 17 Mpi yandi bakaka dikopa, pesaka matondo na NzaLu 22:51 Tala Lu 9:3, noti.

LUKA 22:5-26

mbi mpi tubaka nde: “Beno baka yo, mpi beno lutisa yo na mosi-mosi na kati na beno, 18 sambu mono ke tubila beno nde: Banda ntangu yai, mono ta nwa diaka ve vinu tii kuna Kimfumu ya Nzambi ta kwisa.” 19 Diaka, yandi bakaka dimpa, pesaka matondo na Nzambi, zengaka yo, mpi pesaka bo yo, mpi tubaka nde: “Yai ke tendula nitu na mono, yina mono fwete pesa sambu na beno. Beno landa na kusala yo sambu na kuyibuka mono.” 20 Mutindu mosi yandi bakaka mpi dikopa na nima ya kudia madia ya nkokila, yandi tubaka nde: “Dikopa yai ke tendula kuwakana ya mpa na nsadisa ya menga na mono, yina ta tiamuka sambu na beno. 21 “Kansi tala! diboko ya muntu yina ke yekula mono kele ti mono na mesa. 22 Mwana ya muntu ke kwenda na nzila na yandi na kuwakana ti mambu yina bo tubaka na ntwala; kansi, mawa sambu na muntu yina ke yekula yandi!” 23 Ebuna bo yantikaka kutuba bo na bo kana nani na kati na bo lendaka kibeni kusala diambu yai. 24 Kansi, ntembe ya ngolo basikaka mpi na kati na bo sambu na kuzaba muntu yina bo vandaka kutadila bonso muntu ya kuluta nene na kati na bo. 25 Kansi, yandi tubilaka bo nde: “Bantotila ya makanda ke yalaka bantu na kingolo-ngolo, mpi bo ke bingaka bantu yina kele ti kiyeka na zulu na bo nde Bantu ya Mbote.1 26 Kansi beno, beno fwete vanda ve mutindu yina. Bika nde muntu yina kele muntu ya kuluta nene na kati na beno kukuma bonso leke na beno yonso, mpi muntu yina ke sala bonso mfumu kukuma bonso muntu yina ke sadila Lu 22:251 “Muntu ya Mbote” vandaka zina ya lukumu.

LUKA 22:27-47

Kuwakana sambu na Kimfumu. Na Getsemane

bankaka. 27 Sambu nani muntu me luta nene, muntu yina me vanda na mesa to muntu yina ke sadila bankaka? Keti yo kele ve muntu yina me vanda na mesa? Kansi mono kele na kati na beno bonso muntu yina ke sadila bankaka. 28 “Kansi, beno kele bantu yina me kangama ti mono na mimekamu na mono, 29 mpi mono ke sala kuwakana ti beno, kaka mutindu Tata na mono salaka kuwakana ti mono, sambu na Kimfumu, 30 na mpila nde beno dia mpi kunwa na mesa na mono na Kimfumu na mono mpi kuvanda na bakiti ya kimfumu sambu na kusambisa makanda kumi na zole ya Izraele. 31 “Simoni, Simoni, wa! Satana lombaka na kupupula beno bonso ble. 32 Kansi mono me sala dodokilu sambu na nge sambu lukwikilu na nge kulemba ve, mpi nge, kana nge me vutuka, pesa bampangi na nge kikesa.” 33 Ebuna yandi tubilaka yandi nde: “Mfumu, mono kele ya kuyilama na kukwenda ti nge na boloko mpi na lufwa.” 34 Kansi yandi tubaka nde: “Piere, mono ke tubila nge nde, bubu yai na ntwala nde nsusu kukokula nge ta buya mbala tatu nde nge me zaba mono ve.” 35 Yandi tubilaka bo mpi nde: “Ntangu mono tindaka beno kukonda mwa-saki ya kunatila mbongo mpi mwa-saki ya kunatila madia mpi basandale, beno kondaka ve ata kima mosi, mpidina ve?” Bo tubaka nde: “Ve!” 36 Ebuna yandi tubilaka bo nde: “Kansi ntangu yai, bika nde muntu yina kele ti mwa-saki ya kunatila mbongo kubaka yo, mutindu mosi sambu na mwa-saki ya kunatila madia, mpi bika nde muntu yina kele ve ti mbele ya kunwanina kuteka lele na

142

yandi ya zulu mpi kusumba mbele mosi. 37 Sambu mono ke tubila beno nde mambu yai ya bo me sonikaka fwete lungana na mono, disongidila, ‘Mpi bo tangaka yandi ti bantu ya ke fwaka nsiku.’ Sambu mambu yina ke tadila mono kele na kulungana.” 38 Ebuna bo tubaka nde: “Mfumu, tala! awa beto kele ti bambele zole ya kunwanina.” Yandi tubilaka bo nde: “Yo me fwana.” 39 Ntangu yandi basikaka, yandi kwendaka na Ngumba ya Banti ya Olive mutindu vandaka kikalulu na yandi, balongoki mpi landaka yandi. 40 Ntangu yandi kumaka na kisika yina, yandi tubilaka bo nde: “Beno landa na kusamba sambu beno bwa ve na mpukumuna.” 41 Ebuna yandi bikisaka bo mpi kwendaka yandi mosi mwa ntama,1 yandi fukamaka, yantikaka kusamba, 42 mpi tubaka nde: “Tata, kana nge me zola, katula dikopa yai na mono. Ata mpidina, bika nde luzolo na mono ve, kansi luzolo na nge kusalama.” 43 Ebuna wanzio mosi yina katukaka na zulu monanaka na yandi mpi pesaka yandi kikesa. 44 Kansi sambu yandi kudiyangisaka mingi, yandi landaka kusamba ngolo kibeni, mpi mutoki na yandi kumaka bonso matonsi ya menga ya ke bwa na ntoto. 45 Ebuna na nima ya kusamba, yandi kwendaka na balongoki, mpi kutaka bo ke lala sambu bo vandaka na mawa, 46 ebuna yandi tubilaka bo nde: “Sambu na nki beno ke lala? Beno telama mpi beno landa na kusamba sambu beno bwa ve na mpukumuna.” 47 Ntangu yandi vandaka kaka kutuba, tala! kibuka ya bantu, mpi muntu yina bo vandaka kubinga Lu 22:411 To, “kiteso ya kitamina yina ditadi ta kuma kana muntu kulosa yo.”

143

Beze ya muyekudi. Na ntwala ya Sanedreni

Yudasi, mosi na kati ya bantumwa kumi na zole, vandaka kutwadisa bo, mpi yandi kwendaka penepene ya Yezu sambu na kupesa yandi beze. 48 Kansi Yezu tubilaka yandi nde: “Yudasi, keti nge ke yekula Mwana ya muntu na beze?” 49 Ntangu bantu yina vandaka na nziunga na yandi monaka mambu yina zolaka kusalama, bo tubaka nde: “Mfumu, keti beto fwete bula bo ti mbele ya kunwanina?” 50 Nkutu mosi na kati na bo bulaka mpika ya nganga-nzambi ya nene mpi zengaka dikutu na yandi ya kitata. 51 Kansi Yezu vutulaka nde: “Yo me fwana.” Mpi yandi simbaka dikutu yango mpi belulaka yandi. 52 Ebuna Yezu tubilaka bamfumu ya banganga-nzambi mpi bakapitene ya tempelo mpi bambuta yina kwisaka pana sambu na kukanga yandi nde: “Keti beno me kwisa ti bambele ya kunwanina mpi banti bonso nde beno me kwisa kukanga muyibi? 53 Ntangu mono vandaka ti beno na tempelo konso kilumbu, beno kangaka mono ve. Kansi yai kele ngunga na beno mpi kiyeka ya mudidi.” 54 Ebuna bo kangaka yandi, nataka yandi, mpi kotisaka yandi na nzo ya nganga-nzambi ya nene; kansi Piere vandaka kulanda na ntama. 55 Ntangu bo pedisaka tiya na kati-kati ya kibansala mpi fongaka kumosi, Piere fongaka na kati na bo. 56 Kansi nsadi mosi ya nkento monaka yandi me fonga na nsemo ya tiya mpi talaka yandi mbote-mbote mpi tubaka nde: “Muntu yai mpi vandaka ti yandi.” 57 Kansi yandi buyaka, mpi tubaka nde: “Nkento, mono me zaba yandi ve.” 58 Mpi na nima ya ntangu fioti, muntu ya nkaka monaka yandi mpi tubaka nde: “Nge mpi kele mosi na kati na bo.” Kansi

LUKA 22:48-71

Piere tubaka nde: “Bakala, mono ve.” 59 Mpi ntangu kiteso ya ngunga mosi lutaka, muntu ya nkaka yantikaka kutuba ti kudindamana yonso nde: “Ya kieleka, muntu yai mpi vandaka ti yandi, nkutu, yandi kele muntu ya Galilea!” 60 Kansi Piere tubaka nde: “Bakala, mono me zaba ve mambu ya nge ke tuba.” Mpi na mbala mosi, ntangu yandi vandaka kaka kutuba, nsusu kokulaka. 61 Ebuna Mfumu balukaka mpi talaka Piere, ebuna Piere yibukaka mambu ya Mfumu tubaka, ntangu yandi tubilaka yandi nde: “Na ntwala nde nsusu kukokula bubu yai, nge ta buya mono mbala tatu.” 62 Yandi basikaka na nganda mpi dilaka ngolo kibeni. 63 Ebuna bantu yina vandaka kukengila yandi yantikaka kuseka yandi, mpi kubula yandi, 64 mpi na nima ya kufika luse na yandi, bo vandaka kuyula yandi mpi kutuba nde: “Bikula! Nani me bula nge?” 65 Mpi bo vandaka kutuba mambu mingi ya nkaka sambu na kuvweza yandi. 66 Nsuka-nsuka ntangu suka tanaka, kimvuka ya bambuta ya bantu, bamfumu ya banganga-nzambi ti bansekudi, vukanaka, mpi bo nataka yandi na nzo ya Sanedreni na bo, mpi tubaka nde: 67 “Kana nge kele Kristu, songa beto.” Kansi yandi tubilaka bo nde: “Ata kana mono songa beno, beno ta kwikila yo ve ata fioti. 68 Diaka, kana mono yula beno, beno ta pesa ve mvutu ata fioti. 69 Kansi, banda ntangu yai Mwana ya muntu ta vanda na diboko ya kitata ya ngolo ya Nzambi.” 70 Yo yina, bo yonso tubaka nde: “Ebuna keti nge kele Mwana ya Nzambi?” Yandi songaka bo nde: “Beno mosi bantu ke tuba nde mono kele Mwana ya Nzambi.” 71 Bo tubaka nde: “Keti beto kele

LUKA 23:1-23

Na ntwala ya Pilate, Erode. Kibuka ke boka

144

diaka ti mfunu ya kimbangi ya nka- basoda na yandi sadilaka yandi maka? Sambu beto mosi me wa yo na mbu kukonda luzitu, mpi yandi lwamunoko na yandi mosi.” tisaka Yezu lele mosi ya ke ngenga Ebuna bantu yonso telama- sambu na kuseka yandi mpi vutuka, mpi nataka yandi na Pi- laka yandi na Pilate. 12 Erode ti late. 2 Na nima bo yantikaka ku- Pilate kumaka banduku banda kifunda yandi, mpi kutuba nde: “Beto lumbu yina, kansi ntete bo vandamonaka muntu yai ke tula mavwa- ka bambeni. 13 Ebuna Pilate bingaka bamfunga na dikanda na beto, ke buyisa bantu na kufuta bampaku na mu ya banganga-nzambi, bamfuKaisali, mpi ke tuba nde yandi mu, mpi bantu, 14 ebuna yandi mosi kele Kristu, ntotila.” 3 Ebu- tubilaka bo nde: “Beno natilaka na Pilate yulaka yandi nde: “Keti mono muntu yai bonso muntu ya nge kele ntotila ya Bayuda?” Yezu ke pusa bantu na kukolama. Mono vutudilaka yandi nde: “Nge mosi me yula yandi bangiufula na meso muntu me tuba yo.” 4 Ebuna Pi- na beno kansi mono me mona ve late tubilaka bamfumu ya banga- na muntu yai kikuma ya ke ndiminga-nzambi mpi bibuka ya bantu sa mambu ya beno ke fundila yandi. nde: “Mono ke mona mbi ve na mu- 15 Nkutu, Erode mpi monaka yo ntu yai.” 5 Kansi bo dindamana- ve, sambu yandi vutulaka yandi na ka, mpi tubaka nde: “Yandi ke pusa beto. Yandi me sala ve ata kima bantu na kusala mubulu na ntangu mosi ya ke lomba nde bo fwa yayandi ke longa na Yudea ya mvi- ndi. 16 Yo yina mono ta pesa yamba, nkutu yantika na Galilea tii ndi ndola mpi ta yambula yandi.” awa.” 6 Ntangu yandi waka dia- 17 ——1 18 Kansi kibuka ya mvimbu yina, Pilate yulaka kana mu- mba ya bantu bokaka nde: “Fwa ntu yango vandaka muntu ya Gali- muntu yai, kansi yambudila beto lea. 7 Ebuna, na nima ya kuzikisa Barabasi!” 19 (Bo tulaka muntu nde yandi vandaka muntu ya teri- yai na boloko sambu na kukolama tware ya Erode, yandi tindaka ya- yina basikaka na mbanza mpi sandi na Erode, yina vandaka mpi na mbu yandi fwaka muntu.) 20 Diaka, Pilate bingaka bo sambu yandi Yeruzalemi na bilumbu yina. 8 Ntangu Erode monaka Yezu, zolaka kuyambula Yezu. 21 Ebuyandi waka kiese mingi, sambu na bo yantikaka kuboka, mpi kutubanda ntama, yandi vandaka ku- ba nde: “Tula na zulu ya nti! Tula zola kumona yandi sambu yandi yandi na zulu ya nti!” 22 Na mbawaka mambu mingi sambu na ya- la ya tatu, yandi songaka bo nde: ndi, mpi yandi vandaka kutula ki- “Sambu na nki, inki diambu ya mbi vuvu ya kumona mwa bidimbu ya muntu yai salaka? Mono me mona yandi ta sala. 9 Ebuna yandi ya- ve ata kima mosi na yandi ya ke lontikaka kuyula yandi bangiufula mba nde bo fwa yandi; yo yina, mingi, kansi yandi pesaka yandi mono ta pesa yandi ndola mpi ta mvutu ve. 10 Kansi, bamfumu ya yambula yandi.” 23 Kansi bo ya-

23

banganga-nzambi mpi bansekudi vandaka kutelama mbala na mbala mpi kufunda yandi ti makasi yonso. 11 Ebuna Erode kumosi ti

Lu 23:171 Verse yai kele ve na masonama ya Kigreki ya Westcott mpi ya Hort mpi na masonama ya nkaka ya mfunu ya Masonuku ya Kigreki ya Bukristu.

145

Yezu ke tubila bampasi. Bantu 2 ya mbi

ntikaka kudindamana, kutuba na ndinga ya ngolo, mpi kulomba nde bo tula yandi na zulu ya nti, ebuna ndinga na bo yantikaka kununga. 24 Yo yina, Pilate bakaka nzengolo mpi tubaka nde bo pesa bo kima ya bo vandaka kulomba: 25 Yandi yambulaka muntu yina bo vandaka kulomba, yina bo tulaka na boloko sambu na kukolama mpi sambu yandi fwaka muntu, kansi yandi pesaka bo Yezu sambu na kusala mutindu bo zolaka. 26 Ebuna ntangu bo vandaka kunata yandi, bo kangaka Simoni, muntu mosi ya butukaka na bwala Sirene, yina katukaka na nseke, mpi bo tulaka nti ya mpasi na zulu na yandi sambu yandi nata yo na nima ya Yezu. 27 Bantu mingi mpi vandaka kulanda yandi; na kati na bo kuvandaka ti bankento yina vandaka kudibula sambu na mawa mpi vandaka kudila yandi. 28 Yezu balukaka na ndambu ya bankento yina mpi tubaka nde: “Bana-bankento ya Yeruzalemi, beno bika kudila sambu na mono. Kansi, beno dila sambu na beno mosi mpi sambu na bana na beno 29 sambu tala! bilumbu ke kwisa yina bantu ta tuba nde, ‘Kiese na bankento ya mikobo, na mavumu yina butaka ve mpi na mabele yina nwisaka ve bana!’ 30 Ebuna bo ta yantika kutubila bangumba ya nene nde, ‘Beno bwila beto!’ mpi bangumba ya fioti nde, ‘Beno fika beto!’ 31 Kana bo sala mambu yai ntangu nti kele ya mubisu, inki ta salama ntangu yo ta yuma?” 32 Bo vandaka kunata mpi bantu zole ya nkaka, bantu ya mbi, sambu bo fwa bo ti yandi. 33 Ntangu bo kumaka na kisika ya bo ke bingaka Mukwa ya Ntu, kuna bo tulaka yandi na zulu ya nti ku-

LUKA 23:24-43

mosi ti bantu yina ya mbi, mosi na diboko na yandi ya kitata mpi mosi na diboko na yandi ya kimama. 34 [[Kansi Yezu vandaka kutuba nde: “Tata, lolula bo, sambu bo ke zaba ve mambu ya bo ke sala.”]]1 Diaka, sambu na kukabula bilele na yandi, bo bulaka zeke. 35 Mpi bantu telamaka bo ke tala. Kansi bamfumu vandaka kuseka, mpi kutuba nde: “Yandi gulusaka bankaka; bika nde yandi kudigulusa yandi mosi, kana yandi kele Kristu ya Nzambi, Muntu Yina Bo Me Solaka.” 36 Ata basoda vandaka kuseka yandi, bo kwisaka pene-pene mpi pesaka yandi vinu ya ngani 37 mpi tubaka nde: “Kana nge kele Ntotila ya Bayuda, kudigulusa.” 38 Kuvandaka mpi ti bisono na zulu na yandi: “Yai kele Ntotila ya Bayuda.” 39 Kansi mosi na kati ya bantu ya mbi yina bo tulaka na nti pana yantikaka kufinga yandi nde: “Nge kele Kristu, mpidina ve? Kudigulusa mpi gulusa beto.” 40 Yina ya nkaka nganinaka yandi mpi tubaka nde: “Keti nge ke wa ve Nzambi boma ata fioti, ntangu yai ya nge me baka lusambisu ya mutindu mosi? 41 Mpi yo me fwana mpidina sambu na beto, sambu beto ke baka kibeni yina me fwana na beto sambu na mambu ya beto salaka; kansi muntu yai salaka ve ata diambu mosi ya mbi.” 42 Ebuna yandi tubaka nde: “Yezu, yibuka mono ntangu nge ta kwisa na Kimfumu na nge.” 43 Mpi Yezu tubilaka yandi nde: “Ya kieleka mono ke tubila nge bubu yai nde, Nge ta vanda ti mono na Paladisu.” Lu 23:341 Bamaniskri ya nkaka kele ti bangogo yai, kansi bamaniskri mingi yina bantu ke tudilaka ntima ke katulaka yo.

LUKA 23:44–24:9

Yezu me fwa, me futumuka na kilumbu ya 3

44 Na ntangu yina yo vandaka kiteso ya ngunga ya sambanu,1 kansi mudidi kotaka na ntoto ya mvimba tii na ngunga ya uvwa2 45 sambu nsemo ya mwini vilaka; ebuna rido1 ya kisika ya santu pasukaka na kati-kati. 46 Yezu bokaka na ndinga ya ngolo mpi tubaka nde: “Tata, mono ke pesa mpeve na mono na maboko na nge.” Ntangu yandi tubaka mambu yai, yandi fwaka.1 47 Ntangu mfumu ya basoda monaka mambu yina salamaka, yandi yantikaka kukembila Nzambi, mpi kutuba nde: “Ya kieleka, muntu yai vandaka muntu ya lunungu.” 48 Mpi ntangu bibuka yonso ya bantu yina vukanaka pana sambu na kutala mambu yai monaka mambu yina salamaka, bo yantikaka kuvutuka, mpi kubula ba-ntulu na bo. 49 Diaka, bantu yonso yina zabanaka ti yandi telamaka ntama. Mpi bankento yina vandaka kulanda yandi katuka na Galilea vandaka pana mpi monaka mambu yai. 50 Mpi tala! kuvandaka ti muntu mosi na zina ya Yozefi, yina vandaka muntu ya Sanedreni, muntu mosi ya mbote mpi ya lunungu. 51 Muntu yai solaka na kupesa ve maboko na diambu ya bo kanaka mpi salaka. Yandi vandaka muntu ya Arimatea, mbanza mosi ya bantu ya Yudea, mpi yandi vandaka kuvingila Kimfumu ya Nzambi. 52 Muntu yai kwendaka na Pilate mpi lombaka nitu ya Yezu. 53 Yandi tululaka yo mpi ziungaka yo na lino ya kitoko, mpi yandi tulaka yo na maziamu ya bo timunaka na ditadi, yina bo me tulaka nteLu 23:441 Pene-pene ya midi. 442 Penepene ya 15:00. 451 Rido yai vandaka kukabula Kisika ya Kuluta Santu ti Kisika ya Santu. 461 To, “pemaka mpema na yandi ya nsuka.”

146

te ve ata muntu mosi. 54 Ntangu yai, yo vandaka kilumbu ya Kuyilama,1 mpi nsemo ya nkokila ya Kisabatu vandaka kupusana. 55 Kansi bankento yina kwisaka ti yandi katuka na Galilea vandaka kulanda mpi talaka maziamu mpi monaka mutindu bo tulaka nitu na yandi, 56 mpi bo vutukaka sambu na kuyidika bima mpi mafuta ya nsudi ya kitoko. Kansi, bo pemaka na Kisabatu na kuwakana ti nsiku. Kansi na kilumbu ya ntete ya mposo, bo kwisaka 24 na maziamu na suka-suka kibeni, bo nataka bima ya nsudi ya kitoko yina bo yidikaka. 2 Kansi bo kutaka bo me dindumuna ditadi mpi bo me katula yo na maziamu, 3 mpi ntangu bo kotaka, bo monaka ve nitu ya Mfumu Yezu. 4 Ntangu bo vandaka me kuma kisaka-saka sambu na diambu yai, babakala zole yina vandaka ti bilele ya ke ngenga kwisaka kutelama pene-pene na bo. 5 Bankento yango waka boma mpi tulaka luse na ntoto, yo yina babakala yina tubilaka bo nde: “Sambu na nki beno ke sosa Muntu ya luzingu na kati ya bafwa? 6 [[Yandi kele awa ve, kansi yandi me futumuka.]]1 Beno yibuka mutindu yandi songaka beno ntangu yandi vandaka ntete na Galilea, 7 mpi tubaka nde bo fwete pesa Mwana ya muntu na maboko ya bantu ya masumu mpi kutula yandi na zulu ya nti, kansi na kilumbu ya tatu yandi ta futumuka.” 8 Ebuna bo yibukaka mambu yina yandi tubaka, 9 mpi bo katukaka na maziamu mpi bo kwendaka kutubila mambu yai yonso Lu 23:541 DisongidilaE “KitanuD” 24:61 Bamaniskri ya nkaka kele ti bangogo yai, kansi bamaniskri mingi yina bantu ke tudilaka ntima ke katulaka yo.

147

Yezu me monana, me tendula Masonuku

na bantumwa kumi na mosi mpi na bantu yonso ya nkaka. 10 Yo vandaka Maria ya Magdala, Yoana, mpi Maria mama ya Yakobo. Bankento ya nkaka mpi yina vandaka ti bo tubilaka bantumwa mambu yai. 11 Kansi, bo monaka mambu yai bonso mambu ya mpamba, mpi bo vandaka kukwikila ve bankento yina. 12 [[Kansi Piere telamaka, kwendaka ntinu na maziamu, niekaka, talaka mpi monaka kaka bitende ya bilele ya bo kangisaka yandi. Yo yina yandi vutukaka, mpi vandaka kuyituka sambu na mambu yina bwaka.]]1 13 Kansi tala! kaka na kilumbu yina, zole na kati na bo vandaka kukwenda na bwala mosi, zina na yo Emausi, yina vandaka na kitamina ya kiteso ya bakilometre kumi na mosi ti Yeruzalemi, 14 mpi bo vandaka kusolula na yina me tala mambu yai yonso yina bwaka. 15 Ebuna, ntangu bo vandaka kusolula mpi kutubana, Yezu yandi mosi pusanaka mpi yantikaka kutambula ti bo, 16 kansi bo kukaka ve na kuzaba yandi. 17 Yandi tubilaka bo nde: “Inki mambu yai ya beno ke solula ntangu beno ke tambula?” Ebuna bo telamaka ti baluse ya mawa. 18 Mosi na kati na bo, zina na yandi Kleopasi, vutudilaka yandi nde: “Keti nge kele nzenza mpi nge ke zingaka nge mosi na Yeruzalemi mpi nge me zaba ve mambu yina me katuka kubwa kuna na bilumbu yai?” 19 Ebuna yandi tubilaka bo nde: “Inki mambu?” Bo songaka yandi nde: “Mambu ya me tala Yezu muntu ya Nazareti, yina kumaka pro-

LUKA 24:10-29

fete mosi ya ngolo na bisalu mpi na bangogo na ntwala ya Nzambi mpi ya bantu yonso, 20 mpi mutindu bamfumu ya banganga-nzambi na beto mpi bamfumu na beto pesaka yandi na maboko ya bantu yina zengilaka yandi nkanu ya lufwa mpi tulaka yandi na zulu ya nti. 21 Kansi beto vandaka kutula kivuvu nde muntu yai vandaka muntu yina fwete gulusa Izraele; ee, mpi katula mambu yai yonso, yai kele kilumbu ya tatu banda mambu yai bwaka. 22 Diaka, bankento ya nkaka na kati na beto mpi yitukisaka beto ngolo, sambu bo kwendaka na suka-suka na maziamu 23 kansi bo monaka ve nitu na yandi, ebuna bo kwisaka kutuba nde bo monaka mpi mbona-meso mosi ya kuyituka ya bawanzio, bayina tubaka nde yandi kele na luzingu. 24 Diaka, bankaka na kati na beto kwendaka na maziamu, mpi bo monaka yo mutindu yina, kaka mutindu bankento yina tubaka, kansi bo monaka yandi ve.” 25 Ebuna yandi songaka bo nde: “O beno bantu ya kukonda mayele mpi yina ntima ke kwikilaka ve nswalu mambu yonso yina baprofete tubaka! 26 Keti yo vandaka ve mfunu nde Kristu kukutana ti mambu yai mpi kukota na nkembo na yandi?” 27 Mpi, yantika na Moize ti na Baprofete yonso, yandi tendudilaka bo mambu ya ke tadila yandi yina kele na Masonuku yonso. 28 Nsuka-nsuka bo kumaka pene-pene ya bwala yina bo vandaka kukwenda, mpi yandi salaka bonso nde yandi ke luta. 29 Kansi bo siamisaka yandi na kubikala, mpi bo tubaka nde: “Bikala ti beto Lu 24:121 Bamaniskri ya nkaka kele ti bangogo yai, kansi bamaniskri mingi yina ba- sambu nkokila me bwa mpi mpimpa ke zola kubwa.” Ebuna yandi ntu ke tudilaka ntima ke katulaka yo.

LUKA 24:30-53

Bo me zaba Yezu. Yandi me tombuka na zulu

148

kotaka sambu na kubikala ti bo. 30 Ntangu yandi vandaka ti bo sambu na kudia, yandi bakaka dimpa, sakumunaka yo, zengaka yo, mpi yantikaka kupesa bo yo. 31 Ebuna meso na bo kangukaka kibeni, mpi bo zabaka yandi, mpi yandi vilaka na meso na bo. 32 Mpi bo tubaka bo na bo nde: “Keti bantima na beto vandaka kupela ve ntangu yandi vandaka kusolula ti beto na nzila, ntangu yandi vandaka kutendudila beto mpenza Masonuku?” 33 Kaka na ngunga yina, bo telamaka mpi vutukaka na Yeruzalemi, ebuna bo kutaka bantumwa kumi na mosi mpi bantu yina vukanaka ti bo, 34 bo ke tuba nde: “Ya kieleka Mfumu futumukaka, mpi yandi monanaka na Simoni!” 35 Ebuna bo songaka bo mambu yina salamaka na nzila mpi mutindu bo zabaka yandi ntangu yandi zengaka dimpa. 36 Ntangu bo vandaka kutubila mambu yai, yandi mosi telamaka na kati-kati na bo [[mpi tubilaka bo nde: “Ngemba kuvanda na beno.”]]1 37 Kansi bo titaka mpi waka boma, bo yindulaka nde bo vandaka kumona mpeve. 38 Yo yina yandi tubilaka bo nde: “Sambu na nki mabanza na beno me kuma kisakasaka, mpi sambu na nki beno kele na keti-keti na bantima na beno? 39 Beno tala maboko na mono ti makulu na mono, yo kele mono kibeni; beno simba mono mpi beno tala, sambu mpeve ke vandaka ve ti nsuni mpi mikwa mutindu beno ke mona mono kele na yo.” 40 [[Mpi ntangu yandi tubaka mambu yai, yandi songaka bo maboko na ya-

ndi ti makulu na yandi.]]1 41 Kansi sambu bo vandaka kukwikila kaka ve sambu bo vandaka na kiese ya mingi mpi vandaka kuyituka, yandi songaka bo nde: “Keti beno kele ti kima ya kudia awa?” 42 Ebuna bo pesaka yandi kitini ya mbisi ya masa ya kuyoka, 43 mpi yandi bakaka yo mpi diaka yo na meso na bo. 44 Ntangu yai, yandi tubilaka bo nde: “Yai kele mambu ya mono songaka beno ntangu mono vandaka ntete ti beno nde mambu yonso ya bo me sonikaka sambu na mono na Nsiku ya Moize mpi na Baprofete mpi na Bankunga fwete lungana.” 45 Ebuna yandi kangulaka mpenza mabanza na bo sambu bo bakisa ntendula ya Masonuku, 46 mpi yandi songaka bo nde: “Na mutindu yai bo me sonikaka nde Kristu ta mona mpasi mpi ta telama na kati ya bafwa na kilumbu ya tatu, 47 mpi sambu na zina na yandi, bo ta samuna kubalula ntima sambu na ndolula ya masumu na makanda yonso—yantika na Yeruzalemi. 48 Beno fwete vanda bambangi ya mambu yai. 49 Mono ke tindila beno dikabu yina Tata na mono silaka. Kansi beno, beno bikala na mbanza tii kuna beno ta baka ngolo yina ta katuka na zulu.” 50 Kansi yandi basisaka bo mpi nataka bo tii na Betania, mpi yandi tombulaka maboko na yandi mpi sakumunaka bo. 51 Ntangu yandi vandaka kusakumuna bo, yandi kabwanaka ti bo mpi Nzambi yantikaka kutombula yandi na zulu. 52 Ebuna bo fukaminaka yandi mpi vutukaka na Yeruzalemi ti kiese mingi. 53 Mpi bo vandaka ntangu yonso na tempelo, bo ke sakumuna Nzambi.

Lu 24:361 Bamaniskri ya nkaka kele ti bangogo yai, kansi bamaniskri mingi yina bantu ke tudilaka ntima ke katulaka yo.

Lu 24:401 Bamaniskri ya nkaka kele ti bangogo yai, kansi bamaniskri mingi yina bantu ke tudilaka ntima ke katulaka yo.

NSANGU YA MBOTE YA KUSONIKAKA

YOANE Na luyantiku Ndinga vandaka, mpi Ndinga vandaka ti Nzambi, mpi Ndinga vandaka nzambi. 2 Yandi vandaka na luyantiku ti Nzambi. 3 Bima yonso salamaka na nzila na yandi, mpi ata kima mosi ve salamaka kukonda yandi. Yina me salamaka 4 na nzila na yandi vandaka luzingu, mpi luzingu vandaka nsemo ya bantu. 5 Mpi nsemo ke sema na mudidi, kansi mudidi me nunga yo ve. 6 Muntu mosi basikaka yina bo tindaka bonso mumonisi ya Nzambi: zina na yandi Yoane. 7 Muntu yai kwisaka bonso mbangi, sambu na kuta kimbangi na yina me tala nsemo, na mpila nde bantu ya mitindu yonso kukwikila na nzila na yandi. 8 Yandi vandaka ve nsemo yina, kansi yandi kwisaka sambu na kuta kimbangi na yina me tala nsemo yina. 9 Nsemo ya kieleka yina ke pesaka nsemo na bantu ya mitindu yonso zolaka kukwisa ntama mingi ve na nsi-ntoto. 10 Yandi vandaka na nsi-ntoto, mpi nsi-ntoto salamaka na nzila na yandi, kansi nsi-ntoto zabaka yandi ve. 11 Yandi kwisaka na insi na yandi mosi, kansi bantu ya insi na yandi yambaka yandi ve. 12 Kansi, bantu yonso yina yambaka yandi, yandi pesaka bo kiyeka ya kukuma bana ya Nzambi, sambu bo vandaka kumonisa lukwikilu na zina na yandi; 13 mpi bo butukaka, na menga ve, na luzolo ya kinsuni ve, na luzolo ya muntu ve, kansi na Nzambi. 14 Ebuna Ndinga kumaka nsuni mpi zingaka na kati na beto, mpi beto monaka nkembo na yandi, nke-

1

mbo bonso ya mwana mosi kaka ya kubutuka yina katukaka na tata; mpi yandi vandaka ya kufuluka ti mambote ya Nzambi mpi kieleka. 15 (Yoane taka kimbangi sambu na yandi, ee, ya kieleka yandi bokaka—yandi muntu tubaka yo—nde: “Muntu yina ke kwisa na nima na mono me lutaka na ntwala na mono, sambu yandi vandaka na luzingu na ntwala na mono.”) 16 Sambu yandi vandaka ya kufuluka ti ntima ya mbote ya Nzambi mpi kieleka, beto yonso bakaka ntima ya mbote ya nene na zulu ya ntima ya mbote ya nene. 17 Sambu bo pesaka Nsiku na nzila ya Moize, ntima ya mbote ya nene mpi kieleka kwisaka na nzila ya Yezu Kristu. 18 Ata muntu mosi ve me monaka Nzambi; nzambi mosi kaka ya kubutuka yina kele na ntulu ya Tata muntu tendulaka yandi. 19 Ebuna tala kimbangi yina Yoane pesaka ntangu Bayuda tindilaka yandi banganga-nzambi ti Balevi katuka na Yeruzalemi sambu na kuyula yandi nde: “Nge kele nani?” 20 Yandi ndimaka mpi buyaka ve, kansi ndimaka nde: “Mono kele ve Kristu.” 21 Mpi bo yulaka yandi nde: “Ebuna, nge kele nani? Keti nge kele Elia?” Yandi tubaka nde: “Mono kele ve Elia.” “Keti nge kele Profete?” Yandi vutulaka nde: “Ve!” 22 Yo yina bo tubilaka yandi nde: “Nge kele nani? sambu beto pesa mvutu na bantu yina tindaka beto. Inki nge ke tuba sambu na nge mosi?” 23 Yandi tubaka nde: “Mono kele ndinga ya muntu mosi yina ke tuba na ndinga ya ngolo na ntoto ya zelo na zelo

149

YOANE 1:24-45

Mwana-Dimeme. Balongoki ya ntete

nde: ‘Beno sungika nzila ya Yehowa,’ kaka mutindu profete Yezaya tubaka.” 24 Ebuna bantu yina bo tindaka vandaka Bafarize. 25 Yo yina bo yulaka yandi mpi tubilaka yandi nde: “Ebuna, sambu na nki nge ke botika kana nge kele ve Kristu to Elia to Profete?” 26 Yoane vutudilaka bo nde: “Mono ke botika na masa. Na kati na beno kele ti muntu mosi yina beno me zaba ve, 27 muntu yina ke kwisa na nima na mono, kansi yina mono me fwana ve na kukangula nsinga ya sandale na yandi.” 28 Mambu yai salamaka na Betania na simu ya Yordani, kisika Yoane vandaka kubotika bantu. 29 Na kilumbu yina landaka, yandi monaka Yezu ke kwisa na yandi, mpi yandi tubaka nde: “Tala, Mwana-Dimeme ya Nzambi yina ke katula disumu ya nsi-ntoto! 30 Yandi kele muntu yina mono tubaka sambu na yandi nde, Na nima na mono ke kwisa muntu mosi yina me lutaka na ntwala na mono, sambu yandi vandaka na luzingu na ntwala na mono. 31 Mono mpi, mono zabaka yandi ve, kansi kikuma ya mono kwisaka kubotika na masa vandaka sambu yandi monana na Izraele.” 32 Yoane mpi taka kimbangi, mpi tubaka nde: “Mono monaka mpeve ke kulumuka bonso pizio katuka na zulu, mpi yo telamaka na zulu na yandi. 33 Ata mono, mono zabaka yandi ve, kansi Muntu yina tindaka mono na kubotika na masa songaka mono nde, ‘Konso muntu yina nge ta mona mpeve ke kwisa kukulumuka mpi ke telama na zulu na yandi, yandi yina muntu ke botikaka na mpeve santu.’ 34 Mono monaka yo, mpi mono taka kimbangi nde muntu yai kele Mwana ya Nzambi.”

150

35 Diaka, na kilumbu yina landaka, Yoane vandaka ya kutelama ti balongoki na yandi zole, 36 mpi ntangu yandi vandaka kutala Yezu ke tambula, yandi tubaka nde: “Tala, Mwana-Dimeme ya Nzambi!” 37 Balongoki yina zole waka yandi ke tuba, mpi bo landaka Yezu. 38 Ebuna Yezu balukaka, mpi ntangu yandi monaka bo ke landa yandi, yandi tubilaka bo nde: “Beno ke sosa inki?” Bo tubilaka yandi nde: “Rabi, (yina kana bo balula yo, yo ke tendula, Longi,) nge ke zingaka na wapi?” 39 Yandi tubilaka bo nde: “Beno kwisa, mpi beno ta mona.” Ebuna bo kwendaka mpi bo monaka kisika yandi vandaka kuzinga, mpi bo bikalaka ti yandi kilumbu yina; yo vandaka kiteso ya ngunga ya kumi.1 40 Andre mpangi ya Simoni Piere vandaka mosi na kati ya balongoki zole yina waka mambu yina Yoane tubaka mpi landaka Yezu. 41 Ntete-ntete yandi kutanaka ti mpangi na yandi, Simoni, mpi tubilaka yandi nde: “Beto me mona Mesia” (yina kana bo balula yo, yo ke tendula, Kristu). 42 Yandi nataka yandi na Yezu. Ntangu Yezu talaka yandi, yandi tubaka nde: “Nge kele Simoni mwana ya Yoane; bo ta bingaka nge Sefasi” (yina bo ke balulaka nde Piere). 43 Na kilumbu yina landaka yandi zolaka kukwenda na Galilea. Ebuna Yezu kutanaka ti Filipo mpi tubilaka yandi nde: “Landa mono.” 44 Filipo vandaka muntu ya Betsaida, mbanza mosi ti Andre mpi Piere. 45 Filipo kutanaka ti Natanaele mpi songaka yandi nde: “Beto me mona muntu yina Moize, na Nsiku, mpi Baprofete sonikaka sambu na yandi, Yezu, mwana ya Yozefi, muntu ya Nazareti.” Yoa 1:391 Pene-pene ya 16:00.

151

Makwela na Kana. Me kitula masa vinu

46 Kansi Natanaele tubilaka yandi nde: “Keti kima mosi ya mbote lenda basika na Nazareti?” Filipo songaka yandi nde: “Kwisa mpi tala.” 47 Yezu monaka Natanaele ke kwisa na yandi mpi tubaka sambu na yandi nde: “Tala, muntu ya Izraele yina kele ve ti luvunu ata fioti.” 48 Natanaele songaka yandi nde: “Inki mutindu nge me zaba mono?” Yezu vutudilaka yandi nde: “Na ntwala nde Filipo kubinga nge, ntangu nge vandaka na nsi ya nti ya bafige, mono monaka nge.” 49 Natanaele vutudilaka yandi nde: “Rabi, nge kele Mwana ya Nzambi, nge kele Ntotila ya Izraele.” 50 Yezu vutudilaka yandi nde: “Nge me kwikila sambu mono me songa nge nde mono monaka nge na nsi ya nti ya bafige? Nge ta mona mambu ya nene kuluta yai.” 51 Yandi songaka yandi diaka nde: “Ya kieleka, mono ke tubila beno nde, beno ta mona zulu me kanguka mpi bawanzio ya Nzambi ke tombuka mpi ke kulumuka na Mwana ya muntu.” Ebuna na kilumbu ya tatu, nki2 nsi mosi ya makwela salamaka na Kana ya Galilea, mpi mama ya

YOANE 1:46–2:15

nda kota bitesilu1 ya masa zole to tatu. 7 Yezu tubilaka bo nde: “Beno fulusa masa na mabungu yina.” Ebuna bo fulusaka yo meke. 8 Mpi yandi tubilaka bo nde: “Ntangu yai beno baka ndambu mpi beno nata yo na ntwadisi ya nkinsi.” Ebuna bo nataka yo. 9 Ntangu ntwadisi ya nkinsi mekaka masa yina ya bo kitulaka vinu, kansi yandi zabaka ve kisika yo katukaka, ata bansadi yina bakaka masa zabaka, ntwadisi ya nkinsi bingaka bakala yina me kwela 10 mpi tubilaka yandi nde: “Konso muntu ke pesaka ntete vinu ya mbote, mpi kana bantu me lauka, yandi ke pesaka vinu ya mbote mingi ve. Nge me bumba vinu ya mbote tii ntangu yai.” 11 Yezu salaka diambu yai na Kana ya Galilea bonso luyantiku ya bidimbu na yandi, mpi yandi monisaka nkembo na yandi; mpi balongoki na yandi tulaka lukwikilu na bo na yandi. 12 Na nima ya diambu yai, yandi ti mama na yandi ti bampangi na yandi mpi balongoki na yandi kulumukaka na Kapernaumi, kansi bo bikalaka ve bilumbu mingi kuna. 13 Ntangu yai, paki ya Bayuda kumaka pene-pene, mpi Yezu tombukaka na Yeruzalemi. 14 Mpi yandi monaka na tempelo bantu yina vandaka kuteka bangombe, mameme, mpi bapizio mpi bantu yina vandaka kushanze mbongo, bo me vanda na bakiti na bo. 15 Ebuna na nima ya kusala fimbu mosi ya bansinga, yandi kulaka bantu yina yonso ti mameme mpi bangombe na bo na tempelo, mpi yandi panzaka mbongo ya bibende ya bantu yina vandaka kushanze

Yezu vandaka kuna. 2 Bo bingaka mpi Yezu ti balongoki na yandi na nkinsi yina ya makwela. 3 Ntangu vinu kondaka, mama ya Yezu songaka yandi nde: “Bo kele ti vinu ve.” 4 Kansi Yezu tubilaka yandi nde: “Na nki yo ke tala mono ti nge? Ngunga na mono me lunga ntete ve.” 5 Mama na yandi tubilaka bantu yina vandaka kusala nde: “Konso diambu yina yandi ta songa beno, beno sala yo.” 6 Ebuna mabungu ya matadi sambanu ya masa vandaka pana, mutindu bansiku ya kuyobila ya Bayuda va- Yoa 2:61 Konso dibungu lenda kota balindaka kulomba, konso dibungu le- tre na kati ya 44 ti 66.

YOANE 2:16–3:13

Kubutuka diaka na masa, na mpeve

mbongo mpi balusaka bamesa na bo. 16 Mpi yandi tubilaka bantu yina vandaka kuteka bapizio nde: “Beno katula bima yai awa! Beno bika kukumisa nzo ya Tata na mono nzo ya mumbongo!” 17 Balongoki na yandi yibukaka nde bo me sonikaka nde: “Kikesa sambu na nzo na nge ta dia mono.” 18 Ebuna, Bayuda vutudilaka yandi nde: “Inki kidimbu nge ke songa beto, sambu nge ke sala mambu yai?” 19 Yezu vutudilaka bo nde: “Beno fwa tempelo yai, mpi na bilumbu tatu mono ta tedimisa yo.” 20 Ebuna Bayuda tubaka nde: “Bo tungaka tempelo yai na bamvula makumi iya na sambanu, ebuna nge ta tedimisa yo na bilumbu tatu?” 21 Kansi yandi vandaka kutubila tempelo ya nitu na yandi. 22 Kansi, ntangu yandi telamaka na bafwa, balongoki na yandi yibukaka nde yandi vandaka kutuba mambu yai; ebuna bo kwikilaka Masonama ya Santu mpi mambu yina Yezu tubaka. 23 Kansi, ntangu yandi vandaka na Yeruzalemi na nkinsi ya paki, bantu mingi tulaka lukwikilu na bo na zina na yandi, sambu bo vandaka kumona bidimbu yina yandi vandaka kusala. 24 Kansi Yezu yandi mosi vandaka kutudila bo ve ntima sambu yandi zabaka bo yonso 25 mpi sambu yandi vandaka ve ti mfunu nde muntu kuta kimbangi sambu na muntu, sambu yandi mosi zabaka mambu yina vandaka na kati ya muntu. Kuvandaka ti muntu mosi na kati ya Bafarize, zina na yandi 3 Nikodemo, mfumu mosi ya Bayuda. 2 Muntu yai kwisaka na yandi na mpimpa mpi songaka yandi nde: “Rabi, beto me zaba nde nge, bonso longi, nge me katukaka na

152

Nzambi; sambu ata muntu mosi ve lenda sala bidimbu yai ya nge ke sala kana Nzambi kele ve ti yandi.” 3 Yezu vutudilaka yandi nde: “Ya kieleka kibeni, mono ke tubila nge nde, Kana muntu butuka diaka ve, yandi lenda mona ve kimfumu ya Nzambi.” 4 Nikodemo tubilaka yandi nde: “Inki mutindu muntu lenda butuka kana yandi kele mbuta? Yandi lenda kota ve na divumu ya mama na yandi na mbala ya zole mpi kubutuka, mpidina ve?” 5 Yezu vutulaka nde: “Ya kieleka kibeni, mono ke tubila nge nde, Kana muntu butuka ve na masa mpi na mpeve, yandi lenda kota ve na kimfumu ya Nzambi. 6 Yina me butukaka na nsuni kele nsuni, mpi yina me butukaka na mpeve kele mpeve. 7 Kuyituka ve sambu mono me songa nge nde, Beno fwete butuka diaka. 8 Mupepe ke bulaka kisika yo ke zola, mpi nge ke waka makelele na yo, kansi nge ke zabaka ve kisika yo me katuka mpi kisika yo ke kwenda. Konso muntu yina me butuka na mpeve kele mutindu yina.” 9 Nikodemo vutudilaka yandi nde: “Inki mutindu mambu yai lenda salama?” 10 Yezu vutudilaka yandi nde: “Nge kele longi ya Izraele kansi nge me zaba ve mambu yai? 11 Ya kieleka kibeni, mono ke tubila nge nde, Beto ke tubaka mambu yina beto me zaba mpi beto ke taka kimbangi ya mambu yina beto me mona, kansi beno ke ndimaka ve kimbangi yina beto ke taka. 12 Kana mono me tubila beno mambu ya nsi-ntoto kansi beno ke kwikila ve, inki mutindu beno ta kwikila kana mono tubila beno mambu ya zulu? 13 Diaka, ata muntu mosi ve me tombukaka na zulu katula kaka muntu yina katukaka na zulu mpi kwisaka kukulumuka, Mwana

153

Nzambi zolaka nsi-ntoto. Bakala ya ke kwela

ya muntu. 14 Mpi kaka mutindu Moize tedimisaka nioka na ntoto ya zelo na zelo, mutindu mosi mpi bo fwete tedimisa Mwana ya muntu, 15 sambu konso muntu yina ke kwikila na yandi kubaka luzingu ya mvula na mvula. 16 “Sambu Nzambi zolaka nsintoto mingi kibeni yo yina yandi pesaka Mwana na yandi mosi kaka ya kubutuka, na mpila nde konso muntu yina ke monisa lukwikilu na yandi kufwa ve kansi yandi baka luzingu ya mvula na mvula. 17 Sambu Nzambi tindaka Mwana na yandi na nsi-ntoto, sambu yandi sambisa nsi-ntoto ve, kansi sambu nsi-ntoto guluka na nzila na yandi. 18 Muntu yina ke monisa lukwikilu na Mwana ya Nzambi bo ta sambisa yandi ve. Muntu yina ke monisa ve lukwikilu bo me sambisaka yandi tuka ntama, sambu yandi monisaka ve lukwikilu na zina ya Mwana mosi kaka ya kubutuka ya Nzambi. 19 Kikuma yina bo ke sambisa bantu yo yai: Nsemo kwisaka na nsi-ntoto; kansi bantu zolaka mudidi kuluta nsemo, sambu bisalu na bo vandaka ya mbi. 20 Sambu muntu yina ke salaka mambu ya mbi ke mengaka nsemo mpi ke kwisaka ve na nsemo, na mpila nde bo tungulula ve bisalu na yandi. 21 Kansi muntu yina ke salaka mambu yina kele ya kieleka ke kwisaka na nsemo, na mpila nde bisalu na yandi kumonana nde yo me salama na kuwakana ti Nzambi.” 22 Na nima ya mambu yai, Yezu ti balongoki na yandi kwendaka na babwala ya fioti ya Yudea, mpi kuna yandi lutisaka mwa ntangu ti bo mpi botikaka bantu. 23 Kansi Yoane mpi vandaka kubotika bantu na Ainoni pene-pene ya Salimi, sambu masa vandaka mingi kuna,

YOANE 3:14-34

mpi bantu vandaka kaka kukwisa mpi kubaka mbotika; 24 sambu bo vandaka me tula ntete ve Yoane na boloko. 25 Ebuna ntembe basikaka na kati ya balongoki ya Yoane ti Muyuda mosi na yina me tala kuyobila. 26 Yo yina, bo kwisaka na Yoane mpi tubilaka yandi nde: “Rabi, muntu yina vandaka ti nge na simu ya Yordani, yina nge taka kimbangi sambu na yandi, tala, muntu yai ke botika bantu mpi bantu yonso ke kwenda na yandi.” 27 Yoane vutulaka nde: “Muntu lenda baka ve ata kima mosi kana bo me pesa yandi yo ve katuka na zulu. 28 Beno mosi ke ta kimbangi sambu na mono nde mono tubaka nde, mono kele ve Kristu, kansi, bo tindaka mono na ntwala ya muntu yina. 29 Muntu yina ke kwela nkento kele bakala yina ke kwela. Kansi, nduku ya bakala yina ke kwela, ntangu yandi ke telama mpi ke wa yandi, yandi kele na kiese mingi sambu na ndinga ya bakala yina ke kwela. Yo yina, kiese yai ya mono kele na yo me kuma ya kulunga. 30 Muntu yina fwete landa na kutombuka, kansi mono fwete landa na kukulumuka.” 31 Muntu yina me katuka na zulu me luta bantu yonso ya nkaka. Muntu yina me katuka na ntoto kele muntu ya ntoto mpi yandi ke tubaka mambu ya ntoto. Muntu yina me katuka na zulu me luta bantu yonso ya nkaka. 32 Mambu yina yandi monaka mpi waka, yandi ke ta kimbangi sambu na yo, kansi ata muntu mosi ve ke ndima kimbangi na yandi. 33 Muntu yina me ndimaka kimbangi na yandi me tulaka kidimbu na yandi na zulu na yo nde Nzambi ke tubaka kieleka. 34 Sambu muntu yina Nzambi tindaka ke tubaka mambu ya

YOANE 3:35–4:20

Nkento ya Samaria. “Masa ya luzingu”

Nzambi, sambu yandi ke pesaka ve mpeve fioti. 35 Tata ke zolaka Mwana mpi me pesaka bima yonso na maboko na yandi. 36 Muntu yina ke monisa lukwikilu na Mwana kele na luzingu ya mvula na mvula; muntu yina ke lemfuka ve na Mwana ta mona ve luzingu, kansi makasi ya Nzambi kele na zulu na yandi. ntangu Mfumu zabaka 4 Ebuna, nde Bafarize waka nde Yezu vandaka kukumisa bantu mingi balongoki mpi kubotika balongoki mingi kuluta Yoane— 2 ata, na kutuba ya mbote, Yezu yandi mosi vandaka kubotika ve bantu kansi balongoki na yandi bantu vandaka kubotika— 3 yandi katukaka na Yudea mpi kwendaka diaka na Galilea. 4 Kansi yo lombaka nde yandi luta na kati ya Samaria. 5 Ebuna yandi kumaka na mbanza mosi ya Samaria, zina na yo Sikare, pene-pene ya kilanga yina Yakobi pesaka na mwana na yandi Yozefi. 6 Nkutu, nto ya masa ya Yakobi vandaka kuna. Ntangu yai Yezu, yina vandaka me lemba ngolo sambu na nzietelo, fongaka na nto ya masa kaka mutindu yandi vandaka. Yo vandaka pene-pene ya ngunga ya sambanu.1 7 Nkento mosi ya Samaria kwisaka kubaka masa. Yezu tubilaka yandi nde: “Pesa mono masa ya kunwa.” 8 (Sambu balongoki na yandi kwendaka na mbanza sambu na kusumba madia.) 9 Ebuna nkento yina ya Samaria tubilaka yandi nde: “Inki mutindu nge, ata nge kele Muyuda, nge ke lomba mono masa ya kunwa, ata mono kele nkento ya Samaria?” (Sambu Bayuda ke wakanaka ve ti bantu ya Yoa 4:61 Pene-pene ya midi.

154

Samaria.) 10 Yezu vutudilaka yandi nde: “Kana nge zabaka dikabu ya ofele ya Nzambi mpi nani kele muntu yina ke songa nge nde, ‘Pesa mono masa ya kunwa,’ nge muntu zolaka kulomba yandi, ebuna yandi zolaka kupesa nge masa ya luzingu.” 11 Yandi tubilaka yandi nde: “Tata, nge kele ve ata ti kantini ya kubakila masa, mpi dibulu kele nda. Ebuna, na wapi nge me baka masa yai ya luzingu? 12 Nge me luta ve nkaka na beto Yakobi, yina pesaka beto dibulu yai mpi yina yandi mosi ti bana na yandi mpi bambisi na yandi nwaka masa na yo, mpidina ve?” 13 Yezu vutudilaka yandi nde: “Konso muntu yina ke nwa masa yai ta wa diaka nzala ya masa. 14 Konso muntu yina ke nwa masa yina mono ta pesa yandi ta waka diaka ve nzala ya masa ata fioti, kansi masa yina mono ta pesa yandi ta kuma na kati na yandi nto ya masa yina ke basika sambu na kupesa luzingu ya mvula ya mvula.” 15 Nkento yina tubilaka yandi nde: “Tata, pesa mono masa yina, sambu mono wa diaka ve nzala ya masa mpi mono kwisa diaka ve mbala na mbala na kisika yai sambu na kubaka masa.” 16 Yandi tubilaka nkento yina nde: “Kwenda, binga bakala na nge mpi kwisa na kisika yai.” 17 Nkento yina vutulaka nde: “Mono kele na bakala ve.” Yezu tubilaka yandi nde: “Nge me tuba mbote nde, ‘Mono kele na bakala ve.’ 18 Sambu nge me vandaka ti babakala tanu, mpi bakala yina nge kele ti yandi ntangu yai kele ve bakala na nge. Diambu yai ya nge me tuba kele kieleka.” 19 Nkento yina songaka yandi nde: “Tata, mono ke mona nde nge kele profete. 20 Ba-nkaka na beto sambilaka na ngumba yai; kansi beno,

155

Mpeve ti kieleka. Bantu ya Samaria me kwikila

beno ke tubaka nde Yeruzalemi kele kisika yina bantu fwete sambila.” 21 Yezu tubilaka yandi nde: “Nkento, kwikila mono, Ngunga ke kwisa ntangu beno ta sambila Tata na ngumba yai ve, na Yeruzalemi mpi ve. 22 Beno ke sambilaka yina beno me zaba ve; beto ke sambilaka yina beto me zaba, sambu luguluku ke yantika na Bayuda. 23 Kansi, ngunga ke kwisa, mpi yo kele sesepi yai, ntangu bansambidi ya kieleka ta sambila Tata na mpeve mpi na kieleka, sambu ya kieleka, Tata ke sosa bantu ya mutindu yai sambu na kusambila yandi. 24 Nzambi kele Mpeve, mpi bantu yina ke sambila yandi fwete sambila yandi na mpeve mpi na kieleka.” 25 Nkento yina tubilaka yandi nde: “Mono me zaba nde Mesia ke kwisa, yina bo ke bingaka Kristu. Ntangu muntu yina ta kwisa, yandi ta tubila beto mambu yonso pwelele.” 26 Yezu tubilaka yandi nde: “Mono yai ya ke solula ti nge, mono kele yandi.” 27 Ntangu yai balongoki na yandi kumaka, mpi bo yitukaka sambu yandi vandaka kusolula ti nkento. Kansi, ata muntu mosi ve tubaka nde: “Inki nge ke sosa?” to, “Sambu na nki nge ke solula ti nkento yai?” 28 Ebuna, nkento yina bikisaka dibungu na yandi ya masa, kwendaka na mbanza mpi songaka babakala nde: 29 “Beno kwisa kutala muntu mosi yina me songa mono mambu yonso ya mono me salaka. Keti mbala ya nkaka yandi lenda vanda Kristu?” 30 Bo basikaka na mbanza mpi yantikaka kukwisa na yandi. 31 Na ntangu yina, balongoki vandaka kubondila yandi mpi kutuba nde: “Rabi, dia.” 32 Kansi yandi tubilaka bo nde: “Mono kele ti

YOANE 4:21-42

madia ya kudia yina beno me zaba ve.” 33 Yo yina balongoki tubaka bo na bo nde: “Muntu mosi ve me natila yandi madia, mpidina ve?” 34 Yezu tubilaka bo nde: “Madia na mono kele ya kusala luzolo ya muntu yina tindaka mono mpi ya kumanisa kisalu na yandi. 35 Keti beno ke tubaka ve nde yo me bikala bangonda iya na ntwala nde kisalu ya kukatula bambuma kuyantika? Mono ke tubila beno nde: Beno tombula meso na beno mpi beno tala bilanga, nde yo me tela sambu na kukatula bambuma. Dezia 36 muntu yina ke katulaka bambuma ke baka lufutu mpi yandi ke vukisa mbuma sambu na luzingu ya mvula na mvula, na mpila nde muntu yina ke kunaka mpi muntu yina ke katulaka bambuma kumona kiese kumosi. 37 Ya kieleka, na diambu yai, kingana yai kele ya kieleka, Muntu mosi ke kunaka mpi ya nkaka ke katulaka bambuma. 38 Mono tindaka beno na kukatula bambuma yina beno moninaka ve mpasi. Bankaka monaka mpasi, mpi beno, beno me baka mambote ya kisalu na bo ya ngolo.” 39 Ebuna bantu mingi ya Samaria yina katukaka na mbanza yango tulaka lukwikilu na yandi sambu na bangogo ya nkento yina taka kimbangi ntangu yandi tubaka nde: “Yandi me songa mono mambu yonso ya mono me salaka.” 40 Yo yina, ntangu bantu ya Samaria kwisaka na yandi, bo yantikaka kulomba yandi na kubikala ti bo; mpi yandi bikalaka kuna bilumbu zole. 41 Ebuna, bantu mingi diaka kwikilaka sambu na mambu yina yandi tubaka, 42 mpi bo tubilaka nkento yina nde: “Beto ke kwikila diaka ve sambu na mambu yina nge tubaka; sambu beto me wa beto mosi

YOANE 4:43–5:9

Na Galilea. Mbefo na kiziba ya Betzata

mpi beto me zaba nde muntu yai kele kibeni ngulusi ya nsi-ntoto.” 43 Na nima ya bilumbu yina zole, yandi katukaka kuna mpi kwendaka na Galilea. 44 Kansi, Yezu yandi mosi taka kimbangi nde profete ke vandaka ve na lukumu na bwala na yandi mosi. 45 Kansi ntangu yandi kumaka na Galilea, bantu ya Galilea yambaka yandi, sambu bo monaka mambu yonso yina yandi salaka na Yeruzalemi na nkinsi, sambu bo mpi kwendaka na nkinsi yina. 46 Ebuna yandi kwisaka diaka na Kana ya Galilea, kisika yandi kitulaka masa vinu. Ntangu yai, kuvandaka ti nsadi mosi ya ntotila yina mwana na yandi ya bakala vandaka kubela na Kapernaumi. 47 Ntangu muntu yai waka nde Yezu katukaka na Yudea mpi kwisaka na Galilea, yandi kwendaka na yandi mpi yantikaka kulomba yandi na kukulumuka mpi kubelula mwana na yandi ya bakala, sambu yo bikalaka fioti nde yandi fwa. 48 Kansi, Yezu tubilaka yandi nde: “Kana beno mona ve bidimbu mpi mambu ya kuyituka, beno ta kwikila ve ata fioti.” 49 Nsadi ya ntotila tubilaka yandi nde: “Mfumu, kulumuka na ntwala nde mwana na mono ya fioti kufwa.” 50 Yezu tubilaka yandi nde: “Kwenda; mwana na nge ya bakala ke zinga.” Muntu yango kwikilaka mambu yina Yezu songaka yandi mpi kwendaka. 51 Kansi dezia, ntangu yandi vandaka ke kulumuka, bampika na yandi kwisaka kukutana ti yandi sambu na kusonga yandi nde mwana na yandi ya bakala vandaka na luzingu. 52 Yo yina yandi yantikaka kuyula bo nde na nki ngunga yandi kumaka mbote. Ebuna bo tubilaka yandi nde: “Mazono na

156

ngunga ya nsambwadi1 fievre manaka.” 53 Yo yina tata yina zabaka nde yo vandaka kaka na ngunga yina ya Yezu songaka yandi nde: “Mwana na nge ya bakala ke zinga.” Ebuna yandi ti nzo na yandi ya mvimba kwikilaka. 54 Diaka, yo vandaka kidimbu ya zole yina Yezu salaka ntangu yandi katukaka na Yudea mpi kwisaka na Galilea. Na nima ya mambu yai, ku5 vandaka ti nkinsi mosi ya Bayuda, mpi Yezu tombukaka na Yeruzalemi. 2 Ntangu yai, na Yeruzalemi na kielo ya mameme kuvandaka ti kiziba yina bo ke bingaka na Kiebreo nde Betzata, yina vandaka ya kuziunga ti bandonga tanu ya makunzi. 3 Na bandonga ya makunzi yina, bantu mingi ya maladi, ya kufwa-meso, ya makulu-kifu mpi bayina vandaka ti bitini ya nitu ya kuyuma, vandaka ya kulala. 4 ——1 5 Kansi bakala mosi vandaka pana yina vandaka kubela banda bamvula makumi tatu na nana. 6 Ntangu yandi monaka bakala yai me lala, mpi sambu yandi zabaka nde yandi vandaka kubela banda ntama, Yezu tubilaka yandi nde: “Keti nge ke zola kukuma ti mavimpi ya mbote?” 7 Bakala yina ya mbefo vutudilaka yandi nde: “Tata, mono kele ve ti muntu ya kutula mono na kiziba ntangu masa ke nikana; kansi ntangu mono ke kwisa muntu ya nkaka ke kulumukaka na ntwala na mono.” 8 Yezu tubilaka yandi nde: “Telama, baka mbeto na nge mpi tambula.” 9 Ebuna na Yoa 4:521 Pene-pene ya 13:00. 5:41 Verse yai kele ve na masonama ya Kigreki ya Westcott mpi ya Hort mpi na masonama ya nkaka ya mfunu ya Masonuku ya Kigreki ya Bukristu.

157

Nzambi ke sala. Bafwa ta wa ndinga ya Yezu

mbala mosi bakala yina kumaka ti mavimpi ya mbote, mpi yandi bakaka mbeto na yandi mpi yantikaka kutambula. Kansi kilumbu yina vandaka kisabatu. 10 Yo yina Bayuda yantikaka kutubila bakala yina belukaka nde: “Yo kele Kisabatu, mpi nsiku ke pesa nge ve nswa ya kunata mbeto.” 11 Kansi yandi vutudilaka bo nde: “Muntu yina belulaka mono songaka mono nde, ‘Baka mbeto na nge mpi tambula.’ ” 12 Bo yulaka yandi nde: “Nani kele muntu yina songaka nge nde, ‘Baka yo mpi tambula’?” 13 Kansi bakala yina belukaka zabaka ve kana yandi vandaka nani, sambu Yezu katukaka pana, mpi kibuka ya bantu vandaka na kisika yina. 14 Na nima ya mambu yai, Yezu monaka yandi na tempelo mpi tubilaka yandi nde: “Tala, nge me kuma ti mavimpi ya mbote. Kusala diaka ve masumu, sambu diambu mosi ya mbi kibeni kubwila nge ve.” 15 Bakala yango kwendaka mpi tubilaka Bayuda nde yo vandaka Yezu muntu belulaka yandi. 16 Yo yina, Bayuda yantikaka kumonisa Yezu mpasi, sambu yandi vandaka kusala mambu yai na Kisabatu. 17 Kansi yandi vutudilaka bo nde: “Tata na mono ke landa na kusala tii ntangu yai, mpi mono ke landa na kusala.” 18 Yo yina sambu na mambu yai, Bayuda yantikaka kusosa mingi kuluta na kufwa yandi, kaka ve sambu yandi vandaka kuzitisa ve Kisabatu kansi sambu yandi vandaka kubinga mpi Nzambi Tata na yandi, na mutindu yina yandi vandaka kudikumisa kiteso mosi ti Nzambi. 19 Yo yina, Yezu vutudilaka bo nde: “Ya kieleka kibeni, mono ke tubila beno nde, Mwana lenda sala ve

YOANE 5:10-28

ata kima mosi na mabanza1 na yandi mosi, kansi kaka mambu yina yandi ke monaka Tata ke sala. Sambu mambu yonso yina Tata ke salaka, Mwana mpi ke salaka mambu yango na mutindu mosi. 20 Sambu Tata kele na zola sambu na Mwana mpi ke songaka yandi mambu yonso yina yandi mosi ke salaka, mpi yandi ta songa yandi bisalu ya nene kuluta yai, na mpila nde beno yituka. 21 Sambu, kaka mutindu Tata ke tedimisaka bafwa mpi ke pesaka bo luzingu, mutindu mosi mpi Mwana ke pesaka luzingu na bantu yina yandi me zola. 22 Sambu Tata ke sambisaka ve ata muntu mosi, kansi yandi me pesaka lusambisu yonso na Mwana, 23 na mpila nde bantu yonso kupesa Mwana lukumu kaka mutindu bo ke pesaka Tata lukumu. Muntu yina ke pesa ve Mwana lukumu ke pesa mpi ve lukumu na Tata yina tindaka yandi. 24 Ya kieleka kibeni, mono ke tubila beno nde, Muntu yina ke wa ndinga na mono mpi ke kwikila muntu yina tindaka mono kele na luzingu ya mvula na mvula, mpi bo ta sambisa yandi ve kansi yandi me katuka na lufwa mpi me kuma na luzingu. 25 “Ya kieleka kibeni, mono ke tubila beno nde, Ngunga ke kwisa, mpi yo kele sesepi yai, ntangu bafwa ta wa ndinga ya Mwana ya Nzambi mpi bantu yina tulaka dikebi ta zinga. 26 Sambu, kaka mutindu Tata kele na luzingu na yandi mosi, mutindu mosi yandi me pesaka mpi Mwana na kuvanda na luzingu na yandi mosi. 27 Mpi yandi me pesaka yandi kiyeka ya kusambisa, sambu yandi kele Mwana ya muntu. 28 Beno yituka ve Yoa 5:191 To, “mambu yina me katuka na yandi mosi.”

YOANE 5:29–6:4

Lufutumuku. Yezu ke samuna na Galilea

na diambu yai, sambu ngunga ke kwisa ntangu bantu yonso ya kele na maziamu ya mbambukilu ta wa ndinga na yandi 29 mpi ta basika, bayina salaka mambu ya mbote sambu na lufutumuku ya luzingu, bayina salaka mambu ya mbi sambu na lufutumuku ya kusambisa. 30 Mono lenda sala ve ata kima mosi na mabanza1 na mono mosi; kaka mutindu mono ke waka, mono ke sambisaka; mpi kusambisa ya mono ke sambisaka kele ya lunungu, sambu mono ke sosaka, luzolo na mono mosi ve, kansi luzolo ya muntu yina tindaka mono. 31 “Kana mono mosi mpamba ke ta kimbangi sambu na mono mosi, kimbangi na mono kele ve ya kieleka. 32 Kele ti muntu ya nkaka yina ke ta kimbangi sambu na mono, mpi mono me zaba nde kimbangi yina yandi ke taka sambu na mono kele ya kieleka. 33 Beno tindaka bantu na Yoane, mpi yandi taka kimbangi sambu na kieleka. 34 Kansi, mono ke ndimaka ve kimbangi ya me katuka na muntu, kansi mono ke tuba mambu yai sambu beno guluka. 35 Muntu yango vandaka mwinda yina ke pela mpi ke sema, mpi sambu na mwa ntangu fioti beno vandaka ya kuyilama na kumona kiese mingi na nsemo na yandi. 36 Kansi mono kele ti kimbangi ya nene kuluta kimbangi ya Yoane, sambu bisalu yina Tata na mono pesaka mono na kusala, bisalu yai ya mono ke sala, yo ke ta kimbangi nde Tata tindaka mono. 37 Diaka, Tata yina tindaka mono yandi mosi me taka kimbangi sambu na mono. Beno me waka ntete ve ndinga na yandi ata mbala mosi mpi beno me monaka ntete ve mutindu yandi kele; 38 mpi ndinga na Yoa 5:301 Tala verse 19, noti.

158

yandi ke bikala ve na kati na beno, sambu muntu yina yandi tindilaka beno beno ke kwikila yandi ve. 39 “Beno ke fimpaka Masonuku, sambu beno ke yindulaka nde na nzila na yo beno ta baka luzingu ya mvula na mvula; mpi yo yina kibeni ke taka kimbangi sambu na mono. 40 Ata mpidina, beno ke zola ve kukwisa na mono sambu beno baka luzingu. 41 Mono ke ndimaka ve nkembo ya ke katukaka na bantu, 42 kansi mono me zaba mbote nde beno kele ve na zola ya Nzambi na kati na beno. 43 Mono kwisaka na zina ya Tata na mono, kansi beno me yamba mono ve; kana muntu ya nkaka kwisaka na zina na yandi mosi, beno zolaka kuyamba yandi. 44 Inki mutindu beno lenda kwikila, kana beno ke ndima nkembo yina ke katuka na kati na beno mosi mpi beno ke sosa ve nkembo yina ke katuka na Nzambi mosi kaka? 45 Beno yindula ve nde mono ta funda beno na Tata; kele ti muntu mosi ya ke funda beno, Moize, muntu yina beno me tulaka kivuvu na beno na yandi. 46 Ya kieleka, kana beno kwikilaka Moize beno zolaka kukwikila mono, sambu yandi sonikaka mambu ya me tala mono. 47 Kansi kana beno ke kwikila ve masonama ya muntu yina, inki mutindu beno ta kwikila mambu ya mono ke tuba?” Na nima ya mambu yai, Yezu 6 kwendaka na simu ya nkaka ya nzadi-mungwa ya Galilea, to Tiberiade. 2 Kansi kibuka mosi ya nene ya bantu vandaka kulanda yandi, sambu bo vandaka kumona bidimbu ya kuyituka yina yandi vandaka kusala na bantu ya maladi. 3 Ebuna Yezu tombukaka na ngumba mosi, mpi fongaka kuna ti balongoki na yandi. 4 Ntangu

159

Me disa bantu 5 000. Me tambula na masa

yai paki, nkinsi ya Bayuda, kumaka pene-pene. 5 Ntangu Yezu tombulaka meso na yandi mpi monaka nde kibuka mosi ya nene ya bantu vandaka kukwisa na yandi, yandi tubilaka Filipo nde: “Na wapi beto ta sumba mampa sambu bantu yai kudia?” 6 Kansi, yandi vandaka kutuba mambu yai sambu na kumeka yandi, sambu yandi zabaka mambu yina yandi zolaka kusala. 7 Filipo vutudilaka yandi nde: “Mampa ya badenari 200 me fwana ve sambu konso muntu na kati na bo kubaka ata mwa fioti.” 8 Mosi na kati ya balongoki na yandi, Andre mpangi ya Simoni Piere, tubilaka yandi nde: 9 “Kele ti mwana-bakala mosi ya fioti awa yina kele ti mampa tanu ya orze mpi bambisi ya masa zole ya fioti. Kansi, keti yo ta fwana sambu na bantu mingi mutindu yai?” 10 Yezu tubaka nde: “Beno songa babakala na kufonga.” Matiti vandaka mingi na kisika yina, ebuna babakala fongaka pana, ntalu na bo vandaka kiteso ya 5 000. 11 Ebuna Yezu bakaka mampa, mpi na nima ya kupesa matondo, yandi kabulaka yo na bantu yina vandaka ya kufonga; yandi salaka mutindu mosi ti bambisi ya masa ya fioti, mpi bo bakaka kiteso yina bo zolaka. 12 Kansi ntangu bo fulukaka, yandi tubilaka balongoki na yandi nde: “Beno vukisa bitini yina me bikala, na mpila nde ata kima mosi ve kubeba.” 13 Ebuna bo vukisaka yo mpi fulusaka bitunga kumi na zole ti bitini yina bikalaka ya katukaka na mampa tanu ya orze yina bo diaka. 14 Ntangu bantu monaka bidimbu yina yandi salaka, bo yantikaka kutuba nde: “Ya kieleka yai kele profete yina zolaka kukwisa na nsi-

YOANE 6:5-24

ntoto.” 15 Ebuna sambu Yezu zabaka nde bo zolaka kukwisa mpi kukanga yandi sambu na kutula yandi ntotila, yandi katukaka mpi kwendaka diaka na ngumba yandi mosi. 16 Ntangu nkokila bwaka, balongoki na yandi kulumukaka na nzadi-mungwa, 17 bo kotaka na maswa, mpi bo yantikaka kusabuka nzadi-mungwa sambu na kukwenda na Kapernaumi. Ntangu yai mudidi vandaka me kota ntama mpi Yezu vandaka me kwisa ntete ve na bo. 18 Diaka, nzadi-mungwa vandaka kunikana ngolo sambu mupepe ya ngolo vandaka kubula. 19 Kansi, ntangu bo sabulaka kiteso ya bakilometre tanu to sambanu, bo monaka Yezu ke tambula na zulu ya nzadi-mungwa mpi ke pusana pene-pene ya maswa; ebuna boma simbaka bo. 20 Kansi yandi tubilaka bo nde: “Yo kele mono; beno wa boma ve!” 21 Yo yina bo zolaka kubaka yandi na maswa, kansi maswa kumaka mbala mosi na mukidi kisika bo vandaka kukwenda. 22 Kilumbu yina landaka, kibuka ya bantu yina vandaka ya kutelama na simu ya nkaka ya nzadi-mungwa monaka nde maswa ya nkaka vandaka ve kuna katula kaka maswa mosi ya fioti, mpi nde Yezu kotaka ve na maswa mosi ti balongoki na yandi kansi balongoki na yandi kwendaka bo mosi; 23 kansi bamaswa yina katukaka na Tiberiade kumaka pene-pene ya kisika yina bo diaka mampa ntangu Mfumu pesaka matondo. 24 Yo yina ntangu kibuka ya bantu monaka nde Yezu vandaka ve pana, balongoki na yandi mpi vandaka ve, bo kotaka na bamaswa na bo mpi kwisaka na Kapernaumi sambu na kusosa Yezu.

YOANE 6:25-45

“Dimpa ya luzingu.” Kumonisa lukwikilu

25 Ntangu bo monaka yandi na simu ya nzadi-mungwa bo songaka yandi nde: “Rabi, nki ntangu nge kumaka awa?” 26 Yezu vutudilaka bo nde: “Ya kieleka kibeni, mono ke tubila beno nde, beno ke sosa mono ve sambu beno monaka bidimbu, kansi sambu beno diaka mampa mpi fulukaka. 27 Beno sala ve sambu na madia yina ke bebaka, kansi beno sala sambu na madia yina ke bikalaka sambu na luzingu ya mvula na mvula, madia yina Mwana ya muntu ta pesa beno; sambu Tata, ee Nzambi, me tulaka na zulu ya muntu yai kidimbu ya ke songa nde yandi me ndimaka yandi.” 28 Ebuna bo songaka yandi nde: “Inki beto fwete sala sambu na kusala bisalu ya Nzambi?” 29 Yezu vutudilaka bo nde: “Yai kele kisalu ya Nzambi, nde beno monisa lukwikilu na muntu yina Muntu yango tindaka.” 30 Yo yina, bo songaka yandi nde: “Ebuna, inki kima nge ke sala bonso kidimbu, na mpila nde beto mona yo mpi kukwikila nge? Inki kisalu nge ke sala? 31 Bankaka na beto diaka mana na ntoto ya zelo na zelo, kaka mutindu bo me sonikaka, ‘Yandi pesaka bo dimpa yina katukaka na zulu sambu bo dia.’ ” 32 Ebuna Yezu songaka bo nde: “Ya kieleka kibeni, mono ke tubila beno nde, Moize pesaka beno ve dimpa yina katukaka na zulu, kansi Tata na mono muntu ke pesa beno dimpa ya kieleka yina ke katuka na zulu. 33 Sambu dimpa ya Nzambi kele muntu yina ke katuka na zulu mpi ke kwisa kukulumuka mpi ke pesa luzingu na nsi-ntoto.” 34 Ebuna bo songaka yandi nde: “Mfumu, pesaka beto ntangu yonso dimpa yai.” 35 Yezu songaka bo nde: “Mono kele dimpa ya luzingu. Muntu yina

160

ke kwisa na mono ta wa ve nzala ata fioti, mpi muntu yina ke monisa lukwikilu na mono ta wa ve nzala ya masa ata fioti. 36 Kansi mono me tubila beno nde, beno me mona mono mpi ata mpidina beno ke kwikila ve. 37 Konso kima yina Tata ke pesa mono ta kwisa na mono, mpi muntu yina ke kwisa na mono mono ta kula yandi ve ata fioti; 38 sambu mono katukaka na zulu mpi kwisaka kukulumuka sambu na kusala luzolo na mono ve, kansi luzolo ya muntu yina tindaka mono. 39 Yai kele luzolo ya muntu yina tindaka mono, nde mono fwete vidisa ve ata kima mosi na kati ya bima yonso yina yandi me pesaka mono kansi nde mono fwete futumuna yo na kilumbu ya nsuka. 40 Sambu yai kele luzolo ya Tata na mono, nde konso muntu yina ke ndima Mwana mpi ke monisa lukwikilu na yandi kubaka luzingu ya mvula na mvula, mpi mono ta futumuna yandi na kilumbu ya nsuka.” 41 Yo yina Bayuda yantikaka kubokuta sambu na yandi sambu yandi tubaka nde: “Mono kele dimpa yina katukaka na zulu mpi kwisaka kukulumuka”; 42 ebuna bo yantikaka kutuba nde: “Keti yai kele ve Yezu mwana ya Yozefi, yina beto me zaba tata ti mama na yandi? Inki mutindu yandi ke tuba ntangu yai nde, ‘Mono katukaka na zulu mpi kwisaka kukulumuka’?” 43 Yezu vutudilaka bo nde: “Beno bika kubokuta na kati na beno. 44 Ata muntu mosi ve lenda kwisa na mono kana Tata, yina tindaka mono, kubenda yandi ve; mpi mono ta futumuna yandi na kilumbu ya nsuka. 45 Bo me sonikaka na Baprofete nde, ‘Mpi bo yonso ta longama na Yehowa.’ Konso muntu yina me waka mambu ya me

161

Nsuni ya Yezu. Kuzinga mvula na mvula

katuka na Tata mpi me longukaka na yandi ke kwisaka na mono. 46 Ata muntu mosi ve me monaka Tata, katula kaka muntu yina me katukaka na Nzambi; muntu yai me monaka Tata. 47 Ya kieleka kibeni, mono ke tubila beno nde, Muntu yina ke kwikila kele na luzingu ya mvula na mvula. 48 “Mono kele dimpa ya luzingu. 49 Ba-nkaka na beno diaka mana na ntoto ya zelo na zelo kansi bo fwaka. 50 Yai kele dimpa yina ke katuka na zulu mpi ke kwisa kukulumuka, na mpila nde konso muntu lenda dia yo mpi kufwa ve. 51 Mono kele dimpa ya luzingu yina katukaka na zulu mpi kwisaka kukulumuka; kana muntu kudia dimpa yai yandi ta zinga kimakulu; mpi, ya kieleka, dimpa yina mono ta pesa kele nsuni na mono sambu na luzingu ya nsi-ntoto.” 52 Ebuna Bayuda yantikaka kutulana ntembe, mpi kutuba nde: “Inki mutindu muntu yai lenda pesa beto nsuni na yandi sambu beto dia yo?” 53 Yo yina Yezu songaka bo nde: “Ya kieleka kibeni, mono ke tubila beno nde, Kana beno dia ve nsuni ya Mwana ya muntu mpi kunwa ve menga na yandi, beno kele ve ti luzingu na kati na beno mosi. 54 Muntu yina ke dia nsuni na mono mpi ke nwa menga na mono kele na luzingu ya mvula na mvula, mpi mono ta futumuna yandi na kilumbu ya nsuka; 55 sambu nsuni na mono kele madia ya kieleka, mpi menga na mono kele kima ya kunwa ya kieleka. 56 Muntu yina ke dia nsuni na mono mpi ke nwa menga na mono ke bikala na bumosi ti mono, mpi mono na bumosi ti yandi. 57 Kaka mutindu Tata ya moyo tindaka mono mpi mono ke zinga sa-

YOANE 6:46-67

mbu na Tata, muntu yina ke dia mono mpi, yandi ta zinga sambu na mono. 58 Yai kele dimpa yina katukaka na zulu mpi kwisaka kukulumuka. Yo kele ve bonso ntangu ba-nkaka na beno diaka kansi bo fwaka. Muntu yina ke dia dimpa yai ta zinga mvula na mvula.” 59 Yandi tubaka mambu yai ntangu yandi vandaka kulonga na ntwala ya bantu yina me vukana1 na Kapernaumi. 60 Yo yina, ntangu balongoki na yandi mingi waka diambu yai, bo tubaka nde: “Mambu yai kele mpasi na kundima; nani lenda wa yo?” 61 Kansi, sambu Yezu yandi mosi zabaka nde balongoki na yandi vandaka kubokuta sambu na diambu yai, yandi songaka bo nde: “Keti diambu yai ke budisa beno dibaku? 62 Ebuna, beno ta sala inki kana beno mona Mwana ya muntu ke tombuka kisika yina yandi vandaka ntete? 63 Kima ke pesaka luzingu kele mpeve; nsuni kele ti mfunu ve ata fioti. Mambu ya mono tubilaka beno kele mpeve mpi kele luzingu. 64 Kansi, kele ti bantu ya nkaka na kati na beno yina ke kwikila ve.” Sambu banda na luyantiku Yezu zabaka banani vandaka kukwikila ve mpi nani vandaka muntu yina zolaka kuyekula yandi. 65 Ebuna yandi songaka bo diaka nde: “Yo yina mono tubilaka beno nde, Muntu mosi ve lenda kwisa na mono kana Tata me pesa yandi nzila ve.” 66 Sambu na diambu yai, balongoki na yandi mingi kwendaka na bima yina vandaka na nima mpi zolaka diaka ve kutambula ti yandi. 67 Ebuna Yezu tubilaka bantumwa kumi na zole nde: “Beno mpi, beno ke zola ve kukwenda, mpidina ve?” Yoa 6:591 To, “sinagoga.”

YOANE 6:68–7:20

‘Bangogo ya luzingu.’ Bo ke sosa kufwa Yezu

68 Simoni Piere vutudilaka yandi nde: “Mfumu, na nani beto ta kwenda? Nge kele ti bangogo ya luzingu ya mvula na mvula; 69 mpi beto me kwikilaka mpi me zabaka nde nge kele Muntu ya Santu ya Nzambi.” 70 Yezu vutudilaka bo nde: “Mono solaka beno kumi na zole, mpidina ve? Kansi mosi na kati na beno kele muntu ya ke kusilaka bantu makambu.” 71 Ya kieleka, yandi vandaka kutubila Yudasi mwana ya Simoni Iskariote; sambu yandi muntu zolaka kuyekula yandi, ata yandi vandaka mosi na kati ya bantumwa kumi na zole. Ebuna na nima ya mambu yai, 7 Yezu landaka kutambula na Galilea, sambu yandi zolaka ve kutambula na Yudea, sambu Bayuda vandaka kusosa kufwa yandi. 2 Kansi, nkinsi ya bisasa ya Bayuda, kumaka pene-pene. 3 Yo yina, bampangi na yandi songaka yandi nde: “Katuka awa mpi kwenda na Yudea, sambu balongoki na nge mpi kumona bisalu ya nge ke sala. 4 Sambu ata muntu mosi ve yina ke sosaka kuzabana na meso ya bantu ke salaka mambu na kinsweki. Kana nge ke sala mambu yai, kudimonisa na nsi-ntoto.” 5 Ya kieleka, bampangi na yandi vandaka kumonisa ve lukwikilu na yandi. 6 Yo yina Yezu songaka bo nde: “Ntangu na mono me lunga1 ntete ve, kansi sambu na beno, konso ntangu kele ya mbote. 7 Nsi-ntoto kele ti kikuma ve ya kumenga beno, kansi yo ke menga mono, sambu mono ke ta kimbangi nde bisalu na yo kele ya mbi. 8 Beno, beno tombuka na nkinsi; mono ke tombuka ntete ve na nkinsi yai, sambu ntangu na mono me lunga ntete ve mbote-mbote.” 9 Mpi na nima ya Yoa 7:61 Na kisina, “kele.”

162

kusonga bo mambu yai, yandi bikalaka na Galilea. 10 Kansi ntangu bampangi na yandi tombukaka na nkinsi, yandi mosi mpi tombukaka, na meso ya bantu ve kansi na kinsweki. 11 Ebuna Bayuda yantikaka kusosa yandi na nkinsi mpi kutuba nde: “Muntu yina kele na wapi?” 12 Mpi bo vandaka kutuba mambu mingi na nsi-nsi sambu na yandi na kati ya bibuka ya bantu. Bankaka vandaka kutuba nde: “Yandi kele muntu ya mbote.” Bankaka nde: “Kele ve, kansi yandi ke kusa kibuka ya bantu.” 13 Kansi, ata muntu mosi ve vandaka kutuba mambu ya ke tadila yandi na meso ya bantu sambu na boma ya Bayuda. 14 Ntangu nkinsi kumaka na kati-kati, Yezu tombukaka na tempelo mpi yantikaka kulonga. 15 Ebuna Bayuda yitukaka, mpi tubaka nde: “Inki mutindu muntu yai me zaba mikanda, ata yandi me longukaka ve na banzo-nkanda?” 16 Kansi, Yezu vutudilaka bo nde: “Mambu ya mono ke longa kele ve ya mono, kansi yo kele ya muntu yina tindaka mono. 17 Kana muntu ke zola kusala luzolo na Yandi, yandi ta zaba kana malongi ke katuka na Nzambi to kana mono ke tuba na mabanza na mono mosi. 18 Muntu yina ke tuba na mabanza na yandi mosi ke sosa nkembo na yandi mosi; kansi muntu yina ke sosa nkembo ya muntu yina tindaka yandi, muntu yai ke tubaka kieleka, mpi kukonda lunungu kele ve na yandi. 19 Moize pesaka beno Nsiku, mpidina ve? Kansi ata muntu mosi ve na kati na beno ke lemfukilaka Nsiku yina. Sambu na nki beno ke sosa kufwa mono?” 20 Kibuka ya bantu vutulaka nde: “Nge kele ti demo. Nani ke sosa

163

Na Yeruzalemi. “Masa ya moyo”—mpeve

kufwa nge?” 21 Yezu vutudilaka bo nde: “Mono salaka kaka diambu mosi, ebuna beno yonso me yituka. 22 Yo yina Moize pesaka beno luyotisu—yo kele ve nde yo katukaka na Moize, kansi yo katukaka na bankaka—mpi beno ke yotisaka bakala na kisabatu. 23 Kana bo me yotisa bakala mosi na kisabatu sambu na kufwa ve nsiku ya Moize, keti beno ke wila mono makasi mingi sambu mono me belula muntu na kisabatu? 24 Beno bika kusambisa na kutadila mambu yina ke monana na meso, kansi beno sambisa ti lusambisu ya lunungu.” 25 Yo yina, bantu ya nkaka ya Yeruzalemi yantikaka kutuba nde: “Yai kele muntu yina bo ke sosa kufwa, mpidina ve? 26 Kansi, tala! yandi ke tuba na meso ya bantu, mpi bo ke tubila yandi ata kima ve. Bamfumu me zaba ve kibeni nde muntu yai kele Kristu, mpidina ve? 27 Beto me zaba kisika muntu yai me katuka; kansi ntangu Kristu ta kwisa, ata muntu mosi ve ta zaba kisika yandi me katuka.” 28 Ebuna ntangu yandi vandaka kulonga na tempelo, Yezu bokaka nde: “Beno me zaba mono mpi beno me zaba kisika mono me katuka. Diaka, mono kwisaka ve na luzolo na mono mosi, kansi muntu yina tindaka mono kele muntu ya kieleka, mpi beno me zaba yandi ve. 29 Mono me zaba yandi, sambu mono kele mumonisi ya me katuka na yandi, mpi yandi Muntu tindaka mono.” 30 Ebuna bo yantikaka kusosa na kukanga yandi, kansi ata muntu mosi ve simbaka yandi, sambu ngunga na yandi vandaka me lunga ntete ve. 31 Ata mpidina, bantu mingi na kati ya kibuka ya bantu tulaka lukwikilu na yandi; mpi bo vandaka kutuba nde: “Ntangu Kristu ta kwisa, yandi ta sala ve bidimbu mingi

YOANE 7:21-41

kuluta bidimbu yina muntu yai me sala, mpidina ve?” 32 Bafarize waka kibuka ya bantu ke tuba mambu yai na ndinga ya nsi sambu na yandi, mpi bamfumu ya banganga-nzambi ti Bafarize tindaka bapolisi sambu na kukanga yandi. 33 Ebuna Yezu tubaka nde: “Mono kele ti beno sambu na mwa ntangu fioti diaka na ntwala nde mono kwenda na muntu yina tindaka mono. 34 Beno ta sosa mono, kansi beno ta mona mono ve, mpi kisika yina mono kele beno lenda kwisa ve.” 35 Ebuna Bayuda tubaka bo na bo nde: “Muntu yai ke zola kukwenda na wapi, na mpila nde beto ta mona yandi ve? Keti yandi ke zola kukwenda na Bayuda yina me panzanaka na kati ya Bagreki mpi kulonga Bagreki? 36 Yandi ke zola kutuba nki ntangu yandi ke tuba nde, ‘Beno ta sosa mono, kansi beno ta mona mono ve, mpi kisika yina mono kele beno lenda kwisa ve’?” 37 Ntangu yai na kilumbu ya nsuka, kilumbu ya nene ya nkinsi, Yezu telamaka mpi bokaka nde: “Kana muntu kele na nzala ya masa, bika nde yandi kwisa na mono mpi yandi nwa. 38 Muntu yina ke tula lukwikilu na mono, kaka mutindu Masonama ya Santu tubaka, ‘Na kati na yandi banzadi ya masa ya luzingu ta basika.’ ” 39 Kansi, yandi tubaka mambu yai sambu na mpeve yina bantu yina tulaka lukwikilu na yandi zolaka kubaka; sambu mpeve vandaka ntete ve na ntangu yina, sambu Yezu vandaka me baka ntete ve nkembo. 40 Yo yina bantu ya nkaka na kati ya kibuka ya bantu yina waka mambu yai yantikaka kutuba nde: “Muntu yai kele kibeni Profete.” 41 Bankaka vandaka kutuba nde: “Muntu yai kele Kristu.” Kansi bankaka

YOANE 7:42–8:15

Kibuka me kabwana. Nsemo ya nsi-ntoto

vandaka kutuba nde: “Kristu ke katuka ve na Galilea, mpidina ve? 42 Keti Masonama ya Santu tubaka ve nde Kristu ta katuka na bana ya Davidi, mpi na Betelemi bwala yina Davidi vandaka kuzinga?” 43 Ebuna kukabwana basikaka na kati ya kibuka ya bantu sambu na yandi. 44 Kansi, bantu ya nkaka na kati na bo vandaka kuzola kukanga yandi, kansi ata muntu mosi ve simbaka yandi. 45 Yo yina, ntangu bapolisi kwisaka kuvutuka, bamfumu ya banganga-nzambi mpi Bafarize yulaka bo nde: “Sambu na nki beno me kwisa kunata yandi ve?” 46 Bapolisi vutulaka nde: “Ata mbala mosi ve muntu ya nkaka me tubaka mutindu yai.” 47 Ebuna Bafarize vutulaka nde: “Keti yandi me kusa beno mpi? 48 Ata muntu mosi ve na kati ya bamfumu to ya Bafarize me tulaka lukwikilu na yandi, mpidina ve? 49 Kansi kibuka yai ya bantu yina me zaba ve Nsiku kele bantu ya bo me singaka.” 50 Nikodemo, yina kwisaka ntete na yandi, mpi yina

164

vandaka mosi na kati na bo, songaka bo nde: 51 “Nsiku na beto ke sambisaka ve muntu kana yo me wa yandi ntete ve mpi me zaba ve nki yandi ke sala, mpidina ve?” 52 Bo vutudilaka yandi nde: “Nge mpi kele ve muntu ya Galilea, mpidina ve? Sosa mpi nge ta mona nde ata profete mosi ve fwete basika na Galilea.”1 12 Yo yina, Yezu songaka bo diaka nde: “Mono kele nsemo 8 ya nsi-ntoto. Muntu yina ke landa mono ta tambula ve na mudidi ata fioti, kansi yandi ta vanda ti nsemo ya luzingu.” 13 Ebuna Bafarize songaka yandi nde: “Nge ke ta kimbangi sambu na nge mosi; kimbangi na nge kele ve ya kieleka.” 14 Yezu vutudilaka bo nde: “Ata kana mono ke ta kimbangi sambu na mono mosi, kimbangi na mono kele ya kieleka, sambu mono me zaba kisika ya mono me katuka mpi kisika ya mono ke kwenda. Kansi beno, beno me zaba ve kisika ya mono me katuka mpi kisika ya mono ke kwenda. 15 Beno ke

1 Bamaniskri mingi ya ntama mpi yina bantu ke tudilaka ntima ke katulaka verse 53 tii na kapu 8, verse 11, yina ke tubaka (ti mwa baluswaswanu na kati ya masonama mpi bambalula ya nkaka ya Kigreki) nde: 53 Ebuna bo kwendaka konso muntu na nzo na yandi. Kansi Yezu kwendaka na Ngumba ya Banti ya Olive. 2 Ata mpidina, na sukasuka, yandi kwendaka diaka na tempelo, mpi bantu yonso yantikaka kukwisa na yandi, mpi yandi fongaka, ebuna yandi yantikaka kulonga bo. 3 Ebuna bansekudi mpi Bafarize nataka nkento mosi ya bo kangaka ke ta bizumba, mpi na nima ya kutedimisa yandi na kati-kati na bo, 4 bo songaka yandi nde: “Longi, bo kangaka nkento yai yandi ke ta bizumba. 5 Na Nsiku, Moize pesaka beto ntuma ya kulosila bankento ya mutindu yai matadi. Ebuna nge, nge ke tuba inki?” 6 Ya kieleka, bo vandaka kutuba mambu yai sambu na kumeka yandi, sambu na kuzwa diambu ya kufundila yandi. Kansi Yezu niekaka mpi yantikaka kusonika na ntoto ti musapi na yandi. 7 Sambu bo dindamanaka na kuyula yandi, yandi telamaka mpi songaka bo nde: “Bika nde muntu yina me konda masumu na kati na beno kuvanda muntu ya ntete na kulosila yandi ditadi.” 8 Ebuna yandi niekaka diaka mpi landaka kusonika na ntoto. 9 Kansi bantu yina waka diambu yai yantikaka kubasika, mosi-mosi, yantika na bambuta, ebuna yandi bikalaka yandi mosi, mpi nkento yina ya vandaka na kati-kati na bo. 10 Yezu telamaka mpi songaka yandi nde: “Nkento, bo kele na wapi? Keti ata muntu mosi ve me bedisa nge?” 11 Yandi tubaka nde: “Ata muntu mosi ve, mfumu.” Yezu tubaka nde: “Mono mpi ke bedisa nge ve. Kwenda; banda ntangu yai kusala diaka ve masumu.”

8

165

Muntu ya zulu. Kieleka ke pesa kimpwanza

sambisaka na kutadila nsuni; mono ke sambisaka ve ata muntu mosi. 16 Kansi kana mono sambisa, kusambisa na mono kele ya kieleka, sambu mono kele ve mono mosi, kansi Tata yina tindaka mono kele ti mono. 17 Diaka, bo me sonikaka na Nsiku na beno mosi nde, ‘Kimbangi ya bantu zole kele ya kieleka.’ 18 Mono muntu ke ta kimbangi sambu na mono mosi, mpi Tata yina tindaka mono ke ta kimbangi sambu na mono.” 19 Ebuna bo songaka yandi diaka nde: “Tata na nge kele na wapi?” Yezu vutulaka nde: “Beno me zaba mono ve, beno me zaba mpi ve Tata na mono. Kana beno zabaka mono, beno zolaka kuzaba mpi Tata na mono.” 20 Yandi tubaka mambu yai ntangu yandi vandaka kulonga na tempelo na kisika ya bo ke bumbaka bima ya ntalu. Kansi, ata muntu mosi ve kangaka yandi, sambu ngunga na yandi vandaka me lunga ntete ve. 21 Ebuna yandi songaka bo diaka nde: “Mono ke kwenda, mpi beno ta sosa mono, kansi beno ta fwa na disumu na beno. Kisika yina mono ke kwenda beno lenda kwisa ve.” 22 Yo yina, Bayuda yantikaka kutuba nde: “Keti yandi ta kudifwa? Sambu yandi ke tuba nde, ‘Kisika ya mono ke kwenda beno lenda kwisa ve.’ ” 23 Ebuna yandi songaka bo diaka nde: “Beno kele bantu ya nsi; mono kele muntu ya zulu. Beno kele bantu ya nsi-ntoto yai; mono kele ve muntu ya nsi-ntoto yai. 24 Yo yina mono songaka beno nde, beno ta fwa na masumu na beno. Sambu kana beno kwikila ve nde mono kele yandi, beno ta fwa na masumu na beno.” 25 Ebuna bo yantikaka kutubila yandi nde: “Nge kele nani?” Yezu songaka bo nde: “Sambu na nki nkutu mono ke tuba na beno? 26 Mono kele ti

YOANE 8:16-37

mambu mingi ya kutuba sambu na beno mpi ya kusambisa. Ya kieleka, muntu yina tindaka mono ke tubaka kieleka, mpi mambu yina mono me waka na yandi mono ke tuba yo na nsi-ntoto.” 27 Bo bakisaka ve nde yandi vandaka kutubila bo na yina me tala Tata. 28 Yo yina, Yezu tubaka nde: “Ntangu beno ta tedimisa Mwana ya muntu, ebuna beno ta bakisa nde mono kele yandi, mpi nde mono ke salaka ata kima mosi ve na mabanza na mono mosi; kansi kaka mutindu Tata longaka mono, mono ke tuba mambu yai. 29 Mpi muntu yina tindaka mono kele ti mono; yandi bikisaka mono ve mono mosi, sambu konso ntangu mono ke salaka mambu yina ke pesaka yandi kiese.” 30 Ntangu yandi vandaka kutuba mambu yai, bantu mingi tulaka lukwikilu na yandi. 31 Ebuna Yezu songaka diaka Bayuda yina kwikilaka na yandi nde: “Kana beno bikala na ndinga na mono, beno kele kibeni balongoki na mono, 32 mpi beno ta zaba kieleka, ebuna kieleka ta pesa beno kimpwanza.” 33 Bo vutudilaka yandi nde: “Beto kele bana ya Abrahami mpi beto me vandaka ntete ve bampika ya muntu mosi. Inki mutindu nge ke tuba nde, ‘Beno ta baka kimpwanza’?” 34 Yezu vutudilaka bo nde: “Ya kieleka kibeni, mono ke tubila beno nde, Konso muntu yina ke salaka masumu kele mpika ya masumu. 35 Diaka, mpika ke bikalaka ve na nzo kimakulu; mwana ke bikalaka kimakulu. 36 Yo yina, kana Mwana pesa beno kimpwanza, beno ta vanda kibeni na kimpwanza. 37 Mono me zaba nde beno kele bana ya Abrahami; kansi beno ke sosa kufwa mono, sambu ndinga na mono ke yela ve

YOANE 8:38-57

“Tata ya luvunu.” Ta mona ve lufwa

na kati na beno. 38 Mambu yina mono monaka ntangu mono vandaka ti Tata na mono, yo yina mono ke tuba; ebuna beno, beno sala mambu yina beno me waka na tata na beno.” 39 Bo vutudilaka yandi nde: “Tata na beto kele Abrahami.” Yezu songaka bo nde: “Kana beno kele bana ya Abrahami, beno sala bisalu ya Abrahami. 40 Kansi ntangu yai beno ke sosa kufwa mono, muntu yina me songa beno kieleka yina mono waka na Nzambi. Abrahami salaka ve diambu ya mutindu yai. 41 Beno ke sala bisalu ya tata na beno.” Bo songaka yandi nde: “Beto me butukaka ve na pite; beto kele ti Tata mosi, Nzambi.” 42 Yezu songaka bo nde: “Kana Nzambi vandaka Tata na beno, beno zolaka kuzola mono, sambu mono katukaka na Nzambi mpi mono kele awa. Nkutu mono kwisaka ve na luzolo na mono mosi, kansi Muntu yina muntu tindaka mono. 43 Sambu na nki beno ke zaba ve mambu ya mono ke tuba? Sambu beno lenda wa ve ndinga na mono. 44 Beno me katukaka na tata na beno Diabulu, mpi beno ke zola kulungisa banzala ya tata na beno. Muntu yina vandaka muntu ya ke fwaka bantu ntangu yandi yantikaka, mpi yandi kangamaka ve ngolo na kieleka, sambu kieleka kele ve na yandi. Ntangu yandi ke tubaka luvunu, yandi ke tubaka na kutadila bangindu na yandi mosi, sambu yandi kele muntu ya luvunu mpi tata ya luvunu. 45 Kansi mono, sambu mono ke tubaka kieleka, beno ke kwikila mono ve. 46 Nani na kati na beno lenda pesa nzikisa nde mono me sala disumu? Kana mono ke tuba kieleka, sambu na nki beno ke kwikila mono ve? 47 Muntu yina me katuka na Nza-

166

mbi ke waka mambu ya Nzambi ke tubaka. Yo yina beno, beno ke wa ve, sambu beno me katuka ve na Nzambi.” 48 Bayuda vutudilaka yandi nde: “Keti beto kele ve ti kikuma ya mbote ya kutuba nde, Nge kele muntu ya Samaria mpi nge kele ti demo?” 49 Yezu vutulaka nde: “Mono kele ve ti demo, kansi mono ke pesa Tata na mono lukumu, mpi beno ke pesa mono ve lukumu. 50 Kansi mono ke sosaka ve nkembo sambu na mono mosi; kele ti Muntu yina ke sosaka mpi ke sambisaka. 51 Ya kieleka kibeni, mono ke tubila beno nde, Kana muntu ke zitisa ndinga na mono, yandi ta mona ve lufwa ata fioti.” 52 Bayuda songaka yandi nde: “Ntangu yai beto me zaba nde nge kele ti demo. Abrahami me fwaka, baprofete mpi; kansi nge ke tuba nde, ‘Kana muntu ke zitisa ndinga na mono, yandi ta meka ve lufwa ata fioti.’ 53 Nge me luta ve tata na beto Abrahami, yina me fwaka, mpidina ve? Baprofete mpi me fwaka. Nge ke yindula nde nge kele nani?” 54 Yezu vutulaka nde: “Kana mono ke kudipesa nkembo, nkembo na mono kele mpamba. Yo kele Tata na mono muntu ke pesaka mono nkembo, muntu yina beno ke tuba nde yandi kele Nzambi na beno; 55 ata mpidina beno me zaba yandi ve. Kansi mono me zaba yandi. Mpi kana mono tubaka nde mono me zaba yandi ve mono zolaka kuvanda muntu ya luvunu bonso beno. Kansi mono me zaba yandi mpi ke zitisaka ndinga na yandi. 56 Abrahami tata na beno sepelaka mingi na kivuvu ya kumona kilumbu na mono; yandi monaka yo mpi sepelaka.” 57 Ebuna Bayuda songaka

167

Kifwa-meso me beluka; Bafarize ke yula

yandi nde: “Nge me lungisa ntete ve bamvula makumi tanu, kansi nge me monaka Abrahami?” 58 Yezu songaka bo nde: “Ya kieleka kibeni, mono ke tubila beno nde, Na ntwala nde Abrahami kubutuka, mono vandaka.” 59 Ebuna bo lokutaka matadi sambu na kulosila yandi; kansi Yezu bumbanaka mpi basikaka na tempelo. Ntangu yandi vandaka kuluta, yandi monaka muntu mosi yi9 na butukaka kifwa-meso. 2 Ebuna balongoki na yandi yulaka yandi nde: “Rabi, nani salaka disumu, muntu yai to bibuti na yandi, sambu yandi butuka kifwa-meso?” 3 Yezu vutulaka nde: “Muntu yai ve muntu salaka disumu, bibuti na yandi mpi ve, kansi yo vandaka sambu bisalu ya Nzambi kumonana na diambu na yandi. 4 Beto fwete sala bisalu ya muntu yina tindaka mono ntangu mwini kele; mpimpa ke kwisa ntangu ata muntu mosi ve lenda sala. 5 Ntangu mono kele na nsi-ntoto, mono kele nsemo ya nsi-ntoto.” 6 Na nima ya kutuba mambu yai, yandi losaka mate na ntoto mpi salaka poto-poto ti mate yango, mpi tulaka poto-poto yango na meso ya muntu yina 7 mpi songaka yandi nde: “Kwenda kuyobila na kiziba ya Siloe” (yina bo ke balulaka nde ‘Ya me tindama’). Ebuna yandi kwendaka, yobilaka, mpi vutukaka yandi ke mona. 8 Ebuna bamfinangani mpi bantu yina vandaka kumona ntete nde yandi vandaka muntu ya ke lombaka bima yantikaka kutuba nde: “Yai kele muntu yina vandaka kufonga mpi kulomba bima, mpidina ve?” 9 Bantu ya nkaka vandaka kutuba nde: “Yo kele yandi.” Bankaka vandaka kutuba nde: “Yandi ve, kansi yandi kele bonso ya-

YOANE 8:58–9:19

ndi.” Muntu yango vandaka kutuba nde: “Yo kele mono.” 10 Yo yina bo yantikaka kusonga yandi nde: “Ebuna, inki mutindu meso na nge kangukaka?” 11 Yandi vutulaka nde: “Muntu ya bo ke bingaka Yezu salaka poto-poto mpi pakulaka yo na meso na mono mpi songaka mono nde, ‘Kwenda na Siloe mpi yobila.’ Ebuna mono kwendaka, mono yobilaka mpi mono kumaka kumona.” 12 Ebuna bo songaka yandi nde: “Muntu yango kele na wapi?” Yandi tubaka nde: “Mono me zaba ve.” 13 Bo nataka muntu yina vandaka ntete kifwa-meso na Bafarize. 14 Kansi kilumbu yina Yezu salaka poto-poto mpi kangulaka meso na yandi vandaka Kisabatu. 15 Yo yina, na mbala yai, Bafarize mpi yantikaka kuyula yandi nki mutindu yandi kumaka kumona. Yandi tubilaka bo nde: “Yandi tulaka poto-poto na meso na mono, mono yobilaka mpi kumaka kumona.” 16 Ebuna Bafarize ya nkaka yantikaka kutuba nde: “Yandi kele ve muntu yina me katuka na Nzambi, sambu yandi ke zitisa ve Kisabatu.” Bankaka yantikaka kutuba nde: “Inki mutindu muntu yina kele nsumuki lenda sala bidimbu ya mutindu yai?” Ebuna kukabwana kotaka na kati na bo. 17 Yo yina, bo tubilaka diaka kifwa-meso yina nde: “Inki nge ke tuba sambu na yandi, sambu yandi kangulaka meso na nge?” Muntu yango tubaka nde: “Yandi kele profete.” 18 Kansi, Bayuda kwikilaka ve nde yandi vandaka ntete kifwameso mpi kumaka kumona, tii kuna bo bingaka bibuti ya muntu yina kumaka kumona ntangu yai. 19 Mpi bo yulaka bo nde: “Keti yai kele mwana na beno yina beno ke tuba

YOANE 9:20-41

Kifwa-meso me kotila Yezu; me kuma longoki

nde yandi butukaka kifwa-meso? Ebuna, inki mutindu yandi ke mona ntangu yai?” 20 Bibuti na yandi vutulaka nde: “Beto me zaba nde yandi kele mwana na beto mpi nde yandi butukaka kifwa-meso. 21 Kansi nki mutindu yandi ke mona ntangu yai, beto me zaba ve, to nani kangulaka yandi meso, beto me zaba ve. Beno yula yandi. Yandi kele mbuta. Yandi fwete tuba sambu na yandi mosi.” 22 Bibuti na yandi tubaka mambu yai sambu bo vandaka kuwa Bayuda boma, sambu Bayuda wakanaka dezia nde, kana muntu kundima nde yandi kele Kristu, bo fwete kula yandi na sinagoga. 23 Yo yina bibuti na yandi tubaka nde: “Yandi kele mbuta. Beno yula yandi.” 24 Ebuna na mbala ya zole bo bingaka muntu yina vandaka ntete kifwa-meso mpi bo tubilaka yandi nde: “Pesa nkembo na Nzambi; beto me zaba nde muntu yina kele nsumuki.” 25 Kansi yandi vutulaka nde: “Kana yandi kele nsumuki mono me zaba ve. Kima mosi ya mono me zaba kele nde ata mono vandaka kifwa-meso, ntangu yai mono lenda mona.” 26 Ebuna bo tubilaka yandi nde: “Inki yandi salaka nge? Nki mutindu yandi kangulaka meso na nge?” 27 Yandi vutudilaka bo nde: “Mono songaka beno yo dezia, kansi beno waka ve. Sambu na nki beno ke zola kuwa yo diaka? Keti beno mpi ke zola kukuma balongoki na yandi?” 28 Ebuna bo fingaka yandi mpi tubaka nde: “Nge kele longoki ya muntu yina, kansi beto kele balongoki ya Moize. 29 Beto me zaba nde Nzambi tubaka na Moize; kansi sambu na muntu yai, beto me zaba ve kisika yandi me katuka.” 30 Muntu

168

yina vutudilaka bo nde: “Yai kele kibeni diambu ya kuyituka, sambu beno me zaba ve kisika yandi me katuka, kansi yandi me kangula meso na mono. 31 Beto me zaba nde Nzambi ke wilaka ve bansumuki, kansi kana muntu ke wa yandi boma mpi ke sala luzolo na yandi, yandi ke wilaka muntu yango. 32 Banda ntama beto me waka ntete ve nde muntu mosi me kangula meso ya muntu yina butukaka kifwa-meso. 33 Kana muntu yai katukaka ve na Nzambi, yandi lendaka ve kusala ata kima mosi.” 34 Bo vutudilaka yandi nde: “Nge ya mvimba nge butukaka na masumu, kansi nge ke longa beto?” Ebuna bo losaka yandi na nganda! 35 Yezu waka nde bo losaka yandi na nganda, ebuna ntangu yandi monaka yandi, yandi tubaka nde: “Keti nge ke tula lukwikilu na Mwana ya muntu?” 36 Muntu yina vutulaka nde: “Tata, yandi kele nani, sambu mono tula lukwikilu na yandi?” 37 Yezu songaka yandi nde: “Nge me mona yandi, mpi nkutu, muntu yina ke tuba ti nge kele yandi.” 38 Ebuna yandi tubaka nde: “Mfumu, mono ke tula lukwikilu na yandi.” Mpi yandi fukaminaka yandi. 39 Ebuna Yezu tubaka nde: “Mono kwisaka na nsi-ntoto yai sambu na lusambisu yai: nde bantu yina ke mona ve kumona mpi bayina ke mona kukuma bifwa-meso.” 40 Bafarize ya nkaka yina vandaka ti yandi waka mambu yai, mpi bo songaka yandi nde: “Beto mpi, beto kele ve bifwa-meso, mpidina ve?” 41 Yezu songaka bo nde: “Kana beno vandaka bifwa-meso, beno zolaka kuvanda ve ti masumu. Kansi ntangu yai beno ke tuba nde, ‘Beto ke mona.’ Masumu na beno kele kaka.”

169

Lupangu ya mameme. Ngungudi ya mbote

“Ya kieleka kibeni, mono ke tubila beno nde, Muntu yina ke kotaka na lupangu ya mameme na kielo na yo ve, kansi ke mataka na nzila ya nkaka, muntu yina kele muyibi mpi muntu ya ke botulaka bima. 2 Kansi muntu yina ke kotaka na kielo kele ngungudi ya mameme. 3 Muntu ya ke kengilaka kielo ke kangudilaka muntu yai, mpi mameme ke waka ndinga na yandi, mpi yandi ke bingaka mameme na yandi na zina mpi ke nataka yo na nganda. 4 Kana yandi me basisa mameme na yandi yonso, yandi ke tambulaka na ntwala na yo, mpi mameme ke landaka yandi, sambu yo me zaba ndinga na yandi. 5 Yo ta landa ve nzenza ata fioti kansi yo ta tina yandi, sambu yo me zaba ve ndinga ya banzenza.” 6 Yezu pesaka bo mbandu yai; kansi bo zabaka ve ntendula ya mambu yina yandi vandaka kutubila bo. 7 Ebuna Yezu tubaka diaka nde: “Ya kieleka kibeni, mono ke tubila beno nde, mono kele kielo sambu na mameme. 8 Bantu yonso yina kwisaka na kisika na mono kele miyibi mpi bantu ya ke botulaka bima; kansi mameme wilaka bo ve. 9 Mono kele kielo; konso muntu yina ke kotila na mono ta guluka, mpi yandi ta kota mpi ta basika mpi ta zwa kisika ya kudia matiti. 10 Muyibi ke kwisaka kaka sambu na kuyiba, kufwa, mpi kubebisa. Mono, mono kwisaka sambu yo baka luzingu mpi yo baka yo mingi kibeni. 11 Mono kele ngungudi ya mbote; ngungudi ya mbote ke pesaka moyo na yandi sambu na mameme. 12 Muntu ya kisalu, yina kele ve ngungudi mpi yina kele ve munkwa-mameme, kana yandi mona kibulu ke kwisa, yandi ke ya-

10

YOANE 10:1-24

mbulaka mameme mpi ke tinaka —ebuna kibulu ke kangaka yo mpi ke panza-panzaka yo— 13 sambu yandi kele muntu ya kisalu mpi yandi ke kudibanzaka ve sambu na mameme. 14 Mono kele ngungudi ya mbote, mpi mono me zaba mameme na mono mpi mameme na mono me zaba mono, 15 kaka mutindu Tata me zaba mono mpi mono me zaba Tata; mono ke pesa moyo na mono sambu na mameme. 16 “Mono kele ti mameme ya nkaka, yina kele ve ya lupangu yai; yo mpi, mono fwete nata yo, mpi yo ta wa ndinga na mono, ebuna yo ta kuma kibuka mosi, ngungudi mosi. 17 Yo yina Tata ke zolaka mono, sambu mono ke pesa moyo na mono, na mpila nde mono baka yo diaka. 18 Muntu mosi ve me katula yo na mono, kansi mono ke pesa yo na luzolo na mono mosi. Mono kele ti kiyeka ya kupesa yo, mpi mono kele ti kiyeka ya kubaka yo diaka. Nsiku ya ke tadila diambu yai, mono bakaka yo na Tata na mono.” 19 Kukabwana kotaka diaka na kati ya Bayuda sambu na mambu yai. 20 Mingi na kati na bo vandaka kutuba nde: “Yandi kele ti demo mpi yandi kele muntu ya kilau. Sambu na nki beno ke wa yandi?” 21 Bankaka vandaka kutuba nde: “Muntu yina kele ti demo ke tubaka ve mambu yai. Keti demo lenda kangula meso ya bifwa-meso?” 22 Na ntangu yina, nkinsi ya kukangula vandaka kusalama na Yeruzalemi. Yo vandaka nsungi ya madidi, 23 mpi Yezu vandaka kutambula na tempelo na ndonga ya makunzi ya Salomo. 24 Ebuna Bayuda ziungaka yandi mpi yantikaka kusonga yandi nde: “Tii nki ntangu nge ta bika mioyo na beto

YOANE 10:25–11:7

Me pesa mameme luzingu. Lazare ke bela

na keti-keti? Kana nge kele Kristu, tubila beto na masonga yonso.” 25 Yezu vutudilaka bo nde: “Mono tubilaka beno, kansi beno ke kwikila ve. Bisalu ya mono ke sala na zina ya Tata na mono, yo ke ta kimbangi sambu na mono. 26 Kansi beno ke kwikila ve, sambu beno kele ve mameme na mono. 27 Mameme na mono ke waka ndinga na mono, mpi mono me zaba yo, mpi yo ke landaka mono. 28 Mono ke pesa yo luzingu ya mvula na mvula, mpi yo ta fwa ve ata fioti, mpi ata muntu mosi ve ta botula yo na diboko na mono. 29 Yina Tata na mono me pesaka mono kele kima mosi ya nene kuluta bima yonso ya nkaka, mpi ata muntu mosi ve lenda botula yo na diboko ya Tata. 30 Mono ti Tata beto kele mosi.” 31 Na mbala yai diaka Bayuda lokutaka matadi sambu na kulosila yandi. 32 Yezu vutudilaka bo nde: “Mono songaka beno bisalu mingi ya mbote ya me katuka na Tata. Na kati ya bisalu yina, sambu na nki kisalu beno ke losila mono matadi?” 33 Bayuda vutudilaka yandi nde: “Beto ke losila nge ve matadi sambu na kisalu mosi ya mbote, kansi sambu nge me vweza, sambu ata nge kele muntu, nge ke kudikumisa nzambi.” 34 Yezu vutudilaka bo nde: “Keti bo me sonikaka ve na Nsiku na beno nde, ‘Mono tubaka nde: “Beno kele banzambi” ’? 35 Kana yandi bingaka ‘banzambi’ bantu yina ndinga ya Nzambi bedisaka, kansi Masonama ya Santu lenda soba ve, 36 keti beno ke tuba na mono muntu yina Tata santisaka mpi tindaka na nsi-ntoto nde, ‘Nge ke vweza,’ sambu mono tubaka nde, mono kele Mwana ya Nzambi? 37 Kana mono ke sala ve bisalu ya Tata na mono, beno kwikila mono ve. 38 Kansi kana mono ke

170

sala yo, ata beno ke kwikila mono ve, beno kwikila bisalu yango, na mpila nde beno zaba mpi beno landa na kuzaba nde Tata kele na bumosi ti mono mpi mono kele na bumosi ti Tata.” 39 Yo yina bo sosaka diaka na kukanga yandi; kansi yandi kwendaka ntama ti bo. 40 Ebuna yandi kwendaka diaka na simu ya Yordani na kisika yina Yoane vandaka ntete kubotika, mpi yandi bikalaka kuna. 41 Bantu mingi kwisaka na yandi, mpi bo yantikaka kutuba nde: “Ya kieleka, Yoane salaka ve ata kidimbu mosi, kansi mambu yonso yina Yoane tubaka sambu na muntu yai vandaka ya kieleka.” 42 Mpi kuna, bantu mingi tulaka lukwikilu na yandi. Kansi, kuvandaka ti muntu 11 mosi yina vandaka kubela, Lazare ya Betania, ya bwala ya Maria mpi ya Marta mpangi na yandi ya nkento. 2 Yo vandaka Maria yai yina pakulaka Mfumu mafuta ya nsudi ya kitoko mpi kusulaka yandi makulu ti nsuki na yandi, yina mpangi na yandi Lazare vandaka kubela. 3 Ebuna bampangi na yandi ya bankento tindilaka yandi nsangu nde: “Mfumu, tala! muntu yina nge ke zolaka ke bela.” 4 Kansi ntangu Yezu waka yo, yandi tubaka nde: “Lukanu ya maladi yai kele ve lufwa, kansi yo kele sambu na nkembo ya Nzambi, na mpila nde Mwana ya Nzambi kubaka nkembo na nzila na yo.” 5 Yezu vandaka kuzola Marta, mpangi na yandi ya nkento, mpi Lazare. 6 Kansi, ntangu yandi waka nde yandi vandaka kubela, yandi bikalaka diaka bilumbu zole na kisika yina yandi vandaka. 7 Ebuna na nima ya mambu yai, yandi tubilaka balongoki nde: “Beto

171

Lufwa bonso mpongi. “Mono kele lufutumuku”

kwenda diaka na Yudea.” 8 Balongoki tubilaka yandi nde: “Rabi, ntama mingi ve bantu ya Yudea vandaka kusosa kulosila nge matadi, ebuna nge ke kwenda diaka kuna?” 9 Yezu vutulaka nde: “Kele ti bangunga kumi na zole ya mwini, mpidina ve? Kana muntu ke tambula na mwini yandi ke tutanaka ve ata na kima mosi, sambu yandi ke mona nsemo ya nsi-ntoto yai. 10 Kansi kana muntu ke tambula na mpimpa, yandi ke tutanaka na kima mosi, sambu nsemo kele ve na yandi.” 11 Na nima ya kutuba mambu yai, yandi yikaka nde: “Lazare nduku na beto ke lala, kansi mono ke kwenda kuna sambu na kutedimisa yandi.” 12 Ebuna balongoki tubilaka yandi nde: “Mfumu, kana yandi ke lala, yandi ta beluka.” 13 Yezu vandaka kutubila lufwa na yandi. Kansi bo yindulaka nde yandi vandaka kutubila kupema na mpongi. 14 Na ntangu yina, Yezu tubilaka bo na masonga yonso nde: “Lazare me fwa, 15 mpi mono kele na kiese sambu na beno mutindu mono vandaka ve kuna, na mpila nde beno kwikila. Kansi beto kwenda na yandi.” 16 Ebuna Toma, yina bo vandaka kubinga Dipasa, songaka balongoki ya nkaka nde: “Beto mpi beto kwenda, sambu beto fwa ti yandi.” 17 Ntangu Yezu kumaka, yandi kutaka Lazare me sala dezia bilumbu iya na maziamu. 18 Betania vandaka pene-pene ya Yeruzalemi na kitamina ya bakilometre kiteso ya tatu. 19 Ebuna Bayuda mingi kwisaka na Marta ti Maria sambu na kukatula bo mawa sambu na mpangi na bo ya bakala. 20 Kansi Marta, ntangu yandi waka nde Yezu ke kwisa, yandi kwendaka kukutana ti yandi; kansi Maria fonga-

YOANE 11:8-32

ka kaka na nzo. 21 Ebuna Marta songaka Yezu nde: “Mfumu, kana nge vandaka awa mpangi na mono zolaka kufwa ve. 22 Kansi, mono me zaba nde ata sesepi yai mambu yonso yina nge ta lomba na Nzambi, Nzambi ta pesa nge yo.” 23 Yezu tubilaka yandi nde: “Mpangi na nge ta futumuka.” 24 Marta songaka yandi nde: “Mono me zaba nde yandi ta futumuka na lufutumuku na kilumbu ya nsuka.” 25 Yezu tubilaka yandi nde: “Mono kele lufutumuku mpi luzingu. Muntu yina ke monisa lukwikilu na mono, ata kana yandi fwa, yandi ta vutuka na luzingu; 26 mpi konso muntu yina kele na luzingu mpi ke monisa lukwikilu na mono ta fwa ve ata fioti. Keti nge ke kwikila diambu yai?” 27 Yandi songaka yandi nde: “Ee, Mfumu; mono me kwikilaka nde nge kele Kristu Mwana ya Nzambi, Muntu yina ke kwisa na nsi-ntoto.” 28 Mpi ntangu yandi manisaka kutuba mambu yai, yandi kwendaka kubinga Maria, mpangi na yandi ya nkento, mpi songaka yandi na kinsweki nde: “Longi kele awa mpi yandi ke binga nge.” 29 Ntangu Maria waka diambu yai, yandi telamaka nswalu mpi kwendaka na yandi. 30 Ya kieleka, Yezu vandaka me kota ntete ve na bwala, kansi yandi vandaka kaka na kisika yina Marta kutanaka ti yandi. 31 Ebuna, Bayuda yina vandaka ti yandi na kati ya nzo mpi yina vandaka kukatula yandi mawa monaka Maria me telama nswalu mpi me basika. Bo landaka yandi, bo yindulaka nde yandi vandaka kukwenda na maziamu sambu na kudila kuna. 32 Ntangu Maria kumaka kisika yina Yezu vandaka mpi monaka yandi, yandi bwaka na makulu na yandi mpi

YOANE 11:33-54

Yezu me dila. Sanedreni ke sosa kufwa Yezu

songaka yandi nde: “Mfumu, kana nge vandaka awa, mpangi na mono zolaka kufwa ve.” 33 Yo yina, ntangu Yezu monaka yandi ke dila mpi Bayuda yina kwisaka ti yandi ke dila, yandi waka mpasi mingi na kati na yandi mpi kumaka kisakasaka; 34 mpi yandi tubaka nde: “Beno tulaka yandi na wapi?” Bo songaka yandi nde: “Mfumu, kwisa mpi tala.” 35 Yezu basisaka mansanga. 36 Ebuna Bayuda yantikaka kutuba nde: “Tala, yandi vandaka kuzola yandi mingi kibeni!” 37 Kansi bankaka na kati na bo tubaka nde: “Keti muntu yai ya kangulaka meso ya kifwa-meso kukaka ve kusala na mpila nde muntu yai kufwa ve?” 38 Ebuna Yezu, na nima ya kuwa diaka mpasi mingi na kati na yandi, kwisaka na maziamu. Na kutuba ya mbote, yo vandaka dibulu mosi ya bo timunaka na ditadi, mpi bo tulaka ditadi mosi na munoko na yo. 39 Yezu tubaka nde: “Beno katula ditadi.” Marta, mpangi ya muntu yina fwaka, songaka yandi nde: “Mfumu, ntangu yai yandi fwete basika nsudi, sambu bilumbu iya me luta.” 40 Yezu tubilaka yandi nde: “Keti mono songaka nge ve nde kana nge kwikila, nge ta mona nkembo ya Nzambi?” 41 Yo yina bo katulaka ditadi. Ebuna Yezu tombulaka meso na yandi na zulu mpi tubaka nde: “Tata, mono ke tonda nge na mutindu nge me wila mono. 42 Ya kieleka, mono zabaka nde nge ke wilaka mono ntangu yonso; kansi mono me tuba sambu na kibuka ya bantu ya me telema na nziunga, sambu bo kwikila nde nge muntu tindaka mono.” 43 Ntangu yandi manisaka kutuba mambu yai, yandi bokaka na ndinga ya ngolo nde: “Lazare,

172

kwisa kubasika!” 44 Muntu yina fwaka kwisaka kubasika ti makulu mpi maboko ya kukanga ti bitende ya bilele, mpi luse na yandi vandaka ya kukanga ti lele. Yezu tubilaka bo nde: “Beno kangula yandi mpi beno bika yandi, yandi kwenda.” 45 Yo yina, bantu mingi na kati ya Bayuda yina kwisaka na Maria mpi yina monaka mambu yina yandi salaka tulaka lukwikilu na yandi; 46 kansi bankaka na kati na bo kwendaka na Bafarize mpi songaka bo mambu yina Yezu salaka. 47 Ebuna bamfumu ya banganga-nzambi ti Bafarize vukisaka Sanedreni mpi yantikaka kutuba nde: “Beto fwete sala inki, sambu muntu yai ke sala bidimbu mingi? 48 Kana beto bika yandi mutindu yai, bo yonso ta tula lukwikilu na yandi, mpi bantu ya Roma ta kwisa mpi ta katula kisika na beto mpi dikanda na beto.” 49 Kansi muntu mosi na kati na bo, Kaifa, yina vandaka nganga-nzambi ya nene na mvula yina, songaka bo nde: “Beno me zaba ve ata kima mosi, 50 mpi beno ke bakisa ve nde yo kele sambu na mambote na beno nde muntu mosi kufwa sambu na bantu na kisika nde dikanda ya mvimba kufwa.” 51 Yandi tubaka ve mambu yai na mabanza na yandi mosi; kansi sambu yandi vandaka nganga-nzambi ya nene na mvula yina, yandi bikulaka nde yo lombaka nde Yezu kufwa sambu na dikanda, 52 mpi sambu na dikanda kaka ve, kansi sambu yandi vukisa mpi na bumosi bana ya Nzambi yina me panzanaka. 53 Ebuna, banda na kilumbu yina bo salaka lukutakanu sambu na kufwa yandi. 54 Yo yina, Yezu vandaka kutambula diaka ve na meso ya bantu na kati ya Bayuda, kansi ya-

173

Paki me finama. Kukota bonso Ntotila

ndi katukaka kuna mpi kwendaka na insi yina vandaka pene-pene ya ntoto ya zelo na zelo, na mbanza mosi ya bo ke bingaka Efrayimi, mpi yandi bikalaka kuna ti balongoki. 55 Ntangu yai paki ya Bayuda kumaka pene-pene, mpi bantu mingi ya insi yina tombukaka na Yeruzalemi na ntwala ya paki sambu na kudikumisa bunkete mutindu Nsiku vandaka kulomba. 56 Ebuna bo vandaka kusosa Yezu mpi bo vandaka kutuba bo na bo na ntangu bo telamaka na kati ya tempelo nde: “Inki beno ke yindula? Nde yandi ta kwisa ve na nkinsi?” 57 Kansi bamfumu ya banganga-nzambi ti Bafarize pesaka bantuma nde kana muntu kuzaba kisika yandi kele, yandi fwete tuba yo, sambu bo kanga yandi. Bilumbu sambanu na ntwala ya paki, Yezu kumaka 12 na Betania, kisika Lazare yina Yezu tedimisaka na bafwa vandaka. 2 Ebuna, bo yidikilaka yandi madia ya nkokila kuna, mpi Marta vandaka kusadila bo, kansi Lazare vandaka mosi na kati ya bantu yina fongaka ti yandi na mesa. 3 Ebuna, Maria bakaka kiteso ya katikati ya litre ya mafuta ya nsudi ya kitoko, nardi ya kieleka, ya ntalu mingi, mpi yandi pakulaka yo na makulu ya Yezu mpi dipaka yandi makulu ti nsuki na yandi. Nzo fulukaka ti nsudi ya mafuta ya nsudi ya kitoko. 4 Kansi Yudasi Iskariote, mosi na kati ya balongoki na yandi, yina zolaka kuyekula yandi, tubaka nde: 5 “Sambu na nki bo tekaka ve mafuta yai ya nsudi ya kitoko na badenari 300 mpi kupesa mbongo yina na bansukami?” 6 Yandi tubaka ve mambu yai sambu yandi vandaka kudibanza sambu na bansukami, kansi sambu yandi vanda-

YOANE 11:55–12:16

ka muyibi mpi vandaka kusimba kesi ya mbongo mpi vandaka kuyiba mbongo yina bo vandaka kutula na kati. 7 Ebuna Yezu tubaka nde: “Bika yandi, sambu yandi tanina diambu yai sambu na kilumbu yina bo ta zika mono. 8 Sambu beno kele ti bansukami ntangu yonso ti beno, kansi beno ta vandaka ve ti mono ntangu yonso.” 9 Na ntangu yina, kibuka mosi ya nene ya Bayuda zabaka nde yandi vandaka kuna, mpi bo kwisaka, sambu na Yezu mpamba ve, kansi mpi sambu na kumona Lazare, yina yandi tedimisaka na bafwa. 10 Ebuna bamfumu ya banganganzambi salaka lukutakanu sambu na kufwa mpi Lazare, 11 sambu Bayuda mingi vandaka kukwenda kuna sambu na yandi mpi bo vandaka kutula lukwikilu na Yezu. 12 Na kilumbu yina landaka, kibuka ya nene ya bantu yina kwisaka na nkinsi waka nde Yezu ke kwisa na Yeruzalemi. 13 Ebuna bo bakaka mandala ya maba mpi basikaka sambu na kukutana ti yandi mpi bo yantikaka kutuba na ndinga ya ngolo nde: “Nzambi, beto ke bondila nge, gulusa! Bika nde muntu yina ke kwisa na zina ya Yehowa, Ntotila ya Izraele, kubaka lusakumunu!” 14 Na nima, Yezu monaka mwana ya mpunda mosi mpi vandaka na zulu na yo, kaka mutindu bo me sonikaka nde: 15 “Kuwa boma ve, mwana-nkento ya Sioni. Tala! Ntotila na nge ke kwisa, yandi me vanda na zulu ya mwanampunda.” 16 Balongoki na yandi bakisaka ve mambu yai na luyantiku, kansi ntangu Yezu bakaka nkembo, bo yibukaka nde bo sonikaka mambu yai sambu na yandi mpi nde bo salaka yandi mambu yai.

YOANE 12:17-38

Bagreki. Bo ta losa Mfumu ya nsi-ntoto

17 Diaka, kibuka ya bantu yina vandaka ti yandi ntangu yandi bingaka Lazare na kubasika na maziamu mpi tedimisaka yandi na bafwa landaka na kuta kimbangi. 18 Yo yina, sambu kibuka ya bantu waka nde yandi salaka kidimbu yai, bo kwendaka mpi sambu na kukutana ti yandi. 19 Ebuna, Bafarize tubanaka bo na bo nde: “Beno ke mona nde beno ke sala ve ata kima mosi. Nsi-ntoto ya mvimba me landa yandi.” 20 Kansi, kuvandaka ti Bagreki ya nkaka na kati ya bantu yina kwisaka sambu na kusambila na nkinsi. 21 Ebuna, bantu yai pusanaka pene-pene ya Filipo yina vandaka muntu ya Betsaida ya Galilea, bo yantikaka kulomba yandi, mpi kutuba nde: “Tata, beto ke zola kumona Yezu.” 22 Filipo kwisaka kutubila Andre. Andre ti Filipo kwisaka kutubila Yezu. 23 Kansi Yezu vutudilaka bo nde: “Ngunga me lunga sambu Mwana ya muntu kubaka nkembo. 24 Ya kieleka kibeni, mono ke tubila beno nde, Kana mbuma ya ble kubwa ve na ntoto mpi kufwa ve, yo ke bikalaka kaka mbuma mosi; kansi kana yo fwa, yo ke butaka mbuma mingi na nima. 25 Muntu yina ke zola moyo na yandi ke fwa yo, kansi muntu yina ke menga moyo na yandi na nsi-ntoto yai ta tanina yo sambu na luzingu ya mvula na mvula. 26 Kana muntu ke zola kusadila mono, bika nde yandi landa mono, mpi kisika yina mono kele nsadi na mono mpi ta vanda pana. Kana muntu ke zola kusadila mono, Tata ta pesa yandi lukumu. 27 Ntangu yai moyo na mono me kuma kisaka-saka, mpi mono ta tuba inki? Tata, gulusa mono na ngunga yai. Ata mpidina, yo yina kikuma ya mono me kwisa

174

na ngunga yai. 28 Tata, pesa nkembo na zina na nge.” Ebuna ndinga mosi ya katukaka na zulu tubaka nde: “Mono me pesaka yo nkembo mpi mono ta pesa yo diaka nkembo.” 29 Ntangu kibuka ya bantu yina vandaka ya kutelama pana waka yo, bo yantikaka kutuba nde nzasi me bula. Bankaka yantikaka kutuba nde: “Wanzio mosi me tubila yandi.” 30 Yezu vutulaka nde: “Ndinga yai me wakana sambu na mono ve, kansi sambu na beno. 31 Ntangu yai kusambisa ya nsi-ntoto yai ke salama; ntangu yai bo ta losa mfumu ya nsi-ntoto yai na nganda. 32 Kansi mono, ntangu bo ta tedimisa mono na ntoto, mono ta benda bantu ya mitindu yonso na mono.” 33 Ya kieleka, yandi vandaka kutuba mambu yai sambu na kumonisa mutindu ya lufwa yina yandi zolaka kufwa. 34 Yo yina, kibuka ya bantu vutudilaka yandi nde: “Beto waka na Nsiku nde Kristu ta bikala kimakulu; ebuna nki mutindu nge ke tuba nde bo fwete tedimisa Mwana ya muntu? Mwana yai ya muntu kele nani?” 35 Ebuna Yezu tubilaka bo nde: “Nsemo ta vanda na kati na beno sambu na mwa ntangu fioti diaka. Beno tambula ntangu beno kele ti nsemo, na mpila nde mudidi kununga beno ve; muntu yina ke tambula na mudidi ke zabaka ve kisika ya yandi ke kwenda. 36 Ntangu beno kele ti nsemo, beno monisa lukwikilu na nsemo, sambu beno kuma bana ya nsemo.” Yezu tubaka mambu yai, ebuna yandi kwendaka, mpi bumbanaka ntama ti bo. 37 Kansi, ata yandi salaka bidimbu mingi kibeni na ntwala na bo, bo vandaka kutula ve lukwikilu na yandi, 38 na mpila nde mambu yina profete Yezaya tu-

175

Bankaka me kwikila. Me yobisa makulu

baka lunganaka, kisika yandi tubaka nde: “Yehowa, nani tulaka lukwikilu na mambu yina beto waka? Mpi sambu na yina me tala diboko ya Yehowa, na nani yandi me monisaka yo?” 39 Yo yina bo lendaka kukwikila ve sambu Yezaya tubaka diaka nde: 40 “Yandi me fwaka meso na bo mpi me kumisaka bantima na bo ngolo, na mpila nde bo mona ve ti meso na bo mpi bo bakisa ve ti ntima na bo mpi bo balula ve ntima, sambu mono belula bo.” 41 Yezaya tubaka mambu yai sambu yandi monaka nkembo na yandi, mpi yandi tubaka sambu na yandi. 42 Ata na kati ya bamfumu, mingi tulaka kibeni lukwikilu na yandi, kansi sambu na Bafarize, bo vandaka kundima yandi ve, sambu bo kula bo ve na sinagoga; 43 sambu bo vandaka kuzola nkembo ya bantu kuluta nkutu nkembo ya Nzambi. 44 Kansi, Yezu bokaka mpi tubaka nde: “Muntu yina ke tula lukwikilu na mono, yandi ke tula lukwikilu na mono kaka ve, kansi mpi na muntu yina tindaka mono; 45 mpi muntu yina ke mona mono ke mona mpi muntu yina tindaka mono. 46 Mono kwisaka bonso nsemo na nsi-ntoto, na mpila nde konso muntu yina ke tula lukwikilu na mono kubikala ve na mudidi. 47 Kansi, kana muntu kuwa mambu ya mono ke tuba mpi kubumba yo ve, mono ke sambisa yandi ve; sambu mono kwisaka ve sambu na kusambisa nsi-ntoto, kansi sambu na kugulusa nsi-ntoto. 48 Muntu yina ke vweza mono mpi ke ndima ve mambu ya mono ke tuba, kele ti muntu yina ta sambisa yandi. Mambu ya mono me tuba kele mambu yina ta sambisa yandi na kilumbu ya nsuka; 49 sambu mono tubaka ve mambu yina katukaka na mono

YOANE 12:39–13:9

mosi, kansi Tata yina tindaka mono pesaka mono nsiku mosi sambu na mambu yina mono fwete tuba mpi yina mono fwete tubila. 50 Diaka, mono me zaba nde nsiku na yandi ke tendula luzingu ya mvula na mvula. Yo yina, mambu ya mono ke tuba, kaka mutindu Tata songaka mono yo, mono ke tuba yo mutindu yina.” Kansi, sambu Yezu zabaka na ntwala ya nkinsi ya paki 13 nde ngunga na yandi lungaka sambu yandi katuka na nsi-ntoto yai mpi kukwenda na Tata, Yezu, sambu yandi zolaka bantu na yandi yina vandaka na nsi-ntoto, yandi zolaka bo tii na nsuka. 2 Bo vandaka kudia madia ya nkokila, mpi Diabulu vandaka me tula na ntima ya Yudasi Iskariote, mwana ya Simoni, dibanza ya kuyekula yandi. 3 Ebuna sambu yandi zabaka nde Tata pesaka bima yonso na maboko na yandi mpi nde yandi katukaka na Nzambi mpi vandaka kukwenda na Nzambi, 4 yandi telamaka na mesa mpi katulaka bilele na yandi ya zulu. Yandi bakaka sume mpi kangaka yo na luketo na yandi. 5 Na nima, yandi tulaka masa na dilonga mpi yantikaka kuyobisa makulu ya balongoki mpi kudipa yo ti sume yina yandi kangisaka na luketo na yandi. 6 Ntangu yandi kumaka na Simoni Piere, yandi tubilaka yandi nde: “Mfumu, keti nge ke yobisa makulu na mono?” 7 Yezu vutudilaka yandi nde: “Mambu ya mono ke sala nge ke bakisa yo ve ntangu yai, kansi nge ta bakisa yo na nima.” 8 Piere tubilaka yandi nde: “Nge ta yobisa ve makulu na mono ata fioti.” Yezu vutudilaka yandi nde: “Kana mono yobisa nge ve, nge kele ve na dikabu ti mono.” 9 Simoni

YOANE 13:10-30

Balongoki, kusadilana. Satana me kotila Yudasi

Piere tubilaka yandi nde: “Mfumu, makulu na mono kaka ve, kansi mpi maboko na mono ti ntu na mono.” 10 Yezu tubilaka yandi nde: “Muntu yina me yobila kele kaka ti mfunu nde bo yobisa yandi makulu, kansi yandi kele bunkete nitu ya mvimba. Mpi beno kele bunkete, kansi beno yonso ve.” 11 Sambu yandi zabaka muntu yina zolaka kuyekula yandi. Yo yina yandi tubaka nde: “Beno yonso ve kele bunkete.” 12 Ntangu yandi manisaka kuyobisa bo makulu, yandi lwataka bilele na yandi ya zulu mpi kwisaka kuvanda diaka na mesa, ebuna yandi tubilaka bo nde: “Keti beno ke bakisa mambu ya mono me sala beno? 13 Beno ke bingaka mono, ‘Longi,’ mpi ‘Mfumu,’ mpi beno ke tubaka mbote, sambu mono kele mutindu yina. 14 Yo yina, kana mono, ata mono kele Mfumu mpi Longi, mono me yobisa makulu na beno, beno mpi beno fwete yobisana makulu. 15 Mono me pesa beno mbandu, sambu, kaka mutindu mono me sala beno, beno mpi fwete sala mutindu mosi. 16 Ya kieleka kibeni, mono ke tubila beno nde, Mpika me luta ve mfumu na yandi, mpi muntu yina bo me tinda me luta ve muntu yina tindaka yandi. 17 Kana beno me zaba mambu yai, beno ta vanda na kiese kana beno ke sala yo. 18 Mono ke tuba ve sambu na beno yonso; mono me zaba bantu yina mono me solaka. Kansi yo kele sambu Masonama ya Santu kulungana, ‘Muntu yina vandaka kudia dimpa na mono, yandi me balukila mono.’ 19 Banda na ntangu yai mono ke tubila beno na ntwala nde yo bwa, na mpila nde ntangu yo ta bwa, beno kwikila nde mono kele yandi. 20 Ya kieleka kibeni, mono ke tubila beno

176

nde, Muntu yina ke yamba konso muntu yina mono ke tinda ke yamba mono mpi. Ebuna muntu yina ke yamba mono, ke yamba mpi muntu yina tindaka mono.” 21 Na nima ya kutuba mambu yai, Yezu kumaka kisaka-saka na mpeve, ebuna yandi taka kimbangi mpi tubaka nde: “Ya kieleka kibeni, mono ke tubila beno nde, Muntu mosi na kati na beno ta yekula mono.” 22 Balongoki yantikaka kutalana bo na bo, bo zabaka ve kana yandi vandaka kutuba yo sambu na nani. 23 Mosi na kati ya balongoki ya Yezu vandaka penepene na yandi, mpi Yezu vandaka kuzola yandi. 24 Ebuna Simoni Piere salaka yandi kidimbu ti ntu mpi songaka yandi nde: “Tubila beto kana yandi ke tuba yo sambu na nani.” 25 Longoki yai yekamaka na ntulu ya Yezu mpi tubilaka yandi nde: “Mfumu, yo kele nani?” 26 Yezu vutulaka nde: “Yo kele muntu yina mono ta pesa kitini ya dimpa yina mono ke tula na dilonga.” Na nima ya kutula dimpa na dilonga, yandi bakaka yo mpi pesaka yo na Yudasi, mwana ya Simoni Iskariote. 27 Ntangu Yudasi bakaka kitini ya dimpa imene, Satana kotaka na yandi. Yo yina Yezu tubilaka yandi nde: “Mambu ya nge ke sala, sala yo nswalu-nswalu.” 28 Kansi, ata muntu mosi ve na kati ya bantu yina vandaka na mesa zabaka sambu na nki yandi songaka yandi diambu yina. 29 Ya kieleka, bankaka vandaka kuyindula nde sambu Yudasi vandaka kusimba kesi ya mbongo, Yezu vandaka kusonga yandi nde: “Sumba bima yina beto kele na yo mfunu sambu na nkinsi,” to nde yandi pesa kima mosi na bansukami. 30 Yo yina, na nima ya kubaka kitini ya

177

Nsiku ya mpa. Yezu ke na bumosi ti Tata

dimpa, yandi basikaka mbala mosi. Yo vandaka mpimpa. 31 Ntangu yandi basikaka, Yezu tubaka nde: “Ntangu yai Mwana ya muntu me baka nkembo, mpi Nzambi me baka nkembo na nzila na yandi. 32 Mpi Nzambi yandi mosi ta pesa yandi nkembo, mpi yandi ta pesa yandi nkembo na mbala mosi. 33 Bana-fioti, mono kele ti beno sambu na mwa-ntangu fioti diaka. Beno ta sosa mono; mpi kaka mutindu mono tubilaka Bayuda, ‘Kisika yina mono ke kwenda beno lenda kwisa ve,’ mono ke tuba yo mpi ntangu yai na beno. 34 Mono ke pesa beno nsiku mosi ya mpa, nde beno zolana beno na beno; kaka mutindu mono zolaka beno, nde beno mpi beno zolana beno na beno. 35 Na diambu yai, bantu yonso ta zaba nde beno kele balongoki na mono, kana beno kele ti zola na kati na beno.” 36 Simoni Piere songaka yandi nde: “Mfumu, nge ke kwenda na wapi?” Yezu vutulaka nde: “Kisika yina mono ke kwenda nge lenda landa mono ve ntangu yai, kansi nge ta landa na nima.” 37 Piere songaka yandi nde: “Mfumu, sambu na nki mono lenda landa nge ve ntangu yai? Mono ta pesa moyo na mono sambu na nge.” 38 Yezu vutulaka nde: “Keti nge ta pesa moyo na nge sambu na mono? Ya kieleka kibeni, mono ke tubila nge nde, Nsusu ta kokula ve ata fioti kana nge me buya mono ntete ve mbala tatu.” “Beno bika ve nde bantima 14 na beno kukuma kisakasaka. Beno monisa lukwikilu na Nzambi, beno monisa mpi lukwikilu na mono. 2 Na nzo ya Tata na mono bisika ya kuvanda kele mingi. Kana ve, mono zolaka kuso-

YOANE 13:31–14:12

nga beno, sambu mono ke kwenda sambu na kuyidikila beno kisika. 3 Diaka, kana mono kwenda mpi kuyidikila beno kisika, mono ta kwisa diaka mpi ta yamba beno kisika mono kele, sambu kisika yina mono kele, beno mpi beno vanda. 4 Mpi kisika yina mono ke kwenda beno me zaba nzila.” 5 Toma tubilaka yandi nde: “Mfumu, beto me zaba ve kisika yina nge ke kwenda. Inki mutindu beto me zaba nzila?” 6 Yezu tubilaka yandi nde: “Mono kele nzila mpi kieleka mpi luzingu. Ata muntu mosi ve ke kwisaka na Tata kana yandi kwisa ve na nzila na mono. 7 Kana beno zabaka mono, beno zolaka kuzaba mpi Tata na mono; banda ntangu yai beno me zaba yandi mpi beno me monaka yandi.” 8 Filipo tubilaka yandi nde: “Mfumu, songa beto Tata, mpi yo me fwana sambu na beto.” 9 Yezu tubilaka yandi nde: “Mono kele ti beno banda ntama, kansi, Filipo, nge me zaba mono kaka ve? Muntu yina me mona mono me mona mpi Tata. Nki mutindu nge ke tuba nde, ‘Songa beto Tata’? 10 Keti nge ke kwikila ve nde mono kele na bumosi ti Tata mpi Tata kele na bumosi ti mono? Mambu ya mono ke tubila beno mono ke tuba yo ve na mabanza na mono mosi; kansi Tata yina kele na bumosi ti mono ke sala bisalu na yandi. 11 Beno kwikila mono nde mono kele na bumosi ti Tata mpi Tata kele na bumosi ti mono; kana ve, beno kwikila sambu na bisalu yo mosi. 12 Ya kieleka kibeni, mono ke tubila beno nde, Muntu yina ke monisa lukwikilu na mono, muntu yina mpi ta sala bisalu yina mono ke sala; mpi yandi ta sala bisalu ya nene kuluta yai, sambu mono ke

YOANE 14:13–15:2

Mutindu ya kumonisa zola. Mpeve, nsadisi

kwenda na Tata. 13 Diaka, konso kima yina beno ke lomba na zina na mono, mono ta sala yo, na mpila nde Tata kubaka nkembo na nzila ya Mwana. 14 Kana beno lomba konso kima yina na zina na mono, mono ta sala yo. 15 “Kana beno ke zolaka mono, beno ta zitisa bansiku na mono; 16 mono ta lomba Tata mpi yandi ta pesa beno nsadisi ya nkaka sambu na kuvanda ti beno kimakulu, 17 mpeve ya kieleka, yina nsi-ntoto lenda baka ve, sambu nsi-ntoto ke mona yo ve mpi ke zaba yo ve. Beno ke zaba yo, sambu yo ke bikalaka ti beno mpi yo kele na kati na beno. 18 Mono ta bikisa beno ve beno mosi.1 Mono ta kwisa na beno. 19 Ntangu fioti me bikala mpi nsintoto ta mona mono diaka ve, kansi beno, beno ta mona mono, sambu mono kele na luzingu mpi beno ta vanda na luzingu. 20 Na kilumbu yina beno ta zaba nde mono kele na bumosi ti Tata na mono mpi beno kele na bumosi ti mono mpi mono kele na bumosi ti beno. 21 Muntu yina kele ti bansiku na mono mpi ke zitisaka yo, yandi yina muntu ke zolaka mono. Mpi muntu yina ke zolaka mono, Tata na mono ta zola yandi, mpi mono ta zola yandi mpi mono ta kudimonisa pwelele na yandi.” 22 Yudasi, kansi Iskariote ve, tubilaka yandi nde: “Mfumu, inki me salama sambu nge zola kudimonisa pwelele na beto kansi na nsi-ntoto ve?” 23 Yezu vutudilaka yandi nde: “Kana muntu ke zolaka mono, yandi ta zitisa ndinga na mono, mpi Tata na mono ta zola yandi, mpi beto ta kwisa na yandi mpi beto ta sala kisika na beto ya kuvanda na Yoa 14:181 To, “bana-nsiona.”

178

kifulu na yandi. 24 Muntu yina ke zolaka mono ve ke zitisaka ve mambu ya mono ke tubaka; mpi ndinga ya beno ke wa kele ve ya mono, kansi yo kele ya Tata yina tindaka mono. 25 “Ntangu mono vandaka ti beno mono tubilaka beno mambu yai. 26 Kansi nsadisi, mpeve santu, yina Tata ta tinda na zina na mono, yandi ta longa beno mambu yonso mpi ta yibusa beno mambu yonso ya mono songaka beno. 27 Mono ke bikila beno ngemba, mono ke pesa beno ngemba na mono. Mono ke pesa beno yo ve mutindu nsi-ntoto ke pesaka yo. Beno bika ve nde bantima na beno kukuma kisaka-saka mpi beno bika ve nde yo lemba sambu na boma. 28 Beno waka nde mono tubilaka beno nde, mono ke kwenda mpi mono ke kwisa kuvutuka na beno. Kana beno vandaka kuzola mono, beno zolaka kumona kiese nde mono ke kwenda na Tata, sambu Tata kele nene kuluta mono. 29 Yo yina mono me tubila beno ntangu yai na ntwala nde yo bwa, na mpila nde, ntangu yo ta bwa, beno kwikila. 30 Banda ntangu yai, mono ta tuba diaka ve mingi ti beno, sambu mfumu ya nsi-ntoto ke kwisa. Mpi yandi kele ve ti kiyeka na zulu na mono, 31 kansi, sambu nsi-ntoto kuzaba nde mono ke zolaka Tata, mono ke sala kaka mutindu Tata me pesaka mono nsiku na kusala. Beno telama, beto katuka awa. “Mono kele nti ya vinu ya 15 kieleka, mpi Tata na mono kele muntu ya ke salaka bilanga. 2 Konso lutangu yina kele na mono yina ke butaka ve mbuma, yandi ke katulaka yo, mpi konso lutangu yina ke butaka mbuma, yandi ke

179

Nsiku ya kuzolana. Kimbeni ya nsi-ntoto

tulaka yo bunkete, sambu yo buta mbuma mingi. 3 Beno kele dezia bunkete sambu na ndinga yina mono tubilaka beno. 4 Beno bikala na bumosi ti mono, mpi mono na bumosi ti beno. Kaka mutindu lutangu lenda buta ve mbuma yo mosi kana yo bikala ve na nti ya vinu, mutindu mosi beno mpi lenda buta ve mbuma, kana beno bikala ve na bumosi ti mono. 5 Mono kele nti ya vinu, beno kele balutangu. Muntu yina ke bikala na bumosi ti mono, mpi mono na bumosi ti yandi, muntu yai ke butaka mbuma mingi; sambu kukonda mono, beno lenda sala ve ata kima mosi. 6 Kana muntu kubikala ve na bumosi ti mono, bo ta losa yandi na nganda bonso lutangu mpi yandi ta yuma; mpi bantu ke vukisaka balutangu yina mpi ke losaka yo na tiya mpi yo ke zikaka. 7 Kana beno bikala na bumosi ti mono mpi mambu ya mono ke tuba kubikala na beno, beno lomba konso kima yina beno ke zola mpi yo ta salama sambu na beno. 8 Tata na mono ke bakaka nkembo na diambu yai, nde beno landa na kubuta mbuma mingi mpi beno monisa nde beno kele balongoki na mono. 9 Kaka mutindu Tata ke zolaka mono mpi mono ke zolaka beno, beno bikala na zola na mono. 10 Kana beno ke zitisa bansiku na mono, beno ta bikala na zola na mono, kaka mutindu mono me zitisaka bansiku ya Tata mpi ke bikalaka na zola na yandi. 11 “Mono me tubila beno mambu yai, sambu kiese na mono kuvanda na beno mpi kiese na beno kukuma ya kulunga. 12 Nsiku na mono yo yai: Beno zolana beno na beno mutindu mono me zolaka beno. 13 Ata muntu mosi ve kele na zola ya nene kuluta yai, nde muntu kupesa moyo na yandi sambu na banduku

YOANE 15:3-24

na yandi. 14 Beno kele banduku na mono kana beno ke sala mambu yina mono ke pesa beno ntuma. 15 Mono ke binga beno diaka ve bampika, sambu mpika ke zabaka ve mambu yina mfumu na yandi ke salaka. Kansi mono me binga beno banduku, sambu mambu yonso ya mono waka na Tata na mono, mono me zabisaka beno yo. 16 Beno solaka mono ve, kansi mono muntu solaka beno, mpi mono ponaka beno sambu beno kwenda mpi beno landa na kubuta mbuma mpi sambu mbuma na beno kuvanda kaka; na mpila nde konso kima yina beno ke lomba Tata na zina na mono, yandi ta pesa beno yo. 17 “Mono ke songa beno mambu yai sambu beno zolana beno na beno. 18 Kana nsi-ntoto ke menga beno, beno me zaba nde yo mengaka mono na ntwala ya kumenga beno. 19 Kana beno vandaka bantu ya nsi-ntoto, nsi-ntoto zolaka kuzola yina kele ya yo mosi. Sambu beno kele ve bantu ya nsi-ntoto, kansi mono me solaka beno na kati ya nsi-ntoto, yo yina nsi-ntoto ke mengaka beno. 20 Beno yibuka ndinga yina mono tubilaka beno, Mpika kele ve nene kuluta mfumu na yandi. Kana bo monisaka mono mpasi, bo ta monisa beno mpi mpasi; kana bo zitisaka ndinga na mono, bo ta zitisa mpi ndinga na beno. 21 Kansi bo ta sala beno mambu yai yonso sambu na zina na mono, sambu bo me zaba ve muntu yina tindaka mono. 22 Kana mono kwisaka ve mpi tubilaka bo ve, bo zolaka kuvanda ve ti disumu; kansi ntangu yai bo kele ve ti kikuma ya kudinungisa sambu na disumu na bo. 23 Muntu yina ke mengaka mono ke mengaka mpi Tata na mono. 24 Kana mono salaka

YOANE 15:25–16:19

Mpeve ke twadisa. Kukwenda na Tata

ve na kati na bo bisalu yina ata muntu ya nkaka ve salaka, bo zolaka kuvanda ve ti disumu; kansi ntangu yai bo me monaka mono mpi bo me mengaka mono ti Tata na mono. 25 Kansi diambu yai salamaka sambu na kulungisa ndinga yina bo me sonikaka na Nsiku na bo nde, ‘Bo mengaka mono kukonda kikuma.’ 26 Ntangu nsadisi ta kwisa, yina mono ta tindila beno tuka na Tata, mpeve ya kieleka, yina ke katuka na Tata, yandi ta ta kimbangi sambu na mono; 27 ebuna beno mpi, beno fwete ta kimbangi, sambu beno vandaka ti mono banda ntangu yina mono yantikaka. “Mono me tubila beno mambu yai sambu beno bula ve 16 dibaku. 2 Bantu ta kula beno na sinagoga. Ya kieleka, ngunga ke kwisa ntangu konso muntu yina ke fwa beno ta yindula nde yandi me sadila Nzambi kisalu ya santu. 3 Kansi bo ta sala mambu yai sambu bo me zaba Tata ve, bo me zaba mono mpi ve. 4 Ata mpidina, mono me tubila beno mambu yai sambu, ntangu ngunga yina yo ta salama ta lunga, beno yibuka nde mono songaka beno yo. “Kansi, mono songaka beno ve mambu yai na luyantiku, sambu mono vandaka ti beno. 5 Ntangu yai mono ke kwenda na muntu yina tindaka mono, kansi ata muntu mosi ve na kati na beno ke yula mono nde, ‘Nge ke kwenda na wapi?’ 6 Kansi sambu mono me songa beno mambu yai, bantima na beno me fuluka na mawa. 7 Ata mpidina, mono ke tubila beno kieleka nde, Yo kele sambu na mambote na beno nde mono kwenda. Sambu kana mono kwenda ve, nsadisi ta kwisa ve ata fioti na beno; kansi kana mono kwenda, mono ta tindi-

180

la beno yandi. 8 Mpi ntangu yandi ta kwisa, yandi ta pesa nsi-ntoto banzikisa ya ke ndimisa na yina me tala disumu, na yina me tala lunungu, mpi na yina me tala kusambisa: 9 ntete-ntete na yina me tala disumu, sambu bo ke monisa ve lukwikilu na mono; 10 na nima na yina me tala lunungu, sambu mono ke kwenda na Tata mpi beno ta mona mono diaka ve; 11 nsukansuka na yina me tala kusambisa, sambu bo me sambisaka mfumu ya nsi-ntoto yai. 12 “Mono kele diaka ti mambu mingi ya kutubila beno, kansi beno lenda bakisa yo ve sesepi yai. 13 Kansi, ntangu yandi ta kwisa, mpeve ya kieleka, yandi ta twadisa beno na kati ya kieleka yonso, sambu yandi ta tuba ve na mabanza na yandi mosi, kansi yandi ta tuba mambu yina yandi ke wa, mpi yandi ta tubila beno mambu yina fwete kwisa. 14 Yandi ta pesa mono nkembo, sambu yandi ta baka yina kele ya mono mpi ta tubila beno yo. 15 Mambu yonso yina Tata kele na yo kele ya mono. Yo yina, mono tubaka nde yandi ta baka yina kele ya mono mpi ta tubila beno yo. 16 Na nima ya ntangu fioti beno ta mona mono diaka ve, mpi diaka, na nima ya ntangu fioti beno ta mona mono.” 17 Ebuna balongoki na yandi ya nkaka tubaka bo na bo nde: “Yo ke tendula nki ntangu yandi ke tubila beto nde, ‘Na nima ya ntangu fioti beno ta mona mono ve, mpi, diaka, na nima ya ntangu fioti beno ta mona mono,’ mpi, ‘sambu mono ke kwenda na Tata’?” 18 Yo yina bo vandaka kutuba nde: “Yo ke tendula nki ntangu yandi ke tuba nde, ‘na nima ya ntangu fioti’? Beto me zaba ve nki yandi ke tubila.” 19 Yezu zabaka nde bo zolaka kuyula ya-

181

Na zina ya Yezu. Kulonguka na kuzaba

ndi, yo yina yandi tubilaka bo nde: “Keti beno ke sosa kuzaba na kati na beno na yina me tala diambu yai, sambu mono me tuba nde, Na nima ya ntangu fioti beno ta mona mono ve, mpi, diaka, na nima ya ntangu fioti beno ta mona mono? 20 Ya kieleka kibeni, mono ke tubila beno nde, Beno ta dila mpi ta tula milolo, kansi nsi-ntoto ta mona kiese; beno ta wa mawa, kansi mawa na beno ta kituka kiese. 21 Ntangu nkento ke butaka, yandi ke vandaka na mawa, sambu ngunga na yandi me lunga; kansi kana yandi me buta mwana, yandi ke yibukaka diaka ve mpasi yango sambu na kiese nde muntu mosi me butuka na nsi-ntoto. 22 Mutindu mosi beno mpi, ntangu yai beno kele na mawa; kansi mono ta mona beno diaka mpi bantima na beno ta vanda na kiese, mpi ata muntu mosi ve ta katula beno kiese na beno. 23 Na kilumbu yina, beno ta yula mono ve ata ngiufula mosi. Ya kieleka kibeni, mono ke tubila beno nde, Kana beno lomba kima mosi na Tata, yandi ta pesa beno yo na zina na mono. 24 Tii ntangu yai, beno me lomba ve ata kima mosi na zina na mono. Beno lomba mpi beno ta baka, sambu kiese na beno kukuma ya kulunga. 25 “Mono tubilaka beno mambu yai na bambandu. Ngunga ke kwisa ntangu mono ta tubila beno diaka ve na bambandu, kansi mono ta tubila beno pwelele mambu ya me tala Tata. 26 Na kilumbu yina, beno ta lomba Tata na zina na mono; ntangu mono ke tuba mambu yai, mono ke zola kutuba ve nde mono ta lomba sambu na beno. 27 Tata yandi mosi ke zolaka beno, sambu beno me zolaka mono mpi me kwikilaka nde mono kwisaka bonso

YOANE 16:20–17:5

mumonisi ya Tata. 28 Mono katukaka na Tata mpi kwisaka na nsintoto. Ntangu yai, mono ke bikisa nsi-ntoto mpi mono ke kwenda na Tata.” 29 Balongoki na yandi tubaka nde: “Tala! Ntangu yai nge ke tuba na pwelele, mpi nge ke sadila ve bambandu. 30 Ntangu yai beto me zaba nde nge me zaba mambu yonso mpi nge kele ve ti mfunu nde muntu kuyula nge. Yo yina, beto me kwikila nde nge katukaka na Nzambi.” 31 Yezu vutudilaka bo nde: “Keti beno me kwikila ntangu yai? 32 Ngunga ke kwisa, ya kieleka, yo me kwisa, ntangu bo ta panza beno konso muntu na nzo na yandi mpi beno ta bikisa mono mono mosi; ata mpidina mono kele ve mono mosi, sambu Tata kele ti mono. 33 Mono me tubila beno mambu yai sambu na nzila na mono beno vanda na ngemba. Na nsi-ntoto beno kele na mpasi, kansi beno vanda kikesa! Mono me nunga nsi-ntoto.” Yezu tubaka mambu yai, 17 ebuna yandi tombulaka meso na yandi na zulu, mpi tubaka nde: “Tata, ngunga me lunga; pesa mwana na nge nkembo, sambu mwana na nge kupesa nge nkembo, 2 na mpila nde, kaka mutindu nge me pesaka yandi kiyeka na zulu ya nsuni yonso, yandi pesa luzingu ya mvula na mvula na bantu yonso yina nge me pesaka yandi. 3 Yai ke tendula luzingu ya mvula na mvula, bo longuka na kuzaba nge, Nzambi mosi kaka ya kieleka, mpi muntu yina nge tindaka, Yezu Kristu. 4 Mono me pesaka nge nkembo na ntoto; mono me manisa kisalu yina nge pesaka mono na kusala. 5 Ebuna ntangu yai nge, Tata, pesa mono nkembo penepene na nge ti nkembo yina mono

YOANE 17:6-26

Kumonisa zina ya Nzambi. Ndinga ke kieleka

vandaka na yo pene-pene na nge na ntwala nde nsi-ntoto kuvanda. 6 “Mono me monisaka zina na nge na bantu yina vandaka na nsintoto mpi yina nge pesaka mono. Bo vandaka ya nge, ebuna nge pesaka bo na mono, mpi bo zitisaka ndinga na nge. 7 Ntangu yai, bo me zaba nde bima yonso ya nge pesaka mono katukaka na nge; 8 sambu mambu yina nge pesaka mono mono me pesaka bo yo, mpi bo me yambaka yo mpi bo me zabaka kibeni nde mono kwisaka bonso mumonisi na nge, mpi bo me kwikilaka nde nge tindaka mono. 9 Mono ke lomba sambu na bo; mono ke lomba, sambu na nsi-ntoto ve, kansi sambu na bantu yina nge pesaka mono; sambu bo kele ya nge, 10 mpi bima na mono yonso kele ya nge mpi ya nge kele ya mono, mpi mono me bakaka nkembo na kati na bo. 11 “Diaka, mono kele diaka ve na nsi-ntoto, kansi bo kele na nsi-ntoto mpi mono ke kwisa na nge. Tata ya Santu, tanina bo sambu na zina na nge yina nge me pesaka mono, na mpila nde bo vanda mosi kaka mutindu beto kele. 12 Ntangu mono vandaka ti bo, mono vandaka kutanina bo sambu na zina na nge yina nge pesaka mono; mpi mono taninaka bo, mpi ata mosi ve na kati na bo fwaka katula kaka mwana ya lufwa, na mpila nde masonama ya santu kulungana. 13 Kansi, ntangu yai mono ke kwisa na nge, mpi mono ke tuba mambu yai na nsi-ntoto na mpila nde bo fuluka ti kiese na mono. 14 Mono me pesaka bo ndinga na nge, kansi nsi-ntoto me mengaka bo, sambu bo kele ve bantu ya nsi-ntoto, kaka mutindu mono kele ve muntu ya nsi-ntoto.

182

15 “Mono ke lomba nge, na kukatula bo ve na nsi-ntoto, kansi na kutanina bo sambu na muntu ya mbi. 16 Bo kele ve bantu ya nsi-ntoto, kaka mutindu mono kele ve muntu ya nsi-ntoto. 17 Santisa bo na nsadisa ya kieleka; ndinga na nge kele kieleka. 18 Kaka mutindu nge tindaka mono na nsi-ntoto, mono mpi tindaka bo na nsi-ntoto. 19 Mono ke kudisantisa sambu na bo, na mpila nde bo mpi kusantisama na nsadisa ya kieleka. 20 “Mono ke lomba sambu na bayai mpamba ve, kansi mpi sambu na bantu yina ke tula lukwikilu na mono na nzila ya ndinga na bo; 21 sambu bo yonso kuvanda muntu mosi, kaka mutindu nge, Tata, kele na bumosi ti mono mpi mono kele na bumosi ti nge, sambu bo mpi kuvanda na bumosi ti beto, na mpila nde nsi-ntoto kukwikila nde nge tindaka mono. 22 Diaka, mono me pesaka bo nkembo yina nge me pesaka mono, na mpila nde bo vanda mosi kaka mutindu beto kele mosi. 23 Mono na bumosi ti bo mpi nge na bumosi ti mono, na mpila nde bo kuma na bumosi ya kukuka, sambu nsi-ntoto kuzaba nde nge tindaka mono mpi nde nge zolaka bo kaka mutindu nge zolaka mono. 24 Tata, mono ke zola nde bantu yina nge me pesaka mono kuvanda mpi ti mono na kisika yina mono kele, na mpila nde bo mona nkembo yina nge me pesaka mono, sambu nge zolaka mono na ntwala ya luyantiku ya luzingu ya bantu.1 25 Tata ya Lunungu, ya kieleka nsi-ntoto me zaba nge ve; kansi mono me zaba nge, mpi bantu yai me zaba nde nge tindaka mono. 26 Mono me zabisaka bo zina na Yoa 17:241 Disongidila, “na ntwala nde Adami ti Eva kubuta bana.”

183

Bo me yekula Yezu. Bo me kanga yandi

nge mpi mono ta zabisa yo, na mpila nde zola yina nge me zolaka mono kuvanda na kati na bo mpi mono vanda na bumosi ti bo.” Na nima ya kutuba mambu yai, Yezu basikaka ti balo18 ngoki na yandi mpi kwendaka na simu ya Muwanda ya Kidroni, kisika kilanga mosi vandaka, mpi yandi ti balongoki na yandi kotaka kuna. 2 Kansi Yudasi, muntu yina ke yekula yandi, zabaka mpi kisika yina, sambu mbala mingi Yezu vandaka kukutana kuna ti balongoki na yandi. 3 Yo yina, Yudasi bakaka kibuka mosi ya basoda mpi bapolisi ya bamfumu ya banganga-nzambi ti ya Bafarize mpi kwisaka kisika yina ti banti ya ke pela, minda, mpi binwaninu. 4 Ebuna, sambu Yezu zabaka mambu yonso yina zolaka kukumina yandi, yandi kwendaka na ntwala mpi songaka bo nde: “Beno ke sosa nani?” 5 Bo vutudilaka yandi nde: “Yezu muntu ya Nazareti.” Yandi tubilaka bo nde: “Mono kele yandi.” Yudasi, muntu yina ke yekula yandi, telamaka mpi ti bo. 6 Kansi, ntangu yandi tubilaka bo nde: “Mono kele yandi,” bo vutukaka nima mpi bwaka na ntoto. 7 Ebuna yandi yulaka bo diaka nde: “Beno ke sosa nani?” Bo tubaka nde: “Yezu muntu ya Nazareti.” 8 Yezu vutulaka nde: “Mono me songa beno nde mono kele yandi. Yo yina, kana beno ke sosa mono, beno bikisa bayai bo kwenda”; 9 yo vandaka sambu na kulungisa mambu yina yandi tubaka nde: “Na bantu yina nge me pesaka mono, mono vidisaka ve ata mosi.” 10 Ebuna Simoni Piere, yina vandaka ti mbele ya kunwanina, basisaka yo mpi bulaka mpika ya nganga-nzambi ya nene mpi zengaka dikutu na yandi ya kitata. Zina

YOANE 18:1-20

ya mpika yango vandaka Malkusi. 11 Kansi, Yezu tubilaka Piere nde: “Tula mbele ya kunwanina na poshi na yo. Dikopa yina Tata me pesaka mono, keti mono fwete nwa yo ve?” 12 Ebuna basoda ti komanda ya basoda mpi bapolisi ya Bayuda kangaka Yezu mpi kangisaka yandi bansinga. 13 Bo nataka yandi ntete na Ana; sambu yandi vandaka bukilo ya bakala ya Kaifa, yina vandaka nganga-nzambi ya nene na mvula yina. 14 Ya kieleka, Kaifa vandaka muntu yina longisilaka Bayuda nde yo vandaka sambu na mambote na bo nde muntu mosi kufwa sambu na bantu. 15 Ntangu yai Simoni Piere ti longoki ya nkaka vandaka kulanda Yezu. Longoki yina zabanaka ti nganga-nzambi ya nene, mpi yandi kotaka ti Yezu na kibansala ya nganga-nzambi ya nene, 16 kansi Piere vandaka ya kutelama na nganda pene-pene ya kielo. Yo yina longoki yina ya nkaka, yina zabanaka ti nganga-nzambi ya nene, basikaka mpi solulaka ti muntu yina vandaka kukengila kielo mpi kotisaka Piere na kati. 17 Ebuna nsadi ya nkento yina vandaka kukengila kielo tubilaka Piere nde: “Keti nge mpi, nge kele ve mosi na kati ya balongoki ya muntu yai?” Yandi tubaka nde: “Ve, mono ve.” 18 Ebuna bampika ti bapolisi vandaka ya kutelama pene-pene. Bo pedisaka tiya ya makala sambu madidi vandaka, mpi bo vandaka kuyotila tiya. Piere mpi vandaka ya kutelama ti bo mpi vandaka kuyotila tiya. 19 Na ntangu yina, mfumu ya banganga-nzambi yulaka Yezu na yina me tala balongoki na yandi mpi na yina me tala malongi na yandi. 20 Yezu vutudilaka yandi nde: “Mono vandaka kutuba na nsi-ntoto na meso ya bantu yonso. Mono

YOANE 18:21-38

Nsusu me kokula. Pilate ke sambisa

vandaka kulonga ntangu yonso na sinagoga mpi na tempelo, kisika Bayuda yonso ke vukanaka; mpi mono tubaka ata kima mosi ve na kinsweki. 21 Sambu na nki nge ke yula mono? Yula bantu yina waka mambu yina mono tubilaka bo. Tala! Bo me zaba mambu yina mono tubaka.” 22 Na nima ya kutuba mambu yai, mosi na kati ya bapolisi yina vandaka ya kutelama pana bulaka Yezu mbata na luse mpi tubaka nde: “Keti yina mutindu nge ke pesa mvutu na mfumu ya banganga-nzambi?” 23 Yezu vutudilaka yandi nde: “Kana mono me tuba diambu mosi ya mbi, ta kimbangi sambu na mbi yango; kansi kana diambu ya mono me tuba kele ya mbote, sambu na nki nge ke bula mono?” 24 Ebuna Ana tindaka yandi na Kaifa, nganga-nzambi ya nene. Yandi vandaka kaka ya kukanga bansinga. 25 Simoni Piere vandaka ya kutelama mpi vandaka kuyotila tiya. Ebuna bo tubilaka yandi nde: “Keti nge mpi, nge kele ve mosi na kati ya balongoki na yandi?” Yandi buyaka mpi tubaka nde: “Ve, mono ve.” 26 Mosi na kati ya bampika ya nganga-nzambi ya nene, yina vandaka mpangi ya muntu yina Piere zengaka dikutu, tubaka nde: “Mono monaka nge na kilanga ti yandi, mpidina ve?” 27 Kansi, Piere buyaka diaka; mpi na mbala mosi nsusu kokulaka. 28 Ebuna na suka-suka, bo katulaka Yezu na Kaifa mpi nataka yandi na nzo ya guvernere. Kansi bo mosi kotaka ve na nzo ya guvernere, sambu bo kudikumisa ve mvindu mpi bo kuka kudia paki. 29 Ebuna Pilate basikaka na nganda na ntwala na bo mpi tubaka nde: “Sambu na nki diambu beno ke funda muntu yai?” 30 Bo

184

vutudilaka yandi nde: “Kana muntu yai vandaka ve muntu ya mbi, beto zolaka ve kupesa yandi na maboko na nge.” 31 Ebuna Pilate tubilaka bo nde: “Beno baka yandi beno mosi mpi beno sambisa yandi na kutadila nsiku na beno.” Bayuda songaka yandi nde: “Nsiku ke pesa beto ve nswa ya kufwa muntu.” 32 Yo vandaka sambu na kulungisa mambu yina Yezu tubaka sambu na kumonisa mutindu ya lufwa yina yandi zolaka kufwa. 33 Ebuna Pilate kotaka diaka na nzo ya guvernere, bingaka Yezu, mpi tubilaka yandi nde: “Keti nge kele ntotila ya Bayuda?” 34 Yezu vutulaka nde: “Keti nge ke tuba yo na mabanza na nge mosi, to keti bantu ya nkaka tubilaka nge mambu ya me tala mono?” 35 Pilate vutulaka nde: “Mono kele ve Muyuda, mpidina ve? Dikanda na nge mosi mpi bamfumu ya banganganzambi pesaka nge na maboko na mono. Nge salaka inki?” 36 Yezu vutulaka nde: “Kimfumu na mono kele ve ya nsi-ntoto yai. Kana kimfumu na mono vandaka ya nsintoto yai, bansadi na mono zolaka kunwana sambu bo pesa mono ve na maboko ya Bayuda. Kansi, kimfumu na mono me katuka awa ve.” 37 Ebuna Pilate tubilaka yandi nde: “Disongidila, nge kele Ntotila?” Yezu vutulaka nde: “Nge mosi muntu ke tuba nde mono kele Ntotila. Mono butukaka sambu na diambu yai, mpi mono kwisaka na nsintoto sambu na diambu yai, sambu mono ta kimbangi na kieleka. Konso muntu yina kele na lweka ya kieleka ke waka ndinga na mono.” 38 Pilate tubilaka yandi nde: “Kieleka kele inki?” Mpi na nima ya kutuba diambu yai, yandi basikaka diaka na Bayuda mpi songaka bo nde: “Mono me

185

Tala! Muntu! Pilate ke sosa kuyambula Yezu

mona ve ata mbi mosi na yandi. 39 Diaka, beno ke vandaka ti kikalulu nde mono basisila beno muntu mosi na paki. Yo yina, keti beno ke zola nde mono basisila beno Ntotila ya Bayuda?” 40 Ebuna bo bokaka diaka, mpi tubaka nde: “Muntu yai ve, kansi Barabasi!” Kansi Barabasi vandaka muyibi. Ebuna, na ntangu yina, Pilate bakaka Yezu mpi bulaka 19 yandi fimbu. 2 Mpi basoda tunga-

YOANE 18:39–19:17

nde: “Nge kele muntu ya wapi?” Kansi Yezu pesaka yandi ve mvutu. 10 Ebuna Pilate songaka yandi nde: “Keti na mono nge ke tuba ve ata kima? Keti nge me zaba ve nde mono kele ti kiyeka ya kubikisa nge mpi mono kele ti kiyeka ya kutula nge na zulu ya nti?” 11 Yezu vutudilaka yandi nde: “Nge zolaka kuvanda ve ti kiyeka ata fioti na zulu na mono kana bo pesaka nge yo ve katuka na zulu. Yo yina muntu yina pesaka mono na maboko na nge kele ti disumu ya nene kuluta.” 12 Sambu na kikuma yai, Pilate landaka na kusosa mutindu ya kubikisa yandi. Kansi Bayuda bokaka nde: “Kana nge bikisa muntu yai, nge kele ve nduku ya Kaisali. Konso muntu yina ke kudikumisaka ntotila kele mbeni ya Kaisali.” 13 Na nima ya kuwa bangogo yai, Pilate nataka Yezu na nganda, mpi yandi fongaka na kisika ya kusambisa na kisika ya bo ke bingaka Kibansala ya Matadi, kansi na Kiebreo, Gabata. 14 Kansi, yo vandaka kilumbu ya kuyilama sambu na paki; yo vandaka pene-pene ya ngunga ya sambanu.1 Mpi yandi tubilaka Bayuda nde: “Tala! Ntotila na beno!” 15 Kansi, bo bokaka nde: “Katula yandi! Katula yandi! Tula yandi na zulu ya nti!” Pilate songaka bo nde: “Keti mono fwete tula ntotila na beno na zulu ya nti?” Bamfumu ya banganga-nzambi vutulaka nde: “Beto kele ve ti ntotila ya nkaka katula kaka Kaisali.” 16 Ebuna, na ntangu yina, yandi pesaka yandi na maboko na bo sambu bo tula yandi na zulu ya nti. Na nima bo bakaka Yezu. 17 Mpi, yandi nataka nti ya mpasi yandi mosi, yandi kwendaka na

ka mpu ya kimfumu ya bansende, tulaka yo na zulu ya ntu na yandi, mpi lwatisaka yandi lele ya zulu ya mbwaki-bule; 3 mpi bo yantikaka kukwisa na yandi mpi kutuba nde: “Mbote, Ntotila ya Bayuda!” Diaka, bo vandaka kubula yandi bambata na luse. 4 Pilate basikaka diaka na nganda mpi tubilaka bo nde: “Tala! Mono me natila beno yandi na nganda sambu beno zaba nde mono me mona ve ata mbi mosi na yandi.” 5 Yo yina Yezu basikaka na nganda, yandi me lwata mpu ya kimfumu ya bansende mpi lele ya zulu ya mbwaki-bule. Ebuna yandi songaka bo nde: “Tala! Muntu!” 6 Kansi, ntangu bamfumu ya banganga-nzambi mpi bapolisi monaka yandi, bo bokaka nde: “Tula yandi na zulu ya nti! Tula yandi na zulu ya nti!” Pilate tubilaka bo nde: “Beno baka yandi beno mosi mpi beno tula yandi na zulu ya nti, sambu mono me mona ve ata mbi mosi na yandi.” 7 Bayuda vutudilaka yandi nde: “Beto kele na nsiku mosi, mpi na kutadila nsiku yango yandi fwete fwa, sambu yandi me kudikumisa mwana ya Nzambi.” 8 Yo yina, ntangu Pilate waka mambu yina bo vandaka kutuba, yandi kumaka diaka na boma mingi; 9 yandi kotaka diaka na nzo ya guvernere mpi songaka Yezu Yoa 19:141 Pene-pene ya midi.

YOANE 19:18-35

Bo me tula Yezu na nti. Vinu ya ngani

kisika ya bo ke bingaka Kisika ya Mukwa ya Ntu, yina bo ke bingaka Golgota na Kiebreo; 18 kuna bo tulaka yandi na zulu ya nti, mpi bantu zole ya nkaka ti yandi, mosi na konso ndambu, kansi Yezu na katikati. 19 Pilate sonikaka mpi bisono mpi tulaka yo na zulu ya nti ya mpasi. Bo sonikaka nde: “Yezu muntu ya Nazareti, Ntotila ya Bayuda.” 20 Ebuna Bayuda mingi tangaka bisono yai, sambu kisika yina bo tulaka Yezu na zulu ya nti vandaka pene-pene ya mbanza; mpi bo sonikaka yo na Kiebreo, na Kilatini, mpi na Kigreki. 21 Kansi, bamfumu ya banganga-nzambi ya Bayuda yantikaka kutuba na Pilate nde: “Kusonika ve nde ‘Ntotila ya Bayuda,’ kansi nde yandi tubaka, ‘Mono kele Ntotila ya Bayuda.’ ” 22 Pilate vutulaka nde: “Yina mono me sonika, mono me sonika.” 23 Ebuna ntangu basoda tulaka Yezu na zulu ya nti, bo bakaka bilele na yandi ya zulu mpi bo kabulaka yo na bitini iya, kitini mosi sambu na konso soda, bo bakaka mpi lele ya kati. Kansi, lele yango ya kati vandaka ve ya kutunga, yo vandaka kaka lele mosi banda na zulu tii na nsi. 24 Yo yina bo tubaka bo na bo nde: “Beto pasula yo ve, kansi beto budila yo zeke sambu na kuzaba kana yo ta vanda ya nani.” Yo salamaka mutindu yina sambu masonama ya santu kulungana: “Bo kabisaka bilele na mono ya zulu na kati na bo, mpi bo budilaka bilele na mono zeke.” Basoda salaka kibeni mambu yai. 25 Kansi, pene-pene ya nti ya mpasi ya Yezu, mama na yandi, mpangi-nkento ya mama na yandi, Maria nkento ya Klopasi, mpi Maria ya Magdala vandaka ya kutelama pana. 26 Ebuna, ntangu Yezu

186

monaka mama na yandi mpi longoki yina yandi vandaka kuzola me telama pana, yandi tubaka na mama na yandi nde: “Nkento, tala! Mwana na nge!” 27 Na nima, yandi tubaka na longoki yina nde: “Tala! Mama na nge!” Ebuna banda na ngunga yina, longoki yina bakaka yandi na nzo na yandi. 28 Na nima ya mambu yai, ntangu Yezu zabaka nde ntangu yai mambu yonso me lungana, sambu na kulungisa masonama ya santu, yandi tubaka nde: “Mono kele na nzala ya masa.” 29 Dilonga mosi ya kufuluka ti vinu ya ngani vandaka pana. Ebuna bo tulaka kinuka1 mosi ya kufuluka ti vinu ya ngani na lutangu ya mwa-nti ya izope mpi tombulaka yo tii na munoko na yandi. 30 Ntangu yandi bakaka vinu yina ya ngani, Yezu tubaka nde: “Yo me lungana!” ebuna yandi niekisaka ntu na yandi na nsi, yandi bikaka kupema. 31 Ebuna, sambu banitu yina kubikala ve na zulu ya banti ya mpasi na Kisabatu sambu yo vandaka Kilumbu ya Kuyilama,1 (sambu kilumbu ya Kisabatu yina vandaka kilumbu mosi ya nene,) Bayuda lombaka Pilate nde bo buka makulu na bo mpi bo katula banitu yango. 32 Yo yina basoda kwisaka mpi bo bukaka makulu ya muntu ya ntete mpi ya muntu ya nkaka yina bo tulaka na zulu ya nti ti yandi. 33 Kansi ntangu bo kumaka na Yezu, sambu bo monaka nde yandi vandaka me fwa dezia, bo bukaka ve makulu na yandi. 34 Ata mpidina, mosi na kati ya basoda tobulaka yandi mpanzi ti dikonga, mpi na mbala mosi menga ti masa basikaka. 35 Muntu yina monaka yo Yoa 19:291 To, “eponze.” laE “KitanuD”

311 Disongidi-

187

Na maziamu, mpi yandi me futumuka

taka kimbangi, mpi kimbangi na yandi kele ya kieleka, mpi muntu yina me zaba nde mambu ya yandi ke tuba kele ya kieleka, na mpila nde beno mpi kukwikila. 36 Ya kieleka, mambu yai salamaka sambu masonama ya santu kulungana: “Bo ta buka ve ata mukwa na yandi mosi.” 37 Diaka, masonama ya nkaka ya santu ke tuba nde: “Bo ta tala Muntu yina bo tobulaka.” 38 Na nima ya mambu yai Yozefi ya Arimatea, yina vandaka longoki ya Yezu kansi na kinsweki sambu yandi vandaka kuwa Bayuda boma, lombaka Pilate kana yandi lendaka kukatula nitu ya Yezu; mpi Pilate pesaka yandi nswa. Yo yina yandi kwisaka mpi katulaka nitu na yandi. 39 Nikodemo mpi, muntu yina kwisaka na yandi na mpimpa na mbala ya ntete, kwisaka mpi nataka mire ya bo me vukisa ti aloesi, kiteso ya kilo makumi tatu. 40 Ebuna, bo bakaka nitu ya Yezu mpi ziungaka yo na bilele ya lino ti bima ya nsudi ya kitoko, kaka mutindu Bayuda vandaka ti kikalulu ya kuyidika bamvumbi sambu na kuzika yo. 41 Ebuna, na kisika yina bo tulaka yandi na zulu ya nti, kilanga mosi vandaka pana, mpi na kati ya kilanga yango kuvandaka ti maziamu mosi ya mpa, yina bo me tulaka ntete ve ata muntu mosi na kati. 42 Sambu yo vandaka Kilumbu ya Kuyilama1 ya Bayuda mpi maziamu vandaka pene-pene, bo tulaka Yezu kuna. Na kilumbu ya ntete ya mposo, Maria ya Magdala 20 kwisaka na suka-suka na maziamu, ntangu yo vandaka ntete mudidi, mpi yandi monaka nde bo me katula dezia ditadi na maziamu. Yoa 19:421 DisongidilaE “KitanuD”

YOANE 19:36–20:13

2 Ebuna, yandi bakaka ntinu mpi kwisaka na Simoni Piere mpi na longoki yina ya nkaka, yina Yezu vandaka kuzola, ebuna yandi songaka bo nde: “Bo me katula Mfumu na maziamu, mpi beto me zaba ve kisika bo me tula yandi.” 3 Ebuna Piere ti longoki yina ya nkaka kwendaka na maziamu. 4 Bo zole yantikaka kubaka ntinu nzila mosi, kansi longoki yina ya nkaka lutaka Piere na ntinu mpi kumaka na maziamu muntu ya ntete. 5 Mpi, ntangu yandi niekaka, yandi monaka bilele ya lino pana, kansi yandi kotaka ve na kati. 6 Ebuna Simoni Piere yina vandaka kulanda yandi kwisaka kukuma mpi, ebuna yandi kotaka na kati ya maziamu. Yandi monaka bilele ya lino pana. 7 Lele yina vandaka na ntu na yandi vandaka ve kisika mosi ti bitende ya bilele yina ya nkaka, kansi bo ziungaka yo na kisika mosi yo mosi. 8 Ebuna longoki yina ya nkaka yina kumaka na maziamu muntu ya ntete kotaka mpi, ebuna yandi monaka mpi kwikilaka. 9 Sambu bo bakisaka ntete ve masonama ya santu, nde yandi fwete telama na bafwa. 10 Ebuna balongoki vutukaka na banzo na bo. 11 Kansi, Maria bikalaka ya kutelama na nganda, pene-pene ya maziamu, yandi ke dila. Ebuna, ntangu yandi vandaka kudila, yandi niekaka sambu na kutala na kati ya maziamu 12 mpi yandi monaka bawanzio zole me lwata bilele ya mpembe mpi me vanda na kisika yina nitu ya Yezu vandaka, mosi na ntu mpi mosi na makulu. 13 Mpi bo songaka yandi nde: “Nkento, sambu na nki nge ke dila?” Yandi tubilaka bo nde: “Bo me katula Mfumu na mono, mpi mono me zaba ve kisika bo me tula yandi.”

YOANE 20:14-31

Yezu me monana na Maria. Toma

14 Na nima ya kutuba mambu yai, yandi balukaka na nima mpi monaka Yezu me telama, kansi yandi bakisaka ve nde yo vandaka Yezu. 15 Yezu songaka yandi nde: “Nkento, sambu na nki nge ke dila? Nge ke sosa nani?” Sambu yandi yindulaka nde yo vandaka muntu ya ke salaka bilanga, yandi songaka yandi nde: “Tata, kana nge muntu me katula yandi, songa mono kisika nge me tula yandi, mpi mono ta baka yandi.” 16 Yezu songaka yandi nde: “Maria!” Ntangu yandi balukaka, yandi tubilaka yandi, na Kiebreo: “Rabuni!” (yina ke tendula “Longi!”) 17 Yezu tubilaka yandi nde: “Bika kukangama na mono. Sambu mono me tombuka ntete ve na Tata. Kansi kwenda na bampangi na mono mpi songa bo nde, ‘Mono ke tombuka na Tata na mono mpi Tata na beno mpi na Nzambi na mono mpi Nzambi na beno.’ ” 18 Maria ya Magdala kwendaka mpi natilaka balongoki nsangu nde: “Mono me mona Mfumu!” Mpi yandi songaka bo mambu yina yandi tubaka. 19 Ntangu mpimpa yantikaka kubwa na kilumbu yina, kilumbu ya ntete ya mposo, bakielo vandaka ya kukanga kisika yina balongoki vandaka sambu na boma ya Bayuda, Yezu kwisaka mpi telamaka na kati-kati na bo mpi tubilaka bo nde: “Ngemba kuvanda na beno.” 20 Na nima ya kutuba mambu yai, yandi songaka bo maboko na yandi mpi mpanzi na yandi. Ebuna balongoki waka kiese sambu bo monaka Mfumu. 21 Yezu tubilaka bo diaka nde: “Ngemba kuvanda na beno. Kaka mutindu Tata tindaka mono, mono mpi ke tinda beno.” 22 Na nima ya kutuba mambu yai, yandi fulaka bo mupepe mpi tubi-

188

laka bo nde: “Beno baka mpeve santu. 23 Kana beno lolula masumu ya konso muntu yina, Nzambi ta lolula yandi; kana beno lolula ve masumu ya konso muntu yina, Nzambi ta lolula yandi ve.” 24 Kansi Toma, mosi na kati ya bantumwa kumi na zole, yina bo vandaka kubinga Dipasa, vandaka ve ti bo ntangu Yezu kwisaka. 25 Yo yina, balongoki ya nkaka vandaka kutubila yandi nde: “Beto me mona Mfumu!” Kansi yandi songaka bo nde: “Kana mono mona ve kidimbu ya bansonso na maboko na yandi mpi kutula ve musapi na mono na kidimbu ya bansonso mpi kutula ve diboko na mono na mpanzi na yandi, mono ta kwikila ve.” 26 Ebuna, bilumbu nana na nima, balongoki na yandi vandaka diaka na kati ya nzo, mpi Toma vandaka ti bo. Yezu kwisaka, ata bakielo vandaka ya kukanga, mpi yandi telamaka na kati-kati na bo mpi tubaka nde: “Ngemba kuvanda na beno.” 27 Na nima yandi songaka Toma nde: “Tula musapi na nge awa, mpi tala maboko na mono, baka diboko na nge, tula yo na mpanzi na mono, mpi bika kutula ntembe kansi kwikila.” 28 Toma vutudilaka yandi nde: “Mfumu na mono mpi Nzambi na mono!” 29 Yezu tubilaka yandi nde: “Keti nge me kwikila sambu nge me mona mono? Kiese na bantu yina ke mona ve kansi ke kwikila.” 30 Ya kieleka, Yezu salaka mpi bidimbu mingi ya nkaka na ntwala ya balongoki, yina bo me sonikaka ve na rulo yai. 31 Kansi, bo me sonikaka mambu yai sambu beno kwikila nde Yezu kele Kristu, Mwana ya Nzambi, mpi nde, sambu beno ke kwikila, beno baka luzingu na nzila ya zina na yandi.

189

Na Galilea. ‘Gungula mameme na mono’

Na nima ya mambu yai, Yezu kudimonisaka diaka na balongoki na nzadi-mungwa ya Tiberiade. Yandi monanaka na mutindu yai: 2 Simoni Piere, Toma, yina bo vandaka kubinga Dipasa, Natanaele ya Kana ya Galilea, bana ya Zebedeo, mpi balongoki na yandi zole ya nkaka vandaka kisika mosi. 3 Simoni Piere tubilaka bo nde: “Mono ke kwenda kuloba.” Bo tubilaka yandi nde: “Beto mpi ke kwisa ti nge.” Bo basikaka mpi kotaka na maswa, kansi na mpimpa yina bo kangaka ata kima mosi ve. 4 Kansi, ntangu suka zolaka kutana, Yezu telamaka na dibungu, kansi balongoki bakisaka ve nde yo vandaka Yezu. 5 Ebuna Yezu tubilaka bo nde: “Bana-fioti, beno kele ve ti kima ya kudia, mpidina ve?” Bo vutulaka nde “Ve!” 6 Yandi tubilaka bo nde: “Beno losa bukondi na diboko ya kitata ya maswa mpi beno ta baka.” Ebuna bo losaka yo, kansi bo kukaka diaka ve kubenda yo sambu bambisi vandaka mingi. 7 Ebuna, longoki yina Yezu vandaka kuzola tubilaka Piere nde: “Yo kele Mfumu!” Yo yina Simoni Piere, ntangu yandi waka nde yo vandaka Mfumu, yandi lwataka lele na yandi ya zulu, sambu yandi vandaka kinkonga, mpi kudilosaka na nzadimungwa. 8 Kansi balongoki yina ya nkaka kwisaka na maswa ya fioti, bo ke benda bukondi ya kufuluka ti bambisi, sambu bo vandaka ve ntama mingi ti mukidi, kaka kiteso ya bametre 90. 9 Kansi, ntangu bo basikaka na maswa mpi kumaka na mukidi, bo monaka tiya mosi ya makala pana mpi mbisi na zulu na yo, mpi dimpa. 10 Yezu tubilaka bo nde: “Beno kwisa kunata ndambu ya bambisi ya beno me katuka kukanga sesepi

21

YOANE 21:1-18

yai.” 11 Ebuna Simoni Piere kotaka na maswa mpi bendaka bukondi ya kufuluka ti bambisi ya nene na mukidi, yo vandaka bambisi 153. Kansi ata yo vandaka mingi kibeni, bukondi pasukaka ve. 12 Yezu tubilaka bo nde: “Beno kwisa kudia.” Ata mosi ve na kati ya balongoki vandaka ti kikesa ya kuyula yandi nde: “Nge kele nani?” sambu bo zabaka nde yo vandaka Mfumu. 13 Yezu kwisaka, bakaka dimpa mpi pesaka bo yo, ebuna yandi pesaka bo mpi mbisi. 14 Yai vandaka mbala ya tatu yina Yezu monanaka na balongoki na nima ya kutelama na yandi na bafwa. 15 Ebuna, ntangu bo manisaka kudia, Yezu tubilaka Simoni Piere nde: “Simoni mwana ya Yoane, keti nge ke zolaka mono kuluta bayai?” Yandi tubilaka yandi nde: “Ee, Mfumu, nge me zaba nde mono ke zolaka nge.” Yandi tubilaka yandi nde: “Disa bana-mameme na mono.” 16 Diaka yandi tubilaka yandi na mbala ya zole nde: “Simoni mwana ya Yoane, keti nge ke zolaka mono?” Yandi tubilaka yandi nde: “Ee, Mfumu, nge me zaba nde mono ke zolaka nge.” Yandi tubilaka yandi nde: “Gungula mameme na mono ya fioti.” 17 Yandi tubilaka yandi na mbala ya tatu nde: “Simoni mwana ya Yoane, keti nge ke zolaka mono?” Piere waka mawa sambu yandi tubilaka yandi na mbala ya tatu nde: “Keti nge ke zolaka mono?” Yo yina yandi tubilaka yandi nde: “Mfumu, nge me zaba mambu yonso; nge me zaba nde mono ke zolaka nge.” Yezu tubilaka yandi nde: “Disa mameme na mono ya fioti. 18 Ya kieleka kibeni, mono ke tubila nge nde, Ntangu nge vandaka leke mpenza, nge vandaka kulwata nge mosi mpi kukwenda

YOANE 21:19—BISALU 1:9

Kutuba: Yoane ta fwa ve

kisika ya nge vandaka kuzola. Kansi ntangu nge ta nuna nge ta tandula maboko na nge mpi muntu ya nkaka ta lwatisa nge mpi ta nata nge kisika yina nge me zola ve.” 19 Yandi tubaka yo sambu na kumonisa na nki mutindu ya lufwa yandi zolaka kupesa Nzambi nkembo. Na nima ya kutuba mambu yai, yandi tubilaka yandi nde: “Fula kulanda mono.” 20 Piere balukaka mpi monaka longoki yina Yezu vandaka kuzola ke landa bo, longoki yina, na madia ya nkokila, yekamaka mpi na ntulu na yandi mpi tubaka nde: “Mfumu, nani muntu ke yekula nge?” 21 Ebuna ntangu yandi monaka yandi, Piere tubilaka Yezu nde: “Mfumu, muntu yai ta sala inki?” 22 Yezu tubilaka yandi nde: “Kana yo kele luzolo na mono nde yandi

190

bikala tii kuna mono ta kwisa, yo me tala nge na inki? Nge, fula kulanda mono.” 23 Yo yina, diambu yai mwanganaka na kati ya bampangi, nde longoki yina zolaka kufwa ve. Kansi, Yezu tubilaka yandi ve nde yandi zolaka kufwa ve, kansi nde: “Kana yo kele luzolo na mono nde yandi bikala tii kuna mono ta kwisa, yo me tala nge na inki?” 24 Longoki yai muntu ke ta kimbangi sambu na mambu yai mpi yandi muntu sonikaka mambu yai, mpi beto me zaba nde kimbangi ya yandi ke ta kele ya kieleka. 25 Ya kieleka, kele mpi ti mambu mingi ya nkaka yina Yezu salaka, yina, kana bo sonikaka yo na bunda, mono ke yindula nde, nsi-ntoto yo mosi zolaka kuvanda ve ti kisika ya kufwana sambu na kutula barulo yina ya kusonika.

dccc

ccc

BISALU YA BANTUMWA Teofile, mono sonikaka diso1 lo ya ntete ya me tala mambu yonso yina Yezu yantikaka kusala mpi kulonga, 2 tii na kilumbu yina bo tombulaka yandi na zulu, na nima ya kupesa bantuma na nzila ya mpeve santu na bantumwa yina yandi solaka. 3 Na nima ya kumona mpasi, yandi kudimonisaka ya moyo na bantu yai na banzikisa mingi ya pwelele. Bo monaka yandi na nsungi ya bilumbu makumi iya mpi yandi vandaka kutendudila bo mambu ya me tala kimfumu ya Nzambi. 4 Ntangu yandi vandaka ti bo, yandi pesaka bo bantuma nde: “Beno katuka ve na Yeruzalemi, kansi beno landa na kuvingila kima yina Tata silaka, yina beno

waka na mono; 5 sambu Yoane botikaka kibeni ti masa, kansi beno ta baka mbotika na mpeve santu na nima ya bilumbu fioti.” 6 Ntangu bo vukanaka, bo yulaka yandi nde: “Mfumu, keti nge ke vutula kimfumu na Izraele na ntangu yai?” 7 Yandi tubilaka bo nde: “Yo kele ve mambu na beno na kuzaba bantangu to bansungi yina Tata me tulaka na nsi ya kiyeka na yandi mosi; 8 kansi beno ta baka ngolo ntangu mpeve santu ta kwisa na zulu na beno, mpi beno ta vanda bambangi na mono na Yeruzalemi, na Yudea yonso mpi na Samaria, mpi tii na kisika ya kuluta ntama ya ntoto.” 9 Na nima ya kutuba mambu yai, ntangu bo yo-

191

Kutombuka ya Yezu. Bo me sola Matiasi

nso vandaka ke tala, bo tombulaka yandi na zulu ebuna dituti mosi fikaka yandi mpi bo kukaka diaka ve kumona yandi. 10 Ntangu bo vandaka kutala na zulu na ntangu yandi vandaka kukwenda, na mbala mosi babakala zole ya lwataka bilele ya mpembe telamaka pene-pene na bo, 11 mpi bo tubaka nde: “Babakala ya Galilea, sambu na nki beno me telama ke tala na zulu? Yezu yai ya vandaka ti beno mpi ya bo me tombula na zulu ta kwisa mpi mutindu mosi bonso beno me mona yandi ke kwenda na zulu.” 12 Ebuna bo vutukaka na Yeruzalemi tuka na ngumba mosi ya bo ke bingaka Ngumba ya Banti ya Olive, yina kele kaka na kitamina ya kiteso ya kilometre mosi1 katuka na Yeruzalemi. 13 Yo yina, ntangu bo kumaka, bo tombukaka na suku mosi ya zulu kisika bo vandaka kuvanda; yo vandaka Piere, Yoane, Yakobo, Andre, Filipo, Toma, Bartelemi, Matayo, Yakobo mwana ya Alfeo, Simoni muntu ya kikesa, mpi Yudasi mwana ya Yakobo. 14 Na bumosi kibeni bantu yai yonso vandaka kukwamina na kisambu, kumosi ti bankento ya nkaka, Maria mama ya Yezu, mpi ti bampangi na yandi ya babakala. 15 Na bilumbu yina, Piere telamaka na kati-kati ya bampangi (kibuka ya bantu yango vandaka bo yonso kiteso ya 120) mpi tubaka nde: 16 “Babakala, bampangi, yo vandaka mfunu nde masonama ya santu kulungana, yina mpeve santu tubaka na ntwala na nzila ya Davidi na yina me tala Yudasi, yina kuma-

BISALU 1:10-26

ka ntwadisi ya bantu yina kangaka Yezu, 17 sambu bo tangaka yandi na kati na beto mpi yandi salaka kisalu yai ti beto. 18 (Yo yina, muntu yai sumbaka kilanga ti lufutu ya kukonda lunungu, mpi yandi bwaka ntu na ntwala, divumu na yandi pasukaka na kati-kati mpi misopo na yandi yonso basikaka ti makelele ya ngolo. 19 Diambu yai zabanaka na bantu yonso ya Yeruzalemi, na mpila nde bo bingaka kilanga yina na ndinga na bo nde Akeldama, disongidila, Kilanga ya Menga.) 20 Sambu bo me sonikaka na mukanda ya Bankunga nde, ‘Bika nde kisika na yandi ya kuvanda kubikala mpamba, mpi bika nde ata muntu mosi ve kuzinga na kati na yo,’ mpi, ‘Bika nde muntu ya nkaka kubaka kisalu na yandi ya kukengila.’ 21 Yo yina, yo kele mfunu nde na kati ya babakala yina vandaka kutambula ti beto na ntangu yonso yina Mfumu Yezu vandaka na kati na beto, 22 yantika na mbotika na yandi na Yoane tii na kilumbu yina bo katulaka yandi na kati na beto, mosi na kati ya babakala yai kukuma mbangi ya lufutumuku na yandi kumosi ti beto.” 23 Yo yina, bo pesaka bazina ya bantu zole: Yozefi ya bo vandaka kubinga Barsabasi, yina bo pesaka mpi zina Yustusi, mpi Matiasi. 24 Ebuna bo sambaka mpi tubaka nde: “Nge, O Yehowa, nge muntu ke zabaka bantima ya bantu yonso, songa beto nani na kati ya babakala zole yai nge me sola, 25 sambu na kubaka kisika ya kisalu yai mpi kintumwa, yina Yudasi buyaka sambu na kukwenda na nzila na yandi mosi.” 26 Yo yina, bo bulaka zeke Bis 1:121 Na Kigreki, ‘sabbatou . . . sambu na bo, mpi zeke bwaka na odon.’ Yo kele kitamina yina Muyuda le- Matiasi; ebuna bo tangaka yandi kumosi ti bantumwa kumi na mosi. ndaka kutambula na Kisabatu.

BISALU 2:1-22

Pantekoti. Diskure ya Piere; nsapi ya 1

Ebuna ntangu kilumbu ya nkinsi ya Pantekoti vandaka kuluta, bo vandaka bo yonso kisika mosi na kimvuka. 2 Na mbala mosi makelele katukaka na zulu kaka bonso makelele ya mupepe ya ke bula ngolo, mpi yo fulukaka na nzo ya mvimba kisika bo vandaka. 3 Ebuna, baludimi bonso ya tiya monanaka na bo mpi yo kabwanaka, mpi mosi-mosi kwisaka kuvanda na zulu ya konso muntu na kati na bo, 4 mpi bo yonso fulukaka ti mpeve santu mpi bo yantikaka kutuba na bandinga ya kuswaswana, kaka mutindu mpeve vandaka kupesa bo nzila ya kutuba. 5 Na ntangu yina, Bayuda ya masonga yina katukaka na makanda yonso ya nsi-ntoto ya mvimba vandaka kuzinga na Yeruzalemi. 6 Yo yina, ntangu makelele yina wakanaka, kibuka yina ya nene ya bantu vukanaka mpi kumaka kisaka-saka, sambu konso muntu vandaka kuwa bo bo ke tuba na ndinga na yandi mosi. 7 Ya kieleka, bo yitukaka ngolo mpi tubaka nde: “Beno tala, bantu yonso yai ya ke tuba kele bantu ya Galilea, mpidina ve? 8 Ebuna, inki mutindu konso muntu na kati na beto ke wa ndinga na yandi yina yandi butukilaka? 9 Bantu ya Partia, ya Media, ya Elami, bantu ya Mezopotamia, ya Yudea, ya Kapadosia, ya Ponti, ya distrike ya Azia, 10 ya Frizia, ya Pamfilia, ya Ezipte, ya bateritware ya Libia yina kele na ndambu ya Sirene, banzenza ya me katuka na Roma, Bayuda mpi baprozelite,1 11 bantu ya Kreta, mpi ya Arabia, beto ke wa bo bo ke tuba na bandinga na beto mambu ya

2

Bis 2:101 To, “muntu yina me kuma muntu ya dibundu ya Bayuda.”

192

nene ya Nzambi.” 12 Ee, bo yonso vandaka kuyituka ngolo mpi kumaka kisaka-saka, bo vandaka kutubana nde: “Diambu yai ke tendula inki?” 13 Kansi, bantu ya nkaka vandaka kuseka bo mpi yantikaka kutuba nde: “Bo me lauka malafu.” 14 Kansi Piere ti bantumwa kumi na mosi telamaka mpi yandi tubilaka bo na ndinga ya ngolo nde: “Babakala ya Yudea mpi beno yonso bantu ya Yeruzalemi, beno zaba diambu yai mpi beno widikila bangogo na mono na dikebi yonso. 15 Ya kieleka, bantu yai me lauka ve malafu, mutindu beno ke yindula, sambu yo kele ngunga ya tatu1 ya mwini. 16 Kansi, yai kele mambu yina bo tubaka na nzila ya profete Yoele, 17 ‘Nzambi ke tuba nde: “Mpi na bilumbu ya nsuka, mono ta tiamuna ndambu ya mpeve na mono na zulu ya konso mutindu ya nsuni, mpi bana na beno ya babakala mpi bana na beno ya bankento ta bikula mpi batoko na beno ta mona bambona-meso mpi minunu na beno ta lala bandosi; 18 mpi ata na zulu ya bampika na mono ya babakala mpi ya bankento mono ta tiamuna ndambu ya mpeve na mono na bilumbu yina, mpi bo ta bikula. 19 Mpi mono ta pesa mambu ya kuyituka na zulu mpi bidimbu na ntoto: menga, tiya, mpi matuti ya midinga; 20 ntangu ta kituka mudidi mpi ngonda ta kituka menga na ntwala nde kilumbu ya nene mpi ya nkembo ya Yehowa kukwisa. 21 Ebuna konso muntu yina ta binga zina ya Yehowa ta guluka.” ’ 22 “Babakala ya Izraele, beno wa mambu yai: Yezu muntu ya Nazareti vandaka muntu yina Nzambi Bis 2:151 Pene-pene ya 9:00 ya suka.

193

Yezu futumukaka. Mbotika ya bantu 3 000

BISALU 2:23-41

monisilaka beno pwelele na nzila ya bidimbu ya nkumbwa, mambu ya kuyituka, mpi bidimbu yina Nzambi salaka na nzila na yandi na kati-kati na beno, kaka mutindu beno mosi me zaba. 23 Muntu yai ya bo pesaka na maboko ya bambeni na yandi, na kutadila mambu yina Nzambi kanaka mpi zabaka na ntwala, beno tulaka yandi na nti na maboko ya bantu yina ke fwaka nsiku mpi beno fwaka yandi. 24 Kansi Nzambi futumunaka yandi na kukatulaka yandi na bansinga ya lufwa, sambu mpila vandaka ve nde yo landa na kukanga yandi. 25 Sambu Davidi ke tuba sambu na yandi nde, ‘Mono tulaka Yehowa ntangu yonso na ntwala na mono; sambu yandi kele na diboko na mono ya kitata na mpila nde mono lenda nikana ve ata fioti. 26 Yo yina ntima na mono kumaka na kiese mpi ludimi na mono sepelaka mingi. Diaka, ata nsuni na mono ta zinga na kivuvu; 27 sambu nge ta bika ve moyo na mono na Maziamu,1 nge ta bika mpi ve nde muntu na nge ya kwikama kupola. 28 Nge me songaka mono banzila ya luzingu, nge ta fulusa mono ti kiese na ntwala ya luse na nge.’ 29 “Babakala, bampangi, beno pesa mono nswa ya kutubila beno ti masonga sambu na Davidi, mfumu ya dibuta, nde yandi fwaka, bo zikaka yandi, mpi maziamu na yandi kele na kati na beto tii bubu yai. 30 Sambu yandi vandaka profete mpi zabaka nde Nzambi pesaka yandi lusilu mpi diaka ndefi nde yandi ta vandisa mosi na kati ya bana na yandi na zulu ya kiti na yandi ya kimfumu, 31 yandi monaka na ntwala mpi tubilaka lufutumuku ya Kristu, nde bo yambulaka yandi

ve na Maziamu1 mpi nsuni na yandi polaka ve. 32 Yezu yai Nzambi futumunaka yandi, mpi beto yonso kele bambangi ya diambu yai. 33 Yo yina, sambu bo tombulaka yandi na diboko ya kitata ya Nzambi mpi yandi bakaka mpeve santu yina Tata silaka, yandi me tiamuna yai ya beno ke mona mpi ke wa. 34 Ya kieleka, Davidi tombukaka ve na zulu, kansi yandi mosi ke tuba nde, ‘Yehowa tubilaka Mfumu na mono nde: “Vanda na diboko na mono ya kitata, 35 tii kuna mono ta tula bambeni na nge bonso kazune sambu na makulu na nge.” ’ 36 Yo yina, bika nde nzo ya mvimba ya Izraele kuzaba kibeni nde Nzambi me kumisaka yandi Mfumu mpi Kristu, Yezu yai ya beno tulaka na zulu ya nti.” 37 Ebuna ntangu bo waka mambu yai, bo waka mpasi na ntima, mpi bo tubilaka Piere ti bantumwa ya nkaka nde: “Babakala, bampangi, inki beto fwete sala?” 38 Piere tubilaka bo nde: “Beno balula ntima, mpi bika nde konso muntu na kati na beno kubaka mbotika na zina ya Yezu Kristu sambu na ndolula ya masumu na beno, mpi beno ta baka dikabu ya ofele ya mpeve santu. 39 Sambu lusilu kele sambu na beno, sambu na bana na beno, mpi sambu na bantu yonso yina kele ntama, bantu yonso yina Yehowa Nzambi na beto lenda binga na yandi.” 40 Mpi ti bangogo mingi ya nkaka yandi taka kimbangi mbote-mbote mpi landaka na kusiamisa bo nde: “Beno kudigulusa na mbandu yai ya mbi.” 41 Yo yina bantu yina ndimaka ndinga na yandi na ntima ya mvimba bakaka mbotika, mpi na kilumbu yina mioyo kiteso ya 3 000 yikamaka.

Bis 2:271 To, “Hadesi.”

Bis 2:311 To, “Hadesi.”

BISALU 2:42–3:14

Kutula bima kumosi. Kibuka me yituka

42 Mpi bo landaka na kudipesa na malongi ya bantumwa, na kukabula bima yonso na kati na bo, na kudia, mpi na bisambu. 43 Ya kieleka, konso moyo yantikaka kuwa boma, mpi mambu mingi ya kuyituka mpi bidimbu yantikaka kusalama na nzila ya bantumwa. 44 Bantu yonso yina kumaka kukwikila vandaka kumosi, bo vandaka kutula bima yonso kisika mosi, 45 bo vandaka kuteka bima na bo ti bantoto na bo, mpi kukabula na bantu yonso mbongo yina bo vandaka kubaka, na kiteso yina konso muntu vandaka ti mfunu na yo. 46 Mpi konso kilumbu bo vandaka kuvukana mbala na mbala na tempelo na bumosi kibeni, mpi bo vandaka kudia na banzo ya bantu mpi kudia madia ti kiese mpi masonga ya ntima, 47 bo vandaka kukumisa Nzambi mpi kundimama na bantu yonso. Na ntangu yina mosi Yehowa landaka kuyikila bo konso kilumbu bantu yina vandaka kuguluka. Ntangu yai Piere ti Yoane vandaka kutombuka na tempelo 3 sambu na ngunga ya kisambu, ngunga ya uvwa,1 2 mpi bantu vandaka kunata bakala mosi yina vandaka makulu-kifu banda kubutuka na yandi. Konso kilumbu bo vandaka kutula yandi pene-pene ya kielo ya tempelo ya bo vandaka kubinga Kitoko, sambu yandi lomba makabu ya mawa na bantu yina vandaka kukota na tempelo. 3 Ntangu yandi monaka Piere ti Yoane ke zola kukota na tempelo yandi yantikaka kulomba makabu ya mawa. 4 Kansi Piere, kumosi ti Yoane, talaka yandi mpi tubaka nde: “Tala beto.” 5 Ebuna yandi talaka bo mbote-mbote, yandi vaBis 3:11 Pene-pene ya 15:00.

194

ndaka kuvingila nde bo pesa yandi kima. 6 Kansi, Piere tubaka nde: “Mono kele ve na arza ti wolo, kansi kima ya mono kele na yo kele kima yina mono ke pesa nge: Na zina ya Yezu Kristu muntu ya Nazareti, tambula!” 7 Ebuna yandi simbaka yandi na diboko ya kitata mpi tedimisaka yandi. Na mbala mosi bitambi na yandi mpi makulu na yandi kumaka ngolo; 8 yandi pamukaka na makulu na yandi mpi yantikaka kutambula. Ebuna yandi kotaka ti bo na tempelo, yandi vandaka kutambula, kupamuka, mpi kukumisa Nzambi. 9 Bantu yonso monaka yandi ke tambula mpi ke kumisa Nzambi. 10 Diaka, bo yantikaka kuzaba nde yandi kele muntu yina vandaka kufonga na Kielo ya Kitoko ya tempelo sambu na kulomba makabu ya mawa, ebuna bo yitukaka mingi mpi fulukaka na kiese sambu na mambu yina kuminaka yandi. 11 Sambu bakala yina vandaka kukangama kaka ti Piere mpi Yoane, bantu yonso kwendaka ntinu na kimvuka pene-pene na bo na kisika ya bo vandaka kubinga ndonga ya makunzi ya Salomo, bo vandaka kuyituka mingi kibeni. 12 Ntangu Piere monaka diambu yai, yandi tubilaka bantu yango nde: “Bantu ya Izraele, sambu na nki beno ke yituka mingi na diambu yai, to sambu na nki beno ke tala beto bonso nde beto me tambusa yandi na ngolo na beto mosi to na kukangama na beto na Nzambi? 13 Nzambi ya Abrahami mpi ya Izaki mpi ya Yakobi, Nzambi ya ba-nkaka na beto, me pesaka nkembo na Nsadi na yandi, Yezu, yina beno pesaka na maboko ya bantu mpi buyaka na ntwala ya Pilate, ntangu yandi bakaka lukanu ya kubikisa yandi. 14 Ee, beno buyaka mu-

195

Ntwadisi ya luzingu. Babakala 5 000

ntu yina ya santu mpi ya lunungu, mpi beno lombaka nde bo bikisila beno muntu mosi ya ke fwaka bantu, 15 ebuna beno fwaka Ntwadisi ya luzingu. Kansi Nzambi tedimisaka yandi na bafwa, beto kele bambangi ya diambu yina. 16 Yo yina, na nzila ya zina na yandi, mpi na nzila ya lukwikilu na beto na zina na yandi, muntu yai ya beno ke mona mpi me zaba me kuma ngolo. Lukwikilu yina beto kele na yo na nzila na yandi me kumisa muntu yai ngolo kibeni na ntwala na beno yonso. 17 Ebuna ntangu yai, bampangi, mono me zaba nde beno salaka yo kukonda kuzaba, kaka mutindu bamfumu na beno mpi salaka. 18 Kansi na mutindu yai Nzambi me lungisa mambu yina yandi zabisaka na ntwala na munoko ya baprofete yonso, nde Kristu na yandi ta mona mpasi. 19 “Yo yina, beno balula ntima mpi beno baluka sambu bo vwansa masumu na beno, na mpila nde bansungi ya kupema ya ke katuka na Yehowa yandi mosi kukwisa 20 mpi nde yandi tinda Kristu ya bo me tulaka sambu na beno, Yezu. 21 Muntu yina zulu yo mosi fwete simba tii na bantangu ya kuvutulama ya bima yonso yina Nzambi tubilaka na munoko ya baprofete na yandi ya santu ya ntangu ya ntama. 22 Ya kieleka, Moize tubaka nde: ‘Yehowa Nzambi ta tedimisila beno profete mosi bonso mono na kati ya bampangi na beno. Beno fwete wa konso diambu yina yandi ke songa beno. 23 Ya kieleka, konso moyo yina ke wila ve Profete yina, bo ta fwa yandi ya mvimba na kati ya bantu.’ 24 Ya kieleka, baprofete yonso, banda na Samuele mpi bayina landaka, bantu yonso yina tubaka, bo tubilaka mpi na pwelele bilumbu yai. 25 Beno kele bana ya

BISALU 3:15–4:10

baprofete mpi ya kuwakana yina Nzambi salaka ti ba-nkaka na beno. Yandi tubaka na Abrahami nde: ‘Mpi na nkuna na nge mabuta yonso ya nsi-ntoto ta baka lusakumunu.’ 26 Na nima ya kufutumuna Nsadi na yandi, Nzambi tindaka yandi ntete na beno sambu na kusakumuna beno na kukatulaka konso muntu na kati na beno na bisalu na beno ya mbi.” ntangu bo zole vandaka 4 Ebuna kutuba ti bantu, bamfumu ya banganga-nzambi, kapitene ya tempelo, mpi Basaduse kwisaka penepene na bo. 2 Bo vandaka na makasi sambu bo vandaka kulonga bantu mpi kuzabisa pwelele lufutumuku ya Yezu na bafwa; 3 bo kangaka bo mpi tulaka bo na boloko tii na kilumbu yina landaka, sambu nkokila vandaka me bwa. 4 Kansi, mingi na kati ya bantu yina waka diskure yango kwikilaka, mpi ntalu ya babakala kumaka kiteso ya 5 000. 5 Kilumbu yina landaka, lukutakanu mosi ya bamfumu na bo, bambuta na bo, mpi bansekudi na bo salamaka na Yeruzalemi 6 (ti Ana mfumu ya banganga-nzambi, Kaifa, Yoane, Alesandre, mpi bantu yonso yina vandaka na dibuta ya mfumu ya banganga-nzambi), 7 bo tedimisaka bo na kati-kati na bo, mpi yantikaka kuyula bo nde: “Na nki ngolo to na zina ya nani beno salaka diambu yina?” 8 Ebuna Piere, ya kufuluka ti mpeve santu, songaka bo nde: “Bamfumu ya bantu mpi bambuta, 9 kana bo ke yula beto bangiufula bubu yai sambu na diambu mosi ya mbote ya beto me sala na muntu mosi ya maladi, mpi beno ke zola kuzaba nani me belula muntu yai, 10 bika nde beno yonso mpi bantu

BISALU 4:11-30

“Beto lenda bika ve kutubila”

yonso ya Izraele kuzaba yo, nde na zina ya Yezu Kristu muntu ya Nazareti, yina beno tulaka na zulu ya nti kansi yina Nzambi tedimisaka na bafwa, na nzila na yandi muntu yai me telama awa na ntwala na beno ti mavimpi ya mbote. 11 Yai kele ‘ditadi yina beno bantu ya ke tungaka monaka mpamba, yina me kumaka ntu ya kikonko.’ 12 Diaka, luguluku kele ve na muntu ya nkaka, sambu kele ve ti zina ya nkaka na nsi ya zulu yina bo me pesaka na kati ya bantu yina beto fwete guluka na nzila na yo.” 13 Ebuna, ntangu bo monaka kutuba ya pwelele ya Piere ti Yoane, mpi bakisaka nde bo vandaka bantu ya me longukaka ve mpi ya mpamba-mpamba, bo yitukaka. Mpi bo bakisaka nde bo vandaka ti Yezu. 14 Ntangu bo vandaka kutala bakala yina bo belulaka me telama ti bo, bo vandaka ve ti diambu ya kuvutula. 15 Ebuna, bo pesaka bo ntuma ya kubasika na nzo ya Sanedreni, mpi bo yantikaka kupesana mabanza, 16 mpi kutuba nde: “Inki beto fwete sala bantu yai? Sambu ya kieleka kidimbu mosi ya nene kibeni me salama na nzila na bo, yina ke monana na bantu yonso ya Yeruzalemi; mpi beto lenda buya yo ve. 17 Kansi, sambu yo panzana diaka ve mingi na kati ya bantu, bika nde beto titisa bo mpi kusonga bo na kutuba diaka ve na zina yai ata na muntu mosi.” 18 Ebuna bo bingaka bo mpi pesaka bo ntuma nde, bo tuba ve ata kima mosi mpi kulonga ve ata kisika mosi na zina ya Yezu. 19 Kansi Piere ti Yoane vutudilaka bo nde: “Kana yo kele diambu ya lunungu na meso ya Nzambi na kuwila beno na kisika ya kuwila Nzambi, beno zenga beno mosi. 20 Kansi beto, beto lenda bika ve

196

kutubila mambu yina beto monaka mpi waka.” 21 Ebuna, na nima ya kupesa bo diaka boma mingi, bo bikisaka bo, sambu bo monaka ve ata kikuma mosi ya kupesa bo ndola mpi sambu na bantu, sambu bantu yonso vandaka kupesa Nzambi nkembo sambu na mambu yina salamaka. 22 Sambu muntu yina kidimbu yai ya kubelula salamaka na yandi vandaka ti bamvula kuluta makumi iya. 23 Ntangu bo bikisaka bo imene, bo kwendaka na bantu na bo mpi zabisaka bo mambu yina bamfumu ya banganga-Nzambi mpi bambuta songaka bo. 24 Ntangu bo waka mambu yai, na bumosi kibeni bo tombulaka bandinga na bo na Nzambi mpi tubaka nde: “Mfumu ya Me Luta Yonso, nge Muntu salaka zulu, ntoto, nzadi-mungwa, mpi bima yonso yina kele na kati na yo, 25 mpi yina na nzila ya mpeve santu tubaka na munoko ya nkaka na beto Davidi, nsadi na nge, nde, ‘Sambu na nki makanda kumaka kisaka-saka mpi bantu vandaka kuyindulula mambu ya mpamba-mpamba? 26 Bantotila ya nsi-ntoto yilamaka sambu na kunwana mpi bamfumu vukanaka bonso muntu mosi sambu na kutelamina Yehowa mpi kutelamina muntu na yandi ya bo me tulaka mafuta.’ 27 Ata mpidina, Erode mpi Ponse Pilate ti bantu ya makanda mpi ti bantu ya Izraele vukanaka na mbanza yai sambu na kutelamina nsadi na nge ya santu Yezu, yina nge tulaka mafuta, 28 sambu na kusala mambu yina diboko na nge ti lukanu na nge kanaka na ntwala nde yo ta salama. 29 Mpi ntangu yai, Yehowa, tula dikebi na mutindu bo ke titisa beto, mpi pesa bampika na nge kikesa yonso sambu bo landa na kutuba ndinga na nge, 30 nta-

197

Bantumwa ke samuna. Ananiasi ti Safira

ngu nge ke tandula diboko na nge sambu na kubelula mpi ntangu bidimbu mpi mambu ya kuyituka ke salama na nzila ya zina ya nsadi na nge ya santu Yezu.” 31 Mpi ntangu bo manisaka kusala dodokilu, kisika yina bo vukanaka nikanaka; mpi bo yonso fulukaka ti mpeve santu mpi bo vandaka kutuba ndinga ya Nzambi ti kikesa. 32 Diaka, bantu mingi yina kwikilaka vandaka ti ntima mosi mpi moyo mosi, mpi ata muntu mosi ve vandaka kutuba nde bima yina yandi vandaka na yo vandaka ya yandi mosi; kansi bo vandaka kutula bima yonso kisika mosi. 33 Ebuna ti ngolo ya nene, bantumwa landaka na kuta kimbangi na yina me tala lufutumuku ya Mfumu Yezu; mpi ntima ya mbote ya nene vandaka na zulu na bo yonso na kiteso ya kuluta nene. 34 Ya kieleka, ata muntu mosi ve na kati na bo kondaka kima; sambu bantu yonso yina vandaka ti bilanga to banzo vandaka kuteka yo mpi kunata mbongo yina bo vandaka kutekila yo 35 mpi bo vandaka kutulula yo na makulu ya bantumwa. Ebuna bo vandaka kukabula yo na konso muntu, na kutadila nzala na yandi. 36 Yo yina, Yozefi, yina bantumwa pesaka mpi zina Barnabasi, yina kana bo balula yo, yo ke tendula, Mwana ya Ndembikilu, muntu ya dikanda ya Levi, yina butukaka na Shipre, 37 vandaka ti kitini mosi ya ntoto mpi yandi tekaka yo mpi nataka mbongo mpi tululaka yo na makulu ya bantumwa. Kansi, bakala mosi, zina na ya5 ndi Ananiasi, kumosi ti Safira nkento na yandi, tekaka ndambu ya ntoto. 2 Yandi katulaka na kinsweki ndambu ya mbongo, nkento

BISALU 4:31–5:12

na yandi mpi zabaka yo, mpi yandi nataka kaka ndambu ya mbongo mpi pesaka yo na bantumwa. 3 Kansi Piere tubaka nde: “Ananiasi, sambu na nki Satana me pesa nge kikesa ya kukusa mpeve santu mpi ya kukatula na kinsweki ndambu ya mbongo ya kilanga? 4 Ntangu nge vandaka me teka yo ntete ve, keti yo vandaka ve ya nge, mpi na nima ya kuteka yo, keti yo vandaka kaka ve na nsi ya kiyeka na nge? Sambu na nki nge me yindula diambu ya mutindu yai na ntima na nge? Nge me kusa bantu ve, kansi nge me kusa Nzambi.” 5 Ntangu yandi waka mambu yai, Ananiasi bwaka mpi fwaka. Ebuna boma ya nene simbaka bantu yonso yina waka yo. 6 Kansi baleke ya babakala telamaka, ziungaka yandi na bilele, nataka yandi na nganda, mpi zikaka yandi. 7 Kansi, na nima ya bangunga kiteso ya tatu, nkento na yandi kwisaka kukota, yandi zabaka ve mambu yina salamaka. 8 Piere tubilaka yandi nde: “Songa mono, keti beno zole tekaka kilanga na ntalu yai?” Yandi tubaka nde: “Ee, na ntalu yai.” 9 Ebuna Piere tubilaka yandi nde: “Sambu na nki beno zole wakanaka na kumeka mpeve ya Yehowa? Tala! Makulu ya bantu yina zikaka bakala na nge kele na kielo, mpi bo ta nata nge na nganda.” 10 Na mbala mosi yandi bwaka na makulu ya Piere mpi fwaka. Ntangu baleke ya babakala kwisaka kukota, bo kutaka yandi ya kufwa, ebuna bo nataka yandi na nganda mpi zikaka yandi pene-pene ya bakala na yandi. 11 Yo yina boma ya ngolo simbaka dibundu ya mvimba mpi bantu yonso yina waka mambu yai. 12 Diaka, bantumwa landaka na kusala bidimbu mingi mpi mambu

BISALU 5:13-32

Bo me kanga bantumwa. Lemfukila Nzambi

mingi ya kuyituka na kati ya bantu; mpi bo vandaka kukutana bo yonso na bumosi kibeni na ndonga ya makunzi ya Salomo. 13 Ya kieleka, bankaka vandaka ve ti kikesa ya kwisa kuvukana ti bo; ata mpidina bantu vandaka kupesa bo lukumu mingi. 14 Diaka, bantu yina vandaka kukwikila na Mfumu vandaka kaka kukuma mingi, babakala mingi mpi bankento mingi; 15 nkutu bo vandaka kubasisa bambefo na banzila ya nene mpi kutula bo na zulu ya bambeto ya fioti mpi ya bipoyi na mpila nde ntangu Piere ta luta, ata kizuzi na yandi kusimba ata muntu mosi na kati na bo. 16 Diaka, bantu mingi ya bambanza ya nziunga ya Yeruzalemi vandaka kaka kuvukana, bo vandaka kunata bantu ya maladi mpi bantu yina bampeve ya mbi vandaka kuyangisa, mpi bo yonso vandaka kubeluka. 17 Kansi nganga-nzambi ya nene mpi bantu yonso yina vandaka ti yandi, bayina vandaka na kadibundu ya Basaduse, telamaka mpi kumaka na kimpala mingi, 18 ebuna bo kangaka bantumwa mpi tulaka bo na boloko ya leta. 19 Kansi na mpimpa, wanzio ya Yehowa kangulaka bakielo ya boloko, basisaka bo na nganda mpi tubaka nde: 20 “Beno kwenda kutelama na tempelo mpi beno landa kutubila bantu mambu yonso ya me tala luzingu yai.” 21 Na nima ya kuwa mambu yai, bo kotaka na tempelo na suka-suka mpi bo yantikaka kulonga. Ebuna ntangu nganga-nzambi ya nene mpi bantu yina vandaka ti yandi kumaka, bo vukisaka Sanedreni mpi kimvuka ya mvimba ya bambuta ya bana ya Izraele, mpi bo tindaka bapolisi na boloko sambu bo

198

kwisa kunata bo. 22 Kansi ntangu bapolisi kumaka kuna, bo monaka bo ve na boloko. Ebuna bo vutukaka mpi songaka bo 23 nde: “Beto me kuta boloko ya kukanga mpi ya kutanina mbote, mpi basoda vandaka ya kutelama na bakielo, kansi ntangu beto me kangula beto me mona ata muntu mosi ve na kati.” 24 Ebuna, ntangu kapitene ya tempelo mpi bamfumu ya banganga-nzambi waka mambu yai, bo vandaka kudiyula kana nki mambu ta bwa. 25 Kansi muntu mosi kwisaka mpi zabisaka bo nde: “Bantu yina beno tulaka na boloko kele na tempelo, bo me telama mpi ke longa bantu.” 26 Ebuna kapitene kwendaka ti bapolisi na yandi mpi kwisaka kunata bo, kansi na kingolongolo ve, sambu bo vandaka kuwa boma nde bantu kulosila bo matadi. 27 Yo yina bo nataka bo mpi tedimisaka bo na nzo ya Sanedreni. Ebuna nganga-nzambi ya nene yulaka bo 28 mpi tubaka nde: “Beto pesaka beno ntuma ya ngolo na kulanda ve kulonga na zina yai, kansi, beno me fulusa Yeruzalemi ti malongi na beno, mpi beno kele ti lukanu ya kutula menga ya muntu yai na zulu na beto.” 29 Piere ti bantumwa ya nkaka vutulaka nde: “Beto fwete lemfukila Nzambi bonso mfumu na kisika ya kulemfukila bantu. 30 Nzambi ya ba-nkaka na beto futumunaka Yezu, yina beno fwaka ntangu beno tulaka yandi na zulu ya nti. 31 Nzambi tombulaka muntu yai na diboko na yandi ya kitata bonso Ntwadisi mpi Ngulusi, na mpila nde Izraele kubalula ntima mpi kubaka ndolula ya masumu. 32 Mpi beto kele bambangi ya mambu yai, mutindu mosi mpi mpeve santu, yina Nzambi me pesaka na bantu yina ke lemfukilaka yandi bonso mfumu.”

199

Gamaliele. Nzo na nzo. Babakala 7

33 Ntangu bo waka mambu yai, bo waka makasi mingi mpi bo zolaka kufwa bo. 34 Kansi muntu mosi telamaka na Sanedreni, Mufarize mosi, zina na yandi Gamaliele, longi ya Nsiku yina bantu yonso vandaka kuzitisa mingi, mpi yandi pesaka ntuma nde bo basisa bantu yina na nganda sambu na mwa ntangu fioti. 35 Ebuna yandi tubilaka bo nde: “Babakala ya Izraele, beno keba na mambu yina beno ke zola kusala bantu yai. 36 Mu mbandu, na ntwala ya bilumbu yai, Tedasi telamaka, mpi yandi vandaka kutuba nde yandi kele muntu ya mfunu, mpi kiteso ya babakala 400 kotaka na kimvuka na yandi. Kansi bo fwaka yandi, mpi bantu yonso yina vandaka kulemfuka na yandi panzanaka mpi ata muntu mosi ve bikalaka. 37 Na nima na yandi, Yudasi muntu ya Galilea telamaka na bilumbu ya kusonikisa bazina, mpi yandi bendaka bantu na kulanda yandi. Ata mpidina muntu yai fwaka, mpi bantu yonso yina vandaka kulemfuka na yandi panzanaka. 38 Yo yina, na mambu ya ke salama ntangu yai, mono ke tubila beno nde, beno kudikotisa ve na mambu ya bantu yai, kansi beno bika bo; (sambu, kana mambu yai ya bo ke kana to ke sala me katuka na bantu, yo ta bwa; 39 kansi kana yo me katuka na Nzambi, beno ta kuka ve na kubwisa bo;) kana ve, mbala ya nkaka beno ta monana bonso bantu ya ke nwana kibeni ti Nzambi.” 40 Ebuna bo ndimaka ndongisila na yandi, mpi bo bingaka bantumwa, bo bulaka bo fimbu, bo pesaka bo ntuma ya kuyambula kutuba na zina ya Yezu, mpi bo yambulaka bo. 41 Yo yina, bantu yai katukaka na Sanedreni, bo vandaka na kiese

BISALU 5:33–6:7

sambu bo monaka nde bo me fwana nde bo pesa bo nsoni sambu na zina na yandi. 42 Mpi konso kilumbu na tempelo mpi nzo na nzo bo landaka kukonda kulemba na kulonga mpi kuzabisa nsangu ya mbote ya me tala Kristu, Yezu. Ebuna na bilumbu yina, ntangu 6 balongoki vandaka kukuma mingi, Bayuda yina ke tubaka Kigreki yantikaka kubokutila Bayuda yina ke tubaka Kiebreo, sambu bo vandaka kutudila ve mifwidi na bo ya bankento dikebi na bima yina bo vandaka kukabula konso kilumbu. 2 Yo yina, bantumwa kumi na zole bingaka kibuka yina ya nene ya balongoki mpi tubaka nde: “Yo kele mbote ve nde beto bikisa ndinga ya Nzambi sambu na kukabula madia na bamesa. 3 Yo yina, bampangi, beno sosa na kati na beno babakala nsambwadi ya kele ti lukumu ya mbote, ya kufuluka na mpeve mpi mayele, sambu beto tula bo na kisalu yai ya mfunu; 4 kansi beto, beto fwete kudipesa na kisambu mpi na kisalu ya ndinga.” 5 Mpi mambu yina bo tubaka pesaka kiese na kibuka yina ya mvimba ya bantu, ebuna bo ponaka Etiene, muntu mosi ya vandaka ya kufuluka na lukwikilu mpi mpeve santu, Filipo, Prokore, Nikanore, Timoni, Parmenasi, mpi Nikola, prozelite1 mosi ya Antioshe. 6 Bo nataka bo na bantumwa, mpi na nima ya kusamba, bantumwa tulaka bo maboko. 7 Ebuna ndinga ya Nzambi landaka na kumwangana, mpi ntalu ya balongoki vandaka kaka kukuma mingi na Yeruzalemi; mpi kibuka mosi ya nene ya banganganzambi yantikaka kulemfuka na lukwikilu. Bis 6:51 Tala Bis 2:10, noti.

BISALU 6:8–7:11

Bo me kanga Etiene, bo me funda yandi

8 Ebuna Etiene, yina vandaka ya kufuluka na bumbote mpi ngolo ya Nzambi, vandaka kusala mambu ya kuyituka mpi bidimbu ya nene na kati ya bantu. 9 Kansi bantu ya nkaka ya kimvuka ya bo vandaka kubinga Sinagoga ya Bantu ya Me Katukaka na Kimpika, kumosi ti bantu ya nkaka ya Sirene, ya Alesandria, mpi bantu ya Silisia mpi ya Azia, kwisaka sambu na kutula ntembe ti Etiene. 10 Ata mpidina, bo lendaka ve kununga mayele na yandi mpi mpeve santu yina vandaka kupusa yandi na kutuba. 11 Ebuna na kinsweki bo pusaka bantu na kutuba nde: “Beto waka yandi ke tuba mambu ya ke vweza Moize ti Nzambi.” 12 Bo pusaka bantu, bambuta, mpi bansekudi, ebuna bo kwisaka na yandi na kintulumukina, bo kangaka yandi na kingolo-ngolo mpi bo nataka yandi na Sanedreni. 13 Mpi bo basisaka bambangi ya luvunu, bayina tubaka nde: “Muntu yai ke yambula ve na kutuba mambu ya mbi sambu na kisika yai ya santu mpi sambu na Nsiku. 14 Mu mbandu, beto waka yandi ke tuba nde Yezu yai muntu ya Nazareti, ta bwisa kisika yai mpi ta soba binkulu yina Moize pesaka beto.” 15 Ntangu bantu yonso yina fongaka na Sanedreni talaka yandi na dikebi, bo monaka nde luse na yandi vandaka bonso luse ya wanzio. Kansi nganga-nzambi ya nene 7 tubaka nde: “Keti mambu yai kele mutindu yina?” 2 Yandi tubaka nde: “Babakala, bampangi mpi batata, beno widikila mono. Nzambi ya nkembo monanaka na nkaka na beto Abrahami ntangu yandi vandaka na Mezopotamia, na ntwala nde yandi kwenda kuzinga na

200

Arani, 3 mpi yandi tubilaka yandi nde, ‘Basika na insi na nge mpi na bantu ya dibuta na nge mpi kwisa na insi yina mono ta songa nge.’ 4 Ebuna yandi basikaka na insi ya bantu ya Kaldea mpi kwendaka kuzinga na Arani. Na nima ya lufwa ya tata na yandi, Nzambi pusaka yandi na kwenda kuzinga na insi yai ya beno ke zinga ntangu yai. 5 Kansi yandi pesaka yandi ve ata difwa na kati na yo, ve, ata nkutu ve yina me fwana na kutula dikulu na yandi; kansi yandi silaka na kupesa yandi yo bonso kima na yandi, mpi na bana na yandi na nima na yandi, ata yandi vandaka ntete ve na mwana. 6 Diaka, Nzambi songaka yandi nde bana na yandi ta zinga bonso banzenza na insi mosi ya nzenza mpi bantu ta kumisa bo bampika mpi ta monisa bo mpasi bamvula 400. 7 Nzambi tubaka nde, ‘Dikanda yina bo ta sadila bonso bampika, mono ta sambisa yo, mpi na nima ya mambu yai bo ta basika mpi ta sadila mono kisalu ya santu na kisika yai.’ 8 “Yandi pesaka yandi mpi kuwakana ya luyotisu; mpidina yandi butaka Izaki mpi yotisaka yandi na kilumbu ya nana, mpi Izaki butaka Yakobi, mpi Yakobi butaka bamfumu ya mabuta kumi na zole. 9 Mpi bamfumu ya mabuta kumaka kuwila Yozefi kimpala mpi tekaka yandi na Ezipte. Kansi Nzambi vandaka ti yandi, 10 gulusaka yandi na bampasi na yandi yonso, pesaka yandi mayele, mpi sadisaka yandi na kundimama na ntwala ya Farao ntotila ya Ezipte. Ebuna yandi ponaka yandi sambu na kuyala Ezipte mpi nzo na yandi yonso. 11 Kansi nzala kotaka na Ezipte ti na Kanana ya mvimba, ee mpasi mosi ya nene; mpi ba-nkaka

201

Etiene ke tubila bisalu ya Moize

na beto vandaka kuzwa ve ata kima ya kudia. 12 Kansi Yakobi waka nde bima ya kudia vandaka na Ezipte mpi yandi tindaka ba-nkaka na beto na mbala ya ntete. 13 Mpi na mbala ya zole Yozefi kudimonisaka na bampangi na yandi; mpi dibuta ya Yozefi zabanaka na Farao. 14 Yo yina, Yozefi tindaka nsangu mpi bingaka Yakobi, tata na yandi, ti bantu yonso ya dibuta na yandi katuka na kisika yina, mioyo makumi nsambwadi na tanu. 15 Ebuna, Yakobi kulumukaka na Ezipte mpi yandi fwaka kuna; ba-nkaka na beto mpi fwaka kuna. 16 Mpi bo nataka bo na Sikemi mpi tulaka bo na maziamu yina Abrahami sumbaka na mbongo ya kibende1 na bana ya Amore na Sikemi. 17 “Mutindu ntangu vandaka kufinama sambu lusilu yina Nzambi zabisaka Abrahami kulungana, bantu butaka mingi mpi kumaka mingi na Ezipte, 18 tii kuna ntotila ya nkaka basikaka na Ezipte, yina zabaka ve Yozefi. 19 Muntu yai sadilaka dikanda na beto mambu ti mayele ya mbi mpi pusaka batata na beto na ngolo na kuyambula bana na bo ya fioti, sambu bo tanina bo ve na luzingu. 20 Kaka na ntangu yina, Moize butukaka, mpi yandi vandaka kitoko mingi ata na meso ya Nzambi. Mpi bo sansaka yandi bangonda tatu na nzo ya tata na yandi. 21 Kansi ntangu bo yambulaka yandi, mwanankento ya Farao bakaka yandi mpi sansaka yandi bonso mwana na yandi mosi. 22 Yo yina bo longaka Moize na mayele yonso ya bantu ya Ezipte. Ya kieleka, yandi vandaka ngolo na bangogo na yandi mpi na bisalu na yandi.

BISALU 7:12-32

23 “Ebuna ntangu yandi lungisaka bamvula makumi iya, yo kwisilaka yandi na ntima na kwenda kutala bampangi na yandi, bana ya Izraele. 24 Mpi ntangu yandi monaka bo ke monisa mosi na kati na bo mpasi, yandi kotilaka yandi mpi vutulaka mbela sambu na muntu yina bo vandaka kuniokula mpi fwaka muntu ya Ezipte. 25 Yandi yindulaka nde bampangi na yandi zolaka kubakisa nde Nzambi vandaka kupesa bo luguluku na diboko na yandi, kansi bo bakisaka yo ve. 26 Na kilumbu yina landaka, yandi monanaka na bo ntangu bo vandaka kunwana, mpi yandi mekaka kuwakanisa bo na ngemba, mpi tubaka nde, ‘Babakala, beno kele bampangi. Sambu na nki beno ke salana mbi?’ 27 Kansi muntu yina vandaka kumonisa nkweno na yandi mpasi pusaka yandi, mpi tubaka nde, ‘Nani tulaka nge mfumu mpi zuzi na beto? 28 Nge ke zola ve kufwa mono mutindu nge fwaka muntu ya Ezipte mazono, mpidina ve?’ 29 Ntangu yandi waka diambu yai, Moize tinaka mpi kumaka kuzinga bonso nzenza na insi ya Madiani, kisika yandi butaka bana zole ya babakala. 30 “Bamvula makumi iya lutaka, ebuna wanzio mosi kwisaka kumonana na yandi na ntoto ya zelo na zelo ya Ngumba ya Sinai na ludimi ya tiya ya mwa-nti ya bansende. 31 Ebuna, ntangu Moize monaka yo yandi yitukaka na diambu yina yandi monaka. Kansi ntangu yandi vandaka kupusana sambu na kutala mbote-mbote, ndinga ya Yehowa wakanaka, 32 ‘Mono kele Nzambi ya ba-nkaka na nge, Nzambi ya Abrahami mpi ya Izaki mpi Bis 7:161 Mbongo ya bo me salaka na ki- ya Yakobi.’ Sambu matekita simbaka yandi, Moize mekaka diaka ve bende ya bo ke bingaka arza.

BISALU 7:33-51

Bantu ya Israele sambilaka biteki

na kutala mbote-mbote. 33 Yehowa tubilaka yandi nde, ‘Katula basandale na makulu na nge, sambu kisika yina nge me telama kele ntoto ya santu. 34 Ya kieleka, mono me mona mutindu bo ke niokula bantu na mono yina kele na Ezipte, mpi mono me wa kudila na bo mpi mono me kulumuka sambu na kugulusa bo. Ntangu yai kwisa, mono ta tinda nge na Ezipte.’ 35 Kaka Moize yai ya bo buyaka, na kutubaka nde, ‘Nani tulaka nge mfumu mpi zuzi?’ yandi yina kibeni muntu Nzambi tindaka bonso mfumu mpi ngulusi na nzila ya wanzio yina monanaka na yandi na mwa-nti ya bansende. 36 Muntu yai basisaka bo na nima ya kusala mambu ya kuyituka mpi bidimbu na Ezipte, na Nzadi-Mungwa ya Mbwaki, mpi na ntoto ya zelo na zelo bamvula makumi iya. 37 “Moize yai muntu tubilaka bana ya Izraele nde, ‘Nzambi ta tedimisila beno profete mosi bonso mono na kati ya bampangi na beno.’ 38 Yandi muntu vandaka na kati ya dibundu na ntoto ya zelo na zelo ti wanzio yina tubaka na yandi na Ngumba ya Sinai mpi ti ba-nkaka na beto, mpi yandi bakaka mambu ya santu ya moyo sambu na kupesa beno. 39 Ba-nkaka na beto buyaka kulemfuka na yandi, kansi bo pusaka yandi na lweka mpi bo vutukaka na Ezipte na bantima na bo, 40 na kutubaka na Aroni nde, ‘Sadila beto banzambi yina ta tambula na ntwala na beto. Sambu na yina me tala Moize yai, yina basisaka beto na insi ya Ezipte, beto ke zaba ve nki me kumina yandi.’ 41 Yo yina, bo salaka mwana-ngombe na bilumbu yina mpi tombulaka kimenga na kiteki mpi bo yantikaka kusepela na bisalu ya maboko

202

na bo. 42 Ebuna Nzambi pesaka bo mukongo mpi yambulaka bo sambu bo sadila basoda ya zulu kisalu ya santu, kaka mutindu bo me sonikaka na mukanda ya baprofete nde, ‘O nzo ya Izraele, yo kele na mono ve beno vandaka kupesa bambisi ya bo me fwaka mpi bimenga na nsungi ya bamvula makumi iya na ntoto ya zelo na zelo, mpidina ve? 43 Kansi yo vandaka tenta ya Moleki mpi mbwetete ya nzambi Refani yina beno vandaka kunata, biteki yina beno salaka sambu na kusambila yo. Yo yina, mono ta nata beno ntama kuluta Babilone.’ 44 “Ba-nkaka na beto vandaka ti tenta ya kimbangi na ntoto ya zelo na zelo, kaka mutindu yandi pesaka bantuma ntangu yandi songaka Moize na kusala yo na kuwakana ti mbandu yina yandi monaka. 45 Mpi ba-nkaka na beto yina bakaka yo, kotisaka yo mpi ti Yozue na insi yina vandaka ya makanda; makanda yina Nzambi kulaka na ntwala ya ba-nkaka na beto. Yo bikalaka kuna tii na bilumbu ya Davidi. 46 Yandi ndimamaka na meso ya Nzambi mpi lombaka dibaku ya mbote ya kutungila Nzambi ya Yakobi nzo. 47 Kansi Salomo muntu tungilaka yandi nzo. 48 Ata mpidina, Muntu ya Kuluta Kuzanguka ke zingaka ve na banzo ya bo me sala na maboko; kaka mutindu profete ke tuba nde, 49 ‘Yehowa ke tuba nde, zulu kele kiti na mono ya kimfumu, mpi ntoto kele kima ya mono ke tudilaka makulu. Nzo ya nki mutindu beno ta tungila mono? To kisika na mono ya kupema kele na wapi? 50 Diboko na mono salaka bima yai yonso, mpidina ve?’ 51 “Bantu ya ntu-ngolo mpi ya bo me yotisaka ve na bantima mpi

203

Bo me losila Etiene matadi. Saule. Filipo

na makutu, ntangu yonso beno ke telamina mpeve santu; mutindu bankaka na beno salaka, beno ke sala mutindu mosi. 52 Nani na kati ya baprofete ba-nkaka na beno monisaka ve mpasi? Ee, bo fwaka bantu yina zabisaka na ntwala kukwisa ya Muntu ya lunungu, yina beno me kuma ntangu yai bantu yina yekulaka yandi mpi fwaka yandi, 53 beno bantu yina bakaka Nsiku yina bo pesaka na nzila ya bawanzio kansi beno zitisaka yo ve.” 54 Ebuna, ntangu bo waka mambu yai bo dasukaka mpi bo yantikaka kukwetisila yandi meno. 55 Kansi yandi, sambu yandi vandaka ya kufuluka na mpeve santu, talaka na zulu mpi monaka nkembo ya Nzambi mpi Yezu me telama na diboko ya kitata ya Nzambi, 56 ebuna yandi tubaka nde: “Tala! mono ke mona zulu me kanguka mpi Mwana ya muntu me telama na diboko ya kitata ya Nzambi.” 57 Ebuna, bo bokaka na ndinga ya ngolo kibeni mpi tulaka maboko na bo na makutu mpi bo yonso kwendaka kubwila yandi. 58 Na nima ya kulosa yandi na nganda ya mbanza, bo yantikaka kulosila yandi matadi. Bambangi tululaka bilele na bo na makulu ya leke mosi ya bakala, zina na yandi Saule. 59 Ntangu bo vandaka kulosila Etiene matadi, yandi bingaka nde: “Mfumu Yezu, baka mpeve na mono.” 60 Ebuna, yandi fukamaka, bokaka na ndinga ya ngolo nde: “Yehowa, kutangila bo ve disumu yai.” Mpi na nima ya kutuba diambu yai, yandi lalaka na lufwa. Saule ndimaka lufwa ya Etiene. 8 Na kilumbu yina, mbangika ya nene basikaka na dibundu yina vandaka na Yeruzalemi; bantu yonso katula bantumwa panzanaka

BISALU 7:52–8:12

na baprovense ya Yudea ti ya Samaria. 2 Ebuna, babakala yina ke waka Nzambi boma nataka Etiene mpi zikaka yandi, mpi bo dilaka yandi mingi. 3 Kansi, Saule yantikaka kusadila dibundu mambu na nku. Yandi vandaka kukota nzo na nzo, kubasisa babakala ti bankento na nganda, mpi kutula bo na boloko. 4 Kansi, bayina panzanaka vandaka kuzabisa nsangu ya mbote ya ndinga na bisika yonso yina bo vandaka kukwenda. 5 Ebuna, Filipo kulumukaka na mbanza Samaria mpi yantikaka kuzabisa bo mambu ya me tala Kristu. 6 Na bumosi kibeni bibuka ya bantu vandaka kutula dikebi na mambu yina Filipo vandaka kutuba, ntangu bo vandaka kuwidikila mpi kutala bidimbu yina yandi vandaka kusala. 7 Sambu bantu mingi vandaka ti bampeve ya mbi, mpi bampeve yango vandaka kuboka na ndinga ya ngolo mpi kubasika. Diaka, bantu mingi yina vandaka bikata mpi makulu-kifu vandaka kubeluka. 8 Yo yina kiese ya mingi vandaka na mbanza yina. 9 Ebuna na mbanza yango kuvandaka ti muntu mosi, zina na yandi Simoni. Na ntwala nde diambu yai kusalama, yandi vandaka kusala bisalu ya mazi, kuyitukisa dikanda ya Samaria, mpi kutuba nde yandi vandaka muntu ya mfunu. 10 Bo yonso, banda na muntu ya kukonda mfunu tii na muntu ya mfunu mingi, vandaka kutudila yandi dikebi mpi kutuba nde: “Muntu yai kele Ngolo ya Nzambi, yina bo ke bingaka Nene.” 11 Yo yina, bo vandaka kutudila yandi dikebi sambu yandi vandaka kuyitukisa bo banda ntama na bisalu na yandi ya mazi. 12 Kansi ntangu bo kwikilaka Filipo, yina vandaka kuzabisa nsangu

BISALU 8:13-32

Nsapi ya 2. Filipo ti tongu ya Etiopia

ya mbote ya kimfumu ya Nzambi mpi ya zina ya Yezu Kristu, bo yantikaka kubaka mbotika, babakala ti bankento. 13 Simoni yandi mosi mpi kumaka kukwikila, mpi na nima ya kubaka mbotika, yandi landaka kuvanda ti Filipo; mpi yandi vandaka kuyituka na kumona bidimbu mpi bidimbu ya nkumbwa ya nene yina vandaka kusalama. 14 Ntangu bantumwa na Yeruzalemi waka nde Samaria ndimaka ndinga ya Nzambi, bo tindilaka bo Piere ti Yoane; 15 ebuna Piere ti Yoane kulumukaka mpi sambaka sambu na bo na mpila nde bo baka mpeve santu. 16 Sambu yo kwisaka ntete ve na zulu ata ya muntu mosi na kati na bo, kansi bo bakaka kaka mbotika na zina ya Mfumu Yezu. 17 Ebuna bo tulaka bo maboko, mpi bo yantikaka kubaka mpeve santu. 18 Ntangu Simoni monaka nde bantu vandaka kubaka mpeve ntangu bantumwa vandaka kutula bo maboko, yandi zolaka kupesa bo mbongo, 19 mpi tubaka nde: “Beno pesa mono mpi kiyeka yai, sambu konso muntu yina mono ke tula maboko kubaka mpeve santu.” 20 Kansi Piere tubilaka yandi nde: “Bika nde arza na nge kufwa ti nge, sambu nge ke yindula nde nge lenda baka dikabu ya ofele ya Nzambi na mbongo. 21 Nge kele ve ti dikabu na diambu yai, sambu ntima na nge kele ve ya kusungama na meso ya Nzambi. 22 Yo yina, balula ntima na mambu na nge ya mbi, mpi bondila Yehowa sambu, kana mpila kele, yandi lolula ngindu ya mbi ya ntima na nge; 23 sambu mono ke mona nde nge kele ndikila ya bululu mpi mpika ya mambu ya kukonda lunungu.” 24 Simoni vutulaka nde: “Babakala, beno dodokila Yehowa

204

sambu na mono sambu ata diambu mosi ve na kati ya mambu ya beno me tuba kubwila mono.” 25 Yo yina, ntangu bo manisaka kuta kimbangi mbote-mbote mpi bo manisaka kutuba ndinga ya Yehowa, bo yantikaka kuvutuka na ndambu ya Yeruzalemi, mpi bo vandaka kuzabisa nsangu ya mbote na babwala mingi ya bantu ya Samaria. 26 Kansi, wanzio ya Yehowa solulaka ti Filipo mpi tubaka nde: “Telama mpi kwenda na sudi na nzila yina ke katuka na Yeruzalemi mpi ke kulumuka na Gaza.” (Yo kele nzila mosi ya kele na ntoto ya zelo na zelo.) 27 Ebuna yandi telamaka mpi kwendaka, mpi, tala! tongu mosi ya Etiopia, muntu mosi ya kiyeka ya nene yina vandaka kusadila Kandase ntotila-nkento ya bantu ya Etiopia, mpi yina vandaka kukeba bimvwama na yandi yonso. Yandi kwendaka na Yeruzalemi sambu na kusambila, 28 kansi yandi vandaka kuvutuka mpi vandaka ya kufonga na pusu-pusu na yandi yina bampunda vandaka kubenda mpi yandi vandaka kutanga mukanda ya profete Yezaya na ndinga ya ngolo. 29 Ebuna mpeve songaka Filipo nde: “Pusana mpi bikala pene-pene ya pusu-pusu yai.” 30 Filipo kwendaka ntinu na lweka na yo mpi waka yandi ke tanga mukanda ya profete Yezaya na ndinga ya ngolo, mpi yandi tubaka nde: “Keti nge ke bakisa kibeni mambu ya nge ke tanga?” 31 Yandi tubaka nde: “Ya kieleka, inki mutindu mono lenda bakisa yo, kana muntu kutwadisa mono ve?” Mpi yandi bondilaka Filipo na kumata mpi kufonga ti yandi. 32 Ntangu yai, kitini ya Masonama ya Santu yina yandi vandaka kutanga na ndinga

205

Filipo. Saule ke niokula balongoki

ya ngolo vandaka yai: “Bonso dimeme, bo nataka yandi na kisika ya bo ke fwaka mameme, mpi bonso mwana-dimeme yina ke basisa ve ndinga na ntwala ya muntu yina ke zenga mika na yo, mutindu mosi yandi ke kangula ve munoko na yandi. 33 Na ntangu yina bo pesaka yandi nsoni, bo yiminaka yandi lunungu. Nani ta tubila mambu ya mbandu1 na yandi? Sambu bo me katula luzingu na yandi na ntoto.” 34 Tongu yina vutudilaka Filipo nde: “Mono ke bondila nge, Profete ke tuba mambu yai sambu na nani? Sambu na yandi mosi to sambu na muntu ya nkaka?” 35 Filipo kangulaka munoko, yantikaka ti kitini yai ya Masonama ya Santu, mpi zabisaka yandi nsangu ya mbote ya me tala Yezu. 36 Ebuna ntangu bo vandaka kukwenda na nzila, bo kumaka na kisika mosi yina masa vandaka, mpi tongu yina tubaka nde: “Tala! Masa; inki ke kanga mono nzila na kubaka mbotika?” 37 ——1 38 Ebuna yandi lombaka nde bo tedimisa pusu-pusu, mpi bo zole, Filipo ti tongu kulumukaka na masa; mpi yandi botikaka yandi. 39 Ntangu bo basikaka na masa, mpeve ya Yehowa nataka Filipo na kisika ya nkaka kukonda kusukinina, mpi tongu yina monaka yandi diaka ve, sambu yandi landaka nzila na yandi, yandi ke sepela. 40 Kansi Filipo kwendaka kumonika na Asdodi, mpi yandi tambulaka na teritware yina mpi landaka na kuzabisa nsangu ya mbote na bambanza yonso tii kuna yandi kumaka na Sezarea. Bis 8:331 To, “ndonga ya dibuta; dikanda.” 371 Verse yai kele ve na masonama ya Kigreki ya Westcott mpi ya Hort mpi na masonama ya nkaka ya mfunu ya Masonuku ya Kigreki ya Bukristu.

BISALU 8:33–9:11

Saule, yina vandaka kaka kutitisa balongoki ya Mfumu mpi kusosa kufwa bo, kwendaka na nganga-nzambi ya nene 2 mpi lombaka yandi mikanda sambu na basinagoga ya Damasi, na mpila nde bantu yonso yina kele bantu ya Nzila, babakala ti bankento, yina yandi ta kuta, yandi kwisa kunata bo na Yeruzalemi ya kukanga na bansinga. 3 Ntangu yandi vandaka kukwenda, yandi kumaka pene-pene ya Damasi, ebuna na kintulumukina nsemo mosi yina katukaka na zulu semaka na nziunga na yandi, 4 yandi bwaka na ntoto mpi waka ndinga mosi ke tubila yandi nde: “Saule, Saule, sambu na nki nge ke monisa mono mpasi?” 5 Yandi tubaka nde: “Mfumu, nge nani?” Yandi tubaka nde: “Mono kele Yezu, yina nge ke monisa mpasi. 6 Kansi, telama mpi kota na mbanza, mpi bo ta songa nge mambu ya nge fwete sala.” 7 Ebuna bantu yina vandaka kusala nzietelo ti yandi telamaka, bo ke kuka ve kutuba, ya kieleka bo vandaka kuwa makelele ya ndinga mosi, kansi bo vandaka kumona ve ata muntu mosi. 8 Kansi Saule telamaka na ntoto, mpi ata meso na yandi vandaka ya kukanguka yandi lendaka kumona ve ata kima. Ebuna, bo simbaka yandi na diboko mpi nataka yandi na Damasi. 9 Bilumbu tatu yandi vandaka kumona ve ata kima mosi, mpi yandi diaka ve mpi nwaka ve. 10 Kuvandaka ti longoki mosi na Damasi, zina na yandi Ananiasi, mpi Mfumu tubilaka yandi na mbona-meso mosi nde: “Ananiasi!” Yandi tubaka nde: “Mono yandi yai, Mfumu.” 11 Mfumu tubilaka yandi nde: “Telama, kwenda na balabala ya bo ke bingaka Kusungama, mpi na nzo ya Yudasi, sosa bakala

9

BISALU 9:12-29

Saule me balula ntima; ke samuna

mosi, zina na yandi Saule, muntu ya bwala Tarse. Sambu yandi ke samba, 12 mpi yandi me mona bakala mosi na mbona-meso, zina na yandi Ananiasi, ke kota mpi ke tula yandi maboko sambu yandi mona diaka.” 13 Kansi Ananiasi vutulaka nde: “Mfumu, mono waka na bantu mingi mambu mingi ya mbi yina muntu yai salaka bantu na nge ya santu na Yeruzalemi. 14 Mpi awa yandi kele ti kiyeka ya me katuka na bamfumu ya banganga-nzambi sambu na kukanga bantu yonso yina ke binga zina na nge.” 15 Kansi Mfumu tubilaka yandi nde: “Kwenda, sambu muntu yai kele dibungu ya mono me sola sambu na kunata zina na mono na makanda mpi na bantotila mpi na bana ya Izraele. 16 Sambu mono ta songa yandi pwelele mambu mingi ya mpasi yina yandi fwete kutana ti yo sambu na zina na mono.” 17 Ebuna Ananiasi kwendaka mpi kotaka na nzo yango, yandi tulaka yandi maboko mpi tubaka nde: “Saule, mpangi, Mfumu Yezu, yina kwisaka kumonika na nge na nzila yina nge vandaka kukwisa, me tinda mono sambu nge mona diaka mpi nge fuluka ti mpeve santu.” 18 Mpi na mbala mosi bima yina vandaka bonso bibala katukaka na meso na yandi mpi bwaka, ebuna yandi kumaka kumona diaka; yandi telamaka mpi bakaka mbotika, 19 yandi diaka mpi bakaka ngolo. Yandi lutisaka mwa bilumbu ti balongoki yina vandaka na Damasi, 20 mpi na mbala mosi yandi yantikaka kusamuna na basinagoga na yina me tala Yezu, nde Yandi kele Mwana ya Nzambi. 21 Kansi bantu yonso yina vandaka kuwa yandi vandaka kuyituka mpi kutuba

206

nde: “Keti yai kele ve muntu yina niokulaka ngolo bantu ya kele na Yeruzalemi yina ke binga zina yai, mpi yina kwisaka awa sambu na kukanga bo mpi kunata bo na bamfumu ya banganga-nzambi?” 22 Kansi, Saule vandaka kukuma kaka ngolo mpi Bayuda yina vandaka kuzinga na Damasi vandaka kuzaba ve kima ya kutuba na ntangu yandi vandaka kumonisa mambu na ndonga nde muntu yina kele Kristu. 23 Ebuna ntangu bilumbu mwamingi lutaka, Bayuda salaka lukutakanu sambu na kufwa yandi. 24 Kansi, Saule kwisaka kuzaba nde bo kanaka na kusala yandi mbi. Bo vandaka mpi kukengila bakielo mbote-mbote mpimpa ti mwini sambu na kufwa yandi. 25 Yo yina, balongoki na yandi bakaka yandi mpi kulumusaka yandi na mpimpa na ditobo mosi na kibaka, bo kulumusaka yandi na kitunga. 26 Ntangu yandi kumaka na Yeruzalemi, yandi salaka ngolo sambu na kuvukana ti balongoki; kansi bo yonso vandaka kutina yandi boma, sambu bo kwikilaka ve nde yandi vandaka longoki. 27 Ebuna Barnabasi kwisaka kusadisa yandi mpi nataka yandi na bantumwa, mpi Barnabasi songaka bo na bunda mutindu yandi monaka Mfumu na nzila mpi nde yandi tubilaka yandi, mpi mutindu yandi tubaka na kikesa yonso na zina ya Yezu na Damasi. 28 Ebuna yandi landaka kuvanda ti bo, yandi vandaka kutambula na kimpwanza yonso na Yeruzalemi, yandi vandaka kutuba na kikesa yonso na zina ya Mfumu; 29 mpi yandi vandaka kusolula mpi kutulana ntembe ti Bayuda ya ke tubaka Kigreki. Kansi bo vandaka kusosa

207

Piere me belula Eneo. Dorkasi. Korneye

kufwa yandi. 30 Ntangu bampangi bakisaka yo, bo kulumusaka yandi na Sezarea mpi tindaka yandi na Tarse. 31 Ya kieleka, dibundu na Yudea ya mvimba, na Galilea, mpi na Samaria kotaka na nsungi mosi ya ngemba, yo vandaka kutungama; mpi sambu yo vandaka kutambula na boma ya Yehowa mpi na kikesa ya mpeve santu yo landaka na kuyela. 32 Ebuna ntangu Piere vandaka kukwenda na bateritware yonso, yandi kwisaka mpi na basantu yina vandaka kuzinga na Lida. 33 Kuna yandi kutaka muntu mosi, zina na yandi Eneo, yina vandaka ya kulala na mbeto na yandi banda bamvula nana, sambu yandi vandaka kikata. 34 Ebuna Piere tubilaka yandi nde: “Eneo, Yezu Kristu ke belula nge. Telama mpi yidika mbeto na nge.” Yandi telamaka na mbala mosi. 35 Ebuna bantu yonso yina vandaka kuzinga na Lida mpi na ntoto ya lelensi ya Saroni monaka yandi, mpi bo landaka Mfumu. 36 Kansi na Yope kuvandaka ti longoki mosi, zina na yandi Tabita, yina kana bo balula yo, yo ke tendula, Dorkasi. Yandi vandaka ya kufuluka ti bisalu ya mbote mpi makabu ya mawa yina yandi vandaka kusala. 37 Kansi na bilumbu yina yandi belaka mpi fwaka. Ebuna bo yobisaka yandi mpi tulaka yandi na suku mosi ya zulu. 38 Kansi sambu Lida vandaka pene-pene ya Yope, ntangu balongoki waka nde Piere vandaka na mbanza yai, bo tindilaka yandi babakala zole sambu bo bondila yandi nde: “Pardo kuvanda ve na keti-keti na kukwisa na beto.” 39 Ebuna Piere telamaka mpi kwendaka ti bo. Mpi nta-

BISALU 9:30–10:4

ngu yandi kumaka, bo nataka yandi na suku ya zulu; mpi mifwidi yonso ya bankento vandaka kudimonisa na yandi bo ke dila mpi ke songa bilele mingi ya kati mpi bilele mingi ya zulu yina Dorkasi vandaka kusala ntangu yandi vandaka ti bo. 40 Kansi Piere basisaka bantu yonso na nganda, yandi fukamaka, mpi yandi sambaka. Ebuna yandi balukaka na ndambu ya mvumbi, yandi tubaka nde: “Tabita, telama!” Yandi kangulaka meso na yandi mpi, ntangu yandi monaka Piere, yandi telamaka. 41 Piere pesaka yandi diboko, tedimisaka yandi, mpi bingaka basantu ti mifwidi ya bankento mpi songaka bo yandi ya moyo. 42 Diambu yai zabanaka na Yope ya mvimba, mpi bantu mingi kumaka kukwikila na Mfumu. 43 Yandi bikalaka mwa bilumbu na Yope ti muntu mosi ya ke yidikaka bampusu ya mbisi, zina na yandi Simoni. Kansi, na Sezarea kuvandaka ti muntu mosi, zina na 10 yandi Korneye, mfumu mosi ya kimvuka ya basoda ya Italia, mutindu bo vandaka kubinga yo. 2 Yandi vandaka muntu ya me kudipesaka na mambu ya Nzambi mpi yandi ti bantu yonso ya nzo na yandi vandaka kuwa Nzambi boma, yandi vandaka kupesa bantu makabu mingi ya mawa, mpi vandaka kusala badodokilu na Nzambi mbala na mbala. 3 Pene-pene ya ngunga ya uvwa,1 yandi monaka pwelele na mbona-meso wanzio ya Nzambi ke kwisa na yandi mpi ke tuba nde: “Korneye!” 4 Korneye talaka yandi ti boma, mpi yulaka nde: “Inki mambu, Mfumu?” Yandi zabisaka yandi nde: “Bisambu na nge mpi makabu na nge ya mawa me Bis 10:31 Pene-pene ya 15:00.

BISALU 10:5-25

Mbona-meso ya Piere. Piere na Sezarea

tombuka na Nzambi mpi yandi me yibuka yo. 5 Ebuna ntangu yai, tinda bantu na Yope sambu bo binga Simoni, ya bo me pesaka mpi zina Piere. 6 Muntu yai kele nzenza ya Simoni, muntu ya ke yidikaka bampusu ya mbisi mpi yina nzo na yandi kele pene-pene ya nzadimungwa.” 7 Ntangu wanzio yina solulaka ti yandi kwendaka, yandi bingaka bansadi na yandi zole mpi soda mosi ya me kudipesaka na mambu ya Nzambi na kati ya basoda yina vandaka kusadila yandi ntangu yonso, 8 ebuna yandi songaka bo mambu yonso mpi tindaka bo na Yope. 9 Na kilumbu yina landaka, ntangu bo vandaka kaka na nzila mpi kumaka pene-pene ya mbanza, Piere mataka na zulu ya nzo pene-pene ya ngunga ya sambanu1 sambu na kusamba. 10 Kansi yandi waka nzala ya ngolo mpi zolaka kudia. Ntangu bo vandaka kulamba, yandi monaka mbona-meso 11 mpi monaka zulu me kanguka mpi mutindu mosi ya dilonga ke kwisa kukulumuka bonso lele mosi ya nene ya lino yina bo ke kulumusa na ntoto na bansongi na yo iya; 12 mpi na kati na yo kuvandaka ti mitindu yonso ya bambisi ya mfinda ya kele ti makulu iya, ya bambisi ya ke tambulaka divumu na ntoto, mpi ya bandeke ya zulu. 13 Ebuna, ndinga mosi tubilaka yandi nde: “Piere, telama, fwa mpi dia!” 14 Kansi Piere tubaka nde: “Ata fioti ve Mfumu, sambu mono me diaka ntete ve ata kima mosi ya mvindu mpi ya kukonda bunkete.” 15 Ebuna ndinga tubilaka yandi diaka, na mbala ya zole nde: “Nge, bika kubinga bima yina Nzambi me kumisaka bunkete nde bima ya mvindu.” Bis 10:91 Pene-pene ya midi.

208

16 Diambu yai salamaka na mbala ya tatu, mpi na mbala mosi bo bakaka dilonga yango na zulu. 17 Ebuna ntangu Piere vandaka kubakisa kaka ve kana mbonameso yina yandi monaka lendaka kutendula inki, babakala yina Korneye tindaka yulaka kisika nzo ya Simoni vandaka mpi bo telamaka pana na kielo. 18 Bo bokaka mpi yulaka kana bonso nde Simoni ya bo me pesaka mpi zina Piere vandaka nzenza kuna. 19 Ntangu Piere vandaka kaka kuyindula mbona-meso yina, mpeve tubaka nde: “Tala! Babakala tatu ke sosa nge. 20 Yo yina, telama, kulumuka mpi kwenda ti bo, kuvanda ve na ketiketi ata fioti, sambu mono muntu me tinda bo.” 21 Ebuna Piere kulumukaka kisika babakala yango vandaka mpi tubaka nde: “Mono kele muntu yina beno ke sosa. Sambu na nki beno kele awa?” 22 Bo tubaka nde: “Wanzio mosi ya santu pesaka bantuma ya Nzambi na Korneye, mfumu ya basoda, muntu mosi ya lunungu mpi ya ke waka Nzambi boma yina dikanda ya mvimba ya Bayuda ke tubaka mambu ya mbote sambu na yandi, sambu yandi lomba nge na kukwisa na nzo na yandi mpi sambu na kuwa mambu yina nge ta tuba.” 23 Yo yina, yandi kotisaka bo mpi yambaka bo bonso banzenza na yandi. Na kilumbu yina landaka yandi telamaka mpi kwendaka ti bo, mpi bampangi ya nkaka yina vandaka ti yandi na Yope kwendaka ti yandi. 24 Na kilumbu yina landaka, yandi kotaka na Sezarea. Ya kieleka, Korneye vandaka kuvingila bo mpi yandi vukisaka bampangi na yandi mpi banduku na yandi ya ngolo. 25 Ntangu Piere vandaka kukota, Korneye kwisaka kukutana ti

209

Nsapi ya 3.

“Nzambi

ke pona-ponaka ve”

yandi, bwaka na makulu na yandi, mpi fukaminaka yandi. 26 Kansi Piere tedimisaka yandi, mpi tubaka nde: “Telama; mono mpi kele kaka muntu.” 27 Ntangu yandi vandaka kusolula ti yandi, yandi kotaka mpi monaka bantu mingi me vukana, 28 mpi yandi tubilaka bo nde: “Beno me zaba mbote nde yo kele nsiku nde Muyuda kuvukana to kupusana pene-pene ya muntu ya dikanda ya nkaka; kansi Nzambi songaka mono nde mono fwete binga ve ata muntu mosi muntu ya mvindu to ya kukonda bunkete. 29 Yo yina, mono buyaka ve na kukwisa ntangu bo tindaka bantu na kwisa kubinga mono. Ebuna mono ke yula beno, sambu na nki beno tindaka bantu na kwisa kubinga mono.” 30 Yo yina, Korneye tubaka nde: “Bilumbu iya me luta banda na ngunga yai, mono vandaka kusamba na nzo na mono na ngunga ya uvwa,1 ebuna bakala mosi yina lwataka bilele ya ke ngenga telamaka na ntwala na mono 31 mpi tubaka nde, ‘Korneye, Nzambi me wa kisambu na nge mpi yandi me yibuka makabu na nge ya mawa. 32 Yo yina, tinda bantu na Yope sambu bo kwenda kubinga Simoni, ya bo me pesaka mpi zina Piere. Muntu yai kele nzenza na nzo ya Simoni, muntu ya ke yidikaka bampusu ya mbisi, pene-pene ya nzadi-mungwa.’ 33 Yo yina na mbala mosi mono tindaka bantu sambu bo kwisa kubinga nge, mpi nge me sala mbote kibeni mutindu nge me kwisa awa. Ebuna ntangu yai beto yonso kele na ntwala ya Nzambi sambu na kuwa mambu yonso yina Yehowa me pesa nge ntuma ya kutuba.” Bis 10:301 Pene-pene ya 15:00.

BISALU 10:26-43

34 Ebuna Piere kangulaka munoko mpi tubaka nde: “Ntangu yai mono me bakisa kibeni nde Nzambi ke pona-ponaka ve, 35 kansi na konso dikanda yandi ke ndimaka muntu yina ke tinaka yandi boma mpi ke salaka mambu ya mbote. 36 Yandi tindaka ndinga na bana ya Izraele sambu na kuzabisa bo nsangu ya mbote ya ngemba na nzila ya Yezu Kristu: Muntu yai kele Mfumu ya bantu yonso ya nkaka. 37 Beno me zaba diambu yina bo vandaka kutubila na Yudea ya mvimba, yantika na Galilea na nima ya mbotika yina Yoane vandaka kusamuna, 38 na yina me tala Yezu yina vandaka muntu ya Nazareti. Nzambi tulaka yandi mafuta ti mpeve santu mpi pesaka yandi ngolo, mpi yandi tambulaka na insi ya mvimba sambu na kusala mambu ya mbote mpi kubelula bantu yonso yina Diabulu vandaka kuniokula; sambu Nzambi vandaka ti yandi. 39 Ebuna beto kele bambangi ya mambu yonso yina yandi salaka na insi ya Bayuda mpi na Yeruzalemi; kansi bo fwaka yandi na kutulaka yandi na zulu ya nti. 40 Nzambi futumunaka Muntu yai na kilumbu ya tatu mpi pesaka yandi nzila ya kumonana, 41 na bantu yonso ve, kansi na bambangi yina Nzambi ponaka na ntwala, na beto bantu yina diaka mpi nwaka ti yandi na nima ya kutelama na yandi na bafwa. 42 Diaka, yandi pesaka beto ntuma ya kusamuna na bantu mpi ya kuta kimbangi mbote-mbote nde yandi kele Muntu yina Nzambi me tulaka sambu na kuvanda zuzi ya bantu ya kele na luzingu mpi ya bafwa. 43 Baprofete yonso ke taka kimbangi sambu na yandi, nde konso muntu yina ke tula lukwikilu na yandi ke baka ndolula ya masumu na zina na yandi.”

BISALU 10:44–11:17

Bantu ya makanda ke baka mpeve

44 Ntangu Piere vandaka kaka kutubila mambu yai, mpeve santu kwisaka kukulumuka na zulu ya bantu yonso yina vandaka kuwa ndinga. 45 Mpi bantu ya kwikama1 yina kwisaka ti Piere yitukaka, sambu dikabu ya ofele ya mpeve santu vandaka kutiamuka mpi na zulu ya bantu ya makanda. 46 Sambu bo vandaka kuwa bo, bo ke tuba na bandinga ya banzenza mpi ke kumisa Nzambi. Ebuna Piere vutulaka nde: 47 “Keti muntu lenda buyisa masa sambu bantu yai ya me baka mpeve santu bonso beto kubaka ve mbotika?” 48 Ebuna yandi pesaka bo ntuma ya kubaka mbotika na zina ya Yezu Kristu. Mpi bo lombaka yandi na kubikala sambu na mwa bilumbu. Ebuna bantumwa mpi ba11 mpangi yina vandaka na Yudea waka nde bantu ya makanda mpi ndimaka ndinga ya Nzambi. 2 Yo yina, ntangu Piere kwisaka na Yeruzalemi, bantu yina vandaka kunwanina luyotisu yantikaka kutula ntembe ti yandi, 3 mpi kutuba nde yandi kwendaka na nzo ya bantu yina bo me yotisaka ve mpi yandi diaka ti bo. 4 Ebuna Piere tendudilaka bo mambu yonso nde: 5 “Mono vandaka kusamba na mbanza Yope, mpi na mbona-meso, mono monaka mutindu mosi ya dilonga ke kwisa kukulumuka bonso lele mosi ya nene ya lino yina bo ke kulumusa na bansongi na yo iya; yo ke katuka na zulu mpi ke kwisa kukulumuka tii na kisika mono vandaka. 6 Ntangu mono talaka mbote-mbote na kati na yo, mono monaka bambisi ya kele ti makulu iya, bambisi ya mfinda, bambisi ya Bis 10:451 To, “bantu ya bo me yotisaka yina kwikilaka.”

210

ke tambulaka divumu na ntoto, mpi bandeke ya zulu. 7 Mono waka mpi ndinga mosi ke tubila mono nde, ‘Piere, telama, fwa mpi dia!’ 8 Kansi mono tubaka nde, ‘Ata fioti ve, Mfumu, sambu kima mosi ya mvindu mpi ya kukonda bunkete me kotaka ntete ve ata mbala mosi na munoko na mono.’ 9 Na mbala ya zole ndinga yina katukaka na zulu vutulaka nde: ‘Nge, bika kubinga bima yina Nzambi me kumisaka bunkete nde bima ya mvindu.’ 10 Diambu yai salamaka na mbala ya tatu, ebuna bo bakaka diaka bima yonso na zulu. 11 Mpi kaka na ntangu yina, babakala tatu kumaka na nzo yina beto vandaka, bakala mosi tindaka bo katuka na Sezarea sambu bo kwisa kusosa mono. 12 Ebuna mpeve songaka mono na kukwenda ti bo, kukonda keti-keti ata fioti. Bampangi sambanu yai mpi kwendaka ti mono, mpi beto kotaka na nzo ya bakala yango. 13 “Yandi songaka beto mutindu yandi monaka wanzio me telama na nzo na yandi mpi ke tuba nde, ‘Tinda bantu na Yope sambu bo kwenda kubinga Simoni ya bo me pesaka mpi zina Piere, 14 mpi yandi ta zabisa nge mambu yina lenda gulusa nge ti dibuta na nge ya mvimba.’ 15 Kansi ntangu mono yantikaka kutuba, mpeve santu kulumukaka na zulu na bo kaka mutindu yo kulumukaka mpi na zulu na beto na luyantiku. 16 Ebuna, mono yibukaka diambu yina Mfumu vandaka kutuba: ‘Yoane botikaka ti masa, kansi beno tabaka mbotika na mpeve santu.’ 17 Yo yina, kana Nzambi pesaka bo dikabu yai ya ofele ya yandi pesaka beto bantu yina me kwikilaka na Mfumu Yezu Kristu, mono kele nani sambu mono kanga Nzambi nzila?”

211

Zina “Bakristu.” Bo me fwa Yakobo

18 Ebuna ntangu bo waka mambu yai, bo tudilaka yandi diaka ve ntembe, bo pesaka Nzambi nkembo, mpi tubaka nde: “Ya kieleka, Nzambi me pesa bantu ya makanda dibaku ya kubalula ntima sambu bo mpi kubaka luzingu.” 19 Ebuna bantu yina panzanaka sambu na mpasi yina basikaka na nima ya lufwa ya Etiene kwendaka tii na Fenisia, na Shipre, mpi na Antioshe. Bo vandaka kuzabisa nsangu na bantu ya nkaka ve katula kaka na Bayuda. 20 Kansi, ntangu bo kumaka na Antioshe, bantu ya nkaka na kati na bo, bayina katukaka na Shipre mpi na Sirene yantikaka kuzabisa nsangu ya mbote ya Mfumu Yezu na bantu ya ke tubaka Kigreki. 21 Diaka, diboko ya Yehowa vandaka ti bo, mpi bantu mingi kibeni kumaka kukwikila mpi bo balukaka na ndambu ya Mfumu. 22 Nsangu na bo kumaka tii na dibundu yina vandaka na Yeruzalemi, ebuna bo tindaka Barnabasi tii na Antioshe. 23 Ntangu yandi kumaka mpi monaka ntima ya mbote ya nene ya Nzambi, yandi monaka kiese mpi yantikaka kupesa bo yonso kikesa na kubikala ya kwikama na Mfumu ti lukanu ya ngolo; 24 sambu yandi vandaka muntu mosi ya mbote mpi ya kufuluka ti mpeve santu mpi lukwikilu. Ebuna bantu mingi kwikilaka na Mfumu. 25 Yo yina yandi kwendaka na Tarse sambu na kusosa Saule mbote-mbote. 26 Ntangu yandi monaka yandi, yandi nataka yandi na Antioshe. Ebuna mvula ya mvimba bo vukanaka ti bo na dibundu mpi longaka bantu mingi. Mbala ya ntete ya bo bingaka balongoki nde Bakristu na lutwadisu ya Nzambi vandaka na Antioshe.

BISALU 11:18–12:7

27 Ebuna na bilumbu yina, baprofete katukaka na Yeruzalemi mpi kwisaka kukulumuka na Antioshe. 28 Mosi na kati na bo, zina na yandi Agabusi, telamaka mpi yantikaka kumonisa na nzila ya mpeve nde nzala mosi ya nene zolaka kukota na ntoto ya mvimba; mpi diambu yina salamaka na ntangu ya Klode. 29 Yo yina, balongoki bakaka lukanu, konso muntu na kutadila yina yandi lendaka kupesa, na kutinda lusadisu na bampangi yina vandaka kuzinga na Yudea; 30 mpi bo salaka yo, bo tindaka yo na bankuluntu na maboko ya Barnabasi ti Saule. Na ntangu yina, ntotila Erode yantikaka kunioku12 la bantu ya nkaka ya dibundu. 2 Yandi fwaka Yakobo mpangi ya Yoane na mbele ya kunwanina. 3 Ntangu yandi monaka nde yo vandaka kupesa Bayuda kiese, yandi kangaka mpi Piere. (Yo vandaka na bilumbu ya mampa ya kukonda levire.) 4 Yandi kangaka yandi, tulaka yandi na boloko, mpi pesaka yandi na bimvuka iya ya basoda sambu bo kengila yandi, konso kimvuka vandaka ti basoda iya. Yandi vandaka ti ngindu ya kubasisa yandi na ntwala ya bantu na nima ya paki. 5 Yo yina, bo vandaka kubumba Piere na boloko; kansi dibundu vandaka kusamba Nzambi ngolo sambu na yandi. 6 Ntangu Erode zolaka kubasisa yandi na ntwala ya bantu, na mpimpa yina Piere vandaka ya kulala na kati-kati ya basoda zole mpi yandi vandaka ya kukanga ti miniololo zole, ebuna basoda vandaka na ntwala ya kielo sambu na kukengila boloko. 7 Kansi, wanzio ya Yehowa telamaka pana, mpi nsemo semaka na boloko. Yandi bulaka Piere

BISALU 12:8-23

Wanzio me basisa Piere, me bula Erode

na mpanzi, tedimisaka yandi, mpi tubaka nde: “Telama nswalu!” Ebuna miniololo yina vandaka na maboko na yandi bwaka. 8 Wanzio tubilaka yandi nde: “Lwata bilele mpi basandale na nge.” Yandi lwataka yo. Na nsuka yandi tubilaka yandi nde: “Lwata lele na nge ya zulu mpi landa mono.” 9 Yandi basikaka mpi landaka yandi, kansi yandi zabaka ve nde mambu yina wanzio vandaka kusala vandaka ya kieleka. Nkutu, yandi vandaka kuyindula nde yandi vandaka kumona mbona-meso. 10 Ntangu bo lutaka kimvuka ya basoda ya ntete mpi ya zole, bo kumaka na kielo ya kibende yina ke nataka na mbanza, mpi yo kangukaka yo mosi na ntwala na bo. Ntangu bo basikaka, bo tambulaka na bala-bala mosi, mpi na mbala mosi wanzio bikisaka yandi. 11 Mpi ntangu mabanza vutukilaka yandi, Piere tubaka nde: “Ntangu yai mono me zaba kibeni nde Yehowa tindaka wanzio na yandi sambu na kugulusa mono na maboko ya Erode mpi na mambu yonso yina Bayuda vandaka kuvingila nde yo salama.” 12 Na nima ya kubakisa diambu yai, yandi kwendaka na nzo ya Maria mama ya Yoane ya bo me pesaka mpi zina Marko, kisika balongoki mingi vukanaka mpi vandaka kusamba. 13 Ntangu yandi bulaka na kielo, nsadi mosi ya nkento, zina na yandi Rode, kwisaka kutala kana nani vandaka kukokula na kielo, 14 ebuna, ntangu yandi bakisaka nde yo vandaka ndinga ya Piere, yandi waka kiese mingi kibeni, yo yina yandi kangulaka ve kielo, kansi yandi kwendaka ntinu na kati ya nzo mpi songaka bo nde Piere me telama na ntwala ya kielo. 15 Bo tubilaka yandi nde: “Nge kele kilau.” Kansi yandi

212

landaka kutuba na kikesa yonso nde yo kele mutindu yina. Bo yantikaka kutuba nde: “Yo kele wanzio na yandi.” 16 Kansi Piere bikalaka pana mpi vandaka kaka kubula na kielo. Ntangu bo kangulaka, bo monaka yandi mpi bo yitukaka ngolo. 17 Kansi yandi salaka kidimbu na diboko sambu bo vanda pima mpi songaka bo na bunda mutindu Yehowa basisaka yandi na boloko, mpi yandi tubaka nde: “Beno zabisa mambu yai na Yakobo mpi na bampangi.” Ebuna yandi basikaka mpi kwendaka kisika ya nkaka. 18 Ntangu suka tanaka, mavwanga ya ngolo basikaka na kati ya basoda mpi bo vandaka kudiyula kana Piere kwendaka na wapi. 19 Erode sosaka yandi mbote-mbote kansi sambu yandi monaka yandi ve, yandi sambisaka basoda yina mpi pesaka ntuma nde bo nata bo sambu na kupesa bo ndola; ebuna yandi katukaka na Yudea mpi kulumukaka na Sezarea, mpi lutisaka mwa ntangu kuna. 20 Ntangu yai, yandi wilaka bantu ya Tire ti Sidoni makasi mingi. Yo yina, na bumosi kibeni bo kwisaka1 na yandi, mpi na nima ya kundimisa Blastusi, muntu yina vandaka kutala mambu ya nzo ya ntotila, bo yantikaka kulomba ngemba, sambu madia ya insi na bo vandaka kukatuka na ntoto ya ntotila yina. 21 Kansi na kilumbu mosi ya tulamaka, Erode lwataka bilele ya kimfumu, fongaka na kisika ya kusambisa, mpi yantikaka kusadila bo diskure. 22 Ebuna bantu yina vukanaka yantikaka kuboka nde: “Yai ndinga ya nzambi, kansi ya muntu ve!” 23 Na mbala mosi wanzio ya Yehowa bulaka yandi, sambu yandi pesaka ve Nzambi nkeBis 12:201 Na kisina, “vandaka.”

213

Bo me tinda Polo ti Barnabasi. Elimasi

mbo; ebuna misopi diaka yandi mpi yandi fwaka.1 24 Kansi ndinga ya Yehowa landaka na kumwangana, mpi bantu mingi yantikaka kukwikila. 25 Ntangu Barnabasi ti Saule manisaka kupesa lusadisu na Yeruzalemi, bo vutukaka mpi nataka Yoane, ya bo me pesaka mpi zina Marko. Na dibundu ya Antioshe kuvandaka ti baprofete mpi ba13 longi yai: Barnabasi, Simeoni ya bo vandaka kubinga Ndombe,1 Lusiusi ya bwala Sirene, Manaeni yina longukaka kisika mosi ti Erode mfumu ya distrike, mpi Saule. 2 Ntangu bo vandaka kusadila Yehowa mpi kubuya madia, mpeve santu tubaka nde: “Ntangu yai, beno tula Barnabasi ti Saule na lweka sambu na kisalu yina mono me sola bo.” 3 Ebuna bo buyaka madia, bo sambaka, bo tulaka bo maboko, mpi bo bikaka bo bo kwenda. 4 Yo yina, bantu yai ya mpeve santu tindaka, kulumukaka na Selesia, mpi kuna bo kotaka na maswa mpi kwendaka na Shipre. 5 Ntangu bo kumaka na Salamine, bo yantikaka kuzabisa ndinga ya Nzambi na basinagoga ya Bayuda. Yoane vandaka mpi ti bo sambu na kusadisa bo. 6 Ntangu bo lutaka na kisanga yina ya mvimba tii na Pafosi, bo kutanaka ti Muyuda mosi, zina na yandi Bar-Yezu. Yandi vandaka nganga-ngombo mpi profete ya luvunu. 7 Yandi vandaka ti guvernere Sergiusi Paulusi, muntu mosi ya ngangu. Ebuna Sergiusi bingaka Barnabasi ti Saule sambu yandi vandaka ti nzala ya ngolo ya kuwa ndinga ya Nzambi. 8 Kansi ngaBis 12:231 To, “pemaka mpema na yandi ya nsuka.” 13:11 Na kisina, “Nigere.”

BISALU 12:24–13:16

nga-ngombo Elimasi (yai kele ntendula ya zina na yandi) yantikaka kutelamina bo, mpi yandi vandaka kusosa na kukanga guvernere nzila sambu yandi tula ve lukwikilu na Mfumu. 9 Saule, yina bo ke bingaka mpi Polo, fulukaka ti mpeve santu, talaka yandi mbote-mbote 10 mpi tubaka nde: “O nge muntu ya kele ya kufuluka ti mambu ya luvunu ya mutindu na mutindu mpi ti mambu ya mbi ya mutindu na mutindu, nge mwana ya Diabulu, nge mbeni ya mambu yonso ya lunungu, keti nge ta bika ve na kubebisa banzila ya kusungama ya Yehowa? 11 Ntangu yai, diboko ya Yehowa kele na zulu na nge, mpi meso na nge ta fwa, nge ta mona ve nsemo ya mwini na nsungi mosi ya ntangu.” Na mbala mosi lubungi ya ngolo mpi mudidi bwilaka yandi, ebuna yandi yantikaka kubaluka-baluka sambu na kusosa bantu yina lenda simba yandi na diboko mpi kunata yandi. 12 Ntangu guvernere monaka mambu yina salamaka, yandi kumaka kukwikila, sambu yandi yitukaka mingi kibeni sambu na malongi ya Yehowa. 13 Ebuna, babakala, kumosi ti Polo, kotaka na maswa na Pafosi mpi bo kumaka na Perga na provense ya Pamfilia. Kansi Yoane bikisaka bo mpi vutukaka na Yeruzalemi. 14 Bo katukaka na Perga mpi bo kumaka na Antioshe yina kele pene-pene ya Pisidia. Mpi na kilumbu ya kisabatu, bo kotaka na sinagoga mpi fongaka. 15 Ntangu bo manisaka kutanga Nsiku mpi mikanda ya Baprofete na meso ya bantu, bantwadisi ya sinagoga tindilaka bo ndinga nde: “Babakala, bampangi, kana beno kele ti diambu ya kutuba sambu na kupesa bantu kikesa, beno tuba yo.” 16 Yo yina Polo

BISALU 13:17-34

Polo na Antioshe. Yezu futumukaka

telamaka, salaka kidimbu na diboko na yandi, mpi tubaka nde: “Babakala, bantu ya Izraele mpi beno bantu ya nkaka ya ke waka Nzambi boma, beno widikila mono. 17 Nzambi ya bantu yai Izraele solaka ba-nkaka na beto, mpi yandi tombulaka bo ntangu bo vandaka kuzinga bonso banzenza na ntoto ya Ezipte mpi basisaka bo kuna ti ngolo ya nene.1 18 Yandi kangaka ntima sambu na bo na nsungi ya bamvula kiteso ya makumi iya na ntoto ya zelo na zelo. 19 Na nima ya kufwa makanda nsambwadi na insi ya Kanana, yandi kabisaka insi yina mpi pesaka yo na makanda ya Izraele: 20 mambu yai yonso salamaka na nsungi ya bamvula kiteso ya 450. “Na nima ya mambu yai, yandi pesaka bo bazuzi tii na ntangu ya profete Samuele. 21 Kansi banda na ntangu yina bo lombaka ntotila, mpi Nzambi pesaka bo Saule mwana ya Kisi, muntu ya dikanda ya Benyamini; yandi yalaka bamvula makumi iya. 22 Na nima ya kukatula yandi, yandi ponaka Davidi na kuvanda ntotila na bo; yandi taka kimbangi mpi tubaka sambu na Davidi nde, ‘Mono me mona Davidi mwana ya Yese, muntu yina ke sepedisa ntima na mono, yina ta sala mambu yonso ya mono ke zola.’ 23 Na kutadila lusilu na yandi, Nzambi natilaka Izraele ngulusi mosi, Yezu, yina kele mosi na kati ya bana ya muntu yai. 24 Na ntwala nde Muntu yai kwisa, Yoane samunaka na bantu yonso ya Izraele mbotika yina kele kidimbu ya ke monisa nde muntu me balula ntima. 25 Kansi ntangu Yoane vandaka kulungisa kisalu na yandi, yandi va-

214

ndaka kutuba nde, ‘Beno ke yindula nde mono kele nani? Mono kele ve muntu yina. Kansi, muntu mosi ke kwisa na nima na mono mpi mono me fwana ve na kukangula basandale na yandi.’ 26 “Babakala, bampangi, beno bana ya dikanda ya Abrahami mpi beno bantu ya nkaka ya ke waka Nzambi boma, bo me tindila beto nsangu ya me tala luguluku yai. 27 Bantu ya Yeruzalemi mpi bamfumu na bo zabaka ve Muntu yai, kansi ntangu bo sambisaka yandi, bo lungisaka mambu yina mikanda ya Baprofete tubaka, mambu yina bo ke tangaka na ndinga ya ngolo konso Kisabatu. 28 Ata bo monaka ve kikuma ya kufwa yandi, bo lombaka Pilate na kufwa yandi. 29 Ebuna ntangu bo lungisaka mambu yonso yina bo me sonikaka sambu na yandi, bo kulumusaka yandi na nti mpi bo tulaka yandi na maziamu. 30 Kansi Nzambi tedimisaka yandi na bafwa; 31 mpi na nsungi ya bilumbu mingi, yandi vandaka kumonika na bantu yina katukaka ti yandi na Galilea mpi tombukaka na Yeruzalemi. Ntangu yai, bantu yai kele bambangi na yandi na ntwala ya bantu ya nkaka. 32 “Yo yina, beto ke zabisa beno nsangu ya mbote ya me tala lusilu yina bo pesaka ba-nkaka na beto. 33 Nzambi lungisaka yo ya mvimba sambu na beto bana na bo, ntangu yandi futumunaka Yezu; kaka mutindu bo me sonikaka na nkunga ya zole nde, ‘Nge kele mwana na mono, mono me kuma Tata na nge bubu yai.’ 34 Nzambi futumunaka yandi na bafwa mpi yandi ta vanda diaka ve muntu yina kele ti nitu yina lenda fwa mpi Bis 13:171 Na kisina, “ti diboko ya kuto- kupola. Yandi tubaka yo mutindu yai, ‘Mono ta monisila beno mambula.”

215

Yezu polaka ve. Polo na Ikoniumi

mbote yina mono silaka na Davidi, mambote yina kele ya kwikama.’ 35 Yo yina, yandi ke tuba mpi na nkunga ya nkaka nde, ‘Nge ta bika ve nde muntu na nge ya kwikama kupola.’ 36 Ya kieleka, Davidi sadilaka Nzambi luzingu na yandi ya mvimba, yandi lalaka na lufwa, bo zikaka yandi ti ba-nkaka na yandi, mpi yandi polaka. 37 Kansi, muntu yina Nzambi futumunaka polaka ve. 38 “Yo yina bampangi, beno zaba nde, mono ke zabisa beno nde Nzambi ta lolula masumu ya bantu na nzila ya Muntu yai; 39 mpi nde na mambu yonso yina nsiku ya Moize lendaka ve kukumisa beno bantu ya lunungu, sambu na lufwa ya Muntu yai, Nzambi ta binga konso muntu yina ke kwikila muntu ya lunungu. 40 Yo yina, beno keba sambu mambu yina bo ke tuba na mikanda ya Baprofete kubwila beno ve, 41 ‘Beno tala, beno bantu ya ke vweza, beno yituka, mpi beno fwa, sambu mono ke sala kisalu mosi na bilumbu na beno, kisalu yina beno ta kwikila ve ata fioti ata kana muntu kuzabisa beno yo na bunda.’ ” 42 Ebuna ntangu bo vandaka kubasika, bantu yantikaka kubondila Polo ti Barnabasi sambu bo tubila bo mambu yina na kisabatu ya ke landa. 43 Yo yina, na nima ya lukutakanu yina salamaka na sinagoga, Bayuda mpi baprozelite1 mingi yina vandaka kusambila Nzambi, landaka Polo ti Barnabasi. Ntangu bo vandaka kusolula ti bantu yina, Polo ti Barnabasi longisilaka bo na kulanda kukangama na ntima ya mbote ya nene ya Nzambi. 44 Na kisabatu yina landaka, kiteso ya mbanza ya mvimba vukanaBis 13:431 Tala Bis 6:5, noti.

BISALU 13:35–14:2

ka sambu na kuwa ndinga ya Yehowa. 45 Ntangu Bayuda monaka bibuka ya bantu, bo waka kimpala mingi mpi bo yantikaka kubuya mpi kuvweza mambu yina Polo vandaka kutuba. 46 Ebuna Polo ti Barnabasi tubilaka bo na kikesa yonso nde: “Yo vandaka mfunu nde bo zabisa ntete ndinga ya Nzambi na beno. Kansi sambu beno ke buya yo mpi ke mona nde beno me fwana ve na kubaka luzingu ya mvula na mvula, beto ke kwenda na bantu ya makanda. 47 Sambu Yehowa pesaka beto ntuma nde, ‘Mono me pona nge bonso nsemo ya makanda, sambu nge zabisa tii na nsuka ya ntoto nzila yina mono ta gulusa bantu.’ ” 48 Ntangu bantu ya makanda waka mambu yai, bo yantikaka kusepela mpi kukembila ndinga ya Yehowa, mpi bantu yonso yina vandaka ti nkadilu ya mbote sambu na kubaka luzingu ya mvula na mvula kumaka kukwikila. 49 Diaka, ndinga ya Yehowa vandaka kumwangana na insi ya mvimba. 50 Kansi Bayuda bendumunaka bankento ya lukumu yina vandaka kusambila Nzambi mpi babakala ya lukumu ya mbanza, mpi bo pusaka bantu na kumonisa Polo ti Barnabasi mpasi, mpi bo losaka bo na nganda ya mbanza na bo. 51 Ebuna bo pupulaka mfututu ya makulu na bo mpi bo kwendaka na Ikoniumi. 52 Mpi balongoki landaka na kufuluka ti kiese mpi mpeve santu. Na Ikoniumi, bo kotaka na 14 sinagoga ya Bayuda mpi bo tubaka mbote kibeni na mpila nde Bayuda ti Bagreki mingi kumaka kukwikila. 2 Kansi Bayuda yina kwikilaka ve bendumunaka bantu ya makanda mpi pusaka bo

BISALU 14:3-22

Na Listre; bo me losila Polo matadi

na kumenga bampangi. 3 Bo lutisaka ntangu mingi kuna, bo vandaka kutuba ti kikesa na kiyeka ya Yehowa, yina taka kimbangi ya me tala nsangu ya ntima ya mbote na yandi ya nene na mutindu yandi pesaka nzila nde bidimbu mpi mambu ya kuyituka kusalama na nzila na bo. 4 Kansi, bantu mingi ya mbanza yina kabwanaka; bantu ya nkaka vandaka sambu na Bayuda kansi bankaka sambu na bantumwa. 5 Ebuna bantu ya makanda mpi Bayuda ti bamfumu na bo sosaka kusadila bo mambu kukonda luzitu mpi kulosila bo matadi, 6 ebuna bo, ntangu bo zabaka diambu yango, bo tinaka na bambanza ya Likaonia: na Listre ti na Derbe, mpi na insi ya nziunga. 7 Kuna, bo landaka kuzabisa nsangu ya mbote. 8 Na Listre, muntu mosi vandaka ya kufonga, yandi vandaka kikata. Yandi vandaka makulu-kifu banda lubutuku na yandi mpi yandi me tambulaka ntete ve. 9 Muntu yai vandaka kuwidikila mambu yina Polo vandaka kutuba. Ntangu Polo talaka yandi mbote-mbote mpi monaka nde yandi vandaka ti lukwikilu sambu bo belula yandi, 10 yandi tubaka na ndinga ya ngolo nde: “Telama.” Ebuna yandi telamaka na mbala mosi mpi yantikaka kutambula. 11 Ntangu bibuka ya bantu monaka mambu yina Polo salaka, bo bokaka na ndinga ya bantu ya Likaonia nde: “Banzambi me kuma bonso bantu mpi bo me kwisa kukulumuka na kati na beto!” 12 Bo yantikaka kubinga Barnabasi Zeusi, kansi Polo Ermesi, sambu yandi muntu vandaka kutuba mingi. 13 Mpi nganga-nzambi ya Zeusi, yina tempelo na yandi vandaka na ntwala ya mbanza, nataka bangombe mpi bampu ya bintu-

216

ntu na bakielo ya bwala mpi yandi ti bibuka ya bantu zolaka kupesa bimenga. 14 Kansi, ntangu bantumwa Barnabasi ti Polo waka mambu yina, bo pasulaka bilele na bo ya zulu, bo kotaka nswalu na kati ya kibuka ya bantu, mpi bo tubaka na ndinga ya ngolo 15 nde: “Sambu na nki beno ke sala mambu yai? Beto mpi, beto kele bantu bonso beno. Beto ke zabisa beno nsangu ya mbote, sambu beno bika bima yai ya mpamba-mpamba mpi beno sambila Nzambi ya moyo, yina salaka zulu, ntoto, nzadi-mungwa, mpi bima yonso yina kele na kati na yo. 16 Na ntangu ya ntama, yandi pesaka makanda yonso nzila ya kulanda banzila na bo mosi, 17 ata yandi kudibikaka mpenza ve kukonda kimbangi kansi yandi salaka mambu ya mbote mutindu yandi pesaka beno mvula mpi bansungi yina bambuma ke basikaka mingi, mpi yandi pesaka beno madia mingi mpi fulusaka bantima na beno na kiese.” 18 Ata bo tubaka mambu yai, bo monaka mpasi na kukanga bibuka ya bantu nzila sambu bo pesa bo ve bimenga. 19 Ebuna Bayuda yina katukaka na Antioshe mpi na Ikoniumi ndimisaka bibuka ya bantu, mpi bo losilaka Polo matadi mpi bendaka yandi na nganda ya mbanza, sambu bo vandaka kuyindula nde yandi me fwa. 20 Kansi, ntangu balongoki ziungaka yandi, yandi telamaka mpi kotaka na mbanza. Na kilumbu yina landaka, yandi kwendaka na Derbe ti Barnabasi. 21 Na nima ya kuzabisa nsangu ya mbote na mbanza yina mpi kukumisa bantu mingi balongoki, bo vutukaka na Listre, na Ikoniumi, mpi na Antioshe. 22 Kuna bo

217

Polo me vutuka na Antioshe. Luyotisu

pesaka mioyo ya balongoki kikesa, mpi bo siamisaka bo na kubikala na lukwikilu mpi bo tubaka nde: “Beto fwete mona mpasi mingi sambu na kukota na kimfumu ya Nzambi.” 23 Diaka, bo poninaka bo bankuluntu na konso dibundu, bo sambaka mpi buyaka madia, ebuna bo pesaka bo na maboko ya Yehowa, sambu bo kumaka kukwikila na yandi. 24 Ntangu yai, bo lutaka na Pisidia mpi bo kumaka na Pamfilia, 25 mpi na nima ya kuzabisa nsangu na Perga, bo kulumukaka na Atalia. 26 Katuka kuna, bo kotaka na maswa mpi bo kwendaka na Antioshe, kisika bampangi bikisaka bo na maboko ya Nzambi sambu yandi monisila bo ntima ya mbote ya nene sambu na kisalu yina bo vandaka me manisa ntangu yai. 27 Ntangu bo kumaka mpi vukisaka dibundu, bo yantikaka kutela bo mambu mingi yina Nzambi salaka na nzila na bo, mpi nde yandi kangudilaka makanda nzila sambu bo kwikila.1 28 Ebuna bo lutisaka ntangu mingi ti balongoki yina. Ntangu yai, bantu ya nkaka 15 katukaka na Yudea mpi kulumukaka na Antioshe, bo yantikaka kulonga bampangi nde: “Kana bo yotisa beno ve na kuwakana ti kinkulu ya Moize, beno lenda guluka ve.” 2 Kansi, ntangu ntembe ya ngolo mpi kukonda kuwakana basikaka na kati na bo mpi Polo ti Barnabasi, bampangi ponaka Polo, Barnabasi, mpi bantu ya nkaka na kati na bo sambu bo tombuka na Yeruzalemi na kisika ya bantumwa mpi bankuluntu sambu na ntembe yina. 3 Ebuna, ntangu dibundu fidisaka bo tii na mwa kitamina, bantu yai lutaka na Fenisia mpi na SaBis 14:271 Na kisina, “kangudilaka makanda kielo ya lukwikilu.”

BISALU 14:23–15:12

maria, bo vandaka kwenda kuzabisa na bunda mutindu bantu ya makanda vandaka kusoba bikalulu, ebuna bo vandaka kupesa kiese mingi na bampangi yonso. 4 Ntangu bo kumaka na Yeruzalemi, dibundu, bantumwa mpi bankuluntu yambaka bo na ntima ya mbote, ebuna bo zabisaka bo mambu yonso yina Nzambi salaka na nzila na bo. 5 Kansi, bantu ya nkaka ya kadibundu ya Bafarize yina kumaka kukwikila telamaka mpi tubaka nde: “Yo kele mfunu na kuyotisa bo mpi na kupesa bo ntuma ya kuzitisa nsiku ya Moize.” 6 Ebuna bantumwa ti bankuluntu vukanaka sambu na kutadila diambu yina. 7 Na nima ya kusolula mingi, Piere telamaka mpi songaka bo nde: “Babakala, bampangi, beno me zaba mbote nde banda na bilumbu ya ntete Nzambi ponaka mono na kati na beno sambu na nzila na mono bantu ya makanda kuwa ndinga ya nsangu ya mbote mpi kukwikila. 8 Nzambi, yina ke zabaka ntima, taka kimbangi na mutindu yandi pesaka bo mpeve santu, kaka mutindu yandi pesaka beto mpi. 9 Mpi yandi salaka ve luswaswanu ata fioti na kati na beto ti bo, kansi yandi kumisaka bantima na bo bunkete sambu na lukwikilu na bo. 10 Ebuna, ntangu yai sambu na nki beno ke meka Nzambi na kutulaka kilo ya nene na mapeka ya balongoki, kilo yina bankaka na beto to beto mosi kukaka ve kunata? 11 Kansi, beto ke kwikila nde beto ta guluka na nzila ya ntima ya mbote ya nene ya Mfumu Yezu; bo mpi ke kwikila na kuguluka mutindu mosi.” 12 Ebuna bantu yonso vandaka pima, mpi bo yantikaka kuwidikila Barnabasi ti Polo ntangu bo

BISALU 15:13-31

Nzengolo ya Yeruzalemi: Pite ve, Menga ve

vandaka kutubila bidimbu mpi mambu mingi ya kuyituka yina Nzambi salaka na nzila na bo na kati ya makanda. 13 Ntangu bo manisaka kutuba, Yakobo vutulaka nde: “Babakala, bampangi, beno wa mono. 14 Simeoni1 tubilaka mbote-mbote mutindu Nzambi tulaka dikebi na yandi na mbala ya ntete na makanda sambu na kupona bantu na kati na bo sambu na kunata zina na yandi. 15 Mpi bangogo ya Baprofete ke wakana ti mambu yina, kaka mutindu bo me sonikaka nde, 16 ‘Na nima ya mambu yai mono ta vutuka mpi ta tunga diaka nzo ya Davidi yina me bwaka; mono ta tunga diaka bisika yina bebaka mpi mono ta yidika yo, 17 sambu bantu yina ke bikala, kumosi ti bantu ya makanda yonso, bantu yina bo ke bingaka na zina na mono, kusosa Yehowa na masonga yonso. Yai kele bangogo ya Yehowa, muntu yina ke sala mambu yai, 18 mambu yina me zabanaka tuka ntama.’ 19 Yo yina, ngindu na mono kele ya kuyangisa ve bantu ya makanda yina ke baluka na Nzambi, 20 kansi ya kusonikila bo na kubuya bima yina bo me kumisa mvindu na biteki, pite, bima yina bo me fwa na kukanga mungungu,1 mpi menga. 21 Sambu, banda na ntangu ya ntama, na konso mbanza, ke vandaka ti bantu yina ke longaka mambu yina kele na mikanda ya Moize, sambu konso kisabatu bo ke tangaka yo na ndinga ya ngolo na basinagoga.” 22 Ebuna bantumwa mpi bankuluntu kumosi ti dibundu ya mvimba, bakaka lukanu ya kutinda bantu yina bo solaka na kati na bo

218

sambu na kukwenda na Antioshe kumosi ti Polo mpi Barnabasi. Bo solaka Yudasi yina bo vandaka kubinga Barsabasi mpi Silasi, bayina vandaka bantwadisi na kati ya bampangi. 23 Bo sonikaka mutindu yai: “Beto bantumwa mpi bankuluntu, yina kele bampangi na beno, beto me tindila beno mbote, beno bampangi yina kele na Antioshe, na Siria, mpi na Silisia, bayina me katukaka na makanda! 24 Sambu beto waka nde bantu ya nkaka na kati na beto yangisaka beno na mambu ya bo tubaka, mpi bo mekaka kuvwalangasa mioyo na beno, ata beto pesaka bo ve bantuma, 25 na bumosi beto me baka lukanu ya kusola bantu ya kutindila beno kumosi ti bampangi na beto ya beto ke zolaka mingi Barnabasi ti Polo, 26 bantu yina me tulaka mioyo na bo na kigonsa sambu na zina ya Mfumu na beto Yezu Kristu. 27 Yo yina, beto ke tinda Yudasi ti Silasi, sambu bo mpi kuzabisa beno mambu ya mutindu mosi na munoko na bo. 28 Sambu mpeve santu mpi beto mosi me baka lukanu ya kuyika ve kizitu ya nkaka na zulu na beno, katula kaka mambu yai ya mfunu, 29 na kulanda kubuya bima yina bo me pesaka bimenga na biteki, menga, bima yina bo me fwa na kukanga mungungu,1 mpi pite. Kana beno kuditanina mbote-mbote na mambu yai, beno ta vanda mbote. Beno bikala mbote!” 30 Ebuna ntangu bo pesaka bo nzila ya kukwenda, bantu yai kulumukaka na Antioshe, mpi bo vukisaka balongoki mingi mpi pesaka bo mukanda yango. 31 Na nima ya Bis 15:141 Zina ya nkaka ya Simoni (Pie- kutanga yo, bo waka kiese sambu re). 201 Disongidila, “bambisi yina bo me basisa ve menga na yo mbote-mbote.”

Bis 15:291 Tala verse 20, noti.

219

Polo, Barnabasi me swana. Nzietelo ya 2

na kikesa ya bo bakaka. 32 Sambu Yudasi ti Silasi vandaka mpi baprofete, bo tubaka mambu mingi sambu na kusiamisa bampangi mpi kupesa bo kikesa. 33 Na nima ya kulutisa mwa ntangu kuna, bampangi zodilaka bo nzietelo ya mbote, ebuna bo vutukaka na bantu yina tindaka bo. 34 ——1 35 Kansi, Polo ti Barnabasi bikalaka na Antioshe, bo vandaka kulonga mpi kuzabisa nsangu ya mbote ya ndinga ya Yehowa ti bantu mingi ya nkaka. 36 Ebuna na nima ya mwa bilumbu, Polo tubilaka Barnabasi nde: “Beto vutuka sambu na kukwenda kutala bampangi na bambanza yonso yina beto zabisaka ndinga ya Yehowa, sambu na kuzaba kana bo kele nki mutindu.” 37 Barnabasi vandaka ti lukanu ya kunata Yoane, yina bo vandaka kubinga Marko. 38 Kansi Polo buyaka nde bo nata yandi, sambu yandi bikisaka bo na Pamfilia mpi yandi kwendaka ve kusala ti bo. 39 Ebuna kuswana ya ngolo basikaka, yo yina bo kabwanaka; Barnabasi nataka Marko mpi bo kwendaka na maswa na Shipre. 40 Polo ponaka Silasi, ebuna bampangi bikisaka yandi na maboko ya Yehowa sambu yandi monisila yandi ntima ya mbote ya nene, na nima yandi kwendaka. 41 Yandi lutaka na Siria mpi na Silisia, yandi vandaka kupesa mabundu kikesa. Yandi kumaka na Derbe mpi 16 na Listre. Ebuna longoki mosi vandaka kuna, zina na yandi Timoteo; mwana ya nkento mosi ya Muyuda yina vandaka kukwikila, Bis 15:341 Verse yai kele ve na masonama ya Kigreki ya Westcott mpi ya Hort mpi na masonama ya nkaka ya mfunu ya Masonuku ya Kigreki ya Bukristu.

BISALU 15:32–16:12

kansi tata na yandi vandaka Mugreki, 2 mpi bampangi ya Listre ti ya Ikoniumi vandaka kutuba mambu ya mbote sambu na yandi. 3 Polo monisaka mpusa ya kukwenda ti Timoteo, ebuna yandi bakaka yandi mpi yotisaka yandi sambu na Bayuda yina vandaka na bisika yina, sambu bo yonso zabaka nde tata na yandi vandaka Mugreki. 4 Ntangu bo vandaka kuluta na bambanza yina, bo vandaka kupesa bampangi bansiku yina bantumwa mpi bankuluntu yina vandaka na Yeruzalemi basisaka, sambu bo zitisa yo. 5 Yo yina, mabundu vandaka kaka kukuma ngolo na lukwikilu mpi kukuma mingi konso kilumbu. 6 Diaka, bo lutaka na Frizia mpi na insi ya Galatia, sambu mpeve santu buyisaka bo na kuzabisa ndinga ya Nzambi na distrike ya Azia. 7 Ntangu bo kumaka na Mizia, bo salaka ngolo na kukota na Bitinia, kansi mpeve ya Yezu pesaka bo ve nzila. 8 Yo yina, bo lutaka pene-pene ya Mizia mpi bo kulumukaka na Troasi. 9 Ebuna na mpimpa, Polo monaka mbona-meso mosi: muntu mosi ya Masedonia telamaka mpi vandaka kubondila yandi nde: “Sabuka na Masedonia mpi sadisa beto.” 10 Kaka na ntangu yandi monaka mbona-meso yina, beto sosaka kukwenda na Masedonia, sambu beto bakisaka nde Nzambi bingaka beto na kuzabisa bo nsangu ya mbote. 11 Ebuna beto kotaka na maswa na Troasi mpi beto kwendaka mbala mosi na Samotrase, kansi na kilumbu yina landaka beto kwendaka na Neapolisi, 12 mpi katuka pana, beto kwendaka na Filipi, mbanza mosi ya vandaka na nsi ya luyalu ya Roma mpi yo kele mbanza

BISALU 16:13-28

Lidia. Bo me bula Polo ti Silasi

ya kuluta mfunu ya distrike ya Masedonia. Beto lutisaka mwa bilumbu na mbanza yina. 13 Mpi na kilumbu ya kisabatu beto basikaka na nganda ya kielo, na lweka ya nzadi, beto vandaka kuyindula nde kisika ya kusamba kele kuna; beto fongaka mpi yantikaka kusolula ti bankento yina vukanaka pana. 14 Nkento mosi, zina na yandi Lidia, yina ke tekaka bilele ya mbwaki-bule, muntu ya mbanza Tiatira mpi ya ke sambilaka Nzambi, vandaka kuwidikila, mpi Yehowa kangulaka ntima na yandi sambu yandi tula dikebi na mambu yina Polo vandaka kutuba. 15 Ebuna ntangu yandi ti bantu ya nzo na yandi bakaka mbotika, yandi bondilaka beto nde: “Kana beno me mona nde mono kele ya kwikama na Yehowa, beno kwisa mpi beno vanda na nzo na mono.” Mpi yandi dindamanaka sambu beto ndima. 16 Ntangu beto vandaka kukwenda na kisika ya bisambu, nsadi mosi ya nkento yina vandaka ti mpeve mosi ya mbi, demo mosi ya ke zabisaka mambu yina ta salama na ntwala, kutanaka ti beto. Yandi vandaka kunatila bamfumu na yandi nluta mingi na kuzabisaka mambu yina ta salama na ntwala. 17 Mwana-nkento yango vandaka kulanda beto ti Polo mpi kutuba na ndinga ya ngolo nde: “Bantu yai kele bampika ya Nzambi ya Kuluta Kuzanguka, bayina ke zabisa beno nzila ya luguluku.” 18 Yandi landaka kusala diambu yai bilumbu mingi. Nsuka-nsuka yo lembisaka Polo, ebuna yandi balukaka, mpi tubilaka mpeve yina ya mbi nde: “Na zina ya Yezu Kristu, mono ke pesa nge ntuma ya kubasika na yandi.” Ebuna yo basikaka kaka na ngunga yina.

220

19 Ntangu bamfumu na yandi monaka nde kivuvu na bo ya kubaka nluta kele diaka ve, bo kangaka Polo ti Silasi mpi bo nataka bo na zandu na kisika ya bamfumu. 20 Ntangu bo nataka bo na bamfumu ya mbanza, bo tubaka nde: “Bantu yai ke tula mavwanga mingi kibeni na mbanza na beto. Bo kele Bayuda, 21 mpi bo ke samuna binkulu yina nsiku ke pesa ve nswa nde beto ndima to beto sadila, sambu beto kele bantu ya Roma.” 22 Ebuna kibuka ya bantu telamaka na makasi yonso sambu na kunwanisa bo; mpi bamfumu ya mbanza katulaka bo bilele ya zulu, ebuna bo pesaka ntuma nde bo bula bo fimbu. 23 Na nima ya kubula bo fimbu mbala mingi, bo tulaka bo na boloko mpi bo pesaka ntuma na muntu ya ke kengilaka boloko na kukeba bo mbote-mbote. 24 Sambu bo pesaka yandi ntuma ya mutindu yina, yandi tulaka bo na boloko ya kati mpenza mpi kangaka makulu na bo na mabaya yina vandaka ti matobo. 25 Kansi pene-pene ya midi ya mpimpa, Polo ti Silasi vandaka kusamba mpi kuyimba sambu na kukumisa Nzambi; mpi bantu ya boloko vandaka kuwa bo. 26 Na mbala mosi, ntoto nikanaka ngolo kibeni, ebuna bafondasio ya boloko nikanaka. Diaka, bakielo yonso kangukaka na mbala mosi, mpi miniololo ya bantu yonso katukaka. 27 Ntangu muntu ya ke kengilaka boloko telamaka na mpongi mpi monaka nde bakielo ya boloko vandaka me kanguka, yandi basisaka mbele na yandi ya kunwanina mpi zolaka kudifwa, sambu yandi yindulaka nde bantu ya boloko me tina. 28 Kansi Polo tubaka na ndinga ya ngolo nde: “Kudisala mbi ve, sambu beto yonso kele

221

Nkengidi ya boloko. Na Tesalonika

awa!” 29 Ebuna yandi lombaka minda mpi kotaka na mbala mosi, mpi sambu matekita simbaka yandi, yandi bwaka na ntwala ya Polo ti Silasi. 30 Na nima, yandi nataka bo na nganda mpi tubaka nde: “Batata, mono fwete sala nki sambu na kuguluka?” 31 Bo tubaka nde: “Kwikila na Mfumu Yezu, ebuna nge ti bantu ya nzo na nge ta guluka.” 32 Ebuna bo zabisaka yandi ti bantu yonso yina vandaka na nzo na yandi ndinga ya Yehowa. 33 Yandi bakaka bo na ngunga yina ya mpimpa mpi yobisaka bamputa na bo. Ebuna yandi ti dibuta na yandi ya mvimba bakaka mbotika kukonda kusukinina. 34 Yandi nataka bo na nzo na yandi mpi tudilaka bo madia na mesa, mpi yandi ti bantu yonso ya nzo na yandi sepelaka mingi sambu ntangu yai yandi kwikilaka na Nzambi. 35 Ntangu suka tanaka, bamfumu ya mbanza tindaka bapolisi na kutuba nde: “Beno yambula bantu yina.” 36 Ebuna muntu ya ke kengilaka boloko zabisaka Polo mambu ya bo tubaka: “Bamfumu ya mbanza me tinda bantu sambu bo yambula beno zole. Ntangu yai, beno basika mpi beno kwenda na ngemba.” 37 Kansi Polo tubilaka bo nde: “Bo bulaka beto fimbu na meso ya bantu kukonda kusambisa beto, ata beto kele bantu ya Roma, mpi bo tulaka beto na boloko; ebuna ntangu yai bo ke zola kubasisa beto na kinsweki? Ve, ata fioti ve! Bika nde bo mosi bo kwisa kubasisa beto.” 38 Bapolisi kwendaka kuzabisa mambu yai na bamfumu ya mbanza. Ebuna bamfumu ya mbanza waka boma ntangu bo waka nde bantu yina vandaka bantu ya Roma. 39 Yo yina, bo kwisaka mpi bondilaka bo, mpi na

BISALU 16:29–17:7

nima ya kubasisa bo, bo lombaka bo na kukatuka na mbanza yina. 40 Ntangu bo basikaka na boloko, bo kwendaka na nzo ya Lidia, mpi ntangu bo monaka bampangi, bo pesaka bo kikesa mpi kwendaka. Ntangu yai bo lutaka na 17 Amfipolisi mpi na Apolonia mpi bo kumaka na Tesalonika kisika sinagoga mosi ya Bayuda vandaka. 2 Mutindu vandaka kikalulu ya Polo, yandi kotaka kisika bo vandaka, ebuna na nsungi ya bilumbu tatu ya kisabatu, yandi vandaka kuyindula ti bo na nsadisa ya Masonuku, 3 yandi vandaka kutendula mpi kumonisa na nzila ya mambu yina bo me sonikaka nde yo vandaka mfunu nde Kristu kumona mpasi mpi kutelama na bafwa, mpi yandi vandaka kutuba nde: “Yezu yai ya mono ke zabisa beno kele Kristu.” 4 Nsuka-nsuka, bankaka na kati na bo kumaka kukwikila, mpi bo vukanaka ti Polo mpi Silasi. Bantu mingi mpi na kati ya Bagreki yina vandaka kusambila Nzambi ti bankento mingi ya lukumu salaka mutindu mosi. 5 Kansi sambu Bayuda waka kimpala, bo vukisaka mwa bantu ya mbi, bayina vandaka kutambula-tambula na zandu kukonda kikuma, bo salaka kibuka mosi ya bantu mpi yantikaka kutula mavwanga na mbanza. Bo kotaka na kingolo-ngolo na nzo ya Yazoni mpi vandaka kusosa Polo ti Silasi sambu na kubasisa bo na ntwala ya kibuka yina ya bantu. 6 Sambu bo monaka bo ve, bo nataka Yazoni ti bampangi ya nkaka na bamfumu ya mbanza mpi bo tubaka na ndinga ya ngolo nde: “Bantu yai ya me tula mavwanga na ntoto ya mvimba kele mpi awa, 7 mpi Yazoni yambaka bo na nzo na yandi. Bantu yai yonso

BISALU 17:8-23

Kusamuna na Berea. Na Areopage

ke zitisaka ve bansiku ya Kaisali, mpi bo ke tuba nde kele ti ntotila ya nkaka, Yezu.” 8 Ntangu bo waka mambu yai, bantu yango mpi bamfumu ya mbanza kumaka kisaka-saka; 9 mpi na nima ya kufutisa Yazoni ti bantu ya nkaka mbongo, bo bikisaka bo. 10 Ntangu mpimpa bwaka, bampangi tindaka Polo ti Silasi na Berea. Ntangu bo kumaka kuna, bo kotaka na sinagoga ya Bayuda. 11 Ebuna Bayuda yina vandaka na Berea vandaka ti mabanza ya mbote kuluta bayina vandaka na Tesalonika, sambu bo ndimaka nsangu ti nzala ya ngolo, mpi konso kilumbu bo vandaka kufimpa Masonuku mbote-mbote sambu na kuzaba kana mambu yango vandaka mutindu yina. 12 Yo yina, mingi na kati na bo kumaka kukwikila, mpi bankento mingi ya lukumu yina vandaka Bagreki mpi babakala ya nkaka salaka mpi mutindu mosi. 13 Kansi ntangu Bayuda ya Tesalonika waka nde Polo vandaka kuzabisa mpi nsangu ya Nzambi na Berea, bo kwisaka kuna sambu na kubendumuna bantu mpi kukotisa mavwanga. 14 Ebuna na mbala mosi bampangi tindaka Polo na kukulumuka na nzadi-mungwa; kansi Silasi ti Timoteo bikalaka kuna. 15 Bantu yina vandaka kunata Polo nataka yandi tii na Atene, mpi na nima ya kubaka ntuma ya kusonga Silasi ti Timoteo nde bo landa yandi nswalu, bo kwendaka. 16 Ebuna, ntangu Polo vandaka kuvingila bo na Atene, yandi waka makasi na kumona nde mbanza vandaka ya kufuluka ti biteki. 17 Na sinagoga, yandi yantikaka kuyindula ti Bayuda mpi bantu ya nkaka yina vandaka kusambila Nzambi, mpi konso kilumbu na

222

zandu, yandi vandaka kuyindula ti bantu yina vandaka pana. 18 Kansi, bantu ya nkaka ya filozofi ya Epikire mpi ya Kistoika yantikaka kutula ntembe ti yandi, mpi bankaka vandaka kutuba nde: “Inki mambu muntu yai ya bituba-tuba ke zola kutuba?” Bankaka nde: “Yandi ke monana bonso muntu ya ke zabisa nsangu ya banzambi ya nzenza.” Bo tubaka mutindu yina sambu yandi vandaka kuzabisa nsangu ya mbote ya Yezu mpi lufutumuku. 19 Yo yina, bo kangaka yandi mpi nataka yandi na Areopage,1 mpi bo tubaka nde: “Keti beto lenda zaba nki kele dilongi yai ya mpa ya nge ke longa? 20 Sambu nge ke tuba mambu ya nkaka yina kele ya kuyituka na makutu na beto. Yo yina, beto ke zola kuzaba mambu yango mbote-mbote.” 21 Ya kieleka, bantu yonso ya Atene mpi banzenza yina vandaka kuzinga kuna vandaka kulutisa ntangu na bo yonso ya kupema kaka na kutubila mpi kuwa diambu mosi ya mpa. 22 Ebuna Polo telamaka na kati-kati ya Areopage1 mpi tubaka nde: “Babakala ya Atene, mono ke mona nde na mambu yonso yo ke monana nde beno me kudipesaka mingi na boma ya banzambi kuluta bantu ya nkaka. 23 Mu mbandu, ntangu mono vandaka kuluta mpi kutala mbote-mbote bima na beno ya beno ke sambilaka, mono monaka mpi mesa-kimenga mosi yina bo me sonikaka na zulu na yo nde, ‘Na Nzambi Mosi ya Me Zabanaka Ve.’ Yo yina, muntu yina beno ke sambila kukonda kuzaba, yandi yina Bis 17:191 Ngumba mosi ya fioti na Atene ya ntama, kisika tribinale ya nene vandaka mpi kuvukana. 221 Tala verse 19, noti.

223

Nzambi kele ve kiteki. Akilasi, Prisila

mono ke zabisa beno. 24 Nzambi yina salaka nsi-ntoto mpi bima yonso yina kele na kati na yo, yandi Muntu kele Mfumu ya zulu ti ya ntoto, yandi ke zingaka ve na batempelo yina bantu me tungaka na maboko. 25 Yandi ke vingilaka mpi ve nde bantu kusadila yandi bonso nde yandi ke vandaka ti mfunu ya kima mosi, sambu yandi muntu ke pesaka bantu yonso luzingu, mpema mpi bima yonso. 26 Mpi na nzila ya muntu mosi, yandi salaka makanda yonso ya bantu sambu na kuzinga na ntoto ya mvimba, mpi yandi me tulaka bantangu ya bo me tulaka mpi bandilu ya bisika yina bantu lenda zinga, 27 na mpila nde bo sosa Nzambi, kana bo sosa yandi mpenza mpi bo mona yandi kibeni, sambu ya kieleka, yandi kele ntama ve ti konso muntu na kati na beto. 28 Sambu, na nzila na yandi beto kele na luzingu, ke tambulaka, mpi ke zingaka, kaka mutindu bapoete na beno ya nkaka tubaka, ‘Sambu beto kele mpi bana na yandi.’ 29 “Yo yina, sambu beto kele bana ya Nzambi, beto fwete yindula ve nde Nzambi kele bonso wolo, arza, ditadi, to kima mosi yina bantu me yindulaka mpi me salaka. 30 Ya kieleka, Nzambi kangaka meso na bantangu yina bantu zabaka ve mambu, kansi ntangu yai yandi ke zabisa bantu ya bisika yonso nde bo fwete balula ntima. 31 Sambu yandi me tulaka kilumbu mosi yina yandi ke kana kusambisa ntoto ya mvimba na lunungu, na nzila ya muntu yina yandi me tulaka, mpi yandi me pesaka bantu yonso kipiku na mutindu yandi me futumunaka yandi na bafwa.” 32 Ebuna, ntangu bo waka diambu ya me tala lufutumuku ya ba-

BISALU 17:24–18:7

fwa, bankaka yantikaka kuseka, mpi bantu ya nkaka tubaka nde: “Beto ta wa nge diaka na yina me tala diambu yai.” 33 Ebuna Polo basikaka na kati na bo, 34 kansi bantu ya nkaka vukanaka ti yandi mpi kumaka kukwikila. Na kati na bo kuvandaka Denisi, zuzi ya tribinale ya Areopage,1 mpi nkento mosi, zina na yandi Damarisi, mpi bantu ya nkaka. Na nima ya mambu yai, yandi katukaka na Atene mpi 18 kwisaka na Korinto. 2 Yandi kutaka Muyuda mosi, zina na yandi Akilasi, muntu ya Ponti. Yandi ti Prisila nkento na yandi katukaka ntama mingi ve na Italia, sambu Klode pesaka ntuma nde Bayuda yonso kukatuka na Roma. Ebuna yandi kwendaka kutala bo 3 mpi sambu yandi vandaka kusala kisalu mosi ti bo, yandi bikalaka na nzo na bo mpi salaka ti bo, sambu bo vandaka bantu ya ke tungaka batenta. 4 Kansi, konso kisabatu yandi vandaka kusala diskure na sinagoga mpi kundimisa Bayuda ti Bagreki. 5 Ebuna, ntangu Silasi ti Timoteo katukaka na Masedonia mpi kulumukaka kuna, Polo yantikaka kudipesa ya mvimba na kuzabisa ndinga, yandi vandaka kuta kimbangi na Bayuda sambu na kumonisa nde Yezu kele Kristu. 6 Kansi, sambu bo landaka kutelamina yandi mpi kufinga yandi, yandi pupulaka bilele na yandi mpi tubilaka bo nde: “Bika nde menga na beno kuvanda na zulu ya ba-ntu na beno. Mono kele bunkete. Banda ntangu yai, mono ta kwenda na bantu ya makanda.” 7 Yo yina, yandi katukaka pana mpi kwendaka na nzo ya muntu mosi, zina na yandi Titiusi Bis 17:341 Tala verse 19, noti.

BISALU 18:8-27

Na ntwala ya Galioni. Apolo

Yustusi. Yandi vandaka kusambila Nzambi mpi nzo na yandi vandaka na lweka ya sinagoga. 8 Krispusi, ntwadisi ya sinagoga, mpi bantu yonso ya nzo na yandi kumaka kukwikila na Mfumu. Bantu mingi ya Korinto yina waka yantikaka kukwikila mpi bo bakaka mbotika. 9 Diaka, na mpimpa Mfumu songaka Polo na mbona-meso nde: “Kuwa boma ve, kansi landa kaka na kutuba mpi kuvanda ve pima, 10 sambu mono kele ti nge mpi ata muntu mosi ve ta nwanisa nge sambu na kusala nge mbi; sambu mono kele ti bantu mingi na mbanza yai.” 11 Yo yina, yandi bikalaka kuna mvula mosi ti bangonda sambanu, mpi yandi vandaka kulonga ndinga ya Nzambi na kati na bo. 12 Ntangu Galioni vandaka guvernere ya Akaya, Bayuda wakanaka sambu na kusala Polo mbi mpi bo nataka yandi na kisika ya kusambisa, 13 mpi bo tubaka nde: “Muntu yai ke ndimisa bantu na kusambila Nzambi na mutindu yina ke wakana ve ti nsiku.” 14 Kansi ntangu Polo zolaka kutuba, Galioni songaka Bayuda nde: “Kana yo vandaka mpenza diambu mosi ya mbi to ya nku, O Bayuda, yo zolaka kuvanda mbote nde mono widikila beno na kukanga-ntima yonso. 15 Kansi kana yo kele bantembe sambu na bangogo, bazina, mpi nsiku na beno mosi, beno mosi bantu fwete tadila yo. Mono ke zola ve kuvanda zuzi ya mambu yai.” 16 Ebuna yandi kulaka bo na kisika ya kusambisa. 17 Ebuna, bo yonso kangaka Sostene ntwadisi ya sinagoga mpi yantikaka kubula yandi na ntwala ya kisika ya kusambisa. Kansi Galioni kudiyangisaka ve ata fioti sambu na mambu yai.

224

18 Na nima ya kulutisa mwa bilumbu kuna, Polo songaka bampangi na kubikala mbote, kotaka na maswa mpi kwendaka na Siria ti Prisila mpi Akilasi; yandi zengisaka nsuki na yandi na Senkrea, sambu na kumonisa nde yandi salaka lusilu na Nzambi. 19 Ebuna bo kumaka na Efezo, mpi yandi bikisaka bo kuna; kansi yandi, yandi kotaka na sinagoga mpi yindulaka ti Bayuda. 20 Ata bo vandaka kulomba yandi na kubikala ntangu ya nda, yandi ndimaka ve 21 kansi yandi songaka bo na kubikala mbote mpi zabisaka bo nde: “Mono ta vutukila beno diaka, kana Yehowa kuzola.” Ebuna yandi katukaka na Efezo na nzila ya nzadi-mungwa 22 mpi kwisaka kukulumuka na Sezarea. Yandi tombukaka1 sambu na kupesa dibundu mbote, mpi kulumukaka na Antioshe. 23 Na nima ya kulutisa ntangu fioti kuna, yandi kwendaka mpi lutaka na bisika mingi na insi ya Galatia mpi ya Frizia, yandi vandaka kupesa balongoki yonso kikesa. 24 Kansi, Muyuda mosi, zina na yandi Apolo, muntu ya Alesandria, kumaka na Efezo; yandi zabaka kutuba mbote, mpi yandi zabaka Masonuku mbote-mbote. 25 Bo longaka muntu yai nzila ya Yehowa na munoko mpi sambu yandi vandaka na kikesa mingi na nsadisa ya mpeve santu, yandi vandaka kutuba mpi kulonga mambu ya me tala Yezu kukonda kifu, kansi yandi zabaka kaka mbotika ya Yoane. 26 Yandi yantikaka kutuba na kikesa yonso na sinagoga, mpi ntangu Prisila ti Akilasi waka yandi, bo bakaka yandi mpi tendudilaka yandi nzila ya Nzambi na busikisiki kibeni. 27 Diaka, sambu yandi Bis 18:221 Disongidila, “na Yeruzalemi.”

225

Nzietelo ya 3. Polo me nunga na Efezo

zolaka kusabuka na Akaya, bampangi sonikilaka balongoki mpi siamisaka bo na kuyamba yandi na ntima ya mbote. Ebuna ntangu yandi kumaka kuna, yandi sadisaka mingi bantu yina kumaka kukwikila sambu na ntima ya mbote ya nene ya Nzambi; 28 sambu, na ntwala ya bantu yonso mpi ti kikesa ya mingi, yandi vandaka kumonisa mbote-mbote nde Bayuda vandaka na kifu, mpi yandi vandaka kumonisa na nzila ya Masonuku nde Yezu kele Kristu. Na nima, ntangu Apolo vandaka na Korinto, Polo lu19 taka na kati-kati ya provense yina mpi kulumukaka na Efezo, ebuna yandi monaka balongoki ya nkaka kuna; 2 mpi yandi tubilaka bo nde: “Keti beno bakaka mpeve santu ntangu beno kumaka kukwikila?” Bo tubilaka yandi nde: “Beto me waka ntete ve nde mpeve santu kele.” 3 Yandi tubaka nde: “Ebuna, beno bakaka mbotika na nki?” Bo tubaka nde: “Na mbotika ya Yoane.” 4 Polo tubaka nde: “Yoane botikaka na mbotika yina vandaka kidimbu ya kubalula ntima, yandi vandaka kuzabisa bantu na kukwikila na muntu yina ke kwisa na nima na yandi, disongidila, na Yezu.” 5 Ntangu bo waka diambu yai, bo bakaka mbotika na zina ya Mfumu Yezu. 6 Ebuna ntangu Polo tulaka bo maboko, bo bakaka mpeve santu, mpi bo yantikaka kutuba na bandinga ya banzenza mpi kubikula. 7 Bo yonso vandaka kiteso ya babakala kumi na zole. 8 Na nsungi ya bangonda tatu yandi vandaka kukwenda na sinagoga, yandi vandaka kutuba ti kikesa, kusala badiskure mpi kuyindula na mutindu ya ke ndimisa na yina me tala kimfumu ya Nzambi.

BISALU 18:28–19:17

9 Kansi ntangu bantu ya nkaka buyaka kukwikila na ntu-ngolo yonso, mpi tubaka mambu ya mbi sambu na Nzila na ntwala ya bantu yonso, yandi bikisaka bo mpi kabulaka bo ti balongoki, ebuna konso kilumbu yandi vandaka kusala badiskure na nzo-nkanda ya Tiranusi. 10 Yandi salaka mutindu yina bamvula zole, yo yina bantu yonso ya distrike ya Azia, Bayuda ti Bagreki, waka ndinga ya Mfumu. 11 Nzambi landaka kusala bisalu ya kuyituka na nzila ya Polo, 12 na mpila nde bo vandaka kunata ata bitende ya bilele mpi bilele ya kisalu yina vandaka na nitu na yandi na bantu ya maladi, ebuna maladi na bo vandaka kumana, mpi bampeve ya mbi vandaka kubasika. 13 Kansi, Bayuda ya nkaka yina vandaka kwenda kutambula sambu na kubasisa bademo mekaka mpi kusadila zina ya Mfumu Yezu ntangu bo vandaka kubasisa bampeve ya mbi na bantu yina vandaka ti yo; bo vandaka kutuba nde: “Mono ke pesa beno ntuma na zina ya Yezu yina Polo ke longa.” 14 Bana-babakala nsambwadi ya Muyuda mosi yina vandaka mfumu ya banganga-nzambi, zina na yandi Seva, bantu vandaka kusala diambu yai. 15 Kansi mpeve ya mbi vutudilaka bo nde: “Mono me zaba Yezu mpi Polo; kansi beno, beno kele banani?” 16 Ebuna muntu yina vandaka ti mpeve ya mbi simbaka bo, lutaka bo na ngolo mpi nungaka bo, na mpila nde bo basikaka ntinu na nzo yina kinkonga mpi ti bamputa ebuna bo tinaka. 17 Diambu yai zabanaka na bantu yonso, Bayuda ti Bagreki yina vandaka kuzinga na Efezo; mpi boma simbaka bo yonso, ebuna zina ya Mfumu Yezu landaka kubaka lukumu.

BISALU 19:18-34

Bo me yoka mikanda ya mazi. Efezo

18 Mpi mingi na kati ya bantu yina kumaka kukwikila vandaka kwisa kufunguna mpi kutubila pwelele bisalu na bo. 19 Ya kieleka, bantu mingi yina vandaka kusala bisalu ya mazi vukisaka mikanda na bo mpi yokaka yo na meso ya bantu yonso. Ntangu bo tangaka ntalu na yo, bo monaka nde yo vandaka na mbalu ya mbongo ya bibende1 50 000. 20 Na mutindu mosi ya ngolo, ndinga ya Yehowa vandaka kaka kumwangana mpi kununga. 21 Ebuna, ntangu mambu yai manaka, Polo bakaka lukanu nde, na nima ya kuluta na Masedonia mpi na Akaya, yandi ta kwenda na Yeruzalemi. Yandi tubaka nde: “Na nima ya kukwenda kuna mono fwete mona mpi Roma.” 22 Yo yina, yandi tindaka bantu zole na kati ya bantu yina vandaka kusadisa yandi, Timoteo ti Eraste, na kukwenda na Masedonia, kansi yandi mosi bikalaka mwa ntangu na distrike ya Azia. 23 Na ntangu yina, mubulu ya nene basikaka na yina me tala Nzila. 24 Sambu muntu mosi, zina na yandi Demetriusi, yina ke salaka bima ya arza, vandaka kunatila bantu ya ke salaka bisalu ya maboko nluta mingi na kusalaka tu-batempelo ya arza ya Artemisi; 25 yandi vukisaka bo ti bantu yina vandaka kusala bima ya mutindu yina mpi tubaka nde: “Bampangi, beno me zaba mbote nde kimvwama na beto ke katukaka na kisalu yai. 26 Diaka, beno ke mona mpi ke wa, kaka na Efezo mpamba ve kansi kubika fioti na distrike ya Azia ya mvimba, mutindu Polo yai me ndimisa bantu mingi kibeni mpi me pusa bo na kubalula mabanza,

226

na kutubaka nde banzambi yina bantu me salaka na maboko kele mpenza ve banzambi. 27 Mpi kigonsa kele ve kaka nde bantu ta yantika kutuba mambu ya mbi sambu na kisalu yai ya beto ke sala, kansi mpi nde bantu ta kuma kumona tempelo ya nzambi-nkento ya nene Artemisi bonso kima ya mpamba mpi kubika fioti bunene na yandi, yina distrike ya mvimba ya Azia mpi ntoto ya mvimba ke sambilaka, ta kuma kima ya mpamba.” 28 Ntangu bo waka mambu yai, bo waka makasi mingi mpi bo yantikaka kutuba na ndinga ya ngolo nde: “Artemisi ya bantu ya Efezo kele nene!” 29 Ebuna mbanza fulukaka ti makelele, mpi bo yonso kwendaka nswalu na kimvuka na kisika ya teyatre, bo vandaka kunata Gayusi ti Aristarke, bantu ya Masedonia, bayina vandaka kusala nzietelo ti Polo. 30 Polo zolaka kukota na kati, kisika bantu vandaka, kansi balongoki pesaka yandi ve nzila. 31 Ata bantu ya nkaka yina vandaka kuyidika bankinsi mpi bansaka, bayina vandaka kusadila yandi mambu mbote, tindilaka yandi ndinga sambu na kubondila yandi nde yandi kota ve na kisika ya teyatre kana ve yandi ta kuditula na kigonsa. 32 Ya kieleka, bantu ya nkaka vandaka kutuba kima mosi na ndinga ya ngolo mpi bankaka kima ya nkaka; sambu bantu yina vukanaka vandaka kuwakana ve, mpi mingi na kati na bo zabaka ve sambu na nki bo vukanaka. 33 Yo yina, bo basisaka Alesandre na kati ya bantu yina vukanaka mpi Bayuda pusaka yandi na ntwala; ebuna Alesandre salaka kidimbu ti diboko na yandi mpi zolaka kutuba Bis 19:191 Mbongo ya bo me salaka na ki- na ntwala ya bantu sambu na kusamba. 34 Kansi ntangu bo bakisabende ya bo ke bingaka arza.

227

Me songa bantu na kukwenda. Etike

ka nde yandi vandaka Muyuda, bo yonso yantikaka kuboka na kimvuka kiteso ya bangunga zole nde: “Artemisi ya bantu ya Efezo kele nene!” 35 Nsuka-nsuka, ntangu kalaki ya bwala lembikaka bantu yina vukanaka, yandi tubaka nde: “Bantu ya Efezo, nani mpenza na kati ya bantu me zaba ve nde mbanza ya bantu ya Efezo ke kengilaka tempelo ya Artemisi ya nene mpi kiteki yina katukaka na zulu mpi kwisaka kubwa na ntoto? 36 Yo yina, sambu muntu mosi ve lenda tudila mambu yai ntembe, beno fwete bwisa ntima mpi kusala ve mambu ntinu-ntinu. 37 Sambu beno me nata bantu yai yina kele ve miyibi ya batempelo mpi ke vweza mpi ve nzambi na beto ya nkento. 38 Yo yina, kana Demetriusi ti bantu yina ke salaka bisalu ya maboko yina kele ti yandi ke funda konso muntu yina, bo me zaba bilumbu yina bo ke sambisaka bantu mpi kele ti baguvernere; bika bo kwisa kufundana. 39 Kansi, kana beno ke sosa diambu ya nkaka katula yai, bo fwete tadila yo na lukutakanu yina bamfumu me pesaka nswa ya kusambisa mambu. 40 Sambu beto kele mpenza na kigonsa nde na diambu ya me luta bubu yai, bo funda beto nde beto ke pusa bantu na kukolama, sambu beto kele ve ti kikuma ya kuvukana mutindu yai ti bantu yai ya ke tula makelele mingi.” 41 Ntangu yandi manisaka kutuba mambu yai, yandi songaka bantu na kukwenda. Ntangu makelele yina kulumukaka, Polo tindaka ba20 ntu na kubinga balongoki, ebuna na nima ya kupesa bo kikesa mpi ya kusonga bo na kubikala mbote, yandi yantikaka kukwenda na Masedonia. 2 Na nima ya kuluta na

BISALU 19:35–20:11

babwala yina mpi ya kupesa bampangi yina vandaka kuna kikesa ti bangogo mingi, yandi kwisaka na Grese. 3 Yandi salaka bangonda tatu kuna, kansi sambu Bayuda kanaka na kufwa yandi ntangu yandi zolaka kukota na maswa sambu na kukwenda na Siria, yandi bakaka lukanu ya kuvutukila na nzila ya Masedonia. 4 Bantu yina vandaka kutambula ti yandi kele: Sopatere mwana ya Pirusi ya bwala Berea, Aristarke ti Sekundusi bantu ya Tesalonika, Gayusi ya Derbe, Timoteo, mpi Tisike ti Trofime bayina katukaka na distrike ya Azia. 5 Bantu yai kwendaka na ntwala mpi vandaka kuvingila beto na Troasi; 6 kansi beto kotaka na maswa na Filipi na nima ya bilumbu ya mampa ya kukonda levire, mpi beto kwisaka kukuta bo na Troasi na nima ya bilumbu tanu; ebuna beto salaka bilumbu nsambwadi kuna. 7 Na kilumbu ya ntete ya mposo, ntangu beto vukanaka sambu na kudia, Polo yantikaka kusadila bo diskure, sambu yandi zolaka kukwenda na kilumbu yina landaka; mpi yandi landaka kusala diskure tii na midi ya mpimpa. 8 Minda vandaka mingi na suku ya zulu kisika beto vukanaka. 9 Leke mosi ya bakala, zina na yandi Etike, vandaka na nela mpi lalaka mpongi ya ngolo ntangu Polo vandaka kaka kutuba. Sambu yandi vandaka kulala, yandi katukaka kuna na etaze ya tatu mpi bwaka na ntoto, ebuna yandi fwaka. 10 Kansi Polo kulumukaka, niekaka na zulu na yandi, bakaka yandi na maboko mpi tubaka nde: “Beno bika kutula milolo sambu moyo na yandi kele na yandi.” 11 Ebuna yandi tombukaka na etaze, zengaka mampa

BISALU 20:12-29

Polo me binga bankuluntu na Mileti

mpi yantikaka kudia.1 Yandi landaka kusolula mwa mingi, tii na suka, mpi na nima yandi kwendaka. 12 Bo nataka mwana-bakala yina ya moyo mpi yo lembikaka bo mingi kibeni. 13 Ntangu yai beto kwendaka na ntwala kisika maswa vandaka mpi beto kwendaka na Asosi, kisika beto zolaka kubaka Polo na maswa, sambu na nima ya kupesa beto bantuma na diambu yai, yandi vandaka ti lukanu ya kukwenda kuna na makulu. 14 Yo yina, ntangu yandi kutaka beto na Asosi, beto bakaka yandi na maswa mpi beto kwendaka na Mitilene; 15 mpi na kilumbu yina landaka beto katukaka kuna, ebuna beto kumaka na simu yina me talana ti Kio, kansi na kilumbu yina landaka beto telamaka fioti na Samosi, mpi na kilumbu yina landaka diaka beto kumaka na Mileti. 16 Polo bakaka lukanu ya kuluta mwa fioti na lweka ya Efezo, na mpila nde yandi lutisa ve ntangu na distrike ya Azia; sambu yandi vandaka kusala nswalu sambu na kukuma na Yeruzalemi na kilumbu ya nkinsi ya Pantekoti, kana mpila kele. 17 Kansi, ntangu yandi vandaka na Mileti, yandi tindaka bantu na Efezo sambu bo kwenda kubinga bankuluntu ya dibundu. 18 Ntangu bo kumaka kisika yandi vandaka, yandi tubilaka bo nde: “Beno me zaba mbote mutindu mono vandaka kuditwadisa na kati na beno banda na kilumbu ya ntete yina mono kwisaka na distrike ya Azia, 19 mono vandaka kusadila Mfumu bonso mpika na kudikulumusa kibeni, ti mansanga na meso, mpi ti

228

mimekamu mingi ya mono kutanaka na yo sambu Bayuda kanaka na kufwa mono; 20 mpi mono buyaka ve na kuzabisa beno mambu yonso yina vandaka mfunu mpi na kulonga beno na meso ya bantu mpi nzo na nzo. 21 Kansi, mono taka kimbangi mbote-mbote na Bayuda mpi na Bagreki nde bo fwete balula ntima na Nzambi mpi kukwikila na Mfumu na beto Yezu. 22 Ntangu yai, mpeve ke pusa mono na kukwenda na Yeruzalemi, ata mono me zaba ve mambu yina ta kumina mono kuna, 23 katula kaka nde na konso mbanza, mpeve santu ke landa na kukebisa mono nde boloko mpi bampasi ke vingila mono. 24 Ata mpidina, mono ke tadila ve moyo na mono nde yo kele mfunu, kansi mono ke zola kaka kubaka ntinu tii na nsuka mpi kumanisa kisalu yina Mfumu Yezu pesaka mono, ya kuta kimbangi mbotembote na yina me tala nsangu ya mbote ya ntima ya mbote ya nene ya Nzambi. 25 “Ntangu yai, mono me zaba nde ata muntu mosi ve na kati na beno yonso yina mono samuninaka kimfumu ta mona diaka luse na mono. 26 Yo yina, mono ke baka beno bambangi bubu yai nde mono kele ya bunkete na menga ya bantu yonso, 27 sambu mono buyaka ve na kuzabisa beno mambu yonso yina Nzambi me kanaka. 28 Beno keba na beno mosi mpi na kibuka yonso, yina mpeve santu me tulaka beno bankengi na zulu na yo, sambu na kugungula dibundu ya Nzambi, yina yandi sumbaka na menga ya Mwana na yandi mosi. 29 Mono me zaba nde ntangu mono ta kwenda, bibulu ya nku Bis 20:111 Na kisina, “yandi zengaka mampa sambu na kuyantika madia mpi dia- ta kota na kati na beno mpi bo ta sadila ve kibuka mambu ti mawete, ka.”

229

Bankuluntu ya Efezo. Polo na Sezarea

30 mpi na kati na beno kibeni, bantu ta basika mpi ta tuba mambu ya nioka-nioka sambu na kubenda balongoki na kulanda bo. 31 “Yo yina, beno bikala ya kusikama, mpi beno yibuka nde bamvula tatu, mpimpa ti mwini, mono yambulaka ve na kulongisila konso muntu na kati na beno ti mansanga. 32 Ebuna ntangu yai mono ke pesa beno na maboko ya Nzambi mpi na nsangu ya ntima ya mbote na yandi ya nene, nsangu yina lenda kumisa beno ngolo mpi kupesa beno difwa na kati ya bantu yonso yina Nzambi me santisaka. 33 Mono tulaka ve ntima na arza, na wolo, to na bilele ya konso muntu. 34 Beno mosi me zaba nde maboko na mono salaka sambu na kulungisa bampusa na mono mpi ya bantu yina vandaka ti mono. 35 Mono songaka beno na mambu yonso nde beno fwete sala ngolo mutindu yai sambu na kusadisa bantu yina kele ya kulemba, mpi beno fwete yibuka bangogo ya Mfumu Yezu, ntangu yandi tubaka nde, ‘Kiese ke vandaka mingi na kupesa kuluta na kubaka.’ ” 36 Ntangu yandi manisaka kutuba mambu yai, yandi fukamaka ti bo yonso mpi sambaka. 37 Ebuna, bo yonso dilaka mingi, bo yambaka Polo mpi pesaka yandi beze na mawete yonso, 38 sambu bo waka mawa, mingi-mingi sambu na diambu yina yandi tubaka nde bo zolaka kumona diaka ve luse na yandi. Ebuna, bo kwendaka kufidisa yandi tii na maswa. Ntangu beto kabwanaka ti bo ata yo vandaka mpasi mpi 21 beto kotaka na maswa, beto kwendaka mbala mosi mpi kumaka na Kosi, kansi na kilumbu yina landaka beto kumaka na Roda, mpi katuka kuna beto kwendaka na Pa-

BISALU 20:30–21:11

tara. 2 Ntangu beto monaka maswa mosi yina vandaka kukwenda na Fenisia, beto kotaka na maswa yango mpi beto kwendaka. 3 Ntangu beto kumaka pene-pene ya kisanga ya Shipre mpi yantikaka kumona yo, beto bikisaka yo na diboko ya kimama mpi beto kwendaka na Siria, mpi beto kumaka na Tire, sambu yo vandaka kulomba nde bo basisa bima yina vandaka na maswa pana. 4 Beto sosaka balongoki mpi monaka bo, ebuna beto bikalaka kuna bilumbu nsambwadi. Kansi sambu na mambu yina mpeve monisaka, bo mekaka kundimisa Polo mbala na mbala na kutula ve dikulu na Yeruzalemi. 5 Sambu ntangu na beto lungaka, beto katukaka pana mpi yantikaka kukwenda; kansi bo yonso, kumosi ti bankento mpi bana, fidisaka beto tii na nganda ya mbanza. Beto fukamaka na dibungu, beto sambaka, 6 mpi pesanaka mbote. Beto kotaka na maswa, kansi bo vutukaka na banzo na bo. 7 Beto katukaka na Tire mpi kumaka na Tolemaisi, ebuna beto pesaka bampangi mbote mpi beto lutisaka kilumbu mosi ti bo. 8 Kilumbu yina landaka, beto kwendaka mpi kumaka na Sezarea, ebuna beto kotaka na nzo ya Filipo, yina vandaka nsamuni mpi mosi na kati ya babakala nsambwadi, mpi beto bikalaka ti yandi. 9 Bakala yai vandaka ti bana-bankento iya ya me kwelaka ntete ve, yina vandaka kubikula. 10 Kansi, na nima ya kulutisa bilumbu mingi pana, profete mosi, zina na yandi Agabusi, katukaka na Yudea mpi kulumukaka kuna, 11 yandi kwisaka kisika beto vandaka mpi bakaka mukaba ya Polo, kudikangaka makulu ti maboko, mpi tubaka nde: “Mpeve santu ke tuba mutindu

BISALU 21:12-28

Polo na Yeruzalemi, me kudikumisa bunkete

yai, ‘Munkwa mukaba yai, Bayuda ta kanga yandi mutindu yai na Yeruzalemi mpi bo ta pesa yandi na maboko ya bantu ya makanda.’ ” 12 Ntangu beto waka diambu yai, beto ti bantu ya kisika yina yantikaka kubondila yandi na kukwenda ve na Yeruzalemi. 13 Ebuna Polo vutulaka nde: “Sambu na nki beno ke dila mpi ke lembisa mono ntima? Beno zaba nde, mono kele ya kuyilama kaka ve sambu bo kanga mono kansi mpi sambu na kufwa na Yeruzalemi sambu na zina ya Mfumu Yezu.” 14 Sambu beto monaka nde beto kukaka ve kundimisa yandi, beto ndimaka yo mpi tubaka nde: “Bika nde luzolo ya Yehowa kusalama.” 15 Na nima ya bilumbu yai, beto yilamaka sambu na nzietelo mpi beto yantikaka kutombuka na Yeruzalemi. 16 Kansi balongoki ya nkaka ya Sezarea kwendaka mpi ti beto, sambu na kunata beto na nzo ya Nazoni muntu ya Shipre, mosi na kati ya balongoki ya ntete. Beto zolaka kuvanda banzenza kuna. 17 Ntangu beto kumaka na Yeruzalemi, bampangi yambaka beto na kiese yonso. 18 Kansi na kilumbu yina landaka, Polo kwendaka ti beto sambu na kukutana ti Yakobo; bankuluntu yonso vandaka pana. 19 Yandi pesaka bo mbote mpi yantikaka kusonga bo na bunda mambu yina Nzambi salaka na kati ya makanda na nzila ya kisalu na yandi ya kusamuna. 20 Ntangu bo waka mambu yai, bo yantikaka kukembila Nzambi, mpi bo tubilaka yandi nde: “Mpangi, nge ke mona nde na kati ya Bayuda kele ti mafunda mingi ya bantu yina ke kwikila; ebuna bo yonso ke zitisaka Nsiku. 21 Kansi bo waka nde nge ke longa Bayuda

230

yonso yina kele na kati ya makanda na kubikisa nsiku ya Moize, mpi nde nge ke songa bo na kuyotisa ve bana na bo mpi na kulanda ve binkulu yina bantu ke landaka. 22 Ebuna nki beto fwete sala? Ntembe kele ve nde bo ta wa nde nge me kwisa. 23 Yo yina, sala mambu yai ya beto ke songa nge: Beto kele ti babakala iya yina me kuditula na nsi ya lusilu. 24 Baka babakala yai mpi kwenda kudikumisa bunkete ti bo mutindu nsiku ke lombaka mpi futa mambu yonso sambu na bo, sambu bo katula bo nsuki yonso. Na mutindu yina, bantu yonso ta zaba nde mambu yina bo waka sambu na nge kele ya kieleka ve, kansi nde nge ke tambula na mutindu yina me fwana, mpi nde nge mosi mpi ke zitisaka Nsiku. 25 Sambu na bantu ya ke kwikilaka yina kele na kati ya makanda, beto tindilaka bo lukanu yina beto bakaka nde bo fwete kudikeba na bima yina bo me pesaka bimenga na biteki mpi na menga, na bima yina bo me fwa na kukanga mungungu,1 mpi na pite.” 26 Na kilumbu yina landaka, Polo nataka babakala yina mpi kudikumisaka bunkete ti bo mutindu nsiku ke lombaka, ebuna yandi kotaka na tempelo, sambu na kutuba ntangu yina bilumbu ya kudikumisa bunkete zolaka kumana mpi ntangu yina bo zolaka kupesa dikabu sambu na konso muntu na kati na bo. 27 Ntangu bilumbu nsambwadi yango zolaka kumana, Bayuda ya Azia monaka yandi na tempelo ebuna bo yantikaka kupusa kibuka yonso ya bantu na kusala mavwanga, mpi bo kangaka yandi, 28 bo vandaka kuboka nde: “Bantu ya Izraele, beno kwisa kusadisa beto! Beno Bis 21:251 Tala Bis 15:20, noti.

231

Bo me kanga Polo, yandi ke tuba na kibuka

tala muntu yina ke longa bantu yonso bisika yonso mambu yina ke vweza bantu na beto, Nsiku na beto, mpi kisika yai; diaka, yandi me kotisa nkutu Bagreki na tempelo mpi me kumisa kisika yai ya santu mvindu.” 29 Bo tubaka diambu yai sambu bo monaka ntete Trofime, muntu ya Efezo, ke tambula ti Polo na mbanza, ebuna bo yindulaka nde Polo kotisaka yandi na tempelo. 30 Ebuna mbanza ya mvimba kumaka kisaka-saka, mpi bantu vandaka kukwisa ntinu kumosi mpi bo kangaka Polo, bo bendaka yandi na nganda ya tempelo, mpi na mbala mosi bo kangaka bakielo. 31 Ntangu bo vandaka kusosa kufwa yandi, bantu kwendaka kusonga komanda ya basoda nde Yeruzalemi ya mvimba me kuma kisaka-saka; 32 mpi na mbala mosi yandi bakaka basoda mpi bamfumu ya basoda, ebuna bo kulumukaka ntinu na kisika bo vandaka. Ntangu bo monaka komanda ya basoda mpi basoda, bo bikisaka kubula Polo. 33 Ntangu yai, komanda ya basoda pusanaka pene-pene, kangaka yandi mpi pesaka ntuma nde bo kanga yandi ti miniololo zole; ebuna yandi yulaka kana yandi vandaka nani mpi nki yandi salaka. 34 Kansi bantu ya nkaka na kati ya kibuka ya bantu yantikaka kutuba kima mosi na ndinga ya ngolo, mpi bankaka kima ya nkaka. Sambu yandi kukaka ve kubakisa ata kima mosi ya sikisiki sambu na makelele yina, yandi pesaka ntuma nde bo nata yandi na banzo ya basoda. 35 Kansi ntangu yandi kumaka na kimatinu, yo lombaka nde basoda kunata yandi sambu na nku ya kibuka ya bantu; 36 sambu bantu yonso vandaka kaka kulanda bo mpi kuboka nde: “Fwa yandi!”

BISALU 21:29–22:5

37 Ntangu bo zolaka kunata yandi na banzo ya basoda, Polo songaka komanda ya basoda nde: “Keti mono lenda songa nge diambu mosi?” Yandi tubaka nde: “Keti nge ke tubaka Kigreki? 38 Keti nge kele ve muntu ya Ezipte, yina pusaka bantu na kukolama na ntwala ya bilumbu yai, mpi nataka na ntoto ya zelo na zelo bantu 4 000 yina vandaka ti bambele?” 39 Ebuna Polo tubaka nde: “Na kutuba ya kieleka, mono kele Muyuda, ya Tarse na Silisia, muntu ya mbanza yina bantu mingi me zaba. Yo yina, mono ke bondila nge, pesa mono nswa ya kutuba na bantu yai.” 40 Ntangu bo pesaka yandi nswa, Polo telamaka na kimatinu mpi salaka bantu kidimbu na diboko na yandi. Ntangu bantu yonso vandaka pima, yandi tubilaka bo na ndinga ya Kiebreo nde: bampangi mpi 22 “Babakala, batata, beno wa ntangu yai mutindu mono ke samba na ntwala na beno.” 2 (Ntangu bo waka nde yandi ke tubila bo na Kiebreo, bo vandaka diaka pima mingi, mpi yandi tubaka nde:) 3 “Mono kele Muyuda, mono butukaka na Tarse ya Silisia, kansi Gamaliele muntu longaka mono na mbanza yai, bo longaka mono na kuzitisa mbote-mbote kibeni Nsiku ya ba-nkaka na beto, mpi mono vandaka kikesa na kisalu ya Nzambi kaka mutindu beno yonso kele bubu yai. 4 Mono monisaka bantu ya ke landaka Nzila yai mpasi tii na lufwa, mono vandaka kukanga babakala ti bankento mpi kutula bo na boloko, 5 mutindu nganga-nzambi ya nene mpi kimvuka ya mvimba ya bambuta lenda ta kimbangi sambu na mono.

BISALU 22:6-24

Polo na Damasi. Bo me buya mambu ya Polo

Bo pesaka mono mpi mikanda sambu na bampangi Bayuda ya Damasi, mpi mono vandaka kukwenda kukanga bayina vandaka kuna mpi kwisa kunata bo ya kukanga na bansinga na Yeruzalemi sambu bo pesa bo ndola. 6 “Kansi ntangu mono vandaka kukwenda mpi kumaka pene-pene ya Damasi, pene-pene ya midi, na mbala mosi, nsemo mosi ya ngolo yina katukaka na zulu semaka na nziunga na mono, 7 ebuna mono bwaka na ntoto mpi waka ndinga mosi ke tubila mono nde, ‘Saule, Saule, sambu na nki nge ke monisa mono mpasi?’ 8 Mono vutulaka nde, ‘Mfumu, nge nani?’ Yandi songaka mono nde, ‘Mono kele Yezu, muntu ya Nazareti, yina nge ke monisa mpasi.’ 9 Bantu yina vandaka ti mono monaka kibeni nsemo yina, kansi bo waka ve ndinga ya muntu yina vandaka kutubila mono. 10 Ebuna mono tubaka nde, ‘Mfumu, inki mono fwete sala?’ Mfumu songaka mono nde, ‘Telama, kwenda na Damasi, mpi kuna bo ta songa nge mambu yonso yina nge fwete sala.’ 11 Kansi, sambu mono lendaka ve kumona ata kima mosi sambu nsemo yina vandaka ngolo, bantu yina vandaka ti mono simbaka mono na diboko mpi nataka mono na Damasi. 12 “Ntangu yai, Ananiasi, muntu mosi ya vandaka kuwa Nzambi boma na kutadila Nsiku, mpi yina Bayuda yonso yina vandaka kuzinga kuna vandaka kutuba mambu ya mbote sambu na yandi, 13 kwisaka kisika mono vandaka, telamaka pene-pene na mono mpi songaka mono nde, ‘Saule, mpangi, mona diaka!’ Kaka na ntangu yina, mono tombulaka meso mpi mona-

232

ka yandi. 14 Yandi tubaka nde, ‘Nzambi ya ba-nkaka na beto me sola nge sambu nge longuka na kuzaba luzolo na yandi, sambu nge mona Muntu ya lunungu, mpi sambu nge wa ndinga ya munoko na yandi, 15 sambu nge fwete vanda mbangi na yandi yina ta zabisa bantu yonso mambu yina nge me mona mpi me wa. 16 Ebuna, sambu na nki nge ke sukinina? Telama, baka mbotika mpi Nzambi ta lolula masumu na nge sambu nge ke binga zina ya Yezu.’ 17 “Kansi, ntangu mono vutukaka na Yeruzalemi mpi vandaka kusamba na tempelo, mono monaka mbona-meso 18 mpi mono monaka yandi ke tubila mono nde, ‘Sasuka mpi basika nswalu na Yeruzalemi, sambu bo ta ndima ve kimbangi ya nge ta kuta sambu na mono.’ 19 Ebuna mono tubaka nde, ‘Mfumu, bo mosi me zaba mbote nde mono vandaka ti kikalulu ya kukwenda na basinagoga sambu na kutula bantu yina ke kwikilaka na nge na boloko mpi kubula bo; 20 mpi ntangu bo tiamunaka menga ya Etiene mbangi na nge, mono ndimaka yo mpi telamaka penepene sambu na kukengila bilele ya zulu ya bantu yina vandaka kufwa yandi.’ 21 Kansi yandi songaka mono nde: ‘Kwenda, sambu mono ta tinda nge na makanda yina kele ntama.’ ” 22 Ebuna bo widikilaka yandi tii na bangogo yai. Na nima, bo tombulaka mingungu na bo mpi tubaka nde: “Katula muntu ya mutindu yai na ntoto, sambu yandi me fwana ve na kuvanda na luzingu!” 23 Sambu bo vandaka kuboka, kulosa bilele na bo mpi kulosa putulu na zulu, 24 komanda ya basoda pesaka ntu-

233

Kisitwaye ya Polo. Sanedreni me kabwana

ma nde bo nata yandi na banzo ya basoda mpi yandi tubaka nde bo fwete bula yandi fimbu sambu bo zaba mbote-mbote sambu na nki bantu vandaka kuboka mutindu yina sambu na yandi. 25 Kansi ntangu bo kangaka yandi bansinga sambu na kubula yandi fimbu, Polo tubilaka mfumu ya basoda yina telamaka pana nde: “Keti nsiku ke pesa beno nswa ya kubula muntu yina kele muntu ya Roma mpi yina beno me sambisa ve?” 26 Ntangu mfumu ya basoda waka diambu yai, yandi kwendaka na komanda ya basoda, zabisaka yandi diambu yango, mpi tubaka nde: “Nge ke zola kusala inki? Muntu yai kele muntu ya Roma.” 27 Ebuna komanda ya basoda pusanaka pene-pene na yandi mpi tubilaka yandi nde: “Tubila mono, Keti nge kele muntu ya Roma?” Yandi tubaka nde: “Ee.” 28 Komanda ya basoda vutulaka nde: “Mono futaka mbongo mingi sambu na kuzwa banswa ya kuvanda muntu ya Roma.” Polo tubaka nde: “Kansi mono, mono me butukaka ti yo.” 29 Yo yina, na mbala mosi, bantu yina zolaka kubula yandi fimbu sambu na kutubisa yandi katukaka pene-pene na yandi; mpi komanda ya basoda waka boma sambu yandi bakisaka nde Polo vandaka muntu ya Roma mpi nde yandi kangisaka yandi miniololo. 30 Na kilumbu yina landaka, sambu yandi zolaka kuzaba mbote-mbote sambu na nki Bayuda vandaka kufunda Polo, yandi katulaka yandi miniololo mpi songaka bamfumu ya banganga-nzambi mpi Sanedreni ya mvimba na kuvukana. Ebuna yandi nataka Polo mpi tulaka yandi na kati-kati na bo.

BISALU 22:25–23:9

Polo talaka mbote-mbote bantu ya Sanedreni, mpi tubaka nde: “Babakala, bampangi, mono me kuditwadisaka ti kansansa ya mbote kibeni na meso ya Nzambi tii bubu yai.” 2 Ebuna Ananiasi, nganga-nzambi ya nene, pesaka ntuma na bantu yina telamaka pene-pene ya Polo na kubula yandi na munoko. 3 Ebuna Polo tubilaka yandi nde: “Nzambi ta bula nge, nge muntu ya luvunu.1 Keti nge ke sambisa mono na kuwakana ti Nsiku mpi na ntangu yina mosi nge ke fwa Nsiku na mutindu nge me pesa ntuma nde bo bula mono?” 4 Bantu yina telamaka pene-pene ya Polo tubaka nde: “Keti nge ke finga nganga-nzambi ya nene ya Nzambi?” 5 Ebuna Polo tubaka nde: “Bampangi, mono zabaka ve nde yandi kele nganga-nzambi ya nene. Sambu bo me sonikaka nde, ‘Nge fwete tuba ve mambu ya mbi sambu na mfumu ya bantu na nge.’ ” 6 Ntangu Polo bakisaka nde ndambu ya bantu ya Sanedreni vandaka Basaduse mpi bankaka Bafarize, yandi tubaka na ndinga ya ngolo nde: “Babakala, bampangi, mono kele Mufarize, mpi mwana ya Bafarize. Bo ke sambisa mono sambu na kivuvu ya lufutumuku ya bafwa.” 7 Sambu yandi tubaka diambu yai, ntembe basikaka na kati ya Bafarize ti Basaduse, mpi kimvuka yina kabwanaka. 8 Sambu, Basaduse ke tubaka nde lufutumuku, bawanzio mpi bampeve ke vandaka ve, kansi Bafarize ke kwikilaka na mambu yai yonso. 9 Ebuna bo yantikaka kutula makelele ya ngolo, mpi bansekudi

23

Bis 23:31 To, “kibaka ya bo me pakula mukubu ya mpembe.”

BISALU 23:10-23

Bo me kana kufwa Polo; yo me zabana

ya nkaka ya kimvuka ya Bafarize telamaka mpi yantikaka kutula ntembe ya ngolo mpi kutuba nde: “Beto ke mona ve mambu ya mbi na muntu yai; kansi kana mpeve to wanzio mosi tubilaka yandi,—.” 10 Ntangu ntembe kumaka ngolo, komanda ya basoda waka boma nde bo ta zenga Polo bitini-bitini, ebuna yandi pesaka basoda ntuma ya kukulumuka, ya kukatula yandi na kati na bo mpi ya kunata yandi na banzo ya basoda. 11 Kansi na mpimpa yina landaka, Mfumu telamaka pene-pene na yandi mpi tubaka nde: “Vanda kikesa! Sambu, kaka mutindu nge me ta kimbangi mbote-mbote sambu na mono na Yeruzalemi, mutindu mosi nge fwete ta mpi kimbangi na Roma.” 12 Ntangu suka tanaka, Bayuda kanaka na kusala Polo mbi mpi bo diaka ndefi1 nde bo ta dia ve mpi ta nwa ve kana bo me fwa Polo ntete ve. 13 Bantu yina kanaka mambu yina ya mbi mpi diaka ndefi yina vandaka bantu kuluta makumi iya; 14 bo kwendaka na bamfumu ya banganga-nzambi mpi bambuta, ebuna bo tubaka nde: “Beto diaka ndefi nde beto ta dia ve ata kima mosi kana beto me fwa ntete ve Polo. 15 Ntangu yai, beno ti bantu ya Sanedreni, beno fwete zabisa komanda ya basoda nde yandi fwete natila beno Polo, bonso nde beno ke zola kutadila mambu na yandi mbote-mbote. Kansi na ntwala nde yandi kuma penepene, beto ta vanda ya kuyilama sambu na kufwa yandi.” 16 Kansi, mwana-mpangi ya

234

Polo waka mambu yina bo kanaka na kusala, mpi yandi kwendaka kukota na banzo ya basoda mpi zabisaka Polo yo. 17 Ebuna Polo bingaka mosi na kati ya bamfumu ya basoda mpi tubilaka yandi nde: “Nata leke yai ya bakala na komanda ya basoda, sambu yandi kele ti diambu mosi ya kusonga yandi.” 18 Yandi bakaka yandi, nataka yandi na komanda ya basoda mpi tubaka nde: “Polo, muntu ya boloko, me binga mono mpi me lomba mono na kunatila nge leke yai ya bakala, sambu yandi kele ti diambu mosi ya kusonga nge.” 19 Komanda ya basoda simbaka yandi na diboko, nataka yandi na kingenga, mpi yulaka yandi nde: “Inki nge ke zola kusonga mono?” 20 Yandi tubaka nde: “Bayuda me wakana na kulomba nge na kunata Polo na Sanedreni mbasi bonso nde bo ke zola kuzaba mambu mingi na yina me tala diambu na yandi. 21 Kansi kubika ve nde bo ndimisa nge, sambu bantu kuluta makumi iya na kati na bo ta bumbana sambu na kuvingila yandi, mpi bo me dia ndefi1 nde bo ta dia ve mpi ta nwa ve kana bo me fwa yandi ntete ve; bo kele ya kuyilama ntangu yai, mpi bo ke vingila kaka lusilu na nge.” 22 Yo yina, komanda ya basoda songaka leke yina ya bakala nde: “Kuzabisa ve ata muntu mosi nde nge me songa mono mambu yai.” Ebuna yandi bikaka leke yina yandi kwenda. 23 Ebuna yandi bingaka basoda zole na kati ya bamfumu ya basoda mpi tubaka nde: “Beno baka basoda 200 yina ke tambulaka na makulu, basoda makumi nsambwadi yina Bis 23:121 “Diambu yai ke tendula nde ke tambulaka na zulu ya bampunda

bo vandaka kukwikila nde bo tabaka lusingu kana ndefi yina kulungana ve.”

Bis 23:211 Tala verse 12, noti.

235

Polo na Sezarea, na ntwala ya Feliksi

mpi basoda 200 yina ke nwanaka na makonga. Bo vanda ya kuyilama sambu na kukwenda na Sezarea na ngunga ya tatu ya mpimpa.1 24 Diaka, beno yidika bampunda sambu Polo kumata na zulu na yo na mpila nde beno nata yandi mbote na guvernere Feliksi.” 25 Mpi yandi sonikaka mukanda mosi ya vandaka ti mambu yai: 26 “Mono Klode Liziasi ke sonikila nge mfumu, Guvernere Feliksi: Mbote! 27 Bayuda kangaka muntu yai mpi bo zolaka kufwa yandi, kansi mono kwisaka na mbala mosi ti basoda mpi gulusaka yandi, sambu bo songaka mono nde yandi kele muntu ya Roma. 28 Mpi sambu mono zolaka kuzaba kikuma ya bo vandaka kufunda yandi, mono nataka yandi na Sanedreni na bo. 29 Mono monaka nde bo vandaka kufunda yandi sambu na mambu ya me tala Nsiku na bo, kansi bo fundaka yandi ve ata na diambu mosi ya ke lomba nde bo fwa yandi to bo tula yandi na boloko. 30 Kansi sambu bo zabisaka mono diambu ya mbi ya bo kanaka kusala yandi, mono ke tindila nge yandi kukonda kusukinina, mpi ke lomba bantu yina ke funda yandi na kufunda yandi na meso na nge.” 31 Yo yina, basoda yai bakaka Polo sambu na kulemfuka na bantuma ya bo pesaka bo mpi bo nataka yandi na mpimpa na Antipatrisi. 32 Na kilumbu yina landaka, bo bikisaka basoda yina ke tambulaka na zulu ya bampunda na kukwenda ti yandi, ebuna bo, bo vutukaka na banzo ya basoda. 33 Basoda yina ke tambulaka na zulu ya bampunda kotaka na Sezarea mpi peBis 23:231 Disongidila, “pene-pene ya 9:00 ya mpimpa.”

BISALU 23:24–24:8

saka mukanda yina na guvernere, ebuna bo pesaka mpi Polo na maboko na yandi. 34 Yandi tangaka yo mpi yulaka kana Polo vandaka muntu ya nki provense, mpi bo songaka yandi nde yandi kele muntu ya Silisia. 35 Yandi tubaka nde: “Mono ta widikila nge mbote-mbote ntangu bantu yina fundaka nge ta kwisa mpi.” Ebuna yandi pesaka ntuma nde bo kengila yandi na nzo ya Erode. Bilumbu tanu na nima, Ana24 niasi, nganga-nzambi ya nene, kwisaka ti bambuta ya nkaka mpi avoka mosi, zina na yandi Tertulusi, ebuna bo fundaka Polo na guvernere. 2 Ntangu bo bingaka yandi, Tertulusi yantikaka kufunda Polo nde: “Mfumu Feliksi, beto kele na ngemba mingi sambu na nge mpi bansoba ke salama na dikanda yai sambu na mayele na nge ya kutwadisa mambu. 3 Ntangu yonso mpi na bisika yonso, beto ke monisaka ntonda ya mingi kibeni sambu na mambu yai yonso. 4 Kansi sambu mono baka nge ntangu mingi ve, mono ke bondila nge na kumonisila beto ntima ya mbote mpi na kuwa beto na bunkufi. 5 Sambu, beto me mona nde muntu yai kele muntu ya ke nataka mavwanga, yandi ke pusa Bayuda yonso yina ke zingaka na ntoto ya mvimba na kukolama mpi yandi kele ntwadisi ya kadibundu ya bantu ya Nazareti. 6 Yandi mekaka mpi na kuvweza tempelo, yo yina beto kangaka yandi. 7 ——1 8 Kana nge sambisa yandi nge mosi, nge ta mona nde Bis 24:71 Verse yai kele ve na masonama ya Kigreki ya Westcott mpi ya Hort mpi na masonama ya nkaka ya mfunu ya Masonuku ya Kigreki ya Bukristu.

BISALU 24:9-25

Lufutumuku. Kimbangi na Feliksi

mambu yonso yai ya beto ke fundila yandi kele ya kieleka.” 9 Ebuna Bayuda mpi yantikaka kunwanisa Polo na bangogo, bo vandaka kutuba nde mambu yai vandaka mutindu yina. 10 Ntangu guvernere salaka Polo kidimbu na ntu sambu yandi tuba, Polo vutulaka nde: “Sambu mono me zaba mbote nde nge kele zuzi ya dikanda yai banda bamvula mingi, mono kele na kiese ya kusamba sambu na mono mosi, 11 mutindu nge mosi lenda zikisa yo, bilumbu kumi na zole me luta ntete ve banda mono tombukaka na Yeruzalemi sambu na kusambila; 12 bo monaka mono ve mono ke swana ti konso muntu yina na tempelo to ke bendumuna bantu, yo vanda na basinagoga to na mbanza. 13 Bo lenda pesa nge mpi ve banzikisa ya ke ndimisa mambu ya bo ke fundila mono ntangu yai. 14 Kansi mono ke ndima diambu yai na meso na nge nde, na kuwakana ti mutindu ya lusambu yina bo ke bingaka ‘kadibundu,’ na mutindu yina mono ke sadilaka Nzambi ya ba-nkaka na mono kisalu ya santu, mpi mono ke kwikilaka na mambu yonso yina kele na Nsiku mpi yina bo me sonikaka na mikanda ya Baprofete; 15 mpi mono kele ti kivuvu na Nzambi, kivuvu yina bantu yai mpi kele na yo, nde bantu ya lunungu ti bantu ya kukonda lunungu ta futumuka. 16 Ya kieleka, sambu na diambu yai, mono ke salaka ngolo ntangu yonso sambu na kuvanda ti kansansa ya kukonda kifu na meso ya Nzambi mpi ya bantu. 17 Yo yina, na nima ya bamvula mingi, mono kwisaka sambu na kupesa makabu ya mawa na dikanda na mono, mpi sambu na ku-

236

pesa makabu na Nzambi. 18 Ntangu mono vandaka kusala mambu yai, bo monaka mono na tempelo, mono me kudikumisa bunkete mutindu nsiku ke lombaka, kansi mono vandaka ve ti kibuka ya bantu mpi mono vandaka ve kutula mavwanga. Kansi Bayuda ya nkaka yina katukaka na distrike ya Azia vandaka kuna, 19 kana bo kele kibeni ti diambu ya kufundila mono, bo zolaka kuvanda awa na ntwala na nge sambu na kufunda mono. 20 To, bika nde bantu yai ya kele awa kutuba bo mosi nki mambu ya mbi bo monaka ntangu mono telamaka na ntwala ya Sanedreni, 21 katula kaka diambu mosi yai ya mono salaka, mono tubaka na ndinga ya ngolo ntangu mono telamaka na kati na bo nde, ‘Bo ke sambisa mono bubu yai na ntwala na beno sambu na lufutumuku ya bafwa!’ ” 22 Sambu Feliksi zabaka mbotembote mambu yina me tala Nzila yai, yandi yantikaka kuzabisa bo na kwisa kuvutuka kilumbu ya nkaka mpi tubaka nde: “Mono ta zenga mambu na beno ntangu Liziasi komanda ya basoda ta kwisa.” 23 Mpi yandi pesaka ntuma na mfumu ya basoda nde bo bika Polo na boloko, kansi bo pesa yandi mwa kimpwanza, mpi nde yandi fwete kanga ve banduku na yandi nzila sambu bo lungisa bampusa na yandi. 24 Mwa bilumbu na nima, Feliksi kwisaka ti nkento na yandi Drusiye, yina vandaka Muyuda, ebuna Feliksi tindaka muntu sambu na kubinga Polo mpi widikilaka yandi na diambu ya me tala lukwikilu na Kristu Yezu. 25 Kansi ntangu yandi vandaka kutubila lunungu, kudiyala, mpi lusambisu yina ta kwi-

237

Festusi. Polo ke lomba na kwenda na Kaisali

sa, Feliksi waka boma mpi vutulaka nde: “Nge lenda kwenda ntangu yai, kansi ntangu mono ta zwa dibaku mono ta tinda muntu sambu na kubinga nge diaka.” 26 Kansi, yandi vandaka mpi kutula ntima nde Polo zolaka kupesa yandi mbongo. Yo yina, yandi vandaka kutinda bantu mbala na mbala sambu na kubinga yandi mpi vandaka kusolula ti yandi. 27 Kansi, na nima ya bamvula zole, Porsiusi Festusi yingaka Feliksi; mpi sambu Feliksi vandaka kuzola nde Bayuda kundima yandi, yandi bikisaka Polo na boloko. yina, ntangu Festusi ku25 Yo maka na provense yina mpi yantikaka kuyala, bilumbu tatu na nima, yandi katukaka na Sezarea mpi tombukaka na Yeruzalemi; 2 bamfumu ya banganga-nzambi ti babakala ya lukumu ya Bayuda fundaka Polo na Festusi. Ebuna bo yantikaka kubondila yandi 3 mpi kulomba yandi na kumonisila bo ntima ya mbote mpi kutinda Polo na Yeruzalemi. Bo salaka mutambu sambu na kufwa yandi na nzila. 4 Kansi, Festusi vutulaka nde Polo fwete bikala na Sezarea mpi nde yandi mosi zolaka kukwenda kuna ntama mingi ve. 5 Yandi tubaka nde: “Bika nde bantu yina kele ti kiyeka na kati na beno kukulumuka ti mono mpi kufunda yandi, kana muntu yai me sala mpenza diambu mosi ya mbi.” 6 Na nima ya kulutisa bilumbu nana to kumi na kati na bo, yandi kulumukaka na Sezarea, ebuna kilumbu yina landaka yandi fongaka na kisika ya kusambisa mpi pesaka ntuma nde bo nata Polo. 7 Ntangu yandi kumaka, Bayuda

BISALU 24:26–25:14

yina katukaka na Yeruzalemi telamaka na nziunga na yandi, bo vandaka kufunda yandi na mambu mingi mpi ya nene yina bo kukaka ve kupesa banzikisa. 8 Kansi Polo tubaka mambu yai sambu na kusamba: “Mono me sala ve disumu ata mosi na Nsiku ya Bayuda, to na tempelo to na Kaisali.” 9 Sambu Festusi vandaka kuzola nde Bayuda kundima yandi, yandi vutudilaka Polo nde: “Keti nge ke zola kutombuka na Yeruzalemi mpi bo sambisa nge kuna na meso na mono sambu na mambu yai?” 10 Kansi Polo tubaka nde: “Mono me telama na ntwala ya kisika ya kusambisa ya Kaisali, kisika bo fwete sambisa mono. Mono me sala ve ata diambu mosi ya mbi na Bayuda, mutindu nge mosi mpi ke bakisa yo mbote. 11 Kansi, kana mono kele kibeni muntu ya mbi mpi me sala diambu mosi yina ke lomba nde bo fwa mono, mono ke buya ve na kufwa; kansi, kana kele ve ti diambu ya kieleka na mambu yina bantu yai ke fundila mono, ata muntu mosi ve kele ti nswa ya kupesa mono na maboko na bo sambu na kusepedisa bo. Mono ke lomba nde Kaisali kusambisa mono!” 12 Ebuna, na nima ya kusolula ti kimvuka ya bandongisi, Festusi vutulaka nde: “Sambu nge me lomba nde Kaisali kusambisa nge, nge ta kwenda na Kaisali.” 13 Na nima ya mwa bilumbu, ntotila Agripa ti Berenise kwisaka kukuma na Sezarea sambu na kutala Festusi mpi kupesa yandi mbote. 14 Ebuna, ntangu bo vandaka kulutisa mwa bilumbu kuna, Festusi songaka ntotila mambu ya me tala Polo, mpi tubaka nde:

BISALU 25:15–26:3

Na ntwala ya Agripa, Polo ke tuba

“Kele ti muntu mosi yina Feliksi bikisaka na boloko, 15 mpi ntangu mono vandaka na Yeruzalemi, bamfumu ya banganga-nzambi ti bambuta ya Bayuda fundaka yandi na mono mpi lombaka nde mono sambisa yandi mpi kupesa yandi ndola. 16 Kansi, mono vutudilaka bo nde bantu ya Roma ke vandaka ve ti kikalulu ya kupesa konso muntu na maboko ya bantu yina ke funda yandi sambu na kusepedisa bo kana muntu ya bo me funda me kutana ntete ve ti bantu yina ke funda yandi mpi me zwa ve dibaku ya kusamba sambu na diambu yango. 17 Yo yina, ntangu bo kumaka awa, mono sukininaka ve, kansi kilumbu yina landaka mono fongaka na kisika ya kusambisa mpi pesaka ntuma nde bo nata yandi. 18 Ntangu bo telamaka sambu na kutuba, bantu yina fundaka yandi tubaka ve ata diambu mosi na kati ya mambu ya mbi yina mono vandaka kuvingila na kuwa sambu na yandi. 19 Bo vandaka kaka ti mwa bantembe ti yandi sambu na lusambu na bo mosi mpi sambu na Yezu mosi buna, yina fwaka kansi yina Polo landaka kutuba nde yandi kele na luzingu. 20 Yo yina, sambu mono zabaka ve mutindu ya kuzenga ntembe yina, mono yulaka kana yandi zolaka kukwenda na Yeruzalemi mpi bo sambisa yandi kuna sambu na mambu yai. 21 Kansi, ntangu Polo lombaka nde yandi bikala na boloko sambu na kuvingila nzengolo ya Mfumu ya Nene ya Roma, mono pesaka ntuma nde bo kengila yandi tii kuna mono ta tinda yandi na Kaisali.” 22 Ebuna Agripa tubilaka Festusi nde: “Mono mpi ta zola kuwa muntu yina.” Yandi tubaka nde: “Mba-

238

si nge ta wa yandi.” 23 Yo yina, na kilumbu yina landaka, Agripa ti Berenise kwisaka ti lukumu mingi mpi kotaka na tribinale kumosi ti bakomanda ya basoda mpi bantu ya lukumu ya mbanza, ebuna ntangu Festusi pesaka ntuma, bo nataka Polo. 24 Ebuna Festusi tubaka nde: “Ntotila Agripa mpi beno bantu yonso ya kele awa ti beto, beno ke mona muntu yai yina Bayuda yonso na Yeruzalemi mpi awa lombaka mono na ndinga ya ngolo nde yandi fwete zinga diaka ve. 25 Kansi, mono bakisaka nde yandi salaka ata kima mosi ve ya ke lomba nde bo fwa yandi. Yo yina, ntangu muntu yai lombaka yandi mosi nde Mfumu ya Nene ya Roma kusambisa yandi, mono bakaka lukanu ya kutinda yandi. 26 Kansi, mono kele ve ti kima mosi ya kieleka ya kusonikila Mfumu na mono sambu na yandi. Yo yina, mono me nata yandi na ntwala na beno, mpi mingi-mingi na ntwala na nge, ntotila Agripa, sambu na nima ya kusambisa yandi, mono zwa kima ya kusonika. 27 Sambu mono ke mona nde yo kele mbi na kutinda muntu ya boloko kukonda kumonisa mambu ya bo ke fundila yandi.” tubilaka Polo nde: 26 Agripa “Nge kele ti nswa ya kutuba sambu na nge mosi.” Ebuna Polo tandulaka diboko na yandi mpi yantikaka kutuba sambu na kusamba nde: 2 “Ntotila Agripa, na mambu yonso yina Bayuda ke funda mono, mono kele na kiese sambu mono ke samba bubu yai na ntwala na nge, 3 mingi-mingi sambu nge me zaba mbote-mbote binkulu yonso ya Bayuda mpi bantembe yina ke vanda-

239

Polo ke tubila kubalula ntima na yandi

ka na kati na bo. Yo yina, mono ke bondila nge na kukanga ntima sambu na kuwa mono. 4 “Ya kieleka, mutindu ya luzingu yina mono zingaka banda kileke na mono na kati ya dikanda na mono mpi na Yeruzalemi me zabana mbote na Bayuda yonso 5 yina zabaka mono banda ntama. Kana bo zola, bo lenda ta kimbangi, nde na kuwakana ti kitini ya lusambu na beto yina kele ti bansiku ya ngolo kuluta, mono vandaka Mufarize. 6 Kansi ntangu yai, bo ke sambisa mono sambu na kivuvu ya lusilu yina Nzambi pesaka na bankaka na beto; 7 mpi makanda na beto kumi na zole ke tula kivuvu ya kumona kulungana ya lusilu yai na mutindu bo ke sadila yandi kisalu ya santu na kikesa yonso mpimpa ti mwini. O ntotila, Bayuda ke funda mono sambu na kivuvu yai. 8 “Sambu na nki beno ke kwikila ve nde Nzambi ke tedimisaka bafwa? 9 Ntete mono vandaka kundima kibeni nde mono fwete sadila banzila yonso sambu na kutelamina zina ya Yezu, muntu ya Nazareti. 10 Ya kieleka, yai kele mambu yina mono salaka na Yeruzalemi, mpi mono tulaka basantu mingi na boloko, sambu mono bakaka kiyeka na bamfumu ya banganga-nzambi; mpi ntangu yo lombaka nde bo fwa bo, mono vandaka kundima yo. 11 Mono vandaka kupesa bo bandola mbala mingi na basinagoga yonso sambu na kumeka kupusa bo na kuyambula lukwikilu na bo; mpi sambu mono wilaka bo makasi mingi, mono kwendaka nkutu kumonisa bo mpasi ata na bambanza ya ntama. 12 “Ntangu mono vandaka kulungisa lukanu yai, mono kwenda-

BISALU 26:4-20

ka na Damasi ti kiyeka mpi nswa ya bamfumu ya banganga-nzambi. 13 O ntotila, na midi, ntangu mono vandaka na nzila, mono monaka na nziunga na mono mpi na nziunga ya bantu yina vandaka kusala nzietelo ti mono, nsemo mosi ya me luta nsemo ya ntangu yina ke katukaka na zulu. 14 Mpi ntangu beto yonso bwaka na ntoto, mono waka ndinga mosi ke tubila mono na Kiebreo nde, ‘Saule, Saule, sambu na nki nge ke monisa mono mpasi? Kudibula ntangu yonso na nti ya bo me songula kele mpasi sambu na nge.’ 15 Kansi mono tubaka nde, ‘Mfumu, nge nani?’ Ebuna Mfumu tubaka nde, ‘Mono kele Yezu, yina nge ke monisa mpasi. 16 Kansi, telama. Yai kele kikuma yina mono me kwisa kumonana na nge, sambu na kusola nge bonso nsadi mpi mbangi ya mambu yina nge me mona mpi ya mambu yina mono ta songa nge sambu na mono; 17 mono ta gulusa nge na kati ya bantu yai mpi na kati ya makanda, yina mono ke tinda nge, 18 sambu na kukangula meso na bo, sambu na kukatula bo na mudidi mpi kunata bo na nsemo, sambu na kukatula bo na kiyeka ya Satana mpi kunata bo na Nzambi, na mpila nde bo baka ndolula ya masumu mpi difwa na kati ya bantu yina bo me kumisaka santu na nsadisa ya lukwikilu na bo na mono.’ 19 “Yo yina, ntotila Agripa, mono kolamaka ve na mbona-meso yina katukaka na zulu, 20 kansi mono kwendaka ntete na bantu yina kele na Damasi, na nima na bayina kele na Yeruzalemi, mpi na ntoto ya mvimba ya Yudea, ebuna na makanda, sambu na kunata nsangu nde bo fwete balula ntima, kubaluka na Nzambi mpi kusala bisalu

BISALU 26:21–27:7

Mvutu ya Agripa. Polo ke kwenda na Roma

yina ke monisa nde bo me balula ntima. 21 Yo yina Bayuda kangaka mono na tempelo mpi mekaka na kufwa mono. 22 Kansi, sambu mono bakaka lusadisu yina katukaka na Nzambi, mono ke landa kuta kimbangi tii bubu yai na bantu ya fioti ti ya nene, mpi mono ke tuba ve mambu ya nkaka katula kaka mambu yina Baprofete mpi Moize tubaka nde yo ta salama, 23 nde yo lombaka nde Kristu kumona mpasi, mpi sambu yandi ta vanda muntu ya ntete na kufutumuka na bafwa, yandi zolaka kuzabisa mpi kunata nsemo na bantu yai mpi na makanda.” 24 Ntangu yandi vandaka kutuba mambu yai sambu na kusamba, Festusi tubaka na ndinga ya ngolo nde: “Polo, nge me kuma kilau! Kulonguka mingi ke kumisa nge kilau!” 25 Kansi Polo tubaka nde: “Mono me kuma ve kilau, Mfumu Festusi, kansi mono ke tuba mambu ya kieleka ti mabanza ya mbote. 26 Ya kieleka, ntotila yina mono ke tuba ti masonga na ntwala na yandi me zaba mbote mambu yai; sambu mono ke ndima kibeni nde na mambu yai kele ve ata ti diambu mosi ya nge me zaba ve, sambu diambu yai salamaka ve na kinsweki. 27 Ntotila Agripa, keti nge ke kwikilaka Baprofete? Mono zaba nde nge ke kwikilaka.” 28 Kansi Agripa tubilaka Polo nde: “Kubika fioti nge ta ndimisa mono na kukuma Mukristu.” 29 Ebuna Polo tubaka nde: “Mono ke samba Nzambi nde, yo vanda na mwa ntangu fioti to na nima ya ntangu mingi, kaka nge ve kansi mpi bantu yonso yina ke wa mono bubu yai kukuma bonso mono, katula kaka miniololo yai.”

240

30 Ebuna ntotila, guvernere, Berenise mpi bantu yina vandaka ti bo telamaka. 31 Kansi ntangu bo vandaka kukwenda, bo yantikaka kutuba bo na bo nde: “Muntu yai me sala ve ata diambu mosi ya ke lomba nde bo fwa yandi to bo tula yandi na boloko.” 32 Diaka, Agripa tubilaka Festusi nde: “Beto zolaka kuyambula muntu yai kana yandi lombaka ve nde yandi kwenda kusamba na ntwala ya Kaisali.” Ntangu bo bakaka lukanu 27 nde beto kwenda na Italia na maswa, bo pesaka Polo ti bantu ya nkaka ya boloko na maboko ya mfumu mosi ya basoda, zina na yandi Yuliusi, ya kimvuka ya basoda ya Auguste. 2 Beto kotaka na maswa ya Adramite yina vandaka kukwenda na bisika ya kele na lweka ya masa ya distrike ya Azia, mpi beto kwendaka; Aristarke, muntu ya Masedonia, ya bwala Tesalonika vandaka ti beto. 3 Na kilumbu yina landaka, beto kumaka na Sidoni, ebuna Yuliusi sadilaka Polo mambu ti ntima ya mbote mpi pesaka yandi nzila ya kukwenda na banduku na yandi sambu bo sadisa yandi. 4 Katuka pana, beto kotaka na maswa mpi lutaka na lweka ya Shipre sambu na kuditanina na mupepe yina vandaka kukatuka na ndambu yina beto vandaka kukwenda; 5 mpi beto lutaka na kati-kati ya nzadi-mungwa pene-pene ya Silisia mpi Pamfilia mpi beto kumaka na dibungu ya Mira na Lisia. 6 Kansi kuna, mfumu ya basoda monaka maswa mosi ya Alesandria yina vandaka kukwenda na Italia, mpi yandi kotisaka beto na kati. 7 Na nima ya kukwenda malembemalembe bilumbu mingi, beto kumaka na Knide na mpasi. Sambu

241

Mupepe mosi ya ngolo, Erakiloni

mupepe pesaka beto ve nzila ya kukwenda na ntwala, beto lutaka na lweka ya Kreta na Salmone sambu na kuditanina, 8 mpi ntangu beto lutaka pene-pene na yo na mpasi, beto kumaka na kisika mosi ya bo ke bingaka Mabungu ya Mbote, yina kele pene-pene ya mbanza Lasea. 9 Ntangu mingi lutaka, ebuna yo vandaka kigonsa na kulanda kutambula na maswa sambu ata kubuya madia yina vandaka kusalama na kilumbu ya kufika masumu vandaka me luta ntama, yo yina Polo pesaka dibanza mosi, 10 mpi tubilaka bo nde: “Banduku, mono ke mona nde nzietelo yai ta nata mpasi mpi beto ta vidisa bima mingi, kaka ve bima ya maswa mpi maswa kansi mpi mioyo na beto.” 11 Kansi, mfumu ya basoda wilaka kapitene mpi munkwa-maswa na kisika ya kuwa mambu yina Polo vandaka kutuba. 12 Sambu dibungu yina vandaka mbote ve sambu na kulutisa nsungi ya madidi, bantu mingi pesaka dibanza ya kukatuka pana, sambu na kutala kana bo lendaka kukuma na Feniksi sambu na kulutisa nsungi ya madidi. Yo kele dibungu mosi ya Kreta yina ke talanaka na ndambu ya nordi-esti mpi ya sudi-esti. 13 Diaka, ntangu mupepe ya sudi bulaka malembe-malembe, bo yindulaka nde bo lendaka kukuma kisika yina bo kanaka, ebuna bo nangulaka longo mpi yantikaka kuluta pene-pene ya kisanga ya Kreta. 14 Kansi, ntangu fioti na nima, mupepe mosi ya ngolo ya bo ke bingaka Erakiloni1 bulaka kuna. 15 Sambu mupepe vandaka kubula maswa ngolo mpi mpiBis 27:141 To, “Mupepe ya Nordi-Esti.”

BISALU 27:8-24

la ya kulanda kukwenda na ntwala vandaka ve, beto kudibikaka na yo mpi yo nataka beto. 16 Ntangu yai, sambu na kuditanina, beto lutaka na lweka ya kisanga mosi ya fioti, zina na yo Koda, kansi beto nungaka na mpasi na kubaka bwatu yina vandaka na nima ya maswa. 17 Kansi na nima ya kukotisa yo na maswa, bo yantikaka kusadila bansinga sambu na kukangisa maswa; mpi sambu bo waka boma ya kukangama na zelo na Sirtisi, bo kulumusaka bima yina ke tambusaka maswa mpi bikaka nde mupepe kunata bo. 18 Kansi, sambu mupepe ya ngolo vandaka kunikisa beto ngolo, na kilumbu yina landaka, bo yantikaka kulosa bima sambu na kufiotuna kilo na maswa; 19 mpi na kilumbu ya tatu, na maboko na bo mosi, bo losaka bima yina bo ke sadilaka na maswa. 20 Ebuna, sambu ntangu ti bambwetete monikaka ve bilumbu mingi, mpi mupepe ya ngolo vandaka kubula beto, nsuka-nsuka kivuvu na beto yonso ya kuguluka yantikaka kumana. 21 Sambu bo buyaka madia bilumbu mingi, Polo telamaka na kati-kati na bo mpi tubaka nde: “Banduku, kana beno landaka ndongisila na mono mpi kotaka ve na maswa sambu na kukatuka na Kreta, beno zolaka ve kumona mpasi yai mpi kuvidisa bima. 22 Kansi, ntangu yai mono ke longisila beno na kuvanda kikesa, sambu ata moyo mosi ve na kati na beno ta vila, kansi maswa mpamba ta vila. 23 Sambu na mpimpa ya bubu, wanzio mosi ya Nzambi, Nzambi yina kele Mfumu na mono mpi yina mono ke sadilaka kisalu ya santu, telamaka pene-pene na mono, 24 mpi yandi

BISALU 27:25-43

Pene-pene ya ntoto. Bantu 276 me guluka

tubaka nde: ‘Polo, kuwa boma ve. Nge fwete telama na ntwala ya Kaisali, mpi Nzambi ta gulusa luzingu ya bantu yonso yina kele ti nge na maswa.’ 25 Yo yina beno vanda kikesa; sambu mono ke kwikila na Nzambi nde yo ta salama kaka mutindu wanzio songaka mono. 26 Kansi, beto fwete kwenda kukangama na zelo na kisanga mosi.” 27 Ntangu beto kumaka na mpimpa ya kumi na iya mpi mupepe vandaka kunata beto ndambu na ndambu na nzadi-mungwa ya Adria, na midi ya mpimpa bantu ya ke salaka na maswa yantikaka kuyindula nde bo vandaka kukuma pene-pene ya ntoto. 28 Ebuna bo tesaka mudindu ya masa mpi monaka nde yo vandaka bametre makumi tatu na sambanu; bo kwendaka na mwa kitamina ya fioti, bo tesaka diaka, mpi bo monaka nde yo vandaka bametre makumi zole na nsambwadi. 29 Sambu bo waka boma nde beto ta kwenda kututana na matadi, bo losaka balongo iya ya nima ya maswa mpi bo vandaka kuzola nde suka kutana. 30 Kansi ntangu bantu ya ke salaka na maswa yantikaka kusosa kutina mpi kulumusaka bwatu na nzadi-mungwa bonso nde bo zolaka kukulumusa balongo ya ntwala ya maswa, 31 Polo tubilaka mfumu ya basoda mpi basoda nde: “Kana bantu yai kubikala ve na maswa, beno ta guluka ve.” 32 Ebuna basoda zengaka bansinga ya bwatu mpi bikaka yo yo bwa. 33 Ntangu suka zolaka kutana, Polo yantikaka kubondila bo yonso na kudia, mpi kutuba nde: “Bubu yai bilumbu kumi na iya me lunga banda beno ke kengila mpi beno ke

242

dia ve ata kima mosi. 34 Yo yina, mono ke bondila beno na kudia, sambu yo kele sambu na lutaninu na beno; sambu ata lunsuki mosi ve ya ntu ya muntu mosi na kati na beno ta vila.” 35 Na nima ya kutuba mambu yai, yandi bakaka mpi dimpa, pesaka Nzambi matondo na meso na bo yonso, zengaka yo, mpi yantikaka kudia. 36 Ebuna bo yonso kumaka na kiese mpi yantikaka kudia. 37 Beto yonso, mioyo yina vandaka na maswa, vandaka 276. 38 Ntangu bo diaka mpi fulukaka, bo losaka ble na nzadimungwa sambu na kufiotuna kilo na maswa. 39 Nsuka-nsuka, ntangu suka tanaka, bo zabaka ve ntoto yina kansi bo monaka kisika mosi ya zelo na lweka ya nzadi, ebuna bo bakaka lukanu ya kukumisa maswa kuna, kana mpila kele. 40 Ebuna bo zengaka bansinga ya balongo mpi bikaka yo yo bwa na nzadi-mungwa. Kaka na ntangu yina bo kangulaka bansinga ya bankayi ya yenda, mpi na nima ya kutombula lele yina ke vandaka na ntwala ya maswa sambu mupepe kubula yo, bo yantikaka kukwenda na kisika yina ya zelo. 41 Ntangu bo kumaka na kisika mosi ya zelo na kati ya masa, kisika yina nzadi-mungwa vandaka kubula ndambu na ndambu, bo kwendaka kukangisa maswa kuna mpi ntwala na yo kangamaka na zelo, yo vandaka kunikana diaka ve, kansi nima ya maswa yantikaka kupasuka ngolo bitini-bitini. 42 Ebuna basoda bakaka lukanu ya kufwa bantu ya boloko, sambu ata muntu mosi ve kukasa mpi kutina. 43 Kansi mfumu ya basoda zolaka kugulusa Polo mpi kangaka bo nzila sambu bo lungisa ve luka-

243

Na Malta. Tata ya Publiusi me beluka

nu na bo. Ebuna yandi pesaka ntuma na bantu yina lendaka kukasa na kubwa na nzadi-mungwa mpi kukwenda na mukidi bantu ya ntete, 44 mpi bantu ya nkaka zolaka kulanda, bankaka na zulu ya mabaya mpi bankaka na zulu ya bitini ya maswa. Ebuna bo yonso kumaka mbote na mukidi. Na nima ya kuguluka, bo so28 ngaka beto nde zina ya kisanga yina vandaka Malta. 2 Ba-

BISALU 27:44–28:16

beto mbote mpi na ntima ya mbote, yandi pesaka beto kisika ya kulala sambu na bilumbu tatu. 8 Kansi, tata ya Publiusi vandaka ya kulala, sambu yandi vandaka na fievre mpi pulu-pulu ya ngolo, ebuna Polo kotaka kisika yandi lalaka, sambaka, tulaka yandi maboko mpi belulaka yandi. 9 Na nima ya mambu yai, bantu ya nkaka ya kisanga yina, bayina vandaka ti bamaladi, yantikaka mpi kukwisa na yandi, ebuna bo vandaka kubeluka. 10 Bo pesaka beto mpi lukumu na kupesaka beto makabu mingi, ebuna ntangu beto zolaka kukwenda, bo pesaka beto bima mingi sambu na kulungisa bampusa na beto. 11 Bangonda tatu na nima, beto kotaka na maswa mosi yina vandaka ti kidimbu mosi na ntwala, bo sonikaka na zulu na yo nde “Bana ya Zeusi.” Maswa yango vandaka ya Alesandria mpi yo lutisaka nsungi ya madidi na kisanga yina. 12 Beto kumaka na Sirakuze mpi beto lutisaka bilumbu tatu kuna, 13 katuka kuna, beto ziungaka mpi kumaka na Regio. Ebuna kilumbu mosi na nima, mupepe ya sudi bulaka mpi na kilumbu ya zole, beto kumaka na Puteoli. 14 Awa beto monaka bampangi mpi bo bondilaka beto na kubikala ti bo bilumbu nsambwadi; beto kwendaka na Roma na mutindu yina. 15 Ntangu bampangi yina vandaka na Roma waka nsangu na beto, bo kwisaka kukutana ti beto na Zandu ya Apiusi mpi na Banzo1 Tatu. Ntangu Polo monaka bo, yandi pesaka Nzambi matondo mpi bakaka kikesa. 16 Nsuka-nsuka, ntangu beto kotaka na

ntu ya ke tubaka ndinga ya nzenza monisilaka beto ntima ya mbote na mutindu ya kuyituka. Bo pedisaka tiya mpi yambaka beto yonso mbote, sambu na mvula yina vandaka kunoka mpi sambu na madidi. 3 Kansi ntangu Polo lokutaka kita ya bankuni mpi tulaka yo na tiya, kiwuta mosi basikaka na nkuni sambu na tiya yina mpi yo kangamaka na diboko na yandi. 4 Ntangu bantu ya ke tubaka ndinga ya nzenza monaka kiwuta me kangama na diboko na yandi, bo yantikaka kutuba bo na bo nde: “Ya kieleka, muntu yai kele muntu ya ke fwaka bantu, sambu ata yandi gulukaka na nzadi-mungwa, Lunungu me pesa yandi ve nzila ya kulanda na kuzinga.” 5 Kansi, yandi nikisaka diboko, ebuna kiwuta yina bwaka na tiya mpi yandi waka ve mpasi. 6 Bo vandaka kuvingila nde diboko na yandi kuvimba to nde yandi bwa mbala mosi mpi kufwa. Na nima ya kuvingila ntangu mingi mpi ya kumona nde ata kima mosi ve ya mbi kuminaka yandi, bo sobaka mabanza mpi yantikaka kutuba nde yandi kele nzambi. 7 Pene-pene ya kisika yina, kuvandaka ti bantoto ya muntu mosi ya lukumu ya kisanga yina, zina na Bis 28:151 “Ngogo ‘Banzo’ ke tendula biyandi Publiusi; mpi yandi yambaka sika ya kudia mpi kulala.”

BISALU 28:17-31

Me samuna bamvula 2 na Roma

Roma, bo pesaka Polo nswa ya kuvanda yandi mosi ti soda yina vandaka kukengila yandi. 17 Kansi, bilumbu tatu na nima, yandi bingaka bantu yina vandaka bantu ya lukumu na kati ya Bayuda. Ntangu bo vukanaka, yandi tubilaka bo nde: “Babakala, bampangi, ata mono salaka ve ata diambu mosi ya mbi na bantu to na binkulu ya ba-nkaka na beto, na Yeruzalemi bo pesaka mono na maboko ya bantu ya Roma bonso muntu ya boloko. 18 Mpi bantu yai, na nima ya kusambisa mono, bo zolaka kuyambula mono, sambu mono salaka ve ata diambu mosi ya mbi yina lombaka nde bo fwa mono. 19 Kansi ntangu Bayuda buyaka, yo lombaka nde mono lomba na kwenda kusamba na ntwala ya Kaisali, kansi yo vandaka ve sambu mono vandaka ti diambu ya kufunda dikanda na mono. 20 Yo yina, mono lombaka na kumona beno mpi kutuba na beno, sambu bo me kanga mono miniololo yai sambu na kivuvu ya Izraele.” 21 Bo tubilaka yandi nde: “Beto me baka ve mikanda ya me katuka na Yudea sambu na nge. Ata mpangi mosi mpi ve yina me katuka kuna me zabisa beto to me tubila beto diambu mosi ya mbi sambu na nge. 22 Kansi beto ke yindula nde yo kele mbote na kuwa mabanza na nge, sambu ya kieleka na yina me tala kadibundu yai, beto me zaba nde bisika yonso bo ke tubaka mambu ya mbi sambu na yo.” 23 Ntangu yai bo wakanaka kilumbu mosi ti yandi, mpi bo kwisaka mingi kibeni kisika yandi vandaka kulala. Mpi banda na suka tii na nkokila, yandi tendudilaka bo mambu yango na kutaka kimba-

244

ngi mbote-mbote na yina me tala kimfumu ya Nzambi na nsadisa ya nsiku ya Moize mpi ya mikanda ya Baprofete sambu na kundimisa bo na kukwikila na Yezu. 24 Bantu ya nkaka yantikaka kukwikila mambu yina yandi tubaka; kansi bankaka kwikilaka ve. 25 Ebuna, sambu bo vandaka kuwakana ve bo na bo, ntangu bo vandaka kukwenda, Polo tubaka kaka mambu yai: “Mpeve santu tubaka mbote na ba-nkaka na beno na nzila ya profete Yezaya, 26 nde, ‘Kwenda na bantu yai mpi tuba nde: “Beno ta wa, kansi beno ta bakisa ve ata fioti; mpi, beno ta tala, kansi beno ta mona ve ata fioti. 27 Sambu ntima ya bantu yai me kumaka ngolo, mpi bo waka ti makutu na bo kansi bo salaka kima ve, mpi bo me kanga meso na bo; na mpila nde bo mona ve ata fioti ti meso na bo mpi bo wa ve ti makutu na bo mpi bo bakisa ve ti ntima na bo mpi bo kwisa kuvutuka ve mpi mono belula bo ve.” ’ 28 Yo yina, beno fwete zaba nde bo ke zabisa makanda nsangu yai ya nzila yina Nzambi ta sadila sambu na kugulusa bantu; bo ta wa yo mpenza.” 29 ——1 30 Ebuna yandi bikalaka kuna bamvula zole ya mvimba na nzo yina yandi vandaka kufutila, mpi yandi vandaka kuyamba na ntima ya mbote bantu yonso yina vandaka kukwisa na yandi, 31 yandi vandaka kuzabisa bo nsangu ya kimfumu ya Nzambi mpi kulonga bo mambu ya me tala Mfumu Yezu Kristu na kikesa yonso, kukonda nde bo kanga yandi nzila. Bis 28:291 Verse yai kele ve na masonama ya Kigreki ya Westcott mpi ya Hort mpi na masonama ya nkaka ya mfunu ya Masonuku ya Kigreki ya Bukristu.

NA

BAROMA Polo, mpika ya Yezu Kristu, mpi muntu yina bo me bingaka sambu na kuvanda ntumwa, mpi ya bo me ponaka1 sambu na kuzabisa nsangu ya mbote ya Nzambi, 2 yina yandi silaka banda ntama na nzila ya baprofete na yandi na Masonuku ya santu, 3 na yina me tala Mwana na yandi, yina butukaka bonso muntu na nkuna ya Davidi, 4 kansi yina na nsadisa ya ngolo ya mpeve santu zabanaka nde yandi kele Mwana ya Nzambi. Diambu yai salamaka ntangu bo futumunaka yandi na bafwa—ee, Yezu Kristu Mfumu na beto. 5 Na nzila na yandi, beto me bakaka ntima ya mbote ya nene mpi kintumwa na mpila nde na kati ya makanda yonso bantu monisa lukwikilu mpi kulemfukila yandi sambu na zina na yandi. 6 Beno mpi beno kele na kati ya makanda yina bo me bingaka na kuvanda bantu ya Yezu Kristu— 7 na bantu yonso ya Nzambi ke zolaka yina kele na Roma, bantu yina bo me bingaka sambu na kuvanda basantu: Bika nde ntima ya mbote ya nene mpi ngemba ya me katuka na Nzambi Tata na beto mpi na Mfumu Yezu Kristu kuvanda ti beno. 8 Ntete-ntete, mono ke pesa matondo na Nzambi na mono na nzila ya Yezu Kristu sambu na beno yonso, sambu bo ke tubila lukwikilu na beno na nsi-ntoto ya mvimba. 9 Sambu Nzambi, yina mono ke sadilaka kisalu ya santu na ntima na mono ya mvimba ntangu mono ke

zabisaka nsangu ya mbote ya me tala Mwana na yandi, kele mbangi na mono nde kukonda kuyambula, mono ke tulaka beno na bisambu na mono ntangu yonso, 10 mpi mono ke bondila ntangu yai, kana mpila kele, nde nsuka-nsuka mono kwisa kutala beno, kana yo kele luzolo ya Nzambi. 11 Sambu mono kele na nzala ya ngolo ya kumona beno, sambu mono pesa beno mwa dikabu ya kimpeve na mpila nde beno kuma ngolo; 12 to, na kutuba ya mbote, na mpila nde beto pesana kikesa, na nzila ya lukwikilu na beto, ya beno mpi ya mono. 13 Kansi bampangi, mono ke zola beno zaba nde mbala mingi mono kanaka na kukwisa kutala beno, sambu mono baka mpi mwa bambuma na kati na beno, kaka mutindu mono me baka mwa bambuma na kati ya makanda ya nkaka. Kansi tii ntangu yai bo ke kanga mono nzila. 14 Mono kele na mfuka ya Bagreki mpi ya banzenza, ya bantu ya mayele mpi ya bazoba: 15 yo yina mono kele ti nzala ya ngolo ya kuzabisa mpi nsangu ya mbote na beno bantu yina kele kuna na Roma. 16 Sambu mono ke wa ve nsoni na kuzabisa nsangu ya mbote; ya kieleka, yo kele nzila yina Nzambi ke sadila sambu na kumonisa ngolo na yandi na mpila nde yandi gulusa bantu yonso yina kele ti lukwikilu, ntete Bayuda, na nima Bagreki; 17 sambu na nzila na yo Nzambi ke monisa lunungu na yandi na nzila ya lukwikilu mpi sambu na lukwikilu, kaka mutindu bo me sonikaka nde: “Kansi Bar 1:11 Na kisina, “ya bo me tulaka na muntu ya lunungu ta zinga sambu na lukwikilu.” lweka.”

1

245

BAROMA 1:18–2:2

Bikalulu ya Nzambi. Zuzi ya luvunu

18 Sambu makasi ya Nzambi ke monana katuka na zulu na mambu yonso ya kuvweza Nzambi mpi ya kukonda lunungu ya bantu yina ke kangaka kieleka na mutindu ya kukonda lunungu sambu yo zabana ve, 19 sambu mambu yina bantu lenda zaba na yina me tala Nzambi ke monana pwelele na kati na bo, sambu Nzambi me monisilaka bo yo pwelele. 20 Sambu bikalulu na yandi ya ke monanaka ve ke monanaka pwelele banda na lugangu ya nsintoto, sambu yo ke monanaka na bima yina yandi salaka, disongidila ngolo na yandi ya kukonda nsuka mpi Kinzambi na yandi, na mpila nde bo kele ve ti kima ya kutuba; 21 sambu, ata bo zabaka nde yandi kele Nzambi, bo pesaka yandi ve nkembo mpi bo tondaka yandi ve, kansi bangindu na bo kumaka ya mpamba mpi bantima na bo ya buzoba kumaka mudidi. 22 Ata bo ke tubaka nde bo kele mayele, bo me kumaka bazoba 23 mpi bo me sobaka nkembo ya Nzambi yina ke polaka ve na kima mosi yina kele bonso kiteki ya muntu yina ke polaka, ya bandeke, ya bigangwa ya kele ti makulu iya, mpi ya bima yina ke tambulaka divumu na ntoto. 24 Yo yina, na kutadila banzala ya bantima na bo, Nzambi me bikaka bo na kusala mambu ya mvindu, na mpila nde bo pesa nitu na bo mosi nsoni na kati na bo. 25 Bo me ponaka na kundima luvunu na kisika ya kundima kieleka ya me tala Nzambi, mpi bo me sambilaka mpi me sadilaka lugangu kisalu ya santu na kisika ya kusambila mpi kusadila Ngangi, yina bo fwete sakumuna mvula na mvula. Amen. 26 Yo yina Nzambi me pesaka bo na banzala ya kuvukisa nitu ya nsoni, sambu bankento na bo me bikaka mutindu yina me fwana ya kuvukisa nitu mpi

246

me kumaka kuvukisa nitu na mutindu yina me fwana ve; 27 mutindu mosi mpi, babakala me bikaka mutindu yina me fwana ya kuvukisa nitu ti nkento mpi me fulukaka ti nzala ya ngolo ya kuvukisa nitu bo na bo, babakala ti babakala, bo ke salaka mambu ya nsoni mpi ke baka ndola ya mvimba, yina me fwana na mambu na bo ya mbi. 28 Mpi sambu bo buyaka na kubaka nzayilu ya sikisiki ya Nzambi, yandi me bikaka bo na kulanda mabanza yina yandi ke ndimaka ve, sambu bo sala mambu yina me fwana ve. 29 Bo vandaka ya kufuluka ti mambu yonso ya kukonda lunungu, ya mbi, ya lukasi, mpi masumu, bo me fulukaka ti kulula, ti kikalulu ya kufwa bantu, kuswana, kukusa mpi mayele ya mbi, bo kele songi-songi, 30 ke tongaka, ke mengaka Nzambi, kele luzitu ve, kele lulendo, ke kudisongaka, ke gangaka mambu ya mbi, ke lemfukaka ve na bibuti, 31 kele na mayele ve, ke lungisaka ve balusilu na bo, kele na zola ve sambu na bantu, mpi me konda mawa. 32 Ata bantu yai me zaba mbote bansiku ya lunungu ya Nzambi, nde bantu yina ke salaka mambu ya mutindu yai me fwana na kufwa, bo ke landa kaka ve na kusala yo kansi bo ke ndima mpi bantu yina ke salaka yo. Yo yina mpangi, nge kele ve ti kima ya kutuba, ata kana nge 2 kele nani, kana nge ke sambisa bantu ya nkaka; sambu na diambu yina nge ke sambisa muntu ya nkaka, nge ke kudibedisa, sambu nge muntu yina ke sambisa nge ke salaka mambu ya mutindu mosi. 2 Ntangu yai beto me zaba nde lusambisu ya Nzambi kele na kuwakana ti kieleka sambu na bantu yina ke salaka mambu ya mutindu yai.

247

Nzambi ke pona-ponaka ve. Nsiku na ntima

3 Kansi mpangi, na ntangu nge ke sambisa bantu yina ke salaka mambu ya mutindu yai kansi nge, nge ke salaka mambu yango, keti nge ke yindula nde nge ta tina lusambisu ya Nzambi? 4 To keti nge ke vwezaka bunene ya ntima ya mbote, ya kukanga-ntima, mpi ya ntima-nda na yandi, sambu nge ke zaba ve nde Nzambi, na ntima ya mbote na yandi, ke sosa kunata nge na kubalula ntima? 5 Kansi sambu nge kele ntu-ngolo mpi nge ke zola ve kubalula ntima, makasi ya Nzambi ke vingila nge. Yandi ta monisa yo na kilumbu ya makasi mpi yina yandi ta sambisa bantu na lunungu. 6 Mpi yandi ta futa konso muntu na kutadila bisalu na yandi: 7 luzingu ya mvula na mvula sambu na bantu yina ke sosaka nkembo, lukumu mpi nitu yina lenda pola ve, na kusalaka mambu ya mbote ti kukanga-ntima yonso; 8 kansi nganzi mpi makasi sambu na bantu yina ke vandaka ti kikalulu ya kuswana mpi ke lemfukaka ve na kieleka, kansi ke salaka mambu ya kukonda lunungu. 9 Mpasi mpi mawa ta bwila moyo ya konso muntu yina ke salaka mambu ya mbi, ntete ya Muyuda mpi na nima ya Mugreki; 10 kansi nkembo, lukumu, mpi ngemba sambu na konso muntu yina ke salaka mambu ya mbote, ntete sambu na Muyuda mpi na nima sambu na Mugreki. 11 Sambu Nzambi ke pona-ponaka ve. 12 Bantu yonso yina vandaka ve ti nsiku kansi salaka disumu, bo ta fwa mpi ata bo vandaka ve ti nsiku; kansi bantu yonso yina vandaka ti nsiku kansi salaka disumu, bo ta sambisa bo na kutadila nsiku yina. 13 Sambu bantu yina ke waka nsiku kele ve bantu yina kele bantu ya lunungu na meso ya Nzambi, kansi bantu yina ke zingaka na ku-

BAROMA 2:3-24

wakana ti nsiku, Nzambi ta ndima bo bonso bantu ya lunungu. 14 Sambu ntangu bantu ya makanda yina kele ve ti nsiku ke salaka mambu yina nsiku ke lombaka, bantu yai, ata bo kele ve ti nsiku, bo kele nsiku sambu na bo mosi. 15 Bo kele kibeni bantu yina ke monisaka nde diambu ya nsiku kele ya kusonika na bantima na bo, na ntangu kansansa na bo ke taka kimbangi kumosi ti bo, mpi nde na mabanza na bo mosi, yo ke fundaka bo to nkutu yo ke nungisaka bo. 16 Diambu yai ta salama na kilumbu yina Nzambi, na nzila ya Kristu Yezu, ta sambisa mambu yina bantu ke salaka na kinsweki, na kutadila nsangu ya mbote ya mono ke zabisa. 17 Ebuna, kana bo ke bingaka nge Muyuda, kana nge ke tulaka ntima na nsiku mpi nge ke kudikumisaka sambu na Nzambi, 18 kana nge me zaba luzolo na yandi mpi nge ke ndimaka bima yina kele na mbalu mingi sambu bo me longaka nge Nsiku na munoko; 19 mpi kana nge ke ndimaka kibeni nde nge kele ntwadisi ya bifwa-meso, nsemo sambu na bantu yina kele na mudidi, 20 muntu yina ke sungikaka bazoba, longi ya bana ya fioti, mpi nge ke bakisaka nzayilu mpi kieleka ya ntete-ntete yina kele na Nsiku . . . 21 kansi nge muntu yina ke longaka muntu ya nkaka, keti nge ke kudilongaka ve? Nge muntu yina ke samunaka nde “Kuyiba ve,” keti nge ke yibaka? 22 Nge muntu yina ke tubaka nde “Kusala ve bizumba,” keti nge ke salaka bizumba? Nge muntu yina ke mengaka biteki, keti nge ke yibaka bima na batempelo? 23 Nge muntu yina ke kudikumisaka sambu na nsiku, keti nge ke pesaka Nzambi nsoni na mutindu nge ke fwaka Nsiku? 24 Sambu “bo ke vweza zina ya Nzambi na kati ya

BAROMA 2:25–3:18

Luyotisu ya ntima

makanda sambu na beno”; kaka mutindu bo me sonikaka. 25 Ya kieleka, luyotisu kele na mfunu kaka kana nge ke zitisa nsiku; kansi kana nge ke fwaka nsiku, luyotisu na nge me kuma kukonda luyotisu. 26 Yo yina, kana muntu yina bo me yotisaka ve ke zitisa mambu ya lunungu yina Nsiku ke lombaka, keti bo ta tadila ve kukonda luyotisu na yandi bonso luyotisu? 27 Muntu yina bo me yotisaka ve na kinsuni, kana yandi ke zitisa Nsiku, ta sambisa nge muntu yina ke fwaka nsiku ata nge kele ti nsiku ya kusonama mpi bo me yotisaka nge. 28 Sambu Muyuda ya kieleka kele ve muntu yina kele Muyuda kaka na nganda, mpi luyotisu na yandi kele ve na nganda na zulu ya nsuni. 29 Kansi Muyuda ya kieleka kele muntu yina kele Muyuda na kati, mpi luyotisu na yandi kele ya ntima na nzila ya mpeve, kansi ve na nzila ya nsiku ya kusonama. Lukumu ya muntu yina ke katukaka ve na bantu kansi na Nzambi.

beto ta tuba nki? Keti Nzambi me konda lunungu ntangu yandi ke monisaka makasi na yandi? (Mono ke tuba mutindu bantu ke tubaka.) 6 Ata fioti ve! Kana ve, inki mutindu Nzambi ta sambisa nsi-ntoto? 7 Kansi, kana mambu ya luvunu ya mono ke tuba ke monisa nde mambu yina Nzambi ke tuba kele kieleka mpi ke sala nde bantu kupesa yandi nkembo, sambu na nki Nzambi ke binga mono diaka nsumuki? 8 Mpi sambu na nki ve kutuba, kaka mutindu bantu ya nkaka ke kusilaka beto makambu nde beto ke tubaka nde: “Beto sala mambu ya mbi sambu mambu ya mbote kukwisa”? Lusambisu sambu na bantu yina kele na kuwakana ti lunungu. 9 Ebuna nki beto ke yindula? Keti beto me luta bantu ya nkaka? Ata fioti ve! Sambu beto fundaka ntete Bayuda mpi Bagreki nde bo yonso kele na nsi ya kiyeka ya disumu; 10 kaka mutindu bo me sonikaka: “Kele ve ata ti muntu mosi ya lunungu, ata mosi ve; 11 kele ve ata ti muntu mosi ya kele mayele, kele ve ata ti muntu mosi yina ke sosaka Nzambi. 12 Bantu yonso me bikisaka nzila, bo yonso me kumaka bantu ya mpamba; kele ve ata ti muntu mosi ya ke monisaka ntima ya mbote, ata muntu mosi ve.” 13 “Mingungu na bo kele bonso maziamu ya kukanguka, bo me kusaka ti baludimi na bo.” “Mambu ya bo ke tubaka kele bonso ndikila ya banioka.” 14 “Mpi munoko na bo me fuluka ti kusinga mpi mambu ya bululu.” 15 “Makulu na bo ke vandaka ntinu na kutiamuna menga.” 16 “Lufwa mpi mawa kele na banzila na bo, 17 mpi bo me zaba ve nzila ya ngemba.” 18 “Bo kele ve na boma ya Nzambi.”

Ebuna, inki kele mambote ya 3 kuvanda Muyuda to muntu ya bo me yotisaka? 2 Yo kele mingi, na mambu yonso. Ntete-ntete, sambu bo pesaka bo mambu ya santu ya Nzambi. 3 Inki beto lenda tuba diaka? Kana bantu ya nkaka kondaka lukwikilu, keti kukonda lukwikilu na bo ta kumisa mpamba kwikama ya Nzambi? 4 Ata fioti ve! Kansi bika nde Nzambi kumonana muntu ya ke tubaka kieleka, ata konso muntu ke monana muntu ya luvunu, kaka mutindu bo me sonikaka nde: “Sambu nge monana muntu ya lunungu na bangogo na nge mpi nge nunga ntangu bo ke sambisa nge.” 5 Kansi, kana mambu na beto ya kukonda lunungu ke monisaka pwelele lunungu ya Nzambi,

248

249

Bantu yonso me sumukaka

19 Ntangu yai beto me zaba nde mambu yonso yina Nsiku ke tubaka, yo ke tubilaka bantu yina kele na nsi ya Nsiku, na mpila nde konso munoko kuvanda pima mpi nsintoto ya mvimba kufwana na kubaka ndola ya Nzambi. 20 Yo yina, Nzambi ta ndima ve ata nsuni mosi bonso muntu ya lunungu na meso na yandi na nzila ya bisalu ya nsiku, sambu disumu ke zabanaka mbotembote na nzila ya nsiku. 21 Kansi ntangu yai, kukonda lusadisu ya nsiku, lunungu ya Nzambi me monanaka, mutindu Nsiku mpi mikanda ya Baprofete taka kimbangi sambu na yo, 22 ee, lunungu ya Nzambi na nzila ya lukwikilu na Yezu Kristu, sambu na bantu yonso yina kele ti lukwikilu. Sambu luswaswanu kele ve. 23 Sambu bantu yonso me salaka disumu mpi lenda monisa ve nkembo ya Nzambi, 24 mpi yo kele bonso dikabu ya ofele mutindu Nzambi me ndimaka bo bonso bantu ya lunungu na nsadisa ya ntima ya mbote na yandi ya nene, na nsadisa ya nkudulu yina Kristu Yezu futaka sambu na kukatula bo na kimpika. 25 Nzambi pesaka yandi bonso dikabu sambu bantu wakana ti yandi na nzila ya lukwikilu na menga ya Yezu. Nzambi salaka yo sambu na kumonisa lunungu na yandi mosi, sambu yandi vandaka kumonisa ntima-nda mpi kulolula masumu yina salamaka na ntangu ya ntama. 26 Yo vandaka sambu na kumonisa lunungu na yandi mosi na nsungi yai, na mpila nde yandi vanda muntu ya lunungu ata ntangu yandi ke ndima muntu yina kele ti lukwikilu na Yezu bonso muntu ya lunungu. 27 Ebuna keti kele ti kikuma ya kudikumisa? Yo kele ve. Na nzila ya nki nsiku? Ya bisalu? Ve, ata fio-

BAROMA 3:19–4:6

ti ve, kansi na nzila ya nsiku ya lukwikilu. 28 Sambu beto ke monaka nde Nzambi ke ndimaka muntu bonso muntu ya lunungu sambu na lukwikilu kansi ve sambu na bisalu ya nsiku. 29 To keti yandi kele kaka Nzambi ya Bayuda? Keti yandi kele mpi ve Nzambi ya bantu ya makanda? Ee, yandi kele Nzambi ya bantu ya makanda mpi. 30 Sambu Nzambi kele kaka mosi, yandi ta ndima bantu yina bo me yotisaka bonso bantu ya lunungu sambu na lukwikilu mpi yandi ta ndima bantu yina bo me yotisaka ve bonso bantu ya lunungu na nzila ya lukwikilu na bo. 31 Ebuna beto, keti beto ke katula nsiku na nzila ya lukwikilu na beto? Ata fioti ve! Kansi, beto ke nwaninaka nsiku ngolo. yo kele mutindu yina, 4 Sambu beto ta tuba nki sambu na nkaka na beto Abrahami? 2 Mu mbandu, kana Nzambi ndimaka Abrahami bonso muntu ya lunungu sambu na bisalu, yandi zolaka kuvanda ti kikuma ya kudikumisa; kansi na meso ya Nzambi ve. 3 Sambu masonama ya santu ke tuba inki? “Abrahami monisaka lukwikilu na Yehowa, mpi Nzambi tadilaka yandi bonso muntu ya lunungu sambu na yo.” 4 Ntangu yai, muntu yina ke salaka, bo ke tadilaka lufutu na yandi bonso kima yina bo fwete pesa yandi, kansi ve bonso ntima ya mbote ya nene. 5 Na ndambu ya nkaka, sambu na muntu yina ke salaka ve kansi ke tulaka lukwikilu na muntu yina ke ndimaka muntu ya ke vwezaka Nzambi bonso muntu ya lunungu, Nzambi ke tadilaka yandi bonso muntu ya lunungu sambu na lukwikilu na yandi. 6 Kaka mutindu Davidi mpi ke tubila kiese ya muntu yina Nzambi ke tadilaka bonso muntu ya lunungu,

BAROMA 4:7-24

Lukwikilu ya Abrahami

ata bisalu na yandi ke wakana mpenza ve ti nsiku: 7 “Kiese na bantu yina bo me lolulaka bisalu na bo ya kufwa nsiku mpi yina bo me fikaka masumu na bo; 8 kiese na muntu yina Yehowa ta yibuka diaka ve disumu na yandi.” 9 Ebuna, keti kiese yai kele kaka sambu na bantu yina bo me yotisaka to yo kele mpi sambu na bantu yina bo me yotisaka ve? Sambu beto ke tubaka nde: “Nzambi tadilaka Abrahami bonso muntu ya lunungu sambu na lukwikilu na yandi.” 10 Inki ntangu Nzambi tadilaka yandi bonso muntu ya lunungu sambu na lukwikilu na yandi? Keti ntangu yandi vandaka bo me yotisa yandi to bo me yotisa yandi ve? Ntangu yandi vandaka bo me yotisa yandi ntete ve. 11 Mpi yandi bakaka kidimbu, disongidila luyotisu, bonso nzikisa yina monisaka nde Nzambi tadilaka yandi bonso muntu ya lunungu na nzila ya lukwikilu yina yandi vandaka na yo ntangu yandi vandaka bo me yotisa yandi ntete ve, na mpila nde yandi kuma tata ya bantu yonso yina kele ti lukwikilu ntangu bo me yotisa bo ntete ve, sambu Nzambi tadila bo bonso bantu ya lunungu; 12 mpi sambu yandi vanda tata ya bana ya bo me yotisaka, kaka ve sambu na bayina ke kangamaka na luyotisu ya kinsuni, kansi mpi sambu na bayina ke landaka luzingu yina ke monisaka lukwikilu yina tata na beto Abrahami vandaka na yo ntangu yandi vandaka bo me yotisa yandi ntete ve. 13 Sambu Abrahami to nkuna na yandi bakaka ve lusilu na nsadisa ya nsiku nde yandi ta baka nsi-ntoto bonso difwa, kansi yo vandaka na nsadisa ya lunungu na nzila ya lukwikilu. 14 Sambu, kana bantu yina ke kangamaka na nsiku kele bantu yina ta baka difwa, lukwikilu

250

me kuma kukonda mfunu mpi lusilu kele mpamba. 15 Ya kieleka, Nsiku ke nataka makasi ya Nzambi, kansi kisika yina nsiku kele ve, bantu ke fwaka mpi ve nsiku. 16 Yo yina, Abrahami bakaka lusilu sambu na lukwikilu na yandi, mpi yo vandaka kumonisa ntima ya mbote ya nene ya Nzambi, sambu nkuna na yandi yonso kubaka lusilu yina, kaka ve bantu yina ke kangamaka na Nsiku, kansi mpi bantu yina ke kangamaka na lukwikilu ya Abrahami, yina kele tata na beto yonso. 17 (Diambu yai kele kaka mutindu bo me sonikaka nde: “Mono me tulaka nge tata ya makanda mingi.”) Yo vandaka na meso ya Nzambi, Muntu yina yandi vandaka kukwikila, yina ke pesaka bafwa luzingu mpi ke bingaka bima yina kele ve bonso nde yo kele. 18 Ata yandi vandaka ve ti kikuma ya kutula kivuvu, yandi tulaka kivuvu mpi vandaka ti lukwikilu nde yandi zolaka kukuma tata ya makanda mingi na kuwakana ti mambu yina bo me tubaka nde: “Nkuna na nge ta kuma mutindu yai.” 19 Mpi, ata lukwikilu na yandi lembaka ve, yandi tadilaka nitu na yandi bonso ya kufwa, sambu yandi vandaka ti bamvula kiteso ya nkama, mpi yandi tadilaka nde divumu ya Sara vandaka ya kufwa. 20 Sambu na lusilu ya Nzambi, yandi monisaka ve kukonda lukwikilu, kansi lukwikilu na yandi kumisaka yandi ngolo, yandi pesaka Nzambi nkembo 21 mpi vandaka kundima kibeni nde Nzambi lendaka mpi kulungisa mambu yina yandi silaka. 22 Yo yina, “Nzambi tadilaka yandi bonso muntu ya lunungu sambu na yo.” 23 Kansi, bo sonikaka ve bangogo, “Nzambi tadilaka yandi,” kaka sambu na yandi, 24 kansi mpi sambu na beto bantu yina Nzambi

251

Lufwa na muntu mosi

fwete tadila bonso bantu ya lunungu, sambu beto ke kwikila na yandi, muntu yina tedimisaka Yezu Mfumu na beto na bafwa. 25 Nzambi pesaka bantu nzila ya kufwa yandi sambu na bifu na beto mpi yandi futumunaka yandi sambu na kundima beto bonso bantu ya lunungu. Ebuna ntangu yai ya Nzambi me 5 ndima beto bonso bantu ya lunungu sambu na lukwikilu, beto vanda na ngemba ti yandi na nzila ya Mfumu na beto Yezu Kristu, 2 na nzila na yandi mpi beto me bakaka nswa ya kupusana pene-pene ya Nzambi, na nsadisa ya lukwikilu, sambu na kubaka ntima ya mbote yai ya nene ya beto kele na yo ntangu yai; mpi bika nde beto vanda na kiese sambu na kivuvu ya kubaka nkembo ya Nzambi. 3 Yina kaka ve, kansi bika beto vanda na kiese na ntangu beto ke kutana ti bampasi, sambu beto me zaba nde mpasi ke butaka kukanga-ntima; 4 mpi kukanga-ntima ke butaka nkadilu ya kundimama na Nzambi; mpi nkadilu ya kundimama na Nzambi ke butaka kivuvu, 5 mpi beto lenda tula mpenza ntima na kivuvu yina; sambu Nzambi me fulusaka zola na yandi na bantima na beto na nzila ya mpeve santu, yina yandi me pesaka beto. 6 Ya kieleka, ntangu beto vandaka ntete ngolo ve, Kristu fwaka sambu na bantu yina ke vwezaka Nzambi, na ntangu ya bo me tulaka. 7 Yo ke vandaka mpasi nde muntu kufwa sambu na muntu mosi ya lunungu; ya kieleka, sambu na muntu ya mbote, ziku muntu lenda ndima na kufwa. 8 Kansi Nzambi ke monisa zola na yandi sambu na beto na mutindu yai: Ntangu beto vandaka ntete bansumuki, Kristu fwaka sambu na beto. 9 Yo yina, beto lenda ndima mpenza nde sambu Nza-

BAROMA 4:25–5:16

mbi me ndimaka beto ntangu yai bonso bantu ya lunungu na nsadisa ya menga ya Kristu, beto ta guluka na makasi ya Nzambi na nzila na yandi. 10 Sambu kana, ntangu beto vandaka bambeni, beto wakanaka diaka ti Nzambi na nzila ya lufwa ya Mwana na yandi, beto lenda ndima mpenza nde ntangu yai ya beto me wakana diaka ti Nzambi, beto ta guluka na nzila ya luzingu na yandi. 11 Yina kaka ve, kansi beto kele mpi na kiese na Nzambi na nzila ya Mfumu na beto Yezu Kristu, yina na nzila na yandi beto me wakana diaka ntangu yai ti Nzambi. 12 Yo yina, kaka mutindu na nzila ya muntu mosi disumu kotaka na nsi-ntoto mpi lufwa na nzila ya disumu, mutindu mosi mpi lufwa me mwanganaka na bantu yonso sambu bo yonso salaka disumu—. 13 Sambu na ntwala nde Nsiku kubasika, disumu vandaka na nsi-ntoto, kansi bo ke fundaka ve muntu nde yandi me sala disumu kana nsiku kele ve. 14 Ata mpidina, lufwa yalaka bonso ntotila banda na Adami tii na Moize, ata bantu yina salaka ve disumu yina kele kiteso mosi ti disumu ya Adami, yina me fwanana ti muntu yina zolaka kukwisa. 15 Kansi dikabu ya Nzambi kele ve kiteso mosi ti kifu. Sambu, kana na kifu ya muntu mosi bantu mingi fwaka, ntima ya mbote ya nene ya Nzambi mpi dikabu na yandi ya ofele ti ntima ya mbote ya nene ya muntu mosi mpamba, Yezu Kristu, natilaka bantu mingi mambote mingi kibeni. 16 Diaka, dikabu ya ofele kele ve kiteso mosi ti mutindu mambu salamaka na nzila ya muntu mosi yina salaka disumu. Lusambisu yina kwisaka na nima ya kifu mosi vandaka ndola, kansi dikabu yina kwisaka na nima ya bifu mingi salaka nde Nzambi ndima bantu

BAROMA 5:17–6:14

Kubaka mbotika na Kristu

mingi bonso bantu ya lunungu. 17 Sambu kana na kifu ya muntu mosi lufwa me yalaka bonso ntotila na nzila ya muntu yina, beto lenda ndima mpenza nde bantu yina ta baka ntima ya mbote ya nene mpi dikabu ya ofele ya lunungu na kiteso ya nene ta zinga mpi ta yala bonso bantotila na nzila ya muntu mosi mpamba, Yezu Kristu. 18 Yo yina, kaka mutindu na nzila ya kifu mosi bantu ya mitindu yonso bakaka ndola, mutindu mosi mpi na nzila ya diambu mosi ya lunungu Nzambi ke ndima bantu ya mitindu yonso bonso bantu ya lunungu sambu bo baka luzingu. 19 Kaka mutindu na nzila ya kukonda bulemfu ya muntu mosi bantu mingi kumaka bansumuki, mutindu mosi mpi na nzila ya bulemfu ya muntu mosi bantu mingi ta kuma bantu ya lunungu. 20 Ntangu yai, Nzambi pesaka Nsiku sambu na kusadisa bantu na kuzaba nde bo ke salaka bifu mingi. Kansi kisika disumu kumaka mingi, ntima ya mbote ya nene kumaka mingi diaka. 21 Sambu na nki lukanu? Sambu, kaka mutindu disumu yalaka bonso ntotila kumosi ti lufwa, mutindu mosi mpi ntima ya mbote ya nene ke yala bonso ntotila na nzila ya lunungu sambu na kunata luzingu ya mvula na mvula na nzila ya Yezu Kristu, Mfumu na beto. Ebuna, beto ta tuba nki? Keti 6 beto ta bikala na disumu sambu ntima ya mbote ya nene kukuma mingi? 2 Ata fioti ve! Sambu beto kele diaka ve na kimpika ya disumu, inki mutindu beto lenda landa na kuzinga diaka na disumu? 3 To keti beno me zaba ve nde beto yonso yina bakaka mbotika na Kristu Yezu, beto bakaka mbotika na lufwa na yandi? 4 Yo yina bo zika-

252

ka beto ti yandi na nzila ya mbotika na beto na lufwa na yandi, na mpila nde, kaka mutindu Tata tedimisaka Kristu na bafwa na nkembo na yandi, mutindu mosi mpi beto fwete zinga luzingu mosi ya mpa. 5 Sambu kana beto me vukana ti yandi na kifwani ya lufwa na yandi, ntembe kele ve nde beto ta vukana mpi ti yandi na kifwani ya lufutumuku na yandi; 6 sambu beto me zaba nde bo me tulaka kimuntu na beto ya ntama na zulu ya nti ti yandi, na mpila nde nitu na beto ya masumu kukuma kukonda ngolo, sambu beto vanda diaka ve bampika ya disumu. 7 Sambu muntu yina me fwa me futa mfuka ya disumu na yandi. 8 Diaka, kana beto me fwaka ti Kristu, beto ke kwikilaka nde beto ta zinga mpi ti yandi. 9 Sambu beto me zaba nde Kristu, ntangu yai ya Nzambi me tedimisaka yandi na bafwa, ta fwa diaka ve; lufwa kele diaka ve ti kiyeka na zulu na yandi. 10 Sambu lufwa yina yandi fwaka, yandi fwaka sambu na kukatula disumu mbala mosi mpamba; kansi luzingu yina yandi ke zinga, yandi ke zinga sambu na Nzambi. 11 Mutindu mosi mpi beno: beno kuditadila bonso bantu ya kufwa na luzingu ya disumu, kansi bonso bantu ya moyo sambu na Nzambi na nzila ya Kristu Yezu. 12 Yo yina, beno bika ve nde disumu kulanda na kuyala bonso ntotila na nitu na beno ya ke fwaka sambu beno lemfuka na banzala na yo. 13 Beno landa mpi ve na kupesa bitini ya nitu na beno na disumu bonso binwaninu ya kukonda lunungu, kansi beno kudipesa na Nzambi bonso bantu yina fwaka mpi yina kele ntangu yai na luzingu, mpi beno pesa nitu na beno na Nzambi bonso binwaninu ya lunungu. 14 Sambu

253

Dikabu ya Nzambi ke pesaka kele luzingu

disumu fwete vanda ve na kiyeka na zulu na beno, sambu beno kele ve na nsi ya nsiku kansi beno kele na nsi ya ntima ya mbote ya nene. 15 Inki beto lenda tuba sambu na kusukisa? Keti beto ta sala disumu sambu beto kele ve na nsi ya nsiku kansi beto kele na nsi ya ntima ya mbote ya nene? Ata fioti ve! 16 Keti beno me zaba ve nde kana beno ke landa na kudipesa na muntu bonso bampika ya bulemfu, beno kele bampika ya muntu yina beno ke lemfukila? Beno kele bampika ya disumu yina ke nataka na lufwa to bampika ya bulemfu yina ke nataka na lunungu. 17 Kansi matondo na Nzambi sambu beno vandaka ntete bampika ya disumu, kansi beno me kumaka kulemfuka na ntima ya mvimba na mbandu ya malongi yina bo me pesaka beno. 18 Ee, sambu bo me katulaka beno na kimpika ya disumu, beno me kumaka bampika ya lunungu. 19 Mono ke tuba mutindu bantu ke tubaka sambu na nitu na beno ya kukonda ngolo: sambu kaka mutindu beno pesaka nitu na beno bonso bampika ya mambu ya mvindu mpi ya kufwa bansiku yina ke nataka muntu na kufwa bansiku, mutindu mosi ntangu yai beno pesa nitu na beno bonso bampika ya lunungu yina ke nataka na busantu. 20 Sambu ntangu beno vandaka bampika ya disumu, beno vandaka na kimpwanza na yina me tala lunungu. 21 Ebuna, inki vandaka mbuma yina beno vandaka kukatula na ntangu yina? Mambu yina beno ke wila nsoni ntangu yai. Sambu nsuka ya mambu yina kele lufwa. 22 Kansi, ntangu yai, sambu bo me katulaka beno na kimpika ya disumu mpi beno me kumaka bampika ya Nzambi, beno ke katula mbuma na beno na busantu, mpi na nsuka, lu-

BAROMA 6:15–7:6

zingu ya mvula na mvula. 23 Sambu lufutu yina disumu ke futaka kele lufwa, kansi dikabu yina Nzambi ke pesaka kele luzingu ya mvula na mvula na nzila ya Kristu Yezu, Mfumu na beto. Bampangi, keti yo lenda vanda 7 nde beno me zaba ve (sambu mono ke tuba na bantu yina me zaba nsiku,) nde Nsiku kele na kiyeka na zulu ya muntu ntangu yandi kele na luzingu? 2 Mu mbandu, nkento ya me kwelaka me kangama ti bakala na yandi na nsiku ntangu bakala na yandi kele na luzingu; kansi kana bakala na yandi kufwa, yandi me katuka na nsiku ya bakala na yandi. 3 Yo yina, ntangu bakala na yandi kele na moyo, bo ta binga yandi nkento ya me sala bizumba kana yandi kuma nkento ya muntu ya nkaka. Kansi kana bakala na yandi kufwa, yandi me katuka na nsiku ya bakala na yandi, ebuna kana yandi kuma nkento ya bakala ya nkaka yandi kele ve nkento ya me sala bizumba. 4 Yo yina, bampangi na mono, beno mpi kumaka bantu ya kufwa na Nsiku na nzila ya nitu ya Kristu, na mpila nde beno kuma bantu ya muntu ya nkaka, bantu ya muntu yina bo tedimisaka na bafwa, sambu beto buta mbuma sambu na Nzambi. 5 Sambu ntangu beto vandaka kuzinga na kuwakana ti banzala ya nitu, banzala ya masumu yina monanaka na nzila ya Nsiku vandaka kusala na nitu na beto sambu beto buta mbuma sambu na lufwa. 6 Kansi, ntangu yai bo me katulaka beto na Nsiku, sambu beto me fwaka na kutadila kima yina vandaka kukanga beto, sambu beto vanda bampika na mutindu ya mpa na mpeve, kansi ve na mutindu ya ntama na nsiku ya kusonama.

BAROMA 7:7–8:3

Mvita na kati ya nsuni ti mabanza

7 Ebuna, nki beto ta tuba? Keti Nsiku kele disumu? Ata fioti ve! Ya kieleka, mono zolaka ve kuzaba disumu kana Nsiku vandaka ve; mu mbandu, mono zolaka kuzaba ve kuyuma ntima kana Nsiku tubaka ve nde: “Nge fwete yuma ntima ve.” 8 Kansi sambu na nsiku, disumu zwaka dibaku ya kubasisa na kati na mono kuyuma ntima ya mutindu na mutindu, sambu ntangu nsiku vandaka ve disumu vandaka ya kufwa. 9 Ya kieleka, ntangu nsiku vandaka ve, mono vandaka ntete na luzingu; kansi ntangu nsiku kwisaka kubasika, disumu vutukaka diaka na luzingu, kansi mono fwaka. 10 Mpi nsiku yina zolaka kunata na luzingu, mono monaka nde yo ke nata na lufwa. 11 Sambu na nsiku, disumu zwaka dibaku ya kupukumuna mono mpi ya kufwa mono. 12 Ebuna, Nsiku kele santu, mpi mambu yina kele na kati kele santu, lunungu, mpi mbote. 13 Ebuna, keti kima yina kele mbote salaka nde mono fwa? Ata fioti ve! Kansi disumu fwaka mono. Na nzila ya kima mosi ya mbote, disumu me natilaka mono lufwa sambu na kumonisa kana disumu kele inki. Mpi nsiku ke monisa nde disumu kele kima ya mbi kibeni. 14 Sambu beto me zaba nde Nsiku kele kima ya kimpeve; kansi mono kele muntu ya kinsuni, ya bo me tekaka na kuvanda mpika ya disumu. 15 Sambu mono ke bakisa ve mambu ya mono ke sala. Sambu mambu yina mono ke zola kusala, mono ke salaka yo ve; kansi mambu yina mono ke menga, yo yina mono ke sala. 16 Kansi, kana mambu yina mono ke zola ve kusala kele mambu yina mono ke sala, mono ke ndima nde Nsiku kele mbote. 17 Ntangu yai mono ke sala yo diaka ve, kansi kima ke sala yo kele

254

disumu yina kele na kati na mono. 18 Sambu mono ke zaba nde na kati na mono, disongidila, na nsuni na mono, ata kima mosi ve ya mbote ke vandaka; sambu mono kele ti mpusa, kansi mono kele ve ti ngolo ya kusala mambu yina kele mbote. 19 Sambu mambu ya mbote ya mono ke zola kusala mono ke sala yo ve, kansi mambu ya mbi ya mono ke zola ve kusala, mono ke salaka yo. 20 Ntangu yai, kana mono ke sala mambu yina mono ke zola ve kusala, mono kele diaka ve muntu yina ke sala yo, kansi kima ke sala yo kele disumu yina ke zinga na kati na mono. 21 Ebuna, mono ke mona nsiku yai na mono: ntangu mono ke zola kusala mambu ya mbote, mambu ya mbi kele na mono. 22 Na ntima na mono, mono ke monaka kiese kibeni na nsiku ya Nzambi, 23 kansi mono ke mona na nitu na mono nsiku ya nkaka yina ke nwana ti nsiku ya mabanza na mono mpi yo ke nata mono na kimpika ya nsiku ya disumu yina kele na nitu na mono. 24 Mono kele muntu ya mawa kibeni! Nani ta gulusa mono na nitu yai ya ke nata mono na lufwa yai? 25 Mono ke tonda Nzambi na nzila ya Yezu Kristu, Mfumu na beto! Yo yina, na mabanza na mono, mono kele mpika ya nsiku ya Nzambi, kansi na nsuni na mono, mono kele mpika ya nsiku ya disumu. Yo yina, bantu yina kele na bumosi ti Kristu Yezu bo ke bedi8 sa bo ve. 2 Sambu nsiku ya mpeve yina ke pesaka luzingu na bumosi ti Kristu Yezu me katulaka nge na kimpika ya nsiku ya disumu mpi ya lufwa. 3 Mambu yina Nsiku kukaka ve kusala sambu yo vandaka ngolo ve sambu na kukonda kukuka ya bantu, Nzambi salaka yo

255

Mpeve ke taka kimbangi

ntangu yandi tindaka Mwana na yandi mosi na kifwani ya bantu ya masumu sambu na kukatula disumu, na mutindu yina, yandi bedisaka disumu yina kele na nitu, 4 sambu mambu ya lunungu yina Nsiku ke lombaka kulungana na beto bantu yina ke zingaka ve na kuwakana ti banzala ya nitu, kansi na kuwakana ti mpeve. 5 Sambu bantu yina ke zingaka na kuwakana ti banzala ya nitu ke tulaka mabanza na bo na mambu ya kinsuni, kansi bantu yina ke zingaka na kuwakana ti mpeve ke tulaka mabanza na bo na mambu ya kimpeve. 6 Sambu kutula mabanza na banzala ya nitu ke tendula lufwa, kansi kutula mabanza na mpeve ke tendula luzingu mpi ngemba; 7 sambu kutula mabanza na banzala ya nsuni ke tendula kimbeni ti Nzambi, sambu yo ke lemfukaka ve na nsiku ya Nzambi, nkutu yo lenda sala yo mpi ve. 8 Yo yina, bantu yina ke zingaka na kuwakana ti banzala ya nitu lenda sepedisa Nzambi ve. 9 Beno, beno ke zingaka ve na kuwakana ti banzala ya nitu, kansi na kuwakana ti mpeve, kana ya kieleka mpeve ya Nzambi ke zingaka na beno. Kansi kana muntu kele ve ti mpeve ya Kristu, yandi kele ve muntu na yandi. 10 Kansi kana Kristu kele na bumosi ti beno, ata nitu na beno kele ya kufwa sambu na disumu, mpeve ke pesaka luzingu sambu na lunungu. 11 Ebuna, kana mpeve ya muntu yina tedimisaka Yezu na bafwa ke zingaka na beno, muntu yina tedimisaka Kristu Yezu na bafwa ta pesa mpi luzingu na nitu na beno ya ke fwaka na nzila ya mpeve na yandi yina ke zingaka na beno. 12 Yo yina, bampangi, beto fwete bika ve nde nitu na beto kuyala beto mpi kusala mambu yina yo ke

BAROMA 8:4-23

zola; 13 sambu kana beno ke zinga na kuwakana ti banzala ya nitu, beno ta fwa kibeni; kansi kana beno fwa bisalu ya nitu na nzila ya mpeve, beno ta zinga. 14 Sambu bantu yonso yina mpeve ya Nzambi ke twadisaka, bo kele bana ya Nzambi. 15 Sambu beno me bakaka ve mpeve ya kimpika yina ke pesa beno diaka boma, kansi beno me bakaka mpeve yina Nzambi ke pesaka sambu na kundima beno bonso bana na yandi, na nzila ya mpeve yina beto ke tubaka na ndinga ya ngolo nde: “Aba, Tata!” 16 Mpeve yo mosi ke taka kimbangi ti mpeve na beto nde beto kele bana ya Nzambi. 17 Ebuna, kana beto kele bana, beto kele mpi bantu yina ta baka difwa: ya kieleka bantu yina ta baka difwa yina Nzambi ke pesa, kansi beto ta baka difwa ti Kristu, kaka kana beto mona mpasi bonso yandi na mpila nde beto baka mpi nkembo kumosi ti yandi. 18 Yo yina, mono ke monaka nde bampasi ya ntangu yai kele kima ve kana beto fwanisa yo ti nkembo yina ta monana na nzila na beto. 19 Sambu lugangu ke vingila ti nzala ya ngolo kumonana ya bana ya Nzambi. 20 Sambu bo kumisaka lugangu kima ya mpamba, na luzolo na yo mosi ve kansi sambu na muntu yina kumisaka yo mutindu yina, sambu na kivuvu 21 nde lugangu yo mosi mpi ta katuka na kimpika ya disumu mpi ya lufwa mpi ta baka kimpwanza ya nkembo ya bana ya Nzambi. 22 Sambu beto me zaba nde tii ntangu yai lugangu yonso ke landa na kudila kumosi mpi na kumona mpasi kumosi. 23 Yina kaka ve, kansi beto mosi mpi ya kele ti bambuma ya ntete, disongidila, mpeve, ee, beto mosi ke dila na ntima na beto, na ntangu beto ke vingila ti nzala ya ngolo

BAROMA 8:24–9:3

Kupona na ntwala. Zola ya Nzambi

nde Nzambi kundima beto bonso bana, yandi katula beto na kimpika ya nitu na nsadisa ya nkudulu. 24 Sambu bo gulusaka beto ntangu beto vandaka ti kivuvu yai; kansi kivuvu yina ke monanaka kele ve kivuvu, sambu kana muntu ke mona kima mosi, keti yandi ta tula kivuvu ya kubaka yo? 25 Kansi kana beto ke tula kivuvu na kima yina beto ke mona ve, beto ke landa kuvingila yo ti nzala ya ngolo mpi kukanga-ntima. 26 Mutindu mosi, mpeve mpi ke sadisaka beto na ntangu beto kele ngolo ve; sambu ntangu beto ke vandaka ti mfunu ya kusamba, beto ke zabaka ve diambu ya beto fwete lomba na kisambu, kansi mpeve yo mosi ke bondilaka sambu na beto ntangu beto ke dilaka, ata beto ke basisaka yo ve. 27 Ata mpidina, muntu yina ke fimpaka bantima me zaba mambu yina mpeve ke lombaka sambu na basantu sambu yo kele na kuwakana ti luzolo ya Nzambi. 28 Ntangu yai, beto me zaba nde Nzambi ke salaka nde bisalu na yandi yonso kusala kumosi na bumosi sambu na mambote ya bantu yina ke zolaka yandi, bantu yina yandi me bingaka na kuwakana ti lukanu na yandi; 29 sambu bantu yina yandi ndimaka ntete, yandi kanaka mpi na ntwala nde bo fwete fwanana ti Mwana na yandi, na mpila nde yandi vanda mwana ya ntete ya me butuka na kati ya bampangi mingi. 30 Diaka, bantu yina yandi ponaka na ntwala kele bantu yina yandi bingaka; mpi bantu yina yandi bingaka kele bantu yina yandi ndimaka mpi bonso bantu ya lunungu. Nsuka-nsuka, bantu yina yandi ndimaka bonso bantu ya lunungu kele bantu yina yandi pesaka mpi nkembo.

256

31 Ebuna beto ta tuba nki na mambu yai? Kana Nzambi kele sambu na beto, nani ta nwanisa beto? 32 Yandi muntu yina kangaka ve nzila sambu Mwana na yandi kumona mpasi kansi pesaka nzila nde yandi fwa sambu na beto yonso, sambu na nki yandi ta pesa beto mpi ve na luzolo yonso bima yonso ya nkaka kumosi ti yandi? 33 Nani ta funda bantu yina Nzambi me solaka? Nzambi kele Muntu yina ke ndimaka bo bonso bantu ya lunungu. 34 Nani ta bedisa bo? Kristu Yezu kele muntu yina fwaka, ee, nkutu muntu yina bo tedimisaka na bafwa, yina kele na diboko ya kitata ya Nzambi, yina ke bondilaka mpi sambu na beto. 35 Nani ta kabula beto na zola ya Kristu? Keti bampasi to minioku to mbangika to nzala to kinkonga to kigonsa to mbele ya kunwanina? 36 Kaka mutindu bo me sonikaka nde: “Sambu na nge, bo ke fwa beto kilumbu ya mvimba, bo ke baka beto bonso mameme yina bo fwete fwa.” 37 Kansi, na mambu yai yonso beto ke nungaka mpenza na nzila ya muntu yina zolaka beto. 38 Sambu mono ke ndima mpenza nde yo vanda lufwa to luzingu to bawanzio to baluyalu to bima ya ntangu yai to bima yina ta kwisa to bangolo 39 to kuzanguka to mudindu to konso kima ya nkaka ya Nzambi salaka, ata kima mosi ve ta kuka kukabula beto na zola ya Nzambi yina kele na Kristu Yezu, Mfumu na beto. Mono ke tuba kieleka na Kristu; mono ke kusa ve, sambu ka9 nsansa na mono ke ta kimbangi ti mono na mpeve santu, 2 nde na ntima na mono, mono kele ti mawa mingi mpi ke wa mpasi ntangu yonso. 3 Sambu mono zolaka kundi-

257

Nkuna ya kieleka. Mabungu ya makasi

ma nde mono muntu ya me singamaka mono vanda ya kukabwana ti Kristu sambu na bampangi na mono, bantu ya dikanda na mono na kinsuni, 4 yina kele bantu ya Izraele. Nzambi ke ndima bo bonso bana, mpi nkembo, bangwakana, Nsiku, kisalu ya santu, mpi balusilu kele ya bo. 5 Ba-nkaka kele bankaka na bo mpi Kristu kele mwana na bo na kinsuni: Bika nde Nzambi, yina kele na zulu ya bima yonso, kubaka lusakumunu mvula na mvula. Amen. 6 Kansi, yo kele ve bonso nde ndinga ya Nzambi nungaka ve. Sambu bantu yonso ve yina me katukaka na Izraele kele mpenza bantu ya Izraele. 7 Ata bo kele nkuna ya Abrahami, bo yonso ve kele mpenza bana na yandi, kansi: “Yina bo ta binga ‘nkuna na nge’ ta vanda na nzila ya Izaki.” 8 Disongidila, bana ya kinsuni kele mpenza ve bana ya Nzambi, kansi yandi ke tadilaka bana ya lusilu bonso nkuna. 9 Sambu Nzambi pesaka lusilu yai: “Na ntangu ya mono me tulaka, mono ta kwisa mpi Sara ta buta mwana ya bakala.” 10 Yandi pesaka ve lusilu kaka na ntangu yina, kansi mpi ntangu Rebeka bakaka divumu ya bana-mapasa na bakala mosi mpamba, Izaki nkaka na beto: 11 sambu ntangu bo vandaka me butuka ntete ve mpi me sala ntete ve mambu ya mbote to ya mbi, sambu lukanu ya Nzambi ya me tala kusola kulanda na kutadila ve bisalu, kansi Muntu yina ke bingaka, 12 Nzambi songaka Rebeka nde: “Mbuta ta vanda mpika ya leke.” 13 Kaka mutindu bo me sonikaka nde: “Mono zolaka Yakobi, kansi mono mengaka Ezau.” 14 Ebuna, beto ta tuba nki? Keti Nzambi me konda lunungu? Ata fioti ve! 15 Sambu yandi ke tubi-

BAROMA 9:4-23

la Moize nde: “Muntu yina mono ke wila mawa, mono ta wila yandi mawa, mpi muntu yina mono ke fwila nkenda, mono ta fwila yandi nkenda.” 16 Yo yina, yo ke tadila ve muntu yina ke zola to muntu yina ke sala ngolo, kansi Nzambi yina ke wilaka bantu mawa. 17 Sambu Masonama ya Santu ke tubila Farao nde: “Mono me bika nge na luzingu sambu na kikuma yai, sambu mono monisa ngolo na mono na nzila na nge, mpi nde bo zabisa zina na mono na ntoto ya mvimba.” 18 Yo yina, muntu yina yandi me zola kuwila mawa, yandi ke wilaka yandi mawa, kansi muntu yina yandi me zola nde yandi kuma ntu-ngolo, yandi ke bikaka nde yandi kuma ntu-ngolo. 19 Ebuna nge ta songa mono nde: “Sambu na nki yandi ke nganina diaka bantu? Sambu nani me telamina luzolo na yandi?” 20 Kansi nge kele nani, mpangi, sambu nge pesa Nzambi mvutu ya kukonda luzitu? Keti kima ya bo me wumba ta tuba na muntu yina wumbaka yo nde, “Sambu na nki nge me sala mono mutindu yai?” 21 Inki? Keti muwumbi kele ve ti kiyeka na zulu ya ntoto ya tuma, sambu na kusala ti poto-poto yina dibungu mosi sambu na kisalu mosi ya lukumu, mpi ya nkaka sambu na kisalu mosi ya kukonda lukumu? 22 Ebuna, nki beto lenda tuba kana Nzambi vandaka ti luzolo ya kumonisa makasi na yandi mpi ya kusala nde ngolo na yandi kuzabana, kansi yandi kangaka ntima mpi monisaka ntima-nda ya mingi na mabungu yina yo lombaka nde yandi wila makasi mpi yina fwanaka na kufwa? 23 Ebuna kana yo salamaka sambu nkembo na yandi ya nene kuzabana na mabungu yina yo lombaka nde yandi wila mawa, bayina

BAROMA 9:24–10:12

Kikesa ya luvunu. Ndinga kele pene-pene

yandi yidikaka na ntwala sambu na nkembo, 24 disongidila beto, bantu yina yandi bingaka, na kati ya Bayuda kaka ve kansi mpi na kati ya makanda? 25 Yo kele mutindu yandi ke tuba mpi na Ozea nde: “Bantu yina kele ve bantu na mono, mono ta binga bo ‘bantu na mono,’ mpi nkento yina bo vandaka kuzola ve, bo ta binga yandi nkento ‘ya bo ke zolaka mingi’; 26 mpi na kisika yina bo songaka bo nde, ‘Beno kele ve bantu na mono,’ pana bo ta binga bo nde, ‘bana ya Nzambi ya moyo.’ ” 27 Diaka, Yezaya ke tuba na ndinga ya ngolo sambu na Izraele nde: “Ata ntalu ya bana ya Izraele lenda vanda bonso zelo ya nzadi-mungwa, kaka bantu yina ta bikala, bantu ta guluka. 28 Sambu Yehowa ta lomba bantu yina ke zinga na ntoto na kuvutula munoko, yandi ta manisa yo kukonda kusukinina.” 29 Diaka, kaka mutindu Yezaya tubaka na ntwala: “Kana Yehowa ya makesa bikilaka beto nkuna ve, beto zolaka kukuma kaka bonso Sodome, mpi beto zolaka kukituka kaka bonso Gomore.” 30 Ebuna, beto ta tuba nki? Nde bantu ya makanda, ata bo landaka ve lunungu, zwaka lunungu, lunungu yina ke katukaka na lukwikilu; 31 kansi ata Izraele landaka nsiku ya lunungu, yandi zitisaka mpenza ve nsiku yango. 32 Sambu na nki? Sambu yandi landaka yo ve na lukwikilu, kansi bonso nde yo simbamaka na bisalu. Bo bulaka dibaku na “ditadi ya ke budisaka dibaku”; 33 kaka mutindu bo me sonikaka nde: “Mono ke tula na Sioni ditadi ya ke budisaka dibaku mpi ditadi ya nene ya ke bwisaka, kansi muntu yina ke tulaka lukwikilu na yandi na yo ta wa nsoni ve.”

258

Bampangi, nzala ya ntima na mono mpi dodokilu na mono na Nzambi sambu na bo kele mpenza nde bo guluka. 2 Sambu mono ke ta kimbangi nde bo kele ti kikesa sambu na Nzambi; kansi ve na kuwakana ti nzayilu ya sikisiki; 3 mpi sambu bo me zaba ve lunungu ya Nzambi kansi bo ke sosa kutula lunungu na bo mosi, bo lemfukaka ve na lunungu ya Nzambi. 4 Sambu Kristu kele nsuka ya Nsiku, na mpila nde konso muntu yina ke monisa lukwikilu kukuma muntu ya lunungu. 5 Sambu Moize sonikaka nde, muntu yina ke sala mambu ya lunungu yina Nsiku ke lombaka ta zingaka na nzila na yo. 6 Kansi lunungu ya ke katukaka na lukwikilu ke tuba mutindu yai: “Kutuba ve na ntima na nge nde, ‘Nani ta tombuka na zulu?’ disongidila, sambu na kukulumusa Kristu; 7 to, ‘Nani ta kulumuka na dibulu ya nda?’ disongidila, sambu na kubasisa Kristu na bafwa.” 8 Kansi nki yo ke tuba? “Ndinga kele pene-pene na nge, na munoko na nge mosi mpi na ntima na nge”; disongidila, “ndinga” ya lukwikilu, yina beto ke samuna. 9 Sambu kana nge ke tuba na meso ya bantu yonso ‘ndinga yina na munoko na nge mosi,’ nde Yezu kele Mfumu, mpi nge ke monisa lukwikilu na ntima na nge nde Nzambi tedimisaka yandi na bafwa, nge ta guluka. 10 Sambu, muntu ke monisaka lukwikilu sambu na lunungu ti ntima, kansi yandi ke zabisaka nsangu ya luguluku na meso ya bantu ti munoko. 11 Sambu Masonama ya Santu ke tuba nde: “Ata muntu mosi ve ya ke tulaka lukwikilu na yandi ta wa nsoni.” 12 Sambu luswaswanu kele ve na kati ya Muyuda ti Mugreki, sambu kele ti Mfumu

10

259

Kubinga zina ya Yehowa

mosi na zulu ya bantu yonso, yina ke pesaka balusakumunu mingi na bantu yonso yina ke bingaka yandi. 13 Sambu “konso muntu yina ta binga zina ya Yehowa ta guluka.” 14 Kansi, nki mutindu bo ta binga muntu yina bo me tula ve lukwikilu na yandi? Ebuna, nki mutindu bo ta tula lukwikilu na muntu yina bo me wa ve nsangu na yandi? Ebuna, nki mutindu bo ta wa kana muntu kusamuna ve? 15 Ebuna, nki mutindu bo ta samuna kana bo me tinda bo ve? Kaka mutindu bo me sonikaka nde: “Makulu ya bantu yina ke zabisaka nsangu ya mbote ya mambu ya mbote kele kitoko kibeni!” 16 Kansi, bo yonso ve lemfukaka na nsangu ya mbote. Sambu Yezaya ke tuba nde: “Yehowa, nani tulaka lukwikilu na mambu yina bo waka na beto?” 17 Yo yina, lukwikilu ke katukaka na mambu yina muntu me wa. Ebuna mambu ya muntu me wa ke kwisaka na nzila ya nsangu ya me tala Kristu. 18 Kansi mono ke yula nde, Keti bo waka ve? Ya kieleka, “makelele na bo me wakana na ntoto ya mvimba, mpi nsangu na bo tii na bandambu yonso ya ntoto ya mvimba.” 19 Kansi mono ke yula nde, Keti Izraele zabaka ve? Ntete, Moize ke tuba nde: “Mono ta pusa beno na kuwa kimpala na nzila ya bantu yina kele dikanda ve; mono ta pusa beno na kuwa makasi ya ngolo na nzila ya dikanda mosi ya buzoba.” 20 Kansi Yezaya ke tuba mambu yai ti kikesa yonso nde: “Bantu yina vandaka kusosa mono ve monaka mono; bantu yina vandaka kuyula mono ve zabaka mono.” 21 Kansi sambu na Izraele yandi ke tuba nde: “Kilumbu ya mvimba mono me tandula maboko na mono na bantu ya kukonda bulemfu yina ke kangaka ve munoko.”

BAROMA 10:13–11:10

Ebuna mono ke yula nde: Keti Nzambi buyaka bantu na yandi? Ata fioti ve! Sambu mono mpi kele muntu ya Izraele, ya nkuna ya Abrahami, mpi ya dikanda ya Benyamini. 2 Nzambi buyaka ve bantu na yandi yina yandi ndimaka ntete. Keti beno me zaba ve mambu yina Masonama ya Santu ke tuba na yina me tala Elia, ntangu yandi fundaka Izraele na Nzambi? 3 “Yehowa, bo me fwa baprofete na nge, bo me bwisa bamesa-kimenga na nge, mpi mono me bikala kaka mono mosi, mpi ntangu yai bo ke sosa moyo na mono.” 4 Kansi, nki mvutu Nzambi pesaka yandi? “Mono me bikisa bantu 7 000 sambu na mono mosi, bantu yina me fukama ve na ntwala ya Baale.” 5 Yo yina ntangu yai mpi, kele ti bantu yina me bikala na kutadila kusola yina me salama na nzila ya ntima ya mbote ya nene. 6 Ebuna kana yo kele na nzila ya ntima ya mbote ya nene, yo kele diaka ve na nzila ya bisalu; kana ve, ntima ya mbote ya nene ta vanda diaka ve ntima ya mbote ya nene. 7 Ebuna, beto ta tuba nki? Diambu yina Izraele ke sosa kibeni, yandi bakaka yo ve, kansi bantu yina bo me solaka bakaka yo. Bantu yina me bikalaka, mayele na bo ya kubakisa me lembaka; 8 kaka mutindu bo me sonikaka: “Nzambi me pesaka bo mpeve ya mpongi ya ngolo, meso yina ke monaka ve mpi makutu yina ke waka ve, tii bubu yai kibeni.” 9 Diaka, Davidi ke tuba nde: “Bika nde mesa na bo mosi kukuma mutambu, bukondi, kima ya ke budisa dibaku, mpi ndola sambu na bo; 10 bika nde meso na bo kukuma mudidi na mpila nde bo mona ve, mpi niekisa bo mikongo ntangu yonso.”

11

BAROMA 11:11-30

Ntumwa ya makanda. Nti ya baolive

11 Yo yina mono ke yula nde: Keti bo bulaka dibaku mpi bwaka ya mvimba? Ata fioti ve! Kansi na nzila ya dibaku ya bo bulaka, bantu ya makanda gulukaka, sambu na kupusa bo na kuwa kimpala. 12 Ebuna, kana dibaku na bo ke tendula bimvwama sambu na nsi-ntoto, mpi kukita na bo ke tendula bimvwama sambu na bantu ya makanda, ntalu na bo ya mvimba ta tendula bimvwama mingi kibeni! 13 Ntangu yai mono ke tubila beno bantu yina kele bantu ya makanda. Sambu mono kele ntumwa ya makanda, mono ke kumisa kisalu na mono, 14 sambu na kutala kana na mutindu mosi buna, mono lenda pusa bantu na mono na kuwa kimpala mpi kugulusa bankaka na kati na bo. 15 Sambu, kana mutindu bo me kulaka bo ke tendula kuwakana diaka ti Nzambi sambu na nsi-ntoto, kuyamba bo ta tendula nde bo me katuka na lufwa mpi me baka luzingu. 16 Diaka, kana ndambu ya bo me baka bonso bambuma ya ntete kele ya santu, potopoto ya mvimba ya fufu mpi kele ya santu; mpi kana musisa kele ya santu, balutangu mpi kele ya santu. 17 Kansi, kana bo zengaka balutangu ya nkaka, kansi nge ata nge kele nti ya baolive ya mfinda, bo yikaka nge na kati na yo ebuna nge kumaka mpi kubaka mambote ya musisa ya mafuta ya nti ya baolive, 18 kudinangula ve na ntwala ya balutangu yina. Kansi, kana nge ke kudinangula na ntwala na yo, kuvila ve nde nge ve muntu ke simbaka musisa, kansi musisa muntu ke simbaka nge. 19 Ebuna nge ta tuba nde: “Bo zengaka balutangu sambu bo yika mono na kisika yina.” 20 Yo kele ya kieleka! Bo zengaka bo sambu na kukonda lukwikilu na bo, kansi nge kele ya kutelama

260

sambu na lukwikilu na nge. Kukuma ve lulendo, kansi vanda na boma. 21 Sambu kana Nzambi bikisaka ve balutangu ya nti yina, yandi ta bikisa nge mpi ve. 22 Yo yina, tadila ntima ya mbote mpi ndola ya Nzambi. Yo kele ndola sambu na bantu yina bwaka, kansi yo kele ntima ya mbote ya Nzambi sambu na nge, katula kaka kana nge bikala na ntima ya mbote na yandi; kana ve, bo ta zenga nge mpi. 23 Ata bo, kana bo yambula kukonda lukwikilu na bo, bo ta yika bo; sambu Nzambi lenda yika bo diaka. 24 Sambu kana bo zengaka nge na nti ya baolive ya mfinda mpi bo yikaka nge na nti ya baolive yina kele na bilanga ata yo fwete salama ve mutindu yina, beto lenda ndima mpenza nde bo ta yika diaka balutangu ya nti yina bo zengaka na nti na yo ya baolive! 25 Bampangi, mono ke zola nde beno zaba kinsweki yai ya santu, sambu beno kuma ve mayele na meso na beno mosi: nde mayele ya kubakisa ya bantu ya nkaka ya Izraele me lembaka tii kuna ntalu ya mvimba ya bantu ya makanda ta kota, 26 mpi na mutindu yina Izraele ya mvimba ta guluka. Kaka mutindu bo me sonikaka: “Ngulusi ta basika na Sioni mpi ta katula na Yakobi bisalu yina ke vwezaka Nzambi. 27 Mpi yai kele kuwakana na mono ti bo, ntangu mono ta katula masumu na bo.” 28 Ya kieleka, sambu na yina me tala nsangu ya mbote, bo kele bambeni sambu na mambote na beno, kansi sambu na yina me tala kusola ya Nzambi, bo kele bantu yina yandi ke zolaka sambu na bankaka na bo. 29 Sambu Nzambi ta wa ve mawa sambu na makabu mpi mutindu yandi me bingaka bantu ya nkaka. 30 Sambu kaka mutindu beno vandaka ntete ya kuko-

261

Banzila ya Nzambi. Nitu ya Kristu

nda bulemfu na Nzambi kansi ntangu yai yandi me wilaka beno mawa sambu na kukonda bulemfu na bo, 31 mutindu mosi mpi ntangu yai, bantu yai me kondaka bulemfu ebuna Nzambi me wilaka beno mawa, na mpila nde yandi lenda monisila bo mpi mawa ntangu yai. 32 Sambu Nzambi me bikaka bo yonso na kuvanda bampika ya kukonda bulemfu, na mpila nde yandi wila bo yonso mawa. 33 O mudindu ya kimvwama, ya mayele, mpi ya nzayilu ya Nzambi! Ata muntu mosi ve lenda zaba balusambisu na yandi mpi kubakisa banzila na yandi! 34 Sambu “nani me kukaka na kuzaba mabanza ya Yehowa, to nani me kumaka ndongisi na yandi?” 35 To, “Nani me pesaka yandi ntete kima, na mpila nde yandi fwete futa yandi?” 36 Sambu bima yonso me katukaka na yandi, mpi kele na luzingu na nzila na yandi mpi sambu na yandi. Nkembo kuvanda na yandi kimakulu. Amen. Yo yina bampangi, mono ke bondila beno na mawa ya 12 Nzambi na kupesa nitu na beno bonso kimenga ya moyo, ya santu, ya Nzambi ke ndimaka, na mutindu yina beno ta sala kisalu ya santu ti makuki na beno ya kuyindula. 2 Mpi beno yambula kulanda ngidika yai ya bima, kansi beno soba kimuntu na beno mpi beno kumisa mabanza na beno ya mpa, na mpila nde beno kudindimisa luzolo ya Nzambi yina kele ya mbote, yina yandi lenda ndima, mpi yina kele ya kukuka. 3 Sambu na nzila ya ntima ya mbote ya nene yina Nzambi me pesaka mono, mono ke zabisa konso muntu na kati na beno na kuyindula ve nde yandi kele mfunu kuluta mutindu yandi kele; kansi na

BAROMA 11:31–12:14

kuyindula na mutindu yina ke monisa nde yandi kele ti mabanza ya mbote, konso muntu na kutadila lukwikilu yina Nzambi me pesaka yandi. 4 Sambu kaka mutindu nitu mosi kele ti bitini mingi, kansi bitini yina yonso ke salaka ve kaka kisalu mosi, 5 mutindu mosi mpi beto, ata beto kele mingi, beto kele nitu mosi na bumosi ti Kristu, kansi beto kele bitini, mpi konso kitini me vukanaka ti kitini ya nkaka. 6 Yo yina, sambu beto kele ti makabu yina me swaswana na kutadila ntima ya mbote ya nene yina Nzambi me pesaka beto, kana yo kele ya mbikudulu, bika beto bikula na kutadila lukwikilu yina Nzambi me pesaka beto; 7 to kana yo kele kisalu, bika beto landa na kusala kisalu yai; to muntu yina ke longa, bika yandi landa kulonga; 8 to muntu yina ke longisila, bika yandi landa na kulongisila; muntu yina ke kaba, bika yandi sala yo na ntima ya mvimba; muntu yina ke twadisa, bika yandi sala yo na kikesa; muntu yina ke wila bankaka mawa, bika yandi sala yo ti kiese. 9 Beno bika nde zola na beno kuvanda kukonda luvunu. Beno menga mambu ya mbi, beno kangama na mambu ya mbote. 10 Na zola ya kimpangi, beno zolana ngolo. Na yina me tala kupesa bankaka lukumu, beno vanda bantu ya ntete. 11 Beno vanda kikesa, beno vanda bamolo ve. Beno vanda na kikesa mingi na nsadisa ya mpeve santu. Beno sala bonso bampika sambu na Yehowa. 12 Beno vanda na kiese sambu na kivuvu. Beno kanga ntima na bampasi. Beno kwamina na kisambu. 13 Beno pesa bima na basantu na kutadila bampusa na bo. Beno vanda ti kikalulu ya kuyamba banzenza. 14 Beno landa na kusakumuna bantu yina ke monisa

BAROMA 12:15–13:11

Mbi na mbi ve. Bampaku

beno mpasi; beno sakumuna kansi beno singa ve. 15 Beno mona kiese ti bantu yina kele na kiese; beno dila ti bantu yina ke dila. 16 Beno tadila bankaka mutindu beno ke kuditadilaka; beno yedisa ve mabanza ya lulendo, kansi beno vanda ti nkadilu ya kudikulumusa. Beno kuma ve mayele na meso na beno mosi. 17 Beno vutula mbi na mbi ata na muntu mosi ve. Beno meka na kusala mambu yina kele ya mbote na meso ya bantu yonso. 18 Kana mpila kele, beno sala yonso yina beno lenda sala sambu na kuzinga na ngemba ti bantu yonso. 19 Bampangi ya mono ke zolaka mingi, beno vutula mbi na mbi ve, kansi beno bika nde Nzambi kumonisa makasi na yandi; sambu bo me sonikaka nde: “Yehowa ke tuba nde, Mono muntu ke vutulaka mbela; mono muntu ta pesa ndola.” 20 Kansi, “kana mbeni na nge kele na nzala, pesa yandi madia; kana yandi kele na nzala ya masa, pesa yandi masa; sambu kana nge ke sala mutindu yina, nge ta tula makala ya tiya na zulu ya ntu na yandi.” 21 Kubika ve nde mambu ya mbi kununga nge, kansi landa na kununga mambu ya mbi na kusalaka mambu ya mbote. Bika nde konso moyo kulemfuka na bamfumu ya nene, 13 sambu kele ve ti kiyeka yina ke katukaka ve na Nzambi; bamfumu yina kele na kuyala kele ti ndambu ya kiyeka na kisika yina bo ke yalaka na nswa ya Nzambi. 2 Yo yina muntu yina ke telamina kiyeka, yandi me telamina ngidika ya Nzambi; bantu yina me telamina yo, bo ta sambisa bo. 3 Bantu yina ke salaka mambu ya mbote ke waka ve bantu yina ke yala boma, kansi bantu yina ke salaka mambu ya mbi

262

ke waka bo boma. Keti nge ke zola ve kuvanda na boma ya bantu yina kele na kiyeka? Landa na kusala mambu ya mbote, ebuna bo ta kumisa nge; 4 sambu bo kele bansadi ya Nzambi sambu na mambote na nge. Kansi kana nge ke sala mambu ya mbi, nge fwete wa boma: sambu bo ke vandaka ve ti mbele ya kunwanina kukonda kikuma. Bo kele bansadi ya Nzambi, bantu yina ke vutulaka mbela sambu na kumonisa makasi na muntu yina ke salaka mambu ya mbi. 5 Yo yina, yo kele mfunu nde beno lemfuka, kaka ve sambu na makasi yina kansi mpi sambu na kansansa na beno. 6 Yo yina beno ke futaka mpi bampaku; sambu bo kele bansadi ya Nzambi ya ke salaka kisalu yai ntangu yonso. 7 Beno pesa na bantu yonso kima yina beno fwete pesa bo, na muntu yina ke lomba mpaku, mpaku; na muntu yina ke lomba kitadi, kitadi; na muntu yina ke lomba nde bo wa yandi boma, boma; na muntu yina ke lomba lukumu, lukumu. 8 Beno vanda ve ti mfuka ata ya muntu mosi, katula kaka mfuka ya kuzolana beno na beno; sambu muntu yina ke zolaka nkweno me lungisaka nsiku. 9 Sambu bansiku yai, “Nge fwete sala ve bizumba, Nge fwete fwa ve muntu, Nge fwete yiba ve, Nge fwete yuma ntima ve,” mpi bansiku yonso ya nkaka, ke sala kaka nsiku yai mosi: “Nge fwete zola nkweno na nge bonso nge mosi.” 10 Zola ke salaka nkweno mbi ve; yo yina zola kele kulungana ya nsiku. 11 Beno sala yo mpi sambu beno me zaba nsungi yina beto kele, nde ngunga ya kutelama na mpongi me lungaka ntama, sambu ntangu yai luguluku na beto me kuma penepene kibeni kuluta ntangu yina beto

263

Kusambisa ve bankaka sambu na madia

kumaka kukwikila. 12 Mpimpa ke zola kumana; suka ke zola kutana. Yo yina, bika beto katula bisalu ya mudidi mpi beto lwata binwaninu ya nsemo. 13 Bika beto tambula na mutindu ya mbote bonso na ntangu, na bankinsi ya bo ke salaka mambu ya kisaka-saka ve mpi na kulauka malafu ve, na mansoni ve mpi na mambu ya poto-poto ve, na kuswana ve mpi na kimpala ve. 14 Kansi beno lwata Mfumu Yezu Kristu, mpi beno baka ve balukanu sambu na banzala ya nitu. Beno yamba muntu yina 14 kele ti lukwikilu ya ngolo ve, kansi beno sambisa yandi ve sambu na bangindu na yandi. 2 Muntu mosi ke kwikila nde yandi lenda dia bima yonso, kansi muntu yina kele ti lukwikilu ya ngolo ve ke diaka bandunda. 3 Bika nde muntu yina ke dia kuvweza ve muntu yina ke dia ve, mpi bika nde muntu yina ke dia ve kusambisa ve muntu yina ke dia, sambu Nzambi me yambaka yandi. 4 Nge kele nani sambu na kusambisa nsadi ya muntu ya nkaka? Kana yandi telama to kubwa, yo ke tadila mfumu na yandi mosi. Ya kieleka, yandi ta telama, sambu Yehowa lenda sala nde yandi telama. 5 Muntu mosi ke monaka nde kilumbu mosi me luta kilumbu ya nkaka; muntu ya nkaka ke monaka nde kilumbu mosi kele mutindu mosi ti bilumbu yonso ya nkaka; bika nde konso muntu kundima mpenza na mabanza na yandi mosi. 6 Muntu yina ke zitisaka kilumbu, yandi ke zitisaka yo sambu na Yehowa. Mpi muntu yina ke diaka, yandi ke diaka sambu na Yehowa, sambu yandi ke pesaka matondo na Nzambi; muntu yina ke diaka ve yandi ke diaka ve sambu na Yehowa, kansi yandi ke pesaka matondo na Nzambi.

BAROMA 13:12–14:15

7 Ya kieleka, ata muntu mosi ve na kati na beto ke zingaka sambu na yandi mosi, mpi ata muntu mosi ve ke fwaka sambu na yandi mosi; 8 sambu kana beto ke zinga, beto ke zinga sambu na Yehowa, mpi kana beto ke fwa, beto ke fwa sambu na Yehowa. Yo yina, kana beto ke zinga mpi kana beto ke fwa, beto kele bantu ya Yehowa. 9 Kristu fwaka mpi vutukaka na luzingu sambu na kuvanda Mfumu ya bafwa mpi ya bantu yina kele na luzingu. 10 Kansi, sambu na nki nge ke sambisa mpangi na nge? To sambu na nki nge ke vweza mpi mpangi na nge? Sambu beto yonso ta telama na ntwala ya kisika ya kusambisa ya Nzambi. 11 Sambu bo me sonikaka nde: “Yehowa ke tuba nde, ‘Ya kieleka mutindu mono kele na luzingu, konso dibolongo ta fukama na ntwala na mono, mpi konso ludimi ta ndima pwelele nde mono kele Nzambi.’ ” 12 Yo yina, konso muntu na kati na beto ta vutula munoko na Nzambi sambu na yandi mosi. 13 Ebuna, bika nde beto sambisana diaka ve, kansi beno baka lukanu yai: kutula ve na ntwala ya mpangi kima mosi ya ke budisa dibaku to ya ke bwisa. 14 Mono me zaba mpi mono ke ndima mpenza na Mfumu Yezu nde ata kima mosi ve kele ya mvindu na yo mosi; kaka na ntangu muntu ke tadila kima mosi nde yo kele ya mvindu, yo me kuma ya mvindu sambu na yandi. 15 Kana sambu na madia mpangi na nge ke wa mpasi, nge ke tambula diaka ve na kuwakana ti zola. Sambu na madia na nge, kufwa1 ve muntu yina Kristu fwaka sambu na yandi. Bar 14:151 Disongidila, “kufwa to kubebisa lukwikilu na bo to bivuvu na bo ya mvula na mvula sambu na luzingu ya ke kwisa.”

BAROMA 14:16–15:13

Kulanda ngemba. Beno yambana

16 Yo yina, beno bika ve nde mambu ya mbote ya beno ke sala kupusa bantu na kutuba mambu ya mbi sambu na beno. 17 Sambu kimfumu ya Nzambi ke tendula ve kudia mpi kunwa, kansi yo ke tendula lunungu, ngemba, mpi kiese kumosi ti mpeve santu. 18 Sambu muntu yina ke sala bonso mpika sambu na Kristu na mutindu yai, Nzambi mpi bantu ke ndimaka yandi. 19 Yo yina, bika beto landa mambu yina ke kotisaka ngemba mpi mambu yina ke sadisaka na kupesana kikesa. 20 Beno bika kufwa kisalu ya Nzambi kaka sambu na madia. Ya kieleka, bima yonso kele bunkete, kansi yo kele mbi sambu na muntu yina ke dia kana yo lenda sala nde muntu ya nkaka kubula dibaku. 21 Yo kele mbote na kudia ve mbisi, na kunwa ve vinu, to na kusala ve konso kima yina ke budisa mpangi na nge dibaku. 22 Lukwikilu yina nge kele na yo, vanda na yo sambu na nge mosi na ntwala ya Nzambi. Kiese na muntu yina ke kudisambisaka ve na mambu yina yandi mosi ke ndimaka. 23 Kansi kana yandi kele na keti-keti, bo me bedisaka yandi ntama kana yandi dia, sambu yandi ke dia ve ti lukwikilu. Ya kieleka, konso kima yina muntu ke sala ve ti lukwikilu kele disumu. Kansi, beto bantu yina kele 15 ngolo, beto fwete nata kulemba ya bantu yina kele ngolo ve, mpi beto kudisepedisa ve beto mosi. 2 Bika nde konso muntu na kati na beto kusepedisa mpangi na yandi sambu na mambote na yandi mpi sambu na kupesa yandi kikesa. 3 Sambu ata Kristu kudisepedisaka ve; kansi kaka mutindu bo me sonikaka: “Mafingu ya bantu yina vandaka kufinga nge me bwaka na

264

zulu na mono.” 4 Sambu mambu yonso ya bo sonikaka ntama, bo sonikaka yo sambu na kulonga beto, na mpila nde na nzila ya kukangantima mpi ya ndembikilu yina ke katukaka na Masonuku beto vanda ti kivuvu. 5 Ebuna, bika nde Nzambi yina ke pesaka ndembikilu mpi ke sadisaka na kukanga-ntima kupesa beno yonso nzila ya kuvanda ti mabanza ya mutindu mosi ti yina Kristu Yezu vandaka na yo, 6 na mpila nde na bumosi mpi na munoko mosi beno pesa nkembo na Nzambi mpi Tata ya Mfumu na beto Yezu Kristu. 7 Yo yina, beno yambana, kaka mutindu Kristu mpi yambaka beto, sambu na lukumu ya Nzambi. 8 Sambu mono ke songa beno nde Kristu kumaka kibeni nsadi ya bantu yina bo me yotisaka sambu na kumonisa bukieleka ya Nzambi mpi kundimisa nde balusilu yina Yandi pesaka na ba-nkaka na bo kele ya kieleka, 9 mpi sambu makanda kupesa Nzambi nkembo sambu na mawa na yandi. Kaka mutindu bo me sonikaka: “Yo yina mono ta ndima nge pwelele na kati ya makanda mpi mono ta yimba bankunga sambu na zina na nge.” 10 Yandi ke tuba diaka nde: “Beno makanda, beno vanda na kiese, ti bantu na yandi.” 11 Mpi diaka: “Beno makanda yonso, beno pesa Yehowa lukumu, mpi beno bika nde bantu yonso kupesa yandi lukumu.” 12 Mpi Yezaya ke tuba diaka nde: “Musisa ya Yese ta kwisa, mpi ta vanda ti muntu mosi yina ta basika sambu na kuyala makanda; makanda ta tula kivuvu na bo na yandi.” 13 Bika nde Nzambi yina ke pesaka kivuvu kufulusa beno ti kiese mingi mpi ngemba mingi na nzila ya ntima yina beno ke tudilaka yandi, na mpila nde kivuvu na beno ku-

265

Beno kebisana. Dikabu na bansukami

kuma mingi na nsadisa ya ngolo ya mpeve santu. 14 Bampangi na mono, ntangu yai mono ke ndima kibeni nde beno mpi kele ya kufuluka ti bumbote, beno me fuluka ti nzayilu yonso mpi nde beno lenda kebisana. 15 Kansi, mono ke sonikila beno na masonga yonso na mambu ya nkaka, sambu na kupesa beno ngibusa ya nkaka, sambu na ntima ya mbote ya nene yina Nzambi me pesaka mono 16 sambu mono vanda nsadi ya Kristu Yezu na makanda. Mono ke sala kisalu ya santu ya nsangu ya mbote ya Nzambi, na mpila nde Nzambi kundima dikabu ya makanda yai mpi kusantisa yo ti mpeve santu. 17 Yo yina, mono kele ti kikuma ya kumona kiese na Kristu Yezu sambu na mambu ya me tala Nzambi. 18 Sambu mono ta baka ve kikesa ya kutubila konso kima yina katula kaka mambu yina Kristu me salaka na nzila na mono sambu makanda kulemfuka. Yandi salaka yo na nzila ya mambu ya mono ke tuba mpi ke sala, 19 ya bidimbu mpi mambu ya kuyituka, mpi ya ngolo ya mpeve santu; na mpila nde na bisika yonso banda na Yeruzalemi tii na Iliria mono me samuna mbotembote nsangu ya mbote ya me tala Kristu. 20 Na mutindu yai, mono bakaka lukanu ya kuzabisa ve nsangu ya mbote bisika yina bo me waka dezia zina ya Kristu, sambu na kutunga ve na zulu ya fondasio ya muntu ya nkaka; 21 kansi, kaka mutindu bo me sonikaka: “Bantu yina waka ve mambu ya me tala yandi ta mona, mpi bantu yina me waka ve ta bakisa.” 22 Mambu yina vandaka mbala mingi kukanga mono nzila ya kukwisa kuna na beno. 23 Kansi ntangu yai mono kele diaka ve ti te-

BAROMA 15:14-33

ritware yina mono me samuna ntete ve na babwala yai, mpi banda bamvula mingi mono kele ti nzala ya ngolo ya kukwisa kuna na beno. 24 Yo yina, mono ke tula kivuvu nde ntangu mono ta kwenda na Espania, mono ta kwisa kutala beno, mpi beno ta fidisa mono tii na mwa kitamina na nima ya kulutisa mwa ntangu ti beno. 25 Kansi ntangu yai mono ke zola kukwenda na Yeruzalemi sambu na kusadila basantu. 26 Sambu bayina kele na Masedonia mpi na Akaya sepelaka na kupesa bima na bo bonso dikabu na bansukami yina kele na kati ya basantu yina kele na Yeruzalemi. 27 Ya kieleka, bo vandaka na kiese na kusala mutindu yina, mpi nkutu bo vandaka na mfuka ya basantu ya Yeruzalemi; sambu basantu yina kabulaka bima na bo ya kimpeve ti makanda, makanda mpi kele ti mfuka ya kusadila bo ti bima na bo ya kinsuni. 28 Ebuna, ntangu mono ta manisa kusala diambu yai mpi ta pesa bo dikabu yai, mono ta kwisa kuluta kuna na beno ntangu mono ta kwenda na Espania. 29 Diaka, mono me zaba nde ntangu mono ta kwisa kuna na beno, mono ta kwisa ti balusakumunu mingi ya Kristu. 30 Ntangu yai bampangi, mono ke siamisa beno na nzila ya Mfumu na beto Yezu Kristu mpi na nzila ya zola yina mpeve ke pesaka, nde beno sala ngolo ti mono na bisambu yina beno ke sala na Nzambi sambu na mono, 31 sambu mono guluka na maboko ya bantu ya ke kwikilaka ve yina kele na Yudea mpi sambu basantu kundima kisalu yina mono ta sadila bo na Yeruzalemi, 32 na mpila nde kana Nzambi zola, mono kwisa kuna na beno ti kiese mpi kubaka kikesa kumosi ti beno. 33 Bika nde Nzambi yina ke pesaka ngemba kuvanda ti beno yonso. Amen.

BAROMA 16:1-21

Febe. Bambote. Bantu ya ke kabulaka

Mono ke tindila beno Febe mpangi na beto ya nkento, yina kele nsadi ya dibundu yina kele na Senkrea, 2 sambu beno yamba yandi na Mfumu na mutindu yina me fwana na basantu, mpi sambu beno pesa yandi konso lusadisu yina yandi lenda vanda na yo mfunu, sambu yandi mpi me sadisaka bampangi mingi, tanga mpi mono mosi. 3 Beno pesa mbote na Prisila ti Akilasi, banduku na mono ya kisalu na Kristu Yezu, 4 yina tulaka luzingu na bo na kigonsa sambu na moyo na mono, yina mono mpamba ve kansi mpi mabundu yonso ya makanda ke pesa matondo. 5 Beno pesa mpi mbote na dibundu yina kele na nzo na bo. Beno pesa mbote na mpangi na mono ya mono ke zolaka mingi Epainete, yina kele na kati ya bantu ya ntete na Azia yina kumaka balongoki ya Kristu. 6 Beno pesa mbote na Maria, yina me salaka bisalu mingi ya ngolo sambu na beno. 7 Beno pesa mbote na Andronikusi ti Yuniasi bantu ya dibuta na mono mpi banduku na mono ya boloko, bantu yina bantumwa me zaba mbote mpi bayina kele na bumosi ti Kristu banda ntama kuluta mono. 8 Beno pesa mbote na Ampliatusi mpangi na mono ya mono ke zolaka mingi na Mfumu. 9 Beno pesa mbote na Urbano nduku na beto ya kisalu na Kristu, mpi na mpangi na mono ya mono ke zolaka mingi Stakisi. 10 Beno pesa mbote na Apele, muntu yina me ndimamaka na Kristu. Beno pesa mbote na bantu ya nzo ya Aristobule. 11 Beno pesa mbote na Erodioni muntu ya dibuta na mono. Beno pesa mbote na bantu ya nzo ya Narsise, bayina kele na Mfumu. 12 Beno pesa mbote na Trifene mpi Trifoze, ba-

16

266

nkento yina ke salaka kisalu ya ngolo na Mfumu. Beno pesa mbote na Perside mpangi na beto ya beto ke zolaka mingi, sambu yandi me salaka bisalu mingi ya ngolo na Mfumu. 13 Beno pesa mbote na Rufusi muntu yina bo me solaka na Mfumu, mpi na mama na yandi yina kele mpi mama na mono. 14 Beno pesa mbote na Asinkrite, Flegoni, Ermesi, Patrobasi, Ermasi, mpi bampangi yina kele ti bo. 15 Beno pesa mbote na Filologe mpi Yulia, Nereo mpi mpangi na yandi ya nkento, mpi Olimpasi, mpi basantu yonso yina kele ti bo. 16 Beno pesana mbote ti beze ya santu. Mabundu yonso ya Kristu me tindila beno mbote. 17 Bampangi, mono ke siamisa beno nde beno keba na bantu yina ke basisaka kukabwana mpi mambu ya ke budisaka dibaku yina ke wakana ve ti malongi yina beno me longukaka, mpi beno buya bo. 18 Sambu bantu ya mutindu yina kele bampika ya Mfumu na beto Kristu ve, kansi ya banzala na bo mosi; na masolo ya kuleba mpi bangogo ya sukadi, bo ke kusaka bantima ya bantu yina me sala kima ve. 19 Bantu yonso me zabaka bulemfu na beno, mpi mono ke mona kiese sambu na beno. Kansi mono ke zola nde beno vanda mayele na yina me tala mambu ya mbote, kansi bantu ya me sala kima ve na yina me tala mambu ya mbi. 20 Na yina me tala Nzambi yina ke pesaka ngemba, kubika fioti yandi ta niata Satana na nsi ya makulu na beno. Bika nde ntima ya mbote ya nene ya Mfumu na beto Yezu kuvanda ti beno. 21 Timoteo nduku na mono ya kisalu me pesa beno mbote, mpi Lusiusi, Yazoni, ti Sosipatere bantu ya

267

Kinsweki ya santu

BAROMA 16:22—1 BAKORINTO 1:11

dibuta na mono me pesa beno mpi mbote. 22 Mono, Tertiusi, muntu yina me sonika mukanda yai, mono me pesa beno mbote na Mfumu. 23 Gayusi, muntu yina yambaka mono mpi yina yambaka dibundu ya mvimba, ke pesa beno mbote. Eraste, kapita ya mbanza ke pesa beno mbote, mpi Kwartusi mpangi na yandi ke pesa beno mpi mbote. 24 —— 25 Ebuna na muntu yina lenda kumisa beno ngolo na kuwakana ti nsangu ya mbote yina mono ke zabi-

sa mpi kisalu ya kusamuna mambu ya me tala Yezu Kristu, na kutadila kusonga ya kinsweki ya santu yina bo me bumbaka banda ntama kibeni 26 kansi yina bo me monisa ntangu yai mpi yina bo me zabisa na nzila ya masonuku ya mbikudulu na kati ya makanda yonso, na kuwakana ti ntuma ya Nzambi ya mvula na mvula sambu na kusiamisa bulemfu na nzila ya lukwikilu; 27 nkembo kuvanda na Nzambi, muntu mosi mpamba ya mayele, na nzila ya Yezu Kristu kimakulu. Amen.

dccc

ccc

MUKANDA YA NTETE NA

BAKORINTO Polo, muntu yina bo me bingaka na kuvanda ntumwa ya Yezu Kristu na luzolo ya Nzambi, mpi Sostene mpangi na beto, 2 na dibundu ya Nzambi yina kele na Korinto, na beno bantu yina Nzambi me santisaka na bumosi ti Kristu Yezu, bayina bo me bingaka na kuvanda basantu, kumosi ti bantu yonso yina kele na bisika yonso mpi yina ke bingaka zina ya Mfumu na beto, Yezu Kristu, Mfumu na bo mpi Mfumu na beto: 3 Bika nde ntima ya mbote ya nene mpi ngemba ya me katuka na Nzambi Tata na beto mpi na Mfumu Yezu Kristu kuvanda na beno. 4 Mono ke tondaka Nzambi ntangu yonso sambu na beno sambu na ntima ya mbote ya nene yina Nzambi me monisilaka beno na nzila ya Kristu Yezu; 5 sambu bo me kumisaka beno bamvwama na mambu yonso sambu na bumosi na beno ti yandi, ti makuki ya mvi-

1

mba ya kutuba mpi ti nzayilu yonso, 6 kaka mutindu kimbangi ya me tala Kristu me kumaka ngolo na kati na beno, 7 na mpila nde beno konda ve ata dikabu mosi, na ntangu beno ke vingila ti nzala ya ngolo kusonga ya Mfumu na beto Yezu Kristu. 8 Yandi ta kumisa beno mpi ngolo tii na nsuka, sambu ata muntu mosi ve kuvanda ti kikuma ya kufunda beno na kilumbu ya Mfumu na beto Yezu Kristu. 9 Nzambi, yina me bingaka beno na kuvanda na bumosi ti Mwana na yandi Yezu Kristu Mfumu na beto, kele ya kwikama. 10 Ntangu yai bampangi, mono ke siamisa beno na zina ya Mfumu na beto Yezu Kristu nde beno yonso fwete vanda na bumosi na mambu ya beno ke tuba, mpi nde kukabwana fwete vanda ve na kati na beno, kansi nde beno fwete vukana kibeni na mabanza mosi mpi na ngindu mosi. 11 Sambu bantu

1 BAKORINTO 1:12-31

Kristu kele ya kukabwana

ya nkaka ya nzo ya Kloe me zabisa mono sambu na beno bampangi nde kukabwana kele na kati na beno. 12 Diambu ya mono ke zola kutuba kele yai, konso muntu na kati na beno ke tuba nde: “Mono kele muntu ya Polo,” “Kansi mono muntu ya Apolo,” “Kansi mono muntu ya Sefasi,” “Kansi mono muntu ya Kristu.” 13 Kristu kele ya kukabwana. Bo tulaka ve Polo na zulu ya nti sambu na beno, mpidina ve? To keti beno bakaka mbotika na zina ya Polo? 14 Mono ke pesa ntonda sambu mono botikaka ve ata muntu mosi na kati na beno katula kaka Krispusi mpi Gayusi, 15 na mpila nde ata muntu mosi ve lenda tuba nde beno bakaka mbotika na zina na mono. 16 Ee, mono botikaka mpi bantu ya nzo ya Stefanasi. Sambu na bayina me bikala, mono zaba ve kana mono botikaka muntu ya nkaka. 17 Sambu Kristu tindaka mono, sambu na kubotika ve, kansi sambu na kuzabisa nsangu ya mbote, ti mayele ya kutuba ve, na mpila nde nti ya mpasi ya Kristu kukuma ve kima ya kukonda mfunu. 18 Nsangu ya me tala nti ya mpasi kele buzoba sambu na bantu yina ke fwa, kansi sambu na beto bantu yina ke guluka, yo kele ngolo ya Nzambi. 19 Sambu bo me sonikaka nde: “Mono ta fwa mayele ya bantu ya mayele, mpi ngangu ya bantu ya ngangu, mono ta losa yo.” 20 Muntu ya mayele kele na wapi? Nsekudi kele na wapi? Mutudi-ntembe ya ngidika yai ya bima kele na wapi? Keti Nzambi me kumisaka ve mayele ya nsi-ntoto buzoba? 21 Sambu, na mayele ya Nzambi, nsi-ntoto na nzila ya mayele na yo me zaba Nzambi ve, Nzambi monaka kiese na kugulusa bantu yina

268

ke kwikilaka, na nzila ya buzoba ya mambu yina beto ke samuna. 22 Sambu Bayuda ke lomba bidimbu mpi Bagreki ke sosa mayele; 23 kansi beto, beto ke samuna Kristu yina bo tulaka na zulu ya nti, sambu na Bayuda yo kele kikuma ya kubula dibaku kansi sambu na makanda yo kele buzoba; 24 kansi, sambu na bantu yina bo me bingaka, Bayuda mpi Bagreki, Kristu kele ngolo ya Nzambi mpi mayele ya Nzambi. 25 Sambu kima ya Nzambi yina bantu ke monaka bonso buzoba, yo kele mayele mingi kuluta bantu, mpi kima ya Nzambi yina bantu ke monaka nde yo kele ngolo ve, yo kele ngolo mingi kuluta bantu. 26 Bampangi, beno ke mona nde na kati na beno bantu ya bo me bingaka, bantu ya mayele na kinsuni kele mingi ve, bantu ya ngolo kele mingi ve, bantu ya lukumu kele mingi ve; 27 kansi Nzambi solaka bima ya nsi-ntoto yina bantu ke monaka nde yo kele ya buzoba sambu na kupesa bantu ya mayele nsoni; mpi Nzambi solaka bima ya nsi-ntoto yina bantu ke monaka nde yo kele ngolo ve sambu na kupesa nsoni na bima ya ngolo; 28 mpi Nzambi solaka bima ya kukonda mfunu ya nsi-ntoto mpi bima yina bantu ke vwezaka, bima yina kele ve, sambu na kufwa bima yina kele, 29 na mpila nde ata nsuni mosi ve lenda kudikumisa na meso ya Nzambi. 30 Kansi sambu na yandi, beno kele na bumosi ti Kristu Yezu, yina me kumaka sambu na beto mayele ya me katuka na Nzambi, lunungu, mpi nzila ya kusantisama mpi ya kukatuka na kimpika na nsadisa ya nkudulu; 31 sambu yo vanda kaka mutindu bo me sonikaka: “Muntu yina ke kudikumisa, bika nde yandi kudikumisa na Yehowa.”

269

Mayele ya Nzambi. Muntu ya kinsuni

Yo yina, bampangi, ntangu mono kwisaka na beno, mono kwisaka ve ti kutuba to mayele ya ke yitukisa sambu na kuzabisa beno kinsweki ya santu ya Nzambi. 2 Sambu mono bakaka lukanu ya kuzaba ata kima mosi ve na kati na beno, katula kaka Yezu Kristu, muntu yina bo tulaka na zulu ya nti. 3 Mpi ntangu mono kwisaka na beno, mono vandaka ngolo ve, na boma, mpi ti matekita mingi; 4 mpi kutuba na mono ti mambu ya mono samunaka vandaka ve ti bangogo ya mayele ya ke ndimisa, kansi bangogo na mono vandaka kumonisa ngolo ya mpeve, 5 sambu lukwikilu na beno kuvanda ve na mayele ya bantu, kansi na ngolo ya Nzambi. 6 Ntangu yai beto ke tubila mayele na kati ya bantu yina kele ya kuyela, kansi ve mayele ya ngidika yai ya bima to mayele ya bamfumu ya ngidika yai ya bima, bayina fwete fwa. 7 Kansi beto ke tubila mayele ya Nzambi na kinsweki ya santu, mayele yina me bumbanaka, yina Nzambi kanaka sambu na nkembo na beto na ntwala nde ngidika ya bima kuvanda. 8 Ata mfumu mosi ve na kati ya bamfumu ya ngidika yai ya bima me zabaka mayele yai, sambu kana bo zabaka yo, bo zolaka ve kutula Mfumu ya nkembo na zulu ya nti. 9 Kansi kaka mutindu bo me sonikaka: “Disu monaka ve mpi dikutu waka ve, ntima ya muntu yindulaka mpi ve mambu yina Nzambi yidikaka sambu na bantu yina ke zolaka yandi.” 10 Sambu, Nzambi me monisilaka beto yo na nzila ya mpeve na yandi, sambu mpeve ke fimpaka mambu yonso, ata mambu ya mudindu ya Nzambi. 11 Sambu nani na kati ya bantu me zaba mambu ya muntu mosi ka-

2

1 BAKORINTO 2:1–3:4

tula kaka mpeve yina kele na kati na yandi? Mutindu mosi mpi, ata muntu mosi ve me zaba mambu ya Nzambi, katula kaka mpeve ya Nzambi. 12 Beto me ndimaka mpeve ya nsi-ntoto ve, kansi mpeve yina ke katukaka na Nzambi, sambu beto zaba mambu yina Nzambi me pesaka beto na luzolo yonso. 13 Beto ke tubilaka mpi mambu yai, ti bangogo yina mayele ya bantu me longaka ve, kansi ti bangogo yina mpeve me longaka, na ntangu beto ke tendulaka mambu ya kimpeve ti bangogo ya kimpeve. 14 Kansi muntu ya kinsuni ke ndimaka ve mambu ya mpeve ya Nzambi, sambu yo kele buzoba sambu na yandi; mpi yandi lenda zaba yo ve, sambu bo ke fimpaka yo na kimpeve. 15 Kansi, muntu ya kimpeve ke fimpaka mambu yonso kibeni, kansi yandi mosi, ata muntu mosi ve ke fimpaka yandi. 16 Sambu “nani me kukaka na kuzaba mabanza ya Yehowa, sambu yandi longa yandi?” Kansi beto, beto kele ti mabanza ya Kristu. Yo yina bampangi, mono kukaka ve kutuba na beno bo3 nso na bantu ya kimpeve, kansi bonso na bantu ya kinsuni, bonso na bana ya fioti na Kristu. 2 Mono pesaka beno mabele, kansi madia ya ngolo ve, sambu beno vandaka ntete ngolo ve. Nkutu, ata ntangu yai beno kele kaka ngolo ve, 3 sambu beno kele kaka bantu ya kinsuni. Na ntangu kimpala mpi kuswana kele na kati na beno, keti beno kele ve bantu ya kinsuni mpi keti beno ke tambula ve mutindu bantu ke tambulaka? 4 Sambu ntangu muntu mosi ke tuba nde: “Mono kele muntu ya Polo,” kansi ya nkaka ke tuba nde: “Mono muntu ya Apolo,” keti beno kele ve kaka bantu?

1 BAKORINTO 3:5–4:4

Nzambi ke yedisaka. Tempelo ya Nzambi

5 Ebuna Apolo kele nani? Ya kieleka, Polo kele nani? Bo kele bansadi yina na nzila na bo beno kumaka kukwikila, kaka mutindu Mfumu pesaka kisalu na konso muntu. 6 Mono kunaka, Apolo losaka masa, kansi Nzambi vandaka kuyedisa yo; 7 yo yina, muntu kele mfunu kele ve muntu yina ke kunaka to muntu yina ke losaka masa, kansi Nzambi yina ke yedisaka yo. 8 Ebuna muntu yina ke kunaka mpi muntu yina ke losaka masa ke salaka na bumosi, kansi konso muntu ta baka matabisi na yandi na kutadila kisalu na yandi ya ngolo. 9 Sambu beto kele banduku ya kisalu ya Nzambi. Beno kele kilanga ya Nzambi yina yandi ke kuna, nzo ya Nzambi. 10 Na kutadila ntima ya mbote ya nene ya Nzambi yina yandi me monisilaka mono, mono tulaka fondasio bonso muntu ya mayele ya ke twadisaka kisalu ya kutunga, kansi muntu ya nkaka ke tunga na zulu na yo. Kansi bika nde konso muntu landa kukeba mutindu yandi ke tunga na zulu na yo. 11 Sambu ata muntu mosi ve lenda tula fondasio ya nkaka na zulu ya fondasio yina bo me tulaka, yina kele Yezu Kristu. 12 Ebuna, kana muntu kusadila wolo, arza, matadi ya ntalu, banti, matiti, to nianga sambu na kutunga na zulu ya fondasio yina, 13 kisalu ya konso muntu ta monana mutindu yo kele, sambu kilumbu ta monisa yo, sambu yo ta monana na nzila ya tiya; mpi tiya yina yo mosi ta meka kisalu yina konso muntu me tunga. 14 Kana kisalu yina muntu me tunga na zulu na yo kubikala, yandi ta baka matabisi; 15 kana kisalu ya muntu kupia tiya, yandi ta vidisa bima, kansi yandi mosi ta guluka; ata mpidina

270

yo ta vanda bonso nde yandi me guluka na tiya. 16 Keti beno me zaba ve nde beno kele tempelo ya Nzambi, mpi nde mpeve ya Nzambi ke zingaka na kati na beno? 17 Kana muntu kufwa tempelo ya Nzambi, Nzambi ta fwa yandi; sambu tempelo ya Nzambi kele ya santu, mpi beno kele tempelo yina. 18 Bika nde ata muntu mosi ve kudikusa: Kana muntu mosi na kati na beno ke yindula nde yandi kele mayele na ngidika yai ya bima, bika nde yandi kuma zoba, sambu yandi kuma mayele. 19 Sambu mayele ya nsi-ntoto yai kele buzoba na meso ya Nzambi; sambu bo me sonikaka nde: “Yandi ke kangaka bantu ya mayele na mayele na bo mosi ya mbi.” 20 Mpi diaka nde: “Yehowa me zaba nde bangindu ya bantu ya mayele kele mpamba.” 21 Yo yina, bika nde ata muntu mosi ve kudikumisa sambu na mambu yina bantu ke sala; sambu bima yonso kele ya beno, 22 yo vanda Polo to Apolo to Sefasi to nsi-ntoto to luzingu to lufwa to bima yina kele ntangu yai to bima yina ta kwisa, bima yonso kele ya beno; 23 ebuna beno kele bantu ya Kristu; mpi Kristu kele muntu ya Nzambi. nde muntu kutadila beto 4 Bika bonso bansadi ya Kristu mpi bakapita ya binsweki ya santu ya Nzambi. 2 Diaka, na diambu yai, kima ya bo ke lombaka na bakapita kele nde bo vanda ya kwikama. 3 Yo kele mfunu mingi ve sambu na mono kana beno sambisa mono to kana tribinale mosi ya bantu kusambisa mono. Ya kieleka, mono ke kudisambisa nkutu ve. 4 Sambu mono ke zaba ve ata diambu mosi ya mbi ya mono me sala. Kansi, sa-

271

Mambu ya bo me sonikaka. “Bana” ya Polo

mbu na diambu yai, mono me monanaka ve muntu ya lunungu, kansi muntu ke sambisaka mono kele Yehowa. 5 Yo yina, beno sambisa ve ata kima mosi na ntwala ya ntangu ya bo me tulaka, tii kuna Mfumu ta kwisa. Yandi ta basisa na nsemo mambu ya kinsweki ya mudidi mpi ta sala nde lukanu ya bantima kumonana, ebuna konso muntu ta baka lukumu na yandi na Nzambi. 6 Ebuna bampangi, mono me sadila mambu yai na mono mosi mpi na Apolo sambu na mambote na beno, na mpila nde na mbandu na beto beno longuka munsiku yai: “Beno landa kaka mambu yina bo me sonikaka,” sambu beno fuluka ve na lulendo mpi kubaka muntu mosi na mbalu kuluta muntu ya nkaka. 7 Sambu nani ke sala nde nge swaswana ti muntu ya nkaka? Ya kieleka, nki kima ya nge kele na yo yina bo me pesaka nge ve? Ebuna, kana bo me pesaka nge yo mpenza, sambu na nki nge ke kudikumisa bonso nde bo me pesaka nge yo ve? 8 Beno me bakaka ntama bima yonso ya beno kele na yo mfunu, mpidina ve? Beno kele dezia bamvwama, mpidina ve? Beno me yantika kuyala bonso bantotila kukonda beto, mpidina ve? Mono zolaka kusepela mpenza kana beno yantikaka kuyala bonso bantotila, sambu beto mpi kuyala ti beno bonso bantotila. 9 Sambu mono ke mona bonso nde Nzambi me tulaka beto bantumwa na nsuka sambu bantu yonso kumona beto, bonso bantu yina bo me zengilaka nkanu ya lufwa. Nsi-ntoto ya mvimba, bawanzio mpi bantu ke mona beto. 10 Beto kele bazoba sambu na Kristu, kansi beno kele mayele na Kristu; beto kele ngolo ve, kansi

1 BAKORINTO 4:5-20

beno kele ngolo; beno kele ti lukumu ya mbote, kansi beto kele na nsoni. 11 Tii na ngunga yai kibeni, beto ke landa na kuwa nzala ya kudia mpi nzala ya masa, na kuvanda kukonda bilele, na kuniokwama, na kuvanda kukonda nzo, 12 mpi beto ke landa na kusala kisalu ya ngolo ti maboko na beto mosi. Ntangu bo ke finga beto, beto ke sakumuna; ntangu bo ke monisa beto mpasi, beto ke landa na kukanga ntima; 13 ntangu bo ke tuba mambu ya mbi sambu na beto, beto ke vutula na mawete yonso; tii ntangu yai beto me kumaka bonso mvindu ya nsi-ntoto, bima ya bo me losaka. 14 Mono ke sonika ve mambu yai sambu na kupesa beno nsoni, kansi sambu na kukebisa beno bonso bana na mono ya mono ke zolaka mingi. 15 Sambu ata beno lenda vanda ti bantanini 10 000 na Kristu, ntembe kele ve nde beno kele ve ti batata mingi; sambu na nzila ya Kristu Yezu mono me kumaka tata na beno na nsadisa ya nsangu ya mbote. 16 Ebuna, mono ke bondila beno, beno landa mbandu na mono. 17 Yo yina, mono ke tindila beno Timoteo, sambu yandi kele mwana na mono ya mono ke zolaka mingi mpi ya kwikama na Mfumu; yandi ta yibusa beno mitindu na mono ya kusala na kuwakana ti Kristu Yezu, kaka mutindu mono ke longaka bisika yonso na konso dibundu. 18 Bantu ya nkaka me fuluka ti lulendo bonso nde mono ta kwisa ve kuna na beno. 19 Kansi, kana Yehowa kuzola, mono ta kwisa kuna na beno ntama mingi ve mpi mono ta sosa ve kuzaba kutuba ya bantu yina me fulukaka ti lulendo, kansi ngolo na bo. 20 Sambu kimfumu ya Nzambi me simbama ve

1 BAKORINTO 4:21–6:7

Muntu ya pite. Kunata na tribinale

na kutuba, kansi na ngolo. 21 Inki beno ke zola mingi? Nde mono kwisa na beno ti nti, to ti zola mpi mpeve ya mawete? Ya kieleka, bo ke tubila pite na 5 kati na beno, mpi pite ya mutindu yina kele nkutu ve na kati ya makanda, nde bakala mosi ke zinga ti nkento ya tata na yandi. 2 Ebuna keti beno ke tula lulendo? Na kisika ya kusala mutindu yina, yo lombaka nde beno wa mawa mpi beno katula na kati na beno bakala yina me sala diambu yai. 3 Ata mono kele ve ti beno na nitu, mono kele ti beno na mpeve, mpi mono me sambisa dezia bakala yina me sala diambu yai bonso nde mono vandaka mpenza ti beno. 4 Ntangu beno ta vukana na zina ya Mfumu na beto Yezu, mpi mono ta vanda ti beno na mpeve kumosi ti ngolo ya Mfumu na beto Yezu, 5 beno fwete pesa muntu ya mutindu yina na Satana sambu nitu kufwa, na mpila nde mpeve kuguluka na kilumbu ya Mfumu. 6 Kikuma na beno ya kudikumisa kele mbote ve. Keti beno me zaba ve nde levire fioti ke vimbisaka poto-poto yonso ya fufu? 7 Beno katula levire ya ntama, sambu beno vanda ti poto-poto ya mpa, sambu beno fwete vanda ve ti levire yina ke vimbisaka. Sambu ya kieleka, bo me tambika Kristu paki na beto. 8 Yo yina bika beto ta nkinsi ti levire ya ntama ve, to ti levire ya masumu mpi ya mambu ya mbi ve, kansi ti mampa ya kukonda levire, mampa ya masonga mpi ya kieleka. 9 Na mukanda na mono, mono sonikilaka beno na kuyambula kuvukana ti bantu yina ke salaka pite, 10 yo ke tendula ve kuyambula kuvukana na mambu yonso ti bantu ya nsi-ntoto yai ya ke salaka pite to bantu ya lukasi to ya ke botula-

272

ka bima ya bantu ya nkaka to ya ke sambilaka biteki. Kana ve, yo zolaka kulomba mpenza nde beno katuka na nsi-ntoto. 11 Kansi ntangu yai, mono ke sonikila beno na kuyambula kuvukana ti muntu yina bo ke bingaka mpangi kansi yina ke salaka pite, kele muntu ya lukasi, ke sambilaka biteki, ke fingaka, ke laukaka malafu to ke botulaka bima ya bantu ya nkaka, mpi na kudia nkutu ve ti muntu ya mutindu yina. 12 Keti kusambisa bantu yina kele na nganda kele mambu na mono? Keti beno ke sambisa ve bantu yina kele na kati, 13 na ntangu Nzambi ke sambisa bantu yina kele na nganda? “Beno katula muntu ya mbi na kati na beno.” Nani na kati na beno, kana yandi ke wakana ve ti muntu ya 6 nkaka ta baka kikesa ya kukwenda na tribinale na ntwala ya bantu ya kukonda lunungu, kansi na ntwala ya basantu ve? 2 To keti beno me zaba ve nde basantu ta sambisa nsi-ntoto? Ebuna kana beno ta sambisa nsi-ntoto, keti beno me fwana ve na kusambisa mambu ya fioti kibeni? 3 Keti beno me zaba ve nde beto ta sambisa bawanzio? Ebuna, sambu na nki ve mambu ya luzingu yai? 4 Ebuna, ntangu beno kele ti mambu ya luzingu yai yina ke lomba nde bo sambisa, keti beno ke pona bonso bazuzi bantu yina dibundu ke monaka bantu ya mpamba? 5 Mono ke tuba sambu na kupesa beno nsoni. Keti na kati na beno kele ve ti muntu mosi ya mayele yina ta kuka kusambisa na kati ya bampangi na yandi? 6 Kansi, mpangi ke nata mpangi ya nkaka na tribinale, na ntwala ya bantu yina ke kwikilaka ve! 7 Ya kieleka, ntangu beno ke nata mpangi ya nkaka na tribinale, be-

273

Kubaka ve kimfumu. Kutina pite

no me bela dezia. Sambu na nki beno ke bika kaka ve nde bo sala beno mbi? Sambu na nki beno ke bika kaka ve nde bo yiba beno? 8 Kansi, beno bantu ke sala bankaka mbi mpi ke yiba bo, nkutu beno ke sala yo na bampangi na beno. 9 Keti beno ke zaba ve nde bantu ya kukonda lunungu ta baka1 ve kimfumu ya Nzambi? Beno kudikusa ve. Bantu ya ke salaka pite, bantu ya ke sambilaka biteki, bantu ya ke salaka bizumba, babakala yina ke pesaka nzila nde bo vukisa nitu ti bo na mutindu yina me fwana ve, babakala yina ke ladisaka babakala ya nkaka, 10 miyibi, bantu ya lukasi, bantu ya ke laukaka malafu, bantu ya ke fingaka, to bantu ya ke botulaka bima ya bantu ya nkaka ta baka1 ve kimfumu ya Nzambi. 11 Bantu ya nkaka na kati na beno vandaka mutindu yina. Kansi bo me yobisaka beno, bo me santisaka beno, mpi bo me ndimaka beno bonso bantu ya lunungu na zina ya Mfumu na beto Yezu Kristu mpi ti mpeve ya Nzambi na beto. 12 Mono kele ti nswa ya kusala mambu yonso; kansi mambu yonso ve kele mfunu. Mono kele ti nswa ya kusala mambu yonso; kansi mono ta bika ve nde konso kima yina kuyala mono. 13 Madia kele sambu na divumu, mpi divumu kele sambu na madia; kansi Nzambi ta fwa bima yai zole. Ebuna nitu kele ve sambu na pite, kansi sambu na Mfumu; mpi Mfumu kele sambu na nitu. 14 Kansi Nzambi tedimisaka Mfumu, ebuna yandi ta tedimisa beto mpi na bafwa na nzila ya ngolo na yandi. 15 Keti beno ke zaba ve nde nitu na beno kele bitini ya nitu ya Kris1Bk 6:91 Na kisina, “kubaka difwa.” 101 Tala verse 9, noti.

1 BAKORINTO 6:8–7:5

tu? Ebuna, keti mono ta katula bitini ya nitu ya Kristu mpi ta vukisa yo ti nkento ya ndumba? Ata fioti ve! 16 Keti beno ke zaba ve nde muntu yina ke vukana ti nkento ya ndumba kele nitu mosi ti yandi? Sambu yandi ke tuba nde: “Bo zole ta vanda nsuni mosi.” 17 Kansi muntu yina ke vukana ti Mfumu kele mabanza1 mosi ti yandi. 18 Beno tina pite. Konso disumu ya nkaka yina muntu lenda sala kele na nganda ya nitu na yandi, kansi muntu yina kele ti kikalulu ya kusala pite ke salaka disumu na nitu na yandi mosi. 19 Keti beno me zaba ve nde nitu na beno kele tempelo ya mpeve santu yina kele na kati na beno, yina Nzambi me pesaka beno? Diaka, beno kele bantu ya beno mosi ve, 20 sambu bo me sumbaka beno na ntalu. Ya kieleka, beno pesa Nzambi nkembo na nitu na beno. yai, sambu na mambu 7 Ntangu yina beno sonikaka, yo kele mbote nde bakala kusimba ve nkento; 2 kansi, sambu pite me panzana mingi, bika nde konso bakala kuvanda ti nkento na yandi mosi mpi konso nkento kuvanda ti bakala na yandi mosi. 3 Bika nde bakala kulungisa banzala1 ya nkento na yandi, mpi bika nde nkento mpi kusala mutindu mosi na bakala na yandi. 4 Nkento kele ve ti kiyeka na nitu na yandi mosi, kansi bakala na yandi muntu kele ti yo; mutindu mosi mpi, bakala kele ve ti kiyeka na nitu na yandi mosi, kansi nkento na yandi muntu kele ti yo. 5 Beno kudiyimina ve, katula kaka kana beno me wakana sambu 1Bk 6:171 Na kisina, “kele mpeve mosi ti yandi.” 7:31 Yo ke tadila kuvukisa nitu na makwela.

1 BAKORINTO 7:6-24

Makwela. Nkwelani ya ke kwikilaka ve

na ntangu fioti, sambu beno lutisa ntangu na kisambu mpi beno vukana diaka, na mpila nde Satana kulanda ve na kumeka beno sambu beno me konda kudiyala. 6 Mono ke pesa beno nzila ya kusala mambu ya mono me tuba, kansi yo kele ve nsiku. 7 Yo zolaka kuvanda mbote kana bantu yonso vandaka bonso mono. Kansi, konso muntu kele ti dikabu na yandi mosi yina Nzambi me pesaka yandi, mosi kele ti dikabu ya mutindu yai, ya nkaka kele ti dikabu ya mutindu ya nkaka. 8 Ntangu yai, mono ke zabisa bantu yina me kwelaka ve mpi mifwidi nde, yo kele mbote sambu na bo nde bo bikala bonso mono. 9 Kansi kana bo lenda kudiyala ve, bika nde bo kwela, sambu yo me luta mbote nde muntu kukwela na kisika ya kuzika na nzala. 10 Na bantu yina me kwelaka, mono ke pesa bantuma, mono ve kansi Mfumu, nde nkento fwete kabwana ve ti bakala na yandi; 11 kansi kana yandi fwete kabwana ti bakala na yandi, bika nde yandi kwela diaka ve to yandi wakana diaka ti bakala na yandi; mpi bakala fwete bikisa ve nkento na yandi. 12 Kansi na bankaka, mono ke tuba nde, ee, mono kansi Mfumu ve: Kana mpangi mosi kele ti nkento yina ke kwikilaka ve, mpi yandi ke zola kuzinga ti yandi, bika nde yandi bikisa ve nkento yina; 13 mpi kana nkento mosi kele ti bakala yina ke kwikilaka ve, kansi yandi ke ndima kuzinga ti yandi, bika nde yandi bikisa ve bakala na yandi. 14 Sambu bakala yina ke kwikilaka ve ke baka mambote na bangwisana na yandi ti nkento na yandi, mpi nkento yina ke kwikilaka ve ke baka mambote na bangwisana na yandi ti mpangi yina; kana ve, bana

274

na beno zolaka kuvanda kukonda bunkete, kansi ntangu yai bo kele ya santu. 15 Kansi, kana nkwelani yina ke kwikilaka ve kupona na kukwenda, bika nde yandi kwenda; kana diambu ya mutindu yai salama, mpangi-bakala to mpanginkento kele ve na kimpika, kansi Nzambi me bingaka beno na kuvanda na ngemba. 16 Sambu, nkento, inki mutindu nge me zaba nde nge ta gulusa bakala na nge ve? To, bakala, inki mutindu nge me zaba nde nge ta gulusa nkento na nge ve? 17 Ata mpidina, mutindu Yehowa me pesaka konso muntu dikabu mosi, bika nde konso muntu tambula mutindu Nzambi bingaka yandi. Yo yina mono ke pesa ntuma yai na mabundu yonso. 18 Keti ntangu bo bingaka muntu, yandi vandaka muntu ya bo me yotisaka? Bika nde yandi bikala mutindu yina. Keti ntangu bo bingaka muntu, yandi vandaka muntu ya bo me yotisaka ve? Bika nde bo yotisa yandi ve. 19 Luyotisu kele ve kima ya mfunu, mpi kukonda luyotisu kele ve kima ya mfunu, kansi kima ya mfunu kele kuzitisa bansiku ya Nzambi. 20 Bika nde konso muntu bikala mutindu yandi vandaka ntangu bo bingaka yandi. 21 Keti nge vandaka mpika ntangu bo bingaka nge? Kubika ve nde yo yangisa nge; kansi kana nge lenda kuma na kimpwanza, sadila dibaku yina. 22 Sambu konso longoki ya Mfumu yina bo bingaka ntangu yandi vandaka mpika ke bakaka kimpwanza mpi kele muntu ya Mfumu; mutindu mosi mpi, muntu yina bo bingaka ntangu yandi vandaka na kimpwanza kele mpika ya Kristu. 23 Bo sumbaka beno na ntalu; beno kuma diaka ve bampika ya bantu. 24 Bampangi, mutindu yina

275

Kimpumpa. Kudiyangisa na makwela

konso muntu vandaka ntangu bo bingaka yandi, bika nde yandi bikala mutindu yina na ntwala ya Nzambi. 25 Na yina me tala bamwense,1 mono kele ve na ntuma ya me katuka na Mfumu, kansi mono ke pesa dibanza na mono bonso muntu yina Mfumu wilaka mawa sambu na kuvanda ya kwikama. 26 Yo yina, mono ke yindula nde yo me luta mbote nde bakala kulanda na kuvanda mutindu yandi kele na kutadila mambu ya ntangu yai. 27 Keti nge kele ti nkento? Kusosa ve kubikisa yandi. Keti nge kele ve ti nkento? Kusosa ve nkento. 28 Kansi ata kana nge kwela, nge ta sala ve disumu. Mpi kana muntu yina kele mwense kukwela, muntu ya mutindu yai me sala ve disumu. Kansi, bantu yina ke kwela ta kutana ti bampasi na nitu na bo. Kansi mono ke zola ve nde beno kutana ti bampasi yina. 29 Bampangi, mambu ya mono ke tuba yo yai, ntangu ya me bikala kele fioti. Banda ntangu yai bika nde bantu yina me kwelaka kuvanda bonso nde bo me kwelaka ve, 30 bantu yina ke dila kuvanda bonso bantu yina ke dila ve, bantu yina ke mona kiese kuvanda bonso bantu yina ke mona ve kiese, bantu yina ke sumba kuvanda bonso bantu yina kele ve ti kima, 31 mpi bantu yina ke sadila nsi-ntoto kuvanda bonso bantu yina ke sadila yo ve na mambu yonso; sambu mambu ya ke salama na nsi-ntoto kele na kusoba. 32 Ya kieleka, mono ke zola nde beno kudiyangisa ve. Bakala yina me kwelaka ve ke kudiyangisaka sambu na mambu ya Mfumu, disongidila mutindu Mfumu lenda ndima yandi. 33 Kansi,

1 BAKORINTO 7:25-39

bakala yina me kwelaka ke kudiyangisaka sambu na mambu ya nsi-ntoto, disongidila mutindu nkento na yandi lenda ndima yandi, 34 mpi mabanza na yandi kele ya kukabwana. Diaka, nkento yina me kwelaka ve, mpi mwense, ke kudiyangisaka sambu na mambu ya Mfumu, sambu yandi vanda santu na nitu mpi na mpeve na yandi. Kansi, nkento yina me kwelaka ke kudiyangisaka sambu na bima ya nsi-ntoto, disongidila mutindu bakala na yandi lenda ndima yandi. 35 Mono ke tuba mambu yai sambu na mambote na beno, sambu na kukanga beno ve, kansi sambu na kunata beno na mambu ya mbote mpi na mambu yina ke tendula kudipesa ntangu yonso na Mfumu kukonda kutula mabanza na mambu ya nkaka. 36 Kansi, kana muntu ke yindula nde yandi ke sala mambu ya mbote ve na kimwense na yandi, kana yandi me lutisa nsungi ya kileke, yandi fwete sala mutindu yai: bika nde yandi sala mambu yina yandi me zola; yandi ke sala ve disumu. Bika nde bo kwela. 37 Kansi, kana muntu me zenga na ntima na yandi, mpi yandi kele ve ti kima ya ke pusa yandi, kansi kele ti kiyeka na zulu ya luzolo na yandi mosi mpi me baka lukanu na ntima na yandi mosi ya kubikala kukonda kukwela, yandi ta sala mbote. 38 Yo yina muntu yina me pesa kimwense na yandi na makwela me sala mbote, kansi muntu yina me kwela ve ta sala mbote kuluta. 39 Nkento kele ya kukangama na bakala na yandi ntangu yonso yina bakala na yandi kele na luzingu. Kansi, kana bakala na yandi 1Bk 7:251 To, “bantu yina me kwelaka kufwa, yandi kele na kimpwanza ya kukwela konso bakala yina yandi ntete ve.”

1 BAKORINTO 7:40–9:7

Madia na biteki. Kubudisa ve dibaku

me zola, kaka na Mfumu. 40 Kansi na mabanza na mono, yandi kele na kiese mingi kuluta kana yandi bikala mutindu yandi kele, mpi ya kieleka, mono ke yindula nde mono mpi kele ti mpeve ya Nzambi. Ebuna, sambu na madia yina bo ke pesaka na biteki: beto me 8 zaba nde beto yonso kele ti nzayilu. Nzayilu ke kumisaka lulendo, kansi zola ke tungaka. 2 Ata kana muntu ke yindula nde yandi me zaba kima mosi, yandi me zaba yo ntete mbote ve mutindu yandi fwete zaba yo. 3 Kansi, kana muntu ke zolaka Nzambi, muntu yina me zabana na yandi. 4 Ebuna, na yina me tala kudia madia ya bo ke pesaka na biteki, beto me zaba nde kiteki kele kima ve na nsi-ntoto, mpi nde Nzambi kele kaka mosi mpamba. 5 Sambu ata kele ti bayina bo ke bingaka “banzambi,” yo vanda na zulu to na nsi-ntoto, kaka mutindu “banzambi” mpi “bamfumu” kele mingi, 6 na kutuba ya kieleka, sambu na beto, Nzambi kele kaka mosi, Tata, na yandi bima yonso kele, mpi beto sambu na yandi; mpi Mfumu kele mosi, Yezu Kristu, mpi na nzila na yandi bima yonso kele, mpi beto na nzila na yandi. 7 Kansi, bantu yonso ve kele ti nzayilu yai; kansi bankaka, sambu na bangwisana na bo ya ntama ti biteki, ke diaka madia bonso kima ya bo me pesa kimenga na kiteki, mpi kansansa na bo, ya kele ngolo ve, kele ya kubeba. 8 Kansi, madia ta nata beto ve pene-pene kibeni ti Nzambi; kana beto dia ve, beto ta konda ve ata kima, mpi, kana beto dia, beto ta baka ve ata kima. 9 Kansi beno landa kukeba na mpila nde, na mutindu mosi buna, nswa na beno ya kupona kukuma ve kima

276

ya ke budisa dibaku sambu na bantu yina kele ngolo ve. 10 Sambu kana muntu kumona nge, nge muntu yina kele ti nzayilu, nge me vanda mpi ke dia na tempelo ya kiteki mosi, keti kansansa ya muntu yina ya kele ve ngolo ta baka ve kikesa ya kudia madia ya bo me pesaka na biteki? 11 Ya kieleka, na nzayilu na nge, lukwikilu ya muntu yina kele ngolo ve ke beba, mpangi na nge yina Kristu fwaka sambu na yandi. 12 Yo yina, ntangu beno ke sala disumu na bampangi na beno mpi ke lwadisa kansansa na bo ya kele ngolo ve, beno ke sala disumu na Kristu. 13 Yo yina, kana madia ke budisa mpangi na mono dibaku, mono ta dia diaka ve mbisi ata fioti, sambu mono budisa ve mpangi na mono dibaku. Keti mono kele ve na kimpwa9 nza? Keti mono kele ve ntumwa? Keti mono monaka ve Yezu Mfumu na beto? Keti beno kele ve kisalu na mono na Mfumu? 2 Ata sambu na bantu ya nkaka mono kele ve ntumwa, ya kieleka mono kele ntumwa sambu na beno, sambu beno kele nzikisa yina ke ndimisa kintumwa na mono sambu na Mfumu. 3 Mambu ya mono ke tuba na bantu yina ke sambisa mono yo yai: 4 Keti beto kele ve ti nswa ya kudia mpi kunwa? 5 Keti beto kele ve ti nswa ya kukwenda ti nkento ya beto me kwelaka, yina ke kwikilaka na Mfumu, bonso bantumwa ya nkaka mpi bampangi ya Mfumu mpi Sefasi? 6 To keti Barnabasi ti mono mpamba bantu kele ve ti nswa ya kuyambula kusala kisalu ya kinsuni? 7 Inki soda me kudifutaka ntete yandi mosi na ntangu yandi ke sala bonso soda? Nani

277

Kusadisa. Mawa kana mono samuna ve

ke kunaka kilanga ya vinu mpi ke diaka ve mbuma na yo? To nani ke gungulaka kibuka mpi ke bakaka ve ndambu ya mabele ya kibuka yango? 8 Keti mono ke tuba mambu yai na kutadila mabanza ya bantu? To keti Nsiku mpi ke tubaka ve mambu yai? 9 Sambu bo me sonikaka na nsiku ya Moize nde: “Nge fwete kanga ve munoko ya ngombe ntangu yo ke niata mbuma.” Keti Nzambi ke kudibanza sambu na bangombe? 10 To, keti yandi ke tuba yo kibeni sambu na beto? Ya kieleka, bo sonikaka yo sambu na beto, sambu muntu yina ke bundula mpi muntu yina ke tutaka bambuma fwete sala yo ti kivuvu ya kubaka dikabu na yandi. 11 Kana beto kunaka bima ya kimpeve na kati na beno, keti yo kele mbi kana beto baka lusadisu ya kinsuni na kati na beno? 12 Kana bantu ya nkaka kele ti nswa ya kubaka lusadisu na beno, keti beto kele ve ti nswa yina mingi kuluta? Ata mpidina, beto me sadilaka ve nswa yai, kansi beto ke kanga ntima na mambu yonso, sambu beto kanga ve ata fioti nzila na nsangu ya mbote ya me tala Kristu. 13 Keti beno me zaba ve nde bantu yina ke salaka bisalu ya santu ke diaka bima ya tempelo, mpi nde bantu yina ke salaka konso ntangu bisalu na mesakimenga ke bakaka dikabu na mesakimenga? 14 Mutindu mosi mpi, Mfumu pesaka ntuma na bantu yina ke zabisaka nsangu ya mbote na kuzinga na nzila ya nsangu ya mbote. 15 Kansi, mono me sadila ve ata ngidika mosi na kati ya bangidika yai. Ya kieleka, mono me sonika ve mambu yai sambu bo sadila mono mambu mutindu yai, sambu kuluta mbote mono fwa na kisika

1 BAKORINTO 9:8-23

ya kubika nde muntu mosi kukatula bikuma ya mono kele na yo ya kudikumisa. 16 Yo yina, kana mono ke zabisa nsangu ya mbote, yo kele ve kikuma ya kudikumisa sambu na mono, sambu yo kele kisalu ya bo me pesa mono ya mono fwete sala. Ya kieleka, mawa na mono kana mono zabisa ve nsangu ya mbote! 17 Kana mono sala yo na luzolo yonso, mono kele ti matabisi; kansi, kana mono sala yo ve na luzolo na mono, mono kele kaka ti kisalu ya kikapita ya bo me pesaka mono. 18 Ebuna, matabisi na mono kele inki? Yo kele nde ntangu mono ke zabisa nsangu ya mbote, mono pesa nsangu ya mbote ya ofele, sambu mono sadila ve na mutindu ya mbi nswa yina mono kele na yo na nsangu ya mbote. 19 Sambu, ata mono kele na kimpwanza na meso ya bantu yonso, mono me kudikumisaka mpika ya bantu yonso, na mpila nde mono benda bantu mingi. 20 Yo yina, na Bayuda mono kumaka bonso Muyuda, na mpila nde mono benda Bayuda; na bantu yina kele na nsi ya nsiku mono kumaka bonso muntu yina kele na nsi ya nsiku, ata mono mosi mono kele ve na nsi ya nsiku, na mpila nde mono benda bantu yina kele na nsi ya nsiku. 21 Na bantu yina me konda nsiku mono kumaka bonso muntu ya me konda nsiku, ata mono kele ve kukonda nsiku na meso ya Nzambi kansi na nsi ya nsiku na meso ya Kristu, na mpila nde mono benda bantu yina me konda nsiku. 22 Na bantu yina kele ngolo ve, mono kumaka ngolo ve, sambu mono benda bantu yina kele ngolo ve. Mono me kumaka bima yonso sambu na bantu ya mitindu yonso, sambu mono gulusa bankaka na mitindu yonso. 23 Kansi mono

1 BAKORINTO 9:24–10:16

Ditadi ya nene. Kutina biteki

ke sala mambu yonso sambu na nsangu ya mbote, na mpila nde mono lenda zabisa yo na bankaka. 24 Keti beno me zaba ve nde bantu yina ke bakaka ntinu na nsaka ya kubaka ntinu ke bakaka ntinu bo yonso, kansi muntu mosi mpamba ke bakaka nsendo? Beno baka ntinu na mpila nde beno baka nsendo. 25 Diaka, konso muntu yina ke salaka nsaka ya kutesana ke kudiyalaka na mambu yonso. Ya kieleka, bo ke salaka yo sambu na kubaka mpu ya kimfumu yina ke polaka, kansi beto sambu na kubaka yina ke polaka ve. 26 Yo yina, mutindu mono ke baka ntinu kele ve kukonda kikuma; mutindu mono ke bula makofi na mono kele ve sambu yo bula mupepe; 27 kansi mono ke bulaka nitu na mono mpi ke nataka yo bonso mpika, na mpila nde na nima ya kulonga bantu ya nkaka, mono kuma ve mono mosi muntu yina Nzambi ke ndima ve na konso mutindu yina. Bampangi, mono ke zola 10 beno zaba nde, ba-nkaka na beto vandaka bo yonso na nsi ya dituti, bo yonso sabukaka nzadi-mungwa, 2 bo yonso bakaka mbotika na Moize na nzila ya dituti mpi ya nzadi-mungwa, 3 bo yonso diaka madia ya kimpeve ya mutindu mosi, 4 mpi bo yonso nwaka masa ya kimpeve ya mutindu mosi. Sambu bo vandaka kunwa masa yina vandaka kukatuka na ditadi ya nene ya kimpeve yina vandaka kulanda bo, mpi ditadi yina ya nene vandaka kumonisa Kristu. 5 Ata mpidina, Nzambi ndimaka ve mingi na kati na bo, sambu bo fwaka na ntoto ya zelo na zelo. 6 Ebuna mambu yai kumaka bambandu sambu na beto, sambu beto

278

vanda ve na nzala ya bima ya mbi, kaka mutindu bo vandaka na mpusa na yo. 7 Beno kuma mpi ve bantu ya ke sambilaka biteki, mutindu bantu ya nkaka na kati na bo salaka; kaka mutindu bo me sonikaka: “Bantu fongaka sambu na kudia mpi kunwa, ebuna bo telamaka sambu na kusakana.” 8 Beto vanda mpi ve ti kikalulu ya kusala pite, mutindu bantu ya nkaka na kati na bo salaka pite, ebuna bantu 23 000 na kati na bo fwaka na kilumbu mosi. 9 Beto meka mpi ve Yehowa, mutindu bantu ya nkaka na kati na bo mekaka yandi, mpi banioka tatikaka bo mpi bo fwaka. 10 Beno bokuta mpi ve, kaka mutindu bantu ya nkaka na kati na bo bokutaka, mpi bo fwaka na maboko ya mufwibantu. 11 Ebuna, mambu yai bwilaka bo bonso bambandu, mpi bo sonikaka yo sambu na kukebisa beto, bantu yina ke zinga na bansuka ya bangidika ya bima. 12 Yo yina, bika muntu yina ke yindula nde yandi kele ya kutelama yandi keba na mpila nde yandi bwa ve. 13 Ata mpukumuna mosi ve me kwisilaka beno yina bantu ya nkaka me kutanaka na yo ve. Kansi Nzambi kele ya kwikama, mpi yandi ta pesa ve nzila nde beno kutana ti mpukumuna kuluta yina beno lenda kangila ntima, kansi ntangu mpukumuna ke kwisa yandi ta yidika mpi nzila sambu beno kuka kukanga ntima na mpukumuna yina. 14 Yo yina, bampangi na mono ya mono ke zolaka mingi, beno tina lusambu ya biteki. 15 Mono ke tuba bonso na bantu yina kele ti luswasukusu; beno tala beno mosi kana mambu ya mono ke tuba kele ya kieleka to ve. 16 Dikopa ya lusakumunu yina beto ke sakumunaka, keti yo kele ve kuvukana na

279

Mesa ya Yehowa

menga ya Kristu? Dimpa yina beto ke zengaka, keti yo kele ve kuvukana na nitu ya Kristu? 17 Sambu dimpa kele kaka mosi, beto, ata beto kele mingi, beto kele kaka nitu mosi, sambu beto yonso ke diaka dimpa yina mosi. 18 Beno tala Izraele ya kinsuni: Keti bantu yina ke diaka bimenga ke vukanaka ve ti mesa-kimenga? 19 Ebuna, mono ke tuba inki? Nde kima yina bo me pesa kimenga na kiteki kele kima ya mfunu, to nde kiteki kele kima ya mfunu? 20 Ve; kansi mono ke tuba nde bima yina makanda ke pesaka kimenga, bo ke pesaka yo kimenga na bademo, kansi na Nzambi ve; mpi mono ke zola ve nde beno vukana ti bademo. 21 Beno lenda nwa ve dikopa ya Yehowa mpi dikopa ya bademo; beno lenda dia ve na “mesa ya Yehowa” mpi na mesa ya bademo. 22 To, “keti beto ke pusa Yehowa na kuwa kimpala”? Keti beto kele ngolo kuluta yandi? 23 Bo me pesaka nzila na mambu yonso; kansi mambu yonso ve ke nataka mambote. Bo me pesaka nzila na mambu yonso; kansi mambu yonso ve ke tungaka. 24 Bika nde konso muntu kulanda na kusosa, mambote na yandi mosi ve, kansi ya muntu ya nkaka. 25 Beno lenda landa na kudia konso kima yina bo ke teka na zandu ya bambisi, kukonda kuyula bangiufula sambu na kansansa na beno; 26 sambu “ntoto mpi bima yina ke fulusa yo kele ya Yehowa.” 27 Kana muntu mosi ya ke kwikilaka ve kubingisa beno mpi beno ke zola kukwenda, beno dia konso kima yina bo me pesa beno, kukonda kuyula bangiufula sambu na kansansa na beno. 28 Kansi kana muntu mosi kusonga beno nde: “Yai

1 BAKORINTO 10:17–11:5 kele kima ya bo me pesaka kimenga,” beno dia ve sambu na muntu yina me monisa yo mpi sambu na kansansa. 29 Mono ke zola kutubila ve kansansa na nge, kansi kansansa ya muntu ya nkaka. Sambu na nki kansansa ya muntu ya nkaka fwete sambisa kimpwanza na mono? 30 Kana mono ke dia mpi ke pesa Nzambi matondo, sambu na nki bo fwete vweza mono sambu na mambu yina ya mono me pesila Nzambi matondo? 31 Yo yina, yo vanda beno ke dia, yo vanda beno ke nwa, to yo vanda beno ke sala konso kima ya nkaka, beno sala mambu yonso sambu na nkembo ya Nzambi. 32 Beno kuma ve bikuma ya ke sala nde Bayuda mpi Bagreki mpi dibundu ya Nzambi kubula dibaku, 33 kaka mutindu mono ke sepedisaka bantu yonso na mambu yonso, mpi ke sosaka ve mambote na mono mosi kansi ya bantu mingi, na mpila nde bo guluka. landa mbandu na mo11 Beno no, kaka mutindu mono ke landaka mbandu ya Kristu. 2 Yo yina mono ke sikisa beno sambu na mambu yonso beno ke yindula mono mpi beno ke simba ngolo binkulu kaka mutindu mono pesaka beno yo. 3 Kansi mono ke zola beno zaba nde mfumu ya konso bakala kele Kristu; mpi mfumu ya nkento kele bakala; mpi mfumu ya Kristu kele Nzambi. 4 Konso bakala yina ke samba to ke bikula ti kima mosi na zulu ya ntu na yandi ke pesa mfumu na yandi nsoni; 5 kansi konso nkento yina ke samba to ke bikula kukonda kufika ntu na yandi ke pesa mfumu na yandi nsoni, sambu yo kele kibeni bonso nde yandi kele nkento

1 BAKORINTO 11:6-26

Kufika ntu. Madia ya Nkokila ya Mfumu

yina kele ntu ya kukulula. 6 Sambu kana nkento ke fika ve ntu na yandi, bika nde yandi zengisa nsuki na yandi yonso; kansi, kana yo kele nsoni sambu nkento kuzengisa nsuki na yandi yonso to kukulula yo, bika nde yandi fika ntu na yandi. 7 Bakala fwete fika ve ntu na yandi, sambu yandi kele kifwani mpi nkembo ya Nzambi; kansi, nkento kele nkembo ya bakala. 8 Sambu bakala katukaka ve na nkento, kansi nkento katukaka na bakala; 9 kuluta diaka, Nzambi salaka ve bakala sambu na nkento, kansi yandi salaka nkento sambu na bakala. 10 Yo yina nkento fwete vanda ti kidimbu ya kimfumu na zulu ya ntu na yandi, sambu na bawanzio. 11 Kansi, na yina me tala Mfumu, nkento kele ve kukonda bakala mpi bakala kele ve kukonda nkento. 12 Sambu kaka mutindu nkento katukaka na bakala, mutindu mosi mpi bakala kele na nzila ya nkento; kansi bima yonso katukaka na Nzambi. 13 Beno tuba beno mosi: Keti yo me fwana nde nkento kusamba Nzambi kukonda kufika ntu na yandi? 14 Keti beno me longukaka ve na mutindu bantu me salamaka nde nsuki ya nda kele nsoni sambu na bakala; 15 kansi kana nkento kele ti nsuki ya nda, yo kele lukumu sambu na yandi? Sambu bo me pesaka yandi nsuki bonso kima mosi ya kufika ntu. 16 Kansi, kana muntu ke zola kutula ntembe sambu na kulanda kinkulu ya nkaka, beto kele ve ti kinkulu ya nkaka, mabundu ya Nzambi mpi kele ti yo ve. 17 Kansi, ntangu mono ke pesa bantuma yai, mono ke sikisa beno ve, sambu ntangu beno ke vukanaka, yo kele ve sambu na mambu ya mbote, kansi sambu na mambu

280

ya mbi. 18 Ntete, ntangu beno ke vukanaka na dibundu, mono ke wa nde kukabwana kele na kati na beno; mpi na kiteso mosi buna mono ke kwikila yo. 19 Sambu, ya kieleka, tumabundu ta vanda mpi na kati na beno, na mpila nde bantu yina Nzambi ke ndima lenda monana mpi na kati na beno. 20 Yo yina, ntangu beno ke vukana kisika mosi, mpila kele ve ya kudia madia ya nkokila ya Mfumu. 21 Sambu, ntangu beno ke dia yo, konso muntu ke dia ntete madia na yandi ya nkokila, na mpila nde muntu mosi kele na nzala kansi ya nkaka me lauka malafu. 22 Ya kieleka, keti beno kele ve ti banzo sambu na kudia mpi kunwa? To keti beno ke vweza dibundu ya Nzambi mpi ke pesa bantu yina me konda kima nsoni? Inki mono fwete tubila beno? Keti mono fwete kumisa beno? Na mambu yai, mono ke sikisa beno ve. 23 Sambu mono bakaka na Mfunu mambu yina mono mpi longaka beno, nde Mfumu Yezu, na mpimpa yina bo zolaka kuyekula yandi, yandi bakaka dimpa, 24 mpi na nima ya kupesa matondo, yandi zengaka yo mpi tubaka nde: “Yai ke tendula nitu na mono yina mono fwete pesa sambu na beno. Beno landa na kusala yo sambu na kuyibuka mono.” 25 Yandi salaka mpi mutindu mosi ti dikopa, na nima ya kudia madia ya nkokila, yandi tubaka nde: “Dikopa yai ke tendula kuwakana ya mpa na nsadisa ya menga na mono. Beno landa na kusala yo, konso ntangu ya beno ke nwa yo, sambu na kuyibuka mono.” 26 Sambu, konso ntangu ya beno ke dia dimpa yai mpi ke nwa dikopa yai, beno ke landa na kuzabisa lufwa ya Mfumu, tii kuna yandi ta kwisa.

281

Kudia bidimbu. Makabu ya mpeve

27 Yo yina, konso muntu yina ke dia dimpa to ke nwa dikopa ya Mfumu na mutindu yina me fwana ve ta sala disumu na nitu mpi na menga ya Mfumu. 28 Ntete, bika nde muntu kuditala kana bonso nde yandi me fwana, ebuna bika yandi dia dimpa mpi kunwa dikopa. 29 Sambu muntu yina ke dia mpi ke nwa, yandi ke dia mpi ke nwa lusambisu kana yandi ke bakisa ve kana nitu ke tendula inki. 30 Yo yina bantu mingi na kati na beno kele ngolo ve mpi ke bela, mpi mingi me lalaka na lufwa. 31 Kansi, kana beto bakisa bantu ya nki mutindu beto mosi kele, bo ta sambisa beto ve. 32 Kansi, ntangu bo ke sambisa beto, Yehowa muntu ke songisa beto, na mpila nde beto baka ve ndola ti nsi-ntoto. 33 Yo yina, bampangi na mono, ntangu beno ke vukana sambu na kudia yo, beno vingila bankaka. 34 Kana muntu kele na nzala, bika nde yandi dia na nzo na yandi, na mpila nde ntangu beno ke vukana, yo vanda ve sambu na lusambisu. Kansi mambu yina me bikala, mono ta yidika yo ntangu mono ta kwisa kuna. Bampangi, na yina me tala 12 makabu ya kimpeve, mono ke zola nde beno bakisa mambu yai mbote. 2 Beno me zaba nde ntangu beno vandaka bantu ya makanda, bo vandaka kunata beno na lusambu ya biteki yina ke tubaka ve, mpi beno vandaka kulanda yo konso kisika yina yo vandaka kunata beno. 3 Yo yina, mono ke zola beno bakisa nde ata muntu mosi ve yina ke tubaka na ngolo ya mpeve ya Nzambi, ke tubaka nde: “Bo me singaka Yezu!” mpi ata muntu mosi ve lenda tuba nde: “Yezu kele Mfumu!” katula kaka na nzila ya mpeve santu.

1 BAKORINTO 11:27–12:15

4 Makabu kele ya mutindu na mutindu, kansi mpeve kele kaka mosi; 5 bisalu ya kusadisa bankaka kele ya mutindu na mutindu, kansi Mfumu kele kaka mosi; 6 mpi bisalu kele ya mutindu na mutindu, kansi kaka Nzambi yina mosi muntu ke salaka yo yonso na konso muntu. 7 Kansi, kumonana ya mpeve me pesamaka na konso muntu sambu na lukanu mosi ya mfunu. 8 Mu mbandu, na muntu mosi bo ke pesaka dikabu ya kutuba ti mayele na nsadisa ya mpeve, na muntu ya nkaka dikabu ya kutuba ti nzayilu na nsadisa ya mpeve yina mosi, 9 na muntu ya nkaka lukwikilu na nsadisa ya mpeve yina mosi, na muntu ya nkaka makabu ya kubelula kaka na mpeve yina, 10 na muntu ya nkaka diaka mutindu ya kusala bidimbu ya nkumbwa, na muntu ya nkaka kubikula, na muntu ya nkaka luswasukusu ya bangogo ya kupemama, na muntu ya nkaka bandinga ya kuswaswana, mpi na muntu ya nkaka kutendula bandinga. 11 Kansi kaka mpeve yina mosi ke salaka bisalu yai yonso, mpi yo ke pesaka konso muntu kaka mutindu yo me zola. 12 Sambu, kaka mutindu nitu kele mosi kansi yo kele ti bitini mingi, mpi bitini yonso ya nitu yina, ata yo kele mingi, yo kele nitu mosi, Kristu mpi kele mutindu yina. 13 Ya kieleka, na nsadisa ya mpeve mosi beto yonso bakaka mbotika na nitu mosi, yo vanda Bayuda to Bagreki, bampika to bayina kele na kimpwanza, mpi bo pesaka beto yonso na kunwa mpeve mosi. 14 Sambu, ya kieleka, nitu kele ve ti kitini mosi mpamba, kansi yo kele ti bitini mingi. 15 Kana dikulu kutuba nde: “Sambu mono kele ve diboko, mono kele ve kitini ya nitu,”

1 BAKORINTO 12:16–13:6

Bumosi ya nitu. Ntendula ya zola

keti yo ke sala nde yo vanda ve kitini ya nitu? 16 Mpi kana dikutu kutuba nde: “Sambu mono kele ve disu, mono kele ve kitini ya nitu,” keti yo ke sala nde yo vanda ve kitini ya nitu? 17 Kana nitu ya mvimba vandaka disu, dikutu zolaka kuvanda na wapi? Kana nitu ya mvimba vandaka dikutu, mbombo zolaka kuvanda na wapi? 18 Kansi Nzambi me yidikaka konso kitini ya nitu kaka mutindu yandi zolaka. 19 Kana bitini yonso vandaka kitini mosi, nitu zolaka kuvanda na wapi? 20 Ntangu yai bitini kele mingi, kansi nitu mosi mpamba. 21 Disu lenda songa ve diboko nde: “Mono kele na mfunu na nge ve”; to, mpi, ntu lenda songa ve makulu nde: “Mono kele na mfunu na beno ve.” 22 Kansi, bitini ya nitu yina ke monanaka bonso nde yo kele ngolo ve kele mfunu kibeni, 23 mpi bitini ya nitu yina beto ke yindulaka nde yo kele na lukumu mingi ve beto ke pesaka yo lukumu mingi kuluta, mpi mutindu mosi, bitini ya nitu na beto yina kele kitoko mingi ve, beto ke zitisaka yo mingi kuluta, 24 kansi bitini na beto ya kitoko ke vandaka na mfunu ya kima ve. Ata mpidina, Nzambi salaka nitu mutindu yina, mpi yandi ke pesaka lukumu mingi kuluta na kitini yina me konda lukumu, 25 sambu kukabwana kuvanda ve na nitu, kansi bitini na yo kudibanza sambu na bitini ya nkaka. 26 Kana kitini mosi ke mona mpasi, bitini yonso ya nkaka ke monaka mpasi ti yo; to kana kitini mosi me baka lukumu, bitini yonso ya nkaka ke sepelaka ti yo. 27 Beno kele nitu ya Kristu, mpi konso muntu na kati na beno kele kitini ya nitu na yandi. 28 Mpi

282

Nzambi me tulaka bantu ya mutindu na mutindu na dibundu, ya ntete, bantumwa; ya zole, baprofete; ya tatu, balongi; na nima bidimbu ya nkumbwa; ebuna makabu ya kubelula; bisalu ya kusadisa bankaka, makuki ya kutwadisa, bandinga ya kuswaswana. 29 Keti bo yonso kele bantumwa? Keti bo yonso kele baprofete? Keti bo yonso kele balongi? Keti bo yonso ke salaka bidimbu ya nkumbwa? 30 Keti bo yonso kele ti makabu ya kubelula? Keti bo yonso ke tubaka na bandinga? Keti bo yonso kele bambaludi? 31 Beno landa na kusosa ti kikesa makabu ya kuluta nene. Kansi mono ke songa beno nzila mosi ya me luta banzila yonso ya nkaka. Kana mono ke tuba bandinga ya bantu mpi ya bawa13 nzio kansi mono kele ve na zola, mono me kuma kibende mosi ya ke tula makelele mingi to sembale mosi ya ke tula makelele mingi. 2 Mpi kana mono kele ti dikabu ya kubikula mpi mono me zaba binsweki yonso ya santu mpi nzayilu yonso, mpi kana mono kele ti lukwikilu yonso sambu na kukatula bangumba kisika mosi mpi kutula yo kisika ya nkaka, kansi mono kele ve na zola, mono kele mpamba. 3 Mpi kana mono pesa bima na mono yonso sambu na kudisa bankaka, mpi kana mono pesa nitu na mono na mpila nde mono kudikumisa, kansi mono kele ve na zola, mono ke baka ve mambote ata fioti. 4 Zola kele ntima-nda mpi ntima ya mbote. Zola kele na kimpala ve, yo ke kudisikisaka ve, ke fulukaka ve na lulendo, 5 ke salaka ve mambu ya nsoni, ke sosaka ve mambote na yo mosi, ke waka makasi ve. Yo ke bumbaka ve mbi yina bo me sala yo. 6 Yo ke monaka kiese ve

283

Kutuba na bandinga, kubalula

sambu na kukonda lunungu, kansi ke monaka kiese ti kieleka. 7 Yo ke fikaka mambu yonso, ke kwikilaka mambu yonso, ke tulaka ntima na mambu yonso, ke kangaka ntima na mambu yonso. 8 Zola ke sukaka ve.1 Kansi, kana kele ti makabu ya kubikula, yo ta suka; kana kele ti bandinga, yo ta suka; mpi kana kele ti nzayilu, yo ta suka. 9 Sambu beto kele ti nzayilu ndambu mpi beto ke bikulaka ndambu mpamba; 10 kansi, ntangu kima yina kele ya kulunga ta kwisa, kima yina kele ya ndambu ta suka. 11 Ntangu mono vandaka mwana, mono vandaka kutuba bonso mwana, kubanza bonso mwana, kuyindula bonso mwana; kansi, ntangu yai ya mono me kuma mbuta, mono me bikaka bikalulu ya kimwana. 12 Sambu ntangu yai beto ke tala na nsadisa ya tala-tala ya kibende yina lenda monisa ve bima pwelele, kansi na ntangu yina yo ta vanda meso na meso. Ntangu yai mono me zaba ndambu, kansi na ntangu yina mono ta zaba mbote-mbote, kaka mutindu bo me zaba mono mbote-mbote. 13 Kansi, ntangu yai, me bikala lukwikilu, kivuvu, zola, yonso tatu yina; kansi yina me luta nene na kati na yo yonso tatu, kele zola. Beno landa zola, mpi beno la14 nda na kusosa ti kikesa makabu ya kimpeve, kansi mingi-mingi sambu beno bikula. 2 Sambu muntu yina ke tuba na ndinga mosi buna, yandi ke tuba ve na bantu kansi na Nzambi, sambu ata muntu mosi ve ke wa, kansi yandi ke tuba binsweki ya santu na nsadisa ya mpeve. 3 Kansi, muntu yina ke bikula, yandi ke tunga, ke pesa kikesa, mpi ke katula bantu mawa na 1Bk 13:81 To, “ke nungaka kaka.”

1 BAKORINTO 13:7–14:12

mambu yina yandi ke tuba. 4 Muntu yina ke tuba na ndinga ya nkaka ke kuditunga, kansi muntu yina ke bikula ke tunga dibundu. 5 Mono ke zola nde beno yonso kutuba bandinga ya nkaka, kansi mono ke zola mingi nde beno bikula. Ya kieleka, muntu yina ke bikula me luta muntu yina ke tuba bandinga ya nkaka, ee, katula kaka kana yandi balula yo, na mpila nde yandi tunga dibundu. 6 Kansi ntangu yai bampangi, kana mono fwete kwisa kutubila beno na bandinga ya nkaka, nki kima ya mbote mono ta sala beno katula kaka kana mono tubila beno na nsadisa ya kusonga to ya nzayilu to ya mbikudulu to ya dilongi? 7 Yo kele mutindu mosi ti bima ya me konda luzingu yina ke salaka makelele, yo vanda musembu to gitare. Kana banoti ya miziki ke wakana mbote ve, nki mutindu muntu lenda zaba kima yina bo ke bula na musembu to na gitare? 8 Sambu, kana mpungi ke basisa ve ndinga ya pwelele, nani ta yilama sambu na bitumba? 9 Mutindu mosi mpi, kana ti ludimi, beno ke tuba ve mambu yina bantu lenda bakisa kukonda mpasi, nki mutindu muntu ta zaba mambu yina beno ke tuba? Ya kieleka, beno ta vanda ke tuba na mupepe. 10 Yo lenda vanda nde bantu ke tubaka bandinga mingi ya kuswaswana na nsi-ntoto, kansi ata ndinga mosi ve me konda ntendula. 11 Ebuna, kana mono ke bakisa ve ndinga yina, mono ta vanda nzenza na meso ya muntu yina ke tuba, mpi muntu yina ke tuba ta vanda nzenza na meso na mono. 12 Yo yina, beno mpi, sambu beno kele ti nzala ya ngolo ya makabu ya mpeve, beno sosa kuvanda ti makabu mingi yina ta tunga dibundu.

1 BAKORINTO 14:13-30

Bana-fioti na mambi. Balukutakanu

13 Yo yina, bika nde muntu yina ke tuba na ndinga ya nkaka kusamba sambu yandi balula yo. 14 Sambu kana mono ke samba na ndinga ya nkaka, kima ke samba kele dikabu ya mpeve yina bo me pesaka mono, kansi mono ke bakisa ve na mabanza na mono.1 15 Ebuna, yo ke lomba kusala inki? Mono ta samba ti dikabu ya mpeve, kansi mono ta samba mpi ti mabanza na mono. Mono ta yimba nkunga sambu na kukumisa Nzambi ti dikabu ya mpeve, kansi mono ta yimba mpi nkunga sambu na kukumisa Nzambi ti mabanza na mono. 16 Kana ve, kana nge kumisa Nzambi ti dikabu ya mpeve, nki mutindu muntu ya bo me longaka ve yina kele na kati na beno ta tuba “Amen” na mambu ya beno ke tuba sambu na kupesa matondo, sambu yandi ke zaba ve mambu ya nge ke tuba? 17 Ya kieleka, nge ke pesa matondo na mutindu mosi ya mbote, kansi nge ke tunga ve muntu yina ya nkaka. 18 Mono ke pesa matondo na Nzambi sambu mono ke tubaka bandinga mingi kuluta beno yonso. 19 Kansi, na dibundu, yo kele mbote nde mono tuba bangogo tanu ti mabanza na mono, sambu na kulonga bantu ya nkaka, na kisika ya kutuba bangogo 10 000 na ndinga ya nkaka. 20 Bampangi, beno kuma ve bana ya fioti na mutindu na beno ya kuyindula, kansi beno vanda bana ya fioti na yina me tala mambu ya mbi; mpi beno kuma bambuta na mayele na beno ya kubakisa mambu. 21 Bo me sonikaka na Nsiku nde: “Yehowa ke tuba nde, ‘Mono ta tubila bantu yai na bandinga ya banzenza mpi na bikobo ya banze-

284

nza, kansi ata mpidina bo ta buya kuwila mono.’ ” 22 Yo yina, bandinga kele ve kidimbu sambu na bantu yina ke kwikilaka, yo kele kidimbu sambu na bantu yina ke kwikilaka ve, kansi mbikudulu kele ve sambu na bantu yina ke kwikilaka ve, kansi yo kele sambu na bantu yina ke kwikilaka. 23 Ebuna, kana dibundu ya mvimba me vukana kisika mosi mpi bo yonso ke tuba na bandinga ya nkaka, kansi bantu yina bo me longaka ve to bayina ke kwikilaka ve kwisa kukota, keti bo ta tuba ve nde beno me bela kilau? 24 Kansi, kana beno yonso ke bikula ebuna muntu mosi ya ke kwikilaka ve to muntu mosi ya me longukaka ve kwisa kukota, yandi ta mona bonso nde bo yonso ke nganina yandi mpi ke fimpa yandi. 25 Ebuna, binsweki ya ntima na yandi ta monana, na mpila nde yandi ta bwa na luse na yandi mpi ta samba Nzambi, mpi yandi ta tuba nde: “Ya kieleka, Nzambi kele na kati na beno.” 26 Ebuna, bampangi, yo ke lomba kusala inki? Ntangu beno ke vukana, muntu mosi kele ti nkunga, ya nkaka kele ti dilongi, ya nkaka kele ti kusonga, ya nkaka kele ti ndinga ya nkaka, mpi ya nkaka kele ti dikabu ya kutendula. Bika nde mambu yonso kusalama sambu na kutunga. 27 Mpi kana muntu ke tuba na ndinga ya nkaka, bika nde bantu zole to tatu mpamba kutuba, mpi bo sala yo mosi mosi; mpi muntu mosi fwete balula. 28 Kansi kana mbaludi kele ve, yandi fwete vanda pima na dibundu mpi kutuba na yandi mosi mpi na Nzambi. 29 Diaka, bika nde baprofete zole to tatu kutuba, mpi bika nde bantu ya nkaka kuswasukisa ntendu1Bk 14:141 Na kisina, “mabanza na mo- la. 30 Kansi kana muntu ya nkaka kubaka mbona-meso na ntangu no ke buta mbuma ve.”

285

Kisika ya bankento. Lufutumuku

yandi me fonga pana, bika nde muntu ya ntete yina vandaka kutuba kuvanda pima. 31 Sambu beno yonso lenda bikula mosi mosi, na mpila nde bantu yonso kulonguka mpi bantu yonso kubaka kikesa. 32 Mpi baprofete fwete yala makabu ya mpeve ya baprofete. 33 Sambu Nzambi kele ve Nzambi mosi ya mavwanga, kansi ya ngemba. Bonso na mabundu yonso ya basantu, 34 bika nde bankento kuvanda pima na mabundu, sambu bo me pesa bo ve nswa ya kutuba. Kansi, bika nde bo lemfuka, mutindu Nsiku mpi ke tuba. 35 Ebuna kana bo ke zola kulonguka diambu mosi, bo fwete yula babakala na bo na nzo, sambu yo kele nsoni sambu na nkento na kutuba na dibundu. 36 Keti ndinga ya Nzambi katukaka na beno, to keti yo kumaka kaka na beno? 37 Kana muntu ke yindula nde yandi kele profete to yandi kele ti dikabu ya mpeve, yandi fwete ndima nde mambu ya mono ke sonikila beno kele nsiku ya Mfumu. 38 Kansi kana muntu ke bakisa ve, yandi ta bikala kaka mutindu yina. 39 Yo yina, bampangi na mono, beno landa kusosa na kikesa dikabu ya kubikula, ata mpidina beno buyisa ve ata muntu mosi na kutuba na bandinga ya nkaka. 40 Kansi, bika nde mambu yonso kusalama na mutindu ya mbote mpi na ndonga. Ntangu yai, bampangi, mono 15 ke yibusa beno nsangu ya mbote yina mono zabisaka beno, nsangu yina beno mpi ndimaka, yina beno mpi ke fula na kulanda. 2 Beno kele mpi na kuguluka, kana beno simba ngolo nsangu ya mbote yina mono zabisaka beno, kansi kana beno sala yo ve, tuba nde beno kumaka kukwikila na mpamba.

1 BAKORINTO 14:31–15:14

3 Sambu na kati ya mambu ya ntete ya mono pesaka beno vandaka mambu yina mono mpi bakaka: Kristu fwaka sambu na masumu na beto mutindu bo sonikaka na Masonuku, 4 bo zikaka yandi, Nzambi futumunaka yandi na kilumbu ya tatu mutindu bo sonikaka na Masonuku, 5 yandi monikaka na Sefasi, mpi na nima na bantumwa kumi na zole. 6 Ebuna na nima, yandi monikaka na bampangi kuluta 500 na mbala mosi, mpi mingi na kati na bo kele kaka ti beto, kansi bankaka me lalaka na lufwa. 7 Na nima yandi monikaka na Yakobo, mpi na nima na bantumwa yonso; 8 kansi na nsuka na bo yonso, yandi monikaka mpi na mono bonso na muntu yina butukaka matsiombe. 9 Sambu mono kele muntu ya kuluta fioti na kati ya bantumwa, mpi yo me fwana ve nde bo binga mono ntumwa, sambu mono monisaka dibundu ya Nzambi mpasi. 10 Kansi sambu na ntima ya mbote ya nene ya Nzambi, mono kele mutindu mono kele. Mpi ntima ya mbote ya nene yina yandi me monisilaka mono vandaka ve ya mpamba, sambu mono salaka ngolo kuluta bo yonso, mono ve, kansi ntima ya mbote ya nene ya Nzambi yina kele ti mono. 11 Kansi, yo vanda mono to bo, yo yina mambu ya beto ke longaka mpi yo yina mutindu beno kumaka kukwikila. 12 Ebuna, kana beto ke longaka nde Nzambi tedimisaka Kristu na bafwa, nki mutindu bankaka na kati na beno ke tuba nde lufutumuku ya bafwa kele ve? 13 Kana, ya kieleka, lufutumuku ya bafwa kele ve, yo ke tendula nde ata Kristu mpi Nzambi futumunaka yandi ve. 14 Kansi, kana Kristu futumukaka

1 BAKORINTO 15:15-37

Mbeni ya nsuka. Banduku ya mbi

ve, kisalu na beto ya kusamuna kele ya mpamba kibeni, mpi lukwikilu na beto kele ya mpamba. 15 Diaka, bo ke mona beto mpi bambangi ya luvunu ya Nzambi, sambu beto taka kimbangi ya luvunu sambu na Nzambi ntangu beto tubaka nde yandi futumunaka Kristu, kansi yandi futumunaka yandi ve, kana ya kieleka, bafwa ta futumuka ve. 16 Sambu kana bafwa ta futumuka ve, Kristu mpi futumukaka ve. 17 Diaka, kana Kristu futumukaka ve, lukwikilu na beno kele na mfunu ve; beno kele kaka na masumu na beno. 18 Ya kieleka, bantu yina me lalaka na lufwa na bumosi ti Kristu me fwaka mpi kimakulu. 19 Kana beto me tulaka kivuvu na Kristu na luzingu yai kaka, beto kele bantu ya mawa kuluta bantu yonso. 20 Kansi ya kieleka, Nzambi tedimisaka Kristu na bafwa, mbuma ya ntete ya bantu yina me lalaka na lufwa. 21 Sambu lufwa kwisaka na nzila ya muntu mosi, lufutumuku ya bafwa mpi ke kwisa na nzila ya muntu mosi. 22 Sambu kaka mutindu na Adami bantu yonso ke fwaka, mutindu mosi mpi na Kristu bantu yonso ta baka luzingu. 23 Kansi, konso muntu na ndonga na yandi mosi: Kristu bambuma ya ntete, na nima bayina kele bantu ya Kristu na nsungi ya kukala na yandi. 24 Ebuna, na nsuka, yandi ta pesa kimfumu na Nzambi mpi Tata na yandi, na nima ya kufwa baluyalu yonso mpi biyeka yonso mpi ngolo. 25 Sambu yandi fwete yala bonso ntotila tii kuna Nzambi ta tula bambeni yonso na nsi ya makulu na yandi. 26 Yandi ta katula lufwa, mbeni na beto ya nsuka. 27 Sambu Nzambi “tulaka bima yonso na nsi ya makulu ya Kristu.” Kansi ntangu yandi ke

286

tuba nde ‘Nzambi tulaka bima yonso na nsi ya Kristu,’ yo kele pwelele nde yandi ke tanga ve muntu yina tulaka bima yonso na nsi ya Kristu. 28 Kansi ntangu Nzambi ta tula bima yonso na nsi ya Kristu, ebuna Mwana yandi mosi mpi ta kuditula na nsi ya Muntu yina tulaka bima yonso na nsi na yandi, sambu Nzambi kuvanda bima yonso sambu na bantu yonso. 29 Kana ve, bantu yina ke baka mbotika sambu na kukuma bafwa, bo ta sala inki? Kana bafwa ta futumuka ve ata fioti, sambu na nki bo mpi ke baka mbotika sambu na kukuma bantu ya kufwa? 30 Mpi sambu na nki beto kele na kigonsa konso ngunga? 31 Konso kilumbu mono ke kutanaka ti lufwa. Yo kele kieleka mutindu mosi ti kiese ya mingi yina mono ke waka sambu na beno bampangi, kiese yina mono kele na yo na Kristu Yezu Mfumu na beto. 32 Kana mono nwanaka bonso bantu ya nkaka ti bambisi ya makasi na Efezo, inki kele mfunu na yo sambu na mono? Kana bafwa ta futumuka ve, “beto dia mpi beto nwa, sambu mbasi beto ta fwa.” 33 Muntu kukusa beno ve. Banduku ya mbi ke bebisaka bikalulu ya mbote. 34 Beno vutukila mabanza na beno ya mbote na mutindu yina ke wakana ti lunungu mpi beno sala masumu ve, sambu bantu ya nkaka me zaba Nzambi ve. Mono ke tuba sambu na kumonisa beno nsoni. 35 Kansi, muntu ya nkaka ta tuba nde: “Inki mutindu bafwa ta futumuka? Ee, bo ke kwisa ti nitu ya nki mutindu?” 36 Nge zoba yai! Kima yina nge ke kuna ke vutukaka ve na luzingu kana yo me fwa ntete ve; 37 mpi kima ya nge ke kuna kele ve nitu yina ta yela, kansi

287

Banitu ya zulu. Kukonda kufwa

mbuma ya mpamba, yo vanda ya ble to ya mutindu ya nkaka; 38 kansi, Nzambi ke pesaka yo nitu mutindu yandi me zola, mpi yandi ke pesaka konso nkeni nitu na yo mosi. 39 Nsuni yonso kele ve nsuni ya mutindu mosi, kansi nsuni ya bantu kele mutindu ya nkaka, nsuni ya bambisi ya bwala kele mutindu ya nkaka, nsuni ya bandeke kele mutindu ya nkaka, mpi nsuni ya bambisi ya masa kele mutindu ya nkaka. 40 Kele ti banitu ya zulu, mpi banitu ya ntoto; kansi nkembo ya banitu ya zulu kele mutindu ya nkaka, mpi nkembo ya banitu ya ntoto kele mutindu ya nkaka. 41 Nkembo ya ntangu kele mutindu ya nkaka, mpi nkembo ya ngonda kele mutindu ya nkaka, nkembo ya bambwetete kele mutindu ya nkaka; ya kieleka, mbwetete na mbwetete kele ti nkembo ya kuswaswana. 42 Yo kele mutindu mosi ti lufutumuku ya bafwa. Nitu ya bo ke kuna kele nitu yina lenda pola, nitu yina bo ke tedimisa kele nitu yina lenda pola ve. 43 Bo ke kuna yo na lukumu ve, bo ke tedimisa yo na nkembo. Bo ke kuna yo na ngolo ve, bo ke tedimisa yo na ngolo. 44 Bo ke kuna yo nitu ya kinsuni, bo ke tedimisa yo nitu ya kimpeve. Kana nitu ya kinsuni kele, nitu ya kimpeve mpi kele. 45 Bo me sonikaka nkutu mutindu yai: “Muntu ya ntete Adami kumaka moyo ya ke zinga.” Adami ya nsuka kumaka mpeve ya ke pesaka luzingu. 46 Kansi, yina kele ya kimpeve kele ve ya ntete. Yina kele ya kinsuni kele ya ntete, mpi na nima yina kele ya kimpeve. 47 Muntu ya ntete katukaka na ntoto mpi bo salaka yandi na putulu; muntu ya zole katukaka na zulu. 48 Bantu yina bo salaka na putulu kele bonso muntu yina bo salaka na putulu; mpi

1 BAKORINTO 15:38-58

bantu yina kele na zulu kele bonso muntu yina katukaka na zulu. 49 Mpi kaka mutindu beto me fwanana ti muntu yina bo salaka na putulu, beto ta fwanana mpi ti muntu yina katukaka na zulu. 50 Kansi bampangi, mono ke tuba mambu yai, nsuni mpi menga lenda baka1 ve kimfumu ya Nzambi, kupola mpi lenda baka2 ve kukonda kupola. 51 Mono ke songa beno kinsweki mosi ya santu: Beto ta lala ve beto yonso na lufwa, kansi beto yonso ta soba, 52 na mbala mosi, na kubweta ya disu, na mpungi ya nsuka. Sambu mpungi ta bula, mpi bafwa ta futumuka ti nitu yina ke polaka ve, mpi beto ta soba. 53 Sambu nitu yai ya ke polaka fwete lwata kukonda kupola, mpi nitu yai ya ke fwaka fwete lwata kukonda kufwa. 54 Kansi ntangu nitu yai ya lenda pola ta lwata kukonda kupola mpi nitu yai ya ke fwaka ta lwata kukonda kufwa, mambu yai ya bo me sonikaka ta lungana: “Yandi me katula1 lufwa kimakulu.” 55 “Lufwa, keti nge me nunga? Lufwa, wapi ntunga na nge?” 56 Ntunga yina ke nataka lufwa kele disumu, mpi ngolo ya disumu ke katukaka na Nsiku. 57 Kansi beto pesa matondo na Nzambi, sambu yandi me nungisa beto na nzila ya Mfumu na beto Yezu Kristu. 58 Yo yina, bampangi na mono ya mono ke zolaka mingi, beno kangama ngolo, beno nikana ve, beno vanda ntangu yonso ti mambu mingi ya kusala na kisalu ya Mfumu, sambu beno me zaba nde kisalu na beno ya ngolo na Mfumu kele ya mpamba ve. 1Bk 15:501 Na kisina, “kubaka difwa.” 502 Na kisina, “kubaka difwa.” 541 Na kisina, “yandi me mina lufwa.”

1 BAKORINTO 16:1-24 Ntangu yai, na yina me tala kukongula mbongo sambu na basantu, beno lenda landa bantuma yina mono pesaka na mabundu ya Galatia. 2 Na kilumbu ya ntete ya konso mposo, konso muntu na kati na beno kutula kima mosi na lweka na kutadila makuki na yandi, na mpila nde beno kongula ve mbongo ntangu mono ta kwisa. 3 Kansi, ntangu mono ta kwisa kuna, bantu yina beno ta ndima na mikanda na beno, mono ta tinda bo sambu bo nata dikabu na beno ya ntima ya mbote na Yeruzalemi. 4 Kansi, kana yo kele mbote sambu na mono na kukwenda kuna mpi, bo ta kwenda kuna ti mono. 5 Kansi, mono ta kwisa na beno ntangu mono ta luta na Masedonia, sambu mono ta luta na Masedonia; 6 mpi mbala ya nkaka mono ta vanda ntangu fioti ti beno, to nkutu ta lutisa nsungi ya madidi ti beno, sambu beno kwenda kufidisa mono na nzila konso kisika yina mono ta kwenda. 7 Sambu mono ke zola ve kumona beno ntangu yai, ntangu mono ta vanda ke luta, sambu mono ke tula kivuvu nde mono ta lutisa mwa ntangu ti beno kana Yehowa kupesa nzila. 8 Kansi, mono ke bikala na Efezo tii na nkinsi ya Pantekoti; 9 sambu bo me kangudila mono kielo ya nene ya ke nata na kisalu, kansi bambeni kele mingi. 10 Kansi, kana Timoteo kwisa, beno sala na mpila nde ata kima mosi ve kupesa yandi boma ntangu yandi ta vanda na kati na beno, sambu yandi ke sala kisalu ya Yehowa, kaka bonso mono. 11 Yo yina, beno bika ve nde ata muntu mosi kuvweza yandi. Beno kwenda kufidisa yandi na nzila sambu yandi kwenda na ngemba, na mpila nde yandi kwisa na mono, sambu mono ke kinga yandi kumosi ti bampangi.

16

Bandongisila ya nsuka

288

12 Sambu na mpangi na beto Apolo, mono bondilaka yandi mingi na kukwisa na beno ti bampangi, ata mpidina dibanza na yandi vandaka ve ya kukwisa ntangu yai; kansi yandi ta kwisa ntangu yandi ta zwa dibaku. 13 Beno bikala ya kusikama, beno telama ngolo na lukwikilu, beno vanda kikesa, beno kuma ngolo. 14 Bika nde mambu na beno yonso kusalama na zola. 15 Ntangu yai mono ke siamisa beno, bampangi: Beno me zaba nde bantu ya nzo ya Stefanasi kele bambuma ya ntete ya Akaya mpi nde bo kudipesaka na kusadila basantu. 16 Bika nde, beno mpi, beno landa na kulemfuka na bantu ya mutindu yina mpi na bantu yonso yina ke salaka kumosi mpi ke salaka ngolo. 17 Kansi, mono kele na kiese sambu Stefanasi, Fortunatusi, mpi Akaikusi kele1 awa, sambu bo me yinga beno sambu beno kele ve awa. 18 Sambu bo me pesa mpeve na mono mpi ya beno kikesa. Yo yina, beno zitisa bantu ya mutindu yai. 19 Mabundu ya Azia me tindila beno mbote. Akilasi mpi Prisila kumosi ti dibundu yina kele na nzo na bo me pesa beno mbote na kiese yonso na Mfumu. 20 Bampangi yonso me pesa beno mbote. Beno pesana mbote ti beze ya santu. 21 Yai mbote na mono, ya Polo, yina mono me sonika na diboko na mono mosi. 22 Kana muntu ke zolaka ve Mfumu, bika nde bo singa yandi. O Mfumu na beto, kwisa! 23 Bika nde ntima ya mbote ya nene ya Mfumu Yezu kuvanda ti beno. 24 Bika nde zola na mono kuvanda ti beno yonso na bumosi ti Kristu Yezu. 1Bk 16:171 Na kisina, “kukala.”

MUKANDA YA ZOLE NA

BAKORINTO Polo, ntumwa ya Kristu Yezu na luzolo ya Nzambi, mpi Timoteo mpangi na beto, na dibundu ya Nzambi yina kele na Korinto, kumosi ti basantu yonso yina kele na Akaya ya mvimba: 2 Bika nde ntima ya mbote ya nene mpi ngemba ya me katuka na Nzambi Tata na beto mpi na Mfumu Yezu Kristu kuvanda na beno. 3 Lusakumunu kuvanda na Nzambi mpi Tata ya Mfumu na beto Yezu Kristu, Tata ya mawa mingi mpi Nzambi ya ndembikilu yonso, 4 yina ke lembikaka beto na bampasi na beto yonso, sambu beto kuka kulembika bankaka na bampasi ya mutindu na mutindu ti ndembikilu yina beto ke bakaka na Nzambi. 5 Sambu, kaka mutindu bampasi ya beto ke monaka sambu na Kristu kele mingi, mutindu mosi mpi ndembikilu ya beto ke bakaka na nzila ya Kristu kele mingi. 6 Yo yina, kana beto ke kutana ti mpasi, yo kele sambu na ndembikilu mpi luguluku na beno; mpi kana beto ke baka ndembikilu, yo kele sambu na ndembikilu na beno yina ke sadisa beno na kukanga ntima na bampasi ya mutindu mosi yina beto ke kutana ti yo. 7 Ebuna, kivuvu na beto sambu na beno ke nikana ve, sambu beto ke zaba nde, kaka mutindu beno ke mona bampasi bonso beto, na mutindu mosi beno ta baka mpi ndembikilu bonso beto. 8 Bampangi, beto ke zola nde beno zaba mpasi yina beto kutanaka ti yo na distrike ya Azia, nde beto monaka mpasi ya kuluta kiteso yina lutaka ngolo na beto, yo yina beto zabaka nkutu ve kana beto zo-

1

laka kuzinga. 9 Ya kieleka, beto yindulaka kibeni nde bo zengilaka beto nkanu ya lufwa. Yo salamaka sambu beto tula ntima, na beto mosi ve, kansi na Nzambi yina ke tedimisaka bafwa. 10 Yandi gulusaka beto na lufwa ya mpasi mpi yandi ta gulusa beto; mpi beto ke tula kivuvu na yandi nde yandi ta landa mpi na kugulusa beto. 11 Beno mpi lenda sadisa ti badodokilu ya beno ke sala sambu na beto, na mpila nde bantu mingi kupesa matondo sambu na beto sambu na mambote yina beto ke baka na mvutu yina Nzambi ke pesa na bisambu ya bantu mingi. 12 Kima yina beto ke kudikumisa sambu na yo, yina kansansa na beto ke ta kimbangi sambu na yo, kele nde beto me kuditwadisaka na nsi-ntoto, mpi mingi-mingi na ntwala na beno, ti busantu mpi masonga ya me katuka na Nzambi, ti mayele ya kinsuni ve, kansi ti ntima ya mbote ya nene ya Nzambi. 13 Sambu beto ke sonikila beno mpenza ve sambu na konso diambu yina katula kaka sambu na mambu yina beno me zaba mbote mpi ke ndimaka; mpi mono ke tula kivuvu nde beno ta landa na kundima mambu yai tii na nsuka, 14 kaka mutindu beno me ndimaka mpi, na kiteso mosi buna, nde beto kele kikuma ya kudikumisa sambu na beno, kaka mutindu beno mpi ta vanda kikuma ya kudikumisa sambu na beto na kilumbu ya Mfumu na beto Yezu. 15 Yo yina, sambu mono vandaka kutula ntima mutindu yai, mono vandaka ntete kukana na kukwisa kuna na beno, sambu beno vanda ti dibaku ya zole ya kumona kiese,

289

2 BAKORINTO 1:16–2:10 16 mpi na nima ya kutelama sambu na kutala beno, mono ta kwenda na Masedonia, mpi ntangu mono ta katuka na Masedonia, mono ta vutukila beno, mpi kana beno fidisa mono na nzila imene, mono ta kwenda na Yudea. 17 Ntangu mono kanaka mutindu yai, mono vandaka ve kubaka mambu na nsaka, mpidina ve? To, keti mono kanaka mambu na mutindu ya kinsuni, na mpila nde mono ke tuba “Ee, Ee,” mpi na nima “Ve, Ve”? 18 Kansi beno lenda tula ntima na Nzambi nde mambu yina beto ke songa beno kele ve Ee kansi na nima Ve. 19 Sambu Mwana ya Nzambi, Kristu Yezu, yina beto, disongidila mono, Silasi, mpi Timoteo longaka beno, yandi kumaka ve Ee kansi na nima Ve, kansi Ee me kumaka Ee na yina me tala yandi. 20 Sambu ata balusilu ya Nzambi kele mingi nki mutindu, yo me kumaka Ee na nzila na yandi. Yo yina mpi na nzila na yandi beto ke tubaka “Amen” na Nzambi, sambu beto pesa yandi nkembo. 21 Kansi, muntu yina ke pesa kipiku nde beto ti beno kele bantu ya Kristu mpi muntu yina tulaka beto mafuta kele Nzambi. 22 Yandi me tulaka mpi kashe na yandi na zulu na beto mpi me pesaka beto kidimbu ya mambu yina ta kwisa, disongidila, mpeve, na bantima na beto. 23 Ntangu yai, mono ke binga Nzambi na kuvanda mbangi na mono, nde kana mono me kwisa ntete ve na Korinto, yo kele kaka sambu mono ke zola kukeba beno. 24 Yo kele ve nde beto kele bamfumu ya lukwikilu na beno, kansi beto kele banduku ya kisalu sambu na kiese na beno, sambu beno kele ya kutelama sambu na lukwikilu na beno.

Kuvutula na dibundu

290

Mono me baka lukanu ya kukwisa diaka ve kuna na beno ti mawa. 2 Sambu kana mono pesa beno mawa, nani ta vanda pana sambu na kupesa mono kiese katula kaka muntu yina mono pesaka mawa? 3 Yo yina, mono sonikaka mambu yina mono salaka na mpila nde ntangu mono ta kwisa, bantu yina yo lombaka nde mono mona kiese sambu na bo, kupesa mono ve mawa; sambu mono ke tula ntima nde mambu yina ke pesa mono kiese kupesa beno yonso kiese ya mutindu mosi. 4 Sambu mono sonikilaka beno ti mpasi mingi mpi mawa mingi na ntima, mpi ti mansanga mingi, sambu na kupesa beno ve mawa, kansi sambu beno zaba zola ya mingi yina mono kele na yo sambu na beno. 5 Ebuna, kana muntu mosi pesaka bankaka mawa, mono ve muntu ya yandi pesaka mawa, kansi beno yonso na kiteso mosi buna—mono ke tuba mambu yai sambu bangogo na mono kuvanda ve ngolo mingi kuluta. 6 Ndola yai ya bantu mingi pesaka me fwana sambu na muntu ya mutindu yina, 7 kansi ntangu yai, beno fwete lolula yandi na luzolo yonso mpi kulembika yandi, sambu na mutindu mosi buna mawa ya kuluta ndilu kununga ve muntu ya mutindu yina. 8 Yo yina, mono ke siamisa beno na kusonga yandi nde beno ke zolaka yandi. 9 Sambu yai kele kikuma ya mono sonikilaka beno: sambu na kuzaba kana beno ta monisa bulemfu na beno na mambu yonso. 10 Kana beno lolula konso muntu sambu na konso diambu yina, mono mpi me lolula yandi. Ya kieleka, konso diambu ya mono lolulaka (kana mono lolulaka diambu mosi buna),

2

291

Beto ke tekaka ve ndinga ya Nzambi

mono salaka yo sambu na mambote na beno na meso ya Kristu, 11 na mpila nde Satana kununga beto ve, sambu beto me zaba mayele na yandi. 12 Ebuna ntangu mono kumaka na Troasi sambu na kuzabisa nsangu ya mbote ya me tala Kristu, mpi bo kangudilaka mono kielo mosi na kisalu ya Mfumu, 13 mono kudiyangisaka mingi sambu mono monaka ve mpangi na mono Tito. Yo yina mono songaka bo na kubikala mbote, ebuna mono kwendaka na Masedonia. 14 Kansi beto ke pesa matondo na Nzambi yina ke twadisaka beto ntangu yonso na ndonga ya bantu yina me nunga kumosi ti Kristu mpi yina na nzila na beto ke sala nde nsudi ya kitoko ya nzayilu na yandi kuwakana na bisika yonso! 15 Sambu na meso ya Nzambi, beto kele nsudi ya kitoko ya Kristu na kati ya bantu yina kele na kuguluka mpi na kati ya bantu yina kele na kufwa; 16 sambu na bantu yina kele na kufwa, yo kele nsudi ya lufwa ya ke nata na lufwa, sambu na bantu yina kele na kuguluka, yo kele nsudi ya kitoko ya luzingu yina ke nata na luzingu. Ebuna nani me fwana kibeni sambu na mambu yai? 17 Beto; sambu beto kele ve bantu yina ke tekaka ndinga ya Nzambi bonso bantu mingi, kansi beto ke tubaka na masonga yonso, kumosi ti Kristu, ee, bonso bantu yina Nzambi me tindaka mpi beto ke salaka yo na meso na yandi. Keti beto me yantika kusonga 3 diaka kana beto kele banani? To keti, bonso bantu ya nkaka, beto kele ti mfunu ya kupesa beno mikanda yina ke kumisa beto, to beno bantu fwete pesa beto mikanda ya-

2 BAKORINTO 2:11–3:11

ngo? 2 Beno mosi kele mukanda na beto, yina bo me sonikaka na bantima na beto mpi yina bantu yonso me zaba mpi ke tanga. 3 Sambu beno ke monisa nde beno kele mukanda ya Kristu yina beto, bantu yina kele bansadi, me sonikaka, yo kele ve ya kusonika ti tinta kansi ti mpeve ya Nzambi ya moyo, na zulu ya matadi ve, kansi na zulu ya bantima. 4 Kansi, na nsadisa ya Kristu beto ke tulaka ntima na Nzambi mutindu yina. 5 Yo kele ve nde beto me fwana kibeni beto mosi na kumona nde kima mosi me katuka na beto, kansi makuki na beto ke katukaka na Nzambi, 6 yina me salaka mpenza nde beto fwana kibeni na kuvanda bansadi ya kuwakana ya mpa, ya nsiku ya kusonama ve, kansi ya mpeve; sambu nsiku ya kusonama ke pesaka ndola ya lufwa, kansi mpeve ke pesaka luzingu. 7 Diaka, kana nsiku yina ke nataka lufwa mpi yina bo sonikaka na zulu ya matadi kwisaka ti nkembo ya mutindu yina na mpila nde bana ya Izraele lendaka ve kutala luse ya Moize sambu na nkembo ya luse na yandi, nkembo yina zolaka kumana, 8 sambu na nki kisalu ya kupesa mpeve fwete vanda ve ti nkembo mingi kuluta? 9 Sambu kana nsiku yina ke pesaka ndola vandaka ya nkembo, kisalu ya kundima bantu bonso bantu ya lunungu zolaka kuvanda na nkembo mingi kuluta. 10 Ya kieleka, ata kima yina bo kumisaka ntete kima ya nkembo, bo katulaka yo nkembo sambu na nkembo yina me luta yo. 11 Sambu kana kima yina zolaka kumana kwisaka ti nkembo, nkembo ya kima yina ke bikala zolaka kuvanda mingi kuluta!

2 BAKORINTO 3:12–4:12 12 Yo yina, sambu beto kele ti kivuvu ya mutindu yai, beto ke sadilaka masonga ya nene, 13 mpi beto ke salaka ve mambu yina Moize salaka ntangu yandi vandaka kutula lele na luse na yandi, sambu bana ya Izraele kutala ve mbote-mbote mambu yina zolaka kukumina kima yina zolaka kumana. 14 Kansi mabanza na bo lembaka. Sambu tii bubu yai, lele yina kele kaka ya kukonda kukatula ntangu bo ke tangaka kuwakana ya ntama, sambu yo ke katukaka kaka na nzila ya Kristu. 15 Ya kieleka, tii bubu yai konso ntangu ya bo ke tangaka mikanda ya Moize, lele ke vandaka na zulu ya bantima na bo. 16 Kansi ntangu muntu ke vutukaka na Yehowa, lele yina ke katukaka. 17 Sambu Yehowa kele Mpeve; ebuna kisika mpeve ya Yehowa kele, kimpwanza kele pana. 18 Mpi beto yonso kele ti baluse ya kukonda kufika mpi beto kele bonso batala-tala yina ke tentisa nkembo ya Yehowa. Na ntangu beto ke salaka mutindu yina, beto ke sobaka sambu na kukuma bonso kifwani na yandi, mpi beto ke monisaka nkembo na kiteso mosi tii na kiteso ya nkaka, kaka mutindu Yehowa, yina kele Mpeve, ke salaka yo. Yo yina, sambu beto kele ti ki4 salu yai sambu na mawa yina Nzambi wilaka beto, beto ke yambula ve; 2 kansi beto me losaka mambu ya kinsweki mpi ya nsoni, beto ke tambulaka ve na mayele ya mbi, beto ke bebisaka mpi ve ndinga ya Nzambi, kansi ntangu beto ke monisaka kieleka, beto ke kumaka mbandu ya mbote sambu na konso muntu1 na meso ya Nzambi. 3 Ebuna, kana nsangu ya mbote 2Bk 4:21 Na kisina, “kansansa ya muntu.”

Nzambi ya ngidika yai

292

yina beto ke zabisaka kele ya kufika, yo kele ya kufika na kati ya bantu yina kele na kufwa, 4 na kati ya bayina nzambi ya ngidika yai ya bima me fwaka meso ya mabanza ya bantu yina ke kwikilaka ve, sambu nsemo ya nsangu ya mbote ya nkembo ya me tala Kristu, yina kele kifwani ya Nzambi, kukuka ve na kukota. 5 Sambu beto ke samunaka ve mambu ya me tala beto mosi, kansi mambu ya me tala Kristu Yezu nde yandi kele Mfumu, mpi nde beto kele bampika na beno sambu na Yezu. 6 Sambu Nzambi muntu tubaka nde: “Bika nde nsemo kusema na kati ya mudidi,” mpi yandi pedisaka nsemo na bantima na beto sambu na kutemuna yo ti nzayilu ya nkembo ya Nzambi na nsadisa ya luse ya Kristu. 7 Kansi, beto kele ti kimvwama yai na mabungu ya ntoto, sambu ngolo yina me luta ngolo ya bantu kuvanda ya Nzambi kansi ya beto mosi ve. 8 Bo ke kamuna beto ngolo na mitindu yonso, kansi bo ke kanga beto ve tii na kiteso yina beto lenda nikana ve; beto ke zaba ve kima ya kusala, kansi beto me konda mpenza ve nzila ya kubasikila; 9 bo ke monisa beto mpasi, kansi Nzambi me yambula beto ve; bo ke losa beto na ntoto, kansi bo ke fwa beto ve. 10 Ntangu yonso beto ke nata na nitu na beto bampasi ya lufwa yina Yezu kutanaka na yo, sambu luzingu ya Yezu kumonana mpi na nitu na beto. 11 Sambu beto bantu yina kele na luzingu, beto ke mona ntangu yonso lufwa na meso sambu na Yezu, sambu luzingu ya Yezu kumonana mpi na nitu na beto ya ke fwaka. 12 Yo yina, lufwa ke sala kisalu na kati na beto, kansi luzingu ke sala kisalu na kati na beno.

293

Tambula na lukwikilu

13 Ntangu yai, sambu beto kele ti lukwikilu1 ya mutindu mosi bonso yina bo sonikaka sambu na yo nde: “Mono monisaka lukwikilu, yo yina mono tubaka,” beto mpi beto ke monisaka lukwikilu, mpi yo yina beto ke tubaka, 14 sambu beto ke zaba nde muntu yina futumunaka Yezu ta futumuna beto mpi kumosi ti Yezu mpi ta nata beto ti beno na ntwala ya Yezu. 15 Sambu mambu yai yonso kele sambu na mambote na beno, na mpila nde ntima ya mbote ya nene kukuma diaka mingi sambu bantu mingi kuluta ke pesa matondo na nkembo ya Nzambi. 16 Yo yina beto ke yambula ve, kansi ata kana muntu yina beto kele na nganda ke beba, ya kieleka muntu yina beto kele na kati ke kuma ya mpa konso kilumbu. 17 Sambu ata mpasi ke zinga mingi ve mpi kele ve kizitu, yo ke basisila beto nkembo yina kele kibeni kukonda ndilu mpi yina kele ya mvula na mvula; 18 na ntangu beto ke tula ve meso na beto na bima yina ke monanaka, kansi na bima yina ke monanaka ve. Sambu bima yina ke monanaka kele sambu na ntangu fioti, kansi bima yina ke monanaka ve kele ya mvula na mvula.

2 BAKORINTO 4:13–5:12

mosi, nzo yina bo me salaka ve na maboko, mpi yina ta zinga mvula na mvula na zulu. 2 Sambu na kati ya nzo yai beto ke dila kibeni na ntima, mpi beto kele ti nzala ya ngolo ya kulwata nzo na beto, disongidila nzo yina ke katuka na zulu, 3 na mpila nde, ntangu beto ta lwata yo, bo ta mona beto ve ki-

nkonga. 4 Ya kieleka, beto bantu yina kele na tenta yai beto ke dila na ntima, sambu na kizitu; sambu beto ke zola ve kukatula nzo yai, kansi beto ke zola kulwata yina ya nkaka, sambu luzingu kumina nitu yina ke fwaka. 5 Ebuna, muntu yina yidikaka beto sambu na diambu yai kibeni kele Nzambi, yina me pesaka beto mpeve bonso kidimbu ya mambu yina ta kwisa. 6 Yo yina, beto kele na kikesa mingi ntangu yonso mpi beto me zaba nde, na ntangu beto ke zinga na kati ya nitu, beto kele ntama ti Mfumu, 7 sambu beto ke tambulaka na lukwikilu, kansi ve na mambu yina ke monanaka. 8 Kansi beto kele ti kikesa mingi, mpi beto ta zola mingi kuvanda ntama ti nitu mpi kukwenda kuzinga ti Mfumu. 9 Yo yina, ata beto ke zinga ti yandi to kele ntama ti yandi, beto ke salaka ngolo sambu yandi ndima beto. 10 Sambu beto yonso fwete monika na ntwala ya kisika ya kusambisa ya Kristu, sambu konso muntu kubaka lufutu na kutadila mambu yina yandi salaka ntangu yandi vandaka na nitu, yo vanda ya mbote to ya mbi. 11 Yo yina, sambu beto ke zaba nde beto fwete vanda ti boma ya Mfumu, beto ke landa na kundimisa bantu, kansi Nzambi me zaba beto mbote. Mono ke tula kivuvu nde beno1 mpi me zaba beto mbote. 12 Beto ke zola ve kudikumisa diaka sambu na beno, kansi beto ke tuba mambu yai yonso sambu na kusiamisa beno na kudikumisa sambu na beto, na mpila nde beno kuka kupesa mvutu na bantu yina ke kudikumisa sambu na mambu yina ke monanaka na meso kansi ve

2Bk 4:131 Na kisina, “mpeve ya lukwikilu.”

2Bk 5:111 Na kisina, “bakansansa na beno.”

Sambu beto me zaba nde kana 5 nzo na beto ya ntoto, tenta yai, kufwa, Nzambi ta pesa beto nzo

2 BAKORINTO 5:13–6:10

Lugangu ya mpa. Kudimonisa bansadi

sambu na mambu yina kele na ntima. 13 Sambu kana beto vandaka bantu ya kilau, yo vandaka sambu na Nzambi; kana beto kele ti mabanza ya mbote, yo kele sambu na beno. 14 Sambu zola yina Kristu kele na yo ke yala beto, sambu beto me sukisa mutindu yai, nde muntu mosi fwaka sambu na bantu yonso; na mutindu yina bantu yonso fwaka; 15 mpi yandi fwaka sambu na bantu yonso na mpila nde bantu yina ke zinga kuzinga diaka ve sambu na bo mosi, kansi sambu na muntu yina fwaka sambu na bo mpi yina Nzambi futumunaka. 16 Yo yina, banda ntangu yai beto me zaba ve ata muntu mosi na kutadila mabanza ya kinsuni. Ata beto zabaka ntete Kristu na kinsuni, ya kieleka beto ke zaba yandi diaka ve mutindu yai. 17 Yo yina, kana muntu kele na bumosi ti Kristu, yandi kele lugangu ya mpa; bima ya ntama me lutaka, mpi bima ya mpa me salama. 18 Kansi bima yonso ke katukaka na Nzambi, yina wakanisaka beto ti yandi mosi na nzila ya Kristu mpi yina pesaka beto kisalu ya kuwakanisa bantu ti yandi, 19 disongidila, na nzila ya Kristu, Nzambi vandaka kuwakanisa nsi-ntoto ti yandi mosi, yandi vandaka kutangila bo ve bifu na bo, mpi yandi me pesaka beto nsangu ya kuwakanisa bantu ti yandi. 20 Yo yina, beto kele mimonisi1 na kisika ya Kristu, bonso nde Nzambi vandaka kubondila bantu na nzila na beto. Bonso bantu yina ke sala na kisika ya Kristu, beto ke bondila bantu nde: “Beno wakana diaka ti Nzambi.” 21 Muntu yina

294

zabaka disumu ve yandi kumisaka yandi disumu sambu na beto, na mpila nde na nzila na yandi beto kuma lunungu ya Nzambi. Sambu beto ke sala kumosi ti 6 yandi, beto ke bondila beno mpi na kundima ve ntima ya mbo-

te ya nene ya Nzambi mpi kukonda kulungisa lukanu na yo. 2 Sambu yandi ke tuba nde: “Na ntangu mosi ya me ndimama mono waka nge, mpi na kilumbu mosi ya luguluku mono sadisaka nge.” Ntangu yai kele ntangu ya me ndimama kibeni. Ntangu yai kele kilumbu ya luguluku. 3 Beto ke pesaka ve bantu kikuma ya kubula dibaku ata na diambu mosi, sambu bantu kutonga ve kisalu na beto; 4 kansi na mambu yonso beto ke monisaka nde beto kele bansadi ya Nzambi, na kukanga ntima na mambu mingi, na bampasi, na bantangu ya kukonda bima, na mambu ya mpasi, 5 na kubulama, na baboloko, na mubulu, na kisalu ya ngolo, na bampimpa kukonda mpongi, na bantangu ya kukonda madia, 6 na bunkete, na nzayilu, na ntima-nda, na ntima ya mbote, na mpeve santu, na zola ya kukonda luvunu, 7 na bangogo ya kieleka, na ngolo ya Nzambi; na nzila ya binwaninu ya lunungu na diboko ya kitata mpi na diboko ya kimama, 8 na nzila ya nkembo mpi ya nsoni, na nzila ya lukumu ya mbi mpi ya lukumu ya mbote; bo ke baka beto bonso bantu ya luvunu, kansi beto ke tubaka kieleka, 9 bo ke mona beto bonso bantu ya me zabanaka ve, kansi beto me zabanaka, bo ke tadila beto bonso bantu yina me fwana na ku2Bk 5:201 To, “baambasadere,” disongifwa, kansi beto ke zinga, bo ke pesa dila, bantu yina mfumu ke tindaka na bwala ya nzenza sambu na kumonisa ya- beto ndola, kansi bo ke fwa beto ve, 10 bo ke mona beto bonso bantu ndi.

295

Kuvukana ve. Kudikatula mvindu

2 BAKORINTO 6:11–7:8

yina kele na mawa, kansi beto kele na kiese ntangu yonso, bo ke mona beto bonso bansukami, kansi beto ke kumisa bantu mingi bamvwama, bo ke mona beto bonso bantu ya kele ti kima ve, kansi beto kele ti bima yonso. 11 Beto me kangula munoko na beto sambu na kutubila beno, bampangi ya Korinto, mpi beto me kangula ntima na beto. 12 Beto ke yiminaka beno ve lutondo na beto, kansi beno ke yiminaka beto lutondo na beno. 13 Yo yina, bonso nsendo—mono ke tuba bonso nde mono ke tubila bana na mono—beno mpi, beno kangula nene kibeni bantima na beno. 14 Beno vukana1 ve ti bantu yina ke kwikilaka ve. Sambu nki kuwakana kele na kati ya lunungu mpi kufwa bansiku? To nki kuwakana kele na kati ya nsemo mpi mudidi? 15 Diaka, nki kuwakana kele na kati ya Kristu mpi Beliale? To nki kima muntu ya kwikama kele ti yo na kimvuka ti muntu yina ke kwikilaka ve? 16 Mpi nki kuwakana kele na kati ya tempelo ya Nzambi mpi biteki? Sambu beto kele tempelo ya Nzambi ya moyo; kaka mutindu Nzambi tubaka: “Mono ta zinga na kati na bo mpi ta tambula na kati na bo, mpi mono ta vanda Nzambi na bo, mpi bo ta vanda bantu na mono.” 17 “Yehowa ke tuba nde: ‘Yo yina beno basika na kati na bo, beno kabwana ti bo, mpi beno yambula kusimba kima ya mvindu’ ”; “ ‘ebuna mono ta yamba beno.’ ” 18 “Yehowa Nkwa-Ngolo Yonso ke tuba nde: ‘Mpi mono ta vanda tata sambu na beno, mpi beno ta vanda bana ya babakala mpi bana ya bankento sambu na mono.’ ”

Yo yina, bampangi ya mono ke zolaka mingi, sambu beto kele ti balusilu yai, bika beto katula na nitu na beto mvindu yonso ya kinsuni mpi ya mpeve, sambu na kukumisa busantu na beto ya kulunga na boma ya Nzambi. 2 Beno pesa beto kisika na bantima na beno. Beto me salaka ve ata muntu mosi mbi, beto me bebisaka ve ata muntu mosi, beto me kusaka ve ata muntu mosi sambu na mambote na beto mosi. 3 Mono ke tuba ve mambu yai sambu na kubedisa beno. Sambu mono tubaka na ntwala nde beno kele na bantima na beto, na mpila nde beto ke fwa kumosi mpi ke zinga kumosi. 4 Mono ke tubila beno ti masonga ya nene. Mono ke kudikumisa mingi sambu na beno. Mono me fuluka ti kikesa, mpi kiese na mono me lutana na bampasi na beto yonso. 5 Ya kieleka, ntangu beto kumaka na Masedonia, nitu na beto pemaka ve, kansi beto landaka kumona mpasi na mitindu yonso—bitumba vandaka na nganda, mpi boma na kati. 6 Kansi Nzambi, yina ke lembikaka bantu yina me lemba, lembikaka beto na nzila ya Tito ntangu yandi vandaka1 awa; 7 yo kele kaka ve sambu yandi vandaka1 awa, kansi mpi sambu na ndembikilu yina beno pesaka yandi, ntangu yandi kwisaka kusonga beto nzala na beno ya ngolo ya kumona mono, mawa na beno ya ngolo, mpi dikebi na beno ya masonga sambu na mono; na mpila nde mono waka kiese mingi kuluta. 8 Yo yina, ata kana mono pesaka beno mawa na mukanda na mono, mono ke mona mpasi ve sambu na yo. Ata kana mono monaka ntete

7

2Bk 6:141 Na kisina, “beno kuditula ve na nsi ya vangu yina kele ve kiteso mosi.”

2Bk 7:61 Na kisina, “kukala.” sina, “kukala.”

71 Na ki-

2 BAKORINTO 7:9–8:8

Mawa ya nsi-ntoto. Nsukami

mpasi sambu na yo, (mono ke mona nde mukanda yina pesaka beno mawa, ata yo vandaka kaka sambu na ntangu fioti,) 9 ntangu yai mono kele na kiese, yo kele ve kaka sambu beno waka mawa, kansi mono kele na kiese sambu mawa na beno nataka beno na kubalula ntima. Sambu beno waka mawa na kuwakana ti luzolo ya Nzambi, na mpila nde beto salaka beno ata mbi mosi ve. 10 Sambu mawa yina ke wakana ti luzolo ya Nzambi ke nataka na kubalula ntima, mpi na luguluku, mpi mfunu kele ve ya kumona mpasi sambu na yo; kansi mawa ya nsi-ntoto ke nataka na lufwa. 11 Sambu mawa ya beno waka na kuwakana ti luzolo ya Nzambi natilaka beno kikesa ya mingi, ee beno kudikumisaka bunkete, beno waka makasi, beno waka boma, beno monisaka nzala ya ngolo, mpi kikesa, mpi beno sungikaka mambu ya mbi! Na mambu yonso, beno monisaka nde beno salaka mbote na diambu yai. 12 Ata mono sonikilaka beno, mono salaka yo ve sambu na muntu yina salaka mbi, to sambu na muntu yina bo salaka mbi, kansi yo vandaka sambu kikesa na beno sambu na beto kumonana na kati na beno na meso ya Nzambi. 13 Yo yina beto bakaka ndembikilu. Kansi, katula ndembikilu ya beto bakaka, beto vandaka mpi na kiese mingi kuluta sambu na kiese ya Tito, sambu beno yonso pesaka mpeve na yandi kikesa. 14 Sambu kana mono kudikumisaka sambu na beno na ntwala na yandi, beno pesaka mono nsoni ve; kansi kaka mutindu mambu yonso ya beto songaka beno vandaka ya kieleka, mutindu mosi mpi kudikumisa yina beto kudikumisaka na ntwala ya Tito monanaka ya kieleka.

296

15 Diaka, lutondo na yandi sambu na beno kele nene kibeni na ntangu yandi ke yibuka bulemfu na beno yonso mpi mutindu beno yambaka yandi ti boma mpi matekita. 16 Mono kele na kiese sambu, na mambu yonso mono lenda vanda ti kikesa mingi sambu na beno. Ntangu yai bampangi, beto ke 8 zola nde beno zaba mambu ya me tala ntima ya mbote ya nene ya Nzambi yina yandi monisilaka mabundu ya Masedonia, 2 nde na nsungi ya kumekama ya ngolo na kati ya bampasi, kiese na bo ya mingi mpi kinsukami na bo ya ngolo salaka nde bo monisa mingi kikalulu na bo ya kukaba. 3 Sambu, yo vandaka na kutadila makuki na bo, ee, mono ke ndimisa nde yo vandaka nkutu kuluta makuki na bo, 4 sambu na luzolo na bo mosi, bo landaka kubondila beto ngolo sambu na kuvanda ti dibaku ya mbote ya kupesa dikabu ya luzolo ya mbote mpi ya kuvukana na kisalu ya kusadisa basantu. 5 Mpi bo salaka mingi kuluta mutindu beto vandaka kutula kivuvu, kansi ntete bo kudipesaka na Mfumu, ebuna na beto na luzolo ya Nzambi. 6 Yo yina beto pesaka Tito kikesa sambu na kumanisa kisalu ya kukutika dikabu na beno ya luzolo ya mbote, sambu yandi muntu yantikisaka kisalu yai na kati na beno. 7 Ata mpidina, kaka mutindu beno kele bamvwama na mambu yonso, na lukwikilu, na makuki ya kutuba, na luzolo yonso ya ngolo ya kusala kisalu, mpi na zola na beto sambu na beno, bika beno vanda mpi bamvwama na yina me tala kupesa dikabu yai ya luzolo ya mbote. 8 Mono ke tuba ve mambu yai sambu na kupesa ntuma, kansi sa-

297

Luzolo ya kukaba. Dikabu na basantu

mbu na kusadisa beno na kuzaba luzolo ya ngolo ya kusala kisalu yina bankaka kele na yo mpi sambu na kumeka bukieleka ya zola na beno. 9 Sambu beno me zaba ntima ya mbote ya nene ya Mfumu na beto Yezu Kristu, nde ata yandi vandaka mvwama yandi kumaka nsukami sambu na beno, na mpila nde beno kuma bamvwama na nzila ya kinsukami na yandi. 10 Mpi na diambu yai, mono ke pesa dibanza na mono: yo kele sambu na mambote na beno, sambu mvula mosi me luta banda beno yantikisaka kaka ve kisalu yai kansi beno monisaka mpi nzala na beno ya kusala yo. 11 Ebuna ntangu yai, beno manisa kisalu yina beno yantikaka na kusala, na mpila nde beno manisa kisalu yango ti luzolo ya mbote yina beno vandaka na yo ntangu beno yantikaka yo. 12 Sambu kana luzolo ya mbote kele ntete, Nzambi ke ndimaka yo mingi-mingi na kutadila yina muntu kele na yo, kansi ve na kutadila yina muntu kele na yo ve. 13 Sambu mono ke zola ve kukumisa yo pete sambu na bankaka, kansi mpasi sambu na beno; 14 kansi, mono ke zola nde bima yina beno kele na yo mingi kuluta kufika ntangu yai bima yina bo me konda, na mpila nde bima yina bo kele na yo mingi kuluta kufika mpi bima yina beno me konda, sambu beno yonso kuvanda kiteso mosi. 15 Kaka mutindu bo me sonikaka: “Muntu yina vandaka ti mingi vandaka ve ti mingi kuluta, mpi muntu yina vandaka ti fioti vandaka ve ti fioti kuluta.” 16 Yo yina, beto ke pesa matondo na Nzambi sambu yandi tulaka na ntima ya Tito dikebi ya masonga ya mutindu mosi ti yina beto kele na yo sambu na beno, 17 sa-

2 BAKORINTO 8:9–9:2

mbu yandi ndimaka kibeni nsiamisa yina beto pesaka yandi, mpi sambu yandi kele ti nzala ya ngolo, yandi ke kwisa kuna na beno na luzolo na yandi mosi. 18 Kansi beto ke tinda kumosi ti yandi mpangi yina lukumu na yandi sambu na nsangu ya mbote me panzanaka na mabundu yonso. 19 Yina kaka ve, kansi dibundu ponaka yandi mpi na kuvanda nduku na beto ya nzietelo sambu na kukabula dikabu yai ya ntima ya mbote sambu na nkembo ya Mfumu mpi sambu na kumonisa luzolo na beto ya mbote ya kusadisa. 20 Mpidina beto ke buya nde muntu kutonga beto sambu na dikabu yai ya nene ya bo me pesa beto na kukabula. 21 Sambu beto “ke kebaka mambu yonso na masonga yonso, kaka ve na meso ya Yehowa, kansi mpi na meso ya bantu.” 22 Diaka, beto ke tinda kumosi ti bo mpangi na beto yina mbala mingi beto me mekaka luzolo na yandi ya ngolo na mambu mingi, kansi ntangu yai yandi kele ti luzolo ya ngolo kuluta sambu yandi ke tudilaka beno ntima kibeni. 23 Kansi kana kele ti ngiufula sambu na Tito, yandi ke salaka ti mono mpi kele nduku ya kisalu sambu na mambote na beno; to kana kele ti bangiufula na yina me tala bampangi na beto, bo kele bantumwa ya mabundu mpi nkembo ya Kristu. 24 Yo yina, beno monisa zola na beno mpi beno monisa bo sambu na nki beto kudikumisaka sambu na beno na mabundu. Na yina me tala kisalu yina kele sambu na basantu, yo kele ki9 beni mfunu ve nde mono sonikila beno, 2 sambu mono me zaba luzolo na beno ya mbote yina mono ke kudikumisa sambu na yo na Bakristu ya Masedonia, nde ntangu

2 BAKORINTO 9:3–10:2

Kupesa na kiese. Kisalu ya kusadisa

yai bampangi ya Akaya kele ya kuyilama banda mvula mosi, mpi kikesa na beno me siamisa bantu mingi na kati na bo. 3 Kansi mono ke tinda bampangi, na mpila nde kudikumisa na beto sambu na beno kuvanda ve ya mpamba na diambu yai, kansi sambu beno vanda ya kuyilama kibeni, kaka mutindu mono tubaka nde beno ta vanda ya kuyilama. 4 Kana ve, kana bampangi ya Masedonia kukwisa ti mono mpi kukuta nde beno kele ya kuyilama ve, beto ti beno, beto ta wa nsoni sambu na ntima ya beto ke tudilaka beno. 5 Yo yina, mono yindulaka nde yo kele mfunu na kusiamisa bampangi na kukwisa kuna na beno na ntwala mpi kuyidika na ntwala dikabu ya luzolo ya mbote yina beno silaka, na mpila nde yo vanda ya kuyilama bonso dikabu ya luzolo ya mbote kansi ve bonso kima ya beto me baka na ngolo. 6 Kansi sambu na diambu yai, muntu yina ke kuna bambuma fioti ta katula mpi bambuma fioti; mpi muntu yina ke kuna bambuma mingi ta katula mpi bambuma mingi. 7 Bika nde konso muntu kusala kaka mutindu yandi me kana na ntima na yandi, ti kubokuta ve to sambu bo ke pusa yandi, sambu Nzambi ke zolaka muntu yina ke pesaka na kiese. 8 Diaka, Nzambi lenda monisila beno ntima ya mbote na yandi yonso ya nene na kiteso ya mingi na mpila nde na mambu yonso beno vanda konso ntangu ti bima yonso yina beno kele na yo mfunu, mpi beno vanda na yo mingi kibeni sambu na konso kisalu ya mbote. 9 (Kaka mutindu bo me sonikaka: “Yandi me pesaka makabu mingi, yandi me pesaka bima na bansukami, lunungu na yandi ke va-

298

ndaka kimakulu.” 10 Ntangu yai, muntu yina ke pesaka bankeni mingi kibeni na muntu ya ke kunaka mpi mampa sambu na kudia, yandi ta pesa mpi ta fokudila beno nkeni sambu beno kuna mpi yandi ta kumisa mingi bambuma ya lunungu na beno.) 11 Na mambu yonso beno ke baka balusakumunu na mpila nde beno monisa kikalulu ya kukaba na mitindu yonso, kikalulu yina ke nata bantu mingi na kupesa matondo na Nzambi na nzila ya bikesa na beto; 12 sambu kisalu yai ya beno ke sala kele ve kaka sambu na kulungisa mbote bampusa ya basantu, kansi mpi sambu yo pusa bantu mingi na kupesa matondo na Nzambi. 13 Bantu ke pesa Nzambi nkembo sambu lusadisu yai ya beno ke pesa ke monisa nde beno ke lemfukaka na nsangu ya mbote ya me tala Kristu yina beno ke zabisaka na meso ya bantu, mpi sambu beno ke pesa bo mpi bantu yonso ya nkaka makabu na luzolo yonso; 14 mpi ti badodokilu sambu na beno, bo ke monisila beno zola sambu na ntima ya mbote ya kukonda ndilu yina Nzambi me monisilaka beno. 15 Beto pesa matondo na Nzambi sambu na dikabu na yandi ya ofele yina beto lenda tendula ve. Ntangu yai, mono Polo, mono ke bondila beno na mawe10 te mpi na ntima ya mbote ya Kristu, ata mono kele ngolo ve na kati na beno ntangu mono kele na ntwala na beno, mono ke tubilaka beno ti kikesa ntangu mono kele ve ti beno. 2 Mono ke bondila beno sambu ntangu mono ta vanda ti beno, yo lomba ve nde mono vanda kikesa mpi kubaka banzengolo ya ngolo yina mono ke kana kubaka sambu na bantu ya nkaka yina ke monaka

299

Binwaninu na beto ya kimpeve

2 BAKORINTO 10:3–11:2

beto bonso nde beto ke tambulaka na mutindu ya kinsuni. 3 Sambu ata beto ke tambula na nsuni, beto ke nwanaka ve bitumba na kutadila mutindu beto kele na nsuni. 4 Sambu binwaninu ya bitumba na beto kele ve ya kinsuni, kansi Nzambi muntu ke kumisaka yo ngolo sambu na kubwisa bima yina me kangamaka ngolo. 5 Sambu beto ke bwisaka bangindu mpi konso kima ya kuzanguka yina ke telaminaka nzayilu ya Nzambi; mpi beto ke nataka konso dibanza na kimpika sambu na kunata yo na kulemfukila Kristu; 6 mpi beto kele ya kuyilama sambu na kupesa ndola na kukonda bulemfu ya mutindu yonso, ntangu beno ta monisa nde beno kele bulemfu kibeni. 7 Beno ke tadilaka mambu mutindu yo ke monanaka na meso. Kana muntu ke tula ntima nde yandi kele muntu ya Kristu, bika nde yandi yindula diambu yai: kaka mutindu yandi kele muntu ya Kristu, beto mpi beto kele bantu ya Kristu. 8 Sambu ata kana mono kudikumisa mwa mingi kuluta sambu na kiyeka yina Mfumu me pesaka beto ya kutunga beno kansi ve ya kubwisa beno, mono ta wa nsoni ve. 9 Mono ke tuba mambu yai sambu mono ke zola ve kumonana bonso nde mono ke pesa beno boma na mikanda na mono. 10 Sambu bo ke tuba nde: “Mikanda na yandi kele ti kilo mpi kiyeka, kansi kana yandi kele1 awa yandi ke vandaka ngolo ve mpi kutuba na yandi kele ya mpamba.” 11 Bika nde muntu ya mutindu yai kutadila diambu yai, nde mambu ya beto ke tubaka na mikanda ntangu beto kele ve ti beno, yo yina mambu ya beto ta

sala ntangu beto ta vanda ti beno. 12 Sambu beto ke mekaka nkutu ve kuditula ndonga mosi ti bantu ya nkaka to kudifwanisa ti bantu yina ke kuditombulaka bo mosi. Kansi, bo ke kondaka mayele ya kubakisa sambu bo ke kuditesaka ti bo mosi mpi ke kudifwanisaka ti bo mosi. 13 Kansi sambu na beto, beto ta kudikumisa, na nganda ya bandilu ya bo me pesaka beto ve, kansi na kati ya ndilu ya teritware yina Nzambi tesaka sambu na beto, yandi kumisaka yo mpi tii na beno. 14 Ya kieleka, beto ke luta ve bandilu na beto bonso nde beto kumaka ve na beno, sambu beto vandaka bantu ya ntete yina kwisaka kukuma tii kuna na beno ti nsangu ya mbote ya me tala Kristu. 15 Beto ke kudikumisa ve na nganda ya bandilu ya bo me pesaka beto, disongidila sambu na kisalu yina muntu ya nkaka salaka, kansi beto ke tula kivuvu nde, na ntangu lukwikilu na beno ke landa na kukuma mingi, mambu yina beto salaka lenda kuma nene na ngindu na beno na kati ya teritware na beto. Ebuna beto ta sala diaka mingi, 16 sambu beto zabisa nsangu ya mbote na bansi yina kele ntama kuluta ya beno, na mpila nde beto kudikumisa ve na teritware ya muntu ya nkaka kisika mambu kele ya kuyidika banda ntama. 17 “Kansi muntu yina ke kudikumisa, bika nde yandi kudikumisa na Yehowa.” 18 Sambu Yehowa ke ndimaka ve muntu yina ke kudikumisaka yandi mosi, kansi yandi ke ndimaka muntu yina yandi ke kumisaka. Mono ke zola nde beno ka11 nga ntima na mwa buzoba na mono. Ya kieleka, beno ke kanga

2Bk 10:101 Na kisina, “kukala.”

ntima sambu na mono! 2 Sambu mono ke wa kimpala sambu na beno

2 BAKORINTO 11:3-20 ti kimpala mosi ya me katuka na Nzambi, sambu mono silaka beno na makwela na bakala mosi na mpila nde mono pesa beno na Kristu bonso mwense ya bunkete. 3 Kansi mono ke wa boma nde na mutindu mosi buna, mutindu nioka pukumunaka Eva na mayele na yandi ya mbi, mabanza na beno kubeba mpi beno vidisa masonga ti bunkete yina beno fwete monisa na Kristu. 4 Sambu, mutindu yo kele, kana muntu mosi kwisa mpi kusamuna Yezu yina me swaswana ti Yezu yina beto samunaka, to kana beno baka mpeve yina me swaswana ti mpeve yina beno bakaka, to nsangu ya mbote yina me swaswana ti nsangu yina beno ndimaka, beno ke kangaka ntima sambu na yandi kukonda mpasi. 5 Sambu mono ke yindula nde mono kudimonisaka ve ata na kima mosi nde mono kele na nsi ya bantumwa na beno ya nene-nene. 6 Kansi ata kana mono zaba kutuba mbote-mbote ve, mono me konda ve nzayilu; kansi beto monisilaka beno yo pwelele na mitindu yonso mpi na mambu yonso. 7 To keti mono salaka disumu na mutindu mono kudikulumusaka sambu beno baka lukumu, sambu mono zabisaka beno nsangu ya mbote ya Nzambi na kiese yonso kukonda kulomba mbongo? 8 Mono botulaka bima ya mabundu ya nkaka na mutindu mono ndimaka yo sambu na kusadila beno; 9 ata mpidina ntangu mono vandaka ti beno mpi mono kondaka bima ya mono vandaka na yo mfunu, mono kumaka ve kizitu sambu na konso muntu, sambu bampangi yina katukaka na Masedonia pesaka bima mingi sambu na kulungisa bampusa na mono. Ee, na konso mutindu mono

Bantumwa ya nene-nene

300

buyaka na kukuma kizitu sambu na beno mpi mono ta landa na kusala mutindu yina. 10 Ntangu yonso yina kieleka ya Kristu kele na mono, mono ta yambula ve kudikumisa sambu na babwala ya Akaya. 11 Sambu na nki kikuma? Sambu mono ke zolaka beno ve? Nzambi me zaba nde mono ke zolaka beno. 12 Ebuna mambu ya mono ke sala mono ta landa na kusala yo, na mpila nde mono katula luvunu ya bantu yina ke sosa kikuma ya kuvanda kiteso mosi ti beto na kisalu yina bo ke kudikumisa sambu na yo. 13 Sambu bantu ya mutindu yai kele bantumwa ya luvunu, bansadi ya ke kusaka, yina ke kudikitulaka bonso bantumwa ya Kristu. 14 Yo kele diambu ya kuyituka ve, sambu Satana yandi mosi ke landaka na kudikitula bonso wanzio ya nsemo. 15 Yo yina, yo kele ve diambu ya kuyituka kana bansadi na yandi mpi ke landaka na kudikitula bonso bansadi ya lunungu. Kansi nsuka na bo ta vanda na kutadila bisalu na bo. 16 Mono ke tuba diaka nde, Bika nde ata muntu mosi ve kuyindula nde mono kele zoba. Kansi ata kana beno ke yindula mutindu yina, beno ndima mono bonso muntu ya buzoba, na mpila nde mono mpi mono lenda kudikumisa mwafioti. 17 Mambu ya mono ke tuba ntangu yai ke landa ve mbandu ya Mfumu, kansi mono ke tuba bonso muntu mosi ya buzoba, yina ke kudikumisa mpi ke kuditudila ntima. 18 Sambu bantu mingi ke kudikumisaka na kinsuni, mono mpi ta kudikumisa. 19 Sambu beno kele bantu ya “mayele” mingi, beno ke kanga ntima na kiese yonso sambu na bantu ya buzoba. 20 Ya kieleka, beno ke kanga ntima sambu na

301

Bampasi ya Polo. Zulu ya tatu

konso muntu yina ke kumisa beno bampika, konso muntu yina ke dia bima na beno, konso muntu yina ke baka bima ya beno kele na yo, konso muntu yina ke kuditombula na zulu na beno, mpi konso muntu yina ke bula beno na luse. 21 Beto ke wa nsoni na kutuba diambu yai, sambu yo lenda monana bonso nde beto salaka mambu kukonda kikesa. Kansi kana bantu ya nkaka ke sala mambu ti kikesa—mono ke tuba na buzoba yonso—mono mpi ke sala mambu ti kikesa. 22 Keti bo kele Baebreo? Mono mpi kele MuEbreo. Keti bo kele bantu ya Izraele? Mono mpi kele muntu ya Izraele. Keti bo kele nkuna ya Abrahami? Mono mpi. 23 Keti bo kele bansadi ya Kristu? Mono ke pesa mvutu bonso muntu ya kilau, mono kele nsadi ya Kristu na mutindu ya kuluta: Mono me salaka mingi kuluta, mono me kotaka boloko mbala mingi kuluta, bo me bulaka mono mbala mingi kibeni, mpi mono me monaka lufwa na meso mbala mingi. 24 Mbala tanu, Bayuda bulaka mono bafimbu makumi iya katula mosi, 25 mbala tatu bo bulaka mono banti, mbala mosi bo losilaka mono matadi, mbala tatu maswa ya mono vandaka bebaka, mono lutisaka mpimpa ti mwini mosi na nzadimungwa; 26 mbala mingi na banzietelo, na bigonsa ya banzadi, na bigonsa ya miyibi, na bigonsa ya ke katuka na dikanda na mono mosi, na bigonsa ya ke katuka na makanda, na bigonsa na kati ya mbanza, na bigonsa na ntoto ya zelo na zelo, na bigonsa na nzadi-mungwa, na bigonsa na kati ya bampangi ya luvunu, 27 na kisalu ya ngolo mpi ya ke lembisaka, mbala mingi na bampimpa kukonda mpongi, na nzala

2 BAKORINTO 11:21–12:5

ya kudia mpi na nzala ya masa, mbala mingi kukonda madia, na madidi mpi kukonda bilele. 28 Katula mambu yina yonso, kele ti mambu yina ke yangisa mono konso kilumbu, susi sambu na mabundu yonso. 29 Nani me lemba, mpi mono me lemba ve? Nani me bula dibaku, mpi mono me dasuka ve? 30 Kana mono fwete kudikumisa, mono ta kudikumisa na mambu yina ke monisa kulemba na mono. 31 Nzambi mpi Tata ya Mfumu Yezu, Muntu yina bo fwete kumisa kimakulu, me zaba nde mono ke kusa ve. 32 Na Damasi, guvernere yina vandaka kusala na nsi ya kiyeka ya ntotila Aretasi, vandaka kukengila mbanza Damasi sambu na kukanga mono, 33 kansi bo tulaka mono na kati ya kitunga mosi ya bankodi mpi bo kulumusaka mono na nela na kibaka ya bwala, ebuna mono gulukaka na maboko na yandi. Mono fwete kudikumisa. Yo kele na mfunu ve; kansi nta12 ngu yai mono ta tubila bambonameso ya kuyituka mpi mambu yina Mfumu songaka mono. 2 Mono me zaba muntu mosi na bumosi ti Kristu yina, bamvula kumi na iya me luta—yo vanda na nitu, mono me zaba ve, to na nganda ya nitu, mono me zaba ve; kansi Nzambi me zaba—bo nataka yandi na zulu ya tatu. 3 Ya kieleka, mono me zaba muntu ya mutindu yina—yo vanda na nitu to na nganda ya nitu, mono me zaba ve, kansi Nzambi me zaba— 4 ya bo nataka na paladisu mpi yandi waka bangogo yina bo lenda tuba ve mpi yina muntu kele ve ti nswa ya kutuba. 5 Mono ta kudikumisa sambu na muntu ya mutindu yina, kansi mono ta

2 BAKORINTO 12:6-19

Nsende na nsuni. Viziti ya Polo

kudikumisa ve sambu na mono mosi, katula kaka sambu na kulemba na mono. 6 Sambu ata kana mono kudikumisa, mono ta vanda zoba ve, sambu mono ta tuba kieleka. Kansi mono ke buya kusala mutindu yina, na mpila nde ata muntu mosi ve kuyindula sambu na mono kuluta yina yandi ke mona na mono to yina yandi ke wa na mono, 7 kaka sambu bo songaka mono mambu ya kuyituka ya mutindu yina. Ebuna, sambu mono kudinangula ve kuluta ndilu, bo pesaka mono nsende mosi na nsuni, wanzio mosi ya Satana, sambu yandi landa kubula mono, na mpila nde mono kudinangula ve kuluta ndilu. 8 Yo yina, mono bondilaka Mfumu mbala tatu sambu na diambu yai, sambu yo katuka na mono; 9 kansi yandi tubilaka mono nde: “Ntima ya mbote ya nene ya mono me monisila nge me fwana; sambu ngolo na mono ke kuma ya kukuka ntangu nge kele ya kulemba.” Yo yina, mono ta kudikumisa na kiese yonso sambu na kulemba na mono, na mpila nde ngolo ya Kristu kubikala na zulu na mono bonso tenta. 10 Yo yina, mono ke monaka kiese na ntangu mono kele ya kulemba, na mafingu, ntangu mono kele na mfunu ya lusadisu, na mbangika mpi na bampasi, sambu na Kristu. Sambu ntangu mono ke vandaka ya kulemba, na ntangu yo yina mono ke vandaka ngolo mingi. 11 Mono me kuma zoba. Beno bantu pusaka mono na kukuma mutindu yina, sambu yo lombaka nde beno kumisa mono. Sambu mono kudimonisaka ve ata na kima mosi nde mono kele na nsi ya bantumwa na beno ya nene-nene, ata mono kele muntu ya mpamba. 12 Ya

302

kieleka, mono songaka beno bidimbu ya ke monisa nde mono kele ntumwa ti kukanga-ntima mingi, mpi na nzila ya bidimbu, ya mambu ya kuyituka, mpi ya bidimbu ya nkumbwa. 13 Inki mutindu beno bakaka mambote fioti kuluta mabundu ya nkaka, katula kaka nde mono kumaka ve kizitu sambu na beno? Beno lolula mono na luzolo yonso sambu na mbi yai. 14 Yai kele mbala ya tatu ya mono ke zola kukwisa kuna na beno, ata mpidina mono ta kuma ve kizitu. Sambu mono ke sosa ve bima na beno, kansi beno mosi; sambu bo ke vingilaka ve nde bana kubumba bima sambu na bibuti na bo, kansi nde bibuti kubumba bima sambu na bana na bo. 15 Kansi mono ta pesa na kiese yonso bima yonso ya mono kele na yo mpi mono ta kuditambika ya mvimba sambu na mioyo na beno. Kana mono ke zolaka beno mingi kuluta, keti beno fwete zola mono fioti? 16 Ata mpidina, mono kumaka ve kizitu sambu na beno. Kansi beno ke tuba nde mono vandaka na “mayele ya mbi” mpi nde mono sadilaka “luvunu” sambu na kukanga beno. 17 Na nzila ya bantu yina mono tindilaka beno, mono kusaka beno ve sambu na mambote na mono mosi, mpidina ve? 18 Mono siamisaka Tito mpi mono tindaka mpangi mosi ti yandi. Tito kusaka beno ve ata fioti sambu na mambote na yandi mosi, mpidina ve? Beto tambulaka na mpeve mosi, mpidina ve? Beto tambulaka na bitambi mosi, mpidina ve? 19 Keti ntangu yai yonso beno ke yindula nde beto ke sosa kusamba na ntwala na beno? Beto ke tuba na ntwala ya Nzambi na bumosi ti Kristu. Kansi, bampangi ya beto ke zolaka mingi, mambu yo-

303

“Landa na kudimeka”

nso ya beto ke salaka, beto ke salaka yo sambu na kutunga beno. 20 Sambu mono ke wa boma nde na mutindu mosi buna, ntangu mono ta kwisa, mono kuta beno ve mutindu mono ke zola mpi nde mono vanda ve mutindu beno ke zola, kansi yo lenda vanda ti kuswana, kimpala, makasi, kukabwana, kutonga, songi-songi, bantu ya nkaka yina kele ya kufuluka ti lulendo, mpi mavwanga. 21 Ziku ntangu mono ta kwisa diaka, Nzambi na mono ta pesa mono nsoni na ntwala na beno, mpi mono ta vanda na mawa sambu na bantu mingi yina salaka ntete masumu, kansi yina balulaka ve ntima sambu na mambu ya mvindu, pite, mpi mambu ya poto-poto yina bo me salaka. Yai kele mbala ya tatu ya mono ke zola kukwisa kuna 13 na beno. “Mambu yonso fwete ndimisama na munoko ya bambangi zole to tatu.” 2 Ata mono kele ve ti beno ntangu yai, yo kele bonso nde mono vandaka ti beno na mbala ya zole, mpi mono ke vutukila lukebisu na mono na bantu yina salaka masumu na ntwala mpi na bantu yonso ya nkaka, nde kana mono kwisa diaka, mono ta wila bo ve mawa, 3 sambu beno ke sosa nzikisa ya ke monisa nde Kristu ke tuba kibeni na nzila na mono; yandi kele ve ya kulemba sambu na beno kansi yandi kele ngolo na kati na beno. 4 Ya kieleka, bo tulaka yandi na zulu ya nti sambu yandi vandaka ya kulemba, kansi yandi kele na moyo sambu na ngolo ya Nzambi. Ya kieleka, beto mpi, ata beto kele ya kulemba ntangu yai, kaka mutindu yandi vandaka ntete ya kulemba, beto ta zinga kumosi ti yandi na nzila ya ngolo ya Nzambi yina kele na zulu na beno.

2 BAKORINTO 12:20–13:14 5 Beno landa na kudimeka sambu na kuzaba kana beno kele na lukwikilu, beno landa na kuditala kana beno kele nki mutindu. To keti beno ke zaba ve mbote-mbote nde Yezu Kristu kele na bumosi ti beno? Kana yo kele mutindu yina ve, beno me ndimama ve. 6 Mono ke tula kivuvu kibeni nde beno ta zaba mbote-mbote nde beto me ndimama. 7 Ebuna beto ke samba Nzambi sambu beno sala ve ata diambu mosi ya mbi, yo kele ve sambu beto monana ya kundimama, kansi yo kele sambu beno sala mambu yina kele ya mbote, ata kana beto lenda monana ya kundimama ve. 8 Sambu beto lenda sala ve ata diambu mosi sambu na kutelamina kieleka, kansi kaka sambu na kieleka. 9 Beto ke monaka kibeni kiese konso ntangu ya beto ke vandaka ya kulemba kansi ya beno ke vandaka ngolo; mpi diambu ya beto ke sambaka sambu na yo, yo yai: kusungama na beno. 10 Yo yina kikuma ya mono ke sonika mambu yai ata mono kele ve ti beno, na mpila nde ntangu mono ta vanda ti beno, yo lomba ve nde mono vanda makambu ngolo ntangu mono ke sadila kiyeka yina Mfumu pesaka mono ya kutunga kansi ya kubwisa ve. 11 Nsuka-nsuka, bampangi, beno landa na kuvanda na kiese, na kubika nde bo sungika beno, na kubika nde bo lembika beno, na kuvanda ti dibanza mosi, na kuzinga na ngemba; ebuna Nzambi ya zola mpi ya ngemba ta vanda ti beno. 12 Beno pesana mbote ti beze ya santu. 13 Basantu yonso me tindila beno mbote. 14 Bika nde ntima ya mbote ya nene ya Mfumu Yezu Kristu, zola ya Nzambi, mpi mambote ya beno ke bakaka kumosi na nzila ya mpeve santu kuvanda ti beno yonso.

NA

BAGALATIA Polo, yina bo ponaka bonso ntumwa, na bantu ve, na nzila ya muntu mpi ve, kansi na nzila ya Yezu Kristu mpi ya Nzambi Tata, yina tedimisaka yandi na bafwa, 2 mpi bampangi yonso yina kele ti mono, na mabundu ya Galatia: 3 Bika nde ntima ya mbote ya nene mpi ngemba ya me katuka na Nzambi Tata na beto mpi na Mfumu Yezu Kristu kuvanda na beno. 4 Yandi kudipesaka sambu na masumu na beto na mpila nde yandi gulusa beto na ngidika ya bima ya mbi ya ntangu yai na kutadila luzolo ya Nzambi, yina kele Tata na beto. 5 Nkembo kuvanda na yandi mvula na mvula. Amen. 6 Mono ke yituka sambu beno ke yambula nswalu Muntu yina bingaka beno ti ntima ya mbote ya nene ya Kristu mpi beno ke landa nsangu ya mbote ya mutindu ya nkaka. 7 Na kutuba ya mbote, nsangu ya mbote ya nkaka kele ve; kansi kele kaka ti bantu ya nkaka yina ke kotisa mavwanga na kati na beno mpi ke zola kubebisa nsangu ya mbote ya me tala Kristu. 8 Kansi, ata kana beto to wanzio mosi ya zulu kwisa kuzabisa beno bonso nsangu ya mbote diambu mosi ya me swaswana ti nsangu ya mbote yina beto zabisaka beno, bika nde yandi singama. 9 Mutindu beto me katuka kutuba yo, mono ke tuba yo diaka ntangu yai nde, Konso muntu yina ke zabisa beno bonso nsangu ya mbote diambu mosi ya me swaswana ti yina beno ndimaka, bika nde yandi singama. 10 Ya kieleka, keti ntangu yai mono ke sosa kundimisa bantu to

1

Nzambi? To keti mono ke sosa kusepedisa bantu? Kana mono vandaka kaka kusepedisa bantu, mono zolaka ve kuvanda mpika ya Kristu. 11 Bampangi, mono ke zola beno zaba nde nsangu ya mbote ya mono zabisaka beno kele ve diambu mosi ya me katuka na bantu; 12 sambu mono bakaka yo ve na muntu, bo longaka mono yo mpi ve, kansi Yezu Kristu muntu songaka mono yo. 13 Ya kieleka, beno waka nsangu ya me tala bikalulu yina mono vandaka na yo ntete na dibundu ya Bayuda, nde mono vandaka kaka kumonisa dibundu ya Nzambi mpasi mingi kibeni mpi mono vandaka kusosa kufwa yo, 14 mpi mono vandaka kuyela mingi na dibundu ya Bayuda kuluta bantu mingi ya dikanda na mono yina vandaka mvula mosi ti mono, sambu mono vandaka kikesa mingi kibeni sambu na binkulu ya batata na mono. 15 Kansi ntangu Nzambi, yina salaka nde mono butuka mpi yina bingaka mono na nzila ya ntima ya mbote na yandi ya nene, monaka mbote 16 na kumonisa Mwana na yandi na nzila na mono, sambu mono zabisa nsangu ya mbote ya me tala yandi na makanda, mono lombaka ve ndongisila ata na muntu mosi. 17 Mono tombukaka mpi ve na Yeruzalemi na bampangi yina vandaka bantumwa na ntwala nde mono kuma ntumwa, kansi mono kwendaka na Arabia, mpi na nima mono vutukaka na Damasi. 18 Ebuna bamvula tatu na nima, mono tombukaka na Yeruzalemi sambu na kwenda kutala Sefasi, mpi mono vandaka ti yandi bilumbu

304

305

Kulangidila kimpwanza

kumi na tanu. 19 Kansi mono monaka ve ata muntu mosi na kati ya bantumwa yina ya nkaka, katula kaka Yakobo, mpangi ya Mfumu. 20 Ebuna, na yina me tala mambu yina mono ke sonikila beno, mono ke ndimisa beno na ntwala ya Nzambi nde mono ke kusa ve. 21 Na nima, mono kwendaka na baprovense ya Siria mpi ya Silisia. 22 Kansi mabundu ya Bukristu ya Yudea zabaka mono ve na luse. 23 Bo vandaka kuwa kaka bankaka ke tuba nde: “Muntu yina vandaka ntete kumonisa beto mpasi ke zabisa ntangu yai nsangu ya mbote ya me tala lukwikilu yina yandi vandaka kusosa ntete kufwa.” 24 Yo yina bo yantikaka kupesa Nzambi nkembo sambu na mono. Ebuna, na nima ya bamvula kumi na iya, mono tombukaka 2 diaka na Yeruzalemi ti Barnabasi; mono nataka mpi Tito. 2 Mono tombukaka kuna sambu bo songaka mono yo, mpi mono tendudilaka bo nsangu ya mbote yina mono vandaka kusamuna na kati ya makanda. Mono salaka yo na kingenga, kansi na ntwala ya bantu yina bo vandaka kuzitisa mingi, sambu na kuzikisa nde mono vandaka ve kubaka ntinu, to nde mono bakaka ve ntinu ya mpamba. 3 Kansi ata Tito, yina vandaka ti mono, bo pusaka yandi ve na kubaka luyotisu, ata yandi vandaka Mugreki. 4 Kansi diambu yai basikaka sambu na bampangi ya luvunu yina bo kotisaka na kinsweki, yina kudikotisaka na mayele sambu na kulangidila kimpwanza yina beto kele na yo na bumosi ti Kristu Yezu, na mpila nde bo kumisa beto bampika kibeni— 5 beto lemfukilaka ve bantu yai, ve, ata fioti ve, na mpila nde kieleka ya nsangu ya mbote kuvanda kaka ti beno.

BAGALATIA 1:19–2:13 6 Kansi na yina me tala bantu yina bo vandaka kutadila bonso bantu ya mfunu—ata bo vandaka bantu ya nki mutindu, yo kele na mfunu ve na meso na mono—Nzambi ke tadilaka ve muntu na mutindu yandi ke monanaka na meso—ya kieleka, bantu yina bo ke zitisaka mingi songaka mono ve ata kima mosi ya mpa. 7 Kansi, ntangu bo monaka nde bo pesaka mono nsangu ya mbote sambu na bantu yina bo me yotisaka ve, kaka mutindu bo pesaka Piere nsangu yango sambu na bantu yina bo me yotisaka, 8 (sambu Muntu yina pesaka Piere kiyeka ya kuvanda ntumwa sambu na bantu yina bo me yotisaka pesaka mono mpi kiyeka ya kuvanda ntumwa sambu na bantu ya makanda,) 9 mpi ntangu bo bakisaka ntima ya mbote ya nene yina Nzambi monisilaka mono, Yakobo, Sefasi, ti Yoane, bantu yina vandaka kumonana bonso makunzi ya dibundu, pesaka mono ti Barnabasi diboko ya kitata ya kinduku, sambu beto kwenda na makanda, kansi bo na bantu yina bo me yotisaka. 10 Bo lombaka beto kaka nde beto yindula bansukami, mpi mono tulaka ngolo na kusala diambu yai. 11 Kansi, ntangu Sefasi kwisaka na Antioshe, mono telaminaka yandi na meso, sambu yo vandaka pwelele nde yandi salaka mbi. 12 Sambu na ntwala nde bantu ya nkaka yina Yakobo tindaka kukuma, yandi vandaka kudia ti bantu ya makanda; kansi ntangu bo kumaka, yandi yambulaka kusala mpidina mpi yandi kabwanaka ti bo, sambu yandi waka boma ya bantu yina bo me yotisaka. 13 Bayuda ya nkaka mpi vukanaka ti yandi na luvunu yina, na mpila nde bo bendaka nkutu ata Barnabasi na luvunu

BAGALATIA 2:14–3:9

Kundimama muntu ya lunungu

na bo. 14 Kansi ntangu mono monaka nde bo vandaka kutambula ve nzila mosi ti kieleka ya nsangu ya mbote, mono tubilaka Sefasi na meso na bo yonso nde: “Kana nge, ata nge kele Muyuda, nge ke zinga bonso bantu ya makanda, kansi bonso Bayuda ve, nki mutindu nge lenda pusa bantu ya makanda na kuzinga na kuwakana ti binkulu ya Bayuda?” 15 Beto bantu yina kele Bayuda ya kubutuka, kansi ve bansumuki yina me katukaka na makanda, 16 beto ke zaba nde Nzambi ke ndimaka muntu bonso muntu ya lunungu, na nzila ya bisalu ya nsiku ve, kansi kaka na nzila ya lukwikilu na Kristu Yezu. Yo yina, beto me tulaka lukwikilu na beto na Kristu Yezu, sambu Nzambi kundima beto bonso bantu ya lunungu na nzila ya lukwikilu na Kristu, kansi ve na nzila ya bisalu ya nsiku, sambu Nzambi ta ndima ve ata muntu mosi bonso muntu ya lunungu na nzila ya bisalu ya nsiku. 17 Ebuna, kana bo mona beto mpi bansumuki na ntangu beto ke sosa nde Nzambi kundima beto bonso bantu ya lunungu na nzila ya Kristu, keti ya kieleka Kristu kele nsadi ya disumu? Ata fioti ve! 18 Sambu kana mono ke tunga diaka kaka bima yina ya mono bwisaka ntete, mono ke monisa nde mono kele muntu ya ke fwaka nsiku. 19 Sambu na nzila ya nsiku mono fwaka na yina me tala nsiku, na mpila nde mono vanda na luzingu na yina me tala Nzambi. 20 Bo me tulaka mono ntangu yai na zulu ya nti kumosi ti Kristu. Mono ve muntu ke zinga diaka, kansi Kristu muntu ke zinga na bumosi ti mono. Ya kieleka, luzingu yina mono ke zinga ntangu yai na kinsuni, mono ke zinga yo

306

na kuwakana ti lukwikilu na mono na Mwana ya Nzambi, yina zolaka mono mpi fwaka sambu na mono. 21 Mono ke buya ve ntima ya mbote ya nene ya Nzambi; sambu kana lunungu kele na nzila ya nsiku, ya kieleka Kristu fwaka na mpamba. O beno bantu ya Galatia, beno 3 kele bazoba, nani me kusa beno, ata bo tendudilaka beno pwelele mutindu bo tulaka Yezu Kristu na zulu ya nti? 2 Mono ke zola kuyula beno diambu yai mosi: Keti beno bakaka mpeve na nzila ya bisalu ya nsiku to sambu beno kwikilaka na mambu yina beno waka? 3 Keti beno kele bazoba kibeni? Na nima ya kuyantika na kimpeve, keti beno ke manisa na kinsuni? 4 Keti beno kangaka ntima na bampasi mingi na mpamba? Mono lenda ndima ve nde yo vandaka na mpamba kibeni. 5 Ebuna, muntu yina ke pesaka beno mpeve mpi ke salaka bidimbu ya nkumbwa na kati na beno, keti yandi ke salaka yo sambu na bisalu ya nsiku to sambu beno kwikilaka na mambu yina beno waka? 6 Kaka mutindu Abrahami “tulaka lukwikilu na Yehowa, mpi Nzambi tadilaka yandi bonso muntu ya lunungu sambu na yo.” 7 Ya kieleka beno me zaba nde bantu yina kele ti lukwikilu, bo bantu kele bana ya Abrahami. 8 Ebuna sambu Masonama ya Santu monaka na ntwala nde Nzambi ta ndima bantu ya makanda bonso bantu ya lunungu na nzila ya lukwikilu, yo zabisaka Abrahami nsangu ya mbote na ntwala, disongidila: “Na nzila na nge, makanda yonso ta baka lusakumunu.” 9 Yo yina, bantu yina kele ti lukwikilu kele na kubaka lusakumunu kumosi ti Abrahami, muntu ya kwikama.

307

Nkuna ya Abrahami. Muwakanisi

10 Sambu bantu yonso yina ke tulaka ntima na bisalu ya nsiku kele ya kusingama; sambu bo me sonikaka nde: “Konso muntu yina ke landaka ve mambu yonso ya bo me sonikaka na rulo ya Nsiku mpi ke zitisaka yo ve kele ya kusingama.” 11 Diaka, yo kele pwelele nde Nzambi ke ndimaka ve ata muntu mosi bonso muntu ya lunungu na nzila ya nsiku, sambu “muntu ya lunungu ta zinga sambu na lukwikilu.” 12 Ebuna Nsiku me simbama ve na lukwikilu. Kansi, yo ke tuba nde, “muntu yina ke zitisaka yo ta zinga na nzila na yo.” 13 Kristu sumbaka beto mpi katulaka beto na kimpika ya kusinga ya Nsiku na mutindu yandi kumaka muntu ya me singamaka na kisika na beto, sambu bo me sonikaka nde: “Konso muntu yina bo me tula na zulu ya nti kele ya kusingama.” 14 Yo salamaka sambu makanda kubaka lusakumunu ya Abrahami na nzila ya Yezu Kristu, na mpila nde na nzila ya lukwikilu na beto, beto baka mpeve ya bo me silaka. 15 Bampangi, mono ke sadila mbandu mosi ya luzingu ya bantu sambu na kutubila beno: Kana kuwakana me ndimama—ata kana yo me ndimama na muntu mosi mpamba—ata muntu mosi ve ke fwaka yo to ke yikaka mambu ya nkaka na zulu na yo. 16 Ebuna bo pesaka balusilu na Abrahami mpi na nkuna na yandi. Yo ke tuba ve nde: “Mpi na bankuna,” bonso nde yo ke tubila bankuna mingi, kansi yo ke tubila nkuna mosi: “Mpi na nkuna na nge,” yina kele Kristu. 17 Diaka, mono ke tuba diambu yai: Nsiku yina kwisaka bamvula 430 na nima, ke fwa ve kuwakana yina Nzambi salaka ntete mpi ke katula ve lusilu yango. 18 Sambu kana difwa me

BAGALATIA 3:10-28

simbama na nsiku, yo me simbama diaka ve na lusilu; kansi Nzambi me pesaka yo na Abrahami na luzolo yonso na nzila ya lusilu. 19 Ebuna sambu na nki Nsiku pesamaka? Bo yikaka yo sambu yo monisa mambu ya me tala kufwa nsiku, tii kuna nkuna yina bo pesaka yandi lusilu ta kwisa; mpi bo pesaka yo na nzila ya bawanzio, na diboko ya muwakanisi mosi. 20 Ntangu yai, mfunu ya muwakanisi ke vandaka ve kana yo ke tadila kaka muntu mosi, kansi ntangu Nzambi pesaka lusilu yina, yandi salaka yo yandi mosi. 21 Yo yina, keti Nsiku ke telamina balusilu ya Nzambi? Ata fioti ve! Sambu kana bo pesaka bantu nsiku yina lendaka kupesa luzingu, Nzambi zolaka kutadila bo bonso bantu ya lunungu na nzila ya nsiku yina. 22 Kansi Masonama ya Santu kangaka bima yonso na nsi ya disumu, na mpila nde lusilu ya ke katuka na lukwikilu na Yezu Kristu kupesama na bantu yina ke monisa lukwikilu. 23 Kansi, na ntwala nde lukwikilu kukuma, nsiku vandaka kukengila beto, yo vandaka kukanga beto na boloko, mpi beto vandaka kuvingila lukwikilu yina zolaka kumonana. 24 Yo yina, Nsiku me kumaka ndesi na beto ya ke nataka na Kristu, na mpila nde Nzambi kundima beto bonso bantu ya lunungu sambu na lukwikilu. 25 Kansi ntangu yai ya lukwikilu me kuma, beto kele diaka ve na nsi ya kiyeka ya ndesi. 26 Ya kieleka, beno yonso, beno kele bana ya Nzambi na nzila ya lukwikilu na beno na Kristu Yezu. 27 Sambu beno yonso yina bakaka mbotika na Kristu, beno me lwataka Kristu. 28 Kele ve ti Muyuda to Mugreki, kele ve ti mpika to

BAGALATIA 3:29–4:20

Kundima bonso bana. Kiese me vila

muntu yina kele na kimpwanza, kele ve ti bakala to nkento; sambu beno yonso beno kele muntu mosi na bumosi ti Kristu Yezu. 29 Diaka, kana beno kele bantu ya Kristu, beno kele kibeni nkuna ya Abrahami, bantu yina ta baka difwa na kuwakana ti lusilu. Kansi mono ke tuba nde, ntangu 4 muntu yina ta baka difwa kele kaka mwana-fioti, yandi me swaswana ve ti mpika, ata yandi kele mfumu ya bima yonso, 2 kansi yandi kele na nsi ya kiyeka ya bankengidi mpi ya bakapita tii na kilumbu yina tata na yandi me tulaka banda ntama. 3 Mutindu mosi, ntangu beto vandaka bana-fioti, beto vandaka mpi na kimpika ya mambu ya ntete-ntete ya nsi-ntoto. 4 Kansi ntangu nsungi ya bo tulaka manaka, Nzambi tindaka Mwana na yandi, yina butukaka na nkento mosi mpi yina vandaka na nsi ya nsiku, 5 sambu yandi sumba mpi yandi katula bantu yina kele na nsi ya nsiku na kimpika, na mpila nde Nzambi kundima beto bonso bana na yandi. 6 Ebuna, sambu beno kele bana, Nzambi tindaka mpeve ya Mwana na yandi na kati ya bantima na beto mpi yo ke bokaka nde: “Aba, Tata!” 7 Yo yina, nge kele diaka ve mpika, kansi mwana; mpi kana nge kele mwana, nge kele mpi muntu yina ta baka difwa na nzila ya Nzambi. 8 Ata mpidina, ntangu beno zabaka ve Nzambi, beno vandaka bampika ya bayina kele mpenza ve banzambi. 9 Kansi ntangu yai ya beno me zaba Nzambi, to ya Nzambi me zaba beno, nki mutindu beno ke vutuka diaka na mambu ya ntete-ntete yina kele ya mpamba mpi ya kukonda mfunu mpi beno ke zola diaka kusadila yo bonso ba-

308

mpika? 10 Beno ke zitisa kibeni bilumbu, bangonda, bansungi, mpi bamvula. 11 Mono ke wa boma sambu na beno, nde na mutindu mosi buna bikesa yina mono salaka sambu na beno kuvanda ya mpamba. 12 Bampangi, mono ke bondila beno: Beno kuma mutindu mono kele, sambu mono mpi vandaka mutindu beno kele. Beno salaka mono mbi ve. 13 Kansi beno me zaba nde kima pesaka mono dibaku ya ntete ya kuzabisa beno nsangu ya mbote vandaka maladi. 14 Mpi ata maladi na mono vandaka mumekamu sambu na beno, beno vwezaka mono ve mpi beno losaka ve mate sambu na nzanzi; kansi beno yambaka mono bonso wanzio ya Nzambi, bonso Kristu Yezu. 15 Ebuna, kiese yina beno vandaka na yo me kwenda na wapi? Sambu mono ke ta kimbangi sambu na beno nde, kana mpila vandaka, beno zolaka kukatula meso na beno mpi kupesa mono yo. 16 Ebuna, keti mono me kuma mbeni na beno sambu mono ke tubila beno kieleka? 17 Bo kele ti kikesa sambu na kununga beno, sambu na lukanu ya mbote ve, kansi bo ke zola kukabula beno ti mono, na mpila nde beno vanda ti nzala ya ngolo ya kulanda bo. 18 Kansi, yo kele ntangu yonso mbote nde muntu mosi kusosa beno na kikesa yonso sambu na lukanu ya mbote, mpi kaka ve ntangu mono kele ti beno. 19 Bana na mono ya fioti, bayina mono ke wila diaka mpasi ya kubuta tii kuna Kristu ta salama na kati na beno. 20 Mono vandaka ti luzolo ya kuvanda ti beno kaka ntangu yai mpi kutubila beno na mutindu ya nkaka, sambu mono ke zaba ve nki mono fwete sala sambu na beno.

309

Sara. Agare. Kukatuka na nsi ya vangu

21 Beno bantu yina ke zola kuvanda na nsi ya nsiku, beno tubila mono, Keti beno ke waka ve mambu yina Nsiku ke tubaka? 22 Mu mbandu, bo me sonikaka nde Abrahami vandaka ti bana-babakala zole, mosi ti nsadi ya nkento mpi ya nkaka ti nkento yina kele na kimpwanza; 23 kansi mwana yina butukaka na nsadi ya nkento butukaka kibeni mutindu bantu yonso ke butukaka, yina ya nkaka ya butukaka na nkento yina kele na kimpwanza, yandi butukaka na nzila ya lusilu. 24 Mambu yai lenda vanda ti ntendula ya kifwani; sambu bankento yai ke tendula bangwakana zole, mosi ya Ngumba ya Sinai, yina ke butaka bana sambu bo vanda bampika, mpi yo kele Agare. 25 Ebuna Agare ke tendula Sinai, ngumba mosi na Arabia, mpi yandi me fwanana ti Yeruzalemi ya bubu yai, sambu yandi kele na kimpika ti bana na yandi. 26 Kansi Yeruzalemi ya zulu kele na kimpwanza, mpi yandi kele mama na beto. 27 Sambu bo me sonikaka nde: “Vanda na kiese, nge nkento ya mukobo yina ke butaka ve; tula milolo ya kiese, nge nkento yina me waka ntete ve mpasi ya kubuta; sambu bana ya nkento yina bo me yambulaka kele mingi kuluta bana ya nkento yina kele ti bakala.” 28 Ntangu yai bampangi, beto kele bana ya lusilu, mutindu Izaki mpi vandaka. 29 Kansi na ntangu yina, mwana yina butukaka na mutindu ya kinsuni yantikaka kumonisa mwana yina butukaka na mutindu ya kimpeve mpasi, ebuna yo kele mpi mutindu mosi ntangu yai. 30 Kansi, Masonama ya Santu ke tuba inki? “Kula nsadi ya nkento ti mwana na yandi ya bakala, sambu mwana-bakala ya nsadi ya nkento

BAGALATIA 4:21–5:10

ta baka ve ata fioti difwa ti mwanabakala ya nkento yina kele na kimpwanza.” 31 Yo yina bampangi, beto kele ve bana ya nsadi ya nkento, kansi ya nkento yina kele na kimpwanza. Kristu me katulaka beto na ki5 mpika sambu beto vanda na kimpwanza ya mutindu yina. Yo yina, beno telama ngolo mpi beno kuditula diaka ve na nsi ya vangu ya kimpika. 2 Mono Polo, mono ke tubila beno nde kana beno baka luyotisu, Kristu ta vanda ve na mfunu sambu na beno. 3 Diaka, sambu na konso muntu yina ke baka luyotisu, mono ke ta diaka kimbangi nde yandi fwete zitisa Nsiku yonso. 4 Ata konso mutindu yina beno kele, na ntangu beno ke sosa nde Nzambi kundima beno bonso bantu ya lunungu na nzila ya nsiku, beno kele ya kukabwana ti Kristu; beno kele diaka ve na ntima ya mbote na yandi ya nene. 5 Kansi beto, beto ke vingila na kukuma bantu ya lunungu na meso ya Nzambi na mutindu yina lenda salama kaka na nzila ya mpeve santu mpi ya lukwikilu na beto. 6 Sambu na bantu yina kele na bumosi ti Kristu Yezu, luyotisu to kukonda luyotisu kele na mfunu ve, kansi kima kele mfunu kele lukwikilu yina ke salaka ti zola. 7 Beno vandaka kubaka ntinu mbote. Nani kangaka beno nzila na kulanda kulemfuka na kieleka? 8 Mabanza ya mutindu yai me katuka ve na Muntu yina ke binga beno. 9 Levire fioti ke vimbisaka poto-poto yonso ya fufu. 10 Mono ke tula ntima nde beno bantu yina kele na bumosi ti Mfumu, beno ta vanda ve na mabanza ya nkaka; kansi muntu yina ke vwalangasa mabanza na beno, ata yandi kele nani,

BAGALATIA 5:11–6:6

Bisalu ya nitu. Mbuma ya mpeve

yandi ta baka ndola yina me fwana na yandi. 11 Kansi sambu na mono, bampangi, kana mono ke landa kusamuna luyotisu, sambu na nki bo ke landa kumonisa mono mpasi? Kana yo kele mutindu yina, kima ya ke budisa dibaku na yina me tala nti ya mpasi me katuka. 12 Mono ke zola nde babakala yina ke sosa kuvwalangasa mabanza na beno kudikumisa batongu. 13 Bampangi, bo bingaka beno sambu na kimpwanza; kansi beno sadila ve kimpwanza yina bonso dibaku ya kulanda banzala ya kinsuni, kansi beno sadilana bonso bampika na zola. 14 Sambu Nsiku ya mvimba me simbama na nsiku mosi, disongidila: “Nge fwete zola nkweno na nge bonso nge mosi.” 15 Kansi, kana beno ke tatikana mpi ke diana, beno keba na mpila nde beno manisana ve. 16 Kansi mono ke tuba nde, Beno landa na kutambula na mpeve ebuna beno ta lungisa ve ata nzala mosi ya kinsuni. 17 Sambu nsuni, na mpusa na yo, ke wakanaka ve ti mpeve, mpi mpeve ke wakanaka ve ti nsuni; bima yai zole ke wakanaka ve, na mpila nde beno ke salaka ve mambu yina mpenza ya beno ke zolaka kusala. 18 Diaka, kana mpeve ke twadisa beno, beno kele ve na nsi ya nsiku. 19 Ebuna bisalu ya nitu ke monanaka pwelele, mpi yo kele pite, mambu ya mvindu, mambu ya potopoto, 20 lusambu ya biteki, bisalu ya bampeve ya mbi, kimbeni, kuswana, kimpala, nganzi, kukonda kuwakana, kukabwana, kusala tumabundu, 21 kulula, kulauka malafu, bankinsi ya bantu ke salaka mambu ya kisaka-saka, mpi mambu ya me fwanana ti yai. Mono ke kebisa beno sambu na mambu yai, kaka mutindu mono kebisaka beno na

310

ntwala, nde bantu yina kele ti kikalulu ya kusala mambu ya mutindu yai ta baka1 ve kimfumu ya Nzambi. 22 Kansi, mbuma ya mpeve kele zola, kiese, ngemba, ntima-nda, ntima ya mbote, bumbote, lukwikilu, 23 mawete, kudiyala. Ata nsiku mosi ve ke telaminaka mambu yai. 24 Diaka, bantu yina kele bantu ya Kristu Yezu me tulaka nsuni na zulu ya nti kumosi ti banzala na yo ya ngolo mpi ya mbi. 25 Kana beto ke zinga na mpeve, bika beto landa mpi na kutambula na mpeve, na mutindu yina me fwana. 26 Bika nde beto kuma ve lulendo, beto basisa ve mpeve ya kutesana ti bankaka, mpi beto wilana ve kimpala. Bampangi, ata kana muntu mosi ke kwenda na nzila ya mbi 6 na ntwala nde yandi bakisa yo, beno bantu yina kele ya kuyela na kimpeve, beno sosa na kusungika muntu ya mutindu yina na mawete. Kansi kudikeba, sambu nge mpi kumekama ve. 2 Beno landa na kunatana bizitu beno na beno, mpi na mutindu yina beno lungisa nsiku ya Kristu. 3 Sambu kana muntu ke yindula nde yandi kele mfunu na ntangu yandi kele mfunu ve, yandi ke kudikusa. 4 Kansi bika nde konso muntu kutadila mambu yina yandi mosi ke sala, ebuna yandi ta vanda ti kikuma ya kudikumisa sambu na yandi mosi, kansi ve na kudifwanisa ti muntu ya nkaka. 5 Sambu konso muntu ta nata kilo na yandi mosi. 6 Diaka, bika nde konso muntu yina bo ke longa ndinga ya Nzambi na munoko kukabula bima yonso ya mbote ti muntu yina ke pesa malongi ya mutindu yina. Bag 5:211 Na kisina, “kubaka difwa.”

311

Lugangu ya mpa

BAGALATIA 6:7—BAEFEZO 1:5

7 Beno kudikusa ve: Bo ke sekaka Nzambi ve. Sambu konso kima yina muntu ke kuna, yandi ta katula yo mpi; 8 sambu muntu yina ke kuna sambu na nsuni na yandi ta katula lufwa na nsuni na yandi, kansi muntu yina ke kuna sambu na mpeve ta katula luzingu ya mvula na mvula na mpeve. 9 Yo yina, bika beto yambula ve na kusala mambu ya mbote, sambu na ntangu yina me fwana, beto ta katula bambuma kana beto lemba ve. 10 Yo yina, ntangu yonso ya beto kele ti dibaku, bika beto sala mambu ya mbote na bantu yonso, kansi mingi-mingi na bantu yina kele bampangi na beto na lukwikilu. 11 Beno tala mutindu mono me sonikila beno ti bisono ya nene, na diboko na mono mosi. 12 Bantu yonso yina ke zola kumonika bantu ya mbote na kutadila minsiku ya bantu kele bantu yina ke sosa kupusa beno na kubaka luyotisu, kansi bo ke sala yo sambu bo monisa bo ve mpasi sambu na nti ya mpasi ya Kristu, Yezu. 13 Sa-

mbu ata bantu yina ke baka luyotisu, bo mosi ke zitisaka ve Nsiku, kansi bo ke zola nde beno, beno baka luyotisu sambu bo zwa kikuma ya kudikumisa sambu na beno. 14 Kansi mono ke zola ve kudikumisa ata fioti, katula kaka sambu na nti ya mpasi ya Mfumu na beto Yezu Kristu; na nzila na yandi bo me tulaka nsi-ntoto na zulu ya nti sambu na mono mpi mono sambu na nsi-ntoto. 15 Sambu luyotisu mpi kukonda luyotisu kele mfunu ve, kansi lugangu ya mpa kele mfunu. 16 Bantu yonso yina ta tambula na mutindu yina me fwana na kulandaka munsiku yai, bika nde ngemba mpi mawa kuvanda na bo, ee, na Izraele ya Nzambi. 17 Banda ntangu yai, bika nde ata muntu mosi ve kuyangisa mono, sambu na nitu na mono, mono kele ti bidimbu ya ke songa nde mono kele mpika ya Yezu. 18 Bampangi, ntima ya mbote ya nene ya Mfumu na beto Yezu Kristu kuvanda ti mpeve ya beno ke monisa. Amen.

dccc

ccc

NA

BAEFEZO Polo, ntumwa ya Kristu Yezu na luzolo ya Nzambi, na basantu ya Efezo, bayina kele ya kwikama na bumosi ti Kristu Yezu: 2 Bika nde ntima ya mbote ya nene mpi ngemba ya me katuka na Nzambi Tata na beto mpi na Mfumu Yezu Kristu kuvanda na beno. 3 Lusakumunu kuvanda na Nzambi mpi Tata ya Mfumu na beto Yezu Kristu, sambu yandi me sakumunaka beto ti konso lusakumunu

1

ya kimpeve na bisika ya zulu na bumosi ti Kristu, 4 sambu yandi solaka beto na kuvanda na bumosi ti Kristu na ntwala ya luyantiku ya luzingu ya bantu,1 na mpila nde beto vanda bantu ya santu mpi ya kukonda mvindu na ntwala na yandi na zola. 5 Sambu yandi kanaka na ntwala na kundima beto bonso Bef 1:41 Disongidila, “na ntwala nde Adami ti Eva kubuta bana.”

BAEFEZO 1:6-23

Kutwadisa mambu. Nkembo ya Kristu

bana na yandi na nzila ya Yezu Kristu, na kutadila mambu yina ke sepedisaka yandi mpi luzolo na yandi, 6 na mpila nde bantu kupesa yandi lukumu sambu na ntima ya mbote na yandi ya nene ya nkembo yina yandi monisilaka beto na luzolo yonso na nzila ya Mwana na yandi ya yandi ke zolaka mingi. 7 Na nzila na yandi, Nzambi me katulaka beto na kimpika na nsadisa ya nkudulu na nzila ya menga ya muntu yina, disongidila, ndolula ya bifu na beto, na kutadila bunene ya ntima ya mbote na yandi ya nene. 8 Yandi monisilaka beto yo mingi na mutindu yandi pesaka beto mayele yonso mpi ngangu yonso, 9 na mutindu yandi zabisaka beto kinsweki ya santu ya luzolo na yandi. Yo kele na kuwakana ti mambu yina ke sepedisaka yandi, yina yandi mosi kanaka 10 sambu na kutwadisa mambu na nsuka ya ntangu ya bo me tulaka, sambu na kuvukisa diaka bima yonso na Kristu, bima yina kele na zulu mpi bima yina kele na ntoto. Ee, yo kele na yandi, 11 muntu yina beto kele na bumosi ti yandi mpi yina bo me ponaka beto bonso bantu yina ta baka difwa ti yandi, na mutindu bo kanaka na ntwala sambu na beto na kuwakana ti lukanu ya muntu yina ke lungisaka mambu yonso mutindu yandi ke baka nzengolo na kutadila luzolo na yandi, 12 na mpila nde Nzambi kubaka lukumu mpi nkembo na nzila na beto bantu yina vandaka bantu ya ntete na kutula kivuvu na Kristu. 13 Kansi beno, beno tudilaka yandi mpi kivuvu na nima ya kuwa ndinga ya kieleka, nsangu ya mbote ya me tala luguluku na beno. Ntangu beno kwikilaka, bo tulaka beno mpi kidimbu ti mpeve santu yina Nzambi silaka na nzila na yandi. 14 Mpeve

312

santu kele kipiku yina yandi me pesaka na ntwala sambu na difwa na beto, ti lukanu ya kukatula bantu ya Nzambi na kimpika na nzila ya nkudulu, sambu na lukumu mpi nkembo na yandi. 15 Yo yina mono mpi, banda na ntangu mono waka nsangu ya lukwikilu yina beno kele na yo na Mfumu Yezu mpi yina beno ke monisa na mutindu beno ke sadila basantu yonso mambu, 16 mono ke yambula ve na kupesa Nzambi matondo sambu na beno. Mono ke landa kutula beno na bisambu na mono, 17 sambu Nzambi ya Mfumu na beto Yezu Kristu, Tata ya nkembo, kupesa beno mpeve sambu beno vanda mayele mpi beno bakisa mambu yina yandi ke songa na yina me tala nzayilu na yandi ya sikisiki. 18 Yandi me temunaka meso ya ntima na beno na mpila nde beno zaba na nki kivuvu yandi bingaka beno, bimvwama ya nkembo yina yandi me bumbaka bonso difwa sambu na basantu, 19 mpi bunene ya ngolo na yandi ya me luta yina yandi me monisilaka beto bantu ya ke kwikilaka. Yo kele na kuwakana ti mutindu yandi sadilaka ngolo na yandi ya kukonda ndilu, 20 yina yandi monisaka ntangu yandi tedimisaka Kristu na bafwa mpi vandisaka yandi na diboko na yandi ya kitata na bisika ya zulu, 21 na zulu kibeni ya konso luyalu, kiyeka, ngolo, kimfumu, mpi ya konso zina yina bo lenda tanga, kaka na ngidika ya bima yai ve, kansi mpi na ngidika yina ke kwisa. 22 Yandi me tulaka mpi bima yonso na nsi ya makulu na yandi, mpi me tulaka yandi mfumu ya bima yonso ya me tala dibundu, 23 yina kele nitu na yandi, mpi yina kele ya kufuluka ti yandi, mpi yandi kele muntu yina ke fulusa bima yonso na mutindu yonso.

313

Bo me fwaka na bifu na bo. Kibaka

Diaka, Nzambi vutulaka beno na luzingu ata beno vandaka ya kufwa na bifu mpi na masumu na beno, 2 na mambu yina, beno vandaka kutambula ntete na kulanda ngidika ya bima ya nsi-ntoto yai, na kulanda mfumu ya kiyeka ya mupepe, mpeve yina ke sala ntangu yai na bana ya kukonda bulemfu. 3 Ee, na kati na bo, beto yonso vandaka ntete kuditwadisa na kuwakana ti banzala ya nitu na beto, beto vandaka kulungisa banzala ya nitu mpi ya bangindu na beto, mpi beto vandaka kibeni bana yina me fwana nde Nzambi kuwila bo makasi bonso bantu ya nkaka. 4 Kansi, Nzambi kele ya kufuluka na mawa, mpi sambu na zola na yandi ya nene yina yandi zolaka beto, 5 yandi vutulaka beto na luzingu kumosi ti Kristu, ata beto vandaka ya kufwa na bifu na beto—yandi me gulusaka beno sambu na ntima ya mbote na yandi ya nene. 6 Diaka, yandi futumunaka beto kumosi mpi vandisaka beto kumosi na bisika ya zulu na bumosi ti Kristu Yezu, 7 na mpila nde na bangidika ya bima yina ke kwisa, yandi monisa kimvwama ya kukonda ndilu ya ntima ya mbote na yandi ya nene na nzila ya bumbote yina yandi monisilaka beto na bumosi ti Kristu Yezu. 8 Yandi me gulusaka beno na nzila ya lukwikilu sambu na ntima ya mbote yai ya nene; mpi yo kele ve sambu na beno. Kansi, yo kele dikabu ya Nzambi. 9 Ve, yo kele ve sambu na bisalu na beno, na mpila nde ata muntu mosi ve kuvanda ti bikuma ya kudikumisa. 10 Beto kele lugangu ya Nzambi; yandi gangaka beto na bumosi ti Kristu Yezu sambu beto sala bisalu ya mbote, bisalu yina Nzambi yidikaka na ntwala sambu beto sala yo.

2

BAEFEZO 2:1-19

11 Yo yina, beno bantu ya makanda na kinsuni, beno yibuka nde, beno vandaka ntete bantu yina bo vandaka kubinga bantu ya bo “me yotisaka ve” na bantu ya bo vandaka kubinga bantu ya bo “me yotisaka,” luyotisu yina me salamaka na nsuni, na maboko ya bantu. 12 Na ntangu yina, beno vandaka kukonda Kristu, beno vandaka ntama ti dikanda ya Izraele, beno vandaka banzenza na bangwakana ya lusilu, beno vandaka ve ti kivuvu, mpi beno vandaka kukonda Nzambi na nsi-ntoto. 13 Kansi ntangu yai, na bumosi ti Kristu Yezu, beno bantu yina vandaka ntete ntama ti Nzambi, beno me kuma pene-pene ti yandi na nsadisa ya menga ya Kristu. 14 Sambu yandi kele ngemba na beto, yandi muntu salaka nde bimvuka yina zole kukuma kimvuka mosi mpi yandi muntu bwisaka kibaka ya kati-kati yina vandaka kukabula bo. 15 Na nsadisa ya nitu na yandi, yandi katulaka kimbeni, disongidila Nsiku yina kele ti bantuma mpi bansiku, sambu na kusala nde bimvuka yina zole kukuma muntu mosi ya mpa na bumosi ti yandi mosi mpi kutula ngemba; 16 mpi sambu yandi wakanisa kibeni bimvuka yonso zole yo kuma nitu mosi sambu na Nzambi, na nzila ya nti ya mpasi, sambu yandi fwaka kimbeni na nzila na yandi mosi. 17 Ebuna yandi kwisaka mpi zabisaka nsangu ya mbote ya ngemba na beno bantu yina vandaka ntama ti Nzambi, mpi ngemba na bantu yina vandaka penepene ti yandi, 18 sambu na nzila na yandi, beto bantu ya bimvuka yonso zole lenda kwenda na ntwala ya Tata na nsadisa ya mpeve mosi. 19 Yo yina, ya kieleka, beno kele diaka ve banzenza mpi bantu ya me katuka na insi ya nkaka, kansi

BAEFEZO 2:20–3:18

Kinsweki. Lukanu ya kukonda nsuka

beno kele bantu ya insi mosi ti basantu mpi beno kele bantu ya nzo ya Nzambi, 20 mpi bo me tungaka beno na zulu ya fondasio ya bantumwa mpi ya baprofete, kansi Kristu Yezu yandi mosi kele ditadi ya kikonko ya fondasio. 21 Na bumosi ti yandi, nzo ya mvimba, yina bo me vukisaka mbote-mbote, ke yela sambu na kukuma tempelo ya santu sambu na Yehowa. 22 Na bumosi ti yandi beno mpi, bo ke tunga beno kumosi sambu beno kuma kisika yina Nzambi lenda zinga na nsadisa ya mpeve. Yo yina, mono Polo, muntu 3 ya boloko ya Kristu Yezu sambu na beno, bantu ya makanda— 2 ya kieleka, kana beno waka nsangu ya me tala kisalu ya kikapita ya ntima ya mbote ya nene ya Nzambi yina yandi pesaka mono sambu na beno, 3 nde bo zabisaka mono kinsweki ya santu na nzila ya kusonga, kaka mutindu mono sonikaka na ntwala na bunkufi. 4 Yo yina, ntangu beno ke tanga mambu yai, beno lenda bakisa nde mono kele ti nzayilu ya kinsweki ya santu ya Kristu. 5 Na bambandu ya nkaka, Nzambi zabisaka ve kinsweki yai na bana ya bantu mutindu yandi me monisaka yo ntangu yai na bantumwa na yandi ya santu mpi na baprofete na nsadisa ya mpeve, 6 disongidila, nde na bumosi ti Kristu Yezu mpi na nzila ya nsangu ya mbote, bantu ya makanda fwete vanda bantu yina ta baka difwa ti beto, bantu ya nitu mosi ti beto, mpi bantu yina ta baka mambote ya lusilu ti beto. 7 Mono kumaka nsadi ya kinsweki yai na kutadila dikabu ya ofele ya ntima ya mbote ya nene ya Nzambi yina yandi monisilaka mono ntangu yandi pesaka mono ngolo na yandi.

314

8 Nzambi monisaka ntima ya mbote yai ya nene na mono, muntu yina kele muntu ya fioti kuluta muntu ya fioti kibeni na basantu yonso, sambu mono zabisa na makanda nsangu ya mbote ya me tala kimvwama ya kukonda nsuka ya Kristu 9 mpi mono sadisa bantu na kubakisa mutindu bo ke twadisa mambu ya me tala kinsweki ya santu yina bo me bumbaka banda ntama na Nzambi, yina salaka bima yonso. 10 Yo vandaka mutindu yai na mpila nde ntangu yai na nzila ya dibundu, baluyalu mpi biyeka yina kele na bisika ya zulu kuzaba mayele ya Nzambi yina ke monanaka na mitindu ya kuswaswana, 11 na kutadila lukanu ya kukonda nsuka yina yandi yidikaka na kuwakana ti Kristu, Yezu Mfumu na beto. 12 Na nzila na yandi beto ke tubaka ti masonga mpi ke kwendaka na ntwala ya Nzambi ti kutula ntima na nsadisa ya lukwikilu ya beto kele na yo na yandi. 13 Yo yina, mono ke lomba beno na kulemba ve sambu na bampasi ya mono ke mona sambu na beno, sambu yo ke tendula nkembo sambu na beno. 14 Sambu na diambu yai, mono ke fukama na ntwala ya Tata, 15 na yandi konso dibuta na zulu mpi na ntoto me bakaka zina na yo, 16 mpi mono ke samba nde yandi pesa beno, na nsadisa ya nkembo na yandi ya nene, nzila ya kukuma ngolo na yina me tala muntu yina beno kele na kati, ti ngolo, na nsadisa ya mpeve na yandi, 17 mpi nde na nzila ya lukwikilu na beno Kristu kuzinga na kati ya bantima na beno ti zola; na mpila nde beno vanda ti misisa ya ngolo mpi beno kangama ngolo na fondasio, 18 na mpila nde kumosi ti basantu yonso beno kuka kibeni kubakisa mbote-mbote

315

Bantu bonso makabu. Bumosi ya nitu

nki kele bunene, bunda, ntela, mpi mudindu, 19 mpi kuzaba zola ya Kristu yina me luta nzayilu, na mpila nde beno fuluka ti bikalulu yonso ya Nzambi yina yandi ke pesaka. 20 Ntangu yai Nzambi, na kuwakana ti ngolo na yandi yina ke salaka na beto, lenda sala mingi kibeni kuluta mambu yonso yina beto ke lombaka to ke yindulaka. 21 Nkembo kuvanda na yandi, na nzila ya dibundu mpi na nzila ya Kristu Yezu, na bambandu yonso mvula na mvula. Amen. Yo yina, mono muntu ya bolo4 ko sambu na Mfumu, mono ke bondila beno na kutambula na mutindu yina me fwana na kubinga yina bo bingaka beno, 2 ti kudikulumusa mpi mawete yonso, ti ntima-nda, beno kanga ntima na mambu ya bankaka na zola, 3 beno sala ngolo ntangu yonso sambu na kutanina bumosi ya mpeve na kikangila ya ngemba yina ke vukisaka. 4 Nitu kele mosi, mpi mpeve kele mosi, kaka mutindu kivuvu yina bo bingaka beno sambu na yo kele kaka mosi; 5 kele kaka ti Mfumu mosi, lukwikilu mosi, mbotika mosi; 6 kele kaka ti Nzambi mosi mpi Tata ya bantu yonso, yina kele na zulu ya bantu yonso mpi yina ke salaka na nzila ya bantu yonso mpi na bantu yonso. 7 Ntangu yai, Nzambi monisaka ntima ya mbote ya nene na konso muntu na kati na beto na kutadila mutindu yina Kristu tesaka dikabu ya ofele. 8 Yo yina, yandi ke tuba nde: “Ntangu yandi tombukaka na zulu, yandi nataka bampika; yandi pesaka bantu bonso makabu.” 9 Ebuna, bangogo “yandi tombukaka” ke tendula inki? Yo ke tendula nde yandi kulumukaka mpi na bisika ya nsi, disongidila na ntoto.

BAEFEZO 3:19–4:18

10 Muntu yina kulumukaka, yandi mpi muntu tombukaka ntama kuluta zulu yonso, sambu yandi nata mambu yonso na kulungana. 11 Mpi yandi pesaka bankaka bonso bantumwa, bankaka bonso baprofete, bankaka bonso bansamuni ya nsangu ya mbote, bankaka bonso bangungudi mpi balongi, 12 sambu na kusungama ya basantu, sambu na kisalu ya kusadila bankaka, sambu na kutunga nitu ya Kristu, 13 tii kuna beto yonso ta kuma na bumosi ya lukwikilu mpi ya nzayilu ya sikisiki ya Mwana ya Nzambi, beto ta kuma na nkadilu ya muntu yina me yela kibeni, mpi kuyela na beto ta kuma kibeni kiteso mosi ti kuyela ya Kristu. 14 Yo yina, beto fwete vanda diaka ve bana ya fioti, yina kitembo ke nikisa mpi yina konso mupepe ya malongi ke nata ndambu na ndambu na nzila ya luvunu ya bantu, na nzila ya mayele ya mbi na kusadilaka bangindu ya luvunu. 15 Kansi ntangu beto ke tuba kieleka, bika beto yela na zola na mambu yonso na kuwakana ti muntu yina kele ntu, disongidila Kristu. 16 Na yandi bo me vukisaka nitu ya mvimba mbote-mbote mpi yo ke salaka kumosi na nzila ya madikulu yonso yina ke pesaka konso kima yina kele mfunu. Ntangu konso kitini ke salaka mbote-mbote, yo ke sadisaka na kuyela ya nitu na ntangu yo ke kuditunga yo mosi na zola. 17 Yo yina, mono ke tuba mambu yai mpi ke ta kimbangi na Mfumu sambu na yo nde, beno fwete tambula diaka ve mutindu makanda mpi ke tambulaka na kulanda mabanza na bo ya mpamba. 18 Bo kele na mudidi na mabanza, mpi bo kele ntama ti luzingu yina ke katukaka na Nzambi, sambu na kukonda nzayilu na

BAEFEZO 4:19–5:9

Kusoba kimuntu. Mbandu ya Nzambi

bo, sambu na bantima na bo ya ngolo. 19 Bo me vidisaka bikalulu yonso ya mbote mpi bo me kudipesaka na mambu ya poto-poto sambu na kusala mambu ya mvindu ya mitindu yonso ti lukasi. 20 Kansi beno longukaka ve nde Kristu kele mutindu yai. 21 Beno waka yandi mpi bo longaka beno na nzila na yandi, kaka mutindu kieleka kele na Yezu. 22 Yo yina, beno fwete katula kimuntu ya ntama, yina ke wakana ti bikalulu na beno ya ntama mpi yina ke beba na kulanda banzala na yo ya ke kusaka. 23 Mpi beno fwete landa na kukuma ya mpa na ngolo yina ke twadisaka mabanza na beno, 24 mpi beno fwete lwata kimuntu ya mpa yina gangamaka na kuwakana ti luzolo ya Nzambi na lunungu mpi na kwikama ya kieleka. 25 Yo yina, ntangu yai ya beno me losa luvunu, konso muntu kutuba kieleka na nkweno na yandi, sambu beto kele bitini ya nitu mosi. 26 Beno wa makasi, kansi beno sala disumu ve; beno bika ve nde ntangu kudinda mpi beno kele kaka na makasi, 27 beno pesa ve Diabulu dibaku. 28 Bika nde muyibi kuyiba diaka ve, kansi bika nde yandi sala kisalu ya ngolo, yandi sala kisalu ya mbote na maboko na yandi na mpila nde yandi zwa kima ya kupesa na muntu yina me konda. 29 Bika nde ata ngogo mosi ve ya kupola kubasika na munoko na beno, kansi kaka mambu yina kele mbote sambu na kutunga bantu yina kele na mfunu na yo, sambu yo pesa bawi mambu yina kele mfunu. 30 Diaka, beno pesa ve mpeve santu ya Nzambi mawa, yina na nzila na yo, Nzambi tulaka beno kidimbu sambu na kilumbu ya kukatuka na kimpika na nsadisa ya nkudulu.

316

31 Beno katula na kati na beno kimbeni ya ngolo ya mitindu yonso, makasi, nganzi, makelele, ti mafingu, mpi mambu yonso ya mbi. 32 Kansi beno monisana ntima ya mbote, beno wilana mawa, beno lolulana na ntima ya mvimba kaka mutindu Nzambi mpi lolulaka beno na ntima ya mvimba na nzila ya Kristu. Yo yina, beno landa mbandu ya 5 Nzambi, bonso bana yina yandi ke zolaka mingi, 2 mpi beno landa na kutambula na zola, kaka mutindu Kristu mpi zolaka beno mpi pesaka luzingu na yandi sambu na beno bonso dikabu mpi kimenga ya nsudi ya kitoko na Nzambi. 3 Bika nde bo tubila nkutu ve pite mpi mitindu yonso ya mambu ya mvindu to lukasi na kati na beno, kaka mutindu yo me fwana sambu na basantu; 4 to bikalulu ya nsoni, to kutuba mambu ya buzoba, to kutuba mambu ya nsoni sambu na kusekisa—mambu yina me fwana ve—kansi kupesa matondo na Nzambi. 5 Sambu beno mosi me zaba mambu yai, mpi beno ke bakisa yo nde, ata muntu mosi ve ya ke salaka pite to ya ke salaka mambu ya mvindu to muntu ya lukasi —disongidila kuvanda muntu ya ke sambilaka biteki—ta baka difwa na kimfumu ya Kristu mpi ya Nzambi. 6 Bika nde ata muntu mosi ve kukusa beno ti bangogo ya kukonda mfunu, sambu makasi ya Nzambi ke kwisa na zulu ya bana ya kukonda bulemfu sambu na mambu yai. 7 Yo yina beno vukana ve ti bo; 8 sambu beno vandaka ntete na mudidi, kansi ntangu yai beno kele na nsemo na kuwakana ti Mfumu. Beno landa na kutambula bonso bana ya nsemo, 9 sambu mbuma ya nsemo kele mitindu yonso ya bumbote mpi ya lunungu mpi ya

317

Bandongisila na bantu ya dibuta

kieleka. 10 Beno landa na kuzikisa mambu yina Mfumu ke ndimaka; 11 mpi beno bika kuvukana na bisalu ya mudidi yina ke butaka ve mbuma, kansi beno tungulula yo. 12 Sambu mambu yina bo ke salaka na kinsweki, yo kele nkutu nsoni na kutubila yo. 13 Ntangu yai, mambu yonso ya bo ke tungulula, nsemo ke monisaka yo pwelele, sambu mambu yonso yina bo ke monisaka pwelele kele nsemo. 14 Yo yina bo me tubaka nde: “Telama, O nge muntu ya ke lala, mpi telama na bafwa, ebuna Kristu ta temuna nge.” 15 Yo yina, beno keba mbotembote na mpila nde mutindu beno ke tambula kuvanda ve bonso bazoba kansi bonso bantu ya mayele, 16 beno sadila ntangu na beno mbote kibeni, sambu bilumbu kele mbi. 17 Yo yina, beno bika kuvanda bazoba, kansi beno landa na kubakisa kana luzolo ya Yehowa kele inki. 18 Diaka, beno lauka ve vinu, sambu yo ke nataka na luzingu ya mansoni, kansi beno landa na kufuluka ti mpeve. 19 Beno solula beno na beno ti bankunga, mpi bankunga ya kukumisa Nzambi, mpi bankunga ya kimpeve, beno yimba ti miziki na bantima na beno sambu na Yehowa, 20 ntangu yonso beno pesa matondo na Nzambi mpi Tata na beto sambu na mambu yonso, na zina ya Mfumu na beto Yezu Kristu. 21 Konso muntu kulemfuka na muntu ya nkaka sambu na boma ya Kristu. 22 Bika nde bankento kulemfuka na babakala na bo mutindu bo ke lemfukaka na Mfumu, 23 sambu bakala kele mfumu ya nkento na yandi kaka mutindu Kristu kele mfumu ya dibundu, yandi kele ngulusi ya nitu yai. 24 Ya kieleka, mutindu dibundu ke lemfukaka na Kristu, bankento

BAEFEZO 5:10–6:4

mpi fwete lemfuka na babakala na bo na mambu yonso. 25 Babakala, beno landa na kuzola bankento na beno, kaka mutindu Kristu mpi zolaka dibundu mpi pesaka luzingu na yandi sambu na yo, 26 na mpila nde yandi santisa yo, yandi kumisa yo bunkete mpi kuyobisa yo ti masa na nsadisa ya ndinga ya Nzambi, 27 sambu yandi kumisa dibundu kitoko na meso na yandi, yo vanda kukonda ditono to kifu to konso kima ya mutindu yai, kansi yo fwete vanda ya santu mpi ya kukonda mvindu. 28 Babakala fwete zola bankento na bo mutindu yai, bonso nitu na bo mosi. Muntu yina ke zolaka nkento na yandi ke kudizolaka yandi mosi, 29 sambu ata muntu mosi ve ke mengaka nitu na yandi mosi; kansi yandi ke disaka yo mpi ke kebaka yo, kaka mutindu Kristu ke salaka sambu na dibundu, 30 sambu beto kele bitini ya nitu na yandi. 31 “Yo yina bakala ta bikisa tata na yandi ti mama na yandi mpi ta kangama ti nkento na yandi, mpi bo zole ta kuma nsuni mosi.” 32 Kinsweki yai ya santu kele nene. Ntangu yai mono ke tuba sambu na Kristu mpi dibundu. 33 Kansi, bika nde konso muntu na kati na beno kuzola nkento na yandi mutindu yandi ke kudizolaka; na ndambu ya nkaka, nkento fwete vanda ti luzitu ya mudindu sambu na bakala na yandi. Bana, beno lemfuka na bibuti na beno na kuwakana ti Mfumu, 6 sambu yo kele mbote: 2 “Kumisa tata na nge ti mama na nge”; yina kele nsiku ya ntete ya kele ti lusilu: 3 “Sambu mambu kukwendila mbote sambu na nge mpi sambu nge zinga mingi na ntoto.” 4 Mpi beno batata, beno pesa ve bana na beno

BAEFEZO 6:5-24

Binwaninu yina Nzambi ke pesaka

makasi, kansi beno landa na kusansa bo na malongi mpi na balukebisu ya Yehowa. 5 Beno bampika, beno lemfuka na bantu yina kele bamfumu na beno na ntoto, ti boma mpi matekita, na masonga ya bantima na beno, mutindu beno ke lemfukaka na Kristu, 6 kaka ve ntangu bo ke tala beno, bonso bantu yina ke sosa kusepedisa bantu, kansi bonso bampika ya Kristu, na ntangu beno ke sala luzolo ya Nzambi na moyo ya mvimba. 7 Beno sala kisalu na beno ya kimpika ti nkadilu ya mbote, bonso nde beno ke sadila Yehowa, kansi bantu ve, 8 sambu beno me zaba nde konso diambu ya mbote yina konso muntu ke sala, Yehowa ta futa yandi sambu na yo, yo vanda yandi kele mpika to yandi kele na kimpwanza. 9 Ebuna beno bamfumu, beno landa na kusadila bo mambu mutindu mosi, beno bika kubangika bo, sambu beno me zaba nde Mfumu na bo ti ya beno kele na zulu, mpi yandi ke pona-ponaka ve. 10 Sambu na kumanisa, beno landa na kubaka ngolo na Mfumu mpi na ngolo na yandi ya nene. 11 Beno lwata binwaninu yonso yina Nzambi ke pesaka sambu beno kuka kutelama ngolo na ntwala ya mayele ya mbi ya Diabulu; 12 sambu beto ke nwanaka ve ti menga mpi nsuni, kansi beto ke nwanaka ti baluyalu, ti bankwa kiyeka, ti bamfumu ya nsi-ntoto yai ya mudidi, ti bampeve ya mbi yina kele na bisika ya zulu. 13 Yo yina, beno lwata binwaninu yonso yina Nzambi ke pesaka, na mpila nde beno kuka kunwana ntangu kilumbu ya mbi ta kwisa, mpi na nima ya kulungisa mambu yonso, beno telama ngolo. 14 Yo yina, beno telama ngolo, beno lwata kieleka na luketo na be-

318

no bonso mukaba, beno lwata kitaninu-ntulu ya lunungu, 15 mpi beno lwata na makulu na beno luzolo ya kuzabisa nsangu ya mbote ya ngemba. 16 Na mambu yonso, beno baka kitaninu ya nene ya lukwikilu, yina ta sadisa beno na kuzima batolo-tolo yonso ya tiya ya muntu ya mbi. 17 Diaka, beno ndima mpu ya luguluku, mpi mbele ya mpeve, disongidila, ndinga ya Nzambi, 18 na ntangu, ti bisambu mpi badodokilu ya mitindu yonso, beno ke landa kusamba na konso dibaku, na mpeve. Sambu na kusala yo, beno bikala ya kusikama ntangu yonso mpi beno sala badodokilu sambu na basantu yonso, 19 mpi sambu na mono, na mpila nde ntangu mono ke kangula munoko na mono, mono kuka kutuba na kikesa yonso na ntangu mono ke zabisa kinsweki ya santu ya nsangu ya mbote. 20 Sambu na yo mono ke sala bonso mumonisi yina bo me kanga miniololo; na mpila nde mono tubila yo ti kikesa mutindu mono fwete tuba. 21 Ebuna, sambu beno zaba mpi mambu ya me tala mono mpi nki mono ke sala, Tisike, yina kele mpangi mosi ya beto ke zolaka mingi mpi nsadi ya kwikama na Mfumu, ta zabisa beno mambu yonso. 22 Mono ke tinda yandi na beno sambu na lukanu yai kibeni, sambu beno zaba mutindu beto kele mpi sambu yandi lembika bantima na beno. 23 Bika nde bampangi kuvanda na ngemba ti zola mpi lukwikilu yina me katuka na Nzambi Tata mpi na Mfumu Yezu Kristu. 24 Bika nde ntima ya mbote ya nene kuvanda ti bantu yonso yina ke zolaka Mfumu na beto Yezu Kristu ti zola ya kukonda nsuka.

NA

BAFILIPI Polo mpi Timoteo, bampika ya Kristu Yezu, na basantu yonso yina kele na bumosi ti Kristu Yezu, bayina kele na Filipi, na bankengi mpi na bansadi ya kisalu: 2 Bika nde ntima ya mbote ya nene mpi ngemba ya me katuka na Nzambi Tata na beto mpi na Mfumu Yezu Kristu kuvanda ti beno. 3 Mono ke pesaka matondo ntangu yonso na Nzambi na mono ntangu mono ke yibukaka beno 4 na badodokilu yonso ya mono ke salaka sambu na beno yonso. Mono ke salaka konso dodokilu ti kiese, 5 sambu beno pesaka maboko na nsangu ya mbote banda kilumbu ya ntete tii ntangu yai. 6 Sambu mono ke tula ntima nde muntu yina yantikaka kisalu ya mbote na kati na beno ta kumisa yo na nsuka tii na kilumbu ya Yezu Kristu. 7 Yo kele mbote kibeni nde mono yindula mutindu yina sambu na beno yonso, sambu beno kele na ntima na mono, beno bantu yina ke sadisa mono na miniololo na mono mpi na ntangu mono ke nwanina mpi ke sala ngolo sambu na kuzwa nswa ya leta ya kusamuna nsangu ya mbote. Na mutindu yina, beno ti mono, beto ke baka mambote na ntima ya mbote ya nene ya Nzambi. 8 Sambu Nzambi me zaba nde mono kele ti nzala ya ngolo ya kumona beno yonso ti lutondo bonso yina Kristu Yezu kele na yo. 9 Mpi mono ke landa kusamba sambu na diambu yai, nde zola na beno kulanda na kukuma mingi ti nzayilu ya sikisiki mpi luswasukusu mingi kibeni; 10 sambu beno zikisa mambu ya kuluta mfunu,

1

na mpila nde beno vanda bunkete mpi beno budisa ve bantu ya nkaka dibaku tii na kilumbu ya Kristu, 11 mpi nde beno fuluka ti mbuma ya lunungu, yina ke kwisaka na nzila ya Yezu Kristu, sambu na nkembo mpi lukumu ya Nzambi. 12 Ntangu yai bampangi, mono ke zola beno zaba nde, mambu yina kuminaka mono me salaka nde nsangu ya mbote kukwenda na ntwala, 13 na mpila nde miniololo na mono sambu na Kristu me zabana na Basoda yonso yina ke kengilaka ntotila ya Roma mpi na bantu yonso ya nkaka. 14 Ntangu yai, bampangi mingi ya ke sadilaka Mfumu ke baka kikesa sambu na miniololo na mono, mpi bo ke monisa kikesa mingi kibeni sambu na kuzabisa ndinga ya Nzambi kukonda boma. 15 Ya kieleka, bantu ya nkaka ke samunaka mambu ya me tala Kristu sambu na kimpala mpi ntembe, kansi bankaka ke salaka yo ti bangindu ya mbote. 16 Bantu yina ke salaka yo ti bangindu ya mbote, ke samunaka mambu ya me tala Kristu sambu na zola, sambu bo me zaba nde bo me ponaka mono sambu na kunwanina nsangu ya mbote; 17 kansi bantu yina ke salaka yo sambu na kimpala mpi ntembe, ke salaka yo ti mpeve ya kuswana, kansi ve ti kikuma ya mbote, sambu lukanu na bo kele ya kubasisila mono mavwanga na boloko. 18 Nki mbuma yo me butaka? Kaka nde, na mitindu yonso, yo vanda na luvunu to na kieleka, bo ke samuna mambu ya me tala Kristu mpi mono ke mona kiese sambu na yo. Ya kieleka, mono

319

BAFILIPI 1:19–2:7

Kristu kele ve kiteso mosi ti Nzambi

ta landa mpi na kumona kiese, 19 sambu mono me zaba nde yo ta natila mono luguluku na nzila ya badodokilu na beno mpi ya lusadisu ya mpeve ya Yezu Kristu. 20 Diambu yai ke wakana ti kuvingila ya ngolo mpi kivuvu na mono nde mono ta wa ve nsoni ata na diambu mosi, kansi nde ti masonga yonso Kristu ta baka nkembo ntangu yai na nzila ya nitu na mono, mutindu yo ke vandaka ntangu yonso banda ntama, yo vanda na luzingu to na lufwa. 21 Sambu na mono, kana mono ke zinga, yo kele sambu na Kristu, mpi kana mono fwa, yo kele nluta. 22 Ntangu yai, kana mono fwete landa na kuzinga na nitu, yo kele mbuma ya kisalu na mono—kansi mono ke zabisa ve kima yina mono ta pona. 23 Mono ke zaba ve nki mono ta pona na mambu yai zole; sambu mono kele ti nzala ya kubaka kimpwanza mpi ya kuvanda ti Kristu, sambu ya kieleka, yo kele kima ya kuluta mbote. 24 Kansi, yo kele mfunu kuluta nde mono bikala na nsuni sambu na beno. 25 Yo yina, sambu mono ke tula ntima na diambu yai, mono ke zaba nde mono ta bikala mpi ta landa kuvanda ti beno yonso sambu beno kwenda na ntwala mpi beno mona kiese sambu na lukwikilu na beno, 26 na mpila nde kiese na beno kukuma mingi kibeni na Kristu Yezu sambu na mono, ntangu mono ta vanda1 diaka ti beno. 27 Beno kuditambusa kaka na mutindu yina me fwana na nsangu ya mbote ya me tala Kristu, na mpila nde, ata mono kwisa kutala beno to ata mono kele ve, mono wa nsangu ya me tala beno nde Bfi 1:261 Na kisina, “kukala.”

320

beno ke telama ngolo na mpeve mosi, mpi beno ke sala ngolo kumosi ti moyo mosi sambu na lukwikilu yina ke katuka na nsangu ya mbote, 28 mpi beno ke bika ve ata fioti nde bambeni na beno kutitisa beno. Diambu yai kele nzikisa ya ke monisa lufwa sambu na bo, kansi luguluku sambu na beno; mpi kidimbu yai me katuka na Nzambi. 29 Sambu bo me pesaka beno dibaku ya mbote kaka ve ya kutula lukwikilu na beno na Kristu, kansi mpi ya kumona mpasi sambu na yandi. 30 Sambu beno ke nwana bitumba ya mutindu mosi ti yina beno monaka mono ke nwana, bitumba yina beno ke wa ntangu yai nde mono ke landa na kunwana. Ebuna, kana kele ti kikesa ya kupesa na nzila ya Kristu, kana 2 ndembikilu ya zola kele, kana beno ke kudibanza sambu na bankaka, kana lutondo mpi mawa kele, 2 beno kumisa kiese na mono mingi kibeni mpi beno monisa nde beno kele ti ngindu ya mutindu mosi, mpi zola ya mutindu mosi, mpi nde beno kele kibeni na bumosi mpi kele ti mabanza ya mutindu mosi. 3 Beno sala ve ata diambu mosi ti mpeve ya kuswana to sambu na kumonisa nde beno me luta bankaka, kansi ti kudikulumusa yonso beno tadila bankaka nde bo me luta beno. 4 Beno sosa kaka ve mambote na beno mosi, kansi mpi mambote ya bantu ya nkaka. 5 Beno landa na kuvanda ti mabanza yai yina Kristu Yezu mpi vandaka ti yo, 6 ata yandi vandaka bonso Nzambi, yandi yindulaka ve na kubotula kimfumu, disongidila, nde yandi fwete vanda kiteso mosi ti Nzambi. 7 Ve, kansi yandi yambulaka bima yonso mpi kumaka bonso mpika mpi kumaka muntu.

321

Kupela bonso minda. Epafrodite belaka

8 Kuluta diaka, ntangu yandi kumaka muntu, yandi kudikulumusaka mpi lemfukaka tii na lufwa, ee, lufwa na zulu ya nti ya mpasi. 9 Yo yina mpi Nzambi tombulaka yandi na kisika mosi ya kuzanguka mpi pesaka yandi na luzolo yonso zina yina me luta bazina yonso ya nkaka, 10 na mpila nde na zina ya Yezu mabolongo yonso—ya bayina kele na zulu mpi ya bayina kele na ntoto mpi ya bayina kele na nsi ya ntoto—kufukama 11 mpi konso ludimi kundima pwelele nde Yezu Kristu kele Mfumu na nkembo ya Nzambi Tata. 12 Yo yina, bampangi na mono ya mono ke zolaka mingi, kaka mutindu beno ke lemfukaka ntangu yonso, kaka ve ntangu mono kele1 ti beno, kansi ti luzolo mingi kuluta ntangu yai ya mono kele ve ti beno, beno landa kusala ngolo sambu na luguluku na beno mosi ti boma mpi matekita. 13 Sambu Nzambi muntu ke pesaka beno ngolo, mpi ke pesaka beno mpusa mpi ngolo ya kusala mambu yina ke sepedisaka yandi. 14 Beno landa na kusala mambu yonso kukonda kubokuta mpi kukonda kutulana ntembe, 15 sambu beno kuma bantu ya kukonda kifu mpi ya me sala mbi ve, bana ya Nzambi yina me konda mvindu na kati ya mbandu mosi ya mbi mpi ya me bebaka, na kati na yo beno ke pela bonso minda na nsi-ntoto. 16 Beno simba ngolo ndinga ya luzingu, sambu mono vanda ti kikuma ya kumona kiese na kilumbu ya Kristu, sambu mono ke zaba nde mono bakaka ve ntinu ya mpamba mpi kisalu ya ngolo ya mono salaka kele ve ya mpamba. 17 Kansi, ata kana mono kudipesa bonso makabu ya malafu Bfi 2:121 Na kisina, “kukala.”

BAFILIPI 2:8-27

yina bo ke tiamuna na zulu ya kimenga mpi ya kisalu yina lukwikilu na beno me nataka beno na kusala, mono kele na kiese mpi mono ke yangalala ti beno yonso. 18 Mutindu mosi, beno mpi fwete vanda na kiese mpi kuyangalala ti mono. 19 Kansi, mono ke tula kivuvu, kana yo kele luzolo ya Mfumu Yezu, na kutindila beno Timoteo ntama mingi ve, na mpila nde mono baka kikesa ntangu mono ta baka bansangu ya me tala beno. 20 Sambu mono kele ve ti muntu ya nkaka yina kele ti nkadilu bonso ya yandi, yina ke kudibanzaka na masonga yonso sambu na mambu na beno. 21 Sambu bantu yonso ya nkaka ke sosa mambote na bo mosi, kansi ya Kristu Yezu ve. 22 Kansi beno me zaba nzikisa yina yandi pesaka sambu na yandi mosi, nde bonso mwana ti tata na yandi, yandi salaka ti mono bonso mpika sambu na kunata nsangu ya mbote na ntwala. 23 Yo yina, yandi kele muntu yina mono ke tula kivuvu na kutinda nswalu ntangu mono ta zaba mutindu mambu ta vanda sambu na mono. 24 Ya kieleka, mono ke tula ntima nde mono mpi ta kwisa ntama mingi ve, kana yo kele luzolo ya Mfumu. 25 Kansi ntangu yai, mono ke mona nde yo kele mfunu nde mono tindila beno Epafrodite, mpangi na mono mpi nduku na mono ya kisalu mpi soda bonso mono, kansi muntu yina beno tindaka sambu na kulungisa bampusa na mono, 26 sambu yandi kele ti nzala ya ngolo ya kumona beno yonso mpi yandi kele na mawa sambu beno waka nde yandi belaka. 27 Ee, ya kieleka, yandi belaka mpi kumaka penepene ya kufwa; kansi Nzambi wilaka yandi mawa, nkutu, yandi kaka

BAFILIPI 2:28–3:14

Bangibusa. Bima yonso bonso mvindu

ve kansi mono mpi, sambu mono vanda ve ti mawa na zulu ya mawa. 28 Yo yina, mono ke tindila beno yandi nswalu-nswalu, na mpila nde ntangu beno ta mona yandi beno vanda diaka na kiese, ebuna mono mpi ta kudiyangisa diaka ve mingi. 29 Yo yina, beno yamba yandi na kiese yonso mutindu beno ke yambaka balongoki ya Mfumu; mpi beno landa kupesa bantu ya mutindu yina lukumu, 30 sambu yandi vandaka pene-pene ya kufwa sambu na kisalu ya Mfumu mpi yandi tulaka moyo na yandi na kigonsa, na mpila nde yandi yinga beno sambu beno vandaka ve awa sambu na kusadila mono. Nsuka-nsuka, bampangi na 3 mono, beno landa na kumona kiese sambu na Mfumu. Yo kele mpasi ve sambu na mono na kusonikila beno mambu ya mutindu mosi, sambu yo kele sambu na lutaninu na beno. 2 Beno keba na bambwa, beno keba na bantu yina ke salaka mambu ya mbi, beno keba na bantu yina ke zenga-zengaka nsuni. 3 Sambu beto kele bantu yina kele ti luyotisu ya kieleka, sambu beto ke salaka kisalu ya santu na nsadisa ya mpeve ya Nzambi, beto ke kudikumisaka na Kristu Yezu, mpi beto ke tulaka ve ntima na nsuni, 4 ata, kana kuluta bantu yonso ya nkaka, mono kele ti bikuma ya kutula ntima na nsuni. Kana kele ti muntu ya nkaka yina ke yindula nde yandi kele ti bikuma ya kutula ntima na nsuni, mono kele ti yo mingi kuluta: 5 bo yotisaka mono na kilumbu ya nana, mono kele mwana ya bantu ya Izraele, muntu ya dikanda ya Benyamini, Mu-Ebreo yina butukaka

322

na Baebreo; na yina me tala nsiku, mono vandaka Mufarize; 6 na yina me tala kikesa, mono vandaka kumonisa dibundu mpasi; na yina me tala lunungu na nzila ya nsiku, mono kudimonisaka kukonda kifu. 7 Ata mpidina, bima yina vandaka banluta sambu na mono, mono me yambulaka yo na luzolo yonso sambu na Kristu. 8 Ya kieleka, na diambu yai, mono me yambulaka bima yonso na luzolo yonso sambu na mbalu mingi kibeni ya nzayilu ya Mfumu na mono Kristu Yezu. Sambu na yandi, mono me ndimaka kuvidisa bima yonso mpi ke tadilaka yo bonso kita ya mvindu, sambu mono zwa Kristu 9 mpi mono vanda na bumosi ti yandi, sambu na lunungu na mono mosi ve ya ke katuka na kuzitisa nsiku, kansi sambu na lunungu yina kele na nzila ya lukwikilu na Kristu—lunungu yina ke katukaka na Nzambi mpi yina me simbama na lukwikilu. 10 Lukanu na mono kele ya kuzaba yandi, ya kuzaba ngolo ya lufutumuku na yandi, ya kumona bampasi yina yandi monaka, mpi ya kundima kufwa mutindu yandi fwaka, 11 sambu na kumona kana mpila kele ya kukuma na lufutumuku ya ntete na bafwa. 12 Yo kele ve nde mono me bakaka yo to nde mono me kumaka ya kukuka, kansi mono ke sala ngolo sambu na kutala kana mono lenda baka mpi kima yina Kristu Yezu ponaka mono sambu na yo. 13 Bampangi, mono ke kuditadila ntete ve bonso nde mono me baka yo; kansi diambu mosi kele ya kieleka: Na ntangu mono ke vila mambu yina kele na nima mpi ke landa mambu yina kele na ntwala, 14 mono ke sala ngolo sambu na kulungisa lukanu na mono, disongidila, kubaka

323

Bantu ya zulu. Bangindu ya mbote

nsendo ya kukwenda na zulu mutindu Nzambi me bingaka mono na nzila ya Kristu Yezu. 15 Ebuna, bika nde bantu yina kele ya kuyela na kati na beto kuvanda ti mabanza yai; mpi kana beno kele ti mabanza ya mutindu ya nkaka na konso diambu yina, Nzambi ta monisa beno mabanza ya mbote. 16 Ata mpidina, na kiteso yina beto me yela, bika beto landa kutambula na mutindu yina me fwana na nzila yai mosi. 17 Bampangi, beno yonso beno landa mbandu na mono, mpi beno talaka bantu yina ke tambula na mutindu yina ke wakana ti mbandu yina beto bikilaka beno. 18 Sambu kele ti bantu mingi, mono vandaka kutubila bo mbala mingi kansi ntangu yai mono ke tubila bo mpi ti kudila, bayina ke tambula bonso bambeni ya nti ya mpasi ya Kristu. 19 Nsuka na bo kele lufwa, nzambi na bo kele divumu na bo, bo ke kudikumisaka na mambu yina bo fwete wila nsoni, mpi bo ke yindulaka kaka mambu ya nsi-ntoto. 20 Kansi beto kele bantu1 ya zulu, mpi beto ke vingila ti nzala ya ngolo ngulusi yina ke katuka kuna, Mfumu Yezu Kristu, 21 yina ta sadila ngolo na yandi ya nene sambu na kusoba nitu na beto ya kukonda lukumu sambu yo fwanana ti nitu na yandi ya nkembo mpi sambu na kutula bima yonso na nsi ya kiyeka na yandi.

BAFILIPI 3:15–4:9

kele ti nzala ya ngolo ya kumona, kiese mpi mpu na mono ya kimfumu, beno telama ngolo na bumosi ti Mfumu na mutindu yai, bampangi na mono ya mono ke zolaka mingi.

2 Mono ke siamisa Evodia mpi mono ke siamisa Sintike na kuvanda ti mabanza ya mutindu mosi na bumosi ti Mfumu. 3 Ee, mono ke lomba nge mpi, sambu nge kele nduku ya kieleka ya kisalu, na kulanda kusadisa bankento yai ya salaka ngolo na lweka na mono sambu na nsangu ya mbote kumosi ti Klema mpi banduku na mono ya nkaka ya kisalu, yina bazina na bo kele na mukanda ya luzingu. 4 Beno vanda ntangu yonso na kiese sambu na Mfumu. Mono ke tuba diaka nde, Beno vanda na kiese! 5 Bika nde kikalulu na beno ya kuvanda ve makambu ngolo1 kuzabana na bantu yonso. Mfumu kele pene-pene. 6 Beno kudiyangisa ve sambu na kima ata mosi, kansi na mambu yonso na nzila ya kisambu mpi ya dodokilu kumosi ti kupesa matondo, beno zabisa balombilu na beno na Nzambi; 7 mpi ngemba ya Nzambi yina me luta mambu yonso yina bantu lenda bakisa ta tanina bantima na beno mpi mabanza na beno na nzila ya Kristu Yezu. 8 Nsuka-nsuka, bampangi, mambu yonso yina kele ya kieleka, mambu yonso yina bo lenda zitisa, mambu yonso yina kele ya lunungu, mambu yonso yina kele ya bunkete, mambu yonso yina ke pusaka na zola, mambu yonso yina kele ya lukumu, mambu yonso yina kele ya mbote, mpi mambu yonso yina me fwana na kubaka lukumu, beno landa na kuyindula mambu yai. 9 Mambu yina beno longukaka, ndimaka, waka mpi monaka na mono, beno sala yo; ebuna Nzambi ya ngemba ta vanda ti beno.

Bfi 3:201 Na kisina, “nswa ya kuvanda muntu ya bwala.”

Bfi 4:51 To, “kikalulu ya kukonda kudindamana.”

yina, bampangi na mono ya 4 Yo mono ke zolaka mpi ya mono

BAFILIPI 4:10—BAKOLOSAI 1:4 10 Mono kele na kiese mingi na Mfumu sambu ntangu yai beno me yantika nsuka-nsuka kudibanza diaka sambu na mono. Ata beno vandaka kuyindula mono, beno kondaka dibaku ya kumonisa yo. 11 Mono ke tuba ve mambu yai sambu mono kele na mfunu ya kima, sambu mono me longukaka, na konso mutindu yina mono ke zinga, na kumona kiese na bima yina mono kele na yo. 12 Mono me zaba kuzinga ti bima fioti mpi kuzinga ti bima mingi. Na mambu yonso mpi na konso mutindu yina mono ke zinga, mono me longukaka kinsweki ya kuvanda ya kufuluka mpi ya kuvanda na nzala, ya kuzinga ti bima mingi mpi ya kuzinga kukonda bima. 13 Sambu na mambu yonso, mono kele ti ngolo na nzila ya muntu yina ke pesaka mono ngolo. 14 Kansi, beno salaka mbote na kusadisa mono na bampasi na mono. 15 Ya kieleka, beno bantu ya Filipi, beno me zaba mpi nde ntangu beno waka nsangu ya mbote na mbala ya ntete, ntangu mono katukaka na Masedonia, ata dibundu mosi ve sadisaka mono to ndimaka lusadisu na mono, katula

Nzambi ke pesaka ngolo

324

kaka beno; 16 sambu, ata na Tesalonika, beno tindilaka mono lusadisu mbala zole sambu na kulungisa bampusa na mono. 17 Yo kele ve nde mono ke sosa makabu, kansi mono ke sosa mbuma yina ta kumisa kimvwama na beno mingi. 18 Kansi, mono kele ti bima yonso ya mono kele na yo mfunu mpi nkutu bima mingi kuluta. Mono me konda kima ve, sambu mono me baka ntangu yai na maboko ya Epafrodite bima yina beno tindaka, kimenga ya nsudi ya kitoko, yina Nzambi ke ndimaka mpi yina ke pesaka yandi kiese. 19 Ebuna, Nzambi na mono ta lungisa kibeni bampusa na beno yonso na kutadila kimvwama na yandi ya nkembo na nzila ya Kristu Yezu. 20 Yo yina, nkembo kuvanda na Nzambi mpi Tata na beto mvula na mvula. Amen. 21 Beno pesa mbote na mono na konso santu na bumosi ti Kristu Yezu. Bampangi yina kele ti mono me tindila beno mbote. 22 Basantu yonso, kansi mingi-mingi bayina ya nzo ya Kaisali, me tindila beno mbote. 23 Bika nde ntima ya mbote ya nene ya Mfumu Yezu Kristu kuvanda ti mpeve yina beno ke monisa.

dccc

ccc

NA

BAKOLOSAI Polo, ntumwa ya Kristu Yezu 1 na nzila ya luzolo ya Nzambi, mpi mpangi na beto Timoteo, 2 na basantu mpi bampangi ya kwikama yina kele na bumosi ti Kristu, bayina kele na Kolosai: Bika nde ntima ya mbote ya nene mpi ngemba ya me katuka na

Nzambi Tata na beto kuvanda ti beno. 3 Beto ke pesaka matondo ntangu yonso na Nzambi Tata ya Mfumu na beto Yezu Kristu ntangu beto ke sambaka sambu na beno, 4 banda beto waka nsangu ya lukwikilu na beno na Kristu Yezu

325

Kubuta mbuma. Kristu ke wakanisa beto

mpi ya zola yina beno kele na yo sambu na basantu yonso, 5 sambu na kivuvu yina bo ke bumbila beno na zulu. Beno waka ntete mambu ya me tala kivuvu yai na nzila ya nsangu ya kieleka ya nsangu ya mbote 6 yina kwisaka1 na beno. Kaka mutindu nsangu ya mbote ke buta mbuma mpi ke yela na nsi-ntoto ya mvimba, yo ke sala mpi mutindu mosi na kati na beno, banda na kilumbu yina beno waka mpi zabaka mbote-mbote ntima ya mbote ya nene ya Nzambi mutindu yo kele kibeni. 7 Yo yina mambu ya beno longukaka na Epafrasi nduku na beto ya mpika yina beto ke zolaka mingi, mpi yina kele nsadi ya kwikama ya Kristu na kisika na beto. 8 Yandi tubilaka beto mpi zola yina beno yedisaka na lusadisu ya mpeve ya Nzambi. 9 Yo yina mpi, banda na kilumbu yina beto waka yo, beto me yambulaka ve na kusamba sambu na beno mpi na kulomba nde beno fuluka ti nzayilu ya sikisiki ya luzolo na yandi, na mayele yonso mpi na makuki ya kubakisa yina mpeve ya Nzambi ke pesaka, 10 sambu beno tambula na mutindu yina me fwana na Yehowa, sambu na kupesa yandi kiese kibeni na ntangu beno ke landa kubuta mbuma na konso kisalu ya mbote, mpi ke yela na nzayilu ya sikisiki ya Nzambi. 11 Bika nde beno baka kikesa ti ngolo yonso na nsadisa ya ngolo na yandi ya nkembo na mpila nde beno kanga kibeni ntima ti ntima-nda mpi kiese, 12 na ntangu beno ke pesa matondo na Tata yina salaka nde beno fwana sambu na kubaka difwa kumosi ti basantu yina kele na nsemo. Bkl 1:61 Na kisina, “vandaka.”

BAKOLOSAI 1:5-22

13 Yandi me katulaka beto na kiyeka ya mudidi mpi me kotisaka beto na kimfumu ya Mwana yina yandi ke zolaka, 14 na nzila na yandi beto me katukaka na kimpika na nsadisa ya nkudulu, disongidila, ndolula ya masumu na beto. 15 Yandi kele kifwani ya Nzambi yina ke monanaka ve, mwana ya ntete ya lugangu yonso; 16 sambu na nzila na yandi, bima yonso ya nkaka gangamaka na zulu mpi na ntoto, bima yina ke monanaka mpi bima yina ke monanaka ve, yo vanda bakiti ya kimfumu to bimfumu to baluyalu to biyeka. Bima yonso ya nkaka gangamaka na nzila na yandi mpi sambu na yandi. 17 Diaka, yandi vandaka na ntwala ya bima yonso ya nkaka mpi bima yonso ya nkaka gangamaka na nzila na yandi, 18 mpi yandi kele ntu ya nitu, dibundu. Yandi kele luyantiku ya bima yonso, mwana ya ntete yina telamaka na bafwa, sambu yandi kuma muntu yina kele muntu ya ntete na bima yonso; 19 sambu Nzambi monaka kiese na kubika nde yandi vanda ya kukuka na bima yonso. 20 Mpi na nzila ya Kristu, Nzambi ke wakanisa bima yonso ya nkaka ti yandi mosi, na kutulaka ngemba na nsadisa ya menga yina Kristu tiamunaka na zulu ya nti ya mpasi, yo vanda bima yina kele na ntoto to bima yina kele na zulu. 21 Ya kieleka, beno bantu yina vandaka ntete ntama ti Nzambi mpi bambeni na yandi sambu mabanza na beno vandaka kaka na mambu ya mbi, 22 ntangu yai yandi me wakanisa beno ti yandi mosi na nzila ya lufwa ya muntu yina tambikaka nitu na yandi ya kinsuni, sambu yandi monisa beno na ntwala na yandi bonso

BAKOLOSAI 1:23–2:9

Kinsweki ya santu. Bafilozofe

bantu ya santu, ya kukonda mvindu, mpi yina bo lenda funda ve ata na diambu mosi. 23 Ya kieleka, yo ta vanda mutindu yina kaka kana beno bikala na lukwikilu, beno kangama ngolo na fondasio, beno vanda ngolo, mpi beno nikana ve na kivuvu ya nsangu ya mbote yina beno waka mpi yina bo longaka na lugangu ya mvimba yina kele na nsi ya zulu. Mono Polo, mono me kumaka nsadi ya nsangu yai ya mbote. 24 Ntangu yai mono kele na kiese sambu na bampasi ya mono ke mona sambu na beno, mpi mono ke kutana ti bampasi ya Kristu yina ke konda na nsuni na mono sambu na mambote ya nitu na yandi, yina kele dibundu. 25 Mono kumaka nsadi ya dibundu yai na kuwakana ti kisalu ya kikapita yina Nzambi pesaka mono sambu na mambote na beno, sambu na kusamuna ndinga ya Nzambi mbote-mbote— 26 kinsweki ya santu yina vandaka ya kubumbana banda na bangidika ya bima ya ntama mpi banda na bambandu ya ntama. Kansi ntangu yai, Nzambi me monisaka yo na basantu na yandi, 27 na bo yandi monaka mbote na kuzabisa kimvwama ya nkembo ya kinsweki yai ya santu na kati ya makanda, yina kele Kristu na bumosi ti beno, mpi kivuvu ya nkembo na yandi. 28 Yandi kele muntu yina beto ke samuna, ntangu beto ke kebisa konso muntu mpi ke longa konso muntu na mayele yonso, sambu beto monisa konso muntu ya kulunga na bumosi ti Kristu. 29 Yo yina, mono ke sala ngolo kibeni mpi ke sala ti kikesa yonso na kuwakana ti lusadisu na yandi ya ke pesaka ngolo, yina ke salaka ngolo kibeni na kati na mono.

326

Mono ke zola nde beno bakisa bitumba ya nene yina mono ke nwana sambu na beno mpi sambu na bantu yina kele na Laodisea mpi sambu na bantu yonso yina me monaka mono ntete ve. 2 Yo kele sambu bantima na bo kubaka ndembikilu mpi bo vukana mbote-mbote na zola, sambu bo vanda ti bimvwama yonso yina ke katukaka na kivuvu yonso ya mayele na bo ya kubakisa, na mpila nde bo baka nzayilu ya sikisiki ya kinsweki ya santu ya Nzambi, disongidila, Kristu. 3 Bimvwama yonso ya mayele mpi ya nzayilu me bumbanaka mbote-mbote na yandi. 4 Mono ke tuba mambu yai sambu ata muntu mosi ve kukusa beno ti bangindu ya ke ndimisa. 5 Ya kieleka, mono kele ve ti beno na nitu, kansi mono kele ti beno na mpeve, mpi mono kele na kiese na kumona mutindu beno ke sala mambu na ndonga mpi lukwikilu ya ngolo yina beno kele na yo na Kristu. 6 Yo yina, kaka mutindu beno me ndimaka Kristu Yezu, Mfumu, beno landa na kutambula na bumosi ti yandi, 7 beno vanda ti misisa ya ngolo, beno tungama na yandi mpi beno vanda ngolo na lukwikilu, kaka mutindu bo longaka beno, mpi beno fuluka ti lukwikilu na ntangu beno ke pesa Nzambi matondo. 8 Beno zikisa nde ata muntu mosi ve kukumisa beno bampika na nzila ya filozofi mpi ya bangindu ya luvunu mpi ya mpamba-mpamba na kuwakana ti kinkulu ya bantu, na kuwakana ti mambu ya ntete-ntete ya nsi-ntoto kansi ve na kuwakana ti Kristu. 9 Sambu bikalulu ya Nzambi kele na kati na yandi na kiteso ya kufwana.

2

327

Kudikulumusa ya luvunu

10 Na mutindu yina, beno me bakaka bima yonso na nzila na yandi, muntu yina kele mfumu ya konso luyalu mpi ya konso kiyeka. 11 Na bangwisana na beno ti yandi, bo yotisaka beno mpi ti luyotisu yina bo salaka ve na maboko na kukatulaka nitu ya kinsuni. Bo yotisaka beno ti luyotisu yina kele ya Kristu. 12 Sambu bo zikaka beno ti yandi na mbotika na yandi, mpi na nzila na yandi, Nzambi futumunaka beno mpi kumosi, na nzila ya lukwikilu na beno na kisalu ya ngolo ya Nzambi, yina tedimisaka yandi na bafwa. 13 Diaka, ata beno vandaka ya kufwa na bifu na beno mpi beno vandaka bo me yotisa beno ve, Nzambi vutulaka beno na luzingu kumosi ti yandi. Yandi lolulaka beto bifu na beto yonso na luzolo yonso 14 mpi katulaka kibeni mukanda ya bo sonikaka na maboko yina vandaka ti bansiku mpi yina vandaka kutelamina beto. Yandi me katulaka yo na mutindu yandi bulaka yo lunsonso na nti ya mpasi. 15 Na nzila na yo, yandi bedisaka baluyalu mpi biyeka, mpi songaka bo na meso ya bantu bonso bantu ya bo me nunga na bitumba, mpi nataka bo na ndonga ya bantu yina me nunga. 16 Yo yina, beno bika ve nde ata muntu mosi kusambisa beno na yina me tala bima ya beno ke dia mpi ke nwa to na yina me tala kuta nkinsi mosi to kuzitisa ngonda ya mpa to kisabatu. 17 Mambu yai kele kizuzi ya mambu yina ke kwisa, kansi mambu ya kieleka kele na Kristu. 18 Bika nde ata muntu mosi ve kubotula beno nsendo; muntu yina ke monaka kiese na kudikulumusa ya luvu-

BAKOLOSAI 2:10–3:3

nu mpi na mutindu mosi buna ya lusambu ya bawanzio, yina “ke kangamaka kaka na” mambu yina yandi monaka. Yandi ke tulaka kibeni lulendo kukonda kikuma na mutindu na yandi ya kuyindula ya kinsuni, 19 mpi yandi ke bikalaka ve ya kukangama ti ntu, ti muntu yina ke pesaka nitu ya mvimba bima yonso yina yo kele na yo mfunu mpi ke sadilaka madikulu ti misisa sambu na kuvukisa nitu mbote-mbote, mpi ke salaka nde nitu landa kuyela ti kuyela yina ke katukaka na Nzambi. 20 Kana beno fwaka kumosi ti Kristu na yina me tala mambu ya ntete-ntete ya nsi-ntoto, sambu na nki beno ke zinga bonso nde beno kele kaka bantu ya nsi-ntoto na mutindu beno ke lemfuka diaka na bansiku yai, 21 “Kubaka ve, kumeka ve, kusimba ve,” 22 sambu na bima yina ke bebaka yonso kana bo sadila yo? Yo kele na kuwakana ti bansiku mpi malongi ya bantu. 23 Ata mambu yai ke monanaka bonso mambu ya mayele, na mutindu ya lusambu yina muntu me kuditudilaka yandi mosi mpi na kudikulumusa ya luvunu, mpi kuniokula nitu ngolo, yo kele ve na mfunu sambu na kunwana ti banzala ya nitu. kana Nzambi futumu3 Kansi, naka beno ti Kristu, beno landa na kusosa mambu yina kele na zulu, kisika Kristu kele ya kuvanda na diboko ya kitata ya Nzambi. 2 Beno tula mabanza na beno kaka na mambu yina kele na zulu, kansi ve na mambu yina kele na ntoto. 3 Sambu beno me fwaka, mpi bo me bumbaka luzingu na beno ti Kristu na bumosi ti Nzambi.

BAKOLOSAI 3:4-24

Kulolula. Mikumba ya bantu ya dibuta

4 Ntangu Kristu, luzingu na beto, ta monana, na ntangu yo yina beno mpi ta monana ti yandi na nkembo. 5 Yo yina, beno fwa bitini ya nitu na beno yina kele na ntoto na yina me tala pite, mambu ya mvindu, nzala ya kuvukisa nitu, mpusa ya mbi, mpi lukasi, yina kele lusambu ya biteki. 6 Makasi ya Nzambi ke kwisa sambu na mambu yina. 7 Yo yina mutindu beno mpi vandaka kuditambusa na luzingu na beno ya ntama. 8 Kansi ntangu yai, beno fwete losa mambu yina yonso ntama ti beno: nganzi, makasi, mambu ya mbi, mafingu, mpi mambu ya nsoni ya ke basika na munoko na beno. 9 Beno tubana ve luvunu beno na beno. Beno katula kimuntu ya ntama ti bisalu na yo, 10 mpi beno lwata kimuntu ya mpa, yina ke kuma ya mpa na nzila ya nzayilu ya sikisiki na kuwakana ti kifwani ya Muntu yina gangaka yo. 11 Awa kele ve ti Mugreki to Muyuda, luyotisu to kukonda luyotisu, nzenza, muntu ya Sikite, mpika, mpi muntu yina kele na kimpwanza, kansi Kristu kele mambu yonso mpi na yonso. 12 Yo yina, sambu beno kele bantu yina Nzambi me solaka, bantu ya santu mpi yina yandi ke zolaka, beno lwata mawa ya ngolo, ntima ya mbote, kudikulumusa, mawete, mpi ntima-nda. 13 Beno landa na kukanga ntima na mambu ya bankaka mpi na kulolulana na ntima ya mvimba ata kana muntu mosi kele na makambu ti muntu ya nkaka. Kaka mutindu Yehowa lolulaka beno na ntima ya mvimba, beno fwete sala mpi mutindu mosi. 14 Kansi, katula mambu yai yonso, beno lwata zola, sambu yo kele kikangila ya kukuka ya bumosi.

328

15 Diaka, bika nde ngemba ya Kristu kuyala bantima na beno, sambu ya kieleka, bo me bingaka beno na mpila nde beno kuma nitu mosi mpi beno vanda na ngemba. Beno monisa ntonda. 16 Bika nde ndinga ya Kristu kusala mingi na kati na beno ti mayele yonso. Beno landa na kulongana mpi na kupesana kikesa ti bankunga, bankunga ya kukumisa Nzambi, bankunga ya kimpeve yina beno ke yimba na mutindu ya kitoko, mpi beno yimbila Yehowa na bantima na beno. 17 Mpi konso diambu ya beno ke sala na bangogo to na bisalu, beno sala mambu yonso na zina ya Mfumu Yezu, mpi beno pesa matondo na Nzambi Tata na nzila na yandi. 18 Beno bankento, beno lemfuka na babakala na beno, mutindu yo me fwana na Mfumu. 19 Beno babakala, beno landa na kuzola bankento na beno mpi beno dasukila bo ve. 20 Beno bana, beno lemfuka na bibuti na beno na mambu yonso, sambu yo kele mbote na Mfumu. 21 Beno batata, beno pesa ve bana na beno makasi, sambu bo lemba nitu ve. 22 Beno bampika, beno lemfuka na mambu yonso na bantu yina kele bamfumu na beno na ntoto, kaka ve ntangu bo ke tala beno, bonso bantu yina ke sosa kusepedisa bantu, kansi ti masonga ya ntima mpi ti boma ya Yehowa. 23 Mambu yonso ya beno ke sala, beno sala yo na moyo na beno ya mvimba bonso nde beno ke sala sambu na Yehowa, kansi ve sambu na bantu, 24 sambu beno me zaba nde Yehowa muntu ta pesa beno difwa bonso matabisi. Beno sala bonso bampika sambu na Mfumu, Kristu.

329

Kisambu. Mukanda ya Polo na Laodisea

25 Ya kieleka, muntu yina ke sala mambu ya mbi, bo ta futa yandi sambu na mbi yina yandi salaka, sambu Nzambi ke pona-ponaka ve. Beno bamfumu, beno sadila ba4 mpika na beno mambu na lunungu mpi na mutindu ya mbote, sambu beno me zaba nde beno mpi kele ti Mfumu na zulu. 2 Beno kwamina na kisambu, beno bikala ya kusikama na yina me tala kisambu na kupesaka matondo. 3 Na ntangu yina mosi, beno samba mpi sambu na beto, sambu Nzambi kukangudila beto kielo sambu beto samuna ndinga na yandi, na mpila nde beto zabisa kinsweki ya santu ya me tala Kristu; sambu ya kieleka, mono kele na boloko sambu na yo; 4 na mpila nde mono tuba na pwelele yonso mutindu mono fwete tuba. 5 Beno landa kutambula na mayele na ntwala ya bantu ya nganda, beno sadila ntangu na beno mbote kibeni. 6 Bika nde mambu ya beno ke tuba kuvanda ntangu yonso ya mbote, mpi ya beno me kumisa ntomo ti mungwa, ebuna beno ta zaba mutindu beno fwete pesa mvutu na konso muntu. 7 Tisike, mpangi na mono ya mono ke zolaka mingi, nsadi ya kwikama, mpi nduku na mono ya mpika na Mfumu, ta zabisa beno mambu na mono yonso. 8 Mono ke tinda yandi na beno sambu beno zaba mutindu beto kele, mpi sambu yandi lembika bantima na beno. 9 Kumosi ti Onezime, mpangi na mono ya kwikama mpi ya mono ke zolaka mingi, yina kele muntu na beno, bo ta zabisa beno mambu yonso ya ke salama awa. 10 Aristarke, nduku na mono ya boloko me tindila beno mbote, Marko kisoni ya Barnabasi mpi me ti-

BAKOLOSAI 3:25–4:18

ndila beno mbote, (sambu na yandi, beno bakaka bantuma ya kuyamba yandi mbote kana yandi kwisa kuna na beno,) 11 mpi Yezu ya bo ke bingaka Yustusi me tindila beno mpi mbote. Bo kele na kati ya bantu yina bo me yotisaka. Kaka bo bantu kele banduku na mono ya kisalu sambu na kimfumu ya Nzambi, mpi bo me kumaka nto ya ndembikilu ya nene sambu na mono. 12 Epafrasi, mpika ya Kristu Yezu yina kele muntu na beno, me tindila beno mbote. Yandi ke salaka ngolo ntangu yonso sambu na beno na bisambu na yandi, na mpila nde nsuka-nsuka beno vanda ya kulunga mpi ti kundima ya ngolo na yina me tala luzolo yonso ya Nzambi. 13 Sambu mono ke ta kimbangi nde yandi ke sala bikesa mingi sambu na beno mpi sambu na bantu yina kele na Laodisea mpi na Yerapolisi. 14 Luka, munganga ya beto ke zolaka mingi me tindila beno mbote, Demasi mpi me tindila beno mbote. 15 Beno pesa mbote na bampangi na mono yina kele na Laodisea, beno pesa mpi mbote na Nimfa ti na dibundu yina kele na nzo na yandi. 16 Mpi ntangu beno ta tanga mukanda yai imene, beno sala na mpila nde bo tanga yo mpi na dibundu ya bantu ya Laodisea, ebuna beno mpi, beno tanga mukanda ya mono tindaka na Laodisea. 17 Diaka, beno songa Arshipe nde: “Landa kukengila sambu nge lungisa kisalu yina nge ndimaka na Mfumu.” 18 Yai mbote na mono, ya Polo, yina mono me sonika na diboko na mono mosi. Beno landa na kuyibuka miniololo na mono. Ntima ya mbote ya nene kuvanda ti beno.

MUKANDA YA NTETE NA

BATESALONIKA Polo, Silasi mpi Timoteo, na dibundu ya Batesalonika, bayina kele na bumosi ti Nzambi Tata mpi Mfumu Yezu Kristu: Bika nde ntima ya mbote ya nene mpi ngemba kuvanda ti beno. 2 Beto ke pesaka ntangu yonso matondo na Nzambi ntangu beto ke tulaka beno yonso na bisambu na beto, 3 sambu beto ke kondaka ve ata fioti na kuyibuka kisalu na beno ya kwikama, mpi kisalu ya ngolo ya beno ke salaka ti zola, mpi kukanga-ntima na beno sambu na kivuvu yina beno kele na yo na Mfumu Yezu Kristu na ntwala ya Nzambi mpi Tata na beto. 4 Sambu, beno bampangi yina Nzambi ke zolaka, beto me zaba nde yandi me solaka beno, 5 sambu nsangu ya mbote yina beto ke samunaka kwisaka ve na beno ti bangogo mpamba kansi yo kwisaka mpi ti ngolo mpi ti mpeve santu mpi kundima ya ngolo, kaka mutindu beno me zaba bantu ya nki mutindu beto kumaka sambu na mambote na beno. 6 Yo yina, beno kumaka kulanda mbandu na beto mpi ya Mfumu, sambu beno ndimaka ndinga ti kiese yina ke katukaka na mpeve santu ata beno kutanaka ti bampasi mingi, 7 mpi beno kumaka mbandu sambu na bantu yonso ya ke kwikilaka yina kele na Masedonia mpi na Akaya. 8 Diambu ya kieleka kele nde, nsangu ya Yehowa katukaka na beno mpi mwanganaka kaka ve na Masedonia mpi na Akaya, kansi nsangu ya lukwikilu na beno na Nzambi me mwanganaka na bisika yonso, na mpila nde beto kele ve

1

ti mfunu ya kutuba ata kima mosi. 9 Sambu bo mosi ke landa kutubila mutindu beto kutanaka ti beno na mbala ya ntete mpi mutindu beno yambulaka biteki na beno sambu na kukuma bampika ya Nzambi ya moyo mpi ya kieleka, 10 mpi sambu na kuvingila Mwana na yandi tuka na zulu, yina yandi tedimisaka na bafwa, disongidila, Yezu, yina ke gulusa beto na makasi ya Nzambi yina ke kwisa. Ya kieleka bampangi, beno me zaba beno mosi nde ntangu beto 2 kwisaka kutala beno, yo kondaka ve kubuta mbuma. 2 Sambu kaka mutindu beno me zaba, ntangu bo monisaka beto ntete mpasi mpi sadilaka beto mambu kukonda luzitu na Filipi, beto bakaka kikesa na nzila ya Nzambi na beto sambu na kuzabisa beno nsangu ya mbote ya Nzambi na kati ya bitumba mingi. 3 Sambu nsiamisa ya beto ke pesa ke katuka ve na bangindu ya kifu to na mambu ya mvindu to na luvunu, 4 kansi, kaka mutindu Nzambi me ndimaka beto mpi me pesaka beto kisalu ya kuzabisa nsangu ya mbote, mutindu mosi mpi beto ke tubaka, sambu na kusepedisa bantu ve, kansi sambu na kusepedisa Nzambi, yina ke fimpaka bantima na beto. 5 Ya kieleka, beno me zaba nde beto sadilaka ve ata fioti bangogo ya kuleba mpi beto lwataka ve luse ya luvunu sambu na kubumba bangindu ya lukasi, Nzambi kele mbangi na beto! 6 Beto sosaka mpi ve nkembo na bantu, yo vanda na beno to na bantu ya nkaka, ata beto lendaka kuvanda kizitu ya nene sa-

330

331

Mama ya ke nwisa. Timoteo

mbu beto kele bantumwa ya Kristu. 7 Kansi, beto sadilaka beno mambu na mawete, mutindu mama yina ke nwisa ke kebaka bana na yandi na zola yonso. 8 Yo yina, sambu beto vandaka ti lutondo sambu na beno, beto vandaka ti luzolo ya kupesa beno, kaka nsangu ya mbote ya Nzambi ve, kansi mpi mioyo na beto mosi, sambu beno kumaka bantu ya beto ke zolaka mingi. 9 Ya kieleka, bampangi, beno ke yibuka kisalu na beto ya ngolo mpi ya ke lembisaka. Beto salaka mpimpa ti mwini sambu beto vanda ve kizitu ya nene ata na muntu mosi na kati na beno ntangu beto vandaka kuzabisa beno nsangu ya mbote ya Nzambi. 10 Beno kele bambangi, Nzambi mpi kele mbangi, nde na meso na beno bantu ya ke kwikilaka, beto vandaka bantu ya kwikama mpi ya lunungu mpi ya kukonda kifu. 11 Beno me zaba mbote nde beto landaka kusiamisa mpi kulembika konso muntu na kati na beno mpi kutela beno kimbangi, kaka mutindu tata ke salaka na bana na yandi, 12 sambu beno landa kutambula na mutindu yina me fwana na Nzambi yina ke binga beno na kimfumu mpi na nkembo na yandi. 13 Ya kieleka, yo yina mpi beto ke pesaka Nzambi matondo ntangu yonso, sambu ntangu beno ndimaka ndinga ya Nzambi, yina beno waka na beto, beno ndimaka yo ve bonso ndinga ya bantu, kansi mutindu yo kele kibeni, bonso ndinga ya Nzambi, yina ke salaka mpi na beno bantu ya ke kwikilaka. 14 Sambu bampangi, beno kumaka kulanda mbandu ya mabundu ya Nzambi yina kele na Yudea mpi yina kele na bumosi ti Kristu Yezu, sambu beno mpi, bantu ya bwala na beno monisaka beno mpasi ya mutindu mosi ti yina bo ke mona mpi na maboko

1 BATESALONIKA 2:7–3:4 ya Bayuda, 15 yina fwaka nkutu Mfumu Yezu mpi baprofete, mpi yina monisaka beto mpasi. Diaka, bo ke sepedisaka Nzambi ve, kansi bo ke telaminaka mambote ya bantu yonso, 16 sambu bo ke sosaka kukanga beto nzila ya kuzabisa bantu ya makanda nsangu yina lenda sadisa bo na kuguluka. Na mutindu yina bo ke fulusa ntangu yonso masumu na bo. Kansi nsukansuka makasi na yandi me kwisa na zulu na bo. 17 Kansi, bampangi, ntangu beto vandaka ya kukabwana ti beno sambu na ntangu fioti (na meso, kansi na bantima ve), sambu na nzala na beto ya ngolo, beto salaka bikesa mingi kibeni sambu na kumona beno na meso. 18 Yo yina beto vandaka ti nzala ya kukwisa na beno; ee, mono Polo, mono mekaka mbala zole, kansi Satana kangaka beto nzila. 19 Sambu, inki kele kivuvu to kiese to mpu na beto ya kimfumu ya lukumu—keti yo kele ve beno?—na ntwala ya Mfumu na beto Yezu na kukala na yandi? 20 Ya kieleka, beno kele nkembo mpi kiese na beto. Yo yina, ntangu beto lendaka diaka ve kukanga ntima sambu 3 na yo, beto yindulaka nde yo vandaka mbote mingi nde beto bikala na Atene beto mosi; 2 mpi beto tindaka Timoteo, mpangi na beto mpi nsadi ya Nzambi yina ke samunaka nsangu ya mbote ya me tala Kristu, sambu na kupesa beno kikesa mpi kulembika beno sambu lukwikilu na beno kukuma ngolo, 3 na mpila nde bampasi yai kunikisa ve ata muntu mosi. Sambu beno mosi me zaba nde beto lenda tina ve kukutana ti mambu ya mutindu yai. 4 Sambu, ata ntangu beto vandaka ti beno, beto vandaka

1 BATESALONIKA 3:5–4:10

Kikesa. Bikalulu ya mbote

kuzabisa beno na ntwala nde beto ta kutana ti bampasi, mpi yai kele mambu ya me salamaka, kaka mutindu beno me zaba. 5 Yo yina, ntangu mono lendaka diaka ve kukanga ntima sambu na yo, mono tindaka Timoteo sambu mono zaba mutindu kwikama na beno kele, kana na mutindu mosi buna Mumeki mekaka beno, mpi kana kisalu na beto ya ngolo me kumaka mpamba. 6 Kansi ntangu yai Timoteo me katuka kuna na beno mpi me kwisa awa na beto. Yandi me pesa beto nsangu ya mbote ya me tala kwikama mpi zola na beno, mpi yandi me tuba nde beno ke landa ntangu yonso na kuyibuka beto na zola yonso, mpi nde beno kele na nzala ya ngolo ya kumona beto mutindu beto mpi kele na nzala ya ngolo ya kumona beno. 7 Yo yina bampangi, na kati ya mawa mpi bampasi na beto yonso, beto me baka ndembikilu sambu na beno mpi sambu na kwikama yina beno ke monisa. 8 Sambu beno ke telama ngolo na Mfumu, beto me baka diaka kikesa. 9 Sambu, inki mutindu beto lenda pesa Nzambi matondo sambu na beno, mpi sambu na kiese ya mingi yina beno ke pesa beto na ntwala na yandi? 10 Mpimpa ti mwini beto ke salaka badodokilu ti kikesa mingi kibeni sambu na kumona baluse na beno mpi kuyika mambu yina me konda na lukwikilu na beno. 11 Ebuna, bika nde Nzambi mpi Tata na beto yandi mosi mpi Mfumu na beto Yezu kupesa beto nzila sambu beto kwisa kuna na beno. 12 Diaka, bika nde Mfumu kusadisa beno na kuyela na zola, ee, na kuzolana mingi beno na beno mpi ti bantu yonso, kaka mutindu beto ke zolaka beno; 13 sambu

yandi pesa kikesa na bantima na beno mpi yandi kumisa beno ya kukonda kifu mpi ya santu na ntwala ya Nzambi mpi Tata na beto na ntangu ya kukala ya Mfumu na beto Yezu ti basantu na yandi yonso.

332

Nsuka-nsuka bampangi, kaka 4 mutindu beto pesaka beno bantuma ya ke tadila mutindu beno fwete tambula sambu na kupesa Nzambi kiese (kaka mutindu beno ke tambula kibeni), beto ke lomba beno mpi ke bondila beno na zina ya Mfumu Yezu na kulanda kusala yo mbote-mbote kibeni. 2 Sambu beno me zaba bantuma yina beto pesaka beno na nzila ya Mfumu Yezu. 3 Sambu luzolo ya Nzambi kele nde beno vanda basantu mpi beno tina pite. 4 Konso muntu na kati na beno fwete zaba mutindu ya kuyala nitu na yandi mosi na busantu mpi na lukumu, 5 kansi ve ti nzala ya lukasi ya kuvukisa nitu bonso makanda yina me zaba ve Nzambi. 6 Ata muntu mosi ve fwete sala mpangi na yandi mbi mpi kuyiba banswa ya mpangi na yandi na diambu yai, sambu Yehowa ke pesaka ndola sambu na mambu yai yonso, kaka mutindu beto songaka beno na ntwala mpi telaka beno kimbangi mbote-mbote. 7 Sambu Nzambi bingaka beto, sambu na mambu ya mvindu ve, kansi sambu na busantu. 8 Yo yina, muntu yina ke vweza dilongi yai, yandi ke vweza ve muntu, kansi Nzambi yina ke pesaka beno mpeve santu na yandi. 9 Kansi, na yina me tala zola ya kimpangi, beno kele ve ti mfunu nde beto sonikila beno, sambu beno mosi, Nzambi ke longaka beno na kuzolana. 10 Ya kieleka, beno ke salaka mutindu yina na bampangi yonso ya Masedonia ya mvimba. Kansi bampangi, beto ke siamisa

333

“Ngemba mpi lutaninu”

beno na kulanda kusala yo mbotembote kibeni. 11 Beno sala ngolo na kuzinga na ngemba, na kutala kaka mambu na beno mosi mpi na kusala na maboko na beno mosi, kaka mutindu beto longaka beno; 12 sambu beno tambula na mutindu ya mbote na meso ya bantu ya nganda mpi nde beno konda ve ata kima mosi. 13 Diaka, bampangi, beto ke zola nde beno zaba mambu ya me tala bantu yina ke lala na lufwa; sambu beno wa ve mawa bonso bantu ya nkaka yina kele ve ti kivuvu. 14 Kana beto ke kwikilaka nde Yezu fwaka mpi telamaka na bafwa, mutindu mosi mpi, bantu yina me lalaka na lufwa na bumosi ti Yezu, Nzambi ta vutula bo na luzingu sambu bo vanda ti Yezu. 15 Sambu mambu ya beto ke zabisa beno na kuwakana ti ndinga ya Yehowa, yo yai: beto bantu yina kele na luzingu mpi yina ta vanda na luzingu tii na ntangu ya kukala ya Mfumu ta yita ve ata fioti bantu yina me lalaka na lufwa; 16 sambu Mfumu yandi mosi ta kulumuka tuka na zulu ti ndinga ya kupesa bantuma, ti ndinga ya mfumu ya bawanzio mpi ti mpungi ya Nzambi, ebuna bantu yina me fwaka na bumosi ti Kristu ta telama ntete. 17 Na nima, beto bantu yina kele na luzingu mpi ta vanda na luzingu, bo ta nata beto na matuti, kumosi ti bo, sambu na kukutana ti Mfumu na mupepe; mpidina beto ta vandaka ntangu yonso ti Mfumu. 18 Yo yina, beno landa kupesana kikesa ti bangogo yai. Kansi bampangi, sambu na yina 5 me tala bantangu mpi bansungi, mfunu kele ve ya kusonikila beno ata kima mosi. 2 Sambu beno mosi me zaba mbote nde kilu-

1 BATESALONIKA 4:11–5:14 mbu ya Yehowa ta kwisa kibeni bonso muyibi na mpimpa. 3 Na ntangu bo ta tuba nde: “Ngemba mpi lutaninu!” ebuna na mbala mosi lufwa ta kwisila bo kaka mutindu misongo ke simbaka nkento yina kele na divumu; mpi bo ta tina ve ata fioti. 4 Kansi beno bampangi, beno kele ve na mudidi bonso miyibi, sambu mwini kubasikila beno na kintulumukina mutindu yo ke basikilaka miyibi, 5 sambu beno yonso kele bana ya nsemo mpi bana ya mwini. Beto kele bantu ya mpimpa ve, ya mudidi mpi ve. 6 Yo yina, bika beto lala ve bonso bantu ya nkaka, kansi beto bikala ya kusikama mpi beto tanina mabanza na beto. 7 Sambu bantu yina ke lalaka, mbala mingi bo ke lalaka na mpimpa, mpi bantu yina ke laukaka malafu, mbala mingi bo ke laukaka malafu na mpimpa. 8 Kansi beto bantu yina kele bantu ya mwini, bika nde beto tanina mabanza na beto mpi beto lwata kitaninu-ntulu ya lukwikilu mpi zola mpi kivuvu ya luguluku bonso mpu; 9 sambu Nzambi ponaka beto ve sambu na makasi, kansi sambu beto baka luguluku na nzila ya Mfumu na beto Yezu Kristu. 10 Yandi fwaka sambu na beto, na mpila nde, yo vanda beto bikala ya kusikama to beto lala, beto ta zinga kumosi ti yandi. 11 Yo yina, beno landa na kupesana kikesa mpi kutungana, nkutu kaka mutindu beno ke salaka yo. 12 Ntangu yai bampangi, beto ke lomba beno na kuzitisa bantu yina ke salaka ngolo na kati na beno mpi ke twadisaka beno na Mfumu mpi ke kebisaka beno; 13 mpi na kupesa bo lukumu ya kuluta mingi na zola yonso sambu na kisalu na bo. Beno vanda na ngemba beno na beno. 14 Na ndambu ya

1 BATESALONIKA 5:15—2 BATESALONIKA 1:7 nkaka bampangi, beto ke siamisa beno: beno kebisa bantu ya mubulu, beno tubila bantu ya kele na mawa na mutindu ya ke lembika, beno sadisa bantu ya kele ngolo ve, beno vanda ntima-nda na bantu yonso. 15 Beno keba nde ata muntu mosi ve kuvutula mbi na mbi na muntu ya nkaka, kansi ntangu yonso beno landa na kusala mambu ya mbote na kati na beno mpi na bantu yonso ya nkaka. 16 Beno vanda ntangu yonso na kiese. 17 Beno samba ntangu yonso. 18 Beno pesa matondo sambu na mambu yonso, sambu yo kele luzolo ya Nzambi sambu na beno na bumosi ti Kristu Yezu. 19 Beno zima ve tiya ya mpeve. 20 Beno vweza ve bambikudulu. 21 Beno zikisa mambu yonso; beno kangama ngolo na mambu ya mbo-

334

te. 22 Beno buya mambu ya mbi ya mitindu yonso. 23 Bika nde Nzambi ya ngemba yandi mosi kusantisa beno kibeni. Mpi bika nde yandi tanina mpeve, moyo mpi nitu na beno bampangi sambu yo vanda ya kukonda kifu mpi ya mbote na mambu yonso na ntangu ya kukala ya Mfumu na beto Yezu Kristu. 24 Muntu yina ke binga beno kele ya kwikama, mpi yandi ta lungisa yo kibeni. 25 Bampangi, beno landa na kusamba sambu na beto. 26 Beno pesa bampangi yonso mbote ti beze ya santu. 27 Mono ke bondila beno na zina ya Mfumu na kutanga mukanda yai na ntwala ya bampangi yonso. 28 Bika nde ntima ya mbote ya nene ya Mfumu na beto Yezu Kristu kuvanda ti beno.

dccc

ccc

MUKANDA YA ZOLE NA

BATESALONIKA Silasi, mpi Timoteo, na di1 Polo, bundu ya Batesalonika, bayina kele na bumosi ti Nzambi Tata na beto mpi Mfumu Yezu Kristu: 2 Bika nde ntima ya mbote ya nene mpi ngemba ya me katuka na Nzambi Tata mpi na Mfumu Yezu Kristu kuvanda na beno. 3 Bampangi, beto fwete pesa Nzambi matondo ntangu yonso sambu na beno. Yo me fwana mutindu yina, sambu lukwikilu na beno ke yela mingi kibeni mpi zola yina beno yonso kele na yo sambu na bankaka ke kuma mingi. 4 Yo yina, beto ke kudikumisaka sambu na beno na kati ya mabundu ya Nza-

mbi sambu na kukanga ntima mpi lukwikilu na beno na bambangika yonso mpi bampasi yonso yina beno ke kutana ti yo. 5 Diambu yai kele nzikisa ya ke monisa lusambisu ya lunungu ya Nzambi, mpi yo ta sala nde Nzambi kumona nde beno me fwana na kukota na kimfumu na yandi yina beno ke monaka kibeni mpasi sambu na yo. 6 Sambu ya kieleka, yo kele lunungu nde Nzambi kuvutula mpasi na bantu yina ke monisa beno mpasi. 7 Kansi beno bantu yina ke mona mpasi, Nzambi ta pesa beno ndembikilu kumosi ti beto na kusonga ya Mfumu Yezu tuka na zulu ti

335

Muntu ya ke fwaka nsiku

bawanzio na yandi ya ngolo 8 na tiya ya ke pela ngolo, ntangu yandi ta vutula mbela na bantu yina me zaba ve Nzambi mpi na bayina ke lemfukaka ve na nsangu ya mbote ya me tala Mfumu na beto Yezu. 9 Mfumu ta sambisa bantu yai mpi ta pesa bo ndola ya lufwa ya mvula na mvula ebuna bo ta vanda diaka ve na ntwala na yandi mpi ya nkembo ya ngolo na yandi, 10 ntangu yandi ta kwisa sambu na kubaka nkembo kumosi ti basantu na yandi mpi sambu bantu yonso yina tulaka lukwikilu kutala yandi na kilumbu yina ti kuyituka, sambu beno tulaka lukwikilu na kimbangi yina beto taka. 11 Yo yina, beto ke sambaka ntangu yonso sambu na beno, sambu Nzambi na beto kumona nde beno me fwana na kubinga ya yandi bingaka beno mpi yandi sala kibeni mambu yonso ya mbote yina yandi ke zola kusala ti ngolo na yandi mpi yandi sala nde bisalu na beno ya lukwikilu kununga. 12 Yo kele mutindu yina sambu zina ya Mfumu na beto Yezu kubaka nkembo na nzila na beno, mpi beno na bumosi ti yandi, na kutadila ntima ya mbote ya nene ya Nzambi na beto mpi ya Mfumu Yezu Kristu. Kansi bampangi, na yina me tala kukala ya Mfumu na beto 2 Yezu Kristu mpi kuvukana na beto

2 BATESALONIKA 1:8–2:11 3 Bika nde ata muntu mosi ve kukusa beno na mutindu mosi buna, sambu kilumbu yina ta kwisa ve kana apostazi1 me kwisa ntete ve mpi kana muntu ya ke fwaka nsiku, mwana ya lufwa, me monana ntete ve. 4 Yandi kele mbeni mpi ke kudinangula na zulu ya konso muntu yina bo ke bingaka “nzambi” to ya kima mosi ya bantu ke sambilaka, na mpila nde yandi ke fonga na tempelo ya Nzambi mpi yandi mosi ke tuba nde yandi kele nzambi. 5 Keti beno ke yibuka ve nde ntangu mono vandaka ntete ti beno, mono vandaka kuzabisa beno mambu yai? 6 Ebuna ntangu yai, beno me zaba muntu yina ke kanga muntu ya ke fwaka nsiku nzila, na mpila nde yandi ta monana na ntangu na yandi ya bo me tulaka. 7 Ya kieleka, diswekamu ya mambu yai ya me tala kufwa nsiku ke salaka banda ntama; kansi yo ta vanda mutindu yai kaka tii na ntangu muntu yina ke kanga ntangu yai muntu ya ke fwaka nsiku nzila ta katuka na nzila. 8 Ebuna na ntangu yina, muntu ya ke fwaka nsiku ta monana, yina Mfumu Yezu ta fwa na nsadisa ya mpeve ya munoko na yandi mpi ta kumisa kima ya mpamba ntangu kukala na yandi ta monana. 9 Kansi kukala ya muntu ya ke fwaka nsiku kele na kuwakana ti kisalu ya Satana kumosi ti bidimbu yonso ya nkumbwa mpi bidimbu ya luvunu mpi mambu ya kuyituka 10 mpi ti luvunu yonso ya kukonda lunungu sambu na bantu yina ke vila, bonso ndola sambu bo ndimaka ve mpi zolaka ve kieleka sambu bo guluka. 11 Yo yina

ti yandi, beto ke lomba beno 2 na kubika ve nde mabanza na beno kukuma kisaka-saka nswalu mpi na kudiyangisa ve sambu bantu ke tuba nde kilumbu ya Yehowa me kwisa, yo vanda bo ke tuba yo na nzila ya ngogo mosi ya kupemama to na nzila ya nsangu ya munoko to na nzila ya mukanda mosi ya ke monana bonso nde yo me katuka na 2Bt 2:31 To, “bantu yina me pesaka lusabeto. mbu ya kieleka mukongo.”

2 BATESALONIKA 2:12–3:14 Nzambi ke bika nde kisalu ya luvunu kukusa bo, sambu bo kwikila na mambu ya luvunu, 12 na mpila nde bo sambisa bo yonso sambu bo kwikilaka ve na mambu ya kieleka kansi bo monaka kiese na mambu ya kukonda lunungu. 13 Kansi, beno bampangi yina Yehowa ke zolaka, beto fwete pesa Nzambi matondo ntangu yonso sambu na beno, sambu Nzambi ponaka beno banda na luyantiku sambu na luguluku na mutindu yandi santisaka beno ti mpeve na yandi mpi na nzila ya lukwikilu na beno na kieleka. 14 Yandi bingaka beno na luguluku yai na nzila ya nsangu ya mbote ya beto ke zabisaka, sambu beno baka nkembo ya Mfumu na beto Yezu Kristu. 15 Yo yina bampangi, beno telama ngolo mpi beno simba binkulu yina bo me longaka beno, yo vanda na nzila ya nsangu ya munoko to na nzila ya mukanda mosi ya me katuka na beto. 16 Diaka, bika nde Mfumu Yezu Kristu yandi mosi mpi Nzambi Tata na beto, yina zolaka beto mpi pesaka beto ndembikilu ya mvula na mvula mpi kivuvu ya mbote na nzila ya ntima ya mbote ya nene, 17 kulembika bantima na beno mpi kupesa beno ngolo na mpila nde beno sala mpi kutuba ntangu yonso mambu ya mbote. Nsuka-nsuka, bampangi, beno 3 landa na kusamba sambu na beto, sambu ndinga ya Yehowa landa na kumwangana nswalu mpi kubaka nkembo kaka mutindu yo ke salama kibeni kuna na beno; 2 mpi sambu beto guluka na maboko ya bantu ya ke kotaka bankaka nsoki mpi bantu ya mbi, sambu bantu yonso ve ke vandaka ti lukwikilu. 3 Kansi Mfumu kele ya kwi-

Kutambula na kisaka-saka

336

kama, mpi yandi ta pesa beno ngolo mpi ta tanina beno na muntu ya mbi. 4 Diaka, beto ke tula ntima na Mfumu sambu na beno nde, beno ke zitisa mpi ta landa kuzitisa bantuma na beto. 5 Bika nde Mfumu landa na kutwadisa bantima na beno sambu beno zola Nzambi mpi beno kanga ntima sambu na Kristu. 6 Ntangu yai bampangi, beto ke pesa beno bantuma na zina ya Mfumu Yezu Kristu, na kuvanda ntama ti konso mpangi yina ke tambula na mutindu ya kisaka-saka kansi ve na kuwakana ti kinkulu yina beno bakaka na beto. 7 Sambu beno mosi me zaba mutindu beno fwete landa mbandu na beto, sambu beto kuditwadisaka ve na mutindu ya kisaka-saka na kati na beno 8 mpi beto diaka ve madia ya muntu kukonda kufuta. Kansi, mpimpa ti mwini beto salaka kisalu ya ngolo mpi ya ke lembisa sambu na kuvanda ve kizitu ya nene ata na muntu mosi na kati na beno. 9 Yo kele ve nde beto kele ve ti kiyeka, kansi yo kele sambu beto vanda mbandu ya beno fwete landa. 10 Ya kieleka, ntangu beto vandaka ti beno, beto vandaka kupesa beno ntuma yai: “Kana muntu ke zola kusala ve, yandi dia mpi ve.” 11 Sambu beto ke wa nde bantu ya nkaka na kati na beno ke tambula na mutindu ya kisaka-saka, bo ke sala kisalu ve ata fioti kansi bo ke kudikotisa na mambu yina me tala bo ve. 12 Na bantu ya mutindu yina, beto ke pesa ntuma mpi ndongisila na Mfumu Yezu Kristu nde bo fwete sala na pima mpi kudia madia yina bo mosi ke zwa. 13 Kansi beno bampangi, beno yambula ve na kusala mambu ya mbote. 14 Kansi kana muntu ke lemfuka ve na bangogo na beto ya

337

Kutula kidimbu

2 BATESALONIKA 3:15—1 TIMOTEO 1:11

kele na mukanda yai, beno tula muntu yina kidimbu mpi beno bika kuvukana ti yandi, sambu yandi wa nsoni. 15 Ata mpidina beno baka yandi ve bonso mbeni, kansi beno landa kukebisa yandi bonso mpangi. 16 Ntangu yai, bika nde Mfumu ya ngemba yandi mosi kupesa beno ngemba ntangu yonso, na mitindu

yonso. Mfumu kuvanda ti beno yonso. 17 Yai mbote na mono, ya Polo, yina mono me sonika na diboko na mono mosi, yina kele kidimbu na konso mukanda; yai kele mutindu mono ke sonikaka. 18 Ntima ya mbote ya nene ya Mfumu na beto Yezu Kristu kuvanda ti beno yonso.

dccc

ccc

MUKANDA YA NTETE NA

TIMOTEO Polo, ntumwa ya Kristu Yezu 1 na ntuma ya Nzambi, Ngulusi na beto, mpi ya Kristu Yezu, kivuvu na beto, 2 na Timoteo, mwana na mono ya kieleka na lukwikilu: Bika nde ntima ya mbote ya nene, mawa, mpi ngemba ya me katuka na Nzambi Tata mpi na Kristu Yezu Mfumu na beto kuvanda ti nge. 3 Kaka mutindu mono siamisaka nge na kubikala na Efezo ntangu mono zolaka kukwenda na Masedonia, mono ke sala mutindu mosi ntangu yai, sambu nge pesa ntuma na bantu ya nkaka nde bo longa ve malongi ya nkaka, 4 bo tula mpi ve dikebi na masolo ya luvunu mpi na bandonga ya ba-nkaka. Mambu ya mutindu yai kele na mfunu ve, kansi yo ke basisaka kaka bangiufula yina ke nataka na bansosa na kisika ya kupesa kima mosi ya me katuka na Nzambi yina lenda kumisa lukwikilu ngolo. 5 Ya kieleka, lukanu ya ntuma yai kele nde beto vanda ti zola ya me katuka na ntima ya bunkete, na kansansa ya mbote mpi na lukwikilu ya kukonda luvunu. 6 Sambu bo buyaka

mambu yai, bantu ya nkaka me kudikotisaka na bituba-tuba ya kukonda mfunu. 7 Bo ke zolaka kuvanda balongi ya nsiku, kansi bo ke bakisaka ve mambu yina bo ke tubaka to mambu yina bo ke dindamanaka ngolo sambu na yo. 8 Beto me zaba nde Nsiku kele mbote kana muntu ke sadila yo na mutindu ya me fwana 9 mpi ke zaba nde bo ke basisaka ve nsiku sambu na muntu ya lunungu, kansi sambu na bantu yina ke fwaka nsiku mpi bankolami, bantu yina ke vwezaka Nzambi mpi bansumuki, bantu ya kukonda kwikama mpi bantu ya ke vwezaka mambu ya santu, bantu ya ke fwaka batata mpi bantu ya ke fwaka bamama, bantu ya ke fwaka bantu, 10 bantu ya ke salaka pite, babakala yina ke ladisaka babakala ya nkaka, bantu yina ke kangaka bantu na ngolo, bantu ya luvunu, bantu ya ke diaka ndefi ya luvunu, mpi konso kima ya nkaka yina ke telaminaka malongi ya mbote. 11 Malongi yango ke wakana ti nsangu ya mbote ya nkembo ya Nzambi ya kiese, yina yandi pesaka mono.

1 TIMOTEO 1:12–2:10

Kugulusa bansumuki. Nkudulu

12 Mono ke monisa ntonda na Kristu Yezu Mfumu na beto, yina pesaka mono ngolo, sambu yandi monaka mono ya kwikama na mutindu yandi pesaka mono kisalu, 13 ata mono vandaka ntete muntu ya ke vwezaka, ya ke monisaka bantu mpasi mpi ya kukonda luzitu. Ata mpidina, yandi wilaka mono mawa sambu mono salaka mambu kukonda kuzaba mpi kukonda lukwikilu. 14 Kansi Mfumu na beto monisilaka mono ntima ya mbote na kiteso ya mingi kibeni mpi mono kele ti lukwikilu mpi zola yina kele na nzila ya Kristu Yezu. 15 Mambu yai kele ya kwikama mpi me fwana nde bo ndima yo kibeni: Kristu Yezu kwisaka na nsi-ntoto sambu na kugulusa bansumuki. Na kati na bo, mono kele muntu ya ntete. 16 Ata mpidina, yandi wilaka mono mawa na mpila nde, na nzila na mono muntu yina kele mbandu ya nene, Kristu Yezu kumonisa ntima-nda na yandi yonso bonso mbandu sambu na bantu yina ta tula lukwikilu na bo na yandi sambu na kubaka luzingu ya mvula na mvula. 17 Ntangu yai, lukumu mpi nkembo kuvanda mvula na mvula na Ntotila ya kukonda nsuka, yina ke polaka ve, yina ke monanaka ve, Nzambi mosi kaka. Amen. 18 Mwana na mono Timoteo, mono ke pesa nge ntuma yai na kuwakana ti bambikudulu yina bo tubaka sambu na nge, na mpila nde na nzila na yo nge landa na kunwana bitumba ya mbote; 19 tanina lukwikilu mpi kansansa ya mbote, yina bantu ya nkaka me losaka, ebuna lukwikilu na bo me bebaka bonso maswa yina me beba. 20 Imeneo ti Alesandre kele na kati ya bantu yina, mpi mono me

338

pesaka bo na maboko ya Satana na mpila nde disipline kulonga bo na kuvweza ve Nzambi. Yo yina, mono ke siamisa beno 2 ntete-ntete nde, beno sala badodokilu, mpi bisambu, beno lomba sambu na bankaka, mpi beno pesa matondo sambu na bantu ya mitindu yonso, 2 sambu na bantotila mpi bantu yonso yina kele na bisika ya lukumu; na mpila nde beto landa kuzinga luzingu ya ngemba mpi ya pima, ti kukangama ya mvimba na Nzambi mpi luzitu. 3 Diambu yai kele mbote mpi me ndimama na meso ya Ngulusi na beto, Nzambi, 4 yina luzolo na yandi kele nde bantu ya mitindu yonso kuguluka mpi kubaka nzayilu ya sikisiki ya kieleka. 5 Sambu kele ti Nzambi kaka mosi, mpi muwakanisi kaka mosi na kati ya Nzambi ti bantu, muntu mosi, Kristu Yezu, 6 yina kudipesaka yandi mosi nkudulu ya me fwanana sambu na bantu yonso—yai kele mambu yina bantu fwete ta kimbangi sambu na yo na bantangu na yo ya bo me tulaka. 7 Bo me tulaka mono nsamuni mpi ntumwa sambu na kimbangi yai—mono ke tuba masonga, mono ke kusa ve—longi ya makanda na mambu ya lukwikilu mpi ya kieleka. 8 Yo yina, mono ke zola nde na bisika yonso babakala kulanda kusamba mpi kutombula maboko ya kwikama, kukonda makasi mpi bantembe. 9 Mutindu mosi, mono ke zola nde bankento kuditomisa ti bilele ya kuyidika mbote, kukonda kulutisa ndilu mpi ti mabanza ya mbote, kansi ve ti mitindu ya kutunga nsuki mpi wolo to mayaka to bilele ya ntalu mingi kibeni, 10 kansi na mutindu yina me fwa-

339

Mambu ya bo ke lombaka bankengi

na sambu na bankento yina ke tubaka nde bo ke waka Nzambi boma, disongidila, na nzila ya bisalu ya mbote. 11 Bika nde nkento kulonguka na pima na bulemfu yonso. 12 Mono ke pesa ve nkento nzila ya kulonga, to ya kuyala bakala, kansi yandi fwete bikala pima. 13 Sambu bo salaka ntete Adami, ebuna Eva na nima. 14 Diaka, bo kusaka ve Adami, kansi bo kusaka kibeni nkento mpi yandi kumaka muntu ya ke fwaka nsiku. 15 Kansi, bo ta tanina bo na nzila ya kubuta, kana bo landa kuvanda na lukwikilu mpi zola mpi busantu, kumosi ti mabanza ya mbote. Mambu yai kele mambu ya bo 3 lenda tudila ntima: Kana muntu ke zola kukuma nkengi, yandi ke zola kisalu mosi ya mbote. 2 Yo yina, nkengi fwete vanda muntu ya bo lenda funda ve ata na kima mosi, bakala ya nkento mosi mpamba, muntu ya ke lutisaka ve ndilu na bikalulu na yandi, muntu ya kele ti mabanza ya mbote, muntu ya kisaka-saka ve, muntu ya ke yambaka banzenza, muntu ya me fwana na kulonga, 3 muntu ya ke laukaka malafu ve, muntu ya nku ve, kansi yandi vanda muntu ya makambu ngolo1 ve, muntu ya ke swanaka ve, muntu ya ke zolaka mbongo ve, 4 muntu ya ke twadisaka nzo na yandi mosi na mutindu ya mbote, muntu yina kele ti bana ya ke lemfukaka na luzitu yonso; 5 (ya kieleka, kana muntu me zaba ve kutwadisa nzo na yandi mosi, nki mutindu yandi ta keba dibundu ya Nzambi?) 6 yandi fwete vanda ve Mukristu ya mpa, kana ve 1Tm 3:31 To, “kikalulu ya kukonda kudindamana.”

1 TIMOTEO 2:11–3:16

yandi ta fuluka na lulendo mpi ta bwa na ndola yina bo me zengilaka Diabulu. 7 Diaka, yandi fwete vanda mpi ti lukumu ya mbote na bantu ya nganda, sambu yandi bwa ve na nsoni mpi na mutambu ya Diabulu. 8 Bansadi ya kisalu mpi fwete vanda bantu ya bo lenda zitisa, bantu ya kele ve ti ndinga-zole, bantu ya ke nwaka vinu mingi ve, bantu ya lukasi ve yina ke sosaka kubaka nluta na banzila ya luvunu, 9 mpi bo fwete tanina kinsweki ya santu ya lukwikilu ti kansansa ya bunkete. 10 Diaka, bo meka ntete bantu yai sambu na kuzaba kana bo me fwana, na nima bo sala bonso bansadi kana bo lenda funda bo ve ata na kima mosi. 11 Bankento mpi fwete vanda bantu ya bo lenda zitisa, bantu ya ke kusilaka bantu makambu ve, bantu ya ke lutisaka ve ndilu na bikalulu na bo, mpi bantu ya kwikama na mambu yonso. 12 Bika nde nsadi ya kisalu kuvanda bakala ya nkento mosi, yandi twadisa bana na yandi mpi nzo na yandi mosi na mutindu ya mbote. 13 Sambu bantu yina ke salaka na mutindu ya mbote ke bakaka lukumu ya mbote mpi bo lenda tuba ti masonga ya nene na yina me tala lukwikilu na bo na Kristu Yezu. 14 Mono ke sonikila nge mambu yai, ata mono kele ti kivuvu ya kukwisa kuna na nge ntama mingi ve, 15 kansi kana mono sukinina, sambu nge zaba mutindu nge fwete kuditwadisa na nzo ya Nzambi, yina kele dibundu ya Nzambi ya moyo, dikunzi mpi kima ya ke simbaka kieleka. 16 Ya kieleka, kinsweki ya santu ya kikalulu yai ya

1 TIMOTEO 4:1–5:2

Kubuyisa makwela. Keba na malongi

kukangama na Nzambi kele nene kibeni: ‘Yandi monanaka na kinsuni, Nzambi ndimaka yandi bonso muntu ya lunungu na mpeve, yandi monanaka na bawanzio, bo samunaka nsangu ya me tala yandi na kati ya makanda, bo kwikilaka na yandi na nsi-ntoto, bo yambaka yandi na zulu ti nkembo.’ mpeve ya Nzambi ke 4 Kansi, tuba pwelele nde na bilumbu ke kwisa, bantu ya nkaka ta yambula lukwikilu, mpi ta tula dikebi na mambu ya kupemama ya ke kusaka mpi na malongi ya bademo, 2 na nzila ya luvunu ya bantu yina ke kusaka, yina kansansa na bo kele bonso nde bo me zikisaka yo ti kibende ya tiya. 3 Bo ta buyisa makwela mpi ta pesa bantu ntuma ya kubuya madia yina Nzambi salaka sambu bantu yina kele ti lukwikilu mpi yina me zaba kieleka mbotembote kudia yo na nima ya kupesa matondo. 4 Sambu konso kima yina Nzambi me gangaka kele mbote, mpi bantu fwete buya ve ata kima mosi kana bo dia yo na nima ya kupesa matondo, 5 sambu yo ke kumaka ya santu na nzila ya ndinga ya Nzambi mpi ya kisambu yina bo me sala sambu na yo. 6 Kana nge pesa bampangi bandongisila yai, nge ta vanda nsadi ya mbote ya Kristu Yezu, yina ke disaka mabanza na yandi ti bangogo ya lukwikilu mpi malongi ya mbote yina nge me landaka mbote-mbote. 7 Kansi buya masolo ya luvunu yina ke vwezaka mambu ya santu, bonso yina bankento ya minunu ke taka. Diaka, sala ngolo kibeni1 sambu nge kuma ti kikalulu ya kukangama na Nzambi. 8 Sa1Tm 4:71 Na kisina, “sala ngalasisi.”

340

mbu ngalasisi ya nitu kele mfunu na mambu fioti; kansi kukangama na Nzambi kele mfunu na mambu yonso, sambu yo kele ti lusilu ya luzingu ya ntangu yai mpi ya luzingu yina ke kwisa. 9 Mambu yai kele ya kwikama mpi me fwana nde bo ndima yo kibeni. 10 Yo yina beto ke sala ngolo mpi ke sala kikesa kibeni, sambu beto me tulaka kivuvu na beto na Nzambi ya moyo, yina kele Ngulusi ya bantu ya mitindu yonso, mingi-mingi ya bantu ya kwikama. 11 Landa kupesa bantuma yai mpi kulonga yo. 12 Kubika ve nde ata muntu mosi kuvweza kileke na nge. Kansi, kuma mbandu sambu na bantu ya kwikama na kutuba, na bikalulu, na zola, na lukwikilu, mpi na bikalulu ya bunkete. 13 Tii kuna mono ta kwisa, landa kudipesa na kutanga na meso ya bantu, na kusiamisa, mpi na kulonga. 14 Kubebisa ve dikabu yina nge kele na yo, yina bo pesaka nge na nzila ya mbikudulu ya pesamaka ntangu kimvuka ya bankuluntu tulaka nge maboko. 15 Yindulula mambu yai; kudipesa ya mvimba na yo, sambu bantu yonso kumona pwelele nde nge ke kwenda na ntwala. 16 Keba ntangu yonso na nge mosi mpi na malongi na nge. Kwamina na mambu yai, sambu kana nge ke sala yo, nge ta kudigulusa mpi nge ta gulusa bantu yina ke widikila nge. ve mbuta ti bango5 Kunganina go ya ngolo. Kansi, bondila yandi bonso tata, baleke ya babakala bonso bampangi ya babakala, 2 bankento yina kele bambuta bonso bamama, baleke ya bankento bonso bampangi ya bankento ti mabanza ya bunkete kibeni.

341

Mifwidi, bambuta mpi baleke

3 Zitisa mifwidi ya bankento yina kele kibeni mifwidi.1 4 Kansi, kana mufwidi ya nkento kele ti bana to bantekolo, bika nde bo sadila ntete kikalulu ya kukangama na Nzambi na nzo na bo mosi mpi bo pesa bibuti ti ba-nkaka na bo bima yina me fwana na bo, sambu yo kele mambu yina me ndimama na meso ya Nzambi. 5 Ebuna, nkento yina kele kibeni mufwidi mpi yina bo me bikaka maboko mpamba, yandi me tulaka kivuvu na yandi na Nzambi mpi ke kwaminaka na badodokilu mpi na bisambu mpimpa ti mwini. 6 Kansi mufwidi yina ke kudipesa na biese ya nitu kele ya kufwa ata yandi kele na luzingu. 7 Yo yina, landa kupesa bo bantuma yai, sambu bo vanda bantu ya bo lenda funda ve ata na kima mosi. 8 Ya kieleka, kana muntu mosi ke lungisa ve bampusa ya bantu na yandi, mpi mingi-mingi ya bantu ya nzo na yandi, yandi me buya lukwikilu mpi kele mbi kuluta muntu yina kele ve ti lukwikilu. 9 Mufwidi ya nkento yina bo lenda tula zina na yandi na lisiti fwete vanda ve ti bamvula na nsi ya makumi sambanu, kana yandi vandaka nkento ya bakala mosi mpamba, 10 yina me zabanaka sambu na bisalu ya mbote, kana yandi sansaka bana na yandi mbote, kana yandi vandaka ti kikalulu ya kuyamba banzenza, kana yandi yobisaka makulu ya basantu, kana yandi sadisaka bantu yina vandaka na mpasi, kana yandi kudipesaka na konso kisalu ya mbote. 11 Kansi, kutula ve bazina ya mifwidi ya baleke na lisiti, sambu ntangu banzala na bo ya kuvukisa nitu

1 TIMOTEO 5:3-21

ke kwisaka kutelama na kati na bo mpi Kristu, bo ke zolaka kukwela. 12 Bo ta baka ndola sambu bo me yambulaka lusilu na bo ya ntete. 13 Kaka na ntangu yina, bo ke kumaka mpi ti kikalulu ya kukonda kima ya kusala, bo ke kwendaka nzo na nzo; ee, bo ke kondaka kaka ve kima ya kusala, kansi bo ke tongaka mpi ke kudikotisaka na mambu ya bantu ya nkaka mpi ke tubilaka mambu yina bo fwete tubila ve. 14 Yo yina, mono ke zola nde mifwidi ya baleke kukwela, kubuta bana, kutwadisa banzo na bo, mpi kupesa ve mbeni dibaku ya kutuba mambu ya mbi. 15 Ya kieleka, bankaka me bikaka nzila ya mbote sambu na kulanda Satana. 16 Kana nkento mosi ya ke kwikilaka kele ti bantu ya dibuta na yandi yina kele mifwidi, bika nde yandi sadisa bo, na mpila nde dibundu kuvanda ve ti kizitu. Ebuna dibundu lenda sadisa mifwidi yina kele kibeni na mfunu ya lusadisu. 17 Bika nde bo tadila bambuta yina ke twadisaka na mutindu ya mbote nde bo me fwana na kubaka lukumu ya nene kibeni, mingimingi bayina ke salaka ngolo na kutuba mpi na kulonga. 18 Sambu masonama ya santu ke tuba nde: “Nge fwete kanga ve munoko ya ngombe ntangu yo ke niata mbuma”; diaka: “Muntu ya kisalu me fwana na kubaka lufutu na yandi.” 19 Kundima ve kana bo me funda nkuluntu, katula kaka na kimbangi ya bambangi zole to tatu. 20 Bantu yina kele ti kikalulu ya kusala masumu, nganina bo na ntwala ya bantu yonso, sambu yo vanda lukebisu sambu na bantu ya nkaka. 21 Mono ke pesa nge mpenza ntuma na ntwala ya Nzambi mpi ya 1Tm 5:31 Disongidila, “mifwidi ya bansukami yina kele ve ata ti muntu ya ku- Kristu Yezu mpi ya bawanzio yina bo me solaka na kuzitisa bantuma sadisa bo.”

1 TIMOTEO 5:22–6:14

Vinu sambu na divumu. Zola ya mbongo

yai kukonda bangindu ya mbi to kupona-pona. 22 Kutula ve muntu maboko ntinu-ntinu; kuvukana mpi ve na masumu ya bankaka; vanda kaka ti bikalulu ya bunkete. 23 Bika kunwa kaka masa, kansi nwa ndambu ya vinu sambu na divumu na nge mpi sambu nge ke belaka mbala na mbala. 24 Masumu ya bantu ya nkaka ke zabanaka na bantu yonso, mpi yo ke nataka mbala mosi na lusambisu, kansi ya bankaka ke monikaka na nima. 25 Mutindu mosi mpi, bisalu ya mbote ke zabanaka na bantu yonso mpi bisalu ya mbote yina ke zabanaka ve na bantu yonso, bo lenda bumba yo ve. Bika nde bantu yina kele bampika1 landa kutadila bamfu6 mu na bo nde bo me fwana na kubaka lukumu yonso, sambu bantu kutuba ve ata fioti mambu ya mbi sambu na zina ya Nzambi mpi malongi na yandi. 2 Diaka, bika nde bampika yina kele ti bamfumu ya ke kwikilaka kukonda bo ve luzitu, sambu bo kele bampangi. Kansi, bo fwete sala na luzolo mingi diaka, sambu bantu yina ke baka mambote ya kisalu na bo ya mbote kele bantu ya ke kwikilaka mpi bampangi ya bo ke zolaka mingi. Landa kulonga mambu yai mpi kupesa bansiamisa yai. 3 Kana muntu ke longa malongi ya nkaka mpi ke ndima ve malongi ya mbote, yina me katukaka na Mfumu na beto Yezu Kristu, mpi ke ndima ve malongi yina kele na kuwakana ti kukangama na Nzambi, 4 yandi kele ya kufuluka ti lulendo mpi ke bakisa ve ata kima mosi. Yandi ke kudipesa mingi na kuswana mpi na 1Tm 6:11 Na kisina, “bantu yina kele na nsi ya vangu ya kimpika.”

342

bantembe sambu na bangogo. Mambu yai ke nataka kimpala, maswana, mafingu, kubakila bankaka bangindu ya mbi, 5 mpi yo ke nataka bantu yina mabanza na bo me bebaka mpi yina ke bakisaka diaka ve kieleka na kuswana ntangu yonso sambu na mambu ya fioti-fioti, mpi bo ke yindulaka nde kukangama na Nzambi kele nzila ya kubaka nluta. 6 Ya kieleka, kukangama na Nzambi kele na nluta mingi, kana beto ke sepela na yina beto kele na yo. 7 Sambu beto kwisaka kunata kima ve na nsi-ntoto, beto lenda kwenda mpi ve ti kima ata mosi. 8 Yo yina, kana beto kele ti madia, mpi bilele, beto ta sepela ti bima yai. 9 Kansi, bantu yina kele ti lukanu ya ngolo ya kukuma bamvwama ke bwaka na mpukumuna, na mutambu, mpi na banzala ya buzoba mpi ya mbi yina ke nataka bantu na lufwa mpi na kubeba. 10 Sambu zola ya mbongo kele musisa ya mambu ya mbi ya mitindu yonso, mpi sambu bantu ya nkaka me yedisaka zola yai, bo me vidisaka lukwikilu mpi me kuditobulaka ti bampasi mingi. 11 Kansi nge, muntu ya Nzambi, tina mambu yai. Landa lunungu, kukangama na Nzambi, lukwikilu, zola, kukanga-ntima, mpi mawete. 12 Nwana bitumba ya mbote ya lukwikilu, simba ngolo luzingu ya mvula na mvula yina bo bingaka nge sambu na yo, mpi yina nge ndimaka pwelele na meso ya bambangi mingi. 13 Na meso ya Nzambi, yina ke taninaka bima yonso na luzingu, mpi ya Kristu Yezu, yina bonso mbangi, taka kimbangi ya mbote na ntwala ya Ponse Pilate, mono ke pesa nge bantuma 14 ya kuzitisa nsiku na mutindu ya kukonda di-

343

Kuvanda ve lulendo

1 TIMOTEO 6:15—2 TIMOTEO 1:6

tono mpi na mutindu yina ata muntu mosi ve lenda mona kima ya kufundila nge tii na kumonana ya Mfumu Yezu Kristu. 15 Kumonana yina, Mfumu ya kiese mpi mosi kaka ta songa yo na bantangu ya bo me tulaka, yandi Ntotila ya bantu yina ke yala bonso bantotila mpi Mfumu ya bantu yina ke yala bonso bamfumu, 16 yandi muntu mosi kaka yina ke fwaka ve, yina ke zingaka na nsemo yina bantu lenda pusana ve pene-pene na yo, mpi yina ata muntu mosi ve me monaka to lenda mona. Lukumu mpi ngolo ya mvula na mvula kuvanda na yandi. Amen. 17 Longa bantu yina kele bamvwama na ngidika ya bima ya ntangu yai na kuvanda ve lulendo, mpi na kutula ve kivuvu na bo na bimvwama ya ke zingaka mingi ve, kansi na Nzambi yina ke pesaka be-

to na kiteso ya mingi kibeni bima yonso yina beto kele na yo. 18 Songa bo na kusala mambu ya mbote, na kuvanda bamvwama na bisalu ya mbote, na kuvanda maboko pete, na kuvanda ya kuyilama na kukabila bankaka, 19 mpidina, bo ke kudibumbila na kisika ya mbote fondasio ya mbote sambu na bilumbu ke kwisa, na mpila nde bo simba ngolo luzingu ya kieleka. 20 Timoteo, bumba mambu yina bo me pesaka nge, buya bitubatuba ya mpamba yina ke vwezaka mambu ya santu mpi buya kukonda kuwakana ya bo ke bingaka na luvunu yonso nde “nzayilu.” 21 Sambu bo kudisongaka na lulendo yonso nde bo kele ti nzayilu ya mutindu yai, bantu ya nkaka me vidisaka lukwikilu. Bika nde ntima ya mbote ya nene kuvanda ti beno.

dccc

ccc

MUKANDA YA ZOLE NA

TIMOTEO Polo, ntumwa ya Kristu Yezu 1 na luzolo ya Nzambi na kutadila lusilu ya luzingu yina kele na nzila ya Kristu Yezu, 2 na Timoteo, mwana na mono ya mono ke zolaka mingi: Bika nde ntima ya mbote ya nene, mawa, mpi ngemba ya me katuka na Nzambi Tata mpi na Kristu Yezu Mfumu na beto kuvanda ti nge. 3 Mono ke monisa ntonda na Nzambi, yina mono ke sadilaka kisalu ya santu ti kansansa ya bunkete, mutindu ba-nkaka na mono salaka, sambu mono ke yambula-

ka ve ata fioti kuyibuka nge na badodokilu na mono, mpimpa ti mwini. 4 Mono kele ti nzala ya ngolo ya kumona nge—mono ke yibuka mansanga na nge—sambu mono fuluka na kiese. 5 Sambu mono ke yibuka lukwikilu na nge ya kukonda luvunu, lukwikilu yina vandaka ntete na nkaka na nge ya nkento Loisi mpi na mama na nge Enise, kansi yina mono ke tula ntima nde yo kele mpi na nge. 6 Yo yina mono ke yibusa nge na kupedisa bonso tiya dikabu ya Nzambi yina nge bakaka ntangu mono tulaka nge maboko.

2 TIMOTEO 1:7–2:9

Mbandu ya mambu ya mbote. Basoda

7 Sambu Nzambi pesaka beto ve mpeve ya kukonda kikesa, kansi yandi pesaka beto mpeve ya ngolo, ya zola, mpi ya mabanza ya mbote. 8 Yo yina, kuwa nsoni ve sambu na kimbangi ya me tala Mfumu na beto to sambu na mono, muntu ya boloko sambu na yandi, kansi ndima na kumona mpasi sambu na nsangu ya mbote na kutulaka ntima na ngolo ya Nzambi. 9 Yandi gulusaka beto mpi bingaka beto na kuvanda bantu ya santu, sambu na bisalu na beto ve, kansi sambu na lukanu na yandi mosi mpi ntima ya mbote na yandi ya nene. Yandi monisilaka beto yo na kuwakana ti Kristu Yezu banda ntama kibeni, 10 kansi ntangu yai yandi me monisaka yo pwelele na nzila ya kumonana ya Ngulusi na beto, Kristu Yezu, yina me katulaka lufwa mpi me pesaka nsemo na luzingu mpi na nitu yina ke polaka ve na nzila ya nsangu ya mbote, 11 yina bo ponaka mono na kuvanda nsamuni, ntumwa, mpi longi na yo. 12 Yo yina mono ke mona mpi mpasi, kansi mono ke wa nsoni ve. Sambu mono me zaba muntu yina mono me kwikilaka na yandi, mpi mono ke tula ntima nde yandi lenda tanina yina ya mono me bumbaka na yandi tii na kilumbu yina. 13 Landa na kusimba mbandu ya mambu ya mbote yina nge waka na mono ti lukwikilu mpi zola yina ke katukaka na bumosi ti Kristu Yezu. 14 Bumba kimvwama yai ya mbote ya bo me pesaka nge na nzila ya mpeve santu, yina ke zinga na beto. 15 Nge me zaba nde, bantu yonso ya distrike ya Azia me tina mono, tanga mpi Fizele ti Ermogene. 16 Bika nde Mfumu kuwi-

344

la nzo ya Onezifore mawa, sambu yandi pesaka mono kikesa mbala mingi, mpi yandi waka ve nsoni ya miniololo na mono. 17 Kansi, ntangu yandi vandaka na Roma, yandi sosaka mono ngolo mpi monaka mono. 18 Bika nde Mfumu kusala na mpila nde Yehowa kuwila yandi mawa na kilumbu yina. Mpi nge me zaba mbote bisalu yonso ya yandi salaka na Efezo. Ebuna nge, mwana na mono, landa na kubaka ngolo na nti2 ma ya mbote ya nene yina ke katukaka na bumosi ti Kristu Yezu, 2 mpi mambu yina nge waka na mono yina bambangi mingi mpi tubilaka, pesa mambu yango na bantu ya kwikama, ebuna bo mpi ta fwana kibeni na kulonga bantu ya nkaka. 3 Sambu nge kele soda ya mbote ya Kristu Yezu, ndima na kumona mpasi. 4 Ata muntu mosi ve ya ke salaka kisalu ya kisoda ke kudikotisaka na mumbongo bonso bantu yina kele ve basoda, na mpila nde muntu yina bakaka yandi na kisalu ya kisoda kundima yandi. 5 Diaka, ata na bansaka, konso muntu yina ke salaka yo ke bakaka ve nsendo1 kana yandi salaka ve nsaka na kuwakana ti minsiku. 6 Musadi-bilanga yina ke salaka ngolo fwete vanda muntu ya ntete ya kubaka dikabu na yandi ya bambuma. 7 Yindula ntangu yonso mambu ya mono ke tuba, ebuna Mfumu ta pesa nge mayele ya kubakisa mambu yonso. 8 Yibuka nde bo tedimisaka Yezu Kristu na bafwa mpi yandi vandaka mwana ya Davidi, na kuwakana ti nsangu ya mbote yina mono ke samuna; 9 yina mono 2Tm 2:51 To, “mpu ya kimfumu.”

345

Mfunu ya kukanga ntima. Mabungu

ke mona mpasi sambu na yo mpi yina bo me tula mono na boloko sambu na yo bonso muntu ya ke salaka mbi. Ata mpidina, ndinga ya Nzambi kele ve ya kukanga na miniololo. 10 Yo yina, mono ke landa na kukanga ntima na mambu yonso sambu na bantu yina bo me solaka, sambu bo mpi kubaka luguluku yina kele na nzila ya Kristu Yezu, kumosi ti nkembo ya mvula na mvula. 11 Mambu yai me fwana na kutudila ntima: Ya kieleka kana beto fwa kumosi ti yandi, beto ta zinga mpi kumosi ti yandi; 12 kana beto landa na kukanga ntima, beto ta yala mpi kumosi ti yandi bonso bantotila; kana beto buya yandi, yandi mpi ta buya beto; 13 ata kana beto me konda kwikama, yandi ke bikalaka ya kwikama, sambu yandi lenda kudibuya ve. 14 Landa na kuyibusa bo mambu yai, mpi na kulonga bo na meso ya Nzambi na kunwana ve sambu na bangogo, diambu mosi ya kele ve mfunu ata fioti sambu yo ke nataka mpasi na bantu yina ke widikila. 15 Sala ngolo kibeni sambu na kudimonisa bonso muntu ya me ndimama na Nzambi, muntu ya kisalu yina kele ve ti kima ya kuwila nsoni, yina ke longaka mpi ke tendulaka ndinga ya kieleka mbote-mbote. 16 Kansi, buya bituba-tuba ya mpamba yina ke vwezaka mambu ya santu; sambu yo1 ta nata na kuvweza Nzambi mingi kuluta, 17 mpi mambu ya bo ke tuba ta panzana bonso mputa yina ke diaka nitu. Imeneo mpi Filete kele na kati ya bantu 18 yina me yambulaka kieleka, mpi ke tubaka nde lufutumuku me salamaka ntama; mpi bo ke vwalangasa lukwi2Tm 2:161 To, “bo.”

2 TIMOTEO 2:10-26

kilu ya bantu ya nkaka. 19 Ata mpidina, fondasio ya ngolo ya Nzambi kele kaka ya kutelama, mpi yo kele ti kidimbu yai: “Yehowa me zaba bantu na yandi,” mpi: “Bika nde konso muntu yina ke bingaka zina ya Yehowa kuyambula mambu ya kukonda lunungu.” 20 Kansi, na nzo ya nene yo ke vandaka kaka ve ti mabungu ya wolo mpi ya arza kansi mpi ya mabaya mpi ya ntoto; ya nkaka sambu na kisalu ya lukumu kansi ya nkaka diaka sambu na kisalu ya kukonda lukumu. 21 Yo yina, kana muntu me kabwana ti mabungu yina kele sambu na kisalu ya kukonda lukumu, yandi ta vanda dibungu sambu na kisalu ya lukumu, dibungu yina bo me santisaka, yina kele mfunu sambu na munkwa na yo, mpi yina bo me yidikaka sambu na konso kisalu ya mbote. 22 Yo yina, tina banzala ya kileke, kansi landa lunungu, lukwikilu, zola, ngemba, kumosi ti bantu yina ke bingaka Mfumu na ntima ya bunkete. 23 Diaka, buya bantembe ya buzoba mpi ya kukonda mfunu, sambu nge me zaba nde yo ke basisaka bitumba. 24 Sambu mpika ya Mfumu fwete nwana ve, kansi yandi fwete vanda muntu ya mawete na bantu yonso, muntu yina me fwana na kulonga, yina ke kudiyalaka kana bo sala yandi mbi, 25 mpi yina ke longaka bankolami ti mawete; sambu mbala ya nkaka Nzambi lenda pesa bo nzila ya kubalula ntima, yina ke nataka na kubaka nzayilu ya sikisiki ya kieleka, 26 mpi bo lenda vutukila mabanza na bo ya mbote mpi kutina mutambu ya Diabulu, sambu yandi me kangaka bo ya moyo sambu bo sala luzolo na yandi.

2 TIMOTEO 3:1–4:1

Bilumbu ya nsuka. Masonuku ke mfunu

Kansi zaba mambu yai: nde na bilumbu ya nsuka bantangu ya mpasi mpi ya nku ta vanda. 2 Sambu bantu ta vanda bantu ya ke kudizolaka, bantu ya ke zolaka mbongo, bantu ya ke kudisongaka, bantu ya lulendo, bantu ya ke vwezaka, bantu ya ke lemfukaka ve na bibuti, bantu ya ke pesaka ve matondo, bantu ya me konda kwikama, 3 bantu ya ke zolaka ve bantu ya nkaka, bantu ya ke zolaka ve kuwakana, bantu ya ke kusilaka bankaka makambu, bantu ya me konda kudiyala, bantu ya nku, bantu ya me konda zola ya mambu ya mbote, 4 bantu ya ke yekulaka bankaka, bantu ya ntu-ngolo, bantu ya me fuluka ti lulendo, bantu ya ke zolaka biese na kisika ya kuzola Nzambi, 5 bantu ya ke monanaka bonso nde bo kele ti kikalulu ya kuwa Nzambi boma, kansi bo ke buyaka ngolo ya kikalulu yina; kansi nge, tina bantu yai. 6 Sambu na kati na bo kele ti babakala yina ke kudikotisaka na banzo ti mayele ya mbi mpi ke nataka bonso bampika bankento yina kele ngolo ve mpi ya me fuluka ti masumu, mpi yina ke landaka banzala ya mutindu na mutindu, 7 bo ke longukaka ntangu yonso kansi bo ke kukaka ve ata fioti na kukuma ti nzayilu ya sikisiki ya kieleka. 8 Kaka na mutindu Yanesi ti Yamberesi telaminaka Moize, bantu yina mpi ke landa na kutelamina kieleka. Mabanza ya bantu ya mutindu yai me bebaka kibeni, mpi Nzambi ke ndimaka bo ve sambu bo ke tambulaka ve na kuwakana ti lukwikilu. 9 Ata mpidina, bo ta kwenda ve na ntwala, sambu buzoba na bo ta monana pwelele na

3

346

bantu yonso, kaka mutindu buzoba ya babakala yina zole monanaka pwelele. 10 Kansi nge me landaka mbote-mbote malongi na mono, mutindu na mono ya kuzinga, lukanu na mono, lukwikilu na mono, ntima-nda na mono, zola na mono, kukanga-ntima na mono, 11 bambangika mpi bampasi bonso yina mono monaka na Antioshe, na Ikoniumi, mpi na Listre. Mono kangaka ntima na bambangika yai, mpi Mfumu gulusaka mono na bambangika yina yonso. 12 Ya kieleka, bantu yonso yina ke zola kuzinga na kukangama na Nzambi na bumosi ti Kristu Yezu, bo ta monisa bo mpi mpasi. 13 Kansi, bantu ya mbi mpi bantu ya luvunu ta salaka diaka mbi kuluta, bo ta kusaka bantu mpi bo ta kusamaka. 14 Kansi nge, fula kulanda mambu yina nge longukaka mpi yina bo ndimisaka nge na kukwikila, sambu nge ke zaba na banani nge longukaka yo 15 mpi nde yantika bumwana nge me zaba masonama ya santu, yina lenda kumisa nge mayele sambu na kubaka luguluku na nsadisa ya lukwikilu na Kristu Yezu. 16 Masonuku yonso kele ya kupemama na Nzambi mpi yo kele mfunu sambu na kulonga, sambu na kunganina, sambu na kusungika, sambu na kupesa disipline na lunungu, 17 na mpila nde muntu ya Nzambi kuvanda ya kukuka kibeni, mpi ya kufwana kibeni sambu na konso kisalu ya mbote. ke pesa nge kibeni ntu4 Mono ma na ntwala ya Nzambi mpi ya Kristu Yezu, yina ta sambisa bantu yina kele na luzingu mpi bafwa, mpi na nzila ya kumonana na

347

Mfumu telamaka pene-pene

yandi mpi ya kimfumu na yandi, 2 zabisa nsangu, sala yo kukonda kusukinina1 na bantangu ya mbote mpi na bantangu ya mpasi, nganina, kebisa ngolo, siamisa, ti ntima-nda yonso mpi mayele ya kulonga. 3 Sambu yo ta vanda ti nsungi mosi yina bo ta buya kuwa malongi ya mbote, kansi na kuwakana ti banzala na bo mosi, mpi bo ta baka balongi yina ta tuba mambu yina makutu na bo ke zola kuwa. 4 Bo ta yambula kuwa kieleka mpi ta tula dikebi na masolo ya luvunu. 5 Kansi nge, tanina mabanza na nge na mambu yonso, kanga ntima na bampasi, sala kisalu ya nsamuni, lungisa mbote-mbote kisalu na nge. 6 Sambu mono me kudipesa bonso makabu ya malafu yina bo ke tiamuna, mpi ntangu yina mono ke katuka na kimpika me finama. 7 Mono me nwana bitumba ya mbote, mono me manisa kubaka ntinu, mono me tanina lukwikilu. 8 Yantika ntangu yai, bo me bumbila mono mpu ya kimfumu ya lunungu, yina Mfumu, zuzi ya lunungu, ta pesa mono bonso matabisi na kilumbu yina, na mono kaka ve, kansi mpi na bantu yonso yina ke vingila ti nzala ya ngolo kumonana na yandi. 9 Sala ngolo kibeni na kukwisa nswalu awa na mono. 10 Sambu Demasi me bikisaka mono sambu yandi zolaka ngidika ya bima ya ntangu yai, mpi yandi me kwendaka na Tesalonika; Kresensi me kwendaka na Galatia, mpi Tito me kwendaka na Dalmatia. 11 Luka mpamba muntu kele ti mono. Baka Marko mpi beno kwisa nzila mosi, 2Tm 4:21 To, “na kikesa yonso.”

2 TIMOTEO 4:2-22

sambu yandi sadisa mono na kisalu. 12 Kansi, mono tindaka Tisike na Efezo. 13 Ntangu nge ta kwisa, nata kazaka yina mono bikisaka na Troasi na nzo ya Karpo, mpi barulo, mingi-mingi yina ya mpusu ya mbisi. 14 Alesandre, yina ke salaka bima ya kwivre, salaka mono mambu mingi ya mbi. Yehowa ta futa yandi na kutadila bisalu na yandi. 15 Nge fwete keba mpi sambu na yandi, sambu yandi telaminaka nsangu na beto ngolo kibeni. 16 Ntangu mono sambaka na mbala ya ntete, ata muntu mosi ve vandaka na lweka na mono, bo yonso yambulaka mono—bika nde Nzambi kutangila bo ve mambu yina. 17 Kansi, Mfumu telamaka pene-pene na mono mpi pesaka mono ngolo, sambu mono samuna mbote-mbote nsangu ya mbote mpi makanda yonso kuwa yo; mpi yandi gulusaka mono na munoko ya ntambu. 18 Mfumu ta katula mono na konso kisalu ya mbi mpi ta gulusa mono sambu na kimfumu na yandi ya zulu. Nkembo kuvanda na yandi mvula na mvula. Amen. 19 Pesa mbote na Prisila ti na Akilasi mpi na nzo ya Onezifore. 20 Eraste bikalaka na Korinto, kansi mono bikisaka Trofime na Mileti sambu yandi vandaka kubela. 21 Sala ngolo kibeni na kukwisa na ntwala ya nsungi ya madidi. Ebulusi, Pudensi, Lini, Klodia ti bampangi yonso, me tindila nge mbote. 22 Mfumu kuvanda ti mpeve ya nge ke monisa. Bika nde ntima ya mbote na yandi ya nene kuvanda ti beno.

NA

TITO Polo, mpika ya Nzambi mpi ntumwa ya Yezu Kristu na kutadila lukwikilu ya bantu yina Nzambi me solaka mpi nzayilu ya sikisiki ya kieleka, yina kele na kuwakana ti kukangama na Nzambi 2 mpi yina me simbama na kivuvu ya luzingu ya mvula na mvula yina Nzambi, yina lenda kusa ve, silaka banda ntama kibeni, 3 mpi na bantangu yina yandi me tulaka, yandi zabisaka ndinga na yandi na nzila ya kisalu ya kusamuna yina bo pesaka mono, na kutadila ntuma ya Ngulusi na beto, Nzambi; 4 na Tito, mwana na mono ya kieleka na kutadila lukwikilu yina beto yonso kele na yo: Bika nde ntima ya mbote ya nene mpi ngemba ya me katuka na Nzambi Tata mpi na Kristu Yezu Ngulusi na beto kuvanda ti nge. 5 Mono bikisaka nge na Kreta sambu nge sungika mambu yina vandaka kutambula mbote ve mpi sambu nge tula bankuluntu na konso mbanza, mutindu mono pesaka nge ntuma; 6 kana kele ti bakala yina kele ve ti kima ya bo lenda fundila yandi, bakala ya nkento mosi mpamba, yina kele ti bana ya ke kwikilaka mpi yina bo me funda ve nde bo kele ti luzingu ya mansoni to bo kele bankolami. 7 Sambu yandi kele kapita ya Nzambi, nkengi fwete vanda ve ti kima ya bo lenda fundila yandi, yandi fwete vanda ve muntu ya ntu-ngolo, muntu ya ke waka makasi nswalu, muntu ya ke nwaka malafu mingi, muntu ya nku, muntu ya bwimi yina ke sosaka kubaka nluta na

1

banzila ya luvunu, 8 kansi yandi fwete vanda muntu ya ke yambaka banzenza, muntu ya ke zolaka mambu ya mbote, muntu ya kele ti mabanza ya mbote, muntu ya lunungu, muntu ya kwikama, muntu ya ke kudiyalaka, 9 yandi fwete kangama ngolo na ndinga ya kwikama na yina me tala mayele na yandi ya kulonga, sambu yandi kuka kusiamisa na nsadisa ya malongi yina kele ya mbote mpi na kunganina bantu yina ke telaminaka yo. 10 Sambu kele ti bantu mingi yina kele bankolami, bantu ya bituba-tuba, mpi bantu ya luvunu, mingi-mingi bantu yina ke kangamaka na luyotisu. 11 Yo kele mfunu na kukanga bo munoko, sambu bantu yango ke landa kuvwalangasa banzo ya mvimba na mutindu bo ke longaka mambu yina bo fwete longa ve, sambu na kubaka nluta na banzila ya luvunu. 12 Muntu mosi na kati na bo, profete na bo mosi, tubaka nde: “Bantu ya Kreta ke vandaka ntangu yonso bantu ya luvunu, bambisi ya mfinda ya mbi, bamolo ya ke diaka mbiki.” 13 Kimbangi yai kele ya kieleka. Sambu na kikuma yai kibeni landa kunganina bo ngolo, sambu bo vanda ti lukwikilu ya ngolo, 14 mpi bo tula ve dikebi na masapu ya Bayuda mpi na bansiku ya bantu yina ke buyaka kieleka. 15 Mambu yonso kele bunkete sambu na bantu ya bunkete. Kansi sambu na bantu yina kele mvindu mpi me konda lukwikilu, ata kima mosi ve ke vandaka bunkete, sambu mabanza na bo mpi kansansa na bo kele

348

349

Kusadisa baleke ya bankento. Kulemfuka

mvindu. 16 Bo ke tubaka pwelele nde bo me zaba Nzambi, kansi bo ke buyaka yandi na bisalu na bo, sambu bo kele bantu ya nzanzi mpi ya kukonda bulemfu mpi bo me fwana ve na kisalu ya mbote ya konso mutindu yina. Kansi nge, landa na kutuba 2 mambu yina kele na kuwakana ti malongi ya mbote. 2 Bika nde babakala yina kele bambuta kulutisa ve ndilu na bikalulu na bo, bo vanda bantu ya bo lenda zitisa, bo vanda ti mabanza ya mbote, bo vanda ngolo na lukwikilu, na zola mpi na kukanga-ntima. 3 Mutindu mosi, bika nde bankento yina kele bambuta kuvanda ti bikalulu ya bantu yina ke waka Nzambi boma, bo vanda ve bantu ya ke kusilaka bantu makambu mpi bampika ya vinu, kansi bo vanda balongi ya mambu ya mbote; 4 na mpila nde bo sadisa baleke ya bankento na kuvutukila mabanza na bo ya mbote sambu bo zola babakala na bo, bo zola bana na bo, 5 bo vanda ti mabanza ya mbote, bo vanda bunkete, bo vanda bantu ya ke salaka bisalu na nzo, bantu ya mbote, yina ke lemfukaka na babakala na bo, sambu bantu kuvweza ve ndinga ya Nzambi. 6 Mutindu mosi, landa na kusiamisa baleke ya babakala na kuvanda ti mabanza ya mbote. 7 Vanda mbandu na bisalu ya mbote na mitindu yonso. Longa mambu yina kele bunkete ti luzitu yonso, 8 mpi sadila kutuba ya mbote yina bo lenda vweza ve, na mpila nde bambeni kuwa nsoni, sambu bo ta vanda ve ti kima ya mbi ya kutuba sambu na beto. 9 Bika nde bampika kulemfukila bamfumu na bo na mambu yonso, mpi bo sosa ku-

TITO 1:16–3:3

pesa bo kiese, bo kangudila bo munoko ve, 10 bo yiba bo ve, kansi bo monisa nde bo lenda tudila bo ntima na mambu yonso, na mpila nde, na mitindu yonso, bo tomisa malongi ya Ngulusi na beto, Nzambi. 11 Sambu ntima ya mbote ya nene ya Nzambi me monanaka, mpi yo me natilaka bantu ya mitindu yonso luguluku. 12 Yo ke longaka beto na kubuya kuvweza Nzambi mpi banzala ya nsi-ntoto mpi na kuzinga ti mabanza ya mbote, lunungu mpi kukangama na Nzambi na kati ya ngidika ya bima ya ntangu yai, 13 na ntangu beto ke vingila kivuvu ya kiese mpi kumonana ya nkembo ya Nzambi ya nene mpi ya Ngulusi na beto, Kristu Yezu, 14 yina kudipesaka sambu na beto sambu na kugulusa beto na mitindu yonso ya kufwa nsiku mpi kuyobisa sambu na yandi mosi bantu yina kele bantu na yandi mosi kibeni, yina kele kikesa sambu na bisalu ya mbote. 15 Landa na kutubila mambu yai, na kusiamisa, mpi na kunganina ti kiyeka yonso. Kubika ve nde ata muntu mosi kuvweza nge. Landa na kuyibusa bo na kuwi3 la mpi na kulemfukila baluyalu mpi biyeka, na kuvanda ya kuyilama sambu na konso kisalu ya mbote, 2 na kutuba ve mambu ya mbi sambu na muntu, na kuvanda ve ti kikalulu ya kuswana, na kuvanda ve makambu ngolo,1 mpi na kumonisa mpenza mawete na bantu yonso. 3 Sambu ata beto mpi, beto vandaka ntete bazoba, bantu ya kukonda bulemfu, bantu ya nkaka vandaka kukusa beto, beto Tt 3:21 “To, ‘kikalulu ya kukonda kudindamana.’ ”

TITO 3:4—FILEMONI 3

Bisalu ya mbote. Tumabundu

vandaka bampika ya banzala mpi ya biese ya mutindu na mutindu, beto vandaka kuzinga na mambu ya mbi mpi na kulula, beto vandaka bantu ya nzanzi, beto vandaka kumengana. 4 Kansi, ntangu ntima ya mbote ya Ngulusi na beto, Nzambi, mpi zola na yandi sambu na bantu monanaka, 5 (sambu na bisalu ya lunungu yina beto salaka ve, kansi sambu na mawa na yandi mosi) yandi gulusaka beto mpi nataka beto na luzingu na mutindu yandi yobisaka beto mpi kumisaka beto bantu ya mpa na nzila ya mpeve santu. 6 Yandi tiamunaka mingi kibeni mpeve yai na zulu na beto na nzila ya Yezu Kristu, Ngulusi na beto, 7 na mpila nde, ntangu Nzambi ta ndima beto bonso bantu ya lunungu na nsadisa ya ntima ya mbote ya nene ya muntu yina, beto ta kuma bantu yina ta baka difwa na kuwakana ti kivuvu ya luzingu ya mvula na mvula. 8 Yo me fwana na kutudila mambu yai ntima, mpi mono ke zola nde nge tuba ti ngolo yonso sambu na mambu yai ntangu yonso, na mpila nde bantu yina me kwikilaka na Nzambi kutula mabanza na bo na kusala bisalu ya mbote. Ma-

350

mbu yai kele mbote mpi kele mfunu sambu na bantu. 9 Kansi buya bantembe ya buzoba, bandonga ya ba-nkaka, kuswana, mpi kunwana sambu na Nsiku, sambu yo kele kukonda mfunu mpi mpamba. 10 Sambu na muntu yina ke basisa kadibundu, buya yandi na nima ya kukebisa yandi mbala ya ntete mpi mbala ya zole; 11 sambu nge ke zaba nde muntu ya mutindu yina me bikisaka nzila, ke sala disumu, mpi ke kudibedisa. 12 Ntangu mono ta tindila nge Artemasi to Tisike, sala ngolo kibeni na kukwisa na mono na Nikopolisi, sambu mono me kana na kulutisa nsungi ya madidi kuna. 13 Sala yonso sambu na kupesa Zenasi, yina me zaba Nsiku mbotembote, mpi Apolo, bima yonso yina bo kele na yo mfunu sambu na nzietelo na bo. 14 Kansi bika nde bantu na beto mpi kulonguka na kusala bisalu ya mbote sambu na kulungisa banzala na bo ya kuluta mfunu, sambu bo konda ve kubuta mbuma. 15 Bantu yonso yina kele ti mono me tindila nge mbote. Pesa mbote na bantu yina kele ti lutondo sambu na beto na lukwikilu. Bika nde ntima ya mbote ya nene kuvanda ti beno yonso.

dccc

ccc

NA

FILEMONI 1 Polo, muntu ya boloko sambu na Kristu Yezu, mpi Timoteo, mpangi na beto, na Filemoni, nduku na beto ya kisalu ya beto ke zolaka mingi, 2 mpi na Apia, mpangi na beto ya nkento, mpi na Arshipe,

yina kele soda bonso beto, mpi na dibundu yina kele na nzo na nge: 3 Bika nde ntima ya mbote ya nene mpi ngemba ya me katuka na Nzambi Tata na beto mpi na Mfumu Yezu Kristu kuvanda ti beno.

351

Onezime me ndima kimpika mpi kieleka

4 Mono ke pesaka ntangu yonso matondo na Nzambi na mono ntangu mono ke tulaka nge na bisambu na mono, 5 sambu mono ke landa kuwa nsangu ya me tala zola mpi lukwikilu yina nge kele na yo sambu na Mfumu Yezu mpi sambu na basantu yonso. 6 Mono ke samba sambu lukwikilu yina nge kele na yo na kimvuka ti bankaka kupusa nge na kuzaba konso diambu ya mbote yina beto kele na yo na nzila ya Kristu. 7 Mpangi, mono waka kiese mingi mpi bakaka ndembikilu mingi ntangu mono waka nsangu ya me tala zola na nge, sambu bantima ya basantu bakaka kikesa na nzila na nge. 8 Yo yina, ata mono kele ti masonga ya nene na kuwakana ti Kristu sambu na kupesa nge ntuma ya kusala mambu yina kele mbote, 9 mono ke bondila nge sambu mono me zaba zola na nge, sambu mono kele mutindu mono kele, mono Polo yina kele mununu, ee, ntangu yai mpi muntu ya boloko sambu na Kristu Yezu. 10 Mono ke bondila nge sambu na mwana na mono mosi, Onezime, yina mono me kumaka tata na yandi na ntangu mono kele na miniololo. 11 Yandi vandaka ntete mfunu ve sambu na nge, kansi ntangu yai yandi kele mfunu sambu na nge mpi sambu na mono. 12 Mono ke vutudila nge yandi, ee, yandi muntu yina mono kele na lutondo sambu na yandi. 13 Mono zolaka nde yandi bikala ti mono sambu yandi landa kusadila mono na kisika na nge na ntangu mono kele na miniololo sambu na nsangu ya mbote. 14 Kansi kukonda nswa na nge, mono ke zola ve kusala ata kima mosi, na mpila nde nge sala ve diambu ya

FILEMONI 4-25

mbote sambu bo ke pusa nge, kansi nge sala yo na luzolo na nge mosi. 15 Ziku yo yina kibeni kikuma yina yandi tinaka sambu na ntangu fioti, sambu nge baka yandi diaka kimakulu, 16 bonso mpika diaka ve, kansi kuluta mpika, bonso mpangi yina beto ke zolaka mingi, mingi-mingi sambu na mono, kansi mingi kuluta sambu na nge na bangwisana ya kinsuni mpi na Mfumu. 17 Yo yina, kana nge ke bakaka mono bonso nduku na nge ya ke kwikilaka, yamba yandi na ntima ya mbote mutindu nge zolaka kuyamba mono. 18 Diaka, kana yandi salaka nge mbi to kele na mfuka na nge, tula yo na zina na mono. 19 Mono Polo, mono ke sonika ti diboko na mono mosi: Mono ta futa yo—mfunu kele ve ya kusonga nge nde nge kele na mfuka na mono, luzingu na nge. 20 Ya kieleka mpangi, bika nde nge pesa mono lusadisu yai na kuwakana ti Mfumu: lembika ntima na mono na kuwakana ti Kristu. 21 Mono ke tula ntima nde nge ta sala mambu ya mono ke lomba nge, yo yina mono ke sonikila nge, sambu mono me zaba nde nge ta sala nkutu kuluta mambu ya mono me tuba. 22 Kansi mono ke lomba mpi nde nge yidikila mono kisika ya kulala, sambu mono ke tula kivuvu nde na nzila ya bisambu na beno bo ta vutula mono na beno. 23 Epafrasi, nduku na mono ya mono kele ti yandi na boloko na bumosi ti Kristu Yezu, me tindila nge mbote, 24 Marko, Aristarke, Demasi, mpi Luka, banduku na mono ya kisalu me tindila nge mpi mbote. 25 Bika nde ntima ya mbote ya nene ya Mfumu Yezu Kristu kuvanda ti mpeve ya beno ke monisa.

NA

BAEBREO Na ntangu ya ntama, Nzambi tubilaka ba-nkaka na beto mbala mingi mpi na mitindu mingi na nzila ya baprofete. 2 Kansi, na nsuka ya bilumbu yai, yandi me tubilaka beto na nzila ya Mwana na yandi, yina yandi me ponaka na kuvanda muntu yina ta baka difwa ya bima yonso, mpi yina na nzila na yandi, yandi salaka bangidika ya bima. 3 Yandi ke tentisaka nkembo ya Nzambi mpi me fwanana kibeni ti mutindu yina yandi kele, mpi yandi ke simbaka bima yonso na ndinga ya ngolo na yandi; mpi na nima ya kuyobisa masumu na beto, yandi fongaka na diboko ya kitata ya Nzambi na zulu. 4 Ebuna yandi me kumaka mbote kuluta bawanzio, sambu yandi me bakaka1 zina mosi ya mbote kuluta bazina na bo. 5 Mu mbandu, na kati ya bawanzio, na nani yandi me tubaka ntete nde: “Nge kele mwana na mono; bubu yai mono me kuma tata na nge”? Mpi diaka: “Mono ta kuma tata na yandi, mpi yandi ta kuma mwana na mono”? 6 Kansi, ntangu yandi ke tinda diaka Mwana na yandi ya ntete na ntoto ya mvimba, yandi ke tuba nde: “Mpi bika nde bawanzio yonso ya Nzambi fukamina yandi.” 7 Diaka, yandi ke tuba sambu na bawanzio nde: “Yandi ke sala nde bawanzio na yandi kuvanda bampeve, mpi bansadi na yandi kuvanda tiya ya ke pela.” 8 Kansi sambu na Mwana, yandi ke tuba nde: “Nzambi kele kiti na nge ya kimfu-

1

Beb 1:41 Na kisina, “kubaka difwa.”

mu mvula na mvula, mpi nti ya kimfumu ya kimfumu na nge kele nti ya kimfumu ya lunungu. 9 Nge zolaka lunungu, kansi nge mengaka kufwa nsiku. Yo yina Nzambi, Nzambi na nge, tulaka nge mafuta ya kiese kuluta banduku na nge.” 10 Mpi: “Na luyantiku, O Mfumu, nge tulaka bafondasio ya ntoto, mpi zulu kele bisalu ya maboko na nge. 11 Yo ta vila, kansi nge, nge ta bikala kimakulu; mpi yo ta nzuluka kaka bonso lele, 12 mpi nge ta kangisa yo bonso kazaka, bonso lele; mpi yo ta soba, kansi nge, nge kele kaka mutindu mosi, mpi bamvula na nge ta suka ve ata fioti.” 13 Kansi na kati ya bawanzio, sambu na nani yandi me tubaka ntete nde: “Vanda na diboko na mono ya kitata, tii kuna mono ta tula bambeni na nge bonso kazune sambu na makulu na nge”? 14 Keti bo yonso kele ve bampeve sambu na kisalu ya santu, yina yandi ke tindaka sambu na kusadila bantu yina ta baka1 luguluku? Yo yina, yo kele mfunu nde beto tula dikebi mingi kuluta 2 na mambu yina beto me waka, sambu beto vila ve nzila. 2 Sambu kana mambu yina bo tubaka na nzila ya bawanzio monanaka nde yo vandaka ya kieleka, mpi kana konso muntu yina fwaka nsiku mpi kondaka bulemfu bakaka ndola na kuwakana ti lunungu; 3 inki mutindu beto ta tina kana beto monaka mpamba luguluku ya nene ya mutindu yai yina Mfumu na beto vandaka muntu ya ntete na kuzabiBeb 1:141 Na kisina, “kubaka difwa.”

352

353

Ntwadisi ya luguluku. Kufwa Diabulu

sa mpi yina bantu yina waka yandi ndimisaka beto nde yo kele ya kieleka, 4 na ntangu Nzambi yikaka kimbangi na yandi na nzila ya bidimbu, ya mambu ya kuyituka, ya bidimbu ya nkumbwa ya mutindu na mutindu, mpi ya mpeve santu yina yandi pesaka na kuwakana ti luzolo na yandi? 5 Sambu ntoto ya mvimba yina ke kwisa, yina beto ke tubila, yandi tulaka yo ve na nsi ya kiyeka ya bawanzio. 6 Kansi, mbangi mosi pesaka nzikisa kisika mosi, mpi tubaka nde: “Muntu kele nani sambu nge yindula yandi, to mwana ya muntu kele nani sambu nge keba yandi? 7 Nge kulumusaka yandi mwa fioti na nsi ya bawanzio; nge pesaka yandi nkembo mpi lukumu, mpi nge tulaka yandi na zulu ya bisalu ya maboko na nge. 8 Nge tulaka bima yonso na nsi ya makulu na yandi.” Na mutindu Nzambi tulaka bima yonso na nsi ya kiyeka na yandi, Nzambi bikisaka ve ata kima mosi nde yo vanda ve na nsi ya kiyeka na yandi. Kansi ntangu yai, beto ke mona ntete ve nde bima yonso kele na nsi na yandi. 9 Kansi, beto ke mona nde Yezu, yina bo kulumusaka mwa fioti na nsi ya bawanzio, bo me pesa yandi ntangu yai nkembo mpi lukumu sambu yandi fwaka, na mpila nde na nzila ya ntima ya mbote ya nene ya Nzambi, yandi meka lufwa sambu na bantu yonso. 10 Sambu yo fwanaka nde muntu yina bima yonso kele sambu na yandi mpi na nzila na yandi, sambu na kunata bana mingi na nkembo, yandi kumisa Ntwadisi ya luguluku na bo muntu ya kukuka na nzila ya bampasi. 11 Sambu muntu yina ke santisa bantu mpi bantu yina bo ke santisa, bo yonso me katuka na

BAEBREO 2:4–3:2

muntu mosi, mpi yandi ke waka ve nsoni na kubinga bo “bampangi” sambu na kikuma yina, 12 ntangu yandi ke tuba nde: “Mono ta zabisa zina na nge na bampangi na mono; na kati-kati ya dibundu, mono ta yimba bankunga sambu na kukumisa nge.” 13 Yandi ke tuba diaka nde: “Mono ta tudila yandi ntima.” Yandi ke tuba diaka nde: “Mono yandi yai ti bana yina Yehowa pesaka mono.” 14 Yo yina, sambu “bana” me salama na menga mpi nitu, yandi mpi kumaka menga mpi nsuni, na mpila nde na nzila ya lufwa na yandi, yandi fwa muntu yina kele ti ngolo ya kufwa, disongidila Diabulu; 15 mpi sambu yandi katula na kimpika bantu yonso yina kangamaka na kimpika luzingu na bo ya mvimba sambu na boma na bo ya lufwa. 16 Sambu ya kieleka, yandi ke sadisa ve bawanzio, kansi yandi ke sadisa nkuna ya Abrahami. 17 Yo yina, yo lombaka nde yandi kuma bonso “bampangi” na yandi na mambu yonso, sambu yandi kuma nganga-nzambi ya nene ya ke wilaka bantu mawa mpi ya kwikama na mambu ya Nzambi, na mpila nde yandi pesa kimenga ya ke wakanisa bantu ti Nzambi.1 18 Sambu yandi mosi monaka mpasi ntangu bo vandaka kumeka yandi, yandi ta kuka kusadisa bantu yina kele na kumekama. Yo yina, bampangi basantu, 3 beno bantu yina bo me bingaka na kukwenda na zulu, beno yindula mbote-mbote ntumwa mpi nganganzambi ya nene yina beto ke kwikilaka na yandi—Yezu. 2 Yandi vandaka ya kwikama na Muntu yina Beb 2:171 To, “kimenga yina fikaka masumu ya bantu.”

BAEBREO 3:3–4:3

Bubu yai. Kukota na kupema ya Nzambi

solaka yandi, kaka mutindu Moize mpi vandaka ya kwikama na nzo ya mvimba ya Muntu yina. 3 Yandi me fwana na kubaka nkembo mingi kuluta Moize, sambu muntu yina ke tunga nzo ke vandaka na lukumu mingi kuluta nzo yina yandi ke tunga. 4 Ya kieleka, konso nzo kele ti muntu yina ke tungaka yo, kansi muntu tungaka bima yonso kele Nzambi. 5 Mpi Moize vandaka nsadi ya kwikama na nzo ya mvimba ya Muntu yina. Kisalu na yandi vandaka kimbangi ya mambu yina Nzambi zolaka kutuba na nima, 6 kansi Kristu, bonso Mwana yina bo pesaka kiyeka na nzo ya Muntu yina, vandaka ya kwikama. Beto kele nzo ya Muntu yina, kana beto simba ngolo tii na nsuka masonga na beto mpi kivuvu yina beto ke kudikumisaka sambu na yo. 7 Yo yina, kaka mutindu mpeve santu ke tuba: “Bubu yai kana beno wa ndinga na yandi, 8 beno kumisa ve bantima na beno ngolo bonso ntangu bo pusaka mono na kuwa makasi ya ngolo, na kilumbu yina bo me kaka mono na ntoto ya zelo na zelo, 9 ntangu ba-nkaka na beno mekaka mono mpi tudilaka mono ntembe, ata bo monaka bisalu na mono na nsungi ya bamvula makumi iya. 10 Yo yina, mono wilaka mbandu yai makasi mpi mono tubaka nde, ‘Bo ke vilaka nzila ntangu yonso na bantima na bo, mpi bo me longukaka ve na kuzaba banzila na mono.’ 11 Yo yina mono diaka ndefi na makasi na mono nde, ‘Bo ta kota ve na kupema na mono.’ ” 12 Bampangi, beno keba, sambu ata muntu mosi ve na kati na beno kukuma ti ntima ya mbi ya me konda lukwikilu mpi kuyambula Nzambi ya moyo; 13 kansi beno la-

354

nda na kupesana kikesa konso kilumbu, na ntangu bo ke binga yo ntete “Bubu yai,” na mpila nde kiyeka ya disumu ya ke kusaka kukumisa ve ata muntu mosi na kati na beno ntima-ngolo. 14 Sambu ya kieleka, beto ke kuma bantu yina ta baka dikabu ti Kristu kaka kana beto simba ngolo tii na nsuka kivuvu yina beto vandaka na yo na luyantiku. 15 Na ntangu bo ke tuba nde: “Bubu yai kana beno wa ndinga na yandi, beno kumisa ve bantima na beno ngolo bonso ntangu bo pusaka yandi na kuwa makasi ya ngolo.” 16 Banani waka kansi pusaka yandi na kuwa makasi ya ngolo? Keti yo vandaka ve bantu yonso yina basikaka na Ezipte na lutwadisu ya Moize? 17 Diaka, banani Nzambi wilaka makasi na nsungi ya bamvula makumi iya? Keti yo vandaka ve bantu yina sumukaka, yina bamvumbi na bo bikalaka na ntoto ya zelo na zelo? 18 Mpi na banani yandi diaka ndefi nde bo ta kota ve na kupema na yandi? Keti yo vandaka ve na bantu yina lemfukaka ve? 19 Yo yina, beto ke bakisa nde bo kotaka ve na kupema na yandi sambu bo kondaka lukwikilu. Yo yina, sambu lusilu ya ku4 kota na kupema na yandi kele kaka, bika nde beto keba kana ve muntu mosi na kati na beno ta kuka ve kukota na kupema yina. 2 Sambu bo zabisaka beto mpi nsangu ya mbote, kaka mutindu bo zabisaka bo; kansi ndinga yina bo waka natilaka bo ve mambote, sambu bo vandaka ve ti lukwikilu ya mutindu mosi ti bantu yina waka. 3 Sambu beto bantu yina me monisaka lukwikilu, beto ke kota kibeni na kupema yina, kaka mutindu yandi

355

Ndinga ya Nzambi. Yezu ke ve ti disumu

tubaka nde: “Yo yina mono diaka ndefi na makasi na mono nde, ‘Bo ta kota ve na kupema na mono,’ ” ata bisalu na yandi manaka banda na luyantiku ya luzingu ya bantu.1 4 Sambu na kisika mosi yandi tubaka mambu yai sambu na kilumbu ya nsambwadi: “Ebuna na kilumbu ya nsambwadi, Nzambi pemaka na bisalu na yandi yonso,” 5 mpi awa diaka yandi ke tuba nde: “Bo ta kota ve na kupema na mono.” 6 Bantu yina bo zabisaka ntete nsangu ya mbote kotaka ve na kupema yina sambu bo kondaka bulemfu, kansi mpila kele kaka sambu bantu ya nkaka kukota na kupema yina. 7 Yo yina, yandi me tula diaka kilumbu mosi buna ntangu yandi ke tuba, ntangu mingi na nima, na nkunga ya Davidi nde: “Bubu yai”; kaka mutindu yo tubamaka ntete nde: “Bubu yai kana beno wa ndinga na yandi, beno kumisa ve bantima na beno ngolo.” 8 Sambu kana Yozue nataka bo na kisika mosi ya kupema, Nzambi zolaka kutubila diaka ve kilumbu ya nkaka. 9 Yo yina, kele kaka ti kupema ya kisabatu sambu na bantu ya Nzambi. 10 Sambu muntu yina me kota na kupema ya Nzambi me pema mpi na bisalu na yandi, kaka mutindu Nzambi pemaka na bisalu na yandi. 11 Yo yina, bika beto sala ngolo kibeni sambu na kukota na kupema yina, na mpila nde ata muntu mosi ve kulanda mbandu yina ya kukonda bulemfu. 12 Sambu ndinga ya Nzambi kele ya moyo mpi ngolo mpi yo kele makasi kuluta konso mbele ya kunwanina ya makasi zole mpi yo ke kotaka tii na

BAEBREO 4:4–5:3

kukabisa moyo ti mpeve, mpi madikulu ti nluka, mpi yo lenda sala luswaswanu na kati ya mabanza mpi bangindu ya ntima. 13 Mpi ata lugangu mosi ve kele ya kubumbana na meso na yandi, kansi bima yonso kele kinkonga mpi ke monikaka pwelele na meso ya muntu yina beto fwete vutula munoko. 14 Yo yina, sambu beto kele ti nganga-nzambi ya nene yina me luta banganga-nzambi yonso mpi yina kotaka na zulu, Yezu Mwana ya Nzambi, bika beto simba lukwikilu yina beto ke tulaka na yandi. 15 Sambu beto kele ve ti nganga-nzambi ya nene yina lenda wila beto ve mawa sambu na bifu na beto, kansi beto kele ti ngangaNzambi ya nene yina bo mekaka na mambu yonso bonso beto mosi, kansi yandi bikalaka kukonda disumu. 16 Yo yina, bika beto pusana ti masonga pene-pene ya kiti ya kimfumu ya ntima ya mbote ya nene, sambu Nzambi wila beto mawa mpi monisila beto ntima ya mbote ya nene sambu na kusadisa beto na ntangu beto kele na mfunu ya lusadisu. muntu yina bo me baka 5 Konso na kati ya bantu sambu yandi

vanda nganga-nzambi ya nene, bo ke tulaka yandi sambu na mambote ya bantu na mambu ya me tala Nzambi, sambu yandi pesa makabu mpi bimenga sambu na masumu. 2 Bantu yina me konda nzayilu mpi bantu yina ke salaka bifu, yandi lenda sadila bo mambu ti mawa, sambu yandi mosi mpi ke bwaka na masumu, 3 mpi sambu na kikuma yina, yandi fwete pesa makabu sambu na masumu na yaBeb 4:31 Disongidila, “banda Adami ti ndi mosi kaka mutindu yandi ke salaka sambu na masumu ya bantu. Eva butaka bana.”

BAEBREO 5:4–6:9

Bonso Melkizedeki. Sosa kuyela

4 Diaka, muntu ke salaka ve kisalu yai ya lukumu na luzolo na yandi mosi, kansi kaka kana Nzambi me tula yandi, kaka mutindu yandi tulaka Aroni. 5 Mutindu mosi mpi, Kristu kudipesaka ve nkembo na kukumaka nganganzambi ya nene, kansi muntu pesaka yandi nkembo kele muntu yina tubilaka yandi nde: “Nge kele mwana na mono; bubu yai mono me kuma tata na nge.” 6 Yandi ke tuba mpi na kisika ya nkaka nde: “Nge kele nganga-nzambi kimakulu bonso Melkizedeki.” 7 Ntangu yandi vandaka na ntoto, Kristu salaka badodokilu mpi balombilu na Muntu yina lendaka kugulusa yandi na lufwa, ti kuboka ya ngolo mpi mansanga, ebuna yandi waka yandi sambu na boma na yandi ya Nzambi. 8 Ata yandi vandaka Mwana, yandi longukaka bulemfu na bampasi yina yandi kutanaka na yo; 9 mpi na nima ya kukuma ya kukuka, yandi kumaka nzila yina bantu yonso ya ke lemfukila yandi lendaka kubaka luguluku ya mvula na mvula, 10 sambu Nzambi me tulaka yandi nganganzambi ya nene bonso Melkizedeki. 11 Beto kele ti mambu mingi ya kutuba sambu na Yandi, kansi yo kele mpasi na kutendula sambu beno me kuma malembe na kuwa. 12 Sambu, yo lombaka nde na ntangu yai beno vanda balongi, kansi beno kele diaka ti mfunu nde muntu kulonga beno banda na luyantiku malongi ya ntete-ntete ya mambu ya santu ya Nzambi; mpi beno me kuma diaka ti mfunu ya mabele, kansi ya madia ya ngolo ve. 13 Sambu, konso muntu yina ke landa na kunwa mabele me zaba ve ndinga ya lunungu, sambu yandi kele mwana ya fioti. 14 Ka-

356

nsi madia ya ngolo kele sambu na bantu ya kuyela, sambu na bantu yina, na kusadilaka mayele na bo ya kuswaswanisa mambu, me longaka yo na kuswaswanisa mambu ya mbote mpi ya mbi. Yo yina, ntangu yai ya beto me bikisa malongi ya ntete-ntete 6 ya me tala Kristu, bika beto sala ngolo sambu na kukuma bantu ya kuyela, beto tula diaka ve fondasio ya nkaka, disongidila, kubalula ntima na bisalu ya kufwa, mpi lukwikilu na Nzambi, 2 malongi ya me tala bambotika mpi kutula bantu maboko, lufutumuku ya bafwa mpi lusambisu ya mvula na mvula. 3 Yo yai mambu ya beto ta sala, kana Nzambi kupesa kibeni nzila. 4 Sambu yo kele mpasi mingi na kunata diaka na kubalula ntima bantu yina bo me temunaka mbala mosi mpamba, mpi yina me waka ntomo ya dikabu ya ofele ya zulu, mpi yina me bakaka mpeve santu, 5 mpi yina me waka ntomo ya ndinga ya mbote ya Nzambi mpi mambu ya ngolo ya ngidika ya bima yina ke kwisa, 6 kansi yina me bwaka, sambu bo ke tula diaka Mwana ya Nzambi na zulu ya nti mpi ke pesa yandi nsoni na meso ya bantu. 7 Sambu ntoto yina ke nwaka masa ya mvula ya ke bwaka mbala na mbala na zulu na yo, mpi na nima ke butaka bimenina yina kele mfunu sambu na bantu yina bo kuninaka yo, ke bakaka lusakumunu ya Nzambi. 8 Kansi kana yo ke basisa bansende mpi banti ya bansende, bo ke losaka yo mpi ntama mingi ve bo ta singa yo; mpi na nsuka bo ta yoka yo tiya. 9 Kansi sambu na beno, bampangi ya mono ke zolaka mingi, beto ke ndima kibeni mambu ya kuluta mbote, mambu ya me tala lugulu-

357

Nzambi lenda kusa ve. Melkizedeki

ku, ata beto ke tuba mutindu yai. 10 Sambu Nzambi kele ve muntu ya kukonda lunungu sambu yandi vila kisalu na beno mpi zola yina beno monisaka sambu na zina na yandi, mutindu beno me sadilaka basantu mpi ke landa kusadila bo. 11 Kansi, beto ke zola nde konso muntu na kati na beno kumonisa kikesa ya mutindu mosi sambu kivuvu na yandi kuvanda kibeni ya kieleka tii na nsuka, 12 sambu beno kuma ve bamolo, kansi beno landa mbandu ya bantu yina ta baka1 balusilu na nzila ya lukwikilu mpi ntima-nda. 13 Ntangu Nzambi pesaka lusilu na yandi na Abrahami, sambu yandi lendaka ve kudia ndefi na zina ya muntu mosi ya kuluta nene, yandi diaka ndefi na zina na yandi mosi, 14 mpi tubaka nde: “Ya kieleka mono ta sakumuna nge mpi ya kieleka mono ta fokula nge.” 15 Yo yina, ntangu Abrahami monisaka ntima-nda, yandi bakaka lusilu yai. 16 Sambu bantu ke diaka ndefi na zina ya muntu mosi ya kuluta nene, mpi ndefi na bo ke manisaka ntembe yonso, sambu yo kele kipiku yina nsiku ke ndimaka. 17 Na mutindu mosi, ntangu Nzambi bakaka nzengolo ya kumonisa pwelele kibeni na bantu yina ta baka difwa ya lusilu nde lukanu na yandi ke sobaka ve, yandi diaka ndefi, 18 na mpila nde, na nzila ya mambu zole ya ke sobaka ve, yina sambu na yo Nzambi lenda kusa ve ata fioti, beto bantu yina me tinaka na kitininu kubaka nsiamisa ya ngolo ya kusimba ngolo kivuvu yina bo me tulaka na ntwala na beto. 19 Beto kele ti kivuvu yai bonso longo sambu na moyo, yo kele ya kieleka mpi ngoBeb 6:121 Na kisina, “kubaka difwa.”

BAEBREO 6:10–7:8

lo, mpi yo ke kotaka na kati ya rido, 20 kisika Yezu, muntu yina lutaka na ntwala, kotaka sambu na mambote na beto, yandi muntu yina me kumaka kimakulu nganga-nzambi ya nene bonso Melkizedeki. Melkizedeki yai, ntoti7 Sambu la ya Salemi, nganga-nzambi ya Nzambi ya Kuluta Kuzanguka, kutanaka ti Abrahami ntangu Abrahami vandaka kuvutuka na nima ya kubedisa bantotila mpi yandi sakumunaka Abrahami, 2 ebuna Abrahami pesaka yandi dikumi ya bima yonso. Ntete, bo ke balulaka zina na yandi nde, “Ntotila ya Lunungu,” mpi yandi kele diaka ntotila ya Salemi, disongidila, “Ntotila ya Ngemba.” 3 Sambu yandi kele ti tata ve, mama ve, ndonga ya ba-nkaka ve, yandi kele mpi ve ti luyantiku ya bilumbu to nsuka ya luzingu, kansi bo me kumisaka yandi bonso Mwana ya Nzambi, yandi kele nganga-nzambi kimakulu. 4 Ebuna, beno ke mona nde muntu yai yina Abrahami, mfumu ya dibuta, pesaka dikumi ya bima ya kuluta mbote ya yandi bakaka na bitumba, vandaka muntu ya nene kibeni. 5 Ya kieleka, na kutadila Nsiku, bana ya Levi yina ke baka kisalu na bo ya kinganga-nzambi kele ti ntuma ya kubaka dikumi na bantu, disongidila, na bampangi na bo, ata bampangi na bo kele bana ya Abrahami. 6 Kansi, muntu yai ya vandaka ve muntu ya dikanda ya Levi, bakaka dikumi na Abrahami mpi sakumunaka Abrahami, muntu yina vandaka ti balusilu. 7 Yo yina, ntembe kele ve nde muntu yina kele muntu ya nene ke sakumunaka muntu yina kele ve muntu ya nene. 8 Na mbandu ya ntete, bantu ke baka dikumi kele

BAEBREO 7:9-27

Dikumi. Kinganga-nzambi ya Kristu

bantu yina ke fwaka, kansi na mbandu ya zole, muntu ke baka dikumi kele muntu yina bo ke ta kimbangi sambu na yandi nde yandi kele na luzingu. 9 Mpi, beto lenda tuba nde ata Levi, yina ke baka dikumi, futaka dikumi na nzila ya Abrahami, 10 sambu yandi vandaka ntete na bapiku ya nkaka na yandi ntangu Melkizedeki kutanaka ti yandi. 11 Ebuna, kana bantu lendaka kukuma ya kukuka na nzila ya kinganga-nzambi ya dikanda ya Levi (sambu yo vandaka kitini mosi ya mfunu ya Nsiku yina bo pesaka bantu), keti yo zolaka kuvanda diaka mfunu nde nganga-nzambi ya nkaka kubasika yina bo ke tuba nde yandi kele bonso Melkizedeki kansi bonso Aroni ve? 12 Sambu kinganga-nzambi ke soba, yo me kuma mfunu na kusoba mpi nsiku. 13 Sambu muntu yina bo ke tuba mambu yai sambu na yandi katukaka na dikanda ya nkaka, dikanda yina ata muntu mosi ve me salaka na mesa-kimenga. 14 Sambu yo kele pwelele nde Mfumu na beto katukaka na dikanda ya Yuda, kansi Moize tubaka ata kima mosi ve sambu na banganga-nzambi na yina me tala dikanda yina. 15 Mpi diambu yai kumaka pwelele kibeni ntangu nganga-nzambi ya nkaka yina kele bonso Melkizedeki basikaka, 16 yina kumaka ve mutindu yina na kutadila mambu ya nsiku ke lombaka yina me simbama na mambu ya nsi-ntoto, kansi na kutadila ngolo ya luzingu yina ke fwaka ve. 17 Sambu bo ke ta kimbangi sambu na yandi nde: “Nge kele nganga-nzambi kimakulu bonso Melkizedeki.” 18 Yo yina, bo me katula nsiku ya ntama sambu yo kele ngolo ve mpi yo kele mfunu ve. 19 Sambu

358

Nsiku kumisaka ve ata kima mosi ya kukuka, kansi kukotisa kivuvu ya kuluta mbote kumisaka bima ya kukuka; na nzila ya kivuvu yina beto ke pusana pene-pene na Nzambi. 20 Diaka, sambu yo salamaka ve kukonda ndefi 21 (sambu ya kieleka, kele ti bantu yina me kumaka banganga-nzambi kukonda ndefi, kansi muntu yai kumaka nganga-nzambi na nsadisa ya ndefi yina bo diaka sambu na yandi na Muntu yina tubaka nde: “Yehowa me dia ndefi, mpi yandi ta wa mawa ve, ‘Nge kele nganganzambi kimakulu’ ”), 22 mutindu mosi, Yezu kumaka muntu yina bo pesaka bonso kipiku ya kuwakana mosi ya kuluta mbote. 23 Diaka, yo lombaka nde bantu mingi kukuma banganga-nzambi na nima ya bankaka sambu lufwa vandaka kukanga bo nzila na kulanda kuvanda banganga-nzambi, 24 kansi sambu yandi ke zingaka kimakulu, kele ve ti bantu yina ta yinga yandi na kinganga-nzambi na yandi. 25 Yo yina, yandi lenda mpi kugulusa kibeni bantu yina ke pusana pene-pene na Nzambi na nzila na yandi, sambu yandi kele ntangu yonso na luzingu sambu na kubondila sambu na bo. 26 Sambu yo me fwana nde beto vanda ti nganga-nzambi ya nene ya mutindu yai, yina kele ya kwikama, yina me konda mbi, yina me konda mvindu, yina kele ya kukabwana ti bansumuki, mpi yina bo me zangulaka na zulu kibeni. 27 Na kuswaswana ti banganga-nzambi yina ya nene, yandi kele ve ti mfunu ya kupesa bimenga konso kilumbu, ntete-ntete sambu na masumu na yandi mosi mpi na nima sambu na masumu ya bantu, sambu yandi salaka yo mbala mosi mpamba nta-

359

Kuwakana ya ntama, kuwakana ya mpa

ngu yandi kudipesaka yandi mosi. 28 Sambu Nsiku ke tula bantu yina kele ti masumu na kuvanda banganga-nzambi ya nene, kansi ndinga ya ndefi yina bo diaka na nima ya Nsiku ke tula Mwana, yina bo me kumisaka ya kukuka kimakulu. Kansi, yai kele ngindu ya kuluta mfunu ya mambu ya beto 8 ke tuba: Beto kele ti nganga-nzambi ya nene ya mutindu yai, mpi yandi me vanda na diboko ya kitata ya kiti ya kimfumu ya Nzambi na zulu, 2 mpi yandi kele nsadi ya kisika ya santu mpi ya tenta ya kieleka, yina Yehowa salaka, kansi muntu ve. 3 Sambu bo ke tulaka konso nganga-nzambi ya nene sambu yandi pesa makabu mpi bimenga; yo yina, yo vandaka mfunu nde muntu yai mpi kuvanda ti kima ya kupesa. 4 Ebuna, kana yandi vandaka na ntoto, yandi zolaka ve kuvanda nganga-nzambi, sambu kele ti bantu yina ke pesaka makabu na kutadila Nsiku. 5 Bantu yai ke sala kisalu ya santu yina kele mbandu mpi kizuzi ya mambu yina kele na zulu; kaka bonso Moize, ntangu yandi zolaka kutunga tenta, Nzambi pesaka yandi ntuma yai: “Ntangu nge ke sala mambu yonso, sala yonso na mpila nde nge landa mbandu na yo, mbandu yina mono songaka nge na ngumba.” 6 Kansi ntangu yai, Yezu me baka kisalu ya kuluta mbote, sambu yandi kele mpi muwakanisi ya kuwakana ya kuluta mbote, yina bo me tulaka na kuwakana ti nsiku mpi yina me simbama na balusilu ya kuluta mbote. 7 Kana kuwakana yina ya ntete vandaka kukonda kifu, kuwakana ya zole zolaka kuvanda na mfunu ve. 8 Sambu yandi ke nganina kibeni bantu ntangu yandi ke tuba

BAEBREO 7:28–9:3

nde: “Yehowa ke tuba nde: ‘Tala! Bilumbu ke kwisa, mpi mono ta sala kuwakana ya mpa ti nzo ya Izraele mpi ti nzo ya Yuda. 9 Yo ta vanda ve bonso kuwakana yina mono salaka ti ba-nkaka na bo na kilumbu yina mono simbaka bo na diboko sambu na kubasisa bo na insi ya Ezipte, sambu bo bikalaka ve ya kwikama na kuwakana na mono, yo yina mono yambulaka kukeba bo,’ Yehowa ke tuba mutindu yina.” 10 “Yehowa ke tuba nde: ‘Sambu yai kele kuwakana yina mono ta sala ti nzo ya Izraele na nima ya bilumbu yina. Mono ta tula bansiku na mono na mabanza na bo, mpi mono ta sonika yo na bantima na bo. Mpi mono ta kuma Nzambi na bo, ebuna bo ta kuma bantu na mono. 11 “ ‘Mpi ata muntu mosi ve ta longa diaka nkweno na yandi mpi mpangi na yandi nde: “Zaba Yehowa!” Sambu bo yonso ta zaba mono, banda na muntu ya kukonda mfunu tii na muntu ya mfunu mingi na kati na bo. 12 Sambu mono ta lolula bo sambu na bisalu na bo ya kukonda lunungu, mpi mono ta yibuka diaka ve masumu na bo.’ ” 13 Ntangu yandi ke tuba nde “kuwakana ya mpa,” yandi me manisa ngala ya kuwakana ya ntama. Ntangu yai, kima yina ke mana ngala mpi ke nuna, yo kele penepene ya kuvila. Kuwakana ya ntama vandaka ti mambu yina nsiku vandaka 9 kulomba na yina me tala kisalu ya santu mpi kisika na yo ya santu na ntoto. 2 Sambu bo tungaka suku ya ntete ya tenta, kisika kima ya kutudila mwinda, mesa, mpi mampa yina bo pesaka na Nzambi vandaka; mpi bo ke bingaka yo “Kisika ya Santu.” 3 Kansi, na nima

BAEBREO 9:4-19

Muwakanisi ya kuwakana ya mpa

ya rido ya zole kuvandaka ti suku ya nkaka ya tenta yina bo ke bingaka “Kisika ya Kuluta Santu.” 4 Na kati na yo kuvandaka ti kima ya wolo ya kuyokila ndumbu mpi sanduku ya kuwakana yina vandaka ya kufika yo yonso ti wolo; dibungu ya wolo yina vandaka ti mana na kati, nti ya Aroni yina basisaka bintuntu, mpi matadi ya kuwakana vandaka na kati ya sanduku yai; 5 kansi, na zulu na yo kuvandaka ti basherube ya nkembo yina kizuzi na bo vandaka kufika mufiniku ya kisika ya kuwakanisa bantu ti Nzambi. Kansi yai kele ve ntangu ya kutubila mambu yai mosi-mosi. 6 Na nima ya kutunga bima yina mutindu yai, banganga-nzambi ke kotaka na suku ya ntete ya tenta konso ntangu sambu na kusala bisalu ya santu; 7 kansi nganganzambi ya nene ke kotaka yandi mosi na suku ya zole mbala mosi na mvula, mpi yandi ke nataka menga, yina yandi ke pesaka sambu na yandi mosi mpi sambu na masumu yina bantu salaka kukonda kuzaba. 8 Na mutindu yina, mpeve santu ke monisa pwelele nde nzila yina ke nata na kisika ya santu monanaka ntete ve ntangu tenta ya ntete vandaka ya kutelama. 9 Tenta yai kibeni kele mbandu sambu na ntangu yai, mpi na kuwakana ti ngidika yai, bantu ke pesaka makabu mpi bimenga. Kansi, bima yai lenda sala ve nde muntu yina ke sala kisalu ya santu kukuma ti kansansa ya kukuka. 10 Yo ke tadila kaka madia, bima ya kunwa mpi bambotika ya mutindu na mutindu. Yo vandaka mambu ya ke tadila nitu yina nsiku vandaka kulomba mpi bo tulaka yo tii na ntangu ya bo me tulaka sambu na kusungika mambu.

360

11 Kansi, ntangu Kristu kwisaka bonso nganga-nzambi ya nene ya mambu ya mbote yina salamaka na ntwala, yandi lutaka na tenta ya kuluta nene mpi ya kuluta kukuka yina me salamaka ve na maboko, disongidila, yina kele ve ya nsi-ntoto yai. 12 Yandi kotaka na kisika ya santu ti menga ya bankombo ve mpi ya bana ya bangombe ve, kansi ti menga na yandi mosi, mbala mosi mpamba, mpi yandi bakilaka beto luguluku ya mvula na mvula. 13 Sambu kana menga ya bankombo ti ya bangombe mpi putulu ya mwana-ngombe yina bo ke losilaka bantu yina kele mvindu, ke santisaka nsuni sambu na kukumisa yo bunkete, 14 keti menga ya Kristu, yina kudipesaka yandi mosi na Nzambi kukonda mvindu na nzila ya mpeve ya mvula na mvula, ta yobisa ve kansansa na beto na bisalu ya kufwa na mpila nde beto sadila Nzambi ya moyo kisalu ya santu? 15 Yo yina yandi kele muwakanisi ya kuwakana ya mpa, sambu bantu yina bo me bingaka kubaka lusilu ya difwa ya mvula na mvula; sambu lufwa na yandi vandaka sambu na kukatula bo, na nsadisa ya nkudulu, na kimpika ya masumu yina salamaka na kuwakana ya ntama. 16 Sambu kisika yina kuwakana kele, yo ke lomba nde muwakanisi na yo kufwa. 17 Sambu kuwakana ke vandaka na ngolo na nima ya lufwa, sambu yo ke vandaka ve na ngolo ntangu yonso yina muwakanisi kele na luzingu. 18 Yo yina, bo yantikisaka mpi ve kuwakana ya ntama kukonda menga. 19 Sambu ntangu Moize zabisaka bantu yonso bantuma yonso ya Nsiku, yandi bakaka menga ya bana-bangombe mpi ya bankombo ti masa mpi mika ya

361

Kristu kudipesaka. Nsiku kele kizuzi

mbwaki ya dimeme mpi nti ya izope, mpi yandi losaka yo na zulu ya mukanda mpi ya bantu yonso, 20 ebuna yandi tubaka nde: “Yai kele menga ya kuwakana yina Nzambi me pesa beno ntuma ya kuzitisa.” 21 Yandi losaka mpi menga na tenta mpi na malonga yonso ya kisalu ya santu. 22 Ya kieleka, na kutadila Nsiku, bo ke kumisaka bima mingi bunkete ti menga, mpi ndolula lenda salama ve kana bo tiamuna ve menga. 23 Yo yina, yo vandaka mfunu nde bo kumisa mbandu ya mambu yina kele na zulu bunkete na nzila ya bimenga ya bambisi, kansi mambu yina kele na zulu ke lombaka bimenga ya kuluta mbote. 24 Sambu Kristu kotaka ve na kisika ya santu yina salamaka na maboko, yina kele mbandu ya mambu ya kieleka, kansi yandi kotaka na zulu kibeni, sambu na kumonana ntangu yai na ntwala ya Nzambi sambu na mambote na beto. 25 Yo vandaka ve sambu yandi kudipesa yandi mosi mbala na mbala, bonso ntangu nganga-nzambi ke kotaka na kisika ya santu konso mvula ti menga yina kele ve menga na yandi. 26 Kana ve, yandi zolaka kumona mpasi mbala na mbala banda na luyantiku ya luzingu ya bantu.1 Kansi, ntangu yai yandi me monanaka mbala mosi mpamba na nsukilu ya bangidika ya bima sambu na kukatula disumu na nzila ya kimenga ya nitu na yandi. 27 Mpi kaka mutindu bantu fwete fwa mbala mosi mpamba, kansi na nima bo ke sambisaka bo, 28 mutindu mosi mpi, Kristu kudipesaka mbala mosi mpamba sambu na kunata

BAEBREO 9:20–10:10

masumu ya bantu mingi; mpi mbala ya zole yina yandi ta monana, yo ta vanda ve sambu na kukatula disumu mpi bantu ta mona yandi kele bayina ke vingila yandi ti nzala ya ngolo sambu na luguluku na bo. Sambu Nsiku kele kizuzi ya 10 mambu ya mbote yina ke kwisa, kansi yo kele ve mambu yina

yo mosi, bantu lenda kumisa ve ata fioti bantu yina ke pusana penepene na Nzambi bantu ya kukuka, na kupesaka mbala na mbala bimenga ya mutindu mosi konso mvula. 2 Kana yo kele mpidina ve, keti bo zolaka ve kuyambula kupesa bimenga, sambu bantu yina ke salaka kisalu ya santu mpi yina bo me kumisaka bunkete mbala mosi mpamba zolaka kuzaba diaka ve nde bo kele ti masumu? 3 Kansi, bimenga yai ke yibusaka masumu konso mvula, 4 sambu menga ya bangombe mpi ya bankombo lenda katula ve masumu. 5 Yo yina, ntangu yandi ke kwisa na nsi-ntoto yandi ke tuba nde: “ ‘Nge zolaka ve kimenga mpi dikabu, kansi nge yidikilaka mono nitu. 6 Nge ndimaka ve makabu ya kuyoka mpi dikabu sambu na disumu.’ 7 Ebuna mono tubaka nde, ‘Tala! Mono me kwisa (na rulo ya mukanda bo me sonikaka sambu na mono) sambu na kusala luzolo na nge, O Nzambi.’ ” 8 Na nima ya kutuba ntete nde: “Nge zolaka ve mpi nge ndimaka ve bimenga, makabu, makabu ya kuyoka, mpi dikabu sambu na disumu”—bimenga yina bo ke pesaka na kutadila Nsiku— 9 yandi ke tuba nde: “Tala! Mono me kwisa sambu na kusala luzolo na nge.” Yandi ke katula yina ya ntete sambu na kutula Beb 9:261 Disongidila, “na ntwala nde yina ya zole. 10 Na kuwakana ti “luzolo” yina, bo me santisaka beto Adami ti Eva kubuta bana.”

BAEBREO 10:11-30

Nzila me kanguka. Kuyambula ve kuvukana

na nzila ya dikabu ya nitu ya Yezu Kristu mbala mosi mpamba. 11 Diaka, konso nganga-nzambi ke telamaka na kisika na yandi konso kilumbu sambu na kusala kisalu mpi kupesa bimenga ya mutindu mosi mbala na mbala, bimenga yina lenda katula ve ata fioti masumu yonso. 12 Kansi, muntu yai pesaka kimenga mosi mpamba sambu na masumu kimakulu mpi yandi fongaka na diboko ya kitata ya Nzambi, 13 banda ntangu yina, yandi ke vingila tii kuna bo ta tula bambeni na yandi bonso kazune sambu na makulu na yandi. 14 Sambu na nzila ya kimenga mosi mpamba yandi me kumisaka bantu yina bo ke santisa bantu ya kukuka kimakulu. 15 Diaka, mpeve santu mpi ke songa beto nde yo kele kieleka, sambu na nima ya kutuba nde: 16 “Yehowa ke tuba nde: ‘Yai kele kuwakana yina mono ta sala ti bo na nima ya bilumbu yina. Mono ta tula bansiku na mono na bantima na bo, mpi mono ta sonika yo na mabanza na bo,’ ” 17 yo ke tuba diaka nde: “Mpi mono ta yibuka diaka ve masumu na bo mpi bisalu na bo ya kufwa nsiku.” 18 Yo yina, kisika bo me lolula masumu yai, mfunu ya dikabu sambu na disumu kele diaka ve. 19 Yo yina bampangi, na nsadisa ya menga ya Yezu beto kele ti kikesa ya kusadila nzila yina ke nataka na kisika ya santu, 20 nzila yina yandi kangudilaka beto bonso nzila ya mpa mpi ya moyo yina ke luta na rido, disongidila, nitu na yandi, 21 mpi sambu beto kele ti nganga-nzambi ya nene yina ke twadisa nzo ya Nzambi, 22 bika beto pusana pene-pene na Nzambi ti bantima ya masonga mpi lukwi-

362

kilu ya mvimba, sambu bo me kumisaka bantima na beto mpi kansansa na beto ya mbi bunkete1 mpi bo me yobisaka nitu na beto ti masa ya bunkete. 23 Beto simba ngolo kuzabisa kivuvu na beto na meso ya bantu kukonda kunikana-nikana, sambu muntu yina me pesaka lusilu kele ya kwikama. 24 Mpi bika beto tulana dikebi sambu beto pesana kikesa ya kumonisa zola mpi ya kusala bisalu ya mbote, 25 mpi beto yambula ve kuvukana na balukutakanu na beto, mutindu bantu ya nkaka kele ti kikalulu ya kusala, kansi beto pesana kikesa, mpi beno sala yo mingi kuluta sambu beno ke mona kilumbu ke finama. 26 Sambu kana beto ke sala masumu na luzolo yonso na nima ya kubaka nzayilu ya sikisiki ya kieleka, kimenga ya nkaka ya kupesa sambu na masumu na beto kele diaka ve, 27 kansi kima ya me bikala kele kaka kuvingila lusambisu na boma mpi makasi ya ngolo yina ta fwa bambeni. 28 Konso muntu yina me vweza nsiku ya Moize, bo ta fwa yandi kukonda mawa, na kimbangi ya bantu zole to tatu. 29 Muntu yina me niata Mwana ya Nzambi, mpi me mona menga ya kuwakana yina bo santisaka yandi na nzila na yo bonso kima ya mpamba, mpi me finga mpeve ya ntima ya mbote ya nene mpi me vweza yo, beno ke yindula nde yandi me fwana na kubaka ndola ya nene ya nki mutindu? 30 Sambu beto me zaba muntu yina tubaka nde: “Mono muntu ke vutulaka mbela; mono muntu ta pesa ndola”; mpi diaka nde: “Yehowa ta sambisa baBeb 10:221 Na kisina, “losilaka,” disongidila, bo losilaka yo menga ya Yezu.

363

Kuvutuka ve nima. Lukwikilu ya Abele

ntu na yandi.” 31 Kubwa na maboko ya Nzambi ya moyo kele kima mosi ya boma kibeni. 32 Kansi, beno landa na kuyibuka bilumbu ya ntama, bilumbu yina, na nima ya kutemuka, beno kangaka ntima mpi beno kutanaka ti bampasi ya ngolo. 33 Bantangu ya nkaka, bo vandaka kufinga beno mpi kumonisa beno mpasi na meso ya bantu, mpi bantangu ya nkaka beno vandaka kusadisa bantu yina vandaka kukutana ti mambu ya mutindu yina. 34 Sambu beno wilaka bantu yina vandaka na boloko mawa mpi beno ndimaka na kiese yonso nde bantu kubotula bima na beno, sambu beno zabaka nde beno kele ti kimvwama ya kuluta mbote mpi ya ke zingaka mingi. 35 Yo yina, beno yambula ve masonga na beno, yina ta baka matabisi mingi kibeni. 36 Sambu beno kele ti mfunu ya kukanga ntima, na mpila nde, na nima ya kusala luzolo ya Nzambi, beno baka kulungana ya lusilu. 37 Sambu me bika “ntangu fioti kibeni”, ebuna “muntu yina ke kwisa ta kuma mpi yandi ta sukinina ve.” 38 “Kansi muntu na mono ya lunungu ta zinga sambu na lukwikilu,” mpi, “kana yandi vutuka nima, moyo na mono ta mona kiese ve sambu na yandi.” 39 Kansi beto kele ve bantu yina ke vutukaka nima sambu na lufwa, kansi beto kele bantu yina kele ti lukwikilu sambu na kutanina moyo na luzingu. Lukwikilu kele kivuvu ya 11 kieleka nde mambu yina nge ke vingila ta lungana, yo kele nzikisa ya pwelele ya ke monisa nde mambu ya nge ke kwikila kele ya kieleka, ata yo ke monana ve. 2 Sambu na nzila na yo, Nzambi

BAEBREO 10:31–11:7

taka kimbangi sambu na bantu ya ntangu ya ntama. 3 Sambu na lukwikilu, beto ke bakisa nde bangidika ya bima tulamaka na ndonga na nzila ya ndinga ya Nzambi, na mpila nde Nzambi sadilaka bima yina ke monanaka ve sambu na kusala bima yina ke monanaka. 4 Sambu na lukwikilu, Abele pesaka Nzambi kimenga ya mbalu mingi kuluta ya Kaini, mpi na nsadisa ya lukwikilu yina, Nzambi taka kimbangi nde yandi vandaka muntu ya lunungu, sambu Nzambi taka kimbangi ntangu yandi ndimaka makabu na yandi; mpi ata yandi me fwaka, yandi ke landa kutuba na nzila ya lukwikilu na yandi. 5 Sambu na lukwikilu, Nzambi nataka Enoki kisika ya nkaka sambu yandi mona ve lufwa, mpi bo vandaka kumona yandi ve ata kisika mosi sambu Nzambi nataka yandi kisika ya nkaka; kansi na ntwala nde yandi nata yandi kisika ya nkaka, Nzambi taka kimbangi nde Enoki sepedisaka yandi. 6 Diaka, kukonda lukwikilu muntu lenda sepedisa Nzambi ve, sambu muntu yina ke pusana pene-pene na yandi fwete kwikila nde yandi kele mpi nde yandi ke kumaka muntu yina ke pesaka matabisi na bantu yina ke sosaka yandi na masonga yonso. 7 Sambu na lukwikilu, Noa, na nima ya kubaka lukebisu ya Nzambi sambu na mambu yina monanaka ntete ve, monisaka boma ya Nzambi mpi tungaka maswa sambu na kugulusa bantu ya nzo na yandi; mpi na nzila ya lukwikilu yai yandi bedisaka nsi-ntoto, mpi yandi kumaka muntu yina ta baka difwa ya lunungu yina ke katukaka na lukwikilu.

BAEBREO 11:8-25

Lukwikilu ya Abrahami, Sara, Moize

8 Sambu na lukwikilu, Abrahami, ntangu Nzambi bingaka yandi, yandi lemfukaka mpi kwendaka na kisika yina yo lombaka nde yandi baka bonso difwa; mpi yandi kwendaka, ata yandi zabaka ve kisika yina yandi vandaka kukwenda. 9 Sambu na lukwikilu, yandi zingaka bonso nzenza na ntoto ya lusilu bonso na ntoto ya nzenza, mpi yandi zingaka na batenta ti Izaki mpi Yakobi, bantu yina zolaka kubaka ti yandi difwa ya lusilu yina mosi kibeni. 10 Sambu yandi vandaka kuvingila mbanza yina kele ti bafondasio ya kieleka, yina Nzambi salaka pula na yo mpi tungaka. 11 Sambu na lukwikilu mpi, Sara bakaka ngolo ya kubaka divumu sambu na kubuta mwana, ata yandi lutaka mvula ya kubuta, sambu yandi vandaka kumona muntu yina pesaka lusilu nde yandi kele muntu ya kwikama. 12 Yo yina, na muntu mosi, yina vandaka bonso muntu ya kufwa, bana butukaka mingi bonso bambwetete ya zulu, mpi bonso bambuma ya zelo yina kele na lweka ya nzadi-mungwa yina bo lenda tanga ve. 13 Sambu na lukwikilu, bantu yai yonso fwaka, ata bo bakaka ve bima yina Nzambi silaka, kansi bo monaka yo na ntama mpi yambaka yo mpi zabisaka bantu yonso nde bo vandaka banzenza mpi bantu ya ke zinga ntangu fioti na ntoto yina. 14 Sambu bantu yina ke tuba mutindu yai ke monisa pwelele nde bo ke sosa na masonga yonso kisika na bo mosi. 15 Ata mpidina, kana bo landaka kuyibuka kibeni kisika yina bo katukaka, bo zolaka kubaka dibaku ya kuvutuka. 16 Kansi ntangu yai bo ke zola kisika ya kuluta mbote, disongidila, kisika yina kele na kuwakana ti

364

zulu. Yo yina, Nzambi ke wa ve nsoni nde bo binga yandi Nzambi na bo, sambu yandi me yidikilaka bo mbanza mosi. 17 Sambu na lukwikilu, Abrahami, ntangu yandi mekamaka, yo vandaka bonso nde yandi pesaka Izaki; muntu yina bakaka balusilu na kiese yonso vandaka ya kuyilama na kupesa mwana na yandi mosi kaka ya kubutuka, 18 ata bo tubilaka yandi nde: “Yina bo ta binga ‘nkuna na nge’ ta vanda na nzila ya Izaki.” 19 Kansi, yandi yindulaka nde Nzambi lendaka kutedimisa yandi ata na bafwa; mpi kuna yandi bakaka yandi diaka na mutindu ya kifwani. 20 Sambu na lukwikilu mpi, Izaki sakumunaka Yakobi ti Ezau sambu na mambu yina zolaka kukwisa. 21 Sambu na lukwikilu, Yakobi, ntangu yandi vandaka pene-pene na kufwa, yandi sakumunaka konso mwana ya Yozefi mpi sambilaka ya kuyekama na zulu ya nsongi ya nti na yandi. 22 Sambu na lukwikilu, Yozefi, ntangu yandi kumaka pene-pene na kufwa, tubilaka kubasika ya bana ya Izraele; mpi yandi pesaka bantuma ya me tala kuzikama na yandi. 23 Sambu na lukwikilu, bibuti ya Moize bumbaka yandi bangonda tatu na nima ya kubutuka na yandi, sambu bo monaka nde mwana yina ya fioti vandaka kitoko mpi bo waka ve boma ya ntuma ya ntotila. 24 Sambu na lukwikilu, Moize, ntangu yandi kumaka mbuta, buyaka nde bo binga yandi mwana ya mwana-nkento ya Farao, 25 kansi yandi solaka nde bo monisa yandi mpasi ti bantu ya Nzambi na kisika ya kumona kiese ya ntangu

365

Bisalu ya lukwikilu. Dituti ya bambangi

fioti ya disumu, 26 sambu yandi monaka nde nsoni ya Kristu kele kimvwama yina me luta bimvwama ya Ezipte; sambu yandi tulaka meso na yandi kaka na matabisi. 27 Sambu na lukwikilu, yandi bikisaka Ezipte, kansi yandi waka ve boma ya makasi ya ntotila, sambu yandi bikalaka ngolo bonso nde yandi vandaka kumona Muntu yina ke monanaka ve. 28 Sambu na lukwikilu, yandi taka nkinsi ya paki mpi tulaka menga na bakielo, sambu mufwi-bantu kusala ve bana na bo ya ntete mbi. 29 Sambu na lukwikilu, bo zengaka Nzadi-Mungwa ya Mbwaki bonso nde yo vandaka ntoto ya kuyuma, kansi ntangu bantu ya Ezipte mekaka kusala yo, bo dindaka. 30 Sambu na lukwikilu, bibaka ya Yeriko bwaka ntangu bo manisaka kutambula na nziunga na yo bilumbu nsambwadi. 31 Sambu na lukwikilu, Rahabi, nkento ya ndumba, fwaka ve ti bantu yina lemfukaka ve, sambu yandi yambaka mineki na ngemba. 32 Inki mono ta tuba diaka? Sambu mono ta konda ntangu kana mono landa na kutubila mambu ya me tala Gedeoni, Baraki, Samsoni, Yefte, Davidi mpi Samuele ti baprofete ya nkaka. 33 Sambu na lukwikilu, bo bedisaka bimfumu, bo salaka mambu ya lunungu, bo bakaka balusilu, bo kangaka minoko ya bantambu, 34 bo zimaka ngolo ya tiya, bo tinaka meno ya mbele ya kunwanina, bo vandaka ngolo ve kansi bo kumaka ngolo, bo kumaka ngolo na bitumba, mpi bo tinisaka basoda yina kwisaka kunwanisa bo. 35 Bankento bakaka bafwa na bo na nzila ya lufutumuku; kansi babakala ya nkaka monaka mpasi sambu bo ndimaka

BAEBREO 11:26–12:2

ve nde bo katula bo na kimpika na nsadisa ya nkudulu mosi buna, na mpila nde bo baka lufutumuku mosi ya kuluta mbote. 36 Ya kieleka, bankaka bakaka mimekamu na bo ntangu bo sekaka bo mpi bo bulaka bo fimbu, nkutu kuluta yina, bo kangaka bo miniololo mpi bo tulaka bo na boloko. 37 Bo losilaka bo matadi, bo mekaka bo, bo zengaka bo na bitini zole ti si, bo fwaka bo na mbele ya kunwanina, bo vandaka kutambula-tambula ti bilele ya bampusu ya mameme mpi bilele ya bampusu ya bankombo, ntangu bo vandaka na mfunu ya lusadisu, na mpasi, mpi bo vandaka kuniokula bo; 38 mpi nsi-ntoto fwanaka ve na kuvanda ti bantu ya mutindu yai. Bo yungana-yunganaka na ntoto ya zelo na zelo, na bangumba, na mabulu ya matadi, mpi na mabulu ya kele na ntoto. 39 Kansi bantu yai yonso, ata Nzambi taka kimbangi ya mbote sambu na lukwikilu na bo, bo bakaka ve bima yina yandi silaka, 40 sambu Nzambi monaka kima mosi ya kuluta mbote sambu na beto, na mpila nde bo kumisa bo ve bantu ya kukuka kukonda beto. Yo yina, sambu beto kele ti dituti ya nene ya mutindu 12 yai ya bambangi yina me ziunga beto, bika beto katula mpi konso kizitu mpi disumu yina ke kangaka beto kukonda mpasi, mpi beto baka ntinu ti kukanga-ntima na nsaka ya kubaka ntinu yina bo me tula na ntwala na beto, 2 na ntangu beto ke tula meso na beto kaka na Ntwadisi ya lukwikilu na beto mpi Muntu yina ke kumisaka yo ya kukuka, Yezu. Sambu na kiese yina Nzambi tulaka na ntwala na yandi, yandi kangaka ntima na zulu ya nti ya mpasi, yandi ndimaka nde

BAEBREO 12:3-17

Kupesa ndola sambu na kulonga. Ezau

bo pesa yandi nsoni, mpi fongaka na diboko ya kitata ya kiti ya kimfumu ya Nzambi. 3 Ya kieleka, beno tadila na dikebi yonso muntu yina kangaka ntima na bangogo ya kimbeni yina bansumuki vandaka kutuba mpi yina vandaka kunwanisa mambote na bo mosi, na mpila nde beno konda ve kikesa mpi beno lemba nitu ve. 4 Na bitumba yina beno ke nwanaka ti disumu yina, beno me nwanaka ntete ve tii kuna menga na beno kutiamuka, 5 mpi beno me vila kibeni nsiamisa yina ke tubila beno bonso bana nde: “Mwana na mono, kumona ve mpamba ndola ya Yehowa ke pesa nge sambu na kulonga nge, kulemba mpi ve nitu ntangu yandi ke sungika nge; 6 sambu muntu yina Yehowa ke zolaka, yandi ke pesaka yandi ndola sambu na kulonga yandi; ya kieleka, konso muntu yina yandi ke ndimaka bonso mwana, yandi ke bulaka yandi fimbu.” 7 Beno fwete kanga ntima sambu yo kele kitini ya ndola ya bo ke pesa beno sambu na kulonga beno. Nzambi ke sadilaka beno mambu bonso bana. Sambu nani mwana yina tata na yandi ke pesaka yandi ve ndola sambu na kulonga yandi? 8 Kansi, kana beno bakaka ve ndola yai ya bantu yonso me bakaka sambu na kulonga beno, beno zolaka kuvanda bana-makangu, kansi bana ya kieleka ve. 9 Diaka, batata na beto ya kinsuni vandaka kupesa beto ndola sambu na kulonga beto, mpi beto vandaka kuzitisa bo. Keti beto fwete lemfuka ve na luzolo yonso kibeni na Tata ya luzingu na beto ya kimpeve mpi kuzinga? 10 Sambu bo vandaka kupesa beto ndola sambu na kulonga beto sambu na ntangu fioti na ku-

366

tadila mambu yina bo vandaka kumona mbote, kansi Nzambi ke salaka yo sambu na mambote na beto na mpila nde beto kuma basantu bonso yandi. 11 Ya kieleka, ntangu bo ke pesaka bantu ndola sambu na kulonga bo, yo ke monanaka ve diambu ya kiese na ntangu1 yina, kansi yo ke monanaka diambu ya mpasi; ata mpidina na nima yo ke butaka lunungu, yina kele mbuma ya ngemba, na bantu yina yo ke longaka. 12 Yo yina, beno kumisa ngolo maboko yina me lemba mpi mabolongo yina kele ngolo ve, 13 mpi beno sala nde makulu na beno kulanda kaka banzila yina kele ya kusungama, na mpila nde yina kele ti kifu kukatuka ve na madikulu, kansi yo beluka. 14 Beno landa kuvanda na ngemba ti bantu yonso, mpi beno landa kuvanda bantu ya santu, sambu kukonda yo, ata muntu mosi ve lenda mona Mfumu. 15 Beno keba mbote-mbote sambu ata muntu mosi ve kukonda kubaka ntima ya mbote ya nene ya Nzambi mpi sambu ata musisa mosi ve ya ndikila kubasika mpi kubasisa mavwanga na mpila nde yo kumisa ve bantu mingi mvindu; 16 mpi sambu na kati na beno yo vanda ve ata ti muntu ya ke salaka pite to konso muntu yina ke zitisaka ve bima ya santu, bonso Ezau, yina tekaka banswa na yandi ya mwana-ntete sambu na madia mosi. 17 Sambu beno me zaba nde na nima, ntangu yandi zolaka kubaka lusakumunu, bo buyaka yandi, sambu ata yandi sosaka na masonga yonso ti mansanga na kusoba mabanza ya tata na yandi, yandi nungaka ve na kusala yo. Beb 12:111 Na kisina, “kele.”

367

Yeruzalemi ya zulu. Mbeto ya makwela

18 Sambu beno kwendaka ve pene-pene ya kima mosi ya bantu lenda simba mpi yina bo me tula tiya, mpi ya dituti ya ndombe mpi ya mudidi ya ngolo mpi ya mupepe ya ngolo ya mvula, 19 mpi ya makelele ya mpungi mpi ya ndinga yina vandaka kutuba, yina ntangu bantu waka yo, bo bondilaka nde bo tubila bo diaka ve ata kima ya nkaka. 20 Sambu bo kukaka ve kulanda ntuma yai: “Kana ata mbisi kumata na ngumba, bo fwete losila yo matadi.” 21 Diaka, mambu yina bo monaka vandaka mambu ya boma kibeni yo yina Moize tubaka nde: “Mono ke wa boma mpi ke tekita.” 22 Kansi beno kwendaka pene-pene ya Ngumba ya Sioni mpi ya mbanza ya Nzambi ya moyo, Yeruzalemi ya zulu, mpi ya bamiriade1 ya bawanzio, 23 na lukutakanu ya nene, mpi ya dibundu ya bana ya ntete yina bo me sonikaka bazina na bo na zulu, mpi ya Nzambi Zuzi ya bantu yonso, mpi ya luzingu ya kimpeve ya bantu ya lunungu yina bo me kumisaka bantu ya kukuka, 24 mpi ya Yezu muwakanisi ya kuwakana ya mpa, mpi ya menga yina yandi losaka na zulu na beto, yina ke tuba mbote mingi kuluta menga ya Abele. 25 Beno keba sambu beno buya ve kuwa muntu yina ke tuba. Sambu kana bantu yina buyaka kuwa muntu yina vandaka kupesa lukebisu ya Nzambi awa na ntoto tinaka ve, beto mpi ta tina ve ata fioti kana beto buya muntu yina ke tuba katuka na zulu. 26 Na ntangu yina ndinga na yandi nikisaka ntoto, kansi ntangu yai yandi me sila nde: “Mbala mosi diaka, mono ta nikisa ntoto kaka ve kansi mpi zulu.” 27 Ebuna bangogo “mbala Beb 12:221 To, “makumi ya mafunda.”

BAEBREO 12:18–13:7

mosi diaka” ke monisa kukatulama ya bima yina bo me nikisa—bima yina bo me salaka—na mpila nde bima yina bo me nikisa ve kubikala. 28 Yo yina, sambu beto fwete baka kimfumu yina bo lenda nikisa ve, bika beto landa na kubaka ntima ya mbote ya nene, yina na nzila na yo beto lenda sadila Nzambi kisalu ya santu na mutindu yina yandi ke ndimaka, ti boma ya Nzambi mpi matekita. 29 Sambu Nzambi na beto kele mpi tiya yina ke yokaka. Bika nde zola na beno ya 13 kimpangi kuvanda kaka. 2 Beno vila ve kikalulu ya kuyamba banzenza, sambu na nzila na yo bantu ya nkaka yambaka bawanzio kukonda kuzaba. 3 Beno yindula bayina kele na boloko, bonso nde beno kele na boloko ti bo, mpi bayina bo ke monisa mpasi, sambu beno mosi mpi kele na nitu.1 4 Bika nde makwela kuvanda ya lukumu na meso ya bantu yonso, mpi mbeto ya makwela kuvanda kukonda mvindu, sambu Nzambi ta sambisa bantu ya ke salaka pite mpi bantu ya ke salaka bizumba. 5 Bika nde zola ya mbongo kuyala ve mutindu na beno ya kuzinga, na ntangu beno ke sepela ti bima yina beno kele na yo.1 Sambu yandi me tubaka nde: “Mono ta bikisa nge ve ata fioti mpi mono ta yambula nge ve ata fioti.” 6 Na mpila nde beto lenda vanda ti kikesa mingi mpi kutuba nde: “Yehowa kele nsadisi na mono; mono ta wa boma ve. Muntu lenda sala mono nki?” 7 Beno yibuka bantu yina ke twadisaka beno, bayina me zabisaka beno ndinga ya Nzambi, mpi na Beb 13:31 To, “bonso nde beno ke mona mpasi ti bo.” 51 To, “bima yina kele.”

BAEBREO 13:8-25

Kimenga ya lukumu

ntangu beno ke tadila mbuma ya mbote ya bikalulu na bo, beno landa mbandu ya lukwikilu na bo. 8 Yezu Kristu kele mutindu mosi mazono mpi bubu yai, mpi kimakulu. 9 Beno bika ve nde malongi ya mutindu na mutindu mpi ya nzenza kunata beno na nzila ya nkaka; sambu yo me luta mbote nde ntima kubaka ngolo na ntima ya mbote ya nene, kansi ve na madia, yina ke nataka ve mambote na bantu yina ke kudipesaka na yo. 10 Beto kele ti mesa-kimenga yina bantu ya ke salaka kisalu ya santu na tenta kele ve ti nswa ya kudia bima yina kele na zulu na yo. 11 Sambu banitu ya bambisi yina nganga-nzambi ya nene ke nataka menga na yo na kisika ya santu sambu na kupesa dikabu sambu na disumu, bo ke yokaka yo na nganda ya camp.1 12 Yo yina, Yezu mpi monaka mpasi na nganda ya kielo sambu na kusantisa bantu ti menga na yandi mosi. 13 Yo yina, bika beto kwenda kisika yandi kele na nganda ya camp,1 beto nata nsoni yina yandi nataka, 14 sambu awa beto kele ve ti mbanza yina ke zingaka kimakulu, kansi beto ke sosaka ti nzala ya ngolo mbanza yina ke kwisa. 15 Na nzila na yandi, bika beto pesa ntangu yonso na Nzambi kimenga ya lukumu, disongidila, mbuma ya bikobo na beto, yina ke zabisaka zina na yandi na meso ya bantu. 16 Diaka, beno vila ve na kusala mambu ya mbote mpi na kukabula ti bankaka bima yina beno kele na yo, sambu Nzambi ke monaka kiese na bimenga ya mutindu yai.

368

17 Beno lemfukila bantu yina ke twadisaka beno mpi beno wila bo, sambu bo ke langidilaka mioyo na beno ntangu yonso bonso bantu yina ta vutula munoko; na mpila nde bo sala yo ti kiese kansi ve ti kubokuta, sambu yo ta vanda mbi sambu na beno. 18 Beno landa na kusamba sambu na beto, sambu beto ke tula ntima nde beto kele ti kansansa ya bunkete, sambu beto ke zola kuditwadisa na masonga na mambu yonso. 19 Kansi mono ke siamisa beno mingi-mingi na kusamba sambu mono vutuka nswalu kuna na beno. 20 Ebuna, bika nde Nzambi ya ngemba, yina tedimisaka na bafwa ngungudi ya nene ya mameme, Mfumu na beto Yezu, ti menga ya kuwakana ya mvula na mvula, 21 kupesa beno konso kima ya mbote sambu na kusala luzolo na yandi, mpi yandi sala na kati na beto na nzila ya Yezu Kristu mambu yina kele mbote na meso na yandi; nkembo kuvanda na yandi mvula na mvula. Amen. 22 Ebuna bampangi, mono ke siamisa beno na kuwa ti ntima-nda mambu yai ya ke pesa kikesa, sambu ya kieleka mono me sonikila beno mukanda na bangogo fioti. 23 Beno zaba nde bo me basisa mpangi na beto Timoteo na boloko. Kana yandi kwisa nswalu, beto ta sala nzietelo kumosi sambu na kwisa kutala beno. 24 Beno pesa mbote na bampangi yonso yina ke twadisaka beno mpi na basantu yonso. Bampangi ya Italia me tindila beno mbote. 25 Bika nde ntima ya mbote ya Beb 13:111 To, “bwala ya batenta.” 131 Tanene kuvanda ti beno yonso. la verse 11, noti.

MUKANDA YA

YAKOBO Yakobo, mpika ya Nzambi mpi ya Mfumu Yezu Kristu, na makanda kumi na zole yina me panzanaka na bisika ya kuswaswana: Mbote na beno! 2 Bampangi na mono, ntangu beno ke kutana ti mimekamu ya mutindu na mutindu, beno baka yo bonso mambu ya kiese mingi, 3 sambu beno ke zaba nde lukwikilu na beno yina me mekama na mutindu yai ke butaka kukangantima. 4 Kansi, bika nde kukanga-ntima kumanisa kisalu na yo, na mpila nde beno vanda ya kukuka mpi ya kukonda kifu na mambu yonso, mpi beno konda ata kima mosi ve. 5 Yo yina, kana muntu mosi na kati na beno me konda mayele, bika nde yandi landa kulomba yo na Nzambi, sambu yandi ke pesaka na bantu yonso na ntima ya mvimba mpi kukonda kunganina; ebuna Nzambi ta pesa yandi yo. 6 Kansi bika nde yandi landa na kulomba ti lukwikilu, kukonda kutula ntembe ata fioti, sambu muntu yina ke tula ntembe kele bonso kitembo ya nzadi-mungwa yina mupepe ke bula mpi ke nata ndambu na ndambu. 7 Ya kieleka, muntu yai fwete vingila ve na kubaka konso kima yina na Yehowa; 8 yandi kele muntu ya ntima-zole, yandi ke soba-sobaka na banzila na yandi yonso. 9 Kansi, bika nde mpangi yina kele nsukami kumona kiese sambu bo me tombula yandi, 10 mpi mpangi yina kele mvwama sambu bo me kulumusa yandi, sambu yandi ta fwa bonso kintuntu ya matiti. 11 Mwini ke basikaka ti tiya

1

na yo ya ngolo mpi ke yumisaka matiti yina, mpi kintuntu na yo ke bwaka mpi kitoko na yo ke manaka. Mutindu mosi mpi, muntu yina kele mvwama ta fwa na kati ya bisalu na yandi. 12 Kiese na muntu yina ke landa kukanga ntima na mumekamu, sambu kana yandi ndimama na Nzambi, yandi ta baka mpu ya kimfumu ya luzingu, yina Yehowa me silaka na bantu yina ke landaka kuzola yandi. 13 Ntangu muntu ke kutana ti mumekamu, bika yandi tuba ve nde: “Nzambi ke meka mono.” Sambu Nzambi lenda mekama ve na mambu ya mbi mpi yandi mosi ke mekaka ve ata muntu mosi. 14 Kansi, konso muntu ke mekamaka kana yandi ke bika nde nzala na yandi mosi kubenda yandi mpi kupukumuna yandi. 15 Ebuna nzala, ntangu yo ke baka divumu, yo ke butaka disumu; mpi disumu, ntangu yo me salama, yo ke butaka lufwa. 16 Bampangi na mono ya mono ke zolaka mingi, beno kudikusa ve. 17 Konso dikabu ya mbote mpi konso kado ya kukuka ke katukaka na zulu, yo ke katukaka na Tata ya bansemo ya zulu; yandi ke balukaka ve mpi ke sobaka ve bonso bizuzi yina ke balukaka. 18 Luzolo na yandi vandaka ya kubuta beto na nzila ya ndinga ya kieleka, sambu beto kuma bambuma ya ntete ya bigangwa na yandi. 19 Bampangi na mono ya mono ke zolaka mingi, beno zaba mambu yai. Konso muntu fwete wa nswalu, kunwanina ve na kutuba, kuwa makasi nswalu ve; 20 sambu makasi

369

YAKOBO 1:21–2:12

Tala-tala. Kupona-pona. Nsiku ya ntotila

ya muntu ke lungisaka ve lunungu ya Nzambi. 21 Yo yina, beno katula mvindu yonso mpi mambu ya mbi yina ke monana mingi kibeni, mpi beno ndima ti mawete nde Nzambi kukuna na ntima na beno ndinga yina lenda gulusa mioyo na beno. 22 Kansi, beno kuma bantu yina ke lemfukaka na ndinga, kansi bawi mpamba ve, yina ke kudikusaka ti bangindu ya luvunu. 23 Sambu kana muntu kele muwi ya ndinga, kansi ve muntu ya ke lemfukilaka yo, yandi kele bonso muntu yina ke tala luse na yandi na talatala. 24 Yandi me kuditala, yandi me kwenda mpi me vila na mbala mosi mutindu yandi kele. 25 Kansi, muntu yina ke tula mpenza meso na nsiku ya kukuka, ya kimpwanza, mpi ke kwamina na yo, yandi me kuma ve muwi ya ke vilaka, kansi yandi me kuma muntu yina ke sala kisalu, mpi yandi ta vanda na kiese na kusala yo. 26 Kana muntu ke yindula nde yandi kele nsambidi ya Nzambi, kansi yandi ke yala ve ludimi na yandi, yandi ke kusa ntima na yandi mosi mpi lusambu na yandi kele ya mpamba. 27 Lusambu yina kele ya bunkete mpi ya kukonda mvindu na meso ya Nzambi mpi Tata na beto yo yai: kusadisa bana-nsiona mpi mifwidi ya bankento na bampasi na bo, mpi kubikala kukonda ditono ya nsi-ntoto. Bampangi na mono, keti beno kele ti lukwikilu na Mfumu na 2 beto ya nkembo Yezu Kristu na ntangu beno ke monisa kikalulu ya kupona-pona? 2 Sambu, kana muntu mosi ya me lwata balupeto ya wolo na misapi mpi bilele ya kitoko me kota na lukutakanu na beno, ebuna nsukami mosi ya me

370

lwata bilele ya mvindu me kota mpi, 3 keti beno ke pesa lukumu mingi na muntu yina me lwata bilele ya kitoko mpi beno ke songa yandi nde: “Nge, vanda awa na kisika ya mbote,” mpi beno ke songa nsukami nde: “Nge, telama awa,” to: “Vanda awa na nsi ya kazune ya makulu na mono”? 4 Kana mpidina, keti beno ke monisa ve kikalulu ya kupona-pona na kati na beno mpi keti beno me kuma ve bazuzi yina ke baka banzengolo ya mbi? 5 Bampangi na mono ya mono ke zolaka mingi, beno wa. Keti Nzambi me solaka ve bantu yina kele bansukami na kutadila nsi-ntoto sambu na kuvanda bamvwama na lukwikilu mpi bantu yina ta baka difwa ya kimfumu, yina yandi me silaka na bantu yina ke zolaka yandi? 6 Kansi beno, beno ke vweza nsukami. Keti yo kele ve bamvwama bantu ke monisaka beno mpasi mpi ke nataka beno na batribinale? 7 Keti bo ve bantu ke vwezaka zina ya mbote yina bo pesaka beno? 8 Ebuna, kana beno ke zitisa nsiku ya ntotila na kutadila diambu yai ya masonama ya santu ke tuba: “Nge fwete zola nkweno na nge bonso nge mosi,” beno ke sala mbote. 9 Kansi, kana beno ke landa kumonisa kikalulu ya kupona-pona, beno ke sala disumu, mpi nsiku ke monisa pwelele nde beno kele bantu ya ke fwaka nsiku. 10 Sambu kana muntu ke zitisa Nsiku yonso kansi yandi bula dibaku na diambu mosi, yandi me kuma muntu yina me fwa bansiku yonso. 11 Sambu muntu yina tubaka nde: “Nge fwete sala ve bizumba,” tubaka mpi nde: “Nge fwete fwa ve muntu.” Yo yina, kana nge ke sala ve bizumba kansi nge ke fwa bantu, nge me kuma muntu ya ke fwaka nsiku. 12 Beno landa na kutuba mpi

371

Kuwila mawa. Kukuma balongi

kuditwadisa bonso bantu yina bo ta sambisa na kulanda nsiku ya bantu yina kele na kimpwanza. 13 Sambu muntu yina ke wilaka ve bantu mawa, lusambisu na yandi ta vanda kukonda mawa. Kuwila bantu mawa ke nungaka lusambisu. 14 Bampangi na mono, mambote kele na wapi kana muntu kutuba nde yandi kele ti lukwikilu kansi yandi kele ve ti bisalu? Lukwikilu yina lenda gulusa yandi ve, mpidina ve? 15 Kana mpangi mosi ya bakala to ya nkento me konda bilele mpi madia ya kufwana sambu na kilumbu, 16 ebuna muntu mosi na kati na beno kutubila yandi nde: “Kwenda na ngemba, yotila tiya mpi dia mbote,” kansi beno pesa yandi ve bima yina yandi kele na yo mfunu sambu na nitu na yandi, mambote kele na wapi? 17 Mutindu mosi mpi lukwikilu, kana yo me konda bisalu, yo kele ya kufwa. 18 Kansi, muntu mosi ta tuba nde: “Nge kele ti lukwikilu, mpi mono kele ti bisalu. Songa mono lukwikilu na nge kukonda bisalu, ebuna mono ta songa nge lukwikilu na mono na nzila ya bisalu na mono.” 19 Keti nge ke kwikila nde Nzambi kele kaka mosi? Nge ke sala mbote. Ata mpidina, bademo ke kwikilaka mpi ke tekitaka na boma. 20 Kansi, nge muntu ya mpamba, keti nge ke zola kuzaba nde lukwikilu kukonda bisalu kele na mfunu ve? 21 Keti Nzambi ndimaka ve Abrahami tata na beto bonso muntu ya lunungu sambu na bisalu na nima ya kupesa Izaki mwana na yandi na zulu ya mesa-kimenga? 22 Nge ke mona nde lukwikilu na yandi salaka nzila mosi ti bisalu na yandi mpi lukwikilu na yandi kumaka ya kukuka na nzila ya bisalu na yandi, 23 mpi diambu yai ya masonama ya santu tubaka lu-

YAKOBO 2:13–3:6

nganaka: “Abrahami tulaka lukwikilu na Yehowa, mpi Nzambi tadilaka yandi bonso muntu ya lunungu sambu na yo,” ebuna bo kumaka kubinga yandi “nduku ya Yehowa.” 24 Beno ke mona nde Nzambi ke ndimaka muntu bonso muntu ya lunungu na nzila ya bisalu, kansi na nzila ya lukwikilu mpamba ve. 25 Mutindu mosi mpi, keti Nzambi ndimaka ve Rahabi nkento ya ndumba bonso muntu ya lunungu na nzila ya bisalu, na nima ya kuyamba mbote binati-nsangu mpi kubasisa bo na nzila ya nkaka? 26 Ya kieleka, kaka mutindu nitu ya me konda mpeve kele ya kufwa, mutindu mosi mpi lukwikilu ya me konda bisalu kele ya kufwa. Bampangi na mono, bantu mingi ve na kati na beno fwete 3 kuma balongi, sambu beno me zaba nde bo ta sambisa beto ngolo kuluta. 2 Sambu beto yonso ke bulaka dibaku mbala mingi. Kana muntu kubula ve dibaku na kutuba, yandi kele muntu ya kukuka, yina lunga kuyala mpi nitu na yandi ya mvimba. 3 Kana beto tula mikaba na minoko ya bampunda sambu yo lemfukila beto, beto ke twadisaka mpi nitu na yo ya mvimba. 4 Beno tala mpi bamaswa, ata yo kele nene kibeni mpi mipepe ya ngolo ke pusaka yo, bo ke twadisaka yo na kido ya fioti kibeni na kisika yina muntu ya me simba kido ke zola kukwenda. 5 Mutindu mosi mpi, ludimi kele kitini mosi ya fioti ya nitu kansi yo ke kudisikisaka na kiteso ya kuluta ndilu. Tiya ya fioti me fwana sambu na kuyoka mfinda ya nene! 6 Ya kieleka, ludimi kele tiya. Ludimi kele ya kufuluka ti mambu ya kukonda lunungu na kati ya bitini ya nitu na beto, sambu yo ke kumisaka nitu ya mvimba mvindu, yo

YAKOBO 3:7–4:6

Ludimi. Mayele. Kinduku ti nsi-ntoto

ke tulaka tiya na luzingu ya mvimba mpi tiya na yo ke katukaka na Gehena.1 7 Sambu bantu ke longaka mpi me longaka mitindu yonso ya bambisi ya mfinda, bandeke, bambisi ya ke tambulaka divumu na ntoto, mpi bambisi ya nzadi-mungwa. 8 Kansi ata muntu mosi ve lenda longa ludimi. Yo kele mpasi na kuyala yo mpi yo kele kima mosi ya mbi, ya kufuluka ti ndikila ya ke fwaka. 9 Beto ke sadilaka yo sambu na kusakumuna Yehowa, Tata, kansi beto ke sadilaka yo mpi sambu na kusinga bantu yina me salamaka “na kifwani ya Nzambi.” 10 Lusakumunu mpi kusinga ke basikaka kaka na munoko yina mosi. Bampangi na mono, yo me fwana ve nde mambu kusalama mutindu yai. 11 Keti nto mosi ya masa ke basisaka masa ya mbote mpi masa ya ndudi? 12 Bampangi na mono, keti nti ya bafige lenda buta bambuma ya olive to nti ya vinu bafige? Masa ya mungwa mpi lenda basisa ve masa ya mbote. 13 Nani kele mayele mpi ngangu na kati na beno? Bika nde na nsadisa ya bikalulu na yandi ya mbote, yandi monisa bisalu ya me salama ti mawete yina ke katukaka na mayele. 14 Kansi, kana beno kele ti kimpala ya ngolo mpi mpeve ya kuswana na bantima na beno, beno kudisikisa ve mpi beno kusa kieleka ve. 15 Yai kele ve mayele yina ke katukaka na zulu, kansi yo kele mayele ya nsi-ntoto, ya kinsuni, mpi ya bademo. 16 Sambu kisika yina kimpala mpi mpeve ya kuswana kele, mavwanga mpi mambu ya mbi ya konso mutindu ta vanda mpi. Yak 3:61 Kisika ya bo vandaka kuyoka bima ya mvindu na nganda ya Yeruzalemi.

372

17 Kansi, mayele yina ke katukaka na zulu ke vandaka ntete-ntete bunkete, na nima ngemba, makambu ngolo ve,1 ya kuyilama na kulemfuka, ya kufuluka ti mawa mpi bambuma ya mbote, yo ke ponaponaka ve, mpi yo ke vandaka ve ti luvunu. 18 Diaka, bo ke kunaka nkeni ya mbuma ya lunungu na ngemba na kati ya bantu yina ke tulaka ngemba. mpi bitumba na kati 4 Bamvita na beno ke katuka na wapi? Keti yo ke katuka ve na banzala na beno ya kinsuni yina ke landa kunwana na kati ya nitu na beno? 2 Beno kele na mpusa, kansi beno ke baka ve. Beno ke landa kufwa bantu mpi kuyuma ntima, kansi beno ke kuka ve na kubaka. Beno ke landa kunwana mpi kusala mvita. Beno ke zwa ve sambu beno ke lomba ve. 3 Ntangu beno ke lomba, beno ke baka ve, sambu beno ke lomba ti lukanu ya mbi, na mpila nde beno sadila yo sambu na banzala na beno ya kinsuni. 4 Bankento ya bizumba, keti beno me zaba ve nde kinduku ti nsi-ntoto kele kimbeni ti Nzambi? Yo yina, konso muntu yina ke zola kuvanda nduku ya nsi-ntoto ke kudikumisa mbeni ya Nzambi. 5 To keti beno ke yindula nde masonama ya santu ke tuba kukonda kikuma nde: “Mpeve ya kulula yina kele na kati na beto ke landa na kuwa nzala ya bima yonso”? 6 Kansi, ntima ya mbote ya nene yina yandi ke monisaka kele nene kibeni. Yo yina, yo ke tuba nde: “Nzambi ke telaminaka bantu ya lulendo, kansi yandi ke pesaka ntima ya mbote ya nene na bantu ya kudikulumusa.” Yak 3:171 To, “kikalulu ya kukonda kudindamana.”

373

Telamina Diabulu. Bamvwama ke boka

7 Yo yina, beno lemfukila Nzambi; kansi beno telamina Diabulu, ebuna yandi ta tina ntama ti beno. 8 Beno kwenda pene-pene na Nzambi, mpi yandi ta kwisa pene-pene na beno. Beno sukula maboko na beno, beno bansumuki, mpi beno yobisa bantima na beno, beno bantu ya ntima-zole. 9 Beno vanda na ntantu mpi na mawa mpi beno dila. Bika nde kuseka na beno kukuma mawa, mpi kiese na beno kukuma ntantu. 10 Beno kudikulumusa na meso ya Yehowa, ebuna yandi ta tombula beno. 11 Bampangi, beno bika kutubana mambu ya mbi. Muntu yina ke tuba mambu ya mbi sambu na mpangi mosi to ke sambisa mpangi na yandi, yandi ke tuba mambu ya mbi sambu na nsiku mpi yandi ke sambisa nsiku. Ebuna kana nge ke sambisa nsiku, nge kele ve muntu yina ke zitisaka nsiku, kansi nge kele zuzi. 12 Kele ti muntu mosi yina kele mupesi-bansiku mpi zuzi, yandi muntu kele ti makuki ya kugulusa mpi ya kufwa. Kansi nge, nge kele nani sambu na kusambisa nkweno na nge? 13 Ntangu yai, beno wa, beno bantu yina ke tubaka nde: “Bubu yai to mbasi beto ta kwenda na mbanza yai, beto ta sala mvula mosi kuna, beto ta sala mumbongo mpi beto ta baka nluta,” 14 kansi beno ke zaba ve nki mutindu luzingu na beno ta vanda mbasi. Sambu beno kele lubungi yina ke monikaka sambu na ntangu fioti mpi na nima yo ke vilaka. 15 Na kisika ya kutuba mutindu yina, beno zolaka kutuba nde: “Kana Yehowa kuzola, beto ta zinga mpi ta sala diambu yai to diambu yina.” 16 Kansi, ntangu yai beno ke kudikumisa na kudisonga na beno ya lulendo. Kudikumi-

YAKOBO 4:7–5:10

sa yonso ya mutindu yina kele mbi. 17 Yo yina, kana muntu me zaba kusala mambu ya mbote, kansi yandi ke sala yo ve, yo kele disumu sambu na yandi. Ntangu yai, beno bamvwama, 5 beno wa, beno dila mpi beno boka sambu na bampasi yina ta bwila beno. 2 Bimvwama na beno me pola, mpi banselele me dia bilele na beno. 3 Wolo na beno mpi arza na beno me bwaka matadi, mpi matadi yina ta monisa mbi na beno mpi ta dia nsuni na beno. Bima yina beno me fulusaka ta vanda bonso tiya na bilumbu ya nsuka. 4 Lufutu yina beno yiminaka bantu ya kisalu yina katulaka bambuma na bilanga na beno ke landa kuboka, mpi kudila yina bantu ya ke katulaka bambuma ke dila sambu na kulomba lusadisu me kuma na makutu ya Yehowa ya makesa. 5 Beno me zingaka na ntoto sambu na bima ya kitoko mpi sambu na biese na beno mosi. Beno me kumisa bantima na beno mafuta-mafuta ata na kilumbu ya kufwa. 6 Beno me bedisaka muntu ya lunungu mpi nkutu me fwaka yandi. Keti yandi ke telamina beno ve? 7 Yo yina, bampangi, beno monisa ntima-nda tii na kukala ya Mfumu. Musadi-bilanga ke landaka na kuvingila mbuma ya kitoko ya ntoto, yandi ke monisaka ntima-nda sambu na yo tii kuna mvula ya ntete mpi mvula ya nsuka ta noka. 8 Beno mpi, beno monisa ntimanda; beno pesa bantima na beno kikesa, sambu kukala ya Mfumu me finama. 9 Bampangi, konso muntu kubokuta ve sambu na bankaka, sambu bo sambisa beno ve. Zuzi me telama na ntwala ya bakielo. 10 Bampangi, na yina me tala kukanga ntima

YAKOBO 5:11—1 PIERE 1:4

Maladi ya kimpeve

na bampasi mpi kumonisa ntimanda, beno landa mbandu ya baprofete yina tubaka na zina ya Yehowa. 11 Bantu yina me kangaka ntima na bampasi, beto ke tubaka nde bo kele bantu ya kiese. Beno me waka nsangu ya me tala kukanga-ntima ya Yobi mpi beno me monaka mutindu Yehowa sukisaka mambu, nde Yehowa kele mpenza ti lutondo mpi ke wilaka bantu mawa. 12 Kansi kuluta yonso, bampangi na mono, beno bika kudia ndefi, yo vanda na zina ya zulu to na zina ya ntoto to na konso ndefi ya nkaka. Bika nde Ee na beno kutendula Ee, mpi Ve na beno, Ve, sambu bo sambisa beno ve. 13 Keti muntu mosi na kati na beno ke kanga ntima na bampasi? Bika nde yandi landa na kusamba. Keti muntu mosi kele na kiese? Bika nde yandi yimba bankunga. 14 Keti muntu mosi na kati na beno ke bela? Bika nde yandi binga bankuluntu ya dibundu, mpi bika nde bo samba sambu na yandi, mpi bo tula yandi mafuta na zina ya Yehowa. 15 Ebuna kisambu ya lu-

374

kwikilu ta belula muntu yina ke bela, mpi Yehowa ta tedimisa yandi. Diaka, kana yandi salaka masumu, Nzambi ta lolula yandi. 16 Yo yina, beno funguna masumu na beno pwelele beno na beno mpi beno sambilana, sambu beno beluka. Dodokilu ya muntu ya lunungu ke vandaka ngolo mpi yo ke sadisaka kibeni. 17 Elia vandaka muntu ti mawi bonso ya beto, kansi yandi sambaka na kikesa yonso sambu mvula kunoka ve; mpi mvula nokaka ve na ntoto yina bamvula tatu ti bangonda sambanu. 18 Na nima, yandi sambaka diaka, ebuna zulu pesaka mvula mpi ntoto yina basisaka bambuma. 19 Bampangi na mono, kana muntu mosi na kati na beno me vila nzila ya kieleka mpi muntu ya nkaka kuvutula yandi na nzila, 20 beno zaba nde konso muntu yina ke katula nsumuki na nzila na yandi ya mbi ta gulusa moyo na yandi1 na lufwa mpi ta fika masumu mingi. Yak 5:201 Disongidila, “moyo ya nsumuki.”

dccc

ccc

MUKANDA YA NTETE YA

PIERE Piere, ntumwa ya Yezu Kris1 tu, na bantu yina ke zinga ntangu fioti mpi ya me panzanaka na Ponti, na Galatia, na Kapadosia, na Azia, mpi na Bitinia, na bantu yina me solamaka 2 na kutadila mayele ya Nzambi Tata ya kuzaba mambu na ntwala, bayina bo me santisa na mpeve, sambu bo vanda bantu ya bulemfu mpi ya bo me losila menga ya Yezu Kristu:

Bika nde ntima ya mbote ya nene mpi ngemba kukuma mingi na beno. 3 Lusakumunu kuvanda na Nzambi mpi Tata ya Mfumu na beto Yezu Kristu, sambu na kutadila mawa na yandi ya nene, yandi salaka nde beto butuka diaka sambu na kivuvu ya moyo na nsadisa ya lufutumuku ya Yezu Kristu na bafwa, 4 sambu na difwa yina ke

375

Lukwikilu ya me mekama. Menga ya Kristu

polaka ve, ke kumaka mvindu ve, mpi ke bebaka ve. Bo me bumbaka yo na zulu sambu na beno, 5 bantu yina Nzambi ke tanina na ngolo na yandi na nzila ya lukwikilu, sambu na luguluku yina ta monana ntama mingi ve na ntangu ya nsuka. 6 Sambu na diambu yai, beno kele na kiese mingi, ata mimekamu ya mutindu na mutindu pesaka beno mawa sambu na ntangu fioti, 7 na mpila nde lukwikilu na beno yina me mekama, yina kele na mbalu mingi kuluta wolo yina ke bebaka ata bo ke mekaka yo na tiya, lenda sala nde beno baka lukumu mpi nkembo na kusonga ya Yezu Kristu. 8 Ata beno me monaka yandi ntete ve, beno ke zolaka yandi. Ata beno ke mona yandi ve ntangu yai, beno ke monisa lukwikilu na yandi mpi beno ke yangalala mingi ti kiese ya nene mpi ya bo lenda tendula ve, 9 sambu beno ke lungisa lukanu ya lukwikilu na beno, luguluku ya mioyo na beno. 10 Sambu na luguluku yai, baprofete yina bikulaka na yina me tala ntima ya mbote ya nene yina vandaka sambu na beno yulaka bangiufula ti kikesa yonso mpi salaka bansosa mbote-mbote. 11 Bo vandaka kaka kusosa kuzaba na nki ntangu kibeni to na nsungi ya nki mutindu mambu yina mpeve yina vandaka na kati na bo vandaka kumonisa sambu na Kristu zolaka kulungana. Yo vandaka kuta kimbangi na ntwala sambu na bampasi ya Kristu mpi nkembo yina yandi zolaka kubaka na nima. 12 Bo monisaka bo nde bo vandaka kudisadila ve, kansi bo vandaka kusadila beno, na yina me tala mambu yina bo me zabisa beno

1 PIERE 1:5-21

ntangu yai na bantu yina zabisaka beno nsangu ya mbote ti mpeve santu yina Nzambi tindaka katuka na zulu. Bawanzio ke zolaka kibeni kutula meso na mambu yai. 13 Yo yina, beno yidika mabanza na beno sambu na kisalu ya ngolo, beno tanina kibeni mabanza na beno; beno tula kivuvu na beno na ntima ya mbote ya nene yina bo ta monisila beno na kusonga ya Yezu Kristu. 14 Bonso bana ya bulemfu, beno bika ve nde banzala yina beno vandaka na yo ntete ntangu beno kondaka nzayilu kuwumba beno, 15 kansi, na kuwakana ti Muntu ya Santu yina bingaka beno, beno kuma basantu na bikalulu na beno yonso, 16 sambu bo me sonikaka nde: “Beno fwete vanda basantu, sambu mono kele santu.” 17 Diaka, kana beno ke binga Tata yina ke sambisaka kukonda kupona-pona na kutadila kisalu ya konso muntu, beno kuditwadisa ti boma na ntangu ya beno ke zinga ntangu fioti. 18 Sambu beno me zaba nde Nzambi gulusaka beno ve na luzingu na beno ya mpambampamba yina ba-nkaka na beno bikilaka beno ti bima yina ke polaka, arza to wolo. 19 Kansi, yandi gulusaka beno ti menga ya mbalu, bonso menga ya mwana-dimeme ya kukonda mvindu mpi ya kukonda ditono, menga ya Kristu. 20 Ya kieleka, yandi zabanaka na ntwala, na ntwala ya luyantiku ya luzingu ya bantu,1 kansi yandi monanaka na nsuka ya bantangu sambu na beno. 21 Na nzila na yandi, beno kele bantu ya ke kwikilaka na Nzambi, muntu yina tedimisaka 1Pi 1:201 Disongidila, “na ntwala nde Adami ti Eva kubuta bana.”

1 PIERE 1:22–2:13

Matadi ya moyo. Bikalulu ya mbote

yandi na bafwa mpi pesaka yandi nkembo; sambu lukwikilu mpi kivuvu na beno kuvanda na Nzambi. 22 Ntangu yai ya beno me yobisa mioyo na beno na bulemfu na beno na kieleka, ebuna beno me kuma ti zola ya kieleka ya kimpangi, beno zolana ngolo na ntima ya mvimba. 23 Sambu bo me pesaka beno lubutuku ya mpa, bo me sala yo ve na nzila ya nkuna yina ke polaka, kansi na nzila ya nkuna yina ke polaka ve, na nzila ya ndinga ya Nzambi ya moyo mpi ya kimakulu. 24 Sambu “bantu yonso kele bonso matiti, mpi nkembo na bo yonso kele bonso kintuntu ya matiti; matiti ke yumaka, mpi kintuntu ke bwaka, 25 kansi ndinga ya Yehowa ke bikalaka kimakulu.” Mpi “ndinga” yai kele nsangu ya mbote yina bo zabisaka beno. Yo yina, beno katula mambu 2 yonso ya mbi, kukusa, luvunu, kulula, mpi mitindu yonso ya kutonga. 2 Bonso bana ya me katuka kubutuka, beno vanda ti nzala ya ngolo ya mabele ya mpembe ya ndinga ya Nzambi, na mpila nde na nzila na yo beno yela mpi beno guluka, 3 sambu beno me mekaka nde Mfumu kele ntima ya mbote. 4 Ntangu beno ke kwisa na yandi, ditadi ya moyo yina bantu losaka, kansi yina Nzambi solaka mpi yina kele na mbalu na meso na yandi, 5 beno mosi, bonso matadi ya moyo, bo ke tunga beno na nzo ya kimpeve sambu na kuvanda kinganga-nzambi ya santu, sambu na kupesa bimenga ya kimpeve yina Nzambi ke ndimaka na nzila ya Yezu Kristu. 6 Sambu Masonama ya Santu ke tuba nde: “Mono ke tula na Sioni ditadi yina mono

376

me solaka, ditadi ya kikonko ya fondasio mpi ya mbalu; mpi ata muntu mosi ve yina ke monisaka lukwikilu na yo ta wa nsoni.” 7 Yo yina, yandi kele na mbalu sambu na beno, sambu beno kele bantu ya ke kwikilaka; kansi sambu na bantu yina ke kwikilaka ve, “ditadi yina bantu ya ke tungaka losaka me kumaka ntu ya kikonko,” 8 “ditadi ya ke budisaka dibaku mpi ditadi ya nene ya ke bwisaka.” Bo ke bulaka dibaku sambu bo ke lemfukaka ve na ndinga. Bo ta suka mpi mutindu yai kibeni. 9 Kansi beno, beno kele “dikanda yina bo me solaka, banganga-nzambi yina ta sala bonso bantotila, dikanda mosi ya santu, bantu yina fwete vanda kima ya Nzambi mpenza, sambu beno zabisa bisika yonso bikalulu ya kuluta mbote” ya muntu yina bingaka beno na kukatuka na mudidi sambu beno kota na nsemo na yandi ya kuyituka. 10 Ntete beno vandaka ve bantu ya Nzambi, kansi ntangu yai beno kele bantu na yandi; ntete bo wilaka beno ve mawa, kansi ntangu yai bo me wila beno mawa. 11 Bampangi ya mono ke zolaka mingi, mono ke siamisa beno bonso banzenza mpi bantu yina ke zinga ntangu fioti na kulanda kubuya banzala ya kinsuni yina ke nwanaka ti moyo. 12 Beno vanda ti bikalulu ya mbote na kati ya makanda, na mpila nde ntangu bo ke funda beno nde beno kele bantu ya ke salaka mambu ya mbi, bo mona na meso na bo mosi bikalulu na beno ya mbote, ebuna bo pesa Nzambi nkembo na kilumbu yina yandi ta kwisa kutala. 13 Sambu na Mfumu, beno lemfuka na bantu yonso yina kele

377

Kulemfuka. Bikalulu ya bunkete

ti kiyeka:1 yo vanda ntotila sambu yandi kele mfumu 14 to baguvernere sambu yandi me tindaka bo sambu na kupesa ndola na bantu ya ke salaka mambu ya mbi mpi kukumisa bantu ya ke salaka mambu ya mbote. 15 Sambu luzolo ya Nzambi kele nde na ntangu beno ke sala mambu ya mbote, beno sukisa kutuba ya buzoba ya bazoba. 16 Beno vanda bonso bantu ya kele na kimpwanza, beno sadila ve kimpwanza na beno bonso mufiniku sambu na kusala mambu ya mbi, kansi beno sadila yo bonso bampika ya Nzambi. 17 Beno pesa lukumu na bantu ya mitindu yonso, beno zola kimvuka ya mvimba ya bampangi, beno wa Nzambi boma, beno pesa lukumu na ntotila. 18 Bika nde bansadi kulemfukila bamfumu na bo ti boma yonso ya me fwana na bo, kaka ve bayina kele mbote mpi makambu ngolo ve,1 kansi mpi bayina kele mbi. 19 Sambu ntangu muntu ke kanga ntima na bampasi mpi ke mona mpasi ata yandi me sala mbi ve sambu na kansansa na yandi na ntwala ya Nzambi, yo me fwana nde bo sikisa yandi. 20 Inki mambote beno ke baka kana beno ke kanga ntima na mambu ya mpasi sambu beno me sala masumu? Kansi, kana beno ke kanga ntima na bampasi sambu beno ke sala mambu ya mbote, yo kele diambu ya ke pesaka Nzambi kiese. 21 Ya kieleka, bo bingaka beno na nzila yai, sambu Kristu mpi monaka mpasi sambu na beno, ebuna yandi bikilaka beno mbandu sambu beno landa bitambi na yandi mbote-mbote. 22 Yandi salaka

1 PIERE 2:14–3:6

disumu ve, bo monaka mpi ve luvunu na munoko na yandi. 23 Ntangu bo vandaka kufinga yandi, yandi vutulaka mafingu ve. Ntangu yandi vandaka kumona mpasi, yandi bangikaka ve, kansi yandi vandaka kudipesa na maboko ya muntu yina ke sambisaka na lunungu. 24 Yandi mosi nataka masumu na beto na nitu na yandi na zulu ya nti, sambu beto katuka na kimpika ya masumu mpi beto zinga sambu na lunungu. Mpi “beno me belukaka na nsadisa ya bamputa na yandi.” 25 Sambu beno vandaka bonso mameme, yina kele na kuvila nzila; kansi ntangu yai beno me kwisa kuvutuka na ngungudi mpi nkengi ya mioyo na beno. Mutindu mosi, beno bankento, beno lemfukila babakala na 3 beno, na mpila nde, kana banka-

ka na kati na bo ke lemfuka ve na ndinga ya Nzambi, bo kuma kulemfuka na nzila ya bikalulu ya bankento na bo kukonda nde beno tuba ata kima mosi, 2 sambu bo ta mona na meso na bo mosi bikalulu na beno ya bunkete kumosi ti luzitu ya mudindu. 3 Kitoko na beno kuvanda ve ya nganda, disongidila, kutunga nsuki mpi kulwata bima ya wolo to bilele, 4 kansi yo vanda kimuntu ya kubumbana ya ntima na kitoko yina ke polaka ve ya kikalulu1 ya pima mpi ya mawete, yina kele na mbalu mingi na meso ya Nzambi. 5 Sambu bankento ya santu ya ntangu ya ntama yina vandaka kutula kivuvu na Nzambi vandaka kuditomisa mutindu yai, bo vandaka kulemfukila babakala na bo, 6 mutindu Sara vandaka kulemfukila Abrahami 1Pi 2:131 Disongidila, “kima mosi ya ba- mpi kubinga yandi “mfumu.” Mpi ntu me salaka.” 181 To, “kikalulu ya kukonda kudindamana.”

1Pi 3:41 Na kisina, “mpeve.”

1 PIERE 3:7-21

Dibungu ya ngolo ve. Kunwanina kivuvu

beno me kumaka bana na yandi, kana beno landa kusala mambu ya mbote mpi kubika ve nde ata kima mosi kupesa beno boma. 7 Mutindu mosi, beno babakala, beno landa kuzinga ti bo na kutadila nzayilu. Beno pesa bo lukumu bonso na dibungu mosi ya kukonda ngolo kibeni, dibungu ya bunkento, sambu beno ta baka mpi difwa ya dikabu ya nene ya luzingu ti bo, na mpila nde ata kima mosi ve kukanga bisambu na beno nzila. 8 Nsuka-nsuka, beno yonso, beno vanda ti mabanza ya mutindu mosi, beno monisa kikalulu ya kuditula na kisika ya bankaka, zola ya kimpangi, mawa ya nene, mpi kudikulumusa. 9 Beno vutula ve mbi na mbi to mafingu na mafingu. Kansi, beno pesa lusakumunu, sambu bo me bingaka beno na nzila yai, na mpila nde beno baka1 lusakumunu. 10 Sambu “konso muntu yina ke zola luzingu mpi ke zola kumona bilumbu ya mbote fwete tanina ludimi na yandi na mambu ya mbi mpi bikobo na yandi sambu yo tuba ve luvunu. 11 Bika nde yandi buya mambu ya mbi mpi yandi sala mambu ya mbote; bika nde yandi sosa ngemba mpi yandi landa yo. 12 Sambu meso ya Yehowa ke talaka bantu ya lunungu, mpi makutu na yandi ke waka badodokilu na bo; kansi luse ya Yehowa ke telaminaka bantu yina ke salaka mambu ya mbi.” 13 Ya kieleka, nani ta sala beno mbi kana beno kuma kikesa na kusala mambu ya mbote? 14 Kansi, ata kana beno ke mona mpasi sambu na lunungu, beno kele na kiese. Mambu yina bo ke wa boma, 1Pi 3:91 Na kisina, “kubaka difwa.”

378

beno wa yo boma ve, beno kuma mpi ve kisaka-saka. 15 Kansi, beno santisa Kristu bonso Mfumu na bantima na beno, beno vanda ntangu yonso ya kuyilama sambu na kunwanina kivuvu na beno na ntwala ya konso muntu yina ke yula beno kikuma na yo, kansi beno sala yo ti mawete mpi luzitu ya mudindu. 16 Beno vanda ti kansansa ya mbote, na mpila nde na konso mutindu yina bo ke tuba mambu ya mbi sambu na beno, bantu yina ke tuba mambu ya mbi sambu na beno kuwa nsoni sambu na bikalulu ya mbote ya beno ke monisa bonso balongoki ya Kristu. 17 Sambu yo kele mbote mingi kana beno ke mona mpasi sambu beno ke sala mambu ya mbote, kana yo kele luzolo ya Nzambi, na kisika ya kumona mpasi sambu beno ke sala mambu ya mbi. 18 Sambu Kristu fwaka mbala mosi mpamba sambu na masumu, muntu ya lunungu sambu na bantu ya kukonda lunungu, na mpila nde yandi nata beno na Nzambi. Bo fwaka yandi na kinsuni, kansi Nzambi futumunaka yandi na mpeve. 19 Ebuna, yandi kwendaka mpi kusamuna na bampeve yina kele na boloko 20 bayina lemfukaka ve na ntangu ya ntama ntangu Nzambi vandaka kuvingila ti ntima-nda na bilumbu ya Noa, na ntangu bo vandaka kutunga maswa, yina na kati na yo bantu fioti, disongidila, mioyo nana, gulukaka na masa. 21 Mbotika, yina me fwanana ti diambu yai, ke gulusa beno mpi ntangu yai, (na kukatulaka mvindu ya nitu ve, kansi na nzila ya lombilu yina beno ke salaka na Nzambi sambu na kuvanda ti kansansa

379

Mpasi ya Kristu. Kumona kiese na mpasi

ya mbote,) na nzila ya lufutumuku ya Yezu Kristu. 22 Yandi kele na diboko ya kitata ya Nzambi, sambu yandi kwendaka na zulu; mpi bo me tulaka bawanzio, biyeka, mpi bangolo na nsi na yandi. yina, sambu Kristu mona4 Yo ka mpasi na nitu, beno mpi beno vanda ti mabanza ya mutindu mosi; sambu muntu yina me monaka mpasi na nitu me yambulaka masumu, 2 na mpila nde ntangu yandi kele ntete na nitu, yandi zinga diaka ve sambu na banzala ya bantu, kansi sambu na luzolo ya Nzambi. 3 Sambu na ntangu ya ntama beno lutisaka ntangu mingi na kulungisa luzolo ya makanda ntangu beno vandaka kusala mambu ya poto-poto, beno vandaka ti banzala ya mbi, beno vandaka kulutisa ndilu na kunwa malafu, kusala bankinsi yina bantu ke salaka mambu ya kisakasaka, kusala bankinsi yina bantu ke nwaka malafu mingi, mpi kusala lusambu ya nzanzi1 ya biteki. 4 Bo ke yitukaka sambu beno ke kwendaka diaka ve ti bo na luzingu yina ya mansoni, yo yina bo ke fingaka beno. 5 Kansi, bantu yai ta vutula munoko na muntu yina kele ya kuyilama na kusambisa bantu yina kele na luzingu mpi bayina me fwaka. 6 Ya kieleka, kikuma yo yina bo zabisaka mpi nsangu ya mbote na bafwa, na mpila nde, ata bo ke sambisa bo na kinsuni mutindu bo ke sambisaka bantu, bo zinga na kuwakana ti mpeve na kutadila dibanza ya Nzambi. 7 Kansi, nsuka ya bima yonso me finama. Yo yina, beno vanda ti mabanza ya mbote, mpi beno ka1Pi 4:31 Na kisina, “ya ke wakana ve ti nsiku.”

1 PIERE 3:22–4:16

ngula meso na yina me tala bisambu. 8 Kuluta yonso, beno zolana ngolo, sambu zola ke fikaka masumu mingi. 9 Beno yambana beno na beno kukonda kubokuta. 10 Na kiteso yina konso muntu me bakaka dikabu, beno sadila yo sambu na kusadilana bonso bakapita ya mbote ya ntima ya mbote ya nene ya Nzambi, yina ke monanaka na mitindu ya kuswaswana. 11 Kana muntu ke tuba, bika yandi tuba bonso nde yandi ke tuba mambu ya me katuka na Nzambi; kana muntu ke sadila bankaka, bika yandi sala yo na kutadila ngolo yina Nzambi ke pesaka; na mpila nde na mambu yonso Nzambi kubaka nkembo na nzila ya Yezu Kristu. Nkembo mpi ngolo kele ya yandi mvula na mvula. Amen. 12 Bampangi ya mono ke zolaka mingi, beno yituka ve sambu na mimekamu ya ngolo yina beno ke kutana ti yo, bonso nde kima mosi ya kuyituka ke kumina beno. 13 Kansi, beno vanda na kiese ntangu yonso sambu beno ke mona mpi bampasi yina Kristu monaka, na mpila nde beno mona kiese mpi beno mona diaka kiese mingi na ntangu yina nkembo na yandi ta monana. 14 Kana bo ke finga beno sambu na zina ya Kristu, beno kele bantu ya kiese, sambu mpeve ya nkembo, disongidila mpeve ya Nzambi, kele na zulu na beno. 15 Kansi, ata muntu mosi ve na kati na beno kumona mpasi bonso muntu ya ke fwaka bantu to bonso muyibi to bonso muntu ya ke salaka mambi to bonso muntu ya ke kotaka na mambu ya bantu ya nkaka. 16 Kansi, kana muntu ke mona mpasi sambu yandi kele Mukristu, bika nde yandi wa nsoni ve, kansi

1 PIERE 4:17–5:14

Bankuluntu. Diabulu kele bonso ntambu

yandi landa na kukembila Nzambi na ntangu yandi ke nata zina yina. 17 Sambu yo kele ntangu ya bo me tulaka sambu lusambisu kuyantika na nzo ya Nzambi. Ntangu yai, kana yo ke yantika ntete na beto, nki ta vanda nsuka sambu na bantu yina ke lemfukaka ve na nsangu ya mbote ya Nzambi? 18 “Mpi kana muntu ya lunungu ke guluka na mpasi, nki mambu ta kumina muntu yina ke vwezaka Nzambi mpi nsumuki?” 19 Yo yina, bika nde bantu yina ke mona mpasi na kuwakana ti luzolo ya Nzambi kulanda kupesa mioyo na bo na Ngangi ya kwikama ntangu bo ke sala mambu ya mbote. yina, sambu mono kele 5 Yo nkuluntu bonso beno, mbangi ya bampasi ya Kristu mpi muntu yina ta baka mpi nkembo yina ta monana, mono ke siamisa bampangi yina kele bankuluntu na kati na beno nde: 2 Beno gungula kibuka ya Nzambi yina bo me pesaka beno, beno sala yo ve sambu bo ke pusa beno, kansi na luzolo yonso; na zola ya kubaka nluta na banzila ya luvunu ve, kansi na kiese yonso; 3 beno sala yo mpi ve bonso bantu yina ke yala na kingolo-ngolo bantu yina kele difwa ya Nzambi, kansi beno kuma bambandu sambu na kibuka. 4 Ebuna, ntangu ngungudi ya nene ta monana, beno ta baka mpu ya kimfumu ya nkembo yina ke bebaka ve. 5 Mutindu mosi, beno baleke, beno lemfukila bambuta. Kansi beno yonso, beno lwata kudikulumusa na bangwisana na beno ti bankaka, sambu Nzambi kele mbeni ya bantu ya lulendo, kansi yandi ke monisaka ntima ya mbote ya nene na bantu ya kudikulumusa.

380

6 Yo yina, beno kudikulumusa na nsi ya diboko ya ngolo ya Nzambi, sambu yandi tombula beno na ntangu ya me fwana; 7 na ntangu beno ke losila yandi basusi na beno yonso, sambu yandi ke kudibanzaka sambu na beno. 8 Beno tanina mabanza na beno, beno keba. Mbeni na beno, Diabulu, ke kwenda kuzieta bonso ntambu ya ke ngana, yina ke sosa kudia muntu. 9 Kansi, beno vanda bambeni na yandi, beno vanda ngolo na lukwikilu, sambu beno me zaba nde kimvuka ya mvimba ya bampangi na beno na nsi-ntoto ke kanga ntima na bampasi ya mutindu mosi. 10 Kansi, na nima ya kumona mpasi mwa-ntangu fioti, Nzambi ya ntima ya mbote ya nene yonso, yina bingaka beno na nkembo na yandi ya mvula na mvula na bumosi ti Kristu, yandi mosi ta manisa kulonga beno, yandi ta kumisa beno kikesa, yandi ta kumisa beno ngolo. 11 Ngolo kuvanda na yandi kimakulu. Amen. 12 Na nzila ya Silasi, yina mono ke bakaka bonso mpangi ya kwikama, mono me sonikila beno na bangogo fioti, sambu na kupesa beno kikesa mpi kuta kimbangi na masonga yonso nde yai kele ntima ya mbote ya nene ya kieleka ya Nzambi. Beno kangama ngolo na yo. 13 Nkento1 yina kele na Babilonia, yina bo me solaka bonso beno, me tindila beno mbote, mwana na mono Marko mpi me tindila beno mbote. 14 Beno pesana mbote ti beze ya zola. Ngemba kuvanda na beno yonso yina kele na bumosi ti Kristu. 1Pi 5:131 Awa masonama ya Kigreki ke sadila kiyingilu yina ke tubila nkento mpi yo ke monana nde yo ke monisa dibundu yina kele na Babilonia.

MUKANDA YA ZOLE YA

PIERE Simoni Piere, mpika mpi ntumwa ya Yezu Kristu, na bantu yina me bakaka lukwikilu, yina kele na mbalu bonso ya beto, na nzila ya lunungu ya Nzambi na beto mpi ya Ngulusi Yezu Kristu: 2 Bika nde ntima ya mbote ya nene mpi ngemba kukuma mingi na beno na nsadisa ya nzayilu ya sikisiki ya Nzambi mpi ya Yezu Mfumu na beto, 3 sambu na nzila ya ngolo na yandi ya kinzambi, bo me pesaka beto bima yonso yina ke sadisaka beto na kuzinga ti kukangama na Nzambi na nsadisa ya nzayilu ya sikisiki ya muntu yina bingaka beto na nzila ya nkembo mpi ya bikalulu ya mbote. 4 Na nzila ya mambu yai, yandi me pesaka beto balusilu ya mbalu mpi ya nene kibeni, na mpila nde na nzila na yo beno kuma bampeve bonso Nzambi, sambu beno me tinaka mambu ya mbi ya nsi-ntoto yina ke katukaka na banzala ya mbi. 5 Sambu na kikuma yai kibeni, beno sala ngolo kibeni sambu na kuyika na lukwikilu na beno bikalulu ya mbote, na bikalulu na beno ya mbote nzayilu, 6 na nzayilu na beno kudiyala, na kudiyala na beno kukanga-ntima, na kukangantima na beno kukangama na Nzambi, 7 na kukangama na beno na Nzambi zola ya kimpangi, na zola na beno ya kimpangi zola. 8 Sambu kana mambu yai kele na kati na beno mpi ke landa kukuma mingi, yo ta buyisa beno na kuvanda bamolo to kukonda kubuta mbuma na yina me tala nzayilu ya sikisiki ya Mfumu na beto Yezu Kristu.

1

9 Sambu kana mambu yai kele ve na kati ya muntu, yandi kele kifwa-meso, yandi ke kanga meso na nsemo, mpi yandi me vila nde bo me katulaka masumu na yandi ya ntama. 10 Yo yina, bampangi, beno sala ngolo kibeni sambu na kuzikisa beno mosi nde kubinga yina bo me bingaka beno mpi kusola yina bo me solaka beno kele ya kieleka; sambu kana beno ke landa na kusala mambu yai, beno ta bwa ve ata fioti. 11 Ya kieleka, na mutindu yai bo ta pesa beno nzila ya kukota na nkembo na kimfumu ya mvula na mvula ya Mfumu na beto mpi Ngulusi Yezu Kristu. 12 Yo yina, mono ta vanda ntangu yonso ya kuyilama na kuyibusa beno mambu yai, ata beno me zaba yo mpi beno me kangama ngolo na kieleka yina kele na kati na beno. 13 Kansi, mono ke mona nde yo kele mbote, ntangu yonso ya mono kele na nzo-tenta yai, na kusikimisa beno ti bangibusa, 14 sambu mono me zaba nde kubika fioti bo ta katula nzo-tenta na mono, kaka mutindu Mfumu na beto Yezu Kristu mpi tendudilaka mono yo. 15 Yo yina, mono ta sala ntangu yonso ngolo kibeni na mpila nde, na nima ya kukwenda na mono, beno kuka kuyibuka mambu yai beno mosi. 16 Ya kieleka, ntangu beto zabisaka beno mambu ya me tala ngolo mpi kukala ya Mfumu na beto Yezu Kristu, yo vandaka ve na kulanda masolo ya luvunu yina bantu me gangaka na mayele yonso, kansi yo vandaka sambu beto

381

2 PIERE 1:17–2:11

Masonuku me pemamaka. Noa, nsamuni

monaka bunene na yandi na meso na beto mosi. 17 Sambu yandi bakaka na Nzambi Tata lukumu mpi nkembo ntangu bo tubilaka yandi bangogo yai na nkembo ya nene nde: “Yai kele mwana na mono, ya mono ke zolaka mingi, yina mono mosi me ndima.” 18 Ya kieleka, beto waka mambu yai ke katuka na zulu ntangu beto vandaka ti yandi na ngumba ya santu. 19 Yo yina, beto kele ti ndinga ya mbikudulu yina me kuma kieleka kibeni; mpi beno ke sala mbote na kutudila yo dikebi bonso na mwinda yina ke pela na kisika ya mudidi, (tii kuna suka ta tana mpi mbwetete ya suka ta basika,) na bantima na beno. 20 Sambu beno me zaba ntete mambu yai, nde ata mbikudulu mosi ve ya Masonama ya Santu ke katukaka na ntendula ya muntu. 21 Sambu mbikudulu me kwisaka ve ata mbala mosi na luzolo ya muntu, kansi bantu tubaka mambu yina me katuka na Nzambi mutindu mpeve santu vandaka kutwadisa bo. Kansi, baprofete ya luvunu 2 kwisaka kubasika mpi na kati ya bantu, mutindu mosi mpi, balongi ya luvunu ta kwisa kubasika na kati na beno. Bantu yai ta kotisa na kinsweki yonso tumabundu yina ta fwa lukwikilu na beno mpi bo ta buya nkutu munkwa na bo yina sumbaka bo, mpi bo ta nata lufwa nswalu na zulu na bo mosi. 2 Diaka, bantu mingi ta landa mambu na bo ya poto-poto, mpi sambu na bo, bantu mingi ta vweza nzila ya kieleka. 3 Diaka, bo ta yiba beno na lukasi yonso ti bangogo ya luvunu. Kansi, lusambisu na bo, yina bo me kanaka banda ntama,

382

ke sukinina ve, mpi lufwa na bo ke lala ve. 4 Ya kieleka, Nzambi kudibuyisaka ve na kupesa bawanzio yina salaka disumu ndola, kansi, ntangu yandi losaka bo na Tartare, yandi tulaka bo na mabulu ya mudidi ya ngolo sambu na kubumba bo sambu na lusambisu. 5 Yandi kudibuyisaka ve na kupesa ndola na nsi-ntoto ya ntama, kansi yandi taninaka Noa, nsamuni ya lunungu, ti bantu ya nkaka nsambwadi ntangu yandi nokisaka mvula mosi ya ngolo na nsi-ntoto ya bantu yina ke vwezaka Nzambi. 6 Ntangu yandi kumisaka bambanza yai Sodome mpi Gomore putulu, yandi bedisaka yo, mpidina yandi pesaka bantu yina ke vwezaka Nzambi mbandu ya mambu yina ta kwisa. 7 Yandi gulusaka Loti, muntu ya lunungu, yina vandaka kudiyangisa mingi sambu na mambu ya poto-poto ya bantu ya ke fwaka nsiku— 8 sambu konso kilumbu, mambu ya kufwa nsiku ya muntu yina ya lunungu vandaka kumona mpi kuwa, ntangu yandi vandaka kuzinga na kati na bo, vandaka kupesa moyo na yandi ya lunungu mpasi. 9 Yo yina, Yehowa me zaba mutindu ya kukatula bantu ya ke kangamaka na Nzambi na mumekamu, kansi kubumba bantu ya kukonda lunungu sambu na kufwa bo na kilumbu ya kusambisa, 10 mingi-mingi bantu yina ke sosaka kukumisa nitu ya bankaka mvindu mpi bayina ke vwezaka kiyeka. Bo ke waka boma ve, bo kele ntu-ngolo, mpi bo ke titaka ve na kufinga bantu ya nkembo, 11 kansi bawanzio, ata bo kele ti kikesa mpi ngolo mingi, sambu bo ke zitisaka Yehowa, bo ke fundaka bo ve

383

Kupukumuna. Bantu ya ke sekaka

ti bangogo ya kufinga. 12 Kansi bantu yai, bonso bambisi yina me konda mayele, yina ke salaka mambu kukonda kuyindula, mpi yina ke butukaka sambu bo kanga yo mpi bo fwa yo, ke vwezaka mambu yina bo me zaba ve. Mambu ya mbi ya bo ke salaka ta nata bo na lufwa, 13 mpi mpasi yina bo ke mona kele matabisi sambu na mambu na bo ya mbi. Bo ke monaka kiese na kudipesa na luzingu ya biese, ata na mwini. Bo kele matono mpi bifu yina ke yangalalaka na malongi na bo ya luvunu ntangu bo ke salaka nkinsi kumosi ti beno. 14 Meso na bo kele ya kufuluka na bizumba mpi bo ke kukaka ve kuyambula kusala disumu, mpi bo ke pukumunaka mioyo yina kele ngolo ve. Bo kele ti ntima yina me yikanaka na lukasi. Bo kele bana ya bo me singaka. 15 Sambu bo me yambulaka nzila ya kusungama, bo me vilaka nzila. Bo me landaka nzila ya Balami, mwana ya Beore, yina zolaka matabisi ya mambu ya mbi, 16 kansi bo nganinaka yandi sambu yandi fwaka nsiku. Mbisi ya ke nataka kilo mpi ya ke tubaka ve, tubaka na ndinga ya bantu, mpi yo kangaka profete nzila sambu yandi sala ve mambu ya buzoba. 17 Bo kele ba-nto ya me konda masa, mpi lubungi yina mupepe ya ngolo ke nataka, mpi bo me bumbilaka bo mudidi ya kuluta ngolo. 18 Bo ke tubaka mambu ya lulendo mpi ya kukonda mfunu. Mpi ntangu bo ke siamisaka banzala ya nitu mpi mambu ya poto-poto, bo ke pukumunaka bayina me katuka kutina bantu yina ke salaka mambu ya mbi. 19 Na ntangu

2 PIERE 2:12–3:4

bo ke sila bo kimpwanza, bo mosi kele bampika ya mambu ya mbi. Sambu kana muntu mosi me bedisa muntu ya nkaka, muntu yina yandi me bedisa me kuma mpika na yandi. 20 Ya kieleka, kana na nima ya kutina mvindu ya nsi-ntoto na nsadisa ya nzayilu ya sikisiki ya Mfumu mpi Ngulusi Yezu Kristu, bo ke kudipesa diaka na mambu yina kibeni mpi bo ke bika nde yo bedisa bo, nsuka na bo ta kuma mbi kuluta mutindu bo vandaka ntete. 21 Sambu yo zolaka kuvanda mbote mingi sambu na bo kana bo zabaka ve mbotembote nzila ya lunungu na kisika ya kuzaba yo mpi na nima kubikisa nsiku ya santu yina bo pesaka bo. 22 Mambu yina kingana ya kieleka ke tuba me lungana na bo: “Mbwa me vutukila bima yina yandi lukaka, mpi ngulu yina bo yobisaka me vutuka diaka kubaluka na poto-poto.” ya mono ke zolaka 3 Bampangi mingi, yai kele mukanda ya zole ya mono ke sonikila beno, mpi na kati na yo, bonso na mukanda na mono ya ntete, na nsadisa ya ngibusa, mono ke sikimisa mayele na beno ya kuyindula mbote, 2 sambu beno yibuka mambu yina baprofete ya santu tubaka ntama mpi nsiku ya Mfumu mpi Ngulusi, yina bantumwa na beno zabisaka beno. 3 Ntete-ntete, beno zaba nde na bilumbu ya nsuka, bantu ya ke sekaka ta kwisa ti kuseka na bo, mpi bo ta salaka mambu na kulanda banzala na bo mosi 4 mpi bo ta tubaka nde: “Wapi kukala na yandi yina yandi silaka? Ya kieleka, banda na kilumbu yina ba-nkaka na beto me lalaka na lufwa,

2 PIERE 3:5-18

Zulu mpi ntoto, ya ntama mpi ya mpa

mambu yonso kele kaka mutindu yo vandaka katuka na luyantiku ya lugangu.” 5 Sambu bo ke vila na luzolo yonso nde banda ntama zulu vandaka mpi ntoto ya ngolo yina basikaka na masa mpi na kati ya masa na nsadisa ya ndinga ya Nzambi; 6 mpi na nzila na yo, nsi-ntoto ya ntangu yina fwaka ntangu yo fulukaka na masa. 7 Kansi, na nzila ya ndinga yina mosi, zulu mpi ntoto ya ntangu yai, bo me bumba yo sambu na kufwa yo na tiya mpi bo ke tanina yo tii na kilumbu ya kusambisa mpi ya lufwa ya bantu yina ke vwezaka Nzambi. 8 Kansi, bampangi ya mono ke zolaka mingi, beno vila ve diambu yai, nde na meso ya Yehowa kilumbu mosi kele bonso bamvula funda mpi bamvula funda bonso kilumbu mosi. 9 Yehowa ke sukinina ve na kulungisa lusilu na yandi, mutindu bantu ya nkaka ke yindulaka, kansi yandi ke monisila beno ntima-nda, sambu yandi ke zola ve nde ata muntu mosi kufwa, kansi yandi ke zola nde bantu yonso kubalula ntima. 10 Kansi, kilumbu ya Yehowa ta kwisa bonso muyibi; na kilumbu yina zulu ta luta nswalu ti makelele ya ngolo, kansi sambu bima na yo ta kuma tiya kibeni, yo ta kuma bonso masa, mpi ntoto ti bisalu yina kele na kati na yo ta monana pwelele.1 11 Sambu bima yai yonso fwete kuma bonso masa na mutindu yai, beno tadila mutindu ya bantu yina beno fwete vanda. Beno fwete vanda bantu ya bikalulu ya santu mpi kusala bisalu ya ke moni-

384

sa kukangama na Nzambi, 12 na ntangu beno ke vingila mpi ke yibuka ntangu yonso kukala ya kilumbu ya Yehowa, na ntangu yina zulu ta fwa na tiya, mpi tiya ya ngolo ta kumisa bima na yo bonso masa! 13 Kansi, na kutadila lusilu na yandi, beto ke vingila zulu ya mpa ti ntoto ya mpa, mpi na kati na yo lunungu ta vanda. 14 Yo yina, bampangi ya mono ke zolaka mingi, sambu beno ke vingila mambu yai, beno sala ngolo kibeni sambu nsuka-nsuka yandi kwisa kukuta beno kukonda ditono, kukonda mvindu, mpi na ngemba. 15 Diaka, beno tadila ntima-nda ya Mfumu na beto nde yo ke tendula luguluku, kaka mutindu Polo, mpangi na beto ya beto ke zolaka mingi, na kutadila mayele yina bo pesaka yandi, sonikilaka beno mpi, 16 yandi tubilaka mambu yai mutindu yandi ke salaka yo na mikanda na yandi yonso. Kansi, mambu ya nkaka na kati na yo kele mpasi na kubakisa, mpi bantu ya me zaba kima ve mpi bantu yina kele na ngolo ve ke balulaka mambu yango mutindu ya nkaka, mutindu bo ke salaka mpi sambu na mambu ya nkaka ya kele na Masonuku, sambu na lufwa na bo mosi. 17 Yo yina, beno bampangi ya mono ke zolaka mingi, sambu beno me zaba mambu yai na ntwala, beno keba sambu bantu yina ke fwaka nsiku kuvidisa beno ve nzila na kifu na bo mpi beno vidisa ve kikalulu na beno ya kutelama ngolo. 18 Kansi, beno landa kuyela na ntima ya mbote ya nene mpi na nzayilu ya Mfumu mpi Ngulusi na beto Yezu Kristu. Nkembo ku2Pi 3:101 Disongidila, “kumonana pwele- vanda na yandi bubu yai mpi mvula na mvula. le sambu tiya kuyoka yo.”

MUKANDA YA NTETE YA

YOANE Beto ke sonikila beno na yina me tala ndinga ya luzingu, yina vandaka banda na luyantiku, yina beto waka, yina beto monaka na meso na beto mosi, yina beto talaka mpi yina maboko na beto simbaka, 2 (ya kieleka, luzingu monanaka, ebuna beto monaka mpi beto ke ta kimbangi, mpi ke zabisa beno luzingu ya mvula na mvula, yina vandaka ti Tata mpi yina monanaka na beto,) 3 yina beto monaka mpi waka, beto ke zabisa beno yo mpi, na mpila nde beno mpi beno vanda na kinduku ti beto. Diaka, beto kele na kinduku yai ti Tata mpi ti Mwana na yandi Yezu Kristu. 4 Yo yina, beto ke sonikila beno mambu yai sambu kiese na beto kuvanda ya kulunga. 5 Mpi yai kele nsangu ya beto waka na yandi mpi yina beto ke zabisa beno, nde Nzambi kele nsemo mpi na yandi mudidi kele ve ata fioti. 6 Kana beto tuba nde: “Beto kele na kinduku ti yandi,” kansi beto ke landa kutambula na mudidi, beto ke kusa mpi beto ke landa kieleka ve. 7 Kansi, kana beto ke tambula na nsemo mutindu yandi mosi kele na nsemo, beto kele na kinduku beto na beto, mpi menga ya Yezu Mwana na yandi ke yobisa beto na masumu yonso. 8 Kana beto tuba nde: “Beto kele na disumu ve,” beto ke kudikusa mpi kieleka kele na beto ve. 9 Kana beto funguna masumu na beto, yandi kele ya kwikama mpi ya lunungu sambu na kulolula masumu na beto mpi kuyobisa beto na mambu yonso ya kukonda lunungu. 10 Kana beto tuba nde: “Beto me

1

sala disumu ve,” beto ke kumisa yandi muntu ya luvunu, mpi ndinga na yandi kele na beto ve. Bana na mono ya fioti, mono ke 2 sonikila beno mambu yai sambu beno sala ve disumu. Kansi, kana muntu me sala disumu, beto kele na nsadisi mosi yina kele ti Tata, Yezu Kristu, muntu ya lunungu. 2 Mpi yandi kele kimenga sambu na masumu na beto sambu na kuwakanisa beto ti Nzambi, sambu na masumu na beto kaka ve kansi mpi sambu na masumu ya nsi-ntoto ya mvimba. 3 Kana beto ke landa kuzitisa bansiku na yandi, yo ke monisa nde beto me zaba yandi. 4 Muntu yina ke tuba nde: “Mono me zaba yandi,” kansi yandi ke zitisa ve bansiku na yandi, yandi kele muntu ya luvunu, mpi kieleka kele na muntu yina ve. 5 Kansi, konso muntu yina ke zitisa ndinga na yandi, zola ya Nzambi me kumaka kibeni ya kukuka na muntu yina. Na diambu yai, beto me zaba nde beto kele na bumosi ti yandi. 6 Muntu yina ke tuba nde yandi kele na bumosi ti yandi, yandi fwete landa mpi na kutambula kaka mutindu muntu yina tambulaka. 7 Bampangi ya mono ke zolaka mingi, mono ke sonikila beno, nsiku ya mpa ve, kansi nsiku ya ntama yina beno me bakaka katuka na luyantiku. Nsiku yai ya ntama kele ndinga yina beno me waka. 8 Diaka, mono ke sonikila beno nsiku ya mpa, yina kele ya kieleka sambu na yandi mpi sambu na beno, sambu mudidi ke luta mpi nsemo ya kieleka ke sema dezia.

385

1 YOANE 2:9-28

Kuzola ve nsi-ntoto. Mbeni ya Kristu

9 Muntu yina ke tubaka nde yandi kele na nsemo kansi yandi ke mengaka mpangi na yandi, yandi kele na mudidi tii ntangu yai. 10 Muntu yina ke zolaka mpangi na yandi kele na nsemo, mpi na yandi, kima ya ke budisaka dibaku kele ve. 11 Kansi, muntu yina ke mengaka mpangi na yandi kele na mudidi mpi yandi ke tambulaka na mudidi, mpi yandi ke zabaka ve kisika yina yandi ke kwenda, sambu mudidi me fwaka meso na yandi. 12 Bana ya fioti, mono ke sonikila beno sambu masumu na beno me lolulamaka sambu na zina na yandi. 13 Batata, mono ke sonikila beno sambu beno me zaba muntu yina kele katuka na luyantiku. Baleke, mono ke sonikila beno sambu beno me nungaka muntu ya mbi. Bana ya fioti, mono ke sonikila beno sambu beno me zaba Tata. 14 Batata, mono ke sonikila beno sambu beno me zaba muntu yina kele katuka na luyantiku. Baleke, mono ke sonikila beno sambu beno kele ngolo mpi sambu ndinga ya Nzambi kele na beno mpi beno me bedisaka muntu ya mbi. 15 Beno zola ve nsi-ntoto mpi bima yina kele na nsi-ntoto. Kana muntu ke zola nsi-ntoto, zola ya Tata kele na yandi ve; 16 sambu bima yonso yina kele na nsi-ntoto —nzala ya nitu mpi nzala ya meso mpi kusonga na lulendo yonso bima ya kuzingila—ke katukaka ve na Tata, kansi yo ke katukaka na nsintoto. 17 Diaka, nsi-ntoto ke luta, nzala na yo mpi ke luta, kansi muntu yina ke salaka luzolo ya Nzambi ke bikalaka kimakulu. 18 Bana ya fioti, yai kele ngunga ya nsuka, mpi kaka mutindu beno me waka nde mbeni ya Kristu ke kwisa, banda ntangu yai bambeni

386

ya Kristu mingi me basikaka; yo yina beto me zaba nde yo kele ngunga ya nsuka. 19 Bo vandaka na kati na beto kansi bo bikisaka beto sambu bo vandaka ve bantu na beto; sambu kana bo vandaka bantu na beto, bo zolaka kubikala ti beto. Kansi bo me kwendaka sambu yo monana nde bantu yonso ve kele bantu na beto. 20 Mpi muntu ya santu me tulaka beno mafuta mpi beno yonso kele ti nzayilu. 21 Mono ke sonikila beno, yo kele ve sambu beno me zaba ve kieleka, kansi sambu beno me zaba yo, mpi sambu ata luvunu mosi ve ke katukaka na kieleka. 22 Nani kele muntu ya luvunu, keti yo kele ve muntu yina ke buyaka nde Yezu kele Kristu? Yandi yina mbeni ya Kristu, muntu yina ke buyaka Tata mpi Mwana. 23 Konso muntu yina ke buyaka Mwana, Tata ke ndimaka yandi mpi ve. Muntu yina ke ndimaka Mwana, Tata mpi ke ndimaka yandi. 24 Kansi beno, mambu yina beno me waka katuka na luyantiku fwete vanda na beno. Kana mambu yina beno me waka katuka na luyantiku kele na beno, beno ta vanda mpi na bumosi ti Mwana mpi na bumosi ti Tata. 25 Diaka, diambu yina yandi mosi me silaka beto yo yai: luzingu ya mvula na mvula. 26 Mono ke sonikila beno mambu yai sambu na bantu yina ke sosa kukusa beno. 27 Kansi beno, mafuta yina yandi tulaka beno, yo kele na beno, mpi beno kele ve na mfunu nde muntu mosi kulonga beno; kansi mafuta yina yandi tulaka beno ke longa beno mambu yonso, mpi yo kele ya kieleka mpi yo kele ya luvunu ve. Kaka mutindu yo me longaka beno, beno bikala na bumosi ti yandi. 28 Yo yina,

387

Bana ya Nzambi, bana ya Diabulu

bana ya fioti, beno bikala na bumosi ti yandi, na mpila nde beto vanda ti masonga ntangu yandi ta monana mpi nde na kukala na yandi, beto tina yandi ve sambu na nsoni. 29 Kana beno me zaba nde yandi kele muntu ya lunungu, beno me zaba nde konso muntu yina ke salaka mambu ya lunungu kele mwana na yandi. Beno tala mutindu ya zola yina Tata me monisilaka beto, sa3 mbu bo binga beto bana ya Nzambi; mpi beto kele mutindu yina. Yo yina nsi-ntoto me zaba beto ve, sambu yo me zaba yandi ve. 2 Bampangi ya mono ke zolaka mingi, ntangu yai beto kele bana ya Nzambi, kansi mutindu beto ta vanda me monana ntete ve. Beto me zaba nde konso ntangu yina yandi ta monana, beto ta vanda bonso yandi, sambu beto ta mona yandi kaka mutindu yandi kele. 3 Mpi konso muntu yina kele ti kivuvu yai na yandi ke kudiyobisaka, kaka mutindu muntu yina mpi kele bunkete. 4 Konso muntu yina ke salaka disumu ke fwaka mpi nsiku, yo yina disumu kele kufwa nsiku. 5 Beno me zaba mpi nde muntu yango monanaka sambu na kukatula masumu na beto, mpi yandi kele ve ata ti disumu mosi. 6 Konso muntu yina kele na bumosi ti yandi ke salaka ve disumu; ata muntu mosi ve yina ke salaka disumu me monaka yandi to me zaba yandi. 7 Bana ya fioti, beno bika nde ata muntu mosi ve kukusa beno; muntu yina ke salaka mambu ya lunungu kele muntu ya lunungu, kaka mutindu muntu yina kele muntu ya lunungu. 8 Muntu yina ke salaka disumu me katuka na Diabulu, sambu Diabulu ke salaka disumu katuka na luyantiku. Mwana ya Nzambi me mona-

1 YOANE 2:29–3:18

naka sambu na kikuma yai: sambu na kufwa bisalu ya Diabulu. 9 Konso muntu yina kele mwana ya Nzambi ke salaka ve disumu, sambu nkuna na Yandi kele na muntu ya mutindu yina, mpi yandi ke salaka ve disumu, sambu yandi kele mwana ya Nzambi. 10 Bana ya Nzambi mpi bana ya Diabulu ke monanaka na diambu yai: Konso muntu yina ke salaka ve mambu ya lunungu mpi muntu yina ke zolaka ve mpangi na yandi me katukaka ve na Nzambi. 11 Sambu nsangu ya beno me waka katuka na luyantiku yo yai, nde beto fwete zolana; 12 bonso Kaini ve, yina katukaka na muntu ya mbi mpi fwaka mpangi na yandi. Ebuna sambu na nki yandi fwaka yandi? Sambu bisalu na yandi vandaka ya mbi, kansi bisalu ya mpangi na yandi vandaka ya lunungu. 13 Bampangi, beno yituka ve kana nsi-ntoto ke menga beno. 14 Beto me zaba nde beto vandaka bonso bantu ya kufwa kansi ntangu yai beto kele na luzingu, sambu beto ke zolaka bampangi. Muntu yina ke zolaka ve ke bikala na lufwa. 15 Konso muntu yina ke mengaka mpangi na yandi kele muntu ya ke fwaka bantu, mpi beno me zaba nde ata muntu mosi ve ya ke fwaka bantu kele ti luzingu ya mvula na mvula. 16 Na nzila na yo beto me zabaka zola, sambu yandi pesaka moyo na yandi sambu na beto; mpi beto fwete pesa mioyo na beto sambu na bampangi na beto. 17 Kansi, konso muntu yina kele ti bima ya kinsuni ya nsi-ntoto yai mpi ke mona mpangi na yandi ke konda bima, kansi ke buya kuwila yandi mawa, nki mutindu zola ya Nzambi kele na muntu yina? 18 Bana ya fioti, beto fwete zola kaka ve

1 YOANE 3:19–4:13

Bangogo ya kupemama. Nzambi kele zola

na bangogo mpi ti ludimi, kansi na bisalu mpi na kieleka. 19 Na nzila na yo beto ta zaba nde beto me katukaka na kieleka, mpi beto ta ndimisa bantima na beto na ntwala na yandi 20 sambu na konso kima yina bantima na beto lenda bedisa beto, sambu Nzambi kele nene kuluta bantima na beto mpi yandi me zaba mambu yonso. 21 Bampangi ya mono ke zolaka mingi, kana bantima na beto ke bedisa beto ve, beto kele ti masonga na ntwala ya Nzambi; 22 mpi konso kima yina beto ke lomba yandi, yandi ke pesaka beto yo, sambu beto ke zitisaka bansiku na yandi mpi ke salaka mambu yina ke pesaka yandi kiese. 23 Ya kieleka, yai kele nsiku na yandi, nde beto vanda ti lukwikilu na zina ya Mwana na yandi Yezu Kristu mpi nde beto zolana, kaka mutindu yandi pesaka beto nsiku. 24 Diaka, muntu yina ke zitisaka bansiku na yandi kele na bumosi ti yandi, mpi yandi kele na bumosi ti muntu yina. Na nzila ya mpeve yina yandi me pesaka beto, beto me zaba nde yandi kele na bumosi ti beto. Bampangi ya mono ke zolaka 4 mingi, beno kwikila ve konso ngogo ya kupemama, kansi beno meka bangogo ya kupemama sambu na kuzaba kana yo me katuka na Nzambi, sambu baprofete mingi ya luvunu me basikaka na nsi-ntoto. 2 Yai kele mutindu beno lenda zaba ngogo ya kupemama ya me katuka na Nzambi: Konso ngogo ya kupemama yina ke ndimaka nde Yezu Kristu kwisaka na nitu ya kinsuni, me katuka na Nzambi. 3 Kansi, konso ngogo ya kupemama yina ke ndimaka ve Yezu, me katuka ve na Nzambi. Diaka, yo kele ngogo ya kupemama ya mbeni

388

ya Kristu, yina beno waka nde yo ke kwisa, mpi ntangu yai yo me kumaka dezia na nsi-ntoto. 4 Bana ya fioti, beno me katuka na Nzambi, mpi beno me nungaka bantu yina, sambu muntu yina kele na bumosi ti beno kele nene kuluta muntu yina kele na bumosi ti nsi-ntoto. 5 Bo me katuka na nsintoto; yo yina, bo ke tubaka mambu yina ke katukaka na nsi-ntoto mpi nsi-ntoto ke wilaka bo. 6 Beto me katuka na Nzambi. Muntu yina me zaba Nzambi ke wilaka beto; muntu yina me katuka ve na Nzambi ke wilaka beto ve. Na diambu yai, beto ke salaka luswaswanu na kati ya ngogo ya kupemama ya kieleka ti ngogo ya kupemama ya luvunu. 7 Bampangi ya mono ke zolaka mingi, beto landa na kuzolana, sambu zola ke katukaka na Nzambi, mpi konso muntu yina ke zolaka kele mwana ya Nzambi mpi yandi me zaba Nzambi. 8 Muntu yina ke zolaka ve me zaba Nzambi ve, sambu Nzambi kele zola. 9 Na diambu yai, zola ya Nzambi monanaka na yina me tala beto, sambu Nzambi tindaka Mwana na yandi mosi kaka ya kubutuka na nsi-ntoto sambu beto baka luzingu na nzila na yandi. 10 Zola yango kele mutindu yai: yo kele ve nde beto me zolaka Nzambi, kansi nde yandi me zolaka beto mpi yandi tindaka Mwana na yandi bonso kimenga sambu na masumu na beto sambu na kuwakanisa beto ti Nzambi. 11 Bampangi ya mono ke zolaka mingi, kana Nzambi me zolaka beto mutindu yai, beto mpi fwete zolana. 12 Ata muntu mosi ve me monaka Nzambi. Kana beto landa na kuzolana, Nzambi kele kaka na beto mpi zola na yandi me kumaka ya kukuka na beto. 13 Beto me zaba nde beto kele na bumosi ti ya-

389

Zola ke katulaka boma. Bambangi tatu

ndi mpi yandi kele na bumosi ti beto, sambu yandi me pesaka beto mpeve na yandi. 14 Diaka, beto mosi me monaka mpi ke ta kimbangi nde Tata tindaka Mwana na yandi bonso Ngulusi ya nsi-ntoto. 15 Muntu yina ke ndimaka nde Yezu Kristu kele Mwana ya Nzambi, Nzambi kele na bumosi ti muntu ya mutindu yina mpi yandi kele na bumosi ti Nzambi. 16 Ebuna beto me zaba mpi beto ke kwikila zola yina Nzambi kele na yo sambu na beto. Nzambi kele zola, mpi muntu yina ke bikala na zola, yandi ke bikala na bumosi ti Nzambi mpi Nzambi ke bikala na bumosi ti yandi. 17 Na mutindu yai, zola kumaka ya kukuka na beto, na mpila nde beto vanda ti masonga na kilumbu ya kusambisa, sambu, kaka mutindu muntu yina kele, beto mpi kele mutindu yina na nsi-ntoto yai. 18 Kana zola kele, boma ke vandaka ve, kansi zola ya kukuka ke katulaka boma, sambu boma ke tudilaka beto bandilu. Ya kieleka, muntu yina ke waka boma me kumaka ve ya kukuka na zola. 19 Kansi beto, beto ke zolaka, sambu yandi zolaka beto ntete. 20 Kana muntu ke tuba nde: “Mono ke zolaka Nzambi,” kansi yandi ke menga mpangi na yandi, yandi kele muntu ya luvunu. Sambu muntu yina ke zolaka ve mpangi na yandi, yina yandi ke monaka, yandi lenda zola ve Nzambi, yina yandi ke monaka ve. 21 Mpi yai kele nsiku yina yandi me pesaka beto, nde muntu yina ke zolaka Nzambi fwete zola mpi mpangi na yandi. Konso muntu yina ke kwikila 5 nde Yezu kele Kristu kele mwana ya Nzambi, mpi konso muntu yina ke zolaka Tata ke zolaka mwana na yandi. 2 Na diambu yai beto

1 YOANE 4:14–5:13

ke zabaka nde beto ke zolaka bana ya Nzambi, ntangu beto ke zolaka Nzambi mpi ke zitisaka bansiku na yandi. 3 Sambu yai kele ntendula ya zola ya Nzambi, nde beto zitisa bansiku na yandi; mpi bansiku na yandi kele kilo ve, 4 sambu konso muntu yina kele mwana ya Nzambi ke nungaka nsi-ntoto. Mpi yai kele kununga yina me nungaka nsi-ntoto, disongidila lukwikilu na beto. 5 Nani lenda nunga nsi-ntoto? Keti yo kele ve muntu yina ke kwikila nde Yezu kele Mwana ya Nzambi? 6 Yandi yina muntu kwisaka na nzila ya masa mpi menga, Yezu Kristu; ti masa kaka ve, kansi mpi ti masa mpi ti menga. Mpi mpeve kele kima yina ke taka kimbangi, sambu mpeve kele kieleka. 7 Sambu bima ya ke taka kimbangi kele tatu: 8 mpeve, masa, ti menga, mpi yonso tatu kele na kuwakana. 9 Kana beto ndima kimbangi ya bantu, kimbangi ya Nzambi kele nene kuluta. Sambu yai kele kimbangi yina Nzambi ke taka, nde yandi me taka kimbangi sambu na Mwana na yandi. 10 Muntu yina ke tulaka lukwikilu na yandi na Mwana ya Nzambi kele ti kimbangi na kati na yandi. Muntu yina ke kwikila ve na Nzambi me kumisa yandi muntu ya luvunu, sambu yandi me tula ve lukwikilu na yandi na kimbangi yina Nzambi me taka sambu na Mwana na yandi. 11 Mpi yai kele kimbangi, nde Nzambi pesaka beto luzingu ya mvula na mvula, mpi luzingu yango kele na Mwana na yandi. 12 Muntu yina kele ti Mwana kele ti luzingu yina; muntu yina kele ve ti Mwana ya Nzambi kele ve ti luzingu yina. 13 Mono ke sonikila beno mambu yai sambu beno zaba nde beno kele na luzingu ya mvula na mvula, beno

1 YOANE 5:14—2 YOANE 7

Nsi-ntoto na kiyeka ya Diabulu

bantu yina ke tulaka lukwikilu na beno na zina ya Mwana ya Nzambi. 14 Mpi beto ke tulaka ntima na yandi nde, konso kima yina beto ke lomba na kuwakana ti luzolo na yandi, yandi ke wa beto. 15 Diaka, kana beto me zaba nde yandi ke wa beto sambu na konso kima yina beto ke lomba, beto me zaba nde beto ta baka bima yina beto ke lomba sambu beto me lomba yo na yandi. 16 Kana muntu me mona mpangi na yandi ke sala disumu yina ke nataka ve na lufwa, yandi fwete samba sambu na yandi, ebuna Nzambi ta pesa yandi luzingu. Yo ke tadila bantu yina ke sala ve disumu yina ke nataka na lufwa. Kele ti disumu yina ke nataka na lufwa. Mono ke zabisa yandi ve na kusala lombilu sambu na disumu yina. 17 Mambu yonso ya kukonda lunu-

390

ngu kele disumu; kansi kele ti disumu yina ke nataka ve na lufwa. 18 Beto me zaba nde konso muntu yina kele mwana ya Nzambi ke salaka ve disumu, kansi Muntu yina kele mwana ya Nzambi ke kebaka yandi, mpi muntu ya mbi lenda kanga yandi ve. 19 Beto me zaba nde beto me katuka na Nzambi, kansi nsi-ntoto ya mvimba kele na nsi ya kiyeka ya muntu ya mbi. 20 Kansi, beto me zaba nde Mwana ya Nzambi me kwisaka, mpi yandi me pesaka beto mayele na mpila nde beto baka nzayilu ya muntu yina kele muntu ya kieleka. Mpi beto kele na bumosi ti muntu yina kele muntu ya kieleka, na nzila ya Mwana na yandi Yezu Kristu. Yandi kele Nzambi ya kieleka mpi luzingu ya mvula na mvula. 21 Bana ya fioti, beno tina biteki.

dccc

ccc

MUKANDA YA ZOLE YA

YOANE 1 Mono mbuta, mono ke sonikila nkento yina bo me solaka mpi bana na yandi, yina mono ke zolaka kibeni, kaka mono ve kansi mpi bantu yonso yina me zabaka kieleka, 2 sambu na kieleka yina kele na kati na beto, yina ta vanda ti beto kimakulu. 3 Beto ta vanda ti ntima ya mbote ya nene, mawa mpi ngemba ya me katuka na Nzambi Tata mpi na Yezu Kristu Mwana ya Tata, kumosi ti kieleka mpi zola. 4 Mono kele na kiese mingi sambu mono me mona nde bana na nge ya nkaka ke tambula na kieleka, kaka mutindu Tata pesaka beto

nsiku. 5 Yo yina, nkento, mono ke lomba nge nde beto zolana beto na beto (mono ke sonikila nge ve nsiku ya mpa, kansi yo kele nsiku yina beto kele na yo katuka na luyantiku). 6 Mpi disongidila ya zola yo yai, nde beto landa kutambula na kuwakana ti bansiku na yandi. Nsiku yango yo yai, kaka mutindu beno waka yo katuka na luyantiku, nde beno landa na kutambula na zola. 7 Sambu bantu mingi ya luvunu me basika na nsi-ntoto, bantu yina ke ndimaka ve nde Yezu Kristu kwisaka na nitu ya kinsuni. Yandi kele muntu ya luvunu mpi mbeni ya Kristu.

391

Muntu yina ke kwenda na ntwala

8 Beno kudikeba, sambu beno vidisa ve bima yina beno me salaka ngolo sambu na yo, kansi sambu beno baka matabisi yonso. 9 Konso muntu yina ke kwenda na ntwala mpi ke bikala ve na malongi ya Kristu kele ve ti Nzambi. Muntu yina ke bikala na malongi yai, yandi muntu kele ti Tata mpi Mwana. 10 Kana muntu mosi kwisa na beno mpi kunata ve malongi yai, beno yamba yandi ve ata fioti na banzo na beno mpi beno pesa yandi ve

2 YOANE 8—3 YOANE 12

mbote. 11 Sambu muntu yina ke pesa yandi mbote ke vukana ti yandi na bisalu na yandi ya mbi. 12 Ata mono kele ti mambu mingi ya kusonikila beno, mono ke zola ve kusala yo ti papie mpi tinta, kansi mono ke tula kivuvu na kukwisa kuna na beno mpi kusolula ti beno meso na meso, sambu kiese na beno kuvanda mingi kibeni. 13 Bana ya mpangi na nge ya nkento, yina bo me solaka, me tindila nge mbote.

dccc

ccc

MUKANDA YA TATU YA

YOANE 1 Mono mbuta, mono ke sonikila Gayusi mpangi ya luzolo, yina mono ke zolaka kibeni. 2 Mpangi ya mono ke zolaka mingi, mono ke samba nde nge landa na kuvanda mbote na mambu yonso mpi nge vanda ti mavimpi ya mbote, kaka mutindu moyo na nge kele mbote. 3 Sambu mono waka kiese mingi ntangu bampangi kwisaka mpi taka kimbangi sambu na kieleka yina nge kele na yo, mutindu nge ke landa kutambula na kieleka. 4 Kikuma ya kuluta nene ya mono kele na yo ya kupesa ntonda, yo yai: nde mono wa nde bana na mono ke landa kutambula na kieleka. 5 Mpangi ya mono ke zolaka mingi, nge ke monisa kwikama na nge na mambu ya nge ke salaka sambu na bampangi, ata bo kele banzenza. 6 Bo taka kimbangi sambu na zola na nge na ntwala ya dibundu. Kana nge me zola, ntangu bo ta kwenda, sadisa bo na mutindu yina ta pesa Nzambi kiese. 7 Sambu bo basikaka sambu na zina na yandi, mpi bo

bakaka ve ata kima mosi na bantu ya makanda. 8 Yo yina, beto fwete yamba bantu ya mutindu yina, sambu beto kuma banduku ya kisalu na kieleka. 9 Mono sonikilaka dibundu mukanda mosi, kansi Diotrefesi, yina ke zolaka kubaka kisika ya ntete na kati na bo, ke ndima ve ti luzitu ata kima mosi ya ke katuka na beto. 10 Yo yina, kana mono kwisa, mono ta monisa pwelele mambu yina yandi ke sala, mambu ya mbi mpi ya luvunu yina yandi ke tuba sambu na beto. Diaka, sambu yandi kele ve na kiese sambu na mambu yai, yandi ke buya kuyamba bampangi ti luzitu, mpi bantu yina ke zola kuyamba bo yandi ke sosa kukanga bo nzila mpi kukula bo na dibundu. 11 Mpangi ya mono ke zolaka mingi, kulanda ve mambu ya mbi, kansi landa mambu ya mbote. Muntu yina ke salaka mambu ya mbote me katuka na Nzambi. Muntu yina ke salaka mambu ya mbi me zaba ve Nzambi. 12 Bo yonso,

3 YOANE 13—YUDE 9

Kunwana ngolo sambu na lukwikilu

mpi kieleka yo mosi, me tubaka mambu ya mbote sambu na Demetriusi. Ya kieleka, beto mpi ke ta kimbangi sambu na yandi, mpi nge me zaba nde kimbangi ya beto ke ta kele ya kieleka. 13 Mono vandaka ti mambu mingi ya kusonikila nge, kansi mono ke zola ve kulanda kusonikila nge ti

392

kilapi kitinta mpi tinta. 14 Kansi mono ke tula kivuvu nde mono ta mona nge ntama mingi ve, mpi beto ta solula meso na meso. Bika nde ngemba kuvanda na nge. Banduku me tindila nge mbote. Pesa mbote na banduku, konso muntu na zina na yandi.

dccc

ccc

MUKANDA YA

YUDE 1 Yude, mpika ya Yezu Kristu, kansi mpangi ya Yakobo, na bantu yina bo me bingaka mpi yina Nzambi Tata ke zolaka mpi bayina bo me bumbaka sambu na Yezu Kristu: 2 Bika nde mawa, ngemba, mpi zola kukuma mingi na beno. 3 Bampangi ya mono ke zolaka mingi, ata mono vandaka kusala ngolo sambu na kusonikila beno na yina me tala luguluku yina beto kele na yo na kimvuka, mono monaka nde yo kele mfunu na kusonikila beno sambu na kusiamisa beno na kunwana ngolo kibeni sambu na lukwikilu yina bo me pesaka basantu mbala mosi mpamba. 4 Mono ke sonikila beno sambu bantu ya nkaka me kotaka na kati na beno, bantu yina bo me solaka banda ntama na Masonuku sambu na lusambisu yai—bantu yina ke vwezaka Nzambi, yina ke sobaka ntima ya mbote ya nene ya Nzambi na beto mpi ke kumisaka yo kikuma ya kusala mambu ya poto-poto mpi ke buyaka Munkwa na beto mosi kaka mpi Mfumu, Yezu Kristu. 5 Ata beno me zaba mambu yai yonso mbote-mbote, mono ke zola

kuyibusa beno nde Yehowa gulusaka bantu na yandi na insi ya Ezipte, kansi na nima yandi fwaka bantu yina monisaka ve lukwikilu. 6 Mpi bawanzio yina taninaka ve kisika na bo ya luyantiku kansi yina yambulaka kisika na bo mosi ya kuzingila, yandi me bumbaka bo ti miniololo ya kimakulu na mudidi ya ngolo kibeni sambu na lusambisu ya kilumbu ya nene. 7 Mutindu mosi, Sodome na Gomore ti bambanza ya pene-pene kudipesaka mpi na mansoni1 ya nene kibeni mpi lungisaka banzala ya me fwana ve ya kinsuni. Bo bakaka ndola ya tiya ya mvula na mvula, mpi na mutindu yina bo kele mbandu ya ke kebisa sambu na beto. 8 Ata mpidina, bantu yai ke kudipesa mpi na bandosi, bo ke bebisa nitu, ke vweza kiyeka, mpi ke finga bantu ya nkembo. 9 Kansi, ntangu Mishele, mfumu ya bawanzio, tulanaka ntembe ti Diabulu mpi tubanaka ti yandi sambu na nitu ya Moize, yandi mekaka ve kusambisa yandi mpi kutubila yandi ti mafingu, kansi yandi tubaka nde: “Bika Yud 1:71 To, “pite.”

393

Enoki. Kusadisa bantu ya ke tula ntembe

Yehowa kunganina nge.” 10 Ata mpidina, bantu yai ke vweza mambu yonso yina bo ke bakisa mpenza ve. Mpi na mambu yonso yina bo ke bakisa kukonda kuyindula bonso bambisi ya me konda mayele, bo ke landa na kudibebisa. 11 Mawa na bo, sambu bo me landaka nzila ya Kaini, mpi me kudikotisaka nswalu na nzila ya mbi ya Balami sambu na kubaka matabisi, mpi bo me fwaka sambu bo tubaka mambu ya kukolama bonso Kore! 12 Bo kele matadi yina me bumbanaka na nsi ya masa na bankinsi ya beno ke salaka sambu na kumonisa zola ntangu bo ke diaka kumosi ti beno, bo kele bangungudi yina ke kudidisaka kukonda boma; bo kele matuti ya kukonda masa yina mupepe ke nataka ndambu na ndambu; bo kele banti ya ke butaka ve mbuma kana ntangu na yo me lunga, yo me fwaka mbala zole, mpi bo me tumunaka yo; 13 bo kele bitembo ya ngolo ya nzadi-mungwa yina ke basisaka mafulu-fulu sambu na nsoni na bo mosi; bo kele bambwetete yina kele ve ti nzila ya sikisiki, yina bo me bumbilaka mudidi ya ngolo kibeni kimakulu. 14 Ya kieleka, Enoki, muntu ya nsambwadi na ndonga ya bantu katuka na Adami, bikulaka mpi sambu na bo ntangu yandi tubaka nde: “Tala! Yehowa kwisaka ti bamiriade1 na yandi ya santu, 15 sambu na kusambisa bantu yonso, mpi kubedisa bantu yonso yina ke vwezaka Nzambi sambu na bisalu na bo yonso ya kuvweza Nzambi yina bo me salaka, mpi sambu na mambu yonso ya mbi yina bansumuki yina ke vwezaka Nzambi tubaka sambu na yandi.” Yud 1:141 To, “makumi ya mafunda.”

YUDE 10-25

16 Bantu yai ke bokutaka mpi ke dila-dilaka sambu na luzingu na bo, bo ke landaka banzala na bo mosi, mpi minoko na bo ke tubaka mambu ya lulendo mingi, ntangu bo ke lebaka bankaka sambu na mambote na bo mosi. 17 Kansi beno, bampangi ya mono ke zolaka mingi, beno yibuka mambu yina bantumwa ya Mfumu na beto Yezu Kristu tubaka ntete, 18 ntangu bo vandaka kutubila beno nde: “Na ntangu ya nsuka, ta vanda ti bantu ya ke sekaka, bo ta landa banzala na bo mosi ya mambu ya kuvweza Nzambi.” 19 Bo bantu ke kotisaka kukabwana, bo kele bonso bambisi, bo kele ve ti mpeve ya Nzambi. 20 Kansi beno, bampangi ya mono ke zolaka mingi, beno kuditunga na zulu ya lukwikilu na beno ya kuluta santu mpi beno samba ti mpeve santu 21 sambu beno bikala na zola ya Nzambi, na ntangu beno ke vingila mawa ya Mfumu na beto Yezu Kristu yina ke nata na luzingu ya mvula na mvula. 22 Diaka, bantu ya nkaka yina ke tula ntembe, beno landa na kuwila bo mawa; 23 beno katula bo na tiya sambu na kugulusa bo. Kansi beno landa na kuwila bantu ya nkaka mawa, beno sala yo ti boma, na ntangu beno ke menga ata bilele yina nitu me bebisaka. 24 Ntangu yai, na muntu yina lunga tanina beno sambu beno bula ve dibaku mpi kusala nde beno vanda ya kukonda mvindu na ntwala ya nkembo na yandi ti kiese mingi, 25 na Nzambi mosi kaka Ngulusi na beto na nzila ya Yezu Kristu, Mfumu na beto, nkembo, bunene, ngolo, mpi kiyeka kuvanda banda na ntangu yonso ya me lutaka, bubu yai, mpi na ntangu yonso ya kukonda nsuka. Amen.

KUSONGA YA YOANE

Kusonga ya Yezu Kristu, yina Nzambi pesaka yandi, sambu na kusonga bampika na yandi mambu yina fwete salama ntama mingi ve. Mpi yandi tindaka wanzio na yandi, mpi na nzila na yandi, yandi songaka yo na bidimbu na mpika na yandi Yoane, 2 yina taka kimbangi na ndinga yina Nzambi pesaka mpi na kimbangi yina Yezu Kristu taka, ee, na mambu yonso yina yandi monaka. 3 Kiese na muntu yina ke tanga na ndinga ya ngolo mpi na bantu yina ke wa mambu ya kele na mbikudulu yai, mpi na bantu yina ke zitisa mambu ya bo me sonika na kati na yo; sambu ntangu ya bo me tulaka me finama. 4 Yoane, na mabundu nsambwadi yina kele na distrike ya Azia: Bika nde beno vanda ti ntima ya mbote ya nene mpi ngemba ya me katuka na “Muntu yina kele, yina vandaka, mpi yina ke kwisa,” mpi na bampeve nsambwadi yina kele na ntwala ya kiti na yandi ya kimfumu, 5 mpi na Yezu Kristu, “Mbangi ya Kwikama,” “Muntu ya ntete ya telamaka na bafwa,” mpi “Mfumu ya bantotila ya ntoto.” Na muntu yina ke zolaka beto mpi yina me katulaka beto na kimpika ya masumu na beto na nsadisa ya menga na yandi— 6 mpi yandi me salaka nde beto vanda kimfumu, banganga-nzambi sambu na Nzambi mpi Tata na yandi—ee, nkembo mpi ngolo kuvanda na yandi kimakulu. Amen. 7 Tala! Yandi ke kwisa na kati ya matuti, mpi disu yonso ta mona yandi, yika mpi bantu yina tobulaka yandi; mpi makanda yonso ya nto-

1

to ta kudibula na mawa sambu na yandi. Ee, Amen. 8 Yehowa Nzambi ke tuba nde: “Mono kele Alfa mpi Omega, Muntu yina kele, yina vandaka, mpi yina ke kwisa, Nkwa-Ngolo Yonso.” 9 Mono Yoane, mpangi na beno mpi muntu yina ke mona mpasi ti beno, yina ta baka kimfumu ti beno mpi yina ke kanga ntima ti beno na bumosi ti Yezu, mono vandaka na kisanga ya bo ke bingaka Patmosi sambu mono vandaka kutuba mambu ya me tala Nzambi mpi kuta kimbangi sambu na Yezu. 10 Na nzila ya mpeve santu, mono kumaka na kilumbu ya Mfumu, mpi mono waka na nima na mono ndinga mosi ya ngolo bonso ya mpungi, 11 ke tuba nde: “Mambu ya nge ke mona, sonika yo na rulo mpi tinda yo na mabundu nsambwadi: na Efezo, na Simirne, na Pergame, na Tiatira, na Sarde, na Filadelfia, mpi na Laodisea.” 12 Ebuna mono balukaka sambu na kutala muntu yina vandaka kutubila mono, mpi ntangu mono balukaka, mono monaka bima ya wolo nsambwadi ya kutudila minda, 13 mpi na kati-kati ya bima ya kutudila minda, mono monaka muntu mosi bonso mwana ya muntu, yandi me lwata lele mosi yina kulumukaka tii na makulu mpi me lwata mukaba ya wolo na ntulu na yandi. 14 Diaka, ntu na yandi mpi nsuki na yandi vandaka mpembe bonso mika ya mpembe, bonso mvula ya mpembe, mpi meso na yandi vandaka bonso tiya ya ke pela; 15 mpi makulu na yandi vandaka bonso kwivre ya butesi ntangu yo

394

395

Bambwetete 7. Mikanda na Efezo, Simirne

ke pela na furu; mpi mungungu na yandi vandaka bonso makelele ya masa mingi. 16 Mpi yandi vandaka ti bambwetete nsambwadi na diboko na yandi ya kitata, mpi mbele ya kunwanina ya nda, ya bo me sekisa, mpi ya makasi zole vandaka kubasika na munoko na yandi, mpi luse na yandi vandaka bonso mwini ntangu yo ke semaka ngolo kibeni. 17 Ntangu mono monaka yandi, mono bwaka na makulu na yandi bonso muntu ya kufwa. Ebuna yandi tulaka mono diboko na yandi ya kitata mpi tubaka nde: “Kuwa boma ve. Mono kele Muntu ya Ntete mpi Muntu ya Nsuka, 18 mpi muntu ya moyo; mono fwaka, kansi mono kele na luzingu mvula na mvula, mpi mono kele ti bansapi ya lufwa mpi ya Maziamu.1 19 Yo yina, sonika mambu ya nge monaka, mambu yina kele, mpi mambu yina ta salama na nima ya mambu yai. 20 Kinsweki ya santu ya bambwetete nsambwadi ya nge monaka na diboko na mono ya kitata mpi ya bima ya wolo nsambwadi ya kutudila minda, yo yai: Bambwetete nsambwadi ke monisa bawanzio ya mabundu nsambwadi, mpi bima nsambwadi ya kutudila minda ke monisa mabundu nsambwadi. “Sonikila wanzio ya dibundu yina kele na Efezo nde: Mu2 ntu yina me simba bambwetete nsambwadi na diboko na yandi ya kitata, yina ke tambula na kati-kati ya bima ya wolo nsambwadi ya kutudila minda, ke tuba mambu yai: 2 ‘Mono me zaba bisalu na nge, kisalu na nge ya ngolo, mpi kukanga-ntima na nge, mpi nde nge lenda ndima ve bantu ya mbi, mpi nde nge me mekaka bantu yina ke tuKus 1:181 To, “Hadesi.”

KUSONGA 1:16–2:10

baka nde bo kele bantumwa, kansi bo kele bantumwa ve, mpi nge me monaka nde bo kele bantu ya luvunu. 3 Nge ke kangaka mpi ntima, nge me kwaminaka sambu na zina na mono, mpi nge me lembaka ve. 4 Kansi, mono ke mona nge mbi na diambu yai: Nge me bikisaka zola yina nge vandaka na yo ntete. 5 “ ‘Yo yina, yibuka kisika yina nge vandaka na ntwala nde nge bwa, balula ntima, mpi sala bisalu yina nge vandaka kusala ntete. Kana nge sala yo ve, mono ta kwisa na nge, mpi mono ta katula kima na nge ya kutudila mwinda na kisika na yo, katula kaka kana nge balula ntima. 6 Kansi, nge kele ti diambu yai ya mbote: Nge ke mengaka bisalu ya kadibundu ya Nikola, yina mono mpi ke mengaka. 7 Bika nde muntu yina kele ti makutu kuwa mambu yina mpeve ke tuba na mabundu: Muntu yina ta nunga, mono ta pesa yandi nswa ya kudia bambuma ya nti ya luzingu, yina kele na paladisu ya Nzambi.’ 8 “Sonikila wanzio ya dibundu yina kele na Simirne nde: ‘Muntu ya Ntete mpi Muntu ya Nsuka,’ yina fwaka mpi vutukaka na luzingu, ke tuba mambu yai: 9 ‘Mono me zaba bampasi na nge mpi kinsukami na nge—kansi nge kele mvwama—mpi kuvweza ya bantu yina ke kudibingaka Bayuda, mpi bo kele mpenza ve Bayuda, kansi bo kele sinagoga ya Satana. 10 Kuwa boma ve sambu na mambu yina nge ke zola kukutana ti yo. Wa! Diabulu ta landa na kulosa bantu ya nkaka na kati na beno na boloko sambu beno mekama mbote-mbote, mpi sambu beno mona mpasi bilumbu kumi. Vanda ya kwikama tii na lufwa, ebuna mono ta pesa nge mpu

KUSONGA 2:11-26

Mikanda na Pergame, Tiatira. Yezabele

ya kimfumu ya luzingu. 11 Bika nde muntu yina kele ti makutu kuwa mambu yina mpeve ke tuba na mabundu: Muntu yina ta nunga, lufwa ya zole ta sala yandi mbi ve ata fioti.’ 12 “Sonikila wanzio ya dibundu yina kele na Pergame nde: Muntu yina kele ti mbele ya kunwanina ya nda, ya bo me sekisa, mpi ya makasi zole, ke tuba mambu yai: 13 ‘Mono me zaba kisika ya nge ke zingaka, disongidila, kisika kiti ya kimfumu ya Satana kele; kansi nge ke simba kaka ngolo zina na mono, mpi nge buyaka ve lukwikilu yina nge kele na yo na mono ata na bilumbu ya Antipasi, mbangi na mono ya kwikama, yina bo fwaka na lweka na beno, kisika Satana ke zingaka. 14 “ ‘Kansi, mono ke mona nge mbi na mwa mambu yai: Kuna nge kele ti bantu yina ke landaka malongi ya Balami, yina longaka Balaki na kutula kima ya ke budisa dibaku na ntwala ya bana ya Izraele, sambu bo dia bima yina bo pesaka bimenga na biteki mpi bo sala pite. 15 Mutindu mosi, nge mpi kele ti bantu yina ke landaka malongi ya kadibundu ya Nikola. 16 Yo yina, balula ntima. Kana nge sala yo ve, mono ke kwisa nswalu na nge, ebuna mono ta nwanisa bo ti mbele ya kunwanina ya nda ya munoko na mono. 17 “ ‘Bika nde muntu yina kele ti makutu kuwa mambu yina mpeve ke tuba na mabundu: Muntu yina ta nunga, mono ta pesa yandi ndambu ya mana ya bo me bumbaka, mpi mono ta pesa yandi ditadi ya mpembe, mpi na zulu ya ditadi yina bo me sonikaka zina mosi ya mpa yina ata muntu mosi ve me zaba, katula kaka muntu yina ke baka yo.’

396

18 “Sonikila wanzio ya dibundu yina kele na Tiatira nde: Mwana ya Nzambi, yina kele ti meso bonso tiya ya ke pela, mpi yina makulu na yandi kele bonso kwivre ya butesi, ke tuba mambu yai: 19 ‘Mono me zaba bisalu na nge, zola na nge, lukwikilu na nge, kisalu na nge, mpi kukanga-ntima na nge, mpi nde bisalu na nge ya ntangu yai kele nene kuluta yina ya ntete. 20 “ ‘Kansi, mono ke mona nge mbi na diambu yai: Nge ke ndima nkento yai Yezabele, yina ke kudibingaka profete, mpi yandi ke longa mpi ke kusa bampika na mono na kusala pite mpi na kudia bima yina bo me pesaka bimenga na biteki. 21 Mono pesaka yandi ntangu sambu yandi balula ntima, kansi yandi ke zola ve kubalula ntima na pite na yandi. 22 Wa! Mono ke zola kulosa yandi na mbeto ya maladi, mpi kulosa bantu yina ke sala bizumba ti yandi na mpasi ya nene, katula kaka kana bo balula ntima na bisalu yina yandi pusaka bo na kusala. 23 Mpi mono ta fwa bana na yandi ti maladi yina ke fwaka, na mpila nde mabundu yonso ta zaba nde mono kele muntu yina ke fimpaka mabanza ya me bumbanaka mpi bantima, mpi mono ta pesa beno konso muntu na kutadila bisalu na beno. 24 “ ‘Kansi, mono ke tubila beno bantu ya nkaka yina kele na Tiatira, bantu yonso yina ke landa ve malongi yai, bantu yina longukaka ve mambu ya bo ke bingaka “mambu ya mudindu,” yina me katuka na Satana: Mono ke tula ve kizitu ya nkaka na zulu na beno. 25 Kansi, beno simba ngolo mambu yina beno kele na yo tii kuna mono ta kwisa. 26 Mpi muntu yina ta nu-

397

Sarde. Filadelfia—kielo ya kukanguka

nga mpi ta landa bisalu na mono tii na nsuka, mono ta pesa yandi kiyeka na zulu ya makanda, 27 mpi yandi ta gungula bantu ti nti ya kibende na mpila nde bo ta pasula bo bonso mabungu ya tuma, kaka mutindu mono me bakaka kiyeka na Tata na mono. 28 Mpi mono ta pesa yandi mbwetete ya suka. 29 Bika nde muntu yina kele ti makutu kuwa mambu yina mpeve ke tuba na mabundu.’ “Sonikila wanzio ya dibundu 3 yina kele na Sarde nde: Muntu yina kele ti bampeve nsambwadi ya Nzambi mpi bambwetete nsambwadi, ke tuba mambu yai: ‘Mono me zaba bisalu na nge, mpi bantu me zaba nde nge kele na luzingu, kansi nge kele ya kufwa. 2 Kangula meso, mpi pesa kikesa na bima ya me bikala yina ke zola kufwa, sambu mono me mona nde nge me lungisa ve mbote-mbote bisalu na nge na ntwala ya Nzambi na mono. 3 Yo yina, landa na kuyibuka mambu yina nge me bakaka mpi yina nge me waka, landa na kutanina yo, mpi balula ntima. Ya kieleka, kana nge sikama ve, mono ta kwisa bonso muyibi, mpi nge ta zaba ve ata fioti na nki ngunga mono ta kwisa na nge. 4 “ ‘Kansi, nge kele ti bantu ya nkaka na Sarde yina bebisaka ve bilele na bo ya zulu, mpi bo ta tambula ti mono na bilele ya mpembe, sambu bo me fwana na yo. 5 Ebuna muntu yina ta nunga, bo ta lwatisa yandi bilele ya zulu ya mpembe; mpi mono ta vwansa ve ata fioti zina na yandi na mukanda ya luzingu, kansi mono ta ndima na ntwala ya Tata na mono mpi na ntwala ya bawanzio na yandi nde mono me zaba zina na yandi. 6 Bika nde muntu

KUSONGA 2:27–3:12

yina kele ti makutu kuwa mambu yina mpeve ke tuba na mabundu.’ 7 “Sonikila wanzio ya dibundu yina kele na Filadelfia nde: Muntu yina kele santu, yina ke tubaka kieleka, yina kele ti nsapi ya Davidi, yina ke kangulaka na mpila nde ata muntu mosi ve lenda kanga, mpi yina ke kangaka na mpila nde ata muntu mosi ve lenda kangula, ke tuba mambu yai: 8 ‘Mono me zaba bisalu na nge—wa: mono me tula na ntwala na nge kielo mosi ya kukanguka, yina ata muntu mosi ve lenda kanga. Mpi mono me zaba nde nge kele ti ngolo fioti, mpi nde nge lemfukaka na ndinga na mono mpi nge buyaka ve zina na mono. 9 Wa: mono ta sala nde bantu ya sinagoga ya Satana, bayina ke tubaka nde bo kele Bayuda, mpi bo kele ve Bayuda, kansi bo ke kusa—wa: mono ta sala nde bo kwisa mpi bo fukama na ntwala ya makulu na nge mpi mono ta sala nde bo zaba nde mono me zolaka nge. 10 Sambu nge landaka mbandu ya kukanga-ntima na mono, mono ta tanina nge mpi na ngunga ya kumekama yina fwete kwisa na ntoto ya mvimba, sambu na kumeka bantu yina ke zingaka na ntoto. 11 Mono ke kwisa nswalu. Landa na kusimba ngolo mambu yina nge kele na yo, sambu ata muntu mosi ve kubaka mpu na nge ya kimfumu. 12 “ ‘Muntu yina ta nunga —mono ta kumisa yandi dikunzi na tempelo ya Nzambi na mono, mpi yandi ta basika diaka ve ata fioti na kati na yo, mpi mono ta sonika na zulu na yandi zina ya Nzambi na mono mpi zina ya mbanza ya Nzambi na mono, Yeruzalemi ya mpa yina ke kulumuka katuka na zulu na kisika ya Nzambi na mono, mpi zina na mono ya mpa.

KUSONGA 3:13–4:6

Laodisea. “Amen.” Kiti ya kimfumu

13 Bika nde muntu yina kele ti makutu kuwa mambu yina mpeve ke tuba na mabundu.’ 14 “Sonikila wanzio ya dibundu yina kele na Laodisea nde: Amen, mbangi ya kwikama mpi ya ke tubaka kieleka, luyantiku ya lugangu ya Nzambi, ke tuba mambu yai: 15 ‘Mono me zaba bisalu na nge, nde nge kele madidi ve tiya mpi ve. Mono ke zola nde nge vanda madidi to tiya. 16 Yo yina, sambu nge kele mwa-tiya mpi nge kele madidi ve tiya mpi ve, mono ta luka nge na munoko na mono. 17 Sambu nge ke tuba nde: “Mono kele mvwama, mono me zwaka bimvwama, mpi mono kele na mfunu ata ya kima mosi ve,” kansi nge ke zaba ve nde nge kele muntu ya mpasi, muntu ya mawa, nsukami, kifwameso, mpi kinkonga, 18 mono ke longisila nge na kukwisa na mono sambu na kusumba wolo ya bo me katula mvindu na tiya sambu nge kuma mvwama, bilele ya zulu ya mpembe sambu nge lwata na mpila nde bantu kumona ve kinkonga na nge mpi nge wa ve nsoni, mpi nkisi ya meso sambu nge pakula yo na meso na nge na mpila nde nge mona. 19 “ ‘Bantu yonso yina mono ke zolaka, mono ke nganinaka bo mpi ke pesaka bo ndola sambu na kulonga bo. Yo yina, vanda kikesa mpi balula ntima. 20 Wa! Mono me telama na kielo mpi ke bula. Kana muntu kuwa ndinga na mono mpi kukangula kielo, mono ta kota na nzo na yandi mpi ta dia madia ya nkokila ti yandi mpi yandi ti mono. 21 Na muntu yina ta nunga, mono ta pesa yandi nswa ya kuvanda ti mono na kiti na mono ya kimfumu, kaka mutindu mono nungaka mpi me vandaka ti Tata

398

na mono na kiti na yandi ya kimfumu. 22 Bika nde muntu yina kele ti makutu kuwa mambu yina mpeve ke tuba na mabundu.’ ” nima ya mambu yai, mono 4 Na monaka kielo mosi ya kukanguka na zulu, mpi ndinga ya ntete ya mono waka vandaka bonso ndinga ya mpungi, yo tubilaka mono nde: “Tombuka awa, mpi mono ta songa nge mambu yina fwete salama.” 2 Na nima na yo, mpeve ya Nzambi kwisaka na zulu na mono na mbala mosi: mpi, tala! kiti ya kimfumu vandaka na zulu, mpi muntu mosi me fonga na kiti ya kimfumu. 3 Mpi muntu yina me fonga vandaka kumonika bonso ditadi ya yaspe mpi ditadi ya ntalu ya mbwaki, mpi na nziunga ya kiti ya kimfumu vandaka ti nkongolo ya vandaka kumonika bonso emerode. 4 Mpi biti ya kimfumu makumi zole na iya vandaka na nziunga ya kiti yina ya kimfumu, mpi mono monaka bankuluntu makumi zole na iya me fonga na biti yai ya kimfumu, bo me lwata bilele ya zulu ya mpembe, mpi bo vandaka ti bampu ya kimfumu ya wolo na ba-ntu na bo. 5 Mpi nzasi, bandinga, mpi makelele ya banzasi vandaka kubasika na kiti ya kimfumu; mpi na ntwala ya kiti ya kimfumu vandaka ti minda nsambwadi ya tiya yina vandaka kupela, mpi yo ke monisa bampeve nsambwadi ya Nzambi. 6 Mpi na ntwala ya kiti ya kimfumu vandaka ti kima mosi yina vandaka kumonika bonso nzadi-mungwa ya tala-tala, bonso kristale. Mpi bigangwa iya ya moyo yina vandaka ya kufuluka ti meso na ntwala mpi na nima vandaka na kati-kati ya kiti ya kimfumu mpi na nziunga ya kiti ya kimfumu.

399

Bigangwa 4 ya moyo. Mwana-Dimeme

7 Kigangwa ya moyo ya ntete kele bonso ntambu, kigangwa ya moyo ya zole kele bonso mwana-ngombe, kigangwa ya moyo ya tatu kele ti luse bonso luse ya muntu, mpi kigangwa ya moyo ya iya kele bonso ngo-zulu ya ke pumbuka. 8 Na yina me tala bigangwa iya yina ya moyo, konso kigangwa vandaka ti mapapu sambanu; bo vandaka ya kufuluka ti meso na nziunga mpi na nsi ya mapapu. Konso ntangu mpi konso kilumbu, bo ke tuba nde: “Santu, santu, santu kele Yehowa Nzambi, Nkwa-Ngolo Yonso, yina vandaka, yina kele, mpi yina ke kwisa.” 9 Mpi konso ntangu yina bigangwa ya moyo ke pesa nkembo, lukumu, mpi matondo na Muntu yina me fonga na kiti ya kimfumu, Muntu yina ke zingaka mvula na mvula, 10 bankuluntu yina makumi zole na iya ke fukama na ntwala ya Muntu yina me fonga na kiti ya kimfumu mpi ke sambila Muntu yina ke zingaka mvula na mvula, bo ke losa bampu na bo ya kimfumu na ntwala ya kiti ya kimfumu, mpi ke tuba nde: 11 “Yehowa Nzambi na beto, nge me fwana na kubaka nkembo, lukumu, mpi ngolo, sambu nge muntu gangaka bima yonso, mpi yo kwisaka na luzingu mpi gangamaka sambu na luzolo na nge.” na diboko ya kitata ya Mu5 Mpi ntu yina me fonga na kiti ya kimfumu, mono monaka rulo mosi ya bo me sonika na bandambu yonso zole, mpi ya bo me kanga ti bidimbu nsambwadi. 2 Mpi mono monaka wanzio mosi ya ngolo ke tuba na ndinga ya ngolo nde: “Nani me fwana na kukangula rulo mpi kupasula bidimbu na yo?” 3 Kansi, ata muntu mosi ve na zulu, to na nto-

KUSONGA 4:7–5:10

to, to na nsi ya ntoto lungaka kukangula rulo yina to kutala na kati na yo. 4 Mono dilaka mingi sambu ata muntu mosi ve monanaka nde yandi me fwana na kukangula rulo to kutala na kati na yo. 5 Kansi mosi na kati ya bankuluntu tubilaka mono nde: “Bika kudila. Tala! Ntambu ya dikanda ya Yuda, musisa ya Davidi, me nungaka, yo yina yandi me fwana na kukangula rulo yina ti bidimbu na yo nsambwadi.” 6 Mpi na kati-kati ya kiti ya kimfumu mpi ya bigangwa iya ya moyo mpi na kati-kati ya bankuluntu, mono monaka mwana-dimeme me telama, yina monanaka bonso nde bo me fwa yandi, yandi vandaka ti bibongo nsambwadi mpi meso nsambwadi, ebuna meso yina ke monisa bampeve nsambwadi ya Nzambi yina yandi tindaka na ntoto ya mvimba. 7 Yandi kwendaka mpi na mbala mosi yandi bakaka yo na diboko ya kitata ya Muntu yina me fonga na kiti ya kimfumu. 8 Ntangu yandi bakaka rulo yango, bigangwa iya ya moyo mpi bankuluntu makumi zole na iya fukamaka na ntwala ya Mwana-Dimeme, mpi konso muntu vandaka ti gitare mpi malonga ya wolo yina vandaka ya kufuluka ti ndumbu. (Ndumbu ke monisa bisambu ya basantu.) 9 Mpi bo ke yimba nkunga mosi ya mpa, mpi ke tuba nde: “Nge me fwana na kubaka rulo mpi kukangula bidimbu na yo, sambu bo fwaka nge, mpi ti menga na nge, nge sumbaka bantu ya mabuta yonso, ya bandinga yonso, ya bansi yonso, mpi ya makanda yonso sambu na Nzambi, 10 mpi nge salaka nde bo vanda kimfumu mpi banganga-nzambi sambu na Nzambi na beto, mpi bo fwete yala bonso bantotila na ntoto.”

KUSONGA 5:11–6:10

Mpunda ya mpembe ti ya mbwaki

11 Mono monaka, mpi mono waka ndinga ya bawanzio mingi na nziunga ya kiti ya kimfumu mpi ya bigangwa ya moyo mpi ya bankuluntu, mpi ntalu na bo vandaka bamiriade ya bamiriade1 mpi mafunda ya mafunda, 12 mpi bo vandaka kutuba na ndinga ya ngolo nde: “Mwana-Dimeme yina bo fwaka me fwana na kubaka kiyeka, bimvwama, mayele, ngolo, lukumu, nkembo, mpi lusakumunu.” 13 Mpi mono waka bigangwa yonso yina kele na zulu, na ntoto, na nsi ya ntoto, ti na nzadi-mungwa, mpi bima yonso yina kele na kati na yo, ke tuba nde: “Lusakumunu, lukumu, nkembo, mpi ngolo kuvanda mvula na mvula na Muntu yina me fonga na kiti ya kimfumu mpi na Mwana-Dimeme.” 14 Ebuna bigangwa iya ya moyo vandaka kutuba nde: “Amen!” mpi bankuluntu fukamaka mpi sambilaka. Mono monaka ntangu Mwana6 Dimeme kangulaka kidimbu mosi na kati ya bidimbu nsambwadi, mpi mono waka kigangwa mosi na kati ya bigangwa iya ya moyo ke tuba na ndinga bonso makelele ya nzasi nde: “Kwisa!” 2 Mono monaka, mpi, tala! mpunda mosi ya mpembe; muntu yina vandaka na zulu na yo vandaka ti bunduki ya tolotolo; mpi bo pesaka yandi mpu ya kimfumu, ebuna yandi basikaka sambu na kununga mpi kununga tii na nsuka. 3 Ntangu yandi kangulaka kidimbu ya zole, mono waka kigangwa ya moyo ya zole ke tuba nde: “Kwisa!” 4 Mpi mpunda ya nkaka basikaka, yo vandaka ya mbwaki; Kus 5:111 To, “makumi ya mafunda fokula na makumi ya mafunda.”

400

bo pesaka muntu yina vandaka na zulu na yo kiyeka ya kukatula ngemba na ntoto sambu bantu fwisana; mpi bo pesaka yandi mbele mosi ya nene ya kunwanina. 5 Ntangu yandi kangulaka kidimbu ya tatu, mono waka kigangwa ya moyo ya tatu ke tuba nde: “Kwisa!” Mono monaka, mpi, tala! mpunda mosi ya ndombe; muntu yina vandaka na zulu na yo vandaka ti kitesilu ya kilo na maboko na yandi. 6 Mpi mono waka bonso ndinga mosi ya ke katuka na kati-kati ya bigangwa iya ya moyo ke tuba nde: “Kilo mosi ya ble sambu na denari mosi, mpi bakilo tatu ya orze sambu na denari mosi; mpi kubebisa ve mafuta ya olive mpi vinu.” 7 Ntangu yandi kangulaka kidimbu ya iya, mono waka ndinga ya kigangwa ya moyo ya iya ke tuba nde: “Kwisa!” 8 Mono monaka, mpi, tala! mpunda mosi ya kunzuluka; muntu yina vandaka na zulu na yo, zina na yandi Lufwa. Mpi Maziamu1 vandaka kulanda yandi na nima kibeni. Bo pesaka bo kiyeka na zulu ya ndambu mosi na kati ya bandambu iya ya ntoto, sambu na kufwa bantu na mbele mosi ya nda ya kunwanina, na nzala, na maladi ya ke fwaka, mpi na bambisi ya mfinda. 9 Ntangu yandi kangulaka kidimbu ya tanu, mono monaka na nsi ya mesa-kimenga mioyo ya bantu yina bo fwaka sambu na ndinga ya Nzambi mpi sambu na kimbangi yina bo taka. 10 Bo tubaka na ndinga ya ngolo nde: “Mfumu ya Me Luta Yonso, muntu ya santu mpi ya ke tubaka kieleka, tii nki ntangu nge ke vingila sambu na kusambisa Kus 6:81 To, “Hadesi.”

401

Bawanzio iya. 144 000. Kibuka ya nene

mpi kuvutula mbela na bantu yina ke zingaka na ntoto sambu na menga na beto?” 11 Mpi bo pesaka konso muntu na kati na bo mvwela mosi ya mpembe; bo songaka bo na kupema diaka mwa ntangu fioti, tii kuna ntalu ya banduku na bo bampika mpi ya bampangi na bo yina bo zolaka kufwa bonso bo ta lunga. 12 Mono monaka ntangu yandi kangulaka kidimbu ya sambanu, mpi ntoto nikanaka ngolo; ebuna ntangu kumaka ndombe bonso saki ya bo me sala na mika, mpi ngonda ya mvimba kumaka bonso menga, 13 ebuna bambwetete ya zulu bwaka na ntoto, bonso ntangu nti ya bafige ke bwisaka bafige na yo ya mubisu kana mupepe ya ngolo me nikisa yo. 14 Mpi zulu katukaka bonso rulo mosi ya bo ke kanga, ebuna bangumba yonso ti bisanga yonso katukaka na bisika na yo. 15 Bantotila ya ntoto, bamfumu ya nene, bakomanda ya basoda, bamvwama, bantu ya ngolo, bampika yonso mpi bantu yonso ya kele na kimpwanza bumbanaka na mabulu ya matadi mpi na kati ya matadi ya nene ya bangumba. 16 Mpi bo ke landa kutubila bangumba mpi matadi ya nene nde: “Beno bwila beto mpi beno bumba beto na ntwala ya luse ya Muntu yina me fonga na kiti ya kimfumu mpi na makasi ya Mwana-Dimeme, 17 sambu kilumbu ya nene ya makasi na bo me kwisa, ebuna nani lenda telama?” nima ya mambu yai, mono 7 Na monaka bawanzio iya me telama na bikonko iya ya ntoto, bo me simba mipepe iya ya ntoto, na mpila nde ata mupepe mosi ve kubula na ntoto to na nzadi-mungwa to na konso nti yina. 2 Mono monaka wanzio ya nkaka ya katukaka

KUSONGA 6:11–7:9

na ndambu yina ntangu ke basikaka, yandi ke tombuka; yandi vandaka me simba kidimbu ya Nzambi ya moyo; yandi tubaka na ndinga ya ngolo na bawanzio iya yina bo pesaka kiyeka ya kusala mbi na ntoto mpi na nzadi-mungwa, 3 nde: “Beno bebisa ve ntoto to nzadi-mungwa to banti, tii kuna beto ta tula bampika ya Nzambi na beto bidimbu na bambunzu na bo.” 4 Mono waka ntalu ya bantu yina bo tulaka kidimbu, 144 000, yina bo me tula kidimbu na makanda yonso ya bana ya Izraele: 5 Na dikanda ya Yuda bantu 12 000 yina bo me tula kidimbu; na dikanda ya Rubeni bantu 12 000; na dikanda ya Gadi bantu 12 000; 6 na dikanda ya Asere bantu 12 000; na dikanda ya Neftali bantu 12 000; na dikanda ya Manase bantu 12 000; 7 na dikanda ya Simeoni bantu 12 000; na dikanda ya Levi bantu 12 000; na dikanda ya Isakare bantu 12 000; 8 na dikanda ya Zabuloni bantu 12 000; na dikanda ya Yozefi bantu 12 000; na dikanda ya Benyamini bantu 12 000 yina bo me tula kidimbu. 9 Na nima ya mambu yai, mono monaka, mpi, tala! kibuka mosi ya nene ya bantu, yina ata muntu mosi ve lendaka kutanga ntalu na bo, ya me katuka na makanda yonso, na mabuta yonso, na bansi yonso, mpi na bandinga yonso, mpi bo me telama na ntwala ya kiti ya kimfumu mpi na ntwala ya Mwana-Dimeme,

KUSONGA 7:10–8:8

Kuguluka na mpasi ya nene. Kidimbu ya 7

bo me lwata bamvwela ya mpembe; mpi bo vandaka ti mandala ya diba na maboko na bo. 10 Bo ke landa kutuba na ndinga ya ngolo nde: “Luguluku me katuka na Nzambi na beto, yina me fonga na kiti ya kimfumu, mpi na Mwana-Dimeme.” 11 Bawanzio yonso vandaka ya kutelama na nziunga ya kiti ya kimfumu mpi ya bankuluntu mpi ya bigangwa iya ya moyo, mpi bo bwaka na ntwala ya kiti ya kimfumu baluse na ntoto, bo sambilaka Nzambi, 12 mpi bo tubaka nde: “Amen! Bika nde lusakumunu, nkembo, mayele, matondo, lukumu, ngolo, mpi kikesa kuvanda na Nzambi na beto mvula na mvula. Amen.” 13 Ebuna mosi na kati ya bankuluntu tubilaka mono nde: “Bantu yai ya me lwata bamvwela ya mpembe, bo kele banani mpi bo me katuka na wapi?” 14 Na mbala mosi mono songaka yandi nde: “Mfumu na mono, nge muntu me zaba.” Ebuna yandi songaka mono nde: “Bo kele bantu yina me katuka na mpasi ya nene, mpi bo me yobisaka bamvwela na bo mpi me kumisaka yo mpembe na menga ya Mwana-Dimeme. 15 Yo yina bo kele na ntwala ya kiti ya kimfumu ya Nzambi; bo ke sadilaka yandi kisalu ya santu mpimpa ti mwini na tempelo na yandi; mpi Muntu yina me fonga na kiti ya kimfumu ta tandula tenta na yandi na zulu na bo. 16 Bo ta waka diaka ve nzala ya kudia mpi ya masa, ntangu to tiya ya ngolo ta bulaka bo mpi diaka ve, 17 sambu MwanaDimeme, yina kele na kati-kati ya kiti ya kimfumu, ta gungula bo, mpi ta twadisa bo na ba-nto ya masa ya luzingu. Mpi Nzambi ta kusula mansanga yonso na meso na bo.”

402

Ntangu yandi kangulaka kidimbu ya nsambwadi, zulu vandaka pima kiteso ya kati-kati ya ngunga mosi. 2 Ebuna mono monaka bawanzio nsambwadi yina me telama na ntwala ya Nzambi, mpi bo pesaka bo bampungi nsambwadi. 3 Mpi wanzio ya nkaka, yina vandaka ti dilonga ya wolo ya bo ke yokilaka ndumbu na diboko na yandi, kwisaka mpi telamaka penepene ya mesa-kimenga; mpi bo pesaka yandi ndumbu mingi sambu yandi pesa yo ti bisambu ya basantu yonso na zulu ya mesa-kimenga ya wolo yina vandaka na ntwala ya kiti ya kimfumu. 4 Mpi midinga ya ndumbu katukaka na diboko ya wanzio mpi yo tombukaka ti bisambu ya basantu na ntwala ya Nzambi. 5 Kansi na mbala mosi, wanzio bakaka dilonga ya kuyokila ndumbu, yandi fulusaka yo ti ndambu ya tiya ya mesa-kimenga mpi losaka yo na ntoto. Ebuna makelele ya banzasi, bandinga, bansemo ya nzasi, mpi kunikana ya ntoto salamaka. 6 Mpi bawanzio nsambwadi yina vandaka ti bampungi nsambwadi yilamaka sambu na kubula yo. 7 Wanzio ya ntete bulaka mpungi na yandi. Ebuna mvula ya matadi mpi tiya ya me vukana ti menga monanaka, mpi yo losamaka na ntoto; ndambu mosi na kati ya bandambu tatu ya ntoto piaka tiya, ndambu mosi na kati ya bandambu tatu ya banti piaka tiya, mpi matiti yonso ya mubisu piaka tiya. 8 Wanzio ya zole bulaka mpungi na yandi. Ebuna kima mosi bonso ngumba ya nene yina ke pela tiya losamaka na nzadi-mungwa. Mpi ndambu mosi na kati ya bandambu tatu ya nzadi-mungwa kumaka me-

8

403

Mpungi ya 4 mpi ya 5. Bampasu; mpasi

nga; 9 mpi ndambu mosi na kati ya bandambu tatu ya bigangwa ya kele na nzadi-mungwa yina kele ti mioyo fwaka, mpi ndambu mosi na kati ya bandambu tatu ya bamaswa dindaka. 10 Wanzio ya tatu bulaka mpungi na yandi. Ebuna mbwetete mosi ya nene yina ke pela bonso mwinda katukaka na zulu mpi bwaka, mpi yo bwaka na ndambu mosi na kati ya bandambu tatu ya banzadi mpi na ba-nto ya masa. 11 Zina ya mbwetete yango kele Ndudi. Mpi ndambu mosi na kati ya bandambu tatu ya masa kumaka ndudi, mpi bantu mingi fwaka sambu na masa yina, sambu yo kumaka ndudi. 12 Wanzio ya iya bulaka mpungi na yandi. Ebuna yo bulaka ndambu mosi na kati ya bandambu tatu ya ntangu, ndambu mosi na kati ya bandambu tatu ya ngonda, mpi ndambu mosi na kati ya bandambu tatu ya bambwetete, na mpila nde ndambu mosi na kati ya bandambu na yo tatu kukuma mudidi mpi sambu ndambu mosi na kati ya bandambu tatu ya mwini kuvanda ve ti nsemo, mpi mutindu mosi sambu na mpimpa. 13 Ebuna mono monaka, mpi mono waka ngo-zulu mosi ya ke pumbuka na kati-kati ya zulu ke tuba na ndinga ya ngolo nde: “Mawa, mawa, mawa na bantu yina ke zingaka na ntoto, sambu na kubulama ya bampungi ya nkaka ya bawanzio tatu yina ke zola kubula bampungi na bo!” Wanzio ya tanu bulaka mpungi na yandi. Ebuna mono mo9 naka mbwetete mosi ke katuka na

KUSONGA 8:9–9:10

dibulu bonso midinga ya furu mosi ya nene, ebuna ntangu mpi mupepe kumaka mudidi sambu na midinga ya dibulu. 3 Bampasu basikaka na midinga yina mpi bo kwisaka na ntoto; mpi bo pesaka bo kiyeka bonso yina bankutu1 ya ntoto ke vandaka na yo. 4 Bo songaka bo na kusala ve mbi na matiti ya ntoto to na konso kimenina to na konso nti, kansi kaka na bantu yina kele ve ti kidimbu ya Nzambi na bambunzu na bo. 5 Bo pesaka ve bampasu kiyeka ya kufwa bantu, kansi bo pesaka bo kiyeka ya kumonisa bo mpasi bangonda tanu, mpi mpasi yina bo vandaka kumonisa bantu vandaka bonso mpasi yina nkutu1 ke pesaka kana yo tatika muntu. 6 Mpi na bilumbu yina, bantu ta sosa lufwa kansi bo ta mona yo ve ata fioti, mpi bo ta zola kufwa, kansi lufwa ta tina bo. 7 Bampasu yina vandaka kumonika bonso bampunda ya me yilama sambu na bitumba; mpi na bantu na bo vandaka ti bima yina vandaka kumonana bonso bampu ya kimfumu ya wolo, mpi baluse na bo vandaka bonso baluse ya bantu, 8 kansi bo vandaka ti nsuki bonso nsuki ya bankento. Meno na bo vandaka bonso meno ya bantambu; 9 bo vandaka ti bitaninuntulu bonso bitaninu-ntulu ya bibende. Makelele ya mapapu na bo vandaka bonso makelele ya bapusupusu yina bampunda ke bendaka, yina ke kwenda ntinu na bitumba. 10 Diaka, bo kele ti mikila mpi bantunga bonso ya bankutu;1 mpi kiyeka na bo ya kumonisa bantu mpasi bangonda tanu kele na mikila na

zulu mpi ke kwisa kubwa na ntoto, mpi bo pesaka yandi nsapi ya dibulu ya nda. 2 Yandi kangulaka dibu- Kus 9:31 To, “binkala-nkala.” 51 Tala lu ya nda, mpi midinga basikaka na verse 3, noti. 101 Tala verse 3, noti.

KUSONGA 9:11–10:6

Bo me kangula bawanzio. Wanzio ya ngolo

bo. 11 Bo kele ti ntotila na zulu na bo, wanzio ya dibulu ya nda. Na Kiebreo zina na yandi Abadoni, kansi na Kigreki zina na yandi Apoliono. 12 Mawa ya ntete me luta. Wa! Mawa zole ya nkaka ke kwisa na nima ya mambu yai. 13 Wanzio ya sambanu bulaka mpungi na yandi. Ebuna mono waka ndinga mosi ke katuka na bibongo ya mesa-kimenga ya wolo yina kele na ntwala ya Nzambi 14 ke tuba na wanzio ya sambanu, yina vandaka ti mpungi, nde: “Kangula bawanzio iya yina kele ya kukanga pene-pene na nzadi ya nene Efrate.” 15 Mpi yandi kangulaka bawanzio yina iya, yina yilamaka sambu na ngunga yina, kilumbu yina, ngonda yina, mpi mvula yina, sambu na kufwa ndambu mosi na kati ya bandambu tatu ya bantu. 16 Mpi ntalu ya basoda yina ke kwendaka na zulu ya bampunda vandaka bamiriade zole ya bamiriade:1 Mono waka ntalu na bo. 17 Yai kele mutindu mono monaka bampunda na mbona-meso, mpi bantu yina fongaka na zulu na bo: bo vandaka ti bitaninu-ntulu ya mbwaki bonso tiya, ya bule bonso yasente, mpi ya zione bonso sufre; mpi ba-ntu ya bampunda yina vandaka bonso ba-ntu ya bantambu, ebuna tiya, midinga, mpi sufre vandaka kubasika na minoko na bo. 18 Ndambu mosi na kati ya bandambu tatu ya bantu fwaka na bampasi yai tatu: tiya, midinga, mpi sufre yina vandaka kubasika na minoko na bo. 19 Sambu kiyeka ya bampunda yina kele na minoko na bo mpi na mikila na bo; sambu mi-

404

kila na bo kele bonso banioka mpi yo kele ti ba-ntu, mpi bo ke sala bantu mbi na ba-ntu yango. 20 Kansi bantu yina bikalaka, bayina fwaka ve na bampasi yai balulaka ve ntima na bisalu ya maboko na bo; bo yambulaka ve kusambila bademo mpi biteki ya wolo, ya arza, ya kwivre, ya matadi, mpi ya mabaya yina lenda mona ve, kuwa ve, mpi kutambula ve. 21 Mpi bo balulaka ve ntima na bisalu na bo ya kufwa bantu, na bisalu na bo ya bampeve ya mbi, na pite na bo, mpi na muyibi na bo. Mono monaka wanzio ya nkaka ya ngolo ke kulumu10 ka katuka na zulu, yandi me lwata

dituti, nkongolo mosi vandaka na zulu ya ntu na yandi, luse na yandi vandaka bonso ntangu, makulu na yandi vandaka bonso makunzi ya tiya, 2 mpi yandi vandaka ti rulo mosi ya fioti ya kukanguka na diboko na yandi. Yandi tulaka dikulu na yandi ya kitata na nzadi-mungwa, mpi dikulu na yandi ya kimama na ntoto, 3 mpi yandi bokaka na ndinga ya ngolo kaka bonso ntangu ntambu ke nganaka. Mpi ntangu yandi bokaka, makelele ya banzasi nsambwadi wakanaka. 4 Ebuna ntangu makelele ya banzasi nsambwadi tubaka, mono zolaka kusonika; kansi mono waka ndinga mosi katuka na zulu ke tuba nde: “Bumba mambu yina makelele ya banzasi nsambwadi tubaka, mpi kusonika yo ve.” 5 Wanzio yina mono monaka me telama na nzadimungwa mpi na ntoto tombulaka diboko na yandi ya kitata na zulu, 6 mpi yandi diaka ndefi na zina ya Muntu yina ke zingaka mvula na mvula, yina gangaka zulu ti bima Kus 9:161 To, “20 000 fokula na 10 000,” yina kele na kati na yo mpi ntoto ti bima yina kele na kati na yo mpi disongidila, 200 000 000.

405

Bilumbu 1 260. Bo me fwa bambangi 2

nzadi-mungwa ti bima yina kele na kati na yo nde: “Yandi ta sukinina diaka ve ata fioti; 7 kansi na bilumbu yina wanzio ya nsambwadi ta kuma pene-pene na kubula mpungi na yandi, kinsweki ya santu yina Nzambi zabisaka bonso nsangu ya mbote na bampika na yandi baprofete ta lungana kibeni.” 8 Mono waka ndinga ya ke katuka na zulu ke tubila mono diaka nde: “Kwenda, baka rulo ya kukanguka yina kele na diboko ya wanzio yina me telama na nzadimungwa mpi na ntoto.” 9 Ebuna mono kwendaka na wanzio yango mpi songaka yandi na kupesa mono rulo yina ya fioti. Yandi tubilaka mono nde: “Baka yo mpi dia yo, mpi yo ta kumisa divumu na nge ndudi, kansi na munoko na nge yo ta vanda sukadi bonso bwiki.” 10 Mono bakaka rulo yina ya fioti na diboko ya wanzio mpi mono diaka yo, mpi na munoko na mono yo vandaka sukadi bonso bwiki; kansi ntangu mono diaka yo, divumu na mono kumaka ndudi. 11 Mpi bo tubilaka mono nde: “Nge fwete bikula diaka na yina me tala bansi, makanda, bandinga, mpi bantotila mingi.” Ebuna bo pesaka mono luke11 ngi mosi ya kele bonso nti na ntangu yandi tubaka nde: “Telama mpi tesa kisika ya santu ya tempelo ya Nzambi, mesa-kimenga, mpi bantu yina ke samba na kati na yo. 2 Kansi kibansala yina kele na nganda ya kisika ya santu ya tempelo, bikisa yo na lweka mpi kutesa yo ve, sambu bo me pesaka yo na makanda, mpi bo ta niata mbanza ya santu na makulu bangonda makumi iya na zole. 3 Mono ta sala nde bambangi na mono zole kubikula bilumbu 1 260, bo me lwata basaki.”

KUSONGA 10:7–11:13

4 Bo kele banti zole ya baolive mpi bima zole ya kutudila minda mpi bo me telama na ntwala ya Mfumu ya ntoto. 5 Mpi kana muntu ke zola kusala bo mbi, tiya ke basika na munoko na bo mpi ke fwa bambeni na bo. Kana muntu ke zola kusala bo mbi, yai kele mutindu bo fwete fwa yandi. 6 Bo kele ti kiyeka ya kukanga zulu sambu mvula kunoka ve na bilumbu yina bo ke bikula, mpi bo kele ti kiyeka ya kukitula masa menga mpi ya kusala nde bampasi ya mitindu yonso kubwa na ntoto konso ntangu ya bo me zola. 7 Ntangu bo ta manisa kuta kimbangi na bo, mbisi ya mfinda yina ke tombuka katuka na dibulu ya nda ta nwanisa bo, ta nunga bo mpi ta fwa bo. 8 Mpi bamvumbi na bo ta vanda na bala-bala ya nene ya mbanza ya nene yina bo ke binga na mutindu ya kifwani Sodome mpi Ezipte, kisika bo tulaka mpi Mfumu na bo na zulu ya nti. 9 Bantu ya bansi, mabuta, bandinga, mpi makanda ta tala bamvumbi na bo bilumbu tatu na ndambu, mpi bo ta pesa ve nzila nde bo zika bamvumbi na bo. 10 Bantu yina ke zingaka na ntoto ke mona kiese sambu na bo mpi ke yangalala, mpi bo ta pesana makabu, sambu baprofete yai zole monisaka bantu yina ke zingaka na ntoto mpasi. 11 Na nima ya bilumbu yina tatu na ndambu, mpeve ya luzingu ya katukaka na Nzambi kotaka na kati na bo, ebuna bo telamaka, mpi bantu yina monaka bo waka boma mingi. 12 Mpi bo waka ndinga mosi ya ngolo ke katuka na zulu mpi ke tubila bo nde: “Beno tombuka awa.” Ebuna bo tombukaka na zulu na dituti, mpi bambeni na bo monaka bo. 13 Mpi na ngunga

KUSONGA 11:14–12:10

Mpungi ya 7. Kidimbu ya nkento

yina, ntoto nikanaka ngolo, mpi ndambu mosi na kati ya bandambu kumi ya mbanza bwaka; mpi kunikana yina ya ntoto fwaka bantu 7 000, mpi bantu yina bikalaka waka boma mpi bo pesaka nkembo na Nzambi ya zulu. 14 Mawa ya zole me luta. Wa! Mawa ya tatu ke kwisa nswalu. 15 Wanzio ya nsambwadi bulaka mpungi na yandi. Ebuna bandinga ya ngolo wakanaka na zulu, yo ke tuba nde: “Kimfumu ya nsi-ntoto me kuma kimfumu ya Mfumu na beto mpi ya Kristu na yandi, mpi yandi ta yala bonso Ntotila mvula na mvula.” 16 Mpi bankuluntu makumi zole na iya yina vandaka ya kufonga na bakiti na bo ya kimfumu na ntwala ya Nzambi bwaka baluse na ntoto, bo sambilaka Nzambi, 17 mpi bo tubaka nde: “Beto ke pesa nge matondo, Yehowa Nzambi, Nkwa-Ngolo Yonso, Muntu yina kele mpi yina vandaka, sambu nge me baka ngolo na nge ya nene mpi nge me yantika kuyala bonso ntotila. 18 Kansi makanda waka makasi, mpi makasi na nge kwisaka, ebuna ntangu ya bo me tulaka kwisaka sambu na kusambisa bafwa, mpi kupesa matabisi na bampika na nge baprofete, ti na basantu mpi na bantu yina ke waka zina na nge boma, bantu ya fioti ti ya nene, mpi kubebisa bantu yina ke bebisaka ntoto.” 19 Ebuna kisika ya santu ya tempelo ya Nzambi yina kele na zulu kangukaka, mpi sanduku ya kuwakana na yandi monanaka na kisika ya santu ya tempelo na yandi. Mpi bansemo ya nzasi monanaka, bandinga mpi makelele ya banzasi wakanaka, ntoto nikanaka, mpi mvula ya matadi nokaka.

406

Mpi kidimbu mosi ya nene monanaka na zulu: nkento mosi me lwata ntangu, ngonda vandaka na nsi ya makulu na yandi, yandi vandaka ti mpu ya kimfumu ya bambwetete kumi na zole na zulu ya ntu na yandi, 2 mpi yandi vandaka na divumu. Yandi ke boka sambu na misongo na yandi mpi sambu na mpasi na yandi ya kubuta. 3 Kidimbu ya nkaka monanaka na zulu. Tala! Dragoni mosi ya nene mpi ya mbwaki, yandi vandaka ti ba-ntu nsambwadi, bibongo kumi mpi bampu ya kimfumu nsambwadi na zulu ya ba-ntu na yandi; 4 mukila na yandi vandaka kubenda ndambu mosi na kati ya bandambu tatu ya bambwetete ya zulu, mpi yandi losaka yo na ntoto. Mpi dragoni telamaka na ntwala ya nkento yina zolaka kubuta, na mpila nde, ntangu yandi ta buta, yandi dia mwana na yandi. 5 Ebuna yandi butaka mwana ya bakala, yina ta gungula makanda yonso ti nti ya kibende. Mpi bo nataka mwana na yandi na Nzambi mpi na kiti na yandi ya kimfumu. 6 Mpi nkento yango tinaka na ntoto ya zelo na zelo, kisika yandi kele ti kifulu yina Nzambi me yidikilaka yandi, mpi kuna bo ta disa yandi bilumbu 1 260. 7 Ebuna, bitumba basikaka na zulu: Mishele mpi bawanzio na yandi nwanaka ti dragoni, mpi dragoni mpi bawanzio na yandi nwanaka 8 kansi yandi nungaka ve, mpi kisika vandaka diaka ve sambu na bo na zulu. 9 Ebuna, bo losaka dragoni ya nene na nsi, nioka ya ntama, yina bo ke bingaka Diabulu mpi Satana, yina ke kusaka ntoto ya mvimba; bo losaka yandi na ntoto, mpi bo losaka yandi na nsi ti bawanzio na yandi. 10 Mpi mono

12

407

Bo me kula Satana. Mbisi ya mfinda

waka ndinga mosi ya ngolo na zulu ke tuba nde: “Ntangu yai luguluku, ngolo, mpi kimfumu ya Nzambi na beto mpi kiyeka ya Kristu na yandi me kwisa, sambu bo me losa muntu yina ke fundaka bampangi na beto, yina ke fundaka bo mpimpa ti mwini na ntwala ya Nzambi na beto! 11 Ebuna, bo nungaka yandi sambu na menga ya Mwana-Dimeme mpi sambu na nsangu ya kimbangi na bo, mpi bo zolaka ve mioyo na bo ata na ntwala ya lufwa. 12 Yo yina, zulu mpi beno bantu yina ke zingaka kuna, beno vanda na kiese! Kansi mawa na ntoto mpi na nzadi-mungwa, sambu Diabulu me kulumuka kuna na beno, yandi kele ti makasi mingi, sambu yandi me zaba nde yandi kele ti ntangu fioti.” 13 Ebuna, ntangu dragoni monaka nde bo me losa yandi na ntoto, yandi monisaka nkento yina butaka mwana ya bakala mpasi. 14 Kansi bo pesaka nkento yina mapapu zole ya ngo-zulu ya nene, na mpila nde yandi pumbuka tii na ntoto ya zelo na zelo na kisika na yandi, kisika bo fwete disa yandi na nsungi ya ntangu mosi, bantangu, mpi kati-kati ya ntangu ntama ti nioka. 15 Mpi nioka lukaka masa bonso nzadi na munoko na yandi na nima ya nkento, sambu nkento dinda na nzadi yina. 16 Kansi ntoto kwisaka kusadisa nkento, mpi ntoto kangulaka munoko na yo mpi minaka nzadi yina dragoni lukaka na munoko na yandi. 17 Ebuna dragoni wilaka nkento yina makasi, mpi yandi kwendaka kunwanisa bantu ya nkuna ya nkento yina me bikala, yina ke zitisaka bansiku ya Nzambi mpi kele ti kisalu ya kuta kimbangi sambu na Yezu.

KUSONGA 12:11–13:8

Mpi yo telamaka na zelo ya nzadi-mungwa. Ebuna mono monaka mbisi mosi ya mfinda ke basika na nzadi-mungwa, yo vandaka ti bibongo kumi mpi ba-ntu nsambwadi, mpi na zulu ya bibongo na yo bampu ya kimfumu kumi, kansi na zulu ya ba-ntu na yo bazina ya ke vweza. 2 Ebuna mbisi ya mfinda yina mono monaka vandaka bonso nkoi, kansi makulu na yo vandaka bonso makulu ya urse, mpi munoko na yo vandaka bonso munoko ya ntambu. Dragoni pesaka mbisi yina ya mfinda ngolo na yo, kiti na yo ya kimfumu mpi kiyeka ya nene. 3 Mpi mono monaka nde mosi na kati ya ba-ntu na yo vandaka kumonana bonso nde bo lwadisaka yo mputa yina zolaka kufwa yo, kansi mputa yina zolaka kufwa yo belukaka, mpi ntoto ya mvimba landaka mbisi yina ya mfinda ti kuyituka mingi. 4 Bo sambilaka dragoni sambu yo pesaka kiyeka na mbisi ya mfinda, mpi bo sambilaka mbisi ya mfinda ti bangogo yai: “Nani kele bonso mbisi ya mfinda, mpi nani lenda nwana ti yo?” 5 Mpi bo pesaka yo munoko yina ke tuba mambu ya nene mpi mambu ya ke vweza, mpi bo pesaka yo kiyeka ya kusala mambu bangonda makumi iya na zole. 6 Mpi munoko na yo yantikaka kutuba mambu ya ke vweza Nzambi, sambu na kuvweza zina na yandi, kisika yina yandi ke zingaka, mpi bantu yina ke zingaka na zulu. 7 Mpi bo pesaka yo nswa ya kunwanisa basantu mpi ya kununga bo, mpi bo pesaka yo kiyeka na zulu ya mabuta yonso, bansi yonso, bandinga yonso, mpi makanda yonso. 8 Mpi bantu yonso yina ke zingaka na ntoto ta sambila yo. Banda na luyantiku ya luzingu

13

KUSONGA 13:9–14:5

Kifwani ya mbisi ya mfinda. 666. 144 000

ya bantu,1 bo me sonikaka ve ata zina mosi na kati ya bazina na bo na rulo ya luzingu ya Mwana-Dimeme yina bo fwaka. 9 Kana muntu kele ti makutu, bika yandi wa. 10 Kana muntu fwete kwenda na kimpika, yandi ta kwenda na kimpika. Kana muntu ta fwa muntu ya nkaka na mbele ya kunwanina, bo fwete fwa yandi na mbele ya kunwanina. Diambu yai ke lomba nde basantu kukanga ntima mpi kuvanda ti lukwikilu. 11 Mpi mono monaka mbisi ya nkaka ya mfinda ke basika na ntoto, mpi yo vandaka ti bibongo zole bonso ya mwana-dimeme, kansi yo yantikaka kutuba bonso dragoni. 12 Mpi yo ke sadila kiyeka yonso ya mbisi ya mfinda ya ntete na meso na yo. Mpi yo ke sala nde ntoto mpi bantu yina ke zingaka muna kusambila mbisi ya mfinda ya ntete, yina mputa ya zolaka kufwa yo belukaka. 13 Mpi yo ke sala bidimbu ya nene, nkutu yo ke sala nde tiya kulumuka na ntoto katuka na zulu na meso ya bantu. 14 Mpi yo ke kusa bantu yina ke zingaka na ntoto, sambu na bidimbu yina bo pesaka yo nswa ya kusala na meso ya mbisi ya mfinda, na ntangu yo ke songa bantu yina ke zingaka na ntoto na kusala kifwani ya mbisi ya mfinda yina bo lwadisaka na mbele kansi yina vutukaka na luzingu. 15 Mpi bo pesaka yo nswa ya kupesa mupepe na kifwani ya mbisi ya mfinda, na mpila nde kifwani ya mbisi ya mfinda kutuba mpi kufwisa bantu yonso yina ke buya kusambila kifwani ya mbisi ya mfinda. 16 Mpi yo ke pusa bantu yonso na ngolo, bantu ya fioti ti ya nene,

408

bamvwama mpi bansukami, bantu ya kele na kimpwanza mpi bampika, sambu bo tula bantu yai kidimbu na diboko na bo ya kitata to na mbunzu na bo, 17 mpi sambu ata muntu mosi ve kusumba to kuteka katula kaka muntu yina kele ti kidimbu—zina ya mbisi ya mfinda, to ntalu ya zina na yo. 18 Diambu yai ke lomba mayele: Bika nde muntu yina kele na ngangu kutanga ntalu ya mbisi ya mfinda, sambu yo kele ntalu ya muntu; mpi ntalu na yo kele 666. Mono monaka, mpi tala! 14 Mwana-Dimeme me telama na zulu ya Ngumba ya Sioni, mpi ba-

ntu 144 000 yina kele ti zina na yandi mpi zina ya Tata na yandi ya kusonika na bambunzu na bo vandaka ti yandi. 2 Mpi mono waka ndinga mosi ke katuka na zulu bonso makelele ya bamasa mingi mpi bonso makelele ya ngolo ya nzasi; mpi ndinga ya mono waka vandaka bonso ndinga ya bantu yina ke yimba mpi ke bula bagitare na bo. 3 Bo ke yimba nkunga mosi ya vandaka kumonana bonso nkunga ya mpa na ntwala ya kiti ya kimfumu mpi na ntwala ya bigangwa iya ya moyo mpi ya bankuluntu; mpi ata muntu mosi ve vandaka na mpila ya kulonguka nkunga yina mbote-mbote, katula kaka bantu 144 000 yina bo me sumbaka na ntoto. 4 Bo kele bantu yina me kudikumisaka ve mvindu ti bankento; ya kieleka, bo kele bamwense. Bo kele bantu yina ke fula kulanda MwanaDimeme konso kisika yina yandi ke kwenda. Bo sumbaka bo na kati ya bantu bonso bambuma ya ntete sambu na Nzambi mpi sambu na Mwana-Dimeme, 5 mpi bo monaka ve Kus 13:81 Disongidila, “na ntwala nde luvunu na munoko na bo; bo kele ya kukonda mvindu. Adami ti Eva kubuta bana.”

409

Nsangu ya mbote. Kikamuninu ya vinu

6 Mono monaka wanzio ya nkaka ke pumbuka na kati-kati ya zulu, mpi yandi vandaka ti nsangu ya mbote ya mvula na mvula ya kuzabisa na bantu yina ke zingaka na ntoto, na makanda yonso, na mabuta yonso, na bandinga yonso, mpi na bansi yonso, 7 mpi ke tuba na ndinga ya ngolo nde: “Beno wa Nzambi boma mpi beno pesa yandi nkembo, sambu ngunga yina yandi ta sambisa bantu me lunga, mpi beno sambila Muntu yina salaka zulu, ntoto, nzadi-mungwa, mpi ba-nto ya masa.” 8 Wanzio ya nkaka, ya zole, landaka, mpi tubaka nde: “Yandi me bwa! Babilonia ya Nene me bwa, yandi muntu nwisaka makanda yonso vinu ya nzala ya ngolo ya pite na yandi!” 9 Wanzio ya nkaka, ya tatu, landaka bo, mpi tubaka na ndinga ya ngolo nde: “Kana muntu sambila mbisi ya mfinda mpi kifwani na yo, mpi kubaka kidimbu na mbunzu na yandi to na diboko na yandi, 10 yandi ta nwa mpi vinu ya makasi ya Nzambi yina bo ke tula na dikopa ya makasi na yandi kukonda kuvukisa yo ti kima ya nkaka, mpi bo ta monisa yandi mpasi ti tiya mpi sufre na meso ya bawanzio ya santu mpi na meso ya Mwana-Dimeme. 11 Mpi midinga ya bampasi na bo ke tombukaka mvula na mvula; mpi bantu yina ke sambilaka mbisi ya mfinda mpi kifwani na yo, mpi konso muntu yina ke baka kidimbu ya zina na yo, ke pemaka ve mpimpa ti mwini. 12 Yo ke lomba nde basantu, bantu yina ke zitisaka bansiku ya Nzambi mpi ke landaka lukwikilu ya Yezu, kukanga ntima.” 13 Mono waka ndinga mosi ke katuka na zulu, ke tuba nde: “Soni-

KUSONGA 14:6-20

ka: Kiese na bafwa yina ke fwa na bumosi ti Mfumu yantika na ntangu yai. Ee, mpeve ke tuba nde, bika bo pema na bisalu na bo ya ngolo, sambu mambu yina bo salaka ke landa bo.” 14 Mono monaka, mpi tala! dituti mosi ya mpembe, mpi muntu mosi bonso mwana ya muntu me fonga na zulu ya dituti yango, yandi vandaka ti mpu ya kimfumu ya wolo na ntu na yandi mpi mbele ya makasi na diboko na yandi. 15 Wanzio ya nkaka basikaka na kisika ya santu ya tempelo, yandi tubaka na ndinga ya ngolo na muntu yina me fonga na zulu ya dituti nde: “Lutisa mbele na nge mpi katula bambuma, sambu ngunga ya kukatula bambuma me lunga, sambu bambuma ya ntoto me yela kibeni.” 16 Muntu yina me fonga na zulu ya dituti lutisaka mbele na yandi na ntoto, ebuna yandi katulaka bambuma ya ntoto. 17 Wanzio ya nkaka diaka basikaka na kisika ya santu ya tempelo yina kele na zulu; yandi mpi vandaka ti mbele ya makasi. 18 Wanzio ya nkaka diaka basikaka na mesa-kimenga mpi yandi vandaka ti kiyeka na zulu ya tiya. Yandi tubaka na ndinga ya ngolo na muntu yina vandaka ti mbele ya makasi nde: “Lutisa mbele na nge ya makasi mpi vukisa bisuka ya bambuma ya nti ya vinu ya ntoto, sambu bambuma na yo me yela.” 19 Wanzio lutisaka mbele na yandi na ntoto mpi vukisaka bambuma ya nti ya vinu ya ntoto, mpi yandi losaka yo na kikamuninu ya vinu ya nene ya makasi ya Nzambi. 20 Mpi bo kamunaka bambuma yina na kikamuninu ya vinu na nganda ya mbanza, mpi menga basikaka na kikamuninu ya vinu mpi

KUSONGA 15:1–16:7

Bampasi 7 ya nsuka. Malonga 7 ya makasi

yo kumaka tii na mikaba ya bo ke lwatisaka bampunda na munoko, na kitamina ya bakilometre kiteso ya 300. Mono monaka kidimbu ya 15 nkaka na zulu, ya nene mpi ya kuyituka: bawanzio nsambwadi ti bampasi nsambwadi. Yo kele bampasi ya nsuka, sambu na nzila na yo, makasi ya Nzambi ta kuma na nsuka. 2 Mpi mono monaka kima mosi yina vandaka kumonana bonso nzadi-mungwa yina me fwanana ti tala-tala, nzadi-mungwa ya me vukana ti tiya, mono monaka mpi bantu yina me nunga mbisi ya mfinda, kifwani na yo, mpi ntalu ya zina na yo. Bo me telama pene-pene ya nzadi-mungwa yina mefwanana ti tala-tala, bo me simba bagitare ya Nzambi. 3 Bo ke yimba nkunga ya Moize mpika ya Nzambi mpi nkunga ya Mwana-Dimeme, mpi ke tuba nde: “Yehowa Nzambi, Nkwa-Ngolo Yonso, bisalu na nge kele ya nene mpi ya kuyituka. Ntotila ya kukonda nsuka, banzila na nge kele ya lunungu mpi ya kieleka. 4 Yehowa, nani ta wa nge mpenza ve boma, mpi ta kembila ve zina na nge, sambu nge mpamba kele ya kwikama? Sambu makanda yonso ta kwisa mpi ta sambila na ntwala na nge, sambu bansiku na nge ya lunungu me monanaka.” 5 Na nima ya mambu yai, mono monaka kisika ya santu ya tenta ya kimbangi mpi yo vandaka ya kukanguka na zulu, 6 mpi bawanzio nsambwadi ti bampasi nsambwadi basikaka na kisika ya santu, bo me lwata lino ya mpembe mpi ya ke ngenga mpi mikaba ya wolo na bantulu na bo. 7 Mpi mosi na kati ya bigangwa iya ya moyo pe-

410

saka bawanzio nsambwadi malonga nsambwadi ya wolo yina vandaka ya kufuluka ti makasi ya Nzambi, yina ke zingaka mvula na mvula. 8 Mpi kisika ya santu fulukaka ti midinga sambu na nkembo ya Nzambi mpi sambu na ngolo na yandi, mpi ata muntu mosi ve vandaka na mpila ya kukota na kisika ya santu tii kuna bampasi nsambwadi ya bawanzio nsambwadi manaka. Mono waka ndinga mosi ya ngolo ke katuka na kisi16 ka ya santu, ke tubila bawanzio nsambwadi nde: “Beno kwenda mpi beno tiamuna malonga nsambwadi ya makasi ya Nzambi na ntoto.” 2 Wanzio ya ntete kwendaka mpi tiamunaka dilonga na yandi na ntoto. Ebuna mputa ya mbi mpi ya mpasi basikaka na bantu yina vandaka ti kidimbu ya mbisi ya mfinda mpi vandaka kusambila kifwani na yo. 3 Wanzio ya zole tiamunaka dilonga na yandi na nzadi-mungwa. Ebuna yo kumaka menga bonso menga ya muntu ya kufwa, mpi mioyo yonso ya kele na luzingu fwaka, ee, bima yina kele na nzadi-mungwa. 4 Wanzio ya tatu tiamunaka dilonga na yandi na banzadi mpi na ba-nto ya masa. Ebuna yo kumaka menga. 5 Mpi mono waka wanzio ya bamasa ke tuba nde: “Nge, Muntu yina kele mpi yina vandaka, Muntu ya kwikama, nge kele muntu ya lunungu, sambu nge me zenga mambu mutindu yai, 6 sambu bo tiamunaka menga ya basantu mpi ya baprofete, mpi nge me pesaka bo menga sambu bo nwa; yai kele mambu ya me fwana nde bo baka.” 7 Mono waka mesa-kimenga ke tuba nde: “Ee, Yehowa Nzambi, Nkwa-Ngolo Yonso, balu-

411

Armagedoni. Ndola ya Babilonia ya Nene

sambisu na nge kele ya kieleka mpi ya lunungu.” 8 Wanzio ya iya tiamunaka dilonga na yandi na ntangu; mpi bo pesaka ntangu nswa ya kuyoka bantu na tiya. 9 Ebuna bantu piaka tiya ya ngolo, kansi bo vwezaka zina ya Nzambi, yina kele ti kiyeka na bampasi yai, mpi bo balulaka ve ntima mpi bo pesaka yandi ve nkembo. 10 Wanzio ya tanu tiamunaka dilonga na yandi na kiti ya kimfumu ya mbisi ya mfinda. Ebuna kimfumu na yo kumaka mudidi, mpi bo yantikaka kuditatika baludimi sambu na mpasi, 11 kansi bo vwezaka Nzambi ya zulu sambu na bampasi mpi bamputa na bo, mpi bo balulaka ve ntima na bisalu na bo. 12 Wanzio ya sambanu tiamunaka dilonga na yandi na nzadi ya nene Efrate, ebuna masa na yo yumaka, na mpila nde bo yidika nzila sambu na bantotila ya kekatuka na ndambu yina ntangu ke basikaka. 13 Mpi mono monaka bangogo ya kupemama tatu ya mvindu yina vandaka kumonana bonso makototo ke basika na munoko ya dragoni, na munoko ya mbisi ya mfinda, mpi na munoko ya profete ya luvunu. 14 Ya kieleka, yo kele bangogo ya me pemama na bademo mpi yo ke sala bidimbu, mpi yo ke kwenda na bantotila ya ntoto ya mvimba, sambu na kuvukisa bo sambu na bitumba ya kilumbu ya nene ya Nzambi Nkwa-Ngolo Yonso. 15 “Wa! Mono ke kwisa bonso muyibi. Kiese na muntu yina ke bikala ya kusikama mpi ke keba bilele na yandi ya zulu, sambu yandi tambula ve kinkonga mpi bantu kutala ve nsoni na yandi.” 16 Mpi bo vukisaka bo na kisika yina bo ke bingaka na Kiebreo nde Armagedoni.

KUSONGA 16:8–17:3

17 Wanzio ya nsambwadi tiamunaka dilonga na yandi na mupepe. Ebuna ndinga mosi ya ngolo basikaka na kisika ya santu katuka na kiti ya kimfumu, mpi tubaka nde: “Yo me salama!” 18 Mpi bansemo ya nzasi monanaka, bandinga mpi makelele ya banzasi wakanaka, mpi kunikana ya ntoto ya ngolo salamaka, yina me swaswana ti konso kunikana ya ntoto yina me salamaka yantika ntangu yina bantu me salamaka na ntoto, kunikana ya ntoto yango vandaka ngolo mpi nene kibeni. 19 Mpi mbanza ya nene kabwanaka na bandambu tatu, mpi bambanza ya makanda bwaka; mpi Nzambi yibukaka Babilonia ya Nene, sambu na kupesa yandi dikopa ya vinu ya nganzi ya makasi na yandi. 20 Diaka, bisanga yonso tinaka, mpi bangumba monanaka ve. 21 Mpi mvula ya nene ya matadi katukaka na zulu mpi nokilaka bantu, konso ditadi vandaka ti kizitu kiteso ya talanta mosi,1 ebuna bantu vwezaka Nzambi sambu na mpasi ya mvula ya matadi, sambu mpasi yina vandaka ya kuluta ngolo kibeni. na kati ya bawanzio 17 Mosi nsambwadi yina vandaka ti malonga nsambwadi kwisaka mpi tubilaka mono nde: “Kwisa, mono ta songa nge ndola yina bo ta pesa nkento ya nene ya ndumba yina me fonga na zulu ya bamasa mingi, 2 yina bantotila ya ntoto salaka pite ti yandi, mpi bantu ya ntoto laukaka vinu ya pite na yandi.” 3 Yandi nataka mono na ntoto ya zelo na zelo na ngolo ya mpeve. Ebuna mono monaka nkento mosi me fonga na zulu ya mbisi mosi ya Kus 16:211 Kiteso ya bakilo 20,4.

KUSONGA 17:4-18

Bantotila 10 ke nwana ti Mwana-Dimeme

mfinda ya mbwaki ya ngolo yina vandaka ya kufuluka ti bazina ya ke vweza mpi yina vandaka ti bantu nsambwadi mpi bibongo kumi. 4 Nkento yango lwataka lele ya mbwaki-bule mpi ya mbwaki ya ngolo, mpi yandi kudikumisaka kitoko na bima ya wolo, na matadi ya ntalu, ti mayaka, mpi na diboko na yandi, yandi vandaka ti dikopa ya wolo ya kufuluka ti bima ya nzanzi mpi bima ya mvindu ya pite na yandi. 5 Mpi na zulu ya mbunzu na yandi bo me sonikaka zina mosi, diswekamu mosi: “Babilonia ya Nene, mama ya bankento ya ndumba mpi ya bima ya nzanzi ya ntoto.” 6 Mpi mono monaka nde nkento yango laukaka menga ya basantu mpi menga ya bambangi ya Yezu. Ntangu mono monaka yandi, mono yitukaka mingi kibeni. 7 Ebuna wanzio songaka mono nde: “Sambu na nki nge ke yituka? Mono ta zabisa nge diswekamu ya nkento mpi ya mbisi ya mfinda yina ke nata yandi mpi yina kele ti bantu nsambwadi mpi bibongo kumi: 8 Mbisi ya mfinda yina nge monaka vandaka, kansi yo kele ve, ata mpidina yo ke zola kubasika na dibulu ya nda, mpi na nima yo ta kwenda na lufwa. Bantu ya ntoto—bayina ya bo me sonikaka ve bazina na bo na rulo ya luzingu banda na luyantiku ya luzingu ya bantu1—ta yituka ntangu bo ta mona mutindu mbisi ya mfinda vandaka, kansi yo kele ve, ata mpidina yo ta vanda. 9 “Diambu yai ke lomba kuvanda ti ngangu mpi mayele: Ba-ntu nsambwadi ke monisa bangumba nsambwadi, kisika nkento yina me fonga na zulu na yo. 10 Mpi kele Kus 17:81 Tala Kus 13:8, noti.

412

ti bantotila nsambwadi: tanu me bwaka, mosi kele, ya nkaka me kwisa ntete ve, kansi ntangu yandi ta kwisa yandi fwete vanda ntangu fioti. 11 Mbisi ya mfinda yina vandaka kansi yina kele ve, yo kele mpi ntotila ya nana, kansi yo me katuka na bantotila nsambwadi yina, mpi yo ke kwenda na lufwa. 12 “Bibongo kumi yina nge monaka ke monisa bantotila kumi, yina me baka ntete ve kimfumu, kansi bo ke baka kiyeka bonso bantotila sambu na ngunga mosi ti mbisi ya mfinda. 13 Bo kele ti dibanza mosi, yo yina bo ke pesa ngolo mpi kiyeka na bo na mbisi ya mfinda. 14 Bo ta nwana ti Mwana-Dimeme, kansi sambu yandi kele Mfumu ya bamfumu mpi Ntotila ya bantotila, Mwana-Dimeme ta nunga bo. Bantu yina kele ti yandi, yina bo me bingaka, me solaka, mpi kele ya kwikama ta nunga mpi.” 15 Mpi yandi tubilaka mono nde: “Bamasa yina nge monaka, kisika nkento ya ndumba me fonga, ke monisa bantu ya bansi, bibuka ya bantu, makanda, mpi bandinga. 16 Bibongo kumi yina nge monaka, mpi mbisi ya mfinda, ta menga nkento ya ndumba mpi ta botula bima na yandi yonso mpi ta bika yandi kinkonga, mpi bo ta dia nsuni na yandi mpi ta yoka yandi ya mvimba na tiya. 17 Sambu Nzambi me tula na bantima na bo ngindu ya kulungisa dibanza na yandi, ee, ya kulungisa dibanza mosi yina bo kele na yo ya kupesa kimfumu na bo na mbisi ya mfinda, tii kuna mambu ya Nzambi tubaka ta lungana. 18 Mpi nkento yina nge monaka ke monisa mbanza ya nene yina kele ti kimfumu na zulu ya bantotila ya ntoto.”

413

Basika na yandi. Bo ke dila Babilone

Na nima ya mambu yai mono monaka wanzio ya nkaka ke kulumuka katuka na zulu, yandi vandaka ti kiyeka ya nene; mpi nkembo na yandi pesaka nsemo na ntoto. 2 Yandi bokaka na ndinga ya ngolo, mpi tubaka nde: “Yandi me bwa! Babilonia ya Nene me bwa, mpi yandi me kuma kisika yina bademo ke zingaka, mpi kisika yina bampeve yonso ya mvindu mpi bandeke yonso ya mvindu mpi ya bo ke mengaka ke bumbanaka! 3 Sambu na vinu ya nzala ya ngolo ya pite na yandi, makanda yonso laukaka, mpi bantotila ya ntoto salaka pite ti yandi, mpi bantu ya mumbongo ya ntoto kumaka bamvwama na ngolo ya bima mingi ya ntalu yina yandi ke wila ve nsoni.” 4 Mono waka ndinga ya nkaka ke katuka na zulu mpi ke tuba nde: “Beno bantu na mono, beno basika na kati na yandi kana beno ke zola ve kuvukana na masumu na yandi, mpi kana beno ke zola ve kubaka ndambu ya bampasi na yandi. 5 Sambu masumu na yandi me kuma mingi kibeni mpi me tombuka tii na zulu, mpi Nzambi me yibuka bisalu na yandi ya kukonda lunungu. 6 Beno futa yandi mutindu yandi sadilaka bankaka mambu, ee, beno futa yandi mbala zole mambu yina yandi salaka; na dikopa yina yandi vukisaka vinu, beno vukisila yandi yo mbala zole. 7 Na kiteso yina yandi kudikumisaka mpi zingaka ti bima mingi ya ntalu yina yandi vandaka kuwila ve nsoni, na kiteso yo yina beno pesa yandi mpasi mpi mawa. Sambu yandi ke landa kutuba na ntima na yandi nde, ‘Mono me vanda bonso ntotila-nkento, mono kele ve mufwidi, mpi mono ta wa ve mawa ata fioti.’ 8 Yo yina bampasi na yandi

18

KUSONGA 18:1-14

ta kwisa na kilumbu mosi: lufwa, mawa, mpi nzala, mpi bo ta yoka yandi ya mvimba na tiya, sambu Yehowa Nzambi, muntu yina me sambisa yandi, kele ngolo. 9 “Mpi bantotila ya ntoto yina salaka pite ti yandi mpi zingaka ti yandi ti bima mingi ya ntalu yina yandi vandaka kuwila ve nsoni ta dila mpi ta kudibula na mawa sambu na yandi, ntangu bo ta mona midinga ya tiya yina me yoka yandi. 10 Bo ta telama ntama sambu bo ta vanda na boma sambu na mpasi na yandi mpi ta tuba nde: ‘Mawa kibeni, mawa kibeni, nge mbanza ya nene, nge Babilonia mbanza ya ngolo, sambu na ngunga mosi mpamba lusambisu na nge me kwisa!’ 11 “Diaka, bantu ya mumbongo ya ntoto ke dila mpi ke wa mawa sambu na yandi, sambu muntu ya kusumba bima na bo yonso kele diaka ve, 12 bima yonso ya wolo, ya arza, ya matadi ya ntalu, ya mayaka, ya lino ya kitoko, ya bilele ya mbwaki-bule, ya bilele ya swa, mpi ya bilele ya mbwaki ya ngolo; mpi bima yonso ya bo me salaka na mabaya ya nsudi ya kitoko, bima yonso ya bo me salaka na meno ya nzioko, na mabaya ya ntalu, na kwivre, na kibende mpi na matadi ya marbre; 13 diaka, sinamome, bima ya kulambila ya nsudi ya kitoko ya India, ndumbu, mafuta ya nsudi ya kitoko, olibani, vinu, mafuta ya olive, fufu ya kitoko, ble, bangombe, mameme, bampunda, bapusu-pusu yina bampunda ke bendaka, bampika, mpi mioyo ya bantu. 14 Ee, mbuma ya kitoko yina moyo na nge zolaka me tina nge, mpi madia ya kitoko mpi bima ya kitoko me vila na nge, mpi bo ta mona yo diaka ve.

KUSONGA 18:15–19:3

Bantu ya mumbongo ke dila. Kumisa Yah

15 “Bantu ya mumbongo yina tekaka bima yai, yina kumaka bamvwama na nzila na yandi, ta telama ntama sambu bo ta vanda na boma sambu na mpasi na yandi, bo ta dila, bo ta wa mawa, 16 mpi bo ta tuba nde: ‘Mawa kibeni, mawa kibeni—mbanza ya nene, yina me lwata lino ya kitoko mpi bilele ya mbwaki-bule mpi ya mbwaki ya ngolo, mpi yina me lwata bima ya ntalu mingi ya kitoko ti bima ya wolo mpi matadi ya ntalu mpi mayaka, 17 sambu na ngunga mosi bo me botula kimvwama ya mingi ya mutindu yai!’ “Ebuna bakapitene yonso ya maswa, bantu yonso ya ke salaka nzietelo na maswa, bantu yonso ya ke salaka na maswa, mpi bantu yonso yina ke salaka na nzadi-mungwa sambu na kuzwa bima ya kuzingila, telamaka ntama 18 mpi bo bokaka ntangu bo vandaka kutala midinga ya tiya yina me yoka yandi mpi tubaka nde, ‘Ata mbanza mosi ve me fwanana ti mbanza yai ya nene!’ 19 Bo losaka putulu na zulu ya bantu na bo mpi bo bokaka, bo dilaka, bo waka mawa, mpi bo tubaka nde: ‘Mawa kibeni, mawa kibeni—mbanza ya nene, yina na kati na yo bantu yonso ya vandaka ti bamaswa na nzadi-mungwa kumaka bamvwama sambu na kimvwama na yandi, mpamba ve na ngunga mosi bo me botula bima na yandi yonso!’ 20 “O zulu, mona kiese sambu na yandi, mpi beno basantu ti bantumwa mpi baprofete, beno mona kiese, sambu Nzambi me pesa yandi ndola sambu na mambote na beno!” 21 Mpi wanzio mosi ya ngolo tombulaka ditadi mosi ya kele bonso ditadi ya nene ya bo ke nikilaka bambuma, yandi losaka yo na nzadimungwa, mpi tubaka nde: “Yai kele

414

mutindu bo ta losa na mbala mosi Babilonia mbanza ya nene, mpi bo ta mona yandi diaka ve. 22 Mungungu ya miyimbi yina ke yimbaka ti bagitare, ya bantu yina ke bulaka miziki, ya bantu yina ke bulaka musembu, mpi ya bantu yina ke bulaka mpungi, bo ta wa yo diaka ve na kati na nge. Mpi bo ta mona diaka ve na kati na nge ata muntu mosi ya ke salaka bisalu ya maboko ya konso mutindu yina, mpi bo ta wa diaka ve na kati na nge makelele ya ditadi ya nene ya bo ke nikilaka bambuma. 23 Mpi ata nsemo mosi ya mwinda ta pela diaka ve na kati na nge, mpi bo ta wa diaka ve na kati na nge ata ndinga mosi ya bakala yina ke kwela to ya nkento yina ke kwela. Sambu bantu na nge ya mumbongo vandaka bantu ya lukumu ya ntoto, sambu makanda yonso kusamaka na nzila ya bisalu na nge ya bampeve ya mbi. 24 Ya kieleka, na kati na yandi bo monaka menga ya baprofete mpi ya basantu mpi ya bantu yonso yina bo me fwaka na ntoto.” Na nima ya mambu yai, mono waka ndinga mosi 19 yina vandaka bonso ndinga ya kibuka mosi ya nene na zulu. Bo tubaka nde: “Beno kumisa Yah! Luguluku, nkembo, mpi ngolo kele ya Nzambi na beto, 2 sambu balusambisu na yandi kele ya kieleka mpi ya lunungu. Sambu yandi me sambisa nkento ya nene ya ndumba yina bebisaka ntoto na pite na yandi, mpi Nzambi me vutula mbela sambu na menga ya bampika na yandi yina kele na maboko ya nkento yina.” 3 Mpi na mbala mosi, bo tubaka sambu na mbala ya zole nde: “Beno kumisa Yah! Midinga yina ke basika na yandi ke landa kutombuka mvula na mvula.”

415

Makwela ya Mwana-Dimeme. Makanda me fwa

4 Bankuluntu makumi zole na iya ti bigangwa iya ya moyo fukamaka mpi sambilaka Nzambi, yina me fonga na kiti ya kimfumu, mpi bo tubaka nde: “Amen! Beno kumisa Yah!” 5 Diaka, ndinga mosi katukaka na kiti ya kimfumu mpi tubaka nde: “Beno kumisa Nzambi na beto, beno yonso bampika na yandi, beno bantu yina ke waka yandi boma, beno bantu ya fioti ti ya nene.” 6 Mpi mono waka makelele mosi bonso ndinga ya kibuka mosi ya nene ya bantu, bonso makelele ya bamasa mingi, mpi bonso makelele ya banzasi ya ngolo. Bo tubaka nde: “Beno kumisa Yah, sambu Yehowa Nzambi na beto, Nkwa-Ngolo Yonso, me yantika kuyala bonso ntotila. 7 Beto yangalala, beto vanda na kiese mingi, mpi beto pesa yandi nkembo, sambu makwela ya Mwana-Dimeme me kuma mpi nkento na yandi me kudibongisa. 8 Ya kieleka, bo me pesa yandi nswa ya kulwata bilele ya lino ya ke ngenga, ya bunkete, mpi ya kitoko —sambu lino ya kitoko ke monisa bisalu ya lunungu ya basantu.” 9 Mpi yandi tubilaka mono nde: “Sonika: Kiese na bantu yina bo me binga na madia ya nkokila ya makwela ya Mwana-Dimeme.” Yandi tubilaka mono diaka nde: “Yai kele mambu ya kieleka ya Nzambi ke tuba.” 10 Ebuna mono fukamaka na makulu na yandi sambu na kusambila yandi. Kansi yandi tubilaka mono nde: “Kusala yo ve! Mono kele kaka mpika bonso nge mpi bonso bampangi na nge yina kele ti kisalu ya kuta kimbangi sambu na Yezu. Sambila Nzambi; sambu kuta kimbangi sambu na Yezu kele lukanu ya bambikudulu.”

KUSONGA 19:4-18

11 Mono monaka zulu me kanguka, mpi, tala! mpunda mosi ya mpembe. Mpi muntu yina me fonga na zulu na yo, zina na yandi Kwikama mpi Kieleka, yandi ke sambisa mpi ke nwana bitumba na lunungu. 12 Meso na yandi kele tiya ya ke pela, mpi yandi kele ti bampu mingi ya kimfumu na ntu na yandi. Yandi kele ti zina ya bo me sonika, yina ata muntu mosi ve me zaba katula kaka yandi mosi, 13 yandi me lwata lele mosi ya zulu ya bo me losila menga, mpi zina ya bo ke binga yandi kele Ndinga ya Nzambi. 14 Diaka, bimvuka ya basoda yina kele na zulu vandaka kulanda yandi na bampunda ya mpembe, mpi bo lwataka bilele ya lino ya mpembe, ya bunkete, mpi ya kitoko. 15 Mpi mbele mosi ya kunwanina ya makasi mpi ya nda ke basika na munoko na yandi, sambu yandi fwa makanda ti mbele yango, mpi yandi ta gungula bo ti nti ya kibende. Yandi ke kamuna mpi bambuma na kikamuninu ya vinu ya nganzi ya makasi ya Nzambi Nkwa-Ngolo Yonso. 16 Mpi na lele na yandi ya zulu, ee, na dikulu na yandi, yandi kele ti zina mosi ya bo me sonika, Ntotila ya bantotila mpi Mfumu ya bamfumu. 17 Mono monaka mpi wanzio mosi me telama na kati ya ntangu, mpi yandi bokaka na ndinga ya ngolo mpi tubilaka bandeke yonso yina ke pumbukaka na zulu nde: “Beno kwisa awa, beno vukana sambu na madia ya nkokila ya nene ya Nzambi, 18 sambu beno dia nsuni ya bantotila, nsuni ya bakomanda ya basoda, nsuni ya bantu ya ngolo, nsuni ya bampunda ti ya bantu yina me fonga na zulu na yo, mpi nsuni ya bantu yonso, ya bantu yina kele

KUSONGA 19:19–20:12

Lufutumuku ya ntete

na kimpwanza ti ya bampika, mpi ya bantu ya fioti ti ya nene.” 19 Mpi mono monaka mbisi ya mfinda, bantotila ya ntoto, mpi bimvuka na bo ya basoda, bo me vukana sambu na kunwana bitumba ti muntu yina me fonga na mpunda mpi basoda na yandi. 20 Ebuna bo kangaka mbisi ya mfinda, kumosi ti profete ya luvunu yina salaka bidimbu na ntwala na yo; na nzila ya bidimbu yina yandi kusaka bantu yina bakaka kidimbu ya mbisi ya mfinda mpi bantu yina ke sambilaka kifwani na yo. Bo losaka bo ya moyo na dizanga ya tiya yina ke pelaka ti sufre. 21 Kansi bantu yina bikalaka, bo fwaka bo ti mbele ya nda ya kunwanina yina basikaka na munoko ya muntu yina me fonga na zulu ya mpunda. Mpi bandeke yonso fulukaka na nsuni na bo.

nzu na bo mpi na diboko na bo. Bo vutukaka na luzingu mpi bo yalaka bonso bantotila ti Kristu bamvula 1 000. 5 (Bafwa yina bikalaka vutukaka ve na luzingu tii kuna bamvula 1 000 sukaka.) Yai kele lufutumuku ya ntete. 6 Konso muntu yina ke baka lufutumuku ya ntete kele na kiese mpi kele santu; lufwa ya zole ta vanda ve ti kiyeka na zulu na bo, kansi bo ta vanda banganga-nzambi ya Nzambi mpi ya Kristu, mpi bo ta yala bonso bantotila ti yandi bamvula 1 000. 7 Ebuna, kaka ntangu bamvula 1 000 ta suka, bo ta basisa Satana na boloko na yandi, 8 mpi yandi ta basika sambu na kukusa makanda yina kele na bandambu iya ya ntoto, Gogi ti Magogi, sambu na kuvukisa bo sambu na bitumba. Ntalu na bo kele bonso zelo ya nzadimungwa. 9 Ebuna bo kwendaka na ntoto ya mvimba mpi bo ziungaka camp1 ya basantu mpi mbanza yina Nzambi ke zolaka mingi. Kansi, tiya katukaka na zulu mpi fwaka bo. 10 Mpi Diabulu yina vandaka kukusa bo, bo losaka yandi na dizanga ya tiya mpi ya sufre, kisika mbisi ya mfinda mpi profete ya luvunu vandaka dezia; ebuna bo ta monisaka bo mpasi mpimpa ti mwini, mvula na mvula. 11 Mpi mono monaka kiti ya nene ya kimfumu ya mpembe, mpi muntu yina me fonga na zulu na yo. Ntoto ti zulu tinaka na ntwala na yandi, mpi kisika vandaka diaka ve sambu na yo. 12 Mpi mono monaka bafwa, bantu ya nene ti ya fioti, bo me telama na ntwala ya kiti ya kimfumu; mpi bo kangulaka barulo. Kansi, bo kangulaka rulo ya nkaka; yo kele rulo ya luzingu. Mpi bo sambisaka bafwa na kula-

Mpi mono monaka wanzio 20 mosi ke kulumuka katuka na zulu, yandi vandaka ti nsapi ya

dibulu ya nda mpi muniololo mosi ya nene na diboko na yandi. 2 Yandi simbaka dragoni, nioka ya ntama, yina kele Diabulu mpi Satana, mpi kangaka yandi bamvula 1 000. 3 Ebuna yandi losaka yandi na dibulu ya nda, kangaka yo, mpi tulaka kidimbu na zulu na yo, na mpila nde yandi kusa diaka ve makanda tii kuna bamvula 1 000 ta suka. Na nima ya mambu yai, bo fwete basisa yandi sambu na ntangu fioti. 4 Mono monaka bakiti ya kimfumu, mpi bo pesaka kiyeka ya kusambisa na bantu yina fongaka na zulu na yo. Ee, mono monaka mioyo ya bantu yina bo fwaka sambu na kimbangi ya bo taka sambu na Yezu mpi sambu bo tubaka mambu ya me tala Nzambi. Bo sambilaka ve mbisi ya mfinda to kifwani na yo, mpi bo bakaka ve kidimbu na mbu- Kus 20:91 To, “bwala ya batenta.”

416

417

Yeruzalemi ya mpa. Nkento ya makwela

nda mambu yina vandaka ya kusonika na barulo, na kutadila bisalu na bo. 13 Nzadi-mungwa vutulaka bafwa yina vandaka na kati na yo, mpi lufwa ti Maziamu1 vutulaka bafwa yina vandaka na kati na yo, ebuna bo sambisaka bo, konso muntu na kutadila bisalu na yandi. 14 Mpi bo losaka lufwa mpi Maziamu1 na dizanga ya tiya. Dizanga yai ya tiya ke monisa lufwa ya zole. 15 Diaka, konso muntu yina bo sonikaka ve na mukanda ya luzingu, bo losaka yandi na dizanga ya tiya. Ntangu yai, mono monaka 21 zulu ya mpa mpi ntoto ya mpa; sambu zulu ya ntama ti ntoto ya ntama vilaka, mpi nzadi-mungwa vandaka diaka ve. 2 Mono monaka mbanza ya santu, Yeruzalemi ya Mpa, ke kulumuka katuka na zulu, na Nzambi, mpi yo me kudibongisa bonso nkento yina ke kwela yina me kudikumisa kitoko sambu na bakala na yandi. 3 Ebuna mono waka ndinga mosi ya ngolo ke katuka na kiti ya kimfumu mpi ke tuba nde: “Tala! Tenta ya Nzambi kele ti bantu, yandi ta zinga ti bo, mpi bo ta vanda bantu na yandi. Mpi Nzambi yandi mosi ta vanda ti bo. 4 Mpi yandi ta kusula mansanga yonso na meso na bo, lufwa ta vandaka diaka ve; mawa, bidilu, mpi mpasi ta vandaka diaka ve. Mambu ya ntama me vila.” 5 Ebuna Muntu yina me fonga na kiti ya kimfumu tubaka nde: “Tala! Mono ke sala bima yonso ya mpa.” Yandi tubaka diaka nde: “Sonika, sambu mambu yai kele ya kwikama mpi ya kieleka.” 6 Mpi yandi tubilaka mono nde: “Yo me Kus 20:131 To, “Hadesi.” desi.”

KUSONGA 20:13–21:13

lungana! Mono kele Alfa mpi Omega, luyantiku mpi nsuka. Konso muntu yina kele na nzala ya masa, mono ta pesa yandi masa ya nto ya masa ya luzingu ya ofele. 7 Konso muntu yina ta nunga ta baka1 bima yai, mpi mono ta vanda Nzambi na yandi mpi yandi ta vanda mwana na mono. 8 Kansi, bantu yina me konda kikesa, bantu yina me konda lukwikilu, bantu yina kele mvindu mpi nzanzi, bantu yina ke fwaka bantu, bantu yina ke salaka pite, bantu yina ke salaka bisalu ya bampeve ya mbi, mpi bantu yina ke sambilaka biteki, mpi bantu yonso ya luvunu, dikabu na bo ta vanda na dizanga yina ke pela ti tiya mpi sufre. Yo ke monisa lufwa ya zole.” 9 Ebuna wanzio mosi na kati ya bawanzio nsambwadi yina vandaka ti malonga nsambwadi, yina vandaka ya kufuluka ti bampasi nsambwadi ya nsuka, kwisaka mpi tubilaka mono nde: “Kwisa, mpi mono ta songa nge nkento yina ke kwela, nkento ya Mwana-Dimeme.” 10 Mpi na ngolo ya mpeve yandi nataka mono na ngumba mosi ya nene mpi ya nda, ebuna yandi songaka mono Yeruzalemi, mbanza ya santu, ke kulumuka katuka na zulu, na Nzambi, 11 mpi ya kele ti nkembo ya Nzambi. Yo vandaka kungenga bonso ditadi mosi ya ntalu kibeni, bonso ditadi ya yaspe yina ke ngenga bonso kristale. 12 Yo vandaka ti lupangu mosi ya nene mpi ya nda, mpi bakielo kumi na zole; bawanzio kumi na zole vandaka na bakielo yango, mpi na bakielo yina bo sonikaka bazina ya makanda kumi na zole ya bana ya Izraele. 13 Bakielo tatu vandaka na este,

141 To, “HaKus 21:71 Na kisina, “ta baka difwa.”

KUSONGA 21:14–22:5

Tempelo. Nzadi ya masa ya luzingu

bakielo tatu na nordi, bakielo tatu na sudi, mpi bakielo tatu na westi. 14 Lupangu ya mbanza mpi vandaka ti matadi kumi na zole ya fondasio, mpi bazina kumi na zole ya bantumwa kumi na zole ya MwanaDimeme vandaka na zulu ya matadi yango. 15 Ebuna wanzio yina vandaka kutuba ti mono simbaka lukengi ya wolo bonso kitesilu, sambu na kutesa mbanza, bakielo na yo, mpi lupangu na yo. 16 Bandambu yonso iya ya mbanza vandaka kiteso mosi, mpi nda na yo kele kiteso mosi ti nene na yo. Yandi tesaka mbanza ti mwa-nti yina, yo vandaka bakilometre kiteso ya 2 200; nda, nene, mpi ntela na yo kele kiteso mosi. 17 Yandi tesaka mpi lupangu na yo, yo vandaka kiteso ya bametre 64; kitesilu yina wanzio sadilaka kele mutindu mosi ti kitesilu yina bantu ke sadilaka. 18 Ebuna bo tungaka lupangu ti yaspe, mpi mbanza vandaka wolo ya bunkete bonso tala-tala ya ke sema. 19 Bo kumisaka bafondasio ya lupangu ya mbanza kitoko ti matadi ya ntalu ya mutindu na mutindu: fondasio ya ntete vandaka yaspe, ya zole safire, ya tatu kalasedoni, ya iya emerode, 20 ya tanu sardoniksi, ya sambanu sardwane, ya nsambwadi krisolite, ya nana berile, ya uvwa topaze, ya kumi krisopraze, ya kumi na mosi yasente, ya kumi na zole ametiste. 21 Diaka, bakielo kumi na zole vandaka mayaka kumi na zole; bo salaka konso kielo ti diyaka mosi. Mpi bala-bala ya nene ya mbanza vandaka wolo ya bunkete, bonso tala-tala yina ke monisa ndambu ya nkaka. 22 Mono monaka ve tempelo na kati na yo, sambu Yehowa Nzambi Nkwa-Ngolo Yonso mpi Mwana-Di-

418

meme kele tempelo na yo. 23 Mpi mbanza vandaka ve na mfunu nde ntangu to ngonda kupesa yo nsemo, sambu nkembo ya Nzambi vandaka kutemuna yo, mpi Mwana-Dimeme vandaka mwinda na yo. 24 Makanda ta tambula na nsadisa ya nsemo na yo, mpi bantotila ya ntoto ta nata nkembo na bo na kati na yo. 25 Bo ta kangaka ve bakielo na yo na mwini, sambu mpimpa ta vandaka ve kuna. 26 Bo ta nata nkembo mpi lukumu ya makanda na kati na yo. 27 Kansi, konso kima ya mvindu mpi konso muntu yina ke salaka mambu ya nzanzi mpi ya luvunu ta kota ve kuna ata fioti; bantu ta kota kuna kele kaka bantu yina bo me sonikaka na rulo ya luzingu ya Mwana-Dimeme. Ebuna yandi songaka mono 22 nzadi ya masa ya luzingu, yina vandaka ke sema bonso kristale; yo vandaka kubasika na kiti ya kimfumu ya Nzambi mpi ya Mwana-Dimeme, 2 mpi yo vandaka kukulumuka na kati-kati ya bala-bala ya nene ya mbanza yina. Na bandambu yonso zole ya nzadi vandaka ti banti ya luzingu yina vandaka kubuta bambuma mbala kumi na zole konso mvula, mpi kupesa bambuma na yo konso ngonda. Matiti ya banti yina vandaka sambu na kubelula makanda. 3 Kusinga ta vanda diaka ve. Kansi, kiti ya kimfumu ya Nzambi mpi ya Mwana-Dimeme ta vanda na mbanza yina, mpi bampika na yandi ta sadila yandi kisalu ya santu; 4 bo ta mona luse na yandi, mpi zina na yandi ta vanda na bambunzu na bo. 5 Diaka, mpimpa ta vanda diaka ve, mpi bo ta vanda ve na mfunu ya nsemo ya mwinda to ya nsemo ya ntangu, sambu Yeho-

419

Kusambila ve wanzio. Mpeve nde: “Kwisa”

wa Nzambi ta pesa bo nsemo, mpi bo ta yala bonso bantotila mvula na mvula. 6 Ebuna yandi tubilaka mono nde: “Mambu yai kele ya kwikama mpi ya kieleka; ee, Yehowa, Nzambi yina pesaka baprofete mpeve tindaka wanzio na yandi sambu na kusonga bampika na yandi mambu yina fwete salama ntama mingi ve. 7 Tala! Mono ke kwisa nswalu. Kiese na muntu yina ke zitisaka mambu ya mbikudulu ya rulo yai.” 8 Ya kieleka, mono Yoane muntu vandaka kuwa mpi kumona mambu yai. Ntangu mono waka mpi monaka yo, mono fukamaka na makulu ya wanzio yina vandaka kusonga mono mambu yai sambu na kusambila yandi. 9 Kansi yandi tubilaka mono nde: “Kusala yo ve! Mono kele kaka mpika bonso nge mpi bonso bampangi na nge yina kele baprofete mpi bonso bantu yina ke zitisaka mambu ya rulo yai. Sambila Nzambi.” 10 Yandi tubilaka mono diaka nde: “Kubumba ve mambu ya mbikudulu ya rulo yai, sambu ntangu ya bo me tulaka me finama. 11 Bika nde muntu yina kele ya kukonda lunungu landa na kusala mambu ya kukonda lunungu; mpi bika nde muntu ya mvindu landa na kuvanda muntu ya mvindu; kansi bika nde muntu ya lunungu landa na kusala mambu ya lunungu, mpi bika nde muntu ya santu landa na kuvanda santu. 12 “ ‘Wa! Mono ke kwisa nswalu, mpi mono kele ti matabisi yina mono ke pesa, sambu na kufuta konso muntu na kutadila kisalu na yandi. 13 Mono kele Alfa mpi Omega, muntu ya ntete mpi ya nsuka, luyantiku mpi nsuka. 14 Kiese na bantu yina ke yobisa bamvwe-

KUSONGA 22:6-21

la na bo, sambu bo vanda ti nswa ya kukwenda na banti ya luzingu mpi sambu bo kuka kukota na mbanza na bakielo na yo. 15 Bambwa, bantu yina ke salaka bisalu ya bampeve ya mbi, bantu yina ke salaka pite, bantu yina ke fwaka bantu, mpi bantu yonso yina ke zolaka luvunu mpi ke vandaka ti kikalulu ya kuta luvunu kele na nganda.’ 16 “ ‘Mono, Yezu, mono tindaka wanzio na mono sambu na kutela beno kimbangi na mambu yai sambu na mambote ya mabundu. Mono kele musisa mpi mwana ya Davidi, mpi mbwetete ya suka yina ke ngenga.’ ” 17 Mpeve mpi nkento yina ke kwela ke landa na kutuba nde: “Kwisa!” Bika nde konso muntu yina ke wa, yandi tuba nde: “Kwisa!” Bika nde konso muntu yina kele na nzala ya masa kukwisa; bika nde konso muntu yina ke zola, yandi baka masa ya luzingu ya ofele. 18 “Mono ke ta kimbangi na konso muntu yina ke wa mambu ya mbikudulu ya rulo yai nde: Kana muntu kuyika diambu ya nkaka na mambu yai, Nzambi ta yikila yandi bampasi ya bo me sonika na rulo yai; 19 mpi kana muntu katula diambu na mambu ya rulo ya mbikudulu yai, Nzambi ta katula dikabu na yandi na mambu yina bo me sonika na rulo yai—yandi ta pesa yandi ve nzila ya kudia bambuma ya banti ya luzingu mpi ya kukota na mbanza ya santu. 20 “Muntu yina ke ta kimbangi ya mambu yai ke tuba nde, ‘Ya kieleka; mono ke kwisa nswalu.’ ” “Amen! Mfumu Yezu, Kwisa.” 21 Bika nde ntima ya mbote ya nene ya Mfumu Yezu Kristu kuvanda ti basantu.

Tansi ya Mikanda ya Masonuku ya Kigreki Yina Bo Sonikaka na Ntangu na Beto (Badati [mpi bisika ya nkaka ya bo me sonika] kele ve ya sikisiki. Kidimbu nt., ke tendula “na ntwala”; mpi p., “pene-pene,” to “kiteso ya.”)

Zina ya Mukanda

Nsoniki

Kisika Bo Sonikaka Yo

Bo Manisaka Kusonika Yo (T.B.)

Matayo

Matayo

Palestine

p. 41

Marko

Marko

Roma

p. 60-65

Luka

Luka

Sezarea

p. 56-58

Yoane

Ntumwa Yoane

Efezo, to pene-pene

p. 98

Bisalu

Luka

Roma

p. 61

Baroma

Polo

Korinto

p. 56

1 Bakorinto

Polo

Efezo

p. 55

2 Bakorinto

Polo

Masedonia

p. 55

Bagalatia

Polo

Korinto to Antioshe ya Siria

p. 50-52

Baefezo

Polo

Roma

p. 60-61

Bafilipi

Polo

Roma

p. 60-61

Bakolosai

Polo

Roma

p. 60-61

1 Batesalonika

Polo

Korinto

p. 50

2 Batesalonika

Polo

Korinto

p. 51

1 Timoteo

Polo

Masedonia

p. 61-64

2 Timoteo

Polo

Roma

p. 65

Tito

Polo

Masedonia (?)

p. 61-64

Filemoni

Polo

Roma

p. 60-61

Baebreo

Polo

Roma

p. 61

Yakobo

Yakobo (mpangi ya Yezu)

Yeruzalemi

nt. 62

1 Piere

Piere

Babilonia

p. 62-64

2 Piere

Piere

Babilonia (?)

p. 64

1 Yoane

Ntumwa Yoane

Efezo, to pene-pene

p. 98

2 Yoane

Ntumwa Yoane

Efezo, to pene-pene

p. 98

3 Yoane

Ntumwa Yoane

Efezo, to pene-pene

p. 98

Yude

Yude (mpangi ya Yezu)

Palestine (?)

p. 65

Kusonga

Ntumwa Yoane

Patmosi

p. 96

420

INDEX YA BANGOGO YA BIBLIA Tala na lutiti 6 bazina ya mikanda ya Biblia na bunkufi.

A ABA, Bar 8:15 beto ke tubaka nde: A., Tata! Bag 4:6 mpeve ke bokaka: A., Tata! ABADONI, Kus 9:11 zina na yandi A. ABELE, Mat 23:35 banda na menga ya A. Beb 11:4 A. pesaka kimenga Lu 11:51; Beb 12:24. ABIYA, Lu 1:5. ABRAHAMI, Mat 8:11 ta vanda ti A. na Kimfumu Bag 3:29 beno kele kibeni nkuna ya A. Beb 11:8 A., lemfukaka Yak 2:21 Nzambi ndimaka A. muntu ya lunungu Mat 22:32; Yoa 8:39; Bar 4:3; Beb 6:13. ADAMI, 1Bk 15:22 na A. bantu yonso ke fwaka 1Bk 15:45 A. kumaka moyo Lu 3:38; Bar 5:14; 1Tm 2:14. AGABUSI, Bis 11:28; 21:10. AGARE, Bag 4:24. AKELDAMA, Bis 1:19 A., Kilanga ya Menga AKILASI, Bis 18:2, 26; Bar 16:3; 2Tm 4:19. ALELUYA. Tala KUMISA YAH. ALESANDRE, Bis 19:33; 1Tm 1:20; 2Tm 4:14. ALFA, Kus 1:8; 21:6; 22:13. ALFEO, Mat 10:3; Mar 3:18; Bis 1:13. AMEN, 1Bk 14:16 A. na mambu beno ke tuba Kus 3:14 A. mbangi ya kwikama 2Bk 1:20. ANA, Lu 2:36 profete mosi ya nkento, A. Lu 3:2; Yoa 18:13, 24; Bis 4:6. ANANIASI, Bis 5:1, 5; 9:10; 22:12; 23:2. ANDRE, Mat 4:18; Yoa 12:22; Bis 1:13. ANTIPASI, Kus 2:13 A., mbangi ya kwikama APOLIONO, Kus 9:11 na Kigreki zina na yandi A. APOSTAZI, 2Bt 2:3 kana a. me kwisa ntete ve ARABIA, Bag 1:17; 4:25. ARANI, Bis 7:2. AREOPAGE, Bis 17:19. ARIMATEA, Mat 27:57; Lu 23:51; Yoa 19:38. ARMAGEDONI, Kus 16:16 kisika bo ke bingaka A. ARONI, Beb 5:4 kaka mutindu yandi tulaka A. ARTEMISI, Bis 19:27, 34, 35. ARZA, Yak 5:3 Wolo mpi a. bwaka matadi Bis 3:6. AZIA, Bis 19:10; 1Bk 16:19; Kus 1:4.

B BAALE, Bar 11:4 bayina me fukamina B. ve BABA, Mat 9:32; 12:22; 15:30. BABAKALA YA LUKUMU, Bis 13:50; 25:2. BABILONIA, Kus 17:5 B. ya Nene, mama ya Kus 18:2. BADEMO, 1Bk 10:21 mpi na mesa ya b. 1Tm 4:1 ta tula dikebi na malongi ya b. Yak 2:19 b. ke kwikilaka, ke tekitaka Kus 16:14 bangogo ya me pemama na b. Mat 12:24; 1Bk 10:20; Kus 18:2. BAFWA, Mat 8:22 bika b. bo zika b. na bo Yoa 5:25 b. ta wa ndinga ya Mwana Mat 22:32; Kus 14:13; 20:13.

BAKALA (BA-), Bar 1:27 b. ti b., me bikaka mutindu Bar 7:2 me kangama ti b. na nsiku 1Bk 7:2 nkento kuvanda ti b. na yandi 1Bk 7:14 b. yina ke kwikilaka ve 2Bk 11:2 silaka beno na makwela na b. Bef 5:25 B., beno landa na kuzola Bkl 3:19 b., beno landa na kuzola 1Pi 3:1 bankento, beno lemfukila b. Kus 21:2 kitoko sambu na b. 1Bk 7:34; 14:35; Bkl 3:18; 1Tm 3:2. BAKALA YINA KE KWELA, Mat 25:1 kukutana ti b. Mat 9:15; 25:5, 6, 10; Yoa 3:29. BAKITI YA NTETE, Mat 23:6; Lu 11:43; 20:46. BA-KRISTU YA LUVUNU, Mat 24:24; Mar 13:22. BALAKI, Kus 2:14. BALAMI, Yud 11 na nzila ya mbi ya B. Kus 2:14. BALOBI, Mat 4:19 ta kumisa beno b.-bantu BALOMBILU, Bfi 4:6 beno zabisa b. na Nzambi Beb 5:7 salaka b. na Muntu yina ke gulusa BAMBUTA, Bis 4:5 lukutakanu ya b. 1Tm 5:17 b. kubaka lukumu ya nene Mat 16:21; 21:23. BAMFUMU YA NSI-NTOTO, Bef 6:12 b. yai ya mudidi BAMIRIADE, Beb 12:22; Yud 14; Kus 5:11. BAMIRIADE YA SANTU, Yud 14 Yehowa kwisaka ti b. BAMOLO, Tt 1:12 b. ya ke diaka mbiki BAMPANGI YA BANKENTO, 1Tm 5:2. BAMPASI, 2Bk 4:10 b. ya lufwa yina Yezu BAMPASI YA LUFWA, 2Bk 4:10 beto ke nata b. BAMPEVE YA MBI, Bef 6:12. BAMPUSU, Mat 3:12. BAMPUTA, Bis 19:16. BAMVULA FUNDA, 2Pi 3:8 kilumbu mosi kele bonso b. BANA, Mat 18:3 Kana beno kuma ve bonso b. Mat 19:14 Beno bikisa b. ya fioti 1Bk 7:14 b. na beno zolaka kuvanda ve bunkete Bef 6:1 B., beno lemfuka na bibuti Bef 6:4 beno pesa ve b. makasi 1Yn 5:21 B., beno tina biteki Bis 17:28; 2Bk 12:14; Bef 5:8; 1Bt 2:7. BANA-NSIONA, Yak 1:27 kusadisa b. mpi mifwidi BANDUKU YA KISALU, 1Bk 3:9 beto kele b. ya Nzambi Bkl 4:11 bo kele b. na kimfumu BANGINDU, 2Bk 10:5 Beto ke bwisaka b. Mat 15:19; Lu 2:35; Bar 1:21; 1Bk 3:20. BANGINDU YA LUVUNU, Bef 4:14 kusadilaka b. BANGINDU YA MBOTE, Bfi 1:15 ke samunaka yo ti b. BANGOGO YA KIMBENI, Beb 12:3 kangaka ntima na b. BANGOGO YA KULEBA, 1Bt 2:5 sadilaka ve ata fioti b. BANGWAKANA, Bar 9:4. BA-NKAKA, Bis 22:3 longaka Nsiku ya b. 1Tm 5:4 bo pesa b. na bo bima ya me fwana BANKENGIDI, Mat 8:33; Mar 5:14; Lu 8:34. BANKENTO, 1Bk 14:34 b. kuvanda pima na mabundu Bef 5:22 Bika nde b. kulemfuka Tt 2:4 sadisa baleke ya b. Kus 14:4 kudikumisaka ve mvindu ti b. Mat 11:11; 24:41.

421

BANKENTO YA LUKUMU—BIKALULU YA MBOTE BANKENTO YA LUKUMU, Bis 17:4. BANKI, Mat 25:27 nge tula mbongo na mono na b.

BANZAMBI, Bis 17:18 ke zabisa nsangu ya b.

BANKOLAMI, Mar 15:7 Barabasi na boloko ti b. 1Tm 1:9; Tt 1:6, 10.

BANZIKISA, Bis 25:7 bo kukaka ve kupesa b.

BANKULUNTU, 1Pi 5:1 mono ke siamisa b. Kus 4:4; 7:11; 14:3; 19:4.

BANZILA YA NIOKA-NIOKA, Lu 3:5.

BANKUNGA, Lu 20:42; Bef 5:19; Yak 5:13.

BAOLIVE, Bar 11:17 b. ya mfinda, bo yikaka nge

BANZENZA, Bar 1:14 Bagreki mpi ya b. BANZILA YA NENE, Mat 12:19; Bis 5:15.

BANSADI YA KISALU, Bfi 1:1; 1Tm 3:8.

BARABASI, Yoa 18:40 B. vandaka muyibi

BANSAMBIDI, Yoa 4:23 b. ta sambila Tata

BARAKI, Beb 11:32.

BANSEMO YA ZULU, Yak 1:17 Tata ya b.

BARNABASI, Bis 15:2; 1Bk 9:6; Bag 2:1.

BANSINGA, Bis 2:24 Nzambi kukatulaka na b.

BARSABASI, Bis 1:23; 15:22.

BANSOSA, 1Tm 1:4 yina ke nataka na b.

BARTELEMI, Mat 10:3; Bis 1:13.

BANSWA YA KUVANDA MUNTU YA ROMA, Bis 22:28.

BARULO YA MPUSU YA MBISI, 2Tm 4:13 nata b.

BANTANGU YA MPASI, 2Tm 3:1 b. ya nku ta vanda

BASADUSE, Mat 3:7; 22:23; Bis 23:6, 7, 8.

BANTEMBE, 1Tm 2:8; 6:4.

BASAKI, Kus 11:3.

BANTU MINGI, 2Bk 2:6 Ndola yai ya b. pesaka

BASODA, Mat 27:66.

BANTU YA FILOZOFI, Bis 17:18 b. ya Kistoika

BASODA YA NTOTILA YA ROMA, Bfi 1:13 na B.

BANTU YA KALDEA, Bis 7:4.

BATRIBINALE YA FIOTI, Mat 10:17; Mar 13:9.

BANTU YA KE BOTULAKA BIMA, Yoa 10:8; 1Bk 6:10; Beb 10:34.

BAZOBA, Tt 3:3.

BANTU YA KE DILA-DILAKA, Yud 16. BANTU YA KELE TI KIKALULU YA KUSWANA, Bar 2:8. BANTU YA KE SALAKA BISALU YA MABOKO, Bis 19:24, 38.

BELEZEBULE, Mat 10:25; 12:24; Mar 3:22. BELIALE, 2Bk 6:15 na kati ya Kristu mpi B.? BENYAMINI, Kus 7:8. BETANIA, Mat 21:17; 26:6; Yoa 1:28; 11:1.

BANTU YA KE SALAKA NA MASWA, Bis 27:27; Kus 18:17.

BETELEMI, Mat 2:1 kubutuka ya Yezu na B. Mat 2:5; Lu 2:4.

BANTU YA KE TONGAKA, Bar 1:30. 1Tm 5:13 b. mpi ke kudikotisaka

BETFAZE, Mat 21:1 na B., Yezu tindaka

BANTU YA KE ZOLAKA BIESE, 2Tm 3:4.

BETO MOSI, Bar 8:23 b. ke dila na ntima na beto Bar 15:1 kudisepedisa ve b. 2Bk 3:5 ve nde beto me fwana b. 2Bk 4:5.

BANTU YA KISALU, Yak 5:4 Lufutu ya beno yiminaka b.

BETSAIDA, Mat 11:21; Lu 9:10; Yoa 1:44.

BANTU YA LUKUMU, 1Bk 1:26 b. kele mingi ve

BEZE, Lu 22:48 ke yekula Mwana na b.? Bar 16:16 pesana mbote ti b. ya santu

BANTU YA KE ZINGA NTANGU FIOTI, Beb 11:13; 1Pi 2:11.

BANTU YA LUVUNU, 2Bk 6:8; Tt 1:10; 2Yn 7. BANTU YA MBOTE, Lu 22:25 bo ke bingaka B. BANTU YA ME KONDA KIKESA, Kus 21:8. BANTU YA ME ZABA KIMA VE, 2Pi 3:16. BANTU YA MUBULU, 1Bt 5:14. BANTU YA NINIVE, Lu 11:30 kidimbu sambu na b. BANTU YA NTANGU YA NTAMA, Mat 15:2; Beb 11:2. BANTU YA NZO, Mat 10:36 bambeni ya muntu b. Bef 2:19. BANTU YINA BO ME SOLAKA, Mat 24:24 kukusa ata b. Mat 24:31 bawanzio ta vukisa b. Mar 13:20 sambu na b. Mar 13:27 ta vukisa b. katuka na mipepe iya Lu 18:7 lunungu sambu na b. Mat 24:22; Bar 8:33; Bkl 3:12; 2Tm 2:10. BANTU YINA KE KANGAKA BANTU NA NGOLO, 1Tm 1:10. BANTU YINA KE KWIKILA, Bis 5:14 b. kumaka mingi 1Tm 6:2 bantu ke baka mambote kele b. 1Pi 2:7 na mbalu, beno kele b. BANTU YINA KE SALAKA, Bfi 3:2 keba na b. mambu ya BANTU YINA KE SOSA KUSEPEDISA BANTU, Bef 6:6; Bkl 3:22. BANTU YINA KE TEKAKA, 2Bk 2:17 b. ndinga BANTU YINA KE TULAKA NGEMBA, Mat 5:9 Kiese na b. BANTU YINA ME BIKALA, Bar 9:27 kaka b. ta guluka Bar 11:5 kele ti b. na kusola yina Kus 12:17 kwendaka kunwanisa b.

422

BANTU YINA VANDAKA KUSHANZE MBONGO, Yoa 2:15.

BIBULU, Mat 10:16 bonso mameme na kati ya b. Bis 20:29 b. ya nku ta kota na beno BIBUTI, Mat 10:21 bana ta telamina b. na bo Lu 18:29 me bikisaka b. to bana Lu 21:16 b. ta pesa beno na bantu 2Bk 12:14 bana kubumba sambu na b. Bef 6:1 beno lemfuka na b. na beno 2Tm 3:2 ya ke lemfukaka ve na b. Mar 13:12; Lu 2:27; Bar 1:30; Bkl 3:20. BIDIMBU, Bag 6:17 mono kele ti b. ya kimpika BIESE, 1Tm 5:6 kudipesa na b. ya nitu 2Pi 2:13 kudipesa na luzingu ya b. BIFU, Beb 4:15 wila beto mawa sambu na b. BIFWA-MAKUTU, Mat 11:5; Mar 7:37. BIKALULU, Mat 16:27 futa muntu na kutadila b. 1Bk 15:33 Banduku ya mbi ke bebisaka b. Bag 1:13 b. ya mono vandaka na yo 1Tm 3:2 nkengi kulutisa ve ndilu na b. 1Tm 3:11 kulutisa ve ndilu na b. 1Tm 4:12 kuma mbandu na b., na zola Tt 2:2 kulutisa ve ndilu na b. Yak 3:13 bisalu na nsadisa ya b. 1Pi 2:12 b. ya mbote na makanda 1Pi 3:16 ke tuba mbi sambu na b. ya mbote Bef 4:22; Beb 13:7; 1Pi 1:15, 18; 3:1, 2. BIKALULU YA KULUTA MBOTE, 1Pi 2:9 beno zabisa b. BIKALULU YA MBOTE, 2Pi 1:3 bingaka beto na b. 2Pi 1:5 na lukwikilu b., na b. nzayilu

423

BIKOBO—CAMP

BIKOBO, Mat 15:8 ke kumisa mono kaka na b. Beb 13:15 kimenga ya lukumu, ya b. 1Pi 3:10 b. sambu yo tuba ve luvunu

BOMA YA BANZAMBI, Bis 17:22 me kudipesaka na b.

BILUMBU KE KWISA, Lu 13:9 yo buta mbuma na b.

BUBU YAI, Mat 6:11; Lu 4:21; 23:43.

BILUNGI. Tala GEHENA, MAZIAMU, TARTARE.

BUKILO YA NKENTO, Mat 8:14; 10:35; Mar 1:30.

BIMA, Mat 12:29 kubaka b. na yandi Mat 25:14 pesaka bo b. na yandi Lu 15:13 leke bebisaka b. na yandi 2Pi 3:10 b. ta kuma bonso masa Mat 19:21; Lu 14:33.

BUKONDI (BA-), Mat 13:47 Kimfumu kele bonso b. Yoa 21:11 mingi kibeni, b. pasukaka ve Yoa 21:6, 8; Bar 11:9.

BIMA YA BO ME LOSAKA, 1Bk 4:13. BIMA YA KE BUDISAKA MABAKU, Mat 18:7 sambu na b. BIMA YA KUZINGILA, 1Yn 2:16 kusonga na lulendo b. BIMA YINA BO ME KONDA, 2Bk 8:14 kufika b. BIMA YINA YANDI LUKAKA, 2Pi 2:22. BIMA YONSO TA KUMA YA MPA, Mat 19:28. BINWANINU, Bar 6:13 bitini ya nitu bonso b. Bar 13:12 bika beto lwata b. ya nsemo 2Bk 6:7 b. ya lunungu na diboko ya kitata 2Bk 10:4 b. ya bitumba, ya kinsuni ve Bef 6:11 Beno lwata b. yonso BISALU YA BAMPEVE YA MBI, Bag 5:20. Kus 22:15 Bambwa, bantu ya b. BISALU YA KUFWA NSIKU, Bar 4:7; Beb 10:17. BISALU YA KUYITUKA, Bis 19:11 b. na nzila ya Polo BITAMBI, 2Bk 12:18. BITEMBO, Yud 13. BITENDE YA BILELE, Lu 24:12; Yoa 20:7. BITINI, Mat 14:20; 15:37. BITINI YA MAMPA, Mat 15:27 bambwa ke diaka b. BITUMBA, Mat 24:6 wa b. mpi bansangu ya b. 1Bk 14:8 nani ta yilama sambu na b. 2Bk 10:3 beto ke nwanaka ve b. 2Bk 10:4 binwaninu ya b. Bfi 1:30 ke nwana b. ya mutindu mosi Bkl 2:1 b. yina mono ke nwana 1Bt 2:2 kuzabisa nsangu na b. 1Tm 1:18 landa na kunwana b. 2Tm 4:7 me nwana b. ya mbote Yak 4:1 b. ke katuka na wapi? Kus 12:7 b. basikaka na zulu: Mishele Kus 16:14 b. ya kilumbu ya nene Lu 21:9; 2Tm 2:23; Yak 4:1; Kus 19:11. BIYEKA, 1Bk 15:24 na nima ya kufwa b. yonso 1Pi 3:22 b., bangolo na nsi na yandi Bkl 2:15; Tt 3:1. BIZUMBA, Mat 5:28; 15:19; Mar 7:22; Yak 2:11. BLE, Mat 3:12; 13:25; Lu 22:31; Yoa 12:24. BOANERGESI, Mar 3:17 pesaka mpi zina ya B. BOAZI, Mat 1:5. BOLOKO, 1Pi 3:19 kusamuna na bampeve na b. Kus 2:10 Diabulu ta losa beno na b. Kus 20:7 bo ta basisa Satana na b. Mat 5:25; 11:2; 25:36; Lu 22:33; Bis 5:18, 19, 21; 16:26. BOMA, Bis 10:35 muntu ya ke tinaka yandi b. Bar 13:7 muntu yina ke lomba b., b. Bfi 2:12 kusala ngolo na luguluku ti b. Beb 10:27 kuvingila lusambisu na b. Beb 10:31 kele kima mosi ya b. kibeni 1Pi 3:14 mambu ya bo ke wa b., beno wa yo b. ve 1Yn 4:18 Kana zola kele, b. ke Beb 13:6; Kus 2:10.

BOMA YA NZAMBI, Beb 5:7; 12:28. BO ZOLE TA KUMA NSUNI MOSI, Bef 5:31.

BULEMFU, Bar 5:19 b. ya muntu mosi Bar 6:16 b. ya ke nataka na lunungu Beb 5:8 longukaka b. na mambu yina Bar 16:26; 2Bk 2:9; 7:15; 10:6; 1Pi 1:2, 14, 22. BUMBOTE, Bag 5:22 mbuma ya mpeve kele b. Bis 6:8; Bef 2:7. BUMOSI, 1Bk 1:30 beno kele na b. ti Kristu 2Bk 5:17 b. ti Kristu, kele lugangu Bef 4:13 kuma na b. ya lukwikilu Bis 2:46; Bar 15:6; Bkl 3:14. BUMWANA, 2Tm 3:15 yantika b. nge me zaba BUNDUKI YA TOLOTOLO, Kus 6:2. BUNENE, Bis 19:27 b. na yandi ta kuma kima Bef 1:19 b. ya ngolo na yandi 2Pi 1:16 beto monaka b. na yandi Yud 25 nkembo, b., ngolo kuvanda Bef 3:18. BUNKENTO, 1Pi 3:7 dibungu ya b. BUNKETE, Yoa 15:3 kele dezia b. sambu Bis 20:26 mono kele ya b. na menga 2Bk 6:6 na b., na nzayilu 2Bk 11:2 bonso mwense ya b. 2Bk 11:3 b. yina beno fwete monisa 1Tm 4:12 mbandu na bikalulu ya b. Tt 1:15 yonso kele b. na bantu ya b. Tt 2:7 Longa mambu yina kele b. Beb 13:18 beto kele ti kansansa ya b. Yak 3:17 mayele ya zulu ke vandaka b. Bar 14:20; Bfi 4:8; 1Tm 1:5; 2Tm 2:22; Tt 2:5; Yak 1:27; 1Pi 3:2; 1Yn 3:3. BUSANTU, Bar 6:19 lunungu yina ke nataka na b. 2Bk 7:1 kukumisa b. ya kulunga 1Bt 4:4 kuyala nitu na yandi na b. 1Bt 4:7 bingaka beto, sambu na b. 1Tm 2:15 kuvanda na zola mpi b. BUZOBA, Bar 1:21 bantima ya b. kumaka mudidi 1Bk 1:18 Nsangu ya nti ya mpasi ke b. 1Bk 1:20 mayele ya nsi-ntoto kele b. 1Bk 1:23 Kristu, na makanda yo kele b. 1Bk 1:25 b., yo kele mayele mingi 1Bk 3:19 mayele ya nsi-ntoto kele b. 2Bk 11:1 beno kanga ntima na mwa b. na mono 2Tm 2:23 buya bantembe ya b. 2Tm 3:9 b. na bo ta monana pwelele 2Pi 2:16 profete sala ve mambu ya b. 1Bk 1:27; 2:14; 2Bk 11:16; Bef 5:4; 1Tm 6:9; Tt 3:9. BWALA (BA-), Mat 13:57 ke kondaka lukumu na b. Mat 9:35; 10:11; Mar 6:6. BWALA YA FIOTI (BA-), Mar 6:56; Lu 9:12. BWALA YA FIOTI, Mar 6:36. BWIKI, Kus 10:10. BWIMI, Lu 12:15 beno keba na b.

C CAMP, Beb 13:11 ke yokaka na nganda ya c. Kus 20:9.

DAMASI—DIKALA

D DAMASI, Bis 9:2. DANIELE, Mat 24:15. DAVIDI, Mat 21:9 kutuba: gulusa Mwana ya D.! Lu 20:41 Kristu kele mwana ya D.? Bis 2:34 D. tombukaka ve na zulu Bis 2:29. DEKAPOLISI, Mat 4:25; Mar 5:20; 7:31. DENARI, Mat 20:2 d. mosi na kilumbu mosi Mat 20:9 konso muntu bakaka d. mosi Mar 12:15 natila mono d. mosi Mat 20:10, 13; 22:19; Lu 20:24. DIABULU, Yoa 8:44 na tata na beno D. Bef 4:27 beno pesa ve D. dibaku Bef 6:11 kutelama na ntwala ya D. Beb 2:14 yandi fwa D. Yak 4:7 beno telamina D., ebuna yandi ta tina 1Pi 5:8 Mbeni na beno, D., ke zieta 1Yn 3:8 sambu na kufwa bisalu ya D. Kus 12:12 mawa sambu D. me kulumuka Kus 20:2 yina kele D. mpi Satana Mat 4:1, 8; 25:41; Yoa 13:2; Yud 9. DIAMBU (MA-), Mat 23:23 m. ya Nsiku Yoa 6:63 M. ya mono tubilaka beno Yoa 12:47 muntu kuwa m. ya mono ke tuba 1Bk 6:2 kusambisa m. ya fioti? 1Bk 16:14 m. na beno kusalama na zola 1Tm 4:9 M. yai kele ya kwikama 1Pi 4:11 yandi ke tuba m. ya Nzambi Bis 7:38; 15:6; 23:29; 25:20; Bar 3:2. DIAMBU YA KIELEKA (MA-), Bkl 2:17 m. kele na Kristu Beb 9:24 yina kele mbandu ya m. Beb 11:1 nzikisa ya m. ata yo ke monana ve DIAMBU YA KUPEMAMA (MA-), 1Tm 4:1 dikebi na m. DIAMBU YA MBOTE (MA-), Bis 10:35 ke salaka m. Yak 4:17 zaba kusala m., kansi yandi DIBA (MA-), Yoa 12:13 bo bakaka mandala ya m. Kus 7:9 mandala ya d. na maboko DIBAKU (MA-), Bar 14:13 kima ya ke budisa d. 1Bk 7:21 na kimpwanza, sadila d. yina Bag 5:13 bonso d. ya kulanda banzala Bfi 1:29 bo me pesaka beno d. Bfi 4:10 kondaka d. ya kumonisa yo 1Tm 5:14 kupesa ve mbeni d. Beb 11:15 kubaka d. ya kuvutuka Bar 11:11, 12. DIBANZA (MA-), Mat 22:37 zola Yehowa na m. na nge Bar 1:28 m. ya Nzambi ke ndimaka ve Bar 8:5 m. na mambu ya kinsuni Bar 8:6 kutula m. na banzala ya nitu Bar 11:34 nani me zaba m. ya Yehowa Bar 12:2 kumisa m. na beno ya mpa Bar 15:5 m. ya mutindu mosi ti Kristu 1Bk 2:16 kuzaba m. ya Yehowa? 2Bk 3:14 m. na bo lembaka 2Bk 4:4 Satana me fwaka m. 2Bk 10:5 ke nataka d. na kimpika Bag 5:8 M. yai me katuka ve na Bfi 2:5 landa kuvanda ti m. yai Bfi 3:15 beno kele ti m. ya mutindu ya nkaka Bfi 4:2 na kuvanda ti m. mosi Bfi 4:7 ngemba ya Nzambi ta tanina m. Bkl 3:2 Beno tula m. na beno kaka Beb 4:12 luswaswanu na kati ya m.

424 Beb 8:10 ta tula bansiku na m. na bo 1Pi 1:13 yidika m. sambu na kisalu 1Pi 4:1 vanda ti m. ya mutindu mosi Kus 17:17 kulungisa d. ya Nzambi Yoa 5:19, 30; 8:28; Bar 7:25; 14:5; 1Bk 1:10; 7:25, 40. DIBOKO (MA-), Yoa 12:38 sambu na d. ya Yehowa 1Tm 4:14 bankuluntu tulaka nge m. Beb 10:31 Kubwa na m. ya Nzambi 1Pi 5:6 kudikulumusa na d. ya Nzambi 2Bk 5:1; Beb 9:11. DIBOKO-KIFU, Mat 18:8. DIBOKO YA KITATA (MA-), Mat 20:23 kuvanda na d. Mat 25:33 tula mameme na d. Bis 7:55 Yezu me telama na d. ya Beb 10:12 fongaka na d. ya Nzambi Bag 2:9; Beb 1:3. DIBOLONGO (MA-), Bfi 2:10 na zina ya Yezu m. yonso Bar 14:11; Beb 12:12. DIBULU, Mat 15:14 bo zole ta bwa na d. Lu 16:26 d. ke kabula beto ti beno DIBULU YA NDA, Kus 20:3 losaka yandi na d. Bar 10:7; Kus 9:1, 11; 11:7; 17:8. DIBUNDU (MA-). Tala mpi LUSAMBU. Bis 16:5 m. vandaka kukuma mingi Bis 20:28 kugungula d. ya Nzambi 1Bk 14:34 bankento, pima na m. Bef 5:24 d. ke lemfukaka na Kristu Bkl 1:18 yandi kele ntu ya nitu, d. Beb 12:23 d. ya bana ya ntete 1Bk 14:19; Bag 1:13; Bef 1:22. DIBUNDU YA BAYUDA, Bag 1:13. DIBUNGU (MA-), Bis 9:15 muntu yai kele d. ya me sola Bar 9:21 d. sambu na kisalu ya Bar 9:22 m. yina yandi ta wila makasi 2Bk 4:7 kimvwama yai na m. ya ntoto Beb 9:4 d. ya wolo yina vandaka ti mana Kus 2:27 pasula bo bonso m. ya tuma Mat 13:2; Mar 14:13; Lu 22:10; Bis 21:5. DIBUTA (MA-), Mat 19:28 m. kumi na zole ya Izraele Bef 3:15 na yandi d. me bakaka zina Bis 3:25; Kus 7:9. DIFWA, Bef 1:14 pesaka na ntwala sambu na d. Bkl 1:12 kubaka d. kumosi ti basantu 1Pi 1:4 d. yina ke polaka ve 1Pi 5:3 bantu yina kele d. ya Nzambi Bef 5:5; Beb 9:15. DIKABU (MA-), Mat 19:11 Bantu yonso ve kele ti d. Mat 24:51 ta pesa yandi d. ti bantu ya luvunu Lu 15:12 pesa mono d. ya bima Bis 8:20 baka d. ya ofele ya Nzambi Bar 5:16 d. yina kwisaka na nima Bar 6:23 d. ya Nzambi kele luzingu 1Bk 7:7 konso muntu kele ti d. 1Bk 7:17 Yehowa me pesaka muntu d. 1Bk 12:4 M. kele ya mutindu na 1Bk 14:12 beno sosa m. mingi 1Tm 4:14 Kubebisa ve d. ya nge kele na yo 2Tm 4:6 kudipesa bonso d. ya malafu Beb 6:4 ntomo ya d. ya ofele ya zulu Beb 11:4 Nzambi ndimaka m. na yandi Yak 1:17 d. ya mbote katukaka na zulu Kus 11:10 bo ta pesana m. Mat 5:24; 7:11; Bar 15:26; 2Bk 9:13, 15; Bef 2:8; 5:2. DIKABU YA OFELE, Bar 5:17 d. ya lunungu DIKALA (MA-), Bar 12:20 tula m. na ntu na yandi

425 DIKANDA (MA-), Mat 12:21 m. ta tula kivuvu na zina Mat 21:43 mpi bo ta pesa na d. mosi Mat 24:14 sambu na kimbangi na m. Mat 24:30 m. ya ntoto ta kudibula Mat 25:32 ta vukisa m. na ntwala na yandi Lu 21:24 bantangu ya m. ta lungana Lu 21:25 m. ta mona mpasi mingi Lu 23:2 ke tula mavwanga na d. na beto Bis 15:14 Nzambi tulaka dikebi na m. Bef 4:17 tambula diaka ve mutindu m. Yak 1:1 m. kumi na zole 1Pi 2:9 kele d. yina bo me solaka 1Pi 2:12 bikalulu ya mbote na kati ya m. Kus 1:7 m. yonso ya ntoto Kus 11:18 Kansi m. waka makasi Bis 10:35; Bar 3:29; Beb 7:13; Kus 7:9; 21:12. DIKANDA YA IZRAELE, Bef 2:12 ntama ti d. DIKEBI, 2Pi 1:19 beno ke sala mbote na kutula d. 1Tm 1:4; 4:1. DIKOFI (MA-), 1Bk 9:26 mono ke bula m. na mono DIKOPA, Mat 10:42 ata d. mosi ya masa Lu 22:20 D. yai ke tendula kuwakana Lu 22:42 kana nge me zola, katula d. 1Bk 10:21 d. ya Yehowa, d. ya bademo Mat 20:22; 1Bk 10:16. DIKULU (MA-), Yoa 19:33 bo bukaka ve m. na yandi Bar 16:20 ta niata Satana na nsi ya m. 1Bk 15:25 tula bambeni na nsi ya m. Bef 6:15 beno lwata na m. na beno Lu 1:79; Bar 10:15; Beb 2:8. DIKUMI, Mat 23:23 ke pesaka d. ya mente Lu 18:12 ke pesaka d. ya bima DIKUNZI (MA-), 1Tm 3:15 d. mpi kima ya ke simbaka Kus 3:12 d. na tempelo ya Nzambi Bag 2:9. DIKUTU (MA-), Yoa 18:10 Piere, zengaka d. na yandi 1Bk 12:16 kana d. kutuba nde: Sambu Yak 5:4 me kuma na m. ya Yehowa Mat 13:16; Kus 2:7. DILENDA (MA-), Mat 9:20; 23:5; Mar 6:56. DILONGI (MA-), Mat 16:12 kukeba na levire, m. Bag 6:6 muntu yina ke pesa m. yina Bef 4:14 konso mupepe ya m. ke nata Bkl 2:22 kuwakana ti minsiku mpi m. 1Tm 4:1 dikebi na m. ya bademo 1Tm 4:16 Keba na nge mosi mpi na m. 2Tm 4:3 bo ta buya kuwa m. ya mbote Beb 13:9 bika ve nde m. ya nzenza Mat 14:8; Mar 6:25; 1Tm 4:6; 6:1; Kus 16:1; 17:1. DIMEME (MA-), Mat 9:36 m. ya me konda ngungudi Mat 10:6 m. ya me vilaka ya Izraele Mat 10:16 bonso m. na kati ya bibulu Mat 18:12 m. nkama mosi me vila Mat 25:32 ke kabulaka m. ti bankombo Yoa 10:16 m., yina kele ve ya lupangu Yoa 21:16 Gungula m. na mono ya fioti Bis 8:32 Bonso d., bo nataka yandi Mat 26:31; Bar 8:36; 1Pi 2:25. DIMPA (MA-), Mat 4:4 Muntu fwete zinga na m. ve Mat 16:12 levire ya m. ve, kansi malongi Mat 26:26 Yezu bakaka d., zengaka yo Lu 9:13 Beto kele kaka ti m. tanu Yoa 6:35 Mono kele d. ya luzingu 1Bk 10:17 d. mosi, beto ke diaka d. 1Bk 11:26 ntangu ya beno ke dia d. yai DIPASA (MA-), Yoa 11:16; 20:24.

DIKANDA—DITONO DISOLO (MA-), 1Tm 1:4; 4:7 dikebi ve na m. ya luvunu 2Tm 4:4 ta tula dikebi na m. ya luvunu 2Pi 1:16 m. ya luvunu ya bo me Mat 1:1. DISTRIKE, Lu 3:1. DISU (MESO), 1Bk 2:9 D. monaka ve mpi dikutu 1Bk 15:52 na kubweta ya d. Bef 1:18 temunaka m. ya ntima na beno 1Pi 3:12 m. ya Yehowa ke talaka 1Yn 2:16 nzala ya m. mpi kusonga Kus 1:7 d. yonso ta mona yandi Kus 21:4 ta kusula mansanga na m. Mat 13:16; Mar 8:18; 2Bk 4:18. DISUMU (MA-), Mat 12:31 ta lolula mitindu yonso ya m. Mat 26:28 kulolula m. ya bantu mingi Mar 3:29 d. ya mvula na mvula Yoa 1:29 ya ke katula d. ya nsi-ntoto! Bis 3:19 bo vwansa m. na beno Bar 3:23 bantu yonso me salaka d. Bar 4:8 ta yibuka diaka ve d. Bar 5:12 d. kotaka na nsi-ntoto Bar 5:21 d. yalaka bonso ntotila Bar 6:6 nitu na beto ya m. kukuma Bar 6:23 lufutu ya d. kele lufwa Bar 7:7 mono zolaka ve kuzaba d. Bar 7:13 ke monisa nde d. kele mbi Bar 8:2 na kimpika ya d., ya lufwa Bar 8:21 kimpika ya d. Bar 14:23 ke sala ve ti lukwikilu kele d. 1Bk 6:18 pite ke salaka d. na nitu 2Bk 5:21 zabaka d. ve, kumisaka yandi Bef 4:26 wa makasi, kansi kusala d. ve Beb 10:12 kimenga mosi sambu na m. Beb 10:17 ta yibuka diaka ve m. na bo Beb 10:26 beto ke sala m. na luzolo Beb 12:1 katula d. ya ke kangaka beto Yak 1:15 yo ke butaka d.; mpi d. Yak 4:17 ke sala yo ve, yo kele d. Yak 5:15 kana yandi salaka m. 1Yn 3:8 ke salaka d. banda luyantiku Kus 18:4 kuvukana na m. na yandi Mat 6:12; Bis 10:43; 1Tm 5:24; Beb 11:25; 1Yn 1:8, 9; 2:1; 5:16. DISU NA DISU, Mat 5:38. DISWEKAMU. Tala mpi KINSWEKI YA SANTU. 2Bt 2:7. Kus 17:5 d. mosi: Babilonia ya Nene Kus 17:7 ta zabisa nge d. ya nkento DITADI (MA), Mat 21:42 D., bantu losaka Lu 19:40 kuvanda pima, m. ta boka Bar 9:32 d. ya ke budisaka dibaku 1Pi 2:6 d. ya mono me solaka Kus 2:17 na d. zina mosi ya mpa DITADI YA KIKONKO, Mat 21:42 kumaka d. ya ntete Bef 2:20 Yezu kele d. ya fondasio Mar 12:10; 1Pi 2:6. DITADI YA NENE (MA-), Mat 16:18 na zulu ya d. Lu 8:6 bwaka na zulu ya d. Lu 17:2 kangisa yandi d. na nkingu Bar 9:33 d. ya ke budisaka dibaku, d. 1Bk 10:4 vandaka kunwa na d. 1Pi 2:8 d. ya ke budisaka dibaku, d. Kus 18:21. DITAMA (MA-), Mat 5:39 mbata na d. ya kitata Lu 6:29. DITONO (MA-), Yak 1:27 kukonda d. ya nsi-ntoto Bef 5:27; 2Pi 2:13.

DITUTI—KALAKI YA MPAKU DITUTI (MA-), Lu 21:27 ke kwisa na kati ya d. Bis 1:9 d. mosi fikaka yandi 1Bt 4:17 ta nata beto na m. Beb 12:1 d. ya nene ya bambangi Kus 1:7 ke kwisa na m., disu yonso Mat 24:30; 1Bk 10:2. DIVUMU (MA-), Bfi 3:19 nzambi na bo kele d. na bo 1Tm 5:23 vinu sambu na d. na nge Mat 12:40; Lu 1:24; Yoa 3:4; 1Bk 6:13. DIYAKA (MA-), Mat 7:6 Beno losa ve m. na bangulu Mat 13:45, 46; Kus 17:4; 18:12; 21:21. DIZANGA, Kus 19:20 d. ya tiya yina ke pelaka Kus 21:8 d. yina ke pela ti tiya, sufre DIZANGA YA TIYA, Kus 20:14, 15. DODOKILU (BA-), 2Bk 1:11 lenda sadisa ti b. na beno Bef 6:18 bisambu mpi b. yonso Beb 5:7 Kristu salaka b., balombilu Yak 5:16 D. ya muntu ya lunungu 1Pi 3:12 yandi ke waka b. na bo DRAGONI, Kus 12:17 d. wilaka nkento yina makasi Kus 12:3, 7, 9; 13:2; 16:13; 20:2. DRAKIME, Lu 15:8 nkento me vidisa d. mosi

E EBERE, Lu 3:35. EE, Mat 5:37 e. kutendula kaka ee 2Bk 1:20 yo me kumaka E. na yandi EFEZO, 1Bk 15:32; Kus 2:1. EFRATE, Kus 9:14. ELI, Mat 27:46. ELIA, Mat 17:11, 12. ELIMASI, Bis 13:8 nganga-ngombo E. EMANUELE, Mat 1:23. EMAUSI, Lu 24:13 bwala mosi, zina na yo E. ENISE, 2Tm 1:5 mama na nge E. ENOKI, Lu 3:37; Beb 11:5; Yud 14. ERODE, Mat 2:1 na bilumbu ya ntotila E. Lu 23:12; Bis 4:27; 12:1. ESPANIA, Bar 15:24 mono ta kwenda na E. ESTI, Mat 2:1 bantu ya katukaka na E. Mat 8:11; 24:27; Lu 13:29. ETIENE, Bis 6:5; 7:59; 8:2; 22:20. EVA, 2Bk 11:3; 1Tm 2:13. EZAU, Beb 12:16. EZIPTE, Kus 11:8 E., kisika bo tulaka Mfumu Mat 2:15.

F FARAO, Bar 9:17 F.: Mono me bika nge Bis 7:10. FELIKSI, Bis 23:24; 24:25, 27. FESTUSI, Bis 24:27; 26:24. FIEVRE, Mat 8:15; Yoa 4:52; Bis 28:8. FILADELFIA, Kus 1:11; 3:7. FILETE, 2Tm 2:17 Imeneo mpi F. FILIPO 1., Mat 10:3; Yoa 1:43; 6:5; 12:21. FILIPO 2., Bis 6:5; 8:5, 26; 21:8. FILOZOFI, Bkl 2:8 bampika na nzila ya f. FIMBU (BA-), Lu 12:47 bo ta bula yandi b. mingi Yoa 2:15 kusala f. mosi ya bansinga Lu 12:48; 2Bk 11:24. FIOTI, Mat 7:14 kielo ya f. 1Bk 7:29 ntangu ya me bikala kele f.

426 FIOTI KIBENI, Lu 4:5 songaka yandi na ntangu f. FONDASIO (BA-), 1Bk 3:11 lenda tula f. ya nkaka Bef 2:20 me tungaka beno na f. Beb 11:10 kele ti b. ya kieleka Lu 6:48; Bar 15:20. FURU, Mat 13:42.

G GABRIELE, Lu 1:19, 26. GALILEA, Mat 4:23; Yoa 2:11; 7:41, 52. GAMALIELE, Bis 5:34; 22:3. GAZA, Bis 8:26. GEDEONI, Beb 11:32 kana mono tubila G. GEHENA, Mat 10:28 lenda fwa moyo ti nitu na G. Mat 23:15 me fwana kukwenda na G. Mat 23:33 ta tina lusambisu ya G.? Mar 9:43 kwenda ti maboko zole na G. Lu 12:5 kiyeka ya kulosa yandi na G. Yak 3:6 tiya ya ludimi ke na G. Mat 5:22, 29, 30; 18:9; Mar 9:45, 47. GENEZARETI, Mat 14:34; Lu 5:1. GETSEMANE, Mat 26:36; Mar 14:32. GITARE (BA-), Kus 15:2 bo me simba b. ya Nzambi Kus 14:2. GOGI, Kus 20:8. GOLGOTA, Mat 27:33; Yoa 19:17. GOMORE, Mat 10:15 pete mingi sambu na G. Bar 9:29; Yud 7. GUVERNERE (BA-), Mat 2:6 g. ya Yuda Mat 10:18; Bis 13:7; 18:12; 19:38; 1Pi 2:14.

I IMENEO, 1Tm 1:20 I., me pesaka bo na Satana 2Tm 2:17 I. mpi Filete kele na kati INSI (BA-), Mat 24:7 i. ta nwanisa i. ya nkaka ISAKARE, Kus 7:7. ISKARIOTE, Mat 10:4; 26:14; Yoa 6:71. ITALIA, Beb 13:24 Bampangi ya I. me tinda mbote IZAKI, Bar 9:7 nkuna na nge ta vanda na I. Mat 8:11; Beb 11:17, 20. IZOPE, Yoa 19:29; Beb 9:19. IZRAELE, Yoa 1:47 muntu ya I. yina kele ve ti Bar 9:6 yonso ve ya I. kele ya I. Bar 11:1 mono mpi kele muntu ya I. Bef 2:12 ntama ti dikanda ya I. Bis 13:23; Beb 8:10.

K KABULAKA, Bis 19:9 yandi k. bo ti balongoki KADIBUNDU (TUMA-). Tala mpi KUKABWANA. Bis 24:5 ntwadisi ya k. ya Nazareti 1Bk 11:19 t. ta vanda mpi na beno Tt 3:10 muntu yina ke basisa k. 2Pi 2:1 Bantu yai ta kotisa t. Bis 5:17; 15:5; 24:14; 28:22; Bag 5:20. KAIFA, Yoa 11:49; 18:13, 28; Bis 4:6. KAINI, Beb 11:4; 1Yn 3:12. KAISALI, Mar 12:17 Beno pesa bima ya K. na K. Lu 23:2 ke buyisa bampaku na K. Yoa 19:15 kele ve ti ntotila kaka K. Mat 22:17; Lu 2:1; 20:25; Yoa 19:12. KALAKI, Bis 19:35 k. ya bwala lembikaka bantu KALAKI YA MPAKU (BA-), Mat 11:19 nduku ya b. Mat 21:32 b. mpi bankento ya ndumba Mar 2:15 b. mingi fongaka ti yandi

427 Mar 2:16 ke dia ti b. mpi bansumuki? Lu 3:12 b. kwisaka kubaka mbotika Lu 18:10 mosi Mufarize, ya nkaka k. Lu 18:11 mono kele ve bonso k. Lu 19:2 Zasheo, mfumu ya b. Mat 5:46; 18:17; 21:31; Lu 7:29; 15:1. KANA, Yoa 2:1; 4:46. KANGAKA, Mar 4:7; Lu 8:7, 14. KANGISA, Beb 1:12 nge ta k. yo bonso kazaka KANSANSA (BA-), Bar 9:1 k. na mono ke ta kimbangi 1Bk 10:29 k. ya muntu fwete sambisa 1Tm 1:19 tanina lukwikilu, k. ya mbote 1Tm 4:2 k. na bo, bo me zikisaka yo Beb 9:14 ta yobisa ve k. na beto Bis 23:1; 1Bk 8:12; 2Bk 1:12; 1Pi 3:16, 21. KAPERNAUMI, Mat 11:23 K., tii na Maziamu Mat 4:13; Lu 4:23; Yoa 2:12; 6:59. KAPITA (BA-), Lu 12:42 Nani kele k. ya kwikama 1Bk 4:1 b. ya binsweki ya santu Tt 1:7 yandi kele k. ya Nzambi KAPITENE (BA-), Lu 22:4; Bis 4:1; 5:24, 26. KASHE, 2Bk 1:22 me tulaka mpi k. na yandi KATUKAKA, Mat 14:13. KATULA, Bag 6:7 ke kuna, ta k. yo mpi KAZUNE, Bis 2:35; Beb 10:13. KAZUNE YA MAKULU, Yak 2:3. KEBA, Mat 7:15 k. na baprofete ya luvunu 1Tm 4:16 K. na nge mosi mpi na malongi Beb 12:15 k. mbote-mbote 1Pi 5:8 beno k. Mbeni na beno Bis 20:28. KE BALUKAKA, Yak 1:17 yandi k. ve KE BEBAKA VE, 1Pi 1:4 difwa yina k. KE BUTAKA VE MBUMA, Mat 13:22. KE FWAKA VE, Beb 7:16 ngolo ya luzingu yina k. KE KWIKILAKA VE, 1Bk 7:12 nkento yina k., mpi yandi 1Bk 7:14 bakala yina k. ke baka KELE, Yoa 3:36 makasi ya Nzambi k. na zulu KELE KAKA MUTINDU MOSI, Beb 1:12. KELE MINGI, 2Bk 1:5 bampasi ya Kristu k. KELE VE, Bfi 2:12 ntangu mono k. ti beno Bkl 2:5 mono k. ti beno na nitu 1Bk 5:3; 2Bk 10:1, 11; Bfi 1:27. KE MONANAKA VE, 2Bk 4:18 bima yina k. Bkl 1:15 kifwani ya Nzambi yina k. Beb 11:27 kumona Muntu yina k. KE MONANA NA MESO, 2Bk 5:12 na yina k. KE NIKANA VE, 2Bk 1:7 kivuvu na beto k. KE PESAKA LUZINGU, 1Bk 15:45 Adami ya nsuka k. KE SALA NGOLO, 1Tm 4:10 Yo yina beto k. mpi kikesa KESI YA MAKABU (BA-), Mar 12:41; Lu 21:1. KE SOBAKA VE, Beb 6:17 lukanu na yandi ke s. KETI-KETI, Bar 14:23 kana yandi kele na k., bo me KE TUBAKA VE, 1Bk 12:2; 2Pi 2:16. KE VUKISAKA, Bef 4:3 kikangila ya ngemba yina k. KE VWEZAKA NZAMBI, Bar 5:6 sambu na bantu k. KIBAKA (BI-), Beb 11:30 na lukwikilu, b. ya Yeriko KIBANSALA (BI-), Yoa 19:13. KIBENDE (BI-), Mat 26:15 mbongo ya b. makumi tatu 1Tm 4:2 zikisaka kansansa na bo ti k. Kus 2:27; 12:5.

KANA—KIELEKA KIBONGO (BI-), Kus 17:12 B. kumi ke monisa KIBUKA (BI-), Lu 12:32 Kutita ve, k. ya fioti 1Pi 5:3 bambandu sambu na k. Mat 8:30; 26:31; Mar 5:11; Lu 8:32; 1Pi 5:2. KIBUKA YA BANTU (BI-), Mat 21:9 B. landaka Kus 7:9 tala! k. ya makanda yonso Mat 13:34; Mar 3:9; Yoa 6:5. KIBUKA YA FIOTI, Lu 12:32 Kutita ve, k. KIBUKA YA NENE YA BANTU, Mar 12:37. Kus 7:9 k. me katuka na makanda Kus 19:6 bonso ndinga ya k. KIBULU, Yoa 10:12 kana yandi mona k. KIDIKILU, Lu 2:7, 12, 16. KIDIMBU (BI-), Mat 12:39 Mbandu ke sosa k. Mat 16:3 kutendula b. ya bantangu Mat 24:3 inki ta vanda k. ya kukala Lu 11:29 bo ta pesa yo ve ata k. mosi Lu 21:25 b. ta vanda na ntangu Lu 23:8 Erode, kivuvu ya kumona b. Yoa 3:33 tulaka k. na zulu na yo Yoa 6:27 me tulaka muntu yai k. Yoa 7:31 ta sala ve b. mingi kuluta Yoa 20:25 musapi na k. ya bansonso Bis 2:19 b. na ntoto: menga, tiya 1Bk 11:10 nkento, vanda ti k. ya kimfumu 2Bk 1:22 k. ya mambu yina ta kwisa 2Bk 5:5 pesaka mpeve bonso k. Bef 4:30 Nzambi tulaka beno k. Bfi 1:28 k. yai me katuka na Nzambi 2Bt 3:14 beno tula muntu yina k. 2Tm 2:19 kele ti k. yai: Yehowa me zaba Kus 7:4 yina bo tulaka k., 144 000 Kus 12:1 k. ya nene monanaka na zulu Kus 13:17 muntu yina kele ti k. Kus 14:9, 11 sambila mbisi mpi kubaka k. Kus 15:1 monaka k. ya nkaka na zulu Kus 16:14 yo ke sala b. Kus 20:4 bo bakaka ve k. na mbunzu Yoa 11:47; 20:30; Bis 4:16; 8:13; 1Bk 1:22; Bef 1:13; 2Bt 2:9; Kus 5:1, 1; 7:2, 3. KIDIMBU YA KUBALULA NTIMA, Mar 1:4; Lu 3:3; Bis 19:4. KIDIMBU YA NKUMBWA (BI-), 1Bk 12:10, 29; Bag 3:5. KIDO, Yak 3:4 ke twadisaka bamaswa na k. Yak 3:4 kisika muntu ya me simba k. ke kwenda KIDRONI, Yoa 18:1. KIEBREO, Kus 16:16 ke bingaka na K. Armagedoni KIELEKA, Yoa 3:33 Nzambi ke tubaka k. Yoa 4:23 bansambidi ya k. ta sambila Yoa 4:24 sambila yandi na mpeve, na k. Yoa 7:28 muntu tindaka mono kele ya k. Yoa 8:32 beno ta zaba k., ebuna k. Yoa 14:6 Mono kele nzila mpi k. Yoa 17:17 Santisa bo na k.; ndinga na nge ke k. Yoa 18:37 mono ta kimbangi na k. Bar 3:4 Nzambi monana muntu ya k. 1Bk 5:8 mampa ya masonga mpi ya k. 2Bk 6:8 bantu ya luvunu, kansi ya k. 2Bk 13:8 sambu na kutelamina k. Bef 6:14 beno lwata k. na luketo 2Bt 2:10 ndimaka ve mpi zolaka ve k. 1Tm 1:2 mwana ya k. na lukwikilu: Bika 1Tm 2:7 kulonga makanda k. 1Tm 3:15 dikunzi ya ke simbaka k. 1Tm 6:19 bo simba ngolo luzingu ya k. 2Tm 2:15 tendulaka ndinga ya k.

KIELO—KILUMBU YA YEHOWA Beb 10:26 nzayilu ya sikisiki ya k. 1Pi 1:22 zola ya k. 2Pi 1:10 kubinga na beno kuvanda ya k. 2Pi 1:12 k. yina kele na kati na beno Kus 3:14 mbangi ya kwikama mpi ya k. Yoa 1:9; 8:44; 15:1; 17:3; Bar 1:25; 2Tm 3:7; Beb 6:19; 2Pi 1:19; 1Yn 5:20; Kus 19:11.

428

KIGREKI, Yoa 19:20. KIKALULU (BI-), Bar 1:20 b. na yandi ya ke monanaka Bkl 2:9 b. ya Nzambi kele na yandi KIKALULU YA KUKABA, 2Bk 8:2 bo monisa mingi k. 2Bk 9:11 beno monisa k. KIKALULU YA KUPONA-PONA, Yak 2:1 ke monisa k. Yak 2:9 beno ke landa kumonisa k. KIKALULU YA KUVANDA VE MAKAMBU NGOLO, Bfi 4:5 k. kuzabana na bantu

KIKATA (BI-), Bis 14:8 muntu mosi yina vandaka k. Mat 4:24; 9:2; Lu 5:24. KIKESA, Mat 11:28 mono ta pesa beno k. Mat 11:29 k. sambu na mioyo na beno Bis 9:27 yandi tubaka na k. Bar 1:12 beto pesana k. Bar 10:2 k. sambu na Nzambi 1Bk 16:18 me pesa mpeve na mono k. 2Bk 5:6 beto kele na k. mingi Bag 1:14 vandaka k. na binkulu Bef 6:20 k. mutindu mono fwete tuba Bfi 1:14 k. na kuzabisa ndinga Bfi 2:1 kele ti k. ya kupesa na Kristu 1Bt 2:2 beto bakaka k. na Nzambi Tt 2:14 k. na bisalu ya mbote Flm 7 basantu bakaka k. na nge Beb 6:11 monisa k. ya mutindu mosi Beb 10:25 beto pesana k. Mat 8:28; Yoa 2:17; Bis 4:29, 31; 14:3; 28:15; 1Bk 12:31; 14:1; Bag 4:17; Bfi 3:6; Beb 10:19; 13:6, 22; 1Pi 3:13; 5:12; Kus 3:19. KIKESA MINGI, Bis 18:28 na ntwala ya bantu ti k. Bis 18:25; Bar 12:11. KIKONKO, Bis 4:11 yina me kumaka ntu ya k. 1Pi 2:7 ditadi ya bo losaka me kumaka ntu ya k. KIKUMA, Bfi 1:17 kansi ve ti k. ya mbote 1Pi 3:15 ke yula beno k. ya kivuvu Yud 4 k. ya kusala mambu ya poto-poto Yoa 15:22. KILANGA (BI-), Mat 13:38 k. kele nsi-ntoto Yoa 4:35 beno tala b., nde yo me tela 1Bk 3:9 Beno kele k. ya Nzambi yina Mat 6:30; 13:44; 19:29; 24:18, 40. KILANGA YA VINU, Mat 20:1 bantu ya kisalu na k. Lu 20:9 Muntu mosi kunaka k. Mat 21:28. KILAPI KITINTA, 3Yn 13 kusonikila nge ti k. mpi tinta KILAU, Yoa 10:20 yandi kele muntu ya k. Bis 26:24 ke kumisa nge k.! 1Bk 14:23 nde beno me bela k.? KILEKE, 1Tm 4:12 muntu kuvweza ve k. na nge 2Tm 2:22 tina banzala ya k. Mar 10:20; Bis 26:4. KILO, Bag 6:5 konso muntu ta nata k. na yandi 1Yn 5:3 bansiku na yandi kele k. ve KILUMBU (BI-), Mat 24:22 bo kumisaka ve b. yina nkufi Mar 13:32 k. yina, muntu ve me zaba Bis 17:31 k. yina yandi ta sambisa Bar 14:5 ke monaka k. mosi me luta 2Bk 6:2 yai kele k. ya luguluku 2Pi 3:8 k. mosi bonso bamvula funda KILUMBU YA KUBUTUKA, Mat 14:6; Mar 6:21. KILUMBU YA KUFIKA MASUMU, Bis 27:9. KILUMBU YA KUSAMBISA, Mat 10:15 Na K., yo Mat 12:41 Ninive ta futumuka na K. KILUMBU YA KUYILAMA, Mat 27:62; Yoa 19:14, 31, 42. KILUMBU YA NSUKA (BI-), Yoa 6:54 futumuka na k. 2Tm 3:1 na b. bantangu ya mpasi ta vanda Yak 5:3 bima ta vanda bonso tiya na b. 2Pi 3:3 na b., bantu ya ke sekaka Yoa 11:24; 12:48. KILUMBU YA TATU, Lu 9:22 ta futumuka na k. Bis 10:40 futumunaka Muntu yai na k. Lu 13:32; 24:21; 1Bk 15:4.

KIKAMUNINU YA VINU, Kus 19:15 ke kamuna na k.

KILUMBU YA YEHOWA, 2Bt 2:2.

KIELO (BA-), Mat 7:14 k. ya fioti mpi nzila Mat 16:18 b. ya Maziamu ta nunga ve Bis 12:14 Piere me telama na k. Kus 3:20 Mono me telama na k., bula Mat 24:33; 25:10; Lu 16:20; Beb 13:12; 1Bk 16:9. KIESE (BI-), Mat 5:3 K. na bayina kele na nzala Mat 24:46 K. na mpika yina Lu 8:14 basusi, mpi b. ya luzingu Yoa 13:17 k. kana beno ke sala yo Bis 14:17 fulusaka bantima na beno na k. 2Bk 2:2 nani ta pesa mono k. 2Bk 9:7 ke zolaka yina ke pesaka na k. 2Bk 12:10 ke monaka k. na kulemba Bag 4:27 Vanda na k., nge mukobo 1Tm 1:11 nkembo ya Nzambi ya k. 1Tm 6:15 Mfumu ya k. mpi mosi kaka 2Tm 3:4 ke zolaka b. kuluta Nzambi Beb 12:2 Sambu na k. yina Nzambi tulaka Beb 12:11 ndola kele ve diambu ya k. Yak 5:5 Beno me zingaka na k. 1Pi 3:14 mpasi sambu na lunungu, beno kele na k. 1Pi 4:14 beno kele bantu ya k. Kus 12:12 zulu, beno vanda na k. Kus 18:20 O zulu, mona k. Lu 2:10; 12:37; Yoa 16:22; Bis 20:35; Bar 4:6; 15:10; 2Bk 7:4; Bag 4:15; 2Bt 2:12; Tt 3:3; Beb 10:34; Yak 1:12. KIESE MINGI, Lu 10:21 yandi waka k. mpi tubaka: Mar 5:42. KIESE YONSO, 1Pi 5:2 Beno gungula na k. KIFU (BI-), Mat 6:14 lolula bantu b. na bo Mat 18:15 kumonisa yandi k. na yandi Bar 4:25 pesaka nzila sambu na b. Bar 5:15 na k. ya muntu mosi bantu Bkl 2:13 lolulaka beto b. na beto Mar 11:25; 2Bk 5:19; Bef 2:1; 1Bt 2:3; 2Pi 3:17. KIFWANI, Bar 6:5 kuvukana ti yandi na k. ya Bag 4:24 lenda vanda ti ntendula ya k. Beb 11:19 na mutindu ya k. Kus 14:9 mbisi ya mfinda mpi k. na yo Kus 20:4 sambilaka ve k. na yo Bar 8:3; Bkl 1:15. KIFWANISU (BI-), Mat 22:20 K. ti zina yai kele ya nani? KIGANGWA (BI-), Yak 1:18 bambuma ya ntete ya b. Kus 4:6; 5:6; 8:9. KIGONSA (BI-), 1Bk 15:30 k. konso ngunga? 2Bk 11:26 b. ya miyibi Lu 8:23; Bis 19:27, 40; Bar 8:35.

429 KIMA (BI-), Mar 5:26; Lu 15:12. KIMAKULU, Beb 7:3 yandi kele nganga-nzambi k. Yud 6 bumbaka bo ti miniololo ya k. Beb 10:12, 14. KIMA VE, 1Bk 8:4 me zaba nde kiteki kele k. KIMA YA KUBUNDUDILA, Lu 9:62. KIMA YA KUFIKA NTU, 1Bk 11:15 nsuki bonso k. KIMA YA KUTUDILA MWINDA (BI-), Beb 9:2; Kus 1:12, 13, 20; 2:1. KIMA YA KUYOKILA NDUMBU, Beb 9:4 k. mpi sanduku KIMA YA MFUNU (BI-), Yak 2:16 beno me pesa bo ve b. KIMA YA NDUDI, Mat 27:34. KIMA YA NTALU (BI-), Mat 6:20 beno fulusa b. na zulu Mat 6:21 kisika yina k. kele, ntima Mat 13:44 Kimfumu kele bonso k. KIMA YA NZANZI (BI-), Mat 24:15 beno ta mona k. Lu 16:15 kele k. na meso ya Nzambi Kus 17:4 dikopa ya wolo ti b. Kus 17:5. KIMBANGI, Tala mpi NGIBUSA (BA-). Mat 10:18 na kuta k. na bamfumu Mat 24:14 samuna Kimfumu sambu na k. Yoa 4:44 Yezu yandi mosi taka k. Yoa 8:17 K. ya bantu zole Yoa 18:37 mono ta k. na kieleka Bar 8:16 Mpeve yo mosi ke taka k. 1Tm 2:6 bantu fwete ta k. na yo 2Tm 1:8 kuwa nsoni ve sambu na k. Beb 7:8 ke ta k. sambu na yandi 1Yn 5:7 bima ya ke taka k. kele tatu Kus 6:9 sambu na k. yina bo taka Kus 12:17 kuta k. sambu na Yezu Kus 20:4 bo fwaka sambu na k. ya bo Beb 3:5. KIMBENI, Bar 8:7 banzala ya nitu kele k. ti Yak 4:4 kinduku ti nsi-ntoto kele k. ti KIMENGA (BI-), Mat 9:13 ke zolaka mawa, kansi k. ve Bar 12:1 kupesa nitu bonso k. 1Bk 10:20 ke pesaka yo k. na bademo Beb 10:1 kupesaka b. ya mutindu Beb 10:12 k. sambu na masumu Beb 10:14 na k. yandi kumisaka bantu Beb 10:26 k. kele diaka ve Beb 13:15 pesa Nzambi k. ya lukumu 1Pi 2:5 kupesa b. ya kimpeve Bef 5:2. KIMENINA (BI-), Beb 6:7 ke butaka b. yina kele mfunu KIMFUMU (BI-), Mat 6:10 Bika nde K. na nge kukwisa Mat 6:33 beno sosa ntete K. Mat 24:14 samuna nsangu ya K. Mat 25:34 Beno kwisa, beno baka K. Lu 12:32 ndimaka na kupesa beno K. Lu 22:29 kuwakana ti mono, sambu na K. Yoa 18:36 K. na mono kele ve ya nsi-ntoto 1Bk 15:24 yandi ta pesa k. na Nzambi Bkl 1:13 kotisaka beto na k. ya Mwana Beb 11:33 na lukwikilu, bo bedisaka b. Kus 1:6 beto vanda k., banganga-nzambi Kus 11:15 K. ya nsi-ntoto me kuma k. Mat 4:8; 2Tm 4:1; Yak 2:5; Kus 5:10. KIMFUMU YA NZAMBI, Mat 21:43 Bo ta katula K. Mar 4:11 kinsweki ya santu ya K. Lu 9:62 me fwana ve na K. Lu 17:20 K. ke kwisa ve na mutindu Bis 14:22 sambu na kukota na k. Lu 6:20; Bar 14:17; 1Bk 4:20.

KIMA—KINGENGA KIMFUMU YA ZULU, Mat 10:7 K. me kuma pene-pene Mat 23:13 beno ke kangaka K. na ntwala ya bantu Mat 3:2. KIMPALA, Bar 10:19 Mono ta pusa beno na k. 1Bk 10:22 beto ke pusa Yehowa na k.? 1Bk 13:4 Zola kele na k. ve 2Bk 11:2 mono ke wa k. sambu na beno Bag 5:26 beto wilana ve k. Bfi 1:15 ke samunaka Kristu na k. 1Tm 6:4 Mambu yai ke nataka k. 1Bk 3:3. KIMPEVE, Mat 5:3 kele na nzala ya mambu ya k. 1Bk 2:13 mambu ya k. ti bangogo ya k. 1Bk 2:14 bo ke fimpaka yo na k. 1Bk 15:44 ke tedimisa yo nitu ya k. 1Pi 2:5 bo ke tunga beno na nzo ya k. Bar 1:11; 7:14; 1Bk 10:3, 4; Bag 6:1. KIMPIKA, Lu 21:24 ta nata bo na k. na makanda Bar 7:23 ke nata mono na k. ya nsiku Bar 8:15 bakaka ve mpeve ya k. Bar 8:21 ta katuka na k. ya disumu 2Bk 10:5 ke nataka konso dibanza na k. Bag 5:1 na nsi ya vangu ya k. Beb 2:15 bantu yina kangamaka na k. 1Bk 7:15. KIMPWANZA, Lu 4:18 bampika kubaka k. Yoa 8:32 kieleka ta pesa beno k. Bis 24:23 bo pesa yandi mwa k. Bar 8:21 k. ya bana ya Nzambi 1Bk 10:29 fwete sambisa k. na mono? 2Bk 3:17 kisika mpeve ya Yehowa kele, k. kele Bag 2:4 kulangidila k. na beto Bag 4:26 Yeruzalemi ya zulu kele na k. Bag 5:1 sambu beto vanda na k. Bag 5:13 bo bingaka beno sambu na k. Bfi 1:23 mono kele ti nzala ya kubaka k. mpi Yak 1:25 nsiku ya kukuka, ya k. 1Pi 2:16 sadila ve k. na beno bonso 2Pi 2:19 Na ntangu bo ke sila bo k. KIMUNTU, Bar 6:6 tulaka k. ya ntama na zulu ya nti Bef 4:22 beno fwete katula k. ya ntama Bef 4:24 beno fwete lwata k. ya mpa Bkl 3:9 Beno katula k. ya ntama ti 1Pi 3:4 k. ya kubumbana ya ntima KIMVUKA (BI-), 1Pi 2:17 beno zola k. ya bampangi 1Pi 5:9 k. ya mvimba ya bampangi KIMVUKA YA BASODA YA AUGUSTE, Bis 27:1. KIMVWAMA (BI-), Mat 6:24 bampika ya Nzambi mpi K. Lu 16:9 kudisadila banduku na nzila ya b. Bar 11:33 O mudindu ya k. ya Nzambi 2Bk 4:7 kele ti k. yai na mabungu Bkl 2:3 B. yonso ya mayele 2Tm 1:14 Bumba k. yai ya mbote Beb 11:26 monaka nsoni ya Kristu k. Yak 5:2 B. na beno me pola Mat 19:21; Lu 7:25; 16:11; Bis 19:25; Bef 3:8; Beb 11:26; Kus 18:17. KIMWENSE, 1Bk 7:36 mbote ve na k. na yandi KINATI-NSANGU (BI-), Mat 11:10 Mono ke tinda k. KINDUKU, Yak 4:4 k. ti nsi-ntoto KINGANGA-NZAMBI, Beb 7:24 bantu ta yinga ve k. na 1Pi 2:5 k. na kupesa bimenga yina Beb 7:11. KINGENGA, Lu 5:16 na bisika ya k. Bag 2:2 samunaka ve na k.

KINKONGA—KITANINU-NTULU KINKONGA, 2Bk 5:3 bo ta mona beto ve k. Beb 4:13 bima yonso kele k. na meso Kus 3:17 kele nsukami, kifwa-meso, k. Kus 16:15 sambu yandi tambula ve k. Kus 17:16 ta bika yandi k. Mat 25:36. KINKULU (BI-), Mat 15:3 ke zitisaka ve nsiku na b. Mar 7:13 kukonda mfunu na k. na beno Bis 16:21 bo ke samuna b. yina Bag 1:14 kikesa sambu na b. ya batata Bkl 2:8 na kuwakana ti k. ya bantu Mar 7:3; Bis 6:14; 15:1; 26:3; 1Bk 11:2, 16; 2Bt 2:15; 3:6. KINSUKAMI, Kus 2:9 me zaba bampasi na nge, k. KINSUNI, 1Bk 2:14 muntu ya k. ke ndimaka ve 1Bk 9:6 kuyambula kisalu ya k.? 1Bk 15:44 ke kuna nitu ya k., ke tedimisa 2Bk 1:12 ti mayele ya k. ve, kansi Bar 7:14; 1Bk 3:3; Bkl 2:18. KINSWEKI (BI-). Tala mpi KINSWEKI YA SANTU (BI-). Mat 6:6 samba Tata yina kele na k. Yoa 18:20 tubaka ata kima ve na k. 1Bk 14:25 b. ya ntima ta monana 2Bk 4:2 beto me losaka mambu ya k. Mat 6:4; Bar 2:16; Bef 5:12. KINSWEKI YA SANTU (BI-), Bar 16:25 k. yina bo me 1Bk 4:1 bakapita ya b. ya Nzambi 1Bk 13:2 kana mono me zaba b. yonso 1Bk 14:2 kansi yandi ke tuba b. 1Bk 15:51 Mono ke songa beno k. mosi Bef 1:9 yandi zabisaka beto k. Bkl 1:26 k. vandaka ya kubumbana 1Tm 3:16 k. ya kukangama na Nzambi Kus 10:7 k. yina Nzambi zabisaka Mat 13:11; Mar 4:11; Bar 11:25; Bef 3:3, 4; Bkl 4:3; Kus 1:20. KINTUMWA, Bis 1:25; 1Bk 9:2; Bag 2:8. KINUKA, Mat 27:48; Mar 15:36; Yoa 19:29. KINZAMBI, Bar 1:20 ngolo ya kukonda nsuka mpi K. KIPIKU, Bis 17:31 yandi me pesaka bantu k. Bef 1:14 Mpeve santu kele k. 2Bk 1:21; Beb 6:16. KIPOYI (BI-), Bis 5:15. KISABATU, Mat 12:8 Mwana kele Mfumu ya K. Mat 24:20 ya madidi to kilumbu ya K. Mar 2:27 salaka K. sambu na muntu Bkl 2:16 kusambisa beno ve sambu na k. Beb 4:9 kele kaka ti kupema ya k. Lu 14:5. KISAKA-SAKA, Bis 2:6 kibuka ya bantu kumaka k. Bis 4:25 makanda kumaka k. 1Pi 3:14 beno kuma mpi ve k. Bis 17:8; 2Bt 3:6, 7, 11. KISALU (BI-). Tala mpi KISALU YA SANTU. Mat 4:10. Yoa 14:12 yandi ta sala b. ya nene Yoa 16:2 me sadila Nzambi k. ya santu Yoa 17:4 mono me manisa k. Bis 1:20 muntu ya nkaka kubaka k. na yandi Bis 20:24 kumanisa k. yina Mfumu Bis 26:20 b. ya ke monisa kubalula ntima Bis 27:23 mono ke sadilaka k. ya santu Bar 1:25 me sadilaka lugangu k. ya Bar 8:13 kana beno fwa b. ya nitu Bar 8:28 k. ya santu, mpi balusilu kele ya bo Bar 11:13 mono ke kumisa k. na mono 1Bk 12:5 b. ya kusadisa bankaka kele 1Bk 12:6 b. kele ya mutindu na mutindu

430

1Bk 12:28 b. ya kusadisa bankaka 2Bk 4:1 kele ti k. yai sambu na mawa 2Bk 5:18 pesaka beto k. ya kuwakanisa 2Bk 6:3 bantu kutonga ve k. na beto 2Bk 11:12 kiteso mosi ti beto na k. yina Bag 5:19 b. ya nitu ke monanaka Bef 4:12 sambu na k. ya kusadila 1Bt 5:13 lukumu sambu na k. na bo 1Tm 1:12 mutindu yandi pesaka mono k. 2Tm 4:5 lungisa mbote-mbote k. na nge Tt 2:14 yina kele kikesa na b. ya mbote Beb 8:6 k. ya kuluta mbote Beb 10:11 nganga-nzambi ke salaka k. Beb 10:24 kikesa ya kusala b. ya mbote Beb 12:28 sadila Nzambi k. ti boma Yak 2:26 lukwikilu ya me konda b. Kus 7:15 sadilaka yandi k. ya santu Kus 20:12 na kutadila b. na bo Bis 6:3; 18:3; 19:25; 21:19; Bar 9:4; 12:7; 1Bk 3:13; 12:11; 2Bk 8:4; 9:1; Bkl 2:12; 4:17; 2Bt 2:9; 2Tm 3:17; Kus 18:22. KISALU YA KIKAPITA, 1Bk 9:17 k. ya bo me pesaka Lu 16:2; Bef 3:2; Bkl 1:25. KISALU YA KISODA, Lu 3:14. KISALU YA NGOLO (BI-), 1Bk 15:58 k. kele ya Bfi 2:16 k. ya mono salaka Kus 14:13 b. ke landa bo Yoa 4:38; 1Bk 3:8; 1Bt 2:9; 3:5; 2Bt 3:8. KISALU YA SANTU (BI-). Tala mpi KISALU (BI-). Mat 4:10 Nzambi nge fwete sadila k. Bar 9:4 Nsiku, k. kele ya bantu ya Izraele Bar 12:1 kupesa nitu na beno bonso k. KISAMBU (BI-), Mat 21:13 ta binga nzo, nzo ya b. Mar 12:40 na kukusa bo ke salaka b. ya Bis 10:4 B. na nge me tombuka Bar 12:12 Beno kwamina na k. Bfi 4:6 ya k. mpi kupesa matondo Bkl 4:2 Beno kwamina na k. 1Pi 4:7 kangula meso na b. Bef 6:18; 1Tm 2:1; 1Pi 3:7; Kus 8:4. KISANGA (BI-), Kus 6:14; 16:20. KISI, Bis 13:21. KISIKA (BI-), Mat 24:15 kima me telama na k. ya santu Yoa 14:2 ke kwenda kuyidikila beno k. Bar 13:1 k. bo ke yalaka na nswa ya Bef 4:9 yandi kulumukaka na b. ya nsi 1Tm 2:2 yina kele na b. ya lukumu Yud 6; Kus 12:6, 8. KISIKA MOSI, Bis 4:32 kutula bima yonso k. Bis 2:44. KISIKA YA BO KE BUMBAKA BIMA, Yoa 8:20. KISIKA YA KUSAMBISA, Bar 14:10 na ntwala ya k. Yoa 19:13; Bis 18:12; 25:10; 2Bk 5:10. KISIKA YA KUZINGA, Kus 18:2. KISIKA YA KUZINGILA, Yud 6. KISIKA YA MATADI (BI-), Mat 13:5, 20; Mar 4:5, 16. KISIKA YA SANTU (BI-), Mat 27:51 rido ya k. pasukaka Kus 15:8; 16:17. KISONI, Bkl 4:10 Marko k. ya Barnabasi KITADI, Bar 13:7 muntu yina ke lomba k., k. KITAMBI (BI-), 1Pi 2:21 mbandu sambu beno landa b. KITANINU, Bef 6:16 baka k. ya nene ya lukwikilu KITANINU-NTULU, Bef 6:14 k. ya lunungu 1Bt 5:8 beto lwata k. ya lukwikilu

431

KITEKI—KUBAKA NLUTA NA BANZILA YA LUVUNU

KITEKI (BI-), Bis 7:43 b. yina beno salaka sambu na Bis 15:20 bo me kumisa mvindu na b. 1Bk 8:4 k. kele kima ve na nsi-ntoto 2Bk 6:16 tempelo ya Nzambi mpi b.? 1Yn 5:21 Bana ya fioti, beno tina b. Bis 7:41. KITENDE, Mat 9:16; Mar 2:21; Lu 5:36. KITESILU, Kus 6:5. KITESO, Lu 6:38 k. ya mbote, ya bo me niema KITESO MOSI, Yoa 5:18 kudikumisa k. ti Nzambi Bfi 2:6 fwete vanda k. ti Nzambi Mat 20:12; Kus 21:16. KITINI (BI-), 1Bk 12:23. KITINI YA DIMPA, Yoa 13:26, 27, 30. KITINI YA NITU (BI-), 1Bk 6:15 kele b. ya Kristu? 1Bk 12:18 me yidikaka konso k. 1Bk 12:27 beno kele k. ya Kristu Bkl 3:5; Yak 3:6. KITI YA KIMFUMU (BA-), Lu 22:30 kuvanda na b. Beb 4:16 beto pusana pene-pene ya k. Beb 12:2 na diboko ya kitata ya k. Kus 3:21 kuvanda ti mono na k. Kus 7:9 me telama na ntwala ya k. Kus 20:4 Mono monaka b. Mat 25:31; Bkl 1:16. KITOKO, Mat 23:27 k. na nganda Bar 10:15 Makulu na bo kele k. Beb 11:23 mwana ya fioti vandaka k. 1Pi 3:3 k. na beno, ya nganda ve KITUNGA (BI-), 2Bk 11:33 kulumusaka na k. Mat 14:20; 15:37. KIVUVU, Mat 12:21 makanda ta tula k. na zina Bis 26:7 ke funda mono sambu na k. Bar 5:5 beto lenda tula ntima na k. Bar 8:20 mutindu yina, sambu na k. Bar 8:24 k. yina ke monanaka kele ve k. Bar 15:4 kukanga-ntima beto vanda ti k. Bef 2:12 beno vandaka ve ti k. Bkl 2:2 k. ya mayele na bo ya kubakisa 1Bt 4:13 bantu ya nkaka ya kele ve ti k. Beb 3:14 beto simba ngolo k. na beto Beb 6:11 k. na yandi kuvanda kibeni Beb 6:19 Beto kele ti k. bonso longo Beb 10:23 kuzabisa bantu k. na beto Beb 11:1 k. ya mambu yina nge ke vingila 1Pi 3:15 k. na muntu yina ke yula 1Bk 9:10; Bef 4:4; Bkl 1:27. KIWINA, Mat 5:6 kele na nzala mpi k. ya lunungu KIWUTA (BI-), Mat 23:33 bana ya b. Mat 3:7; 12:34. KIYEKA (BI-), Mat 28:18 Nzambi me pesaka mono k. Yoa 5:27 yandi me pesaka yandi k. ya Yoa 10:18 Mono kele ti k. ya kupesa yo Yoa 19:11 zolaka kuvanda ve ti k. Bis 1:7 Tata me tulaka na nsi ya k. Bar 6:9 lufwa kele diaka ve ti k. Bar 6:14 fwete vanda ve na k. Bar 13:2 muntu yina ke telamina k. 1Bk 7:4 Nkento kele ve ti k. na nitu na yandi Bef 1:21 na zulu ya konso luyalu, k. Bef 2:2 mfumu ya k. ya mupepe Bkl 1:13 katulaka beto na k. ya mudidi 2Pi 2:10 bayina ke vwezaka k. Mat 7:29; 20:25; Lu 4:6; 12:5; Bef 1:21; Bkl 1:16; Yud 8; Kus 17:12.

KIZITU (BI-), Mat 11:30 k. kele kilo ve Mat 23:4 Bo ke kangaka b. ya kilo Lu 21:34 kukuma ve ata fioti k. 2Bk 5:4 na tenta yai beto ke nata k. Bag 6:2 Beno landa na kunatana k. Beb 12:1 beto katula konso k. 2Bk 4:17. KIZITU YA NENE, 1Bt 2:9; 2Bt 3:8. KIZUZI (BI-), Bkl 2:17 k. ya mambu yina ke kwisa Beb 8:5 k. ya mambu ya zulu Beb 10:1 Nsiku kele k. ya mambu Yak 1:17 ke sobaka ve bonso b. KOMANDA YA BASODA, Bis 21:32. KONSO, Bef 4:16 Ntangu k. kitini ke salaka KONSO KILUMBU, Lu 19:47 kulonga k. na tempelo Bis 17:11 kufimpa Masonuku k. 1Bk 15:31; Beb 7:27. KORBAN, Mar 7:11 kima na mono kele k. KORE, Yud 11. KORNEYE, Bis 10:1, 3, 22, 24, 25, 30, 31. KRISTU, Mat 16:16 Nge kele K. Bar 8:17 beto ta baka difwa ti K., kana 1Bk 12:12 nitu mosi, K. kele mutindu 1Bk 15:23 K. bambuma ya ntete Bfi 2:11 kundima nde K. kele Mfumu Bkl 1:24 bampasi ya K. na nsuni 1Pi 4:13 beno ke mona mpi bampasi ya K. Kus 20:4 yalaka ti K. bamvula 1 000 Yoa 17:3; 1Bk 1:13; 3:23; 7:22; 2Bk 12:10; Bag 3:29; Bef 5:23; Bkl 1:27; 1Pi 2:21. KUBAKA, Mat 10:8 Beno me b. ya ofele, beno Mat 16:26 yandi b. nsi-ntoto ya mvimba Mat 19:29 ta b. luzingu ya mvula na mvula Mat 25:34 b. Kimfumu ya bo me yidikilaka Lu 20:35 bo me fwana na k. luzingu Bar 8:15 beno me b. ve mpeve ya 1Bk 15:50 menga lenda b. ve kimfumu Bef 3:15 konso dibuta me b. zina na yo Bfi 3:12 lenda b. kima yina Kristu Bkl 1:12 k. difwa kumosi ti basantu Beb 6:12 yina ta b. balusilu na nzila ya lukwikilu Yak 4:3 beno ke lomba, beno ke b. ve Kus 20:6 ke b. lufutumuku ya ntete Mat 5:5; 1Bt 5:9; 2Bt 2:14; 1Tm 3:13; Beb 10:26; Yak 1:12; 1Pi 3:9; Kus 21:7. KUBAKA DIVUMU, Lu 1:31 nge ta b. Bar 9:10 Rebeka b. ya bana-mapasa Beb 11:11 Sara bakaka ngolo ya k. Yak 1:15 nzala, ntangu yo ke b. KUBAKA KIKESA, Bar 15:18 mono ta b. ve ya kutubila 1Bk 14:31 na mpila nde bantu yonso k. KUBAKA LUKANU, Bar 13:14 beno b. ve KUBAKA LUKUMU, Bis 19:17. KUBAKA MBOTIKA, Bar 6:3 b. na lufwa na yandi? 1Bk 10:2 b. na Moize na nzila ya dituti 1Bk 12:13 beto yonso b. na nitu mosi Bis 2:41. KUBAKA NA NGOLO, 2Bk 9:5 kima ya beto me b. KUBAKA NKEMBO, Yoa 15:8 Tata ke b. na diambu yai Bar 8:17 beto b. mpi kumosi ti yandi Bfi 1:20 Kristu ta b. na nzila ya nitu na Yoa 7:39; 17:10. KUBAKA NLUTA NA BANZILA YA LUVUNU, Tt 1:11 longa ve, sambu na k. 1Pi 5:2 na zola ya k. ve 1Tm 3:8; Tt 1:7.

KUBAKA NTINU—KUBONDILA KUBAKA NTINU, 1Bk 9:24 ke b. bo yonso, muntu mosi Beb 12:1 beto b. ti kukanga-ntima Bfi 2:16. KUBAKISA, Yoa 20:9 bo b. ntete ve masonama Bis 4:13 b. nde bo vandaka bantu ya me Bis 10:34 me b. Nzambi ke ponaka ve 1Bk 11:29 kana yandi ke b. ve ntendula 1Bk 14:9 bantu lenda b. kukonda mpasi Bef 3:18 k. mbote-mbote bunene Bef 5:17 k. luzolo ya Yehowa KUBALULA, 1Bk 14:13 sambu yandi b. yo 1Bk 14:27 mpi muntu mosi fwete b. 2Pi 3:16 ke b. Masonuku Yoa 1:42; 9:7. KUBALULA NTIMA, Mat 3:2 Beno b., sambu Kimfumu Mat 3:8 ke monisa nde beno me b. Mat 12:41 bo b. na mambu yina Yonasi Lu 15:7 bantu 99 yina kele ve na mfunu ya k. Lu 15:7 kiese sambu nsumuki me b. Bis 3:19 beno b. mpi beno baluka Bis 26:20 bisalu ya ke monisa nde bo me b. Bar 2:4 ke sosa kunata nge na k. 2Bk 7:10 mawa yina ke nataka na k. 2Tm 2:25 lenda pesa bo nzila ya k. Kus 16:9 bo b. ve, bo pesaka yandi ve nkembo Mat 3:11; 11:21; Lu 13:3; 16:30; 17:4; 24:47; Bis 11:18; 2Bk 12:21; 2Pi 3:9; Kus 2:5, 21; 3:19. KUBANGIKA, Bef 6:9 beno bika k. bo 1Pi 2:23 kumona mpasi, yandi b. ve KUBASIKA, 2Bk 6:17 beno b. na kati na bo Beb 7:15 ya kele bonso Melkizedeki k. Beb 11:22 k. ya Izraele 2Pi 1:19 mbwetete ya suka ta b. Kus 18:4 beno b. na kati na yandi KUBASIKILA, 1Bt 5:4 sambu mwini k. beno KUBASISA, Mat 7:22 keti beto b. ve bademo Mat 10:1 kiyeka sambu bo b. bampeve Yak 3:11 k. masa ya mbote mpi ya ndudi Mat 27:21; 1Tm 1:9. KUBASISA BINTUNTU, Beb 9:4 nti ya Aroni yina k. KUBEBA, Mat 17:17 O mbandu ya k. 2Bk 4:16 muntu yina beto kele na nganda k. Bfi 2:15 mbandu ya me b. 2Tm 3:8 Mabanza ya bantu me b. 2Bk 11:3; 1Tm 6:5; Kus 19:2. KUBEBA YA MASWA, 2Bk 11:25; 1Tm 1:19. KUBEBISA, Lu 15:13 mwana b. bima na yandi Bis 13:10 ta bika ve na k. banzila 1Bk 15:33 Banduku ya mbi ke b. bikalulu 2Bk 4:2 beto ke b. ve ndinga ya Nzambi Bag 1:7 k. nsangu ya mbote ya Kristu 1Tm 4:14 K. ve dikabu yina nge kele na yo Yud 23 bilele yina nitu me b. KUBEDISA, Lu 6:37 bo ta b. beno ve ata fioti Bar 8:3 yandi b. disumu na nitu Bkl 2:15 yandi b. baluyalu mpi biyeka Yak 5:6 Beno me b., beno me fwaka 2Pi 2:20 bo ke kudipesa diaka, yo b. bo Mat 12:7, 37, 41, 42; Bar 8:1, 34; Beb 11:7; 1Yn 3:20. KUBELA, Yoa 5:5 vandaka k. banda bamvula 1Bk 11:30 mingi na kati na beno ke b. 1Tm 5:23 nge ke b. mbala na mbala Yak 5:14 keti muntu mosi ke b.? Yoa 11:2. KUBELUKA, Mat 8:13 nsadi yango b. kaka na ntangu Bis 5:16 bo yonso vandaka k.

432

Beb 12:13 bantu yina kele ti kifu b. 1Pi 2:24 me b. na bamputa na yandi Kus 13:3 mputa yina zolaka kufwa yo b. Mat 12:15; 19:2; 21:14; Lu 9:11; 13:14; Kus 13:12. KUBELULA, Mat 9:35 k. bamaladi ya mitindu yonso Mat 13:15 bo vutuka ve mpi mono b. bo Lu 4:23 Munganga, k. nge mosi Lu 13:14 k. na Kisabatu Yak 5:15 kisambu ya lukwikilu ta b. Kus 22:2 Matiti vandaka sambu na k. Mat 8:7; Mar 3:2; Lu 6:7; 10:9; Bis 10:38. KUBENDA, Yoa 6:44 kana Tata k. yandi ve 1Bk 9:20 na mpila nde mono b. Bayuda 1Bk 9:19, 21, 22. KUBIKA, 2Bt 3:14 beno b. kuvukana ti yandi KUBIKALA, Yoa 6:27 madia yina ke b. sambu na Yoa 8:31 Kana beno b. na ndinga 1Bk 3:14 Kana kisalu yina k. 1Yn 2:17 salaka luzolo ya Nzambi ke b. Yoa 15:4; Bis 15:17; 1Bk 7:20; 13:13; 2Yn 9. KUBIKALA MBOTE, Lu 9:61; Bis 18:18; 2Bk 2:13. KUBIKILA, Bar 9:29 Yehowa b. beto nkuna ve KUBIKISA, Mat 19:29 konso muntu yina me b. tata Bis 21:21 longa na k. nsiku ya Moize 1Bk 7:27 kele ti nkento? Kusosa ve k. yandi Bis 3:13; Bar 11:21. KUBIKISA NZILA, Bar 3:12 Bantu yonso me b. KUBIKULA, Bis 2:17 bana na beno ta b. 1Bk 13:9 beto ke b. ndambu mpamba 1Bk 14:1 mingi-mingi sambu beno b. 1Bk 14:3 yina ke b. ke tunga 1Bk 14:39 beno landa kusosa k. 1Bk 13:2; Kus 10:11; 11:3. KUBINGA, Mat 22:14 bayina bo me b. kele mingi Bis 2:21 muntu yina ta b. Yehowa Bar 8:30 kele bantu yina yandi b. Bar 9:26 bo ta b. bo bana ya Nzambi Bar 11:29 mutindu yandi me b. bankaka 1Bk 1:9 Nzambi b. beno na kuvanda 1Bk 1:26 na beno bantu ya bo me b. Bag 5:13 b. beno sambu na kimpwanza Bef 4:1 mutindu yina me fwana na k. Bef 4:4 kivuvu yina bo b. beno sambu Bfi 3:14 lukanu ya bo me b. mono na 2Tm 1:9 b. beto na kuvanda bantu ya Beb 3:1 bantu yina bo me b. na zulu 1Pi 2:9 b. na kukatuka na mudidi 2Pi 1:10 sala ngolo na kuzikisa nde k. 1Yn 3:1 bo b. beto bana ya Nzambi Kus 17:14 bayina bo me b., me solaka Yoa 2:2; Bis 10:13; 22:16; 1Bk 1:26; 1Bt 4:7; 2Bt 1:11; 1Pi 2:21; Kus 19:9. KUBOKA, Lu 19:40 matadi ta b. Lu 23:21 k.: Tula na zulu ya nti! Yak 5:1 bamvwama beno b. Lu 18:7. KUBOKUTA, Bfi 2:14 kukonda k. 1Pi 4:9 Beno yambana kukonda k. Yud 16 Bantu yai ke b. 1Bk 10:10; Beb 13:17; Yak 5:9. KUBONDILA, Mar 7:32 bo b. yandi na kutula yandi Bar 8:34 Yezu ke b. sambu na beto 2Bk 5:20 bonso Nzambi vandaka k. 1Tm 5:1 b. mbuta bonso tata Beb 7:25 na luzingu sambu na k. Beb 12:19 bantu b. nde bo tubila ve

433 Bis 21:39; Bar 1:10; 12:1; 2Bk 5:20; 6:1; 8:4; 10:2; Bag 4:12. KUBOTIKA, Mat 3:11 b. beno na mpeve santu Mat 3:13; 28:19; Mar 1:8; Lu 3:16; Yoa 1:26, 33; 1Bk 1:17. KUBOTULA, 2Bk 11:8 Mono b. bima ya mabundu Bkl 2:18 muntu ve k. beno nsendo KUBOTULA BIMA, Kus 17:16; 18:19. KUBUDISA DIBAKU, Mat 5:29 disu ya kitata ke b. Mat 13:41 bima yonso yina ke b. Mat 18:6 muntu yina ke b. na bantu yai Bar 9:33 na Sioni ditadi ya ke b. Bar 16:17 keba na mambu ya ke b. Bfi 1:10 vanda bunkete mpi b. ve 1Bk 8:13. KUBUKA, Yoa 19:36 b. ve ata mukwa na yandi KUBULA, Mar 13:9 ta b. beno na basinagoga Lu 12:47 bo ta b. yandi bafimbu mingi Bis 12:13 yandi b. na kielo, Rode Bis 21:32 bo bikisaka k. Polo 1Bk 9:26 ke b. makofi ve na mupepe 1Bk 15:52 Sambu mpungi ta b. Mat 7:7; 21:35; 26:31; Bis 23:3; 2Bk 6:5; 11:25; Kus 3:20. KUBULA DIBAKU, Mat 13:57 bo yantikaka k. Mat 26:31 Beno yonso ta b. Mat 15:12; Yoa 16:1; Yak 3:2. KUBULA FIMBU, Mat 10:17 b. na basinagoga na bo Mat 23:34 bankaka beno ta b. Bis 5:40 bo bingaka bantumwa, bo b. Beb 12:6 yina yandi ke ndimaka, ke b. KUBULA ZEKE, Yoa 19:24; Bis 1:26. KUBUMBA, Mat 11:25 me b. mambu yai na bantu Lu 9:45 yo vandaka ya k. na bo Bef 3:9 kinsweki ya santu ya bo m. Bkl 1:5 kivuvu yina bo ke b. beno Bkl 3:3 me b. luzingu na beno ti Kristu 1Tm 6:20 b. mambu yina bo me pesaka 1Pi 1:4 Bo me b. yo na zulu sambu Kus 2:17 ndambu ya mana ya bo m. Kus 22:10 K. ve mambu ya mbikudulu 1Tm 5:25; Kus 6:16. KUBUMBANA, Mat 5:14 Mbanza lenda vanda ve ya k. Mat 10:26 kele ve ti kima mosi ya k. 1Bk 2:7 mayele ya Nzambi me b. Bkl 1:26 kinsweki ya santu yina k. KUBUNDULA, 1Bk 9:10 muntu yina ke b. KUBUTA, Mat 1:16 bakala ya Maria, yina b. Yezu Lu 2:11 bo me b. beno Ngulusi Bkl 1:10 k. mbuma na kisalu ya mbote 1Tm 2:15 bo ta tanina bo na nzila ya k. Yak 1:15 nzala, ke b. disumu Kus 12:2 mpasi na yandi ya k. Yoa 15:2; 16:21; Bkl 1:6. KUBUTA VE MBUMA, Bef 5:11. KUBUTUKA, Yoa 1:18 nzambi mosi kaka ya k. Yoa 3:3 Kana muntu b. diaka ve Yoa 3:16 Nzambi pesaka Mwana ya k. Beb 11:17 Abrahami, pesaka mwana ya k. 1Pi 1:3 yandi salaka nde beto b. 1Yn 4:9 tindaka Mwana na yandi ya k. Mat 2:1; Yoa 18:37; 1Bk 15:8. KUBUYA, Mar 8:34 bika nde yandi k. Lu 12:9 b. yandi na ntwala ya bawanzio Bis 1:25 yina Yudasi b. 1Tm 1:6 Sambu bo b. mambu yai

KUBOTIKA—KUDIKUMISA 1Tm 4:3 pesa bantu ntuma ya k. madia 1Tm 4:4 bantu fwete b. ve ata kima 1Tm 5:8 yandi me b. lukwikilu 2Tm 2:16 b. bituba-tuba ya mpamba Tt 2:12 k. kuvweza Nzambi Tt 3:9 b. kunwana sambu na Nsiku 1Pi 2:11 k. banzala ya kinsuni Mat 10:33; 26:70; Mar 8:31; 14:30; Yoa 13:38; 18:25; Bis 3:14; 7:35; 27:21; 2Tm 2:12; Tt 1:16; Beb 12:17. KUBUYA MADIA, Mat 6:16 beno ke b., beno yambula Mar 2:18 kele ve ti kikalulu ya k.? Lu 5:33 Balongoki ya Yoane ke b. Lu 5:34 banduku ya bakala na k. KUBWA, Lu 11:17 nzo ya kukabwana ke b. Bar 11:11 bo bulaka dibaku mpi b. Bar 14:4 Kana yandi telama to k. 1Bk 10:12 yandi keba sambu yandi b. ve Beb 10:31 K. na maboko ya Nzambi Mat 7:27; Lu 23:30; 1Tm 6:9. KUBWA MATADI, Yak 5:3. KUBWETA, 1Bk 15:52 na k. ya disu KUBWISA, 2Bk 10:4 k. bima ya me kangamaka Bar 9:33. KUDEFA, Mat 5:42. KUDEFISA, Lu 6:35 k. kukonda kivuvu ya kubaka KUDIA, Mat 6:19 kisika nselele ke d. yo Mat 26:26 ntangu bo vandaka k., Yezu Bar 14:6 muntu yina ke d., ke d. sambu na Yehowa Bag 5:15 beno ke tatikana mpi ke d. 2Bt 3:10 muntu ke sala ve, yandi d. ve 1Pi 5:8 ntambu ke sosa k. muntu Kus 2:7 ta pesa yandi nswa ya k. Kus 12:4 yandi d. mwana na yandi Yoa 6:53; Yud 12. KUDIA MBIKI, Tt 1:12 bamolo ya ke d. KUDIA MPI KUNWA, Mat 11:19 [Yezu] kwisaka, k. Mat 24:38 bo vandaka k., kukwedisa Lu 10:7 bikala na nzo yina, beno d. Bar 14:17 kimfumu ke tendula ve k. Bkl 2:16 kusambisa beno na bima ya k. KUDIA NDEFI, Mat 5:34 Beno d. ve ata fioti Bis 2:30 Nzambi pesaka lusilu mpi d. Beb 6:13 lendaka ve k. na zina ya Beb 6:17 Nzambi d. Bis 2:30; Beb 7:28. KUDIBEDISA, Tt 3:11 mpi ke k. KUDIBUYA, Lu 9:23. KUDIFWANISA, 2Bk 10:12 bo ke k. ti bo mosi Bag 6:4 ve na k. ti muntu ya nkaka KUDIKANGISA NSINGA, Mat 27:5. KUDIKITULA, 2Bk 11:14 ke k. wanzio ya nsemo KUDIKOTISA, 2Bt 3:11 ke k. na mambu ya me tala 1Tm 5:13 ke k. na mambu ya bantu ya nkaka KUDIKULUMUSA, Mat 11:29 kele mawete, ya k. Mat 23:12 konso muntu yina ke k. Bar 12:16 beno vanda ti nkadilu ya k. Bfi 2:8 yandi k. Bkl 2:18, 23 monaka kiese na k. ya luvunu Yak 4:10 Beno k. na meso ya Yehowa 1Pi 5:6 beno k. na nsi ya diboko Mat 18:4; Lu 14:11. KUDIKULUMUSA YA LUVUNU, Bkl 2:18 kiese na k. KUDIKUMISA, 1Bk 1:29 ata nsuni mosi ve lenda k. 1Bk 1:31 yina ke k., yandi k. na Yehowa Bag 6:4 yandi ta vanda ti kikuma ya k.

KUDIKUSA—KUFWA 2Bt 1:4 beto ke k. na beno Yak 4:4 ke k. mbeni ya Nzambi Yak 4:16 K. ya mutindu yina kele mbi Bar 3:27; 2Bk 9:3; Bef 2:9. KUDIKUSA, 1Bk 3:18 Bika nde muntu ve k. KUDILA, Bar 8:22 lugangu yonso ke landa k. Bar 8:26 ntangu beto ke d., ata beto Bar 12:15 d. ti bantu yina ke d. Yak 5:1 beno d. mpi beno boka Kus 18:9 bantotila ya ntoto ta d. Mat 8:12; 13:50; Lu 6:21; 23:28; 2Bk 5:2; Kus 18:15. KUDIMEKA, 2Bk 13:5 Beno landa na k. KUDINDA, Kus 12:15 sambu nkento d. na nzadi KUDIPA, Yoa 12:3 d. yandi makulu ti nsuki KUDIPESA, Bis 6:4 beto fwete k. na kisambu 1Tm 4:13 k. na kutanga Beb 9:14 Kristu, k. na Nzambi Bis 2:42; Beb 9:28. KUDIPESA YA MVIMBA, 1Tm 4:15 k. na yo KUDISA, Yoa 21:17 Yezu nde: D. mameme 1Tm 4:6 ke d. ti bangogo ya lukwikilu Kus 12:6 ta d. yandi bilumbu 1 260 Kus 12:14 bo fwete d. yandi na nsungi KUDISIKISA, 1Bk 13:4 Zola ke k. ve Yak 3:5 ludimi ke k. ya kuluta KUDISONGA, Yak 4:16. KUDITAMBIKA, 2Bk 12:15 ta k. sambu na mioyo KUDITOBULA, 1Tm 6:10 me k. ti bampasi mingi KUDITOMBULA, Mat 23:12 Konso muntu yina ke k. KUDITULA, Bag 5:1 k. na nsi ya vangu ya kimpika KUDITWADISA, 2Bk 1:12 beto me k. na nsi-ntoto 2Bt 3:7. KUDIYALA, Bis 24:25 kutubila lunungu, k. 1Bk 7:5 sambu beno me konda k. 1Bk 9:25 muntu yina ke salaka nsaka ke k. Tt 1:8 muntu ya lunungu, muntu ya ke k. 1Bk 7:9; Bag 5:23; 2Tm 3:3; 2Pi 1:6. KUDIYANGISA, Mat 6:25 Beno bika k. sambu na Mat 10:19 beno k. ve na mutindu beno Lu 10:40 Marta vandaka k. Lu 10:41 Marta, nge ke k. mpi 1Bk 7:32 yina me kwelaka ve ke k. 2Pi 2:7 Loti vandaka k. mingi Mat 6:34; Bfi 4:6. KUDIYANGISA MINGI, Lu 2:48 tata na nge ti mono, me k. Lu 12:29 beno bika k. KUDIYULA, Bis 5:24 vandaka k. nki mambu KUFIDISA, Bar 15:24 beno ta f. mono tii na KUFIKA, 2Bk 4:3 ya k. na kati ya bantu yina Beb 9:5 basherube vandaka k. KUFIMPA, Yoa 5:39 Beno ke f. Masonuku Bis 17:11 vandaka k. Masonuku Bar 8:27 yina ke f. bantima me zaba 1Bk 2:10 mpeve ke f. mambu yonso 1Bk 2:14 bo ke f. yo na kimpeve 1Bk 2:15 muntu ya kimpeve ke f. Kus 2:23 ke f. mabanza mpi bantima 1Bk 14:24. KUFINAMA, 2Tm 4:6 kukatuka na kimpika me f. KUFINGA, Mat 5:11 Kiese kana bo ke f. beno Beb 10:33 vandaka k. beno mpi 1Pi 4:4 yo yina bo ke f. beno 1Pi 4:14 ke f. beno sambu na Kristu Lu 6:22; Bis 18:6; Bar 15:3; 1Bk 4:12; 1Pi 2:23.

434 KUFONGA, Kus 7:10 Nzambi, yina me f. Kus 5:13; 17:15. KUFUKAMA, Bef 3:14 ke f. na ntwala ya Tata Bfi 2:10 mabolongo yonso k. Kus 3:9. KUFUKAMINA, Lu 24:52 bo f. yandi Beb 1:6 bawanzio yonso f. yandi Mat 2:11; Yoa 9:38; Bis 10:25. KUFULA, Yoa 20:22 yandi f. bo mupepe KUFULUKA, Bef 5:18 beno landa na k. ti mpeve 2Tm 3:6 bankento yina me f. ti masumu Bis 4:31; Bkl 1:9. KUFULUKA NA LULENDO, 1Bk 4:6; 13:4. KUFUNDA, Bar 8:33 Nani ta f. bantu Bar 11:2 ntangu Elia f. Izraele 1Tm 3:10 lenda f. bo ve ata na kima mosi 1Tm 5:19 kana bo me f. nkuluntu Yoa 18:29; 1Bk 1:8; Bkl 1:22. KUFUNDILA, Tt 1:7 ve ti kima ya bo lenda f. KUFUNGUNA, Yak 5:16 beno f. masumu na beno 1Yn 1:9. KUFUTA, Mat 16:27 f. konso muntu na kutadila Bar 11:35 yandi fwete f. yandi? Bar 13:6 beno ke f. mpi bampaku 2Tm 4:14 Yehowa ta f. na kutadila KUFUTA MFUKA, Bar 6:7 me f. ya disumu na yandi KUFUTUMUKA, Lu 20:37 bafwa ta f., ata Moize Bis 24:15 bantu ya kukonda lunungu ta f. 1Bk 15:17. KUFUTUMUNA, 2Bk 4:14 muntu yina f. Yezu Bkl 3:1 Nzambi f. beno ti Kristu Yoa 6:39, 40, 44, 54; Bis 2:24; Bef 2:6. KUFWA, Mat 5:19 k. nsiku mosi na kati ya Mat 10:28 kutita ve bantu yina ke f. nitu Mat 12:25 kimfumu ya kukabwana ke f. Mat 16:21 bo ta f. yandi mpi na Mat 24:9 bo ta f. beno, mpi makanda Lu 12:5 na nima ya k. muntu, kele ve Lu 23:46 tubaka mambu yai, yandi f. Yoa 3:16 k. ve kansi kubaka luzingu Yoa 11:26 ke monisa lukwikilu ta f. ve Yoa 16:2 muntu yina ke f. beno ta Bis 10:13 Piere, telama, f. mpi dia! Bar 4:19 nitu na yandi bonso ya k. Bar 5:8 Kristu f. sambu na beto Bar 6:9 Kristu, ta f. diaka ve Bar 6:11 bantu ya k. na luzingu ya disumu Bar 6:12 kuyala nitu na beno ya ke f. Bar 9:22 mabungu yina fwanaka na k. Bar 11:3 Yehowa, bo me f. baprofete 1Bk 1:18 buzoba na bantu yina ke f. 1Bk 2:6 bamfumu ya ngidika yai, ta f. 1Bk 15:53 nitu yai ya ke f. fwete lwata Bag 1:13 mono vandaka kusosa k. yo Bag 3:17 Nsiku ke f. ve kuwakana Bef 2:1 beno vandaka ya k. na bifu Bkl 3:5 beno f. bitini ya nitu na beno 1Bt 4:16 bayina me f. na bumosi ti Beb 2:14 yina kele ti ngolo ya k. Beb 11:13 na lukwikilu, bantu yai f. Beb 11:31 na lukwikilu, Rahabi, f. ve Yak 1:11 mvwama ta f. na bisalu na yandi Yak 4:12 makuki ya kugulusa mpi ya k. Yak 5:6 Beno me f. muntu ya lunungu 2Pi 2:12 bambisi, sambu bo f. yo 2Pi 3:9 ke zola ve nde ata muntu k.

435

KUFWA BANSIKU—KUKANGA

Yud 5 f. bayina monisaka ve lukwikilu Kus 5:12 Mwana-Dimeme yina bo f. Kus 6:9 f. sambu na ndinga Kus 18:24 menga ya bantu yina bo me f. Kus 20:4 bayina bo f. sambu na kimbangi Kus 20:9 tiya katukaka na zulu mpi f. bo Mat 22:25; Lu 16:22; 17:27; 20:36; 21:16; Bis 2:29; 3:15; 7:52; 8:20; Bar 7:9; 8:11; 14:9; 2Bk 4:9, 11; 5:15; Beb 9:27; 10:27; Yud 11; Kus 2:13; 9:18. KUFWA BANSIKU, Mat 13:41 ta katula bayina ke f. Mat 24:12 kikalulu ya k. ta kuma mingi 2Bk 6:14 na kati ya lunungu mpi k.? 2Bt 2:7 diswekamu ya mambu ya k. Beb 1:9 zolaka lunungu, kansi mengaka k. 1Yn 3:4 disumu kele k. Mat 7:23; 23:28; Bar 6:19; 2Bt 2:3. KUFWA MAKWELA, Mat 1:19 bakaka lukanu ya k. Mat 5:31 ke f., yandi pesa yandi mukanda Mat 19:7 Moize tubaka na k. ti yandi? Mat 19:9 me f. kaka sambu na pite Mar 10:11; Lu 16:18. KUFWA MESO, 2Bk 4:4 me f. ya mabanza ya bantu Yoa 12:40; 1Yn 2:11. KUFWA MUNTU, Mat 5:21; 15:19; Yak 2:11. KUFWANA, Mat 5:22 me f. bo losa yandi na tiya Lu 23:41 yo me f. mpidina sambu na beto Bar 3:19 k. na kubaka ndola ya Nzambi 2Bk 2:16 nani me f. kibeni 2Bk 3:5 Yo kele ve nde beto me f. 2Bk 12:9 Ntima ya mbote me f. Bkl 1:12 Tata yina salaka nde beno f. 1Tm 3:10 meka bo ntete kana bo me f. 2Tm 3:17 ya k. sambu na konso kisalu Beb 11:38 nsi-ntoto f. ve na kuvanda ti Mat 3:15; 1Bk 11:13; 2Bk 2:6, 16; 3:5; 2Tm 2:2; Beb 2:10; 7:26. KUFWANANA, Bar 5:14 Adami, kele ya k. ti muntu Bag 4:25 Agare me f. ti Yeruzalemi ya bubu Beb 1:3 me f. kibeni ti mutindu yandi KUFWANA NA KULONGA, 1Tm 3:2 muntu ya me f. 2Tm 2:2 ta f. kibeni bantu ya nkaka 2Tm 2:24 muntu yina me f. KUFWANA VE, Yud 7 banzala ya me f. ya kinsuni KUFWANISA, Bar 8:18 f. yo ti nkembo yina ta monana KUFWA NSIKU, Lu 22:37 bo tangaka yandi ti bantu ke f. Bar 4:15 bantu ke f. ve Bag 3:19 yo monisa mambu ya k. 2Bt 2:7 muntu yina ke f. ta katuka 2Bt 2:8 muntu ya ke f. ta monana 2Pi 2:7; 3:17 bantu yina ke f. Bis 2:23; Bar 2:25; 1Tm 1:9; Beb 2:2; 2Pi 2:8. KUFWILA NKENDA, Lu 18:13 f. mono, mono nsumuki Bar 9:15 muntu yina mono ke f. KUFWISA, Kus 13:15. KUGANGA, Bkl 1:16 na nzila na yandi, bima g. Bkl 3:10 kifwani ya Muntu yina g. yo Kus 4:11 nge g. bima na luzolo na nge Bef 2:10. KUGANGA NA MAYELE YONSO, 2Pi 1:16 yina bo me g. KUGULUKA, Mat 10:22 yina ta kanga ntima ta g. Mat 19:25 Nani kibeni lenda g.? Mat 24:22 ata nsuni mosi ve zolaka k. Yoa 3:17 nsi-ntoto g. na nzila na yandi Bis 4:12 zina yina beto fwete g. na yo Bar 10:9 monisa lukwikilu, nge ta g. Bar 10:13 ta binga zina ya Yehowa ta g.

1Bk 1:18 na beto bantu yina ke g. 1Bk 5:5 mpeve k. na kilumbu ya Mfumu 1Bk 10:33 na mpila nde bo g. 2Bk 2:15 nsudi ya Kristu na bayina k. 1Tm 2:4 bantu ya mitindu yonso k. 1Pi 4:18 muntu ya lunungu ke g. na mpasi Lu 8:12; Bis 28:1, 4. KUGULUSA, Mat 16:25 muntu yina ke zola k. moyo Lu 2:30 ya nge ke sadila sambu na k. Lu 19:10 Mwana kwisaka kusosa mpi k. Lu 24:21 muntu yina fwete g. Izraele Bis 23:27 mono kwisaka mpi g. yandi Bar 7:24 Nani ta g. mono na nitu yai 2Bk 1:10 yandi ta landa na k. beto Bef 2:8 g. beno na nzila ya lukwikilu 1Bt 1:10 g. beto na makasi ya Nzambi 1Tm 1:15 Yezu kwisaka k. bansumuki Beb 7:25 yandi lenda mpi k. kibeni Yak 2:14 Lukwikilu ya lenda g. yandi ve Yak 4:12 ti makuki ya k. mpi ya kufwa Yak 5:20 ta g. moyo na yandi na lufwa 1Pi 3:21 ke g. beno mpi ntangu yai Bis 12:11; Bar 1:16; 1Tm 4:16; Tt 3:5; Yud 23. KUGUNGULA, Bis 20:28 k. dibundu ya Nzambi 1Pi 5:2 Beno g. kibuka na kiese Kus 7:17 Mwana-Dimeme, ta g. bo Kus 12:5 ta g. makanda ti nti ya kibende KUKABA, Bar 12:8 ke k. na ntima ya mvimba KUKABULA, Mat 25:32 ta k. bantu bimvuka zole Bar 8:35 ta k. beto na zola ya Kristu? Bar 8:39 ta k. beto na zola ya Nzambi Bag 6:6 k. bima ti muntu yina Bef 2:14 bwisaka kibaka yina vandaka k. Mat 19:6; Mar 10:9; Bis 4:35; 6:1. KUKABWANA, Mat 10:35 mono kwisaka kutula k. Mar 3:24 kimfumu mosi me k. Lu 12:51 mono kwisaka kunata k. Bar 16:17 keba na bayina ke basisaka k. 1Bk 1:10 nde k. fwete vanda ve 1Bk 1:11 k. kele na kati na beno 2Bk 6:17 beno k. ti bo 2Tm 2:21 kana muntu me k. ti mabungu yai Yoa 9:16; 1Bk 1:13; 11:18; Bag 5:20. KUKALA, Mat 24:3 kidimbu ya k. na nge Mat 24:37 k. ya Mwana ya muntu 1Bk 15:23 bantu ya Kristu na k. na yandi 2Pi 1:16 ngolo mpi k. ya Mfumu Yezu 2Pi 3:4 Wapi k. yina yandi silaka 1Yn 2:28 monana mpi nde na k. na yandi Mat 24:27; 1Bt 4:15; Yak 5:7, 8; 2Pi 3:12. KUKAMUNA, 2Bk 4:8 Bo ke k. beto ngolo Kus 14:20. KUKANA, Bis 17:31 yina yandi k. kusambisa Bis 20:27 mambu yina Nzambi me k. 2Bk 9:7 kaka mutindu yandi me k. Bef 1:9 kinsweki ya santu yina yandi k. KUKANA NA NTWALA, Bis 4:28 k. nde yo ta salama Bar 8:29 k. na kufwanana ti Mwana 1Bk 2:7 mayele yina Nzambi k. Bef 1:5 k. na kundima beto bonso bana Bef 1:11 k. sambu na beto na kuwakana KUKANGA, Mat 13:30 katula matiti ya mbi mpi k. yo Mat 16:19 ta vanda kima yina bo me k. Mat 23:4 Bo ke k. bizitu ya kilo mingi Mat 23:13 Bafarize, beno ke k. Kimfumu Mat 25:10 ebuna bo k. kielo Mar 9:38 beto sosaka k. yandi nzila

KUKANGAMA—KUKONDA KUZABA Lu 5:4 losa babukondi na beno na k. Lu 13:25 munkwa-nzo ta k. kielo Yoa 10:12 kibulu ke k. yo 1Bk 3:19 Yandi ke k. bantu ya mayele 1Bk 7:35 sambu na k. beno ve Beb 12:1 disumu yina ke k. beto Kus 3:8 ata muntu mosi ve lenda k. Kus 6:14 bonso rulo mosi ya bo ke k. Kus 20:2 k. yandi bamvula 1 000 Kus 21:25 k. ve bakielo na yo na mwini Mat 4:12; 13:22; Mar 4:19; Lu 11:7; 13:16; 22:54; Yoa 7:30; 8:20; 20:19, 26; Bis 1:16; 5:23; 1Bk 9:9; 1Tm 5:18; Kus 11:6; 20:3. KUKANGAMA, Yoa 20:17 Bika k. na mono 2Bk 10:4 bima yina me k. ngolo KUKANGAMA NA NZAMBI, 1Tm 4:8 k. kele mfunu 1Tm 6:6 k. kele na nluta mingi 2Tm 3:12 k., bo ta monisa bo mpi mpasi 2Pi 2:9 kukatula bantu ya ke k. na Bis 3:12; 1Tm 2:2; 3:16; 4:7; 6:5; Tt 1:1; 2Pi 1:3; 3:11. KUKANGA-NTIMA, Bar 2:4 nge ke vwezaka k. KUKANGA NTIMA, Mat 24:13 yina ta k. tii na nsuka Lu 21:19 Kana beno k. Bar 2:7 mambu ya mbote ti k. yonso Bar 5:3, 4 mpasi ke butaka k. Bar 9:22 Nzambi k. mpi monisaka Bar 12:12 Beno k. na bampasi Bar 15:4 nzila ya k. beto vanda ti kivuvu. 1Bk 10:13 kuluta yina beno lenda k. Bef 4:2 beno k. Beb 12:1 beto baka ntinu ti k. na nsaka Beb 12:7 fwete k. sambu yo kele ndola Yak 5:11 Beno waka nsangu ya k. ya Yobi 1Pi 2:20 kana beno ke k. na bampasi Lu 8:15; 1Bt 1:3; 2Pi 1:6; Kus 13:10. KUKANGA NZILA, Bis 11:17 sambu mono k. na Nzambi? Bag 5:7 Nani k. na kulanda kulemfuka 1Bt 2:16 k. ya kuzabisa bantu ya makanda 1Pi 3:7 kima mosi ve k. na bisambu KUKANGISA MUNOKO, Mat 22:34. KUKANGULA, Mat 18:18 bima yina bo me k. na zulu Yoa 10:22. KUKANGULA MESO, 1Pi 4:7 k. na yina me tala bisambu KUKATUKA, Mat 16:23 tubilaka yandi: k. awa Satana Bar 7:2 yandi me k. na nsiku ya bakala Beb 2:11 bo yonso me k. na muntu mosi Yak 5:20 ke k. nsumuki na nzila ya mbi 1Yn 2:16 nzala ke k. na nsi-ntoto 1Yn 4:6 Beto me k. na Nzambi 1Yn 4:1. KUKATUKA NA KIMPIKA, 2Tm 4:6 ntangu ya mono ke k. KUKATUKA NA KIMPIKA NA NSADISA YA NKUDULU, Bar 3:24; 8:23; 1Bk 1:30; Bef 1:7; 4:30; Bkl 1:14; Beb 9:15; 11:35. KUKATULA, Mat 13:19 muntu ya mbi ke k. mambu Bar 11:26 ta k. bisalu ya kuvweza Nzambi 1Bk 5:7 k. levire ya ntama 1Bk 5:13 Beno k. muntu ya mbi na kati na beno 2Bk 3:10 bo k. yo nkembo sambu Bag 3:17 ke k. ve lusilu yango Bag 4:15 k. meso na beno mpi Bef 2:15 yandi k. kimbeni 2Tm 1:10 Kristu Yezu, yina me k. lufwa Yud 23 beno k. bo na tiya KUKATULA BAMBUMA, Yoa 4:35 bilanga me tela na k. 2Bk 9:6 kuna bambuma fioti ta k. fioti

436

Bag 6:9 beto ta k. kana beto lemba ve Kus 14:15 Lutisa mbele na nge mpi k. Mat 6:26; Lu 12:24; Yoa 4:38. KUKATULAMA, Beb 12:27 ke monisa k. KUKATULA MAWA, Yoa 11:19 Bayuda kwisaka k. Marta 1Bk 14:3 muntu yina ke bikula ke k. Mat 5:4. KUKATULA MVINDU, 2Bk 7:1 beto k. na nitu na beto KUKATULA NA KIMPIKA, Bar 6:18 bo me k. ya disumu Bar 8:21 lugangu ta k. ya disumu Kus 1:5 yina me k. ya masumu KUKEBA, Mat 10:17 Beno k. na bantu Kus 16:15 ya kusikama mpi ke k. bilele na yandi Lu 21:34; Bis 5:35; Bef 5:29; 1Bt 2:7. KUKEBISA, Mat 24:25 Mono me k. beno na ntwala 1Bk 10:11 bo sonikaka yo sambu na k. Bag 5:21 Mono ke k. beno 1Bt 5:12 bantu yina ke k. beno 2Bt 3:15 beno k. yandi bonso mpangi Tt 3:10 k. mbala ya ntete mpi ya zole Bar 15:14; 1Bk 4:14; Bkl 1:28; 1Bt 5:14. KUKENGILA, Mat 26:41 landa na k. mpi kusamba Lu 12:37 ta kwisa mpi ta kuta bo k. Bis 1:20 kisalu na yandi ya k. Bag 3:23 nsiku vandaka k. beto KUKITA, Bar 11:12 k. na bo ke tendula bimvwama KUKITUKA, Mat 17:2 yandi k. na ntwala na bo KUKOKULA, Mat 26:34; Mar 14:30. KUKOLAMA, Lu 23:19 tulaka na boloko sambu na k. Bis 21:38 Ezipte, yina pusaka na k. Bis 24:5 yandi ke pusa Bayuda na k. KUKOMBA, Lu 15:8 yandi ta k. ve nzo na yandi KUKONDA BULEMFU, Bar 5:19 k. ya muntu mosi Bar 10:21 bantu ya k. Bef 2:2 mpeve ya ke sala na bana ya k. Beb 2:2 muntu yina k. bakaka ndola 2Bk 10:6; Bef 5:6. KUKONDA BUNKETE, 1Bk 7:14 bana na beno zolaka k. Bis 10:14. KUKONDA DITONO, 1Tm 6:14; 1Pi 1:19; 2Pi 3:14. KUKONDA KIFU, Bfi 2:15 bantu ya k., ya me sala mbi ve 1Bt 2:10 muntu ya lunungu mpi ya k. 1Bt 3:13 muntu ya k. mpi ya santu 1Bt 5:23 yo vanda ya k. mpi ya mbote Beb 8:7 kuwakana ya ntete vandaka k. KUKONDA KIKESA, 2Tm 1:7 pesaka beto ve mpeve ya k. KUKONDA KIKUMA, 1Bk 9:26 mono ke baka ntinu ve k. KUKONDA KIMA YA KUSALA, 1Tm 5:13 k., ke kwendaka KUKONDA KISALU, Mat 20:3 me telama na zandu k. KUKONDA KUBUTA MBUMA, Tt 3:14 sambu bo k. 2Pi 1:8 buyisa beno na k. KUKONDA KUDIYALA, Mat 23:25 bwimi mpi k. KUKONDA KUFIKA, 2Bk 3:18 baluse ya k. KUKONDA KUFWA, 1Bk 15:53 nitu yai fwete lwata k. KUKONDA KUKANA, Lu 10:31 k., nganga-nzambi mosi KUKONDA KULUTISA NDILU, 1Tm 2:9 kuditomisa k. KUKONDA KUPONA-PONA, 1Pi 1:17 ke sambisaka k. KUKONDA KUSUKININA, 2Tm 4:2 sala yo k. KUKONDA KUWAKANA, Bag 5:20 nganzi, k., kukabwana 1Tm 6:20 k. ya bo ke bingaka KUKONDA KUZABA, 1Tm 1:13 mono salaka mambu k. Beb 9:7 masumu yina bantu salaka k. Beb 13:2 bantu yambaka bawanzio k. Bis 3:17; Bef 4:18.

437

KUKONDA KWIKAMA—KUKUSA

KUKONDA KWIKAMA, Lu 12:46 ti bantu ya k. 2Tm 2:13 beto k., yandi ke ya kwikama 2Tm 3:2 bantu ta vanda bantu ya me k. KUKONDA LEVIRE, Mat 26:17 nkinsi ya mampa ya k. 1Bk 5:8 ti mampa ya k. KUKONDA LUKUMU, Bar 9:21 dibungu na kisalu ya k. KUKONDA LUKWIKILU, Mar 6:6 yitukaka sambu na k. Bar 4:20 yandi monisaka ve k. Bar 11:20 sambu na k. na bo Bar 11:23 kana bo yambula k. na bo Beb 3:19 na kupema sambu bo k. Mat 13:58; Mar 6:6; Bar 3:3; 11:20; 1Tm 1:13; Beb 3:19. KUKONDA LUNUNGU, Bis 24:15 lunungu ti bantu ya k. Bar 9:14 Nzambi me k.? Ata fioti ve 1Bk 6:9 bantu ya k. ta baka ve kimfumu? Beb 6:10 Nzambi kele ve muntu ya k. 1Pi 3:18 sambu na bantu ya k. 1Yn 5:17 Mambu ya k. kele disumu Kus 22:11 muntu ya k. sala mambu ya k. Bar 3:5; Kus 18:5. KUKONDA LUYOTISU, Bag 5:6 to k. kansi lukwikilu Bar 2:25, 26; 1Bk 7:19; Bkl 3:11. KUKONDA LUZINGU, 1Bk 14:7. KUKONDA LUZITU, 1Bt 2:2 bo sadilaka beto mambu k. Mat 22:6; Lu 18:32; Bis 14:5. KUKONDA MAYELE, Yak 1:5 kana muntu mosi me k. 2Pi 2:12 bonso bambisi yina me k. Lu 24:25. KUKONDA MFUNU, Mat 2:6 O Betelemi, mbanza ya k. Mat 12:36 konso diambu ya k. ya bantu Lu 17:10 kele bampika ya k. 1Bk 1:28 Nzambi solaka bima ya k. Tt 3:9 sambu yo kele k. mpi Mat 25:30; Bef 5:6. KUKONDA MVINDU, Bef 5:27 kumisa dibundu k. Bfi 2:15 bana ya Nzambi yina me k. Beb 7:26 nganga-nzambi yina me k. Yak 1:27 Lusambu ya bunkete mpi ya k. Yud 24 kusala nde beno vanda k. Bef 1:4; Bkl 1:22; 1Pi 1:19; Kus 14:5. KUKONDA NGOLO, Bar 6:6 nitu na beto kukuma k. KUKONDA NSUKA, Bar 1:20 ngolo na yandi ya k. Bef 3:8 kimvwama ya k. ya Kristu 1Tm 1:17 Ntotila ya k. Yud 25 ntangu yonso ya k. Kus 15:3 Ntotila ya k., banzila na nge Bef 3:11. KUKONDA NZAYILU, Beb 5:2 Bantu yina me k. 1Pi 1:14. KUKONDA NZO, 1Bk 4:11 na kuvanda k. KUKONGULA MBONGO, 1Bk 16:1, 2. KUKOTA, Mat 25:21 K. na kiese ya mfumu na nge Bis 14:22 k. na kimfumu ya Nzambi Yud 4 bantu ya nkaka me k. Mat 19:17; Bar 5:12; Beb 4:6, 10; 9:12, 24; 2Pi 1:11. KUKOTA BANTU NSOKI, 2Bt 3:2. KUKOTA NA KINGOLO-NGOLO, Bis 17:5 k. na nzo KUKOTISA, Bkl 1:13 k. beto na kimfumu ya Mwana KUKUKA, Mat 5:48 ya k., mutindu Tata kele ya k. Yoa 17:23 na mpila nde bo kuma ya k. Bis 15:10 to beto mosi k. ve kunata? Bar 12:2 kudindimisa luzolo ya Nzambi ya k. Beb 2:10 Ntwadisi ya k. na bampasi Beb 7:19 Nsiku kumisaka ve kima ya k. Beb 7:28 Mwana, ya bo kumisaka ya k. Beb 10:14 bo ke santisa bantu ya k.

Beb 11:40 bantu ya k. kukonda beto 1Yn 4:18 zola ya k. ke katulaka boma 2Bk 12:9; Bfi 3:12; 2Tm 3:17; Beb 5:9; 7:11; 9:11; Yak 1:17. KUKULA, Yoa 9:22 bo fwete k. yandi na sinagoga Yoa 12:42 bo k. bo ve na sinagoga Yoa 16:2 Bantu ta k. beno na sinagoga KUKULULA, 1Bk 11:5 nkento yina kele ntu ya k. KUKULUMUKA, Bef 4:9 yandi k. mpi na bisika ya nsi Bar 10:7; 1Bt 4:16. KUKULUMUSA, Yak 1:10 mvwama sambu bo me k. KUKUMA, Bef 4:13 ta k. na bumosi ya lukwikilu Bis 26:7; Bfi 3:11. KUKUMA BONSO MASA, 2Pi 3:12 tiya ya ngolo ta k. KUKUMA DIAKA MINGI, 2Bk 4:15. KUKUMA KISAKA-SAKA, Lu 9:7; Bis 2:12; 2Bt 2:2. KUKUMA MINGI, Mat 24:12 kufwa bansiku ta k. Bis 6:7 balongoki vandaka kaka k. Bar 6:1 ntima ya mbote ya nene k. Bar 15:13; Bfi 1:9. KUKUMA MPIKA, 2Pi 2:19 yina yandi me bedisa me k. KUKUMA TONGU, Bag 5:12 ke zola nde babakala k. KUKUMA YA MPA, 2Bk 4:16 nganda ke beba, kati ke k. KUKUMA YA SANTU, 1Tm 4:5. KUKUMINA, 1Pi 4:12 kima ya kuyituka ke k. beno KUKUMISA, Lu 1:46 Moyo na mono ke k. Yehowa Lu 18:20 k. tata ti mama na nge Bis 10:46 ke tuba na bandinga mpi ke k. Nzambi Bef 6:2 K. tata ti mama na nge Beb 2:12 ta yimba sambu na k. Lu 2:13; Bis 2:47; 3:8; Kus 19:1. KUKUMISA BAMPIKA, Bag 2:4 na mpila nde bo k. KUKUMISA BUNKETE, Bis 10:15 yina Nzambi me k. Bef 5:26 k. mpi kuyobisa yo ti masa Beb 9:22 bo ke k. bima mingi ti menga Lu 4:27; Bis 11:9; Beb 10:2. KUKUMISA LULENDO, 1Bk 8:1 Nzayilu ke k. KUKUMISA MAFUTA-MAFUTA, Yak 5:5 me k. bantima KUKUMISA MINGI, 2Bk 9:10. KUKUMISA NA NSUKA, Bfi 1:6 ta k. KUKUMISA NDA, Mat 23:5 bo ke k. malenda ya bilele KUKUMISA NGOLO, Beb 3:8, 15 beno k. ve bantima Beb 3:13 kiyeka ya disumu k. ve ntima Beb 4:7 beno k. ve bantima na beno KUKUMISA NKUFI, Mat 24:22 kana bo k. ve bilumbu KUKUNA, Lu 8:5 Muntu basikaka sambu na k. 1Bk 3:6 Mono k., Apolo losaka masa 1Bk 3:9 kilanga yina Nzambi ke k. 2Bk 9:6 yina ke k. bambuma fioti Bag 6:7 konso kima yina muntu ke k. Beb 6:7 sambu na bantu yina bo k. Yak 1:21 k. na ntima na beno ndinga Mat 6:26; 21:33; Lu 17:6; 19:22. KUKUSA, Mat 2:16 Erode, k. yandi Mat 13:22 kiyeka ya kimvwama ya ke k. Mat 24:4 keba nde muntu k. beno ve Mat 24:24 baprofete ta basika na k. Lu 20:47 bisambu ya nda sambu na k. Lu 21:8 Beno keba muntu k. beno ve Bar 16:18 ke k. bayina me sala kima ve 1Bk 15:33 Muntu k. beno ve. Banduku Bag 6:7 Beno k. ve: Bo ke sekaka Bef 4:22 banzala na yo ya ke k. Bkl 2:4 muntu mosi ve k. beno Beb 3:13 kiyeka ya disumu ya ke k.

KUKUSULA—KULOMBA Beb 6:18 Nzambi lenda k. ve ata fioti 1Pi 2:1 beno katula mambu yonso ya mbi, k. 1Yn 1:8 beto ke k. 1Yn 3:7 Bana ya fioti, muntu mosi ve k. beno Kus 12:9 Satana, ke k. ntoto ya mvimba Kus 20:3 yandi k. diaka ve makanda Bar 3:13; 1Bk 6:9; Bef 5:6; 2Bt 2:3; 1Tm 4:2; 2Tm 3:13; Kus 19:20. KUKUSULA, Kus 21:4 yandi ta k. mansanga yonso KUKUTANA, Lu 24:26 nde Kristu k. ti mambu yai Kus 2:10. KUKWAMINA, Bar 12:12 Beno k. na kisambu. Bkl 4:2 Beno k. na kisambu 1Tm 4:16 K. na mambu yai 1Tm 5:5 k. na bisambu mpimpa ti mwini KUKWELA, Mat 22:30 na lufutumuku, babakala ta k. ve Mat 24:38 babakala vandaka k. Lu 14:20 Mono me katuka k. nkento Bar 7:2 nkento ya me k. me kangama 1Bk 7:33 bakala yina me k. ke kudiyangisaka 1Bk 7:39 kimpwanza ya k. na Mfumu Lu 17:27; 1Bk 7:9, 28, 36; 1Tm 5:14. KUKWELA VE, 1Bk 7:8 bantu yina me k. mpi 1Bk 7:11 bika nde yandi k. 1Bk 7:32 Bakala yina me k. ke 1Bk 7:34 nkento yina me k., mwense KUKWENDA, Mat 17:20 Katuka awa, k. kuna Lu 9:31 yantikaka kutubila k. na yandi 1Pi 4:4 beno ke k. diaka ve ti bo 2Pi 1:15 na nima ya k. na mono 2Yn 9 Muntu yina k. na ntwala Mat 10:23. KUKWENDA NA NTWALA, 2Yn 9 Konso muntu yina k. Bfi 1:12, 25; 1Tm 4:15; 2Tm 3:9. KUKWETISA, Lu 13:28 ta dilaka mpi ta k. meno Mat 8:12; 13:42; 22:13; 24:51; 25:30. KUKWIKILA, Yoa 5:24 k. muntu yina tindaka mono Beb 11:6 k. nde yandi ke pesaka matabisi Yak 2:19 bademo ke k. mpi ke tekitaka 1Yn 5:1 k. Yezu Kristu Mat 21:32; Bis 4:32; 15:7; 16:31; 2Bt 2:12; 1Tm 3:16; 1Yn 4:1. KUKWIKILA VE, Bis 26:8 Sambu na nki beno k. KUKWISA, Mat 6:10 Bika nde Kimfumu na nge k. Bar 8:38 bima ya ntangu yai, to bima yina ta k. 1Bk 11:26 kuzabisa lufwa tii kuna yandi ta k. Kus 22:17 yina ke wa, yandi tuba: K.! Mat 25:34; Beb 10:1; 13:14. KUKWISA. Tala KUKALA. Mar 13:26 Mwana ya muntu k. na matuti Lu 12:45 Mfumu ke sukinina na k. Mat 16:28; Lu 21:26. KULALA, Mat 13:25 Ntangu bantu vandaka k. Mat 25:5 mpongi simbaka bo mpi bo l. 1Bk 15:20 mbuma ya ntete ya bayina me l. 1Bk 15:51 ta l. ve beto yonso na lufwa 1Bt 4:13 bantu yina ke l. na lufwa 1Bt 5:6 beto l. ve bonso bankaka 2Pi 2:3 lufwa na bo ke l. ve Bis 7:60; 13:36; 1Bk 15:6, 18; 1Bt 4:14; 2Pi 3:4. KULANDA, Mat 10:38 nti ya mpasi mpi ke l. mono Mat 19:28 beno bantu yina me l. mono Yoa 8:12 muntu yina ke l. mono ta vanda ti luzingu Bar 9:30 ata bo l. ve lunungu Bar 14:19 bika beto l. mambu 1Bk 14:1 l. zola, mpi landa na kusosa

438 1Pi 2:21 mbandu sambu beno l. bitambi 1Pi 3:11 sosa ngemba mpi l. yo Kus 19:14 k. yandi na bampunda ya Mat 4:20; 16:24; Yoa 10:5, 27; 1Bk 10:4; 1Tm 4:6; 2Pi 2:2. KULANDA MBANDU, 1Bk 11:1 Beno l. na mono Bef 5:1 beno l. ya Nzambi 2Bt 3:7 beno fwete l. na beto 2Bt 3:9 beno fwete l. Beb 6:12 beno kuma ve bamolo, beno l. Beb 13:7 beno l. ya lukwikilu na bo 1Bk 4:16; Bfi 3:17; 1Bt 1:6; 2:14. KULANDA NA KUDIMEKA, 2Bk 13:5 Beno l. na kuzaba KULANGIDILA, Bag 2:4 k. kimpwanza na beto KULAUKA, Bef 5:18 beno l. ve vinu 1Bt 5:7 bayina ke l., ke l. na mpimpa Kus 17:6 nkento l. menga ya basantu Bis 2:15. KULEMBA, 2Bk 12:9 ntangu nge kele ya k. Beb 12:5 k. mpi ve nitu KULEMBA NITU, Bkl 3:21 sambu bo l. ve KULEMBIKA, Lu 2:25 ta l. Izraele 2Bk 1:4 sambu beto kuka k. bankaka KULEMFUKA, Bar 10:3 bo l. ve na Nzambi Bar 13:1 konso moyo k. na bamfumu 2Bk 9:13 beno ke l. na nsangu ya mbote 2Bk 10:5 kunata yo na k. na Kristu Bef 5:22 bankento k. na babakala na bo Bef 5:24 mutindu dibundu ke l. na Kristu Bef 6:1 Bana, beno l. na bibuti Bef 6:5 bampika, beno l. na bamfumu Bfi 2:8 l. tii na lufwa Bkl 3:18 bankento, beno l. na babakala 2Bt 1:8 vutula mbela na bayina ke l. ve Tt 2:5 ke l. na babakala na bo Tt 3:1 na k. baluyalu Beb 11:8 Abrahami, l. mpi kwendaka Beb 13:17 Beno l. na bantu yina ke twadisaka 1Pi 2:13 beno l. na bayina kele ti kiyeka 1Pi 5:5 beno baleke, beno l. na bambuta Lu 2:51; 10:20; Bis 7:39; Bar 2:8; 6:17; 1Bk 14:34; Bkl 2:20; 1Tm 3:4; Tt 3:1; Beb 12:9; 1Pi 3:1; 4:17. KULEMFUKA VE, Beb 3:18 bantu yina l.? KULEMFUKILA, Bis 5:29 l. Nzambi na kisika ya k. bantu Bar 6:16 bampika ya muntu yina beno ke l. Beb 5:9 bantu ya ke l. yandi ta baka luguluku Mat 8:27; Bis 5:32; 1Pi 3:6. KULOKUTA, Bis 28:3. KULOLULA, Mat 6:12 l. masumu na beto, mutindu Mat 12:31 Nzambi ta l. ve yina ta vweza mpeve Mat 26:28 sambu na k. masumu ya bantu Yoa 20:23 beno l. masumu ya muntu Yak 5:15 salaka masumu, Nzambi ta l. 1Yn 1:9 ya lunungu sambu na k. Mat 9:6; Mar 2:7; 11:25; 2Bk 2:10; Beb 10:18. KULOMBA, Mat 7:7 Beno landa na k., ebuna bo Lu 11:50 l. menga ya baprofete Lu 12:48 bo ta l. yandi mingi Yoa 17:9 Mono ke l. sambu na bo Yoa 17:20 Mono ke l. sambu na bayai Bar 8:4 mambu ya lunungu yina Nsiku ke l. Bar 8:27 mpeve ke l. na kuwakana ti Bef 3:20 mambu yonso ya beto ke l. Yak 1:6 landa na k. ti lukwikilu Yak 4:3 sambu beno ke l. ti lukanu ya mbi 1Yn 5:14 ke l. na kuwakana ti luzolo Mat 6:8; 14:22; Yoa 14:13; Bis 28:19; 1Bk 1:22.

439

KULOMBA SAMBU NA BANKAKA—KUMISA YAH

KULOMBA SAMBU NA BANKAKA, 1Tm 2:1 beno l. KULONGA, Mat 5:19 ke zitisa yo mpi ke l. bansiku Mat 7:29 k. bonso muntu ya kele ti kiyeka Mat 15:9 malongi ya bo ke l. ke bansiku Mat 28:20 beno l. bo na kuzitisa mambu Mar 6:6 kwendaka na nziunga na k. Yoa 7:16 Mambu ya mono ke l. kele ve Yoa 8:28 kaka mutindu Tata l. mono Yoa 14:26 mpeve santu, yandi ta l. beno Bis 4:2 makasi sambu bo vandaka k. Bis 5:42 kukonda kulemba na k. mpi Bis 18:25 k. mambu ya Yezu kukonda kifu Bis 20:20 k. beno na ntwala ya bantu Bar 12:7 muntu yina ke l., bika yandi Bar 15:4 bo sonikaka yo sambu na k. 1Bk 2:16 mabanza ya Yehowa, yandi l. yandi 1Bk 4:17 kaka mutindu mono ke l. 1Bk 14:19 sambu na k. bantu ya nkaka 2Tm 2:2 ta fwana kibeni na k. 2Tm 2:24 muntu yina me fwana na k. 2Tm 3:16 Masonuku kele mfunu na k. Tt 1:11 k. mambu ya bo fwete longa ve Beb 5:14 me l. yo na kuswaswanisa Beb 12:11 mbuma ya ngemba, na bayina yo ke l. Yak 3:7 bantu ke l. mpi me l. Yak 3:8 muntu mosi ve lenda l. ludimi 1Pi 5:10 Nzambi ta manisa k. beno Mat 11:1; Lu 12:12; Bis 5:25; 7:22; 11:26; Bar 2:18, 21; 1Bk 9:27; Bag 6:6; 1Tm 2:12; 2Tm 2:25; Tt 1:9; 2:12. KULONGUKA, Yoa 7:15 me l. ve na banzo-nkanda? Bis 13:1 l. kisika mosi ti Erode Bis 26:24 K. mingi ke kumisa nge kilau Bar 16:17 malongi yina beno me l. 1Bk 14:35 kana bo ke zola k. diambu Bfi 4:9 Mambu yina beno l. 2Tm 3:7 bo ke l. ntangu yonso kansi Beb 5:8 yandi l. bulemfu na bampasi Yoa 6:45; 1Bk 14:31; Bfi 4:11, 12; 1Tm 2:11; 2Tm 3:14; Kus 14:3. KULOSA, Mat 21:42 Ditadi yina batungi l. Yoa 12:31 bo ta l. mfumu ya nsi-ntoto 1Pi 2:4 ditadi ya moyo yina bantu l. Mat 3:10; 5:25; 7:19. KULOSA MATE, Bag 4:14 beno l. ve sambu na nzanzi Mat 26:67; 27:30. KULUKA, Kus 3:16 mono ta l. nge na munoko KULULA, Yak 4:5 Mpeve ya k. ya kele na beto 1Pi 2:1 beno katula k. Bar 1:29; Tt 3:3. KULUNGA, 2Bk 7:1 kukumisa busantu ya k. kibeni Bkl 1:28 monisa konso muntu ya k. 1Bk 13:10. KULUNGANA, Lu 18:31 mambu yonso ta l. 2Pi 2:22 kingana yai l. na bo Lu 21:22. KULUNGISA, Mat 5:17 kansi sambu na k. yo 1Tm 5:8 kana muntu k. ve bampusa 2Tm 4:5 l. mbote-mbote kisalu na nge 1Pi 4:3 k. luzolo ya makanda Mat 2:15; 12:17; Bag 6:2. KULUNGISA VE BALUSILU, Bar 1:31 ke l. na bo, kele KULUNSI. Tala NTI YA MPASI.

KULUTA MFUNU, Mat 23:23 mambu ya k. Tt 3:14 kulungisa banzala ya k. KULUTA MINGI, 1Bt 5:13. KULUTISA, 1Pi 4:3 ntangu ya ntama beno l. ntangu KULUTISA VE NDILU NA BIKALULU, Tt 2:2. KULWATA, Lu 16:19 mvwama yina vandaka k. Bkl 3:12 beno l. mawa ya ngolo Mat 6:29; Kus 3:18; 4:4; 7:9; 11:3; 17:4; 19:8. KULWATISA, Mar 15:17 bo l. yandi lele mosi KUMANA, Mar 4:39 mupepe m., pima kotaka KUMANISA, Lu 13:32 na kilumbu ya tatu mono ta m. Yoa 4:34 tindaka mono na k. kisalu Yoa 17:4 mono me m. kisalu ya nge pesaka Bis 20:24 k. kisalu yina Mfumu pesaka Bar 9:28 m. yo kukonda kusukinina Bag 3:3 keti beno ke m. na kinsuni? 2Tm 4:7 mono me m. kubaka ntinu Bag 5:15; Yak 1:4. KUMANISA NGALA, Beb 8:13 me m. ya kuwakana KUMEKA, Mat 4:7 Nge fwete m. ve Yehowa Bar 12:17 m. na kusala mambu ya 1Bk 3:13 tiya ta m. kisalu ya muntu 1Bk 7:5 Satana kulanda ve na k. beno 1Bk 10:9 Beto m. mpi ve Yehowa Beb 4:15 yina bo m. na mambu yonso Beb 11:29 bantu ya Ezipte m. Beb 11:37 losilaka bo matadi, bo m. bo Yak 1:13 yandi tuba ve: Nzambi ke m. mono 1Pi 2:3 me m. nde Mfumu kele mbote Bis 5:9; Bkl 2:21; Beb 2:9; 1Yn 4:1. KUMEKAMA, Lu 4:13 ntangu Diabulu manisaka k. Lu 8:13 kansi na nsungi ya k. Bag 6:1 kudikeba, sambu nge mpi k. ve Yak 1:3 lukwikilu na beno yina me m. 1Pi 1:7 lukwikilu na beno yina me m. Kus 2:10 sambu beno m. mbote-mbote Kus 3:10 ta tanina nge na ngunga ya k. Beb 2:18. KUMENGA, Mat 5:43 zola nkweno mpi k. mbeni Mat 6:24 ta m. mosi mpi ta zola ya nkaka Mat 24:9 ta m. beno sambu na mono Lu 6:22 Kiese ntangu bantu ke m. beno Lu 6:27 kusala mbote na bayina ke m. beno Lu 14:26 ke m. ve tata, mama na yandi Yoa 3:20 yina ke salaka mambi ke m. nsemo Yoa 7:7 Nsi-ntoto kele ti kikuma ve ya k. Yoa 12:25 yina ke m. moyo na yandi Yoa 15:19 yo yina nsi-ntoto ke m. beno Yoa 17:14 nsi-ntoto me m. bo Bar 7:15 yina mono ke m., mono ke sala Bar 9:13 Mono zolaka Yakobi, m. Ezau Bar 12:9 beno m. mambu ya mbi Beb 1:9 zolaka lunungu, kansi m. kufwa nsiku 1Yn 3:15 yina ke m. mpangi na yandi 1Yn 4:20 kansi yandi ke m. mpangi na yandi Mat 10:22; Yoa 15:18, 25; Bar 2:22; Tt 3:3; Yud 23; Kus 17:16. KUMI, Kus 2:10 beno mona mpasi bilumbu k. Mat 25:1; Kus 13:1. KUMINA, 2Bk 5:4 luzingu k. nitu yina ke fwaka KUMI NA ZOLE, Mat 10:2 bazina ya bantumwa k. Yak 1:1 makanda k. me panzanaka

KULUTA, Bis 27:5 l. na kati-kati ya nzadi-mungwa Beb 11:11.

KUMISA KITOKO, Lu 21:5 tempelo, k. ti matadi Kus 21:2 nkento ya ke kwela yina me k.

KULUTA KITESO, 2Bk 1:8 beto monaka mpasi ya k.

KUMISA YAH, Kus 19:3, 4, 6.

KUMONA—KUNDIMA KUMONA, Mat 5:8 ntima-mpembe, ta m. Nzambi Mat 7:7 landa kusosa ebuna beno ta m. Mat 7:8 muntu yina ke sosaka ke m. Mat 7:14 bantu yina ke m. yo kele fioti Mat 13:14 beno ta tala, kansi ta m. ve Mat 27:53 bantu mingi m. yo Yoa 1:18 muntu ve me m. Nzambi Yoa 8:56 sepelaka na k. kilumbu na mono Yoa 14:9 yina me m. mono me m. Tata Yoa 20:29 me kwikila sambu nge me m.? Bar 1:20 bikalulu ya ke monanaka ve ke m. Bar 8:24 kana muntu ke m. kima mosi Beb 11:13 kansi bo m. yo na ntama Beb 11:40 Nzambi m. kima mosi 1Yn 1:1 beto m. na meso na beto 1Yn 4:20 mpangi, yina yandi ke m. Kus 3:18 nkisi ya meso sambu nge m. Bis 17:27; 1Tm 6:16; Kus 9:6. KUMONA KIESE, Bar 12:15 m. ti bayina kele na kiese Bar 15:17 mono kele ti kikuma ya k. Bfi 2:16 kikuma ya k. na kilumbu ya Kristu Beb 10:38 mono ta m. ve sambu na yandi Beb 11:25 k. ya ntangu fioti ya disumu Lu 13:17; Yoa 16:20; Beb 13:16. KUMONA MBOTE, Bkl 1:27. KUMONA MPAMBA, Mat 22:5 bo m., bo kwendaka Beb 2:3 kana beto m. luguluku KUMONA MPASI, Mat 11:28 beno yonso ya ke m. Bar 8:17 kaka kana beto m. bonso 1Bk 12:26 Kana kitini mosi ke m., bitini Bfi 1:29 kansi ya k. sambu na yandi 2Tm 2:3 ndima na k. Beb 11:35 babakala ya nkaka m. 1Pi 2:21 Kristu mpi m. sambu na beno 1Pi 3:17 ke m. na mambu ya mbote 1Pi 4:1 sambu Kristu m. na nitu Mat 16:21; Bis 26:23; 2Tm 1:8; 2:9; Beb 2:18; 1Pi 3:14; 5:10. KUMONANA, Lu 8:17 yina ta m. ve Lu 17:30 kilumbu Mwana ya muntu ta m. Bis 26:16 mono me kwisa k. na nge Bar 1:20 bikalulu na yandi ke m. 1Bk 3:13 kisalu ya konso muntu ta m. 2Bk 5:7 ke tambulaka ve na yina ke m. Bkl 1:16 bima yina k. Bkl 3:4 Ntangu Kristu, ta m. 2Bt 2:8 muntu ya ke fwaka nsiku ta m. 1Tm 5:24 Masumu ya bankaka ke m. 1Tm 6:14 tii na k. ya Mfumu Yezu 2Tm 4:1 ke pesa nge ntuma na k. Tt 2:11 ntima ya mbote ya nene me m. Beb 9:26 yandi me m. mbala mosi 1Pi 4:13 ntangu nkembo na yandi ta m. 1Yn 1:2 luzingu m., beto monaka 1Yn 3:2 mutindu beto ta vanda me m. ve Mat 20:34; 23:28; 24:30; 28:3; Lu 7:22; Yoa 3:21; Bis 9:12; Bar 1:18; 3:21; 1Bk 3:13; 4:5; 12:7; 2Bk 13:7; 1Tm 3:16; 2Tm 1:10; 4:8; Tt 2:13; Beb 9:24; 1Pi 5:4; 1Yn 3:8; Kus 11:19; 15:4. KUMONA NA MESO, 1Pi 2:12 bo m. na bo mosi KUMONANA PWELELE, Lu 17:20; Bar 1:19; Bag 5:19; 2Pi 3:10. KUMONIKA, Lu 9:31; Bis 9:17. KUMONISA, Mat 11:25 nge me m. yo na bana fioti Yoa 11:26 yina ke m. lukwikilu ta fwa ve Yoa 12:38 diboko ya Yehowa, yandi me m.? Yoa 17:6 Mono me m. zina na nge

440 Bar 3:5 yandi ke m. makasi na yandi Bar 5:8 Nzambi ke m. zola na yandi Bar 10:10 muntu ke m. lukwikilu ti ntima 2Bk 4:13 beto mpi beto ke m. lukwikilu Bef 3:5 m. kinsweki na bantumwa Bkl 1:26 me m. kinsweki ya santu Beb 4:3 bantu yina me m. lukwikilu Beb 12:27 mbala mosi diaka ke m. Yak 5:7 Musadi-bilanga ke m. ntima-nda 1Pi 1:11 mpeve vandaka k. Bis 18:28; Bar 9:22; 1Bk 2:4, 10; Bef 2:7; Bfi 3:15; 1Tm 1:16; Beb 11:1. KUMONISA LUKWIKILU, Bar 10:4 muntu yina ke m. Bag 3:22 kupesama na bayina ke m. KUMONISA MPASI, Mat 5:11 ke finga beno, ke m. Mat 5:12 bo m. baprofete Mat 5:44 kusamba sambu na bayina ke m. Mat 8:29 nge me kwisa sambu na k. Mat 10:23 bo ta m. beno na mbanza Mat 23:34 beno ta m. mbanza na mbanza Lu 21:12 ta m., ta tula beno na baboloko Yoa 15:20 bo m., bo ta monisa beno mpi Bis 7:52 baprofete ba-nkaka na beno m. Bar 12:14 kusakumuna bayina ke m. 1Bk 4:12 bo ke m., beto ke kanga ntima 2Bk 4:9 bo ke m., kansi Nzambi me Bag 1:13 mono vandaka k. dibundu 2Tm 3:12 kukangama na Nzambi bo ta m. Beb 11:25 solaka nde bo m. Beb 13:3 Beno yindula bayina bo ke m. Kus 9:10 kiyeka ya k. bangonda tanu Mat 5:10; Mar 5:7; Lu 8:28; Bis 13:50; Kus 9:5; 11:10; 20:10. KUMONISA NTONDA, 1Tm 1:12 Mono ke m. na Kristu 2Tm 1:3 Mono ke m. na Nzambi KUMONISA PWELELE, 3Yn 10. KUMWANGANA, 2Bt 3:1 ndinga ya Yehowa landa k. KUNAKA, Mat 13:20 yina bo k. na bisika ya matadi 1Bk 15:44 Bo ke k. yo nitu ya kinsuni Yak 3:18. KUNATA, Bar 15:1 ngolo, beto fwete n. kulemba Bag 6:5 konso muntu ta n. kilo na yandi 1Tm 6:9 banzala ya mbi ke n. na lufwa Yak 1:6 ke n. ndambu na ndambu Yak 2:6 bamvwama ke n. beno na batribinale 1Yn 5:16, 17 disumu yina ke n. ve na lufwa Mat 4:1; Lu 22:54; Beb 9:28; 13:13. KUNDIMA, Mat 3:17 Mwana na mono, mono me n. Lu 2:52 Nzambi ti bantu vandaka k. Lu 11:48 ata mpidina beno ke n. bo Lu 12:32 me n. na kupesa beno Kimfumu Lu 16:31 bo ta n. mpi ve kana Lu 23:51 Muntu yai n. ve diambu Bis 8:1 Saule n. lufwa ya Etiene Bis 24:14 kansi mono ke n. diambu yai Bis 26:10 mono vandaka k. yo Bis 26:26 mono ke n. nde na mambu Bar 5:7 muntu lenda n. na kufwa Bar 8:38 mono ke n. mpenza nde Bar 11:2 bantu yina yandi n. Bar 14:14 mono ke n. mpenza na Mfumu 1Bk 7:33 nkento na yandi k. yandi 2Bk 6:1 k. ntima ya mbote ya nene 2Bk 6:2 ntangu mosi ya me n. Bef 5:10 mambu yina Mfumu k. Bfi 4:9 mambu yina beno longukaka, n. 1Bt 1:5 ti k. ya ngolo

441

KUNDIMA BONSO BANA—KUPESA

2Bt 2:10 n. ve mpi zolaka ve kieleka Beb 6:9 beto ke n. mambu ya kuluta Beb 10:6 k. ve makabu ya kuyoka 1Pi 2:5 bimenga yina Nzambi k. Lu 4:19; Bar 12:1; 14:18; 2Bk 10:18; Bag 4:5; Bef 6:17; 1Bt 2:13; 1Tm 2:3; Yak 1:21. KUNDIMA BONSO BANA, Bar 8:15 mpeve ya k. Bar 8:23; 9:4; Bag 4:5; Bef 1:5. KUNDIMA BONSO MUNTU YA LUNUNGU, Bar 2:13 Nzambi ta n. Bar 3:24 Nzambi me n. na nsadisa ya Bar 5:1 Nzambi me n. sambu na lukwikilu 1Tm 3:16 Nzambi n. na mpeve Yak 2:24 Nzambi ke n. na nzila ya bisalu Bar 3:20; 5:9; 8:30; Bag 2:16; Yak 2:21, 25. KUNDIMAMA, Bag 3:15 Kana kuwakana me n. 2Tm 2:15 kudimonisa muntu ya me n. Bar 16:10; 2Bk 13:7. KUNDIMA NTETE, Bar 8:29 bantu yina yandi n. KUNDIMA PWELELE, Bar 14:11 n. nde mono kele KUNDIMA VE, 1Bk 9:27 muntu yina Nzambi ke n. 2Bk 13:5, 6, 7; 2Tm 3:8. KUNDIMISA, Bis 18:13 ke n. bantu na kusambila Bar 12:2 na mpila nde beno k. luzolo ya Nzambi 1Bk 2:4 bangogo ya ke n. 2Bk 5:11 beto ke landa na k. bantu Beb 2:3 luguluku yina bantu n. beto 1Yn 3:19 beto ta n. bantima na beto KUNGANA, 1Pi 5:8 Diabulu, ntambu ya ke n. KUNGANINA, Lu 3:19 Yoane n. yandi 1Tm 5:1 K. ve mbuta ti bangogo ya 1Tm 5:20 n. bo na ntwala ya bantu 2Tm 3:16 mfunu, sambu na k. 2Tm 4:2 n., ti ntima-nda yonso Tt 1:13 landa k. bo ngolo, sambu Kus 3:19 Bantu yina mono ke zolaka, mono ke n. Lu 18:15; 2Tm 4:2. KUNIATA, Lu 21:24 makanda ta n. Yeruzalemi Bar 16:20 Nzambi ta n. Satana na makulu Beb 10:29 Muntu yina me n. Mwana Kus 11:2 makanda ta n. mbanza KUNIKANA, Mat 24:29 bangolo ya zulu ta n. 2Bk 4:8 na kiteso yina beto lenda n. ve Mat 21:10. KUNIKANA-NIKANA, Beb 10:23 kwamina kukonda k. KUNIKANA YA NTOTO, Mat 24:7 k. ta vanda na bisika Mat 27:54; Lu 21:11; Kus 6:12. KUNIKISA, 1Bt 3:3 bampasi yai k. ve ata muntu Beb 12:26 ndinga na yandi n. ntoto Beb 12:28 kimfumu yina bo lenda n. ve Lu 6:48. KUNIKISA NGOLO, Mar 9:26 k. mbala mingi KUNIOKULA, Bis 7:24 bo vandaka k. Bis 9:21 n. bantu ya kele na Yeruzalemi Bkl 2:23 k. nitu ngolo Beb 11:37 bo vandaka k. Bis 10:38. KUNUNGA, Mat 16:18 Maziamu ta n. yo ve Yoa 12:35 mudidi k. beno ve Yoa 16:33 Mono me n. nsi-ntoto Bis 19:20 ndinga ya Yehowa vandaka k. Bar 8:37 na mambu yonso beto k. Bar 12:21 landa na k. mambu ya mbi 1Bk 15:55 Lufwa, keti nge me n.? 2Bk 2:14 ndonga ya bantu yina me n. Bkl 2:15 ndonga ya bantu yina me n.

Yak 2:13 mawa ke n. lusambisu 1Yn 5:4 kununga yina me n. nsi-ntoto Kus 2:7 Muntu yina ta n., mono ta Kus 3:21 Na muntu ta n., mono ta pesa Kus 6:2 kununga mpi k. tii na nsuka Kus 11:7 mbisi ya mfinda ta n. bo mpi Kus 12:8 kansi yandi n. ve Kus 15:2 bantu yina me n. mbisi ya mfinda Kus 17:14 Mwana-Dimeme ta n. bo Kus 21:7 muntu ta n. ta baka bima yai 1Yn 2:13; 4:4; Kus 2:11, 17, 26; 3:5, 12; 5:5; 12:11. KUNUNGISA, Mat 12:20 yandi ta n. lunungu 1Bk 15:57 yandi me n. beto na nzila ya KUNWA, Mat 26:29 mono ta n. yo ya mpa ti beno Mat 10:42; 1Bk 10:4; Kus 14:8. KUNWANA, Yoa 18:36 bansadi na mono zolaka k. Bis 5:39 bonso bantu ya ke n. Bkl 2:23 k. ti banzala ya nitu 1Tm 6:12 N. bitumba ya mbote ya lukwikilu 2Tm 2:24 mpika ya Mfumu fwete n. ve Yak 4:2 ke landa k. mpi kusala mvita 1Pi 2:11 banzala yina k. ti moyo Yud 3 k. ngolo sambu na lukwikilu Mat 5:39; 2Tm 2:14; 4:7; Tt 3:9; Beb 12:4. KUNWISA, 1Bt 2:7. KUNZULUKA, Kus 6:8 mpunda mosi ya k. KUPANZA, Mat 12:30 yina ke vukisa ve ti mono ke p. Yoa 10:12. KUPANZANA, Bis 8:4 yina p. vandaka kuzabisa nsangu 1Bk 7:2 pite me p. mingi Yak 1:1 makanda kumi na zole ya me p. 1Pi 1:1 bantu yina me p. na Ponti KUPASUKA, Mat 9:17; 21:44; Lu 5:37. KUPEDISA, 2Tm 1:6 k. bonso tiya dikabu ya Nzambi KUPELA, 2Bt 1:8 tiya ya k. ngolo Lu 12:35; Beb 1:7. KUPEMA, Bis 3:19 bansungi ya k. kwisa Beb 4:3 beto ke kota kibeni na k. yina Beb 3:11; Kus 14:11. KUPEMAMA, 2Tm 3:16 Masonuku yonso kele ya k. KUPESA, Mat 10:8 beno p. mpi ya ofele Mat 21:16 bana ya fioti k. nge lukumu? Mat 22:21 p. bima ya Kaisali na Kaisali Mar 7:11 dikabu ya mono me p. Lu 12:48 muntu yina bo me p. mingi Lu 16:11 nani ta p. beno bimvwama Lu 21:5 kitoko ti bima ya bo me p. Bis 7:53 Nsiku yina bo p. na nzila Bis 20:35 Kiese ke vandaka mingi na k. Bar 6:13 p. bitini ya nitu na beno Bar 12:1 k. nitu na beno kimenga Bar 12:3 Nzambi me p. yandi Bar 13:7 p., na yina ke lomba mpaku 1Bk 7:17 mono ke p. ntuma yai na mabundu 2Bk 5:19 yandi me p. beto nsangu 2Bk 9:10 ke p. bankeni mingi kibeni 2Bk 10:6 k. ndola na kukonda bulemfu 2Bk 10:13 na bandilu ya bo me p. beto 2Bk 11:2 p. bonso mwense ya bunkete Bag 3:5 muntu yina ke p. beno mpeve Bag 3:19 bo p. yo na nzila ya bawanzio Bfi 4:13 muntu yina ke p. mono ngolo 1Bt 2:4 me p. beto kisalu ya kuzabisa 1Tm 1:4 kansi k. kima mosi 1Tm 1:12 p. mono kisalu 2Tm 2:2 p. mambu na bantu ya kwikama

KUPESA BEZE—KUSALA MAMBU YA MBOTE 2Tm 4:17 Mfumu p. mono ngolo Beb 10:12 p. kimenga mosi mpamba Beb 11:17 Abrahami, p. Izaki Beb 13:21 k. beno konso kima ya mbote 1Yn 3:16 p. moyo na yandi sambu na beto Mat 11:27; 12:4; 21:41; Lu 4:6; 6:4, 30; Bis 8:18; Bar 3:2; 1Bk 9:17; Bag 2:7; 1Tm 5:14; Tt 1:3; Yud 3. KUPESA BEZE, Lu 7:38; 15:20; Bis 20:37. KUPESA BIKUMA, Lu 14:18. KUPESA DISIPLINE, 2Tm 3:16 kele sambu na k. KUPESA KIESE, Yoa 8:29 ke salaka mambu ya ke p. 1Bt 4:1 tambula sambu na k. na Nzambi 1Yn 3:22. KUPESA KIKESA, Bar 15:2 sambu na k. 1Bk 14:3 ke tunga, k., mpi ke lembika Bis 5:3; 11:23; Bar 14:19. KUPESA LUKUMU, Bar 12:10. KUPESA MAKASI, Bef 6:4 batata, beno p. ve na bana Bkl 3:21 batata, beno p. ve KUPESA MATONDO, 1Tm 4:4 bo dia yo na nima ya k. 2Bk 4:15; Bfi 4:6. KUPESA MAWA, Bef 4:30 beno p. ve na mpeve santu KUPESA NDOLA (BA-), Bis 4:21 ata kikuma ya k. Bis 22:5 Yeruzalemi sambu bo p. Bis 26:11 k. bo mbala mingi Bar 12:19 Mono muntu ta p. KUPESA NDOLA YA LUFWA, 2Bk 3:6 nsiku ke p. kansi KUPESA NGOLO, 1Tm 1:12 Mfumu na beto, yina p. KUPESA NKEMBO, Yoa 17:1 ngunga me lunga; p. na Yoa 17:5 Tata, p. pene-pene na nge Bar 1:21 bo p. ve bo tondaka yandi ve 1Bk 6:20 p. nkembo na Nzambi na nitu Yoa 12:28; 17:4; Bar 15:6; 1Pi 2:12. KUPESA NTUMA, 1Bk 9:14 p. na bayina ke zabisaka KUPESA NZILA, Mat 19:8 Moize p. 1Bk 7:6 Mono ke p. Beb 6:3 beto ta sala, kana Nzambi k. Lu 4:41; Bis 19:30; 28:4. KUPIA TIYA, 1Bk 3:15 kana kisalu ya muntu k. KUPOLA, Mat 7:18 nti ya k. lenda buta ve mbuma Mat 12:33 nti ya k. mpi mbuma ya k. 1Bk 15:42 bo ke kuna yo nitu yina lenda p. 1Bk 15:53 nitu yai ya ke p. Bef 4:29 ngogo mosi ve ya k. kubasika Yak 5:2 Bimvwama me p., mpi Bis 2:27, 31; 13:36; Bar 1:23; 1Bk 9:25; 15:50, 54; 1Pi 1:18, 23. KUPOLA VE, Bar 1:23 nkembo ya Nzambi yina ke p. Bar 2:7 lukumu mpi nitu yina lenda p. 1Bk 9:25 ya ke polaka, kansi beto yina ke p. 1Bk 15:42 bo ke tedimisa nitu yina lenda p. 1Bk 15:52 bafwa ta futumuka ti nitu ya ke p. 1Tm 1:17 Ntotila yina ke p. 2Tm 1:10 nsemo na luzingu yina ke p. 1Pi 1:4 difwa yina ke p. 1Pi 1:23 butukaka na nkuna yina ke p. 1Pi 3:4 kimuntu ya kubumbana yina ke p. KUPONA, Lu 10:1 Mfumu p. balongoki ya nkaka Yoa 15:16 p. beno sambu beno kubuta Bis 14:23 bo p. bo bankuluntu na konso dibundu 2Bt 2:13 Nzambi p. beno Beb 1:2 Mwana, yina yandi me p. KUPONA NA NTWALA, Bar 8:30 bantu yina yandi p. kele

442

KUPONA-PONA, Bis 10:34 Nzambi ke p. ve Bar 2:11 Nzambi ke p. ve Yak 3:17 yo ke p. ve Bef 6:9; Bkl 3:25. KUPUKUMUNA, Bar 7:11 disumu, k. mpi fwaka mono 2Bk 11:3 mutindu nioka p. Eva Yak 1:14 yandi ke bika nde nzala k. yandi 2Pi 2:14 p. mioyo yina kele ngolo ve KUPUMBUKA, Kus 12:14 p. tii na ntoto ya zelo na zelo KUPUPULA, Bis 13:51 Ebuna bo p. mfututu Lu 10:11. KUPUSA, Bar 10:19 ta p. beno na kuwa makasi 1Bk 10:22 keti beto ke p. Yehowa Bag 2:14 lenda p. bantu ya makanda 1Pi 5:2 gungula kibuka, ve sambu bo ke p. 2Bk 9:7; Bag 2:3; Flm 14. KUPUSA NA KUWA MAKASI, Beb 3:16 p. ya ngolo KUPUSANA PENE-PENE, Beb 7:25 k. na Nzambi na nzila KUSADILA, Mat 20:28 Mwana ya muntu kwisaka na k. Bis 17:25 bantu k. yandi 1Bk 7:31 bantu yina ke s. nsi-ntoto Beb 1:14 ke tindaka bampeve na k. Beb 6:10 sadilaka basantu mpi ke landa k. 1Pi 1:12 kansi bo vandaka k. beno Mat 4:11; 25:44; Mar 1:13; 1Pi 4:10. KUSADILA MBI, 1Bk 9:18 s. nswa yina mono kele na yo KUSADISA, Bar 8:26 mpeve mpi ke s. Bfi 4:3 landa k. bankento yai Tt 2:4 s. baleke ya bankento Beb 2:16 yandi ke s. ve bawanzio Beb 2:18 yandi ta kuka k. bayina kele Bis 16:9; Beb 4:16. KUSAKUMUNA, Bar 12:14 Beno landa na k. 1Bk 10:16 lusakumunu yina beto ke s. Beb 7:7 muntu ya nene ke s. muntu Lu 6:28; 1Pi 1:3. KUSALA, Mat 23:3 ke tubaka kansi bo ke s. ve Mat 24:46 Mfumu kukuta yandi ke s. Yoa 5:17 Tata ke landa na k. Yoa 6:27 Beno s. ve sambu na madia Yoa 9:4 Beto fwete s. bisalu Bar 2:1 nge ke s. mutindu mosi Bar 4:4 muntu yina k. Bar 7:19 mambu ya mbi, mono ke s. Bar 9:11 me s. ntete ve mambu ya mbote to Bar 12:4 yonso ke s. ve kisalu mosi Bar 13:6 bansadi ya Nzambi ya ke s. Bar 13:10 Zola k. nkweno mbi ve 2Bk 5:10 lufutu na mambu yina yandi s. Bef 6:6 beno ke s. luzolo ya Nzambi Bfi 2:12 beno landa k. ngolo 2Bt 1:11 s. mambu yonso ya mbote 2Bt 3:10 Kana muntu ke zola k. ve 1Tm 3:13 ke s. na mutindu ya mbote 2Tm 2:4 ya ke s. kisalu ya kisoda Tt 3:8 k. bisalu ya mbote Beb 7:13 me s. na mesa-kimenga 1Yn 3:6 bumosi ti yandi ke s. ve disumu Kus 18:3 bantotila ya ntoto s. pite ti yandi Bar 1:32; 2:2; 7:15; 12:20; Bfi 2:3; 1Tm 5:20; Beb 10:26. KUSALA KIDIMBU, Bis 12:17; 19:33; 21:40. KUSALA KUMOSI, 1Bk 16:16 bantu yonso yina ke s. Bar 8:28; Bef 4:16. KUSALAMA, Yak 3:10 mambu k. mutindu yai KUSALA MAMBU YA MBOTE, 1Pi 3:17 mpasi sambu ke s. Bis 10:38; 1Pi 2:15; 4:19.

443 KUSALA MBI, Lu 10:19 kima mosi ve ta s. 1Bk 6:7 ke bika kaka ve nde bo s.? 2Bk 7:2 Beto me s. ve ata muntu mosi 1Pi 3:13 nani ta s. kana beno kuma Kus 7:2; 9:4. KUSALA NGOLO, Lu 13:24 Beno s. kibeni Bar 15:30 beno s. ti mono na bisambu 1Bk 16:16 ke salaka kumosi mpi ke s. 2Bk 5:9 beto ke s. sambu yandi Bef 4:3 s. ntangu yonso na kutanina Bfi 3:12 mono ke s. sambu na kubaka 1Bt 5:12 bantu yina ke s. na kati na beno 1Tm 4:7 s. kibeni na kukangama na Nzambi 1Tm 5:17 s. na kutuba mpi na kulonga 1Bk 15:10; Bkl 4:12; 1Tm 4:10. KUSALA NZIETELO, Kus 18:17 bantu yonso ya k. Mat 21:33; Lu 15:13; 20:9. KUSAMBA, Mat 5:44 k. sambu na bantu yina ke Mat 6:9 fwete s. mutindu yai: Mat 24:20 landa na k. sambu kutina Mat 26:41 beno s. sambu beno bwa ve Mar 11:24 Mambu yonso ya beno ke s. Yoa 12:20 Bagreki kwisaka sambu na k. Bis 8:27 na Yeruzalemi sambu na k. 1Bt 5:17 s. ntangu yonso Yak 5:16 beno s., sambu beno Kus 11:1 bantu yina k. na kati na yo Mat 6:5; Bis 10:9; Bar 8:26; 1Bk 14:15. KUSAMBILA, Lu 4:8 Nge fwete s. Yehowa Nzambi Yoa 4:20 Yeruzalemi, kisika bo fwete s. Yoa 4:24 s. yandi na mpeve, na kieleka Bis 17:4 Bagreki yina vandaka k. Bis 17:17 kuyindula ti bantu yina vandaka k. Bis 19:27 Artemisi, ntoto ya mvimba k. Bar 1:25 bo me s. lugangu Beb 11:21 Yakobi s. ya kuyekama Kus 7:11 Bawanzio s. Nzambi Kus 9:20 bo yambulaka ve k. bademo Kus 11:16 bankuluntu s. Nzambi Kus 13:4 Bo s. dragoni Kus 14:9 Kana muntu s. mbisi ya mfinda Kus 19:4 Bankuluntu s. Nzambi Kus 20:4 Bo s. ve mbisi ya mfinda Mat 4:10; Bis 18:13; 2Bt 2:4; Kus 13:15; 16:2. KUSAMBISA, Mat 5:21, 22 bo ta s. yandi na tribinale Mat 19:28 beno ta s. mabuta ya Izraele Lu 6:37 beno bika k., bo ta sambisa beno ve Yoa 3:18 bo me s. yandi tuka ntama Yoa 5:22 Tata ke s. ve ata muntu mosi Yoa 5:29 sambu na lufutumuku ya k. Yoa 12:48 mambu yina ta s. yandi Yoa 16:11 bo me s. mfumu ya nsi-ntoto Bis 17:31 kilumbu yina yandi ke kana k. Bar 2:1 yina ke s. nge ke salaka mambu Bar 14:4 Nge nani sambu na k. nsadi 1Bk 5:13 Nzambi ke s. bantu ya nganda? 1Bk 6:2 me zaba ve nde basantu ta s.? Bkl 2:16 beno bika ve nde muntu k. beno 2Tm 4:1 Yezu ta s. bayina kele na luzingu Beb 13:4 Nzambi ta s. bantu ya ke salaka pite 1Pi 1:17 Tata ke s. kukonda kupona 2Pi 3:7 ke tanina yo tii na kilumbu ya k. 1Yn 4:17 masonga na kilumbu ya k. Kus 11:18 ntangu ya k. bafwa Yoa 3:17; 8:50; Bis 25:9. KUSAMBISA VE, Bis 22:25 muntu yina beno me s.? KUSAMUNA, Mat 4:17 Yezu yantikaka k.

KUSALA MBI—KUSILA Mat 10:7 beno ke kwenda, beno s. Mat 10:27 beno s. yo na zulu ya banzo Mat 24:14 bo ta s. Kimfumu Lu 4:19 k. mvula yina Yehowa ke ndima Lu 8:1 bwala na bwala, sambu na k. Bis 10:42 yandi pesaka ntuma ya k. Bar 10:14 ta wa kana muntu k. ve? Bar 10:15 nki mutindu bo ta s. kana 1Bk 1:21 buzoba ya mambu ya beto ke s. 1Bk 1:23 beto ke s. Kristu 1Bk 2:4 s. ti bangogo ya ke ndimisa 1Bk 15:14 Kristu futumukaka ve, k. kele ya mpamba Bfi 1:18 k. mambu ya me tala Kristu Mat 3:1; 4:23; 9:35; Lu 11:32; Bar 15:19; Bag 2:2; Bfi 1:16; Bkl 1:28; 1Pi 3:19. KUSANTISA, Lu 11:2 Tata, bika nde zina na nge k. Yoa 17:17 S. bo na nsadisa ya kieleka Yoa 17:19 Mono ke k. sambu na bo 1Bk 6:11 yobisaka beno, bo me s. beno 2Bt 2:13 yandi s. beno ti mpeve 2Tm 2:21 dibungu yina bo me s. Beb 2:11 bantu yina bo ke s. Beb 10:10 bo me s. beto na nzila ya dikabu Beb 13:12 sambu na k. bantu ti menga 1Pi 3:15 beno s. Kristu bonso Mfumu 1Bk 1:2; Bef 5:26. KUSANTISAMA, 1Bk 1:30 kumaka nzila ya k. KUSEKA, Lu 6:25 Mawa na beno bantu yina ke s. Lu 14:29 bayina ta tala ta yantika k. Bis 17:32 bankaka yantikaka k. Bag 6:7 Bo ke s. Nzambi ve Beb 11:36 kumekama ntangu bo s. bo Yak 4:9 k. na beno kukuma mawa Mat 27:29; Lu 18:32. KUSEMA, Mat 5:16 bika nde nsemo na beno k. Mat 13:43 bantu ya lunungu ta s. ngolo Mat 17:2 luse na yandi s. bonso ntangu Bis 9:3. KUSEPEDISA, Bar 8:8 nitu lenda s. Nzambi ve Bar 15:1 beto k. ve beto mosi Bar 15:3 ata Kristu k. ve Bag 1:10 mono ke sosa k. bantu? Bfi 2:13 Sambu na mambu yina ke s. 1Bt 2:4 k. bantu ve, kansi Nzambi Beb 11:6 kukonda lukwikilu lenda s. ve 1Bk 10:33; Bef 1:5; 1Bt 2:15. KUSEPELA, Mat 5:12 s. mpi beno vanda na kiese Lu 16:19 yandi vandaka k. konso kilumbu Yoa 8:56 Abrahami tata na beno s. 1Tm 6:8 beto ta s. ti bima yai KUSIAMISA, Bis 14:22 s. bo na kubikala na lukwikilu 1Bt 2:11 beto landaka k. 2Tm 4:2 s., ti ntima-nda Tt 2:15 Landa na k., mpi na kunganina Yud 3 k. beno na kunwana ngolo 1Bk 16:15; 2Bk 2:8; 9:5; Bfi 4:2; 1Bt 5:14; Tt 1:9; Beb 13:19. KUSIKAMA, 1Bt 5:6 beto bikala ya k. Kus 16:15 muntu yina ke bikala ya k. Lu 21:36; 1Bk 16:13; Bef 6:18; Bkl 4:2. KUSIKISA, 1Bk 11:2 mono k. beno sambu beno KUSILA, Tt 1:2 Nzambi, s. banda ntama Beb 11:39 bakaka ve bima yina yandi s. Yak 1:12 luzingu, yina Yehowa me s. Yak 2:5 me s. na bayina ke zolaka Bis 2:33; 7:5; Bar 1:2; 4:21; Beb 11:13.

KUSIMBA—KUTEDIMISA KUSIMBA, Lu 11:46 beno mosi ke s. ve bizitu yango Bar 11:18 musisa muntu ke s. nge 2Bk 6:17 yambula k. kima ya mvindu Bkl 2:21 Kubaka ve, kumeka ve, k. ve Beb 1:3 yandi ke s. bima yonso Mat 8:3; 14:36; 20:34; Mar 5:30; Bis 3:7, 21. KUSINGA, Yoa 7:49 yai kele bantu ya bo me s. Bar 12:14 beno sakumuna, beno s. ve Bag 3:13 yina bo me tula na nti kele ya k. 1Bk 12:3; 16:22; Bag 1:8; Kus 22:3. KUSOBA, Yoa 10:35 Masonama lenda s. ve Bar 12:2 kansi beno s. kimuntu na beno 1Bk 7:31 mambu ya nsi-ntoto kele na k. 2Bk 3:18 beto ke s. sambu na kukuma Bfi 3:21 k. nitu na beto ya kukonda lukumu Bis 6:14; Beb 7:12. KUSOBA BIKALULU, Bis 15:3 vandaka k. KUSOBA-SOBA, Yak 1:8 muntu ya ke s. na banzila KUSOBA VE, Beb 6:18 mambu zole ya k. KUSOLA, Mat 22:14 bayina bo me s. kele fioti Bis 26:16 k. nge bonso nsadi mpi mbangi Bar 11:5 bayina me bikala na kutadila k. 1Bk 1:27 Nzambi s. bima ya buzoba 1Pi 2:4 bantu losaka, kansi Nzambi s. 1Pi 2:9 kele dikanda yina bo me s. 2Pi 1:10 k. yina bo me solaka beno Yud 4 s. sambu na lusambisu yai Kus 17:14 bo me bingaka mpi me s. Yoa 15:16; Bar 9:11; 11:28; 1Bt 1:4. KUSONGA, Bar 16:25 k. ya kinsweki ya santu 1Bk 1:7 k. ya Mfumu Yezu Kristu Bkl 2:15 s. bo na meso ya bantu Bef 1:17; 2Bt 1:7; 1Pi 1:7, 13; Kus 1:1; 22:6. KUSONGA NA LULENDO YONSO, 1Yn 2:16. KUSONIKA, Yoa 8:6 Yezu yantikaka k. na ntoto Yoa 19:21 K. ve nde Ntotila ya Bayuda Bis 1:1 mono s. disolo Kus 14:1 ya k. na bambunzu na bo Kus 21:27 bo me s. na rulo ya luzingu Mat 4:4; Kus 1:3, 11; 3:12; 17:5; 21:5. KUSONIKA BAZINA, Beb 12:23 yina bo me s. na bo KUSONIKA NA MABOKO, Bkl 2:14 mukanda ya bo s. KUSONIKISA ZINA, Lu 2:1 sambu ntoto ya mvimba k. KUSOSA, Mat 6:33 beno landa na k. Kimfumu Mat 7:7 beno landa k. beno ta mona Mat 10:11 beno s. nani me fwana 1Bk 10:33 ke s. ve mambote na mono Bag 1:10 mono ke s. kusepedisa bantu? Bkl 3:1 beno landa na k. Beb 11:6 bantu yina ke s. yandi Beb 11:14 bo ke s. na masonga yonso Beb 13:14 beto ke s. ti nzala ya ngolo Yoa 8:40, 50; Bis 15:17; Bar 2:7; 1Bk 1:22; 1Pi 5:8; Kus 9:6. KUSOSA KUZABA, 1Pi 1:11 Bo vandaka kaka k. KUSOSA MPENZA, Bis 17:27 Nzambi, kana bo s. yandi KUSUKA, Lu 12:50 mpasi mingi tii kuna yo ta s. KUSUKININA, Beb 10:37 muntu yina ke kwisa ta s. ve 2Pi 3:9 Yehowa ke s. ve KUSUKISA, 1Pi 2:15 beno s. kutuba ya buzoba KUSUMBA, Mat 13:44 me teka bima mpi me s. kilanga Bis 20:28 s. na menga ya Mwana 1Bk 7:30 bayina ke s. kuvanda bonso Bag 3:13 Kristu s. beto Kus 13:17 ata muntu mosi ve k. to kuteka Kus 3:18; 18:11.

444 KUSUMBA NA KUKATULA NA KIMPIKA, Bag 4:5. KUSUNGAMA, Lu 3:5 fwete kuma banzila ya k. Beb 12:13 banzila yina kele ya k. KUSUNGIKA, Yoa 1:23 Beno s. nzila ya Yehowa Beb 12:5 kulemba ve nitu kana yandi s. KUSUNGIKA MAMBU, Beb 9:10 ntangu ya k. KUSWANA, Mat 12:19 Yandi ta s. ve 1Bk 3:3 Na ntangu kimpala mpi k. 1Tm 6:4 ke kudipesa mingi na k. KUSWASWANISA, Beb 5:14 me longaka yo na k. KUSWEKA, Lu 8:17 me s. mbote-mbote ta zabana KUTA, Yoa 8:18. KUTADILA, Bar 4:5 t. yandi muntu ya lunungu Bar 4:19 t. nde divumu ya Sara vandaka Bar 4:24 beto bayina Nzambi fwete t. Bar 6:11 beno k. bonso bantu ya kufwa Bar 9:8 t. bana ya lusilu bonso nkuna Bar 9:11 k. ve bisalu, kansi Muntu yina Bar 12:16 Beno t. bankaka mutindu beno Bag 6:4 muntu k. mambu ya yandi ke sala Bfi 2:3 t. bankaka nde bo me luta beno 1Tm 5:17 t. bankuluntu nde bo me fwana Beb 13:7 ke t. mbuma ya bikalulu na bo Yak 2:23 Nzambi t. yandi muntu ya lunungu 1Pi 4:11 bika yandi sala yo na k. ngolo KUTA KIMBANGI, 1Pi 1:11 k. na ntwala Bis 18:5; Kus 19:10. KUTALA, Mat 6:26 Beno t. bandeke ya zulu Mat 14:19 yandi t. na zulu mpi sambaka Lu 9:62 kima ya kubundudila mpi ke t. na nima Bis 15:36 Beto vutuka k. bampangi 2Bk 3:7 Izraele lendaka ve k. Moize 2Bk 3:13 sambu bana ya Izraele k. 2Bt 1:10 k. yandi na kilumbu yina Bis 1:10; 3:12; 11:6; Yak 1:23. KUTALA KAKA MAMBU NA NGE MOSI, 1Bt 4:11. KUTALA MBOTE-MBOTE, Bis 7:31 sambu na k. KUTAMBULA, Yoa 6:19 bo monaka Yezu k. na zulu Bis 9:31 dibundu vandaka k. na boma Bef 2:2 k. na kulanda ngidika ya bima Bef 4:1 k. na mutindu yina me fwana Bef 5:15 keba na mutindu beno k. 1Yn 2:6 kutambula mutindu yandi t. Bis 3:8; 2Bt 3:11. KUTAMBULA MBOTE VE, Tt 1:5 yina vandaka k. KUTANGA, Lu 22:37 bo t. yandi ti bantu ya ke 2Bk 3:2 bantu yonso me zaba mpi ke t. 1Tm 4:13 kudipesa na k. na meso ya bantu Kus 1:3 Kiese na muntu yina ke t. Kus 13:18 k. ntalu ya mbisi ya mfinda Lu 4:16; Bis 13:27; 19:19. KUTANGA NA MESO YA BANTU, 1Tm 4:13. KUTANGILA, 2Bk 5:19 k. bo ve bifu na bo KUTANINA, Lu 17:33 ke vidisa yo ta t. yo na luzingu Lu 21:19 beno ta t. mioyo na beno Bfi 4:7 ta t. bantima mpi mabanza 1Pi 3:10 fwete t. ludimi na yandi 2Tm 1:12; Yud 24. KUTANINA MABANZA, 1Bt 5:6 bikala ya kusikama, t. 1Bt 5:8 beto t. na beto mpi beto lwata 2Tm 4:5 t. na nge na mambu yonso 1Pi 1:13 beno t. na beno KUTA NKINSI, Beb 11:28 yandi t. ya paki KUTEDIMISA, Yoa 11:11 ke kwenda k. yandi 1Bk 15:44 bo ke t. yo nitu ya kimpeve

445

KUTEKA—KUTULA NA ZULU YA NTI

KUTEKA, Mat 19:21 kwenda k. bima na nge Mat 25:9; Lu 12:33. KUTEKITA NA BOMA, Yak 2:19 ke kwikilaka mpi ke t. KUTELAMA, Mat 28:7 zabisa balongoki yandi me t. Bar 13:11 ngunga ya k. na mpongi Bar 14:4 Yehowa lenda sala nde yandi t. 1Bt 4:16 fwaka na bumosi ti Kristu ta t. 1Bk 15:42; Bef 1:20; Bkl 2:12. KUTELAMA NGOLO, 1Bk 16:13 beno t. na lukwikilu Bag 5:1 beno t. mpi beno kuditula diaka ve Bef 6:11 k. na ntwala ya Diabulu Bef 6:13 lwata binwaninu, na mpila nde beno t. Bfi 1:27 ke t. na mpeve mosi Bfi 4:1 beno t. na bumosi ti Mfumu 2Bt 2:15 beno t. mpi beno simba KUTELAMINA, Lu 21:15 bambeni ta kuka ve k. Bis 7:51 t. mpeve santu 2Tm 3:8 Yamberesi t. Moize Tt 1:9 nganina bantu yina ke t. Yak 4:6 Nzambi ke t. bantu ya lulendo Yak 4:7 beno t. Diabulu, yandi ta tina Yak 5:6 muntu ya lunungu ke t. beno ve? Bag 2:11; Bkl 2:14; 1Tm 1:10; 2Tm 4:15. KUTEMUKA, Beb 10:32 na nima ya k., beno kangaka KUTEMUNA, 2Bk 4:6 sambu na k. yo ti nzayilu Bef 1:18 me t. meso ya ntima na beno Bef 5:14 ebuna Kristu ta t. nge Beb 6:4 bantu yina bo me t. mbala mosi KUTENDULA, Mat 16:3 beno ke kuka ve k. 1Bk 12:10 muntu ya nkaka k. bandinga 1Bk 14:26 ya nkaka kele ti dikabu ya k. Bag 3:1 bo t. beno Yezu na zulu ya nti? KUTENTISA, 2Bk 3:18 baluse ke t. bonso batala-tala Beb 1:3 Yandi ke t. nkembo ya Nzambi KUTESA, Mat 7:2 ta t. beno na kitesilu yina beno ke t. KUTESANA, Bag 5:26 basisa k. KUTIAMUNA, Bis 2:17 mono ta t. mpeve na mono Bis 2:33; Kus 16:1. KUTINA, Mat 23:33 mutindu beno ta t. lusambisu? Mat 24:16 bantu ya Yudea yantika k. Mat 24:20 k. ve na nsungi ya madidi Lu 21:36 beno nunga na k. 1Bt 4:3 beno t. pite 1Bt 5:3 bo ta t. ve ata fioti Yak 4:7 telamina Diabulu, yandi ta t. 2Pi 1:4 beno me t. mambu ya mbi 2Pi 2:20 k. mvindu ya nsi-ntoto 1Yn 5:21 Bana ya fioti, beno t. biteki Bar 2:3; 1Bk 10:14; Beb 2:3; 11:34. KUTINDA, Mat 10:16 ke t. beno bonso mameme Mat 11:10 Mono ke t. kinati-nsangu Yoa 20:21 mono mpi ke t. beno Bar 10:15 ta samuna kana bo me t. bo ve? Bag 4:4 Nzambi t. Mwana na yandi Mat 10:5; 13:41; 21:34; Lu 10:1; Yoa 14:26; Bis 3:20; 8:14; 1Bk 1:17; 1Yn 4:9. KUTITA, Lu 12:4 t. ve bantu yina ke fwaka nitu 2Pi 2:10 bo k. ve na kufinga KUTITISA, Bfi 1:28 bika ve ata fioti nde bo k. beno KUTOBULA, Yoa 19:34 basoda t. yandi mpanzi Yoa 19:37 tala Muntu yina bo t. Kus 1:7 mpi bantu yina t. yandi KUTOMBUKA, Yoa 3:13 muntu mosi ve me t. na zulu Yoa 6:62 Mwana ya muntu ke t. Yoa 20:17 mono me t. ntete ve na Tata

Bis 2:34 Davidi t. ve na zulu Bar 10:6; Bef 4:8, 9, 10. KUTOMBULA, Bis 5:31 t. muntu yai bonso Ntwadisi Bfi 2:9 Nzambi t. yandi na kisika ya kuzanguka Yak 1:9 kiese sambu bo me t. yandi 1Pi 5:6 t. beno na ntangu ya me fwana Mat 11:23; 23:12; Bis 2:33. KUTOMISA, 1Tm 2:9 bankento k. kuluta ndilu ve Tt 2:10 bo t. malongi ya Nzambi 1Pi 3:5 bankento ya santu vandaka k. KUTONDA, Yoa 11:41 Tata, mono ke t. nge 1Bk 1:4 Mono ke t. Nzambi 1Bk 10:30 ke dia mpi ke pesa Nzambi m. KUTONGA, 2Bk 12:20 k., songi-songi KUTUBA, Yoa 8:43 ke zaba ve mambu ya mono ke t.? Bis 13:27 mambu yina Baprofete t. KUTUBA YA PWELELE, Bis 4:13 k. ya Piere ti Yoane KUTUBILA, Mar 5:20 k. mambu yina Yezu salaka Lu 8:39 k. mambu yina Yezu salaka Bis 15:14 Simeoni t. mutindu Nzambi Bfi 3:18 mono vandaka k. bo mingi 1Bt 1:9 bo mosi ke landa k. beto KUTUDILA MUTAMBU, Lu 11:54. KUTUDILA NTIMA, Lu 1:1 beto ke t. ya mvimba KUTULA, Bis 5:30 t. yandi na zulu ya nti Bis 10:39 bo fwaka yandi na k. yandi Bis 10:42 me t. sambu na kuvanda zuzi Bis 17:26 yandi me t. bantangu Bis 17:31 yandi me t. kilumbu mosi 1Bk 15:27 t. bima yonso na nsi ya Kristu 2Bk 1:9 beto t. ntima, na beto ve, na Nzambi Bfi 3:21 k. bima yonso na nsi ya kiyeka 1Tm 2:7 Bo me t. mono nsamuni, ntumwa Beb 2:8 t. bima yonso na nsi ya kiyeka 1Pi 3:22 t. wanzio, biyeka na nsi Bis 6:3; 17:26, 31; Tt 1:5; Beb 8:3. KUTULA DIAKA VE NTEMBE, Bis 11:18 bo t. KUTULA DIKEBI, Beb 2:1 t. na mambu beto me waka KUTULA LUKWIKILU, Yoa 9:35 ke t. na Mwana Yoa 11:48 bo yonso ta t. na yandi Yoa 12:42 bamfumu mingi t. na yandi Yoa 12:44 ke t. na mono, yandi ke t. Bis 10:43 t. na yandi ke baka ndolula Bar 10:14 yina bo me t. ve na yandi? Bfi 1:29 kaka ve ya k. na Kristu Yoa 2:11; 4:39; 7:48; 9:36, 38. KUTULA MAFUTA, 2Bk 1:21 muntu yina t. kele Nzambi Beb 1:9 Nzambi, Nzambi na nge t. ya kiese 1Yn 2:20 muntu ya santu me t. KUTULA MAKELELE MINGI, 1Bk 13:1 sembale ya ke t. KUTULA MAVWANGA, Lu 23:2 monaka muntu yai ke t. KUTULA MESO, 1Pi 1:12 Bawanzio ke zolaka kibeni k. KUTULA MILOLO, Yoa 16:20 Beno ta dila mpi ta t. KUTULA NA KIGONSA, Bar 16:4 yina t. luzingu na bo KUTULANA NTEMBE, Mar 8:16 bo yantikaka k. Mar 8:17; Bfi 2:14. KUTULA NA ZULU YA NTI, Mat 20:19 sambu na k. Mar 15:25 ebuna bo t. Lu 23:21 yantikaka kuboka nde: “T.! T.! Lu 24:7 na bantu ya masumu mpi k. Yoa 19:6 Beno baka yandi mpi beno t. Beb 6:6 sambu bo ke t. Mwana Kus 11:8 kisika bo t. Mat 23:34; 26:2; Mar 15:14; Yoa 19:10, 15; Bar 6:6; 1Bk 1:13; Bag 2:20; 6:14.

KUTULA NTEMBE—KUVWEZA KUTULA NTEMBE, Bis 17:18 yantikaka k. ti yandi Yak 1:6 kulomba ti lukwikilu, kukonda k. Mat 21:21; Mar 11:23; Yud 22. KUTULA NTIMA, 2Bk 1:18 beno lenda t. na Nzambi Bef 3:12 na Nzambi ti k. na lukwikilu Bfi 3:3 beto ke t. ve na nsuni 2Bt 3:4 k. na Mfumu sambu na beno 2Bk 1:15. KUTUMUKA, Lu 17:6. KUTUMUNA, Mat 15:13; Yud 12. KUTUNGA, Mat 7:24 t. nzo na yandi na zulu ya ditadi Mat 16:18 na ditadi yai mono ta t. dibundu Mat 21:33 kikamuninu ya vinu mpi t. nzo-zulu Lu 17:28 bo vandaka kukuna, k. Yoa 2:20 Bo t. tempelo yai na bamvula 1Bk 3:10 mutindu yandi ke t. na zulu na yo 1Bk 8:1 lulendo, kansi zola ke t. 1Bk 10:23 mambu yonso ve ke t. 1Bk 14:3 muntu yina ke bikula, yandi ke t. 1Bk 14:26 mambu yonso kusalama sambu na k. Bef 2:20 bo me t. beno na zulu ya fondasio Bef 4:29 yina kele mbote sambu na k. Bkl 2:7 vanda ti misisa ya ngolo, t. na yandi Beb 3:3 muntu yina ke t. yo Beb 3:4 muntu t. bima yonso Mat 27:29; Mar 15:17; Yoa 19:2; Bis 7:49; 1Bk 3:14; 14:12; 2Bk 12:19; Bef 2:22; Yud 20. KUTUNGA NSUKI, 1Pi 3:3. KUTUNGULULA, Yoa 3:20 bo t. ve bisalu na yandi Bef 5:13 mambu yonso ya bo ke t. KUTWADISA, Yoa 16:13 yandi ta t. beno na kieleka Bis 8:31 kana muntu k. mono ve? Bar 8:14 bantu yina mpeve ke t. 1Bk 12:28 bisalu ya kusadisa, makuki ya k. 2Bt 3:5 landa na k. bantima na beno 1Tm 3:5 k. nzo na yandi mosi Beb 13:7, 17 bantu yina ke t. beno Bar 12:8; Bag 5:18; 1Bt 5:12; 1Tm 5:17; Kus 7:17. KUTWADISA MAMBU, Bef 1:10 k. na nsuka ya ntangu Bef 3:9 ke t. ya kinsweki ya santu KUVANDA, Mat 8:11 ta v. na mesa ti Abrahami Mat 19:28 beno ta v. na zulu ya bakiti 1Bk 8:10 me v. mpi ke dia na tempelo Bfi 1:25 mono ta landa k. ti beno yonso Kus 3:21 ta pesa yandi nswa ya k. Mat 26:20; Lu 22:27. KUVANDA NA KIESE, Bar 5:3 beto v. Bfi 4:4 Beno v. sambu na Mfumu Bkl 1:24 mono k. sambu na bampasi Bis 5:41; 2Bk 6:10; Bfi 4:10. KUVANDA NA KIMPIKA, Bag 4:3 v. ya mambu ya KUVANDA NA MFUKA, Lu 7:41; Bar 1:14; 15:27. KUVANDA NSUNI MOSI, Mar 10:8; 1Bk 6:16. KUVANDISA, Bef 2:6 v. beto na bisika ya zulu KUVIDISA, Lu 9:24 ke v. moyo sambu na mono 1Bk 3:15 yandi ta v. bima, kansi 1Tm 6:21 bantu ya nkaka me v. lukwikilu Mat 10:39; Yoa 18:9. KUVILA, Mat 18:12 mosi na kati na bo me v. Mat 18:14 bantu yai ya kukonda mfunu k. Lu 15:24 mwana na mono v., me monana Lu 19:10 kusosa mpi kugulusa bayina v. Bfi 3:13 ke v. mambu yina kele na nima 2Bt 2:10 luvunu sambu na bayina ke v. Beb 6:10 me konda ve lunungu na k. Beb 8:13 kuwakana ya ntama k.

446

2Pi 1:9 me v. nde bo me katulaka masumu 2Pi 3:5 bo ke v. nde Mat 15:24; Beb 13:16. KUVILA NZILA, Beb 3:10 Bo ke v. ntangu yonso 1Pi 2:25 mameme, yina kele na k. KUVIMBA, Mat 13:33 fufu ya mampa v. 1Bk 5:7 vanda ve ti levire yina ke v. Bag 5:9 Levire fioti ke v. poto-poto KUVINGILA, Bar 8:19 lugangu ke v. ti nzala ya ngolo 1Bk 1:7 beno ke v. ti nzala ya ngolo Beb 11:1 yina nge ke v. ta lungana Lu 3:15; 21:26; Bar 8:25; Bag 5:5; Bfi 3:20; 1Bt 1:10; Beb 10:27. KUVUKANA, Lu 11:29 bibuka vandaka k. kisika mosi Bis 4:26 bamfumu v. bonso muntu mosi Bis 17:4 kumaka kukwikila, mpi v. Bar 6:5 beto me v. ti yandi 1Bk 1:10 beno fwete v. kibeni 1Bk 5:11 kuyambula k. ti muntu yina 1Bk 6:16 yina ke v. ti nkento ya ndumba 1Bk 6:17 muntu yina ke v. ti Mfumu 1Bk 10:16 yo kele ve k. na nitu ya Kristu? 2Bk 6:14 v. ve ti bayina ke kwikilaka ve Bkl 2:2 bo v. mbote-mbote na zola 2Bt 3:14 beno bika k. ti yandi Kus 18:4 ke zola ve k. na masumu Bis 2:46; 1Bk 5:4; 1Tm 5:22. KUVUKISA, Mat 12:30 yina ke v. ve ti mono ke panza Mat 19:6 yina ya Nzambi me v. kumosi Mat 23:37 mono zolaka k. bana na nge Mat 24:31 bo ta v. bayina yandi me solaka Mat 25:32 bo ta v. makanda yonso Lu 1:1 k. mpi kusonika mambu Yoa 4:36 ke v. mbuma sambu na luzingu Bef 4:3 kikangila ya ngemba yina ke v. Kus 16:16 v. bo na Armagedoni Mat 3:12; Yoa 11:52; Kus 16:14. KUVUTUKA, Mar 13:16 yina kele na bilanga k. ve Bag 4:9 beno ke v. na mambu ya ntete Beb 10:38 kana yandi v. nima Lu 19:12; Bis 15:16. KUVUTUKILA, 1Bk 15:34 v. mabanza ya mbote KUVUTULA, Bis 1:6 keti nge ke v. kimfumu Bis 4:14 bo vandaka ve ti diambu ya k. Bar 12:17 Beno v. mbi na mbi ve 2Bt 1:6 Nzambi k. mpasi na bantu 1Pi 4:5. KUVUTULAMA YA BIMA, Bis 3:21 bantangu ya k. yonso KUVUTULA MBELA, 2Bt 1:8 yandi ta v. na bantu yina Kus 19:2 me v. sambu na menga Bar 12:19; Kus 6:10. KUVUTULA MBI NA MBI, Bar 12:19 beno v. ve KUVUTULA MUNOKO, Bar 9:28 ta lomba bantu na k. Bar 14:12 konso muntu na kati na beto ta v. Beb 4:13 muntu yina beto fwete v. KUVWALANGASA, 2Tm 2:18 bo ke v. lukwikilu Tt 1:11 ke landa k. banzo ya mvimba KUVWANSA, Kus 3:5 mono ta v. ve zina na yandi Bis 3:19. KUVWEZA, Mat 12:31 ta v. mpeve Mat 23:23 ke v. mambu ya kuluta mfunu Mar 3:29 muntu yina ke v. mpeve santu Lu 10:16 ke v. mono ke v. mpi muntu tindaka mono Bis 13:45 kubuya mpi k. Bag 4:14 beno v. mono ve 1Bt 4:8 ke v. ve muntu, kansi Nzambi

447

KUVWEZA NZAMBI—KUYIBUKA

1Tm 4:7; 6:20 yina k. mambu ya santu 2Tm 2:16 bituba-tuba k. mambu ya santu Tt 2:5 k. ve ndinga ya Nzambi Beb 10:28 yina me v. nsiku ya Moize 2Pi 2:10 bantu yina k. kiyeka Kus 16:21 bantu v. Nzambi sambu Mat 26:65; Mar 14:64; Lu 7:30; Yoa 10:33; 12:48; Bis 6:11; 1Tm 1:9, 20; Tt 2:8, 15; Beb 10:29; Yak 2:7; Kus 2:9; 13:6; 17:3. KUVWEZA NZAMBI, Bar 1:18 mambu yonso ya k. Bar 11:26 ta katula na Yakobi bisalu ya k. 1Tm 1:9 nsiku ke sambu na bantu ya k. 2Tm 2:16 yo ta nata na k. mingi kuluta Tt 2:12 kubuya k. mpi banzala 1Pi 4:18; 2Pi 2:6; 3:7; Yud 15. KUWA, Mat 7:24 muntu yina ke w. mambu yai Mat 10:27 yina beno ke w. na nsi-nsi Mat 13:13 ata bo ke w., bo ke w. mpamba Yoa 5:28 bantu ya kele na maziamu ta w. Yoa 8:47 beno ke w. ve, beno me katuka Yoa 18:37 kele na lweka ya kieleka ke w. Bar 10:14 ta w. kana muntu kusamuna ve Beb 6:4 w. ntomo ya dikabu ya ofele Kus 22:17 yina ke w., tuba: Kwisa Mat 11:15; 13:23; Lu 8:10; Yoa 5:24; Bis 9:7; 1Bk 2:9; 1Yn 5:14; Kus 3:20. KUWAKANA (BA-), Mat 26:28 menga na mono ya k. Lu 22:29 mono ke sala k. ti beno 1Bk 11:25 Dikopa yai ke tendula k. 2Bk 3:6 bansadi ya k. ya mpa 2Bk 3:14 bo ke tangaka k. ya ntama Bag 4:24 bankento yai ke tendula b. Beb 8:6 k. ya kuluta mbote, yina bo Beb 9:17 k. ke vandaka na ngolo Beb 12:24 Yezu muwakanisi ya k. ya mpa Bis 7:8; Bag 3:15; Beb 7:22; 9:16. KUWAKANA, Mar 14:56 bimbangi vandaka k. ve Bar 5:10 beto w. diaka ti Nzambi Bar 5:11 beto me w. diaka ti Nzambi Bar 8:9 beno ke zingaka ve na k. Bar 16:17 ke w. ve ti malongi 1Bk 7:5 kana beno me w. 2Bk 6:15 k. kele na Kristu mpi Beliale? 2Bk 6:16 nki k. kele na kati ya tempelo Mat 18:19; 20:13; Bis 5:9; 15:15; 18:13; Bar 11:15. KUWAKANISA, Bar 3:25 dikabu sambu bantu k. Bef 2:16 w. bimvuka yonso zole Bkl 1:20 Nzambi ke w. bima yonso 1Yn 2:2 yandi kele kimenga sambu na k. 2Bk 5:18, 19; Beb 2:17; 1Yn 4:10. KUWA MAWA, 2Bk 7:9 w. na luzolo ya Nzambi Mar 14:33; Bar 11:29; Beb 7:21. KUWA NSONI, Bar 9:33 lukwikilu na yo ta w. ve 1Pi 2:6 lukwikilu na yo ta w. ve Bar 10:11. KUWIDIKILA, Mar 12:37 kibuka ya bantu vandaka k. KUWILA, Mat 17:5 Mwana na mono, beno w. yandi Lu 10:16 yina ke w. beno ke w. mono Yoa 9:31 Nzambi ke w. ve bansumuki Bis 4:19. KUWILA BANTU MAWA, Mat 5:7 Kiese na bayina ke w. Lu 6:36 Beno landa na k. Beb 2:17 nganga-nzambi ya nene ya ke w. Yak 5:11 Yehowa ke w. KUWILA MAKASI, Beb 3:10 mono w. mbandu yai Beb 3:17 banani Nzambi w. KUWILA MAWA, Beb 4:15 nganga-nzambi yina lenda w.

KUWUMBA, Bar 9:20. KUYALA, Mat 20:25 bamfumu ya makanda ke y. Bar 5:14 lufwa y. banda na Adami Bar 6:12 bika ve nde disumu kulanda k. Bkl 3:15 ngemba ya Kristu k. bantima Yak 1:26 Kana muntu k. ve ludimi na yandi Kus 11:17 nge me yantika k. bonso ntotila Kus 20:4 Bo vutukaka na luzingu mpi y. 1Bk 4:8. KUYALA BONSO NTOTILA (BA-), Bar 6:12 k. na nitu 1Bk 4:8 sambu beto mpi k. 1Bk 15:25 yandi fwete y. tii kuna Nzambi 2Tm 2:12 landa na kukanga ntima, beto ta y. Kus 11:15 yandi ta y. mvula na mvula Kus 19:6. KUYAMBA, Mar 9:37 Konso muntu yina ke y. bana Lu 15:2 Muntu yai ke y. bansumuki Bar 14:3 yina ke dia, Nzambi me y. yandi Bar 15:7 beno y., mutindu Kristu y. beto 1Pi 4:9 Beno y. beno na beno Mar 10:15; Bar 14:1; 16:2; Bfi 2:29. KUYAMBA BANZENZA, Bar 12:13 kikalulu ya k. KUYAMBA MBOTE, Mat 25:35 beno y. mono Yak 2:25 Rahabi k. binati-nsangu KUYAMBULA, Mat 27:46 sambu na nki nge me y. mono? Lu 6:37 Beno landa na k., bo ta yambula beno 1Bk 5:9 k. kuvukana ti bantu ya pite Bag 4:27 bana ya nkento yina bo me y. Bag 6:9 beto y. ve na kusala mambote 2Tm 2:18 yina me y. kieleka 2Tm 2:19 k. mambu ya kukonda lunungu Beb 10:25 beto y. ve kuvukana 1Pi 4:1 me y. masumu 2Pi 2:14 ke kukaka ve k. kusala disumu 2Pi 2:15 y. nzila KUYAMBULA LUKWIKILU, Bis 26:11 kupusa bo na k. KUYANGALALA, 1Pi 1:8. KUYANTIKA, Bfi 1:6 muntu yina y. kisalu ya mbote KUYANTIKISA, 2Bk 8:6 Tito muntu y. kisalu yai 2Bk 8:10 beno y. kaka ve kisalu yai Beb 9:18 bo y. mpi ve kuwakana ya ntama KUYEDISA, 1Bk 3:7 Nzambi yina ke y. yo Lu 8:14. KUYEKULA, Mat 26:21 mosi na kati na beno ta y. Mat 27:3 Ntangu Yudasi, yina y. Yezu Lu 22:22 yina ke y. Mwana ya muntu Yoa 18:2 Yudasi, muntu yina ke y. yandi Yoa 6:64; 13:2. KUYELA, 1Bk 2:6 ke tubila mayele na bantu ya k. Bfi 3:15 yina kele ya k. na kati na beto Bfi 3:16 na kiteso yina beto me y. Bkl 2:19 nitu landa k. Beb 5:14 madia ya ngolo kele ya bantu ya k. Beb 6:1 beto kukuma bantu ya k. Lu 12:27; Yoa 8:37; Bag 1:14; Bef 4:15; 1Pi 2:2. KUYELA NA NITU, Lu 2:52 k. mpi na mayele KUYIBA, Mat 6:20 kisika miyibi ke y. yo ve Bef 4:28 Bika nde muyibi k. diaka ve 1Bt 4:6 muntu mosi ve k. banswa na beno 2Pi 2:3 bo ta y. beno Bar 2:22. KUYIBUKA, Lu 17:32 Beno y. nkento ya Loti Lu 22:19 kusala yo sambu na k. Bis 10:4 Bisambu na nge Nzambi me y. Bis 10:31 Nzambi me y. makabu na nge 2Tm 1:5 mono ke y. lukwikilu na nge

KUYIBUSA—KUZIKA Beb 10:32 landa na k. bilumbu ya ntama Beb 13:7 Beno y. bantu yina ke twadisaka Lu 23:42; 1Bk 11:25; 2Pi 3:2. KUYIBUSA, 2Pi 1:12 ta vanda ya kuyilama na k. KUYIDIKA, Mat 17:11 Elia ta y. mambu yonso Mat 25:34 baka Kimfumu ya bo me y. Lu 1:17 k. bantu sambu na Yehowa Lu 21:14 k. ve na ntwala Yoa 14:2 mono ke kwenda k. kisika Bar 9:23 yandi y. sambu na nkembo 1Bk 2:9 Nzambi y. sambu na bayina 1Bk 11:34 mono ta y. yo ntangu mono 2Bk 5:5 muntu yina y. kele Nzambi 2Tm 2:21 y. sambu kisalu ya mbote Beb 10:5 nge y. mono nitu Mat 11:10; 20:23; 25:41. KUYIDIKA MAKAMBU, Mat 5:25 Y. nswalu KUYIDIKA MBOTE, 1Tm 2:9 kuditomisa ti bilele ya k. KUYIKA, Lu 12:25 nani lenda y. nda ya luzingu Bag 3:15 muntu mosi ve ke y. mambu na zulu na yo Kus 22:18 kana muntu k. diambu Mat 6:27. KUYIKANA, 2Pi 2:14 ntima yina me y. na lukasi KUYIKA NA, Bar 11:17, 19, 23, 24 k. nti ya baolive KUYILAMA, 1Bk 14:8 nani ta y. sambu na bitumba? 1Tm 6:18 k. na kukabila bankaka KUYIMBA, Mat 26:30 na nima ya k. bo kwendaka 1Bk 14:15 Mono ta y. ti dikabu ya mpeve Bef 5:19 beno y. ti miziki na bantima Bkl 3:16 beno y. Yehowa na bantima Kus 14:3. KUYIMINA, 1Bk 7:5 Beno k. ve KUYINDULA, Mat 5:17 Beno y. ve nde mono kwisaka Mat 16:23 ke y. ve bangindu ya Nzambi Mat 24:44 na ngunga yina beno ke y. ve Lu 12:51 beno ke y. nde mono kwisaka Yoa 11:13 bo y. nde yandi vandaka kutubila Yoa 13:29 bankaka vandaka k. nde Bar 12:3 k. ve nde yandi kele mfunu 1Bk 8:2 ke y. nde yandi me zaba 1Bk 10:12 ke y. nde yandi kele ya kutelama 1Bk 14:20 bana ya fioti na mutindu ya k. Bag 6:3 ke y. nde yandi kele mfunu Bef 3:20 kuluta yina beto ke y. Bfi 3:19 y. kaka mambu ya nsi-ntoto Beb 2:6 Muntu kele nani sambu nge y. Mat 10:34; Yoa 5:39; 1Bk 3:18; 14:37; Bfi 3:4; Beb 10:29. KUYINDULA MBOTE-MBOTE, Beb 3:1 beno y. ntumwa KUYINDULULA, Bis 4:25 k. mambu ya mpamba? 1Tm 4:15. KUYINDULULA NTENDULA, Lu 2:19. KUYITA, 1Bt 4:15 ta y. ve bayina me lalaka KUYITUKA, Lu 2:47 k. sambu na mayele na yandi Lu 4:22 bo yonso yantikaka k. Bis 9:21 bayina vandaka kuwa vandaka k. 1Pi 2:9 kota na nsemo na yandi ya k. 1Pi 4:4 Bo k. 1Pi 4:12 Bampangi beno y. ve Mat 15:31; 21:42; Mar 9:15; 16:5; Lu 2:18; Bis 7:31. KUYITUKA MINGI, Kus 17:6 mono y. kibeni Kus 13:3. KUYITUKA MINGI KIBENI, Mat 7:28 bibuka ya bantu y. KUYOBILA, Yoa 2:6; 3:25; 9:11. KUYOBISA, Tt 2:14 y. bantu na yandi mosi Yak 4:8 beno y. bantima na beno

448 1Pi 1:22 beno me y. mioyo 2Pi 2:22 ngulu yina bo y. 1Yn 1:7 menga ya Yezu ke y. beto 1Yn 1:9 k. beto na mambu yonso Kus 7:14 bo me y. bamvwela na bo Mat 15:2; 23:25; Yoa 13:5; 1Bk 6:11; Beb 1:3; 9:14; Yak 4:8. KUYOKA, Kus 17:16 ta y. yandi ya mvimba na tiya Kus 18:8 ta y. yandi ya mvimba na tiya Mat 13:30; Kus 18:9. KUYOTISA, Bar 3:30 bo me y. na lukwikilu KUYULA, Bis 23:34 y. kana Polo vandaka muntu Mat 2:4; Bis 21:33. KUYUMA, Mat 13:6; 21:19; Mar 3:3; 1Pi 1:24. KUYUMA NTIMA, Bar 7:7 mono zolaka kuzaba ve k. Bar 13:9 Nge fwete y. ve Yak 4:2 Beno ke landa k. KUYUMISA, Yak 1:11. KUZABA, Mat 7:20 beno ta z. bo na bambuma Yoa 8:32 beno ta z. kieleka, kieleka ta Yoa 10:14 mono z. mameme, mameme z. Bar 8:28 beto me z. nde Nzambi ke 1Bk 4:4 mono ke z. ve ata diambu 1Bk 13:12 mutindu bo me z. mono 2Bk 5:16 beto me z. ve ata muntu mosi Bag 1:11 Bampangi, mono ke zola beno z. Beb 10:2 k. diaka ve masumu Bis 18:25; 19:15; 26:5; 2Bk 1:13; 1Yn 3:2. KUZABA KUTUBA MBOTE, Bis 18:24 Apolo, z. KUZABANA, Mat 10:26 kele ve ti kinsweki yina ta z. ve 2Bk 6:9 me z. ve, kansi beto me z. KUZABANA NA NTWALA, 1Pi 1:20. KUZABA NA NTWALA, Bis 2:23 mambu ya Nzambi z. 1Pi 1:2 mayele ya Nzambi Tata ya k. KUZABA VE, 2Bk 1:8 z. kana beto zolaka kuzinga Beb 5:13 me z. ndinga ya lunungu Bag 1:22. KUZABA VE KIMA YA KUSALA, 2Bk 4:8 beto ke z., kansi Bag 4:20. KUZABISA, Lu 4:18 mafuta sambu na k. nsangu Bis 8:4 k. nsangu ya mbote ya ndinga 1Bk 9:14 na bantu yina ke z. nsangu 1Bk 9:16 mawa kana mono z. ve 1Bk 9:23 mono lenda z. yo na bankaka 1Bk 11:26 beno ke z. lufwa ya Mfumu 2Tm 4:2 z. nsangu, kukonda kusukinina 1Pi 2:9 sambu beno z. bisika yonso 1Yn 1:2 ke ta kimbangi, mpi ke z. beno Bis 15:36; 28:31; Beb 2:12. KUZABISA MAMBU YINA TA SALAMA, Bis 16:16. KUZABISA NSANGU NA MESO YA BANTU, Bar 10:10 yandi k. ya luguluku Beb 13:15 mbuma ya bikobo yina k. KUZANGUKA, Lu 16:15 yina bantu ke monaka ya k. Bar 8:39 k., mudindu, konso kima 2Bk 10:5 beto ke bwisaka kima ya k. KUZENGA, Bar 11:22 bo ta z. nge mpi KUZENGA NKANU, Mat 20:18. KUZENGA NTU, Mat 14:10; Mar 6:16; Lu 9:9. KUZENGA TI SI, Beb 11:37 bo mekaka bo, bo z. KUZENGA-ZENGA, Bfi 3:2 bantu yina ke z. nsuni KUZIKA, Lu 9:60 Bika bafwa bo z. bafwa na bo Bar 6:4 bo z. beto ti yandi na mbotika 1Bk 7:9 kukwela na kisika ya k. na nzala 1Bk 15:4.

449 KUZIKISA, Bfi 1:10 z. mambu ya kuluta mfunu 1Bt 5:21 Beno z. mambu yonso KUZIMA, Mat 12:20 yandi ta z. ve tiya ya nsinga Mar 9:48 kisika tiya k. ve Bef 6:16 k. batolo-tolo yonso ya tiya 1Bt 5:19 Beno z. ve tiya ya mpeve Beb 11:34 bo z. ngolo ya tiya KUZINGA, Mat 4:4 fwete z. na mampa ve Lu 7:25 ke z. na kimvwama ke vandaka Yoa 6:51 kudia dimpa yai ta z. kimakulu Bis 17:28 beto kele na luzingu, mpi ke z. Bar 1:17 muntu ya lunungu ta z. na lukwikilu Bar 6:10 yandi ke z., yandi ke z. na Bar 7:20 disumu yina ke z. na mono Bar 10:5 mambu ya lunungu ya Nsiku ta z. Bar 14:7 muntu ve ke z. sambu na yandi 1Bk 3:16 mpeve ke z. na beno Bef 2:22 kisika Nzambi lenda z. Bef 6:3 sambu nge z. mingi na ntoto Beb 10:34 kimvwama ya ke z. mingi Beb 11:9 yandi z. bonso nzenza Kus 15:7 Nzambi, ke z. mvula na mvula Bis 17:26; Bar 8:13. KUZINGA MINGI VE, 2Bk 4:17 mpasi ke z. mpi kele KUZITISA, Mat 23:3 beno z. yo, beno sala ve Mat 28:20 longa bo na k. mambu Yoa 14:15 beno ta z. bansiku na mono Yoa 14:21 Muntu yina ke z. yo, ke Bar 14:6 ke z. kilumbu ke z. yo sambu 1Bk 16:18 beno z. bantu ya mutindu yai Bag 4:10 Beno ke z. kibeni bilumbu Beb 12:9 beto vandaka k. bo Mar 12:6; Lu 18:2; 2Pi 2:11; Kus 22:7. KUZITISA VE, Mat 15:3 ke z. nsiku Bis 17:7 ke z. bansiku ya Kaisali KUZOLA, Mat 10:37 muntu yina ke z. mingi Yoa 3:16 Nzambi z. nsi-ntoto mingi Yoa 12:25 yina ke z. moyo na yandi ke Yoa 15:19 nsi-ntoto zolaka k. yina kele Yoa 21:17 Keti nge ke z. mono? Bar 7:21 mono ke z. kusala mambu Bar 8:37 beto ke nungaka na yina z. beto Bar 9:13 Mono z. Yakobi, kansi mono Bar 9:18 yandi me z. kuwila mawa 1Bk 4:19 kana Yehowa k., mono ta kwisa 1Bk 12:18 konso kitini mutindu yandi z. Bkl 3:19 beno landa na k. bankento Tt 2:4 bo z. babakala na bo Beb 1:9 Nge z. lunungu, nge mengaka Yak 4:15 Kana Yehowa k., beto ta zinga 1Yn 2:15 Beno z. ve nsi-ntoto Kus 3:19 Bantu yina mono ke z., Kus 12:11 bo z. ve mioyo na bo ata na lufwa Kus 22:17 muntu yina ke z., yandi baka Yoa 11:3, 5; 12:43; 13:23, 34; 1Bk 15:38; 16:22; 1Yn 4:10. KUZOLA MBONGO, Lu 16:14 Bafarize, yina vandaka k. KUZOLA MINGI, Lu 7:2. KWENDAKA, Mat 2:12; Mar 3:7. KWENDA KUTAMBULA, Mat 23:15 beno ke k. KWIKAMA, Mat 24:45 Nani kele kibeni mpika ya k. Lu 1:75 ti k. mpi lunungu Lu 16:10 ya k. na fioti, ya k. na mingi Bef 4:24 na kuwakana ti lunungu mpi k. 1Bt 3:7 na k. yina beno ke monisa 2Tm 2:2 mambu yango na bantu ya k.

KUZIKISA—LUDIMI 1Pi 4:19 mioyo na bo na Ngangi ya k. Kus 2:10 Vanda ya k. tii na lufwa Kus 3:14 mbangi ya k. mpi ya kieleka Kus 17:14 me solaka, mpi kele ya k. Bis 2:27; 13:35; Bar 3:3; 1Bk 4:2; 1Bt 2:10; Beb 7:26; Kus 15:4; 19:11. KWISA KUTALA, Lu 19:44 ntangu yina bo ke k. nge 1Pi 2:12 na kilumbu yina yandi ta k.

L LAMEKI, Lu 3:36. LAODISEA, Bkl 2:1; 4:16; Kus 1:11; 3:14. LAZARE, Lu 16:20; Yoa 11:1, 2; 12:1. LEKE (BA-), Mat 19:22; 1Tm 5:1, 2, 11, 14; 1Yn 2:14. LELE (BI-), Mat 6:25 nitu kuluta b.? Mat 9:16 ta pasula l. ya ntama Mat 23:5 kumisaka nda malenda ya b. Mat 27:35 zeke sambu na kukabula b. 1Tm 2:9 kuditomisa ti b. ya kuyidika Yud 23 ke menga ata b. yina nitu Mat 6:28; 17:2; 21:8; Yoa 11:44; 19:2; 20:7; Bis 19:12; 2Bk 3:13, 14, 15, 16; Beb 1:12; Yak 5:2; 1Pi 3:3; Kus 3:18; 16:15. LELENSI, Lu 3:5 konso ngumba fwete kuma l. LELE YA ZULU (BI-), Mat 5:40 pesa yandi l. Kus 16:15 ya kusikama mpi ke keba b. Mat 24:18. LENDA PUSANA VE, 1Tm 6:16 nsemo yina bantu l. LENDA TUBA VE, 2Bk 12:4 bangogo yina bo l. LEPRE, Lu 5:12. LEVI, Kus 7:7. LEVIRE, Mat 16:6 beno keba na l. ya Bafarize Lu 13:21 l., yina nkento mosi bakaka 1Bk 5:7 Beno katula l. ya ntama Bag 5:9 L. fioti ke vimbisaka fufu Mat 13:33; 16:12; Mar 8:15; Lu 12:1. LIBIA, Bis 2:10 Ezipte, ya bateritware ya L. LINO, Kus 19:8 l. ke monisa bisalu ya basantu Kus 19:14. LISITI, 1Tm 5:9 Mufwidi ya bo lenda tula na l. LOISI, 2Tm 1:5 nkaka na nge ya nkento L. LONGI (BA-), Mat 13:52 konso l., kana bo longa Mat 23:8 muntu mosi kele L. na beno Mat 23:34 mono ke tindila beno b. Yoa 3:10 Nge kele l. ya Izraele kansi Yoa 13:13 ke bingaka mono L., Mfumu 2Tm 4:3 mpi bo ta baka b. Beb 5:12 yo lombaka nde beno vanda b. Mat 10:24; Bef 4:11; Yak 3:1; 2Pi 2:1. LONGO, Beb 6:19 kivuvu yai bonso l. sambu na moyo LONGOKI (BA-), Mat 28:19 bantu ya makanda yonso b. Yoa 8:31 bikala na ndinga, beno kele b. Mat 10:24, 42; 26:26, 56. LOTI, Lu 17:28 yo salamaka na bilumbu ya L. 2Pi 2:7 Yandi gulusaka L. LUBUNGI, Yak 4:14 beno kele l. yina ke monikaka LUDI (BA-), Mat 4:5; Mar 2:4; Lu 4:9. LUDIMI (BA-), Bis 2:3 b. bonso ya tiya monanaka 1Bk 14:9 ti l., beno ke tuba ve mambu Bfi 2:11 konso l. kundima Yezu Yak 1:26 muntu ke yala ve l. na yandi Yak 3:6 l. kele tiya Yak 3:8.

LUFUTU—LUNUNGU LUFUTU, Lu 10:7 nsadi me fwana na kubaka l. Lu 14:12 yo ta kuma l. na nge Bar 6:23 l. yina disumu ke futaka Yak 5:4 L. yina beno yiminaka bantu LUFUTUMUKU, Mat 22:30 na l., ta kwela ve Yoa 5:29 l. ya luzingu, l. ya kusambisa Yoa 11:25 Mono kele l. mpi luzingu Bar 6:5 na kifwani ya l. na yandi 1Bk 15:42 mutindu mosi ti l. ya bafwa Bfi 3:11 kukuma na l. ya ntete 2Tm 2:18 tubaka nde l. me salamaka Beb 11:35 Bankento bakaka bafwa na l. Kus 20:6 muntu yina ke baka l. ya ntete 1Bk 15:12, 13, 21; Bfi 3:10; Beb 6:2. LUFUTUMUKU YA KULUTA MBOTE, Beb 11:35. LUFWA, Mat 7:13 nzila yina ke nataka na l. Mat 24:15 ya nzanzi ya ke nataka l. Mat 25:46 l. ya mvula na mvula Yoa 17:12 katula kaka mwana ya l. Bar 5:12 l. me mwanganaka na bantu Bar 5:17 l. me yalaka bonso ntotila Bar 6:10 l. yina yandi fwaka Bar 6:23 disumu ke futaka l. 1Bk 15:21 l. kwisaka na muntu mosi 1Bk 15:26 l., mbeni na beto ya nsuka Bag 6:8 na nsuni ta buka l. na nsuni 1Bt 5:3 Ngemba mpi lutaninu! l. 2Bt 1:9 ndola ya l. ya mvula na mvula 2Bt 2:3 mwana ya l. me monana ve 1Tm 6:9 ke nataka bantu na l. Beb 2:9 yandi meka l. sambu na bantu 2Pi 2:1 nata l. nswalu na zulu na bo 2Pi 2:3 l. na bo ke lala ve Kus 2:10 kwikama tii na l. Kus 17:8 Mbisi ya mfinda ta kwenda na l. Kus 20:14 bo losaka l. mpi Maziamu Kus 21:4 l. ta vandaka diaka ve Yoa 8:51; Bis 8:1; Beb 10:39; 2Pi 3:7, 16. LUFWA YA ZOLE, Kus 2:11 l. ta sala yandi mbi ve Kus 20:6 l. ta vanda ve ti kiyeka Kus 20:14 Dizanga ya tiya ke monisa l. Kus 21:8 tiya mpi sufre, ke monisa l. LUGANGU, Bar 1:20 banda na l. ya nsi-ntoto Bar 1:25 sadilaka l. kisalu ya santu Bar 8:20 kumisaka l. kima ya mpamba Bar 8:22 l. yonso ke landa na kudila 2Bk 5:17 yandi kele l. ya mpa Bag 6:15 l. ya mpa kele mfunu Kus 3:14 luyantiku ya l. ya Nzambi Bkl 1:15, 23; 1Tm 4:4; Beb 4:13. LUGULUKU, Lu 1:69 me basisila beto kibongo ya l. Lu 1:77 l. na bantu na yandi Lu 3:6 nzila yina Nzambi ta pesa l. Lu 21:28 l. na beno me finama Yoa 4:22 l. ke yantika na Bayuda Bis 4:12 l. kele ve na muntu ya nkaka Bar 10:10 ke zabisaka nsangu ya l. Bar 13:11 l. na beto me kuma pene-pene 2Bk 6:2 na kilumbu mosi ya l. 2Bk 7:10 mawa ke nataka na l. Bef 6:17 beno ndima mpu ya l. Bfi 2:12 kusala ngolo sambu na l. 2Tm 3:15 kumisa nge mayele sambu na l. Beb 2:3 monaka mpamba l. yai Beb 2:10 kumisa Ntwadisi ya l. na bo Beb 5:9 kubaka l. ya mvula na mvula Beb 9:12 yandi bakilaka beto l.

450 Yud 3 l. yina beno kele na yo na Kus 7:10 L. me katuka na Nzambi Kus 12:10 Ntangu yai l., me kwisa Beb 9:28. LUKA, Bkl 4:14; 2Tm 4:11. LUKANU (BA-), Bis 27:42 basoda bakaka l. Bar 8:28 bingaka na kuwakana ti l. Bar 14:13 beno baka l. yai: kutula ve 1Bk 4:5 l. ya bantima kumonana 1Bk 7:37 l. ya kubikala kukonda kukwela Bef 3:11 l. ya kukonda nsuka yina Bfi 3:14 l. na mono, kubaka nsendo 1Tm 1:5 l. ya ntuma yai 1Tm 6:9 l. ya kukuma bamvwama Mat 11:12; Bar 9:11; Bef 1:11; 2Tm 1:9; Beb 6:17. LUKASI, Bef 5:3 bo tubila ve l. Bar 1:29; Bkl 3:5; 2Pi 2:3, 14. LUKEBISU, Beb 12:25 kupesa l. ya Nzambi na ntoto LUKENGI, Mat 11:7; 27:29. LUKETO, Bef 6:14 beno lwata kieleka na l. LUKUMU, Mat 21:16 bana mpi ya bana ya fioti, l.? Lu 6:32, 34 nki l. beno kele na yo Bar 9:21 dibungu ya kisalu ya l. Bar 13:7 na muntu yina ke lomba l., l. 1Bk 4:5 muntu ta baka l. na Nzambi Bfi 4:8 mambu yonso ya l. 2Tm 2:20 kisalu ya kukonda l. Beb 5:4 kisalu yai ya l. na luzolo na yandi Beb 13:15 pesa Nzambi kimenga ya l. Mat 23:6; Lu 14:7, 8; Bis 25:23; Bar 2:29; 1Tm 1:17; 6:16; Beb 2:9; Kus 4:11. LUKUMU VE, 1Bk 15:43 Bo ke kuna yo na l. LUKUMU YA MBOTE, Bis 6:3 babakala ya kele ti l. 1Bk 4:10 beno kele ti l. LUKUTAKANU (BA-), Mat 27:1 l. sambu na kufwa Yezu Beb 10:25 yambula ve kuvukana na b. Bis 19:39. LUKWIKILU, Lu 18:8 keti yandi ta kuta kibeni l. Yoa 3:16 muntu yina ke monisa l. Bar 4:13 baka lusilu na nzila ya l. Bar 10:9 ke monisa l. na ntima Bar 14:23 ya ke salama ve ti l. kele disumu Bag 3:8 ya lunungu na nzila ya l. Bag 3:11 muntu ya lunungu ta zinga na l. Bag 6:10 bayina kele bampangi na l. Bef 4:5 Mfumu mosi, l. mosi 2Bt 3:2 bantu yonso ve ke vandaka ti l. 1Tm 6:12 Nwana bitumba ya l. 2Tm 4:7 mono me tanina l. Beb 11:1 L. kele kivuvu ya kieleka Beb 11:6 kukonda l. muntu lenda sepedisa ve Beb 12:2 yina ke kumisaka l. ya kukuka Yak 2:26 l. ya me konda bisalu kele ya kufwa 1Pi 1:7 l. na beno yina me mekama 1Pi 5:9 beno vanda ngolo na l. 1Yn 5:4 kununga yina me nungaka, l. Bar 4:3; 2Bk 5:7; Bef 6:16; 1Tm 4:1. LULENDO, Lu 1:51 me panza bantu yina kele l. Bar 12:16 beno yedisa ve mabanza ya l. 1Tm 3:6 kana ve yandi ta fuluka na l. Yak 4:6 Nzambi ke telaminaka bantu ya l. Mar 7:22; Bar 11:20; 2Tm 3:2. LUNUNGU, Mat 5:10 sambu na l. Mat 12:20 tii kuna yandi ta nungisa l. Lu 18:7 ta zenga ve mambu na l. Yoa 16:8 banzikisa na yina me tala l.

451 Bis 17:31 kusambisa ntoto na l. Bis 28:4 L. me pesa yandi ve nzila Bar 1:17 Nzambi ke monisa l. na yandi Bar 5:18 na nzila ya diambu mosi ya l. Bar 10:3 bo me zaba ve l. ya Nzambi kansi 1Bk 15:34 mutindu yina ke wakana ti l. 2Bt 1:6 yo kele l. nde Nzambi 2Tm 3:16 na kupesa disipline na l. Beb 2:2 bakaka ndola na kuwakana ti l. 1Pi 2:23 muntu ya ke sambisaka na l. 1Pi 3:14 ke mona mpasi sambu na l. 2Pi 3:13 na kati na yo l. ta vanda Kus 19:11 ke nwana bitumba na l. Mat 5:6; 2Tm 4:8. LUPANGU, Yoa 10:16 mameme, yina kele ve ya l. yai LUPANGU YA NGOLO, Lu 19:43. LUSAKUMUNU, 1Pi 3:9. LUSAMBISU (BA-), Mat 23:33 beno ta tina l. ya Gehena? Bar 11:33 muntu ve lenda zaba b. na yandi 1Bk 11:29 yandi ke dia mpi ke nwa l. 2Bt 1:5 nzikisa ya l. ya lunungu Beb 10:27 kuvingila l. na boma, makasi Yak 2:13 Kuwila mawa ke nungaka l. 1Pi 4:17 l. yantika na nzo ya Nzambi 2Pi 2:3 l. na bo ke sukinina ve Kus 19:2 b. kele ya kieleka, ya lunungu Bis 24:25; Yud 6. LUSAMBU, Bis 25:19 sambu na l. na bo mosi Bis 26:5 na kuwakana ti kitini ya l. Bkl 2:18 l. ya bawanzio Yak 1:27 L. yina kele ya bunkete Bkl 2:23. LUSAMBU YA BITEKI, 1Bk 10:14 beno tina l. Bkl 3:5 mpi lukasi, yina kele l. LUSE (BA-), Mat 26:39 yandi fukamaka l. na ntoto Bis 6:15 l. na yandi, bonso l. ya wanzio 2Bk 4:6 kutemuna yo na l. ya Kristu 1Bt 2:5 beto lwataka ve l. ya luvunu Bis 20:25; 2Bk 3:7. LUSE YA LUVUNU, 1Bt 2:5 l. na kubumba bangindu LUSILU (BA-), Bar 4:13 l. nde nkuna na yandi Bar 9:4 kisalu ya santu, mpi b. 2Bk 7:1 sambu beto kele ti b. yai, Bag 3:29 difwa na kuwakana ti l. Beb 6:12 ta baka b. na lukwikilu Beb 8:6 Kuwakana ya me simbama na b. Beb 10:23 muntu yina me pesaka l. kele 2Pi 3:13 na kutadila l. na yandi Bis 2:39; Bar 4:14; Bag 3:16. LUSWASUKUSU, 1Bk 10:15 bantu yina kele ti l.; beno LUSWASWANU, Bar 10:12 l. na Muyuda ti Mugreki Bis 15:9; Bar 3:22. LUTANGU (BA-), Mat 21:8 bo yantikaka kuzenga b. Yoa 15:2 Konso l. yina kele na mono Bar 11:21 kana Nzambi bikisaka ve l. Mat 24:32; Lu 13:19; Yoa 15:4, 6; Bar 11:16. LUTANINU, Bfi 3:1 yo kele sambu na l. na beno 1Bt 5:3 ta tuba nde: Ngemba mpi l.! Bis 27:34. LUVUNU, Mat 23:28 beno me fuluka ti l. Mat 24:24 ba-Kristu ya l., baprofete ya l. Mat 27:64 l. yai ya nsuka ta vanda mbi Lu 3:14 funda ve muntu na mambu ya l. Lu 12:1 levire ya Bafarize, yina ke l. Yoa 1:47 yina kele ve ti l. ata fioti

LUPANGU—LUZITU VE Yoa 8:44 muntu ya luvunu mpi tata ya l. Bar 1:25 me ponaka na kundima l. Bar 12:9 zola kuvanda kukonda l. 2Bk 6:6 zola ya kukonda l. 2Bk 11:12 l. ya bayina ke sosa 2Bk 11:13 bantu yai kele bantumwa ya l. Bag 2:13 vukanaka ti yandi na l. yina Bef 4:25 beno me losa l., konso muntu Bfi 1:18 ata na kieleka to na l. Bkl 2:8 filozofi mpi ya bangindu ya l. Bkl 3:9 Beno tubana ve l. 2Bt 2:9 ya Satana ti bidimbu ya l. 2Bt 2:11 bo kwikila na mambu ya l. 1Tm 4:2 l. ya bantu yina ke kusaka 1Tm 6:20 bo ke bingaka na l. yonso Yak 3:17 mayele ke vandaka ve ti l. 1Pi 2:22 bo monaka ve l. na munoko 2Pi 2:3 ta yiba beno ti bangogo ya l. Mat 26:59; Bag 2:4; 2Bt 2:10; 1Tm 1:5; 2Tm 1:5; 1Yn 4:6; Kus 14:5; 21:27; 22:15. LUYALU (BA-), Bar 8:38 bawanzio to b. 1Bk 15:24 na nima ya kufwa b. yonso Bef 1:21 na zulu kibeni ya konso l. Bef 6:12 beto ke nwanaka ti b. Bkl 2:15 yandi bedisaka b., biyeka Tt 3:1 kuwila mpi kulemfukila b. Bef 3:10; Bkl 1:16; 2:10. LUYANTIKU, Mat 13:35 bumbanaka banda na l. Bkl 1:18 Yandi kele l., mwana ya ntete 1Pi 1:20 na ntwala ya l. ya luzingu 1Yn 1:1 yina vandaka banda na l. 1Yn 2:7 nsiku katuka na l. Kus 13:8 l. ya luzingu ya bantu Mat 24:8; 25:34; Mar 10:6; Yoa 17:24; Bef 1:4; Beb 4:3; Kus 3:14. LUYOTISU, Bar 2:29 l. ya ntima Bar 4:11; 1Bk 7:19; Bfi 3:3; Bkl 2:11. LUZINGU, Mat 22:32 Nzambi ya bantu ya kele na l. Lu 16:25 bima ya mbote na l. na nge Yoa 3:16 kufwa ve kansi yandi baka l. Yoa 4:10 kupesa nge masa ya l. Yoa 5:26 Tata kele na l. na yandi mosi Yoa 11:25 Mono kele lufutumuku mpi l. Yoa 14:6 Mono kele nzila, kieleka, l. Yoa 17:3 ke tendula l. ya mvula na mvula Bis 10:42 zuzi ya bantu ya kele na l. Bar 4:17 Nzambi, ke pesaka bafwa l. Bar 6:23 dikabu ya Nzambi kele l. Bar 7:9 mono vandaka ntete na l. 1Bk 15:22 na Kristu bantu ta baka l. 1Bt 4:15 beto bantu yina kele na l. 1Yn 1:2 l. monanaka, ebuna beto Kus 1:18 kele na l. mvula na mvula Kus 2:10 mpu ya kimfumu ya l. Kus 20:15 sonikaka ve na mukanda ya l. Kus 22:14 nswa ya kukwenda na banti ya l. Kus 22:17 baka masa ya l. ya ofele Yoa 5:24; 1Bt 4:17; Beb 7:25; Yak 1:12; 1Pi 3:10; Kus 7:17. LUZINGU YA KIMPEVE, Beb 12:23 l. ya bantu LUZINGU YA MANSONI, 1Pi 4:4. LUZITU, Bef 5:33 nkento vanda ti l. na bakala 1Pi 3:2 bikalulu ya bunkete ti l. ya mudindu 1Pi 3:15 ti mawete mpi l. ya mudindu LUZITU VE, Bar 1:30.

LUZOLO—MAMBOTE LUZOLO, Mat 6:10 Bika nde l. na nge salama Lu 22:42 l. na mono ve, kansi ya nge Yoa 5:30 l. na mono ve, l. ya muntu yina Bar 8:20 na l. na yo mosi ve kansi Bar 9:19 nani me telamina l. na yandi Bar 12:2 l. ya Nzambi yina kele mbote Bef 5:17 kana l. ya Yehowa kele inki Bkl 1:9 nzayilu ya sikisiki ya l. na yandi Beb 10:10 Na kuwakana ti l. yina Yak 1:18 L. na yandi vandaka ya kubuta beto 2Pi 1:21 mbikudulu na l. ya muntu ve 1Yn 2:17 yina ke salaka l. ya Nzambi Kus 4:11 gangamaka na l. na nge Mat 7:21; Yoa 6:39; 7:28; 8:42. LUZOLO YA MBOTE, 2Bk 8:11, 12; 9:2. LUZOLO YA NGOLO, 2Bk 8:8 na kuzaba l. 2Bk 8:22. LUZOLO YONSO, 1Bk 9:17 Kana na l., kele ti matabisi Beb 10:26 beto ke sala masumu na l. 1Pi 5:2 gungula kibuka na l.

M MABANZA YA MBI, Mat 22:18. MABANZA YA MBOTE, Bis 17:11 m. kuluta 1Pi 4:7 beno vanda ti m. MABELE, 1Bk 3:2 mono pesaka beno m., kansi Beb 5:12 me kuma ti mfunu ya m. 1Pi 2:2 nzala ya m. ya mpembe MABOKO MPAMBA, 1Tm 5:5 yina me bikaka m. MABUNGU YA MPUSU YA MBISI, Mat 9:17; Mar 2:22; Lu 5:37. MADIA, Mat 23:6 kisika ya lukumu na m. Mat 24:45 m. na ntangu ya me fwana? Yoa 4:34 M. na mono kele ya kusala luzolo Yoa 6:27 sambu na m. ya ke bebaka Yoa 6:55 nsuni na mono kele m. Bar 14:15 Kana sambu na m. mpangi Beb 5:14 m. ya ngolo kele sambu na Beb 12:16 tekaka banswa sambu na m. Mat 6:25; Bis 2:46; 14:17; 1Bk 8:13. MADIANI, Bis 7:29. MADIA YA NKOKILA, Mar 6:21 Erode yidikaka m. Lu 14:12 m., kubinga ve banduku 1Bk 11:20 kudia m. ya Mfumu Kus 19:9 bantu yina bo me binga na m. Kus 19:17 beno vukana sambu na m. Lu 14:16; 22:20; 1Bk 11:21, 25. MADIDI, Mat 24:12 zola ya bantu mingi ta kuma m. Kus 3:15 nge kele m. ve tiya mpi ve Mat 10:42; Kus 3:16. MADIKULU, Bef 4:16; Bkl 2:19; Beb 4:12. MAFINGU, Bef 4:31; 1Tm 6:4. MAFUTA, Mat 25:4 mayele bakaka minda na bo mpi m. Lu 7:46; Beb 1:9. MAGOGI, Kus 20:8 Gogi ti M., na kuvukisa bo MAKABU YA MALAFU, 2Tm 4:6 kudipesa bonso m. Bfi 2:17. MAKAMBU NGOLO VE, 1Tm 3:3 ya nku ve, ya m. Tt 3:2 m., kumonisa mawete Yak 3:17 m., kuyilama na kulemfuka MAKANGU, Beb 12:8. MAKASI, Mar 3:5 Na nima ya kutala ti m. Mar 10:14 Yezu waka m. Yoa 3:36 m. ya Nzambi kele na zulu 1Bk 13:5 zola ke waka m. ve Bef 4:26 Beno wa m., kansi

452 Yak 1:20 m. ya muntu ke lungisaka ve Kus 11:18 m. na nge kwisaka Kus 12:17 dragoni wilaka nkento m. Mat 21:15; Mar 14:4; Lu 6:11; Bar 9:22; 12:19; 13:4; Bkl 3:8; 1Bt 5:9; Kus 14:10; 15:1; 19:15. MAKASI YONSO, Lu 23:10 vandaka kufunda yandi ti m. MAKASI ZOLE, Beb 4:12 mbele ya m. MAKELELE, Bis 21:34 kubakisa ve sambu na m. 2Pi 3:10 zulu ta luta nswalu ti m. Bis 19:29. MAKELELE MINGI, Bis 19:40 bantu yai ya ke tula m. MAKELELE YA MPUNGI, Mat 24:31 bawanzio ti m. MAKELELE YA MUPEPE, Bis 2:2 m. ya ke bula ngolo MAKELELE YA NGOLO, Lu 21:25 m. ya nzadi-mungwa MAKELELE YA NZASI, Mar 3:17 Boanergesi, Bana ya M. Kus 6:1 ke tuba na ndinga bonso m. nde: MAKESA, Bar 9:29 Yehowa ya m. bikilaka beto Yak 5:4 makutu ya Yehowa ya m. MAKINU, Lu 15:25. MAKOTOTO, Kus 16:13 vandaka kumonana bonso m. MAKUKI, 1Bk 1:5 m. ya mvimba ya kutuba 1Bk 12:28 m. ya kutwadisa Mat 25:15. MAKULU-KIFU, Mat 15:30. MAKUMI IYA, Mar 1:13 ntoto ya zelo na zelo bilumbu m. Mat 4:2; Bis 1:3. MAKUMI NSAMBWADI, Lu 10:1 ponaka balongoki m. MAKWELA, Mat 22:2 ntotila mosi, salaka m. Mat 22:10 nzo yina bo salaka m. Yoa 2:1 nkinsi ya m. salamaka 2Bk 11:2 silaka beno m. na bakala 1Tm 4:3 Bo ta buyisa m. mpi ta pesa Beb 13:4 m. kuvanda ya lukumu Kus 19:9 madia ya nkokila ya m. 1Bk 7:38. MALADI (BA-), Mat 8:17 Yandi bakaka b. na beto Mat 25:39; Bag 4:13. MALADI YA KUKONA, Mat 4:24; 17:15. MALADI YA MBI, Lu 21:11 m. mpi nzala ta vanda MALONGI, Mat 15:9 m. na bo kele bansiku 1Tm 1:3 bo longa ve m. ya nkaka 1Tm 6:3 muntu ke longa m. ya nkaka Beb 6:1 m. ya ntete-ntete ya Kristu Bef 6:4. MALONGI YA LUVUNU, 2Pi 2:13 ke yangalalaka na m. MALONGI YA MBOTE, 1Tm 6:3 ke ndima ve m. 2Tm 4:3 bo ta buya kuwa m. Tt 1:9 kusiamisa na nsadisa ya m. Tt 2:1 yina kele na kuwakana ti m. MALONGI YA NTETE-NTETE, Beb 5:12 m. ya mambu ya MAMA, Lu 8:21 M. mpi bampangi na mono Bag 4:26 Yeruzalemi ya zulu kele m. Lu 12:53; 14:26. MAMBOTE, Bis 13:34 monisila beno m. ya Davidi Bar 8:28 kusala na bumosi sambu na m. Bar 11:28 bambeni sambu na m. na beno 1Bk 13:5 zola ke sosaka ve m. na yo Bfi 2:4 Beno sosa ve m. na beno Bfi 2:21 ke sosa m. na bo mosi Beb 12:10 kupesa ndola sambu na m. Yak 2:16 m. kele na wapi? 1Pi 2:20 Inki m. beno ke baka Mat 16:26; Yoa 16:7; 1Bk 7:35; 10:33; 2Bk 7:2; 12:17, 18; 1Bt 2:15.

453 MAMBU, 2Tm 1:13 Landa kusimba m. ya mbote MAMBU MINGI, 1Bk 15:58 m. ya kusala na Mfumu MAMBU YA FIOTI-FIOTI, 1Tm 6:5 kuswana na m. MAMBU YA KUYITUKA, Bis 2:22 monisaka Yezu na m. Beb 2:4 yikaka kimbangi na nzila ya m. MAMBU YA LULENDO, 2Pi 2:18 ke tubaka m. MAMBU YA LUVUNU, Bis 13:10 kele ya kufuluka ti m. MAMBU YA MBI, Bis 8:22 balula ntima na m. 1Bk 5:8 levire ya masumu mpi ya m. ve 1Bk 14:20 bana ya fioti na m. 1Bt 5:22 buya m. ya mitindu yonso 2Pi 2:19 bampika ya m. 2Pi 1:4. MAMBU YA MBOTE, 2Tm 1:13 kusimba mbandu ya m. 2Tm 3:3 me konda zola ya m. 2Bt 1:11. MAMBU YA NGE KE TUBAKA, Mat 12:37 bedisa na m. MAMBU YA NSONI, Bar 1:27; Bef 5:4; Bkl 3:8. MAMBU YA NTETE-NTETE, Bag 4:3, 9; Bkl 2:8. MAMBU YA POTO-POTO, Bag 5:19; 1Pi 4:3. MAMBU YA SANTU, Bar 3:2 bo pesaka bo m. ya Nzambi Beb 5:12 malongi ya m. ya Nzambi Bis 7:38. MAMEME YA NKAKA, Yoa 10:16 Mono kele ti m. MAMPA YINA BO PESAKA NA NZAMBI, Mat 12:4. MANA, Yoa 6:49 Ba-nkaka diaka m. kansi Beb 9:4 ti m., mpi nti ya Aroni Kus 2:17 ta pesa yandi m. MANSANGA, Kus 21:4 yandi ta kusula m. yonso Lu 7:38; Beb 5:7; Kus 7:17. MANSONI, Bef 5:18; Tt 1:6; 1Pi 4:4. MAPAPU, Kus 12:14 m. zole ya ngo-zulu MARIA 1., Mat 1:16 M., yina butaka Yezu Mat 13:55; Mar 6:3; Lu 1:27; 2:19, 34. MARIA 2., Mat 27:56 kuvandaka M. Magdala Mar 16:1; Lu 8:2; 24:10; Yoa 20:1. MARIA 3., Mat 27:56 M. mama ya Yakobo Mar 15:47; 16:1; Lu 24:10; Yoa 19:25. MARIA 4., Lu 10:42 M. me sola kima ya mbote Lu 10:39; Yoa 11:1; 12:3. MARIA 5., Bis 12:12 M. mama ya Yoane Marko MARIA 6., Bar 16:6 M., salaka bisalu mingi MARTA, Lu 10:41; Yoa 11:39; 12:2. MASA (BA-), Mat 10:42 dikopa ya m. ya madidi Yoa 4:14 ke nwa m. ya mono ta pesa Yoa 7:38 banzadi ya m. ya luzingu 1Bk 3:7 yina ke losaka m., kansi Kus 7:17 twadisa bo na m. ya luzingu Kus 22:17 kukwisa baka m. ya luzingu Yoa 5:7; Kus 17:1, 15; 22:1. MASAPU, Tt 1:14 tula ve dikebi na m. ya Bayuda MASEDONIA, Bis 16:9 Sabuka na M. Bis 20:1; 1Bk 16:5; 2Bk 8:1; 1Bt 1:7; 4:10. MASOLO YA LUVUNU, 1Tm 1:4; 4:7; 2Pi 1:16. MASONAMA, Yoa 5:47. MASONAMA YA SANTU, Lu 4:21 Bubu yai m. me Yoa 10:35 kansi M. lenda soba ve Yoa 13:18 sambu M. kulungana 2Tm 3:15 yantika bumwana me zaba m. 2Pi 1:20 mbikudulu mosi ve ya M. Yoa 20:9; Bis 8:32; Yak 4:5. MASONGA, Bis 2:29 kutubila beno ti m. Bis 2:46 ti kiese mpi m. ya ntima

MAMBU—MAWA 1Bk 5:8 mampa ya m. mpi ya kieleka 2Bk 1:12 m. ya me katuka na Nzambi 2Bk 2:17 beto ke tubaka na m. yonso Bef 6:5 na m. ya bantima na beno Bkl 3:22 ti m. ya ntima mpi boma Beb 3:6 beto simba ngolo m. na beto Bfi 1:20; 1Tm 3:13. MASONGA YONSO, 2Bk 8:21 ke kebaka mambu na m. Bfi 2:20 yina ke kudibanzaka na m. MASONUKU, Mat 21:42 me tangaka ve na M. Mat 22:29 beno me zaba ve M. Lu 24:27 tendudilaka bo M. yonso Lu 24:32 vandaka kutendudila beto M.? Lu 24:45 bakisa ntendula ya M. Yoa 5:39 Beno ke fimpaka M. Bis 17:2 kuyindula ti bo na M. Bis 17:11 kufimpa M. mbote-mbote Bis 18:24 Apolo, zabaka M. mbote-mbote Bar 15:4 ndembikilu ya M. 2Tm 3:16 M. kele ya kupemama 2Pi 3:16 ke balulaka M. 1Bk 15:3, 4. MASWA (BA-), Mat 4:22; Yak 3:4; 1Pi 3:20; Kus 18:19. MATABISI, Mat 5:12 m. na beno kele nene Bkl 3:24 Yehowa muntu ta pesa m. Beb 11:26 meso na yandi kaka na m. Mat 6:1, 2; 10:41; 1Bk 3:8; Beb 10:35. MATAYO, Mat 9:9; 10:3; Lu 6:15; Bis 1:13. MATEKITA, Bfi 2:12 landa kusala ti boma, m. Beb 12:28 ti boma ya Nzambi mpi m. MATITI, Kus 9:4 kusala ve mbi na m. Kus 22:2 M., sambu na kubelula MATITI YA MBI, Mat 13:25 mbeni na yandi kunaka m. MATONDO, Mat 26:27 na nima ya kupesa m. Bis 28:15 Polo pesaka Nzambi m. Bar 14:6 ke pesaka m. na Nzambi 1Bk 14:17 nge ke pesa m. 2Bk 9:15 Beto pesa m. na Nzambi Bef 5:20 pesa m. na zina ya Yezu Kus 11:17 ke pesa nge m., Yehowa Kus 7:12. MATSIOMBE, 1Bk 15:8. MATUZALA, Lu 3:37. MAVWANGA, 1Bk 14:33 kele ve Nzambi mosi ya m. Lu 21:9; 2Bk 12:20; Yak 3:16. MAWA, Mat 5:4 Kiese na bantu ya kele na m. Mat 9:13 ke zolaka m., kimenga ve Mat 15:32 Yezu wilaka bantu m. Mat 20:34 Yezu wilaka bo m. Mat 27:3 Yudasi, waka m. Yoa 16:20 m. na beno ta kituka kiese Bar 3:16 Lufwa, m. ke na banzila na bo Bar 9:15 Muntu yina mono ke wila m. Bar 12:1 ke bondila beno na m. ya Nzambi 1Bk 9:16 m. kana mono zabisa ve nsangu 1Bk 15:19 bantu ya m. kuluta bantu yonso 2Bk 1:3 Tata ya m. mingi 2Bk 2:1 kukwisa ve kuna ti m. 2Bk 7:10 m. ya ke wakana ti luzolo Bfi 2:1 kana lutondo mpi m. kele Bkl 3:12 m. ya ngolo, mawete 1Bt 4:13 beno wa ve m. 1Tm 1:13 yandi wilaka mono m. Beb 5:2 sadila bo mambu ti m. Yak 2:13 m. ke nungaka lusambisu Yak 3:17 kufuluka ti m., bambuma

MAWETE—MBENI 1Pi 2:10 bo me wila beno m. Kus 12:12 m. na ntoto, nzadi-mungwa Kus 18:11 bantu ya mumbongo ke wa m. Kus 21:4 m., bidilu, ta vandaka ve Mar 6:34; Lu 6:25; Bar 2:9; Yak 4:9. MAWETE, Mat 5:5 Kiese na bantu ya m. Mat 11:29 kele m., ya kudikulumusa Mat 21:5 Ntotila na nge kele m. 1Bk 4:21 ti zola mpi mpeve ya m. 2Bk 10:1 mono ke bondila beno na m. Bag 6:1 kusungika muntu yina na m. 1Bt 2:7 sadilaka beno mambu na m. 2Tm 2:24 fwete vanda muntu ya m. 2Tm 2:25 ke longaka bankolami ti m. 1Pi 3:4 kikalulu ya pima mpi ya m. 1Pi 3:15 beno sala yo ti m. mpi luzitu Bag 5:23; 1Tm 6:11; Tt 3:2. MAYELE, Mat 7:24 muntu ya m., tungaka nzo Mat 10:16 m. bonso banioka kansi Mat 11:19 m. ke monanaka ya lunungu Mat 11:25 bumbaka mambu na bantu ya m. Mat 24:45 mpika ya kwikama, ya m. Mat 25:2 Tanu bazoba, mpi tanu m. Lu 1:17 kuvutula bantima na m. Lu 16:8 yandi salaka mambu na m. Bar 3:11 kele ve ti muntu ya kele m. Bar 12:16 kuma ve m. na meso na beno 1Bk 2:5 lukwikilu kuvanda ve na m. 1Bk 3:19 m. ya nsi-ntoto kele buzoba 2Bk 2:11 beto me zaba m. na yandi 2Tm 3:15 masonama lenda kumisa m. Yak 1:5 kana muntu me konda m. Yak 3:17 m. yina ke katukaka na zulu Bar 1:22; 11:25, 33; 1Bk 4:10; Bef 5:15. MAYELE MINGI, 1Bk 1:25 kima ya buzoba kele m. MAYELE YA KUBAKISA, Bar 11:7 m. me lembaka MAYELE YA KULONGA, 2Tm 4:2; Tt 1:9. MAYELE YA KUYINDULA, 2Pi 3:1. MAYELE YA MBI, Mat 26:4 kukanga Yezu na m. Mar 14:1 kukanga yandi na m. 1Bk 3:19 ke kangaka bantu ya mayele na m. 2Bk 12:16 kukanga beto na m. Bef 6:11 m. ya Diabulu 2Tm 3:6 kudikotisaka na banzo ti m. Mat 26:4; Lu 20:23; 2Bk 4:2; 11:3. MAZIAMU, Mat 16:18 bakielo ya M. ta nunga Mat 23:27 m. ya bo me pakula mukubu Mat 23:29 ke kumisaka kitoko m. Mat 27:61 ya kufonga na ntwala ya m. Lu 10:15 Nge ta kulumuka tii na M. Bis 2:31 yambulaka yandi ve na M. Kus 1:18 bansapi ya lufwa mpi ya M. Kus 20:14 bo losaka lufwa mpi M. Mat 11:23; 27:52, 60; Mar 6:29; Lu 16:23; Yoa 11:17; Kus 6:8; 20:13. MAZIAMU YA MBAMBUKILU, Yoa 5:28 yina kele na m. MBALA, Mat 18:22 m. nsambwadi ve, m. kuluta MBALA MOSI, 1Bk 15:52 na m., na kubweta ya disu MBALA NA MBALA, Lu 5:33; Bis 24:26. MBALA NKAMA, Mat 13:8 yai m. Mar 10:30 yina ta baka ve m. MBALA ZOLE, Kus 18:6 beno futa yandi m. MBALU, Mat 13:46 kumona diyaka ya m. mingi Bis 19:19 mikanda yina vandaka na m. Bfi 3:8 me yambulaka sambu na m.

454 1Pi 1:7 lukwikilu, kele na m. mingi 1Pi 1:19 ti menga ya m., ya Kristu 1Pi 2:4 losaka, kansi m. na Nzambi 1Pi 3:4 m. na meso ya Nzambi 1Pi 2:6; 2Pi 1:4. MBALUDI (BA-), 1Bk 12:30 bo yonso kele b.? 1Bk 14:28 Kansi kana m. kele ve MBANDU (BA-), Mat 13:10 ke tubila bo na b.? Mat 13:34 kutubila bo ve kukonda b. Mat 13:35 Mono ta kangula munoko ti b. Mat 24:32 baka dilongi na m. ya nti Mat 24:34 m. yai ta luta ve ata fioti Lu 8:10 na bankaka, yo kele na b. Lu 11:51 ta lomba menga na m. yai Yoa 16:25 ta tuba diaka ve na m. 1Bk 10:11 b., sambu na kukebisa Bag 3:15 ke sadila m. ya luzingu Bef 3:5 Na b. ya nkaka, Nzambi Bfi 2:15 m. ya mbi, ya me bebaka Bfi 3:17 ke wakana ti m. yina beto Bkl 1:26 ya kubumbana na b. ya ntama 1Bt 1:7 kumaka m. sambu na bantu 1Tm 1:16 ntima-nda yonso bonso m. 1Tm 4:12 kuma m. sambu na bantu 2Tm 1:13 Landa na kusimba m. Tt 2:7 Vanda m. na bisalu Beb 9:9 Tenta yai kibeni kele m. Beb 9:24 m. ya mambu ya kieleka Yak 5:10 landa m. ya baprofete 1Pi 2:21 Kristu bikilaka beno m. 1Pi 5:3 kuma b. sambu na kibuka 2Pi 2:6 pesaka m. ya mambu yina Mat 12:39; 15:15; 23:36; Mar 4:10, 11; 12:1, 12; 13:28; Lu 21:32; Yoa 13:15; 2Bt 3:9; Beb 4:11; 8:5; Yud 7. MBANDU YA MALONGI, Bar 6:17 kulemfuka na m. MBANGI (BA-), Bis 20:26 ke baka beno b. bubu yai Bis 22:15 fwete vanda m. na yandi Bis 1:8 ta vanda b. na Yeruzalemi Bis 10:39 beto kele b. ya mambu Bis 13:31 bantu yai kele b. na yandi 1Bk 15:15 ke mona beto b. ya luvunu 1Tm 6:13 Kristu Yezu, yina bonso m. Beb 12:1 dituti ya nene ya b. Kus 1:5 Yezu Kristu, M. ya Kwikama Kus 11:3 nde b. na mono zole Kus 17:6 menga ya b. ya Yezu MBANGIKA (BA-), Mat 13:21 kana mpasi, m. kubasika Bar 8:35 to m. to nzala to kinkonga 2Bk 12:10 m., bampasi, sambu na Mar 10:30; 2Bt 1:4; 2Tm 3:11. MBANZA (BA-), Mat 5:14 M. yina ke na ngumba Bis 16:12 na Filipi, m. mosi Beb 11:10 m. yina kele ti bafondasio Beb 11:16 me yidikilaka bo m. mosi Kus 21:2 m. ya santu, Yeruzalemi Lu 4:43; 19:17; Kus 16:19. MBATA (BA-), Yoa 18:22 bapolisi bulaka Yezu m. Mat 5:39; Yoa 19:3. MBELE (BA-), Bef 6:17 m. ya mpeve, ndinga MBELE YA KUNWANINA (BA-), Mat 26:52 Vutula m. na Beb 4:12 ndinga me luta m. ya makasi zole Kus 19:15 m. ya makasi mpi ya nda Mat 10:34; Lu 21:24; 22:38. MBEMBELE, Mat 23:24 ke yungulaka m. kansi MBENI (BA-), Mat 10:36 m. ya muntu ta vanda Mat 13:39 m. yina kunaka kele Diabulu

455

MBENI YA KRISTU—ME LONGUKAKA VE

Lu 21:15 b. na beno ta kuka ve Bar 12:20 kana m. na nge ke na nzala 1Bk 15:25 ta tula b. na nsi ya makulu 1Bk 15:26 lufwa, m. na beto ya nsuka Bfi 1:28 b. na beno kutitisa beno 1Tm 5:14 kupesa ve m. dibaku Tt 2:8 b. kuwa nsoni Beb 10:27 makasi yina ta fwa m. Yak 4:4 nduku ya nsi-ntoto, m. ya Nzambi 1Pi 5:8 M. na beno, Diabulu Mat 22:44; Bar 11:28; 2Bt 2:4. MBENI YA KRISTU (BA-), 1Yn 2:18 ntangu yai b. mingi 1Yn 2:22; 4:3; 2Yn 7. MBETO (BA-), Beb 13:4 m. ya makwela kuvanda Mar 2:4; 6:55; Lu 8:16; Yoa 5:8. MBI, Mat 6:13 gulusa beto na muntu ya m. Mat 24:48 kana mpika ya m. kutuba Lu 23:4 ke mona m. ve na muntu yai Yoa 5:29 bayina salaka mambu ya m. Yoa 18:38 me mona ve m. na yandi Bis 13:10 mambu ya m. ya mutindu na mutindu Bar 7:19 mambu ya m. ya mono ke zola ve Bar 12:17 Beno vutula m. na m. ve Bar 13:10 Zola ke salaka nkweno m. ve Bar 16:19 na yina me tala mambu ya m. 1Bk 10:6 nzala ya bima ya m. 1Bk 15:33 Banduku ya m. ke bebisaka Bef 5:16 bilumbu kele m. Bef 6:16 batolo-tolo ya muntu ya m. Bfi 2:15 mbandu mosi ya m. 1Tm 6:1 kutuba ve mambu ya m. 1Tm 6:10 musisa ya mambu ya m. Tt 2:8 ti kima ya m. ya kutuba Beb 13:17 sambu yo ta vanda m. Yak 1:13 mekama ve na mambu ya m. Yak 5:20 katula nsumuki na nzila ya m. 1Pi 3:9 Beno vutula ve m. na m. 2Pi 2:18 ke salaka mambu ya m. 1Yn 5:19 na kiyeka ya muntu ya m. Mat 12:35; 20:13; Lu 16:25; Yoa 3:20; Bis 18:10; 25:10; Bar 9:11; 12:9; 2Bk 5:10; Yak 3:16. MBIKUDULU (BA-), Mat 13:14 m. ya Yezaya ke lungana 2Pi 1:20 m. mosi ve ya Masonama 2Pi 1:21 m. me kwisaka ve na luzolo ya muntu Kus 19:10 kimbangi ya Yezu ke lukanu ya b. Bar 12:6; 1Tm 1:18; 4:14; Kus 1:3. MBISI (BA-), 2Pi 2:12 bonso m. yina me konda Yud 19 bo kele bonso m. Kus 19:20 bakaka kidimbu ya m. Yud 10; Kus 13:17; 17:3. MBISI YA BWALA, 1Bk 15:39. MBISI YA MASA (BA-), Mat 12:40 divumu ya m. bilumbu Mat 14:19 mampa tanu mpi b. zole MBONA-MESO, Mat 17:9 Beno zabisa ve muntu m. Mat 14:26; Mar 6:49; Bis 10:10; 11:5; 16:9; 22:17. MBONGO, Mar 6:8 mwa-basaki ya kunatila m. Bis 2:45 kukabula na bantu yonso m. 1Tm 6:10 zola ya m. kele musisa Beb 13:5 zola ya m. kuyala ve Mat 25:18; Mar 14:11; Bis 5:3; 1Tm 3:3. MBONGO YA KIBENDE, Mat 10:29 tubandeke zole na m. MBOTE, Mat 19:10 yo kele m. ve na kukwela Mar 10:18 muntu mosi ve kele muntu ya m. Lu 6:45 muntu ya m. ke basisaka mambu ya m. Lu 18:19 nge ke binga mono m.? Bar 7:19 mambu ya m. ya mono

Bar 10:15 nsangu ya m. ya mambu ya m. Bar 12:21 kununga na mambu ya m. 1Bk 16:21 Yai m. na mono Bag 6:10 beto sala mambu ya m. Bfi 4:8 mambu yina kele ya m. Bkl 3:20 yo kele m. na Mfumu 1Bt 5:21 kangama na mambu ya m. 2Tm 1:14 kimvwama yai ya m. Yak 3:11 nto ke basisaka masa ya m. 2Yn 10 beno pesa yandi ve m. Mat 5:29; 25:21; 27:29; Lu 1:28; 6:26; Yoa 5:29; 19:3; Bar 13:3; Bag 5:7; Beb 10:24; Yak 3:13. MBOTE-MBOTE, Mat 6:26 Beno tala m. bandeke Mar 7:35 yantikaka kutuba m. 1Bk 13:12 m., mutindu bo me zaba mono m. 2Tm 2:15 tendula ndinga ya kieleka m. MBOTIKA, KIDIMBU YA, Lu 3:3; Bis 19:4. MBOTIKA, Lu 12:50 mono kele ti m. mosi ya Bar 6:4 zikaka beto na m. ya lufwa Bef 4:5 Mfumu mosi, m. mosi Mat 3:7; Mar 10:38; Bis 10:47; 1Bk 15:29; Bkl 2:12; 1Pi 3:21. MBOTIKI, Mat 3:1; 11:11; 14:2; Lu 7:33. MBUMA (BA-), Mat 7:19 nti yina ke butaka ve m. Mat 7:20 beno ta zaba bo na b. na bo Mat 21:43 dikanda yina ta buta b. Yoa 15:2 lutangu ya ke butaka ve m. Bar 7:4 buta m. sambu na Nzambi 1Bk 15:37 ke kuna kele m. ya mpamba Bag 5:22 m. ya mpeve kele zola Bfi 1:11 beno fuluka ti m. ya lunungu Bkl 1:10 kubuta m. na konso kisalu Beb 13:15 m. ya bikobo na beto Mat 13:38; Mar 4:28; Yoa 4:36; 15:8, 16; 1Bk 9:9. MBUMA YA NTETE (BA-), 1Bk 15:20 m. ya bantu yina Yak 1:18 beto kuma b. ya bigangwa Bar 8:23; 11:16; 1Bk 16:15; Kus 14:4. MBUMA YA VINU (BA-), Mat 7:16; Kus 14:18. MBUNZU (BA-), Kus 14:1 zina ya Tata na yandi na b. Kus 14:9 kubaka kidimbu na m. Kus 7:3; 9:4; 17:5; 20:4; 22:4. MBUTA (BA-), 1Bk 14:20 beno kuma b. na mayele MBWA (BA-), 2Pi 2:22 M. me vutukila bima yina Mat 15:26; Kus 22:15. MBWAKI, Kus 6:4; 12:3. MBWAKI-BULE, Bis 16:14. MBWAKI YA NGOLO, Kus 17:3 mbisi ya mfinda ya m. Mat 27:28. MBWETETE (BA-), 1Bk 15:41 m. na m. me swaswana Kus 2:28 ta pesa yandi m. ya suka Kus 12:1 mpu ya b. kumi na zole MBWETETE YA SUKA, 2Pi 1:19 m. ta basika na bantima Kus 2:28 mono ta pesa yandi m. Kus 22:16 musisa ya Davidi, mpi m. ME FWANA, Lu 20:35 me monaka nde bo me f. Bis 5:41 me f. bo pesa bo nsoni Bis 13:46 me f. ve na kubaka luzingu Bfi 1:27 kuditambusa mutindu ya me f. 2Bt 1:5 kumona nde beno me f. 1Tm 5:18 Muntu ya kisalu me f. kubaka Yak 3:10 me f. ve kusalama mutindu yai Kus 4:11 Yehowa nge me f. kubaka MELKIZEDEKI, Beb 5:6 bonso M. Beb 6:20; 7:1, 15. ME LONGUKAKA VE, Bis 4:13.

ME LUTA—MPA ME LUTA, 2Bk 3:10 nkembo yina m. yo 2Bk 4:7 ngolo yina m. ngolo ya bantu Bfi 4:7 ngemba yina m. mambu

456 MFUNU, Mat 6:32 beno kele ti m. ya bima yai Bis 20:20 mambu yina vandaka m. 1Bk 6:12 mambu yonso ve kele m. 1Bk 12:21 Mono kele na m. na nge ve Bfi 1:10 mambu ya kuluta m. Bfi 1:24 yo kele m. mono bikala na nsuni 1Tm 4:8 kukangama na Nzambi ke m. 2Tm 3:16 kele ya kupemama mpi m. Beb 2:1 m. nde beto tula dikebi Bar 16:2; 1Bk 12:7; Tt 3:8; Beb 5:12; 7:12, 27.

MENGA, Mat 26:28 ke tendula m. na mono Yoa 6:54 ke nwa m. na mono kele Bis 15:20 kubuya m. Bis 15:29 kulanda kubuya m. 1Bk 15:50 nsuni mpi m. lenda baka ve Beb 9:22 kana bo tiamuna ve m. 1Yn 1:7 m. ya Yezu ke yobisa beto Kus 18:24 bo monaka m. ya baprofete Mat 23:35; 27:25; Bis 20:28; Beb 9:20; Kus 7:14; 14:20.

MIDINGA, Kus 14:11 m. ya bampasi na bo

MENO, Mat 8:12.

MIKA YA SHAMO, Mar 1:6.

MFUNU MINGI VE, 1Bk 4:3 Yo kele m. na mono

MESA (BA-), Lu 22:30 dia, nwa na m. na mono 1Bk 10:21 dia ve na m. ya Yehowa

MILOLO, Mat 2:18 na Rama, bidilu ti m. mingi

MESA-KIMENGA (BA-), Bis 17:23 m. Na Nzambi ya Beb 13:10 Beto kele ti m. yina Kus 6:9 monaka na nsi ya m. mioyo Mat 23:18; Beb 7:13.

MINE (BA-), Lu 19:16 m. butaka bamine kumi Lu 19:13, 24, 25.

MESIA, Yoa 1:41 Beto me mona M. Yoa 4:25 me zaba nde M. ke kwisa MESO NA MESO, 1Bk 13:12. MESO YA KUFWA, Mat 15:14 bantwadisi yina kele m. Mat 23:24. ME SWASWANA TI, Bag 1:9 ya m. yina beno ndimaka

MIMEKAMU, Beb 11:36 bankaka bakaka m. na bo

MINGI, Mat 22:14 bayina bo me bingaka ke m. Lu 12:15 ti bima m., luzingu na yandi Yoa 10:10 baka luzingu, baka yo m. Yoa 21:6 bambisi vandaka m. 2Bk 9:8 beno vanda na yo m. Yak 5:20 mpi ta fika masumu m. 1Pi 4:8 zola ke fikaka masumu m. Lu 2:13; 5:6; 1Bk 12:23; 2Bk 8:2; Beb 11:12.

ME YOTISAKA VE, Bis 7:51 k. na bantima 1Bk 7:18.

MINGI KIBENI, 2Bk 9:10 muntu yina ke pesaka m.

ME ZABANAKA VE, Bis 17:23 Na Nzambi Mosi ya M. 2Bk 6:9. MEZOPOTAMIA, Bis 2:9.

MINIOLOLO, Bis 12:7 m. na yandi bwaka Bef 6:20 yina bo me kanga m. Bfi 1:13 m. na mono me zabana

MFINDA, Bar 11:24 nti ya baolive ya m.

MIRE, Mat 2:11; Yoa 19:39.

MFUKA (BA-), Mat 18:27.

MISHELE, Kus 12:7 M. mpi bawanzio na yandi Yud 9.

MFUMU (BA-), Mat 6:24 lenda sala sambu na b. zole Mat 7:22 M., M., keti beto bikulaka Mat 9:34 na nzila ya m. ya bademo Mat 20:25 b. ya makanda ke yalaka Mat 25:21 kota na kiese ya m. na nge Yoa 7:48 mosi ve na kati ya b. tulaka lukwikilu Yoa 12:42 b. mingi tulaka lukwikilu Yoa 20:18 Mono me mona M. Yoa 20:28 Toma nde: M. na mono Bar 13:1 moyo kulemfuka na b. Bar 14:4 yo ke tadila m. na yandi 1Bk 7:39 kukwela kaka na M. 1Bk 8:5 banzambi, b. kele mingi Bef 2:2 m. ya kiyeka ya mupepe Bef 4:5 M., lukwikilu, mbotika mosi Bef 6:12 beto ke nwanaka ti b. Bkl 4:1 beno mpi kele ti M. na zulu 1Tm 6:15 M. ya bayina ke yala bonso b. Yak 2:1 lukwikilu na M. Yezu Kristu 1Pi 3:6 Sara, kubinga Abrahami m. Mat 9:38; 11:25; Lu 12:45; Bis 3:17; 4:26; 16:20, 22, 38; 17:6, 24; 1Bk 2:8; 11:3; Bef 1:22; 6:9; Bkl 3:22; 2Tm 2:24.

MINGI KIBENI KULUTA, Bef 3:20 lenda sala m.

MISONGO, 1Bt 5:3 lufwa ta kwisa mutindu m. MITINDU, 1Bk 4:17 m. na mono ya kusala MITINDU YA KUTUNGA NSUKI, 1Tm 2:9 ve ti m. MOIZE, Mat 17:3 M. ti Elia basikilaka bo 1Bk 10:2 bo bakaka mbotika na M. Beb 11:24 Sambu na lukwikilu, M. Kus 15:3 Bo ke yimba nkunga ya M. Bis 3:22; 7:22; Beb 3:2. MOLO, Mat 25:26 Mpika ya mbi mpi ya m. Beb 6:12. MOSI, 1Bk 8:4 Nzambi kele kaka m. MOSI KAKA YA KUBUTUKA, Yoa 1:14 mwana m. Yoa 3:16 pesaka Mwana na yandi m. Yoa 3:18; Beb 11:17; 1Yn 4:9. MOYO (MI-), Mat 10:28 yina lenda fwa m. ti nitu Mat 16:26 vidisa m. na yandi? Bis 2:27 ta bika ve m. na mono Bis 3:23 konso m. yina ke wila ve Bfi 1:27 kumosi ti m. mosi Kus 20:4 m. ya bantu yina bo fwaka Mar 14:34; Yoa 12:25; Bis 2:41; 1Bk 15:45.

MFUMU YA BAWANZIO, 1Bt 4:16 ti ndinga ya m. Yud 9 m., tulanaka ntembe

MOYO YA MVIMBA, Bef 6:6 luzolo ya Nzambi na m. Bkl 3:23 beno sala yonso na m.

MFUMU YA ME LUTA YONSO, Lu 2:29 M., ke bika mpika Bis 4:24 M., nge Muntu salaka zulu Kus 6:10 M., muntu ya santu mpi

MOYO YONSO, Mat 22:37.

MFUMU YA NENE YA ROMA, Bis 25:21 nzengolo ya M. MFUMU YA NSI-NTOTO, Yoa 14:30 m. ke kwisa Yoa 16:11 bo me sambisaka m. yai Yoa 12:31.

MPA, Mat 26:29 ta nwa yo ya m. ti beno Yoa 13:34 ke pesa beno nsiku ya m. Bar 6:4 zinga luzingu mosi ya m. 2Bk 5:17 yandi kele lugangu ya m. Bkl 3:10 lwata kimuntu ya m. 2Pi 3:13 zulu ya m. ti ntoto ya m.

457

MPAKU—MPIKA

Kus 14:3 nkunga ya m. Kus 21:5 ke sala bima yonso ya m. Lu 22:20; Bag 6:15; Beb 10:20; 1Pi 1:23; Kus 3:12.

MPASI YA KUBUTA, Bag 4:19 mono ke wa diaka m. MPASU (BA-), Mat 3:4; Kus 9:3.

MPAKU (BA-), Mat 17:24 ke futaka ve m. ya tempelo? Mat 17:25 ke bakaka b. na banani? Lu 23:2 ke buyisa kufuta b. Bar 13:7 muntu yina ke lomba m., m.

MPEMBE, Mat 5:8 Kiese na bantu ya ntima-m. 1Pi 2:2 mabele ya m. ya ndinga Kus 7:14 me kumisaka yo m. Mat 5:36; 23:27; Kus 2:17; 7:9; 20:11. MPEVE (BA-), Mat 3:16 m. ke kulumuka bonso pizio Mat 26:41 m. kele ngolo, kansi nsuni Lu 24:39 m. ke vandaka ve ti nsuni Yoa 4:24 Nzambi kele M. Bis 2:17 mono ta tiamuna m. Bis 7:51 beno ke telamina m. santu Bar 8:6 kutula mabanza na m. Bar 8:9 kana m. ke zingaka na beno Bar 8:11 m. ya muntu yina tedimisaka Bar 8:16 M. ke taka kimbangi Bar 11:8 pesaka bo m. ya mpongi 1Bk 2:10 m. ke fimpaka mambu 1Bk 2:11 m. yina kele na kati na yandi 1Bk 3:16 m. ya Nzambi ke zingaka 2Bk 3:6 m. ke pesaka luzingu 2Bk 3:17 kisika m. ya Yehowa kele Bef 2:22 Nzambi lenda zinga na m. Bef 4:30 kupesa ve m. santu mawa Bef 6:12 ke nwanaka ti b. ya mbi Bef 6:17 mbele ya m. 2Tm 1:7 m. ya kukonda kikesa Yak 4:5 M. ya kulula 1Pi 3:19 kusamuna na b. Kus 22:17 M., nkento ke landa kutuba Yoa 16:13; 1Bk 15:45; Bag 5:22; 1Pi 3:18.

MPAMBA, Mat 15:9 ke sambila mono na m. Bar 3:12 me kumaka bantu ya m. Bar 8:20 kumisaka lugangu kima ya m. 1Bk 15:58 kisalu na beno kele ya m. ve 2Bk 10:10 kutuba na yandi kele ya m. Bag 2:2 mono bakaka ve ntinu ya m. Bef 4:17 mabanza na bo ya m. Bfi 2:16 ntinu ya m., kisalu ke ve m. 1Bk 3:20; Tt 3:9. MPAMBA-MPAMBA, Mat 5:22. MPANGI (BA-), Mat 23:8 beno yonso kele b. Mar 13:12 m. mosi ta fwa m. na yandi 1Pi 5:9 kimvuka ya mvimba ya b. Kus 12:10 yina ke fundaka b. na beto Mat 5:22; 12:49, 50; 18:15; 20:13; 25:40; 26:50; Lu 14:12; Bis 10:24; 15:36; Beb 2:11. MPASI (BA-), Mat 24:9 bantu ta monisa beno m. Mat 24:21 m. ya nene, ya me bwaka ve Lu 16:23 ntangu yandi vandaka na m. Yoa 16:33 beno kele na m. Bar 8:18 b. ya ntangu yai ke kima ve Bar 12:12 Beno kanga ntima na b. Bar 14:15 mpangi na nge ke wa m. 1Bk 7:28 yina ke kwela ta kutana ti b. 2Bk 1:4 ke lembikaka b. na beto 2Bk 1:7 beno ke mona b. bonso 2Bk 4:17 ata m. ke zinga mingi ve 2Bk 8:2 kumekama ya ngolo na b. Bfi 3:1 Yo kele m. ve sambu na Bkl 1:24 kele na kiese sambu na b. 1Bt 1:6 beno ndimaka ndinga ti b. 2Bt 1:6 m. na bayina ke monisa beno m. 1Tm 6:10 me kuditobulaka ti b. mingi Beb 5:8 bulemfu na b. yina yandi Beb 10:32 beno kutanaka ti b. ya ngolo Beb 10:33 kufinga, kumonisa beno m. Beb 11:37 na mfunu ya lusadisu, na m. Beb 12:11 ke monanaka diambu ya m. Yak 1:27 kusadisa mifwidi na b. na bo Yak 5:10 kukanga ntima na b. Yak 5:13 muntu ke kanga ntima na b.? 1Pi 4:18 ke guluka na m. 1Pi 5:9 ke kanga ntima na b. 2Pi 3:16 mambu kele m. na kubakisa Kus 2:10 beno mona m. bilumbu kumi Kus 7:14 me katuka na m. ya nene Kus 12:2 sambu na m. ya kubuta Kus 14:11 midinga ya b. ke tombuka Kus 15:1 bawanzio ti b. nsambwadi Kus 18:4 ke zola ve kubaka b. Kus 21:4 m. ta vandaka diaka ve Kus 22:18 Nzambi ta yikila yandi b. Mat 24:8; Mar 4:17; Bis 7:10; 14:22; 20:23; 26:14; Bar 2:9; 5:3; 8:35; 2Bk 1:8; 6:4; Bfi 1:23; 3:10; Bkl 1:24; 1Bt 3:3; Beb 2:10; 1Pi 1:11; 4:13; Kus 9:20; 11:6; 12:2; 16:10; 18:7, 10; 21:9. MPASI MINGI, Lu 21:25 makanda ta mona m. 2Bk 2:4 mono sonikilaka beno ti m. MPASI NA KUNDIMA, Yoa 6:60 Mambu yai kele m.

MPEMA, Bis 17:25.

MPEVE SANTU, Mat 1:18 divumu na ngolo ya m. Mat 12:32 ke tuba mbi sambu na m. Lu 3:22 m. monanaka bonso pizio Yoa 14:26 nsadisi, m., yina Tata Bis 2:4 bo yonso fulukaka ti m. Bis 11:16 tabaka mbotika na m. 1Bk 6:19 nitu kele tempelo ya m. Bef 4:30 beno pesa ve m. mawa Beb 6:4 yina me bakaka m. 2Pi 1:21 m. vandaka kutwadisa bo Mat 3:11; Mar 13:11; Bis 20:28. MPEVE YA KUSWANA, Bfi 1:17 ti m. Bfi 2:3 sala ve diambu ti m. Yak 3:16 kisika kimpala mpi m. kele MPIKA (BA-), Mat 6:24 m. sambu na bamfumu zole Mat 24:45 kele m. ya kwikama Mat 24:48 kana m. kutuba na ntima Mat 25:30 losa m. ya kukonda mfunu Lu 12:37 Kiese na b. yina ke kengila! Lu 17:10 Beto b. ya kukonda mfunu Yoa 8:34 ke salaka masumu kele m. Yoa 13:16 M. me luta ve mfumu Bis 2:18 na zulu ya b. ya babakala Bar 6:6 beto vanda ve b. ya disumu Bar 6:16 beno kele b. ya muntu Bar 7:6 beto vanda b. na mpeve 1Bk 7:23 beno kuma ve b. ya bantu Bag 1:10 kuvanda ve m. ya Kristu Bag 3:28 kele ve ti m. Bag 5:13 beno sadilana bonso b. Kus 19:2 menga ya b. na yandi Mat 20:27; Lu 4:18; Yoa 8:35; Bis 7:7; Bar 6:17, 18, 19, 20; Bag 4:7, 9, 24; Bef 4:8; 2Tm 2:24; 3:6; 1Pi 2:16; 2Pi 2:19.

MPILA KELE—MUNTU MPILA KELE, Mat 24:24 yina bo me solaka, kana m. Mat 26:39 kana m., bika dikopa yai kuluta ntama Bis 2:24; Bar 12:18; 1Bk 11:20. MPIMPA, Yoa 9:4 m. ke kwisa ntangu muntu ve Bar 13:12 M. ke zola kumana 1Bt 5:2 ta kwisa bonso muyibi na m. Kus 22:5 m. ta vanda diaka ve Lu 18:7; 1Bt 5:5; Kus 7:15; 12:10. MPONGI, Bar 13:11 ngunga ya kutelama na m. MPU, Bef 6:17 m. ya luguluku 1Bt 5:8. MPUKUMUNA (BA-), Mat 6:13 beto bwa ve na m. Mat 26:41 sambu beno bwa ve na m. 1Bk 10:13 Ata m. mosi ve me kwisilaka 1Tm 6:9 bamvwama ke bwaka na m. MPUMPA. Tala MUNTU YA ME KWELAKA VE (BA-). MPUNDA (BA-), Kus 19:11 tala! m. mosi ya mpembe MPUNGI (BA-), Mat 6:2 makabu, kubula m. ve 1Bk 14:8 m. ke basisa ve ndinga 1Bk 15:52 na m. ya nsuka 1Bt 4:16 Mfumu ta kulumuka ti m. Beb 12:19; Kus 8:2. MPUTA (BA-), Bis 16:33 Yandi yobisaka b. na bo 1Pi 2:24 me belukaka na b. na yandi Lu 16:21; Kus 16:2, 11. MPUTA YINA KE DIAKA NITU, 2Tm 2:17 bonso m. MPU YA KIMFUMU (BA-), 1Bt 2:19 m. ya lukumu Kus 19:12 b. na ntu na yandi Mat 27:29; 2Tm 4:8; Yak 1:12; 1Pi 5:4; Kus 2:10; 12:3. MPU YA KIMFUMU YINA KE BEBAKA VE, 1Pi 5:4. MUDIDI, Yoa 3:19 bantu zolaka m. Bar 1:21 bantima na bo kumaka m. Bar 11:10 meso na bo kukuma m. 1Bt 5:4 beno kele ve na m. 1Pi 2:9 na kukatuka na m. 1Yn 1:5 na yandi m. kele ve ata fioti Mat 6:23; Lu 11:36; Yoa 6:17; 2Bk 6:14; Bef 4:18; 2Pi 1:19. MUDIDI NA NGANDA, Mat 25:30 na m. MUDINDU, 1Bk 2:10 ke fimpaka mambu ya m. Lu 5:4; Bar 8:39; Bef 3:18. MU-EBREO (BA-), 2Bk 11:22; Bfi 3:5. MUFARIZE (BA-), Mat 5:20 bansekudi ti ya B. Mat 23:26 M. ya meso ya kufwa Lu 18:11 M. telamaka mpi sambaka Yoa 12:42 B. vandaka kundima yandi ve Bis 5:34 M. zina na yandi Gamaliele Mat 12:14; 23:15, 23, 27, 29; Lu 5:21. MUFINIKU YA KUWAKANISA, Beb 9:5 m. bantu ti MUFWI-BANTU, 1Bk 10:10 fwaka na maboko ya m. Beb 11:28 m. kusala ve bana mbi MUFWIDI (MI-), Lu 20:47 yina ke diaka banzo ya m. Lu 21:2 monaka nkento mosi ya m. 1Tm 5:3 Zitisa m. ya bankento Yak 1:27 kusadisa bana-nsiona, m. Kus 18:7 mono kele m. Mar 12:43; Lu 18:3; 1Bk 7:8. MUGREKI (BA-), 1Bk 1:22 B. ke sosa mayele Bag 3:28 Kele ve ti Muyuda to M. Bar 1:16; 1Bk 10:32; 12:13. MUKABA, Mat 3:4; Bis 21:11. MUKANDA (MI-), 2Bk 3:1 m. yina ke kumisa beto Bkl 2:14 katulaka kibeni m. Beb 9:19 losaka menga na m. mpi Mat 19:7; Mar 12:26; Bis 19:19; 23:25; Beb 10:7.

458 MUKILA (MI-), Kus 9:10; 12:4. MUKOBO, Lu 23:29 Kiese na bankento ya m. Bag 4:27. MUKRISTU (BA-), Bis 11:26 bo bingaka balongoki B. Bis 26:28 ndimisa mono na kukuma M. 1Pi 4:16 mona mpasi sambu yandi ke M. MUKRISTU YA MPA, 1Tm 3:6 vanda ve M. MUKWA (MI-), Mat 23:27 ya kufuluka ti m. ya bantu Yoa 19:36 ta buka ve m. na yandi mosi MUKWA YA NTU, Mat 27:33; Mar 15:22; Lu 23:33. MULANGI (MI-), Mat 25:4 mafuta na m. na bo MULOMBI-BIMA, Lu 16:20 m. mosi zina na yandi Lazare MUMBONGO, Yoa 2:16 kukumisa nzo ya Tata nzo ya m. 2Tm 2:4 soda ke kudikotisaka ve na m. Yak 4:13 beto ta sala m. mpi beto Mat 22:5. MUMEKAMU (MI-), Yak 1:12 kukanga ntima na m. Yak 1:13 Ntangu muntu ke kutana ti m. 1Pi 4:12 beno yituka ve na m. 2Pi 2:9 kangamaka na Nzambi na m. Lu 22:28; Bag 4:14; Yak 1:2. MUMEKI, Mat 4:3 M. kwisaka, tubilaka yandi 1Bt 3:5 M. mekaka beno MUMONISI (MI-), Lu 8:49 m. ya ntwadisi ya sinagoga Yoa 7:29 mono kele m. na yandi 2Bk 5:20 m. na kisika ya Kristu Bef 6:20 m. ya bo me kanga miniololo MUNEKI (MI-), Beb 11:31 Rahabi, yambaka m. MUNGANGA (MI-), Lu 4:23 M., kudibelula nge mosi Lu 5:31 kele ve na mfunu ya m. Bkl 4:14 Luka, m. ya beto ke zolaka MUNGWA, Mat 5:13 Beno kele m. ya ntoto Bkl 4:6 kumisa ntomo ti m. Mar 9:50. MUNKWA (BA-), Mat 21:40 m. ya kilanga ta kwisa 2Pi 2:1 bo ta buya m. na bo yina sumbaka bo Yud 4 ke buyaka M. na beto Tt 2:9. MUNKWA-NZO, Mat 10:25 m. nde Belezebule Mat 13:27; 21:33; 24:43. MUNOKO (MI-), Lu 6:45 m. ke tubaka yina me Bar 3:19 konso m. kuvanda pima Bar 10:10 ke zabisaka nsangu ti m. 1Pi 2:22 ve luvunu na m. na yandi Kus 14:5 bo monaka ve luvunu na m. na bo Kus 3:16. MUNOKO YA SINDANI, Mat 19:24; Mar 10:25. MUNSIKU (MI-), 1Bk 4:6 beno longuka m. yai Bag 6:16 na kulandaka m. yai MUNTU (BA-). Tala mpi BAKALA (BA-). Mat 4:4 M. fwete zinga na mampa ve Mat 4:19 ta kumisa beno balobi-b. Mat 15:9 malongi kele bansiku ya b. Lu 16:15 kima yina b. ke monaka ya Bis 4:25 b. vandaka kuyindulula Bis 5:29 na kisika ya kulemfukila b. Bis 15:14 b. sambu na zina na yandi Bar 5:12 na m. mosi disumu kotaka Bar 9:25 ve b. na mono, ta binga bo b. na mono 1Bk 9:19 na kimpwanza na b. yonso 1Bk 15:47 M. ya ntete katukaka na 2Bk 4:16 m. yina beto kele na kati 2Bk 5:16 me zaba ve m. na kinsuni Bag 1:10 vandaka kusepedisa b. Bef 3:16 ngolo na m. yina beno kele

459

MUNTU YA—MUNTU YINA TA BAKA DIFWA

Bef 4:13 nkadilu ya m. yina me yela Tt 2:14 b. na yandi mosi kibeni Beb 8:10 bo ta kuma b. na mono Beb 9:19 losaka yo na mukanda mpi na b. yonso Beb 11:25 bo monisa yandi mpasi ti b. ya Nzambi 1Pi 2:9 b. yina fwete vanda 2Pi 3:11 b. ya bikalulu ya santu Kus 18:4 b. na mono, beno basika Bis 3:23; 17:5; 19:40; 24:12; Bar 15:11; 1Bk 1:25; 2Bk 6:16; Bfi 2:8; 2Tm 2:2; 3:2; Beb 2:17; 10:30. MUNTU YA (BA-), Bis 22:28 banswa ya kuvanda m. Bfi 3:20 beto kele b. zulu Lu 15:15; 19:14; Bis 21:39. MUNTU YA ARABIA (BA-), Bis 2:11. MUNTU YA BO LENDA FUNDA VE (BA-), 1Tm 3:2. 1Tm 5:7 bo vanda b. 1Tm 6:14. MUNTU YA BOLOKO (BA-), Bef 3:1 Polo, m. ya Kristu 2Tm 1:8 m. sambu na Mfumu Mat 27:15; Bis 16:25. MUNTU YA ETIOPIA (BA-), Bis 8:27. MUNTU YA FIOTI, Mat 11:11 m. na Kimfumu ya zulu Lu 9:48 ke kuditwadisa bonso m. MUNTU YA GALILEA (BA-), Mar 14:70; Lu 13:1; Yoa 4:45. MUNTU YA KE DIAKA MBIKI, Mat 11:19. MUNTU YA KE FUNDA, Mat 5:25. MUNTU YA KE FWAKA BANTU, Yoa 8:44 m. ntangu Bis 3:14; 7:52; 1Pi 4:15. MUNTU YA KE FWAKA NSIKU (BA-), 2Bt 2:3; Yak 2:11. MUNTU YA KE KATULAKA BAMBUMA (BA-), Mat 13:39. Yoa 4:36 m. ke baka lufutu MUNTU YA KE KUDISONGAKA (BA-), Bar 1:30; 2Tm 3:2. MUNTU YA KE KUSILAKA BANTU MAKAMBU (BA-), 1Tm 3:11 Bankento vanda ve b. Tt 2:3 ve b., bampika ya vinu MUNTU YA KELE TI DEMO, Mar 1:32; Lu 8:36. MUNTU YA KE LUTISAKA VE NDILU NA BIKALULU (BA-), 1Tm 3:2 nkengi, m. 1Tm 3:11 Bankento fwete vanda b. MUNTU YA KE MONISAKA BANTU MPASI, 1Tm 1:13. MUNTU YA KE SALAKA BILANGA (BA-), Yoa 15:1 kele m. Mat 21:33. MUNTU YA KE SALAKA BIZUMBA (BA-), 1Bk 6:9. Kus 2:22 m. ti yandi Beb 13:4. MUNTU YA KE SALAKA MAMBI (BA-), 1Pi 2:12; 4:15. MUNTU YA KE SALAKA PITE (BA-), 1Bk 5:9 ve ti b. yina Bef 5:5 m. ta baka ve difwa 1Tm 1:10; Beb 12:16; 13:4. MUNTU YA KE SEKAKA (BA-), 2Pi 3:3 b. ta kwisa MUNTU YA KE TUNGA (BA-), 1Pi 2:7 ditadi yina b. Mat 21:42; Bis 4:11. MUNTU YA KE VWEZAKA (BA-), 1Tm 1:13; 2Tm 3:2. MUNTU YA KE WAKA NZAMBI BOMA, Lu 2:25; Bis 8:2; 22:12. MUNTU YA KE YAMBA, Bar 16:23 Gayusi, m. mono ke MUNTU YA KE YOBISAKA BILELE, Mar 9:3. MUNTU YA KIKESA, Lu 6:15; Bis 1:13. MUNTU YA KILAU, 2Bk 11:23 ke pesa mvutu bonso m. MUNTU YA KISALU, 2Tm 2:15 m. yina kele ve ti kima MUNTU YA KUDIKULUMUSA (BA-), Yak 4:6. MUNTU YA KULUTA KUZANGUKA, Lu 1:32, 76; 6:35; Bis 7:48; Bis 16:17.

MUNTU YA LUKASI (BA-), 1Bk 5:11 kuvukana ve ti m. 1Tm 3:8 b. ve yina ke sosaka kubaka MUNTU YA LUNUNGU (BA-), Mat 13:43 b. ta sema bonso Bis 24:15 b. ti ya kukonda lunungu Bar 3:10 Kele ve ti m., ata mosi ve Bar 3:26 m. ntangu yandi ke ndima m. Beb 10:38 m. ta zinga na lukwikilu 1Pi 3:12 Yehowa ke talaka b. Mat 5:45; Bar 2:13; Beb 12:23. MUNTU YA LUVUNU (BA-), Mat 7:5 M.! Katula ntete Mat 15:7 b., Yezaya vandaka ti kikuma ya mbote Mat 23:13 bansekudi mpi Bafarize, b.! Mat 24:51 ta losa yandi kisika yina b. kele Yoa 8:44 Diabulu, m., tata ya luvunu Bar 3:4 konso muntu ke monana m. 1Yn 1:10 beto ke kumisa yandi m. 1Yn 5:10 me kumisa yandi m. Mat 27:63; 2Tm 3:13; 1Yn 2:4, 22; 4:20; Kus 21:8. MUNTU YA MALADI YA LEPRE (BA-), Mat 11:5. MUNTU YA MAWA, Bar 7:24 Mono kele m. kibeni! MUNTU YA ME KATUKA NA INSI YA NKAKA (BA-), Bef 2:19. MUNTU YA ME LONGUKAKA VE (BA-), Bis 4:13. 1Bk 14:24 kana m. kwisa kukota MUNTU YA MUMBONGO (BA-), Kus 18:3; Mat 13:45; Kus 18:11. MUNTU YA NAZARETI (BA-), Bis 24:5 kadibundu ya b. Yoa 19:19; Bis 2:22. MUNTU YA NGANGU (BA-), Mat 11:25 me bumbaka na b. 1Bk 1:19 Mono ta fwa ngangu ya b. MUNTU YA NKU (BA-), 1Tm 3:3; Tt 1:7. MUNTU YA NZAMBI, 1Tm 6:11; 2Tm 3:17. MUNTU YA ROMA (BA-), Bis 16:37 bulaka beto, b. Yoa 11:48; Bis 23:27; 25:16; 28:17. MUNTU YA SAMARIA (BA-), Lu 10:33 Kansi m. mosi Yoa 4:9 Bayuda ke wakanaka ve ti b. Mat 10:5; Lu 17:16; Bis 8:25. MUNTU YINA KE BELA, Yak 5:15 kisambu ta belula m. MUNTU YINA KE FINGAKA (BA-), 1Bk 5:11 ve ti m. 1Bk 6:10 b., ta baka ve kimfumu MUNTU YINA KE FUNDA (BA-), Bis 25:16 kutana ve ti b. Kus 12:10 m. bampangi na beto Bis 23:30, 35; 25:18. MUNTU YINA KE KUMISAKA YA KUKUKA, Beb 12:2. MUNTU YINA KE KUNAKA, Mat 13:37 M. mbuma Yoa 4:36 m. kumona kiese MUNTU YINA KE KWIKILAKA VE (BA-), 1Bk 6:6. 1Bk 14:22 bandinga ke kidimbu na b. 2Bk 4:4 meso ya mabanza ya b. 2Bk 6:14 Beno vukana ve ti b. 2Bk 6:15 muntu ya kwikama ti m. MUNTU YINA KELE NA KIMPWANZA, Bag 3:28; Bef 6:8; Bkl 3:11. MUNTU YINA KE PESAKA MATABISI, Beb 11:6. MUNTU YINA KE SAMBILAKA BITEKI (BA-), 1Bk 5:11; 1Bk 5:10; 6:9; 10:7; Bef 5:5. MUNTU YINA KE SUNGIKAKA, Bar 2:20 m. bazoba MUNTU YINA KE WAKA (BA-), Bar 2:13. MUNTU YINA ME FWA BANSIKU, Yak 2:10 me kuma m. MUNTU YINA TA BAKA DIFWA (BA-), Mat 21:38 Yandi m. Bar 8:17 b.: b. ya Nzambi, b. ti Kristu Bag 3:29 nkuna ya Abrahami, b. Bef 1:11 me ponaka beto bonso b.

MUNUNU—MWANA Beb 1:2 me ponaka na kuvanda m. Bar 4:13; Bag 4:7; Beb 6:17; 11:9. MUNUNU, Lu 1:18. MUNZENZA (BA-), Bef 2:19 beno kele diaka ve b. MUPEPE (MI-), Mat 24:31 yandi me solaka na m. iya Bef 2:2 mfumu ya kiyeka ya m. Bef 4:14 yina m. ya malongi ke nata 1Bt 4:17 kukutana ti Mfumu na m. Kus 7:1 bo me simba m. iya ya ntoto Mat 7:25; Yoa 3:8; 1Bk 9:26; 14:9; Kus 9:2. MUPEPE YA NGOLO, Mat 14:30. MUPESI-BANSIKU, Yak 4:12 muntu mosi yina kele m. MUSADI-BILANGA, Yak 5:7 M. ke landaka na kuvingila 2Tm 2:6. MUSAPI (MI-), Lu 11:20 na nzila ya m. ya Nzambi Mat 23:4; Yoa 20:25. MUSEMBU, 1Bk 14:7 kima yina bo ke bula na m. to Mat 11:17; Lu 7:32. MUSISA (MI-), Bar 11:16 kana m. kele ya santu Bef 3:17 vanda ti m. ya ngolo mpi Bkl 2:7 beno vanda ti m. ya ngolo Bkl 2:19 ke sadilaka madikulu ti m. 1Tm 6:10 zola ya mbongo kele m. ya Beb 12:15 sambu m. mosi ve ya ndikila Mat 3:10; 13:21; Bar 11:18. MUSOPI (MI-), Mar 9:48 kisika m. na bo ke fwaka ve MUTAMBU (MI-), Lu 21:35 bonso m.. Sambu yo ta bwila Bar 11:9 mesa na bo mosi kukuma m. 1Tm 6:9 kubwa na mpukumuna, na m. 2Tm 2:26. MUTANDALA, Lu 6:42 katula m. na disu na nge MUTANGI, Mat 24:15 m. kusadila luswasukusu MUTINDU, Bis 1:11 ta kwisa mpi m. mosi bonso Bis 24:14 m. ya lusambu ya bo ke Bag 4:23 m. bantu yonso ke butukaka Bfi 1:27 kuditambusa na m. ya me fwana 1Tm 3:12 twadisa nzo na m. ya mbote 1Pi 3:1 M. mosi, bankento, beno MUTINDU BANTU KE TUBAKA, Bar 6:19 ke tuba m. MUTINDU NA MUTINDU, 1Bk 12:28 tulaka bantu ya m. MUTINDU YA KULONGA, Mat 7:28; Lu 4:32. MUTINDU YA LUZINGU, Bis 26:4 m. yina mono zingaka MUTINDU YA ME FWANA VE, 1Bk 6:9 kuvukisa nitu m. 1Bk 11:27 dikopa na m. MUTINDU YINA ME FWANA, Bar 1:27 me bikaka m. Bag 5:25 beto kutambula na m. Bef 4:1 kutambula na m. Bfi 3:16 beto tambula na m. Bkl 1:10 tambula na m. na Yehowa 1Bt 2:12 kutambula na m. na Nzambi Bar 1:26. MUTUDI-NTEMBE, 1Bk 1:20 M. ya ngidika yai ya bima MUWAKANISI, 1Tm 2:5 m. na kati ya Nzambi ti bantu Beb 12:24 Yezu m. ya kuwakana ya mpa Bag 3:19, 20; Beb 8:6; 9:15. MUWUMBI, Mat 27:7 bo sumbaka kilanga ya m. Bar 9:21 Keti m. kele ve ti kiyeka MUYEKUDI, Lu 6:16. MUYIBI (MI-), Mat 6:20 kisika m. ke kotilaka yo ve Mat 21:13 ke kumisa yo nzo ya m. Mar 15:27 bo tulaka m. zole ti yandi 1Bk 6:10 m. ta baka ve kimfumu 1Bt 5:2 ta kwisa bonso m. na mpimpa 1Bt 5:4 mwini ke basikilaka m.

460 1Pi 4:15 kumona mpasi bonso m. Kus 16:15 Wa! Mono ke kwisa bonso m. Lu 10:30; Bis 19:37. MUYUDA (BA-), Bar 2:29 M. ya kieleka kele muntu yina Bar 3:29 yandi kele kaka Nzambi ya B.? 1Bk 1:23 sambu na B. yo kele dibaku 1Bk 9:20 na B. mono kumaka bonso M. Bag 3:28 Kele ve ti M. to Mugreki Kus 3:9 bayina ke tubaka nde bo ke B. Mat 2:2; 27:11; Bkl 3:11. MUYUNGULU, Mat 3:12. MVINDU, Mat 15:18 ke kumisaka muntu m. Mat 23:27 maziamu ya kufuluka ti m. Bar 1:24 Nzambi me bikaka bo na m. 1Bk 4:13 me kumaka m. ya nsi-ntoto 2Bk 6:17 yambula kusimba kima ya m. Bfi 3:8 mono ke tadilaka yo bonso m. 1Bt 4:7 na mambu ya m. ve, kansi Tt 1:15 na bantu ya m. ata kima ve Beb 13:4 mbeto ya makwela kukonda m. Yak 1:21 beno katula m. yonso 1Pi 3:21 na kukatulaka m. ya nitu ve Kus 16:13 bangogo tatu ya m. Bar 6:19; Bef 5:3; Kus 18:2. MVINDU VE, 1Pi 1:4 difwa yina ke kumaka m. MVULA (BA-), Bag 3:17 Nsiku yina kwisaka b. 430 2Pi 3:8 b. funda bonso kilumbu mosi Kus 20:4, 6 bonso bantotila b. 1 000 MVULA, Mat 5:45 ke nokisaka m. na bantu ya Yak 5:7 bakaka m. ya ntete mpi m. ya Yak 5:17; Kus 11:6. MVULA NA MVULA, Yoa 17:3 luzingu ya m. Bar 5:21 luzingu ya m. na nzila ya Yezu Bar 6:23 dikabu ya Nzambi ke luzingu ya m. 2Bk 4:18 yina ke monanaka ve ke ya m. 1Pi 5:10 bingaka beno na nkembo ya m. Mat 25:46; Mar 3:29; Lu 16:9; 1Yn 5:11. MVULA YA MATADI, Kus 8:7. MVULA YA MPEMBE, Kus 1:14. MVULA YA NGOLO, Mat 24:38 na ntwala ya M., bo 2Pi 2:5 nokisaka m. na nsi-ntoto MVUMBI (BA-), Mat 24:28 kisika yina m. kele Mat 14:12. MVUTU, Bkl 4:6. MVWAMA (BA-), Lu 18:25 mpasi sambu m. kukota na 2Bk 6:10 kansi beto ke kumisa bantu b. 2Bk 8:9 ata yandi vandaka m. yandi 1Tm 6:9 kele ti lukanu ya kukuma b. 1Tm 6:18 kuvanda b. na bisalu ya mbote Yak 2:5 b. na lukwikilu mpi bantu yina Yak 5:1 beno b., beno wa, beno dila Kus 3:17 nge ke tuba nde: Mono kele m. Lu 16:19. MVWELA (BA-), Lu 15:22 nata nswalu-nswalu m. mosi Lu 20:46 kutambula-tambula na b. Kus 7:14 yobisaka b. mpi kumisaka yo Mar 16:5; Kus 6:11; 7:9, 13. MWA-DITITI, Mat 7:3, 4, 5; Lu 6:41, 42. MWANA (BA-), Mat 3:17 Yai kele M. na mono Lu 9:47 bakaka m. ya fioti Lu 16:8 b. ya ngidika yai ya bima Yoa 3:16 pesaka M. na yandi mosi Yoa 17:1 pesa m. na nge nkembo Bar 8:14 bo kele b. ya Nzambi 2Bk 6:18 ta vanda b. sambu na mono

461

MWANA-DIMEME—NDONGA YA BA-NKAKA

1Bt 5:5 beno kele b. ya nsemo mpi b. Beb 12:7 ke sadilaka beno bonso b. Kus 12:5 bo nataka m. na yandi Yoa 17:12; Bar 8:16; Beb 11:24. MWANA-DIMEME (BA-), Lu 10:3 ke tinda beno bonso b. Yoa 1:29 Tala, M. ya Nzambi yina ke katula Yoa 21:15 Yezu nde: Disa b. na mono Kus 5:6; 7:10. MWANA-NKENTO (BA-), Lu 23:28 B. ya Yeruzalemi Mat 21:5; Lu 8:54; 22:56; Bis 2:17; 12:13; 2Bk 6:18. MWANA YA BAKALA (BA-), Mat 1:21 ta buta m.,Yezu Kus 12:13 nkento yina butaka m. Mat 2:16; 17:18; 21:15; Yoa 4:51. MWANA YA FIOTI (BA-), Mat 11:25 me monisaka yo na b. 1Bk 13:11 Ntangu mono vandaka m. 1Bk 14:20 vanda b. na mambu ya mbi Mat 21:16; Bis 7:19; 1Bk 3:1. MWANA YA MPUNDA, Mat 21:5; Lu 19:30. MWANA YA MUNTU, Mat 10:23 M. kukwisa Mat 12:40 M. ta vanda na nsi ya ntoto Mat 24:30 kidimbu ya M. ta monana Lu 17:26 na bilumbu ya M.: Kus 14:14 me fonga bonso m. Mat 8:20; 17:22; Lu 18:8; Yoa 3:13. MWANA YA NTETE, Bkl 1:15 m. ya lugangu yonso Bkl 1:18 m. yina telamaka na bafwa Beb 1:6 yandi ke tinda diaka M. Beb 12:23 dibundu ya b. yina bo me Bar 8:29. MWANA YA NZO-NKANDA, Lu 6:40 M. me luta ve longi MWA-NTI YA BANSENDE, Mar 12:26; Bis 7:30, 35. MWA-SAKI YA KUNATILA MADIA, Mat 10:10; Lu 22:35, 36. MWA-SAKI YA KUNATILA MBONGO, Lu 10:4; 12:33; 22:35, 36. MWA-TIYA, Kus 3:16 sambu nge kele m. MWENSE (BA-), Mat 25:1 Kimfumu ta vanda bonso b. 1Bk 7:25 Na yina me tala b. 2Bk 11:2 pesa beno na Kristu bonso m. MWINDA (MI-), Mat 5:15 Bo ke pedisaka ve m. sambu Mat 6:22 M. ya nitu kele disu Mat 25:1 bamwense kumi bakaka m. Lu 12:35 m. na beno kulanda na kupela Bfi 2:15 ke pela bonso m. Yoa 5:35; Kus 4:5. MWINI YA NGOLO, Lu 12:55 M. ta vanda

N NA KATI, Lu 11:39 n. beno kele ya kufuluka 2Bk 4:16 muntu ya beto ke n. ke kuma Bef 3:16 ngolo na muntu ya beno ke n. NA KITESO, 1Pi 4:10. NAMANI, Lu 4:27. NA MBALA MOSI, 1Bt 5:3 n. lufwa ta kwisila bo NA MESO YA BANTU, Bkl 2:15 songaka bo n. Yoa 7:13; 18:20; Bis 20:20. NA MUNOKO, Lu 1:4; Bis 18:25; Bag 6:6. NANA, 1Pi 3:20 mioyo n., gulukaka na masa Lu 2:21. NA NKU, Bis 8:3 Saule, kusadila mambu na n. NA NTWALA, Bef 2:10 Nzambi yidikaka n. NA NZILA YA, Bkl 2:12. NATANAELE, Yoa 1:45, 46, 47, 48, 49; 21:2. NAZARETI, Yoa 1:46 ya mbote lenda basika na N.? Mat 2:23; 4:13; 21:11.

NDAMBU, 1Bk 13:9 beto ke bikulaka n. 1Bk 13:10 kima yina kele ya n. ta suka NDA YA LUZINGU, Mat 6:27; Lu 12:25. NDEFI, Beb 7:20. NDEKE (BA-), Mat 8:20 Mikengi kele ti mabulu mpi b. Kus 18:2 bampeve ya mvindu mpi b. Bis 10:12. NDEMBIKILU, Bar 15:4 na nzila ya n. ya Masonuku 2Bt 1:7 Nzambi ta pesa beno n. 2Bk 1:3; Bfi 2:1. NDESI, Bag 3:24 Nsiku me kumaka n. na beto NDIKILA, Yak 3:8 ludimi, kele ya kufuluka ti n. NDIKILA YA KE FWAKA, Yak 3:8 ludimi, ya kufuluka ti n. NDIMAKA NTETE, Bar 11:2 bantu yina yandi n. NDINGA (BA-), Yoa 1:1 Na luyantiku N. vandaka, N. Yoa 1:14 N. kumaka nsuni mpi zingaka Yoa 5:28 bantu ya maziamu ta wa n. Yoa 10:27 Mameme ke waka n. na mono Yoa 17:17 n. na nge kele kieleka Bis 2:6 bo ke tuba na n. na yandi Bar 10:8 n. ya lukwikilu, beto ke samuna 1Bk 13:1 mono ke tuba b. ya bantu 1Bk 13:8 kana kele ti b., yo ta suka 1Bk 14:5 me luta muntu yina ke tuba b. 1Bk 14:22 b. kele ve kidimbu Bfi 2:16 simba ngolo n. ya luzingu 2Tm 2:15 tendulaka n. ya kieleka mbote-mbote Yak 1:22 bantu yina ke lemfukaka na n. 2Pi 1:19 beto kele ti n. ya mbikudulu 1Bk 12:10; 14:6, 13, 19; Kus 7:9. NDINGA YA KUPESA BANTUMA, 1Bt 4:16 ti n. NDINGA YA NZAMBI, Mar 7:13 ke kumisaka n. mfunu ve Bef 6:17 mbele ya mpeve, n. Beb 4:12 n. kele ya moyo mpi ngolo Kus 19:13 zina ya bo ke binga yandi kele N. Lu 8:11; Bis 6:7; 1Bt 2:13; 2Tm 2:9; Beb 11:3; 2Pi 3:5. NDINGA-ZOLE, 1Tm 3:8 bantu ya kele ve ti n. NDOLA (BA-), Bar 1:27 n., yina me fwana na mambu Bar 5:18 kifu mosi nataka n. Bar 11:9 mutambu mpi n. sambu na bo Bar 11:22 Yo kele n. na bayina bwaka 2Bk 2:6 n. yai ya bantu mingi pesaka 2Bk 10:6 kupesa n. na kukonda bulemfu 1Bt 4:6 Yehowa ke pesaka n. 2Bt 1:9 Mfumu ta pesa bo n. 2Bt 2:10 ke vila, bonso n. sambu Beb 2:2 bakaka n. ya lunungu Beb 10:29 me fwana na kubaka n. Beb 10:30 mono muntu ta pesa n. 1Bk 11:32; 2Bk 3:9; Yud 7. NDOLA SAMBU NA KULONGA, Beb 12:5, 6, 11. NDOLULA, Mar 1:4 mbotika ya n. ya masumu Bis 2:38 mbotika sambu na n. Bkl 1:14 nkudulu, n. ya masumu Beb 9:22 n. lenda salama ve kana Lu 1:77; 24:47; Bis 10:43. NDONGA, Lu 1:3 kusonikila nge yo na n. kibeni Bis 9:22 kumonisa na n. nde Kristu 1Bk 14:40 kusalama mbote mpi na n. 1Bk 15:23 konso muntu na n. na yandi Bkl 2:5 beno ke sala mambu na n. Bkl 2:15 na n. ya bantu yina me nunga 2Bk 2:14. NDONGA YA BA-NKAKA (BA-), 1Tm 1:4 b., yina kele na Beb 7:3 kele ve ti tata, mama, mpi n.

NDONGA YA MAKUNZI—NGOLO KIBENI NDONGA YA MAKUNZI, Yoa 10:23; Bis 3:11; 5:12. NDONGISI (BA-), Bar 11:34 nani me kumaka n.? NDOSI (BA-), Bis 2:17. NDUDI, Yak 3:11 masa ya mbote mpi ya n. Kus 8:11 Zina ya mbwetete yango N. NDUKU (BA-), Lu 16:9 Beno kudisadila b. na nzila ya Yoa 15:13 kupesa moyo sambu na b. 1Bk 15:33 B. ya mbi ke bebisaka Bfi 4:3 n. ya kieleka ya kisalu Yak 2:23 Abrahami n. ya Yehowa Yak 4:4 n. ya nsi-ntoto ke kudikumisa Mat 11:19; Lu 5:7; Yoa 15:14; 19:12; Beb 1:9. NDUMBU, Kus 8:4 n. ti bisambu ya basantu NDUNDA (BA-), Bar 14:2 ngolo ve ke diaka b. NEFTALI, Mat 4:13. NELA, Bis 20:9 vandaka na n., lalaka mpongi 2Bk 11:33. NENE, Yoa 14:28 sambu Tata kele n. kuluta mono Bis 2:11 mambu ya n. ya Nzambi Bar 9:23 nkembo ya n. kuzabana Beb 7:7 muntu ya n. ke sakumunaka Kus 21:16. NENE-NENE, 2Bk 11:5 bantumwa na beno ya n. NGALASISI, 1Tm 4:8 n. ya nitu kele mfunu fioti NGANDA, 2Bk 4:16 muntu yina beto kele na n. 1Bt 4:12 na meso ya bantu ya n. 1Tm 3:7 lukumu ya mbote na bantu ya n. Beb 13:11 ke yokaka yo na n. ya camp NGANGA-NGOMBO (BA-), Bis 13:6. NGANGA-NZAMBI (BA-), Beb 3:1 ntumwa mpi n.—Yezu 1Pi 2:9 b. yina ta sala bonso bantotila Kus 20:6 b. ya Nzambi, bantotila Yoa 19:15; Beb 5:5; 9:25. NGANGA-NZAMBI YA NENE, Beb 3:1 ntumwa mpi n. Beb 6:20 Yezu, yina kumaka n. NGANGI, 1Pi 4:19. NGANGU, 1Bk 1:19; Yak 3:13; Kus 13:18; 17:9. NGEMBA, Mat 5:24 tula n. ti mpangi na nge Mat 10:34 kutula n. ve, kansi mbele Lu 2:14 n. na bantu yina Nzambi ke ndimaka Yoa 14:27 mono ke pesa beno n. Bar 12:18 kuzinga na n. ti bantu yonso Bar 14:19 landa mambu ya ke kotisaka n. Bar 16:20 Nzambi yina ke pesaka n. 2Bk 13:11 beno landa kuzinga na n. Bef 6:15 lwata nsangu ya mbote ya n. Bfi 4:7 n. ya Nzambi yina me luta Bkl 1:20 tulaka n. na nsadisa ya menga 1Bt 4:11 sala ngolo na kuzinga na n. 1Bt 5:3 N. mpi lutaninu! ebuna na Beb 12:11 lunungu, yina kele mbuma ya n. Yak 3:17 mayele ya zulu kele bunkete, n. 1Pi 3:11 yandi sosa n., yandi landa yo Kus 6:4 kiyeka ya kukatula n. na ntoto Yoa 16:33; Yak 3:18. NGIBUSA (BA-), 2Pi 1:13 kusikimisa beno ti b. 2Pi 3:1 na nsadisa ya n., mono ke NGIDIKA (BA-), Bar 13:2 me telamina n. ya Nzambi NGIDIKA YA BIMA (BA-), Mat 13:39 yai kele nsukilu ya n. Mat 24:3 kidimbu ya nsukilu ya n.? 2Bk 4:4 nzambi ya n. me fwaka meso Bag 1:4 gulusa beto na n. ya mbi Beb 1:2 yandi salaka b. Mat 28:20; Mar 10:30; Lu 18:30; 1Tm 6:17.

462

NGINDU (BA-), Lu 1:51 bantu yina kele lulendo na b. Lu 11:17 Sambu yandi zabaka b. na bo Bar 14:1 b. na yandi Bkl 2:4 kukusa ti b. ya ke ndimisa 1Tm 6:4 kubakila bankaka b. ya mbi Beb 4:12 mabanza mpi b. ya ntima Bis 15:19. NGINDU MOSI, 1Bk 1:10 beno vanda na bumosi ti n. NGIUFULA (BA-), 1Tm 1:4 ke basisaka b. Mat 22:46. NGOGO (BA-), Mat 24:35 b. na mono ta luta ve ata fioti 2Pi 2:11 fundaka bo ve ti b. ya kufinga NGOGO YA KUPEMAMA (BA-), 1Yn 4:1 ve konso n. Kus 16:13 monaka b. tatu ya mvindu 1Bk 12:10. NGOLO (BA-), Mat 24:29 b. ya zulu ta nikana Bis 1:8 beno ta baka n. ntangu mpeve Bar 7:18 n. ya kusala mambu ya mbote Bar 8:38 yo vanda bima yina ta kwisa, b. Bar 9:22 kusala nde n. na yandi kuzabana 1Bk 4:20 kimfumu me simbama na n. 1Bk 15:43 bo ke tedimisa yo na n. 2Bk 12:9 n. ya Kristu kubikala na mono 2Bk 4:7 n. yina me luta ngolo ya bantu Bkl 1:29 yina ke salaka n. na mono 2Tm 1:7 kukonda kikesa, kansi ya n. 2Tm 3:5 bo ke buyaka n. na yo 1Pi 3:22 biyeka, mpi b. na nsi na yandi Kus 11:17 me baka n. na nge ya nene Lu 1:35; Bar 1:16, 20; 4:20; 2Tm 2:1; Beb 6:5; 9:17; 11:34; 1Pi 1:5; Kus 12:10. NGOLO, Mar 12:30 zola Yehowa na n. na nge yonso Bar 15:1 kulemba ya bayina kele n. ve 1Bk 1:26 bantu ya n. kele mingi ve 1Bk 1:27 kupesa nsoni na bima ya n. 1Bk 15:58 beno kangama n. 1Bk 16:13 vanda kikesa, kuma n. 2Bk 10:2 kubaka banzengolo ya n. 2Bk 10:4 Nzambi ke kumisaka yo n. 2Bk 12:10 mono ke vandaka n. Bef 4:31 Beno katula kimbeni ya n. Bfi 4:13 kele ti n. na nzila ya muntu yina Bkl 1:23 beno vanda n., beno nikana ve Bkl 2:5 lukwikilu ya n. yina beno 2Bt 1:7 Yezu na zulu ti bawanzio ya n. 2Tm 2:19 fondasio ya n. ya Nzambi Tt 1:13 landa kunganina bo n. Beb 2:14 muntu yina kele ti n. ya kufwa Beb 3:6 beto simba n. kivuvu na beto Beb 5:12 kansi ya madia ya n. ve Beb 5:14 madia ya n. kele sambu Beb 6:19 kivuvu yai ke ya kieleka mpi n. Beb 9:17 kuwakana ke vandaka na n. Beb 11:34 bo kumaka n. na bitumba 1Pi 1:22 beno zolana n. 1Pi 4:8 beno zolana n. 1Pi 5:9 beno vanda n. na lukwikilu 1Pi 5:10 yandi ta kumisa beno n. 2Pi 3:17 kikalulu ya kutelama n. Kus 1:6 nkembo, n. kuvanda na yandi NGOLO KIBENI, Lu 13:24 Beno sala n. 2Tm 2:15 Sala n. sambu na kudimonisa 2Tm 4:15 telaminaka nsangu n. Beb 4:11 sala n. sambu na kukota 2Pi 1:10 beno sala n. sambu na 2Pi 3:14 sala n. sambu nsuka-nsuka

463

NGOLO VE—NKENTO YA NDUMBA

NGOLO VE, Mat 26:41 mpeve kele ngolo, nsuni kele n. Bar 8:26 ke sadisaka ntangu beto ke n. Bar 15:1 nata kulemba ya bantu ya n. 1Bk 1:25 kima ya Nzambi yina kele n. 1Bk 1:27 Nzambi solaka bima ya n. 1Bk 2:3 mono vandaka n. 1Bk 12:22 bitini yina ke monanaka n. 1Bk 15:43 Bo ke kuna yo na n. 1Bt 5:14 beno sadisa bantu ya kele n. NGOLO YA KUFWA, Beb 2:14 muntu yina kele ti n. NGOMBE (BA-), 1Bk 9:9 fwete kanga ve munoko ya n. Beb 9:12 menga ya bankombo ve, ya b. ve Beb 10:4. NGONDA (BA-), Bag 4:10 Beno ke zitisa bilumbu, b. Kus 22:2 kupesa bambuma konso n. NGONDA, Lu 21:25 bidimbu na ntangu, na n. Bis 2:20 n. ta kituka menga Kus 12:1 n. vandaka na nsi ya makulu Bkl 2:16; Kus 21:23. NGO-ZULU (BA-), Mat 24:28; Kus 12:14. NGULU (BA-), Mat 7:6 losa ve mayaka na ntwala ya b. Lu 15:15 na bilanga sambu na kutala b. 2Pi 2:22 n. yina bo yobisaka me vutuka Mat 8:30; Mar 5:11; Lu 8:33. NGULUSI, Lu 2:11 bubu yai, bo me butila beno N. Bis 5:31 tombulaka bonso Ntwadisi, N. Bar 11:26 N. ta basika na Sioni 1Tm 4:10 Nzambi, yina kele N. 1Yn 4:14 Tata tindaka Mwana bonso N. Bis 7:35; 13:23; 2Tm 1:10. NGUMBA (BA-), Mat 4:8 nataka yandi na n. ya nda Mat 17:20 ta tuba na n. yai, Katuka awa Mar 13:14 kele na Yudea kutina na b. Lu 3:5 konso n. fwete kuma lelensi Kus 6:16 bo ke tubila b.: Beno bwila beto Mat 8:32; Mar 5:13; Lu 8:33. NGUMBA YA BANTI YA OLIVE, Lu 22:39; Bis 1:12. NGUMBA YA FIOTI (BA-), Lu 23:30. NGUMBA YA SINAI, Bis 7:30. NGUMBA YA SIONI, Beb 12:22 N. mpi mbanza ya Kus 14:1 me telama na N., mpi bantu NGUNGA, Mat 24:36 n. yina, ata muntu ve me zaba Lu 22:53 yai n. na beno mpi kiyeka ya mudidi Yoa 17:1 n. me lunga; pesa mwana 1Yn 2:18 Bana ya fioti, yai n. ya nsuka Kus 3:10 ta tanina nge na n. ya kumekama Kus 17:12 bantotila sambu na n. mosi Mat 24:44, 50; 26:45; Kus 14:7, 15; 18:10. NGUNGUDI (BA-), Mat 26:31 Mono ta bula n., ebuna Lu 2:8 b. vandaka kuzinga na nganda Yoa 10:11 Mono kele n. ya mbote Yoa 10:16 kibuka mosi, n. mosi Bef 4:11 bankaka bonso b., balongi Beb 13:20 n. ya nene ya mameme 1Pi 5:4 n. ya nene ta monana Mat 9:36; 25:32. NGWISANA (BA-), Flm 16. NIANGA, 1Bk 3:12 kana muntu kusadila n. NIKODEMO, Yoa 3:1, 4, 9; 7:50; 19:39. NIMA, Bfi 3:13 ke vila mambu yina kele na n. NIMA YA MASWA, Mar 4:38; Bis 27:29, 41. NINIVE, Mat 12:41 Bantu ya N. ta futumuka mpi ta NIOKA (BA-), Mat 10:16 mayele bonso b. Mat 23:33 B., bana ya biwuta

Yoa 3:14 Moize tedimisaka n. Kus 12:9 bo losaka dragoni, n. ya ntama Kus 20:2 simbaka dragoni, n. ya ntama 2Bk 11:3. NIOKA-NIOKA, Bis 20:30 bantu ta tuba mambu ya n. NITU (BA-), Mat 10:28 yina ke fwaka n. kansi yina Bar 6:13 pesa n. na beno na Nzambi Bar 7:23 disumu ya kele na n. na mono Bar 8:5 na kuwakana ti banzala ya n. Bar 12:1 beno pesa n. na beno kimenga 1Bk 6:15 n. na beno kele bitini ya nitu ya Kristu 1Bk 6:20 pesa Nzambi nkembo na n. 1Bk 12:18 me yidikaka konso kitini ya n. 1Bk 15:44 Bo ke kuna yo n. ya kinsuni Bkl 1:18 kele ntu ya n., mwana ya ntete Beb 10:5 nge yidikilaka mono n. Mat 26:12; 27:52; Lu 11:34; Yoa 2:21; Bar 8:11; 1Bk 15:40; Bag 5:19. NITU YA KRISTU, Bef 4:12 sambu na kutunga n. NKADILU, Bfi 2:20 kele ve ti muntu yina kele ti n. NKADILU YA KUNDIMAMA, Bar 5:4 mpi n. NKAKA (BA-), 1Pi 1:18 b. na beno bikilaka beno 2Tm 1:3. NKAKA, Mat 7:14 kielo ya fioti mpi nzila ya n. NKAKA YA NKENTO, 2Tm 1:5 n. na nge Loisi NKAMA, Mat 18:12 muntu mosi kele ti mameme n. NKANU, 2Bk 1:9 bo zengilaka beto n. ya lufwa NKEMBO, Mat 5:16 kupesa n. na Tata na beno Mat 25:31 Mwana ya muntu ta kwisa na n. na yandi Lu 2:14 N. na Nzambi kuna na zulu Bis 2:20 kilumbu ya n. ya Yehowa Bar 9:23 n. na yandi ya nene kuzabana 2Bk 3:8 fwete vanda ve ti n. mingi? Kus 21:23 n. ya Nzambi vandaka Yoa 1:14; Bar 1:23; 3:23; 1Pi 5:4. NKENGI (BA-), Bis 20:28 mpeve me tulaka beno b. 1Tm 3:1 Kana muntu ke zola kukuma n. 1Tm 3:2 n. fwete vanda muntu ya bo 1Pi 2:25 ngungudi mpi n. ya mioyo Tt 1:7. NKENI (BA-), Lu 8:11 N. kele ndinga ya Nzambi 1Bk 15:38. NKENI YA MUTARDE, Mat 17:20; Lu 13:19. NKENTO (BA-), Yoa 19:26 Yezu tubaka nde: N., tala! Bar 1:26 b. me bikaka mutindu ya 1Bk 7:2 konso bakala kuvanda ti n. 1Bk 7:39 n. kele ya kukangama na 1Bk 11:3 mfumu ya n. kele bakala 1Bk 11:10 n. fwete vanda ti kidimbu 1Bk 11:12 mutindu n. katukaka na bakala 1Tm 2:11 Bika nde n. kulonguka na pima 1Tm 2:12 ke pesa ve n. nzila ya kulonga Kus 12:1 n. me lwata ntangu, ngonda Kus 12:17 dragoni wilaka n. makasi Kus 17:3 n. me fonga na zulu ya mbisi Kus 21:9 n. yina ke kwela, nkento ya 1Bk 9:5; Bef 5:23, 28; 1Tm 3:2. NKENTO YA BIZUMBA (BA-), Yak 4:4 b., kinduku ti NKENTO YA ME SALA BIZUMBA (BA-), Bar 7:3 kele ve n. NKENTO YA NDUMBA (BA-), Mat 21:31 b. ke kwenda na 1Bk 6:15 ta vukisa yo ti n.? Yak 2:25 Rahabi n., muntu ya lunungu Kus 17:5 Babilonia ya Nene, mama ya b. Kus 17:16 ta menga n. mpi ta botula Lu 15:30; Beb 11:31; Kus 17:1, 15; 19:2.

NKENTO YINA KE KWELA—NSIKU NKENTO YINA KE KWELA, Kus 21:2 bonso n. Kus 18:23. NKINGU, Lu 17:2. NKINSI (BA-), Lu 5:29 Levi sadilaka Yandi n. ya nene Lu 22:1 N. ya Mampa ya Kukonda Levire Yud 12 matadi ya me bumbanaka na b. Yoa 2:23; 5:1; 6:4; 7:8, 10, 37; 1Bk 5:8. NKOI (BA-), Kus 13:2. NKOMBO (BA-), Mat 25:32 ke kabulaka mameme ti b. Beb 9:12 menga ya b. ve, bangombe ve Beb 10:4. NKONGOLO, Kus 4:3; 10:1. NKU, Mat 8:28; 2Tm 3:3. NKUDULU, Mat 20:28 Mwana kwisaka kupesa n. 1Tm 2:6 kudipesa bonso n. NKUDULU YA ME FWANANA, 1Tm 2:6. NKUNA (BA-), Bar 9:29 Yehowa bikilaka beto n. ve Bag 3:16 na b. ve, kansi na mosi: Kristu Bag 3:29 beno kele n. ya Abrahami Kus 12:17 kunwanisa n. ya nkento Bar 9:7; Bag 3:19; 1Pi 1:23; 1Yn 3:9. NKUNGA (BA-), Bef 5:19 b. ya kimpeve, beno yimba Bkl 3:16 b. ya kimpeve ya beno Kus 15:3 Bo ke yimba n. ya Moize NKUTU (BA-), Lu 11:12; Kus 9:10. NKWA-NGOLO YONSO, Kus 16:14 Nzambi N. Kus 1:8; 11:17. NKWENO, Lu 10:27 zola n. bonso nge mosi Lu 10:36; Bar 13:10; Bef 4:25. NLUKA, Beb 4:12 kukabisa madikulu ti n. NLUTA, Mat 25:27 kubaka mbongo na mono ti n. 1Tm 6:6 kukangama na Nzambi ke na n. Yak 4:13. NOA, Lu 17:26 yo salamaka na bilumbu ya N. Beb 11:7 na lukwikilu, N., na nima ya Mat 24:37. NORDI, Lu 13:29. NSADI (BA-). Tala mpi MPIKA (BA-). Mat 9:37 bambuma mingi, b. fioti Mat 12:18 N. na mono yina mono me solaka Mar 10:43 muntu ya nene fwete vanda n. Lu 10:7 n. me fwana na kubaka lufutu Lu 16:13 n. mosi ve lenda vanda mpika Yoa 18:36 b. na mono zolaka kunwana Bis 4:30 na nzila ya n. na nge Yezu Bar 13:4 sambu bo kele b. ya Nzambi Bar 13:6 b. ya Nzambi Bar 14:4 sambu na kusambisa n. Bar 15:8 Kristu kumaka n. ya bantu yina Bar 15:16 n. ya Kristu na makanda Bar 16:1 Febe, n. ya dibundu 1Bk 4:1 kutadila beto bonso b. ya Kristu 2Bk 3:6 beto fwana na kuvanda b. ya 2Bk 11:15 b. na yandi mpi ke landaka 1Tm 3:10 bo me fwana kusala bonso b. 1Tm 4:6 n. ya mbote ya Kristu Beb 8:2 n. ya kisika ya santu Lu 1:38; 2Bk 3:3; 6:4; Bag 2:17; Bkl 1:23. NSADISI, Yoa 14:16 yandi ta pesa beno n. ya nkaka Yoa 14:26 n., mpeve santu, ta longa beno Yoa 15:26 n. ta ta kimbangi sambu na mono Yoa 16:7 kana mono kwenda ve, n. ta kwisa ve Beb 13:6. NSADI YA NKENTO, Bag 4:30 Kula n. Bag 4:31 beto kele ve bana ya n.

464

NSAKA (BA-), 2Tm 2:5 konso muntu yina ke salaka b. NSAKA YA KUBAKA NTINU, 1Bk 9:24 ntinu na n. Beb 12:1 beto baka ntinu na n. NSAKA YA KUTESANA, 1Bk 9:25 n. ke kudiyalaka NSAMBIDI (BA-), Yak 1:26 Kana muntu kele n. NSAMBWADI, Mat 18:22 mbala n. ve, kansi mbala Kus 1:4 bampeve n. yina kele Kus 13:1 bibongo kumi mpi ba-ntu n. Kus 15:6 bawanzio n. ti bampasi n. Kus 17:10 bantotila n.: tanu me bwaka Bis 6:3; Kus 1:20; 17:1. NSAMUNI (BA-), Bef 4:11 bankaka bonso b. ya nsangu 2Tm 1:11 bo ponaka mono n. 2Tm 4:5 sala kisalu ya n. 2Pi 2:5 Noa, n. ya lunungu Bis 21:8. NSANGU (BA-), Mat 24:6 Beno ta wa b. ya bitumba Mat 24:14 n. yai ya mbote ya Kimfumu 2Tm 4:2 zabisa n., sala yo kukonda Bar 10:16; 2Bk 11:4; 1Yn 1:5; 3:11. NSANGU YA MBOTE, Mat 9:35 Yezu, kusamuna n. Mat 24:14 ta samuna n. yai ya Kimfumu Mar 13:10 bo fwete samuna ntete n. Lu 2:10 mono ke zabisa beno n. Bar 1:16 ke wa ve nsoni na kuzabisa n. 1Bk 9:16 mono ke zabisa n. 1Bt 2:4 pesaka kisalu ya kuzabisa n. 2Tm 1:10 monisaka na nzila ya n. Lu 1:19; Bis 20:24; Bar 10:15; 2Bk 4:3, 4; Bag 1:8; Bfi 1:12, 16. NSAPI (BA-), Mat 16:19 b. ya Kimfumu Lu 11:52 beno me katulaka n. ya nzayilu Kus 1:18 mono kele ti b. ya lufwa Kus 20:1 vandaka ti n. ya dibulu ya nda Kus 3:7; 9:1. NSASA, Lu 13:8. NSEKUDI (BA-), Mat 5:20 lunungu ya b. Mat 7:29 kansi ve bonso b. na bo Mat 9:3; 17:10; Lu 5:21, 30. NSEMO (BA-), Mat 5:16 bika nde n. na beno kusema Lu 17:24 nzasi ke pesaka n. Yoa 3:19 bantu zolaka mudidi kuluta n. Yoa 8:12 Mono kele n. ya nsi-ntoto Bis 26:13 nsemo mosi ya me luta n. 2Bk 11:14 kudikitula bonso wanzio ya n. 1Tm 6:16 n. yina bantu lenda pusana ve Yak 1:17 Tata ya b. ya zulu 1Pi 2:9 beno kota na n. ya kuyituka 2Bk 4:4; 1Yn 1:5, 7; Kus 22:5. NSEMO YA MWINDA, Kus 22:5 ve na mfunu ya n. NSENDE (BA-), Mat 7:16 bambuma ya vinu na nti ya b. Mat 13:22 nkeni yina bo kunaka na b. 2Bk 12:7 bo pesaka mono n. na nsuni NSENDO, 1Bk 9:24 mosi mpamba ke bakaka n.? 2Bk 6:13 bonso n.—beno kangula nene Bfi 3:14 lukanu na mono, kubaka n. Bkl 2:18 muntu ve kubotula beno n. NSI (BA-), Kus 7:9 makanda, mabuta, b. yonso Kus 17:15 Bamasa ke monisa bantu ya b. NSIAMISA (BA-), 2Bk 8:17 [Tito] ndimaka n. yina 1Tm 6:2 Landa kupesa b. yai Beb 6:18 kubaka n. ya ngolo NSIKU (BA-), Mat 15:3 ke zitisaka ve n. ya Nzambi Mat 15:9 malongi na bo kele b. ya bantu Mat 22:40 Nsiku me simbama na b. zole

465

NSIKU KE PESA NSWA—NTALU MINGI

Mar 12:28 yulaka nde: Inki n. kele ya ntete Lu 16:16 N. mpi Baprofete vandaka tii Lu 24:44 bo me sonikaka na N. ya Moize Yoa 10:34 bo me sonikaka ve na N. Yoa 12:50 n. na yandi ke tendula luzingu Yoa 14:21 Muntu yina kele ti b. na mono Bar 1:32 me zaba mbote b. ya lunungu Bar 2:14 mambu yina n. ke lombaka Bar 4:15 kisika yina n. kele ve, bantu ke Bar 7:2 me katuka na n. ya bakala Bar 7:12 N. kele santu, mpi mbote Bar 7:22 ke monaka kiese na n. ya Bar 7:23 ke nwana ti n. ya mabanza Bar 8:2 kimpika ya n. ya disumu, lufwa Bar 13:9 b. yai, Nge fwete fwa ve muntu 2Bk 3:7 kana n. yina ke nataka lufwa Bag 3:24 N. me kumaka ndesi na beto Bag 6:2 beno lungisa n. ya Kristu. Bef 2:15 Nsiku ya kele ti bantuma mpi b. Bkl 2:14 mukanda yina vandaka ti b. Bkl 2:22 na kuwakana ti b. mpi malongi Beb 10:1 N. kele kizuzi ya mambu Yak 2:8 beno ke zitisa n. ya ntotila 1Yn 2:7 ke sonikila beno, n. ya mpa ve 1Yn 5:3 mpi b. na yandi kele kilo ve Mat 5:17; Mar 12:31; Lu 2:1; Yoa 10:18; Bis 16:4; Bar 6:14; 10:4; 13:8; Bag 3:19; Bkl 2:20; 1Yn 3:23; Kus 12:17. NSIKU KE PESA NSWA, Mar 12:14 n. ya kufuta mpaku Lu 14:3 Keti na Kisabatu n. ya kubelula Lu 20:22 Keti n. ya kufuta mpaku na Mar 2:26; Bis 22:25. NSIKU YA KUSONAMA, 2Bk 3:6 n. ke pesaka ndola Bar 2:27, 29; 7:6. NSINGA (BA-), Mar 7:35 n. ya ludimi katukaka Yoa 2:15 fimbu ya b., yandi kulaka NSI-NTOTO. Tala mpi NGIDIKA YA BIMA (BA-). Yoa 3:16 Nzambi zolaka n. mingi Yoa 14:19 n. ta mona mono diaka ve Yoa 14:30 mfumu ya n. ke kwisa Yoa 15:19 bantu ya n., n. zolaka kuzola Yoa 17:16 Bo kele ve bantu ya n. Yoa 18:36 Kimfumu kele ve ya n. Bar 1:20 banda na lugangu ya n. Bar 4:13 nkuna kubaka n. bonso difwa 1Bk 4:9 N. ya mvimba ke mona beto Yak 4:4 kinduku ti n. kele kimbeni 2Pi 3:6 n. ya ntangu yina fwaka 1Yn 2:2 sambu na masumu ya n. 1Yn 5:19 n. ya mvimba kele na nsi ya Mat 24:21; Yoa 8:23; 17:5, 6; Bef 2:2; Yak 1:27; 1Yn 2:15, 16. NSOBA, Bis 24:2 n. ke salama na dikanda NSONI, Mar 8:38 muntu yina ke wa mono n. Bis 5:41 bo pesa bo n. sambu na zina Bar 1:16 mono ke wa ve n. ya nsangu 1Bk 1:27 kupesa n. na bima ya ngolo 1Bk 14:35 yo kele n. sambu na nkento Bef 5:4 bikalulu ya n., to kutuba Bfi 3:19 mambu yina bo fwete wila n. Beb 11:16 Nzambi ke wa ve n. Beb 11:26 n. ya Kristu kele kimvwama Beb 12:2 ndimaka bo pesa yandi n. 1Pi 4:16 bika nde yandi wa n. ve Kus 16:15 bantu kutala ve n. na yandi Lu 9:26; Bar 1:26; 1Bk 4:14; 11:6, 14; 2Bk 6:8; 11:21; 2Bt 3:14; 2Tm 1:8; 2:15; Beb 6:6.

NSOSA (BA-), 1Pi 1:10 salaka b. mbote-mbote NSUDI, 2Bk 2:15 beto kele n. ya kitoko ya Kristu Bef 5:2 kimenga ya n. ya kitoko NSUDI YA KITOKO, Mat 26:7; Lu 7:46; Yoa 11:2. NSUKA (BA-), Mat 10:22 yina ta kanga ntima tii na n. Mat 19:30 bantu ya ntete ta vanda bantu ya n. Mat 24:14 na nima n. ta kwisa 1Bk 10:11 b. ya bangidika ya bima 1Bk 15:26 lufwa, mbeni na beto ya n. 1Bk 15:45 Adami ya n., mpeve ya 1Pi 4:7 n. ya bima yonso me finama 2Pi 2:20 n. na bo ta kuma mbi kuluta Kus 22:13 Mono kele muntu ya ntete mpi ya n. Mat 20:8, 16; Mar 9:35; 1Yn 2:18; Kus 1:17; 2:26. NSUKAMI (BA-), Lu 4:18 kuzabisa nsangu na b. Yoa 12:8 beno kele ti b. ntangu yonso 2Bk 6:10 bonso b., kansi beto ke 2Bk 8:9 yandi kumaka n. sambu na Yak 2:5 me solaka bantu yina kele b. Mat 11:5; Mar 12:43. NSUKI, Lu 21:18 n. mosi ve ya ntu na beno ta 1Bk 11:14 n. ya nda kele nsoni na bakala 1Pi 3:3; Kus 9:8. NSUKILU, Mat 24:3 n. ya ngidika ya bima? Mat 28:20 kele ti beno tii na n. ya ngidika Beb 9:26 n. ya bangidika ya bima NSUMUKI (BA-), Mat 11:19 nduku ya b. Lu 15:2 Muntu yai ke yamba b. Lu 15:7 kiese ta vanda sambu na n. Lu 18:13 fwila mono nkenda, mono n. Yoa 9:31 Nzambi ke wilaka ve b. Bar 5:8 beto vandaka ntete b. Bar 5:19 bantu mingi kumaka b. 1Tm 1:9 nsiku sambu na b. 1Tm 1:15 Kristu kwisaka kugulusa b. Beb 7:26 kele ya kukabwana ti b. Yak 5:20 ke katula n. na nzila ya mbi 1Pi 4:18 nki mambu ta kumina n.? NSUNGI (BA-), Bis 1:7 bantangu to b. yina Tata Bis 3:19 b. ya kupema ke katuka na 1Bk 7:36 yandi me lutisa n. ya kileke Bag 4:10 Beno ke zitisa bangonda, b. 1Bt 5:1 na yina me tala bantangu, b. 1Pi 1:11 kusosa na n. ya nki mutindu Bag 4:4. NSUNGI YA MADIDI, Mat 24:20 kutina kubwa ve na n. NSUNGI YA MVULA, Mat 24:32 beno ke zabaka nde n. NSUNI, Yoa 1:14 Ndinga kumaka n. mpi zingaka Bar 8:7 banzala ya n. ke tendula 1Bk 15:39 N. yonso kele ve n. ya mutindu mosi 1Bk 15:50 n. mpi menga lenda baka ve 2Bk 10:3 mutindu beto kele na n. Bef 6:12 ke nwanaka ve ti menga mpi n. Bis 2:17; 1Bk 1:29. NSUSU, Mat 26:34, 74, 75; Mar 14:30. NSWA (BA-), 1Bt 4:6 muntu mosi ve fwete yiba b. Bis 26:12. NSWALU, Yak 1:19 Konso muntu fwete wa n. 2Pi 2:1 bo ta nata lufwa n. NTALU, 1Bk 6:20 bo me sumbaka beno na n. Kus 7:4 n. ya bantu ya bo tulaka kidimbu Kus 7:9 muntu ve lendaka kutanga n. Kus 13:18 kutanga n. ya mbisi ya mfinda Mat 27:9; Bar 9:27; 1Bk 7:23; Kus 5:11; 13:17; 20:8. NTALU MINGI, 1Tm 2:9 kuditomisa ti bilele ya n.

NTALU YA MBONGO—NTOTILA NTALU YA MBONGO, Lu 14:28 kutadila n. NTALU YA MVIMBA, Bar 11:12 n. ta tendula NTAMA, Bar 1:2 silaka banda n. na nzila 2Pi 2:5 pesaka ndola na nsi-ntoto ya n. Bar 15:4. NTAMA TI, Bkl 1:21 beno vandaka ntete n. Nzambi Bef 2:12; 4:18. NTAMBU (BA-), Beb 11:33 kangaka minoko ya b. 1Pi 5:8 Diabulu, ke zieta bonso n. Kus 5:5 N. ya dikanda ya Yuda NTANGU (BA-), Mat 16:3 kutendula bidimbu ya b. Mat 24:45 madia na n. ya me fwana Lu 21:24 b. ya bo me tulaka Bis 1:7 mambu na beno ve na kuzaba b. Bis 3:21 tii na b. ya kuvutulama Bis 17:30 Nzambi kangaka meso na b. 1Bk 7:29 n. ya me bikala kele fioti Bag 6:9 sambu na n. yina me fwana Bef 5:16 beno sadila n. na beno mbote 1Bt 5:1 na yina me tala b., bansungi 2Bt 2:6 ta monana na n. na yandi 1Tm 2:6 ta kimbangi na yo na b. na yo 2Tm 3:1 bilumbu ya nsuka b. ya mpasi 2Tm 4:2 zabisa nsangu na b. ya mbote Kus 12:12 yandi kele ti n. fioti Kus 12:14 n. mosi, b., mpi kati-kati ya n. 1Bk 4:5; Bef 5:16; Bkl 4:5; 1Pi 1:20; 4:17; Kus 11:18. NTANGU, Mat 13:43 ta sema ngolo kibeni bonso n. Bis 2:20 n. ta kituka mudidi Lu 21:25; Kus 7:16. NTANGU FIOTI, 2Bk 4:18 bima kele sambu na n. NTANGU YA BO ME TULAKA (BA-), Bar 5:6; Lu 21:24; 1Tm 6:15; 1Pi 4:17. NTANGU YAI, Bag 1:4 ngidika ya bima ya mbi ya n. Bar 8:18. NTANINI (BA-), 1Bk 4:15 vanda ti b. 10 000 na Kristu NTANTU, Yak 4:9 vanda na n. mpi na mawa NTEMBE (BA-), 1Bk 11:16 kana muntu ke zola kutula n. 2Tm 2:23 buya b. ya buzoba Tt 3:9 buya b. ya buzoba Yud 9 Mishele tulanaka n. ti Diabulu Bis 15:2; 23:7; 25:19; Beb 6:16. NTENDULA, 2Pi 1:20 ke katukaka na n. ya muntu Mar 7:14; 8:21; Lu 8:10. NTETE, Mat 6:33 beno sosa n. Kimfumu Mat 19:30 bantu mingi yina kele bantu ya n. Bis 15:7 banda na bilumbu ya n. Bis 26:23 muntu ya n. na kufutumuka Bfi 3:11 lufutumuku ya n. Bkl 1:18 yina kele muntu ya n. na bima 1Tm 1:15 bansumuki. Mono kele muntu ya n. 1Pi 1:14 yina beno vandaka na yo n. Mar 9:35; Beb 10:9; 3Yn 9. NTI (BA-), Mat 3:10 n. yina ke butaka ve mbuma Mat 7:18 N. ya mbote lenda buta ve Mat 15:13 Konso n. yina Tata na mono Mat 24:32 baka dilongi na n. ya bafige Bis 5:30 beno tulaka Yezu na zulu ya n. 1Bk 4:21 Nde mono kwisa na beno ti n. Bag 3:13 yina bo me tula na zulu ya n. Beb 9:4 ti mana na kati mpi n. ya Aroni 1Pi 2:24 nataka masumu na beto na n. Kus 11:4 Bo kele b. zole ya baolive Kus 12:5 gungula makanda ti n. ya Mat 26:47, 55; Lu 6:43; 22:52; Kus 7:3; 22:2. NTIMA (BA-), Mat 5:8 Kiese na bantu ya n.-mpembe

466

Mat 15:8 n. na bo kele ntama kibeni Mat 22:37 zola Yehowa na n. yonso Bar 7:22 Na n. na mono Bar 10:10 lukwikilu sambu na lunungu ti n. Bef 1:18 temunaka meso ya n. na beno Beb 3:8 beno kumisa ve b. ngolo Lu 12:34; 2Bk 3:3; Yak 4:8; 5:8; 1Pi 3:15; Kus 17:17. NTIMA MPEMBE, Mat 10:16 beno vanda n. bonso bapizio NTIMA-NDA, Bar 9:22 Nzambi monisaka n. 1Bk 13:4 Zola kele n., ntima ya mbote 1Bt 5:14 beno vanda n. na bantu yonso 2Tm 4:2 siamisa, ti n. yonso Beb 6:12 na nzila ya lukwikilu mpi n. Yak 5:7 bampangi, beno monisa n. 2Pi 3:15 n. ya Mfumu ke tendula Bar 2:4; Bag 5:22; Bef 4:2; Bkl 3:12; Beb 6:15; Yak 5:10; 1Pi 3:20; 2Pi 3:9. NTIMA-NGOLO, Mat 19:8; Mar 10:5. NTIMA YA MBOTE, Bar 11:22 n. mpi ndola ya Nzambi 1Bk 13:4 Zola kele n. 2Bk 10:1 ke bondila beno na n. ya Kristu Bag 5:22 mbuma ya mpeve kele n. Bis 28:2; 2Bk 6:6; Bkl 3:12; Tt 3:4. NTIMA YA MBOTE YA NENE, Bar 5:21 n. ke yala bonso Bar 11:6 kana ve, n. ta vanda diaka ve 2Bk 12:9 N. ya mono me monisila nge Bef 2:8 me gulusaka beno na nzila ya n. Beb 2:9 na nzila ya n. ya Nzambi Beb 4:16 pusana na kiti ya kimfumu ya n. Yak 4:6 yandi ke pesaka n. na bantu Yoa 1:17; Bar 5:15; 2Bk 6:1; Beb 10:29; 12:28. NTIMA YA MVIMBA, Yak 1:5 yandi ke pesaka na n. NTIMA-ZOLE, Yak 1:8; 4:8. NTINU, Bar 3:15 Makulu na bo ke vandaka n. NTINU-NTINU, 1Tm 5:22 Kutula ve muntu maboko n. NTI YA BAFIGE, Mat 24:32 baka dilongi na mbandu ya n. Mat 21:19, 20, 21; Lu 13:6, 7. NTI YA BAOLIVE (BA-), Kus 11:4 b. zole mpi bima zole Bar 11:24. NTI YA KIBENDE, Kus 2:27. NTI YA KIMFUMU, Beb 1:8 n. ya kimfumu, n. ya NTI YA KUSONGULA, Bis 26:14. NTI YA LUZINGU (BA-), Kus 2:7 mono ta pesa n. Kus 22:19 nzila ya kudia bambuma ya b. NTI YA MPASI (BA-), Mat 27:40 tuluka na zulu ya n.! Mar 15:32 Bika nde Kristu tuluka na n. Lu 9:23 kubaka n. konso kilumbu Lu 23:26 bo tulaka n. na zulu na yandi Bef 2:16 wakanisa bantu na nzila ya n. Bfi 2:8 tii na lufwa, lufwa na zulu ya n. Bfi 3:18 bambeni ya n. ya Kristu Bkl 2:14 bulaka yo lunsonso na n. Beb 12:2 yandi kangaka ntima na n. Mat 10:38; Yoa 19:31; 1Bk 1:17; Bag 6:14. NTI YA VINU, Yoa 15:1 Mono kele n. ya kieleka Kus 14:18 vukisa bambuma ya n. Mat 26:29. NTO (BA-), Yoa 4:14 na kati na yandi n. ya masa 2Pi 2:17 Bo kele b. ya me konda masa Kus 7:17 ta twadisa bo na b. ya masa Yak 3:11; Kus 16:4. NTONDA, Lu 17:9 ta monisa ve n. na mpika yina NTOTILA (BA-), Mat 21:5 Tala! N. na nge ke kwisa Mat 27:37 Yai kele Yezu N. ya Bayuda Lu 21:12 ta nata beno na ntwala ya b.

467 Yoa 1:49 Rabi, nge kele N. ya Izraele Yoa 18:37 Nge muntu ke tuba mono ke N. Yoa 19:15 kele ve ti n. ya nkaka kaka 1Tm 1:17 N. ya kukonda nsuka Kus 16:14 yo ke kwenda na b. ya ntoto Kus 19:16 n. ya bantotila mpi Mfumu ya Lu 7:25; Bis 17:7; 1Tm 6:15; 1Pi 2:9. NTOTILA-NKENTO, Mat 12:42 N. ya sudi ta futumuka Kus 18:7 Mono me vanda bonso n. NTOTO, Mat 5:5 ya mawete, sambu bo ta baka n. Lu 2:14 na n. ngemba na bantu yina Lu 8:15 yina bwaka na n. ya mbote 2Bk 4:7 kele na mabungu ya n., sambu 2Pi 3:5 n. ya ngolo yina basikaka na Kus 12:12 mawa na n., na nzadi-mungwa 2Bk 5:1; 2Pi 3:13; Kus 21:1. NTOTO YA MVIMBA, Mat 24:14 nsangu ya mbote na n. Lu 4:5 songaka yandi bimfumu ya n. Bis 17:6 bo me tula mavwanga na n. Beb 2:5 n. yina ke kwisa, yandi tulaka Kus 3:10 kumekama yina ta kwisa na n. Kus 16:14 ke kwenda na bantotila ya n. Bis 17:31; Bar 10:18; Beb 1:6; Kus 12:9. NTOTO YA TUMA, Bar 9:21. NTOTO YA ZELO NA ZELO, Mat 3:3 ndinga na n. Beb 11:38 Bo yungana-yunganaka na n. Kus 12:6 nkento tinaka na n. Lu 1:80. NTU (BA-), Mat 8:20 kele ve ti kisika ya kutula n. Lu 21:28 beno tedimisa b. na beno Bis 18:6 menga na beno kuvanda na b. Bar 12:20 makala ya tiya na n. na yandi 1Bk 11:10 kidimbu ya kimfumu na n. Bkl 1:18 yandi kele n. ya nitu Bkl 2:19 bikalaka ve ya kukangama ti n. Kus 12:1; 13:3. NTULU (BA-), Lu 18:13 yandi vandaka kubula n. Lu 16:22; 23:48; Yoa 1:18; 13:25. NTUMA (BA-), 1Bt 4:2 beno me zaba b. yina beto 1Tm 1:5 lukanu ya n. yai kele zola 1Tm 1:18 Timoteo, mono ke pesa nge n. Tt 1:5 mutindu mono pesaka nge n. Bis 1:4. NTUMWA (BA-), Mat 10:2 bazina ya b. kumi na zole 1Bk 4:9 b. sambu bantu kumona beto 2Bk 11:13 bantu yai kele b. ya luvunu 2Bk 12:12 bidimbu nde mono kele n. Bag 1:1 Polo, n., na bantu ve Beb 3:1 n., nganga-nzambi ya nene Mar 3:14; 1Bk 12:28; 15:9; Kus 21:14. NTUNGA (BA-), 1Bk 15:55 Lufwa, wapi n. na nge? NTU-NGOLO, Bar 9:18 ke bikaka nde yandi kuma n. 2Tm 3:4 bantu ya ke yekulaka, ya n. Bis 19:9; Tt 1:7; 2Pi 2:10. NTWADISI (BA-), Mat 15:14 b. yina kele meso ya kufwa Mat 23:10 bika ve nde bo binga beno b. Mat 23:16 Mawa, b. yina kele meso ya Bis 3:15 beno fwaka N. ya luzingu Bis 5:31 tombulaka yandi bonso N. Beb 2:10 kumisa N. ya luguluku ya kukuka Beb 12:2 ke tula meso kaka na N. Yezu Mar 5:22; Lu 8:49; 13:14; Bis 3:15; 5:31; 13:15; 18:8; Bar 2:19; Beb 2:10. NTWALA, Mar 13:23; Bis 1:16; Bar 9:23. NZADI (BA-), Kus 16:12 tiamunaka dilonga na n. Kus 22:1 songaka mono n. ya masa

NTOTILA-NKENTO—NZASI NZADI-MUNGWA (BA-), Lu 21:25 makelele ya ngolo ya n. 1Bk 10:2 bakaka mbotika na nzila ya n. Yud 13 bitembo ya ngolo ya n. Kus 20:13 N. vutulaka bafwa Kus 21:1 mpi n. vandaka diaka ve Kus 7:3. NZADI-MUNGWA YA MBWAKI, Beb 11:29 bo zengaka N. Bis 7:36. NZALA (BA-), Mat 5:6 Kiese na bantu yina kele na n. Mat 5:28 kutala nkento ti n. ya kuvukisa Mat 24:7 n. ta vanda na bisika ya Yoa 6:35 ta wa ve n. ata fioti Yoa 8:44 ke zola kulungisa b. ya tata Bar 7:5 b. ya masumu ke monanaka Bar 8:35 Nani ta kabula beto, keti n.? 1Bk 7:9 na kisika ya kuzika na n. Bag 5:24 tulaka nsuni na nti ti b. na yo 1Tm 6:9 b. ya buzoba mpi ya mbi Tt 2:12 kuvweza Nzambi mpi b. ya Yak 1:14 n. na yandi kubenda yandi 2Pi 3:3 mambu na kulanda b. na bo 1Yn 2:16 n. ya nitu mpi n. ya meso 1Yn 2:17 nsi-ntoto ke luta, n. na yo Kus 7:16 Bo ta waka diaka ve n. Mar 13:8; Lu 21:11; Bar 10:1; 2Bk 11:27; Bag 5:24; Bfi 1:23; 2Tm 2:22; 2Pi 2:18; Kus 6:8. NZALA YA KINSUNI (BA-), Bag 5:16 beno ta lungisa ve n. 1Pi 2:11 kulanda kubuya b. NZALA YA KUVUKISA NITU (BA-), 1Bt 4:5 n. ya lukasi 1Tm 5:11 b. ke kwisaka kutelama Bar 1:26; Bkl 3:5. NZALA YA MASA, Mat 25:44 beto monaka nge na n. Yoa 7:37 Kana muntu kele na n. Kus 7:16 Bo ta waka diaka ve n. Kus 21:6 muntu yina kele na n., mono Kus 22:17 muntu yina kele na n. kukwisa NZALA YA NGOLO, Bis 17:11 bo ndimaka nsangu ti n. Bar 1:15 n. ya kuzabisa nsangu Bfi 1:8 mono kele ti n. ya kumona beno Bar 1:11; 2Tm 1:4; 1Pi 2:2. NZAMBI (BA-), Lu 20:25 kansi bima ya N. na Nzambi Bis 7:20 Moize, kitoko na meso ya N. Bis 17:29 kuyindula ve nde N. kele bonso Bar 2:11 N. ke pona-ponaka ve Bar 13:6 bansadi ya N. ya ke salaka 1Bk 8:5 kele ti bayina bo ke bingaka b. 1Bk 14:33 N. kele ve N. ya mavwanga 2Bk 1:3 N. mpi Tata ya Mfumu na beto 2Bk 4:4 n. ya ngidika yai ya bima Bkl 2:9 bikalulu ya N. kele na yandi Beb 1:3 diboko ya kitata ya N. na zulu Beb 8:1 kiti ya kimfumu ya N. na zulu Beb 12:29 N. kele mpi tiya ya ke yokaka 2Pi 1:4 beno kuma bampeve bonso N. 1Yn 4:8 N. kele zola Bis 10:22; Bkl 3:12; Tt 1:7. NZAMBI MOSI KAKA YA KUBUTUKA, Yoa 1:18. NZAMBI-NKENTO, Bis 19:27, 37. NZAMBI YA KIMAKULU, 1Pi 1:23 ndinga ya N. NZANZI, Bag 4:14 losaka ve mate sambu na n. Tt 1:16. NZASI (BA-), Mat 24:27 n. ke basikaka na esti Lu 10:18 Satana me bwa bonso n. Kus 11:19 bansemo ya n. monanaka Kus 4:5; 8:5.

NZAYILU—PWELELE NZAYILU. Tala mpi NZAYILU YA SIKISIKI. Lu 11:52 beno me katulaka nsapi ya n. Bef 3:4 mono kele ti n. 1Tm 6:20 ke bingaka na luvunu yonso n. Bar 11:33; 1Bk 8:1; 2Pi 3:18. NZAYILU YA SIKISIKI, Bar 10:2 na kuwakana ti n. Bef 4:13 bumosi ya lukwikilu mpi ya n. Bfi 1:9 kukuma mingi ti n., luswasukusu Bkl 1:9 fuluka ti n. ya luzolo na yandi 1Tm 2:4 bantu yonso kubaka n. 2Tm 3:7 bo ke kukaka ve kukuma ti n. Beb 10:26 masumu na nima ya kubaka n. Bar 1:28; Bkl 3:10; 2Tm 2:25; 2Pi 2:20. NZENZA (BA-), Lu 19:6 yambaka yandi ti kiese bonso n. 1Bk 14:11 n. na meso ya muntu Beb 11:13 bo vandaka b. Mat 25:35; Lu 24:18; Yoa 10:5; Bef 2:12; Beb 11:9. NZIKISA (BA-), Bis 1:3; Bfi 2:22; 2Bt 1:5. NZILA (BA-), Mat 3:3 Beno sungika b. na yandi Mat 7:14 n. yina kele nkaka ke nataka Mat 22:9 beno kwenda na b. ya ke nataka Yoa 14:6 Mono kele n., kieleka, luzingu Bis 9:2 bantu yina kele bantu ya N. Bis 14:27 kangudilaka makanda n. Bis 19:9 mambu ya mbi sambu na N. Bis 22:4 monisaka bantu ya N. mpasi Bar 11:33 kubakisa b. na yandi! 1Bk 10:13 yandi ta yidika mpi n. Beb 5:9 n. ya luguluku sambu na bantu Beb 12:13 kulanda kaka n. ya kusungama Kus 15:3 banzila na nge ke ya lunungu Mat 10:5; 13:4; 20:17; Mar 11:8; Bis 8:26; 2Pi 2:2. NZIUNGA, Lu 19:43 bambeni ta tunga na n. Beb 11:30 kutambula na n. na yo NZO (BA-), Mat 21:13 ke kumisa yo n. ya miyibi Mat 21:13 n. na mono n. ya bisambu Mat 23:38 yambudila beno n. na beno Mar 3:25 kana n. mosi me kabwana Bis 7:48 [Nzambi] ke zingaka ve na b. Bis 20:20 kulonga beno n. na n. Bar 16:5 dibundu yina kele na n. 1Bk 3:9 Beno kele n. ya Nzambi 2Bk 5:2 na kati ya n. yai beto ke dila Bef 2:21 n. ya mvimba, yina bo 1Pi 2:5 n. ya kimpeve sambu na Mar 10:30; Lu 7:6; 2Bk 5:1; Beb 3:3, 6. NZO-NKANDA (BA-), Yoa 7:15 me longukaka ve na b.? Bis 19:9 kusala badiskure na n. ya Tiranusi NZO-NZAMBI. Tala DIBUNDU (MA-). NZO-TENTA, 2Pi 1:13 ntangu mono kele na n. NZO YA GUVERNERE, Mat 27:27; Yoa 18:28. NZO YA KUBUMBA BIMA (BA-), Mat 3:12; 6:26. NZO-ZULU, Lu 13:4.

O OBEDI, Lu 3:32. OFELE, Mat 10:8 me baka ya o., pesa ya o. 1Bk 9:18 pesa nsangu ya mbote ya o. Kus 22:17 kubaka masa ya luzingu ya o. Bar 3:24; Kus 21:6. OMEGA, Kus 1:8; 21:6; 22:13. OZIASI, Mat 1:8.

P PAKI, Yoa 2:13 p. ya Bayuda kumaka Yoa 6:4 p., kumaka pene-pene

468 Yoa 13:1 nkinsi ya p. lungaka 1Bk 5:7 tambika Kristu p. na beto Mar 14:1; Lu 2:41; Beb 11:28. PALADISU, Lu 23:43 Nge ta vanda ti mono na P. 2Bk 12:4 bo nataka na p. Kus 2:7. PANTEKOTI, Bis 2:1; Bis 20:16; 1Bk 16:8. PASTERE. Tala NGUNGUDI (BA-). PENE-PENE, Yak 4:8 p. na Nzambi, ta kwisa p. PENE-PENE YA KIELO, Mar 14:68 kwendaka p. PIERE, Mat 16:16 P. vutulaka nde: Nge kele Yoa 21:15 Yezu tubilaka Simoni P. Bis 10:26 P. tedimisaka yandi Mat 26:75; Yoa 18:10; Bis 8:20; 10:13. PILATE, Mat 27:2 pesaka yandi na P. Mat 27:22 P. nde: Inki mono ta sala Yezu Mar 15:15 P., basisilaka bo Barabasi Lu 23:12 Erode ti P. kumaka banduku Yoa 19:6 P. nde: me mona ve Lu 13:1; Yoa 18:37; 19:12, 22; 1Tm 6:13. PIMA, 1Tm 2:2 luzingu ya ngemba mpi ya p. 1Tm 2:11 nkento kulonguka na p. 1Pi 3:4 kikalulu ya p. mpi ya mawete Mat 8:26; 1Bk 14:34; 2Bt 3:12; Kus 8:1. PITE, 1Bk 5:1 p. na kati na beno, mpi p. 1Bk 6:13 nitu kele ve sambu na p. 1Bk 6:18 Beno tina p. Konso disumu 1Bk 10:8 vanda ve ti kikalulu ya kusala p. Bag 5:19 bisalu ya nitu kele p. Bef 5:3 Bika nde bo tubila nkutu ve p. Bkl 3:5 fwa bitini ya nitu na beno na p. 1Bt 4:3 vanda basantu, beno tina p. Kus 17:2 bantotila ya ntoto salaka p. PIZIO (BA-), Mat 3:16 mpeve ke kulumuka bonso p. Mat 10:16 ntima mpembe bonso b. Mat 21:12. POLISI (BA-), Bis 16:35. POLO, Bis 26:24 P., nge me kuma kilau Bag 1:1 P., bo ponaka bonso ntumwa Flm 1 P., muntu ya boloko sambu na Flm 9 P. mununu, muntu ya boloko Bis 13:9; 1Bk 1:12; Tt 1:1; 2Pi 3:15. POTO-POTO, Bar 9:21 sambu na kusala ti p. yina 1Bk 5:7 beno vanda ti p. ya mpa Bag 5:9 Levire fioti ke vimbisaka p. 2Pi 2:22 me vutuka kubaluka na p. Yoa 9:6. PRISILA, Bis 18:2, 18, 26. PROFETE (BA-), Mat 5:12 bo monisaka b. mpi mpasi Mat 7:15 b. ya luvunu na bilele ya Mat 13:57 P. ke kondaka lukumu Mar 13:22 b. ya luvunu ta basika Bis 3:21 Nzambi tubilaka na munoko ya b. Bis 3:22 Nzambi ta tedimisila beno p. Yak 5:10 beno landa mbandu ya b. Kus 11:18 kupesa matabisi na b. Kus 16:13 na munoko ya p. ya luvunu Mat 11:9; Yoa 7:40; Kus 2:20; 18:24; 19:20. PROFETE YA LUVUNU (BA-), Mat 7:15 b. na bilele 1Yn 4:1 b. mingi me basikaka Mat 24:11; 2Pi 2:1; Kus 16:13. PROFETE YA NKENTO, Lu 2:36, 37 p., zina na yandi Ana PULU-PULU YA NGOLO, Bis 28:8 tata ya Publiusi, na p. PWELELE, Bag 3:11 yo kele p. nde Nzambi ke Beb 11:1 nzikisa ya p. ya ke monisa nde

469

RABI—SUSI

R RABI, Mat 23:8 bantu kubinga beno ve R. Yoa 1:38; 3:2. RAHABI, Beb 11:31 na lukwikilu R. fwaka ve ti Yak 2:25 keti Nzambi ndimaka ve R. RAMA, Mat 2:18. RASHELE, Mat 2:18 R. ke dila bana na yandi RIDO, Mat 27:51 r. pasukaka na bandambu zole Beb 10:20 nzila ya mpa yina ke luta na r. Beb 6:19; 9:3. RUBENI, Kus 7:5. RULO (BA-), Lu 4:17 bo pesaka yandi r. ya Yezaya 2Tm 4:13 nata kazaka mpi b. Beb 10:7 na r. ya mukanda bo me sonikaka Kus 5:5 me fwana na kukangula r. Kus 20:12 mpi bo kangulaka b. Kus 21:27 na r. ya Mwana-Dimeme Bag 3:10; Kus 17:8. RUTI, Mat 1:5.

Kus 12:9 ke bingaka Diabulu mpi S. Kus 20:2 S., kangaka yandi bamvula Kus 20:7 bo ta basisa S. na boloko Mat 4:10; Mar 4:15; Bis 26:18; 2Bt 2:9. SAULE (ya Tarse), Bis 7:58 na makulu ya S. Bis 8:1 S. ndimaka lufwa ya Etiene Bis 9:4 S., nge ke monisa mono mpasi? Bis 13:9 S., fulukaka ti mpeve santu Bis 9:1; 11:25; 12:25; 13:1; 22:7; 26:14. SAULE, Bis 13:21. SEFASI, 1Bk 9:5; 15:5; Bag 2:14. SEMBALE, 1Bk 13:1 kele ve na zola, s. ya ke tula SEMI, Lu 3:36. SETI, Lu 3:38. SEZAREA, Mat 16:13; Bis 10:1; 23:23. SHAMO (BA-), Mat 19:24; 23:24. SHARPANTIE, Mar 6:3 s., mwana ya Maria SHEALTIELE, Mat 1:12. SHEOLE. Tala MAZIAMU.

S SAFIRA, Bis 5:1 Ananiasi, ti S. nkento na yandi SALEMI, Beb 7:2 S., Ntotila ya Ngemba SALOME, Mar 15:40; 16:1. SALOMO, Mat 6:29 ata S., na nkembo na yandi Mat 12:42 kele ti muntu ya me luta S. Bis 7:47. SAMSONI, Beb 11:32 ntangu ya kutubila Baraki, S. SAMUELE, Beb 11:32. SANDALE (BA-), Yoa 1:27 kukangula nsinga ya s. Mar 6:9. SANDUKU, Kus 11:19. SANEDRENI, Mat 26:59; Lu 22:66; Bis 5:21. SANTU (BA-), Bis 26:10 tulaka b. mingi na boloko Bar 12:13 Beno pesa bima na b. 1Bk 6:2 b. ta sambisa nsi-ntoto? Bef 3:8 muntu ya fioti kuluta na b. Bef 4:12 kusungama ya b., na kisalu 1Bt 4:3 Nzambi ke zola beno vanda b. Kus 11:18 kupesa matabisi na b. Kus 17:6 nkento laukaka menga ya b. Mat 27:52; Beb 12:10; Kus 13:7; 18:24. SANTU, Bar 7:12 Nsiku kele s., mpi 1Bk 3:17 tempelo ya Nzambi kele ya s. Bef 1:4 na mpila nde beto vanda bantu ya s. 1Bt 3:13 kukonda kifu mpi ya s. 2Tm 3:15 nge me zaba masonama ya s. Kus 4:8 S., s., s. kele Yehowa Nzambi Mat 24:15. SARA, Beb 11:11 na lukwikilu, S. bakaka ngolo 1Pi 3:6 S. vandaka kubinga Abrahami Bar 9:9. SATANA, Mat 12:26 kana S. ke basisa S. Mat 16:23 Katuka awa S.! Mar 1:13 mpi S. mekaka yandi Lu 10:18 me mona S. me bwa dezia Lu 22:3 S. kotaka na Yudasi, Iskariote Bar 16:20 Nzambi ta niata S. 1Bk 5:5 beno pesa muntu yina na S. 2Bk 2:11 S. kununga beto ve 2Bk 11:14 S. ke kudikitula wanzio ya 2Bk 12:7 nsende na nsuni, wanzio ya S. 1Bt 2:18 kansi S. kangaka beto nzila Kus 2:9 bo kele sinagoga ya S.

SHERUBE (BA-), Beb 9:5 s. vandaka kufika mufiniku SIDONI, Mat 11:21; Mar 3:8; Bis 12:20; 27:3. SILASI, Bis 15:22; 16:19; 17:4; 18:5. SILOE, Lu 13:4; Yoa 9:7, 11. SIMONI, Mat 4:18; 10:2; Mar 3:16. SIMU, Mar 4:35; 5:21; 6:45; 8:13. SINAGOGA (BA-), Yoa 18:20 vandaka kulonga na s. Kus 2:9 kansi bo kele s. ya Satana Kus 3:9 bantu ya s. ya Satana Mat 23:6; Bis 17:17; 18:26. SINAI, Bis 7:30, 38. SIONI, Mat 21:5 S. nde: ‘Tala! Ntotila ke kwisa Bar 11:26 Ngulusi ta basika na S. Beb 12:22 pene-pene ya Ngumba ya S. Bar 9:33; 1Pi 2:6. SODA (BA-), Lu 21:20 b. me ziunga Yeruzalemi 2Tm 2:3 s. ya mbote ya Kristu Yezu Kus 19:14 bimvuka ya b. ya zulu Mat 22:7; Yoa 19:23; Bis 10:7; 1Bk 9:7; 2Tm 2:4; Beb 11:34; Kus 9:16. SODOME, Mat 10:15 pete mingi sambu na S. Kus 11:8 ke binga na mutindu ya kifwani S. 2Pi 2:6; Yud 7. SOKA, Lu 3:9. SONGI-SONGI, Bar 1:29 bo kele s. 2Bk 12:20 kutonga, s. SONIKAKA, Lu 21:22 mambu ya bo s. kulungana Yoa 5:46 s. mambu ya me tala mono Bar 15:4 mambu yonso ya bo s. ntama 1Bk 10:11 bo s. yo sambu na kukebisa Yoa 19:19; 21:24. SUFRE, Kus 21:8 yina ke pela ti tiya mpi s. Kus 19:20. SUKA, Mar 1:35; Bis 28:23. SUKU, Beb 9:6 kukota na s. ya ntete ya tenta SUKU YA ZULU, Bis 1:13; 9:37; 20:8. SUMBAKA, Mat 13:46 diyaka mosi mpi s. yo 1Bk 7:23 Bo s. beno na ntalu 2Pi 2:1 ta buya munkwa na bo yina s. bo Kus 5:9 ti menga na nge, nge s. bantu Lu 14:18. SUSI (BA-), Mar 4:19 s. ya ngidika yai ya bima Mat 13:22; Lu 8:14; 21:34; 1Pi 5:7.

TADEO—YEHOWA

T TADEO, Mat 10:3; Mar 3:18. TALANTA (BA-), Mat 18:24; 25:15; Kus 16:21. TALA-TALA, 1Bk 13:12; Yak 1:23.

470 VINU, Yoa 2:9 masa yina ya bo kitulaka v. 1Tm 3:8 Bansadi ke nwaka v. mingi ve 1Tm 5:23 ndambu ya v. sambu na divumu Kus 18:3 v. ya nzala ya pite na yandi Mat 9:17.

TAMARE, Mat 1:3.

W

TARTARE, 2Pi 2:4. TATA (BA-), Mat 6:9 T. na beto yina kele na zulu Mat 23:9 beno binga ve muntu mosi t. Lu 2:49 fwete vanda na nzo ya T.? Yoa 8:44 me katukaka na t. na beno Yoa 14:28 T. kele nene kuluta mono 1Bk 4:15 mono me kumaka t. na beno Bef 6:4 b., beno pesa ve bana makasi Yak 1:17 ke katukaka na T. ya bansemo Mat 10:37; 26:29; Yoa 10:30; 14:6, 24; Bag 1:14; Bef 4:6; Kus 14:1.

WANZIO (BA-), 1Bk 4:9 b. ke mona beto 1Bk 6:3 beto ta sambisa w.? 2Bk 11:14 Satana w. ya nsemo 2Bk 12:7 w. mosi ya Satana 1Pi 1:12 b. ke zolaka kutula meso Kus 22:6 tindaka w. na kusonga bampika Mat 22:30; 28:2; Bis 5:19; Bag 1:8; Beb 13:2; 2Pi 2:4, 11. WOLO, Yak 5:3 W., arza me bwaka matadi Kus 21:18, 21.

Y

TATU, 2Bk 12:2 bo nataka yandi na zulu ya t.

YA BADEMO, Yak 3:15 ya nsi-ntoto, ya kinsuni, mpi y.

TEMPELO (BA-), Yoa 2:15 kulaka bantu yina yonso na t. Yoa 2:19 Beno fwa t. yai, mpi Bis 17:24 Nzambi ke zingaka ve na b. 1Bk 3:16 beno kele t. ya Nzambi 2Bk 6:16 kele na kati ya t. mpi biteki? Bef 2:21 kukuma t. ya santu 2Bt 2:4 ke fonga na t. ya Nzambi Kus 3:12 ta kumisa yandi dikunzi na t. Kus 7:15 ke salaka kisalu ya santu na t. Kus 11:19 kisika ya santu ya t.

YA BANTU, 1Bk 9:8 ke tuba na kutadila mabanza y.? Bag 1:11 nsangu ya mbote ke ve diambu y.

TENTA (BA-), Beb 9:11 t. me salamaka ve na maboko Kus 21:3 T. ya Nzambi kele ti bantu 2Bk 5:1; Beb 8:2. TERA, Lu 3:34.

YA BO KE ZOLAKA, Bar 11:28 bo kele bantu y. Kus 20:9 camp ya basantu, mbanza y. Mat 3:17; 1Bk 10:14; 2Bk 7:1; 1Pi 4:12. YA BO LENDA ZITISA, 1Tm 3:8 fwete vanda bantu y. Bfi 4:8; 1Tm 3:11; Tt 2:2. YAH, Kus 19:1. YAIRUSI, Mar 5:22; Lu 8:41. YA KINTOTILA, Lu 19:12 Muntu mosi ya dibuta y. YAKOBI, Bar 9:13 zolaka Y., kansi mengaka Ezau Beb 11:9 zingaka na batenta ti Y. Mat 22:32.

TERITWARE, Bar 15:23 t. yina mono me samuna ve 2Bk 10:15 na kati ya t. na beto Mar 5:17.

YAKOBO 1., Mat 4:21; Mar 10:35; Lu 6:14.

TEYATRE, Bis 19:29.

YA LUKUMU, Mar 15:43; Bis 13:50; 17:12.

TIATIRA, Bis 16:14; Kus 1:11; 2:18, 24.

YA MBI, Bkl 3:5 mpusa y., mpi lukasi

TIMOTEO, Bis 16:1; 1Bk 4:17; 1Tm 1:2.

YA MOYO, Bar 6:11 bantu y. sambu na Nzambi 1Tm 3:15 dibundu ya Nzambi y. Beb 4:12 ndinga ya Nzambi kele y. Beb 10:31 maboko ya Nzambi y. 1Pi 1:3 beto butuka na kivuvu y. 1Pi 2:5 bonso matadi y. Kus 19:20

TINTA, 2Bk 3:3 ti t. ve kansi ti mpeve 2Yn 12; 3Yn 13. TITO, 2Bk 2:13; 12:18; Bag 2:1; Tt 1:4.

YAKOBO 2., Mat 10:3; Mar 15:40; Lu 24:10. YAKOBO 3., Mat 13:55; 1Bk 15:7; Yak 1:1.

TIYA, Beb 12:29 Nzambi kele t. yina ke yokaka 2Pi 3:7 sambu na kufwa yo na t. 2Pi 3:10 bima na yo ta kuma t. Kus 3:15 nge kele madidi ve t. mpi ve Kus 17:16 ta yoka yandi ya mvimba na t. Mat 3:11, 12; 1Bk 3:13; Kus 7:16.

YA NENE, 1Pi 5:4 ngungudi y. ta monana

TIYA YINA KE YOKAKA, Beb 12:29.

YA NKEMBO, 2Bk 4:4 nsangu ya mbote y. ya me tala

TOKO (BA-), Bis 2:17.

YA NSI-NTOTO, Yoa 3:12; Yak 3:15.

TOLO-TOLO (BA-), Bef 6:16 kuzima b. ya muntu ya mbi

YA NTALU, Kus 17:4. YA NTAMA, Bef 4:22.

TOMA, Mat 10:3; Yoa 20:24; Bis 1:13.

YA MPAMBA, Lu 24:11 monaka mambu yai mambu y. 1Tm 6:20; 2Tm 2:16.

TONGU (BA-), Mat 19:12 b. yina me butukaka Bis 8:27.

YA NTETE-NTETE, Beb 6:1 malongi y. ya me tala Kristu

TRIBINALE (BA-), Mat 5:22 bo ta sambisa yandi na t. 1Bk 4:3 t. ya bantu kusambisa mono 1Bk 6:1 kikesa ya kukwenda na t. 1Bk 6:6 mpangi ke nata mpangi na t. Yak 2:6 bamvwama ke nataka beno na b. Mat 5:40; Lu 12:58; Bis 17:34.

YEHOWA, Mat 1:20 wanzio ya Y. monanaka Mat 4:10 Nge fwete sambila Y. Nzambi Mar 12:29 Nzambi na beto kele Y. mosi Lu 1:38 Maria nde: Tala! nsadi ya Y.! Lu 1:46 Maria nde: mono ke kumisa Y. Lu 2:9 nkembo ya Y. semaka na Lu 2:26 ya kumona Kristu ya Y. Yoa 12:13 yina ke kwisa na zina ya Y. Bis 2:34 Y. tubilaka Mfumu nde: Vanda Bis 9:31 kutambula na boma ya Y. Bis 21:14 luzolo ya Y. kusalama

TUMABUNDU YA KE FWAKA, 2Pi 2:1 kotisa t.

V VANGU, Mat 11:30 v. na mono kele mpasi ve Mat 11:29; Bag 5:1.

YEFTE, Beb 11:32.

471

YERIKO—ZUZI

Bar 14:8 beto kele bantu ya Y. Bar 15:11 beno pesa Y. lukumu 1Bk 10:21 na mesa ya Y. mpi ya bademo 1Bk 10:26 yina ke fulusa yo kele ya Y. 2Bk 3:17 Sambu Y. kele Mpeve; ebuna Bef 2:21 tempelo ya santu sambu na Y. Bkl 3:23 moyo ya mvimba sambu na Y. 1Bt 4:15 ke zabisa na kuwakana ti ndinga ya Y. 1Bt 5:2 kilumbu ya Y. ta kwisa bonso 2Bt 2:2 kilumbu ya Y. me kwisa 2Tm 2:19 Y. me zaba bantu na yandi Beb 12:6 muntu yina Y. ke zolaka Beb 13:6 Y. kele nsadisi na mono Yak 4:15 Kana Y. kuzola, beto ta zinga Yak 5:15 Y. ta tedimisa yandi 1Pi 1:25 ndinga ya Y. ke bikalaka 2Pi 3:9 Y. ke sukinina ve na kulungisa 2Pi 3:10 kilumbu ya Y. ta kwisa bonso Yud 9 Mishele nde: Y. kunganina nge Kus 4:8 Santu, santu, santu kele Y. Kus 19:6 Y. Nzambi, Nkwa-Ngolo Yonso Yoa 1:23; 1Bk 1:31; Bag 3:6; Bkl 3:13; Beb 8:11; Yak 5:11; 1Pi 3:12. YERIKO, Beb 11:30 bibaka ya Y. YERUZALEMI, Mat 23:37 Y., Y., bwala yina ke fwaka Lu 21:24 makanda ta niata Y. Bag 4:26 Y. ya zulu kele na kimpwanza Beb 12:22 pene-pene ya Y. ya zulu Kus 21:2 Y. ya Mpa, ke kulumuka Kus 3:12. YESE, Bar 15:12. YEZAYA, Mat 15:7; Bar 15:12. YEZU, Mat 1:21 nge fwete pesa yandi zina Y. Mat 27:37 Yai kele Y. Ntotila ya Bayuda Bis 4:13 bo vandaka ti Y. Bis 9:5 Mono Y., yina nge ke monisa mpasi Bfi 2:10 na zina ya Y. mabolongo yonso Kus 20:4 bo taka kimbangi ya Y. Mat 3:16; 27:17; Lu 2:43; Yoa 1:45; 17:3; Bis 2:36; Bar 6:23; Beb 2:9; 3:1; Kus 1:5. YINA BANTU LENDA TENDULA VE, 2Bk 9:15. YINA BO LENDA TANGA VE, Beb 11:12. YINA BO ME SONIKAKA, 2Bk 3:2 mukanda y. na YINA KE MANAKA VE, Lu 12:33 kimvwama y. ve na zulu YINA KE MONANAKA VE, Bar 1:20 bikalulu y. 1Tm 1:17 Ntotila ya kukonda nsuka, y. YINA KE PUSAKA NA ZOLA, Bfi 4:8 mambu yonso y. YOANE 1., Mat 3:1 Y. Mbotiki kwisaka Mat 11:11 me luta Y. Mbotiki na nene Mat 14:10; 21:25; Mar 1:9; Lu 1:13. YOANE 2., Kus 22:8 mono Y. muntu vandaka Mat 4:21; Bis 3:1; Bag 2:9; Kus 1:4. YOBI, Yak 5:11 kukanga-ntima ya Y. YONASI, Mat 12:39 kidimbu ya profete Y. Lu 11:30. YOPE, Bis 9:42. YORDANI, Mar 1:9. YOZEFI 1., Bis 7:9; Beb 11:22. YOZEFI 2., Mat 1:19; Lu 3:23; Yoa 6:42. YOZUE, Beb 4:8. YUDA, Mat 2:6; Beb 8:8. YUDASI, Mat 26:25; Lu 6:16; 22:48. YUDE, Yud 1 Y., mpika ya Yezu Kristu

Z

YUDEA, Mat 24:16; Lu 21:21.

ZABULONI, Kus 7:8. ZAKARIA 2., Lu 11:51 tii na menga ya Z., yina bo ZAKARIA 5., Lu 1:5, 12, 18, 40, 67. ZANDU (BA-), Bis 17:17 kuyindula ti bantu na z. 1Bk 10:25 bo ke teka na z. ya bambisi Mat 11:16; Bis 16:19. ZASHEO, Lu 19:2, 5, 8. ZEBEDEO, Mat 4:21; Lu 5:10; Yoa 21:2. ZELO, Mat 7:26 tungaka nzo na zulu ya z. Bar 9:27 Izraele kuvanda bonso z. Kus 20:8. ZIKAKA, Bis 2:29 Davidi, fwaka, bo z. yandi ZINA, Mat 6:9 z. na nge kusantisama Mat 12:21 ta tula kivuvu na z. na yandi Mat 24:9 ta menga beno sambu na z. na mono Lu 21:12 na bantotila sambu na z. na mono Yoa 14:14 lomba konso kima na z. na mono Yoa 17:26 me zabisaka z. na nge Bis 4:12 kele ve ti z. ya nkaka yina Bis 15:14 bantu sambu na z. na yandi Bar 10:13 ta binga z. ya Yehowa Bef 3:15 dibuta me bakaka z. na yo Bfi 2:9 z. yina me luta bazina yonso 1Yn 2:12. ZOBA (BA-), Mat 5:22 ke tuba nde, Nge z. Mat 25:2 Tanu vandaka b. Lu 12:20 Z., na mpimpa yai 1Bk 3:18 kuma z., sambu yandi kuma 1Bk 4:10 Beto kele b. sambu na Kristu Lu 11:40; 1Bk 15:36; 1Pi 2:15. ZOLA, Mat 22:37 Nge fwete z. Yehowa Nzambi Mat 24:12 z. ya bantu mingi ta kuma madidi Yoa 5:20 Tata kele na z. sambu Yoa 15:13 muntu ve kele na z. kuluta Bar 8:39 kukabula beto na z. ya Nzambi Bar 13:10 z. kele kulungana ya nsiku 1Bk 13:4 Z. kele na kimpala ve 1Bk 13:13 yina me luta nene, kele z. 1Bk 16:14 mambu kusalama na z. 2Bk 9:7 Nzambi ke z. muntu yina Bkl 3:14 z., kele kikangila ya kukuka 2Tm 3:3 ke z. ve bantu ya nkaka 1Pi 4:8 z. ke fikaka masumu mingi 1Yn 4:8 Nzambi kele z. 1Yn 4:18 Kana z. kele, boma ke 1Yn 5:3 ntendula ya z. ya Nzambi 1Bk 13:1, 2, 3, 4, 8; Bkl 2:2; 1Tm 1:5; Kus 2:4. ZOLA YA KIMPANGI, Bar 12:10; Beb 13:1. ZULU, Yoa 3:13 me tombukaka na z. Bis 2:34 Davidi tombukaka ve na z. 1Bk 15:49 muntu yina katukaka na z. Bef 2:6 vandisaka beto na bisika ya z. Bfi 3:14 na z. mutindu Nzambi Beb 3:1 bingaka na kukwenda na z. Beb 8:5 kizuzi ya mambu ya z. Beb 12:22 Yeruzalemi ya z. 2Pi 3:5 banda ntama z. vandaka 2Pi 3:10 z. ta luta nswalu ti makelele 2Pi 3:13 ke vingila z. ya mpa ti ntoto Kus 12:7 bitumba basikaka na z. Kus 19:11 monaka z. me kanguka Mat 11:11; 24:35; Lu 17:24; Yoa 3:12; Bef 1:20; 2Tm 4:18; Beb 9:23. ZULU YA NZO, Mat 10:27; 24:17; Lu 12:3; 17:31; Bis 10:9. ZUZI (BA-), Bis 10:42 z. ya bantu ya luzingu mpi ya Bis 13:20 pesaka bo b. tii na Samuele Yak 2:4.

APPENDICE 1

Zina ya Nzambi na Masonuku ya Kigreki ˝ ˝ ˝ ˝ ˝ ˝ ˝ ˝ ˝ ˝ ˝ ˝ ˝ ˝ ˝ ˝ 473

2

Kuvutula Zina ya Nzambi na Masonuku ya Kigreki ya Bukristu ˝ ˝ ˝ ˝ ˝ ˝ ˝ ˝ ˝ ˝ ˝ ˝ ˝ ˝ ˝ ˝ ˝ ˝ ˝ ˝ ˝ ˝ ˝ ˝ ˝ ˝ ˝ ˝ ˝ ˝ 478

3

Yezu—Muntu Yina Kele Bonso Nzambi ˝ ˝ ˝ ˝ ˝ ˝ ˝ ˝ ˝ ˝ ˝ ˝ ˝ ˝ ˝ ˝ ˝ ˝ 479

4

“Pite”—Mitindu Yonso ya Kuvukisa Nitu Yina Nsiku Ke Pesa Ve Nswa ˝ ˝ ˝ ˝ ˝ ˝ ˝ ˝ ˝ ˝ ˝ ˝ ˝ ˝ ˝ ˝ ˝ ˝ ˝ ˝ ˝ ˝ ˝ 480

5

Kukala ya Kristu (Parousia) ˝ ˝ ˝ ˝ ˝ ˝ ˝ ˝ ˝ ˝ ˝ ˝ ˝ ˝ ˝ ˝ ˝ ˝ ˝ ˝ ˝ ˝ ˝ ˝ ˝ ˝ ˝ ˝ ˝ 481

6

“Nti ya Mpasi” ˝ ˝ ˝ ˝ ˝ ˝ ˝ ˝ ˝ ˝ ˝ ˝ ˝ ˝ ˝ ˝ ˝ ˝ ˝ ˝ ˝ ˝ ˝ ˝ ˝ ˝ ˝ ˝ ˝ ˝ ˝ ˝ ˝ ˝ ˝ ˝ ˝ ˝ ˝ ˝ ˝ ˝ ˝ 482

7

“Moyo”—Kigangwa ya Ke Zinga, Muntu to Mbisi; Luzingu ya Muntu; Mitindu ya Nkaka ya Bo Me Sadila Yo ˝ ˝ ˝ ˝ ˝ ˝ ˝ ˝ ˝ ˝ ˝ ˝ ˝ ˝ ˝ ˝ ˝ ˝ ˝ ˝ ˝ ˝ ˝ ˝ ˝ ˝ ˝ ˝ ˝ ˝ ˝ ˝ ˝ ˝ 484

8

“Hadesi,” “Sheole”—Maziamu ya Bantu Yonso ˝ ˝ ˝ ˝ ˝ ˝ ˝ ˝ ˝ ˝ ˝ 485

9

“Gehena”—Kidimbu ya Lufwa ya Kimakulu ˝ ˝ ˝ ˝ ˝ ˝ ˝ ˝ ˝ ˝ ˝ ˝ ˝ 486

10

Bangogo “Kuwakana ya Ntama” mpi “Kuwakana ya Mpa” ˝ ˝ ˝ ˝ ˝ ˝ ˝ ˝ ˝ ˝ ˝ ˝ ˝ ˝ ˝ ˝ ˝ ˝ ˝ ˝ ˝ ˝ ˝ ˝ ˝ ˝ ˝ ˝ ˝ ˝ ˝ ˝ 486

11

Mbongo, Masa, mpi Bitesilu ˝ ˝ ˝ ˝ ˝ ˝ ˝ ˝ ˝ ˝ ˝ ˝ ˝ ˝ ˝ ˝ ˝ ˝ ˝ ˝ ˝ ˝ ˝ ˝ ˝ ˝ ˝ ˝ ˝ ˝ 487

12

Mambu ya Nene ya Luzingu ya Yezu na Ntoto ˝ ˝ ˝ ˝ ˝ ˝ ˝ ˝ ˝ ˝ ˝ 488

13

Karti ya Kimfumu ya Kukonda Kukabwana ya Saule, Davidi, Salomo ˝ ˝ ˝ ˝ ˝ ˝ ˝ ˝ ˝ ˝ ˝ ˝ ˝ ˝ ˝ ˝ ˝ ˝ ˝ ˝ ˝ ˝ ˝ ˝ ˝ ˝ ˝ ˝ 496

14

Karti ya Palestine na Ntangu ya Kisalu ya Yezu ˝ ˝ ˝ ˝ ˝ ˝ ˝ ˝ ˝ 497

BIDIMBU YA MIKANDA: Na ba-appendice yonso, na ntangu ya kupesa bansangu ya mikanda, yo vandaka mfunu na kutubila bamaniskri mingi ya ntete-ntete, bapapirusi, mpi bakodeksi. Tablo yai ya me landa kele karti ya bidimbu yina beto me tubila na ba-appendice. B

Vatican ms 1209, Kigr., mvu-nkama ya iya T.B., Mbanza Vatican, Rome, H.S., G.S.

Dy

Douay Version

J21

The Emphatic Diaglott (Mbalula ya ngogo mosi-mosi ya Kigreki na Kingelesi), by Benjamin Wilson, New York, 1864, yina Watch Tower Bible and Tract Society, Brooklyn, niemaka diaka na 1942.

KJ

King James Version

LXX

Septuagint, Kigr., ya bo basisaka ntete-ntete na mvu-nkama ya tatu mpi ya zole N.T.B., H.S. (A. Rahlfs, Deutsche Bibelgesellschaft, Stuttgart, 1935). ´ NW Ref. Bi. Les Saintes Ecritures Traduction du monde nouveau—avec ´ ´ notes et References, 1995, yina Bambangi ya Yehowa me basisaka. 472

1

Zina ya Nzambi (˘˙˘˝) na Masonuku ya Kigreki (Ti Bitini ya Bamaniskri Kumi na Zole ya Ke Ndimisa Yo)

Mosi na kati ya mambu ya kuyituka na bamaniskri ya masonama ya Kigreki ya kisina yina beto kele na yo ntangu yai mpi ya bambalula mingi, ya ntama mpi ya bubu yai, kele nde zina ya Nzambi kele ve na kati. Na Masonuku ya Kiebreo ya ntama, zina yina vandaka kumonana kiteso ya mbala 7 000 na bisono iya 565 , ya bo ke bingaka mbala mingi Tetragrame mpi na Kikongo bo ke monisaka yo na bisono YHWH (to, YHVH ). Mutindu ya mbote ya kutanga zina yina me zabana ve bubu yai, kansi mutindu ya me zabanaka mingi ya bo ke balulaka yo kele “Yehowa.” Mutindu ya nkufi ya kusonika zina yai kele “Yah,” mpi yo ke monanaka na bazina mingi yina kele na Masonuku ya Kigreki ya Bukristu, mpi na ngogo “Aleluya!” yina ke tendula “Beno kumisa Yah!” —Kusonga 19:1, 3, 4, 6. Sambu Masonuku ya Kigreki ya Bukristu vandaka mambu ya kupemama yina kwisaka kuyikama na Masonuku ya Kiebreo ya santu, mutindu zina ya Nzambi vilaka na mbala mosi na masonama ya Kigreki ke monisa nde yo ke wakana ve, mingi-mingi sambu Yakobo tubilaka bantumwa mpi balongoki ya ntama na Yeruzalemi pene-pene ya kati-kati ya mvu-nkama ya ntete T.B., nde: “Simeoni tubilaka mbote-mbote mutindu Nzambi tulaka dikebi na yandi na mbala ya ntete na makanda sambu na kupona bantu na kati na bo sambu na kunata zina na yandi.” (Bisalu 15:14) Ebuna, sambu na kundimisa mambu yina, Yakobo vutukilaka bangogo ya Amosi 9:11, 12 kisika bo me sadila zina ya Nzambi. Kana yo lombaka nde Bakristu kuvanda bantu sambu na kunata zina ya Nzambi, sambu na nki bantu fwete katula zina na yandi, yina bo ke monisaka na Tetragrame, na Masonuku ya Kigreki ya Bukristu? Ntendula yina bantu ke pesaka sambu na diambu yai ke simbaka diaka ve. Bantu vandaka kuyindula banda ntama nde kana zina ya Nzambi kele ve na bamaniskri yina beto kele na yo bubu yai, yo vandaka sambu zina yango vandaka ve na

Septante (LXX ), mbalula ya ntete ya Masonuku ya Kiebreo na Kigreki, yina yantikaka na mvu-nkama ya tatu N.T.B. Ngindu yai katukaka na bakopi ya LXX mutindu yo kele na bamaniskri ya nene ya mvu-nkama ya iya mpi ya tanu T.B.: Vatican ms 1209, Codex Sinaiticus, mpi Codex Alexandrinus. Na bamaniskri yai, bo balulaka zina ya Nzambi yina beto lenda fwanisa ve ti zina yankaka na bango´ ´ go ya Kigreki ˝,)!'1 (Kyri·os) mpi '1 (The·os). Bantu monaka nde mutindu bo sadilaka ve zina yai zolaka kusadisa bo na kulonga dilongi ya ke tubaka nde Nzambi kele kaka mosi. Ntangu bo sengumunaka rulo ya papirusi ya LXX yina kele ti kati-kati ya kitini ya zole ya mukanda ya Kulonga, yo monanaka nde dilongi yina kele ya luvunu kibeni. Ata kitini mosi ve na kati ya bitini yai ya bamaniskri ke monisa nde bo sadilaka KyriRos to The·os na kisika ya zina ya Nzambi, kansi na konso kisika Tetragrame kele ya kusonika na bisono ya Kiebreo. Na mvu 1944, W. G. Waddell basisaka kitini mosi ya papirusi yai na zulunalu mosi (Journal of Theological Studies, Vol. 45, balut. 158-161). Na mvu 1948, na Caire, na Ezipte, bamisionere zole yina longukaka na Gileadi, nzo-nkanda ya Watch Tower Bible and Tract Society, bakaka bafoto ya bitini 18 ya papirusi yai mpi bo pesaka bo nswa ya kubasisa yo. Na nima, bitini 12 na kati ya bitini yai basikaka na Mbalula ya Nsi-Ntoto ya Mpa ya Masonuku ya Kigreki ya Bukristu na Kingelesi na 1950, balut. 13, 14. Na nsadisa ya bafoto yina kele na mukanda yai, bo basisaka masolo tatu yai: (1) A. Vaccari, “Papiro Fuad, Inv. 266. Analisi critica dei Frammenti pubblicati in: ‘New World Translation of the Christian Greek Scriptures.’ Brooklyn (N.Y.) 1950 lutiti 13s.,” yina bo basisaka na Studia Patristica, Vol. I, Kitini I, yina basisamaka na Kurt Aland mpi F. L. Cross, Berlin, 1957, balut. 339-342; (2) W. Baars, “Papyrus Fouad

473

474

APPENDICE

Inv. No. 266,” yina bo basisaka na Nederlands Theologisch Tijdschrift, Vol. XIII, Wageningen, 1959, balut. 442-446; (3) George Howard, “The Oldest Greek Text of Deuteronomy,” yina bo basisaka na Hebrew Union College Annual, Vol. XLII, Cincinnati, 1971, balut. 125131.1 Paul Kahle tubilaka papirusi yai ntangu yandi sonikaka na mukanda mosi (Studia Evangelica, yina basisamaka na Kurt Aland, F. L. Cross, Jean Danielou, Harald Riesenfeld mpi W. C. van Unnik, Berlin, 1959, lut. 614) nde: “Bo basisaka bitini yankaka ya papirusi yina mosi katuka na foto mosi ya papirusi yango yina Watch Tower Bible and Tract Society basisaka na bangogo ya luyantiku ya mbalula mosi ya Kingelesi ya Kuwakana ya Mpa, Brooklyn, New York, 1950. Diambu mosi ya mfunu ya papirusi yina kele nde bo me sonikaka zina ya Nzambi na Tetragrame na bisono ya Kiebreo. Mono lombaka Pater Vaccari na kutadila bitini ya papirusi yina bo basisaka, mpi yo nataka yandi na kutuba nde, ziku papirusi yango, yina yo fwete vanda nde bo sonikaka kiteso ya bamvula 400 na ntwala ya Codex B, kele ti masonama ya kukuka kibeni ya mukanda ya Kulonga ya Septante yina beto kele na yo bubu yai.” Bo basisaka kimvuka ya bitini 117 ya ´ LXXP. Fouad Inv. 266 na Etudes de Papyrologie, Vol. 9, Caire, 1971, balut. 81-150, 227, 228. Zaki Aly mpi Ludwig Koenen basisaka bafoto ya bitini yonso ya papirusi yai, ntu-diambu na yo vandaka Three Rolls of the Early Septuagint: Genesis and Deuteronomy, na masolo yina landanaka “Papyrologische Texte und Abhandlungen,” Vol. 27, Bonn, 1980. 1 Tala balut. 410, 411 sambu na kutala bafoto ya bitini ya P. Fouad Inv. No. 266 ya mukanda ya Kulonga LXX. Beto me tula banimero ya bitini yai 12, mpi bitini yankaka na kati na yo kele ti Tetragrame kuluta mosi ya beto me ziunga. No. 1, na Kulonga 31:28 tii na 32:7, yo ke songa Tetragrame na ndonga ya 7 ti 15; No. 2 (Kul 31: 29, 30) yo ke songa yo na ndonga ya 6; No. 3 (Kul 20:12-14, 17-19) na ndonga ya 3 ti 7; No. 4 (Kul 31: 26) na ndonga ya 1; No. 5 (Kul 31:27, 28) na ndonga ya 5; No. 6 (Kul 27:1-3) na ndonga ya 5; No. 7 (Kul 25:15-17) na ndonga ya 3; No. 8 (Kul 24:4) na ndonga ya 5; No. 9 (Kul 24:8-10) na ndonga ya 3; No. 10 (Kul 26:2, 3) na ndonga ya 1; No. 11 na bitini zole (Kul 18:4-6) na ndonga ya 5 ti 6; mpi No. 12 (Kul 18:15, 16) na ndonga ya 3.

Na nsadisa ya bafoto ya bitini 12 ya rulo ya papirusi yai, batangi na beto lenda tadila bisika yai ya Tetragrame ke monana na kopi ya ntama ya LXX. Bantu ya mayele ke tubaka nde bo sonikaka papirusi yai na mvu-nkama ya ntete N.T.B., disongidila, kiteso ya bamvu-nkama zole na nima ya kuyantika mbalula ya LXX. Diambu yai ke monisa nde LXX ya kisina vandaka ti zina ya Nzambi konso kisika yina yo vandaka na Kiebreo ya kisina. Bamaniskri uvwa yankaka ya Kigreki kele mpi ti zina ya Nzambi.—Tala NW Ref. Bi., balut. 1679-1681 (na Kifalansa). Keti Yezu Kristu, ti balongoki na yandi yina sonikaka Masonuku ya Kigreki ya Bukristu, vandaka ti bakopi ya mbalula ya Kigreki ya Septante yina zina ya Nzambi na Kiebreo vandaka kumonana na kati na yo? Ee! Yo landaka kuvanda na bakopi ya LXX bamvu-nkama mingi na nima ya Kristu mpi ya bantumwa na yandi. Ntangu fioti na nima ya kati-kati ya kitini ya ntete ya mvu-nkama ya zole T.B., ntangu mbalula ya Kigreki ya Aquila basikaka, yo songaka mpi Tetragrame na Bisono ya Kiebreo ya ntama. ´ ˆ Jerome, ya mvu-nkama ya iya mpi ya tanu T.B., tubaka mutindu yai na bangogo na yandi ya luyantiku na mukanda ya Samuele mpi ya Bantotila: “Tii bubu yai beto ke mona zina ya Nzambi, Tetragrame [565 ], na mikanda yankaka ya Kigreki ya bo me sonika na bisono ya ntama.” ´ Yo ke monana nde, tii na ntangu ya Jeˆ rome, mbaludi ya nene yina basisaka mbalula ya Kilatini ya Vulgate, vandaka ti bamaniskri ya bambalula ya Kigreki ya Masonuku ya Kiebreo yina vandaka kaka ti zina ya Nzambi na bisono na yo iya ya Kiebreo. Kana Yezu ti balongoki na yandi tangaka Masonuku na Kiebreo na yo ya kisina to na mbalula ya Kigreki ya Septante, yo ke songa nde bo monaka zina ya Nzambi na Kiebreo. Keti Yezu landaka kinkulu ya Bayuda ya ntangu yina mpi tangaka Adhonai na bisika ya mutindu yina sambu na boma ya kuvweza zina mpi ya kufwa Nsiku ya Tatu? (Kubasika 20:7) Na sinagoga na Nazareti, ntangu yandi telamaka, bakaka mukanda ya Yezaya mpi tangaka baverse yai ya Yezaya (61:1, 2) kisika bo sadilaka Tetragrame, keti yandi

APPENDICE buyaka na kutanga zina ya Nzambi? Ve, kana Yezu landaka kikalulu ya yandi vandaka na yo ya kumona mpamba binkulu ya bansekudi ya Bayuda yina vandaka kuwakana ve ti Masonuku. Matayo 7:29 ke songa beto nde: “Yandi vandaka kulonga bo bonso muntu ya kele ti kiyeka, kansi ve bonso bansekudi na bo.” Bantumwa ya Yezu ya kwikama waka ntangu yandi sambaka Yehowa Nzambi nde: “Mono me monisaka zina na nge na bantu yina vandaka na nsi-ntoto mpi yina nge pesaka mono. . . . Mono me zabisaka bo zina na nge mpi mono ta zabisa yo.” —Yoane 17:6, 26. Ntangu yai, ngiufula ya me tala beto kele yai: Keti balongoki ya Yezu sadilaka zina ya Nzambi na masonama na bo ya kupemama? Disongidila, Keti zina ya Nzambi vandaka na masonama ya kisina ya Masonuku ya Kigreki ya Bukristu? Beto kele ti bikuma ya kutuba nde ee! Bo sonikaka ntete disolo ya Evanzile ya Matayo na Kiebreo kansi na Kigreki ve, mu´ ˆ tindu Jerome, ya mvu-nkama ya iya mpi ya tanu T.B. monisaka yo. Yandi tubaka mambu yai: “Matayo, ya bo ke bingaka mpi Levi, vandaka ntete kalaki ya mpaku mpi kumaka ntumwa. Yandi sonikaka ntete Evanzile ya Kristu na Yudea na ndinga mpi na bisono ya Kiebreo sambu na mambote ya bantu ya bo me yotisaka yina kwikilaka. Muntu yina balulaka yo na nima na Kigreki me zabana ve mbote-mbote. Diaka, bo me taninaka tii bubu yai kopi na yo ya Kiebreo yo mosi na Sezarea, yina Pamphili, muntu yina fwaka bonso martire, vukisaka na mayele yonso. Bantu ya Nazareti yina ke sadilaka volime yai na mbanza Berea ya bantu ya Siria pesaka mono mpi nswa ya kusala kopi na yo.”—De viris inlustribus (Concerning Illustrious Men), kapu ya III. (Mbalula katuka na masonama ya Kilatini yina E. C. Richardson sonikaka mpi yina bo me basisaka na masolo ya ke landana “Texte und Untersuchungen zur Geschichte der altchristlichen Literatur,” Vol. 14, Leipzig, 1896, balut. 8, 9.) Matayo vutukilaka mambu kuluta nkama ya Masonuku ya Kiebreo ya kupemama. Yo yina, na bisika yina vandaka ti zina ya Nzambi na Kiebreo, yo lombaka nde yandi sonika mpi zina yango na kwikama yonso na Evanzile na yandi ya

475

Kiebreo. Mambu ya yandi sonikaka na Kiebreo fwananaka kibeni ti mbalula ya Kiebreo ya F. Delitzsch ya mvu-nkama ya 19, yina kele ti zina ya Yehowa mbala 18 na mukanda ya Matayo. Ata Matayo bakaka mambu ya yandi vutukilaka mbala mosi na Masonuku ya Kiebreo na kisika ya kubaka yo na LXX, yandi lendaka kulanda kikalulu ya LXX mpi kuvutula zina ya Nzambi na kisika na yo yina me fwana na masonama ya Kigreki. Bansoniki yonso yankaka ya Masonuku ya Kigreki ya Bukristu vutukilaka mpi mambu yina kele na Masonuku ya Kiebreo to na LXX na baverse yina zina ya Nzambi kele. Na yina me tala kusadila Tetragrame na Masonuku ya Kigreki ya Bukristu, George Howard ya Iniversite ya Georgie, ´ na Etats-Unis, sonikaka na zulunalu mosi (Journal of Biblical Literature Vol. 96, 1977, lut. 63) nde: “Bima ya bo me sengumuna ntama mingi ve na Ezipte mpi na Ntoto ya Zelo na Zelo ya bantu ya Yudea ke pesa beto nzila ya kumona beto mosi mutindu bo vandaka kusadila zina ya Nzambi na ntwala ya ntangu ya Bukristu. Bima yai ya bo sengumunaka kele mfunu mingi sambu na kulonguka Kuwakana ya Mpa sambu yo me fwanana ti mikanda ya ntete-ntete ya Bakristu mpi yo lenda tendula mutindu bansoniki ya Kuwakana ya Mpa sadilaka zina ya Nzambi. Na balutiti ya ke landa, beto ta monisa dilongi ya ke tuba nde na luyantiku bo vandaka kusonika zina ya Nzambi 565 (mpi ziku na mutindu na yo ya bunkufi), na mambu ya bo bakaka na Kuwakana ya Ntama mpi ya bo vutukilaka na Kuwakana ya Mpa mpi nde na nima bo yingisaka yo mingi-mingi na ngogo Ä [mutindu ya bunkufi ya Kyri·os, “Mfumu”]. Beto ke mona nde mutindu bo katulaka zina ya Nzambi na Kiebreo kotisaka mavwanga na mabanza ya Bakristu ya ntete yina vandaka ve Bayuda na yina me tala kuwakana yina kele na kati ya ‘Mfumu Nzambi’ mpi ‘Mfumu Kristu’ yina kele na kinkulu ya maniskri ya masonama ya Kuwakana ya Mpa yo mosi.” Beto ke ndima mambu yai, kansi ti mwa luswaswanu yai: Beto ke tadila ve diambu yai bonso “dilongi,” kansi yo kele mutindu ya kumonisa mambu ya me lutaka na yina me tala mutindu bamaniskri ya Biblia me kuminaka beto.

2

1

4

3

5

6

7

10

8

9

11

12

2

Kuvutula Zina ya Nzambi na Masonuku ya Kigreki ya Bukristu “Yehowa.” Kieb., ˘˙˘˝ (YHWH to YHVH )

Lisiti yai ya ke landa ke monisa bisika 237 yina bo me vutulaka zina “Yehowa” na Mbalula ya Nsi-Ntoto ya Mpa ya Masonuku ya Kigreki ya Bukristu. Tala NW Ref. Bi., balut. 1683, 1684, (ya Kifalansa) sambu na kundimisa yo. Matayo 1:20, 22, 24; 2:13, 15, 19; 3:3; 4: 4, 7, 10; 5:33; 21:9, 42; 22:37, 44; 23:39; 27: 10; 28:2 Marko 1:3; 5:19; 11:9; 12:11, 29, 29, 30, 36; 13:20; Luka 1:6, 9, 11, 15, 16, 17, 25, 28, 32, 38, 45, 46, 58, 66, 68, 76; 2: 9, 9, 15, 22, 23, 23, 24, 26, 39; 3:4; 4:8, 12, 18, 19; 5:17; 10:27; 13:35; 19:38; 20:37, 42; Yoane 1:23; 6:45; 12:13, 38, 38; Bisalu 1: 24; 2:20, 21, 25, 34, 39, 47; 3:19, 22; 4:26, 29; 5:9, 19; 7:31, 33, 49, 60; 8:22, 24, 25, 26, 39; 9:31; 10:33; 11:21; 12:7, 11, 17, 23, 24; 13:2, 10, 11, 12, 44, 47, 48, 49; 14:3, 23; 15: 17, 17, 35, 36, 40; 16:14, 15, 32; 18:21, 25; 19:20; 21:14; Baroma 4:3, 8; 9:28, 29; 10:13, 16; 11:3, 34; 12:11, 19; 14:4, 6, 6, 6, 8, 8, 8, 11; 15:11; 1 Bakorinto 1:31; 2:16; 3:20; 4:4, 19; 7:17; 10:9, 21, 21, 22, 26; 11: 32; 14:21; 16:7, 10; 2 Bakorinto 3:16, 17, 17, 18, 18; 6:17, 18; 8:21; 10:17, 18; Bagalatia 3:6; Baefezo 2:21; 5:17, 19; 6:4, 7, 8; Bakolosai 1:10; 3:13, 16, 22, 23, 24; 1 Batesalonika 1:8; 4:6, 15; 5:2; 2 Batesalonika 2:2, 13; 3:1; 2 Timoteo 1:18; 2:19, 19; 4:14; Baebreo 2:13; 7:21; 8:2, 8, 9, 10, 11; 10:16, 30; 12:5, 6; 13:6; Yakobo 1:7, 12; 2: 23, 23; 3:9; 4:10, 15; 5:4, 10, 11, 11, 14, 15; 1 Piere 1:25; 3:12, 12; 2 Piere 2:9, 11; 3:8, 9, 10, 12; Yude 5, 9, 14; Kusonga 1:8; 4:8, 11; 11:17; 15:3, 4; 16:7; 18:8; 19:6; 21:22; 22:5, 6. “Yah,” mutindu ya nkufi ya kusonika zina ya Nzambi, ke monana na ngogo ya Kigreki hal·le·lou·i·a, yina me katuka na ngogo ya Kiebreo ha·lelu-Yah, “Beno kumisa Yah!”—Kusonga 19:1, 3, 4, 6; fwanisa ti NW Ref. Bi., Nkunga 104:35, noti. Sambu na kuluta ve bandilu yina mbaludi kele na yo ya kutendula ma-

mbu, beto tulaka dikebi mingi na yina me tala kubalula zina ya Nzambi na Masonuku ya Kigreki ya Bukristu, mpi ntangu yonso beto vandaka kutadila ti dikebi Masonuku ya Kiebreo. Beto tadilaka bambalula ya Kiebreo sambu na kuzikisa nde yo ke wakana. Na bisika 237 yonso yina beto me vutula zina ya Yehowa na kati ya mbalula na beto, yo vandaka kuwakana ti mbalula mosi to bambalula mingi na kati ya bambalula yai ya Kiebreo. Ntangu Bakristu ya ntete vandaka kuvutukila mambu ya kele na mbalula ya Septante, yo kele mpasi kibeni na kuyindula nde bo vandaka kukatula zina yina. Na disolo yina basikaka na mukanda mosi (Biblical Archaeology Review, Marsi 1978), profesere George Howard pesaka banzikisa ya ngolo sambu na kundimisa diambu yai. Mu mbandu, yandi ke tubila “verse mosi ya me zabana mingi na masonama ya barabi (Talmud Shabbat 13.5)” yina “ke tubila diambu ya me tala kufwa masonama ya luvunu (ziku yo ke tadila mpi mikanda ya Bayuda yina kumaka Bakristu).” Diambu yango vandaka inki? “Masonama ya luvunu kele ti zina ya Nzambi, ebuna kukatula yo yonso zolaka kulomba mpi kukatula zina ya Nzambi.” Profesere Howard tubaka diaka nde: “Ziku kukatula zina ya Nzambi basisaka nsungi yankaka ya teolozi, ya me swaswana ti yina vandaka na ntangu ya Kuwakana ya Mpa, na mvu-nkama ya ntete. Ntangu bo katulaka Tetragrame, Nzambi ya Bayuda, yina vandaka ntangu yonso ya kuswaswana ti banzambi yonso yankaka sambu bo vandaka kusadila zina na yandi ya Kiebreo, vidisaka ndambu ya mambu yina vandaka kuswaswanisa yandi.”

478

3

Yezu—Muntu Yina Kele Bonso Nzambi Yoane 1:1—“mpi Ndinga vandaka nzambi (bonso Nzambi)” ` j b ´ ` Kigr., "! '1 % ' #''1 (kai the·os en ho logos)

1808 “mpi ndinga vandaka nzambi”

The New Testament, in An Improved Version, Upon the Basis of Archbishop Newcome’s New Translation: With a Corrected Text, London.

1829 “mpi Logos vandaka nzambi”

The Monotessaron; to, The Gospel History, According to the Four Evangelists, Vol. 1, by John S. Thompson, Baltimore.

The Emphatic Diaglott (J21, interlinear reading), by Benjamin Wilson, New York and London. ` 1879 “mpi Ndinga vandaka nzambi”1 La Sainte Bible, Segond-Oltramare, Geneve and Paris.

1864 “mpi nzambi vandaka Ndinga”

1950 “mpi Ndinga vandaka nzambi”

Mbalula ya Nsi-Ntoto ya Mpa ya Masonuku ya Kigreki ya Bukristu, Brooklyn.

1978 “mpi yina vandaka bonso nzambi vandaka Logos”2

Das Evangelium nach Johannes, by Johannes Schneider, Berlin. ¨ Das Evangelium nach Johannes, by Jurgen ¨ Becker, Wurzburg, Germany.

1979 “mpi nzambi vandaka Logos”2

1 Mbalula na yo me katuka na Kifalansa. 2 Mbalula na yo me katuka na Kialema.

Bambalula yankaka ke balulaka Yoane 1:1 mutindu yai: “Na luyantiku Ndinga vandaka, mpi Ndinga vandaka ti Nzambi, mpi Ndinga vandaka Nzambi.” Bankaka ke tubaka nde yo ke tendula nde “Ndinga,” to Yezu, kele yandi mosi Nzambi Nkwa-Ngolo Yonso. Keti yo kele ya kieleka? Kana bantu ke tuba nde yo ke tendula nde Yezu kele Nzambi Nkwa-Ngolo Yonso, yo ta wakana ve ti kitini ya nsa yina kele na ntwala, “Ndinga vandaka ti Nzambi.” Muntu yina kele “ti” muntu ya nkaka lenda vanda ve muntu yina yandi kele ti yandi. Yo yina, bambalula mingi ya Biblia ke salaka luswaswanu, mpi ke monisaka pwelele nde Ndinga vandaka ve Nzambi Nkwa-Ngolo Yonso.

Bambalula ya Kingelesi, ya Kifalansa, mpi ya Kialema yina bo me monisa na zulu ke sadila bangogo “nzambi,” to “bonso nzambi” sambu gramere ya Kigreki ya mvu-nkama ya ntete vandaka kusadila ve bangogo ya sikisiki ntangu bo vandaka kutubila na kimvuka mutindu kima to muntu kele. Baverse ya nkaka ya Biblia na ndinga ya Kigreki yina bo me sonikaka mutindu mosi ti Yoane 1:1 ke sadilaka mpi ngogo “nzambi.” (Tala Bisalu 12:22 mpi 28:6.) Kigreki yina bo sadilaka sambu na Nzambi na bangogo “Ndinga vandaka ti Nzambi” ke tubila muntu ya sikisiki yina bo ke binga Nzambi. 479

4

“Pite”—Mitindu Yonso ya Kuvukisa Nitu Yina Nsiku Ke Pesa Ve Nswa \ Matayo 5:32—Kigr., (')%! (por·neia); Kilat., for·ni·cati·o

Ngogo ya Kigreki por·neia kele ti bantendula mingi. Diksionere mosi (A Greek-English Lexicon of the New Testament and Other Early Christian Literature, by W. Bauer, kubasika ya zole na Kingelesi, yina F. W. Gingrich mpi F. W. Danker, basisaka na Chicago and London [1979], lut. 693) ke tuba nde ngogo por·neia ke tendula “bizumba, kukonda bunkete, pite, mitindu yonso ya kuvukisa nitu yina nsiku ke pesa ve nswa.” Ntangu yo ke tubila bangogo ya Yezu yina kele na Matayo 5:32 mpi 19:9, diksionere mosi (Theological Dictionary of the New Testament, Vol. VI, lut. 592), ke tuba ´ nde “(')%! [por·neia] ke tadila kuvukisa nitu ti muntu yina kele ve nkwelani na nge.” Yo yina, Masonuku ke sadila ngogo por·neia sambu na bantu yina me kwelaka. Na yina me tala Baefezo 5:3, 5, diksionere yina mosi ke tuba na lut. 594, nde Polo “ke bakisa nde bantu yonso ve kele ti dikabu ya kudiyala, 1 Bk. 7:7. Sambu na kuditanina na pite yina me mwangana mingi, muntu yina [me kwelaka ve] yina ke kuka ve [kudiyala] fwete landa nzila yina Nzambi me songaka ya kukwela na kuwakana ti nsiku, 1 Bk. 7:2.” Yo yina, Masonuku ke sadila mpi ngogo por·neia sambu na bantu yina me kwelaka ntete ve kansi ke vukisaka nitu ata nsiku ke pesa bo ve nswa mpi ke salaka mambu ya nkaka ya mutindu yina.—Tala 1 Bakorinto 6:9. Na mukanda na yandi, (Saint Paul’s Epistle to the Ephesians, London and New York, 1906, lut. 76), B. F. Westcott, mosi na kati ya bansoniki ya masonama ya Kigreki ya Westcott mpi Hort, ke tuba mutindu yai na yina me tala bantendula ya kuswaswana ya ngogo por·neia na kati ya Masonuku na noti mosi ya Baefezo 5:3: “Ngogo yai ke tubilaka mitindu yonso ya kuvukisa nitu yina nsiku ke pesa ve nswa, (I) bizumba: Hos. ii. 2, 4 (LXX.); Mat. v. 32; xix. 9; (2) makwela yina nsiku ke pesa ve nswa, I Bk. v. I; (3) pite, ntendula ya me zabana mingi bonso awa [Baefezo 5:3].” Ntangu bo ke tubila “ntendula ya me za-

bana mingi,” yo kele pwelele nde bo ke tubila ntendula ya bilumbu yai mpi ya nkufi yina ke tadila kaka bantu yina me kwelaka ve. Katula ntendula yai ya kisina, na bisika yankaka na Masonuku ya Kigreki ya Bukristu, ngogo por·neia kele ti ntendula ya kifwani. Na yina me tala ntendula yai, diksionere mosi (Lexicon Graecum Novi Testamenti, by F. Zorell, kubasika ya tatu, 1961, ndonga ya 1106), ke tuba mutindu yai sambu na por·neia: “kubikisa lukwikilu ya kieleka, yina muntu me sala na ndambu to na mvimba, kuyambula Nzambi mosi ya kieleka Yahve sambu na kukwenda na banzambi ya banzenza [4Bn 9:22; Yer 3:2, 9; Oze 6:10 mpi buna na buna; sambu bo vandaka kutadila bangwisana ya Nzambi ti bantu na yandi bonso mutindu mosi ya makwela ya kimpeve]: Kus 14:8; 17:2, 4; 18:3; 19:2.” (Yandi muntu me tula bakroshe mpi me tengimisa bisono; 4Bn na LXX kele 2 Bantotila na masonama ya Bamasorete.) Na masonama ya Kigreki ngogo porneia kele na bisika 25 yai: Matayo 5:32; 15:19; 19:9; Marko 7:21; Yoane 8:41; Bisalu 15:20, 29; 21:25; 1 Bakorinto 5:1, 1; 6:13, 18; 7:2; 2 Bakorinto 12:21; Bagalatia 5:19; Baefezo 5:3; Bakolosai 3:5; 1 Batesalonika 4:3; Kusonga 2:21; 9:21; 14:8; 17:2, 4; 18:3; 19:2. Kisongi-diambu por·neuo yina me katuka na kisina mosi ti yo mpi yina bo me balula na Mbalula ya Nsi-Ntoto ya Mpa nde “kikalulu ya kusala pite” to “kusala pite,” kele na bisika nana yai: 1 Bakorinto 6:18; 10:8, 8; Kusonga 2:14, 20; 17:2; 18:3, 9. Kisongi-diambu ek·por·neuo yina me katuka na kisina mosi ti yo mpi yina bo me balula na Mbalula ya Nsi-Ntoto ya Mpa nde “kudipesa na mansoni ya nene kibeni,” kele mbala mosi, na noti ya kele na Yude 7. Ngogo porne yina me katuka na kisina mosi ti yo mpi yina Mbalula ya Nsi-Ntoto ya Mpa me balula nde “nkento ya ndumba,” kele na bisika 12 yai: Matayo 21: 31, 32; Luka 15:30; 1 Bakorinto 6:15, 16;

480

APPENDICE Baebreo 11:31; Yakobo 2:25; Kusonga 17: 1, 5, 15, 16; 19:2. Ngogo pornos yina me katuka na kisina mosi ti yo mpi yina Mbalula ya NsiNtoto ya Mpa me balula nde “muntu ya ke salaka pite,” kele na bisika kumi yai: 1 Bakorinto 5:9, 10, 11; 6:9; Baefezo 5:5; 1 Timoteo 1:10; Baebreo 12:16; 13:4; Kusonga

5

481

21:8; 22:15. Diksionere mosi (A Greek-English Lexicon, by H. Liddell mpi R. Scott, 1968, lut. 1450) ke tendula ngogo yai bonso “leke ya bakala yina ke vukisaka nitu ti mbuta ya bakala, muntu yina ke vukisaka nitu na kisika ya kunenina, muntu ya ke salaka pite, muntu ya ke sambilaka biteki.”

Kukala ya Kristu (Parousia) ` ` ` ` ´ Matayo 24:3—Kigr., +' *$!'% +1 *1 ()',*!1 (to se·meion tes ses pa·rou·sias)

1864 “KIDIMBU ya kukala na

NGE”

The Emphatic Diaglott (J21), by Benjamin Wilson, New York and London.

1897 “kidimbu ya kukala na nge”

The Emphasised Bible, by J. B. Rotherham, Cincinnati.

1903 “kidimbu ya kukala na Nge”

The Holy Bible in Modern English, by F. Fenton, London.

1950 “kidimbu ya kukala na nge”

Mbalula ya Nsi-Ntoto ya Mpa ya Masonuku ya Kigreki ya Bukristu, Brooklyn.

Na kisina, ngogo ya Kigreki pa·rou·sia ke tendula, “kuvanda pene-pene ya.” Ngogo yango me katuka na pa·ra (pene-pene ya) mpi ou·sia (“kuvanda”). Ngogo parou·sia ke monana bisika 24 na Masonuku ya Kigreki ya Bukristu, disongidila, na Matayo 24:3, 27, 37, 39; 1 Bakorinto 15:23; 16:17 (noti); 2 Bakorinto 7:6, 7 (noti); 10:10 (noti); Bafilipi 1:26 (noti); 2:12 (noti); 1 Batesalonika 2:19; 3:13; 4:15; 5:23; 2 Batesalonika 2:1, 8, 9; Yakobo 5:7, 8; 2 Piere 1:16; 3:4, 12; 1 Yoane 2:28. Na bisika yai 24, Mbalula ya Nsi-Ntoto ya Mpa ke balula parou·sia nde “kukala.” Na kisina, kisongi-diambu parei·mi yina me katuka na kisina mosi ti yo ke tendula, “kuvanda pene-pene ya.” Yo ke monana mbala 24 na Masonuku ya Kigreki ya Bukristu, disongidila, na Matayo 26:50; Luka 13:1; Yoane 7:6 (noti); 11:28; Bisalu 10:21, 33; 12:20 (noti); 17:6; 24:19; 1 Bakorinto 5:3, 3; 2 Bakorinto 10:2, 11; 11:9; 13:2, 10; Bagalatia 4:18, 20; Bakolosai 1:6 (noti); Baebreo 12:11 (noti); 13:5 (noti); 2 Piere 1: 9, 12; Kusonga 17:8. Na bisika yai, Mbalula ya Nsi-Ntoto ya Mpa ke balula pareimi nde “kele” to “kuvanda.” Ngogo pa·rou·sia, “kukala,” me swaswana ti ngogo ya Kigreki eleu·sis, “ku-

kwisa,” yina ke monana mbala mosi na masonama ya Kigreki, na Bisalu 7:52, bonso e·leuse·os (Kilat., ad·ventu). Ngogo pa·rou·sia mpi eleu·sis bo ke sadilaka yo ve kiteso mosi. Diksionere mosi (Theological Dictionary of the New Testament, Vol. V, lut. 865), monisaka nde “bo ke sadilaka ve ata fioti bangogo [ parei·mi mpi pa·rou·sia] sambu na kutubila kukwisa ´ ya Kristu na kinsuni, mpi ngogo ()',*! ke tendulaka ve ata fioti kukwisa kuvutuka. Ngindu ya ba parousia mingi monanaka sambu na mbala ya ntete na Dibundu yina kwisaka na nima [kansi ve na ntwala ya Justin, mvu-nkama ya zole T.B.] . . . Diambu ya mfunu mpenza ya beto fwete sala sambu na kubakisa ngindu ya Bukristu ya luyantiku kele nde beto fwete katula kibeni na mabanza na beto ngindu yina [nde ba parousia kele mingi].” Na yina me tala ntendula ya ngogo yai, Israel P. Warren, D.D., sonikaka na mukanda na yandi (The Parousia, Portland, Maine [1879], balut. 12-15) nde: “Mbala mingi beto ke tubilaka ‘kukwisa ya zole,’ kansi Masonuku ke tubilaka ve ata fioti ‘Parousia ya zole.’ Ata yo ta vanda ya nki mutindu, yo ta vanda kima mosi ya kuswaswana, yina me salamaka ntete ve, mpi

482

APPENDICE

yina ta salama diaka ve ata fioti. Yo ta vanda kukala yina me swaswana mpi me luta bambala yonso ya nkaka yina yandi monanaka na bantu na mpila nde bo fwete sadila ngogo yina kaka yo mosi, kukonda kuyika ngogo ya nkaka sambu na kutubila yo,—KUKALA.” Diaka, diksionere mosi (A Greek-English Lexicon of the New Testament and Other Early Christian Literature, by W. Bauer, kubasika ya zole ya Kingelesi, by F. W. Gingrich mpi F. W. Danker, Chi-

6

cago and London [1979] lut. 630), ke tuba nde pa·rou·sia “kumaka ngogo yina ndimamaka sambu na kutubila visite ya muntu mosi ya lukumu, mingi-mingi ya bantotila to bantinu yina vandaka kwenda kutala provense mosi.” Na Matayo 24:3, mpi na baverse ya nkaka bonso 1 Batesalonika 3:13 mpi 2 Batesalonika 2:1, ngogo pa·rou·sia ke tubila kukala ya kimfumu ya Yezu Kristu banda bo tulaka yandi na kiti ya kimfumu bonso Ntotila na bilumbu ya nsuka ya ngidika yai ya bima.

“Nti ya Mpasi” ´ Kigr., *+,)'1 (stau·ros ); Kilat., crux

Na Matayo 27:40 bo me sadila “nti ya mpasi” na yina me tala lufwa ya Yezu na Golgota, disongidila, Kisika ya Mukwa ya Ntu. Kele ve ti nzikisa ya ke monisa nde ngogo ya Kigreki stau·ros ya bo me sadila awa vandaka kutendula kulunsi bonso yina mimpani vandaka kusadila bonso kima ya lusambu bamvu-nkama mingi na ntwala ya Kristu. Na Kigreki yina bo ke sonikaka na mikanda, ngogo stau·ros vandaka kutendula kaka nti ya kusungama bonso yina bo ke sadilaka na fondasio ya nzo. Kisongi-diambu stau·roo vandaka kutendula kusala to kutunga lupangu ti banti. Bansoniki ya kupemama ya Masonuku ya Kigreki ya Bukristu sonikaka na Kigreki yina bantu yonso vandaka kutuba (koi·ne) mpi bo sadilaka ngogo stau·ros sambu yo vanda ti ntendula mosi ti yina kele na Kigreki yina bo ke sonikaka na mikanda, disongidila, nti ya mpamba, kukonda kukangisa nti ya nkaka na zulu na yo sambu yo sala kikonko mosi buna. Ata nzikisa mosi ve ke tuba mutindu ya nkaka. Ntumwa Piere ti ntumwa Polo sadilaka mpi ngogo xylon sambu na kutubila nti ya mpasi yina bo tulaka Yezu bansonso na zulu na yo, mpi yo ke monisa nde yo vandaka nti mosi ya kusungama ya vandaka ve ti nti ya nkaka ya bo kangisaka na zulu na yo, sambu yina kele ntendula ya ngogo xylon na kisika yina. (Bisalu 5:30; 10:39; 13:29; Bagalatia 3:13; 1 Piere 2: 24) Na LXX beto ke kuta ngogo xylon na Esdrasi 6:11 (2 Esdrasi 6:11), mpi kuna bo ke tubila yo bonso nti yina bo vandaka ku-

tula muntu ya ke fwaka nsiku na zulu na yo, mutindu mosi mpi na Bisalu 5:30; 10:39. Na yina me tala ntendula ya ngogo stauros, W. E. Vine, ke tuba na mukanda na yandi, (An Expository Dictionary of New Testament Words, ya bo niemaka diaka na 1966, Vol. I, lut. 256) nde: “STAUROS ´ (*+,)'1) ke monisa ntete-ntete nti mosi ya kusungama. Bo vandaka kutula bantu ya mbi na zulu ya banti ya mutindu yina sambu na kufwa bo. Yo kele mfunu na kuswaswanisa ngogo mpi kisongi-diambu ¯ stauroo, kutula na nti ti ntendula ya kulunsi yina mabundu ke pesaka, disongidila banti zole ya bo me vukisa. Kulunsi yantikaka na Kaldea ya ntama, mpi bo vandaka kusadila yo bonso kidimbu ya nzambi Tammuz (sambu yo vandaka na kidimbu ya Tau, kisono ya ntete ya zina na yandi) na insi yina mpi na bansi ya pene-pene, tanga mpi Ezipte. Na kati-kati ya mvu-nkama ya tatu ya T.B., mabundu bikisaka malongi ya nkaka ya lukwikilu ya Bukristu, to bebisaka yo. Sambu dibundu yina kumaka aposta kukuma ti bantu mingi, bo yantikaka kuyamba na banzo-nzambi na bo mimpani yina ndimaka ve lukwikilu mpi bo vandaka kupesa bo mpenza nzila ya kulanda kusadila bifwanisu mpi biteki na bo ya mimpani. Yo yina, bo ndimaka na kusadila Tau to T na mutindu na yo ya me zabanaka mingi, ti nti ya zulu ya bo me kulumusa, bonso kulunsi ya Kristu.” Diksionere ya Kilatini ya Lewis mpi Short, ke tuba nde ntendula ya ntete-ntete ya crux kele “nti, kitini ya nti, to bima ya nkaka ya mabaya ya bo ke sadilaka sa-

APPENDICE mbu na kufwa bantu, yina bo vandaka kutula bangondi to kukangisa bo na zulu na yo.” Ngogo crux kumaka kutendula “kulunsi” kaka na nima. Nti mosi mpamba ya bo vandaka kusadila sambu na kutula bangondi na zulu na yo, bo vandaka kubinga yo na Kilatini crux simplex. Na mukanda na yandi (De cruce libri tres, Antwerp, 1629, lut. 19) Justus Lipsius (1547-1606) salaka kifwanisu ya mbandu ya nti yai, yina beto me monisa awa. Mukanda Das Kreuz und die Kreuzigung (Kulunsi mpi Lufwa ya Yezu na Kulunsi), ya Hermann Fulda, (Breslau, 1878, na lut. 109), ke tuba nde: “Banti vandaka ve ntangu yonso na bisika yina bo vandaka kupona sambu na kufwa bantu na meso ya bantu. Yo yina bo vandaka kutumika nti na ntoto. Na nti yina, bo vandaka kukangisa bantu yina vandaka kuzitisa ve nsiku bansinga to kubula bo bansonso, maboko na zulu mpi mbala mingi ti makulu.” Na nima ya kupesa banzikisa mingi, Fulda ke sukisa mutindu yai na balut. 219, 220: “Yezu fwaka na zulu ya nti mosi mpamba: Mambu ya me ndimisa yo kele yai (a) kikalulu yina bantu ya Orient ya ntangu yina vandaka na yo ya kufwa bantu ya mbi na zulu ya nti, (b) disolo ya bampasi ya Yezu yo mosi, ata yo ke tubila yo na pwelele ve mpi (c) mambu mingi yina batata ya ntete ya dibundu tubaka.” Paul Wilhelm Schmidt, yinavandaka profesere na Iniversite ya Basel, na mukanda na yandi Die Geschichte Jesu (Disolo ya Lu¨ zingu ya Yezu), Vol. 2, Tubingen mpi Leipzig, 1904, balut. 386-394, longukaka mbotembote ngogo ya Kigreki stau·ros. Na lut. 386 ya mukanda na yandi, yandi tubaka ´ nde: “*+,)'1 [stau·ros] ke tendula konso nti to kitini ya nti ya bo me tedimisa ya ku-

483

Kifwanisu ya Crux simplex

sungama.” Na yina me tala ndola yina bo pesaka Yezu, P. W. Schmidt sonikaka mutindu yai na balut. 387-389: “Katula kubula yandi fimbu, baevanzile ke tubila kaka mutindu ya kuluta pete ya kufwa muntu na zulu ya nti yina bantu ya Roma vandaka kusadila: kutula muntu ya kinkonga na zulu ya nti, yina yo lombaka nde Yezu kunata to kubenda tii na kisika yina bo fwaka yandi sambu nsoni ya ndola na

484

APPENDICE

yandi kukuma ngolo. . . . Bo vandaka kutula muntu na zulu ya nti mosi mpamba kansi na kima ya nkaka ve, sambu mbala mingi bo vandaka kufwa bantu mingi na mbala mosi. Mu mbandu, Varus fwaka bantu 2 000 na mbala mosi (Jos. Ant. XVII 10. 10). Bantu ya nkaka yina fwaka bantu mingi na mbala mosi kele Quadratus (Jewish Wars II 12. 6), Procurateur Felix (Jewish Wars II 15. 2 [13.2]), mpi Titus (Jewish Wars VII. 1 [V 11. 1]).” Yo yina, kele ve ata ti nzikisa mosi ya ke ndimisa nde bo fwaka Yezu Kristu na zulu

7

ya banti zole yina ke sala kulunsi. Beto ke zola ve kuyika ata kima mosi na Ndinga ya Nzambi ya bo me sonikaka na kuyikaka dilongi ya mimpani ya kulunsi na Masonuku ya kupemama, kansi beto me balula ngogo stau·ros mpi xylon na kutadila bantendula ya pete kibeni. Sambu Yezu sadilaka ngogo stau·ros sambu na kumonisa kuniokwama mpi nsoni to mpasi ya balongoki na yandi (Matayo 16:24), beto me balula ngogo stau·ros nde “nti ya mpasi,” sambu na kuswaswanisa yo ti ngogo xylon yina beto me balula nde “nti.”

“Moyo”—Kigangwa ya Ke Zinga, Muntu to Mbisi; Luzingu ya Muntu; Mitindu ya Nkaka ya Bo Me Sadila Yo ´ Kigr., /,. (psy·khe); Kilat., ani·ma; Kieb.,  (nephesh)

Na Masonuku ya Kigreki ya Bukristu, ngogo ya Kigreki psy·khe ke monana yo mosi mbala 102. Yo ke monana na mbala ya ntete na Matayo 2:20. Bo ke sadilaka yo na bangogo ya kuvukisa ya Kigreki bonso na Bafilipi 2:2, 19; 1 Batesalonika 5: 14. Mbalula ya Nsi-Ntoto ya Mpa ke balula psy·khe ntangu yonso nde “moyo.” Kubalula ngogo yai na ngogo mosi mpamba ya Kikongo ke sadisaka mingi na kubakisa mutindu bansoniki ya kupemama sadilaka psy·khe mpi bantendula yina bo pesaka yo. Na Masonuku ya Kiebreo ngogo ya Kiebreo nephesh ke monana mbala 754. Yo ke monana na mbala ya ntete na Kuyantika 1:20. Mbalula ya Nsi-Ntoto ya Mpa ke balulaka yo ntangu yonso nde “moyo” mpi na konso kisika bantu ke bakisaka yo na nsadisa ya mambu yina kele na ntwala mpi na nima. Kusadila ngogo yai ya Kiebreo na bisika mingi ya kuswaswana ke sadisa beto na kuzaba ngindu ya ntete-ntete ya ngogo yai mutindu bansoniki ya Biblia sadilaka yo, disongidila, yo kele muntu, to mbisi; to luzingu yina muntu to mbisi kele na yo. Yo ke swaswana kibeni ti kima yina bantu ya Ezipte, ya Babilonia, ya Grese, mpi ya Roma ya ntama vandaka kubinga moyo na mabundu mpi na filozofi. Sambu na kusadisa nge na kubakisa mutindu bo ke sadilaka ngogo “moyo,” beto

me vukisa awa na nsi baverse yina kele ti ngogo “moyo” na bantu-diambu ya kuswaswana.

Bambisi kele mioyo Kusonga 8:9 Muntu ya ke zinga kele moyo Bisalu 2:41, 43; 7:14; 27:37 Baroma 13:1 1 Bakorinto 15:45 1 Piere 3:20 2 Piere 2:14 Moyo to kigangwa ke fwaka Matayo 2:20; 10:28, 28; 26:38 Marko 3:4; 14:34 Luka 6:9; 17:33 Yoane 12:25 Bisalu 3:23 Baroma 11:3 Baebreo 10:39 Yakobo 5:20 Kusonga 8:9; 12:11; 16:3 Luzingu ya muntu Matayo 6:25; 10:39; 16:25 Marko 8:35; 10:45; 12:30 Luka 2:35; 10:27; 12:20; 14:26; 21:19 Yoane 10:15; 12:25; 13:38; 15:13 Bisalu 15:26; 20:10, 24; 27:10, 22 Baroma 16:4 Bafilipi 2:30

APPENDICE 1 Batesalonika 2:8 Yakobo 1:21 1 Piere 1:22; 2:11, 25 1 Yoane 3:16

Bo me gulusa moyo na Maziamu (“bilungi”) Bisalu 2:27

8

485

Moyo me swaswana ti mpeve Bafilipi 1:27 1 Batesalonika 5:23 Baebreo 4:12 Nzambi kele ti moyo Matayo 12:18 Baebreo 10:38

“Hadesi,” “Sheole”—Maziamu ya Bantu Yonso b´ Kigr., 1 (haides); Kilat., in·fernus; [ Kieb., ˙ (sheohl ); Syr., shiul Yo kele mbote ve na kubalula yo nde “bilungi”

Bisika Kumi Yina Ngogo Hadesi Kele “Hadesi,” yina ke tendula mbala ya nkaka “kisika mosi ya ke monanaka ve,” ke monana mbala kumi na Mbalula ya NsiNtoto ya Mpa ya Masonuku ya Kigreki ya Bukristu, disongidila na Matayo 11:23; 16:18; Luka 10:15; 16:23; Bisalu 2:27, 31; Kusonga 1:18; 6:8; 20:13, 14. Na Mbalula ya Nsi-Ntoto ya Mpa ya Kikongo, ngogo “Hadesi” kele na banoti. Na Bisalu 2:27 (noti), bangogo ya Nkunga 16:10 yina Piere ke vutukila ke monisa nde ngogo Hadesi kele kiteso mosi ti Sheole mpi bo ke sadilaka yo sambu na kutubila maziamu ya bantu yonso (kansi bo ke sadilaka ngogo ya Kigreki taphos sambu na kutubila maziamu ya muntu mosi). Ngogo ya Kilatini sambu na Hadesi kele in·fernus (bantangu ya nkaka infe·rus). Yo ke tendula “yina kele na nsi; kisika yina kele na nsi.” Yo yina, yo kele kiteso mosi ti bangogo ya Kigreki mpi ya Kiebreo. Na Masonuku ya kupemama, ngogo “Hadesi” mpi “Sheole,” bo ke wakanisaka yo ti lufwa mpi bafwa, kansi ve ti luzingu mpi bantu ya kele na luzingu. (Kusonga 20:13) Bangogo yai ke pesa ve dibanza ya kiese to ya mpasi. Bisika 66 Yina Ngogo Sheole Kele “Sheole” kele mbala 66 na Mbalula ya Nsi-Ntoto ya Mpa ya Masonuku ya Kiebreo, na Kuyantika 37:35; 42:38; 44:29, 31; Kutanga 16:30, 33; Kulonga 32:22; 1 Samuele 2:6; 2 Samuele 22:6; 1 Bantotila 2: 6, 9; Yobi 7:9; 11:8; 14:13; 17:13, 16; 21:13;

24:19; 26:6; Bankunga 6:5; 9:17; 16:10; 18:5; 30:3; 31:17; 49:14, 14, 15; 55:15; 86:13; 88:3; 89:48; 116:3; 139:8; 141:7; Bingana 1:12; 5:5; 7:27; 9:18; 15:11, 24; 23:14; 27:20; 30:16; Longi 9:10; Kitoko 8:6; Yezaya 5:14; [7:11]; 14: 9, 11, 15; 28:15, 18; 38:10, 18; 57:9; Ezekiele 31:15, 16, 17; 32:21, 27; Ozea 13:14, 14; Amosi 9:2; Yonasi 2:2; Habakuki 2:5. Ngogo “Sheole” kele na Masonuku ya Kiebreo mbala 65 yina yo ke monana na Biblia Hebraica Stuttgartensia, 1977, mpi na Yezaya 7:11, kisika bo ke sobaka fioti vwayele sambu na kutanga “Sheole.” Mbalula ya Nsi-Ntoto ya Mpa ke sadilaka ntangu yonso ngogo “Sheole” sambu na kubalula ngogo ya Kiebreo sheohl. Mbalula ya Kigreki ya Septante ke balulaka mbala mingi ngogo sheohl na haides. Ata bantu me pesaka bisina mingi ya ngogo ya Kiebreo sheohl, yo ke pwelele nde ngogo yai me katuka na kisongi-diambu ya Kiebreo 1 (sha·al), yina ke tendula “kulomba.” Diambu yai ke songa nde Sheole kele kisika (kansi nkadilu ve) yina ke lombaka bantu yonso kukonda kusola, sambu yo ke yambaka bamvumbi ya bantu na kati na yo. (Tala NW Ref. Bi., Kuyantika 37:35 mpi Yezaya 7:11, banoti.) Yo kele na ntoto mpi bo ke wakanisaka yo ntangu yonso ti bafwa; yo ke pwelele nde yo ke tendula maziamu ya bantu yonso, to kisika ya bafwa na ntoto (kansi nzadi-mungwa ve). Kansi, ngogo ya Kiebreo qever ke tendula maziamu ya muntu mosi to kisika ya bo me zika muntu. —Kuyantika 23:4, 6, 9, 20.

9

“Gehena”—Kidimbu ya Lufwa ya Kimakulu ´ Kigr., %% (geen·na); Kilat., ge·henna; Kiebr., ˘ ˝ (geh hin·nom, “muwanda ya Inomi”)

“Gehena” ke tendula “muwanda ya Inomi,” sambu yo kele ngogo ya Kigreki ya me katuka na ngogo ya Kiebreo geh hinnom. Na Yozue 18:16, kisika ngogo “muwanda ya Inomi” kele, LXX ke balula yo nde “Gehena.” Yo ke monana mbala 12 na Masonuku ya Kigreki ya Bukristu, mpi yo ke monana mbala ya ntete na Matayo 5:22. Mbalula ya Nsi-Ntoto ya Mpa ke balula yo “Gehena” na bisika yonso, disongidila, na Matayo 5:22, 29, 30; 10:28; 18:9; 23:15, 33; Marko 9:43, 45, 47; Luka 12:5; Yakobo 3:6. Muwanda ya Inomi vandaka na sudi-westi ya Yeruzalemi ya ntama. (Yozue 15:8; 18: 16; Yeremia 19:2, 6) Na luyalu ya bantotila ya nsuka ya Yuda, bantu vandaka kusadila yo sambu na kusambila Moleki, nzambi ya biteki ya mimpani, mpi bo vandaka kupesa yandi makabu ya bantu yina bo vandaka kuyoka na tiya. (2 Bansangu 28:3; 33:6; Yeremia 7:31, 32; 32:35) Sambu bantu kusala diaka ve lusambu ya mutindu yai, Yoziasi, ntotila ya kwikama, bebisaka muwanda yina, mingi-mingi kitini yina bo vandaka kubinga Tofeti.—2 Bantotila 23:10. Na komantere yina yandi salaka sambu na Nkunga 27:13, nsoniki ya Muyuda, David Kimhi  (1160?-1235?), ke tuba mambu yai ya me lutaka sambu na “Gehinomi”: “Mpi yo kele kisika mosi pene-pene na Yeruzalemi, mpi yo kele kisika mosi ya nzanzi, mpi bo ke losaka bima ya mvindu mpi bamvumbi kuna. Kuvandaka mpi ti tiya yina vandaka kupela kuna ntangu yonso sambu na kuyoka bima ya mvindu mpi mikwa ya bamvumbi. Yo yina, bo ke bingaka lusambisu ya bantu ya mbi na kifwani nde Gehinomi.” Muwanda ya Inomi kumaka kisika ya bo vandaka kulosa mpi kuyoka mvindu ya Yeruzalemi. Bo vandaka kulosa bamvumbi ya

10

bambisi sambu tiya kuyoka yo; bo vandaka kulosa sufre na tiya yina sambu yo fwa ve. Bo vandaka kulosa mpi na tiya yina bamvumbi ya bantu yina vandaka kufwa bantu, yina bo vandaka kutadila nde bo me fwana ve na kuzika bo mbote na maziamu. Kana bamvumbi yai kubwa na tiya yo vandaka kuzika, kansi kana yo bwa na lweka ya dibengi, yo vandaka kupola mpi misuni na yo vandaka kufuluka ti mikuni to misopi, yina vandaka kufwa ve tii kuna yo ta manisa kudia misuni yonso, mpi kubikisa kaka mikwa ya mpamba. Yo yina, kulosa mvumbi ya muntu na Gehena vandaka ndola mosi ya kuluta mbi kibeni. Bo bakaka kifwani ya ‘dizanga yina ke pela ti tiya mpi sufre’ na Gehena ya kieleka mpi na ntendula na yo.—Kusonga 19:20; 20:10, 14, 15; 21:8. Bo vandaka kulosa ve bambisi to bantu ya moyo na Gehena sambu tiya kuyoka bo ya moyo to bo mona mpasi. Yo yina, kisika yai lenda vanda ve kidimbu ya kisika mosi ya ke monanaka ve, yina bo ke monisaka mioyo ya bantu mpasi mvula na mvula na tiya ya kieleka to yina mikuni yina ke fwaka ve ke diaka mioyo ya bantu mvula na mvula. Sambu bamvumbi ya bantu yina vandaka kufwa bantu ya bo vandaka kulosa kuna bo vandaka kutadila bo nde bo me fwana ve na kuzika bo mbote na maziamu, yina kele kidimbu ya kivuvu ya lufutumuku, Yezu ti balongoki na yandi sadilaka ngogo Gehena bonso kidimbu ya lufwa ya mvula na mvula, disongidila bo me katula muntu kimakulu na luyalanganu ya Nzambi, to “lufwa ya zole,” ndola ya kimakulu. Mambu yai yonso ke wakana ti lunungu mpi zola ya Yehowa.—Fwanisa ti Kubasika 34:6, 7; 1 Yoane 4:8.

Bangogo “Kuwakana ya Ntama” mpi “Kuwakana ya Mpa”

Bubu yai bantu ke bingaka mbala mingi ma.” Diambu yai me katuka na mutindu Masonuku yina bo sonikaka na Kiebreo bo ke tangaka 2 Bakorinto 3:14, yina ke mpi na Kiarameye nde “Kuwakana ya Nta- tuba nde: “Kansi mabanza na bo lembaka.

486

487

APPENDICE Sambu tii bubu yai, lele yina kele kaka ya kukonda kukatula ntangu bo ke tangaka kuwakana ya ntama, sambu yo ke katukaka kaka na nzila ya Kristu.” Kansi awa, ntumwa Polo ke tubila ve Masonuku yonso ya Kiebreo mpi ya Kiarameye. Yandi ke tuba mpi ve nde masonama ya kupemama ya Bukristu kele “kuwakana ya mpa.” Polo ke tubila kuwakana ya ntama ya Nsiku, yina Moize sonikaka na mikanda tanu ya ntete ya Biblia (Pantateki) mpi yina kele kaka kitini mosi ya Masonuku yina bo sonikaka na ntwala ya ntangu ya Bukristu. Yo yina na verse yina ke landa yandi ke tuba nde, “konso ntangu ya bo ke tangaka mikanda ya Moize.”

11

Yo yina, kikuma kele ve ya kubinga Masonuku ya Kiebreo mpi ya Kiarameye nde “Kuwakana ya Ntama” mpi ya kubinga Masonuku ya Kigreki ya Bukristu nde “Kuwakana ya Mpa.” Yezu Kristu yandi mosi bingaka kimvuka ya masonama ya santu nde “Masonuku.” (Matayo 21:42; Marko 14:49; Yoane 5:39) Ntumwa Polo bingaka yo nde “Masonuku ya santu,” “Masonuku” mpi “masonama ya santu.” (Baroma 1:2; 15:4; 2 Timoteo 3:15) Yo yina, bikuma kele mingi ya ke pusa beto na kubinga yo na mutindu ya me fwana nde “Masonuku ya Kiebreo” mpi “Masonuku ya Kigreki ya Bukristu.”

Mbongo, Masa, mpi Bitesilu

Bantalu ya bo me tula awa kele ve ya sikisiki, kansi beto me baka yo na kulanda banzikisa ya Biblia mpi bima yina bo me sengumunaka. Bantalu yonso ya bilumbu yai ya beto me sadila kele mpenza ve ya sikisiki. Sambu na kutanga ntalu ya wolo to ya arza ya bilumbu yai, nge fwete sosa ntete kuzaba ntalu ya grame ya wolo to ya arza ya bubu yai. Na nima fokula yo ti bagrame ya wolo to ya arza yina nge kezola kuzaba ntalu na yo.

Na mbalula yai beto me pesa bitesilu yankaka ya ntama na bitesilu ya mpa. Mu mbandu na masonama ya Kigreki na Lu 24:13; Yoa 6:19; 11:18 bo me pesa kitamina na kusadilaka kitesilu ya bo ke bingaka stadia. (Stadia mosi ya Baroma ˙ bametre 185.) Na Mbalula ya Nsi-Ntoto ya Mpa ya Kikongo na baverse yai, beto me balula ba stadia yina na bakilometre. Mu mbandu, na Lu 24:13 beto me balula bangogo “ba stadia 60” nde “kiteso ya bakilometre kumi na mosi.”

TABLO YA MBONGO YA BAGREKI MPI YA BAROMA TI BAKILO NA YO NA MASONUKU YA KIGREKI Leptoni 1 (mbongo ya Bayuda, kwivre to bronze) Kadrani 1 (mbongo ya Baroma, kwivre to bronze) As to asarioni 1 (mbongo ya Baroma mpi ya baprovense, kwivre to bronze) Denari 1 (mbongo ya Baroma, arza) Drakime 1 (mbongo ya Bagreki, arza) Didrakime 1 (mbongo ya Bagreki, arza) Tetradrakime 1 (statere ya arza) Mine 1 Talanta 1 (wolo to arza)

˙ Kadrani 1⁄2 ˙ Baleptoni 2 ˙ Bakadrani 4 ˙ Ba as 16 ˙ ˙ ˙ ˙

Badrakime 2 Badrakime 4 Badrakime 100 Bamine 60

Ntalu ya bubu

˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ˙

g 3,85 g 3,40 g 6,80 g 13,6 g 340 kg 20,4

BITESILU YA MASA Bati 1 Kore1 1

˙ Bati 10

˙ L 22 ˙ L 220

1Yo kele mpi kitesilu ya bima ya kuyuma.

BITESILU YA NDA Dipeka 1 Dipeka ya nda 1 Lukengi 1 Lukengi ya nda 1 Brase 1

˙ ˙ ˙ ˙

ba empan 2 Ba palme 7 Mapeka 6 Mapeka ya nda 6

˙ ˙ ˙ ˙ ˙

cm 44,5 cm 51,8 m 2,67 m 3,11 m 1,8

Matayo

Yeruzalemi

Ntoto ya Zelo na Zelo, Yordani

Nzadi ya Yordani

1 N.T.B. to 1 T.B.

12 T.B.

29, printemps

29, automne

Mbotika mpi kutulama mafuta ya Yezu, me butuka na dikanda ya Davidi kansi bo me tuba nde yandi kele Mwana ya Nzambi

3:13-17

Luyantiku ya Kisalu ya Yezu

3:1-12

Pene-pene ya Betelemi Betelemi; Yeruzalemi Yeruzalemi; Betelemi; Nazareti

Kisalu ya Yoane Mbotiki

Wanzio ke zabisa nsangu ya mbote; bangungudi ke kwenda kutala mwana-fioti Bo me yotisa Yezu (kilumbu ya 8), bo me monisa yandi na tempelo (kilumbu ya 40) Bantu yina ke zabisaka makwisa na nsadisa 2:1-23 ya bambwetete; kutina na Ezipte; bo me fwa bana-fioti; kuvutuka ya Yezu Yezu yina kele ti bamvula kumi na zole na Paki; ke kwenda na nzo

Ntoto ya bangumba ya Yudea Betelemi

2 N.T.B. 1:1-25

Nazareti; Yudea

p. 2 N.T.B.

2 N.T.B., p. Okt. 1

Bo me zabisa Zakaria kubutuka ya Yoane Mbotiki Bo me zabisa kubutuka ya Yezu na Maria, yina me kwenda kutala Elizabeti Kubutuka ya Yoane Mbotiki; na nima, luzingu na yandi na ntoto ya zelo na zelo Kubutuka ya Yezu (Ndinga, yina na nzila na yandi bima yonso ya nkaka salamaka) bonso mwana ya Abrahami mpi ya Davidi

Na Ntwala ya Kisalu ya Yezu

Diambu

Yeruzalemi, tempelo

Kisika

1:9-11

1:1-8

Marko

Baevanzile Iya na Ndonga Yina Mambu Salamaka

MAMBU YA NENE YA LUZINGU YA YEZU NA NTOTO

3 N.T.B.

Ntangu

12

3:21-38

3:1-18

2:41-52

2:39, 40

2:21-38

2:8-20

2:1-7

1:57-80

1:26-56

1:5-25

Luka

1:32-34

1:6-8, 15-28

1:1-5, 9-14

Yoane

30, Paki Balongoki ya Yezu ke botika bantu; Yoane fwete kulumuka Bo me tula Yoane na boloko; Yezu me kwenda na Galilea Ntangu yandi ke kwenda na Galilea, Yezu ke longa bantu ya Samaria

Yudea; Ainoni

Sikare, na Samaria

Kapernaumi Kapernaumi Yudea

Galilea

Galilea

Nzadi-Mungwa ya Galilea, pene-pene ya Kapernaumi Kapernaumi

Nazareti; Kana; Kapernaumi

Galilea

4:12; 14:3-5

Me belula bantu ya kele ti bademo, bukilo ya Piere ya nkento mpi bantu mingi ya nkaka Nzietelo ya ntete na Galilea, ti bantu iya ya yandi me katuka kubinga Muntu ya maladi ya lepre me beluka; bantu mingi me kwenda na Yezu Me belula kikata Me binga Matayo; nkinsi ti bakalaki ya mpaku Ke samuna na basinagoga ya Yudea

Me tuba na mbala ya ntete, “Kimfumu ya zulu me kuma pene-pene” Me belula mwana-bakala; me tanga kisalu na yandi; bo me buya yandi; me kwenda na Kapernaumi Me binga Simoni mpi Andre, Yakobo mpi Yoane

9:1-8 9:9-17

8:1-4

4:23-25

8:14-17

4:18-22

4:13-16

4:17

Kisalu ya Nene ya Yezu na Galilea

Yezu me solula ti Nikodemo

Yeruzalemi

Tiberiade

Kimangu ya ntete ya Yezu; yandi me kwenda na Kapernaumi Nkinsi ya Paki; me kula bateki na tempelo

2:1-12 2:13-22

1:40-45

1:35-39

1:21-34

1:16-20

1:14, 15

1:14; 6:17-20

5:17-26 5:27-39 4:44

5:12-16

4:42, 43

4:31-41

5:1-11

4:16-31

4:14, 15

3:19, 20; 4:14

4:46-54

4:44, 45

4:4-43

4:1-3

3:22-36

3:1-21

2:13-25

2:1-12

1:15, 29-34

4:1-13

1:35-51

1:12, 13

Balongoki ya ntete ya Yezu

4:1-11

Kimbangi ya Yoane Mbotiki sambu na Yezu

Kubuya madia mpi kumekama ya Yezu

Kana ya Galilea; Kapernaumi Yeruzalemi

Ntoto ya Zelo na Zelo ya Yudea Betania na simu ya Yordani Muwanda ya Zulu ya Yordani

Ntangu

31, Paki

Kisika

Kapernaumi(?)

Galilea Galilea Nzadi-Mungwa ya Galilea Nzadi-Mungwa ya Galilea Gadara, Sudi-Esti ya Nzadi-Mungwa ya Galilea Ziku na Kapernaumi

Galilea

Galilea

Galilea

Ngumba pene-pene ya Kapernaumi Pene-pene ya Kapernaumi Kapernaumi Naini Galilea Galilea

Me katuka na Yeruzalemi(?) Galilea; Nzadi-Mungwa ya Galilea

Yeruzalemi

Diambu

Me futumuna mwana ya Yairusi ya nkento; nkento me beluka Me belula bifwa-meso zole mpi muntu mosi yina demo kumisaka baba

5:1-20

8:28-34

9:27-34

5:21-43

4:35-41

8:18, 23-27

9:18-26

3:31-35 4:1-34

3:19-30

12:38-45 12:46-50 13:1-53

12:22-37

11:2-19 11:20-30

8:5-13

Me belula nsadi ya mfumu ya basoda Me futumuna mwana ya mufwidi Yoane na boloko me tinda balongoki na Yezu Me nganina bambanza; kumonisa mambu na bana ya fioti; vangu ya mpasi ve Nkento mosi ya masumu me pakula yandi mafuta na makulu; mbandu ya bantu ya bamfuka Nzietelo ya zole ya kusamuna na Galilea, ti bantumwa 12 Me belula muntu ya kele ti demo; bo me funda yandi nde yandi ke sala kumosi ti Belezebule Bansekudi ti Bafarize ke sosa kidimbu Balongoki ya Kristu kele bampangi na yandi Bambandu ya muntu ya ke kunaka, ya matiti ya mbi, mpi ya nkaka; bantendula Mupepe ya ngolo me bula ntangu bo ke sabuka dizanga Me belula bantu zole ya kele ti bademo; bademo me kota na bangulu

3:13-19

3:1-12

12:9-21

5:1–7:29

2:23-28

Marko

12:1-8

Matayo

Disolo na Zulu ya Ngumba

Me kwenda na feti; me belula muntu; me nganina Bafarize Balongoki ke buka ba-ntu ya ble na Kisabatu Me belula diboko ya muntu na Kisabatu; me kwenda na lweka ya nzadi-mungwa; me belula bantu Me pona bantumwa 12

8:40-56

8:26-39

8:22-25

8:19-21 8:4-18

8:1-3

7:36-50

7:1-10 7:11-17 7:18-35

6:17-49

6:12-16

6:6-11

6:1-5

Luka

Yoane 5:1-47

32, na nima ya Paki

32, pene-pene ya Paki (Yoa 6:4)

Me tubila diaka lufwa mpi lufutumuku na yandi Mbongo ya mpaku me pesama na mutindu ya kuyituka Muntu ya kuluta nene na Kimfumu; kuyidika bifu; mawa Me bikisa Galilea sambu na Nkinsi ya Bisasa; kutula bima yonso na lweka sambu na kisalu ya kusadila bankaka

Kapernaumi

Kapernaumi

Galilea; Samaria

Me belula muntu ya kele ti demo yina balongoki kukaka ve kubelula

Sezarea-Filipo

Galilea

Yezu Mesia; me tubila lufwa, mpi lufutumuku Lukituku na ntwala ya Piere, Yakobo, mpi Yoane

Me pesa lukebisu sambu na levire ya Bafarize; me belula kifwa-meso

Nordi-Esti ya simu ya Nzadi-Mungwa ya Galilea; Betsaida

Ziku na Ngumba ya Ermoni

Basaduse mpi Bafarize ke sosa diaka kidimbu

Magadani

Sezarea-Filipo

Binkulu yina ke bebisaka Ndinga ya Nzambi Pene-pene ya Tire, Sidoni; na nima na Dekapolisi; me disa bantu 4 000

Ziku na Kapernaumi

Me monisa nani kele “dimpa ya luzingu”; balongoki mingi me yambula yandi

Kapernaumi

Fenisia; Dekapolisi

Bo me meka kukumisa Yezu ntotila; me tambula na zulu ya nzadi-mungwa; me belula bantu

Nordi-Esti ya simu ya Nzadi-Mungwa ya Galilea; Genezareti

Bo me zenga ntu ya Yoane Mbotiki; Boma ya Erode ya kuvanda ti makambu

Tiberiade Bantumwa me vutuka na nzietelo ya kisalu ya kusamuna; me disa bantu 5 000

Nzietelo ya tatu na Galilea, me yalumuka ntangu yandi me tinda bantumwa

Galilea

Kapernaumi(?); Nordi-Esti ya simu ya Nzadi-Mungwa ya Galilea

Me kwenda diaka kutala mbanza yina yandi yelaka, mpi bo me buya yandi diaka

Nazareti

8:19-22

18:1-35

17:24-27

17:22, 23

17:14-20

17:1-13

16:13-28

16:5-12

15:39–16:4

15:21-38

15:1-20

14:22-36

14:13-21

14:1-12

9:35–11:1

13:54-58

9:33-50

9:30-32

9:14-29

9:2-13

8:27–9:1

8:13-26

8:10-12

7:24–8:9

7:1-23

6:45-56

6:30-44

6:14-29

6:6-13

6:1-6

9:51-62

9:46-50

9:43-45

9:37-43

9:28-36

9:18-27

9:10-17

9:7-9

9:1-6

7:2-10

7:1

6:22-71

6:14-21

6:1-13

32, Nkinsi ya Kukangula

32, Nkinsi ya Bisasa

Ntangu

Matayo

Bantu mingi me tula lukwikilu na Yezu Ke longa na bambanza, na babwala, ke kwenda na Yeruzalemi Kukota na Kimfumu; kubangisa ya Erode; nzo me bikala mpamba Kudikulumusa; mbandu ya madia ya nene ya nkokila Kutadila ntalu ya kuvanda longoki

Perea (na simu ya Yordani)

Perea

Ziku na Perea

Ziku na Perea

Kisalu ya Nsuka ya Yezu na Esti ya Yordani

Yezu ke longa na meso ya bantu yonso na Nkinsi ya Bisasa Kulonga na nima ya Nkinsi; me belula kifwa-meso Me tinda balongoki 70 na kusamuna; kuvutuka na bo, rapore Me ta kingana ya Musamaria ya mbote; na nzo ya Marta, Maria Me longa diaka kisambu ya mbandu; kudindamana na kulomba Me buya mambu ya luvunu ya bo ke fundila yandi; me monisa nde mbandu kele ya kubedisama Na mesa ya Mufarize, Yezu me tungulula bantu ya luvunu Diskure ya ke tadila dikebi ya Nzambi; kapita ya kwikama Me belula nkento ya kukonama na Kisabatu; bambandu tatu Yezu na Nkinsi ya Kukangula; Ngungudi ya Mbote

Kisalu ya Nsuka ya Yezu na Yudea

Diambu

Na simu ya Yordani

Yeruzalemi

Ziku na Yudea

Ziku na Yudea

Ziku na Yudea

Ziku na Yudea

Ziku na Yudea

Yudea; Betania

Ziku na Yudea

Yeruzalemi

Yeruzalemi

Kisika

Marko

14:25-35

14:1-24

13:23-35

13:22

13:1-21

12:1-59

11:37-54

11:14-36

11:1-13

10:25-42

10:1-24

Luka

10:40-42

10:1-39

8:12–9:41

7:11-52

Yoane

Ke belula mpi ke longa ntangu yandi ke luta na Samaria, na Galilea Bambandu: mufwidi yina vandaka kuyangisa, Mufarize mpi kalaki ya mpaku Me lutila na Perea; ke longa na yina me tala kufwa makwela Me yamba mpi me sakumuna bana Leke ya mvwama; mbandu ya bantu yina ke salaka na bilanga ya vinu Mbala ya tatu yina Yezu ke tubila lufwa, mpi lufutumuku na yandi Bo me lombila Yakobo mpi Yoane bisika na Kimfumu Yandi ke luta na Yeriko, yandi me belula bifwa-meso zole; me kwenda kutala Zasheo; mbandu ya bamine kumi

Samaria; Galilea

Samaria to Galilea

Perea

Perea

Perea

Ziku na Perea

Ziku na Perea

Yeriko

Betania

Ndongisila ya Kaifa sambu na Yezu; Yezu me tina

Yeruzalemi; Efrayimi

Betania

Yezu me tedimisa Lazare na bafwa

Betania

Nisani 9

Ndolula mpi lukwikilu; bampika ya kukonda mfunu

Ziku na Perea

Nisani 8, 33

Bambandu: kapita ya kukonda lunungu, mvwama mpi Lazare

Ziku na Perea

20:29-34

20:20-28

20:17-19

19:16–20:16

19:13-15

19:1-12

Me kuma na Betania bilumbu sambanu na ntwala ya Paki Nkinsi na nzo ya Simoni muntu ya maladi ya lepre; Maria me pakula Yezu mafuta; Bayuda me kwisa kutala Yezu mpi Lazare

26:6-13

Kisalu ya Nsuka ya Yezu na Yeruzalemi

Bambandu: mameme ya vilaka, mbongo ya kibende ya vilaka, mwana ya vilaka

Ziku na Perea

14:3-9

10:46-52

10:35-45

10:32-34

10:17-31

10:13-16

10:1-12

18:35–19:28

18:31-34

18:18-30

18:15-17

18:1-14

17:11-37

17:1-10

16:1-31

15:1-32

11:1-46

12:2-11

11:55 –12:1

11:47-54

Nisani 12

Me tungulula ngolo bansekudi mpi Bafarize Mbongo ya kibende ya mbalu fioti ya mufwidi Me bikula kubwa ya Yeruzalemi; kukala ya Yezu; nsuka ya ngidika Bambandu ya bamwense kumi, ya batalanta, ya mameme ti bankombo

Yeruzalemi, tempelo

Yeruzalemi, tempelo

Ngumba ya Banti ya Olive

Ngumba ya Banti ya Olive

Yudasi me wakana ntalu ya mbongo ti banganga-nzambi sambu na kuyekula Yezu

Yezu me yula ngiufula ya me tala ba-nkaka ya Mesia sambu na kukangisa bantu munoko

Yeruzalemi, tempelo

Yeruzalemi

Bangiufula ya mitambu na yina me tala mpaku, lufutumuku, nsiku

Yeruzalemi, tempelo

Bantwadisi ya mabundu ke sala komplo sambu na kufwa Yezu

Bambandu ya bantu ya mbi ya ke salaka bilanga, ya nkinsi ya makwela

Yeruzalemi, tempelo

Yeruzalemi

21:23-32

Bo me tula ntembe na kiyeka ya Kristu; mbandu ya bana zole

Yeruzalemi, tempelo

14:1, 2 14:10, 11

26:14-16

13:1-37

26:1-5

25:1-46

24:1-51

12:41-44

12:38-40

12:35-37

22:41-46

23:1-39

12:13-34

12:1-12

11:27-33

11:20-25

22:15-40

21:33–22:14

21:19-22

22:3-6

22:1, 2

21:5-38

21:1-4

20:45-47

20:41-44

20:20-40

20:9-19

20:1-8

19:47, 48

11:18, 19

Bo me kuta nti ya bafige ya ke butaka ve me yuma

Masolo ti Bagreki; kukonda lukwikilu ya Bayuda

Yeruzalemi

19:45, 46

11:12-17

Luka 19:29-44

21:18, 19, 12, 13

Marko 11:1-11

Matayo 21:1-11, 14-17

BetaniaYeruzalemi

Bamfumu ya banganga-nzambi mpi bansekudi me sala komplo sambu na kufwa Yezu

Yeruzalemi

Nisani 11

Me singa nti ya bafige ya ke butaka ve; me tula bunkete na tempelo na mbala ya zole

BetaniaYeruzalemi

Diambu Kukota ya lukumu ya Kristu na Yeruzalemi

Nisani 10

Kisika

BetaniaYeruzalemi

Ntangu

Nisani 9 (ndandana)

Yoane

12:20-50

12:12-19

28:16-20 [Bis 1:9-12]

Kumonana ya Yezu Kristu na nima Kutombuka ya Yezu, kilumbu ya 40 na nima ya lufutumuku na yandi

Ngumba ya Banti ya Olive, pene-pene ya Betania

Yeruzalemi; Galilea

Iyare 25

28:1-15

Lufutumuku ya Yezu mpi mambu ya salamaka kilumbu yina

Yeruzalemi mpi nziunga na yo

27:62-66

27:57-61

Nisani 16

Bo me katula mvumbi ya Yezu na nti ya mpasi mpi bo me zika yandi Banganga-nzambi ti Bafarize me baka basoda sambu na kukengila maziamu

Yeruzalemi

27:31-56

27:15-30

27:2, 11-14

27:3-10

26:57–27:1

26:30, 36-56

26:31-35

26:26-29

26:21-25

Yeruzalemi

Lufwa ya Yezu na zulu ya nti ya mpasi, mpi mambu yina salamaka na ntangu yina

Golgota, Yeruzalemi

Bo me pesa yandi sambu bo fwa yandi, na nima Pilate ke sosa kuyambula yandi

Yeruzalemi

26:17-19 26:20, 21

Nisani 15

(p. 15:00, Kitanu)

Na ntwala ya Pilate, ya Erode, mpi me vutuka na Pilate

Yeruzalemi

Nsadisi; kuzolana; bampasi; kisambu ya Yezu

Yeruzalemi

Yudasi muyekudi me kudikangisa nsinga na nkingu mpi me fwa

Me tubila mutindu Piere ta buya yandi mpi bantumwa ta panzana

Yeruzalemi

Yeruzalemi

Me yantikisa madia ya Lusungiminu ti bantumwa 11

Yeruzalemi

Mpasi ya ngolo na kati ya kilanga; bo me yekula Yezu mpi me kanga yandi

Yudasi me zabana bonso muyekudi mpi bo me kula yandi

Yeruzalemi

Bo me sambisa yandi na Ana, Kaifa, Sanedreni; Piere me buya yandi

Yezu me yobisa makulu ya bantumwa na yandi

Yeruzalemi

Yeruzalemi

Me dia Paki ti bantumwa 12

Yeruzalemi

Nisani 14

Getsemane

Bangidika sambu na Paki

Nisani 13 (Kiya na Pene-pene mpi na kati nima ya midi) ya Yeruzalemi

14:12-16

[1Bk 15:5-7]

16:1-8

15:42-47

15:20-41

15:6-19

15:1-5

14:53–15:1

14:26, 32-52

14:27-31

14:22-25

14:18-21

14:17, 18

22:7-13

24:50-53

[Bis 1:3-8]

24:1-49

23:50-56

23:26-49

23:13-25

23:1-12

[Bis 1:18, 19]

22:54-71

22:39-53

22:31-38

22:19, 20, 24-30

22:21-23

22:14-18

20:26– 21:25

20:1-25

19:31-42

19:16-30

18:39–19:16

18:28-38

18:13-27

18:1-12

14:1–17:26

13:31-38

[1Bk 11:23-25]

13:21-30

13:1-20

A

N

I

13

YA

LI

B

UM

Bisika

BAKILOMETRE 10 20 30 40

˚

NG

Bambanza ˙ 0

BA

KIMFUMU YA KUKONDA KUKABWANA ya Saule, Davidi, Salomo Sidoni

Damasi

50

NGUMBA YA ERMONI Tire

E

Abele

Dani

N

Asore

E

Kabule

Nzadi-Mungwa ya Kinerete

N

NGUMBA YA KARMELE

BeteSheani

N

G

W

Bezeki Tebesi AbeleMehola

Sereda

U

Rama

Mahanayimi Sukoti

Muwanda ya Yaboki

Silo Baale-Asore

BeteOroni Beteya Zulu Betele Oroni Mikmasi ya Ngele

Raba

A

D

M A

IM

Efroni Bete-Aveni Gilgale Geba Rama Yeriko Gezere Gibea Ayaloni Gabaoni Nobi Kiriati-Yearimi Yeruzalemi Azeka Soko Gati Betelemi Nseke ya Ela Dibulu ya Matadi ya Adulami Askaloni

Medeba

Z

Nzadi Sira Keyila Ene-Gedi ya Ebroni Mungwa Aroere Yeshimone Zifi Oresha Muwa Karmele n da y a Ar n o ni Maoni Sikilagi Yatire Estemoa Kabisele Borashane

Gaza Muwan

ya da

I

lo

so

Muw

re

o ot M Nt uw an da ya Mu ng

B

Be

a Ze Beresheba lo n Ze Aroere ya

A

N

Rogelimi RamotiGaladi Yabeshi-Galadi

Y o r dani

A

NGUMBA YA GILBOA

O N I

Y

Afeti

Nzadi y a

A

Ene-Dore Shunemi Megido Yizrele

M

anda ya E

wa (

?)

zi

O E D

pt

e

496

O

M

I

Palestine na Ntangu ya KISALU YA YEZU Bambanza ˙ Bisika BAKILOMETRE 10 20 30 40

˚

Sidoni

50

Damasi

IS

IA

0

ABILENE

N

Tire

NGUMBA YA ERMONI Sezarea -Filipo

E

E

NE N

EA LIL G A Korazini

YA

dani N z ad i ya Yo r

A

GW

N

N

Ebroni

IDUMEA Beresheba

Muw

DE A

Nzadi ya Mungwa

zi anda ya E

A

NTOTO YA ZELO NA Z

YUDEA Gaza

EL O Y A YU

U

D

A

Yeriko Emausi (?) Yeruzalemi Betania Betelemi

A

OL I S I

SAMA IA R Arimatea Efrayimi

Geraza

PERE

IM

Salimi (?) Ainoni (?)

Sikare (?)

NGUMBA YA GARIZIMI Yope

KA P

Samaria

Gadara Betania na simu ya Yordani (?) Pella

DE

LE ME AR AK AY

YA TABORE

E

MB GU N

Betsaida Kapernaumi Nzadi-Mungwa Kana Tiberiade ya Galilea Nazareti NGUMBA Naini

E

IT ON AK R

Tolemaisi

Sezarea

Z

UR

T

IT

F

Asdodi

A

14

pt e

497

R

A

BI

A

BANTU-DIAMBU SAMBU NA KUSOLULA MAMBU YA BIBLIA (Kana bo me zabisa yo ve, mikapu ya Masonuku ya Kiebreo me katuka na Mbalula ya Nsi-Ntoto ya Mpa. Tala lutiti 511 sambu na kuzaba bazina ya bunkufi ya mikanda ya Biblia na Masonuku ya Kiebreo.)

1. Armagedoni A. Bitumba ya Nzambi sambu na kusukisa mambi Bo me vukisa makanda sambu na Armagedoni. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Kus 16:14, 16 Nzambi ta nwana, yandi ta sadila Mwana mpi bawanzio. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ 2Bt 1:6-9; Kus 19:11-16 Mutindu beto lenda guluka. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Sof 2:2, 3; Kus 7:14 B. Yo ke songa ve nde Nzambi me konda zola Nsi-ntoto me beba ngolo. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ 2Tm 3:1-5 Nzambi ke monisa ntima-nda, kansi lunungu ke lomba nde yandi sala kima mosi. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ 2Pi 3:9, 15; Lu 18:7, 8 Mambi fwete mana sambu bantu ya lunungu kuvanda mbote. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Bin 21:18; Kus 11:18

2. Bambangi ya Yehowa A. Kisina ya Bambangi ya Yehowa Yehowa me monisa bambangi na yandi. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Yez 43:10-12; Yer 15:16 Ndonga ya bambangi ya kwikama yantikaka na Abele. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Beb 11:4, 39; 12:1 Yezu vandaka mbangi ya kwikama mpi ya kieleka. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Yoa 18:37; Kus 1:5; 3:14

3. Bankinsi, Bilumbu ya Kubutuka A. Bakristu ya ntete vandaka kusala ve bankinsi ya Bilumbu ya Kubutuka mpi ya Lubutuku Bansambidi ya luvunu bantu vandaka kusala yo. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Kuy 40:20; Mat 14:6 Beto fwete sungimina lufwa ya Yezu. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Lu 22:19, 20; 1Bk 11:25, 26 Kusala bankinsi ya bo ke salaka mambu ya kisaka-saka kele mbote ve. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Bar 13:13; Bag 5:21; 1Pi 4:3

4. Baprofete ya Luvunu A. Biblia tubilaka baprofete ya luvunu; bo vandaka na bilumbu ya bantumwa Mutindu ya kuzabila bo. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Kul 18:20-22; Lu 6:26 Biblia tubilaka bo; bo ta zabana na bambuma na bo. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Mat 24:23-26; 7:15-23

5. Biblia A. Ndinga ya Nzambi kele ya kupemama Mpeve ya Nzambi pusaka bantu na kusonika. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ 2Pi 1:20, 21 Yo kele ti bambikudulu: ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Dan 8:5, 6, 20-22; Lu 21:5, 6, 20-22; Yez 45:1-4 Biblia ya mvimba kele ya kupemama mpi yo kele mfunu. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ 2Tm 3:16, 17; Bar 15:4 B. Ntwadisi ya mbote sambu na bilumbu na beto Kufwa minsiku ya Biblia ke nataka lufwa. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Bar 1:28-32 Mayele ya bantu lenda yinga yo ve. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ 1Bk 1:21, 25; 1Tm 6:20 Kitaninu na ntwala ya mbeni ya kuluta ngolo. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Bef 6:11, 12, 17 Ke twadisaka muntu na nzila ya mbote. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Nk 119:105; 2Pi 1:19; Bin 3:5, 6

498

499 C. Bo sonikaka yo sambu na bantu ya makanda mpi ya bampusu yonso Bo yantikaka kusonika Biblia na Esti. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Kub 17:14; 24:12, 16; 34:27 Nzambi pesaka yo na bantu ya Eropa kaka ve. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Bar 10:11-13; Bag 3:28 Nzambi ke ndimaka bantu ya mitindu yonso. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Bis 10:34, 35; Bar 5:18; Kus 7:9, 10

6. Bifwanisu A. Kusadila bifwanisu mpi biteki na lusambu kele kuvweza Nzambi Mpila kele ve ya kusala kifwanisu ya Nzambi. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛ 1Yn 4:12; Yez 40:18; 46:5; Bis 17:29 Biblia ke songa Bakristu na kukeba na bifwanisu. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ 1Bk 10:14; 1Yn 5:21 Bo fwete sambila Nzambi na mpeve mpi na kieleka. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Yoa 4:24 B. Lusambu ya bifwanisu nataka dikanda ya Izraele na lufwa Nzambi buyisaka Bayuda lusambu ya bifwanisu. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Kub 20:4, 5 Yo ke waka ve, ke tubaka ve; bantu yina ke salaka yo ta kuma bonso yo. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Nk 115:4-8 Yo kele mutambu, yo nataka lufwa. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Nk 106:36, 40-42; Yer 22:8, 9 C. Bantu fwete sambila ve Nzambi “mutindu bo me zola” Nzambi buyaka nde bantu sambila yandi “mutindu bo me zola.” ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Yez 42:8 Nzambi mpamba “Muntu ke waka bisambu.” ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Nk 65:1, 2

7. Bilumbu ya Nsuka A. Ntendula ya “nsuka ya nsi-ntoto” Nsuka ya ngidika ya bima. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Mat 24:3; 2Pi 3:5-7; Mar 13:4 Nsuka ya ntoto ve, kansi ya ngidika ya mbi. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ 1Yn 2:17 Ntangu ya nsuka ta kwisa na ntwala ya lufwa ya nsi-ntoto. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Mat 24:14 Luguluku sambu na bantu ya lunungu; na nima nsi-ntoto ya mpa. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ 2Pi 2:9; Kus 7:14-17 B. Beto fwete kangula meso na bidimbu ya bilumbu ya nsuka Bidimbu ya Nzambi me pesaka sambu na kutwadisa beto. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ 2Tm 3:1-5; 1Bt 5:1-4 Nsi-ntoto ke bakisaka ve mfunu na yo. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ 2Pi 3:3, 4, 7; Mat 24:39 Nzambi ke sukinina ve, kansi ke pesa lukebisu. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ 2Pi 3:9 Matabisi yina ke katukaka na kukangula meso, mpi na kudibanza. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Lu 21:34-36

8. Bilungi (Maziamu) A. Kele ve kisika ya kieleka ya bo ke monisaka bantu mpasi na tiya Yobi sambaka nde yandi kwenda kuna ntangu yandi vandaka na mpasi. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Yob 14:13 Kisika ya kukonda kisalu. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Nk 6:5; Lo 9:10; Yez 38:18, 19 Nzambi futumunaka Yezu na maziamu, na bilungi. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Bis 2:27, 31, 32; Nk 16:10 Bilungi ta basisa bafwa ya nkaka, bo ta fwa yo. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Kus 20:13, 14 B. Tiya kele kidimbu ya lufwa ya kimakulu Tiya kele kidimbu ya ke monisaka lufwa ya kimakulu. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Mat 25:41, 46; 13:30 Bantu ya mbi yina ke balulaka ve ntima ta fwa kimakulu bonso na tiya. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Beb 10:26, 27 “Mpasi” ya ngolo yina Satana ta mona kele lufwa ya kimakulu. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Kus 20:10, 14, 15 C. Disolo ya mvwama ti Lazare ke monisa ve nde bantu ta mona mpasi mvula na mvula Tiya ti ntulu ya Abrahami kele ya kifwani. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Lu 16:22-24 Bo me swaswanisa mpi kundimama ya Abrahami ti mudidi. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Mat 8:11, 12 Bo ke binga lufwa ya Babilonia nde mpasi ya ngolo. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Kus 18:8-10, 21

500

9. Butatu A. Nzambi Tata kele Muntu mosi mpamba, muntu ya kuluta nene na luyalanganu Nzambi kele ve bantu tatu. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Kul 6:4; Mal 2:10; Mar 10:18; Bar 3:29, 30 Nzambi gangaka Mwana; Nzambi vandaka ntete yandi mosi. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Kus 3:14; Bkl 1:15; Yez 44:6 Nzambi kele mfumu ya luyalanganu bantangu yonso. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Bfi 2:5, 6; Dan 4:35 Bantu fwete kumisa Nzambi kuluta yonso. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Bfi 2:10, 11 B. Mwana kele na nsi ya Tata na ntwala mpi na nima ya kukwisa na ntoto Mwana vandaka na bulemfu na zulu, Tata muntu tindaka yandi. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Yoa 8:42; 12:49 Yandi vandaka na bulemfu na ntoto, Tata me luta yandi na nene. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Yoa 14:28; 5:19; Beb 5:8 Nzambi tombulaka yandi na zulu, kansi kele kaka na nsi ya Nzambi. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Bfi 2:9; 1Bk 15:28; Mat 20:23 Yehowa kele Mfumu mpi Nzambi ya Kristu. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ 1Bk 11:3; Yoa 20:17; Kus 1:6 C. Bumosi ya Nzambi mpi Kristu Bo ke vandaka ntangu yonso na kuwakana na mambu yonso. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Yoa 8:28, 29; 14:10 Bumosi, bonso ya bakala ti nkento. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Yoa 10:30; Mat 19:4-6 Bakristu yonso fwete vanda ti bumosi ya mutindu mosi. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Yoa 17:20-22; 1Bk 1:10 Lusambu ya Yehowa na nzila ya Kristu kimakulu. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Yoa 4:23, 24 D. Mpeve santu ya Nzambi kele ngolo na yandi ya kisalu Yo kele ngolo, kansi muntu ve. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Mat 3:16; Yoa 20:22; Bis 2:4, 17, 33 Yo kele ve muntu yina kele na zulu ti Nzambi mpi Kristu. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Bis 7:55, 56; Kus 7:10 Nzambi ke twadisaka yo sambu na kulungisa luzolo na yandi. ˛˛˛˛˛ Nk 104:30; 1Bk 12:4-11 Bansadi ya Nzambi ke bakaka yo, mpi yo ke twadisaka bo. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛ 1Bk 2:12, 13; Bag 5:16

10. Diabulu, Bademo A. Diabulu kele muntu ya kimpeve Yo kele ve mbi yina kele na kati ya muntu, kansi muntu ya kimpeve. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ 2Tm 2:26 Diabulu kele muntu bonso bawanzio. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Mat 4:1, 11; Yob 1:6 Kudikumisaka Diabulu na mpusa na yandi ya mbi. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Yak 1:13-15 B. Diabulu kele mfumu ya nsi-ntoto yina ke monanaka ve Yandi kele nzambi ya ke yala nsi-ntoto. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ 2Bk 4:4; 1Yn 5:19; Kus 12:9 Nzambi me pesaka yandi nzila ya kuzinga tii kuna Yandi ta zenga mambu. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Kub 9:16; Yoa 12:31 Bo ta losa yandi na dibulu ya nda, na nima bo ta fwa yandi. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Kus 20:2, 3, 10 C. Bademo kele bawanzio yina kolamaka Bo vukanaka ti Satana na ntwala ya Mvula ya Ngolo. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Kuy 6:1, 2; 1Pi 3:19, 20 Nzambi kulumusaka bo, mpi bo kele na nsemo ata fioti ve. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ 2Pi 2:4; Yud 6 Bo ke nwanaka ti Nzambi, mpi ke niokulaka bantu. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Lu 8:27-29; Kus 16:13, 14 Bo ta fwa bo kumosi ti Satana. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Mat 25:41; Lu 8:31; Kus 20:2, 3, 10

11. Dibundu A. Dibundu kele ya kimpeve, mpi bo me tungaka yo na zulu ya Kristu Nzambi ke zingaka ve na batempelo ya bantu me tungaka. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Bis 17:24, 25; 7:48 Dibundu ya kieleka kele tempelo ya kimpeve ya me salama na matadi ya moyo. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ 1Pi 2:5, 6 Kristu kele ditadi ya kikonko; bantumwa, fondasio ya zole. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Bef 2:20 Beto fwete sambila Nzambi na mpeve mpi na kieleka. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Yoa 4:24

501 B. Bo tungaka ve dibundu na zulu ya Piere Yezu tubaka ve nde bo ta tunga dibundu na zulu ya Piere. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Mat 16:18 Yezu kele “ditadi ya nene.” ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ 1Bk 10:4 Piere monisaka nde Yezu kele fondasio. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ 1Pi 2:4, 6-8; Bis 4:8-12

12. Disumu A. Disumu kele nki Kufwa nsiku ya Nzambi, minsiku na yandi ya kukuka. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ 1Yoa 3:4; 5:17 Muntu kele kigangwa ya Nzambi, yandi ta vutula munoko na yandi. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Bar 14:12; 2:12-15 Nsiku tendulaka disumu, yo sadisaka bantu na kuzaba yo. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Bag 3:19; Bar 3:20 Bantu yonso kele bansumuki, bo ke monisaka ve minsiku ya kukuka ya Nzambi. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Bar 3:23; Nk 51:5 B. Sambu na nki bantu yonso ke monaka mpasi sambu na disumu ya Adami Adami pesaka kukonda kukuka mpi lufwa na bantu yonso. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Bar 5:12, 18 Nzambi monisaka mawa na mpila yandi pesaka bantu nzila ya kuzinga. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Nk 103:8, 10, 14, 17 Kimenga ya Yezu ke katula masumu. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ 1Yn 2:2 Bo ta sukisa disumu ti bisalu yonso yankaka ya Diabulu. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ 1Yn 3:8 C. Mbuma yina Nzambi buyisaka vandaka kukonda bulemfu, kansi kuvukisa nitu ve Nzambi buyisaka nti na ntwala ya kuganga Eva. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Kuy 2:17, 18 Nzambi songaka Adami ti Eva na kubuta. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Kuy 1:28 Bana kele ve mbutu ya disumu, kansi ya lusakumunu ya Nzambi. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Nk 127:3-5 Eva sumukaka ntangu bakala vandaka ve; yandi yulaka ve dibanza ya bakala. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Kuy 3:6; 1Tm 2:11-14 Sambu Adami vandaka mfumu, yandi kolamaka na nsiku ya Nzambi. ˛˛˛˛˛˛ Bar 5:12, 19 D. Kusumuka na mpeve santu ke tendula inki (Mat 12:32; Mar 3:28, 29) Yo kele ve disumu ya beto me bakaka na Adami. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Bar 5:8, 12, 18; 1Yn 5:17 Muntu lenda pesa mpeve mawa, kansi kuvutuka na nzila. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Bef 4:30; Yak 5:19, 20 Kikalulu ya kusala masumu na luzolo ke nataka na lufwa. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ 1Yn 3:6-9 Nzambi ke sambisaka bantu ya mutindu yina, ke katulaka bo mpeve na yandi. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Beb 6:4-8 Beto fwete samba ve sambu na bantu ya mutindu yai ya ke balula ve ntima. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ 1Yn 5:16, 17

13. Kimbeni, Kumonisa Mpasi A. Kikuma bantu ke mengaka Bakristu Bo mengaka Yezu, yandi tubilaka kimbeni. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Yoa 15:18-20; Mat 10:22 Kuzitisa minsiku ya lunungu ke bedisa nsi-ntoto. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ 1Pi 4:1, 4, 12, 13 Satana, nzambi ya ngidika yai, kele mbeni ya Kimfumu. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ 2Bk 4:4; 1Pi 5:8 Mukristu ke waka ve boma, Nzambi ke sadisaka. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Bar 8:38, 39; Yak 4:8 B. Nkento fwete pesa ve bakala nzila ya kukabula yandi ti Nzambi Biblia ke kebisa; bantu yankaka lenda songa bakala mambu ya luvunu. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Mat 10:34-38; Bis 28:22 Nkento fwete tula ntima na Nzambi mpi na Kristu. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Yoa 6:68; 17:3 Kwikama ya nkento lenda gulusa mpi bakala. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ 1Bk 7:16; 1Pi 3:1-6 Bakala kele mfumu, kansi yandi fwete buyisa ve muntu na kusambila. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ 1Bk 11:3; Bis 5:29

502 C. Bakala fwete pesa ve nkento nzila ya kubuyisa yandi na kusadila Nzambi Yandi fwete zola nkento ti dibuta, mpi kuzola nde bo baka luzingu. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ 1Bk 7:16 Yandi kele ti mukumba ya kubaka badesizio, ya kulungisa bampusa ya dibuta. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ 1Bk 11:3; 1Tm 5:8 Nzambi ke zolaka bakala yina ke kangamaka na kieleka. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Yak 1:12; 5:10, 11 Nzambi ke ndimaka ve bantu yina ke yambulaka yandi sambu na kusosa ngemba. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Beb 10:38 Yandi ta nata dibuta na yandi na kiese yina ta vanda na nsi-ntoto ya mpa. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Kus 21:3, 4

14. Kimfumu A. Mambu yina Kimfumu ya Nzambi ta sala sambu na bantu Ta lungisa luzolo ya Nzambi. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Mat 6:9, 10; Nk 45:6; Kus 4:11 Luyalu ya kele ti ntotila mpi bansiku. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Yez 9:6, 7; 2:3; Nk 72:1, 8 Yo ta sukisa mambi mpi ta yala ntoto ya mvimba. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Dan 2:44; Nk 72:8 Luyalu ya bamvula 1 000 ta belula bantu, ta vutula Paladisu. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Kus 21:2-4; 20:6 B. Ke yantika kuyala ntangu bambeni ya Kristu kele ntete Na nima ya lufutumuku ya Kristu, yo lombaka nde yandi vingila ntangu mingi. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Nk 110:1; Beb 10:12, 13 Yandi me baka ngolo, me nwana ti Satana. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Nk 110:2; Kus 12:7-9; Lu 10:18 Na nima ya kutulama ya Kimfumu, bampasi ya ntoto yantikaka. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Kus 12:10, 12 Bampasi ya ntangu yai ke tendula nde yo kele ntangu ya kukangama na Kimfumu. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Kus 11:15-18 C. Yo kele ve na ‘kati ya ntima,’ ta tulama ve na bikesa ya bantu Kimfumu kele na zulu, na ntoto ve. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ 2Tm 4:18; 1Bk 15:50; Nk 11:4 Yo kele ve na ‘kati ya ntima’; Yezu vandaka kutubila Bafarize. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Lu 17:20, 21 Yo kele ve ya nsi-ntoto yai. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Yoa 18:36; Lu 4:5-8; Dan 2:44 Yo ta yinga baluyalu mpi bansiku ya nsi-ntoto. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Dan 2:44

15. Kisabatu A. Bo ke lomba ve Bakristu na kuzitisa Kisabatu Lufwa ya Yezu sukisaka Nsiku. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Bef 2:15 Bo ke lomba ve Bakristu na kuzitisa Kisabatu. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Bkl 2:16, 17; Bar 14:5, 10 Bo nganinaka bo sambu bo zitisaka Kisabatu, mpi buna na buna. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Bag 4:9-11; Bar 10:2-4 Bo ke kotaka na kupema ya Nzambi na nsadisa ya lukwikilu ti bulemfu. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Beb 4:9-11 B. Bo pesaka ntuma ya kuzitisa Kisabatu kaka na Izraele ya ntama Bo zitisaka Kisabatu na mbala ya ntete na nima ya Kubasika. ˛˛˛˛˛˛ Kub 16:26, 27, 29, 30 Yo vandaka kidimbu kaka sambu na bana ya Izraele. ˛˛˛˛˛˛˛˛ Kub 31:16, 17; Nk 147:19, 20 Nsiku vandaka kulomba mpi na kuzitisa bamvula ya Kisabatu. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Kub 23:10, 11; Lev 25:3, 4 Kisabatu kele mfunu ve sambu na Bakristu. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Bar 14:5, 10; Bag 4:9-11 C. Kupema ya Kisabatu ya Nzambi (kilumbu ya 7 ya “mposo” ya kuganga bima) Yo yantikaka na nsuka ya lugangu ya ntoto. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Kuy 2:2, 3; Beb 4:3-5 Yo landaka na nima ya kukwisa ya Yezu na ntoto. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Beb 4:6-8; Nk 95:7-9, 11 Bakristu ke pemaka na bisalu ya bwimi. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Beb 4:9, 10 Yo ta mana ntangu Kimfumu ta manisa kisalu na yo na ntoto. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ 1Bk 15:24, 28

503

16. Kisambu A. Bisambu yina Nzambi ke waka Nzambi ke waka bisambu ya bantu. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Nk 145:18; 1Pi 3:12 Yandi ke waka bantu ya kukonda lunungu kaka kana bo soba bikalulu. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Yez 1:15-17 Beto fwete samba na zina ya Yezu. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Yoa 14:13, 14; 2Bk 1:20 Beto fwete samba na kuwakana ti luzolo ya Nzambi. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ 1Yn 5:14, 15 Lukwikilu kele mfunu. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Yak 1:6-8 B. Kuvutukila mambu ya mutindu mosi na bisambu, kusamba Maria to “basantu” kele mpamba Beto fwete samba Nzambi na zina ya Yezu. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Yoa 14:6, 14; 16:23, 24 Nzambi ke waka ve bangogo ya bo ke vutukila mbala na mbala. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Mat 6:7

17. Kubelula, Bandinga A. Mambote ya kubelula na kimpeve ke zingaka kimakulu Maladi ya kimpeve ke fwaka. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Yez 1:4-6; 6:10; Oze 4:6 Kubelula na kimpeve kele kisalu ya kuluta mfunu. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Yoa 6:63; Lu 4:18 Yo ke katulaka masumu; ke pesaka kiese ti luzingu. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Yak 5:19, 20; Kus 7:14-17 B. Kimfumu ya Nzambi ta belula bantu kimakulu na kinsuni Yezu belulaka bantu ya kifu, longaka balusakumunu ya Kimfumu. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Mat 4:23 Nzambi me sila Kimfumu bonso nzila ya kubelula kimakulu. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Mat 6:10; Yez 9:7 Ata lufwa ta suka. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ 1Bk 15:25, 26; Kus 21:4; 20:14 C. Kubelula ya bilumbu yai kele ve nzikisa ya kundimama ya Nzambi Balongoki vandaka ve kudibelula na mutindu ya kuyituka. ˛˛˛˛˛˛˛˛ 2Bk 12:7-9; 1Tm 5:23 Makabu ya kusala bidimbu ya nkumbwa sukaka na nima ya ntangu ya bantumwa. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ 1Bk 13:8-11 Kubelula kele ve nzikisa ya ke monisa kundimama ya Nzambi. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Mat 7:22, 23; 2Bt 2:9-11 D. Kutuba na bandinga vandaka kaka sambu na ntangu fioti Yo vandaka kidimbu; yo me luta mfunu na kusosa makabu ya kuluta nene. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ 1Bk 14:22; 12:30, 31 Bo tubaka na ntwala nde makabu ya kusala bidimbu ya nkumbwa ta suka. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ 1Bk 13:8-10 Bisalu ya kuyituka kele ve nzikisa ya ke monisa kundimama ya Nzambi. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Mat 7:22, 23; 24:24

18. Kukana na Ntwala A. Nzambi kanaka ve luzingu ya muntu na ntwala Lukanu ya Nzambi ta lungana. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Yez 55:11; Kuy 1:28 Konso muntu fwete sala nsola ya kusadila Nzambi. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Yoa 3:16; Bfi 2:12

19. Kulunsi A. Bo tulaka Yezu na zulu ya nti ya mpasi, yo kele diambu ya nsoni Bo tulaka Yezu na zulu ya nti ya mpasi. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Bis 5:30; 10:39; Bag 3:13 Bakristu fwete nata nti bonso kidimbu ya nsoni. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Mat 10:38; Lu 9:23 B. Beto fwete sambila yo ve Kumonisa nti ya mpasi ya Yezu kele diambu ya nsoni. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Beb 6:6; Mat 27:41, 42 Kusadila kulunsi na lusambu kele kusambila biteki. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Kub 20:4, 5; Yer 10:3-5 Yezu kele mpeve, yandi kele diaka ve na zulu ya nti. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ 1Tm 3:16; 1Pi 3:18

504

20. Kuta Kimbangi A. Bakristu yonso fwete ta kimbangi, kuzabisa nsangu ya mbote Bo fwete ndima Yezu na ntwala ya bantu sambu na kundimama. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Mat 10:32 Bo fwete vanda bantu ya ke lemfukaka na Ndinga, mpi kumonisa lukwikilu. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Yak 1:22-24; 2:24 Bantu ya mpa mpi fwete kuma balongi. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Mat 28:19, 20 Kuta kimbangi na ntwala ya bantu ke gulusaka. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Bar 10:10 B. Mfunu ya kuvutukila bantu mbala na mbala, kulanda na kuta kimbangi Beto fwete kebisa bantu nde nsuka ta kwisa. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Mat 24:14 Yeremia zabisaka lufwa ya Yeruzalemi bamvula mingi na ntwala. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Yer 25:3 Bonso Bakristu ya ntete, beto lenda bika ve. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Bis 4:18-20; 5:28, 29 C. Beto fwete ta kimbangi sambu na kuvanda ve na mfuka ya menga Beto fwete kebisa bantu nde nsuka me finama. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Eze 33:7; Mat 24:14 Kana beto sala yo ve, beto ta vanda na mfuka ya menga. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Eze 33:8, 9; 3:18, 19 Polo vandaka ve na mfuka ya menga; yandi tubaka kieleka yonso. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Bis 20:26, 27; 1Bk 9:16 Yo ke gulusaka muntu ya ke ta kimbangi mpi yina ke widikila. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ 1Tm 4:16; 1Bk 9:22

21. Kutanga Ntangu A. 1914 (T.B.) sukisaka Bantangu ya Makanda Bo sukisaka ndonga ya bamfumu na mvu 607 N.T.B. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Eze 21:25-27 “Bantangu nsambwadi” fwete luta na ntwala nde bo vutula luyalu. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Dan 4:32, 16, 17 Nsambwadi ˙ bantangu 2  3 1⁄2, to 2  bilumbu 1 260. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Kus 12:6, 14; 11:2, 3 Kilumbu mosi sambu na mvula mosi. [ Yo ke sala bamvula 2 520] ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Eze 4:6; Kut 14:34 Yo fwete landa tii na kutulama ya Kimfumu. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Lu 21:24; Dan 7:13, 14

22. Kuvukisa Mabundu A. Kuvukana ti mabundu ya nkaka ke wakana ve ti nzila ya Nzambi Nzila kele kaka mosi, ya fioti, mpi bantu fioti ke monaka yo. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Bef 4:4-6; Mat 7:13, 14 Bo ke kebisa beto nde malongi ya luvunu ke sambukilaka. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Mat 16:6, 12; Bag 5:9 Bo ke lomba beto na kuvanda ya kukabwana. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ 2Tm 3:5; 2Bk 6:14-17; Kus 18:4 B. Kutuba nde “mambu ya mbote ke na mabundu yonso” kele kieleka ve Bankaka kele ti kikesa, kansi na kuwakana ti Nzambi ve. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Bar 10:2, 3 Mambu ya mbi ke bebisaka mambu ya nkaka yina lenda vanda ya mbote. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ 1Bk 5:6; Mat 7:15-17 Balongi ya luvunu ke nataka lufwa. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ 2Pi 2:1; Mat 12:30; 15:14 Lusambu ya bunkete ke lombaka kukangama kaka na Nzambi. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Kul 6:5, 14, 15

23. Kuvutuka ya Kristu A. Bantu ta mona ve kuvutuka na yandi Yandi zabisaka balongoki nde nsi-ntoto zolaka kumona yandi diaka ve. ˛˛˛˛˛˛˛ Yoa 14:19 Balongoki mpamba monaka kumata na yandi; yandi ta vutuka mutindu mosi. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Bis 1:6, 10, 11 Na zulu, yandi kele mpeve ya ke monana ve. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ 1Tm 6:14-16; Beb 1:3 Yandi ta vutuka ti kiyeka ya Kimfumu ya zulu. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Dan 7:13, 14 B. Mambu ya ke monana ke ndimisa kukala na yandi Balongoki lombaka kidimbu ya kukala na yandi. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Mat 24:3 Bakristu “ke mona” kukala na nsadisa ya mayele. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Bef 1:18 Mambu mingi ke ndimisa kukala na yandi. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Lu 21:10, 11 Bambeni “ke mona” mutindu lufwa ke kwisila bo. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Kus 1:7

505

24. Lufutumuku A. Kivuvu sambu na bafwa Bantu yonso yina ke na maziamu ta futumuka. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Yoa 5:28, 29 Lufutumuku ya Yezu kele kipiku. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ 1Bk 15:20-22; Bis 17:31 Bantu yina ke sumukaka na mpeve ta futumuka ve. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Mat 12:31, 32 Bantu yina ke monisaka lukwikilu ta futumuka. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Yoa 11:25

B. Lufutumuku sambu na luzingu na zulu to na ntoto Bantu yonso ke fwaka na Adami; bo ta baka luzingu na Yezu. ˛˛˛˛˛˛ 1Bk 15:20-22; Bar 5:19 Bantu yina ta futumuka ta vanda ve ti nitu ya mutindu mosi. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ 1Bk 15:40, 42, 44 Bantu yina ta vanda ti Yezu ta vanda bonso yandi. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ 1Bk 15:49; Bfi 3:20, 21 Bantu yina ta yala ve, ta vanda na ntoto. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Kus 20:4b, 5, 13; 21:3, 4

25. Lufwa A. Kikuma ya lufwa Na luyantiku muntu vandaka ya kukuka, ti kivuvu ya kuzinga kukonda nsuka. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Kuy 1:28, 31 Kukonda bulemfu nataka nkanu ya lufwa. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Kuy 2:16, 17; 3:17, 19 Adami bikilaka bana na yandi yonso disumu ti lufwa. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Bar 5:12

B. Nkadilu ya bafwa Ntangu bo salaka Adami yandi vandaka moyo, kansi bo pesaka yandi yo ve. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Kuy 2:7; 1Bk 15:45 Kima ke fwaka kele muntu, moyo. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Eze 18:4; Yez 53:12; Yob 11:20 Bafwa ke zabaka ata kima ve. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Lo 9:5, 10; Nk 146:3, 4 Bafwa kele ya kulala mpi ke vingila lufutumuku. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Yoa 11:11-14, 23-26; Bis 7:60

C. Muntu lenda solula ve ti bafwa Bafwa ke zingaka ve ti Nzambi bonso bampeve. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Nk 115:17; Yez 38:18 Bo ke kebisa beto na kusosa ve kusolula ti bafwa. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Yez 8:19; Lev 19:31 Biblia ke bedisaka bantu yina ke solulaka ti bampeve ya mbi mpi bayina ke zabisaka makwisa. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Kul 18:10-12; Bag 5:19-21

26. Lugangu A. Ke wakana ti siansi ya kieleka; ke buyaka evolisio Siansi ke ndimaka nde lugangu salamaka na ndonga. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Kuy 1:11, 12, 21, 24, 25 Nsiku ya Nzambi ya ke monisa nde konso kima kele na “mutindu” na yo kele ya kieleka. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Kuy 1:11, 12; Yak 3:12

B. Bilumbu ya lugangu kele ve bilumbu ya bangunga 24 “Kilumbu” lenda tendula kaka nsungi ya ntangu. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Kuy 2:4 Na meso ya Nzambi kilumbu lenda vanda ntangu ya nda. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Nk 90:4; 2Pi 3:8

27. Luguluku A. Luguluku me katuka na Nzambi na nzila ya nkudulu ya kimenga ya Kristu Luzingu kele dikabu ya Nzambi na nzila ya Mwana na yandi. ˛˛˛˛˛˛˛ 1Yn 4:9, 14; Bar 6:23 Luguluku lenda salama kaka na nzila ya kimenga ya Yezu. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Bis 4:12 Bisalu lenda monana ve kana “muntu me balula ntima na ntangu yandi ke zola kufwa.” ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Yak 2:14, 26 Yo ke lomba kusala kikesa sambu na kubaka yo. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Lu 13:23, 24; 1Tm 4:10

506 B. Kutuba nde “kana nge me guluka, nge me guluka kimakulu” ke wakana ve ti Masonuku Bantu yina ke bakaka mpeve santu lenda bwa. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Beb 6:4, 6; 1Bk 9:27 Bantu ya Izraele mingi fwaka ata bo gulukaka na Ezipte. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Yud 5 Luguluku kele ve diambu ya kintulumukina. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Bfi 2:12; 3:12-14; Mat 10:22 Bantu yina ke vutukaka nima ke kumaka mbi kuluta mutindu bo vandaka ntete. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ 2Pi 2:20, 21 C. Kutuba nde “bantu yonso ta guluka” ke wakana ve ti Masonuku Bantu ya nkaka lenda balula ve ntima. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Beb 6:4-6 Nzambi ke yangalalaka ve na lufwa ya muntu ya mbi. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Eze 33:11; 18:32 Kansi zola lenda ndima ve kukonda lunungu. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Beb 1:9 Bo ta fwa bantu ya mbi. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Beb 10:26-29; Kus 20:7-15

28. Lusambu A. Lusambu ya kieleka kele kaka mosi Kivuvu mosi, lukwikilu mosi, mbotika mosi. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Bef 4:5, 13 Bo me pesaka yo kisalu ya kukumisa bantu balongoki. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Mat 28:19; Bis 8:12; 14:21 Bo ke zabaka yo na mbuma na yo. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Mat 7:19, 20; Lu 6:43, 44; Yoa 15:8 Zola, kuwakana kele na kati ya bantu na yo. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Yoa 13:35; 1Bk 1:10; 1Yn 4:20 B. Nzambi ke bedisaka mpenza malongi ya luvunu Yezu bedisaka malongi ya luvunu. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Mat 23:15, 23, 24; 15:4-9 Yandi salaka yo sambu na kutanina bifwa-meso. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Mat 15:14 Kieleka pesaka bo kimpwanza sambu bo vanda balongoki ya Yezu. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Yoa 8:31, 32 C. Kusoba dibundu kele mfunu kana yo monana nde yo kele ya luvunu Kieleka ke pesaka kimpwanza; ke monisaka nde mabundu mingi kele ya luvunu. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Yoa 8:31, 32 Bantu ya Izraele, ti bantu ya nkaka bikisaka lusambu na bo ya ntama. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Yoz 24:15; 2Bn 5:17 Bakristu ya ntete sobaka mabanza na bo. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Bag 1:13, 14; Bis 3:17, 19 Polo sobaka dibundu na yandi. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Bis 26:4-6 Nsi-ntoto ya mvimba kele ya kubeba; yo fwete soba mabanza. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Kus 12:9; Bar 12:2 D. Kutuba nde “mambu ya mbote kele na mabundu yonso” ke ndimisa ve nde Nzambi ke ndimaka yo Nzambi muntu ke tulaka minsiku sambu na lusambu. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Yoa 4:23, 24; Yak 1:27 Lusambu kele mbote ve kana yo ke wakana ve ti luzolo ya Nzambi. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Bar 10:2, 3 Bo lenda buya “bisalu ya mbote.” ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Mat 7:21-23 Ke zabanaka na mbuma. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Mat 7:20

29. Lusambu ya Ba-Nkaka A. Lusambu ya ba-nkaka kele mpamba Ba-nkaka me fwaka, ke zabaka kima ve. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Lo 9:5, 10 Beto fwete sambila ve ba-nkaka. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Bar 5:12, 14; 1Tm 2:14 Nzambi ke buyisaka lusambu ya mutindu yina. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Kub 34:14; Mat 4:10 B. Beto lenda pesa bantu lukumu, kansi beto fwete sambila kaka Nzambi Baleke fwete pesa bambuta lukumu. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ 1Tm 5:1, 2, 17; Bef 6:1-3 Kansi beto fwete sambila kaka Nzambi. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Bis 10:25, 26; Kus 22:8, 9

30. Lusambu ya Maria A. Maria kele mama ya Yezu, kansi “mama ya Nzambi” ve Nzambi kele na luyantiku ve. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Nk 90:2; 1Tm 1:17 Maria vandaka mama ya Mwana ya Nzambi, ntangu yandi vandaka na ntoto. ˛˛˛˛ Lu 1:35

507 B. Maria “bikalaka ve mwense” Yandi kwelaka Yozefi. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Mat 1:19, 20, 24, 25 Yandi vandaka ti bana ya nkaka katula Yezu. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Mat 13:55, 56; Lu 8:19-21 Na ntangu yina, bo vandaka ve “bampangi [na yandi] ya kimpeve.” ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Yoa 7:3, 5

31. Lusungiminu, Misa A. Lusungiminu ya Madia ya Nkokila ya Mfumu Yo ke salamaka mbala mosi na mvula na dati yina Paki vandaka kusalama. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Lu 22:1, 17-20; Kub 12:14 Yo ke sungiminaka lufwa ya kimenga ya Kristu. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ 1Bk 11:26; Mat 26:28 Bantu yina kele na kivuvu ya kuzinga na zulu ke diaka bidimbu. ˛˛˛˛ Lu 22:29, 30; 12:32, 37 Mutindu muntu ke zabaka nde yandi ke na kivuvu yina. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Bar 8:15-17 B. Misa ke wakana ve ti Masonuku Ndolula ya masumu ke lomba kutiamuka ya menga. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Beb 9:22 Kristu kele Muwakanisi mosi mpamba ya kuwakana ya mpa. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ 1Tm 2:5, 6; Yoa 14:6 Kristu kele na zulu; ata nganga-nzambi mosi ve lenda kulumusa yandi. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Bis 3:20, 21 Mfunu kele ve ya kupesa diaka kimenga ya Kristu. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Beb 9:24-26; 10:11-14

32. Luzingu A. Bantu ya bulemfu ta baka luzingu ya mvula na mvula Nzambi, yina lenda kusa ve, me silaka luzingu. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Tt 1:2; Yoa 10:27, 28 Bantu yina ke monisaka lukwikilu ta baka luzingu ya mvula na mvula. ˛˛˛˛˛ Yoa 11:25, 26 Bo ta katula lufwa. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ 1Bk 15:26; Kus 21:4; 20:14; Yez 25:8 B. Luzingu ya zulu kele kaka sambu na bantu yina kele na nitu ya Kristu Nzambi ke ponaka bantu yina mutindu yandi me zola. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Mat 20:23; 1Bk 12:18 Kaka bantu 144 000 ya bo me bakaka na ntoto. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Kus 14:1, 4; 7:2-4; 5:9, 10 Ata Yoane Mbotiki ta vanda ve na Kimfumu ya zulu. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Mat 11:11 C. Nzambi me silaka luzingu ya mvula na mvula na bantu mingi kibeni, “mameme ya nkaka” Bantu fioti ta vanda ti Yezu na zulu. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Kus 14:1, 4; 7:2-4 “Mameme ya nkaka” kele ve bampangi ya Kristu. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Yoa 10:16; Mat 25:32, 40 Bantu mingi ke vukana ntangu yai sambu na kuzinga na ntoto. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Kus 7:9, 15-17 Bankaka ta futumuka sambu na kuzinga na ntoto. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Kus 20:12; 21:4

33. Makwela A. Makwela fwete vanda ya lukumu Bo ke fwanisa yo na Kristu ti nkento na yandi. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Bef 5:22, 23 Mbeto ya makwela fwete vanda kukonda mvindu. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Beb 13:4 Biblia ke longisila bankwelani na kukabwana ve. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ 1Bk 7:10-16 Por·neia kele kikuma mosi kaka ya Biblia ke pesa sambu na kufwa makwela. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Mat 19:9 B. Bakristu fwete zitisa munsiku ya kimfumu Sambu yandi kele mfumu, bakala fwete zola mpi kukeba dibuta. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Bef 5:23-31 Nkento ke lemfukilaka, ke zolaka, mpi ke wilaka bakala na yandi. ˛˛˛˛˛˛ 1Pi 3:1-7; Bef 5:22 Bana fwete lemfuka. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Bef 6:1-3; Bkl 3:20 C. Mukumba ya bibuti yina kele Bakristu sambu na bana Fwete songa zola, kulutisa ntangu ti bo, mpi kutudila bo dikebi. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Tt 2:4 Ke pesaka bo ve makasi. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Bkl 3:21 Ke lungisaka bampusa na bo, yika mpi ya mambu ya kimpeve. ˛˛˛˛˛˛˛ 2Bk 12:14; 1Tm 5:8 Ke longaka bo sambu na luzingu. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Bef 6:4; Bin 22:6, 15; 23:13, 14

508 D. Bakristu fwete kwela kaka Bakristu Kukwela kaka “na Mfumu.” ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ 1Bk 7:39; Kul 7:3, 4; Neh 13:26 E. Kukwela bankento mingi ke wakana ve ti Masonuku Na luyantiku, yo lombaka nde bakala kuvanda na nkento mosi mpamba. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Kuy 2:18, 22-25 Yezu vutulaka munsiku yina sambu na Bakristu. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Mat 19:3-9 Bakristu ya ntete kwelaka ve bankento mingi. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ 1Bk 7:2, 12-16; Bef 5:28-31

34. Mambi, Bampasi ya Nsi-Ntoto A. Nani kele na kisina ya bampasi ya nsi-ntoto Luyalu ya mbi kele na kisina ya bantangu ya mbi bubu yai. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Bin 29:2; 28:28 Mfumu ya nsi-ntoto kele mbeni ya Nzambi. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ 2Bk 4:4; 1Yn 5:19; Yoa 12:31 Bampasi yina Diabulu me nataka, ntangu me bika fioti. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Kus 12:9, 12 Bo me kanga Diabulu, ngemba ya nene. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Kus 20:1-3; 21:3, 4 B. Sambu na nki Nzambi me pesaka nzila na mambi Diabulu tulaka ntembe na kwikama ya bigangwa na Nzambi. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Yob 1:11, 12 Bo me pesaka bantu ya kwikama dibaku ya kumonisa kwikama. ˛˛˛˛˛˛˛ Bar 9:17; Bin 27:11 Diabulu monanaka muntu ya luvunu, ntembe ta mana. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Yoa 12:31 Bantu ya kwikama ta baka dikabu ya luzingu ya mvula na mvula. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Bar 2:6, 7; Kus 21:3-5 C. Mutindu ntangu ya nsuka me zinga mingi ke monisa mawa Bonso na bilumbu ya Noa, yo ke lombaka ntangu sambu na kukebisa bantu. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Mat 24:14, 37-39 Nzambi ke sukinina ve, kansi ke wila bantu mawa. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ 2Pi 3:9; Yez 30:18 Biblia ke sadisa beto sambu nsuka kukumina beto ve na kidiba. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Lu 21:36; 1Bt 5:4 Beto fwete sosa lutaninu ya Nzambi ntangu yai. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Yez 2:2-4; Sof 2:3 D. Bantu ta manisa ve bampasi ya nsi-ntoto Bantu ke na boma mingi, kele kisaka-saka. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Lu 21:10, 11; 2Tm 3:1-5 Kimfumu ya Nzambi ta nunga, kansi bantu ve. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Dan 2:44; Mat 6:10 Sambu na kuzinga, sosa kuvanda na ngemba ti Ntotila ntangu yai. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Nk 2:9, 11, 12

35. Mbotika A. Diambu ya bo ke lombaka na Bakristu Yezu pesaka mbandu. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Mat 3:13-15; Beb 10:7 Kidimbu ya kudibuya to ya kudipesa. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Mat 16:24; 1Pi 3:21 Yo kele kaka sambu na bantu yina kele na mvula ya me fwana nde bo longa bo. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Mat 28:19, 20; Bis 2:41 Kudindisa muntu na masa kele mutindu ya mbote ya kusala yo. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Bis 8:38, 39; Yoa 3:23 B. Ke katulaka ve masumu Yezu bakaka ve mbotika sambu bo katula yandi masumu. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ 1Pi 2:22; 3:18 Menga ya Yezu ke katulaka masumu. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ 1Yn 1:7

36. Menga A. Kuvutula menga kele kuvweza busantu ya menga Nzambi songaka Noa nde menga kele santu, yo kele luzingu. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Kuy 9:4, 16 Kuwakana ya Nsiku buyisaka kudia menga. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Lev 17:14; 7:26, 27 Biblia vutukilaka kubuyisa yo na Bakristu. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Bis 15:28, 29; 21:25

509 B. Kugulusa muntu ke pesa ve nzila ya kufwa nsiku ya Nzambi Bulemfu kele mbote mingi kuluta makabu. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ 1Sa 15:22; Mar 12:33 Kana muntu tula luzingu na yandi na ntwala ya nsiku ya Nzambi, yo ke nataka lufwa. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Mar 8:35, 36

37. Moyo A. Moyo kele nki Muntu kele moyo. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Kuy 2:7; 1Bk 15:45; Yoz 11:11; Bis 27:37 Bo ke bingaka bambisi mpi mioyo. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Kut 31:28; Kus 16:3; Lev 24:18 Moyo kele ti menga, yo ke diaka, yo lenda fwa. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Yer 2:34; Lev 7:18; Eze 18:4 Moyo ke monisa luzingu. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Mar 8:36; Yoa 10:15 B. Luswaswanu na kati ya moyo mpi mpeve Muntu to kigangwa yina kele na luzingu kele moyo. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Yoa 10:15; Lev 17:11 Bo ke bingaka ngolo ya luzingu yina ke zingisaka mioyo nde “mpeve.” ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Nk 146:4; 104:29 Kana muntu me fwa, ngolo ya luzingu ke vutukaka na Nzambi yina ke pesaka yo. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Lo 12:7 Nzambi mpamba muntu lenda sala nde ngolo ya luzingu kusala. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Eze 37:12-14

38. Mpeve, Bisalu ya Bampeve ya Mbi A. Mpeve santu kele nki Ngolo ya kisalu ya Nzambi, kansi muntu ve. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Bis 2:2, 3, 33; Yoa 14:17 Nzambi sadilaka yo na lugangu, na kusonikisa Biblia, mpi buna na buna. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Kuy 1:2; Eze 11:5 Ke butaka, ke pakulaka mafuta, na bantu ya nitu ya Kristu. ˛˛˛˛ Yoa 3:5-8; 2Bk 1:21, 22 Ke pesaka ngolo, ke twadisaka bantu ya Nzambi bubu yai. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Bag 5:16, 18 B. Bo ke bingaka ngolo ya luzingu nde mpeve Munsiku ya luzingu, yo me simbama na kupema. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Yak 2:26; Yob 27:3 Nzambi muntu kele ti kiyeka na zulu ya ngolo ya luzingu. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Zak 12:1; Lo 8:8 Ngolo ya luzingu ya bantu ti ya bambisi kele na maboko ya Nzambi. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Lo 3:19-21 Bo ke pesa Nzambi mpeve ti kivuvu ya lufutumuku. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Lu 23:46 C. Beto fwete tina bisalu ya bampeve ya mbi sambu yo kele kisalu ya bademo Ndinga ya Nzambi ke buyisa yo. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Yez 8:19, 20; Lev 19:31; 20:6, 27 Kuzabisa makwisa kele kisalu ya bampeve ya mbi; Biblia ke bedisa yo. ˛˛˛˛ Bis 16:16-18 Yo ke nataka na lufwa. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Bag 5:19-21; Kus 21:8; 22:15 Nzambi ke buyisa kusadila bambwetete sambu na kuzabisa makwisa. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Kul 18:10-12; Yer 10:2

39. Nkudulu A. Yezu pesaka luzingu na yandi bonso “nkudulu sambu na bantu yonso” Yezu pesaka luzingu na yandi bonso nkudulu. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Mat 20:28 Mbalu ya menga yina tiamukaka ke pesa ndolula ya masumu. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Beb 9:14, 22 Kimenga kaka mosi fwanaka sambu na kimakulu. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Bar 6:10; Beb 9:26 Mambote ke kwisaka ve mbala mosi; beto fwete ndima yo. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Yoa 3:16 B. Yo vandaka ntalu ya me fwanana Nzambi gangaka Adami ya kukuka. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Kul 32:4; Lo 7:29; Kuy 1:31 Yandi vidisaka kikalulu ya kukuka sambu na yandi mosi mpi bana na yandi. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Bar 5:12, 18 Bana kondaka lusadisu; yo lombaka muntu yina kele kiteso mosi ti Adami. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Nk 49:7; Kul 19:21 Luzingu ya kukuka ya Yezu kele nkudulu. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ 1Tm 2:5, 6; 1Pi 1:18, 19

510

40. Nsadi (Ministre) A. Bakristu yonso fwete vanda bansadi Yezu vandaka nsadi ya Nzambi. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Bar 15:8, 9; Mat 20:28 Bakristu ke landaka mbandu na yandi. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ 1Pi 2:21; 1Bk 11:1 Bo fwete samuna sambu na kulungisa kisalu na bo. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ 2Tm 4:2, 5; 1Bk 9:16 B. Mambu ya bo ke lombaka sambu na kuvanda nsadi Mpeve ya Nzambi mpi nzayilu ya Ndinga na yandi. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ 2Tm 2:15; Yez 61:1-3 Kulanda mbandu ya Kristu na yina me tala kusamuna. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ 1Pi 2:21; 2Tm 4:2, 5 Nzambi ke longaka bo na nzila ya mpeve mpi ya organizasio. ˛˛˛˛˛˛˛ Yoa 14:26; 2Bk 3:1-3

41. Ntoto A. Lukanu ya Nzambi sambu na ntoto Nzambi salaka Paladisu na ntoto sambu na bantu ya kukuka. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Kuy 1:28; 2:8-15 Lukanu ya Nzambi ta lungana kaka. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Yez 55:11; 46:10, 11 Ntoto ta fuluka ti bantu ya ngemba mpi ya kukuka. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Nk 72:7; Yez 45:18; 9:6, 7 Kimfumu ta vutula Paladisu. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Mat 6:9, 10; Kus 21:3-5 B. Yo ta fwa ve ata fioti to kukonda bantu Ntoto ta zinga kimakulu. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Lo 1:4; Nk 104:5 Nzambi fwaka bantu ya ntangu ya Noa, kansi ntoto ve. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ 2Pi 3:5-7; Kuy 7:23 Mbandu yai ke pesa kivuvu ya kuguluka na ntangu na beto. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Mat 24:37-39 Bo ta fwa bantu ya mbi; “kibuka ya nene ya bantu” ta guluka. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛ 2Bt 1:6-9; Kus 7:9, 14

42. Yehowa, Nzambi A. Zina ya Nzambi “Nzambi” kele zina yina bo lenda sadila na bima mingi; Mfumu na beto kele ti zina na yandi. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ 1Bk 8:5, 6 Beto ke sambaka sambu zina na yandi kusantisama. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Mat 6:9, 10 Yehowa kele zina ya Nzambi. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Nk 83:18; Kub 6:2, 3; 3:15; Yez 42:8 Zina yango kele na Bible en Kituba na Kub 3:15, (noti na nsi ya lutiti). ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Nk 83:18; Yez 12:2; 26:4 Yezu zabisaka bantu zina yina. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Yoa 17:6, 26; 5:43; 12:12, 13, 28 B. Nzambi kele Muntu lenda mona ve Nzambi mpi kuzinga. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Kub 33:20; Yoa 1:18; 1Yn 4:12 Sambu na kukwikila yo kele mfunu ve na kumona Nzambi. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Beb 11:1; Bar 8:24, 25; 10:17 Nzambi me zabanaka na bisalu na yandi yina ke monanaka. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Bar 1:20; Nk 19:1, 2 Kulungana ya bambikudulu ke monisaka nde Nzambi kele. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Yez 46:8-11 C. Bikalulu ya Nzambi Nzambi kele zola. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ 1Yn 4:8, 16; Kub 34:6; 2Bk 13:11; Mis 7:18 Yandi kele na mayele mingi kibeni. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Yob 12:13; Bar 11:33; 1Bk 2:7 Yandi kele muntu ya lunungu, mpi ke monisaka lunungu. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Kul 32:4; Nk 37:28 Yandi kele nkwa-ngolo yonso. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Yob 37:23; Kus 7:12; 4:11 D. Bantu yonso ke sadilaka ve Nzambi mosi Nzila ya ke monana ya mbote ke vandaka ve ntangu yonso ya mbote. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Bin 16:25; Mat 7:21 Banzila kele zole, mosi mpamba ke nataka na luzingu. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Mat 7:13, 14; Kul 30:19 Banzambi kele mingi, kansi Nzambi ya kieleka kele kaka mosi. ˛˛˛˛˛˛ 1Bk 8:5, 6; Nk 82:1 Kuzaba Nzambi ya kieleka kele mfunu sambu na kubaka luzingu. ˛˛˛˛˛˛ Yoa 17:3; 1Yn 5:20

511

43. Yezu A. Yezu kele Mwana ya Nzambi mpi Ntotila ya yandi me ponaka Mwana ya ntete ya Nzambi, ya yandi sadilaka na kuganga bima yonso ya nkaka. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Kus 3:14; Bkl 1:15-17 Yandi kumaka muntu yina butukaka na nkento; yandi kumaka na nsi ya bawanzio. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Bag 4:4; Beb 2:9 Yandi butukaka na mpeve ya Nzambi sambu na kuzinga na zulu. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Mat 3:16, 17 Nzambi tombulaka yandi kuluta mutindu yandi vandaka na ntwala ya kukuma muntu. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Bfi 2:9, 10 B. Kukwikila na Yezu Kristu kele mfunu sambu na kuguluka Kristu kele Nkuna ya Abrahami yina bo silaka. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Kuy 22:18; Bag 3:16 Yezu mpamba kele Nganga-Nzambi ya Nene, mpi nkudulu. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ 1Yn 2:1, 2; Beb 7:25, 26; Mat 20:28 Sambu na kubaka luzingu yo ke lomba kuzaba Nzambi ti Kristu, mpi kulemfuka. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Yoa 17:3; Bis 4:12 C. Yo ke lomba kaka ve kukwikila na Yezu Lukwikilu fwete kwenda nzila mosi ti bisalu. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Yak 2:17-26; 1:22-25 Yo ke lomba kuzitisa bansiku, mpi kusala bisalu yina yandi salaka. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Yoa 14:12, 15; 1Yn 2:3 Bantu yonso ve ya ke sadilaka zina ya Mfumu ta kota na Kimfumu. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Mat 7:21-23

44. Zulu A. Bantu 144 000 mpamba ta kwenda na zulu Bantu fioti; bo ta vanda bantotila ti Kristu. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Kus 5:9, 10; 20:4 Yezu kangulaka nzila; banda ntangu yina bo ke ponaka bankaka. ˛˛˛˛ Bkl 1:18; 1Pi 2:21 Bantu mingi ya nkaka ta zinga na ntoto. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Nk 72:8; Kus 21:3, 4 Bantu 144 000 kele ti dibaku ya mbote yina bantu ya nkaka kele na yo ve. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Kus 14:1, 3; 7:4, 9 BAZINA MPI BAZINA YA BUNKUFI YA MIKANDA NA MASONUKU YA KIEBREO

Kuyantika ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Kuy Kubasika ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Kub Levi ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Lev Kutanga ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Kut Kulonga ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Kul Yozue ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Yoz Bazuzi ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Baz Ruti ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Rut 1 Samuele ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ 1Sa 2 Samuele ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ 2Sa 1 Bantotila ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ 1Bn 2 Bantotila ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ 2Bn 1 Bansangu ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ 1Bs 2 Bansangu ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ 2Bs Esdrasi ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Esd Nehemia ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Neh Estere ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Est Yobi ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Yob Bankunga ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Nk Bingana ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Bin

Longi ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Lo Kitoko ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Kit Yezaya ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Yez Yeremia ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Yer Mawa ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Mw Ezekiele ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Eze Daniele ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Dan Ozea ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Oze Yoele ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Yoe Amosi ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Am Abdiasi ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Abd Yonasi ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Yon Mishe ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Mis Nahumi ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Nah Habakuki ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Ha Sofonia ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Sof Agai ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Aga Zakaria ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Zak Malashi ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Mal

Keti nge tazola kuzaba mambu mingi? Sonikila Bambangi ya Yehowa na www.jw.org/kg.

Roma

IT

AL

IA

Neapolisi Filipi Amfipolisi Tesalonika Berea

NI

Puteoli

M

S A

A

O ED

GRESE Regio Atene Korinto

SISILIA

AKAYA

Sirakuze

MALTA KRETA KODA

Nzadi-Mung

wa

BANZIETELO YA P OLO Nzietelo ya Ntete ya Kimisionere (Bis 13:1–14:28) N

Nzietelo ya Zole ya Kimisionere (Bis 15:36–18:22) Nzietelo ya Tatu ya Kimisionere (Bis 18:22–21:19) Nzietelo na Roma (Bis 23:11–28:31) Banzila ya Nene 0 km

150

Nz

adi-Mungwa ya Ndomb

T BI

SAMOTRASE

IN

e

IA PO

NT

I

MIZIA

Troasi Asosi

AZ

GA L ATI A Pergame D OSIA IZIA Tiatire FR K A PA Sarde Antioshe (ya Pisidia) Simirne Filadelfia Efezo Ikoniumi Laodisea NIA Listre SAMOSI L I K AO Kolosai D I I A Mileti PIS Derbe SILISI Atalia Perga PATMOSI Kosi Tarse PAMFILIA Knide Mitilene KIO

IA

A

LISIA

Mira RODA

Selesia

Patara

Antioshe (ya Siria)

SIRIA Salamine SHIPRE Pafosi

ya M edi te

Sidoni Tire

ra

Damasi

Tolemaisi Sezarea Yope Lida

ne

Pella Yeruzalemi

Gaza Alesandria

EZIPTE

bi7-MK