Nsekola ya Nz’ampa ya Nkand’a Nzambi

Citation preview

Nkand’a Nzambi

Matai-Lusengomono

Nkand’a Nzambi wau wa

































































































































































NSEKOLA YA NZ’AMPA YA

NKAND’A NZAMBI

“Kansi mun’owu wa nsilu andi tuvingilanga e zulu diampa ˆ ye nz’ampa, i muna mukala unsongi.”

—2 Petelo 3:13.



































































˘ 2015 WATCH TOWER BIBLE AND TRACT SOCIETY OF PENNSYLVANIA 100 Watchtower Drive Patterson, NY 12563-9204 U.S.A. Nsekola ya Nz’ampa ya Nkand’a Nzambi AMWANGI PRINTED BY WATCH TOWER BIBLE AND TRACT SOCIETY OF SOUTH AFRICA NPC 1 Robert Broom Drive East, Rangeview, Krugersdorp 1739, R.S.A.



































































Wamvimba yovo ndambu mu 120 za ndinga se una. Muna mona e ndinga zazi, ziula www.jw.org. Lutangu lwa Nsekola ya Nz’ampa ivaikisu kala: 208,366,928 Wanietekwa 2016



































































Nkanda wau ke wateka ko. Wakubikwa kwa Mbangi za Yave mu longa Nkand’a Nzambi kwa wantu mu nza yawonso. New World Translation of the Christian Greek Scriptures Kikongo (bi7-KG)

bi7-KG 160418

Made in the Republic of South Africa ´ Wanietekwa kuna Republica ´ ya Africa do Sul

LUSUNZULU NKAND’A NZAMBI wavumunwinwa kwa Nzambi, muna Kiyibere, Ki-aramiti ye Kingerekia wasonekenwa. O wantu a “zula yawonso” muna baka e nluta mia Diambu dia Nzambi, diavavanga vo Nkand’a Nzambi wasekolwa mu ndinga zayingi. (Matai 24:14) E nkanda makumole ye nsambwadi, tuka Matai yakuna Lusengomono miyikilwanga vo “Sono ya Kingerekia ya Kikristu” kadi mu nding’a Kingerekia miasonekenwa kwa Akristu ana bavumunwinwa muna tandu kiantete. Nsekola ya Nz’ampa ya Sono ya Kingerekia ya Kikristu yantete yavaika muna Kingelezo muna mvu wa 1950. Yasekolwelwa tuka muna sono ya Kingerekia itomene zayakana ya Westcott ye Hort, ina betela ye sono yankulu ya Kingerekia. Asekodi a Nsekola ya Nz’ampa balanda e sono ya Kingerekia una ufwene. Nsekola yayi ya Kikongo muna nsekola ya Kingelezo ya 2013 ibongelo. Ngolo mpe zavangwa mu landa e sono ya Kingerekia una ufwene. Nkumbu a Nzambi, Yave, mu fulu 237 yasonama muna Nsekola ya Nz’ampa ya Sono ya Kingerekia. Muna songa o mfunu wa zitisa e nkumbu a Nzambi yo sadisa wantu awonso bavovela yo kimana bavuluzwa, e nsekola yayi yavutulwisi e nkumbu Yave muna fulu yandi.—Matai 6:9; Roma 10:13. E nkumbu, Nsekola ya Nz’ampa, yabongelwa muna nsilu a Nzambi watwasa e nz’ampa ya unsongi mu kuma kia wantu awonso. (2 Petelo 3:13) Asekodi a nsekola yayi bezolanga Nzambi wa Nsonekesi a Nkand’a Nzambi, wau bazeye wo vo mbebe yampwena bena yau vana ndose andi, basia sungididi kia sekola ngindu ye mvovo miandi una ufwene. Tusambanga kimana e nsekola yayi yatwasa e nluta kwa atangi a ziku ana besianga e ngolo mu “vua zayi wasikila wa ludi.”—1 Timoteo 2:4. 5

NKUMBU YE NDANDANI ZA NKANDA M I A S O N O YA K I N G E R E K I A YA K I K R I S T U

NKANDA

MU NKUFI

Matai  Maku  Luka  Yoane  Mavangu  Roma  1 Korinto  2 Korinto  Ngalatia  Efeso  Filipi  Kolosai  1 Tesalonika  2 Tesalonika 

LUKAYA

Mat Mak Luk Yoa Mav Rom 1Ko 2Ko Ngl Efe Flp Kol 1Te 2Te

7 53 81 130 166 214 234 253 267 274 281 286 291 295

Babu kia Nkanda mina muna Nkand’a Nzambi  Mvovo mia Nkand’a Nzambi  Nsas’a Mvovo mia Nkand’a Nzambi 

378 379 418

NKANDA

6

MU NKUFI

LUKAYA

1 Timoteo  1Ti 2 Timoteo  2Ti Tito  Tit Filemone  File Ayibere  Ayi Yakobo  Yak 1 Petelo  1Pe 2 Petelo  2Pe 1 Yoane  1Yo 2 Yoane  2Yo 3 Yoane  3Yo Yuda Yuda Lusengomono  Lus

298 304 308 311 312 328 333 340 344 349 350 351 353

NSANGU ZAMBOTE ZASONEKA

M ATA I

MAMBU MENA MO

1 Luvila lwa Yesu Kristu (1-17) Luwutuku lwa Yesu (18-25) 2 Nkingula ya afimpi a ntetembwa (1-12) Yosefe otinini kuna Engipito (13-15) Erodi ovondese wan’amakala (16-18) Yosefe ovutukidi kuna Nazarete (19-23) 3 Yoane wa Mvubi oyantikidi longa (1-12) Luvubu lwa Yesu (13-17)

Ndonga isivikidi malongi ma Yesu (28, 29) 8 Nkwa wazi owukilu (1-4) Lukwikilu lwa mfidi a makesa (5-13) Yesu owukidi ndonga muna Kafanau (14-17) Mpila ya landila Yesu (18-22) Yesu ovuvikidi tembwa (23-27) Yesu osindikidi e nkuya muna ngulu (28-34)

4 Nkadi ampemba otontele Yesu (1-11) Yesu oyantikidi longa muna Ngalili (12-17) Yesu obokele alongoki antete (18-22) Yesu osidi umbangi, olongele yo wuka yimbevo (23-25)

9 Yesu owukidi mbevo a vola (1-8) Yesu obokele Matai (9-13) Kiuvu mu kuma kia fionkonona (14-17) Mwan’a Yairo; nkento oviakene mvuatu a Yesu (18-26) Yesu owukidi mpofo ye baba (27-34) Mbongo yayingi kansi e nsadi mike (35-38)

5 LONGI DIA YESU VANA MONGO (1-48) Yesu oyantikidi longa vana mongo (1, 2) Mambu vua metwasanga kiese (3-12) Mungwa yo ntemo (13-16) Yesu olunganese o Nsiku (17-20) Longi mu kuma kia makasi (21-26), zumba (27-30), vonda longo (31, 32), dia ndofi (33-37), landa kunda (38-42), zola mbeni (43-48) 6 LONGI DIA YESU VANA MONGO (1-34) Sivikisa wantu muna mavangu mansongi (1-4) Mpila ya sambila (5-15) Sambu kia Se dieto (9-13) Fionkonona (16-18) Lusalu ova nza ye kuna zulu (19-24) Yambula tokana (25-34) Vavanga ntete Kintinu (33)

10 Ntumwa 12 (1-4) Luludiku mu kuma kia salu kia umbangi (5-15) Alongoki bebangikwa (16-25) Vumina Nzambi, ke wantu ko (26-31) Ke luvuvamu ko, kansi nsosolo (32-39) Konso ona otambula alongoki a Yesu (40-42) 11 Yoane wa Mvubi osanisinu (1-15) Mbandu yabendomoka itumbilu (16-24) Yesu okembelele Se diandi wau kasonga dienga kw’alembami (25-27) Vangu kia Yesu kivuvikanga (28-30) 12 Yesu, “Mfumu a Lumbu kia Vundu” (1-8) Nkwa koko kwa yuminina owukilu (9-14) Ntaudi wazolwa kwa Nzambi (15-21) Nkuya mivaikisu muna mwand’avelela (22-30) Sumu dilembi lolokwa (31, 32) Nti uzayakene muna mbongo andi (33-37) Sinsu kia Yona (38-42)

7 LONGI DIA YESU VANA MONGO (1-27) Yambula fundisa (1-6) Kwamanana lomba, vava, dodela (7-11) Vanga kw’akaka mana ozolele vo bavanga kwa ngeye (12) Mwelo ambatakani (13, 14) Bezayilwa muna mbongo au (15-23) Nzo vana nsenzele, nzo vana senge (24-27) 7

MATAI Mambu Mena mo Vava mwand’a usafu uvutukanga (43-45) Ngudi ye mpangi za Yesu (46-50) 13 YINGANA YA KINTINU (1-52) Nkuni (1-9) Ekuma Yesu kasadilanga yingana (10-17) Nsas’a kingana kia nkuni (18-23) Masa ye mbongo ambi (24-30) Disu dia mutade ye mfuna (31-33) Nsadilu a yingana dilunganese ungunza (34, 35) Nsas’a kingana kia masa ye mbongo ambi (36-43) Lusalu lwaswekama ye pelola yambote (44-46) Konde (47-50) Lusalu lwampa ye lwankulu (51, 52) Yesu obembwelo muna zunga kiandi (53-58) 14 Yoane wa Mvubi ozengel’o ntu (1-12) Yesu odikidi 5.000 ma wantu (13-21) Yesu odiatidi vana maza (22-33) Owukidi mbevo muna Ngenesarete (34-36) 15 Tusansu twa wantu tusenzekelo (1-9) Mambu mefunzulanga muntu mu ntima metukanga (10-20) Lukwikilu lwanene lwa nkento wa Mfenisia (21-28) Yesu owukidi mbevo zayingi (29-31) Yesu odikidi 4.000 ma wantu (32-39) 16 Balombele sinsu (1-4) Mfuna ya Afarisi ye Asaduki (5-12) Nsabi za Kintinu (13-20) Nkutakani itungilu vana tadi (18) Lufwa lwa Yesu lusakwilu (21-23) Nlongoki akieleka (24-28) 17 Nkituka a Yesu (1-13) Lukwikilu nze disu dia mutade (14-21) Lufwa lwa Yesu lusakwilu diaka (22, 23) Mpaku ifutilu muna palata itukidi muna nu’a mbizi a maza (24-27) 18 Ndiona osundidi onene muna Kintinu (1-6) Masakuba (7-11) Kingana kia meme diavila (12-14) Una olenda bakila mpangi aku (15-20)

8 Kingana kia ntaudi walembi loloka (21-35) 19 Longo ye vonda longo (1-9) Lukau lwa kimpumpa (10-12) Yesu osambwidi yingiana-ngiana (13-15) Kiuvu kia toko dia mvuama (16-24) Bembola maka mambu mu kuma kia Kintinu (25-30) 20 Asadi muna mpatu a vinyu ye mfutu wau mosi (1-16) Lufwa lwa Yesu lusakwilu diaka (17-19) Balombele fulu muna Kintinu (20-28) ˆ Yesu wavana moyo andi se lukulu lwa wantu ayingi (28) Mpofo zole ziwukilu (29-34) 21 Nkotelo a Yesu nze ntinu (1-11) Yesu ovelelese tempelo (12-17) Nsanda usibilu (18-22) Wisa kia Yesu kifidisu e mpaka (23-27) Kingana kia wana wole (28-32) Kingana kia avati akwa nsoki (33-46) Mbuta tadi dia konko dibembwelo (42) 22 Kingana kia nkinzi a longo (1-14) Nzambi ye Kaisa (15-22) Kiuvu mu kuma kia lufuluku (23-33) Nkanikinu miole mianene (34-40) Nga Kristu i mwan’a Davidi e? (41-46) 23 Ke nutanginina asoneki ye Afarisi ko (1-12) ˆ Tatu kwa asoneki ye Afarisi (13-36) Yesu otatidi mu kuma kia Yerusaleme (37-39) 24 SINSU KIA NGIZ’A KRISTU (1-51) Vita, mvengele, nzakama za ntoto (7) Nsangu zambote zisamunwa (14) Mpasi zayingi (21, 22) Sinsu kia Mwan’a muntu (29) Nsanda (32-34) Wauna wakala muna lumbu ya Noa (37-39) Nuyingila (42-44) Ntaudi akwikizi ye ntaudi ambi (45-51) 25 SINSU KIA NGIZ’A KRISTU (1-46) Kingana kia mienze kumi (1-13)

9

MATAI Mambu Mena mo – 1:17 Kingana kia talanta (14-30) Mameme ye nkombo (31-46)

26 Anganga bavuende mfulu mu vonda Yesu (1-5) Yesu okusilu mazi mansunga (6-13) Nduta yansuka yo yekolwa (14-25) Nlekelo a Mfumu usikidisu (26-30) Osakwidi vo Petelo okumvakula nkalu (31-35) Yesu osambidi muna mpatu a Ngetesemane (36-46) Yesu obakamene (47-56) Ofundisu kuna Mbazi a Nkanu (57-68) Petelo ovakwidi Yesu o nkalu (69-75)

lusansu1 lwa Yesu 1 Nkand’a Kristu2 wa mwan’a Davidi, wa mwan’a Abarayama: 2 Abarayama kawuta Isaki; Isaki kawuta Yakobo; Yakobo kawuta Yuda ye aleke andi; 3 Yuda yo Tama bawuta Perese yo Zera; Perese kawuta Keserone; Keserone kawuta Rami; 4 Rami kawuta Aminadabi; Aminadabi kawuta Nakesone; Nakesone kawuta Salemone; 5 Salemone yo Rakabi bawuta Boaze; Boaze yo Rutu bawuta Obede; Obede kawuta Yisai; 6 Yisai kawuta Davidi wa ntinu. Davidi kawuta Solomo muna ndiona wakala nkaz’a Uriya; 7 Solomo kawuta Rekabame; Rekabame kawuta Abiya; Abiya kawuta Asa; 8 Asa kawuta Yosafate; Yosafate kawuta Yorame; Yorame kawuta Uziya; 1:1 1 Yovo “luvila.” 2 Yovo “Masia; Kuswa.”

27 Yesu oyekwelo kwa Pilato (1, 2) Yuda ukizembekele (3-10) Yesu vana ndose a Pilato (11-26) Osakaneno vana meso ma ndonga (27-31) Okomeno vana nti kuna Ngolongota (32-44) Lufwa lwa Yesu (45-56) Luziku lwa Yesu (57-61) Ziami kilangidilu (62-66) 28 Yesu ofulukidi (1-10) Makesa bakomekeno mu vuna (11-15) Nkanikinu wa kitula wantu se alongoki (16-20)

9 Uziya kawuta Yotame; Yotame kawuta Akazi; Akazi kawuta Kizekeya; 10 Kizekeya kawuta Manase; Manase kawuta Amone; Amone kawuta Yosiya; 11 Yosiya kawuta Yekoneya ye aleke andi muna tandu kianatwa Ayuda kuna Babele. 12 Kuna Babele, Yekoneya kawuta Saletiele; Saletiele kawuta Zerubabele; 13 Zerubabele kawuta Abiudi; Abiudi kawuta Eleyakime; Eleyakime kawuta Azo; 14 Azo kawuta Sadoke; Sadoke kawuta Akimi; Akimi kawuta Eleyude; 15 Eleyude kawuta Elaza; Elaza kawuta Matani; Matani kawuta Yakobo; 16 Yakobo kawuta Yosefe wa nkaz’a Maria, ndiona wawuta Yesu, ona oyikilwanga vo Kristu. 17 Ozevo, mbandu zawonso tuka muna Abarayama yamuna Davidi, mbandu 14; tuka muna Davidi yavana Ayuda banatwa kuna

MATAI 1:18–2:12 Babele, mbandu 14; tuka muna tandu kianatwa Ayuda kuna Babele yamuna Kristu, mbandu 14. 18 O luwutuku lwa Yesu Kristu owu lwakadila. Muna kolo kina Maria wa ngudi andi kazitikilwa kwa Yosefe, wamoneka ye vumu kia mwand’avelela1 una ke bakazalele ko. 19 Kansi, Yosefe wa nkaz’andi wau vo nkwa unsongi, kazola kumfusulwisa nsoni ko, wazola vonda longo kuna sweki. 20 Vava kayindula e diambu diadi, mbasi a Yave1 omonekene kwa yandi muna ndozi, oku vo: “Yosefe wa mwan’a Davidi, kumoni wonga ko wabonga Maria wa nkaz’aku, kadi kina kena kiau muna mwand’avelela kayimitini kio. 21 Mwan’a yakala kewuta, okumvana e nkumbu a Yesu,1 kadi yandi ovuluza nkangu andi muna masumu mau.” 22 Mawonso mama mavangamene kimana dialungana dina diavovua kwa Yave muna ngunz’andi, oku vo: 23 “O mwenze oyimita yo wuta mwan’a yakala, bekumvana e nkumbu a Imanuele,” ina ye nsasa vo, “Nzambi Una Yeto.” 24 I bosi, Yosefe osikamene kuna tulu, ovangidi una kakanikinu kwa mbasi a Yave, obongele nkaz’andi. 25 Kansi, kanzaya nitu ko yavana kawuta mwan’a yakala, wamvana e nkumbu a Yesu. O Yesu vava kawutuka muna Beteleme a Yuda muna lumbu ya Erodi1 wa Ntinu, afimpi2 a ntetembwa batukidi kuna Este bezidi ku Yerusaleme, 2 oku vo: “Akwe-

10 yi kena o ntinu a Yuda ona owutukidi? Kadi tumwene ntetembw’andi vava tukedi kuna Este, twizidi twankunda.” 3 Vava kawidi e diadi, Erodi wa Ntinu otelamene o ntima, yandi ye nkangu wawonso a Yerusaleme; 4 okutakese nganga zambuta zawonso ye asoneki1 a nkangu, oyantikidi kubayuvula kana akweyi kewutukila o Kristu.2 5 Bamvovese vo: “Muna Beteleme a Yuda, kadi i diau diasonekwa muna ngunza: 6 ‘Ongeye, Beteleme a nsi a Yuda, ku mbanza yakete ko vana vena ayadi a Yuda, kadi omo ngeye mu vaikila nyadi, ona ovungula nkangu ame Isaele.’” 7 I bosi, Erodi obokele afimpi a ntetembwa kuna sweki, otomene kubayuvula kana nkia ntangwa imonekene ntetembwa. 8 Ubatumini kuna Beteleme, oku vo: “Nwenda toma vava e kingiana-ngiana, avo nunsolwele, nwiza kunsamunwina, kimana omono mpe ngienda, yankunda.” 9 Vava bawidi dina kavovele o ntinu, basimbidi e nzila, e ntetembwa ina bamona vava bakala kuna Este ibavitidi kuna ntwala, yavana yayenda telama vana vakala kingiana-ngiana. 10 Vava bamwene ntetembwa, bayangalele kikilu. 11 Vava bakotele muna nzo, bamwene kingianangiana yo Maria wa ngudi andi, bafukamene, bankundidi. Bavaikisi tusalu twau yo kumvana tukau ˆ —wolo, ndumbu a dimbu ye mo.1 12 Kansi, wau balukisu kwa Nzambi muna ndozi balembi vutuka 1:18 1 Yovo “ngolo za Nzambi.” 1:20 1 Muna kwa Erodi, bele kuna nsi au mu fulu 237 yasonama e nkumbu a Nzambi, Yave, nzila yankaka.

2

muna Sono ya Kingerekia ya Kikristu, e kiaki i fulu kiantete yasonama omu nsekola yayi. 1:21 1 Ina betela ye nkumbu Yeshua yovo Yoshua muna Kiyibere, ina ye nsasa vo “Yave i Mvuluzi.” 2:1 1 Tala Nsas’a Mvovo. 2 Yovo “nganga.”

2:4 1 Asoneki yau babandulanga e Sono, kansi muna lumbu ya Yesu, yau batoma zaya Nsiku yo longa wo kw’akaka. 2 Yovo “Masia; ˆ Kuswa.” 2:11 1 Ndumbu a dimbu ye mo, i lekwa yansunga.

11 13 Una bavutuka, mbasi a Yave omonekene kwa Yosefe muna ndozi, oku vo: “Telama, bonga e kingiana-ngiana yo ngudi andi yo tinina kuna Engipito, kala kuna yavana ikuvovesa e diambu, kadi Erodi ovavanga kingiana-ngiana kamvonda.” 14 Yosefe otelamene muna fuku, obongele kingianangiana yo ngudi andi, wele kuna Engipito. 15 Okedi kuna yavana kiafwa Erodi, dialungana dina diavovua kwa Yave muna ngunz’andi, oku vo: “Muna Engipito mbokele mwan’ame.” 16 I bosi, Erodi vava kamwene vo afimpi a ntetembwa bamvunini, ofungidi kikilu makasi, okanikini vo wan’amakala awonso muna Beteleme ye muna mavata mandi mawonso bavondwa, tuka ana bena ye mvu miole ye awana ke balungisi mio ko, mun’owu wa ntangwa ina katoma fimpa afimpi a ntetembwa. 17 I bosi, dialungana dina diasakulwa muna Yeremiya wa ngunza, ona wavova vo: 18 “E ndinga yawakana muna Rama, dilu ye mbembo. Rakele wadilanga wan’andi, kazola fiaulwiswa ko, kadi ke bena vo diaka ko.” 19 Vava Erodi kafwa, mbasi a Yave imonekene kwa Yosefe muna ndozi kuna Engipito, 20 oku vo: “Telama, bong’e kingiana-ngiana yo ngudi andi, wenda kuna nsi a Isaele, kadi awana bavavanga moyo a kingiana-ngiana, bamene fwa.” 21 Otelamene, obongele kingiana-ngiana yo ngudi andi, wizidi ku nsi a Isaele. 22 Kansi, vava kawidi vo Ankelao oyadidi muna Yuda vana fulu kia Erodi wa se diandi, omwene wonga wa kwenda ko. Kansi, wau kalukiswa kwa Nzambi muna ndozi, wele muna zunga kia Ngalili. 23 Wele zingila muna mbanz’a Nazarete, kima-

MATAI 2:13–3:12 na dialungana dina diavovua kwa angunza: “Oyikilwa vo mwisi Nazarete.”1 Muna lumbu yayina, Yoane wa Mvubi wizidi alonginge muna makanga ma Yuda, 2 oku vo: “Nuviluk’o ntima, kadi e Kintinu kia zulu kifinamene.” 3 Kieleka, Yoane yandi oyikwanga muna Yesaya wa ngunza vo: “Nding’a muntu obokanga muna makanga, oku vo: ‘Nukubika nzil’a Yave! Nusingika nzila zandi.’” 4 Yoane wavuatanga mvuatu a mika mia samo1 ye mpond’a nkand’a bulu muna luketo lwandi. O madia mandi, makonko yo wiki. 5 I bosi, o nkangu a Yerusaleme ye Yuda yawonso ye zunga kiawonso kia Yodani bezidi kwa yandi, 6 bafungwini masumu mau, ubavubidi1 muna Nkoko a Yodani. 7 Vava kamwene vo Afarisi ye Asaduki ayingi bezidi kuna luvubu, ubavovese vo: “Yeno wan’a mpidi, nani unulukisi nwatina o makasi mekwiza? 8 Nusonga mavangu ma luviluku lwa ntima. 9 Ke nuvovi muna ntima mieno ko vo, ‘Tuna yo Abarayama wa se dieto.’ Kadi inuvovese wo vo, Nzambi wafwana vaikisila Abarayama o wana muna matadi mama. 10 Sengele kisilu kala vana sina dia nti. Ozevo, konso nti ulembi yima bundu yambote, keswa ukeswa yo tubwa vana tiya. 11 Omono inuvubidi muna maza mu kuma kia luviluku lweno lwa ntima, kansi ndiona okwiz’andandi unsundidi o nkuma, kilendi nkutu vula nsampatu zandi ko. Yandi okunuvubila muna mwand’avelela yo muna tiya. 12 Una

3

2:23 1 Nanga mu mvovo a Kiyibere usekolwanga vo “ntombo” yatuka. 3:4 1 Yovo “kamelo.” 3:6 1 Yovo “dimunwa muna maza.”

MATAI 3:13–4:21 ye vevelwa vana moko mandi, ovelelesa bundilu diandi yo sia masa mandi muna lundilu, kansi oyoka e titi vana tiya ke tuzimanga ko.” 13 I bosi, o Yesu otukidi kuna Ngalili, olueke kuna Yodani kwa Yoane kimana kavubwa kwa yandi. 14 Kansi Yoane ovavidi kunsima, oku vo: “Omono kwa ngeye mfwete vubwa, owau ongeye kwa mono okwizange?” 15 Yesu umvutwidi vo: “Yambula diavangama owau, kadi mu mpila yayi i tulungisila mawonso mansongi.” I bosi oyambwidi kunsima. 16 Vava kavubilu, Yesu vana vau otombokele muna maza, e zulu diziukidi, omwene mwand’a Nzambi unkulumukini nze yembe. 17 I bosi, e ndinga itukidi kuna zulu, oku vo: “Ndioyo i Mwan’ame anzolwa, ona iyangalelanga.” I bosi, Yesu oneto kwa mwanda muna makanga, kuna katontelo kwa Nkadi ampemba. 2 Vava kafionkonwene1 mini 40 ye fuku 40, omwene nzala. 3 Nkadi ampemba wizidi kuntonta, umvovese vo: “Avo ngeye u mwan’a Nzambi, vovesa matadi mama makituka se mbolo.” 4 Kansi, Yesu umvutwidi vo: “Diasonama vo: ‘Ke mu mbolo1 kaka ko i kezingil’o muntu, kansi muna konso diambu divaikanga muna nua a Yave.’” ` 5 I bosi, Nkadi ampemba unete muna mbanz’avauka, untelamese vana lusangidiku1 lwa tempelo, 6 umvovese vo: “Avo ngeye u mwan’a Nzambi, uyituba ova nsi, kadi diasonama vo: ‘Okanikina mbasi zandi muna kuma kiaku,’ ‘Bekutambula muna moko mau, walembi wandama o kulu vana tadi.’” 7 Yesu umvovese vo: “Dia-

4

4:2 1 Yovo “mina nsoki.” Tala Nsas’a Mvovo. 4:4 1 Yovo “madia.” 4:5 1 Yovo “nludi.”

12 sonama diaka vo: ‘Kufwete tonta Yave wa Nzambi aku ko.’” ` 8 Nkadi ampemba unete diaka vana mongo wanda kikilu yo kunsonga yintinu yawonso ya nza ye nkembo au. 9 Umvovese vo: “Yawonso yayi ikuvana yo, avo ofukamene yo kunkunda.” 10 I bosi, Yesu umvovese vo: “Katuka, e Satana! Kadi diasonama vo: ‘Yave wa Nzambi aku kaka ofwete sambila, yandi kaka ofwete sadila salu kiavauka.’” 11 I bosi, Nkadi ampemba unyambwidi, ambasi bezidi kunsadila. 12 Kansi, wau kawidi vo Yoane osilu mu pelezo, wele kuna Ngalili. 13 I bosi, oyalukidi muna Nazarete, wele zingila kuna Kafanau vana ndambu a mbu muna mvivu mia Zebulune ye Nafetali, 14 kimana dialungana dina diasakulwa muna Yesaya wa ngunza, ona wavova vo: 15 “Ongeye nsi a Zebulune ye nsi a Nafetali, muna nzil’a mbu, kuna simu dia Yodani, Ngalili ya esi zula!1 16 O nkangu ufongele muna tombe, umwene nteˆ mo ayingi, ana bavuende vana kıni kia lufwa, o ntemo ubatemene.” 17 Tuka muna ntangwa yayina, Yesu oyantikidi longa, oku vo: “Nuviluk’o ntima, kadi e Kintinu kia zulu kifinamene.” 18 Una kekangalanga vana mbel’a Mbu a Ngalili, omwene mpangi zole, Simone ona oyikilwanga vo Petelo yo Andere wa nleke andi, betubanga e konde muna mbu, kadi abaki a mbizi za maza. 19 Ubavovese vo: “Nwiz’andandi, ikunukitula se abaki a wantu.” 20 Vana vau, basisidi makonde mau, banlende. 21 Una kakatukidi vo, omwene diaka mpangi zole, Yakobo wa mwan’a Zebeda4:15 1 Awana bena vo ke Ayuda ko.

13 yo yo Yoane wa nleke andi. Bakedi muna nzaz’a Zebedayo wa se diau, belondanga makonde mau, ubabokele. 22 Vana vau, basisidi e nzaza yo se diau, banlende. 23 I bosi, wele zieti muna Ngalili yawonso, wele alonginge muna masambilu mau yo samuna nsangu zambote za Kintinu yo wuka yimbevo ya mpila zawonso yo mayela ma mpila zawonso muna wantu. 24 E nsangu zandi zimwanganene muna Suria yawonso, bantwasidi awonso bakala ye yimbevo ya mpila mu mpila ye ndunzi, akwa nkuya, akwa niangi ye akwa vola, ubawukidi. 25 Muna kuma kiaki, ndong’ayingi inlende itukidi kuna Ngalili ye Dekapole1 ye Yerusaleme ye Yuda ye kuna simu dia Yodani. Vava kamwene ndonga, otombokele vana mongo, ofongele, alongoki andi bezidi kwa yandi. 2 I bosi, oyantikidi kubalonga, oku vo: 3 “Kiese kw’awana bazeye nsatu zau za kimwanda,1 kadi e Kintinu kia zulu i kiau. 4 “Kiese kw’awana bena ye ntantu, kadi befiaulwiswa. 5 “Kiese kw’alembami, kadi yau bevua e nza. 6 “Kiese kw’awana bena ye nzala ye vuina dia unsongi, kadi beyukuta. 7 “Kiese kw’awana bena ye nkenda, kadi befwilw’e nkenda. 8 “Kiese kw’awana bavelela muna ntima, kadi bemona Nzambi. 9 “Kiese kw’avangi a luvuvamu,1 kadi beyikilwa vo wan’a Nzambi.

MATAI 4:22–5:20 10 “Kiese kw’awana bebangikwanga mu kuma kia unsongi, kadi e Kintinu kia zulu i kiau. 11 “Nukala ye kiese, vava wantu bekunuveza yo kunubangika yo kunuyikila e mbi yawonso kuna luvunu mu kuma kiame. 12 Numona kiese yo yangalala, kadi o nsendo eno wanene kuna zulu, kadi i wau babangikila angunza ana banuvita. 13 “Yeno nu mungwa a nza, kansi avo mungwa ukatukidi o nzenzo andi, aweyi uzenzeselwa? Ke una diaka mfunu ko, vetwa uvetwa kuna mbazi wadiatakeswa kwa wantu. 14 “Yeno nu ntemo a nza. E mbanza ina vana mongo ka ilendi swekama ko. 15 Vava wantu bekwikanga mini ke besianga kio kuna nsi a mbangu1 ko, kansi vana fulu kiazanguka kaka, kimana kiaminika awonso bena muna nzo. 16 Diau dimosi mpe, yambula o ntemo eno watemena vana vena wantu, kimana bamona mavangu meno mambote, bakembelela Se dieno una kuna zulu. 17 “Ke nuyindula ko vo Nsiku yovo Angunza ngizidi fwasa. Kizidi fwasa ko, lunganesa ngizidi lunganesa. 18 Kieleka inuvovese wo vo, e zulu ye nza ilenda vioka, kansi kana nkutu fisono fimosi muna Nsiku ke fikatulwa ko, yavana mambu mama mawonso melungana. 19 Dianu vo, konso ona okulula una usundidi o keva muna nkanikinu miami yo longa ankaka bavanga diau dimosi, oyikilwa vo ` nke muna Kintinu kia zulu. Kansi konso ona olunda mio yo longa mio, yandi oyikilwa vo nene muna 4:25 1 Yovo “Zunga kia Mbanza Kumi.” 5:3 Kintinu kia zulu. 20 Kadi inuvo1 Yovo “awana bazeye vo mambu ma Nzambi vese wo vo, avo unsongi weno ke

5

bavuidi o mfunu.” 5:9 1 Yovo “akwa luvuvamu.”

5:15 1 Yovo “kitunga.”

MATAI 5:21-41 uwokele ko yo sunda owu wa asoneki ye Afarisi, ke nukota ko muna Kintinu kia zulu. 21 “Nuwidi dio dina diavovua kw’akulu vo: ‘Kuvondi ko, ona ovonda ofundiswa kuna mbazi a nkanu.’ 22 Kansi, omono inuvovese vo konso ona olundila mpangi andi makasi, kuna mbazi a nkanu kefundisilwa; ona oyikila mpangi andi muna mvovo mialuvezo, kuna Mbazi a Nkanu Anene kefundisilwa; ona ovova vo, ‘Ongeye u zowa!’ otubwa vana tiya twa Ngeena.1 23 “Kansi, avo se tambika o lukau lwaku vana ziku, vana vau osungamene vo mpangi aku diambu kabakidi, 24 sisa o lukau lwaku vana ndambu a ziku. Wenda teka wizana yo mpangi aku, vava ovutuka, tambika o lukau lwaku. 25 “Singika-singika mambu yo ntantu ufundidi kuna mbazi a nkanu ekolo una yandi muna nzila, kimana kalembi kuyekola kwa mfundisi, o mfundisi kayekola kwa nyingidi, wasiwa muna pelezo. 26 Kieleka, ivovese vo, kuvaika mo nkutu ko yavana ofuta e mpata wansuka.1 27 “Nuwidi dio dina diavovua vo: ‘Kute zumba ko.’ 28 Kansi, omono inuvovese vo konso ona otungununanga nkento yo kunlengokela o moyo, zumba katele yandi muna ntima. 29 Avo disu diaku dialunene ditesese sakuba, dunguna dio yo veta dio. Kadi diambote kwa ngeye wavidisa kimosi ˆ muna yıkwa yaku ke mu nitu aku yawonso ko yatubwa kuna Ngeena.1 30 Diau dimosi mpe, avo koko kwaku kwalunene kutesese

14 sakuba, zenga ko yo veta ko. Kadi diambote kwa ngeye wavidisa kiˆ mosi muna yıkwa yaku ke mu nitu aku yawonso ko yatubwa kuna Ngeena.1 31 “Diavovua diaka vo: ‘Konso yakala ovonda longo yo nkaz’andi, yambula kamvana nkanda wa vondela longo.’ 32 Kansi, omono inuvovese vo konso yakala ovonda longo yo nkaz’andi avo ke mu kuma kia zumba1 ko, unsidi mu ´ vonza kia ta zumba, konso ona osompa nkento wavonda longo, zumba katele. 33 “Nuwidi dio diaka dina diavovua kwa akulu vo: ‘Kudie ndofi a luvunu ko, ofwete lungisa e ndofi aku kuna kwa Yave.’ 34 Kansi, omono inuvovese vo: Ke nudie nkutu ndofi ko, kana kuna zulu, kadi i kunda kia Nzambi; 35 ngatu ova ntoto, kadi i nsikinw’a tambi yandi; yovo kuna Yerusaleme, kadi i mbanz’a Ntinu anene. 36 Kudila ntu aku e ndofi ko, kadi kulendi kitula kana lusuki lumosi ko se lwa mpembe yovo lwa ndombe. 37 Yambula e mpov’eno ‘Elo’ yakala elo, ‘Ve,’ ve, kadi konso dina dikulamene, kwa ndiona wambi ditukidi. 38 “Nuwidi dio dina diavovua vo: ‘Disu mu disu ye dinu mu dinu.’ 39 Kansi, omono inuvovese vo: Kutelamena muntu ambi ko, konso ona okuwanda e mbata vana bundi dialunene, umvana diaka e bundi diankaka. 40 Avo muntu ozolele kunata kuna mbazi a nkanu yo bonga e kinkutu kiaku, unyambula mpe kabonga e yunga kiaku; 41 avo nkwa wisa ozolele vo wenda yandi kilometa 5:22 1 Fuku dia yokelwang’e titi kuna mba- mosi, wenda yandi kilometa zole. zi a mbanz’a Yerusaleme. Tala Nsas’a Mvovo. 5:26 1 Sina, “yavana ofuta quadrans yansuka.” 5:29, 30 1 Tala Nsas’a Mvovo.

5:32 1 Muna Kingerekia, por·neia. Tala Nsas’a Mvovo.

15 42 Vana kwa ndiona ulombele, kukangi moko ko kwa ndiona ozolele vo wansompeka.1 43 “Nuwidi dio dina diavovua vo: ‘Zola nkw’aku, menga mbeni aku.’ 44 Kansi, omono inuvovese vo: Nuzolanga mbeni zeno, yo samba mu kuma kia awana bekunubangikanga, 45 kimana nwasonga vo nu wan’a Se dieno wina kuna zulu, kadi ovaikisanga ntangw’andi vana vena wantu ambi yo wantu ambote yo nokesa e mvula vana vena wantu ansongi ye awana balembi songa. 46 Kadi avo nuzolele kaka ana bekunuzolanga, nkia nsendo nuna wau? Nga ke diau dimosi ko bevanganga avakulwisi a mpaku e? 47 Avo nukayisi kaka mpangi zeno, nga diambu diampwena nuvangidi e? Ke diau dimosi mpe ko bevanganga esi zula1 e? 48 Muna kuma kiaki, nukala nwalunga nze Se dieno kuna zulu kenena walunga. “Nuyikenga nwalembi vangila oma mansongi vana meso ma wantu, kimana nwamoneka kwa yau; avo ke wau ko, ke nutambula nsendo ko kwa Se dieno wina kuna zulu. 2 Dianu vo, avo se vana lukau lwa nkenda,1 kusiki mpungi ko nze una uvanganga akwa kivunina muna masambilu ye muna nzila, kimana basanisinwa kwa wantu. Kieleka inuvovese wo vo, batambwidi kala o nsendo au. 3 Kansi ongeye, avo se vana lukau lwa nkenda, kuyambula ko vo o koko kwaku kwalumonso kwazaya dina divanganga o koko kwalunene, 4 kimana lukau lwaku lwa nkenda lwakala lwaswe-

6

5:42 1 I sia vo, sompeka lembi vava nluta. 5:47; 6:7 1 Awana bena vo ke Ayuda ko. 6:2 1 Yovo “tukau twa asukami.” Tala Nsas’a Mvovo.

MATAI 5:42–6:16 ki. I bosi, o Se diaku ona omwenanga kuna sweki, okusenda. 5 “Diau dimosi mpe, avo se nusamba, ke nukadi nze akwa kivunina ko, kadi bezolanga telama muna masambilu ye muna mpambu za nzila zampwena, kimana bamoneka kwa wantu. Kieleka inuvovese wo vo, batambwidi kala o nsendo au. 6 Kansi ongeye, avo se samba, kota muna suku diaku, zika e kielo yo samba kwa Se diaku ona wina kuna sweki. O Se diaku ona omwenanga kuna sweki, okusenda. 7 Vava osambanga, kuvutukilanga mambu mau mamosi ko nze una bevanganga esi zula,1 kadi edi beyindulanga vo Nzambi okubawa muna sambanga ´ e sambu yanda. 8 I kuma vo, ke nukadi nze yau ko, kadi o Se dieno ozeye mana nuvuidi o mfunu una nkutu ke nwanlombele ko. 9 “I wau wuwu nufwete sambila: “‘E Se dieto koko zulu, yambula nkumbu aku yazitiswa.1 10 E Kintinu kiaku kiza. O luzolo lwaku lwavangama ova ntoto nze koko zulu. 11 Utuvana o dia1 kweto kwa unu, 12 utuyambulwila e mfuka zeto, nze una tuyambulwilanga ana bena ye mfuka zeto. 13 Kutuyambula ko muna lutonto, kansi utuvuluza muna ndiona wambi.’ 14 “Kadi avo nulolokele wantu makuzuka mau, o Se dieno kuna zulu okunuloloka mpe; 15 diau dimosi, avo ke nulolokele wantu makuzuka mau ko, o Se dieno mpe ke loloka makuzuka meno ko. 16 “Avo se nufionkonona,1 nuyambula yindalala nze akwa 6:9 1 Yovo “yavaulwa; yaveleleswa.” 6:11 1 Sina, “mbolo.” 6:16 1 Yovo “mina nsoki.” Tala Nsas’a Mvovo.

MATAI 6:17–7:4 kivunina, kadi bebandulang’e ndose zau1 kimana bamoneka kwa wantu vo fionkonona befionkononanga. Kieleka inuvovese wo vo, batambwidi kala o nsendo au. 17 Kansi ongeye, avo se fionkonona,1 kusa mazi kuna ntu aku yo sukula ndose aku, 18 kimana walembi moneka kwa wantu vo fionkonona ofionkononanga,1 kansi wamoneka kwa Se diaku ona wina kuna sweki. O Se diaku ona omwenanga kuna sweki, okusenda. 19 “Nuyambula lundila lusalu lweno ova nza, vana vefwasilanga nselele ye mbumbu, e mivi bebangula yo yiya. 20 Kansi, nulundila lusalu lweno kuna zulu, kuna ke kufwasilanga nselele ko yovo mbumbu, ngatu mivi babangula yo yiya. 21 Kadi kuna kwina lusalu lwaku, i kuna mpe kukala o ntim’aku. 22 “E mini kia nitu i disu. Avo disu diaku dialungalala,1 e nitu aku yawonso itemokene. 23 Kansi, avo disu diaku dia kimpala,1 e nitu aku yawonso ibukama e tombe. Avo ntemo wina omo ngeye i tombe, ekwe tombe kianene kina omo ngeye! 24 “Ke vena muntu ko olenda sadila mfumu zole; kadi omenga mosi yo zola wankaka, yovo otatidila mosi yo bembola wankaka. Ke nulendi sadila Nzambi ye Umvuama ko. 25 “Muna kuma kiaki, inuvovese wo vo: Nuyambula tokana mu kuma kia mioyo mieno, kana nki nudia yovo nki nunua yovo nki nuvuata. O moyo ke usundidi madia ko e? E nitu ke isundidi mvua6:16 1 Yovo “beyambulanga lunga-lunga e mpwa zau.” 6:17, 18 1 Yovo “mina nsoki.” Tala Nsas’a Mvovo. 6:22 1 Yovo “dia kia.” Sina, “dia kumosi.” 6:23 1 Sina, “dia mbi; dia umpumbulu.”

16 tu ko e? 26 Nutoma tala e nuni za zulu; ke zikunanga ko yovo vela ngatu kutika madia muna malundilu, kansi o Se dieno kuna zulu odikilanga zo. Nga yeno ke nubasundidi o mfunu ko e? 27 Nani vovo nwina muna tokana kwayingi olenda kudikila kana nkutu miniti mosi muna zingu kiandi? 28 Diau dimosi mpe, ekuma nutokanenanga mu kuma kia mvuatu? Nutoma badika una e mvuma za mfuta zikudilanga; ke zifuntukanga ko ngatu tunga nlele; 29 kansi inuvovese wo vo, kana nkutu Solomo muna nkembo andi wawonso, kasidi vuatila nze imosi muna mvuma zazi ko. 30 Avo Nzambi ovuikanga titi ya mfuta, eyi imenene o unu, o mbazi iyokelo vana tiya, nga keluta kunuvuika ko, oyeno akwa filukwikilu e? 31 I kuma vo, ke nutokani ko yo vova vo, ‘Nki tudia?,’ ‘Nki tunua?’ yovo ‘Nki tuvuata?’ 32 Kadi yawonso yayi i yau befuntukilanga wantu a nza. O Se dieno kuna zulu ozeye wo vo lekwa yayi yawonso nuvuidi o mfunu. 33 “Ozevo, nuvavanga ntete Kintinu ye unsongi wa Nzambi, e lekwa yayi yawonso ikunukudikilwa. 34 I kuma vo, ke nutokani ko mu kuma kia mbazi, kadi e mbazi kikala ye ntokani zandi. Konso lumbu kina ye ntokani zandi. “Nuyambula fundisa kimana nwalembi fundiswa, 2 kadi muna mfundisa ina nufundisila i nufundisilwa mpe, muna nzongo una nuzongela i nuzongelwa mpe. 3 Ozevo, aweyi omwenene titi kina muna disu dia mpangi aku, kansi kumwene mwangu una omo disu diaku ko? 4 Aweyi olenda vovesela mpangi aku vo, ‘Yambula yakatula e titi kina omo disu diaku,’ ekolo mu disu dia ngeye ki-

7

17 beni muna yo mwangu? 5 Mpuki! Teka katula o mwangu una omo disu diaku, i bosi otoma mona una olenda katulwila e titi kina muna disu dia mpangi aku. 6 “Ke nuvani eyi yavauka kwa mbwa ko, ngatu tuba pelola zeno vana vena ngulu kimana zalembi diatakeswa kunansi a kole yau yo viluka, zanutatika. 7 “Nukwamanana lomba, ozevo nuvewa; nukwamanana vava, ozevo nusolola; nukwamanana dodela, ozevo nuziulwilwa; 8 kadi konso ona okwamanana lomba ovewa, konso ona okwamanana vava osolola, konso ona okwamanana dodela, oziulwilwa. 9 Ozevo, nani vovo nwina, avo mwan’andi unlombele mbolo, kamvana e tadi? 10 Avo unlombele mbizi a maza, kamvana e nioka e? 11 I kuma vo, oyeno nuna yo bi, avo nuzeye vana tukau twambote kwa wan’eno, o Se dieno wina kuna zulu nkia nduta keluta vana lekwa yambote kwa awana bekunlombanga! 12 “Ozevo, mawonso nuzolele vo wantu banuvanga, i mau mpe nufwete vanga kwa yau. Kieleka, ediadi i diambu diasina dilongwanga muna Nsiku ye Angunza. 13 “Nukotela muna mwelo ambatakani, kadi o mwelo wampwena ye nzila yasanzuka i yau ifilanga kuna lufwasu, ndonga bena ana bekotelanga mo; 14 kuna diak’e sambu, o mwelo ye nzila ambatakani, i yau ifilanga ku moyo, ye akete kaka bena ana besololanga yo. 15 “Nuyikenga mu kuma kia ngunza zaluvunu zina zikwiza kwa yeno ye mvuatu mia mameme, kansi muna kati mevua mansita. 16 Muna mbongo au i nuku-

MATAI 7:5-28 bazayila. Nga wantu balenda vela uva muna nsende yovo bundu ya nsanda muna nkeka za mfinda e? 17 Diau dimosi mpe, konso nti ambote mbongo ambote uyimanga, kansi konso nti ambi mbongo ambi uyimanga. 18 O nti ambote ke ulendi yima mbongo ambi ko, ngatu nti ambi wayima mbongo ambote. 19 Konso nti ke uyimanga mbongo ambote ko, keswa ukeswanga yo tubwa vana tiya. 20 Kieleka, muna mbongo au i nuzayila wantu awaya. 21 “Ke awonso ko bekumpovesanga vo, ‘E Mfumu, e Mfumu,’ i bekota muna Kintinu kia zulu, kansi awana kaka bevanganga luzolo lwa Se diame wina kuna zulu. 22 Ndonga bekumpovesa muna lumbu kiakina vo: ‘E Mfumu, e Mfumu, ke yeto ko twasakula muna nkumbu aku, ye muna nkumbu aku twavaikisila nkuya ye muna nkumbu aku twavangila mavangu mayingi mankuma e?’ 23 I bosi, ikubavovesa vo: ‘Kinuzeye nkutu ko! Nukatuka ova ngina, yeno avangi a umpumbulu!’ 24 “I kuma vo, konso ona owidi mambu mame mama yo sadila mo, olenda tezaneswa yo muntu walungalala ona otungidi e nzo andi vana nsenzele. 25 E mvula inokene, e kizalu kizidi ye tembwa kinikukini yo wandama muna nzo, kansi ke ibwidi ko, kadi e nkubilwa yatoma siamiswa vana nsenzele. 26 Kuna diak’e sambu, konso ona owidi mambu mame mama yo lembi mo sadila, olenda tezaneswa ye zowa dia muntu otungidi e nzo andi vana senge. 27 E mvula inokene, e kizalu kizidi ye tembwa kinikukini yo wandama muna nzo, e nzo ibwidi yo banguka emvimba.” 28 Vava Yesu kamene vova mambu mama, e ndonga isivikidi e

MATAI 7:29–8:26 mpil’andi ya longela, 29 kadi wabalonga nze nkwa wisa,1 ke nze asoneki2 au ko. Una kakulumukini vana mongo, ndong’ayingi inlende. 2 Nkwa wazi wizidi kwa yandi, unkundidi1 yo vova vo: “E Mfumu, avo ozolele wo, umpelelesa.” 3 Olambwidi o koko kwandi, unsimbidi, ovovele vo: “Nzolele wo! Velela kwaku.” Vana vau o nkwa wazi ovelele. 4 I bosi Yesu umvovese vo: “Kuzayisi dio kwa muntu ko, kansi wenda kuyisonga kwa nganga, watambika lukau luna Mose kakanikina, muna umbangi kwa yau.” 5 Una kakotele muna Kafanau, mfidi mosi a makesa wizidi kwa yandi, undodokele 6 oku vo: “E Mfumu, ntaudi ame olele muna nzo, e vola keyela, mpasi kikilu kemona.” 7 Umvovese vo: “Vava iluaka ko, wuka ikunwuka.” 8 Mfidi a makesa umvutwidi vo: “E Mfumu, kiafwana ko kimana wakota kuna nsi a nludi ame, kansi vova kaka e diambu, o ntaudi ame osasuka. 9 Kadi omono mpe kunsi a wisa ngina, ngina mpe ye makesa ituminanga, avo mpovele kwa mosi vo, ‘Wenda!’ wele, kwa wankaka vo, ‘Wiza!’ wizidi, ye kwa ntaudi ame vo: ‘Vanga edi!’ ovangidi dio.” 10 Yesu vava kawidi wo, osivikidi yo vova kw’awana banlende vo: “Kieleka inuvovese wo vo, kiasolwele muntu ko muna Isaele una ye lukwikilu lwanene nze lwalu. 11 Kansi inuvovese wo vo, ndonga betuka kuna este ye weste bekwiza yo vuanda kuna meza kumosi yo Abarayama, yo Isaki yo Yakobo muna Kintinu kia zulu; 12 ekolo kina vo wan’a Kintinu

18 betubwa kuna mbazi kuna tombe. I kuna bedidila yo kwetesa meno.” 13 O Yesu ovovese mfidi a makesa vo: “Wenda. Yambula diavangama kwa ngeye wau osongele lukwikilu.” O ntaudi osasukidi muna ola yayina. 14 I bosi, Yesu okotele muna ˆ nzo a Petelo, omwene ko wandi wankento olele, ngianduka kena yau. 15 Osimbidi koko kwandi, e ngianduka imene, otelamene yo yantika kunsadila. 16 Kansi vava o kuma kufwidi, bantwasidi wantu ayingi bakala ye nkuya; ovaikisi e mianda muna mpova mosi, owukidi awonso ana bamonang’e mpasi, 17 kimana dialungana dina diavovua muna Yesaya wa ngunza, oku vo: “Yandi kibeni otambwidi mayela meto yo nata yimbevo yeto.” 18 O Yesu vava kamwene ndonga inzungidi, okanikini alongoki benda kuna simu. 19 Vezidi nsoneki mosi, umvovese vo: “E Nlongi, ikulanda konso kuna okwenda.” 20 Kansi, Yesu umvutwidi vo: “E mbulu bena ye nduka, e nuni za zulu zina ye nzialwa, kansi o Mwan’a muntu kena ye fulu kasia ntu ko.” 21 I bosi, nlongoki wankaka umvovese vo: “E Mfumu, ungiambula ngienda teka zika o se diame.” 22 O Yesu umvutwidi vo: “Kwamanana kundanda, yambula mafwa mazika mafwa mau.” 23 Vava kakotele muna nzaza, alongoki andi banlende. 24 I bosi, tembwa kiangolo kinikukini muna mbu, mavuku mayantikidi kota muna nzaza; kansi, Yesu waleka kwandi. 25 Bezidi kunsikamesa, bavovele vo: “E Mfumu, utuvuluza, se tufwa!” 26 Kansi, ubavovese vo: “Ekuma nwinina yo wonga yeno akwa fi7:29 1 I sia vo, mana kabalonganga kwa Nzambi matuka. 2 Tala Nsas’a Mvovo. 8:2 lukwikilu?” I bosi otelamene, otumbidi e tembwa ye mbu, vakedi 1 Yovo “umfukamene.”

8

19 kikilu e pi-i. 27 Yau awonso basivikidi yo vova vo: “Nkia mpila muntu ndioyu? E tembwa ye mbu nkutu unlemvokele.” 28 Vava kalueke kuna simu, kuna zunga kia Angadara, wantu wole bakala ye nkuya, bavaikidi kuna ziami, bawananene yandi. Akwa nganzi kikilu, muna kuma kiaki ke muntu ko wakala yo unkabu walutila muna nzila yayina. 29 Bakazidi, oku vo: “Nkia diambu tuna diau yo ngeye Mwan’a Nzambi? Nga wizidi kutubangika una e ntangwa yasikidiswa ka yafwene ko e?” 30 Kuna vala, kwakala e kambi dia ngulu zayingi zadianga. 31 Muna kuma kiaki, e nkuya mindodokele, oku vo: “Avo utuvaikisi, utusindika twakota muna kambi dia ngulu.” 32 Ubavovese vo: “Nwenda!” Bavaikidi yo kota muna ngulu, e kambi diawonso dinengomokene yamuna mbu yo fwa muna maza. 33 Kansi, ana badikidinge ngulu, batinini, bakotele muna mbanza, basamwini mawonso mavangamene, musungula oma ma akwa nkuya. 34 I bosi, awonso muna mbanza bavaikidi, bezidi wawana yo Yesu, vava bamwene, bandodokele vo kakatuka muna zunga kiau. Dianu vo, okotele muna nzaza, osaukidi, wele kuna vata diandi. 2 Bantwasidi mbevo a vola, ilavalele vana kipoyo. Vava kamwene lukwikilu lwau, Yesu ovovese mbevo a vola vo: “E mwana, kutokani ko! Masumu maku malolokelo.” 3 Asoneki ankaka bavovazianene vo: “Ondioyo Nzambi katiangwini.” 4 O Yesu wau kabakwidi e ngindu zau, ovovele vo: “Ekuma nuyindulwilanga mambu mambi omo ntima mieno? 5 Adieyi diasazu mu vova, ‘O ma-

9

MATAI 8:27–9:16 sumu maku malolokelo’ yovo vova vo, ‘Telama yo diata’? 6 Kansi kimana nwazaya wo vo Mwan’a muntu ovuidi e wisa kialoloka masumu ova nza—” i bosi, ovovese mbevo a vola vo: “Telama, bonga kipoyo kiaku, wenda kuna nzo aku.” 7 Otelamene, wele kuna nzo andi. 8 E ndonga vava bamuene wo, babakamene kwa wonga, bakembelele Nzambi, ona wavana e wisa kiaki kwa wantu. 9 Yesu vava kakatukidi vo, omwene muntu nkumbu andi Matai, ovuende vana vevakulwilwanga e mpaku, umvovese vo: “Undanda.” Vana vau, otelamene unlende. 10 I bosi, wau kedianga muna nzo, avakulwisi a mpaku ayingi ye asumuki bezidi, bayantikidi dia kumosi yo Yesu ye alongoki andi. 11 Kansi, Afarisi wau bamwene wo, bavovese alongoki andi vo: “Ekuma o nlongi eno kedilanga vamosi ye avakulwisi a mpaku ye asumuki?” 12 Vava kabawidi, ovovele vo: “Ana bena yo vimpi ke bavuidi ngang’a mawuku mfunu ko, kansi ambevo kaka. 13 Nwenda, nwazaya e nsas’a diambu edi: ‘Nkenda nzolele, ke kimenga ko.’ Kadi kizidi bokela ansongi ko, kansi asumuki kaka.” 14 I bosi, alongoki a Yoane bezidi kwa yandi, banyuvuidi vo: “Ekuma oyeto ye Afarisi tufionkonwenanga,1 kansi alongoki aku ke befionkononanga ko?” 15 O Yesu ubavutwidi vo: “Akundi a toko diansompi ke bena ye kuma kia kendalala ko ekolo bena kumosi yo toko diansompi, nga ke wau ko e? Kansi, vekala ye lumbu yina e toko diansompi kekatulwa vana bena, i bosi befionkonona.1 16 Ke vena muntu ko olondanga e 9:14, 15 1 Yovo “mina nsoki.” Tala Nsas’a Mvovo.

MATAI 9:17–10:1 tenda kia nlele ampa muna mvuatu wankulu, kadi o nlele ampa unana mvuatu yo sakisa e vundu. 17 Wantu ke besianga vinyu ampa mu madila mankulu ma nkand’a bulu ko, kadi madila malenda buka, e vinyu itiamuka, e madila mpe mefwasuka. Kansi, wantu besianga vinyu ampa mu madila mampa, yau yole yataninwa.” 18 Vava kabavovese mambu mama, nkuluntu mosi umfinamene, unkundidi1 yo vova vo: “O mwan’ame ankento nanga ofwidi kala, kansi wiza wantensek’o koko kwaku, kavutuka diaka o moyo.” 19 Yesu otelamene kumosi ye alongoki andi, banlende. 20 Tala, nkento mosi omonang’e mpasi za vaika menga se mvu 12, ofimamene kuna nim’a Yesu yo viakana nswiku a mvuatu andi, 21 kadi edi kavovanga muna nsi a ntim’andi vo: “Avo mpiakene kaka mvuatu andi, isasuka.” 22 Yesu ovilukidi, umwene yo kumvovesa vo: “E mwan’ame, kutokani ko! Lukwikilu lwaku lusaswidi.” Tuka muna ola yayina, o nkento osasukidi. 23 Vava kalueke muna nzo a nkuluntu, omwene wantu besikanga matutu ye ndonga ibokomokanga ye dilu, 24 Yesu ovovele vo: “Nuvaika, kadi e dumbelele kafwidi ko, leka kaka kalele.” Vava bawidi wo, bayantikidi kunseva kuna luvezo lwawonso. 25 Ekolo ndonga yavaikiswa kuna mbazi, wele vana kakala, osimbidi o koko kwandi, e dumbelele kitelamene. 26 E nsangu za diambu diadi zimwanganene muna zunga kiakina kiawonso. 27 O Yesu una kakatukidi vo, mpofo zole zamakala zinlende, ba9:18 1 Yovo “umfukamene.”

20 kazidi oku vo: “E Mwan’a Davidi, utufwil’e nkenda.” 28 Una kakotele muna nzo, e mpofo zizidi kwa yandi, o Yesu ubayuvuidi vo: “Nga nukwikidi wo vo ndenda wo vanga e?” Bamvutwidi vo: “Ingeta, e Mfumu.” 29 I bosi, osimbidi e meso mau yo vova vo: “Yambula diavangama mun’owu wa lukwikilu lweno.” 30 O meso mau matemokene. Kansi, Yesu otomene kubakanikina, oku vo: “Nukeba, ke nuzayisi dio kwa muntu ko.” 31 Kansi, una bavaikidi kuna mbazi, bamwanganisi e nsangu mu kuma kiandi muna zunga kiakina kiawonso. 32 Una bavaikidi, o wantu bantwasidi yakala dimosi dia baba wakala ye nkuya; 33 vava Yesu kavaikisi e nkuya, e baba divovele. E ndonga isivikidi yo vova vo: “Ke musidi moneka diambu dia mpila yayi ko omo Isaele.” 34 Kansi, Afarisi bavovele vo: “Muna wisa kia mfumu a nkuya kevaikisilang’e nkuya.” 35 Yesu wele kangala muna mbanza ye mavata mawonso, wele alonginge muna masambilu mau yo samuna e nsangu zambote za Kintinu yo wuka yimbevo ya mpila zawonso ye mayela ma mpila zawonso. 36 Una kamwene ndonga, ubafwididi e nkenda, kadi bavua bembolwa yo bangikwa nze mameme makondwa mvungudi. 37 I bosi, ovovese alongoki andi vo: “Kieleka, e mbongo yayingi muna kutika, kansi e nsadi mike. 38 I dianu vo, nudodokela Mfumu a mpatu katuma asadi muna mpatu andi.” Obokele alongoki andi 12, ubavene wisa muna mianda mia usafu kimana bavaikisa mio yo wuka yimbevo ya mpila

10

21 zawonso yo mayela ma mpila zawonso. 2 I zau zizi e nkumbu za ntumwa 12: Wantete, Simone, ona oyikilwanga vo Petelo, yo Andere wa nleke andi; yo Yakobo wa mwan’a Zebedayo yo Yoane wa nleke andi; 3 Filipo yo Batolomai; Toma yo Matai wa mvakulwisi a mpaku; Yakobo wa mwan’a Alefayo yo Tadai; 4 Simone wa mwisi Kenani;1 yo Yuda wa mwisi Kereote, ona wanyekola. 5 Yesu otumini yau 12 yo kubakanikina vo: “Ke nwendi kwa esi zula1 ko, ke nukoti muna mavata ma esi Samaria ko; 6 kansi, nwenda kaka kwa mameme mavila ma nzo a Isaele. 7 Wau nukwenda, nulonga vo: ‘E Kintinu kia zulu kifinamene.’ 8 Nuwuka e mbevo, nufula mafwa, nuvelelesa akwa wazi, nuvaikisa nkuya. Ngovo nutambwidi, ngovo nuvana. 9 Ke nunati wolo ko yovo palata yovo nsongo muna mponda zeno, 10 yovo kimpakala kia madia ma nkangalu, yovo yinkutu yole,1 yovo nsampatu ngatu nkau, kadi o nsadi ofwene vewa madia. 11 “Konso mbanza yovo vata nukota, nuvava nkwa luzolo lwaˆ mbote, nukala muna yavana nuvaika. 12 Avo se nukota muna nzo, nukayisa awana bena mo. 13 Avo muna y’akwa luzolo lwambote, yambula luvuvamu lweno lwakala mo; kansi avo ke mwina akwa luzolo lwambote ko, yambula luvuvamu lweno lwanuvutukila. 14 Konso ona olembi kunuta´ mbula yovo lembi wa mambu meno, vava nuvaika muna nzo yayina yovo mbanza yoyo, nukubula e mbundukutu muna tambi 10:4 1 Yovo “nkwa vema.” 10:5 1 Awana bena vo ke Ayuda ko. 10:10 1 Yovo “kinkutu kiankaka.”

MATAI 10:2-26 yeno. 15 Kieleka inuvovese wo vo, muna Lumbu kia Lufundisu, mbanza yoyo ivewa tumbu kisundidi kia esi Sodomo ye Ngomora. 16 “Tala! Inutumini nze mameme vana vena mevua; dianu vo, nukala alungaladi nze nioka yo kondwa kuma nze mayembe. 17 Nuyikenga yo wantu, kadi bekunuyekola kuna mbazi za nkanu, yo kunuzwabula muna masambilu mau. 18 Bekununata kwa ayadi ye atinu muna kuma kiame, muna umbangi kwa yau ye kwa zula. 19 Kansi, avo banuyekwele, ke nutokani ko kana aweyi yovo adieyi nuvova, kadi dina nuvova divewa kwa yeno muna ntangwa yayina, 20 kadi ke yeno ko nuvova, kansi o mwand’a Se dieno uvova muna yeno. 21 Kuna diak’e sambu, mpangi osinga yekola mpangi andi kavondwa, o se mpe mwan’andi, o wana betelamena mase mau yo kubavondesa. 22 Wantu awonso bekunumenga mu kuma kia nkumbu ame, kansi ndiona ozindalala yakuna mbaninu, yandi ovuluzwa. 23 Avo banubangikidi muna mbanza eyi, nutinina muna mbanza yankaka; kieleka inuvovese vo, yavana Mwan’a muntu kekwiza, ke numanisa mbanza zawonso ko za Isaele. 24 “O nlongoki kasundidi nlongi andi ko, ngatu ntaudi kasunda mfumu andi. 25 Difwene kwa nlongoki kakala nze nlongi andi, o ntaudi nze mfumu andi. Avo wantu bayikidi mfumu a nzo vo Belezebube,1 ozevo, esi nzo andi aweyi? 26 Dianu vo, ke nubamoni wonga ko, kadi ke vena diambu ko diaswekama dilembi sengomoka, ke vena mbumba ko 10:25 1 Nkumbu yankaka ya Satana, wa ntinu yovo mfumu a nkuya.

MATAI 10:27–11:10 ilembi zayakana. 27 Dina inuzayisi vana tombe, nuvova dio vana ntemo, ye dina nuwidi vana kutu, nusamunwina dio vana nludi mia nzo. 28 Ke nubamoni wonga ko awana balenda vonda e nitu, kansi ke balendi vonda moyo ko; numwena kaka o wonga ona olenda fwasa moyo ye nitu kuna Ngeena.1 29 Ke ntietie zole ko zitekwanga muna mpata mosi1 e? Kieleka, ke vena imosi ko ibua ova ntoto, o Se dieno kalembi wo zaya. 30 Kana nkutu e nsuki zawonso za ntu mieno zavua tangwa. 31 Dianu vo, ke numoni wonga ko; oyeno ntietie zayingi nusundidi. 32 “Dianu vo, konso ona okuntambulwila vana vena wantu, omono mpe ikuntambulwila vana ndose a Se diame wina kuna zulu. 33 Kansi konso ona okumpanina nkalu vana vena wantu, omono mpe ikumvanina nkalu vana ndose a Se diame una kuna zulu. 34 Ke nuyindula ko vo luvuvamu ngizidi sia ova nza; kizidi sia luvuvamu ko, kansi nsosolo kaka. 35 Kadi, kimbeni ngizidi sia vana vena mwan’ayakala yo se diandi, mwan’ankento yo ngudi andi, mwan’a longo yo ngudi andi a longo. 36 Kieleka, e mbeni za muntu i esi nzo a yandi kibeni. 37 Konso ona oluta zola se yovo ngudi andi ke mu mono ko, kafwene kala nlongoki ame ko; ye konso ona oluta zola mwan’andi ayakala yovo ankento ke mu mono ko, kafwene kala nlongoki ame ko. 38 Konso ona olembi nata nti andi ampasi1 yo kwiz’andandi, kafwene kala nlongoki ame ko. 39 Konso ona ovava vuluza moyo andi, vidisa kevidisa wo, konso ona ovidisa

22 moyo andi muna kuma kiame, osolola wo. 40 “Konso ona okunutambula, mono mpe ketambula, konso ona okuntambula, otambula mpe Ndiona wantuma. 41 Konso ona otambula ngunza wau vo ngunza, nsendo a ngunza ketambula, konso ona otambula muntu ansongi wau vo muntu ansongi, nsendo a muntu ansongi ketambula. 42 Konso ona ovana kana nkutu kopo dimosi dia maza manzizi kwa mosi muna awaya andwelo wau vo nlongoki, kieleka inuvovese wo vo, ke vidisa nkutu nsendo andi ko.” Yesu vava kamene kanikina alongoki andi 12, okatukidi, wele alonginge yo samuna nsangu zambote muna mbanza zau. 2 Yoane muna pelezo una kawidi mavangu ma Kristu, otumini alongoki andi, 3 banyuvula vo: “Ongeye i Ndiona okwiza, yovo wankaka tuvingila?” 4 Yesu ubavutwidi vo: “Nwenda samuna kwa Yoane mana nuwidi ye mana numwene: 5 Ampofo bamwene, mbevo za malu zidiete, akwa wazi baveleleso, afwa-matu bawidi, mafwa mafulukidi ye asukami besamunwinwanga e nsangu zambote. ´ 6 Nkwa nsambu ona olembi ta sakuba mu kuma kiame.” 7 Una bavutukidi awaya, Yesu oyantikidi samunwina ndonga oma ma Yoane vo: “Nki nwele tala muna makanga? E tutu divuembeswa kwa tembw’e? 8 Ozevo, nki nwele tala? Muntu ovuete mvuatu miantalu e? Kadi, ana bavueˆ te mvuatu miantalu mu lumbu lwa atinu i bena. 9 Ozevo, ekuma nwendele ko? Ngunza nwele 10:28, 38 1 Tala Nsas’a Mvovo. 10:29 1 Sina, tala e? Elo, inuvovese vo, oyandi osundidi kikilu ngunza. 10 Dia“assarion mosi.”

11

23 sonama mu kuma kiandi vo: ‘Ntwikidi ntumw’ame ku ntwal’aku,1 ona okukubikila nzila oku ntwal’aku!’ 11 Kieleka inuvovese wo vo, vana vena awana bawutwa kw’akento, ke vena mosi ko osundidi Yoane wa Mvubi o nene, kansi ndiona wandwelo muna Kintinu kia zulu unsundidi o nene. 12 Tuka muna lumbu ya Yoane wa Mvubi yamu wau, e Kintinu kia zulu kisilwang’e ngolo, ana besiang’e ngolo bevuanga kio. 13 Kadi, Ngunza zawonso ye Nsiku basakula yamuna Yoane; 14 avo nuzolele, nutambulwila wo, yandi i ‘Eliya ona wasakulwa vo osinga kwiza.’ 15 Ndiona una ye matu, yambula kawa. 16 “Aki nani ndenda tezanesa ye mbandu yayi? Bena nze aleke bavuende vana zandu bebokanga kwa akw’au, 17 oku vo: ‘Tunusikidi matutu, yeno kenukini; tunubongele mbembo, yeno kenuyibundi ye dilu.’ 18 Diau dimosi mpe, Yoane wizidi, yandi kadie ngatu nua, wantu bavovele vo, ‘Nkuya kena wau.’ 19 Mwan’a muntu wizidi, odidi, onuini, kansi wantu bavovele vo, ‘Tala o nkwa loko dia madia ye nduvu a vinyu, nkundi wa avakulwisi a mpaku ye asumuki.’ Kansi, ngangu zilungisilu muna mavangu mandi.” 20 I bosi, oyantikidi tumba mbanza zina kavangila mavangu mayingi mankuma, wau balembi ˆ viluka o ntima: 21 “Tatu kwa ˆ ngeye Korazi! Tatu kwa ngeye Betesaida! kadi mavangu mankuma mavangamene omo yeno, kala vo mavangamena muna Turo ye Sidone, nga kolo basonga luviluku lwa ntima muna vuata ngoto yo kuyikusa ntoto ampolo. 22 Dia11:10 1 Sina, “oku ndose aku.”

MATAI 11:11–12:3 nu inuvovesele vo, muna Lumbu kia Lufundisu, nuvewa e tumbu kisundidi kia esi Turo ye Sidone. 23 Ongeye Kafanau, nga otundidikwa kuna zulu e? Muna Ziami1 osinga kulumunwa; kadi mavangu mankuma mavangamene omo ngeye, kala vo mavangamena muna Sodomo, nga yakinu yamu unu kiaki. 24 Dianu inuvovesele vo, muna Lumbu kia Lufundisu, nuvewa tumbu kisundidi kia esi nsi a Sodomo.” 25 Muna ntangwa yayina, Yesu ovovele vo: “Ikembelele va meso ma ndonga, e Tata, Mfumu a zulu ye nza, kadi wasweka mambu mama kwa akwa ngangu ye alungaladi yo sengomona mo kwa yingiana-ngiana. 26 Elo, kadi i wau wayangalela o vanga e Tata. 27 Se diame umpene lekwa yawonso, ke vena ona otomene zaya Mwana ko, Se kaka; ke vena mpe ona otomene zaya Se ko, Mwana kaka, ye konso ona o Mwana kazolele sengomwena Se. 28 Nwiza kwa mono, yeno awonso nufuntukanga yo bimuka yo mazitu, ikunuvundisa. 29 Nuvuata vangu kiame yo longwa kwa mono, kadi i nlembami yo ntim’anleka, nusolola vundu kia mioyo mieno. 30 Kadi vangu kiame kiambote, e natu diame diavevoka.”1 Muna ntangwa yayina, Yesu oviokele muna mpatu za masa muna lumbu kia Vundu. Alongoki andi bamwene nzala, bayantikidi tolola ntu mia masa yo dia. 2 Afarisi wau bamwene wo, bamvovese vo: “Tala, alongoki aku bavangidi edi ke diansongi ko omu lumbu kia Vundu.” 3 Ubavutwidi

12

11:23 1 Muna Kingerekia “Hades,” i sia vo, ziami ya wantu awonso. Tala Nsas’a Mvovo. 11:30 1 Yovo “ke diampasi ko mu nata.”

MATAI 12:4-30 vo: “Nga ke nwatanga dio ko dina kavanga Davidi vava kafwa nzala kumosi ye ana bakala yandi e? 4 Wau kakota muna nzo a Nzambi, badia e mbolo zatambikwanga vana ndose a Nzambi, zina kavaninwa nswa ko mu dia, ngatu ana bakala yandi, kansi anganga kaka e? 5 Yovo, nga ke nwatanga wo ko muna Nsiku vo muna lumbu kia Vundu anganga muna tempelo sala besalanga, yau ke banati nkanu e? 6 Kansi inuvovese wo vo, oyu osundidi e tempelo una vava. 7 Kele vo nwazaya e nsas’a diambu edi: ‘Nkenda nzolele ke yimenga ko,’ ke nwadi tumba minkondwa kuma ko. 8 Kadi o Mwan’a muntu i Mfumu a lumbu kia Vundu.” 9 Una kakatukidi vo, wele muna sambilu diau, 10 mukedi muntu una yo koko kwa yuminina!1 Muna vava kuma kia kumfundila, banyuvuidi, “Nga diansongi mu wuka muna lumbu kia Vundu e?” 11 Ubavovese vo: “Nani vovo nwina una ye meme dimosi, avo dibwidi mu wulu muna lumbu kia Vundu, kalembi dio simba, katombola dio e? 12 O muntu nga kasundidi e meme ko e? Dianu vo, diansongi mu vanga edi diambote mu lumbu kia Vundu.” 13 I bosi ovovese muntu vo: “Lambul’o koko kwaku.” O lambwidi ko, o koko kuvutukidi o vimpi nze kuna kwankaka. 14 Kansi, Afarisi bavaikidi, bele kumvuandila e mfulu kimana bamvonda. 15 Wau kazeye wo, Yesu okatukidi ko. Ndonga inlende, owukidi awonso ana bakala ye mayela, 16 kansi otomene kubakanikina vo ke bazayisi kwa wantu ko kana yandi i nani, 17 kimana dialungana dina

24 diavovua muna Yesaya wa ngunza vo: 18 “Tala, ntaudi ame ona yasola, nzolw’ame, ona ngiangalele! O mwand’ame muna yandi isia wo, okiesesa unsongi kwa zula. 19 Ke tantana ko, ngatu kaza, ke muntu ko owa nding’andi muna nzila zampwena. 20 E tutu diabosoka ke tolola dio ko, e vusu difwitanga ke zima dio ko, yavana kesunda muna sikidisa unsongi. 21 Kieleka, e zula besia nkumbu andi e vuvu.” 22 I bosi, bantwasidi nkwa nkuya una vo baba ye mpofo, unwukidi, e baba divovele yo mona. 23 E ndonga yawonso isivikidi yo vova vo: “Ondioyu, ke Mwan’a Davidi ko e?” 24 Afarisi una bawidi wo, bavovele vo: “Ondioyu ke mu nkatu ko kevaikisilang’e nkuya, mu Belezebube1 kaka, wa mfumu a nkuya.” 25 Wau kazeye ngindu zau, ubavovese vo: “Konso kintinu kiavambana, bwa kibwa, konso mbanza yovo nzo yavambana ke isikila ko. 26 Diau dimosi, avo Satana ovaikisi Satana, ukivambanese; ozevo, e kintinu kiandi aweyi kisikidila? 27 Kansi, avo omono muna Belezebube ivaikisilanga nkuya, o wan’eno muna nani bevaikisilanga mio? Kiaki i kuma bekadila se afundisi eno. 28 Kansi, avo muna mwand’a Nzambi ivaikisilang’e nkuya, e Kintinu kia Nzambi kinuluakidi kikilu. 29 Yovo, aweyi muntu kalenda kotela muna nzo a nkwa ngolo yo kutumuna mavua mandi, nanga vo kateka kanga o nkwa ngolo? I bosi kelenda sanza e nzo andi. 30 Konso ona olembi kala ku sambu diame, i ntantu ame, konso ona olembi kutika yame, mwanganisa kemwanganisanga.

12:10 1 Yovo “kwa vanguka.”

12:24 1 Nkumbu yankaka ya Satana.

25

MATAI 12:31–13:2 to. 41 Muna lufundisu esi Ninive befuluka kumosi ye mbandu yayi yo yelesa yo, kadi baviluk’o ntima muna nsangu za Yona. Kansi tala, oyu osundidi Yona una vava. 42 Muna lufundisu o ntinu ankento a sude ofuluka kumosi ye mbandu yayi yo yelesa yo, kadi kuna nsuk’a nza katuka mu kwiza ´ wa ngangu za Solomo. Kansi tala, oyu osundidi Solomo una vava. 43 “O mwand’a usafu avo uvaikidi muna muntu, wele vumvula muna makanga mu vava fulu kia vundila, kiau ke umoni. 44 I bosi uvovele vo: ‘Ivutuka muna nzo ame yatuka,’ vava uluaka, uwene nzo yankatu, yatoma kombwa yo kubikwa. 45 I bosi wele, ubakidi mianda nsambwadi miankaka, emi misundidi o bi ke mu yandi kibeni ko, mikotele yo vuanda mo; e kadilu kiansukinina kia muntu ndioyo kivioka kina kiantete o bi. I wau wuwu mpe ukala e mbandu yayi yambi.” 46 Una kavovelenge kwa ndonga, o ngudi andi ye mpangi zandi batelamene kuna mbazi, bazolele vovana yandi. 47 Muntu mosi umvovese vo: “Tala, o ngudi aku ye mpangi zaku kuna mbazi bena, bazolele vovana yaku.” 48 Oyuvuidi ndiona unsamunwini wo vo: “Nani i ngudi ame? Aki nani i mpangi zame?” 49 Olambwidi o koko kuna kw’alongoki andi, oku vo: “Tala o ngudi ame ye mpangi zame! 50 Kadi, konso ona ovanganga luzolo lwa Se diame una kuna zulu, yandi i mpangi ame, i nsang’ame yo ngudi ame.” Muna lumbu kiakina, o Yesu wau kasisidi e nzo, wele vuanda vana ndambu a mbu. 2 Ndo12:32, 38 1 Tala Nsas’a Mvovo. 12:39 1 Yovo ng’ayingi ikutakene vana kena, wele kota muna nzaza, ovuende, “minkondwa kwikizi kwa Nzambi.”

31 “Dianu inuvovesele vo, konso sumu yo lutiangu lulolokwa kwa wantu, kansi ndiona otianguna mwand’avelela ke lolokwa ko. 32 Muna bong’e nona, konso ona oyikila Mwan’a muntu e mbi, lolokwa kelolokwa; kansi konso ona oyikila mwand’avelela e mbi, ke lolokwa ko, kana mu tandu1 kiaki, ngatu kina kikwiza. 33 “Avo nukitwidi o nti se wambote, e mbongo andi yambote ikala, kansi avo nukitwidi o nti se wambi, e mbongo andi yambi ikala, kadi konso nti uzayilwanga muna mbongo andi. 34 Wan’a mpidi, aweyi nulenda vovela mambu mambote wau nwina yo bi? Kadi muna ntima i mutukanga mana kevovang’o nua. 35 Muntu ambote ovovanga oma mambote, kadi o ntim’andi wazala ye mambu mambote. Muntu ambi ovovanga oma mambi, kadi o ntim’andi wazala ye mambu mambi. 36 Inuvovese wo vo, konso diambu diakondwa mfunu dina bevova wantu, mbalu betela dio muna Lumbu kia Lufundisu; 37 kadi muna mvovo miaku olungisilwa, muna mvovo miaku mpe oyeleselwa.” 38 I bosi, ankaka muna asoneki1 ye Afarisi bamvovese vo: “E Nlongi, sinsu kiaku tuzolele mona.” 39 Ubavutwidi vo: “E mbandu ambi ye minta-zumba,1 nuvavanga mona e sinsu, kansi kana sinsu kimosi ke nusongwa kio ko, nanga sinsu kia Yona wa ngunza kaka. 40 Kadi wauna Yona kakadila mini tatu ye mafuku matatu muna vumu kia mbizi ampwena ya maza, o Mwan’a muntu mpe okala mini tatu ye mafuku matatu muna nsi a nto-

13

MATAI 13:3-25 e ndonga yawonso itelamene vana kumu. 3 I bosi, ubalongele mambu mayingi muna yingana, oku vo: “O nkuni wele kuna e mbongo. 4 Wau kakunininge, e mbongo yankaka ibwidi vana mbel’a nzila, e nuni zizidi, zididi yo. 5 Yankaka ibwidi vana matadi, ke vena ntoto wayingi ko, imenene-menene wau vo o ntoto ke wasina ko. 6 Kansi vava mwini uvaikidi, e mbongo ilengele yo zina, kadi ke ina ye mianzi ko. 7 Yankaka ibwidi vana vena nsende, e nsende zimenene, zifinangese yo. 8 Kansi, yankaka ibwidi vana ntoto ambote yo yima mbongo, eyi nkama-nkama, eyina makumasambanu-makumasambanu, eyaka makumatatu-makumatatu. 9 Ndiona una ye matu, yambula kawa.” 10 Muna kuma kiaki, alongoki bezidi yo kunyuvula vo: “Ekuma okubalongelanga muna yingana?” 11 Ubavutwidi vo: “Kwa yeno diavewa edi dia bakula mbumb’avauka ya Kintinu kia zulu, kansi ke diavewa kwa yau ko. 12 Konso ona wina yo umbakuzi, wayingi kevewa. Kuna kulanda, umbakuzi wandi uwokela diaka. Kansi konso ona okondelo umbakuzi, kana nkutu una wakete kena wau, ukunkatulwa. 13 Kiaki i kuma ikubalongelanga muna yingana; kadi betalanga, yau ke bamoni, betambang’o matu, yau ke bawe, ngatu bakula. 14 Muna yau mulunganene ungunza wa Yesaya, uvova´ nga vo: ‘Wa nuwa, kansi yeno ke nubakula, tala nutala, kansi yeno ke numoni. 15 Kadi e ntima mia ˆ nkangu wau mivuidi bala, bawidi muna matu mau, yau ke bavutula, bavuidi zima meso mau yo kaka o matu mau kimana balembi mona ´ muna meso yo wa muna matu, ngatu bakula muna ntima miau,

26 baviluka kwa mono, omono yabawuka.’ 16 “Kansi, mansambu o meso meno, kadi memonanga, e matu meno mpe, kadi mewanga. 17 Kieleka inuvovese wo vo, ngunza zayingi ye wantu ansongi bazola mona oma numwene, kansi ke ´ bamona mo ko, bazola wa oma nu´ widi, kansi ke bawa mo ko. 18 “Ozevo, nuwa e nsas’a kingana kia nkuni. 19 Konso ona owidi e diambu dia Kintinu, kansi kabakwidi dio ko, o kimpumbulu1 wizidi yo katula dina dikuninu muna ntim’andi; eyayi i mbongo ikuninu vana mbel’a nzila. 20 Ina ikuninu vana vena matadi, i ndiona owidi e diambu dia Nzambi, vana vau otambulwidi dio kuna kiese. 21 Kansi, wau vo kena ye mianzi ko muna yandi kibeni, kolo kiandwelo kaka kazingidi, vava kizidi mpasi yovo lubangamu mu kuma kia diambu dia Nzambi, vana vau otele sakuba. 22 Ina ikuninu vana vena nsende, i ndiona owidi e diambu, kansi o ntelamw’a moyo wa tandu1 kiaki ye tima dia vuama2 difinangese e diambu yo lembi yima e mbongo. 23 Ina ikuninu vana ntoto ambote, i ndiona owidi e diambu dia Nzambi yo bakula dio, oyimini e mbongo, eyi nkama-nkama, eyina makumasambanu-makumasambanu, eyaka makumatatu-makumatatu.” 24 Ubatelele kingana kiankaka, oku vo: “E Kintinu kia zulu kilenda tezaneswa yo muntu okunini mbongo ambote muna mpatu andi. 25 Ekolo wantu balele, mbeni andi wizidi, okunini mbongo ambi vana vena masa, wele kwandi. 13:19 1 I sia vo, Satana. 13:22 1 Tala Nsas’a Mvovo. 2 Yovo “luvuki lwa umvuama.”

27 26 Vava masa makudidi yo yima e mbongo, e mbongo ambi mpe imonekene. 27 Muna kuma kiaki, e ntaudi za mfumu a nzo zizidi, zinyuvuidi vo, ‘E Mfumu, nga ke mbongo ambote ko wakunini muna mpatu aku e? Ozevo, akweyi kutukidi e mbongo ambi?’ 28 Ubavutwidi vo, ‘Mbeni ame ovangidi wo.’ E ntaudi bamvovese vo, ‘Nga ozolele twenda yo vuza e?’ 29 Ovovele vo, ‘Ve, kadi nkwa kala vo vava nuvuza e mbongo ambi, nuvuza mpe masa kumosi. 30 Yambula yakudila kumosi yamuna nkutika, muna nsungi a nkutika ivovesa asadi: Nuteka kutika e mbongo ambi muna mafuku yo yoka yo; i bosi nukutika masa yo sia mo muna lundilu diame.’” 31 Ubatelele diaka kingana kiankaka, oku vo: “E Kintinu kia zulu kina nze disu dia mutade,1 dina muntu kabongele yo kuna dio muna mpatu andi. 32 Kieleka, i dilutidi keva vana vena mbongo yawonso, kansi ovo dimenene, diˆ viokele mvudi ya mpat’a nsengo yo kituka se nti, e nuni za zulu zizidi bela muna tayi yandi.” 33 Ubatelele kingana kiankaka: “E Kintinu kia zulu kina nze mfuna, ina yabongwa kwa nkento yo sanga yo muna nzongo ntatu mianene mia mfumfu, yavana yafunisa mbumba wawonso.” 34 Yesu olongele mawonso mama kwa ndonga muna yingana. Kasidi kubalonga diambu ko kondwa kingana, 35 kimana dialungana dina diavovua muna ngunza vo: “Ibatuna nu’ame muna yingana; isamuna oma maswekama tuka kuna semo dia nza.”

MATAI 13:26-48 36 I bosi, wau kasindikidi e ndonga, okotele muna nzo. Alongoki andi bezidi kwa yandi yo vova vo: “Utusasila e kingana kia mbongo ambi muna mpatu.” 37 Ubavutwidi vo: “O nkuni a mbongo ambote i Mwan’a muntu; 38 e mpatu i nza. E mbongo ambote i wan’a Kintinu, e mbongo ambi i wan’a kimpumbulu, 39 o mbeni ona wakuna mbongo ambi i Nkadi ampemba. E nsungi a nkutika i mbaninu a nza, asadi i ambasi. 40 Nze una ukutikilwanga mbongo ambi yo yokwa vana tiya, i una mpe ukala kuna mbaninu a nza. 41 Muna Kintinu kiandi o Mwan’a muntu otuma e mbasi zandi, bakutakesa yawonso yitesanga ankaka e sakuba, ye awana bevanganga umpumbulu, 42 yo kubatuba muna soka dia tiya. I kuna bedidila yo kwetesa meno. 43 Muna ntangwa yayina, ansongi bekezima nze ntangwa muna Kintinu kia Se diau. Ndiona una ye matu, yambula kawa. 44 “E Kintinu kia zulu kina nze lusalu lwaswekama muna mpatu, luna muntu kasolwele yo sweka lo; muna kuma kia kiese, wele teka lekwa yawonso kakedi yau yo sumba mpatu yoyo. 45 “Diaka, e Kintinu kia zulu kina nze nkiti ovavanga pelola zambote. 46 Vava kasolwele pelola imosi yantalu, vana vau wele teka lekwa yawonso kakedi yau yo sumba yo. 47 “Diaka, e Kintinu kia zulu kina nze konde diatubwa muna mbu yo baka mbizi za mpila mu mpila. 48 Vava diazala, ba13:31 1 Mutade i mbongo yakete-kete ikunwa- volele dio kuna kumu, bafonga kuna Palestina. Ikulanga yo lwaka tezo kia ngele, bakutikidi zina zambote muna yitunga, kansi zina zambi meta 4 yo vaikisa ntayi zayingi.

MATAI 13:49–14:17 bavetele zo. 49 I wau wuwu ukala kuna mbaninu a nza. Ambasi bevaika yo vambula wantu ambi vana vena ansongi 50 yo kubatuba muna soka dia tiya. I kuna bedidila yo kwetesa meno. 51 “Nga nubakwidi e nsas’a mambu mama mawonso e?” Bamvutwidi vo: “Ingeta.” 52 I bosi, ubavovese vo: “Wau vo i wau, konso nlongi olongwanga oma ma Kintinu kia zulu, una nze mfumu a nzo, ona ovaikisanga muna lundilu dia lusalu lwandi, lekwa yampa ye yankulu.” ´ 53 O Yesu una kamene ta yingana yayi, okatukidi ko. 54 Vava kalueke muna zunga kiandi, oyantikidi kubalonga muna sambilu diau, muna kuma kiaki basivikidi yo vova vo: “Ondioyu akweyi kutukanga e ngangu zandi ye mavangu mama mankuma? 55 Ke yandi ko i mwan’a mvadi a nti e? O ngudi andi, e nkumbu andi ke Maria ko e? Aleke andi ke Yakobo, Yosefe, Simone yo Yuda ko e? 56 E nsanga zandi, yau awonso ke bena yeto ko e? Ozevo, ondioyu akweyi kebakilanga mawonso mama?” 57 Batele sakuba mu kuma kiandi. Kansi, Yesu ubavovese vo: “O ngunza ke zitiswanga ko muna zunga kiandi ye muna nzo andi.” 58 Muna kuma kia kondwa kwau kwa lukwikilu, kavangidi mo mavangu mayingi mankuma ko. Muna ntangwa yayina, Erodi wa nyadi a mvivu owidi e nsangu mu kuma kia Yesu, 2 ovovese ntaudi zandi vo: “Ndioyo i Yoane wa Mvubi. Wafulukidi muna mafwa, kiaki i kuma kevangilanga mavangu mama mankuma.” 3 Kadi Erodi1 wabaka Yoa-

28 ne, wankanga yo kunsia muna pelezo mu kuma kia Erodia wa nkaz’a Filipo wa mbut’andi. 4 Kadi Yoane wamvovesa vo: “Ke diansongi ko kwa ngeye dia sompana yandi.” 5 Kana una vo wazola kumvonda, wamona wonga wa ndonga, kadi babadikilanga Yoane vo ngunza. 6 Kansi vava kiakembelwa e lumbu kia luwutuku lwa Erodi, mwan’ankento a Erodia wakina vana bena, Erodi wayangalala kikilu, 7 wasia o nsilu yo dia e ndofi vo okumvana konso kina kelomba. 8 I bosi, muna lutumu lwa ngudi andi, ovovele vo: “Umpana ntu a Yoane wa Mvubi muna longa diadi.” 9 Kana una vo o ntinu wakendalala, mu kuma kia ndofi ina kadia vana ndose y’awana badianga yandi, okanikini vo bamvana wo. 10 Dianu vo, otumini wantu muna pelezo benda zenga ntu a Yoane. 11 Batwese ntu andi muna longa, bavene wo kwa dumbelele, onete wo kwa ngudi andi. 12 I bosi, alongoki andi bezidi, banete mvumbi, banzikidi; bezidi zayisa e nsangu kwa Yesu. 13 Una kawidi wo, Yesu okatukidi vo, obakidi e nzaza wele kuna makanga kakala yandi mosi kaka, kansi e ndonga wau bawidi wo, banlende kia malu tuka muna mavata mau. 14 Wau kakulumukini muna nzaza, omwene ndong’ayingi, ubafwididi e nkenda, owukidi mbevo zau. 15 Kansi muna nkokela, alongoki andi bezidi kwa yandi, bavovele vo: “Ovava va makanga, o kuma kufwidi; sindika e ndonga benda muna mavata bayisumbila madia.” 16 Kansi, Yesu ubavovese vo: “Ke bendi ko; oyeno nuba´ vana ma kia dia.” 17 Bamvove´ 14:3 1 I sia vo, Erodi Antipa. Tala Nsas’a se vo: “Ke tuna ye ma ko ovava, mbolo tanu kaka tuna zau ye mbiMvovo.

14

29 zi zole za maza.” 18 Ovovele vo: “Nuntwasila zo.” 19 I bosi, okanikini e ndonga bavuanda vana titi, obongele mbolo zau tanu ye mbizi za maza zau zole, osengwele meso kuna zulu, osambwidi, i bosi obukunwini e mbolo yo vana zo kw’alongoki, alongoki bavene zo kwa ndonga. 20 Awonso badidi yo yukuta, bakutikidi e nkesona zina zisuvidi, yitunga 12 yazala. 21 Ozevo, ana badidi tezo kia 5.000 m’akala, lembi tanga akento ye yingiana-ngiana. 22 Vana vau ovovese alongoki andi bakota muna nzaza benda viti kuna simu, ekolo kesindika e ndonga. 23 Vava kamene sindika e ndonga, otombokele kuna mongo kasamba yandi kaka. Vava o kuma kwafwa, okedi ko yandi mosi kaka. 24 Vava e nzaza yaluaka vana kati kwa mbu,1 itungianisu kwa mavuku, kadi tembwa kiabaluakila. 25 Kansi, muna ngingil’a fuku ina yeya,1 wizidi kwa yau, odiatilanga vana mbu. 26 Vava bamwene Yesu odiatilanga vana mbu, alongoki batokanene, oku vo: “Ekiaki mona-meso!” Bakazidi mu kuma kia wonga. 27 Kansi, vana vau Yesu ubavovese vo: “Ke nutokani ko! I mono kwame; ke numoni wonga ko.” 28 Petelo umvutwidi vo: “E Mfumu, avo i ngeye, umpan’o nswa ngiza kwa ngeye vana ntandu a maza.” 29 Umvovese vo: “Wiza!” I bosi, Petelo okulumukini muna nzaza, odiete vana ntandu a maza, wele kwa Yesu. 30 Kansi vava kamwene e tembwa, obakamene kwa wonga. Una kayantikidi dimuka, okazidi vo: “E Mfumu, umpulu14:24 1 Sina, “yavavuka stadia zayingi.” 185 lwa meta lukalanga muna stadia mosi. 14:25 1 I sia vo, tuka muna ola 3 ya fuku yamuna mpaik’a ntangwa muna ola 6 ya mene.

MATAI 14:18–15:8 za!” 31 Vana vau Yesu olambwidi o koko kwandi, unzakwidi, umvovese vo: “Nkwa filukwikilu, ekuma okatikisidi?” 32 Vava bakotele muna nzaza, e tembwa kidingalele. 33 I bosi, awana bakedi muna nzaza bankundidi,1 oku vo: “Kieleka, ngeye u Mwan’a Nzambi.” 34 Basaukidi yo luaka kuna Ngenesarete. 35 Wau babakwidi vo i Yesu, esi vata diadi batwikidi e nsangu muna zunga yawonso yakala lukufi, bantwasidi mbevo zawonso. 36 Bandodokele vo baviakana kaka o nswiku a mvuatu andi, awonso ana baviakanene wo, basasukidi. I bosi, Afarisi ye asoneki batukidi kuna Yerusaleme bezidi kwa Yesu, banyuvuidi vo: 2 “Ekuma alongoki aku ke bezitisilanga lusansu lwa akulu ko? Kadi ke besukulanga moko1 ko avo se bedia.” 3 Ubavutwidi vo: “Oyeno mpe, ekuma ke nuzitisilanga nkanikinu mia Nzambi ko mu kuma kia lusansu lweno? 4 Nzambi wavova vo, ‘Zitisa se diaku yo ngudi aku,’ ye ‘Ndiona olevola1 se diandi yovo ngudi andi, yambula kavondwa.’ 5 Kansi, oyeno nuvovele vo, ‘Konso ona ovovesa se diandi yovo ngudi andi vo: “Eki ngina kiau kiadi kusadisa, i lukau ivana kwa Nzambi,” 6 kafwene sadisa diaka se diandi ko.’ Dianu vo, nuvezele diambu dia Nzambi mu kuma kia lusansu lweno. 7 Akwa kivunina, Yesaya watoma sakula mu kuma kieno, wau kavova vo: 8 ‘Wantu awaya muna nua kaka bekunzitisilanga, kansi e ntima miau

15

14:33 1 Yovo “bamfukamene.” 15:2 1 I sia vo, nsukul’a moko yasikidiswa muna kinkulu kia Ayuda. 15:4 1 Yovo “tianguna.”

MATAI 15:9-33 miavavuka oku ngina. 9 Mu nkatu bekunsambilanga, kadi malongi mau mu nkanikinu mia wantu metukanga.’” 10 Muna diadi, obokele ndonga yamfinama, ubavove´ se vo: “Nuwa, nwazaya e nsas’a diambu edi: 11 Ina ikotele muna nua ke yau ko ifunzulanga muntu, kansi mana mavaikidi muna nu’andi i mau mekumfunzulanga.” 12 I bosi, alongoki bezidi kumvovesa vo: “Nga ozeye wo vo Afarisi batele sakuba wau bawidi dina ovovele?” 13 Ubavutwidi vo: “Konso nkuna ilembi kunwa kwa Se diame una kuna zulu, vuzwa ivuzwa. 14 Nubayambula. Mfidi miafwa meso. Avo mpofo ofididi nkw’andi mpofo, yau wole muna wulu bebwa.” 15 Petelo ovutwidi vo: “Utusasila e kingana.” 16 Ovovele vo: “Oyeno mpe yamu wau ke nubakwidi ko e? 17 Nga ka nuzeye wo ko vo konso kina kikotele muna nua kikwendanga muna vumu, yo vaikiswa kuna mfuta e? 18 Kansi, mana mevaikanga muna nua mu ntima metukanga, i mau mefunzulanga o muntu. 19 Kadi muna ntima i mutukanga makani mambi, vonda, zumba, mvukana za usafu,1 wivi, umbangi waluvunu yo lutiangu. 20 Omama i mefunzulanga o muntu; kansi o dia lembi sukula moko1 ke kufunzulanga muntu ko.” 21 Yesu okatukidi ko, wele muna zunga kia Turo ye Sidone. 22 Nkento mosi wa Mfenisia,1 mwisi zunga kiakina wizidi, okazidi mu nding’angolo vo: “E Mfumu, e Mwan’a Davidi, umfwi-

30 l’e nkenda. O mwan’ame ankento wabakama kikilu kwa nkuya.” 23 Kansi kamvutwidi diambu ko. Dianu vo alongoki andi bezidi, bandodokele oku vo: “Unsindika kenda kwandi kadi ku nim’eto kekwiza kazilanga.” 24 Ovutwidi vo: “Kiatumwa kwa wantu ankaka ko kwa mameme mavila ma nzo a Isaele kaka.” 25 Kansi, o nkento vava kalueke, unkundidi,1 oku vo: “E Mfumu, unsadisa!” 26 Umvutwidi vo: “Ke diansongi ko mu bonga madia1 ma wana yo tuba mo kwa wan’a mbwa.” 27 Ovovele vo: “Ingeta, e Mfumu, kansi o wan’a mbwa nkutu bedianga nkesona zisotokanga vana meza ma mfumu zau.” 28 I bosi, Yesu umvutwidi vo: “E nkento, o lukwikilu lwaku lwanene; yambula wavangama kwa ngeye una ozolele.” O mwan’andi ankento osasukidi tuka muna ntangwa yayina. 29 Yesu okatukidi mo, wizidi vana ndambu a Mbu a Ngalili, una katombokele vana mongo, ovuende. 30 I bosi, ndong’ayingi inluakidi, bezidi ye mbevo za malu, avanguki, mpofo, mababa ye mbevo zayingi zankaka, babasidi vana malu mandi, ubawukidi. 31 E ndonga isivikidi wau bamwene mababa mevovanga, avanguki bewukwanga, mbevo za malu bediatanga, mpofo bemonanga, bakembelele Nzambi a Isaele. 32 Kansi, Yesu obokele alongoki andi, ubavovese vo: “Mfwididi ndonga e nkenda, kadi lumbu tatu banangini yame, ke bena ye ma kia dia ko. Kizolele kubasindika ye nzala ko, kadi balenda fwa mfune muna nzila.” 33 Kansi, alo15:19 1 Muna Kingerekia, por·neia. Tala Nsa- ngoki bamvovese vo: “Ovava va

s’a Mvovo. 15:20 1 I sia vo, ke nsukul’a moko ya kinkulu kia Ayuda ko. 15:22 1 Yovo “Nkenani.”

15:25 1 Yovo “umfukamene.” 15:26 1 Sina, “mbolo.”

31 makanga, akweyi tubakila mbolo zafwana yukutisa e ndonga yayi?” 34 Muna diadi, Yesu ubayuvuidi vo: “Mbolo kwa nuna zau?” Bavutwidi vo: “Mbolo nsambwadi ye nzonzi zakete.” 35 Ovovese e ndonga bafonga vana ntoto, 36 obongele mbolo zau nsambwadi ye nzonzi, una katondele Nzambi, obukunwini zo yo vana zo kwa alongoki, i bosi, alongoki bakayidi zo kwa ndonga. 37 Yau awonso badidi yo yukuta, bakutikidi e nkesona zina zasuva, yitunga nsambwadi yanene yazala. 38 Ozevo, ana badidi 4.000 m’akala, lembi tanga akento ye yingianangiana. 39 I bosi, una kasindikidi e ndonga, okotele muna nzaza, olueke muna zunga kia Mangadane. Afarisi ye Asaduki bezidi kwa yandi muna kuntonta, banlombele vo kabasonga e sinsu kituka kuna zulu. 2 Ubavutwidi vo: “Muna nkokela nuvovanga vo, ‘O kuma kwambote kukala, kadi e zulu dibueke,’ 3 muna mene vo, ‘O unu o kuma kwambi kukala, kadi e zulu dibueke yo yitalala.’ Oyeno nuzeye bakula e mpw’a zulu, kansi e sinsu ya tandu ke nulenda yo bakula ko. 4 E mbandu ambi ye minta-zumba,1 nuvavanga mona e sinsu, kansi kana sinsu kimosi ke nusongwa kio ko, nanga sinsu kia Yona kaka.” Muna diadi, wele kwandi, ubasisidi. 5 I bosi, alongoki basaukidi kuna simu diankaka, bavilakene nata e mbolo. 6 Yesu ubavovese vo: “Nulungalala, nuyikenga ye mfuna ya Afarisi ye Asaduki.” 7 Muna diadi, bayantikidi vovaziana, oku vo: “Ke tunete mbolo ko.”

16

16:4 1 Yovo “minkondwa kwikizi kwa Nzambi.”

MATAI 15:34–16:20 8 Wau kazeye wo, Yesu ovovele vo: “Ekuma nuvovazianinanga vo ke nunete mbolo ko, yeno akwa filukwikilu? 9 Yamu wau ke nubakwidi ko yovo sungamena e mbolo tanu zadikilwa 5.000 ye zina zasuva nwazadisa ulolo wa yitunga e? 10 Yovo e mbolo nsambwadi zadikilwa 4.000 ye zina zasuva nwazadisa ulolo wa yitunga yanene? 11 Ekuma nulembele bakulwila vo kinuvovese oma ma mbolo ko? Kansi, nuyikenga ye mfuna ya Afarisi ye Asaduki.” 12 I bosi, babakwidi vo ke mfun’a mbolo ko kabavovese vo bayikenga, kansi muna malongi ma Afarisi ye Asaduki. 13 Una kalueke muna zunga kia Kaisaria-Filipi, Yesu oyuvuidi alongoki andi vo: “O Mwan’a muntu, nani keyikilwanga kwa wantu?” 14 Bavutwidi vo: “Ankaka bevovanga vo Yoane wa Mvubi, ankaka vo Eliya, ankaka mpe vo Yeremiya yovo mosi muna angunza.” 15 Ubavovese vo: “Oyeno, nani nukungikilanga?” 16 Simone Petelo ovutwidi vo: “Ongeye u Kristu, wa Mwan’a Nzambi amoyo.” 17 O Yesu umvutwidi vo: “U nkwa nsambu, e Simone wa mwan’a Yona, kadi ke nitu ye menga1 ko isengomwene dio, kansi Se diame kaka una kuna zulu. 18 Ivovese mpe vo: Ongeye u Petelo, muna tadi diadi itungila e nkutakani ame, mielo mia Ziami1 ke misunda yo nkuma ko. 19 Ikuvana e nsabi za Kintinu kia zulu, konso mana okanga ova ntoto mekangama mpe kuna zulu, konso mana okutulula ova ntoto mekutululwa mpe kuna zulu.” 20 I bosi, otomene kanikina alongoki andi vo ke 16:17 1 Yovo “muntu.” 16:18 1 Muna Kingerekia “Hades,” i sia vo, ziami ya wantu awonso. Tala Nsas’a Mvovo.

MATAI 16:21–17:16 bazayisi kwa muntu ko vo yandi i Kristu. 21 Tuka muna ntangwa yayina, Yesu oyantikidi sasila alongoki andi vo kafwete kwenda kuna Yerusaleme yo mweswa e mpasi zayingi kw’akuluntu, kwa nganga zambuta y’asoneki, yo vondwa, yo fulwa muna lumbu kieta` tu. 22 Muna diadi, Petelo unete vana ndambu, oyantikidi kunsemba, oku vo: “Kuvovi wo ko e Mfumu, e diambu diadi ke dilendi kubwila ko.” 23 Ovilukidi, ovovese Petelo vo: “Viluka oku nim’ame, e Satana! Ongeye u sakuba kwa mono, kadi kuna ye ngindu za Nzambi ko, za wantu kaka.” 24 I bosi, Yesu ovovese alongoki andi vo: “Konso ona ozolele kwiz’andandi, yambula kayivanina o nkalu yo nata nti andi ampasi1 yo kwamanana kundanda. 25 Kadi, konso ona ozolele vuluza moyo andi vidisa kevidisa wo, kansi konso ona ovidisa moyo andi muna kuma kiame, osolola wo. 26 Ozevo, nkia mfunu dikala kwa muntu avo obakidi e nza yawonso kansi ovidisi moyo andi? Yovo nkia lekwa kalenda vana o muntu vana fulu kia moyo andi? 27 Kadi Mwan’a muntu okwiza ye mbasi zandi muna nkembo a Se diandi, kasenda konso muntu mun’owu wa mavangu mandi. 28 Kieleka, inuvovese wo vo ankaka batelamene vava, ke beyeleka nkutu lufwa ko yavana bemona Mwan’a muntu okwiza muna Kintinu kiandi.” Vava kiavioka lumbu sambanu, Yesu obongele Petelo, Yakobo ye Yoane wa mbunzi andi, ´ ubanete kuna mongo anda, vana va yau kaka. 2 Okitukidi vana bena; e ndose andi ikezimini nze

32 ntangwa, e mvuatu miandi mivuidi kezima1 nze ntemo. 3 I bosi, Mose yo Eliya bamonekene vana bena, bamokene yandi. 4 Petelo ovovese Yesu vo: “E Mfumu, diambote kwa yeto twakala vava. Avo ozolele, se yatunga saba tatu ovava, kimosi kiaku, kimosi kia Mose, e kimosi kia Eliya.” 5 Una kavovelenge, e tuti diantemo dibayitalele, i bosi e ndinga itukidi muna tuti, oku vo: “Ndioyu i Mwan’ame anzolwa, ona iyangalelanga. Nunwila.” 6 Vava bawidi wo, alongoki babukikidi e ndose zau, bamwene kikilu o wonga. 7 I bosi, Yesu wizidi, ubasimbidi, ovovele vo: “Nutelama. Ke numoni wonga ko.” 8 Vava basengwele o meso, ke bamwene muntu ko, kansi Yesu kaka. 9 Wau bekulumukanga kuna mongo, Yesu ubakanikini vo: “Ke nuzayisi e mona-meso kiaki kwa muntu ko yavana Mwan’a muntu kefuluka muna mafwa.” 10 Kansi, alongoki banyuvuidi vo: “Ozevo, ekuma asoneki bevovelanga vo Eliya kafwete teka kwiza?” 11 Ovutwidi vo: “Kieleka, Eliya oteka kwiza, ovutula e lekwa yawonso una yakala. 12 Kansi, inuvovese vo, Eliya wayiza kala, ke bansungamena ko, kansi bamvanga mawonso bazola. Diau adimosi mpe, o Mwan’a muntu omweswa e mpasi vana moko mau.” 13 I bosi, alongoki babakwidi vo Yoane wa Mvubi kabazayisi. 14 Wau balueke vana vena ndonga, muntu mosi umfinamene, yo kumfukamena, oku vo: 15 “E Mfumu, fwila mwan’ame e nkenda, kadi nkwa niangi, oyelele. Nkumbu miayingi kebwanga vana tiya ye muna maza. 16 Intwese kwa alongoki aku, kansi ke balendele

16:24 1 Tala Nsas’a Mvovo.

17:2 1 Yovo “pemba.”

17

33 kunwuka ko.” 17 Yesu ovutwidi vo: “E mbandu yakondwa lukwikilu yo bendomoka, yamu nkia kolo ikwamanana kala yeno? Yamu nkia kolo izizidila mavangu meno? Untwasa ova ngina.” 18 I bosi, Yesu otumbidi nkuya, uvaikidi muna yandi, o nleke osasukidi tuka muna ntangwa yayina. 19 I bosi, alongoki bezidi kwa Yesu vana fulu kia yau kaka, banyuvuidi vo: “Ekuma oyeto ke tulendele wo vaikisila ko?” 20 Ubavutwidi vo: “Mu kuma kia filukwikilu fieno. Kadi, kieleka inuvovese vo, avo lwina ye lukwikilu nze disu dia mutade,1 nuvovesa mongo wau vo, ‘Yaluka ova yo kwenda kuna,’ uyaluka, ke vekala diambu dina ke nulenda vanga ko.” 21 —— 22 Una bakutakene vamosi muna Ngalili, Yesu ubavovese vo: “O Mwan’a muntu oyekolwa vana moko ma wantu, 23 bekumvonda, ye muna lumbu kietatu ofulwa.” Bakendalele kikilu. 24 Wau balueke muna Kafanau, avakulwisi a mpaku a tempelo1 bezidi kwa Petelo, banyuvuidi vo: “Nga o nlongi eno ke futanga mpaku a tempelo ko e?” 25 Ovutwidi vo: “Ingeta.” Kansi, una kakotele muna nzo, Yesu otekele kumvovesa vo: “Adieyi oyindwidi e Simone? Kw’aki nani atinu a nza betambulanga e vaku yovo mpaku? Kwa wan’au yovo kwa nzenza?” 26 Una kavutwidi vo: “Kwa nzenza,” Yesu umvovese vo: “Kieleka, o wana bavevokele muna mpaku. 27 Kansi, muna lembi kubatesesa e sakuba, wenda kuna mbu, tuba o luvaku, bong’e mbizi 17:20 1 Mutade i mbongo yakete-kete ikunwanga kuna Palestina. Ikulanga yo lwaka tezo kia meta 4 yo vaikisa ntayi zayingi. 17:24 1 Sina, drakima zole.

MATAI 17:17–18:10 antete otakula, vava oziula o nu’andi osolola mo palata1 mosi. Bonga yo, futa e mpaku mu kuma kia mono yo ngeye.” Muna ntangwa yayina alongoki bezidi kwa Yesu, banyuvuidi vo: “Nani kieleka osundidi onene muna Kintinu kia zulu?” 2 Obokele kingiana-ngiana, untelamese vana kati kwau, 3 ovovele vo: “Kieleka inuvovese wo vo, avo ke nuvilukidi1 ko yo kituka nze yingiana-ngiana, muna Kintinu kia zulu ke nukota mo ko. 4 Dianu vo, konso ona okuyikulula nze kingiana-ngiana kiaki i yandi osundidi onene muna Kintinu kia zulu; 5 konso ona otambwidi kingiana-ngiana nze kiaki muna nkumbu ame, mono katambwidi. 6 Kansi, konso ona otesese sakuba kwa mosi mun’awaya andwelo bekwikilanga omu mono, diambote kavuikwa e tadi muna nsingu nze dina dizietomonwangwa kwa buluku yo dimunwa muna mbu. ˆ 7 “Tatu kwa nza mu kuma kia masakuba! Kieleka, awana betesanga masakuba kwiza kaka bekwiˆ za, kansi tatu kwa ndiona masakuba mekwizila! 8 Avo koko kwaku yovo kulu kwaku kutesese sakuba, zenga ko, waveta ko; kadi diambote kwa ngeye wavua moyo ye koko yovo kulu kumosi, ke mu tubwa ko yo moko mole yovo malu mole vana tiya twa mvu ya mvu. 9 Avo disu diaku mpe ditesese sakuba, dunguna dio, waveta dio. Diambote kwa ngeye wavua moyo ye disu dimosi kaka, ke mu tubwa ko yo meso mole vana tiya twa Ngeena.1 10 Nuyikenga nwalembi veza mosi mun’awaya

18

17:27 1 Sina, “palata ya stater.” I sia vo, drakima 4. 18:3 1 Yovo “soba e fu.” 18:9 1 Tala Nsas’a Mvovo.

MATAI 18:11-34 andwelo; kadi inuvovese vo e mbasi zau kuna zulu ntangwa zawonso zitalanga e ndose a Se diame una kuna zulu. 11 —— 12 “Adieyi nubenze? Avo muntu una ye 100 mameme, kavidisa dimosi, nga kesisa 99 ko vana miongo, kenda vavi dina divididi e? 13 Avo osolwele dio, kieleka inuvovese vo, otoma dio yangalela ke mu 99 ko lulembele vila. 14 Diau dimosi mpe, ke luzolo lwa Se diame1 ko una kuna zulu vo vavila kana nkutu mosi mun’awaya andwelo. 15 “Kansi, avo mpangi aku usumukini, wenda kunsonga o bi1 wandi vana va yeno wole kaka. Avo uwididi, obakidi mpangi aku. 16 Kansi avo kawididi ko, nata muntu mosi yovo nwole kimana muna kimbangi1 kia wantu wole yovo atatu, mawonso malenda sikidiswa. 17 Avo kabawididi ko, vova kwa nkutakani. Avo kazolele nkutu wila nkutakani ko, yambula kakala kwa ngeye nze mwisi zula1 ye mvakulwisi a mpaku. 18 “Kieleka inuvovese vo, konso mana nukanga ova ntoto mekangama mpe kuna zulu, konso mana nukutulula ova ntoto mekutululwa mpe kuna zulu. 19 Kieleka, inuvovese diaka vo, avo nwole muna yeno ova ntoto bawizanene muna konso diambu diamfunu belomba, o Se diame una kuna zulu okubavana dio. 20 Kadi vana vakutakene nwole yovo ntatu muna nkumbu ame, omono ngina vana.” 21 I bosi, Petelo ofinamene yo kunyuvula vo: “E Mfumu, o mpangi ame nkumbu kwa kafwete kunsumukina, omono yanloloka e? 18:14 1 Dilenda kala vo, “Se dieno.” 18:15 1 Sina, “kunsemba.” 18:16 1 Sina, “nua.” 18:17 1 Ndiona una vo ke Nyuda ko.

34 Yamuna nkumbu nsambwadi e?” 22 Yesu umvovese vo: “Kivovese ko vo yamuna nkumbu nsambwadi, kansi yamuna nkumbu 77. 23 “Muna kuma kiaki, e Kintinu kia zulu kilenda tezaneswa ye ntinu ozolele lomba e mfuka kwa ntaudi zandi. 24 Vava kayantikidi kubalomba e mfuka, bantwasidi muntu wandia e mfuka ya 10.000 ma talanta.1 25 Kansi, wau vo kakala ye kina kafuta ko, o mfumu andi okanikini vo katekwa, yo nkaz’andi yo wana, ye yawonso kakedi yau, kafuta e mfuka. 26 O ntaudi ofukamene yo kundodokela, oku vo, ‘Umpana e ntangwa, ikufuta yawonso.’ 27 O mfumu a ntaudi ndioyo, umfwididi e nkenda, unsindikidi kenda kwandi, unyambulwidi e mfuka. 28 O ntaudi ndioyo ovaikidi, owananene ye ntaudi wa nkw’andi ona wandia e mfuka ya 100 denali, umbakidi, unsimbinini vana laka, oku vo, ‘Futa e mfuk’ame yawonso.’ 29 Ozevo, o ntaudi wa nkw’andi ofukamene yo kundodokela, oku vo, ‘Umpana e ntangwa, ikufuta.’ 30 Kansi kazolele ko, wele kunsia muna pelezo yavana kefuta e mfuka. 31 Vava akw’andi ntaudi bamwene mana mavangamene, bakendalele kikilu, bele zayisa mawonso kwa mfumu au. 32 I bosi, o mfumu andi umbokelese yo kumvovesa vo: ‘Ntaudi ambi, omono yayambulwidi e mfuka yawonso wau wandodokele. 33 Ongeye, kulendi fwila ntaudi wa nkw’aku e nkenda ko nze una omono yafwila e nkenda?’ 34 Muna kuma kiaki, o mfumu andi ofungidi kikilu makasi, unyekwele kwa ayingidi a pele18:24 1 10.000 ma talanta i 60.000.000 ma denali.

35 zo yavana kefuta mfuka yawonso. 35 O Se diame una kuna zulu i wau mpe kevanga kwa konso muntu mu yeno olembi loloka mpangi andi muna ntima.” Vava Yesu kamene vova mambu mama, okatukidi muna Ngalili, olueke muna mingilu mia Yuda, kuna simu dia Yodani. 2 I bosi, ndong’ayingi inlende, ubawukidi kuna. 3 Afarisi bezidi kwa yandi muna kuntonta, banyuvuidi vo: “Nga diansongi kwa yakala mu vonda longo yo nkaz’andi muna konso diambu e?” 4 Ovutwidi vo: “Nga ke nwatanga wo ko vo ona wabasema tuka kuna lubantiku yakala yo nkento kabasema 5 yo vova vo: ‘Muna kuma kiaki, o yakala osisa se diandi yo ngudi andi yo laminina nkaz’andi, yau wole bekala se nitu mosi e’? 6 Dianu vo, ke nwole diaka ko, kansi nitu mosi. Muna kuma kiaki, kina kiayikakeswa kwa Nzambi, o muntu kavambanisa ko.” 7 Banyuvuidi vo: “Ozevo, ekuma Mose kakanikina vo yakala kavana nkand’a vonda longo kwa nkento yo kunsindika?” 8 Ubavovese vo: “Mu kuma kia ˆ bala kwa ntima mieno, Mose kanuyambulwila vo nwavondanga o longo ye akazi eno, kansi ke wau ko diakala kuna lubantiku. 9 Omono inuvovese vo konso yakala ovonda longo yo nkaz’andi, avo ke mu kuma kia zumba ko, kasompa wankaka, zumba1 katele.” 10 Alongoki bamvovese vo: “Avo i wau kwa yakala yo nkaz’andi, ke diambote ko muntu kasompa.” 11 Ubavovese vo: “Ke wantu awonso ko balenda tambulwila diambu diadi, kansi awa-

19

19:9 1 Muna Kingerekia, por·neia. Tala Nsas’a Mvovo.

MATAI 18:35–19:23 na kaka bavewa lukau lwalu. 12 Kadi vena ye nzimba za kingutukila, vena ye awana bakitulwa se nzimba kwa wantu, vena mpe ye awana bayikitula se nzimba mu kuma kia Kintinu kia zulu. Ona olenda wo vanga, yambula kavanga wo.” 13 I bosi, bantwasidi yingianangiana kimana kabatenseka o moko yo kubasambidila, kansi alongoki babasimini. 14 Yesu ovovele vo: “Nuyambula yingianangiana yiza kwa mono, ke nubasimi ko, kadi e Kintinu kia zulu kia awana bena nze yingianangiana yayi.” 15 Ubatensekele o moko, i bosi okatukidi vo. 16 I bosi, muntu mosi wizidi kwa yandi, unyuvuidi vo: “E Nlongi, nkia diambu diambote mfwete vanga muna vua moyo a mvu ya mvu?” 17 Umvutwidi vo: “Ekuma ungiuvulwidi mu kuma kia edi diambote? Mosi kaka i wambote. Kansi, avo ozolele vua o moyo, kwamanana lunda e nsiku.” 18 Unyuvuidi vo: “Nkia nsiku?” Yesu umvutwidi vo: “Kuvondi ko, kute zumba ko, kuyiyi ko, kusie kimbangi kia luvunu ko, 19 zitisa se diaku yo ngudi aku, yo zola nkw’aku wauna okuyizolelanga.” 20 E toko umvutwidi vo: “Omama mawonso ilundanga mo; adieyi diaka mfwete vanga?” 21 Yesu umvutwidi vo: “Avo ozolele kala walunga,1 wenda teka mavua maku yo vana e nzimbu kw’asukami, okala yo lusalu kuna zulu; wiz’andandi.” 22 Una kawidi diambu diadi, e toko wele ye ntantu zawonso, kadi nkwa mavua mayingi. 23 I bosi, Yesu ovovese alongoki andi vo: “Kieleka inuvovese wo vo, diampasi kwa mvuama 19:21 1 Yovo “wafwana.”

MATAI 19:24–20:17 mu kota muna Kintinu kia zulu. 24 Inuvovese diaka vo, diasazu kwa samo kaviokela muna disu dia ntumbu, ke mu mvuama ko kakota muna Kintinu kia Nzambi.” 25 Alongoki vava bawidi wo, basivikidi kikilu yo yuvula vo: “Nani kieleka olenda vuluzwa?” 26 Yesu ubatadidi, ubavovese vo: “Kuna kwa wantu e diadi ke dilendakana ko, kansi kuna kwa Nzambi mawonso malendakana.” 27 Petelo unyuvuidi vo: “Oyeto tusisidi yawonso yo kulanda; ozevo, nki tutambula?” 28 Yesu ubavutwidi vo: “Kieleka inuvovese vo, vava lekwa yawonso ivangwa se yampa,1 o Mwan’a muntu ovuanda vana kunda kiandi kia nkembo, oyeno nundende nuvuanda mpe vana kunda 12, nwafundisa makanda 12 ma Isaele. 29 Konso ona wasisa nzo yovo mpangi yovo nsanga yovo se yovo ngudi yovo wana yovo mpatu mu kuma kia nkumbu ame, nkama-nkama ketambula yo vua o moyo a mvu ya mvu. 30 “Kansi, ayingi bavita besukinina, ana basukinina bevita. “Kadi e Kintinu kia zulu kina nze mfumu a nzo, ona ovaikidi mu mene-mene, wele vavi asadi benda sadila muna mpatu andi a vinyu. 2 Vava kawizanene ye asadi vo denali imosi kekubafuta muna lumbu, ubatumini muna mpatu andi a vinyu. 3 Ovaikidi diaka muna tezo kia ola yetatu,1 omwene ankaka bakondelo e salu, batelamene vana zandu, 4 ubavovese vo, ‘Oyeno mpe, nwenda sala muna mpatu a vinyu, ikunufuta konso kina kinufwene.’ 5 Bele kuna mpatu. Ovaikidi dia-

20

19:28 1 Yovo “vava kivangululwa lekwa.” 20:3 1 I sia vo, tezo kia ola 9 ya mene.

36 ka muna tezo kia ola yasambanu1 ye ina yevua,2 ovangidi diau dimosi. 6 I bosi, muna tezo kia ola ya 11,1 ovaikidi, omwene ankaka batelamene, ubayuvuidi vo, ‘Ekuma nutelamene ovava mwini amvimba yeno ke nukadi ye salu?’ 7 Bavutwidi vo, ‘Kadi ke vena muntu ko utubakidi mu salu.’ Ubavovese vo, ‘Oyeno mpe nwenda sala muna mpatu a vinyu.’ 8 “Muna nkokela, o mfumu a mpatu a vinyu ovovese selo kiandi vo, ‘Bokela asadi, wabafuta, tuka muna awana basukinini yamuna awana bavitidi.’ 9 Vezidi awana bayantikidi e salu muna ola ya 11, konso muntu otambwidi denali imosi. 10 Ana bavitidi vava bezidi, bayindwidi vo nzimbu zayingi befutwa, kansi yau mpe batambwidi denali imosi. 11 Una batambwidi yo, bayantikidi yidimina mfumu a nzo, 12 oku vo, ‘Awaya basukinini ola mosi kaka basadidi; kansi batambwidi mfutu wau mosi yo yeto tufuntukidi lumbu kiamvimba ye mwini!’ 13 Ovovese mosi muna yau, oku vo, ‘E nkw’ame, kivangidi diambi ko. Ke denali imosi ko tuwizanene? 14 Tambula o mfutu aku, wenda kwaku. Nzolele vana kwa ndiona osukinini mfutu wau mosi yo ngeye. 15 Ke diansongi ko kwa mono yavanga konso dina nzolele muna nzimbu zame? Yovo disu dia kimpala1 una diau wau ibavangidi edi diambote?’ 16 Dianu vo, ana besukinina bevita, ana bevita besukinina.” 17 Una se betomboka kuna Yerusaleme, Yesu onete alongoki 12 20:5 1 I sia vo, tezo kia ola ya 12 ya midi. 2 I sia vo, tezo kia ola ya 15. 20:6 1 I sia vo, tezo kia ola ya 17. 20:15 1 Sina, “dia mbi; dia umpumbulu.”

37 vana fulu kia yau kaka, ubavovese vo: 18 “Se tutomboka kuna Yerusaleme, o Mwan’a muntu oyekolwa vana moko ma nganga zambuta ye asoneki. Bekunzengela tumbu kia lufwa 19 yo yekolwa vana moko ma esi zula1 bansakanena yo kunzwabula yo kumvondela vana nti; ofulwa muna lumbu kietatu.” 20 I bosi, ngudi a wan’a Zebedayo unluakidi yo wan’andi wole, unkundidi,1 kanlomba e diambu. 21 Yesu unyuvuidi vo: “Adieyi ozolele?” Umvutwidi vo: “Yambula vo wan’ame awaya yau awole, bavuanda muna Kintinu kiaku, mosi kuna koko kwaku kwalunene, wankaka kuna koko kwalumonso.” 22 Yesu ovutwidi vo: “Oyeno ke nuzeye dio ko dina nulombele. Nga nulenda nua e kopo dina inu’e?” Bamvutwidi vo: “Tulenda kweto.” 23 Ubavutwidi vo: “Kieleka, nulenda kweno nua e kopo diame, kansi edi dia vuanda ku koko kwame kwalunene ye kwalumonso, ke diame ko diakunuvana dio, kadi dia awana kaka bakubikilwa dio kwa Se diame.” 24 Yau kumi vava bawidi wo, bafungidi makasi mu kuma kia mpangi zole zazi. 25 Kansi, Yesu ubabokele, ubavovese vo: “Nuzeye wo vo atinu a zula bediatidilanga nkangu, akwa tunda mpe bena ye wisa muna yau. 26 Ke wau ko difwete kala vovo nwina; kansi konso ona ozolele kala nene vovo nwina, kafwete kala selo kieno, 27 konso ona ozolele kala se ntu vovo nwina, kafwete kala se ntaudi eno. 28 Diau dimosi yo Mwan’a muntu, kayiza sadilwa ko, ka-

MATAI 20:18–21:8 nsi kasadila kaka yo vana moyo ˆ andi se lukulu lwa wantu ayingi.” 29 Una se bevaika muna Yeriko, ndong’ayingi inlende. 30 Mpofo zole zifongele vana mbel’a nzila, vava bawidi wo vo Yesu oviokanga, bakazidi: “E Mfumu, e Mwan’a Davidi, utufwil’e nkenda!” 31 E ndonga ibatumbidi, ibavovese babutama; kansi basakisi okaza, oku vo: “E Mfumu, e Mwan’a Davidi, utufwil’e nkenda!” 32 Yesu oningamene, ubabokele yo kubayuvula: “Adieyi nuzolele yavanga kwa yeno?” 33 Bamvutwidi vo: “E Mfumu, yambula meso meto matemoka.” 34 Yesu ubafwididi e nkenda, oviakane meso mau, vana vau bamwene, banlende. Una bafinamene muna Yerusaleme yo luaka kuna Betefangi vana Mongo a Olive, Yesu otumini alongoki andi wole, 2 ubavovese vo: “Nwenda muna vata dina kuntwala, vava nuluaka, nuwana e buluku diakangidilwa ye mwan’andi kena yandi. Nukutulula mo, nwantwasila mo. 3 Avo muntu unuvovese diambu, nuvova vo, ‘Mfumu ovuidi mo mfunu.’ Vana vau okunuyambula nwiza mau.” 4 E diadi divangamene dialunganesa dina diavovua muna ngunza, oku vo: 5 “Nuzayisa mwan’ankento a Zione: ‘Tala! O ntinu aku okwizanga oko wina, nlembami, ozangamene vana swala dia buluku, elo, vana mwana e buluku.’” 6 Alongoki bele, bavangidi una Yesu kabakanikini. 7 Batwese e buluku ye mwan’andi, babatensekele mvuatu miau, Yesu ovuende vana swala dia bulu20:19 1 Awana bena vo ke Ayuda ko. 20:20 ku. 8 Engi muna ndonga bayadidi mvuatu miau muna nzila, 1 Yovo “umfukamene.”

21

MATAI 21:9-30 ankaka bazengele ndala, bayadidi zo muna nzila. 9 E ndonga ikedi kuna ntwala, ye awana banlende, bakazidinge vo: “E Nzambi, tudodokele, vuluza Mwan’a Davidi! Nkwa nsambu ndiona okwizilanga muna nkumbu a Yave! E Nzambi kuna zulu, tudodokele, umvuluza!” 10 Vava kakotele muna Yerusaleme, e mbanza yawonso inikukini, oku vo: “Nani ndioyo?” 11 E ndonga ikwamanene vova vo: “Ondioyu i Yesu wa ngunza, mwisi Nazarete a Ngalili!” 12 Yesu okotele muna tempelo, ovaikisi awonso batekelenge yo sumba muna tempelo, okindwidi e meza ma mimbudi a nzimbu1 ye kunda ya awana batekelenge mayembe. 13 Ubavovese vo: “Diasonama vo, ‘E nzo ame iyikilwa vo nzo a sambu,’ kansi oyeno nukitwidi yo se nzo a mivi.” 14 E mpofo ye mbevo za malu zizidi kwa yandi muna tempelo, ubawukidi. 15 Vava nganga zambuta ye asoneki bamwene masivi kavangidi ye yingiana-ngiana ikazanga muna tempelo, oku vo: “E Nzambi, tudodokele, vuluza Mwan’a Davidi!” bafungidi kikilu makasi, 16 banyuvuidi vo: “Nga owidi dina bevovanga awaya e?” Yesu ubavutwidi vo: “Ingeta. Nga ke nwatanga wo nkutu ko vo, ‘Muna nua mia yingiana-ngiana ye nsedia mu tuka lusanisinu e’?” 17 Ovaikidi muna mbanza, wele kuna Betania, olele kuna. 18 Una kavutukidinge muna mbanza muna mene-mene, omwene nzala. 19 Omwene nsanda vana ndambu a nzila, wele wo fina´ ma, kansi kawene mo ma ko, makaya mankatu kaka, ovovese wo 21:12 1 Yovo “awana besobanga e nzimbu.”

38 vo: “Kuyima diaka bundu ko.” Vana vau o nti a nsanda uyumini. 20 Vava alongoki bamwene wo, basivikidi yo vova vo: “Aweyi o nti a nsanda uyumini vana vau?” 21 Yesu ubavutwidi vo: “Kieleka inuvovese wo vo, avo luna ye lukwikilu yo lembi kakitisa, ke nuvanga kaka dina mpangidi muna nsanda ko, kansi avo nuvovese mpe o mongo wau vo, ‘Katuka yo tubwa muna mbu,’ ediadi divangama. 22 Mawonso nulomba muna sambu, avo nwina yo lukwikilu, nutambula mo.” 23 Vava kakotele muna tempelo, nganga zambuta ye akuluntu a nkangu bezidi kwa yandi una kelonganga, banyuvuidi vo: “Mu nkia wisa ovangilanga mambu mama? Nani uvene wisa kiaki?” 24 Yesu ubavovese vo: “Omono mpe diambu ikunuyuvula. Avo numvutwidi, ozevo omono mpe ikunuvovesa kana mu nkia wisa ivangilanga mambu mama: 25 E mvub’a Yoane, akweyi yatuka? Ku zulu yovo kwa wantu?” Bayantikidi vovaziana, oku vo: “Avo tuvovele vo, ‘Ku zulu,’ okutuyuvula vo, ‘Ekuma nwalembi kunkwikidila?’ 26 Kansi, avo tuvovele vo, ‘Kwa wantu,’ wonga wa ndonga tuna wau, kadi yau awonso bekwikilanga vo Yoane i ngunza.” 27 Bavutwidi kwa Yesu vo: “Ke tuzeye ko.” Ubavutwidi vo: “Omono mpe kikunuvovesa ko kana mu nkia wisa ivangilanga mambu mama. 28 “Adieyi nubenze? Muntu una ye wana wole. Wele kwa mwan’antete, umvovese vo, ‘E mwana, wenda sala muna mpatu a vinyu o unu.’ 29 Ovutwidi vo, ‘Kikwenda ko,’ kansi kuna kwalanda, uyibenze, wele. 30 Wele kwa mwan’anzole, ovovele diau dimosi.

39 Umvutwidi vo, ‘Se ngienda, e Mfumu,’ kansi kele ko. 31 Nani muna yau awole ovangidi luzolo lwa se diandi?” Bavutwidi vo: “Ona wantete.” Yesu ubavovese vo: “Kieleka inuvovese vo, avakulwisi a mpaku ye minta-zumba vita bekunuvita muna Kintinu kia Nzambi. 32 Kadi Yoane wayiza kunusonga nzil’a nsongi, ke nwankwikila ko. Kansi avakulwisi a mpaku ye minta-zumba bankwikila, oyeno kana una vo nwamona wo, ke nwayibanza ko kimana nwankwikila. 33 “Nuwa e kingana kiankaka: Vakedi mfumu a ntoto mosi, okunini mpatu a vinyu, ozungidi yo ˆ lumbu, otimini mo e kaminu dia vinyu yo tunga mo nzo e zulu; osompekele yo kw’avati, i bosi wele kuna nsi ankaka. 34 Vava e nsungi a kutika mbongo yafinama, otumini ntaudi zandi kw’avati benda tambula e mbongo andi. 35 Kansi, avati babakidi ntaudi zandi, omosi banwende, wankaka bamvondele, wankaka bantubidi matadi. 36 Otumini diaka ntaudi zankaka, ziviokele lutangu lwa buka kiantete, kansi babavangidi diau adimosi. 37 I bosi ubatumini mwan’andi, oku vo, ‘O mwan’ame bekunzitisa.’ 38 Wau bamwene o mwana, avati bavovazianene vo, ‘I yandi ndioyu osala ye fwa dia mpatu a vinyu. Nwiza twamvonda, twabaka e mpatu andi!’ 39 Bambakidi, bamvaikisi kuna mbazi a mpatu a vinyu, bamvondele. 40 Ozevo, vava mfumu a mpatu a vinyu kekwiza, adieyi kevanga kw’avati awaya?” 41 Bamvutwidi vo: “Vonda kekubavonda mu kuma kia bi wau yo sisa e mpatu a vinyu kw’avati ankaka, ana bekumvana e mbongo muna nsungi andi.”

MATAI 21:31–22:8 42 Yesu ubavovese vo: “Ke nwatanga dio ko muna Sono vo, ‘E tadi dina diabembolwa kw’atungi i diau diakituka se mbuta tadi dia konko.1 E diadi kwa Yave diatuka. Diasivi omu meso meto.’ 43 Kiaki i kuma inuvovesele vo, e Kintinu kia Nzambi kikatulwa kwa yeno yo vewa kwa zula kiyimanga e mbongo andi. 44 Ndiona mpe obwa vana tadi diadi, kosomoka kekosomoka. Konso ona dibwila, tufakesa dikuntufakesa.” 45 Vava nganga zambuta ye Afarisi bawidi yingana yandi, babakwidi vo yau kavovelenge. 46 Kana una vo bazolele kumbaka,1 bamwene ndonga o wonga, kadi bambadikilanga se ngunza. O Yesu ubavovesele diaka muna yingana, oku vo: 2 “E Kintinu kia zulu kilenda tezaneswa yo ntinu ona okubikidi nkinzi a longo lwa mwan’andi. 3 Otumini ntaudi zandi benda susumuna awana babokelwa kuna nkinzi a longo, kansi ke bazolele kwiza ko. 4 Otumini diaka ntaudi zankaka, oku vo, ‘Nuzayisa awana babokelwa vo: “Nkubikidi madia mame, mvondese ngombe ye twelezi yame yamazi, yawonso imene kubikwa. Nwiza ku nkinzi a longo.”’ 5 Kansi, ke bavuidi wo mfunu ko, omosi wele kuna mpatu andi, wankaka wele muna kinkita kiandi; 6 kansi, ankaka babakidi ntaudi zandi, babawende yo kubavonda. 7 “O ntinu ofungidi makasi, otumini vu kia makesa mandi, bavondele avondi awaya yo yoka e vata diau. 8 I bosi, ovovese ntaudi zandi vo, ‘O nkinzi a longo ukubamene, kansi awana babokelwa

22

21:42 1 Sina, “ntu a konko.” 21:46 1 Yovo “kanga.”

MATAI 22:9-37 ke bafwanukinu wo ko. 9 Dianu vo, nwenda muna mpambu za nzila, nubokela awonso nusolola beza ku nkinzi a longo.’ 10 Ntaudi zazi zele muna mpambu za nzila, babokele awonso basolwele, wantu ambi ye ambote; e seka dia nkinzi a longo dizele ye awana bavuende kuna meza. 11 “O ntinu vava kakotele katala ana bavuende kuna meza, omwene muntu mosi walembi vuata mvuatu a longo. 12 Unyuvuidi vo, ‘E nkw’ame, aweyi oluakidi ovava kondwa kwa mvuatu a longo?’ Kavutwidi diambu ko. 13 I bosi, o ntinu ovovese selo yandi vo, ‘Nunkanga moko yo malu, nuntuba kuna mbazi kuna tombe. I kuna kedidila yo kwetesa meno.’ 14 “Kadi ndonga babokelwa, kansi akete kaka basolwa.” 15 I bosi, Afarisi bele vuanda mfulu kimana bambakila muna mpov’andi. 16 Dianu vo, batumini alongoki au ye alandi a Erodi kwa yandi, oku vo: “E Nlongi, tuzeye wo vo ludi ovovanga, olongelanga nzil’a Nzambi muna ludi, kuvavang’e dienga dia muntu ko, kadi kutalanga muna mpw’a wantu ko. 17 Utuzayisa, adieyi obenze? Nga diansongi dia futa e mpaku kwa Kaisa yovo ve?” 18 Yesu wau kazeye makani mau mambi, ovovele vo: “Akwa kivunina, ekuma nuntontele? 19 Nunsonga e nzimbu zina nufutilanga e mpaku.” Bantwasidi denali imosi. 20 Ubayuvuidi vo: “E fwaniswa ye sono yayi yanani e?” 21 Bavutwidi vo: “Ya Kaisa.” Ubavovese vo: “Ozevo, nuvana kwa Kaisa ina ya Kaisa, kwa Nzambi ina ya Nzambi.” 22 Vava bawidi ediadi, basivikidi, bansisidi, bele kwau.

40 23 Muna lumbu kiakina, Asaduki ana bevovanga vo ke vena lufuluku ko, bezidi kwa yandi, banyuvuidi vo: 24 “E Nlongi, Mose wavova vo: ‘Avo muntu ofwidi lembi wuta wana, o nleke andi kafwete bonga nkaz’a mpangi andi kimana kanwutila e mbongo.’ 25 Vakala mpangi nsambwadi vava twina. Ona wantete osompele yo fwa lembi wuta wana, osisidi nkaz’andi kwa nleke andi. 26 I diau mpe diavangama kwa ndiona wanzole, ona mpe wantatu yamuna ndiona wansambwadi. 27 I bosi, o nkento mpe ofwidi. 28 Ozevo, muna lufuluku, nkento a nani kekala muna yau nsambwadi e? Kadi yau awonso bambonga se nkaz’au.” 29 Yesu ubavovese vo: “Nwavila, wau nulembele zaya e Sono ngatu nkum’a Nzambi; 30 kadi muna lufuluku akala ke besompa ko ngatu akento basompeswa, kansi bekala nze ambasi kuna zulu. 31 Muna diambu dia lufuluku lwa mafwa, nga ke nwatanga dio ko dina nwavoveswa kwa Nzambi, oku vo: 32 ‘Omono i Nzambi a Abarayama, Nzambi a Isaki ye Nzambi a Yakobo e’? Oyandi ke Nzambi a mafwa ko, kansi Nzambi y’awana ben’o moyo.” 33 Vava bawidi ediadi, e ndonga isivikidi e longi diandi. 34 Afarisi vava bawidi wo vo okangidi e nua mia Asaduki, balungalakene vamosi, bezidi kwa yandi. 35 Mosi muna yau otomene zaya e Nsiku, untontele, oku vo: 36 “E Nlongi, nkia nkanikinu i wanene muna Nsiku?” 37 Umvutwidi vo: “‘Zola Yave wa Nzambi aku muna nsi a ntim’aku yawonso, muna kiwuntu kiaku kiawo-

41 nso1 ye muna nyindu aku wawonso.’ 38 I wau wuwu i nkanikinu anene, ye wantete mpe. 39 Owu wanzole ufwanane y’owu wantete, i wau wuwu: ‘Zola nkw’aku wauna okuyizolelanga.’ 40 E nkanikinu miole miami i tuku dia Nsiku wawonso ye Angunza.” 41 Afarisi wau bakutakene vamosi, Yesu ubayuvuidi vo: 42 “Adieyi nubenze mu kuma kia Kristu? Mwan’a nani?” Bamvutwidi vo: “Mwan’a Davidi.” 43 Ubayuvuidi vo: “Ozevo, o Davidi muna mwand’avelela, ekuma kanyikila vo Mfumu, vava kavova vo, 44 ‘O Yave ovovese Mfumu ame vo: “Vuanda oku koko kwame kwalunene yavana nsia mbeni zaku kuna nsi a tambi yaku”’? 45 Ozevo, avo Davidi wanyikila vo Mfumu, aweyi kenena se mwan’andi?” 46 Ke vakala muntu ko walenda kumvutula diambu, tuka muna lumbu kiakina ke muntu ko wakala yo unkabu wakunyuvula diaka. Yesu ovovele kwa ndonga ye alongoki andi, oku vo: 2 “Asoneki ye Afarisi bavuende vana kunda kia Mose. 3 Dianu vo, mawonso bekunuvovesa, nuvanga yo lunda mo, kansi ke nutanginina mavangu mau ko, kadi mana bevovanga ke bevangilanga mo ko. 4 Bekanganga mazitu yo tenseka mo vana mavembo ma wantu, kansi yau kibeni ke bazolele mo nikuna ko, kana nkutu muna nlembo. 5 Mawonso bevanganga, bevanganga mo kimana bamoneka kwa wantu, kadi bevongesanga nkela zakete1 zina ye sono zina bevuatanga muna kuyitanina yo vongesa nswiku mia

23

22:37 1 Yovo “moyo aku wawonso.” 23:5 1 Ayuda besianga zo vana mbunzu yo muna koko kwalumonso.

MATAI 22:38–23:19 mvuatu miau. 6 Bazola fulu y’akwa tunda muna malambu ye kunda yantete1 muna masambilu, 7 yo kayiswa muna mazandu yo yikilwa kwa wantu vo, Rabi.1 8 Kansi oyeno, ke nuyikilwa ko vo Rabi,1 kadi mosi kaka i Nlongi eno, yeno awonso nu ampangi. 9 Ke nuyikila muntu ko ova ntoto vo se dieno, kadi vena ye mosi kaka wa Se dieno kuna zulu. 10 Ke nuyikilwa ko vo mfumu, kadi mosi kaka i Mfumu eno, Kristu. 11 Kansi, ona wanene vovo nwina kafwete kala selo kieno. 12 Konso ona okuyitundidika, okululwa, konso ona okuyikulula, otundidikwa. ˆ 13 “Tatu kwa yeno asoneki ye Afarisi, akwa kivunina! kadi nukakididi wantu e Kintinu kia zulu; kansi yeno kibeni ke nukotele mo ko, ngatu yambula awana bazolele mo kota. 14 —— ˆ 15 “Tatu kwa yeno asoneki ye Afarisi, akwa kivunina! kadi nukwendanga mwawonso mu kitula muntu mosi se munkwikila-kiyuda, avo okwikidi nukunkitulanga se muntu ofwene tubwa nkumbu miole kuna Ngeena1 ke mu yeno kibeni ko. ˆ 16 “Tatu kwa yeno mfidi miafwa meso, nuvovanga vo, ‘Avo muntu odididi tempelo e ndofi, yankatu kwandi; kansi avo muntu odididi wolo wa tempelo e ndofi, kafwete yo lunganesa.’ 17 Nu mazowa ye mpofo! Ozevo, nki kisundidi o nene, wolo yovo tempelo ina ikitulanga wolo se wavauka? 18 Vana ntandu, ‘Avo muntu odididi e ziku e ndofi, yankatu kwandi; kansi avo muntu odididi lukau luna vana ziku e ndofi, kafwete yo lunganesa.’ 19 Ampofo! 23:6 1 Yovo “yambote.” 23:7, 8 1 Yovo “Nlongi.” 23:15 1 Tala Nsas’a Mvovo.

MATAI 23:20–24:2 Ozevo, nki kisundidi o nene, lukau yovo e ziku dina dikitulanga lukau se lwavauka? 20 Dianu vo, konso ona odila e ziku e ndofi, odididi dio e ndofi ye lekwa yawonso ina vo; 21 konso ona odila tempelo e ndofi, odididi yo e ndofi ye Ndiona okalanga mo; 22 ye konso ona odila zulu e ndofi, odididi e kunda kia Nzambi e ndofi ye Ndiona ovuende vo. ˆ 23 “Tatu kwa yeno asoneki ye Afarisi, akwa kivunina! kadi nuvananga tini kiakumi kia mana-nsusu, aneto ye kumini,1 kansi nubembolanga mambu masundidi o mfunu muna Nsiku, i sia vo, unsongi, nkenda ye kwikizi. I mambu mama nwadi vanga, lembi bembola mambu mankaka. 24 Mfidi miafwa meso, nukenzanga yimbwanzi-mbwanzi kansi numinanga samo. ˆ 25 “Tatu kwa yeno asoneki ye Afarisi, akwa kivunina! kadi nuvelelesanga kuna mbazi a kopo ye longa, kansi omo kati nwazala ye loko yo kondwa volo. 26 U Mfarisi a mpofo, teka velelesa e kopo ye longa muna kati, i bosi ovelelesa dio mpe kuna mbazi. ˆ 27 “Tatu kwa yeno asoneki ye Afarisi, akwa kivunina! kadi nufwananene ye ziami yapembeswa, imonekanga kuna mbazi vo yatoma viengeswa, kansi muna kati mwazala ye visi ya wantu afwa ye mpila zawonso za usafu. 28 Diau dimosi mpe, oyeno kuna mbazi numonekanga kwa wantu vo nu ansongi, kansi muna kati nwazala ye kivunina ye umpumbulu. ˆ 29 “Tatu kwa yeno asoneki ye Afarisi, akwa kivunina! kadi nutunganga e ziami ya ngunza yo vie23:23 1 Aneto ye kumini i ma yansunga isiwanga muna madia.

42 ngesa e ziami ya wantu ansongi, 30 nuvovanga vo, ‘Kele vo twakala muna tandu ya mase meto, oyeto ke twadi kala yau e ntwadi ko muna bungula menga ma angunza.’ 31 Dianu vo, yeno kibeni nukuyisilanga kimbangi vo, yeno i mbongo y’awana bavonda angunza. 32 Ozevo, nufokwele e salu kiayantika mase meno. 33 “Nu nioka, nu wan’a mpidi, aweyi nutinina e mfundis’a Ngeena?1 34 Muna kuma kiaki, ikunutwikilang’a ngunza, akwa ngangu ye alongi. Ankaka muna yau nukubavonda, ankaka nukubavondela vana nti, ankaka nukubatubila matadi muna masambilu meno yo kubabangika muna mavata mawonso, 35 omu ntu mieno i mukala o menga ma wantu awonso ansongi mana mabunguka ova ntoto, tuka muna menga ma Abele wa nsongi yamuna menga ma Zakariya wa mwan’a Barakiya, ona nwavondela vana kati kwa tempelo ye ziku. 36 Kieleka inuvovese vo, tumbu yayi yawonso ikwiza muna mbandu yayi. 37 “E Yerusaleme, e Yerusaleme, on’ovondanga e ngunza, yo tubila awana katuminu o matadi —nkumbu nkwa yazolele konka o wan’aku nze una e nsusu ikonkelanga o wan’andi kuna nsi a mave! Kansi, oyeno ke nwazola wo ko. 38 Tala, e nzo eno ibembwelo kwa Nzambi. 39 Kadi inuvovese vo, tuka owau ke nukumbona diaka ko yavana nuvova vo, ‘Nkwa nsambu ndiona okwizila muna nkumbu a Yave!’” Una Yesu kevaikanga muna tempelo, alongoki andi beziˆ di kwa yandi bansonga o lumbu lwa tempelo. 2 Ubavutwidi vo:

24

23:33 1 Tala Nsas’a Mvovo.

43 “Nga numwene e lekwa yayi yawonso e? Kieleka inuvovese vo, ke vesala tadi va ntandu tadi ko ovava, dina dilembi kunkumunwa.” 3 Una kavuende vana Mongo a Olive, alongoki bezidi kwa yandi vana va yau kaka, banyuvuidi vo: “Utuzayisa, nkia ntangwa mekala e mambu mama? Nki i sinsu kia ngiz’aku1 ye mbaninu a tandu?”1 4 O Yesu ubavutwidi vo: “Nutoma kuyikenga valembi kala muntu okunuvukumuna, 5 kadi ayingi bekwizila muna nkumbu ame yo vova vo, ‘Mono i Kristu,’ yo ´ vukumuna wantu ayingi. 6 Nuwa vita ye nsangu za vita. Nuyikenga nwalembi telamwa mioyo, kadi mambu mama mafwete vangama, vo i mbaninu1 ke yayizidi ntete ko. 7 “Kadi zula kitelamena zula, kintinu kitelamena kintinu, mukala mvengele ye nzakama za ntoto muna zunga eki ye kiankaka. 8 Omama mawonso i lubantiku lwa nsongo. 9 “I bosi, wantu bekunumwesa e mpasi yo kunuvonda, numengwa kwa zula yawonso mu kuma kia nkumbu ame. 10 Ayingi mpe beta e sakuba yo yekoziana yo mengana. 11 Ngunza zayingi zaluvunu zibundumuka yo vukumuna wantu ayingi; 12 muna kuma kia wokela kwa umpumbulu, o zola kwa wantu ayingi kuvola. 13 Kansi, ndiona ozindalala yakuna mbaninu,1 yandi ovuluzwa. 14 E nsangu zazi zambote za Kintinu zisamunwa mu nza yawonso muna umbangi kwa zula yawonso, i bosi ikwiza e mbaninu.1 ´ 15 “Kansi, vava numona ma kiangemi, kiamfwasi, kina kayi-

MATAI 24:3-29 ka Daniele wa ngunza, kitelamene vana fulu kiavauka, (o ntangi, yambula kasadila umbakuzi), 16 ana bena muna Yuda yambula batinina muna miongo. 17 Ndiona una vana nludi a nzo kakulumuki ko mu kwenda bonga e ´ ma ina muna nzo andi, 18 ndiona una kuna mpatu kavutuki ko kenda bonga e kinkutu kiaˆ ndi. 19 Tatu kwa akento bayimita y’awana beyemeka muna lumbu yayina! 20 Nusambanga kimana e ntin’eno yalembi kala mu nsungi a sivu1 ngatu mu lumbu kia Vundu; 21 kadi mukala mpasi zayingi zina ke zateka kala ko tuka kuna semo dia nza yamu wau, ke zikala diaka ko. 22 Dianu vo, e lumbu yayina kele vo ke yakufikwa ko, ke vadi vuluka nkutu muntu ko; kansi mu kuma ki’awana basolwa, e lumbu yayina ikufikwa. 23 “Avo muntu unuvovese vo, ‘Tala! O Kristu una vava,’ yovo ˆ ‘Kuna i kena!’ ke nukwikila wo ko. 24 Kadi Kristu zaluvunu ye ngunza zaluvunu zibundumuka yo vanga sinsu yanene ye masivi, bevukumuna kana nkutu awana basolwa, avo dilendakana. 25 Ntekele kunulukisa. 26 Kansi, avo wantu banuvovese vo, ‘Kuna makanga kena,’ ke nwendi ko ko; ‘Muna suku kena,’ ke nukwikila wo ko. 27 Kadi nze una o ntemo uvaikilanga kuna este yo luaka kuna weste, i una mpe ukala e ngiz’a1 Mwan’a muntu. 28 Konso kuna kwina e fwila, e mbemba i kuna zilungalakena. 29 “Vava kifokoka kaka e mpasi za lumbu yayina, o ntangwa obukama e tombe, e ngonde ke ivana diaka miezi ko, e ntetembwa zibe24:3, 27 1 Tala Nsas’a Mvovo. 24:6, 14 1 Yovo tomoka tuka kuna zulu, ye ngolo “mbaninu a nza.” 24:13 1 Yovo “nsuka; mfoko.”

24:20 1 Yovo “mbangala.”

MATAI 24:30–25:4 za zulu zinikunwa. 30 I bosi, e sinsu kia Mwan’a muntu kimoneka kuna zulu, makanda mawonso ma nza mebunda e tulu mu kuma kia ntantu, bemona Mwan’a muntu okwizila muna matuti mazulu ye nkuma yo nkembo ayingi. ´ 31 Otuma mbasi zandi ye zu diangolo dia mpungi balungalakesa awana basolwa muna konko1 yau ´ ya ya nza, tuka kuna nsuk’a zulu ye kuna yaka e nsuka. 32 “Ozevo, nulongoka e kingana eki muna nsanda: Avo tayi yandi isavukidi makaya, nuzeye wo vo nsungi a mvula ifinamene. 33 Diau dimosi mpe, oyeno avo numwene mambu mama mawonso, nuzaya wo vo Mwan’a muntu va mwelo se kena. 34 Kieleka, inuvovese vo, e mbandu yayi ke ikuviokela nkutu ko yavana mambu mama mawonso mevangama. 35 E zulu ye nza vioka ivioka, kansi mambu mame ke mevioka nkutu ko. 36 “Mu kuma kia lumbu kiakina ye ola, ke vena muntu ko ozeye kio, kana nkutu mbasi za zulu yovo Mwana, kansi Se kaka. 37 Kadi wauna wakala muna lumbu ya Noa, i una mpe ukala muna ngiz’a1 Mwan’a muntu. 38 Kadi nze una wakala muna lumbu yayina, ina yavitila e Kizalu, badianga, banuanga, akala basompanga, akento basompeswanga, yamuna lumbu kiakota Noa muna nzaza, 39 ke basia sungididi ko yavana Kizalu kiayiza, kiabakukulwisa yau awonso, i una mpe ukala muna ngiz’a Mwan’a muntu. 40 Wantu wole bekala muna mpatu; mosi obongwa, wankaka obembolwa. 41 Akento wole betuta ´ 24:31 1 Yovo “tembwa ya.” 24:37 1 Tala Nsas’a Mvovo.

44 vana su; mosi obongwa, wankaka obembolwa. 42 Dianu vo, nuyingila, kadi ke nuzeye kio ko e lumbu kikwiza o Mfumu eno. 43 “Nuzaya diambu edi: Kele vo mfumu a nzo kayizayila e ola ikwiza o mwivi muna fuku, yingila kadi yingila, ke mu yambula ko vo e nzo andi yabangulwa. 44 Muna diadi, oyeno mpe nukubama, kadi o Mwan’a muntu okwiza muna ola ina nulembi yindula. 45 “Nani kieleka i ntaudi akwikizi yo lulungalalu1 ona wavewa kiyekwa kwa mfumu andi kia lunga-lunga selo ya nzo andi, kabavana madia muna ntangwa ifwene? 46 Nkwa nsambu e ntaudi ina iwanuka kwa mfumu andi vo iwau ivanganga! 47 Kieleka inuvovese wo vo, okumvana kiyekwa kia lunga-lunga salanganu yandi yawonso. 48 “Kansi avo ntaudi ambi ovovele muna ntim’andi vo, ‘O mfumu ame zingila kezingila,’ 49 kayantika wanda akw’andi ntaudi yo dia yo nua vamosi ye akwa nkolwa, 50 o mfumu a ntaudi yayina okwiza muna lumbu kina ntaudi kalembi kumvingila ye muna ola kalembi zaya, 51 okuntumba tumbu kiangolo1 yo kumvana e fulu kiandi vana vena akwa kivunina. I kuna kedidila yo kwetesa meno. “E Kintinu kia zulu kilenda tezaneswa ye mienze kumi ana babongele mini yau, benda wanana ye toko diansompi. 2 Atanu muna yau mazowa kwau, kansi atanu alungaladi.1 3 O mazowa banete mini, kansi yau ke banati mazi mankaka, 4 vo i alungaladi, banete

25

24:45 1 Yovo “ngangu.” 24:51 1 Muna Kingerekia, “okumvinguna vana kati.” 25:2 1 Yovo “akwa ngangu.”

45 mini yau ye mazi mankaka muna nlangi. 5 Ekolo toko diansompi kazingilanga, yau awonso batonzele yo leka. 6 Muna dingi-dingi vakedi kazu: ‘Tala e toko diansompi! Nwenda kunkika.’ 7 E mienze miawonso batelamene, bakubikidi mini yau. 8 O mazowa bavovese alungaladi vo, ‘Nutuvana mazi, kadi e mini yeto se izima.’ 9 Alungaladi bavutwidi vo: ‘Nanga o mazi ke mefwana ko kwa yeto yo yeno. Nwenda sumba kw’awana betekanga mo.’ 10 Ekolo bayenda sumba mazi, toko diansompi olueke. E mienze ana bakubama bakotele yandi muna nkinzi a longo, e kielo kizikamene. 11 Kuna kwalanda, e mienze miankaka milueke yo vova vo, ‘E Mfumu, e Mfumu, utuziulwila!’ 12 Ubavutwidi vo, ‘Kieleka inuvovese wo vo, kinuzeye kwame ko.’ 13 “Dianu vo, nuyingila, kadi ke nuzey’e lumbu ko ngatu ola. 14 “Okala vo kadi, e Kintinu kina nze muntu okwenda mu nkangalu. Una se kekwenda, obokele ntaudi zandi yo kubayekeka ovua kwandi. 15 Omosi umvene talanta1 zitanu, wankaka zizole ye wankaka imosi, ovene kwa konso muntu mun’owu wa ngolo zandi, i bosi wele kwandi. 16 Ndiona watambula talanta zitanu, vana vau wele zo kitila, obakidi nluta mia talanta zitanu. 17 Diau dimosi mpe kavanga ona watambula zizole, obakidi nluta mia talanta zizole. 18 Kansi, ndiona watambula imosi, wele, otimini e wulu, ozikidi nzimbu1 za mfumu andi. 19 “Una kiavioka kolo kiayingi, o mfumu a ntaudi zazi wizidi, ote-

MATAI 25:5-30 le yau e mbalu. 20 Ndiona watambula talanta zitanu wizidi ye talanta tanu zakulama, oku vo, ‘E Mfumu, talanta zitanu wampana; tala, talanta tanu diaka zikulamene.’ 21 O mfumu andi umvovese vo: ‘Otomene sala, u ntaudi ambote ye kwikizi! Osongele kwikizi muna lekwa yakete. Ikuvana kiyekwa kia lekwa yayingi. Kota muna nkembo a mfumu aku.’ 22 Ndiona watambula talanta zizole wizidi, oku vo, ‘E Mfumu, talanta zizole wampana; tala, talanta zizole diaka zikulamene.’ 23 O mfumu andi umvovese vo: ‘Otomene sala, u ntaudi ambote ye kwikizi! Osongele kwikizi muna lekwa yakete. Ikuvana kiyekwa kia lekwa yayingi. Kota muna nkembo a mfumu aku.’ 24 “I bosi, o ntaudi ona watambula talanta imosi wizidi, oku vo: ‘E Mfumu, yazaya wo vo u nkwa ntim’ambadi, ovelanga ina walembi kuna yo kutika ina walembi veva. 25 Dianu vo, yabakama kwa wonga, yayenda sweka talanta aku muna ntoto. I yau yiyi, bonga e talanta aku.’ 26 O mfumu andi umvutwidi vo: ‘U ntaudi ambi ye molo, wazaya wo vo ivelelanga kuna kiakunina ko yo kutikila kuna yalembi veva? 27 Ekuma walembi tambikila nzimbu1 zame kwa akiti? ozevo wau ngizidi, nga ntambwidi zo ye nluta. 28 “‘I kuma vo, numbonga e talanta, nuvana yo kwa ndiona una ye talanta kumi. 29 Kadi konso ona una ye lekwa, yayingi kevewa yo wokela. Kansi ndiona kena ye lekwa ko, kina kena kiau nkutu katulwa kikunkatulwa. 30 Vaiki25:15 1 Talanta mosi ya Ngerekia yazitanga sa ntaudi ndioyo wakondwa o mfutezo kia yilo 20 ye ndambu (20,4 kg). 25:18, nu kuna mbazi kuna tombe. I kuna kedidila yo kwetesa meno.’ 27 1 Sina, “talanta.”

MATAI 25:31–26:9 31 “O Mwan’a muntu vava kekwiza muna nkembo andi ye mbasi zandi zawonso, ovuanda vana kunda kiandi kia nkembo. 32 E zula yawonso ilungalakana vana kena, ovambula wantu nze una mvungudi kevambulwilanga mameme ye nkombo. 33 Osia mameme kuna koko kwandi kwalunene, kansi e nkombo kuna koko kwalumonso. 34 “I bosi, o Ntinu ovovesa awana bena kuna koko kwandi kwalunene vo: ‘Nwiza, yeno nwasambulwa kwa Se diame, nwavuila e Kintinu kina nwakubikilwa tuka kuna semo dia nza. 35 Kadi yamona nzala, oyeno nwakumpana madia; yamona e vuina, oyeno nwakundwika. Yakala nzenza, oyeno nwakuntambula; 36 yakala e nkonga,1 oyeno nwakumvuika. Yayela, oyeno nwakwiza kuntala. Yakala muna pelezo, oyeno nwakwiza kunkingula.’ 37 I bosi, ansongi bekumvutula vo: ‘E Mfumu, nkia ntangwa twamona ye nzala, twakudikila yovo ye vuina, twakunwikina? 38 Nkia ntangwa twamona vo u nzenza, twakutambula yovo nkonga twakuvuika? 39 Nkia ntangwa twamona wayela yovo muna pelezo, twayenda kukingula?’ 40 O Ntinu okubavutula vo, ‘Kieleka inuvovese vo, konso ntangwa nwavanga wo kwa ndiona wandwelo muna mpangi zame, kwa mono nwavanga wo.’ 41 “I bosi, ovovesa awana bena kuna koko kwandi kwalumonso vo: ‘Nukatuka oku ngina, oyeno nwavewa tumbu kia tiya twa mvu ya mvu twakubikilwa Nkadi ampemba ye mbasi zandi. 42 Kadi yamona nzala, yeno ke numpani

46 madia, yamona vuina, yeno ke nundwiki. 43 Nzenza yakala, yeno ke nuntambula; nkonga yakala, yeno ke numvuiki; yayela yo siwa muna pelezo, yeno ke nwizi kuntala.’ 44 I bosi, oyau mpe bekumvutula vo: ‘E Mfumu, nkia ntangwa twamona ye nzala, yovo ye vuina, yovo nzenza, yovo nkonga, yovo mbevo, yovo muna pelezo, twalembi kusadila?’ 45 I bosi, okubavutula vo: ‘Kieleka inuvovese vo, konso ntangwa nwalembi wo vanga kwa ndiona wandwelo muna mpangi zame, kwa mono nwalembi wo vanga.’ 46 Awaya bekwenda kuna lufwasu lwa mvu ya mvu, kansi ansongi kuna moyo a mvu ya mvu.” O Yesu una kamana vova mambu mama mawonso, ovovese alongoki andi vo: 2 “Nuzeye wo vo owau lumbu yole isidi, e Nduta ikala, o Mwan’a muntu oyekolwa, kavondelwa vana nti.” 3 I bosi, nganga zambuta ye akuluntu a nkangu balungalakene vana yanzala kia ngang’ambuta wakala ye nkumbu a Kayafa, 4 bavuende mfulu kimana babaka1 Yesu kuna ndekwa yo kumvonda. 5 Kansi, bavovele vo: “Ke muna kolo kia nkinzi ko, kimana valembi bwa e nkindu vana vena nkangu.” 6 Ekolo Yesu kakala kuna Betania muna nzo a Simone wa nkwa wazi, 7 nkento mosi wizidi vana kakala ye mbwat’a mazi mansunga mantalu, oyantikidi mo yitila vana ntu andi una kavuende kuna meza. 8 Alongoki una bamwene wo, bafungidi makasi yo vova vo: “Ekuma kefwasilanga mazi mu mpila yayi? 9 Kadi

25:36 1 Yovo “lembi kala ye mvuatu miayingi.”

26:4 1 Yovo “bakanga.”

26

47 malenda tekwa mu nzimbu zayingi yo vana zo kw’asukami.” 10 O Yesu wau kazeye wo, ubavovese vo: “Ekuma nutokanesenanga o nkento? Diambote kavangidi kwa mono. 11 Kadi asukami nuna yau ntangwa zawonso, kansi omono ke nukala yame ntangwa zawonso ko. 12 Wau kakusidi mazi mama mansunga muna nitu ame, ovangidi wo muna kubika luziku lwame. 13 Kieleka, inuvovese vo, konso kuna kusamunwinw’e nsangu zazi zambote mu nza yawonso, edi kavangidi o nkento ndioyu disamunwa mpe muna luyindulu lwandi.” 14 I bosi, mosi vana vena yau Kumi ye Zole, nkumbu andi, Yuda mwisi Kereote, wele kwa nganga zambuta, 15 ovovele vo: “Nki nuzolele kumpana kimana yanyekola kwa yeno?” Bakanini kumvana palata 30. 16 Tuka muna kolo kiakina, wavavanga ntangw’ambote muna kunyekola. 17 Muna lumbu kiantete kia Mbolo Zakondwa Mfuna, alongoki bezidi kwa Yesu, oku vo: ` “Akweyi ozolele twakubikila wadil’e Nduta?” 18 Ovovele vo: “Nwenda muna mbanza, kwa Nengandi, numvovesa vo, ‘O Nlongi ovovele vo: “E ntangw’ame yasikidiswa ifinamene; muna nzo aku mfwete dila e Nduta ye alongoki ame.”’” 19 Alongoki bavangidi una kabakanikini o Yesu, bakubikidi e Nduta. 20 Muna nkokela, ovuende kuna meza ye alongoki 12. 21 Una bedianga, ovovele vo: “Kieleka inuvovese vo, mosi vovo nwina okungiekola.” 22 Bakendalele kikilu muna diambu diadi, bayantikidi kunyuvula, konso muntu vana kena vo: “E Mfumu, nga i

MATAI 26:10-35 mono e?” 23 Ovutwidi vo: “Ndiona ovungidi yame o koko kwandi muna longa, i yandi okungiekola. 24 Kieleka, Mwan’a muntu okwenda vondwa, nze una wasoˆ nama mu kuma kiandi, kansi tatu kwa ndiona oyekola Mwan’a muntu! Diambote diadi kala, kele vo muntu ndioyo kawutuka ko.” 25 O Yuda ona okunyekola, oyuvuidi vo: “E Rabi,1 nga i mono e?” Yesu umvutwidi vo: “Ngeye kibeni ovovele wo.” 26 Ekolo bedianga, Yesu obongele e mbolo, osambidi, obukunwini yo, ovene yo kwa alongoki, ovovele vo: “Nubonga nwadia. Eyayi nitu ame isunzulanga.” 27 Obongele e kopo, ovutwidi matondo, ubavene dio, yo vova vo: “Nunua dio yeno awonso, 28 kadi ‘menga mame ma kangu’ disunzulanga, mana mebungukila muna kuma kia wantu ayingi muna luloloko lwa masumu. 29 Kansi inuvovese vo: Kinua diaka kina kia bundu ya vinyu ko yamuna lumbu kina inua kio kiampa yo yeno, muna Kintinu kia Se diame.” 30 I bosi, bayimbidi e nkunga, bele kuna Mongo a Olive. 31 Yesu ubavovese vo: “O fuku wau yeno awonso sakuba nuta muna diambu diame, kadi diasonama vo: ‘Wanda iwanda o mvungudi, e kambi dia mameme dimwangana.’ 32 Kansi vava ifulwa, ikunuvita kuna Ngalili.” 33 Petelo umvutwidi vo: “Kana nkutu awonso betel’e sakuba muna diambu diaku, omono kita nkutu sakuba ko!” 34 Yesu umvutwidi vo: “Kieleka ivovese vo, omu fuku wau, vitila e nsusu yakokola, okumpanina nkalu nkumbu tatu.” 35 Petelo umvovese vo: “Kana 26:25 1 Yovo “Nlongi.”

MATAI 26:36-59 nkutu divava vo yafwa yaku, kilendi kuvanina nkalu ko.” Alongoki awonso bavovele diau dimosi. 36 I bosi, Yesu wizidi yau vana fulu kina ye nkumbu vo Ngetesemane, ovovese alongoki vo: “Nuvuanda vava ekolo nkwenda kuna, yasamba.” 37 Onete Petelo ye wana wole a Zebedayo, omwene ntantu yo tokana kikilu. 38 Ubavovese vo: “Omono1 nkendalele kikilu yavana mfwa. Nukala vava, nwayingila yame.” 39 Ovavukidi fiakete, obukikidi luse lwandi, osambidi, oku vo: “E Tata, avo dilendakana, yambula e kopo diadi diampioka. Kansi, ke una nzolele ko, una ozolele kaka.” 40 Ovutukidi kwa alongoki, ubawene baleka kwau, ovovese Petelo vo: “Nga ke nulendi yingila yame kana ola mosi ko e? 41 Nuyingila yo kwamanana samba kimana nwalembi bwa muna lutonto. Dialudi, o mwanda uzolele, kansi e nitu yatovoka.” 42 Wele muna nkumbu a nzole, osambidi vo: “E Tata, avo ediadi ke dilendi vioka ko, kimana yanua dio kaka, yambula luzolo lwaku lwavangama.” 43 Ovutukidi diaka, ubawene baleka, kadi meso mau mazita ye tulu. 44 Ubasisidi, wele samba muna nkumbu a ntatu, ovovele diambu diau dimosi. 45 I bosi, ovutukidi kw’alongoki, ubavovese vo: “Nulele kweno yo vunda mu ntangwa nze yayi! E ntangwa ifinamene, o Mwan’a muntu oyekolwa vana moko ma asumuki. 46 Nutelama, twenda kweto. Ndiona okungiekola ofinamene.” 47 Una kavovelenge, o Yuda, mosi vana vena yau Kumi ye Zole, wizidi ye ndong’ayingi, ina ye nsosolo 26:38 1 Yovo “moyo ame.”

48 ye bota, batuminu kwa nganga zambuta ye akuluntu a nkangu. 48 Ndiona wanyekola, wabavana e sinsu, oku vo: “Ndiona mfiba, i yandi ndiona; numbaka.” 49 Wele-wele kwa Yesu, ovovele vo: “Kiambote e Rabi!”1 i bosi, umfibidi. 50 Kansi, Yesu umvovese vo: “E nkw’ame, nkia kuma winin’ovava?” Bezidi, babakidi Yesu, bele yandi. 51 Kansi, mosi mun’awana bakedi yo Yesu olambwidi o koko, ovolele nsosolo andi, ozengele kutu kwa ntaudi a ngang’ambuta. 52 Yesu umvovese vo: “Vutula nsosolo aku vana fulu kiandi, kadi awonso bebong’e nsosolo muna nsosolo befwila. 53 Nga obenze vo kilendi dodokela Se diame ko mu ntangwa yayi kantwikila vioka mvengo1 12 mia mbasi e? 54 Ozevo, aweyi ulunganena e Sono ivovanga vo ediadi difwete vangamena mu mpila yayi?” 55 Muna ntangwa yayina Yesu ovovese ndonga vo: “Nwizidi kumbaka ye nsosolo ye bota nze mwivi? E lumbu yawonso yakelenge muna tempelo yo longa, kansi yeno ke numbaki. 56 Mawonso mama mavangamene kimana mana masoneka1 angunza malungana.” I bosi, alongoki awonso bansisidi, batinini kwau. ` 57 Awana babakidi Yesu banete kwa Kayafa wa ngang’ambuta, kuna kukutakene asoneki ye akuluntu. 58 Kansi, Petelo unlende kuna vala yakuna yanzala kia ngang’ambuta. Una kakotele, ovuende kumosi ye aselo, kamona e mfoko a diambu. 59 Muna ntangwa yayina, nganga zambuta ye Mbazi a Nkanu1 26:49 1 Yovo “Nlongi.” 26:53 1 Muna mvengo mosi mulenda kala ye tezo kia 6.000 ma makesa. 26:56 1 Yovo “sono.” 26:59 1 Sina, “Sanedina.” Tala Nsas’a Mvovo.

49 yawonso bavavidi kimbangi kialuvunu mu kuma kia Yesu kimana bamvonda. 60 Kansi ke basolwele wo ko, kana una vo mbangi zayingi zaluvunu zayiza. I bosi, vezidi diaka nwole 61 bavovele vo: “Muntu ndioyo wavova vo, ‘Omono ndenda bangula tempelo a Nzambi yo tungulula yo mu lumbu tatu.’” 62 Muna diadi, ngang’ambuta otelamene, umvovese vo: “Nga kuvutula diambu ko e? Nkia diambu diadi basididi kimbangi wantu awaya?” 63 Kansi Yesu obutamene kwandi. Muna kuma kiaki, ngang’ambuta umvovese vo: “Idisisi e ndofi muna nkumbu a Nzambi amoyo, utuvovesa kana vo ngeye i Kristu wa Mwan’a Nzambi!” 64 Yesu umvovese vo: “Ngeye kibeni ovovele wo. Kansi inuvovese vo: Tuk’owau numona Mwan’a muntu ovuende kuna koko kwalunene kwa nkuma yo kwiza muna matuti ma zulu.” 65 Ngang’ambuta otiazwini mvuatu miandi yo vova vo: “Otiangwini Nzambi! Nkia kimbangi diaka tuvuidi o mfunu? Owau nuwidi o lutiangu lwandi. 66 Adieyi nubenze?” Bavutwidi vo: “Lufwa lumfwanukini.” 67 I bosi bantaulwidi mete vana luse, bambundidi e nkome. Ankaka banwende e mbata vana luse, 68 banyuvuidi vo: “E Kristu, utusakulwila, nani uwende?” 69 Petelo wau kavuende vana mbazi, vana yanzala, ntaudi ankento wizidi kwa yandi, ovovele vo: “Ongeye mpe wakala yo Yesu wa Ngalili!” 70 Kansi, ovakwidi wo nkalu vana bena yau awonso, oku vo: “Kizeye dio ko din’ovovele.” 71 Una kavaikidi vana vitu, ntaudi ankaka ankento umwene, ovovese ana bakedi vana, oku vo:

MATAI 26:60–27:9 “Ondioyu mpe kakala yo Yesu wa Nazarete.” 72 Ovakwidi wo diaka nkalu yo dia e ndofi vo: “Kizeye kwame muntu ndioyo ko!” 73 Ke vavioka kolo ko, ana batelamene vo bezidi, bavovese Petelo vo: “Kieleka, ongeye mpe u mosi muna yau, kadi e mpov’aku ifundidi.” 74 I bosi, oyantikidi kuyisiba yo dia ndofi, oku vo: “Kizeye kwame muntu ndioyo ko!” Vana vau e nsusu ikokwele. 75 Petelo osungamene e mvovo mia Yesu vo: “Vitila e nsusu yakokola, okumpanina nkalu nkumbu tatu.” Ovaikidi kuna mbazi, obokomokene ye dilu. O kuma vava kwakia, nganga zambuta zawonso ye akuluntu a nkangu bavuandidi Yesu e mfulu kimana bamvonda. 2 Una bankangidi, bele kunyekola kwa Pilato wa nguvulu. 3 I bosi, o Yuda ona wanyekola vava kamwene vo Yesu ozengelo tumbu kia lufwa, uyibenze, wele vutula palata 30 kwa nganga zambuta ye akuluntu, 4 ovovele vo: “Nsumukini wau ngiekwele menga ma munkondwa kuma.” Bavutwidi vo: “Ke diambu dieto ko. Matadidi!” 5 Otubidi e palata muna tempelo, ovaikidi. I bosi, wele kizembeka. 6 Kansi e nganga zambuta babongele palata, bavovele vo: “Ke diansongi ko mu sia zo muna lundilu diavauka, kadi nzimbu za menga.” 7 Vava bavuende mfulu, basumbidi zo ntoto1 wazikila anzenza. 8 Ikuma e mpatu yayina iyikilwanga vo Mpatu a Menga yamu unu. 9 I bosi, dialungana dina diavovua muna Yeremiya wa ngunza vo: “Babongele palata 30, i ntalu ina kazengelwa kuna kwa ankaka

27

27:7 1 Sina, “mpatu a nwumbi.” Nanga i mpatu ina awumbi basadilanga e salu kiau.

MATAI 27:10-35 muna wan’a Isaele, 10 bavene zo muna ntoto1 wazikila anzenza nze una o Yave kankanikina.” 11 Yesu otelamene vana ndose a nguvulu; o nguvulu unyuvuidi vo: “Ongeye i Ntinu a Ayuda e?” Yesu umvutwidi vo: “Ngeye kibeni ovovele wo.” 12 Kansi, ekolo nganga zambuta ye akuluntu bamfundanga, kasidi vutula diambu ko. 13 I bosi Pilato umvovese vo: “Nga kuwidi ko ulolo wa mambu bekusilanga kimbangi e?” 14 Kamvutwidi kana nkutu diambu dimosi ko, o nguvulu osivikidi kikilu. 15 Muna konso nkinzi a nduta, o nguvulu wakala ye fu kia yambula mbakami mosi, konso ona nkangu bazolele. 16 Muna ntangwa yayina, bakala ye mbakami mosi watoma zayakana, nkumbu andi Baraba. 17 Dianu vo, una balungalakene, Pilato ubavovese vo: “Nani nuzolele yanuyambulwila, Baraba yovo Yesu ona oyikilwanga vo Kristu?” 18 Kadi Pilato wazaya wo vo mu kuma kia kimpala banyekolwele. 19 Ekolo kavuende vana kunda kia lufundisu, o nkaz’andi untwikidi e nsangu, oku vo: “Kuvangi diambu ko kwa muntu ndioyo wansongi, kadi mpasi zayingi mbwene o unu muna ndozi mu kuma kiandi.” 20 Kansi, e nganga zambuta ye akuluntu balebele nkangu balomba Baraba, vo i Yesu kavondwa. 21 O nguvulu ubavutwidi vo: “Nani vana vena yau awole nuzolele vo yanuyambulwila?” Bamvutwidi vo: “Baraba.” 22 Pilato ubavovese vo: “Ozevo, adieyi mfwete vanga kwa Yesu oyikilwanga vo Kristu?” Yau awonso bavovele vo: “Kamanikwa 27:10 1 Sina, “mpatu a nwumbi.” Nanga i mpatu ina awumbi basadilanga e salu kiau.

50 vana nti!”1 23 Ovovele vo: “Ekuma? Nkia diambu diambi kavangidi?” Bakwamanene okaza, oku vo: “Yambula kamanikwa vana nti!” 24 Pilato wau kamwene vo kena y’edi kavanga ko, nkindu kaka se inikuka, obongele maza, osukwidi moko mandi vana ndose a nkangu, oku vo: “I munkondwa kuma muna menga ma muntu ndioyo. Manutadidi.” 25 Nkangu wawonso bavutwidi vo: “Yambula o menga mandi makala vana ntu mieto ye vana ntu mia wan’eto.” 26 I bosi ubayambulwidi Baraba, kansi ozwabulwisi Yesu, unyekwele kavondelwa vana nti. 27 Makesa ma nguvulu babakiˆ di Yesu bele yandi muna lumbu lwa nguvulu, makesa mawonso makutakene vana kena. 28 Bamvudidi e mvuatu miandi, bamvuikidi mvuatu ambwaki, 29 bavangidi mpu1 a nsende, bamvuikidi yo vana ntu, basidi e tutu vana koko kwandi kwalunene. Bamfukamene, bansakanene, oku vo: “Kiambote kiaku, e Ntinu a Ayuda!” 30 Bantaulwidi mete, babongele e tutu, banwende dio vana ntu. 31 Vava bamene kunsakanena, bamvudidi e mvuatu ambwaki, bamvuikidi e mvuatu miandi, bele kunkoma vana nti. 32 Una bekwendanga, bawananene yo mwisi Kurene, nkumbu andi Simone. Bankomekene kanata o nti andi ampasi.1 33 Vava balueke vana fulu kiyikilwanga vo Ngolongota, i sia vo, Ku-valanganza kia ntu, 34 bamvene vinyu yasangwa ye mbilubisu1 kanua; kansi una kayelekele yo, kazolele yo nua ko. 35 Vava bavuidi kunko27:22 1 Yovo “kavondelwa vana nti.” 27:29 1 Sina, “kolowa.” 27:32 1 Tala Nsas’a Mvovo. ´ 27:34 1 Ma kia ndudi.

51 ma muna nti, bakayanini e mvuatu miandi, batelele mio nkas’a mienze, 36 bafongele vavana, banlangididi. 37 Basidi mpe o mfundu andi vana ntandu a ntu andi, usonamene vo: “Ondioyu i Yesu wa Ntinu a Ayuda.” 38 I bosi, bamanikini mivi miole muna nti vana ndambu andi, mosi kuna lunene, wankaka kuna lumonso. 39 Ana baviokelenge bantiangwini yo nikuna ntu miau, 40 oku vo: “Ongeye wadi bangula tempelo yo tungulula yo muna lumbu tatu, se ukivuluza! Avo u mwan’a Nzambi, se kulumuka ova nti ampasi!”1 41 Diau adimosi mpe, nganga zambuta, asoneki ye akuluntu bayantikidi kunsakanena, oku vo: 42 “Wavuluza ankaka; yandi kibeni ke lenda kivuluza ko! Yandi i Ntinu a Isaele; yambula kakulumuka vana nti ampasi,1 tukwikila muna yandi. 43 Nzambi kasidi e vuvu; yambula kamvuluza owau, avo zola kanzolele, kadi edi kavova vo, ‘Mono i Mwan’a Nzambi.’” 44 Diau adimosi mpe, e mivi ana bakomeno vana nti vana ndambu andi, bayantikidi kuntumba. 45 Tuka muna ola ina yasambanu,1 e tombe kibukamene muna nsi yawonso yamuna ola ina yevua.2 46 Muna tezo kia ola ina yevua,1 Yesu obokele muna ndi` ` ` ng’angolo, oku vo: “Elı, Elı, lama ` sabaktanı?” i sia vo, “E Nzambi ame, e Nzambi ame, ekuma ungiambulwidi?” 47 Ankaka muna awana batelamene vavana, vava bawidi wo, bavovele vo: “Eliya kabokele.” 48 Vana vau, mosi 27:40, 42 1 Tala Nsas’a Mvovo. 27:45 1 I sia vo, muna tezo kia ola 12 ya midi. 2 I sia vo, muna tezo kia ola 15. 27:46 1 Muna tezo kia ola 15.

MATAI 27:36-60 muna yau ozawidi, obongele e vusu, ovungidi dio muna vinyu ya ngani, osomekene dio vana ntu a tutu, umvene dio kanua. 49 Kansi, ankaka bavovele vo: “Yambula twatala kana vo Eliya okwiza kumvuluza.” 50 Yesu obokele diaka muna nding’angolo, ozengele moyo. 51 O nlele a ngumbu1 a nzo avauka utiazukini vana kati, tuka kuna ntandu yamuna yanda, o ntoto uzakamene, e nsenzele mibasukini. 52 E ziami iziukidi, mavimbu mayingi m’aveledi ana bawondoka yo tulu, mavaikidi, 53 mamonekene kwa wantu ayingi. (Wantu batuka kuna ziami vava Yesu kafuluka, bakota muna mbanza avauka.) 54 Kansi, mfidi a makesa ye awana balangidilanga Yesu vava bamwene nzakam’a ntoto y’oma mavangamene, bamwene wonga wayingi, bavovele vo: “Kieleka, ndioyu i Mwan’a Nzambi.” 55 Vakedi mpe akento ayingi batadidinge kuna vala, ana balanda Yesu tuka kuna Ngalili muna kunsadila; 56 ankaka vana bena i Maria Mandala yo Maria wa ngudi a Yakobo yo Yose, ye ngudi a wan’a Zebedayo. 57 Kuna masika,1 vezidi mvuama mosi wa mwisi Arimataya, nkumbu andi Yosefe, oyandi mpe nlongoki a Yesu kakala. 58 Muntu ndioyo wele kwa Pilato, olombele vimbu dia Yesu. Pilato okanikini vo diavewa kwa yandi. 59 Yosefe obongele e vimbu, ozingidi dio vana nlele a lino wavelela, 60 osidi dio muna ziami kiandi kiampa, kina kazokesa vana nsenzele. Onengomwene tadi 27:51 1 I nlele wavambulanga suku diavauka ye dina disundidi ovauka. 27:57 1 Yovo “muna nkokela.”

MATAI 27:61–28:20 diampwena vana mwelo a ziami, wele kwandi. 61 Kansi Maria Mandala ye maka Maria bakedi kaka vana, bavuende vana ntwal’a ziami. 62 Muna lumbu kialanda, kina kia Nkubameno, nganga zambuta ye Afarisi bakutakene vana ndose a Pilato, 63 bavovele vo: “E Mfumu, tusungamene vo, nkwa luvunu ndioyo una kakala o moyo wavovanga vo, ‘E lumbu kina kiatatu se yafulwa.’ 64 Dianu vo, kanikina vo e ziami kialangidilwa yamuna lumbu kina kiatatu, kimana alongoki andi balembi kwiza kunyiya yo vova kwa nkangu vo, ‘Ofulukidi muna mafwa!’ Ozevo, o luvunu lwalu luvioka o bi ke mu luna lwantete ko.” 65 Pilato ubavovese vo: “Nuna ye ayingidi. Nwenda nwasikidisa balangidila kio nze una nuzeye.” 66 Bele, batomene zika e ziami yo sia dimbu muna tadi ye ayingidi. E lumbu kia Vundu vava kiavioka, o kuma una se kukianga muna lumbu kiantete kia lumingu, Maria Mandala yo waka Maria, bezidi tala e ziami. 2 Vakedi nzakam’angolo a ntoto, kadi mbasi a Yave okulumukini kuna zulu, wizidi nengomona e tadi, ovuandidi dio. 3 E mpw’andi nze nsemo, e mvuatu andi wampembe nze mvul’ampembe. 4 Muna kuma kia wonga wandi, ayingidi bazakamene yo kituka nze wantu afwa. 5 Kansi, o mbasi ovovese akento vo: “Ke numoni wonga ko, kadi nzeye wo vo Yesu ona wavondelo vana nti nuvavanga. 6 Kena mo ko, kadi ofulukidi kwandi nze una kavova. Nwiza tala e fulu kalekeswa. 7 Nwenda nswalu yo zayisa kw’alongoki andi vo ofulukidi

28

52 muna mafwa, kadi vita kekunuvita kuna Ngalili. Kuna nukumwena. Nusungamena dina yanuvovesa.” 8 Bakatukidi mu nswalu vana ziami, kuna wonga ye kiese kiayingi balundumukini benda zayisa e nsangu kw’alongoki andi. 9 Yesu owananene yau, oku vo: “Kiambote kieno!” Bamfinamene yo simbinina malu mandi, bankundidi.1 10 I bosi, Yesu ubavovese vo: “Ke numoni wonga ko! Nwenda zayisa mpangi zame kimana benda kuna Ngalili, i kuna bekumbwena.” 11 Una bekwendanga, ankaka muna ayingidi bele muna mbanza yo zayisa kwa nganga zambuta mawonso mabwidi. 12 Balungalakene ye akuluntu, bavuende mfulu, bavene palata zayingi kwa makesa, 13 oku vo: “Nuvova vo, ‘Alongoki andi bezidi kunyiya muna fuku, wau tulele.’ 14 Ke nutokani ko, avo e diadi diwakanene kwa nguvulu, tunkusasila dio.”1 15 Batambwidi e palata, bavangidi una bavoveso, lusansu lwalu lumwanganene vana vena Ayuda yamu unu kiaki. 16 Vo i alongoki 11, bele kuna Ngalili, kuna mongo una o Yesu kabakanikina vo i kuna bewawanena. 17 Vava bamwene, bankundidi, kansi ankaka bakatikisi. 18 Yesu ubafinamene, ubavovese vo: “E wisa kiawonso kia zulu ye nza kiveno kwa mono. 19 Dianu vo, nwenda, nwakitula wantu a zula yawonso se alongoki, nwabavubila muna nkumbu a Se yo Mwana yo mwand’avelela, 20 nubalonga balunda mambu mawonso inukanikini. Tala, ngina yeno e lumbu yawonso yakuna nsuk’a tandu.”1 28:9 1 Yovo “bafukamene.” 28:14 1 Yovo “tunkukwikidisa.” 28:20 1 Tala Nsas’a Mvovo.

NSANGU ZAMBOTE ZASONEKA

MAKU

MAMBU MENA MO

1 Yoane wa Mvubi osidi umbangi (1-8) Luvubu lwa Yesu (9-11) Yesu otontelo kwa Satana (12, 13) Yesu oyantikidi sila umbangi muna Ngalili (14, 15) Alongoki antete babokelo (16-20) Mwand’a usafu uvaikisu (21-28) Yesu owukidi ndonga muna Kafanau (29-34) Osambidi vana fulu kia yandi kaka (35-39) Nkwa wazi owukilu (40-45)

7

8

2 Yesu owukidi mbevo a vola (1-12) Yesu obokele Levi (13-17) Kiuvu mu kuma kia fionkonona (18-22) Yesu, ‘Mfumu a lumbu kia Vundu’ (23-28) 3 Muntu a koko kwa yuminina owukilu (1-6) Ndong’ayingi vana kumu (7-12) Ntumwa 12 (13-19) Tianguna mwand’avelela (20-30) Ngudi ye mpangi za Yesu (31-35)

9

4 YINGANA YA KINTINU (1-34) Nkuni (1-9) Ekuma Yesu kasadila yingana (10-12) Nsas’a kingana kia nkuni (13-20) Mini ke kisiwanga kunansi a mbangu ko (21-23) E nzongo una ozongela (24, 25) Nkuni ona olele (26-29) Disu dia mutade (30-32) Nsadilu a yingana (33, 34) Yesu ovuvikidi tembwa (35-41)

10

5 Yesu osindikidi nkuya muna ngulu (1-20) Mwan’a Yairo; nkento oviakene mvuatu a Yesu (21-43) 6 Yesu obembwelo muna vata diandi (1-6) Ntumwa Kumi ye Zole baveno luludiku mu sila umbangi (7-13) Lufwa lwa Yoane wa Mvubi (14-29)

11

53

Yesu odikidi 5.000 ma wantu (30-44) Yesu odiatidi vana maza (45-52) Owukidi mbevo muna Ngenesarete (53-56) Tusansu twa wantu tusenzekelo (1-13) Mambu mefunzulanga muntu mu ntima metukanga (14-23) Lukwikilu lwa nkento a mwisi Nsuro-finiki (24-30) Fwa-matu owukilu (31-37) Yesu odikidi 4.000 ma wantu (1-9) Balombele sinsu (10-13) Mfuna ya Afarisi ye Erodi (14-21) Mpofo owukilu muna Betesaida (22-26) Petelo osengomwene Kristu (27-30) Lufwa lwa Yesu lusakwilu (31-33) Nlongoki akieleka (34-38) Nkituk’a Yesu (1-13) Kindende kiakala ye nkuya kiwukilu (14-29) Mawonso malendakana nkwa ndiona okwikilanga (23) Lufwa lwa Yesu lusakwilu diaka (30-32) Alongoki bafilanen’e mpaka kana nani i nene (33-37) Ona olembi kutusia kitantu ku sambu dieto kena (38-41) Masakuba (42-48) “Nukala yo mungwa omo yeno kibeni” (49, 50) Longo ye vonda longo (1-12) Yesu osambwidi yingiana-ngiana (13-16) Kiuvu kia toko dia mvuama (17-25) Bembola maka mambu muna wete dia Kintinu (26-31) Lufwa lwa Yesu lusakwilu diaka (32-34) Ndomb’a Yakobo ye Yoane (35-45) ˆ Yesu wavana moyo andi se lukulu lwa wantu ayingi (45) Batimai wa mpofo owukilu (46-52) Nkotelo a Yesu nze ntinu (1-11) Nsanda usibilu (12-14) Yesu ovelelese tempelo (15-18)

MAKU Mambu Mena mo – 1:14 Longi dia nsanda wayuma (19-26) Wisa kia Yesu kifidisu e mpaka (27-33) 12 Kingana kia avati akwa nsoki (1-12) Nzambi ye Kaisa (13-17) Kiuvu mu kuma kia lufuluku (18-27) Nkanikinu miole mianene (28-34) Nga Kristu i mwan’a Davidi e? (35-37a) Lulukisu mu kuma kia asoneki (37b-40) Mpata miole mia nkento wa nsukami wafwilwa yakala (41-44) 13 MBANINU A TANDU (1-37) Vita, nzakama za ntoto, mvengele (8) Nsangu zambote zisamunwa (10) Mpasi zayingi (19) Ngiz’a Mwan’a muntu (26) Kingana kia nsanda (28-31) Nuyingila (32-37) 14 Anganga bavuende mfulu mu vonda Yesu (1, 2)

lwa nsangu zambo1 Itelubantiku za Yesu Kristu, wa Mwa-

n’a Nzambi: 2 Wauna wasonama muna Yesaya wa ngunza vo: “(Ntwikidi ntumw’ame ku ntwal’aku,1 ona okubika e nzil’aku.) 3 Nding’a muntu obokanga muna makanga, oku vo: ‘Nukubika nzil’a Yave! Nusingika nzila zandi.’” 4 Yoane wa Mvubi okedi muna makanga, wele alonginge luvubu luna vo i sinsu kia luviluku lwa ntima muna luloloko lwa masumu. 5 E zunga yawonso ya Yuda y’esi Yerusaleme awonso bezidi kwa yandi, bafungwini masumu mau, ubavubidi1 muna Nkoko a Yodani. 6 Yoane wavuatanga mvuatu a mika mia samo1 ye mpond’a nkand’a bulu muna luketo lwandi, madia mandi, makonko yo wiki. 7 Olongele vo: 1:2 1 Sina, “oku ndose aku.” 1:5 1 Yovo “dimunwa muna maza.” 1:6 1 Yovo “kamelo.”

54 Yesu okusilu mazi mansunga (3-9) Yuda oyekwele Yesu (10, 11) Nduta yansuka (12-21) Nlekelo a Mfumu usikidisu (22-26) Osakwidi vo Petelo okumvakula nkalu (27-31) Yesu osambidi muna mpatu a Ngetesemane (32-42) Yesu obakamene (43-52) Ofundisu kuna Mbazi a Nkanu (53-65) Petelo ovakwidi Yesu nkalu (66-72) 15 Yesu vana ndose a Pilato (1-15) Osakaneno vana meso ma ndonga (16-20) Okomeno vana nti kuna Ngolongota (21-32) Lufwa lwa Yesu (33-41) Luziku lwa Yesu (42-47) 16 Yesu ofulukidi (1-8)

“Muntu unsundidi o nkuma okwiz’andandi, omono kiafwana nkutu yinzama ko, yakutulula e nsinga mia nsampatu zandi. 8 Omono inuvubidi muna maza, kansi oyandi okunuvubila muna mwand’avelela.” 9 Muna lumbu yayina, Yesu otukidi kuna Nazarete a Ngalili, Yoane umvubidi muna Yodani. 10 Una katombokele muna maza, vana vau omwene e zulu diziukidi, o mwanda unkulumukini nze yembe. 11 E ndinga itukidi kuna zulu, oku vo: “Ongeye u Mwan’ame anzolwa, ngeye iyangalelanga.” 12 Vana vau o mwand’avelela umfididi muna makanga. 13 Okedi lumbu 40 muna makanga, otontelo kwa Satana. Okedi vana vena bulu ya futa, kansi e mbasi zinsadisi. 14 Vava Yoane kasiwa muna pelezo, Yesu wele samuna e nsangu

55 zambote za Nzambi kuna Ngalili, 15 oku vo: “E ntangwa yasikidiswa ifwene, e Kintinu kia Nzambi kifinamene. Nuviluk’o ntima yo kwikila muna nsangu zambote.” 16 Una kekangalanga vana mbel’a Mbu a Ngalili, omwene Simone yo Andere wa nleke andi, betubanga makonde muna mbu, kadi abaki a mbizi za maza. 17 Yesu ubavovese vo: “Nwiz’andandi, ikunukitula se abaki a wantu.” 18 Vana vau basisidi makonde mau, banlende. 19 Vava kakangele fitini, omwene Yakobo wa mwan’a Zebedayo yo Yoane wa nleke andi, belondanga makonde mau muna nzaza, 20 vana vau ubabokele. Basisidi Zebedayo wa se diau muna nzaza ye asadi, banlende. 21 Bele muna Kafanau. Vava e lumbu kia Vundu kiayantika, wele muna sambilu, oyantikidi longa. 22 Basivikidi kikilu e mpil’andi ya longela, kadi wabalonganga nze nkwa wisa,1 ke nze asoneki2 au ko. 23 Muna sambilu mukedi mpe muntu wakala ye mwanda usafu, okazidi: 24 “Nkia diambu tuna diau yo ngeye, e Yesu wa nkwa Nazarete? Nga wizidi kutufwasa e? Ntomene kuzaya, u Mveledi a Nzambi!” 25 Kansi, Yesu otumbidi wo, oku vo: “Butama! vaika muna yandi.” 26 Mwanda usafu unzakamese, okazidi muna nding’angolo, uvaikidi muna yandi. 27 Awonso basivikidi kikilu, bayuvuzianini oku vo: “Nkia diambu diadi? Longi diampa! Muna wisa kavovesele e mianda miansafu, minlemvokele.” 28 Vana vau e nsangu zandi zimwanganene muna mavata mawonso ma Ngalili. 1:22 1 I sia vo, mana kabalonga kwa Nzambi matuka. 2 Tala Nsas’a Mvovo.

MAKU 1:15-44 29 Una bavaikidi muna sambilu, bele yo Yakobo yo Yoane kuna nzo a Simone yo Andere. 30 O ˆ ko1 wa Simone olele, ngianduka kena yau, vana vau bansamunwini wo. 31 Wele vana kena, unsimbidi muna koko, umvumbwidi. E ngianduka imene, oyantikidi kubasadila. 32 Kuna masika, vava ntangwa yadimuka, wantu bantwasidi e mbevo zawonso ye awana bakala ye nkuya; 33 e vata diawonso dilungalakene vana mwelo. 34 Owukidi ayingi bakala ye yimbevo ya mpila mu mpila, ovaikisi e nkuya miayingi, kansi kayambula ko vo e nkuya miavova, kadi bazaya wo vo yandi i Kristu. 35 Muna mene-mene, una kuma kwakinu e tombe, osikamene, ovaikidi, wele muna makanga, oyantikidi samba. 36 I bosi, Simone ye awana bakedi yandi bele kumvava, 37 una bansolwele, bamvovese vo: “Awonso ngeye bevavanga.” 38 Ubavovese vo: “Twenda kweto muna fulu yankaka, muna mavata mafinamene, yalongela mpe mwamuna, kadi ekiaki i kuma yayizila.” 39 Wele alonginge muna masambilu mau muna Ngalili yawonso, yo vaikisa e nkuya. 40 Nkwa wazi wizidi mpe kwa yandi, umfukamene yo kundodokela, oku vo: “Avo ozolele wo, umpelelesa.” 41 Wau kamwen’e nkenda, olambwidi koko kwandi, unsimbidi, umvovese vo: “Nzolele wo! Velela kwaku.” 42 Vana vau o wazi unkatukidi, ovelele. 43 I bosi, otomene kunkanikina, unsindikidi, 44 umvovese vo: “Kuvovi diambu kwa muntu ko, kansi ˆ 1:30 1 I sia vo, ko wankento.

MAKU 1:45–2:20 wenda kuyisonga kwa nganga, watambika lukau lwa mpelela aku, luna Mose kakanikina muna umbangi kwa yau.” 45 Kansi, una kavaikidi, oyantikidi dio samuna yo mwang’e nsangu, o Yesu kakala diaka y’owu kakotela muna vata ko vana meso ma wantu, okedi kaka kuna mbazi e vata, muna makanga. Kansi o wantu batukanga mwawonso bezidi kwa yandi. Kansi, ke vavioka lumbu yayingi ko, okotele diaka muna Kafanau, e nsangu zimwanganene vo muna nzo kena. 2 E ndonga ilungalakene muna nzo yavana ke mukedi diaka fulu ko kana nkutu vana mwelo, i bosi oyantikidi kubasamunwina e diambu. 3 Bantwasidi mbevo a vola, oneto kwa ´ wantu ya. 4 Kansi wau ke balendele kunlwakisa kwa Yesu ko mu kuma kia ndonga, bafukwidi o nludi vana kena o Yesu, bavuidi wo bangula, bakulumwini e kipoyo kina kilele mbevo a vola. 5 O Yesu vava kamwene lukwikilu lwau, ovovese mbevo a vola vo: “E mwana, masumu maku malolokelo.” 6 Asoneki ankaka bakedi vana, bavovele muna ntima miau vo: 7 “Ekuma muntu ndioyo kavovele mpila yayi? Otiangwini Nzambi. Nani olenda loloka masumu, avo ke mosi kaka ko, Nzambi e?” 8 Kansi, vana vau o Yesu wau kabakwidi vo i wau beyindulanga, ubavovese vo: “Ekuma nuyindulwilanga mambu mama omo ntima mieno? 9 Adieyi diasazu mu vova kwa mbevo a vola, ‘O masumu maku malolokelo’ yovo vova vo, ‘Telama, bonga kipoyo kiaku yo diata’? 10 Kansi kimana nwazaya wo vo Mwan’a muntu ovuidi wisa kia loloka masumu ova

2

56 nza—” ovovese mbevo a vola vo: 11 “Ivovese vo, Telama, bonga kipoyo kiaku, wenda kuna nzo aku.” 12 Otelamene, vana vau obongele kipoyo kiandi, odiete vana bena yau awonso. Awonso basivikidi, bakembelele Nzambi, oku vo: “Ke twasidi mona diambu dia mpila yayi ko.” 13 Wele diaka vana ndambu a mbu, e ndonga yawonso inlende, ubalongele. 14 Una keviokanga, omwene Levi wa mwan’a Alefayo ovuende vana vevakulwilwanga e mpaku, umvovese vo: “Undanda.” Vana vau, otelamene, unlende. 15 I bosi, wele dia muna nzo andi, avakulwisi a mpaku ayingi ye asumuki bezidi vuanda vamosi yo Yesu ye alongoki andi, kadi ndonga muna yau banlende. 16 Kansi, asoneki a Afarisi wau bamwene vo vamosi kedilanga ye asumuki ye avakulwisi a mpaku, bavovese alongoki andi vo: “Kinga vamosi kedilanga ye avakulwisi a mpaku ye asumuki?” 17 Vava kawidi wo, Yesu ubavovese vo: “Ana bena yo vimpi ke bavuidi ngang’a mawuku mfunu ko, kansi ambevo kaka. Kizidi bokela ansongi ko, kansi asumuki.” 18 Alongoki a Yoane ye Afarisi fionkonona1 bafionkononanga. Dianu vo, bezidi kunyuvula: “Ekuma alongoki a Yoane ye alongoki a Afarisi befionkonwenanga, kansi alongoki aku ke befionkononanga ko?” 19 O Yesu ubavutwidi vo: “Akundi a toko diansompi ke bena ye kuma kia fionkonona1 ko ekolo bena kumosi yo toko diansompi, nga ke wau ko e? Ekolo bena yo toko diansompi ke balendi fionkonona ko. 20 Kansi, vekala 2:18, 19 1 Yovo “mina nsoki.” Tala Nsas’a Mvovo.

57 ye lumbu yina e toko diansompi kekatulwa vana bena, muna lumbu yayina i befionkonona.1 21 Ke vena muntu ko olondanga e tenda kia nlele ampa muna mvuatu wankulu, kadi o nlele ampa unana mvuatu wankulu yo sakisa e vundu. 22 Diau dimosi, ke vena muntu ko osianga e vinyu ampa muna madila mankulu ma nkand’a bulu. Kadi e vinyu ibukisa madila, e vinyu ifwasuka kumosi ye madila. Kansi, vinyu ampa muna madila mampa ma nkand’a bulu isiwanga.” 23 Una kaviokelenge muna mpatu za masa muna lumbu kia Vundu, alongoki andi bayantikidi tolola ntu mia masa. 24 Afarisi bamvovese vo: “Ekuma bevangilanga edi ke diansongi ko omu lumbu kia Vundu?” 25 Ubavutwidi vo: “Nga ke nwatanga dio ko dina Davidi kavanga vava kakondwa madia yo fwa nzala kumosi ye ana bakala yandi e? 26 Muna tandu kia Abiata wa ngang’ambuta, o Davidi wakota muna nzo a Nzambi yo dia mbolo zatambikwanga vana ndose a Nzambi, edi ke diansongi ko mu dia zo, nanga anganga kaka, wavana mpe zankaka kw’awana bakala yandi.” 27 I bosi, ubavovese vo: “E lumbu kia Vundu kiavangilwa mu kuma kia wantu, kansi o wantu ke bavangilwa mu kuma kia lumbu kia Vundu ko. 28 Dianu vo, Mwan’a muntu i Mfumu a lumbu kia Vundu.” Okotele diaka muna sambilu, mukedi muntu una yo koko kwayuminina.1 2 Banlangididi kana vo okunwuka muna lumbu kia Vundu, kimana ba-

MAKU 2:21–3:17 mfunda. 3 Ovovese nkwa koko kwayuminina1 vo: “Telama, wiza ova kati.” 4 I bosi ubavovese vo: “Nga diansongi mu vanga mawete yovo mambi mu lumbu kia Vundu, vuluza moyo yovo vonda?” Babutamene kwau. 5 Una kabatadidi kuna makasi, omwene ntantu mu kuma kia bala kwau kwa ntima, ovovese muntu vo: “Lambul’o koko kwaku.” Olambwidi ko, o koko kwandi kusasukidi. 6 Muna diadi Afarisi bavaikidi, vana vau bele kumvuandila e mfulu y’alandi a Erodi kimana bamvonda. 7 Kansi, Yesu wele kuna mbu y’alongoki andi, ndong’ayingi itukidi kuna Ngalili ye kuna Yuda, banlende. 8 Akaka batukidi mpe kuna Yerusaleme, Edome, kuna simu dia Yodani ye muna zunga kia Turo ye Sidone, bezidi kwa yandi wau bawidi mambu mayingi kavangidi. 9 Ovovese alongoki andi vo bankubikila nzaza akete kimana e ndonga yalembi kumfinangesa. 10 Wau kawukidi wantu ayingi, awonso bena ye yimbevo yampasi banzungidi kimana bamviakana. 11 Kana nkutu mianda mia usafu, una mimwene, mifukamene vana kena yo kaza vo: “Ngeye u Mwan’a Nzambi.” 12 Kansi, nkumbu miayingi kabakanikina vo ke bazayisi kwa wantu ko kana yandi i nani. 13 Wele kuna mongo, obokele ana kazolele, bele kwa yandi. 14 Osolele 12, ubayikidi vo antumwa, yau bakangalanga yandi yo kubatuma benda longinge 15 yo kubavana e wisa kia vaikisa nkuya. 16 E zazi i nkumbu za yau 12 2:20 1 Yovo “mina nsoki.” Tala Nsas’a Mvovo. kasolele: Simone, ona kavene mpe nkumbu a Petelo, 17 Yakobo wa 3:1, 3 1 Yovo “kwavanguka.”

3

MAKU 3:18–4:11 mwan’a Zebedayo, yo Yoane wa mbunzi a Yakobo (ubavene mpe nkumbu a Boanenge, i sia vo, “Wan’a Mwandazi”), 18 Andere, Filipo, Batolomai, Matai, Toma yo Yakobo wa mwan’a Alefayo yo Tadai yo Simone wa Nkenani,1 19 yo Yuda wa mwisi Kereote, ona wanyekola. I bosi, okotele muna nzo, 20 ndonga ilungalakene diaka, ke balendele nkutu dia ko. 21 Kansi, vava yitu yandi bawidi wo, bele kimana bambaka, kadi edi bavovele vo: “Ozengomokene.” 22 Asoneki ana bakulumukini tuka kuna Yerusaleme, bavovele vo: “Belezebube1 kena yandi, mu wisa kia mfumu a nkuya kevaikisilang’e nkuya.” 23 Una kababokele, ubavovesele muna yingana oku vo: “O Satana aweyi kalenda vaikisila Satana? 24 E kintinu avo kivambanene, e kintinu kiakina ke kisikila ko, 25 e nzo avo ivambanene, e nzo yayi ke isikila ko. 26 Diau dimosi, o Satana avo uyitelamene yo kuyivambanesa, kesikila ko, i mbaninu andi. 27 Kieleka, ke vena muntu ko olenda kota muna nzo a nkwa ngolo kayiya mavua mandi, nanga vo kateka kanga nkwa ngolo. I bosi kelenda sanza e nzo andi. 28 Kieleka inuvovese vo masumu mawonso ye lutiangu lwa wan’a wantu lolokwa lulolokwa. 29 Kansi, konso ona otianguna mwand’avelela, ke lolokwa ko yakwele mvu, kadi onete sumu dia mvu ya mvu.” 30 Ubavovese wo, kadi edi bavovele vo: “Mwand’ambi kena wau.” 31 O ngudi andi ye mpangi zandi bezidi, batelamene vana mba-

58 zi, batumini muntu kambokela. 32 Muna kuma kia ndonga inzungidi, bamvovese vo: “Tala, o ngudi aku ye mpangi zaku kuna mbazi bena, ngeye bevavanga.” 33 Kansi, ubavutwidi vo: “Nani i ngudi ame ye mpangi zame?” 34 I bosi, otadidi awana banzungidi, ovovele vo: “Tala ngudi ame ye mpangi zame! 35 Konso ona ovanganga luzolo lwa Nzambi, i mpangi ame, i nsang’ame ye ngudi ame.” Oyantikidi diaka longa vana ndambu a mbu, ndong’ayingi ilungalakene vana kena. Okotele muna nzaza, ofongele, kansi ndonga yawonso ikedi vana kumu. 2 Ubalongele mambu mayingi muna yingana, una kabalongelenge, ubavovese vo: ´ 3 “Nuwa. O nkuni wele kuna e mbongo. 4 Wau kakunininge, e mbongo yankaka ibwidi vana mbel’a nzila, e nuni zizidi, zididi yo. 5 Yankaka ibwidi vana matadi, ke vena ntoto wayingi ko, imenenemenene wau vo ntoto ke wasina ko. 6 Kansi vava mwini uvaikidi, ilengele yo zina, kadi ke ina ye mianzi ko. 7 E mbongo yankaka ibwidi vana vena nsende, e nsende zimenene, zifinangese yo, ke iyimini mbongo ko. 8 Kansi, yankaka ibwidi vana ntoto ambote, imenene yo nungunuka, iyimini e mbongo, makumatatu-makumatatu, makumasambanu-makumasambanu ye nkama-nkama.” 9 I bosi ovovele vo: “Ndiona una ye matu manwe, yambula kawa.” 10 E ndonga vava yayenda, alongoki ana basala kumosi ye yau Kumi ye Zole bayantikidi kunyuvula oma ma yingana. 11 Ubavove3:18 1 Yovo “nkwa vema.” 3:22 1 Nkumbu ya- se vo: “Kwa yeno diveno edi dia bakula mbumb’avauka ya Kintinu nkaka ya Satana.

4

59 kia Nzambi, kansi kw’awana bena kuna mbazi, mawonso muna yingana mena, 12 kadi kana una vo betalanga, yau ke bamoni, kana una vo bewanga, yau ke babakudi; ngatu viluka yo lolokwa.” 13 Ubavovese diaka vo: “Ke nubakwidi kingana kiaki ko e? Ozevo, aweyi nubakulwila yingana yankaka? 14 “O nkuni diambu kakunini. 15 Ankaka bena nze mbongo ibwidi vana mbel’a nzila; kansi una bawidi kaka e diambu, o Satana wizidi yo katul’e diambu dikuninu muna yau. 16 Ankaka mpe bena nze ina ikuninu vana vena matadi; una bawidi kaka e diambu, batambulwidi dio kuna kiese. 17 Kansi, wau vo ke bena ye mianzi ko, kolo kiandwelo kaka bezingila; vava kizidi kaka e mpasi yovo lubangamu mu kuma kia diambu, batel’e sakuba. 18 Vena mpe ye ankaka bena nze ina ikuninu vana vena nsende. I yau yana bawidi e diambu, 19 o ntelamw’a moyo mu kuma kia tandu1 kiaki ye tima dia vuama2 ye maketo mawonso mafinangesa e diambu yo lembi yima e mbongo. 20 Ina ikuninu vana ntoto ambote, i yau yana bawidi e diambu, batambulwidi dio yo yima e mbongo, makumatatumakumatatu, makumasambanumakumasambanu ye nkama-nkama.” 21 Ubavovese diaka vo: “E mini nga kuna nsi a mbangu1 yovo kuna nsi a mfulu kisiwanga e? Ke kisiwanga vana fulu kiazanguka ko e? 22 Kadi ke vena diambu ko diaswekama dilembi sengomoka; ke vena diambu ko diatoma sweka4:19 1 Tala Nsas’a Mvovo. 2 Yovo “luvuki lwa umvuama.” 4:21 1 Yovo “kitunga.”

MAKU 4:12-34 ma dilembi zayakana. 23 Konso ona una ye matu manwe, yambula kawa.” 24 Ubavovese diaka vo: “Nutoma tala mana nuwanga. Muna nzongo una nuzongela i nuzongelwa, yayingi mpe nukudikilwa. ´ 25 Kadi konso ona una ye ma, yayingi kevewa, kansi konso ona ´ kena ye ma ko, kana nkutu kina kena kiau, katulwa kikunkatulwa.” 26 Ovovele vo: “E Kintinu kia Nzambi kina nze muntu omwenge mbongo vana ntoto. 27 Olele yo sikama, fuku yo mwini, e mbongo imenene yo kula—e mbena imenene kazeye yo ko. 28 O ntoto malembe-malembe uyimanga e mbongo, entete lulembe, i bosi disa, kuna kulanda, e mbwaza zikudidi muna disa. 29 Kansi avo mbongo ibweke, vana vau obongele sakilwa, kadi e nsungi a nkutika ifwene.” 30 Ovovele diaka vo: “Nki tulenda tezanesa ye Kintinu kia Nzambi? Yovo, nkia kingana tulenda ´ ta muna sasila kio? 31 Kina nze disu dia mutade,1 dina vo wau dikuninu muna ntoto, dilutanga keva vana vena mbongo yawonso in’ova nza. 32 Kansi avo dikuninu yo mena, dikitukidi se nene ˆ vana vena e mvudi yawonso ya mpat’a nsengo yo vaikisa tayi yampwena, e nuni za zulu zilenda vundila kuna nsi a viozi kiandi.” 33 Muna yingana yayingi ina wau i kabalongel’e diambu, muna tezo kina balenda bakulwila. 34 Kieleka, kasidi kubalonga diambu ko kondwa kingana, kansi osasidi mawonso kw’alongoki andi vana va yau kaka. 4:31 1 Mutade i mbongo yakete-kete ikunwanga kuna Palestina. Ikulanga yo lwaka tezo kia meta 4 yo vaikisa ntayi zayingi.

MAKU 4:35–5:20 35 Muna lumbu kiakina, una kuma se kufwa, ubavovese vo: “Tusauka kweto kuna simu.” 36 Una basindikidi e ndonga, bakotele muna nzaza ina kakala, vakedi mpe nzaza zakaka. 37 Tembwa kiangolo kinikukini, mavuku mayantikidi kota muna nzaza, yavana e nzaza yayantik’o zala yo maza. 38 Kansi oyandi kuna konko kakedi, waleka vana mfika. Bansikamese, bamvovese vo: “E Nlongi, nga okutuyambula twafw’e?” 39 Vava kasikamene, otumbidi e tembwa, yo voves’o mbu vo: “Dingalala! Kal’e pi-i!” E tembwa kidingalele, vakedi kikilu e pi-i. 40 Ubavovese vo: “Ekuma nwinina yo wonga? Yamu wau ke nwina ye lukwikilu ko e?” 41 Bamwene kikilu o wonga, bavovazianene vo: “Ondioyu ozevo nani? E tembwa ye mbu nkutu unlemvokele.” I bosi, balueke kuna simu dia mbu muna zunga kia Angerasa. 2 Una Yesu kakulumukini muna nzaza, vana vau owananene yo muntu una ye mwand’a usafu, otukidi kuna ziami. 3 Kuna ziami kezingilanga, yamuna kolo kiakina ke vakala muntu ko walenda kunkanga, kana nkutu muna luvambu. 4 Nkumbu miayingi kakangwanga muna ku yo muna tuvambu, wadanunanga tuvambu yo wula e ku; ke muntu ko wakala ye ngolo za kunlemvola. 5 Wakazanga muna ziami ye muna miongo, fuku yo mwini, yo kuyilweka muna matadi. 6 Kansi, vava kamwene Yesu kuna vala, ozawidi, umfukamene. 7 I bosi, okazidi muna nding’angolo oku vo: “Nkia diambu ngina diau yo ngeye, e Yesu wa Mwan’a Nzambi a Mpungu? Idisi-

5

60 si e ndofi muna nkumbu a Nzambi vo kumbangika ko.” 8 Kadi Yesu wavovesa wo vo: “Ngeye mwand’a usafu, vaika muna muntu.” 9 Yesu unyuvuidi vo: “Nkumbu aku nani?” Umvutwidi vo: “Nkumbu ame Mvengo,1 kadi ndonga twina.” 10 Ododokele kikilu Yesu vo kavaikisa mianda muna nsi yayina ko. 11 Vakedi e kambi diayingi dia ngulu diadidinge kuna mongo. 12 E mianda mindodokele vo: “Utusindika twakota muna ngulu.” 13 Ubayambwidi. E mianda mia usafu mivaikidi, mikotele muna ngulu; e kambi dinengomokene yamuna mbu, tezo kia 2.000 ma ngulu, zinwini nkaki muna mbu. 14 Kansi, ana badikidinge ngulu, batinini, bele dio samuna muna mbanza ye muna mavata, wantu bezidi tala dina divangamene. 15 Bezidi kwa Yesu, bamwene o muntu wakala ye Mvengo1 a nkuya, wafonga, wavuata, o zayi wandi uvutukidi, bamwene o wonga. 16 Awana bamwene dio, babasamunwini mpe edi divangamene kwa nkwa nkuya ye kwa ngulu. 17 Dianu vo, bayantikidi dodokela Yesu kakatuka muna zunga kiau. 18 Vava se kekota muna nzaza, o muntu okedi ye nkuya undodokele kenda yandi. 19 Kansi, kanyambwidi ko, umvovese vo: “Wenda kuna nzo kwa yitu yaku, ubasamunwina mawonso Yave kavangidi ye nkenda kasongele.” 20 Muntu ndioyo wele, oyantikidi samuna muna Dekapole1 mawonso Yesu kamvangidi, wantu awonso basivikidi kikilu. 5:9, 15 1 Muna mvengo mosi mulenda kala ye tezo kia 6.000 za makesa. 5:20 1 Yovo “Zunga kia Mbanza Kumi.”

61 21 O Yesu una kakotele muna nzaza, osaukidi diaka kuna simu, e ndong’ayingi ilungalakene vana kena; vana ndambu a mbu kakedi. 22 Vezidi mosi muna mbuta za sambilu, nkumbu andi Yairo, wau kamwene Yesu, umfukamene. 23 Undodokele nkumbu miayingi vo: “E dumbelele kiame se kefwa. Dodokolo diaku, wiza wantenseka o moko kimana kasasuka yo kal’o moyo.” 24 Yesu wele yandi, e ndong’ayingi inlende, imfinangese. 25 Vakedi yo nkento mosi wavaikanga menga se mvu 12. 26 Mpasi zayingi kamwene kala vana moko ma nganga za mawuku yo futa yawonso kakala yau, kansi yandi kasasuki, e mpasi zandi zawokelanga kaka. 27 Vava kawidi e nsangu mu kuma kia Yesu, wele kuna nim’andi, vana vena ndonga, oviakane mvuatu andi, 28 kadi edi kavovele vo: “Avo mpiakana kaka mvuatu andi, isasuka.” 29 Vana vau o menga makangamene, obakwidi muna nitu andi vo osasukidi muna kimbevo kiampasi. 30 Vana vau Yesu obakwidi vo ngolo zimvaikidi, ovilukidi kwa ndonga, oyuvuidi vo: “Nani oviakane mvuatu ame?” 31 Alongoki andi bamvutwidi vo: “Omwene kwaku e ndonga ifinangese, ekuma oyuvulwilanga, ‘Nani umpiakane?’” 32 Kansi, ovilukidi katala ndiona ovangidi wo. 33 O nkento omwene wonga yo zakama, wau kazeye dina dimbwididi, wizidi fukama vana kena yo kunsamunwin’e ludi kiawonso. 34 Umvovese vo: “E mwan’ame, lukwikilu lwaku lusaswidi. Wendela kuna luvuvamu, sasuka muna kimbevo kiaku kiampasi.”

MAKU 5:21–6:3 35 Una kavovelenge, vezidi wantu batukidi kuna nzo a mbut’a sambilu, bavovele vo: “O mwan’aku ankento ofwidi! Ekuma otokanesenanga Nlongi?” 36 Kansi, Yesu wau kawidi e mvovo miau, ovovese mbut’a sambilu vo: “Kumoni wonga ko, kwikila kaka.” 37 Kayambwidi muntu ko kanlanda, nanga Petelo kaka yo Yakobo yo Yoane wa mbunzi a Yakobo. 38 Bezidi muna nzo a mbut’a sambilu, omwene ana bedilanga yo sia mazu yo yayana kikilu. 39 Una kakotele, ubavovese vo: “Ekuma nudidilanga yo sia mazu? O mwana kafwidi ko, leka kaka kalele.” 40 Vava bawidi wo, bayantikidi kunseva kuna luvezo lwawonso. Kansi, una kavaikisi yau awonso kuna mbazi, obongele o se yo ngudi a mwana y’awana bakele yandi, bele vana vena mwana. 41 I bosi, osimbidi koko kwa mwana, umvovese vo: “Talita kumi,” wasekolwa vo: “E dumbelele, ivovese vo, ‘Telama!’” 42 Vana vau, e dumbelele kitelamene yo diata. (Mvu 12 kakala.) Wau bamwene wo basivikidi kikilu. 43 Otomene kubakanikina vo ke bazayisi dio kwa muntu ko, ovovele vo bamvana madia. Okatukidi ko, wele kuna zunga kiandi, alongoki andi banlende. 2 Vava lumbu kia Vundu kialuaka, oyantikidi longa muna sambilu, ayingi mun’awana banwidi basivikidi yo vova vo: “Ondioyu akweyi kebakilanga mambu mama? Ekuma kavaninwa ngangu zazi yo mavangu mama mankuma mavangamene muna moko mandi? 3 Ke yandi ko i mvadi a nti, wa mwan’a Maria ye mpangi a Yakobo, Yosefe, Yuda yo Simone? E nsanga zandi,

6

MAKU 6:4-27 ke bena yeto ko e?” Batele sakuba mu kuma kiandi. 4 Kansi, Yesu ubavovese vo: “O ngunza ke zitiswanga ko muna zunga kiandi, kwa yitu yandi ye muna nzo andi.” 5 Dianu vo, kasidi mo vangila mavangu mankuma ko, nanga mbevo zakete kaka katenseka moko yo kubawuka. 6 Osivikidi kikilu mu kuma kia kondwa kwau kwa lukwikilu. Wele zieti muna mavata ma zunga, wele longinge. 7 Obokele yau Kumi ye Zole, ubatumini nwole-nwole, ubavene wisa muna mianda mia usafu. 8 Ubakanikini mpe vo ke banati ´ ma ko muna nkangalu, nanga nkau kaka—ke banati mbolo ko, yovo kifunda, ngatu nzimbu1 muna mponda zau— 9 ke banati yinkutu yole1 ko, kansi bavuata kaka nsampatu. 10 Ubavovese vo: “Konso nzo nukota, nukala ˆ muna yavana nuvaika muna fulu kiokio. 11 Konso zunga kilembi kunutambula yovo kunuwa, vava nukatuka mo, nukubula e mbundukutu muna tambi yeno muna umbangi kwa yau.” 12 I bosi, bele yo longa vo wantu baviluk’o ntima, 13 bavaikisi nkuya miayingi yo kusa mazi muna mbevo zayingi yo kubawuka. 14 Erodi wa Ntinu owidi wo, kadi wantu muna fulu yawonso nkumbu a Yesu kaka bamokenenanga, bavovele vo: “Yoane wa Mvubi ofulukidi muna mafwa, i kuma mavangu mama mankuma mevangamenanga muna yandi.” 15 Kansi, akaka bavovele vo: “I Eliya.” Akaka vo: “Ngunza kwandi nze ngunza za nz’ankulu.” 16 Erodi vava kawidi wo, ovovele vo: “Yoane ona yazeng’o

62 ntu, ofulukidi.” 17 Kadi Erodi yandi kibeni watuma vo babaka Yoane yo kunsia muna pelezo mu kuma kia Erodia wa nkaz’a Filipo wa mbut’andi, wau kansompa. 18 Kadi Yoane wavovesanga Erodi vo: “Ke diansongi ko kwa ngeye dia sompana yo nkaz’a mbut’aku.” 19 Dianu vo, Erodia wanlundila makasi yo vava kumvonda, kansi kalendele wo ko. 20 Kadi Erodi watoma zitisanga Yoane, wau kazaya wo vo muntu ansongi kwandi yo velela, watoma kunlunda. ´ Vava kanwa, watokana kikilu yo lembi zaya dina kekumvanga, kansi wakwamanana kunwa ye kiese kiawonso. 21 Kansi, lau diambote dialuaka muna lumbu kia luwutuku lwa Erodi, vava kalambisa e lambu mu kuma kia mbanda-banda zandi, mfumu za makesa y’akwa tunda a Ngalili. 22 O mwan’ankento a Erodia okotele, okinini, oyangidikidi Erodi y’awana badianga yandi vana meza. O ntinu ovovese mwan’a ndumba vo: “Undomba konso kina ozolele, ikuvana kio.” 23 Undididi e ndofi vo: “Konso kina okundomba, ikuvana kio, kana nkutu ndambu a kintinu kiame.” 24 Ovaikidi, wele yuvula ngudi andi vo: “Nki mfwete lomba?” Umvutwidi vo: “Ntu a Yoane wa Mvubi.” 25 Vana vau, wele kwa ntinu, umvovese vo: “Nzolele wampana-mpana ntu a Yoane wa Mvubi muna longa.” 26 O ntinu okendalele kikilu, kansi mu kuma kia ndofi kadidi vana ndose y’awana kabokelese,1 kazolele bembola ndomb’andi ko. 27 Vana vau, o ntinu otumini nyingidi kantwasila ntu a Yoane. Wele zenga ntu

6:8 1 Sina, “nsongo.” 6:9 1 Yovo “kinkutu kiankaka.”

6:26 1 Yovo “awana bavuende yandi kuna meza.”

63 andi muna pelezo, 28 otwese wo muna longa. Ovene wo kwa mwan’a ndumba, mwan’a ndumba ovene wo kwa ngudi andi. 29 Vava alongoki andi bawidi wo, bele, babongele e vimbu diandi, basidi dio muna ziami. 30 Antumwa balungalakene vana vena Yesu, banzayisi mawonso bavangidi yo longa. 31 Ubavovese vo: “Nwiza, twenda vana fulu kia yeto kaka, kuna makanga, twavunda fiakete.” Kadi ayingi bekwizanga yo vutuka, ke bakedi nkutu ye ntangwa ya dia ko. 32 Bakotele muna nzaza, bele va yau kaka kuna makanga. 33 Kansi, una se bekwendanga, wantu babamwene, ayingi mpe bazeye wo, batukidi muna mavata mawonso, yau awonso bele kia malu mu nzaki zawonso, babavitidi kuna ntwala. 34 Vava kakulumukini, omwene ndong’ayingi, ubafwididi e nkenda, kadi bakedi nze mameme makondwa mvungudi. Oyantikidi kubalonga mambu mayingi. 35 O kuma vava se kufwa, alongoki andi bezidi kwa yandi, bavovele vo: “Ovava va makanga, o kuma se kufwa. 36 Ubasindika, benda muna mpatu ye muna ma´ vata mazietele, bayisumbila ma kia dia.” 37 Ubavutwidi vo: “Oye´ no nubavana ma kia dia.” Bamvovese vo: “Nga twenda sumba mbolo za 200 za denali, twavana nkangu badi’e?” 38 Ubayuvuidi vo: “Mbolo kwa nuna zau? Nwenda tala!” Vava basolwele zo, bavovele vo: “Zitanu ye mbizi zole za maza.” 39 Ovovese wantu awonso bavuanda mu buka-buka vana titi yankunzu. 40 Bavuende mu buka ya nkama-nkama ye makumatanumakumatanu. 41 Obongele mbolo zau tanu ye mbizi za maza

MAKU 6:28-55 zau zole, osengwele meso kuna zulu, osambidi. I bosi, obukunwini e mbolo, ovene zo kw’alongoki bakaya zo kwa nkangu, okayanisi mpe mbizi za maza zau zole kw’awonso. 42 Awonso badidi yo yukuta, 43 bakutikidi e nkesona za mbolo, yitunga 12 yazala, lembi tanga yina ya mbizi za maza. 44 Awana badidi e mbolo, 5.000 ma akala. 45 Vana vau, ovovese alongoki andi bakota muna nzaza benda viti kuna simu dia Betesaida, ekolo yandi kibeni kesindika e ndonga. 46 Vava kabasindikidi, wele kuna mongo kasamba. 47 O kuma una kwafwa, nzaza ilueke vana kati kwa mbu, kansi osidi yandi mosi kuna seke. 48 Wau kamwene alongoki benwananga mu singika e nzaza, kadi tembwa kibaluakidi, muna tezo kia ngingil’a fuku ina yeya1 wizidi kwa yau, odiatilanga vana mbu; kansi ovangidi nze yandi ozolele kubavioka. 49 Wau bamwene Yesu kediatilanga vana mbu, bavovele vo: “Ekiaki mona-meso!” Bakazidi. 50 Yau ` awonso bamwene, batokanene. Vana vau ubavovese vo: “Ke nutokani ko! I mono kwame; ke numoni wonga ko.” 51 I bosi, okotele muna nzaza, e tembwa kidingalele. Basivikidi kikilu, 52 kadi ke babakula e nsas’a sivi dia mbolo ko, e ntima miau miakangama kaka yo lembi bakula. 53 Vava basaukidi, balueke kuna Ngenesarete, bakangidi nzaza vana kumu. 54 Kansi, una bavaikidi muna nzaza, wantu banzayididi. 55 Bele ntinu muna zunga kiakina kiawonso, bayantikidi kuntwasila e mbevo 6:48 1 I sia vo, tuka muna ola 3 ya fuku yamuna mpaik’a ntangwa muna ola 6 ya mene.

MAKU 6:56–7:22 muna yipoyo konso kuna bawidi vo i kena. 56 Konso muna kakotele, kiakala muna mavata, mbanza yovo nsi, basidi e mbevo muna mazandu yo kundodokela vo baviakana kaka o nswiku a mvuatu andi. Awonso ana baviakanene wo, basasukidi. Afarisi y’asoneki akaka batukidi kuna Yerusaleme, balungalakene vana kena. 2 Bamwene ankaka muna alongoki andi bedilanga muna moko mafunzuka, i sia vo, malembi sukulwa.1 3 (Kadi Afarisi ye Ayuda awonso, avo ke basukwidi moko mau ko yamuna kongonia, ke bedia ko, lusansu lwa akulu belundanga. 4 Vava betukanga kuna zandu, ke bedianga ko, avo ke bayisukwidi ko. Vena ye tusansu twayingi batambula yo lunda, nze mvub’a makopo, mvungu ye yinzu yansongo muna maza.) 5 Dianu vo, Afarisi awaya y’asoneki banyuvuidi vo: “Ekuma alongoki aku ke bezitisilanga lusansu lwa akulu ko, kadi bedianga muna moko mafunzuka?” 6 Ubavovese vo: “Yesaya watoma sakula mu kuma kieno, yeno akwa kivunina, una diasonama vo, ‘Wantu awaya muna nua kaka bekunzitisilanga, kansi e ntima miau miavavuka oku ngina. 7 Mu nkatu bekunsambilanga, kadi malongi mau mu nkanikinu mia wantu metukanga.’ 8 Nubembwele nkanikinu mia Nzambi yo lunda nkanikinu mia wantu.” 9 Ubavovese diaka vo: “Kuna ndekwa zawonso nubembwele nkanikinu mia Nzambi kimana nwatatidila lusansu lweno. 10 Mose wavova vo, ‘Zitisa se dia-

7

7:2 1 I sia vo, ke nsukul’a moko ya kinkulu kia Ayuda ko.

64 ku yo ngudi aku,’ ‘Ndiona olevola1 se diandi yovo ngudi andi, yambula kavondwa.’ 11 Kansi, oyeno nuvovele vo, ‘Avo muntu vovese se diandi yovo ngudi andi vo: “Eki ngina kiau kiadi kusadisa i kobana (i sia vo, lukau ivana kwa Nzambi),”’ 12 ke nukunyambula diaka ko kasadisa se yovo ngudi andi. 13 Dianu vo, nuvezele diambu dia Nzambi mu kuma kia lusansu nwasikidisa yeno kibeni. Mambu mayingi nuvanganga mena nze i mama.” 14 Muna diadi, obokele ndonga yafinama, ubavovese vo: ´ “Nungwa yeno awonso, nwabakula e nsasa. 15 Ke vena ma ko kituka kuna mbazi, ovo kikotele muna muntu, kilenda kumfunzula; kansi mana metukanga muna muntu, i mau mekumfunzulanga.” 16 —— 17 Una kasisidi e ndonga yo kota muna nzo, alongoki andi bayantikidi kunyuvula mu kuma kia kingana. 18 Ubavovese vo: “Oyeno mpe ke nubakwidi ko e? Nga ke nuzeye wo ko vo ma kitukidi kuna mbazi, avo kikotele muna muntu ke kilendi kumfunzula ko, 19 kadi ke kikotele mu ntima ko, mu vumu kaka, yo vaika kuna fut’e?” Wau kavovele ediadi, osongele vo madia mawonso mavelela. 20 Ovovele diaka vo: “Mana mevaikanga muna muntu, i mau mekumfunzulanga. 21 Kadi muna kati, i sia vo, muna ntim’a muntu, i mutukanga makani mambi, zumba,1 wivi, vonda, 22 mavangu ma zumba, loko, mavangu ma umpumbulu, luvunu, mavangu mansoni,1 kimpala, lu7:10 1 Yovo “tianguna.” 7:21 1 Muna Kingerekia, por·neia. Tala Nsas’a Mvovo. 7:22 1 Muna Kingerekia, a·selgei·a. Tala Nsas’a Mvovo.

65 tiangu, lulendo ye uzowa. 23 O mambu mama mawonso mambi muna kati metukanga yo funzula muntu.” 24 Okatukidi kwakuna, wele muna zunga kia Turo ye Sidone. Okotele muna nzo, kazolele ko muntu kazaya wo, kansi kalendele swekama ko. 25 O nkento una ye dumbelele kina yo mwand’a usafu vava kawidi e nsangu zandi, wizidi fukama vana malu mandi. 26 O nkento Mungerekia kakala, mwisi Nsuro-finiki; undodokele kavaikisa nkuya muna mwan’andi a nkento. 27 Kansi, Yesu umvutwidi vo: “Yambula wana bayukuta ntete, kadi ke diansongi ko mu bonga madia ma wana yo tuba mo kwa wan’a mbwa.” 28 Kansi, umvutwidi vo: “Ingeta e mfumu, o wan’a mbwa kunansi a meza i bedilanga nkesona zisotolanga yingiana-ngiana.” 29 Umvovese vo: “Mu kuma kia dina ovovele, wenda kwaku; o nkuya uvaikidi muna mwan’aku ankento.” 30 Wele kuna nzo andi, owene dumbelele waleka vana mfulu, o nkuya umvaikidi. 31 O Yesu una kakatukidi muna zunga kia Turo, oviokele muna Sidone, muna Mbu a Ngalili yakuna zunga kia Dekapole.1 32 Bantwasidi muntu wafwa matu ye nkukumi, bandodokele kantenseka koko kwandi. 33 Unkatwidi vana vena ndonga, wele yandi vana fulu kia yau kaka. I bosi, osidi e nlembo muna matu mandi, otawidi mete, oviakane lubini lwandi. 34 Osengwele meso kuna zulu yo vumuka, umvovese vo: “Efata,” i sia vo, “Kakuka.” 35 O matu mandi makakukidi, eki kiankanganga o 7:31 1 Yovo “Zunga kia Mbanza Kumi.”

MAKU 7:23–8:12 lubini lwandi kikutulukidi, oyantikidi vova kiambote. 36 Ubakanikini vo ke bazayisi dio kwa muntu ko, kansi wau kakwamanene kubakanikina, basakisi nkutu samuna dio kwa wantu. 37 Basivikidi kikilu yo vova vo: “Mawonso kavangidi mambote kikilu. Afwa matu nkutu wisa, e mababa vovesa.” Muna lumbu yayina, vakedi diaka ndong’ayingi, ke bena ye madia ko. Dianu vo obokele alongoki andi, ubavovese vo: 2 “Mfwididi ndonga e nkenda, kadi lumbu tatu banangini yame, ke bena ye ma kia dia ko. 3 Avo ibasindikidi ye nzala muna nzo zau, mfune befwa muna nzila, akaka muna yau kwanda batukidi.” 4 Kansi, alongoki andi bamvutwidi vo: “Ovava va makanga, akweyi tubakila e mbolo zafwana ziyukutisa ndonga yayi?” 5 Muna diadi, ubayuvuidi vo: “Mbolo kwa nuna zau?” Bamvutwidi vo: “Nsambwadi.” 6 Ovovese e ndonga bafonga vana ntoto. I bosi, obongele mbolo zau nsambwadi, ovutwidi matondo, obukunwini zo, ovene zo kw’alongoki, bakayidi zo kwa ndonga. 7 Bakedi mpe ye nzonzi zakete, osambwidi zo, ubavovese mpe vo bakaya zo. 8 Badidi yo yukuta, bakutikidi e nkesona zina zasuva, yitunga nsambwadi yanene yazala. 9 Tezo kia 4.000 ma akala. I bosi, ubasindikidi. 10 Vana vau okotele muna nzaza y’alongoki andi, bele kuna zunga kia Damanuta. 11 Kwakuna, Afarisi bayantikidi kumfidis’e mpaka, muna kuntonta, banlombele kabasong’e sinsu kituka kuna zulu. 12 Ovumukini muna ntima yo vova vo: “Ekuma mbandu

8

MAKU 8:13-37 yayi ivavilang’e sinsu? Kieleka inuvovese vo, ke vena sinsu ko kisongwa kwa mbandu yayi.” 13 Muna kuma kiaki, ubasisidi, okotele diaka muna nzaza, osaukidi kuna simu diankaka. 14 Kansi, bavilakene nata e mbolo, ke bakedi ye madia ko muna nzaza, nanga mbolo mosi kaka. 15 Otomene kubakanikina, oku vo: “Nulungalala; nuyikenga ye mfuna ya Afarisi ye ya Erodi.” 16 Bayantikidi tantana wau ke bena ye mbolo ko. 17 Wau kabakwidi wo, ubavovese vo: “Ekuma nutantanenanga wau ke nuna ye mbolo ko? Yamu wau ke nuzeye wo kaka ko yo lembi bakula e? Nga e ntima mieno miakangama kaka yo lembi bakula e? 18 ‘Nuna yo meso; yeno ke numoni, nuna mpe yo matu, yeno ke nuwe.’ Nga ke nusungamene ko 19 vava yabukunwina 5.000 ma akala e mbolo tanu, yitunga kwa ya nkesona nwakukita?” Bamvutwidi vo: “Kumi ye zole.” 20 “Vava yabukunwina 4.000 ma akala e mbolo nsambwadi, yitunga kwa yanene ya nkesona nwakutika?” Bamvutwidi vo: “Nsambwadi.” 21 Ubavovese vo: “Yamu wau ke nubakwidi ko e?” 22 Balueke kuna Betesaida. Bantwasidi mpofo mosi, bandodokele vo kamviakana. 23 Osi` mbidi e mpofo muna koko, unete kuna mbazi a vata. Una katauwidi mete muna meso mandi, untensekele moko, unyuvuidi vo: “Nki omwene?” 24 Osengwele meso, ovovele vo: “Wantu mbwene, bena nze nti, kansi bediatanga.” 25 Untensekele diaka e moko muna meso, otomene mona. O meso mandi mavutu-

66 kidi una makala, otomene mona lekwa yawonso. 26 Unsindikidi kuna nzo, oku vo: “Kukoti vana kati kwa vata ko.” 27 Yesu y’alongoki andi bele muna mavata ma Kaisaria-Filipi, muna nzila oyantikidi yuvula alongoki andi, oku vo: “O wantu nani bekungikilanga?” 28 Bamvovese vo: “Yoane wa Mvubi, kansi ankaka vo, Eliya, vo i ankaka, mosi muna angunza.” 29 I bosi, ubayuvuidi vo: “Oyeno, nani nukungikilanga?” Petelo umvutwidi vo: “Ongeye u Kristu.” 30 Otomene kubakanikina vo ke bazayisi dio kwa muntu ko. 31 Oyantikidi kubalonga vo, o Mwan’a muntu kafwete mwesw’e mpasi zayingi yo bembolwa kw’akuluntu, kwa nganga zambuta y’asoneki, yo vondwa yo fuluka muna lumbu kietatu. 32 Otomene kubakiesesela wo. ` Kansi Petelo unete vana ndambu, oyantikidi kunsemba. 33 Dianu vo, ovilukidi, otadidi alongoki andi, osembele Petelo, oku vo: “Viluka oku nim’ame, e Satana! kadi kuna ye ngindu za Nzambi ko, za wantu kaka.” 34 Obokele e ndonga kumosi y’alongoki andi, ubavovese vo: “Konso ona ozolele kwiz’andandi, yambula kayivanina o nkalu yo nata nti andi ampasi1 yo kwamanana kundanda. 35 Kadi konso ona ozolele vuluza moyo andi, vidisa kevidisa wo, kansi konso ona ovidisa moyo andi muna kuma kiame ye mu kuma kia nsangu zambote, vuluza kevuluza wo. 36 Ozevo, nkia mfunu dikala kwa muntu avo obakidi e nza yawonso yo vidisa moyo andi? 37 Nkia lekwa kalenda vana o muntu vana 8:34 1 Tala Nsas’a Mvovo.

67 fulu kia moyo andi? 38 Kadi konso ona okumbwen’e nsoni ye mambu mame vana vena mbandu yayi ya minta-zumba,1 yasumuka, o Mwan’a muntu okumwena mpe e nsoni vava kekwiza muna nkembo a Se diandi ye mbasi zandi zavelela.” Ubavovese mpe vo: “Kieleka, inuvovese wo vo, ankaka batelamene vava, ke beyeleka nkutu lufwa ko yavana bemona Kintinu kia Nzambi kikwiza muna nkuma.” 2 Vava kiavioka lumbu sambanu, Yesu obongele Petelo, Yakobo yo ´ Yoane, ubanete kuna mongo anda, vana va yau kaka. Okitukidi vana bena; 3 e mvuatu miandi miyantikidi kezima, mipembele kikilu, ke vena muntu ko ova nza olenda mio pembesa e mpembesa yayina. 4 Mose yo Eliya bamonekene vana bena, bemokenanga yo Yesu. 5 Petelo ovovese Yesu vo: “E Rabi,1 diambote kwa yeto twakala vava. Yambula twatunga saba tatu, kimosi kiaku, kimosi kia Mose, kimosi kia Eliya.” 6 Kieleka, kazeye wo ko, owu kavovele, kadi wonga wayingi bamwene. 7 E tuti dizidi, dibayitalele, e ndinga itukidi muna tuti, oku vo: “Ndioyu i Mwan’ame anzolwa. Nunwila.” 8 Vana vau, bavilukidi oku y’oku, ke bamwene diaka muntu ko, Yesu kaka. 9 Wau bekulumukanga kuna mongo, ubakanikini vo ke bazayisi kwa muntu ko mana bamwene, yavana Mwan’a muntu kefuluka muna mafwa. 10 Balundidi e diambu diadi muna ntima, kansi bayuvuzianini e nsas’a lufuluku lwandi muna mafwa.

MAKU 8:38–9:23 11 Banyuvuidi vo: “Ekuma asoneki bevovelanga vo Eliya kafwete teka kwiza?” 12 Ubavovese vo: “Eliya oteka kwiza kavutula e lekwa yawonso una yakala; kansi ekuma diasonamena vo Mwan’a muntu mpasi zayingi kemona yo vezwa? 13 Kansi inuvovese vo, Eliya wayiza kala, bamvangidi mawonso bazolele, nze una wasonama mu kuma kiandi.” 14 Vava balueke vana vena alongoki ankaka, bamwene ndong’ayingi ibazungidi befilananga e mpaka ye asoneki. 15 Vana vau e ndonga yawonso wau bamwene, basivikidi, bele ntinu muna kunkayisa. 16 Ubayuvuidi vo: “Nkia diambu nukubafidisilang’e mpaka?” 17 Mosi vana vena ndonga umvutwidi vo: “E Nlongi, itwa` sıdi mwan’ame kadi mwanda kena wau wankitula se baba. 18 Konso kuna umbakidi, ukumbwisanga vana ntoto, ovaikisang’e fulufulu muna nua yo kwetes’o meno yo kunyoyesa. Ndombele kwa alongoki aku bavaikisa wo, kansi ke balendele wo ko.” 19 Ubavutwidi vo: “E mbandu yakondwa lukwikilu, yamu nkia kolo ikwamanana kala yeno? Yamu nkia kolo izizidila mavangu meno? Nuntwasa ova ngina.” 20 Bantwasidi e kindende, vana vau o mwanda unzakamese kikilu, obwidi vana ntoto yo vindumuka, ovaikidi fulufulu muna nua. 21 I bosi, Yesu oyuvuidi se diandi: “Tuka nkia kolo dikumbwilanga ediadi?” Ovutwidi vo: “Tuka muna kinsedia, 22 nkumbu miayingi ukumbwisanga vana tiya ye muna maza kimana wamvonda. Avo olenda va8:38 1 Yovo “minkondwa kwikizi kwa Nzambi.” nga diambu, utufwil’e nkenda, utusadisa.” 23 Yesu umvovese 9:5 1 Yovo “Nlongi.”

9

MAKU 9:24-47 vo: “Ekuma ovovele vo, ‘Avo olenda’! Kadi mawonso malendakana kwa ndiona okwikilanga.” 24 Vana vau, o se dia kindende okazidi, oku vo: “Ngina ye lukwikilu! Unsadisa muna dina nkondelo lukwikilu!” 25 O Yesu una kamwene vo ndonga ilundumukini vana bena, otumbidi mwand’a usafu, ovovese wo vo: “E mwanda wankitula se baba ye fwa matu, ivovese, umvaika, kunkoti diaka ko!” 26 Vava kakazidi yo zakama kikilu, o mwand’a usafu uvaikidi, kindende okedi nze yandi ofwidi, ndonga muna awana bakedi vo bavovele vo: “Ofwidi!” 27 Kansi, o Yesu unsimbidi muna koko, umvumbwidi, otelamene. 28 Vava kakotele muna nzo, alongoki andi banyuvuidi vana va yau kaka: “Ekuma oyeto ke tulendele wo vaikisila ko?” 29 Ubavovese vo: “E mwand’a mpila yayi mu sambu kaka ulenda vaikila.” ` 30 Bakatukidi ko, baviokele muna Ngalili, kansi kazolele ko vo wantu bazaya wo. 31 Kadi olongele alongoki andi, ubavovese vo: “O Mwan’a muntu oyekolwa vana moko ma wantu, bekumvonda, avo ovondelo, e lumbu kina kietatu ofulwa.” 32 Kansi, ke babakwidi ko dina kavovele, bamwene wonga wa kunyuvula. 33 Balueke muna Kafanau. Una kakedi muna nzo, ubayuvuidi vo: “Nkia diambu nufilaneneng’e mpaka muna nzila?” 34 Babutamene kwau, kadi muna nzila bafilaneneng’e mpaka kana nani i nene. 35 Ovuende, obokele yau Kumi ye Zole, ubavovese vo: “Konso muntu ozolele kala nene, kafwete kala wandwelo yo sadila awonso.” 36 Obongele kingiana-

68 ngiana, untelamese vana kati kwau; untensekele moko vana mavembo, ubavovese vo: 37 “Konso ona otambwidi mosi vana vena yingiana-ngiana yayi muna nkumbu ame, mono katambwidi; konso ona untambwidi, ke mono kaka ko katambwidi, kansi otambwidi mpe Ndiona wantuma.” 38 Yoane umvovese vo: “E Nlongi, tumwene muntu mosi ovaikisanga nkuya muna nkumbu aku, tunsimini, kadi ke kutulandanga ko.” 39 Yesu ovovele vo: “Ke nunsimi ko, kadi ke vena muntu ko ovanganga mavangu mankuma muna nkumbu ame olenda kungikila e mbi. 40 Kadi konso ona olembi kutusia kitantu, ku sambu dieto kena. 41 Konso ona okunuvana kopo dia maza wau vo kwa Kristu nuvuilu, kieleka inuvovese vo, ke vidisa nkutu nsendo andi ko.” 42 Kansi, konso ona otesese sakuba kwa mosi mun’awaya andwelo bena ye lukwikilu, diambote kavuikwa e tadi muna nsingu nze dina dizietomonwangwa kwa buluku yo dimunwa muna mbu. 43 “Avo koko kwaku kutesese sakuba, zenga ko. Diambote kwa ngeye wavua moyo ye koko kumosi ke mu kala ye moko mole ko, watubwa kuna Ngeena,1 kuna e tiya ke tuzimanga ko. 44 —— 45 Avo kulu kwaku kutesese sakuba, zenga ko. Diambote kwa ngeye wavua moyo ye kulu kumosi, ke mu kala yo malu mole ko, watubwa kuna Ngeena.1 46 —— 47 Avo disu diaku ditesese sakuba, dunguna dio. Diambote kwa ngeye wakota muna Kintinu kia Nzambi ye disu dimosi, ke mu 9:43, 45 1 Tala Nsas’a Mvovo.

69 kala yo meso mole ko, watubwa kuna Ngeena,1 48 kuna ke kufwa mumvidi ko ngatu zimwa tiya. 49 “Kadi konso muntu osiwa mungwa, i sia vo tiya. 50 O mungwa wambote, kansi avo ukatukidi o nzenzo andi, mu nki nuzenzesela wo? Nukala yo mungwa omo yeno kibeni, nukala yo luvuvamu yeno ye yeno.” Okatukidi kwakuna, olueke muna mingilu mia Yuda, kuna simu dia Yodani, e ndonga yizidi vana kena. Wau vo i fu kiandi, oyantikidi diaka kubalonga. 2 Afarisi bezidi muna kuntonta, banyuvuidi kana vo diansongi kwa yakala mu vonda longo yo nkaz’andi. 3 Ubavutwidi vo: “Mose adieyi kanukanikina?” 4 Bavovele vo: “Mose wayambula vo yakala kasoneka nkand’a vondela longo yo kunsindika.” 5 Yesu ubavovese vo: “Mu kuma ˆ kia bala kwa ntima mieno i kanusoneken’o nkanikinu wau. 6 Kansi kuna lubantiku, vava Nzambi kasema wantu, ‘Wabasema yakala yo nkento. 7 Muna kuma kiaki o yakala osisa se diandi yo ngudi andi, 8 yau wole bekala se nitu mosi,’ ke nwole diaka ko, kansi nitu mosi. 9 Dianu vo, kina kiayikakeswa kwa Nzambi, o muntu kavambanisa ko.” 10 Vava bakotele muna nzo, alongoki banyuvuidi diambu diadi. 11 Ubavovese vo: “Konso yakala ovonda longo yo nkaz’andi, kasompa wankaka, zumba katele yo sumukina nkaz’andi, 12 avo nkento ovondele longo yo nkaz’andi, kasompa wankaka, zumba katele.” 13 I bosi, wantu bantwasidi yingiana-ngiana kimana kabasi-

10

9:47 1 Tala Nsas’a Mvovo.

MAKU 9:48–10:25 mba, kansi alongoki babasimini. 14 Una kamwene wo, Yesu okendalele yo kubavovesa vo: “Nuyambula yingiana-ngiana yiza kwa mono; ke nubasimi ko, kadi e Kintinu kia Nzambi kia awana bena nze yingiana-ngiana yayi. 15 Kieleka inuvovese vo, konso ona olembi tambula Kintinu kia Nzambi nze kingiana-ngiana, ke kota mo nkutu ko.” 16 Owonzakene yingiana-ngiana, ubasambwidi yo kubatenseka o moko. 17 Una se kevaika, muntu mosi wizidi e ntinu yo fukama vana ndos’andi, unyuvuidi vo: “E Nlongi Ambote, adieyi mfwete vanga muna vua moyo a mvu ya mvu?” 18 Yesu umvovese vo: “Ekuma ungikidi vo wambote? Ke vena muntu ambote ko, Nzambi kaka. 19 E nkanikinu ozeye mio: ‘Kuvondi ko, kute zumba ko, kuyiyi ko, kusie kimbangi kia luvunu ko, kuvunginiki ko, zitisa se diaku yo ngudi aku.’” 20 Umvovese vo: “E Nlongi, mawonso mama ilundanga mo tuka muna kileke kiame.” 21 Yesu untadidi, unzolele, umvovese vo, “Diambu dimosi okondelo: Wenda teka yawonso una yau yo vana nzimbu kw’asukami, okala yo lusalu kuna zulu; wiz’andandi.” 22 Kansi okendalele muna mvutu zazi, wele ye ntantu zawonso, kadi nkwa mavua mayingi. 23 Una katadidi oku y’oku, Yesu ovovese alongoki andi vo: “Diampasi kw’awana bena ye nzimbu mu kota muna Kintinu kia Nzambi!” 24 Kansi alongoki basivikidi muna mvovo miandi. I bosi, Yesu ovutwidi vo: “E wana, diampasi kikilu mu kota muna Kintinu kia Nzambi! 25 Diasazu kwa samo kaviokela muna disu dia ntumbu, ke

MAKU 10:26-47 mu mvuama ko kakota muna Kintinu kia Nzambi.” 26 Basivikidi kikilu, banyuvuidi1 vo: “Nani olenda vuluzwa?” 27 Yesu ubatadidi, ovovele vo: “Kuna kwa wantu ke dilendakana ko, kansi kuna kwa Nzambi, mawonso malendakana.” 28 Petelo umvovese vo: “Oyeto tusisidi yawonso yo kulanda.” 29 Yesu ovovele vo: “Kieleka inuvovese vo, ke vena muntu ko wasisa nzo yovo mpangi yovo nsanga yovo ngudi yovo se yovo wana yovo mpatu muna kuma kiame ye mu kuma kia nsangu zambote 30 kalembi tambula nkama-nkama omu kolo kiaki—nzo, mpangi, nsanga, ngudi, wana, ye mpatu, kumosi ye lubangamu—muna tandu1 kikwiza, moyo a mvu ya mvu. 31 Kansi, ayingi bavita besukinina, ana basukinina bevita.” 32 Una se betomboka kuna Yerusaleme, muna nzila Yesu ubavitidi kuna ntwala, alongoki andi basivikidi kikilu, kansi ana banlende bamwene wonga. Obongele diaka yau Kumi ye Zole ubanete va yau kaka, oyantikidi kubasamunwina mawonso mekumbwila, oku vo: 33 “Wau se tutomboka kuna Yerusaleme, o Mwan’a muntu oyekolwa vana moko ma nganga zambuta ye asoneki. Bekunzengela tumbu kia lufwa yo kunyekola kwa esi zula,1 34 oyau bekunsakanena yo kuntaulwila mete, bekunzwabula yo kumvonda, kansi muna lumbu kietatu ofuluka.” 35 I bosi, Yakobo ye Yoane, wan’a Zebedayo, bamfinamene, bamvovese vo: “E Nlongi, tuzolele vo watuvangila konso dina tukulo-

70 mba.” 36 Ubavovese vo: “Adieyi nuzolele yanuvangila?” 37 Bavutwidi vo: “Utuyambula twavuanda, mosi kuna koko kwaku kwalunene, wankaka kuna koko kwalumonso, muna nkembo aku.” 38 Kansi, Yesu ubavutwidi vo: “Oyeno ke nuzeye dio ko dina nulombele. Nga nulenda nua e kopo dina inua yovo vubwa e mvubwa ina ivubw’e?” 39 Bamvovese vo: “Tulenda kweto.” Yesu ubavovese vo: “E kopo dina inua, nulenda dio kweno nua, e mvubwa mpe ina mvubwa, nulenda yo vubwa. 40 Kansi, edi dia vuanda kuna koko kwame kwalunene yovo kwalumonso, ke diame ko yanuvana dio, kadi dia awana kaka bakubikilwa dio kwa Se diame.” 41 Yau kumi vava bawidi wo, bafungidi makasi mu kuma kia Yakobo yo Yoane. 42 Kansi, o Yesu ubabokele, ubavovese vo: “Nuzeye wo vo awana beyalanga e zula, bediatidilanga nkangu, e nene miau mpe bena ye wisa muna yau. 43 Ke wau ko difwete kala vovo nwina; kansi konso ona ozolele kala nene vovo nwina, kafwete kala selo kieno, 44 konso ona ozolele kala se ntu vovo nwina, kafwete kala se ntaudi kwa yeno awonso. 45 Kadi o Mwan’a muntu kayiza sadilwa ko, kansi kasadila kaka yo vana moyo andi se luˆ kulu lwa wantu ayingi.” 46 I bosi, balueke muna Yeriko. Kansi, una se kevaika muna Yeriko y’alongoki andi ye ndong’ayingi, Batimai (mwan’a Timai), mpofo walombanga tukau, ofongele vana mbel’a nzila. 47 Vava kawa 10:26 1 Dilenda kala vo, “bayuvuzianini.” vo i Yesu wa Nazarete, oyantikidi 10:30 1 Tala Nsas’a Mvovo. 10:33 1 Awana o kaza, oku vo: “E Yesu, e Mwan’a Davidi, umfwil’e nkenda!” bena vo ke Ayuda ko.

71 48 Ayingi bantumbidi, bamvovese vo kabutama, kansi osakisi diaka o kaza, oku vo: “E Mwan’a Davidi, umfwil’e nkenda!” 49 O Yesu oningamene yo vova vo: “Numbokela keza oku ngina.” Babokele mpofo, bamvovese vo: “Yangalala! Telama; yandi ubokele.” 50 Otubidi yunga kiandi, otelamene, wele kwa Yesu. 51 I bosi, Yesu unyuvuidi vo: “Adieyi ozolele yavanga kwa ngeye?” O mpofo umvutwidi vo: “E Raboni,1 yambula yamona diaka.” 52 Yesu umvovese vo: “Wenda kwaku. Lukwikilu lwaku lusaswidi.” Vana vau omwene, oyantikidi kunlanda muna nzila. Una bafinamene muna Yerusaleme, kuna Betefangi ye Betania, kuna Mongo a Olive, otumini alongoki andi wole, 2 ubavovese vo: “Nwenda muna vata dina kuntwala, vava nuluaka mo, nuwana mwan’a buluku wakangidilwa, ona kafongelo nkutu kwa muntu ko. Nunkutulula yo kuntwasa. 3 Avo muntu unuvovese vo, ‘Ekuma nuvangilang’e diadi?’ nuvova vo: ‘Mfumu ovuidi dio mfunu,’ vutula kevutula dio.’” 4 Bele, bawene mwan’a buluku wakangidilwa vana mwelo a nzo yakala vana ndambu a nzila, bakutulwidi dio. 5 Kansi, akaka batelamene vo, babayuvuidi vo: “Ekuma nukutulwilanga mwan’a buluku?” 6 Babavovese una Yesu kabazayisi, babayambwidi benda kwau. 7 Batwese mwan’a buluku kwa Yesu, bantensekele mvuatu miau, ovuende vana buluku. 8 Ayingi bayadidi mpe mvuatu miau muna nzila, akaka bazengele makaya muna mpatu. 9 Awana bakedi kuna ntwala ye awana bake-

MAKU 10:48–11:20 di kuna nima, bakazidinge vo: “E Nzambi, tudodokele, umvuluza! Nkwa nsambu ndiona okwizilanga muna nkumbu a Yave! 10 Kiansambu e Kintinu kikwiza, kina kia se dieto Davidi! E Nzambi kuna kayengele, tudodokele, umvuluza!” 11 Okotele muna Yerusaleme, muna tempelo, otadidi lekwa yawonso, wau vo se masika, wele kuna Betania y’alongoki yau Kumi ye Zole. 12 Muna lumbu kialanda, una batukidi kuna Betania, omwene nzala. 13 Kuna vala omwene nsanda una yo makaya, wele tala ´ kana vo olenda mo wana ma. Ka´ nsi, una kalueke, kawene mo ma ko, makaya mankatu kaka, kadi ke nsungi a bundu ya nsanda ko. 14 Ovovese wo vo: “Omo ngeye ke mudiwa diaka bundu ko.” Alongoki andi bawidi wo. 15 Balueke kuna Yerusaleme. Okotele muna tempelo, ovaikisi awana batekelenge yo sumba muna tempelo, okindwidi e meza ma mimbudi a nzimbu1 ye kunda ya awana batekelenge mayembe, 16 kayambwidi muntu ko kavioka ye salanganu yandi muna tempelo. 17 Ubalongele, ubavovese vo: “Nga ke diasonama ko vo, ‘E nzo ame iyikilwa vo nzo a sambu kwa zula yawonso’? Kansi oyeno nukitwidi yo se nzo a mivi.” 18 E nganga zambuta y’asoneki bawidi wo, bayantikidi vava una balenda kumvondela; kadi wonga bamwene wau vo ndonga yawonso isivikidi e longi diandi. 19 Vava kuma kwafwa, bavaikidi kuna mbazi a mbanza. 20 Oku mene-mene, una se bevioka, bamwene nti a nsanda uvuidi yuma

10:51 1 I sia vo “Nlongi.”

11:15 1 Yovo “awana besobanga e nzimbu.”

11

MAKU 11:21–12:13 yamuna mianzi. 21 O Petelo osungamene wo, umvovese vo: “E Rabi,1 tala o nti a nsanda una osibidinge, uvuidi yuma.” 22 Yesu ubavutwidi vo: “Nukala yo lukwikilu muna Nzambi. 23 Kieleka inuvovese vo, konso ona ovovesa mongo wau vo, ‘Katuka yo tubwa muna mbu,’ kalembi katikisa muna ntim’andi, yo kwikila vo dina kavovele vangama divangama, divangama kikilu. 24 I kuma inuvovesele vo, yawonso nulomba muna sambu, nukwikila vo nutambwidi yo, nukala yau. 25 Vava nusambanga, nuloloka konso muntu nubakanene yandi diambu, kimana o Se dieno una kuna zulu kaloloka mpe makuzuka meno.” 26 —— 27 Balueke diaka muna Yerusaleme. Una kekiyanga muna tempelo, nganga zambuta y’asoneki y’akuluntu bezidi kwa yandi, 28 bamvovese vo: “Mu nkia wisa ovangilanga mambu mama? Yovo nani uvene wisa kiavanga mambu mama?” 29 O Yesu ubavovese vo: “Diambu ikunuyuvula. Numvutula, ozevo mono mpe ikunuvovesa kana mu nkia wisa ivangilanga mambu mama. 30 E mvub’a Yoane, ku zulu yatuka yovo kwa wantu? Numvutula.” 31 Bayantikidi vovaziana, oku vo: “Avo tuvovele vo, ‘Ku zulu,’ okutuyuvula vo, ‘Ekuma nwalembi kunkwikidila?’ 32 Nga twavova vo, ‘Kwa wantu e’?” Bamwene ndonga wonga, kadi yau awonso bekwikilanga vo Yoane ngunza kikilu kakala. 33 Bavutwidi kwa Yesu vo: “Ke tuzeye ko.” Yesu ubavovese vo: “Omono mpe kikunuvovesa ko kana mu nkia wisa ivangilanga mambu mama.” 11:21 1 Yovo “Nlongi.”

72 I bosi, ubavovesele muna yingana oku vo: “Muntu mosi okunini mpatu a vinyu, ozungidi ˆ yo lumbu, otimini mo e kaminu dia vinyu yo tunga mo nzo e zulu; osompekele yo kw’avati, i bosi wele kuna nsi ankaka. 2 Vava kialuaka e nsungi, otumini ntaudi katambula e kunku kiandi kia mbongo a mpatu a vinyu kw’avati. 3 Kansi, bambakidi, banwende, bansindikidi moko-moko. 4 Ubatumini diaka ntaudi ankaka, oyandi mpe banwende vana ntu, bamfusulwisi e nsoni. 5 I bosi, otumini diaka wankaka, oyandi bamvondele, otumini ayingi, akaka babawende, akaka babavondele. 6 Mosi diaka kakala yandi, i mwan’andi anzolwa. I bosi, untumini, oku vo, ‘O mwan’ame bekunzitisa.’ 7 Kansi, avati awaya bavovazianene vo, ‘I yandi ndioyu osala ye fwa dia mpatu a vinyu. Nwiza twamvonda, e fwa dikala se dieto.’ 8 Bambakidi, bamvondele, bamvetele kuna mbazi a mpatu a vinyu. 9 Adieyi kevang’o mfumu a mpatu a vinyu? Kwiza kekwiza kavonda avati yo vana mpatu a vinyu kwa wantu ankaka. 10 Nga ke nwatanga kio ko e Sono kiaki: ‘E tadi dina diabembolwa kw’atungi i diau diakituka se mbuta tadi dia konko?1 11 Ediadi kwa Yave diatuka, diasivi omu meso meto.’” 12 Bazolele kumbaka,1 kansi bamwene ndonga o wonga, kadi babakwidi wo vo mu kuma kiau katelele e kingana. Muna kuma kiaki, bansisidi, bele kwau. 13 I bosi, bantumini akaka muna Afarisi y’alandi a Erodi

12

12:10 1 Sina, “ntu a konko.” 12:12 1 Yovo “kanga.”

73 kimana bambakila muna mpov’andi. 14 Una balueke, banyuvuidi vo: “E Nlongi, tuzeye wo vo ludi ovovanga, kuvavang’e dienga dia muntu ko, kadi kutalanga muna mpw’a wantu ko, olongelanga nzil’a Nzambi muna ludi. Nga diansongi dia futa e mpaku kwa Kaisa yovo ve? 15 Twafuta yovo ke tufuti ko?” Una kabakwidi umpuki wau, ubavovese vo: “Ekuma nuntontele? Nuntwasila denali, yatala yo.” 16 Batwese imosi, ubayuvuidi vo: “E fwaniswa ye sono yayi yanani e?” Bamvutwidi vo: “Ya Kaisa.” 17 I bosi, Yesu ovovele vo: “Nuvana kwa Kaisa ina ya Kaisa, kwa Nzambi ina ya Nzambi.” Bansivikidi kikilu. 18 Asaduki, ana bevovanga vo ke vena lufuluku ko, bezidi kwa yandi, banyuvuidi vo: 19 “E Nlongi, Mose watusonekena vo avo muntu ofwidilu o mpangi, kasisa nkento kansi kasisidi wana ko, o nleke andi obonga nkento ndioyo, kawutila mpangi andi e mbongo. 20 Vakala mpangi nsambwadi. Wantete osompele nkento, ofwidi lembi sisa wana. 21 Wanzole umbongele, kansi ofwidi lembi sisa wana, wantatu mpe diau dimosi. 22 Yau nsambwadi ke basisidi wana ko. I bosi, o nkento mpe ofwidi. 23 Muna lufuluku, nkento a nani kekala? Kadi yau nsambwadi bambonga se nkaz’au.” 24 Yesu ubavovese vo: “Nga ke diau ko nwavidila, wau nulembele zaya e Sono ngatu nkum’a Nzambi e? 25 Kadi vava befuluka muna mafwa, akala ke besompa ko ngatu akento basompeswa, kansi bekala nze ambasi kuna zulu. 26 Muna diambu dia

MAKU 12:14-36 mafwa, mana mefuluka, nga ke nwatanga wo ko muna nkand’a Mose, o lusansu lwa nti walemanga, vava Nzambi kamvovesa vo: ‘Omono i Nzambi a Abarayama, Nzambi a Isaki ye Nzambi a Yakobo e’? 27 Oyandi ke Nzambi a mafwa ko, kansi Nzambi y’awana ben’o moyo. Nwavila kikilu.” 28 Vezidi nsoneki mosi ubawidi befilananga e mpaka, wau kazeye vo otomene kubavutula, unyuvuidi vo: “Nkia nkanikinu i wantete1 muna miawonso?” 29 Yesu ovutwidi vo: “Wantete i wau wuwu, ‘Wa, e Isaele, Yave wa Nzambi eto i Yave mosi kaka, 30 zola Yave wa Nzambi aku muna nsi a ntim’aku yawonso, muna kiwuntu kiaku kiawonso, muna nyindu aku wawonso ye muna ngolo zaku zawonso.’ 31 Wanzole i wau wuwu, ‘Zola nkw’aku wauna okuyizolelanga.’ Ke vena nkanikinu wankaka ko usundidi miami.” 32 O nsoneki umvovese vo: “E Nlongi, otomene vova ludi, ‘Yandi Mosi, ke vena wankaka ko, yandi kaka’; 33 yo kunzola muna nsi a ntima yawonso, muna zayi wawonso, muna ngolo zawonso yo zola nkw’aku wauna okuyizolelanga, i disundidi yimenga yawonso yangioka ye tukau.” 34 Yesu una kabakwidi vo kuna ngangu kavutulwidi, umvovese vo: “Ofinamene muna Kintinu kia Nzambi.” Kansi ke vakedi diaka muntu ko una yo unkabu wa kunyuvula diambu. 35 O Yesu una kalongelenge muna tempelo, oyuvuidi vo: “Ekuma asoneki bevovelanga vo Kristu i mwan’a Davidi? 36 Yandi kibeni Davidi muna mwand’avelela wavova vo: ‘O Yave ovovese Mfumu 12:28 1 Yovo “usundidi o mfunu.”

MAKU 12:37–13:13 ame vo: “Vuanda oku koko kwame kwalunene yavana nsia mbeni zaku kuna nsi a tambi yaku.”’ 37 Wau vo yandi kibeni Davidi wanyikila vo Mfumu, aweyi kalenda kadila se mwan’andi?” E ndong’ayingi inwinikini kuna kiese. 38 Muna longi diandi ovovele vo: “Nuyikenga ye asoneki ana bazola kangadila muna mvuela yo kayiswa muna mazandu 39 yo vuanda vana kunda yantete1 muna masambilu ye vana fulu y’akwa tunda muna malambu. 40 Beyiyanga e nzo1 za akento bafwilwa akala yo samba e sambu ´ yanda muna kuyisonga kwa wantu. Awaya tumbu kisundidi bevewa.” 41 Ofongele kuna sambu diankaka dia nkela za tukau yo tala e ndonga yatubanga e nzimbu muna nkela za tukau, mvuama zayingi mpe batubidi mo nzimbu zayingi. 42 Vezidi nkento a nsukami, wafwilwa yakala, otubidi mo mpata1 miole. 43 Obokele alongoki andi, ubavovese vo: “Kieleka inuvovese vo kina katubidi o nkento ndioyu wa nsukami, wafwilwa yakala, kiviokele awonso batubidi nzimbu muna nkela za tukau. 44 Kadi yau awonso zina zisuvidi i batubidi, kansi oyandi, muna usukami wandi, i katubidi yawonso kena yau, yawonso ya zingu kiandi.” Una kavaikidinge muna tempelo, nlongoki andi mosi umvovese vo: “E Nlongi, tala mfunu mia matadi ye nzo zazi!” 2 Kansi, Yesu umvovese vo: “Nga omwene nzo zazi zampwena? Ke vesala tadi va ntandu tadi ko ovava, dina dilembi kunkumunwa.”

74 3 Una kavuende vana Mongo a Olive mantalani ye tempelo, Petelo, Yakobo, Yoane yo Andere banyuvuidi vana va yau kaka, oku vo: 4 “Utuzayisa, nkia ntangwa mekala e mambu mama? Nki i sinsu kikala vava e mambu mama mawonso meluaka ku mbaninu?” 5 Yesu oyantikidi kubavovesa vo: “Nutoma kuyikenga valembi kala muntu okunuvukumuna. 6 Ayingi bekwizila muna nkumbu ame yo vova vo, ‘Mono i Kristu,’ yo vukumuna wantu ayingi. 7 Vava ´ nuwa vita ye nsangu za vita, ke nutelamwa mioyo ko; mambu mama mafwete vangama, vo i mbaninu1 ke yayizidi ntete ko. 8 “Kadi zula kitelamena zula, kintinu kitelamena kintinu; mukala nzakama za ntoto muna zunga eki ye kiankaka; mukala mpe mvengele. Omama i lubantiku lwa nsongo. 9 “Nutoma kuyikenga. O wantu bekunuyekola kuna mbazi za nkanu, bekunuwanda muna masambilu, yo telameswa vana ndose ayadi ye atinu muna kuma kiame, muna umbangi kwa yau. 10 E nsangu zambote ziteka samunwa muna zula yawonso. 11 Avo banubakidi muna kunuyekola kuna mbazi a nkanu, ke nutokani ko kana aweyi nuvova; konso dina nuvewa muna ntangwa yayina, i nuvova, kadi ke yeno ko nuvova, kansi mwand’avelela kaka. 12 Kuna diak’e sambu, mpangi oyekola mpangi andi kavondwa, o se mpe mwan’andi, o wana betelamena mase mau yo kubavondesa. 13 Wantu awonso bekunumenga mu kuma kia nkumbu ame. Kansi ndiona ozindalala 12:39 1 Yovo “yambote.” 12:40 1 Yovo “le- yakuna mbaninu, yandi ovuluzwa.

13

kwa.” 12:42 1 Muna Kingerekia, “lepton zole, i sia vo, quadrans mosi.”

13:7 1 Yovo “mbaninu a nza.”

75

´ 14 “Kansi, vava numona ma kiangemi, kiamfwasi, kitelamene vana ke kifwete kala ko, (o ntangi, yambula kasadila umbakuzi), ana bena muna Yuda yambula batinina muna miongo. 15 Ndiona una vana nludi a nzo kakulu´ muki ko, ngatu kota kabonga ma kina muna nzo andi; 16 ndiona una muna mpatu kavutukila ko lekwa kasisidi, kenda bonga kinkutu ˆ kiandi. 17 Tatu kwa akento bayimita y’awana beyemeka muna lumbu yayina! 18 Nusambanga kimana e ntin’eno yalembi kala mu nsungi a sivu;1 19 kadi e lumbu yayina yampasi ikala, zina ke zateka kala ko tuka kuna lubantiku lwa nsem’a Nzambi yamu wau, ke zikala diaka ko. 20 Kele vo Yave kakufika e lumbu yayina ko, ke vadi vuluka nkutu muntu ko, kansi mu kuma ki’awana basolwa, wakufika e lumbu yayina. 21 “Diau dimosi mpe, avo muntu unuvovese vo, ‘Tala! O Kristu ˆ una vava,’ yovo ‘Kuna i kena!’ ke nukwikila wo ko. 22 Kadi Kristu zaluvunu ye ngunza zaluvunu zibundumuka yo vanga sinsu ye masivi, mu vukumuna ana basolwa, avo dilendakana. 23 Vo i yeno, nuyikenga. Ntekele kunuzayisa mawonso. 24 “Muna lumbu yayina, vava kifokoka e mpasi zazina, o ntangwa obukama e tombe, e ngonde ke ivana diaka miezi ko, 25 e ntetembwa zibetomoka tuka kuna zulu, ye ngolo za zulu zinikunwa. 26 I bosi, bemona Mwan’a muntu okwizila muna matuti ye nkum’ayingi yo nkembo. 27 Otuma mbasi zandi, balungalakesa 13:18 1 Yovo “mbangala.”

MAKU 13:14–14:1 awana basolwa muna konko1 yau ´ ya, tuka kuna nsuk’a nza yakuna nsuka e zulu. 28 “Nulongoka kingana eki muna nsanda: Avo tayi yandi isavukidi makaya, nuzeye wo vo e nsungi a mvula ifinamene. 29 Diau dimosi mpe, oyeno avo numwene mambu mama mawonso mavangamene, nuzaya wo vo va mwelo se kena. 30 Kieleka, inuvovese vo, e mbandu yayi ke ikuviokela nkutu ko yavana mambu mama mawonso mevangama. 31 E zulu ye nza vioka ivioka, kansi mambu mame ke mevioka nkutu ko. 32 “Mu kuma kia lumbu kiakina yovo ola, ke vena muntu ko ozeye kio, kana nkutu ambasi kuna zulu ngatu Mwana, kansi Se kaka. 33 Nutoma tala, nuyingila, kadi ke nuzeye yo ko e ntangwa yasikidiswa. 34 Diau dimosi yo muntu wele mu nkangalu, osisidi nzo andi, ovene wisa kwa ntaudi zandi, konso muntu ye salu kiandi, yo kanikina nemwelo kayingilanga. 35 Dianu vo, nuyingila, kadi ke nuzeye yo ko e ntangwa ikwiza mfumu a nzo, kana masika, ovo mu dingidingi, ovo muna nkielo a kuma,1 ovo mu mene-mene, 36 kimana vava keluaka kuna kinsalukisa, kalembi kunuwana ku nsi a tulu. 37 Kansi, owu inuvovese, mpovele wo mpe kw’awonso: Nuyingila.” Una kiavioka lumbu yole, vakedi Nkinzi a Nduta ye Mbolo Zakondwa Mfuna. Nganga zambuta y’asoneki bavavidi kumbaka1 kuna ndekwa, bamvonda,

14

´ 13:27 1 Yovo “tembwa ya.” 13:35 1 Sina, “muna nkokol’a nsusu.” 14:1 1 Yovo “kunkanga.”

MAKU 14:2-25 2 kadi edi bavovele vo: “Ke muna kolo kia nkinzi ko; o nkangu ulenda bwisa e nkindu.” 3 Ekolo kedianga muna nzo a Simone wa nkwa wazi kuna Betania, vezidi nkento mosi ye mbwat’a1 mazi mansunga, ma nardu yambote, yantalu. Oziudi e mbwata, oyantikidi mo yitila vana ntu andi. 4 Akaka bafungidi makasi yo vovaziana vo: “Ekuma kefwasilanga mazi mama mansunga? 5 Ekuma tulembi tekela mazi mama mu 300 za denali yo vana zo kw’asukami?” Bamfungidi kikilu makasi.1 6 Kansi Yesu ovovele vo: “Nunyambula. Ekuma nunkutokanesenanga? Diambote kavangidi kwa mono. 7 Kadi asukami nuna yau ntangwa zawonso, nulenda kubavanga mawete konso ntangwa nuzolele, kansi omono ke nukala yame ntangwa zawonso ko. 8 Ovangidi dina kalendele, otekele kunkusa mazi mansunga mu kuma kia luziku lwame. 9 Kieleka, inuvovese vo, konso kuna kusamunwinw’e nsangu zambote muna nza yawonso, edi kavangidi o nkento ndioyu disamunwa mpe muna luyindulu lwandi.” 10 O Yuda mwisi Kereote, mosi vana vena yau Kumi ye Zole, wele kwa nganga zambuta kimana kanyekola kwa yau. 11 Una bawidi wo, bamwene kiese, basidi o nsilu a kumvana nzimbu za palata. Dianu vo, ovavidi ntangw’ambote muna kunyekola. 12 E lumbu kiantete kia Mbolo Zakondwa Mfuna, kina bakelanga kimenga kia Nduta, alo-

76 ngoki andi bamvovese vo: “Akweyi ` ozolele twenda kukubikila wadil’e Nduta?” 13 Otumini alongoki andi wole, ubavovese vo: “Nwenda muna mbanza, nuwanana yo muntu onete mvungu a maza. Nunlanda, 14 konso muna kekota, nuvova kwa mfumu a nzo vo, ‘O Nlongi ovovele vo: “Akweyi dina e seka dia nzenza muna mfwete dila e Nduta ye alongoki ame?”’ 15 Okunusonga seka diampwena ˆ dia ntandu, diakubama. Muna nutukubikil’e Nduta.” 16 Alongoki bele, bakotele muna mbanza, bawene mawonso kabavovese, bakubikidi e Nduta. 17 Vava kuma kwafwa, wizidi ye yau Kumi ye Zole. 18 Una bavuende yo dia vana meza, Yesu ovovele vo: “Kieleka inuvovese vo, mosi vovo nwina, ona odianga yame, okungiekola.” 19 Bamwene ntantu, mosi-mosi unyuvuidi vo: “Nga i mono e?” 20 Ubavovese vo: “Mosi muna yeno Kumi ye Zole, ona ovungidi yame muna longa. 21 Kadi Mwan’a muntu okwenda vondwa, nze una wasonama mu kuma kiandi, kansi ˆ tatu kwa ndiona oyekola Mwan’a muntu! Diambote diadi kala, kele vo muntu ndioyo kawutuka ko.” 22 Ekolo bedianga, obongele e mbolo, osambidi, obukunwini yo, ubavene yo, ovovele vo: “Nudia yo; eyayi nitu ame isunzulanga.” 23 Obongele e kopo, ovutwidi matondo, ubavene dio, yau awonso banwini dio. 24 Ubavovese vo: “E kopo diadi ‘menga mame ma kangu’ disunzulanga, mana mebungukila mu kuma kia wantu ayi14:3 1 Sina, “mbwat’a alabasta.” Tala Nsas’a Mvovo. 14:5 1 Yovo “bamvovesele kuna ma- ngi. 25 Kieleka, inuvovese vo, kinua diaka kina kia bundu ya vinyu kasi; bantumbidi.”

77 ko yamuna lumbu kina inua kio kiampa muna Kintinu kia Nzambi.” 26 I bosi, bayimbidi e nkunga, bele kuna Mongo a Olive. 27 Yesu ubavovese vo: “Yeno awonso sakuba nuta, kadi diasonama vo: ‘Wanda iwanda o mvungudi, e mameme mamwangana.’ 28 Kansi vava ifulwa, ikunuvita kuna Ngalili.” 29 Petelo umvovese vo: “Kana nkutu awonso batel’e sakuba, omono kita dio ko.” 30 Yesu umvovese vo: “Kieleka ivovese vo, o unu, o fuku wau, vitila e nsusu yakokola nkokola zole, okumpanina nkalu nkumbu tatu.” 31 Kansi, osiamanene vo: “Kana nkutu vo mfwete fwa yaku, kilendi kuvanina nkalu ko.” Yau awonso mpe bavovele diau dimosi. 32 Balueke vana fulu kina ye nkumbu Ngetesemane, ovovese alongoki andi vo: “Nuvuanda vava ekolo nkwenda samba.” 33 Onete Petelo, Yakobo yo Yoane, omwene ntantu yo tokana kikilu. 34 Ubavovese vo: “Omono1 nkendalele kikilu yavana mfwa. Nukala vava yo yingila.” 35 Ovavukidi fiakete, ofukamene vana ntoto, osambidi vo, avo dilendakana, yambula ntangwa yayi yampioka. 36 Ovovele vo: “Aba,1 e Tata, mambu mawonso malendakana kwa ngeye; unkatwila e kopo diadi. Kansi, ke una nzolele ko, una ozolele kaka ongeye.” 37 Ovutukidi, ubawene baleka kwau, ovovese Petelo vo: “E Simone, nga olele kwaku e? Nga kuna ye ngolo ko mu yingila ola mosi e? 38 Nuyingila yo kwamanana samba kimana nwalembi bwa muna lutonto. Kieleka, o mwanda uzolele, ka-

MAKU 14:26-52 nsi e nitu yatovoka.” 39 Okatukidi diaka, osambidi, ovovele mambu mau mosi. 40 Wizidi diaka, ubawene baleka kwau, kadi meso mau mazita ye tulu, dianu ke bazaya edi bekumvutula ko. 41 Ovutukidi muna nkumbu ina yatatu, ubavovese vo: “Nulele kweno yo vunda mu ntangwa nze yayi! Difwene! E ntangwa ifwene! O Mwan’a muntu oyekolwa vana moko ma asumuki. 42 Nutelama, twenda kweto. Ndiona okungiekola ofinamene.” 43 Una kavovelenge, vana vau, o Yuda, mosi vana vena yau Kumi ye Zole, wizidi ye ndonga ina ye nsosolo ye bota, batuminu kwa nganga zambuta, asoneki ye akuluntu. 44 Ndiona wanyekola, wabavana e sinsu, oku vo: “Ndiona mfiba, i yandi yuna; numbaka yo toma kunyingila ekolo nunkunata.” 45 Vava kalueke, wele vana kena, umvovese vo: “E Rabi!”1 umfibidi. 46 Bambakidi, bele yandi. 47 Mosi vana vena awana batelamene vana ndambu, ovolele nsosolo andi, ozengele kutu kwa ntaudi a ngang’ambuta. 48 O Yesu ubavovese vo: “Nwizidi kumbaka ye nsosolo ye bota nze mwivi? 49 E lumbu yawonso yakelenge yeno muna tempelo yo longa, yeno ke numbaki. Kansi, ediadi divangamene muna lunganesa e Sono.” 50 Yau awonso bansisidi, batinini kwau. 51 Kansi vakedi toko dimosi walembi vuata, uyizingidi kaka nlele a lino, oyantikidi kunlanda lukufi, bambakidi, 52 kansi osisidi e nlele a lino, otinini e nkonga.1

14:34 1 Yovo “moyo ame.” 14:36 1 I mvovo a Ki-aramiti una ye nsasa vo “E Tata!”

14:45 1 Yovo “Nlongi.” 14:52 1 Yovo “ye kupe kiansi kaka.”

MAKU 14:53–15:4 53 Banete Yesu kwa ngang’ambuta, kuna kukutakene nganga zambuta zawonso, ye akuluntu ye asoneki. 54 Kansi, Petelo unlende kuna vala yavana yanzala kia ngang’ambuta; ovuende kumosi ye aselo yo yotela tiya. 55 Muna ntangwa yayina, nganga zambuta ye Mbazi a Nkanu1 yawonso bavavidi kimbangi mu kuma kia Yesu kimana bamvonda, kansi ke basolwele wo ko. 56 Ayingi bansididi umbangi waluvunu, kansi umbangi wau ke wele betela ko. 57 Ankaka batelamene, bansididi umbangi waluvunu, oku vo: 58 “Oyeto tunwidi kevovanga vo, ‘Bangula ibangula e tempelo yayi yavangilwa mu moko, muna lumbu tatu itunga yankaka yalembi vangilwa mu moko.’” 59 Kana nkutu muna diambu diadi, o umbangi wau, ke wele betela ko. 60 I bosi, o ngang’ambuta otelamene vana kati, oyuvuidi Yesu vo: “Nga kuvutula diambu ko e? Nkia diambu diadi basididi kimbangi wantu awaya?” 61 Obutamene kwandi, kavutwidi diambu ko. O ngang’ambuta unyuvuidi diaka, oku vo: “Nga ngeye u Kristu, wa Mwan’a Mveledi e?” 62 Yesu ovovele vo: “I mono; numona Mwan’a muntu ovuende kuna koko kwalunene kwa nkuma yo kwiza yo matuti ma zulu.” 63 Muna diadi ngang’ambuta otiazwini mvuatu miandi yo vova vo: “Nkia kimbangi diaka tuvuidi o mfunu? 64 Nuwidi o lutiangu lwandi. Nkia nzengo nubakidi?”1 Awonso bavovele vo, lufwa kafwanukini. 65 Akaka bayantikidi kuntaulwila mete, 14:55; 15:1 1 Sina, “Sanedina.” Tala Nsas’a Mvovo. 14:64 1 Yovo “Adieyi nubenze?”

78 yo fuka luse lwandi, yo kumbunda nkome, yo kumvovesa vo: “Sakula!” Banwende mbata vana luse, e ` makesa banete. 66 Petelo wau kakedi vanansi, vana yanzala, vezidi mosi muna ntaudi za makento za ngang’ambuta, 67 una kamwene Petelo oyotelanga tiya, untadidi, oku vo: “Ongeye mpe wakala yo Yesu wa mwisi Nazarete.” 68 Kansi, ovakwidi wo nkalu, oku vo: “Kinzeye kwame ko ngatu bakula dina ovovele,” ovaikidi, wele vana mbel’a vitu.1 69 O ntaudi ankento umwene, ovovele diaka kw’awana batelamene vo, oku vo: “Ondioyu mosi muna yau.” 70 Ovakwidi wo diaka nkalu. Ke vavioka kolo ko, ana batelamene vo, bavovese diaka Petelo vo: “Kieleka, ongeye mpe u mosi muna yau, kadi u Mungalili.” 71 Kansi, oyantikidi kuyisiba yo dia ndofi, oku vo: “Kizeye kwame muntu ndioyo ko oyikidi!” 72 Vana vau, e nsusu ikokwele nkokola yanzole, Petelo osungamene dina kamvovesa o Yesu vo: “Vitila e nsusu yakokola nkokola zole, okumpanina nkalu nkumbu tatu.” Okendalele, oyantikidi dila. Oku mene-mene, nganga zambuta, ye akuluntu ye asoneki, i sia vo, Mbazi a Nkanu1 yawonso ivuende mfulu, babakidi Yesu, bele kunyekola kwa Pilato. 2 Pilato unyuvuidi vo: “Ongeye i Ntinu a Yuda e?” Ovutwidi vo: “Ngeye kibeni ovovele wo.” 3 Kansi, nganga zambuta bamfundidi mambu mayingi. 4 Pilato unyuvuidi diaka, oku vo: “Kuvutula diambu ko e? Tala, e mbidi a mambu

15

14:68 1 Yovo “vana yanzala.”

79 bekufundilanga.” 5 Kansi o Yesu kavutwidi diaka diambu ko, Pilato osivikidi kikilu. 6 Muna konso nkinzi a nduta, Pilato wabayambulwilanga mbakami mosi, ona balombele. 7 Mu ntangwa yayina, vakala yo muntu, nkumbu andi Baraba, wakangwa muna pelezo kumosi ye awana banikuna nkindu yo vonda wantu. 8 E ndonga yizidi, iyantikidi lomba dina Pilato kakulukiana kubavangila. 9 Ubavutwidi vo: “Nga nuzolele yanuyambwil’o Ntinu a Ayuda e?” 10 Kadi Pilato wazaya wo vo nganga zambuta mu kuma kia kimpala banyekolwele. 11 Kansi, e nganga zambuta zikomekene ndonga balomba vo kabayambulwila Baraba. 12 Pilato ubayuvuidi diaka vo: “Ozevo, adieyi mfwete vanga kwa ndiona nuyikilanga vo Ntinu a Ayuda?” 13 Bakazidi diaka vo: “Yambula kamanikwa vana nti!”1 14 Pilato ubavovese vo: “Ekuma? Nkia diambu diambi kavangidi?” Basakisi okaza, oku vo: “Yambula kamanikwa vana nti!”1 15 Pilato wau kazolele yangidika ndonga, ubayambulwidi Baraba, vava bamene zwabula Yesu, unyekwele kavondelwa vana nti. 16 O makesa bele yandi vana ˆ yanzala, i sia vo, muna lumbu lwa nguvulu, babokele makesa mawonso. 17 Bamvuikidi nlele a nduwa, bavangidi mpu1 a nsende, bamvuikidi yo; 18 bayantikidi kumvovesa vo: “Kiambote kiaku, e Ntinu a Ayuda!” 19 Banwend’e tutu vana ntu, yo kuntaulwila mete, bafukamene, bankundidi. 20 Vava bamene ku15:13, 14 1 Yovo “Kavondelwa vana nti.” 15:17 1 Sina, “kolowa.”

MAKU 15:5-33 nsakanena, bamvudidi e mvuatu a nduwa, bamvuikidi e mvuatu miandi, bele kunkoma vana nti. 21 Bakomekene muntu oviokanga, Simone wa mwisi Kurene, otukidi kuna mpatu, se dia Alesandero yo Rufu, kanata nti ampasi1 a Yesu. 22 Bantwese vana fulu kiyikilwanga vo Ngolongota, i sia vo, “Kuvalanganza kia ntu.” 23 Bamveˆ ne vinyu yasangwa dikaya dia mo,1 kansi katambwidi yo ko. 24 Bankomene vana nti, bakayanini e mvuatu miandi, batelele mio nkas’a mienze mu zaya kana nki ketambula konso muntu. 25 Mu ola yetatu1 bankomene vana nti. 26 Basonekene mfundu andi vo: “Ntinu a Ayuda.” 27 Bamanikini mivi miole muna nti vana ndambu andi, mosi kuna lunene, wankaka kuna lumonso. 28 —— 29 Ana baviokelenge bantiangwini yo nikuna ntu miau, oku vo: “Ongeye wadi bangula tempelo yo tungulula yo muna lumbu tatu, 30 se ukivuluza yo kulumuka ova nti ampasi.”1 31 Diau adimosi mpe, nganga zambuta ye asoneki bayantikidi kunsakanena, oku vo: “Wavuluza ankaka; yandi kibeni ke lenda kivuluza ko! 32 Yambula Kristu, o Ntinu a Isaele, kakulumuka vana nti ampasi,1 tukwikila muna yandi.” Kana nkutu awana bakomeno vana nti vana ndambu andi, bayantikidi kuntumba. 33 Vava kialuaka ola ya sambanu,1 e tombe kibukamene muna nsi yawonso yamuna ola yevua.2 15:21, 30, 32 1 Tala Nsas’a Mvovo. 15:23 ˆ 1 Ndumbu a dimbu ye mo, i lekwa yansunga. 15:25 1 I sia vo, muna tezo kia ola 9, mu mene. 15:33 1 I sia vo, muna tezo kia ola 12, mu mwini. 2 I sia vo, muna tezo kia ola 15.

MAKU 15:34–16:8 34 Muna tezo kia ola ina yevua,1 Yesu obokele muna nding’a` ` ` ngolo, oku vo: “Elı, Elı, lama saba` ktanı?” i sia vo, “E Nzambi ame, e Nzambi ame, ekuma ungiambulwidi?” 35 Ankaka muna awana batelamene vavana, vava bawidi wo, bavovele vo: “Wa! Eliya kabokele.” 36 I bosi, mosi muna yau ozawidi, obongele vusu, ovungidi dio muna vinyu ya ngani, osomekene dio vana ntu a tutu, umvene dio kanua, ovovele vo: “Nunyambula! Twatala kana vo Eliya okwiza kunkatula.” 37 Yesu okazidi muna nding’angolo, ozengele moyo. 38 O nlele a ngumbu1 a nzo avauka utiazukini vana kati, tuka kuna ntandu yamuna yanda. 39 O mfidi a makesa ona wanlangidilanga wau kamwene una kafwididi, ovovele vo: “Kieleka, ndioyu i Mwan’a Nzambi.” 40 Vakedi mpe akento, batadidinge kuna vala, ankaka vana bena i Maria Mandala, yo Maria, ngudi a Yakobo wa Nsakila, yo Yose, yo Salome, 41 ana banlandanga yo kunsadila vava kakala kuna Ngalili. Akento ayingi akaka mpe bezidi yandi kuna Yerusaleme. 42 Kuna masika, muna lumbu kia Nkubama, i sia vo, vitila lumbu kia Vundu, 43 vezidi Yosefe wa mwisi Arimataya ona watoma zitiswanga muna Mbazi a Nkanu,1 ona wavingidinge Kintinu kia Nzambi. Okabukidi yo kwenda kwa Pilato, olombele vimbu dia Yesu. 44 Kansi, o Pilato ozolele zaya kana vo ofwidi kala, obokele mfidi a make-

80 sa, unyuvuidi kana vo Yesu ofwidi. 45 Vava kazayiswa kwa mfidi a makesa vo ofwidi, ovene vimbu kwa Yosefe. 46 Osumbidi nlele a lino, okulumwini e vimbu, ozingidi dio vana nlele a lino, osidi dio muna ziami kina kiazokwa vana nsenzele; i bosi, onengomwene tadi vana mwelo a ziami. 47 Kansi, Maria Mandala yo Maria wa ngudi a Yose bakedi kaka vana yo mona vana kasiwa. E lumbu kia Vundu vava kiavioka, Maria Mandala yo Maria wa ngudi a Yakobo, yo Sa´ lome, basumbidi ma yansunga, benda yo kusa muna vimbu diandi. 2 Muna mene-mene, muna lumbu kiantete kia lumingu, vava kiavaik’e ntangwa, balueke vana ziami. 3 Bavovazianene vo: “Nani okutunengomwen’e tadi vana mwelo a ziami?” 4 Kansi, una batadidi, bamwen’e tadi dianengomonwa kala, kana una vo diampwena kikilu diakala. 5 Una bakotele muna ziami, bamwene toko divuende kuna koko kwalunene, ovuete mvuel’ampembe, basivikidi kikilu. 6 Ubavovese vo: “Ke nusivika ko. Nzeye wo vo Yesu wa Nazarete ona wavondelo vana nti nuvavanga. Ofulukidi kwandi. Kena mo ko. Tal’e fulu banlekesa! 7 Nwenda zayisa kw’alongoki andi yo Petelo vo, ‘Vita kekunuvita kuna Ngalili. Kuna nukumuena, wauna kanuzayisa.’” 8 Una bavaikidi muna ziami, batinini, bazakamene yo sivika. Ke basamunwini muntu diambu ko, kadi wonga bamwene.1

15:34 1 Muna tezo kia ola 15. 15:38 1 I nlele wavambulanga suku diavauka ye dina disundidi ovauka. 15:43 1 Yovo “Sanedina.” Tala Nsas’a Mvovo.

16:8 1 Mun’owu wa Sono yankulu ibundwanga vuvu, e Nsangu Zambote zasoneka Maku mu tini kia 8 zafokokela.

16

NSANGU ZAMBOTE ZASONEKA

LU K A

MAMBU MENA MO

1 Kwa Teofilo (1-4) Ngambiele osakwidi luwutuku lwa Yoane wa Mvubi (5-25) Ngambiele osakwidi luwutuku lwa Yesu (26-38) Maria okingwidi Elisabete (39-45) Maria okembelele Yave (46-56) Luwutuku lwa Yoane ye mpaninu a nkumbu andi (57-66) Ungunza wa Zakariya (67-80)

Ntumwa 12 (12-16) Yesu olongele yo wuka mbevo (17-19) ˆ Kiese ye tatu (20-26) Zola mbeni (27-36) Yambula fundisa (37-42) Bezayilwa muna mbongo au (43-45) Nzo yatoma tungwa; nzo yakondwa nkubilwa (46-49) 7 Lukwikilu lwa mfidi a makesa (1-10) Yesu ofutumwini mwan’a nkento wafwilwa yakala muna Naini (11-17) Yoane wa Mvubi osanisinu (18-30) Mbandu yabendomoka itumbilu (31-35) Nkento a nsumuki ololokelo masumu (36-50) Kingana kia mindia-mfuka (41-43) 8 Akento ana bakangalanga yo Yesu (1-3) Kingana kia nkuni (4-8) Ekuma Yesu kasadila yingana (9, 10) Nsas’a kingana kia nkuni (11-15) Mini ke kifukilwanga ko (16-18) Ngudi ye mpangi za Yesu (19-21) Yesu ovuvikidi tembwa (22-25) Yesu osindikidi nkuya muna ngulu (26-39) Mwan’a Yairo; nkento oviakene mvuatu a Yesu (40-56)

2 Luwutuku lwa Yesu (1-7) Mbasi zimonekene kwa avungudi (8-20) Zengwa ye luveleleso (21-24) Simone omwene Kristu (25-35) Ana omokenen’e diambu dia mwana (36-38) Bavutukidi kuna Nazarete (39, 40) Yesu ye mvu 12 muna tempelo (41-52) 3 Lubantiku lwa salu kia Yoane (1, 2) Yoane osamwini luvubu (3-20) Luvubu lwa Yesu (21, 22) Luvila lwa Yesu Kristu (23-38) 4 Nkadi ampemba otontele Yesu (1-13) Yesu oyantikidi longa muna Ngalili (14, 15) Yesu obembwelo muna Nazarete (16-30) Muna sambilu kuna Kafanau (31-37) ˆ Ko wa Simone wa nkento ye akaka bawukilu (38-41) Ndonga isolwele Yesu vana makanga (42-44)

9 Ntumwa Kumi ye Zole baveno luludiku mu kuma kia salu kia umbangi (1-6) Erodi otokanene kikilu mu kuma kia Yesu (7-9) Yesu odikidi 5.000 ma wantu (10-17) Petelo osengomwene Kristu (18-20) Lufwa lwa Yesu lusakwilu (21, 22) Nlongoki akieleka (23-27) Nkituk’a Yesu (28-36) Kindende kiakala ye nkuya kiwukilu (37-43a) Lufwa lwa Yesu lusakwilu diaka (43b-45) Alongoki bafilanen’e mpaka kana nani i nene (46-48)

5 Bak’e mbizi mu mpila sivi; alongoki antete (1-11) Nkwa wazi owukilu (12-16) Yesu owukidi mbevo a vola (17-26) Yesu obokele Levi (27-32) Kiuvu mu kuma kia fionkonona (33-39) 6 Yesu, “Mfumu a lumbu kia Vundu” (1-5) Muntu a koko kwa yuminina owukilu (6-11) 81

LUKA Mambu Mena mo

10

11

12

13

Ona olembi kutusia kitantu ku sambu dieto kena (49, 50) Yesu obembwelo muna vata dimosi dia Samaria (51-56) Mpila ya landila Yesu (57-62) Yesu otumini 70 lwa alongoki (1-12) ˆ Tatu kwa mbanza zalembi viluka e ntima (13-16) Alongoki 70 bavutukidi (17-20) Yesu okembelele Se diandi wau kasonga dienga kw’alembami (21-24) Kingana kia Nsamaria wambote (25-37) Yesu okingwidi Mareta yo Maria (38-42) Mpila ya sambila (1-13) Sambu kia Se dieto (2-4) Nkuya mivaikisu muna nlembo a Nzambi (14-23) Mwand’a usafu uvutukidi (24-26) Nsambu zakieleka (27, 28) Sinsu kia Yona (29-32) Mini kia nitu (33-36) ˆ Tatu kwa afidi a mabundu akwa kivunina (37-54) Mfuna ya Afarasi (1-3) Numwena Nzambi wonga, ke wantu ko (4-7) Tambulwila kala ntwadi ye Kristu (8-12) Kingana kia zowa dia mvuama (13-21) Nuyambula tokana (22-34) Fikambi-kambi (32) Yingila (35-40) Selo kia kwikizi ye selo kiakondwa kwikizi (41-48) Ke luvuvamu ko, kansi mpambani (49-53) Mfunu wa bakula e kolo (54-56) Singika ntantani (57-59) Luviluku lwa ntima yovo lufwasu (1-5) Kingana kia nsanda ulembi yimanga bundu (6-9) Nkento wa mvanguki owukilu mu lumbu kia Vundu (10-17) Kingana kia disu dia mutade ye mfuna (18-21) Ngolo divavanga muna kotela mu mwelo ambatakani (22-30) Erodi, “mfwenge yayina” (31-33) Yesu otatidi mu kuma kia Yerusaleme (34, 35)

82 14 Mbevo a sulu owukilu mu lumbu kia Vundu (1-6) Uyikulula avo obokeleso (7-11) Bokelesa awana ke balendi kusenda ko (12-14) Kingana ki’awana basonga vakuba (15-24) Mpasi zakala nlongoki (25-33) Mungwa ukatukidi nzenzo andi (34, 35) 15 Kingana kia meme diavila (1-7) Kingana kia drakima yavila (8-10) Kingana kia mwana wavila (11-32) 16 Kingana kia selo kiakondwa unsongi (1-13) ‘Nkwa kwikizi muna mambu makete, nkwa kwikizi mpe muna mambu manene’ (10) Nsiku ye Kintinu kia Nzambi (14-18) Kingana kia mvuama ye Lazaro (19-31) ´ 17 Ta sakuba, luloloko ye lukwikilu (1-6) Ntaudi zakondwa mfunu (7-10) Akwa wazi kumi bawukilu (11-19) Ngiz’a Kintinu kia Nzambi (20-37) Kintinu kia Nzambi “va kati kweno i kina” (21) ‘Nusungamena nkaz’a Loti’ (32) 18 Kingana kia nkento wa nkwa luzindalalu wafwilwa yakala (1-8) Mfarisi ye mvakulwisi a mpaku (9-14) Yesu ye yingiana-ngiana (15-17) Kiuvu kia mfidi wa mvuama (18-30) Lufwa lwa Yesu lusakwilu diaka (31-34) Mpofo wanlombi omwene diaka (35-43) 19 Yesu okingwidi Zakai (1-10) Kingana kia mina kumi (11-27) Yesu okotele nze ntinu (28-40) Yesu odididi mu kuma kia Yerusaleme (41-44) Yesu ovelelese tempelo (45-48) 20 Wisa kia Yesu kifidisu e mpaka (1-8) Kingana kia avati akwa nsoki (9-19) Nzambi ye Kaisa (20-26) Kiuvu mu kuma kia lufuluku (27-40) Nga Kristu i Mwan’a Davidi e? (41-44) Lulukisu mu kuma kia asoneki (45-47) 21 Mpata miole mia nkento wa nsukami wafwilwa yakala (1-4)

83

LUKA Mambu Mena mo - 1:14 SINSU KIA MANA MEKWIZA (5-36) Vita, nzakama zangolo za ntoto, vuku, mvengele (10, 11) Yerusaleme izungilu kwa makesa (20) Tandu ya zula (24) Ngiz’a Mwan’a muntu (27) Kingana kia nsanda (29-33) Nuyingila (34-36) Yesu olongele muna tempelo (37, 38)

22 Anganga bavuende mfulu mu vonda Yesu (1-6) Nkubika za Nduta yansuka (7-13) Nlekelo a Mfumu usikidisu (14-20) ‘Ndiona okungiekola, una yame ova meza’ (21-23) Ntantani zangolo kana nani osundidi onene (24-27) Kangu dia Yesu dia Kintinu (28-30) Osakwidi vo Petelo okumvakula nkalu (31-34)

vo wantu ayingi bakivene 1 Wau mu soneka mambu mavangama, mana tukwikidi mpe oyeto, 2 ankaka batuzayisa mo mbangi za mona-meso y’ateleki a diambu dia Nzambi tuka kuna lubantiku, 3 omono mpe wau ntomene fimpa mawonso tuka kuna lubantiku, mbwene vo diambote yasonekena mo muna ndandani, e mfumu Teofilo, 4 kimana watoma zay’e ziku kia mambu mana walongwa. 5 Muna lumbu ya Erodi1 wa ntinu a Yuda, mwakala nganga muna buka kia Abiya, nkumbu andi Zakariya. O nkaz’andi mosi muna wan’akento a Arone, nkumbu andi Elisabete. 6 Yau awole wantu ansongi vana ndose a Nzambi, kadi badiatilanga muna nkanikinu miawonso ye nsiku mia Yave yo 1:5 1 Tala Nsas’a Mvovo.

Mfunu wakubama; nsosolo miole (35-38) Sambu kia Yesu vana Mongo a Olive (39-46) Yesu obakamene (47-53) Petelo ovakwidi Yesu nkalu (54-62) Basakanene Yesu (63-65) Ofundisu kuna Mbazi a Nkanu (66-71) 23 Yesu vana ndose a Pilato ye Erodi (1-25) Yesu ye yimpumbulu yole bakomeno muna nti (26-43) “Okala yame muna Paradiso” (43) Lufwa lwa Yesu (44-49) Luziku lwa Yesu (50-56) 24 Yesu ofulukidi (1-12) Muna nzil’a Emau (13-35) Yesu omonekene kwa alongoki (36-49) Yesu otombokele kuna zulu (50-53)

kondwa tumbu. 7 Kansi ke bakala yo mwana ko, wau vo Elisabete sita, yau awole mpe se anunu kwau. 8 Una kasalanga salu kia kinganga vana ndose a Nzambi muna buka kiandi, 9 mun’owu wa fu kia anganga, e ntangw’andi ifwene kakota muna nzo avauk’a Yave kayoka e ndumbu. 10 Nkangu wawonso basambidi kuna mbazi muna ntangw’a yoka e ndumbu. 11 Mbasi a Yave imonekene kwa yandi, itelamene vana koko kwalunene kwa ziku dia ndumbu. 12 O Zakariya vava kamwene, otelamene moyo, wonga umbakidi. 13 Kansi, mbasi umvovese vo: “E Zakariya, kumoni wonga ko, kadi ndodokela zaku ziwakanene, o nkaz’aku Elisabete okuwutila mwan’a yakala, okumvana e nkumbu Yoane. 14 Okala ye

LUKA 1:15-39 yangi ye kiese, ayingi beyangalela luwutuku luandi, 15 nene kekala vana meso ma Yave. Ke ´ nua vinyu ko ngatu ma kiankolwa, ozala yo mwand’avelela tuka muna vumu kia ngudi andi, 16 wan’a Isaele ayingi kevutulwisa kuna kwa Yave wa Nzambi au. 17 Ovita kuna ndose andi muna mwanda ye ngolo za Eliya, kavilula e ntima mia mase muna wana, akolami mpe basikila muna ngangu zansongi, kakubikila Yave nkangu akubama.” 18 Zakariya ovovese mbasi vo: “Aweyi ndenda kadila ye ziku kia diambu diadi? Kadi se i nunu kwame, o nkaz’ame mpe se nunu.” 19 Mbasi umvutwidi vo: “I Ngambiele kwame, vana ndose a Nzambi itelamanga, ntuminu ngiza mokena yaku, yo kusamunwina nsangu zazi zambote. ´ 20 Wa, baba okala, kuvova diaka ko yamuna lumbu kina mevangama mambu mama, kadi kukwikidi mambu mame ko mana melungana muna kolo kiasikidiswa.” 21 O nkangu bavingidinge Zakariya, basivikidi wau kakedi kolo kiayingi muna nzo avauka. 22 Una kavaikidi, kalendele vovana yau ko, babakwidi wo vo mona-meso kamwene muna nzo avauka. Ovangidi kak’e sinsu kwa yau, okedi se baba. 23 E lumbu yandi ya salu kiavauka1 vava yalunga, wele kuna nzo andi. 24 Vava vavioka e lumbu yayingi, nkaz’andi Elisabete oyimiti, uyiswekele ngonde tanu, oku vo: 25 “I wau wuwu kampangidi o Yave muna lumbu ina kansidi e sungididi. Okatwidi luvezo lwame vana vena wantu.”

84 26 Vava kalungisa ngonde sambanu, mbasi Ngambiele watumwa kwa Nzambi kuna vata dia Ngalili, dina nkumbu a Nazarete, 27 kuna kwa ndumba mwenze ya zitikilwa kwa yakala, nkumbu andi Yosefe, mwisi nzo a Davidi, nkumbu a mwenze, Maria. 28 Una kakotele muna kena, mbasi umvovese vo: “Kiambote kiaku, ongeye nkwa dienga, o Yave una yaku.” 29 Kansi, otokanene kikilu mu kuma kia mvovo miandi, ovavidi o zaya e nsasa nkayisa yayi. 30 O mbasi umvovese vo: “Kumoni wonga ko, e Maria, kadi Nzambi usongel’e dienga. 31 Tala! yimita oyimita, mwan’a yakala owuta, okumvana e nkumbu a Yesu. 32 Nene kekala, mwan’a Mpungu keyikilwa, o Yave wa Nzambi okumvan’e kunda kia Davidi wa se diandi, 33 okala se Ntinu muna nzo a Yakobo yakwele mvu, e Kintinu kiandi ke kisuka ko.” 34 Kansi, Maria ovovese mbasi vo: “Aweyi divangamena ediadi, wau vo kizeye yakala ko?” 35 O mbasi umvutwidi vo: “O mwand’avelela ukwiza omo ngeye, o nkum’a Mpungu ukuyitalela. Dianu vo, ndiona owutwa oyikilwa vo wavelela, Mwan’a Nzambi. 36 Elisabete wa yitu kiaku, oyu wayikilwa vo sita, oyandi mpe lukau lwa mwan’a yakala kabakidi muna kinunu kiandi, eyayi i ngonde andi ya sambanu; 37 kadi kuna kwa Nzambi ke vena diambu ko dilenda funga.” 38 Maria ovutwidi vo: “Tala, omono i ntaudi a Yave! Yambula diambu diaku diavanga` ma omu mono.” O mbasi okatukıdi vana kena. 39 E lumbu yayina, o Ma1:23 1 Yovo “salu kiandi muna wete dia nka- ria otelamene, wele-wele kuna zunga kia miongo, kuna mbanza ngu.”

85 mosi ya Yuda, 40 okotele muna nzo a Zakariya, okayisi Elisabete. 41 Elisabete vava kawidi e nkayiswa kakayisu kwa Maria, o mwana onikukini muna vumu kiandi, Elisabete ozele yo mwand’avelela, 42 ovovele muna nding’angolo, oku vo: “Osambwilu vana vena akento awonsono, isambwilu mpe e mbongo a vumu kiaku! ` 43 Akweyi dintukıdi e lau diadi, vo ngudi a Mfumu ame wizidi oku ´ ngina? 44 Kadi e zu dia nding’aku vava dizidi omu matu mame, o mwana omu vumu kiame onikukini kuna kiese. 45 Kiese kwa ndiona okwikidi wo, e kuma kadi mambu mana kavoveswa kwa Yave lungana melungana.” 46 Maria ovovele vo: “O moyo ame1 utundidikidi Yave, 47 o ntim’ame uyangalele muna Nzambi wa Mvuluzi ame 48 kadi watadidi lusakalalu lwa ntaudi andi a nkento. Tuk’omu wau, mbandu zawonso zikungikila vo nkwa nsambu, 49 kadi o Nengolo oma kampangidi manene, e nkumbu andi yavauka, 50 kadi muna mbandu ye mbandu, osonganga e nkenda zandi kw’awana bekumvuminanga. 51 Ovangidi owu wankuma muna koko kwandi; omwanganese akwa lulendo muna makani ma ntima miau. 52 Okunkwidi ayadi muna kunda yau, otundidikidi ana basakalele; 53 ozadisi akwa nzala ye lekwa yambote, e mvuama osindikidi zo mokomoko. 54 Osadisi Isaele wa ntaudi andi muna kunsungamesa e nkenda zandi, 55 una kavovesa mase meto, kuna kwa Abarayama ye mbongo andi, yakwele mvu.” 56 Maria tezo kia ngonde tatu ka-

LUKA 1:40-71 kala yandi, i bosi kavutuka kuna nzo andi. 57 E ntangw’a Elisabete ya wuta ifwene, owutidi mwan’a yakala. 58 Esi belo kiandi ye yitu yandi bawidi vo Yave owokese nkenda zandi kwa yandi, bankembese. 59 E lumbu kina kia nana bezidi zenga1 o mwana, nkumbu a Zakariya wa se diandi bazola kumvana. 60 Kansi, o ngudi andi ovutwidi vo: “Ve! Yoane keyikilwa.” 61 Bamvovese vo: “Omu yitu yaku ke mosi ko una ye nkumbu yayi.” 62 Bayuvuidi se diandi muna sinsu, kana aweyi kazolele vo kayikilwa. 63 Olombele babu kia sonekena, osonekene vo: “Yoane i nkumbu andi.” Basivikidi yau awonso. 64 Vana vau o nu’andi ubatwinu, o lubini lwandi mpe luzezele, oyantikidi vova, okembele Nzambi. 65 Awonso bakedi kuna belo kiau babakamene kwa wonga, muna londe lwawonso lwa Yuda mambu mama mawonso bamokenenge. 66 Awonso bawa mo, basidi mo muna ntima miau, bavovele vo: “Aweyi kikala kimwana-mwana kiaki?” Kadi o koko kwa Yave kukedi yandi. 67 I bosi, Zakariya wa se diandi ozele yo mwand’avelela, osakwidi, oku vo: 68 “Yambula kakembelwa o Yave wa Nzambi a Isaele, e kuma kadi ovutwidi sungididi ˆ kiandi kwa nkangu andi, kabakula. 69 Utuvaikisidi mpak’a luvuluzu1 muna nzo a Davidi wa ntaudi andi. 70 Kadi i diau kavova muna nua mia ngunza zandi zavelela tuka kuna nz’ankulu. 71 Wavova vo okutuvuluza kuna kw’atantu eto, ye muna

1:46 1 Yovo “Kiwuntu kiame kiawonso.” Tala Nsas’a Mvovo.

1:59 1 Yovo “yotesa.” 1:69 1 Yovo “mvuluzi a nkuma.” Tala Nsas’a Mvovo, “Mpaka.”

LUKA 1:72–2:20 moko m’awonso batumengene; 72 katusonga e nkenda mun’owu wa nsilu kasia kwa mase meto, yo sungamena e kangu diandi diavauka, 73 i ndofi kadila se dieto Abarayama. 74 Vava kekutuvuluza muna moko m’atantu eto, okutuyambula twansadila kondwa wonga, 75 kuna kwikizi ye unsongi e lumbu yeto yawonso. 76 Kansi, ongeye kimwana-mwana mpe, ngunz’a Mpungu oyikilwa, kadi okwend’aviti kuna luse lwa Yave, wakubika nzila zandi, 77 wazayisa o luvuluzu kwa nkangu andi muna luloloko lwa masumu mau, 78 mu kuma kia walakazi wa Nzambi eto. Muna walakazi wau tumona ntemo utuka kuna zulu ukezima nze nkielo a kuma, 79 watemesa ntemo kw’awana bafongele vana tombe ye ˆ kıni kia lufwa, kimana twasingik’o malu meto muna nzil’a luvuvamu.” 80 E kimwana-mwana kikudidi, kikumamene muna mwanda,1 okedinge muna makanga, yavana kialuaka e lumbu kayisonga kuna kwa Isaele. Muna lumbu yayina, Kaisa Auguseto wavaikisa nsiku vo nza yawonso yasonama. 2 (Eyayi i nsonama yantete yavangama vava kiayala Kwirenio kuna Suria.) 3 Wantu awonso bele kuyisonekesa, konso muntu kuna vata diandi. 4 Yosefe mpe, okatukidi kuna Ngalili, kuna vata dia Nazarete, otombokele kuna Yuda, kuna vata dia Davidi, dina ye nkumbu Beteleme, wau vo yandi i mwisi nzo ye kanda dia Davidi. 5 Wele kuyisonekesa yo Maria wa nkaz’andi, muna kolo kiaki e ntangw’andi ya wuta yafinama. 6 Ekolo

86 bakala kwakuna, e ntangw’andi ya wuta yafwana. 7 Owutidi mwana andi ayakala, mwan’antete, unzingidi vana nlele, unlekese muna dikilwa kia twelezi, e kuma kadi, ke bakala ye suku ko muna nzo zina anzenza balwakilanga. 8 Muna zunga kiakina mpe mukedi avungudi muna nzanza, beyingilanga e kambi diau o fuku. 9 Kuna kinsalukisa, o mbasi a Yave wizidi telama vana bena, o nkembo a Yave ubatemene, bamwene kikilu o wonga. 10 O mbasi ubavovese vo: “Ke numoni wonga ko, tala, nsangu zambote inutwasidi, ezi zimwesa nkangu awonsono e kiese. 11 Kadi o unu kuna vata dia Davidi i nu` wutukılu mvuluzi, una vo i Kristu wa Mfumu. 12 Ekiaki i sinsu kwa yeno: “Numon’e kimwana-mwana kizingilu o nlele, kilekeso muna dikilwa kia twelezi.” 13 Vana vau, vana vena mbasi vezidi ndong’a vu kia zulu, basanisini Nzambi, yo vova vo: 14 “Nkembo kwa Nza` mbi muna kaye, ova nsi luvuvamu muna akwa dienga.”1 15 E mbasi vava zavutuka kuna zulu, avungudi bayantikidi vovaziana, oku vo: “Yambula twenda kuna Beteleme, twamona dina divangamene, dina tuzayisu kwa Yave.” 16 Bele-bele, basolwele Maria yo Yosefe, ye kimwana-mwana kilekeso muna dikilwa kia twelezi. 17 Vava bamwene dio, bazayisi e nsangu zina bavoveso mu kuma kia kimwana-mwana kiaki. 18 Awonso bawidi wo, basivikidi dina bavoveso kw’avungudi, 19 vo i Maria, olundidi mambu mama mawonso, wayindulanga mo muna ntim’andi. 20 Avungu-

1:80 1 I sia vo, ngindu ye kiwuntu.

2:14 1 Yovo “wantu ana kayangalele.”

2

87 di bavutukidi, bakembelenge yo sanisina Nzambi muna mawonso bawidi yo mona, wauna bavoveswa. 21 Vava kialung’e lumbu kia nana kia kunzengesa, oveno nkumbu a Yesu, ina yavewa kwa mbasi una Maria kayimiti ko. 22 Vava kiafwana e ntangwa ya luveleleso lwau mun’owu wa Nsiku a Mose, batombokele yandi kuna Yerusaleme, bansunzula kwa Yave, 23 nze una wasonama muna Nsiku a Yave vo: “Konso mwan’a yakala oziula vumu kia ngudi andi, oyikilwa vo wavauka kuna kwa Yave.” 24 Batambikidi o lukau luna lwasikidiswa muna Nsiku a Yave: “Mbwela zole, yovo nsweswe miole mia mayembe.” 25 Kuna Yerusaleme kwakala muntu nkumbu andi Simone, muntu ansongi, nkwa vumi wa Nzambi, wavingilanga lufiaulwisu lwa Isaele, o mwand’avelela wakala muna yandi. 26 Nzambi wansengomwena dio muna mwand’avelela vo ke mona lufwa ko, yavana kemona Kuswa1 kia Yave. ` 27 O mwanda unete muna tempelo, o se yo ngudi batwese Yesu wa mwan’au, bamvangila dina diasikidiswa muna Nsiku, 28 obongele mwana, unsidi vana nkond’a moko mandi, osanisini Nzambi, oku vo: 29 “E Mfumu Nzambi, wau se sindika ntaudi aku muna luvuvamu, wauna wavova, 30 kadi o meso mame mamwene nzil’aku otwasila luvuluzu 31 luna wakubika vana ndose a nkangu miawonso, 32 ntemo ukatula e tombe kwa zula yo nkembo kwa nkangu aku Isaele.” 33 O se ye ngudi a kimwana-mwana basivikidi e ma2:26 1 Sina, “Kristu.”

LUKA 2:21-44 mbu mavovelo mu kuma kiandi. 34 Simone ubasambwidi, ovovese Maria wa ngudi a mwana vo: “Tala, o mwana ndioyu yandi wasolwa mu bwisa yo telamesa diaka ayingi muna Isaele, okala mpe se sinsu kia luvezo 35 (elo, o nsosolo tompola utompola ntim’aku1), mu sengomona makani mena muna ntima miayingi.” 36 Vakedi ngunz’a nkento, nkumbu andi Ana, wa mwan’a Fanwele, mwisi kanda dia Asire. Se nunu kikilu, mvu nsambwadi kaka kazinga yo nkaz’andi tuka basompanena, 37 wafwilwa yakala, owau wina ye mvu 84. Kakondwanga muna tempelo ko, wasadilanga Nzambi fuku yo mwini muna fionkonona1 yo dodokela. 38 Oyandi mpe ubafinamene muna ntangwa yayina, otondele Nzambi, omokenen’e diambu dia mwana ndioyu kw’awonso ana bevingilaˆ nga lukulu lwa Yerusaleme. 39 Vava bamene vanga mawonso masikidiswa muna Nsiku a Yave, bavutukidi kuna Ngalili, kuna Nazarete, kuna vata diau. 40 O mwana okudidi, okumamene, o zayi wandi mpe uwokele, e dienga dia Nzambi dikedi yandi. 41 O se diandi yo ngudi andi bayendanga kuna Yerusaleme mvu miawonso, kuna nkinzi a Nduta. 42 Vava kakala ye kimbuta kia mvu 12, nze una bavanganga, batombokele kuna nkinzi. 43 Vava e lumbu ya nkinzi yafokoka, una bavutukanga, o nleke Yesu osidi kuna Yerusaleme, o se diandi yo ngudi andi ke bazeye wo ko. 44 Kadi edi babenze vo bena yandi muna buka, badiete lumbu kiamvimba lembi kumvava, i 2:35 1 Yovo “moyo aku.” 2:37 1 Yovo “mina nsoki.” Tala Nsas’a Mvovo.

LUKA 2:45–3:15 bosi bayantikidi kumvava vana ven’e yitu ye ana bazayanene yau. 45 Wau balembele kumona, bavutukidi kuna Yerusaleme, bele amvavi. 46 Muna lumbu kina kietatu, bansolwele muna tempelo, ovuende vana vena alongi, okubawanga yo kubayuvula yuvu. 47 Awonso banwidi, basivikidi umbakuzi wandi ye mvutu zandi. ` 48 Vava mase mandi bamwene, basivikidi, o ngudi andi umvovese ` vo: “E mwana, ekuma utuvangıdi wau? Omono yo se diaku ngeye tukwend’avavinge kuna ntantu zawonso.” 49 Ubavovese vo: “Eku` ma numpavıdi? Ke nuzeye wo ko vo omu nzo a Se diame i mfwete kal’e?” 50 Ke babakwidi wo ko, una kabavovese. 51 I bosi, okulumukini yau, wele kuna Nazarete, okwamanene kubatumamena.1 O ngudi andi mpe olundidi e mvovo miami miawonso muna ntim’andi. 52 Yesu onungunukini muna zayi ye ntela, watondwanga kwa Nzambi ye kwa wantu. Muna mvu una wa 15 wa luyalu lwa Tiberio Kaisa, o Pontio Pilato nguvulu a Yuda kakala, o Erodi1 nyadi a mvivu a Ngalili, o Filipo wa mpangi andi nyadi a mvivu a Ituraya ye Trakoniti, o Lusania nyadi a mvivu a Abilene, 2 muna lumbu ya nganga zambuta, Anasi yo Kayafa, e diambu dia Nzambi dizidi kuna kwa Yoane wa mwan’a Zakariya muna makanga. 3 Wele muna zunga yawonso ya Yodani, wele alonginge luvubu luna vo i sinsu kia luviluku lwa ntima muna luloloko lwa masumu, 4 wauna wasonama muna nkand’a Yesaya wa ngunza vo: “Ndi-

3

2:51 1 Yovo “kubalemvokela.” 3:1 1 I sia vo, Erodi Antipa. Tala Nsas’a Mvovo.

88 ng’a muntu obokanga muna makanga, oku vo: ‘Nukubika nzil’a Yave. Nusingika nzila zandi. 5 Ndimba miawonso mizadiswa, e miongo ye kundubulu yawonso yikululwa; e nzila zatekama zisingikwa, e nzila za kundubulu zilelekwa; 6 wantu awonso bemona luvuluzu lwa Nzambi.’”1 7 Oyantikidi vovesa ndonga izidi vubwa kwa yandi vo: “Yeno wan’a mpidi, nani unulukisi nwatina o makasi mekwiza? 8 Nusonga mavangu ma luviluku lwa ntima. Ke nuvovi muna ntima mieno ko vo, ‘Tuna yo Abarayama wa se dieto.’ Kadi inuvovese wo vo, Nzambi wafwana vaikisila Abarayama o wana muna matadi mama. 9 Sengele kisilu kala vana sina dia nti. Ozevo, konso nti ulembi yima bundu yambote, keswa ukeswa yo tubwa vana tiya.” 10 E ndonga inyuvuidi vo: “Oyeto, adieyi tufwete vanga?” 11 Ubavutwidi vo: “Ona wina ye yinkutu yole,1 yambula kakawulwila ndiona okondelo, ndiona una ye madia, yambula kavanga diau dimosi.” 12 Kana nkutu avakulwisi a mpaku bezidi vubwa, bamvovese vo: “E nlongi, oyeto, adieyi tufwete vanga?” 13 Ubavovese vo: “Ke nulombi lekwa kiankaka ko, nuvakulwisa kaka e mpaku ina yasikidiswa.” 14 O makesa mpe manyuvuidi vo: “Oyeto, adieyi tufwete vanga?” Ubavovese vo: “Ke nubangika wantu ko,1 ke nufundi muntu mfundu a luvunu ko, nuyangalela kaka o mfutu eno.” 15 Wau vo nkangu Kristu wavingidinge, yau awonso bayindwi3:6 1 Yovo “nzila kesadila Nzambi muna vuluza.” 3:11 1 Yovo “kinkutu kiankaka.” 3:14 1 Yovo “ke nukutumuna lekwa ya wantu ko.”

89 di muna ntima miau mu kuma kia Yoane vo, “Nga yandi i Kristu e?” 16 Yoane ovutwidi kwa yau awonso, oku vo: “Omono inuvubidi muna maza, kansi ndiona unsundidi o nkuma okwiz’andandi, omono nkutu kiafwana ko mu kutulula nsing’a nsampatu zandi. Yandi okunuvubila muna mwand’avelela yo muna tiya. 17 Una ye vevelwa vana moko mandi, ovelelesa e bundilu diandi yo sia masa muna lundilu diandi, kansi oyoka e titi vana tiya ke tuzimanga ko.” 18 Mambu mayingi mpe kavova mu kasakesa nkangu yo kubasamunwina e nsangu zambote. 19 Kansi Yoane watumba Erodi wa nyadi a mvivu mu kuma kia Erodia wa nkaz’a mbut’andi, ye muna mambu mambi mawonso kavanga o Erodi, 20 vana ntandu a mambu mama mawonso, osidi Yoane muna pelezo. 21 O wantu awonso una bavubwa, o Yesu mpe wavubwa. Una kasambanga, e zulu diziukidi, 22 o mwand’avelela unkulumukini, nze yembe, e ndinga itukidi kuna zulu, oku vo: “Ongeye u Mwan’ame anzolwa; ngeye iyangalelanga.”

LUKA 3:16-34 26 wa mwan’a Mati, wa mwan’a Matatia, wa mwan’a Simi, wa mwan’a Yoseke, wa mwan’a Yoda, 27 wa mwan’a Yoana, wa mwan’a Resa, wa mwan’a Zerubabele, wa mwan’a Saletiele, wa mwan’a Nere, 28 wa mwan’a Meleki, wa mwan’a Adi, wa mwan’a Kosame, wa mwan’a Elemadame, wa mwan’a Ere, 29 wa mwan’a Yesu, wa mwan’a Eleyeze, wa mwan’a Yorime, wa mwan’a Matata, wa mwan’a Levi, 30 wa mwan’a Simone, wa mwan’a Yuda, wa mwan’a Yosefe, wa mwan’a Yoname, wa mwan’a Eleyakime, 31 wa mwan’a Melea, wa mwan’a Mena, wa mwan’a Matata, wa mwan’a Natani, wa mwan’a Davidi, 32 wa mwan’a Yisai, 23 Vava Yesu kayantika e salu kiawa mwan’a Obede, ndi, tezo kia mvu 30 kakala, wauna wa mwan’a Boaze, bambadikilanga vo, wa mwan’a Salemone, mwan’a Yosefe, wa mwan’a Nakesone, wa mwan’a Eli, 33 wa mwan’a Aminadabi, 24 wa mwan’a Matata, wa mwan’a Areni, wa mwan’a Levi, wa mwan’a Keserone, wa mwan’a Meleki, wa mwan’a Perese, wa mwan’a Yanai, wa mwan’a Yuda, wa mwan’a Yosefe, 34 wa mwan’a Yakobo, 25 wa mwan’a Matatia, wa mwan’a Isaki, wa mwan’a Amose, wa mwan’a Abarayama, wa mwan’a Nakumi, wa mwan’a Tera, wa mwan’a Esele, wa mwan’a Nako, wa mwan’a Nangai,

LUKA 3:35–4:22 35 wa mwan’a Serunge, wa mwan’a Ru, wa mwan’a Pelenge, wa mwan’a Ebe, wa mwan’a Sela, 36 wa mwan’a Kainani, wa mwan’a Ampakesede, wa mwan’a Seme, wa mwan’a Noa, wa mwan’a Lemeke, 37 wa mwan’a Metusela, wa mwan’a Kanoke, wa mwan’a Yarede, wa mwan’a Malalele, wa mwan’a Kainani, 38 wa mwan’a Enose, wa mwan’a Sete, wa mwan’a Adami, wa mwan’a Nzambi. I bosi, Yesu wazala yo mwand’avelela, wakatuka kuna Yodani, wanatwa kuna makanga kwa mwanda 2 mu lumbu 40, kuna katontelwa kwa Nkadi ampemba. ´ Yandi kadie ma muna lumbu yayina, vava yafokoka, omwene nzala. 3 Muna kuma kiaki, Nkadi ampemba umvovese vo: “Avo ngeye u mwan’a Nzambi, vovesa e tadi diadi diakituka se mbolo.” 4 Kansi, Yesu umvutwidi vo: “Diasonama vo, ‘Ke mu mbolo kaka ko i kezingil’o muntu.’” 5 Untombwele yo kunsonga yintinu yawonso ya nza mu fikolo. 6 I bosi, Nkadi ampemba umvovese vo: “Ikuvana e wisa kiaki kiawonso, yo nkembo au, kadi kwa mono kiavewa, mvana kio kwa konso ona nzolele. 7 Avo unkundidi, ozevo e wisa kiaki kiawonso kikala se kiaku.” 8 O Yesu umvutwidi vo: “Diasonama vo, ‘Yave wa Nzambi aku kaka ofwete sambila, yandi kaka ofwete sadila salu kiavauka.’”

4

90 ` 9 I bosi, unete kuna Yerusaleme, untelamese vana lusangidiku1 lwa tempelo, umvovese vo: “Avo ngeye u mwan’a Nzambi, uyituba ova nsi, 10 kadi diasonama vo, ‘Okanikina mbasi zandi muna diambu diaku, batanina,’ 11 ‘Bekutambula muna moko mau, walembi wandama o kulu vana tadi.’” 12 O Yesu umvutwidi vo: “Diavovua vo, ‘Kufwete tonta Yave wa Nzambi aku ko.’” 13 O Nkadi ampemba vava kamene kuntonta, okatukidi vana kena yavana kevua diaka ntangwa yambote. 14 O Yesu muna ngolo za mwa` nda ovutukıdi kuna Ngalili. E nsangu zandi zimwanganene muna zunga kiawonso. 15 Oyantikidi longela muna masambilu mau, wantu awonso bankembele. 16 Olueke kuna Nazarete, kuna kakudila, wau vo i fu kiandi, muna lumbu kia Vundu okotele muna sambilu, otelamene katanga. 17 O nkand’a Yesaya wa ngunza uveno kwa yandi, oyalumwini wo, osolwele fulu kiasonama vo: 18 “O mwand’a Yave una yame, e kuma kadi, unkusidi mazi yateleka nsangu zambote kw’asukami. Untumini yasamuna luvevoko kwa abakami, e mbweno kwa mpofo, yasindika awana bebangikwanga benda kwau, 19 yasamun’o mvu a dienga dia Yave.” 20 Obundikidi o nkanda, ovutwidi wo kwa selo, ovuende; o meso ma wantu awonso muna sambilu mavuidi kuntungununa. 21 Oyantikidi kubavovesa vo: “O unu e sono kiaki nuwidi kilunganene.” 22 Awonso bayantikidi kunsila umbangi wambote, basivikidi mpe muna mambu mangemba 4:9 1 Yovo “nludi.”

91 mavaikidi muna nu’andi, bavovele vo: “Ondioyu nga ke mwan’a Yosefe ko e?” 23 Ubavovese vo: “Kalukatikisu ko vo, se nwavova diambu diadi mu kuma kiame, ‘E nganga, ukiwuka. Mana tuwidi mavangamene muna Kafanau, vanga mo mpe mwamu vata diaku.’” 24 Ovovele vo: “Kieleka, inuvovese vo, ke vena nkutu ngunza ko ozitiswanga muna vata diandi. 25 Inuvovese e ludi vo: Akento ayingi bafwilwa akala muna Isaele muna tandu kia Eliya wa ngunza, una kiakangama e mvula mu mvu ntatu ye ngonde sambanu, mwakala mvengele angolo muna nsi yawonso. 26 Kansi, Eliya katumwa kw’akento awaya ko, kuna kwa nkento wafwilwa yakala kuna Sarefate a Sidone kaka katumwa. 27 Diau adimosi mpe, akwa wazi ayingi bakala muna Isaele muna tandu kia Elesa wa ngunza, kansi ke mosi ko muna yau waveleleswa,1 Namani kaka wa mwisi Suria.” 28 Wantu awonso muna sambilu bafungidi makasi vava bawidi mambu mama, 29 batelamene, bamvaikisi kuna mba` zi a vata, banete kuna lunenge-nenge lwa mongo vana vatungilwa e ` vata diau, kimana banengomona. ` 30 Kansi, oyandi oviokele vana bena, wele kwandi. 31 I bosi, okulumukini kuna Kafanau, e vata dia Ngalili. Ubalongele muna lumbu kia Vundu, 32 basivikidi kikilu e mpil’andi ya longela, e kuma kadi kuna wisa kavovela. 33 Muna sambilu mukedi nkwa nkuya, nkwa mwand’a usafu, okazidi muna nding’angolo, oku vo: 34 “Nkia diambu tuna diau yo ngeye, e Yesu wa nkwa 4:27 1 Yovo “wawukwa.”

LUKA 4:23–5:1 Nazarete? Nga wizidi kutufwasa e? Ntomene kuzaya, u Mveledi a Nzambi.” 35 Yesu otumbidi wo, oku vo: “Butama, vaika muna yandi.” O nkuya umbwisidi vana kati, uvaikidi muna yandi, ke usidi kumvanga diambu ko. 36 Yau awonso basivikidi, bavovazianene vo: “Nkia diambu diadi? Kadi muna wisa ye ngolo kavovesele mianda mia usafu, mivaikidi!” 37 E nsangu zandi zimwanganene muna zunga kiawonso. 38 Vava kavaikidi muna sambilu, okotele muna nzo a Simone. ˆ O ko1 wa Simone wakala ye ngianduka yangolo, bamvovese kansadisa. 39 Otelamene vana kakedi, otumbidi e ngianduka, osasukidi. Vana vau otelamene, oyantikidi kubasadila. 40 Una kiadimuk’e ntangwa, awonso bakala ye mbevo za mpila mu mpila babatwese vana kena. Otensekele moko mandi muna yau awonso, ubasaswidi. 41 E nkuya mpe mivaikidi muna wantu ayingi, bakazidi yo vova vo: “Ongeye u Mwan’a Nzambi.” Ubatumbidi, kabayambwidi ko bavova, kadi bazaya wo vo yandi i Kristu. 42 Oku mene-mene, ovaikidi, wele kuna makanga. Kansi, e ndonga imvavidi, bezidi kwa yandi, bankakididi kalembi katuka kuna bena. 43 Ubavovese vo: “Mfwete kwenda mpe muna mavata mankaka, yasamun’e nsangu zambote za Kintinu kia Nzambi, kadi i diau yatuminwa.” 44 Dianu vo, wele alonginge muna masambilu ma Yuda. Lumbu kimosi una katelamene vana yanga dia Ngenesarete,1 e ´ ndonga izidi mu wa e diambu dia

5

ˆ 4:38 1 I sia vo, ko wankento. 5:1 1 I sia vo, Mbu a Ngalili.

LUKA 5:2-26 Nzambi, imfinangese. 2 Omwene nzaza zole vana nteto a yanga, kansi abaki a mbizi bavuidi mo kulumuka kadi makonde mau besukulanga. 3 Okotele muna nzaza ya Simone, undodokele vo kanunguna yo fioti muna maza. Ofongele muna nzaza, oyantikidi longa e ndonga. 4 Vava kamene longa, ovovese Simone vo: “Nunguna nzaza vana kati, nwaleka makonde meno, nwabaka e mbizi.” 5 Simone ovutwidi vo: “E Mfumu, o fuku wawonso tusadidi yeto ke tuba´ ki ma, kansi muna diambu diaku ileka makonde.” 6 Bavangidi wo, babakidi mbizi zayingi za maza. O makonde mau mayantiˆ kidi bakuka. 7 Babokele akw’au muna nzaza yankaka beza kubasadisa. Bezidi, bazadisi e nzaza zau zole, i bosi ziyantikidi dimuka. 8 Simone Petelo wau kamwene wo, obwidi vana makungunu ma Yesu, oku vo: “E Mfumu, katuka kwaku vava ngina, kadi i nsumuki kwame.” 9 Kadi osivikidi kikilu ye awonso bakedi yandi, muna diambu dia mbaka babaka mbizi za maza, 10 diau adimosi mpe kwa wan’a Zebedayo, Yakobo yo Yoane, ana basalanga ntwadi yo Simone. Yesu ovovele kwa Simone vo: “Kumoni wonga ko. Tuk’omu unu wantu obaka.” 11 Batwese nzaza zau vanakumu, bayambwidi lekwa yawonso, banlende. 12 Vava kakala muna vata dimosi, muntu mosi wabilam’o wazi omwene Yesu, oyinzikidi o ntu, undodokele vo: “E Mfumu, avo ozolele wo, umpelelesa.” 13 Olambwidi o koko, unsimbidi, oku vo: “Nzolele wo! Velela kwaku.” Vana vau o wazi unkatukidi. 14 I bosi, Yesu okanikini o muntu vo kazayisi dio kwa muntu ko: “Kansi wenda

92 kuyisonga kwa nganga, watambika lukau lwa mpelela aku, wauna Mose kakanikina, muna umbangi kwa yau.” 15 Kansi e nsangu zandi zimwanganene kikilu, e ndo´ ng’ayingi izidi lungalakana bawa, yo wukwa muna mayela mau. 16 Wele kuna makanga, kasamba. 17 Muna lumbu yayina vava kalonganga, Afarisi y’alongi a Nsiku, ana batuka muna mavata mawonso ma Ngalili, y’oma ma Yuda, y’oma ma Yerusaleme, bakedi ˆ kuna; e ngolo za Yave za wuka zakala yandi. 18 Tala, o wantu benatanga nkwa vola vana kipoyo, bavavidi una balenda kunkotesela yo kunluakisa vana vakala Yesu. 19 Kansi wau ke balendele kunkotesa ko mu kuma kia ndonga, batombokele kuna nludi, bankulumwini muna kipoyo, vana kati kw’awana bakala kuna luse lwa Yesu. 20 Vava kamwene lukwikilu lwau, ovovele vo: “E nkundi, masumu maku malolokelo.” 21 I bosi, asoneki ye Afarisi bayantikidi yindula, oku vo: “Nani ndioyu otiangunanga Nzambi? Nani olenda loloka masumu, avo ke Nzambi kaka ko?” 22 Kansi, Yesu obakwidi ngindu zau, ubavutwidi vo: “Adieyi nuyindulanga omo ntima mieno? 23 Adieyi diasazu mu vova, ‘O masumu maku malolokelo’ yovo vova vo, ‘Telama yo diata’? 24 Kansi kimana nwazaya vo Mwan’a muntu ovuidi e wisa kialoloka masumu ova nza—” ovovese mbevo a vola vo: “Ivovese vo, Telama, bonga kipoyo kiaku, wenda kuna nzo aku.” 25 Vana vau otelamene vana bena, onete kipoyo kina kalekeswa, wele kuna nzo andi, wele kembelelanga Nzambi. 26 Awonso basivikidi kikilu, bakembele Nzambi, bamwene o wo-

93 nga, bavovele vo: “Mambu masivi tumwene o unu!” 27 I bosi, ovaikidi, omwene nkwa mpaku, nkumbu andi Levi, ovuende vana vevakulwilwanga e mpaku, umvovese vo: “Undanda.” 28 Otelamene, osisidi yawonso, oyantikidi kunlanda. 29 I bosi, Levi unlambisidi lambu diampwena muna nzo andi, mwakala ndong’ayingi, avakulwisi a mpaku y’akaka mpe badidi yau vana meza. 30 Afarisi ye asoneki au bayidi` mıni alongoki andi, oku vo: “Ekuma nudilanga yo nua kumosi ye avakulwisi a mpaku ye asumuki?” 31 Yesu ubavovese vo: “Ana bena yo vimpi ke bavuidi ngang’a mawuku mfunu ko, kansi ambevo kaka. 32 Kiayiza bokela ansongi ko, asumuki kaka baviluk’o ntima.” 33 Bamvovese vo: “Alongoki a Yoane bekwamanananga fionkonona1 yo samba, alongoki a Afarisi mpe i wau bevanganga, kansi alongoki aku, dia yo nua.” 34 O Yesu ubavutwidi vo: “Nga akundi a toko dia nsompi balenda fionkonona,1 avo toko dia nsompi una yau? 35 Kansi vekala ye lumbu yina e toko dia nsompi kekatulwa vana bena; muna lumbu yayina befionkonona.”1 36 Ubatelele diaka e kingana vo: “Ke vena muntu ko ozenganga tenda kia mvuatu wampa kalonda kio muna mvuatu wankulu. Kadi ke mvuatu wampa kaka ko kefwasa, kansi e tenda kiampa ke kifwanana ko ye mvuatu wankulu. 37 Diau dimosi, ke vena muntu ko osianga vinyu ampa muna madila mankulu ma nkand’a bulu. Kadi e vinyu ampa ibukisa madila, 5:33-35 1 Yovo “mina nsoki.” Tala Nsas’a Mvovo.

LUKA 5:27–6:10 yo tiamuka, e madila mefwasuka. 38 Kansi vinyu ampa muna madila mampa isiwanga. 39 Ke vena muntu ko onwini vinyu ankulu kazola ina yampa, kadi edi kevova vo, ‘Ina yankulu iwete.’” Una kaviokelenge muna mpatu za masa muna lumbu kia vundu, alongoki andi batolwele ntu mia masa, bavinzidi mio, badidi. 2 Vava bamwene wo, akaka muna Afarisi bavovele vo: “Ekuma nuvangilanga edi ke diansongi ko omu lumbu kia Vundu?” 3 Kansi, Yesu ubavutwidi vo: “Nga ke nwatanga dio ko dina Davidi kavanga vava kafwa e nzala kumosi ye ana bakala yandi e? 4 Wakota muna nzo a Nzambi yo bonga e mbolo zatambikwanga vana ndose a Nzambi, wadia zo yo vana mpe kw’awana bakala yandi, edi ke diansongi ko kwa muntu mu dia zo, anganga kaka.” 5 I bosi, ubavovese vo: “O Mwan’a muntu i Mfumu a lumbu kia Vundu.” 6 Muna lumbu kiakaka kia vundu, okotele muna sambilu, oyantikidi longa. Mukedi muntu una yo koko kwalunene kwayuminina.1 7 Asoneki ye Afarisi balangididi Yesu kana vo owuka muna lumbu kia Vundu, kimana basolola dina bekumfundila. 8 Kansi wau kazaya makani mau, ovovese nkwa koko kwayuminina1 vo: “Telama, wiza ova kati.” Otelamene, wele vana kati. 9 I bosi Yesu ubavovese vo: “Diambu ikunuyuvula, Nga diansongi mu vanga mawete yovo mambi mu lumbu kia Vundu, vuluza moyo yovo vonda wo?” 10 Una katadidi yau awonso, ovovese muntu vo: “Lambul’o koko kwaku.” Ovangidi wo, o

6

6:6, 8 1 Yovo “kwavanguka.”

LUKA 6:11-35 koko kwandi kusasukidi. 11 Kansi oyau, bafungidi kikilu makasi, bayantikidi vovaziana dina balenda vanga kwa Yesu. 12 Muna lumbu yayina wele vana mongo kasamba, osambidi kwa Nzambi fuku wawonso. 13 Vava kwakia, obokele alongoki andi, osolele 12 vana bena, ubayikidi vo antumwa: 14 Simone, ona kavana mpe nkumbu a Petelo yo Andere wa nleke andi, Yakobo, Yoane, Filipo, Batolomai, 15 Matai, Toma, Yakobo wa mwan’a Alefayo, Simone ona oyikilwanga vo “nkwa vema,” 16 Yuda wa mwan’a Yakobo yo Yuda wa mwisi Kereote, ona wakituka se nyekodi. 17 Okulumukini yau, otelamene vana ndimba, vakedi ndong’ayingi y’alongoki andi yo nkangu wayingi watuka muna Yuda yawonso ye muna Yerusaleme, ye muna mbel’a mbu a Turo ye Sidone, ´ ana bezidi wa yo wukwa yimbevo yau. 18 Kana nkutu awana babangikwanga kwa mianda mia usafu basaswilu. 19 E ndonga yawonso ivavidi kumviakana kadi ngolo zavaikanga muna yandi yo wuka yau awonso. 20 Otadidi kuna kw’alongoki andi, ovovele vo: “Kiese kwa yeno asukami, kadi e Kintinu kia Nzambi i kieno. 21 “Kiese kwa yeno nufwa nzala owau, kadi nuyukuta. “Kiese kwa yeno nudilanga owau, kadi nuseva. 22 “Nukala ye kiese konso ntangwa o wantu bekunumenga, kunubembola, kunuveza yo yivisa e nkumbu zeno nze yimpumbulu muna diambu dia Mwan’a muntu. 23 Muna lumbu kiakina numona kiese yo yangalala, kadi o nsendo eno wanene kuna zulu, i wau mpe

94 bavanga mase mau kuna kwa ngunza. ˆ 24 “Tatu kwa yeno mvuama, kadi numwene kala lufiaulwisu lweno. ˆ 25 “Tatu kwa yeno nuyukwiti owau, kadi nzala nufwa. ˆ “Tatu kwa yeno nusevanga owau, kadi nukendalala yo dila. ˆ 26 “Tatu kwa yeno, ovo nusanisinwa kwa wantu awonso, kadi i wau mpe mase mau bavanga kuna kwa ngunza zaluvunu. 27 “Kansi mpovele kwa yeno nuwanga: Nuzolanga mbeni zeno, nuvanga mawete kw’awana bekunumenganga, 28 nusambula awana bekunusibanga, yo samba mu kuma kia awana bekunutiangunanga. 29 Ndiona uwende vana bundi dimosi, untambika diankaka; ona obongele kinkutu kiaku, unyambulwila mpe e yunga kiaku. 30 Konso on’okulomba, umvana, on’obongele lekwa yaku, kunlombi yo ko. 31 “Mana nuzolele vo wantu banuvanga, i mau mpe nuvanga kwa yau. 32 “Avo nuzolele kaka ana bekunuzolanga, nkia wete nuvangidi? Kadi asumuki mpe bezolanga ana bekubazolanga. 33 Avo nuvanga mawete kw’awana bekunuvanganga mawete, nkia wete nuvangidi? Kadi asumuki nkutu diau adimosi bevanganga. 34 Avo nusompekele kw’awana nusia vuvu kia kunuvutulwila, nkia wete nuvangidi? Asumuki nkutu besompekanga akw’au asumuki yo tambula kaka kina basompekele. 35 Kansi tu, nuzolanga atantu eno, yo kubavanga mawete, nusompeka lembi sia vuvu kiatambula diaka; o nsendo eno wayingi ukala, nwakala nu wan’a Mpu-

95 ngu, kadi oyandi nkwa walakazi kuna kwa ntokozi, yo kuna kwa wantu ambi. 36 Nukalanga akwa nkenda, nze Se dieno una vo nkwa nkenda. 37 “Nuyambula fundisa, nwalembi fundiswa; nuyambula yelesa, nwalembi yeleswa. Nulolokanga,1 ozevo nulolokwa.2 38 Nukayanga, ozevo nukayilwa. Nuvaninwa muna mfokola zeno e nzongo ambote, waniemenenwa, wabandilwa, yo siwa mabetomona. Kadi muna nzongo una nuzongela i nuzongelwa mpe.” 39 I bosi, ubatelele kingana vo: “O mpofo nga olenda kwandi fila nkw’andi mpofo e? Yau awole, nga ke bebwa muna wulu ko e? 40 O nlongoki kasundidi nlongi andi ko, kansi konso ona otomene longwa, okala nze nlongi andi. 41 Ozevo, aweyi omwenene titi kina muna disu dia mpangi aku, kansi kumwene mwangu una omo disu diaku ko? 42 Aweyi olenda vovesela mpangi aku vo, ‘E mpangi, yambula yakatula e titi kina mu disu diaku,’ ekolo ngeye kibeni kumwene mwangu una omo disu diaku ko e? Mpuki! Teka katula o mwangu una omo disu diaku, i bosi otoma mona una olenda katulwila e titi kina muna disu dia mpangi aku. 43 “Kadi o nti ambote ke uyimanga mbongo ambi ko, ngatu nti ambi wayima mbongo ambote. 44 Kadi konso nti uzayilwanga muna mbongo andi. Muna bong’e nona, ke bevelanga nsanda muna nsende ko, ngatu vela uva muna nti a nsende. 45 Muntu ambote muna lusalu lwambote lwa ntim’andi i kevaikisilanga oma mambote, kansi muntu ambi muna lusa6:37 1 Yovo “nuyambulwilanga.” 2 Yovo “nuyambulwilwa.”

LUKA 6:36–7:8 lu lwandi lwambi i kevaikisilanga oma mambi; kadi o nu’andi uvovanga mana mazele muna ntima. 46 “Ekuma nukungikilanga vo, ‘e Mfumu, e Mfumu,’ kansi oma ivovanga ke nuvanganga mo ko? 47 Konso ona okwiza oku ngina ´ yo wa mambu mame, yo vanga mo, ikunusong’owu kena: 48 Una nze muntu otunganga nzo, otimini yamuna sina, okubidi nkubilwa vana nsenzele.1 E kizalu vava kiayiza, e nkukwila iwandamene muna nzo yayina, kansi ke ilendele yo nikuna ko, kadi yatoma tungwa. 49 Kansi, konso ona owidi mo yo lembi vanga diambu, una nze muntu otungidi nzo vana ntoto, lembi kuba nkubilwa. E nkukwila iwandamene muna nzo, vana vau ibwidi yo kosomoka.” Vava kafokwele vova mambu kwa nkangu, okotele muna Kafanau. 2 Ntaudi mosi a mfidi a makesa, ona ketoma zolanga, oyelele, se kefwa. 3 Vava kawidi nsangu mu kuma kia Yesu, otumini akuluntu a Ayuda bandodokela keza vuluza ntaudi andi. 4 Balueke kwa Yesu, bayantikidi kundodokela, bavovele vo: “Umfwene kikilu wamvangila edi kalombele, 5 kadi zula kieto kezolanga, yandi watunga e sambilu dieto.” 6 O Yesu wele yau. Kansi vava kafinama vana nzo, o mfidi a makesa otumini akundi andi bamvovesa vo: “E Mfumu, kuyivangi mpasi ko, kadi kiafwana ko kimana wakota kuna nsi a nludi ame. 7 I kuma ngindulwidi vo omono kibeni kifwene kwiza koko wina ko. Vova kaka e diambu, o ntaudi ame kasasuka. 8 Kadi omono mpe kunsi a wisa ngina, ngina

7

6:48 1 I sia vo, fulu kia matadi.

LUKA 7:9-30 mpe ye makesa ituminanga, avo mpovele kwa mosi vo, ‘Wenda!’ wele, kwa wankaka vo, ‘Wiza!’ wizidi, ye kwa ntaudi ame vo, ‘Vanga edi!’ ovangidi dio.” 9 Yesu vava kawidi mambu mama, osivikidi muntu ndioyo, ovilukidi kwa ndonga ina inlende, ovovele vo: “Inuvovese vo, kana nkutu muna Isaele, kiasolwele muntu ko una ye lukwikilu lwanene nze lwalu.” 10 Awana batumwa vava bavutukidi kuna nzo, bawene o ntaudi osasukidi. 11 Ke vavioka kolo ko, wele muna vata dia Naini, alongoki andi bele yandi kumosi ye ndong’ayingi. 12 Una kafinama vana vitu dia vata, tala, o fwa kunatwanga, i mwana mosi kaka wa nkento wafwilwa yakala. E ndong’ayingi y’esi vata bakala yandi. 13 O Mfumu vava kamwene, umfwididi e nkenda, umvovese vo: “Yambul’o dila.” 14 Wizidi finama kipoyo kia mvumbi, oviakene kio, anati baningamene. I bosi, ovovele vo: “E toko, ivovese vo, telama!” 15 O mvumbi ovumbukidi, oyantikidi o vova. Yesu umvene kwa ngudi andi. 16 Awonso babakamene kwa wonga, bakembelele Nzambi, oku vo: “Ngunza anene obundumukini ova twina,” “O Nzambi ovutwidi e sungididi kiandi kwa nkangu andi.” 17 E nsangu zandi zazi zimwangane muna Yuda yawonso ye muna zunga kiawonso. 18 Alongoki a Yoane bansamunwini mambu mama mawonso. 19 O Yoane obokele alongoki andi wole, ubatumini kuna kwa Mfumu, bayuvula vo: “Ongeye i Ndiona okwiza, yovo wankaka tuvingila?” 20 Vava banluakidi, bavovele vo: “O Yoane wa Mvubi ututumini kwa

96 ngeye, twayuvula vo: ‘Ongeye i Ndiona okwiza, yovo wankaka tuvingila?’” 21 Muna ntangwa yayina, wantu ayingi kawukidi muna mayela ye yimbevo yangolo yo vaikisa mianda miambi ye mpofo zingi kamwesese. 22 Ubavutwidi vo: “Nwenda samuna kwa Yoane ´ oma numwene yo wa: Ampofo bamwene, mbevo za malu zidiete, akwa wazi baveleleso, afwa-matu bawidi, mafwa mafulukidi, asukami besamunwinwanga e nsangu zambote. 23 Nkwa nsambu ona ´ olembi ta sakuba mu kuma kiame.” 24 Ana batumwa kwa Yoane, vava bayenda, Yesu oyantikidi samunwina ndonga oma ma Yoane vo: “Nki nwele tala kuna makanga? E tutu divuembeswa kwa tembw’e? 25 Ozevo, nki nwele tala? Muntu ovuete mvuatu miantalu e? Kadi, ana bavuete mvuatu miantalu yo ˆ zingila muna umvuama, kuna lumbu lwa ntinu i bena. 26 Ozevo, nki nwele tala? Ngunz’e? Elo, inuvovese vo, oyandi osundidi kikilu ngunza. 27 Diasonama mu kuma kiandi vo: ‘Ntwikidi ntumw’ame ku ntwal’aku,1 ona okukubikila e nzila oku ntwal’aku.’ 28 Inuvovese vo, vana vena awana bawutwa kw’akento, ke vena mosi ko osundidi Yoane o nene, kansi ndiona wandwelo muna Kintinu kia Nzambi unsundidi o nene.” 29 (Una nkangu awonso ye avakulwisi a mpaku bawidi wo, balungisi Nzambi, kadi mu mvub’a Yoane bavubilwa. 30 Kansi, Afarisi ye alongi a Nsiku, babembola luludiku lwa Nzambi muna diambu diau, wau balembi vubwa kwa yandi.) 7:27 1 Sina, “oku ndose aku.”

97 31 “Aki nani ndenda tezanesa ye wantu a mbandu yayi? Aki nani bafwananene yau? 32 Bena nze aleke bavuende vana zandu bebokaziananga, oku vo: ‘Tunusikidi matutu, yeno kenukini; tunubongele mbembo, yeno kenudidi.’ 33 Diau dimosi mpe, Yoane wa Mvubi wizidi, yandi kadie mbolo, ngatu nua vinyu, oyeno nuvovele vo: ‘Nkuya kena wau.’ 34 Mwan’a muntu wizidi, odidi, onuini, oyeno nuvovele vo: ‘Tala o nkwa loko dia madia, nduvu a vinyu, nkundi wa avakulwisi a mpaku ye asumuki!’ 35 Kansi ngangu olungisilu muna wan’andi1 awonsono.” 36 Mfarisi mosi undodokele kenda dia yandi. Wele muna nzo a Mfarisi, ovuende kuna meza. 37 Nkento mosi wakala muna vata, wazayakana vo nsumuki, vava kazeye wo vo Yesu odianga muna nzo a Mfarisi, onete mbwat’a mazi mansunga. 38 Otelamene kuna nima, kuna kafididi malu mandi, odididi, oyantikidi yondeleka o malu mandi muna mansanga, yo kungunwina mo muna nsuki zandi. Ofibulwidi mpe malu mandi, okusidi mo o mazi mansunga. 39 O Mfarisi, ona wambokelesa, vava kamwene wo, ovovele muna ntim’andi vo: “Muntu ndioyu, kele vo ngunza, nga ozeye wo vo nkento ndioyu umviakane, nsumuki.” 40 Kansi, o Yesu umvutwidi vo: “E Simone, diambu ngina diau nzolele kusamunwina.” Ovovele vo: “E Nlongi, vova kwaku!” 41 “Nsompeki mosi wakala ye mindia-mfuka miole; omosi, mfuk’a 500 za denali kakala yau, kansi wankaka 50. 42 Wau ke bena y’eki bafuta ko, ubayambulwidi zo yau wole. Nga nani otoma kunzo-

LUKA 7:31–8:3 la vana bena?” 43 Simone ovutwidi vo: “Muna ngindu zame, ndiona kayambulwila nzimbu zayingi.” Umvovese vo: “Otomene vutula.” 44 Ovilukidi kwa nkento, ovovele kwa Simone vo: “Omwene nkento ndioyu e? Nkotele omu nzo aku; ngeye kumpani maza ma sukula malu. Kansi oyandi, muna mansanga i kayondelekele malu mame, yo kungunwina mo muna nsuki zandi. 45 Ngeye kumfibidi ko, kansi oyandi, tukamena kakotele mo, kayambwidi fibulula malu mame ko. 46 Ngeye kukusi ntu ame mazi, kansi oyandi mazi mansunga kakusidi mu malu mame. 47 Muna kuma kiaki isamunwini vo, o masumu mandi kana una vo mayingi,1 malolokelo, e kuma kadi, zola kwingi kazolele. Kansi ona ololokelo ndolok’akete, nzol’akete kaka kazolele.” 48 I bosi ovovele kwa nkento vo: “O masumu maku malolokelo.” 49 Awana bavuende yandi kuna meza bayantikidi vovaziana vo: “Nani ndioyu, ololokanga masumu?” 50 Ovovele kwa nkento vo: “Lukwikilu luaku luvulwizi; wendela kuna luvuvamu.” I bosi, wele kangala muna mbanza ye muna mavata, wele alonginge yo samunang’e nsangu zambote za Kintinu kia Nzambi. Yau Kumi ye Zole bakedi yandi, 2 kumosi ye akento akaka ana bawukwa yimbevo yo vaikiswa mianda miambi: Maria ona wayikilwanga vo Mandala, ona wavaikiswa nkuya nsambwadi; 3 yo Yoana wa nkaz’a Kuza, wa selo kia Erodi, yo Susana, ye akento ayingi akaka mpe, ana babasadidinge muna mavua mau.

7:35 1 Yovo “mavangu mandi.”

7:47 1 Yovo “mampwena.”

8

LUKA 8:4-25 4 E ndong’ayingi vava ilungalakene, y’awana batukidi muna mavata mawonso bezidi oku kena, ubatelele kingana, oku vo: 5 “O nkuni wele kuna e mbongo andi. Wau kakunininge, e mbongo yankaka ibwidi vana mbel’a nzila imene diatakeswa, yo diwa kwa nuni za zulu. 6 Eyaka ibwidi vana vena matadi, ova imenene, izinini kadi o ntoto wayuma. 7 Yankaka mpe ibwidi vana vena nsende, imenene kumosi ye nsende, zifinangese yo. 8 Kansi, yankaka ibwidi vana ntoto ambote, imenene, iwutidi mbongo nkamankama.” Wau kavovelenge mambu mama, ovovele mu nding’angolo, oku vo: “Ndiona una ye matu manwe, yambula kawa.” 9 Kansi, alongoki andi banyuvuidi e nsas’a kingana kiaki. 10 Ovovele vo: “Kwa yeno diavewa edi dia bakula mbumb’avauka ya Kintinu kia Nzambi, kansi kuna kw’akaka muna yingana, kadi kana una vo betalanga yau ke bamoni, kana una vo bewanga yau ke babakudi. 11 Ozevo, i yau yiyi e nsas’a kingana: E mbongo i diambu dia Nzambi. 12 Ana bena muna mbel’a nzila, i yau yana bawidi, i bosi Nkadi ampemba wizidi yo katul’e diambu muna ntima miau, kimana balembi kwikila yo vuluzwa. 13 Ana bena vana vena matadi, i yau yana, vava bawidi e diambu, batambwidi dio kuna kiese, kansi awaya ke bena ye mianzi ko. Bakwikidi mu fikolo, kansi muna ntangw’ampasi, babembwele lukwikilu. 14 Ina ibwidi vana vena nsende, i yau yana bawidi, kansi wau bafilakeswa kwa ntelamw’a moyo ye umvuama yo mawete ma zingu kiaki, bafinangeswa mvimba yo yima mbongo ya-

98 suluka. 15 Ina ibwidi vana ntoto ambote, i yau yana, vava bawidi e diambu muna ntim’ambote, batatididi dio yo yima mbongo kuna luzindalalu. 16 “Ke vena muntu ko okwika mini, kafukila kio mbangu,1 ngatu sia kio kuna nsi a mfulu, kansi vana fulu kiazanguka kaka, kimana ana bekota mo bamona o ntemo. 17 Kadi ke vena diambu ko diaswekama dilembi zayakana, ngatu lekwa kiatoma swekama, kialembi moneka yo senzekwa. 18 Dianu vo, nutoma tala e ngwa nuwa, kadi konso ona una ye ´ ma, yayingi kevewa, kansi ndiona ´ kena ye ma ko, kana nkutu kina keyindulanga vo una kiau, katulwa kikunkatulwa.” 19 O ngudi andi ye mpangi zandi bezidi kwa yandi, kansi ke balendele luaka vana kena ko mu kuma kia ndonga. 20 Bamvovese vo: “O ngudi aku ye mpangi zaku batelamene kuna mbazi, bazolele kumona.” 21 Ubavutwidi vo: “O ngudi ame ye mpangi zame i yau yaya bewanga mambu ma Nzambi yo sadila mo.” 22 Lumbu kimosi, okotele muna nzaza ye alongoki andi, ubavovese vo: “Tusauka kweto kuna simu dia yanga.” Bele. 23 Una bayelenge, obakamene kwa tulu. Tembwa kiangolo kizidi vana yanga, e nzaza iyantikidi zala ye ` maza, e sumbula kibaluak ıdi. 24 Bezidi kunsikamesa, bavovele vo: “E Nlongi, e Nlongi, se tufwa!” Una katelamene, otumbidi e tembwa ye mavuku, malembamene, vakedi e pi-i. 25 I bosi, ubavovese vo: “O lukwikilu lweno alweyi?” Bamwene wonga, basivikidi, 8:16 1 Yovo “kitunga.”

99 bavovazianene vo: “Ondioyu ozevo nani? Kadi ovovese tembwa yo maza, manlemvokele.” 26 Bele kuna zunga kia Angerasa kina mantalani ye Ngalili. 27 Una Yesu katombokele kuna seke, wizidi wanwa kwa yakala dimosi, mwisi mbanza una ye nkuya. Se kolo kiayingi kevuatanga nlele ko, kekalanga mpe mu nzo ko, kuna ziami kaka. 28 Vava kamwene Yesu, okazidi, obwidi vana kena, ovovele muna nding’angolo, oku vo: “Nkia diambu ngina diau yo ngeye, Yesu wa Mwan’a Nzambi a Mpungu? Dodokolo diaku, kumbangika ko.” 29 (Kadi Yesu wavovesa mwand’a usafu wavaika omu muntu. Nkumbu miayingi ukumbakanga, okangwanga muna ˆ luvambu yo muna ku, yo langidilwa, kansi odanunanga kangwa, yo natwa kwa nkuya muna makanga.) 30 O Yesu unyuvuidi vo: “Nkumbu aku nani?” Oyandi vo: “I mvengo,”1 kadi nkuya miayingi miakota mu yandi. 31 Mindodokele vo kabasindiki mu mbilu ko. 32 Vana mongo vadilang’e kambi diayingi dia ngulu, mindodokele vo kabayambula bakota muna ngulu. Ubayambwidi. 33 I bosi e nkuya mivaikidi muna muntu, mikotele muna ngulu, e kambi dinengomokene yamuna yanga, dinuini nkaki. 34 Ana badikidinge ngulu, vava bamwene edi dibwidi, batinini, basamwini dio muna mbanza ye muna mavata. 35 O nkangu bezidi tala edi dibwidi. Balueke kwa Yesu, bamwene o muntu wavaikwa e nkuya, ovuete, o zayi wandi uvutukidi, ofongele vana ndambu a malu ma Yesu, bamwene o wonga.

LUKA 8:26-48 36 Awana bamwene dio, babasamunwini e nsasuka kasasukidi o nkwa nkuya. 37 I bosi, ndong’ayingi itukidi muna zunga kia Ngeresa bandodokele kakatuka vana bena, kadi wonga wingi ubabakidi. I bosi, okotele muna nzaza, wele. 38 Kansi ndiona wavaikwa e nkuya, undodokele kenda yandi, unsindikidi, oku vo: 39 “Nda vutuka kuna nzo aku, wenda samuna dina Nzambi kavangidi kwa ngeye.” Dianu vo, okatukidi kwandi, wele samuna muna vata diawonso dina Yesu kamvangidi. 40 O Yesu vava kavutukidi, e ndonga itomene kuntambula, kadi yau awonso yandi bavingidinge. 41 Kulueke muntu, nkumbu andi Yairo; mbut’a sambilu kakala. Obwidi vana malu ma Yesu, undodokele vo kenda kuna nzo andi, 42 kadi o mwan’andi mosi kaka ankento, wa tezo kia mvu 12 se kefwa. Una Yesu kekwendanga, e ndonga imfinangese. 43 Vakedi nkento wavaikwanga menga se mvu 12, ke vakala muntu ko walenda kunsasula. 44 Ofimamene kuna nima yo viakana nswiku a mvuatu andi, vana vau e mpaik’a menga ikakamene. 45 O Yesu ovovele vo: “Nani umpiakene?” Yau awonso bavakwidi wo nkalu, o Petelo ovovele vo: “E Nlongi, e ndonga izungidi ye kufinangesa.” 46 O Yesu ovovele vo: “Muntu umpiakene, kadi nzeye wo vo ngolo zimpaikidi.” 47 O nkento wau kamwene vo ke swekama ko, wizidi azakama, wizidi fukama vana kena, unzayisi vana ndose a wantu awonso e kuma kamviakane8:30 1 Muna mvengo mosi mulenda kala ye ne, ye nsasulwa kasaswilu vana vau. 48 Ovovese nkento vo: “E tezo kia 6.000 ma makesa.

LUKA 8:49–9:16 mwan’ame, lukwikilu lwaku lusaswidi. Wendela kuna luvuvamu.” 49 Una kavovelenge, vezidi muntu otukidi kuna nzo a mbut’a sambilu, ovovele vo: “O mwan’aku ankento ofwidi; kutokanesa Nlongi ko.” 50 O Yesu wau kawidi wo, umvutwidi vo: “Kumoni wonga ko, kwikila kaka, ovuluka kwandi.” 51 Vava kalueke kuna nzo, kayambwidi muntu kakota yandi ko, nanga Petelo kaka, yo Yoane, yo Yakobo, yo se dia mwana, yo ngudi. 52 Wantu awonso bandididi, yo yayana ye ntantu. Kansi Yesu ovovele vo: “Nuyambula o dila, kadi kafwidi ko, leka kaka kalele.” 53 Vava bawidi wo, bayantikidi kunseva kuna luvezo lwawonso, kadi bazeye wo vo ofwidi. 54 Osimbidi koko kwandi, umbokele: “E mwana, telama!” 55 E fulumwinu1 kiandi kivutukidi, vana vau otelamene, ubavovese vo bamvana ma kadia. 56 O se diandi yo ngudi andi basivikidi kikilu, kansi ubakanikini vo ke basamuna kwa muntu ko edi divangamene. I bosi, obokele yau Kumi ye Zole, ubavene nkuma ye wisa muna nkuya miawonso, bawuka mayela. 2 Ubatumini benda longi e Kintinu kia Nzambi yo sasula mbevo, 3 ubavovese vo: “Ke ´ nunati ma ko muna nkangalu yovo nkawu yovo kifunda yovo mbolo yovo nzimbu;1 ngatu nata yinkutu yole.2 4 Kansi, konso nzo nukoˆ ta, nukala muna yavana nukatuka mo. 5 Konso ana belembi kunutambula, vava nukatuka muna vata diadina, nukubula mbundukutu muna tambi yeno, muna umbangi kuna kwa yau.” 6 Baka-

100 tukidi, bele muna mavata mawonso ma zunga, bele samuning’e nsangu zambote, yo wuka mbevo mwawonso. 7 O Erodi1 wa nyadi a mvivu, vava kawidi mambu mawonso mavangamene, otokanene kikilu kadi ankaka bavovanga vo Yoane ofulukidi muna mafwa, 8 kansi ankaka bavovele vo, Eliya omonekene, ankaka vo, mosi muna ngunza za nz’ankulu ofulukidi. 9 O Erodi ovovele vo: “O Yoane yanzeng’o ntu. Ozevo, nani ndioyo ngwididi mambu mama?” Muna kuma kiaki, ovavidi kumona. 10 E ntumwa vava bavutukidi, basamwini kwa Yesu mawonso bavangidi. Ubanete vana fulu kia yau kaka muna vata dina nkumbu a Betesaida. 11 Kansi e ndonga vava izeye wo, inlende. Otomene kubatambula, ubasamunwini oma ma Kintinu kia Nzambi, osaswidi awana bavavang’o wukwa. 12 O kuma kuyantikidi o fwa. Yau Kumi ye Zole bezidi kumvovesa vo: “Sindika e ndonga, benda muna mavata ye mpatu zizietele, bavava madia ye fulu kia leka, kadi va makanga tuna.” 13 Ubavovese vo: ´ “Oyeno nubavana ma kia dia.” Bavovele vo: “Mbolo tanu kaka tuna zau ye mbizi zole za maza, nanga vo yeto kibeni twenda sumba madia mu kuma kia wantu awaya awonso.” 14 Kadi vakedi tezo kia 5.000 ma akala. Ovovese alongoki andi vo: “Nubafongesela mu buka kia makumatanu-makumatanu.” 15 Bavangidi wo, bafongese yau awonso. 16 Obongele mbolo zau tanu ye mbizi za maza zau zole, osengwele meso kuna zulu, osambidi.1 I bosi, obukunwini zo,

8:55 1 Yovo “ngolo za moyo.” 9:3 1 Sina, “palata.” 2 Yovo “kinkutu kiankaka.”

9:7 1 I sia vo, Erodi Antipa. Tala Nsas’a Mvovo. 9:16 1 Sina, “osambwidi zo.”

9

101 ovene zo kw’alongoki batambika zo kwa ndonga. 17 Awonso badidi yo yukuta, bakutikidi zina zisuvidi, yitunga 12 ya nkesona. 18 Una kasambidinge vana va yandi kaka, alongoki bezidi kwa yandi, ubayuvuidi vo: “E ndonga, nani ikungikilanga?” 19 Bamvutwidi vo: “Yoane wa Mvubi, ankaka vo, Eliya, ankaka vo, mosi muna ngunza za nz’ankulu ofulukidi.” 20 Ubavovese vo: “Oyeno, nani nukungikilanga?” O Petelo ovutwidi vo: “U Kristu a Nzambi.” 21 Otomene kubakanikina vo ke basamuni wo kwa muntu ko, 22 ovovele mpe vo: “O Mwan’a muntu kafwete mwesw’e mpasi zayingi yo bembolwa kw’akuluntu ye nganga zambuta y’asoneki, yo vondwa, yo fulwa muna lumbu kietatu.” 23 I bosi, ovovele kw’awonso vo: “Konso ona ozolele kwiz’andandi, yambula kayivanina o nkalu yo nata nti andi ampasi1 lumbu ke lumbu, yo kwamanana kundanda. 24 Kadi konso ona ozolele vuluza o moyo andi, vidisa kevidisa wo, kansi konso ona ovidisa o moyo andi muna kuma kiame, ovuluza wo. 25 Ozevo, nkia mfunu dikala kwa muntu avo obakidi e nza yawonso kansi ovidisi moyo andi yovo kuyitwasil’e mpasi e? 26 Kadi konso ona okumbwen’e nsoni ye mambu mame, o Mwan’a muntu mpe okumwen’e nsoni vava kekwiza muna nkembo andi yo una wa Se diandi, yo una wa mbasi zavelela. 27 Kieleka, inuvovese wo vo, ankaka batelamene vava ke beyeleka nkutu lufwa ko yavana bemona Kintinu kia Nzambi.” 9:23 1 Tala Nsas’a Mvovo.

LUKA 9:17-39 28 Una kavovele mambu mama, vioka tezo kia lumbu nana, onete Petelo yo Yoane yo Yakobo, otombokele kuna mongo kasamba. 29 Una kasambidinge, e mpw’a ndose andi isobele, e mvuatu miandi mimpembele yo kezima. 30 Tala, wantu wole bamokenenge yandi; Mose yo Eliya. ` 31 Bamonekene muna nkembo, bayantikidi mokenena oma ma ngiend’andi, mana kelunganisa kuna Yerusaleme. 32 Vo i Petelo y’awana bakedi yandi, babakamene tulu twangolo, kansi una basikamene, bamwene o nkembo andi ye wantu wole ana batelamene yandi. 33 Una se bekatuka vana kena, o Petelo ovovese Yesu vo: “E Nlongi, diambote kwa yeto twakala vava. Dianu vo, yambula twatunga saba tatu, kimosi kiaku, kimosi kia Mose, kimosi kia Eliya.” Kazeye dina kavovele ko. 34 Kansi, una kavovelenge mambu mama, e tuti dizidi, dibayitalele. Vava dibafukidi, babakamene kwa wonga. 35 I bosi, e ndinga itukidi muna tuti, oku vo: “Ndioyu i Mwan’ame ona yasola. Nunwila.” 36 E ndinga vava iwakane, o Yesu osidi yandi mosi kaka. Oyau babutamene kwau, muna lumbu yayina ke basamuna kwa muntu ko kana diambu dimosi muna mana bamona. 37 Muna lumbu kialanda, vava bakulumuka kuna mongo, ndong’ayingi izidi kunkika. 38 Vakedi muntu obokanga vana vena ndonga, oku vo: “E Nlongi, dodokolo diaku, tala mwan’ame ayakala, i mwan’ame mosi kaka, 39 avo mwanda umbakidi, vana vau okazanga yo tuntumuka yo vaika e fulu-fulu muna nua, vava

LUKA 9:40–10:1 ukunyoyesanga diampasi dikalanga muna kunyambula. 40 Ndodokele alongoki aku bavaikisa wo, kansi ke balendele wo ko.” 41 O Yesu ovutwidi vo: “E mbandu yakondwa lukwikilu yo bendomoka, yamu nkia kolo ikwamanana kala yeno yo zizidila mavangu meno? Twasa o mwan’aku ovava.” 42 Kansi, una kafinamanga, o nkuya umbwisidi vana ntoto, untutumwini kikilu. Kansi, o Yesu otumbidi mwand’a usafu, osaswidi o nleke, umvutwidi kwa se diandi. 43 Awonso basivikidi kikilu onene wa nkum’a Nzambi. Una besivikanga mu kuma kia mambu mawonso kavangidi, ovovele kw’alongoki andi vo: ´ 44 “Nutoma wa yo sungamena mambu mama, kadi o Mwan’a muntu oyekolwa vana moko ma wantu.” 45 Kansi, ke babakwidi mana kavovele ko. Kadi maswekama kuna kwa yau, kimana balembi mo bakula, bamwene wonga wakunyuvula diambu diadi. 46 I bosi, e mpaka zivaikidi vana bena kana nani muna yau osundidi onene. 47 O Yesu wau kazeye makani mau ma ntima, obongele kingiana-ngiana, untelamese vana kena, 48 ubavovese vo: “Konso ona otambwidi kingiana-ngiana kiaki muna nkumbu ame, mono katambwidi; konso ona mpe untambwidi, Ndiona wantuma mpe katambwidi. Kadi ndiona okuyisakidika vovo nwina yeno awonso, i yandi yuna wanene.” 49 O Yoane ovutwidi vo: “E Nlongi, tumwene muntu ovaikisanga nkuya muna nkumbu aku, tunsimini, kadi kekutulandanga ko.” 50 O Yesu umvovese vo: “Ke nunsimi ko, kadi konso ona olembi

102 kunusia kitantu, ku sambu dieno kena.” 51 Wau kiafinamanga e lumbu ketomboka kuna zulu, osikidisi e kani diandi dia kwenda kuna Yerusaleme. 52 Dianu vo, otumini akaka muna alongoki benda viti. Bele, bakotele muna vata dimosi dia esi Samaria, bankubikila e fulu. 53 Kansi ke bantambwidi ko, kadi kani1 dia kwenda kaka kuna Yerusaleme kakala diau. 54 Vava alongoki andi Yakobo yo Yoane bamwene wo, bavovele vo: “E Mfumu, nga ozolele vo twalomba o tiya twakulumuka kuna zulu, twabafukis’e?” 55 Yesu ovilukidi, ubatumbidi. 56 Bele kwau muna vata diankaka. 57 Una se bekwendanga muna nzila, muntu mosi umvovese vo: “Ikulanda konso kuna okwenda.” 58 Kansi, Yesu umvutwidi vo: “E mbulu bena ye nduka, e nuni za zulu zina ye nzialwa, kansi o Mwan’a muntu kena ye fulu kasia ntu ko.” 59 Ovovese wankaka vo: “Undanda.” Oyandi vo: “E Mfumu, ungiambula ngienda teka zika o se diame.” 60 Umvutwidi vo: “Yambula mafwa mazika mafwa mau, vo i ngeye, wenda mwanganis’e nsangu za Kintinu kia Nzambi.” 61 Wankaka ovovele vo: “Ikulanda, e Mfumu, kansi ungyambula ngienda teka kanina awana bena muna nzo ame.” 62 O Yesu umvovese vo: “Ke vena muntu ko osimbidi e nsengo yo tala oku nima, kafwana muna Kintinu kia Nzambi.” I bosi, o Mfumu osolele 70 lw’akaka, ubatumini nwolenwole benda viti muna mavata mawonso ye muna fulu yawonso ina

10

9:53 1 Sina, “e ndose andi yasingama mu.”

103 kekwenda. 2 Ubavovese vo: “E mbongo yayingi muna kutika, kansi e nsadi mike. I dianu vo, nudodokela Mfumu a mpatu katuma asadi muna mpatu andi. 3 Nwenda! Tala, inutumini nze wan’a mameme vana vena mevua. 4 Ke nunati nkutu a nzimbu ko yovo kifunda, ngatu nsampatu, ke nukayisi muntu ko1 muna nzila. 5 Konso nzo ina nukota, nuteka vova vo: ‘Yambul’o luvuvamu lwakala omu nzo yayi.’ 6 Avo nkwa luvuvamu wina mo, o luvuvamu lueno ` lusala yandi. Kansi avo ke wau ko, vutuka lukunuvutukila. 7 Dianu vo, lunangina muna nzo yayina, nudia yo nua ina bekunuvana, kadi o nsadi ofwene mfutu andi. Ke nusobi nzo yankaka ko. 8 “Konso vata mpe nukota avo banutambwidi, nudia ina bekunuvana, 9 nuwuka e mbevo zina mo, nubavovesa vo: ‘E Kintinu kia Nzambi kinufinamene.’ 10 Kansi, konso vata nukota, avo ke banutambwidi ko, nwenda muna nzila zampwena, nuvova vo: 11 ‘Tunukubulwidi e mbundukutu a vata dieno, ina ilamini muna tambi yeto. Kansi nuzaya wo vo, e Kintinu kia Nzambi kifinamene.’ 12 Inuvovese vo, e lumbu kiakina, vata diadi divewa e tumbu kisundidi kia esi Sodomo. ˆ 13 “Tatu kwa ngeye Korazi! ˆ Tatu kwa ngeye Betesaida! kadi mavangu mankuma mavangamene muna yeno, kala vo mavangamena muna Turo ye Sidone, nga kolo baviluk’o ntima, bavuata ngoto yo vuanda vana ntoto ampolo. 14 Dianu vo, muna lufundisu, nuvewa e tumbu kisundidi kia esi Turo ye Sidone. 15 Ongeye Kafa10:4 1 Yovo “ke nubimbana yo muntu ko.”

LUKA 10:2-24 nau, nga otundidikwa kuna zulu e? Muna Ziami1 osinga kulumunwa! 16 “Konso ona okunuwa, mono mpe kewa. Konso ona okunubembola, mono mpe kabembwele. Konso ona okumbembola, ndiona wantuma mpe kabembwele.” 17 I bosi, yau 70 bavutukidi ye kiese, bavovele vo: “E Mfumu, e nkuya mpe mitusakalele muna nkumbu aku.” 18 Ubavovese vo: “Mbwene Satana osangumukini nga nsemo kuna zulu. 19 Inuvene wisa kia diatakesa nioka ye nkutu, ye ngolo zawonso muna sunda e mbeni, ke vena ´ ma ko kikunuvang’e mbi. 20 Kansi, ke numoni kiese ko wau vo e mianda minusakalele, kansi numon’e kiese wau vo e nkumbu zeno zisonamene kuna zulu.” 21 Muna ` ntangwa yayina, oyangalele kikilu muna mwand’avelela, ovovele vo: “Ikembelele va meso ma ndonga, e Tata, Mfumu a zulu ye nza, kadi watoma sweka mambu mama kwa akwa ngangu ye alungaladi yo sengomona mo kwa yingiana-ngiana. Elo, kadi i wau wayangalela o vanga e Tata. 22 Se diame umpene lekwa yawonso, ke vena muntu ko ozeye una kena o Mwana, Se kaka, ke vena mpe muntu ko ozeye una kena o Se, Mwana kaka, ye konso ona o Mwana kazolele sengomwena Se.” 23 Ovovese alongoki andi vana va yau kaka, oku vo: “Mansambu o meso mana mamwene oma numonanga. 24 Kadi inuvovese wo vo, ngunza zayingi ye atinu bazola mona oma numwene, kansi ke ´ bamona mo ko, bazola wa oma nu´ widi, kansi ke bawa mo ko.” 10:15 1 Muna Kingerekia, “Hades.” Tala Nsas’a Mvovo.

LUKA 10:25–11:6 25 Muntu mosi otomene zaya e Nsiku otelamene kimana kantonta, ovovele vo: “E Nlongi, adieyi mfwete vanga muna vua moyo a mvu ya mvu?” 26 Umvovese vo: “Adieyi diasonama muna Nsiku? Aweyi otanganga?” 27 Ovutwidi vo: “‘Zola Yave wa Nzambi aku muna nsi a ntim’aku yawonso, muna kiwuntu kiaku kiawonso, muna ngolo zaku zawonso, muna nyindu aku wawonso, zola mpe nkw’aku wauna okuyizolelanga.’” 28 Umvovese vo: “Otomene vutula; kwamanana wo vanga, ovua o moyo.” 29 Kansi, wau kazolele kuyilungisa, ovovele kwa Yesu vo: “Nani kieleka i nkw’ame?” 30 Yesu ovutwidi vo: “Vakedi muntu okulumukini tuka kuna Yerusaleme yakuna Yeriko, wele kuyisuka vana vena mivi, bakutumwini lekwa yandi, banwende, bele kwau, bansisidi wafw’e kiambu. 31 I bosi, nganga mosi okulumukini muna nzila yayina, umwene, kansi ovengomokene kuna sambu diankaka. 32 Diau adimosi mpe, Nlevi olueke vana fulu kiakina, umwene, ovengokele kuna sambu diankaka. 33 Kansi Nsamaria mosi, wau kekangalanga, olueke vana kena, umwene, umfwididi e nkenda. 34 Wele vana kena, okangidi mputa zandi, oyitidi zo mazi ye vinyu. Umfongese vana bulu kiandi, untwese muna nzo a tambulwila nzenza, otomene kunlungalunga. 35 Muna lumbu kialanda, ovaikisi denali zole, ovene zo kwa ntambudi a nzenza, ovovele vo: ‘Toma kunlunga-lunga, konso kina okumfutila diaka, vava nkwiza vutuki ikuvutulwila kio.’ 36 Muna wantu awaya yau atatu, nani wakala nkw’andi a ndiona wayisu-

104 ka vana vena mivi?” 37 Ovutwidi vo: “Ndiona wansong’e nkenda.” O Yesu umvovese vo: “Wenda, vanga diau adimosi.” 38 Wau bayendanga, olueke muna vata dimosi. Mukedi nkento nkumbu andi Mareta, untambwidi muna nzo andi. 39 Wakala mpe yo nleke, nkumbu andi Maria, ofongele vana malu ma Mfumu yo winikina mana kavovelenge.1 40 Kansi, o Mareta kasianga sungididi ko mu kuma kia ulolo wa salu. Wizidi kwa Yesu, ovovele vo: “E Mfumu, nga kumwene ko vo nleke ame unsisidi mono mosi kaka ye salu e? Umvovesa keza kunsadisa.” 41 O Mfumu umvutwidi vo: “E Mareta, e Mareta, mambu mayingi otelekele o moyo yo tokanena. 42 Kansi, makete kaka yovo dimosi kaka dina o mfunu. O Maria osolele ndambu ambote,1 ina ke ikunkatulwa ko.” Lumbu kimosi una kasambanga, vava kamana, mosi muna alongoki andi umvovese vo: “E Mfumu, utulong’o samba, nze una Yoane kalongela alongoki andi.” 2 Ubavovese vo: “Avo se nusamba, nuvova vo: ‘E Tata, yambula nkumbu aku yazitiswa.1 E Kintinu kiaku kiza. 3 Utuvana o dia1 kweto kwa lumbu ke lumbu mun’owu wa nsatu za konso lumbu. 4 Utuyambulwila masumu meto, kadi oyeto mpe tuyambulwilanga awonso ana batudia mfuka; kutuyambula ko muna lutonto.’” 5 I bosi, ubavovese vo: “Avo mosi muna yeno una yo nkundi, wele kwa yandi kuna dingidingi, umvovese vo, ‘E nkundi, unsompeka mbolo tatu, 6 kadi o nkundi

11

10:39 1 Sina, “mambu mandi.” 10:42 1 Yovo “ndambu isundidi o wete.” 11:2 1 Yovo “yavaulwa; yaveleleswa.” 11:3 1 Sina, “mbolo.”

105 ame una mu nkangalu unduakidi, ´ kina ye ma ikumvana ko.’ 7 Kansi, ndiona una muna nzo kavutula vo: ‘Yambula kuntokanesa. E kielo kizikamene kala, ku mfulu ngina yo wan’ame; kilendi telama ´ ko ngiza kuvana ma.’ 8 Inuvovese vo, avo muna kuma kia kikundi kiandi ke telama ko kamvana ´ ma, muna siandama kwandi i ketelamena kamvana konso ina kavuidi o mfunu. 9 Inuvovese vo, nukwamanana lomba, ozevo nuvewa; nukwamanana vava, ozevo nusolola; nukwamanana dodela, ozevo nuziulwilwa. 10 Kadi konso ona okwamanana lomba, ovewa, konso ona okwamanana vava, osolola; konso ona okwamanana dodela, oziulwilwa. 11 Nkia se vovo nwina, avo mwan’andi unlombele mbizi a maza, oyandi kayambula mbizi a maza, kamvan’e nioka? 12 Yovo unlombele diaki, kamvana nkutu? 13 Dianu vo, oyeno nuna yo bi, avo nuzeye vana tukau twambote kwa wan’eno, o Tata kuna zulu, nkia nduta keluta vana mwand’avelela kwa awana bekunlombanga!” 14 I bosi, ovaikisi nkuya kwa baba, o nkuya vava wavaika, e baba divovele. E ndonga isivikidi. 15 Kansi, akaka vana bena bavovele vo: “Muna Belezebube1 wa mfumu a nkuya, i kevaikisilang’e nkuya.” 16 Akaka muna kuntonta, banlombele kabasong’e sinsu kituka kuna zulu. 17 Wau kazeye ngindu zau, ubavovese vo: “Konso kintinu kiavambana, bwa kibwa, e nzo yavambana bwa ibwa. 18 Diau adimosi, avo Satana wiyivambwidi, e kintinu kiandi aweyi kisikidila? Kadi oye11:15 1 Nkumbu yankaka ya Satana.

LUKA 11:7-29 no nuvovele vo muna Belezebube ivaikisilanga nkuya. 19 Avo omono muna Belezebube ivaikisilanga nkuya, ozevo wan’eno muna nani bevaikisilanga mio? Kiaki i kuma bekadila se afundisi eno. 20 Kansi, avo muna nlembo a Nzambi ivaikisilang’e nkuya, ozevo e Kintinu kia Nzambi kinuluakidi kikilu. 21 O nkwa ngolo una ye nwaninwa, avo olangididi o lumbu luandi, e salanganu yandi yawonso itaninwa. 22 Kansi ndiona unsundidi e ngolo, avo wizidi kunwanisa yo kunsunda, kankatula nwaninwa yawonso ina kesiang’e vuvu, ozevo okayanisa lekwa ina kansanzidi. 23 Konso ona olembi kala ku sambu diame, i ntantu ame, konso ona olembi kutika yame, mwanganisa kemwanganisanga. 24 “O mwand’a usafu avo uvaikidi muna muntu, wele vumvula muna makanga mu vava fulu kia vundila, wau ulembele kio mona, uvovele vo, ‘Ivutuka muna nzo ame yatuka.’ 25 Vava uluaka, uwene nzo yatoma kombwa yo kubikwa. 26 I bosi wele, ubakidi mianda nsambwadi miankaka, emi misundidi o bi ke mu yandi kibeni ko, mikotele yo vuanda mo. E kadilu kiansukinina kia muntu ndioyo kivioka kina kiantete o bi.” 27 Una kavovelenge mambu mama, o nkento mosi vana vena ndonga otumbwidi e ndinga, umvovese vo: “Kiansambu e vumu ` kina kianata ye ntulu zina wayema!” 28 Kansi, ovovele vo: “Ke wau ko, akwa nsambu ana bewanga e diambu dia Nzambi yo lunda dio!” 29 E ndonga vava ikutakene, oyantikidi vova vo: “E mbandu yayi mbandu ambi; sinsu ivavanga, kansi kana sinsu kimosi ke

LUKA 11:30-50 nusongwa kio ko, nanga sinsu kia Yona kaka. 30 Kadi wauna Yona kakadila se sinsu kwa esi Ninive, i una mpe o Mwan’a muntu kekadila kwa mbandu yayi. 31 Muna lufundisu o ntinu ankento a sude ofuluka kumosi ye mbandu yayi yo yelesa yo, kadi kuna nsuk’a ´ nza katuka mu kwiza wa ngangu za Solomo. Kansi tala, oyu osundidi Solomo una vava. 32 Muna lufundisu Esi Ninive befuluka kumosi ye mbandu yayi yo yelesa yo, kadi baviluk’o ntima muna nsangu za Yona. Kansi tala, oyu osundidi Yona una vava. 33 Ke vena muntu ko okwika mini, kasia kio vana fulu kiaswekama, ngatu kuna nsi a mbangu,1 kansi vana fulu kiazanguka kaka, kimana ana bekota mo bamona o ntemo. 34 E mini kia nitu i disu diaku. Avo disu diaku dialungalala,1 e nitu aku yawonso mpe itemokene; kansi, avo dia kimpala,2 e nitu aku mpe ibukamene tombe. 35 Dianu vo, lungalala kimana o ntemo wina omo ngeye walembi kala se tombe. 36 E nitu aku yawonso avo itemokene, kondwa ndambu a tombe, yawonso itemoka nze una mini kikuvaninanga o ntemo.” 37 Una kavovelenge, Mfarisi mosi umbokele kenda dia yandi. Wele kota muna nzo andi, ovuende kuna meza. 38 O Mfarisi osivikidi vava kamwene vo katekele sukula moko1 ko vitila kadia. 39 O Mfumu umvovese vo: “Yeno Afarisi nuvelelesanga kuna mbazi a kopo ye longa, kansi omo kati nwazala ye loko yo bi. 40 Nu mazowa! Ndiona wavang’oku mbazi, 11:33 1 Yovo “kitunga.” 11:34 1 Yovo “dia´ kia.” Sina, “dia kumosi.” 2 Sina, “diambi; dia umpumbulu.” 11:38 1 I sia vo, nsukul’a moko yasikidiswa muna kinkulu kia Ayuda.

106 nga ke yandi ko wavang’omu kati e? 41 Kansi, nuvana yina yakati se tukau twa nkenda,1 ozevo lekwa yeno yawonso iveleleswa. ˆ 42 “Tatu kwa yeno Afarisi, kadi nuvananga tini kiakumi kia manaˆ nsusu, penganone1 ye mvudi yawonso, kansi nubembolanga unsongi yo zola kwa Nzambi! I mambu mama nufwete vanga, lembi beˆ mbola mambu mankaka. 43 Tatu kwa yeno Afarisi! e kuma kadi, nuzolanga kunda yantete1 muna masambilu, yo kayiswa muna mazaˆ ndu! 44 Tatu kwa yeno! e kuma kadi, nuna nze ziami ilembi moneka,1 o wantu beviokela vo, ke bazeye wo ko!” 45 Mosi mun’awana batomene zaya e Nsiku umvutwidi vo: “E Nlongi, e mpova yoyo ovovele, i yeto mpe otiangwini.” 46 Ovovele vo: ˆ “Tatu kwa yeno mpe nutomene zaya e Nsiku! Kadi yeno nukomekenanga wantu mazitu mampasi muna nata, kansi yeno kibeni, kana nkutu i nlembo eno mosi, ke nuviakanesa wo muna mazitu ko. ˆ 47 “Tatu kwa yeno! kadi nutunganga e ziami ya ngunza zavondwa kwa mase meno. 48 Kieleka, oyeno kana una vo nu mbangi za mavangu ma mase meno, kansi nukubatondanga, kadi oyau bavonda angunza, oyeno nutunganga e ziami yau. 49 Kiaki i kuma e ngangu za Nzambi zavovela vo: ‘Ikubatumina angunza ye antumwa; bevonda yo bangika akaka muna yau, 50 kimana o menga ma ngunza zawonso, mana mabunguka tuka kuna semo dia nza, muna 11:41 1 Yovo “tukau twa asukami.” Tala Nsas’a Mvovo. 11:42 1 Penganone i ma kiansunga kisiwanga muna madia. 11:43 1 Yovo “yambote.” 11:44 1 Yovo “ziami yakondwa sinsu.”

107 mbandu yayi mekala,1 51 tuka muna menga ma Abele yamuna menga ma Zakariya, ona wavondelwa vana vena e ziku ye nzo.’2 Kieleka, inusamunwini wo vo, menga mau omu mbandu yayi mekala.1 ˆ 52 “Tatu kwa yeno nutomene zaya e Nsiku! e kuma kadi, nukatwidi nsabi a zayi. Yeno kibeni ke nukotele mo ko, nukakididi ana bakotelenge mo!” 53 Vava kavaikidi mo, asoneki ye Afarisi bayantikidi kumbangika, yo kunyuvula yuvu yayingi, 54 bankondelele, kimana bambakila muna mvovo miandi. Muna ntangwa yayina, mafunda ye mafunda ma wantu bezidi lungalakana yo diataziana, oyantikidi vovesa ntete alongoki andi vo: “Se nulukila mfuna wa Afarisi, i sia vo, umpuki. 2 Kansi ke vena diambu ko diatoma swekama dilembi sengomonwa, ke vena mbumba ko ilembi zayakana. 3 Konso dina nuvovele oku tombe, diwakana kuna ntemo, konso dina nulongesele muna masuku, disamunwa vana nludi mia nzo. 4 Akundi ame, inuvovese vo, ke nubamoni wonga ko, awana bevonda e nitu, yau ke bavangi diaka diambu diankaka. 5 Ikunuso` nga ona numwena wonga: Numona wonga, Ndiona wina vo, vava kemana vonda, ovuidi wisa kia tuba kuna Ngeena.1 Elo, inusamunwi` ni vo, Yandi numwena o wonga. 6 Nga ke ntietie tanu ko zitekwanga muna mpata miole1? Kansi vana zina, ke vena imosi nkutu ko ivilakanwa2 kwa Nzambi. 7 Kana nkutu e nsuki zawonso za ntu mie-

LUKA 11:51–12:19 no zavua tangwa. Ke numoni wonga ko; oyeno ntietie zayingi nusundidi. 8 “Inusamunwini vo, konso ona okuntambulwila vana vena wantu, o Mwan’a muntu mpe okuntambulwila vana vena mbasi za Nzambi. 9 Kansi, konso ona okumpanina nkalu vana vena wantu, oyandi mpe ovaninwa nkalu vana vena mbasi za Nzambi. 10 Konso ona ovovela Mwan’a muntu diambu diambi, dilolokwa kwa yandi, kansi, konso ona otianguna mwand’avelela, ke lolokwa ko. 11 Vava bekunuyekola muna masambilu ye kwa mfumu za luyalu ye akwa wisa, ke nutelama mioyo ko mu kuma kia una nuvutula, yovo dina nuvova muna kuyitanina, 12 kadi muna kolo kiakina, o mwand’avelela ukunulonga mana nufwete vova.” 13 I bosi, mosi vana vena ndonga umvovese vo: “E Nlongi, vovesa mpangi ame twakayana e vua.” 14 Umvovese vo: “Nani untumbikidi kimfundisi yovo kimvambudi kia yeno wole?” 15 Ubavovese vo: “Nutoma tala, nuyikenga ye loko diawonso, e kuma kadi, o muntu kana nkutu ulolo wa mavua kena mau, o moyo andi ke una muna mavua mandi ko.” 16 Dianu vo, ubatelele kingana, oku vo: “E yana ya mvuama mosi itomene yima mbongo. 17 Oyantikidi yindula muna ntim’andi vo, ‘Aweyi mfwete vanga wau vo kina ye fulu kia lundila mbongo ame ko?’ 18 I bosi, ovovele vo, ‘Edi ivanga: Ibangula malundilu mame, yatunga oma masundidi o nene, i muna nkutikila mbongo ame yawonso, 11:50, 51 1 Yovo “mevavilwa.” 11:51 2 Yovo ye lekwa yame yawonso yambote, “tempelo.” 12:5 1 Tala Nsas’a Mvovo. 12:6 1 Sina, “assarion mosi.” 2 Yovo “yakondwa 19 i bosi, ivovesa moyo ame vo: “E moyo, lekwa yayingi yambote mfunu.”

12

LUKA 12:20-42 una yau ikubamene mu mvu miayingi; vunda kwaku, wadia, wanua, wamona kiese.”’ 20 Kansi o Nzambi umvovese vo, ‘U zowa kwaku, o fuku wau o moyo aku katulwa ukukatulwa. Ozevo, e lekwa yoyo okubikidi, ya nani e?’ 21 Diau adimosi yo muntu okuyilundilanga mavua, kansi ke mvuama ko kuna kwa Nzambi.” 22 I bosi, ovovese alongoki andi vo: “Kiaki i kuma inusamunwini vo, nuyambula tokana mu kuma kia mioyo mieno, kana nki nudia, ngatu muna diambu dia nitu zeno, kana nki nuvuata. 23 Kadi o moyo usundidi madia, e nitu mpe isundidi mvuatu. 24 Nubadika e ngono-ngono: Ke zikunanga ko, ngatu kutika; ke zina ye malundilu ko, kansi Nzambi odikilanga zo. Nga yeno ke nusundidi e nuni mfunu ko e? 25 Nani vovo nwina muna tokana kwayingi olenda kudikila kana nkutu miniti mosi muna zingu kiandi? 26 Edi diandwelo, avo ke nulenda dio vanga ko, ekuma nutokanena e mambu mankaka? 27 Nubadika e mbena imenanga mvuma: Ke zifuntukanga ko, ngatu tunga nlele; kansi inuvovese wo vo, kana nkutu Solomo muna nkembo andi wawonso, kasidi vuatila nze imosi muna mvuma zazi ko. 28 Avo Nzambi ovuikanga titi ya mfuta, eyi imenene o unu, o mbazi iyokelo vana tiya, nga keluta kunuvuika ko, oyeno akwa filukwikilu e? 29 Dianu vo, nuyambula tokana kana nki nudia, kana nki nunua, ngatu yangama ntima; 30 kadi yawonso yayi i yau befuntukinanga wantu a nza, kansi o Se dieno ozeye wo vo lekwa yayi nuvuidi o mfunu.

108 31 Kansi, nukwamanana vava Kintinu kiandi, ozevo e lekwa yayi ikunukudikilwa. 32 “Ke numoni wonga ko, yeno fikambi-kambi, kadi i luzolo lwa Se dieno kanuvan’e Kintinu. 33 Nuteka ina nuvuidi, nuvana tukau twa nkenda.1 Nuyivangila nkutu za nzimbu ke zilendi fwa ko, o lusalu luna ke lusuka ko kuna zulu, kuna ke kufinama mwivi ko, ngatu fwasila nselele. 34 Kadi kuna kwina lusalu lweno, i kuna mpe kukala ntima mieno. 35 “Nuvuata yo kubama,1 nukwika e mini yeno, 36 nukala nze wantu bevingilanga mfumu au otuka kuna nkinzi a longo, vava keluaka, kadodela, vana vau banziulwila. 37 Akwa nsambu e ntaudi zina vo vava mfumu au kekwiza, ziwanwa vo mu yingila zina! Kieleka inusamunwini vo, vuata1 kevuata nlele a salu, okubavuandisa kuna meza yo kubasadila. 38 Avo wizidi mu ngingila ina yezole,1 kana nkutu ina yetatu,2 ubawene bakubama, ozevo akwa nsambu! 39 Nuzaya edi, kele vo mfumu a nzo kayizayila e ntangwa ikwiza o mwivi, kadi yambula ko vo nzo andi yabangulwa. 40 Oyeno mpe se nukubama kweno, e kuma kadi, muna ntangwa nulembi yindula i kekwiz’o Mwan’a muntu.” 41 Petelo ovovele vo: “E Mfumu, nga yeto kaka otelele kingana kiaki, yovo kw’awonso?” 42 O Mfumu ovovele vo: “Nani kieleka 12:33 1 Yovo “tukau twa asukami.” Tala Nsas’a Mvovo. 12:35 1 Sina, “nukamina nlele mieno muna tuketo.” 12:37 1 Yovo “kanga nlele.” 12:38 1 Nanga tuka muna ola ya 21 yamuna dingidingi. 2 Tuka muna dingidingi yamuna ola ya 3 ya nkielo a kuma.

109 i selo1 kiakwikizi yo lulungalalu,2 kina kisiwa kiyekwa kia ntaudi3 za nzo kwa mfumu andi, kabavananga madia muna ntangwa ifwene? 43 Nkwa nsambu e ntaudi ina iwanuka kwa mfumu andi vo iwau ivanganga! 44 Kieleka inuvovese wo vo, okumvana kiyekwa kia lunga-lunga salanganu yandi yawonso. 45 Kansi avo e ntaudi yayina ovovele muna ntim’andi vo, ‘O mfumu ame zingila kezingila,’ kayantika wanda selo yamakala ye yamakento, yo dia, yo nua, yo kolwa, 46 o mfumu a ntaudi yayina okwiza muna lumbu kalembi kumvingila, ye muna ola kalembi zaya, okuntumba tumbu kiangolo,1 yo kumvana e kunku kiandi vana vena minkondwa kwikizi. 47 E ntaudi ina izeye luzolo lwa mfumu andi, kansi kakubamene ko yovo vanga dina kalombelo,1 bundwa ketoma bundwa. 48 Kansi ona olembi bakula yo vanga mana kafwete bundilwa, mu tezo kebundilwa. Konso ona wavewa yayingi, mayingi kelombwa, ona mpe wasiwa kiyekwa kiayingi, mana bekunlomba masundidi. 49 “Tiya ngizidi kwika ova nza, wau vo tulemene kala, adieyi ndenda vanga diaka? 50 Ngina ye luvubu luna mfwete vubwa, ekwe ntantu ngina zau yavana lulungana! 51 Nga nubenze vo luvuvamu ngizidi sia ova nza e? Inusamunwini vo, ke wau ko, mpambani kaka. 52 Kadi tuka owau, wantu tanu bekala muna nzo mosi bevambana, ntatu uvambuka nwole, nwole uvambuka ntatu. 53 Bevambana kwau, o se yo mwan’andi

LUKA 12:43–13:5 ayakala, o mwan’ayakala yo se diandi, o ngudi yo mwan’andi ankento, o mwan’ankento yo ngudi andi, o ngudi a longo yo mwan’andi a longo, o mwan’a longo yo ngudi andi a longo.” 54 I bosi ovovese mpe ndonga vo: “Avo numwene e tuti dikwizanga kuna weste, vana vau nuvovanga vo, ‘Mvula ikwizanga,’ i diau mpe divangamanga. 55 Avo numwene tembwa kia sude kivekomokanga, nuvovanga vo, ‘Mbangazi ikwizanga,’ i diau mpe divangamanga. 56 Akwa kivunina, oyeno nuzeye bakula e mpw’a nza ye zulu, kansi aweyi nulembele bakulwila kolo kiaki? 57 Ekuma nulembele kuyizayila dina diansongi? 58 Muna bong’e nona, avo se kwenda ku mbazi a nkanu yo ntantu aku, muna nzila vanga wawonso mu wizana yandi kimana kalembi kuyekola kwa mfundisi, o mfundisi kayekola kwa kesa, e kesa diasia muna pelezo. 59 Isamunwini vo, kuvaika mo nkutu ko, yavana ofuta e mpata wansuka.”1 Muna ntangwa yayina, vakedi akaka ana bansamunwini vo Pilato wavonda Mingalili ana bakelanga yimenga. 2 Ubavutwidi vo: “Nga nubenze vo Mingalili awana basundidi Mingalili miawonso o sumuka wau bamona e mpasi zazi e? 3 Inusamunwini vo, ke wau ko, kansi tu, avo nulembi vilukw’e ntima, yeno awonso i wau mpe nufwasilwa. 4 Yovo, e 18 dia wantu babwilwa nzo e zulu muna Siloa yo fwa—nga nubenze vo basundidi awonso ana bezingilanga muna Yerusaleme o sumuka? 12:42 1 Yovo “ntaudi a nzo.” 2 Yovo “nkwa 5 Inusamunwini vo, ke wau ko; ngangu.” 3 Yovo “asadi muna nzo.” 12:46 kansi avo nulembi vilukw’e ntima,

1 Sina, “okumvinguna vana kati.” 12:47 1 Yovo “vanga luzolo lwa mfumu andi.”

13

12:59 1 Sina, “yavana ofuta lepton yansuka.”

LUKA 13:6-27 oyeno awonso i una mpe nufwasilwa.” 6 I bosi, otele kingana eki: “O muntu wakala yo nti a nsanda muna mpatu andi a vinyu, wizidi mo vavi bundu, kansi yau kamoni. 7 Ovovele kwa mvati a vinyu vo, ‘Se mvu ntatu ikwiz’avavinge bundu mu nsanda wau, kansi mwau ´ kimoni ma. Kesa wo! Ekuma ufwete yambulwilwa mu ntoto wau vo ke uyimanga bundu ko?’ 8 Kansi oyandi umvutwidi vo, ‘E Mfumu, yambula wo diaka mu mvu mosi, yatimina wo omu ndambu yo sia wo e mbole. 9 Avo uyima e mbongo, dia matondo; avo ke wau ko, ozevo kesa wo kwaku.’” 10 Una kalongelenge muna sambilu muna lumbu kia Vundu, 11 vakedi nkento mosi wayeleswa kwa nkuya mu mvu 18; wakovama beni, kelendanga nkutu vumbuka ko. 12 O Yesu vava ` kamwene, umbokele, umvovese vo: “E nkento, osasukidi kwaku muna mayela maku.” 13 Untensekele o moko, vana vau osingamene, oyantikidi kembela Nzambi. 14 O mbuta sambilu ofungidi makasi wau vo Yesu owukidi muna lumbu kia Vundu, ovovese ndonga vo: “Vena ye lumbu sambanu ifwete salwanga; muna lumbu yayi nwiza wukwa, kansi ke mu lumbu kia Vundu ko.” 15 O Mfumu umvutwidi vo: “Akwa kivunina, muna lumbu kia Vundu, konso muntu vovo nwina, nga ke kutululanga ngombe andi ko, ovo e buluku vana dilu, kenda dio nuik’e? 16 Nga ke diambote ko kwa nkento ndioyo wa mwan’a Abarayama, ona wakangwa kwa Satana mvu 18, kakutululwa muna kangwa kiaki mu lumbu kia Vundu e?”

110 17 Una kavovele mambu mama, atantu andi awonso bafusukidi e nsoni, kansi e ndonga yawonso imwene kiese muna mambu mawonso mambote kavangidi. 18 I bosi ovovele vo: “Nki kifwananene ye Kintinu kia Nzambi? Nki ndenda kio tezanisa? 19 Kina nze disu dia mutade,1 dina muntu kabongele yo kuna dio muna mpatu andi, dimenene, dikitukidi se nti, e nuni za zulu zizidi tunga nzialwa muna tayi yandi.” 20 Ovovele diaka vo: “Nki ndenda tezanisa ye Kintinu kia Nzambi? 21 Kina nze mfuna, ina yabongwa kwa nkento, yo sanga yo nzongo ntatu mianene1 mia mfumfu, yavana yafunisa mbumba wawonso.” 22 Wau kekwendanga kuna Ye` rusaleme, oviokele muna mbanza ye muna mavata, wele alonginge. 23 Muntu mosi umvovese vo: “E Mfumu, nga akete kaka bevuluzw’e?” Ubavovese vo: 24 “Nusiamanana kotela muna mwelo ambatakani, kadi inusamunwini vo, ayingi bevava mo kotela, kansi ke belenda ko. 25 O mfumu a nzo avo otelamene yo zika e kielo, oyeno nwatelama vana mbazi yo dodela kielo, yo vova vo, ‘E Mfumu, utuziulwila.’ Kansi okunuvutula vo: ‘Kizeye kwame ko kuna nutukidi.’ 26 I bosi nuyantik’o vova vo, ‘Twadila yo nuina vana wakala, wakwenda longelanga muna nzila zampwena za mbanza zeto.’ 27 Kansi okunuvutula vo, ‘Kizeye kwame ko kuna nutukidi. Nukatu13:19 1 Mutade i mbongo yakete-kete ikunwanga kuna Palestina. Ikulanga yo lwaka tezo kia meta 4 yo vaikisa ntayi zayingi. 13:21 1 Tezo kia yilu 10 ikotanga muna ‘nzongo ntatu mianene.’ Sina, “nzongo mia sea.” Sea mosi litro 7,33.

111 ka ova ngina, yeno awonso avangi a umpumbulu!’ 28 I kuna kukala e dilu kieno yo nkweteso a meno, vava numona Abarayama yo Isaki yo Yakobo ye ngunza zawonso muna Kintinu kia Nzambi, vo i yeno kibeni nuvetelo kuna mbazi. 29 Kwiza bekwiza ana betuka kuna este ye weste, kuna node ye sude, bevuanda kuna meza muna Kintinu kia Nzambi. 30 Vena ye awana basukinini yau bevita, ye ana bavitidi yau besukinina.” 31 Muna ntangwa yayina, valueke Afarisi akaka, bamvovese vo: “Vaika, wakatuka mwamu, kadi o Erodi ozolele kuvonda.” 32 Ubavovese vo: “Nwenda samunwina mfwenge yayina vo, ‘Omono ivaikisa nkuya yo wuka mbevo, o unu yo mbazi, muna lumbu kie` tatu ifokola.’ 33 Kansı tu, mfwete kangala o unu yo mbazi ye kiamene, kadi ke dilendi vangama ko1 vo ngunza kavondelwa kuna mbazi a Yerusaleme. 34 E Yerusaleme, e Yerusaleme, on’ovondanga e ngunza, yo tubila awana katuminu o matadi—nkumbu nkwa yazolele konka o wan’aku nze una e nsusu ikonkelanga o wan’andi kuna nsi a mave! Kansi, oyeno ke nwazola wo ko. 35 Tala, e nzo eno ibembwelo kwa Nzambi. Inusamunwini vo, ke nukumbona diaka ko yavana nuvova vo: ‘Nkwa nsambu ndiona okwizilanga muna nkumbu a Yave!’” Lumbu kimosi vava kayenda muna nzo a mfidi mosi wa Afarisi muna lumbu kia Vundu, kenda dia, bankondelele. 2 Tala, vana kena vakedi muntu una ye kimbevo kia sulu.1 3 Yesu oyuvui-

LUKA 13:28–14:14 di ana batomene zaya Nsiku ye Afarisi vo: “Nga diansongi mu wuka muna lumbu kia Vundu yovo ve?” 4 Babutamene kwau. Umbongele, unsaswidi, unsindikidi. 5 I bosi ubavovese vo: “Nani vovo nwina, avo mwan’andi yovo ngombe ikobokele muna sima, vana vau kalembi kuntombola muna lumbu kia Vundu?” 6 Ke balendele kumvana mvutu ko muna diambu diadi. 7 I bosi, otele kingana kw’awana babokeleso, wau kamwene e nsola bayisolele e kunda yantete. Ubasamunwini vo: 8 “Avo obokeleso kwa muntu kuna nkinzi a longo, kuvuandi vana kunda kiantete ko. Dilenda kala vo muntu usundidi o zitu kabokelese. 9 I bosi, ndiona ubokelese okwiza yandi yo kuvovesa vo, ‘Sisila o muntu ndioyu e fulu.’ I bosi kuna nsoni zawonso okwenda vuanda vana fulu kiansuka. 10 Kansi avo obokeleso, nda vuanda vana fulu kiansuka, kimana ona ubokelese, avo wizidi, kavova vo, ‘E nkundi, tomboka vana ntandu.’ I bosi ozitiswa kw’awonso bevuanda yaku vana meza. 11 Kadi konso ona okuyitundidika, okululwa, konso ona okuyikulula, otundidikwa.” 12 Ovovele mpe kwa ndiona wambokelesa vo: “Avo olambisi e lambu yovo nlekelo, kubokelesa akundi aku ko, yovo mpangi zaku, yovo yitu yaku, ngatu mvuama za zunga kiaku. Kadi oyau mpe balenda kubokelesa, dikala se nsendo kwa ngeye. 13 Kansi avo olambisi e lambu, bokelesa asukami, avanguki, mbevo za malu ye mpofo; 14 ozevo u nkwa nsambu, kadi ` oyau ke bena y’eki basenda ko. 13:33 1 Yovo “ke dilendakana ko.” 14:2 1 Ki- Ngeye osendwa kuna lufuluku lwa ansongi.” mbevo kiwutisanga maza mu malu.

14

LUKA 14:15–15:4 15 Omosi vana ven’awana bavuende yandi kuna meza, vava kawidi wo, umvovese vo: “Nkwa nsambu ona odila1 muna Kintinu kia Nzambi.” 16 Yesu umvovese vo: “Muntu mosi walambisa e lambu diampwena, obokelese wantu ayingi. 17 Muna ntangw’a nlekelo, otumini ntaudi andi kenda zayisa ana babokeleswa vo, ‘Nwiza, kadi yawonso ikubamene.’ 18 Kansi yau awonso bavavidi vakuba. Ona wantete umvovese vo, ‘Mpatu nsumbidi, mfwete kwenda yo tala; undoloka, kilenda kwiza ko.’ 19 Wankaka ovovele vo, ‘Ngombe kumi1 nsumbidi, se nkwenda zo fimpa; undoloka, kilenda kwiza ko.’ 20 Owaka ovovele vo, ‘Wau kwandi nkazalele, dianu vo kilenda kwiza ko.’ 21 I bosi, e ntaudi wizidi samunwina mfumu andi o mambu mama. O mfumu a nzo ofungidi makasi, ovovese ntaudi andi vo, ‘Wenda-wenda muna nzila zampwena ye zakete za mbanza, wabokela asukami, avanguki, mpofo ye mbevo za malu.’ 22 I bosi ntaudi ovovele vo, ‘E mfumu, din’otumini, divangamene, kansi e fulu yakinu.’ 23 O mfumu ovovese ntaudi vo, ‘Wenda muna mpambu za nzila ye muna belo, dodokela wantu beza kota kimana e nzo ame yazala. 24 Kadi inusamunwini vo, ke vena muntu ko vana vena awana babokelwa, oyeleka nlekelo ame.’” 25 Una kayendanga ye ndong’ayingi, ovilukidi, ubavovese vo: 26 “Avo muntu zolele kwiz’oku ngina, kalembi menga1 se diandi, ngudi, nkaz’andi, wan’andi, mpa-

112 ngi ye nsanga zandi, musungula moyo andi, kalendi kala nlongoki ame ko. 27 Konso ona olembi nata nti andi ampasi1 yo kwiz’andandi, kalendi kala nlongoki ame ko. 28 Kansi nani vovo nwina, avo ozolele tunga nzo e zulu, kalembi teka vuanda, kabadika e ntalu mu zaya kana vo una ye nzimbu zafwana mu manisa yo? 29 Dikwa kala vo okuba nkubilwa, kansi ke lenda yo manisa ko, ozevo awonso bemona yo, beyantika kunseva, 30 oku vo: ‘O muntu ndioyo oyantikidi o tunga, kansi kalendele manisa ko.’ 31 Yovo nkia ntinu una ye 10.000 ma makesa, avo se kekwenda nwanisa ntinu akaka wina ye 20.000 ma makesa, kalembi teka vuanda, kavanga mfulu kana vo olenda kunsunda? 32 Avo kelenda ko, ekolo ntinu ndioyo kekala kuna vala, otuma nkunzi miandi benda vanga ungudi. 33 Diau adimosi, konso ona olembi yambula mavua mandi mawonso, kalendi kala nlongoki ame ko. 34 “O mungwa wambote. Kansi, avo ukatukidi nzenzo andi, mu nki uzenzeselwa? 35 Ke ufwene diaka sadilwa ko muna ntoto, ngatu sadilwa se mbole. O wantu veta bevetanga wo. Ndiona una ye matu manwe, yambula kawa.” Avakulwisi a mpaku ye asumuki awonso banzietele kimana banwa. 2 Afarisi ye asoneki bayidimini, oku vo: “Muntu ndioyu otambulanga asumuki yo dia yau.” 3 Ubatelele kingana eki, oku vo: 4 “Nkia muntu vovo nwina, una ye 100 mameme, kavi14:15 1 Sina, “odia mbolo.” 14:19 1 Yovo “va- dis’e dimosi, kalembi sisa 99 vana ngu tanu ya ngombe.” 14:26 1 Yovo “kakulula o zola muna.”

15

14:27 1 Tala Nsas’a Mvovo.

113 nzanza, kenda vavi dina divididi yavana kesolola dio? 5 Vava kasolwele dio, osidi dio vana vembo ye kiese kiawonso. 6 Una kalueke kuna nzo, obokele akundi andi, y’esi belo kiandi, ubavovese vo, ‘Nunkembesa, kadi e meme diame diavila, nsolwele dio.’ 7 Inusamunwini vo, kiese kiayingi mpe kikala kuna zulu muna diambu dia nsumuki mosi ovilukidi o ntima, ke mu 99 lwa wantu ansongi ko ana ke bena yo mfunu a luviluku lwa ntima ko. 8 “Yovo nkia nkento una ye drakima kumi, avo ovidisi drakima mosi, kalembi kwika mini, kakomba nzo andi, katoma vava yavana kesolola yo? 9 Vava kasolwele yo, obokele akundi andi,1 y’esi belo kiandi, oku vo, ‘Nunkembesa, kadi e drakima ina mvidisi, nsolwele yo.’ 10 Inusamunwini vo, kiese kia mpila yayi kikala vana vena mbasi za Nzambi, muna diambu dia nsumuki mosi ovilukidi o ntima.” 11 Ovovele diaka vo: “Muntu mosi wakala yo wana wole amakala. 12 Oyu wanleke ovovese se diandi vo, ‘E Tata, umpana e kiame kunku kina mfwete tambula muna mavua maku.’ Ubakayanisi mavua mandi. 13 Ke vavioka lumbu yayingi ko, oyu wanleke okutikidi lekwa yandi yawonso, ´ wele kuna nsi yanda, kuna kafwasidi mavua mandi muna zingu kia umpumbulu.1 14 Vava kamene fwasa yawonso, mulueke mvengele ampasi muna nsi yayina, osukamene. 15 Wele laminina mwisi nsi yayina, ona wantuma muna mpatu andi, kenda vungula ngulu. 16 Ozolele nkutu dia madia ma

LUKA 15:5-29 ngulu, kadi ke muntu ko wankayilanga. 17 “Vava kayibenze, ovovele vo, ‘Asadi a se diame bena ye ulolo wa madia, ekolo mono mfwang’e nzala! 18 Mfwete telama, ngienda kwa se diame, yamvovesa vo: “E Tata, nsumukini Nzambi kuna zulu, y’oku ndose aku. 19 Kifweno yikilwa diaka mwan’aku ko. Unkitula mosi muna asadi aku.”’ 20 Otelamene, wele kwa se diandi. Wau kakedi kuna vala, o se diandi umwene, umfwididi e nkenda, olundumukini, umbimbakene,1 umfibidi. 21 O mwana umvovese vo, ‘E Tata, nsumukini Nzambi kuna zulu, y’oku ndose aku. Kifweno yikilwa diaka mwan’aku ko.’ 22 Kansi o se ovovese ntaudi zandi vo, ‘Nuzabuzioka! Nutwasa mvuatu una usundidi, numvuika, nunsia mpeto muna nlembo, ye nsampatu muna malu mandi. 23 Nutwasa mpe mwan’a ngombe amazi, nwamvonda, twadia yo kemba, 24 kadi o mwan’ame ona wafwa, kansi wina diaka yo moyo; ona wavila, osolokele.’ Bayantikidi kemba. 25 “O mwan’andi ambuta kuna mpatu kakele, una kezidi finam’e nzo, owidi nkunga yo makinu. 26 Obokele mosi muna asadi, oyuvuidi kana nkia diambu divangamanga. 27 Umvovese vo, ‘O nleke aku wizidi, o se diaku ovondele mwan’a ngombe amazi, kadi untambwidi yo vimpi wambote.’1 28 Ofungidi makasi, kazolele mo kota ko. I bosi, o se diandi ovaikidi, oyantikidi kundodokela. 29 Ovutwidi kwa se diandi vo, ‘Tala e mbidi a mvu yakusadila, kiakolamene nkutu nkanikinu aku

15:9 1 Yovo “akw’andi akento.” 15:13 1 Yovo “uzowa.”

15:20 1 Sina, “bimbakene nsingu andi.” 15:27 1 Yovo “wamoyo.”

LUKA 15:30–16:18 ko, kansi mono kuvani kana nkutu mwan’a nkombo yakembela y’akundi ame. 30 Kansi, wau kezidi o mwan’aku ndioyo, ona wafwasa1 mavua maku ye minta-zumba, ` umvondele o mwan’a ngombe amazi.’ 31 Umvovese vo, ‘E mwana, ongeye okalanga yame ntangwa zawonso, o vua kwame kwawonso i kwaku. 32 Dianu vo diambote twakemba kweto, twamon’e kiese, kadi o nleke aku ona wafwa, kansi wina diaka yo moyo; ona wavila, osolokele.’” I bosi ovovele mpe kw’alongoki vo: “Vakedi mvuama mosi wakala ye selo1 kiafundwa vo vua kwandi kafwasidinge. 2 Umbokele, unyuvuidi vo, ‘Adieyi ´ ngwidi mu kuma kiaku? Ta mbalu wa kiselo kiaku, kadi kulendi lunga-lunga diaka nzo ame ko.’ 3 I bosi, o selo wiyivovese vo, ‘Aweyi mpanga, wau vo mfumu ame katula kekunkatul’o uselo? Kina ye ngolo zavata ko, o lomba nsoni imwena ko. 4 Nzeye dina mvanga, kimana wantu bantambula muna nzo zau avo nkatwilu uselo.’ 5 Obokele e mindia-mfuka mia mfumu andi, mosi-mosi; ovovese ona wantete vo, ‘Ntalu kwa wadia kwa mfumu ame?’ 6 Ovutwidi vo, ‘Nkam’a nzongo1 mia mazi ma olive.’ Umvovese vo, ‘Tambula nkand’aku a mfuka, vuanda, wasoneka-soneka 50.’ 7 Ovovese wankaka vo, ‘Ntalu kwa wadia?’ Ovovele vo, ‘Nkam’a nzongo1 mia masa.’ Umvovese vo, ‘Tambula nkand’aku a mfuka wasoneka 80.’ 8 O mfumu osanisini

114 selo kiandi kana una vo wakondwa unsongi, kadi dia lulungalalu1 kavangidi; e kuma kadi, o wan’a tandu2 kiaki baviokele mbandu au o lungalala ke mu wan’a ntemo ko. 9 “Omono inusamunwini mpe vo: Nuyivangila yikundi muna umvuama wa vilwa kimana avo usukidi, banutambula muna nzo za mvu ya mvu. 10 Ona wina ye kwikizi muna mambu makete, wina mpe ye kwikizi muna mambu manene, ona okondelo kwikizi muna mambu makete, okondelo mpe kwikizi muna mambu manene. 11 Dianu vo, avo nukondelo kwikizi muna umvuama wa vilwa, nani okunuyekeka owu waludi? 12 Avo nukondelo kwikizi muna umvuama wangani, nani okunuvana owu wayeno kibeni? 13 Ke vena selo ko kilenda sadila mfumu zole, kadi omenga mosi yo zola wankaka, yovo otatidila mosi yo bembola wankaka. Ke nulendi sadila Nzambi ye Umvuama ko.” 14 Afarisi bena vo minzola-nzimbu vava bawidi mambu mama mawonso, bayantikidi kumveza. 15 Dianu kabavovesele vo: “I yeno yana nukuyilungisanga vana vena wantu, kansi o Nzambi ozeye ntima mieno. Kadi dina ditundidikwanga kwa wantu, diangemi vana ndose a Nzambi. 16 “O Nsiku ye Ngunza zakala yamuna Yoane. Tuka muna kolo kiakina, e nsangu zambote za Kintinu kia Nzambi zisamunwanga, wantu a mpila zawonso besianga ngolo za kota mo. 17 Kieleka, diasazu e zulu ye nza yavioka, ke mu fisono fimosi ko fia Nsiku 15:30 1 Sina, “wadia.” 16:1 1 Yovo “ntaudi a fialembi lungana. 18 “Konso yakala ovonda longo nzo.” 16:6 1 Yovo “nzongo mia bata.” Litro 22 zikotanga muna nzongo mosi wa bata. 16:7 yo nkaz’andi yo sompa wankaka,

16

1 Yovo nkam’a kore. 2.200 ma litro zikotanga muna kore mosi.

16:8 1 Yovo “ngangu.” 2 Tala Nsas’a Mvovo.

115 zumba katele, konso ona osompa nkento wavonda longo yo nkaz’andi, zumba katele. 19 “Vakedi mvuama mosi, wavuatanga nlele a nduwa ye lino, wazolanga nkembo lumbu yawonso. 20 Vakala mpe nlombi, nkumbu andi Lazaro, nkwa mputa zayingi, wasiwanga vana mwelo a nzo andi, 21 wazolanga vo kadia ina yasotokanga vana meza ma mvuama. E mbwa zayiza vendanga mputa zandi. 22 Kuna kwalanda, o nlombi ofwidi, oneto kwa ambasi vana ndambu a Abarayama.1 “I bosi, o mvuama mpe ofwidi, ozikilu. 23 Wau kakedi muna lubangamu muna Ziami,1 osengwele o meso omwene Abarayama kuna vala yo Lazaro vana ndambu2 andi. 24 Obokele, oku vo, ‘E Tata Abarayama, umfwa nkenda, tuma Lazaro kenda vunga nsuk’a nlembo andi muna maza, kavolesa lubini luame, kadi mbangamene mu nlaku a tiya twatu.’ 25 Abarayama ovutwidi vo, ‘E mwana, sungamena vo una wakala yo moyo ´ ma yambote wakala yau, kansi La´ zaro ma yambi katambulanga. Owau mu fiaulwiswa kena okwaku, kansi ongeye obangamene. 26 Vana ntandu, mbilu ampwena yasiwa ova kati kwa yeto yo yeno, kimana ana bena vava bazolele kwiza koko nwina, ke balendi wo ko, ngatu ana bena koko, beza kwa yeto.’ 27 I bosi, oyandi ovutwidi vo, ‘E tata, do, untuma kuna nzo a se diame, 28 kadi abunzi ` tanu ngina yau, kenda kubasıla umbangi, kimana balembi kwiza oku fulu kiaki kia lubangamu.’ 29 Kansi, Abarayama ovovele vo,

LUKA 16:19–17:9 ‘Bena yo Mose ye Angunza; yambula babawa.’ 30 Ovutwidi vo, ‘Ke wau ko, e tata Abarayama, kansi, avo muntu otukidi omu mafwa wele kwa yau, bevilukw’e ntima.’ 31 Umvovese vo, ‘Avo ke bewila Mose ye Angunza ko, kana nkutu muntu ofulukidi muna mafwa, ke bekunkwikila ko.’” I bosi, ovovese alongoki andi vo: “Mambu metesesa wantu e sakuba kwiza kaka mekwiza. Kaˆ nsi, tatu kwa ndiona mekwizila! 2 Diambote kwa yandi avo ozembelekwa tadi dianene muna laka, katubwa muna mbu, ke mu tesesa sakuba ko kwa mosi mun’awaya andwelo. 3 Nutoma kuyilunga-lunga kweno. Avo mpangi aku usumukini, untumba, avo ovilukilu o ntima, unloloka. 4 Avo nsumuka nsambwadi kekusumukina muna lumbu kimosi, yo kuvutukila nkumbu nsambwadi, oku vo, ‘Mpilukidi o ntima,’ ofwete kunloloka.” 5 Antumwa bavovese Mfumu vo: “Utukudikila lukwikilu.” 6 O Mfumu ovovele vo: “Avo lwina yo lukwikilu nze disu dia mutade,1 nulenda vovesa nti wau wa sikamina vo, ‘Vuzuka, wakununuka muna mbu!’ ukunulemvokela. 7 “Nani vovo nwina, una ye ntaudi ovatanga yovo ovungulanga e kambi, avo otombokele muna mpatu, kamvovesa vo, ‘Wiza-wiza oku meza wadia’? 8 Ozevo, nga ke kumvovesa ko vo, ‘Nda kubika madia mame, vuata nlele aku a salu, wansadila yavana idia yo nua, i bosi ongeye odia yo nua’? 9 Nga tonda ketonda ntaudi yayina, wau kavangidi

16:22 1 Sina, “vana tulu kia Abarayama.” 16:23 1 Muna Kingerekia, “Hades.” Tala Nsas’a Mvovo. 2 Sina, “vana tulu kiandi.”

17:6 1 Mutade i mbongo yakete-kete ikunwanga kuna Palestina. Ikulanga yo luaka tezo kia meta 4 yo vaikisa ntayi zayingi.

17

LUKA 17:10–18:2 dina kavoveso e? 10 Diau adimosi mpe, oyeno avo nuvangidi mawonso nuvoveso, nuvova vo: ‘Yeto tu ntaudi zakondwa mfunu. Tuvangidi mana tufwete vanga.’” 11 Una kayelenge kuna Yerusaleme, oviokele muna mwingilu a Samaria ye Ngalili. 12 Una se kekota muna vata dimosi, kumi dia wantu, akwa wazi bezidi kunkika, batelamene kuna vala. 13 Batumbwidi ndinga, oku vo: “E Yesu, e Nlongi, utufwil’e nkenda!” 14 Vava kabamwene, ubavovese vo: “Nwenda kuyisonga kwa anganga.” I bosi, una bekwendanga, bavelele. 15 Mosi muna yau, vava kamwene wo vo osasukidi, ovutukidi, okembelele Nzambi muna nding’angolo. 16 Ofukamene vana malu ma Yesu, untondele, kana una vo mwisi Samaria kwandi. 17 Yesu ovutwidi vo: “Nga ke kumi ko diveleleso e? Ozevo, evua akweyi bena? 18 Ke mosi ko ovutukidi kakembela Nzambi, ndioyo kaka mwisi kanda diankaka?” 19 I bosi, umvovese vo: “Telama, wenda kwaku; lukwikilu lwaku lusaswidi.” 20 Wau kayuvuilu kwa Afarisi kana nkia ntangwa kikwiz’e Kintinu kia Nzambi, ubavutwidi vo: “E Kintinu kia Nzambi vava kikwiza ke kimoneka ko; 21 ngatu wantu bavova vo, ‘Tal’oku!’ yovo ‘Kuna!’ Kadi, e Kintinu kia Nzambi ova kati kweno i kina.” 22 I bosi, ovovele kw’alongoki vo: “E lumbu ikwiza, ina nukala ye tima dia mona lumbu kimosi muna lumbu ya Mwan’a muntu, kansi ke numona kio ko. 23 Wantu bekunuvovesa vo, ‘Tala kuna!’ yovo ‘Tal’oku!’ Ke nuvaiki ko, ke nubalandi ko. 24 Kadi nze una nsemo utemenanga kuna sambu

116 dimosi dia zulu yo mwesesa yakuna sambu diankaka dia zulu, i una ukal’o Mwan’a muntu muna lumbu kiandi. 25 Kansi, kafwete teka mona mpasi zayingi, yo bembolwa kwa mbandu yayi. 26 Wauna wakala muna lumbu ya Noa, i una mpe ukala muna lumbu ya Mwan’a muntu: 27 badianga, banuanga, akala basompanga, akento basompeswanga, yamuna lumbu kiakota Noa muna nzaza, e Kizalu kiakwiza, kiafwasa yau awonso. 28 Diau adimosi mpe muna lumbu ya Loti: badianga, banuanga, basumbanga, batekanga, bakunanga, batunganga. 29 Kansi muna lumbu kiavaika Loti muna Sodomo, kianoka tiya yo nlengo watuka kuna zulu, wafwasa yau awonso. 30 I wau mpe ukala muna lumbu kisengomok’o Mwan’a muntu. 31 “Muna lumbu kiakina, ona owanuka vana nludi a nzo, kakulumuki ko mu kwenda bonga salanganu yandi ina muna nzo, diau dimosi mpe, ona owanuka kuna mpatu, kavutukila ko ina kasisidi ku nima. 32 Nusungamena nkaz’a Loti. 33 Konso ona ovava vuluza moyo andi, vidisa kevidisa wo, kansi ona ovidisa wo, zingisa kezingisa wo. 34 Inusamunwini vo, muna fuku wauna, wantu wole bekala vana mfulu mosi; mosi obongwa, wankaka obembolwa. 35 Akento wole betuta muna su kimosi; mosi obongwa, wankaka obembolwa.” 36 —— 37 Bamvutwidi vo: “Akweyi, e Mfumu?” Ubavovese vo: “Konso kuna kwina e fwila, i kwau kuna kulungalakena mbemba.” I bosi, muna kubasonga mfunu wazindalala muna sambu yo lembi yoya, ubatelele kingana, 2 oku vo: “Muna vata di-

18

117 mosi mwakala mfundisi walembi vuminanga Nzambi, ngatu zitisa muntu. 3 Mwakala mpe nkento wafwilwa yakala muna vata diadina wayendanga kwa yandi, oku vo, ‘Undungisa kwa ntantu ame.’ 4 Kuna lubantiku kazola wo ko, kansi kuna kwalanda uvovele vo, ‘Kanele vo kivuminanga Nzambi ko, ngatu zitisa muntu, 5 wau vo nkento ndioyu wafwilwa yakala okwamanananga kuntokanesa, ikunlungisa kimana kayambula kuntokanesa muna ndomb’andi.’” 6 I bosi, Mfumu ovovele vo: “Nuwa, owu uvovele mfundisi, kana una vo nkwa vilwa! 7 O Nzambi, nga kalendi lungisa awana kasola ko, ana bekumbokelanga fuku yo mwini, wau kekubasonganga ntim’avunda mbidi a kolo e? 8 Inusamunwini vo, oyambula vo balungiswa-lungiswa. Kansi, o Mwan’a muntu vava kekwiza, nga owana kikilu lukwikilu1 ova nza?” 9 Otele mpe kingana eki kw’awana bebundang’e vuvu muna unsongi wa yau kibeni, y’awana bevezanga ankaka: 10 “Wantu wole batomboka kuna tempelo basamba, omosi Mfarisi, owaka mvakulwisi a mpaku. 11 O Mfarisi otelamene, osambidi vo, ‘E Nzambi, itondele, kadi kina nze wantu awaya ko—mivi, avilwa, minta-zumba—musungula mvakulwisi a mpaku ndioyu. 12 Muna lumingu, lumbu yole ifionkononanga;1 ivanang’e tini kiekumi muna yawonso mbakanga.’ 13 Kansi, o mvakulwisi a mpaku, otelamene kuna vala, kazolele nkutu sengola meso ku zulu ko, tulu kiandi kaka kabundidinge, oku vo, ‘E Nzambi, umfwil’e nkenda, i nsumuki kwa-

LUKA 18:3-25 me.’ 14 Inusamunwini vo, muntu ndioyo okulumukini kuna nzo andi se nkwa unsongi ke mu Mfarisi ko. Kadi konso ona okuyitundidika, okululwa, kansi konso ona okuyikulula, otundidikwa.” 15 O wantu bantwasidi mpe yingiana-ngiana kimana kabasimba, kansi alongoki wau bamwene wo, bayantikidi kubasima. 16 Yesu obokelese yingianangiana, ovovele vo: “Nuyambula yingiana-ngiana yiza kwa mono, ke nubasimi ko, kadi e Kintinu kia Nzambi kia awana bena nze yingiana-ngiana yayi. 17 Kieleka inuvovese vo, konso ona olembi tambula Kintinu kia Nzambi nze kingiana-ngiana, ke kota mo nkutu ko.” 18 Mfidi mosi wa Ayuda unyuvuidi vo: “E Nlongi Ambote, adieyi mfwete vanga muna vua moyo a mvu ya mvu?” 19 Yesu umvovese vo: “Ekuma ungikidi vo wambote? Ke vena muntu ambote ko, Nzambi kaka. 20 E nkanikinu ozeye mio: ‘Kute zumba ko, kuvondi ko, kuyiyi ko, kusie kimbangi kia luvunu ko, zitisa se diaku yo ngudi aku.’” 21 Ovutwidi vo: “Omama mawonso ilundanga mo tuka muna kileke kiame.” 22 O Yesu vava kawidi wo umvovese vo, “Diambu dimosi okondelo: Teka yawonso una yau yo vana nzimbu kw’asukami, okala yo lusalu kuna zulu; wiz’andandi.” 23 Vava kawidi wo, okendalele kikilu, kadi mvuama kakala. 24 O Yesu untadidi, ovovele vo: “Diampasi kw’awana bena ye nzimbu mu kota muna Kintinu kia Nzambi! 25 Kieleka, diasazu kwa samo kaviokela muna disu 18:8 1 Yovo “lukwikilu lwa mpila yayi.” 18:12 dia ntumbu, ke mu mvuama ko kakota muna Kintinu kia Nzambi.” 1 Yovo “mina nsoki.” Tala Nsas’a Mvovo.

LUKA 18:26–19:11 26 Awana bawidi wo, bavovele vo: “Nani olenda vuluzwa?” 27 Ovutwidi vo: “Mana ke malendakana ko kwa wantu, malendakana kwa Nzambi.” 28 Kansi Petelo ovovele vo: “Oyeto tusisidi lekwa yeto yo kulanda.” 29 Ubavovese vo: “Kieleka inuvovese vo, ke vena ona wasisa nzo ko yovo nkaz’andi yovo mpangi zandi yovo se ye ngudi, yovo wana, muna diambu dia Kintinu kia Nzambi, 30 kalembi tambula yayingi omu kolo kiaki, muna tandu1 kikwiza, moyo a mvu ya mvu.” 31 I bosi, obongele yau Kumi ye Zole, ubavovese vo: “Wau se tutomboka kuna Yerusaleme, o mambu mawonso masoneka angunza mu kuma kia Mwan’a muntu melungana. 32 Oyekolwa vana moko ma esi zula,1 osakanenwa, otiangunwa yo vuminwa mete. 33 Bekunzwabula mpe, yo kumvonda, kansi muna lumbu kietatu ofuluka.” 34 Kansi, ke basidi bakula kana diambu dimosi ko, kadi e nsas’a mvovo miami yaswekama kwa yau, ke babakwidi mana kavovelo ko. 35 Una Yesu kafinamene kota muna Yeriko, vakedi mpofo ifongele vana mbel’a nzila, ilombanga. 36 Wau kawidi ndonga iviokanga, oyuvuidi kana nkia diambu. 37 Bansamunwini vo: “Yesu wa Nazarete oviokanga!” 38 Obokele vo: “E Yesu, e Mwan’a Davidi, umfwil’e nkenda!” 39 Ana bavitidi kuna ntwala bansimini kimana kabutama, vo i yandi, osakisi oboka vo: “E Mwan’a Davidi, umfwil’e nkenda!” 40 Yesu oningamene, oyikidi vo katwaswa

118 vana kena. Vava kaluaka, unyuvuidi vo: 41 “Adieyi ozolele yavanga kwa ngeye?” Umvutwidi vo: “E Mfumu, yambula yamona diaka.” 42 O Yesu umvovese vo: “Mona kwaku; lukwikilu lwaku lusaswidi.” 43 Vana vau omwene, oyantikidi kunlanda, okembele Nzambi. O nkangu awonso wau bamwene wo, basanisini Nzambi. I bosi, Yesu okotele muna Yeriko, wau kelutanga, 2 mukedi muntu nkumbu andi Zakai; mvuama kakala ye mfumu wa avakulwisi a mpaku. 3 Edi kavavanga vo kamona Yesu una kena, kansi kalenda wo ko mu kuma kia ndonga, wau vo ntel’andi wankufi. 4 Dianu vo wele ntinu kuna ntwala, omente muna nsanda kimana kamona Yesu, kadi i nzila ina keviokela. 5 Vava Yesu kalueke vana fulu kiakina, osengwele o meso, umvovese vo: “E Zakai, kulumuka-kulumuka, kadi o unu muna nzo aku inangina.” 6 Okulumukini-kulumukini, untambwidi muna nzo andi kuna kiese. 7 Awonso vava bamwene wo, bayantikidi yidima, oku vo: “Okotele muna nzo a nsumuki.” 8 Zakai otelamene, ovovele kwa Mfumu vo: “E Mfumu, e bula-kati kia salanganu yame, se mvana kio kw’asukami, konso kina yakutu´ muna1 kwa muntu, iya ikumvutulwila.” 9 Yesu umvovese vo: “O unu luvuluku luizidi omu nzo yayi, kadi ongeye mpe u mwan’a Abarayama. 10 O Mwan’a muntu wizidi vavi yo vuluza ana bavila.” 11 Wau bawidi mambu mama, otele kingana kiankaka, kadi ofinamene kuna Yerusaleme, oyau

18:30 1 Tala Nsas’a Mvovo. 18:32 1 Awana bena vo ke Ayuda ko.

19:8 1 Yovo “kutumuna muna mfundu a luvunu.”

19

119 edi babenze vo, e Kintinu kia Nzambi se kikwiza vana vau. 12 Ovovele vo: “Nkwa tunda wayenda kuna nsi anda, kimana kayadikwa kintinu, i bosi kavutuka kwandi. 13 Obokele ntaudi zandi zau kumi, ubavene mina1 kumi, ubavovese vo, ‘Nwenda zo kitila kweno yavana nkwiza.’ 14 Kansi esi nsi andi bansawidi, bantumini akunzi, oku vo, ‘Ke tuzolele ko vo muntu ndioyo katuyala.’ 15 “Una kayadikwa e kintinu, ovutukidi, obokele ntaudi zandi, zina kavana e nzimbu,1 kazaya kana nkia nluta babakidi. 16 Ona wantete wizidi kuyisunzula, oku vo, ‘E Mfumu, e mina aku, mina kumi ilutidi.’ 17 Umvovese vo, ‘Otomene sala, u ntaudi ambote! Wau vo osongele kwikizi muna diambu diandwelo, ovua wisa kia mavata kumi.’ 18 Ona wanzole wizidi, oku vo, ‘E Mfumu, e mina aku, mina tanu ilutidi.’ 19 Umvovese diau adimosi, ‘Ongeye mpe okala ye wisa kia mavata tanu.’ 20 Kansi, wankaka wizidi, oku vo, ‘E Mfumu, tala mina aku, ina yalunda vana nlele. 21 Wonga imwenene, kadi u nkwa ntim’ambadi; obonganga ina kulundidi ko, okutikanga ina kukunini ko.’ 22 Umvovese vo, ‘Muna mvovo miaku ikufundisila, u ntaudi ambi. Ozeye wo kwaku vo mono i nkwa ntim’ambadi, ibonganga ina kilundidi ko, ikutikanga ina kikunini ko. 23 Ekuma walembi tambikila nzimbu zame1 kw’akiti? Ozevo, wau ngizidi, nga ntambwidi e nzimbu zame ye nluta.’ 24 “Ovovese ana batelamene vavana vo, ‘Numbonga e mina, nu-

LUKA 19:12-38 vana yo kwa ndiona wina ye mina kumi.’ 25 Kansi, bamvovese vo, ‘E Mfumu, mina kumi kena zau!’— 26 ‘Inusamunwini vo, konso ona una ye lekwa, yayingi kevewa, kansi ndiona kena ye lekwa ko, kina kena kiau nkutu, katulwa kikunkatulwa. 27 Vo i atantu ame, ana ke bazolele ko vo yabayala, nubatwasa oku, nubavondela ova ndose ame.’” 28 Vava kavovele mambu mama, oviokele kuna ntwala, wele atomboki kuna Yerusaleme. 29 Una kafinamene muna Betefangi ye Betania vana mongo uyikilwanga vo Mongo a Olive, otumini alongoki wole, 30 oku vo: “Nwenda muna vata dina kuntwala, vava nuluaka mo, nuwana mwan’a buluku wakangidilwa, ona kafongelo nkutu kwa muntu ko. Nunkutulula yo kuntwasa. 31 Avo muntu okunuyuvula vo, ‘Ekuma nukunkutulwilanga?’ Nuvova vo, ‘Mfumu ovuidi dio mfunu.’” 32 Ana batumwa bele, bawene dio wauna kabavovese. 33 Una bekutululanga mwan’a buluku, ana bamvuidi babayuvuidi vo: “Ekuma nukutulwilanga mwan’a buluku?” 34 Bavovele vo: “Mfumu ovuidi dio mfunu.” 35 Batwese dio kwa Yesu, basidi mvuatu miau vana mwan’a buluku, Yesu ovuende vana buluku. 36 Una se kekwendanga, bayalumwini mvuatu miau muna nzila. 37 Una kafinamene vana nkulumuka a Mongo a Olive, e bidi diawonso dia alongoki bamwene kiese, bayantikidi sanisina Nzambi muna nding’angolo mu kuma kia mavangu mawonso mankuma oma bamwene, 38 oku vo: 19:13 1 Mina ya Ngerekia 340 za grama yazitanga. Mina mosi i 100 drakima. 19:15 1 Sina, “Nkwa nsambu, o Ntinu, ona okwizilanga muna nkumbu a Yave! “palata.” 19:23 1 Sina, “palata ame.”

LUKA 19:39–20:17 Luvuvamu koko zulu, nkembo kuna kayengele!” 39 Kansi, akaka Afarisi bakala muna ndonga, bamvovese vo: “E Nlongi, tumba alongoki aku.” 40 Kansi, ovutwidi vo: “Inusamunwini vo, awaya, avo babutamene, matadi nga makazidi.” 41 Vava kafinamene, omwene e ` mbanza, odidıdi yo, 42 oku vo: “Kala vo ngeye kibeni wabakula omu lumbu kiaki, oma ma luvuvamu—kansi owau maswekamene omu meso maku. 43 Kadi e lumbu ikwiza, ina vo atantu aku ˆ bekuzieta o lumbu lwangolo lwa nti miasongoka, bekuzunga, bekubangika muna ndambu zawonso. 44 Bekutuba va ntoto yo wan’aku, ke musiswa tadi vana ntandu a tadi ko omu ngeye, wau olembele zaya kolo kia nkingulw’aku.” 45 I bosi okotele muna tempelo, ovaikisi awana batekelenge, 46 ubavovese vo: “Diasonama vo, ‘E nzo ame ikala nzo a sambu,’ kansi oyeno nukitwidi yo se nzo a mivi.” 47 Walongelanga muna tempelo e lumbu yawonso. E nganga zambuta y’asoneki ye mbuta za nkangu, bavavidi okumvonda; 48 kansi ke bamwene owu bavangila wo ko, kadi o nkangu awonso unzietele mu kunwa. Lumbu kimosi, una kalonganga nkangu muna tempelo yo samuna nsangu zambote, nganga zambuta y’asoneki ye akuluntu bezidi kwa yandi, 2 bamvovese vo: “Utusamunwina, mu nkia wisa ovangilanga mambu mama? Yovo nani uvene wisa kiaki?” 3 Ubavutwidi vo: “Omono mpe diambu ikunuyuvula, nunsamunwina: 4 E mvub’a Yoane ku zulu yatuka yovo kwa wantu?”

20

120 5 Bavuende mfulu, oku vo: “Avo tuvovele vo, ‘Ku zulu,’ okutuyuvula vo, ‘Ekuma nwalembi kunkwikidila?’ 6 Kansi, avo tuvovele vo, ‘Kwa wantu,’ ozevo o nkangu awonso bekutuvondela muna matadi, kadi bena ye ziku vo Yoane i ngunza.” 7 Bavutwidi vo ke bazeye ko kuna yatuka. 8 O Yesu ubavovese vo: “Omono mpe kikunuvovesa ko kana mu nkia wisa ivangilanga mambu mama.” 9 I bosi, otelele nkangu kingana eki: “Muntu mosi okunini mpatu a vinyu yo sompeka yo kw’avati, wele kuna nsi ankaka, okedi ko kolo kiayingi. 10 Vava kialuaka e nsungi, otumini ntaudi kuna kw’avati, bamvan’e kunku kiandi kia mbongo a mpatu a vinyu. Kansi avati, banwende, bansindikidi moko-moko. 11 Otumini diaka ntaudi ankaka. Oyandi mpe banwende, bamvezele, bansindikidi moko-moko. 12 Otumini diaka ona wetatu; oyandi mpe banlwekele, banyinganese. 13 O mfumu a mpatu a vinyu ovovele vo, ‘Aweyi mpanga? Yambula yatuma mwan’ame, ona wanzolwa. Nanga zitisa bekunzitisa.’ 14 Avati wau ` bamwene, bavovazianene vo, ‘I yandi ndioyu osala ye fwa dia mpatu a vinyu. Yambula twamvonda, e fwa diakala se dieto.’ 15 Dianu vo, bamvaikisi kuna mbazi a mpatu a vinyu, bamvondele. Ozevo, o mfumu a mpatu a vinyu aweyi kekubavanga? 16 Kwiza kekwiza kavonda avati awaya, yo vana mpatu a vinyu kwa wantu ankaka.” Vava bawidi wo, bavovele vo: “Ke dilendi vangama ko!” 17 Ubatadidi, ovovele vo: “Ayeyi i nsas’a sono eki: ‘E tadi dina diabembolwa kw’atungi i diau dia-

121 kituka se mbuta tadi dia konko’?1 18 Konso ona obwa vana tadi diadi, kosomoka kekosomoka. Konso ona dibwila, tufakesa dikuntufakesa.” 19 Asoneki ye nganga zambuta bavavidi kunsia o moko muna ntangwa yayina, kansi bamwene nkangu o wonga, kadi babakwidi wo vo mu kuma kiau katelele kingana kiaki. 20 Una bankondelele, batumini alangi ana bafuta nzimbu kuna sweki bayivunina vo wantu ansongi, kimana bambakila muna mpov’andi yo kunyekola kwa luyalu ye muna wisa kia nguvulu. 21 Banyuvuidi vo: “E Nlongi, tuzeye wo vo otoma vovanga yo longa, kutalanga ndose ko, muna ludi olongelanga nzil’a Nzambi: 22 Nga diansongi kwa yeto dia futa e mpaku kwa Kaisa yovo ve?” 23 Kansi wau kazeye umpuki wau, ubavovese vo: 24 “Nunsonga denali. E fwaniswa ye sono ya nani ina mo?” Bavutwidi vo: “Ya Kaisa.” 25 Ubavovese vo: “Nuvana kwa Kaisa ina ya Kaisa, kwa Nzambi ina ya Nzambi.” 26 Ke balendele kumbakila muna mpov’andi ko vana vena nkangu. Kansi wau basivikidi e mvutu zandi, babutamene kwau. 27 I bosi, vezidi Asaduki ankaka, ana bevovanga vo ke vena lufuluku ko, banyuvuidi vo: 28 “E Nlongi, o Mose watusonekena vo, ‘Avo muntu ofwidilu o mpangi, kasisa nkento, kansi yandi kawuti wana, o nleke andi obonga nkento ndioyo, kawutila mpangi andi e mbongo.’ 29 Vakala ye mpangi nsambwadi. Ona wantete kasompa nkento yo fwa, yandi kasisi wana. 30 Ona wanzole, 31 ona 20:17 1 Sina, “ntu a konko.”

LUKA 20:18-46 wantatu mpe umbongele. Diau dimosi yau nsambwadi; bafwidi yau ke basisi wana. 32 I bosi, o nkento mpe ofwidi. 33 Muna lufuluku, nkento a nani kekala? Kadi yau nsambwadi bambonga se nkaz’au.” 34 Yesu ubavovese vo: “O wan’a tandu1 kiaki sompa besompanga yo sompeswa, 35 kansi, ana befwaniswa mu vua moyo muna tandu kiakina yo fuluka muna mafwa, ke besompa ko, ngatu sompeswa. 36 Ke balendi fwa diaka ko, bekala nze ambasi ye wan’a Nzambi, kadi i wan’a lufuluku. 37 Muna diambu dia mafwa mana mefuluka, o Mose nkutu wazayisa dio muna lusansu lwa nti walemanga, vava kayikila Yave vo, ‘Nzambi a Abarayama, Nzambi a Isaki ye Nzambi a Yakobo.’ 38 Ke Nzambi a mafwa ko, kansi Nzambi y’awana ben’o moyo, kadi kuna kwa yandi1 awonso ben’o moyo.” 39 Akaka asoneki bavutwidi vo: “E Nlongi, otomene vova.” 40 Ke bakedi ye unkabu wa kunyuvula diaka diambu ko. 41 I bosi, ubayuvuidi vo: “Ekuma bevovelanga vo Kristu i mwan’a Davidi? 42 Kadi o Davidi yandi kibeni wavova muna nkand’a Nkunga vo, ‘Yave ovovese Mfumu ame vo: “Vuanda oku koko kwame kwalunene 43 yavana nsia mbeni zaku se nsikinw’a tambi yaku.”’ 44 Wau vo Davidi kakunyikila vo Mfumu; aweyi kenena se mwan’andi?” 45 Una nkangu awonso benwanga, ovovese alongoki andi vo: 46 “Nuyikenga ye asoneki, ana bazola kangadila muna mvuela yo 20:34 1 Tala Nsas’a Mvovo. 20:38 1 Yovo “muna ngindu zandi.”

LUKA 20:47–21:23 kayiswa muna mazandu yo vuanda vana kunda yantete1 muna masambilu ye vana fulu y’akwa tunda muna malambu, 47 ana beyiyanga e nzo1 za akento bafwilwa ´ akala yo samba e sambu yanda muna kuyisonga kwa wantu. Awaya tumbu kisundidi bevewa.” Una kasengwele meso, omwene mvuama zitubanga tukau muna nkela za tukau. 2 I bosi, omwene mpe nkento wafwilwa yakala, wa nsukami otubidi mo mpata1 miole, 3 ovovele vo: “Kieleka inuvovese vo kina katubidi nkento ndioyu wa nsukami, wafwilwa yakala, kiviokele awonso. 4 Kadi awonso awaya, ina isuvidi batubidi muna nkel’a tukau, kansi oyandi muna usukami wandi, otubidi mo yawonso kakedi yau muna zingu kiandi.” 5 I bosi, akaka una bayikidinge edi dia tempelo, e mpiengeswa yaviengeselwa muna matadi mambote yo tukau, 6 ovovele vo: “E lekwa yayi numwene, e lumbu ikwiza ke vesala tadi va ntandu a tadi ko ovava, dina dilembi kunkumunwa.” 7 Banyuvuidi vo: “E Nlongi, nkia ntangwa mekala e mambu mama? Nki i sinsu mpe kisonga vo mambu mama se mevangama?” 8 Ovovele vo: “Nutoma kuyikenga nwalembi vukumunwa, kadi ayingi bekwizila muna nkumbu ame, yo vova vo, ‘Mono i Kristu,’ ‘E ntangwa yasikidiswa ifinamene.’ Ke nubalandi ko. 9 Kansi ´ oyeno, vava nuwa e nsangu za vita ye mavuanga, ke nuzakami ko. Kadi mambu mama mafwete teka vangama, vo i mbaninu,1 ke ikala vana vau ko.”

122 10 I bosi ubavovese vo: “E zula kitelamena zula, e kintinu kitelamena kintinu. 11 Mukala nzakama zangolo za ntoto, muna zunga eki ye kiankaka mvengele ye vuku; mukala mpe mambu mansisi ye sinsu yanene yituka kuna zulu. 12 “Kansi vitila mambu mama mavangama, wantu bekunusia o moko yo kunubangika, bekunuyekola muna masambilu ye muna pelezo. Bekununata kwa atinu ye ayadi mu kuma kia nkumbu ame. 13 Omama mekunuvana e lau dia sila umbangi. 14 Dianu vo, ke nuteki badika muna ntima mieno ko dina nuvova muna kuyitanina, 15 kadi ikunuvana mvovo ye ngangu, zina vo atantu eno awonso, ke balendi zo telamena ko, ngatu tumba zo. 16 Mase ye ngudi, ye mpangi, ye yitu, y’akundi bekunuyekola, bevonda akaka vovo nwina, 17 Wantu awonso bekunumenga mu kuma kia nkumbu ame. 18 Kansi kana nkutu lusuki lumosi lwa ntu mieno ke luvila ko. 19 Muna luzindalalu lweno i nuvuluzila mioyo mieno.1 20 “Kansi, vava numona Yerusaleme izungilu kwa vu kia makesa, ozevo nuzaya wo vo lufwasu lwandi lufinamene. 21 Dianu vo, ana bena muna Yuda yambula batinina muna miongo, ana bena muna mbanza yambula bayaluka, ana bena muna mpatu, ke bakoti mo ko, 22 kadi i lumbu ina ilandwa e kunda kimana mawonso ˆ masonama malungana. 23 Tatu kwa akento bayimita y’awana beyemeka muna lumbu yayina! Kadi mukala mpasi zayingi omu nsi, 20:46 1 Yovo “yambote.” 20:47 1 Yovo “le- yo makasi muna nkangu wau.

21

kwa.” 21:2 1 Sina, “lepton zole.” 21:9 1 Yovo “mbaninu a nza.”

21:19 1 Yovo “nubakila mioyo mieno.”

123 24 Bebwila muna meno ma nsosolo, benatwa muna kinkole muna zula yawonso; Yerusaleme idiatakeswa kwa zula,1 yavana e tandu ya zula1 ilungana. 25 “Mukala mpe sinsu muna ntangwa, ngonde, ye ntetembwa, ova nza e zula iyangama o ntima, yo lembi zaya dina bevanga mu kuma kia kumbu dia mbu yo mavuku. 26 Wantu befwa kiambu yo wonga, ye swengenia kia vingila mana mekwiza ova nza, kadi e ngolo za zulu zinikunwa. 27 I bosi, bemona Mwan’a muntu okwizila muna matuti ye nkuma yo nkembo ayingi. 28 O mambu mama vava meyantika o vangama, nutelama yo vumbula ntu mieno, kadi luvuluzu lweno lufinamene.” 29 Dianu vo, ubatelele kingana eki: “Nutala nsanda ye nti miankaka. 30 Avo numwene vo misavukidi, nuzeye wo vo nsungi a mvula ifinamene. 31 Diau adimosi mpe, oyeno avo numwene mambu mama mavangamene, nuzaya wo vo e Kintinu kia Nzambi kifinamene. 32 Kieleka, inuvovese vo, e mbandu yayi ke ikuviokela nkutu ko yavana mambu mama mawonso mevangama. 33 E zulu ye nza vioka ivioka, kansi mambu mame ke mevioka nkutu ko. 34 “Nutoma kuyilunga-lunga kweno, kimana e ntima mieno mialembi bimuka yo mazitu mu kuma kia dia yo nua kwasaka ye ntelamw’a moyo muna mambu ma zingu, e lumbu kiakina kikwa kunuluakila kuna kinsalukisa 35 nze sokolo. Kadi i una kikwizila kw’awonso bena ova nza. 36 Dianu vo, nuyingila, nudodokelanga ntangwa zawonso, kimana nwavua owu nutinina mambu 21:24 1 Yovo “nsi za nzenza.”

LUKA 21:24–22:13 mawonso mevangama, nwatelama vana ven’o Mwan’a muntu.” 37 E lumbu yawonso muna te` mpelo kalongelenge, kansi muna fuku wayendanga vana mongo uyikilwanga vo Mongo a Olive. 38 Muna mene-mene, o nkangu awonso wayizanga kunwinikina muna tempelo. Nkinzi a Mbolo Zakondwa Mfuna, una uyikilwanga vo Nduta, ufinamene. 2 E nganga zambuta y’asoneki, bavavidi una bafwete kumvondela, e kuma kadi bamwene nkangu o wonga. 3 O Satana okotele muna Yuda, mwisi Kereote, mosi vana vena yau Kumi ye Zole, 4 okatukidi, wele mokena ye nganga zambuta ye mbuta za makesa ma tempelo, e ngiekola kekunyekola kwa yau. 5 Bayangalele dio, bawizanene vo bamvana nzimbu za palata. 6 Otambulwidi, ovavidi ntangw’ambote muna kunyekola kwa yau, vana ke vekala ndonga ko. 7 E lumbu kiantete kia Mbolo Zakondwa Mfuna kilueke, kina kifwete kelwa kimenga kia Nduta; 8 dianu vo, Yesu otumini Petelo yo Yoane, oku vo: “Nwenda kubik’e Nduta, twadia kweto.” 9 Bamvovese vo: “Akweyi ozolele twakubikila yo?” 10 Ubavovese vo: “Vava nukota muna mbanza, nuwanana yo muntu onete mvungu a maza. Nunlanda yamuna nzo ina kekota. 11 Nusamunwina mfumu a nzo vo, ‘O Nlongi uvovese vo: “Akweyi dina e seka dia nzenza muna mfwete dila e Nduta ye alongoki ame?”’ 12 Okunusonga seka diampwena ˆ dia ntandu diakubikwa. Muna nukubikil’e Nduta.” 13 Bele, bawene mawonso wauna kabavovesele, bakubikidi e Nduta.

22

LUKA 22:14-38 14 E ntangwa vava yafwana, ovuende kuna meza, kumosi ye ntumwa zandi. 15 Ubavovese vo: “Tima diayingi ngina diau mu dia e Nduta yayi vamosi yo yeno ekolo kiamwene mpasi ko; 16 kadi inusamunwini vo, kidia yo kwame diaka ko yavana ilungana muna Kintinu kia Nzambi.” 17 Otambwidi e kopo, una katondele, ovovele vo: “Nubonga, nunua dio, konso muntu kaviokesa kwa nkw’andi, 18 kadi inusamunwini vo, ´ tuk’omu unu, kinua diaka ma kia bundu kia vinyu ko yavana kikwiz’e Kintinu kia Nzambi.” 19 Obongele mpe mbolo, otondele, obukunwini, ubavene yo, ovovele vo: “Eyayi nitu ame isunzulanga, ina ivaninwa mu kuma kieno. I wau wuwu nuvanganga muna luyindulu lwame.” 20 Diau adimosi mpe kavangidi ye kopo, vava bamene dia nlekelo, ovovele vo: “E kopo diadi kangu diampa disunzulanga muna diambu dia menga mame, mana mebungukila mu kuma kieno. 21 “Tala! o koko kwa ndiona okungiekola, kuna yame ova meza. 22 Kadi o Mwan’a muntu okwenda kwandi wauna kasikidisiˆ lwa; kansi, tatu kwa ndiona okunyekola!” 23 Bayantikidi oyuvuziana kana nani kieleka lenda wo vanga. 24 Vabwidi mpe ntantani zangolo vana bena, kana nani muna yau osundidi onene. 25 Kansi Yesu ubavovese vo: “Ntinu mia zula bediatidilanga nkangu, ana mpe bena ye wisa muna yau beyikilwanga vo, Mimpanga-mawete. 26 Vo i yeno, ke nukadi wau ko. Kansi ndiona wanene vovo nwina, mbula kakituka se nleke, ndiona mpe wina vo ntu, kakala nze ndio-

124 na osadilanga akaka. 27 Nani i nene? Ndiona odianga vana meza yovo ndiona osadilanga akaka? Ke ndiona odianga ova meza ko e? Kansi omono ngina va kati kweno nze ndiona osadilanga akaka. 28 “I yeno nuzizididi yame muna ntonta zame; 29 omono nkangidi yeno e kangu, wauna Se diame kakangila yame e kangu dia kintinu, 30 kimana nuadia, nwanua kuna meza mame muna Kintinu kiame, nwavuanda vana kunda mu fundisa makanda 12 ma Isaele. 31 “E Simone, e Simone, Satana olombele kanuveva nga masa. 32 Kansi omono ndodokele mu kuma kiaku, o lukwikilu luaku lwalembi yoya; ongeye avo ovilukidi o ntima,1 kumika mpangi zaku.” 33 Umvovese vo: “E Mfumu, nkubamene ngienda yaku muna pelezo yamuna lufwa.” 34 Kansi, ovovele vo: “E Petelo, isamunwini vo, o unu e nsusu ke ikuyikokolwela ko yavana okumpanina nkalu nkumbu tatu vo, kunzeye ko.” 35 Ubavovese mpe vo: “Vava yateka kunutuma, ke nwanata nkutu a nzimbu ko yovo kifunda, ngatu nsampatu, nga ma nwakondw’e?” Bavutwidi vo: “Nkatu kwandi!” 36 Ubavovese vo: “Kansi owau, ona una ye nkutu a nzimbu, mbula kanata yo, diau adimosi mpe ye kifunda, ona kena ye nsosolo ko, yambula kateka yunga kiandi, kasumba wo. 37 Kadi inusamunwini vo, edi diasonama difwete lunganena omu mono, i sia vo, ‘Wabadikilwa kumosi ye yimpumbulu.’ Kadi ediadi mu lungana dina omu mono.” 38 Bavovele vo: “E Mfumu, tala, nsosolo miole.” Ubavovese vo: “Nusila wowo.” 22:32 1 Sina, “avo ovutukidi.”

125 39 Ovaikidi, wele kuna Mongo a Olive kadi i fu kiandi, alongoki mpe banlende. 40 Vava kalueke vana fulu, ubavovese vo: “Nusambanga kimana nwalembi bwa ` muna lutonto.” 41 Ubavavukıdi tini kiafwana tubwa e tadi, ofukamene, oyantikidi samba, 42 oku vo: “E Tata, avo ozolele wo, unkatwila e kopo diadi. Kansi luzolo lwame ke lwau ko, olwaku kaka lwavangama.” 43 I bosi, mbasi otukidi kuna zulu osengomokene kwa yandi, unkumikini. 44 Wau kamwene kikilu ntantu, osiamanene o samba; e kiufuta kiandi kikitukidi nga matonsi ma menga masonselenge ova ntoto. 45 Vava kamene samba, wizidi kw’alongoki, ubawene kuna tulu, bayoyele mu kuma kia ntantu. 46 Ubavovese vo: “Ekuma nulekele? Nutelama, nukwamanana samba kimana nwalembi bwa muna lutonto.” 47 Una kavovelenge, e ndonga yo Yuda, mosi vana vena yau Kumi ye Zole, ubavitidi kuna ntwala, ofinamene Yesu, kamfiba. 48 Kansi, Yesu umvovese vo: “E Yuda, nga muna mfibu oyekolwele Mwan’a muntu e?” 49 Ana bakedi yandi wau bamwene oma se mevangama, bavovele vo: “E ˆ Mfumu, twabasakila muna nsosolo e?” 50 Omosi vana bena ozengele kutu kwalunene kwa ntaudi a ngang’ambuta. 51 Kansi, Yesu ovutwidi vo: “Sila wowo.” Oviakane kutu kwandi, unsaswidi. 52 I bosi, Yesu ovovele kwa nganga zambuta ye mbuta za makesa ma tempelo, ye akuluntu, ana bezidi kwa yandi vo: “Nuvaikidi ye nsosolo ye bota nze yeno nwizidi kwa mwivi e? 53 Vava yakedinge yeno lumbu yawonso muna tempelo yeno ke nunsie moko. Kansi e

LUKA 22:39-67 yayi i ntangw’eno ye wisa ki’awana bena mu tombe.” ` 54 Bambakidi, banete, bankotese muna nzo a ngang’ambuta; vo i Petelo, walandanga kuna vala. 55 Vava balungidi tiya vana yanzala, bafongele vamosi, Petelo mpe ofongele vana bena. 56 O ntaudi ankento umwene wau kafongele vana ntemo a tiya, untadidi e tuku-tuku, oku vo: “Ondioyu mpe kakala yandi.” 57 Kansi ovakwidi wo nkalu, oku vo: “Kinzeye kwame ko.” 58 Ke vavioka kolo ko, muntu ankaka umwene, ovovele vo: “Ongeye mpe u mosi muna yau.” Kansi Petelo ovovele vo: “Ke mono ko.” 59 Vioka tezo kia ola mosi, wankaka diaka ovovele ye ziku kiawonso vo: “Kieleka, ondioyu mpe kakala yandi, kadi Mungalili!” 60 Kansi Petelo ovovele vo: “Kizeye wo ko owu ovovele.” Ekolo kevovanga, e nsusu ikokwele. 61 O Mfumu ovilukidi, otadidi Petelo. Petelo osungamene mvovo mia Mfumu, vava kamvovesa vo: “O unu, vitila e nsusu yakokola okumpanina nkalu nkumbu tatu.” 62 Ovaikidi kuna mbazi, obokomokene ye dilu. 63 O wantu ana balangididi Yesu, bansakanene, banwende; 64 bamfukidi o luse, banyuvuidi vo: “Sakula! Nani uwende?” 65 Bamvovese mambu mayingi kuna lutiangu. 66 O kuma una kwakia, e buka ki’akuluntu a nkangu ye nganga zambuta ye asoneki bakuta` kene, banete muna seka dia Mbazi a Nkanu,1 oku vo: 67 “Avo nge i Kristu, utusamunwina wo.” Kansi, ubavovese vo: “Kana inusamunwini wo, ke nukwikila wo ko. 22:66 1 Sina, “Sanedina.” Tala Nsas’a Mvovo.

LUKA 22:68–23:25 68 Kana inuyuvuidi, ke nuvana mvutu ko. 69 Kansi tuk’owau, o Mwan’a muntu ovuanda kuna koko kwalunene kwa nkuma kwa Nzambi.” 70 Muna diadi, awonso bavovele vo: “Ngeye i Mwan’a Nzambi e?” Ubavovese vo: “Yeno kibeni nuvovele dio vo i Mwan’a Nzambi.” 71 Bavovele vo: “Nkia kimbangi diaka tuvuidi o mfunu? Kadi yeto kibeni tuyiwididi muna nu’andi.” E ndonga yawonso itelamene, banete Yesu kuna kwa Pilato. 2 I bosi bayantikidi kumfunda, oku vo: “Ondioyu tunsolwele obendomonanga zula kieto yo sima o futa e mpaku kwa Kaisa, okukiyikilanga vo Kristu wa ntinu.” 3 Pilato unyuvuidi vo: “Ongeye i Ntinu a Ayuda e?” Ovutwidi vo: “Ngeye kibeni ovovele wo.” 4 Pilato ovovese nganga zambuta ye ndonga vo: “Kimwene diambu diambi ko muna muntu ndioyu.” 5 Kansi, oyau basiamanene vova vo: “Nkangu kevukumunanga wau kelonganga muna Yuda yawonso, tuka muna Ngalili yakuku.” 6 Pilato wau kawidi wo, oyuvuidi kana vo Yesu Mungalili. 7 Vava kazeye wo vo mu zunga kiakala muna wisa kia Erodi katuka, untumini kuna kwa Erodi, ona wakala muna Yerusaleme muna lumbu yayina. 8 Erodi vava kamwene Yesu, oyangalele kikilu. Kadi kolo kiayingi kazola mona Yesu, wau kawang’e nsangu zandi, wakala mpe ye vuvu kia mona sinsu kevanga. 9 Dianu vo, oyantikidi kunyuvula mambu mayingi, kansi kasidi kumvutula diambu ko. 10 Nganga zambuta ye asoneki batelamene, basiamisi kumfunda. 11 Erodi yo makesa mandi bamvezele, ba-

23

126 nsakanene muna kumvuika mvuatu ukezimanga, umvutwidi kwa Pilato. 12 Tuka muna lumbu kiakina, Erodi yo Pilato bakituka se akundi, kadi atantu bateka kala. 13 Pilato obokelese nganga zambuta kumosi ye akuluntu yo nkangu, 14 ubavovese vo: “Nuntwasidi muntu ndioyu, nze mbendomoni a nkangu. Omono imfimpidi vana ndose eno, kansi kimwene kwame kuma ko numfundidi. 15 Erodi mpe kamwene kuma ko, kadi utuvutulwidi yandi, tala, kavangidi diambu ko dina kafwene zengelwa tumbu kia lufwa. 16 Dianu vo, ikuntumba yo kunyambula.” 17 —— 18 Kansi ndonga yawonso bakazidi, oku vo: “Vonda muntu ndioyo, utuyambulwila Baraba!” 19 (Wasiwa muna pelezo muna kuma kia nkindu ina yanikuka muna mbanza, musungula wau kavonda muntu.) 20 Pilato ubavovese diaka, kadi ozolele kaka vo kayambula Yesu. 21 Kansi oyau, bavovele mu nding’angolo, oku vo: “Kamanikwa vana nti! Kamanikwa vana nti!”1 22 Muna nkumbu ina ya tatu ubavovese vo: “Nkia diambu diambi kavangidi muntu ndioyu? Kimwene kuma ko kina kafwete zengelwa tumbu kia lufwa; dianu, ikuntumba yo kunya` mbula.” 23 Oyau basiamanene lomba muna nding’angolo vo kavondwa,1 e ndinga zau zisundidi. 24 Dianu vo, Pilato obakidi nzengo vo diavangama dina balombele. 25 Oyambwidi ona balombele, ona wasiwa muna pelezo mu kuma kia nkindu yo vonda muntu, kansi ubayekolwele Yesu mun’owu wa luzolo lwau. 23:21 1 Yovo “Kavondelwa vana nti! Kavondelwa vana nti!” 23:23 1 Yovo “kavondelwa vana nti.”

127 ` 26 Una banetenge, babakidi Simone wa mwisi Kurene, ona otukidi kuna mpatu, bamvene nti ampasi1 kanata wo kuna nim’a Yesu. 27 Nkangu ayingi unlende, kumosi ye akento ana bayayananga ye ntantu yo kundidila. 28 O Yesu ovilukidi kwa akento, ubavovese vo: “Wan’amakento a Yerusaleme, nuyambula kundila. Nwiyidila yeno kibeni yo wan’eno; 29 kadi e lumbu ikwiza, ina wantu bevova vo, ‘Akwa nsambu akento a sita ye vumu ina yalembi wuta ye ntulu zina zalembi yemeka!’ 30 I bosi beyantika vovesa miongo vo, ‘Nutubwila!’ ye kuna kwa kundubulu vo, ‘Nutufuka!’ 31 Avo i wau bevanganga muna nti ankunzu, adieyi bevanga vava uyuma?” 32 Wantu wole akaka bena vo yimpumbulu, batweso benda vondwa yandi kumosi. 33 Vava balueke vana fulu kiyikilwanga vo Valanganza kia ntu, bankomene vana nti vana ndambu a yimpumbulu, mosi kuna lunene, wankaka kuna lumonso. 34 Yesu ovovele vo: “E Tata, ubaloloka, kadi ke bazeye kwau ko owu bevanganga.” Bakayanini e mvuatu miandi, batelele mio nkas’a mienze. 35 O wantu batelamene vavana, batadidinge. Kansi, akuluntu bansevele, oku vo: “Wavuluza ankaka; yambula kayivuluza, avo yandi i Kristu a Nzambi, Ndiona Wasolwa.” 36 Amakesa mpe bansakanene, bamfinamene, bamvene vinyu ya ngani, 37 bavovele vo: “Avo nge i Ntinu a Ayuda, uyivuluza.” 38 Vakala mpe ye sono vana ntandu a ntu andi vo: “Ondioyu i Ntinu a Ayuda.” 39 I bosi, mosi muna yimpumbulu ana bakomeno yandi oya23:26 1 Tala Nsas’a Mvovo.

LUKA 23:26-51 ntikidi kuntianguna, oku vo: “Nga ke ngeye ko i Kristu e? Uyivuluza yo yeto mpe!” 40 Ona wankaka untumbidi, oku vo: “Ongeye kuvumina Nzambi ko wau otumbilu tumbu kiau akimosi yo yandi e? 41 Diansongi kwa yeto, kadi oyeto, tutambwidi nsendo wa mavangu meto; kansi muntu ndioyu, kavangidi diambu diambi ko.” 42 I bosi, ovovele mpe vo: “E Yesu, unsungamena vava okota muna Kintinu kiaku.” 43 Umvovese vo: “Kieleka, o unu isamunwini vo, okala yame muna Paradiso.” 44 Se tezo kia ola ina ya sambanu,1 muna nsi yawonso mukedi tombe yamuna ola ina yevua,2 45 kadi o ntangwa obukamene; i bosi, o nlele a ngumbu1 a nzo avauka utiazukini vana kati. 46 Yesu obokele muna nding’angolo vo: “E Tata, ngiekwele mwand’ame muna moko maku.” Vava kavovele wo, ozengele o moyo. 47 O mfidi a makesa vava kamwene oma mavangamene, oyantikidi kembela Nzambi, oku vo: “Kieleka, ondioyu muntu ansongi.” 48 E ndonga yawonso ina yalungalakana vavana mu tala mambu mama, vava bamona oma mavangama, bavutukidi kuna nzo zau, babundidi tulu yau. 49 Akundi andi awonso y’akento mpe, ana banlendenge tuka kuna Ngalili, batelamene kuna vala yo tala mambu mama. 50 Muna Mbazi a Nkanu1 mukedi muntu nkumbu andi Yosefe, muntu ambote ye nkwa unsongi kakala. 51 (Kayikama e kani ye vangu diau ko.) Mwisi Arimataya kwandi, e vata dia Ayuda, 23:44 1 Tezo kia ola 12. 2 Tezo kia ola ya 15. 23:45 1 I nlele wavambulanga suku diavauka ye dina disundidi ovauka. 23:50 1 Yovo “Sanedina.” Tala Nsas’a Mvovo.

LUKA 23:52–24:23 Kintinu kia Nzambi kavingilanga. 52 Wele kuna kwa Pilato, olombele e vimbu dia Yesu. 53 Okulumwini dio, ozingidi dio muna nlele a lino, osidi dio muna ziami kiazokwa vana nsenzele, muna ke mwasiwa nkutu muntu ko. 54 Se lumbu kia Nkubama, e lumbu kia Vundu se kiyantika. 55 Akento ana bezidi yandi tuka kuna Ngalili, banlende kuna nima, bamwene ziami ye una vimbu diandi diasilwa, 56 bavutukidi, bakubikidi ´ ma yansunga ye mazi mansunga. Muna lumbu kia Vundu, bavundidi kwau mun’owu wa nkanikinu. Kansi, muna lumbu kiantete kia lumingu, muna menemene bezidi oku ziami, batwe´ se ma yansunga yina bakubikidi. 2 Kansi bawen’e tadi dianengomoka kuna ziami, 3 vava bakotele, ke bawene dio ko e vimbu dia Mfumu Yesu. 4 Ekolo betokananga mu kuma kia diambu diadi, tala, wantu wole ye mvuatu miau mikezimanga batelamene vana bena. 5 Akento bamwene wonga, babukikidi ndose zau, babavovese vo: “Ekuma nuvavilanga muntu amoyo vana vena mafwa? 6 Kena mo ko, ofulukidi kwandi. Nusungamena una kanuvovesa vava kakala kuna Ngalili, 7 oku vo, o Mwan’a muntu kafwete yekolwa kw’asumuki, kavondelwa vana nti yo fuluka muna lumbu kina kietatu.” 8 I bosi, basungamene mvovo miandi, 9 bakatukidi kuna ziami, bele samuna mambu mama mawonso kuna kwa yau Kumi ye Mosi ye kw’awonso. 10 Akento awaya i Maria Mandala yo Yoana yo Maria wa ngudi a Yakobo. Akaka muna akento bakedi yau basamunwini mpe mambu mama kwa antumwa.

24

128 11 Kansi, wau vo mambu mama kuna kwa yau makedi nze ma uzowa, ke bakwikidi akento ko. 12 Kansi Petelo otelamene, wele ntinu kuna ziami, oyenzamene, okengelele, omwene kaka nlele mia lino. Ovutukidi, osivikidi dina divangamene. 13 Muna lumbu kiakina mpe, nwole vana bena, bayendanga kuna vata diyikilwanga vo Emau, tezo kia kilometa kumi ye mosi1 tuka kuna Yerusaleme, 14 bamokenenge mambu mawonso mana mabwidi. 15 Wau bamokenenge yo yuvuziana mambu mama, o Yesu yandi kibeni ofinamene, oyantikidi kwenda yau, 16 kansi meso mau makakwa kimana balembi kunsungamena. 17 Ubavovese vo: “Nkia mambu mama numokenanga wau nukwendanga?” Baningamene, bayindalele. 18 Omosi, nkumbu andi Keleopa, umvutwidi vo: “Nga u nzenza ye ngeye mosi kaka okalanga muna Yerusaleme olembele zayila oma mabwidi e lumbu yayi e?” 19 Ubayuvuidi vo: “Nkia mambu?” Bamvovese vo: “Oma ma Yesu wa Nazarete, ona wasonga e ziku vo ngunza, wakumama muna mavangu ye mvovo oku kwa Nzambi yo nkangu awonso; 20 ye ngiekola banyekola nganga zambuta y’akuluntu eto kimana kazengelwa nzengo a lufwa yo kunkoma vana nti. 21 Kansi oyeto ˆ tuna ye vuvu vo yandi kikilu okula Isaele. Vana ntandu a mama mawonso, o unu i lumbu kiatatu, tuka kiabwila mambu mama. 22 Akento akaka vava twina batusivikisi kikilu, kadi bakedi o mene-mene kuna ziami, 23 wau 24:13 1 Sina, “stadia 60.” 185 lwa meta lukalanga muna stadia mosi.

129 ke bawene vimbu diandi ko, bezidi vova mpe vo mona-meso kia ambasi bamwene, ana bavovele vo una kwandi o moyo. 24 Ankaka mpe bena yeto, bakwenda kuna ziami, bawene kio wauna uvovele akento, kansi yandi ke bamoni.” 25 Ubavovese vo: “Yeno amazowa, akwa ntima miafuki muna kwikila mawonso mavovua kw’angunza! 26 Nga Kristu kafwete mona mpasi zazi ko, kakota muna nkembo andi e?” 27 Oyantikidi kubasasila o mambu ma yandi kibeni muna Sono yawonso, tuka muna Mose ye Ngunza zawonso. 28 Vava bafinamene e vata dina bekwendanga, ovangidi nze yandi ozolele vioka kuna ntwala. 29 Kansi, bandodokele, oku vo: “Kala yeto, kadi se masika, o kuma se kufwa.” Okotele, okedi yau. 30 Una kadianga yau vana meza, obongele mbolo, osambwidi, obukunwini zo, oyantikidi kubakayila. 31 Vana vau o meso mau matemokene, bantonene; kansi ovididi vana bena. 32 Bavovazianene vo: “Nga ntima mieto ke mizinininge ko wau kamokenenge yeto muna nzila yo toma kutusasila e Sono e?” 33 Batelamene muna ntangwa yayina, bavutukidi kuna Yerusaleme, bele wana yau Kumi ye Mosi y’awana balungalakene yau, 34 bavovele vo: “O Mfumu ofulukidi kikilu, omonekene kwa Simone!” 35 I bosi, basamwini mambu mavangamene muna nzila ye una kayisongele kwa yau vava kabukunwini e mbolo. 36 Una bavovelenge mambu mama, yandi kibeni otelamene vana kati kwau, ubavovese vo: “Luvuvamu kwa yeno.” 37 Kansi bamwene wonga yo zakama, babenze vo mwanda bamwe-

LUKA 24:24-53 ne. 38 Ubavovese vo: “Ekuma nutelamenw’e mioyo? Ekuma nukatikisilanga muna ntima mieno? 39 Nutala moko mame ye tambi yame, i mono kwame yuyu; nunsimba, nwatala, kadi mwanda ke una ye nitu ye visi ko, nze yayi numbwene yau.” 40 Una kavovele wau, ubasongele o moko ye tambi yandi. 41 Kansi wau balembele kwikila mu kuma kia kiese yo si´ vika, ubavovese vo: “Nga ma kia dia nwina kiau vav’e?” 42 Bamvene tini kia mbizi a maza ayangwa, 43 otambwidi, odididi kio vana bena. 44 I bosi, ubavovese vo: “I mau mam’o mambu mame yanuvovesa vava yakala yeno vo, mambu mawonso masonama mu kuma kiame muna Nsiku a Mose yo muna Ngunza yo muna Nkunga, mafwete lungana.” 45 I bosi wabaziula e ntima kimana babakul’e Sono, 46 ubavovese vo, “I wau wasonama vo: O Kristu omona e mpasi yo fuluka muna mafwa muna lumbu kietatu, 47 o luviluku lwa ntima yo luloloko lwa masumu lusamunwinwa muna nkumbu andi muna zula yawonso—tuka kuna Yerusaleme. 48 Oyeno nu mbangi za ´ mambu mama. 49 Wa, ikunutwikila dina o Se diame kasil’o nsilu. Kansi oyeno nukal’omu mbanza yavana nuvuikw’o nkuma utuka muna kayengele.” 50 I bosi, wele yau yakuna Betania, ozangwidi o moko mandi, ubasambwidi. 51 Una kabasambwidinge, ubakatukidi, onatukini kuna zulu. 52 Bankundidi, bavutukidi kuna Yerusaleme ye kiese kiayingi. 53 Bakwamanene kwenda kuna tempelo, bakembelelenge Nzambi.

NSANGU ZAMBOTE ZASONEKA

YO A N E MAMBU MENA MO

1 E Diambu diakituka se nitu (1-18) Umbangi wa Yoane wa Mvubi (19-28) Yesu, Mwana meme a Nzambi (29-34) Alongoki antete a Yesu (35-42) Filipo ye Natanaele (43-51) 2 Nkinzi a longo kuna Kana; maza makitukidi se vinyu (1-12) Yesu ovelelese tempelo (13-22) Yesu ozeye mana mena muna ntim’a muntu (23-25) 3 Yesu ye Nikodemo (1-21) Wutuluka (3-8) Nzambi ozolele e nza (16) Umbangi wansuka wa Yoane mu kuma kia Yesu (22-30) Ndiona otukidi kuna ntandu (31-36) 4 Yesu yo nkento a Nsamaria (1-38) Sambila Nzambi “muna mwanda ye ludi” (23, 24) Esi Samaria ayingi bakwikidi muna Yesu (39-42) Yesu owukidi mwan’a selo kia ntinu (43-54) 5 Mbevo owukilu kuna Beteseda (1-18) Yesu oveno wisa kwa Se diandi (19-24) Mafwa bewa nding’a Yesu (25-30) Kimbangi mu kuma kia Yesu (31-47) 6 Yesu odikidi 5.000 ma wantu (1-15) Yesu odiatidi vana maza (16-21) Yesu i “dia kwa moyo” (22-59) Ndonga batele sakuba muna mvovo mia Yesu (60-71) 7 Yesu muna Nkinzi a Saba (1-13) Yesu olongele muna nkinzi (14-24) Ngindu zaswaswana mu kuma kia Kristu (25-52) 8 O Se osidi kimbangi mu kuma kia Yesu (12-30) Yesu i “ntemo a nza” (12) Mbongo ya Abarayama (31-41) “E ludi kikunuvevola” (32) Wan’a Nkadi ampemba (42-47) Yesu ye Abarayama (48-59) 130

9 Yesu owukidi mpofo a kingutukila (1-12) Muntu owukilu ofundisu kwa Afarisi (13-34) Kimpofo kia Afarisi (35-41) 10 Mvungudi ye mpak’a mameme (1-21) Yesu i mvungudi ambote (11-15) “Mameme mankaka mpe ngina mau” (16) Ayuda bawawane yo Yesu muna Lambu dia Nsunzul’a Tempelo (22-39) Ayuda ayingi ke bakwikidi ko (24-26) “O mameme mame mewanga nding’ame” (27) O Mwana una e ntwadi yo Se (30, 38) Ndonga basaukidi Yodani bakwikidi (40-42) 11 Lufwa lwa Lazaro (1-16) Yesu ofiaulwisi Mareta yo Maria (17-37) Yesu ofutumwini Lazaro (38-44) Bavuende mfulu mu vonda Yesu (45-57) 12 Maria okusidi mazi muna malu ma Yesu (1-11) Yesu okotele nze ntinu (12-19) Yesu osakwidi lufwa lwandi (20-37) Kondwa kwa lukwikilu kwa Ayuda dilunganese ungunza (38-43) Yesu wayiza vuluza e nza (44-50) 13 Yesu osukwidi malu m’alongoki andi (1-20) Yesu osongele vo Yuda i nyekodi (21-30) Nkanikinu ampa (31-35) “Avo nzolani nuna yau” (35) Osakwidi vo Petelo okumvakula nkalu (36-38) 14 Yesu i nzila mosi kaka ya finamena o Se (1-14) ‘Mono i nzila, i ludi yo moyo’ (6) Yesu osidi nsilu a mwand’avelela (15-31) “O Se unsundidi” (28)

131 15 Kingana kia nsing’a vinyu aludi (1-10) Nkanikinu wa songa zola nze Kristu (11-17) ‘Ke vena nzola ko isundidi yayi’ (13) E nza imengene alongoki a Yesu (18-27) 16 Alongoki a Yesu bevondwa (1-4a) Salu kia mwand’avelela (4b-16) Ntantu za alongoki zikituka se kiese (17-24) Yesu osundidi e nza (25-33)

YOANE Mambu Mena mo – 1:14 “E Kintinu kiame ke kia nza yayi ko” (36) 19 Yesu ozwabwilu yo sakanenwa (1-7) Pilato oyuvuidi diaka Yesu (8-16a) Yesu okomeno muna nti vana Ngolongota (16b-24) Nkubik’a Yesu mu kuma kia ngudi andi (25-27) Lufwa lwa Yesu (28-37) Luziku lwa Yesu (38-42)

17 Sambu kiansuka kia Yesu ye ntumwa zandi (1-26) O zaya Nzambi moyo a mvu ya mvu ditwasanga (3) Akristu ke ba nza ko (14-16) “E diambu diaku i ludi” (17) “Yabazayisa e nkumbu aku” (26)

20 Ziami kiankatu (1-10) Yesu monekene kwa Maria Mandala (11-18) Yesu monekene kwa alongoki andi (19-23) Toma ofididi mpaka, i bosi okwikidi (24-29) Kani dia nkanda wau (30, 31)

18 Yuda oyekwele Yesu (1-9) Petelo ovolele nsosolo (10, 11) Yesu oneto kwa Anasi (12-14) Petelo ovakwidi nkalu wantete (15-18) Yesu vana ndose a Anasi (19-24) Petelo ovakwidi nkalu wanzole ye wantatu (25-27) Yesu vana ndose a Pilato (28-40)

21 Yesu monekene kwa alongoki andi (1-14) Petelo ovovele kwa Yesu vo zola kikilu kekunzolanga (15-19) “Dikila mameme mame” (17) Zingu kia kusentu kia nlongoki ona Yesu kazolanga (20-23) Mfoko (24, 25)

lubantiku mwakala e Dia1 Muna mbu, e Diambu diakala yo Nzambi, e Diambu diakala nzambi. 2 I yandi ndioyo wakala yo Nzambi muna lubantiku. 3 E lekwa yawonso muna yandi yavangilwa, ke vena eki kiavangwa ko kina kialembi vangilwa muna yandi. Ina yavangilwa 4 muna yandi i mwakal’o moyo, o moyo wakala se ntemo a wantu. 5 O ntemo utemenanga muna tombe, e tombe ke kifukanga wo ko. 6 Vayiza muntu watumwa kwa Nzambi; nkumbu andi Yoane. 7 Wayiza se mbangi, kimana kasila ntemo umbangi, o wantu a mpila zawonso bakwikila muna yandi.

8 Ke yandi ko i ntemo, kansi ntemo kayiza sila umbangi. 9 O ntemo aludi una utemenanga wantu a mpila zawonso ufinamene kwiza ova nza. 10 Okedi ova nza, e nza yavangilwa muna yandi, kansi e nza ke yanzaya ko. 11 Muna nsi andi kayiza, kansi esi nsi andi ke bantambula ko. 12 Awonso ana bantambula, wabavana elau dia kala se wan’a Nzambi, kadi bakwikila muna nkumbu andi. 13 Bawutuka, ke mu menga ko yovo mu luzolo lwa nitu, ngatu mu luzolo lua muntu, kansi lwa Nzambi kaka. 14 E Diambu diakituka se nitu, wakala yeto, twamona nkembo

YOANE 1:15-40 andi, o nkembo nze una wa mwan’amosi kuna kwa se; wazala ye nsambu za Nzambi ye ludi. 15 (Yoane wansila umbangi, waboka oku vo: “I yandi yuna ngikidinge vo, ‘Ndiona okwiz’andandinge, umvitidi oku ntwala, kadi wateka zinga.’”) 16 Wau vo wazala ye nsambu, yeto awonso i dianu tutambulwilang’e nsambu ye nsambu. 17 Kadi o Nsiku muna Mose wavaninwa, e nsambu ye ludi muna ` Yesu Kristu kizıdi. 18 Ke vena nkutu muntu ko wamona Nzambi; nzambi mosi kaka, ona wina vana ndambu a Se,1 i yandi wansengomona. 19 I wau wuwu o umbangi kasia Yoane vava Ayuda batuma anganga ye Alevi kuna Yerusaleme, benda kunyuvula vo: “Ongeye u nani?” 20 Kavakwidi wo nkalu ko, otambulwidi wo, oku vo: “Ke mono ko i Kristu.” 21 Banyuvuidi vo: “Ozevo, ngeye u Eliya e?” Ovutwidi vo: “Ke mono ko.” “Ngeye u Ngunz’e?” Ovutwidi vo: “Ve!” 22 Bamvovese vo: “Ongeye u nani? Utuzayisa kimana twavana mvutu kw’awana batutumini. Adieyi ovovele mu kuma kia ngeye kibeni?” 23 Ovovele vo: “Omono i nding’a muntu obokanga muna makanga, oku vo, ‘Nusingika nzila za Yave,’ wauna kavova Yesaya wa ngunza.” 24 Wantu awana batumwa, Afarisi bakala. 25 Banyuvuidi vo: “Ozevo, ekuma ovubilanga, avo ke ngeye ko i Kristu yovo Eliya, ngatu Ngunza?” 26 Yoane ubavutwidi vo: “Omono muna maza ivubilanga. Vovo nwina vatelamene ona nulembele zaya, 27 ndiona okwiza ndandila, ona kiafwana kutulula nsinga 1:18 1 Yovo “vana tulu kia Se.” Ediadi disongele vo fulu kiamfunu kikilu.

132 mia nsampatu zandi ko.” 28 Mambu mama mavangama kuna Betania, kuna simu dia Yodani, kuna kwavubilanga Yoane. 29 Muna lumbu kialanda, omwene Yesu okwizanga oku kena, ovovele vo: “Tala Mwana meme a Nzambi, on’okatula e sumu dia nza! 30 I yandi yuna ngikidinge vo: ‘O muntu okwiza ndandila, umvitidi oku ntwala, kadi wateka zinga.’ 31 Wau vo kinzeye kwame ko, i diau ngizidi avubila muna maza kimana kasengomoka kwa Isaele.” 32 Yoane osidi mpe umbangi, oku vo: “Yamwene mwanda ukulumukini kuna zulu nze yembe, wizidi kala vana yandi. 33 Wau vo kinzeye kwame ko, Ndiona wantuma yavubila muna maza, yandi wampovesa vo: ‘Konso ona omona okulumukina mwanda yo kala vana yandi, i yandi ndiona ovubila muna mwand’avelela.’ 34 Yamona wo, yasia umbangi vo yandi i Mwan’a Nzambi.” 35 Muna lumbu kialanda, Yoane otelamene y’alongoki andi wole, 36 wau katadidi Yesu okangalanga, ovovele vo: “Tala Mwana meme a Nzambi!” 37 Alongoki yau awole vava bawidi mana kavovele, balende Yesu. 38 I bosi, Yesu ovilukidi, ubamwene vo yandi belandanga, ubavovese vo: “Adieyi nuzolele?” Bamvovese vo: “E Rabi (i sia vo, “Nlongi”), akweyi okalanga?” 39 Ubavovese vo: “Nwiza, nwatala.” Bele, bamwene kuna kekalanga, bakedi yandi muna lumbu kiakina; mu tezo kia ola ya kumi1 diavangama. 40 Andere wa nleke a Simone Petelo, mosi muna nwole ana 1:39 1 I sia vo, tezo kia ola ya 16.

133 bawa owu wavova Yoane yo landa Yesu. 41 Entete osolwele Simone wa mpangi andi, umvovese vo: “Tusolwele Masia” (i sia vo, “Kristu”), 42 untwese kwa Yesu. O Yesu vava kantadidi, ovovele vo: “Nge i Simone wa mwan’a Yoane; oyikilwa vo, Kefa” (yasekolwa vo, “Petelo”). 43 Muna lumbu kialanda, Yesu ozolele kwenda kuna Ngalili. Osolwele Filipo, umvovese vo: “Undanda.” 44 Filipo mwisi Betesaida kakala, kuna vata dia Andere yo Petelo. 45 Filipo omwene Natanaele, umvovese vo: “Tusolwele ona wayikwa kwa Mose muna Nsiku ye kuna kwa Angunza: Yesu wa Nazarete, wa mwan’a Yosefe.” 46 Kansi, Natanaele umvovese vo: “Nga muna Nazare´ te mulenda tuka ma kiambote e?” Filipo umvovese vo: “Wiza tala.” 47 Yesu omwene Natanaele okwizang’oku kena, ovovele mu kuma kiandi vo: “Tala Nyisaele akieleˆ ka, muna yandi ke muna umpuki ko.” 48 Natanaele umvovese vo: “Aweyi unzayidi?” Yesu umvutwidi vo: “Vava kwabokelo kwa Filipo ko, ekolo okedi kuna nsi a nsanda, yakumona.” 49 Natanaele umvutwidi vo: “E Rabi, ngeye u Mwan’a Nzambi, ngeye u Ntinu a Isaele.” 50 Yesu umvutwidi vo: “Nga okwikidi wau ivovese vo yakumona kuna nsi a nsand’e? Osinga mona mambu maviokele omama.” 51 Umvovese diaka vo: “Kieleka, kieleka, inusamunwini vo, numona zulu diziuka ye mbasi za Nzambi zitomboka yo kulumuka kwa Mwan’a muntu.” E lumbu kina kiatatu muna Kana a Ngalili mwakala nkinzi ˆ a longo, o ngudi a Yesu i muna kakala. 2 O Yesu mpe y’alongoki

2

YOANE 1:41–2:13 andi babokelwa kuna nkinzi a longo. 3 E vinyu una se ifokoka, o ngudi a Yesu umvovese vo: “Ke bena ye vinyu ko.” 4 Kansi Yesu umvovese vo: “E nkento, omono yo ngeye nkia diambu tuna diau?1 E ntangw’ame ke yafwene ko.” 5 O ngudi andi ovovese awana basadidinge vo: “Konso una kekunuvovesa, nuvanga wo.” 6 Mvungu sambanu mia matadi miakala ko, mun’owu wa fu kia Ayuda kia luveleleso, konso mvungu, nzongo1 miole yovo mintatu miakotanga mo. 7 Yesu ubavovese vo: “Nuzadis’e mvungu yo maza.” Bazadisi mio yavana ntu. 8 I bosi, ubavovese vo: “Owau nubonga mio, nwenda mio vana kuna kwa ntu a nkinzi.” Banete mio. 9 O ntu a nkinzi vava kayelekele o maza makitukidi se vinyu, kazaya kuna yatuka ko (kansi e selo ana babong’o maza bazaya kuna yatuka), o ntu a nkinzi obokele toko diansompi, 10 umvovese vo: “Wantu awonso vinyu ambote beteka tambikanga, avo wantu batomene nua, i bosi betambika ina yambi. Kansi ongeye, oswekele e vinyu ambote yamu wau.” 11 Edi kavangidi o Yesu muna Kana a Ngalili, i lubantiku lwa sinsu yandi, osengomwene nkembo andi, alongoki andi bakwikidi muna yandi. 12 I bosi okulumukini kuna Kafanau yo ngudi andi, ye aleke andi, y’alongoki andi, kansi ke bakala ko lumbu yayingi ko. 13 E Ndut’a Ayuda vava yafinama, Yesu otombokele kuna 2:4 1 Sina, “nki kwa mono yo ngeye, e nkento?” E yayi i mpila ya vakulwila nkalu. O sadila e mvovo “nkento” ke kondwa luzitu ko. 2:6 1 E lekwa ya maza mu bata yazongelwanga. Muna bata, litro 22 zakotanga mo.

YOANE 2:14–3:14 Yerusaleme. 14 Muna tempelo owene ana betekanga ngombe, yo mameme, yo mayembe, ye mimbudi a nzimbu1 mpe bavuende. 15 Ovangidi luzuadi lwa nsinga, ovaikisi muna tempelo awonso ana bakala yo mameme ye ngombe, omwangidi nzimbu za mimbudi a nzimbu,1 okindwidi meza mau. 16 Ovovese ana batekelenge mayembe vo: “Nukatula lekwa yayi mwamu! Nuyambula kitula nzo a Se diame se nzo ya kinkita!”1 17 Alongoki andi basungamene dina diasonama vo: “Izala yo vema mu kuma kia nzo aku.” 18 I bosi, Ayuda bamvutwidi vo: “Nkia sinsu okutusonga wau ovanganga mambu mama?” 19 O Yesu ubavutwidi vo: “Nubwisa e tempelo yayi, yatelamesa yo muna lumbu tatu.” 20 Ayuda bavovele vo: “E tempelo yayi mu mvu 46 yatungwa, ongeye mu lumbu tatu otelamesa yo e?” 21 Kansi oya` ndi, tempelo a nitu andi kavovelenge. 22 Dianu vo, vava kafuluka muna mafwa, alongoki andi basungamena vo, i wau kavovanga, bakwikila mpe e sono ye diambu dina diavova Yesu. 23 Una kakedi kuna Yerusaleme, kuna lambu dia Nduta, wantu ayingi bakwikidi muna nkumbu andi, wau bamwene e sinsu ina kavangidi. 24 Kansi, o Yesu kababundanga vuvu ko, kadi wazaya yau awonso, 25 i kuma kavuilanga mfunu a muntu ko kasia kimbangi kia wantu, kadi wazayanga mana mena muna ntim’a muntu. Vakala Mfarisi mosi, nkumbu andi Nikodemo, wa nkuluntu a Ayuda. 2 Muntu ndioyo wayiza

134 kwa Yesu mu fuku, umvovese vo: “E Rabi, tuzeye wo vo nge i nlongi watuka kwa Nzambi, kadi ke vena ona olenda vanga sinsu ina ovanganga ko, nanga vo Nzambi kakala yandi.” 3 O Yesu umvutwidi vo: “Kieleka, kieleka, isamunwini vo, o muntu avo kalembi wutuluka, kalendi mona Kintinu kia Nzambi ko.” 4 O Nikodemo umvovese vo: “O muntu una vo mbuta aweyi kalenda wutulukila? Nga lenda kwandi kota muna vumu kia ngudi andi, kawutuluka diak’e?” 5 Yesu ovutwidi vo: “Kieleka, kieleka, isamunwini vo, muntu avo kalembi wutwa kwa maza yo mwanda, kalendi kota muna Kintinu kia Nzambi ko. 6 Eki kiwutwa kwa nitu i nitu, eki kiwutwa kwa mwanda i mwanda. 7 Kusiviki ko wau ivovese vo: Nufwete wutuluka. 8 E tembwa kivevomoka ` konso oku kizolele, o mazu mandi owidi mo, kansi kuna kitukidi kuzeye ko ko, ngatu kuna kikwenda. I wau una konso ona wawutwa kwa mwanda.” 9 Nikodemo umvutwidi vo: “Mambu mama aweyi malenda vangamena?” 10 Yesu umvutwidi vo: “Ngeye i nlongi a Isaele, kuzeye mambu mama ko e? 11 Kieleka, kieleka, isamunwini vo, dina tuzeye i diau tuvova, dina tumwene i diau tusila umbangi, kansi o umbangi weto ke nutambwidi wo ko. 12 Wau inuvovese oma mansi, ke nukwikidi ko, ozevo, aweyi nukwikidila avo inuvovese oma mezulu? 13 Ke vena muntu ko watomboka kuna zulu, ndiona kaka wakulumuka kuna zulu, wa Mwan’a muntu. 14 Wauna Mose 2:14, 15 1 Yovo “awana besobanga e nzimbu.” kamanikin’e nioka vana makanga, i una kafwete manikinwa o 2:16 1 Yovo “zandu.”

3

135 Mwan’a muntu, 15 kimana konso on’okwikilanga muna yandi, kavua moyo a mvu ya mvu. 16 “Kadi muna nzola katoma zola e nza o Nzambi i kavanin’o Mwan’andi amosi, kimana konso on’okwikilanga muna yandi ke fwaswa ko, moyo a mvu ya mvu kevua. 17 Kadi o Nzambi watuma Mwan’andi ova nza, ke mu fundisa nza ko, kansi e nza yavuluzilwa kaka muna yandi. 18 Konso ona okwikila muna yandi ke fundiswa ko. Konso ona olembi kwikila, ofundisu kala, wau kalembi kwikidila muna nkumbu a Mwana amosi a Nzambi. 19 Kiaki i kuma kia lufundisu, o ntemo wizidi omu nza, kansi wantu balutidi zola tombe ke mu ntemo ko, kadi mavangu mau mambi. 20 Kadi konso on’ovanganga mambi omengene o ntemo, kekwiza ku ntemo ko, kimana mavangu mandi malembi tumbwa.1 21 Kansi konso on’ovanganga oma maludi okwiz’oku ntemo, kimana mavangu mandi masengomoka, wau vo muna luzolo lwa Nzambi mavangamena.” 22 I bosi, Yesu ye alongoki andi bele muna mavata ma Yuda, ˆ kuna kanangini yau yo vuba wantu. 23 O Yoane mpe wavubilanga kuna Ainone, kuna ndambu a ˆ Salemi, e kuma kadi, i kuna kwakala maza mayingi, o wantu bayizanga yo vubwa; 24 kadi Yoane kasilu ntete muna pelezo ko. 25 Alongoki a Yoane bafilanene mpaka yo Nyuda mosi mu kuma kia fu kia luveleleso. 26 Bezidi kwa Yoane, bamvovese vo: “E Rabi, muntu ndiona wakala yaku kuna simu dia Yodani, ndiona wasila umbangi, yandi ovubanga, wa3:20 1 Yovo “senzekwa.”

YOANE 3:15–4:2 ntu awonso kwa yandi bekwendanga.” 27 Yoane ovutwidi vo: ´ “O muntu kalendi tambula ma ko, avo kaveno kio ko kuna zulu. 28 Yeno kibeni nukunsilanga umbangi mu dina yavova vo, ‘Ke mono ko i Kristu, kansi tumwa yatumwa yamvita oku ntwala.’ 29 Konso ndiona una ye ndumb’ansompi i toko diansompi. Kansi o nkundi a toko diansompi wau ka´ telamene yo kunwa, omwene kiese kiayingi mu kuma kia nding’a toko diansompi. Dianu vo e kiese kiame kilunganene. 30 E salu kiandi wokela kaka kiwokela, vo i kiame, kuluka kaka kikuluka.” 31 Ndiona otukidi kuna ntandu, vana ntandu a wantu awonso i kena. Ndiona wa nza, mwisi nza kwandi, oma ma nza i kevova. Ndiona otukidi kuna zulu, vana ntandu a wantu awonso i kena. ´ 32 Mana kamwene yo wa, i mau kesila umbangi, kansi ke vena muntu ko otambwidi umbangi wandi. 33 Konso ona otambwidi umbangi wandi, osidi wo e dimbu kiandi1 vo Nzambi waludi. 34 Kadi ndiona katuma o Nzambi, mambu ma Nzambi kevova, oyandi ke vanina mwanda mu tezo1 ko. 35 O Se ozolele o Mwana, oyekekele lekwa yawonso vana koko kwandi. 36 Ndiona okwikila muna Mwana, una yo moyo a mvu ya mvu; ndiona okolamena Mwana, kemona moyo ko, kansi o makasi ma Nzambi muna yandi kaka mekala. O Mfumu vava kazeye wo vo Afarisi bawidi vo Yesu oviokele Yoane muna kitula wantu s’alongoki yo kubavuba— 2 kana una vo Yesu yandi kibeni kavubidinge

4

3:33 1 Yovo “osikidisi wo.” 3:34 1 Yovo “mu nzongo.”

YOANE 4:3-29 ko, kansi alongoki andi kaka— 3 okatukidi kuna Yuda, wele avutuka kuna Ngalili. 4 Kansi diavavanga vo kaviokela muna Samaria. 5 Olueke kuna Sika, e vata dia Samaria, dina lukufi yo ntoto una Yakobo kavana kwa mwan’andi Yosefe. 6 I vana vakala e sima kia Yakobo. O Yesu wau kamwene mabibi ma diata, ovuende vana sima. Se tezo kia ola yasambanu.1 7 O nkento wa Nsamaria wizidi teka maza. Yesu umvovese vo: “Umpana maza yanua kwame.” 8 (Kadi alongoki andi bavuidi kwenda kuna vata mu sumba madia.) 9 O nkento a Nsamaria umvovese vo: “Ongeye u Nyuda, aweyi olombele maza kwa mono nkento a Nsamaria?” (Kadi Ayuda y’esi Samaria ke bawizananga ko.) 10 O Yesu umvutwidi vo: “Kele vo wazaya o lukau lwangovo lwa Nzambi ye ndioyo uvovese vo, ‘Umpana maza yanua kwame,’ nga unlombele, oyandi wadi kuvana maza mamoyo.” 11 O nkento umvovese vo: “E Mfumu, kuna ye lekwa kiatekela maza ko, e sima kiakobama. Ozevo, akweyi metuka maza mama mamoyo? 12 Nga osundidi se dieto Yakobo, ona watuvana e sima, oyandi wanuina kio yo wan’andi ye twelezi yandi e?” 13 O Yesu umvutwidi vo: “Konso ona onua maza mama vuina diaka kemona . 14 Kansi ndiona onua maza mana ikumvana, kemona diaka vuina ko yakwele mvu, o maza mana ikumvana, mekituka se sima kia maza mefusukilanga muna yandi yo kumvana moyo a mvu ya mvu.” 15 O nkento umvovese vo: “E Mfumu, umpana maza momo, kimana yalembi mona dia4:6 1 I sia vo, tezo kia ola 12.

136 ka vuina, ngatu ngizanga kaka okwaku yateka maza.” 16 Yesu umvovese vo: “Wenda bokela nkaz’aku, nwiza.” 17 O nkento umvutwidi vo: “Kina ye yakala ko.” O Yesu umvovese vo: “Olungidi kwaku wau ovovele vo, ‘Kina ye yakala ko.’ 18 Kadi akazi tanu wakala yau, ndiona una yandi owau, ke nkaz’aku ko. Ediadi diakieleka ovovele.” 19 O nkento umvovese vo: “E Mfumu, mbwene wo vo u ngunza. 20 O mase meto vana mongo wau basambilanga, kansi oyeno nuvovele vo o wantu kuna Yerusaleme bafwete sambidilanga.” 21 O Yesu umvovese vo: “E nkento, unkwikila, e ntangwa ikwiza, ke nusambila Se vana mongo wau ko ngatu kuna Yerusaleme. 22 Oyeno nusambilanga ona nulembi zaya; oyeto tusambilanga ona tuzeye, kadi o luvuluzu kwa Ayuda luyantikidi. 23 Kansi e ntangwa ikwiza, i yau yiyi, ina vo asambidi aludi besambila o Se muna mwanda ye ludi, kadi o Se, wantu a mpila yayi kevavanga bansambila. 24 Nzambi i Mwanda, awana bekunsambilanga bafwete kunsambila muna mwanda ye ludi.” 25 O nkento umvovese vo: “Nzeye wo vo Masia okwiza, ona oyikilwa vo Kristu. Avo wizidi, okutusamunwina mawonso.” 26 Yesu umvovese vo: “I mono yuyu ivovananga yaku.” 27 Vana vau alongoki andi balueke, basivikidi wau kemokenanga yo nkento. Kansi ke vakedi muntu ko wavova vo: “Nki ovavanga?” yovo “Ekuma omokenenanga yandi?” 28 O nkento osisidi mvungu andi, wele kuna vata, wele vovesa wantu vo: 29 “Nwiza tala muntu unsamunwini mawonso ya-

137 vanga. Nga ke yandi ko i Kristu e?” 30 Bakatukidi kuna vata, bezidi kwa yandi. 31 Muna ntangwa yayina, alongoki bandodokele vo: “E Rabi, dia kwaku.” 32 Kansi ubavovese vo: “Ngina ye madia i dia, mana nulembele zaya.” 33 Alongoki bayuvuzianene vo: “Nga muntu untwasidi madia e?” 34 Yesu ubavovese vo: “O madia mame i vanga luzolo lwa ndiona wantuma, yamanisa mpe salu kiandi. 35 Ke ´ wau ko nuvovele vo ngonde ya zisidi, i bosi kikwiza e nkutika e? Inusamunwini vo: Nusengola o meso nwatala e mpatu, zibweke, e nsuˆ ngi a nkutika ifwene. 36 O nsadi otambwidi kala mfutu, okutikilanga e mbongo muna moyo a mvu ˆ ya mvu, kimana o nkuni yo nsadi bakembela kumosi. 37 Muna diadi, e diambu edi dialudi: Omosi i ˆ nkuni, wankaka nsadi. 38 Inutumini nwenda kutika ina nulembele sala. Ankaka basadidi, oyeno numwene o wete muna salu kiau.” 39 Esi Samaria ayingi muna vata diadina, bakwikidi muna yandi mu diambu dia nkento ona osidi umbangi vo: “Unsamunwini mawonso yavanga.” 40 Dianu vo, esi Samaria bezidi kwa yandi, banlombele kananga yau, onangini ko lumbu yole. 41 Muna kuma kiaki, wantu ayingi diaka bakwikidi mu kuma kia dina kavovele, 42 bavovese o nkento vo: “Ke tukwikidila kaka mu kuma kia dina ovovele ko; kadi yeto kibeni tukiwididi, tuzeye wo mpe vo muntu ndioyu i mvuluzi a nza kikilu.” 43 Vava kiavioka lumbu yole, okatukidi ko, wele kuna Ngalili. 44 Yesu yandi kibeni osidi umbangi vo, o ngunza ke zitiswanga

YOANE 4:30–5:2 ko muna yandi nsi. 45 Dianu vo, vava kaluaka kuna Ngalili, Amingalili bantambwidi, wau bamona mawonso kavanga kuna Yerusaleme, kuna lambu, kadi oyau mpe bayenda kuna lambu. 46 I bosi wizidi diaka kuna Kana a Ngalili, kuna kakitulwila maza se vinyu. Kwakala selo kia ntinu, ona wakala yo mwana wayelanga kuna Kafanau. 47 O mu´ ntu ndioyo vava kawa vo Yesu wakatuka kuna Yuda, wizidi kuna Ngalili, wele kwa yandi, unlombele kakulumuka, kenda wuka mwan’andi, kadi se kefwa. 48 Kansi, Yesu umvovese vo: “Avo ke numwene sinsu yo masivi ko, ke nukwikila nkutu ko.” 49 Selo kia ntinu umvovese vo: “E Mfumu, nza kulumuka ekolo mwan’ame kafwidi ko.” 50 Yesu umvovese vo: “Wenda kwaku; o mwan’aku una moyo.” Selo okwikidi e diambu kamvovesa Yesu, wele kwandi. 51 Wau kakulumukanga, e ntaudi zandi zizidi kunkika, bavovele vo o mwan’andi una moyo.1 52 Ubayuvuidi kana nkia ola kasasukidi. Bamvovese vo: “E ngianduka zono yankatukidi muna ola ina yansambwadi.”1 53 O se obakwidi wo vo i ola ina Yesu kamvovesa vo: “O mwan’aku una moyo.” Oyandi y’esi nzo andi yawonso bakwikidi. 54 E kiaki i sinsu kiazole kavanga o Yesu, vava kakatuka kuna Yuda yo kwiza ku Ngalili. I bosi, kwakala nkinzi a Ayuda; o Yesu otombokele kuna Yerusaleme. 2 Muna Yerusaleme, vana ndambu a Mwelo a Mameme, vena ye zinga kia maza kiyikilwanga muna Kiyibere vo,

5

4:51 1 Yovo “osasukidi.” 4:52 1 I sia vo, tezo kia ola ya 13.

YOANE 5:3-27 Beteseda, kiazietwa kwa nlonga ˆ tanu mia malunzi. 3 Muna mwalavalelenge mbevo zayingi, mpofo, mbevo za malu y’akwa mavola.1 4 —— 5 Kansi vakala muntu mosi wayelanga mu mvu 38. 6 Yesu umwene wau kalavalele yo bakula wo vo kolo kiayingi se keyelanga, umvovese vo: “Nga ozolele sasuka e?” 7 O mbevo umvutwidi vo: “E Mfumu, kina ye muntu ko okunkobola muna zinga una maza se mefusuka, avo se nkwenda kaka, owakaka umpitidi kuna ntwala, okulumukini.” 8 O Yesu umvovese vo: “Telama! Bonga lwandu lwaku, wenda kwaku.” 9 Vana vau o muntu osasukidi, obongele lwandu lwandi, oyantikidi kangala. E lumbu kiakina kia Vundu kiakala. 10 Dianu vo Ayuda bavovese ndiona wawukwa vo: “O unu lumbu kia Vundu, ke diansongi ko mu nata lwandu lwaku.” 11 Ubavutwidi vo: “Ndiona unsaswidi, yandi umpovese vo, ‘Bonga lwandu lwaku, wenda kwaku.’” 12 Banyuvuidi vo: “Nani uvovese vo, ‘Bonga lwandu wenda kwaku’?” 13 Kansi ona wawukwa, kanzeye ko kana nani, kadi o Yesu okotele vana kati kwa ndonga. 14 I bosi, o Yesu unsolwele muna tempelo, umvovese vo: “Tala, osasukidi. Kusumuki diaka ko, kimana walembi luakilwa edi disundidi e mpasi.” 15 O muntu okatukidi kwandi, wele zayisa Ayuda vo i Yesu yuna unsaswidi. 16 Muna diadi, Ayuda batelamene Yesu, wau kavangidi mambu mama muna lumbu kia Vundu. 17 Kansi, o Yesu ubavutwidi vo: “O Se diame osalanga yamu wau, omono mpe yakinu sala.” 5:3 1 Yovo “avanguki.”

138 18 Ekiaki i kuma Ayuda bayantikidi vanga mawonso kimana bamvonda, e kuma kadi, kakulwidi kaka lumbu kia Vundu ko, kansi oyikidi mpe Nzambi vo Se diandi, uyisidi e betela yo Nzambi. 19 Muna kuma kiaki, o Yesu ubavutwidi vo: “Kieleka, kieleka, inusamunwini vo, ‘o Mwana kalendi kuyivangila diambu ko, kansi dina kemonanga kaka kwa Se. Kadi konso dina kevang’o Se, i dina mpe kevang’o Mwana. 20 Kadi o Se ozolele o Mwana, okunsonga mpe konso dina kevanga, songa kekunsong’e salu iviokele yayi, kimana nwasivika. 21 Konso una o Se kefudila mafwa yo kubavan’o moyo, i una mpe o Mwana kevanina moyo kwa konso ona kazolele. 22 Kadi o Se kefundisa nkutu muntu ko, kansi mfundu awonso ovene wo kwa Mwana, 23 kimana awonso bazitis’o Mwana, e nzitisa bezitisanga o Se. Konso ona olembi zitis’o Mwana, kezitisanga Se ko ona wantuma. 24 Kieleka, kieleka, inusamunwini vo, konso ona owanga diambu diame yo kwikila mpe Ndiona wantuma, una yo moyo a mvu ya mvu, ke fundiswa ko, okatukidi muna fwa wizidi muna moyo. 25 “Kieleka, kieleka, inusamunwini vo, e ntangwa ikwiza, i yau yiyi, ina ikala vo, o mafwa mewa nding’a Mwan’a Nzambi, ana besia sungididi bekal’o moyo. 26 Kadi wauna o Se kekadilang’o moyo muna yandi kibeni,1 i una mpe kavene kwa Mwana kakadil’o moyo muna yandi kibeni. 27 Umvene mpe wisa kia fundisa, kadi ya5:26 1 Yovo “una yo lukau lwa moyo muna yandi kibeni.”

139 ndi i Mwan’a muntu. 28 Ke nusiviki dio ko ediadi, kadi e ntangwa ikwiza, ina ikala vo awonso bena muna ziami1 bewa nding’andi 29 yo vaika, amimpanga mawete, muna lufuluku lwa moyo, amimpanga mambi, muna lufuluku lwa mfundu. 30 Omono kilendi kuyivangila diambu ko. Konso una ngwidi, i mfundisila, e mfundis’ame yansongi, kadi kivanga luzolo lwame ko, lwa ndiona wantuma kaka. 31 “Avo mono kibeni ikuyisila umbangi, o umbangi wame ke waludi ko. 32 Vena yo wankaka okunsila umbangi, nzeye wo vo umbangi wandi waludi. 33 Oyeno nwatuma wantu kwa Yoane, oyandi osidi e ludi umbangi. 34 Vo i mono kitambula umbangi wa muntu ko, kansi nsamwini mambu mama kimana nwavuluzwa. 35 Oyandi wakala se mini kianlemi yo kezima, oyeno mu fikolo kaka nwazola yangalela muna ntemo andi. 36 Vo i mono, o umbangi ngina wau uviokele una wa Yoane, kadi e salu yavewa kwa Se yalunganesa yo, i yau nsalanga, isiang’o umbangi vo Se wantuma. 37 O Se mpe ona wantuma, yandi kibeni unsididi umbangi. E nding’andi ke nwawidi yo nkutu ko, ngatu mona mpw’andi, 38 e diambu diandi ke dikalanga omo yeno ko, e kuma kadi, ke nukwikidi ko ndiona katuma. 39 “Nuvavululanga e Sono, e kuma kadi, edi nuyindulanga vo ˆ i muna nuvuil’o moyo a mvu ya mvu; i yau isianga umbangi mu kuma kiame. 40 Oyeno ke nuzolele kwiza oku ngina ko nwavua moyo. 41 Kitambula nkembo a 5:28 1 Sina, “ziami ya luyindulu.”

YOANE 5:28–6:10 wantu ko, 42 kadi ntomene wo zaya vo, o zola kwa Nzambi ke kuna mu yeno ko. 43 Ngizidi muna nkumbu a Se diame, kansi ke nuntambwidi ko. Avo wankaka okwizila muna yandi nkumbu, yandi nutambula. 44 Nkia nkwikila nulenda kwikila, oyeno nutambuziananga nkembo, vo i nkembo utuka kwa Nzambi mosi kaka, wau ke nuvavi? 45 Ke nuyindula ko vo funda ikunufunda kwa Se; vena ye mosi okunufunda, i Mose, ona nusidi e vuvu. 46 Kala vo nwakwikila muna Mose, nwadi kwikila mpe omu mono, kadi wasoneka mu kuma kiame. 47 Avo e sono yandi nkutu ke nukwikidi yo ko, aweyi nukwikidila mana mpovele?” I bosi, Yesu wele kuna simu dia Mbu a Ngalili yovo Tiberia. 2 Ndong’ayingi inlende, wau bamwene masivi kavangidingi muna wuka mbevo. 3 Yesu otombokele kuna mongo, ovuende ko y’alongoki andi. 4 E Nduta, i sia vo nkinzi a Ayuda, ifinamene. 5 Yesu osengwele o meso, omwene ndong’ayingi ikwizanga oku kena, ovovese Filipo vo: “Akweyi tusumbila e mbolo bedia wantu awaya?” 6 Kansi, ovovele ediadi muna kuntonta, kadi wazaya dina kevanga. 7 Filipo umvutwidi vo: “E mbolo za nkama zole za denali ke zikubafwana ko kimana konso muntu kabaka fiakete-kete.” 8 Mosi muna alongoki andi, Andere wa nleke a Simone Petelo, umvovese vo: 9 “Kindende kimosi un’ovava, una ye mbolo tanu ye mbizi zole za maza. Kansi, nki kiokio vana vena ndonga yayi?” 10 Yesu ovovele vo: “Nufonges’o wantu.” Vakedi titi yayingi

6

YOANE 6:11-34 vana fulu kiakina, akala bafongele vo, tezo kia 5.000. 11 Yesu obongele mbolo, una katondele, okayidi zo kw’awana bafongele; ovangidi mpe diau adimosi ye mbizi za maza, badidi mu tezo kina bazolele. 12 Vava bayukwiti, ovovese alongoki andi vo: “Nukutika nkesona zisuvidi, valembi vetwa lekwa.” 13 Bakutikidi yitunga 12 yazala ye nkesona zina zisuvidi muna mbolo zau zitanu badidi. 14 O wantu vava bamwene e sinsu yina kavangidi, bayantikidi ovova vo: “Kieleka, yandi i Ngunza ina ikwiz’ova nza.” 15 O Yesu wau kazeye wo vo kwiza bekwiza, bambakila kuna kingolo kimana bantumbika se ntinu, okatukidi vo, wele diaka yandi mosi kaka kuna mongo. 16 Oku masika, alongoki andi bakulumukini kuna mbu, 17 bakotele muna nzaza, kimana basauka kuna simu dia mbu, kuna Kafanau. Vava o kuma kwafwa, o Yesu kakiyizila ko kuna bena. 18 O mbu unikukini mu kuma kia tembwa kiangolo kivevomokene. 19 Vava balueke tezo kia kilometa tanu yovo sambanu,1 bamwene Yesu odiatilanga vana mbu, okwiz’afinamanga oku nzaza; bamwene wonga. 20 Kansi, ubavovese vo: “I mono kwame; ke numoni wonga ko!” 21 Dianu vo, bazolele kunkotesa muna nzaza, vana vau e nzaza ilueke kuna nsi ina bekwendanga. 22 Muna lumbu kialanda, e ndonga yakala kuna simu dia mbu imwene vo ke vena nzaza yankaka ko, ina yakete kaka, o Yesu mpe kakota mu nzaza ko, kansi alongoki andi kaka bayenda. 23 E nza-

140 za z’akwa Tiberia zizidi finama vana fulu kina badila e mbolo, vava o Mfumu katonda. 24 Dianu vo, e ndonga vava imwene vo Yesu kena vo ko, ngatu alongoki andi, oyau mpe bakotele muna nzaza zau, balueke kuna Kafanau mu vava Yesu. 25 Vava bansolola vana simu dia mbu, bamvovese vo: “E Rabi, nkia ntangwa wizidi kwaku?” 26 O Yesu ubavutwidi vo: “Kieleka, kieleka, inusamunwini vo, numpavidi ke mu kuma kia mona sinsu ko, kansi mu kuma kia mbolo nwadidi yo yukuta. 27 Ke nusadila madia mana mekuyifwila ko, kansi madia mana mezingila yamuna moyo a mvu ya mvu kaka, mana o Mwan’a muntu kekunuvana; kadi i yandi wasiwa e dimbu kia luyangalalu kwa Se, wa Nzambi.” 28 Bamvovese vo: “Adieyi tufwete vanga kimana twasala e salu kia Nzambi?” 29 Yesu ubavutwidi vo: “I kiau kiaki e salu kia Nzambi, nukwikila muna ndiona katuma.” 30 Bamvovese vo: “Nkia sinsu ovanga kimana twamona yo kwikila muna ngeye? Nkia salu osala? 31 O mase meto badia e mana muna makanga, wauna wasonama vo: ‘Dia1 kwatuka kuna zulu kabavana badia.’” 32 Yesu ubavovese vo: “Kieleka, kieleka, inusamunwini vo, Mose kanuvana dia1 kwatuka kuna zulu ko, kansi o Se diame wanuvan’o dia kwaludi kwatuka kuna zulu. 33 Kadi o dia1 kwa Nzambi i ndiona okulumukini kuna zulu, kavana e nza o moyo.” 34 Bamvovese vo: “E Mfumu, utuvananga o dia1 kwaku lumbu yawonso.”

6:19 1 Sina, “tezo kia stadia 25 yovo 30.”

6:31-34 1 Sina, “mbolo.”

141 35 Yesu ubavovese vo: “Mono i dia1 kwa moyo. Ndiona okwiza kwa mono, kefwa nkutu nzala ko, ndiona okwikila omu mono, kemona nkutu vuina ko. 36 Wauna inuvovese vo, numbwene kansi yeno ke nukwikila. 37 Awonso ana o Se diame kampene, kwa mono bekwiza, ndiona okwiza kwa mono, kikunyinga nkutu ko; 38 kadi nkulumukini kuna zulu, ke mu vanga luzolo lwame ko, kansi lwa ndiona wantuma kaka. 39 I lwau lulu o luzolo lwa ndiona wantuma, yalembi vidisa kana mosi muna awonso kampana, kansi se yabafutumuna muna lumbu kiambaninu. 40 Kadi i lwau lulu o luzolo lwa Se diame, konso ona ozaya Mwana yo kwikila muna yandi, moyo a mvu ya mvu kevua, omono ikumfutumuna muna lumbu kia mbaninu.” 41 I bosi Ayuda bayantikidi ` kunyidimına, wau kavovele vo: “Omono i dia1 kwakulumuka kuna zulu.” 42 Bavovele vo: “Ndioyu, ke yandi ko i Yesu wa mwan’a Yosefe? O se diandi yo ngudi andi tubazeye. Aweyi kavovele vo, ‘Kuna zulu nkulumukini’?” 43 Yesu ubavutwidi vo: “Nuya` mbula yıdima. 44 Ke vena muntu ko olenda kwiza kwa mono, avo o Se, ona wantuma, kalembi kuntunta, omono mpe ikumfutumuna muna lumbu kia mbaninu. 45 Angunza basoneka vo: ‘Yau awonso belongwa kwa Yave.’ Konso ona owanga oma metuka kwa Se yo longoka, kwa mono kekwiza. 46 Ke vena muntu ko wamona Se, nanga ndiona kaka watuka kwa Nzambi; i yandi wamona Se. 47 Kieleka, kieleka, inusamunwini 6:35, 41, 48, 50, 51, 58 1 Sina, “mbolo.”

YOANE 6:35-61 vo, konso ona okwikilanga, una yo moyo a mvu ya mvu. 48 “Omono i dia1 kwa moyo. 49 O mase meno badia mana muna makanga, kansi bafwa. 50 I kwau kuku o dia1 kukulumukini kuna zulu, konso muntu odia ko, ke fwa ko. 51 Omono i dia1 kwa moyo, kuna kukulumukini kuna zulu. Konso ona odia ko, zinga kezinga yakwele mvu; o dia mvana i nitu ame kimana o wantu a nza bavua o moyo.” 52 I bosi Ayuda bayantikidi filaziana e mpaka, oku vo: “Muntu ndioyu, aweyi kalenda kutuvanina e nitu andi twadia?” 53 Yesu ubavovese vo: “Kieleka, kieleka, inusamunwini vo, avo nulembi dia e nitu a Mwan’a muntu yo nua menga mandi, ke nuna yo moyo omu yeno kibeni ko. 54 Konso ona odia e nitu ame yo nua mpe menga mame, una yo moyo a mvu ya mvu, omono ikumfutumuna muna lumbu kia mbaninu; 55 kadi e nitu ame i dia kwaludi, o menga mame i nua kwaludi. 56 Konso ona odia e nitu ame yo nua mpe menga mame, okala yame ntwadi, omono mpe ngina yandi e ntwadi. 57 Wauna o Se diamoyo kantuma, omono muna Se ikadilang’o moyo, ndiona mpe odia nitu ame, muna mono ikekadila o moyo. 58 I kwau kuku o dia1 kwakulumuka kuna zulu. Ke kwau ko o mase meno badia yo fwa. Konso ona odia o dia kwaku, zinga kezinga yakwele mvu.” 59 I mambu mama kavovele muna sambilu, wau kalongelenge muna Kafanau. 60 Vava bawidi wo, ayingi muna alongoki andi bavovele vo: “E diambu diadi diampasi; nani ´ olenda dio wa?” 61 Yesu wau

YOANE 6:62–7:17 kayizayidi wo vo alongoki andi ba` yidimıni mu kuma kia diambu diadi, ubavovese vo: “Nga sakuba dinuteses’e? 62 Ozevo, adieyi nuvanga avo numwene o Mwan’a muntu otombokanga kuna kateka kala? 63 O mwanda i wau uvananga moyo; e nitu ke ina nkutu mfunu ko. E mambu inuvovese i mwanda yo moyo. 64 Kansi vovo nwina, vena ye ankaka ke bakwikidi mo ko.” Kadi tuka kuna lubantiku o Yesu wazaya awana ke bekwikilanga ko yo ndiona okunyekola. 65 Ovovele mpe vo: “Kiaki i kuma ` inuvovesele vo, ke vena muntu ko olenda kwiza kwa mono, avo o Se kanyambwidi ko.” 66 Muna kuma kiaki, ayingi ` muna alongoki andi bavutukıdi e lekwa basisa, ke bakangalanga yandi diaka ko. 67 Dianu vo, Yesu ovovese kwa Kumi ye Zole vo: “Oyeno mpe nuzolele kwenda kweno e?” 68 O Simone Petelo umvutwidi vo: “E Mfumu, kwa nani tukwenda? O mambu ma moyo a mvu ya mvu, nge una mau. 69 Oyeto tukwikidi, tuzeye mpe vo ngeye i Mveledi a Nzambi.” 70 Yesu ubavutwidi vo: “Ke yeno kumi ye zole ko yasola e? Kansi mosi vovo nwina, nkumbi.”1 71 I Yuda wa mwan’a Simone, mwisi Kereote kayika, kadi yandi okunyekola, kana una vo wakala mosi vana vena Kumi ye Zole. I bosi, Yesu wele kangadila muna Ngalili, kadi kazolele kangadila muna Yuda ko, e kuma kadi, Ayuda bavavidi kumvonda. 2 Kansi o Nkinzi a Ayuda wa Saba1 wafinamanga. 3 Dianu vo, aleke andi bamvovese vo: “Katu-

7

6:70 1 Yovo “Nkadi ampemba.” 7:2 1 Yovo “Sudi.”

142 ka vava, wenda kuna Yuda, kimana alongoki aku bamona mavangu mana ovanganga. 4 Kadi ke vena muntu ko ovangilanga mambu kuna sweki, kele vo ozolele zayakana kwa wantu. Avo mambu mama ovanganga, wiyisonga kwa nza.” 5 Kadi aleke andi, ke bakwikilanga muna yandi ko. 6 Dianu, o Yesu ubavovese vo: “E ntangw’ame ke yafwene ko, kansi e ntangw’eno yafwana kala. 7 E nza ke ina ye kuma kia kunumenga ko, mono imengene, kadi isilanga yo umbangi vo mavangu mandi mambi. 8 Oyeno nwenda tomboka kuna lambu; omono ke wau ko itomboka kuna lambu diadi, kadi e ntangw’ame ke yafwene ko.” 9 Vava kabavovese mambu mama, osidi kwandi kuna Ngalili. 10 Kansi, vava aleke andi bavuidi tomboka kuna lambu, i bosi oyandi mpe wele atomboki, kayisonga kwa ndonga ko, kansi ku sweki kaka. 11 Dianu vo, Ayuda bayantikidi kumvava kuna lambu, bavovele vo. “O muntu ndioyo andieyi?” 12 E ndonga iyantikidi yidima kwayingi mu kuma kiandi. Akaka bavovele vo: “Muntu ambote kwandi.” Ankaka vo: “Ve. Ndonga kevukumunanga.” 13 Kansi, muna kuma kia wonga wa Ayuda, ke vakedi muntu ko wamvovelanga vana meso ma ndonga. 14 E lambu vava dialuaka vana kati, o Yesu otombokele kuna tempelo, oyantikidi longa. 15 Ayuda basivikidi, oku vo: “Ondioyu, aweyi kazayidi e Sono, wau kalembele tanga sikola?”1 16 Yesu ubavutwidi vo: “Mana ilonganga ke mame ko, ma ndiona wantuma kaka. 17 Avo muntu ozolele va7:15 1 I sia vo, sikola za kirabini.

143 nga luzolo lwandi, ozaya kana vo e longi dia Nzambi yovo dia mono kibeni. 18 Konso ona ovovela muna ngindu za yandi kibeni, nkembo andi kevavanga; kansi konso ona ovava nkembo a ndiona wantuma, waludi kwandi, o luvunu ke luna muna yandi ko. 19 O Mose kanuvana Nsiku ko e? Kansi vava nwina ke mosi ko walemvokela Nsiku. Ekuma nuzolele kumpondela?” 20 E ndonga ivutwidi vo: “Nkuya una wau. Nani ozolele kuvonda?” 21 Yesu ubavutwidi vo: “Sinsu kimosi kaka mpangidi, yeno awonso nusivikidi. 22 Mose i kuma kanuvanin’o nsiku a zengwa—ke wa Mose ko, kansi wa mase meno—oyeno nuzenga muntu muna lumbu kia vundu. 23 O muntu, avo ozengwa muna lumbu kia vundu muna lembi kulula Nsiku a Mose, ekuma numfungidi makasi mandudi wau yasasula muntu muna lumbu kia vundu e? 24 Nuyambula fundisa mfundis’a ndose, kansi nufundisa kaka mfundis’a unsongi.” 25 I bosi akaka muna esi Yerusaleme, bavovele vo: “Ke yandi ko bevavanga o vond’e? 26 Kansi, tala! mu vova kena va meso ma ndonga, yau ke bamvovesa diambu. Ayadi, nga bazeye wo vo yandi kieleka i Kristu e? 27 Muntu ndioyo, tuzeye kuna katuka; kansi o Kristu vava kekwiza, ke muntu ko ozaya kuna ketuka.” 28 I bosi, una kelonganga muna tempelo, Yesu okazidi vo: “Nunzeye, nuzeye mpe kuna yatuka. Kiayizila mu kani dia mono kibeni ko, kansi Ndiona wantuma waludi, oyeno ke nunzeye ko. 29 Omono inzeye, kadi kwa yandi ntukidi, yandi mpe wantuma.” 30 Muna

YOANE 7:18-41 kuma kiaki, bavavidi kumbaka, kansi ke vakedi ona unsidi moko ko, kadi e ntangw’andi ke yafwene ko. 31 Kansi engi vana vena ndonga bakwikidi muna yandi, bavovele vo: “O Kristu vava kekwiza, nga sinsu yayingi kevanga ivioka ina kavangidi ondioyu e?” 32 Afarisi bawidi wo vo e ndonga bekunyidiminanga muna mambu mama, e nganga zambuta ye Afarisi batumini makesa bambaka. 33 I bosi Yesu ovovele vo: “Yakinu yeno mu fikolo, vitila ngienda kwa Ndiona wantuma. 34 Nukumpava, kansi ke nukunsolola ko, kuna nkala, oyeno ke nulendi ko kwiza ko.” 35 Ayuda bavovazianene vo: “O muntu ndioyu akweyi kekwenda, oyeto twalembi kunsolola? Kwenda kekwenda kwa Ayuda ana bamwangana muna Mingerekia, kalonga Mingerekia e? 36 Aweyi disongele edi kavovele vo, ‘Nukumpava, kansi ke nukunsolola ko, kuna nkala, oyeno ke nulendi ko kwiza ko’?” 37 Muna lumbu kianene, kia mbaninu a lambu, o Yesu otelamene, obokele, oku vo: “Avo muntu omona e vuina, yambula keza kwa mono, kanua. 38 Konso ona okwikilanga omu mono, wauna uvovele e sono: ‘Muna nsi andi a mbundu muvaikila nzadi za maza mamoyo.’” 39 Kansi, ovovele ediadi muna diambu dia mwanda, una betambula ana bekwikilanga muna yandi; kadi o mwanda ke wakivaninwa ko, e kuma kadi o Yesu kakembeso ntete ko. 40 Ankaka muna ndonga, ana bawidi mambu mama, bavovele vo: “Kieleka, ndioyu i Ngunza.” 41 Ankaka bavovele vo: “Ndioyu i Kristu.” Kansi ankaka bavovele

YOANE 7:42–8:26 vo: “Kristu, nga muna Ngalili ketuka e? 42 Nga e sono ke yivovanga ko vo o Kristu muna mbongo a Davidi ketuka, kuna Beteleme, e vata dina diakala Davidi e?” 43 Dianu vo, e ndonga ivambanene muna diambu diandi. 44 Ankaka vana bena bazolele kumbaka, kansi ke vakedi ona unsidi moko ko. 45 I bosi makesa bavutukidi kuna kwa nganga zambuta ye Afarisi, oyau babavovese vo: “Ekuma nulembele kuntwasila?” 46 O makesa bavutwidi vo: “Ke vena nkutu muntu ko wavova kala nze muntu ndioyo.” 47 Dianu, Afarisi babavutwidi vo: “Oyeno mpe nuvukumwinw’e? 48 Nga mosi muna akuluntu yovo muna Afarisi, okwikidi muna yandi e? 49 E ndonga yayi ilembele zaya o Nsiku, yasibwa.” 50 Nikodemo ona wateka kwiza kwa yandi, una vo mosi muna yau, ubavovese vo: 51 “Nga muna Nsiku eto tulenda fundisa muntu lembi teka kunwa yo zaya dina kavangidi e?” 52 Bamvutwidi vo: “Nki, ongeye mpe u Mungalili e? Nda sati, wazaya wo vo muna Ngalili ke mutuka ngunza ko.”1 12 I bosi, Yesu ubasamunwini diaka vo: “Mono i ntemo a nza. Konso ona okundanda kekangadila nkutu mu tombe ko, ntemo a moyo kaka kekala wau.” 13 I dianu Afarisi bamvovese vo: “Ngeye kibeni okuyisila umbangi; umbangi waku ke waludi ko.” 14 Yesu ubavutwidi vo: “Kanele vo, ikuyisila umbangi, waludi o umbangi wame, e kuma kadi, nzeye ko kuna yatuka yo kuna nkwe-

144 nda. Kansi oyeno ke nuzeye ko ko, kuna yatuka, ngatu kuna nkwenda. 15 Oyeno nufundisanga mfundis’a nitu;1 omono kifundisa muntu ko. 16 Kana nkutu vo mfundisi, e mfundis’ame yaludi, e kuma kadi, kina mono mosi ko, kansi o Se ona wantuma una yame. 17 Muna Nsiku eno diasonama vo: ‘O umbangi wa wantu wole waludi.’ 18 Omono ikuyisilanga umbangi, o Se mpe ona wantuma, okunsila umbangi.” 19 Bamvovese vo: “O Se diaku andieyi?” Yesu ovutwidi vo: “Omono ke nunzeye ko, ngatu zaya o Se diame. Kala vo nwanzaya, o Se diame mpe nwadi kunzaya.” 20 Muna lundilu dia nzimbu kavovele mambu mama, una kalongelenge muna tempelo. Kansi ke vakala ona wambaka ko, kadi e ntangw’andi ke yafwene ko. 21 Ubavovese diaka vo: “Kwenda nkwenda, oyeno nukumpava, muna masumu meno nufwila. Kuna nkwenda, oyeno ke nulendi ko kwiza ko.” 22 I bosi, Ayuda bavovele vo: “Nga vonda kekuyivonda? Kadi owu kavovele vo, ‘Kuna nkwenda, oyeno ke nulendi ko kwiza ko.’” 23 Ubavovese vo: “Oyeno muna nsi nutuka; omono kuna ntandu ntuka. Oyeno nwa nza yayi; omono kina wa nza ko. ` 24 I dianu inuvovesele vo: Muna masumu meno nufwila. Kadi avo nulembi kwikila vo i mono kwame, muna masumu meno nufwila.” 25 Dianu banyuvuidi vo: “Ongeye u nani?” Yesu ubavovese vo: “Ntangw’ame ankatu ifwasanga muna mokena yeno. 26 Mambu mayingi ngina mau mu kunuvovesa yo 7:52 1 Muna sono yankaka yankulu itoma bu- kunufundisila. Kansi Ndiona wa-

8

ndwanga vuvu, e tini kia 53 yakuna kapu kia 8 tini kia 11, yakatulwa.

8:15 1 Yovo “muna nsiku mia wantu.”

145 ntuma waludi, mana yawa kwa yandi, i mana nsamunanga mu nza.” 27 Oyau ke babakwidi ko vo Se diandi kabasamunwini. 28 I bosi, Yesu ovovele vo: “Vava numanika Mwan’a muntu, i bosi nuzaya wo vo i mono yuyu, omono mpe kikuyivangilanga diambu ko; kansi mana yalongwa kwa Se, i mau kaka nsamuna. 29 Ndiona wantuma wina yame; kangiambwidi mono mosi ko, e kuma kadi, lumbu yawonso mvanganga oma mekunyangidikanga.” 30 Una kavovele mambu mama, ayingi bakwikidi muna yandi. 31 I bosi, Yesu ovovese Ayuda ana bankwikidi vo: “Avo nusikila muna diambu diame, nu alongoki ame kieleka, 32 nuzaya e ludi, e ludi kikunuvevola.” 33 Bamvutwidi vo: “Oyeto tu mbongo ya Abarayama, ke twabundunwa nkutu kwa muntu ko. Aweyi ovovele vo, ‘Nuvevolwa’?” 34 Yesu ubavutwidi vo: “Kieleka, kieleka, inusamunwini vo, konso ona ovola e sumu, i mbundu a sumu. 35 O mbundu ke kalanga mu nzo yakwele mvu ko; o mwana yakwele mvu kekalanga. 36 Dianu vo, o Mwana avo okunuvevola, nuvevoka kikilu. 37 Nzeye wo vo nu mbongo ya Abarayama. Kansi oyeno nuzolele kumponda, e kuma kadi, e diambu diame ke disikilanga omo yeno ko. 38 Mana yamona kwa Se diame, i nsamuna´ nga, kansi oyeno mana nwawa kwa se dieno, i nuvanganga.” 39 Bamvutwidi vo: “O se dieto, Abarayama.” Yesu ubavovese vo: “Kele vo nu wan’a Abarayama, nwadi vanga mavangu ma Abarayama. 40 Kansi owau nuzolele kumponda, mono inusamunwini e ludi kina yawa kwa Nzambi. Abarayama ka-

YOANE 8:27-52 vanga wo ko. 41 Oyeno mavangu ma se dieno nuvanganga.” Bamvovese vo: “Ke tu wan’a zumba1 ko; Se dimosi tuna diau, Nzambi.” 42 Yesu ubavovese vo: “O Nzambi kele vo kakala Se dieno, nga nunzolele, kadi kwa Nzambi yatuka, i dianu nginina ovava. Kiayizila mu kani diame ko, kansi yandi wantuma. 43 Ekuma nulembele bakulwila mana ivovanga? Kadi ´ ke nuzolele wa diambu diame ko. 44 Nkadi ampemba i se dieno, zolela ya se dieno nuzolele vanga. Oyandi, mumponda-muntu tuka kuna lubantiku, kasikila muna ludi ko, e kuma kadi, muna yandi ke muna ludi ko. Vava kevovanga luvunu, muna yandi kibeni i kevovelanga, kadi nkwa luvunu kwandi, se dia luvunu mpe. 45 Omono, wau mpovele ludi, yeno ke nunkwikila. 46 Nani vovo nwina, okunsonga nlembo muna diambu dia sumu? Avo ludi mpovele ekuma nulembele kunkwikidila? 47 Ndiona wa Nzambi, mvovo mia Nzambi kewanga. Kiaki i kuma nulembele wila, e kuma kadi, oyeno ke nwa Nzambi ko.” 48 Ayuda bamvutwidi vo: “Ke kiau ko i kuma tuvovele vo, ‘Ngeye u Nsamaria, nkuya mpe wina wau e’?” 49 Yesu ovutwidi vo: “Kina ye nkuya ko, Se diame kaka izitisa, vo i yeno, ke nunzitisi ko. 50 Kansi omono, kivavanga nkembo a mono kibeni ko; vena ye Ndiona ovavanga wo yo fundisa mpe. 51 Kieleka, kieleka, inusamunwini vo, avo muntu olunda diambu diame, kemona lufwa ko yakwele mvu.” 52 Ayuda bamvovese vo: “Owau tuzeye wo vo nkuya una 8:41 1 Muna Kingerekia, por·neia. Tala Nsas’a Mvovo.

YOANE 8:53–9:19 wau. Abarayama wafwa, ye angunza mpe, kansi edi ovovele vo, ‘Ovo muntu olunda diambu diame, keyeleka lufwa ko yakwele mvu.’ 53 Nga osundidi o se dieto Abarayama, ona wafw’e? Ngunza mpe zafwa. Ongeye nani okuyikitulanga?” 54 Yesu ovutwidi vo: “Avo iyikembese, o nkembo ame wankatu. Se diame okunkembesanga, ona nuyikidi vo Nzambi eno. 55 Ke nunzeye mpe ko, kansi omono, inzeye. Avo mpovele vo, kinzeye ko, ozevo nkitukidi nkwa luvunu nze yeno. Kansi inzeye, ilundanga mpe diambu diandi. 56 O se dieno Abarayama wayangalela e vuvu kia mona e lumbu kiame, kamona kio yo yangalala.” 57 I bosi, Ayuda bamvovese vo: “Ongeye kuna ye mvu 50 ko, nga wamona Abarayama e?” 58 Yesu ubavovese vo: “Kieleka, kieleka, inusamunwini vo, vava ke kiawutukidi Abarayama ko, omono yakikadila.” 59 Babongele matadi bantuba, kansi Yesu oswekamene, okatukidi muna tempelo. Una keviokanga, omwene muntu una vo mpofo tuka kawutukila. 2 Alongoki andi banyuvuidi vo: “E Rabi, nani wasumuka wau kawutukila mpofo, yandi yovo se diandi yo ngudi andi?” 3 Yesu ovutwidi vo: “Ondioyu kasumuka ko, ngatu se diandi yo ngudi andi, kansi ediadi diavangama kimana e salu kia Nzambi kiamoneka omu yandi. 4 Tusala kaka salu ya Ndiona wantuma, wau kuna mwini; o fuku vava ukwiza, ke vekala muntu ko olenda sala. 5 Ekolo ngina ova nza, i ntemo a nza.” 6 Vava kavovele mambu mama, otawidi mete ova ntoto, ozowele nteke a mete, okusidi nteke

9

146 muna meso mandi, 7 umvovese vo: “Wenda, wayisukula vana zinga kia Siloa (dina diasekolwa vo, “Tumwa”). Wele, wiyisukwidi, wizidi amoni. 8 I bosi, esi belo kiandi y’awana bateka kumona vava kalombanga, bavovele vo: “Ke yandi ko wafongelenge muna nzila yo lomb’e?” 9 Ankaka bavovele vo: “I yandi ndioyo.” Ankaka bavovele vo: “Ve, fwana kaka kamfwene.” Oyandi vo: “I mono kwame.” 10 Dianu banyuvuidi vo: “O meso maku aweyi matemokene?” 11 Ovutwidi vo: “O muntu, nkumbu andi Yesu, ozowele nteke, okusidi yo omu meso mame, umpovese vo, ‘Wenda kuna Siloa, wayisukula.’ Ngiele, ikisukwidi, mbwene.” 12 Bamvovese vo: “Andieyi?” Ovovele vo: “Kizeye kwame ko.” 13 Batwese ona wateka kala mpofo kwa Afarisi. 14 E lumbu kina o Yesu kazowa e nteke yo temona meso mandi, lumbu kia Vundu kiakala. 15 Dianu vo, Afarisi banyuvuidi diaka e mbona kamwene. Ubavovese vo: “Nteke kasidi omu meso mame, ikisukwidi, mbwene.” 16 Afarisi akaka bavo` vele vo: “O muntu ndioyo katuka kwa Nzambi ko, kadi ke lundanga lumbu kia Vundu ko.” Ankaka bavovele vo: “O muntu wina vo nsumuki, aweyi kalenda vangila sinsu ya mpila yayi?” Bavambanini. 17 Bavovese diaka o mpofo vo: “Adieyi ovova mu kuma kiandi, wau katemwene meso maku?” Ovovele vo: “Yandi i ngunza.” 18 Kansi, Ayuda ke bakwikidi dio ko vo mpofo kakala, owau omwene, yavana babokele se diandi yo ngudi andi. 19 Babayuvuidi vo: “Ndioyu i mwan’eno,

147 ona nuyikanga vo mpofo kawutuk’e? Ozevo, aweyi kemwenanga owau?” 20 O se diandi yo ngudi andi bavutwidi vo: “Tuzeye wo vo ndioyu i mwan’eto, mpofo kawutuka. 21 Kansi, e mbona kemonanga owau, ke tuzeye yo kweto ko; ngatu zaya kana nani otemwene meso mandi. Nunyuvula. Se mbuta kwandi. Yandi kibeni okuyivovela.” 22 O se diandi yo ngudi andi bavovele mambu mama, e kuma kadi wonga wa Ayuda bamwene, Ayuda bawizana kala vo, avo muntu otambulwila vo yandi i Kristu, kafwete yingwa muna sambilu. 23 Kiaki i kuma o se dia` ndi yo ngudi andi bavovele vo: “Se mbuta kwandi. Nunyuvula.” 24 Muna kuma kiaki, babokele mu nkumbu ina yezole ndiona wakala mpofo, bamvovese vo: “Vana nkembo kwa Nzambi; tuzeye wo vo o muntu ndioyo nsumuki.” 25 Ovutwidi vo: “Avo nsumuki, kizeye wo kwame ko. Diambu dimosi kaka nzeye, mpofo yakala, kansi owau mbwene.” 26 I bosi, ` bamvovese vo: “Aweyi kavangidi? Aweyi katemwenene meso maku?” 27 Ubavutwidi vo: “Inusamunwini kala, yeno ke nuwe. Ekuma nuzolele wo wila diaka? Oyeno mpe nuzolele kituka alongoki andi e?” 28 Bamvezele, oku vo: “Onge u nlongoki andi, kansi oyeto tu alongoki a Mose. 29 Tuzeye wo vo o Nzambi wavova kwa Mose, kansi muntu ndioyo, ke tuzeye kwe` to ko kuna katuka.” 30 Oyandi ubavutwidi vo: “Diasivi kikilu wau ` vo ke nuzeye ko kuna katuka, kansi yandi otemwene meso mame. 31 Tuzeye wo vo Nzambi kewilanga asumuki ko, kansi avo muntu Nzambi kevuminanga yo vanga mpe luzolo luandi, yandi kewila.

YOANE 9:20–10:5 32 Tuka kuna nz’ankulu ke twawidi wo ko vo muntu otemwene meso ma muntu wawutuka mpofo. 33 O muntu ndioyo, kele vo katuki kwa Nzambi ko, kadi lenda vanga diambu diadi ko.” 34 Bamvutwidi vo: “Ongeye wawutukila muna masumu, se ngeye okutulong’e?” Bamvaikisi kuna mbazi! 35 Yesu owidi wo vo bamvaikisi kuna mbazi, vava kansolwele, umvovese vo: “Nga okwikidi muna Mwan’a muntu e?” 36 Oyandi ovutwidi vo: “Nani e Mfumu, kimana yakwikila muna yandi?” 37 Yesu umvovese vo: “Umwene, i yandi ndioyu okumokenesanga.” 38 Ovovele vo: “E Mfumu, nkwikidi.” I bosi, unkundidi. 39 Yesu ovovele vo: “Muna mfundu wau yayizila ova nza yayi, awana ke bemonanga ko, bamona, awana bemonanga bakituka se mpofo.” 40 Afarisi ana bakala yandi, bawidi mambu mama, bamvovese vo: “Oyeto mpe tu mpofo e?” 41 Yesu ubavovese vo: “Kele vo nu mpofo, nga ke nuna ye sumu ko. Kansi owau nuvovele vo, ‘Mona tumonanga.’ Nwakinu muna sumu dieno.” “Kieleka, kieleka, inusamunwini vo, ona olembi kotela muna mwelo a mpak’a mameme, kakotela kwankaka, yandi i mwivi ye nsanzi. 2 Kansi, ndiona okotela muna mwelo, yandi i mvungudi a mameme. 3 Nemwelo okunziulwila, o mameme mewa nding’andi. Obokela mameme mandi muna nkumbu yo fila mo kuna mbazi. 4 Avo ovaikisi mawonso, okubavita kuna ntwala, o mameme mekunlanda, e kuma kadi mazeye nding’andi. 5 Ke malendi landa nzenza ko,

10

YOANE 10:6-33 tina kaka mekuntina, e kuma kadi ke mazeye nding’a nzenza ko.” 6 Yesu ubatelele kingana kiaki, kansi oyau, ke babakwidi ko dina kabavovese. 7 Muna kuma kiaki, Yesu ubavovese diaka vo: “Kieleka, kieleka, inusamunwini vo, mono i mwelo a mameme. 8 Awonsono ana bayizila muna nkumbu ame, mivi ye asanzi; muna diadi o mameme ke mabawila ko. 9 Mono i mwelo; konso ona okotela omu mono, ovuluzwa, okota yo vaika, osolola madilu. 10 O mwivi ke kwizilanga mu kuma kiakaka ko, kansi kayiya, kavonda yo fwasa. Omono yayiza kimana nwavua o moyo, nwavua wo emvimba. 11 Mono i mvungudi ambote; o mvungudi ambote oyekola moyo andi muna wete dia mameme. 12 O nsadi ona ofutwanga, wina vo ke mvungudi ko, o mameme mpe ke mandi ko, avo omwene dievua dikwiza, osisidi o mameme, otinini—dievua dibakidi mo, dibamwanganese— 13 wau vo futwa kefutwanga, ke sianga ntim’andi muna mameme ko. 14 Mono i mvungudi ambote. Nzeye mameme mame, mameme mame mpe manzeye, 15 wauna kanzayidi o Se, omono mpe i una nzayidi o Se; ngiekwele moyo ame muna wete dia mameme. 16 “Mameme mankaka mpe ngina mau, mana ke ma mpaka yayi ko; itwasa mo mpe omwamu, mewa nding’ame, mekala e kambi dimosi, mvungudi mosi. 17 I ` kuma o Se kanzolele, kadi iyekola moyo ame, kimana yabonga wo diaka. 18 Ke vena muntu ko okunkatula wo, kansi mono kibeni iyekola wo. Wisa ngina kiau kia ye-

148 kola wo, wisa mpe ngina kiau kia bonga wo diaka. O nkanikinu wau kwa Se diame ntambwidi wo.” 19 Ayuda bavambanene diaka muna mambu mama. 20 Ayingi vana bena bavovele vo: “Nkuya kena wau, olaukidi. Ekuma nukunwilanga?” 21 Ankaka bavovele vo: “E mvovo miami ke mia nkwa nkuya ko. O nkuya, nga lenda temona meso ma mpofo e?” 22 Muna kolo kiakina, mwakala e Lambu dia Nsunzul’a Tempelo muna Yerusaleme. Nsungi a kiozi yakala, 23 o Yesu wakangalanga muna tempelo, vana veta kia Solomo. 24 Ayuda bezidi kunzunga, bamvovese vo: “Nkia kolo okututelames’o ntima? Avo ngeye i Kristu, toma wo kutusamunwina.” 25 Yesu ubavutwidi vo: “Yakunusamunwina wo, yeno ke nukwikila. O mavangu mana ivangilanga muna nkumbu a Se diame, i mau mekunsilanga umbangi. 26 Kansi yeno ke nukwikila, e kuma kadi, ke nu mameme mame ko. 27 O mameme mame mewanga nding’ame, omono nzeye mo, mekundandanga. 28 Omono ikubavana moyo a mvu ya mvu, ke mekuyifwila ko yakwele mvu, ke vena ona okutumuna mo ko omu moko mame. 29 O Se diame kina kampene kisundidi yawonso, ke vena ona olenda mo kutumuna ko muna moko ma Se. 30 Omono yo Se diame tu mosi.”1 31 Ayuda babongele diaka matadi bantuba mo. 32 Yesu ubavutwidi vo: “Mavangu mayingi mambote ma Se diame yanusonga. Mu nkia vangu nukuntubila matadi?” 33 Ayuda bamvutwidi vo: “Ke tukutubila matadi mu kuma 10:30 1 Yovo “ntwadi tuna.”

149 kia vangu diambote ko, kansi muna ntianguna otiangwini Nzambi; kadi ongeye, u muntu, kansi uyikitwidi se nzambi.” 34 Yesu ubavutwidi vo: “Ke wau ko wasonama muna Nsiku eno, ‘Mpovele vo: “Nu zinzambi”’?1 35 Avo yandi wabayikila vo “nzambi” ana batumbwa kwa diambu dia Nzambi —e sono ke kilendi vunzunwa ko— 36 Omono yavaulwa kwa Se yo tumwa ova nza, adieyi numpovesele vo, ‘Otiangwini Nzambi,’ wau mpovele vo, ‘i Mwan’a Nzambi e’? 37 Avo ndembele vanga mavangu ma Se diame, ke nukunkwikila ko. 38 Kansi avo mvangidi mo, kanele vo nulembi kunkwikila, nukwikila o mavangu mama, kimana nwazaya yo toma visa vo o Se wina yame ntwadi, omono mpe ntwadi ngina yo Se.” 39 Bavavidi diaka kumbaka, kansi okutumukini muna moko mau. 40 Okatukidi, wele diaka kuna simu dia Yodani, kuna Yoane kateka vubila wantu, i kuna kanangina. 41 Wantu ayingi bezidi kwa yandi, bavovele vo: “O Yoane kavanga nkutu sinsu ko, kansi mawonso kavova mu kuma kia muntu ndioyo, maludi.” 42 Ndonga bakwikila muna yandi kwakuna. Kwakala muntu wayela nkumbu andi Lazaro; mwisi Betania, kuna vata dia Maria yo mpangi andi Mareta. 2 Maria yandi wakusa o Mfumu mazi mansunga yo kunguna malu mandi muna nsuki zandi; o Lazaro wa mpangi andi i wayela. 3 Dianu nsanga zandi bantwikidi nsangu, oku vo: “E Mfumu, ndiona ozolanga oyelele.” 4 Kansi o Yesu vava kawidi wo, ovovele vo: “O yela kwaku

YOANE 10:34–11:19 ke kwafwila ko, kansi nkembo a Nzambi kutwasa, kimana o Mwa` n’a Nzambi kakembelelwa mo.” 5 Yesu wazolanga Mareta, Maria yo Lazaro. 6 Kansi, vava kawa vo Lazaro oyelele, onangini diaka lumbu yole kuna kakala. 7 I bosi, ovovese alongoki vo: “Tuvutuka kuna Yuda.” 8 Alongoki bamvovese vo: “E Rabi, ke kolo ko Ayuda bavavidi kutuba matadi, i kuna diaka ozolele vutuk’e?” 9 Yesu ovutwidi vo: “Nga ke mwina ola 12 ko muna mwini e? O muntu, avo mu mwini kekangala, keta sakuba ko, e kuma kadi ntemo a nza yayi kemonanga. 10 Kansi, o muntu avo mu fuku kekangala, sakuba keta, e kuma kadi o ntemo ke wina mu yandi ko.” 11 Vava kavovele mambu mama, ovovele diaka vo: “O nkuˆ ndi eto Lazaro olele, kansi kuna ikwenda yansikamesa.” 12 Ozevo, alongoki bamvovese vo: “E Mfumu, wau vo leka kalele, sasuka kesasuka.” 13 O Yesu lufwa lwandi kayikidi. Kansi oyau, edi babenze vo leka tulu kayikidi. 14 I bosi, Yesu otomene kubakiesesa vo: “Lazaro wafwidi, 15 ngiangalele muna diambu dieno wau vo kiakele ko kwame ko, kimana nwakwikila. Kansi yambula twenda kwa yandi.” 16 O Toma ona wayikilwanga vo, Dipasa, ovovese akw’andi alongoki vo: “Twenda mpe, kimana twafwa yandi.” 17 O Yesu vava kaluaka, Laza´ ro se lumbu ya kakala muna ziami. 18 E Betania lukufi yakala ye Yerusaleme, tezo kia kilometa tatu.1 19 Ayuda ayingi bezidi kwa Mareta yo Maria mu kubafiaulwisa muna diambu dia mpa-

10:34 1 Yovo “nuna nze zinzambi.”

11:18 1 Sina, “tezo kia stadia 15.”

11

YOANE 11:20-47 ngi au. 20 O Mareta vava kawidi wo vo Yesu se keluaka, wele kunkika; kansi Maria ovuende kwandi muna nzo. 21 O Mareta ovovese Yesu vo: “E Mfumu, kele vo wakala vava, o mpangi ame nga kafwidi ko. 22 Kana nkutu owau nzeye wo vo, konso dina olomba kwa Nzambi, o Nzambi okuvana dio.” 23 Yesu umvovese vo: “O mpangi aku fuluka kefuluka.” 24 Mareta umvovese vo: “Nzeye wo vo ofuluka muna lufuluku muna lumbu kia mbaninu.” 25 Yesu umvovese vo: “Mono i lufuluku yo moyo. Ndiona okwikilanga omu mono, kana nkutu ofwidi, moyo diaka kekala; 26 konso ona mpe win’o moyo, okwikilanga omu mono, kefwa nkutu ko yakwele mvu. Nga okwikidi wo e?” 27 Umvovese vo: “Ingeta, e Mfumu, ikwikilanga wo vo nge i Kristu wa Mwan’a Nzambi, ona okwiza ova nza.” 28 Vava kavovele wau, wele kwandi, obokele nleke andi Maria kuna sweki, oku vo: “O Nlongi olueke, ngeye kabokele.” 29 Vava kawidi wo, otelamene mu nzaki, wele kwa yandi. 30 O Yesu kayiluakidi muna vata ko, kansi okedi kaka vana kawananina yo Mareta. 31 Ayuda ana bena yo Maria muna nzo, bekumfiaulwisanga, vava bamwene vo otelamene mu nzaki, ovaikidi, banlende, edi babenze vo wele didila kuna ziami. 32 O Maria omwene Yesu, wele vana kena, obwidi vana malu mandi, umvovese vo: “E Mfumu, kele vo wakala vava, o mpangi ame nga kafwidi ko.” 33 O Yesu vava kamwene Maria odilanga, Ayuda mpe ana bezidi yandi bedilanga, ovumukini muna ntima,1 o moyo andi ute11:33 1 Sina, “muna mwanda.”

150 lamene. 34 Ovovele vo: “Akweyi nunsidi?” Bamvovese vo: “E Mfumu, wiza tala.” 35 Yesu obetomwene kinsanga. 36 Ayuda bavovele vo: “Tala, zola kikilu kanzolelenge!” 37 Kansi ankaka vana bena bavovele vo: “Ondioyu i watemona meso ma mpofo, ekuma kantanini ko kalembi fwa?” 38 I bosi, Yesu ovumukini diaka, wizidi kuna ziami. Nduka1 wakala, tadi diayekekwa mo. 39 Yesu ovovele vo: “Nukatul’e tadi.” O Mareta wa nsang’a ndiona wafwa, umvovese vo: “E Mfu´ mu, owau se nsudi keta, kadi lu` mbu ya iviokele kala.” 40 Yesu umvovese vo: “Nga kivovese wo ko vo, avo okwikila omona nkembo a Nzambi e?” 41 Dianu vo, bakatwidi e tadi. Yesu osengwele meso oku zulu, ovovele vo: “E Tata, ntondele wau ungwidi. 42 Nzeye wo vo e lumbu yawonso okungwanga; kansi muna diambu dia ndonga eyi ` inzietele i mpovele wo, bakwikila vo ngeye wantuma.” 43 Vava kavovele mambu mama, obokele muna nding’angolo, oku vo: “E Lazaro, vaika!” 44 O muntu ona wafwa ovaikidi, o malu yo moko mandi mazingwa nlele, o luse luandi mpe luakangwa nlele. Yesu ubavovese vo: “Nunkutulula, nunyambula kenda.” 45 Ayuda ayingi, ana bayiza kwa Maria yo mona dina kavangidi, bakwikidi muna yandi, 46 kansi ankaka vana bena, bele kuna kwa Afarisi, babasamunwini dina kavangidi o Yesu. 47 Nganga zambuta ye Afarisi balungalakese Mbazi a Nkanu1 yawonso, bavovele vo: “Aweyi tuvanga, kadi muntu ndioyo sinsu yayingi kevanga11:38 1 Yovo “Nduzu.” 11:47 1 Sina, “Sanedina.” Tala Nsas’a Mvovo.

151 nga? 48 Avo tunyambwidi, ozevo wantu awonso bekwikila muna yandi, esi Roma mpe bekwiza baka fulu1 kieto ye nsi eto.” 49 Kansi mosi vana bena, Kayafa ona wakala ngang’ambuta muna mvu wauna, ubavovese vo: “Oyeno ke nuzeye diambu ko, 50 ngatu zaya vo muntu mosi ofwa muna wete dia nkangu, ke mu zula kiawonso ko kiafwaswa.” 51 Kansi, ediadi ke mu ngindu za yandi kibeni ` ko kavovele dio, kansi wau kakala ngang’ambuta muna mvu wauna, osakwidi vo Yesu ofwa mu kuma kia zula, 52 ke mu kuma kia zula kaka ko, kansi kakutakesa mpe vamosi wan’a Nzambi, ana bamwangana. 53 Dianu vo, tuka muna lumbu kiakina bawizanene kimana bamvonda. 54 Yesu kakangalanga diaka va ndonga ko vana vena Ayuda, okatukidi ko, wele kuna zunga kifinamene makanga, kuna vata dina ye nkumbu a Eferaime, i kuna kanangina ye alongoki andi. 55 E Nduta ya Ayuda ifinamene, ayingi muna esi nsi batombokele kuna Yerusaleme, una ke kiakedi Nduta ko, kimana bayivelelesa mun’owu wa nsiku. 56 Bavavidi Yesu, wau batelamene muna tempelo bavovazianene vo: “Adieyi nubenze? Ke kwiza ku lambu ko e?” 57 Kansi, nganga zambuta ye Afarisi basidi nkanikinu vo konso muntu ozeye kuna kena Yesu, kazayisa wo, kimana bambaka. Lumbu sambanu una ke kiayantikidi e Nduta ko, o Yesu wizidi kuna Betania, kuna kwakala Lazaro, ona kafula muna mafwa. ` 2 Banlambıdi o nlekelo,1 Mareta

YOANE 11:48–12:14 ubasadidi kuna meza, kansi Lazaro mosi muna awana bedianga yandi vana meza. 3 I bosi, Maria obongele ndambu a kilo1 kia mazi mansunga, nardu yambote, yantalu, okusidi mo muna malu ma Yesu, okungwini malu mandi muna nsuki zandi. E nzo izele ye nsunga za mazi. 4 Kansi, Yuda mwisi Kereote, wa nlongoki andi, ona okunyekola, ovovele vo: 5 “Ekuma tulembi tekela mazi mama mu 300 za denali yo vana zo kw’asukami?” 6 Ediadi kavovele, ke musia ko vo asukami katokanenanga, kansi mwivi, kadi wau kalundanga e nkel’a nzimbu, wayiyanga e nzimbu zasiwanga mo. 7 Yesu ovovele vo: “Nunyambula, kadi ovangidi wo muna kubika luziku lwame. 8 Kadi asukami nuna yau ntangwa zawonso, kansi omono ke nukala yame ntangwa zawonso ko.” 9 Ke kolo ko, ndong’ayingi ya Ayuda bazeye wo vo i kuna kena, bezidi, ke muna diambu dia Yesu kaka ko, kansi bamona mpe Lazaro ona kafudidi muna mafwa. 10 Nganga zambuta bavuende mfulu kimana bavonda mpe Lazaro, 11 kadi muna kuma kiandi, Ayuda ayingi bayendanga ko yo kwikila muna Yesu. 12 Muna lumbu kialanda, ndong’ayingi ina yayiza kuna lambu, bawidi wo vo Yesu mu kwiza kena kuna Yerusaleme. 13 Babongele ndala, bavaikidi, bele kunkika, bakazidi oku vo: “E Nzambi, tudodokele, umvuluza! Nkwa nsambu ndiona okwizilanga muna nkumbu a Yave wa Ntinu a Isaele!” 14 Una Yesu kasolwele swala dia buluku, ofongele dio, wauna wasonama vo:

11:48 1 I sia vo, tempelo. 12:2 1 I sia vo, “madia ma nkokela.”

12:3 1 Muna Kingerekia, litran. Muna tezelo kia esi Roma 327 za grama.

12

YOANE 12:15-40 15 “Kumoni wonga ko, e mwan’ankento a Zione. Tala! O ntinu aku okwizanga, ofongele vana mwan’a buluku.” 16 O mambu mama alongoki ke bavita mo bakula ko, kansi vava Yesu kakembeswa, basungamena vo mambu mama masonama mu kuma kiandi, i mau mpe bamvangidi. 17 E ndonga ina yakala yandi vava kabokela Lazaro muna ziami yo kumfula muna mafwa, basidi umbangi. 18 Muna diambu diadi mpe, ndonga bezidi kunkika kadi bawidi wo vo sinsu kiaki kavangidi. 19 Afarisi bavovazianene vo: “Se nutadi, ke nuna y’owu nuvanga ko. Tala, e nza yawonso yele anlandi.” 20 Vakedi Mingerekia miankaka vana ven’awana bezidi sambila kuna lambu. 21 Bezidi kwa Filipo wa mwisi Betesaida a Ngalili, bamvovese vo: “E Mfumu, tuzolele monana yo Yesu.” 22 Filipo wizidi samunwina Andere. Andere yo Filipo bezidi samunwina Yesu. 23 Kansi, Yesu ubavutwidi vo: “E ntangwa ifwene kimana o Mwan’a muntu kakembeswa. 24 Kieleka, kieleka, inusamunwini vo, e mbwaz’a disa, avo ilembele bwa muna ntoto yo fwa, imosi kaka ikala; kansi avo ifwidi, mbongo ayingi iwuta. 25 Konso ona ozolele o moyo andi fwasa kefwasa wo, konso ona omenga moyo andi omu nza yayi, lunda kelunda wo yamuna moyo a mvu ya mvu. 26 Avo muntu ozolele kunsadila, yambula kandanda, konso oku ngina, i kuna mpe kekala selo kiame. Avo muntu ozolele kunsadila, o S’ame okunzitisa. 27 O moyo ame utelamene, aweyi mvova? E Tata, umpuluza omu ntangwa yayi. Muna diambu dia-

152 ` di kaka i ndwakıdi omu ntangwa yayi. 28 E Tata, kembesa nkumbu aku.” Dianu vo, e ndinga itukidi kuna zulu, oku vo: “Nkembese yo kala, nkembesa yo diaka.” 29 E ndonga itelamene vo bawidi wo, bavovele vo, mbandanu utalumukini. Akaka bavovele vo: “Mbasi ovovele kwa yandi.” 30 Yesu ovutwidi vo: “E ndinga yayi ke izidi muna diambu diame ko, kansi muna diambu dieno. 31 Owau i mfundis’a nza yayi; owau se kevaikiswa kuna mbazi, o nyadi a nza yayi. 32 Omono vava imanikwa, itunta wantu a mpila zawonso oku ngina.” 33 Ovovele ediadi muna songa e mfwa ina kefwa. 34 I bosi, e ndonga imvutwidi vo: “Twawa muna Nsiku vo o Kristu ozinga kaka yakwele mvu. Aweyi ovovele vo, o Mwan’a muntu kafwete manikwa? Nani i Mwan’a muntu ndioyo?” 35 Yesu ubavovese vo: “O ntemo mu fikolo kaka ukala vovo nwina. Nukangala wau nwina yo ntemo, kimana nwalembi bukamwa e tombe; konso ona okangalelanga muna tombe, kuna kekwenda kazeye ko ko. 36 Ekolo nwina yo ntemo, nukwikila muna ntemo, kimana nwakituka wan’a ntemo.” O Yesu wau kavovele mambu mama, okatukidi, ubaswekamene. 37 Kana una vo sinsu yayingi kavangidi vana bena, ke bakwikila muna yandi ko, 38 kimana mvovo mia Yesaya wa ngunza mialungana, ona wavova vo: “E Yave, aki nani bakwikidi mana bawidi kwa yeto? O koko kwa Yave kwa nani kusengomokene?” 39 Yesaya wayika diaka e kuma balembi kwikidila, vava kavova vo: 40 “Ovondele meso mau yo badisa ntima miau, kimana bale-

153 mbi mona muna meso yo bakula muna ntima miau, baviluka, omono yabawuka.” 41 Yesaya wavova mambu mama mu kuma kia Kristu kadi wamona nkembo andi. 42 Kana nkutu afidi a Ayuda, engi bakwikidi muna yandi, kansi muna diambu dia Afarisi i balembele kuntambulwila, kimana balembi yingwa muna sambilu; 43 kadi basundidi o zola nkembo a wantu, ke mu nkembo a Nzambi ko. 44 Dianu, Yesu ovovele mu nding’angolo, oku vo: “Konso ona okwikilanga omu mono, ke mu mono kaka ko kekwikilanga, kansi muna ndiona wantuma mpe; 45 konso ona umbwene, omwene mpe Ndiona wantuma. 46 Omo` no ngizıdi nze ntemo ova nza, kimana konso ona okwikilanga omu mono, kekala mu tombe ko. 47 Kansi, avo muntu owa mvovo miame yo lembi mio lunda, kikumfundisa ko; kadi kizidi fundisa nza ko, yavuluza kak’e nza. 48 Konso ona okumbembola yo lembi tambula mvovo miame, vena ye ndiona okumfundisa. E diambu dina mpovele, i diau dikumfundisa muna lumbu kiambaninu. 49 Kadi kivovele muna ngindu za mono kibeni ko, kansi, o Se ona wantuma, i yandi wampana nkanikinu mu kuma kia mana mvova yo longa. 50 Nzeye wo vo o nkanikinu andi i moyo a mvu ya mvu. Dianu vo mana mvovanga, wauna o Se kampovesela, i una mvovelanga mo.” Vava ke kiakedi e lambu dia Nduta ko, Yesu ozeye wo vo e ntangw’andi ifwene kakatuka ova nza yayi, kenda kwa Se, wau kazolele alandi andi ana bakedi ova nza, ubazolele yakuna nsuka.

13

YOANE 12:41–13:14 2 Ekolo bedianga nlekelo, o Nkadi ampemba wateka sia muna ntim’a Yuda mwisi Kereote wa mwan’a Simone, e ngindu za kunyekola. 3 O Yesu wau kazeye wo vo o Se oyekekele lekwa yawonso vana moko mandi, kwa Nzambi katuka, kwa Nzambi mpe kekwenda, 4 otelamene vana nlekelo, okatwidi yunga kiandi. Obongele twaya, ozingidi dio muna luketo. 5 I bosi, osidi maza muna longa, oyantikidi sukula malu m’alongoki yo kunguna mo muna twaya dina kayizingidi. 6 I bosi, olueke kwa Simone Petelo. Umvovese vo: “E Mfumu, ngeye osukula malu mame?” 7 Yesu umvutwidi vo: “Edi ivanganga, owau kubakula dio ko, kansi obakula dio vava kivioka e mambu mama.” 8 Petelo umvovese vo: “Kulendi sukula malu mame ko.” Yesu umvutwidi vo: “Avo kisukwidi malu maku ko, kuna yame ntwadi ko.” 9 Simone Petelo umvovese vo: “E Mfumu, kusukula kaka malu mame ko, kansi yo moko mpe yo ntu ame.” 10 Yesu umvovese vo: “Konso ona oyowele, kavuidi mfunu akuyisukula ko, nanga malu mandi kaka, kadi watoma velela kwandi. Oyeno nwavelela, kansi ke yeno awonso ko.” 11 Kadi wazaya ona okunye` kola. Kiaki i kuma kavovele vo: “Ke yeno awonso ko nwavelela.” 12 Vava kamene sukula malu mau yo vuata yunga kiandi, ovuende diaka kuna meza, ubavovese vo: “Nga nubakwidi dina inuvangidi e? 13 Oyeno nukungikilanga vo, ‘Nlongi’ ye ‘Mfumu,’ nulungidi kweno, kadi i ngina wowo. 14 Dianu vo, omono avo i Mfumu ye Nlongi, nsukwidi malu

YOANE 13:15–14:2 meno, oyeno mpe nufwete1 sukuziana malu. 15 Kadi inuvene e mbandu, wauna inuvangidi, i nufwete vanganga mpe. 16 Kieleka, kieleka, inusamunwini vo, o ntaudi kaviokele mfumu andi o nene ko, ngatu o ntumwa kavioka ona wantuma. 17 Avo nuzeye mambu mama, nu akwa nsambu avo nuvanga mo. 18 Kiyikidi yeno awonso ko; ibazeye ana yasola. Kansi ngikidi wo kimana e sono eki kialungana: ‘Ona wadianga mbolo ame unzangwidi bombo kia kulu.’1 19 Tuka owau, inusamunwini wo, una ke wavangamene ko, kimana vava uvangama nwakwikila vo i mono yuyu. 20 Kieleka, kieleka, inusamunwini vo, konso ona otambula ona ntumini, mono mpe ketambula. Konso ona okuntambula, otambula mpe Ndiona wantuma.” 21 Yesu vava kavovele mambu mama, otelameno o moyo, osidi umbangi, oku vo: “Kieleka, kieleka, inuvovese vo, mosi vovo nwina okungiekola.” 22 Alongoki bayantikidi talaziana, kadi ke bazeye ko kana nani kayikidi. 23 Mosi muna alongoki andi, ona o Yesu kazolanga, vana ndambu1 a Yesu kavuandila. 24 Simone Petelo unlaulwidi, umvovese vo: “Utusamunwina nani kayikidi.” 25 Yandi oyekamene vana tulu kia Yesu, umvovese vo: “E Mfumu, nani ndioyo?” 26 Yesu ovutwidi vo: “I yandi yuna ivana tini kia mbolo kina ivungila muna longa.” Una kavungidi e mbolo, ovene yo kwa Yuda wa mwan’a Simone wa mwisi Kereote. 27 Vava Yuda katambwidi e mbolo, Satana

154 okotele muna yandi. Yesu umvovese vo: “Dina ovanga, vanga dio mu nzaki.” 28 Kansi, ke vakedi mosi ko kuna meza ozeye e kuma kamvovesele wo. 29 Kadi ankaka babenze vo, wau vo Yuda wakala ye nkel’a nzimbu, Yesu wamvovesa vo: “Sumba kina tuvuidi o mfunu mu lambu,” yovo kavana ´ ma kwa asukami. 30 Vava katambwidi e mbolo, vana vau ovaikidi kuna mbazi. Ozevo, se fuku. 31 Vava kavaikidi, Yesu ovovele vo: “Owau Mwan’a muntu okembeswa, o Nzambi mpe okembeswa muna yandi. 32 Nzambi yandi kibeni okunkembesa, okunkembesa vana vau. 33 E wan’ame anzolwa, kolo kiakete ikala yeno. Nukumpava; wauna yavovesa Ayuda vo, ‘Kuna nkuenda, oyeno ke nulendi ko kwiza ko,’ owau kwa yeno mpe mpovele wo. 34 Nkanikinu ampa inuvene, nuzolaziana; wauna inuzolele, i una mpe nuzolazianina. 35 Muna wau i bezayila o wantu awonso vo nu alongoki ame—avo nzolani nuna yau.” 36 Simone Petelo umvovese vo: “E Mfumu, akweyi okwenda?” Yesu ovutwidi vo: “Kuna nkwenda, kulendi kwiza ndandi owau ko, kansi se wiza ndandi kuna sentu.” 37 Petelo umvovese vo: “E Mfumu, ekuma kilendi kulandila owau ko? Moyo ame iyekola wo muna wete diaku.” 38 Yesu umvutwidi vo: “Moyo aku oyekola muna wete diame? Kieleka, kieleka, ivovese vo, e nsusu ke ikuyikokolwela ko yavana okumpanina nkalu nkumbu tatu.” “Ke nutelamwa mioyo ko. Nukwikila muna Nzambi; nukwikila mpe omu mono. 2 Muna 13:14 1 Yovo “oyeno mpe luna ye mbebe ya.” 13:18 1 Yovo “okitukidi se ntantu ame.” nzo a Se diame fulu yayingi ina mo. Avo ke wau ko, nga inusamu13:23 1 Sina, “vana tulu kia.”

14

155 nwini wo, muna kuma kiaki kwenda ikwenda yanukubikil’e fulu. 3 Avo ngiele kunukubikil’e fulu, se yavutuka yanutambula, kimana konso kuna ikala, oyeno mpe nwakala ko. 4 Kuna ikwenda, e nzila nuzeye yo.” 5 O Toma umvovese vo: “E Mfumu, kuna okwenda ke tuzeye ko ko. Aweyi tulenda zayila e nzila?” 6 Yesu umvovese vo: “Mono i nzila ye ludi yo moyo. Ke vena ona okwiza kwa Se ko avo ke mu mono ko. 7 Kele vo nunzaya, nwadi zaya mpe o Se diame; tuka owau, nunzeye yo kumona.” 8 Filipo umvovese vo: “E Mfumu, utusonga o Se, i diau kaka tuzolele.” 9 Yesu umvovese vo: “E Filipo, kolo kiayingi se ngina yeno, kunzeye kaka ko e? Konso ona umbwene, omwene mpe o Se. Adieyi ovovele vo, ‘Utusonga o Se’? 10 Nga kukwikidi wo ko vo ntwadi ngina yo Se, o Se mpe una yame ntwadi? Mana inuvovese, kivovele mo mu ngindu za mono kibeni ko, kansi o Se ona okalanga yame ntwadi, ovanganga mavangu mandi. 11 Nunkwikila vo ntwadi ngina yo Se, o Se mpe una yame ntwadi; avo ke wau ko, nukwikila mu kuma kia mavangu mame. 12 Kieleka, kieleka inusamunwini vo, konso ona okwikilanga omu mono, ovanga mpe mana ivanganga; ovanga nkutu mana masundidi o mama, kadi se nkwenda kwa Se. 13 Konso dina nulomba muna nkumbu ame, ivanga dio, kimana o Se kakembeselwa muna Mwana. 14 Avo nulombele ´ ma muna nkumbu ame, ikunuvana kio. 15 “Avo nunzolele, nulunda nkanikinu miame. 16 Se yalo-

YOANE 14:3-28 mba kwa Se kanuvana nsadisi1 ankaka kakala yeno yakwele mvu, 17 o mwand’a ludi, e nza ka ilendi wo tambula ko, kadi ke imonanga wo ko ngatu zaya wo. Oyeno nuzeye wo, kadi una yeno, omu yeno ukalanga. 18 Kilendi kunusisa kinsona ko. Ikwiza kwa yeno. 19 Ke kolo ko e nza ke ikumbona diaka ko, kansi oyeno nukumbona, kadi ngina o moyo, oyeno mpe nukal’o moyo. 20 Muna lumbu kiakina nuzaya wo vo ntwadi ngina yo Se diame, oyeno mpe nuna yame ntwadi, omono mpe ngina yeno e ntwadi. 21 Konso ona una ye nkanikinu miame yo lunda mio, i yandi unzolele. Konso ona unzolele, o Se diame mpe okunzola, omono ikunzola, ikuyisengomona kwa yandi.” 22 O Yuda, ke ndiona wa mwisi Kereote ko, umvovese vo: “E Mfumu, adieyi dibwidi ozolele kuyisengomona kwa yeto kansi ke kwa nza ko e?” 23 Yesu umvutwidi vo: “Avo muntu unzolele, e diambu diame olunda dio, o Se diame okunzola, tukwiza kwa yandi, twakala yandi. 24 Konso ona olembi kunzola, ke lunda mambu mame ko. E diambu dina nuwidi ke diame ko, kansi dia Se diame ona wantuma. 25 “Yanuvovesa mambu mama ekolo yakedi yeno. 26 Kansi o nsadisi, o mwand’avelela, una o Se ketuma muna nkumbu ame, ukunulonga mambu mawonso yo kunusungamesa mawonso inu` vovese. 27 Luvuvamu inusisıdi; inuvene luvuvamu lwame. Kinuvanini lo wauna e nza ivaninanga lo ko. Ke nutelamwa moyo ko ngatu mona wonga. 28 Nuwidi 14:16 1 Yovo “mfiaulwisi.”

YOANE 14:29–15:22 una inuvovese vo, ‘kwenda nkwenda, i bosi ivutuka kwa yeno.’ Avo nunzolele, nuyangalala wau vo kwa Se ikwenda, kadi o Se unsundidi. 29 Inuvovese wo una ke wavangamene ko, kimana vava uvangama, nwakwikila. 30 Kikunuvovesa diaka mayingi ko, kadi o nyadi a nza mu kwiza kena, kena ye wisa ko omu mono. 31 Kansi, e nza yazaya wo vo nzolele o Se, wauna o Se kankanikina i wau mvanga. Nutelama, twenda kweto. “Mono i nsing’a vinyu aludi, o Se diame i mvati. 2 Konso tayi kina omu mono kilembi yima bundu zenga kezenga kio, konso kina kiyima bundu vangila kevangila1 kio kimana kiatoma yima. 3 Oyeno nuvelele kala mu kuma kia diambu dina inuvovese. 4 Nukala yame ntwadi, omono ikala yeno e ntwadi. Nze una tayi ke ilendi yima bundu ko avo ke ina mu nsing’a vinyu ko, oyeno mpe ke nulendi yima bundu ko avo ke nuna yame ntwadi ko. 5 Mono i nsing’a vinyu; oyeno nu tayi. Konso ona okala yame ntwadi, omono mpe ikala yandi e ntwadi, oyima bundu yayingi; kadi avo ke nuna omu mono ko ke nulendi vanga diambu ko. 6 Konso ona olembi kala yame e ntwadi, vetwa kevetwa nze tayi, kayuma. O wantu bekutakesa tayi yayina batuba yo vana tiya, yavia. 7 Avo nukala yame e ntwadi ye diambu diame mpe diakala omo yeno, konso dina nulomba divangama kwa yeno. 8 O Se diame okembeselwa muna diadi, kimana nwakwamanana yima bundu yayingi yo songa vo nu alongoki ame. 9 Wauna o Se diame kanzolele,

15

15:2 1 Sina, “velelesa kevelelesa.”

156 omono mpe i una inuzolele; nusikila muna zola kwame. 10 Avo nulunda nkanikinu miame, nusikila muna zola kwame, wauna omono ilundilanga nkanikinu mia Se diame yo sikila muna zola kwandi. 11 “Inuvovese mambu mama, kimana e kiese kiame kiakala omo yeno, e kiese kieno kialunga. 12 I nkanikinu ame wau, nuzolaziananga wauna inuzolele. 13 Ke vena muntu ko wina ye nzola isundidi yayi, i sia vo muntu kayekola moyo andi muna wete dia akundi andi. 14 Oyeno nu akundi ame avo nuvangidi oma inukanikini. 15 Kikunuyikila diaka ntaudi ko, kadi ntaudi kazeye ko mana kevanganga mfumu andi. Kansi inuyikidi se akundi, kadi inuvovese mawonso yawa kwa Se diame. 16 Ke yeno ko nunsolele, kansi mono inusolele kimana nwakwamanana yima bundu, e bundu eno yakala yakwele mvu, kimana konso mana nulomba kwa Se muna nkumbu ame, kanuvana mo. 17 “Inukanikini mambu mama kimana nwazolaziana. 18 Avo nza ikunumenga, nuzaya wo vo mono yateka menga. 19 Kele vo nukala nwa nza, e nza yadi zola eyandi. Wau vo ke nwa nza ko, kansi mono inusolele ova nza, muna diadi e nza ikunumenga. 20 Nusungamena edi inuvovese vo: O ntaudi kasundidi mfumu andi ko. Avo bambangika, oyeno mpe bekunubangika; avo balunda e diambu diame, e diambu dieno mpe belunda dio. 21 Bekunuvanga mambu mama mawonso muna diambu dia nkumbu ame, kadi Ndiona wantuma ke banzeye ko. 22 Kala vo kiayiza ko yabavovesa, ke badi sumuka ko. Kansi owau ke balendi vakula nkalu ko muna

157 sumu diau. 23 Konso ona umbengene, omengene mpe o Se diame. 24 Kala vo kiavanga ko vana bena o mavangu mana ke masidi vanga muntu ko, ke badi nata sumu ko; kansi owau bambwene, bambengene kumosi yo Se diame. 25 Kansi, ediadi divangamene kimana dialungana dina diasonama muna Nsiku au vo: ‘Bambengene kondwa kuma.’ 26 Vava keluaka o nsadisi ona ikunutwikila, tuka kuna kwa Se, o mwand’aludi, una utuka kwa Se, yandi okunsila umbangi; 27 oyeno mpe nukunsila umbangi, kadi nukalanga yame tuka kuna lubantiku. “Inuvovese mambu mama ´ kimana nwalembi ta sakuba. 2 Wantu bekunuyinga muna masambilu. E ntangwa ikwiza, konso ona okunuvonda oyindula vo Nzambi kasadidi e salu kiavauka. 3 Kansi bevanga mambu mama kadi ke bazeye Se ko nga` tu mono. 4 I dianu inuvovesele mambu mama, kadi vava kiluaka e ntangwa mevangama, nwasungamena wo vo yakunuvovesa mo. “Kiateka kunuvovesa mambu mama ko, kadi yakedi yeno. 5 Kansi owau se nkwenda kwa Ndiona wantuma; ke mosi ko muna yeno ungiuvuidi vo, ‘Akweyi okwenda?’ 6 Kansi, wau inuvovese mambu mama, e ntima mieno mizele ye ntantu. 7 Inusamunwini e ludi vo, muna wete dieno ikwendela. Kadi avo kiele ko, o nsadisi kekwiza kwa yeno ko; kansi avo ngiele, ikuntwika kwa yeno. 8 Ondiona vava kekwiza, osonga e ziku kwa nza muna diambu dia sumu, unsongi ye mfundisa: 9 entete, muna diambu dia sumu, e kuma kadi ke bekwikilanga mu mono ko; 10 muna dia-

16

YOANE 15:23–16:21 mbu dia unsongi, e kuma kadi kwa Se ikwenda, ke nukumbona diaka ko; 11 i bosi, muna diambu dia mfundisa, e kuma kadi o nyadi a nza yayi ofundisu. 12 “Mambu mayingi ngina mau muna kunuvovesa, kansi owau ke nwafwana mo bakula ko. 13 Kansi, oyandi1 vava keluaka, o mwand’aludi, okunufila muna ludi kiawonso, kadi kevovela mu ngindu za yandi kibeni ko, kansi mana kawidi i mau kevova, okunusamunwina mana mekwiza. 14 Yandi okunkembesa, kadi mambu mame ketambula i mau kekunusamunwina. 15 Lekwa yawonso ya S’ame ` i yame. I kuma inuvovesele vo mambu mame ketambula i mau kekunusamunwina. 16 Kolo kiandwelo kaka kisidi, ke nukumbona diaka ko, kolo kiandwelo diaka, nukumbona.” 17 Ankaka muna alongoki andi bavovazianene vo: “Adieyi kazolele vova wau katuvovese vo, ‘Kolo kiandwelo, ke nukumbona diaka ko, kolo kiandwelo diaka, nukumbona,’ ‘kadi kwa Se nkwenda’?” 18 Dianu bavovele vo: “Adieyi kazolele vova wau kavovele vo, ‘kolo kiandwelo’? Edi kavovele ke tuzeye dio ko.” 19 O Yesu wau kazeye wo vo bazolele kunyuvula, ubavovese vo: “Nuyuvuziananga ediadi wau mpovele vo: ‘Kolo kiandwelo, ke nukumbona ko, kolo kiandwelo diaka, nukumbon’e?’ 20 Kieleka, kieleka, inusamunwini vo, nudila yo yayana, kansi e nza iyangalala; ntantu numona, kansi e ntantu zeno zikituka se kiese. 21 O nkento avo se kewuta, 16:13 1 “Oyandi” ye “yandi” muna tini kia 13 ye 14 i “nsadisi” oyikilu muna tini kia 7. O Yesu vava kayikila mwand’avelela vo “nsadisi,” ngolo za Nzambi kayikila nze muntu.

YOANE 16:22–17:11 ntantu kemonanga, kadi e ntangw’andi ifwene, kansi avo owutidi mwana, ke sungamenanga diaka e nsongo ko mu kuma kia kiese kia muntu owutukidi ova nza. 22 Owau, yeno mpe ntantu nuna zau; kansi tumonana diaka, e ntima mieno miyangalala, ke vena muntu ko okunukatula e kiese kieno. 23 Muna lumbu kiakina ke nukungiuvula diambu ko. Kieleka, kieleka inusamunwini vo, konso dina nulomba kwa Se, okunuvana dio muna nkumbu ame. 24 Yamu wau ke nwalombele diambu ko muna nkumbu ame. Nulomba, se nwatambula, kimana e kiese kieno kialunga. ` 25 “Mambu mama inuvovesele mo muna yingana. Muna ntangwa ikwiza kikunuvovesela diaka muna yingana ko, kansi ikunukiesesela oma ma Se. 26 Muna lumbu kiakina, nulomba kwa Se muna nkumbu ame; ediadi ke disongele ko vo mono ikunulombela. 27 Kadi yandi kibeni o Se unuzolele, kadi oyeno nunzolele yo kwikila vo Nzambi yayiza sunzula. 28 Se yayiza sunzula ova nza. Owau, ikatuka ova nza ngienda kwa Se.” 29 Alongoki andi bavovele vo: “Owau otomene vova, kutele yingana ko. 30 Owau tuzeye wo vo ozeye mawonso, ke dina mfunu ko vo muntu kayuvula. Muna diadi tukwikidi vo kwa Nzambi watuka.” 31 O Yesu ubavutwidi vo: “Owau nukwikidi e? 32 E ntangwa ikwiza, kieleka izidi kala, numwangana konso muntu muna nzo andi, nukunsisa mono mosi. Kansi kina mono mosi ko, kadi o Se wina yame. 33 Inuvovese mambu mama kimana nwakala yo luvuvamu omu mono. Ova nza

158 mpasi numona, kansi nukala yo unkabu! Omono nsundidi e nza.” Yesu vava kavovele mambu mama, osengwele meso kuna zulu, ovovele vo: “E Tata, e ntangwa ifwene. Kembesa o mwan’aku, kimana o mwan’aku mpe kakembesa, 2 wauna wamvanina e wisa muna wantu awonso, kimana kavana o moyo a mvu ya mvu kw’awonso ana wamvana. 3 Muna vua moyo a mvu ya mvu, divavanga vo batoma kuzaya,1 ngeye Nzambi mosi kaka aludi yo Yesu Kristu ona watuma. 4 Omono ikembese ova nza, wau mbanisi e salu kina wampana yasala. 5 Dianu vo, e Tata, yambula yakala vana ndambu aku, umpana o nkembo una yakala wau vana ndambu aku una e nza ke yakedi ko. 6 “Nsengomwene1 nkumbu aku kwa wantu ana wampana ova nza. Wantu aku bakala, wabavana kwa mono, e diambu diaku balundidi2 dio. 7 Owau bazeye wo vo yawonso wampana kwa ngeye yatuka; 8 kadi ibavene mambu mana wampana, batambwidi mo ye bazeye wo kieleka vo ngeye yayiza sunzula, bakwikidi mpe vo ngeye wantuma. 9 Idodokele mu kuma kiau; kidodokele mu kuma kia nza ko, kansi mu kuma kia awana wampana, kadi i baku; 10 yawonso ngina yau i yaku, e yaku mpe i yame, ikembeswanga vana bena. 11 “Kina diaka mu nza ko, kansi oyau mu nza bena, omono kwa ngeye ikwiza. E Tata Avelela, ubatanina mu kuma kia nkumbu aku ina wampana, kimana bakala mosi1 wauna oyeto twinina

17

17:3 1 Yovo “bakwamanana vua o zayi mu kuma kiaku.” 17:6 1 Yovo “nzayisi.” 2 Yovo “balemvokele.” 17:11 1 Yovo “ntwadi.”

159 mosi.1 12 Vava yakala yau, yabatanina mu kuma kia nkumbu aku ina wampana; yakubatanina, ke mosi ko muna yau ovididi, nanga mwan’a lufwasu kaka, kimana e sono kialungana. 13 Kansi owau kwa ngeye ikwiza, mpovele mambu mama ova nza kimana kiese kiame kialunga muna yau. 14 E diambu diaku ibavene dio, kansi e nza ibamengene, e kuma kadi ke ba nza ko, wauna omono kinina wa nza ko. 15 “Kidodokele ko vo wabakatula ova nza, kansi wabatanina mu kuma kia ndiona wambi. 16 Ke ba nza ko, wauna omono kinina wa nza ko. 17 Ubavaula1 muna ludi; e diambu diaku i ludi. 18 Wauna wantumina ova nza, omono mpe ibatumini omu nza. 19 Omono ikivaudi muna wete diau, kimana oyau mpe bavaulwa muna ludi. 20 “Idodokele, ke mu kuma kia awaya kaka ko, kansi mu kuma ki’awana mpe bekwikilanga omu mono muna diambu diau, 21 kimana yau awonso bakala mosi, wauna ngeye, e Tata, una yame ntwadi, omono mpe ngina yaku e ntwadi, oyau mpe bakala yeto e ntwadi, kimana e nza yakwikila vo ngeye wantuma. 22 Ibavene o nkembo una wampana, kimana oyau mpe bakala mosi wauna oyeto tunina mosi. 23 Omono ngina yau e ntwadi, ongeye mpe una yame ntwadi, kimana bakala mosi,1 e nza yazaya wo vo ngeye wantuma, ye ubazolele wauna unzolele. 24 E Tata, nzolele mpe vo awana wampana bakala yame konso kuna ikala, kimana bamona o nkembo una wampana, e kuma

YOANE 17:12–18:11 kadi wanzola vava e nza ke yasemeno ko. 25 E Tata Ansongi, e nza ke yazaya ko; kansi omono yazaya, awaya mpe bazeye wo vo ngeye wantuma. 26 Yabazayisa e nkumbu aku, izayisa yo mpe, kimana e nzola ina unzolele yakala muna yau, omono mpe yakala yau e ntwadi.” Vava kavovele mambu mama, Yesu ovaikidi ye alongoki andi, wele kuna simu dia Nkukwil’a Kiderone, kuna kwakala mpatu ina kakotele ye alongoki andi. 2 Yuda ona wanyekola wazaya mpe fulu kiaki, e kuma kadi Yesu nkumbu miayingi kayendanga ko y’alongoki andi. 3 Dianu vo, Yuda obongele buka kia makesa ye ayingidi a nganga zambuta ye ayingidi a Afarisi, wizidi ko ye mini ye nwaninwa. 4 I bosi o Yesu wau kazeye mawonso mekumbwila, otelamene kuna ntwala, ubayuvuidi vo: “Nani nuvavanga?” 5 Bamvutwidi vo: “Yesu wa mwisi Nazarete.” Ubavovese vo: “I mono oyu.” O Yuda ona wanyekola otelamene yau mpe. 6 Kansi, o Yesu vava kabavutwidi vo, “I mono oyu,” bavutukidi lunima-nima yo bwa vana ntoto. 7 Ubayuvuidi diaka vo: “Nani nuvavanga?” Bavutwidi vo: “Yesu wa mwisi Nazarete.” 8 Yesu ubavutwidi vo: “Inuvovese kala vo i mono oyu. Avo mono nuvavanga, nuyambula awaya benda kwau.” 9 Ediadi divangamene kimana dialungana dina kavova vo: “Kividisi kana mosi ko muna awana wampana.” 10 I bosi, Simone Petelo ona wakala ye nsosolo, ovolele wo, ozengele kutu kwalunene kwa 17:11 1 Yovo “ntwadi.” 17:17 1 Yovo “Ubavambula; Ubavelelesa.” 17:23 1 Yovo “bakala ntaudi a ngang’ambuta. Nkumbu a ntaudi, Maleko. 11 Yesu ovovese ntwadi muna mawonso.”

18

YOANE 18:12-33 Petelo vo: “Vutula nsosolo muna ` kutu kiandi. Nga kilendi nua ko e kopo kampene o Se diame?” 12 I bosi, makesa ye mfumu za makesa ye ayingidi a Ayuda babakidi Yesu, bankangidi. 13 Enteˆ te, bele yandi kwa Anasi, kadi ko wa Kayafa, ona wakala ngang’ambuta muna mvu wauna. 14 Kayafa yandi walukisa Ayuda vo disundidi o mfunu kwa yau vo muntu mosi kafwila muna wete dia nkangu. 15 Simone Petelo ye nlongoki ankaka, balende Yesu. O nlongoki ndioyo wazayakana kwa ngang’ambuta, okotele kumosi yo Yesu vana yanzala kia ngang’ambuta, 16 kansi, o Petelo otelamene kuna mbazi, vana mwelo. Muna kuma kiaki, o nlongoki ona wazayakana kwa ngang’ambuta, wele mokena ye ndiona walangidilanga o mwelo, okotese Petelo. 17 Ntaudi ankento ona walangidilanga o mwelo, ovovese Petelo vo: “Ongeye mpe nga kumosi ko muna alongoki a muntu ndioyu?” Ovutwidi vo: “Ke mono ko.” 18 Antaudi yo makesa matelamene vana ndambu a tiya twa makala ` tuna balungidi, bayotele kadi kiozi kwakala. Petelo mpe otelamene ` vana, oyotelanga. 19 Muna ntangwa yayina, ngang’ambuta oyuvuidi Yesu oma ma alongoki andi ye malongi mandi. 20 Yesu umvutwidi vo: “Vana meso ma wantu yavovelenge. Ntangwa zawonso yalongelenge muna masambilu ye muna tempelo, muna mukutakananga Ayuda awonso, kisidi vovela diambu ku sweki ko. 21 Ekuma ungiuvulwidi? Yuvula awana bawidi mana yabavovesenge. Oyau bazeye mo.” 22 Vava kavovele mambu mama,

160 e kesa dimosi diatelama vavana, owende Yesu e mbata vana luse, ovovele vo: “Nga i wau ofwete vutulwila ngang’ambuta e?” 23 Yesu umvutwidi vo: “Avo diambu diambi mpovele, sila dio umbangi; kansi, avo diambote mpovele, ekuma ungwandidi?” 24 I bosi, Anasi untwikidi wakangwa kwa Kayafa wa ngang’ambuta. 25 Muna ntangwa yayina, Simone Petelo watelama vana ndambu a ziku yo yotela. I bosi, bamvovese vo: “Ongeye nga kumosi ko muna alongoki andi e?” Ovakwidi o nkalu, oku vo: “Ke mono ko.” 26 Mosi muna antaudi a ngang’ambuta, una vo yitu kia ndiona wazengwa o kutu kwa Petelo, ovovele vo: “Ke ngeye ko mbwene okedi yandi muna mpatu e?” 27 Kansi, Petelo ovakwidi wo diaka o nkalu, vana vau e nsusu ikokwele. 28 I bosi, omu mene-mene, ba` katwidi Yesu kwa Kayafa banete ˆ kuna lumbu lwa nguvulu. Kansi yau kibeni ke bazolele kota kuna ˆ lumbu lwa nguvulu ko, balembi funzuka kimana badia e Nduta. 29 Dianu vo, Pilato ovaikidi kwa yau, vana mbazi, ovovele vo: “Nkia mfundu nwizidi fundila muntu ndioyu?” 30 Bamvutwidi vo: “O muntu ndioyo kele vo ke kimpumbulu ko, ke twadi kunyekola kwa ngeye ko.” 31 Pilato ubavovese vo: “Numbonga yeno kibeni, nwamfundisila muna nsiku eno.” Ayuda bamvutwidi vo: “Ke diansongi ko kwa yeto twavonda o muntu.” 32 Ediadi dilunganisi dina kavova Yesu mu songa e mfwa ina kefwa. 33 Pilato okotele diaka muna ˆ lumbu lwa nguvulu, obokele Yesu, unyuvuidi vo: “Ongeye i Ntinu a

161 Ayuda e?” 34 Yesu ovutwidi vo: “Nga mu ngindu za ngeye kibeni oyuvulwidi mu kuma kiame yovo akaka bavovese dio?” 35 Pilato ovutwidi vo: “Nga mono i Nyuda e? Esi zula kiaku ye nganga zambuta bayekwele kwa mono. Adieyi ovangidi?” 36 Yesu ovutwidi vo: “E Kintinu kiame ke kia nza yayi ko. Kele vo Kintinu kiame kiakala kia nza yayi, asadi ame badi nwana kimana yalembi yekolwa kwa Ayuda. Kansi, e Kintinu kiame ke kitukidi mu nza yayi ko.” 37 Dianu Pilato umvovese vo: “Ongeye u ntinu e?” Yesu ovutwidi vo: “Ngeye kibeni ovovele wo vo mono i ntinu. Kadi i diau yawutukila, i diau yayizila ova nza, yasila e ludi umbangi. Konso ona wina kuna sambu dia ludi owanga nding’ame.” 38 Pilato umvovese vo: “Nki i ludi?” Vava kavovele diadi, wele diaka kwa Ayuda, ubavovese vo: “Kimwene kwame kuma ko muna yandi. 39 Kansi, wau kina vo i fu kieno yanuyambulwila muntu muna Nduta, nga nuzolele yanuyambulwil’o Ntinu a Ayuda e?” 40 Bavovele diaka muna nding’a ngolo, oku vo: “Ke muntu ndioyo ko, Baraba kaka!” O Baraba mwivi kakala. I bosi, Pilato obongele Yesu, unzwabwidi. 2 Makesa bavangidi mpu1 a nsende, bamvuikidi yo vana ntu, bamvuikidi mpe nlele a nduwa;2 3 bezidinge vana kena, oku vo: “Kiambote kiaku, e Ntinu a Ayuda!” Bakwamanene kuwanda mpe e mbata vana lose. 4 Pilato ovaikidi diaka kuna mbazi, ubavovese vo: “Tala, imvaikisi kwa yeno, kimana nwazaya wo vo kimwene kwame kuma ko muna

19

19:2 1 Sina, “kolowa.” 2 Yovo “mbwaki.”

YOANE 18:34–19:14 yandi.” 5 Dianu vo, Yesu ovaikidi kuna mbazi, ovuete mpu a nsende ye nlele a nduwa. Pilato ubavovese vo: “Tala, o muntu!” 6 Kansi, nganga zambuta yo makesa vava bamwene, bavovele muna nding’angolo, oku vo: “Kamanikwa vana nti! Kamanikwa vana nti!”1 Pilato ubavutwidi vo: “Numbonga yeno kibeni, nwamvonda,2 kadi kimwene kwame kuma ko muna yandi.” 7 Ayuda bamvutwidi vo: “Tuna yo nsiku, muna nsiku wau, i kafwete fwila, e kuma kadi uyikitwidi se mwan’a Nzambi.” 8 O Pilato vava kawidi dina bavovele, omwene kikilu o woˆ nga, 9 okotele diaka muna lumbu lwa nguvulu, ovovese Yesu vo: “Akweyi watuka e?” Kansi Yesu kamvene mvutu ko. 10 Dianu, Pilato umvovese vo: “Kuzolele kumpovesa ko e? Kuzeye wo ko vo ngina ye wisa kiakuyambula, ngina mpe ye wisa kia kuvonda?”1 11 Yesu umvutwidi vo: “Kwadi kala nkutu ye wisa omu mono ko, kele vo kwavewa kio ko kuna ntandu. Muna kuma kiaki ndiona ungiekwele oku kwa ngeye, sumu diampwena kanete.” 12 Muna diadi, Pilato ovavidi una kalenda kunyambulwila, kansi Ayuda bavovele muna nding’angolo, oku vo: “Avo oyambwidi muntu ndioyo, ku nkundi a Kaisa ko. Konso ona uyikitwidi se ntinu, Kaisa katelamene.”1 13 Pilato vava kawidi e mvovo miami, otwese Yesu kuna mbazi, ovuende vana kunda kia lufundisu, vana fulu kiyikilwanga vo Matadi Malelama, muna Kiyibere, Ngabata. 14 Nkubameno 19:6 1 Yovo “Kavondelwa vana nti! Kavondelwa vana nti!” 2 Yovo “nwamvondela vana nti.” 19:10 1 Yovo “kuvondela vana nti?” 19:12 1 Yovo “kasidi kitantu.”

YOANE 19:15-34 a Nduta yakala; muna tezo kia ola yasambanu.1 Ovovese Ayuda vo: “Tala, ntinu eno!” 15 Kansi, bavovele muna nding’angolo, oku vo: “Unkatula! Unkatula! Umanika vana nti!”1 Pilato ubavovese vo: “O ntinu eno yamvond’e?” Nganga zambuta bavutwidi vo: “Ke tuna ye ntinu ankaka ko, Kaisa kaka.” 16 I bosi, unyekwele kwa yau bamvondela vana nti. Dianu vo, babongele Yesu. 17 Yandi kibeni onete nti andi ampasi,1 wele vana fulu kiyikilwanga vo Ku-valanganza kia ntu, muna Kiyibere vo Ngolongota. ˆ 18 Kuna bankomene muna nti, kumosi yo wantu wole, mosi kuna sambu dimosi, wankaka kuna sambu diankaka, o Yesu vana kati. 19 Pilato osonekene mpe e sono yo sia kio vana ntandu a nti ampasi.1 Kiasonama vo: “Yesu wa mwisi Nazarete wa Ntinu a Ayuda.” 20 Ayingi muna Ayuda batangidi e sono kiaki, e kuma kadi e fulu bakomena Yesu muna nti lukufi kiakala ye mbanza, e sono muna nding’a Kiyibere, Kilatini ye Kingerekia kiasonamena. 21 Kansi, nganga zambuta za Ayuda bavovese Pilato vo: “Kusoneki ko vo ‘Ntinu a Ayuda,’ kansi soneka edi kavova vo, ‘Mono i Ntinu a Ayuda.’” 22 Pilato ovutwidi vo: “Dina nsonekene, nsonekene.” 23 Vava makesa bavuidi koma Yesu muna nti, babongele mvuatu andi, bakayanese wo muna tini ´ ya, konso kesa ye tini kiandi, babongele mpe kinkutu kiandi. Kansi e kinkutu kiakondwa nswiku tuka kuna ntandu yamuna yanda, baya kimosi kaka. 24 Bavovazia-

162 nene vo: “Ke tutiazuni kio ko, tutelela kio nkas’a mienze twazaya nani obonga kio.” Ediadi dialunganesa e sono kiavova vo: “Bakayanene mvuatu ame, batelele kinkutu kiame nkas’a mienze.” Makesa i mau kikilu bavangidi. 25 Vana ndambu a nti ampasi1 a Yesu, vatelamene ngudi andi ye ngudi andi a nleke; Maria wa nkaz’a Kelopa yo Maria Mandala. 26 Vava Yesu kamwene ngudi andi ye nlongoki ona kezolanga otelamene vana ndambu, ovovese ngudi andi vo: “E nkento, tala mwan’aku!” 27 I bosi, ovovese nlongoki vo: “Tala ngudi aku!” Tuka muna ` ntangwa yayina o nlongoki unete kuna nzo andi. 28 I bosi, o Yesu wau kazeye wo vo mawonso mavangamene, muna lunganesa e sono, ovovele vo: “Vuina ngina diau.” 29 Vakedi mvungu wazala ye vinyu yangani. Basomekene e vusu diazala ye vinyu yangani muna nti a isopo,1 batutikidi yo muna nu’andi. 30 Una katambwidi e vinyu yangani, Yesu ovovele vo: “Dilunganene!” ovetekele ntu, ozengele moyo. 31 Wau vo lumbu kia Nkubama kiakala, o mavimbu mekwa kala muna nti ampasi yamuna lumbu kia Vundu, (kadi e lumbu kiakina kia Vundu kianene), Ayuda balombele kwa Pilato vo batolola e malu mau, o mavimbu makatulwa muna nti. 32 Dianu vo, makesa bezidi, batolwele e malu ma wantu wole ana bakomeno vana ndambu andi. 33 Kansi wau balueke kwa Yesu, bamwene vo ofwidi kala, dianu vo ke batolwele malu mandi ko. 34 Kansi, e kesa di19:14 1 I sia vo, tezo kia ola 12. 19:15 1 Yovo “umvondela vana nti!” 19:17, 19, 25, 29 1 Tala mosi otobwele luvati lwandi muna dionga, vana vau vavaikidi meNsas’a Mvovo.

163 nga yo maza. 35 Ndiona omwene wo osidi umbangi, o umbangi wandi waludi, ozeye wo vo mana kavovele maludi, kimana oyeno mpe nwakwikila. 36 Kieleka, o mama mavangamene kimana e sono eki kialungana: “Kana visi kiandi kimosi ke kitoloka ko.” 37 E sono kiakaka mpe kivovanga vo: “Betala ndiona batobwele.” 38 I bosi, Yosefe wa mwisi Arimataya, ona wakala nlongoki a Yesu kuna sweki mu kuma kia wonga wa Ayuda, olombele kwa Pilato kakatula e vimbu dia Yesu, Pilato umvene nswa. Wizidi katula e vimbu diandi. 39 Nikodemo, ona wateka kwiza kwa Yesu o ˆ fuku, otwese mo yasangwa ye ba dia nseke,1 tezo kia makumatatu ma kilo. 40 Babongele e vimbu dia Yesu, bazingidi dio muna nle´ le mia lino ye ma yansunga, mun’owu wa fu kia Ayuda kia zika mvumbi. 41 Mpatu yakala vana fulu kina kavondelwa,1 muna mpatu yayi mwakala ziami kiampa, kina ke kiasiwa nkutu muntu ko. 42 Wau vo lumbu kia Nkubameno a Ayuda kiakala, basidi e vimbu dia Yesu muna ziami kiakala lukufi. Muna lumbu kiantete kia lumingu, Maria Mandala olueke vana ziami muna mene-mene, una e tombe kiakinu, omwene e tadi diakatuka vana ziami. 2 Wele ntinu kwa Simone Petelo ye kwa nlongoki akaka, ona Yesu kazolanga, ubavovese vo: “Bakatwidi o Mfumu muna ziami, ke tuzeye ko kuna bansidi.” 3 O Petelo yo nlongoki akaka bele kuna ziami. 4 Yau wole ba-

YOANE 19:35–20:17 yantikidi zaula kumosi, kansi o nlongoki akaka osundidi Petelo e ntinu, otekele lwaka kuna ziami. 5 Oyinzamene, okengelele, omwene mo nlele mia lino, kansi kakotele mo ko. 6 Simone Petelo mpe wizidi anlandi, okotele muna ziami. Omwene mo nlele mia lino. 7 O nlele una kazingwa muna ntu ke wakala vamosi ko ye nlele miankaka, kansi wazingama vana fulu kiankaka. 8 I bosi, o nlongoki akaka ona wateka lwaka kuna ziami, okotele mo mpe, omwene, okwikidi. 9 Kansi ke bateka bakula e sono ko, ovo kafwete fuluka muna mafwa. 10 Dianu vo, alongoki bavutukidi kwau muna nzo zau. 11 Kansi, Maria otelamene kaka kuna mbazi, vana mbel’a ziami, odilanga. Ekolo kedilanga, oyinzamene, okengelele muna ziami, 12 omwene mbasi zole bavuete nlele miampembe, bavuende vana vasiwa e vimbu dia Yesu, omosi kuna ntu, wankaka kuna malu. 13 Bamvovese vo: “E nkento, ekuma odidilanga?” Ubavutwidi vo: “Bakatwidi Mfumu ame, kizeye ko ko kuna bansidi.” 14 Vava kavovele wo, ovilukidi, omwene Yesu watelama, kansi kabakwidi ko vo i Yesu ndioyo. 15 Yesu umvovese vo: “E nkento, ekuma odidilanga? Nani ovavanga?” Wau kabenze vo i mvati, umvutwidi vo: “E Mfumu, avo ngeye umbongele, unsamunwina kuna unsidi, ngienda kunkatula.” 16 Yesu umvovese vo: “E Maria!” Una kavilukidi, umvovese muna Kiyibere vo: “Raboni!” (i sia vo, “Nlongi!”) 17 Yesu umvovese vo: “Kundamiˆ ´ 19:39 1 Mo ye ba dia nseke i ma yansunga. nina ko, kadi kiatombokele ko kwa Se. Kansi wenda kwa mpangi 19:41 1 Yovo “kavondelwa vana nti.”

20

YOANE 20:18–21:7 zame, ubavovesa vo, ‘Kwa Se diame itomboka, i Se dieno mpe, Nzambi ame ye Nzambi eno mpe.’” 18 Maria Mandala wele samuna nsangu kw’alongoki vo: “Mbwen’e Mfumu!” Ubasamunwini mpe mana kamvovese. 19 Muna lumbu kiakina, e lumbu kiantete kia lumingu, alongoki bakutakana kuna masika, bazikidi e yelo mu kuma kia wonga wa Ayuda, Yesu wizidi, otelamene vana kati kwau, ubavovese vo: “Luvuvamu kwa yeno.” 20 Vava kavovele wo, ubasongele moko yo luvati lwandi. Alongoki bamwene kiese wau bamwene Mfumu. 21 Yesu ubavovese diaka vo: “Luvuvamu kwa yeno. Wauna o Se kantumina, omono mpe inutumini.” 22 Vava kavovele ediadi, ubavumunwini, ubavovese vo: “Nutambul’o mwand’avelela. 23 Konso ona nuyambulwila masumu, Nzambi okunyambulwila; konso ona nulembi yambulwila masumu, Nzambi ke kunyambulwila ko.” 24 Kansi, o Toma, mosi muna alongoki Kumi ye Zole, ona wayikilwanga vo Dipasa,1 kakala yau ko vava Yesu kayiza. 25 Alongoki ankaka bamvovese vo: “Tumwen’e Mfumu!” Kansi ubavovese vo: “Avo kimwene dimbu ya nsonso ko muna moko mandi yo kotesa nlembo ame muna dimbu ya nsonso yo kotesa koko kwame muna luvati lwandi, kikwikila nkutu ko.” 26 Vava kiavioka lumbu nana, alongoki andi bakutakene diaka muna nzo yo zika e yelo, o Toma wakala yau. Kana una vo e yelo yazikama, Yesu wizidi, otelamene vana kati kwau, ovovele vo: “Luvuvamu kwa yeno.” 27 I bosi, ovo-

164 vese Toma vo: “Sia nlembo aku ova, tala moko mame, lambula koko kwaku wasimba luvati lwame, yambula katikisa, kwikila kaka.” 28 O Toma umvutwidi vo: “E Mfumu ame, wa Nzambi ame!” 29 Yesu umvovese vo: “Okwikidi wau umbwene. Akwa nsambu ana balembele mona, kansi bakwikidi.” 30 Kieleka, Yesu sinsu yayingi mpe kavanga vana vena alongoki, yina ke yisonamene muna nkanda wau ko. 31 Kansi, eyayi yisonamene kimana nwakwikila vo Yesu i Kristu wa Mwan’a Nzambi, wau nukwikilanga, nwavua moyo muna nkumbu andi. I bosi, Yesu omonekene diaka kwa alongoki andi kuna Mbu a Tiberia. Mu mpila eyi kamonekene: 2 Simone Petelo kumosi kakala yo Toma, (ona wayikilwanga vo Dipasa), ye Natanaele wa mwisi Kana a Ngalili, ye wan’a Zebedayo ye alongoki andi wole akaka. 3 Simone Petelo ubavovese vo: “Ngiele baka mbizi zame za maza.” Bamvovese vo: “Tuzolele kwenda yaku.” Bavaikidi, bakotele muna nzaza, kansi muna fuku ´ wauna yau ke babaki ma. 4 Ekolo kuma kwakianga, Yesu otelamene kuna simu, kansi alongoki ke babakwidi wo ko vo i Yesu. 5 I bosi, Yesu ubavovese ´ vo: “Aleke, nga ma1 kia dia luna kiau e?” Bamvutwidi vo: “Ve!” 6 Ubavovese vo: “Nutuba e konde kuna lunene lwa nzaza, nwabaka e mbizi.” Batubidi e konde, kansi ke balendele dio vola ko mu kuma kia mbizi zayingi. 7 I bosi, o nlongoki ona Yesu kazolanga ovovese Petelo vo: “I Mfumu ndioyo!” O Simone Petelo vava kawidi

20:24 1 Yovo “Didimo.”

21:5 1 Yovo “mbizi.”

21

165 vo i Mfumu, ovuete1 kinkutu kiandi, kadi nkonga2 kakala, uyitubidi muna mbu. 8 Alongoki akaka bezidi muna nzaza yakete, bavolele e konde diazala ye mbizi, kadi lukufi bakala ye kumu, tezo kia 300 za tambi.1 9 Kansi, vava batombokele vana seke, bamwene tiya twa makala ye mbizi zitensamene vo ye mbolo. 10 Yesu ubavovese vo: “Nutwasa ezaka mbizi zina nubakidi owau.” 11 Simone Petelo wele muna nzaza, ovolele e konde vana seke, diazala ye mbizi zanene, 153. Kana una vo zayingi zakala, e konde ke diabakuka ko. 12 Yesu ubavovese vo: “Nwiza dia.” Kansi, ke mosi ko vana vena alongoki wakala yo unkabu wakunyuvula vo: “Ongeye u nani e?” kadi bazaya wo vo i Mfumu. 13 Yesu wizidi, obongele mbolo, ubavene zo, diau adimosi ye mbizi. 14 Eyayi i mboneka yatatu kamonekene o Yesu kwa alongoki andi vava kafuluka muna mafwa. 15 Vava bamene dia, Yesu ovovese Simone Petelo vo: “E Simone wa mwan’a Yoane, nga olutidi kunzola ke mu yayi ko e?” Umvutwidi vo: “Ingeta, e Mfumu, ozeye wo vo zola ikuzolanga.” Umvovese vo: “Dikila wan’ame a mameme.” 16 Umvovese diaka e mpovesa ina yazole vo: “E Simone wa mwan’a Yoane, nga zola okunzolanga e?” Umvutwidi vo: “Ingeta, e Mfumu, ozeye wo vo zola ikuzolanga.” Umvovese vo: “Vungula mameme mame.” 17 Umvovese e mpovesa ina yatatu vo: “E Simone wa mwan’a Yoane, nga zola okunzolanga e?” Petelo omwene

YOANE 21:8-25 ntantu wau kanyuvuidi nkumbu ina yatatu vo: “Nga zola okunzolanga e?” Dianu, umvutwidi vo: “E Mfumu, ongeye ozeye mawonso; ozeye wo vo zola ikuzolanga.” Yesu umvovese vo: “Dikila mameme mame. 18 Kieleka, kieleka isamunwini vo, vava wakala toko, ngeye kibeni wavuatanga yo kwenda konso kuna ozolele. Kansi, vava onuna, olambula moko maku, muntu akaka okuvuika yo kunata kuna kuzolele ko.” 19 Ovovele ediadi muna songa vo e mfw’a Petelo Nzambi ikembelela. Vava kavovele wo, umvovese vo: “Kwamanana kundanda.” 20 Petelo ovilukidi, omwene nlongoki ona Yesu kazolanga okwiza balandinge, ndiona wavuanda vana ndambu andi muna nlekelo, ndiona wayuvula vo: “E Mfumu, nani okuyekola?” 21 O Petelo vava kamwene, ovovese Yesu vo: “E Mfumu, ondioyu aweyi?” 22 Yesu umvovese vo: “Avo nzolele wo vo kazinga yavana nkwiza, ekuma otokanenanga? Kwamanana kundanda.” 23 Dianu vo, e diambu diadi dimwanganene vana vena ampangi vo, o nlongoki ndioyo ke fwa ko. Kansi o Yesu kamvovesa ko vo ke fwa ko, edi kavova vo: “Avo nzolele wo vo kazinga yavana nkwiza, ekuma otokanenanga?” 24 I yandi ndioyu o nlongoki ona osianga umbangi wa mambu mama yo soneka mo, tuzeye wo vo umbangi wandi waludi. 25 Kieleka, vena mpe ye mambu mayingi mankaka mana Yesu kavanga, kele vo mawonso masonekwa, edi mbenze vo e nza kibe21:7 1 Yovo “ukizingidi.” 2 Yovo “mu kupe kiansi.” 21:8 1 Tezo kia meta 90. Sina, “tezo ni ke yadi fwana nkanda miasonama ko. kia yinkoso 200.”

M AVA N G U M A Z I N T U M WA MAMBU MENA MO

1 Kwa Teofilo (1-5) Sia umbangi yakuna nsuk’a nza (6-8) Yesu otombokele kuna zulu (9-11) Alongoki bakutakene kuna ungudi (12-14) Matia osolelo kavinga vana fulu kia Yuda (15-26) 2 Mwand’avelela upongwelo muna Pentikosti (1-13) Longi dia Petelo (14-36) Ndonga ikwikidi muna longi dia Petelo (37-41) 3.000 bavubilu (41) Kal’e ntwadi ye Akristu akw’eto (42-47) 3 Petelo owukidi mbevo a malu walombanga (1-10) Longi dia Petelo vana Veta kia Solomo (11-26) “Lekwa yawonso yivutulwa una yakala” (21) Ngunza nze Mose (22) 4 Petelo yo Yoane bafundisu (1-4) Lutangu lwa minkwikizi lulueke 5.000 (4) Bafundisu kuna Mbazi a Nkanu (5-22) “Ke tulendi yambula vova ko” (20) Balombele unkabu muna sambu (23-31) Alongoki basadidi mavua mau kumosi (32-37) 5 Ananiya yo Safira (1-11) Antumwa bavangidi sinsu yayingi (12-16) Basilu muna pelezo yo vaikiswa (17-21a) Baneto diaka kuna Mbazi a Nkanu (21b-32) ‘Lemvokela Nzambi ke wantu ko’ (29) Lulukisu lwa Ngamaliele (33-40) Sia umbangi muna nzo ye nzo (41, 42) 6 Akala nsambwadi basolelo muna sadisa (1-7) Setefano oyikilu vo Nzambi katiangwini (8-15) 166

7 Longi dia Setefano muna Mbazi a Nkanu (1-53) Tandu ya akulu (2-16) Mfil’a Mose; Isaele osambidi teke (17-43) Nzambi ke kalanga mu tempelo zatungwa kwa wantu ko (44-50) Setefano otubilu matadi (54-60) 8 Saulu wa mbangiki (1-3) Salu kia Filipo kitwese nluta muna Samaria (4-13) Petelo yo Yoane batuminu kuna Samaria (14-17) Simone ovavidi sumba mwand’avelela (18-25) Nzimba wa mwisi Etiopia (26-40) 9 Saulu muna nzil’a Damaseke (1-9) Ananiya otuminu kenda sadisa Saulu (10-19a) Saulu olongele oma ma Yesu muna Damaseke (19b-25) Saulu okingwidi Yerusaleme (26-31) Petelo owukidi Aineya (32-35) Lufuluku lwa Doka wa nkwa ntim’a mvevo (36-43) 10 Mona-meso kia Koneleo (1-8) Mona-meso kia Petelo kia bulu yaveleleswa (9-16) Petelo okingwidi Koneleo (17-33) Petelo osamwini nsangu zambote kwa Esi Zula (34-43) “Nzambi ke sianga mpambula ko” (34, 35) Esi zula batambwidi mwand’avelela yo vubwa (44-48) 11 Petelo ozingwidi nsangu kwa antumwa (1-18) Banaba yo Saulu muna Antiokia ya Suria (19-26) Nkumbu antete alongoki bayikilwa vo Akristu (26) Angabo osakwidi oma ma mvengele (27-30) 12 Yakobo ovondelo; Petelo osilu muna pelezo (1-5)

167 Petelo ovaikisu mu mpila sivi (6-19) Erodi ovondelo kwa mbasi (20-25) 13 Banaba yo Saulu batuminu mu salu kia misionario (1-3) Salu kia umbangi muna Kupero (4-12) Longi dia Paulu muna Antiokia ya Pisidia (13-41) Nkanikinu a Nzambi wa kwenda kwa esi zula (42-52) 14 Lunungunuku ye lubangamu muna Ikonio (1-7) Babadikilu vo zinzambi muna Luseta (8-18) Paulu ovulukidi vava katubilu matadi (19, 20) Bakumikini e nkutakani (21-23) Bavutukidi kuna Antiokia ya Suria (24-28) 15 Fu kia zengwa kitwese mpaka muna Antiokia (1, 2) E mpaka zineto kuna Yerusaleme (3-5) Akuluntu ye antumwa bakutakene (6-21) Nkanda wa selo yambuta (22-29) Kuyikenga muna menga (28, 29) Nkanda ukasakese e nkutakani (30-35) Paulu yo Banaba bavambanene nzila (36-41) 16 Paulu osolele Timoteo (1-5) Mona-meso kia mwisi Makedonia (6-10) Ludia okwikidi kuna Filipi (11-15) Paulu yo Sila basilu muna pelezo (16-24) Nlundi a abakami y’esi nzo andi bavubilu (25-34) Mfumu a mbanza olombele ndoloki kwa Paulu (35-40) 17 Paulu yo Sila muna Tesalonika (1-9) Paulu yo Sila muna Beroya (10-15) Paulu muna Atenai (16-22a) Longi dia Paulu vana ` ` Areopago (22b-34) 18 Paulu osidi umbangi muna Korinto (1-17) Bavutukidi kuna Antiokia ya Suria (18-22) Paulu wele kuna Ngalatia ye kuna Ferungia (23)

MAVANGU Mambu Mena mo Apolo wa mpovi ambote osadisu (24-28) 19 Paulu muna Efeso; ankaka bavubilu mu nkumbu e zole (1-7) Salu kia Paulu kia longa (8-10) Salu kinungunukini kana una vo vakala ye mianda miambi (11-20) Mvuanga muna Efeso (21-41) 20 Paulu muna Makedonia ye Ngerekia (1-6) Tukiko ofutumwinu muna Teroa (7-12) Tuka kuna Teroa yakuna Miletu (13-16) Paulu omonanene ye akuluntu a Efeso (17-38) Sila umbangi mu nzo ye nzo (20) “Edi disundidi e kiese dia vana” (35) 21 Paulu muna nzil’a Yerusaleme (1-14) Olueke muna Yerusaleme (15-19) Paulu olemvokele luludiku lwa akuluntu (20-26) Mvuanga muna tempelo; Paulu obakamene (27-36) Paulu oveno nswa kavova kwa nkangu (37-40) 22 Paulu ukitanini vana ndose a nkangu (1-21) Paulu osadidi ki mwisi Roma kiandi (22-29) Mbazi a Nkanu ikutakene (30) 23 Paulu ovovele muna Mbazi a Nkanu (1-10) Paulu okumikinu kwa Mfumu (11) Bavuende mfulu mu vonda Paulu (12-22) Paulu ofidilu kuna Kaisaria (23-35) 24 Paulu ofundilu (1-9) Paulu ukitanini vana ndose a Feleka (10-21) Paulu oviokese mvu miole lembi fundiswa (22-27) 25 Paulu ofundisu vana ndose a Feseto (1-12) “Ndombele vo yafundiswa kwa Kaisa!” (11) Feseto omokene yo Ntinu Angeripa (13-22) Paulu vana ndose a Angeripa (23-27)

MAVANGU Mambu Mena mo – 1:16

168

26 Paulu ukitanini vana ndose a Angeripa (1-11) Paulu osongele una kakitukila munkwikizi (12-23) Mvutu za Feseto yo Angeripa (24-32)

28 Vana sanga kia Melita (1-6) Se dia Popeleo owukilu (7-10) Olueke kuna Roma (11-16) Paulu omokene ye Ayuda muna Roma (17-29) Paulu olongele kuna unkabu mu mvu miole (30, 31)

27 Paulu okotele muna nzaza, wele kuna Roma (1-12) Tembwa kiwandamene muna nzaza (13-38) Nzaza ibangukidi (39-44)

muna nsangu zante1 Ete,Teofilo, yasoneka mawonso Yesu ka-

vana meso mau, e tuti dimfukidi, ke bamwene diaka ko. 10 Wau batadidinge kuna zulu ekolo ketombokanga, vana vau vakedi wantu wole bavuete mvuatu miampembe batelamene vana bena, 11 bavovele vo: “E Mingalili, ekuma nutelamene yo tala kuna zulu? Yesu ndiona otambwilu kuna zulu, wauna numwenene katombokele kuna zulu i una mpe kekwizila.” 12 I bosi, bakatukidi kuna Mongo a Olive, bavutukidi kuna Yerusaleme, tezo kia kilometa mosi1 badiata yakuna Yerusaleme. 13 Vava balueke, batombokele kuna seka dia ntandu, bakedi ˆ kuna. Ana bakala mo i Petelo, Yoane, Yakobo, Andere, Filipi, Toma, Batolomai, Matai, Yakobo wa mwan’a Alefayo, Simone wa nkwa vema yo Yuda wa mwan’a Yakobo. 14 Yau awonso bazindalele muna sambu ye kani dimosi, bakedi mpe ye akento akaka yo Maria wa ngudi a Yesu ye aleke andi. 15 Muna lumbu yayina, Petelo otelamene vana vakala ampangi (lutangu lwa wantu bakala mo tezo kia 120), ovovele vo: 16 “Ampa-

vanga yo longa 2 yamuna lumbu kina katambulwa kuna zulu, vava kamana vana luludiku muna mwand’avelela kwa ntumwa zina kasola. 3 Vava kavuidi mon’e mpasi, omonekene kwa yau muna sinsu yayingi muna songa e ziku vo una moyo. Bamwene mu lumbu 40, ubavovese oma ma Kintinu kia Nzambi. 4 Una kamonana yau, ubakanikini vo: “Ke nuvaiki mu Yerusaleme ko, kansi nuvingila kaka dina o Se kasila o nsilu, dina ´ nuawa kwa mono; 5 kadi Yoane wavubila muna maza, kansi oyeno ke vevioka lumbu yayingi ko nuvubilwa muna mwand’avelela.” 6 Una balungalakene, banyuvuidi vo: “E Mfumu, nga mu ntangwa yayi ovutula kintinu kwa Isaele?” 7 Ubavutwidi vo: “Ke dieno ko dia zaya e ntangwa ye nsungi ina o Se kasia muna wisa kiandi. 8 Kansi oyeno, nutambula nkuma vava o mwand’avelela ukwiza omu yeno, nukala mbangi zame muna Yerusaleme, muna Yuda yawonso ye Samaria yakuna nsuk’a nza.” 9 Vava kavovele ma- 1:12 1 Kilometa mosi, i tini badiatanga Ayuda mbu mama, onatukini kuna zulu muna lumbu kia vundu.

169 ngi, difwene vo e sono kialungana, kina kiasakulwa kwa Davidi muna mwand’avelela mu kuma kia Yuda, ona wakituka mfidi a awana babaka Yesu. 17 Kadi mu buka kieto kakala, wasala yeto mpe muna uselo wau. 18 (Muntu ndioyo, osumbidi e mpatu muna mfutu a vilwa, obwidi, ovitisi o ntu vana ˆ ntoto, e vumu kiandi kibukidi, e ndia miandi miawonso mivaikidi. 19 Ediadi dizayakene kwa nkangu wawonso a Yerusaleme, dianu e mpatu yayina yayikilwanga muna nding’au vo Akeledama, i sia vo, “Mpatu a Menga.”) 20 Kadi diasonama muna nkand’a Nkunga vo, ‘Yambula e fulu kiandi kiakituka se mfuta, ke kizingila diaka muntu ko,’ ‘E kiyekwa kiandi kia nkengi, yambula kiabongwa kwa muntu ankaka.’ 21 Ozevo, diamfunu vo muna wantu ana bakangalanga yeto ekolo kiawonso Mfumu Yesu kasalanga e salu kiandi1 vava twina, 22 tuka muna luvubu lwandi kwa Yoane yamuna lumbu katambulwa kuna zulu, mosi muna wantu awaya kafwete kituka se mbangi a lufuluku lwandi kumosi yo yeto.” 23 Dianu vo, basunzwidi nwole, Yosefe oyikilwanga vo Basaba, ona wayikilwanga mpe vo Yuseto yo Matia. 24 I bosi, basambidi oku vo: “E Yave, ngeye ozeye ntima mia wantu awonso, songa ndiona osolele muna wantu awaya yau awole, 25 kavinga vana fulu kia uselo wau ye kintumwa kina Yuda kabembola yo kwenda kuna fulu kiandi.” 26 I bosi, babatelele nkas’a mienze, e nkas’a mienze ibwididi Matia, otangilu kumosi ye antumwa 11.

MAVANGU 1:17–2:14 Muna lumbu kia Nkinzi a Pentikosti,1 yau awonso bakutakene ´ vamosi. 2 Vana vau, e zu ditukidi kuna zulu nze tembwa kiangolo, dizele muna nzo awonso ina bakedi. 3 Bamwene tubini tukedi nze tiya, tuvambanene yo tensama vana ntandu a konso muntu muna yau, 4 awonso bazele yo mwand’avelela, bayantikidi vovela muna ndinga zaswaswana, waun’o mwanda ubafididi mu vova. 5 Muna ntangwa yayina, Ayuda bavuminanga Nzambi, ana batuka muna zula yawonso ya nza, muna Yerusaleme bakala. 6 Dia´ nu vo, vava e zu diadi diawakana, e ndonga ikutakene yo sivika kikilu, e kuma kadi konso muntu ubawidi bevovelanga muna nding’andi. 7 Basivikidi kikilu yo vova vo: “Tala, awonso awaya bevovanga, ke Mingalili ko e? 8 Ozevo, aweyi konso muntu muna yeto kewilanga muna nding’andi kawutukil’e? 9 Mimpartia, Media, Elame; esi Mesopotamia, Yuda, Kapadokia, Ponto, mvivu a Asia, 10 esi Ferungia, Pamfulia, Engipito, esi zunga ya Libia ina lukufi ye Kurene; nzenza zitukidi kuna Roma, Ayuda ye minkwikil’a kiyuda; 11 esi Kerete ye Arabia—tubawidi bevovanga muna ndinga zeto o mavangu manene ma Nzambi.” 12 Kieleka, awonso basivikidi yo telamwa mioyo, bavovazianini vo: “Mambu mama nkia nsasa mena?” 13 Kansi, ankaka babasevele yo vova vo: “Vinyu yampa bakolelo.” 14 Petelo otelamene kumosi ye Kumi ye Mosi, otumbwidi ndinga, ubavovese vo: “Esi Yuda yo yeno awonso nukalanga omu Yerusaleme, yambula diadi diazayakana

1:21 1 Sina, “kakotanga yo vaika.”

2:1 1 Tala Nsas’a Mvovo.

2

MAVANGU 2:15-38 ´ kwa yeno ye nutoma wa mana mvova. 15 Wantu awaya ke bena ku nkolwa ko nze una nubenze, kadi mu ola yatatu1 se twina. 16 Kansi, i diau didi diavovua muna Yoele wa ngunza vo: 17 ‘“Muna lumbu yambaninu,” u kavovele o Nzambi, “Ibungula mwand’ame muna nitu za mpila zawonso, o wan’eno amakala ye wan’eno amakento besakula, matoko meno bemona e monameso, anunu eno belota ndozi, 18 muna lumbu yayina ibungula nkutu o mwand’ame muna ntaudi zame zamakala ye zamakento, besakula. 19 Isonga masivi kuna zulu ye sinsu ova ntoto—menga, tiya ye matuti ma mwisi. 20 E ntangwa ikituka se tombe, e ngonde ikituka se menga una ke kiayizidi ko e lumbu kia Yave, kianene yo nkembo. 21 Konso ona ovovela e nkumbu a Yave, ovuluzwa.”’ ´ 22 “Esi Isaele, nuwa mambu mama: Yesu wa mwisi Nazarete, muna yandi o Nzambi i kanusongela mavangu mankuma, masivi ye sinsu in’o Nzambi kavanga muna yandi vana kati kweno, wauna yeno kibeni nuzayidi. 23 Muntu ndioyo, ona wayekolwa kwa mbeni zandi mun’owu wa lukanu lwa Nzambi ye ngangu zandi za teka zaya mambu mekwiza, oyeno nwankoma vana nti muna moko ma yimpumbulu yo kumvonda. 24 Kansi o Nzambi wankutulula muna nsinga mia lufwa vava kamfula, e kuma kadi ke dialendakana ko vo ˆ kakwamanana muna. 25 Kadi o Davidi wavova mu kuma kiandi vo: ‘Nsidi Yave ova ndose ame1 ntangwa zawonso, wau vo una oku koko kwame kwalunene kilendi ni2:15 1 I sia vo, tezo kia ola 9. 2:25 1 Yovo “ova meso mame.”

170 kunwa ko. 26 Muna kuma kiaki o ntim’ame uyangalele, o lubini lwame luzele ye kiese. Ikala1 ye vuvu; 27 e kuma kadi kusisa moyo ame muna Ziami1 ko, ngatu yambula e nitu a munkwikizi aku yawola. 28 Unsongele e nzil’a moyo; okunzadisa ye kiese kiayingi vana ndose aku.’ 29 “Ampangi, yambula yanuvovesa kuna unkabu oma ma Davidi wa nkulu eto, wafwa yo zikwa, e ziami kiandi kina yeto yamu lumbu kia unu. 30 Wau vo ngunza kakala yo zaya e ndofi ina Nzambi kandila vo mosi muna mbongo1 andi ovuanda vana kunda kiandi, 31 wateka mona yo vovela lufuluku lwa Kristu vo, kasiswa muna Ziami1 ko ngatu yambula nitu andi yawola. 32 Nzambi wafula Yesu, yeto awonso tu mbangi za diambu diadi. 33 Wau katundidikwa kuna koko kwalunene kwa Nzambi yo tambula mwand’avelela una o Se kasia o nsilu, obungwidi wo, ´ numwene wo yo wa. 34 Davidi katomboka ku zulu ko, kansi yandi kibeni wavova vo, ‘Yave ovovese Mfumu ame vo: “Vuanda oku koko kuame kwalunene 35 yavana nsia mbeni zaku se nsikinw’a tambi yaku.”’ 36 Dianu vo, e nzo a Isaele yawonso nutoma dio zaya vo Yesu ndiona nwavondela vana nti, o Nzambi wantumbikidi se Mfumu ye Kristu.” 37 Vava bawidi ediadi, batelamenw’e ntima, bavovese Petelo ye ntumwa zankaka vo: “Ampangi, adieyi tufwete vanga?” 38 Petelo ubavutwidi vo: “Nuviluka e ntima, yambula konso muntu mu yeno kavubilwa muna nkumbu a Yesu 2:26 1 Sina, “nitu ame ikala.” 2:27, 31 1 Yovo “Hades.” Tala Nsas’a Mvovo. 2:30 1 Sina, “mosi muna mbongo a luketo lwandi.”

171 Kristu muna luloloko lwa masumu meno, nutambula lukau lwa ngovo lwa mwand’avelela. 39 Kadi i nsilu nwasilwa yo wan’eno ye awo´ nso ana bena kwanda, awonso ana o Yave wa Nzambi eto kebokela kwa yandi kibeni.” 40 Wabasila mpe umbangi una ufwene muna mambu mayingi mankaka yo kubawondelela, oku vo: “Nuvuluzwa muna mbandu yayi yatekomoka.” 41 Dianu vo, awana batambwidi e diambu diandi ye ntima mosi, bavubilu. Muna lumbu kiakina, tezo kia 3.000 ma wantu1 bakulama. 42 Bakwamanene muna mana balongwa kwa antumwa, bakedinge ntwadi muna dia ye muna sambu. 43 Awonso1 bamwene wonga, kadi masivi mayingi ye sinsu yivangamene muna antumwa. 44 Awonso ana bakitukidi minkwikizi bakedi kumosi, basadidi e ntwadi e lekwa yawonso bakedi yau, 45 batekele mavua mau ye salanganu yau, bakayanese kwa awonso e nzimbu babakidi, mun’owu wa nsatu za konso muntu. 46 Lumbu yawonso bakutakenenge muna tempelo ye kani dimosi, badidinge muna nzo zaswaswana yo kayana madia kuna kiese kiayingi ye ntim’asikila, 47 bakembelanga Nzambi yo yangalelwa kwa nkangu awonso. O Yave mpe wabakudikilanga e lumbu yawonso ana bavuluzwanga. Petelo yo Yoane vava batombokelenge kuna tempelo muna ntangw’a sambu, muna ola ina yevua,1 2 bamwene muntu wanatwanga, mbevo a malu tuka kawutukila. Lumbu yawonso wasiwanga vana ndambu a vitu dia tempe-

MAVANGU 2:39–3:14 lo diayikilwanga vo Vitu Diambote, kimana kalomba tukau twa nkenda kwa awana bekotanga muna tempelo. 3 Vava kamwene Petelo yo Yoane bekotanga muna tempelo, ubalombele lukau lwa nkenda. 4 Kansi Petelo yo Yoane bantungunwini, i bosi Petelo ovovele vo: “Ututala.” 5 Ubatadidi ye vuvu ´ kia tambula ma kwa yau. 6 Kansi, Petelo ovovele vo: “Kina ye palata ko ngatu wolo, kansi ikuvana kina ngina kiau. Muna nkumbu a Yesu Kristu wa mwisi Nazarete, diata!” 7 Unsimbidi muna koko kwalunene, untelamese. Vana vau, e tambi ye yinkoso yandi yikumamene; 8 otakukidi, oyantikidi diata, okotele yau muna tempelo, odiete yo takuka yo sanisina Nzambi. 9 Wantu awonso bamwene ekolo kediatanga yo sanisina Nzambi. 10 Bayantikidi sungamena vo i yandi ndiona wavuendenge vana Vitu Diambote dia tempelo mu lomba tukau twa nkenda. Basivikidi kikilu dina divangamene muna yandi. 11 Ekolo muntu ndioyo kasimbinina Petelo yo Yoane, wantu awonso balundumukini kwa yau vana Veta kia Solomo, basivikidi kikilu. 12 Petelo vava kamwene wo, ovovese nkangu vo: “Esi Isaele, ekuma nusivikilanga e diambu diadi? Ekuma nukututadilanga, vika sia vo mu nkuma wa yeto kibeni yovo mu vumi weto kuna kwa Nzambi tudiatisidi muntu ndioyu? 13 O Nzambi a Abarayama yo Isaki yo Yakobo, Nzambi a mase meto, okembese Selo kiandi, Yesu ona nwayekola yo bembola vana ndose a Pilato, kana una vo wazola kunyambula. 2:41 1 Yovo “mioyo.” 2:43 1 Yovo “mioyo 14 Elo, nwabembola mveledi ndiomiawonso.” 3:1 1 I sia vo, tezo kia ola ya 15. yo wa nsongi yo lomba kwa Pilato

3

MAVANGU 3:15–4:11 kanuyambulwila muntu wakala vo mvondi a wantu, 15 nwavonda o Mfumu a Moyo.1 Kansi Nzambi wamfula muna mafwa, tu mbangi za diambu diadi. 16 Muna nkumbu andi ye lukwikilu lweto muna nkumbu andi, i kakumamene muntu ndioyu numwene yo zaya. O lukwikilu lweto muna Yesu i luwukidi muntu ndioyu vana ndose a yeno awonso. 17 Ampangi, owau nzeye wo vo ku bubu nwavangila wo, wauna mpe wavanga akuluntu eno. 18 Kansi muna mpila yayi, Nzambi olunganese mana kateka samuna muna nua mia ngunza zawonso vo, o Kristu mpasi kemona. 19 “Dianu vo, nuvilukw’e ntima, nuvutuka kwa Nzambi, o masumu meno mavunzunwa kimana ziza e nsungi za vutulwisa moyo zituka kwa Yave,1 20 katuma mpe Kristu ona kanusolela, Yesu. 21 E zulu difwete simbinina muntu ndioyo yavana e lekwa yawonso yivutulwa una yakala, ina Nzambi kayika muna nua mia ngunza zandi zavelela kuna nz’ankulu. 22 Kieleka, Mose wavova vo: ‘Yave wa Nzambi eno okunuvaikisila ngunza nze mono vana vena mpangi zeno. Nufwete winikina mawonso kekunuvovesa. 23 Konso muntu1 olembi wila Ngunza ndioyo ofwaswa emvimba vana vena o nkangu.’ 24 Ngunza zawonso, tuka muna Samuele ye awana balanda, awonso ana basakula, basamuna mpe e lumbu yayi. 25 Oyeno nu wan’angunza ye wana e kangu dina Nzambi kakanga yo mase meno, vava kavovesa Abarayama vo: ‘Makanda mawonso ma nza mesambulwilwa 3:15 1 Yovo “ndiona wasolwa mu vana moyo.” 3:19 1 Sina, “zituka vana ndose a Yave.” 3:23 1 Yovo “konso moyo.”

172 muna mbongo aku.’ 26 O Nzambi vava kasola Selo kiandi, kwa yeno kateka kuntuma kimana kanusambula muna vilula konso muntu muna mavangu mandi mambi.” Ekolo Petelo yo Yoane bevovanga kwa nkangu, anganga ye mbut’a makesa ma tempelo ye Asaduki babaluakidi. 2 Bafungidi makasi ekuma kadi antumwa belonganga o nkangu yo samuna o lufuluku lwa Yesu muna mafwa.1 3 Bababakidi yo kubasia muna pelezo yamuna lumbu kialanda, kadi mu nkokela kiakala. 4 Kansi, ndonga muna awana bawidi e longi bakwikidi, o lutangu lwa akala lulueke tezo kia 5.000. 5 Muna lumbu kialanda, afidi ye akuluntu au ye asoneki balungalakene muna Yerusaleme, 6 yo Anasi wa ngang’ambuta, Kayafa, Yoane, Alesandero ye yitu yawonso ya ngang’ambuta. 7 Batelamese Petelo yo Yoane vana kati kwau yo kubayuvula vo: “Mu nkia nkuma yovo mu nkumbu a nani nuvangidi diambu diadi?” 8 Petelo, ozele yo mwand’avelela, ubavovese vo: “Afidi a nkangu ye akuluntu, 9 avo tufundisu o unu muna vangu diambote divangamene muna mvanguki ye nuzolele zaya kana nani owukidi muntu ndioyu, 10 yambula diazayakana kwa yeno awonso ye kwa nkangu awonso a Isaele vo, muna nkumbu a Yesu Kristu wa mwisi Nazarete, ona nwavondela vana nti, kansi o Nzambi wamfula muna mafwa, muna yandi o muntu ndioyu i katelamene yo vimpi vana ndose eno. 11 Ediadi i ‘tadi dina diabe-

4

4:2 1 Yovo “lufuluku lwa mafwa muna mbandu a Yesu.”

173 mbolwa kwa yeno atungi, owau dikitukidi se mbuta tadi dia konko.’1 12 Kadi ke vena luvuluzu muna muntu akaka ko, ke vena mpe nkumbu yankaka ko oku nsi a ntangwa yavewa kwa wantu ina tufwete vuluzilwa.” 13 Una bamwene unkabu wa Petelo yo Yoane yo zaya vo wantu balembi longwa1 ye mpasi wantu kwandi, basivikidi. Basungamene mpe vo kumosi bakala yo Yesu. 14 Wau bamwene o muntu ona owukilu otelamene yau, ke bakedi diaka y’edi bavova ko. 15 Babavovese vo bavaika muna seka dia Mbazi a Nkanu,1 i bosi bayantikidi yuvuziana, 16 oku vo: “Adieyi tuvanga kwa wantu awaya? E kuma kadi sinsu kianene kivangamene muna yau, kitomene zayakana kwa nkangu awonso a Yerusaleme, ke tulendi kio vunisa ko. 17 Muna lembi dio mwanga diaka vana vena nkangu, yambula twabavumisa yo kubakanikina vo ke bavovela diaka nkumbu a muntu ndioyo kwa muntu ko.” 18 Dianu vo, bababokele, babakanikini vo ke bavovi nkutu diambu kwa muntu ko ngatu longela muna nkumbu a Yesu. 19 Kansi Petelo yo Yoane babavovese vo: “Avo diansongi vana ndose a Nzambi edi dia kunuwila ke mu Nzambi ko, nubak’e nzengo yeno kibeni. 20 Kansi oyeto, ke tulendi yambula vova mana twamona yo ´ wa ko.” 21 Vava bamene kubakanikina, babayambwidi, wau balembi solola kuma kia kubatumbila ye wonga wa nkangu, kadi yau awonso bakembelele Nzambi 4:11 1 Sina, “ntu a konko.” 4:13 1 I sia vo, balembi longwa muna sikola za kirabini. 4:15 1 Sina, “Sanedina.” Tala Nsas’a Mvovo.

MAVANGU 4:12-32 muna dina divangamene. 22 O muntu ndiona wavangamena e sivi diadi, e kimbuta kiandi kiviokele mvu 40. 23 Vava babayambwidi, bele kwa alongoki ankaka, babasamunwini mawonso bavoveso kwa nganga zambuta ye akuluntu. 24 Una bawidi mo, basambidi kumosi kwa Nzambi, oku vo: “E Mfumu Nzambi, ngeye wavang’e zulu ye nza ye mbu ye lekwa yawonso ina mo, 25 ngeye wavovela muna mwand’avelela, muna nua wa se dieto Davidi wa selo kiaku: ‘Ekuma e zula kizakamene, o nkangu uyindulwilanga mambu ma kondwa o mfunu? 26 Atinu a nza bakubamene, ayadi bavuende mfulu mu telamena Yave ye kuswa kiandi.’1 27 Erodi yo Pontio Pilato y’esi zula kumosi yo nkangu a Isaele, bakutakene mu mbanza yayi mu telamena Yesu wa selo kiaku kiavelela, ona wakusa, 28 bakutakene bavanga mana wasakula. Oyambwidi vo ediadi diavangama muna nkum’aku ye mun’owu wa luzolo lwaku. 29 E Yave, owau sia sungididi muna mavumisa mau, sadisa ntaudi zaku bazindalala vovela diambu diaku kuna unkabu wawonso, 30 ekolo olambwidi koko kwaku muna wuka yo vanga sinsu ye masivi muna nkumbu a Yesu wa selo kiaku kiavelela.” 31 Una badodokele,1 e fulu kina bakutakene kizakamene, yau awonso bazele ye mwand’avelela, bavovele diambu dia Nzambi kuna unkabu. 32 Vana ntandu, e ndonga ina ikwikidi bakedi yo ntima mosi yo nyindu mosi, ke vakedi muntu ko 4:26 1 Yovo “Kristu andi.” 4:31 1 Yovo “bakwamanana samba.”

MAVANGU 4:33–5:21 muna yau ovovele vo o mavua kena mau i mandi kaka, kansi basadidi kumosi e lekwa yau yawonso. 33 Kuna nkuma wawonso antumwa bakwamanene sila lufuluku lwa Mfumu Yesu umbangi, yau awonso bazele ye nsambu za Nzambi. 34 Ke mosi ko muna yau ´ wakondwa ma, kadi awonso ana bakala ye mpatu yovo nzo batekele zo yo twasa e nzimbu, 35 yo vana zo kwa antumwa. Oyau mpe bakayanisi zo kwa konso muntu, mun’owu wa nsatu zandi. 36 Yosefe ona wayikilwanga kwa antumwa vo Banaba (diasekolwa vo “Mwan’a Lufiaulwisu”), wa Nlevi wa mwisi Kupero, 37 wakala ye mpatu, otekele yo, otwese nzimbu kwa antumwa. Kansi, muntu mosi, nkumbu andi Ananiya yo Safira wa nkaz’andi, otekele mpatu. 2 Oswekele ndambu a nzimbu, o nkaz’andi mpe kazaya wo, otwese kaka ndambu, ovene yo kwa antumwa. 3 Petelo ovovele vo: “E Ananiya, ekuma oyambulwidi vo Satana kakota muna ntim’aku yamu tezo kia vuna mwand’avelela wau oswekele ndambu a nzimbu otekele e mpatu? 4 Una kwatekele yo ko, ke yaku ko ikedi e? Wau otekele yo, kulendi sadila nzimbu zaku ko konso una ozolele? Ekuma oyindulwidi diambu diadi muna ntim’aku? Kuvunini wantu ko, kansi Nzambi.” 5 Ananiya una kawidi mambu mama, obwidi, ofwidi. Awonso bawidi dio bamwene kikilu o wonga. 6 I bosi matoko matelamene, banzingidi vana nlele, ba` nete, bele kunzika. 7 Vava kiavioka tezo kia ola tatu, o nkaz’andi wizidi, kazeye dina divangamene ko. 8 Petelo unyuvuidi vo: “Unsamunwina,

5

174 nga ezazi i nzimbu zawonso nwatekel’e mpatu yeno wole?” Ovutwidi vo: “Ingeta, i zau zizi.” 9 Petelo umvovese vo: “Ekuma nuwizanene yeno wole nwatonta mwand’a Yave? Tala, awana bele zika nkaz’aku bena ova mwelo, vaikisa bekuvaikisa kuna mbazi.” 10 Vana vau obwidi vana malu ma Petelo, ofwidi. Matoko vava bakotele, bamwene wafwa, bamvaikisi kuna mbazi, bele kunzika vana ndambu a nkaz’andi. 11 Muna kuma kiaki, e nkutakani yawonso imwene kikilu wonga ye awonso bawidi mambu mama. 12 Sinsu yayingi ye masivi mavangamene vana moko ma antumwa vana vena nkangu; yau awonso bakutakene vana Veta kia Solomo. 13 Kieleka, akaka ke bakedi ye unkabu ko wakubayikama; kansi o nkangu ubatundidikidi. 14 E minkwikizi muna Mfumu bakwamanene wokela, ndonga akala ye akento. 15 Bavaikisi ambevo muna nzila zampwena, babalekese muna mfulu zakete ye muna yipoyo kimana vava Petelo kevioka, ˆ e kıni kiandi kiaviakana ankaka muna yau. 16 E ndonga yitukidi muna mavata mazietele Yerusaleme, batwese ambevo y’awana babangikwanga kwa mianda mia usafu, awonso bawukilu. 17 Kansi o ngang’ambuta otelamene ye awonso bakedi yandi, ana balandanga malongi ma Asaduki, bazele ye kimpala. 18 Babakidi antumwa yo kubasia muna pelezo. 19 Kansi muna fuku, mbasi a Yave oziwidi e yelo ya pelezo, ubavaikisi yo vova vo: 20 “Nwenda kweno muna tempelo, nukwamanana vova kwa nkangu mambu mawonso ma moyo wau.” 21 Una bawidi wo, bakotele muna tempe-

175 lo muna mene-mene, bayantikidi o longa. O ngang’ambuta y’awana bakedi yandi bezidi, balungalakese Mbazi a Nkanu1 ye akuluntu awonso a wan’a Isaele, batumini makesa muna pelezo babatwasila antumwa. 22 Kansi, o makesa vava balueke ko, ke babawene mu pelezo ko. Bavutukidi, batwese nsangu, 23 oku vo: “Tuwene pelezo yabindama yo toma yingilwa, ayingidi batelamene muna mielo, kansi vava tuziudi ke tumwene muntu ko muna kati.” 24 Vava mbut’a makesa ma tempelo ye nganga zambuta bawidi mambu mama, batelamene o ntima kana adieyi dibwa. 25 Kansi, vezidi muntu mosi, ubasamunwini vo: “Tala, o wantu nwasidi mu pelezo muna tempelo i bena, batelamene yo longa nkangu.” 26 I bosi, mbuta makesa wele ye makesa mandi, ubatwese, kansi kuna malembe, kadi bamwene nkangu o wonga, kadi balenda kubatuba matadi. 27 Babatwese yo kubatelamesa vana Mbazi a Nkanu.1 Ngang’ambuta ubayuvuidi, 28 oku vo: “Twatoma kunukanikina vo ke nulongela diaka muna nkumbu yayi ko, kansi tala, nuzadisi Yerusaleme ye malongi meno, nuzolele sia menga ma muntu ndioyo muna ntu mieto.” 29 Petelo ye ntumwa zankaka bavutwidi vo: “Tufwete lemvokela Nzambi nze mfumu ke mu wantu ko. 30 O Nzambi a mase meto wafutumuna Yesu, ona nwavonda wau nwamanika vana nti. 31 Nzambi wantundidika kuna koko kwandi kwalunene, kakala Ntu ye Mvuluzi, kavilula e ntima yo 5:21, 27, 34, 41 1 Sina, “Sanedina.” Tala Nsas’a Mvovo.

MAVANGU 5:22-42 loloka masumu ma Isaele. 32 Tu mbangi za mambu mama ye mwand’avelela mpe, una Nzambi kevananga kw’awana benkulemvokelanga nze mfumu.” 33 Vava bawidi wo, bafungidi kikilu makasi,1 bavavidi kubavonda. 34 Kansi Mfarisi mosi, nkumbu andi Ngamaliele wa nlongi a Nsiku, otoma zitiswanga kwa nkangu, otelamene muna Mbazi a Nkanu,1 okanikini vo bavaikisa antumwa kuna mbazi mu fikolo. 35 I bosi, ubavovese vo: “Esi Isaele, nukeba mu dina nuzolele vanga kwa wantu awaya. 36 Kadi muna lumbu yavioka, Teuda wavaika yo kukiyikila vo muntu anene, wantu ayingi bayikama e bundu diandi, tezo kia 400. Kansi vava kavondwa, awonso banlandanga bamwangana yo vila. 37 I bosi, vavaika diaka Yuda wa mwisi Ngalili muna lumbu ya nsonama, ndonga katunta muna kunlanda. Vava kafwa, awonso banlandanga bamwanganeswa. 38 Mu kuma kia oma mevangamanga owau, inuvovese vo, ke nuyisie mu mambu ma wantu awaya ko, nubayambula kaka. Kadi avo e nkubika yayi yovo salu kiaki kwa wantu kiatuka, bwa kibwa; 39 kansi avo kwa Nzambi kiatuka, oyeno ke nulendi kio bwisa ko. Avo ke wau ko, dimoneka vo Nzambi nunwananga yandi.” 40 Batambulwidi luludiku lwandi, babokele antumwa, babazwabwidi yo kubakanikina vo bayambula vovela muna nkumbu a Yesu, i bosi babayambwidi. 41 Bavaikidi muna Mbazi a Nkanu,1 bayangalele wau babadikilu vo bafwanwa vezwa mu kuma kia nkumbu a Yesu. 42 E lumbu 5:33 1 Yovo “balwele muna ntima.”

MAVANGU 6:1–7:5 yawonso muna tempelo ye mu nzo ye nzo ke bayambula longa ko yo samuna e nsangu zambote mu kuma kia Kristu Yesu. Muna lumbu yayina, vava alongoki bawokelanga, Ayuda ana bavovanga Kingerekia bayidimini Ayuda bavovanga Kiyibere, e kuma kadi akento au ana bafwilwa akala ke basiwanga sungididi ko muna madia makayuanga konso lumbu. 2 Muna kuma kiaki, yau Kumi ye Zole babokele ndong’alongoki, bavovele vo: “Ke diambote ko kwa yeto twayambula e diambu dia Nzambi twakaya madia vana meza. 3 Dianu vo ampangi, nusola akala nsambwadi akwa zitu1 vovo nwina, bazele yo mwanda ye ngangu, twabavana e salu kiaki kiamfunu; 4 kansi oyeto kibeni tukuyivana emvimba muna samba yo longa e diambu dia Nzambi.” 5 Dina bavovele diyangidikidi e ndonga yawonso, basolele Setefano, wazala ye lukwikilu yo mwand’avelela, kumosi yo Filipo, Prokoro, Nikano, Timone, Pamena yo Nikolao, wa munkwikil’a kiyuda wa mwisi Antiokia. 6 Babatwese kwa antumwa, vava basambidi, babatensekele moko. 7 I bosi, e diambu dia Nzambi dikwamanene sayana, o lutangu lwa alongoki luwokele kikilu muna Yerusaleme; nganga zayingi za Nzambi ziyantikidi lemvokela lukwikilu. 8 Setefano ozele ye dienga dia Nzambi yo nkuma, ovangidi masivi ye sinsu vana vena nkangu. 9 Kansi akaka ana bayikilwanga vo esi Sambilu dia Avevoki bezidi kumosi y’esi Kurene, Alesanderia

176 ye ankaka batukidi kuna Kilikia ye Asia, bafidisi Setefano e mpaka. 10 Kansi ke balendele telamena ngangu ye mwanda una uvovelenge muna yandi ko. 11 I bosi, kuna sweki bakomekene wantu mu vova vo: “Tunwidi wau ketiangunanga Mose yo Nzambi muna mvovo miandi.” 12 Bakomekene nkangu ye akuluntu ye asoneki, bezidi kwa yandi kuna kinsaluki` sa, bambakidi muna ngolo, banete kuna Mbazi a Nkanu.1 13 Bavaikisi mbangi zaluvunu, ana bavovele vo: “O muntu ndioyo okwamanananga vova e mbi mu kuma kia fulu kiaki kiavauka ye Nsiku. 14 Muna bong’e nona, tunwidi wau kavovele vo Yesu wa mwisi Nazarete obangula e fulu kiaki yo soba nkanikinu mina Mose katuvana.” 15 Awonso ana bavuende muna Mbazi a Nkanu1 bantungunwini, bamwene ndose andi nze ndose a mbasi. Kansi ngang’ambuta ovovele vo: “Nga mambu mama i una men’e?” 2 Setefano ovutwidi vo: ´ “Ampangi yo mase, nuwa. Nzambi a nkembo wamoneka kwa se dieto Abarayama ekolo kakala kuna Mesopotamia, una kayantikidi zingila kuna Karani ko, 3 umvovese vo: ‘Katuka omu nsi aku ye yitu yaku, wenda kuna nsi ikusonga.’ 4 I bosi, wele muna nsi ya Akaladi, oyantikidi zingila kuna Karani. Vava o se diandi kafwa, Nzambi wamfila muna nsi yayi, eyi nuzingilanga owau. 5 Kansi kamvanina mo e vua ko, kana nkutu fulu kilenda fwana tambi kiandi; kansi wansia nsilu vo okumvana yo se

6:3 1 Yovo “akala nsambwadi ana basilwa umbangi wambote.”

6:12, 15 1 Sina, “Sanedina.” Tala Nsas’a Mvovo.

6

7

177 vua ye kwa mbongo andi, kana una vo kakala yo mwana ko. 6 Nzambi wamvovesa diaka vo e mbongo andi ikala se nzenza muna nsi angani, o nkangu ukubabunduna yo kubamwes’e mpasi mu mvu 400. 7 ‘Itumba e zula kikubabunduna,’ u kavovele Nzambi, ‘vava kivioka e mambu mama bevaika yo kwiza kunsadila salu kiavauka ova fulu kiaki.’ 8 “Wakanga yandi mpe e kangu dia zengwa, vava kawuta Isaki, wanzenga muna lumbu kianana, Isaki kawuta1 Yakobo, Yakobo kawuta ntu mia makanda2 12. 9 Ntu mia makanda bamwenene Yosefe kimpala, bantekele kuna Engipito. Kansi Nzambi wakala yandi, ˆ 10 unkolele muna mpasi zandi zawonso yo kumvan’e ngangu yo kunsong’e dienga vana ndose a Faro wa ntinu a Engipito. Unsolele kayala Engipito ye nzo andi yawonso. 11 Vava mvengele wakota muna Engipito yawonso ye Kenani, elo, mpasi zayingi watwasa, mase ´ meto ke bakala ye ma kia dia ko. 12 Kansi Yakobo owidi wo vo madia mena kuna Engipito, otumini mase meto muna nkumbu antete. 13 Muna nkumbu yanzole, Yosefe uyisunzwidi kwa mpangi zandi, e kanda dia Yosefe dizayakene kwa Faro. 14 Dianu vo, Yosefe otwikidi e nsangu kuna Kenani, obokelese Yakobo wa se diandi ye yitu yandi yawonso, wantu1 75. 15 Yakobo wakulumuka kuna Engipito, ˆ i kuna kafwila, ye mase meto mpe. 16 Banatwa kuna Sekeme, yo zikwa muna ziami kina Abarayama kasumbila muna nzimbu za palata kwa wan’a Kamo kuna Sekeme.

MAVANGU 7:6-29 17 “Ekolo kiafinamanga e ntangwa ilungana o nsilu una Nzambi kasila Abarayama, o nkangu wanungunuka yo wokela muna Engipito, 18 yavana kiayala ntinu ankaka muna Engipito, ona walembi zaya Yosefe. 19 Ntinu ndioyo wasadila ndekwa zambi mu fukisa kanda dieto, wakomekena mase babembola wan’au kimana bafwa. 20 Muna ntangwa yayina, Mose wawutuka, mote kakala vana ndose a Nzambi. Wasanswa ngonde tatu muna nzo a se diandi. 21 Kansi, vava kabembolwa,1 o mwan’ankento a Faro wambonga, wansansa nze mwan’andi. 22 Dianu vo, Mose walongelwa muna ngangu zawonso za esi Engipito. Wakumama muna mvovo ye mavangu. 23 “Vava kalungisa kimbuta kia mvu 40, dianluakila muna ntima1 vo kenda kingula2 mpangi zandi, wan’a Isaele. 24 Vava kamona mosi muna yau wamweswang’e mpasi, wantanina, walanda kunda kia ndiona wabangikwanga muna vonda mwisi Engipito. 25 Edi kayindula vo mpangi zandi bebakula vo o Nzambi muna moko mandi kekubavuluzila, kansi ke babakula wo ko. 26 Muna lumbu kialanda, wamoneka kwa yau ekolo nwole muna yau banwananga, wavava vutulwisa ngwizani au, oku vo: ‘Oyeno nu ampangi. Ekuma nunwaninanga?’ 27 Kansi, ndiona wasunda nkw’andi e ngolo wanunguna Mose yo vova vo: ‘Nani utumbikidi kimfumu ye kimfundisi ova twina? 28 Nga ozolele kumponda wauna wavondele mwisi Engipito o zono e?’ 29 Mose vava

7:8 1 Dilenda kala vo, “wavanga diau adimosi kwa.” 2 Yovo “akulu.” 7:14 1 Yovo “mioyo.”

7:21 1 Yovo “kayambulwa swekwa.” 7:23 1 Yovo “wabaka nzengo.” 2 Yovo “tala.”

MAVANGU 7:30-51 kawa wo, watina yo kwenda zingila se nzenza muna nsi a Midiani, i kuna kawutila wana wole. 30 “Vava kiavioka mvu 40, mbasi mosi yamoneka kwa yandi muna makanga ma Mongo a Sinai vana mvanga1 walemanga. 31 Vava Mose kamona fio, wasivika dina kamona. Kansi wau kafi´ nama kimana katoma tala, wawa nding’a Yave, oku vo: 32 ‘Omono i Nzambi a mase maku, Nzambi a Abarayama yo Isaki yo Yakobo.’ Mose oyantikidi zakama, kalendele fio tala diaka ko. 33 Yave wamvovesa vo: ‘Katula e nsampatu muna malu maku, kadi e fulu kina otelamene kiavauka. 34 Mbwene e mpasi za nkangu ame bena kuna Engipito, ngwidi e kazu kiau, nkuˆ lumukini yabakula. Owau wiza, yatuma kuna Engipito.’ 35 O Mose, oyu babembola oku vo: ‘Nani utumbikidi kimfumu ye kimfundisi ova twina?’ i yandi o Nzambi katuˆ ma se mfumu ye nkudi muna lusadisu lwa mbasi ona wamoneka kwa yandi vana mvanga.1 36 Yandi wabavaikisa, wavanga masivi ye sinsu muna Engipito, muna Mbu Ambwaki ye muna makanga, mu mvu 40. 37 “O Mose i yandi wavova kwa wan’a Isaele vo: ‘Nzambi okunuvaikisila ngunza nze mono vana vena mpangi zeno.’ 38 I yandi wakala vana vena nkutakani muna makanga kumosi ye mbasi ona wamvovesa vana Mongo a Sinai yo mase meto, watambula nsangu zamoyo, zavauka yo kutuvana zo. 39 Mase meto ke banlemvokela ko, kansi bambembola yo vutuka kuna Engipito muna ntima miau, 40 bavova kwa Arone vo: 7:30, 35 1 Yovo “finti fia nsende.”

178 ‘Utuvangila nzambi zina zikutuvita o ntu. Kadi ke tuzeye ko dina dibwididi Mose, ona watuvaikisa muna nsi a Engipito.’ 41 Dianu vo, muna lumbu yayina bavanga mwan’a ngombe, batambika kimenga kwa teke, bayantika yangalala muna salu ya moko mau. 42 Nzambi wababembola, wabayambula basambila e ntangwa, ngonde ye ntetembwa za zulu, wauna wasonama muna nkanda wa Angunza vo: ‘E nzo a Isaele, nga kwa mono nwatambika tukau ye yimenga mu mvu 40 muna makanga? 43 Kansi nunete saba kia Moleke ye ntetembw’a nzambi Refane, e teke ina nwavanga nwakunda yo. Dianu vo, ´ ikunuyalula kwanda vioka Babele.’ 44 “Mase meto bakala ye saba kia umbangi muna makanga, wauna Nzambi kakanikina Mose vo kavangila kio mun’owu wa fwaniswa kina kamona. 45 Mase meto ana batambula kio s’efwa, batwasa kio mpe yo Yosua muna nsi a zula ina Nzambi kayinga vana ndose a mase meto. I kuna kiakala yamuna lumbu ya Davidi. 46 Wakala ye dienga vana ndose a Nzambi yo lomba vo katungila Nzambi a Yakobo e nzo. 47 Kansi, i Solomo wantungila e nzo. 48 Kana una vo, o Mpungu-ngolo ke kalanga mu nzo yatungilwa mu moko ko, nze una kavova o ngunza: 49 ‘E zulu i kunda kiame, o ntoto i nsikinw’a tambi yame. Nkia mpila nzo nuzolele kuntungila? u kavovele Yave. Yovo, akweyi kina e fulu kiame kia vundila? 50 Nga lekwa yayi yawonso ke mu koko kwame ko yavangilw’e?’ 51 “Nu akwa ntima miabala yo lembi zengwa muna ntima ye matu, ntangwa zawonso nukakidilanga o mwand’avelela; una wava-

179 nga mase meno, i wau mpe nuvanganga. 52 Nkia ngunza walembi bangikwa kwa mase meno? Elo, bavonda awana bateka samuna e ngiz’a muntu a nsongi, ona nukitukidi se ayekodi ye avondi. 53 Yeno nwatambula o Nsiku una nwazayiswa kwa ambasi, kansi ke nwalunda wo ko.” 54 Vava bawidi mambu mama, bafungidi kikilu makasi1 muna ntima miau, bankwetesele o meno. 55 Kansi oyandi, ozele yo mwand’avelela, otadidi kuna zulu, omwene nkembo a Nzambi yo Yesu ovuende kuna koko kwalunene kwa Nzambi, 56 ovovele vo: “Tala, mbwene zulu diziukidi yo Mwan’a muntu otelamene kuna koko kwalunene kwa Nzambi.” 57 Muna diadi, bakazidi muna nding’angolo, bakakidi matu mau, yau awonso banyilamene. 58 Vava bamvaikisi kuna mbazi a mbanza, bayantikidi kuntuba matadi. Ambangi basidi e mvuatu miau vana malu ma toko wayikilwanga vo Saulu. 59 Ekolo betubilanga Setefano matadi, ovovele vo: “E Mfumu Yesu, tambula mwand’ame.” 60 I bosi, ofukamene, okazidi muna nding’angolo vo: “E Yave, kubayekeka sumu diadi ko.” Vava kavovele ediadi, olele muna lufwa. O Saulu watambulwila mpe vo Setefano kavondwa. Muna lumbu kiakina mubundumukini lubangamu lwangolo muna nkutakani yakala muna Yerusaleme; katula kaka antumwa, yau awonso bamwanganeswa muna zunga ya Yuda ye Samaria. 2 Kansi, wantu ana bavuminanga Nzambi babongele Setefano kima-

8

7:54 1 Yovo “balwele muna ntima.”

MAVANGU 7:52–8:15 na banzika yo kundila dilu kiayingi. 3 Saulu oyantikidi fukisa nkutakani. Wele muna nzo ye nzo, obakidi akala ye akento, ubayekwele muna pelezo. 4 Kansi, ana bamwanganeswa muna nsi, bele samuning’e nsangu zambote za diambu dia Nzambi. 5 Filipo okulumukini kuna mbanz’a Samaria, oyantikidi kubasamunwina oma ma Kristu. 6 E ndonga yawonso yasianga sungididi mu mana Filipo kavovanga ekolo bawanga yo mona e sinsu ina kavanganga. 7 E kuma kadi, ayingi bakala ye mianda mia usafu, miakaza mu nding’a ngolo yo vaika. Akwa mavola ayingi ye mbevo za malu mpe, bawukwa. 8 Kiese kiayingi kiakala muna mbanza yayina. 9 Muna mbanza mwakala muntu mosi, nkumbu andi Simone, ona wateka kala ngang’a mpandu yo sivikisa e zula kia Samaria, wakiyikilanga vo wanene. 10 Yau awonso, tuka muna nleke yamuna mbuta bansiang’e sungididi yo vova vo: “O muntu ndioyu i Nkum’a Nzambi, uyikilwanga vo Wanene.” 11 Batoma kunsiang’e sungididi, kadi tuka kolo kabasivikisanga muna mpandu zandi. 12 Kansi, vava bakwikidi Filipo ona wasamunang’e nsangu zambote za Kintinu kia Nzambi ye nkumbu a Yesu Kristu, akala ye akento bavubwa. 13 Simone mpe okwikidi, una kavubwa okedi kaka yo Filipo; watoma sivika wau kamona sinsu ye mavangu mankuma mavangamanga. 14 Antumwa kuna Yerusaleme vava bawidi vo esi Samaria batambulwidi diambu dia Nza` mbi, babatumıni Petelo yo Yoane; 15 awaya bakulumukini yo samba

MAVANGU 8:16-39 kimana batambula o mwand’avelela. 16 Kadi ke mosi ko muna yau wateka tambula mwand’avelela, muna nkumbu a Mfumu Yesu kaka bavubilwa. 17 Babatensekele moko, bayantikidi tambula mwand’avelela. 18 O Simone vava kamwene vo mwanda uvewanga muna ntensekwa moko ma antumwa, ubavene nzimbu, 19 ovovele vo: “Numpana mpe e wisa kiaki, kimana konso muntu ona itenseka moko katambula mwand’avelela.” 20 Kansi, Petelo umvovese vo: “Yambula wafwa ye palata aku, kadi edi obenze vo olenda tambula lukau lwangovo lwa Nzambi muna nzimbu. 21 Kuna ye kunku ko muna diambu diadi, kadi o ntim’aku ke wasikila ko vana meso ma Nzambi. 22 I kuma vo, viluk’o ntima muna bi waku yo dodokela Yave, avo dilendakana kaloloka makani mambi ma ntim’aku; 23 kadi mbwene wo vo u ndudi a mpondi,1 ozele yo vilwa.” 24 Simone ubavutwidi vo: “Nudodokela Yave mu kuma kiame kimana mawonso nuvovele malembi kumbwila.” 25 Vava batoma sila umbangi yo samun’e diambu dia Yave, bavutukidi kuna Yerusaleme, bele samuning’e nsangu zambote muna mavata mayingi ma esi Samaria. 26 Kansi, mbasi a Yave ovovele kwa Filipo, oku vo: “Telama, wenda kuna sude muna nzila ituka kuna Yerusaleme yakuna Ngaza.” (E nzila yayi ya makanga.) 27 Muna diadi otelamene, wele, owawanene yo nzimba mosi wa ˆ Ntiopia, nkwa wisa muna lumbu lwa Kandaki wa ntinu ankento a Etiopia, yandi walunga-lunganga

180 lusalu lwandi lwawonso. Otukidi kuna Yerusaleme mu sambila Nzambi, 28 wau kavutukanga muna kalu diandi, watanganga mu nding’angolo nkand’a Yesaya wa ngunza. 29 O mwanda uvovese Filipo vo: “Wenda finama e kalu diodio.” 30 Filipo wele ntinu, ofinamene vana ndambu, unwidi wau ketanganga mu nding’angolo nkand’a Yesaya wa ngunza, unyuvuidi vo: “Nga ozeye1 mana otanganga?” 31 Ovutwidi vo: “Aweyi ndenda mo zayila, wau vo ke vena muntu ko olenda mo kunsasila?” Ododokele Filipo kamanta muna kalu, kavuanda yandi. 32 E kono dia Sono kina katangidinge i kiaki: “Nze meme wanatwa kuna vondelo, nze mwan’a meme obutamene wau kesakwang’e mika, kabatwini nu’andi ko. 33 E ndungidi yakatulwa muna yandi ekolo kavezwanga. Nani ozingula oma ma mbandu andi? Kadi o moyo andi ukatwilu ova nza.” 34 O nzimba ovovese Filipo vo: “Idodokele, unzayisa, o ngunza nani keyikanga muna mvovo miami? Yandi kibeni yovo muntu ankaka?” 35 Filipo oyantikidi vova, tuka muna sono kiaki, unsamunwini nsangu zambote mu kuma kia Yesu. 36 Ekolo bayendanga muna nzila, balueke vana maza, o nzimba ovovele vo: “Tala! O maza i mama; adieyi dinsimbidi muna vubwa?” 37 —— 38 Muna diadi olombele vo e kalu dianingama, Filipo ye nzimba bakulumukini muna maza, umvubidi. 39 Una bavaikidi muna maza, vana vau o mwand’a Yave uzavuini Filipo, o nzimba kamwene diaka ko, wele muna nzil’andi ye kiese.

8:23 1 Sina, “mbilubisu.”

8:30 1 Yovo “obakwidi.”

181 40 Kansi Filipo olueke kuna Asedode, wele samuning’e nsangu zambote muna mavata mawonso yavana kaluaka kuna Kaisaria. O Saulu wau kavumisanga yo vava vonda alongoki a Mfumu, wele kwa ngang’ambuta, 2 unlombele nkanda kimana kenda muna masambilu kuna Damaseke, katwasa muna Yerusaleme, awonso ana kesolola bena muna Nzila, akala ye akento. 3 Ekolo kakangalanga, ofinamene Damaseke, vana vau ntemo utukidi kuna zulu untemene, 4 obwidi ova ntoto, owidi e ndinga, oku vo: “E Saulu, e Saulu, ekuma okumbangikilanga?” 5 Oyuvuidi vo: “Ongeye u nani e Mfumu?” Ovutwidi vo: “Mono i Yesu, ona obangikanga. 6 Telama, kota muna mbanza, ozayiswa dina ofwete vanga.” 7 O wantu ana bakangalanga yandi baningamene lembi vova diambu, bawidi e ndinga, kansi ke bamwene muntu ko. 8 I bosi Saulu otelamene, kana una vo meso mandi matemoka, kamonanga ko. Bansimbidi ` muna koko, banete kuna Damaseke. 9 Lumbu tatu kakala, yandi kamoni, yandi kadie, ngatu nua. 10 Muna Damaseke mwakala nlongoki nkumbu andi Ananiya, o Mfumu umvovese muna monameso vo: “E Ananiya!” Ovutwidi vo: “Mono oyu, e Mfumu.” 11 O Mfumu umvovese vo: “Telama, wenda muna nzila iyikilwanga vo Singama, vava muntu una ye nkumbu a Saulu, mwisi Taso una muna nzo a Yuda. Tala! samba kesambanga, 12 muna mona-meso omwene muntu okotele, nkumbu andi Ananiya, untensekele moko kimana kamona diaka.” 13 Kansi

9

MAVANGU 8:40–9:24 Ananiya ovutwidi vo: “E Mfumu, yawidi kwa wantu ayingi oma ma muntu ndioyo ye mpasi zawonso kavangidi kw’aveledi aku muna Yerusaleme. 14 Oveno mpe e wisa kwa nganga zambuta kimana kabaka awonso bevovelanga e nkumbu aku okwaku.” 15 Kansi, Mfumu umvovese vo: “Wenda, e kuma kadi o muntu ndioyo i sadilwa yasola mu nata e nkumbu ame kwa esi zula,1 kw’atinu yo wan’a Isaele. 16 Kadi itoma kunsonga e mpasi zawonso kemona muna nkumbu ame.” 17 Ananiya wele, okotele muna nzo, untensekele moko yo vova vo: “E Saulu wa mpangi ame, o Mfumu Yesu ona omonekene kwa ngeye muna nzila ina wizidi, untumini kimana o meso maku mamona diaka yo zala yo mwand’avelela.” 18 Vana vau, e lekwa nze mavavala, ivaikidi muna meso mandi, omwene diaka. I bosi otelamene, ovubilu, 19 odidi, okumamene. Okedi yaka lumbu ye alongoki muna Damaseke, 20 vana vau oyantikidi longa muna masambilu mu kuma kia Yesu vo, yandi i Mwan’a Nzambi. 21 Awonso ana banwidi basivikidi yo vova vo: “Ke yandi ko wabangikidinge awana bavovelenge nkumbu yayi muna Yerusaleme? Nga ke kani dia kubabaka ko yo kubanata kwa nganga zambuta kezidi kwaku e?” 22 Kansi, Saulu wakumamanga kikilu yo sivikisa Ayuda ana bakala muna Damaseke wau kasonganga ye sikididi kiawonso vo ndioyo i Kristu. 23 Vava kiavioka lumbu yayingi, Ayuda bavuende mfulu kimana bamvonda. 24 Kansi, e kani 9:15 1 Awana bena vo ke Ayuda ko.

MAVANGU 9:25–10:2 diau dizayakene kwa Saulu. Balangidilanga mavitu fuku yo mwini kimana bamvonda. 25 Dianu vo, alongoki andi bambongele muna fuku, bankulumwini muna kitunga vana vundu dia yaka kia mbanza. 26 Vava kalueke muna Yerusaleme, ovangidi mawonso mu yikama alongoki, kansi awonso ` bamwene wonga, e kuma kadi ke bakwikidi ko vo yandi mpe nlongoki. 27 Muna diadi, Banaba wizidi ` sadisa Saulu, unete kwa antumwa, otomene kubasamunwina una kamwena Mfumu yo vovana yandi muna nzila, ye una kasamunwini e nkumbu a Yesu yo unkabu kuna Damaseke. 28 Okedi kaka yau yo kwenda1 mu fulu yawonso muna Yerusaleme yo samuna e nkumbu a Mfumu kuna unkabu wawonso. 29 Wamokenenge yo filana e mpaka ye Ayuda bavovanga Kingerekia, kansi oyau bavavidi kumvonda. 30 Ampangi vava bazaya wo, bakulumukini yandi kuna Kaisaria, bansindikidi kuna Taso. 31 I bosi, e nkutakani muna Yuda yawonso, Ngalili ye Samaria, zavuvama yo kumama; wau zakangadilanga muna vumi wa Yave ye muna lufiaulwisu lwa mwand’avelela, zawokelanga. 32 Petelo wau kakangalanga muna zunga kiawonso, wakulumuka mpe kw’aveledi ana bakala muna Luda. 33 Kwakuna, wawana ko muntu, nkumbu andi Aineya, walavalala vana mfulu andi se mvu nana, wau vo mbevo a vola. 34 Petelo wamvovesa vo: “Aineya, Yesu Kristu usaswidi. Telama, kubika e mfulu aku.” Vana vau watelama. 35 Awonso bakala muna 9:28 1 Sina, “wakotanga yo vaika.”

182 Luda ye kuna Ndimb’a Sarone bamwene, bavutukidi kwa Mfumu. 36 Kansi muna Yafo mwakala yo nlongoki mosi ankento nkumbu andi Tabita, yasekolwa vo, “Doka.”1 Wazala ye mavangu mambote ye tukau twankenda tuna kavananga. 37 Kansi muna lumbu yayina wayela yo fwa. Dianu vo, bansukula yo kunlekesa muna suku dia ntandu. 38 Wau vo Luda lukufi yakala ye Yafo, alongoki vava bawa vo Petelo muna mbanza yayina kakala, batuma akala wole benda kundodokela vo: “Wiza nswalu oku twina.” 39 Muna diadi, Petelo watelama yo kwenda yau. Vava kaluaka, batomboka yandi kuna suku dia ntandu; akento awonso bafwilwa akala batelama vana kakala, badilanga yo songa yinkutu ye yunga yayingi ina Doka kavanganga wau kakala moyo. 40 I bosi Petelo ovaikisi awonso kuna mbazi, ofukamene, osambidi. I bosi, ovilukidi kuna kwakal’e vimbu, ovovele vo: “E Tabita, telama!” Otemwene meso, omwene Petelo, ovumbukidi. 41 Untambikidi o koko, untelamese, obokele aveledi ye akento bafwilwa akala, ubasunzwidi Tabita, wamoyo. 42 Ediadi dizayakene muna Yafo yawonso, ayingi bakwikidi muna Mfumu. 43 Petelo onangini lumbu yayingi muna Yafo kumosi yo Simone wa nkubiki a nkanda mia bulu. Muna Kaisaria mwakala muntu mosi, nkumbu andi Koneleo, mfidi a buka kia makesa1 muna mvengo2 a Italia. 2 Wavu-

10

9:36 1 Doka i nkumbu ya Kingerekia, muna Kiaramiti Tabita, zau zole zina ye nsasa vo “Nsesi.” 10:1 1 Yovo “wa mbut’a nkama,” mfidi a 100 makesa. 2 “Mvengo,” i vu kia 600 za makesa ma Roma.

183 minanga Nzambi kumosi y’esi nzo andi awonso, wavananga tukau twayingi twankenda kwa wantu yo dodokela Nzambi ntangwa zawonso. 3 Muna tezo kia ola ina yevua,1 omwene mbasi a Nzambi muna mona-meso wizidi kwa yandi yo vova vo: “E Koneleo!” 4 Koneleo untadidi kuna wonga, oyuvuidi vo: “Nkia diambu e Mfumu?” Umvutwidi vo: “O Nzambi owidi e sambu yaku yo sungamena tukau twaku twankenda. 5 Owau, tuma wantu kuna Yafo, babokela Simone oyikilwanga vo Petelo. 6 Muntu ndioyo muna nzo a Simone wa nkubiki a nkanda mia bulu kaluakidi, ina vana ndambu a mbu.” 7 Vava kiakatuka e mbasi ona wamokena yandi, Koneleo obokele selo yandi yole ye kesa dimosi dia mumpumina Nzambi vana vena selo yandi, 8 ubasamunwini mawonso, ubatumini kuna Yafo. 9 Muna lumbu kialanda ekolo bakala muna nzila yo finama e mbanza, Petelo otombokele vana nludi a nzo kasamba, muna tezo kia ola ina yasambanu.1 10 Kansi omwene nzala, ozolele dia. Ekolo belambanga madia, omwene muna mona-meso, 11 e zulu diziukidi, kukulumukini lekwa1 nze nlele wampwena wa lino, kikulu´ mwinu muna nsuka zau ya ova ntoto; 12 muna kati mwakala ye mpila zawonso za bulu ya malu ´ ´ maya ye ma iyatatanga ova ntoto ye nuni za zulu. 13 I bosi, owidi ndinga imvovese vo: “Telama e Petelo, vonda wadia!” 14 Kansi Petelo ovutwidi vo: “Kilendi ko e Mfumu, e kuma kadi kiadidi nku´ tu ma kiafunzuka ko ngatu kia-

MAVANGU 10:3-27 safu.” 15 E ndinga imvovese mu nkumbu anzole vo: “Yambula yikila e lekwa ina Nzambi kavelelese vo yafunzuka.” 16 Ediadi nkumbu tatu diavangama, vana vau e lekwa1 kitombwelo kuna zulu. 17 Ekolo Petelo katokananga mu zaya e nsas’a mona-meso, vana vau o wantu ana batumwa kwa Koneleo batelamene vana vitu, beyuvulanga akweyi ina e nzo a Simone. 18 Babokele yo yuvula kana vo Simone ona oyikilwanga vo Petelo mwamuna kaluakidi. 19 Petelo wau kabadikanga e mona-meso, o mwanda umvovese vo: “Tala, wantu tatu bekuvavanga. 20 Telama, kulumuka, wenda yau, kukatikisa ko, e kuma kadi mono ibatumini.” 21 I bosi Petelo okulumukini vana vena wantu awaya, ovovele vo: “I mono yuyu nuvavanga. Ekuma nwizidi?” 22 Bavovele vo: “Koneleo, mfidi a makesa, muntu ansongi ye mumpumina Nzambi, muntu ambote vana vena zula kiawonso kia Ayuda, watambwidi luludiku lwa Nzambi muna mbasi avelela mu kubokela, wenda kuna nzo andi, ´ kawa mana ovova.” 23 Ubakotese muna nzo, ubasongele fulu kia leka. Muna lumbu kialanda, otelamene, wele yau. Mpangi zankaka zatuka kuna Yafo bele yandi. 24 Muna lumbu kialanda okotele muna Kaisaria. Koneleo wabavingilanga, wakutakesa yitu yandi ye akundi. 25 Petelo vava kakotele, Koneleo wizidi kunkika, obwidi vana malu mandi, unkundidi. 26 Kansi Petelo untelamese, ovovele vo: “Telama; omono mpe i 10:3 1 I sia vo, tezo kia ola ya 15. 10:9 1 I sia vo, tezo kia ola ya 12. 10:11, 16 1 Sina, “ki- mpasi muntu.” 27 Ekolo kamokenanga yandi, okotele muna nzo, nzu.”

MAVANGU 10:28-48 omwene wantu ayingi bakutakene. 28 Ubavovese vo: “Oyeno nutomene wo zaya vo ke diansongi ko kwa Nyuda kakala e ntwadi yovo finama muntu a kanda diankaka, kansi o Nzambi unsongele vo kifwete yikila muntu ko vo wafunzuka yovo wasafuka. 29 Muna diadi ngizidi, kiafididi mpaka ko vava yabokelo. Dianu vo, nunzayisa, ekuma nuntumisini.” 30 Koneleo ovovele vo: “Yamu ´ ola yayi, lumbu ya iviokele kala, vava yasambidinge muna nzo ame, muna ola ina yevua,1 vana vau muntu wavuata mvuatu mikezimanga otelamene vana ndose ame 31 yo vova vo: ‘Koneleo, o Nzambi owidi e sambu kiaku yo sungamena tukau twaku twankenda. 32 Dianu vo, tuma wantu kuna Yafo, babokela Simone ona oyikilwanga vo Petelo. Muna nzo a Simone wa nkubiki a nkanda mia bulu kaluakidi, ina vana ndambu a mbu.’ 33 Vana vau itumisi, diambote wau wizidi. Owau yeto awonso vana ndose a Nzambi i twina ´ mu wa mambu mawonso mana o Yave kakanikini wavova.” 34 Muna diadi, Petelo oyantikidi vova vo: “Owau ntomene wo zaya vo Nzambi ke sianga mpambula ko, 35 kansi muna zula yawonso, ndiona okumvumina yo vanga oma mansongi otondwa kwa yandi. 36 Watwika e diambu kwa wan’a Isaele muna kubasamunwina e nsangu zambote za luvuvamu muna Yesu Kristu—ondioyo i Mfumu a wantu awonso. 37 Oyeno nuzeye e diambu diamokenwanga muna Yuda yawonso, tuka muna Ngalili, vava kiavioka e mvuba ina Yoane kasamunanga: 38 mu 10:30 1 I sia vo, tezo kia ola ya 15.

184 kuma kia Yesu wa mwisi Nazarete, una Nzambi kankusila muna mwand’avelela yo nkuma, wazieta muna nsi yawonso mu vanga mawete yo wuka awonso babangikwanga kwa Nkadi ampemba, kadi Nzambi wakala yandi. 39 Tu mbangi za mambu mawonso kavanga muna Yuda ye muna Yerusaleme; kansi bamvonda muna kumanika vana nti. 40 Nzambi wafula muntu ndioyo muna lumbu kietatu yo yambula vo kamoneka, 41 ke kwa awonso ko, kansi kwa mbangi ana bateka solwa kwa Nzambi, kwa yeto, ana twadia yo nua yandi vava kafulwa muna mafwa. 42 Watukanikina mpe vo twasamuna kwa wantu yo sia umbangi una ufwene vo yandi wasolwa kwa Nzambi mu fundisa awana ben’o moyo ye mafwa. 43 Muna yandi, ngunza zawonso za sila umbangi vo konso ona okwikila muna yandi otambula luloloko lwa masumu muna nkumbu andi.” 44 Ekolo Petelo kavovelenge mambu mama, awonso bawidinge e diambu dia Nzambi batambwidi mwand’avelela. 45 Minkwikizi miazengwa,1 ana bayiza kumosi yo Petelo basivikidi kikilu, kadi o lukau lwangovo lwa mwand’avelela lwavewa mpe kwa wantu a zula.2 46 Kadi babawidi bevovanga muna ndinga za nzenza yo kembelela Nzambi. I bosi Petelo ovovele vo: 47 “Nani olenda kakidila wantu awaya batambwidi o mwand’avelela nze yeto balembi vubwa muna maza e?” 48 Muna diadi, okanikini vo bavubilwa muna nkumbu a Yesu Kristu. I bosi, bandodokele vo kakala yau mu lumbu yakete. 10:45 1 Yovo “akwa kwikizi.” 2 Awana bena vo ke Ayuda ko.

185

11

Antumwa y’ampangi ana ba´ kala muna Yuda bawa vo wantu a zula batambulwidi mpe e diambu dia Nzambi. 2 Petelo vava katomboka kuna Yerusaleme, awana batatidilanga nsiku wa zengwa bayantika kumveza,1 3 oku vo: “Okotele muna nzo za mindembi zengwa odidi yau.” 4 Muna diadi, Petelo ubasasidi mawonso, oku vo: 5 “Ekolo yasambidinge muna mbanz’a Yafo, mbwene muna mona-meso, lekwa1 kikulumukanga nze nlele wampwena wa lino, kikulumwinu muna nsuka zau ´ ya tuka kuna zulu, kikulumukini kwa mono. 6 Ntomene kio tala, mbwene bulu ya malu ma ´ ya ova ntoto, bulu ya mfuta, ma iyatatanga ye nuni za zulu. 7 Ngwidi mpe ndinga impovese vo, ‘E Petelo, telama, vonda wadia!’ 8 Kansi mvutwidi vo: ‘Kilendi ko, e Mfumu, e kuma kadi omu nu’ame ke mwakotele nkutu ´ ma kiafunzuka ko ngatu kia usafu.’ 9 Muna nkumbu una wazole, e ndinga itukidi kuna zulu ivutwidi vo: ‘Yambula yikila vo yafunzuka e lekwa ina Nzambi kavelelese.’ 10 Ediadi nkumbu tatu diavangama, yawonso yatombolwa diaka kuna zulu. 11 Kansi, muna ntangwa yayina vakedi diaka wantu tatu batelamene vana nzo ina twakala, batuka kuna Kaisaria, batuminu kwa mono. 12 I bosi o mwanda umpovese vo ngienda yau, lembi katikisa. Kansi mpangi sambanu awaya mpe bakwenda yame, twakota muna nzo a muntu ndiona. 13 “Utusamunwini una kamwena mbasi yatelama muna nzo 11:2 1 Yovo “tantana yandi.” 11:5 1 Sina, “kinzu.”

MAVANGU 11:1-23 andi yo kumvovesa vo: ‘Tuma wantu kuna Yafo, benda bokela Simone ona oyikilwanga vo Petelo, 14 okuzayisa mambu mana ovuluzilwa kumosi mpe y’esi nzo aku awonso.’ 15 Kansi vava ngiantikidi vova, o mwand’avelela ukulumukini muna yau wauna wakulumukina mpe kwa yeto kuna lubantiku. 16 Muna diadi, yasungamena e mvovo mia Mfumu, wau kavova vo: ‘Yoane muna maza kavubila, kansi oyeno nuvubila muna mwand’avelela.’ 17 Dianu vo, wau vo Nzambi ubavene lukau lwangovo luna kavana mpe kwa yeto twakwikila muna Mfumu Yesu Kristu, omono i nani yakakidila Nzambi e?”1 18 Vava bawidi mambu mama, bayambwidi fila e mpaka,1 bakembele Nzambi, oku vo: “Nzambi ovene mpe lau dia viluk’o ntima kwa wantu a zula2 kimana bavua moyo.” 19 Awana bamwangana mu kuma kia lubangamu lwavaika muna diambu dia Setefano, bayenda yakuna Fenisia, Kupero ye Antiokia, kansi kwa Ayuda kaka bavovanga diambu dia Nzambi. 20 Kansi, akaka muna esi Kupero ye Kurene bayiza kuna Antiokia, bayantika mokena y’awana bevovanga Kingerekia, babasamunwini e nsangu zambote za Mfumu Yesu. 21 Vana ntandu, o koko kwa Yave kukedi yau, ndong’ayingi bakituka se minkwikizi yo vutuka kwa Mfumu. 22 E nsangu zau zilueke muna matu ma nkutakani muna Yerusaleme, batumini Banaba yakuna Antiokia. 23 Vava kaluaka, 11:17 1 Yovo “yatelama muna nzil’a Nzambi.” 11:18 1 Sina, “babutamene.” 2 Awana bena vo ke Ayuda ko.

MAVANGU 11:24–12:15 omwene nsambu za Nzambi, oyangalele yo kasakesa awonso basikila muna Mfumu yo ntim’amosi; 24 kadi muntu ambote kakala, wazala yo mwand’avelela yo lukwikilu. Ndonga yakulama kuna kwa Mfumu. 25 I bosi, wele kuna Taso, wele vavi Saulu. 26 Vava kansolwele, untwese kuna Antiokia. Mvu amvimba balungana yau muna nkutakani, balongele ndong’ayingi. I muna Antiokia alongoki bayikilwa mu nkumbu antete vo Akristu muna lutumu lwa Nzambi. 27 Muna lumbu yayina, mukulumukini ngunza zitukidi kuna Yerusaleme, bezidi kuna Antiokia. 28 Mosi muna yau nkumbu andi Angabo, otelamene, osakwidi muna mwanda vo mvengele angolo ukala muna nza yawonso, una wakala muna tandu kia Kelodio. 29 Muna kuma kiaki, alongoki babakidi e nzengo vo konso muntu kavana kina kalendele, kimana batwika lusadisu kw’ampangi bena muna Yuda; 30 i wau bavanga, batwikidi lo kwa akuluntu muna moko ma Banaba yo Saulu. Muna kolo kiakina, Erodi wa ntinu wayantika bangika akaka muna nkutakani. 2 Ovo` ndele Yakobo wa mpangi a Yoane muna nsosolo. 3 Wau kamona vo diyangidikidi Ayuda, obakidi diaka Petelo. (Ediadi diavangama muna lumbu ya Mbolo Zakondwa Mfuna.) 4 Vava kambakidi, unsidi muna pelezo, unyekwele kwa ´ buka ya ya makesa banlangidila, konso buka kiakala ye makesa ´ ya, okanini kunsunzula1 vana ndose a nkangu vava kivioka e Nduta. 5 Petelo walundwanga muna pelezo, kansi e nkutakani yakwamana-

12

12:4 1 Yovo “kunata kuna mfundu.”

186 na samba kwa Nzambi mu kuma kiandi. 6 Vava Erodi kazola kunsunzula, o fuku wauna Petelo olele vana kati kwa makesa mole, wakangwa mu tuvambu tole, vana mwelo vakala mpe ye ayingidi bayingilanga pelezo. 7 Kansi, mbasi a Yave otelamene vana kakala, o ntemo utemene muna suku dia pelezo. Owende Petelo vana luvati, unsikamese, oku vo: “Telama nswalu!” O tuvambu muna moko mandi tusotokele. 8 O mbasi umvovese vo: “Vuata e mvuatu miaku yo kanga nsampatu zaku.” Ovangidi wo. I bosi, umvovese vo: “Vuata yunga kiaku, wandanda.” 9 Petelo ovaikidi, unlende, kansi kazeye wo ko vo dina divangamene muna mbasi dialudi. Edi kabenze vo mona-meso kamwene. 10 Vava bavioka buka kiantete kia ayingidi ye kina kiazole, balueke van’e vitu dia sengwa diafilanga muna mbanza, diziukidi diau kibeni. Bavaikidi, una bayendanga muna nzila, vana vau mbasi ovididi vana kena. 11 Petelo vava kamwene dina divangamene, ovovele vo: “Owau nzeye wo vo Yave ˆ otumini mbasi andi, unkolele vana koko kwa Erodi ye muna mawonso Ayuda bavingidinge vo mambwila.” 12 Vava kazaya ediadi, wele kuna nzo a Maria wa ngudi a Yoane, ona wayikilwanga vo Maku, kuna kwalungalakana alongoki ayingi, basambanga. 13 Vava kadodela e kielo, o ntaudi ankento, nkumbu andi Roda, wizidi tala kana nani. 14 Una kawidi e nding’a Petelo, ovilakene ziula kielo mu kuma kia kiese, ozawidi muna nzo, wele samuna vo Petelo otelamene vana mwelo. 15 Bamvove-

187 se vo: “Olaukidi.” Kansi, osiandamene vova vo i Petelo kikilu. Bavovele vo: “Nanga mbasi andi.” 16 Kansi Petelo okwamanene dodela. Vava baziudi kielo, bamwene, basivikidi kikilu. 17 Ubababididi o koko babutama, ubazayisi una Yave kamvaikisidi muna pelezo, ubavovese vo: “Nusamuna mambu mama kwa Yakobo ye kw’ampangi.” I bosi, ovaikidi, wele kwankaka. 18 Vava kuma kwakia, vabwidi mavuanga mangolo vana vena makesa, bayantikidi yuvuziana kana Petelo akweyi kele. 19 Erodi umvavidi ye sungididi kiawonso, wau kalembi kunsolola, ofundisi ayingidi, okanikini vo batumbwa; okatukidi kuna Yuda, ˆ okulumukini kuna Kaisaria, kuna kanangina mu fikolo. 20 Erodi wa ntinu wafungila nkangu a Turo ye Sidone makasi. Dianu vo, yau awonso bezidi kwa yandi, vava balebele Belaseto ona walunga-lunganga nzo a ntinu,1 balombele luvuvamu, kadi o madia ma nsi au kuna nsi a ntinu matukanga. 21 Muna lumbu kiasiwa, Erodi ovuete mvuatu a kintinu, ovuende vana kunda kia lufundisu, oyantikidi vova kwa nkangu. 22 I bosi, e ndonga yakutakana iyantikidi kaza, oku vo: “Nding’a nzambi, ke ya muntu ko!” 23 Vana vau, mbasi a Yave unwende, e kuma kadi kavene Nzambi nkembo ko, odilu kwa mimvidi, ofwidi. 24 E diambu dia Yave dinungunukini yo wokela. 25 Vava Banaba yo Saulu bamana vana lusadisu kuna Yerusaleme, bavutukidi yo bonga Yoane, ona wayikilwanga mpe vo Maku. 12:20 1 Sina, “suku dia ntinu.”

MAVANGU 12:16–13:10 Muna nkutakani ya Antiokia mwakala angunza ye alongi: Banaba, Simone ona wayikilwanga vo Nige,1 Lukio wa mwisi Kurene, Manaene ona walongwa kumosi yo Erodi wa nyadi a mvivu yo Saulu. 2 Una basadilanga Yave yo fionkonona,1 mwand’avelela uvovele vo: “Numvaulwila Banaba yo Saulu basala e salu kina ibabokelele.” 3 Vava bafionkonwene1 yo samba, babatensekele moko, babasindikidi. 4 Dianu vo, wantu awaya batumwa kwa mwand’avelela, baku` lumukini kuna Selukia, bakotele muna nzaza bele kuna Kupero. 5 Vava balueke kuna Salami, bayantikidi samuna e diambu dia Nzambi muna masambilu ma Ayuda. Bakedi mpe ye selo1 kiau Yoane. 6 Vava bavioka e sanga kiawonso yo luaka kuna Pafo, bawananene yo Nyuda mosi, wa ngang’a mpandu ye ngunz’a luvunu, nkumbu andi Ba-Yesu. 7 Vamosi kakala yo Sengio Pauluse wa nguvulu,1 nkwa ngangu. Obokelese Banaba yo Saulu, kadi waka´ la ye tima diayingi dia wa e diambu dia Nzambi. 8 Kansi Elima wa ngang’a mpandu (kadi eyayi i nsas’a nkumbu andi) oyantikidi kubasia kitantu, ovavidi kakidila nguvulu kalembi kwikila muna Mfumu. 9 I bosi Saulu, ona oyikilwanga mpe vo Paulu, ozele yo mwand’avelela, untungunwini, 10 umvovese vo: “Ongeye wazala ye umpuki yo bi wawonso, e mwan’a Nkadi ampemba, ntantu a mambu mawonso ma unsongi,

13

13:1 1 I sia vo, Ndombe. 13:2, 3 1 Yovo “mina nsoki.” Tala Nsas’a Mvovo. 13:5 1 Yovo “nsadisi.” 13:7 1 Nguvulu a mvivu mosi a Roma. Tala Nsas’a Mvovo.

MAVANGU 13:11-33 nga kuyambula bendomona nzila zasingama za Yave ko e? 11 Tala! O koko kwa Yave kuna omu ngeye, okituka se mpofo, kumona mwini ko mu fikolo.” Vana vau, e mbungezi ye tombe kimbukamene muna meso, wele avavi muntu kimana kansimba muna koko yo kumfila. 12 O nguvulu wau kamwene dina dibwidi, okwikidi yo toma sivika malongi ma Yave. 13 O Paulu ye akw’andi, bakotele muna nzaza tuka kuna Pafo, balueke kuna Penga muna Pamfulia. Kansi Yoane ubasisidi, ovutukidi kuna Yerusaleme. 14 Vo i yau, bakatukidi muna Penga bezidi kuna Antiokia muna Pisidia. Muna lumbu kia Vundu, bele muna sambilu, bafongele. 15 Una kimene tangwa o Nsiku ye sono ya Angunza, ambuta za sambilu babavovese vo: “Ampangi, avo diambu nuna diau muna kasakesa o nkangu, nuvova dio.” 16 Paulu otelamene, ubababididi o koko babutama, ovovele vo: “E Aneyisaele yo yeno nuvumi´ nanga Nzambi, nuwa. 17 O Nzambi a nkangu wau wa Isaele wasola mase meto, watundidika nkangu ekolo bakala se nzenza muna nsi a Engipito yo kubavaikisa muna koko kwandi kwankuma. 18 Wazizidila mavangu mau muna makanga, tezo kia mvu 40. 19 Vava kafwasa zula nsambwadi muna nsi ya Kenani, wavana e nsi au kwa Aneyisaele se vua diau. 20 Mawonso mama mu tezo kia mvu 450 mavangama. “Vava kiavioka mambu mama, wabavana afundisi yamuna tandu kia Samuele wa ngunza. 21 Kansi muna kolo kiakina balomba o ntinu, Nzambi wabavana Saulu wa mwan’a Kisi, mwisi kanda dia

188 Benyamini, wabayala mu mvu 40. 22 Vava kankatula, wabavana Davidi se ntinu, ona kasila umbangi, oku vo: ‘Nsolwele Davidi wa mwan’a Yisai, ona ntim’ame uyangalele; ona ovanga mawonso nzolele.’ 23 Muna mbongo a muntu ndioyu, o Nzambi katwasila Yesu wa mvuluzi kwa Isaele, mun’owu wa nsilu andi. 24 Una Muntu ndioyu kayizidi ko, Yoane wasamuna kwa nkangu awonso a Isaele vo bavubwa muna songa luviluku lwa ntima. 25 Kansi ekolo Yoane kafokolanga e salu kiandi, wavova vo: ‘Muna ngindu zeno, mono i nani? Ke mono ko ona nuyindulanga. Kansi, vena ye ndiona okwiz’andandi, kifwene nkutu kutulula nsinga mia nsampatu zandi ko.’ 26 “Ampangi, yeno mbongo a luvila lwa Abarayama ye akaka ana bevuminanga Nzambi vovo nwina, e diambu diadi dia luvuluzu, kwa yeto difidilu. 27 Kadi esi Yerusaleme y’akuluntu au ke bazaya muntu ndiona ko, kansi vava bamfundisa, balunganesa mambu mavovua kwa Angunza, mana metangwanga muna nding’angolo lumbu yawonso ya vundu. 28 Kana una vo ke basolola kuma kia kumvondela ko, balomba kwa Pilato vo kavondwa. 29 Vava balunganesa mawonso masonama mu kuma kiandi, bankulumwini vana nti, bansidi muna ziami. 30 Kansi, Nzambi wamfutumuna muna mafwa, 31 wamoneka lumbu yayingi kw’awana bayenda yandi tuka Ngalili yakuna Yerusaleme. Awaya bekunsilanga umbangi kuna kwa nkangu. 32 “Muna kuma kiaki, tukunusamunwinanga nsangu zambote za nsilu kasia kwa mase meto. 33 O Nzambi olungisi wo kwa yeto

189 wan’au wau kafula Yesu; wauna wasonama muna nkunga wanzole vo: ‘Ongeye u mwan’ame; o unu nkitukidi e se kuna kwa ngeye.’ 34 Nzambi wamfutumuna muna mafwa, ke vutuka diaka ko muna nitu iwolanga. Kadi Nzambi edi kavova: ‘Kuna kwikizi kiawonso ikunusonga o zola kuna yasila nsilu kwa Davidi.’ 35 Muna kuma kiaki, diavovua muna nkunga ankaka vo: ‘Kuyambula ko vo munkwikizi aku kawola.’ 36 Davidi wasadila Nzambi1 muna mbandu andi, i bosi waleka tulu muna lufwa, wazikwa kumosi yo mase mandi yo wola. 37 Kansi, ndiona kafutumuna o Nzambi, kawola ko. 38 “Dianu vo, ampangi, nuzaya wo vo muna muntu ndiona inusamunwinwanga luloloko lwa masumu, 39 muna mawonso ke nwadi lungisilwa ko muna Nsiku a Mose, muna yandi, konso ona okwikila, olungiswa. 40 Dianu vo, nuyikenga kimana mana mavovua kw’Angunza malembi kunubwila: 41 ‘Se nutadi, yeno akwa luvezo, nusivika yo vila, kadi e salu nsalanga omu lumbu yeno, ke nulendi kio kwikila ko, kana nkutu muntu unudedomwene kio.’” 42 Paulu yo Banaba una se bevaika, o nkangu uyantikidi kubadodokela vo basamuna mambu mama muna lumbu kia Vundu kina kilanda. 43 Vava lukutakanu muna sambilu lwa mwangana, Ayuda ayingi ye minkwikil’a kiyuda ana basambilanga Nzambi balende Paulu yo Banaba, ekolo bamokenanga yau, babawondelele kimana basikila muna nsambu za Nzambi. 44 Muna lumbu kia Vundu kialanda, ndonga muna mbanza ya-

MAVANGU 13:34–14:3 ´ wonso bakutakana mu wa diambu dia Yave. 45 Vava Ayuda bamwene e ndonga, bazele ye kimpala, bayantikidi tianguna yo fidisa e mpaka mana Paulu kavovanga. 46 I bosi, Paulu yo Banaba kuna unkabu wawonso babavovese vo: “Diamfunu vo e diambu dia Nzambi diateka samunwa kwa yeno. Wau vo nubembwele dio yo kuyibadikila vo ke nwafwana ko muna vua moyo a mvu ya mvu, tala, twele kweto kwa esi zula.1 47 Kadi o Yave watukanikina muna mvovo emi: ‘Isolele nze ntemo kwa esi zula,1 kimana wasamuna luvuluzu yakuna nsuk’a nza.’” 48 Vava esi zula1 bawidi diadi, bayangalele yo sanisina diambu dia Yave, awonso ana bakala kikilu ye tima dia vua moyo a mvu ya mvu, bakwikidi. 49 Vana ntandu, e diambu dia Yave diamwangana muna nsi yawonso. 50 Kansi Ayuda bakomekene akento a zitu ana bavuminanga Nzambi ye akuluntu a mbanza, babangikidi Paulu yo Banaba yo kubavaikisa muna nkendelo za mbanza au. 51 Babakubulwidi mbundukutu a tambi yau, bele kwau kuna Ikonio. 52 Alongoki bakwamanana zadiswa yo mwand’avelela ye kiese. Muna Ikonio, bakotele kumosi muna sambilu dia Ayuda, wau batomene vova, ndong’ayingi ya Ayuda ye Mingerekia bakitukidi minkwikizi. 2 Kansi Ayuda ana balembi kwikila babendomwene esi zula1 kimana bamenga ampangi. 3 Dianu vo, banangini ko kolo kiayingi, bavovele kuna unkabu muna nkum’a Yave, ona osidi e diambu dia nsambu zandi o umbangi, wau kayambwidi e

13:36 1 Yovo “wavanga luzolo lwa Nzambi.”

13:46-48; 14:2 1 Awana bena vo ke Ayuda ko.

14

MAVANGU 14:4-26 sinsu yo masivi mavangamena muna moko mau. 4 Kansi, ndonga muna mbanza ivambanene; ankaka kuna sambu dia Ayuda, ankaka kuna sambu dia antumwa. 5 Vava esi zula1 ye Ayuda kumosi ye akuluntu au bakanini kubatianguna yo kubatubila matadi, 6 bazayisu wo, batinini muna mbanz’a Lukaonia, Luseta, Delebe ye mavata makala lukufi. 7 Bele samuninge nsangu zambote mwamuna. 8 Muna Luseta mwakala muntu wafonga, mbevo a malu. Kasidi diata nkutu ko tuka kawutukila. 9 Muntu ndioyo wawanga ekolo Paulu kavovanga. Vava Paulu kantadidi yo mona vo lukwikilu lwa wukwa kena lwau, 10 ovovele muna nding’angolo vo: “Telamena muna malu maku.” Otelamene, oyantikidi diata. 11 O nkangu vava bamwene dina Paulu kavangidi, bavovele muna nding’a Kilukaonia vo: “E nzambi zikulumukini kwa yeto nze wantu!” 12 Bayikidi Banaba vo Zeuse, Paulu vo Ereme, kadi yandi wavitang’o ntu muna vova. 13 Ngang’a Zeuse, ona wakala ye tempelo kuna fula dia mbanza, otwese ngombe ye saki ya mvuma vana vitu dia mbanza, ozolele kela yimenga kumosi yo nkangu. 14 Kansi antumwa Banaba yo Paulu vava bawidi wo, batiazwini e yunga yau, bakotele vana kati kwa nkangu, bavovele muna nding’angolo: 15 “Ekuma nuvangilanga mambu mama? Oyeto mpe tu wantu, tumonanga e mpasi zina numonanga. Tunusamwinini nsangu zambote kimana nwayambula mambu mama makondwa mfu14:5 1 Awana bena vo ke Ayuda ko.

190 nu yo kwiza kwa Nzambi amoyo, ona wavanga e zulu ye nza, mbu ye lekwa yawonso ina mo. 16 Muna mbandu zavioka wayambula vo e zula yawonso yadiatila muna nzila zau, 17 kanele vo kayambwidi kuyisila kimbangi ko wau kevanganga owete muna kunuvana e mvula zituka kuna zulu ye nsungi ziyimanga mbongo, kunuyukutisa yo madia yo zadisa ntima mieno ye kiese.” 18 Kana una vo bavovele mambu mama, diampasi diakala mu sima e ndonga balembi kubakelela yimenga. 19 Vezidi Ayuda batuka kuna Antiokia ye Ikonio, balebele ndonga, batubidi Paulu matadi, bankokele kuna mbazi a mbanza, edi babenze vo ofwidi. 20 Kansi, vava alongoki banzungidi, otelamene yo kota muna mbanza. Muna lumbu kialanda, wele kuna Delebe yo Banaba. 21 Vava bamana samuna e nsangu zambote muna mbanza yayina yo kitula wantu ayingi se alongoki, bavutukidi kuna Luseta, Ikonio ye Antiokia. ˆ 22 I kuna bakumikini alongoki1 yo kubakasakesa basikila muna lukwikilu, oku vo: “Muna mpasi zayingi i tufwete kotela muna Kintinu kia Nzambi.” 23 Batumbikidi akuluntu muna konso nkutakani, basambidi yo fionkonona,1 babasunzwidi kwa Yave ona bakwikidi. 24 I bosi, baviokele muna Pisidia yo luaka muna Pamfulia, 25 vava basamwini e diambu dia Nzambi muna Penga, bakulumukiˆ ni kuna Atalia. 26 I kuna bakotele muna nzaza, bele kuna Antiokia, kuna batambulwila e nsambu za Nzambi muna salu kina balunganisa. 14:22 1 Yovo “mioyo mia alongoki.” 14:23 1 Yovo “mina nsoki.” Tala Nsas’a Mvovo.

191 27 Vava balueke, balungalakese e nkutakani, babasamunwini mambu mayingi mana Nzambi kavangidi muna yau ye mwelo a lukwikilu kaziulwidi esi zula.1 28 Banangini ko kolo kiayingi ye alongoki. Wantu akaka batukidi kuna Yuda, bakulumukini kuna Antiokia, bayantikidi longa ampangi vo: “Avo nulembi zengwa mun’owu wa nsiku a Mose, ke nulendi vuluzwa ko.” 2 Kansi, vava kiabwa e ntantani zangolo yo filana e mpaka vana vena wantu awaya ye Paulu yo Banaba, basikidisi vo Paulu yo Banaba ye akaka muna yau benda kw’antumwa ye akuluntu kuna Yerusaleme mu kuma kia diambu1 diadi. 3 Vava e nkutakani yayenda kubasindika, bakwamanene nkangalu au, baviokele muna Fenisia ye Samaria, bele samuninge luviluku lwa esi zula.1 Mpangi zawonso kiese kiayingi bamonanga mu kuma kiau. 4 Una balueke muna Yerusaleme, batomene tambulwa kwa nkutakani, antumwa ye akuluntu, babasamunwini mambu mayingi kavangidi Nzambi muna yau. 5 Kansi, ankaka muna alandi a malongi ma Afarisi, ana bakituka minkwikizi, batelamene yo vova vo: “Diamfunu bazengwa yo kubakanikina vo balunda e Nsiku a Mose.” 6 Muna kuma kiaki, antumwa ye akuluntu bakutakene mu fimpa e diambu diadi. 7 Vava bafilanene mpaka zangolo, Petelo otelamene, ubavovese vo: “Ampangi, nutomene wo zaya vo tuka muna lumbu yantete, Nzambi wansola vovo

15

14:27; 15:3, 7, 12, 14, 19 1 Awana bena vo ke Ayuda ko. 15:2 1 Yovo “ntantani.”

MAVANGU 14:27–15:20 nwina kimana esi zula1 bawila e diambu dia nsangu zambote omu nu’ame yo kwikila. 8 O Nzambi, ona ozeye o ntima, wasia umbangi muna kubavana mwand’avelela, nze una kavanga kwa yeto. 9 Ke kutuswaswanesanga ko yo yau, kansi ovelelese ntima miau muna lukwikilu. 10 Ozevo, ekuma nutontelanga Nzambi muna yekeka mazitu kw’alongoki mana mase meto yo yeto kibeni ke tulendi nata ko? 11 Oyeto tukwikilanga vo muna nsambu za Mfumu Yesu tuvuluzilwa, oyau mpe i wau bekwikilanga.” 12 Awonso babutamene, bawunikini Banaba yo Paulu ekolo beyikang’e sinsu ye masivi mayingi kavangidi o Nzambi muna yau vana vena esi zula.1 13 Una bamene vova, Yakobo ovutwidi vo: “Ampangi, nungwila. 14 Simoni watoma samuna una Nzambi kasongela dienga diandi kwa esi zula1 muna nkumbu antete, kimana kasola vana bena o nkangu muna nkumbu andi. 15 Muna diadi, e mvovo mia Angunza miayenda e betela, wauna wasonama vo: 16 ‘Vava mambu mama mevioka, mvutuka yo tungulula e saba1 kia Davidi kina kiabwa; ntungulula tungwa yandi, yavutuka una yakala, 17 kimana awana basala, bavava Yave kumosi ye wantu a zula yawonso ana beyikilwa muna nkumbu ame, u kavovele Yave, ona ovanganga mambu mama, 18 mazayakene tuka kuna nz’ankulu.’ 19 Dianu vo, e nzengo2 zame ke bangika esi zula1 ko, ana bavutukidi kwa Nzambi, 20 kansi tubasonekena vo bayikenga ye lekwa yafunzulwa 15:16 1 Yovo “sudi; nzo.” 15:19 2 Yovo “kani.”

MAVANGU 15:21–16:1 kwa teke, zumba,1 ye ina yafiontoka2 ye menga. 21 Kadi, tuka kuna nz’ankulu, vekalanga y’awana besamunanga mana kasoneka Mose muna mavata mawonso, wau betanganga mo muna nding’angolo muna masambilu, lumbu yawonso ya vundu.” 22 I bosi, antumwa ye akuluntu kumosi ye nkutakani yawonso babakidi e nzengo za sola wantu vana bena, babatuma kuna Antiokia kumosi ye Paulu yo Banaba; basolele Yuda ona wayikilwanga vo Basaba yo Sila, yau bavitang’o ntu vana vena ampangi. 23 Babavene o nkanda una basonekene vo: “Kuna kw’ampangi muna Antiokia, Suria ye Kilikia, ana batukidi muna zula,1 mavimpi matukidi kwa mpangi zeno, antumwa ye akuluntu. 24 Wau tuwidi vo ankaka muna yeto bekunumwesanga e mpasi muna mvovo miau yo vava fwasa ntima1 mieno, kana una vo ke twabavana luludiku ko, 25 yeto awonso tubakidi nzengo za kunutumina wantu tusolele ye azolwa eto, Banaba yo Paulu, 26 ana bayekwele mioyo miau muna nkumbu a Mfumu eto Yesu Kristu. 27 Dianu vo, tutumini Yuda yo Sila, kimana basamuna mpe muna nua miau mana masonamene omu nkanda. 28 Kadi o mwand’avelela yo yeto kibeni tumwene vo diambote twalembi kunukudikila e zitu diankaka, nulunda kaka mambu mama mamfunu: 29 nukwamanana kuyikenga muna yimenga 15:20, 29 1 Muna Kingerekia, por·neia. Tala Nsas’a Mvovo. 15:20, 29 2 Yovo “bulu yalembi zengwa va laka mu vaikisa menga.” 15:23 1 Awana bena vo ke Ayuda ko. 15:24 1 Yovo “mioyo.”

192 ´ ya teke, menga, ye ma yafiontoka2 ye zumba.1 Avo nutomene kuyikenga muna mambu mama, nusikila. Nukala kiambote!” 30 Vava wantu awaya basindikwa, bakulumukini kuna Antiokia, bakutakese awonso, babatambikidi o nkanda. 31 Una batangidi wo, bayangalele lukasakeso baveno. 32 Wau vo Yuda yo Sila ngunza mpe bakala, bakasakese yo kumika ampangi muna malongi mayingi. 33 Vava banangini ko mu kolo kiayingi, babasindikidi kuna luvuvamu kw’ampangi ana babatuma. 34 —— 35 Kansi, Paulu yo Banaba banangini muna Antiokia, balongele yo samuna e nsangu zambote za diambu dia Yave kumosi mpe ye wantu ayingi ankaka. 36 Vava baviokesa lumbu yakete, Paulu ovovese Banaba vo: “Yambula twavutuka owau, twenda kingula ampangi muna mavata mawonso twasamunwini e diambu dia Yave kimana twazaya kana aweyi bena.” 37 Banaba osiandamene vo kenda yo Yoane, ona wayikilwanga vo Maku. 38 Kansi Paulu kayangalala ko vo benda yandi, kadi wateka kubasisa kuna Pamfulia yo lembi kwenda yau muna salu. 39 Muna diadi, vakedi ntantani zangolo, yavana bavambanene; Banaba obongele Maku, bakotele muna nzaza, bele kuna Kupero. 40 Paulu osolele Sila, vava ampangi banyekeka muna nsambu za Yave, wele kwandi. 41 Oviokele muna Suria ye muna Kilikia, wele akumikinge nkutakani. Paulu olueke mpe muna Delebe ye muna Luseta. Mwakala nlongoki mosi nkumbu andi Timoteo, mwan’a Nyuda mosi

16

193 ankento, wa munkwikizi, kansi o se diandi Mungerekia, 2 kimbangi kiambote kasilwanga kw’ampangi kuna Luseta ye Ikonio. 3 Paulu osongele luzolo lwa nata Timoteo, umbongele, unzengele mu kuma kia Ayuda ana bakala muna fulu yayina, kadi awonso bazaya wo vo se diandi Mungerekia. 4 Ekolo baviokelanga muna mavata, babazayisi vo balunda e nkanikinu mina antumwa ye akuluntu babakila e nzengo muna Yerusaleme. 5 E nkutakani zisikidi muna lukwikilu, o lutangu lwawokelanga lumbu ke lumbu. 6 Baviokele muna Ferungia ye Ngalatia, kadi basimwa kwa mwand’avelela balembi samuna e diambu dia Nzambi muna mvivu a Asia. 7 I bosi, vava bakulumuka kuna Musia, bavavidi okwenda kuna Bitunia, kansi o mwand’a Yesu ubasimini. 8 Dianu vo, baviokele muna Musia, bakulumukini kuna Teroa. 9 Muna fuku, Paulu omwene mona-meso—mwisi Makedonia otelamene vana kakala, undodokele, oku vo: “Sauka oku Makedonia, watusadisa.” 10 Vava kamona e mona-meso, tuvavidi kwenda kuna Makedonia, tubakwidi vo Nzambi utubokele twabasamunwina e nsangu zambote. 11 Kuna Teroa tukotele muna nzaza twele kuna Samoterake, kansi muna lumbu kialanda twele kuna Neapoli; 12 i bosi twele kuna Filipi, mbanza yakala muna wisa kia Roma, mbanza yasunda o mfunu muna mvivu wa Makedonia. Tunangini mo lumbu yayingi. 13 Muna lumbu kia Vundu twele kuna mbazi a vitu, vana ndambu a nkoko, vana fulu kina

MAVANGU 16:2-23 twayindulanga vo kia sambidila, tuvuende, tuyantikidi sila umbangi kw’akento bakutakana vana. 14 Nkento mosi nkumbu andi Ludia, nlele mia nduwa katekanga, mwisi mbanz’a Tuatira, mumpumina Nzambi, watuwunikina, Yave waziula ntim’andi kimana kakwikila mana Paulu kavovanga. 15 Vava kavubwa kumosi y’esi nzo andi, utudodokele vo: “Avo numwene vo ngina ye kwikizi muna Yave, nwiza nangina muna nzo ame.” Osiandamene vo twenda. 16 Vava twayendanga kuna fulu kia sambidila, tuwananene ye ntaudi mosi ankento wakala ye nkuya. Ngang’a ngombo kakala, nluta miayingi katwasanga kwa mfumu zandi muna salu kiaki. 17 Nkento ndioyo walandanga Paulu yo yeto, wabokanga muna mvovo emi: “Wantu awaya ntaudi za Nzambi a Mpungu-ngolo, bekunusamunwinanga e nzil’a luvuluzu.” 18 Lumbu yayingi kavanganga wo. Kuna kwalanda Paulu kazizidila dio diaka ko, ovilukidi, ovovese nkuya vo: “Ikanikini muna nkumbu a Yesu Kristu, vaika muna yandi.” Vana vau uvaikidi. 19 Mfumu zandi vava bamwene vo e vuvu kiau kiabaka e nzimbu kivuidi, babakidi Paulu yo Sila, babanete kw’akuluntu vana zandu.1 20 Wau banatwa kwa ayadi a mbanza, bavovele vo: “Ayuda awaya mavuanga mayingi besianga mu mbanz’eto. 21 Belonganga fu ina vo ke yansongi ko kwa yeto esi Roma mu tanginina ngatu landa.” 22 E ndonga ibatelamene kumosi, e mfumu za mbanza batiazuini e yunga yau yo kanikina vo bawandilwa muna lubamba. 23 Vava 16:19 1 I sia vo, fulu kia kutakenenanga nkangu.

MAVANGU 16:24–17:6 babawende ngwanda zayingi, babasidi muna pelezo, bakanikini nlundi a abakami katoma kubalunda. 24 Muna kuma kia nkanikinu kavewa, ubasidi muna suku diakati dia pelezo, okangidi malu mau ˆ muna ku. 25 Kansi muna dingi-dingi, Paulu yo Sila wau basambidinge yo sanisina Nzambi muna nkunga, abakami babawidi. 26 Vana vau vakedi nzakama angolo a ntoto, e nkubilwa za pelezo zinikukini. Mielo miawonso miziukidi vana vau, o tuvambu twa abakami awonso tudanukini. 27 O nlundi a abakami vava kasikamene, omwene vo mielo mia pelezo miaziuka, ovolele nsosolo andi kayivonda, kadi edi kabenze vo abakami batinini. 28 Kansi Paulu ovovele muna nding’angolo vo: “Kuyivondi ko, kadi yeto awonso tuna vava!” 29 Nlundi a abakami olombele e mini, okotele muna kati, wau kezakamanga, obwidi vana malu ma Paulu yo Sila. 30 Ubavaikisi kuna mbazi, ovovele vo: “Adieyi mfwete vanga muna vuluzwa?” 31 Bavovele vo: “Kwikila muna Mfumu Yesu wavuluzwa kumosi y’esi nzo aku.” 32 I bosi, bansamunwini e diambu dia Yave kumosi ye awonso bakedi muna nzo andi. 33 Muna ola yayina ya fuku ubabongele, osukwidi e mputa zau. Ke vavioka kolo ko, yandi y’esi nzo andi bavubwa. 34 Ubanete muna nzo andi, ubavene madia, oyangalele kumosi y’esi nzo andi awonso wau kakwikidi muna Nzambi. ´ 35 Vava o kuma kwakia, mfumu za mbanza batumini makesa, oku vo: “Vaikisa wantu awaya.” 36 O nlundi a abakami osamwini e mvovo miau kwa Paulu: “Mfu-

194 mu za mbanza batumini makesa kimana yeno wole nwavaikiswa. I kuma vo, nuvaika owau, nwendela kuna luvuvamu.” 37 Kansi Paulu ubavovese vo: “Batuwendenge vana meso ma ndonga lembi fundiswa kuna mbazi a nkanu, batusidi muna pelezo, kana una vo tu esi Roma. Owau bazolele kutuvaikisa kuna sweki e? Ke tuvaika ko! Yambula beza kutuvaikisa yau kibeni.” 38 Makesa bele zayisa e mvovo miami kwa mfumu za mbanza. Bamwene wonga vava bawidi vo wantu awaya esi Roma. 39 Muna kuma kiaki, bezidi kubadodokela yo kubavaikisa, babalombele vo bakatuka muna mbanza. 40 Kansi una bavaikidi muna pelezo bele kuna nzo a Ludia; vava bamwene ampangi babakasakese, bele kwau. Baviokele muna Amfipoli ye Apolonia, balueke kuna Tesalonika, kuna kukedi e sambilu dia Ayuda. 2 Wau vo i fu kiandi, Paulu okotele vana bena, omokene yau muna Sono mu lumbu tatu ya vundu, 3 osasidi yo songa muna sono vo mfunu kikilu diakala vo Kristu kamona e mpasi yo fuluka muna mafwa yo vova vo: “O Yesu ndioyo, ona ikunusamunwinanga, i Kristu.” 4 Muna kuma kiaki, akaka muna yau bakwikidi yo yikama Paulu yo Sila, diau adimosi mpe ye ndong’a Mingerekia ana basambilanga Nzambi kumosi y’akento ayingi akwa tunda. 5 Kansi Ayuda, wau bamwene kimpala, bakutakese yaka yimpumbulu ana bayungananga vana zandu, bakutakese ndonga, bayantikidi sia mavuanga muna mbanza. Babangwidi e nzo a Yaso yo vava twasa Paulu yo Sila kwa ndonga. 6 Wau balembele kubasolo-

17

195 la, banete Yaso ye mpangi zankaka kwa mfumu za mbanza, bavovele muna nding’angolo vo: “Wantu ana betungianisanga1 e nza yawonso, balueke mpe omwamu, 7 o Yaso ubatambwidi muna nzo andi. Wantu awaya awonso, nkanikinu mia Kaisa betelamenanga, edi bevovanga vo vena ye ntinu ankaka, Yesu.” 8 Vava bawidi mambu mama, e ndonga ye mfumu za mbanza batelamene mioyo; 9 vava batambwidi nzimbu1 zafwana kwa Yaso ye akaka, babayambwidi benda kwau. 10 Muna fuku wauna, ampangi basindikidi Paulu yo Sila kuna Beroya. Vava balueke, bakotele muna sambilu dia Ayuda. 11 Ayuda kuna Beroya bakala ye tima dia longoka ke mun’awana bena muna Tesalonika ko, kadi batambulwila e diambu kuna mvevo a ntima yo toma fimpa e Sono lumbu yawonso, mu zaya kana vo mambu mama i una mena. 12 Dianu vo, ayingi muna yau bakwikidi, kumosi ye akento ayingi mpe a Mingerekia akwa zitu ye akala ankaka. 13 Kansi vava Ayuda kuna Tesalonika bazaya wo vo Paulu wasamunanga e diambu dia Nzambi kuna Beroya, bezidi ko, babendomwene nkangu yo tukisa nkindu. 14 Vana vau, ampangi basindikidi Paulu kuna mbu, kansi Sila yo Timoteo basidi kuna. 15 Awana bayenda yo Paulu, banluakisi kuna Atenai, vava batambula nkanikinu wa Paulu vo Sila yo Timoteo benda kwa yandi mu nzaki zawonso avo dilendakana, bavutukidi kwau. 16 Ekolo Paulu kabavingilanga kuna Atenai, wakendalala kikilu wau kamona e mbanza yazala 17:6 1 Yovo “betwasanga mavuanga mu.” 17:9 1 Yovo “nsimbi.”

MAVANGU 17:7-25 ye teke. 17 Muna diadi, wayantika mokena ye Ayuda muna sambilu ye akaka ana basambilanga Nzambi, lumbu yawonso vana zandu wamokenanga mpe y’awana bakalanga vo. 18 Kansi, akaka muna ndongota za Ki-Epikuro ye Asetoa bamfidisi e mpaka, ankaka bavovele vo: “Nkwa mawulumuna ndioyo adieyi kazolele vova?” Akaka vo: “Una nze nteleki a nzambi za nzenza.” Ediadi diavangama wau vo nsangu zambote za Yesu ye lufuluku kasamunanga. 19 Muna kuma kiaki, bambakidi, ` ` banete vana Areopago1 yo vova vo: “Nga tulenda zaya e longi diadi diampa olonganga? 20 Kadi mambu manzenza okotesanga muna matu meto, tuzolele zaya e nsas’a mambu mama.” 21 Esi Atenai awonso ye nzenza zakala vo, baviokesanga kaka ntangw’au a vu´ ndu muna samuna yovo wa konso diambu diampa. 22 Paulu otela` ` mene vana kati kwa Areopago, ovovele vo: “Esi Atenai, mbwene vo muna mambu mawonso, nusundidi wantu akaka muna vumi wa zinzambi.1 23 Muna bong’e nona, ekolo yaviokelenge, mbwene lekwa ina nusambilanga, mbwene nkutu e ziku diasonama vo ‘Kuna kwa Nzambi Ilembi Zayakana.’ Dianu vo, ndiona nulembele zaya nusambilanga, i yandi ndioyu ikunusamunwinanga. 24 O Nzambi ona wavang’e nza ye lekwa yawonso ina mo, wau vo yandi i Mfumu a zulu ye nza, ke kalanga muna tempelo yatungilwa mu moko ko; 25 ngatu vava lusadisu lwa wantu nze 17:19 1 I sia vo, mongo wakala kuna Atenai yankulu, kuna mpe kwakutakenenanga mbazi a nkanu anene. 17:22 1 Yovo “nutoma kuyivananga mu mambu ma nsambila.”

MAVANGU 17:26–18:11 ´ yandi okondelo ma, kadi yandi kibeni wavana moyo ye fulumwinu kwa wantu awonso ye lekwa yawonso. 26 Muna muntu mosi i kavangila zula yawonso, kimana bakala ova nza, wasikidisa e kolo yo sia nkendelo muna kalu ya wantu, 27 kimana bavava Nzambi, avo bekumbabata, bekunsolola, kana una vo kavavukidi konso muntu omu yeto ko. 28 Kadi muna yandi i twinina o moyo, diata yo zinga, wauna akaka muna asoneki eno bavova vo, ‘Kadi oyeto mpe tu wan’andi.’1 29 “Wau vo tu wan’a1 Nzambi, ka tufwete yindula ko vo Nzambi una nze wolo, yovo palata, yovo tadi, nze lekwa kiavalwa yo sokwa kwa wantu. 30 Kieleka, o Nzambi wazima meso muna tandu kiokio kia bubu; kansi owau osamunanga kwa wantu awonso muna fulu yawonso vo bavilukw’e ntima. 31 Kadi wasikidisa e lumbu kina kefundisa e nza yawonso muna unsongi muna muntu ona kasola, wasonga e ziku kwa wantu awonso wau kamfula muna mafwa.” 32 Kansi, vava bawidi e diambu dia lufuluku lwa mafwa, ankaka bayantikidi o seva, ankaka bavove´ le vo: “Tusinga kuwa diaka muna diambu diadi.” 33 Paulu okatukidi vana bena, 34 kansi ankaka banlende yo kwikila. Akaka muna yau i Dionisio wa mfundisi kuna ` ` mbazi a nkanu a Areopago, yo nkento mosi nkumbu andi Damari ye ankaka mpe. Vava kiavioka mambu mama, Paulu okatukidi kuna Atenai, olueke muna Korinto. 2 Owene mo Nyuda mosi, nkumbu

18

17:28 1 Yovo “wutwa yandi.” 17:29 1 Yovo “wutwa ya.”

196 andi Akila, mwisi Ponto, ke kolo ko katukidi kuna Italia yo nkento andi Peresekila, e kuma kadi Kelodio wakanikina vo Ayuda awonso bakatuka muna Roma. Wele kwa yau 3 wau vo salu kimosi basalanga, onangini muna nzo au yo sala yau kumosi, kadi nzo za ngoto batunganga. 4 Muna lumbu yawonso ya vundu walongelanga1 muna sambilu yo kwikidisa Ayuda ye Mingerekia. 5 I bosi, vava Sila yo Timoteo bakulumuka tuka kuna Makedonia, Paulu oyantikidi kuyivana emvimba muna samuna diambu yo sila umbangi kwa Ayuda muna kubakwikidisa vo, Yesu i Kristu. 6 Kansi, vava bakwamanana kunsia kitantu yo kuntianguna, okubwidi mvuatu miandi, oku vo: “Yambula menga meno makala muna ntu mieno. Mpelele kwame. Tuka owau kwa esi zula1 ikwenda.” 7 Okatukidi mo,1 wele muna nzo a muntu mosi wavuminanga Nzambi, nkumbu andi Titiose Yuseto, e nzo andi vana ndambu e sambilu yakala. 8 Kansi, Keresepo wa mbut’e sambilu, okwikidi muna Mfumu, kumosi mpe y’esi nzo andi awonso. Esi Korinto ayingi ana bawidi e nsangu zambote bakwikidi yo vubwa. 9 Muna fuku, o Mfumu ovovese Paulu muna monameso vo: “Kumoni wonga ko, kwamanana vova, kubutama ko, 10 kadi ngina yaku, ke vena muntu ko okubaka mu kuvang’e mpasi; kadi wantu ayingi ngina yau mu mbanza yayi.” 11 Muna kuma kiaki, okedi mo mvu mosi ye ngonde sambanu, olongele diambu dia Nzambi vana bena. 18:4 1 Yovo “wamokenanga yau.” 18:6 1 Awana bena vo ke Ayuda ko. 18:7 1 I sia vo, muna sambilu.

197 12 Ekolo Ngalio kakala nguvulu1 a Akaya, Ayuda batelamene ` Paulu, banete vana kunda kia lufundisu, 13 bavovele vo: “Muntu ndioyu nkangu kelebanga basambila Nzambi mu mpila ke ina ngwizani ko yo nsiku.” 14 Kansi, vava Paulu kazol’o vova, Ngalio ovovese Ayuda vo: “Kala vo mbi kavangidi yovo nkanu ampwena ´ ´ kavolele, nga wa yadi kunuwa kuna luzindalalu. 15 Kansi wau vo mu kuma kia mvovo, nkumbu yo nsiku eno nufilazianinang’e mpaka, yeno kibeni nusingika dio. Kizolele kala mfundisi a mambu mama ko.” 16 Muna kuma kiaki, ubayingidi vana kunda kia lufundisu. 17 Yau awonso babakidi Sosetene wa mbut’e sambilu, bayantikidi kunwandila vana kunda kia lufundisu. Kansi o Ngalio kasidi kuyisia nkutu muna mambu mama ko. 18 O Paulu vava kanangini ko lumbu yayingi, okanini ampangi, okotele muna nzaza, wele kuna Suria kumosi yo Peresekila yo Akila. Muna Kenkerea, ozengele nsuki zandi, kadi ndofi kadia. 19 Vava balueke muna Efeso, ubasisidi kuna; kansi yandi kibeni, okotele muna sambilu omokene ye Ayuda. 20 Kana una vo bandodokele kakala yau mu kolo kiayi` ngi, kazolele ko, 21 ubakanıni yo vova vo: “Se yavutuka diaka kwa yeno, avo Yave ozolele wo.” Tuka kuna Efeso okotele muna nzaza, 22 okulumukini kuna Kaisaria. Otombokele kuna Yerusaleme kamonana y’ampangi muna nkutakani, i bosi okulumukini kuna Antiokia.

MAVANGU 18:12–19:6 23 Vava kanangini ko mu fikolo, okatukidi, oviokele muna fulu yayingi ya zunga kia Ngalatia ye Ferungia, okumikini alongoki awonso. 24 Nyuda mosi olueke muna Efeso, nkumbu andi Apolo, mwisi Alesanderia; mpovi ambote kakala ye watoma zaya e Sono. 25 Walongwa muna nzil’a Yave, nkwa vema muna lusadisu lua mwanda, wavovanga yo toma longa oma ma Yesu, kansi mvub’a Yoane kaka kazaya. 26 Oyantikidi vova muna sambilu kuna unkabu, vava Peresekila yo Akila banwidi, bambongele, batomene kunsasila e nzil’a Nzambi. 27 Wau vo kuna Akaya kazola kwenda, ampangi basone` kene alongoki, babakasakese batoma kuntambula. Vava kaluaka ko, watoma sadisa awana bakituka minkwikizi muna nsambu za Nzambi; 28 kadi kuna unkabu wawonso, wasonga e ziku vana meso ma ndonga vo Ayuda vilwa bakala wau yo kubasonga muna Sono vo Yesu i Kristu. Ekolo Apolo kakala muna Korinto, Paulu oviokele kuna ntandu muna zunga ya Asia, okuˆ lumukini kuna Efeso. I kuna kawananene y’alongoki akaka, 2 ubayuvuidi vo: “Nga mwand’avelela nwatambula vava nwakituka minkwikizi e?” Bamvutwidi vo: “Ke twawidi wo nkutu ko vo vena yo mwand’avelela.” 3 Ovovele vo: “Ozevo, mu nki nwavubilwa?” Bavutwidi vo: “Muna mvub’a Yoane.” 4 Paulu ovovele vo: “E mvub’a Yoane i sinsu kia luviluku lwa ntima, wavovesang’o wantu vo bakwikila muna ndiona okwiz’anlandi, i sia vo, muna Yesu.” 18:12 1 Nguvulu i nyadi a mvivu mosi a Roma. 5 Una bawidi wo, bavubilu muna nkumbu a Mfumu Yesu. 6 Vava Tala Nsas’a Mvovo.

19

MAVANGU 19:7-27 Paulu kabatensekele o moko, batambwidi mwand’avelela, bayantikidi vovela muna ndinga za nzenza yo sakula. 7 Yau awonso, tezo kia akala 12. 8 Una kakotele muna sambilu, ovovelenge kuna unkabu mu ngonde tatu, olongelenge yo kwikidisa wantu oma ma Kintinu kia Nzambi. 9 Kansi, akaka wau babadisi ntima yo lembi kwikila yo tianguna Nzila vana meso ma ndonga, Paulu okatukidi vana bena, ovambwidi alongoki, e lumbu yawonso olongelenge muna seka dia sikola ya Turano. 10 Wavanga wo mu mvu miole, awonso bakala muna mvivu a Asia bawidi e diambu dia Mfumu, Ayuda ye Mingerekia. 11 O Nzambi wakwamanana vangila mavangu mankuma muna moko ma Paulu, 12 kana nkutu malenswa ye nlele miandi vava mianatwanga kwa mbevo, e mbevo zasasukanga, e mianda miambi mpe miavaikanga. 13 Kansi Ayuda akaka ana bayenda kangalanga mu vaikisa e nkuya, bavava mpe sadila e nkumbu a Mfumu Yesu kw’awana bakala ye mianda miambi; bavovanga vo: “Inukanikini muna nkumbu a Yesu ona Paulu kelonganga.” 14 O wana nsambwadi a Sekeva wa ngang’ambuta wa Nyuda, yau bavanganga wo. 15 Kansi, o mwand’ambi ubavutwidi vo: “O Yesu inzeye, o Paulu mpe inzeye; kansi oyeno nu aki nani e?” 16 Muna diadi, o muntu wina ye mwand’ambi ubayilamene, ubasundidi e ngolo, bavaikidi muna nzo yayina mu ntinu ye nkonga ye mputa zau. 17 Diambu diadi diazayakana kw’awonso, Ayuda ye Mingerekia ana bazingilanga muna Efeso; awonso bamwene wonga, e nku-

198 mbu a Mfumu Yesu yakembelelwa. 18 Ayingi mun’awana bakituka minkwikizi bezidi funguna yo samuna mavangu mau. 19 Ndonga mun’awana basadilanga e mpandu batwese nkanda miau, bayokele mio vana meso ma wantu awonso. Batangidi e ntalu miafwa, 50.000 ma palata. 20 E diambu dia Yave diakwamanana wokela yo sunda e ngolo. 21 Mambu mama vava mavangama, Paulu okanini muna ntim’andi vo vava keviokela muna Makedonia ye Akaya, kuna Yerusaleme mpe kekwenda. Ovovele vo: “Vava ikwenda ko, mfwete mona mpe Roma.” 22 Dianu vo, otumini kuna Makedonia nwole mun’awana bansadisanga, Timoteo ye Eraseto, kansi yandi kibeni osidi mu fikolo muna mvivu a Asia. 23 Muna kolo kiaki mpe, mubundumukini mvuanga yangolo mu kuma kia Nzila. 24 Kadi muntu mosi, nkumbu andi Demeterio, ngangul’a palata, nluta miayingi katwasilanga akwa umbangu wau bavanganga tempelo zakete za palata za Atemi. 25 Okutakese akw’andi ye ankaka basalanga e salu kiaki, ovovele vo: “Akundi, nutomene wo zaya vo kimvuama kieto mu salu kiaki kitukanga. ´ 26 Numwene yo wa, ke muna Efeso kaka ko, kansi muna zunga yawonso yifinamene mvivu a Asia, una Paulu kekwikidisilanga ndonga yo kubasob’e ngindu, wau kevovanga vo e nzambi zavangilwa muna moko ke nzambi zakieleka ko. 27 E vonza ke kina kaka muna salu kieto ko, wau kivezwa, kansi mpe muna tempelo ya Atemi wa nzambi ankento anene, ibadikilwa se yakondwa o mfunu, yandi osambilwanga muna mvivu awo-

199 nso wa Asia ye nza yawonso, e tunda diandi divila.” 28 Una bawidi wo, bafungidi kikilu makasi, bavovele muna nding’angolo vo: “Wanene Atemi a Efeso!” 29 E mbanza izele ye mavuanga, bele kumosi kuna yanzala kia yimpa, babakidi Ngayo yo Aresetako, esi Makedonia ana bakangalanga yo Paulu. 30 Muna diadi, Paulu wazola kota vana vakala nkangu, kansi alongoki ke banyambula ko. 31 Kana nkutu akaka muna akubiki a nkinzi ye nsaka, ana bakala yandi kikundi, bantwikidi e nsangu yo kundodokela kalembi kuyisia mu vonza kia kota vana yanzala kia yimpa. 32 Ozevo, mavuanga makota vana vena o nkangu: Awaya ` bakazıdi diankaka, awana diankaka; kadi ayingi muna yau ke bazaya ko e kuma bakutakanena. 33 Dianu vo, bavaikisi Alesandero vana vakala nkangu, Ayuda banungwini kuna ntwala, Alesandero olambwidi koko, ozolele vovesa nkangu. 34 Kansi vava babakwidi vo Nyuda, awonso bakazidi kumosi mu tezo kia ola zole, oku vo: “Wanene Atemi a Efeso!” 35 I bosi, o mfumu a mbanza vava kalembekele o nkangu, ovovele vo: “Esi Efeso, nkia muntu vava twina olembele zaya vo e mbanz’a Efeso yau ilundanga tempelo ya Atemi wanene ye teke kiasotoka tuka kuna zulu? 36 Wau vo e mambu mama ke malendi fidiswa mpaka ko, nuvuvama, ke nuvangi diambu dia uzowa ko. 37 Kadi wantu awaya nutwese ovava, ke bayiyidi tempelo ko ngatu tianguna nzambi eto ankento. 38 Dianu vo, Demeterio ye akwa umbangu avo muntu babaki-

MAVANGU 19:28–20:7 di diambu, e mbazi a nkanu ina, e nguvulu1 mpe zina; yambula bafundana. 39 Kansi, avo diambu diankaka nuvavanga, difwete zengelwa muna lukutakanu lwa nkangu luna lwavaninwa nswa kwa ayadi. 40 Kadi mu vonza kikilu twina kia fundwa mu kuma kia nkindu yibwidi o unu, wau vo ke vena kuma ko tulenda songa muna mvuanga yayi.” 41 Vava kavovele mambu mama, osindikidi e ndonga. Vava nkindu yafokoka, Paulu otumisi alongoki, una kabakasakese yo kubakanina, osimbidi e nzila, wele kuna Makedonia. 2 Una kaviokele muna zunga ya mbanza yayi yo vovesa mambu mayingi ma lukasakeso kwa awana bena mo, olueke kuna Ngerekia. 3 Okedi ko ngonde tatu, kansi mu kuma kia mfulu bamvuandidi Ayuda mu kumvonda vava kazola baka e nzaza kenda kuna Suria, okanini muna ntim’andi vo kavutukila muna nzil’a Makedonia. 4 Wakala entwadi yo Sopate wa mwan’a Puro wa mwisi Beroya, Aresetako yo Sekundo, akwa Tesalonika, Ngayo wa mwisi Delebe, Timoteo, Tukiko yo Terofimo akwa mvivu a Asia. 5 Wantu awaya bavita kuna ntwala yo kutuvingila kuna Teroa; 6 kansi vava vavioka e lumbu ya Mbolo Zakondwa Mfuna, kuna Filipi twakota muna nzaza, muna lumbu tanu twaluaka muna Teroa kuna bakala, tukedi ko lumbu nsambwadi. 7 Muna lumbu kiantete kia lumingu, vava twakutakana kimana twadia, Paulu oyantikidi mokena yau, kadi muna lumbu kilanda i

20

19:38 1 Nguvulu i nyadi a mvivu mosi a Roma. Tala Nsas’a Mvovo.

MAVANGU 20:8-30 kekwenda; olambwidi e longi diandi yamuna dingi-dingi. 8 Mini yayingi yakala muna suku dia ntandu dina twakutakenena. 9 E toko diavuanda vana zianela, nkumbu andi Yutoko, olele tulu twangolo ekolo Paulu kavovelenge. Kuna nsi a tulu, osotokele tuka vana banga kiatatu yo wanuka wafwa. 10 Kansi, Paulu okulumukini, unyinzamene, umbimbakene, ovovele vo: “Nuyambula yayana, kadi una kwandi o moyo.” 11 I bosi, Paulu otombokele, obukwini mbolo yo dia. Okwamanene mokena mu kolo kiayingi yavana ´ kuma kwakia, i bosi wele kwandi. 12 Banete e toko wamoyo, bafiaulwisu kikilu. 13 Vo i yeto tutekele baka e nzaza, twele kuna Aso, i kuna twakana wawanena yo Paulu, wauna kateka kutukanikina, kadi kiamalu kazola kwendela. 14 Dianu vo, vava kawanana yeto kuna Aso, okotele muna nzaza eto, twele kuna Mitulene. 15 Muna lumbu kialanda, vava twakatuka ko tulueke vana sanga kia Kio, kansi muna lumbu kialanda, tuvundidi vana sanga kia Samo ye muna lumbu kialanda tulueke kuna Miletu. 16 Paulu vana ndambu a Efeso kazola viokela kimana kalembi lutisa ntangwa ayingi muna mvivu a Asia, kadi wazola vo kaluaka mu nzaki kuna Yerusaleme muna lumbu kia Nkinzi a Pentikosti. 17 Kansi, tuka kuna Miletu otumini nsangu kuna Efeso, obokelese akuluntu a nkutakani. 18 Vava bayiza kwa yandi, ubavovese vo: “Yeno kibeni nutomene zaya una yakadila yeno tuka muna lumbu kiantete yaluaka muna mvivu a Asia, 19 yasadilanga Mfu-

200 mu kuna lulembamu lwawonso,1 kuna kinsanga ye mpasi zina zandwakila mu kuma kia makani mambi ma Ayuda, 20 wau yalembi katikisa kunusamunwina mambu mamfunu1 yo kunulongela vana meso ma wantu ye mu nzo ye nzo. 21 Kansi, yatoma sila umbangi kwa Ayuda ye Mingerekia mu kuma kia luviluku lwau kwa Nzambi yo lukwikilu muna Mfumu eto Yesu. 22 Owau, o mwanda umfididi ngienda kuna Yerusaleme, kana una vo kizeye ko mana mekumbwila kwakuna, 23 kansi, edi nzeye kaka vo muna konso mbanza, mwand’avelela ukunsilanga umbangi vo pelezo ye mpasi zikumvingilanga. 24 Dianu vo, kibadikilanga moyo ame ko vo usundidi o mfunu kwa mono, kansi yamanisa kaka e nkul’ame ye salu kina yatambula kwa Mfumu Yesu, yasila e nsangu zambote za nsambu za Nzambi umbangi una ufwene. 25 “Owau nzeye wo vo yeno awonso yasamunwina e nsangu za Kintinu ke numona diaka ndose ame ko. 26 Muna kuma kiaki, oyeno nu mbangi zame o unu, mpelele muna menga ma wantu awonso, 27 kadi kisidi kala yo lukatikisa ko lwa kunusamunwina lukanu lwawonso lwa Nzambi. 28 Nutoma kuyilunga-lunga ye kambi diawonso dina nwasilwa ukengi kwa mwand’avelela, kimana nwavungula e nkutakani a Nzambi, ina kasumbila muna menga ma Mwan’andi. 29 Nzeye wo vo vava nkwenda mevua mansita mekota vovo nwina, mebangika e kambi, 30 vovo nwina yeno kibeni mpe vevaika wantu bevova 20:19 1 Yovo “muna lusakalalu lwa ntima.” 20:20 1 Yovo “muna wete dieno.”

201 mambu mabendomoka muna tunta alongoki benda balandi. 31 “Dianu vo, nuyingila, nusungamena vo muna mvu ntatu, fuku yo mwini, kisidi yambula kunuwondelela ko kuna kinsanga. 32 Owau inuyekekele kwa Nzambi ye kwa diambu dia nkenda zandi, dina dilenda kunukumika yo kunuvana evua vana vena aveledi awonso. 33 Kisianga ntim’ame mu palata ko, wolo ngatu muna mvuatu angani. 34 Yeno kibeni nutomene wo zaya vo isalanga muna lungisa e nsatu zame y’awana bekalanga yame. 35 Muna mambu mawonso yakunusonga vo muna salanga ye fululu kia mpila yayi i nufwete sadisila awana batovokele yo sungamena mvovo mia Mfumu Yesu vava kavova yandi kibeni vo: ‘Edi disundidi e kiese dia vana, ke mu tambula ko.’” 36 Vava kamana vova mambu mama, ofukamene kumosi yo yau, osambidi. 37 Yau awonso babokomokene ye dilu, babimbakene Paulu1 ye kumfiba, 38 kadi ntantu zayingi bamwene muna mvovo mina kabavovese vo wau kekwenda ke bemona diaka ndose andi ko. I bosi, bele kumfila kuna nzaza. Vava tuvambanini yau, tukotele muna nzaza, tusingamene kwenda yakuna Kose, muna lumbu kialanda tulueke kuna Rodo, i bosi twele kuna Patara. 2 Wau tuwene e nzaza se isauka kuna Fenisia, tukotele mo, twele kweto. 3 Vava tumwene e sanga kia Kupero, tusisidi kio kuna lumonso,1 twele kuna Suria, i bosi twele ningama kuna Turo, kadi i

21

20:37 1 Sina, “babimbakene nsingu a Paulu.” 21:3 1 Yovo “kuna ndambu a kumu.”

MAVANGU 20:31–21:13 kuna kwakulumwinwa e lekwa yakala muna nzaza. 4 Tuvavidi alongoki, vava tubasolwele, tunangini ko lumbu nsambwadi. Muna lusadisu lwa mwand’avelela, alongoki badodokele Paulu kalembi kwenda kuna Yerusaleme. 5 Kansi e lumbu yeto vava yalunga, tukatukidi ko, twele kweto, yau awonso kumosi ye akento yo wana, bele kutufila yakuna mbazi a mbanza. Tufukamene vana kumu dia mbu, tusambidi, 6 tukananini. I bosi, tukotele muna nzaza, vo i yau bavutukidi muna nzo zau. 7 Tukatukidi muna Turo, twele kuna Telemai, tumonanene y’ampangi, tunangini yau lumbu kimosi. 8 Muna lumbu kialanda tukatukidi yo luaka muna Kaisaria, tukotele muna nzo a Filipo wa nteleki, mosi muna akala nsambwadi,1 tunangini yandi. 9 Mu´ ntu ndioyo wakala yo wana ya amakento ampumpa,1 ana basakulanga. 10 Kansi, una tunangini ko lumbu yayingi, vakulumukini ngunza watuka kuna Yuda, nkumbu andi Angabo. 11 Wizidi kwa yeto, obongele mpond’a Paulu okangidi yo muna malu yo moko mandi, ovovele vo: “Mwand’avelela uvovele vo, ‘Ona ovuidi e mponda yayi i wau kekangilwa kwa Ayuda muna Yerusaleme yo kunyekola vana moko ma esi zula.’”1 12 Vava tuwidi wo, oyeto ye awana bakala mo tuyantikidi kundodokela kalembi tomboka kuna Yerusaleme. 13 Paulu ovutwidi vo: “Adieyi nuvanganga wau nudilanga yo vava yoyesa o ntim’ame? Nuzaya wo vo, ke mu kangwa kaka ko nkubamene, kansi 21:8 1 Basolwa kwa antumwa muna Yerusaleme. Tala Mavangu 6:3. 21:9 1 Sina, “mienze.” 21:11 1 Awana bena vo ke Ayuda ko.

MAVANGU 21:14-33 muna fwa mpe kuna Yerusaleme mu kuma kia nkumbu a Mfumu Yesu.” 14 Wau kalembi kutuwila, tunyambwidi1 yo vova vo: “Yambula luzolo lwa Yave lwavangama.” 15 E lumbu yayina vava yavioka, tukubamene mu kuma kia nkangalu, tutombokele kuna Yerusaleme. 16 Alongoki ankaka esi Kaisaria bele yeto, batunete kwa Nasone wa mwisi Kupero, mosi muna alongoki antete, muna nzo andi twaluakila. 17 Vava twakota muna Yerusaleme, ampangi batutambula kuna kiese. 18 Kansi muna lumbu kialanda, Paulu yo yeto twele kwa Yakobo, akuluntu awonso kuna bakala. 19 Ubakayisi, oyantikidi kubazingulwila mambu mana Nzambi kavangidi vana vena zula muna uselo wandi. 20 Vava bawidi wo, bakembelele Nzambi, bamvovese vo: “E mpangi, tala e ndong’a minkwikizi vana vena Ayuda, yau awonso Nsiku belundanga. 21 Kansi, bawidi nsangu zaku vo olonganga Ayuda awonso vana vena esi zula,1 bayambula lunda Nsiku a Mose yo kubavovesa vo balembi zenga wan’au, ngatu landa e yaka fu yeto. 22 Ozevo, adieyi tuvanga? Kalu´ ´ katikisu ko vo wa bewa vo wayizidi. 23 Dianu vo, vanga dina ´ tukuvovesa: Tuna ye akala ya ana badidi e ndofi yau kibeni. 24 Bonga wantu awaya, ukivelelesa mun’owu wa nsiku kumosi yo yau, ubafutila mawonso kimana bakwempwa o ntu. Ozevo, awonso beza´ ya wo vo e nsangu zina bawa mu kuma kiaku zaluvunu, kadi ngeye kibeni okangadilanga muna unsongi yo lunda o Nsiku. 25 Muna kuma kia esi zula1 ana bakwiki21:14 1 Sina, “tubutamene kweto.” 21:21, 25 1 Awana bena vo ke Ayuda ko.

202 la, twatwikidi e nzengo zeto vo bakwamanana kuyikenga muna yi´ menga ya teke, menga, ma yafiontoka1 ye zumba.”2 26 I bosi, o Paulu muna lumbu kialanda obongele akala awaya, uyivelelese kumosi yo yau mun’owu wa nsiku, wele muna tempelo mu zayisa ntangwa ifokoka e lumbu ya luveleleso ye ntangwa ifwete tambikwa kimenga mu kuma kia konso muntu muna yau. 27 E lumbu nsambwadi wau se ifokoka, Ayuda esi Asia vava bamwene Paulu muna tempelo babundumwini e ndonga yawonso, bambakidi, 28 bakazidi oku vo: “Esi Isaele, nutusadisa! Muntu ndioyu olonganga wantu muna fulu yawonso, e mambu metwasanga luvezo kwa nkangu eto yo Nsiku ye fulu kiaki, vana ntandu, okotese Mingerekia omu tempelo, ofunzwidi fulu kiaki kiavauka.” 29 Kadi batekele kumona muna mbanza yo Terofimo wa mwisi Efeso, babenze vo Paulu unkotese muna tempelo. 30 Mvuanga ikotele muna mbanza yawonso, o nkangu ulundumukini kumosi, babakidi Paulu, bankokele kuna mbazi a tempelo, vana vau bazikidi yelo. 31 Ekolo bevavanga kumvonda, e nsangu zilueke kwa mbut’a buka kia makesa vo mavuanga mabwidi muna Yerusaleme yawonso; 32 vana vau obongele makesa ye afidi a makesa, bakulumukini e ntinu kuna bena. Vava bamwene mbut’a makesa yo makesa, bayambwidi wanda Paulu. 33 I bosi, mbut’a makesa ofinamene, umbakidi, okanikini vo ka21:25 1 Yovo “bulu yalembi zengwa va laka mu vaikisa menga.” 2 Muna Kingerekia, porneia. Tala Nsas’a Mvovo.

203 kangwa muna tuvambu tole; i bosi oyuvuidi kana yandi i nani ye dina kavangidi. 34 Kansi ankaka vana vena e ndonga, bavovele diankaka, awana diankaka. Wau kalembele zay’e ziku mu kuma kia nkindu, ˆ okanikini vo katwaswa kuna lumbu1 lwa makesa. 35 Kansi vava kalueke vana sikada, makesa banzangwidi mu kuma kia makasi ma ndonga, 36 kadi ndong’a wantu yanlandanga yo kaza oku vo: “Umvonda!” 37 Paulu vava kakoteswanga ˆ muna lumbu1 lwa makesa, ovovese mbut’a makesa vo: “Nga lenda kumpan’o nswa yavovesa e diambu e?” Umvovese vo: “Nga ozeye vova Kingerekia e? 38 Ke ngeye ko i mwisi Engipito ona wanikwini e nkindu ke kolo ko yo fila 4.000 ma avondi a wantu muna makanga e?” 39 Paulu ovovele vo: “Omono i Nyuda, mwisi Taso kuna Kilikia, e mbanza ina ke ivilakeno kwa muntu ko. Idodokele, umpana nswa yavova kwa nkangu.” 40 Vava kamvene o nswa, Paulu otelamene vana sikada, olambwidi koko kwandi kwa nkangu. Vava vakedi e pi-i, ubavovesele muna Kiyibere, oku vo: “Ampangi yo mase, nungwa, yanusasila dina diavangama.” 2 Wau bawidi vo muna nding’a Kiyibere kabavovesele, awonso basidi kaka e pi-i, ovovele vo: 3 “Mono i Nyuda, muna Taso a Kilikia yawutukila, kansi yalongelwa mu mbanza yayi vana malu ma Ngamaliele, yalongwa vo yatoma zitisanga Nsiku a mase meto, yo kala yo vema muna Nzambi nze i yeno awonso o unu. 4 Yabangikanga alandi a Nzila yayi yamuna

22

21:34, 37 1 Yovo “mbongi.”

MAVANGU 21:34–22:16 lufwa, kanga yo sia akala ye akento muna pelezo, 5 ngang’ambuta ye akuluntu awonso balenda sia kimbangi. Kwa yau yatambula e nkanda mu kuma kia ampangi kuna Damaseke, yayenda kimana yatwasa muna Yerusaleme awana bakangwa kimana batumbwa. 6 “Kansi, wau yakangalanga muna nzila yo finama Damaseke, muna tezo kia ola ya 12, kuna kinsalukisa ntemo ayingi utukidi kuna zulu, untemene, 7 mbwidi vana ntoto, ngwidi ndinga impovese vo: ‘E Saulu, e Saulu, ekuma okumbangikilanga?’ 8 Mvutwidi vo: ‘Ongeye u nani e Mfumu?’ Umpovese vo: ‘Mono i Yesu wa mwisi Nazarete, ona obangikanga.’ 9 Awana bakala yame, bamona o ntemo kansi ke babakula ko mana yavoveswa kwa muntu wamokenanga yame. 10 Mono yavova vo: ‘Adieyi mfwete vanga, e Mfumu?’ O Mfumu wampovesa vo: ‘Telama, wenda muna Damaseke, i muna osamunwinwa mawonso ofwete vanga.’ 11 Wau vo kiamonanga diaka ko mu kuma kia ntemo ayingi, awana bakala yame bansimba muna koko yo luaka muna Damaseke. 12 “I bosi, muntu mosi nkumbu andi Ananiya, mumpumina Nzambi mun’owu wa Nsiku, ona wasilwanga kimbangi kiambote kwa Ayuda awonso bakala ko, 13 wizidi kwa mono. Otelamene vana yakala, Umpovese vo: ‘E Saulu wa mpangi ame, mona kwaku!’ Vana vau, imwene. 14 Ovovele vo: ‘O Nzambi a mase meto usolele wazaya luzolo lwandi yo mona muntu ´ ansongi yo wa nding’a nua andi, 15 kadi okunsila umbangi kwa wantu awonso muna mana omwe´ ne yo wa. 16 Adieyi ovingilanga?

MAVANGU 22:17–23:6 Telama, wavubwa, wasukula masumu maku muna vovela nkumbu andi.’ 17 “Kansi, vava yavutuka kuna Yerusaleme, ekolo yasambanga muna tempelo, yamona monameso, 18 o Mfumu umpovese vo: ‘Telama, vaika muna Yerusaleme mu nzaki zawonso, kadi umbangi waku mu kuma kiame ke betambulwila wo ko.’ 19 Mono yavova vo: ‘E Mfumu, yau kibeni batomene wo zaya vo muna masambilu mawonso, yakanganga yo zwabula awana bakwikilanga muna ngeye; 20 vava menga ma Setefano wa mbangi aku mabungulwa, omono mpe yakala vana, yatonda dio yo lunga-lunga mvuatu mi’awana bamvonda.’ 21 Kansi, umpovese vo: ‘Wenda, kadi ikutuma ´ muna zula ina kwanda.’” 22 Banwidi yamuna mvovo miami. I bosi, batumbwidi e ndinga zau, oku vo: “Katula muntu ndioyo ova nza, kadi kafwanukini zinga ko!” 23 Wau bakazanga, balozele mvuatu miau yo tuba o ntoto muna zulu, 24 mbut’a makesa okanikini vo Paulu kaˆ koteswa muna lumbu1 lwa makesa, ovovele vo kafimpwa yo wandwa, kimana oyandi kazaya e kuma bekazilanga vo Paulu kavondwa. 25 Kansi, vava bankangidi kimana kawandwa, Paulu ovovele kwa mfidi a makesa ona wakala vana ndambu vo: “Nga diansongi kwa yeno dia wanda mwisi Roma ona olembi yeleswa kuna mbazi a nkanu e?” 26 O mfidi a makesa vava kawidi wo, wele kwa mbut’a makesa, unsamunwini vo: “Adieyi ozolele vanga? Kadi muntu ndioyo mwisi Roma.” 27 Dia22:24 1 Yovo “mbongi.”

204 nu vo, o mbut’a makesa wizidi, unyuvuidi vo: “Unsamunwina, nga u mwisi Roma?” Ovutwidi vo: “Ingeta.” 28 Mbut’a makesa ovovele vo: “Omono nzimbu zayingi yafuta muna kituka mwisi Roma.” Paulu ovovele vo: “Kansi omono kia kingutukila.” 29 Dianu vo, awana bazola kumfimpa yo kunwanda bakatukidi vana kakala; mbut’a makesa omwene wonga wau kazaya vo Paulu mwisi Roma, kadi muna tuvambu kankangisa. 30 Muna lumbu kialanda, wau kazola zaya e kuma Ayuda bamfundila, unyambwidi, olungalakese nganga zambuta ye Mbazi a Nkanu1 yawonso. I bosi, otwese Paulu, untelamese vana kati kwau. Paulu otadidi Mbazi a Nkanu,1 ovovele vo: “Ampangi, ngina ye ntona zambote vana ndose a Nzambi yamu unu.” 2 Muna diadi, Ananiya wa ngang’ambuta okanikini awana batelamene vana kena banwanda muna nua. 3 I bosi, Paulu umvovese vo: “O Nzambi wanda kekuwanda, ongeye yaka kiapembeswa.1 Ovuende wamfundisila mun’owu wa Nsiku, ekolo okulwidi o Nsiku wau okanikini vo yawandwa?” 4 Awana batelama vo, bavovele vo: “Ongeye ngang’ambuta a Nzambi olevolang’e?” 5 Paulu ovutwidi vo: “Ampangi, kizeye wo kwame ko vo yandi i ngang’ambuta. Kadi diasonama vo, ‘Kufwete tianguna nkuluntu a nkangu aku ko.’” 6 Paulu vava kamwene vo oku sambu edi Asaduki ye kuna sambu diankaka Afarisi, okazidi muna Mbazi a Nkanu:1 “Ampa-

23

22:30; 23:1, 6 1 Sina, “Sanedina.” Tala Nsas’a Mvovo. 23:3 1 I sia vo, nkwa disu kunsi a lukaya.

205 ngi, omono i Mfarisi, i mwan’a Mfarisi. Muna kuma kia vuvu kia lufuluku lwa mafwa ifundisilwanga.” 7 Wau kavovele ediadi, ntantani zibwidi vana vena Afarisi ye Asaduki, e ndonga ivambanini. 8 Kadi Asaduki bevovanga vo ke vena lufuluku ko yovo mbasi ngatu mwanda, kansi Afarisi bekwikilanga mawonso mama. 9 Mavuanga mangolo makotele, asoneki ankaka kuna sambu dia Afarisi batelamene, bayantikidi tantana, oku vo: “Ke tumwene diambu diambi ko muna muntu ndioyu, kansi avo mwanda yovo mbasi omokene yandi—.” 10 Vava ntantani ziwokele, o mbut’a makesa omwene wonga vo balenda vonda Paulu, otumini makesa makulumuka kimana bankatula vana bena yo kuˆ nata muna lumbu1 lwa makesa. 11 Kansi, muna fuku walanda o Mfumu watelama vana kakala yo vova vo: “Kala ye unkabu! Kadi wauna otomene kunsila umbangi omu Yerusaleme, i una mpe ofwete kunsila umbangi muna Roma.” 12 Vava kuma kwakia, Ayuda bavuende mfulu yo dia ndofi vo ke bedia ko ngatu nua yavana bevonda Paulu. 13 Vioka wantu 40 badia ndofi yayi. 14 Wantu awaya bele kwa nganga zambuta ye akuluntu, bavovele vo: “Yeto kibe´ ni tudidi e ndofi vo ke tudia ma ko yavana tuvonda Paulu. 15 Owau oyeno kumosi ye Mbazi a Nkanu1 nufwete zayisa kwa mbut’a makesa bantwasa kwa yeno, nze vika sia vo nuzolele toma fimpa e diambu diandi. Kansi vitila kalwaka, oyeto tukubama twamvonda.” 16 Kansi, mwan’a nkazi a Paulu vava kawa dina bakubikanga, 23:10, 16 1 Yovo “mbongi.” 23:15, 20 1 Sina, “Sanedina.” Tala Nsas’a Mvovo.

MAVANGU 23:7-27 ˆ okotele muna lumbu1 lwa makesa, osamwini dio kwa Paulu. 17 I bosi, Paulu obokele mfidi mosi a makesa, umvovese vo: “Nata toko diadi kwa mbut’a makesa, kadi diambu kena diau mu kunzayisa.” 18 Umbongele yo kunata kwa mbut’a makesa, ovovele vo: “Paulu wa mbakami umbokele, undombele vo yatwasa toko diadi kwa ngeye, kadi diambu kena diau mu kuzayisa.” 19 O mbut’a makesa unsimbidi muna koko, unete va fulu kia yau kaka, unyuvuidi vo: “Nkia diambu ozolele kunzayisa?” 20 Ovovele vo: “Ayuda bawizanene vo balomba Paulu kwa ngeye kimana o mbazi bakulumuka yandi kuna Mbazi a Nkanu,1 nze yau bazolele zaya diaka mayingi mu kuma kia diambu diandi. 21 Kansi, kubakwikila ko, kadi vioka wantu 40 muna yau bekwenda kunswamina muna nzila, badidi e ndofi vo ke bedia ko ngatu nua yavana bekumvonda; bakubamene, nsilu aku bevingilanga.” 22 O mbut’a makesa osindidiki e toko, unkanikini vo: “Kusamuna kwa muntu ko dina unzayisi.” 23 Obokele afidi wole a makesa, ubavovese vo: “Nukubika 200 za makesa, 70 lwa akwa mvalu ye 200 za akwa maswanga, benda kuna Kaisaria muna ola ina ya tatu ya fuku.1 24 Nukubikila mpe Paulu mabuluku kamanta katoma luaka kwa Feleka wa nguvulu.” 25 Osonekene nkanda, oku vo: 26 “Mono Kelodio Lusia, kuna kwa Nguvulu Feleka: Mavimpi! 27 O muntu ndioyu wabakwa kwa Ayuda ye wadi vondwa, kansi wau yazaya wo vo mwisi Roma, kuna 23:23 1 I sia vo, tezo kia ola 21.

MAVANGU 23:28–24:16 nzaki zawonso yaluaka yo makesa, inkutumwini. 28 Muna vava zaya e kuma bamfundila, yankulumuna kuna Mbazi a Nkanu1 au. 29 Yabakula vo mu kuma kia Nsiku au bamfundila, kansi kafundilwa kana diambu dimosi ko dimfwanukini lufwa yovo siwa mu pelezo. 30 Kansi wau banzayisi e mfulu bavangidi muntu ndioyo, dianu intumini kwa ngeye kimana afundi andi basonga dina kavangidi vana ndose aku.” 31 Makesa babongele Paulu ` wauna bakanikinu, banete mu fuku kuna Antipateri. 32 Muna lumbu kialanda, bayambwidi vo akwa mvalu benda yandi, i bosi ˆ bavutukidi muna lumbu1 lwa makesa. 33 Akwa mvalu bakotele muna Kaisaria, batambikidi o nkanda kwa nguvulu, basunzwidi mpe Paulu kwa yandi. 34 Otangidi wo, oyuvuidi mvivu una katuka, obakwidi wo vo mwisi Kilikia. ´ 35 Ovovele vo: “Itoma wa e diambu diaku vava afundi aku beluaka.” I bosi, okanikini vo katoma luˆ ndwa muna lumbu lwa Erodi. Vioka lumbu tanu, Ananiya wa ngang’ambuta okulumukini kuna Kaisaria kumosi ye akuluntu ankaka yo Tetulo wa kimpovela, bezidi funda Paulu kwa nguvulu. 2 Vava kabokelwa, Tetulo oyantikidi kumfunda, oku vo: “Wau vo omu ngeye tuna ye luvuvamu lwayingi, muna lulungalalu lwaku, e nsobani mpe mu vangama zina muna zula kiaki, 3 e Mfumu Feleka, wau tuzeye wo, ntangwa zawonso ye muna fulu yawonso, tuvutulanga matondo. 4 Kansi muna lembi kudia e ntangwa

24

23:28 1 Sina, “Sanedina.” Tala Nsas’a Mvovo. 23:32 1 Yovo “mbongi.”

206 yayingi, idodokele muna walakazi waku watuwa mu fikolo. 5 Kadi tumwene vo muntu ndioyu una nze vuku, ntwasi a nkindu vana vena Ayuda awonso ova nza, yandi mpe ofilanga alandi a malongi ma esi Nazarete. 6 Tempelo mpe kazolele safula, dianu tumbakidi. 7 —— 8 Vava okumfimpa ngeye kibeni, ozaya e ziku kia mambu mama mawonso tumfundidi.” 9 Ayuda mpe bayikamene o mfundu, batambulwidi vo mambu mama maludi. 10 O nguvulu ovene nswa kwa Paulu kimana kavova, ovutwidi vo: “Wau ntomene wo zaya vo ongeye u mfundisi a zula kiaki tuka mvu miayingi, dianu nkubamene yakivovela. 11 Wau vo ngeye kibeni olenda dio fimpa, ke vaviokele lumbu 12 ko tuka yatombokela kuna Yerusaleme muna sambila; 12 ke basidi kumbona ko yafilana e mpaka yo muntu muna tempelo ngatu bwisa nkindu vana vena e ndonga muna masambilu yovo muna mbanza. 13 Ke balendi mpe kusonga e ziku ko muna mambu bekumfundilanga owau. 14 Kansi ntambulwidi dio kwa ngeye vo, muna fu kia nsambila kina beyikilanga vo dibundu diampa, isadilanga Nzambi a mase mame e salu kiavauka yo kwikila mpe muna mawonso masikidiswa muna Nsiku yo sonekwa kwa Angunza. 15 Ngina ye vuvu muna Nzambi, e vuvu kina bena kiau mpe wantu awaya, i sia vo, vekala yo lufuluku lwa ansongi ye awana balembi songa. 16 Mu kuma kia diambu diadi isianga e ngolo kimana yakala ye ntona zambote1 vana ndose a Nza24:16 1 Yovo “zakondwa e tona.”

207 mbi ye wantu. 17 Vava kiavioka mvu miayingi, ngizidi vana tukau twa nkenda kwa zula kiame yo kela yimenga kwa Nzambi. 18 Ekolo mvangidinge mambu mama, bezidi kungwana muna tempelo, yavelela mun’owu wa nsiku, kiakala ye ndonga ko yovo sia mavuanga. Kansi vakala ye Ayuda ankaka batuka muna mvivu a Asia, 19 yau badi kala ova ndose aku muna kumfunda avo diambu bena diau kwa mono. 20 Avo i awaya, yambula yau kibeni bavova avo diambu diambi basolola omu mono vava yafundiswa kuna Mbazi a Nkanu,1 21 nanga muna diambu dimosi kaka dina yavova ekolo yatelama vana bena vo: ‘Mu kuma kia lufuluku lwa mafwa ifundisilwanga o unu ova ndose eno!’” 22 Kansi, Feleka wau katomene zaya mambu ma Nzila yayi, oyantikidi sindika wantu awaya yo vova vo: “Vava Lusia wa mbut’a makesa kekulumuka, se yazenga e diambu dieno.” 23 Okanikini mfidi a makesa vo muntu ndioyo kasiwa muna pelezo, kansi kavevolwa muna mambu mankaka yo yambula vo mpangi zandi bansadisanga. 24 Ke vavioka lumbu yayingi ko, Feleka wizidi yo Derusila wa nkaz’andi ona wakala Nyuda, obokelese Paulu, unwidi vava kevovanga oma ma lukwikilu lwandi muna Kristu Yesu. 25 Kansi wau Paulu kavovelenge mu kuma kia unsongi, volo ye mfundisa ikwiza, Feleka omwene wonga yo vova vo: “Wenda kwaku, kansi avo mbakidi e lau ikubokelesa diaka.” 26 Muna ntangwa yayina wakala ye vuvu vo Paulu nzimbu kekumvana. Muna kuma kiaki, nkumbu

MAVANGU 24:17–25:10 miayingi kantumisanga mu mokena yandi. 27 Kansi, vava vavioka mvu miole, Feleka wavingilwa kwa Pokio Feseto; wau vo Feleka wazola kala ye dienga kwa Ayuda, osisidi Paulu muna pelezo. Vava Feseto kalueke muna mvivu yo yantika yala, vioka lumbu tatu, otombokele kuna Yerusaleme tuka kuna Kaisaria. 2 Nganga zambuta ye akuluntu a Ayuda bafundidi Paulu. Badodokele Feseto 3 kabasong’e ngemba muna bokelesa Paulu keza kuna Yerusaleme. Kansi, bakala ye kani dia swekamena Paulu muna nzila kimana bamvonda. 4 Kansi, Feseto ovutwidi vo Paulu okwamanana kuna Kaisaria, yandi kibeni kuna kevutuka ke kolo ko. 5 Ovovele vo: “Awana bena ye wisa vovo nwina yambula bakulumuka yame, bamfunda, avo diambu diambi kavangidi.” 6 Vava kalungisa lumbu nana yovo kumi muna Yerusaleme, okulumukini kuna Kaisaria. Muna lumbu kialanda, ovuende vana kunda kia lufundisu, olombele vo batwasa Paulu. 7 Vava kalueke, Ayuda ana batuka kuna Yerusaleme banzietele, bamfundidi muna mambu mayingi ye manene, mana ke balendele songa ziku ko. 8 Kansi, Paulu muna kuyitanina ovovele vo: “Kisumukini Nsiku a Ayuda ko yovo tempelo ngatu sumukina Kaisa.” 9 Feseto wau kazolele kala ye dienga kwa Ayuda, oyuvuidi Paulu vo: “Nga ozolele tomboka kuna Yerusaleme, wafundisilwa vana ndose ame mu kuma kia mambu mama?” 10 Kansi Paulu ovutwidi vo: “Ntelamene va kunda kia lufundisu kia Kai24:20 1 Sina, “Sanedina.” Tala Nsas’a Mvovo. sa, i vava mfwete fundisilwa.

25

MAVANGU 25:11–26:2 Kivangidi diambu diambi ko kwa Ayuda nze una ozayidi wo ngeye kibeni. 11 Avo i kimpumbulu, yovo diambu mpangidi difwanukini lufwa, kitinini lufwa ko; kansi, avo ke vena diambu dialudi ko muna mana bamfundidi, ke muntu ko una yo nswa wa kungiekola kwa yau. Ndombele vo yafundiswa kwa Kaisa!” 12 I bosi, vava Feseto kamokene ye aludiki, ovovele vo: “Wau vo Kaisa olombele; kwa Kaisa mpe okwenda.” 13 Ke vavioka lumbu yayingi ko, o ntinu Angeripa yo Beniki balueke muna Kaisaria mu kingula Feseto. 14 Wau banangini mo lumbu yayingi, Feseto osunzwidi e diambu dia Paulu kwa ntinu, ovovele vo: “Vena ye mbakami mosi wasiswa kwa Feleka. 15 Vava yakala kuna Yerusaleme, nganga zambuta ye akuluntu a Ayuda bamfunda yo lomba vo kayeleswa. 16 Kansi, yabavutula vo ke fu kia esi Roma ko kia yekola muntu ofundilu, avo katelamene ko ye afundi andi kimana kayivovela muna dina bamfundidi. 17 Dianu vo, vava baluaka kwaku, kiaviokesa ntangwa ko, muna lumbu kialanda, yavuanda vana kunda kia lufundisu yo kanikina vo katwaswa. 18 Vava afundi andi batelama, ke bavova mambu mambi ko mana yayindulanga mu kuma kiandi. 19 Diambu dia sambila nzambi au1 kaka bafilanena yandi e mpaka ye mu kuma kia ndiona oyikilwanga vo Yesu, ona wafwa, kansi Paulu ovovanga vo una moyo. 20 Wau kialenda zenga diambu diadi ko, yanyuvula kana vo ozolele kwenda kuna Yerusaleme, ka-

208 ˆ fundisilwa kuna mu kuma kia mambu mama. 21 Kansi, vava Paulu kalomba vo kalundwa muna pelezo ekolo tuvingilang’e nzengo za Auguseto Wantete,1 yakanikina vo katoma lundwa yavana ikumfila kwa Kaisa.” 22 I bosi, Angeripa ovovese Feseto vo: “Omono mpe nzole´ le wa muntu ndioyo.” Umvutwi´ di vo: “Mbazi okunwa.” 23 Dianu vo, muna lumbu kialanda, Angeripa yo Beniki bezidi ye nkembo ayingi, bakotele muna mbazi a nkanu kumosi ye mbuta za makesa y’akwa zitu muna mbanza; vava Feseto kavana nswa, Paulu watwaswa. 24 Feseto ovovele vo: “E Ntinu Angeripa yo yeno awonso nwina yeto ovava, o muntu ndioyu numwene, Ayuda awonso balomba kwa mono, tuka kuna Yerusaleme yo kwaku mpe, bakazanga vo kafwene diaka zinga ko. 25 Kansi, yabakula vo kavangidi diambu ko dimfwanukini lufwa. Dianu vo, vava yandi kibeni kalomba vo kenda kuna kwa Auguseto Wantete,1 yabak’e nzengo za kunsindika. 26 Kina ye diambu dia soneka ko kwa Mfumu ame mu kuma kiandi. Dianu intwasidi ova ndose a yeno awonso, musungula ova ndose aku, e Ntinu Angeripa, kimana vava kefimpwa, yakala ye diambu dia soneka. 27 Kadi mbwene vo dia uzowa mu sindika mbakami yo lembi songa mambu mana kafundilu.” Angeripa ovovese Paulu vo: “Oveno nswa kimana wakivovela.” I bosi, Paulu olambwidi koko, ovovele vo: 2 “E Ntinu Angeripa, o unu ngina ye kiese kia kuyivovela ova

25:19 1 Yovo “nsambila au.”

25:21, 25 1 Zina dia Ntinu a Roma.

26

209 ndose aku muna mambu mawonso yafundilu kwa Ayuda, 3 musungula wau otomene zaya e fu ye mawonso mana Ayuda befilanenang’e mpaka. Dianu idodokele vo kala ye luzindalalu muna kungwa. 4 “Kieleka, tuka kileke kiame, e mpila zingu kiame vana vena nkangu ame1 ye muna Yerusaleme, kitomene zayakana kwa Ayuda awonso, 5 ana banzeye tuka kolo, avo bazolele sia kimbangi, bazeye wo vo Mfarisi yakala, yatoma landanga malongi ma nsambila eto. 6 Kansi owau, ifundiswanga mu kuma kia vuvu kiame muna nsilu una Nzambi kasila mase meto; 7 e ndungan’a nsilu wau, i yau mpe bevingilanga makanda meto 12, wau bekunsadilanga e salu kiavauka, fuku ye mwini. E Ntinu, muna vuvu kiaki i mfundilu kwa Ayuda. 8 “Ekuma nulembi kwikidila vovo nwina vo Nzambi ofulanga mafwa? 9 Mono kibeni yamona vo mfwete vanga mawonso mu telamena e nkumbu a Yesu, wa mwisi Nazarete. 10 I wau yavanga muna Yerusaleme, aveledi ayingi yazikidila muna pelezo, wau yatambula e wisa kwa nganga zambuta; vava diavavanga vo bavondwa, yatambulwilanga wo. 11 Nkumbu miayingi yabawanda muna masambilu mawonso, yavava kubakomekena babembola lukwikilu lwau; wau vo makasi kikilu yabamwenanga, yaluaka mu tezo kia kubabangika muna mavata mankaka. 12 “Wau yayendanga kuna Damaseke ye kani diadi muna wisa ye lutumu lwa nganga zambuta, 13 e Ntinu, muna ola ya 12, ya26:4 1 Yovo “zula kiame.”

MAVANGU 26:3-22 mona muna nzila ntemo utukidi kuna zulu, usundidi kezima kwa ` ntangwa, untemene y’awana bakangalanga yame. 14 Vava yeto awonso twabwa vana ntoto, ngwidi e ndinga impovesele muna Kiyibere, oku vo: ‘E Saulu, e Saulu, ekuma okumbangikilanga? Diampasi kwa ngeye wau owandanga kinsi kuna ntu a mpalu.’1 15 Kansi, yayuvula vo: ‘U nani e Mfumu e?’ O Mfumu ovutwidi vo: ‘Mono i Yesu ona obangikanga. 16 Kansi, vumbuka, telama. Mbonekene kwa ngeye kimana yasola se selo ye mbangi ame muna mambu mana omwene ye mana ikusonga mu kuma kiame. 17 Ikuvuluza vana moko ma nkangu wau ye kwa zula ina ikutuma, 18 watemona meso mau, bakatuka muna tombe beza mu ntemo, bakatuka muna wisa kia Satana beza kwa Nzambi, kimana balolokwa masumu yo tambula evua kumosi y’awana baveleleswa muna lukwikilu lwau omu mono.’ 19 “Dianu vo, e Ntinu Angeripa, kiakolamena mona-meso kia zulu ko, 20 kansi entete yayenda kw’awana muna Damaseke, i bosi muna Yerusaleme ye muna mvivu wawonso wa Yuda ye kuna kwa zula mpe, yabasamunwini vo baviluk’o ntima, baviluka kwa Nzambi yo songa mavangu ma luviluku lwa ntima. 21 Ekiaki i kuma Ayuda bambakila muna tempelo yo vava kumponda. 22 Kansi, wau yatambula lusadisu lwa Nzambi, yamu lumbu kiaki ikwamanananga sila umbangi kwa asakaladi ye akwa tunda, kivovele mambu mankaka ko, mana kaka basakula Angunza yo Mose vo vangama 26:14 1 Mpalu i nkau wasongoka usadilwanga muna singika bulu.

MAVANGU 26:23–27:11 mevangama— 23 i sia vo, Kristu omona e mpasi, i wantete mpe ofulwa muna mafwa, osamuna o ntemo kwa nkangu wau ye kwa esi zula.”1 24 Wau Paulu kavovelenge mambu mama muna kuyitanina, Feseto ovovele muna nding’angolo vo: “E Paulu, olaukidi! Zayi wayingi ulaukisi!” 25 Paulu ovovele vo: “Kilaukidi ko, e Mfumu Feseto, kansi mambu maludi ye lulungalalu mpovele. 26 Kieleka, ngina ye unkabu wamokena yo ntinu kadi otomene zaya mambu mama mawonso; ngina ye ziku vo ke vena diambu ko muna mambu mama olembele zaya, kadi mambu mama ke mavangamena ku sweki ko. 27 E Ntinu Angeripa, nga okwikilanga Angunz’e? Nzeye wo vo okwikilanga.” 28 Kansi, Angeripa ovovese Paulu vo: “Muna kolo kiakete nga unkwikidisi yakituka se Nkristu.” 29 Muna diadi Paulu ovovele vo: “Nsambidi kwa Nzambi vo kana mu kolo kiakete yovo kiayingi, ke ngeye kaka ko, kansi awonso bangwidi o unu bakituka owu ngina, katula kaka tuvambu twatu.” 30 O ntinu otelamene kumosi yo nguvulu yo Beniki ye awana bavuende yau. 31 Kansi wau se bekatuka, bayantikidi vovaziana vo: “Muntu ndioyu kavangidi kwandi diambu ko dimfwanukini tumbu kia lufwa yovo pelezo.” 32 I bosi, Angeripa ovovese Feseto vo: “Muntu ndioyu wadi yambulwa kele vo kakilombela ko vo kafundiswa kwa Kaisa.” Vava disikidisu vo twabaka e nzaza twenda kuna Italia, bayekwele Paulu ye abakami anka-

210 ka kwa mfidi a makesa, nkumbu andi Yulio, mosi muna buka kia makesa ma Auguseto. 2 Tukotele muna nzaza ya esi Adamutione, yayendanga muna makumu maningamenanga nzaza mu mvivu a Asia, twele, o Aresatako nkwa Makedonia wa mwisi Tesalonika wakala yeto. 3 Muna lumbu kialanda twaluaka kuna Sidone, o Yulio wasonga Paulu e ngemba, wamvana nswa kenda kw’akundi andi kimana bansadisa. 4 Tukatukidi ko, tuviokele lukufi ye sanga kia Kupero, kadi e tembwa kwa yeto kitadidi. 5 I bosi, tuviokele vana kati kwa mbu muna nlambu a Kilikia ye Pamfulia yo luaka vana kumu dia Mira muna Lukia. 6 Kwakuna o mfidi a makesa osoluele nzaza ya esi Alesanderia, ina ikwendanga kuna Italia, utukotese mo. 7 I bosi, twakangala malembe-malembe mu lumbu yayingi yo luaka kuna Kenido mu mpasi zayingi; kadi e tembwa ke kituyambwidi ko, tuviokele lukufi ye sanga kia Kerete kuna Salemone. 8 Twendele kuna mpasi muna nlambu a mbu, tulueke va fulu kiyikilwanga vo Masenselo Mambote, lukufi ye mbanz’a Lasaya. 9 Wau vo kolo kiayingi kiavioka ye dia vonza mpe diakala mu kwendela muna mbu, e mfionkonona1 mpe ya Lumbu kia Luyambulwilu lwa Masumu ivuidi vioka, Paulu ubawondelele, 10 oku vo: “Akundi, mbwene wo vo nkangalu wau vonza ye mfwilu miayingi utwasa, ke mu salanganu ye nzaza kaka ko, kansi ye mioyo mieto mpe.” 11 Kansi, o mfidi a makesa wa-

26:23 1 Awana bena vo ke Ayuda ko.

27:9 1 Yovo “mina nsoki.” Tala Nsas’a Mvovo.

27

211 wila nsau1 ye mfumu a nzaza ke mu mvovo mia Paulu ko. 12 Wau vo ke diakala diambote ko mu viokesela nsungi a kiozi vana kumu dianingamenanga nzaza, ndonga yavova vo bakatuka vo, avo dilendakana benda viokesela nsungi a kiozi kuna Feniki, kuna kumu dia Kerete ditadidi kuna node ye sude. 13 E tembwa kia sude vava kiavuvama, babanza vo e kani diau dilungane, bazangwidi mbwa1 a nzaza, baviokele muna nlambu a mbu a Kerete. 14 Kansi, ke vavioka kolo ko, tembwa kiangolo kiyikilwanga vo Yurakulo,1 kinikukini. 15 Ekolo tembwa kiawandamanga muna nzaza, ke twalenda diaka singika ntu a nzaza ko, tuyoyele, tukukumwinu kwa tembwa. 16 I bosi, tuviokele kuna nim’a fisanga fiyikilwanga vo Koda fiatutanina muna tembwa, kansi mu mpasi twalenda lundila nlungu wakala kuna nim’a nzaza. 17 Kansi, vava bakotese wo muna nzaza, bayantikidi kang’e nzaza ye nsinga, bamwene wonga wa kakama vana senge dia Surti,1 bakulumwini salanganu idiatisilwang’e nzaza, i bosi bakukumwinu kwa tembwa. 18 Wau vo twatunganiswanga kikilu kwa tembwa, muna lumbu kialanda bayantikidi tuba e lekwa mu kulula e zitu muna nzaza. 19 E lumbu kina kiatatu, yau kibeni bavetele e salanganu ya nzaza. 20 Wau twalembi mona ntangwa ngatu ntetembwa mu lumbu yayingi yo tungianiswa kwa tembwa kiangolo, e vuvu kiawonso kia sia vo tuvuluka, kiadimbuka.

MAVANGU 27:12-32 21 Vava baviokese kolo kiayingi lembi dia, Paulu otelamene vana bakala, ovovele vo: “Akundi, kala vo nwangwila vava yanulukisa, ke nwadi katuka kuna Kerete ko ngatu mona mpasi zazi ye mfwilu. 22 Kansi, owau inuwondelele nwakala yo unkabu, kadi ke vevila muntu1 ko vovo lwina, nzaza kaka. 23 O fuku wau o mbasi a Nzambi ona umvuidi, ona mpe nsadilanga e salu kiavauka, otelamene ova ngina, 24 ovovele vo: ‘Kumoni wonga ko, e Paulu. Ofwete telama vana ndose a Kaisa, Nzambi ovuluza awonso bekwendanga yaku.’ 25 Dianu vo, akundi, nukala yo unkabu, kadi nkwikidi muna Nzambi vo mawonso yavoveso kwa mbasi, lungana melungana. 26 Kansi, kakama tukakama va sanga kimosi.” 27 Muna fuku una wa 14, twayantika kukulwiswa muna Mbu a Aderia, muna dingi-dingi ansau babenze vo bafinamene nsi mosi. 28 Batezele e sina kwa mbu, bamwene vo mavuata 20,1 una bele diaka tini kiakete, batezele diaka sina kwa mbu, bamwene vo mavuata 15.2 29 Wau bamwene wonga wa wandama muna matadi, ´ bakulumwini mbwa1 ya za nzaza kuna nima yo zola vo kuma kwakia. 30 Kansi, ansau una bavavidi vaika muna nzaza, bazolele kulumuna nlungu muna mbu, bavunini vo mbwa1 zina kuna ntwala bekulumuna, 31 Paulu ovovese mfidi a makesa yo makesa vo: “Wantu awaya, avo bakatukidi mu nzaza, oyeno ke nulendi vuluka ko.” 32 I bosi, makesa bazengele 27:11 1 I sia vo, nati a nzaza. 27:13, 29, 30 1 I nsinga mia nlungu, basotwele wo. sia vo, luvaku lusikininanga e nzaza. 27:14 1 I sia vo, tembwa kia node. 27:17 1 Tala Nsas’a Mvovo.

27:22 1 Yovo “moyo.” 27:28 1 Tezo kia meta 36. 2 Tezo kia meta 27.

MAVANGU 27:33–28:10 33 O kuma vava kwafinama o ´ kia, Paulu okasakese awonso badia, ovovele vo: “O unu i lumbu kia 14, nuvingilanga ye tima diawonso, yeno ke nudie. 34 Dianu vo, inukasakese nwadia; ediadi mfunu dina muna vimpi weno, kana nkutu lusuki lwa muntu mosi vovo lwina ke luvila ko.” 35 Vava kavovele ediadi, obongele mbolo, otondele Nzambi vana ndose a wantu awonso, obukwini yo, oyantikidi dia. 36 Yau awonso bakabukidi, bayantikidi o dia. 37 Yeto awonso twakala muna nzaza wantu 276. 38 Una badidi yo yukuta, batubidi masa muna mbu muna vevola e nzaza. 39 I bosi, vava kuma kwakia, ke bazaya ko e nsi ina bakala, kansi bamwene nsuku wina ye kumu, babakidi e nzengo za lwakisa e nzaza ˆ kuna, avo dilendakana. 40 Bakutulwidi mbwa1 za nzaza, basisidi zo muna mbu, vana vau bazezese nsinga mia nkafi;2 basidi mvuel’a ntu a nzaza kuna tembwa, batadisi kuna kumu. 41 Vava balueke vana senge, bakakamese e nzaza, o ntu a nzaza ukakamene vana senge, wau ke unikuki, kansi kuna nima kuyantikidi banguka mu kuma kia mavuku mangolo. 42 Muna diadi, o makesa babakidi nzengo za vonda abakami, kimana balembi siensia yo tina. 43 Kansi, o mfidi a makesa wau kazolele vuluza Paulu, ovunzakese e kani diau. Ovovese awana bazeye o siensia bayituba muna mbu, bend’a viti kuna kumu, 44 ankaka benda landi muna mabaya, ankaka muna lekwa yankaka ya nzaza. Yau awonso balueke amoyo kuna kumu. 27:40 1 I sia vo, luvaku lusikininanga e nzaza. 2 Yovo “bindikilwa.”

212 Vava tuvulukidi, tubakwidi ` wo vo i sanga kia Melıta. 2 Nkangu wavovanga nding’a kinzenza1 batomene kutusonga e ngemba. Balungidi tiya, batutambwidi yeto awonso, e kuma kadi kiozi kiakala ko mu kuma kia mvula yanokanga. 3 Kansi, Paulu wau kakutikidi vanga kia nkuni yo sia kio vana tiya, muvaikidi mpidi mu kuma kia mbangazi, izingamene muna koko kwandi. 4 Esi sanga kiaki vava bamwene e mpidi izingamene muna koko kwandi, bavovazianini vo: “Kieleka, o muntu ndioyo mvondi, kana una vo ovulukidi muna mbu, Unsongi1 ke unyambwidi ko kazinga.” 5 Kansi, Paulu osansumwini e mpidi vana tiya, yandi kamoni diambu. 6 Vo i yau, edi babenze vo vimba kevimba yovo ofwa vana vau. Vava bavingidi kolo kiayingi yo mona vo kabwidilu diambu diambi ko, basobele e ngindu, banyikidi vo nzambi. 7 Vana ndambu a fulu kiakina vakala ye ntoto a mfumu a sanga, nkumbu andi Popeleo, ututambwidi kuna ngemba yo kutusonga e fulu kia leka mu lumbu tatu. 8 O se dia Popeleo olambalele vana mfulu, kadi ngianduka yo makulu keyela. Paulu okotele muna kakala, osambidi, unyambikidi o moko, unsaswidi. 9 Ediadi vava divangamene, ankaka mpe bena ye mayela vana sanga bezidi kwa yandi, ubawukidi. 10 Batuzitisi mpe muna kutuvana tukau twayingi, vava twakota muna nzaza, batuvene lekwa ina tuvuidi o mfunu.

28

` 28:2 1 Yovo “esi sanga kia Mel ıta.” 28:4 1 Muna Kingerekia Dike, dilenda kala vo kinzambi-nzambi kia nlandi a kunda uyikanga yovo diambu divangamene kikilu muna unsongi.

213 11 Una kiavioka ngonde tatu, tubakidi e nzaza ya esi Alesanderia ina ye dimbu kia “Wana a Zeuse.”1 E nzaza yayi vana sanga yaviokesela e nsungi a kiozi. 12 Tulueke kuna Surakusai, tunangini ko lumbu tatu; 13 tuka kwakuna twele azungi, tulueke kuna Rengio. Muna lumbu kialanda e tembwa kia sude kivekomokene, e lumbu kina kiezole twizidi kuna Putiole. 14 Tusolwele ko ampangi, batuwondelele twananga yau lumbu nsambwadi, i ndwaka twalwaka kuna Roma. 15 Ampangi vava bawidi e nsangu mu kuma kieto, bezidi kutukika vana Zandu dia Apiu ye Lombo Tatu.1 Paulu vava kabamwene otondele Nzambi, oyangalele. 16 Vava twakota muna Roma, Paulu oveno nswa kakala yandi mosi kaka ye kesa dimosi dianlangidilanga. 17 Vava kiavioka lumbu tatu, obokelese akuluntu a Ayuda. Wau balungana, ubavovese vo: “Ampangi, kanele vo kiavangidi diambu diambi ko kwa nkangu ngatu muna fu ya mase meto, ngiekwelo muna Yerusaleme vana moko ma esi Roma se mbakami. 18 Awaya, vava bamfimpidi, bakanini kungiambula, wau yalembi kala ye kuma kia fwila. 19 Kansi, Ayuda wau balembele tambulwila, yalombele vo yafundiswa kwa Kaisa, ke sia ko vo diambu ngina diau yafundila e zula kiame. 20 Kiaki i kuma yalombele vo twamonana yo mokena, kadi muna kuma kia vuvu kia Isaele i nkangilu omu luvambu lwalu.” 21 Bamvovese vo: “Ke tutambwidi nkanda mia Yuda ko mu kuma kia mambu maku,

MAVANGU 28:11-31 ngatu ampangi batukidi kwakuna beza kutusamunwina nsangu yovo kuyikila diambu diambi. 22 Ka´ nsi tuzolele wa dina una diau, kadi tuzeye wo vo e dibundu diadi diampa mbi kaka divovelwanga mwawonso.” 23 Basidi e lumbu bewanana yandi, i bosi ayingi bezidi kwa yandi muna nzo kaluakidi. Tuka muna mene yakuna masika ubasasidi e diambu, otomene kubasila umbangi mu kuma kia Kintinu kia Nzambi yo kubakwikidisa oma ma Yesu, tuka muna Nsiku a Mose ye muna Angunza. 24 Akaka bakwikidi mana kavovele; akaka ke bakwikidi ko. 25 Wau balembele wizana, bele kwau, ekolo bavaikidinge Paulu ovovele vo: “O mwand’avelela watoma vovela muna Yesaya wa ngunza kwa mase meno, 26 oku vo, ‘Wenda ´ kwa nkangu wau, vova vo: “Wa nuwa, kansi yeno ke nubakula, tala nutala, kansi yeno ke numoni. 27 Kadi e ntima mia nkaˆ ngu wau mivuidi bala, o matu mau mpe, ke metoma wanga ko, o meso mau mpe, bavuidi mo zima, kimana balembi mona muna meso yo ´ wa muna matu yo zaya muna ntima yo viluka, omono yabawuka.”’ 28 Dianu vo, yambula diazayakana kwa yeno, e nsangu za nzila ina Nzambi kevuluzila wantu zitwikilu kwa zula; oyau wa bewa zo.” 29 —— 30 Mvu miole miamvimba kakala muna nzo andi ya mfutila yo tambula kuna ngemba awonso ana bezidi kwa yandi, 31 otelekele Kintinu kia Nzambi kwa yau, olongele oma ma Mfumu Yesu Kristu 28:11 1 Yovo “Diosekuroi.” 28:15 1 Fulu ya kuna unkabu wawonso, lembi simwa. dila yo vundila.

NKAND’A PAULU KUNA KWA

E S I RO MA MAMBU MENA MO

1 Mavimpi (1-7) E tima dia Paulu dia kingula Roma (8-15) Nsongi muna lukwikilu i kekadil’o moyo (16, 17) Mindembi vumina Nzambi ke bena ye mpila bakatikisila ko (18-32) Fu ya Nzambi imonekanga muna nsema (20) 2 Mfundis’a Nzambi kwa Ayuda ye Mingerekia (1-16) Una e ntona zisadilanga (14, 15) Ayuda ye Nsiku (17-24) Zengwa muna ntima (25-29) 3 “Yambula Nzambi kakala waludi” (1-8) Ayuda ye Mingerekia mu wisa kia sumu bena (9-20) Lungisilwa muna lukwikilu (21-31) Awonso bafunga muna nkembo a Nzambi (23) 4 Abarayama walungisilwa muna lukwikilu (1-12) Abarayama, se dia awana bena yo lukwikilu (11) Tambula nsilu muna lukwikilu (13-25) 5 Vutulwisa ngwizani yo Nzambi muna Kristu (1-11) Lufwa muna Adami, moyo muna Kristu (12-21) Sumu yo lufwa lwasayana kw’awonso (12) Vangu dimosi diansongi (18) 6 Zingu kiampa muna luvubu muna Kristu (1-11) Ke nuyambula ko vo e sumu diayala omo nitu zeno (12-14) Ntaudi za sumu zikitukidi se ntaudi za Nzambi (15-23) Mfutu a sumu i lufwa; lukau lwa Nzambi i moyo (23) 7 Nona kia luvevoko muna Nsiku (1-6) Nsiku wasengomona e sumu (7-12) Nwana ye sumu (13-25) 8 Moyo yo luvevoko muna mwanda (1-11)

Mwanda usianga umbangi vo tu wan’a Nzambi (12-17) Nsema uvingilanga luvevoko lwa wan’a Nzambi (18-25) ‘O mwanda udodokelanga mu kuma kieto’ (26, 27) Awana bateka kanwa kwa Nzambi (28-30) Nsundidi muna zola kwa Nzambi (31-39) 9 Ntantu za Paulu mu kuma kia Isaele ya nitu (1-5) Mbongo akieleka ya Abarayama (6-13) E nsol’a Nzambi ka ilendi katikiswa ko (14-26) Yinzu ya makasi ye yinzu ya nkenda (22, 23) Nsadiswa kaka ivuluzwa (27-29) Isaele otele sakuba (30-33) 10 Una tulenda lungisilwa kwa Nzambi (1-15) Samunanga nsangu (10) Ovovela nkumbu a Yave i luvuluzu (13) Wete wa tambi ya ateleki (15) Nsangu zambote zibembwelo (16-21) 11 Isaele obembwelo, kansi ke awonso ko (1-16) Kingana kia nti a olive (17-32) Sina kwa ngangu za Nzambi (33-36) 12 Nutambika nitu zeno se kimenga kiamoyo (1, 2) Tukau twaswaswana kansi nitu mosi (3-8) Malongi kwa Akristu akieleka (9-21) 13 Sakalela akwa wisa (1-7) Futa mpaku (6, 7) Zola kulungisanga o Nsiku (8-10) Kangalela nze mu mwini (11-14) 14 Ke nufundisi muntu yo nkw’andi ko (1-12) Ke nutesesa ankaka sakuba ko (13-18) Tatidila luvuvamu yo ungudi (19-23) 214

215 15 Tutambuziana wauna Kristu kavanga (1-13) Paulu, selo kuna kwa esi zula (14-21) Nkubika za nkangalu a Paulu (22-33) 16 Paulu osunzwidi Foibe wa selo kia nkutakani (1, 2)

wa ntaudi a Kristu Yesu, 1 Paulu, wasolwa se ntumwa yo vaulwa

ROMA Mambu Mena mo – 1:19 Mavimpi kwa Akristu esi Roma (3-16) Lulukisu mu kuma kia fu kia sia mpambula (17-20) Asadi kumosi yo Paulu batumini mavimpi (21-24) Mbumb’avauka izayakene (25-27)

za kunukingula owau muna luzolo lwa Nzambi. 11 Kadi tima dia kunumona ngina diau, yanuvana lukau lwa kimwanda kimana nwasikidiswa; 12 yovo, twakasakeswa, konso muntu muna lukwikilu lwa nkw’andi, o lweno yo lwame. 13 Ampangi, kizolele ko vo nwalembi wo zaya vo nkumbu miayingi yakana kwiza kwa yeno—kansi yamu wau yakinu kakidilwa —kimana e salu kiame kiatwasa e nluta vovo nwina nze muna zula yankaka. 14 Mfuka ngina yau kwa Mingerekia ye anzenza, kwa akwa ngangu ye awana balembi longwa; 15 dianu vo ngina ye tima dia kunusamunwina e nsangu zambote oyeno mpe koko Roma. 16 Kimwenene nsangu zambote nsoni ko; kadi i nkum’a Nzambi uvuluza awonso bena yo lukwikilu, entete kwa Nyuda ye Mungerekia mpe. 17 Kadi muna nsangu zambote, i musengomweno unsongi wa Nzambi kw’awana bena yo lukwikilu yo kumika lukwikilu lwau, wauna wasonama vo: “Vo i nsongi muna lukwikilu i kekadil’o moyo.” 18 Kadi makasi ma Nzambi mekulumukanga1 tuka kuna zulu kwa mindembi-vumina Nzambi awonso ye avilwa ana besadilanga e ludi nze fukwa kia umpumbulu, 19 kadi mana balenda zaya mu

mu kuma kia nsangu zambote za Nzambi, 2 zina kateka sil’o nsilu muna ngunza zandi muna Sono yavauka, 3 mu kuma kia Mwan’andi, ona wawutukila muna mbongo a Davidi, mun’owu wa nitu. 4 Kansi muna nkum’a mwand’avelela watumbikwa Kimwan’a Nzambi vava kafulwa muna mafwa. Mwana ndioyo i Yesu Kristu wa Mfumu eto. 5 Muna yandi twatambula e nsambu ye kintumwa kimana wantu a zula yawonso balemvokela lukwikilu muna diambu dia nkumbu andi. 6 Muna zula yayi mpe i nwabokelelwa mu kala alandi a Yesu Kristu— 7 kuna kwa awonso nwina omo Roma, nwazolakana kwa Nzambi, nwabokelwa mu kala aveledi: Yambula e nsambu ye luvuvamu lutuka kwa Nzambi wa Se dieto yo Mfumu eto Yesu Kristu lwakala yeno. 8 Edi diantete, ntondele Nzambi ame muna Yesu Kristu mu diambu dia yeno awonso, e kuma kadi, o lukwikilu lweno lusamunwanga mu nza yawonso. 9 Kadi Nzambi ona nsadilanga e salu kiavauka yo ntima wawonso muna nsangu zambote mu kuma kia Mwan’andi, yandi i mbangi ame vava ikunuyikanga muna sambu yame ntangwa zawonso, 10 idodokelanga avo dilendakana yavua e lau dia kwi- 1:18 1 Sina, “mesengomonwanga.”

ROMA 1:20–2:9 kuma kia Nzambi matomene moneka vana bena, kadi Nzambi ubamwesese mo. 20 Kadi e fu yandi ilembi monekanga itomene moneka tuka kiasemenwa e nza yamu wau, kadi imonekanga muna lekwa kavanga, musungula nkum’andi a mvu ya mvu yo Unzambi wandi, ke bena nkutu ye mpila bakatikisila yo ko. 21 Kana una vo bazeye Nzambi, ke bekunkembelelanga nze Nzambi ko ngatu kuntonda, e ngindu zau zampavala, e ntima miau mia uzowa mibukamene tombe. 22 Kana una vo bekuyikilanga akwa ngangu, bakitukidi se mazowa, 23 bayambwidi kembelela Nzambi wa mundembi wolakana, bakembelele teke kia muntu anwodi, nuni, bulu ya malu ´ ´ maya ye ma yiyatatanga. 24 Muna kuma kiaki, Nzambi ubayekwele muna usafu, mun’owu wa zolela ya ntima miau, kimana e nitu zau zasafulwa muna yau kibeni. 25 Basobanese ludi kia Nzambi yo luvunu, basambidi yo sadila salu kiavauka kwa vangwa ke mu Mvangi ko, ona okembelwanga yakwele mvu. Amen. 26 I kuma Nzambi kabayambulwidi muna zinu diau diasaka dia vukana, kadi akento au basobanese e mvukana zansongi muna zina za usafu; 27 akala mpe diau adimosi, bayambwidi owu wansongi wavukana y’akento, bazinazianini e mioyo muna maketo mau ma usafu, akala ye akala, bevanganga mambu mansoni yo tambula e tumbu mun’owu wa bi wau. 28 Wau vo ke bazolele zaya Nzambi ko, o Nzambi ubayekwele muna ngindu zambi, bavanga mambu malembi songa. 29 Bazele yo vilwa wawonso, umpumbulu, loko, bi, bazele ye kimpala, mpond’a wantu, unzonzi, luvunu, nso-

216 ki, yidima, 30 akumbi, asaudi a Nzambi, akwa lutiangu, akwa lulendo, akwa lusanu, asoki a mambu mambi, akolami a mase, 31 minkondwa umbakuzi, mindembi lungisa nsilu, minkondwa nzolani a ungudi ye minkondwa nkenda. 32 Kana una vo batomene zaya e nzengo zansongi za Nzambi—vo awana bevanganga mambu mama fwa bafwanukini—ke bevanganga mo kaka ko, kansi beyangalelanga mpe awana bevanganga mo. Dianu vo, e mpangi, kana nkutu u nani kuna y’edi ovova ko; e kuma kadi mana ofundisila o nkw’aku, okuyiyelesela, kadi ongeye ofundisanga mau mamosi ovanganga. 2 Owau tuzeye wo vo e mfundis’a Nzambi ina mun’owu waludi kw’awana bevanganga mambu mama. 3 Kansi, e mpangi, wau ofundisanga awana bevanganga mambu mama, nga obenze vo otina mfundis’a Nzambi ekolo ngeye kibeni ovanganga mambu mama? 4 Yovo, ovezanga umvuama wa walakazi wandi, ye ntim’a vunda ye luzindalalu, wau olembele zaya vo Nzambi, muna walakazi wandi i kevavilanga kufila muna luviluku lwa ntima e? 5 Kansi, muna kuma kia bala kwaku yo lembi viluka o ntima, makasi ukuyilundilanga muna lumbu kia makasi ye lusengomono lwa mfundis’a nsongi a Nzambi. 6 Osenda konso muntu mun’owu wa mavangu mandi: 7 moyo a mvu ya mvu kw’awana bevavanga nkembo, zitu ye nitu ilembi wola wau bezindalala muna mavangu mambote; 8 kansi kuna kwa akwa ntantani ye awana bekolamenang’e ludi yo lemvokela umpumbulu, makasi ye kudi. 9 Mpasi ye ntantu kw’awonso bevanganga mambu mambi,

2

217 entete kwa Nyuda ye Mungerekia mpe; 10 kansi nkembo, zitu ye luvuvamu kw’awonso bevanganga oma mambote, entete kwa Nyuda ye Mungerekia mpe. 11 Kadi o Nzambi ke sianga mpambula ko. 12 Kadi awonso ana basumuka kondwa nsiku, befwa kondwa nsiku; kansi awonso basumukina muna nsiku, muna nsiku befundisilwa. 13 Kadi, ana bewanga o nsiku ke yau ko belungiswa vana ndose a Nzambi, kansi awana kaka belundanga o nsiku, belungiswa. 14 Kadi vava esi zula1 ana ke bena ye nsiku ko, bevanganga oma ma nsiku muna kingutukila, wantu awaya, kanele vo ke bena yo nsiku ko, bena se nsiku muna yau kibeni. 15 Besonganga vo oma ma nsiku masonama muna ntima miau, e ntona zau zikubasilanga umbangi, e ngindu zau mpe zikubatumbanga yovo kubalungisa. 16 Ediadi divangama muna lumbu kina Nzambi muna Kristu Yesu kefundisa mambu maswekama ma wantu, mun’owu wa nsangu zambote isamunanga. 17 Avo oyikilwanga vo Nyuda yo bund’e vuvu muna nsiku yo kuyisana muna Nzambi, 18 ozeye luzolo lwandi, yo tambulwila mambu mambote, wau walongwa o Nsiku, 19 una ye ziku vo u mfidi a mpofo, u ntemo kw’awana bena mu tombe, 20 u nludiki a mazowa, u nlongi a yingiana-ngiana, obakulanga mambu masina ye ludi kina muna Nsiku— 21 kansi ongeye olonganga akaka, kukilonganga ko e? Ongeye otelekanga vo, “Kuyiyi ko,” ongeye yiya kwaku e? 22 Ongeye ovovanga vo, ´ “Ku te zumba ko,” ongeye ta kwaku e zumba e? Ongeye okenono2:14 1 Awana bena vo ke Ayuda ko yovo awana ke bekwikilanga mu Nzambi ko.

ROMA 2:10–3:5 kanga e teke, tempelo yiya kwaku e? 23 Ongeye okuyisananga muna nsiku, nga Nzambi veza kwandi wau okolamenanga Nsiku e? 24 Kadi “e nkumbu a Nzambi itiangunwanga vana vena esi zula1 mu kuma kieno,” wauna wasonama. 25 Kieleka, o zengwa mfunu kwina avo nsiku olundanga; kansi avo kulundanga nsiku ko, o zengwa kwaku kukituka se lembi zengwa. 26 Kansi, avo mundembi zengwa olundanga e nkanikinu miansongi mina muna Nsiku, olembi zengwa kwandi nga kubadikilwa se zengwa e? 27 O mundembi zengwa muna nitu, ona olundanga o Nsiku, okufundisa ongeye okululanga o nsiku, kanele vo una ye nsiku yo zengwa. 28 Kadi ke yandi ko i Nyuda una vo Nyuda kuna mbazi, ngatu o zengwa kuna vo kwa mbazi, muna nitu. 29 Kansi Nyuda i ndiona una vo Nyuda muna kati, o zengwa kwandi kwa ntima, muna mwanda, ke muna nsiku ko. O lusanisinu lwa muntu ndioyo kwa Nzambi lutukanga, ke kwa wantu ko. Ozevo, nsundidi a Nyuda ayeyi? Mfunu a zengwa, aweyi? 2 Wayingi muna mawonso. Entete, yau baveno mambu mavauka ma Nzambi. 3 Ozevo, aweyi? Avo i ankaka balembi kwikila, nga olembi kwikila kwau kukulwidi e kwikizi kia Nzambi e? 4 Ke wau ko! Yambula Nzambi kakala waludi, kana nkutu vo wantu awonso akwa luvunu, wauna wasonama vo: “Yambula walungisilwa muna mvovo miaku yo sunda vava ofundiswa.” 5 Dianu vo, avo vilwa weto unsongi wa Nzambi usengomonanga, adieyi tuvova? Nga

3

2:24 1 Awana bena vo ke Ayuda ko.

ROMA 3:6–4:2 Nzambi vilwa kevanganga vava kesonganga makasi mandi e? (Mpov’a kiwuntu mpovele.) 6 Ke wau ko! Kala vo i wau, ekuma Nzambi kefundisil’e nza? 7 Kansi, avo muna diambu dia luvunu lwame e ludi kia Nzambi kiwokesanga nkembo andi, ozevo, ekuma omono mpe ifundisilwa nze nsumuki? 8 Ekuma tulembele vovela, nze una ankaka bekutukumbilanga vo yeto tuvovanga vo, “Yambula twavanga mana mambi kimana oma mambote meza”? E tumbu kia wantu awaya kiansongi. 9 Ozevo, aweyi? Nga tusundidi akaka e? Ve kikilu! Kadi tutekele funda Ayuda ye Mingerekia vo yau awonso mu wisa kia sumu bena; 10 wauna wasonama vo: “Ke vena muntu a nsongi ko, kana nkutu mosi; 11 ke vena mosi ko una ye umbakuzi; ke mosi ko ovavanga Nzambi. 12 Awonso bavuidi bendomoka, yau awonso ke bena diaka mfunu ko; ke vena ona ovanganga wete ko, kana nkutu mosi.” 13 “Malaka mau i ziami kiaziuka; bevunginikanga muna befo yau.” “E mang’a mpidi una kuna nsi a tubini twau.” 14 “E nua miau mizele ye sibu ye ndudi.” 15 “O malu mau nzaki mekwendanga mu bungula menga.” 16 “Lufwasu ye mpasi zina muna nzila zau, 17 ke bazeye nzil’a luvuvamu ko.” 18 “O vumi wa Nzambi ke una ko muna meso mau.” 19 Owau tuzeye wo vo mawonso mena muna Nsiku, meyikwanga mu kuma ki’awana bena kuna nsi a Nsiku, kimana e nua miau miawonso miabutama, e nza yawonso yayeleswa vana ndose a Nzambi. 20 Kadi ke mosi ko olungisilwa muna mavangu ma nsiku vana ndose andi, kadi muna nsiku i tuzayidi e sumu.

218 21 Kansi owau, e ndungidi a Nzambi isengomokene kondwa kwa nsiku, wauna yasilwanga umbangi muna Nsiku ye kwa Angunza, 22 elo, e unsongi wa Nzambi muna lukwikilu muna Yesu Kristu, kuna kw’awonso ana bekwikilanga. Kadi ke vena nswaswani ko. 23 Kadi awonso basumuka yo funga mu songa nkembo a Nzambi, 24 i lukau lwa ngovo wau belungisilwanga muna nkenda za Nzambi, muna ntalu a ˆ lukulu yafutwa kwa Kristu Yesu. 25 Nzambi wansunzula se lukau lwavutulwisila1 ungudi yo wantu muna lukwikilu muna menga mandi. Ediadi diavangama muna songa unsongi wandi, e kuma kadi Nzambi waloloka masumu mateka vangama ekolo kasonganga ntim’a vunda; 26 kimana kasonga unsongi wandi muna tandu kiaki, yandi kibeni kakala wansongi yo lungisa ona una yo lukwikilu muna Yesu. 27 Ozevo, o lusanu alweyi? Ke luna ye fulu ko. Muna nkia nsiku? Wa mavangu e? Ve, kansi muna nsiku a lukwikilu. 28 Kadi tubadikidi wo vo muntu olungisilwa muna lukwikilu ke mu mavangu ma nsiku ko. 29 Yovo, nga Nzambi wa Ayuda kaka e? Nga ke Nzambi a esi zula1 mpe ko e? Elo, Nzambi a esi zula mpe. 30 Wau vo Nzambi mosi kaka, olungisa awana bazengwa ye mindembi zengwa muna diambu dia lukwikilu lwau. 31 Ozevo, nga tubangwidi nsiku muna diambu dia lukwikilu lweto e? Ke wau ko! Tutatididi nsiku. Ozevo, Abarayama wa nkulu eto nkia nluta kavua mun’owu wa nitu e? 2 Muna bong’e nona, kele vo Abarayama

4

3:25 1 Yovo “lembekelwa; lubakanisu.” 3:29 1 Awana bena vo ke Ayuda ko.

219 kalungisilwa muna mavangu, wadi kala ye kuma kia kuyisana, kansi ke mu Nzambi ko. 3 E sono aweyi kivovanga? “Abarayama wakwikila muna Yave, diambadikilwa vo nsongi.” 4 Kuna kwa ndiona osalanga, o mfutu andi ke ubadikilwanga nze lukau ko, kansi mfuka kaka. 5 Kuna diak’e sambu, ndiona olembi salanga kansi okwikilanga muna Ndiona olungisanga mindembi-vumina Nzambi, muna lukwikilu lwandi obadikilwa vo nsongi. 6 Nze una Davidi mpe kavova vava kayika e kiese kina kwa muntu walungiswa kwa Nzambi, kansi ke mu mavangu ko: 7 “Kiese kw’awana bayambulwilwa o umpumbulu ye awana bafukilu1 masumu mau; 8 kiese kwa muntu ona Yave ke sungamena diaka e sumu diandi ko.” 9 Ozevo, nga kiese kiaki ki’awana kaka bazengwa yovo kia mindembi zengwa mpe? Kadi edi tuvovele vo: “Muna lukwikilu lwandi, Abarayama wabadikilwa vo nsongi.” 10 Ozevo, nkia ntangwa kabadikilwa vo nsongi? Vava kazengwa yovo una kazengelo ko? Ke vava kazengwa ko, kansi una nkutu kazengelo ko. 11 Muna lukwikilu kakala lwau una kazengelo ko, wasiwa e sinsu—i sia vo wazengwa —se dimbu1 kia unsongi kimana kakala e se dia awonso bena yo lukwikilu kana una vo ke bazengwa ko kimana babadikilwa vo ansongi; 12 kakala e se dia awana bazengwa, ke ana kaka bekwikilanga muna fu kia zengwa ko, kansi awana mpe bekangalelanga muna lukwikilu luna o se dieto Abarayama kakala lwau una kazengelo ko. 13 Kadi Abarayama yovo mbongo andi ke mu kuma kia nsiku ko

ROMA 4:3-24 kasilwa o nsilu vo otambula e fwa dia nza, kansi mu kuma kia unsongi ye lukwikilu. 14 Kadi avo awana bena kunansi a nsiku betambula e vua, o lukwikilu ke luna mfunu ko, o nsilu mpe ukatwilu. 15 Kieleka, o Nsiku utwasanga makasi ma Nzambi, kansi vana ka vena nsiku ko, ke vena mpe kuzuka ko. 16 I kuma vo muna lukwikilu, o nsilu ulungana kwa mbongo andi yawonso mun’owu wa nsambu za Nzambi, ke kw’awana kaka bena kuna nsi a Nsiku ko, kansi kw’awana mpe betangininanga lukwikilu lwa Abarayama, ona wina vo se dia yeto awonso. 17 (Wauna diasonama vo: “Omono ikitwidi se dia zula yayingi.”) Ediadi diavangama vana ndose a Nzambi ona kakwikila, ona ovana mafwa o moyo yo yika e lekwa ke ina ko nze yau ina.1 18 Kana una vo kakala ye kuma kia bundila vuvu ko, wabunda e vuvu yo kwikila vo okituka e se dia zula yayingi nze una diavovua vo: “E mbongo aku i wau wuwu ikala.” 19 Kanele vo kayoya muna lukwikilu ko, wabadikila nitu andi vo yafwa (kadi tezo kia 100 mvu kakala), wabadikila mpe vumu kia Sara vo kiafwa.1 20 Muna kuma kia nsilu a Nzambi, kakala ye lukatikisu ko muna lukwikilu; kansi wakumama muna lukwikilu, wakembelela kaka Nzambi, 21 wakala ye ziku vo Nzambi olunganesa dina kasila o nsilu. 22 Dianu “diambadikilwa vo nsongi.” 23 Kansi, o mvovo “diambadikilwa” ke wasonamena mu kuma kiandi kaka ko, 24 kansi mu kuma kieto mpe, tubadikilwa vo

4:7 1 Yovo “balolokwa.” 4:11 1 Yovo “nsilu; lusikidisu.”

4:17 1 Dilenda kala vo, “ona okadisanga e lekwa ina ke ina ko.” 4:19 1 Yovo “sita.”

ROMA 4:25–5:19 ansongi, kadi tukwikilanga muna Ndiona wafula Yesu wa Mfumu eto muna mafwa. 25 Wayekolwa mu kuma kia makuzuka meto, wafulwa kimana twabadikilwa vo ansongi. Dianu vo, wau tubadikilwa vo ansongi muna lukwikilu, yambula twakala yo ungudi yo Nzambi muna Yesu Kristu wa Mfumu eto, 2 muna yandi twinina yo nswa wa finama Nzambi muna lukwikilu yo tambula nsambu zina tuna zau owau; twayangalala mu kuma kia vuvu kia tambula nkembo a Nzambi. 3 Ke wau kaka ko, kansi yambula mpe twayangalala muna mpasi, kadi tuzeye wo vo e mpasi i zitwasa luzindalalu; 4 luzindalalu lutwasa e dienga dia Nzambi; e dienga dia Nzambi ditwasa e vuvu, 5 e vuvu ke kifusulwisa muntu nsoni ko; e kuma kadi o zola kwa Nzambi kwazadiswa muna ntima mieto muna mwand’avelela, una twavewa. 6 Kadi, ekolo twakala twatovoka, muna ntangwa yasikidiswa, Kristu wafwila mindembi-vumina Nzambi. 7 Diampasi kwa muntu kafwila muntu ansongi; nanga mu kuma kia muntu ambote, olenda kabuka o fwa. 8 Kansi Nzambi watusonga o zola kwandi wau kayambula vo Kristu katufwila ekolo twakala asumuki. 9 Vana ntandu, wau tubadikilu vo ansongi muna menga mandi, muna yandi mpe tuvuluzilwa muna makasi ma Nzambi. 10 Kadi vava twakala atantu, Nzambi wavutulwisa e ngwizani andi yo yeto muna lufwa lwa Mwan’andi, musungula wau kavutulwisa e ngwizani andi yo yeto, tuvuluzilwa muna moyo andi. 11 Ke wau kaka ko, kansi tuyangalelanga mpe muna

5

220 Nzambi mu kuma kia Mfumu eto Yesu Kristu, muna yandi owau e ngwizani eto yo Nzambi yavutulwiswa. 12 I kuma vo, wauna e sumu diakotela ova nza muna muntu mosi, o lufwa mpe muna sumu, i nsayana lwasayana o lufwa kwa wantu awonso, e kuma kadi awonso basumuka—. 13 Kadi una ke kiaveno o Nsiku ko, e sumu diakikadila ova nza, kansi e sumu ke diatumbwanga ko, kadi ke vakala nsiku ko. 14 Lufwa lwayala nze ntinu tuka muna Adami yamuna Mose, kana nkutu kw’awana balembi sumuka wauna Adami kasumukina, ona wina vo i fwaniswa kia ndiona okwiza. 15 Kansi, o lukau lwa Nzambi lwaswaswana ye kuzuka. Kadi avo muna kuzuka dia muntu mosi mwafwila e ndonga, e nsambu za Nzambi yo lukau lwandi lwangovo muna nsambu za muntu mosi, Yesu Kristu, zisunda o wokela kuna kwa wantu ayingi. 16 Dina diayizila muna lukau lwa Nzambi diaswaswana ye dina diayizila muna sumu dia muntu mosi. Kadi e kuzuka dia muntu mosi diatwasa ngielele kwa wantu awonso, kansi ndonga balungisilwa muna lukau lwangovo luna lwayizila mu kuma kia makuzuka mayingi. 17 Wau vo muna kuzuka dia muntu mosi, o lufwa i lwayadila se ntinu muna muntu ndioyo, awana betambula ulolo wa nsambu yo lukau lwa ndungidi, beluta yala se atinu muna moyo muna muntu mosi, Yesu Kristu! 18 Ozevo, wau vo muna kuzuka dimosi, wantu a mpila zawonso bayeleswa, diau dimosi mpe muna vangu dimosi diansongi wantu a mpila zawonso belungisilwa muna vua o moyo. 19 Kadi

221 wau vo muna ukolami wa muntu mosi, ndonga yakitulwa se asumuki, diau dimosi mpe muna lemvo wa muntu mosi, ndonga bekitulwa se ansongi. 20 O Nsiku wasiwa kimana e kuzuka diawokela. Kansi vana vawokela e sumu, e nkenda za Nzambi mpe i vana zawokelela. 21 Ekuma? E kuma kadi, wauna e sumu yo lufwa lwayadila se ntinu, i una mpe e nsambu za Nzambi ziyadila muna unsongi kimana zatwasa moyo a mvu ya mvu muna Yesu Kristu wa Mfumu eto. Ozevo, adieyi tuvova? Nga twakwamanana muna sumu kimana e nkenda za Nzambi zawokela e? 2 Ke wau ko! Wau vo twafwa muna diambu dia sumu, ekuma tukwamanena diaka muna sumu? 3 Yovo, ke nuzeye wo ko vo yeto awonso twavubilwa muna Kristu Yesu, twavubilwa mpe muna lufwa lwandi e? 4 Dianu vo, twazikwa kumosi yo yandi wau twavubilwa muna lufwa lwandi, wauna o Kristu kafudilwa muna mafwa muna nkembo a Se, kimana oyeto mpe twakangalela muna moyo ampa. 5 Avo tufwa nze yandi, tufuluka mpe nze yandi, i wauna tukadila yandi e ntwadi. 6 Kadi tuzeye wo vo kiwuntu kieto kiankulu kiakomwa yandi vana nti, kimana e nitu eto yasumuka yalembi kala ye wisa, twalembi kala diaka abundu a sumu. 7 Kadi ndiona ofwidi, ovevokele1 muna masumu mandi. 8 Dianu vo, avo twafwa kumosi yo Kristu, tukwikidi mpe vo tukala yandi o moyo. 9 Kadi tuzeye wo vo Kristu, wau kafulwa muna mafwa, ke fwa diaka ko; o lufwa ke luna diaka ye wisa muna yandi ko. 10 Kadi o lufwa kafwa, wafwa lo

ROMA 5:20–6:20 muna katula e sumu yakwele mvu, kansi wau ken’o moyo, muna Nzambi kenen’o moyo. 11 Diau adimosi oyeno, nuyibadikila vo nwafwa muna sumu, kansi muna Nzambi nwina o moyo muna Kristu Yesu. 12 Dianu vo, ke nuyambula ko vo e sumu diakwamanana yala se ntinu omo nitu zeno zamfwe yo kunufila nwalemvokela e zolela yandi, 13 ngatu tambika nitu1 zeno muna sumu nze nwaninwa yavilwa, kansi nuyitambika kwa Nzambi nze awana bakedi bafwa, owau bena moyo, nutambika mpe nitu zeno kwa Nzambi nze nwaninwa ya ndungidi. 14 Kadi e sumu ke dikunubunduna ko, wau vo ke nwina kunsi a nsiku ko, kansi nu akwa nsambu za Nzambi kaka. 15 Adieyi tuvova diaka? Nga tusumuka kweto wau ke tuna kuna nsi a nsiku ko, kansi tu akwa nsambu za Nzambi e? Ke wau ko! 16 Nuzaya wo vo avo nuyivene kwa muntu yo kunlemvokela ntangwa zawonso, nukitukidi ntaudi zandi. Dianu vo, avo nu ntaudi za sumu, fwa nufwa. Kansi, avo nu ntaudi za Nzambi yo kunlemvokela, nulungiswa. 17 Matondo kwa Nzambi, kadi kanele vo ntaudi za sumu nwakala, owau nulemvokelanga Nzambi ye nsi a ntima muna mbandu a malongi nwavewa. 18 Wau vo nwavevolwa muna sumu, nwakituka se ntaudi za unsongi. 19 Mpov’a kiwuntu mpovele muna kuma kia lutovoko lwa nitu zeno; kadi wauna nwaˆ tambikila e yıkwa yeno se ntaudi za usafu ye umpumbulu muna vanga umpumbulu, owau nutambika ˆ e yıkwa yeno se ntaudi za unsongi yo vauka. 20 Kadi vava nwakala

6:7 1 Yovo “ololokelo.”

ˆ 6:13 1 Yovo “yıkwa.”

6

ROMA 6:21–7:19 ntaudi za sumu, ke nwakala muna wisa kia unsongi ko. 21 Ozevo, nkia mbongo nwayima muna kolo kiakina? Mambu mana numwenen’e nsoni owau. Kadi e nsuk’a mambu mama i lufwa. 22 Kansi, wau vo nwavevoka muna sumu yo kituka se ntaudi za Nzambi, nuyima e mbongo muna vauka kweno, e nsuka i moyo a mvu ya mvu. 23 Kadi o mfutu a sumu i lufwa, kansi o lukau lwa Nzambi i moyo a mvu ya mvu muna Kristu Yesu wa Mfumu eto. Ampangi, nga ke nuzeye wo ko vo (kw’awana bazeye nsiku mpovele) o Nsiku una ye wisa muna muntu ekolo kena o moyo e? 2 Muna bong’e nona, o nkento wakazala wakangama yo nkaz’andi muna Nsiku ekolo kena moyo; kansi avo nkaz’andi ofwidi, o nkento ovevokele muna nsiku a nkaz’andi. 3 Kadi ekolo nkaz’andi kena ´ o moyo, munta zumba keyikilwa avo osompelo kwa yakala diankaka. Kansi avo nkaz’andi ofwidi, o nkento ovevokele muna nsiku ´ a nkaz’andi, ke yikilwa munta zumba ko avo osompelo kwa yakala diankaka. 4 Dianu vo, e mpangi zame, oyeno mpe nwafwa1 muna Nsiku muna nitu a Kristu, kimana nwavuwa kwa muntu ankaka, ona wafulwa muna mafwa, kimana twayimina Nzambi e mbongo. 5 Kadi vava twazingilanga mun’owu wa nitu, e zolela ye sumu ina yasengomonwa kwa Nsiku yasalanga omu nitu1 zeto kimana twayima mbongo a lufwa. 6 Kansi owau tuvevuelo muna Nsiku, kadi twafwa muna Nsiku watusimba, kimana twakala se ntaudi mun’owu wa

222 mwanda, ke mun’owu wa nsiku ankulu ko una wasonama. 7 Ozevo, adieyi tuvova? Nga Nsiku i sumu e? Ke wau ko! Kieleka, kiadi zaya sumu ko kele vo ke vakadi Nsiku ko. Muna bong’e nona, kiadi zaya loko ko kele vo Nsiku ke uvovi ko vo: “Kulokokela ko.” 8 Kansi e sumu, wau dibakidi e nzila muna diambu dia nkanikinu, diyimini loko dia mpila zawonso omu mono, kadi kondwa kwa nsiku, e sumu diafwa diakala. 9 Una nsiku ke wayizidi ko moyo yakala. Kansi vava kiayiza o nkanikinu, e sumu mpe diayiza, vo i mono, mfwidi. 10 O nkanikinu una ufilanga kuna moyo, mono i una yamona vo ku lufwa ufilanga. 11 Kadi, e sumu wau dibakidi e nzila muna diambu dia nkanikinu, dimpunginikini yo kumponda. 12 O Nsiku wavelela, o nkanikinu mpe wavelela, wansongi ye wambote. 13 Ozevo, nga edi diambote dikuntwasila lufwa e? Ke wau ko! Kansi e sumu kaka, kadi e sumu dintwasidi lufwa mun’edi diambote kimana diamoneka owu dina. O nkanikinu wasonga vo e sumu diambi kikilu. 14 Kadi tuzeye wo vo o Nsiku wa kimwanda, kansi omono i muntu a kinitu, yatekwa muna sumu. 15 Kadi kizeye dio ko dina ivanganga. Kadi dina nzolele, ke diau ko ivanganga, dina kizolele ko i diau ivanganga. 16 Kansi, avo dina kizolele ko i diau ivanganga, nkwikidi vo Nsiku wambote. 17 Kansi owau, ke mono ko ivanganga wo, kansi i sumu dina dikalanga omu mono. 18 Kadi nzeye wo vo omu mono, i sia vo, omu nitu ame, ke muna edi diambote ko; kadi ngina ye tima dia vanga edi diambote, kansi kina ye ˆ 7:4 1 Yovo “nwavevolwa.” 7:5 1 Sina, “yıkwa.” ngolo za vanga dio ko. 19 Kadi

7

223 edi diambote nzolele, kivanganga dio ko, kansi edi diambi kizolele ko, i diau ivanganga. 20 Ozevo, avo mvangidi dina kizolele ko, ke mono kwame ko mvangidi dio, kansi i sumu dina dikalanga omu mono. 21 Dianu vo, nsolwele nsiku owu omu mono: Avo nzolele vanga edi diambote, edi diambi dina yame. 22 Ngiangalele kikilu o nsiku a Nzambi muna kiwuntu kiame kiakati, 23 kansi mbwene nsiku wankaka muna nitu1 ame, unwanisanga nsiku una muna nyindu ame yo kumfila muna ubundu wa nsiku a sumu una omu nitu1 ame. 24 Ekwe mono fwafwala kia muntu! Nani okumpuluza muna nitu yayi ikumfilanga muna lufwa? 25 Ntondele Nzambi muna Yesu Kristu wa Mfumu eto! Kadi muna nyindu ame i ntaudi a nsiku a Nzambi, kansi muna nitu, i ntaudi a nsiku a sumu. Ozevo, awana bena e ntwadi yo Kristu Yesu ke bena ye ngielele ko. 2 Kadi o nsiku a mwanda una uvanang’o moyo muna Kristu Yesu, unuvevuele muna nsiku a sumu yo lufwa. 3 Dina o Nsiku kalendi vanga ko mu kuma kia lutovoko lwa nitu, Nzambi wavanga dio wau kafila Mwan’andi muna mpw’a muntu a sumuka, kimana kakatula e sumu yo yelesa e sumu muna nitu, 4 kimana e nkanikinu miansongi mia Nsiku mialunganena muna yeto tukangalelanga mun’owu wa mwanda, ke mun’owu wa nitu ko. 5 Kadi awana bekangalelanga mun’owu wa nitu, oma ma nitu beyindulanga, kansi awana bekangalelanga mun’owu wa mwanda, oma ma mwanda beyindulanga. 6 Kadi o nyindu a nitu, i lufwa, kansi o nyindu a

8

ˆ 7:23 1 Sina, “yıkwa.”

ROMA 7:20–8:17 mwanda, i moyo yo luvuvamu; 7 kadi nyindu a nitu, i kitantu yo Nzambi, e kuma kadi, ke ulemvokelanga nsiku a Nzambi ko, ke ulendi nkutu ko. 8 Dianu vo, awana bekangalelanga mun’owu wa nitu ke balendi yangidika Nzambi ko. 9 Kansi, avo mwand’a Nzambi una omu yeno, ke nukangalela mun’owu wa nitu ko, mun’owu wa mwanda kaka. Kansi avo muntu kena yo mwand’a Kristu ko, kavuilu kwa yandi ko. 10 Avo Kristu una yeno e ntwadi, e nitu ifwidi mu kuma kia sumu, kansi o mwanda i moyo muna diambu dia unsongi. 11 Avo mwand’a ndiona wafula Yesu muna mafwa una omu yeno, ona wafula Kristu Yesu muna mafwa, muna mwand’andi una ukalanga omu yeno ovana mpe e nitu zeno zamfwe o moyo. 12 Dianu vo ampangi, ke tufwete yambula ko vo e nitu eto yatuyala yo vanga e zolela yandi; 13 kadi avo nuzingila mun’owu wa nitu, fwa nufwa; kansi avo muna lusadisu lwa mwanda nuyambwidi emvimba mavangu ma nitu, nukala o moyo. 14 Kadi awonso befilwanga kwa mwand’a Nzambi, yau i wan’a Nzambi. 15 Kadi ke nutambwidi mwand’a ubundu ko una umwesa diaka wonga, kansi mwand’a Nzambi kaka, una kanutambwidi se wan’andi, muna mwanda wau i tukazidi vo: “Aba,1 e Tata!” 16 O mwanda wau kibeni yo mwand’eto usianga umbangi vo, tu wan’a Nzambi. 17 Ozevo, avo tu wan’a Nzambi, tu avingidi e vua mpe—tu avingidi e vua dia Nzambi kumosi yo Kristu —avo tumona yandi mpasi kumosi, kimana tukembeselwa mpe kumosi. 8:15 1 Mvovo a Ki-aramiti una ye nsasa vo “E Tata!”

ROMA 8:18-39 18 Edi mbakwidi vo e mpasi za kolo kiaki ke zilendi tezaneswa ko yo nkembo una usengomonwa omu yeto. 19 Kadi o nsema uvingilanga ye tima diawonso o lusengomoko lwa wan’a Nzambi. 20 Kadi o nsema wasakidikwa muna zingu kia kondwa o mfunu, ke mu luzolo lwa nsema ko, kansi muna luzolo lwa Nzambi ona wasakidika wo ye vuvu kia sia vo, 21 o nsema wau kibeni uvevolwa muna ubundu wa sumu ye lufwa yo tambula luvevoko lwa nkembo a wan’a Nzambi. 22 Kadi tuzeye wo vo o nsema wawonso ubumanga yo mona mpasi kumosi yamu wau. 23 Ke wau kaka ko, yeto kibeni mpe tuna ye ntomoni,1 i sia vo, mwanda, elo, oyeto tubumanga muna nsi a ntima wau tuvingilanga ye tima diawonso e ntangwa tukitulwa se wan’a Nzambi yo luˆ vevoko lwa nitu zeto muna lukulu. 24 Kadi muna vuvu kiaki i twavuluzilwa; kansi e vuvu kina kimonekene, ke vuvu ko, kadi avo muntu omwene kina kesiang’e vuvu, nga osia kio diak’e vuvu e? 25 Kansi avo tusidi e vuvu muna kina tulembele mona, tuvingila kio ye tima diawonso kuna luzindalalu. 26 Diau adimosi mpe, o mwanda ukutusadisanga muna lutovoko lweto; kadi kana nkutu ke tuzeye ko dina tulomba muna sambu, o mwanda wau kibeni ukutudodokelela ye bumu ya nsi a ntima.1 27 Kansi ndiona osatanga e ntima ozeye nyindu a mwanda, e kuma kadi udodokelelanga aveledi mun’owu wa luzolo lwa Nzambi. 28 Tuzeye wo vo Nzambi ovanganga wawonso kimana e salu yandi yawonso yasala kumosi 8:23 1 I sia vo, bundu yantete. 8:26 1 Yovo “kayilenda vovakana ko.”

224 muna wete di’awana bezolanga Nzambi, ana babokelwa mun’owu wa kani diandi; 29 e kuma kadi awana kateka songa e dienga, wateka kana mpe vo bakala se fwaniswa kia Mwan’andi, kimana kakala se mwan’antete vana vena mpangi zayingi. 30 Awana kateka kana i yau mpe kabokela; ana kabokela i yau mpe kalungisa. Vo i awana kalungisa i yau mpe kakembesa. 31 Ozevo, adieyi tuvova mu kuma kia mambu mama? Avo Nzambi una yeto, nani okututelamena? 32 Wau vo kavukisa nkutu Mwan’andi ko, kansi wamvana mu kuma kia yeto awonso, nga kalendi ko kumosi yo mwan’andi kutuvanina lekwa yawonso kuna mvevo e? 33 Nani ofunda awana basolwa kwa Nzambi? O Nzambi i yandi okubalungisanga. 34 Nani okubayelesa? Kristu Yesu ona wafwa, kansi wafulwa, ona wina kuna koko kwalunene kwa Nzambi, yandi mpe okutudodokelelanga. 35 Nani okutuvambula muna zola kwa Kristu? Nga mpasi, yovo ntantu, yovo lubangamu, yovo nzala, yovo nkonga, yovo vonza yovo nsosolo e? 36 Wauna wasonama vo: “Muna kuma kiaku tuvondwanga1 ntangwa zawonso; tubadikilwanga nze mameme mevondwa.” 37 Kansi, muna lusadisu lwa ndiona watuzola i tusundilanga mambu mama mawonso. 38 Kadi ntomene wo zaya vo ke lufwa ko, yovo moyo, yovo ambasi, yovo ayadi, yovo lekwa ina owau, yovo ina ikwiza, yovo nku´ ma, 39 yovo la, yovo sina ngatu konso nsema ulenda kutuvambula muna zola kwa Nzambi kuna muna Kristu Yesu wa Mfumu eto. 8:36 1 I sia vo, tubwanga mu vonza kia lufwa.

225 Mpovele ludi muna Kristu; kivunini ko, kadi e ntona zame zisianga yame umbangi muna mwand’avelela 2 vo, ntantu zayingi ye mpasi zilembi suka imonanga muna ntima. 3 Kadi, edi yadi zola vo mono kibeni yavambuka muna Kristu nze muntu a sibwa mu kuma kia mpangi zame, yitu yame mun’owu wa nitu, 4 i sia vo, Aneyisaele. O Nzambi wabatambula se wan’andi yo kubavana nkembo, makangu, Nsiku, salu kiavauka ye nsilu. 5 Muna akulu eto i batuka, o Kristu mpe muna yau i katuka mun’owu wa nitu. O Nzambi ona wina vana ntandu a yawonso, yambula kakembelwa yakwele mvu. Amen. 6 Kansi, ke sia ko vo e diambu dia Nzambi difungidi. Kadi ke awonso ko batuka muna Isaele1 i “Isaele” kikilu. 7 Ke sia mpe ko vo wau bena vo mbongo a Abarayama, yau awonso wana; kansi, “Kina kiyikilwa vo mbongo aku, muna Isaki kikwizila.” 8 I sia vo, ke wan’awonso ko a Abarayama i wan’a Nzambi, kansi awana kaka bawutukila muna nsilu, i bebadikilwa vo wan’a Abarayama. 9 Kadi e diambu dia silwa o nsilu i diadi: “Muna nsungi yayi se ngiza, o Sara owuta mwan’a yakala.” 10 Ke diau kaka ko, kansi vava Rebeka mpe kayimita mapasa kwa Isaki wa se dieto; 11 kadi una ke bawutukidi ko yo vanga diambu diambote ngatu diambi, kimana e kani dia Nzambi dia kubasola diasikila, ke muna mavangu ko, kansi muna Ndiona kabokela, 12 Nzambi wavovesa Rebeka vo: “O mbuta okala se ntaudi a nleke.” 13 Wauna wasonama vo: “Nzolele Yakobo, kansi mbengene Esau.”

9

9:6 1 I sia vo, Yakobo.

ROMA 9:1-25 14 Ozevo, adieyi tuvova? Nga Nzambi nkwa vilwa e? Ke wau ko! 15 Kadi wavovesa Mose vo: “Ifwa e nkenda konso ndiona nzolele fwila e nkenda, isonga walakazi kwa konso ndiona nzolele songa walakazi.” 16 Dianu vo, e nsola ke ina muna luzolo lwa muntu ko yovo muna ngolo zandi,1 kansi muna Nzambi kaka, ona ofwang’e nkenda. 17 Kadi muna kuma kia Faro sono kivovele vo: “Kiaki i kuma ngiambulwidi vo wakala kaka o moyo: kimana yasonga o nkum’ame muna ngeye, e nkumbu ame yasamunwa mu nza yawonso.” 18 Ozevo, konso ndiona kazolele i kefwil’e nkenda, kansi ˆ obadisa mpe o ntim’a konso ndiona kazolele. 19 Dianu vo, ongeye okumpovesa vo: “Ekuma o Nzambi ketumbilanga wantu? Nani olenda kakidila lukanu lwandi?” 20 Kansi, ngeye muntu, u nani wavutulwila Nzambi kuna lutiangu? Nga kinzu kilenda vovesa nwumbi andi vo: “Ekuma umpangidi e mpila yayi?” 21 Nki? Nga o nwumbi kena ye wisa ko kia wumba yinzu yole muna mbumba mosi, kimosi se sadilwa kia zitu, kiakaka se sadilwa kia kondwa zitu? 22 Ozevo, avo Nzambi una yo lukanu lwa songa makasi mandi yo nkum’andi, ekuma kayambulwila yo ntim’a vunda e yinzu ya makasi ina yakubamena muna lufwasu? 23 Avo ediadi diavangama kimana o nkembo andi anene wazayakana muna yinzu ya nkenda, ina kateka kubikila muna nkembo, 24 i sia vo, oyeto, ana kabokela ke muna Ayuda kaka ko, kansi muna zula mpe. 25 I wau mpe kavovela muna Osea: 9:16 1 Sina, “ke dia ndiona ozolele ko, ngatu dia ndiona olundumukini.”

ROMA 9:26–10:16 “Awana bena vo ke nkangu ame ko, ikubayikila vo ‘nkangu ame,’ o nkento walembi zolwa, oyikilwa vo ‘nzolwa’; 26 vana fulu kina bavoveselwa vo, ‘oyeno ke nu nkangu ˆ ame ko,’ i vana beyikilwa vo ‘wan’a Nzambi amoyo.’” 27 Yesaya waboka mu kuma kia Isaele vo: “Kanele vo lutangu lwa wan’a Isaele luna nze senge dia kalunga, nsadiswa kaka ivuluzwa. ´ 28 Kadi Yave ota e mbalu yo wantu bezingilanga ova ntoto, ofokola yo, okufika yo.”1 29 Diaka, nze una Yesaya kasakula vo: “Kele vo Yave a vu katusisila mbongo ko, twadi kituka nze Sodoma yo fwaninikwa ye Ngomora.” 30 Ozevo, adieyi tuvova? Esi zula1 kana una vo ke batatidila ndungidi ko, balungiswa vana ndose a Nzambi mu kuma kia lukwikilu; 31 kansi Isaele, kana una vo otatidilanga nsiku a ndungidi, kalunda nsiku wauna ko una ufwene. 32 Ekuma? E kuma kadi ke batatidila wo muna lukwikilu ko, kansi muna mavangu. Batele sakuba muna “tadi dia sakuba”; 33 wauna wasonama vo: “Tala! Nsidi muna Zione tadi dia sakuba yo nsenzele1 a nlelo, kansi ndiona okwikila muna yandi ke fusulwiswa nsoni ko.” Ampangi, i luzolo lwa ntim’ame ye ndodokela zame kwa Nzambi mu kuma kia Aneyisaele vo bavuluzwa. 2 Kadi ibasididi umbangi vo bena ye tima dia sadila Nzambi, kansi ke mun’owu wa zayi wasikila ko. 3 Wau balembele zaya unsongi wa Nzambi, kansi basikidisi owu wa yau kibeni, ke bazolele sakalela unsongi wa Nzambi ko. 4 Kansi Kristu

226 i mbaninu a Nsiku, kimana konso ona okwikilanga kalungiswa. 5 Kadi Mose wasoneka mu kuma kia ndungidi ina muna Nsiku vo: “O muntu ovanganga maˆ mbu mama i muna kekadil’o moyo.” 6 E ndungidi itukanga muna lukwikilu ivovele vo: “Kuvovi muna ntim’aku ko vo, ‘Nani otomboka kuna zulu?’ i sia vo, kakulumuna Kristu, 7 yovo ‘Nani okulumuka muna mbilu?’ i sia vo, katombola Kristu muna mafwa.” 8 Kansi e sono aweyi kivovele? “E diambu dina yaku lukufi, omo nu’aku ye ntim’aku”; i sia vo, “e diambu” dia lukwikilu dina tusamunanga. 9 Kadi avo ovovele kwa wantu omo nu’aku vo Yesu i Mfumu, yo kwikila omo ntim’aku vo Nzambi wamfula muna mafwa, ovuluzwa. 10 Kadi o muntu muna lungiswa kafwete kwikila muna ntima, kansi muna vuluzwa kafwete vovelanga lukwikilu lwandi kw’awonso. 11 E sono kivovele vo: “Ke vena muntu ko okwikila muna yandi ofusulwiswa e nsoni.” 12 Ke vena nswanswani ko vana vena Nyuda yo Mungerekia. Mosi kaka i Mfumu kw’awonso, ona wina vo mvuama1 kw’awonso ana bekumvovelelanga. 13 Kadi “konso ona ovovela e nkumbu a Yave, ovuluzwa.” 14 Kansi, aweyi bekumvovelela avo ke bakwikidi muna yandi ko? Aweyi bekwikidila muna ndiona balembele wila? Aweyi bewila avo ke bena ye muntu ko okubasamunwina? 15 Aweyi besamunwina avo ke batuminu ko? Wauna wasonama vo: “Ekwe wete wa tambi y’awana besamunanga e nsangu zambote!” 16 Kansi, ke yau awonso ko ba9:28 1 Yovo “ofwasa dio mu nzaki.” 9:30 lemvokela nsangu zambote. Kadi

10

1 Awana bena vo ke Ayuda ko. 9:33 1 I sia vo, tadi dia yalumuka.

10:12 1 Yovo “nkwa ntim’a mvevo.”

227 Yesaya wavova vo: “E Yave, aki nani bakwikidi mana bawidi kwa yeto?” 17 Dianu vo, o lukwikilu lutukanga muna dina kawidi o muntu. O muntu owanga e diambu vava kisamunwanga oma ma Kristu. 18 Kansi edi ngiuvuidi: Nga ´ ´ ke bawa ko e? Kieleka, “e zu diau diele muna nza yawonso, e mvovo miau yakuna nsuk’a nza.” 19 Ngiuvuidi diaka vo: Nga Isaele kazaya wo ko e? Entete, Mose wavova vo: “Ikunumwesa e nsongo muna zula yankaka; ikunufungisila makasi muna zula kia mazowa.” 20 Kansi, Yesaya kuna unkabu wawonso wasamuna diambu dia Nzambi vo: “Nsolokele kw’awana ke bampavidi ko; nzayakene kw’awana ke bangiuvuidi ko.” 21 Kansi wavova mu kuma kia Isaele vo: “Ntambidi moko mame e lumbu kiamvimba kwa nkangu akoˆ lama ye akwa ntima mia mbadi.” Ozevo, edi ngiuvuidi: Nga Nzambi wabembola nkangu andi e? Ke wau ko! Kadi omono mpe i Nyisaele wa mbongo a Abarayama, mwisi kanda dia Benyamini. 2 O Nzambi kabembola nkangu andi ko una kateka songa e dienga. Nga ke nuzeye wo ko una uvovele e sono muna diambu dia Eliya, vava katata kwa Nzambi mu kuma kia Isaele? 3 “E Yave, bavondele ngunza zaku, babangwidi maziku maku, mono mosi kaka nsidi, owau moyo ame bevavanga.” 4 Kansi, o Nzambi adieyi kamvutula? “Yakinu ye 7.000 ma wantu ana ke bafukamene Bale ko.” 5 Diau adimosi mpe omu tandu kiaki, vena ye nsadiswa, ana basolwa muna nsambu za Nzambi. 6 Muna nsambu zandi basolelwa, ke mu mavangu ko; kele vo mu mavangu, e nsambu zandi ke zadi kala diaka nsambu ko.

11

ROMA 10:17–11:18 7 Ozevo, aweyi tuvova? Kina Isaele kavavidinge, kabakidi kio ko, kansi awana basolwa, babakidi kio. Vo i akaka babadisi e ntima miau, 8 wauna wasonama vo: “Nzambi ubavene mwand’a tulu twangolo, yo meso ke mamoni, yo matu ke mawe yamu unu kiaki.” 9 Davidi mpe wavova vo: “Yambula meza mau makala se sokolo, ntambu, sakuba ye tumbu kuna kwa yau. 10 O meso mau mabukama e tombe balembi mona, yo koveka nima zau ntangwa zawonso.” ´ 11 Edi ngiuvuidi: Nga ke bata sakuba ko yo bwa? Ke wau ko! Kansi, wau bakuzuka, o luvuluzu lwizidi kwa esi zula1 muna kubamweses’e nsongo. 12 Avo e kuzuka diau i nsambu za nza, ye nkuluk’au i nsambu kwa esi zula,1 ekwe nsambu zayingi zikala vava lutangu lwau lulunga! 13 Owau, kwa yeno esi zula1 mpovele. Wau vo i ntumw’a esi zula, nkembele uselo wame, 14 kimana yamwesa nkangu ame1 nsongo yo vuluza akaka muna yau. 15 Avo e mbembolwa babembolwa yavutulwisa ngwizani a nza yo Nzambi, ozevo, e ntambulwa betambulwa isonga vo bakatukidi muna mafwa yo kwiza oku moyo. 16 Avo ndambu a mbumba ikatulwanga se ntomoni1 yavauka, o mbumba wawonso mpe wavauka; avo mwanzi wavauka, e ntayi mpe zavauka. 17 Kansi, avo ezaka ntayi zavasunwa, ongeye una vo u olive a mfinda, wasomekwa mo yo kala e ntwadi muna tambula umvuama wa mwanzi a olive, 18 kuyisani ko kuna kwa ntayi. Avo uyisanini kwa yau, sungamena vo ke 11:11-13 1 Awana bena vo ke Ayuda ko. 11:14 1 Sina, “nitu ame.” 11:16 1 I sia vo, wantete.

ROMA 11:19–12:5 ngeye ko osimbidi o mwanzi, kansi mwanzi kaka usimbidi. 19 Ozevo, edi ovova: “E ntayi zavasunwa kimana omono yasomekwa mo.” 20 Dialudi, bavasunwa wau bakondwa lukwikilu, kansi ongeye osikidi muna lukwikilu. Kuyisani ko, kala kaka yo vumi. 21 Kadi, ˆ avo Nzambi walembi vukisa ntayi za kimbenena, ongeye mpe ke ˆ kuvukisa ko. 22 Dianu vo, badika walakazi ye tumbu kia Nzambi. Tumbu kw’awana babwidi, kansi kuna kwa ngeye walakazi wa Nzambi, ozevo, sikila kaka muna walakazi wandi; avo ke wau ko, ongeye mpe ozengwa. 23 Oyau mpe, avo bakwikidi, besomekwa mo, kadi Nzambi olenda kubasomeka mo diaka. 24 Avo ngeye ozengelo muna olive a mfinda yo somekwa muna olive yakunwa muna mpatu, kana una vo ke wau ko difwete vangamena, ozevo e ntayi zakimbenena nga ke ziluta somekwa ko muna olive zatuka e? 25 Ampangi, kizolele ko nwalembi zaya e mbumba yayi yavauka, yo kuyibadikila vo nu akwa ˆ ngangu: akaka muna Isaele babadisi ntima yavana kilunga o lutangu lwa esi zula,1 26 muna mpila yayi e Isaele yawonso ivuluzilwa, wauna wasonama vo: “O mvuluzi muna Zione kevaikila, okatula mavangu ma umpumbulu muna Yakobo. 27 Ediadi i kangu diame nkangidi yau, vava ikatula masumu mau.” 28 Dialudi, bakituka atantu a Nzambi wau babembola nsangu zambote, ediadi dianutwasila nluta; kansi muna kuma kia nsilu kasia o Nzambi kwa mase mau, wasola ankaka muna yau se akundi andi. 29 Kadi Nzambi ke kuyibanza ko muna diambu dia tukau ye nsol’a-

228 ndi. 30 Wauna nwateka kala akolami a Nzambi, kansi owau nufwidilu e nkenda muna kuma kia ukolami wau, 31 awaya mpe bakolamene, kimana nwafwilwa e nkenda, oyau mpe bafwilw’e nkenda owau. 32 Kadi Nzambi wayambula vo wantu awonso babundunwa kwa ukolami kimana kafwila awonso e nkenda. 33 Ekwe sina kwa umvuama, ngangu yo zayi wa Nzambi! E mfundisa zandi zilembi fimpakana, e nzila zandi zilembi bakulwa! 34 Kadi, “nani ozeye nyindu a Yave? yovo, nani i nludiki andi?” 35 Yovo, “nani wateka kayila Nzambi, kimana kamvutulwila?” ´ 36 Kadi ma yawonso muna yandi yatuka, muna yandi inina ye muna kuma kiandi. Oku kwa yandi, nkembo yakwele mvu. Amen. Dianu vo, ampangi, inuwondelele muna nkenda za Nzambi nwatambika e nitu zeno se kimenga kiamoyo, kiavauka, kiatondakana kwa Nzambi, se salu kieno kiavauka muna nyindu asikila. 2 Nuyambula kuyisi’e fwani-fwani ye tandu1 kiaki, kansi nuvanguluka muna soba nyindu mieno, kimana nwazaya2 owu wina luzolo lwa Nzambi, lwambote, lwatondakana ye lwalunga. 3 Kadi muna nsambu za Nzambi zina yavewa, i mpovele kwa konso muntu vovo nwina vo, kayiyindulwila e ngindula isundidi ina kafwete yindula ko, kansi kayindula kaka e ngindul’ansongi, mun’owu wa tezo kia lukwikilu kavana o Nzambi kwa konso muntu. ˆ 4 Kadi wauna twinina ye yıkwa yayingi muna nitu mosi, kansi koˆ nso kıkwa ye mfunu andi, 5 i twina mpe oyeto, kana una vo ayi-

11:25 1 Awana bena vo ke Ayuda ko.

12:2 1 Tala Nsas’a Mvovo. 2 Yovo “nwatonta.”

12

229 ngi twina, tu nitu mosi kaka muna ˆ Kristu, kadi tu yıkwa yayikakiana muntu yo nkw’andi. 6 Dianu vo, wau tuna ye tukau twaswaswana mun’owu wa nsambu za Nzambi zina twavewa, avo lukau lwa sakula, yambula twasakula mun’owu wa tezo kia lukwikilu twavewa; 7 avo uselo, yambula twayivana muna uselo weto; ndiona olonganga, yambula kayivana muna longa; 8 ndiona okasakesanga,1 yambula kakwamanana kasakesa;2 ndiona okayanga, yambula kakayila kuna mvevo; ndiona ovitang’o ntu, yambula kavangila wo ye fululu kiawonso; ndiona osonganga nkenda, yambula kavangila wo kuna kiese. 9 O zola kweno yambula kwakondwa kivunina. Numwena dina diambi e ngemi; nutatidila dina diambote. 10 Muna zola kwa kimpangi, nusongaziana walakazi. Nuvitang’o ntu muna zitisa muntu yo nkw’andi. 11 Nukala akwa fululu,1 ke nukadi miolo ko. Nuyambula mwand’avelela wanusadisa nwakala yo vema. Nusadila Yave nze ntaudi. 12 Nuyangalala muna vuvu. Nuzizila muna mpasi. Nukwaminina muna sambu. 13 Nukayila aveledi mun’owu wa nsatu zau. Nukala ye fu kia tambula nzenza. 14 Nusambula awana bekunubangikanga; nusambula, ke nusibi ko. 15 Nukembesa awana bekembanga; nudidisa awana bedilanga. 16 Nubadikila ankaka nze una nukuyibadikilanga; ke nuyindulanga oma manene ko, kansi nuyindulanga kaka oma masakelele. Ke nuyibadikila akwa ngangu ko. 17 Ke nuvutula muntu mbi muna mbi ko. Nusia kaka e sungi12:8 1 Yovo “owondelelanga.” 2 Yovo “wondelela.” 12:11 1 Yovo “vema.”

ROMA 12:6–13:6 didi mun’oma mansongi mezolakana kwa1 wantu awonso. 18 Avo dilendakana, kuna dieno sambu, nukadila kuna luvuvamu yo wantu awonso. 19 Azolwa, ke nulandi kunda ko, kansi nusisila kaka o makasi1 e nzila; kadi diasonama vo: “‘Diame dia landa e kunda; mono kwame nsenda,’ u kavovele o Yave.” 20 Kansi, “avo ntantu aku nzala kefwa, umvana kia dia; avo vuina kemona, umvana kia nua; kadi muna vanga owau osia makala ma tiya vana ntu andi.”1 21 Kusundwa kwa bi ko, kansi sunda kaka o bi muna wete. Wantu1 awonso, yambula basakalela akwa wisa kadi ka vena wisa ko, kialembi vaninwa nswa kwa Nzambi; bena ye wisa muna tezo kina bavewa kwa Nzambi. 2 Dianu vo, konso ona otelamena e wisa, nkubik’a Nzambi katelamene; awana betelamena yo, tumbu bekuyivavila. 3 Ayadi bemwenwanga wonga, muna vangu diambi, ke muna vangu diambote ko. Nga zolele vevoka muna wonga wa akwa wisa? Kwamanana vanga edi diambote, basanisina; 4 kadi nkwa wisa i selo kia Nzambi muna wete diaku. Kansi avo ovangidi edi diambi, mona wonga, kadi ke natanga nsosolo nkatu ko. Selo kia Nzambi ye nlandi a kunda1 kuna makasi, kwa ndiona ovanganga dina diambi. 5 Dianu vo, diambote nwabasakalela, ke mu kuma kia makasi kaka ko, kansi mu kuma kia ntona zeno mpe. 6 Kiaki i kuma nufutilanga e mpaku; kadi selo ya Nzambi muna wete dia nkangu,

13

12:17 1 Yovo “vana ndose a.” 12:19 1 I sia vo, makasi ma Nzambi. 12:20 1 I sia vo, lembeka muntu yo zezesa bala kwandi kwa ntima. 13:1 1 Yovo “mioyo.” 13:4 1 Yovo “awana betwasanga tumbu.”

ROMA 13:7–14:13 bekwamanananga o sala muna kani diadi. 7 Nuvana kw’awonso kina kibafwene: mpaku, kuna kwa ndiona ofwene mpaku; vaku, kuna kwa ndiona ofwene vaku; vumi, kuna kwa ndiona ofwene vumi; zitu, kuna kwa ndiona ofwene o zitu. 8 Ke nudie muntu mfuka ko, kansi nuzolana kaka; kadi konso ona ozolele nkw’andi olungisi o nsiku. 9 Kadi i nsiku wau, “Kute zumba ko, kuvondi ko, kuyiyi ko, kulokokela ko,” ye nsiku miakaka mpe, miawonso miakufikwa muna mvovo emi: “Zola nkw’aku wauna okuyizolelanga.” 10 Ndiona una ye zola ke vanganga nkw’andi mbi ko; kadi o zola i lungisa o nsiku. 11 Nuvanga wo mpe wau nuzeye e nsungi, eyayi i ntangw’a sikama kuna tulu, kadi o luvuluku lweto lufinamene ke mu kolo kina twakwikila ko. 12 O fuku se ´ ufokoka; o kuma se kukia. Dianu vo, tuyambula mavangu ma tombe, tuvuata nwaninwa ya ntemo. 13 Yambula twakangalela muna unsongi nze mu mwini, ke mu nkemba1 ye nkolwa ko, ngatu mu zumba ye mavangu mansoni,2 ke mu unzonzi ye kimpala ko. 14 Kansi, nuvuata Mfumu Yesu Kristu, ke nukubamena mu lungisa zolela ya nitu ko. Nutambula ona oyoyele muna lukwikilu, kansi ke numfundisi ko muna ngindu zeno zaswaswana. 2 O nkwa lukwikilu odianga lekwa yawonso, kansi ona oyoyele muna lukwikilu, ˆ mvudi ya mpat’a nsengo kaka kedianga. 3 Ndiona odianga kavezi ona olembi dianga ko, ndiona olembi dianga, kafundisi ona odia-

230 nga ko, kadi Nzambi untambwidi. 4 Ongeye u nani ofundisanga selo kiangani? Mfumu andi kaka olenda kuntelamesa yovo kumbwisa. Kieleka, telameswa ketelameswa, kadi Yave olenda kuntelamesa. 5 Kuna kwa mosi e lumbu kimosi kisundidi e lumbu kiankaka; kuna kwa wankaka e lumbu yawonso yafwanana kwandi; yambula konso muntu kakala ye ziku vo dina kekwikilanga dialudi. 6 Ndiona olundanga e lumbu, yambula kalundila kio mu kuma kia Yave. Ndiona odianga mpe, kadia mu kuma kia Yave, kadi kwa Nzambi kevutulanga matondo; ndiona ke dianga ko, yambula kalembi dia mu kuma kia Yave, kadi kwa Nzambi mpe kevutulanga matondo. 7 Ke mosi ko mu yeto un’o moyo mu kuma kia yandi kibeni, ke mosi ko ofwa mu kuma kia yandi kibeni. 8 Kadi avo tukala moyo, mu kuma kia Yave tukadila o moyo, avo tufwa, mu kuma kia Yave tufwila. Dianu vo, avo tukala moyo yovo tufwa, kwa Yave tuvuilu. 9 Kadi, i kuma Kristu kafwila yo kala diaka o moyo, kimana kakala Mfumu mun’awana bafwa y’awana bena o moyo. 10 Kansi, ekuma ofundisila mpangi aku? Yovo ekuma ovezela mpangi aku? Kadi yeto awonso tusinga telama vana kunda kia lufundisu kia Nzambi. 11 Kadi diasonama vo: “‘E nkal’ame kaka,’ u kavovele o Yave, ‘o makungunu mawonso mekumfukamena, o tubini twawonso tutambulwila Nzambi.’” 12 Ozevo, konso muntu muna yeto, okuyitela mbalu kuna kwa Nzambi. 13 Dianu vo, ke tufundaziana 13:13 1 Yovo “nkinzi.” 2 Muna Kingerekia diaka ko, kansi tukala kaka ye kani dialembi sia sakuba ngatu nkaa·selgei·a. Tala Nsas’a Mvovo.

14

231 ku vana vena mpangi. 14 Nzeye wo yo kwikila muna Mfumu Yesu vo ke vena lekwa kiafunzuka ko muna kiau kibeni; vava kaka muntu kebadikilanga lekwa vo kiafunzuka, kuna kwa yandi kiafunzuka. 15 Kadi avo okendeleka mpangi aku mu kuma kia madia, kukangalelanga diaka mu zola ko. Ndiona kafwila o Kristu kumfwasila mu madia maku ko. 16 Dianu vo, ke nuyambula ko vo oma mambote nuvanganga matiangunwa. 17 Kadi e Kintinu kia Nzambi ke dia yo nua ko, kansi unsongi ye luvuvamu ye kiese muna mwand’avelela. 18 Konso ntaudi a Kristu ona osonganga e fu yayi, otondwa kwa Nzambi yo yangalelwa kwa wantu. 19 Dianu vo, yambula twatatidila mambu metwasanga luvuvamu yo kasakesa muntu yo nkw’andi. 20 Nuyambula fwasa salu kia Nzambi muna diambu dia madia. Kieleka, lekwa yawonso yavelela, kansi diambi kwa muntu mu dia lekwa avo kitesesa ankaka e sakuba. 21 Ke diambote ko mu dia mbizi yovo nua vinyu ngatu vanga konso diambu ditesesa mpangi aku e sakuba. 22 O lukwikilu una lwau, kala lwau kaka ngeye kibeni vana ndose a Nzambi. Nkwa nsambu ndiona olembi kuyitumba muna mambu keyangalelanga. 23 Kansi avo okatikisa, yeleswa keyeleswa avo odidi, e kuma kadi kadididi mu lukwikilu ko. Kadi mawonso mevangilwanga kondwa lukwikilu, sumu. Dianu vo, oyeto tukumamene tufwete nata tutovoko tw’awana bakondelo e ngolo, yo lembi kuyiyangidika. 2 Konso muntu, yambula kayangidika

15

ROMA 14:14–15:14 nkw’andi muna wete diandi yo kunkasakesa. 3 Kana nkutu Kristu kakiyangidika ko, kansi wauna wasonama vo: “O luvezo lw’awana bekuvezanga lumbwididi.” 4 Kadi mawonso mateka sonekwa, masonekwa muna kutulonga, kimana muna luzindalalu lweto ye muna lufiaulwisu lwa Sono, twakala ye vuvu. 5 O Nzambi ona ovananga luzindalalu ye lufiaulwisu, yambula kanuvana nyindu mosi yeno ye yeno una wakala ye Kristu Yesu, 6 kimana yo nua mosi nwakembelela Nzambi wa Se dia Mfumu eto Yesu Kristu kumosi. 7 Dianu vo, nutambuziana1 wauna Kristu kanutambulwila muna nkembo a Nzambi. 8 Kadi inusamunwini wo vo Kristu okitukidi se selo ki’awana bazengwa mu kuma kia ludi kia Nzambi, kimana kasikidisa e nsilu kasila mase mau, 9 esi zula1 mpe bakembela Nzambi muna nkenda zandi. Wauna wasonama vo: “Muna kuma kiaki ikukembelela vana vena zula yo yimbidila e nkumbu aku.” 10 Ovovele diaka vo: “Nuyangalala, e zula yo nkangu andi.” 11 Diaka: “Nukembela Yave, yeno zula yawonso, e nkangu miawonso yambula miankembelela.” 12 Diaka, Yesaya ovovele vo: “Vekala o mwanzi a Yisai, ndiona oyala e zula; e zula ibunda e vuvu kiau muna yandi.” 13 O Nzambi a vuvu, yambula kanuzadisa ye kiese yo luvuvamu wau numbundidi e vuvu, kimana e vuvu kieno kiakumama muna nkum’a mwand’avelela. 14 E mpangi zame, ntomene mo zaya oma ma yeno vo, yeno kibeni mpe nuzele yo wete yo 15:7 1 Yovo “nutondaziana.” 15:9 1 Awana bena vo ke Ayuda ko.

ROMA 15:15–16:4 zayi, nwafwana ludika1 muntu yo nkw’andi. 15 Kansi, inusonekene mambu mankaka ye ziku kiawonso, kimana yanususumuna diaka mu kuma kia nsambu zina yavewa kwa Nzambi, 16 yakala se selo kia Kristu Yesu kuna kwa zula. Yasala e salu kiavauka kia nsangu zambote za Nzambi, kimana zula yayi yakala se lukau lwa tondakana yo vaulwa muna mwand’avelela. 17 Dianu vo, ngina ye kuma kia kuyisanina muna Kristu Yesu muna mambu ma Nzambi. 18 Kadi kivova mambu mankaka ko, mana kaka Kristu kavangila omu mono, kimana e zula yatumama, muna mvovo ye mpang’ame, 19 muna ngolo za sinsu ye masivi, muna ngolo za mwand’a Nzambi, muna zunga yawonso, tuka kuna Yerusaleme yakuna Ilureko ntomene samuna e nsangu zambote mu kuma kia Kristu. 20 Dianu vo, yakala ye kani dialembi samunwina e nsangu zambote muna fulu ina vo e nkumbu a Kristu yazayakana kala, kimana yalembi tungila vana nkubilw’a muntu ankaka; 21 kansi wauna wasonama vo: “Awana balembi samunwinwa nsangu zandi bemona, awana ´ balembi wa, bebakula.” 22 Kiaki i kuma yakakidilwa nkumbu miayingi mu kwiza kwa yeno. 23 Kansi owau, ke vena diaka ye vata ko dina ndembi samunwina nsangu zambote omu zunga kiaki, kadi se mvu miayingi ngina ye tima dia kwiza kwa yeno. 24 Dianu vo, vava ikwenda kuna Sepania, ngina ye vuvu vo se yamonana yeno, nwenda kunsindika kimana yakala ye kiese kia kangala yeno mu fikolo. 25 Ka15:14 1 Yovo “longa.”

232 nsi owau nzolele kwenda kuna Yerusaleme, ngienda sadila aveledi. 26 Kadi awana bena muna Makedonia ye Akaya bayangalele mu vana e lekwa yau se tukau kw’asukami vana vena aveledi muna Yerusaleme. 27 Kieleka, bayangalele wo vanga, kadi mfuka bena yau kw’aveledi; avo esi zula1 kwa yau batambula mambu ma mwanda, mfuka mpe bena yau kwa yau muna kubasadisa muna oma ma nitu. 28 Dianu vo, avo mfokwele e salu kiaki yo kubatambika lukau1 lwalu, se yamonana yeno vava nkwenda kuna Sepania. 29 Nzeye wo vo vava ikwiza kwa yeno, se ngiza ye ulolo wa nsambu za Kristu. 30 Ampangi, inuwondelele muna Mfumu eto Yesu Kristu ye muna zola kwa mwanda, nwasiamanana samba kwa Nzambi mu kuma kiame wauna ivanganga, 31 kimana yavuluzwa muna moko ma mindembi kwikila kuna Yuda, o uselo wame muna Yerusaleme watambukana kw’aveledi, 32 muna luzolo lwa Nzambi ikwiza kwa yeno kuna kiese, yakumikwa kumosi yo yeno. 33 O Nzambi ona ovananga luvuvamu yambula kakala yo yeno awonso. Amen. Inusunzwidi1 Foibe wa nsang’eto, ona wina vo selo kia nkutakani ina kuna Kenkerea, 2 kimana nwantambula muna Mfumu wauna ufwene kw’aveledi, nunsadisa muna konso dina kavuidi o mfunu, kadi yandi kibeni ayingi kasadisi kala ye mono mpe. 3 Nuzingula mavimpi kwa Pereseka yo Akila, akw’ame asadi muna Kristu Yesu, 4 ana basia mioyo miau mu vonza mu

16

15:27 1 Awana bena vo ke Ayuda ko. 15:28 1 Sina, “mbongo.” 16:1 1 Yovo “Inusongele.”

233 kuma kiame, ana batondelo ke kwa mono kaka ko, kansi kwa nkutakani zawonso za esi zula1 mpe. 5 Nuzingula mpe mavimpi kwa nkutakani ina muna nzo au. Nuzingula mavimpi kwa Epaineto wa nzolw’ame, wina vo mosi muna alongoki antete a Kristu kuna Asia. 6 Nuzingwila Maria mavimpi, ona ofuntukanga mu kuma kieno. 7 Nuzingula mavimpi kwa Anderonika yo Yunia, ayitu ye akw’ame abakami, ana batomene zayakana kwa antumwa yo kumpita muna landa Kristu. 8 Nuzingula mavimpi kwa Ampeliato wa nzolw’ame muna Mfumu. 9 Nuzingula mavimpi kwa Umbano wa nsadi wa nkw’eto muna Kristu yo Setako wa nzolw’ame. 10 Nuzingwila Apele mavimpi, wa nkwa kwikizi muna Kristu. Nuzingwila esi nzo a Aresetobulo mavimpi. 11 Nuzingula Erodione wa yitu kiame mavimpi. Nuzingula mavimpi kw’esi nzo a Nakiso, ana bena muna Mfumu. 12 Nuzingwila Terufaina yo Terufosa mavimpi, akento ana befuntukanga muna Mfumu. Nuzingwila Peresi wa nzolw’eto mavimpi, kadi ofuntukanga muna Mfumu. 13 Nuzingula mavimpi kwa Rufu ona wasolwa muna Mfumu, ye ngudi andi wa ngudi ame mpe. 14 Nuzingula mavimpi kwa Asunkerito, Felengo, Ereme, Pateroba, Erema y’ampangi bena yau. 15 Nuzingula mavimpi kwa Filologo yo Yulia, Nereo ye nsang’andi, yo Olumpa ye aveledi awonso bena yau. 16 Nukayisa muntu yo nkw’andi ye mfiba avelela. Nkutakani zawonso muna Kristu zinutumini o mavimpi. 17 Inukasakese ampangi, nutoma tala awana besianga mpambu-

ROMA 16:5-27 la ye sakuba, ke mena ngwizani ko ye mana nwalongwa, nubavenga. 18 Kadi wantu a mpila yayi ke ntaudi za Mfumu eto Kristu ko, kansi ntaudi za zolela1 ya yau kibeni, muna mvovo mia malengo ye mia lusanisinu bevunginikanga ntima mia minkondwa ngangu. 19 O nlemvo weno uzayakene kw’awonso, dianu vo ngiangalele mu kuma kieno. Kansi nzolele vo nwakala akwa ngangu mun’edi diambote, kansi minkondwa ngangu mun’edi diambi. 20 Kadi ke kolo ko, Nzambi ona ovananga luvuvamu okosomona Satana kunsi a tambi yeno. Yambula nsambu za Mfumu eto Yesu zakala yeno. 21 Timoteo wa nkw’ame a salu unutumini mavimpi yo Lukio, Yaso ye Sosipatero, yitu yame. 22 Mono Tentio nsonekene nkanda wau, inutumini mavimpi muna Mfumu. 23 Ngayo, ona wantambula ye nkutakani yawonso, banutumini mavimpi. Eraseto wa nlundi1 a lusalu lwa mbanza ye Kwato wa mpangi andi, banutumini mavimpi. 24 —— 25 Kuna kwa Ndiona olenda kunukumika mun’owu wa nsangu zambote isamunanga yo umbangi mu kuma kia Yesu Kristu, mun’owu wa lusengomoko lwa mbumb’avauka ina yalundwa tuka muna tandu yankulu, 26 kansi owau yasengomonwa yo zayiswa muna Sono ya ungunza kimana zula yawonso mun’owu wa nkanikinu a Nzambi a mvu ya mvu yakwikila ye kunlemvokela; 27 kuna kwa Nzambi, yandi mosi kaka i nkwa ngangu, nkembo a mvu ya mvu muna Yesu Kristu. Amen.

16:4 1 Awana bena vo ke Ayuda ko.

16:18 1 Yovo “vumu.” 16:23 1 Yovo “selo.”

NKANDA WANTETE WA PAULU KUNA KWA

E S I KO R I N TO MAMBU MENA MO

1

Mavimpi (1-3) Paulu otondele Nzambi mu kuma kia esi Korinto (4-9) Bakasakeso bakala yo ungudi (10-17) Kristu i nkuma ye ngangu za Nzambi (18-25) Kuyisanina kaka muna Yave (26-31) 2 Paulu osidi umbangi muna Korinto (1-5) Ngangu za Nzambi zisundidi (6-10) Nswaswani vana vena nkwa kimwanda ye nkwa kinitu (11-16)

8 Dia yimenga ya teke (1-13) Oku kwa yeto Nzambi mosi kaka (5, 6) 9 Mbandu a Paulu nze ntumwa (1-27) “Kukaki nu’a ngombe ko” (9) ˆ ‘Tatu kwa mono avo kisamwini e nsangu zambote ko!’ (16) Muna mawonso nkitukidi nze wantu a mpila zawonso (19-23) Kala ye volo muna nkul’a moyo (24-27) 10 Mbandu za lulukisu muna lusansu lwa Isaele (1-13) Lulukisu mu kuma kia sambila teke (14-22) Meza ma Yave, meza ma nkuya (21) Luvevoko ye vava wete dia akaka (23-33) “Nuvangila mawonso muna nkembo a Nzambi” (31) 11 “Nuntanginina” (1) Kintu yo fuka ntu (2-16) Luyindulu lwa Nlekelo a Mfumu (17-34) 12 Tukau twa mwanda (1-11) ˆ Nitu mosi, yıkwa yayingi (12-31) 13 Zola—i nzila isundidi (1-13) 14 Tukau twa sakula ye ndinga zankaka (1-25) Mpila yambote yafidila tukutakanu twa Akristu (26-40) Fulu kia akento muna nkutakani (34, 35) 15 Lufuluku lwa Kristu (1-11) Lufuluku i kuma kia lukwikilu (12-19) Lufuluku lwa Kristu i ziku kia lufuluku lwa mafwa (20-34) Nitu a kinsuni ye nitu a kimwanda (35-49) Lembi fwa yo lembi wola (50-57) Wokesa e salu kia Mfumu (58) 16 Nkub’a nzimbu mu kuma kia Akristu a Yerusaleme (1-4) Nkubika za nkangalu a Paulu (5-9) Nkubika za nkingul’a Timoteo ye Apolo (10-12) Luludiku ye mavimpi (13-24)

3 Esi Korinto bakinu akwa kinitu (1-4) Nzambi okolesanga yo (5-9) Asadi kumosi yo Nzambi (9) Tungila muna sadilwa ilembi bomoka vana tiya (10-15) Oyeno nu tempelo a Nzambi (16, 17) Ngangu za nza i uzowa kwa Nzambi (18-23) 4 Aselo bafwete kala akwa kwikizi (1-5) Lulembamu lwa selo ya Kristu (6-13) “Ke nulutakana mana masonama ko” (6) Akristu bakituka se kimpa kuna kwa nza (9) Paulu otokanene wete dia wan’andi a mwanda (14-21) 5 Diambu dia zumba (1-5) Mfuna andwelo ufunisa mbumba wawonso (6-8) Nukatula o muntu a mbi (9-13) 6 Funda mpangi z’Akristu kuna mbazi a nkanu (1-8) Awana ke bevua Kintinu kia Nzambi ko (9-11) Nukembelela Nzambi muna nitu zeno (12-20) “Nutina e zumba” (18) 7 Luludiku kw’awana basompa ye mpumpa (1-16) Kala kaka una wabokelelwa (17-24) Mpumpa ye akento bafwilwa akala (25-40) Nluta mia kimpumpa (32-35) Sompela ‘kaka muna Mfumu’ (39) 234

235 Paulu, ona wasolwa se ntumw’a Kristu Yesu muna luzolo lwa Nzambi, yo Sosetene wa mpangi eto, 2 kuna kwa nkutakani a Nzambi ina momo Korinto, yeno nwavaulwa muna Kristu Yesu, nwasolwa se aveledi, ye awonso ana bevovelanga nkumbu a Mfumu eto, Yesu Kristu muna fulu yawonso, Mfumu au ye Mfumu eto mpe: 3 Yambula e nsambu ye luvuvamu lutuka kwa Nzambi wa Se dieto yo Mfumu eto Yesu Kristu lwakala yeno. 4 Ivutulanga matondo kwa Nzambi ame mu kuma kieno wau nwavewa nsambu za Nzambi muna Kristu Yesu; 5 e kuma kadi muna mambu mawonso i nuvua` misınu muna yandi, muna ngangu za vova ye muna zayi wawonso, 6 wauna umbangi wa Kristu usikididi omu yeno, 7 kimana nwalembi kondwa konso lukau, ekolo nuvingilanga lusengomoko lwa Mfumu eto Yesu Kristu ye tima diawonso. 8 Okunusikidisa mpe yakuna nsuka, kimana nwakondwa tumbu muna lumbu kia Mfumu eto Yesu Kristu. 9 Nzambi nkwa kwikizi, wanubokela nwakala e ntwadi yo Mwan’andi, Yesu Kristu wa Mfumu eto. 10 Ampangi, inudodokele muna nkumbu a Mfumu eto Yesu Kristu vo, nuvova dimosi yeno awonso, ke vakadi mpambula ko vovo nwina, kansi nukala kaka nwayikana muna nyindu mosi ye lukanu lumosi. 11 Kadi, e mpangi zame, akaka muna nzo a Keleo bansamunwini vo, ntantani zina vovo nwina. 12 Edi nzolele vova vo, konso muntu vovo nwina ovovele vo: “Omono kwa Paulu mvuilu,” “Omono kwa Apolo,” “Omono

1

1 KORINTO 1:1-24 kwa Kefa,”1 “Omono kwa Kristu.” 13 Nga Kristu ovambuilu e? Nga Paulu wavondelwa vana nti mu kuma kieno e? Nga mu nkumbu a Paulu nwavubilwa? 14 Ntondele Nzambi wau yalembi vuba kana mosi vovo nwina, nanga Keresepo kaka yo Ngayo, 15 kimana valembi kala mosi ovova vo mu nkumbu ame nwavubilwa. 16 Elo, esi nzo a Setefana mono mpe yabavuba. Katula awaya, kizeye ko kana vena diaka yo muntu yavuba. 17 Kadi Kristu kantuma ko ngienda vubi, kansi yasamuna kaka e nsangu zambote; ke mu ngangu za vovela1 ko, kimana o nti ampasi2 a Kristu walembi vezua. 18 E diambu dia nti ampasi2 i uzowa kw’awana bena muna nzil’a lufwasu, kansi kwa yeto twina muna nzil’a luvuluzu, i nkum’a Nzambi. 19 Kadi diasonama vo: “Sukisa nsukisa e ngangu z’akwa ngangu, bembola mbembola o lulungalalu lw’alungaladi.” 20 Nkwa ngangu, andieyi? O nsoneki,1 andieyi? Mfidi a mpaka za tandu2 kiaki, andieyi? Nga Nzambi kakitwidi e ngangu za nza ko se uzowa? 21 Kana una vo e nza muna ngangu zandi ke izayidi Nzambi ko, o Nzambi muna ngangu zandi wamona vo diambote kavuluza awana bekwikilanga muna uzowa wa nsangu zitelekwanga. 22 Kadi Ayuda balombele sinsu, Mingerekia bavavidi e ngangu; 23 kansi oyeto Kristu wavondelwa vana nti tusamunanga, kuna kwa Ayuda i sakuba, kansi kuna kwa esi zula1 i uzowa. 24 Kansi kuna kw’awana 1:12 1 Oyikilwanga mpe vo Petelo. 1:17 1 Yovo “mvovo mia ngangu.” 1:17, 18, 20 2 Tala Nsas’a Mvovo. 1:20 1 I sia vo, ndiona otomene zaya Nsiku. 1:23 1 Awana bena vo ke Ayuda ko.

1 KORINTO 1:25–2:14 babokelwa, Ayuda ye Mingerekia, Kristu i nkum’a Nzambi ye ngangu za Nzambi. 25 E kuma kadi, eki kibadikilwanga vo uzowa wa Nzambi kiviokele ngangu za wantu, eki kibadikilwanga vo lutovoko lwa Nzambi kiviokele ngolo za wantu. 26 Ampangi, nutala e mboka ina kanubokela, ke vena akwa ngangu ayingi ko muna kinitu,1 yovo ayingi akwa nkuma ngatu ayingi bawutukila muna makanda ma tunda, 27 kansi Nzambi wasola lekwa ya uzowa ya nza, kafusulwisa akwa ngangu e nsoni; Nzambi wasola lekwa yatovoka ya nza, kafusulwisa lekwa yangolo e nsoni; 28 Nzambi wasola e lekwa ya nza yakondwa mfunu ye lekwa yavezwa, ye lekwa yalembi kala, kafwasa e lekwa ikalanga, 29 kimana ke vakadi muntu ko okuyisana vana ndose a Nzambi. 30 Kansi muna Nzambi i nwinina e ntwadi yo Kristu Yesu, ona utusengomwene ngangu za Nzambi, ndungidi, luveleleso yo ˆ lukulu, 31 kimana diakala wauna wasonama vo: “Ndiona okuyisana, yambula kayisanina muna Yave.” Dianu vo ampangi, omono vava yayiza kwa yeno, kiasadila mpova yasivikisa ko ngatu ngangu zame wau yanusamunwina e mbumb’avauka ya Nzambi. 2 Kadi yabaka nzengo zalembi sia sungididi mu diambu diankaka vovo nwina, Yesu Kristu kaka, yandi wavondelwa vana nti. 3 Omono yayizila kwa yeno muna lutovoko, muna wonga ye muna zakamu diayingi; 4 e mpov’ame ye mana yalonga ke mu mvovo mia ngangu za kunuleba ko, kansi muna mwanda kaka

2

1:26 1 Yovo “muna nkanikinu mia wantu.”

236 ye nkuma, 5 kimana o lukwikilu lweno lwalembi kala muna ngangu za wantu, kansi muna nkum’a Nzambi. 6 Owau tuvovele e ngangu vana vena awana bazikuka, ke ngangu za tandu1 kiaki ko ngatu ngangu za ayadi a tandu kiaki, awana befwaswa. 7 Kansi tuvovele ngangu za Nzambi muna mbumb’avauka, ngangu zaswekama, zina kateka kana o Nzambi muna nkembo eto, una ke kiakedi tandu1 ko. 8 E ngangu zazi, ke vena nyadi a tandu1 kiaki ko ozeye zo, kadi kele vo bazaya zo, nga ke bavonda Mfumu a nkembo ko.2 9 Kansi wauna wasonama vo: “E disu ke dimoni, o kutu ke kuwe, ngatu kota muna ntim’a muntu o mambu mana Nzambi kakubikila awana bekunzolanga.” 10 Kadi o Nzambi kwa yeto kasengomona mo muna mwand’andi, kadi o mwanda usatanga mambu mawonso, kana nkutu oma masina ma Nzambi. 11 Nani vana vena wantu ozeye mambu ma muntu avo ke mwanda1 una muna yandi kibeni ko e? Diau adimosi mpe, ke mosi ko ozeye oma ma Nzambi, mwand’a Nzambi kaka. 12 Oyeto ke tutambwidi mwand’a nza ko, kansi mwand’a Nzambi kaka, kimana twazaya mana twavewa kwa Nzambi kuna mvevo. 13 Mambu mama mpe tuvovanga, ke mu mvovo twalongwa muna ngangu za wantu ko, kansi mu mana twalongwa kwa mwanda, wau tusasilanga mambu ma mwanda muna lusadisu lwa mwand’avelela. 14 Kansi, o nkwa kinitu ke tambulanga mambu ma mwand’a Nzambi ko, kadi ma uzowa kuna 2:6-8 1 Tala Nsas’a Mvovo. 2:8 2 Yovo “ke bavondela Mfumu a nkembo ko vana nti.” 2:11 1 I sia vo, ntima.

237 kwa yandi; kalendi mo zaya ko, e kuma kadi muna mwanda mesatilwanga. 15 Kansi, nkwa kimwanda osatanga mawonso, kansi yandi kibeni ke satwanga kwa muntu ko. 16 “Nani ozeye nyindu a Yave, kimana kanlonga?” Kansi oyeto tuna yo nyindu a Kristu. Dianu vo, ampangi, kialenda kunuvovesela nze akwa kimwanda ko, kansi nze akwa kinitu kaka, nze yingiana-ngiana muna Kristu. 2 Kimvumina yanunwika, ke madia mangolo ko, kadi ke nulenda mo dia ko. Kana nkutu owau ke nulenda mo dia ko, 3 kadi nwakinu akwa kinitu. Wau vo vovo nwina vena ye kimpala ye ntantani, nga ke nu akwa kinitu ko yo kangalela nze wantu a nza? 4 Kadi vava mosi kevovanga vo, “Omono kwa Paulu mvuilu,” wankaka vo, “Omono kwa Apolo,” ke ma mpasi wantu ko nuvangang’e? 5 Ozevo, Apolo i nani? Elo, Paulu i nani? I mpasi selo, muna yau nwakwikidila, wauna Mfumu kavana kwa konso muntu. 6 Omono yakuna, Apolo wayitila maza, kansi Nzambi kaka wakolesa yo, 7 i dianu vo, ona wakuna ye ndiona wayitila maza mpavala, kansi Nzambi kaka wakolesa yo. 8 Ndiona wakuna ye ndiona wayitila maza yau amosi,1 kansi konso muntu otambula nsendo mun’owu wa salu kiandi. 9 Kadi tu asadi kumosi yo Nzambi. Oyeno nu mpatu a Nzambi eyi ikunwanga, nu nzo a Nzambi. 10 Mun’owu wa nsambu za Nzambi zina yavewa, nze ntungi a ngangu,1 yakuba e nkubilwa, kansi wankaka otungilanga vo. Konso muntu yambula katoma tala una ketungilanga vo. 11 Kadi ke

1 KORINTO 2:15–3:23 vena muntu ko olenda kuba e nkubilwa ankaka avo ke ina yakubwa ko, i sia vo, Yesu Kristu. 12 Avo muntu otungidi vana nkubilwa, wolo, palata, matadi mantalu, nti, nianga yovo titi, 13 e salu kia konso muntu kisengomonwa muna lumbu kia lutonto, kadi e tiya tusenzeka mawonso, tusonga mpe una wina e salu kia konso muntu. 14 Avo tiya ke tubomwene ko e salu kia muntu vana nkubilwa, nsendo ketambula; 15 avo salu kia muntu kibomokene, mfwilu kebaka, kansi yandi kibeni vuluka kevuluka; elo, okala nze muntu ovulukidi va tiya. 16 Nga ke nuzeye wo ko vo oyeno nu tempelo a Nzambi, o mwand’a Nzambi omo yeno ukalanga e? 17 Avo muntu ofwasidi tempelo a Nzambi, o Nzambi okumfwasa; kadi e tempelo a Nzambi yavauka, oyeno nu tempelo yayi. 18 Ke vakadi muntu okuyivunginika ko: Avo muntu vovo nwina obenze vo nkwa ngangu omu tandu1 kiaki, yambula kakituka se zowa, kimana kakala se nkwa ngangu. 19 E ngangu za nza yayi i uzowa kuna kwa Nzambi, kadi diasonama vo: “Obakilanga akwa ngangu muna umpuki wau.” 20 Diasonama diaka vo, “Yave ozeye wo vo e makani ma akwa ngangu ke mena mfunu ko.” 21 Dianu vo, ke vakadi muntu ko okuyisanina muna wantu; kadi yawonso i yeno, 22 kana Paulu, kana Apolo, yovo Kefa1 kana nza, kana zingu, kana lufwa, kana lekwa ina owau yovo ina ikwiza, yawonso kwa yeno ivuilu; 23 kansi oyeno kwa Kristu nuvuilu; vo i Kristu, kwa Nzambi kavuilu.

3:8 1 Yovo “kani dimosi bena diau.” 3:10 1 Yovo “mfumu a salu wa nkwa ngangu.”

3:18 1 Tala Nsas’a Mvovo. 3:22 1 Oyikilwanga mpe vo Petelo.

3

1 KORINTO 4:1–5:1 O wantu bafwete kutubadikila vo tu ntaudi za Kristu ye selo ya mbumb’avauka a Nzambi. 2 Muna kuma kiaki, divavuanga kwa selo vo bawanuka ye kwikizi. 3 Kuna kwa mono, diambu diakete kwandi avo mfundisu kwa yeno yovo kuna mbazi a nkanu. Mono kibeni kikuyifundisanga nkutu ko. 4 Kadi kimwene diambu diambi ko omu mono. Kansi, muna diadi kiyilungisi ko; kadi Yave kaka i mfundisi ame. 5 Dianu vo, ke nuviti fundisa diambu ko yavana kekwiza o Mfumu. Ominika oma maswekama ma tombe yo sengomona makani ma ntima, konso muntu otambula lusanisinu lwandi kwa Nzambi. 6 Ampangi, muna wete dieno i ngikidi mambu mama mu kuma kia mono kibeni yo Apolo, kimana muna yeto nwalongoka nkanikinu owu: “Ke nulutakana mana masonama ko,” nwalembi kuyitundidika yo badikila mosi vo osundidi nkw’andi. 7 Nani usidi nswaswa´ ni ye ankaka? Nkia ma wina kiau kina walembi tambula? Avo tambula watambula kio, ekuma okuyisanina nze kiau olembele tambula? 8 Nga nuyukwiti kal’e? Nga nwavuama kal’e? Oyeno nwayadidi kala, oyeto nkatu e? Yadi zola vo nwayantika kala oyala kimana oyeto mpe twayala yeno. 9 Kadi edi mbwene vo yeto antumwa, o Nzambi wasukinina kutuvaikisa muna kimpa, nze wantu bazengelwa tumbu kia lufwa, e kuma kadi tukitukidi se kimpa kitalwanga kuna kwa nza, kuna kw’ambasi yo wantu. 10 Oyeto tu mazowa muna diambu dia Kristu, kansi oyeno nu alungaladi muna Kristu; oyeto tu atovoki, kansi oyeno nwaku-

4

238 mama; oyeno nuzitisu, kansi oyeto tuvezelo. 11 Yamu wau, nzala tufwa, vuina tumona, nkonga twina, wandwa tuwandwanga, ke tuna ye nzo ko, 12 tufuntukanga ye salu yo sadila muna moko meto. Avo tulevolwa, tusambula kaka; avo tubangikwa, tuzizidila kaka; 13 avo tuvovelwa e mbi, tuvutula kuna lulembamu;1 tukitukidi se titi2 ye fuku dia mvindu ya nza yawonso, yamu wau. 14 Inusonekene mambu mama, ke mu kunufusulwisa nsoni ko, kansi mu kunulukisa nze wan’ame anzolwa. 15 Kana una vo luna ye 10.000 ma akengi1 muna Kristu, ke luna ye mase mayingi ko; kadi nkitukidi se dieno muna Kristu Yesu muna diambu dia nsangu zambote. 16 Dianu inudodokele vo, nuntanginina. 17 Kiaki i kuma inutumini Timoteo wa mwan’ame anzolwa ye nkwa kwikizi muna Mfumu. Okunusungamesa ndekwa zame1 muna Kristu Yesu, wauna nlongelanga muna fulu yawonso ye muna nkutakani zawonsono. 18 Ankaka bazala ye lulendo vika sia vo kikwiza kwa yeno ko. 19 Kansi, ke kolo ko se ngiza kwa yeno, avo i luzolo lwa Yave, ke mu kwiza zaya e mvovo mi’awana bazala ye lulendo ko, kansi nkum’au. 20 Kadi e Kintinu kia Nzambi ke kisongelwanga muna mvovo ko, kansi muna nkum’a Nzambi kaka. 21 Adieyi nuzolele? Ngiza kwa yeno yo lubamba yovo muna zola ye mwand’a lulembamu e? Kieleka, ngwidi vo zumba1 kina vovo nwina, e zumba1 kina ke kiakedi nkutu ko vana vena esi

5

4:13 1 Sina, “tuwondelela.” 2 Yovo “mbole.” 4:15 1 Yovo “alongi.” 4:17 1 Sina, “nzila zame.” 5:1 1 Muna Kingerekia, por·neia. Tala Nsas’a Mvovo.

239 zula1—muntu olekanga2 nkaz’a se diandi. 2 Nga nuyisanini muna diambu diadi e? Ke ntantu ko nwadi mona kimana ndiona ovangidi dio kakatulwa vovo nwina? 3 Kana una vo kina yeno ko muna nitu, ngina yeno muna mwanda, dianu vo, mfundisi kala ona ovangidi e diambu diadi, nze mono ngina yeno. 4 Avo nukutakene muna nkumbu a Mfumu eto Yesu, yo zaya wo vo ngina yeno mpe muna mwanda yo nkum’a Mfumu eto Yesu, 5 nufwete yekola muntu ndioyo kwa Satana muna lufwasu lwa nitu,1 kimana o mwanda2 wavuluzwa muna lumbu kia Mfumu. 6 O lusanu lweno ke lwambote ko. Nga ke nuzeye wo ko vo e mfuna andwelo ifunisa mbumba wawonso e? 7 Nukatula e mfuna ankulu, kimana nwakala se mbumba wampa, wau vo ke luna ye mfuna ko.1 Kadi Kristu wa meme dieto dia Nduta, wakelwa kala. 8 Dianu vo, yambula twadia e lambu, ke mu mfuna ankulu ko ngatu mu mfuna a umpumbulu ye mbi, kansi mu mbolo zakondwa mfuna, zakwikizi ye ludi. 9 Muna nkand’ame yanusonekena vo nuyambula kala kikundi ye minta-zumba,1 10 ke disongele ko vo minta-zumba1 mia nza yayi yovo akwa loko yovo mivi ngatu asambidi a teke. Avo i wau, katuka nwadi katuka ova nza. 11 Kansi owau inusonekene vo nwayambula kala kikundi ye konso muntu oyikilwanga vo mpangi una vo munta-zumba1 yovo nkwa loko yovo nsambidi a teke yovo 5:1 1 Awana bena vo ke Ayuda ko. 2 Sina, “ovuidi.” 5:5 1 Yovo “fwasa vangu diambi.” 2 Yovo “mwand’a nkutakani.” 5:7 1 Sina, “ke nwafuniswa ko.” 5:9-11; 6:9 1 Tala Nsas’a Mvovo, “Zumba.”

1 KORINTO 5:2–6:9 nkwa malevo yovo nduvu a malavu ngatu mwivi, ke nudie yandi nkutu ko. 12 Nga diambu diame edi diafundisa awana bena kuna mbazi e? Ekuma nulembi fundisila awana bena muna kati, 13 wau vo Nzambi ofundisanga awana bena kuna mbazi e? “Nukatula o muntu a mbi vovo nwina.” Nga vena yo muntu vovo nwina obakanene diambu yo nkw’andi, okala yo unkabu wakwenda kumfunda kuna mbazi a nkanu kuna kwa avilwa, ke kwa aveledi ko e? 2 Nga ke nuzeye wo ko vo aveledi yau befundisa e nza? Wau vo yeno nufundis’e nza, nga ke nulenda fundisa yimambu-mambu yeno ko e? 3 Nga ke nuzeye wo ko vo ambasi tusinga fundis’e? Ozevo, ekuma ke nulendi fundisila mambu ma zingu kiaki ko e? 4 Avo mfundu wa mambu ma zingu kiaki nuna wau, nga nukwenda kw’afundisi ana ke betondwanga ko kwa nkutakani e? 5 Mpovele wo muna kunufusulwisa e nsoni. Nga vovo nwina ke vena nkwa ngangu ko wafwana zenga mambu vana vena mpangi zandi e? 6 Ekuma mpangi kefundilanga mpangi andi kuna mbazi a nkanu, vana vena mindembi-kwikila e? 7 Ozevo, diambu diambi kikilu nuna diau, wau nufundaziananga kuna mbazi a nkanu. Ekuma nulembele tambulwila e ngielele? Ekuma nulembele yambulwila vo banuyiya? 8 Kansi, oyeno nuvangang’e mbi yo yiya ankaka, ye mpangi zeno nkutu. 9 Nga ke nuzeye wo ko vo avilwa ke bevua Kintinu kia Nzambi ko e? Ke nuvunginikwa ko. Akwa mvukana za usafu, asambidi a teke, minta-zumba,1

6

1 KORINTO 6:10–7:11 akala beyambulanga vo balekwa nze akento, akala belekananga ye akw’au akala, 10 mivi, akwa loko, nduvu za malavu, akwa luvezo ye mindia-nzimbu zangani ke bevua Kintinu kia Nzambi ko. 11 Akaka muna yeno i wau nwakala. Kansi nwasukulwa; nwaveleleswa yo lungiswa muna nkumbu a Mfumu eto Yesu Kristu ye muna mwand’a Nzambi eto. 12 Mambu mawonso mansongi kwa mono, kansi ke mawonso ko mena mfunu. Mawonso mansongi kwa mono, kansi mono kibeni kiyambula ko vo yabundunwa kwa konso lekwa. 13 O madia mena mu kuma kia vumu, e vumu mu kuma kia madia; kansi o Nzambi okitula yo se mpavala. E nitu ke ina mu diambu dia zumba1 ko, kansi mu diambu dia Mfumu kaka, o Mfumu mu diambu dia nitu. 14 Kansi o Nzambi wafula o Mfumu, ye muna nkum’andi okutufula mpe muna mafwa. 15 Nga ke nuzeye wo ko vo e ˆ nitu zeno i yıkwa ya Kristu e? Ozeˆ vo, nga ndenda bonga yıkwa ya Kristu yalamika yo muna nkembi e? Ke wau ko! 16 Nga ke nuzeye wo ko vo konso ona olamini nkembi bekituka se nitu mosi e? Kadi o Nzambi ovovele vo, “yau wole bekala se nitu mosi.” 17 Kansi konso ona olaminini Mfumu una yo nyindu mosi yo yandi. 18 Nutina e zumba.1 Konso sumu kasumukini o muntu, ke dina muna nitu andi ko, kansi konso ona otele zumba, nitu andi kasumukini. 19 Nga ke nuzeye wo ko vo e nitu zeno i tempelo a mwand’avelela una nutambwidi kwa Nzambi e? Oyeno mpe ke nuyivuidi ko, 20 kadi mu ntalu nwasumbi-

240 lwa. Dianu vo, nukembelela Nzambi muna nitu zeno. Muna kuma kia dina nwasoneka, diambote vo yakala kalembi viakana1 nkento; 2 kansi, muna kuma kia zumba1 iwokele, konso yakala yambula kakala yo nkento andi ye konso nkento mpe yambula kakala yo yakala diandi. 3 O yakala yambula kalungisa e nsatu1 za nkento, o nkento mpe yambula kavanga diau adimosi kwa yakala diandi. 4 O nkento kena ye wisa muna nitu andi ko, yakala diandi kaka; diau adimosi, o yakala mpe kena ye wisa muna nitu andi ko, nkento andi kaka. 5 Ke nuyimina muntu yo nkw’andi ko, nanga mu kolo kiakete kaka kina nuwizanene, kimana nwayivana muna sambu. I bosi nukala diaka, kimana nwalembi vukumunwa kwa Satana mu kuma kia kondwa kwa volo. 6 Nulenda vanga dina mpovele, kansi ke nsiku ko. 7 Yadi zola vo wantu awonso bakala nze mono. Kansi konso muntu una yo lukau lwandi kavewa kwa Nzambi, omosi owu, wankaka una. 8 Owau mpovele kwa mpumpa ye akento bafwilwa akala, diambote kwa yau avo bekala kaka nze mono. 9 Kansi avo ke bena ye volo ko, yambula basompa, kadi o sompa kusundidi o wete ke mu lakukw’o moyo ko. 10 Vo i awana basompa ibakanikini, kansi ke mono ko, Mfumu kaka, o nkento kafwete vambana yo yakala diandi ko. 11 Kansi avo ovambanene, yambula kakala kaka mpumpa avo ke wau ko kavutulwisa e ngwizani yo yakala diandi; o yakala kafwete yambula nkento andi ko.

6:13, 18; 7:2 1 Muna Kingerekia, por·neia. Tala Nsas’a Mvovo.

7:1 1 I sia vo, kalembi vukana yo. 7:3 1 I sia vo, vukana.

7

241 12 Kansi kuna kw’akaka, mono mpovele, ke Mfumu ko: Avo mpangi una yo nkento wa mundembikwikila, o nkento mpe otondele kala yandi, o mpangi kafwete yambula nkento andi ko; 13 avo nkento mpe una ye yakala dia mundembi-kwikila, o yakala mpe otondele kala yandi, o nkento kafwete yambula yakala diandi ko. 14 Kadi yakala dia mundembikwikila ovaulwilu muna nkento andi, o nkento wa mundembi-kwikila ovaulwilu muna mpangi eto; avo ke wau ko, o wan’eno nga bafunzuka, kansi owau bavelela. 15 Kansi, avo mundembi-kwikila ozolele vambuka, yambula kavambuka; o mpangi yovo nsanga eto kakangama ko muna diambu diadi, kadi Nzambi mu luvuvamu kanubokelela. 16 E nkento, nani ozeye kana vo kuvuluza yakala diaku ko? Yovo, e yakala, nani ozeye kana vo kuvuluza nkento aku ko? 17 Kansi, wauna o Yave kavanina konso muntu ye kiandi kunku, yambula konso muntu kakangalela una o Nzambi kambokelela. O nkanikinu wau kwa nkutakani zawonso mpene wo. 18 Nga vena yo muntu wabokelwa wau kakala wazengwa? Kakituki mundembizengwa ko. Nga vena yo muntu wabokelwa wau kakala mundembizengwa? Yambula kalembi zengwa. 19 O zengwa ke kwina mfunu ko, olembi zengwa mpe ke kwina mfunu ko; edi dina o mfunu i lunda e nkanikinu mia Nzambi. 20 Konso muntu yambula kakala kaka wauna kakala vava kabokelelwa. 21 Nga ntaudi wakala vava wabokelwa? Kutokanena dio ko; kansi avo luvevoko ozolele, vanga wo. 22 Konso ona wabokelwa muna Mfumu, wau kakala se ntaudi, i mvevoki a Mfumu; diau adi-

1 KORINTO 7:12-34 mosi mpe kwa konso ona wabokelwa wau kakala muntu wavevoka, i ntaudi a Kristu. 23 Oyeno mu ntalu nwasumbilwa; ke nukadi diaka ntaudi za wantu ko. 24 Ampangi, konso muntu yambula kakala kaka wauna kakala vava kabokelwa vana ndose a Nzambi. 25 Muna diambu dia mienze, kina ye nkanikinu a Mfumu ko, kansi ngindu zame kaka nsongele wau yafwilw’e nkenda kwa Mfumu kimana yakala ye kwikizi. 26 Edi ngindwidi vo mu kuma kia mpasi za tandu kiaki, diambote kwa yakala kakala kaka una kena. 27 Avo wakangama muna nkento, kuvavi kutuluka ko. Avo wakutuluka muna nkaz’aku, kuvavi nkento ko. 28 Kansi avo osompele, kusumukini ko. Avo mwenze osompele, kasumukini ko. Kansi awana bevanga wo mpasi bemona muna nitu. Omono kizolele ko vo nwamon’e mpasi zazi. 29 Ampangi, edi inusamunwini vo, e kolo kisidi kiankufi. Tuka owau, awana basompa yambula bakala nze ke basompa ko, 30 awana bedilanga bakala nze awana ke bedilanga ko, awana bena mu kiese bakala nze awana ke bena mu kiese ko, awana besumbanga bakala nze awana ke bena ye lekwa ko, 31 awana besadilanga e nza bakala nze awana ke besadilanga yo mvimba ko; kadi e mpw’a nza yayi mu soba ina. 32 Dianu, nzolele vo nwalembi tokana. O yakala una vo mpumpa otokanenanga oma ma Mfumu, i sia vo, una kalenda yangidikila Mfumu. 33 Kansi o yakala wasompa otokanenanga oma ma nza, i sia vo, una kalenda yangidikila nkaz’andi, 34 dianu vo e ngindu zandi zavambana. O nkento una vo mpumpa ye ndumb’a mwenze,

1 KORINTO 7:35–8:13 otokanenanga oma ma Mfumu, kimana e nitu andi ye ngindu1 zandi zakala zavelela. Kansi o nkento wasompwa otokanenanga oma ma nza, i sia vo, una kalenda yangidikila o nkaz’andi. 35 Omono inuvovese ediadi muna wete dia yeno kibeni, ke mu kunusima ko,1 kansi nwavanga kaka edi diansongi, nwasadila mvimba o Mfumu lembi fwa diya. 36 Kansi avo muntu obenze vo ovanganga owu walembi songa muna kimpumpa,1 avo wakola kwandi, ozevo owu difwete vangamena: Yambula kavanga dina kazolele; kasumukini ko. Yambula basompa. 37 Kansi avo muntu osikidisi dio muna ntim’andi, ye kavuidi dio mfunu ko, una ye wisa muna luzolo lwandi yo baka nzengo muna ntim’andi za lembi sompa,1 diambote kevanga. 38 Konso ona osompele,1 diambote kavangidi, kansi ona olembi sompa olutidi vanga diambote. 39 O nkento wakangama yo yakala diandi ekolo kena moyo. Kansi avo yakala diandi ofwidi, o nkento ovevokele kasompwa kwandi kwa konso ona kazolele, kansi muna Mfumu kaka. 40 Kansi muna ngindu zame, kiese kiayingi kekala kiau avo okala kaka una kena; edi mbenze vo omono mpe mwand’a Nzambi ngina wau. Muna kuma kia yimenga ya teke: Yeto awonso tuzeye wo vo tuna yo zayi. O zayi tundidika utundidikanga, kansi o zola kumika kukumikanga. 2 Avo muntu obenze vo diambu kazeye, kazayidi

242 dio mu mpila ina kafwete dio zayila ko. 3 Kansi avo muntu ozolele Nzambi, i yandi ozayakene kwa Nzambi. 4 Vo i diambu dia dia yimenga ya teke, tuzeye wo vo e teke ´ ma kiankatu kwandi ova nza, kadi Nzambi mosi kaka. 5 Kana una vo vena ye awana beyikilwanga vo nzambi, kana kuna zulu yovo ova nsi, wau vo “nzambi” zayingi zina, e “mfumu” mpe zayingi, 6 kansi oku kwa yeto, Nzambi mosi kaka, wa Se dieto, una vo i tuku dia lekwa yawonso, oyeto mpe muna yandi; Mfumu mosi mpe, Yesu Kristu, muna yandi e lekwa yawonso inina, oyeto mpe muna yandi. 7 Kansi, ke awonso ko bena yo zayi wau. Ankaka wau vo teke bateka sambilanga, vava bedianga e mbizi bemonanga nze yau bedianga kimenga kia teke, e ntona zau wau zatovoka, zisafukidi. 8 O dia ke kulendi kutufinamesa kwa Nzambi ko; avo ke tudidi ko, ke tusundidi sukama ko, avo tudidi, ke tuvueme ko. 9 Nutoma tala kimana o nsw’eno wa kuyisolela walembi kala se sakuba kw’awana batovoka. 10 Kadi ongeye una yo zayi avo muntu umwene ekolo odianga muna tempelo ya teke, e ntona za ndiona watovoka,1 nga ke zikumfila ko mu dia yimenga ya teke? 11 Dianu vo, muna zayi waku ofwasidi ndiona watovoka, mpangi aku ona Kristu kafwila. 12 Vava nusumukinanga mpangi zeno muna mpila yayi yo lweka ntona zau zatovoka, Kristu nusumukinanga. 13 Dianu vo, avo o dia kutesese mpangi ame sakuba, 7:34 1 Sina, “mwanda.” 7:35 1 Sina, “ke mu kilendi dia diaka e mbizi ko, kimakunuleka ntambu ko.” 7:36 1 Yovo “muna ki- na yalembi tesesa mpangi ame samwenze kiandi.” 7:37 1 Yovo “tatidila kimwe- kuba.

8

nze kiandi.” 7:38 1 Yovo “ovene kimwenze kiandi muna longo.”

8:10 1 Yovo “wayoya.”

243 Nga ki mvevoki ko e? Nga ki ntumwa ko e? Nga kiamona Yesu wa Mfumu eto ko e? Nga oyeno ke nu salu kiame ko muna Mfumu e? 2 Avo ki ntumwa ko kuna kw’akaka, kuna kwa yeno i ntumwa kikilu! Kadi oyeno i dimbu kia kintumwa kiame muna Mfumu. 3 E mvutu zame kuna kw’awana bekumfundisanga i zazi: 4 Nga oyeto ke tuna yo nswa1 wa dia yo nua ko e? 5 Nga oyeto ke tuna yo nswa ko wakangala yo nkento1 wa munkwikizi nze ntumwa zankaka ye aleke a Mfumu yo Kefa?2 6 Nga mono kaka yo Banaba ke twina yo nswa ko wa yambula sala muna kuyidikila e? 7 Nani osalanga e salu kia kikesa muna nzimbu za yandi kibeni? Nani okuna mpatu a vinyu yo lembi dia bundu yandi? Yovo nani ovungulanga e kambi dia mameme yo lembi nua kimvumina kiau? 8 Nga mu ngindu zame mpovele mambu mama e? Yovo, o Nsiku mpe ke mambu mama ko uvovele? 9 Kadi muna Nsiku a Mose mwasonama vo: “Kukaki nu’a ngombe ko ekolo ibundanga masa.” Nga o Nzambi ngombe ketokanenanga? 10 Yovo muna wete dieto kavovele wo e? Kieleka, muna wete dieto diasonamena, e kuma kadi ndiona ovatanga ye ndiona obundanga masa, besalanga ye vuvu kia tambula kunku kiau. 11 Avo tukunini mambu ma mwanda vovo nwina, nga diambi avo tutambwidi lusadisu lweno muna kinsuni e? 12 Avo akaka bena yo nswa1 wa tambula lusadisu kwa yeno, nga ke yeto ko tulutidi vua o mfunu wa lusadisu e? Kansi, ke tusadilanga nswa wau ko,

9

9:4, 12 1 Sina, “wisa.” 9:5 1 Yovo “sompa nsanga.” 2 Oyikilwanga mpe vo Petelo.

1 KORINTO 9:1-21 tuzizidilanga mambu mawonso, kimana twalembi kakidila e nsangu zambote mu kuma kia Kristu. 13 Nga ke nuzeye wo ko vo awana besalanga salu kiavauka, lekwa ya tempelo bedianga? Awana besadilanga mpe vana ziku, nga ke vana ziku ko betambulwilanga kunku kiau e? 14 Kiaki i kuma o Mfumu kakanikina awana besamunanga nsangu zambote bazingila mpe muna nsangu zambote. 15 Kansi, omama kisidi mo sadila nkutu ko. Kisonekene mo ko kimana yavangilwa mo, kadi diambote yafwa kwame—ke mu yambula muntu ko kakitula lusanu lwame se lwankatu! 16 Avo nsamwini e nsangu zambote, ke kuma kia kuyisana ko, kadi i salu kiokio ˆ yayekekwa. Kadi tatu kwa mono avo kisamwini e nsangu zambote ko! 17 Avo mu luzolo lwame nsadidi e salu kiaki, nsendo itambula; kansi kana nkutu kisadidi kio mu luzolo lwame ko, yakinu kaka ye uselo una yayekekwa. 18 Ozevo, o nsendo ame nki? Vava isamunanga e nsangu zambote, ngovo isamunanga zo, kimana yalembi sadila mu mpila yambi e wisa1 kiame muna nsangu zambote. 19 Kana una vo mvevokele muna wantu awonso, mono kibeni ikikitwidi se mbundu kw’awonso, kimana yabaka wantu ayingi. 20 Kuna kwa Ayuda nkitukidi nze Nyuda, kimana yabaka Ayuda; kuna kw’awana bena kunsi a nsiku, nkitukidi nze mono ngina kunsi a nsiku, kana una vo mono kibeni kina kunsi a nsiku ko, kimana yabaka awana bena kunsi a nsiku. 21 Kuna kwa minkondwa nsiku, nkitukidi nze munkondwa nsiku, kana una vo kikondelo nsiku 9:18 1 Yovo “nswa.”

1 KORINTO 9:22–10:20 ko vana ndose a Nzambi, kansi kunsi a nsiku a Kristu ngina, kimana yabaka minkondwa nsiku. 22 Kuna kwa atovoki, nkitukidi nze ntovoki kimana yabaka atovoki. Muna mawonso nkitukidi nze wantu a mpila zawonso kimana yavuluza akaka avo dilendakana. 23 Mvanganga mawonso mu kuma kia nsangu zambote, kimana yasamuna zo kw’akaka. 24 Nga ke nuzeye wo ko vo awana belundumukanga muna nsaka za ntinu, awonso belundumukanga, kansi mosi kaka otambulanga nsendo? Nulundumuka mu mpila ina nufwete wo bakila. 25 Awonso ana bekalanga muna nsaka, volo besonganga muna mambu mawonso. Kanele vo bevanganga wo muna tambula kolowa iwola, kansi oyeto ina ilembi wola. 26 Dianu vo, kilundumukanga nkatu-nkatu ko; kiwandanga nkome nkatu-nkatu ko nze muntu owanda tembwa; 27 kansi iwandanga e nitu ame yo bunduna yo, kimana wau ntelekele kw’akaka, omono kibeni yalembi vidisa e dienga dia Nzambi. Ampangi, nzolele nwazaya wo vo mase meto, yau awonso kuna nsi a tuti bakala, yau awonso baviokela muna mbu, 2 yau awonso bavubilwa muna Mose, kuna nsi a tuti ye muna mbu, 3 yau awonso dia kwau kumosi kwa kimwanda badia, 4 yau awonso banua maza mamosi ma mwanda. Kadi banuina muna tadi dia mwanda dina diabalandanga, e tadi diadi i Kristu. 5 Kansi, ayingi muna yau Nzambi kabayangalela ko, bafwila muna makanga. 6 Mambu mama masonama se mbandu kwa yeto, kimana twalembi zola oma mambi wauna oyau

10

244 bazolela mo. 7 Ke tusambidi teke ko nze una bavanga akaka muna yau; wauna wasonama vo: “O nkangu ufongele mu dia yo nua. I bosi, utelamene mu sakana.” 8 Ngatu ´ ta zumba,1 wauna akaka muna yau batela e zumba,1 23.000 bafwa muna lumbu kimosi. 9 Ke tutonti Yave ko, wauna akaka muna yau bantontela, batatikwa kwa nioka yo fwa. 10 Ke tuyidima ko, wauna akaka muna yau bayidima, bavondwa kwa mfwasi. 11 Mambu mama mababwila se mbandu, masonekwa muna kutulukisa, oyeto tulwakilu kwa nsuka za tandu. 12 Dianu vo, ndiona obenze vo telama katelamene, mbula katoma tala kalembi bwa. 13 Ke vena ntonta nutontwa ko ina yalembi luakila akaka. Kansi, Nzambi nkwa kwikizi, ke yambula ko vo nwatontwa e ntontwa ina ke nulendi zizidila ko, kansi kumosi ye ntonta, oteta mpe nzila kimana nwalenda yo zizidila. 14 Dianu vo, azolw’ame, nutina nsambila za teke. 15 Mpovele nze kuna kw’alungaladi; yeno kibeni nutoma fimpa dina mpovele. 16 E mbungw’a lusambulu ina tusambula, nga ke mu kala ntwadi ko muna menga ma Kristu e? E mbolo ina tubukuna, nga ke mu kala ntwadi ko muna nitu a Kristu e? 17 Kadi mbolo imosi kaka ina, oyeto mpe kana una vo ayingi twina, nitu mosi kaka, kadi yeto awonso mbolo imosi tudianga. 18 Nutala Isaele a kinitu: Awana bedianga yimenga, nga ke bena ntwadi ye ziku ko e? 19 Ozevo, adieyi mpova? E kimenga kia ´ teke, nga ma kiamfunu e? Yovo e ´ teke ma kiamfunu e? 20 Ve; ka10:8 1 Tala Nsas’a Mvovo.

245 nsi mpovele vo ina esi zula1 bekelelanga yimenga, kwa nkuya bekelelanga yo, ke kwa Nzambi ko; kizolele ko vo oyeno nwakala e ntwadi ye nkuya. 21 Ke nulendi nua mbungw’a Yave ye mbungw’a nkuya ko; ke nulendi dila vana “meza ma Yave” ko ye vana meza ma nkuya. 22 ‘Nga Yave tumwesesa nsongo e’? Oyeto nga tunsundidi e ngolo e? 23 Mambu mawonso mansongi, kansi ke mawonso ko metwasanga nluta. Mambu mawonso mansongi, kansi ke mawonso ko mekumikanga. 24 Konso muntu kavavi wete wa yandi kibeni ko, kansi wete wa nkw’andi kaka. 25 Konso kina kitekwanga vana zandu dia mbizi nudia kweno, kansi ke nuyuvula ko mu kuma kia ntona zeno, 26 kadi “e nza ye yawonso ina mo, ya Yave.” 27 Avo mundembi-kwikila unubokelese nwenda dila kuna nzo andi, avo nuzolele wo, nudia konso ina kekunuvana, ke nuyuvula ko mu kuma kia ntona zeno. 28 Kansi avo muntu unuvovese vo, “Ekiaki kiakelelwa kimenga,” ke nudie ko mu kuma kia ndiona unuvovese wo ye mu kuma kia ntona. 29 Ke ntona zaku ko ngikidi, kansi za muntu ankaka. Ekuma luvevoko lwame lufundisilwa kwa ntona za muntu ankaka? 30 Avo ndidi yo vutula matondo kwa Nzambi, ekuma ivovelw’e mbi muna kina mvutulwidi matondo? 31 Dianu vo, kana nudia, kana nunua, konso mana nuvanga, nuvangila mawonso muna nkembo a Nzambi. 32 Ke nukadi sakuba ko kuna kwa Ayuda, Mingerekia ye muna nkutakani a Nzambi, 33 wauna omono ivavilanga ya-

1 KORINTO 10:21–11:13 ngidika wantu awonso muna mambu mawonso, kivavanga wete wa mono kibeni ko, kansi wete wa ndonga kaka, kimana bavuluzwa. Nuntanginina, wauna omono itangininanga Kristu. 2 Inusanisini wau vo muna mambu mawonso nukunsungamenanga yo tatidila tusansu wauna yanuzayisila to. 3 Kansi, nzolele nwazaya wo vo, o ntu1 a konso yakala i Kristu; o ntu1 a nkento i yakala; o ntu a Kristu i Nzambi. 4 Konso yakala osamba yovo sakula yo ntu wafukwa, ntu1 andi kefusulwis’e nsoni; 5 konso nkento osamba yovo sakula yo ntu walembi fukwa, ntu1 andi kefusulwis’e nsoni, kadi diau adimosi kwandi yo tendwa luvanda. 6 Kadi o nkento avo kafukidi ntu andi ko, kafwete zengwa e nsuki; kansi avo diansoni kwa nkento kazengwa e nsuki yovo tendwa luvanda, kafwete fuka o ntu andi. 7 O yakala kafwete fuka ntu ko, kadi yandi i fwaniswa kia Nzambi yo nkembo andi, kansi o nkento i nkembo a yakala. 8 Kadi o yakala katuka mu nkento ko, kansi nkento i watuka muna yakala. 9 Vana ntandu, yakala kasemenwa mu kuma kia nkento ko, kansi o nkento mu kuma kia yakala. 10 Kiaki i kuma o nkento kafwete kadila ye dimbu kia lusakalalu kuna ntu andi mu kuma kia ambasi. 11 Mun’owu wa Mfumu, o nkento kavambuka muna yakala ko ngatu yakala kavambuka muna nkento. 12 Kadi wauna o nkento kasemenwa muna yakala, i una mpe o yakala kewutilwanga kwa nkento; kansi e lekwa yawonso kwa Nzambi yasemwa. 13 Yeno

10:20 1 Awana bena vo ke Ayuda ko.

11:3-5 1 I sia vo, mfumu.

11

1 KORINTO 11:14–12:3 kibeni nufimpa edi: Nga diansongi kwa nkento mu samba kwa Nzambi yo ntu walembi fukwa? 14 Una twavangilwa, nga ke ukunulonganga ko vo diansoni kuna kwa yakala mu kala ye nsuki za´ nda, 15 kansi kuna kwa nkento e ´ nsuki zanda i nkembo kuna kwa yandi e? E kuma kadi e nsuki zavewa kwa yandi se fukwa. 16 Kansi, avo muntu wazola fila mpaka mu landa fu kiankaka, ke tuna ye fu kiankaka ko, kana nkutu muna nkutakani za Nzambi. 17 Wau inukanikini omama, kinusanisini ko, e kuma kadi ke nulungalakananga muna wete ko, kansi muna bi kaka. 18 Ediantete, ngwidi vo vava nukalanga vamosi muna nkutakani, mpambani nukalanga zau; muna mankaka nkwikidi wo. 19 Kadi e mpambani kala zikala vovo nwina, kimana ana betondwa kwa Nzambi bazayakana. 20 Avo nukutakene vamosi, ke dilendakana ko mu dia Nlekelo a Mfumu una ufwene. 21 Kadi vava nudianga wo, akaka beteka kuyidilanga nlekelo1 au, dianu vo ekolo mosi kena mu nzala, wankaka mu nkolwa. 22 Nga ke nwina ye nzo za dila yo nuina ko e? Yovo nkutakani a Nzambi nuvezanga yo ´ mwesa nsoni awana ke bena ya ma ko e? Adieyi ndenda kunuvovesa? Nga yanusanisina e? Kikunusanisina ko. 23 Kadi una yatambula kwa Mfumu, i wau mpe inusongele, muna fuku una kayekolwa o Mfumu Yesu, obongele mbolo, 24 una katondele, obukunwini yo, ovovele vo: “Eyayi nitu ame isunzulanga, ivewa mu kuma kieno. Nuvanganga wo muna luyindulu lwame.” 25 Diau dimosi ka11:21 1 I sia vo, madia ma nkokela.

246 vanga ye kopo, vava bamanisa dia e nlekelo, ovovele vo: “E kopo diadi kangu diampa disunzulanga muna diambu dia menga mame. Nuvanganga wo, konso ntangwa nunua yo, muna luyindulu lwame.” 26 Kadi konso ntangwa nudia e mbolo yayi yo nua kopo diadi, lufwa lwa Mfumu nusamunanga, yavana kekwiza. 27 Dianu vo, konso ona odia e mbolo yovo nua e kopo dia Mfumu wau kalembele fwana, nkanu kenata muna nitu yo menga ma Mfumu. 28 O muntu kateka kuyifimpa kana vo wafwana, i bosi kedia e mbolo yo nua e kopo. 29 Kadi ndiona odidi yo nua, lembi bakula nsas’a nitu,1 uyisidi muna mfundu. 30 Kiaki i kuma ayingi muna yeno batovokele yo yela, ndonga balele muna lufwa.1 31 Kansi avo tubakwidi owu twina, ke tufundiswa ko. 32 Kansi, vava tufundiswa, tulongwa kwa Yave kimana twalembi tumbwa kumosi ye nza. 33 Dianu vo ampangi, avo nulungalakene mu dia nlekelo, nuvingila akaka. 34 Avo muntu una ye nzala, yambula kadia kuna nzo, kimana nwalembi lungalakena muna mfundu. Vo i mana masidi isingika mo vava nkwiza. Ampangi, muna diambu dia tukau twamwanda, kizolele ko vo nwakala ku bubu. 2 Nuzeye wo vo vava nwakala esi zula,1 nwavilakeswanga kwa teke ke yivovanga ko yo kwenda konso kuna nwafilwanga. 3 Owau nzolele nwazaya wo vo ke vena muntu ko ovovelanga muna mwand’a Nzambi, kavova vo: “Yesu wasi-

12

11:29 1 I sia vo, nitu a Kristu. 11:30 1 O lwalu i lufwa lwa kimwanda. 12:2 1 Awana bena vo ke Ayuda ko.

247 bwa!” ke vena mpe muntu ko olenda vova vo: “Yesu i Mfumu!” nanga muna mwand’avelela kaka. 4 Vena ye tukau twaswaswana, kansi mwanda wau umosi; 5 vena ye uselo waswaswana, kansi Mfumu yandi mosi; 6 vena ye salu yaswaswana, kansi Nzambi yandi mosi ona ovanganga mawonso muna awonso. 7 Kansi, o lusengomoko lwa mwanda, luvewanga kwa konso muntu muna wete dia akaka. 8 Kadi mosi oveno diambu1 diangangu muna mwanda, wankaka mpov’a zayi muna mwanda wau mosi, 9 wankaka lukwikilu muna mwanda wau mosi, wankaka tukau twa nguka muna mwanda wau mosi, 10 kansi wankaka mavangu ma nkuma, wankaka sakula, wankaka umbakuzi wa mambu mavumunwinwa, wankaka ndinga zaswaswana ye wankaka nsekol’a ndinga. 11 Kansi mawonso mama, mwanda wau umosi uvanganga mo, uvananga kwa konso muntu mun’owu wa luzolo lwandi. 12 Kadi wauna e nitu mosi iniˆ ˆ na ye yıkwa yayingi, e yıkwa yawonso ya nitu yayina, kana una vo yayingi, i nitu mosi kaka, i wau wina mpe Kristu. 13 Kadi yeto awonso muna mwanda wau mosi twavubilwa yo kituka se nitu mosi, kana tu Ayuda, kana tu Mingerekia, kana tu abundu yovo avevoki, yeto awonso mwanda wau umosi twatambula. ˆ 14 Dianu vo, e nitu ke kıkwa ˆ kimosi ko, kansi yıkwa yayingi. 15 Avo kulu kuvovele vo, “Wau ˆ vo ki koko ko, ki kıkwa kia nitu ˆ ko,” muna diadi nga ke kıkwa kia nitu ko e? 16 Avo kutu kuvovele vo, “Wau vo ki disu ko, ki 12:8 1 Yovo “nsangu.”

1 KORINTO 12:4-30 ˆ kıkwa kia nitu ko,” muna diadi nga ˆ ke kıkwa kia nitu ko e? 17 Kele vo e nitu yawonso yakala se disu, o kutu akweyi kwadi kala? Avo nitu yawonso yakala se kutu, o nzunu akweyi wadi kala? 18 Kansi owau, Nzambi osidi konso ˆ kıkwa kia nitu wauna kayangalele. ˆ 19 Kele vo yıkwa yawonso yaˆ kala se kıkwa kimosi, e nitu akweyi yadi kala? 20 Kansi owau ˆ e yıkwa yayingi, kansi nitu imosi kaka. 21 Disu ka dilendi vova kwa koko ko vo, “Kivuidi mfunu ko,” yovo ntu wavova kwa malu vo, “Kinuvuidi mfunu ko.” 22 Kaˆ nsi, e yıkwa ya nitu ina ibadikilwanga nze yatovoka, mfunu ina, ˆ 23 e yıkwa ya nitu ina tubadikilanga vo yakondwa o zitu, i yau ˆ tutoma zitisanga, e yıkwa ina ke yatoma vienga ko, i yau tutoma ˆ viengesanga, 24 vo i yıkwa yeto yavienga ke ivuidi wo mfunu ko. Kansi, o Nzambi wavanga e nitu, ˆ wavana o zitu kwa yıkwa ina yakondwa o zitu, 25 kimana mwalembi kala mpambula muna nitu, ˆ kansi e yıkwa yandi yavuwaziaˆ na o mfunu. 26 Avo kıkwa kimoˆ si kimwene mpasi, yıkwa yawonso ˆ imona mpasi kumosi; avo kıkwa ˆ kimosi kikembeso, yıkwa yawonso ikembela kumosi. 27 Oyeno nu nitu a Kristu, konso muntu muna yeno i ˆ kıkwa kimosi. 28 Nzambi watumbika ankaka muna nkutakani, ˆ ˆ kosi, antumwa; kole, angunza; tatu, alongi; i bosi mavangu mankuma; tukau twanguka; asadisi; ngangu za twadisa; ye ndinga zaswaswana. 29 Nga awonso antumw’e? Nga awonso angunza e? Nga awonso alongi e? Nga awonso bevanganga mavangu mankuma e? 30 Nga awonso akwa tukau

1 KORINTO 12:31–14:7 twanguk’e? Nga awonso ndinga zaswaswana bevovang’e? Nga awonso asekodi e? 31 Dianu vo, nusiamanana vava1 tukau twanene. Omono ikunusonga e nzila iviokele mawonso. Avo mpovele muna ndinga za wantu ye ndinga za mbasi kansi kina yo zola ko, ngi´ ´ na nze zu dia ngunga yovo zu dia kimbalu.1 2 Avo ngina yo lukau lwa sakula yo bakula e mbumb’avauka yawonso yo zayi wawonso, avo ngina yo lukwikilu lwawonso luna ndenda yalulwila miongo, kansi kina yo zola ko, i mpavala kwame.1 3 Avo ndikidi ankaka muna vua kwame kwawonso, avo ngiekwele moyo ame kimana yakisana, kansi kina yo zola ko, ke dikuntwasila nluta ko. 4 O zola kuna yo luzindalalu yo walakazi. O zola ke kwina ye kimpala ko. Ke kukuyisana ko, ke kukuyitundidika ko, 5 ke kuvanga mambu malembi songa ko, ke kuvava wete wa yandi kibeni ko, ke kufunga makasi mu nzaki ko. O zola ke kubadikanga mbi ko. 6 Ke kumwena vilwa kiese ko, kansi kumwena ludi e kiese. 7 Kuzizidila mawonso, kukwikila mawonso, kusila mawonso e vuvu, kuzindalela mawonso. 8 O zola ke kusuka nkutu ko. Avo vena ye tukau twasakula, suka tusuka; avo vena ye ndinga,1 suka zisuka; avo vena yo zayi, suka usuka. 9 Kadi o zayi weto wa ndambu, e nsakul’eto mpe ya ndambu; 10 kansi vava kikwiza owu walunga, owu wa ndambu suka usuka. 11 Vava ya-

248 kala kimwana-mwana, yavovanga nze kimwana-mwana, yayindulanga nze kimwana-mwana, yabadikanga nze kimwana-mwana; kansi wau nkitukidi se mbuta, ngiambwidi oma ma kimwana-mwana. 12 Kadi owau tumwenanga muna pelo ke kitoma mwesanga ko, kansi muna tandu kiakina, tutoma mona. Owau o zayi wame wa ndambu kaka, kansi muna tandu kiakina, o zayi wame walunga ukala, wauna o Nzambi kanzayidi. 13 Owau matatu mama masidi: lukwikilu, vuvu, zola; kansi edi disundidi i zola. Nutatidila o zola, nusiamanana vava1 tukau twa mwanda, musungula o sakula. 2 Ndiona ovovelanga muna ndinga zankaka, ke kwa wantu ko kevovanga, kansi kuna kwa Nzambi, ´ kadi ke vena muntu ko owa, kansi mbumb’avauka kevovanga muna mwanda. 3 Kansi, ndiona osakula, okumika, okasakesa yo fiaulwisa wantu muna mvovo miandi. 4 Ndiona ovovela muna ndinga zankaka, okuyikumika, kansi ndiona osakula, nkutakani kekumika. 5 Yadi zola vo yeno awonso nwavovela muna ndinga zankaka, kansi nzolele vo nwasakula. Kadi ndiona osakula osundidi ndiona ovovela muna ndinga zankaka, nanga vo kasekola, kimana e nkutakani yakumikwa. 6 Owau ampangi, avo ngizidi kunuvovesela muna ndinga zankaka, nkia nluta dikunutwasila avo ndembele kunuvovesela muna lusengomono, muna zayi, muna ungunza yovo muna longi? 7 Diau adimosi ye lekwa yako´ 12:31; 14:1 1 Yovo “nuvavanga kuna vema.” 13:1 1 I sia vo, sikilu kia miziki. 13:2 1 Yovo ndwa moyo ina ivaikisang’e zu, “kina mfunu ko.” 13:8 1 I sia vo, masivi ma- kana tutu yovo ´ kokolo. Ovo ke iswaswanisw’e zu ko, aweyi kivovela mu ndinga zankaka.

13

14

249 zayilwa kina kisikilu kana vo tutu yovo kokolo? 8 Kadi avo e mpu´ ngi ivaikisi e zu dialembi sikila, nani okubama muna vita? 9 Diau dimosi, avo nuvovele e mambu malembi bakulwa, aweyi wantu bezayila dina nuvovele? Dikala nze yeno nuvovele kwa tembwa. 10 Kana una vo ndinga zayingi zaswaswana zina ova nza, kansi ke vena imosi ko ikondelo e nsasa. 11 Kadi avo kibakwidi ko dina divovelo, ozevo i nzenza kuna kwa ndiona ovovele dio, oyandi mpe ovovele dio, nzenza kuna kwa mono. 12 Diau adimosi mpe kwa yeno, wau nwina ye tima dia tambula tukau twa mwanda, nuvava wokesa tukau tuna tukumika e nkutakani. 13 Dianu vo, ndiona ovovela muna ndinga zankaka, yambula kasamba kimana kasekola zo. 14 Kadi, avo nsambidi muna ndinga zankaka, muna kuma kia lukau lwa mwand’avelela nsambidi, kansi kibakwila kio nsasa ko. 15 Ozevo, adieyi mvanga? Isamba muna lukau lwa mwand’avelela ntambwidi, e sambu mpe kina nsamba ibakwila kio e nsasa. Nyimbila nkunga muna lukau lwa mwand’avelela ntambwidi, nyimbila mpe nkunga una ibakwila e nsasa. 16 Avo ke wau ko, avo ovutwidi matondo muna lukau lwa mwanda, o muntu walembi longwa vovo nwina aweyi kevovela “Amen” muna sambu kiaku kia matondo wau kalembele bakula dina ovovele? 17 Kieleka, ovutwidi matondo mu mpila yambote, kansi muntu ndioyo kakumikinu ko. 18 Ntondele Nzambi wau nsundidi yeno awonso ovovela muna ndinga zankaka. 19 Kansi, diambote yavova mambu matanu malenda bakulwa muna nkutakani, kimana

1 KORINTO 14:8-29 yalonga ankaka, ke mu vova mafunda kumi ma mambu ko muna ndinga zankaka. 20 Ampangi, ke nukadi yingiana-ngiana ko muna umbakuzi, kansi nukala se yingiana-ngiana muna mbi; nuzikuka muna umbakuzi. 21 Muna Nsiku mwasonama vo: “‘Mvovesela nkangu wau muna ndinga za nzenza ye muna nua mia nzenza, kana una vo ke ukungwila ko,’ u kavovele Yave.” 22 Dianu vo, ovova ndinga zankaka ke sinsu kia minkwikizi ko, kia mindembi-kwikila kaka, kansi osakula ke kwa mindembi-kwikila ko, kwa minkwikizi kaka. 23 Ozevo, e nkutakani yawonso avo ilungalakene vamosi yo vovela muna ndinga zankaka, i bosi vakota wantu balembi longwa yovo mindembikwikila, nga ke bevova ko vo nulaukidi e? 24 Kansi, avo yeno awonso nusakwidi, vakota muntu walembi longwa yovo mundembikwikila, oyeleswa yo toma fimpwa kw’awonso. 25 E mbumba za ntim’andi zisengomoka, dianu vo obukika e ndose andi yo kunda Nzambi yo vova vo: “Nzambi wina kieleka vovo nwina.” 26 Ampangi, adieyi nuvanga? Vava nukutakananga, omosi oyimbila nkunga, wankaka una ye longi, wankaka una ye lusengomono, wankaka ovovela muna ndinga yankaka ye wankaka nsekodi. Yambula mawonso mavangamena muna kumika. 27 Avo wantu bevovela muna ndinga yankaka, ke bavioki tezo kia wantu wole ko yovo atatu, bavova mosimosi, vafwete kala mpe ye nsekodi. 28 Kansi, avo ke vena nsekodi ko, bafwete kala e pi-i muna nkutakani yo vova kwa Nzambi muna ntima. 29 Yambula

1 KORINTO 14:30–15:16 ngunza zole yovo zitatu zavova, akaka bavava zaya e nsasa. 30 Kansi avo muntu akaka omwene mona-meso ekolo kavuende vovo, ndiona ovovanga yambula kabutama. 31 Kadi yeno awonso nulenda sakula mosi-mosi, kimana awonso balongoka yo kasakeswa. 32 Tukau twa mwanda twa angunza tufwete sadilwa ye volo kwa angunza. 33 Kadi o Nzambi, ke Nzambi a mvuanga ko, wa luvuvamu kaka. Wauna wina muna nkutakani zawonso z’aveledi, 34 yambula akento bakala kaka e pi-i muna nkutakani, kadi ke bena yo nswa wa vova ko. Kansi, yambula basonga lusakalalu wauna uvovele o Nsiku. 35 Avo diambu bazolele zaya, bafwete yuvula kwa akazi au kuna nzo, kadi diansoni kwa nkento kavova muna nkutakani. 36 Nga diambu dia Nzambi kwa yeno diatuka yovo kwa yeno kaka diayiza? 37 Avo muntu okuyibadikila vo ngunza yovo mwanda katambwidi, kafwete zaya vo oma inusonekene i nkanikinu a Mfumu. 38 Kansi avo muntu kazolele bakula diambu diadi ko, ku bubu kaka kekala. 39 Dianu vo ampangi, nusiamanana o sakula, kansi ke nusimi vovela muna ndinga zankaka ko. 40 Mambu mawonso yambula mavangamena muna unsongi ye muna mpila yambote.1 Ampangi, inususumwini, e nsangu zambote zina yanusamunwina, zina nwatambula mpe, i zina nusikididi. 2 Avo nusimbinini e nsangu zambote yanusamunwina, i zina nuvuluzilwa, avo ke wau ko, mu nkatu nukwikididi.

250 3 Kadi mana yateka kunuzayisa i mau mpe yatambula, i sia vo, Kristu wafwila muna masumu meto, wauna uyikwanga muna Sono; 4 waziama, kansi wafulwa muna lumbu kietatu wauna uyikwanga muna Sono; 5 wamoneka kwa Kefa,1 i bosi kwa yau Kumi ye Zole. 6 I bosi wamoneka kw’ampangi vioka 500 mu nkumbu mosi, ayingi muna yau bakinu yeto, akaka balele kala muna lufwa. 7 Wamoneka kwa Yakobo, i bosi kwa ntumwa zawonso. 8 Kansi kuna kwalanda, wamoneka mpe kwa mono yawutuka se nsulu. 9 Kadi, mono i wandwelo vana vena antumwa, kiafwana yikilwa ntumwa ko, wau vo nkutakani a Nzambi yabangika. 10 Kansi muna nsambu za Nzambi i nginina owu ngina. E nsambu zazi ke zankatu ko kwa mono, kadi ifuntukanga lutila yau awonso; ke mono kwame ko, kansi nsambu za Nzambi kaka zina omu mono. 11 Ozevo, kana mono yovo yau, i wau tusamunanga, i wau mpe nwakwikidila. 12 Avo disamunwanga vo Kristu wafulwa muna mafwa, aweyi ankaka vovo nwina bevovelanga vo ke vena lufuluku lwa mafwa ko? 13 Avo ke vena lufuluku lwa mafwa ko, ozevo, Kristu kafuluka ko. 14 Kansi, o Kristu avo kafuluka ko, e salu kieto kia umbangi kiankatu, o lukwikilu lweno mpe lwankatu. 15 Ozevo, oyeto mpe tusolokele vo tu mbangi zaluvunu za Nzambi wau tuvovanga vo yandi wafula Kristu ona kafula ko, avo mafwa ke mefuluka nkutu ko. 16 Kadi avo mafwa ke mefulwa ko, o Kristu mpe

14:40 1 Yovo “yo toma kubikwa.”

15:5 1 Oyikilwanga mpe vo Petelo.

15

251 kafulwa ko. 17 Vana ntandu, avo Kristu kafulwa ko, o lukwikilu lweno lwankatu; nwakinu mpe muna masumu meno. 18 Ozevo, awana mpe balele kala muna lufwa muna Kristu, bafwa e mvimba. 19 Avo mu zingu kiaki kaka tunina ye vuvu muna Kristu, ozevo, tuviokele awonso okendalala. 20 Kansi owau Kristu wafulwa muna mafwa, yandi i ntomoni1 muna awana balele kala muna lufwa. 21 Kadi wauna o lufwa lwayizila muna muntu mosi, o lufuluku lwa mafwa muna muntu mosi mpe lwayizila. 22 Wauna wantu awonso befwilanga muna Adami, awonso muna Kristu mpe i bevuila moyo. 23 Kansi, konso muntu muna kamba kiandi: Kristu i ntomoni,1 i bosi awana bavuilu kwa Kristu muna ngiz’andi. 24 I bosi, kuna mbaninu, otambika Kintinu kuna kwa Nzambi andi yo Se, wau kefukisa tuyalu twawonso, ye wisa yawonso ye nkuma, 25 kadi kafwete yala se ntinu yavana Nzambi kesia mbeni zawonso kuna nsi a tambi yandi. 26 O lufwa luna vo i mbeni a nsuka, lufukiswa e mvimba. 27 Kadi o Nzambi “wasakidika lekwa yawonso kuna nsi a tambi yandi.” Kansi wau kavovele vo ‘lekwa yawonso yasakidikwa,’ ediadi ke diyikanga Nzambi ko ona wansakidikila lekwa yawonso. 28 Kansi vava lekwa yawonso isakidikwa kwa yandi, o Mwana yandi kibeni okuyisakidika mpe kwa Nzambi, ona wansakidikila lekwa yawonso, kimana o Nzambi kakala mawonso muna awonso. 29 Ozevo, adieyi bevanga awana bevubwanga ye kani dia fwa? Avo mafwa ke mefuluka ko, eku15:20, 23 1 I sia vo, wantete.

1 KORINTO 15:17-41 ma bevubilwanga ye kani dia fwa? 30 Ekuma tukadilanga mu vonza ntangwa zawonso? 31 Lumbu ke lumbu ilwakilwanga kwa vonza kia lufwa. Kiaki i ziku kia lusanu lwame muna yeno ampangi, i lusanu lwame mpe muna Kristu Yesu wa Mfumu eto. 32 Avo yanwana ye bulu yamfuta kuna Efeso nze wantu akaka,1 nkia mfunu dina kwa mono? Avo mafwa ke mefuluka ko, “yambula twadia yo nua, kadi o mbazi fwa tufwa.” 33 Ke nuvunginikwa ko. E yikundi yambi fu yambote ifwasanga. 34 Nuvunguka e ngindu muna vanga unsongi yo lembi sumuka, kadi akaka ke bena yo zayi wa Nzambi ko. Mpovele wo kimana nwamona e nsoni. 35 Kansi, wankaka olenda yuvula: “Mafwa aweyi mefulukila? Nkia mpila nitu befuluka yau?” 36 U zowa kwaku! Kina okunini ke kimena ko, avo ke kitekele fwa ko. 37 Kina okunini mpe, kukunini kio kiakola ko, kansi lunginga kaka, kiakala lwa masa yovo mbongo ankaka; 38 kansi Nzambi ovana kio e nitu konso una kazolele, konso mbongo ovana yo nitu andi. 39 E nitu zawonso ke zafwanana ko, e nitu a muntu yankaka, e nitu a ngombe yankaka, e nitu a nuni yankaka, e nitu a mbizi a maza yankaka. 40 Vena ye nitu ya zulu ye nitu ya nza; kansi o nkembo1 a nitu ya zulu wankaka, o nkembo a nitu ya nza waswaswana mpe. 41 O nkembo1 wa ntangwa wankaka, o nkembo wa ngonde wankaka, o nkembo wa ntetembwa mpe wankaka; konso ntetembwa yaswaswana muna nkembo. 15:32 1 Dilenda kala vo, “muna nyindu a kiwuntu.” 15:40, 41 1 Yovo “wete.”

1 KORINTO 15:42–16:10 42 Diau adimosi mpe yo lufuluku lwa mafwa. E nitu ikuninu muna uwolezia; ifulukila muna nitu ilembi wola. 43 Ikuninu muna luvezo; ifulukila muna nkembo. Ikuninu muna lutovoko; ifulukila muna nkuma. 44 Ikuninu nitu a kinsuni; ifuluka nitu a kimwanda. Avo vena ye nitu a kinsuni, vena mpe ye nitu a kimwanda. 45 Diasonama vo: “O muntu antete, Adami, wakituka se muntu amoyo.” Adami wansuka wakituka se mwanda uvananga moyo. 46 Kansi, e nitu a kimwanda ke yau ko i yantete. Nitu a kinsuni kaka, i bosi eyi ya kimwanda. 47 O muntu antete mu ntoto katuka, mu mbundukutu kavangilwa; o muntu anzole ku zulu katuka. 48 Owu wina ndiona wavangilwa muna mbundukutu, i wina mpe awana bavangilwa muna mbundukutu; owu wina ndiona watuka kuna zulu, i wina mpe awana bena kuna zulu. 49 Wauna twanatina e mpw’a ndiona wavangilwa muna mbundukutu, i una mpe tunatina e mpw’a ndiona watuka kuna zulu. 50 Ampangi, owu mpovele vo e nitu yo menga ke malendi vua Kintinu kia Nzambi ko, ngatu nitu iwolanga yavua nitu ilembi wola. 51 Tala! Mbumb’avauka ikunuzayisa: Ke yeto awonso ko tuleka muna lufwa, kitulwa kaka tukitulwa, 52 vana vau, muna ndab’a meso, vava kisikwa mpungi yansuka. Kadi mpungi vava isikwa, o mafwa mefuluka muna nitu ilembi wola, oyeto kitulwa tukitulwa. 53 Kadi nitu iwolanga ivuata nitu ilembi wola, eyi ifwanga ivuata eyi ilembi fwa. 54 Kansi, e nitu iwolanga vava ivuata nitu ilembi wola, eyi ifwanga vava ivuata eyi ilembi

252 fwa, ozevo edi diasonama dilungana: “E lufwa lusukisu yakwele mvu.” 55 “E lufwa, e nsund’aku ayeyi? E lufwa, o manga1 aku aweyi?” 56 O mang’a1 lufwa i sumu, o nkum’a sumu i Nsiku.2 57 Kansi, tutondele Nzambi, kadi utuvene nsundidi muna Mfumu eto Yesu Kristu! 58 Dianu vo, e mpangi zame za nzolwa, nusikila, nukala ngingi, nuwokesa kaka e salu kia Mfumu ntangwa zawonso, wau nuzeye wo vo e salu kieno ke kiankatu ko muna Mfumu. Vo i diambu dia kuba e nzimbu mu kuma kia aveledi, nulanda luludiku yavana muna nkutakani za Ngalatia. 2 Muna lumbu kiantete kia konso lumingu, ´ konso muntu kafwete lunda ma mun’owu wa mbakilu zandi, kimana valembi kala nkubidi-nkubidi vava ikwiza. 3 Kansi, vava iluaka, konso ana nutonda muna nkanda, i yau ituma banata lukau lweno lwa mvevo kuna Yerusaleme. 4 Avo diansongi vo omono mpe ngienda ko, bekwenda yame. 5 Kansi, se ngiza kwa yeno vava iviokela muna Makedonia, kadi muna Makedonia iviokela; 6 nanga se kala yeno yovo nanga yeno muna nsungi a kiozi, kimana nwenda kunsindika konso kuna ikwenda. 7 Kadi kizolele vioka kaka ko vava imonana yeno, nzolele vo yakala yeno mu fikolo, ovo Yave ozola. 8 Kansi, yakinu kwaku Efeso yamu Nkinzi a Pentekoste, 9 kadi mwelo ampwena a salu unziukidi, kansi atantu mpe ayingi. 10 Avo Timoteo olueke, nutoma tala kalembi kala ye wonga vovo

16

15:55, 56 1 I sia vo, nkuma. 15:56 2 Yovo “Nsiku uvene nkum’andi kwa sumu.”

253 1 KORINTO 16:11 – 2 KORINTO Mambu Mena mo nwina, kadi salu kia Yave kesala- e salu yo funtuka. 17 Ngiangalenga, nze i mono. 11 Dianu vo, ke le muna ngiz’a Setefana, Fotunato vakadi muntu ko okumveza. Nu- yo Akayiko, kadi bansadisi kikilu nsindikila kuna luvuvamu, kimana wau ke nuna yame ko. 18 Bavukeza kwa mono, kadi yandi ivingi- vikidi o ntima1 ame ye mieno mpe. langa kumosi ye ampangi. Dianu vo, nusungamenanga wantu 12 Vo i Apolo wa mpangi eto, a mpila yayi. 19 E nkutakani za Asia zinutuindodokele vo keza kwa yeno kumosi ye ampangi, kana una vo mini mavimpi. Akila yo Pereseka kena ye kani dia kwiza owau ko, banutumini mavimpi muna Mfukansi okwiza vava kekala ye nta- mu ye nkutakani ina muna nzo ngwa. au. 20 Mpangi zawonso banutu13 Nuyingila, nusikila muna mini mavimpi. Nukayisa muntu yo lukwikilu, nukala yo unkabu,1 nkw’andi ye mfiba avelela. nukumama. 14 Yambula mambu 21 I mavimpi mame mama, meno mawonso mavangamena muna koko kwame, mono Paulu. muna zola. 22 Avo muntu kena yo zola ko 15 Inudodokele ampangi: Nuze- muna Mfumu, yambula kakala muye wo vo esi nzo a Setefana i alo- ntu asibwa. E Mfumu eto, wiza! ngoki antete muna Akaya, bayiva- 23 E nsambu za Mfumu Yesu zana e mvimba muna sadila aveledi. kala yeno. 24 O zola kwame kwa16 Nusakalela mpe wantu a mpi- kala kwa yeno awonso muna Krisla yayi ye awonso beyikamanga tu Yesu. 16:13 1 Yovo “nukala yo uyakala.”

16:18 1 Sina, “mwanda.”

NKANDA WANZOLE WA PAULU KUNA KWA

E S I KO R I N TO MAMBU MENA MO

1 Mavimpi (1, 2) Lufwaulwisu lwa Nzambi muna mpasi zawonso (3-11) Nsobani muna nkubika za nkangalu a Paulu (12-24) 2 Kani dia Paulu dia mwesa ampangi kiese (1-4) Nsumuki ololokelo yo vutulwiswa (5-11) Paulu muna Teroa ye Makedonia (12, 13) Salu kia umbangi, nkembo a nsundidi (14-17)

Ke tu ateki a diambu dia Nzambi ko (17) 3 Nkanda mia kimbangi (1-3) Selo ya kangu diampa (4-6) Nkembo a kangu diampa uviokele (7-18) 4 Ntemo a nsangu zambote (1-6) Mindembi-kwikila bavondwa meso ma ntima (4) ˆ Lusalu muna yinzu yatuma (7-18) 5 Vuata ina ya zulu (1-10) Uselo wavutulwisa e ngwizani (11-21)

2 KORINTO Mambu Mena mo – 1:11 Vangwa kiampa (17) Akunzi a Kristu (20) 6 Nsambu za Nzambi ke zisadilwanga mu mpila yambi ko (1, 2) Uselo wa Paulu (3-13) Ke nukadi kintwadi ye mindembi-kwikila ko (14-18) 7 Tuyivelelesa muna usafu (1) Kiese kia Paulu mu kuma kia esi Korinto (2-4) Tito otwese nsangu zambote (5-7) Ntantu za Nzambi ye luviluku lwa ntima (8-16) 8 Nkub’a nzimbu mu kuma kia Akristu kuna Yuda (1-15) Tito otuminu kuna Korinto (16-24) 9 Lukasakeso mu vanina kuna mvevo (1-15)

wa 1 Paulu, Yesu muna

ntumw’a Kristu luzolo lwa Nzambi yo Timoteo wa mpangi eto, kuna kwa nkutakani a Nzambi ina momo Korinto, kumosi y’aveledi awonso bena muna Akaya yawonso: 2 Nsambu kwa yeno yo luvuvamu lutuka kwa Nzambi wa Se dieto yo Mfumu Yesu Kristu. 3 Nkembo kwa Nzambi yo Se dia Mfumu eto Yesu Kristu, Se dia nkenda ye Nzambi a fiauzi wawonso, 4 ona okutufiaulwisanga1 muna mpasi zeto zawonso, kimana twalenda fiaulwisa awana bena muna konso mpasi, muna lufiaulwisu tutambulanga kwa Nzambi. 5 Kadi wauna e mpasi zeto muna Kristu ziwokelele, i una mpe uwokelele lufiaulwisu tutambulanga muna Kristu. 6 Avo tumona mpasi i mu kuma kia fiauzi yo lu1:4 1 Yovo “okutukasakesanga.”

254 Nzambi mvani amvevo kezolanga (7) 10 Paulu otanini uselo wandi (1-18) Nwaninwa yeto ke ya kinitu ko (4, 5) 11 Paulu ye mbuta za ntumwa (1-15) Mpasi za Paulu nze ntumwa (16-33) 12 Mona-meso ya Paulu (1-7a) ‘Lusende lwa Paulu muna nitu’ (7b-10) Kasundilu kwa mbuta za ntumwa ko (11-13) Paulu otokanene mu kuma kia esi Korinto (14-21) 13 Lulukisu lwansuka ye luwondelelo (1-14) “Nuyitontanga kana vo mu lukwikilu nwina” (5) Nusingama; nukala yo nyindu mosi (11)

vuluku lweno; avo tufiaulwisu, i mu kuma kia fiauzi kikunusadisanga mu zizidila e mpasi zau zimosi tumonanga mpe oyeto. 7 E vuvu kieto muna yeno kiasikila, kadi tuzeye wo vo, wauna tumwenang’e mpasi kumosi, i tufiaulwisilwa mpe kumosi. 8 Kadi, ampangi ke tuzolele ko vo nwalembi zaya e mpasi twamona muna mvivu a Asia. Twakwamiswa e nkwamiswa iviokele ngolo zeto, ke twakala nkutu ye vuvu ko, musungula muna mioyo mieto. 9 Kansi, twabakula vo tumbu kia lufwa twazengelwa. Ediadi diavangama, kimana twalembi sia vuvu muna yeto kibeni, kansi muna Nzambi ona ofulanga mafwa. 10 Wau katuvuluza muna vonza kiaki kiampwena kia lufwa, okutuvuluza mpe, tuna ye vuvu muna yandi vo okwamanana kutuvuluza. 11 Oyeno mpe nu-

255 lenda kutusadisa muna ndodokela zeno, kimana wantu ayingi bavutula matondo muna wete dieto, kadi tusongelo dienga muna mvutu za sambu ya wantu ayingi. 12 Kadi tukuyisaninanga muna diambu edi: e ntona zeto zisianga umbangi vo, muna vauka ye ludi kia Nzambi, i tukadilanga ova nza, musungula vovo nwina, ke mu ngangu za wantu a nza ko, kansi muna nsambu za Nzambi kaka. 13 Kadi ke tunusonekene mambu mankaka ko, nanga mana nulenda tanga1 kaka yo bakula, ngina ye vuvu vo nukwamanana bakula mambu mama una ufwene,2 14 wauna nubakwidi wo vo oyeto i lusanu lweno, oyeno mpe nukala se lusanu lweto muna lumbu kia Mfumu eto Yesu. 15 Muna vuvu kiaki, yakana vo ngiza ntete kwa yeno, kimana nwamona kiese mu nkumbu yanzole;1 16 kadi yakala ye kani dia kunukingula vava ivioka kuna Makedonia, yanuvutukila diaka tuka kuna Makedonia, i bosi nwansindika kuna Yuda. 17 Vava yakana wo, nga diambu diansaka yabadikila dio e? Yovo, mana yakana, nga mu kinitu yakanina mo, kimana muna mvovo miami mwakala “Elo, elo” i bosi “Ve, ve”? 18 Kansi, Nzambi i nkwa kwikizi, dina tuvovele kwa yeno ke dina “elo” ye “ve” ko. 19 Kadi Yesu Kristu wa Mwan’a Nzambi, ona twasila umbangi vovo nwina, i sia vo, mono yo Silwano1 yo Timoteo, ke “elo” ye “ve” ko, muna yandi “elo” kaka. 20 Kadi e nsilu mia Nzambi, ka-

2 KORINTO 1:12–2:7 nele vo miayingi, muna yandi i “elo.” Dianu vo, muna yandi i tuvovele “Amen” kuna kwa Nzambi, kadi nkembo andi wizidi kwa yeto. 21 Kansi ndiona wasikidisa vo oyeno yo yeto kwa Kristu tuvuilu i Nzambi, yandi mpe watukusa. 22 Watusia mpe dimbu kiandi yo kutuvana lusikidisu lwa mana mekwiza,1 i sia vo, mwanda muna ntima mieto. 23 Owau, ndididi moyo ame ndofi vana ndose a Nzambi vo muna kunutanina i yalembele kwizila koko Korinto. 24 Ke sia ko vo tu mfumu za lukwikilu lweno, kansi tu akw’eno asadi muna kiese kieno, kadi muna lukwikilu lweno i nusikididi. Ngina ye kani dia kwiza diaka kwa yeno, ke mu kunumwesa ntantu ko. 2 Avo inumwesese ntantu, nani okumbwes’e kiese, avo ke ndiona mbwesese ntantu ko e? 3 Dina mpangidi i diau nsonekene kimana vava nkwiza, yalembi mweswa e ntantu kw’awana bafwete kumbwes’e kiese, kadi ngina ye vuvu vo dina dikuntwasila e kiese, ditwasa mpe kiese kwa yeno awonso. 4 Kadi muna mpasi zayingi yo lukendalalu lwa ntima ye kinsanga kiayingi yanusonekena, ke mu kunumwesa ntantu ko, kansi mu kunusadisa nwazaya wo vo zola kwayingi ngina kwau omu yeno. 5 Avo muntu omwesese ntantu, ke mono ko kamweses’e ntantu, kansi yeno awonso—kizolele viokesa tezo ko muna diambu diadi. 6 E tumbu kina muntu ndioyo kaveno kwa wantu ayingi, 1:13 1 Dilenda kala vo, “mana nwateka zaya.” kifwene kwa yandi; 7 owau nu2 Sina, “yakuna nsuka.” 1:15 1 Dilenda kala fwete loloka yo fiaulwisa muntu vo, “nwabak’e nluta nkumbu miole.” 1:19 1 Oyikilwanga mpe vo Sila.

2

1:22 1 Yovo “mfutu.”

2 KORINTO 2:8–3:13 ndioyo, kimana kalembi sundwa1 kwa ulolo wa ntantu. 8 Dianu vo, inukasakese nwasiamisa o zola kweno muna yandi. 9 Kiaki i kuma mpe inusonekene: yazaya kana vo nusonga e ziku kia nlemvo eno muna mambu mawonso. 10 Avo nulolokele muntu muna konso diambu, omono mpe ikunloloka. Konso diambu ndolokele (avo ndolokele konso diambu) i muna wete dieno vana ndose a Kristu, 11 kimana twalembi sundwa kwa Satana, kadi tuzeye makani1 mandi. 12 Vava yaluaka kuna Teroa mu samuna nsangu zambote mu kuma kia Kristu, mwelo a salu wanziukila muna Mfumu, 13 yatelamwa o moyo wau yalembi solola Tito wa mpangi ame. Dianu vo, yabakanina yo kwenda kuna Makedonia. 14 Matondo kwa Nzambi, ona okutudiatisanga ntangwa zawonso muna nkembo a nsundidi kumosi yo Kristu, omu yeto kesayanesenanga1 e nsunga za zayi wandi muna fulu yawonso! 15 Kadi kuna kwa Nzambi, oyeto tu nsunga zambote za Kristu vana vena awana bena muna nzila luvuluzu ye awana bena muna nzila lufwasu; 16 kuna kw’awaya, nsudi1 a lufwa itwasanga lufwa, kuna kw’awana bena muna nzila luvuluzu nsunga za moyo zitwasanga moyo. Nani ofwanukini muna mambu mama? 17 Kadi oyeto ke tutekanga1 diambu dia Nzambi ko nze wantu ayingi, kansi wau vo kwa Nzambi twatumwa, i tuvovelanga ye ziku kiawonso vana ndose a Nzambi kumosi yo Kristu.

256 Nga twayantika kuyisunzula diaka kwa yeno e? Yovo, nkanda tuvuidi o mfunu muna kiyisunzula kwa yeno yovo mina mituka kwa yeno nze una uvanganga akaka e? 2 Oyeno i nkand’eto, usonamene muna ntima mieto, uzayakene yo tangwa kwa wantu awonso. 3 Kadi nusongele vo yeno i nkand’a Kristu wasonekwa kwa yeto selo yandi, ke wasonamena mu tinta ko, muna mwand’a Nzambi amoyo kaka, ke mu babu ya matadi ko, kansi muna ntima. 4 Tuna ye vuvu kiaki kuna kwa Nzambi muna Kristu. 5 Ke sia ko vo yeto kibeni tukuyifwanisanga mu sala e salu kiaki, kansi Nzambi kaka okutufwanisanga, 6 watufwanisa mu kala selo ya kangu diampa, ke mu nsiku wasonama ko kansi wa mwanda; kadi o nsiku wasonama tumbu kia lufwa uvananga, kansi una wa mwanda moyo uvananga. 7 Avo Nsiku una wa lufwa, una wasonama muna matadi, muna nkembo wayizila kimana wan’a Isaele balembi tungununa ndose a Mose mu kuma kia nkembo a ndose andi, o nkembo una wasukiswa, 8 nga una wa mwanda ke uvioka nkutu nkembo ko e? 9 Kadi avo Nsiku una wa ngielele wakala yo nkembo, una wa ndungidi uvioka kikilu nkembo. 10 Kieleka, una wakala yo nkembo ke una diaka yo nkembo ko, mu kuma kia nkembo una umviokele. 11 Kadi avo una wasukiswa mu nkembo wayizila, ozevo, o nkembo wa kangu diampa wanene kikilu. 12 Wau vo tuna ye vuvu kiaki, tuvovanga kuna unkabu wa2:7 1 Yovo “yoyeswa.” 2:11 1 Yovo “ntambu.” 2:14 1 Yovo “kewisisilanga.” 2:16 1 Yovo wonso, 13 ke tuvanganga ko nze “nsunga.” 2:17 1 Yovo “ke tuvavanga vuila Mose ona wasia e fukwa vana ndose andi kimana wan’a Isaele nluta muna.”

3

257 balembi tungununa o nkembo a Nsiku una wasukiswa. 14 Kansi e ntima miau miabala. Kadi yamu unu kiaki, vava kitangwanga e kangu diankulu e fukwa kiakina kiakinu, e kuma kadi muna Kristu kaka kiakatulwilwa. 15 Yamu unu kiaki, konso ntangwa kitangwanga mana kasoneka Mose, e fukwa kifukanga ntima miau. 16 Kansi avo muntu ovutukidi kwa Yave, e fukwa kikatulwanga. 17 O Yave i Mwanda, vana vena mwand’a Yave, i vena luvevoko. 18 Yeto awonso, wau tumwesanga nkembo a Yave nze pelo ye ndose zalembi fukwa, tukitwilu muna fwaniswa kiau kimosi tuka muna nkembo yamuna nkembo nze una kavanga o Yave una vo Mwanda.1 Dianu vo, wau tuna yo uselo wau muna nkenda twafwilwa, ke tuvutukidi manima ko. 2 Kansi tuyambwidi mambu mansweki, mansoni, ke tukangalelanga mu umpuki ko ngatu bendomona diambu dia Nzambi; kansi muna sengomona e ludi, tukitukidi se mbandu ambote kwa wantu awonso,1 vana ndose a Nzambi. 3 Avo e nsangu zambote tusamunanga zifukilu, zifukilu vana vena awana bena muna nzil’a lufwasu, 4 vana bena o nzambi a tandu1 kiaki ovondanga meso ma ntima mia mindembi-kwikila, kimana o ntemo a nsangu zambote za nkembo a Kristu, ona wina vo i fwaniswa kia Nzambi, walembi kubatemena. 5 Kadi ke tusamunanga oma ma yeto kibeni ko, kansi oma ma Yesu Kristu wa Mfumu, oyeto tu ntaudi zeno muna

2 KORINTO 3:14–4:17 diambu dia Yesu. 6 Kadi Nzambi wavova vo: “Yambula muna tombe mwatemena ntemo,” yandi otemenanga muna ntima mieto kimana twabatemesa yo nkembo a zayi wa Nzambi vana ndose a Kristu. 7 Kansi, oyeto tuna yo lusaˆ lu lwalu muna yinzu yatuma, kimana ulolo wa nkuma wakala wa Nzambi, ke wa yeto kibeni ko. 8 Tuniemenenwanga muna mpila zawonso, kansi ke yamu tezo kia lembi nikuka ko; tuyangamene mioyo, kansi ke tudimbwidi vuvu ko; 9 tubangikwanga, kansi Nzambi katuyambwidi ko; tubwiswanga, kansi ke tufwasilu ko. 10 Mwawonso tukwendanga tulwakilwanga e vonza kia lufwa nze Yesu, kimana o moyo a Yesu wasengomokena omu nitu zeto. 11 Kadi oyeto tuna o moyo tuyekolwanga muna lufwa mu diambu dia Yesu kimana o moyo a Yesu wasengomokena omu nitu zeto zamfwe. 12 O lufwa luna omu yeto, kansi moyo omo yeno. 13 Wau tuna yo mwanda wau umosi wa lukwikilu, wauna wasonama vo: “Nkwikidi, i dianu mpovele”; oyeto mpe tukwikidi i dianu tuvovele, 14 tuzeye wo vo Ndiona wafula Yesu okutufula mpe yo Yesu, okutusunzula kumosi yo yeno. 15 Kadi mawonso mama i muna wete dieno, kimana o ulolo wa nsambu za Nzambi zawokela diaka mu kuma kia matondo ma ndonga muna nkembo a Nzambi. 16 Dianu vo, ke tuvutukidi manima ko, kanele vo e kiwuntu kieto kia ku mbazi kikuyifwilanga, e kiwuntu kieto kia kati ki3:18 1 Dilenda kala vo, “muna mwand’a Yave.” vangululwanga lumbu ke lumbu. 4:2 1 Sina, “ntona zawonso za wantu.” 4:4 17 Kana una vo e mpasi zeto za kolo kiandwelo kaka yo zeza, 1 Tala Nsas’a Mvovo.

4

2 KORINTO 4:18–5:20 zikututwasila nsendo ampwena, wa mvu ya mvu; 18 wau tulembele sia meso muna lekwa imonekene, kansi muna ina ilembi moneka kaka. Kadi e lekwa imonekene ya kolo kiandwelo kaka, kansi ina ilembi moneka ya mvu ya mvu. Kadi tuzeye wo vo avo e saba kiaki, e nzo eto ova nsi ibanguka,1 tukala ye nzo ituka kwa Nzambi, ke nzo yatungilwa muna moko ko, kansi ya mvu ya mvu kuna zulu. 2 Kadi tubumanga omu nzo1 yayi, wau tuna ye tima diayingi diavuata ina2 ya zulu, 3 dianu vo, vava tuvuata yo, ke tuwanuka nkonga ko. 4 Ozevo, oyeto tuna mu saba kiaki tubumanga ye zitu, e kuma kadi ke tuzolele kio vula ko, kansi tuzolele vuata kiankaka, kimana kina kiamfwe kiavua o moyo. 5 Ndiona watukubikila kio i Nzambi, yandi watuvana o mwanda se lusikidisu lwa mana mekwiza.1 6 Dianu vo, wau tuna ye vuvu kiasikila yo zaya vo ekolo tuna omu nzo eto muna nitu, twavavuka yo Mfumu, 7 kadi oyeto mu lukwikilu tukangalelanga, ke mu mbona meso ko. 8 Kansi tuna ye vuvu kiasikila yo zola vo twavavuka e nitu yayi kimana e nzo eto yakala kumosi yo Mfumu. 9 Diakala vo tuna yandi muna nzo, yovo twamvavuka, e kani dieto twatondakana kwa yandi. 10 Kadi yeto awonso tutelama1 vana ndose a kunda kia lufundisu kia Kristu, kimana konso muntu kasendelwa mun’owu wa mavangu mandi ekolo kena muna nitu, makala mambote yovo mambi.

258 11 Dianu vo, wau tuzeye o vumi wa Mfumu, tukwamanananga kwikidisa wantu, kansi tutomene zayakana kwa Nzambi. Ngina ye vuvu vo tutomene zayakana mpe muna ntona zeno. 12 Ke tukuyisunzula diaka kwa yeno ko, kansi tunuwondelele nwayisana mu kuma kieto, kimana nwalenda vana e mvutu kw’awana bekuyisaninanga kaka muna mpwa, ke muna ntima ko. 13 Kadi avo twazengomoka, i mu kuma kia Nzambi; avo ke twazengomoka ko i mu kuma kieno. 14 Kadi o zola kwa Kristu kukutufilanga, e kuma kadi edi tuzeye vo muntu mosi wafwa muna wete dia wantu awonso; kadi awonso bafwa. 15 Wafwila awonso kimana awana bena moyo, balembi kadila diaka o moyo muna yau kibeni, kansi muna ndiona wabafwila yo fulwa. 16 Dianu vo, tuk’owau ke tuzeye kana muntu mosi ko mun’owu wa kinitu. Kana nkutu vo twakizayila Kristu mun’owu wa kinitu, ke tunzayidi diaka mu mpila yayi ko. 17 Dianu vo, avo muntu omo Kristu kena, i vangwa kiampa; lekwa yankulu iviokele; tala! e lekwa yampa isemeno. 18 Kansi lekwa yawonso kwa Nzambi yatuka, ona wavutulwisa e ngwizani eto yo yandi kibeni muna Kristu yo kutuvana uselo wavutulwisa e ngwizani, 19 i sia vo, muna Kristu, Nzambi wavutulwisa e ngwizani a nza ye yandi kibeni, ke badikanga diaka makuzuka mau ko, watuyekeka e nsangu za vutulwisa e ngwizani. 20 Dianu vo, oyeto tu akunzi,1 twavinga vana fulu kia Kristu, vika sia vo Nzambi muna yeto kedodokelelanga wantu. Wau 5:1 1 Yovo “ibetomoka.” 5:2 1 Yovo “kalu.” vo twavinga vana fulu kia Kristu,

5

2 Yovo “diavuata e kalu kieto kina kia.” 5:5 1 Yovo “mfutu.” 5:10 1 Yovo “tusenzekwa.”

5:20 1 Yovo “antumwa.”

259 tuwondelele vo: “Vutulwisa e ngwizani yo Nzambi.” 21 Ndiona kasumuka ko, o Nzambi wankitula se kimenga kia masumu muna wete dieto, kimana muna yandi oyeto twalungiswa vana ndose a Nzambi. Wau tusalanga yandi kumosi, tunuwondelele nwalembi tambula e nsambu za Nzambi nkatu-nkatu. 2 Kadi wavova vo: “Muna ntangwa dienga, iwididi, muna lumbu kia luvuluzu isadisi.” Eyayi i ntangwa dienga. Owau i lumbu kia luvuluzu. 3 Ke tutesesa nkutu muntu sakuba ko muna konso diambu, kimana uselo weto walembi tumbwa; 4 kansi muna mawonso tukuyisonganga vo tu selo ya Nzambi, muna luzindalalu lwayingi, muna lubangamu, muna nkondelo, muna mpasi, 5 muna ngwandwa, muna pelezo, muna nkindu, muna mfuntuka, muna nkondelo a tulu, muna nkondelo a madia; 6 muna velela, muna zayi, muna luzindalalu, muna walakazi, muna mwand’avelela, muna zola kwa kondwa kivunina, 7 muna diambu dialudi, muna nkum’a Nzambi; muna nwaninwa ya ndungidi kuna koko kwalunene ye kwalumonso,1 8 muna nkembo ye luvezo, muna nsangu zambi ye nsangu zambote. Tubadikilwanga se akwa luvunu, kinga tu akwa ludi, 9 nze wantu balembi zayakana, kinga tuzayakene, nze wantu bafwa,1 kinga tuna moyo, nze yeto twatumbwa, kinga ke twayekolwa muna lufwa ko, 10 nze yeto tuna mu ntantu, kinga mu kiese tuna, nze tu asu-

6

6:7 1 Dilenda kala vo, kimosi kia nwanina, kiankaka muna kuyitanina. 6:9 1 Yovo “twafwanukina lufwa.”

2 KORINTO 5:21–7:3 kami kinga ayingi tuvuamisanga, ´ nze ke tuna ye ma ko, kinga tuvuidi lekwa yawonso. 11 Tubatwini nua mieto kwa yeno esi Korinto, tuziwidi mpe ntima mieto. 12 Ke tukulwidi o zola kweto ko omo yeno, kansi oyeno nukulwidi o zola kweno omu yeto. 13 Dianu vo, inuvovesele nze wan’ame—nuvanga diau adimosi mu kuma kieto—nuziula e ntima mieno. 14 Ke nukadi kintwadi ye mindembi-kwikila ko. Kadi nkia ngwizani ina vana vena unsongi ye umpumbulu? Nga ntemo ulenda kala e ntwadi ye tombe? 15 Nkia ngwizani ina vana vena Kristu yo Beliale?1 Yovo, nkia ngwizani ina vana vena munkwikizi ye mundembi-kwikila? 16 Nkia ngwizani ina e tempelo a Nzambi ye teke? Kadi oyeto tu tempelo a Nzambi amoyo; wauna Nzambi kavova vo: “Ikala vana bena yo kangala yau, ikala Nzambi au, oyau bekala nkangu ame.” 17 “‘Dianu vo, nukatuka vana bena, nubavambuka,’ u ka´ vovele Yave, ‘ke nusimbi ma kiafunzuka ko’”; “‘ikunutambula.’” 18 “‘Omono ikala se kuna kwa yeno, oyeno nukala wan’ame amakala ye amakento,’ u kavovele o Yave wa Mpungu-ngolo.” Dianu vo, azolwa, wau tuna ye nsilu miami, yambula twayivelelesa muna usafu wawonso wa nitu ye mwanda, twazikuka muna velela muna vumi wa Nzambi. 2 Nututambula muna ntima mieno. Ke tuvangidi muntu mbi ko, ke tusafwidi muntu ko, ke tuvunini muntu ko kimana twavua nluta. 3 Kivovele wo ko kimana

7

6:15 1 Mvovo a Kiyibere una ye nsas’a vo, “Wakondwa Mfunu.” Satana uyikanga.

2 KORINTO 7:4–8:5 yanuvana ngielele. Kadi ntekele wo vova vo luna muna ntima mieto kimana twafwa kumosi yo kala moyo kumosi. 4 Ngina yo unkabu wayingi wa vovana yeno. O lusanu lwame omu yeno lwayingi. Nzadidi ye lufiaulwisu; kiese kiayingi ngina kiau muna mpasi zeto zawonso. 5 Kadi vava twaluaka omu Makedonia, e nitu zeto ke zavevoka ko, twakwamanana mweswa e mpasi za mpila zawonso—nkindu kuna mbazi ye wonga muna kati. 6 Kansi, Nzambi ona ofiaulwisanga awana babudika e ntima, watufiaulwisa muna ngiz’a Tito; 7 ke mu ngiz’andi kaka ko, kansi muna mfiaulwiswa mpe ina kafiaulwiswa kwa yeno, utusamunwini e tima dieno dia kumbona, e dilu kieno, ye ntokani zeno1 mu kuma kiame; kimana yayangalala kwayingi. 8 Kanele vo yakunumwesa e ntantu muna nkand’ame, kikuyibanzanga ko. Kanele vo kuna lubantiku yakuyibanza, (wau mbwene vo o nkanda wauna ntantu wanumwesa, kana una vo mu kolo kiandwelo kaka), 9 owau ngiangalele, ke mu kuma kia ntantu nwamweswa ko, kansi mu kuma kia ntantu zeno za luviluku lwa ntima. Kadi e ntantu nwamweswa ngwizani zina ye luzolo lwa Nzambi, kimana nwalembi mona e mpasi mu kuma kieto. 10 Kadi e ntantu zina ngwizani ye luzolo lwa Nzambi zitwasanga luviluku lwa ntima yamuna luvuluzu, ke za kuyibanza ko; kansi e ntantu za nza zitwasa lufwa. 11 Kadi e ntantu zina ngwizani ye luzolo lwa Nzambi nwamweswa, zinutwasidi e tima diayingi, luve7:7 1 Sina, “vema kweno.”

260 leleso, makasi, vumi, viangi1 kiayingi, vema, nlandu a kunda! Muna mambu mawonso nusongele vo ke luna ye kuma ko muna diambu diadi. 12 Kanele vo yanusonekena, kiavanga wo mu kuma kia ndiona wavanga edi diambi ko, ngatu ndiona wavangwa e mbi, kansi yanusonekena kimana e tima dieno omu yeto diamoneka vovo nwina vana ndose a Nzambi. 13 Muna diadi i tufiaulwisilu. Kansi vana ntandu a lufiaulwisu lweto, tuyangalele kikilu muna kiese kia Tito, e kuma kadi yeno awonso nuvuvikidi o ntim’andi.1 14 Kadi avo ikisanini vana ndose andi mu kuma kieno, kifusukilu nsoni ko; kadi wauna twanuvovesela mawonso muna ludi, o lusanu lweto mpe muna Tito, lwa ludi. 15 O zola kwandi mpe muna yeno kuwokelanga vava kesungamenanga o nlemvo weno ye ntambula nwantambula kuna vumi yo zitu. 16 Ngiangalele muna mawonso nuvanganga, ngina ye vuvu1 omu yeno. Ampangi, owau tuzolele kunuzayisa oma ma nsambu za Nzambi zina zavewa kwa nkutakani za Makedonia. 2 Muna lutonto lwayingi lwa mpasi, o wokela kwa kiese kiau yo usukami wau wayingi, wawokesa umvuama wau wavanina kuna mvevo. 3 Kadi bavangila wo mun’owu wa ndendelo zau, nsidi umbangi vo bavanina nkutu lutila e ndendelo zau, 4 kadi yau kibeni batudodokele kimana bavewa e lau diavanina kuna mvevo yo sadisa aveledi. 5 Bavangidi nkutu lutila una twayindulanga, entete ba-

8

7:11 1 I sia vo, nsatu za monana yo muntu. 7:13 1 Sina, “mwand’andi.” 7:16 1 Dilenda kala vo, “ngina ye unkabu.”

261 kivana muna Mfumu ye kwa yeto mpe muna luzolo lwa Nzambi. 6 Dianu tukasakese Tito kafokola e salu kia tambula tukau tweno twamvevo, kadi yandi wayantika kio vovo nwina. 7 Kansi, wauna nuvuamini muna mawonso, muna lukwikilu, muna mvovo, muna zayi, muna tima diawonso yo muna zola kweto muna yeno, nuvuamina mpe muna vanina kuna mvevo. 8 Ediadi mpovele ke nsiku ko, kansi mpovele dio mu kunusonga e tima dia wantu ankaka yo zaya e ziku kia zola kweno. 9 Kadi nuzeye zo e nkenda za Mfumu eto Yesu Kristu, kana una vo mvuama kakala, wasukama muna diambu dieno, kimana oyeno nwavuamina muna usukami wandi. 10 E ngindu zame muna diambu diadi i zazi: E salu kiaki i muna wete dieno, kadi mvu amvimba uviokele kala tuka nwayantikila e salu kiaki, ke nusalanga kio kaka ko, kansi nusonganga mpe luzolo lwa lungisa kio. 11 Dianu vo, nufokola e salu kina nwayantika, kimana e tima dieno dia sala dialungana mun’owu wa ndendelo zeno. 12 Kadi avo luzolo lwa vana luna vo, ditondakana kwa Nzambi, musungula avo muntu ovanini mun’owu wa kina kena kiau, ke mun’owu wa kondwa ko. 13 Kadi kizolele ko vo diakala diasazu kuna kw’akaka, kansi diampasi kuna kwa yeno; 14 owau yambula ulolo wa lekwa yeno yalungisa e nsatu zau, ulolo wa lekwa yau mpe yalungisa e nsatu zeno kimana vakala ye mfwanani. 15 Wauna wasonama vo: “Ndiona wakala ye yayingi, kakala ye nsuvila ko, ndiona wakala ye yakete, ´ kakondwa ma ko.”

2 KORINTO 8:6–9:2 16 Matondo kwa Nzambi wau kasia muna ntim’a Tito e tima edi tuna diau mpe mu kuma kieno, 17 e kuma kadi, wau katambwidi lukasakeso lweto, una ye tima diayingi diakwiza kwa yeno muna luzolo lwa yandi kibeni. 18 Kansi tuntumini kumosi yo mpangi ona ozitiswanga muna nkutakani zawonso muna diambu dia nsangu zambote. 19 Ke diau kaka ko, kansi wasolwa mpe kwa nkutakani kimana kakala nkw’eto muna nkangalu, wau tulunga-lunganga o lukau lwalu muna nkembo a Mfumu yo songa e tima dieto dia sadisa ankaka. 20 Ke tuzolele ko vo muntu kasolola o bi omu yeto wau tulunga-lunganga lukau lwalu lwa mvevo. 21 Kadi oyeto ‘tulunga-lunganga mawonso muna unsongi, ke vana ndose a Yave kaka ko, kansi vana ndose a wantu mpe.’ 22 Vana ntandu, tubatumini kumosi yo mpangi eto ona twatonta nkumbu miayingi yo soloka vo nkwa tima muna mambu mayingi, kansi owau una ye tima diayingi, e kuma kadi vuvu kiayingi kekunubundanga. 23 Avo lukatikisu luna lwau mu kuma kia Tito, yandi i nkw’ame, kumosi tusalanga muna wete dieno; avo lukatikisu luna lwau mu kuma kia mpangi zeto, oyau i ntumwa za nkutakani ye nkembo a Kristu. 24 Dianu vo, nubasonga ziku kia zola kweno yo songa kwa nkutakani zawonso e kuma tukuyisaninanga muna yeno. Vo i diambu dia sadisa aveledi, ke dina kwandi mfunu ko dia kunusonekena, 2 kadi nzeye luzolo lweno, luna ikuyisaninanga kwa esi Makedonia, avo se mvu amvimba uviokele

9

2 KORINTO 9:3–10:7 kala tuka esi Akaya bakubamene, o vema kweno kuyangumwini ayingi muna yau. 3 Kansi ntumini ampangi, kimana o lusanu lweto mu kuma kieno lwa lembi kala lwankatu muna diambu diadi, nukala kaka nwakubama wauna yavova. 4 Nkwa kala vo, esi Makedonia avo bezidi yame yo kunuwana vo ke nwakubama ko, oyeto—muna lembi vova vo oyeno —nsoni tufusuka wau tukunubundanga e vuvu. 5 Dianu ngindulwidi vo diamfunu dia kasakesa ampangi bateka kwiza kwa yeno, nwakubika lukau lwa mvevo luna nwateka sila o nsilu, kimana lwakala se lukau lwa mvevo, ke lwa komekenwa ko. 6 Muna diambu diadi, konso ona okunina kuna mbaba,1 kuna mbaba mpe kekutikila, konso ona okunina kuna mvevo, kuna mvevo mpe kekutikila. 7 Konso muntu yambula kavanga wauna kakanini muna ntim’andi, ke mu lukendalalu1 ko ngatu komekenwa, kadi Nzambi mvani amvevo kezolanga. 8 Vana ntandu, Nzambi wafwana kunuwokesela e nsambu zandi zawonso kimana konso ntangwa nwavua yawonso nuvuidi o mfunu, nwakala ye lekwa yayingi muna sala e salu yawonso yambote. 9 (Wauna wasonama vo: “Ovene tukau twayingi;1 okayidi kw’asukami. O unsongi wandi ukala yakwele mvu.” 10 Ndiona owokesanga mbongo kwa nkuni ye mbolo kwa ndie, osinga kunuvana ye kunuwokesela mbongo kimana nwakuna, owokesa mpe mbongo a unsongi weno.) 11 Nuvuamiswanga muna lekwa yawonso kimana nwavanina kuna

262 mvevo wawonso, ediadi dikutufilanga mu vutula matondo kwa Nzambi; 12 kadi e salu kiaki ke kilungisanga kaka nsatu za aveledi ko, kansi kisalwanga mpe kimana wantu ayingi bavutula matondo kwa Nzambi. 13 E salu kiaki kitomene songa mpila wantu nwina, wantu bakembelele Nzambi mu kuma kia lusakalalu lweno muna nsangu zambote nusamunanga mu kuma kia Kristu, kadi nusongele ntim’a mvevo muna lukau lweno kuna kwa yau ye kw’awonso. 14 Badodokele Nzambi mu kuma kieno yo kunusonga o zola mu kuma kia ulolo wa nsambu za Nzambi zina nwavewa. 15 Matondo kwa Nzambi muna lukau lwandi lwangovo lulembi tangakana. Omono Paulu, inudodokele muna lulembamu yo walakazi wa Kristu, kana una vo vana ndose eno i ntovoki, kansi avo kina vo ko i nkwa unkabu. 2 Inudodokele wo vo, avo ngizidi vovo nwina kizolele kabuka ko yo baka e nzengo zina nkanini kw’akaka ana bekutubadikilanga vo mu kinitu tukangalelanga. 3 Kadi, kana una vo tukangalela muna kinitu, ke tunwana ndwan’a kinitu ko. 4 Kadi e nwaninwa yeto ke ya kinitu ko, kansi ya nkum’a Nzambi kaka muna bangula matininu mangolo. 5 Tubangwidi makani mambi ye nkaku miawonso misiwanga mu kakidila o zayi wa Nzambi, tubundwini nyindu miawonso kimana miatumamena Kristu; 6 tukubamene mpe mu tumba ukolami wawonso, yavana kilunga o nlemvo weno. 7 Oyeno mpw’a lekwa nutala9:6 1 Yovo “kuna kokoto.” 9:7 1 Yovo “lukati- nga. Avo muntu una ye vuvu vo kwa Kristu kavuilu, yambula kakisu.” 9:9 1 Yovo “kuna mvevo.”

10

263 badika ediadi: Wauna oyandi kavuidilu kwa Kristu, oyeto mpe kwa yandi tuvuilu. 8 Kadi avo ikisanini kwayingi muna wisa kina twavewa kwa Mfumu muna kunukumika ke mu kunubangula ko, kifusuka nsoni ko. 9 Kadi kizolele songa ko vo vumisa ikunuvumisanga muna nkanda miame. 10 Kadi bavovele vo: “E nkanda miandi miazita ye miangolo, kansi avo olueke, e mpw’andi yatovoka, e mpov’andi mpe ke ina mfunu ko.” 11 O muntu ndioyo yambula kazaya vo, konso dina tuvova1 muna nkanda avo ke tuna vo ko, i diau mpe tuvanga2 avo tuna vo. 12 Ke tuvavanga kuyisia tezo kimosi ko ngatu kuyifwaninika ye ankaka ana bayisongele. Kadi vava bekuyitezanesanga muna yau kibeni yo kuyifwaninika muna yau kibeni, ke bena yo zayi ko. 13 Kansi oyeto ke tukuyisana lusanu luviokele tezo ko. Tukuyisanina kaka muna lunganisa e salu katuvana o Nzambi. E salu kiaki kialuaka mpe kwa yeno. 14 Kadi oyeto ke tunanukinanga kwayingi ko, nze vika sia vo ke twaluaka kwa yeno ko, kadi yeto twateka luaka kwa yeno ye nsangu zambote mu kuma kia Kristu. 15 Ke tukuyisana lusanu luviokele tezo ko, i sia vo, muna salu yangani, kansi tuna ye vuvu vo ekolo lukwikilu lweno luwokelanga, nutoma yangalela e salu kina tusadidi mu zunga kieto. Oyeto mpe tuwokesa diaka e salu, 16 kimana twasamuna e nsangu zambote muna zunga yankaka, twalembi kuyisanina muna zunga kiangani kiasadilwa kala. 17 “Kansi ndio10:11 1 Sina, “konso una twina muna mpova.” 2 Sina, “i wau mpe muna mpanga.”

2 KORINTO 10:8–11:9 na okuyisana, yambula kayisanina muna Yave.” 18 Kadi Yave ke yangalelanga muntu okuyisananga ko, kansi ndiona kaka kesanisinanga yandi kibeni. Nzolele vo nwazizidila muna fi uzowa fiame. Kieleka, oyeno nukunzizidilanga. 2 Kadi nsongo inumwenene, nsongo zina za Nzambi,1 e kuma kadi mono kibeni yanuzitikisa kwa yakala dimosi kimana yanusunzula se mienze miavelela kuna kwa Kristu. 3 Kansi, wonga ngina wau, dikwa kala vo, wauna nioka kavunginikina Eva muna umpuki wandi, e ngindu zeno zayiviswa yo vengomoka muna ludi yo velela kuna muna Kristu. 4 Kadi, avo vezidi muntu osamuna Yesu wankaka, ke ndiona twasamuna ko, avo nutambwidi mwanda wankaka, ke una nwatambula ko yovo nsangu zambote zankaka, ke zina nwatambulwila ko, diasazu kwa yeno mu tambulwila mana kavovele. 5 Kadi edi mbwene vo kisundidi keva ko vana vena e mbuta zeno za ntumwa, kana nkutu mu diambu dimosi. 6 Kanele vo ki mpovi ambote ko, kansi kikondelo zayi ko, muna mpila zawonso ye mambu mawonso twatoma kunukiesesela wo. 7 Yovo, nga sumuka yasumuka wau yakisakidika kimana oyeno nwatundidikwa, wau yanusamunwina e nsangu zambote za Nzambi e ngovo e? 8 Nga nkutakani zankaka ya yiya wau yatambula lusadisu lwau kimana yanusadila? 9 Vava yakala vovo nwina yo ko´ ndwa ma, kiakala se zitu kwa muntu ko, kadi ampangi ana batuka kuna Makedonia batoma lungisa e

11

11:2 1 Sina, “vema kwa Nzambi.”

2 KORINTO 11:10-29 nsatu zame. Kieleka, kiazola kituka se zitu kwa yeno ko muna mawonso, i wau mpe ikwamanana vanga. 10 Wau vo e ludi kia Kristu kina omu mono, kiyambula kuyisana ko mu kuma kia zunga ya Akaya. 11 Mu nkia kuma? Wau ndembele kunuzola e? Nzambi ozeye wo vo zola ikunuzolanga. 12 Kansi dina ivanganga ikwamanana dio vanga kimana yakakidila awana bazolele1 kuyisia mfwanani yo yeto muna mambu2 mana bekuyisaninanga. 13 Kadi wantu awaya ntumwa zaluvunu, nsadi mialuvunu, bekuyikitulanga se ntumwa za Kristu. 14 Ediadi ke diasivi ko, kadi Satana yandi kibeni okuyikitulanga se mbasi a ntemo. 15 Dianu vo, ke diasivi ko avo e selo yandi bayikitwidi se selo ya unsongi. Kansi e mbaninu au ikala mun’owu wa mavangu mau. 16 Mpovele wo diaka: Ke vakadi muntu ko oyindula vo mono i zowa. Kansi kana nkutu vo nuyindwidi wo, ozevo nuntambula nze zowa, kimana omono mpe yakisana fiakete. 17 Edi mpovele, kivovele dio mun’owu wa Mfumu ko, kansi sana kaka ikisanini nze zowa dia muntu. 18 Wau vo ayingi bekuyisananga mun’owu wa kinitu,1 omono mpe sana ikuyisana. 19 Wau vo nu “akwa ngangu,” kuna kiese kiawonso nuzizidilanga e mazowa. 20 Kieleka, nuzizidila konso ndiona unubundwini, konso ndiona oyiyidi mavua meno, konso ndiona okutumwini kina nuna kiau, konso ndiona okuyitundidika vovo nwi-

264 na, ye konso ndiona okunuwanda vana luse. 21 Mpovele wo muna luvezo lweto, wau dilenda moneka vo muna lutovoko tusadidi. Kansi avo ankaka basongele unkabu—mpov’a uzowa mpovele —unkabu mpe nsongele. 22 Nga oyau Ayibere? Yo mono mpe. Nga oyau Aneyisaele? Yo mono mpe. Nga oyau mbongo a Abarayama e? Yo mono mpe. 23 Nga oyau selo ya Kristu e? Mvutwidi nze lau kia muntu, omono nkutu nsundidi: Salu yayingi yasala, pelezo zayingi yakota, ngwanda zayingi yawandwa, nkumbu miayingi yavuluka muna lufwa. 24 Kuna kwa Ayuda nkumbu tanu yazwabulwa nzwabula 40 katula imosi, 25 nkumbu tatu yawandilwa muna lubamba, nkumbu mosi yatubilwa matadi, nkumbu tatu yadimukw’e nzaza, nkumbu mosi yaviokesa fuku yo mwini muna mbu; 26 muna nkangalu miayingi, yabwilwa vonza ya nzadi, vonza ya mivi, vonza kwa nkangu ame, vonza ya zula yankaka, vonza muna mbanza, vonza muna makanga, vonza muna mbu, vonza vana vena mpangi zaluvunu, 27 sala yo funtuka, nkumbu miayingi yalembi leka, yakala mu nzala ye vuina, nkumbu miayingi yakondwa madia, muna kiozi ye kondwa mvuatu.1 28 Vana ntandu a mambu mama, vena ye diambu dikuntokanesanga lumbu yawonso: ntelamw’a moyo mu kuma kia nkutakani zawonso. 29 Nani otovokele, omono yalembi tovoka? Nani otele sakuba, omono yalembi kenda11:12 1 Yovo “bevavanga kuma kia.” 2 Yovo lala? “kiyekwa kina.” 11:18 1 I sia vo, muna kiwuntu.

11:27 1 Sina, “nkonga.”

265 30 Avo nzolele kuyisana, ikuyisanina muna mambu ma lutovoko lwame. 31 O Nzambi ye Se dia Mfumu Yesu, ona okembelwa yakwele mvu, ozeye wo vo kivunini ko. 32 Muna Damaseke, o nguvulu muna lutumu lwa ntinu Areta, wayingilanga e mbanz’a esi Damaseke kimana kambaka, 33 kansi yakulumunwa muna kitunga1 vana vundu dia yaka kia mbanza, yavuluzwa vana moko mandi. Sana kaka ikuyisana. Kana una vo ke diansongi ko, kansi yambula yavova oma ma mona-meso yo tusengomono twa Mfumu. 2 Nzeye muntu una ntwadi muna Kristu, se vioka mvu 14—kana muna nitu yovo ke mu nitu ko, kizeye kwame ko; Nzambi kaka ozeye—wazavunwa muna zulu diatatu. 3 Elo, nzeye muntu ndioyo—kana muna nitu yovo ke mu nitu ko, kizeye kwame ko; Nzambi kaka ozeye— 4 ndiona wazavunwa muna para´ diso yo wa e mvovo ke milendi vovua ko, mina vo ke miavaninwa nswa kwa muntu ko mu vova mio. 5 Ikuyisana muna diambu dia muntu ndioyo, kansi kisinga kuyisana ko, nanga muna lutovoko lwame. 6 Kana nkutu vo nzolele kuyisana, kikala se zowa ko, kadi ludi ivova. Kansi, kizolele wo vanga ko, vekwa kala muntu okumpana zitu lutila una kamwene omu mono yovo dina kawidi kwa mono, 7 wau yatambula tusengomono twatu twanene. Muna lembi kuyitundidika, yavewa lusende omu nitu, mbasi a Satana okungwandanga kimana yalembi kuyitundidika. 8 Nkumbu tatu yadodokela Mfumu

2 KORINTO 11:30–12:16 muna diambu diadi, kimana lwakatuka omu mono. 9 Kansi umpovese vo: “E nsambu zame zafwana kwa ngeye, kadi nkum’ame uzikukidi muna lutovoko.” Dianu vo, ikuyisanina kuna kiese muna kuma kia lutovoko lwame, kimana o nkum’a Kristu wakala kaka omu mono nze fukwa. 10 Dianu vo, ngiangalele muna tutovoko, muna tuvezo, muna nkondelo, muna tubangamu, muna mpasi mu kuma kia Kristu. Kadi avo ntovokele, ozevo nkumamene. 11 Nkitukidi se zowa. Yeno nunkitwidi wo, kadi yeno nwadi vova muna wete diame. Kana una vo kina mfunu ko, kisidi songa ko vo mbuta za ntumwa zeno zisundidi, kana nkutu muna diambu dimosi. 12 Kieleka, yeno kibeni nwamona e ziku kia kintumwa muna luzindalalu lwayingi, muna sinsu yo masivi yo mavangu mankuma. 13 Kadi mu diambu dimosi kaka nusundilu kwa nkutakani zankaka, i sia vo mono kibeni kianukudikila zitu ko. Nundoloka muna bi wau. 14 Wau i nkumbu yantatu nkubamene mu kwiza kwa yeno, kansi kikala zitu ko kwa yeno. Kadi kivavanga tambula mavua meno ko, kansi yeno kaka; e kuma kadi, o wana ke yau ko belundilanga mase ye ngudi zau, kansi mase ye ngudi kaka belundilanga wan’au. 15 Kadi kuna diame sambu, nsadila yawonso ngina yau kuna kiese yo funtuka mu kuma kieno.1 Avo zola itoma kunuzolanga, oyeno mpe nga ke nutoma kunzola ko e? 16 Kana una vo i wau, kikalanga zitu ko kwa yeno.

11:33 1 Yovo “mbangu.”

12:15 1 Yovo “mioyo mieno.”

12

2 KORINTO 12:17–13:14 Kansi, nuvovele vo, “mvunginiki” yakala, “muna ndekwa zambi” yanubakila. 17 Nga nluta yavavanga kwa yeno mun’awana yanutumina? 18 Yadodokela Tito, yatuma mpe mpangi mosi yo yandi. Nga Tito nluta kavava kwa yeno e? Ke mu mwanda umosi ko twakangadil’e? Ke mu ntambi zau zimosi ko twakangadil’e? 19 Nga nubenze vo mu kolo kiaki kiawonso tanina tuvavanga kuyitanina vana ndose eno? Vana ndose a Nzambi tuvovelanga muna Kristu. Azolwa, tuvanganga mawonso mama muna kunukumika. 20 Kadi wonga ngina wau, vava iluaka yalembi kunuwana wauna nzolele, omono mpe yalembi kala wauna nuzolele, kansi vekala ye nzonzi, kimpala, makasi, ntantani, nyidimu, makumbu, kuyitundidika ye mvuanga. 21 Nanga vava ivutuka diaka, o Nzambi ame okumfusulwisa e nsoni vana ndose eno, se yadila mu kuma kia ndonga y’awana bateka sumuka, kansi ke baviluka ntima ko muna usafu wau, zumba1 ye mavangu mansoni2 mana bavanga. Wau i nkumbu wantatu nkubamene mu kwiza kwa yeno. “Muna kimbangi1 kia wantu wole yovo atatu i mu sikidisilwa mambu mawonso.” 2 Kana una vo kina vo ko, dina nze mono ngina vo muna nkumbu wanzole, ndukisi diaka awana bateka sumuka ye ankaka mpe, avo ngizidi diaka, kikubavukisa ko, 3 wau nuvavanga e ziku kana vo Kristu, ona walembi tovoka kwa yeno, kansi wakumama kaka vovo nwi-

266 na, omu mono kikilu kevovelanga. 4 Kadi wavondelwa vana nti mu kuma kia lutovoko, kansi muna nkum’a Nzambi una o moyo. Oyeto mpe tutovokele yandi, kansi tukala o moyo yo yandi mu kuma kia nkum’a Nzambi kuna kwa yeno. 5 Nuyitontanga kana vo mu lukwikilu nwina; nuvavanga zaya owu nwina. Nga ke nuzeye wo ko vo Yesu Kristu una yeno entwadi e? Avo ke wau ko, ke nutondakana ko. 6 Ngina kikilu ye vuvu vo nusinga wo zaya vo oyeto twatondakana. 7 Owau tusambidi kwa Nzambi kimana nwalembi vanga diambu diambi, ke mu sia ko vo oyeto twamoneka vo twatondakana, kansi oyeno nwavanga edi diambote, kana nkutu tumonekene vo ke twatondakana ko. 8 Kadi katulendi vanga diambu ko muna telamena e ludi, kansi muna wete dia ludi kaka. 9 Tuyangalalanga avo tutovokele kansi oyeno nukumamene. I diau didi tulombanga muna sambu kimana nwasingama. 10 Ekiaki i kuma nsonekene mambu mama wau kina vo ko, vava ikwiza, yalembi kala nkwa ˆ ntim’a mbadi muna sadila wisa kina yavewa kwa Mfumu muna kumika ke mu bangula ko. 11 Ampangi, muna fokola, nukwamanana yangalala, nusingama, nuyifiaulwisa, nukalanga yo nyindu mosi, nukalanga yo ungudi; o Nzambi a zola yo luvuvamu okala yeno. 12 Nukayisa muntu yo nkw’andi ye mfiba avelela. 13 Aveledi awonso banutumini mavimpi. 14 E nsambu za Mfumu Yesu 12:21 1 Muna Kingerekia, por·neia. Tala Nsas’a Kristu yo zola kwa Nzambi yo Mvovo. 2 Muna Kingerekia, a·selgei·a. Tala mwand’avelela una tutambulanga kumosi wakala yo yeno awonso. Nsas’a Mvovo. 13:1 1 Sina, “nua.”

13

NKAND’A PAULU KUNA KWA

E S I N G A L AT I A MAMBU MENA MO

1 Mavimpi (1-5) Ka vena nsangu zankaka zambote ko (6-9) Nsangu zambote kasamuna Paulu kwa Nzambi zatuka (10-12) Nkwikil’a Paulu ye lubantiku lwa salu kiandi (13-24) 2 Paulu okutakene ye antumwa muna Yerusaleme (1-10) Paulu osembele Petelo (Kefa) (11-14) Muna lukwikilu kaka tulungisilwa (15-21)

Wan’a Nzambi muna lukwikilu (26-29) Mbongo a Abarayama, awana bavuilu kwa Kristu (29) 4 Ke antaudi diaka ko, kansi wana (1-7) Paulu otokanene mu kuma kia esi Ngalatia (8-20) Anga yo Sara: makangu mole (21-31) Yerusaleme ya zulu, yavevoka, yandi i ngudi eto (26) 5 Luvevoko lwa Akristu (1-15) Kangalela muna mwanda (16-26) Mavangu ma nitu (19-21) Mbongo a mwanda (22, 23)

3 Nswaswani a mavangu ma Nsiku ye lukwikilu (1-14) Nsongi muna lukwikilu i kekadil’o moyo (11) Muna nsilu wa Abarayama ke mu Nsiku ko (15-18) Kristu i mbongo a Abarayama (16) Etuku ye kani dia Nsiku (19-25)

6 Nataziana mazitu (1-10) Kina kekuna o muntu i kiau mpe kekutika (7, 8) Zengwa ke kwina mfunu ko (11-16) Vangwa kiampa (15) Mfoko (17, 18)

wa ntumwa, kasolwa 1 Paulu, kwa wantu ko ngatu solelwa muna muntu, kansi muna Yesu Kristu yo Nzambi wa Se, ona wamfula muna mafwa, 2 ye mpangi zawonso bena yame, kuna kwa nkutakani za Ngalatia: 3 Yambula nsambu ye luvuvamu lutukidi kwa Nzambi wa Se dieto yo Mfumu Yesu Kristu lwakala yeno. 4 Yandi kibeni wakivana mu kuma kia masumu meto kimana katuvuluza muna tandu1 kiaki kiambi muna luzolo lwa Nzambi eto yo Se dieto, 5 kuna kwa yandi nkembo yamu mvu ya mvu. Amen. 1:4 1 Tala Nsas’a Mvovo.

6 Nsivikidi wau nubembwele mu nzaki Ndiona wanubokela ´ muna nsambu za Kristu yo wa e nsangu zankaka zambote. 7 Ke vena nsangu zankaka zambote ko; kansi vena y’awana bekunutokanesanga, bazolele bendomona e nsangu zambote mu kuma kia Kristu. 8 Avo mosi muna yeto yovo mbasi itukidi kuna zulu inusamunwini e nsangu zankaka zambote ke zina twanusamunwina ko, yambula kasibwa. 9 Wauna tutekele vova, owau mpovele wo diaka vo, konso ndiona okunusamunwina nsangu zankaka zambote, ke zina nwatambula ko, yambula kasibwa.

267

NGALATIA 1:10–2:8 10 Nga dienga dia wantu ivavanga yovo dia Nzambi? Yovo, nga wantu ivavanga yangidika? Avo yakinu yangidika wantu, ki ntaudi a Kristu ko. 11 Ampangi, nzolele nwazaya wo vo e nsangu zambote zina yanusamunwina ke zatuka kwa wantu ko; 12 kadi kiatambula zo kwa muntu ko ngatu longwa zo, kansi mu lusengomono lwa Yesu Kristu zayizila. 13 Kieleka, nwawa owu wakala e kadilu kiame muna Kiyuda, kuna nsita zawonso yabangikanga e nkutakani a Nzambi yo fwantakesa yo; 14 yatoma nungunukanga muna Kiyuda lutila nkutu wantu ayingi a ntel’ame muna nsi ame, wau yakala ye tima diayingi muna tusansu twa mase mame. 15 Kansi, o Nzambi ona wampaikisa muna vumu kia ngudi ame yo kumbokela muna nsambu zandi, wamona vo diambote 16 kasengomona Mwan’andi omu mono kimana yasamuna nsangu zambote mu kuma kiandi kwa esi zula,1 vana vau kiayuvula kwa konso muntu2 ko; 17 ngatu tomboka kuna Yerusaleme kw’awana bampita muna kintumwa, kansi yayenda kuna Arabia, i bosi yavutuka kuna Damaseke. 18 I bosi, vava kiavioka mvu ntatu, yatomboka kuna Yerusaleme mu kingula Kefa,1 lumbu 15 yananga yandi. 19 Kansi, kiamonana ye ntumwa zankaka ko, Yakobo kaka wa nleke a Mfumu. 20 Vo i mambu mana inusonekene owau, mpovele vana ndose a Nzambi vo kinuvunini ko. 21 I bosi yayenda muna zunga kia Suria ye Kilikia. 22 Ka1:16; 2:2 1 Awana bena vo ke Ayuda ko. 1:16 2 Sina, “nitu yo menga.” 1:18 1 Oyikilwanga mpe vo Petelo.

268 nsi, kiazayakana ndose ko muna nkutakani za Kristu muna Yuda. 23 Edi kaka bawanga: “O muntu ona wateka kutubangika, owau nsangu zambote za lukwikilu luna kateka fwasa kesamunanga.” 24 Bayantika kembela Nzambi mu kuma kiame. Vava kiavioka mvu 14, yatomboka diaka kuna Yerusaleme yo Banaba, o Tito mpe wayenda yame. 2 Yatomboka ko mu diambu dia lusengomono, yabazayisa e nsangu zambote isamunanga vana vena esi zula.1 Kiavangila wo va ndonga ko, kansi vana vena awana batoma zitiswanga, muna kubasonga vo uselo wame ke wankatu ko.2 3 Kansi, o Tito nkutu ona wakala yame, kakomekenwa ko vo kazengwa, kana una vo Mungerekia. 4 Kansi e diambu diadi diavaika mu kuma kia mpangi zaluvunu ana bakoteswa kuna sweki, ana bakota nze alangi mu vava fwasa luvevoko tuna lwau muna Kristu Yesu, kimana batubunduna emvimba; 5 ke twasakalela wantu awaya ko, kana nkutu mu fikolo,1 kimana e ludi kia nsangu zambote kiakala kaka omu yeno. 6 Kansi, mu kuma kia awana babadikilwanga vo mfunu bena —kiakala aki nani bakala, ke dina mfunu ko kwa mono, kadi Nzambi ketalanga ndose ko—wantu awaya batoma zitiswanga ke bandonga diambu diampa ko. 7 Kansi vava bamona vo yavewa kiyekwa kia samuna nsangu zambote kw’awana balembi zengwa, wauna o Petelo kasilwa kiyekwa kia awana bazengwa— 8 kadi ndiona wavana Petelo o

2

2:2 2 Sina, “ilundumukanga yovo kialundumuka nkatu ko.” 2:5 1 Sina, “ola mosi.”

269 nkuma wa kintumwa kia awana bazengwa, wampana mpe o nkuma wa kintumwa kuna kwa esi zula1 — 9 vava babakula e nsambu zina zavewa kwa mono, Yakobo, Kefa2 yo Yoane, ana babadikilwanga vo malunzi, omono yo Banaba batuvene o koko kwalunene kwa kintwadi,3 kimana oyeto twenda kwa esi zula,1 kansi oyau kuna kw’awana bazengwa. 10 Batuvovesa twasungamenanga asukami, e tima diayingi mpe yakala diau mu vanga wo. 11 Kansi vava Kefa2 kayiza oku Antiokia, yantumba vana ndose andi, kadi diatoma moneka vo vilwa kavanga. 12 Kadi una ke balueke ko wantu ana batuka kwa Yakobo, wadianga vamosi y’esi zula;1 kansi vava baluaka wayambula wo vanga yo kubavambuka, mu kuma kia wonga wa awana bazengwa. 13 Ayuda ankaka mpe banyikama muna umpuki wandi, kana nkutu Banaba wavukumunwa muna umpuki wau. 14 Kansi, vava yamona vo ke bakangalelanga mu ludi kia nsangu zambote ko, mpovese Kefa2 vana vakala yau awonso, oku vo: “Ongeye, kana una vo u Nyuda, kuzingilanga nze Ayuda ko kansi nze mwisi zula. Ozevo, ekuma okomekenanga esi zula1 bazingila mun’owu wa Kiyuda?” 15 Oyeto tuna vo Ayuda a kingutukila, ke tu asumuki a esi zula1 ko, 16 tuzeye wo vo muntu ke lungisilwa muna mavangu ma nsiku ko, kansi muna lukwikilu muna Yesu Kristu kaka. Oyeto tukwikidi muna Kristu Yesu, kimana twalungisilwa muna lukwikilu 2:8, 9, 12, 14, 15 1 Awana bena vo ke Ayuda ko. 2:9, 11, 14 2 Oyikilwanga mpe vo Petelo. 2:9 3 Yovo “sala e ntwadi.”

NGALATIA 2:9–3:6 muna Kristu, kansi ke muna mavangu ma nsiku ko, e kuma kadi ke mosi1 ko olungisilwa muna mavangu ma nsiku. 17 Kansi oyeto, avo tusolokele vo tu asumuki wau tuvavanga lungisilwa muna Kristu, nga Kristu selo kia sumu e? Ke wau ko! 18 Avo ntungulwidi e lekwa ina yabangula, nsongele vo i nsumuki. 19 Kadi muna diambu dia nsiku, omono yafwila muna nsiku kimana yakal’o moyo kuna kwa Nzambi. 20 Owau nkomeno vana nti kumosi yo Kristu. Ke mono diaka ko ngin’o moyo, kansi i Kristu una o moyo omu mono. Ozevo, owau ngin’o moyo mun’owu wa lukwikilu lwame muna Mwan’a Nzambi, ona wanzola, wakiyekola mu kuma kiame. 21 Kibembwele nsambu za Nzambi ko, kadi avo muntu muna nsiku kelungisilwa, ozevo, lufwa lwa Kristu ke luna mfunu ko. E mazowa ma Ngalatia! Nani unuvukumwini muna bi wau, oyeno nwasongwa Yesu Kristu wau kakomwa vana nti? 2 Diambu dimosi nzolele kunuyuvula:1 Nga mu mavangu ma nsiku nwatambulwila mwanda yovo muna lukwikilu lwa mana nwawa? 3 Nga nu mazowa kikilu e? Wau vo muna mwanda nwayantikila, nga nuzolele manisina muna kinitu e? 4 Nga mu nkatu kwandi nwamwena e mpasi zayingi e? Ngina ye ziku vo ke mu nkatu ko nwamwena zo. 5 Dianu vo, ndiona okunuvananga mwanda yo vanga mavangu mankuma vovo nwina, nga mu kuma kia mavangu meno ma nsiku kevangilanga wo yovo muna lukwikilu lweno muna mana nwawa? 6 Wauna

3

2:16 1 Sina, “nitu.” 3:2 1 Sina, “zaya kwa yeno.”

NGALATIA 3:7-28 Abarayama “kakwikidila muna Yave, i diambadikilwa vo nsongi.” 7 Nutomene dio zaya vo akwa lukwikilu i wan’a Abarayama. 8 E sono kiateka songa vo muna lukwikilu o Nzambi i kelungisila esi zula,1 e nsangu zambote zateka samunwa mpe kwa Abarayama, oku vo: “Omu ngeye i musambulwilwa e zula yawonso.” 9 I dianu vo, akwa lukwikilu besambulwanga kumosi yo Abarayama wa nkwa kwikizi. 10 Awonso ana besiang’e vuvu muna mavangu ma nsiku, basibwa, kadi diasonama vo: “Wasibwa konso ona olembi sikila muna mawonso masonama muna nkand’a Nsiku yo lembi mo vanga.” 11 Kansi, kuna kwa Nzambi ke mosi ko olungisilwa muna nsiku, kadi “o nsongi muna lukwikilu i kekadil’o moyo.” 12 O Nsiku ke watuka muna lukwikilu ko. Kansi, “konso ona ovanga mambu ˆ mama, i muna kekadil’o moyo.” 13 Kristu wau kakituka se muntu asibwa vana fulu kieto, watusumba, watuvevola muna sibu kia Nsiku, e kuma kadi diasonama vo: “Wasibwa konso ona omanikinu vana nti.” 14 Ediadi diavangama kimana esi zula1 batambula e nsambu za Abarayama muna Kristu Yesu, oyeto twatambula o nsilu a mwanda muna lukwikilu lweto. 15 Ampangi, nsadidi nona ya oma ma wantu muna vovana yeno: Avo e kangu dikangilu, kana nkutu kwa muntu mosi kaka, ke vena muntu ko obembola dio yovo kudikila mo diambu. 16 Kuna kwa Abarayama kwasilwa e nsilu ye mbongo andi. Ke wavova ko vo, “kuna kwa mbongo,” vika sia vo yayingi. Kansi

270 wavova vo, “kuna kwa mbongo aku,” ina vo muntu mosi, i Kristu. 17 Edi mpovele: Entete, Nzambi wakanga e kangu, i bosi, vava kiavioka mvu 430, wasikidisa o Nsiku, kansi o Nsiku ke wafwasa e kangu diadi ko ye nsilu. 18 Kadi avo e vua muna nsiku diasikidisilwa, o nsilu ke una diaka mfunu ko; kansi o Nzambi muna nsilu i kavanina dio kwa Abarayama. 19 Ozevo, ekuma kiasilw’o Nsiku? Wakudikilwa muna senzeka makuzuka yavana kikwiz’e mbongo ina yasilw’o nsilu; ambasi batambula o nsiku yo zayisa wo kwa nkambami. 20 Ke vena nkambami ko muna diambu dia muntu mosi, kansi Nzambi mosi kaka. 21 Ozevo, nga Nsiku nsilu mia Nzambi utelamenang’e? Ke wau ko! Kadi avo nsiku wasiwa kimana wavan’o moyo, o wantu muna nsiku belungisilwanga. 22 Kansi e Sono kiayekola wantu awonso muna wisa kia sumu, kimana o nsilu wina muna lukwikilu muna Yesu Kristu wavewa kw’awana bekwikilanga. 23 Kansi, una lukwikilu ke lwayizidi ko, o nsiku watutanina, wau twakala muna wisa kiandi, twavingilanga lukwikilu luna lwadi sengomonwa. 24 Dianu vo, o Nsiku wakituka se nlongi1 eto ona watufila kwa Kristu, kimana twalungisilwa muna lukwikilu. 25 Kansi, wau lwizidi o lukwikilu, ke tuna diaka muna wisa kia nlongi1 ko. 26 Dianu vo, yeno awonso nu wan’a Nzambi muna diambu dia lukwikilu lweno muna Kristu Yesu. 27 Kadi yeno awonso nwavubilwa muna Kristu, nwavuata Kristu. 28 Ke vena Nyuda ko

3:8, 14 1 Awana bena vo ke Ayuda ko.

3:24, 25 1 Yovo “nkengi.”

271 ngatu Mungerekia, ke vena ntaudi ko ngatu mvevoki, ke vena yakala ko ngatu nkento, kadi yeno awonso nu mosi muna Kristu Yesu. 29 Ozevo, avo kwa Kristu nuvuilu, nu mbongo a Abarayama kikilu, nutambula e vua mun’owu wa nsilu. Edi mpovele vo, o mvingidi e vua ekolo kena kimwanamwana, kaswaswane ye ntaudi ko, kana una vo yandi i mfumu a yawonso, 2 kadi una muna wisa kia ayingidi ye selo yavana kifwana ntangwa yasikidiswa kwa se diandi. 3 Diau adimosi, oyeto mpe vava twakala yingiana-ngiana, twabundunwa kwa mambu ma nza yayi makondwa o mfunu. 4 Kansi vava kiafwana e ntangwa, o Nzambi watuma Mwan’andi, ona wawutwa kwa nkento ye wakala muna wisa kia nsiku, ˆ 5 kafuta e ntalu muna kula awana bena muna wisa kia nsiku, kimana o Nzambi katutambula nze wan’andi. 6 Wau vo nu wan’andi, Nzambi watuma mwanda a Mwan’andi muna ntima mieto, una ukazanga vo: “Aba,1 e Tata!” 7 Dianu vo, ke nu ntaudi diaka ko kansi nu wana; wau vo nu wana, nutambula mpe e vua muna Nzambi. 8 Kansi, una ke nwazayidi Nzambi ko, nwabundunwa kw’awana bena vo ke nzambi kwandi ko. 9 Kansi wau nuzeye Nzambi yovo nuzayakene kwa Nzambi, ekuma nuvutukidi diaka muna mambu mantete matovoka ye makondwa mfunu yo bundunwa diaka? 10 Nusianga e sungididi kia lunda e lumbu, ngonde, nsungi ye mvu. 11 Wonga inumwe-

NGALATIA 3:29–4:22 nene, i kwa kala vo nkatu-nkatu ifuntukanga mu kuma kieno. 12 Ampangi, inudodokele, nukala nze mono, kadi wowo nwina, omono mpe i wau yakala. Ke nwampanga diambu diambi ko. 13 Kansi, nuzeye wo vo mu kuma kia kimbevo kiame yavuila e lau diantete dia kunusamunwina e nsangu zambote. 14 Kana una vo kimbevo kiame kiakala se lutonto kwa yeno, ke nwamveza ko ngatu mona nkele;1 kansi nwantambula nze mbasi a Nzambi, nze Kristu Yesu. 15 Akweyi kwina e kiese kina nwakala kiau? Kadi inusididi umbangi vo, avo dilendakana, nwadi dunguna meso meno yo kumpana mo. 16 Ozevo, nkitukidi se mbeni eno wau inuvovese ludi e? 17 Bevanganga mawonso muna kunutunta, kansi e kani diau ke diambote ko; bazolele kunuvambula yo mono kimana nwakala ye tima dia kubalanda. 18 Avo muntu ovanganga mawonso muna kunutunta ye kani diambote, ke mu kolo ngina yeno kaka ko, kansi ntangwa zawonso, ediadi diambote kwa yeno. 19 E wan’ame anzolwa, muna kuma kieno i mbwenene diaka e mpasi nze nsongo mia nkento owuta, yavana nusonga kiwuntu kia Kristu. 20 Nzolele vo yakala yeno, yanuvovesela kuna lulembamu, kadi o ntim’ame uyangamene mu kuma kieno. 21 Nunzayisa, oyeno nuzolele kala mu wisa kia nsiku, nga ke nuwanga Nsiku ko e? 22 Muna bong’e nona, diasonama vo Abarayama wana wole amakala kakala yau, omosi muna ntaudi ankento, owaka muna mfumu ankento;1

4:6 1 Mvovo a Ki-aramiti una ye nsasa vo “E Tata!”

4:14 1 Yovo “ke nwantaula mete ko mu kuma kiame.” 4:22 1 I sia vo, ke ntaudi ko.

4

NGALATIA 4:23–5:17 23 kansi ndiona wawutwa kwa ntaudi ankento wawutukila mun’owu wa kinitu, kansi wankaka, ona wawutwa kwa mfumu ankento,1 muna nsilu kawutukila. 24 Mambu mama mena nze kingana; kadi akento awaya makangu mole besunzulanga, dina dia Mongo a Sinai, diawutila wana muna ubundu i Anga. 25 Anga i mongo Sinai una kuna Arabia, yandi osunzulanga Yerusaleme o unu, kadi ntaudi kwandi kumosi yo wan’andi. 26 Kansi Yerusaleme ya zulu, yavevoka, yandi i ngudi eto. 27 Kadi diasonama vo: “Yangalala e sita, ngeye kwawuta ko; kemba ye kiese ngeye kwamwene nsongo mia wuta ko; kadi o lutangu lwa wan’a nkento ona wabembolwa lusundidi ke mu ndiona una ye yakala ko.” 28 Ampangi, oyeto tu wan’a nsilu nze Isaki. 29 Kansi wauna ndiona wawutukila mun’owu wa kinitu kayantika bangikila ndiona wawutukila mun’owu wa mwanda, i diau mpe divangamanga o unu. 30 Ozevo, e sono aweyi kivovele? “Yinga ntaudi ankento yo mwan’andi, kadi o mwan’a ntaudi kalendi tambula e vua kumosi yo mwan’a mfumu ankento ko.”1 31 Dianu vo, ampangi oyeto ke tu wan’a ntaudi ankento ko, kansi tu wan’a mfumu ankento.1 Kadi muna luvevoko lwalu o Kristu i katuvevolwela. Dianu vo, nusikila, ke nuyisie diaka muna vangu kia ubundu ko. 2 Tala! Mono Paulu inuvovese vo avo nuzengelo, Kristu kekala mfunu ko kwa yeno. 3 Nsidi diaka umbangi vo konso muntu ozengwa, una ye mbebe ya lungisa

5

4:23, 30, 31 1 I sia vo, ke ntaudi ko.

272 o Nsiku wawonso. 4 Nwavambuka muna Kristu, oyeno nuvavanga lungisilwa muna nsiku; nukatukidi muna nsambu zandi. 5 Vo i yeto, tuvingilanga ye tima diawonso vo twalungisilwa muna mwanda yo lukwikilu. 6 Kadi muna Kristu Yesu, o zengwa yovo lembi zengwa ke kuna mfunu ko, kansi o lukwikilu lusalanga kumosi yo zola i luna o mfunu. 7 Nwatoma lundumukanga. Nani wanusima nwalembi lemvokela e ludi? 8 Ndiona unubokele ke yandi ko unulebele nwayambula lemvokela e ludi. 9 E mfuna yandwelo ifunisa mbumba wawonso. 10 Ngina ye vuvu vo oyeno nuna muna Mfumu ke nuyindula mankaka ko; kansi ndiona okunutokanesa, kana nkutu nani, ovewa e tumbu kimfwanukini. 11 Vo i mono ampangi, avo yakinu longa o zengwa, ekuma yakinu bangikilwa? Ozevo, e sakuba dia nti ampasi1 dikatwilu. 12 Nzolele vo akala ana bevavanga kunuvukumuna bayikitula se nzimba. 13 Ampangi, muna luvevoko nwabokelelwa; kansi ke nusadila luvevoko lwalu muna lungisa e zolela ya nitu ko, kansi nusalaziana kaka muna zola. 14 Kadi o Nsiku wawonso ulungisilu1 muna nkanikinu mosi, oku vo: “Zola nkw’aku wauna okuyizolelanga.” 15 Kansi, avo nukwamanana tatikaziana yo diasaziana, nutoma tala nwalembi vondaziana. 16 Kansi edi mpovele, nukangalelanga muna mwanda, ozevo ke nulunganisa nkutu e zolela ya nitu ko. 17 Kadi e nitu mu kuma kia zolela yandi isidi o mwanda e kitantu, o mwanda mpe usidi nitu 5:11 1 Tala Nsas’a Mvovo. 5:14 1 Dilenda kala vo, “uyikakeso.”

273 e kitantu; ke yiwizananga ko, kimana nwalembi vanga mawonso nuzolele. 18 Kansi, avo nufilwanga kwa mwanda, ke nuna muna wisa kia nsiku ko. 19 Mavangu ma nitu matomene senzama, i mau mama: zumba,1 usafu, mavangu mansoni,2 20 sambila teke, mpandu,1 kitantu, unzonzi, kimpala, makasi, ntantani, mpambula, landa malongi ma wantu, 21 ketokela, nkolwa, nkemba ye mambu ma mpila yayi. Inulukisi diaka mu kuma kia mambu mama wauna yateka kunulukisila vo, awana bevanganga mambu mama e Kintinu kia Nzambi ke bevua kio ko. 22 Kansi, e mbongo a mwanda i zola, kiese, luvuvamu, luzindalalu, walakazi, wete, lukwikilu, 23 lulembamu, volo. Muna mambu mama ke muna nsiku ko. 24 Dianu vo, awana bavuilu kwa Kristu Yesu, bakomen’e nitu vana nti yo maketo ye zolela yandi. 25 Avo muna mwanda i tunina o moyo, yambula twakangala mpe nkangala unsongi muna mwanda. 26 Ke tuyitundidiki ko, yovo vava sunda akaka, ngatu mwesaziana kimpala. Ampangi, avo muntu oyantikidi vengomoka muna nzila una kabakwidi wo ko, oyeno nwazikuka muna mwanda nuvava singika o muntu ndioyo kuna lulembamu. Kansi, nuyikenga kimana oyeno mpe nwalembi tontwa. 2 Nunataziana mazitu,1 i mpila yayi nulungisila nsiku a Kristu. 3 Kadi konso muntu oyindula vo osundidi o mfunu, kinga ke wau

6

5:19 1 Muna Kingerekia, por·neia. Tala Nsas’a Mvovo. 2 Muna Kingerekia, a·selgei·a. Tala Nsas’a Mvovo. 5:20 1 Yovo “kindoki; nkisi.” 6:2 1 I sia vo, nusalaziana muna mpasi.

NGALATIA 5:18–6:14 ko, vuna kayivunini. 4 Kansi, yambula konso muntu kafimpa mavangu mandi, ozevo okala ye kuma kia yangalela, ke mu kuyitezanesa ye ankaka ko. 5 Kadi konso muntu onata e diandi zitu.1 6 Vana ntandu, ndiona olongwanga e diambu dia Nzambi, yambula kakayana lekwa yawonso yambote yo ndiona okunlonganga. 7 Ke nuyivuni ko: o Nzambi ke tianginikinwa nzunu ko. Kadi o muntu, konso kina kekuna i kiau mpe kekutika; 8 kadi ndiona okunina muna nitu, muna nitu i kekutikila uwolezia, kansi ndiona okunina muna mwanda, muna mwanda i kekutikila moyo a mvu ya mvu. 9 Dianu vo, ke tuyambula vanga edi diambote ko, kadi tukutika muna ntangw’andi, avo tulembi yoya. 10 Dianu vo, konso ntangwa tubakidi e lau, yambula twavanga edi diambote kwa wantu awonso, musungula kw’awana tuna yau entwadi muna lukwikilu. 11 Se nutadi sono yanene inusonekene muna koko kwame. 12 Awonso ana bazolele sivikisa akaka muna nitu,1 yau bevavanga kunukomekena nwazengwa, bevanganga wo kimana balembi bangikwa mu kuma kia nti ampasi2 a Kristu. 13 Kadi, kana nkutu awana bazengwa ke belundanga kwau Nsiku ko, kansi bazolele vo oyeno nwazengwa kimana bakala ye kuma kia kuyisanina muna nitu zeno. 14 Kansi, kizolele nkutu kuyisana ko, nanga muna nti ampasi2 kaka wa Yesu Kristu wa Mfumu eto, kuna kwa 6:5 1 Yovo “kiyekwa.” 6:12 1 Yovo “ana bazolele songa mpw’ambote.” 6:12, 14 2 Tala Nsas’a Mvovo.

NGALATIA 6:15–EFESO 1:4 mono e nza muna yandi yavondelwa,1 kansi kuna kwa nza, mono yavondwa. 15 Kadi o zengwa yovo lembi zengwa ke kuna mfunu ko, kansi e vangwa kiampa i kin’o mfunu. 16 Awonso ana bekangalelanga muna nkanikinu wau, luvuvamu ye nkenda kuna 6:14 1 Yovo “yavondelwa vana nti.”

274 kwa yau, elo, kuna kwa Isaele a Nzambi. 17 Tuka owau, ke vakadi muntu ko okuntokanesa, kadi omu nitu ame mwina ye dimbu ya ntaudi a Yesu. 18 E nsambu za Mfumu eto Yesu Kristu, yambula zakala ye mwanda una nusonganga, ampangi. Amen.

NKAND’A PAULU KUNA KWA

ESI EFESO MAMBU MENA MO

1 Mavimpi (1, 2) Nsambu za mwanda (3-7) Yikanesa lekwa yawonso muna Kristu (8-14) “Kubika mambu” muna ntangwa yasikidiswa (10) Siwa e dimbu kia mwanda nze ‘una wateka vewa se lusikidisu’ (13, 14) Paulu otondele Nzambi mu kuma kia lukwikilu lwa esi Efeso yo kubasambidila (15-23) 2 Kala moyo kumosi yo Kristu (1-10) Yaka kiabavambulanga kibangwilu (11-22) 3 Esi Zula muna mbumb’avauka (1-13) Esi Zula betambula e vua kumosi ye Kristu (6)

wa ntumw’a Kristu Yesu 1 Paulu, muna luzolo lwa Nzambi, kuna

Kani dia Nzambi dia mvu ya mvu (11) Sambu mu kuma kia esi Efeso kimana bavua o zayi (14-21) 4 Kala ntwadi muna nitu a Kristu (1-16) Tukau twa wantu (8) Kiwuntu kiankulu ye kiampa (17-32) 5 Fu ye mpov’avelela (1-5) Kangalela nze wan’a ntemo (6-14) Zadiswa yo mwanda (15-20) Nutoma sadila e ntangw’eno (16) Longi kwa akala ye ankento asompa (21-33) 6 Longi kwa wana ye mase (1-4) Longi kwa ntaudi ye mfumu (5-9) Nwaninwa yawonso ya Nzambi (10-20) Mavimpi mansuka (21-24)

3 Okembelwa o Nzambi wa Se dia Mfumu eto Yesu Kristu, kadi kw’aveledi omo Efeso, akwa kwiki- okutusambulanga muna nsambu zi muna Kristu Yesu: zawonso za kimwanda muna ma2 Nsambu koko nwina yo zulu, muna Kristu, 4 e kuma luvuvamu lutuka kwa Nzambi wa kadi una ke kiasemeno e Se dieto ye Mfumu Yesu Kristu. nza ko, watusola kimana twakala

275 yandi1 e ntwadi, twakala twavelela yo kondwa tona vana ndose andi muna zola. 5 Kadi wateka kana vo twakitulwa se wan’andi muna Yesu Kristu, mun’owu wa luzolo ye kani diandi, 6 muna lusanisinu lwa nkembo a nsambu zandi zina katuvanina kuna mvevo muna ˆ Mwan’andi anzolwa. 7 Watukula muna menga ma mwana ndioyo, i sia vo, twavevolwa, twalolokwa masumu mun’owu wa umvuama wa nsambu zandi. 8 Muna nsambu zazi i katuwokesela ngangu zawonso yo umbakuzi,1 9 wau katuzayisa e mbumb’avauka ya luzolo lwandi. Mbumba yayi ngwizani ina ye mana mekunyangidikanga, mana kayikanina, 10 kakubika mambu muna ntangwa yasikidiswa, kayikanesa diaka lekwa yawonso muna Kristu, e lekwa ina kuna zulu, y’eyi in’ova nza. Elo, e lekwa yawonso yayikakeselwa muna yandi, 11 ndiona twinina e ntwadi, o Nzambi watusola twatambula e vua. Wateka kutusola mun’owu wa lukanu lwa ndiona ovanganga mawonso kakanini mun’owu wa luzolo lwandi, 12 kimana o Nzambi kakembelwa yo sanisinwa muna yeto twavita bunda e vuvu muna Kristu. 13 Kansi, oyeno mpe nwabunda e vuvu muna yandi vava nwawa e diambu dia ludi, e nsangu zambote za luvuluku lweno. Vava nwakwikila, nwasiwa e dimbu kia mwand’avelela una nwasilwa o nsilu muna yandi, 14 owu wateka vewa se lusikidisu1 lwa vua dieto, ye kani dia vevola o vua kwa ˆ Nzambi muna lusadisu lwa lukulu, muna lusanisinu lwa nkembo andi. 15 Dianu vo, omono mpe wau ngwidi lukwikilu lweno muna Mfu-

EFESO 1:5–2:4 mu Yesu yo zola kuna nusonganga kwa aveledi awonso, 16 kiyambulanga nkutu vutula matondo ko mu kuma kieno. Ikwamanananga kunuyika muna sambu yame, 17 kimana o Nzambi a Mfumu eto Yesu Kristu, wa Se dia nkembo, kanuvana mwand’a ngangu yo lusengomono muna zayi wasikila mu kuma kiandi. 18 Otemwene meso ma ntima mieno kimana nwazaya e vuvu kina kanubokelela, kina vo i nkembo a umvuama una kelundanga se vua di’aveledi, 19 o nene wa nkum’andi owu usundidi wina omu yeto tukwikilanga. Mun’owu wa nene wa nkum’andi, 20 i kafudila Kristu muna mafwa yo kumvuandisa kuna koko kwandi kwalunene kuna zulu, 21 vana ntandu a luyalu lwawonso, wisa, nkuma ye umfumu ye nkumbu zawonso ziyikwanga, ke mu tandu1 kiaki kaka ko, kansi ye kina kikwiza mpe. 22 Wasakidika mpe lekwa yawonso kuna nsi a tambi yandi yo kunkitula se ntu a lekwa yawonso muna nkutakani, 23 ina vo i nitu andi, o luzalu lwa ndiona ozadisanga yawonso muna awonso. O Nzambi, yeno kavana o moyo kana una vo nwafwa nwakala muna makuzuka ye masumu meno, 2 mana nwateka kangadila mun’owu wa tandu1 kia nza yayi, mun’owu wa nyadi a tembwa, o mwanda una usalanga owau muna wan’akolami. 3 Yeto awonso twateka kangadila vana bena mun’owu wa zolela yeto ya nitu, yo lungisa e zolela ya nitu ye makani meto, wan’a nganzi twakala muna kingutukila wauna bena ankaka. 4 Kansi o Nzambi ona wavuama ye nkenda, muna nzol’anene

1:4 1 I sia vo, yo Kristu. 1:8 1 Yovo “lulungalalu.” 1:14 1 Yovo “mfutu.”

1:21 1 Tala Nsas’a Mvovo. 2:2 1 Yovo “kadilu.”

2

EFESO 2:5–3:8 ina katuzola, 5 watuvana o moyo kumosi yo Kristu kana nkutu vava twakala twafwa muna makuzuka —muna nsambu zandi nwavuluzilwa. 6 Watufula yo kutuvuandisa kumosi kuna zulu muna Kristu Yesu, 7 kimana muna tandu1 ina ikwiza kasonga ulolo wa umvuama wa nsambu zandi muna walakazi2 wandi kwa yeto muna Kristu Yesu. 8 Muna nsambu zazi i nwavuluzilwa muna lukwikilu, ke mu ngolo za yeno kibeni ko; mu lukau lwa Nzambi kaka. 9 Ke mu mavangu mpe ko, kimana valembi kala yo muntu okuyisana. 10 Oyeto tu salu kia moko ma Nzambi, twavangilwa muna Kristu Yesu muna mavangu mambote mana Nzambi kateka kutukubikila vo twavanga. 11 Dianu, nusungamena wo vo muna kolo kiavioka, oyeno esi zula1 muna nitu, nwayikilwa vo “mindembi-zengwa” kw’awana “bazengelwa” muna moko ma wantu. 12 Muna kolo kiakina ke nwazaya Kristu ko, nwavambana ye zula kia Isaele, ke nwakala mu makangu ma nsilu ko; ke nwakala ye vuvu ko ye ke nwazaya Nzambi ko ova nza. 13 Kansi muna Kristu Yesu, oyeno kwanda nwateka kala, owau nufinameso muna menga ma Kristu. 14 Kadi yandi i luvuvamu lweto, ona wayikakesa buka yole se kimosi yo bangula e yaka kiabavambulanga. 15 Muna nitu andi kasukisila kitantu, i sia vo, Nsiku una ye nkanikinu ye nkoki, kimana kavangila muna yandi kibeni e buka yole se muntu mosi ampa yo twasa ungudi, 16 katoma wizanesa e buka yole yo Nzambi muna nti ampasi,1 kimana yakala se nitu imosi,

276 wau kasukisa e kitantu muna yandi kibeni. 17 Wayiza samuna e nsangu zambote za luvuvamu kwa yeno nwakala kwanda yo luvuvamu kw’awana bafinamene, 18 kadi muna yandi, e buka yau yole, ilenda finama kwa Se muna mwanda umosi. 19 Dianu vo, ke nu anzenza ye anangi diaka ko, kansi e kisi nsi kieno kimosi y’aveledi, nu esi nzo a Nzambi, 20 nwatungilwa vana nkubilwa antumwa ye angunza, Kristu Yesu yandi kibeni i mbuta tadi dia konko kia nkubilwa. 21 Muna yandi e nzo yawonso itomene yikakeswa, ivongeswanga yakituka se tempelo avauka a Yave. 22 Oyeno mpe muna yandi i nwasikidisilwa kumosi se kalu kia Nzambi muna mwanda. Muna kuma kiaki, omono Paulu wa mbakami a Kristu Yesu muna kuma kia yeno esi zula1— 2 nwawa oma ma uselo wa nsambu za Nzambi una yavewa muna wete dieno, 3 ye mpila yazayisilwa e mbumb’avauka muna lusengomono, wauna yateka kunusonekena mambu makete. 4 Dianu vo, vava nutanga mo, nulenda zaya umbakuzi wame wa mbumb’avauka a Kristu. 5 Muna mbandu zankaka, e mbumba yayi ke yazayiswa kwa muntu ko wauna isengomweno kwa ntumwa zandi zavelela ye angunza muna mwanda, 6 i sia vo, esi zula1 betambula ˆ yeto e vua, tukala se yıkwa muna nitu imosi, tutambula yau o nsilu yo Kristu Yesu, muna nsangu zambote. 7 Yakitulwa se selo kia mbumb’avauka mun’owu wa lukau lwa nsambu za Nzambi zina yavewa muna nkum’andi. 2:7, 16 1 Tala Nsas’a Mvovo. 2:7 2 Yovo “nke8 Kwa mono nsundidi o keva nda.” 2:11; 3:1, 6 1 Awana bena vo ke Ayuvana vena aveledi awonso, kwada ko.

3

277 vewa e nsambu zazi kimana yasamuna kwa zula e nsangu zambote za umvuama wa Kristu ulembi tangakana, 9 yasadisa awonso bamona una Nzambi ona wavanga lekwa yawonso kesengomwenanga e mbumb’avauka ina yaswekama tuka kuna nz’ankulu. 10 Ediadi diavangama kimana owau muna lusadisu lwa nkutakani, e ngangu za mpila mu mpila za Nzambi zazayakana kwa tuyalu y’akwa wisa kuna zulu. 11 Mun’owu wa kani dia mvu ya mvu dina kakana muna Kristu Yesu wa Mfumu eto, 12 muna ndiona tunina ye unkabu wavova ye vuvu kia finama Nzambi muna lukwikilu lweto muna Kristu. 13 Dianu vo, inudodokele nwalembi vutuka manima mu kuma kia mpasi zame muna wete dieno, e kuma kadi i nkembo mu kuma kieno. 14 Kiaki i kuma mfukamene vana ndose a Se, 15 ona wina vo i tuku dia nkumbu za makanda mawonso kuna zulu ye ova ntoto. 16 Isambanga kimana kanuzadisa yo nkembo andi, e kiwuntu kieno kia kati kiakumama muna nkum’a mwand’andi, 17 mu kuma kia lukwikilu yo zola kweno, Kristu kakala muna ntima mieno. Nwasimama e mianzi yo sikila muna nkubilwa 18 kumosi ye aveledi awonso, nwatoma zaya owu wina ´ o yalumuka, lambuka, la yo sina, 19 nwazaya o zola kwa Kristu kuna kuviokele o zayi, kimana nwazadiswa ye fu yawonso ya Nzambi. 20 Mun’owu wa nkum’andi una usalanga omu yeto, Nzambi olenda vanga mayingi lutila nkutu mawonso tulombanga yovo yindula, 21 oku kwa yandi i nkembo muna nkutakani ye muna Kristu Yesu,

EFESO 3:9–4:13 muna mbandu zawonso yamu mvu ya mvu. Amen. Dianu vo, omono mbakami muna Mfumu, inudodokele nwakangala e nkangala ifwene e mboka ina nwabokelwa, 2 yo lusakalalu1 lwawonso yo lulembamu yo luzindalalu, nuyambuziananga e mambu muna zola, 3 nusianga e sungididi kia tatidila untwadi wa mwanda muna kangwa kia ungudi. 4 Vena ye nitu imosi, mwanda umosi, wauna venena ye vuvu kimosi kaka kina nwabokelelwa; 5 Mfumu mosi, lukwikilu lumosi, luvubu lumosi; 6 Nzambi mosi ye Se dia wantu awonso, ona wina vana ntandu a wantu awonso, kw’awonso ye muna awonso. 7 Konso muntu omu yeto wavewa e nsambu muna tezo kia lukau lwangovo kavana o Kristu. 8 Kadi e sono kivovele vo: “Vava katomboka kuna zulu wanata abakami; wavana wantu se tukau.” 9 Ozevo, o mvovo “katomboka” aweyi usongele? Nga ke usongele ko vo wakulumuka mpe muna yanda-yanda, i sia vo, ova ntoto e? 10 Ndiona wakulumuka i yandi mpe watomboka vana ntandu a zulu diawonso, kimana kalunganesa mawonso. 11 Oyandi wavana ankaka se ntumwa, ankaka se ngunza, ankaka ateleki a nsangu zambote, ankaka avungudi ye alongi, 12 ye kani dia singika1 aveledi muna salu kia uselo, muna vangamesa e nitu a Kristu, 13 yavana yeto awonso tuluaka muna untwadi wa lukwikilu yo vua zayi wakieleka wa Mwan’a Nzambi, kimana twazikuka yo luaka emvimba muna tezo kia kiwuntu kia

4

4:2 1 Yovo “lusakalalu lwa ntima.” 4:12 1 Yovo “longa.”

EFESO 4:14–5:4 Kristu. 14 Kimana twalembi kala diaka yingiana-ngiana, twanatumunwa kwa mavuku, yo tungianiswa kwa tembwa yawonso ya malongi ma luvunu, muna luvuki lwa wantu, ye muna ndekwa zambi. 15 Kansi wau tuvovanga e ludi, muna zola yambula twanungunuka muna mambu mawonso muna Kristu, una vo i ntu. 16 Muna yandi e nitu yawonso yayikakiana kiˆ mana e yıkwa yawonso yasalanga kumosi muna lungisa oma mavuiˆ lu o mfunu. Vava konso kıkwa kisalanga una ufwene, disadisanga e nitu yanungunuka ye kuyivangamesa muna zola. 17 Edi mpovele yo sia umbangi muna Mfumu vo, ke nufwete kangalela diaka ko nze esi zula1 ana bekangalelanga muna ngindu zau za kizowa.2 18 E nyindu miau mina muna tombe yo vambana muna moyo utukanga kwa Nzambi, muna kuma kia bubu kiau yo ˆ bala kwa ntima miau. 19 E ntona zau zayiva kikilu, bakivene muna mavangu mansoni,1 bevanganga usafu wawonso kuna loko. 20 Kansi, oyeno ke nwalongoka ko vo Kristu i wau kena, 21 ozevo, avo nwawa yo longwa kwa yandi, e ludi muna Yesu kina. 22 Nwalongwa kimana nwakatula kiwuntu kiankulu kina kiafwanana ye kadilu kieno kiantete, kina kiyiviswanga mun’owu wa maketo mandi ma luvuki. 23 Nukwamanana vanguluka muna nyindu mieno,1 24 nuvuata kiwuntu kiampa kina kiavangilwa muna luzolo lwa Nzambi, muna unsongi ye kwikizi kiakieleka. 4:17 1 Awana bena vo ke Ayuda ko yovo awana ke bekwikilanga mu Nzambi ko. 2 Yovo “mpavala; vavala.” 4:19 1 Muna Kingerekia, a·selgei·a. Tala Nsas’a Mvovo. 4:23 1 Sina, “muna mwand’a ntima mieno.”

278 25 Dianu vo, wau nuyambwidi luvunu, nuvovang’e ludi muntu yo ˆ nkw’andi, kadi tu yıkwa yayikakiana. 26 Numona makasi, kansi ke nusumuki ko; ke nulundi makasi ko yakuna ndimuk’a ntangwa; 27 ke nusisila Nkadi ampemba nzila ko.1 28 Ndiona oyiyanga kayiyi diaka ko; kansi yambula kasala ye fululu kiawonso, kasala e salu kiambote muna moko mandi, kimana kakala ye kina kekayila ndiona okondelo. 29 E mvovo miambi ke mivaiki mu nua mieno ko, kansi nuvova kaka edi diambote mu kumika akaka muna ntangwa ifwene, kimana diatwasa ´ nluta kw’awana bewa dio. 30 Ke nukendeleka mwand’avelela a Nzambi ko, una nwasilwa e dimbu yaˆ muna lumbu kia lukulu. 31 Nuyambula e ndudi yawonso, makasi, nganzi, ntantani, mvovo mia lutiangu yo bi wawonso. 32 Kansi nusonga ngemba kwa muntu yo nkw’andi, nukala yo walakazi, nuloloka muntu yo nkw’andi kuna mvevo wauna o Nzambi kanulolokela muna Kristu. Dianu vo, nukala atanginini a Nzambi nze wan’anzolwa, 2 nukangalela muna zola, wauna o Kristu katuzolela1 yo kuyitambika muna wete dieto2 se lukau ye kimenga, kia nsunga zambote kuna kwa Nzambi. 3 E zumba1 ye usafu wawonso ye loko ke diyikwa nkutu ko vovo nwina, wauna ufwanukini kwa nkangu avelela; 4 ngatu mambu mansoni yovo moko ya uzowa ngatu ya usafu—mambu mena vo ke mansongi ko—kansi nuvutu-

5

4:27 1 Yovo “ke nusisila Nkadi ampemba fulu ko.” 5:2 1 Dilenda kala vo, “kanuzolela.” 2 Dilenda kala vo, “wete dieno.” 5:3 1 Muna Kingerekia, por·neia. Tala Nsas’a Mvovo.

279 langa kaka matondo kwa Nzambi. 5 Kadi nuzeye ediadi yo toma dio sungamena yeno kibeni vo, kana munta-zumba1 yovo mundembi-velela yovo nkwa loko, i sia vo, nsambidi a teke, kena ye vua ko muna Kintinu kia Kristu ye kia Nzambi. 6 Ke nuyambula muntu ko kanuvukika muna mvovo miakondwa mfunu, kadi muna mambu mama i mukwizila makasi ma Nzambi kwa wan’akolami. 7 Dianu vo, ke nukadi yau ntwadi ko; 8 kadi tombe nwakala, kansi owau nu ntemo muna Mfumu. Nukangalelanga nze wan’a ntemo, 9 kadi e mbongo a ntemo i mawonso mambote, mansongi ye ludi. 10 Nuvavang’o zaya mana mazolakene kwa Mfumu; 11 nuyambula kala yau e ntwadi muna mavangu ma tombe makondwa o mfunu; kansi nusenzeka mo. 12 Kadi mana bevangilanga kuna sweki diansoni nkutu muna mo yika. 13 Mambu mawonso masenzamene,1 ntemo osenzekele mo, kadi mawonso mana masenzamene i ntemo. 14 I kuma diavovelwa vo: “Sikama ongeye olele, fuluka muna mafwa, Kristu okutemena.” 15 Dianu vo, nutoma tala e nkangala nukangala, ke nukangadi nze minkondwa-ngangu ko, kansi nze akwa ngangu kaka, 16 Nutoma sadilanga e ntangw’eno,1 e kuma kadi e lumbu i bi. 17 Muna diadi, ke nukadi nze minkondwangangu ko, kansi nuvavanga o zaya owu wina o luzolo lwa Yave. 18 Ke nukolwa vinyu ko, ina ifilanga muna mavangu ma usafu,1 kansi nuzala kaka yo mwanda. 19 Nuvovaziana muna nkunga,

EFESO 5:5-33 nusanisina Nzambi, muna nkunga mia kimwanda, nuyimbidila Yave nkunga muna ntima mieno, 20 ntangwa zawonso tutondanga Nzambi eto ye Se muna mambu mawonso, muna nkumbu a Mfumu eto Yesu Kristu. 21 Nusakalela muntu yo nkw’andi muna vumi wa Kristu. 22 Yambula akento basakalela akazi au nze kuna kwa Mfumu, 23 kadi yakala i ntu a nkaz’andi wauna Kristu kenena se ntu a nkutakani, yandi i mvuluzi a nitu yayi. 24 Wauna e nkutakani isakalelanga Kristu, akento mpe bafwete sakalelanga akazi au muna mawonso. 25 Akala, nuzolanga akazi eno wauna Kristu kazolela e nkutakani yo kukiyekola mu kuma kia nkutakani, 26 kavaula yo, kavelelesa yo muna nsukul’a maza ma Diambu dia Nzambi, 27 kimana kakitula e nkutakani se ya nkembo vana ndose andi, yakondwa e tona yovo fu ngatu mambu mena wau, kansi yakala kaka yavelela yo kondwa twangu.1 28 Diau dimosi mpe, akala bafwete zolanga akazi au nze una bezolelanga e nitu za yau kibeni. Yakala ona ozolele nkaz’andi, ukizolele, 29 ke vena muntu ko omenganga e nitu andi, kansi odikilanga yo yo lunga-lunga yo wauna Kristu kevanganga kwa nkutakani, 30 e kuma kadi oyeto ˆ tu yıkwa ya nitu andi. 31 “Muna kuma kiaki, o yakala osisa se diandi yo ngudi andi kalaminina1 nkaz’andi, yau wole bekala se nitu mosi.” 32 E mbumba yayi yavauka yanene kikilu. Muna kuma kia Kristu ye nkutakani i mpovele. 5:5 1 Tala Nsas’a Mvovo, “Mvukana za usafu.” 33 Dianu vo, konso yakala vovo 5:13 1 Yovo “matumbilu.” 5:16 1 Sina, “nusumbanga e ntangwa.” 5:18 1 Yovo “umpumbulu.”

5:27 1 Yovo “mvindu.” 5:31 1 Yovo “kakala kaka yo.”

EFESO 6:1-24 nwina kafwete zola nkaz’andi nze yandi kibeni; vo i nkento kafwete toma zitisanga yakala diandi. E wana, nulemvokelanga mase ye ngudi zeno mun’owu wa luzolo lwa Mfumu, kadi ediadi diansongi. 2 “Zitisa se diaku yo ngudi aku,” owau i nkanikinu wantete wavewa kumosi yo nsilu: 3 “Kimana wakala kiambote yo zinga kolo kiayingi ova ntoto.” 4 Amase, ke nufungisa wan’eno makasi ko, kansi nubasansila muna longi ye luludiku lwa Yave. 5 Antaudi, nulemvokela mfumu zeno muna kinitu, kuna vumi ye zakamu ye ntim’asikila, nze kuna kwa Kristu, 6 ke vava nuyingilwanga kaka ko nze mingiangidika wantu, kansi nze ntaudi za Kristu, nuvanganga luzolo lwa Nzambi ye nsi a ntima yawonso. 7 Nusalanga ye nyindu ambote, nze ntaudi kuna kwa Yave, ke kwa wantu ko, 8 kadi nuzeye wo vo konso muntu ovanga edi diambote, otambula nsendo kuna kwa Yave, kakala ntaudi yovo mvevoki. 9 Amfumu mpe, nuvanganga diau adimosi kwa ntaudi zeno, ke nubavumisinge ko, kadi nuzeye wo vo yeno yo yau, o Mfumu eno mosi kaka kuna zulu, ke swaswanesanga wantu ko. 10 Vo i makaka, nukumamena kaka muna Mfumu ye muna nkum’andi anene. 11 Nuvuata nwaninwa yawonso ya Nzambi kimana nwalenda telamena umpuki1 wa Nkadi ampemba; 12 e kuma kadi e ndwan’eto ke ya menga ye nitu ko, kansi ye tuyalu, akwa wisa, nyadi mia tombe kia nza yayi ye vu kia mianda miambi kuna zulu. 13 Muna kuma kiaki, nuvuata nwaninwa yawonso ya Nzambi ki-

6

6:11 1 Yovo “tumpeso.”

280 mana nwalenda zizidila muna lumbu kiambi, wau numana vanga mawonso, nutelama. 14 Dianu vo, nutelama ye mpond’a ludi yakangwa muna tuketo tweno yo vuata nkikw’a tulu a unsongi, 15 ye nsampatu muna malu, nwakubama mu samuna e nsangu zambote za luvuvamu. 16 Vana ntandu a mawonso mama, nubonga e ngubu anene ya lukwikilu, ina nulenda zimina maswanga mawonso matiya1 ma ndiona wambi. 17 Nuvuata mpe mpu a luvuluzu ye nsosolo a mwanda, i sia vo, diambu dia Nzambi, 18 ye nsamba zawonso ye ndodokela zawonso, nulombanga ntangwa zawonso muna mwanda. Muna kuma kiaki, nuyingila ntangwa zawonso yo dodokela muna wete dia aveledi awonso. 19 Nusambanga mpe mu kuma kiame, yavewa dina ivova vava ibatuna o nua, kimana yakala ye unkabu wavova muna zayisa e mbumb’avauka ya nsangu zambote, 20 zina isadilanga se nkunzi1 muna tuvambu, kimana yavovela zo kuna unkabu wauna mfwete vovela. 21 Vo i mambu mame ye salu kiame, o Tukiko wa mpangi anzolwa ye selo kiakwikizi muna Mfumu, okunuzayisa mambu mawonso. 22 Intumini kwa yeno ye kani diadi, kimana kanuzayisa mambu meto mawonso, kafiaulwisa mpe ntima mieno. 23 Luvuvamu kuna kw’ampangi yo zola yo lukwikilu lutuka kwa Nzambi wa Se ye kwa Mfumu Yesu Kristu. 24 Yambula e nsambu za Nzambi zakala ye awonso ana bena ye nzol’a mvu ya mvu muna Mfumu eto Yesu Kristu. 6:16 1 Yovo “mpunza.” 6:20 1 Yovo “ntumwa.”

NKAND’A PAULU KUNA KWA

E S I FI LI PI MAMBU MENA MO

1 Mavimpi (1, 2) Matondo kwa Nzambi; sambu kia Paulu (3-11) Lunungunuku lwa nsangu zambote kana una vo lubangamu (12-20) O kala moyo i Kristu, o fwa i nluta (21-26) Nkal’eno yakala e ngwizani ye nsangu zambote (27-30) 2 Lulembamu lwa Akristu (1-4) Kuyisakidika ye ntundidikw’a Kristu (5-11) Nusala muna diambu dia luvuluku lweno (12-18) Nukezimanga nze mini (15)

Otumini Timoteo yo Epaferodito (19-30) 3 Ke tusiang’e vuvu muna nitu ko (1-11) Yawonso se mfwilu muna diambu dia Kristu (7-9) Sia ngolo mu tambula o nsendo (12-21) Kisi nsi kuna zulu (20) 4 Kintwadi, yangalala, badika oma mambote (1-9) Ke nutelama ntima muna konso diambu ko (6, 7) Matondo muna tukau twa esi Filipi (10-20) Mavimpi mansuka (21-23)

yo Timoteo, ntaudi za 1 Paulu Kristu Yesu, kuna kw’aveledi awonso muna Kristu Yesu ana bena omo Filipi, kumosi ye akengi ye selo ya salu: 2 Nsambu koko nwina yo luvuvamu lutuka kwa Nzambi wa Se dieto yo Mfumu Yesu Kristu. 3 Ntangwa zawonso ivutulanga matondo kwa Nzambi ame vava i k u nu s u n g amena n ga 4 mu n a ndodokela zame zawonso mu kuma kia yeno awonso. Ntangwa zawonso idodokelanga kuna kiese, 5 mu kuma kia lukau lweno1 muna nsangu zambote tuka muna lumbu kiantete yamu wau. 6 Kadi ngina ye ziku muna diambu edi, ndiona wayantika e salu kiambote vovo nwina ofokola kio yamuna lumbu kia Kristu Yesu. 7 Diansongi kwa mono yayindula diambu diadi mu kuma kia yeno 1:5 1 Yovo “mu kuma kia nsal’eno.”

awonso, kadi ngina yeno omu ntim’ame, oyeno nuna yame e ntwadi muna nsambu za Nzambi, kiakala muna tuvambu twame, muna tanina yo sikidisa e nsangu zambote kuna kw’akwa wisa. 8 Kadi o Nzambi i mbangi ame muna mpila ikunulakukilang’o moyo yeno awonso yo zola kwawonso wauna Kristu Yesu kekunuzolelanga. 9 E kiaki i kuma isambilanga vo e nzol’eno yawokela kikilu yo zayi wasikila yo umbakuzi wawonso; 10 nwazaya oma masundidi o mfunu, kimana nwakondwa mpilakanu yo lembi tesesa akaka masakuba, yamuna lumbu kia Kristu, 11 nwayima mbongo a ndungidi, ina muna Yesu Kristu, muna nkembo ye lusanisinu lwa Nzambi. 12 Ampangi, nzolele nwazaya wo vo, o mambu mambwididi manungunwini nsangu zambote,

281

FILIPI 1:13–2:6 13 o tuvambu twame muna diambu dia Kristu, tutomene zayakana vana vena Ayingidi awonso a ˆ lumbu lwa ntinu ye kwa ankaka. 14 Owau muna kuma kia tuvambu twame, ayingi muna mpangi zame muna Mfumu bakasakene yo songa unkabu wavova diambu dia Nzambi kondwa wonga. 15 Dialudi vo, ankaka besamunanga Kristu ye kimpala ye ntantani, kansi ankaka ye luzolo lwambote. 16 Awaya besamunanga Kristu muna zola, kadi bazeye wo vo yavewa kiyekwa kia tanina e nsangu zambote; 17 kansi ana bavitidi bevangilanga wo muna ntantani, ke mu ntim’asikila ko, bazolele kuntwasila mpasi muna tuvambu twame. 18 Nkia nluta ditwasa? Mpasi vo Kristu kasamunwa muna mpila zawonso, kiakala kuna kuvunina yovo muna ludi, i diau ntomene mwena kiese. Elo, i diau mpe ikwamanana mwena kiese, 19 kadi nzeye wo vo muna ndodokela zeno i mukwizila luvuluku lwame yo lusadisu lwa mwand’a Yesu Kristu. 20 Ngina ye ziku ye vuvu vo, kimweswa nsoni muna konso diambu ko. Kansi mu kuma kia unkabu wame wavova, owau itundidika Kristu nze una yateka vanga, ikuntundidika omu nitu ame, kiakala mu moyo yovo mu lufwa. 21 Kadi kwa mono, okala moyo i Kristu, o fwa i nluta. 22 Avo ngina moyo muna nitu, i mbongo a salu kiame; kansi owu nsola kizayisa wo ko. 23 Ntelamen’o ntima muna mambu mama mau mole, kadi nzolele vo yavevolwa kimana yakala yo Kristu, ediadi i disundidi o wete. 24 Kansi, disundidi o mfunu yakala kaka muna nitu muna diambu dieno. 25 Dianu vo, wau ngina ye

282 ziku kiaki, nzeye wo vo ikala kaka yeno muna lunungunuku lweno ye kiese kia lukwikilu lweno, 26 kimana wau ikala yeno diaka, e kiese kieno kiawokela muna Kristu Yesu. 27 Yambula e nkadilu eno yakala e ngwizani ye nsangu zambote mu kuma kia Kristu, kiakala vo ngizidi vovo nwina yovo kina vo ´ ko, yawa e nsangu zeno yo zaya vo nusikidi muna nyindu yo ntima mosi1 wau nusalanga e ntwadi muna tatidila lukwikilu lwa nsangu zambote, 28 ke nuvumiswa nkutu mu konso diambu ko kwa atantu eno. E kiaki i sinsu kia lufwasu lwau, kansi kia luvuluku kuna kwa yeno; sinsu kitukidi kwa Nzambi. 29 Kadi mu kuma kia Kristu nuvaninu e lau, ke mu kwikila kaka muna yandi ko, kansi nwamona mpe mpasi mu kuma kiandi. 30 Kadi nunwananga e ndwana yau imosi ina nwamona kwa mono, owau nuwidi wo vo yakinu yo nwana. Ozevo, avo vena yo lukasakeso muna Kristu, avo vena yo lufiaulwisu lwa zola, avo nutokanenanga wete dia muntu yo nkw’andi, avo vena yo walakazi ye nkenda, 2 ozevo nulunganisa e kiese kiame muna kalanga yo nyindu mosi ye nzola mosi, akwa ntima mosi, ye kani dimosi. 3 Ke nuvangila konso diambu muna ntantani ko ngatu kuyitundidika, kansi kuna lulembamu kaka nubadikila ankaka vo banusundidi, 4 ke nuvavingi kaka wete wa yeno kibeni ko, kansi wete dia akaka mpe. 5 Nukala yo nyindu una wakala muna Kristu Yesu, 6 ona wina vo, vava kakala muna mpw’a

2

1:27 1 Yovo “kumosi.”

283 Nzambi, kasidi wo yindula ko owu wa wombola e kimfumu, i sia vo, kafwanana yo Nzambi. 7 Kansi, wakisisa e nkatu, wabaka e mpw’a ntaudi yo kituka se muntu. 8 Edi disundidi, vava kakituka se muntu, wakisakidika yo songa nlemvo yamuna lufwa, elo, lufwa vana nti ampasi.1 9 Muna kuma kiaki, o Nzambi wansia vana fulu kisundidi otundalala yo kumvana e nkumbu iviokele e nkumbu zawonso, 10 kimana muna nkumbu a Yesu mwafukamena makungunu mawonso —awana bena kuna zulu ye awana bena ova ntoto ye awana bena kuna nsi a ntoto— 11 tubini twawonso twatambulwila vo Yesu Kristu i Mfumu muna nkembo a Nzambi, wa Se. 12 Dianu vo, azolw’ame, nukwamanana songa o nlemvo ke vana ngina kaka ko, kansi musungula avo kina vo ko, nusiamanana sala kuna vumi ye zakamu muna diambu dia luvuluzu lweno. 13 Kadi o Nzambi muna luzolo lwandi, okunusiamisa, muna kunuvana tima yo nkuma wa sala. 14 Nuvangilanga mawonso kondwa kwa yidima ye mpaka, 15 kimana nwakondwa mpilakanu ye tumbu, nwakala wan’a Nzambi bakondwa twangu1 vana kati kwa mbandu yayi yambi yo tekomoka, vana nukeziminanga nze mini omu nza. 16 Nutoma simbinina e diambu diamoyo, kimana yakala ye kuma kia kuyisanina muna lumbu kia Kristu, kadi nzeye wo vo kialundumuka nkatu ko ngatu funtuka nkatu. 17 Kana nkutu vo ngitilu nze lukau lwa ndua vana kimenga ye 2:8 1 Tala Nsas’a Mvovo. 2:15 1 Yovo “mvindu.”

FILIPI 2:7-30 salu kiavauka nusadidi muna lukwikilu, omono ngiangalele, ngiangalele kumosi yo yeno awonso. 18 Diau adimosi, oyeno mpe nuyangalala yo kemba yame. 19 Owau ngina ye vuvu muna Mfumu Yesu vo ke kolo ko se yanutumina Timoteo, kimana yakumikwa vava itambula e nsangu zeno. 20 Kadi kina yo muntu ankaka ko wina ye tima nze yandi, ona otoma tokanenanga mambu meno. 21 Kadi ankaka, mambu ma yau kibeni kaka bevavanga, ke mana ma Yesu Kristu ko. 22 Nuzeye e ziku kina kasonga, nze mwana osadilanga se diandi, osadidi yame muna lunungunuku lwa nsangu zambote. 23 Dianu vo, yandi nzolele tumatuma, vava izaya owu wina mambu mame. 24 Kansi, ngina ye vuvu muna Mfumu vo, ke kolo ko mono kibeni se ngiza. 25 Kansi owau, edi mbwene vo diamfunu yanutumina Epaferodito wa mpangi ame, nkw’ame a salu ye nkw’ame kesa, ona nwatuma kimana kansadila, 26 kadi olakukang’o moyo a monana yo yeno awonso yo kendalala kikilu e kuma kadi nwawa wo vo yela kayela. 27 Yela kikilu kayela, wadi fwa nkutu; kansi o Nzambi wamfwila e nkenda, ke yandi kaka ko, yo mono mpe kimana yalembi mona diaka e ntantu vana ntandu a ntantu. 28 Dianu vo, intumini mu nzaki, kimana vava numonana yandi, nwamona diaka e kiese, omono mpe yakulula e ntantu. 29 Nuntambula muna Mfumu ye kiese kiawonso wauna nwakulukilwa, nuzitisanga wantu a mpila yayi, 30 e kuma kadi muna diambu dia salu kia Kristu1 i kadi 2:30 1 Dilenda kala vo, “salu kia Mfumu.”

FILIPI 3:1-20 fwila, wau ke nwina yame ko osidi o moyo andi mu vonza muna kunsadila. Vo i mankaka ampangi zame, nuyangalelanga muna Mfumu. Ke dialutokaneso ko kwa mono mu kunusonekena mambu mau mamosi, kadi dialutaninu kwa yeno. 2 Nuyikenga ye mbwa; nuyikenga ye awana bekotanga ankaka o nsoki; nuyikenga ye awana betatidilanga e fu kia zengwa. 3 Kadi yeto twazengwa o zengwa kwakieleka, oyeto tusalanga e salu kiavauka muna mwand’a Nzambi yo kuyisanina muna Kristu Yesu, ke tusianga vuvu kieto muna nitu ko, 4 kana una vo mono ngina ye kuma kia bund’e vuvu muna nitu, ke mu wantu ankaka ko. Avo muntu oyindula vo una ye kuma kia bund’e vuvu muna nitu, omono nsundidi: 5 yazengwa muna lumbu kianana, i mwisi zula kia Isaele, i mwisi kanda dia Benyamini, i Nyibere yawutwa kwa mase ma Ayibere, i Mfarisi mun’owu wa nsiku; 6 mu kuma kia vema kwame, yabangika e nkutakani; mu kuma kia ndungidi muna nsiku, yasonga vo yakondwa e tumbu. 7 Kansi, mana mantwasilanga e nluta, mbadikidi mo se mfwilu1 muna diambu dia Kristu. 8 Edi disundidi, mbadikidi mpe yawonso se mfwilu muna diambu dia zayi wa Kristu Yesu wa Mfumu ame una usundidi. Muna kuma kiandi, mbembwele yawonso, ibadikilanga yo se mbole,1 kimana yabaka Kristu, 9 yakala muna yandi, ke mu kuma kia ndungidi ame ko muna lundanga o Nsiku, kansi mu kuma

284 kia ndungidi ya lukwikilu muna Kristu, ye ndungidi a Nzambi mu kuma kia lukwikilu. 10 Nzolele kunzaya yo nkum’a lufuluku lwandi, yamona e mpasi nze yandi, yafwa mpe nze yandi. 11 Isiang’e ngolo kimana yavua e lau diakala muna lufuluku lwantete lwa mafwa. 12 Ke sia ko vo ntambwidi kala o nsendo ngatu kituka se muntu alunga, kansi isianga kaka e ngolo kimana yatambula o nsendo una yasolelwa1 kwa Kristu Yesu. 13 Ampangi, kikuyibadikilanga ko vo ntambwidi wo kala; kansi dimosi kaka mvanganga: Ivilakananga mana mena kuna nima, inanukinanga mana mena kuna ntwala, 14 isianga ngolo muna tambula o nsendo yabokelelwa kwa Nzambi muna Kristu Yesu. 15 Dianu vo, awana bazikukidi vava twina, yambula bakala yo nyindu wau, avo ngindu zaswaswana nuna zau muna konso diambu, Nzambi osinga kunusengomwena nyindu asikila. 16 Kansi, muna tezo kina tunungunukini, yambula twakwamanana kangala nkangala ansongi muna fu kiau kimosi. 17 Ampangi, nukala e ntwadi muna kuntanginina, nusia meso mun’awana bekangalanga e nkangala ina tunusisidi e mbandu. 18 Kadi ayingi bena—nkumbu miayingi ikubayikanga kansi owau kuna kinsanga ibayikidi —ana bekangalanga nze mbeni za nti ampasi1 a Kristu. 19 E mbaninu au i lufwasu, nzambi au i vumu, e nkembo au i nsoni zau, oma ma nza kaka beyindulanga. 20 Kansi e kisi nsi kieto kuna

3:7 1 Dilenda kala vo, “mbembwele mo.” 3:8 1 Yovo “titi.”

3:12 1 Sina, “yabakilwa.” 3:18 1 Tala Nsas’a Mvovo.

3

285 zulu kina, i kuna kutuka mvuluzi ona tuvingilanga ye tima diawonso, Mfumu Yesu Kristu, 21 ona okitula e nitu zeto zasakalala1 e mfwanani ye nitu andi ya nkembo muna nkum’andi usundidi, una ukunsadisanga mu sakidika e lekwa yawonso muna yandi kibeni. Dianu vo, e mpangi zame azolwa, ana ilakukilang’o moyo, nu kiese ye kolowa kiame, i nsikila yayi nusikila muna Mfumu, azolw’ame. 2 Nkasakese Ewodia, nkasakese mpe Suntuki kimana bakala yo nyindu mosi muna Mfumu. 3 Elo, idodokele mpe, nze nkw’ame wakieleka muna salu, kwamanana sadisa akento awaya ana befuntukanga yame muna diambu dia nsangu zambote, kumosi yo Kelemento ye ankaka mpe akw’ame muna salu, ana bena vo e nkumbu zau zina muna nkand’a moyo. 4 Ntangwa zawonso nuyangalala muna Mfumu. Mpovele wo diaka vo, Nuyangalala! 5 O ntim’eno anleka yambula wazayakana kw’awonso. O Mfumu wina omu ngenga. 6 Ke nutelama ntima muna konso diambu ko, kansi muna mambu mawonso muna sambu ye ludodokelo ye matondo, yambula ndomba zeno zazayiswa kwa Nzambi; 7 o luvuvamu lwa Nzambi luna luviokele umbakuzi wawonso luyingila ntima mieno ye makani meno muna Kristu Yesu. 8 Vo i mankaka ampangi, mawonso maludi, mawonso mazitu, mawonso mansongi, mawonso mavelela, mawonso ma zolakana, mawonso mevovelwanga e mbote, mawonso mambote ye mawonso

4

3:21 1 Yovo “zatovoka.”

FILIPI 3:21–4:19 ma lusanisinu, nukwamanana badika mambu mama. 9 O mambu mana nwalongoka ye mana nwata´ mbula yo wa yo mona omu mono, i mau nuvanga, o Nzambi a luvuvamu okala yeno. 10 Ngiangalele kikilu muna Mfumu wau vo nungindwidi diaka. Kana una vo nwatokanenanga wete diame, ke nwakala ye lau diasonga wo ko. 11 Ke sia ko vo wau nkondelo i mpovele wo, kadi muna mambu mawonso nzeye yangalela konso kina ngina kiau. 12 Nzeye owu wakadila ye fiakete yo wokela. Muna mambu mawonso ye ntangwa zawonso nzeye mbumb’a kala wayukuta yo fwa nzala, kala ye ulolo ´ ye kondwa ma. 13 Muna mambu mawonso ngina ye nkuma muna ndiona okunkumikanga. 14 Kansi, diambote nwavanga wau nwakala yame entwadi muna mpasi zame. 15 Ozevo, yeno esi Filipi nuzeye wo mpe vo vava nwawa e nsangu zambote mu nkumbu antete, vava yakatuka oku Makedonia, ke vakala nkutakani ko yakala yame ntwadi muna diambu dia vana yo tambula, yeno kweno kaka; 16 kadi vava yakala kuna Tesalonika, nwantwikila lekwa muna diambu dia nsatu zame, ke nkumbu mosi kaka ko kansi nkumbu miole. 17 Ke sia ko vo lukau mvavanga, kansi mbongo ikunutwasila nluta miayingi nzolele. 18 Kadi, ngina ye yawonso ina mvuidi o mfunu, yo suva nkutu. Nzadidi wau ntambwidi kwa Epaferodito ina nuntwikidi, e nsunga zambote, lukau lutondakana yo yangidika Nzambi. 19 O Nzambi ame olungisa emvimba e nsatu zeno zawonso mun’owu wa umvuama

FILIPI 4:20–KOLOSAI 1:9 wandi muna nkembo muna Kristu Yesu. 20 Kuna kwa Nzambi eto yo Se nkembo yamu mvu ya mvu. Amen. 21 Nuzingula mavimpi kw’aveledi awonso muna Kristu Yesu. Ampangi ana bena yame banutu-

286 mini mavimpi. 22 Aveledi awonso banutumini mavimpi, musungula awana bena muna nzo a Kaisa. 23 E nsambu za Mfumu Yesu Kristu zakala ye mwanda nusonganga.

NKAND’A PAULU KUNA KWA

E S I KO LO S A I MAMBU MENA MO

1 Mavimpi (1, 2) Matondo mu kuma kia lukwikilu lwa esi Kolosai (3-8) Sambu mu kuma kia lunungunuku lwa mwanda (9-12) Fulu kiamfunu kia Kristu (13-23) Mfuntuk’a Paulu mu kuma kia nkutakani (24-29) 2 Mbumb’avauk’a Nzambi, Kristu (1-5) Nuyikenga ye avunginiki (6-15) E ziku kia mambu i Kristu (16-23)

wa ntumw’a Kristu Yesu 1 Paulu, muna luzolo lwa Nzambi yo

Timoteo wa mpangi eto, 2 kuna kw’aveledi ye mpangi zakwikizi muna Kristu koko Kolosai: Nsambu koko lwina yo luvuvamu lutuka kwa Nzambi wa Se dieto. 3 Ntangwa zawonso tuvutulanga matondo kwa Nzambi wa Se dia Mfumu eto Yesu Kristu, vava tukunusambidilanga 4 wau twawa lukwikilu lweno muna Kristu Yesu yo zola kweno muna aveledi awonso, 5 mu kuma kia vuvu kina nwalundilwa kuna zulu. Nwa-

3 Kiwuntu kiankulu ye kiampa (1-17) ˆ Fwasa yıkwa ya nitu (5) Zola i kangwa kiazikuka kia untwadi (14) Longi kwa esi nzo za Akristu (18-25) 4 Longi kwa zimfumu (1) “Nuzindalala muna sambu” (2-4) Kangadila muna ngangu y’awana bena kuna mbazi (5, 6) Mavimpi mansuka (7-18)

´ teka wa oma ma vuvu kiaki muna ludi kia nsangu zambote 6 zina lwasamunwinwa. Wauna e nsangu zambote ziyiminang’e mbongo yo nungunuka omu nza yawonso, i wau mpe uvangamanga vovo nwi´ na tuka muna lumbu nwawa yo zaya kieleka e nsambu za Nzambi. 7 I wau nwawa kwa Epafera wa ntaudi eto anzolwa, ona wina vo selo kia kwikizi kia Kristu muna wete dieto. 8 Watusamunwina mpe o zola kweno muna kimwanda. 9 I dianu vo, tuka muna lumbu ´ twawa wo, ke tuyambulanga nku-

287 tu kunusambidila ko yo lomba vo nwazadiswa yo zayi wasikila wa luzolo lwandi muna ngangu zawonso yo umbakuzi wa mwanda, 10 kimana nwakangala e nkangala ifwene kuna kwa Yave muna kunyangidika muna mawonso, ekolo nukwamanananga yima e mbongo muna mavangu mawonso mambote yo nungunuka muna zayi wasikila wa Nzambi; 11 nwatambula nkuma wawonso mun’owu wa nkembo andi kimana nwalenda zizidila mawonso kuna kiese, 12 wau nutondanga o Se, ona wanufwanisa kimana nwakala e ntwadi mun’e vua dia aveledi ana bena mu ntemo. 13 Watuvuluza muna wisa kia tombe yo kutukotesa muna kintinu kia Mwan’andi anzolwa, ˆ 14 muna yandi i twakudilwa, i sia vo, twalolokwa masumu. 15 Yandi i fwaniswa kia Nzambi olembi monekanga, mwan’antete muna nsema wawonso; 16 e kuma kadi muna yandi i mwasemenwa lekwa yawonso kuna zulu y’ova ntoto, ina imonekanga ye ina ilembi monekanga, kana kunda ya kintinu, kana umfumu, kana tuyalu yovo wisa. Lekwa yawonso muna yandi yasemenwa ye mu kuma kiandi. 17 Yandi mpe wavita lekwa yawonso, e lekwa yawonso muna yandi inina, 18 yandi i ntu a nitu, ina vo i nkutakani. Yandi i lubantiku, i mwan’antete watelama muna mafwa, kimana kakala wantete muna lekwa yawonso; 19 kadi Nzambi ozolele vo mawonso malunganena muna yandi, 20 muna yandi mpe i kayikakesela diaka lekwa yawonso kwa yandi kibeni, wau kavanga ungudi muna menga kabungula vana nti ampasi,1 kana

KOLOSAI 1:10-29 eyi in’ova nza, yovo eyi ina kuna zulu. 21 Oyeno atantu nwateka kala yo vambana yo Nzambi e kuma kadi nwasianga ngindu zeno muna mavangu mambi, 22 kansi owau, unuyikakese diaka muna nitu a ndiona wakiyekola muna lufwa, kimana kanusunzula, nwavelela yo kondwa twangu1 ye tumbu vana ndose andi— 23 kimana nwakala kaka muna lukwikilu, nwasikila muna nkubilwa yo kala ngingi, nwalembi dimbula e vuvu muna nsangu zambote zina nwawa ye zina zasamunwa muna nsema wawonso kuna nsi a zulu. Muna nsangu zazi zambote, omono Paulu i yakitukila selo. 24 Owau ngiangalele muna mpasi zame muna diambu dieno, yo lunganesa omu nitu ame dina dikondele muna mpasi za Kristu, mu kuma kia nitu andi, ina vo, nkutakani. 25 I selo kia nkutakani yayi mun’owu wa kiyekwa yavewa kwa Nzambi muna diambu dieno, yasamuna e diambu dia Nzambi una ufwene, 26 e mbumb’avauka ina yaswekama tuka muna tandu1 yavioka ye mbandu zavioka. Kansi owau isengomokene kw’aveledi andi, 27 ana Nzambi kayangalele zayisa vana vena e zula o umvuama wa nkembo a mbumba yayi yavauka, ina vo i Kristu wina omo yeno, e vuvu kia nkembo andi. 28 Yandi kaka tusamunanga yo wondelela awonso, yo longa awonso muna ngangu zawonso, kimana twasunzula wantu awonso kwa Nzambi bazikuka muna Kristu. 29 Muna diadi ifuntukilanga yo siamanana muna lusadisu lwa nkum’andi una usalanga omu mono.

1:20, 26 1 Tala Nsas’a Mvovo.

1:22 1 Yovo “mvindu.”

KOLOSAI 2:1-21 Nzolele nwazaya wo vo vita yampwena inwananga muna wete dieno ye awana bena oko Laodikia ye muna wete dia awonso ana ke bamwene ntete ndose ame ko.1 2 Kimana e ntima miau miafiaulwiswa, bayikakiana muna zola, yo tambula umvuama wawonso wa lusikidisu lwa umbakuzi wau, kimana bakala yo zayi wasikila wa mbumb’avauka ya Nzambi, i sia vo, Kristu. 3 Muna yandi i mwaswekamena tusalu twawonso twa ngangu yo zayi. 4 Mpovele wo kimana valembi kala muntu okunuvukikila muna mvovo mia malengo. 5 Kanele vo kina yeno ko muna nitu, ngina yeno muna mwanda, iyangalalanga mu mona e nkubika zeno zambote yo lukwikilu lweno lwasikila muna Kristu. 6 Dianu vo, wauna nwatambulwila Kristu Yesu wa Mfumu, nukangalelanga muna yandi, 7 nusimama e mianzi yo kumikwa muna yandi, nwasikila muna lukwikilu, wauna nwalongwa, yo wokesa matondo. 8 Nutoma tala, valembi kala muntu okunubunduna mun’owu wa ndongota yo luvuki lwa tusansu twa wantu, yo mambu ma nza makondwa o mfunu, ke mun’owu wa Kristu ko; 9 kadi e fu yawonso ya Nzambi izele muna yandi. 10 Dianu vo, muna yandi ke nukondwa lekwa ko, yandi i ntu a luyalu lwawonso ye wisa. 11 Muna ngwizani eno yo yandi i nwazengelwa e nzengwa ina vo ke ya moko ko, muna katula e nitu a kinsuni, kansi e nzengwa ina vo ya Kristu. 12 Kadi nwazikwa kumosi muna luvubu lwandi, muna ngwizani eno yo yandi nwafulwa mpe ku-

288 mosi muna diambu dia lukwikilu lweno muna mavangu ma nkum’a Nzambi, ona wamfula muna mafwa. 13 Vana ntandu, kanele vo nwafwa nwakala muna makuzuka meno yo lembi zengwa muna nitu zeno, Nzambi wanuvana o moyo kumosi yo yandi. Kuna mvevo waloloka makuzuka meto mawonso 14 yo vunzuna1 o Nsiku una watusianga e kitantu. Wakatula wo muna nzila wau kakoma wo vana nti ampasi.2 15 Muna nti ampasi2 wau i kasundila tuyalu y’akwa wisa, wabasunzula se abakami vana meso ma ndonga, yo kubadiatisila muna nkembo a nsundidi. 16 Dianu vo, ke nuyambula ko vo muntu kanufundisila muna kuma kia dia yo nua yovo kembelela nkinzi yovo nzangam’a ngonde ngatu lunda lumbu kia vuˆ ndu. 17 O mambu mama i k ıni1 kia mana mekwiza, kansi e ziku kia mambu mama i Kristu. 18 Ke nuyambula ko vo muntu kanukutumuna o nsendo muna lulembamu lwa kivunina ye nsambila ambasi, “wau kesiandamanga” mu mana kamwene. Okuyitundidikanga e ntundidika ankatu muna nyindu andi a kinitu, 19 yo lembi landa o Ntu una vo muna yandi e nitu yawonso idikilwanga yo yikakeselwa kumosi muna mayikilu ye mianzi, kimana yavongela waun’o Nzambi kazolele. 20 Avo nwafwa kumosi yo Kristu muna mambu ma nza makondwa o mfunu, ekuma nuzingilanga vika sia vo nwakinu nwa nza yo lunda diaka nsiku: 21 “Kusimbi ko, kuyeleka ko, kuviakana

2:1 1 Sina, “ke bamwene ndose ame muna nitu ko.”

2:14 1 Yovo “katula.” 2:14, 15 2 Tala Nsas’a Mvovo. 2:17 1 Yovo “ninga.”

2

289 ko,” 22 e lekwa yawonso ikuyifwilanga muna nsadilwa, mun’owu wa nkanikinu ye malongi ma wantu? 23 Kanele vo mambu mama malenda moneka vo ma ngangu, wau basikidisa nsambila ya yau kibeni yo songa lulembamu lwa kivunina, yo bangika e nitu, ke mena kwandi mfunu ko wau ke malendi kakidila e keto dia nitu ko. Wau vo nwafulwa yo Kristu, nuvavanga mana ma zulu, kuna o Kristu kavuandidi kuna koko kwalunene kwa Nzambi. 2 Nusianga e sungididi muna mana ma zulu, ke ma nza ko. 3 Kadi nwafwa, o moyo eno waswekama yo Kristu muna Nzambi. 4 Vava Kristu wa moyo eto kesengomoka, oyeno mpe nusengomoka yandi muna nkembo. ˆ 5 Dianu vo, nufwasa yıkwa yeno ina ova nza, mu diambu dia zumba,1 usafu, zinu diasaka dia vukana, e keto diambi ye loko, dina vo i sambu ya teke. 6 Muna kuma kia mambu mama i mukwizila o makasi ma Nzambi. 7 Oyeno mpe, mambu mama nwavanganga1 muna nkadilu eno yankulu. 8 Kansi, owau nufwete katula omu yeno mawonso mama: e kudi,1 makasi, mbi, mvovo mia malevo ye moko yansoni omo nua mieno. 9 Ke nuvunaziana ko. Nukatula kiwuntu kiankulu ye mavangu mandi, 10 nuvuata kiwuntu kiampa, kina kivangululwanga muna zayi wasikila mun’owu wa fwaniswa kia Ndiona wasema kio, 11 ke muna nkutu Mungerekia ko ngatu Nyuda, ndiona wazengwa yovo mundembi ze-

KOLOSAI 2:22–3:21 ngwa, nzenza, Nsekutia,1 ntaudi yovo mvevoki; kansi Kristu i mawonso muna awonso. 12 Dianu vo, wau vo nwasolwa kwa Nzambi, nwavelela yo zolwa, nuvuata walakazi, nkenda, lusakalalu, lulembamu yo luzindalalu. 13 Nuvezananga mambu yo loloka muntu yo nkw’andi kuna mvevo, kana nkutu vo muntu obakidi nkw’andi diambu. Wauna Yave kanulolokela kuna mvevo, oyeno mpe i wau nufwete vanga. 14 Kansi, vana ntandu a mambu mama mawonso, nuvuata o zola, kadi i kangwa kiazikuka kia untwadi. 15 Nuyambula o luvuvamu lwa Kristu lwayala omo ntima mieno, kadi muna luvuvamu lwalu i nwabokelelwa muna nitu imosi. Nuvutulanga o matondo. 16 Yambula diambu dia Kristu diakala muna ntima mieno ye ngangu zawonso. Nulonganga yo kasakesa1 muntu yo nkw’andi muna nkunga, muna sanisina Nzambi, muna nkunga mia kimwanda yo matondo, nuyimbidila Yave muna ntima mieno. 17 Konso mana nuvova yovo vanga, mawonso nuvangila mo muna nkumbu a Mfumu Yesu, nutondanga Nzambi wa Se muna yandi. 18 Akento, nusakalela akazi eno, wauna ufwene muna Mfumu. 19 Akala, nuzolanga akazi eno, ke nubafungila makasi ma ndudi ko.1 20 Wana, nulemvokelanga mase ye ngudi zeno muna mawonso, kadi dia luyangalalu kwa Mfumu. 21 Amase, ke nufungisa wan’eno makasi

3:5 1 Muna Kingerekia, por·neia. Tala Nsas’a Mvovo. 3:7 1 Yovo “i wau nwakangalelanga.” 3:8 1 Yovo “nsita.”

3:11 1 “Nsekutia” i muntu walembi temoka. 3:16 1 Yovo “wondelela.” 3:19 1 Yovo “ke nubabangiki ko.”

3

KOLOSAI 3:22–4:18 ko, kimana balembi kendalala. 22 Antaudi, nulemvokela mfumu zeno muna kinitu muna mawonso, ke vava nuyingilwanga kaka ko nze mingiangidika wantu, kansi ye ntim’asikila yo vumi wa Yave. 23 Mawonso nuvanga, nuvangilanga mo ye nsi a ntima yawonso nze kuna kwa Yave, ke kwa wantu ko, 24 kadi nuzeye wo vo kuna kwa Yave nutambula e vua dieno se nsendo. Nusala se ntaudi za Mfumu, Kristu. 25 Kadi ndiona ovanganga o bi otambula o bi una kevanganga, ke vena mpambula ko. Oyeno amfumu, nuvanga oma mansongi y’oma mafwene kwa ntaudi zeno, wau nuzeye wo vo oyeno mpe Mfumu luna yandi kuna zulu. 2 Nuzindalala muna sambu, ke nuvilakananga samba ko yo vutula matondo. 3 Vana ntandu, nutusambidilanga mpe kimana o Nzambi katuziulwila o mwelo twalenda samuna e diambu dia mbumb’avauka mu kuma kia Kristu, eyi nginina mu pelezo, 4 yasamuna yo mu mpila mfwete yo samunwina. 5 Nukangadilanga muna ngangu vana vena awana bena kuna mbazi, nutoma sadilanga e ntangw’eno.1 6 E mpov’eno yambula yakala yangemba ntangwa zawonso, yasiwa o mungwa, kimana nwazaya una nufwete vanina e mvutu kwa konso muntu. 7 Tukiko wa mpangi ame anzolwa ye selo kiakwikizi ye nkw’ame ntaudi muna Mfumu, okunusamunwina mambu mame mawonso. 8 Intumini kwa yeno kimana nwa-

290 zaya owu twina, kafiaulwisa mpe ntima mieno. 9 Wizidi kumosi yo Onesimo wa mpangi ame anzolwa ye kwikizi, ona watuka kwa yeno; bekunusamunwina mawonso mabwidi okwaku. 10 Aresetako wa nkw’ame mbakami, unutumini mavimpi yo Maku wa yitu kia Banaba (ona nwakanikinwa vo nwantambula avo wizidi), 11 yo Yesu ona oyikilwanga vo Yuseto, ana bena mun’awana bazengwa. Yau kaka i akw’ame a salu kia Kintinu kia Nzambi, oyau i nto a lufiaulwisu1 lwame. 12 Epafera wa ntaudi a Kristu Yesu ona watuka kwa yeno, unutumini mavimpi. Ntangwa zawonso ozindalalanga o samba muna wete dieno, kimana nwatelama, nwazikuka yo sikila muna luzolo lwawonso lwa Nzambi. 13 Insididi umbangi vo ovanganga mawonso muna wete dieno, y’awana bena muna Laodikia ye Yerapole. 14 Luka wa ngang’a mawuku anzolwa, unutumini mavimpi yo Dema mpe. 15 Nuzingula mavimpi kw’ampangi muna Laodikia, kwa Numfa ye nkutakani ina muna nzo andi. 16 Vava nutanga o nkanda wau, nuvanga mawonso watangwa mpe muna nkutakani a Laodikia, oyeno mpe nutanga una wa esi Laodikia. 17 Nuvovesa Arekipo vo: “Toma tala uselo una watambula muna Mfumu, walunganesa wo.” 18 I mavimpi mame mama, muna koko kwame, mono Paulu. Nuyindulanga tuvambu twame. Yambula e nsambu zakala yeno.

4:5 1 Sina, “nusumbanga e ntangwa.”

4:11 1 Yovo “lusadisu.”

4

NKANDA WANTETE WA PAULU KUNA KWA

E S I T E S A LO N I K A MAMBU MENA MO

1 Mavimpi (1) Matondo mu kuma kia lukwikilu lwa esi Tesalonika (2-10)

Sambu mu kuma kia esi Tesalonika (11-13) 4 Lulukisu mu kuma kia zumba (1-8) Zolaziana una ufwene (9-12) “Nusianga e sungididi muna mambu ma yeno kibeni” (11) Awana bafwila muna Kristu yau beteka fuluka (13-18)

2 Paulu osidi umbangi muna Tesalonika (1-12) Esi Tesalonika batambwidi e diambu dia Nzambi (13-16) Paulu una ye tima dia monana y’esi Tesalonika (17-20)

5 Ngiz’a lumbu kia Yave (1-5) “Luvuvamu ye ngemba!” (3) Nuyingila, nulungalala (6-11) Luwondelelo (12-24) Mavimpi mansuka (25-28)

3 Paulu otelamene moyo wau kevingilanga muna Atenai (1-5) Nsangu zalufiaulwisu za Timoteo (6-10)

Silwano1 yo Timoteo, 1 Paulu, kuna kwa nkutakani ya esi Tesalonika muna Nzambi wa Se yo Mfumu Yesu Kristu: Nsambu koko lwina ye luvuvamu. 2 Ntangwa zawonso tuvutulanga matondo kwa Nzambi vava tuyikanga yeno awonso muna sambu yeto, 3 kadi tusungamenanga salu kieno kia lukwikilu, mfuntu eno a zola yo luzindalalu lweno mu kuma kia vuvu kieno muna Mfumu eto Yesu Kristu vana ndose a Nzambi eto yo Se. 4 Ampangi azolwa kuna kwa Nzambi, tuzeye wo vo yandi unusolele, 5 kadi e nsangu zambote zina twasamuna ke zaluaka kwa yeno muna mvovo kaka ko, kansi muna nkuma yo mwand’avelela yo lusikidisu lwayingi, wauna nuzeye e mpila wantu twakala 1:1 1 Oyikilwanga mpe vo Sila.

vovo nwina muna diambu dieno. 6 Nwakituka se atanginini eto yo Mfumu, wau nwatambulwila e diambu dia Nzambi muna mpasi zayingi ye kiese kia mwand’avelela, 7 dianu nukitukidi se mbandu kuna kwa minkwikizi miawonso muna Makedonia ye muna Akaya. 8 Kadi muna yeno, wantu awonso muna Makedonia ye Akaya bawidi e diambu dia Yave, e nsangu za lukwikilu lweno muna Nzambi zilueke mwawonso, ke dina mfunu ko twavova diaka diambu. 9 Kadi yau kibeni besamunanga e nsangu za ndwaka twaluaka vovo lwina muna nkumbu antete ye ngiambula nwayambula e teke yo viluka kwa Nzambi, nwasadila Nzambi amoyo ye ludi, 10 yo vingila Mwan’andi otuka kuna zulu, ona kafula muna mafwa, Yesu, ona okutuvuluza muna makasi mekwiza.

291

1 TESALONIKA 2:1-20 Ampangi, yeno kibeni nutomene wo zaya vo e nkingul’eto vovo lwina ke yakala yankatu ko. 2 Kana una vo twateka mona e mpasi yo tiangunwa kuna Filipi wauna nuzeye, twakala yo unkabu muna Nzambi eto wakunusamunwina e nsangu zambote za Nzambi muna lubangamu lwayingi. 3 Kadi owondelela twanuwondelela ke mpilakanu ko yovo usafu, ngatu umpuki, 4 kansi wauna twatondelwa kwa Nzambi yo vewa kiyekwa kia nsangu zambote, i una tuvovelanga, ke mu yangidika wantu ko, kansi Nzambi kaka ona ofimpanga e ntima mieto. 5 Kieleka, ke twavava kunuleba mu mvovo ko yovo sadila umpuki ye loko; o Nzambi i mbangi! 6 Ke twavavanga nkembo kwa wantu ko, kana nkutu kwa yeno yovo kw’akaka, kadi zitu diampwena twadi kala kwa yeno wau vo tu ntumwa za Kristu. 7 Kansi, twayisakidika vovo nwina, nze ngudi oyemekanga yo wonzakana wan’andi kuna zola kwawonso. 8 Wau vo twatoma kunuzola, ke twakala kaka ye kani dia kunusamunwina e nsangu zambote za Nzambi ko, kansi twayekola mpe mioyo mieto, kadi nwatoma zolakana kwa yeto. 9 Kieleka, ampangi nusungamene e salu kieto ye mfuntuk’eto. Muna lembi kala se zitu diampwena kwa yeno, twasalanga yo fuku yo mwini vava twanusamunwinanga e nsangu zambote za Nzambi. 10 Oyeno nu mbangi yo Nzambi mpe, kadi nwamona una twakadila ye kwikizi, unsongi yo kondwa tumbu kwa yeno minkwikizi. 11 Nutomene wo zaya vo twanuwondelelanga, yo kunufiaulwisa yo sila umbangi kwa ko-

2

292 nso muntu vovo nwina, nze una o se kevanganga kwa wan’andi, 12 kimana nwakangala e nkangala ifwene kuna kwa Nzambi ona okunubokelanga muna Kintinu kiandi yo nkembo andi. 13 E kiaki i kuma tuvutulwilanga mpe matondo kwa Nzambi, kadi vava nwatambula diambu dia ´ Nzambi, dina nwawa kwa yeto, ke nwatambula dio nze diambu dia wantu ko, kansi wauna dina kieleka, diambu dia Nzambi kaka, dina disalanga omo yeno minkwikizi. 14 Kadi oyeno ampangi, nukitukidi se atanginini a nkutakani za Nzambi muna Kristu Yesu zina muna Yuda, kadi numweswang’e mpasi kwa esi kanda dieno, wauna oyau mpe bemweswanga e mpasi kwa Ayuda, 15 ana bavonda Mfumu Yesu ye angunza yo kutubangika. Ke beyangidika` nga Nzambi ko, kadi batelamene wete dia wantu awonso, 16 bevavanga kutusima twalembi vova kwa esi zula1 kimana bavuluzwa. Muna vanga wo, besakisanga o masumu mau. Kansi kuna mfoko, o makasi mandi mekubaluakila. 17 Kansi ampangi, vava twavambana yeno mu kolo kiakete, (muna kinitu, ke mu ntima mieto ko), mu kuma kia tima diayingi twakala diau, twavanga wawonso kimana twamonana yeno diaka.1 18 I kuma twazola kwizila koko lwina, elo, omono Paulu, yavava kwiza ke nkumbu mosi kaka ko, kansi nkumbu miole; kansi o Satana watukanga e nzila. 19 Akieyi i vuvu kieto yovo kiese yovo kolow’a lusanu vana ndose a Mfumu eto Yesu muna ngiz’andi? Nga ke yeno ko e? 20 Kieleka, 2:16 1 Awana bena vo ke Ayuda ko. 2:17 1 Sina, “twamona diaka e ndose zeno.”

293 oyeno i nkembo eto ye kiese kieto. Dianu vo, una ke twalenda diaka zizidila ko e mpambana twavambana, twayindula vo diambote twakala yeto kaka kuna Atenai; 2 twatuma Timoteo wa mpangi eto ye selo kia Nzambi1 muna nsangu zambote za Kristu, kanusikidisa2 yo kunufiaulwisa muna lukwikilu, 3 kimana valembi kala muntu ovutuka manima1 muna mpasi zazi. Kadi yeno kibeni nuzeye wo vo ke tulendi venga e mpasi zazi ko.2 4 Kadi vava twakala yeno, twateka kunuzayisa vo mpasi tumona, i diau mpe divangamene, wauna nuzeye. 5 Muna kuma kiaki, wau kialenda diaka zizidila ko e mpambana twavambana, yantuma kimana yazaya owu wina lukwikilu lweno, dikwa kala vo o Mvukumuni wanuvukumuna, e salu kieto kiakituka se kiankatu. 6 Kansi Timoteo wau katukidi kwa yeno, utuzayisi e nsangu zambote za lukwikilu yo zola kweno, ntangwa zawonso nukutuyindulanga ye kiese kiawonso, nuna ye tima dia kutumona wauna oyeto mpe twinina ye tima dia kunumona. 7 Dianu vo, ampangi, muna nkondwa ye mpasi zeto zawonso, nukutufiaulwisanga muna lukwikilu nusonganga. 8 Owau tukumamene diaka1 wau nusikidi muna Mfumu. 9 Aweyi tulenda vutulwila matondo kwa Nzambi muna diambu dieno, muna kiese kiayingi tukunumwenanga vana ndose a Nzambi eto? 10 Fuku yo mwini

1 TESALONIKA 3:1–4:7 tudodokelanga kikilu kimana twamonana yeno1 yo kudikila dina dikondelo muna lukwikilu lweno. 11 Yambula Nzambi wa Se dieto yo Mfumu eto Yesu batuziulwila e nzila kimana twiza kwa yeno. 12 Vana ntandu, yambula Mfumu kanukudikila, elo, kanuwokesela o zola muna muntu yo nkw’andi ye kw’awonso, wauna oyeto tukunuzolelanga, 13 kimana kasikidisa ntima mieno, nwakondwa e tumbu yo kala wavelela vana ndose a Nzambi wa Se muna ngiz’a Mfumu eto Yesu ye aveledi andi awonso. Vo i mankaka ampangi, wauna nwatambula kwa yeto o nkanikinu wa nkangala ina nufwete kangala muna yangidika Nzambi, wauna nukangalelanga, tunuwondelele yo kunudodokela muna Mfumu Yesu vo nuwokesa wo vanga. 2 Kadi nuzeye nkanikinu mina twanuvana muna Mfumu Yesu. 3 Kadi i luzolo lwa Nzambi lulu, nwakala nwavelela, nwayikenga ye zumba.1 4 Konso muntu vovo nwina kafwete zaya una kalenda kadila ye volo muna nitu1 andi muna velela yo zitu, 5 ke mu zinu diasaka dia vukana ko nze esi zula1 ana ke bazeye Nzambi ko. 6 Ke vakadi muntu ko oviokesa e tezo muna diambu diadi yo kota mpangi andi nsoki, kadi Yave olanda e kunda muna mambu mama mawonso, nze una twateka kunusamunwina yo kunulukisa kikilu. 7 Kadi o Nzambi katubokela muna usafu ko, kansi muna velela

3:2 1 Dilenda kala vo, “osalanga kumosi yo Nzambi.” 2 Yovo “kanukumika.” 3:3 1 Sina, “nikunwa.” 2 Yovo “i zau twasolelwa.” 3:8 1 Sina, “tuna moyo.”

3:10 1 Sina, “ndose zeno.” 4:3 1 Muna Kingerekia, por·neia. Tala Nsas’a Mvovo. 4:4 1 Sina, “kinzu.” 4:5 1 Awana bena vo ke Ayuda ko.

3

4

1 TESALONIKA 4:8–5:14 kaka. 8 Dianu vo, ndiona obembwele diambu diadi, kabembwele muntu ko, kansi Nzambi ona unuvene mwand’andi avelela. 9 Vo i diambu dia zola vana vena ampangi, ke dina mfunu ko twanusonekena, kadi yeno kibeni nwalongwa kwa Nzambi vo nwazolaziananga. 10 I wau nuvanganga kwa mpangi zawonso bena omo Makedonia yawonso. Kansi tunukasakese ampangi, nwawokesa wo vanga. 11 Nuvanga mawonso nwakadila kuna luvuvamu, nusianga e sungididi muna mambu ma yeno kibeni yo sala muna moko meno wauna twanukanikina, 12 kimana nwakangala e nkangal’ansongi vana vena awana bena kuna mbazi, ke ´ nukondwa ma ko. 13 Kansi ampangi, ke tuzolele ko vo nwalembi zaya e diambu dia awana balele muna lufwa, kimana nwalembi mona e ntantu zina bemonanga awana ke bena ye vuvu ko. 14 Kadi avo tukwikilanga vo Yesu wafwa yo fuluka, o Nzambi mpe muna Yesu ofula awana balele muna lufwa. 15 Kadi edi tunusamunwini muna diambu dia Yave, ankaka muna yeto ana bekala o moyo muna ngiz’a Mfumu ke bevita awana balele muna lufwa ko; 16 e kuma kadi o Mfumu yandi kibeni okulumuka tuka kuna zulu, ye mbok’a lutumu ye nding’a mbasi ambuta ye mpungi a Nzambi, awana bafwa muna Kristu yau beteka fuluka. 17 I bosi, oyeto tuzinganga owau, tusala yo moyo, tuzavunwa kumosi yo yau muna matuti kimana twawanana yo Mfumu muna ngambwila; muna mpila yayi i tukadila kumosi yo Mfumu ntangwa zawonso. 18 Dianu vo, nufiauziananga muna mambu mama.

294 Vo i diambu dia kolo ye nsungi, ampangi, ke dina mfunu ko muna kunusonekena. 2 Kadi yeno kibeni nutomene wo zaya vo e lumbu kia Yave kikwiza nze mwivi muna fuku. 3 Una se bevovanga vo, “Luvuvamu ye ngemba!” ozevo, o lubukumuku lukubaluakila kuna kinsalukisa, nze nsongo mia nkento owuta, ke bekala ye una betinina ko. 4 Vo i yeno ampangi, ke luna mu tombe ko, kimana e lumbu kiakina kia nuluakila nze mwivi, 5 kadi yeno awonso nu wan’a ntemo ye wan’a mwini. Oyeto ke tuvuilu kwa fuku ko ngatu kwa tombe. 6 Dianu vo, ka tuleki ko nze ankaka, kansi tuyingila yo lungalala. 7 Kadi awana belekanga, mu fuku belekanga, awana bekolwanga mu fuku bekolwanga. 8 Vo i yeto tuvuilu kwa mwini, yambula twalungalala yo vuata nkikw’a tulu a lukwikilu yo zola ye mpu a vita ina vo i vuvu kia luvuluku, 9 e kuma kadi, o Nzambi watusola, ke mu makasi ko, kansi muna vua luvuluku muna Mfumu eto Yesu Kristu. 10 Yandi watufwila, kimana kana tusikama yovo leka,1 kumosi tukadila yandi o moyo. 11 Dianu vo, nukasakesanga1 yo kumika muntu yo nkw’andi, wauna nuvanganga. 12 Tunudodokele ampangi, nwazitisanga awana befuntukanga yo vita o ntu vovo nwina muna salu kia Mfumu yo kunuwondelela; 13 nutoma kubazitisanga kuna zola muna diambu dia salu kiau. Nukadilanga kuna luvuvamu muntu yo nkw’andi. 14 Vana ntandu, tunukasakese ampangi, nulukisa1 akolami,

5

5:10 1 Yovo “leka muna lufwa.” 5:11 1 Yovo “nufiaulwisanga.” 5:14 1 Yovo “nuwondelela.”

295 1 TESALONIKA 5:15–2 TESALONIKA 1:4 nufiaulwisa awana bakendalele, 23 Yambula Nzambi a luvunusadisa ana batovokele, nukala vamu kanuvelelesa emvimba. yo luzindalalu kwa wantu awonso. Ampangi, yambula o mwanda 15 Nutoma tala, valembi kala mu- yo moyo ye nitu zeno zaluntu ovutula mbi muna mbi, ka- ndwa emvimba yo kondwa tunsi nuvavanga edi diambote kwa mbu muna ngiz’a Mfumu eto Yesu muntu yo nkw’andi ye kw’awo- Kristu. 24 Ndiona okunubokelanga nkwa kwikizi, ovanga wo kinso. 16 Nuyangalala ntangwa zawo- kilu. 25 Ampangi, nukwamanana nso. 17 Nusamba ntangwa zawonso. 18 Nuvutulanga mato- kutusambidila. 26 Nuzingula mavimpi kwa ndo muna mambu mawonso. I luzolo lwa Nzambi lulu kwa yeno mpangi zawonso ye mfibu avemuna Kristu Yesu. 19 Ke nuzi- lela. 27 Inudodokele muna Mfumu mi tiya twa mwanda ko. 20 Ke nuvezi ungunza ko. 21 Nufimpa vo nkanda wau watangwa kwa mambu mawonso; nutatidila oma mpangi zawonso. mambote. 22 Nuyikenga muna 28 E nsambu za Mfumu eto bi wa mpila zawonso. Yesu Kristu zakala yeno.

NKANDA WANZOLE WA PAULU KUNA KWA

E S I T E S A LO N I K A MAMBU MENA MO

1 Mavimpi (1, 2) Lukwikilu lwa esi Tesalonika luwokele (3-5) Akolami belandwa e kunda (6-10) Sambu mu kuma kia nkutakani (11, 12) 2 Muntu a sumu (1-12) Lukasakeso mu kala wasikila (13-17)

Silwano1 yo Timoteo, 1 Paulu, kuna kwa nkutakani ya esi Te-

3 Nutusambidilanga (1-5) Lulukisu kw’awana bekangalanga nkangal’ambi (6-15) Mavimpi mansuka (16-18)

3 Ampangi, ntangwa zawonso tusianga sungididi kiavutula masalonika muna Nzambi wa Se die- tondo kwa Nzambi mu kuma kieto yo Mfumu Yesu Kristu: no. Ediadi diansongi, e kuma kadi 2 Nsambu koko nwina ye luvu- lukwikilu lweno lusikidi kikilu, o vamu lutuka kwa Nzambi wa Se yo zola muna muntu yo nkw’andi kuMfumu Yesu Kristu. wokelanga. 4 Dianu vo, tukuyisananga vana vena nkutakani za 1:1 1 Oyikilwanga mpe vo Sila.

2 TESALONIKA 1:5–2:12 Nzambi muna diambu dia lukwikilu lweno ye luzindalalu muna lubangamu ye mpasi zawonso numonanga.1 5 E kiaki i ziku kia mfundis’ansongi a Nzambi, eyi inufwanisi mu kota muna Kintinu kia Nzambi kina numwenang’e mpasi. 6 Kadi diansongi kikilu kuna kwa Nzambi kaland’e kunda kw’awana bekunumwesang’e mpasi. 7 Kansi kwa yeno numweswang’e mpasi, nuvevolwa kumosi yo yeto muna lusengomoko lwa Mfumu Yesu tuka kuna zulu kumosi ye mbasi zandi zankuma, 8 muna tiya twanyuyi, kalanda e kunda kw’awana balembi zaya Nzambi ye kw’awana ke belemvokelanga ko e nsangu zambote mu kuma kia Mfumu eto Yesu. 9 Wantu awaya bevewa tumbu kia lufwasu lwa mvu ya mvu, tuka vana ndose a Mfumu ye muna nkembo a nkum’andi, 10 vava kekwiza mu kembeswa ye aveledi andi yo sivikwa muna lumbu kiakina kw’awonso ana bekwikilanga, e kuma kadi nwakwikila o umbangi twanusila. 11 E kiaki i kuma tukunusambidilanga ntangwa zawonso kimana Nzambi eto kanufwanisa muna dina kanubokelela ye muna nkum’andi kalunganesa emvimba mawonso mambote kazolele ye konso salu kia lukwikilu. 12 Muna mpila yayi e nkumbu a Mfumu eto Yesu ikembelwa muna yeno, oyeno mpe muna yandi, mun’owu wa nsambu za Nzambi eto yo Mfumu Yesu Kristu. Dianu vo, ampangi, muna diambu dia ngiz’a Mfumu eto Yesu Kristu ye nkutakeswa tukutakeswa kumosi yo yandi, tunuwo-

2

296 ndelele vo 2 ke nuviki vilakeswa muna nyindu mieno ko ngatu telamwa e mioyo, kana muna diambu diavumunwinwa1 yovo muna nsangu ngatu muna nkanda ulenda moneka vo kwa yeto utukidi, mu songa vo e lumbu kia Yave kilueke. 3 Ke vakadi muntu ko kanuvunginika1 muna konso diambu, e kuma kadi ke kikwiza ko yavana umpengomoki uteka kwiza yo sengomona muntu a sumu, mwan’a lufwasu. 4 Yandi i ntantu, uyisidi vana ntandu awonso beyikilwa´ nga vo nzambi yovo ma kisambilwanga,1 ovuende muna tempelo a Nzambi, uyisongele se nzambi vana meso ma ndonga. 5 Nga ke nusungamene wo ko vo mambu mama yakunusamunwina mo vava yakala yeno? 6 Owau ona wina se nkaku nunzeye, osengomonwa muna ntangwa yasikidiswa. 7 Kieleka, o muntu a sumu ndioyo una se mbumba, mu sala se kena, kansi okala kaka se mbumba yavana kikatuka ndiona una se nkaku. 8 I bosi, o muntu a sumu osengomonwa, Mfumu Yesu okumfwasila muna mwand’a nua andi yo kumfukisa emvimba muna lusengomono lwa ngiz’andi. 9 Kansi, o muntu a sumu wizidi muna lusadisu lwa Satana yo mavangu mawonso mankuma ye sinsu yaluvunu ye masivi, 10 yo vilwa wawonso uvukikanga awana bena muna nzil’a lufwasu, e kuma kadi ke batambwidi zola kwa ludi ko kimana bavuluzwa. 11 Kiaki i kuma o Nzambi kabayambulwidi vo bavukumunwa kimana bakwikila muna luvunu, 12 kimana yau awonso bafundiswa, kadi ke ba-

1:4 1 Yovo “nuzizidilanga.”

2:2 1 Yovo “kwa mwanda.” Tala Nsas’a Mvovo, “Mwanda.” 2:3 1 Yovo “kanuvukumuna.” 2:4 1 Yovo “kikundwanga.”

297 kwikidi muna ludi ko kansi bayangalele kaka muna vilwa. 13 Dianu vo, ampangi azolwa kuna kwa Yave, ntangwa zawonso tusianga sungididi kiavutula matondo kwa Nzambi mu kuma kieno, e kuma kadi tuka kuna lubantiku o Nzambi wanusola muna luvuluku wau kanuvelelesa muna mwand’andi ye muna lukwikilu lweno muna ludi. 14 Muna diadi i kanubokelela muna nsangu zambote tusamunanga, kimana nwatambula o nkembo wa Mfumu eto Yesu Kristu. 15 Dianu vo ampangi, nusikila yo simbinina o tusansu tuna nwalongwa, kana muna nsangu yovo muna nkanda watuka kwa yeto. 16 Yambula yandi kibeni Mfumu eto Yesu Kristu yo Nzambi wa Se dieto ona watuzola yo kutuvana lufiaulwisu lwa mvu ya mvu ye vuvu kiasikila muna nsambu zandi, 17 kafiaulwisa e ntima mieno yo kunusikidisa muna mavangu ye mambu mawonso mambote. Vo i mambu mankaka ampangi, nutusambidilanga kimana e diambu dia Yave diamwangana mu nzaki yo kembelwa wauna uvangamanga vovo nwina, 2 twavuluzwa vana vena akwa nsoki ye yimpumbulu, kadi ke wantu awonso ko bena yo lukwikilu. 3 Kansi Mfumu nkwa kwikizi, okunukumika yo kunutanina muna ndiona wambi. 4 Vana ntandu, muna kuma kieno, tuna ye vuvu muna Mfumu vo nusadilanga ye nukwamanana sadila nkanikinu mieto. 5 Yambula o Mfumu kakwamanana fila e ntima mieno muna zola kwa Nzambi yo muna luzindalalu muna diambu dia Kristu. 6 Tunukanikini ampangi muna nkumbu a Mfumu eto Yesu Kristu, nuvavuka konso mpangi okanga-

3

2 TESALONIKA 2:13–3:18 lelanga nkangal’ambi, ke mun’owu wa nkanikinu ko mina nwatambula1 kwa yeto. 7 Kadi yeno kibeni nuzeye una nufwete kututanginina, e kuma kadi oyeto ke twakangalela nkangal’ambi ko vovo nwina, 8 ngatu dia madia mangani e ngovo.1 Kansi, twafuntukanga yo sala fuku yo mwini kimana twalembi kala se zitu diampwena kwa konso muntu mu yeno. 9 Ke sia ko vo ke twakala ye wisa ko, kansi twazola vo yeto kibeni twakala se mbandu ina nutanginina. 10 Kieleka, vava twakala yeno, twanukanikina vo: “O muntu avo kazolele sala ko, kadie ko.” 11 Kadi tuwidi wo vo ankaka vovo nwina nkangal’ambi bekangalanga, ke besalanga nkutu ko, kansi ayakami a mambu mangani. 12 O wantu awaya, tubakanikini yo kubawondelela muna Mfumu Yesu Kristu vo basadila kuna luvuvamu yo dia madia ma salu kia moko mau. 13 Vo i yeno ampangi, ke nuyambula vanga edi diambote ko. 14 Kansi avo muntu kazolele lemvokela ko edi tuvovele mu nkanda wau, nunsia e dimbu, nuyambula kala yandi e ntwadi, kimana kamona e nsoni. 15 Ke numbadikila nga mbeni ko, kansi nukwamanana kunludika nze mpangi. 16 Yambula Mfumu a luvuvamu kanuvan’o luvuvamu ntangwa zawonso ye muna mambu mawonso. O Mfumu kakala yo yeno awonso. 17 I mavimpi mame mama, mono Paulu, kiaki i dimbu kia koko kuame muna nkanda miawonso; eyayi i nsonek’ame. 18 E nsambu za Mfumu Yesu Kristu zakala yo yeno awonso. 3:6 1 Dilenda kala vo, “batambula.” 3:8 1 Yovo “lembi futa.”

NKANDA WANTETE WA PAULU KUNA KWA

T I M OT E O MAMBU MENA MO

1 Mavimpi (1, 2) Lulukisu mu kuma kia alongi aluvunu (3-11) Paulu wafwilw’e nkenda (12-16) Ntinu a mvu ya mvu (17) ‘Nwana ndwan’ambote’ (18-20)

4 Lulukisu mu kuma kia malongi ma nkuya (1-5) Mpila yakadila selo kiambote kia Kristu (6-10) Nswaswani vana vena nana e nitu ye vumi wa Nzambi (8) Toma kuyikenga ye longi diaku (11-16) 5 Mpila yakadila ye aleke ye mbuta (1, 2) Sadisa akento bafwilwa akala (3-16) Lungisa e nsatu za esi nzo (8) Zitisa akuluntu befuntukanga (17-25) “Fivinyu muna diambu dia vumu kiaku” (23) 6 Antaudi bazitisa e mfumu zau (1, 2) Alongi aluvunu yo zola nzimbu (3-10) Luludiku kwa muntu a Nzambi (11-16) Vuamina muna mavangu mambote (17-19) Lunda kina wayekekwa (20, 21)

2 Sambu mu kuma kia wantu a mpila zawonso (1-7) Nzambi mosi, nkambami mosi (5) ˆ Lukulu lwafwana mu kuma kia wantu awonso (6) Luludiku kwa akala ye akento (8-15) Mvuat’a luzitu (9, 10) 3 Mana mevavuanga kwa akengi (1-7) Mana mevavuanga kwa selo ya salu (8-13) Mbumb’avauka a vumi wa Nzambi (14-16)

wa ntumw’a Kristu 1 Paulu, Yesu muna lutumu lwa Nzambi wa Mvuluzi eto yo Kristu Yesu wa vuvu kieto, 2 kuna kwa Timoteo1 wa mwan’ame kikilu muna lukwikilu: Nsambu oko wina, ye nkenda, ye luvuvamu lutuka kwa Nzambi wa Se yo Kristu Yesu wa Mfumu eto. 3 Wauna yakasakesela vo wakala kaka muna Efeso ekolo omono yayenda kuna Makedonia, i diau mpangidi owau, kimana wakanikina ankaka balembi longa mambu mankaka, 4 ngatu sia e sungididi muna tusansu twaluvunu ye tuvila. Mambu 1:2 1 Ina ye nsasa vo, “Ndiona Ovuminanga Nzambi.”

mama ke mena nkutu mfunu ko, mpaka kaka metukisanga, ke mambu matukidi kwa Nzambi ko malenda kumika lukwikilu. 5 Kieleka, e kani dia luludiku1 lwalu i zola kuna kutukanga muna ntim’avelela ye muna ntona zambote yo lukwikilu lwakondwa kivunina. 6 Wau babembwele mambu mama, ankaka bakivene muna moko yakondwa mfunu. 7 Bazolele kala alongi a nsiku, kansi ke bebakulanga ko mana bevovanga yovo mana besiandamenanga. 8 Tuzeye wo vo o Nsiku wambote avo muntu olemvokele wo una ufwene, 9 yo zaya vo o nsiku ke wasiwa mu kuma kia muntu ansongi ko, kansi mu kuma 1:5 1 Yovo “nkanikinu.”

298

299 kia yimpumbulu, akolami, mindembi vumina Nzambi ye asumuki, minkondwa kwikizi1 ye akwa lutiangu, avondi a mase ye ngudi ye wantu ankaka, 10 mintazumba,1 akala belekananga ye akw’au akala, anatumuni a wantu, akwa luvunu, mindia ndofi zaluvunu ye mawonso ke mena ngwizani ko ye longi diavimpi2 11 mun’owu wa nkembo a nsangu zambote za Nzambi a kiese, zina yayekekwa. 12 Ntondele Kristu Yesu wa Mfumu eto, ona wankumika, kadi wambadikila vo i nkwa kwikizi wau kangiekeka uselo, 13 kana una vo ntianguni a Nzambi yakala ye mbangiki ye nkwa nsoki. Kansi yafwilwa e nkenda kadi ku bubu1 yavangilanga wo yo kondwa lukwikilu. 14 E nsambu za Mfumu eto zawokela kikilu omu mono kumosi yo lukwikilu yo zola kuna muna Kristu Yesu. 15 E diambu diadi diaziku ye difwene tambulwilwa e mvimba: Kristu Yesu wayiza ova nza mu vuluza asumuki. Vana bena, omono i nsundidi. 16 Kana una vo i wau, yafwilwa e nkenda kimana muna mono ngina vo nsundidi osumuka, Kristu Yesu i kasongela luzindalalu lwandi lwawonso, kankitula se mbandu kw’awana bekwikila muna yandi muna vua moyo a mvu ya mvu. 17 Kuna kwa Ntinu a mvu ya mvu, olembi wolakana yo lembi moneka, wa Nzambi mosi kaka, kwa yandi zitu yo nkembo yamu mvu ya mvu. Amen. 18 E mwan’ame Timoteo, ivene luludiku1 lwalu mun’owu wa 1:9 1 Yovo “minkondwa zola kwakieleka.” 1:10 1 Tala Nsas’a Mvovo, “Zumba.” 2 Yovo “diambote; diamfunu.” 1:13 1 Yovo “kondwa zayi.” 1:18 1 Yovo “nkanikinu.”

1 TIMOTEO 1:10–2:9 ungunza wavovelwa mu kuma kiaku, una onwaninanga e ndwan’ambote, 19 wasimbinina lukwikilu ye ntona zambote, zina ankaka babembola, yo vidisa lukwikilu lwau nze nzaza idimukini. 20 Imenai yo Alesandero i ankaka muna wantu awaya, ibayekwele kwa Satana kimana balongoka vo ke batianguni diaka Nzambi ko. Dianu vo, nkasakese yeno awonso nwadodokela, yo samba, yo wondelela, yo vutula matondo kwa Nzambi mu kuma kia wantu a mpila zawonso, 2 mu kuma kia atinu ye akwa wisa awonso, kimana twakadila muna luvuvamu ye ngemba yo vumina Nzambi muna mawonso yo zitu. 3 Ediadi diambote yo tondakana vana ndose a Nzambi wa Mvuluzi eto, 4 ona ozolele vo wantu a mpila zawonso bavuluzwa yo vua zayi wasikila wa ludi. 5 Kadi vena ye Nzambi mosi, nkambami1 mosi vana vena Nzambi yo wantu, Kristu Yesu, yandi i ˆ muntu, 6 ona wakivana se lukulu lwafwana mu kuma kia wantu awonso1—ediadi i disilwa umbangi muna ntangwa yasikidiswa. 7 Muna kuma kia umbangi wau i yatumbikwa se nteleki ye ntumwa —ludi mpovele, kivunini ko—i nlongi a esi zula1 muna diambu dia lukwikilu ye ludi. 8 Dianu nzolele vo muna fulu yawonso akala basambanga, bazangulanga moko mau mavelela, ke ku makasi ye mpaka ko. 9 Diau dimosi mpe, akento bafwete kuyiviengesela muna mvuat’ambote,1 kuna zitu yo

2

2:5 1 Yovo “kimpovela.” 2:6 1 Yovo “wantu a mpila zawonso.” 2:7 1 Awana bena vo ke Ayuda ko. 2:9 1 Yovo “mvuat’a luzitu.”

1 TIMOTEO 2:10–4:1 lulungalalu,1 ke mu nkangilu a nsuki ko yovo wolo yovo pelola2 ngatu mvuatu miantalu, 10 kansi wauna ufwanukini kwa akento ana bevuminanga Nzambi, muna mavangu mambote. 11 O nkento yambula kakal’e pi-i yo longoka kuna lusakalalu lwawonso. 12 Kivene nswa wa longa kwa nkento ko ngatu kala ye wisa muna yakala, kansi kakala kak’e pi-i. 13 Kadi Adami wateka vangwa, i bosi Eva. 14 Adami kavunwa ko, kansi nkento yandi wavunwa yo sumuka. 15 Kansi, ovuluzwa muna diambu dia wuta wana, avo kwamanene2 muna lukwikilu yo zola yo velela kumosi ye lulungalalu.1 E diambu diadi diaziku: Avo muntu kinkengi kevavanga, salu kiambote kazolele. 2 O nkengi kafwete kondwa lusembo, yakala dia nkento mosi, nkwa volo muna fu yandi, nlungaladi,1 ke nkwa mvualangani ko, ntambudi a nzenza, ozeye longa, 3 ke nduvu a malavu ko, yandi kanwani, kansi nkwa ntim’anleka, ke nzonzi ko, ke munzodi a nzimbu ko, 4 otoma ludikanga esi nzo andi, wina yo wana besonganga lusakalalu yo luzitu 5 (kadi avo muntu kazeye ludika esi nzo andi ko, aweyi kelunga-lungila e nkutakani a Nzambi?), 6 ke munkwikizi ampa ko, kimana kalembi kuyitundidika yo bwa muna tumbu kiazengelwa Nkadi ampemba. 7 Vana ntandu, kafwete silwa mpe umbangi wambote1 kw’awana bena kuna mbazi, kimana kakondwa tumbu2 yo lembi

3

2:9, 15 1 Yovo “umbakuzi.” 2:9 2 I sia vo, tadi diantalu. 2:15 2 Sina, “bakwamanene.” 3:2 1 Yovo “nkwa umbakuzi.” 3:7 1 Yovo “kala ye fu yambote.” 2 Yovo “lusembo.”

300 bwa muna sokolo dia Nkadi ampemba. 8 Diau dimosi mpe ye selo ya salu, bafwete kala akwa zitu, ke akwa mpova zole ko,1 ke mindue mia vinyu ayingi ko, ke akwa loko dia ndandu za lembi songa ko, 9 belundanga e mbumb’avauka ya lukwikilu1 ye ntona zavelela. 10 Wantu awaya bafwete teka fimpwa kana vo bafwana; i bosi besala se selo avo bakondelo lusembo. 11 Akento mpe diau dimosi, bafwete kala akwa zitu, ke akumbi ko, akwa volo muna fu yau, akwa kwikizi muna mambu mawonso. 12 Selo kia salu kafwete kala yakala dia nkento mosi, otoma ludikanga wan’andi ye nzo andi. 13 Kadi awana betoma lungisanga uselo wau, nkumbu ambote bekuyivangilanga yo vua unkabu wayingi wa vovela oma ma lukwikilu lwau muna Kristu Yesu. 14 Isonekene mambu mama, kana una vo ngina ye vuvu kia kwiza kwa ngeye, ke kolo ko, 15 kansi avo nzingidi, wazaya una ofwete kadila muna nzo a Nzambi, ina vo i nkutakani a Nzambi amoyo, e lunzi ye nkubilw’a ludi. 16 Kieleka, e mbumb’avauka a vumi wa Nzambi yanene kikilu: ‘Yesu wamoneka muna nitu, walungisilwa muna mwanda, wamoneka kwa mbasi, wasamunwa vana vena zula, wakwikilwa ova nza, watambulwa muna nkembo.’ Kansi, e diambu diavumunwinwa1 ditomene vova vo, muna lumbu ikwiza ankaka bebembola

4

3:8 1 Yovo “ke akwa luvunu ko.” 3:9 1 I sia vo, malongi mawonso ma Kikristu. 4:1 1 Sina, “o mwanda.”

301 lukwikilu yo tamba o matu muna mvovo mialuvunu miavumunwinwa kwa mianda miambi ye malongi ma nkuya, 2 muna umpuki1 wa akwa luvunu, ana bena ye ntona zababulwa nze muna sengwa kia tiya. 3 Besimanga o wantu balembi sompa yo kanikina nkangu bayikenga muna madia mana Nzambi kavanga kimana awana bekwikilanga ye batomene zaya e ludi badila mo kuna matondo. 4 Kadi lekwa yawonso kavanga o Nzambi yambote, ke vena eki kibembolwa ko avo kitambulwa kuna matondo, 5 kadi kiveleleso muna diambu dia Nzambi ye muna sambu. 6 Avo ovene longi diadi kw’ampangi, okala selo kiambote kia Kristu Yesu, walongelwa muna mambu ma lukwikilu ye malongi mambote mana otoma landanga. 7 Venga tusansu twaluvunu ye lutiangu, nze tuna tuvovuanga kwa akento anunu. Kuna diak’e sambu, sia e ngolo1 wasonganga o vumi wa Nzambi. 8 Kadi o nana e nitu nluta wandwelo ditwasanga, kansi o vumi wa Nzambi nluta utwasanga muna mambu mawonso, kadi una yo nsilu a nsambu za zingu kiaki ye kina kikwiza. 9 Diambu diadi diaziku ye difwene tambulwilwa e mvimba. 10 Muna diadi i tufuntukilanga yo siamanana, e kuma kadi tusidi e vuvu kieto muna Nzambi amoyo, ona wina vo i Mvuluzi a wantu a mpila zawonso, musungula akwa kwikizi. 11 Kwamanana vana e nkanikinu miami yo longa mio. 12 Kuyambula ko vo muntu kaveza kileke kiaku. Kala kaka se mbandu 4:2 1 Yovo “disu kunsi a lukaya.” 4:7 1 Sina, “wiyisinsa; nana e nitu.”

1 TIMOTEO 4:2–5:7 kuna kwa minkwikizi muna mpova, muna mavangu, muna zola, muna lukwikilu ye muna nkal’avelela. 13 Yavana ikwiza, kwamanana kuyivana muna tangila nkangu e sono yavelela, kubakasakesa1 yo kubalonga. 14 Kuvezi1 lukau luna omo ngeye ko, luna wavewa muna ungunza vava e buka kia akuluntu bayambika moko mau omo ngeye. 15 Toma badika yo kukivana muna mambu mama; kimana lunungunuku lwaku lwamoneka kwa wantu awonso. 16 Toma kuyilunga-lunga ye longi diaku. Zindalala muna mambu mama, kadi muna vanga wo okuyivuluza ye awana bekuwanga. Kukondwa mbut’a muntu luzitu ko. Kansi, umbadikilala kaka nze se diaku, matoko nze mpangi zaku, 2 mbuta zamakento nze ngudi zaku, e ndumba nze nsanga zaku, muna velela kwawonso. 3 Zitisanga yo lunga-lunga akento bafwilwa akala ana bakondelo nsadisi.1 4 Kansi avo nkento wafwilwa yakala una yo wana ye atekolo, yambula bateka longoka songa o vumi wa Nzambi kwa esi nzo a yau kibeni yo senda mase ye nkaka zau ina bafwanukini, kadi ediadi diansongi vana ndose a Nzambi. 5 Nkento una vo wafwilwa yakala ye wakondwa nsadisi,1 osianga e vuvu kiandi muna Nzambi, ododokelanga yo samba fuku yo mwini. 6 Kansi ndiona uyivene muna kindumba, wafwa kala, kanele vo un’o moyo. 7 Dianu vo, kwamanana kubavana e nkanikinu miami kimana

5

4:13 1 Yovo “wondelela.” 4:14 1 Yovo “kulengeleka.” 5:3, 5 1 Yovo “awana bena vo asukami kikilu.”

1 TIMOTEO 5:8–6:2 bakondwa lusembo. 8 Avo vena yo muntu olembi lungisanga e nsatu za awana kavuidi, musungula esi nzo andi, ovanini lukwikilu o nkalu, oviokele mundembikwikila o bi. 9 O nkento wafwilwa yakala, ona wasompwa kwa yakala dimosi, osonama muna nkanda avo olungisi mvu 60 yovo vioka, 10 ozayakene muna mavangu mambote, avo wana kasansa, avo nzenza katambula, avo malu ma aveledi kasukula, avo awana bakala mu mpasi kasadisa, avo wakivana emvimba muna mavangu mawonso mambote. 11 Kuna diak’e sambu, kusoneki ndumba zafwilwa akala ko, kadi avo e tima diau diavukana disikamene, befila Kristu e nima yo vava o sompa. 12 Tumbu bevewa, e kuma kadi babembwele lukwikilu lwau lwantete. 13 Bakitukidi mpe se miolo, bekwenda vumvula muna nzo ye nzo; ke miolo kaka ko kansi akumbi ye ayakami a mambu mangani mpe, bemokenanga mambu mana ke bafwete mokena ko. 14 Dianu nzolele vo e ndumba zafwilwa akala basompa, bawuta wana, balunga-lunga esi nzo zau, balembi vana mbeni e lau dia kutuveza. 15 Kieleka, ankaka babendomweno kala mu landa Satana. 16 Avo nkento a munkwikizi una ye yitu yafwilwa akala, yambula kabasadisa kimana nkutakani yalembi kala ye zitu. Ozevo, nkutakani ilenda sadisa akento bena vo bafwilwa akala ana bakondwa nsadisi.1 17 Akuluntu ana betoma ludikanga nkutakani, yambula baba5:16 1 Yovo “awana bena vo asukami kikilu.”

302 dikilwa vo bafwene nzitiswa zole, musungula awana befuntukanga muna vova e diambu dia Nzambi yo longa. 18 Kadi e sono kivovele vo, “Kukaki nu’a ngombe ko ekolo ibundanga masa,” diaka, “O nsadi ofwene mfutu andi.” 19 Kutambulwila mfundu muna mbuta1 ko, nanga vo kwa mbangi zole yovo zitatu utukidi. 20 Awana besumukanga ubatumbila vana ndose a wantu awonso, diakala se lulukisu kwa ankaka.1 21 Ikanikini vana ndose a Nzambi yo Kristu Yesu ye mbasi zina zasolwa vo, lunda e nkanikinu miami lembi tala ndose yovo sia mpambula. 22 Kuyambika muntu moko mu nzaki ko;1 ngatu kala e ntwadi muna masumu ma wantu ankaka; uyikenga wakala kaka wavelela. 23 Kunue kaka maza ko, kansi nuanga mpe fivinyu muna diambu dia vumu kiaku ye kimbevo kiaku. 24 Masumu ma wantu ankaka mazayakene kwa ndonga, mekubanata kuna lufundisu, kansi masumu ma wantu ankaka mezayakana mu lumbu ikwiza. 25 Diau adimosi mpe, mavangu mambote mazayakene kwa ndonga, mana ke mazayakene ko ke malendi swekama ko. Awana bakangama muna vangu kia kintaudi, yambula babadikilanga e mfumu zau vo bafwene kikilu o zitu, kimana e nkumbu a Nzambi ye longi diandi dialembi tiangunwa. 2 Vana ntandu, awana bena ye mfumu za minkwikizi ke babavezi ko wau bena vo ampangi. Kansi bafwete luta

6

5:19 1 Yovo “nkuluntu.” 5:20 1 Sina, “kimana ankaka bamona o wonga.” 5:22 1 I sia vo, ke nuvani muntu kiyekwa mu nzaki ko.

303 kubasadila, kadi awana bevua e nluta muna salu kiau kiambote i minkwikizi ye azolwa. Kwamanana longa mambu mama yo vana luludiku lwalu. 3 Avo vena yo muntu olonganga longi diankaka yo lembi yangalela longi diavimpi,1 edi ditukidi kwa Mfumu eto Yesu Kristu, ngatu longi dina ngwizani yo vumi wa Nzambi, 4 ozele yo lulendo yo lembi bakula konso diambu. Wazola tantana yo fila e mpaka mu kuma kia mvovo. O mambu mama i mau metwasanga kimpala, zonza, makumbu,1 nyindu ambi, 5 tantanena muna mambu makete ma wantu ana bayiva muna nyindu ye ke bazeye ludi ko, beyindulanga vo o vumi wa Nzambi i ndandu. 6 Kieleka, o vumi wa Nzambi yo yangalela ina una yau i ndandu kikilu. 7 Kadi ke twayiza ye lekwa ko ova nza, ke tulendi vo nata mpe lekwa ko. 8 Dianu vo, wau tuna ye madia ye mvuatu, tuyangalelanga yo. 9 Kansi, awana bazolele kikilu o vuama, muna umpukumuni ye sokolo bekuyisia ye zolela yayingi ya uzowa yo twasa e mpasi, eyi ifilanga wantu muna lufwasu yo lubukumuku. 10 Kadi, o zola nzimbu i tuku dia mambi mawonso, ankaka wau bayima o zola kwaku, bavuidi vengomoka muna lukwikilu, yo kuyisia muna ulolo wa mpasi. 11 Vo i ngeye muntu a Nzambi, tina mambu mama. Tatidila unsongi, vumi wa Nzambi, lukwikilu, zola, luzindalalu yo lulembamu. 12 Nwana ndwana yambote ya lukwikilu; toma simbinin’o moyo a 6:3 1 Yovo “diambote; diamfunu.” 6:4 1 Yovo “mvovo mia lutiangu.”

1 TIMOTEO 6:3-21 mvu ya mvu una wabokelelwa yo sila umbangi wambote vana ndose a mbangi zayingi. 13 Vana ndose a Nzambi ona otaninanga mioyo mia lekwa yawonso, yo Kristu Yesu ona wasila umbangi wambote vana ndose a Pontio Pilato, ikanikini vo 14 toma lunda nkanikinu kimana wakondwa tona ye tumbu yamuna lusengomoko lwa Mfumu eto Yesu Kristu, 15 luna kesonga muna ntangwa andi, ona wina vo nkwa nsambu, yandi kaka i Nengolo. Yandi i Ntinu wa atinu ye Mfumu a zimfumu, 16 yandi kaka olembi fwa, ona okalanga muna ntemo ulembi finamwa, ona kamoneka kwa muntu ko ngatu lenda kumona. Kuna kwa yandi nkembo ye nkum’a mvu ya mvu. Amen. 17 Ludika1 awana bena vo mvuama mu tandu2 kiaki balembi kala akwa lulendo, balembi sia e vuvu kiau muna umvuama waviluvilu, kansi muna Nzambi kaka ona okutuvananga yawonso tumwenanga o wete. 18 Ubavovesa bavanganga o wete, bavuamina muna mavangu mambote, bakala avani a mvevo, bakayilanga ˆ ankaka, 19 bayilundilanga lusalu, luna vo, nkubilw’ambote mu kuma kia lumbu ikwiza, kimana basimbinin’o moyo wina vo moyo kikilu. 20 E Timoteo, lunda kina wayekekwa, venga moko yakondwa mfunu itiangunanga oma mavelela ye mpaka zina ziyikilwanga vo “zayi” wa luvunu. 21 Ankaka wau bekuyisananga muna zayi wau, bavuidi vengomoka muna lukwikilu. Yambula e nsambu zakala yaku. 6:17 1 Yovo “kanikina.” 2 Tala Nsas’a Mvovo.

NKANDA WANZOLE WA PAULU KUNA KWA

T I M OT E O MAMBU MENA MO

1 Mavimpi (1, 2) Paulu tondele Nzambi mu kuma kia lukwikilu lwa Timoteo (3-5) Sadila lukau lwa Nzambi kuna vema (6-11) Simbinina mambu mavimpi (12-14) Mbeni ye akundi a Paulu (15-18)

3 Nsungi zampasi muna lumbu yambaninu (1-7) Landa mbandu a Paulu una ufwene (8-13) “Kala kaka muna mambu walongwa” (14-17) Sono yawonso yavumunwinwa kwa Nzambi (16) 4 “Lungisa uselo waku una ufwene” (1-5) Kwamanana samuna e diambu (2) “Ndwene ndwan’ambote” (6-8) Mambu ma yandi kibeni (9-18) Mavimpi mansuka (19-22)

2 Yekeka diambu dia Nzambi kw’awana bafwene (1-7) Zizidila e mpasi mu kuma kia nsangu zambote (8-13) Toma sasilang’e diambu dia Nzambi (14-19) Tina zolela ya kileke (20-22) Mpila yakadila ye mbeni (23-26)

wa ntumw’a Kristu 1 Paulu, Yesu muna luzolo lwa Nzambi

6 Muna kuma kiaki, isusumwini wasadila o lukau lwa Nzambi kuna vema, luna watambula vava yayambika o moko mame. 7 Kadi o Nzambi katuvene mwand’a unkuta1 ko, kansi wankuma kaka yo zola ye lulungalalu. 8 Dianu vo, kumwena umbangi wa Mfumu eto nsoni ko, ngatu wa mono mbakami andi, kansi zizidila kaka e mpasi muna diambu dia nsangu zambote, bundanga e vuvu muna nkum’a Nzambi. 9 Watuvuluza yo kutubokela e mbok’avelela, ke mu kuma kia mavangu meto ko, kansi mu kuma kia kani diandi ye nsambu zandi, zina twavaninwa muna Kristu Yesu tuka tandu yavioka, 10 kansi owau zitomene zayakana muna nsengomok’a Kristu Yesu wa Mvuluzi eto, ona wasu-

mun’owu wa nsilu a moyo wina muna Kristu Yesu, 2 kuna kwa Timoteo wa mwan’ame anzolwa: Yambula wakala ye nsambu, nkenda yo luvuvamu lutuka kwa Nzambi wa Se yo Kristu Yesu wa Mfumu eto. 3 Ntondele Nzambi ona nsadilanga e salu kiavauka ye ntona zavelela wauna wavanga akulu ame, ikwamanananga kuyika muna ndodokela zame fuku yo mwini. 4 Wau nsungamene mansanga maku, ngina ye tima diamonana yaku kimana yazadiswa ye kiese. 5 Kadi nsungamene o lukwikilu lwaku lwakondwa kivunina, luna lwateka kala muna nkak’aku ankento Loi ye muna ngudi aku Yunike, ngina ye vuvu vo luna mpe omo ngeye. 1:7 1 Yovo “wonga.” 304

305 kisa lufwa yo kutusonga una tuvuila moyo ye nitu ilembi wola muna nsangu zambote, 11 zina yatumbikilwa se nteleki, ntumwa ye nlongi. 12 Ekiaki i kuma imwenanga e mpasi zazi, kansi kimonanga nsoni ko. Kadi nzeye Ndiona nkwikidi, ngina ye vuvu vo olenda lunda kina inyekekele yamuna lumbu kiakina. 13 Simbinina e mbandu a mambu mavimpi1 mana ´ wawa kwa mono muna lukwikilu yo zola kuna muna Kristu Yesu. 14 Lunda eki kiambote oveno muna mwand’avelela, owu wina omu yeto. 15 Ozeye dio vo awonso bena mu mvivu a Asia bamfididi e nima, kumosi mpe yo Fungelo yo Emongene. 16 Yambula o Mfumu kasonga walakazi kwa esi nzo a Onesiforo, kadi nkumbu miayingi kankumika, kamwena tuvambu twame nsoni ko. 17 Vava kakala kwaku Roma, kakumpava ye fululu kiawonso yavana kansolola. 18 O Mfumu yambula kansadisa kamona e nkenda za Yave muna lumbu kiakina. Ongeye otomene zaya e salu yawonso kasala muna Efeso. Dianu vo, ongeye mwan’ame, kwamanana vua nkuma muna nsambu zina muna Kristu Yesu; ´ 2 o mambu mana wawa kwa mono, mana masilwa umbangi kwa wantu ayingi, yekeka mo kwa akwa kwikizi, ana bafwana mo longa kwa ankaka. 3 Nze kesa diambote dia Kristu Yesu, kubama muna zizidila e mpasi. 4 Ke vena kesa ko okuyivananga1

2

1:13 1 Yovo “mambote; mamfunu.” 2:4 1 Sina, “okuyikankalakesanga.”

2 TIMOTEO 1:11–2:15 muna salu yankaka ya zingu,1 kimana kayangidika ndiona wansoneka mu salu kia kikesa. 5 Diau dimosi mpe muna nsaka, konso muntu okotele mo, avo kazitisi nsiku mia nsaka ko ke tambula kolowa ko. 6 O mvati a nsengo ona ofuntukanga, yandi i wantete ofwete dia mbongo. 7 Toma badikanga edi mpovele; o Mfumu okuvana umbakuzi muna mambu mawonso. 8 Sungamena dio vo Yesu Kristu ona wafulwa muna mafwa, mbongo a Davidi kakala, mun’owu wa nsangu zambote isamunanga, 9 zina imwenang’e mpasi yo siwa mu pelezo nze kimpumbulu. Kansi e diambu dia Nzambi ke diakangama ko. 10 Dianu izizidilanga mambu mawonso mu diambu dia awana basolwa, kimana oyau mpe bavua luvuluku muna Kristu Yesu yo nkembo a mvu ya mvu. 11 E diambu diadi diaziku: Avo tufwa yandi kumosi, kumosi mpe tukadila yandi o moyo; 12 avo tuzizidila, tuyala yandi mpe se atinu; avo tumvakwidi o nkalu, oyandi mpe okutuvakwila o nkalu; 13 avo tukondwa kwikizi, yandi osikila ye kwikizi, kadi kalendi kuyivakulwila nkalu ko. 14 Ubasungamesa mambu mama, ubalongela1 vana ndose a Nzambi, ke batantani mu kuma kia mvovo ko, ke dina nkutu mfunu ko, e kuma kadi ditwasa mpasi2 kw’awana bewanga. 15 Vanga wawonso wayisonga kwa Nzambi vo wafwana, u nsadi wakondw’e nsoni, 2:4 1 Dilenda kala vo, “salu ya lumbu ke lumbu.” 2:14 1 Sina, “ubasila umbangi una ufwene.” 2 Yovo “difwasa; dibangula.”

2 TIMOTEO 2:16–3:11 otoma sasilang’e diambu dia ludi. 16 Kansi, tina moko yakondwa mfunu ina itiangunanga oma mavelela, kadi iwokesanga e fu kia lembi vumina Nzambi, 17 e diambu diau disayana nze mputa ` iyandangananga. Imenai yo Fileto i ankaka muna yau. 18 Wantu awaya bavengomoka muna ludi, bevovanga vo lufuluku lwavangama kala, bebendomonanga lukwikilu lw’akaka. 19 Kana una vo i wau, e nkubilw’a nsiami a Nzambi yasikila kikilu, ina ye dimbu eki, “Yave ozeye awana bavuilu kwa yandi,” ye “Konso ndiona ovovelanga nkumbu a Yave, kafwete yambula o vilwa.” 20 Muna nzo ampwena, ke mu kalanga kaka salanganu1 ya wolo ˆ ye palata ko, kansi ya nti ye tuma mpe, yankaka ya zitu, kansi yankaka ke ya zitu ko. 21 Dianu vo, avo muntu ovavukidi eyi ke ya zitu ko, okala se salanganu1 kia zitu, kiavelela, kiamfunu kuna kwa mfumu andi, kiakubamena muna konso salu kiambote. 22 Tina zolela ya kileke, kansi tatidila unsongi, lukwikilu, zola, luvuvamu kumosi ye awana bevovelanga Mfumu ye ntima miavelela. 23 Tina mpaka za uzowa ye za udinda, wau ozeye wo vo nkindu zitwasanga. 24 Kadi ntaudi a Mfumu kafwete nwana ko, kansi kakala kaka nkwa ngemba1 kw’awonso, ozeye longa, ozizidilanga e mbi, 25 olongelanga afidi a mpaka kuna lulembamu. Kana vo Nzambi okubavana luviluku lwa ntima1 luna lukubafila mu vua zayi wasikila wa ludi, 2:20 1 Yovo “yinzu.” 2:21 1 Yovo “kinzu.” 2:24 1 Yovo “ndekwa.” 2:25 1 Yovo “soba e ngindu.”

306 26 bavunguka1 o zayi yo vuluka muna sokolo dia Nkadi ampemba, wau vo kimoyo babakama kimana bavanga luzolo lwandi. Kansi, zaya edi vo, muna lumbu yambaninu mukwiza nsungi zampasi. 2 Kadi wantu bekala akwa kizola, minzol’a nzimbu, akwa lusanu, akwa lulendo, akwa lutiangu, akolami a se ye ngudi, ntokozi,1 minkondwa kwikizi, 3 minkondwa nzolani a ungudi, minkondwa ngwizani, akumbi, minkondwa volo, akwa nganzi, mindembi zola mawete, 4 ayekodi, akwa mpaka, bazola kuyitundidika, azodi a nkembo ke mu Nzambi ko, 5 bena nze yau bevuminanga Nzambi, kansi o nkum’andi bavakwidi wo nkalu, awaya ubavengomoka. 6 Muna wantu awaya i mutukanga akala bevumvulanga muna nzo zangani kuna ngangu yo bunduna akento atovoka ana bazele ye masumu yo filakeswa kwa zolela ya mpila mu mpila, 7 belongokanga ntangwa zawonso, kansi yau ke bavue zayi wasikila wa ludi. 8 Wauna Yane yo Yambere batelamena Mose, wantu awaya mpe betelamenanga e ludi. E nyindu miau miayiva kikilu, ke bafwana ko mun’owu wa lukwikilu. 9 Dianu vo, ke benungunuka diaka ko, kadi uzowa wau utomene moneka kw’awonso, wauna wakala kwa Yane yo Yambere. 10 Kansi, ongeye watoma landa malongi mame, mpila zingu kiame, e kani diame, lukwikilu lwame, ntim’ame a vunda, nzol’ame ye luzindalalu lwame, 11 lubangamu ye mpasi nze zina yamona kuna

3

2:26 1 Yovo “bavutukila.” 3:2 1 I sia vo, muntu olembi tondanga.

307 Antiokia, Ikonio ye Luseta. Yazizidila lubangamu lwalu, o Mfumu wampuluza muna mbangama zazi zawonso. 12 Dianu vo, awonso ana bazolele zingila e ngwizani yo vumi wa Nzambi muna Kristu Yesu bangikwa bebangikwa. 13 Vo i wantu ambi ye akwa luvunu, besakisa vanga o bi, bevukumunanga ankaka yo vukumunwa. 14 Vo i ngeye, kala kaka muna mambu walongwa yo kwikidiswa, wau ozeye awana balonga mo, 15 tuka muna kinsedia ozeye sono yavelela, ina ilenda kuvana ngangu yamuna luvuluku muna lukwikilu muna Kristu Yesu. 16 Sono yawonso yavumunwinwa kwa Nzambi, yamfunu muna longa, muna tumba, muna singika mambu, muna ludika kuna unsongi, 17 kimana muntu a Nzambi kakala watoma fwana, watoma kubama muna mavangu mawonso mambote. Omono ikanikini vana ndose a Nzambi yo Kristu Yesu, ona ofundisa awana bena o moyo ye awana bafwa, muna lusengomoko lwandi ye Kintinu kiandi: 2 Samuna e diambu; kwamanana dio samuna muna ntangw’ambote ye muna ntangw’ampasi; tumba, kanikina, wondelela kuna luzindalalu lwawonso yo umbangu wa longa. 3 Kadi e ntangwa ikwiza ina vo wantu ke bezizidila e longi diavimpi1 ko, kansi mun’owu wa zolela yau, beyikama alongi ana bekubasia mfisi muna matu.2 4 Ke betamba matu muna ludi ko, besia e sungididi kiau muna tusansu twaluvunu. 5 Vo i ngeye, lungalala muna mawonso, zi-

4

4:3 1 Yovo “diambote; diamfunu.” 2 Yovo ´ “kubavovesa dina bazolele wa.”

2 TIMOTEO 3:12–4:17 zidila e mpasi, sala e salu kia nteleki,1 lungisa uselo waku una ufwene. 6 Kadi nyitilwanga nze lukau lwa ndua vana kimenga, ntangw’a lufwa lwame ifinamene. 7 Ndwene ndwan’ambote, mbanisi o nkul’ame, ndundidi lukwikilu. 8 Tuk’owau, ndundilu kolowa kia ndungidi, kina o Mfumu wa mfundisi ansongi kekumpana se nsendo muna lumbu kiakina, ke mono kaka ko, kansi awonso ana bazolele lusengomoko lwandi. 9 Sia sungididi kia kwiza oku ngina, kuzingila ko. 10 Kadi Dema umbembwele wau kazolele tandu1 kiaki, wele kwandi kuna Tesalonika, Kereseke wele kuna Ngalatia, vo i Tito wele kuna Dalmatia. 11 Luka kaka wina yame. Vitula Maku keza yaku, kadi mfunu imvuidi muna kunsadila. 12 Vo i Tukiko intumini kuna Efeso. 13 Vava okwiza, twasa yunga kina yasisa kwa Kampo kuna Teroa ye nkanda mpe, musungula e ngungu.1 14 Alesandero wa ngangul’a nsongo1 mpasi zayingi kambwesese. Yave okunsenda mun’owu wa mavangu mandi. 15 Ongeye mpe ofwete kuyikenga muna yandi, kadi kitantu kiangolo kasila e nsangu zeto. 16 Muna nkumbu antete yakivovela kuna mbazi a nkanu, ke mosi ko wakala yame, yau awonso bambembola—yambula o Nzambi kalembi kubalanda e kunda. 17 Kansi o Mfumu wakala yame yo kunkumika, kimana 4:5 1 Yovo “kwamanana samuna e nsangu zambote.” 4:10 1 Tala Nsas’a Mvovo. 4:13 1 I sia vo, mabuku ma nkanda mia bulu. 4:14 1 I sia vo, mfudi a lekwa ya sengwa.

2 TIMOTEO 4:18–TITO 1:6 e nsangu zambote zatoma samunwa muna diambu diame, e zula yawonso bawa zo; yavuluzwa muna nu’a nkosi. 18 O Mfumu okumpuluza muna mavangu mawonso mambi yo kundunda muna Kintinu kiandi kia zulu. Kuna kwa yandi nkembo yamu mvu ya mvu. Amen. 19 Zingula mavimpi mame kwa Pereseka yo Akila ye esi nzo a Onesiforo.

308 20 Eraseto kuna Korinto kasala, kansi Terofimo kuna Miletu yansisa, wayela kena. 21 Vanga wawonso waluaka vitila e nsungi a sivu.1 Yubulo utumini mavimpi yo Pudi yo Linu yo Kelodia ye mpangi zawonso. 22 Yambula o Mfumu kakala yo mwanda osonganga. E nsambu zandi zakala yaku. 4:21 1 Yovo “mbangala.”

NKAND’A PAULU KUNA KWA

T I TO

MAMBU MENA MO

1 Mavimpi (1-4) Tito katumbika akuluntu muna Kerete (5-9) Tumba akolami (10-16) 2 Malongi mamfunu kw’aleke ye ambuta (1-15) Tina e fu kia lembi vumina Nzambi (12) Tima dia mavangu mambote (14)

wa ntaudi a Nzambi ye 1 Paulu, ntumw’a Yesu Kristu, mun’owu wa lukwikilu lwa awana basolwa kwa Nzambi yo zayi wasikila wa ludi, wina mun’owu wa vumi wa Nzambi, 2 muna vuvu kia moyo a mvu ya mvu, una kasia o nsilu tuka kuna nz’ankulu, o Nzambi ona kalendi vuna ko; 3 kansi muna ntangw’andi, wazayisa e diambu diandi muna nsangu zina yayekekwa mun’owu wa lutumu lwa Nzambi wa Mvuluzi

3 Lusakalalu lwambote (1-3) Kubama muna mavangu mambote (4-8) Venga e mpaka za uzowa ye mpambani (9-11) Luludiku lwandi ye mavimpi (12-15)

eto; 4 kuna kwa Tito, wa mwan’ame kikilu mun’owu wa lukwikilu tuna lwau e ntwadi: Yambula wakala ye nsambu ye luvuvamu lutuka kwa Nzambi wa Se yo Kristu Yesu wa Mvuluzi eto. 5 Yasisa koko Kerete kimana wasingika mambu matekama yo tumbika akuluntu muna konso mbanza, wauna yakanikina: 6 avo vena ye muntu wakondwa lusembo, yakala dia nkento mosi, wina yo wana minkwikizi ana

309 bakondelo mfundu a mavangu ma usafu1 yovo ukolami. 7 Wau vo ntaudi a Nzambi, o nkengi kafwete kala ye lusembo ko, ke nkwa kuyitundidika ko, ke funganga makasi mu nzaki ko, ke nduvu a malavu ko, yandi kanwani, ke nkwa tima dia ndandu zalembi songa ko, 8 kansi ntambudi a nzenza, nzodi a mawete, nlungaladi,1 nsongi, nkwa ziku, nkwa volo, 9 otatidilanga e diambu diakwikizi1 muna malongi mandi, kimana kakala wafwana mu kasakesa2 muna longi diavimpi3 yo tumba akwa mpaka. 10 Kadi akolami ayingi bena, akwa moko yakondwa o mfunu, avunginiki, musungula awana betatidilanga e fu kia zengwa. 11 Diambote wantu awaya bakakwa e nua, e kuma kadi bebendomonanga nzo zamvimba muna longa mambu ke bafwete longa ko mu kuma kia ndandu zalembi songa. 12 Mosi muna yau kibeni, wa ngunz’au, wavova vo: “Esi Kerete akwa luvunu, bulu yansisi, miolo miazola o dia.” 13 O umbangi wau waludi. Muna kuma kiaki, kwamanana kubatumba, kimana bakala yo vimpi muna lukwikilu, 14 balembi tambanga o matu muna savu ya Ayuda ye nkanikinu mia wantu ana babembola e ludi. 15 Kuna kwa aveledi, yawonso yavelela; kansi kuna kw’awana bafunzuka ´ yo kondwa lukwikilu, ke vena ma kiavelela ko, kadi e ngindu zau ye ntona zau zasafuka. 16 Bekuyisananga vo bazeye Nzambi, kansi muna mavangu mau nkalu bekumvaninanga, e kuma kadi bange-

TITO 1:7–2:12 mi,1 akolami yo lembi fwana muna konso salu kiambote. Vo i ngeye, vovanga oma mena ngwizani ye longi diavimpi.3 2 Akala anunu bafwete kala akwa volo muna mawonsono, akwa zitu, akwa lulungalalu, avimpi muna lukwikilu, muna zola, muna luzindalalu. 3 Akento anunu mpe diau adimosi, bafwete kala akwa vumi muna fu, ke akumbi ko, ngatu bundunwa kwa vinyu yayingi, kansi alongi a mambu mambote, 4 kimana balonga1 ndumba bazolanga akazi au, bazola mpe wan’au, 5 bakala alungaladi, avelela, minkubika nzo,1 akwa fu yambote, basakalelanga akazi au kimana e diambu dia Nzambi dialembi tiangunwa. 6 Diau adimosi mpe, kasakesanga matoko bakala alungaladi, 7 ongeye kala se mbandu a mavangu mambote muna mambu mawonso. Longa oma mavelela kuna zitu wawonso, 8 sadilanga mpova zavimpi1 zina ke zilendi tumbwa ko, kimana atantu bamona e nsoni, balembi kala ye diambu diambi bevova mu kuma kieto. 9 E ntaudi balemvokelanga mfumu zau muna mambu mawonso yo kubayangidika, ke bafilani yau mpaka ko, 10 ngatu kubayiya, kansi basonga vo bafwana kikilu bundwa e vuvu, kimana muna mambu mawonso baviengesa e longi dia Nzambi wa Mvuluzi eto. 11 Kadi e nsambu za Nzambi zisengomokene, zitwasanga luvuluku kwa wantu a mpila zawonso. 12 Zikutulonganga vo twatina e

1:6 1 Yovo “kibulu.” 1:8 1 Yovo “nkwa umbakuzi.” 1:9 1 Yovo “nsangu za ziku.” 2 Yovo “wondelela.” 1:9; 2:1 3 Yovo “diambote; diamfunu.”

1:16 1 I sia vo, wantu bevanganga oma masundidi o bi. 2:4 1 Yovo “ludika.” 2:5 1 Yovo “balunga-lunganga e nzo zau.” 2:8 1 Yovo “zambote; zamfunu.”

2

TITO 2:13–3:15 fu kia lembi vumina Nzambi ye zolela ya nza, twakala yo lulungalalu yo unsongi yo vumina Nzambi omu tandu1 kiaki, 13 wau tuvingilanga e nsambu za vuvu kieto yo lusengomoko lwa nkembo a Nzambi anene yo Mvuluzi eto Yesu Kristu, 14 ona wayivana mu kuma kieto, kimana katuˆ kula muna umpumbulu wawonso, kayivelelesela o nkangu andi akivuila, akwa tima dia mavangu mambote. 15 Kwamanana vova mambu mama, wondelela1 yo tumba kuna wisa kiawonso. Kuyambula ko vo muntu kaveza. Ubasusumunanga vo basakalela yo lemvokela ayadi ye akwa wisa, bakubama muna salu yawonso yambote, 2 ke batianguni muntu ko, ngatu tantana, kansi bakala yo ntim’anleka, basonga lulembamu kwa wantu awonso. 3 Kadi oyeto mpe mazowa twateka kala, akolami, twavukumunwa yo bundunwa kwa maketo ye nkembo mia mpila mu mpila, twavanganga o bi, akwa kimpala twakala, angemi1 yo mengaziana. 4 Kansi, vava kiasengomoka o walakazi wa Nzambi wa Mvuluzi eto yo zola kwandi muna wantu 5 (ke mu kuma kia mavangu ma ndungidi twavanga ko, kansi mu kuma kia nkenda zandi), watuvuluzila muna nsukula ina yatutwasila o moyo yo kutukitula se wantu ampa muna mwand’avelela. 6 Watuyitidila mwanda wau kuna mvevo muna Yesu Kristu wa Mvuluzi eto, 7 kimana vava tulungi-

310 silwa muna nsambu zandi, twakala se avingidi a vua mun’owu wa vuvu kia moyo a mvu ya mvu. 8 O mambu mama maziku, nzolele vo wasiamanana mo longa, kimana awana bekwikila muna Nzambi bakala ye tima dia vanga oma mambote. Mambu mama mambote ye mfunu mena kwa wantu. 9 Kansi, uyikenga muna mpaka za uzowa ye satulula tuvila, yo tantanena e Nsiku, kadi ke metwasanga nluta ko ye makondwa o mfunu. 10 Venga konso muntu otwasanga e mpambani, musungula avo olukisu mu nkumbu antete ye yanzole, 11 kadi muntu ndioyo ovengomokene muna nzil’a nsongi, osumukanga, e fu yandi ikuntumbanga. 12 Vava ikutumina Atema yovo Tukiko, vanga wawonso wiza wanana yame kuna Nikopole, kadi i ˆ kuna nzolele viokesela e nsungi a sivu.1 13 Vana lusadisu lwafwana kwa Sena, ona otomene zaya o Nsiku yo Apolo kimana balembi ´ kondwa ma muna nkangalu au. 14 Mpangi zeto mpe, yambula balongoka ovanga mavangu mambote kimana basadisanga ankaka muna ntangw’ampasi, balembi kala miolo.1 15 Awonso bena yame banutumini mavimpi. Zingula mavimpi kwa awana bekutuzolanga muna lukwikilu. Yambula e nsambu zakala kwa yeno awonso.

2:12 1 Tala Nsas’a Mvovo. 2:15 1 Yovo “kasakesa.” 3:3 1 I sia vo, wantu bevanganga oma masundidi o bi.

3:12 1 Yovo “mbangala.” 3:14 1 Yovo “lembi yima mbongo.”

3

NKAND’A PAULU KUNA KWA

FI LE MO N E MAMBU MENA MO

Mavimpi (1-3) Zola yo lukwikilu lwa Filemone (4-7) Paulu ododokele muna diambu dia Onesimo (8-22) Mavimpi mansuka (23-25)

1 Paulu, wa mbakami muna diambu dia Kristu Yesu, yo Timoteo wa mpangi eto, kuna kwa Filemone wa nzolw’eto yo nsadi wa nkw’eto, 2 ye kuna kwa Afia wa nsang’eto yo Arekipo wa nkw’eto e kesa, ye kuna kwa nkutakani ina muna nzo aku: 3 Nsambu koko lwina ye luvuvamu lutuka kwa Nzambi wa Se dieto yo Mfumu Yesu Kristu. 4 Ntangwa zawonso ikusianga muna sambu yame vava itondanga Nzambi, 5 wau iwanga lukwikilu luaku yo zola kwaku muna Mfumu Yesu ye muna aveledi awonso. 6 Isambanga kimana o lukwikilu tuna lwau e ntwadi lwasadisa wazaya mambu mawonso mambote tuna mau muna Kristu. 7 Kadi kiese kiayingi yamwene yo fiaulwiswa wau yawidi o zola kwaku, e kuma kadi e ntima mia aveledi mifiaulwisu muna ngeye, e mpangi. 8 Dianu vo, kana una vo ngina yo unkabu wayingi wa vova muna Kristu yo kukanikina wavanga dina diambote, 9 idodokele muna zola, wau kina vo mono Paulu se i mbuta kwame, owau mpe i mbakami muna diambu dia

Kristu Yesu. 10 Idodokele muna diambu dia Onesimo wa mwan’ame, oyu yakitukila e se vava yakala muna pelezo.1 11 Kakala mfunu ko kwa ngeye, kansi owau mfunu kena kuna kwa ngeye yo mono. 12 Imvutwidi kwa ngeye, yandi i ntim’ame.1 13 Yadi zola vo kakala yame kaka kimana kansadila vana fulu kiaku wau ngina mu pelezo muna diambu dia nsangu zambote. 14 Kansi kizolele vanga diambu ko kondwa kwa luve lwaku, kimana e vangu diaku diambote diakala dia ntim’a mvevo, ke dia komekenwa ko. 15 Nanga i kuma kavambanena yaku mu fikolo,1 kimana kavutuka emvimba kwa ngeye, 16 kansi owau ke nze ntaudi diaka ko, kadi osundidi ntaudi, i mpangi anzolwa kuna kwa mono, musungula kuna kwa ngeye, muna kinitu ye muna Mfumu. 17 Dianu vo, avo okumbadikila vo i nkundi aku,1 untambula kuna ngemba wauna wadi vanga kwa mono. 18 Vana ntandu, avo mbi 10 1 Sina, “kangwa.” 12 1 Yovo “zola kwame.” 15 1 Sina, “ola mosi.” 17 1 Sina, “nkwa ntwadi.”

311

FILEMONE 19 – AYIBERE Mambu Mena ` kavanga yovo mfuk’aku kadia, yekeka yo kwa mono. 19 Mono Paulu, nsonekene dio muna koko kwame: Mono ifuta yo—lembi yika nkutu e mfuk’ame una yau ngeye kibeni, o moyo aku. 20 Elo, e mpangi, yambula yatambula lusadisu lwalu lutukidi kwa ngeye muna Mfumu; vuvika o ntim’ame1 muna Kristu. 21 Ngina ye vuvu muna nlemvo waku, dianu isonekene, wau nze20 1 Yovo “zola kwame.”

mo 312 ye wo vo oluta vanga dina mpovele. 22 Vana ntandu, unkubikila mpe fulu kia luakila, kadi ngina ye vuvu vo se yavevolwa mu kuma kia sambu yeno muna kunusadila. 23 Epafera wa nkw’ame mbakami utumini mavimpi muna Kristu Yesu, 24 kumosi mpe ye Maku, Aresetako, Dema yo Luka, akw’ame asadi. 25 E nsambu za Mfumu Yesu Kristu zakala ye mwanda nusonganga.

NKAND’A PAULU KUNA KWA

AY I B E R E MAMBU MENA MO

1 Nzambi ovovelanga muna Mwan’andi (1-4) Mwana osundidi ambasi (5-14) 2 Luta sia sungididi (1-4) Lekwa yawonso yasakidikwa kwa Yesu (5-9) Yesu ye mpangi zandi (10-18) Ntu a luvuluku lwau (10) Ngang’ambuta a nkenda (17) 3 Yesu osundidi Mose onene (1-6) Lekwa yawonso kwa Nzambi yatungwa (4) Lulukisu mu kuma kia kondwa kwa lukwikilu (7-19) “O unu, avo nuwa nding’andi” (7, 15) 4 Vonza kia lembi kota muna vundu kia Nzambi (1-10) Lukasakeso mu kota muna vundu kia Nzambi (11-13) Diambu dia Nzambi diamoyo (12) Yesu wa ngang’ambuta anene (14-16) 5 Yesu osundidi nganga zambuta za wantu (1-10)

Kinganga nze kia Mankizedeke (6, 10) Walongoka o nlemvo muna mpasi (8) Ntu a luvuluzu lwakwele mvu (9) Lulukisu mu kuma kia lembi zikuka (11-14) 6 Luaka muna nzikuka (1-3) Awana bavengomoka bakomene diaka Mwana vana nti (4-8) Kala ye vuvu kiasikila (9-12) Lusikidisu lwa nsilu a Nzambi (13-20) Nsilu ye ndofi a Nzambi ilembi soba (17, 18) 7 Mankizedeke, yandi kaka wakala ntinu ye nganga (1-10) Kinganga kia Kristu kisundidi (11-28) Kristu wafwana vuluza emvimba (25) 8 Saba kina ye nsas’a oma ma zulu (1-6) Nswaswani ya kangu diankulu ye diampa (7-13) 9 Salu kiavauka muna saba ova ntoto (1-10)

313 Kristu okotele kuna zulu yo menga mandi (11-28) Nkambami a kangu diampa (15) 10 Yimenga ya bulu ke yafwana ko (1-4) ˆ Nsiku i kıni (1) Kimenga kia Kristu kiakelwa nkelwa mosi kaka (5-18) Nzil’ampa ye yamoyo (19-25) Ke tuvilakaningi kutakana ko (24, 25) Lulukisu mu kuma kia sumuka kuna lukanu (26-31) Kala ye vuvu yo lukwikilu muna zindalala (32-39) 11 Nsas’a lukwikilu (1, 2) Mbandu za lukwikilu (3-40) Kondwa lukwikilu ke dilendakana ko mu yangidika Nzambi (6)

nz’ankulu, Nzambi wavo1 Kuna vesela mase meto muna angu-

AYIBERE Mambu Mena mo – 1:12 12 Yesu, Nlunganisi a lukwikilu lweto (1-3) Tuti dianene dia ambangi (1) Kubembola longi dia Yave ko (4-11) Nusingika nzila za malu meno (12-17) Finama Yerusaleme ya zulu (18-29) 13 Lukasakeso yo mavimpi mansuka (1-25) Kuvilakani e fu kia tambula nzenza ko (2) O longo yambula lwazitiswa (4) Nulemvokela awana bevitang’o ntu (7, 17) Tambika lukau lwa lusanisinu (15, 16)

nza, mu nkumbu miayingi ye mu mpila zayingi. 2 Oku mbaninu a lumbu yayi okutuvoveselanga muna Mwan’andi, ona kasola kakala mvingidi a vua dia lekwa yawonso, muna yandi i kavangila lekwa ina ova nza ye kuna zulu.1 3 Yandi i ntemo a nkembo a Nzambi ye fwani-fwani kiandi, osimbininanga lekwa yawonso muna mvovo a nkum’andi. Wau kamene velelesa masumu meto, ovuende kuna koko kwalunene kwa ndiona Wanene kuna zulu. 4 Dianu kasundidi ambasi yo vewa e nkumbu iviokele nkumbu zau o wete. 5 Muna bonga e nona, nkia mbasi o Nzambi kavovesa vo: “Ongeye u mwan’ame; o unu nkitukidi se kuna kwa ngeye”? Wavova diaka vo: “Omono nkala se diandi, oyandi okala mwan’ame”?

6 Kansi vava katuma diaka Mwan’andi antete ova nza, wavova vo: “Mbasi zawonso za Nzambi yambula bankunda.”1 7 Wavova diaka mu kuma kia mbasi vo: “Ovangidi mbasi zandi se mianda, selo yandi se nlaku a tiya.” 8 Kansi mu kuma kia Mwana, wavova vo: “Nzambi i kunda kiaku yamu mvu ya mvu, e mvual’a Kintinu kiaku i mvual’a unsongi. 9 Ozolele unsongi, omengene umpumbulu. I dianu o Nzambi wa Nzambi aku kakusila o mazi ma kiese vioka akw’aku.” 10 Ye: “Kuna lubantiku, e Mfumu, ngeye wakuba e nkubilwa za ntoto, e zulu mpe i salu kia moko maku. 11 Oyau bekuyifwila, kansi ongeye okala kaka; yau awonso fwa befwa nze mvuatu, 12 okubabundika nze yunga, okubasoba nze mvuatu. Kansi ongeye okala kaka una, e mvu miaku ke misuka nkutu ko.”

1:2 1 Yovo “e tandu.” Tala Nsas’a Mvovo.

1:6 1 Yovo “bamfukamena.”

AYIBERE 1:13–3:1 13 Kansi nkia mbasi kavovesa vo: “Vuanda oku koko kwame kwalunene yavana nsia mbeni zaku se nsikinw’a tambi yaku”? 14 Nga ke yau awonso ko i mianda besalanga salu kiavauka yo tumwa benda sadila awana betambula luvuluku e? Muna diadi, diamfunu twaluta sia sungididi muna mambu twawa, kimana twalembi vukumunwa. 2 Kadi, e diambu diavovelwa muna mbasi avo diasikila, konso nsumuki ye nkolami otambwidi tumbu kia nsongi, 3 aweyi tuvengela e tumbu avo tubembwele o luvuluku lwalu lwanene? Kadi lwateka vovelwa kwa Mfumu eto ye awana banwa batusikidisa dio, 4 ekolo Nzambi kabayikama muna sia umbangi mu sinsu ye masivi ye mavangu ma mpila mu mpila ma nkuma ye muna mwand’avelela una kakayanesa mun’owu wa luzolo lwandi. 5 Kadi ke kw’ambasi ko kasakidika e nza ikwiza, ina tuvovelanga. 6 Kansi vena yo muntu wasia kimbangi va fulu kimosi, oku vo: “O muntu se nki, kimana wansungamena? Yovo mwan’a muntu se nki kimana wanlunga-lunga? 7 Wansakidika kikilu vana vena ambasi; wamvuika kolow’a nkembo yo zitu, wansia e kiyekwa kia salu ya moko maku. 8 Wasakidika lekwa yawonso kuna nsi a tambi yandi.” Wau kasakidika lekwa yawonso kwa yandi, Nzambi kasisa lekwa ko kilembi kunsakalela. Kansi owau, ke twakanini mona e lekwa yawonso insakalele ko. 9 Kansi tumonanga Yesu, ona wasakidikwa vana vena mbasi, wau kamona mpasi za fwa, wavuikwa kolow’a nkembo yo zitu, kimana muna nsambu za Nzambi

2

314 kayeleka o lufwa mu kuma kia wantu awonso. 10 Kadi diansongi kwa ndiona una vo muna kuma kiandi ye muna yandi mpe lekwa yawonso inina, muna twasa wana ayingi kuna nkembo, kazikula o Ntu a luvuluku lwau muna mpasi. 11 Kadi, ndiona ovaulanga y’awana bevaulwanga, yau awonso kwa se dimosi bawutwa, muna kuma kiaki ke monanga nsoni ko za kubayikila vo mpangi, 12 kadi wavova vo: “Isamuna nkumbu aku kwa mpangi zame; muna nkutakani ikukembelela muna nkunga.” 13 Wavova mpe vo: “Isia vuvu kiame muna yandi.” Wavova diaka vo: “Tala, omono yo wana kampene o Yave.” 14 Wau vo o “wana” bena e ntwadi muna menga ye nitu, oyandi mpe una e ntwadi muna lekwa yau imosi, kimana muna lufwa lwandi kafwasa ndiona una yo nkuma watwasa lufwa, i sia ˆ vo, Nkadi ampemba, 15 yo kula awonso ana babundunwa e zingu kiau kiawonso kwa wonga wa lufwa. 16 Kadi ke sadisanga ambasi ko, kansi mbongo ya Abarayama kaka kesadisanga. 17 Dianu kafwana kadila nze “mpangi” zandi muna mambu mawonso, kimana kakituka se ngang’ambuta a nkenda ye kwikizi muna mambu ma Nzambi, kimana katambika kimenga kia luloloko lwa masumu ma wantu. 18 Wau vo yandi kibeni wamon’e mpasi vava katontwa, wafwana mu sadisa awana betontwanga. Dianu vo, ampangi avelela, akwa kunku muna mbok’a zulu, nubadika ntumwa ye ngang’ambuta ona tuzeye1—Yesu.

3

3:1 1 Yovo “twatambulwila.”

315 2 Wasonga kwikizi kwa Ndiona wansola, wauna o Mose kasongela e kwikizi kwa Nzambi ekolo kasadilanga muna nzo1 andi yawonso. 3 Kadi yandi1 ofwene nkembo lutila nkutu una wa Mose, diau adimosi ye ndiona otungidi e nzo osundidi e nzo o zitu. 4 Kieleka, konso nzo kwa muntu yatungwa, kansi ndiona watunga e lekwa yawonso i Nzambi. 5 Mose selo kia kwikizi kakala muna nzo yawonso ya Nzambi. E salu kiandi kiakala se kimbangi1 muna mambu mevovua kwa Nzambi, 6 kansi Kristu nze mwan’a mfumu a nzo, wasonga e kwikizi muna nzo a Nzambi. Oyeto tu nzo a Nzambi, avo tutatidila unkabu wavova yo simbinina e vuvu kina tukuyisanina yakuna mbaninu. 7 Dianu vo, wauna uvovele mwand’avelela vo, “O unu, avo nuwa nding’andi, 8 ke nubadisa ntima mieno ko nze una kiafusuka makasi ma ndudi, muna lumbu kia ntonta muna makanga, 9 muna mase meno bantontela, kanele vo bamona mavangu mame mu mvu 40. 10 Dianu yamengena e mbandu yayi yo vova vo: ‘Ntangwa zawonso bebendomokanga muna ntima miau, ke bazeye nzila zame ko.’ 11 Muna kuma kiaki ndidi e ndofi kuna makasi mame vo: ‘Ke bekota muna vundu kiame ko.’” 12 Ampangi, nuyikenga, valembi kala muntu vovo nwina onungununa ntim’ambi, wakondwa lukwikilu muna kuyivambula yo Nzambi amoyo; 13 kansi nukasakesanga muntu yo nkw’andi e lumbu yawonso, ekolo kilenda yikwa vo “Unu,” kimana valembi 3:2 1 I sia vo, nkutakani a Nzambi. 3:3 1 I sia vo, Yesu. 3:5 1 Yovo “umbangi.”

AYIBERE 3:2–4:4 kala yo muntu vovo nwina obadiswa o ntima kwa umpukumuni wa nkum’e sumu. 14 Kadi tukitukidi tu akwa kunku muna Kristu avo tusimbinina yakuna mbaninu e vuvu twakala kiau kuna lubantiku. 15 Wau kiavovua vo, “O unu, avo nuwa nding’andi, ke nubadisa ntima mieno ko nze una kiafusuka makasi ma ndudi.” ´ 16 Kadi aki nani bawa yo kumfungisa makasi ma ndudi? Nga ke yau awonso ko ana bavaikiswa muna Engipito kwa Mose? 17 Aki nani o Nzambi kafungila makasi mu mvu 40? Nga ke awana basumuka ko, ana bafwila muna makanga? 18 Aki nani kadila ndofi vo, ke bekota muna vundu kiandi ko? Nga ke awana bakolama ko e? 19 Tumwene vo ke balenda mo kota ko wau bakondwa lukwikilu. Dianu vo, wau vo o nsilu wa kota muna vundu kiandi wakinu, yambula twayikenga1 valembi kala yo muntu vovo nwina ofunga muna nsilu wau. 2 Kadi oyeto mpe twasamunwinwa e nsangu zambote, wauna zasamunwinwa kwa yau; kansi e diambu dina ´ bawa ke diabatwasila nluta ko, e kuma kadi ke bakala ntwadi ko ´ muna lukwikilu ye awana bawa. 3 Kadi oyeto twasonga lukwikilu tukota muna vundu kiaki, wauna kavova vo: “Ndidi e ndofi kuna makasi mame vo, ‘Ke bekota muna vundu kiame ko,’” kana una vo e salu yandi yafokoka tuka kuna semo dia nza. 4 Kadi muna sono wavova mu kuma kia lumbu kiansambwadi vo: “O Nzambi wavunda muna lumbu kiansambwadi muna salu yandi

4

4:1 1 Sina, “twamona wonga.”

AYIBERE 4:5–5:8 yawonso,” 5 ovovele diaka vo: “Ke bekota muna vundu kiame ko.” 6 Wau vo vakinu ye ankaka bekota mo, ana bateka samunwinwa e nsangu zambote ke bakota mo ko mu kuma kia ukolami wau, 7 vava kiavioka kolo kiayingi wasikidisa diaka e lumbu wau kavova muna nkung’a Davidi vo, “O unu”; wauna diavovua vo, “O unu avo nuwa nding’andi, ke nubadisa ntima mieno ko.” 8 Kadi kele vo Yosua wabafila muna vundu kiakina, o Nzambi kadi vovela diaka lumbu kiankaka ko. 9 Dianu vo, vakinu ye lumbu kia vundu kwa nkangu a Nzambi. 10 Kadi ona okotele muna vundu kia Nzambi, ovundidi muna salu yandi, wauna Nzambi kavundila muna salu yandi. 11 Dianu vo, yambula twavanga mawonso twakota muna vundu kiakina, kimana valembi kala muntu otanginina mbandu ya ukolami wau umosi. 12 Kadi e diambu dia Nzambi diamoyo ye nkuma, dilutidi mpe o twa kwa konso nsosolo a meno mole, dikotanga kana nkutu muna mpambaninu a moyo1 yo mwanda,1 yo mayikilu yo nluku, dilenda sengomona ngindu ye makani ma ntima. 13 Ke vena vangwa kiaswekama vana ndose andi ko, kadi lekwa yawonso ina e nkonga yo senzama vana meso ma ndiona tutela e mbalu. 14 Dianu vo, wau tuna ye ngang’ambuta anene ona wakota kuna zulu, Yesu wa Mwan’a Nzambi, yambula twatatidila osamuna lukwikilu lweto muna yandi. 15 Kadi ke tuna ye ngang’ambu4:12 1 Tala Nsas’a Mvovo.

316 ta ko ona olembi fwila lutovoko lweto e nkenda, kansi ndioyo tuna yandi watontwa muna mawonso nze yeto, kansi kasumuka ko. 16 Ozevo, yambula twafinama e kunda kia nsambu kuna unkabu, kimana twafwilw’e nkenda yo vua e nsambu zikutusadisa muna ntangwa ifwene. Kadi konso ngang’ambuta osolelo vana vena wantu, otumbikwanga muna wete dia wantu muna mambu mana ma Nzambi, kimana katambika tukau ye yimenga mu kuma kia masumu. 2 Wafwana kadila kuna lulembamu1 y’awana bena ku bubu y’akwa makuzuka,2 kadi yandi mpe onwananga yo lutovoko lwa yandi kibeni, 3 kiaki i kuma kafwete tambikila tukau muna masumu ma yandi kibeni wauna kevanganga muna masumu ma nkangu. 4 Ke vena muntu ko okuyitumbikanga muna salu kiaki kia zitu, Nzambi kaka okunsolanga, wauna kasolela Arone. 5 Diau adimosi mpe yo Kristu, ke yandi kibeni ko wayikembesa kimana kakala se ngang’ambuta, kansi wakembeswa kwa Ndiona wamvovesa vo: “Ongeye u mwan’ame; o unu nkitukidi e se kuna kwa ngeye.” 6 Wauna kavovele mpe vana fulu kiankaka vo, “Ongeye u nganga yakwele mvu, e kinganga nze kia Mankizedeke.” 7 Muna zingu kiandi ova nza,1 Kristu wadodokela yo lomba kuna ˆ kazu kiangolo ye mansanga kuna kwa Ndiona wafwana kumvuluza muna lufwa, wawakana mu kuma kia vumi wandi kwa Nzambi. 8 Kana una vo mwan’a Nza-

5

5:2 1 Yovo “ngemba.” 2 Yovo “akolami.” 5:7 1 Sina, “muna lumbu yandi ya nitu.”

317 mbi, walongoka o nlemvo muna mpasi kamona. 9 Vava kazikulwa muna mawonso, wakituka se ntu a luvuluzu lwakwele mvu kw’awonso ana bekunlemvokelanga, 10 e kuma kadi watumbikwa se ngang’ambuta kwa Nzambi, e kinganga nze kia Mankizedeke. 11 Mambu mayingi tuna mau mu vova mu kuma kiandi, diampasi mu sasila mo, wau vo nukitukidi se afwa-matu. 12 Kanele vo nwafwana kala alongi, kansi owau1 muntu diaka nuvuidi o mfunu kanulonga mambu mantete mavauka ma Nzambi tuka kuna lubantiku, nuvutukidi vava kimvumina, ke madia mangolo ko. 13 Kadi konso ona onuanga kimvumina, kazeye diambu dia unsongi ko, kadi nsedia kwandi. 14 Kansi madia mangolo m’awana bazikuka, awana bena vo, wau bayukwa sadila umbakuzi wau, balongoka swaswanesa o wete yo bi. Dianu vo, wau tumene longoka mambu ma lubantiku mu kuma kia Kristu, yambula twanungunuka yamuna nzikuka, lembi kuba diaka nkubilwa, i sia vo, luviluku lwa ntima muna mavangu mafwa yo lukwikilu muna Nzambi, 2 e longi dia mvuba za mpila mu mpila, ngiambik’a moko, mfuluk’a mafwa ye mfundis’a mvu ya mvu. 3 I diau tuvanga, avo Nzambi ozolele wo. 4 Kadi awana bateka temonwa yo yeleka lukau lwangovo lwa zulu ye awana bakituka akwa kunku muna mwand’avelela 5 ye awana bayeleka e diambu diambote

AYIBERE 5:9–6:17 dia Nzambi ye nsambu1 za tandu2 kikwiza, 6 kansi bavengomoka, ke dilendakana ko mu kubafila diaka muna luviluku lwa ntima, e kuma kadi bakomene diaka Mwan’a Nzambi vana nti yo kumfusulwisa e nsoni vana meso ma ndonga. 7 Kadi ntoto usambulwanga kwa Nzambi vava unuanga maza ma mvula yo yima e mbongo ifwene kw’awana bevatanga wo. 8 Kansi, avo uyimini nsende ye nkeka za mfinda, ke una mfunu ko, ufinamene sibu, e mbaninu andi yokwa. 9 Kansi azolwa, kanele vo tuvovele e mpila yayi, kuna kwa yeno tuna ye ziku kia mambu mambote, mana metwasa luvuluzu. 10 Kadi Nzambi kakondelo unsongi ko kavilakana e salu kieno yo zola nusongele muna nkumbu andi, wau nwasadila aveledi yo kwamanana kubasadila. 11 Kansi tuzolele vo konso muntu vovo nwina kasonga e fululu kiau kimosi, kakala ye vuvu kiasikila yakuna mbaninu, 12 kimana nwalembi kala miolo, kansi nwatanginina awana bena vo muna lukwikilu yo luzindalalu i bevuila e nsilu. 13 Kadi o Nzambi vava kasila Abarayama o nsilu, wau vo kalendi dila muntu osundidi nene ndofi ko, wiyididi e ndofi, 14 oku vo: “Sambula kikilu ikusambula, wokesa mpe ikuwokesa.” 15 Abarayama wau kazindalala, wavua o nsilu wau. 16 Kadi o wantu, ndiona osundidi nene bedilanga e ndofi, e ndofi au isukisanga e mpaka zawonso, kadi e ndofi i lusikidisu kwa yau. 17 Diau adimosi mpe, o Nzambi

5:12 1 Sina, “mun’owu wa kolo.”

6:5 1 Sina, “nkuma.” 2 Tala Nsas’a Mvovo.

6

AYIBERE 6:18–7:16 vava kabaka e nzengo za songa e ziku kw’awana bevua o nsilu wa kani diandi dilembi soba, wasikidisila wo muna ndofi, 18 kimana muna mambu mole ke malendi soba ko, oma mena vo Nzambi kalendi vuna ko, oyeto tutinini kwa Nzambi tutambwidi lukasakeso lwa nkuma, twasimbinina e vuvu kina twavewa. 19 Tuna ye vuvu kiaki nze mbw’a1 nzaza a mioyo mieto, kia ludi ye kiasikila, kikutukotesanga kuna nim’a nlele a ngumbu,2 20 kuna kwakota Yesu ona wavita muna wete dieto, okitukidi se ngang’ambuta yakwele mvu, e kinganga nze kia Mankizedeke. Kadi Mankizedeke ndioyo wa ntinu a Saleme, ngang’a Nzambi a Mpungu, wayenda kika Abarayama vava kavutukanga kuna vita ina kavondela atinu yo kunsambula, 2 Abarayama wamvana e tini kia kumi kia yawonso ya sanzu diandi. Entete, nkumbu andi yasekolwa vo “Ntinu a Unsongi,” i bosi mpe ntinu a Saleme, i sia vo, “Ntinu a Luvuvamu.” 3 Wakondwa se, wakondwa ngudi, wakondwa luvila, wakondwa lubantiku lwa lumbu ngatu nsuk’a zingu, wau kafwananeswa yo Mwan’a Nzambi, okala kaka nganga yakwele mvu. 4 Tala o nene wa muntu ndiona Abarayama wa nkulu a kanda kavan’e tini kia kumi kia wete wa sanzu. 5 Mun’owu wa Nsiku, wan’a Levi, ana batambula kinganga bakanikinwa mu vakulwisa e tini kia kumi kwa nkangu, i sia vo, kwa mpangi zau, kane-

7

6:19 1 I sia vo, luvaku lusikininanga e nzaza. 2 I nlele wavambulanga suku diavauka ye dina disundidi ovauka.

318 le vo oyau mpe mbongo1 ya Abarayama. 6 Kansi o muntu ndiona wina vo katuka mu luvila lwau ko, otambwidi e tini kia kumi kwa Abarayama yo sambula ona wakala ye nsilu. 7 Ediadi ke dilendi fidiswa mpaka ko, nleke osambwilu kwa mbuta. 8 Anelevi befwanga yau betambulanga e tini kia kumi, kansi vena ye wankaka otambulanga e tini kia kumi, e Sono ikunsilanga kimbangi vo, wamoyo. 9 Dilenda vovua vo kana nkutu Levi, ona otambwidi e tini kia kumi, wavana e tini kia kumi muna Abarayama, 10 kadi kayiwutukila ko muna luvila lwa Abarayama wa nkulu andi,1 vava kakikwa kwa Mankizedeke. 11 Kele vo wantu bavuila nkal’a lunga muna kinganga kia Levi (kadi e kinganga kiaki dimosi muna Nsiku wavewa kwa nkangu), nkia mfunu diaka diadi kala vo nganga ankaka katelama, yo yikilwa e kinganga nze kia Mankizedeke ke mun’owu wa kinganga kia Arone ko? 12 Kadi, wau vo kinganga kiasobwa, diavavanga mpe vo o Nsiku wasobwa. 13 O muntu ona oyikilu mambu mama mu kanda diankaka katuka, dina vo ke mosi ko wasadilanga vana ziku. 14 Dialudi vo Mfumu eto muna kanda dia Yuda katuka, kansi Mose kavova diambu ko muna nganga zituka muna kanda diadi. 15 Ediadi ditomene moneka vava kitelamene nganga ankaka wafwanana yo Mankizedeke, 16 ona otumbikilu, ke mu sia ko vo muna kanda diasikidiswa muna Nsiku katuka, kansi mu kuma kia nkum’a moyo ule7:5 1 Sina, “batukidi muna luketo.” 7:10 1 Sina, “muna luketo lwa nkulu andi kakala.”

319 mbi fwasakana. 17 Kadi wasilwa umbangi vo: “Ongeye u nganga yakwele mvu, e kinganga nze kia Mankizedeke.” 18 Dianu vo, nkanikinu wankulu ukatwilu, e kuma kadi watovoka yo kondwa mfunu. 19 Kadi o ´ Nsiku ke wakitula ma ko se kialunga, kansi e vuvu kisundidi o wete kiavanga wo, i kiau kikutufinamesanga kwa Nzambi. 20 Wau kina vo ke va kondwa ndofi ko, 21 (kadi vena ye awana batumbilu kinganga ke mu ndofi ko, kansi ondioyu muna ndofi katumbilu e kinganga kwa Ndiona wavova vo: “Yave odidi ndofi, kesoba ngindu zandi ko,1 ‘Ongeye u nganga yakwele mvu’”), 22 muna diadi, Yesu okitukidi se lusikidisu lwa kangu disundidi o wete. 23 Vana ntandu, ndonga batumbikwa e kinganga vana fulu kia ankaka, kadi o lufwa lwabakakidila mu kwamanana sala e salu kiaki, 24 kansi, wau vo Yesu ozinganga yakwele mvu, e kinganga kiandi ke kivingwa kwa muntu ko. 25 Dianu vo, wafwana mpe vuluza emvimba awana befinamanga Nzambi muna yandi, e kuma kadi ozinganga kaka muna kubadodokelela. 26 Kadi difwene kwa yeto twakala ye ngang’ambuta una wau, ona wina vo nkwa kwikizi, wakondwa bi, wakondwa usafu, wavavuka asumuki, watundidikwa vana ntandu a zulu. 27 Nswaswani ye nganga zambuta zozo, oyandi kavuidi mfunu wa tambika kimenga lumbu ke lumbu ko, entete muna masumu ma yandi kibeni, i bosi mana ma nkangu, e kuma kadi wavanga wo e mvimba

AYIBERE 7:17–8:9 vava kayitambika se kimenga. 28 Kadi o Nsiku wantu atovoka utumbikanga se nganga zambuta, kansi e diambu dia dilwa e ndofi ina yalandila o Nsiku, ditumbikidi o mwana, walunga yakwele mvu. Ediadi i mbut’a diambu muna mana tuvovele: Tuna ye ngang’ambuta una wau, ona ovuende kuna koko kwalunene kwa kunda kia ndiona Wanene kuna zulu, 2 wa selo kia fulu kiavauka ye saba kialudi, kina Yave kasumika, ke muntu ko. 3 Kadi konso ngang’ambuta otumbikwanga muna tambika tukau ye yimenga; dianu vo diamfunu ondioyu mpe kakala ye lekwa kiatambika. 4 Kele vo kakala ova nza, kadi kala nganga ko, kadi vena ye awana betambikanga tukau mun’owu wa Nsiku. 5 Wantu awaya besalanga e salu kiavauka, kina se mbandu ˆ ye kıni1 kia mana ma zulu; wauna Mose kavoveswa vava kakanikinwa kwa Nzambi katunga e saba: Kadi wavova vo: “Vava ovanga lekwa yawonso, vanga wawonso mun’owu wa mbandu ina wasongelwa vana mongo.” 6 Kansi owau, Yesu otambwidi uselo usundidi o wete, kadi yandi i nkambami1 wa kangu disundidi o wete, dina diasikidisilwa muna nsilu misundidi o wete. 7 Kele vo e kangu diantete ke dikadi yo vilwa ko, edi diazole ke diadi kala mfunu ko. 8 Kadi osolwele tumbu kwa nkangu vava kavovele vo: “‘Tala, muna lumbu ikwiza,’ u kavovele o Yave, ‘Ikanga kangu diampa ye nzo a Isaele ye nzo a Yuda. 9 Ke difwanana ko ye kangu dina yakanga yo mase mau muna lumbu kina yabasimba

7:21 1 Yovo “ke viluka ko.”

8:5 1 Yovo “ninga.” 8:6 1 Yovo “kimpovela.”

8

AYIBERE 8:10–9:13 muna koko yo kubavaikisa muna nsi a Engipito, kadi ke basikila muna kangu diame ko, dianu yayambulwila kubalunga-lunga,’ u kavovele o Yave. 10 “‘Kadi ediadi i kangu ikanga ye nzo a Isaele vava kivioka e lumbu yayina,’ u kavovele Yave. ‘E nsiku miami nsia mio muna nyindu miau yo soneka mio muna ntima miau. Omono nkala Nzambi au, oyau bekala nkangu ame. 11 “‘Ke muntu ko olonga diaka nkw’andi ngatu mpangi andi, oku vo: “Zaya Yave!” Kadi awonso bekunzaya, tuka muna nleke yamuna mbuta. 12 Ikubaloloka muna mavangu mau mavilwa, o masumu mau kiyindula mo diaka ko.’” 13 Wau kavovele vo, “kangu diampa,” okitwidi dina diantete se diakondwa o mfunu. Wau vo ke dina diaka mfunu ko ye diankulu, se divila e mvimba. Vo i kangu diantete diakala ye nsiku mia salu kiavauka ye fulu kiandi kiavauka ova ntoto. 2 Kadi e suku diantete dia saba diakubikwa, diayikilwanga vo Fulu Kiavauka, i mwakala zangikilwa kia mini, meza ye mbolo zatambikwanga vana ndose a Nzambi. 3 Kansi kuna nim’a nlele a ngumbu1 una wanzole, i kwakala suku diayikilwanga vo Fulu ˆ Kisundidi o Vauka. 4 I muna mwakala yokelwa kia ndumbu kia wolo, nkela a kangu yakuswa ˆ wolo mwawonso, i muna mwakala e kinzu kia wolo kiakala ye mana ye nkau a Arone una wasavuka e mvuma ye babu ya kangu; 5 vana ntandu a nkela vakala ye akelubi a nkembo ana bayitalela-

9

9:3 1 I nlele wavambulanga suku diavauka ye dina disundidi ovauka.

320 nga e fukwa kia lubakanisu.1 Kansi eyayi ke ntangw’a sasila mambu mama ko. 6 Vava mambu mama makubikwa mu mpila yayi, ntangwa ke ntangwa anganga bakotanga muna suku diantete dia saba muna sala e salu yavauka; 7 kansi muna suku dianzole, ngang’ambuta kaka wakotanga mo, nkumbu mosi muna mvu, ka kondwanga menga ko, mana katambikanga mu kuma kia yandi kibeni ye mu kuma kia masumu mana nkangu bavangilanga kuna bubu. 8 Mwand’avelela watoma dio kiesesa vo e nzil’a kotela mu fulu kiavauka ke yasengomonwa ko ekolo saba kiantete kiakala kiatelama. 9 E saba kiaki i kingana kia ntangwa yayi, tukau ye yimenga itambikwanga mun’owu wa nkubika yayi. Kansi ke ilendi velelesa e mvimba ko e ntona za wantu besalanga e salu kiavauka. 10 O tukau ye yimenga yayi ya ndia ye ndua kaka, ye nsukula za mpila mu mpila.1 O mama mambu ma kinitu malombwanga muna nsiku, masiwa yavana ifwana e ntangwa yasikidiswa muna singika e mambu. 11 Kansi, vava Kristu kayiza nze ngang’ambuta a mambu mambote mateka vangama, wakota muna saba kianene ye kiambote, kina ke kiavangilwa muna moko ko, i sia vo, ke kia nza yayi ko. 12 Wakota muna fulu kiavauka, ke muna menga ma nkombo ye wan’a ngombe ko, kansi muna menga ma yandi kibeni i kaˆ kotela e mvimba yo kutukula yakwele mvu. 13 Kadi avo menga 9:5 1 I sia vo, fulu kia vutulwisila ngwizani vana vena wantu yo Nzambi. 9:10 1 Sina, “tuvubu twa mpila mu mpila.”

321 ma nkombo ye ngombe za makoko yo ntoto ampolo a wan’a ngombe, mazazwangwa kw’awana bafunzuka, mabavelelesanga muna nitu, 14 ozevo o menga ma Kristu, ona wakitambikila muna mwand’a mvu ya mvu kwa Nzambi kondwa tona, nga ke meluta velelesa ntona zeto muna mavangu mafwa ko kimana twasadila Nzambi amoyo salu kiavauka e? 15 Kiaki i kuma kenena se nkambami1 a kangu diampa, kimaˆ na wau kafwa se lukulu lw’awana bakuzukila kuna nsi a kangu diantete, awana basolwa batambula o nsilu wa e vua dia mvu ya mvu. 16 Kadi konso kuna kukangilu e kangu, o muntu okangidi e kangu yo Nzambi kafwete fwa, 17 e kuma kadi e kangu kuna nim’a lufwa kaka disikidilanga, wau kezinganga ndiona wakanga dio ke dikalanga yo nkuma ko. 18 Dianu vo, kana nkutu e kangu diantete ke diasikidiswa ko kondwa menga. 19 Kadi vava Mose kasamuna e nkanikinu mia Nsiku kwa nkangu awonso, wabonga o menga ma wan’a ngombe ye nkombo, ye maza, ye mika miambwaki, ye nti a isopo, wazaza mo vana nkanda e kangu ye kwa nkangu awonso, 20 ovovele vo: “Omama i menga ma kangu dina nukanikinu kwa Nzambi nwalunda.” 21 Ozazidi mpe menga muna saba ye salanganu yawonso yasadilwanga e salu kiavauka. 22 Kadi lekwa yayingi yaveleleselwa muna menga mun’owu wa Nsiku, vana valembi bungulwa o menga, ke vena luloloko ko. 23 I dianu diakadila o mfunu vo, e fwaniswa kia lekwa ina 9:15 1 Yovo “kimpovela.”

AYIBERE 9:14–10:3 kuna zulu kiaveleleselwa muna yimenga ya bulu, kansi e lekwa ya zulu, yimenga isundidi wete yavavanga, ke mu yimenga ya bulu ko. 24 Kadi Kristu kakota mu fulu kiavauka kiavangilwa muna moko ko, kina vo i kopi kia fulu kialudi, kansi kuna zulu kikilu kakota, kimana kamoneka owau vana ndose a Nzambi muna wete dieto. 25 Kayitambika ntambika zayingi ko, wauna ngang’ambuta kekotanga vana fulu kiavauka e mvu miawonso yo menga mena vo ke mandi ko. 26 Kele vo ke wau ko, nkumbu miayingi kadi mona e mpasi tuka kuna semo dia nza. Kansi owau oku mbaninu a tandu1 uyisengomwene nsengomoka imosi kaka mu katula masumu muna kuyitambika yandi kibeni. 27 Wauna diasikidiswa vo wantu befwa mfwa mosi kaka, i bosi befundiswa, 28 o Kristu mpe ntambikwa mosi kaka katambikwa kimana kanata masumu ma wantu ayingi; e mboneka ina yanzole kemoneka, ke mu diambu dia masumu ko, kansi mu diambu dia awana bekumvavanga mu kuma kia luvuluku lwau. ˆ O Nsiku i kıni1 kia mambu mambote mekwiza, kansi ke fwaniswa kibeni kia mambu ko, muna yimenga yau yimosi yikwamanananga kelwa mvu ke mvu, ke ilendi kitula ko awana befinamanga Nzambi se wantu alunga. 2 Kele vo ke wau ko, yimenga nga ke yayambulwa kelwa ko e? Kadi awana besalanga e salu kiavauka, badi veleleswa emvimba, e ntona zau ke zadi kala diaka za masumu ko. 3 Kansi, yimenga yayi

10

9:26 1 Tala Nsas’a Mvovo. 10:1 1 Yovo “ninga.”

AYIBERE 10:4-27 masumu isungamesanga mvu ke mvu, 4 kadi o menga ma ngombe za makoko ye nkombo ke malendi katula masumu ko. 5 Dianu vo, Kristu vava kayiza ova nza, wavova vo: “‘E kimenga ye lukau ke yau ko ozolele, kansi unkubikidi e nitu. 6 O tukau twangioka ye twa masumu, kwayangalela to ko. 7 I bosi mpovele vo: ‘Tala! Ngizidi (muna nkanda diasonama mu kuma kiame) yavanga luzolo lwaku, e Nzambi.”’ 8 Wau katekele vova vo: “E yimenga ye tukau, yo tukau twangioka ye twa masumu, ke twau ko ozolele ngatu yangalela”—yimenga ina yikelwanga mun’owu wa Nsiku— 9 i bosi ovovele vo: “Ngizidi yavanga luzolo lwaku.” Okatwidi owu wantete, kasikidisa owu wanzole. 10 Muna “luzolo” lwalu i tuveleleselwanga muna kimenga kia nitu a Yesu Kristu ina yakelwa nkelwa mosi kaka. 11 Diaka, konso ngang’a Nzambi okalanga vana fulu kiandi lumbu ke lumbu mu sala e salu kiavauka yo kela nkela zayingi yimenga yau yimosi, ina vo ka ilendi katula emvimba masumu ko. 12 Kansi, o Yesu wau katambika emvimba kimenga kimosi kaka muna diambu dia masumu, wavuanda kuna koko kwalunene kwa Nzambi, 13 tuka kolo kiakina, ovingilanga yavana mbeni zandi besiwa se nsikinw’a tambi yandi. 14 Kadi muna kimenga kimosi katambika, wakitula emvimba awana beveleleswanga se alunga. 15 Dianu vo, mwand’avelela mpe ukutusilanga umbangi, kadi utekele vova vo: 16 “‘Ediadi i kangu ikanga yau vava kivioka e lumbu yayina,’ u kavovele Yave. ‘E nsi-

322 ku miame nsia mio muna ntima miau yo soneka mio muna nyindu miau.”’ 17 I bosi uvovele diaka vo: “O masumu mau yo mavangu mau mavilwa, kiyindula mo diaka ko.” 18 Vana valolokelo masumu mama, ke vena diaka mfunu a kimenga ko muna diambu dia sumu. 19 Dianu vo, ampangi, wau tuna yo unkabu1 wa kotela mu fulu kiavauka muna menga ma Yesu, 20 nzil’ampa ye yamoyo ina katuziulwila yaviokela vana nlele a ngumbu,1 i sia vo, nitu andi, 21 wau tuna ye ngang’a Nzambi anene muna nzo a Nzambi, 22 yambula twafimana Nzambi ye ntim’asikila yo lukwikilu lwafwana, e ntima mieto miaveleleswa1 muna ntona zambi, e nitu zeto mpe zasukulwa muna maza mavelela. 23 Yambula twazindalala samuna e vuvu kieto kwa wantu awonso kondwa lukatikisu, kadi ndiona wasia o nsilu nkwa kwikizi. 24 Yambula twayindulaziananga1 kimana twasikamesa2 o zola ye mavangu mambote kwa muntu yo nkw’andi, 25 ke tuyambula kutakana ko, nze i fu kia ankaka, kansi tukasakesanga muntu yo nkw’andi, yo siamanana wo vanga, musungula wau tumwene vo e lumbu mu finama kaka kina. 26 Kadi avo tusumukina kuna lukanu wau tumene tambula o zayi wasikila waludi, ke vena diaka kimenga ko muna diambu dia masumu, 27 kansi vena yo wonga wa fundiswa ye nganzi za tiya 10:19 1 Yovo “vuvu.” 10:20 1 I nlele wavambulanga suku diavauka ye dina disundidi ovauka. 10:22 1 Sina, “miazazilwa,” i sia vo, menga ma Yesu. 10:24 1 Yovo “twatokanena; twa sia e sungididi kwa muntu yo nkw’andi.” 2 Yovo “kasakesa; yangumuna.”

323 tuna tubomona atantu. 28 Ndiona okulwidi o Nsiku a Mose vana vena mbangi zole yovo zitatu, fwa kefwa, ke fwilwa nkenda ko. 29 Adieyi nubenze, nkia tumbu kilutidi o nene kafwanukini ndiona odiatakese Mwan’a Nzambi yo badikila menga ma kangu dina kavaulwilwa vo mafunzuka yo tianguna o mwand’a nsambu e? 30 Kadi tunzeye Ndiona wavova vo: “Diame dia landa e kunda; mono kwame nsenda.” Ovovele diaka vo: “Yave ofundisa nkangu andi.” 31 O bwa vana moko ma Nzambi amoyo diambu diansisi. 32 Dianu vo, nusungamenanga e lumbu ina yavioka, ina vo, wau nwavua temoka, nwazizidila e ndwan’a ngolo kumosi ye mpasi. 33 Ezak’e ntangwa, nwasenzekwa vana meso ma ndonga1 muna luvezo ye muna mpasi, ezak’e ntangwa nwasadisa2 awana babwilwa mambu mama. 34 Kadi nwasonga ngemba kw’awana bakala muna pelezo, ye kiese kiawonso nwatambulwila vo mavua meno masanzua, wau nuzeye wo vo nuvuidi e vua disundidi o wete ye dianzingi. 35 Dianu vo, ke nubembola unkabu weno1 ko, kadi i ˆ muna nutambulwila nsendo anene. 36 Luzindalalu nuvuidi o mfunu, kimana vava numana vanga luzolo lwa Nzambi, nwatambula dina kasila o nsilu. 37 Kadi “kolo kiakete kaka kisidi,” “ndiona okwizanga oluaka, ke zingila ko.” 38 “Vo i nsongi ame muna lukwikilu i kekadil’o moyo,” “avo ovutukidi manima, kikunya-

AYIBERE 10:28–11:7 ngalela ko.1 39 Vo i yeto, ke tu akwa vutuka kuna lufwasu ko, kansi tu akwa lukwikilu kaka muna vuluza mioyo mieto. O lukwikilu i lusikidisu lwa mana mesiwanga e vuvu, i ziku kia mana malembele moneka. 2 Kadi muna lukwikilu, akulu1 i basilwa umbangi. 3 Muna lukwikilu i tuzayidi wo vo, e tandu1 muna mvovo a Nzambi yakubamena, kimana ina imonekanga yavangilwa muna lekwa ilembi moneka. 4 Muna lukwikilu, Abele i katambikila kimenga kwa Nzambi kina kiasunda kia Kaini o wete, muna lukwikilu lwalu i kasidilwa umbangi vo muntu a nsongi kakala, kadi Nzambi watonda1 tukau twandi, kana una vo wafwa, wakinu vova muna lukwikilu lwandi. 5 Muna lukwikilu, Kanoke i kakatulwilwa kimana kalembi mona lufwa, kasolokele ko e kuma kadi Nzambi wankatula; kadi una kakatwilu ko, watambula kimbangi vo Nzambi kayangidika. 6 Dianu vo, kondwa kwa lukwikilu ke dilendakana ko mu yangidika Nzambi una ufwene, kadi konso ona ofinama Nzambi kafwete kwikila vo una, yo kala nsendi a awana bekumvavanga ye ziku kiawonso. 7 Muna lukwikilu, o Noa una katambula lulukisu lwa Nzambi muna mambu ke mateka moneka ko, wasonga vumi wa Nzambi yo tunga e nzaza muna vuluza esi nzo andi; muna lukwikilu lwalu i katumbila e nza, yo tambula e vua dia ndungidi muna diambu dia lukwikilu.

10:33 1 Sina, “songwa muna kimpa.” 2 Yovo “nwakala e ntwadi.” 10:35 1 Sina, “unkabu wavovela.”

10:38 1 Yovo “moyo ame ke ukunyangalela ko.” 11:2 1 Yovo “wantu a nz’ankulu.” 11:3 1 Tala Nsas’a Mvovo. 11:4 1 Yovo “wansidila umbangi muna tambulwila.”

11

AYIBERE 11:8-29 8 Muna lukwikilu, Abarayama vava kabokelwa, walemvoka yo kwenda kuna fulu kina ketambula se vua diandi; wayenda kana una vo kazaya ko kuna kayendanga. 9 Muna lukwikilu i kakadila nze nzenza muna nsi a nsilu, wazingilanga muna saba yo Isaki yo Yakobo, ana bavingilanga yandi e vua dia nsilu wau mosi. 10 Kadi wavingilanga e mbanza ina ye nkubilwa yasikila, ina vo Nzambi i ntungi ye mvangi. 11 Muna lukwikilu, o Sara mpe i kavuila e ngolo za yimita mbongo, kana una vo wasaka e kimbuta, wau kabadikila Ndiona wasia nsilu vo nkwa kwikizi.1 12 Muna kuma kiaki, muna muntu mosi, ona wakala nze wafwa, mwawutukila ulolo wa wana nze ntentembwa za zulu, ke balendi tangakana ko nze senge vana kalunga. 13 Awonso awaya muna lukwikilu bafwila, kana una vo ke batambula ko mana basilwa o nsilu; kansi kwanda bamwena mo yo yangalela mo, basianga umbangi vo nzenza ye minduti a nzila omu nsi. 14 Kadi awana bevovanga mambu mama besonganga e ziku vo fulu kiau kia kivuila bevavanga. 15 Kele vo bayindulanga kaka e fulu kina batuka, badi vava e lau diavutuka. 16 Kansi owau, fulu kisundidi o wete bevavanga, kina vo, kia zulu. Dianu vo, o Nzambi ke mwenanga dio nsoni ko, edi diayikilwa vo Nzambi au, kadi wabakubikila e mbanza. 17 Muna lukwikilu Abarayama vava katontwa, i kakubamena tambika Isaki—ndiona watambula e nsilu ye kiese kiawonso, wakubama mu tambika mwan’andi mosi kaka— 18 kana una vo kavove11:11 1 Yovo “ofwene bundwa vuvu.”

324 swa vo: “Kina kiyikilwa vo mbongo aku muna Isaki kikwizila.” 19 Edi kayindula vo Nzambi oleˆ nda kumfula muna mafwa, i muna kantambulwila muna mpil’a kingana. 20 Muna lukwikilu mpe, Isaki i kasambulwila Yakobo yo Esau muna mambu mana mekwiza. 21 Muna lukwikilu, Yakobo una se kefwa, i kasambulwila wan’a Yosefe yo kunda Nzambi wau kasimba nkau andi. 22 Muna lukwikilu, Yosefe una kiafinama lufwa lwandi, wavovela luvaiku lwa wan’a Isaele, yo vana luludiku mu kuma kia visi yandi.1 23 Muna lukwikilu vava Mose kawutuka, waswekwa ngonde tatu kwa se ye ngudi andi, kadi bamona vo mote a mwana, ke bamwene nkanikinu a ntinu wonga ko. 24 Muna lukwikilu, Mose vava kakala se mbuta, i kamengena yikilwa vo ntekelo a Faro,1 25 wasola bangikwa kumosi yo nkangu a Nzambi, ke mu mona wete wa sumu ko muna kolo kiandwelo, 26 kadi wabadikila luvezo lwa Kristu i kimvuama kisundidi ke mu tusalu twa Engipito ko, kadi muna nsendo i kasia o meso. 27 Muna lukwikilu i kasisila Engipito, kamwena makasi ma ntinu wonga ko, kadi wazindalala nze yandi wamonanga Ndiona olembi moneka. 28 Muna lukwikilu i kadila e Nduta yo kusa o menga vana tungwa ya mielo, kimana o mfwasi kalembi vonda1 o wan’au antete. 29 Muna lukwikilu i baviokela muna Mbu Ambwaki nze vana ntoto ayuma, kansi vava esi Engi11:22 1 Yovo “luziku lwandi.” 11:24 1 Yovo “mwan’a mwan’ankento a Faro.” 11:28 1 Sina, “simba.”

325 pito bavava wo vanga, baminukini. 30 Muna lukwikilu, e yaka ya Yeriko i yabwila una yazietwa kwa nkangu mu lumbu nsambwadi. 31 Muna lukwikilu Rakabi wa nkembi1 i kalembi fwila kumosi ye akolami, kadi watambula alangi kuna luvuvamu. 32 Adieyi diaka mvova? Kadi e ` ntangwa ike muna yika oma ma Ngidone, Baraki, Samesone, Yefeta, Davidi, Samuele ye ngunza zankaka. 33 Muna lukwikilu i basundila yitinu e ngolo, basikidisa unsongi, batambula e nsilu, bakaka e nua mia nkosi, 34 basunda e ngolo za tiya, bavuluzwa muna meno ma nsosolo, bakumama muna lutovoko, bakituka se mabamba-ngolo muna vita, batinisa e vu kia atantu. 35 Akento batambula mafwa mau muna lufuluku, kansi akala ankaka babangikwa yamuna lufwa wau ke batambulwila luvevoko1 ko, kimana babaka lufuluku lusundidi o wete. 36 Ankaka batontelwa muna nsokela yo zwabulwa, muna tuvambu ye pelezo nkutu. 37 Batubwa matadi, batontwa, bavingunwa1 vana kati, bavondelwa muna nsosolo, bavuata nkanda mia mameme ye mia nkombo, ´ wau ke bakala ye ma ko, wau bakala muna mpasi, yo vangwa e mbi; 38 e nza ke yabayangalela ko. Batinina muna makanga, muna miongo, muna nduka ye muna mawulu. 39 Awonso awaya, kana una vo basilwa umbangi wambote muna diambu dia lukwikilu lwau, ke bamona ndungan’a nsilu ko,

AYIBERE 11:30–12:9 40 kadi o Nzambi wayindula kutuvana lekwa kisundidi o wete, kimana balembi kitulwa alunga kondwa kwa yeto. Dianu vo, wau tuzungilu kwa tuti diadi dianene dia ambangi, tukatula mpe mazitu mawonso ye sumu dikutuzingalakananga mu sazu, twalundumukina kuna luzindalalu e nkula una tusidilu, 2 wau tusianga kaka o meso muna Yesu wa Ntu ye Nlunganisi1 a lukwikilu lweto. Kadi muna kiese kasidilwa i kazizidila nti a mpasi,2 waveza e nsoni yo vuanda kuna koko kwalunene kwa kunda kia Nzambi. 3 Dianu vo, nutoma badika ndiona wazizidila mvovo mia lutiangu mia asumuki ana bekuyikotanga nsoki, kimana nwalembi yoya yo vutuka manima.1 4 Muna ndwan’eno ye sumu, ke nwazizididi ntete ko yamu tezo kia bungulwa menga. 5 Nuvilakene luwondelelo nwavewa nze wana: “E mwan’ame, kubembola e longi dia Yave ko, ngatu vutuka manima avo osembelo kwa yandi; 6 kadi o Yave ana kezolanga i kesembanga yo zwabula1 konso ona ketambula nze mwana.” 7 O luzindalalu lweno luna se longi kwa yeno. O Nzambi okunubadikilanga nze wan’andi. Kadi nkia mwana olembi longwanga kwa se diandi? 8 Kansi, avo ke nulongelo kwa Nzambi ko nze una kelongelanga ankaka, ozevo ke nu wan’andi ko, nu wan’a zumba. 9 Vana ntandu, o mase meto ma kinitu longa bekutulonganga, oyeto tukubazitisanga. Nga ke tufwete luta sakalela Se dia zingu kieto

11:31 1 Yovo, “nkento a ndumba.” 11:35 ˆ 1 Yovo “vevolwa muna lukulu.” 11:37 1 Yovo “babukunwa.”

12:2 1 Yovo “Nzikudi.” 2 Tala Nsas’a Mvovo. 12:3 1 Yovo “yoyesa mioyo mieno.” 12:6 1 Yovo “tumba.”

12

AYIBERE 12:10-28 kia kimwanda ko kimana twazinga e? 10 Kadi oyau mu kolo kiandwelo batulonga mana bamona vo mambote, kansi oyandi ovanganga wo muna wete dieto kimana twakala e ntwadi muna vauka kwandi. 11 Kieleka, ke vena longi ko dikalanga diakiese vava divewanga, diampasi1 kaka; kansi kuna kulanda, diyima mbongo a luvuvamu ye unsongi kw’awana baveno dio. 12 Dianu vo, nukumika moko mazeza ye makungunu mayoya, 13 nusingika nzila za malu meno, kimana ona wafwa malu kalembi vengomoka, kansi kasasuka. 14 Nuvavanga kadila kuna luvuvamu ye wantu awonso yo velela,1 avo ke wau ko, ke muntu ko omona o Mfumu. 15 Nutoma kuyikenga valembi kala muntu ofunga mu vua nsambu za Nzambi, kimana valembi mena mwanzi a mpondi vovo lwina yo twasa e mpasi yo safula wantu ayingi; 16 nutoma kuyikenga valembi kala munta-zumba1 vovo lwina ngatu muntu olembi yangalelanga mambu mavauka, nze Esau ona wateka e kimbuta kiandi muna dia kumosi. 17 Kadi nuzeye wo vo vava kazola tambula e nsambu, wabembolwa; kana una vo wavava soba e ngindu1 kuna kinsanga, kalenda wo ko.2 18 Ke nufinamene va mongo ko una ulenda simbwa, una wakwikwa e tiya, wayitalala e tuti dia ´ ndombe ye tombe kina e bu ye te´ mbwa kiangolo, 19 ye zu dia mpungi ye ndinga yavovelenge mambu, ina vo vava yawakana, o

326 nkangu wadodokela vo ke bavoveswa diaka diambu ko. 20 Kadi bazakama kikilu muna diambu dia nkanikinu owu: “Kana nkutu bulu kiviakene mongo, kifwete tubwa matadi.” 21 E monameso mpe kiansisi kiakala, dianu Mose kavovela vo: “Mbwene wonga yo zakama.” 22 Kansi, oyeno nufinamene Mongo a Zione, e mbanz’a Nzambi amoyo, Yerusaleme ya zulu ye yazi ya mbasi 23 muna lukutakanu lwampwena ye nkutakani a mwan’antete a Nzambi ina yasonekwa kuna zulu yo Nzambi wa mfundisi a awonso, ye mioyo mia wantu ansongi ana bawutwa kwa mwand’avelela yo lunganeswa, 24 yo Yesu wa nkambami1 a kangu diampa yo menga katuzazila, mana meluta vovanga ke mu menga ma Abele ko. 25 Nutoma tala nwalembi kak’o matu1 kwa ndiona ovovanga. Kadi avo ana balembi winikina ndiona wavananga lulukisu lwa Nzambi ova ntoto ke bavenga e tumbu ko, ozevo, diampasi kikilu dikala kwa yeto mu venga e tumbu avo tufididi e nima kwa ndiona ovovanga tuka kuna zulu! 26 Muna kolo kiakina e nding’andi yanikuna o ntoto, kansi owau osidi nsilu vo: “Nkumbu mosi diaka inikuna, ke ntoto kaka ko, kansi ye zulu mpe.” 27 O mvovo “nkumbu mosi diaka,” usonganga e nkatul’a lekwa ina yanikunwa, lekwa ina yavangwa, kimana e lekwa ina yalembi nikunwa yakala kaka. 28 Dianu vo, wau tutambula e Kintinu kina ke kinikunwa ko, yambula twakwamanana tambula e nsambu, zina tulenda 12:11 1 Yovo “dia ntantu.” 12:14 1 Yovo “vau- sadila e salu kiavauka kitondaka-

ka.” 12:16 1 Tala Nsas’a Mvovo, “Mvukana za usafu.” 12:17 1 I sia vo, ngindu za se diandi. 2 Sina, “kasololwela dio fulu ko.”

12:24 1 Yovo “kimpovela.” 12:25 1 Yovo “lembi vakula nkalu; lembi veza.”

327 na kwa Nzambi kuna vumi yo zakama. 29 Kadi o Nzambi eto i tiya twambomoni. Yambula o zola kweno vana vena ampangi kwawokela. 2 Ke nuvilakani e fu kia tambula nzenza ko, kadi akaka i wau batambulwila ambasi lembi wo zaya. 3 Nusungamena awana bena muna pelezo,1 nze yeno nwakangwa yau kumosi, ye awana bemweswanga e mpasi, wau vo yeno kibeni mpe nwakinu muna nitu.2 4 O longo yambula lwazitiswa kw’awonso, e mfulu a longo yambula yakondwa usafu, kadi Nzambi ofundisa akwa mvukana za usafu ye minta-zumba.1 5 Yambula e zingu kieno kiakondwa zola muna nzimbu, nuyangalelanga ina nuna yau. Kadi edi kavova vo: “Kikuyambula nkutu ko, ngatu kubembola.” 6 Kimana twakala yo unkabu yo vova vo: “Yave i nsadisi ame; kimona wonga ko. O muntu adieyi kalenda kumpanga?” 7 Nusungamena awana bevitang’o ntu vovo lwina, ana bekunusamunwinanga e diambu dia Nzambi, wau numonanga e nluta mia nkadilu au, nutanginina lukwikilu lwau. 8 Yesu Kristu yandi mosi kaka, o zono, o unu, yakwele mvu. 9 Ke nubendomonwa kwa malongi ma mpila mu mpila ko ye ma nzenza, kadi diambote o ntima wakumamena muna nsambu za Nzambi ke mu madia ko,1 mana ke matwasa nluta ko kw’awana bakivana muna mambu mama.

AYIBERE 12:29–13:20 10 Tuvuidi ziku dina vo awana besalanga e salu kiavauka muna saba ke bena yo nswa ko wa dia ina ikelwanga vo. 11 Kadi e bulu ina yakatulwang’o menga mana ngang’ambuta kanatanga muna fulu kiavauka nze lukau lwa masumu, kuna mbazi a ndo1 zayokelwanga. 12 I dianu mpe o Yesu kamwena e mpasi kuna mbazi a vitu dia mbanza, kimana kavaulwila nkangu muna menga mandi. 13 Ozevo, yambula twenda kuna mbazi a ndo,1 yo nata luvezo lwandi, 14 kadi ovava ke tuna ye mbanza ko isikila yakwele mvu, kansi mbanza ina ikwiza tuvavanga. 15 Yambula twakwamanana tambika lukau lwa lusanisinu kwa Nzambi muna yandi, i sia vo, mbongo a nua mieto mina mitambulwilanga e nkumbu andi. 16 Vana ntandu, ke nuvilakani vanga o wete ko yo kayila ankaka ina luna yau, kadi o Nzambi tukau twa mpila yayi keyangalelanga. 17 Nulemvokela awana bevitang’o ntu vovo nwina yo kubasakalela, kadi beyingilanga e mioyo mieno, nze yau beta e mbalu, kimana bavanganga wo kuna kiese, ke ku bumu ko, kadi ediadi ke ditwasa nluta ko kwa yeno. 18 Nutusambidilanga, kadi tutomene wo zaya vo tuna ye ntona zambote, tuzolele kala akwa ziku muna mambu mawonso. 19 Kansi inudodokele kikilu nwasambanga kimana yavutuka kwa yeno mu nzaki. 20 O Nzambi a luvuvamu, ona 13:3 1 Sina, “awana bakangwa; awana bena wafutumuna muna mafwa o Mfumu kangwa.” 2 Dilenda kala vo, “nze yeno mu eto Yesu wa mvungudi anenumonanga e mpasi kumosi yo yau.” 13:4 ne a mameme, muna menga ma

13

1 Tala Nsas’a Mvovo, “Zumba.” 13:9 1 I sia vo, nkanikinu mu kuma kia madia.

13:11, 13 1 Yovo “ndanda.”

AYIBERE 13:21–YAKOBO 1:3 kangu dia mvu ya mvu, 21 kanufwanisa muna mambu mawonso mambote kimana nwavanga luzolo lwandi. Muna Yesu Kristu okutusadisanga twavanga oma ma luyangalalu vana meso mandi. Kuna kwa yandi nkembo yamu mvu ya mvu. Amen. 22 Inukasakese ampangi, owau nusia e sungididi muna diambu diadi dialukasakeso, kadi mambu

328 makete inusonekene. 23 Nzolele nwazaya wo vo Timoteo wa mpangi eto wavaikisu muna pelezo. Avo ovita kwiza, se ngiza yandi vava ikwiza kunutala. 24 Nuzingula mavimpi kw’awonso bevitang’o ntu vovo nwina ye aveledi awonso. Awana bena kuna Italia banutumini mavimpi. 25 E nsambu zakala yo yeno awonso.

NKAND’A

YA KO B O MAMBU MENA MO

1 Mavimpi (1) Luzindalalu kiese lutwasanga (2-15) Ntonta za lukwikilu (3) Kwamanana lomba yo lukwikilu (5-8) Zolela ifilanga muna sumu yo lufwa (14, 15) Konso lukau lwambote kuna ntandu lutukanga (16-18) Nwe ye mvangi a diambu (19-25) Muntu otalanga muna pelo (23, 24) Nsambila yavelela yo kondwa usafu (26, 27) 2 Osia mpambula i sumu (1-13) O zola i nsiku a kintinu (8) Lukwikilu lwakondwa mavangu lwafwa (14-26) Nkuya bekwikilanga yo zakama (19)

wa ntaudi a Nzambi 1 Yakobo, yo Mfumu Yesu Kristu, kuna

Abarayama wayikilwa vo nkundi a Yave (23) 3 Lemvola lubini (1-12) Ke awonso ko bafwete kala alongi (1) Ngangu zakulumuka kuna ntandu (13-18) 4 Ke nukadi akundi a nza ko (1-12) Sia Nkadi ampemba kitantu (7) Finama Nzambi (8) Lulukisu mu kuma kia lulendo (13-17) “Avo Yave ozolele wo” (15) 5 Lulukisu kuna kwa mvuama (1-6) Nzambi osambulanga luzindalalu (7-11) Yambula “elo” eno yakala elo (12) E sambu kia nkwa lukwikilu kivuidi nkuma (13-18) Sadisa nsumuki kavutuka (19, 20)

2 Ampangi zame, vava nuwanananga ye ntonta za mpila mu kwa makanda 12 mana mamwa- mpila, nubadikila dio se diakiengana: se kikilu, 3 wau nuzeye wo vo, e Mavimpi meno! ntonta zazi za lukwikilu lweno zi-

329 twasanga luzindalalu. 4 Vo i luzindalalu, yambula lwalunganesa e salu kiandi, kimana nwafwana yo zikuka muna mawonso, yo le´ mbi kondwa ma. 5 Dianu vo, avo mosi muna yeno okondelo ngangu, yambula kakwamanana lomba kwa Nzambi, ona ovaninanga kuna mvevo kw’awonso yo lembi semba, zivewa kwa yandi. 6 Kansi, yambula kalombelanga muna lukwikilu, ke mu lukatikisu ko, kadi ndiona okatikisanga una nze vuku dia kalunga ditumpaniswanga yo vevomonwa kwa tembwa. 7 O muntu ´ a mpila yayi kabanzi ko vo ma ketambula kwa Yave; 8 nkwa nyindu miole, yo lembi sikila muna ngienda zandi zawonso. 9 Kansi o mpangi una vo nsukami, yambula kayangalala1 wau katundidikilu, 10 vo i mvuama yambula kayangalala wau kakulwilu, kadi ovempoka nze luvuma lwa mfuta. 11 Kadi wauna e titi ilengelelanga avo mbangazi a ntangwa ivaikidi yo sotola mvuma zandi, o vienga kwau mpe kwayifwila, i una mpe o mvuama kefwila muna salu yandi. 12 Nkwa nsambu ndiona ozindalalanga muna ntonta, kadi wau kesunda muna ntonta, otambula kolow’a moyo, ina Yave kasia o nsilu kw’awana bekunzolanga. 13 Ke vakadi muntu ko otontwa kavova vo: “Nzambi untontele.” Kadi Nzambi kalendi tontwa mu mambu mambi ko, ngatu yandi kibeni katonta muntu. 14 Kansi konso muntu otontwanga wau ketuntwanga yo vukumunwa1 kwa zolela ya yandi kibeni. 15 E zolela avo iwokele, 1:9 1 Sina, “kayisana.” 1:14 1 Yovo “bakilwa muna nekwa.”

YAKOBO 1:4-27 iwutidi e sumu; e sumu avo divangamene, diwutidi o lufwa. 16 Ke nuvunginikwa ko, e mpangi zame azolwa. 17 Konso lukau lwambote ye konso lukau lwalunga kuna ntandu lutukanga, kadi kwa Se dia ntemo a zulu lukulumukanga, ona kena ye sobaˆ soba ko nze nzietomok’a kıni.1 18 Muna luzolo lwandi katuwutila muna diambu dia ludi, kimana twakala se ntomoni1 muna vangwa yandi. 19 Nuzaya ediadi, mpangi zame azolwa: Konso muntu ya´ mbula kakala ye nzaki za wa, kansi kakadi ye nzaki za vova ko, kafungi mpe makasi mu nzaki ko, 20 kadi o makasi ma muntu ke metwasanga ndungidi a Nzambi ko. 21 Dianu vo, nuyambula usafu yo bi wawonso, nutambulwila kuna lulembamu e diambu dina dikuninu omo yeno edi dilenda kunuvuluza.1 22 Nukala avangi a diambu ke awe kaka ko, yo kuyivunginika muna ngindu zaluvunu. 23 Kadi avo muntu nwe a diambu kaka, kansi ke mvangi a diambu ko, una nze muntu otalanga e ndose andi muna pelo.1 24 Vava kayitadidi yo katuka, vana vau ovilakene owu kena. 25 Vo i ndiona okengelelanga muna nsiku a lunga utwasanga luvevoko yo kwamanana mo, ke nwe ona ovilakananga ko, kansi mvangi a diambu; okala ye kiese muna mana kevanganga. 26 Konso muntu obenze vo Nzambi kesambilanga,1 kansi ke bindikanga lubini lwandi ko, ntim’andi kevunanga, e nsambil’andi mpe yampavala. 27 E nsambila 1:17 1 Yovo “ninga.” 1:18 1 Yovo “wantu antete.” 1:21 1 Yovo “vuluza mioyo mieno.” 1:23 1 Yovo “lumweno.” 1:26 1 Yovo “munkwikizi.”

YAKOBO 2:1-22 ina yavelela yo kondwa usafu vana ndose a Nzambi wa Se dieto i yayi: lunga-lunga wan’ansona ye akento bafwila mayakala muna mpasi zau, yo kondwa e tona muna mambu ma nza. E mpangi zame, nga lukwikilu muna Mfumu Yesu Kristu wa nkembo eto nusimbininanga wau nusianga mpambula e? 2 Kadi avo muna lukutakanu lweno mukotele muntu ovuete mpeto za wolo muna nlembo ye mvuatu mikezimanga, i bosi mukotele mpe nsukami ovuete mvuatu mia mvindu, 3 nga ndiona ovuete mvuatu miankezimi nuluta zitisa yo kumvovesa vo, “Ongeye vuanda ova fulu kiambote,” yo vovesa mpe nsukami vo, “Telama ova” yovo “Vuanda ova nsikinw’a tambi yame”? 4 Avo i wau nuvanganga, nga ke mpambula ko nusianga vovo nwina e? Nga ke nukitukidi afundisi ko ana bebakanga nzengo zambi e? 5 Nuwa, e mpangi zame azolwa. Nga o Nzambi ke asukami ko kasola mun’owu wa nza kimana bavwamina muna lukwikilu yo vua Kintinu kina kasia o nsilu kw’awana bekunzolanga e? 6 Vo i yeno, nuvezele nsukami. Nga ke amvuama ko bekunubangikanga yo kununata kuna mbazi za nkanu e? 7 Nga ke yau ko betiangunanga e nkumbu ambote ina nwabokelelw’e? 8 Avo nulunda e nsiku a kintinu mun’owu wa sono: “Zola nkw’aku wauna okuyizolelanga,” diambote nuvanga. 9 Kansi avo nukwamanene sia mpambula, nusumukini, o nsiku usonga e ziku vo nu akuzuki. 10 Kadi ndiona olemvokelanga Nsiku wawonso, avo otele sakuba muna diambu dimosi, okulwidi Nsiku wawonso. 11 Kadi ndiona

2

330 wavova vo, “Kute zumba ko,” wavova mpe vo, “Kuvondi ko.” Avo kutele zumba ko, kansi ovondele, nsiku okulwidi. 12 Nukwamanana vova yo vangila mambu mu mpila yayi nze awana befundisilwa muna nsiku a nkangu avevoka.1 13 Kadi ndiona olembi fwilanga ankaka e nkenda, ke fwilwa nkenda ko muna mfundisw’andi. E nkenda zilungisilwa muna mfundisa. 14 E mpangi zame, avo muntu ovovele vo una yo lukwikilu kansi wakondwa mavangu, nkia mfunu dina? Nga lukwikilu lwalu lulenda kumvuluza e? 15 Avo mpangi ayakala yovo ankento okondelo mvuatu1 yo dia kwafwana muna lumbu, 16 mosi muna yeno umvovese vo, “Wendela kuna luvuvamu; yangalala yo yukuta,” kansi kamvene ko kina kavuidi o mfunu muna diambu dia nitu andi, ozevo nkia mfunu dina? 17 Diau adimosi mpe, o lukwikilu lwakondwa mavangu, lwafwa. 18 Kansi, wankaka ovova vo: “Ongeye una yo lukwikilu, omono ngina ye mavangu. Unsonga lukwikilu lwaku kondwa mavangu, omono ikusonga lukwikilu lwame muna mavangu mame.” 19 Nga okwikilanga vo vena ye Nzambi mosi e? Diambote ovanganga. Kadi e nkuya mpe bekwikilanga yo zakama. 20 Ongeye mpasi muntu, nga ozolele wo zaya vo lukwikilu lwakondwa mavangu ke luna mfunu ko e? 21 Abarayama wa se dieto, nga ke mu mavangu ko kalungisilwa vava kazola tambika Isaki wa mwan’andi vana ziku e? 22 Omwene wo vo lukwikilu lwandi lwasala kumosi 2:12 1 Sina, “nsiku a luvevoko.” 2:15 1 Sina, “una nkonga.”

331 ye mavangu mandi, o lukwikilu lwandi mpe muna mavangu lwazikukila, 23 kialungana e sono eki kivovanga vo: “Abarayama wakwikila muna Yave, diambadikilwa vo nsongi,” yo yikilwa vo nkundi a Yave. 24 Numwene wo vo muntu olungisilwa muna mavangu, ke mu lukwikilu kaka ko. 25 Diau dimosi mpe yo Rakabi wa nkembi1, nga ke mu mavangu ko kalungisilwa vava katoma tambula alangi yo kubasindikila muna nzila yankaka e? 26 Ozevo, wauna e nitu yakondwa mwanda1 yafwa, o lukwikilu mpe lwakondwa mavangu, lwafwa. Ke yeno awonso ko nufwete kala alongi,1 e mpangi zame, wau tuzeye wo vo mfundisa isundidi onene tutambula. 2 Kadi yeto awonso nkumbu miayingi tutanga sakuba.1 Avo muntu ke tanga sakuba ko muna mvovo, i muntu alunga, olenda bindika2 nitu andi yawonso. 3 Avo tusidi bindikilwa muna nua mia mvalu kimana batulemvokela, tufila mpe nitu zau zawonso. 4 Tala mpe nzaza: Kanele vo zanene kikilu yo filakeswa kwa tembwa yangolo, zifilwanga kwa bindikilwa yandwelo kikilu konso kuna kazolele o mbindiki. ˆ 5 O lubini mpe kıkwa kiandwelo, kansi lukuyisananga muna mambu manene. Tala, fi tiya filenda yoka e futa kiampwena! 6 O lubini mpe i tiya. O lubini i nza ˆ ya vilwa vana vena e yıkwa yeto, kadi lusafulanga nitu yawonso. Lukwikanga tiya muna zingu kia muntu, o tiya twandi tutwa-

3

2:25 1 Yovo “munta-zumba.” 2:26 1 Yovo “fulumwinu.” 3:1 1 I sia vo, muna nkutakani. 3:2 1 Yovo “tuvanganga vilwa.” 2 Yovo “yala.”

YAKOBO 2:23–3:18 sanga lufwasu nze Ngeena.1 7 E mpila zawonso za bulu ya futa, ye ´ nuni, ye ma yiyatatanga, ye mbizi za kalunga, zilemvolwa ye zilemvolwanga kwa wantu. 8 Kansi o lubini ke vena muntu ko olenda lo lemvola. Ke lulendi singikwa ko, lwambi kikilu, luzele ye nlongo mia mpondi. 9 Lwau tusanisina Yave, wa Se, lwau mpe tusibila wantu ana bavangilwa muna “fwaniswa kia Nzambi.” 10 Muna nua wau mosi i muvaikang’e nsambu ye sibu. E mpangi zame, ke diansongi ko vo mambu mama mavangamena mu mpila yayi. 11 Nga muna nto imosi, mulenda vaika maza mambote1 ye mandudi e? 12 E mpangi zame, nga nsanda ulenda yima olive yovo nsing’a vinyu wayima bundu ya nsand’e? Muna maza ma mungwa ka mulendi tuka maza mambote ko. 13 Nani i nkwa ngangu ye umbakuzi vovo nwina e? Muna nkadilu andi yambote, mbula kasonga mavangu mandi kuna lulembamu lutukanga muna ngangu. 14 Kansi avo lwina ye kimpala kia ndudi ye mpaka1 muna ntima mieno, ke nuyisani ko yo vunina e ludi. 15 Ezazi ke ngangu zakulumuka kuna ntandu ko; za nza kaka, za wantu ye za nkuya. 16 Kadi, konso vana vena kimpala ye mpaka,1 i vena mpe mvuanga ye mambu mawonso mambi. 17 Kansi e ngangu za ntandu, entete za velela, za luvuvamu, za ntim’anleka, nzaki muna lemvoka, zizele ye nkenda ye mbongo ambote, ke zisianga mpambula ko, ke za disu kunsi a lukaya ko. 18 Vo i mbongo a unsongi 3:6 1 Tala Nsas’a Mvovo. 3:11 1 Sina, “manzenzo.” 3:14, 16 1 Dilenda kala mpe vo, “loko.”

YAKOBO 4:1–5:7 ikuninu muna luvuvamu, kw’awana bevanganga luvuvamu. Akweyi kutukanga e vita ye nzonzi vovo lwina? Nga ke mu zolela yeno ya nitu ko mutukanga nzonzi ye vita zinwananga omu ˆ yıkwa yeno e? 2 Luna ye tima, ´ kansi yeno ke nuvue ma. Nuvondanga yo lokokela, kansi yeno ke ´ nuvue ma. Nunwananga e vita yo zonza. Wau nulembele lomba, ke nutambula ko. 3 Vava nulombele, ke nutambwidi ko, kadi muna kani diambi nulombele, kimana nwasadila kina nulombele muna zolela yeno ya nitu. 4 E minta-zumba,1 nga ke nuzeye wo ko vo, e kikundi ye nza i kitantu yo Nzambi e? I dianu vo, konso ndiona ozolele kala nkundi a nza uyikitwidi se mbeni a Nzambi. 5 Ovo, nubenze vo e sono mpavala kivovele vo: “O nyindu a kimpala owu wina omo yeto ukututelamesang’o moyo muna mambu mankaka e”? 6 Kansi e nsambu zina kevananga zisundidi. I dianu e sono kivovele vo: “Nzambi osidi akwa lulendo kitantu, vo i alembami ubavene nsambu.” 7 I dianu vo, nusakalela Nzambi; vo i Nkadi ampemba, nunsia kitantu, okunutina. 8 Nufinama Nzambi, oyandi mpe okunufinama. Nuvelelesa moko meno yeno asumuki, nuvelelesa ntima mieno yeno akwa lukatikisu. 9 Numona kikilu nkenda, ntantu yo dila. O tusevo tweno yambula twakituka se ntantu, e kiese kieno se dimbula e vuvu. 10 Nuyisakidika vana ndose a Yave, oyandi okunutundidika. 11 Ampangi, nuyambula kumbaziana. Konso ona okumba mpangi yovo fundisa mpangi

4

4:4 1 Yovo “yeno minkondwa-kwikizi.”

332 andi, okumbidi o nsiku yo fundisa nsiku. Avo ofundisi nsiku, ku nlundi a nsiku ko, kansi u mfundisi. 12 Mosi kaka i Munsia-nsiku ye Mfundisi, ndiona olenda vuluza yo fwasa. Kansi ongeye u nani wafundisa nkw’aku? ´ 13 Nuwa, oyeno nuvovele vo: “O unu yovo mbazi kwenda tukwenda kuna vata kingandi ye ˆ tukala kuna mvu amvimba, tukita yo baka nluta,” 14 ke nuzeye wo ko una ukala e zingu kieno o mbazi. Kadi nu mbungezi ina imonekene mu kolo kiandwelo, i bosi ivempokele kwandi. 15 Kansi nuvova vo: “Avo Yave ozolele wo, zinga tuzinga yo vanga oma yovo mana.” 16 Kansi owau, nuyisanini muna mambu ma yeno kibeni. O lusanu lwalu lwawonso lwambi. 17 Dianu vo, avo muntu ozeye vanga edi diambote, kansi kavangidi dio ko, sumu kwa yandi. ´ Nuwa, yeno amvuama, nudila yo yayana muna mambu ma mpasi mekunulwakila. 2 E kimvuama kieno kikuyifwila, e mvuatu mieno midiwa kwa nselele. 3 O wolo weno ye palata ikituka se mbumbu, e mbumbu au ikala se kimbangi kwa yeno yo dia e nitu zeno. Ina nulundanga ikala se tiya muna lumbu yambaninu. 4 Tala, o mfutu una nwasimbinina wa asadi ana basadila muna mpatu zeno, ukazanga, e kazu kia asadi bevavanga lusadisu kilueke muna matu ma Yave a vu. 5 Nuzingilanga muna umvuama ye nkembo ova nza. Nuvongese ntima mieno muna lumbu kia mponda. 6 Nuyelese; nuvondele muntu ansongi. Nga ke kunusia kitantu ko e? 7 Ampangi, nuzindalala yamuna ngiz’a Mfumu. O mvati a nse-

5

333 YAKOBO 5:8 – 1 PETELO Mambu Mena mo ngo ovingilanga mbongo yambote muntu una ye kiese? Yambuya ntoto, ozindalalanga yavana ki- la kayimbila e nkunga. 14 Vena noka e mvula zantete ye mvula yo muntu oyelele vovo nwin’e? Yazansuka. 8 Oyeno mpe nuzinda- mbula kabokela akuluntu a nkulala; nusikidisa ntima mieno, kadi takani, bansambidila yo kunkusa e ngiz’a Mfumu ifinamene. mazi muna nkumbu a Yave. 15 E 9 Ampangi, ke nuyidimina mu- sambu kia nkwa lukwikilu kisasuntu yo nkw’andi ko, kimana nwa- la ndiona oyelele, o Yave okuntelembi fundiswa. O Mfundisi ote- lamesa. Avo sumuka kasumukini, lamene ova mwelo. 10 Ampangi, ololokwa. yambula e mpasi ye luzindalalu 16 Dianu vo, nufunguziana malwa angunza ana bavovela sumu yo sambidila muntu yo muna nkumbu a Yave, lwakala se nkw’andi, kimana nwasasulwa. E mbandu kwa yeno. 11 Tubadiki- ndodokela za muntu ansongi zilanga ana bazindalala vo akwa vuidi nkuma. 17 Eliya muntu ´ nsambu.1 Nwawa o luzindalalu nze yeto kakala, kansi vava kalwa Yobi ye nsendo una Yave ka- dodokela vo valembi noka mvumvana, numwene vo Yave nkwa la, ke va noka mvula ko ova nsi walakazi wayingi ye nkenda. mu mvu tatu ye ngonde sambanu. 12 Vana ntandu a mambu ma- 18 I bosi wasamba diaka, e zulu wonso, ampangi zame, ke nu- dianoka e mvula, o ntoto wayima die nkutu ndofi ko, kana ya zulu mbongo. yovo ya ntoto, ngatu ndofi yanka19 E mpangi zame, avo muka. Kansi “Elo” eno yambula yaka- ntu ovengomokene muna ludi ye la elo, e “Ve” eno, ve, kimana nwa- wankaka umvutulwisi, 20 nuzalembi fundiswa. ya wo vo konso ona ovilula nsu13 Nga vena yo muntu omona- muki muna bi wandi, okumvulunga mpasi vovo nwina? Yambu- za1 muna lufwa yo fuka ulolo wa la kasambanga. Nga vena yo masumu. 5:11 1 Yovo “kiese.”

5:20 1 Yovo “ovuluza moyo andi.”

NKANDA WANTETE WA

P E T E LO MAMBU MENA MO

1 Mavimpi (1, 2) Wutuluka muna vuvu kiamoyo (3-12) Nukala nwavauka nze wan’a nlemvo (13-25) 2 Nuzolanga e diambu dia Nzambi (1-3) Matadi mamoyo metungilwanga e nzo ya kimwanda (4-10)

Nukala nze anzenza omu nza (11, 12) Lusakalalu lwambote (13-25) Kristu i mbandu eto (21) 3 Akento ye akala basompa (1-7) Nukalanga e ntwadi muna mpasi; nuvava luvuvamu (8-12)

1 PETELO Mambu Mena mo – 1:12 Numona mpasi mu kuma kia unsongi (13-22) Nukubama mu tanina vuvu kieno (15) Luvubu ye ntona zambote (21) 4 Zinga mu vanga luzolo lwa Nzambi nze i Kristu (1-6) E mbaninu a lekwa yawonso ifinamene (7-11) Mona mpasi wau vo u Nkristu (12-19)

wa ntumw’a Yesu Kris1 Petelo, tu, kuna kwa minduti a nzila

334 5 Nuvungula e kambi dia Nzambi (1-4) Nuvuata lulembamu yo yingila (5-11) Nuyekeka ntokani zeno zawonso kwa Nzambi (7) Nkadi ampemba wina nze nkosi ankwiti (8) Mvovo miansuka (12-14)

fwila kanele vo itontelwa1 muna tiya, lwasoloka ye kuma kia lusanisinu yo nkembo yo zitu muna lusengomoko lwa Yesu Kristu. 8 Kana una vo ke nwamona ko, nunzolele. Kana una vo yandi ke numoni owau, nukwikidi muna yandi, nuyangalele ngiangalala ke ilendi vovakana ko, ina ya nkembo kikilu, 9 kadi nuna ye ziku vo lukwikilu lweno luvuluza mioyo mieno. 10 Mu kuma kia luvuluzu lwalu, angunza ana basakula e nsambu zina zikwiza kwa yeno batoma fimpulula yo vavulula. 11 Basatanga kana mu nkia ntangwa yovo nsungi o mwanda una wakala muna yau wasonganga oma ma Kristu wauna wateka sila kimbangi mu kuma kia mpasi za Kristu yo nkembo una ulanda. 12 Diabasengomonwa vo basalanga, ke mu diambu dia yau kibeni ko, muna diambu dieno kaka, mun’owu wa mana mesamunwanga owau kwa yeno mun’awana banusamunwina e nsangu zambote muna mwand’avelela watuka kuna zulu.

bamwangana muna Ponto, Ngalatia, Kapadokia, Asia ye Bitunia, ana basolwa 2 mun’owu wa zayi kena wau o Nzambi wa Se, wateka zaya o mambu, muna luveleleso lwa mwanda, ye kani dia songa nlemvo ye nzazilu a menga ma Yesu Kristu: Yambula nsambu yo luvuvamu lwawokela oko nwina. 3 Okembelwa o Nzambi wa Se dia Mfumu eto Yesu Kristu, kadi muna ulolo wa nkenda zandi, watuwutulwila muna vuvu kiamoyo muna lufuluku lwa Yesu Kristu muna mafwa, 4 muna e vua dilembi wolakana, ngatu safuka yo vempoka. Dianulundilwa kuna zulu, 5 oyeno nutaninwanga muna nkum’a Nzambi, muna lukwikilu, muna luvuluku lwakubama mu sengomonwa muna ntangw’a mbaninu. 6 Kiaki i kuma nutomene yangalala, kanele vo owau mu kolo kiandwelo kaka, diamfunu nwamwesw’e ntantu muna ntonta za mpila mu mpila, 7 kimana o lukwikilu lweno luna lwatontwa, luviokele ntalu a wolo ina ikuyi- 1:7 1 Yovo “iveleleswa.”

335 Ambasi bena ye tima dia toma bakula mambu mama. 13 Dianu vo, nukubika nyindu mieno muna salu;1 nulungalala; nusikidisa e vuvu kieno muna nsambu zina nuvewa muna lusengomoko lwa Yesu Kristu. 14 Nze wan’a nlemvo, nuyambula kuyivana muna zolela yeno yankulu ina nwakala yau kuna bubu, 15 kansi, wau kina vo Ndiona wanubokela wavauka, oyeno mpe nuvauka muna nkal’eno yawonso, 16 kadi diasonama vo: “Nufwete kala nwavauka, kadi omono yavauka.” 17 Avo nulomba kwa Se ona ofundisanga mun’owu wa mavangu ma konso muntu, lembi sia mpambula, nukala yo vumi ekolo nwina nze minduti a nzila ova nza yayi. 18 Kadi nuzeye wo vo ke mu lekwa iwolanga ko, yovo palata ngatu wolo ˆ i nwakudilwa muna mpil’a zingu kiampavala kina nwatambula kwa mase meno. 19 Kansi muna menga mantalu, nze ma mwan’a meme wakondwa twangu1 ye tona, mana ma Kristu. 20 Kieleka, yandi wateka solwa kwa Nzambi una ke kiasemeno e nza ko, kansi wasengomonwa kuna nsuka za tandu muna wete dieno. 21 Muna yandi i nukwikididi muna Nzambi, ona wamfula muna mafwa yo kumvana o nkembo, kimana o lukwikilu ye vuvu kieno kiakala muna Nzambi. 22 Wau nuvelelese mioyo mieno muna lemvokela ludi ye muna nzolani a ungudi yakondwa kivunina, nuzolana kikilu ye nsi 1:13 1 I sia vo, nukubama mu kuma kia salu. 1:19 1 Yovo “mvindu.”

1 PETELO 1:13–2:7 a ntima. 23 Kadi nuwutulukidi, ke mu mbongo yawolakana ko, kansi mbongo ilembi wolakana,1 mun’owu wa diambu dia Nzambi amoyo ye wakwele mvu. 24 E kuma kadi “e nitu zawonso zina1 nze titi, o nkembo andi wawonso una nze mvuma za mfuta; e titi ilengela, e mvuma zisotoka, 25 kansi e diambu dia Yave disikila yakwele mvu.” E “diambu” diadi i nsangu zambote zina nwasamunwinwa. Dianu vo, nuyambula e mbi yawonso, yo luvunu lwawonso, yo umpuki1 ye kimpala yo makumbu mawonso. 2 Nze nsedia, nuzolanga e kimvumina kia diambu dia Nzambi, kina ´ ke kiasangwa ma ko1 kimana nwanungunuka yamuna luvuluzu, 3 kadi nuzeye1 wo vo o Mfumu nkwa walakazi. 4 Wau nwizidi kwa yandi, wa tadi diamoyo dina diabembolwa kwa wantu, kansi diasolwa kwa Nzambi ye diantalu kwa yandi, 5 oyeno mpe, nu matadi mamoyo, nutungilwanga e nzo ya kimwanda, nwakala nganga zavauka, kimana nwatambika tukau twa mwanda, tutondakana kwa Nzambi muna Yesu Kristu. 6 Kadi Sono kivovanga vo: “Tala, nsidi muna Zione tadi diasolwa, e tadi diantalu dia konko kia nkubilwa, konso ona okwikila dio ke kendelekwa ko.”1 7 Dianu vo, kuna kwa yeno wantalu kikilu, kadi nu minkwikizi; kansi kw’awana ke

2

1:23 1 I sia vo, mbongo yafwana yima bundu. 1:24 1 Yovo “wantu awonso bena.” 2:1 1 Yovo “disu kunsi a lukaya.” 2:2 1 Yovo “kiavelela.” 2:3 1 Sina, “nuyelekele.” 2:6 1 Sina, “ke fusulwiswa nsoni ko.”

1 PETELO 2:8-25 bekwikilanga ko, “e tadi dina diabembolwa kw’atungi i diau diakituka se mbuta tadi dia konko”1 8 ye “tadi dia sakuba ye nsenzele a nlelo.” Betanga sakuba kadi ke belemvokelanga diambu ko. Eyayi i mbaninu ikubavingilanga. 9 Vo i yeno “nu kanda diasolwa, nu mfumu za nganga, nu zula kiavauka, nu nkangu akuvuila a Nzambi, kimana nwasamuna mwawonso mana mansongi”1 ma Ndiona wanukatula muna tombe, nwiza muna ntemo andi wasivi. 10 Kadi oyeno, muna ntangwa yavioka, ke nwakala nkangu ko, owau nu nkangu a Nzambi; ke nwafwilwa nkenda ko, kansi owau nufwidilu e nkenda. 11 Azolwa, inukasakese nze anzenza ye minduti a nzila, nuyikenga muna zolela ya nitu, ina ikununwanisang’e vita. 12 Nwakala e nkal’ambote vana vena e zula, kimana muna mambu mana bekunutumbilanga nze mimpanga mambi, muna mavangu meno mambote bemonanga, bakembelela Nzambi muna lumbu kia nkingul’andi. 13 Muna diambu dia Mfumu, nusakalela nkubika zawonso za wantu, kana ntinu wau kasundidi e wisa 14 yovo anguvulu wau betumwanga kwa yandi muna tumba mimpanga mambi yo sanisina mimpanga mawete. 15 Kadi i luzolo lwa Nzambi vo wau nuvanganga o wete nwasukisa e moko ya uzowa ya minkondwa ngangu. 16 Nukala se nkangu avevoka, ke nusadila luvevoko lwe2:7 1 Sina, “ntu a konko.” 2:9 1 I sia vo, fu ye mavangu mandi ma nkembo.

336 no ko nze fukwa1 kia mavangu mambi, kansi nze ntaudi za Nzambi. 17 Nuzitisanga wantu a mpila zawonso, nuzola kintwadi kia wana-ngudi,1 nuvumina Nzambi, nuzitisa o ntinu. 18 Yambula aselo basakalela e mfumu zau kuna vumi wawonso, ke zina zambote kaka ko ye za ntim’anleka, kansi ye zina za ˆ ntima mia mbadi mpe. 19 Kadi ediadi dialuyangalalu, avo muntu muna diambu dia ntona zandi muna Nzambi ozizidila e mpasi yo bangikwa kondwa kuma. 20 Nkia mfunu dina avo nuzizidila e mpasi za wandwa mu kuma kia diambu diambi nuvangidi? Kansi avo numweswa e mpasi wau nuvanganga mawete yo zizidila zo, ediadi dia luyangalalu kwa Nzambi. 21 Kieleka, kiaki i kuma nwabokelelwa, e kuma kadi o Kristu nkutu wanumwena e mpasi, wanusisila mbandu kimana nwalanda ntambi zandi una ufwene. 22 Kasumuka ko, ngatu soloka luvunu muna nu’andi. 23 Vava kalevolwanga1 kavutula malevo2 ko. Vava kamweswanga e mpasi, kavumisa ko, kansi wabunda e vuvu kiandi kwa Ndiona ofundisilanga muna unsongi. 24 Yandi kibeni wanata masumu meto muna nitu andi vana nti, kimana oyeto twavevolwa muna masumu, twakala moyo muna unsongi. “Muna mputa zandi i nwasasulwilwa.” 25 Kadi nwakala nze mameme mavila, kansi owau nuvutukidi kwa mvungudi yo nkengi a mioyo mieno. 2:16 1 Yovo “vakuba.” 2:17 1 Yovo “mpangi zawonso.” 2:23 1 Yovo “katiangunwanga.” 2 Yovo “lutiangu.”

337 Diau adimosi mpe, yeno akento, nusakalela akazi eno, kimana awana balembi lemvokelanga e Diambu dia Nzambi, babakilwa muna kadilu kia akento au, ke mu diambu ko 2 wau bemonanga e nkal’eno yambote yo vumi. 3 O vienga kweno ke kukadi kwa ku mbazi ko—nkangilu a nsuki, mvuat’a nkembo za wolo yovo mvuatu miantalu— 4 kansi kwa kiwuntu kiaswekama kia ntima kaka muna mvuatu ulembi wolakana wa ntim’anleka yo lembama, una vo wantalu kikilu vana meso ma Nzambi. 5 Kadi i wau wuwu bayiviengeselanga akento avelela kuna nz’ankulu ana babundanga e vuvu muna Nzambi yo sakalela akazi au, 6 wauna Sara kalemvokelanga Abarayama yo kunyikila vo mfumu. Oyeno nukitukidi se wan’andi, wau nuvanganga mawete yo lembi mona wonga. 7 Yeno akala mpe diau adimosi, nukadilanga yau kuna zayi.1 Nuzitisanga akento, wau ke bena ye ngolo zayingi ko,2 kadi oyau mpe avingidi a nsambu za moyo kumosi yo yeno, kimana e sambu yeno yalembi vekama.3 8 Dianu vo, yeno awonso nukala yo nyindu mosi, nukalanga e ntwadi muna mpasi ye kiese, akwa nzolani a ungudi, akwa walakazi yo lulembamu. 9 Ke nuvutula mbi muna mbi ko yovo malevo muna malevo. Nusambula kaka, e kuma kadi muna diadi i nwabokelelwa, kimana nwavua e nsambu. 10 Kadi “ndiona ozolele zi-

1 PETELO 3:1-19 nga yo mona lumbu yambote, kafwete lunga-lunga lubini lwandi muna mbi yo nu’andi muna vova luvunu. 11 Yambula kavengomoka muna mbi, kavanga oma mambote; kavava luvuvamu yo tatidila lo. 12 Kadi meso ma Yave muna ansongi mena, o matu mandi muna ndodokela zau, kansi mimpanga-mambi, o Yave ubafididi e nima.” 13 Ozevo, nani okunumwesa e mpasi avo nusidi oma mambote e tima? 14 Kansi avo numwene mpasi mu kuma kia unsongi, nuyangalala. Ke numoni wonga ko wa mambu mana bemwenanga wonga,1 ngatu tokana. 15 Kansi nuzitisa Kristu se Mfumu muna ntima mieno, nukalanga nwakubama mu vana e mvutu kwa konso ndiona okunuyuvula e kuma kia vuvu kina omo yeno, kansi kuna lembama yo vumi. 16 Nukalanga ye ntona zambote, kimana muna mana bekunuvovelanga e mbi, bamwesw’e nsoni awana beyivisanga e nkal’eno ambote nze alandi a Kristu. 17 Kadi avo i luzolo lwa Nzambi, disundidi o wete nwamona e mpasi wau nuvanganga oma mambote, ke mu kuma kia vanga mbi ko. 18 Kadi Kristu mfwa mosi kaka kafwa muna diambu dia masumu, nsongi a muntu muna diambu dia awana balembi songa, kimana kanusunzula kwa Nzambi. Wavondelwa muna nitu, kansi wavewa o moyo muna mwanda. 19 Muna mpila yayi i kayendela yo samuna kwa mianda mina muna pelezo,

3:7 1 Yovo “nubabakulanga.” 2 Sina, “kinzu kiatovoka.” 3 Yovo “kakidilwa.”

3:14 1 Dilenda kala vo, “ke numoni wonga wa mvumisa zau ko.”

3

1 PETELO 3:20–4:15 20 mina miateka kolama vava Nzambi kavingilanga kuna luzindalalu muna lumbu ya Noa, ekolo kiatungwanga e nzaza, ina yavuluzilwa wantu andwelo muna maza, i sia vo, nana dia wantu.1 21 O luvubu, luna vo i fwaniswa kia diambu diadi, lukunuvuluzanga mpe owau (ke lukatulanga mvindu a nitu ko, kansi i ndombelo a ntona zambote kwa Nzambi), muna lufuluku lwa Yesu Kristu. 22 Una vana koko kwalunene kwa Nzambi, kadi wayenda kuna zulu, yo sakalelwa kwa ambasi, kwa wisa ye nkuma. Wau kina vo Kristu wamona mpasi muna nitu, oyeno mpe nukala yo nyindu1 wau mosi; e kuma kadi ndiona omwene mpasi muna nitu oyambwidi masumu, 2 kimana kazinga muna kolo kiandi kisidi muna nitu, ke mu vanga zolela ya wantu ko, kansi luzolo lwa Nzambi kaka. 3 Kadi e ntangwa nwaviokesa muna vanga zolela ya esi zula1 yafwana, vava nwayivananga muna mavangu mansoni,2 zolela yambi, nkolwa, nkemba,3 nua vinyu ayingi ye nsambila za teke zangemi. 4 Wau vo ke nukangalanga diaka e ntwadi ko muna zingu kiau kia usafu, besivikanga yo kunutianguna. 5 Kansi, wantu awaya mbalu beta kwa ndiona okubamene mu fundisa awana bena moyo y’awana bafwa. 6 Kiaki i kuma e nsangu zambote zasamunwinwa mpe kwa mafwa, kimana bafundisilwa muna nitu mun’owu wa ngindu za wantu, kansi

4

3:20 1 Yovo “mioyo.” 4:1 1 Yovo “nzengo.” 4:3 1 Awana bena vo ke Ayuda ko. 2 Muna Kingerekia a·selgei·a. Tala Nsas’a Mvovo. 3 Yovo “nkinzi.”

338 muna ngindu za Nzambi bakala moyo mun’owu wa mwanda. 7 Kansi e mbaninu a lekwa yawonso ifinamene. Dianu vo, nulungalala, nuyingilanga1 muna sambu. 8 Vana ntandu a mambu mawonso, nuzolaziananga, kadi o zola kufuka ulolo wa masumu. 9 Nutambuziananga kuna zola, lembi yidima.1 10 Konso muntu vovo nwina muna tezo kina katambulwila o lukau, yambula kasadila lo muna wete dia muntu yo nkw’andi nze selo yambote ya nsambu za Nzambi zina zimonekanga muna mpila zayingi. 11 Avo muntu ovova, yambula kavova mambu ma Nzambi; avo muntu osala, yambula kasadila mun’owu wa ngolo kevananga o Nzambi; kimana muna mambu mawonso o Nzambi kakembelelwa muna Yesu Kristu. Kuna kwa yandi nkembo yo nkuma yamu mvu ya mvu. Amen. 12 Azolwa, ke nusiviki ko mu kuma kia ntonta zampasi1 zinuluakidi, vika sia vo, diambu dianzenza dinubwididi. 13 Kansi, nuyangalala yamuna tezo nwinina e ntwadi muna mpasi za Kristu, kimana muna kolo kia lusengomoko lwa nkembo andi, nwayangalala kikilu. 14 Avo nusembwa1 muna nkumbu a Kristu, nuyangalala, kadi o mwand’a nkembo, elo, o mwand’a Nzambi wina omo yeno. 15 Kansi, ke vakadi muntu ko vovo nwina omweswa e mpasi nze mvondi yovo mwivi yovo 4:7 1 Yovo “nusikama.” 4:9 1 Yovo “uninina.” 4:12 1 Yovo “ntonta za tiya.” 4:14 1 Yovo “tiangunwa.”

339 mumpanga-mambi ngatu nyakami a mambu mangani. 16 Kansi, avo muntu omweswa e mpasi wau vo Nkristu, kamoni nsoni ko, yambula kakwamanana kembelela Nzambi wau kenatanga e nkumbu yayi. 17 Kadi eyayi i ntangwa yasikidiswa kimana o lufundisu lwayantikila muna nzo a Nzambi. Avo omu yeto luyantikila, ozevo, aweyi ikala e mbaninu y’awana balembi lemvokela e nsangu zambote za Nzambi? 18 “O muntu ansongi avo mu mpasi kevuluzilwa, ozevo, adieyi dibwila mundembi vumina Nzambi yo nsumuki?” 19 Dianu vo, awana bemonanga e mpasi mun’owu wa luzolo lwa Nzambi, yambula bakwamanana bunda e vuvu kwa Mvangi akwikizi wau bevanganga mawete. Wau vo omono mpe i nkuluntu nze i yeno ye mbangi a mpasi za Kristu, ngina mpe ntwadi muna nkembo una usengomonwa, edi ndombele kw’akuluntu vovo nwina: 2 Nuvungula e kambi dia Nzambi dina nwavewa, nusalanga se akengi,1 ke mu komekenwa ko, kansi kuna mvevo vana ndose a Nzambi; ke mu vava ndandu za lembi songa ko, kansi ye nsi a ntima wawonso; 3 ke nudiatidila ko awana bena se vua dia Nzambi, kansi nukala kaka se mbandu kwa kambi. 4 Vava mvungudi ambuta kesengomoka, nutambula kolowa a nkembo ilembi fwasakana. 5 Diau adimosi mpe, yeno matoko, nusakalela ambuta.1 Kansi yeno awonso nuvuata lulemba-

1 PETELO 4:16–5:14 mu vana vena muntu yo nkw’andi, e kuma kadi Nzambi osianga akwa lulendo kitantu, kansi ovananga e nsambu kwa alembami. 6 Dianu vo, nuyisakidika kunansi a koko kwa nkuma kwa Nzambi, kimana kanutundidika muna ntangwa ifwene, 7 nuyekeka ntokani zeno zawonso kwa yandi, kadi mfunu kekunuvuanga. 8 Nulungalala, nuyingila! O mbeni eno Nkadi ampemba ozietanga nze nkosi ankwiti, kenda vavi ndiona kevempola. 9 Kansi nunsia kitantu, nusikila muna lukwikilu, wau nuzeye wo vo mpasi zau azimosi ziluakilanga mpangi zeno zawonso omu nza. 10 Kansi avo numwene mpasi mu kolo kiandwelo, o Nzambi a nsambu zawonso, ona wanubokela muna nkembo andi a mvu ya mvu muna Kristu, yandi kibeni okunukubika. Okunusikidisa, okunukumika yo toma kunusiamisa. 11 Kuna kwa yandi i kwina nkuma wa mvu ya mvu. Amen. 12 Muna Silwano1 ona yibadikilanga vo mpangi a kwikizi, inusonekene mambu makete muna kunukasakesa yo kunusila umbangi vo e zazi i nsambu za ludi za Nzambi. Nusikila mo. 13 E nsanga1 ona wina muna Babele, ona wasolwa nze i yeno, unutumini mavimpi, yo Maku mpe wa mwan’ame. 14 Nukayisa muntu yo nkw’andi ye mfib’a zola. Yambula o luvuvamu lwakala yo yeno awonso luna muna Kristu.

5:2 1 Yovo “nutoma dio kenga.” 5:5 1 Yovo “akuluntu.”

5:12 1 Oyikilwanga mpe vo Sila. 5:13 1 “Dilenda kala vo nkutakani uyikanga.”

5

NKANDA WANZOLE WA

P E T E LO MAMBU MENA MO

1 Mavimpi (1) Nusikila muna mboka eno (2-15) Fu ifwete kudikilwa muna lukwikilu (5-9) Diambu diasakulwa diatoma sikila (16-21)

3 Akwa luvezo bevezanga o lufwasu lukwiza (1-7) Yave ke nkwa fuki ko (8-10) Nutoma yindula e mpila wantu nufwete kala (11-16) Zulu diampa ye nza yampa (13) Nuyikenga nwalembi vengomonwa (17, 18)

2 Alongi aluvunu bevaika (1-3) Mfundiswa y’alongi aluvunu yasikididi (4-10a) Ambasi ana batubwa kuna Tarataru (4) Kizalu; Sodomo ye Ngomora (5-7) Fu ya alongi aluvunu (10b-22)

Petelo, wa ntaudi ye 1 Simone ntumw’a Yesu Kristu, kuna kw’awana batambula lukwikilu lwantalu nze i lweto,1 muna unsongi wa Nzambi eto ye wa Mvuluzi eto Yesu Kristu: 2 Yambula e nsambu ye luvuvamu lwawokela oko nwina muna zayi wasikila wa Nzambi yo wa Yesu wa Mfumu eto, 3 kadi muna nkum’a unzambi wandi i katuvanina1 mawonso mekutusadisanga mu zinga yo vumi wa Nzambi muna zayi wasikila wa Ndiona watubokela muna nkembo andi ye unsongi. 4 Muna mambu mama i katuvanina1 nsilu miantalu ye mianene, kimana muna mambu mama nwakala e ntwadi muna unzambi wandi,

nwatina uwolezia1 wa nza utukanga muna zolela yambi.2 5 Muna kuma kiaki, nuvanga mawonso nwakudikila unsongi muna lukwikilu lweno, muna unsongi, zayi, 6 muna zayi, volo, muna volo, luzindalalu, muna luzindalalu, vumi wa Nzambi, 7 muna vumi wa Nzambi, zola vana vena ampangi, muna zola vana vena ampangi, zola muna wantu awonso. 8 Kadi avo mambu mama mena omo yeno yo wokela, ke nukala miolo ko yovo lembi yima mbongo mun’owu wa zayi wasikila wa Mfumu eto Yesu Kristu. 9 Kadi ndiona okondelo mambu mama mpofo kwandi, ozimini meso mandi muna nte-

1:1 1 Yovo “lukwikilu lwa fwanana ye lweto.” 1:3, 4 1 Yovo “katuvanina kuna mvevo.”

1:4 1 Yovo “mavangu mambi.” 2 Yovo “muna zinu diasaka.”

340

341 mo,1 ovilakene luveleleso lwandi muna masumu mandi mankulu. 10 Dianu vo, ampangi nutoma sia sungididi nwasikila muna mboka ye nsolw’eno, kadi avo nukwamanana vanga mambu mama, ke nufunga nkutu ko. 11 Muna mpila yayi, nusambulwa kikilu1 yo kota muna Kintinu kia mvu ya mvu kia Mfumu eto yo Mvuluzi Yesu Kristu. 12 Kiaki i kuma ikadilanga ye kani dia kunususumuna mambu mama, kana una vo nukizayidi mo yo toma sikidiswa muna ludi kina omo yeno. 13 Kansi mbadikidi dio vo diansongi, edi dia kunusikamesa kimana yanususumuna, ekolo ngina omu saba kiaki,1 14 wau nzeye wo vo e saba kiame ke kolo ko kikatulwa, wauna o Mfumu eto Yesu Kristu katoma dio kunkiesesela. 15 Ikwamanana vanga mawonso kimana vava nkwenda kwame, yeno kibeni nwalenda sungamena1 mambu mama. 16 Ke twalanda tusansu twasokelwa mu ngangu za wantu ko wau twanusamunwina o nkuma ye ngiz’a Mfumu eto Yesu Kristu, kansi twakala se mbangi za meso za nkembo andi anene. 17 Kadi watambula o zitu yo nkembo kwa Nzambi wa Se. Ediadi diavangama vava e nto a nkembo anene kamvovesa e mvovo emi: “Ndioyu i Mwan’ame anzolwa, ona iyanga´ lelanga.” 18 Elo, oyeto twawa e mvovo miami miatuka kuna zulu vava twakala yandi vana mongo avauka.

2 PETELO 1:10–2:6 19 Dianu vo, tuna ye diambu diasakulwa ditomene sikila, diambote nuvanganga wau nutoma dio sianga e sungididi nze mwinda ukezimanga vana fulu kia tombe (yavana kukia o kuma ye mpaik’a ntetembw’a nkielelo) omu ntima mieno. 20 Kadi nutekele dio zaya vo ke vena ungunza wa Sono ko watuka muna ngindu za muntu. 21 Kadi o ungunza ke wasakulwa mu luzolo lwa muntu ko, kansi o wantu bavova mana matuka kwa Nzambi wauna bafidilwa kwa mwand’avelela. Kansi, wauna mwavaikila ngunza zaluvunu muna nkangu a Isaele, i una mpe mukadila alongi a luvunu omo yeno. Ana bekotesa mpambani kuna ndekwa mu fwasa lukwikilu lweno, bevakulwila nkalu o mfumu ona wabasumba yo kuyitwasila lufwasu lwa kinsalukisa. 2 Vana ntandu, ndonga belanda mavangu mau mansoni,1 muna kuma kiau e nzil’a ludi itiangunwa. 3 Bekunuvunginika mpe kuna loko diawonso muna mvovo mia malengo. Kansi e tumbu kiau kiazengwa tuka kuna nz’ankulu, ke kizingila ko, o lufwasa lwau mpe ke lulele ko. 4 Dialudi, o Nzambi kayambula tumba ambasi ana basumuka ko, wabatuba kuna Tarataru,1 wabasia muna mawulu ma tombe balundwa yamuna lufundisu. 5 Kayambula tumba wantu a nz’ankulu ko, kansi wavuluza Noa wa nteleki a ndungidi kumosi ye wantu nsambwadi ankaka vava katwasa kizalu muna nza ya mindembi vumina Nzambi. 1:9 1 Dilenda kala vo, “fwa meso; kemonanga 6 Watumba e mbanz’a Sodomo

kwanda ko.” 1:11 1 Yovo “nuzadiswa.” 1:13 1 I sia vo, nitu andi a kinsuni. 1:15 1 Yovo “yika.”

2

2:2 1 Muna Kingerekia, a·selgei·a. Tala Nsas’a Mvovo. 2:4 1 Tala Nsas’a Mvovo.

2 PETELO 2:7–3:1 ye Ngomora vava kakitula zo se ntoto ampolo, wasikidisa mbandu a mambu mekwiza kwa mindembi vumina Nzambi. 7 Wavuluza Loti wa nsongi a muntu, ona wakendalala kikilu mu kuma kia mavangu mansoni1 ma yimpumbulu— 8 kadi nsongi a muntu ndioyo ekolo kazinganga yau, o moyo1 andi ansongi wabangamanga lumbu ke lumbu mu kuma kia mavangu ma umpumbulu kamo´ nanga yo wa. 9 Yave ozeye una kevuluzila awana bekumvuminanga muna ntonta, kansi avilwa balundilwa lufwasu yamuna lumbu kia lufundisu, 10 musungula awana bevavanga safula nitu za akaka yo veza e wisa.1 Akwa unkabu wambi yo lulendo, ke bemonanga wonga wa tianguna akwa zitu ko, 11 ambasi nkutu kanele vo basundidi e ngolo ye nkuma, ke bekubafundanga mfundu a lutiangu ko, kadi Yave bezitisanga. 12 Vo i wantu awaya, bena nze bulu yikondelo nyindu, yiwutukanga kimana yabakwa yo vondwa, betiangunanga mambu balembele zaya. Fwaswa befwaswa mu kuma kia mavangu mau mambi, 13 e mpasi bemona i nsendo a mavangu mau ma vilwa. Bemwenanga dio se diakiese wau bekuyivananga muna nkemba, kana nkutu muna mwini. Akwa matona ye twangu,1 bekembanga muna malongi mau ma luvunu wau bedianga yeno kumosi. 14 Meso mau mazele ye zumba, ke belendanga yambula 2:7, 18 1 Muna Kingerekia, a·selgei·a. Tala Nsas’a Mvovo. 2:8 1 Tala Nsas’a Mvovo. 2:10 1 Yovo “veza kimfumu.” 2:13 1 Yovo “mvindu.”

342 sumu ko, bevukumunanga ana1 balembi sikila. E ntima miau mialongwa e loko. Wana asibwa. 15 Bayambwidi e nzil’a nsongi yo bendomonwa. Balende nzil’a Bilami wa mwan’a Beo, ona wazolanga nsendo a mavangu mambi, 16 kansi watumbwa muna makuzuka mandi. E buluku ke divovanga ko divovele muna nding’a muntu yo sima e vangu dia uzowa dia ngunza. 17 Awaya i nto zakondwa maza ye mbungezi1 ivekomonwa kwa tembwa kiangolo, balundilwa e ndombe a tombe. 18 Bevovanga mambu mampwena-mpwena makondwa o mfunu. Muna nungununa zolela ya nitu ye mavangu mansoni,1 bevukumunanga awana batinini kala mimpangamambi. 19 Ekolo bekubasilanga nsilu a luvevoko, yau kibeni ntaudi za uwolezia;1 kadi ona osundilu kwa nkw’andi, okitukidi se ntaudi andi.2 20 Wau batinini mambu ma usafu ma nza muna zayi wasikila wa Mfumu yo Mvuluzi Yesu Kristu, owau bavutukidi mo diaka, e nkal’au yansuka isundidi eyi yantete o bi. 21 Diambote kwa yau kele vo ke bazayi e nzil’a nsongi ko, ke mu zaya yo ko, yo vengomoka muna nkanikinu miavelela batambula. 22 Dibabwididi edi diyikwanga muna kingana kia ludi vo: “E mbwa ivutukidi e luki yandi, e ngulu yasukuka ivutukidi yowela muna nteke.” Azolwa, owau i nkanda wanzole inusonekene, omu nkanda wau ye una wantete, nsikamese ´ nyindu mieno mia kia muna kunu-

3

2:14 1 Yovo “mioyo.” 2:17 1 Yovo “wunge.” 2:19 1 Yovo “mavangu mambi.” 2 Yovo “osundilu kwa diambu, obundwinu.”

343 susumuna, 2 kimana nwasungamena mambu mateka vovua1 kwa ngunza zavauka yo nkanikinu a Mfumu yo Mvuluzi muna ntumwa zeno. 3 Entete nuzaya edi vo, muna lumbu yambaninu mukwiza akwa luvezo ye tuvezo twau, belanda e zolela yau 4 yo vova vo: “O nsilu a ngiz’andi, aweyi? Kadi tuka muna lumbu kina mase meto baleka muna lufwa, mambu mawonso makinu wauna makala kuna lubantiku lwa nsema.” 5 Kadi kuna lukanu, ke bazolele zaya e ziku kia diambu diadi ko vo, tuka kuna nz’ankulu e zulu diakala, o ntoto wasikidisilwa muna maza, muna kati kwa maza muna mvovo a Nzambi; 6 muna mama mpe e nza ya tandu kiakina yafwasilwa vava yazala yo maza. 7 Muna mvovo wau umosi e zulu ye nza ina owau yalundilwa muna tiya, ilundwanga yamuna lumbu kia lufundisu ye kia lufwasu lwa mindembi vumina Nzambi. 8 Dianu vo, azolwa, ke nuvilakani diambu diadi ko, e lumbu kimosi kuna kwa Yave kina nze funda dia mvu, e funda dia mvu mpe nze lumbu kimosi. 9 O Yave ke nkwa fuki ko muna lungisa nsilu andi, nze una wantu ankaka beyindulanga vo nkwa fuki, kansi ozindalalanga kaka, kadi kazolele ko vo muntu kafwa, kansi, awonso baluaka muna luviluku lua ntima. 10 E lumbu kia Yave nze mwivi kikwizila, muna lumbu kiakina e zulu divempoka kuna mazu mayingi, e lekwa ya zulu ye ya nza yizelokela muna mbangazi, e nza ye mavangu mandi mesenzekwa. 3:2 1 Yovo “mambu masakulwa.”

2 PETELO 3:2-18 11 Wau vo e lekwa yayi yawonso yizeloka nzeloka yayi, nutoma yindula e mpila wantu nufwete kala muna nkadilu yavauka ye mavangu ma vumi wa Nzambi, 12 wau nuvingilanga yo sutila1 e ngiz’a lumbu kia Yave, kina kikala vo e zulu dibomonwa vana tiya, e lekwa yizeloka muna mbangazi! 13 Kansi mun’owu wa nsilu andi tuvingilanga e zulu diampa ˆ ye nz’ampa, i muna mukala unsongi. 14 Dianu vo, azolwa, wau nuvingilanga mambu mama, nuvanga mawonso kimana kanuwana kuna luvuvamu, nwakondwa e tona ye twangu.1 15 Vana ntandu, nubadikila luzindalalu lwa Mfumu eto se luvuluku, wauna Paulu wa mpangi eto anzolwa kanusonekena mun’owu wa ngangu zina kavewa, 16 vava kayika mambu mama nze una kavanga muna nkanda miandi miawonso. Kansi, o maka mambu mena mo mampasi kikilu muna bakula, mena vo ana bena ku bubu1 yo lembi sikila bebendomonanga mo, nze una bevanganga mpe muna Sono yankaka, muna lufwasu lwa yau kibeni. 17 Vo i yeno azolwa, wau nutekele zaya mambu mama, nuyikenga kimana nwalembi vengomonwa kumosi kwa bi wa yimpumbulu yo kunkuka muna sikila kweno. 18 Kansi, nukwamanana nungunuka muna nsambu yo zayi wa Mfumu eto ye Mvuluzi Yesu Kristu. Kuna kwa yandi nkembo, tuk’owau yamu mvu ya mvu. Amen. 3:12 1 Yovo “lakukil’o moyo.” 3:14 1 Yovo “mvindu.” 3:16 1 Yovo “balembele zaya.”

NKANDA WANTETE WA

YO A N E MAMBU MENA MO

1 Diambu dia moyo (1-4) Kangalelanga muna ntemo (5-7) Mfunu wafunguna masumu (8-10)

Yesu ofwasa mavangu ma Nkadi ampemba (8) Zolaziana (13-18) Nzambi osundidi ntima mieto (19-24) 4 Nutonta mambu mavumunwinwa (1-6) Zaya yo zola Nzambi (7-21) “Nzambi i zola” (8, 16) Muna zola ke mwina wonga ko (18) 5 Lukwikilu muna Yesu lusundanga e nza (1-12) Nsas’a zola muna Nzambi (3) Vuvu muna nkum’a sambu (13-17) Kuyikenga muna nza yambi (18-21) E nza yawonso mu wisa kia ndiona wambi ina (19)

2 Yesu i kimenga kia luloloko lwa masumu (1, 2) Lunda nkanikinu mia Nzambi (3-11) Nkanikinu wankulu ye wampa (7, 8) Kuma kabasonekena o nkanda (12-14) Ke nuzodi nza ko (15-17) Lulukisu mu kuma kia antikristu (18-29) 3 Tu wan’a Nzambi (1-3) Nswaswani vana vena wan’a Nzambi ye wan’a Nkadi ampemba (4-12)

okalanga tuka kuna lu´ 1 Ndiona bantiku, ona twawa, ona twamona muna meso meto, ona twatala yo simba muna moko meto, una vo i diambu dia moyo, 2 (elo, o moyo wasengomonwa, tumwene wo, tusilanga wo umbangi yo kunusamunwina o moyo wa mvu ya mvu una wakala yo Se ye wasengomonwa kwa yeto), 3 tukunusamunwinanga una twa´ mona yo wa, kimana nwakala yeto e ntwadi. E kintwadi kieto kiaki i kina vana vena o Se yo Mwan’andi Yesu Kristu. 4 Tunusonekene mambu mama kimana kiese kieto kialunga. ´ 5 E zazi i nsangu twawa kwa yandi, tukunusamunwinanga: O Nzambi i ntemo, muna yandi ke muna nkutu tombe ko. 6 Avo tuvovele vo, “Tuna yandi e ntwadi,” ekolo tukangalelanga muna

tombe, luvunu tuvovele, ke tusadilanga ludi ko. 7 Kansi, avo tukangalelanga muna ntemo wauna yandi kibeni Nzambi kenena omu ntemo, tuna e ntwadi muntu yo nkw’andi, o menga ma Yesu wa Mwan’andi mekutuvelelesa muna masumu mawonso. 8 Avo tuvovele vo, “Ke tuna ye sumu ko,” vuna tukuyivunanga, e ludi ke kina omu yeto ko. 9 Avo tufunguna masumu meto, o Nzambi nkwa kwikizi ye nsongi, ololoka masumu meto yo kutuvelelesa muna vilwa wawonso. 10 Avo tuvovele vo, “Ke tusumukanga ko,” tukitwidi Nzambi se nkwa luvunu, e diambu diandi ke dina omu yeto ko. E wan’ame anzolwa, inusonekene mambu mama kimana nwalembi sumuka. Kansi, avo muntu osumukini, tuna yo nsa-

2

344

345 disi1 kuna kwa Se, o Yesu Kristu wa muntu ansongi. 2 Yandi i kimenga kia luloloko lwa masumu meto, ke meto kaka ko kansi ma nza yawonso mpe. 3 I wau wuwu tunina ye ziku vo tunzeye, avo tukwamanana lunda nkanikinu miandi. 4 Ndiona ovovele vo, “Mono inzeye,” kansi ke lundanga nkanikinu miandi ko, nkwa luvunu kwandi, e ludi ke kina muna yandi ko. 5 Kansi ndiona olundanga e diambu diandi, o zola kwa Nzambi kuna kieleka muna yandi. Muna diadi tuzeye wo vo tuna yandi e ntwadi. 6 Ndiona ovovele vo una yandi e ntwadi, kafwete mpe kangala wauna muntu ndioyo kakangalela. 7 Azolwa, kinusonekene nkanikinu wampa ko, kansi nkanikinu wankulu una nwatambula tuka kuna lubantiku. O nkanikinu wau ´ wankulu i diambu dina nwawa. 8 Kansi, inusonekene nkanikinu wampa, una vo waludi kuna kwa Yesu ye kuna kwa yeno mpe, e kuma kadi e tombe mu vempoka se kina, o ntemo aludi utemene kala. 9 Ndiona ovovele vo mu ntemo kena, kansi mpangi andi kemenganga, wakinu mu tombe. 10 Ndiona ozolele mpangi andi mu ntemo kena, muna yandi ke mwina sakuba ko. 11 Kansi ndiona omengene mpangi andi mu tombe kena, mu tombe mpe kekangalelanga, kuna kekwendanga kazeye ko ko, kadi e tombe kifukidi meso mandi. ` 12 Inusonekene, e wan’ame anzolwa, kadi masumu meno malolokelo muna diambu dia nku` mbu andi. 13 Inusonekene, yeno mase, kadi nunzeye ndiona oka-

1 YOANE 2:2-22 langa tuka kuna lubantiku. Inu` sonekene, yeno matoko, kadi nusundidi ndiona wambi. Inuso` nekene, yeno yingiana-ngiana, e kuma kadi nuzeye o Se. 14 Inu` sonekene, yeno mase, kadi nunzeye ndiona okalanga tuka kuna ` lubantiku. Inusonekene, yeno matoko, kadi luna ye ngolo, e diambu dia Nzambi dina omo yeno, nusundidi ndiona wambi. 15 Ke nuzodi nza ko ngatu lekwa ina omu nza. Avo muntu ozolele nza, o zola kwa Se ke kwina mu yandi ko; 16 kadi yawonso ina omu nza—zolela ya nitu, zolela ya meso ye lusanu mu kuma kia mavua1—ke itukidi kwa Se ko, kansi mu nza itukidi. 17 E nza mu vioka yina ye zolela yandi mpe, kansi ndiona ovanganga luzolo lwa Nzambi, zinga kaka kezinga yakwele mvu. 18 E wan’ame, eyayi i nta´ ngw’a mbaninu, wauna nwawa vo antikristu okwiza, kana nkutu owau antikristu ayingi bamonekene kala, muna yau i tuzayidi wo vo eyayi i ntangw’a mbaninu. 19 Mu yeto batuka, kansi ke bakala akw’eto ko; kadi kele vo bakala akw’eto, badi kala yeto yamu wau. Kansi bakatuka kimana diazayakana vo ke awonso ko i akw’eto. 20 Oyeno nwakuswa kwa ndiona wavauka, yeno awonso luna yo zayi. 21 Inusonekene, ke mu kuma kia sia ko vo ke nuzeye ludi ko, kansi mu kuma kia sia vo nuzeye kio, kadi ke vena luvunu ko lwatuka muna ludi. 22 Nani i nkwa luvunu, nga ke ndiona ko ovakulanga nkalu vo Yesu ke Kristu ko e? Yandi i antikristu, ndiona ovakulwilanga o

2:1 1 Yovo “kimpovela.”

2:16 1 Yovo “songa mavua.”

1 YOANE 2:23–3:14 Se yo Mwana o nkalu. 23 Konso ona ovakulanga Mwana o nkalu kena nkutu yo Se ko. Kansi konso ona otambulwilang’o Mwana, wina mpe yo Se. 24 Vo i yeno, ´ mana nwawa tuka kuna lubantiku mafwete kala omo yeno. Avo ´ mana nwawa tuka kuna lubantiku mekalanga omo yeno, nukala e ntwadi yo Mwana yo Se mpe. 25 O wau i nsilu katusila yandi kibeni—moyo a mvu ya mvu. ` 26 Inusonekene mambu mama mu kuma ki’awana bazolele kunuvukumuna. 27 Vo i yeno, e nkuswa ina nwatambula kwa yandi, ina kaka omo yeno, ke nuvuidi mfunu walongwa kwa muntu ankaka ko; kadi e nkuswa ina nwatambula kwa yandi ikunulonganga mambu mawonso, kadi yaludi ke yaluvunu ko. Nze una ikunulonganga, nukalanga e ntwadi yo yandi. 28 Dianu vo, e wan’ame anzolwa, nukala yandi e ntwadi kimana vava kesengomonwa, twakala yo unkabu wa vova yo lembi kumvavuka mu kuma kia nsoni muna ngiz’andi. 29 Avo nuzeye wo vo yandi i nsongi, nuzeye wo mpe vo konso ndiona ovanganga oma mansongi kwa yandi kawutwa. Ekwe zola kwampwena katusongele o Se, wau tuyikilwanga vo wan’a Nzambi! I wau twina. Kiaki i kuma e nza ke ituzayidi ko, e kuma kadi ke yanzaya ko. 2 Azolwa, owau tu wan’a Nzambi, kansi owu tusinga kala ke wasengomweno ntete ko. Tuzeye wo vo vava kesengomoka tukala nze yandi, e kuma kadi tunkumona una kena. 3 Konso ona wina ye vuvu kiaki muna yandi, okuyivelelesanga wauna oyandi kenena wavelela.

3

346 4 Konso ona okuyivananga muna sumu, nsiku kekululanga, e sumu i kulula o nsiku. 5 Nuzeye wo mpe vo oyandi wasengomonwa kimana kakatula masumu meto, muna yandi ke mwina sumu ko. 6 Konso ona okalanga yandi e ntwadi ke kuyivananga muna sumu ko; konso ona okuyivananga muna sumu kamwene ko ngatu kunzaya. 7 E wan’ame anzolwa, ke nuyambula muntu ko kanuvunginika; ndiona okuyivananga muna mambu mansongi i nsongi, wauna oyandi kenena wansongi. 8 Ndiona okuyivananga muna sumu, wa Nkadi ampemba, e kuma kadi Nkadi ampemba osumukanga tuka kuna lubantiku.1 E kiaki i kuma o Mwan’a Nzambi kasengomwenwa, kafwasa mavangu ma Nkadi ampemba. 9 Konso ona wawutwa kwa Nzambi ke kuyivananga muna sumu ko, kadi e mbongo1 a Nzambi muna yandi ikalanga, kalendi kuyivana muna sumu ko, kadi kwa Nzambi kawutwa. 10 O wan’a Nzambi yo wan’a Nkadi ampemba bazayakene mu diambu edi: Konso ona olembi kuyivananga muna mambu mansongi ke wa Nzambi ko, ngatu ndiona olembi zolanga mpangi andi. ´ 11 Kadi ezazi i nsangu nwawa tuka kuna lubantiku vo, tufwete zolaziananga; 12 ke nze Kaini ko, wina vo wa ndiona wambi, wavonda nleke andi. Ekuma kamvondela? E kuma kadi mavangu mandi mambi, vo i mavangu ma nleke andi mansongi. 13 Ampangi, ke nusiviki ko wau vo e nza inumengene. 14 Tuzeye wo vo tukatukidi 3:8 1 I sia vo, lubantiku lwa ukolami wandi. 3:9 1 I sia vo, mbongo yafwana yima bundu.

347 muna lufwa twizidi oku moyo, e kuma kadi mpangi zeto tuzolanga. Ndiona okondelo zola, wakinu muna lufwa. 15 Konso ona omenganga mpangi andi, mumponda-muntu, nuzeye wo vo mumponda-muntu kena yo moyo a mvu ya mvu ko. 16 I wau wuwu tuzayidi o zola, oyandi wayekola moyo andi muna wete dieto, oyeto mpe tufwete yekola mioyo mieto muna wete dia mpangi zeto. 17 Konso ndiona una ye mavua ma nza yayi, omwene mpangi andi okondelo, kansi unkangidi o ntima,1 aweyi o zola kwa Nzambi kukadila muna yandi? 18 E wan’ame anzolwa, ke tuzodi nzol’a mvovo ko ngatu ya lubini, kansi muna mavangu ye ludi. 19 Muna mpila yayi i tuzayidi wo vo ku sambu dia ludi i twina yo sikidisa1 ntima mieto vana kena, 20 muna konso diambu tulenda tumbilwa kwa ntima mieto, kadi Nzambi osundidi ntima mieto, ozeye mambu mawonso. 21 Azolwa, avo ntima mieto ke mikututumbanga ko, tuna yo unkabu wa vova kuna kwa Nzambi; 22 tutambula konso dina tulomba kwa yandi, e kuma kadi nkanikinu miandi tulundanga yo vanga oma mazolakene vana meso mandi. 23 Kieleka, i wau wuwu o nkanikinu andi: twakwikila muna nkumbu a Mwan’andi Yesu Kristu yo zolaziana, wauna katuvanina o nkanikinu. 24 Vana ntandu, ndiona olundanga nkanikinu miandi una ntwadi yo Nzambi, o Nzambi mpe una yandi e ntwadi. Muna mwanda una katuvana i tuzayidi wo vo una yeto e ntwadi.

1 YOANE 3:15–4:10 Azolwa, ke nukwikila ko muna mvovo miawonso miavumunwinwa,1 kansi nutonta mvovo miavumunwinwa 2nwazaya kana vo mia Nzambi, kadi ngunza zayingi zaluvunu zivaikidi omu nza. 2 I wau wuwu nuzayila mvovo miavumunwinwa kana vo mia Nzambi: Konso mvovo miavumunwinwa misonganga e ziku vo Yesu Kristu mu nitu kayizila, mia Nzambi. 3 Kansi konso mvovo miavumunwinwa milembi songanga e ziku kia Yesu, ke mia Nzambi ko. Vana ntandu, miami i mvovo miavumunwinwa mia antikristu, mina nwawa vo kwiza mikwiza, owau omu nza se mina. 4 E wan’ame anzolwa, oyeno nu wantu a Nzambi, nubasundidi, e kuma kadi ndiona wina yeno e ntwadi osundidi ke mu ndiona una e ntwadi ye nza ko. 5 Oyau i wantu a nza; kiaki i kuma bevovelanga oma ma nza, e nza mpe ikubawanga. 6 Oyeto tu wantu a Nzambi. Konso ona ozeye Nzambi okutuwanga; konso ona wina vo ke muntu a Nzambi ko ke kutuwanga ko. I wau wuwu tuzayidi e nswaswani muna mvovo miavumunwinwa mialudi ye mvovo miavumunwinwa mialuvunu. 7 Azolwa, yambula twazolananga, kadi o zola kwa Nzambi kwatuka, konso ona ozolanga, kwa Nzambi kawutwa, ozeye mpe Nzambi. 8 Ndiona olembi zolanga kazeye Nzambi ko, kadi o Nzambi i zola. 9 Muna mpila yayi kwasengomokena o zola kwa Nzambi omu yeto, o Nzambi watuma Mwan’andi mosi ova nza kimana twavuila moyo muna yandi. 10 I kwau kuku o zola, ke yeto ko

3:17 1 Yovo “kazolele kumfwila nkenda ko.” 3:19 1 Yovo “kwikidisa.”

4:1 1 Sina, “konso mwanda.” 2 Sina, “o mwanda.”

4

1 YOANE 4:11–5:12 twazola Nzambi, kansi yandi watuzola yo tuma Mwan’andi se kimenga kia luloloko lwa masumu meto. 11 Azolwa, avo i wau o Nzambi katuzolela, ozevo, yeto mpe tufwete zolaziana. 12 Ke vena nkutu muntu ko wamona Nzambi. Avo tuzolaziana, o Nzambi okala kaka omu yeto, o zola kwandi mpe kuwokela omu yeto. 13 I wau wuwu tuzayidi wo vo tuna yandi e ntwadi, oyandi mpe wina yeto e ntwadi, kadi utuvene mwand’andi. 14 Vana ntandu, yeto kibeni twamona yo sia umbangi vo o Se watuma Mwan’andi se Mvuluzi a nza. 15 Konso ona otambulwila vo Yesu i Mwan’a Nzambi, o Nzambi okala yandi e ntwadi, oyandi mpe okala e ntwadi yo Nzambi. 16 Oyeto tuzeye yo kwikila e nzola ina katuzolele o Nzambi. Nzambi i zola, ndiona una muna zola, una e ntwadi yo Nzambi, o Nzambi mpe una yandi entwadi. 17 I wau wuwu o zola kuwokelele omu yeto, kimana twakala ye unkabu wavova muna lumbu kia mfundisa, kadi wauna oyandi kenena, oyeto mpe i una twinina omu nza yayi. 18 Muna zola ke mwina wonga ko, kansi o zola kwasikila wonga kukatulanga, kadi o wonga sima ukutusimanga. Dianu vo, o nkwa wonga kesikilanga ko muna zola. 19 Oyeto tuzolanga, kadi yandi wateka kutuzola. 20 Avo muntu ovovele vo, “Nzolele Nzambi,” kansi omenganga mpangi andi, nkwa luvunu kwandi. Kadi ndiona olembi zolanga mpangi andi ona kemonanga, kalendi zola Nzambi ko ona kalembele mona. 21 I wau wuwu

348 o nkanikinu katuvana, konso ona ozolele Nzambi, kafwete zola mpe mpangi andi. Konso ona okwikilanga vo Yesu i Kristu, kwa Nzambi kawutwa, konso ona ozolanga o Se, ozolanga mpe ndiona wawutwa kwa yandi. 2 Wau tuzolanga Nzambi yo lunda nkanikinu miandi i tuzayidi wo vo wan’a Nzambi tuzolanga. 3 Kadi i yau yiyi e nsas’a nzola muna Nzambi, twalunda nkanikinu miandi; e nkanikinu miandi ke miampasi ko, 4 kadi konso ona1 wawutuka kwa Nzambi osundanga e nza. I yau yiyi e nsundidi isundang’e nza, lukwikilu lweto. 5 Nani olenda sunda e nza? Nga ke ndiona ko okwikilanga vo Yesu i Mwan’a Nzambi e? 6 I yandi ndioyo wayizila muna maza yo menga, Yesu Kristu, ke muna maza kaka ko, kansi muna maza yo menga. O mwanda usianga umbangi, kadi o mwanda i ludi. 7 Kadi lelwa tatu isianga umbangi: 8 mwanda, maza yo menga; yau tatu ngwizani ina. 9 Avo tutambulwidi umbangi wa wantu, o umbangi wa Nzambi usundidi. Kadi i wau wuwu o umbangi kasia o Nzambi, umbangi mu kuma kia Mwan’andi. 10 Ndiona okwikilanga muna Mwan’a Nzambi, wina yo umbangi muna yandi kibeni. Ndiona olembele kwikila muna Nzambi, unkitwidi se nkwa luvunu, kadi kakwikidi ko muna umbangi kasia o Nzambi mu kuma kia Mwan’andi. 11 I wau wuwu o umbangi, o Nzambi watuvana moyo a mvu ya mvu, o moyo wau muna Mwan’andi wina. 12 Ndiona wina yo Mwana, wina yo moyo wau; ndio-

5

5:4 1 Sina, “konso lekwa.”

349 na kena yo Mwan’a Nzambi ko, kena yo moyo wau ko. ` 13 Inusonekene mambu mama kimana nwazaya wo vo moyo a mvu ya mvu luna wau, oyeno nukwikilanga muna nkumbu a Mwan’a Nzambi. 14 I kiau kiki e ziku1 tuna kiau kwa yandi, konso diambu tulombele mun’owu wa ´ luzolo lwandi, okutuwa. 15 Wau ´ tuzeye wo vo okutuwa muna konso diambu tulombele, tuzeye wo mpe vo tutambula mana tulombele, wau vo kwa yandi tulombele mo. 16 Avo muntu omwene mpangi andi osumukini e sumu dina vo ke dia lufwa ko, kalomba, o Nzambi okumvana o moyo. E ndomba yayi y’awana kaka besumukanga e sumu dina vo ke dia lufwa ko. Vena ye sumu dia lufwa. Mu kuma kia sumu diadi, kimvovese ko vo 5:14 1 Yovo “vuvu.”

1 YOANE 5:13–2 YOANE 3 kalomba. 17 O vilwa wawonso i sumu, kansi vena ye sumu dina vo ke dia lufwa ko. 18 Tuzeye wo vo konso ona wawutwa kwa Nzambi ke kuyivananga muna sumu ko, kadi ona wawutwa kwa Nzambi1 okunlunga-lunganga, ndiona wambi kalendi kumvanga mbi ko.2 19 Tuzeye wo vo kwa Nzambi tuvuilu, kansi e nza yawonso muna wisa kia ndiona wambi ina. 20 Tuzeye wo mpe vo Mwan’a Nzambi wayiza, watuvana ngangu kimana twavua zayi wa ndiona wa ludi. Muna Mwan’andi Yesu Kristu i twinina e ntwadi ye ndiona wa ludi. I yandi ndioyo i Nzambi aludi ye tuku dia moyo a mvu ya mvu. 21 E wan’ame anzolwa, nuyikenga muna teke.1 5:18 1 I sia vo, Yesu Kristu, wa Mwan’a Nzambi. 2 Yovo “kalendi kunsimba ko.” 5:21 1 Yovo ˆ “tumba.”

NKANDA WANZOLE WA

YO A N E MAMBU MENA MO

Mavimpi (1-3) Kangalelanga muna ludi (4-6) Nuyikenga mu kuma kia akwa luvunu (7-11)

Ke nunkayisa ko (10, 11) Kani dia kubakingula yo mavimpi (12, 13)

1 Mono mbuta,1 kuna kwa mfu- mono kaka ko kansi awonso mpe mu ankento2 ona wasolwa yo wa- ana bazeye ludi, 2 mu kuma kia n’andi ana yitoma zolanga, ke ludi kikalanga omu yeto, kikala 1 1 Yovo “nkuluntu.” 2 Mfumu ankento i nku- yeto yakwele mvu. 3 Nsambu ye nkenda yo luvuvamu lutuka kwa takani.

2 YOANE 4–3 YOANE 4 Nzambi wa Se ye kwa Yesu Kristu wa Mwan’a Se, zakala yeto kumosi ye ludi yo zola. 4 Ntomene yangalala wau mbwene ankaka muna wan’aku bekangalelanga muna ludi, wauna twatambula nkanikinu kwa Se. 5 Owau idodokele, e mfumu ankento, (kisonekene nkanikinu wampa ko, kansi una kaka tukalanga wau tuka kuna lubantiku) vo tuzolaziana. 6 I yau yiyi e nsas’a zola, tukangalelanga mun’owu wa nkanikinu miandi. I wau wuwu o nkanikinu, wauna nwawa tuka ˆ kuna lubantiku, i muna nufwete kangalelanga. 7 Kadi akwa luvunu ayingi bavaikidi omu nza, ana ke betambulwilanga ko vo Yesu Kristu muna nitu kayizila. Ndiona ovanganga wo i mvunginiki ye antikristu.

350 8 Nutoma kuyikenga kimana nwalembi vidisa oma tufuntukidi, kansi nwatambula kaka o nsendo wawonso. 9 Konso ona olutakana yo lembi sikila muna malongi ma Kristu, kena yo Nzambi ko. Ndiona osikilanga muna malongi mandi, i yandi una yo Se yo Mwana. 10 Avo muntu wizidi kwa yeno yo lembi longa longi diadi, ke nuntambula muna nzo zeno ko ngatu kunkayisa. 11 Kadi ndiona okunkayisa okala yandi e ntwadi muna mavangu mandi mambi. 12 Kana una vo mambu mayingi ngina mau mu kunusonekena, kizolele mo soneka mu papela ye tinta ko, kansi ngina ye vuvu kia kwiza kwa yeno twamokena mantalani, kimana e kiese kieno kialunga. 13 O wan’a nleke aku ankento, ` ona wasolwa, batumıni mavimpi.

NKANDA WANTATU WA

YO A N E MAMBU MENA MO

Mavimpi ye sambu (1-4) Lusanisinu kwa Ngayo (5-8) Dioterefe wa nkwa loko (9, 10)

1 Mono mbuta,1 kuna kwa Ngayo, wa nzolwa, ona nzolele kikilu. 2 E nzolwa, isambanga kimana wakwamanana nungunuka muna mambu mawonso, wakala mpe yo vimpi wambote, wauna onungunu1 1 Yovo “nkuluntu.”

Demeterio wasilwa kimbangi kiambote (11, 12) Kani dia kubakingula yo mavimpi (13, 14)

kini1 owau. 3 Kadi ntomene yangalala vava ampangi bayizidi yo sia umbangi wa ludi kina osimbininanga, wau okangalelanga muna ludi. 4 Kina ye kiese1 kisundidi 2 1 Yovo “moyo aku unungunukini.” 4 1 Dilenda kala vo, “kuma kia vutulwila matondo.”

351 e kiaki ko: kia wa vo o wan’ame muna ludi bekangalelanga. 5 E nzolwa, kwikizi osonganga muna mana ovanganga mu kuma kia ampangi, musungula awana bena vo anzenza kwa ngeye. 6 Besianga umbangi wa zola kwaku muna nkutakani. Idodokele, ubasindika e nsindika izolakene kwa Nzambi. 7 Kadi mu kuma kia nkumbu andi bayizila koko, ke ba´ bongele ma ko kuna kwa esi zula.1 8 I dianu vo, tufwete tambulanga wantu awaya kuna zola, kimana twakala asadi kumosi muna ludi. 9 Diambu nsonekene kuna kwa nkutakani, kansi Dioterefe ona ozolele fulu kiantete vana bena, ke tambulwilanga kuna luzitu ko mana tuvovanga. 10 Dianu vo, avo ngizidi, isenzeka mavangu mandi wau kekutukumbanga.1 Ke diadi kaka ko, ke zolanga mpe tambu-

3 YOANE 5–YUDA 3 la ampangi kuna luzitu ko; awana bazolele kubatambula, okubasimanga yo kubayinga muna nkutakani. 11 E nzolwa, kutanginina oma mambi ko, kansi tanginina kaka oma mambote. Ndiona ovanganga oma mambote, muntu a Nzambi. Ndiona ovanganga oma mambi, kazeye Nzambi ko. 12 Demeterio umbangi wambote kesilwanga kwa mpangi zawonso kumosi ye zingu kiandi kina ngwizani ye ludi. Yeto mpe tukunsilanga umbangi, ozeye wo vo umbangi weto waludi. 13 Mambu mayingi ngina mau muna kusonekena, kansi kizolele mo soneka mu tinta ye lusala ko. 14 Kansi, ngina ye vuvu vo ke kolo ko se yawanana yaku, twamokena mantalani. Luvuvamu koko wina. Akundi batumini mavimpi. Zi7 1 Awana bena vo ke Ayuda ko. 10 1 Sina, ngula mavimpi kwa akundi, konso muntu muna nkumbu andi. “kekutuvovelanga e mbi.” NKAND’A

Y U DA MAMBU MENA MO

Mavimpi (1, 2) Lufwasu lw’alongi aluvunu lwaziku (3-16) Mikaele watantana yo Nkadi ampemba (9)

Ungunza wa Kanoke (14, 15) Nusikila muna zola kwa Nzambi (17-23) Vana nkembo kwa Nzambi (24, 25)

2 Yambula nkenda, luvuvamu 1 Yuda, wa ntaudi a Yesu Kristu yo nleke a Yakobo, kuna kwa yo zola kwawokela omo yeno. awana basolwa, ana bazolwa kwa 3 Azolwa, kanele vo ngina ye Nzambi wa Se yo lundwa muna tima dia kunusonekena oma ma luvuluku tuna lwau e ntwadi, kuma kia Yesu Kristu:

YUDA 4-16 owau mbwene vo diambote yanusonekena muna kunuwondelela kimana lwanwana e vit’a ngolo mu kuma kia lukwikilu luna lwavewa emvimba kuna kw’aveledi. 4 E kuma kadi wau nulembele wo zaya, wantu ankaka bakotele vovo lwina, ana bazengelwa tumbu kiaki tuka kuna nz’ankulu mun’owu wa Sono; mindembi vumina Nzambi, bakitwidi e nsambu za Nzambi eto se nswa wavangila mavangu mansoni1 yo kondwa kwikizi kwa Yesu Kristu wa Mfumu eto ona watusumba. 5 Kanele vo lutomene zaya mawonso mama, nzolele kunusungamesa vo Yave vava kavuluza nkangu muna nsi a Engipito, wafwasa awana balembi songa lukwikilu. 6 Ambasi mpe, ana balembi tatidila fulu kiau,1 bayambula e kalu yau, wabalundila muna tuvambu twa mvu ya mvu, muna tombe kin’e bu, muna lumbu kianene kia mfundisa. 7 Diau adimosi mpe, esi Sodomo ye Ngomora ye esi mavata mazieta mo bayivana emvimba muna zumba1 yo landa e zolela ya nitu; basiwa se mbandu a lulukisu kwa yeto wau batambula e tumbu kia tiya twa mvu ya mvu.2 8 Wantu awaya mpe muna ndozi zau, besafulanga e nitu yo veza e wisa yo tianguna akwa zitu. 9 Kansi, Mikaele wa mbasi ambuta vava katantana yo Nkadi ampemba yo filana mpaka muna diambu dia vimbu dia Mose, kakabuka ko muna kunzengela nzengo za lufwasu ngatu kuntianguna, kansi wavova vo: “Yambula

352 Yave kasemba.” 10 Kansi, wantu awaya betiangunanga mawonso ke bebakulanga ko. Mana bazayidi muna kiwuntu kiau nze bulu ikondelo nyindu, i mau bekuyisafulwilanga. 11 Diavonza kikilu kwa yau, kadi balende muna nzil’a Kaini, balundumukini muna vilwa wa Bilami mu vava o nsendo, babukumukini muna moko kia ukolami wa Kora! 12 Awaya i matadi maswekama muna maza, wau bedianga yeno vamosi muna malambu meno ma nzolani, avungudi bekuyidikilanga kondwa wonga; matuti makondwa maza mefilakeswa kwa tembwa oku yo kuna; nti miakondwa bundu kuna mfoko a sivu,1 miafwa mfwa zole2 yo vuzwa; 13 bena nze mavuku ma kalunga mevetanga e mvindu kuna kumu eyi ikubafusulwisa e nsoni; ntetembwa ke zina ye nzil’a singama ko, zina zalundilwa e ndombe a tombe yakwele mvu. 14 Elo, o Kanoke wa nsambwadi muna luvila lwa Adami, wasakula mpe mu kuma kiau vava kavova vo: “Tala, o Yave wizidi ye yazi ya aveledi andi 15 kafundisa awonso, katumba mindembi vumina Nzambi awonso muna mavangu mau mawonso mambi, mana bavangila kuna bi wawonso, ye muna mambu mawonso mansoni mana asumuki awaya mindembi vumina Nzambi bavova mu kuma kiandi.” 16 Wantu awaya ayidimi, beyidimanga mu kuma kia mpila zingu kiau, belandanga e zolela yau, e nua miau mivovanga mambu 4 1 Muna Kingerekia, a·selgei·a. Tala Nsas’a mampwena-mpwena, ekolo besaMvovo. 6 1 I sia vo, kiyekwa kiau kuna zulu. 7 1 Tala Nsas’a Mvovo. 2 I sia vo, lufwasu lwa mvu ya mvu.

12 1 Yovo “mbangala.” 2 Yovo “fwa yakwele mvu.”

353 YUDA nisinanga1 ankaka muna wete dia yau kibeni. 17 Vo i yeno, azolwa, nusungamena mana mateka vovua1 kwa ntumwa za Mfumu eto Yesu Kristu, 18 una banuvovesa vo: “Muna lumbu yambaninu mukwiza akwa luvezo, belanda zolela yau yambi.” 19 I yau ana besianga mpambula, akwa kinitu, bakondwa kimwanda.1 20 Vo i yeno azolwa, nukumika lukwikilu lweno lwavauka yo samba muna mwand’avelela, 21 kimana nwasikila muna zola kwa Nzambi, ekolo nuvingilanga e nkenda za Mfumu eto Yesu Kristu ye vuvu kia moyo a mvu ya mvu.

17– LUSENGOMONO Mambu Mena mo 22 Nukwamanana fwila ankaka e nkenda ana bena yo lukatikisu; 23 nubavuluza muna kubazavuna vana tiya. Nufwilanga akaka e nkenda, nuvanganga wo kuna wonga, wau numenganga nkutu mvuatu una wasafulwa kwa nitu. 24 Kuna kwa ndiona olenda ´ kunulunga-lunga nwalembi ta sakuba yo kunutelamesa vana ndose a nkembo andi1 kondwa twangu,2 kuna kiese kiayingi, 25 kuna kwa Nzambi mosi kaka wa Mvuluzi eto muna Yesu Kristu wa Mfumu eto, nkembo, nene, nkuma ye wisa tuka muna tandu yavioka y’owau yamu mvu ya mvu. Amen.

16 1 Yovo “besivikisanga.” 17 1 Yovo “mambu masakulwa.” 19 1 Sina, “o mwanda.”

24 1 Yovo “muna ngiz’a nkembo andi.” 2 Yovo “mvindu.”

LU S E N G O M O N O KWA YOANE MAMBU MENA MO

1 Lusengomono lwa Nzambi muna Yesu (1-3) Mavimpi kuna kwa nkutakani nsambwadi (4-8) “Omono i Alfa ye Omega” (8) Yoane muna mwand’avelela i kakadila muna lumbu kia Mfumu (9-11) Mona meso kia Yesu ona wakembeswa (12-20) 2 Nsangu kwa nkutakani a Efeso (1-7), Semurena (8-11), Pengamo (12-17), ye Tuatira (18-29) 3 Nsangu kwa nkutakani a Sadi (1-6), Filadelefia (7-13), ye Laodikia (14-22) 4 Mona meso kia kunda kia Yave kuna zulu (1-11)

Yave ovuende vana kunda kiandi (2) Akuluntu 24 vana kunda (4) ´ Vangwa ya yamoyo (6) 5 Nkanda wina ye dimbu nsambwadi (1-5) Mwan’a meme obongele nkanda (6-8) Mwan’a meme ofwene batuna e dimbu (9-14) 6 Mwan’a meme obatwini e dimbu sambanu yantete (1-17) O nsundi muna mvalu ampembe (1, 2) Ndiona ofongele vana mvalu wambwaki okatwidi luvuvamu (3, 4) Ndiona ofongele vana mvalu wandombe otwese mvengele (5, 6)

LUSENGOMONO Mambu Mena mo

7

8

9

10

11

12

13

Ndiona ofongele vana mvalu wavesoka nkumbu andi Lufwa (7, 8) Awana bavondelwa kuna nsi a ziku (9-11) Nzakam’angolo ya ntoto (12-17) ´ Mbasi ya zisimbinini e tembwa ya lufwasu (1-3) 144.000 basiwa e dimbu (4-8) Ndong’ayingi ivuete mvuatu miampembe (9-17) E dimbu kia nsambwadi kibatwinu (1-6) ´ E mpungi ya zantete zisikilu (7-12) Luzayisu lwa vonza tatu (13) Mpungi yatanu (1-11) E vonza kiantete kiviokele, vonza yole yankaka mu kwiza ina (12) Mpungi yasambanu (13-21) Mbasi yangolo ikedi ye finkanda (1-7) “Nzambi ke vingila diaka ko” (6) E mbumb’avauka iluaka kumfoko (7) Yoane odidi e finkanda (8-11) Mbangi zole (1-13) Basakwidi mu lumbu 1.260, bevuete ngoto (3) Bevondwa yo lembi zikwa (7-10) Bevutuka moyo vava kivioka lumbu tatu ye ndambu (11, 12) E vonza kiazole kiviokele, kiatatu mu kwiza kina (14) Mpungi yansambwadi (15-19) Kintinu kia Mfumu eto ye kia Kuswa kiandi (15) Lufwasu lw’awana befwasanga e nza (18) Nkento, mwan’ayakala ye ngobodi (1-6) Mikaele onwene ye ngobodi (7-12) Ngobodi ovetelo ova nza (9) Nkadi ampemba ozeye wo vo kolo kiandwelo kasidi kiau (12) Ngobodi obangikidi o nkento (13-17) Bulu kiansisi kia ntu nsambwadi kitombokele tuka muna kalunga (1-10) Bulu kiansisi kia mpaka zole kitombokele tuka muna ntoto (11-13) Teke kia bulu kiansisi kia ntu nsambwadi (14, 15)

354 Dimbu ye lutangu lwa bulu kiansisi (16-18) 14 Mwan’a meme ye 144.000 (1-5) Nsangu za mbasi tatu (6-12) Mbasi itilumukanga muna zulu ina ye nsangu zambote (6, 7) Akwa nsambu ana befwila muna Kristu (13) Nkutika zole za mbongo a nza (14-20) 15 Mbasi nsambwadi ye vuku nsambwadi (1-8) Nkung’a Mose ye nkung’a Mwan’a meme (3, 4) 16 Pidi nsambwadi ya makasi ma Nzambi (1-21) Oyitidi kio ova ntoto (2), muna kalunga (3), muna nkoko ye nto za maza (4-7), vana ntangwa (8, 9), vana kunda kia bulu kiansisi (10, 11), muna Uferate (12-16), ye muna tembwa (17-21) Vit’a Nzambi muna Armangedo (14, 16) 17 Lufwasu lwa “Babele Anene” (1-18) Nkembi anene ofongele vana bulu kiansisi kiambwaki (1-3) Bulu kiansisi ‘kina ke kina ko, kansi se kitomboka muna mbilu’ (8) E mpaka kumi zinwanisi Mwan’a meme (12-14) E mpaka kumi zimengene nkembi (16, 17) 18 Mbw’a “Babele Anene” (1-8) “Nuvaika muna yandi e nkangu ame” (4) Bedila mu kuma kia mbw’a Babele (9-19) Kiese kuna zulu mu kuma kia mbw’a Babele (20) Babele otubilu muna kalunga nze tadi (21-24) 19 Nukembela Ya mu kuma kia mfundisa zandi (1-10) Longo lwa Mwan’a meme (7-9) Ndiona ofongele vana mvalu ampembe (11-16) Lambu diampwena dia Nzambi (17, 18) Lufwasu lwa bulu kiansisi (19-21)

355

LUSENGOMONO Mambu Mena mo – 1:13

20 Satana okangwa mu 1.000 dia mvu (1-3) Beyala yo Kristu mu 1.000 dia mvu (4-6) Satana ovaikiswa, i bosi kefwaswa (7-10) Amafwa befundiswa vana ndose a kunda kiampembe (11-15)

lwa Yesu Kris1 Lusengomono tu, luna o Nzambi kamvana ki-

21 Zulu diampa ye nz’ampa (1-8) Lufwa ke lukala diaka ko (4) Lekwa yawonso se yampa (5) Oma ma Yerusaleme Yampa (9-27) 22 Nkoko a maza ma moyo (1-5) Mfoko (6-21) ‘Wiza! Bonga o maza ma moyo e ngovo’ (17) “Wiza, e Mfumu Yesu” (20)

7 Tala! Okwiza muna matuti, o meso mawonso mekumona, ye awana bantobola; makanda mawonso ma nza memona ntantu mu kuma kiandi. I wawu kikilu, Amen. 8 “Omono i Alfa ye Omega,”1 u kavovele o Yave wa Nzambi, “Ndiona wina, ndiona wakala ye ndiona okwiza, wa Mpungu-ngolo.” 9 Mono Yoane, wa mpangi eno, ngina yeno e ntwadi muna lubangamu ye kintinu yo luzindalalu muna Yesu, kuna sanga kia Patemo yakala mu vovela oma ma Nzambi yo sia umbangi mu kuma kia Yesu. 10 Muna mwand’avelela yakadila muna lumbu kia Mfumu, ´ yawa nding’angolo oku nim’ame nze mpungi, 11 oku vo: “Mana omwene, soneka mo muna nkanda yo twika wo kwa nkutakani nsambwadi: kuna Efeso, kuna Semurena, kuna Pengamo, kuna Tuatira, kuna Sadi, kuna Filadelefia ye kuna Laodikia.” 12 Mpilukidi yatala ndiona wampovesanga, vava yaviluka, mbwene zangikilwa nsambwadi ya mini ya wolo, 13 vana

mana kasonga kwa ntaudi zandi o mambu mevangama ke kolo ko. Watuma mbasi andi kasonga lo muna sinsu kwa ntaudi andi, Yoane, 2 ona wasila diambu dia Nzambi umbangi yo umbangi wa Yesu Kristu ye mawonso mana kamona. 3 Nkwa nsambu ndiona otanga mu nding’angolo ye awana bewa mambu ma ungunza wau yo lunda mana masonama mo, kadi e ntangwa yasikidiswa ifinamene. 4 Mono Yoane, kuna kwa nkutakani nsambwadi zina muna mvivu wa Asia: Nsambu koko lwina yo luvuvamu lutukidi kwa “Ona wina, Ona wakala ye Ona okwiza,” ye kwa mianda nsambwadi mina vana ndose a kunda kiandi, 5 ye kwa Yesu Kristu, “Mbangi Akwikizi,” “mwan’antete muna mafwa,” ye “Nyadi a ntinu mia nza.” ˆ Ndiona utuzolele yo kutukula muna masumu meto muna menga ma yandi kibeni— 6 watukitula se kintinu, y’anganga kuna kwa Nzambi andi yo Se—elo, kuna 1:8 1 Yovo “A ye Z.” Alfa ye Omega i sono kiakwa yandi nkembo yo nkuma ntete ye kiansuka muna ndandani ya masono yamu mvu ya mvu. Amen. ma Kingerekia.

LUSENGOMONO 1:14–2:10 kati kwa zangikilwa ya mini vakedi ndiona wina nze mwan’a muntu, ovuete mvuatu wanda yamuna malu, okangidi mpond’a wolo vana tulu kiandi. 14 Kansi, o ntu ye nsuki zandi zampembe nze mika miampembe ye mvul’ampembe, o meso mandi nze nlaku a tiya, 15 o malu mandi nze nsongo ambote ukezimanga wau uveleleso vana soka dia tiya, e ´ nding’andi nze zu dia maza mayingi. 16 Okedi ye ntetembwa nsambwadi vana koko kwandi kwalunene, muna nu’andi muvaikidi ´ ´ nsosolo wanda, watoma twa, wa meno mole, e ndose andi nze ntangwa olezimina muna ngolo zandi. 17 Vava imwene, mbwidi vana malu mandi nze muntu wafwa. Untensekele o koko kwandi kwalunene yo vova vo: “Kumoni wonga ko. Omono i Wantete ye Wansuka, 18 ndiona una moyo, yafwa yakala, kansi tala, ngina o moyo yakwele mvu, ngina ye nsabi za lufwa ye Ziami.1 19 Dianu vo, soneka mana omwene, oma mena ye mana mevangama vava kivioka mambu mama. 20 E mbumb’avauka ya ntetembwa nsambwadi zina omwene vana koko kwame kwalunene ye zangikilwa nsambwadi ya mini ya wolo: E ntetembwa nsambwadi, mbasi za nkutakani nsambwadi zisunzulanga, e zangikilwa nsambwadi ya mini, nkutakani nsambwadi isunzulanga. “Kuna kwa mbasi a nkutakani ina muna Efeso soneka vo: I mau mama mavovele ndiona osimbidi ntetembwa nsambwadi vana koko kwandi kwalunene

356 yo kangala vana kati kwa zangikilwa nsambwadi ya mini ya wolo: 2 ‘Nzeye mavangu maku, mfuntuk’aku yo luzindalalu lwaku, ovo kulendi tonda wantu ambi ko, otontanga awana bekiyikilanga vo antumwa, kansi ke antumwa ko, omwene vo akwa luvunu. 3 Osonganga mpe luzindalalu, ozizidilanga muna diambu dia nkumbu ame yo lembi yoya. 4 Kansi, edi ngina diau kwa ngeye, wayambwidi o zola wakala kwau kuna lubantiku. 5 “‘Dianu vo, sungamena una wakala vitila wabwa, viluka ntima yo vutukila mavangu maku mantete. Avo kuvilukidi o ntima ko, ikwiza kwa ngeye, yakatula zangikilwa kiaku kia mini vana fulu kiandi. 6 Kansi, edi diambote wina diau: Omengene mavangu ma alandi a malongi ma Nikolao, mana mono imenganga mpe. 7 Ndiona ´ una yo matu, yambula kawa edi divovele mwanda kwa nkutakani: Ndiona osunda ikunyambula kadia e bundu kia nti a moyo una muna paradiso ya Nzambi.’ 8 “Kuna kwa mbasi a nkutakani ina muna Semurena soneka vo: I mau mama mavovele ‘Ndiona Wantete ye Wansuka,’ ona wakala wafwa ye una diaka moyo: 9 ‘Nzeye mpasi zaku yo usukami waku—kansi u mvuama—ye lutiangu lwa awana bekiyikilanga vo Ayuda, kansi ke Ayuda kwau ko, oyau i sambilu dia Satana. 10 Kumoni wonga ko mu kuma kia mpasi zina omona. Nkadi ampemba osia ankaka omo yeno muna pelezo kimana nwatontwa kikilu, numona e mpasi mu lumbu kumi. Zizidi1:18 1 Muna Kingerekia, “Hades,” i sia vo, zia- la ye kwikizi kana nkutu yamuna lufwa, ikuvana kolowa kia moyo. mi ya wantu awonso. Tala Nsas’a Mvovo.

2

357 11 Ndiona una yo matu, yambula kawa edi divovele mwanda kwa nkutakani: Ndiona osunda kemona nkutu lufwa lwazole ko.’ 12 “Kuna kwa mbasi a nkutakani a Pengamo soneka vo: I mau mama mavovele ndiona wina yo ´ ´ nsosolo wanda, watwa, wa meno mole: 13 ‘Nzeye koko wina, i sia vo, koko kwina e kunda kia Satana; kansi osimbinini nkumbu ame, kuvakwidi nkalu ko muna lukwikilu lwaku omu mono, kana nkutu muna lumbu ya Antipa wa mbangi ame akwikizi, ona wavondelwa ovo ndambu eno, koko kukalanga Satana. 14 “‘Kansi, mambu mandwelo ngina mau kwa ngeye, wina ye awana belandanga malongi ma Bilami, ona walonga Balaki kasia e sakuba vana vena wan’a Isaele ki´ mana badia yimenga ya teke yo ta zumba.1 15 Diau adimosi, ongeye mpe wina ye awana belandanga malongi ma Nikolao. 16 Dianu vo, viluka o ntima, avo ke wau ko, ikwiza kwa ngeye mu nzaki, ikubanwanisina muna nsosolo wa´ nda wa nu’ame. 17 “‘Ndiona una yo matu, ya´ mbula kawa edi divovele mwanda kwa nkutakani: Ndiona osunda ikumvana ndambu a mana ina yaswekwa, ikumvana mpe tadi diampembe yo soneka vana tadi e nkumbu ampa ina ke izayakene kwa muntu ko, nanga vo ndiona kaka oveno yo.’ 18 “Kuna kwa mbasi a nkutakani a Tuatira soneka vo: I mau mama mavovele o Mwan’a Nzambi, ndiona wina yo meso nze nlaku a tiya yo malu nze nsongo ambote: 19 ‘Nzeye mavangu 2:14, 20 1 Tala Nsas’a Mvovo.

LUSENGOMONO 2:11-29 maku, zola kwaku, lukwikilu lwaku, uselo waku yo luzindalalu lwaku, o mavangu maku mansuka masundidi oma mantete. 20 “‘Kansi, edi ngina diau kwa ngeye, oyambulwidi nkento ndioyo Izebele, ona okukiyikilanga vo ngunza ankento, olonganga yo vu´ kumuna ntaudi zame bata e zumba1 yo dia yimenga ya teke. 21 Imvene ntangwa kaviluka o ntima, kansi kazolele viluka ntima ko muna zumba1 yandi. 22 Tala, omono se ikuntuba vana mfulu a mayela, ye mpasi zayingi kw’awana betanga yandi e zumba, nanga vo baviluka e ntima muna mavangu mandi. 23 O wan’andi ikubavondela muna vuku kiampondi, kimana e nkutakani zawonso zazaya wo vo omono isatanga e nsi a mbundu1 ye ntima yo kunusendela konso muntu mun’owu wa mavangu mandi. 24 “‘Kansi, mpovele kwa ankaka muna yeno luna muna Tuatira, awonso ana ke belanda longi diadi ko, ye awana balembele zaya oma meyikilwanga vo “mambu masina ma Satana”: Kinutensekele zitu diankaka ko. 25 Kansi, nusimbinina mana nwina mau yavana nkwiza. 26 Ndiona osunda yo landa nzila zame yakuna nsuka, ikumvana e wisa kia zula, 27 ovungula nkangu muna mvuala ya sengwa, kimana ˆ bakosomonwa nze yinzu ya tuma, wauna yatambula kwa Se diame. 28 Ikumvana ntetembwa ankielelo. 29 Ndiona una yo matu yambula kawa edi divovele mwanda kwa nkutakani.’ 2:21 1 Muna Kingerekia, por·neia. Tala Nsas’a Mvovo. 2:23 1 Yovo “makani maswekama.” Sina, “nguba.”

LUSENGOMONO 3:1-18 “Kuna kwa mbasi a nkutakani ina muna Sadi soneka vo: I mau mama mavovele ndiona una ye mianda nsambwadi mia Nzambi ye ntetembwa nsambwadi: ‘Nzeye mavangu maku, i sia vo, mu nkumbu kaka winina moyo, kansi wafwa kwaku. 2 Yingila yo kumika lekwa yisidi, yina se ifwa, kadi mavangu maku kiwene mo malunga ko vana ndose a Nzambi ame. 3 Dianu vo, sungamenanga mana watambula yo wa, lundanga mo yo viluka o ntima. Avo kuyingila ko, nkwiza nze mwivi, kuzeye ko kana mu nkia ola nkwiza kwa ngeye. 4 “‘Kansi, una yo wantu akete1 muna Sadi ana balembele safula mvuatu miau, bekangala yame muna mvuatu miampembe, e kuma kadi dibafwanukini. 5 Ndiona osunda, ovuikwa mvuatu miampembe, e nkumbu andi kivunzuna yo nkutu ko muna nkand’a moyo, kansi itambulwila nkumbu andi vana ndose a Se diame ye vana ndose a mbasi zandi. 6 Ndiona una yo matu, yambula ´ kawa edi divovele o mwanda kwa nkutakani.’ 7 “Kuna kwa mbasi a nkutakani ina muna Filadelefia soneka vo: I mau mama mavovele ona wina vo wavauka, ona waludi, ona wina ye nsabi a Davidi, ona oziula kimana valembi kala muntu ozika, ona ozika kimana valembi kala muntu oziula: 8 ‘Nzeye mavangu maku—tala! nsidi mwelo wa ziuka vana ndose aku, wina vo ke vena muntu ko olenda wo zika. Nzeye wo vo kuna yo nkuma wayingi ko, olundidi diambu diame, kuvakwidi nkumbu ame nkalu ko. 9 Tala! Awana bena muna

3

3:4 1 Sina, “nkumbu zandwelo.”

358 sambilu dia Satana, ana bevovanga vo Ayuda, kansi ke Ayuda ko, akwa luvunu—ikubafila beza fukama vana malu maku kimana bazaya wo vo izolele. 10 Wau olundidi diambu dia luzindalalu lwame,1 omono mpe ikulunda muna ola a lutonto, luna lukwiza ova nza yawonso, muna tonta awana bezinganga ova nza. 11 Mu kwiza ngina mu nzaki. Simbinina mana una mau, kimana valembi kala muntu obonga kolowa kiaku. 12 “‘Ndiona osunda—ikunkitula se lunzi muna tempelo a Nzambi ame, ke vaika mo nkutu ko, ikunsoneka e nkumbu a Nzambi ame, nkumbu a mbanz’a Nzambi ame, Yerusaleme Yampa, ina ikulumukini kuna zulu kwa Nzambi ame, ye nkumbu ame yampa. 13 Ndio´ na una yo matu, yambula kawa edi divovele o mwanda kwa nkutakani.’ 14 “Kuna kwa mbasi a nkutakani ina muna Laodikia soneka vo: I mau mama mavovele Amen, wa mbangi akwikizi ye ludi, lubantiku lua nsem’a Nzambi: 15 ‘Nzeye mavangu maku, ngeye kukadi wanzizi ngatu watiya. Yadi zola vo wakala wanzizi yovo watiya. 16 Wau vo walakuka,1 kuna ` watiya ko ngatu wanzizi, ikuluka muna nu’ame. 17 Wau ovovele vo, “I mvuama, mvuidi kimvuama, kikondelo nkutu lekwa ko,” kansi kuzeye wo ko vo u nkwa mpasi yo lukendalalu, nsukami, mpofo ye nkonga, 18 ilukisi wasumba kwa mono o wolo waveleleswa muna tiya kimana wavuama, ye mvuatu miampembe kimana wavuata, e nsoni za nkonga aku zalembi moneka, ye nlongo mia meso waku3:10 1 Dilenda kala vo, “olende mbandu a luzindalalu lwame.” 3:16 1 Yovo “waleboka.”

359 sa muna meso maku kimana wamona. 19 “‘Awonso ana nzolele, ikubasemba yo kubalonga. Dianu vo, kala yo vema, viluka o ntima. 20 Tala! Ntelamene vana mwelo yo dodela. Avo muntu owa nding’ame yo ziula kielo, ikota muna nzo andi yo dia yandi nlekelo,1 oyandi mpe yo mono. 21 Ndiona osunda, ikunyambula kavuanda yame vana kunda kiame, wauna omono yasundila yo vuanda yo Se diame vana kunda kiandi. 22 Ndiona una yo matu, yambula ´ kawa edi divovele o mwanda kwa nkutakani.”’ I bosi, mbwene kielo kiaziuka kuna zulu, ngwidi ndinga antete ina nze mpungi, yavovana yame, oku vo: “Tomboka oku, ikusonga mambu mana mafwete vangama.” 2 Vana vau o mwand’a Nzambi ukulumukini omu mono, mbwene kunda kuna zulu ye ndiona ovuende vana kunda. 3 Ndiona ovuende vana kunda okezimanga nze tadi dia yasepi ye dia sadio,1 e nkongolo ina izietele e kunda, ikezimanga nze tadi dia emeraude. 4 Muna nzunguluk’a kunda mukedi kunda 24, mbwene akuluntu 24 bavuende vana kunda yayi, bavuete mvuatu miampembe ye kolowa zawolo vana ntu miau. 5 Vana kunda vavaikidi nsemo, ndinga ye miandazi;1 vana ndose a kunda vakweme mini nsambwadi, e mini yayi mianda nsambwadi mia Nzambi isunzulanga. 6 Vana ndose a kunda vakedi ye lekwa nze mbu a pelo1 ye tadi dia kristale.

LUSENGOMONO 3:19–5:3 Vana kati kwa kunda ye muna nzunguluk’a kunda mukedi ye va´ ngwa ya yamoyo yazala yo meso ku ntwala ye ku nima. 7 E vangwa kiantete kiamoyo kiakala nze nkosi, e vangwa kianzole kiamoyo kiakala nze swala dia ngombe, e vangwa kiatatu kiamoyo kiakala ye ndose nze ya muntu, ´ e vangwa kia ya kiamoyo kiakala nze ngo-zulu itimukanga. 8 E ´ vangwa ya yayi yamoyo, konso vangwa kiakala yo mave masambanu; yazala yo meso muna ndambu zawonso ye kuna nsi. Lembi vunda, fuku yo mwini ivovanga vo: “Wavauka, wavauka, wavauka o Yave wa Nzambi a Mpungu-ngolo, ndiona wakala, ndiona una ye ndiona okwiza.” 9 Konso ntangwa e vangwa yamoyo ivananga nkembo yo zitu yo matondo kwa Ndiona ovuende vana kunda, Ndiona ozinganga yamu mvu ya mvu, 10 akuluntu 24 befukamanga vana ndose a Ndiona ovuende vana kunda yo sambila Ndiona ozinganga yamu mvu ya mvu yo tuba e kolowa zau vana ndose a kunda, yo vova vo: 11 “E Yave wa Nzambi eto, ngeye ofwene tambula nkembo yo zitu ye ngolo, e kuma kadi ngeye wasema lekwa yawonso, muna luzolo lwaku inina yo semwa.” Mbwene vana koko kwalunene kwa Ndiona ovuende vana kunda, nkanda wasonama ndambu zau zole,1 wazingwa yo bindikwa ye dimbu nsambwadi. 2 Mbwene mbasi a ngolo ovovanga muna nding’angolo vo: “Nani ofwene zingumuna nkanda yo batuna e dimbu yandi?” 3 Kansi ke vakedi mosi 3:20 1 I sia vo, “madia ma nkokela.” 4:3 ko kuna zulu yovo ova ntoto ngatu

4

1 Yovo “tadi diantalu diambwaki.” 4:5 1 Yovo “mbandanu.” 4:6 1 Yovo “lumweno.”

5

5:1 1 Sina, “vana luse ye vana nima.”

LUSENGOMONO 5:4–6:6 muna nsi a ntoto olenda zingumuna nkanda yovo tala wo muna kati. 4 Ndididi kikilu kadi ke vasolokele muntu ko ofwene zingumuna nkanda yovo tala wo muna kati. 5 Kansi mosi muna akuluntu umpovese vo: “Yambula dila. Tala! E Nkosi a kanda dia Yuda, wa mwanzi a Davidi, osundidi kimana kazingumuna nkanda yo batuna dimbu yau nsambwadi.” 6 Mbwene vana kati kwa ku´ nda ye vangwa ya yamoyo ye vana kati kwa akuluntu, vatelamene mwan’a meme una nze yandi wavondwa, wina ye mpaka nsambwadi yo meso nsambwadi, e meso mama mesunzulanga mianda nsambwadi mia Nzambi mina mitumwanga omu nza yawonso. 7 Wizidi vana vau, obongele wo vana koko kwalunene kwa Ndiona ovuende vana kunda. 8 Vava ka´ bongele o nkanda, e vangwa ya yamoyo ye akuluntu 24 bafukamene vana ndose a Mwan’a meme, konso nkuluntu okedi ye kokolo ye pidi1 kiawolo kiazala ye ndumbu. (E ndumbu sambu ya aveledi isunzulanga.) 9 Bayimbidi nkunga wampa, oku vo: “Ongeye ofwene bonga o nkanda yo batuna e dimbu yandi, kadi wavondwa, muna menga maku wasumbila Nzambi nkangu muna makanda mawonso ye ndinga ye nkangu ye zula, 10 ubakitwidi se kintinu y’anganga kuna kwa Nzambi eto, bayala e nza.” 11 Mbwene ye ngwidi ndinga za mbasi zayingi muna nzunguluk’a kunda ye vangwa yamoyo ye akuluntu, o lutangu lwau yazi ye yazi ye mafunda ye mafunda, 12 bavovele muna nding’angolo 5:8 1 Yovo “lupinu.”

360 vo: “Mwan’a meme ona wavondwa ofwene tambula nkuma yo umvuama ye ngangu ye ngolo yo zitu yo nkembo ye nsambu.” 13 Ngwidi vangwa yawonso kuna zulu, ova ntoto ye muna nsi a ntoto ye muna kalunga ye yawonso ina mo, ivovele vo: “Kuna kwa Ndiona ovuende vana kunda ye kwa Mwan’a meme, nsambu yo zitu yo nkembo yo nkuma yamu ´ mvu ya mvu.” 14 E vangwa ya yamoyo ivovele vo: “Amen!” akuluntu bafukamene yo kunda Nzambi. Mbwene Mwan’a meme vava kabatwini kimosi vana vena dimbu yau nsambwadi, ngwidi ki´ mosi muna vangwa ya yamoyo kivovele muna ndinga nze ya mwandazi1 vo: “Wiza!” 2 Mbwene mvalu ampembe, ndiona ofongele wo una ye mfumba; oveno kolowa, ovaikidi, wele sundinge yo fokola e nsund’andi. 3 Vava kabatwini e dimbu kianzole, ngwidi vangwa kiamoyo kianzole kivovele vo: “Wiza!” 4 Vavaikidi mvalu wankaka, wambwaki, ndiona ofongele wo oveno nswa wa katula luvuvamu ova nza kimana wantu bavondaziana, oveno mpe nsosolo ampwena. 5 Vava kabatwini e dimbu kiatatu, ngwidi vangwa kiamoyo kiatatu kivovele vo: “Wiza!” Mbwene mvalu wandombe, ndiona ofongele wo una ye balanza vana koko kwandi. 6 Ngwidi ndinga vana ´ kati kwa vangwa ya yamoyo, ivovele vo: “Kilo kimosi1 kia masa muna denali mosi,2 yilo tatu ya bale muna denali mosi, kufwasi mazi ma olive ye vinyu ko.”

6

6:1 1 Yovo “mbandanu.” 6:6 1 Sina, “quart mosi.” 2 Nzimbu za palata za esi Roma. I mfutu a salu kia lumbu kiamvimba.

361 7 Vava kabatwini e dimbu kia´ ya, ngwidi e nding’a vangwa kia´ moyo kiaya, ivovele vo: “Wiza!” 8 Mbwene mvalu wavesoka,1 ndiona ofongele wo nkumbu andi Lufwa. E Ziami2 kinlende lukufi. ´ Baveno e wisa muna tini kiaya kia nza, bavondela muna nsosolo wanda ye muna mvengele, ye muna vuku yampondi ye muna bulu yansisi ya nza. 9 Vava kabatwini e dimbu kiatanu, mbwene kuna nsi a ziku e mioyo1 mia awana bavondwa mu kuma kia diambu dia Nzambi ye mu kuma kia umbangi basia. 10 Bavovele muna nding’angolo oku vo: “E Mfumu Nzambi avauka ye ludi, kolo kwa ovingila muna fundisa yo landa e kunda kia menga meto muna awana bena ova nza?” 11 Konso muntu muna yau oveno mvuatu ampembe, bavoveso vo bavunda mu kolo kiakete yavana kilunga o lutangu lwa akw’au antaudi ye mpangi zau, ana bevondwa wauna oyau bavondelwa. 12 Vava kabatwini e dimbu kia sambanu, mbwene nzakama yangolo ya ntoto; ntangwa ikitukidi yandombe nze ngoto a mika,1 ngonde yawonso ikitukidi nze menga, 13 e ntetembwa za zulu zisotokele ova nza nze nti a nsanda usotolanga bundu yansulu avo unikwinu kwa tembwa kiangolo. 14 E zulu diyalwilu nze nkanda uzingwanga, miongo miawonso ye sanga yawonso ikatwilu vana fulu yau. 15 E ntinu mia nza, akwa tunda, mfumu za makesa, mvuama, akwa ngolo, ntaudi zawonso ye avevoki awonso, baswekamene

LUSENGOMONO 6:7–7:8 muna nduka ye muna matadi ma miongo. 16 Bavovese miongo ye matadi vo: “Nutubwila yo kutusweka vana ndose a Ndiona ovuende vana kunda ye muna makasi ma Mwan’a meme, 17 e kuma kadi e lumbu kianene kia makasi mau kilueke, nani olenda kio telamena?” ´ I bosi, mbwene mbasi ya zite´ lamene muna konko ya ya nza, ´ zisimbinini e tembwa ya ya nza kimana valembi vekomoka tembwa ova nza yovo muna kalunga ngatu muna konso nti. 2 Mbwene mbasi yankaka itombokele kuna kuvaikilanga ntangwa,1 ina ye dimbu kia Nzambi amoyo; ibokele muna ´ nding’angolo kwa mbasi zau ya zina zavewa o nswa wafwasa e nza ye kalunga, 3 oku vo: “Ke nuvangi e nza diambu ko yovo kalunga ngatu nti, yavana tusia ntaudi za Nzambi eto e dimbu vana ndose zau.” 4 Ngwidi lutangu lwa awana basiwa e dimbu, 144.000, basiwa e dimbu muna makanda mawonso ma wan’a Isaele: 5 Muna kanda dia Yuda 12.000 basiwa e dimbu; muna kanda dia Rubeni 12.000; muna kanda dia Ngadi 12.000; 6 muna kanda dia Asere 12.000; muna kanda dia Nafetali 12.000; muna kanda dia Manase 12.000; 7 muna kanda dia Simeone 12.000; muna kanda dia Levi 12.000; muna kanda dia Yisakare 12.000; 8 muna kanda dia Zebulune ˆ 6:8 1 Yovo “aseboka.” 2 Muna Kingerekia, 12.000; “Hades.” Tala Nsas’a Mvovo. 6:9 1 I menga muna kanda dia Yosefe 12.000; mau mabungulwa vana ziku. Tala Nsas’a Mvovo. 6:12 1 Nanga mika mia nkombo.

7

7:2 1 Yovo “este.”

LUSENGOMONO 7:9–8:10 muna kanda dia Benyamini 12.000 basiwa e dimbu. 9 I bosi, mbwene ndong’ayingi ina ke ilendi tangakana kwa muntu ko, batukidi muna zula yawonso ye makanda ye nkangu ye ndinga, batelamene vana ndose a kunda ye vana ndose a Mwan’a meme, bavuete mvuatu miampembe; bena ye ndala vana moko mau. 10 Bekazanga muna nding’angolo, oku vo: “Luvuluzu lutukidi kwa Nzambi eto ona ovuende ova kunda ye kwa Mwan’a meme.” 11 Mbasi zawonso zitelamene muna nzunguluk’a kunda ye aku´ luntu ye vangwa ya yamoyo, babukikidi tuse twau vana ndose a kunda, bakundidi Nzambi, 12 bavovele vo: “Amen! Lusanisinu yo nkembo ye ngangu yo matondo yo zitu ye nkuma ye ngolo kuna kwa Nzambi eto yamu mvu ya mvu. Amen.” 13 Mosi muna akuluntu umpovese vo: “Aki nani awaya bavuete mvuatu miampembe, akweyi batukidi?” 14 Vana vau imvovese vo: “E Mfumu ame, ngeye ozeye.” Umpovese vo: “Awaya i yau batukidi muna mpasi zayingi, basukwidi e mvuatu miau yo pembesela mio muna menga ma Mwan’a meme. 15 I kuma benena vana ndose a kunda kia Nzambi, bekunsadilanga salu kiavauka fuku yo mwini muna tempelo andi; Ndiona ovuende vana kunda okubayalumwina e saba kiandi. 16 Ke bemona diaka nzala ko yovo vuina, ke bebangikwa kwa mwini ko ngatu kwa mbangazi, 17 kadi o Mwan’a meme, ona una vana kati kwa kunda okubavungula yo kubafila kuna nto za maza ma moyo. Nzambi okunguna mansanga mawonso muna meso mau.”

362 Vava kabatwini e dimbu kia nsambwadi, kuna zulu kukedi e pi-i mu tezo kia ndambu a ola. 2 Mbwene mbasi nsambwadi zina zitelamene vana ndose a Nzambi, ziveno mpungi nsambwadi. 3 E mbasi yankaka izidi yo telama vana ziku, ikedi ye yokelwa kiawolo kia ndumbu, iveno ndumbu ayingi kimana katambika yo vana ziku diawolo dina vana ndose a kunda ekolo e sambu ya aveledi awonso yawakananga. 4 O mwisi a ndumbu ina vana koko kwa mbasi utombokele vana ndose a Nzambi kumosi ye sambu ya aveledi. 5 Vana vau mbasi obongele yokelwa kia ndumbu, ozadisi kio ye tiya twa ziku, otubidi kio ova nza. Vakedi miandazi1 ye ndinga ye nsemo ye nzakam’a ntoto. 6 E mbasi zau nsambwadi zina ye mpungi nsambwadi zikubamene mu sika zo. 7 Ina yantete isikidi mpungi andi. Vakedi mvula a matadi ye tiya twasangwa o menga, tutubilu ova nza; e tini kiatatu kia nza kibomokene, e tini kiatatu kia nti kibomokene, titi yawonso yankunzu ibomokene. 8 E mbasi ina yanzole isikidi mpungi andi. Lekwa kina nze mongo ampwena kikweme yo tiya, kitubilu muna kalunga. E tini kiatatu kia kalunga kikitukidi se menga; 9 e tini kiatatu kia vangwa yamoyo1 ina muna kalunga ifwidi, e tini kiatatu kia nzaza kidimukini. 10 E mbasi ina yatatu isikidi mpungi andi. Kuna zulu kutukidi ntetembwa ampwena ikweme nze mini, isotokele muna tini kiatatu kia nkoko ye muna nto za maza.

8

8:5 1 Yovo “mbandanu.” 8:9 1 Yovo “vangwa ina ye mioyo.”

363 11 E nkumbu a ntetembwa, Nlulu. E tini kiatatu kia maza kikitukidi se nlulu, wantu ayingi bafwidi mu kuma kia maza, kadi maludisu. ´ 12 E mbasi ina ya ya isikidi mpungi andi. E tini kiatatu kia ntangwa kiwendo ye tini kiatatu kia ngonde ye tini kiatatu kia ntetembwa, kimana e tini kiau kiatatu kiakituka se tombe, o kuma kwalembi kala yo ntemo muna tini kiandi kiatatu, o fuku mpe diau dimosi. ´ 13 Mbwene yo wa ngo-zulu itilumukanga muna kati kwa zulu, ivovele mu nding’angolo, oku vo: “Vonza, vonza, vonza kwa awana ´ bena ova nza, muna kuma kia zu dia mpungi za mbasi tatu zina zisidi mu sika e mpungi zau!” E mbasi ina yatanu isikidi mpungi andi. Mbwene ntetembwa isotokele ova nza tuka kuna zulu, iveno e nsabi za wulu dia mbilu. 2 Iziwidi e wulu dia mbilu, mwisi utombokele muna wulu nze mwisi wa soka dia tiya diampwena, ntangwa ye tembwa ikitukidi se tombe mu kuma kia mwisi wa wulu. 3 Muna mwisi muvaikidi makonko, mezidi ova nza, maveno e wisa kiau kimosi ye kina kiavewa kwa nkutu1 za nza. 4 Mavoveso vo malembi vanga diambu kwa titi ya nza yovo ´ ma kiankunzu ngatu konso nti, kansi wantu kaka ana ke bena ye dimbu kia Nzambi ko vana ndose zau. 5 Makonko makanikinwa vo ke mabavondi ko, kansi mabamwesa kaka e mpasi mu ngonde tanu, e mpasi zau, nze mpasi za muntu otelo kwa nkutu. 6 Muna lumbu yayina, o wantu bevava lufwa, ka-

9

9:3 1 Yovo “kinkala-nkala.”

LUSENGOMONO 8:11–9:17 nsi ke besolola lo ko, belakukila lufwa o moyo, kansi lufwa lukubatina. 7 E mpwa za makonko zafwanana ye mpwa za mvalu mikubikilu mu kuma kia vita; vana ntu miau vakedi lekwa nze kolowa zawolo, e ndose zau nze ndose za wantu, 8 kansi e nsuki zau nze nsuki za akento. O meno mau nze meno ma nkosi, 9 e nkikwa za tulu yau nze nkikwa za tulu zasengwa. O mazu ma nsala zau nze mazu ma makalu ma mvalu miayingi mikwendanga e ntinu muna vita. 10 Makedi mpe ye nkila ye manga nze nkutu, muna nkila miau i mwina e ngolo zau zamwesa wantu e mpasi mu ngonde tanu. 11 Makedi ye ntinu au, mbasi a mbilu. E nkumbu andi muna Kiyibere, Abadone,1 kansi muna Kingerekia e nkumbu andi Apoluwone.2 12 E vonza kiantete kiviokele. Tala! Vonza yole yankaka ikwiza alandi vava kivioka mambu mama. 13 E mbasi ina yasambanu isikidi mpungi andi. Ngwidi ndinga itukidi muna mpaka za ziku dia wolo dina vana ndose a Nzambi, 14 ivovese mbasi ina yasambanu, ina ye mpungi vo: “Kutulula ´ e mbasi zau ya, zina zikangamene kuna nzadi a Uferate.” 15 E ´ mbasi zau ya, zina zakubikwa mu kuma kia ola ye lumbu ye ngonde ye mvu, zikutulwilu kimana zavonda tini kiatatu kia wantu. 16 O lutangu lwa makesa ma mvalu, yazi yole ya yazi;1 ngwidi lutangu lwau. 17 I wau wuwu mbwenene e mona-meso kia mvalu ye awana bafongele mio: Bena 9:11 1 Ina ye nsasa vo “Lufwasu.” 2 Ina ye nsasa vo “Mfwasi.” 9:16 1 I sia vo, 200.000.000.

LUSENGOMONO 9:18–11:4 ye nkikwa ya tulu yambwaki nze tiya, ya bule ye se kia kiende kia diaki nze lengo, e ntu mia mvalu nze ntu mia nkosi, muna nua miau muvaikidi tiya, mwisi ye lengo. 18 E vuku tatu yayi, tiya, mwisi ye lengo ivaikidi muna nua miau, ivondele tini kiatatu kia wantu. 19 E ngolo za mvalu zina muna nua ye muna nkila miau, e kuma kadi e nkila miau mina nze nioka, mina ye ntu, i miau mimwesa wantu e mpasi. 20 Vo i wantu ana basidi, ana balembi vondelwa muna vuku yayi, ke bavilukwa ntima ko muna mavangu ma moko mau; ke bayambwidi sambila nkuya ko, ye teke ya wolo ye palata ye nsongo ye tadi ye nti, ina ke ilendi mona ´ ko yovo wa ngatu kangala. 21 Ke bavilukwa ntima ko muna mponda zau, yovo muna mavangu mau ma mpandu, yovo muna zumba1 yau ngatu muna wivi wau. Mbwene mbasi yankaka yangolo, ikulumukini tuka kuna zulu, ivuete1 e tuti ye nkongolo vana ntu andi, e ndose andi ina nze ntangwa, o malu mandi nze malunzi ma tiya, 2 ikedi ye finkanda fiazingumuka vana koko kwandi. O kulu kwandi kwalunene kukedi muna kalunga, kansi kuna kwalumonso vana ntoto, 3 ikazidi muna nding’angolo nze nkosi ikwitanga. Vava kakazidi, e miandazi1 nsambwadi mivovele. 4 Vava miandazi1 miau nsambwadi mivovele, yadi soneka, kansi ndinga itukidi kuna zulu ivovele vo: “Sia e dimbu2 o mambu mana mavovele miandazi nsambwadi, kusoneki mo ko.” 5 E

364 mbasi ina mbwene itelamene vana kalunga ye vana ntoto izangwidi o koko kwandi kwalunene kuna zulu, 6 ididi e ndofi kwa Ndiona ozinganga yamu mvu ya mvu, ona wasema e zulu ye lekwa ina mo ye ntoto ye lekwa ina mo ye kalunga ye lekwa ina mo: “Nzambi ke vingila diaka ko. 7 Kansi muna lumbu ina e mbasi ya nsambwadi se isika e mpungi andi, e mbumb’avauka ina Nzambi kasamuna se nsangu zambote kwa ntaudi zandi angunza, iluaka kumfoko.” 8 Ngwidi ndinga itukidi kuna zulu, impovese diaka vo: “Nda, bonga e finkanda fiazingumuka vana koko kwa mbasi ina itelamene muna kalunga ye vana ntoto.” 9 Ngiele kwa mbasi imvovese kampana e finkanda. Umpovese vo: “Bonga fio, wadia fio, lula filula muna vumu kiaku, kansi muna nu’aku zenza fizenza nze wiki.” 10 Mbongele finkanda vana koko kwa mbasi, ndidi fio, muna nu’ame fizenzele nze wiki, kansi muna vumu kiame ndudi. 11 Ngwidi ndinga impovese vo: “Ofwete sakula diaka oma ma wantu ye zula ye ndinga ye ntinu miayingi.” Yavewa e tutu dina nze nkau,1 yavoveswa vo: “Telama wateza e nzo avauka a tempelo a Nzambi ye ziku ye awana besambilanga mo. 2 Kansi e yanzala kina kuna mbazi a nzo avauka a tempelo, yambula kio, kutezi kio ko, e kuma kadi kiavewa kwa zula, bediatakesa mbaz’avelela muna tambi yau mu ngonde 42. 3 Ituma mbangi zame zole basakula mu lumbu 1.260, bevuata ngoto.” 4 E mbangi zazi i nti mio9:21 1 Muna Kingerekia, por·neia. Tala Nsa- le mia olive ye zangikilwa yole ya

10

s’a Mvovo. 10:1 1 Yovo “izingilu.” 10:3, 4 1 Yovo “mbandanu.” 10:4 2 Yovo “lunda.”

11

11:1 1 Yovo “nkau wa tezela.”

365 mini itelamene vana ndose a Mfumu a nza. 5 Avo muntu ozolele kubamwesa e mpasi, tiya tuvaika muna nua miau yo bomona mbeni zau. Avo muntu ozolele kubamwesa e mpasi, i wau wuwu kafwete vondelwa. 6 Bena ye wisa kia kanga e zulu kimana e mvula zalembi noka muna lumbu ina besakulanga, bena ye wisa kia kitula o maza se menga yo mwesa nza e mpasi muna vuku ya mpila mu mpila konso ntangwa bazolele. 7 Vava bemana sia umbangi wau, e bulu kiansisi kina kitombokele muna mbilu, kikubanwanisa, kikubasunda yo kubavonda. 8 Mavimbu mau mekala muna nzila zampwena za mbanza yanene, iyikilwanga muna kimwanda ˆ vo Sodomo ye Engipito, i kuna kwavondelwa Mfumu au vana nti. 9 Nkangu ye makanda ye ndinga ye zula betala mavimbu mau mu lumbu tatu ye ndambu, ke beyambula ko vo mavimbu mau masiwa muna ziami. 10 Awana bena ova nza beyangalala mu kuma kiau yo kemba, betwikaziana tukau, e kuma kadi e ngunza zazi zau zole zamwesa awana bena ova nza e mpasi. 11 Vava kiavioka lumbu tatu ye ndambu, o mwand’a moyo watuka kwa Nzambi ukotele muna mavimbu, batelamene muna malu mau, awana babamwene babakamene kwa wonga wayingi. 12 Bawidi nding’angolo tuka kuna zulu, ibavovese vo: “Nutomboka oku.” Batombokele kuna zulu muna tuti, bamonekene kwa mbeni zau. 13 Muna ntangwa yayina vakedi nzakama yangolo ya ntoto, e tini kia kumi kia mbanza kibwidi; 7.000 ma wantu bavondwa kwa

LUSENGOMONO 11:5–12:2 nzakam’a ntoto, awana basidi bamwene wonga yo vana nkembo kwa Nzambi a zulu. 14 E vonza kiazole kiviokele. Tala! E vonza kiatatu nzaki kikwizilanga. 15 E mbasi ina ya nsambwadi isikidi mpungi andi. Kuna zulu kukedi ndinga zangolo, zivovele vo: “E kintinu kia nza kikitukidi se Kintinu kia Mfumu eto ye kia Kuswa1 kiandi, oyala nze ntinu yamu mvu ya mvu.” 16 Akuluntu 24 ana bavuende vana kunda yau vana ndose a Nzambi babukikidi tuse twau, bakundidi Nzambi, 17 oku vo: “Tutondele, e Yave wa Nzambi a Mpungu-ngolo, ndiona wina, ndiona wakala, e kuma kadi obongele nkum’aku wanene ye oyantikidi yala nze ntinu. 18 Kansi e zula yafunga makasi, o makasi maku mayiza, e ntangwa yasikidiswa mpe yayiza mu fundisa mafwa yo senda ntaudi zaku angunza ye aveledi ye awana bevuminanga nkumbu aku, andwelo ye anene, yo fwasa awana befwasanga e nza.” 19 E fulu kiavauka kia tempelo a Nzambi kuna zulu kiaziuka, e nkel’a kangu diandi imonekene vana fulu kiavauka kia tempelo andi. Vakedi nsemo ye ndinga ye miandazi1 ye nzakam’a ntoto ye mvul’a matadi yangolo. I bosi, sinsu kianene kimonekene kuna zulu: Nkento ovuete ntangwa, o ngonde kuna nsi a tambi yandi, vana ntu andi vakedi ye kolowa kia ntetembwa 12, 2 vumu kakala kiau. Okazidi muna ndunza zandi, e nsongo mia wuta mimbakidi.

12

11:15 1 Yovo “Kristu.” 11:19 1 Yovo “mbandanu.”

LUSENGOMONO 12:3–13:2 3 Sinsu kiankaka kimonekene kuna zulu. Tala! Ngobodi ampwena wambwaki una ye ntu nsambwadi ye mpaka kumi, ye banda1 nsambwadi ya kimfumu vana ntu miandi; 4 e nkil’andi uvolele tini kiatatu kia ntetembwa za zulu, utubidi zo ova ntoto. E ngobodi itelamene vana ndose a nkento ofinamene wuta kimana vava kewuta, kavempola mwan’andi. 5 Owutidi mwan’a yakala, ona ovungula zula yawonso muna mvual’a sengwa. O mwan’andi ozavuinu1 kuna kwa Nzambi yakuna kunda kiandi. 6 O nkento otinini kuna makanga, kuna kakubiˆ kilwa e fulu kwa Nzambi, i kuna bekundikila mu 1.260 ma lumbu. 7 Kukedi vita kuna zulu: Mikaele1 ye mbasi zandi banwene ye ngobodi, o ngobodi ye mbasi zandi banwene, 8 kansi ke basundidi ko,1 ngatu moneka diaka e fulu kiau kuna zulu. 9 Dianu vo, ngobodi anene ovetelo, nioka ankulu, ona oyikilwanga vo Nkadi ampemba ye Satana, ona ovukumunanga nza yawonso; ovetelo ova nza, e mbasi zandi zivetelo yandi kumosi. 10 Ngwidi nding’angolo kuna zulu, ivovele vo: “Owau, o luvuluzu luizidi, ye nkuma, ye Kintinu kia Nzambi eto ye wisa kia Kuswa1 kiandi, e kuma kadi o mfundi a mpangi zeto ovetelo, ona okubafundanga vana ndose a Nzambi eto, fuku yo mwini! 11 Bansundidi muna menga ma Mwan’a meme ye mu kuma kia diambu dia umbangi wau, ke ba-

366 zolele mioyo1 miau ko kana nkutu muna vonza kia lufwa. 12 Dianu vo, yangalala e zulu yo yeno ˆ nukalanga mo! Tatu kwa nza ye kalunga, e kuma kadi Nkadi ampemba unukulumukini, makasi mayingi kena mau, wau kazeye wo vo kolo kiandwelo kaka kasidi kiau.” 13 Vava ngobodi kamwene vo ovetelo ova nza, obangikidi nkento ona owutidi mwan’a yakala. 14 Kansi, mave mole ma ngo-zulu ampwena maveno kwa nkento kimana katilumuka kuna makanga kuna fulu kiandi, kuna kedikilwa mu kolo kimosi, ye kolo yole ye ndambu a kolo, kavavuka vana ndose a nioka. 15 O nioka ovaikisi maza nze nkoko muna nu’andi kuna nim’a nkento kimana o nkoko wankukulwisa. 16 Kansi o ntoto usadisi o nkento, uziwidi nu’andi, uminini o nkoko una kavaikisi o ngobodi muna nu’andi. 17 O ngobodi ofungidi nkento makasi, wele nwanisa nsadisw’a mbongo andi, ana belundanga nkanikinu mia Nzambi, bena ye kiyekwa kia sia umbangi mu kuma kia Yesu. Otelamene2 vana senge dia kalunga. Mbwene bulu kiansisi kitombokele muna kalunga, kina ye mpaka kumi ye ntu nsambwadi, vana mpaka zandi banda1 kumi ya kimfumu, kansi vana ntu miandi nkumbu za lutiangu. 2 E bulu kiansisi kina mbwene kikedi nze ngo, kansi o malu mandi nze ma urse, o nu’andi nze nu’a nkosi. O ngobodi ovene kwa bulu nkum’a12:3; 13:1 1 Yovo “kolowa ya kimfumu.” 12:5 ndi ye kunda kiandi ye wisa kia1 Yovo “obakilu.” 12:7 1 Ina ye nsasa vo, mpwena. “Nani Ofwanane yo Nzambi?” 12:8 1 Dilenda kala vo, “kansi osundilu [i sia vo, ngobodi].” 12:10 1 Yovo “Kristu.”

13

12:11 1 Tala Nsas’a Mvovo. 13:1 2 I sia vo, ngobodi.

367 3 Mbwene umosi muna ntu andi uluekelo mputa ya mpondi, kansi e mput’andi ya mpondi isasukidi, e nza yawonso ilende e bulu kiansisi yo sivika. 4 Bakundidi o ngobodi wau vo ovene wisa kwa bulu kiansisi, bakundidi e bulu kiansisi mu mvovo emi: “Nani wina nze bulu kiansisi, nani olenda kio nwanisa?” 5 Kiveno nua uvovanga mambu manene ye malutiangu, kiveno e wisa kia vanga mambu mu ngonde 42. 6 Kiziwidi nu’andi mu tianguna Nzambi, kiatianguna nkumbu andi ye kalu1 kiandi, ye awana nkutu bekalanga kuna zulu. 7 Kiveno nswa wa nwanisa aveledi yo kubasunda, kiveno e wisa kiayala makanda mawonso ye nkangu ye ndinga ye zula. 8 Awonso ana bekalanga ova nza bakundidi kio. Tuka kuna semo dia nza, ke mosi ko muna yau wasonama e nkumbu muna nkand’a moyo a Mwan’a meme ona wavondwa. 9 Ndiona una ye matu, yambu´ la kawa. 10 Avo muntu osikidisilu kinkole, muna kinkole kekwenda. Avo muntu ovondela muna nsosolo, muna nsosolo mpe kevondelwa. Ovava i vevavilwanga luzindalalu yo lukwikilu kuna kw’aveledi. 11 I bosi, mbwene bulu kiankaka kiansisi kitombokele tuka muna ntoto, kina ye mpaka zole nze mwan’a meme, kansi kiyantikidi vova nze ngobodi. 12 Kisadidi e wisa kiawonso kia bulu kiantete kiansisi vana ndose andi. Kifilanga e nza ye awana bekalanga vo mu kunda e bulu kiantete kiansisi kina kiawukwa e mputa ya mpondi. 13 Sinsu yanene 13:6 1 Yovo “saba.”

LUSENGOMONO 13:3–14:3 kivanganga, kikulumunanga nkutu e tiya ova nza tuka kuna zulu, vana ndose a wantu. 14 Kivukumunanga awana bekalanga ova nza mu kuma kia sinsu ina kavaninwa o nswa kavanga vana ndose a bulu kiansisi, ekolo kevovesanga awana bekalanga ova nza bavanga e teke kia bulu kiansisi kina kialuekwa mu nsosolo, kansi kiazinga. 15 Kiveno nswa wa vana fulumwinu1 kwa teke kia bulu kiansisi, kimana e teke kia bulu kiansisi kiavova yo vondesa awonso awana ke bazolele kunda teke kia bulu kiansisi ko. 16 Kifilanga wantu awonso —andwelo ye anene, mvuama ye asukami, avevoki ye abundu—kimana basiwa e dimbu muna moko mau malunene yovo vana tuse twau, 17 ke vena ona olenda sumba ko yovo teka nanga ndiona kaka una ye dimbu, nkumbu a bulu kiansisi yovo lutangu lwa nkumbu andi. 18 Ovava i vevavilwanga ngangu: Ndiona una ye umbakuzi yambula kabadika lutangu lwa bulu kiansisi, kadi i lutangu lwa muntu, o lutangu lwandi 666. I bosi, mbwene Mwan’a meme otelamene vana Mongo a Zione, ana bena yandi 144.000, e nkumbu andi ye nkumbu a Se diandi yasonama vana tuse ´ twau. 2 Ngwidi zu ditukidi kuna ´ zulu nze zu dia maza mayingi, ´ nze zu diangolo dia mwandazi;1 e ´ ´ zu dina ngwidi nze zu dia ndinga za ayimbidi besikanga kokolo yau. 3 Beyimbilanga nkunga owu wina nze nkunga wampa vana ndose a

14

13:15 1 Yovo “mwanda.” 14:2 1 Yovo “mbandanu.”

LUSENGOMONO 14:4-20 ´ kunda ye vana ndose a vangwa ya yamoyo ye akuluntu, ye ke vena muntu ko olenda longoka nkunga wau nanga vo 144.000 kaka, ana basumbwa ova nza. 4 Awaya ke bayisafula ye akento ko; bena se mienze. I yau belandanga Mwan’a meme konso kuna kekwenda. Basumbwa vana vena wantu nze ntomoni1 kuna kwa Nzambi ye kuna kwa Mwan’a meme, 5 muna nua miau ke musolokele luvunu ko; bakondwa twangu.1 6 Mbwene mbasi yankaka itilumukanga muna kati kwa zulu, ina ye nsangu zambote mu samunwina awana bekalanga ova nza, kwa zula yawonso, makanda, ndinga ye nkangu. 7 Ivovele muna nding’angolo, oku vo: “Nuvumina Nzambi yo kumvana nkembo, kadi e ntangw’a mfundis’andi ilueke, nusambila Ndiona wasema zulu ye nza, ye kalunga ye nto za maza.” 8 E mbasi ina yanzole ilende, ivovele vo: “Obwidi! Obwidi, e Babele Anene, ona onuikini zula yawonso e vinyu a zinu1 dia zumba2 yandi!” 9 E mbasi ina yatatu, ibalende, ivovele muna nding’angolo, oku vo: “Konso ona okunda bulu kiansisi ye teke kiandi yo tambula dimbu vana luse lwandi yovo vana koko kwandi, 10 onuikwa mpe e vinyu a makasi ma Nzambi ina ibukwilu muna mbungw’a makasi Mandi, yalembi sangwa lekwa, yo bangikwa vana tiya ye lengo vana ndose a mbasi zavelela ye vana ndose a Mwan’a meme. 11 O mwisi a tiya twa lubangamu lwau utomboka yamu mvu ya mvu, ke bevundanga ko fuku yo mwi-

368 ni, ana bekundanga e bulu kiansisi ye teke kiandi ye konso ona otambwidi e dimbu kia nkumbu andi. 12 Ovava i vevavilwanga luzindalalu kuna kw’aveledi, ana belundanga e nkanikinu mia Nzambi yo simbinina lukwikilu lwa Yesu.” 13 Ngwidi ndinga itukidi kuna zulu, ivovele vo, “Soneka: Akwa nsambu amafwa ana befwila muna Mfumu, tuka owau yakuna kulanda. Elo, i uvovele o mwanda, yambula bavunda muna salu yau, kadi mavangu mau mekubalanda.” 14 I bosi, mbwene tuti diampembe, ndiona ofongele vana tuti una nze mwan’a muntu, una ye koˆ lowa kia wolo vana ntu andi ye sa´ kilwa kiatwa vana koko kwandi. 15 E mbasi yankaka ivaikidi muna nzo avauka a tempelo, ibokele muna nding’angolo kwa ndiona ofongele vana tuti, oku vo: ˆ “Kotesa sakilwa kiaku yo kutika mbongo, kadi e ntangw’a nkutika ifwene, e nkutik’a mbongo a nza ifwene.” 16 Ndiona ofongele ˆ vana tuti okotese sakilwa kiandi ova nza, e mbongo a nza ikutikilu. 17 E mbasi yankaka ivaikidi muna nzo avauka a tempelo ina ˆ kuna zulu, una mpe ye sakilwa ´ kiatwa. 18 E mbasi yankaka ivaikidi vana ziku, ina ye wisa kia tiya. Ibokele muna nding’angolo kwa ˆ ndiona una ye sakilwa kia twa, ˆ oku vo: “Kotesa sakilwa kiaku kia´ ˆ twa, wasaka e saki ya nsing’a vinyu ya nza, e kuma kadi e bundu yandi ibweke.” 19 E mbasi okoˆ ˆ tese sakilwa kiandi ova nza, osakidi nsing’a vinyu a nza, otubi14:4 1 I sia vo, wantu antete. 14:5 1 Yovo “mvindu.” 14:8 1 Yovo “makasi.” 2 Muna Ki- di wo muna kaminu dia vinyu dia makasi ma Nzambi. 20 E bundu ngerekia, por·neia. Tala Nsas’a Mvovo.

369 muna kaminu dia vinyu idiatakeso kuna mbazi a mbanza, muna kaminu dia vinyu muvaikidi menga yamuna bindikilwa ya mvalu, malueke yamuna stadia1 1.600. Mbwene sinsu kiankaka kuna zulu, kianene ye kia sivi, mbasi nsambwadi zina ye vuku nsambwadi. Eyayi i vuku yansuka, kadi muna vuku yayi i mufokokela o makasi ma Nzambi. 2 Mbwene lekwa kina nze mbu a pelo1 wasangwa ye tiya, awana basundidi bulu kiansisi ye teke kiandi yo lutangu lwa nkumbu andi batelamene vana mbu a pelo, bena ye kokolo ya Nzambi. 3 Beyimbilanga nkung’a Mose wa ntaudi a Nzambi ye nkung’a Mwan’a meme, oku vo: “Manene ye masivi o mavangu maku, e Yave wa Nzambi a Mpungu. E nzila zaku zansongi ye ludi, e Ntinu a mvu ya mvu. 4 Nani olembi kuvumina yo kembela e nkumbu aku, e Yave, wau vo ngeye kaka i nkwa kwikizi? Kadi e zula yawonso ikwiza kunda vana ndose aku, e kuma kadi e mfundisa zaku zansongi zisengomweno.” 5 I bosi, mbwene fulu kiavauka muna saba kia umbangi kuna zulu kiziwukidi, 6 e mbasi nsambwadi zina ye vuku nsambwadi zivaikidi muna fulu kiavauka, zivuete nlele a lino wavelela ulezimanga, bazingidi mponda za wolo vana tulu yau. 7 Mosi muna va´ ngwa ya yamoyo ovene kwa mbasi nsambwadi pidi1 ya wolo yazala yo makasi ma Nzambi, ona ozinganga yamu mvu ya mvu. 8 E fulu kiavauka kizele ye mwisi mu kuma kia nkembo a Nzambi yo nkum’a-

LUSENGOMONO 15:1–16:10 ndi, ke vakedi mosi ko olendele kota muna fulu kiavauka yavana yafokoka e vuku nsambwadi ya mbasi nsambwadi. Ngwidi nding’angolo itukidi muna fulu kiavauka ivovele kwa mbasi nsambwadi vo: “Nwenda yitila vana nza e pidi1 yau nsambwadi ya makasi ma Nzambi.” 2 Ona wantete wele, oyitidi e pidi1 kiandi ova ntoto. Mputa za mpondi, zisayananga zivaikidi muna wantu bena ye sinsu kia bulu kiansisi ye awana bekundanga e teke kiandi. 3 Ona wanzole oyitidi e pidi1 kiandi muna kalunga. E kalunga ikitukidi menga nze ma muntu wafwa, e vangwa yawonso yamoyo ifwidi, elo, eyi ina muna kalunga. 4 Ona watatu oyitidi pidi1 kiandi muna nkoko ye nto za maza. Makitukidi se menga. 5 Ngwidi mbasi una ye wisa kia maza ovovele vo: “Ngeye wina, ngeye wakala, u nkwa kwikizi ye nsongi, wau ofundisi mambu mama, 6 kadi yau babungula menga ma aveledi ye angunza, ubavene menga banua; bafwanukini wo.” 7 Ngwidi e ziku divovele vo: “Elo, Yave wa Nzambi a Mpungu-ngolo, e mfundisa zaku zansongi ye ludi.” ´ 8 Ona wanya oyitidi e pidi1 kiandi vana ntangwa, e ntangwa iveno nswa yabangika wantu muna tiya. 9 Wantu babangikilu kwa mbangazi yangolo, kansi batiangwini nkumbu a Nzambi ona wina ye wisa muna vuku yayi, ke bavilukidi ntima ko yo kumvana o nkembo. 10 Ona wantanu oyitidi e pidi1 kiandi vana kunda kia bulu kiansi14:20 1 Tezo kia kilometa 296. Stadia i tini kia- si. E kintinu kiandi kikitukidi se

15

kala yo lambuka kwa meta 185. 15:2 1 Yovo “lumweno.” 15:7; 16:1 1 Yovo “tupinu.”

16

16:2-4, 8, 10 1 Yovo “lupinu.”

LUSENGOMONO 16:11–17:6 tombe, o wantu bayantikidi tatika tubini twau mu kuma kia mpasi, 11 batiangwini Nzambi a zulu muna diambu dia mpasi zau ye mputa zau, ke bavilukidi ntima ko muna mavangu mau. 12 Ona wansambanu oyitidi pidi1 kiandi muna nzadi ampwen’a Uferate, e maza mandi mayumini yo kubika e nzila mu kuma kia atinu tuka kuna kuvaikilanga e ntangwa.2 13 Mbwene mambu matatu ma usafu mavumunwinwa1 mena nze yula mavaikidi muna nu’a ngobodi, muna nu’a bulu kiansisi ye muna nu’a ngunz’aluvunu. 14 Omama i mambu mavumunwinwa kwa nkuya mivanganga e sinsu yo kwenda kwa ntinu mia nza yawonso, babalunganisa vamosi muna vit’a lumbu kianene kia Nzambi a Mpungu-ngolo. 15 “Tala! Ikwizanga nze mwivi. Nkwa nsambu ndiona oyingilanga yo lunda mvuatu miandi, kimana kalembi kangala nkonga, o wantu bamona e nsoni zandi.” 16 Babalunganese vana fulu kiyikilwanga muna Kiyibere vo Armangedo.1 17 Ona wansambwadi oyitidi e pidi1 kiandi muna tembwa. E nding’angolo ivaikidi muna fulu kiavauka itukidi vana kunda, ivovele vo: “Divangamene!” 18 Vakedi nsemo ye ndinga ye miandazi1 ye nzakama yangolo ya ntoto, ke vakedi nzakam’a ntoto nze yayi ko tuka kiasemenwa wantu ova ntoto, e nzakam’a ntoto yampwe-

370 na ye yangolo kikilu. 19 E mbanza anene ivambanene mu kunku tatu, e mbanza za zula zibwidi; e Babele Anene isungameno vana ndose a Nzambi, kimana kavana yo e mbungw’a vinyu ya nsita za makasi mandi. 20 E sanga yawonso mpe itinini, e miongo ke misolokele ko. 21 I bosi, matadi mampwena ma mvula mabwididi wantu tuka kuna zulu, konso tadi dina ye zitu dia talanta1 mosi, o wantu batiangwini Nzambi mu kuma kia vuku kia mvul’a matadi, kadi e vuku kiampwena kikilu. Mosi muna mbasi nsambwadi zina ye pidi1 nsambwadi, wizidi, umpovese vo: “Wiza yasonga e mfundis’a nkembi2 anene ona ofongele vana maza mayingi, 2 ona atinu a nza betanga yandi e zumba,1 awana bena ova nza bakoleso kwa vinyu ya zumba2 yandi.” 3 E mbasi indete kuna makanga muna nkum’a mwanda. Mbwene nkento ofongele vana ntandu a bulu kiansisi kiambwaki, kiazala ye nkumbu za lutiangu, kina ye ntu nsambwadi ye mpaka kumi. 4 O nkento ovuete nlele a nduwa, wambwaki, uyiviengesele muna wolo, matadi mantalu, ye pelola, okedi ye mbungw’a wolo vana koko kwandi, yazala ye lekwa yangemi ye usafu wa zumba2 yandi. 5 Vana luse lwandi vasonamene nkumbu a mbumba: “Babele Ane´ ne, ngudi a akembi ye ma yangemi ya nza.” 6 Mbwene nkento ndio-

16:12 1 Yovo “lupinu.” 2 Yovo “kuna este.” 16:13 1 Sina, “mianda mia usafu.” 16:16 1 Muna Kingerekia, Har Ma·ge·don, muna Kiyibere una ye nsasa vo “Mongo a Mengido.” 16:17 1 Yovo “lupinu.” 16:18 1 Yovo “mbandanu.”

16:21 1 Talanta mosi ya Ngerekia yakala ye tezo kia yilo 20 ye ndambu (20,4 kg). 17:1 1 Yovo “tupinu.” 2 Yovo “nkento a muntazumba.” 17:2 1 Tala Nsas’a Mvovo. 17:2, 4 2 Muna Kingerekia, por·neia. Tala Nsas’a Mvovo.

17

371 yo okolelo menga ma aveledi ye menga ma mbangi za Yesu. Ozevo, vava imwene, nsivikidi kikilu. 7 E mbasi impovese vo: “Ekuma osivikidi? Ikuzayisa e mbumb’a nkento ye bulu kia` nsisi kina kinete, eki kina ye ntu nsambwadi ye mpaka kumi: 8 E bulu kiansisi kina omwene kiakala, kansi ke kina ko, se kitomboka muna mbilu, yo kwenda kuna lufwasu. Awana bena ova nza —ana bena vo e nkumbu zau ke zasonama muna nkand’a moyo ko tuka kiasemenwa e nza—besivika vava bemona e bulu kiansisi kina kiakala, kansi ke kina ko, kisinga kala diaka. 9 “Ovava i vevavilwanga umbakuzi wa nkwa ngangu: E ntu nsambwadi, miongo nsambwadi misunzulanga mina nkento kafongele. 10 Vena ye ntinu nsambwadi: Ntanu babwidi kala, mosi una, wankaka kalueke ntete ko; kansi vava keluaka, okala kaka mu fikolo. 11 E bulu kiansisi kina kiakala kansi ke kina ko, i ntinu wanana mpe, kansi muna ntinu nsambwadi kitukidi, kikwenda yakuna lufwasu. 12 “E mpaka kumi zina omwene, ntinu kumi zisunzulanga, mina ke mitambwidi ntete kintinu ko, kansi mitambwidi e wisa kia ola mosi, bayala kumosi ye bulu kiansisi. 13 E ntinu miami kani dimosi bena diau, i dianu bavanini o nkuma ye wisa kiau kwa bulu kiansisi. 14 Benwana yo Mwan’a meme, wau vo yandi i Mfumu a zimfumu ye Ntinu wa atinu, Mwan’a meme okubasunda. Awana mpe bena yandi, ana babokelwa yo solwa, akwa kwikizi besunda mpe.” 15 Umpovese vo: “E maza mana omwene, vana nkembi ka-

LUSENGOMONO 17:7–18:6 fongele, nkangu, ndonga, zula ye ndinga mesunzulanga. 16 E mpaka kumi zina omwene, ye bulu kiansisi, bemenga o nkembi yo kunsanza, bekunsisa e nkonga, bedia nitu andi yo kumbomona vana tiya. 17 Kadi o Nzambi osidi dio muna ntima miau edi dialunganesa e kani diandi, elo, balunganesa e kani dimosi bena diau, diavana kintinu kiau kwa bulu kiansisi, yavana e mvovo mia Nzambi milungana. 18 O nkento ona omwene, mbanza anene ina iyalanga e ntinu mia nza kesunzulanga.” I bosi, mbwene mbasi ankaka ikulumukini tuka kuna zulu una ye wisa kianene, e nza itemeso kwa nkembo andi. 2 Okazidi muna nding’a nkuma, oku vo: “Obwidi, obwidi, e Babele Anene, okitukidi se fulu kia nkuya ye swaminu dia mianda miawonso mia usafu, ye nuni zawonso za usafu yo mengwa! 3 E kuma kadi e zula yawonso ibwidi muna vinyu a zinu1 dia zumba2 yandi, atinu a nza batele yandi e zumba, akiti a nza bavuamini muna ulolo wa mavua mandi.” 4 Ngwidi ndinga yankaka itukidi kuna zulu, ivovele vo: “Nuvaika muna yandi e nkangu ame, nwalembi kala yandi e ntwadi muna masumu mandi yo lembi tambula e kunku kia vuku yandi. 5 Kadi masumu mandi makulamene yakuna zulu, Nzambi osungamene mavangu mandi mavilwa.1 6 Nunsendela wauna kavangidi kwa akaka, numfuta nkumbu miole muna mana kavangidi; muna mbungwa ina kakubikidi vinyu, nunkubikila mo nzongo

18

18:3 1 Yovo “makasi.” 2 Muna Kingerekia, por·neia. Tala Nsas’a Mvovo. 18:5 1 Yovo “nkanu miandi.”

LUSENGOMONO 18:7-22 miole. 7 Muna tezo kina kayikembesela yo zingila muna kimvuama kiandi kondwa kwa nsoni, i una mpe nuntwasila lubangamu ye dilu. Kadi ovovele muna ntim’andi vo: ‘Mfongele se ntinu ankento, kiafwilwa yakala ko, kidila nkutu ko.’ 8 Muna kuma kiaki, e vuku yandi muna lumbu kimosi ikwiza, lufwa ye dilu, mvengele yo bomonwa vana tiya, e kuma kadi o Yave wa Nzambi ona okumfundisa, nkwa nkuma. 9 “E ntinu mia nza mina mitanga yandi e zumba1 yo kala yandi e ntwadi muna umvuama wandi kondwa kwa nsoni, bekundila yo bunda e tulu mu kuma kia ntantu vava bemona mwisi a tiya tukumbomona. 10 Betelama kuna vala muna kuma kia wonga wa luˆ bangamu lwandi yo vova vo: ‘Tatu, ˆ tatu, e mbanza anene, Babele, e mbanza ankuma, kadi e mfundis’aku izidi muna ola mosi!’ 11 “Akiti a nza mpe bena ye ntantu yo dila mu kuma kiandi, e kuma kadi ke vena diaka muntu ko osumba kinkita kiau, 12 kinkita kia wolo, palata, matadi mantalu, pelola, nlele mia lino, nlele mia nduwa, nlele mia seda1 ye ´ nlele mia mbwaki; ye ma yawonso yavangilwa muna nti miansunga; salanganu yawonso yavangilwa muna mpungi,2 muna nti miantalu, nsongo, sengwa ye tadi diampembe; 13 ye kanela mpe, ye yuma ya nsunga ya India, ye ndumbu, ye mazi mansunga, ye dimbu wansunga, ye vinyu, yo mazi ma olive, ye mfumfu yo masa, ye ngombe, yo mameme, ye mvalu yo makalu, ye abundu ye mioyo mia

372 wantu. 14 Elo, e lekwa yambote ina walokokelanga itinini, madia ´ mawonso mambote ye ma yambote ivididi vana wina, ke ilendi soloka diaka ko. 15 “Akiti ana betekanga lekwa yayi, ana bavuamina kwa yandi, betelama kuna vala mu kuma kia wonga wa lubangamu lwandi, bemona ntantu yo dila, 16 bevova ˆ ˆ vo: ‘Tatu, tatu, e mbanza anene, ivuete nlele a lino, nlele a nduwa ye nlele ambwaki itomene kuyiviengesela muna wolo, matadi mantalu ye pelola, 17 e kuma kadi, o umvuama wau wawonso usanzilu muna ola mosi!’ “E mbuta zawonso za nzaza ye wantu ankaka bena mu nkangalu ye ansau ye awonso besadilanga muna mbu, batelamene kuna vala 18 bakazidi ekolo betalanga o mwisi a tiya tukumbomonanga yo vova vo: ‘Nkia mbanza ina nze mbanza anene?’ 19 Basidi ntoto vana ntu miau, bakazidi, bamweˆ ne ntantu yo dila, oku vo: ‘Tatu, ˆ tatu, e mbanza anene, muna awonso bena ye nzaza muna mbu bavuamini muna umvuama wandi, kadi osanzilu muna ola mosi!’ 20 “Yangalala e zulu, yo yeno aveledi mpe ye antumwa ye angunza, e kuma kadi o Nzambi untumbidi muna wete dieno!” 21 Mbasi mosi ankuma obongele e tadi diampwena nze tadi dia nikina masa, otubidi dio muna kalunga, ovovele vo: “I nzaki zazi ivetelwa e Babele, mbanza anene, ke imoneka diaka ko. 22 E ndinga za ayimbidi ana besikanga e kokolo, matutu, mpungi ye masikilu mankaka ke ziwakana diaka 18:9 1 Tala Nsas’a Mvovo. 18:12 1 I sia vo, mpusu zivaikanga muna yimpiatu. 2 I sia vo, ko. Omo ngeye ke musoloka diaka nkwa umbangu ko ona ovanga meno ma nzau ye bulu yankaka.

373 ´ konso lekwa, e zu dia tadi dia nikina masa ke diwakana diaka ko omo ngeye. 23 Ke mutemena diaka ntemo a mini ko omo ngeye, e nding’a toko ye ndumba ansompi ke yiwakana diaka ko omo ngeye; kadi akiti aku i awana basunda e tunda ova nza, e zula yawonso yavukumunwa muna mavangu maku ma mpandu. 24 Elo, muna yandi musolokele menga ma angunza ye aveledi ye awonso bavondwa ova nza.” I bosi, ngwidi nding’angolo nze ndong’ayingi kuna zulu. Bavovele vo: “Nukembela Ya!1 O luvuluzu yo nkembo yo nkuma, wa Nzambi eto, 2 e kuma kadi mfundis’andi yaludi ye nsongi. Ofwasidi nkembi1 anene ona wasafula e nza muna zumba2 yandi, olandidi kunda kia menga ma ntaudi zandi mena vana moko ma nkembi.” 3 Vana vau, bavovele muna nkumbu wanzole vo: “Nukembela Ya!1 O mwisi a lufwasu lwandi utombokanga yamu mvu ya mvu.” ´ 4 Akuluntu 24 ye vangwa ya yamoyo ifukamene yo kunda Nzambi ona ovuende vana kunda, bavovele vo: “Amen! Nukembela Ya!”1 5 E ndinga itukidi diaka vana kunda, ivovele vo: “Nukembelela Nzambi eto, yeno ntaudi zandi zawonso, yeno nukumvuminanga, andwelo ye anene.” ´ 6 Ngwidi e zu dina nze nding’a ´ ndong’ayingi, nze zu dia maza ma´ yingi, nze zu dia miandazi.2 Ivovele vo: “Nukembela Ya,1 kadi Yave wa Nzambi eto, wa Mpungu-ngolo oyantikidi yala! 7 Yambula twa-

LUSENGOMONO 18:23–19:16 mona kiese yo yangalala, tumvan’o nkembo, e kuma kadi o longo lwa Mwan’a meme lulueke, o ndumb’ansompi uyikubikidi. 8 Elo, oveno nswa kavuata nlele ukezimanga, wavelela, wa lino—kadi nlele a lino mavangu mansongi ma aveledi usunzulanga.” 9 Umpovese vo “Soneka: Akwa nsambu awana babokeleso kuna lambu dia longo lwa Mwan’a meme.” Umpovese diaka vo: “Omama i mambu maludi ma Nzambi.” 10 Dianu vo, mfukamene vana malu mandi kimana yankunda. Kansi umpovese vo: “Keba! Kuvangi wo ko! Omono i ntaudi wa nkw’aku ye mpangi zaku ana bena ye kiyekwa kia sia umbangi wa Yesu. Kunda Nzambi; kadi o sia umbangi wa Yesu i mwand’a ungunza.” 11 Mbwene zulu diziwukidi, tala! mvalu ampembe. Ndiona ofongele wo oyikilwanga vo Nkwa Kwikizi ye Ludi, ofundisi yo nwana e vita muna unsongi. 12 O meso mandi i nlaku a tiya, una ye banda1 yayingi ya kimfumu vana ntu andi. Una ye nkumbu yasonama ina ke izayakene kwa muntu ko, yandi kibeni kaka, 13 ovuete mvuatu wazazwa menga, e nkumbu andi, Diambu dia Nzambi. 14 E vu kia zulu kikunlandanga muna mvalu miampembe, bavuete nlele miampembe, miavelela, mia lino. 15 Muna nu’andi muvaiki´ ´ di nsosolo watwa, wanda, una ke wandila e zula, okubavungula ye mvual’a sengwa. Vana ntandu, odiatakesa e kaminu dia vinyu a 19:1, 3, 4, 6 1 Yovo “Aleluya!” E “Ya” i mpi- nsita za makasi ma Nzambi wa la yankufi yiyikilwanga nkumbu Yave. 19:2 Mpungu-ngolo. 16 Muna mvuatu 1 Yovo “nkento a munta-zumba.” 2 Muna Ki- andi, i sia vo, vana tungi dia kulu

19

ngerekia, por·neia. Tala Nsas’a Mvovo. 19:6 2 Yovo “mbandanu.”

19:12 1 Yovo “kolowa ya kimfumu.”

LUSENGOMONO 19:17–20:12 kwandi, vasonama nkumbu, Ntinu wa atinu ye Mfumu a zimfumu. 17 Mbwene mpe mbasi ankaka otelamene vana ntangwa, obokele mu nding’angolo, ovovese nuni zawonso zitimukanga kuna zulu, oku vo: “Nwiza oku, nwalungalakana muna lambu diampwena dia Nzambi, 18 kimana nwadia e nitu za ntinu, ye nitu za mfumu za makesa, ye nitu za akwa ngolo, ye nitu za mvalu ye awana bafongele mio, ye nitu za wantu awonso, avevoki, abundu, andwelo ye anene.” 19 Mbwene bulu kiansisi ye ntinu mia nza ye vu ya makesa mau balungalakene kimana banwanisa ndiona ofongele vana mvalu ye vu kiandi kia makesa. 20 E bulu kiansisi kibakamene kumosi ye ngunz’aluvunu ona wavanganga e sinsu vana ndose andi ina kavukumwinina awana batambula e dimbu kia bulu kiansisi ye awana bakunda e teke kiandi. Batubilu bamoyo vana yanga dia tiya twambomoni ye lengo. 21 Kansi, ankaka bavondelo muna nsosolo ´ wanda una uvaikidi muna nu’a ndiona ofongele vana mvalu. E nuni zawonso ziyukwiti e nitu zau. Mbwene mbasi okulumukini tuka kuna zulu, wina ye nsabi za mbilu ye luvambu lwampwena vana koko kwandi. 2 Obakidi e ngobodi, nioka ankulu-nkulu, una vo i Nkadi ampemba ye Satana, unkangidi muna 1.000 dia mvu. 3 Untubidi muna mbiˆ lu, umbindikidi muna yo sia e dimbu vana ntandu, kimana kalembi vukumuna diaka e zula yavana kilunga e 1.000 dia mvu. I bosi, ovaikiswa mu fikolo. 4 Mbwene e kunda, awana bafongele yo baveno e wisa kia fu-

20

374 ndisa. Mbwene mpe mioyo1 mia awana bavondwa2 mu kuma kia umbangi wa Yesu ye mu kuma kia vova oma ma Nzambi ye awana balembi kunda e bulu kiansisi ye teke kiandi yo lembi siwa e dimbu vana tuse ye moko mau. Bena o moyo yo yala kumosi yo Kristu muna 1.000 dia mvu. 5 (O mafwa mankaka ke mavutuka moyo ko yavana kialunga e 1.000 dia mvu.) O lwalu i lufuluku lwantete. 6 Akwa nsambu ye avauki awana bekala ye kunku muna lufuluku lwantete; muna yau o lufwa lwazole ke luna ye wisa ko, bekala se nganga za Nzambi yo Kristu, beyala yandi muna 1.000 dia mvu. 7 Vava kilunga e 1.000 dia mvu, Satana ovaikiswa muna pelezo, 8 ovaika kimana kavukumu´ na wantu muna konko yau ya ya nza, o Ngonge yo Mangonge okubalunganesa muna vita. O lutangu lwau lukala nze senge dia kalunga. 9 Bekwenda muna nza yawonso yo zieta kalu kia aveledi ye mbanza azolwa. Kansi o tiya tukulumuka kuna zulu tukubavempola. 10 O Nkadi ampemba ona wabavukumuna otubilu vana yanga dia tiya ye lengo, kuna kwateka tubwa bulu kiansisi ye ngunz’a luvunu; bebangikwa1 fuku yo mwini yamu mvu ya mvu. 11 Mbwene kunda kianene kiampembe ye Ndiona ofongele vo. E nza ye zulu ditinini vana ndose andi, ke vasolokele fulu ko mu kuma kiau. 12 Mbwene mafwa, anene ye andwelo, batelamene vana ndose a kunda, nkanda mizingumwinu. Kansi mbwene nkanda wankaka uzingumwinu; i 20:4 1 Tala Nsas’a Mvovo ye Lus 6:9, y.luk. 2 Sina, “bavondelwa muna soka.” 20:10 1 Yovo “besiwa mu pelezo.”

375 nkand’a moyo. O mafwa mafundisilu muna mambu masonama muna nkanda mun’owu wa mavangu mau. 13 O kalunga ovaikisi mafwa mena mo, o lufwa ye Ziami1 yivaikisi mafwa mena mo, konso muntu ofundisilu mun’owu wa mavangu mandi. 14 O lufwa ye Ziami1 itubilu kuna yanga dia tiya. O lwalu i lufwa lwazole, e yanga dia tiya. 15 Vana ntandu, konso ona walembi sonama e nkumbu muna nkand’a moyo, otubilu vana yanga dia tiya. Mbwene zulu diampa ye nz’ampa; kadi e zulu diantete ye nz’antete iviokele, o kalunga kena diaka ko. 2 Mbwene mpe mbanz’avauka, Yerusaleme Yampa, ikulumukini tuka kuna zulu kwa Nzambi, yakubama nze ndumb’ansompi uyiviengese mu kuma kia nkaz’andi. 3 I bosi, ngwidi nding’angolo itukidi vana kunda, ivovele vo: “Tala! E saba kia Nzambi kina yo wantu, kakala yau, bekala nkangu andi. O Nzambi yandi kibeni okala yau. 4 Okunguna mansanga mawonso muna meso mau, lufwa ke lukala diaka ko, ngatu kala diaka dilu, yovo kazu ngatu mpasi. Mambu mantete maviokele.” 5 Ndiona ofongele vana kunda ovovele vo: “Tala! Mvanga lekwa yawonso se yampa.” Ovovele mpe vo: “Soneka, kadi e mambu mama makwikizi1 ye ludi.” 6 Umpovese vo: “Mavangamene! Omono i Alfa ye Omega,1 i lubantiku ye nsuka. Konso ona wina ye vuina,

LUSENGOMONO 20:13–21:16 ikumvana nto za maza ma moyo e ngovo.1 7 Konso ona osunda, ovua mambu mama, omono ikala Nzambi andi, oyandi okala mwan’ame. 8 Kansi akwa unkuta ye awana bakondelo lukwikilu, ye akwa usafu ye ungemi, ye avondi a wantu, ye minta-zumba,1 ye akwa mpandu, ye asambidi a teke ye akwa luvunu awonso, e kunku kiau kuna yanga dikweme tiya ye lengo. O lwalu i lufwa lwanzole.” 9 Mosi muna mbasi nsambwadi zina ye pidi1 nsambwadi yazala ye vuku nsambwadi yansuka, wizidi, umpovese vo: “Wiza, ikusonga ndumb’ansompi, nkaz’a Mwan’a meme.” 10 Undete muna nkum’a mwanda vana mongo anene ye wa´ nda, unsongele mbanz’avauka, Yerusaleme, ikulumukini kuna zulu, tuka kwa Nzambi 11 ina yo nkembo a Nzambi. O ntemo andi nze tadi diantalu kikilu, nze tadi dia yasepi dikezimanga nze kristale. 12 Ina ye yaka kiampwena, kia´ nda, ye mielo 12 ye mbasi 12 vana mielo, vana mielo vasonama e nkumbu za makanda 12 ma wan’a Isaele. 13 Kuna este mielo tatu, kuna node mielo tatu, kuna sude mielo tatu ye kuna weste mielo tatu. 14 E yaka kia mbanza mpe kina ye nkubilwa 12 za matadi, i ˆ muna mwasonama e nkumbu 12 za ntumwa 12 za Mwan’a meme. 15 Ndiona ovovelenge yame okedi ye tezelo kia tutu dia wolo kimana kateza e mbanza, mielo miandi ye yaka yandi. 16 E mbanza ina ye ndambu ´ ya zafwanana, o lambuka yo vo20:13, 14 1 Muna Kingerekia, “Hades,” i sia vo, nga mpe diau adimosi. O tezele ziami ya wantu awonso. Tala Nsas’a Mvovo. e mbanza muna tutu, 12.000 ma

21

21:5 1 Yovo “mafwana bundwa e vuvu.” 21:6 1 Yovo “A ye Z.” Alfa ye Omega i sono kiantete ye kiansuka muna ndandani ya masono ma Kingerekia.

21:6 1 Yovo “lembi futa nzimbu.” 21:8 1 Tala Nsas’a Mvovo, “Zumba.” 21:9 1 Yovo “tupinu.”

LUSENGOMONO 21:17–22:11 stadia;1 o lambuka, yo vonga yo la kwafwanana. 17 Otezele mpe yaka yandi, 144 ma yikonso1 mun’owu wa ntezelo a muntu, eyayi mpe i ntezelo a mbasi. 18 E yaka ya matadi ma yasepi, e mbanza ya wolo wavelela nze pelo. 19 E nkubilwa ya yaka ya mbanza yaviengeselwa muna matadi mawonso mantalu: e nkubilw’antete yasepi, yanzole safiro, yanta´ tu kankedone, ya nya emeraude, 20 yatanu sadoni, yasambanu saredi, yansambwadi kerusolito, yanana berile, yavua topaze, yakumi kerusopraso, yakumi ye mosi yakinto, yakumi ye zole ametuste. 21 E mielo 12, pelola 12; konso mwelo wa pelola mosi. E nzila zampwena za mbanza za wolo wavelela nze pelo. 22 Kimwene mo tempelo ko, kadi Yave wa Nzambi wa Mpungungolo i tempelo andi yo Mwan’a meme mpe. 23 E mbanza ke ivuidi ntangwa mfunu ko ngatu ngonde katemesa yo, kadi o nkembo a Nzambi utemenanga yo, e mini kiandi i Mwan’a meme. 24 E zula ikangalela muna ntemo andi, e ntinu mia nza betwasa nkembo au muna yandi. 25 E mielo miandi ke mizikwa nkutu ko muna mwini, kadi o fuku ke ukala diaka ko. 26 Betwasa nkembo yo zitu wa zula muna yandi. 27 Konso lekwa kiasafuka, konso ona ovanganga oma mangemi yo vova luvunu ke kota mo nkutu ko; awana kaka basonama muna nkand’a moyo a Mwan’a meme i bekota mo. Unsongele nkoko a maza ma moyo, wavelela nze tadi dia kristale, ukukulanga tuka vana

22

21:16 1 Tezo kia 2.200 za kilometa. Stadia i tini kiakala yo lambuka kwa meta 185. 21:17 1 Tezo kia meta 64.

376 kunda kia Nzambi ye kia Mwan’a meme 2 yavana kati kwa nzila ampwena. Kuna konso simu dia nkoko wau, kukedi nti mia moyo miyimanga mpila 12 za bundu, miyimanga e bundu konso ngonde. O makaya ma nti miami ma wukila e zula. 3 Ke mukala diaka sibu ko. Kansi e kunda kia Nzambi ye kia Mwan’a meme kikala omu mbanza, ntaudi zandi zikunsadila e salu kiavauka; 4 bemona e ndose andi, e nkumbu andi ikala vana tuse twau. 5 O fuku ke ukala diaka ko, ke bevua diaka mfunu wa ntemo a mini ko yovo wa ntangwa, kadi Yave wa Nzambi okubatemesena ntemo, beyala se atinu yamu mvu ya mvu. 6 Umpovese vo: “Mambu mama makwikizi1 ye ludi; elo, o Yave wa Nzambi ona wavumunwina angunza, otumini mbasi andi kasonga kwa ntaudi andi o mambu mana se mevangama. 7 Tala! Ndweke mu nzaki. Nkwa nsambu ndiona olundanga mambu ma ungunza wa nkanda wau.” ´ 8 Omono Yoane i yawa yo mona ´ mambu mama. Una yawa yo mona, mfukamene vana malu ma mbasi ona unsongele mambu mama kimana yankunda. 9 Kansi umpovese vo: “Keba! Kuvangi wo ko! Omono i ntaudi wa nkw’aku ye mpangi zaku angunza ye awana belundanga mambu ma nkanda wau. Kunda Nzambi.” 10 Umpovese mpe vo: “Kusie dimbu ko1 muna mambu ma ungunza wa nkanda wau, kadi e ntangwa yasikidiswa ifinamene. 11 O nkwa vilwa yambula ka22:6 1 Yovo “mafwana bundwa e vuvu.” 22:10 1 Yovo “Kulundi ko.”

377 kwamanana muna vilwa wandi, o nkwa usafu kakwamanana muna usafu wandi; kansi o nsongi yambula kakwamanana muna unsongi wandi, o mveledi yambula kakwamanana muna velela kwandi. 12 “‘Tala! Ndweke mu nzaki, o nsendo wina yame, nsendela konso muntu mun’owu wa mavangu mandi. 13 Omono i Alfa ye Omega,1 wantete ye wansuka, lubantiku ye mbaninu. 14 Akwa nsambu awana basukwidi mvuatu miau, kadi baveno nswa wa dia e bundu ya nti amoyo yo kotela muna mavitu yamuna mbanza. 15 Kuna mbazi i kwina e mbwa1 ye awana besadilanga e mpandu ye minta-zumba2 ye avondi a wantu ye asambidi a teke ye awonso ana bezolanga yo vanga oma ma luvunu.’ 16 “‘Mono Yesu, ntumini mbasi 22:13 1 Yovo “A ye Z.” Alfa ye Omega i sono kiantete ye kiansuka muna ndandani ya masono ma Kingerekia. 22:15 1 I sia vo, awana bevanganga oma mangemi vana meso ma Nzambi. 2 Tala Nsas’a Mvovo, “Zumba.”

LUSENGOMONO 22:12-21 ame kanusila umbangi wa mambu mama muna wete dia nkutakani. Omono i mwanzi ye mbongo a Davidi ye ntetembwa ya nkielelo.’” 17 O mwanda ye ndumba ivovanga vo “Wiza!” Ndiona owidi yambula kavova vo “Wiza!” Ndiona una ye vuina yambula keza; ndiona ozolele yambula kabonga o maza ma moyo e ngovo. 18 “Omono isianga umbangi kwa awonso bewanga mambu ma ungunza wa nkanda wau: Konso ndiona okudikila mo diambu, o Nzambi okunkudikila e vuku yasomana mu nkanda wau; 19 avo muntu okatwidi diambu muna mambu ma ungunza wa nkanda wau, Nzambi okatula kunku kiandi muna nti mia moyo yo kumvaikisa muna mbanz’avauka, mambu masonama muna nkanda wau. 20 “Ndiona osianga umbangi wa mambu mama ovovele vo, ‘Elo; ndweke mu nzaki.’” “Amen! Wiza, e Mfumu Yesu.” 21 Yambula e nsambu za Mfumu eto Yesu zakala ye aveledi.

Babu kia Nkanda mia Nkand’a Nzambi Nkanda mia Sono ya Kingerekia Miasonekwa mu Tandu Kiantete (kia Akristu) Nkumbu a Nkanda

Nsoneki

Mvu Fulu Wasonekenwa Wasonekwa (T.K.)

Matai Maku Luka Yoane

Matai Maku Luka Yoane wa ntumwa

Palestina Roma Kaisaria Efeso, yovo lukufi

t. t. t. t.

41 60-65 56-58 98

Mavangu Roma 1 Korinto 2 Korinto Ngalatia

Luka Paulu Paulu Paulu Paulu

t. t. t. t. t.

61 56 55 55 50-52

Efeso Filipi Kolosai 1 Tesalonika 2 Tesalonika 1 Timoteo 2 Timoteo Tito Filemone Ayibere Yakobo

Paulu Paulu Paulu Paulu Paulu Paulu Paulu Paulu Paulu Paulu Yakobo (Nleke a Yesu) Petelo Petelo Yoane wa Ntumwa Yoane wa Ntumwa Yoane wa Ntumwa Yuda (Nleke a Yesu) Yoane wa Ntumwa

Roma Korinto Efeso Makedonia Korinto yovo Suria Antiokia Roma Roma Roma Korinto Korinto Makedonia Roma Makedonia (?) Roma Roma Yerusaleme

t. 60-61 t. 60-61 t. 60-61 t. 50 t. 51 t. 61-64 t. 65 t. 61-64 t. 60-61 t. 61 v. 62

Babele Babele (?) Efeso, yovo lukufi Efeso, yovo lukufi Efeso, yovo lukufi Palestina (?)

t. t. t. t. t. t.

Patemo

t. 96

1 Petelo 2 Petelo 1 Yoane 2 Yoane 3 Yoane Yuda Lusengomono

Kolo Bavovela 2 V.T.K.–33 T.K. 29-33 T.K. 3 V.T.K.–33 T.K. Mvovo mia lusunzulu, ibosi, 29-33 T.K. 33–t. 61 T.K.

62-64 64 98 98 98 65

[E nkumbu za asoneki akaka ye fulu basonekena e nkanda miami ke yitomene zayakana ko. Mvu miayingi miyikilu lukufi kaka mina, e sono ya V.T.K. yisongele vo “vitila tandu kia Kristu,” T.K. yisongele vo “tandu kia Kristu,” ye t. kisongele vo “tezo kia.”]

Mvovo Miakufikwa Vana Yand’a Lukaya y.luk. Sina,

mvovo vana yand’a lukaya i mpila diavovelwanga muna nding’a sina, Kingerekia

378

Mvovo mia Nkand’a Nzambi Tala lukaya lwa 6 muna zaya nkumbu za nkanda mu lukufi.

AKWA LUVEZO, 2Pe 3:3 muna lumbu yambaninu mukwiza a. AKWA TIMA, Tit 2:14 nkangu a. dia mavangu mambote AKWA WISA, Rom 13:1 basakalela a. AKWA ZITU, 2Pe 2:10 tianguna a. ALEKE, Mat 11:16 nze a. bavuende vana zandu ALELUYA. Tala NUKEMBELA YA. ALFA, Lus 1:8 A. ye Omega ALONGI, Efe 4:11 ankaka avungudi ye a. ALONGOKI, Mat 28:19 nwakitula wantu a zula yawonso se a. Yoa 8:31 Avo nusikila muna diambu diame, nu a. ame Yoa 13:35 wantu bezaya vo nu a. ame—avo nzolani nuna yau AMEN, 1Ko 14:16 A. muna sambu kiaku kia matondo 2Ko 1:20 muna yandi i tuvovele A. kwa Nzambi AMPA, Yoa 13:34 Nkanikinu a. inuvene ´ Mav 17:21 samuna yovo wa konso diambu dia. Lus 21:1 zulu dia. ye nz’a. Lus 21:5 Tala! Mvanga lekwa yawonso se ya. AMPANGI, Mat 23:8 yeno awonso nu a. ANA, Luk 2:36, 37 ngunz’a nkento, A., wina ye mvu 84 ANANIYA, Mav 5:1 A. yo Safira wa nkaz’andi ANSONGI, 1Pe 3:12 meso ma Yave muna a. mena ANTIKRISTU, 1Yo 2:18 kana nkutu owau a. ayingi ANTUMWA, Mav 15:6 a. ye akuluntu bakutakene mu fimpa 1Ko 15:9 mono i wandwelo vana vena a. APOLO, ` ` Mav 18:24 A., mpovi ambote AREOPAGO, Mav 17:22 Paulu otelamene vana A., ovovele

A ABA, Rom 8:15 tukazidi vo: A., e Tata! ABAKI A WANTU, Mat 4:19 ikunukitula se a. ABARAYAMA, Mat 22:32 Nzambi a A., Nzambi y’awana ben’o moyo Rom 4:3 A. wakwikila, diambadikilwa vo nsongi ABELE, Mat 23:35 tuka muna menga ma A. wa nsongi ADAMI, 1Ko 15:22 wantu awonso befwilanga muna A. 1Ko 15:45 A. wansuka wakituka 1Ti 2:14 A. kavunwa ko, kansi nkento AFIDI, Yoa 12:42 a. engi bakwikidi muna yandi AFIMPI A NTETEMBWA, Mat 2:1 a. bezidi ku Yerusaleme AKALA, Efe 5:25 A., nuzolanga akazi eno AKENGI, 1Pe 5:2 nusalanga se a., ke mu komekenwa ko AKENTO, Efe 5:22 Yambula a. basakalela akazi au AKENTO BAFWILA MAYAKALA, Yak 1:27 lunga-lunga wan’ansona ye a. AKILA, Mav 18:2 Owene Nyuda, nkumbu andi A. AKITI, Lus 18:3 a. bavuamini AKOLAMI, 1Te 5:14 nulukisa a. AKRISTU, Mav 11:26 bayikilwa vo A. muna lutumu lwa Nzambi AKULUNTU, Tit 1:5 tumbika a. AKUMBI, 1Ti 5:13 a. ye ayakami a mambu AKUNDI, Yoa 15:13 yekola moyo muna wete dia a. Yoa 15:14 nu a. ame avo nuvangidi oma inukanikini AKUNZI, 2Ko 5:20 a., twavinga vana fulu kia Kristu AKWA FULULU, Rom 12:11 Nukala a., ke nukadi miolo ko 379

ARMANGEDO – BUNDA E VUVU ARMANGEDO, Lus 16:16 kiyikilwanga muna Kiyibere vo A. ASADI KUMOSI, 1Ko 3:9 tu a. yo Nzambi ASAMBIDI A TEKE, 1Ko 6:9 a. ke bevua Kintinu ko ASEKODI, 1Ko 12:30 ke awonso a. ASONEKI, Mav 17:28 wauna akaka muna a. eno bavova ASUMUKI, Yoa 9:31 Tuzeye wo vo Nzambi kewilanga a. ko Rom 5:8 Kristu watufwila ekolo twakala a. TANGININA (A-), 1Ko 11:1 Nunt., wauna itangininanga Kristu. Efe 5:1 nukala a. a Nzambi nze wana ATANTU, Luk 21:15 ngangu zina vo a., ke balendi zo telamena ko 1Ko 16:9 kansi a. mpe ayingi Flp 1:28 ke nuvumiswa ko kwa a. ATEMI, Mav 19:34 bakazidi, oku vo: Wanene A.! ATINU, Luk 21:12 Bekununata kwa a. ye ayadi Mav 4:26 A. a nza bakubamene Lus 18:3 a. a nza batele yandi e zumba AVANGI, Yak 1:22 Nukala a. a diambu AVANGI A LUVUVAMU, Mat 5:9 Kiese kw’a. AVANGUKI, Mat 15:31 a. bewukwanga AVANI A MVEVO, 1Ti 6:18 bakala a., bakayilanga ankaka AVILWA, 1Ko 6:9 a. ke bevua Kintinu kia Nzambi ko AVINGIDI E VUA, Rom 8:17 tu a. mpe—tu a. dia Nzambi kumosi yo Kristu AWANA BASOLWA, Mat 24:22 yakufikwa, mu kuma kia a. Mat 24:31 mbasi zandi balungalakesa a. AYADI, Mav 4:26 a. batelamene Yave ye AYAKAMI, 1Ti 5:13 a. a mambu mangani AYUDA, Rom 3:29 nga Nzambi wa A. kaka e?

380

B BABELE, Lus 17:5 B. Anene, ngudi a Lus 18:2 Obwidi B. Anene BADIKA, Luk 14:28 kalembi teka vuanda, kab. e ntalu BADIKILWA, Luk 22:37 Wab. kumosi ye yimpumbulu BADISA, Ayi 3:13 ob. ntima kwa umpukumuni wa sumu BADISA NTIMA, Mav 19:9 b. yo lembi kwikila BAKA, Luk 5:10 Tuk’omu unu wantu ob. ˆ BALA, Mat 13:15 e ntima mia nkangu wau mivuidi b. BALA KWA NTIMA, Mak 3:5 omwene ntantu mu kuma kia b. BANABA, Mav 9:27 B. wizidi sadisa Saulu BANGIKA (BE-), Rom 12:14 Nusambula awana b. Yoa 15:20 Avo bambangika, oyeno mpe bekunub. Mav 22:4 Yab. alandi a Nzila yayi yamuna lufwa BANGIKWA (BE-), Mat 5:10 Kiese kw’awana b. 1Ko 4:12 avo tub., tuzizidila kaka 2Ko 4:9 tub., kansi ke tuyambulwa ko BANGULA, 2Ko 10:4 b. matininu mangolo BANZA, Luk 15:17 Vava kayib., ovovele vo BEMBOLA (KU-), Ayi 13:5 Kikuyambula nkutu ko, ngatu k. 1Te 4:8 kab. muntu ko, kansi Nzambi BENDOMONA, 2Ko 4:2 ngatu b. diambu dia Nzambi BI, 1Te 5:22 Nuyikenga muna b. wa mpila zawonso BOKELWA, Mat 22:14 ndonga bab. kansi akete basolwa BUBU, 1Ti 1:13 ku b. yavangilanga wo BUMU, Rom 8:22 nsema wawonso ub. Rom 8:26 mwanda ukutudodokelela ye b. BUNDA E VUVU, 1Pe 2:23 wab. kiandi kwa Ndiona

381

BUNDI– ELO

1Pe 4:19 bakwamanana b. kwa Mvangi BUNDI, Mat 5:39 ona okuwanda vana b. dialunene BUNDU, Yoa 15:2 kina kiyima b. vangila kevangila kio Yoa 15:8 okembeselwa muna diadi, nwayima b. yayingi BUNDUNWA, Rom 6:14 sumu ke dikunub. ko 2Ko 10:5 tub. nyindu miawonso BUNDWA E VUVU, Tit 2:10 basonga vo bafwana kikilu b. BWA, 1Ko 10:12 katoma tala kalembi b.

D DAVIDI, Luk 1:32 kunda kia D. wa se diandi Mav 2:34 D. katomboka ku zulu ko DENALI, Luk 7:41 omosi, mfuk’a 500 za d. kakala yau DIA, 1Ko 5:11 ke nud. yandi nkutu ko 1Ko 8:13 avo d. kutesese mpangi ame sakuba 2Te 3:10 muntu avo kazolele sala ko, kad. ko DIAMBI, Rom 7:19 d. kizolele ko, i diau ivanganga DIAMBU, Luk 8:12 Nkadi ampemba wizidi yo katul’e d. Yoa 1:1 Muna lubantiku mwakala e D. Yoa 17:17 e d. diaku i ludi Mav 18:5 Paulu oyantikidi kuyivana muna samuna d. Flp 2:16 simbinina e d. diamoyo 2Ti 2:15 otoma sasilang’e d. dia ludi DIAMBU DIAMBI, Tit 2:8 kala ye d. bevova mu kuma kieto DIAMBU DIA NZAMBI, Mak 7:13 nuvezele d. mu kuma kia lusansu 1Te 2:13 nwatambula dio wauna dina kieleka, d. Ayi 4:12 d. diamoyo ye nkuma DIAMBU DIASAKULWA, 2Pe 1:19 d. ditomene sikila DIANSISI, Ayi 10:31 O bwa vana moko ma Nzambi diambu d. DIATA, Yoa 6:19 bamwene Yesu od. vana mbu

DIATAKESA, Ayi 10:29 od. Mwan’a Nzambi DIBUNDU, Mav 28:22 d. diadi ditumbwangwa mwawonso DIKILA, Yoa 21:17 Yesu umvovese vo: D. mameme mame DIKILWA KIA TWELEZI, Luk 2:7 unlekese muna d. DILA, Luk 6:21 Kiese kwa yeno nud. owau, kadi Rom 12:15 nudidisa awana bed. DILENDAKANA, Rom 12:18 Avo d., nukadila kuna luvuvamu DILU, Mat 26:75 Ovaikidi kuna mbazi, obokomokene ye d. DIMBU, 2Ko 1:22 Watusia d. kiandi yo kutuvana lusikidisu Efe 1:13 Vava nwakwikila nwasiwa d. Lus 7:3 yavana tusia ntaudi d. Lus 13:17 ndiona kaka una ye d. DIMUKA, 2Ko 11:25 nkumbu tatu yad. 1Ti 1:19 lukwikilu lwau nze nzaza id. DISU, Mat 5:38 D. mu d. ye dinu mu dinu Mat 6:22 Avo d. dialungalala, e nitu itemokene 1Ko 2:9 d. ke dimoni, o kutu ke kuwe 1Ko 12:21 D. ka dilendi vova kwa koko ko vo DODELA, Mat 7:7 nukwamanana d., ozevo nuziulwilwa DODOKELA, Rom 8:34 Kristu Yesu okutud. 1Ti 2:1 yeno awonso nwad. Ayi 5:7 Kristu wad. yo lomba Yak 5:16 nd. za muntu ansongi DOKA, Mav 9:36 nlongoki mosi nkumbu andi Tabita, D. DRAKIMA, Luk 15:8 una ye d. kumi, avo ovidisi imosi DUMBELELE, Mak 5:42 d. kitelamene yo diata

E EFESO, 1Ko 15:32 yanwana ye bulu yamfuta kuna E. ELIYA, Yak 5:17 E. muntu nze yeto kakala ELO, Mat 5:37 Yambula e mpov’eno E. yakala e.

ENGIPITO – FWANA ENGIPITO, Mat 2:15 Muna E. mbokele mwan’ame ESAU, Ayi 12:16 lembi yangalelanga mambu mavauka, nze E. ESI KANDA, 1Te 2:14 numweswang’e mpasi kwa e. dieno EWODIA, Flp 4:2 Nkasakese E., nkasakese mpe Suntuki

F FIAULWISA, Mat 5:4 Kiese kw’awana bena ye ntantu, bef. 2Ko 1:4 kimana twalenda f. awana 1Te 2:11 twanuwondelelanga, yo kunuf. FIAUZI (LU-), Rom 15:4 muna l. lwa Sono 2Ko 1:3 Nzambi a f. wawonso FIKAMBI-KAMBI, Luk 12:32 Ke numoni wonga ko, f. FILIPO, Mav 8:26 mbasi a Yave ovovele kwa F. Mav 21:8 F. wa nteleki, mosi muna akala nsambwadi FIMPA, Mav 17:11 toma f. e Sono 1Ko 11:28 kateka kuyif. kana vo wafwana Ngl 6:4 yambula konso muntu kaf. mavangu mandi FIMPWA, 1Ti 3:10 bafwete teka f. kana vo bafwana FINAMA, Yak 4:8 Nuf. Nzambi, oyandi mpe FINANGESA, Mak 4:19 maf. e diambu yo lembi yima e mbongo FIONKONONA, Luk 18:12 Muna lumingu, lumbu yole if. FUKA, 1Ko 11:6 nkento avo kaf. ntu andi ko FUKI, 2Pe 3:9 Yave ke nkwa f. ko muna nsilu andi FUKU, Rom 13:12 O f. se ufokoka; o ´ kuma se kukia FUKWA, 2Ko 3:15 e f. kifukanga ntima miau 2Ko 12:9 nkum’a Kristu wakala kaka nze f. FULA, Mav 2:24 Kansi o Nzambi wamf. FULULU, Ayi 6:11 songa f. kiau kimosi

382 FUNDA, 2Pe 3:8 lumbu kimosi nze f. dia mvu FUNDISA, Luk 6:37 Nuyambula f., nwalembi fundiswa Luk 22:30 nwavuanda vana kunda mu f. makanda 12 ma Isaele Mav 17:31 lumbu kina kef. Rom 14:4 Ongeye u nani of. selo 1Ko 6:2 ke nuzeye wo ko vo aveledi yau bef. e nza Yak 4:12 ongeye u nani waf. nkw’aku? FUNGA MAKASI, 1Ko 13:5 ke kuf. mu nzaki ko FUNGISA MAKASI, Efe 6:4 ke nuf. wan’eno makasi ko FUNGUNA, Yak 5:16 nuf. masumu 1Yo 1:9 Avo tuf. masumu meto FUNTUKA, 2Ko 12:15 kuna kiese yo f. mu kuma kieno FUSULWISA NSONI, Rom 5:5 vuvu ke k. ko Rom 9:33 ndiona okwikila muna yandi ke f. ko FUTUMUNA, Yoa 6:39 yabaf. muna lumbu kiambaninu FWA, Luk 15:24 mwana waf., kansi wina diaka yo moyo Luk 20:38 Ke Nzambi a maf. ko, kansi y’awana ben’o moyo Yoa 11:25 kana nkutu of., moyo diaka kekala Yoa 11:26 okwikilanga omu mono, kef. nkutu ko Rom 14:8 avo tuf., kwa Yave tuvuilu Efe 2:1 kana una vo nwaf. nwakala 1Te 4:16 baf. muna Kristu beteka fuluka Lus 14:13 Akwa nsambu amaf. befwila muna Mfumu FWA DIYA, 1Ko 7:35 nwasadila Mfumu lembi f. FWAFWALA KIA MUNTU, Rom 7:24 Ekwe mono f. FWA-MATU, Ayi 5:11 nukitukidi se af. Mak 7:37 Af. nkutu wisa FWANA, Luk 15:19 Kif. yikilwa diaka mwan’aku ko Mav 5:41 bayangalele wau babadikilu vo baf.

383

FWANANA– KEFA

Mav 13:46 ke nuyibadikila ko vo nwaf. muna vua moyo a mvu ya mvu 2Ti 2:2 ana baf. longa ankaka Lus 4:11 E Yave, of. tambula nkembo, kadi FWANANA, Flp 2:6 kaf. yo Nzambi FWANI-FWANI, Rom 12:2 Nuyambula kuyisi’e f. ye tandu kiaki FWANISA, Ayi 13:21 kanuf. nwavanga luzolo lwandi FWASA, Luk 15:13 kaf. mavua mandi Rom 14:20 Nuyambula f. salu kia Nzambi ˆ Kol 3:5 nuf. yıkwa yeno Lus 11:18 f. awana befwasanga e nza FWILA, 2Ko 5:15 kala moyo muna ndiona wabaf.

H HADES. Tala ZIAMI.

I IFWENE, Efe 4:1 nwakangala e nkangala i. e mboka Kol 1:10 e nkangala i. kuna kwa Yave muna kunyangidika ISAELE, Ngl 6:16 luvuvamu ye nkenda kwa I. a Nzambi IZEBELE, Lus 2:20 oyambulwidi I.

K KADILU, 1Pe 3:1 babakilwa muna k., ke mu diambu ko KAINI, 1Yo 3:12 ke nze K. ko, ndiona wavonda nleke andi KAISA, Mat 22:17 diansongi dia futa e mpaku kwa K. yovo ve? Mak 12:17 Nuvana kwa K. ina ya K., kwa Nzambi Yoa 19:12 Avo oyambwidi muntu ndioyo, ku nkundi a K. ko Yoa 19:15 Ke tuna ye ntinu ankaka ko, K. kaka Mav 25:11 Ndombele vo yafundiswa kwa K.! KALA YE NKUYA, Mat 8:28 wantu wole bak., bavaikidi KAMBA, 1Ko 15:23 muna k. kiandi: Kristu KAMBI, Luk 12:32 Ke numoni wonga ko, fik.

KANA, Yoa 2:1 muna K. mwakala nkinzi a longo KANGA, Mat 16:19 mana okanga ova ntoto mek. mpe kuna zulu KANGU, Luk 22:20 k. diampa muna diambu dia menga mame Luk 22:29 nkangidi yeno e k., wauna Se diame KANGWA, Efe 4:3 muna k. kia ungudi Kol 3:14 zola, i k. kiazikuka kia untwadi KANI, Rom 8:28 ana babokelwa mun’owu wa k. diandi Rom 9:11 k. dia Nzambi, ke muna mavangu ko KANIKINA, Mav 5:28 Twatoma kunuk. vo ke nulongela KASAKESA, Mav 13:15 diambu nuna diau muna k., nuvova dio Rom 1:12 twak., konso muntu muna Kol 3:16 k. muntu yo nkw’andi Tit 1:9 k. muna longi diavimpi yo tumba Ayi 10:25 tuk. muntu yo nkw’andi, yo siamanana wo KASAKESWA, 1Ko 14:31 balongoka yo k. KASIANGA SUNGIDIDI KO, Luk 10:40 Mareta k. mu kuma kia ulolo wa salu KATI, Rom 7:22 muna kiwuntu kiame kiak. 2Ko 4:16 kiwuntu kieto kia k. kivangululwanga Efe 3:16 kiwuntu kieno kia k. kiakumama KATIKISA, Mat 21:21 avo luna ye lukwikilu yo lembi k. Rom 1:20 ke bena ye mpila bak. yo ko KATULA, 1Ko 5:13 Nuk. o muntu a mbi vovo nwina KAYA, Rom 12:13 Nuk. aveledi mun’owu wa nsatu zau KAYISA , 2Yo 10 ke nunk. ko KE DILENDAKANA KO, Mat 19:26 kwa wantu k., kansi kwa Nzambi mawonso KEFA, 1Ko 15:5 wamoneka kwa K., i bosi kwa

KEMBELA YA– KINTINU Ngl 2:11 vava K. kayiza oku Antiokia, yantumba KEMBELA YA, Lus 19:1 ndong’ayingi ivovele vo: Nuk.! KENDALALA, 1Ko 15:19 tuviokele awonso ok. Flp 2:26 [Epaferodito] k. kikilu e kuma kadi Kol 3:21 kimana balembi k. 1Te 5:14 nufiaulwisa awana bak. KENDELEKA, Efe 4:30 k. mwand’avelela a Nzambi KESA, 2Ti 2:4 Ke vena k. ko okuyivananga muna KIESE, Mat 5:3 K. kw’awana bazeye nsatu zau za kimwanda Luk 8:13 batambwidi dio kuna k., kansi Luk 15:7 k. kikala kuna zulu mu diambu dia nsumuki ovilukidi Yoa 16:22 ke vena muntu ko okunukatula e k. kieno Mav 20:35 edi disundidi e k. dia vana, ke mu Rom 15:13 yambula Nzambi kanuzadisa ye k. yo luvuvamu 1Te 1:6 k. kia mwand’avelela 1Ti 1:11 nsangu zambote za Nzambi a k. Ayi 12:2 muna k. kasidilwa i kazizidila 3Yo 4 k. kia wa vo o wan’ame muna ludi bekangalelanga KIKILU, 1Ti 6:19 simbinin’o moyo wina vo moyo k. KIKUNDI, 1Ko 5:9 nuyambula kala k. ye minta-zumba KILEKE, Mak 10:20 ilundanga mo tuka muna k. 1Ti 4:12 muntu kaveza k. kiaku KIMBANGI, Mat 18:16 k. kia wantu wole yovo atatu KIMENGA, Rom 12:1 nwatambika nitu zeno se k. kiamoyo, kiavauka KIMPA, 1Ko 4:9 tukitukidi se k. KIMPALA, 1Ko 13:4 O zola ke kwina ye k. ko KIMPUMBULU (YI-), Luk 22:37 Wabadikilwa kumosi ye y.

384 KIMVUAMA, Lus 18:7 zingila muna k. kiandi kondwa kwa nsoni KIMVUMINA, Ayi 5:12 nuvutukidi vava k. 1Pe 2:2 nuzolanga k. ke kiasangwa ´ ma ko KIMWANA-MWANA, 1Ko 13:11 yayindulanga nze k., yabadikanga nze k. KIMWANDA, Rom 1:11 yanuvana lukau lwa k. 1Ko 2:15 nkwa k. osatanga mawonso 1Ko 15:44 ifuluka nitu a k. KINGIANA-NGIANA (YI-), Luk 9:47 obongele k., untelamese Luk 10:21 sweka mo kwa akwa ngangu yo sengomona kwa y. 1Ko 14:20 nukala se y. muna mbi Mat 18:3 avo ke nuvilukidi ko yo kituka nze y. Mat 19:14 Nuyambula y., ke nubasimi ko KINGULA, Mav 15:36 twenda k. ampangi twazaya kana aweyi bena ˆ KINI, Kol 2:17 mambu mama i k. kia mana mekwiza Yak 1:17 ona kena ye soba-soba ko nze nzietomok’a k. KINITU, 1Ko 2:14 nkwa k. ke tambulanga 1Ko 3:3 kadi nwakinu akwa k. Kol 2:18 muna nyindu andi a k. KINKENGI, 1Ti 3:1 k. kevavanga KINSALUKISA, Luk 21:34 lumbu kiakina kikwa kunuluakila kuna k. KINSANGA, Mav 20:19 yasadilanga Mfumu kuna k. ye mpasi Mav 20:31 yanuwondelela kuna k. KINSEDIA, 2Ti 3:15 tuka muna k. ozeye KINTINU, Mat 6:10 E K. kiaku kiza. O luzolo lwaku Mat 6:33 nuvavanga ntete K. ye Mat 21:43 K. kivewa kwa zula kiyimanga e mbongo andi Mat 24:14 E nsangu zazi zambote za K. zisamunwa Mat 25:34 Nwiza, nwavuila e K. kina nwakubikilwa Luk 12:32 i luzolo lwa Se kanuvan’e K.

385 Luk 22:29 nkangidi yeno e kangu, dia k. Yoa 18:36 K. kiame ke kia nza yayi ko Mav 1:6 nga mu ntangwa yayi ovutula k.? 1Ko 15:24 otambika K. kuna kwa Nzambi andi Ngl 5:21 bevanganga mama K. kia Nzambi ke bevua kio ko Kol 1:13 kutukotesa muna k. kia Mwan’andi Lus 1:6 watukitula se k., y’anganga kwa Nzambi andi Lus 11:15 k. kia nza kikitukidi se K. KINTWADI, 1Pe 2:17 nuzola k. kia KISI NSI, Flp 3:20 k. kieto kuna zulu kina KISISA E NKATU, Flp 2:7 wak., wabaka e mpw’a ntaudi KITA, Yak 4:13 tuk. yo baka nluta Mat 22:5 kavuidi wo mfunu ko, wele k. KITUKA (NK-), 1Ko 9:22 Muna mawonso n. Mat 17:2 Ok. vana bena KITUNGA (YI-), Mat 14:20 nkesona zina zisuvidi, y. 12 yazala KIVANA (KU-), 1Ti 4:15 Toma badika yo k. KIVUNINA, Rom 12:9 O zola kweno yambula kwakondwa k. KIWUNTU, Mat 22:37 Zola Yave muna k. kiaku kiawonso Efe 4:24 nuvuata k. kiampa Kol 3:9 Nukatula k. kiankulu ye mavangu mandi KIYEKWA, Mav 1:20 k. kiandi kia nkengi, yambula kiabongwa kwa KIZALU, Mat 24:38 vitila e K., badianga, banuanga 2Pe 2:5 vava katwasa k. muna nza KOKO, Mat 6:3 k. kwalumonso kwalembi zaya dina divanganga k. kwalunene Yoa 12:38 k. kwa Yave kwa nani kusengomokene? KOKOLA, Mat 26:34 vitila e nsusu yak., okumpanina nkalu KOLAMENA, Yoa 3:36 ndiona ok. Mwana, kemona moyo ko

KINTWADI– KUBIKA KOLO, 1Ko 7:29 k. kisidi kiankufi KOLO KIANDWELO, 2Ko 4:17 mpasi zeto za k. Ayi 11:25 ke mu mona wete wa sumu ko muna k. KOLOWA, 1Ko 9:25 tambula k. iwola KOLWA, Efe 5:18 Ke nuk. vinyu ko KOMWA. Tala NTI. KONDE, Mat 13:47 Kintinu kia zulu kina nze k. KONDWA, Yak 2:15 avo mpangi ayakala yovo ankento ok. mvuatu KONDWA KUMA, 1Pe 2:19 dialuyangalalu, avo muntu obangikwa k. KONDWA MFUNU, Luk 17:10 tu ntaudi zak. 1Ko 1:28 Nzambi wasola e lekwa yak. KONDWA TULU, 2Ko 6:5 muna k., muna nkondelo a madia KONELEO, Mav 10:24 K. wakutakesa yitu ye akundi KOPO, Mat 20:22 Nga nulenda nua e k. dina inu’e? Luk 22:20 k. diadi kangu diampa disunzulanga Luk 22:42 avo ozolele wo, unkatwila e k. diadi 1Ko 11:25 Diau dimosi kavanga ye k. KORA, Yuda 11 ukolami wa K. KRISTU, Mat 16:16 Ongeye u K., wa Mwan’a Luk 24:26 Nga K. kafwete mona mpasi zazi ko? Yoa 17:3 yo Yesu K. ona watuma Mav 18:28 kubasonga muna Sono vo Yesu i K. 1Ko 11:3 ntu a K. i Nzambi KRISTU ZALUVUNU, Mat 24:24 K. ye ngunza zaluvunu zibundumuka KUBAMA, Mat 24:44 oyeno mpe nuk. Efe 6:15 nwak. mu samuna e nsangu zambote KUBAMENA (NU-), Rom 13:14 ke nuk. mu lungisa zolela KUBIKA, Yoa 14:2 kwenda ikwenda yanuk. fulu 1Pe 5:10 Nzambi yandi kibeni okunuk.

KUBIKA MANBU – LAZARO KUBIKA MAMBU, Efe 1:10 k. muna ntangwa yasikidiswa KUMAMA, 1Ko 16:13 nusikila muna lukwikilu, nuk. 2Ko 12:10 avo ntovokele, ozevo nk. KUMIKA, Luk 22:32 avo ovilukidi o ntima, k. mpangi zaku Mav 14:22 bak. alongoki yo kubakasakesa basikila muna lukwikilu 1Ko 8:1 O zayi tundidika, kansi o zola k. kukumikanga 1Ko 10:23 mawonso mansongi, kansi ke mawonso ko mek. Yuda 20 nuk. lukwikilu lweno lwavauka KUNA, 1Ko 3:6 Omono yak., Apolo wayitila maza, kansi Nzambi Ngl 6:7 muntu, konso kina kek. i kiau mpe kekutika KUNDA, Mat 25:31 Mwan’a muntu vava kekwiza, ovuanda vana k. Luk 1:32 Nzambi okumvan’e k. kia Davidi wa se diandi KUNDA KIA LUFUNDISU, Yoa 19:13 Pilato ovuende vana k. Rom 14:10 yeto awonso tutelama vana k. kia Nzambi KUNIMA, Luk 9:62 osimbidi e nsengo yo tala ok. KUTAKANA, Ayi 10:25 ke tuyambula k. ko KUTIKA, Mat 9:37 mbongo yayingi muna k., kansi e nsadi mike 2Ko 9:6 ona okunina kuna mvevo, kuna mvevo mpe kek. Ngl 6:7 konso kina kekuna i kiau mpe kek. Ngl 6:9 tuk. muna ntangw’andi, avo tulembi yoya KUTULULA, Mat 18:18 konso mana nuk. KUYIFWANISA, 2Ko 3:5 Ke yeto kibeni ko tuk. KUYIFWILA, 2Ko 4:16 kiwuntu kieto kia ku mbazi kik. KUYIKULULA, Mat 18:4 konso ona ok. nze kingiana-ngiana kiaki KUYILUNGA-LUNGA, Mav 20:28

386 Nutoma k. ye 1Ti 4:16 Toma k. ye longi diaku KUYISANA (KA-), 1Ko 1:31 Ndiona ok., yambula k. muna Yave 2Te 1:4 tuk. vana vena nkutakani KUYISONGA, 2Ko 6:4 muna mawonso tuk. vo KWAMISWA, 2Ko 1:8 Twak. e nk. iviokele ngolo zeto KWIKIDISA, 2Ko 5:11 tukwamanananga k. wantu KWIKIDISWA, 2Ti 3:14 walongwa yo k. KWIKILA, 2Te 2:12 ke bak. muna ludi ko kansi Yoa 20:29 Akwa nsambu ana balembele mona, kansi bak. 2Ko 4:13 oyeto mpe tuk. i dianu tuvovele Yoa 3:16 konso ona ok. muna yandi KWIKIZI, Luk 16:10 Ona wina ye k. muna mambu makete 1Ko 4:2 divavuanga kwa selo vo bawanuka ye k. 1Ko 10:13 Nzambi nkwa k., ke yambula ko vo Lus 2:10 Zizidila ye k. kana nkutu yamuna lufwa

L LAKUKA, Lus 3:16 Wau vo wal. LAKUK’O MOYO, Flp 1:8 ikunul. yeno awonso LANDA (ND-), Mat 19:21 wiza n. Lus 14:4 bel. Mwan’a meme konso kuna kekwenda Mat 4:20 basisidi makonde mau, banl. LANDA E KUNDA, 2Te 1:8 kal. kw’awana balembi LANDA KUNDA (NU-), Rom 12:19 Azolwa, ke n. ko LAU, Ngl 6:10 tubakidi e l., yambula twavanga edi diambote Flp 1:29 l. diamona mpasi mu kuma kiandi LAUKA, Yoa 10:20 Nkuya kena wau, ol. LAZARO, Luk 16:20 nlombi, nkumbu andi L. Yoa 11:11 nkundi eto L. olele Yoa 11:43 L., vaika!

387 LEMBAMA, 1Pe 3:4 ntim’anleka yo l. LEMBI FWA, 1Ko 15:53 nitu eyi ifwanga ivuata eyi il. LEMBI LEKA, 2Ko 11:27 nkumbu miayingi yal. LEMBI LONGWA, Mav 4:13 yo Yoane, wantu bal. ye mpasi wantu LEMBI MONEKA, Rom 1:20 fu yandi il. itomene moneka 2Ko 4:18 sia meso muna lekwa il. Ayi 11:27 nze yandi wamonanga Ndiona ol. ´ LEMBI SIKILA, 1Ko 14:8 zu dial., nani okubama LEMBI SONGA, Mav 24:15 lufuluku lwa awana bal. LEMBI WOLA, 1Ko 15:42 ifulukila muna nitu il. LEMVOKELA, Mav 5:29 Tufwete l. Nzambi nze nyadi ke mu wantu ko Rom 6:17 nul. Nzambi ye nsi a ntima Efe 6:5 Antaudi, nul. mfumu zeno Ayi 13:17 Nul. awana bevitang’o ntu LOKO, Luk 12:15 nuyikenga ye l. diawonso Kol 3:5 l., dina vo i sambu ya teke LOLOKA, Mat 6:14 avo nul. wantu, Se dieno okunuloloka mpe Mat 18:21 nkumbu kwa fwete kunl. e? Kol 3:13 Wauna Yave kanul. kuna mvevo LOMBA, Mat 7:7 Nukwamanana l., ozevo nuvewa Mat 6:8 ozeye mana nuvuidi o mfunu una ke nwal. ko Yoa 14:13 Konso dina nul. muna nkumbu ame, ivanga dio Efe 3:20 lutila nkutu mawonso tul. 1Yo 5:14 tul. mun’owu wa luzolo lwandi LOMBWA, Luk 12:48 ona wavewa yayingi, mayingi kel. LONGA, Mat 7:28 isivikidi e mpil’andi ya l. Mat 7:29 wabal. nze nkwa wisa Mat 28:20 nubal. balunda mambu mawonso Yoa 7:16 Mana il. ke mame ko, ma ndiona

LEMBAMA– LUDI Rom 2:21 ongeye ol. akaka, kukil. ko e? Rom 15:4 masonekwa muna kutul. 1Ti 2:12 Kivene nswa wa l. kwa nkento ko LONGI, Ayi 12:11 ke vena l. ko dikalanga diakiese Lus 3:19 ana nzolele, ikubal. LONGO, Mat 22:2 ntinu ona okubikidi nkinzi a l. Yoa 2:1 nkinzi a l. muna Kana Ayi 13:4 l. yambula lwazitiswa kw’awonso Lus 19:7 l. lwa Mwan’a meme lulueke LONGOKA, Flp 4:9 mana nwal., i mau nuvanga 2Ti 3:7 bel. ntangwa zawonso, kansi yau LOTI, Luk 17:32 Nusungamena nkaz’a L. 2Pe 2:7 Wavuluza L. wa nsongi a muntu LUBANGAMU, Mat 13:21 vava kizidi l., vana vau otele sakuba Mak 4:17 vava kizidi l., batel’e sakuba Mak 10:30 wana, ye mpatu, kumosi ye l. 1Te 2:2 unkabu muna l. LUBANTIKU, Mat 24:8 Omama mawonso i l. lwa nsongo LUBINI, Yak 1:26 bindika l. lwandi Yak 3:8 l., ke vena muntu ko olenda lo lemvola LUDI, Yoa 4:24 bafwete kunsambila muna mwanda ye l. Yoa 7:28 Ndiona wantuma wal. Yoa 8:32 nuzaya e l., e l. kikunuvevola Yoa 14:6 Mono i nzila ye l. yo moyo Yoa 16:13 o mwand’al., okunufila muna l. kiawonso Yoa 17:3 batoma kuzaya, ngeye Nzambi mosi kaka al. Yoa 17:17 Ubavaula muna l.; e diambu diaku i l. Yoa 18:38 Pilato umvovese vo: Nki i l.? 2Ko 13:8 katulendi vanga diambu ko muna telamena e l.

LUDIA– LULEMBANU Efe 4:25 nuvovang’e l. muntu yo nkw’andi 2Pe 1:12 toma sikidiswa muna l. kina omo yeno 3Yo 4 o wan’ame muna l. bekangalelanga LUDIA, Mav 16:14 L., nlele mia nduwa katekanga LUFULUKU, Mat 22:23 Asaduki bevovanga vo ke vena l. ko Mat 22:30 muna l. akala ke besompa ko Yoa 5:29 yo vaika muna l. lwa moyo Yoa 11:24 ofuluka muna l. muna lumbu kia mbaninu Yoa 11:25 Mono i l. yo moyo Mav 24:15 l. lwa ansongi ye awana balembi songa 1Ko 15:13 Avo ke vena l. ko, Kristu kafuluka ko LUFUNDISU, 1Pe 4:17 l. luyantikila muna nzo a Nzambi LUFWA, Yoa 8:51 olunda diambu diame, kemona l. ko Rom 5:12 i nsayana lwasayana l. kwa awonso Rom 6:23 mfutu a sumu i l. 1Ko 15:26 l. luna vo i mbeni a nsuka, lufukiswa 1Te 4:13 nwalembi zaya awana balele muna l. Ayi 2:9 Yesu kayeleka l. mu kuma kia awonso Ayi 2:15 babundunwa kwa wonga wa l. Lus 21:4 l. ke lukala diaka ko LUFWA LWAZOLE, Lus 2:11 kemona nkutu l. ko Lus 20:6 l. ke luna ye wisa ko Lus 20:14 i l. e yanga dia tiya LUFWASU, Mat 25:46 bekwenda kuna l. lwa mvu ya mvu 2Te 1:9 tumbu kia l. lwa mvu ya mvu 2Pe 3:7 l. lwa mindembi vumina Nzambi LUKA, Kol 4:14 L. wa ngang’a mawuku anzolwa

388 LUKANU, Ayi 10:26 avo tusumukina kuna l. LUKATIKISU, Yak 1:6 lomba muna lukwikilu, ke mu l. ko Yuda 22 nkenda kwa ankaka bena yo l. LUKAU, Rom 6:23 l. lwa Nzambi i moyo a mvu ya mvu 1Ko 7:7 konso muntu una yo l. lwandi kavewa kwa Nzambi Yak 1:17 Konso l. lwambote kuna ntandu lutukanga LUKAU LWA NDUA, Flp 2:17 ngitilu nze l. LUKISA, 1Ko 10:11 masonekwa muna kutul. ˆ LUKULU, Mat 20:28 Mwan’a muntu, wayiza vana moyo andi se l. Rom 8:23 luvevoko lwa nitu zeto muna l. LUKWIKILU, Luk 17:6 Avo lwina yo l. nze disu dia mutade Luk 18:8 Mwan’a muntu vava kekwiza, owana kikilu l.? Rom 1:17 nsongi muna l. i kekadil’o moyo Rom 4:20 wakumama muna l. 2Ko 5:7 mu l. tukangalelanga, ke mu mbona meso ko Ngl 6:10 awana tuna yau entwadi muna l. Efe 4:5 Mfumu mosi, l. lumosi, luvubu lumosi 2Te 3:2 ke wantu awonso ko bena yo l. 2Ti 1:5 l. lwaku lwakondwa kivunina, luna lwateka Ayi 11:1 l. i lusikidisu Ayi 11:6 kondwa kwa l. ke dilendakana ko mu Yak 2:26 l. lwakondwa mavangu, lwafwa 1Pe 1:7 e ntont’a l. lweno LULEMBAMU, 1Ko 4:13 avo tuvovelwa e mbi, tuvutula kuna l.

389 LULENDO, Yak 4:6 Nzambi osidi akwa l. kitantu 2Pe 2:10 Akwa l., ke bemonanga wonga ko LULOLOKO LWA MASUMU, 1Yo 2:2 kimenga kia l. Mat 26:28 menga, mebungukila muna l. LULUNGALALU, Mat 24:45 Nani kieleka i ntaudi akwikizi yo l. LUMBU, Mat 24:36 l. ye ola, ke vena muntu ko ozeye 2Pe 3:8 l. kimosi nze funda dia mvu LUMBU KIA LUWUTUKU, Mat 14:6 vava kiakembelwa l. lwa Erodi LUMBU KIA VUNDU, Ayi 4:9 l. kwa nkangu a Nzambi Mat 12:8 Mwan’a muntu i Mfumu a l. Mak 2:27 l. kiavangilwa mu kuma kia wantu, kansi Luk 14:5 kalembi kuntombola muna l.? Kol 2:16 kanufundisila ko muna lunda l. LUMBU KIA YAVE, 1Te 5:2 l. kikwiza nze mwivi 2Te 2:2 l. kilueke 2Pe 3:12 sutila ngiz’a l. LUMBU YAMBANINU, 2Ti 3:1 muna l. mukwiza nsungi zampasi LUMINGU, 1Ko 16:2 lumbu kiantete kia ´ konso l., lunda ma LUNDA, Mat 28:20 nubalonga bal. mambu mawonso Yoa 14:15 Avo nunzolele, nul. nkanikinu miame LUNDUMUKA, 1Ko 9:24 Nul. mu mpila ina nufwete wo bakila Ngl 5:7 Nwatoma l.. Nani wanusima LUNGA, Mat 5:48 nukala nwal. nze Se dieno kuna zulu kenena wal. LUNGALALA, Mat 10:16 al. nze nioka yo kondwa kuma nze mayembe

LULENDO – LUVEVOKO Luk 16:8 baviokele o l. ke mu wan’a ntemo ko LUNGA-LUNGA, Efe 5:29 odikilanga yo l. yo LUNGANESA, Mat 5:17 Kizidi fwasa Nsiku ko, l. ngizidi l. LUNGISANGA E NSATU, 1Ti 5:8 Avo muntu ke l. za awana kavuidi ko LUNUNGUNUKU, 1Ti 4:15 l. lwamoneka kwa wantu awonso LUNZI (MA-), 1Ti 3:15 l. ye nkubilw’a ludi Ngl 2:9 ana babadikilwanga vo m. LUSALU, Mat 6:21 kuna kwina l., i kuna mpe kukala o ntim’aku Mat 13:44 Kintinu kina nze l. lwaswekama muna mpatu Luk 6:45 Muntu ambote muna l. lwambote lwa ntim’andi Luk 12:33 l. luna ke lusuka ko kuna zulu 2Ko 4:7 tuna yo l. lwalu muna yinzu ˆ yatuma LUSANSU, Mat 15:3 ke nuzitisilanga mio ko mu kuma kia l. lweno? Mak 7:13 nuvezele diambu dia Nzambi mu kuma kia l. LUSANU, 1Yo 2:16 l. mu kuma kia mavua LUSENDE, 2Ko 12:7 yavewa l. omu nitu LUSENGOMOKO, Rom 8:19 ye tima diawonso o l. lwa wana LUSIKIDISU, 1Te 1:5 muna mwand’avelela yo l. lwayingi LUTAKANA, 1Ko 4:6 Ke nul. mana masonama ko LUTANINU, Flp 3:1 kunusonekena mambu mau mamosi, dial. kwa yeno LUTILA, Efe 3:20 vanga mayingi l. LUTONTO, Mat 6:13 Kutuyambula ko muna l. Mat 26:41 nusamba nwalembi bwa muna l. LUVEVOKO, Rom 8:21 l. lwa nkembo a wan’a Nzambi 2Ko 3:17 vana vena mwand’a Yave, i vena l.

LUVILUKU LWA NTIMA– MALEVO 1Pe 2:16 ke nusadila l. ko nze fukwa 2Pe 2:19 bekubasilanga nsilu a l. LUVILUKU LWA NTIMA, Mav 26:20 songa mavangu ma l. Rom 2:4 Nzambi kevavilanga kufila muna l. 2Ko 7:10 ntantu zina ngwizani ye luzolo lwa Nzambi zitwasanga l. LUVULUZU, Luk 21:28 l. lweno lufinamene Mav 4:12 ke vena l. muna muntu akaka ko Rom 13:11 l. lweto lufinamene ke mu Flp 2:12 nusala kuna vumi ye zakamu muna diambu dia l. lweno Lus 7:10 L. lutukidi kwa Nzambi eto LUVUNU, Mat 26:59 Mbazi a Nkanu bavavidi kimbangi kial. Ngl 2:4 mpangi zal. ana bakoteswa kuna sweki Efe 4:25 wau nuyambwidi l. nuvovang’e ludi 2Te 2:11 bakwikila muna l. LUVUVAMU, Mak 9:50 nukala yo l. yeno ye yeno ` Yoa 14:27 L. inusisıdi; inuvene l. lwame Rom 8:6 o nyindu a mwanda, l. Rom 12:18 nukadila kuna l. yo wantu awonso Flp 4:7 l. lwa Nzambi luyingila ntima mieno 1Te 5:3 L. ye ngemba! lubukumuku lwa kinsalukisa 1Pe 3:11 kavava l. yo tatidila lo Lus 6:4 oveno nswa wa katula l. ova nza LUYINDULU, Luk 22:19 I wau nuvanganga muna l. lwame LUZINDALALU, Luk 8:15 yima mbongo kuna l. Luk 21:19 Muna l. i nuvuluzila mioyo mieno Rom 5:3 e mpasi i zitwasa l. 1Ko 13:4 zola kuna yo l. yo walakazi 1Te 5:14 nukala yo l. kwa wantu awonso Yak 1:4 l. yambula lwalunganesa e salu kiandi

390 ´ Yak 5:11 Nwawa o l. lwa Yobi 2Pe 3:15 l. lwa Mfumu eto se luvuluku LUZOLO, Mat 6:10 O l. lwaku lwavangama ova ntoto Mat 7:21 awana kaka bevanganga l. lwa Se diame Luk 22:42 l. lwame ke lwau ko, olwaku kaka lwavangama Yoa 6:38 nkulumukini, ke mu vanga l. lwame ko Mav 21:14 Yambula l. lwa Yave lwavangama Rom 12:2 l. lwa Nzambi, lwambote, lwatondakana 2Ko 8:12 avo l. lwa vana luna vo Efe 1:5 mun’owu wa l. ye kani 1Te 4:3 l. lwa Nzambi, nwayikenga ye zumba 1Yo 2:17 ndiona ovanganga l. lwa Nzambi, zinga kaka 1Yo 5:14 avo tulombele mun’owu wa ´ l. lwandi, okutuwa

M MADIA, Mat 24:45 kavana m. muna ntangwa ifwene? Yoa 4:34 m. mame i vanga luzolo lwa ndiona wantuma Yoa 6:27 Ke nusadila m. mana mekuyifwila ko Mav 14:17 kunuvana e mvula, kunuyukutisa yo m. MAKALA, Rom 12:20 osia m. ma tiya vana ntu andi MAKANDA, Efe 3:15 i tuku dia nkumbu za m. mawonso MAKASI, Efe 4:26 ke nulundi m. ko yakuna ndimuk’a ntangwa MAKAYA, Mat 24:32 Avo tayi yandi isavukidi m., nuzeye wo vo MAKEDONIA, Mav 16:9 Sauka oku M., watusadisa ´ MA KINGEMI, Mat 24:15 m., kiamfwasi MAKONDE, Luk 5:4 nwaleka m. meno, nwabaka e mbizi MAKU, Kol 4:10 M. wa yitu kia Banaba MALENGO, Rom 16:18 mvovo mia m. bevunginikanga MALEVO, 1Pe 2:23 Vava kalevolwanga kavutula m. ko

391 MALONGI, Mat 15:9 m. mau mu nkanikinu mia wantu metukanga Mav 15:32 bakasakese ampangi muna m. mayingi MALU, Yoa 13:5 oyantikidi sukula m. m’alongoki MAMBU MAMFUNU, Mav 20:20 kunusamunwina m. MAMBU MANSONI, Rom 1:27 akala ye akala, bevanganga m. MAMBU MANTETE, Ngl 4:9 nuvutukidi muna m. MAMBU MASINA, Rom 2:20 m. ye ludi MAMEME, Mat 25:33 Osia m. kuna koko kwandi kwalunene Yoa 21:16 Vungula m. mame MAMEME MANKAKA, Yoa 10:16 M. mpe ngina mau, mana ke ma mpaka yayi ko MANISA (MB-), 2Ti 4:7 m. o nkul’ame Mav 20:24 yam. kaka e nkul’ame ye salu MANSANGA, Ayi 5:7 Kristu walomba kuna m. Lus 21:4 Okunguna m. mawonso muna meso mau MARETA, Luk 10:41 M., mayingi otelekele o moyo MARIA 1., Mak 6:3 mvadi a nti, wa mwan’a M. MARIA 2., Luk 10:39 M. owinikini Luk 10:42 M. osolele ndambu ambote Yoa 12:3 M. obongele mazi mansunga, mantalu MARIA 3., Mat 27:56 M. Mandala yo Luk 8:2 M. Mandala, ona wavaikiswa nkuya nsambwadi MARIA 4., Mat 27:56 yo M. wa ngudi a Yakobo yo MARIA 5., Mav 12:12 nzo a M. wa ngudi a Yoane Maku MASA, Mat 13:25 okunini mbongo ambi vana vena m. MASE, 2Ko 12:14 m. kaka belundilanga wan’au Efe 6:1 nulemvokelanga m.

MALONGI– MBANDU Kol 3:20 nulemvokelanga m. muna mawonso MASIA, Yoa 1:41 Tusolwele M. Yoa 4:25 Nzeye wo vo M. okwiza, Kristu MATONDO, 1Ko 1:4 Ivutulanga m. kwa Nzambi mu kuma kieno wau Kol 3:15 Nuvutulanga o m. MATUTI, Mat 24:30 bemona Mwan’a muntu okwizila muna m. MAVANGU MANSONI, Ngl 5:19 zumba, m. 2Pe 2:7 Loti wakendalala mu kuma kia m. MAVATA, Luk 4:43 samun’e nsangu zambote muna m. mankaka MAVUA, Luk 14:33 lembi yambula m. Ayi 10:34 nwatambulwila vo m. meno masanzua MAWETE, Luk 8:14 bafilakeswa kwa m. MAWONSO, Flp 4:8 m. maludi, ma zolakana 2Pe 3:14 nuvanga m. kimana kanuwana MAYEMBE, Mat 10:16 alungaladi nze nioka yo kondwa kuma nze m. MAZA, Yoa 4:10 oyandi wadi kuvana m. mamoyo Lus 7:17 kubafila kuna nto za m. ma moyo Lus 17:1 nkembi ona ofongele vana m. mayingi MAZI, Mat 25:4 alungaladi, banete m. muna nlangi Mak 14:4 Ekuma kefwasilanga m. mama mansunga? MBALU, Rom 14:12 konso muntu okuyitela m. MBANDU, Mat 24:34 m. yayi ke ikuviokela nkutu ko Yoa 13:15 inuvene e m. 1Ko 10:6 Mambu mama masonama se m. kwa yeto 1Ti 4:12 Kala se m. kuna kwa minkwikizi 2Ti 1:13 m. a mambu mavimpi Ayi 8:5 vanga wawonso mun’owu wa m.

MBANGI– MBUNGEZI Yak 5:10 luzindalalu lwa angunza lwakala se m. 1Pe 2:21 Kristu wanusisila m. 1Pe 5:3 nukala se m. kwa kambi MBANGI, Mav 1:8 nukala m. zame muna Lus 1:5 Yesu Kristu, M. Akwikizi Lus 11:3 m. zole basakula mu lumbu 1.260 MBANINU, Mat 24:14 i bosi ikwiza e m. MBANZA, Ayi 11:10 m. ina ye nkubilwa yasikila MBASI (A-), Mat 13:41 otuma e m. zandi, bakutakesa Mat 24:31 m. zandi balungalakesa awana basolwa Mav 5:19 m. oziwidi e yelo ya pelezo, ˆ Mav 12:11 otumini m. andi, unkolele Mat 22:30 a. kuna zulu 1Ko 4:9 kimpa kitalwanga kw’a. 1Ko 6:3 ke nuzeye wo ko vo a. tufundis’e? Ayi 13:2 batambula a. lembi wo zaya 1Pe 1:12 A. bena ye tima Yuda 6 A. ana balembi tatidila kiyekwa kiau MBASI AMBUTA, 1Te 4:16 ye nding’a m. Yuda 9 Mikaele wa m. vava katantana yo MBATAKANI (A-), Mat 7:13 Nukotela muna mwelo am. MBAZI, 1Ko 5:13 ofundisanga awana bena kuna m. e? 1Ko 15:32 twadia yo nua, kadi o m. fwa tufwa Kol 4:5 ngangu vana vena awana bena kuna m. MBAZI A NKANU, Mav 5:41 Bavaikidi muna M. bayangalele 1Ko 6:6 mpangi kefunda mpangi andi kuna m. Mak 13:9 wantu bekunuyekola kuna m. MBENI, Mat 5:44 Nuzolanga m. zeno Mat 10:36 m. za muntu i esi nzo a MBEVO A VOLA, Luk 5:24 ovovese m. vo Telama, bonga kipoyo kiaku

392 MBI, 1Yo 5:19 nza muna wisa kia ndiona wam. ina Efe 4:29 E mvovo miam. ke mivaiki mu Rom 12:17 Ke nuvutula muntu m. muna m. ko MBILU, Lus 11:7 bulu kiansisi kina kitombokele muna m. Lus 17:8 bulu kiansisi se kitomboka muna m. Lus 20:3 Untubidi muna m. MBIZI, Yoa 21:11 konde diazala ye m. zanene, 153 MBOKA, Efe 4:1 nwakangala e nkangala ifwene e m. MBOLE, Flp 3:8 ibadikilanga yo se m. MBOLO, Mat 4:4 Ke mu m. kaka ko i kezingil’o muntu Mat 26:26 Yesu obongele e m., obukunwini yo 1Ko 10:17 yeto awonso m. imosi tudianga MBONGO, Mat 7:20 muna m. au i nuzayila wantu awaya Mat 21:43 vewa kwa zula kiyimanga e m. andi Luk 8:11 E m. i diambu dia Nzambi Luk 8:15 yima m. kuna luzindalalu Ngl 3:16 kuna kwa m. aku, i Kristu Ngl 3:29 nu m. a Abarayama kikilu, nutambula e vua Ngl 5:22 m. a mwanda i zola, kiese MBOTE (A-), Rom 5:7 mu kuma kia muntu a., olenda kabuka o fwa. Ngl 6:10 twavanga edi diam. kwa wantu awonso Rom 7:19 edi diam. nzolele, kivanganga dio ko MBUMBA, Flp 4:12 nzeye m. kala wayukuta yo MBUMB’AVAUKA, Rom 16:25 m. ina yalundwa Efe 3:4 zaya umbakuzi wame wa m. MBUNDU, Yoa 8:34 konso ona ovola e sumu, i m. a sumu MBUNGEZI, Yak 4:14 nu m. ina imonekene mu kolo kiandwelo

393 MBWA, 2Pe 2:22 m. ivutukidi e luki yandi MBW’A NZAZA, Ayi 6:19 vuvu kiaki nze m. a ` mioyo mieto MELITA, Mav 28:1 tubakwidi wo vo i sanga kia M. MENGA, Mat 9:20 mpasi za vaika m. se mvu 12 Mat 26:28 m. mame ma kangu disunzulanga Mat 27:25 Yambula m. mandi makala vana ntu mieto Mav 15:29 nukwamanana kuyikenga muna m. Mav 20:26 mpelele muna m. ma wantu awonso Mav 20:28 kasumbila muna m. ma Mwan’andi ˆ Efe 1:7 Watukula muna m. 1Pe 1:19 muna m. mantalu ma Kristu 1Yo 1:7 m. ma Yesu mekutuvelelesa muna masumu Lus 18:24 muna yandi musolokele m. ma aveledi MENGWA, Mat 24:9 num. mu kuma kia nkumbu ame Yoa 15:25 Bam. kondwa kuma Luk 6:27 nuvanga mawete kw’awana bekunum. Yoa 7:7 E nza mono im., kadi isilanga yo umbangi 1Yo 3:15 ona om. mpangi andi, mumponda-muntu MESO, 1Ko 15:52 muna ndab’a m. MEVUA, Mat 7:15 mvuatu mia mameme, kansi muna kati m. Luk 10:3 inutumini nze wan’a mameme vana vena m. Mav 20:29 m. mansita mekota vovo nwina MEZA, 1Ko 10:21 dila vana m. ma Yave ye MFIBU, Luk 22:48 muna m. oyekolwele Mwan’a muntu e? MFISI, 2Ti 4:3 bekubasia m. muna matu MFUKA, Mat 6:12 utuyambulwila m. zeto, nze una tuyambulwilanga

MBWA– MFUNU Rom 13:8 Ke nudie muntu m. ko, kansi nuzolana kaka Rom 1:14 M. ngina yau kwa akwa ngangu ye awana MFULU, Ayi 13:4 m. a longo yakondwa usafu MFUMU, Mat 6:24 Ke muntu ko olenda sadila m. zole Mat 7:22 M., e M., ke yeto ko twasakula muna Mat 9:38 nudodokela M. a mpatu katuma asadi Mat 22:44 Yave ovovese M. ame vo: Mat 23:10 mosi kaka i M. eno, Kristu Mav 3:15 nwavonda o M. a Moyo Mav 24:3 e M. Feleka Rom 14:4 M. andi okuntelamesa yovo kumbwisa 1Ko 7:39 ovevokele kasompwa, kansi muna M. kaka 1Ko 8:5 nzambi zayingi zina, m. mpe zayingi Kol 4:1 oyeno mpe M. luna yandi kuna zulu MFUMU NZAMBI, Mav 4:24 M., ngeye wavang’e zulu ye nza MFUNA, Mat 13:33 Kintinu kia zulu kina nze m. 1Ko 5:6 m. andwelo ifunisa mbumba wawonso MFUNDI, Lus 12:10 m. a mpangi zeto ovetelo MFUNDISA, Mat 7:2 muna m. ina nufundisila i nufundisilwa mpe MFUNDISI, Luk 18:2 m. walembi vuminanga Nzambi MFUNDU, Yoa 5:22 Se ovene m. awonso kwa Mwana 1Ko 11:29 uyisidi muna m. 1Ti 5:19 Kutambulwila m. muna mbuta ko MFUNU, Mat 6:26 Nga yeno ke nubasundidi o m. ko e? 1Ko 6:12 ke mawonso ko mena m. Flp 1:10 zaya oma masundidi o m. 2Ti 3:16 yavumunwinwa kwa Nzambi, yam. muna

MFUTU – MPAKU MFUTU, Rom 6:23 Kadi o m. a sumu i lufwa MFWANANI, 2Ko 8:14 kimana vakala ye m. MFWILU, Flp 3:7 mana mantwasilanga e nluta, mbadikidi mo se m. MIANZI, Luk 8:13 batambwidi kuna kiese, kansi ke bena ye m. ko Kol 2:7 m. yo nwasikila muna lukwikilu MIENZE, Mat 25:1 Kintinu kilenda tezaneswa ye m. kumi 1Ko 7:25 Muna diambu dia m., kina ye nkanikinu ko MIKAELE, Lus 12:7 M. ye mbasi zandi banwene MINA, Luk 19:16 E Mfumu, e m. aku, mina kumi ilutidi MINDEMBI-KWIKILA, 1Ko 6:6 kuna mbazi a nkanu, vana vena m. e? 2Ko 6:14 Ke nukadi kintwadi ye m. ko MINDUTI A NZILA, Ayi 11:13 nzenza ye m. MINI, Mat 6:22 m. kia nitu i disu Mat 25:1 mienze kumi ana babongele m. yau Flp 2:15 keziminanga nze m. MINTA-ZUMBA, 1Ko 6:9 m. ke bevua Kintinu kia Nzambi ko MIVI, Mat 6:20 kuna zulu, kuna ke m. ko babangula 1Ko 6:10 m. ke bevua Kintinu kia Nzambi ko MOKENA, Mav 17:2 m. muna Sono MOLO, Mat 25:26 U ntaudi ambi ye m. Rom 12:11 Nukala akwa fululu, ke nukadi m. ko 2Pe 1:8 ke nukala m. ko yovo lembi yima mbongo MONA, Yoa 1:18 Ke vena nkutu muntu ko wam. Nzambi Yoa 14:9 um. om. mpe o Se MONEKA, Mat 6:1 nwalembi vangila oma mansongi nwam. MONGO A OLIVE, Luk 22:39 wele kuna M. Mav 1:12 bakatukidi kuna M., bavutukidi kuna Yerusaleme

394 MONO MOSI, Yoa 16:32 nukunsisa m. Kansi kina m. ko MOSE, Mav 7:22 M. wakumama muna mvovo ye mavangu 2Ko 3:7 balembi tungununa ndose a M. MOSI, Yoa 3:16 kavanin’o Mwan’andi am., kimana 1Ko 8:6 Nzambi m. kaka, wa Se, Mfumu m. mpe, Yesu MOSI KAKA, Yoa 1:18 nzambi m., i yandi wansengomona MOYO (DIA), Ayi 4:12 diambu dia Nzambi d. 1Pe 3:18 kansi wavewa o m. muna mwanda Luk 9:24 konso ona ozolele vuluza m. andi Luk 20:38 Nzambi y’awana ben’o m., kuna kwa yandi ben’o m. Yoa 5:26 wauna o Se kekadilang’o m. muna yandi kibeni Yoa 11:25 Mono i lufuluku yo m. Mav 20:24 m. ame ke usundidi mfunu ko kwa mono 2Ko 5:15 balembi kadila diaka o m. muna yau kibeni 1Te 4:15 ana bekala o m. MOYO A MVU YA MVU, Luk 18:30 yayingi omu kolo kiaki, muna tandu kikwiza m. Yoa 3:16 ke fwaswa ko, m. kevua Yoa 17:3 Muna vua m., divavanga vo batoma kuzaya Mav 13:48 bakala ye tima dia vua m. Rom 6:23 lukau lwa Nzambi i m. 1Ti 6:12 toma simbinin’o m. MPAKA, Yoa 10:16 Mameme mankaka, ke ma m. yayi ko 1Ti 1:4 m. kaka metukisanga MPAKU, Mat 17:25 Kw’aki nani atinu a nza betambulanga m.? Luk 20:22 Nga diansongi dia futa e m. kwa Kaisa? Luk 23:2 sima o futa e m. kwa Kaisa Rom 13:6 Kiaki i kuma nufutilanga e m. Rom 13:7 m., kwa ndiona ofwene m.

395

MPAMBANI– MVAKULWISI A MPAKU

MPAMBANI, Tit 3:10 Venga muntu otwasanga e m. 2Pe 2:1 bekotesa m. kuna ndekwa MPAMBULA, Mav 10:34 ntomene wo zaya vo Nzambi ke sianga m. ko Rom 16:17 nutoma tala awana besianga m. 1Ko 1:10 ke vakadi m. ko vovo nwina Yak 2:9 avo nukwamanene sia m. MPANDU, Mav 19:19 m. batwese nkanda miau, bayokele mio Ngl 5:20 sambila teke, m., kitantu MPANGI, Mat 25:40 nwavanga kwa m. zame, kwa mono nwavanga wo 1Ko 5:11 muntu oyikilwanga vo m. una vo munta-zumba 1Pe 5:9 m. zeno zawonso omu nza MPASI, Mat 24:21 m. zayingi zina ke Mav 14:22 Muna m. tukotela muna Kintinu Rom 5:3 twayangalala, kadi e m. i zitwasa luzindalalu Rom 8:17 avingidi e vua, tumona m. kumosi Rom 8:18 m. za kolo kiaki ke zilendi tezaneswa ko Rom 8:22 mona m. kumosi yamu wau Rom 9:2 ntantu ye m. zilembi suka muna ntima Rom 12:12 Nuyangalala muna vuvu. Nuzizila muna m. 1Ko 7:28 awana besompa, m. bemona muna nitu ˆ 1Ko 12:26 Avo kıkwa kimosi kimwene ˆ m. yıkwa yawonso 2Ko 4:17 Kana una vo e m. za kolo kiandwelo kaka Flp 1:29 e lau dia mona m. mu kuma kiandi 2Te 1:4 lukwikilu ye luzindalalu muna m. zawonso 2Ti 3:1 mukwiza nsungi zam. Ayi 2:10 Ntu a luvuluku muna m. 1Pe 3:14 avo numwene m. mu kuma kia unsongi, nuyangalala 1Pe 4:18 muntu ansongi mu m. kevuluzilwa 1Pe 5:9 nuzeye wo vo m. zau azimosi

Lus 7:14 i yau batukidi muna m. zayingi MPATU, Mat 13:38 e m. i nza Yoa 4:35 nwatala e m., zibweke 1Ko 3:9 nu m. a Nzambi eyi ikunwangwa MPATU A VINYU, Mat 20:1 wele vavi asadi muna m. Mat 21:28 E mwana, wenda sala muna m. o unu Luk 20:9 Muntu mosi okunini m., wele kuna nsi ankaka MPILA, 2Pe 3:11 m. wantu nufwete kala MPILA YAMBOTE, 1Ko 14:40 muna nsongi ye muna m. MPOFO, Mat 15:14 Avo m. ofididi nkw’andi m. MPU, Efe 6:17 Nuvuata m. a luvuluzu MPUMPA, 1Ko 7:8 mpovele kwa m. ye akento bafwilwa akala 1Ko 7:32 yakala una vo m. otokanenanga oma ma Mfumu MPUTA, Lus 13:3 umosi muna ntu andi uluekelo m. ya mpondi MPWA, Mat 22:16 kutalanga muna m. a wantu ko MPW’A LEKWA, 2Ko 10:7 Oyeno m. nutalanga MUMPONDA-MUNTU, Yoa 8:44 oyandi, m. tuka kuna lubantiku MUNDEMBI-KWIKILA, 1Ko 7:12 nkento wa m. otondele kala yandi MUNGWA, Mat 5:13 Yeno nu m. a nza Kol 4:6 mpov’eno yangemba, yasiwa o m. MUNSIA-NSIKU, Yak 4:12 Mosi kaka i M. ye Mfundisi MUNTU A SUMU, 2Te 2:3 sengomona m. MUTADE, Luk 13:19 Kina nze disu dia m., dina muntu kabongele MVADI A NTI, Mak 6:3 Ke yandi ko i m., mwan’a Maria MVAKULWISI A MPAKU, Mat 18:17 yambula kakala kwa ngeye nze m.

MVALU – MWELO Luk 18:11 itondele, kadi kina nze m. ndioyu ko MVALU, Lus 6:2 m. ampembe, ndiona ofongele Lus 19:11 tala! m. ampembe MVANGA, Mav 7:30 yamoneka vana m. walemanga MVENGELE, Mat 24:7 mukala m. MVEVO, 1Pe 5:2 Nuvungula e kambi dia Nzambi kuna m. MVOVO MIA LUTIANGU, Efe 4:31 nganzi, ntantani, m. MVUALA, Lus 12:5 ovungula zula yawonso muna m. a sengwa MVUAMA, Luk 14:12 Avo olambisi nlekelo, kubokelesa m. ko 1Ti 6:17 m. balembi kala akwa lulendo, balembi sia e vuvu Lus 3:17 ovovele vo: I m. MVUANGA, 1Ko 14:33 ke Nzambi a m. ko wa luvuvamu kaka MVUKANA ZA USAFU, Mat 15:19 muna ntima i mutukanga m. MVULA, Mat 5:45 nokesa e m. vana vena wantu ansongi MVULUZI, Mav 5:31 wantundidika kakala Ntu ye M. MVUMA, Luk 12:27 Nubadika e mbena imenanga m. MVUNGUDI (A-), Mat 9:36 mameme makondwa m. Yoa 10:11 Mono i m. ambote; oyekola moyo andi Yoa 10:14 Mono i m. ambote. Nzeye mameme mame Yoa 10:16 mekala e kambi dimosi, m. mosi Efe 4:11 ankaka se a. ye alongi MVUTU, Kol 4:6 nwazaya una nufwete vanina e m. MWANA, Mat 3:17 Ndioyo i M. ame anzolwa, ona MWANA MEME, Yoa 1:29 Tala M. a Nzambi, on’okatula e sumu dia nza MWAN’A MUNTU, Mat 10:23 yavana M. kekwiza

396 Luk 21:27 bemona M. okwizila muna matuti MWAN’ANKENTO, Luk 8:49 O m. ofwidi MWAN’ANTETE, Kol 1:15 m. muna nsema wawonso MWANDA, Mat 3:16 m. Nzambi unkulumukini nze yembe Mat 5:3 bazeye nsatu zau za kim. Mat 12:31 ndiona otianguna m. ke lolokwa ko Mat 26:41 m. uzolele, kansi e nitu Luk 23:46 ngiekwele m. ame muna moko maku Yoa 4:24 Nzambi i M., bafwete kunsambila muna mwanda ye Yoa 16:13 m. aludi okunufila muna ludi kiawonso Rom 8:16 m. wau kibeni yo mwand’eto Rom 8:26 m. wau kibeni ukutudodokelela 2Ko 3:17 Yave i M. Ngl 5:16 nukangalelanga muna m. ozevo ke Ngl 5:22 mbongo a m. i zola Ngl 6:8 kunina muna m. Efe 6:12 ndwan’eto ye m. miambi 1Pe 3:18 wavewa o moyo muna m. MWAND’AVELELA, Luk 1:35 m. ukwiza omo ngeye Luk 3:22 o m. unkulumukini, nze yembe Luk 11:13 Tata ovana m. kwa awana bekunlombanga Yoa 14:26 o m., ukunulonga yo kunusungamesa Mav 1:8 nutambula nkuma vava o m. ukwiza Mav 2:4 awonso bazele yo m. Mav 5:32 m., una Nzambi kevananga kw’awana Efe 4:30 Ke nukendeleka m. a Nzambi ko MWELO, Mat 7:13 Nukotela muna m. ambatakani 1Ko 16:9 m. ampwena a salu uziukidi Lus 3:20 Ntelamene vana m. yo dodela

397

MWIVI– NGINDU

MWIVI, Mat 24:43 Kele vo kayizayila e ola ikwiza o m. 1Te 5:2 lumbu kia Yave kikwiza nze m. muna fuku

N NAINI, Luk 7:11 wele muna vata dia N. NATA, Rom 15:1 oyeto tukumamene tufwete n. tutovoko NATUMUNWA, Efe 4:14 twalembi kala diaka yingiana-ngiana, twan. NDAMBU, 1Ko 13:9 o zayi weto wa n. NDEKWA, 1Ko 4:17 Okunusungamesa n. zame NDINGA, Yoa 5:28 awonso bena muna ziami bewa n. andi Yoa 10:27 O mameme mame mewanga n. ame Mav 2:4 bayantikidi vovela muna n. zaswaswana 1Ko 13:8 vena ye n., suka zisuka 1Ko 14:22 ovova n. zankaka sinsu kia mindembi-kwikila Lus 7:9 batukidi muna zula yawonso ye makanda ye n. NDOFI, Mat 5:34 inuvovese vo ke nudie nkutu n. ko NDONGA, Mav 17:5 bakutakese yimpumbulu, bakutakese n. NDONG’AYINGI, Lus 7:9 n. ke ilendi tangakana ko NDONGOTA, Mav 17:18 n. za Ki-Epikuro ye Asetoa Kol 2:8 okunubunduna mun’owu wa n. NDOSE, Yoa 7:24 Nuyambula fundisa mfundis’a n. Ngl 2:6 Nzambi ketalanga n. ko NDUDI, Efe 4:31 Nuyambula e n. yawonso, makasi, nganzi Kol 3:19 ke nubafungila makasi ma n. ko NDUMB’ANSOMPI, Lus 21:9 ikusonga n., nkaz’a Mwan’a meme NDUTA, 1Ko 5:7 Kristu wa meme dieto dia N., wakelwa kala NDUVU A MALAVU, 1Ko 5:11 nwayambula kala kikundi ye n.

1Ko 6:10 n. ke bevua Kintinu kia Nzambi ko NENE, Rom 12:16 ke nuyindulanga oma man. ko NGAMALIELE, Mav 22:3 yalongelwa vana malu ma N. NGAMBIELE, Luk 1:19 N., ona otelamanga vana ndose a Nzambi NGANGA, Ayi 2:17 n. ambuta a nkenda ye kwikizi Mav 6:7 n. za Nzambi ziyantikidi lemvokela lukwikilu NGANG’A MAWUKU, Luk 5:31 Avimpi ke bavuidi n. mfunu ko NGANGA ZA NZAMBI, Lus 20:6 n. beyala muna 1.000 dia mvu NGANGU, Mat 11:19 n. zilungisilu muna mavangu mandi Mat 11:25 wasweka mambu mama kwa akwa n. Luk 21:15 n., zina vo atantu ke balendi zo telamena ko Rom 11:33 Ekwe sina kwa umvuama, n. 1Ko 1:26 ke vena akwa n. ayingi ko muna kinitu 1Ko 2:5 lukwikilu lwalembi kala muna n. za wantu 1Ko 2:6 ke n. za ayadi a tandu kiaki ko 1Ko 3:19 E n. za nza yayi i uzowa Efe 5:15 nukangala nze akwa n. Kol 2:3 mwaswekamena tusalu twawonso twa n. Yak 1:5 avo mosi muna yeno okondelo n., yambula Yak 3:17 n. za ntandu, za luvuvamu NGEENA, Mat 10:28 fwasa moyo ye nitu kuna N. NGEMBA, Mav 28:2 Nkangu batomene kutusonga n. 2Ti 2:24 kakala kaka nkwa n. kw’awonso NGEMI, Rom 12:9 Numwena diambi e n.; NGINDU, Rom 14:1 ke numfundisi ko muna n. zeno zaswaswana

NGIZA– NKAMA NGIZA, Mat 24:3 sinsu kia n. aku? Mat 24:37 nze mu lumbu ya Noa, i ukala n. a Mwan’a muntu 2Pe 3:4 O nsilu a n. andi, aweyi? NGOBODI, Lus 12:9 n. ovetelo, nioka ankulu NGOLO, Mat 25:15 talanta kwa konso muntu mun’owu wa n. zandi Rom 15:1 nata tutovoko tw’awana bakondelo e n. Ayi 5:14 madia man. m’awana bazikuka NGOLONGOTA, Yoa 19:17 Ku-valanganza kia ntu, muna Kiyibere N. NGOMBE, 1Ko 9:9 Nga o Nzambi n. ketokanenanga? NGONDE, Luk 21:25 sinsu muna ntangwa, n. ye ntetembwa NGOVO, Mat 10:8 N. nutambwidi, n. nuvana Lus 22:17 yambula kabonga o maza ma moyo e n. NGUBU, Efe 6:16 nubonga n. anene ya lukwikilu NGUDI, Luk 8:21 n. ame ye mpangi zame i yau yaya Yoa 19:27 ovovese nlongoki vo: Tala n. aku! Ngl 4:26 Yerusaleme ya zulu, i n. eto NGULU, Luk 8:33 nkuya mivaikidi, mikotele muna n. Luk 15:15 wantuma muna mpatu andi, kenda vungula n. 2Pe 2:22 n. yasukuka ivutukidi yowela muna nteke NGUNZA, Mav 10:43 Muna yandi, n. zawonso za sila umbangi NGUNZA ZALUVUNU, Mat 7:15 n. ye mvuatu mia mameme Mat 24:11 N. zayingi zibundumuka yo vukumuna ayingi Mak 13:22 n. zivanga masivi NIOKA, Yoa 3:14 Wauna Mose kamanikin’e n. vana makanga, NITU, Mat 10:28 Ke nubamoni wonga ko awana bevonda e n.

398 Mat 26:26 Nubonga nwadia. Eyayi n. ame Rom 6:13 tambika n. zeno kwa Nzambi Rom 8:5 awana bekangalelanga mun’owu wa n. Rom 12:1 nwatambika n. zeno se kimenga kiamoyo 1Ko 7:4 kena ye wisa muna n. andi ko, nkento kaka ˆ 1Ko 12:18 Nzambi wasia kıkwa kia n. 1Ko 15:44 Ikuninu n. a kinsuni; ifuluka n. a kimwanda 1Ko 15:50 n. yo menga ke malendi vua Kintinu kia Nzambi ko Ngl 5:19 Mavangu ma n. matomene senzama Flp 3:21 okitula e n. zeto zasakalala NKADI AMPEMBA, Mat 25:41 tiya twa mvu ya mvu twakubikilwa N. ye mbasi zandi Luk 4:6 N. umvovese vo: wisa kwa mono kiavewa Luk 8:12 N. wizidi katul’e diambu muna ntima miau Yoa 8:44 N. i se dieno Efe 4:27 ke nusisila N. nzila ko Efe 6:11 telamena N. Yak 4:7 N., nunsia kitantu, okunutina 1Pe 5:8 N. ozietanga nze nkosi ankwiti 1Yo 3:8 kafwasa mavangu ma N. ˆ Lus 12:12 Tatu, e kuma kadi N. unukulumukini Lus 20:10 N. otubilu vana yanga dia tiya NKAKA, 1Ti 5:4 senda n. zau ina bafwanukini NKAKU, 2Te 2:6 ona wina se n. NKALA, 1Pe 2:12 Nwakala e n. ambote vana vena e zula 1Pe 3:16 bamwesw’e nsoni muna n. eno ambote NKALU, Mat 16:24 kayivanina n. yo nata Mak 14:30 okumpanina n. nkumbu tatu Tit 1:16 muna mavangu mau bevaninanga Nzambi n. NKAMA, Mat 13:8 yima mbongo, n.

399 NKAMBAMI, 1Ti 2:5 n. mosi vana vena Nzambi yo wantu NKANDA, Mat 19:7 ekuma Mose kakanikina vo kavana n. vonda longo? Mav 19:19 batwese n. miau, vana meso ma wantu Lus 20:12 vana ndose a kunda, n. mizingumwinu Lus 20:15 walembi sonama muna n. a moyo NKANIKINU, Mat 22:40 E n. miole miami i tuku dia Nsiku Mak 12:28 Nkia n. i wantete muna miawonso? Mak 12:31 Ke vena n. wankaka ko usundidi miami Yoa 13:34 N. ampa inuvene, nuzolaziana NKATU, Mat 15:9 Mu n. bekunsambilanga 1Ko 15:58 salu kieno ke kian. ko muna Mfumu NKATU-NKATU, 1Ko 9:26 kilundumukanga n. ko NKEMBA, Rom 13:13 ke mu n. ye nkolwa ko Ngl 5:21 nkolwa, n. ye NKEMBI, 1Ko 6:16 ona olamini n. bekituka se nitu mosi Lus 17:1 n. ona ofongele vana maza mayingi Lus 17:16 bemenga o n. yo kunsanza NKEMBO, Yoa 12:43 zola n. a wantu, ke mu Rom 3:23 funga mu songa n. a Nzambi Rom 8:18 tezaneswa ko yo n. una 1Ko 10:31 nuvangila mawonso muna n. a Nzambi Lus 4:11 E Yave ofwene tambula n. NKENDA, Mat 5:7 Kiese kw’awana bena ye n. Mat 9:13 N. nzolele, ke kimenga ko Mat 9:36 Una kamwene ndonga, ubafwididi e n. Mat 20:34 Yesu ubafwididi e n., oviakane meso mau

NKAMBAMI– NKUMA Luk 6:36 Nukalanga akwa n., nze S’eno 2Ko 1:3 Se dia n. Ayi 4:15 fwila lutovoko lweto n. Yak 2:13 n. zilungisilwa muna mfundisa Yak 5:11 Yave nkwa walakazi wayingi ye n. NKENGI, 1Pe 2:25 mvungudi yo n. a mioyo mieno NKENTO, 1Ko 7:2 konso yakala yambula kakala yo n. andi 1Ko 9:5 kangala yo n. wa munkwikizi Lus 12:1 N. ovuete ntangwa NKENTO OWUTA, 1Te 5:3 nze nsongo mia n. NKENTO WAFWILWA YAKALA, Mak 12:43 kina katubidi n., kiviokele awonso Luk 18:3 n. wayendanga kwa yandi, oku vo NKIKW’A TULU, Efe 6:14 n. a unsongi NKITI, Mat 13:45 n. ovavanga pelola NKOKO, Lus 12:16 o ntoto uminini o n. Lus 22:1 n. a maza ma moyo NKOMBO, Mat 25:32 mvungudi kevambulwilanga mameme ye n. NKOSI, 1Pe 5:8 Nkadi ampemba ozietanga nze n. ankwiti Lus 5:5 N. a kanda dia Yuda NKUBILWA, Luk 6:48 okubidi n. vana nsenzele Rom 15:20 yalembi tungila vana n. a muntu ankaka 1Ko 3:11 ke vena n. ankaka ko ina yakubwa, Kristu NKULA, Mav 20:24 yamanisa e n. ame ye salu 2Ti 4:7 mbanisi o n. ame NKUMA, Mav 1:8 nutambula n. vava mwand’avelela 2Ko 4:7 ulolo wa n. wakala wa Nzambi 2Ko 12:9 n. ame uzikukidi muna lutovoko Flp 4:13 Muna mambu mawonso ngina ye n. muna Lus 3:8 Nzeye wo vo kuna yo n. ayingi ko

NKUMBU – NSANGU ZAMBOTE NKUMBU, Mat 6:9 yambula n. aku yazitiswa Yoa 12:28 Tata, kembesa n. aku ´ Yoa 14:14 nulombele ma muna n. ame, ikunuvana kio Yoa 17:26 Yabazayisa e n. aku Mav 4:12 ke vena n. yankaka ko yavewa ina tufwete Mav 15:14 kasola nkangu muna n. andi Rom 10:13 ona ovovela e n. a Yave, ovuluzwa Flp 2:9 n. iviokele e n. zawonso NKUNDI, Yak 2:23 Abarayama wayikilwa vo n. a Yave Yak 4:4 kala n. a nza uyikitwidi se mbeni a Nzambi NKUNGA, Mav 16:25 Paulu yo Sila wau basanisini Nzambi muna n. Kol 3:16 n. mia kimwanda yo matondo NKUTAKANI, Mat 16:18 muna tadi diadi itungila n. ame Mav 20:28 nwavungula n. a Nzambi Rom 16:5 mavimpi kwa n. ina muna nzo au NKUYA, Mav 16:16 wakala ye n. Ngang’a ngombo 1Ko 10:20 esi zula bekelelanga yimenga, kwa n. 1Ko 10:21 dila vana meza ma n. Yak 2:19 n. bekwikilanga yo zakama NKW’AKU, Luk 10:27 zola mpe n. wauna okuyizolelanga NKWA LOKO, 1Ko 5:11 nuyambula kala kikundi ye n. 1Ko 6:10 ak., ke bevua Kintinu kia Nzambi ko NKWA LUVUNU, Yoa 8:44 Nkadi ampemba, n., se dia luvunu NKWA LUZOLO LWAMBOTE, Mat 10:11 nuvava n. NKW’ANDI, Luk 10:36 nani wakala n.? NKWA NGANGU (A-), Luk 10:21 sweka mambu mama kwa a. NKWA NIANGI (A-), Mat 4:24 a. ye akwa vola, ubawukidi NLEKELO, 1Ko 11:20 mu dia N. a Mfumu

400 NLEMBAMI (A-), Yak 4:6 vo i a. ubavene nsambu NLEMVO, Rom 5:19 muna n. wa muntu mosi, ndonga Flp 2:8 songa n. yamuna lufwa Ayi 5:8 walongoka o n. muna mpasi kamona NLONGO MIA MESO, Lus 3:18 wakusa n. kimana wamona NOA, Mat 24:37 wauna wakala muna lumbu ya N., NSABI, Mat 16:19 Ikuvana e n. za Kintinu Luk 11:52 nukatwidi n. a zayi Lus 1:18 ngina ye n. za lufwa ye Ziami NSADI, Luk 10:7 o n. ofwene mfutu andi NSADISI, Yoa 14:16 kanuvana n. ankaka Yoa 14:26 n., o mwand’avelela, ukunulonga NSADISWA, Lus 12:17 wele nwanisa n. a mbongo NSAMARIA, Luk 10:33 N. mosi, umfwididi e nkenda. Yoa 4:7 nkento wa N. wizidi teka maza NSAMBIL’A TEKE, 1Ko 10:14 nutina n. NSAMBU, Yoa 1:17 n. muna Yesu Yoa 12:13 Nkwa n. okwizilanga muna nkumbu a Yave 1Ko 15:10 n. zazi ke zankatu ko 2Ko 6:1 nwalembi tambula e n. nkatu-nkatu. 2Ko 12:9 E n. zame zafwana kwa ngeye NSANDA, Mak 13:28 Nulongoka kingana eki muna n. NSANGU, 2Ko 6:8 muna n. zambi ye n. zambote NSANGU ZAMBOTE, Mat 24:14 n. za Kintinu zisamunwa Luk 4:43 Mfwete samun’e n., kadi i diau yatuminwa Rom 1:16 Kimwenene n. nsoni ko ˆ 1Ko 9:16 tatu kwa mono avo kisamwini n. ko! 1Ko 9:23 Mvanganga mawonso mu kuma kia n.

401 NSATU, Rom 12:13 Nukayila mun’owu wa n. zau NSEMA, Rom 8:20 n. wasakidikwa ye vuvu kia sia vo Kol 1:23 zasamunwa muna n. wawonso kuna nsi a zulu Lus 3:14 lubantiku lua n. a Nzambi NSEMO, Luk 10:18 Mbwene Satana osangumukini nga n. NSENDE, Mak 15:17 bavangidi mpu a n., bamvuikidi yo NSENDI, Ayi 11:6 kala n. a awana NSENDO, 1Ko 9:24 kansi mosi kaka otambulanga n. Kol 2:18 Ke nuyambula muntu ko kanukutumuna o n. Kol 3:24 kwa Yave nutambula n. NSENGO, Luk 9:62 osimbidi e n. yo tala oku nima NSENZELE, Mat 7:24 otungidi e nzo andi vana n. NSI A MBUNDU, Lus 2:23 isatanga n. NSI A NTIMA YAWONSO, Efe 6:6 nuvanganga luzolo lwa Nzambi ye n. Kol 3:23 Mawonso nuvanga, nuvangilanga mo ye n. NSIKU, Rom 7:22 Ngiangalele kikilu o n. a Nzambi Rom 10:4 Kristu i mbaninu a N. Rom 13:8 konso ona ozolele nkw’andi olungisi o n. Ngl 3:24 N. wakituka se nlongi eto ona watufila kwa Kristu Ngl 6:2 nulungisa n. a Kristu Yak 2:8 nulunda e n. a kintinu NSILU, 2Ko 1:20 n. mia Nzambi muna yandi i elo Ayi 10:23 ndiona wasia o n. nkwa kwikizi NSONI, Mak 8:38 konso ona okumbwen’e n. ye mambu mame Rom 1:16 Kimwenene nsangu zambote n. ko 1Ko 4:14 ke mu kunufusulwisa n. ko, kansi mu kunulukisa Efe 5:4 man. yovo moko ya uzowa 2Ti 1:8 kumwena umbangi n. ko 2Ti 2:15 nsadi wakondw’e n.

NSATU – NTALU (MA-) Ayi 11:16 Nzambi ke kubamwenanga n. ko 1Pe 4:16 omweswa e mpasi wau vo Nkristu, kamoni n. ko NSOSOLO, Mat 26:52 awonso bebong’e n. muna n. befwila Efe 6:17 n. a mwanda, diambu dia Nzambi Ayi 4:12 diambu dia Nzambi dilutidi o twa kwa n. NSUKA, Mat 28:20 ngina yeno yakuna n. a tandu Yoa 13:1 Yesu ubazolele yakuna n. NSUKAMI (A-), Luk 4:18 yateleka nsangu zambote kw’a. Yoa 12:8 a. nuna yau ntangwa zawonso 2Ko 6:10 nze tu a. kinga ayingi tuvuamisanga Ngl 2:10 twasungamenanga a. NSUKI (LU-), Luk 21:18 kana nkutu l. lwa ntu mieno ke luvila ko 1Ko 11:14 ke diansoni ko kwa yakala ´ mu kala ye n. zanda Mat 10:30 Kana nkutu e n. zawonso zavua tangwa NSUMUKI, Luk 15:7 kiese kuna zulu muna diambu dia n. ovilukidi o ntima Luk 18:13 Nzambi, umfwil’e nkenda, i n. kwame NSUNDA, Lus 6:2 wele sundinge yo fokola e n. andi NSUNDIDI, Yoa 16:33 nukala yo unkabu! Omono n. e nza 2Ko 2:14 okutudiatisanga muna nkembo a n. NSUNGI, Mav 1:7 Ke dieno ko dia zaya e ntangwa ye n. 1Te 5:1 vo i diambu dia kolo ye n. NSUNGI A MVULA, Mat 24:32 nuzeye wo vo n. ifinamene NSUSU, Mat 23:37 nze una e n. ikonkelanga o wan’andi NSUVILA (ZI-), Mat 14:20 bakutikidi e nkesona z., yitunga 12 NTALU (MA-), 1Pe 1:19 menga man., mana ma Kristu.

NTAMBI– NTINU Luk 14:28 teka vuanda, kabadika e n. 1Ko 7:23 Oyeno mu n. nwasumbilwa NTAMBI, 1Pe 2:21 nwalanda n. zandi una ufwene NTAMBUDI A NZENZA, Tit 1:7, 8 o nkengi kafwete kala n. NTANGWA, Mat 24:29 Vava kifokoka kaka e mpasi, o n. obukama e tombe Yoa 7:8 n. ame ke yafwene ko Mav 2:20 n. ikituka se tombe Efe 5:16 Nutoma sadilanga e n. eno NTANTANI, Efe 4:31 makasi, nganzi, n. yo NTANTU, Mat 5:4 Kiese kw’awana bena ye n. Rom 12:20 avo n. aku nzala kefwa, umvana 2Ko 2:7 kalembi sundwa kwa ulolo wa n. 2Ko 7:9 mu kuma kia n. nwamweswa 1Te 4:13 nwalembi mona e n. bemonanga awana ke bena ye vuvu ko NTAUDI, Mat 24:45 Nani i n. akwikizi yo lulungalalu? Mat 25:21 tomene sala, u n. ambote ye kwikizi! Luk 17:10 Yeto tu n. zakondwa mfunu 1Ko 7:23 ke nukadi diaka n. za wantu ko NTELAMW’A MOYO, Mak 4:19 n. mu kuma kia tandu kiaki ye tima Luk 8:14 bafilakeswa kwa n. ye umvuama yo mawete Luk 21:34 n. muna mambu ma zingu 2Ko 11:28 n. mu kuma kia nkutakani zawonso NTELEKI, Mav 21:8 Filipo wa n., mosi muna akala nsambwadi 2Ti 4:5 sala e salu kia n. 2Pe 2:5 Noa wa n. a ndungidi NTEMO, Mat 5:14 Yeno nu n. a nza Mat 5:16 yambula o n. eno watemena vana vena wantu Mat 24:27 n. uvaikilanga yo luaka Yoa 8:12 Mono i n. a nza 2Ko 4:6 Yambula muna tombe mwatemena n.

402 NTETEMBWA, Mat 24:29 Vava kifokoka kaka e mpasi n. zibetomoka Lus 2:1 n. nsambwadi vana koko kwandi kwalunene NTI, Mak 15:25 bankomene vana n. Luk 23:21 Kamanikwa vana n.! Ngl 3:13 Wasibwa ona omanikinu vana n. Lus 2:7 ikunyambula kadia e bundu kia n. a moyo Lus 22:14 nswa wa dia e bundu ya n. amoyo NTI AMPASI, Mat 10:38 ona olembi nata n. yo Luk 9:23 yo nata n. lumbu ke lumbu NTI A NSANDA, Mat 21:19 Vana vau o n. uyumini. NTIETIE, Mat 10:29 n. zole ko zitekwanga muna mpata mosi NTIMA, Mat 15:19 muna n. i mutukanga makani mambi, vonda Mat 22:37 Zola Yave muna nsi a n. aku yawonso Luk 12:34 kuna kwina lusalu lweno, i kuna mpe kukala n. mieno Luk 21:34 n. mieno mialembi bimuka yo mazitu Luk 24:32 n. mieto mizinini wau kamokenenge yeto Mav 16:14 Yave waziula n. andi kimana kakwikila Paulu Rom 6:17 nulemvokelanga Nzambi ye nsi a n. Ayi 3:12 onungununa n. ambi 1Yo 3:20 Nzambi osundidi n. mieto NTIM’ANLEKA, Flp 4:5 n. wazayakana kw’awonso NTINU, Mat 21:5 O n. aku okwizanga vana swala dia buluku Mat 27:29 Kiambote kiaku, e N. a Ayuda! Yoa 19:15 Ke tuna ye n. ankaka ko, Kaisa kaka 1Ko 15:25 kafwete yala se n. yavana

403 NTOMONI, Rom 8:23 tuna ye n., i sia vo, mwanda NTONA, Rom 2:15 n. zau zikubasilanga umbangi Rom 13:5 mu kuma kia n. zeno 1Ko 8:12 lweka n. zau zatovoka 1Ti 4:2 n. zababulwa nze muna 1Pe 3:16 Nukalanga ye n. zambote 1Pe 3:21 ndombelo a n. zambote NTONDELE, Yoa 11:41 Tata, n. wau ungwidi NTONTA, Luk 22:28 yeno nuzizididi yame muna n. zame 1Ko 10:13 Ke vena n. ko ina yalembi luakila akaka Yak 1:2 vava nuwanana ye n., nubadikila dio se diakiese Yak 1:3 n. zazi za lukwikilu lweno Yak 1:12 Nkwa nsambu ndiona ozindalalanga muna n. NTOTO, Mat 13:23 ikuninu vana n. ambote NTU, 1Ko 11:3 n. a nkento i yakala Efe 5:23 Kristu n. a nkutakani Efe 5:23 yakala i n. a nkaz’andi Ayi 12:2 Yesu wa N. ye Nlunganisi a lukwikilu lweto NTUMWA, Mat 10:2 nkumbu za n. 12 2Ko 11:5 mbuta zeno za n. NUA, Ayi 13:15 lukau lwa lusanisinu, mbongo a n. Yak 3:10 Muna n. wau mosi i muvaikang’e nsambu ye sibu NUNGUNUKA, Flp 3:16 muna tezo kina tun. NUNI, Mat 6:26 Nutoma tala e n. za zulu Mat 8:20 n. zina ye nzialwa, kansi o Mwan’a muntu NWANA (ND-), Mav 5:39 dimoneka vo Nzambi nun. yandi Efe 6:12 n. eto ke ya menga ye nitu ko 1Ti 6:12 N. ndwana yambote ya lukwikilu 2Ti 2:24 ntaudi a Mfumu kafwete n. ko Yuda 3 lwan. e vit’a ngolo mu kuma kia lukwikilu

NTOMONI– NZAMBI NWANINWA, 2Ko 10:4 n. yeto ke ya kinitu ko Efe 6:11 Nuvuata n. yawonso Efe 6:13 nuvuata n. yawonso NWOLE-NWOLE, Luk 10:1 osolele 70, ubatumini n. NWUMBI, Rom 9:21 Nga o n. kena ye wisa ko NYADI, Yoa 12:31 se kevaikiswa kuna mbazi, o n. a nza yayi Yoa 14:30 n. a nza mu kwiza kena, kena ye NYINDU, Mat 22:37 Zola Yave muna n. aku wawonso Rom 7:25 muna n. ame i ntaudi a nsiku a Nzambi Rom 8:6 n. a nitu, i lufwa 1Ko 2:16 oyeto tuna yo n. a Kristu 2Ko 10:5 n. miawonso miatumamena Kristu Efe 4:23 anguluka muna n. Efe 6:7 ye n. ambote, nze ntaudi kwa Yave Flp 2:5 n. una wakala muna Kristu NYINDU MIOLE, Yak 1:8 nkwa n., yo lembi sikila NYUDA, 1Ko 9:20 Kuna kwa Ayuda nkitukidi nze N. NZA, Mat 5:5 alembami bevua e n. Luk 9:25 obakidi e n. yawonso kansi ovidisi Yoa 15:19 ke nwa n. ko, muna diadi e n. ikunumenga Yoa 17:16 Ke ba n. ko 1Yo 2:15 Ke nuzodi n. ko ngatu 1Yo 2:17 E n. mu vioka yina, kansi ndiona NZAKAMA ZA NTOTO, Luk 21:11 Mukala n. zangolo NZAMBI, Mat 27:46 e N. ame, ekuma ungiambulwidi? Yoa 1:18 Ke vena nkutu muntu ko wamona N. Yoa 17:3 batoma kuzaya, ngeye N. mosi kaka aludi Yoa 20:17 itomboka kwa N. ame ye N. eno

NZENZA– PILATO 1Ko 8:4 kadi N. mosi kaka 2Ko 4:4 n. a tandu kiaki ovondanga meso ma ntima Efe 4:6 N. mosi ye Se dia wantu awonso 1Yo 4:8 N. i zola NZENZA, Yoa 10:5 ke mazeye nding’a n. ko NZILA, Mat 7:14 n. ambatakani, i yau ifilanga ku moyo Mat 13:4 mbongo yankaka ibwidi vana mbel’a n. Yoa 14:6 Mono i n. ye ludi yo moyo Mav 9:2 awonso ana kesolola bena muna N. 1Ko 10:13 oteta mpe n. kimana nwalenda NZIMBA, Mat 19:12 vena ye n. za kingutukila Mav 8:27 owawanene yo n. mosi wa Ntiopia NZIMBU, 1Ti 6:10 zola n. i tuku dia mambi mawonso Ayi 13:5 kiakondwa zola muna n. NZO, Luk 2:49 omu n. a Se diame i mfwete kala Yoa 2:16 kitula n. a Se diame se n. ya kinkita Yoa 14:2 Muna n. a Se diame fulu yayingi ina mo Mav 5:42 mu n. ye n. ke bayambula longa ko Mav 7:48 Mpungu-ngolo ke kalanga mu n. yatungilwa Mav 20:20 kunulongela vana meso ma wantu ye mu n. ye n. 2Ko 5:1 tukala ye n., ya mvu ya mvu kuna zulu Efe 2:19 nu esi n. a Nzambi Ayi 3:4 konso n. kwa muntu yatungwa NZO E ZULU, Luk 13:4 18 dia wantu babwilwa n. muna Siloa yo fwa NZOLA, Yoa 15:13 Ke vena muntu ko wina ye n. isundidi yayi Ngl 2:20 Mwan’a Nzambi, ona wan. 1Yo 3:18 ke tuzodi n. mvovo ko, kansi muna mavangu

404 1Yo 5:3 i yau yiyi e nsas’a n. muna Nzambi, twalunda NZOLWA, Mat 3:17 Mwan’ame an. NZONGO, Luk 6:38 muna n. una nuzongela

O OLA, Mat 24:36 lumbu ye o., ke vena muntu ko ozeye kio OLIVE, Rom 11:17 o. a mfinda, wasomekwa mo

P PARADISO, Luk 23:43 okala yame muna P. 2Ko 12:4 ndiona wazavunwa muna p. PAULU. Tala mpe SAULU, 1Ko 1:12 Omono kwa P. mvuilu PELEZO, Mat 25:36 Yakala muna p. nwakwiza kunkingula Mav 5:18 Babakidi antumwa yo kubasia muna p. Mav 5:19 mbasi oziwidi e yelo ya p. Mav 12:5 Petelo muna p., e nkutakani yasambanga Mav 16:26 e nkubilwa za p. zinikukini Ayi 13:3 Nusungamena awana bena muna p. Lus 2:10 Nkadi ampemba osia ankaka muna p. PELO, 1Ko 13:12 muna p. ke kitoma mwesanga ko 2Ko 3:18 tumwesanga nkembo a Yave nze p. Yak 1:23 otalanga e ndose andi muna p. PELOLA, Mat 7:6 ke tuba p. zeno vana vena ngulu ko Mat 13:45 Kintinu kia zulu kina nze nkiti ovavanga p. PERESEKILA, Mav 18:26 P. yo Akila banwidi, bambongele PETELO, Mat 14:29 P. odiete vana ntandu a maza Luk 22:54 P., walandanga kuna vala Yoa 18:10 P. wakala ye nsosolo, ozengele kutu Mav 12:5 P. muna pelezo, kansi e nkutakani PILATO, Yoa 19:6 P. ubavutwidi vo: kimwene kwame kuma ko

405

SABA– SAMUNANGA

S SABA, Lus 21:3 s. kia Nzambi kina yo wantu SADILA, Mat 20:28 Mwan’a muntu, wayiza s. 1Ko 7:31 awana bes. e nza 1Pe 4:10 kas. lukau muna wete dia muntu yo nkw’andi SADILA MU MPILA YAMBI, 1Ko 9:18 s. e wisa kiame SAKALELA, Ayi 13:17 Nus. awana bevitang’o ntu 1Pe 2:13 nus. kana ntinu wau kasundidi e wisa Rom 13:1 awonso, yambula bas. akwa wisa SAKANENWA, Luk 18:32 os. yo vuminwa mete Luk 22:63 bans. banwende; SAKIDIKA (YI-), Yak 4:10 Nuy. vana ndose a Yave 1Pe 5:6 nuy. kunansi a koko kwa nkuma kwa Nzambi 1Ko 15:27 was. lekwa yawonso kuna nsi a tambi yandi SAKUBA, Mat 5:29 disu diaku dialunene ditesese s. dunguna dio Mat 13:41 bakutakesa yawonso yitesanga s. Luk 17:2 tesesa s. kwa mun’awaya andwelo Rom 14:13 lembi sia s. 1Ko 8:13 dia kutesese mpangi ame s. 1Ko 10:32 Ke nukadi s. ko Flp 1:10 nwakondwa mpilakanu yo lembi tesesa akaka mas. Yak 3:2 yeto awonso nkumbu miayingi tutanga s. SALA, Yoa 5:17 Se diame os. yamu wau Efe 4:28 kayiyi diaka ko; kas. ye fululu kiawonso 1Te 2:9 twas. yo fuku yo mwini 2Te 3:10 muntu avo kazolele s. ko, kadie ko SALA KUMOSI, Rom 8:28 salu yandi yawonso yas. Efe 4:16 yas. muna lungisa

SALU, Yoa 6:27 Ke nus. madia mana mekuyifwila ko Mav 20:24 yamanisa kaka e nkul’ame ye s. 1Pe 1:13 nukubika nyindu mieno muna s. SALU KIAVAUKA, Rom 12:1 s. muna nyindu asikila SAMBA (KA-), Luk 5:16 Wele kuna makanga, k. Mat 5:44 s. mu kuma kia awana bekunubangikanga Mak 1:35 Muna mene-mene, osikamene, oyantikidi s. Mav 12:5 Petelo muna pelezo, e nkutakani yas. 1Te 5:17 Nus. ntangwa zawonso SAMBIDILA, 2Te 3:1 nutus. kimana e diambu SAMBILA (N-), Yoa 4:24 bafwete kun. muna mwanda ye ludi Mat 4:10 Yave wa Nzambi aku kaka ofwete s. Mat 6:9 I wau wuwu nufwete s. SAMBU, Mak 11:24 yawonso nulomba muna s. Rom 8:26 ke tuzeye ko dina tulomba muna s. Rom 12:12 Nukwaminina muna s. Yak 5:15 s. kia nkwa lukwikilu kisasula ndiona oyelele 1Pe 3:7 kimana e s. yeno yalembi vekama Lus 8:4 ndumbu ye s. ya aveledi SAMBULA, Luk 6:28 nus. awana bekunusibanga Rom 12:14 Nus. awana bekunubangikanga SAMO, Mat 19:24 diasazu kwa s. kaviokela muna SAMUNA, Mat 9:35 Yesu wele s. e nsangu zambote za Luk 8:1 wele alonginge yo s. Rom 10:14 bewila avo ke bena ye muntu ko okubas.? 2Ti 4:2 S. e diambu; kwamanana dio SAMUNANGA, 1Ko 11:26 lufwa lwa Mfumu nus., yavana

SAMUNWA (ZI-) – SIKILA SAMUNWA (ZI-), Mat 24:14 nsangu zambote za Kintinu zis. SANISINA, 1Ko 11:2 Inus. wau vo SANZUA, Ayi 10:34 nwatambulwila vo mavua meno mas. SARA, 1Pe 3:6 S. kalemvokelanga Abarayama yo kunyikila vo mfumu SASILA, Mav 17:3 os. yo songa muna sono SASULA, Luk 9:11 os. awana bavavang’o wukwa SATANA, Mat 4:10 Katuka, e S.! Kadi diasonama Mat 16:23 Petelo: Viluka oku nim’ame, e S.! Mak 4:15 S. wizidi yo katul’e diambu dikuninu Rom 16:20 Nzambi okosomona S. kunsi a tambi yeno 1Ko 5:5 nuyekola muntu ndioyo kwa S. 2Ko 2:11 twalembi sundwa kwa S. 2Ko 11:14 S. okuyikitulanga se mbasi a ntemo 2Te 2:9 muna lusadisu lwa S. Lus 12:9 nioka, oyikilwanga vo Nkadi ampemba ye S. Lus 20:2 S. unkangidi muna 1.000 dia mvu. SAULU, Mav 7:58 vana malu ma toko wayikilwanga vo S. Mav 8:3 S. oyantikidi fukisa nkutakani Mav 9:1 S. wau kavumisanga yo vonda Mav 9:4 S. S. ekuma okumbangikilanga? SE, Mat 6:9 S. dieto koko zulu, yambula nkumbu aku yazitiswa Mat 23:9 Ke nuyikila muntu ko ova ntoto vo s. dieno Luk 2:49 omu nzo a S. diame i mfwete kala Luk 15:20 o s. olundumukini, umbimbakene Yoa 5:20 o S. osonga Mwana konso dina kevanga Yoa 10:30 Omono yo S. diame tu mosi

406 Yoa 14:6 Ke vena ona okwiza kwa S. ko avo ke mu mono ko Yoa 14:9 Konso ona umbwene, omwene mpe o S. Yoa 14:28 o S. unsundidi Yoa 14:28 nuyangalala wau vo kwa S. ikwenda SELO, Mak 10:43 ona ozolele kala nene, kakala s. kieno Luk 12:42 Nani kieleka i s. kiakwikizi 1Ko 4:2 s. vo bawanuka ye kwikizi 2Ko 3:6 watufwanisa mu kala s. 2Ko 6:4 tukiyisonganga vo tu s. ya Nzambi SELO YA SALU, 1Ti 3:8 s. bafwete kala SEMA, Rom 1:20 itomene moneka tuka kias. e nza yamu wau Kol 1:16 muna yandi i mwas. lekwa Lus 4:11 was. lekwa yawonso, muna luzolo lwaku SEMO, Mat 25:34 Kintinu nwakubikilwa tuka kuna s. SENDA (N-), Rom 12:19 Diame dia landa e kunda; mono kwame n. SENGE, Lus 20:8 lutangu lwau nze s. dia kalunga SENGOMONA, Mat 11:25 akwa ngangu yo s. mo kwa yingiana-ngiana 1Ko 2:10 Nzambi kwa yeto kas. mo muna mwand’andi Efe 3:5 mbumba is. kwa antumwa ye angunza SIA DIMBU, 2Te 3:14 nuns. e dimbu, nuyambula kala yandi SIAMISA, Flp 2:13 Nzambi okunus., muna kunuvana tima 1Pe 5:10 Nzambi otoma kunus. SIBA, Rom 12:14 nusambula, ke nus. ko SIBWA (YA-), Yoa 7:49 ndonga ilembele zaya o Nsiku, y. ˆ SIKAMESA (YA-), Yoa 11:11 kuna ikwenda y. Ayi 10:24 twas. o zola ye mavangu mambote SIKIDISA, 1Ko 1:8 Okunus. SIKILA, 1Ko 15:58 nus., nukala ngingi 1Ko 16:13 nus. muna lukwikilu Kol 2:7 nwas. muna lukwikilu

407 SIKOLA, Yoa 7:15 kalembele tanga s.? SIMA, 1Ko 7:35 ke mu kunus. ko, kansi 1Te 2:16 kutus. twalembi vova ´ SIMBA, 2Ko 6:17 ke nus. ma kiafunzuka ko SIMBININA, Flp 2:16 toma s. diambu diamoyo SIMONE, Mav 8:18 S. ubavene nzimbu SINA, Rom 11:33 s. kwa umvuama ye ngangu za Nzambi 1Ko 2:10 mwanda usatanga mambu mas. ma Nzambi Efe 3:18 nwatoma zaya s. SINGAMA, 2Ko 13:11 nukwamanana yangalala, nus. SINGIKA, Ngl 6:1 s. kuna lulembamu Efe 4:12 ye kani dia s. SINSU, Mat 24:3 s. kia ngiz’aku? Mat 24:30 s. kia Mwan’a muntu kimoneka Luk 21:25 Mukala s. muna ntangwa, ngonde 2Te 2:9 s. yaluvunu ye masivi SISA, Mat 19:29 Konso ona was. nzo yovo mpatu SIVIKA, 1Pe 4:4 bes. wau vo ke SIVIKISA, 1Ko 2:1 kiasadila mpova yas. ko SODOMO, 2Pe 2:6 Watumba S. ye wasikidisa mbandu Yuda 7 S. ye Ngomora se mbandu a lulukisu SOKOLO, Luk 21:34, 35 kuna kinsalukisa nze s. SOLA, Rom 9:11 s., ke muna mavangu ko, kansi SOLOMO, Mat 6:29 kana nkutu S. muna nkembo andi kasidi SOMPA, Mat 22:30 muna lufuluku ke bes. ko Mat 24:38 vitila Kizalu, bas. 1Ko 7:9 s. kusundidi o wete ke mu lakukw’o moyo ko 1Ko 7:36 kasumukini ko. Yambula bas. 1Ko 7:38 ona olembi s. olutidi vanga diambote

SIKOLA– SUMU (MA-) 1Ko 7:39 ovevokele kas., kansi muna Mfumu kaka SOMPEKA, Luk 6:35 s. lembi sia vuvu kiatambula diaka SONAMA, 1Ko 4:6 Ke nulutakana mana mas. ko SONEKWA, Rom 15:4 mawonso mateka s. SONGA, Yoa 5:20 Se os. Mwana dina kevanga Mav 17:3 osasidi yo s. muna sono Rom 5:8 Nzambi watus. o zola kwandi SONO, Mat 22:29 nulembele zaya e S. ngatu Luk 24:32 yo toma kutusasila S.? Mav 17:2 omokene yau muna S. Mav 17:11 toma fimpa e S. lumbu yawonso Rom 15:4 muna lufiaulwisu lwa S. twakala ye vuvu 2Ti 3:16 S. yawonso yavumunwinwa kwa Nzambi SUKAMA (WA-), 2Ko 8:9 Kristu, w. muna diambu dieno SUKULA, Yoa 13:5 oyantikidi s. malu m’alongoki 1Ko 6:11 nwas.; nwaveleleswa yo lungiswa SUMBA, 1Ko 7:23 Oyeno mu ntalu nwas. Lus 5:9 muna menga maku was. nkangu SUMU (MA-), Mat 18:15 mpangi aku us. wenda Mak 3:29 otianguna mwand’avelela, onete s. dia mvu ya mvu Yoa 1:29 Mwana meme a Nzambi, on’okatula e s. dia nza! Rom 5:12 s. diakotela ova nza muna muntu mosi Rom 6:14 s. ke dikunubunduna ko Rom 6:23 mfutu a s. i lufwa Yak 4:17 ozeye edi diambote, kansi kavangidi dio ko, s. 1Yo 1:7 menga ma Yesu mekutuvelelesa muna mas. mawonso 1Yo 2:1 avo muntu os., tuna 1Yo 5:17 vilwa wawonso i s.

SUMUKA–TEMPELO Mav 3:19 nuvilukw’e ntima, m. meno mavunzunwa Rom 3:25 waloloka m. mateka vangama 1Ti 5:24 m. ma wantu ankaka mezayakana mu lumbu ikwiza Yak 5:15 Avo s. kasumukini, ololokwa SUMUKA, Rom 3:23 awonso bas. yo funga mu songa nkembo a Nzambi SUNDA, Yoa 14:28 o Se uns. Rom 8:37 muna ndiona watuzola i tus. Rom 12:21 s. kaka o bi muna wete Ngl 5:26 vava s. akaka Flp 2:3 nubadikila ankaka vo banus. 1Yo 3:20 Nzambi os. ntima mieto Lus 2:7 Ndiona os. ikunyambula SUNGAMENA, 1Ko 16:18 nus. wantu a mpila yayi Ayi 10:32 nus. e lumbu ina yavioka SUNGIDIDI, Kol 3:2 Nusianga s. muna mana ma zulu Kol 3:2 Nusianga e s. muna mana ma zulu SUNGIDIDI MUNA MAMBU MENO, 1Te 4:11 nusianga e s. ma yeno kibeni SUSUMUNA, 2Pe 1:12 kani dia kunus. mambu mama SWASWANESA, Ayi 5:14 balongoka s. wete yo bi SWEKAMA, Luk 8:17 ke vena diambu ko dias. dilembi zayakana

T TADI (MA-), Mat 21:42 t. diabembolwa kw’atungi Luk 19:40 avo babutamene, m. nga makazidi TADI DIA KONKO, Efe 2:20 Yesu i mbuta t. kia nkubilwa TALANTA, Mat 25:15 Omosi umvene t. zitanu, wankaka zizole TAMBI, Rom 16:20 okosomona Satana kunsi a t. yeno TAMBIKA, Rom 6:13 nuyit. kwa Nzambi TAMBULA, Rom 14:1 Nut. ona oyoyele muna Rom 15:7 nut. wauna Kristu

408 TAMBULA E VUA, Ngl 3:29 mbongo a Abarayama, nut. mun’owu wa nsilu TAMBULA NZENZA (NU-), 1Pe 4:9 N. lembi yidima Rom 12:13 Nukala ye fu kia t. Ayi 13:2 Ke nuvilakani e fu kia t. ko TANGA, Yoa 7:15 kalembele t. sikola? Mav 8:30 ozeye mana ot.? TANGININA, Ayi 13:7 nut. lukwikilu lwau TANINA, Flp 1:7 t. yo sikidisa TARATARU, 2Pe 2:4 wabatuba ambasi kuna T. TATIDILA, Rom 12:9 nut. dina diambote Rom 14:19 twat. mambu metwasanga luvuvamu TATIKA, Ngl 5:15 avo nukwamanana t.ziana ˆ TATU, 1Ko 9:16 t. kwa mono avo kisamwini ko Lus 12:12 T. kwa nza ye kalunga TAULA METE, Mat 26:67 I bosi bant. vana luse bambundidi e nkome TAYI, Yoa 15:4 t. ke ilendi yima bundu ko avo TEKA (TU-), 2Ko 2:17 oyeto ke tut. diambu TEKE, 1Yo 5:21 nuyikenga muna t. TELAMA, 1Ko 10:12 ndiona obenze vo t. katelamene TELAMENA (KU-), Rom 8:31 Avo Nzambi una yeto, nani k.? Mav 17:7 nkanikinu mia Kaisa bet. TEMBWA, Mat 7:25 t. kinikukini yo wandama muna nzo 1Ko 9:26 kiwandanga t. ko 1Ko 14:9 Dikala nze yeno nuvovele kwa t. Efe 2:2 nyadi a t. Efe 4:14 tungianiswa kwa t. yawonso ya malongi ´ Lus 7:1 zisimbinini e t. ya ya nza TEMPELO, Mav 17:24 ke kalanga muna t. yatungilwa mu moko ko

409 TEMPELO. Tala mpe mvovo NZO, Mat 21:12 okotele muna t., ovaikisi awonso Yoa 2:19 Nubwisa e t. yayi, yatelamesa yo 1Ko 3:16 oyeno nu t. a Nzambi TEZANESA, Ngl 6:4 ke mu kuyit. ye ankaka ko TIANGINIKINWA NZUNU, Ngl 6:7 Nzambi ke t. ko TIANGUNA, Mak 3:29 t. mwand’avelela TIMA, Rom 1:15 t. dia kunusamunwina e nsangu zambote Flp 2:20 kina yo wankaka ko wina ye t. nze yandi TIMA DIA SALA, Rom 10:2 bena ye t. Nzambi, kansi ke TIMOTEO, Mav 16:1 Mwakala nlongoki mosi nkumbu andi T. 1Ko 4:17 inutumini T. wa mwan’ame anzolwa ye nkwa kwikizi 1Ti 1:2 T. wa mwan’ame kikilu muna lukwikilu TINA, 1Ko 6:18 Nut. e zumba TITI, Mat 7:3 t. kina muna disu dia mpangi aku, kansi kumwene 1Ko 3:12 Avo muntu otungidi vana nkubilwa t. 1Ko 4:13 tukitukidi se t. ya nza TIYA, Mat 25:41 t. twa mvu ya mvu twakubikilwa Nkadi ampemba 1Ko 3:13 t. tusonga una wina e salu kia 1Te 5:19 Ke nuzimi t. twa mwanda ko 2Pe 3:7 nza ina owau yalundilwa muna t. TOKANA (NU-), Mat 6:34 ke n. ko mu kuma kia mbazi Mat 10:19 ke n. ko kana aweyi yovo adieyi nuvova Luk 12:25 muna t. kwayingi olenda kudikila miniti mosi? 1Ko 7:32 nzolele vo nwalembi t. 1Ko 7:32 yakala una vo mpumpa ot. oma ma Mfumu TOMA, Mat 25:21 Ot. sala, u ntaudi ambote ye kwikizi!

TEMPELO – UKENGI TOMBE, Mat 4:16 nkangu ufongele muna t., umwene ntemo Yoa 3:19 wantu balutidi zola t. Efe 4:18 nyindu miau mina muna t. 1Pe 2:9 wanukatula muna t. TOMBOKA , Yoa 3:13 Ke muntu ko wat. kuna zulu TONDA (N-), 1Ti 1:12 Nt. Kristu Yesu Efe 5:20 tut. Nzambi muna mambu mawonso Mav 28:15 Paulu vava kabamwene ot. Nzambi TONTA, Mav 5:9 nwat. mwand’a Yave? 1Ko 10:9 Ke tut. Yave ko 2Ko 13:5 Nuyit. kana vo mu lukwikilu nwina 1Yo 4:1 kansi nut. mvovo miavumunwinwa TOVOKA (N-), 2Ko 12:10 avo n., ozevo nkumamene 1Ko 1:27 Nzambi wasola lekwa yat. 1Te 5:14 nusadisa ana bat., nukala yo luzindalalu TUKAU, Rom 12:6 tuna ye t. twaswaswana Efe 4:8 abakami; wavana wantu se t. TULU, Rom 13:11 i ntangw’a sikama kuna t. 1Te 5:6 ka t. ko nze ankaka TUMAMA, Luk 2:51 kwamanene kubat. TUMBU, 2Ko 1:9 twabakula vo t. kia lufwa TUNDA, 1Ko 1:26 ke akwa ngangu ayingi ko, ngatu akwa t. ayingi TUNGA, Luk 17:28 bakunanga, bat. 1Ko 3:10 Konso muntu yambula katoma tala una ket. TUNTA, Yoa 6:44 avo o Se kalembi kuntu. TUSANSU, Ngl 1:14 yakala ye tima muna t. twa mase mame TUTI, Ayi 12:1 t. diadi dianene dia ambangi TUTOVOKO, Rom 15:1 nata t. tw’awana bakondelo e ngolo

U UKENGI, Mav 20:28 nwasilwa u. kwa mwand’avelela

ULOLO –VANGWA ULOLO, Luk 12:15 kana nkutu muntu u. kena mau UMBAKUZI, Mat 24:15 ntangi, yambula kasadila u. 1Ko 14:20 nuzikuka muna u. UMBANGI, Mat 24:14 nsangu za Kintinu zisamunwa muna u. Yoa 7:7 nza mono imengene, kadi isilanga yo u. Yoa 18:37 yasila e ludi u. Mav 10:42 Watukanikina vo twasamuna yo sia u. una ufwene Mav 28:23 otomene kubasila u. mu kuma kia Kintinu UMBANGU WA LONGA, 2Ti 4:2 luzindalalu lwawonso yo u. UMPENGOMOKI, 2Te 2:3 yavana u. uteka kwiza UMPUMBULU, Mat 7:23 Nukatuka, yeno avangi a u.! Mat 24:12 muna kuma kia wokela kwa u., o zola UMVUAMA, Mat 6:24 Ke nulendi sadila Nzambi ye U. ko Luk 16:9 yikundi muna u. wa vilwa UNGUNZA, 2Pe 1:20 ke vena u. wa Sono ko watuka 2Pe 1:21 u. ke wasakulwa mu luzolo lwa muntu ko UNKABU, Mav 4:31 bavovele diambu kuna u. 1Ko 16:13 nukala yo u. Efe 6:20 [Isambanga] yavovela kuna u. Flp 1:14 u. wavova diambu dia Nzambi 1Te 2:2 twakala yo u. muna Nzambi eto UNKUTA, 2Ti 1:7 Nzambi katuvene mwand’a u. ko UNSONGI, Mav 28:4 U. ke unyambwidi ko kazinga Rom 13:13 kangalela muna u. nze mu mwini 1Ko 14:40 mawonso mavangamena muna u. ˆ 2Pe 3:13 i muna mukala u. UNTWADI, Efe 4:3 tatidila u. wa mwanda

410 Efe 4:13 yavana yeto awonso tuluaka muna u. wa lukwikilu USAFU, Rom 1:24 Nzambi ubayekwele muna u. 2Ko 7:1 twayivelelesa muna u. Efe 5:4 moko ya uzowa ngatu ya u. Kol 3:5 mu diambu dia zumba, u. USELO, Rom 11:13 nkembele u. wame 2Ko 4:1 u. wau muna nkenda twafwilwa 2Ko 6:3 u. weto walembi tumbwa 1Ti 1:12 wambadikila vo i nkwa kwikizi wau kangiekeka u. 2Ti 4:5 lungisa u. waku una ufwene USUKAMI, 2Ko 8:2 u. wau, wawokesa vanina kuna mvevo

V VAIKA, Lus 18:4 Nuv. muna yandi e nkangu ame VAKULA NKALU, Yoa 15:22 owau ke balendi v. ko muna sumu diau VAMBUKA, 1Ko 7:15 avo mundembi-kwikila ozolele v. VAMBULA, Mat 25:32 ov. wantu nze Rom 8:39 kutuv. muna zola kwa Nzambi kuna muna Kristu 1Ko 7:10 nkento kafwete v. yo yakala diandi ko VANA, Mat 22:21 nuv. kwa Kaisa ina ya Kaisa, kwa Nzambi Mav 20:35 disundidi e kiese dia v., ke mu 2Ko 1:22 kutuv. mana mekwiza, i sia vo, mwanda VANA E MVUTU, 1Pe 3:15 nukalanga nwakubama mu v. VANGA, Yoa 14:12 ov. nkutu mana masundidi o mama VANGANGA (I-), Rom 7:15 kizeye dio ko dina i. VANGU (MA-), Mat 11:30 v. kiame kiambote, e natu diame diavevoka Ayi 9:14 velelesa ntona muna m. mafwa VANGULUKA, Rom 12:2 nuv. muna soba nyindu mieno VANGWA, 2Ko 5:17 omo Kristu kena, i v. kiampa

411 VANINA KUNA MVEVO, Yak 1:5 kakwamanana lomba kwa Nzambi, ona ova. VAUKA, 1Pe 1:15 oyeno mpe nuv. muna nkal’eno yawonso Lus 4:8 Wav., wav., wav. o Yave wa Nzambi VAVA, Luk 15:8 kakomba nzo, katoma v. yavana kesolola yo Yoa 4:23 o Se, wantu a mpila yayi kev. Mav 17:27 kimana bav. Nzambi Kol 3:1 nuv. mana ma zulu 1Pe 1:10 batoma fimpulula yo v. VAVUKA, Mav 17:27 kav. konso muntu omu yeto ko VELELA (MP-), Mav 20:26 m. muna menga ma wantu awonso Ayi 12:14 Nuvavanga v. Mat 5:8 Kiese kw’awana bav. muna ntima Yoa 15:3 nuv. kala mu kuma kia diambu VELELESA (YI-), 2Ko 7:1 tway. muna usafu wawonso VEVOKA, Rom 6:7 ndiona ofwidi, v. muna masumu VEVOLA, Yoa 8:32 e ludi kikunuv. VEVOLWA, Rom 6:18 nwav. muna sumu 2Te 1:7 yeno numweswang’e mpasi, nuv. VEWA, Luk 12:48 wav. yayingi, mayingi kelombwa Efe 1:14 wateka v. se lusikidisu lwa vua dieto VEZA (KU-), 1Ti 4:14 Kuv. lukau luna omo ngeye ko Mat 5:11 Nukala ye kiese, vava wantu bekunuv. VIDISA DIENGA, 1Ko 9:27 yalembi v. VIENGA, 1Pe 3:3 v. kweno ke kukadi kwa ku mbazi ko VIENGESA (BA-), Tit 2:10 b. e longi dia Nzambi VILA, Luk 15:24 o mwan’ame ona wav., osolokele VILAKANA, Flp 3:13 Iv. mana mena kuna nima

VANINA KUNA MVEVO –VONDA MESO Ayi 6:10 Nzambi kakondelo unsongi ko kav. VILUKA O NTIMA, Luk 15:7 kiese kiayingi muna nsumuki mosi ov. Mav 3:19 nuv., nuvutuka kwa Nzambi Mav 17:30 wantu awonso bav. Lus 16:11 batiangwini Nzambi, ke bav. VILWA, Rom 9:14 Nzambi nkwa v.? Ke wau ko! VIMPI, 2Ti 1:13 mbandu a mambu mav. Tit 2:1 mena ngwizani ye longi diav. VINGILA, Luk 3:15 nkangu Kristu wav., bayindwidi Luk 21:26 wonga, ye swengenia kia v. mana Rom 8:25 tuv. ye tima diawonso kuna luzindalalu VINYU, Yoa 2:9 maza makitukidi se v. Yoa 15:1 Mono i nsing’a v. aludi, o Se diame 1Ti 5:23 nuanga mpe fiv. muna diambu dia vumu kiaku VIOKA, 1Ko 12:31 ikunusonga e nzila iv. mawonso VISI, Yoa 19:36 Kana v. kiandi kimosi ke kitoloka ko VITA, 1Ko 14:8 nani okubama muna v.? Lus 12:7 Kukedi v. kuna zulu: Mikaele Lus 16:14 v. a lumbu kianene kia Nzambi VITA O NTU, Rom 12:8 ndiona ov., kavangila wo ye fululu 1Te 5:12 nwazitisanga awana bev. Ayi 13:7, 17 awana bev. vovo lwina Ayi 13:7, 17 awana bev. vovo lwina VOLO, 1Ko 7:5 nwalembi vukumunwa mu kuma kia kondwa kwa v. Ngl 5:22, 23 mbongo a mwanda i v. 1Te 4:4 zaya una kalenda kadila ye v. muna nitu andi VONDA, Yoa 16:2 konso ona okunuv. oyindula vo VONDA LONGO, Mat 19:9 v. avo ke mu kuma kia Mak 10:11 Konso yakala ov. yo nkaz’andi, kasompa wankaka VONDA MESO, 2Ko 4:4 nzambi a tandu kiaki ov. ma ntima

VONZA–VUTULWISA UNGUDI VONZA, Rom 16:4 ana basia mioyo miau mu v. mu kuma kiame 2Ko 11:26 v. muna mbanza, v. muna VOVA DIMOSI (NU-), 1Ko 1:10 n. yeno awonso VOVELWA E MBI, 1Ko 4:13 avo tuv., tuvutula kuna lulembamu VU, Lus 19:14 v. kia zulu kikunlandanga VUA, Mat 5:5 alembami bev. e nza Mat 25:34 nwav. e Kintinu kina nwakubikilwa Efe 1:18 nkembo a umvuama una se v. di’aveledi Ayi 10:34 e v. disundidi o wete ye dianzingi 1Pe 1:4 v. dilembi wolakana, ngatu safuka VUAMA, Mat 13:22 tima dia v. 1Ti 6:9 awana bazolele o v., muna sokolo bekuyisia VUAMISA, 2Ko 6:10 nze tu asukami kinga ayingi tuv. VUA O MFUNU (NU-), Mat 6:32 Se dieno ozeye wo vo lekwa yayi yawonso nuv. VUBWA, Mat 3:13 Yesu olueke kwa Yoane kav. Mat 28:19 nwakitula wantu se alongoki, nwabav. Luk 3:3 wele alonginge luv. Mav 2:41 bav., tezo kia 3.000 Mav 8:36 adieyi dinsimbidi muna v.? Rom 6:4 twav. muna lufwa lwandi 1Pe 3:21 luv., lukunuvuluzanga owau VUINA, Yoa 7:37 Avo muntu omona e v., yambula keza kwa mono VUKU, Luk 21:11 mukala v. muna zunga eki ye kiankaka Lus 18:4 lembi tambula e kunku kia v. yandi VUKUMUNA, Mat 24:24 bev. kana nkutu awana basolwa VUKUMUNWA, Ayi 2:1 kimana twalembi v. VULUKA, Mat 24:22 kele vo ke yakufikwa ko, ke vadi v. muntu ko VULUZA, Mat 16:25 konso ona ozolele v. moyo andi

412 Luk 19:10 Mwan’a muntu wizidi vavi yo v. 1Ti 4:16 okuyiv. ye awana bekuwanga 2Pe 2:9 Yave ozeye una kev. awana VUMI, 1Pe 3:2 nkal’eno yambote yo v. 1Pe 3:15 vana e mvutu kuna v. VUMISA, Mav 4:17 yambula twabav. yo kubakanikina Efe 6:9 diau adimosi, ke nubav. ko Flp 1:28 ke nuv. nkutu mu konso diambu ko 1Pe 2:23 Vava kamweswanga e mpasi, kav. ko VUMI WA NZAMBI, 1Ti 4:7 sia e ngolo wasonganga v. 1Ti 4:8 v. nluta utwasanga muna mawonso 1Ti 6:6 v. i ndandu kikilu 2Ti 3:12 ana bazolele zingila e ngwizani yo v. bebangikwa VUMU, Flp 3:19 nzambi au i v. VUMUNWINWA, 2Ti 3:16 Sono yawonso yav. VUNA, Kol 3:9 Ke nuv. ko Tit 1:2 Nzambi ona kalendi v. ko, wasia o nsilu VUNDA, Luk 12:19 v. kwaku, wadia, wanua, wamona kiese VUNDISA, Mat 11:28 Nwiza kwa mono, ikunuv. VUNGULA, Mav 20:28 ukengi, nwav. nkutakani a Nzambi 1Pe 5:2 Nuv. e kambi dina nwavewa VUNWA, Ngl 6:7 Ke nuyiv. ko: Nzambi ke tianginikinwa zunu ko VUNZUNA, Mav 3:19 masumu meno mav. VUTUKA MANIMA, 2Ko 4:1 tuna yo uselo wau, ke tuv. ko 2Ko 4:16 Dianu vo, ke tuv. ko 1Te 3:3 valembi kala muntu ov. VUTULWISA E NGWIZANI, Rom 5:10 Nzambi wav. yo yeto 1Ko 7:11 kakala kaka mpumpa avo ke wau ko kav. 2Ko 5:19 Nzambi wav. a nza ye yandi kibeni VUTULWISA UNGUDI, Rom 3:25 wansunzula se lukau v.

413

VUVU –WONGA

VUVU, Rom 8:24 v. kiaki i twavuluzilwa; e v. kina kimonekene, ke v. ko Rom 12:12 Nuyangalala muna v. Rom 15:4 muna luzindalalu lweto, twakala ye v. 2Ko 1:9 twalembi sia v. muna yeto kibeni, kansi muna Nzambi Efe 1:18 nwazaya e v. kina kanubokelela Efe 2:12 ke nwakala ye v. ko, ke nwazaya Nzambi ko 2Te 3:4 muna kuma kieno, tuna ye v. muna Mfumu Ayi 6:19 Tuna ye v. kiaki nze mbw’a nzaza VUWA (TU-), Rom 14:8 avo tufwa, kwa Yave t. 1Ko 6:19 ke nuyiv. Ko

W

´ WA (NU-), Mat 17:5 Ndioyu i Mwan’ame anzolwa. N. Mav 4:19 diansongi dia kun. ke mu Nzambi ko Yak 1:19 nzaki za w., kansi kakadi ye nzaki za vova ko Luk 10:16 Konso ona okunuw., mono mpe kew. WALAKAZI, Kol 3:12 nuvuata w. Kol 3:12 nuvuata w. Yak 5:11 Yave nkwa w. wayingi WANA, Rom 8:14 awonso befilwanga kwa mwand’a, i w. a Nzambi Rom 8:21 luvevoko lwa nkembo a w. Nzambi 1Ko 7:14 w. eno nga bafunzuka, kansi owau 2Ko 12:14 w. ke yau ko belundilanga mase Efe 6:1 w., nulemvokelanga mase ye ngudi zeno 1Yo 3:2 owau tu w. Nzambi WANA AMAKENTO, ´ Mav 21:9 w. ya ampumpa, ana basakulanga 2Ko 6:18 nukala wan’ame amakala ye a.

WANA MAMEME, Yoa 21:15 olutidi kunzola? Dikila w. WAN’ANSONA, Yak 1:27 lunga-lunga w. ye akento bafwila mayakala WANDA (NG-), 2Ko 6:5 muna n., muna pelezo 1Ko 9:27 kansi iw. e nitu ame yo bunduna yo WANDA MBATA, Yoa 19:3 Bakwamanene kuw. vana lose WAWONSO, 2Ti 2:15 Vanga w. wayisonga WAZI, Luk 5:12 muntu mosi wabilam’o w. WETE, 1Ko 7:35 ediadi muna w. dia yeno kibeni 1Ko 10:24 kavavi w. wa yandi kibeni ko, kansi 1Ko 13:5 [zola] ke kuvava w. wa yandi kibeni ko Flp 2:4 ke w. wa yeno kibeni ko, kansi w. dia akaka mpe WILA, Rom 10:14 Aweyi bekwikidila muna ndiona balembele w. WISA, Mat 28:18 w. kiawonso kiveno kwa mono Luk 4:6 Ikuvana e w. kiaki, yo nkembo au Rom 13:1 basakalela akwa w. 1Ko 9:18 yalembi sadila mu mpila yambi e w. kiame Tit 3:1 lemvokela akwa w., bakubama muna salu yambote 2Pe 2:10 awana bevezanga e w. WIZA, Lus 22:17 Ndiona owidi yambula kavova vo w.! WIZANA, 1Ko 7:5 Ke nuyimina ko, nanga nuw. WOKESA, 1Ko 15:58 nuw. kaka e salu kia Mfumu 1Te 4:10 nwaw. wo vanga WONDELELA, 2Ko 5:20 tuw.: Vutulwisa e ngwizani yo Nzambi WONGA, Luk 12:4 ke nubamoni w. ko, awana bevonda e nitu Luk 21:26 Wantu befwa kiambu yo w. 1Yo 4:18 Muna zola ke mwina w. ko

WUKA–YERUSALEME Lus 2:10 Kumoni w. ko mu kuma kia mpasi WUKA, Luk 4:23 E nganga, ukiw. Luk 10:9 nuw. e mbevo zina mo Lus 22:2 makaya ma nti miami ma w. e zula WUKWA, Mav 5:16 awonso baw. WULU, Mat 15:14 Avo mpofo ofididi mpofo, mu w. bebwa WUTUKA, 1Pe 1:3 watuw. muna vuvu kiamoyo

Y YAKALA, 1Ko 7:2 konso y. yambula kakala yo nkento andi 1Ko 7:14 y. dia mundembi-kwikila ovaulwilu YAKOBO 1., Luk 6:16 Yuda wa mwan’a Y. ` YAKOBO 2., Mav 12:2 Ovondele Y. wa mpangi a Yoane YAKOBO 3., Mak 15:40 Maria, ngudi a Y. wa Nsakila YAKOBO 4., Mat 13:55 Aleke andi, Y., Yosefe yo Mav 15:13 Una bamene vova, Y. ovutwidi 1Ko 15:7 Wamoneka kwa Y., i bosi kwa ntumwa Yak 1:1 Y., wa ntaudi a Nzambi YAKWELE MVU, 1Pe 1:25 e diambu dia Yave disikila y. YALA, Rom 6:12 ke nuyambula ko vo e sumu dia y. omo nitu zeno Lus 11:15 oy. nze ntinu yamu mvu ya mvu YAMBULA, Mav 5:42 ke y. longa ko YAMBULWILA, Rom 9:22 Nzambi kay. yinzu ya makasi YAMBUZIANA MAMBU, Efe 4:2 nuy. muna zola YANGA, Lus 19:20 y. dia tiya twambomoni ye lengo YANGALALA, Mav 5:41 Bavaikidi muna Mbazi a Nkanu, bay. Rom 5:3 yambula tway. muna mpasi Rom 12:12 Nuy. muna vuvu Flp 3:1 nuy. muna Mfumu

414 Flp 4:4 Ntangwa zawonso nuy. muna Mfumu. Nuy.! 1Ti 6:8 madia ye mvuatu, tuy. yo YANGALELA (NG), Rom 7:22 N. kikilu o nsiku a Nzambi ˆ 1Ko 12:18 wasia konso kıkwa kia nitu wauna kay. Luk 3:22 Mwan’ame; ngeye iy. YANGAMA O NTIMA, Luk 21:25 zula y., yo lembi zaya dina bevanga YANGIDIKA, Yoa 8:29 mvanganga oma mekuny. Rom 15:1 yo lembi kuyiy. Rom 15:2 Konso muntu, kay. nkw’andi yo kunkasakesa Rom 15:3 Kana nkutu Kristu kakiy. ko 1Ko 7:33 una kalenda y. nkaz’andi 1Ko 10:33 ivavilanga y. wantu awonso muna mawonso Ngl 1:10 nga wantu ivavanga y.? Ngl 1:10 Avo yakinu y. wantu Kol 1:10 kuna kwa Yave muna kuny. YAVE, Mak 12:29 Y. wa Nzambi eto i Y. mosi kaka YAZI YE YAZI, Lus 5:11 lutangu lwau y. YEKEKA, Luk 16:11 nani okunuy. owu waludi? YEKOLA, Mat 26:21 mosi vovo nwina okun. YELA, Yak 5:14 Vena yo muntu oy. vovo nwina? YELEKA, Ayi 6:4 y. lukau lwangovo lwa zulu YELO, Yoa 20:19 bazikidi e y., Yesu wizidi YEMBE, Mat 3:16 mwand’a Nzambi unkulumukini nze y. YEMEKA, 1Te 2:7 nze ngudi oyem. YERUSALEME, Mat 23:37 Y., e Y., on’ovondanga e ngunza Luk 2:41 wayendanga kuna Y., kuna nkinzi a Nduta Luk 21:20 vava numona Y. izungilu kwa makesa Luk 21:24 Y. idiatakeswa kwa zula, yavana Mav 5:28 nuzadisi Y. ye malongi meno

415 Mav 15:2 bayenda kw’antumwa ye akuluntu kuna Y. mu kuma kia Ngl 4:26 Y. ya zulu, yavevoka, yandi i ngudi eto Ayi 12:22 nufinamene Y. ya zulu Lus 3:12 Y. Yampa, ina ikulumukini kuna zulu Lus 21:2 Y. Yampa, ikulumukini kuna zulu, nze ndumb’ansompi YESU, Mat 1:21 okumvana e nkumbu a Y. YIDIMA (A-), Flp 2:14 kondwa kwa y. 1Ko 10:10 Ke tuy. ko Yuda 16 a., beyidimanga Yuda 16 Wantu awaya a. YIKA, Efe 5:3 ke diy. nkutu ko vovo nwina YIKANESA, Efe 1:10 kay. diaka lekwa yawonso muna Kristu YIKUNDI, Luk 16:9 Nuyivangila y. muna umvuama wa vilwa ˆ YIKWA (K-), 1Ko 12:18 Nzambi wasia konso k. YIMBEVO, Mat 9:35 wuka y. ya mpila zawonso YIMBILA, Mat 26:30 I bosi, bay. e nkunga, bele Efe 5:19 nuy. muna ntima mieno YIMINA, 1Ko 7:5 Ke nuy. muntu yo nkw’andi ko YINDULA, Mat 24:44 muna ola ina nulembi y. Rom 12:3 e ngindula isundidi ina kafwete y. ko Flp 3:19 oma ma nza kaka bey. YINGANA, Mat 13:34 Yesu olongele muna y. Mak 4:2 Ubalongele muna y. YINGILA, Lus 16:15 Nkwa nsambu ndiona oy. Mat 26:41 Nuy. yo kwamanana samba Luk 21:36 nuy., nudodokelanga 1Ko 16:13 Nuy., nusikila muna lukwikilu Kol 3:22 ke vava nuy. kaka ko 1Pe 4:7 nuy. muna sambu YINTINU, Mat 4:8 Nkadi ampemba unsongele y. yawonso

YESU – ZAYI WASIKILA YINZU, Rom 9:21 wumba y. yole, kimosi kia zitu, kiakaka YITILA MAZA, 1Ko 3:6 Omono yakuna, Apolo way. YITU, Mav 10:24 Koneleo wakutakesa y. YIYA, Efe 4:28 Ndiona oy. kayiyi diaka ko YOANE 1., Mat 21:25 E mvub’a Y., akweyi yatuka? Mak 1:9 Y. uvubidi Yesu muna Yodani YOANE 2., Yoa 1:42 Nge i Simone wa mwan’a Y. YOANE 3., Mat 4:21 mwan’a Zebedayo yo Y. wa nleke andi ´ YOBI, Yak 5:11 Nwawa o luzindalalu lwa Y. YOSEFE, Luk 4:22 bavovele vo: Ondioyu nga ke mwan’a Y. ko e? YOYA, Rom 14:1 Nutambula ona oy. Ngl 6:9 tukutika, avo tulembi y. Ayi 12:3 nwalembi y. yo vutuka manima YUDA, Mat 27:3 Y. uyibenze, wele vutula palata 30

Z ZAKAI, Luk 19:2 Z.; mfumu wa avakulwisi a mpaku ZAKAMA, Flp 2:12 sala kuna vumi ye z. muna diambu dia luvuluzu ZAKARIYA 1., Luk 11:51 menga ma Z., ona wavondelwa ZAKARIYA 3., Luk 1:5 nganga, nkumbu andi Z. ZANDU, Mav 17:17 wamokenanga y’awana bakalanga vana z. ZAYA, 2Ko 2:11 tuz. makani mandi Flp 1:10 nwaz. oma masundidi o mfunu ZAYAKANA, 2Ko 6:9 nze wantu balembi z., kinga tuz. Ngl 4:9 nuz. kwa Nzambi ZAYI, Luk 11:52 nukatwidi nsabi a z. 1Ko 8:1 z. utundidikanga, kansi o zola kukumikanga ZAYI WASIKILA, Rom 10:2 ke mun’owu wa z. ko

ZENGWA– ZOLA(NZ-) Kol 3:10 kiwuntu, kivangululwanga muna z. 1Ti 2:4 ona ozolele vo wantu bavua z. ZENGWA, Rom 2:29 z. kwandi kwa ntima, muna mwanda 1Ko 7:19 z. ke kwina mfunu ko ZEUSE, Mav 14:12 Bayikidi Banaba vo Z., Paulu vo Ereme ZIAMI, Yoa 5:28 awonso bena muna z. bewa nding’andi Mav 2:31 Kristu kasiswa muna Z. ko Lus 1:18 ngina ye nsabi za lufwa ye Z. Lus 20:13 lufwa ye Z. yivaikisi mafwa ZIANELA, Mav 20:9 E toko diavuanda vana z., Yutoko ZIKU, Mat 5:24 sisa o lukau lwaku vana ndambu a z. Mav 17:23 z. diasonama vo Kuna kwa Nzambi Ilembi Zayakana Mav 17:31 wasonga z. wau kamfula Rom 4:21 wakala ye z. vo olunganesa Ayi 13:18 kala akwa z. muna mambu mawonso ZIKUKA, 1Ko 14:20 nuz. muna umbakuzi Efe 4:13 twaz. yo luaka Ayi 5:14 baz., bayukwa sadila umbakuzi wau Ayi 6:1 yambula twanungunuka yamuna nz. Ngl 6:1 oyeno nwaz. muna mwanda ZINDALALA, 2Pe 3:9 O Yave oz. kaka Mat 24:13 ndiona oz. yakuna mbaninu, ovuluzwa Yak 5:8 nuz.; nusikidisa ntima mieno ZINGA, 1Yo 2:17 ndiona ovanganga luzolo lwa Nzambi, z. kaka ZINGILA, Luk 12:45 ovovele vo, mfumu ame z. kezingila ZINU DIA VUKANA, Rom 1:26 z. diasaka Kol 3:5 z. diasaka 1Te 4:5 ke mu z. ko diasaka ZIONE, Lus 14:1 Mwan’a meme vana Mongo a Z., ye 144.000 ZITISA, Efe 5:33 nkento kafwete z. yakala 1Te 5:12 nwaz. awana bevitanga o ntu

416 ZITISWA, Luk 11:2 Tata, yambula nkumbu aku yaz. ZITU (MA-), Mav 15:28 twalembi kunukudikila z. diankaka Ngl 6:5 konso muntu onata e diandi z. 1Te 2:6 z. diampwena twadi kala 1Ti 2:9 akento bafwete kuyiviengesela kuna z. 2Ti 2:20 salanganu ya z. Lus 2:24 Kinutensekele z. diankaka ko Luk 11:46 nukomekenanga wantu m. Ngl 6:2 Nunataziana m. Ayi 12:1 tukatula mpe m. mawonso ZIZIDILA, Rom 12:12 Nuz. muna mpasi 1Ko 4:12 avo tubangikwa, tuz. kaka 1Pe 2:20 avo nuz. e mpasi wau nuvanganga mawete ZOLA (NU-), 1Yo 2:15 Ke n. nza ko ngatu Rom 13:8 Ke nudie muntu mfuka ko, kansi n. kaka Yoa 13:34 n.; wauna inuzolele Yoa 14:15 Avo n., nulunda nkanikinu miame ZOLA (NZ-), Lus 3:19 ana n., ikubasemba 1Yo 4:8 Nzambi i z. 1Yo 4:10 ke yeto ko twaz. Nzambi, kansi yandi watuz. 1Yo 4:20 olembi z. mpangi, kalendi z. Nzambi ko Yuda 21 nwasikila muna z. kwa Nzambi Lus 2:4 wayambwidi o z. wakala kwau kuna lubantiku Mat 10:37 Konso ona oluta z. Mat 22:37 Z. Yave muna nsi a ntim’aku yawonso Mat 24:12 z. kwa wantu ayingi kuvola Mak 10:21 Yesu unz., umvovese vo Yoa 3:16 muna nzola katoma z. e nza Yoa 12:25 Konso ona oz. o moyo andi fwasa kefwasa wo Yoa 13:1 wau kaz. alandi andi, ubaz. yakuna nsuka Rom 13:10 z. i lungisa o nsiku 1Ko 8:1 O zayi tundidika, o z. kumika kukumikanga 1Ko 13:2 kansi kina yo z. ko, i mpavala kwame

417 1Ko 13:8 O z. ke kusuka nkutu ko 1Ko 13:13 kansi edi disundidi i z. 1Ko 16:14 mambu mawonso mavangamena muna z. 2Ko 2:8 nwasiamisa o z. kweno muna yandi Kol 3:14 z., i kangwa kiazikuka kia untwadi Kol 3:19 Akala, nuz. akazi eno 1Pe 2:2 nuz. e kimvumina kia diambu dia Nzambi 1Pe 4:8 nuzolaziananga, kadi o z. kufuka Yoa 21:17 Simone, nga z. okunzolanga e? Rom 8:39 kutuvambula muna z. kwa Nzambi ZOLAKANA (MA-), Efe 5:10 Nuvavang’o zaya mana m. kwa Mfumu ZOLA KWA KIMPANGI, Rom 12:10 Muna z., nusongaziana walakazi ZOLELA, Rom 16:18 ntaudi za z. ya yau kibeni Ngl 5:16 ke nulunganisa nkutu e z. ya nitu ko Efe 2:3 mun’owu wa z. yeto ya nitu 2Ti 2:22 Tina z. ya kileke Yak 1:14 tuntwa yo vukumunwa kwa z. yandi 1Pe 2:11 nuyikenga muna z. ya nitu 1Yo 2:16 z. ya nitu, z. ya meso ZOWA (U-), Luk 12:20 U z. kwaku, o fuku wau Luk 24:11 kuna kwa yau makedi nze ma u. 1Ko 3:19 ngangu za nza yayi i u. kuna kwa Nzambi ZULA, Mat 21:43 Kintinu kiavewa kwa z. kiyimanga e mbongo andi Mat 24:7 Kadi z. kitelamena z. Mat 25:32 E z. yawonso ilungalakana vana kena Luk 21:24 e tandu ya z. ilungana Mav 17:26 Muna muntu mosi i kavangila z. yawonso 1Pe 2:9 nu kanda diasolwa, nu z. kiavauka

ZOLAKANA (MA-) – 144.000 ZULU, Yoa 3:13 Ke vena muntu ko watomboka kuna z. 2Ko 12:2 wazavunwa muna z. diatatu 2Pe 3:13 tuvingilanga e z. diampa ye nz’ampa ZUMBA, Mat 5:28 z. katele yandi muna ntima Mat 19:9 kasompa wankaka, z. katele Mav 15:20 bayikenga ye z. ye menga 1Ko 5:9 kala kikundi ye minta-z. 1Ko 6:9 Minta-z. ke bevua Kintinu kia Nzambi ko 1Ko 6:18 Nutina e z. ´ 1Ko 10:8 Ngatu ta z. Ngl 5:19 z., usafu, mavangu mansoni Efe 5:3 z. ke diyikwa nkutu ko 1Te 4:3 luzolo lwa Nzambi lulu, nwayikenga ye z. ZUMBA. Tala MAVANGU MA USAFU. ZUNGA, Rom 15:23 ke vena diaka z. ko ndembi samunwina nsangu zambote

0-9 12, Mak 3:14 Osolele 12, ubayikidi vo antumwa 24, Lus 4:4 kunda 24, akuluntu 24 70, Luk 10:1 Mfumu osolele 70, ubatumini 77, Mat 18:22 ke nkumbu nsambwadi ko, kansi nkumbu 77 100, Mat 18:12 una ye 100 mameme, kavidisa dimosi Mak 10:30 tambula n.-nkama omu kolo kiaki 500, 1Ko 15:6 wamoneka kw’ampangi vioka 500 666, Lus 13:18 lutangu lwandi 666 1.000, Lus 20:2 Satana okangilu muna 1.000 dia mvu Lus 20:4 beyala yo Kristu muna 1.000 dia mvu 4.000, Mak 8:20 mbolo nsambwadi kwa 4.000 ma akala 5.000, Mat 14:21 badidi tezo kia 5.000 m’akala 144.000, Lus 7:4 awana basiwa e dimbu, 144.000 Lus 14:3 144.000 basumbwa ova nza

Nsas’a Mvovo mia Nkand’a Nzambi A

ndidi o mfunu. Zaswaswana ye Aserafi.—Etu 3:24; Luv 25:20; Yes 37:16; Ayi 9:5. Akristu. I nkumbu kavana Nzambi kwa alandi a Yesu Kristu.—Mav 11:26; 26:28. Akwa ndongota za Ki-Epikuro. Alandi a Epikuro wa ndongota a Mungerekia (341-270 V.T.K.). E diambu diasina balonganga muna ndongota zau i dia sia vo e diambu ditwasilanga o muntu e kiese i diau kafwete tokanena muna zingu kiandi.—Mav 17:18. Alabasta. Nkumbu a fimbwata fiasiwanga mazi mansunga fiavangilwanga muna matadi makala lukufi ye mbanza Alabastron, kuna Engipito. Mbwata zazi zavangwanga ye nsingu zanwenga, zasiwanga masami kimana e nsunga za mazi zalembi vaika. E tadi diavangilwanga e mbwata zazi diyikilwanga mpe vo Alabasta.—Mak 14:3. Alandi a Erodi. Beyikilwanga mpe vo esi ki-Erodi. Akwa umvuania wa nsi ana bayikamanga mambu ma mbumba y’atinu a kanda dia Erodi muna luyalu lwa Roma. Nanga Asaduki ankaka bakala mpe muna buka kiaki. Alandi a Erodi bayikama Afarisi mu sia Yesu kitantu.—Mak 3:6. Alfa ye Omega. Nkumbu a sono kiantete ye kiansuka muna masono ma Kingerekia; nkumbu zazi fulu tatu zasonama kumosi mu

Afarisi. Buka kia akwa tunda muna nsambil’a Kiyuda muna tandu kiantete. Ke batuka mu luvila lwa anganga ko, kansi balundanga e Nsiku yamuna mambu makete yo toma zitisa mpe tusansu twau. (Mat 23:23) Batelamenanga konso fu ya kisi nsi ya Mingerekia. Wau vo batoma zaya Nsiku ye tusansu, wisa kiampwena bakala kiau muna nkangu. (Mat 23:2-6) Akaka muna yau mu buka kia Sanedina bakala. Nkumbu miayingi batelamena Yesu mu kuma kia lunda lumbu kia Vundu, tusansu yo kala vamosi ye asumuki ye avakulwisi a mpaku. Akaka bakituka se Akristu kumosi ye Saulu wa mwisi Taso.—Mat 9:11; 12:14; Mak 7:5; Luk 6:2; Mav 26:5. Akaladi. I nkangu wazingilanga muna nlambu mia nzadi a Tigre ye Uferate. Kuna nz’ankulu, e mbanz’a Ure i mbanza yasunda o mfunu muna nsi ya Akaladi. I mbanza ya Abarayama.—Mav 7:4. Akaya. I mvivu a Roma wakala kuna sude ya Ngerekia, nze una uyikwanga muna Sono ya Kingerekia ya Kikristu. Korinto i mbanz’andi a kimfumu . E zunga yawonso ya Peloponeso ye ina yakala kuna centro ya Ngerekia mu Akaya yakala.—Mav 18:12. Akelubi. I mbasi za kamba kia tunda. Yau bevewanga salu yisu418

419

Lusengomono mu yika e zina dia Nzambi. Muna fulu yayi, e mvovo miami mina ye nsasa vo “wantete ye wansuka” ye “lubantiku ye mbaninu.”—Lus 1:8; 21:6; 22:13. Ambasi. Muna Kiyibere mal·akh, muna Kingerekia agge·los. E mvovo miami miau miole mina ye nsasa vo “nati a nsangu.” Vava misekolwanga vo “mbasi,” anati a nsangu za Nzambi miyikanga. (Etu 16:7; 32:3; Yak 2:25; Lus 22:8) Ambasi i vangwa yankuma ya mwanda, o Nzambi wabavanga vitila kavanga wantu. Muna Nkand’a Nzambi beyikilwanga mpe vo “yazi y’avauki,” “wan’a Nzambi,” ye “ntetembwa za nkielelo.” (Nsi 33:2; Yob 1:6; 38:7; Yuda 14) Ke basemwa ye lendo kia wuta ko, kadi mosimosi basemenwa. O lutangu lwau luviokele nkama za mafunda. (Dan 7:10) Nkand’a Nzambi usonganga vo konso mbasi una ye nkumbu ye kiwuntu kiaswaswana, kansi kuna lulembamu lwawonso ke bezolanga sambilwa ko ngatu sengomona nkumbu zau. (Etu 32:29; Luk 1:26; Lus 22:8, 9) Mu kamba-kamba bena, salu ya mpila mu mpila bavewa, besadilanga mpe vana kunda kia Yave, bezayisanga e nsangu zandi, betaninanga selo ya Yave ova ntoto, belungisanga e mfundisa za Nzambi yo yikama e salu kia samuna e nsangu zambote. (2Nti 19:35; Nku 34:7; Mat 4:11; Luk 1:30, 31; Lus 5:11; 14:6) Kuna sentu beyikama Yesu

AMBASI– ARMANGEDO

muna vita ya Armangedo.—Lus 19:14, 15. Amen. “Yambula diakala wowo,” yovo “i wau kikilu,” Muna Kiyibere a·man, una ye nsasa vo “diambu dia ziku, dia bund’e vuvu.” E mvovo “Amen” wasadilwanga mpe mu dia ndofi, muna sambu ye muna mbokena. Muna Lusengomono usadilwanga nze zina dia Yesu.—Nsi 27:26; 1Tu 16:36; Rom 1:25; Lus 3:14. Antikristu. Mvovo wau wa Kingerekia nsasa zole una. Uyikanga ndiona una vo anti i sia vo ntantu a Kristu. Ulenda sadilwa mpe mu yika Kristu aluvunu, i sia vo ndiona okuyisianga vana fulu kia Kristu. Konso muntu, nkubika yovo buka kivunanga vo Kristu kisunzulanga, awana bekiyikilanga vo Masia yovo awana besianga Kristu ye alongoki andi kitantu balenda yikilwa vo antikristu.—1Yo 2:22. ` ` Areopago. Mongo wanda kuna ´ Atenai, kuna node ya Acropole. I nkumbu mpe yayikilwanga mbazi a nkanu, fulu kina wantu bakutakanenanga. Akwa ndongota za Asetoa ye Ki-epikuro banata Pau` ` lu kuna Areopago kimana kasasila oma ma lukwikilu lwandi.—Mav 17:19. Armangedo. Muna Kiyibere Har Meghid·dohn, una ye nsasa vo “Mongo a Mengido.” E mvovo wau usadilwanga mu yika “e vita ya lumbu kianene kia Nzambi a Mpungu-ngolo,” ina “ntinu mia nza yawonso” milungalakana mu

ASADUKI– DEKAPOLE

nwana yo Yave. (Lus 16:14, 16; 19:11-21)—Tala mvovo MPASI ZAYINGI. Asaduki. Buka kia mvuama za tunda ye anganga ana bavitang’o ntu muna salu ya tempelo, bavambuka muna nsambila a Kiyuda. Ke batondanga ko tusansu twayingi tuna balundanga Afarisi kumosi ye mambu mankaka mana bakwikilanga. Ke bakwikilanga mu lufuluku ko ngatu muna ambasi. Basia Yesu kitantu.—Mat 16:1; Mav 23:8. Aselgeia.—Tala mvovo MAVANGU MANSONI. Asia. Muna Sono ya Kingerekia ya Kikristu i nkumbu a mvivu a Roma. Omu lumbu yeto i ndambu a este ya nsi a Turquia kumosi ye sanga yankaka nze i sanga kia Samo ye Patemo. Efeso yakala se mbanz’au ya kimfumu. —Mav 20:16; Lus 1:4. Asoneki. I awana babandulanga e Sono ya Kiyibere. Vava Yesu kakala ova ntoto, yau batoma zaya e Nsiku. Basianga Yesu kitantu. —Eze 7:6; Mak 12:38, 39; 14:1. Ayadi a mbanza. Muna nsi zakala muna lutumu lwa Roma, ayadi a mbanza yau batalanga mambu ma luyalu. Yau basikidisanga luvuvamu, lunga-lunga e nzimbu, fundisa ana bakululanga o nsiku yo kubavana e tumbu.—Mav 16:20. B

Bale. I nzambi ya esi Kenani, yabadikilwanga vo mfumu a matuti ye mvani a mvula yo nwutisi a

420

mbongo. E “Bale” i nkumbu yasadilwanga mpe mu yika yinzambinzambi ya zunga yankaka. Muna Kiyibere o mvovo wau una ye nsasa vo “Mvue; Mfumu.”—1Nti 18:21; Rom 11:4. Belezebube. I nkumbu ankaka ya Satana wa nkuluntu yovo mfumu a nkuya. Nanga i Bale wasobwa e nkumbu vo Bale-zebube. Yayi i nzambi yasambilwanga kwa Afelesetia kuna Ekerone.—2Nti 1:3; Mat 12:24. Bundilu. I fulu kia bundilwanga e mbongo. Muna bunda e mbongo nti basadilanga, avo mbongo yayingi, salanganu yasikidiswa basadilanga nze babu ye salanganu yazietomonwanga kwa bulu. E salanganu yayi yazietomonwanga vana e bundilu diakala vana fulu kia zanguka kimana e titi yavevomonwa kwa tembwa.—Fuk 26:5; Yes 41:15; Mat 3:12. D

Dekapole. Zunga kia mbanza za Ngerekia, kuna lubantiku mbanza kumi zakala (muna Kingerekia e mvovo wau mu tini yole usasilwanga, deka, disongele vo “kumi,” ye polis, disongele vo “mbanza”). I nkumbu mpe yayikilwanga e zunga kia este ya Mbu a Ngalili ye Nzadi a Yodani. Zaˆ yingi muna mbanza zazi i kuna zakala. I nto a kinkulu ye yinkita ya Mingerekia. Yesu waviokela muna zunga kiakina, kansi ke vena lusansu ko lusonganga vo wayenda kingula mbanza zazina. —Mat 4:25; Mak 5:20.

421

DENALI– ESI SAMARIA

Denali. Nzimbu za palata za esi Roma. E denali imosi grama 3,85 ya zitanga. Fwaniswa kia Kaisa kiabandulwa mo mu sambu dimosi kaka. Denali mosi yakalanga se mfutu a salu kia lumbu kiamvimba. Esi Roma denali mosi mpe bavakulwisanga se mpaku kwa Ayuda.—Mat 22:17; Luk 20:24. Dimbu. Nteke yovo mpemba yasadilwanga mu sia sinsu kiasonganga ndiona ovuidi e lekwa, ziku kia diambu yovo nsilu basilanene o wantu. E nkanda, mielo mia nzo, ziami ye lekwa yankaka yasiwanga e dimbu ke yasobwanga ko. Kuna nz’ankulu, lekwa yabala (tadi, meno ma nzau yovo nti) yasonekwanga kuna nima yo sadilwa se dimbu. Muna Nkand’a Nzambi dimbu kisadilwanga mu songa e ziku, mfumu a lekwa, lekwa kiaswekama yovo mbumba. —Mat 27:66; Yoa 6:27; Efe 1:13; Lus 5:1; 9:4. Drakima. Muna Sono ya Kingerekia ya Kikristu, e drakima i nzimbu za palata za Ngerekia. Ezak’e ntangwa grama 3 ye ntambu za zitanga.—Mat 17:24. E

Ereme. Mwan’a Zeuse wa nzambi a Ngerekia. Muna Luseta, nkangu wayikila Paulu vo Ereme, kadi e nzambi yayi yabadikilwanga vo nati a nsangu a zinzambi ye mpovi a ngangu.—Mav 14:12. Erodi. Nkumbu a kanda dia atinu batumbikwanga tuka kuna Roma mu yala Ayuda. Ntinu wantete i

Erodi Wanene, watoma zayakana wau katungulula e tempelo muna Yerusaleme. I yandi wavana nkanikinu wa vonda yingiana-ngiana kimana Yesu kavondwa. (Mat 2:16; Luk 1:5) Erodi Ankelao ye Erodi Antipa i wan’a Erodi Wanene, basolwa mu yala e zunga yankaka muna luyalu lwa se diau. (Mat 2:22) Antipa i Erodi wa nya, watoma zayakana nze “ntinu,” yandi wayalanga muna mvu ntatu mia salu kia Kristu yamuna kolo kiyikwanga muna Mavangu kapu kia 12. (Mak 6:14-17; Luk 3:1, 19, 20; 13:31, 32; 23:6-15; Mav 4:27; 13:1) I bosi, Erodi Angeripa 1, ntekelo a Erodi Wanene, wavondwa kwa mbasi a Nzambi vava kayala mu fikolo. (Mav 12:1-6, 18-23) O mwan’andi, Erodi Angeripa II, wayantik’o yala ye wayala yamuna kolo kina Ayuda batelamena luyalu lwa Roma. —Mav 23:35; 25:13, 22-27; 26:1, 2, 19-32. Esi Samaria. Entete nkumbu yayi yasadilwanga mu yika Aneyisaele a makanda kumi ma kintinu kia node, kansi vava Asuria bakutumuna Samaria muna mvu wa 740 V.T.K., e nzenza zina esi Asuria batwasa zayikilwanga mpe vo esi Samaria. Vava Yesu kakala ova ntoto, e nkumbu yayi ke yasonganga kaka kitantu kia makanda ko yovo kia luyalu, yatoma sadilwanga mu yika awana bakala muna bundu diakala lukufi ye Sekeme yankulu ye Samaria. Awana bakala muna bundu diadi bakwikilanga muna mambu

FARO – ILUREKO

422

maswaswana ye nsambil’a Kiyuda.—Yoa 8:48. F

Faro. I zina diayikilwanga atinu a Ngipito. Nkand’a Nzambi Faro tanu uyikanga (Sisaki, So, Tinkaka, Neko ye Kofere). E nkumbu za Faro zankaka ke ziyikwanga ko, nze ana bazinga mu lumbu ya Abarayama, Mose ye Yosefe. —Luv 15:4; Rom 9:17. Fionkonona. Lembi dia yo nua mu lumbu yayingi. Aneyisaele bafionkononanga muna Lumbu kia Luyambulwilu lwa Masumu, muna ntangw’ampasi, ye vava bavuanga luludiku lwa Nzambi o mfunu. Ayuda basikidisa mfio´ nkonona ya muna mvu mu sungamena sumbula ya babwila. Ke divavanga ko vo Akristu bafionkononanga.—Eze 8:21; Yes 58:6; Mat 4:2; 9:14; Luk 18:12; Mav 13:2, 3; 27:9. Fukwa kia lubakanisu. I fukwa kia nkela e kangu, i vana ngang’ambuta kazazilanga menga ma kimenga kia masumu muna Lumbu kia Luyambulwilu lwa Masumu. Muna Kiyibere mvovo wau una ye nsasa vo “fuka (sumu)” yovo “kunguna (sumu).” Mu wolo kiavangilwa, kiakala ye akelubi wole muna nsuka zau zole. Ezak’e ntangwa kiyikilwanga kaka vo “fukwa.”—Luv 25:17-22; 1Tu 28:11; Ayi 9:5. Fulu kiavauka. I suku diantete diampwena dia saba yovo tempelo, diaswaswana ye Fulu Kisundidi Vauka kiakala muna kati

kikilu. Muna fulu kia vauka kia saba i mwakala zangikilwa kia mini kiawolo, e ziku dia ndumbu diawolo, meza ma mbolo zatambikwanga kwa Nzambi ye salanganu yawolo. Muna fulu kia vauka kia tempelo i mwakala e ziku diawolo, zangikilwa kumi ya mini yawolo ye meza kumi ma mbolo zatambikwanga kwa Nzambi. —Luv 26:33; Ayi 9:2. Fulu Kisundidi o Vauka. I ngudi a suku dia saba ye dia tempelo, muna mwalundilwanga e nkela e kangu. Katula Mose, ngang’ambuta kaka wakala yo nswa wakota muna Fulu Kisundidi o Vauka. Konso mvu nkumbu mosi kaka kakotanga mo, muna lumbu kia Luyambulwilu lwa Masumu. —Luv 26:33; Fuk 16:2, 17; 1Nti 6:16; Ayi 9:3. Funzuka. Ulenda songa lembi velela muna nitu yovo kulula nsiku mia nkal’ambote. Muna Nkand’a Nzambi, nkumbu miayingi mvovo wau uyikanga mambu malembi tondakana yovo malembi velela, mun’owu wa Nsiku a Mose. (Fuk 5:2; 13:45; Mat 10:1; Mav 10:14; Efe 5:5)—Tala mvovo VELELA. H

Hades. Mvovo wa Kingerekia, muna Kiyibere “Sheol.” Usekolwanga “Ziami” mu yika ziami ya wantu awonso.—Tala mvovo ZIAMI. I

Ilureko. I mvivu a Roma kuna node a Ngerekia. Paulu muna salu kiandi waluaka ko, kansi ke dizaya-

423

ISAELE– KANGU

kene ko kana vo wasila umbangi muna Ilureko yovo vioka kaka kaviokela mo.—Rom 15:19. Isaele. I nkumbu ina Nzambi kavana kwa Yakobo. Isadilwanga mpe mu yika mbongo andi yawonso, muna konso tandu. E mbongo yatuka muna wana 12 a Yakobo, beyikilwanga vo wan’a Isaele, nzo a Isaele, nkangu (akala) a Isaele yovo Aneyisaele. E kintinu kia node kia makanda kumi kina kiavambuka muna kintinu kia sude, kiyikilwanga mpe vo Isaele. I bosi, e nkumbu yayi yasadilwa mpe muna yika Akristu akuswa, “Isaele a Nzambi.”—Ngl 6:16; Etu 32:28; Mav 4:10; Rom 9:6. Isopo. I finti fina ye tayi ye makaya makete-kete fiasadilwanga mu zazila menga yovo maza muna nkinzi mia luveleleso. Nanga i finti fiyikilwanga vo manjerona (Origanum maru; Origanum syriacum). Muna Yoane 19:29, dilenda kala vo saki kia manjerona kiasadilwa, kiayikakeswa ye tutu dia nti a masambala (Sorghum vulgare) muna lwakisa e vusu diakala ye vinyu yangani muna nua a Yesu.—Ayi 9:19. K

Kaisa. Nkumbu a kanda dia esi Roma eyi yakituka se nkumbu a ntinu mia Roma. Auguseto, Tiberio yo Kelodia i nkumbu za Kaisa ziyikwanga muna Nkand’a Nzambi: Kana una vo Nkand’a Nzambi ke uyikanga nkumbu a Nero ko, i nkumbu a Kaisa mpe. Muna Sono ya Kingerekia ya Ki-

kristu, e “Kaisa” isadilwanga mpe mu yika nkwa wisa yovo Luyalu. —Mak 12:17; Mav 25:12. Kalu. Kuna nz’ankulu e kalu diakala ye ma pine mole yo tuntwa kwa mvalu, diasadilwanga muna nkangalu ye muna vita. —Luv 14:23; Afu 4:13; Mav 8:28; Lus 9:9. Kaminu dia vinyu. Mawulu mole matimwa vana ntandu a tadi, dimosi vana ntandu diankaka va yanda. E uva zadiatakeselwanga vana wulu dia ntandu, e vinyu yasonsanga vana wulu dia yanda. O mvovo wau usadilwanga se sinsu kia mfundis’a Nzambi.—Lus 19:15. Kangu. Ngwizani yovo nsilu, vana vena Nzambi yo wantu yovo buka yole ya wantu bawizanene mu vanga yovo yambula vanga diambu. Ezak’e ntangwa, sambu dimosi kaka dikalanga ye mbebe ya lunganesa ngwizani yayi (e kangu dia muntu mosi, i sia vo sia nsilu). Kuna diak’e sambu, vena ye kangu divavanga vo ndambu zau zole zalunganesa mambu (e kangu dia nwole). Vana ntandu a makangu kakanga o Nzambi yo wantu, o Nkand’a Nzambi uyikanga makangu makangwa kwa muntu yo nkw’andi, makanda, zula yovo buka ya wantu. Muna makangu mama mawonso, o makangu matwasa nluta miampwena, i kangu kakanga o Nzambi yo Abarayama, Davidi ye zula kia Isaele (e kangu dia Nsiku), ye Isaele a Nzambi (e

ˆ KI-ARAMITI– KU

kangu diampa).—Etu 9:11; 15:18; 21:27; Luv 24:7; 2Tu 21:7; Luk 22:29; Mav 3:25; 2Ko 3:6; Ayi 8:6. Ki-aramiti. I nding’a Kiyibere yasangana ye ndinga zankaka, sono yau imosi basadilanga. Entete esi Aramiti bavovanga yo, i bosi yakituka se nding’a kinkita yo toma sadilwa kwa wantu muna luyalu lwa Suria ye Babele. I ndinga mpe yasadilwanga muna luyalu lwa Parasa. (Eze 4:7) Tini yankaka ya nkand’a Ezera, Yeremiya ye Daniele mu Ki-aramiti yasonekenwa. Mvovo miankaka mia Ki-aramiti misadilwanga muna Sono ya Kingerekia ya Kikristu.—Eze 4:8–6:18; 7:12-26; Yer 10:11; Mak 14:36; Mav 9:36. Kimenga. I lukau ketambikanga o muntu kuna kwa Nzambi mu vutula matondo, mu tambulwila ngielele ye mu vutulwisa ngwizani yo Nzambi. Tuka muna Abele, wantu yimenga ya mpila mu mpila batambikanga kuna mvevo kumosi ye bulu, yavana diasikidiswa muna kangu dia Nsiku a Mose. Tukamena Yesu kavanina moyo andi se kimenga kialunga, yimenga ya bulu ke yina diaka mfunu ko, kana una vo Akristu bekwamanananga tambika yimenga ya mwanda kuna kwa Nzambi.—Etu 4:4; Ayi 13:15, 16; 1Yo 4:10. Kingerekia. I ndinga yavovuanga kwa nkangu a Ngerekia, i sia vo, mingutukila mia Ngerekia yovo awana bena vo kanda diau kwa-

424

kuna diatuka. Muna Sono ya Kingerekia ya Kikristu, mvovo wau nsasa zayingi wina, usadilwanga mpe mu yika awonso bena vo ke Ayuda ko yovo awana batanginina e ndinga ye kisi nsi kia Ngerekia.—Yoe 3:6; Yoa 12:20. Kinkoso. I tezelo kia koko tuka vana kinkoso yavana nsuk’a nlembo wakati. E kinkoso kiatoma sadilwanga kwa Aneyisaele i kinkoso kia centimetro 44 ye ndambu. Vakala diaka ye kinkoso kiavioka o lambuka basadilanga, tezo kia centimetro 51 ye ndambu kiakala.—Etu 6:15; Lus 21:17. Kintinu kia Nzambi. E mvovo wau utoma sadilwanga mu yika kimfumu kia Nzambi kisunzulwanga kwa luyalu lwa Mwan’andi, Kristu Yesu.—Mat 12:28; Luk 4:43; 1Ko 15:50. Kondwa mfuna. Mvovo wau usadilwanga mu yika mbolo zalembi sangwa e mfuna.—Nsi 16:3; Mak 14:12; 1Ko 5:8. Kore. I nzongo wazongelwanga lekwa ya maza ye mbongo ayuma. Muna kore kimosi 220 ma Litro zikotanga mo landila tezo kia nzongo a bata.—1Nti 5:9; Luk 16:5-7, y.luk. Kristu. Muna Kingerekia Khri·stos, i zina dia Yesu, diau adimosi kwandi ye mvovo a Kiyibere wasekolwa vo “Masia” yovo “Kusua.” —Mat 1:16; Yoa 1:41. ˆ Ku. I lekwa kia mabaya kiakangilwanga o muntu wavewanga

425

KUNDA KIA LUFUNDISU – LUFULUKU

e tumbu. Akaka malu kaka bakangwanga, akaka bakangwanga malu, moko ye nsingu kimana e nitu yakovama.—Yer 20:2; Mav 16:24. Kunda kia Lufundisu. Nkumbu miayingi kiasiwanga vana ntend’a nkongolo, i vana atinu bavuandanga mu vovana ye nkangu yo zayisa nzengo zau. E mvovo “kunda kia lufundisu kia Nzambi” ye “kunda kia lufundisu kia Kristu,” i nkubik’a Yave ina kefundisila wantu.—Rom 14:10; 2Ko 5:10; Yoa 19:13. Kuswa. Muna Kiyibere o mvovo wau una ye nsasa vo “kusa mazi.” Mazi makuswangwa muna muntu yovo muna lekwa se sinsu kia kuyiyekola muna salu kiamfunu. Muna Sono ya Kingerekia, o mvovo wau usadilwanga mpe mu yika e mbungulw’a mwand’avelela kw’awana basolwa ye vuvu kiavuila o moyo kuna zulu.—Luv 28:41; 1Sa 16:13; Luk 4:18; Mav 10:38; 2Ko 1:21. Kuzuka; Makuzuka. I kulula o nsiku. Muna Nkand’a Nzambi i mvovo wankaka usadilwanga muna yika “sumu.”—Nku 51:3; Rom 5:14.

Lepton. I nzimbu za sengwa yovo za nsongo basadilanga Ayuda muna kolo kiasonekwa e Sono ya Kingerekia ya Kikristu. Muna nsekola zankaka za Nkand’a Nzambi “luvanza” basadila.—Mak 12:42; Luk 21:2; y.luk. Levi; Nlevi. I mwan’antatu a Yakobo muna Lea wa nkanz’andi; i nkumbu a kanda diandi mpe. Muna wan’andi tatu i mwatuka kamba tatu yantete ya kinganga kia Anelevi. Ezak’e ntangwa, o mvovo “Anelevi” usadilwanga mu yika kanda diawonso dia Levi, lembi yika kinganga kia nzo ya Arone. E kanda dia Levi ke diatambula evua dia ntoto ko muna Nsi a Nsilu, mbanza 48 bavewa muna mingilu mia zunga ina yavewa kwa makanda mankaka. —Nsi 10:8; 1Tu 6:1; Ayi 7:11. Lufuluku. Telama muna mafwa. A·nasta·sis i mvovo wa Kingerekia wasekolwa vo lufuluku, una ye nsasa vo “sikama; telama.” Wantu vua bafuluka beyikwanga mu Nkand’a Nzambi, kumosi yo Yesu ona wafulwa kwa yandi kibeni Yave wa Nzambi. Kana una vo Eleya, Elesa, Yesu, Petelo yo Paulu bafula wantu awaya, o nkuma bavangila masivi mama kwa Nzambi watuka. O lufuluku lwa “ansongi ye awana balembi songa” luvangama ova ntoto i diambu diamfunu muna kani dia Nzambi. (Mav 24:15) Nkand’a Nzambi uyikilanga lufuluku lwa zulu vo “lwantete.” O lwalu i lufuluku lwa mpangi

L

Lambu dia Nsunzula. Nkumbu mosi diavangamanga muna konso mvu mu sungamena luveleleso lwa tempelo vava yafunzulwa ´ ˆ kwa Antıoco Epifanio. E lambu diadi diayantikanga kina kia 25 kia ngonde a Kisileu. Lumbu nana diazingilanga.—Yoa 10:22.

LUKAU LWA NDUA– LUMBU KIA LUYAMBULWILU LWA MASUMU

za Kristu akuswa muna mwanda. —Flp 3:11; Lus 20:5, 6; Yoa 5:28, 29; 11:25. Lukau lwa Ndua. I lukau lwa vinyu lwayitilwanga vana ziku, lwavewanga kumosi yo tukau twankaka. Paulu wasadila nona kia lukau lwa ndua mu songa e tima diandi dia kuyivana emvimba muna sadisa akw’andi Akristu.—Nta 15:5, 7; Flp 2:17. Lukau lwa sumu. I kimenga katambikanga o muntu wavolanga sumu mu kuma kia lutovoko lwa nitu ya lembi lunga. Bulu ya mpila mu mpila yakelwanga se kimenga, tuka ngombe yamuna yembe mun’owu wa mvuilu za muntu osumukini.—Fuk 4:27, 29; Ayi 10:8. Lukau lwangioka. I bulu kiamvimba kiayokwanga vana ziku se kimenga kwa Nzambi; (ngombe, meme dia koko, nkombo a koko, mbwela yovo mwan’a yembe) ke vakala nsambidi ko wakatulanga kana finsuni muna bulu kiaki. —Luv 29:18; Fuk 6:9; Mak 12:33; Ayi 10:6. ˆ Lukulu. I ntalu ifutwanga mu vevola mbakami, muntu una mu tumbu, muna sumu yovo muna konso mpasi. Nkumbu miayingi o ˆ lukulu ke lwavavanga kaka nzimbu ko. (Yes 43:3) Vakala ye maˆ mbu mayingi mavavilwanga lukulu. Muna bonga nona, muna Isaele, wan’antete awonso amakala yovo bulu ba Yave bakala. ˆ Muna kuma kiaki, ntalu a lukulu yavavuanga muna kubavevo-

426

la muna salu kia Yave. (Nta 3:45, 46; 18:15, 16) Avo ngombe ina ye fu kia tula, ivondele muntu wau yalembi kangidilwa, diavavaˆ nga vo mfumu andi kafuta lukulu kimana kayivevola muna tumbu kia lufwa kazengelwa. (Luv 21:29, ˆ 30) Kansi, ke vakala lukulu ko mu kuma kia muntu ovondele nkw’andi kuna lukanu. (Nta 35:31) Edi disundidi o mfunu, Nkand’a Nzaˆ mbi utoma vovelanga lukulu luna kafuta Kristu vava kafwa se kimenga muna vevola wantu akwikizi muna sumu ye lufwa.—Nku 49:7, 8; Mat 20:28; Efe 1:7. Lumbu kia Lufundisu. Lumbu kimosi, yovo kolo, kina Nzambi katumba buka kia wantu, zula yovo wantu awonso. I kolo kifwaswa awana bezengelwa tumbu kia lufwa yovo fundisa akaka kimana bavewa elau dia vuluka yo vua moyo a mvu ya mvu. Yesu Kristu ye ntumwa zandi bayika “Lumbu kia Lufundisu” kikala kuna sentu. E lumbu kiakina ke kiluakila kaka awana bekala moyo ko, kansi y’awana bafwa kala.—Mat 12:36. Lumbu kia Luyambulwilu lwa Masumu. I lumbu kiavauka, kiasunda o mfunu kwa Aneyisaele. Kiayikilwanga mpe vo Yom Kippur (muna Kiyibere, yohm hak·kip·purim, “lumbu kia fuka”), kiakalanga kina kia 10 kia ngonde ya Atane. Muna Sono ya Kiyibere kiyikilwanga vo Lumbu kia Lubakanisu. Muna konso mvu, mu lumbu kiaki kaka ngang’ambuta kakotanga muna Fulu Kisundidi Ovauka

427

kia saba mu tambika menga ma kimenga kia masumu ma yandi kibeni, masumu ma Anelevi ye masumu ma nkangu. E yimenga yoyo yakala se kini kia kimenga kia Yesu, kina kiafuka emvimba masumu ma wantu yo kubavana e lau dia vutulwisa e ngwizani yo Yave. I lumbu kia lukutakanu lwampwena lwavauka ye mfionkonona. Lumbu kia vundu mpe kiakala, kina wantu bavundanga muna salu yau ya lumbu ke lumbu.—Fuk 23:27, 28; Mav 27:9; Kol 1:20; Ayi 9:12. Lumbu kia Nkubama. I lumbu kia vitilanga e lumbu kia Vundu, kina Ayuda bakubikanga yawonso bavuang’o mfunu. E lumbu kiaki kiafokokanga muna ndimuk’a ntangwa a lumbu eki tuyikilanga o unu vo Kiatanu, i ntangwa yayantikanga e lumbu kia Vundu. E lumbu kia Ayuda kiayantikanga muna nkokela yo fokoka mpe muna nkokela ya lumbu kilanda. —Mak 15:42; Luk 23:54. Lumbu kia Vundu. Muna Kiyibere e mvovo wau una ye nsasa vo “vunda; yambula sala.” I lumbu kiansambwadi muna lumingu lwa Ayuda (Kiatanu muna ndimuk’a ntangwa yakuna kia Sabala muna ndimuk’a ntangwa). Lumbu yankaka ya nkinzi muna mvu, kumosi ye mvu wa 7 ye mvu wa 50, miayikilwanga mpe vo lumbu ya vundu. Muna lumbu kia Vundu ke mwasalwanga salu ko, anganga kaka basalanga muna saba. Muna mvu mia Vundu, e

LUMBU KIA NKUBAMA– LUTAMA

mpatu ke zavatwanga ko, Ayibere ke balombanga mfuka zau ko kwa akw’au Ayibere. Muna Nsiku a Mose, e nkanikinu mu kuma kia lumbu kia Vundu, ke miakaˆ la miabala ko muna mio lunda, kansi afidi a nsambila malembemalembe bayantika soka nsiku mia yau kibeni, muna kuma kiaki, muna lumbu ya Yesu diampasi diakala kwa nkangu mu zitisa mio.—Luv 20:8; Fuk 25:4; Luk 13:14-16; Kol 2:16. Lumbu yambaninu. E mvovo wau usadilwanga muna ungunza wa Nkand’a Nzambi mu yika e kolo kina o mambu mayikilu muna ungunza meluaka kumfoko. (Yez 38:16; Dan 10:14; Mav 2:17) Mun’owu wa konso ungunza, e kolo kiaki kilenda zingila mvu miakete yovo mvu miayingi. Edi disundidi o mfunu, o Nkand’a Nzambi usadilanga e mvovo “lumbu yambaninu” ya tandu kiaki mu yika ekolo kia ngiz’a Yesu ilembi moneka.—2Ti 3:1; Yak 5:3; 2Pe 3:3. Lunzi. I sikinu kiangolo kiatungwa kisimbanga e nzo yovo lekwa yankaka. Malunzi mampwena masaˆ dilwa muna tempelo ye nzo za lumbu lwa kintinu katunga Solomo. Muna Sono ya Kingerekia ya Kikristu, e lunzi disadilwanga mpe se sinsu kia lusadisu (1Ti 3:15) yovo fulu kiasikila yakwele mvu (Lus 3:12).—Afu 16:29; 1Nti 7:21. Lutama. I tezelo kia lambuka. I tini kia tuka nlembo a sina yavana nsongi a nlembo wansuka wa koko avo oyalumwini e kandazi.

LUVILUKU LWA NTIMA– MAVANGU MANSONI

O lutama lumosi lulenda kala 22,2 cm muna lambuka. Luviluku lwa ntima. Mun’owu wa Nkand’a Nzambi, o luviluku lwa ntima i soba ngindu kumosi yo kuyibanza mu mpila zingu kakala kiau o muntu, mavangu mandi mambi yovo mu kuma kia mana kalembi lungisa. O luviluku lwakieleka nluta lutwasanga yo fila muntu mu soba mavangu mandi. —Mat 3:8; Mav 3:19; 2Pe 3:9. Luvubu; Mvuba. E mvovo wau una ye nsasa vo, “dimuka” muna maza. Yesu wakanikina vo alongoki andi bavubwanga. E Sono yiyikanga mvub’a Yoane, mvub’a mwand’avelela, mvub’a tiya ye zankaka mpe.—Mat 3:11, 16; 28:19; Yoa 3:23; 1Pe 3:21. M

Madila ma nkanda. I nkalu zavangilwanga muna nkanda mia nkombo yovo mia meme, zasadilwanga mu lundila vinyu. E vinyu mu madila ma nkanda miampa yasiwanga, kadi vava yabakanga e ngolo, yavimbisanga e nkalu za nkanda. E nkanda miampa miananukanga; e nkanda miankulu miabukanga wau vo ke miakalanga ngolo ko.—Yos 9:4; Mat 9:17. Makedonia. I zunga kiakala kuna node ya Ngerekia kina kiakituka se kia tunda muna luyalu lwa Alesandero Wanene. Mu kimpwanza kiakala yavana kiakutumunwa kwa esi Roma. Makedonia mvivu a Roma wakala vava Paulu wa ntumwa kakingula nsi za Mputu mu nkumbu antete. Paulu nku-

428

mbu tatu kakingula e zunga kiaki. —Mav 16:9. Makonko. Vena ye makonko ma mpila mu mpila meyalukanga. Muna Nsiku a Mose, mabadikilwanga vo mavelela muna dia. Wau vo e buka kia makonko kiadianga yo fwasakesa yawonso muna nzila maviokelanga, mabadikilwanga nze vuku.—Luv 10:14; Mat 3:4. Mana. I madia badianga Aneyisaele mu kolo kia mvu 40 bakala muna makanga. Yave wabavananga mo. Yabwanga mu mpila sivi vana ntoto vana ntandu a dime muna mene-mene, kansi ke yabwanga ko muna lumbu kia Vundu. Vava Aneyisaele bamona yo mu nkumbu antete, bayuvula vo: “Nki kiaki?” yovo muna Kiyibere, “man hu?” (Luv 16:13-15, 35) O Yesu mpe wayika e mana se nona.—Yoa 6:49, 50. Masia. I mvovo a Kiyibere una ye nsasa vo “kuswa.” Diau adimosi kwandi yo mvovo “Kristu” muna Kingerekia.—Dan 9:25; Yoa 1:41. Masivi; Mavangu mankuma. Mavangu yovo sinsu kia nkuma ke kilendi vangamena muna ngolo za wantu ko, vangwa ya mianda kaka balenda kio vanga. E mvovo “sinsu,” “sivi” nsasa imosi mina muna Nkand’a Nzambi. —Mat 11:20; Mav 4:22; Ayi 2:4. Mavangu Mansoni. Muna Kingerekia a·selgei·a. I mvovo usadilwanga mu yika mavangu mekululanga nsiku mia Nzambi. I

429

mavangu ma umpumbulu, lembi zitisa fu ya nkal’ambote ye nsiku mia Nzambi yovo mia luyalu. O mvovo wau ke uyikanga vilwa wakete ko.—Ngl 5:19; 2Pe 2:7. Mbaninu a tandu. I kolo kikwendanga yakuna nsuk’a tandu yovo kuna mfoko a nkubika zifilwanga kwa Satana. E kolo kiaki kiau kimosi ye ngiz’a Kristu. Muna kolo kiaki, Yesu otuma, ambasi “bavambula wantu ambi vana vena ansongi yo kubafwasa.” (Mat 13:40-42, 49) Alongoki a Yesu bazola zaya e kolo kiokio kia “mbaninu.” (Mat 24:3) Vitila kavutuka kuna zulu, Yesu wasia o nsilu kwa alongoki andi vo okala yau yamuna kolo kiakina.—Mat 28:20. Mbasi ambuta. Mvovo wau usongele vo “mfumu a mbasi zawonso.” Muna Nkand’a Nzambi mbasi mosi kaka oyikilwanga vo mbasi ambuta. Mikaele i nkumbu andi keyikilwanga muna Nkand’a Nzambi.—Dan 12:1; Yuda 9; Lus 12:7. Mbilu. Muna Kingerekia abyssos, mvovo wau una ye nsasa vo “wulu diatoma kobama” yovo “diakondwa tezo.” Muna Sono ya Kingerekia ya Kikristu usadilwanga mu yika fulu nze pelezo, ziami ye yankaka mpe.—Luk 8:31; Rom 10:7; Lus 20:3. Mbolo zatambikwanga vana ndose a Nzambi. I mbolo kumi ye zole zasiwanga mu nlonga miole, mbolo sambanu muna konso nlonga vana meza, muna suku dia

MBANINU A TANDU – MFUNA

Vauka dia saba ye dia tempelo. Ziyikilwanga mpe vo “mbolo zatumbama.” Wau vo kwa Nzambi zatambikwanga, muna konso lumbu kia Vundu diavavanga vo zasobwa ye mbolo za tiya. E mbolo zina zakatulwanga, anganga kaka badianga zo.—2Tu 2:4; Luv 25:30; Fuk 24:5-9; Mat 12:4; Ayi 9:2. Mbumb’avauka. I kani dia Nzambi dina kelundanga yo sengomona dio muna ntangw’andi. Osengomonanga dio kaka kw’awana kasola kimana bazayisa dio.—Mak 4:11; Kol 1:26. Media. I mbongo a Madai wa mwan’a Yafete; bayenda zingila muna zunga ya ndimba mia miongo ˜ mia Ira eyi yakituka se nsi a Media. Amadai bakala muna Yerusaleme muna lumbu kia Pentikosti ya mvu 33 wa tandu kieto.—Mav 2:9. Mfimpi a Ntetembwa. I muntu olongokanga oma ma ntangwa, ngonde ye ntetembwa kimana kasakula mambu mebwa kuna sentu.—Mat 2:1. ´ Mfuna. I ma kisangwanga muna mbumba yovo muna lekwa ya maza kimana yafuna; musungula muna mbumba uvangilwanga mbolo. Nkumbu miayingi usadilwanga muna Nkand’a Nzambi nze sinsu kia sumu yo wolezia. Usadilwanga mpe mu yika diambu dia swekama yo lunungunuku lwa bi.—Luv 12:20; Mat 13:33; Ngl 5:9.

MINA– MPALU

Mina. Muna Sono ya Kingerekia ya Kikristu, e mina mosi i 100 a drakima. Grama 340 yazitanga.—Luk 19:13. ˆ Mo. I dimbu wa nsunga utukanga muna nti mia mpila mu mpila mia nsende yovo muna nti akete uyikilwanga vo Commiphora. E ˆ mo yasiwanga mpe muna mazi mavauka mankusa. Yasadilwanga diaka muna mvuatu yovo mfulu. Yasangwanga muna mazi ma ziolela yo lengola e nitu. Yasangwaˆ nga muna vinyu yangolo. E mo yakuswanga mpe muna mavimbu vitila luziku.—Luv 30:23; Ngn 7:17; Mak 15:23; Yoa 19:39. Moleke. I nzambi ya Aneyamone; nanga yandi mosi kwandi yo Malekame yo Milekome.—Mav 7:43. Moyo. Muna Kiyibere nephesh, muna Kingerekia psy·khe. Wau kiatoma fimpwa una Nkand’a Nzambi kesadilanga mvovo wau, diamoneka vo e mvovo wau uyikanga (1) wantu, (2) bulu, yovo (3) zingu kia muntu yovo kia bulu. (Etu 1:20; 2:7; Nta 31:28; 1Pe 3:20; tala y.luk.) Nswaswani ye mpila zina mabundu mayingi besadilanga e mvovo “moyo,” o Nkand’a Nzambi usadilanga mvovo nephesh ye psy·khe, mu yika vangwa ina ova ntoto, eyi imonekanga, ilenda simbwa yo fwa. Omu nsekola yayi, e mvovo miami nephesh yo psy·khe, miasekolwa mun’owu wa nsas’andi muna konso sono. Yasadila e mvovo “zingu,” “vangwa,” “muntu” “kiwuntu kia muntu” yovo

430

“mono” muna yika “moyo ame.” Muna fulu yankaka, e mvovo “moyo” wasiwa vana yand’a lukaya. Avo e mvovo “moyo” usadilu muna sono yovo vana yand’a lukaya, ufwete bakulwilwa mu mpila usasilu ova ntandu. Vava kiyikwanga vo muntu vangidi diambu muna moyo andi wawonso, disongele vo ovangidi dio muna kiwuntu kiandi kiawonso, nsi a ntim’andi yawonso yovo muna zingu kiandi kiawonso. (Nsi 6:5; Mat 22:37) Muna sono yankaka, e mvovo nephesh ye psy·khe, milenda sadilwa mu yika zolela yovo tima dia vangwa kia moyo. Milenda sadilwa mpe mu yika muntu yovo e vimbu.—Nta 6:6; Ngn 23:2; Yes 56:11; Kan 2:13. Mpaka za ziku. I tungwa ina nze mpaka a bulu, yakalanga muna ´ konko ya ya maziku mankaka. —Fuk 8:15; 1Nti 2:28; Lus 9:13. Mpaka. I mpaka za bulu, zasa´ dilwanga muna sia ma ya ndua, ´ mazi, tinta ye ma yakusa muna nitu. Yasadilwanga mpe se masikilu ma nkunga. (1Sa 16:1, 13; 1Nti 1:39; Yez 9:2) O mvovo “mpaka” utoma sadilwanga muna yika nkuma ye nsunda.—Nsi 33:17; Mik 4:13; Luk 1:69. ´ Mpalu. I nkau wanda ye wasongoka wasadilwanga kwa avati a nsengo muna singika bulu. E mpalu utezaneswanga ye mvovo mia nkwa ngangu mifilanga muntu mu sadila longi diambote kawidi. E nona kia ‘wanda kinsi kuna ntu a mpalu,’ kiabongelwa muna va-

431

ngu dia ngombe a nkolami iwandanga kinsi kuna ntu a mpalu ye kuyitwasila e mpasi.—Mav 26:14; Afu 3:31. Mpandu. I lukwikilu lwa sia vo vava wantu befwanga e mianda miau ke mifwanga ko ye milenda vovana y’awana bena moyo, musungula muna muntu (ngang’a nkisi) wina muna wisa kiau. E mvovo wa Kingerekia phar·makia, wasekolwa vo “mavangu ma mpandu” una ye nsasa vo “nlongo miangolo.” O mvovo wau ngwizani wina ye mpandu kadi kuna nz’ankulu, nlongo miangolo basadilanga vava balombanga nkum’a nkuya kimana bavanga mavangu ma kindoki.—Ngl 5:20; Lus 21:8. Mpasi zayingi. E mvovo wa Kingerekia wasekolwa vo “mpasi” una ye nsasa vo ntantu yovo lubangamu. Yesu wasakula “mpasi zayingi” zina ke zateka kala ko ezi zabwa muna Yerusaleme ye zibwilwa wantu awonso kuna sentu vava ‘kekwiza yo nkembo andi.’ (Mat 24:21, 29-31) Paulu wayikila e mpasi zazi se vangu dia Nzambi dia unsongi kuna “kw’awana balembi zaya Nzambi ye kw’awana ke belemvokelanga ko e nsangu zambote” mu kuma kia Yesu Kristu. Lusengomono kapu kia 19 kiyikilanga Yesu nze ndiona ofilanga vu kia zulu mu nwanisa “bulu kiansisi ye ntinu mia nza ye vu ya makesa mau.” (2Te 1:6-8; Lus 19:11-21) Vena ye “ndong’ayingi” ivuluka muna mpasi zazi.

MPANDU – MVUKANA ZA USAFU

(Lus 7:9, 14)—Tala mvovo ARMANGEDO. Mpungi. I mvumba wasadilwanga mu bokela wantu yo sika miziki. Nkumbu miayingi mpungi zateka sikwanga muna zayisa mfundisa za Yave yovo mambu mankaka ma Nzambi.—1Ko 15:52; Lus 8:7–11:15. Munkwikila-kiyuda. Muna Nkand’a Nzambi, mvovo wau usadilwanga mu yika muntu watambulwila nsambil’a Kiyuda. Avo mwan’ayakala diavavuanga vo kazengwa.—Mat 23:15; Mav 13:43. Mvevoki; Muntu wavevolwa. Muna luyalu lwa Roma, “mvevoki,” i ndiona wawutuka wavevoka, wakala ye nswa miawonso mia nsi andi. Kansi, “muntu wavevolwa,” i ndiona wateka kala se mbundu. O muntu wavevolwanga mun’owu wa nsiku mia luyalu watambulanga kisi nsi kia Roma, kansi kavewanga kiyekwa ko muna luyalu. Avo muntu wavevolwa kaka kwa mfumu muna ubundu ke mun’owu wa nsiku ko, kavewanga nswa miawonso ko mia nsi andi.—1Ko 7:22. Mvuala. I nkau usadilwanga kwa ntinu se sinsu kia kimfumu.—Etu 49:10; Ayi 1:8. Mvukana za usafu. Muna Kingerekia por·neia, i mpila zawonso za mvukana zalembi songa kumosi ye zumba, kinkembi, awana bevukananga lembi sompana, yakala ovukananga yo nkw’andi yakala, yovo nkento yo nkw’andi

MWAN’A DAVIDI– NARDU

nkento, muntu ovukananga ye bulu. Muna Lusengomono, mvovo wau usadilwanga se nona mu yika kinkembi kia mabundu meyikilwanga vo “Babele Anene” betanga zumba ye ayadi a nza yayi muna vava e wisa ye mavua. (Lus 14:8; 17:2; 18:3; Mat 5:32; Mav 15:29; Ngl 5:19)—Tala mvovo NKEMBI. Mwan’a Davidi. O mvovo wau utoma sadilwanga mu yika Yesu, mu songa vo yandi i Mvingidi a kangu dia Kintinu edi diasikidiswa vo dilunganena muna muntu otuka muna luvila lwa Davidi.—Mat 12:23; 21:9. Mwan’a muntu. Mvovo wau tezo kia fulu 80 wasonama muna nkand’a Matai, Maku, Luka ye Yoane. Yesu Kristu oyikilwanga vo mwan’a muntu mu songa vo wawutuka muna nitu yo kala se muntu, ke vangwa kia mwanda ko kiavuata e nitu a kimuntu. Mvovo wau usonganga mpe vo Yesu walunganesa ungunza wasonama muna Daniele 7:13, 14. Muna Sono ya Kiyibere, Yezekele yo Daniele basadila mvovo wau mu songa nswaswani vana vena anati a nsangu awaya befwanga yo Nzambi una vo i Nto a nsangu zina basamunanga.—Yez 3:17; Dan 8:17; Mat 19:28; 20:28. Mwan’antete. I mbuta muna wan’a se dimosi. Kuna nz’ankulu, mwan’antete watoma zitiswanga muna kanda, yandi wavewanga kiyekwa kia kala se ntu muna nzo avo o se ofwidi. Vana ntandu

432

akala mwan’antete a Yave, Yesu i mwan’antete muna nsema wawonso ye mwan’antete mpe muna mafwa.—Etu 25:33; Luv 11:5; Kol 1:15; Lus 1:5. Mwand’avelela. I ngolo zina Nzambi kesadilanga mu lungisa luzolo lwandi. E ngolo zazi zavelela kadi kwa Yave una vo wavelela ye wansongi muna mawonso zitukanga. I zau kesadilanga Nzambi muna lunganesa oma mavelela.—Luk 1:35; Mav 1:8. Mwanda. E mvovo a Kiyibere ruach ye wa Kingerekia pneuma, wasekolwa vo “mwanda” nsasa zayingi wina. Muna nsasa zawonso usonganga lekwa ke kilendi moneka ko muna meso ma wantu yo zayilwa muna nkum’andi. Muna Kiyibere ye Kingerekia e mvovo wau utoma sadilwanga mu yika (1) tembwa, (2) ngolo za moyo muna vangwa ina ova ntoto, (3) ngolo zitukanga muna ntim’a muntu ye kumfila mu vova yo vanga konso diambu, (4) mvovo miavumunwinwa mitukanga muna nto ke yimonekanga ko, (5) vangwa ya mwanda, ye (6) ngolo za Nzambi yovo mwand’avelela.—Luv 35:21; Nku 104:29; Mat 12:43; Luk 11:13. N

Nardu. I mazi mansunga mambwaki metukanga muna nti a nardu (Nardostachys jatamansi ). Wau vo mazi mantalu, e nardu nkumbu miayingi yasangwanga yo mazi mambi. Kiaki i kuma

433

vakadilanga ye nardu ya luvunu. I dianu Maku yo Yoane bavovela vo “nardu yambote” yakuswa muna Yesu.—Mak 14:3; Yoa 12:3. Nazarete. I nkumbu keyikilwanga o Yesu, kadi mwisi mbanz’a Nazarete. Nanga yafwanana ye mvovo a Kiyibere wasekolwa vo “ntombo” muna Yesaya 11:1. Kuna kwalanda yasadilwanga mpe mu yika alandi a Yesu.—Mat 2:23; Mav 24:5. Ndiona wambi. I nkumbu ankaka ya Nkadi ampemba wa Satana, ona watelamena Nzambi ye nkanikinu miandi mia nsongi.—Mat 6:13; 1Yo 5:19. Ndofi. O wantu badianga e ndofi mu songa vo e diambu yovo nsilu waludi, vanga diambu yovo lembi dio vanga. Nkumbu miayingi e ndofi mu nkumbu a muntu osundidi yadilwanga, musungula muna nkumbu a Nzambi, mu vana lukau, kota muna yaka salu yo bembola lekwa yankaka ina ke yisimwanga ko muna nsiku. (Mat 5:33) O Yave wadia ndofi muna kangu kakanga yo Abarayama muna songa vo disikila kikilu.—Etu 14:22; Ayi 6:16, 17. Ndongota za Asetoa. Sikola ya ndongota za Mingerekia ana bakwikilanga vo e kiese kia muntu muna ngangu ye kiwuntu kiandi kitukanga. Muna ngindu zau, o nkwa ngangu ke tokanenanga mpasi ko ngatu kiese.—Mav 17:18. Ndumbu a dimbu. I dimbu wayuma wa nti ye nsinga miyiki-

NAZARETE– NGANA

lwanga vo Boswellia. Avo uyokelo, uvaikisanga e nsunga ambote. Wasangwanga muna ndumbu avauka yayokwanga muna saba ye muna tempelo. Wasiwanga mpe muna lukau lwa mfumfu ye muna konso nlonga wa mbolo za lusunzulu muna Tempelo.—Luv 30:34-36; Fuk 2:1; 24:7; Mat 2:11. ´ Ndumbu. I mazi ye ma yansunga yasangwa eyi ivianga malembemalembe yo vaikisa nsunga ´ zambote. Lekwa ya yamfunu yasangwanga muna ndumbu yasadilwanga muna saba ye tempelo. Yayokwanga muna mene yo fuku vana ziku dia ndumbu muna suku dia Vauka. Muna Lumbu kia Luyambulwilu lwa Masumu, mu suku Disundidi o Vauka yayokelwanga. Yakala se sinsu vo Nzambi watambulwilanga e sambu ya selo yandi yakwikizi. Oyoka ndumbu ke diavavuanga ko kwa Akristu. —Luv 30:34, 35; Fuk 16:13; Lus 5:8. Nduta. I lambu diavangamanga muna konso mvu, kina kia 14 kia ngonde Abibi (i bosi yayikilwa vo Nisani) mu kembela luvevoko lwa Aneyisaele muna Engipito. Bavondanga yo yanga mwan’ameme yovo nkombo, ina badianga kuˆ mosi ye mvudi a ndudi ye mbolo zakondwa mfuna.—Luv 12:27; Yoa 6:4; 1Ko 5:7. Ngana. I mvovo mia ngangu yovo lusansu lwankufi lulonganga diambu diamfunu yovo vova e ludi muna mvovo miankufi. E ngana

NGANG’A MPANDU; NDOKI– NGEENA

za Nkand’a Nzambi zina nze savu. E ngana i sadila e nona muna vova ludi kia diambu. E yingana yankaka yakituka se mvovo mia luvezo yovo mia lutiangu kuna kwa wantu ankaka.—Kim 12:9; 2Pe 2:22. Ngang’a mpandu; ndoki. I muntu osadilanga nkuma una uzayakene vo kwa mianda miambi utukanga.—Mav 13:6. Ngang’a ngombo. I muntu ukuyibadikilanga vo una ye ngangu za sakula mambu mebwa kuna sentu. Muna Nkand’a Nzambi beyikilwanga mpe vo nganga za mpandu, nganga za matombola, afimpi antetembwa ye akaka mpe.—Fuk 19:31; Nsi 18:11; Mav 16:16. Ngang’ambuta. Muna Nsiku a Mose, yandi wasunzulanga o nkangu vana ndose a Nzambi yo lunganga-lunga akw’andi nganga. Yandi kaka wavewa o nswa wakota muna Fulu Kisundidi o Vauka muna kati kwa saba, kuna kwalanda muna tempelo. Nkumbu mosi kaka kakotanga mo muna mvu, muna lumbu kia Luyambulwilu lwa Masumu. O mvovo “ngang’ambuta” usadilwanga mu yika Yesu Kristu. (Fuk 16:2, 17; 21:10; Mat 26:3; Ayi 4:14.) Muna sono ya Kingerekia ya Kikristu e mvovo “nganga mbuta” usadilwanga mu yika on’ovitanga ntu vana vena nganga zawonso kumosi ye konso ona wateka kala se ngang’ambuta ye ntu mia ka-

434

mba 24 y’anganga.—2Tu 26:20; Eze 7:5; Mat 2:4; Mak 8:31. Nganga. I muntu wasolwanga mu sunzula Nzambi kwa nkangu kasadilanga, wabalonganga oma ma Nzambi ye nsiku miandi. Anganga basunzulanga mpe nkangu vana ndose a Nzambi, tambika yimenga, kala se nkambami yo dodokela mu kuma kia nkangu. Una ke kiasikidisu Nsiku a Mose ko, o se yandi wasalanga se nganga kuna kwa esi nzo andi. Vava kiasikidiswa Nsiku a Mose, wan’amakala muna nzo ya Arone, wa kanda dia Levi yau basalang’e salu kia kinganga. Wan’amakala akaka muna kanda dia Levi, yau babasadisanga. Vava kiasikidiswa e kangu diampa, Isaele ya mwanda yakituka se zula kia anganga kumosi yo Yesu Kristu wa Nganga mbuta.—Luv 28:41; Ayi 9:24; Lus 5:10. Ngeena. Muna Kingerekia i nkumbu a Ndimb’a Inomi kuna sude a Yerusaleme yankulu. (Yer 7:31) Wasadilwa kwa ngunza muna yika e fulu kiayokela mavimbu. (Yer 7:32; 19:6) Ke vena ye ziku ko kisonganga vo e bulu yovo wantu bavetwanga kimoyo muna Ngeena kimana bayokwa yovo bangikwa. Dianu vo, e fulu kiaki ke kilendi badikilwa ko nze fulu kilembi monekanga, kuna kubangikilwanga e mioyo mia wantu yakwele mvu muna tiya. Kansi, Ngeena yasadilwa kwa Yesu ye alongoki andi muna yika tumbu kia kwele mvu, i sia vo, “lufwa

435

lwazole,” lufwasu lwa kwele mvu, fwaswa emvimba.—Lus 20:14; Mat 5:22; 10:28.—Lus 20:14; Mat 5:22; 10:28. Ngiza. Muna tini yankaka ya Sono ya Kingerekia ya Kikristu, e mvovo wau usadilwanga mu yika e ngiz’a Yesu Kristu ilembi moneka muna kintinu, i sia vo, tuka muna kolo keyadikwa se Ntinu muna kintinu kia Masia yamuna lumbu yambaninu ya tandu kiaki. E ngiz’a Kristu ke kwenda ye vutuka ko; kansi i kolo kiasikidiswa.—Mat 24:3. Ngoto. Nlele wavangilwanga nsaku yovo nkutu, nze zina zalundilwanga e mbongo. Nkumbu miayingi e ngoto mu mika miandombe mia nkombo zavangilwanga. E ngoto zakala se mvuatu mia didila mvumbi.—Etu 37:34; Luk 10:13. Ngungu. I nkanda mia mameme, nkombo yovo ngombe miakubikwa muna sonekena. Kolo kiayingi miazingilanga ke mu mawu ko, e ngungu zasadilwanga mu soneka Nkand’a Nzambi. Zina Paulu kavovesa Timoteo vo kantwasila zo dilenda kala vo ndambu a Sono ya Kiyibere. Miaka nkanda miasoloka muna Mbu Wafwa mia ngungu miakala.—2Ti 4:13. Nguvulu. I nyadi a mvivu wakala muna lutumu lwa luyalu lwa Roma. Wakala ye wisa muna afundisi yo makesa, kana una vo mavangu mandi mafimpwanga kwa Luyalu, wakala ye wisa muna

NGIZA– NKADI AMPEMBA

mvivu wawonso.—Mav 13:7; 18:12. Nikinwa. Matadi mole mavindumuka masadilwanga mu nika masa, e dimosi kuna nsi diankaka vana ntandu. E tadi diantandu diakala ye vundu vana kati diakoteselwanga masa ye vundu diankaka vana ndambu diasiwanga e nti wa simbila. Kuna nz’ankulu, ankento batoma sadilanga e nikinwa ya moko muna nzo zau. Wau vo nikinwa yasadilwanga mu vanga mbolo za esi nzo muna konso lumbu, o Nsiku a Mose wasimanga otambula nikinwa kia muntu yovo nsindulu andi se nsimbi. E nikinwa yampwena kwa bulu yazietumunwanga.—Nsi 24:6; Mak 9:42. Nisani. I ngonde antete muna manaka mavauka ye ngonde a nsambwadi muna manaka ma Ayuda. Vava Ayuda bavaika muna kinkole kuna Babele e nkumbu yayi yavingiswa vana fulu kia Abibi. Ikwendanga betela tuka va kati kwa ngonde a Malusu ye va kati kwa ngonde Abidi. (Nek 2:1) Ayuda bakembelanga e Nduta kina kia 14 kia ngonde a Nisani, i lumbu kina Yesu Kristu kasikidisa nlekelo a Mfumu. (Luk 22:15, 19, 20) Mu lumbu kiaki mpe kavondelwa vana nti a mpasi.—Luk 23:44-46. Nkadi ampemba. Nkumbu keyikilwanga o Satana muna Sono ya Kingerekia ya Kikristu. E nkumbu yayi ina ye nsasa vo “Nkumbi.” Satana wavewa e nkumbu

NKAMBAMI– NKENGI

a Nkadi a mpemba kadi yandi i mfumu akumbi awonso, yandi mpe osundidi kumba Yave yo tianguna diambu diandi ye nkumbu andi avauka.—Mat 4:1; Yoa 8:44; Lus 12:9. Nkambami. I ndiona okalanga se kimpovela vana vena buka yole muna kubawizanesa. Muna Nkand’a Nzambi, Mose yo Yesu i akambami a kangu dia Nsiku ye kangu diampa.—Ngl 3:19; 1Ti 2:5; Ayi 12:24. Nkanda. Kuna nz’ankulu, babu ya mawu yovo ngungu zasadilwanga muna soneka nkanda. Basonekanga zo ku ntwala ye ku nima, i bosi bazinganga zo. E miami i nkanda miasadilwanga ekolo kiasonekwanga yo bandulwa e Sono yavauka.—Luk 4:17-20; 2Ti 4:13. Nkas’a mienze. I matadi makete yovo nkesona za nti zasadilwanga mu bak’e nzengo. Babundikanga zo vana mfokol’a nlele yovo sia zo muna kinzu yo nikuna zo. E tadi yovo nkesona ina yabwilanga vana vena o muntu yasonganga vo yandi osolelo. Nkumbu miayingi, samba bateka ´ sambanga muna ta nkas’a mienze.—Mat 27:35; Mav 1:26. Nkela e kangu. I nkela yavangilwa ´ muna nti a sita (acacia) yo kuswa wolo, yakala muna Fulu Kisundidi Ovauka muna saba, i bosi yasiwa muna Fulu Kisundidi Ovauka kia tempelo yatungwa kwa Solomo. Yakala ye fukwa kia wolo yo tensekwa akelubi wole bakala maˆ ntalani. I muna mwalundilwanga

436

e babu yole ya nkanikinu kumi. —Nsi 31:26; 1Nti 6:19; Ayi 9:4. Nkembi. I muntu otang’e zumba, musungula mu kuma kia nzimbu. (Porne, i mvovo wa Kingerekia wasekolwa vo “nkembi” una ye nsasa vo “teka.”) O mvovo wau utoma sadilwanga kuna kwa akento, kana una vo Nkand’a Nzambi uyikanga mpe wan’amakala bena vo akembi. E fu kiaki kiatumbwanga muna Nsiku a Mose, e nzimbu kafutwanga o nkembi ke zatambulwanga ko muna tukau twa tempelo a Yave. Kansi esi zula basadilanga kinkembi kia tempelo se tuku dia vuila nzimbu zau. (Nsi 23:17, 18; 1Nti 14:24) Nkand’a Nzambi mpe usadilanga mvovo wau se nona muna yika wantu, zula yovo nkubika zikuyivananga muna nsambila za teke kanele vo bekuyibadikilanga vo Nzambi besambilanga. Muna bong’e nona, “Babele Anene” ina vo kintwadi kia mabundu maluvunu, kiyikilwanga muna Lusengomono vo nkembi. Kadi zumba ketanga ye ayadi a nza yayi muna vava e wisa ye mavua.—Lus 17:1-5; 18:3; 1Tu 5:25. Nkengi. I yakala una vo e mbebe andi antete i yingila yo vungula e nkutakani. I mvovo wa Kingerekia e·pisko·pos una ye nsasa vo ntanini. E mvovo “nkengi” ye “nkuluntu” (pre·sbyte·ros) kiyekwa kimosi kwandi uyikanga muna nkutakani ya Kikristu. E mvovo “nkuluntu” usonganga vo ndiona osolelo wazikuka, e mvo-

437

NKINZI A MBOLO ZAKONDWA MFUNA– NLEKELO A MFUMU

vo “nkengi” usonganga e salu kesala ndiona osolelo.—Mav 20:28; 1Ti 3:2-7; 1Pe 5:2. Nkinzi a Mbolo Zakondwa Mfuna. I nkinzi antete muna nkinzi tatu mianene bavanganga Aneyisaele konso mvu. Wayantikanga kina kia 15 kia ngonde a Nisani, vava kiaviokanga e lumbu kia Nduta, wakwamanananga mu lumbu nsambwadi. Mbolo zakondwa mfuna kaka badianga muna sungamena e Mpaika au muna Engipito.—Luv 23:15; Mak 14:1. Nkinzi a Saba. Uyikilwanga mpe vo Nkinzi a Sudi yovo Nkinzi a Nkutika. Wakalanga kina kia 1521 kia ngonde a Atane muna manaka ma Ayibere. I nsungi yakembelwanga e nkutika a mbongo kuna mfoko a mvu a salu ya kiana kwa Isaele. Nsungi a kiese yakalanga yo vutula matondo kwa Yave wau kasambulanga mbongo a mpatu zau. Muna lumbu ya nkinzi wau, o nkangu mu sudi yovo mu nsampa bakalanga muna kubasungamesa e Mpaika au muna Engipito. Umosi muna nkinzi tatu miavavanga vo wan’amakala benda wo kembelela kuna Yerusaleme.—Fuk 23:34; Eze 3:4; Yoa 7:2. Nkuluntu; Mbuta. I yakala una vo mbuta muna mvu, kansi muna Nkand’a Nzambi, utoma sadilwanga kwa ndiona wina ye wisa yovo kiyekwa muna vata yovo nsi. Muna nkanda Lusengomono mvovo wau usadilwanga mpe muna yika e vangwa ya zulu. O

mvovo wa Kingerekia, pre·sbyteros vava uyikanga awana bevitanga o ntu muna nkutakani usekolwanga vo “nkuluntu.”—Luv 4:29; Ngn 31:23; 1Ti 5:17; Lus 4:4. Nkunga. Nkunga mia kembelela Nzambi. E nkunga miasonama muna nkand’a nkunga miayimbilwanga kwa asambidi muna tempelo kuna Yerusaleme mu kembelela Yave wa Nzambi.—Luk 20:42; Mav 13:33; Yak 5:13. Nkutakani. Buka kia wantu bakutakene mu lunganesa kani yovo salu kimosi. Muna Sono ya Kiyibere o mvovo wau utoma sadilwanga mu yika e zula kia Isaele. Muna Sono ya Kingerekia ya Kikristu, usadilwanga mu yika konso nkutakani ya Akristu. Kansi, nkumbu miayingi usadilwanga mu yika nkutakani yawonso ya Kikristu.—1Nti 8:22; Mav 9:31; Rom 16:5. Nkuya. Vangwa yambi ya mianda ilembi monekanga, iviokele wantu muna nkuma. Muna Etuku 6:2 iyikilwanga vo ‘wan’a Nzambi aludi,’ muna Yuda 6 iyikilwanga vo “ambasi.” Vava basemwa ke bakala vangwa yambi ko; vava bakolamena Nzambi muna lumbu ya Noa yo yikama Satana, e mbasi zazi zayikitula se mbeni za Yave.—Nsi 32:17; Luk 8:30; Mav 16:16; Yak 2:19. Nlekelo a Mfumu. I mbolo za kondwa mfuna ye vinyu isadilwanga se sinsu kia nitu yo menga ma Kristu muna luyindulu lwa lufwa lwa Yesu. Wau vo Nkand’a

NLELE A NGUMBU – NTI AMPASI

Nzambi ukanikinanga Akristu bakwamanananga wo yindula, wafwana mpe yikilwa vo “Luyindulu.”—1Ko 11:20, 23-26. Nlele a Ngumbu. I nlele watoma tungwa yo bandulwa fwaniswa y’akelubi. I wau wavambulanga fulu kiavauka ye kina kisundidi ovauka muna saba ye muna tempelo.—Luv 26:31; 2Tu 3:14; Mat 27:51; Ayi 9:3. Nlulu. I nti mia mpila mu mpila mia ndudi mina ye nsunga zambote. E “nlulu” uyikwanga ´ muna Lusengomono 8:11, ma kia ndudi yovo kia mpondi. Nsambu. Muna Kingerekia una ye nsasa vo eki kiambote ye kialuyangalalu. Mvovo wau utoma sadilwanga mu yika lukau lwambote yovo mpila yambote yavanina. O mvovo nsambu za Nzambi usadilwanga mu yika lukau luna Nzambi kevananga kuna mvevo, lembi vingila mfutu. I mpila Nzambi kevaninanga kondwa tezo, yo songa nzol’andi a mvevo ye nkenda kuna kwa wantu. E mvovo wa Kingerekia wasekolwa vo nsambu usekolwanga mpe vo “nkenda” ye “lukau lwambote.” O mvani a mvevo ovananga nkutu lukau lwambote kw’awana ke bafwanukini lo ko.—2Ko 6:1; Efe 1:7. Nsangu zambote. Muna Sono ya Kingerekia ya Kikristu, i nsangu zambote za Kintinu kia Nzambi ye luvuluzu muna kwikila muna Yesu Kristu.—Luk 4:18, 43; Mav 5:42; Lus 14:6.

438

Nsiku a Mose. I Nsiku una Yave kavana kwa Isaele muna Mose muna makanga ma Sinai muna mvu 1513 V.T.K. E nkanda ntanu miantete muna Nkand’a Nzambi miyikilwanga mpe vo Nsiku. —Mat 5:17; Luk 24:44. Nsiku. Avo usonamene muna masono manene, e mvovo wau Nsiku a Mose uyikanga yovo nkanda tanu miantete mia Nkand’a Nzambi. Avo usonamene muna masono makete, nsiku mosi uyikanga muna Nsiku a Mose yovo nkanikinu una muna nsiku.—Nta 15:16; Nsi 4:8; Mat 7:12; Ngl 3:24. Ntetembw’ankielelo. Ina mpe ye nsasa vo “ntetembw’a menemene.” I ntetembwa isukininanga ovaika una ntangwa ke ivaikidi ko. Dianu vo, e ntetembwa yayi i sinsu kisonganga vo o kuma se kukia.—Lus 22:16; 2Pe 1:19. Nti a moyo. I nti wakala muna mpatu ya Edene. O Nkand’a Nzambi ke usonganga ko vo bundu yandi moyo yavananga; kansi i sinsu kiasonganga vo Nzambi ovana moyo a mvu ya mvu kwa konso muntu ona kevana nswa wa dia bundu kiandi. Muna nkand’a Lusengomono, nkubik’a Nzambi ya tanina moyo usunzulanga. —Etu 2:9; 3:22; Lus 2:7; 22:19. Nti ampasi. Muna Kingerekia stauros, mvovo wau una ye nsasa vo nti watelameswa yovo baya, nze una kakomwa o Yesu. Ke vena ziku ko kisonganga vo stau·ros i kuluzu, nze dina esi zula ba-

439

sadilanga se sinsu kia nsambila mu mvu miayingi vitila Kristu. E nsas’a “nti ampasi” betela ina ye mvovo wa Kingerekia stau·ros, kadi Yesu mpe wasadila mvovo wau mu yika mpasi ye nsoni bemeswa alandi andi. (Mat 16:24; Ayi 12:2)—Tala mvovo NTI. Nti. Ezak’e ntangwa, e mvovo wau usadilwanga mu Nkand’a Nzambi mu yika nti wazembelekwanga wantu. Muna nsi zankaka usadilwanga mu vondela yovo zembeleka e vimbu nze lulukisu kw’akaka yovo mu fusulwisa muntu nsoni. Asuri bazayakana muna fu kiau kia nwana vita, bazembelekanga abakami a vita muna kubasomeka nti wasongoka muna vumu yavana laka. Muna nsiku a Ayuda, awana bavolanga nkanu miampwena nze tianguna Nzambi yovo sambila teke, entete bavondelwanga muna matadi yovo muna mpila zankaka, i bosi e mavimbu mau mazembelekwanga muna nti kimana bakala se lulukisu kw’akaka. (Nsi 21:22, 23; 2Sa 21:6, 9) Esi Roma bamanikanga yimpumbulu muna nti yo ˆ kubayambula muna mu lumbu yayingi kimana bamona mpasi, vuina, nzala ye mbangazi a mwini yavana befwa. Ankaka bakomanga moko yo malu ma muntu muna nti nze una wavondelwa Yesu. (Luk 24:20; Yoa 19:14-16; 20:25; Mav 2:23, 36)—Tala mvovo NTI AMPASI. Ntiopia. I mwisi Etiopia, zula kiankulu kuna sude ya Engipito.

NTI– NWUMBI

Omu lumbu yeto i sude ya Engipito ye ndambu a node ya nsi a ˜ Sudao.—Mav 8:38. Ntomoni. I mbongo antete ikutikwanga muna nsungi a nkutika; i nluta miantete yovo mbongo antete muna konso salu. Yave wavavanga kwa zula kia Isaele bavananga mbongo au antete kwa yandi, kiakala muntu, bulu yovo mbongo a mpatu. Nze zula, Aneyisaele bavananga mbongo antete kwa Nzambi muna Nkinzi a Mbolo Zakondwa Mfuna ye muna Pentikosti. O mvovo “ntomoni” usadilwanga mpe mu yika Kristu ye alandi andi akuswa.—1Ko 15:23; Nta 15:21; Ngn 3:9; Lus 14:4. Ntu. Muna Kingerekia una ye nsas’a vo, “Mfidi yovo Mfumu.” Usonganga kiyekwa kiamfunu kia Yesu Kristu kiavevola wantu akwikizi muna lufwa luna vo i mfwilu mia sumu yo kubafila muna moyo a mvu ya mvu.—Mav 3:15; 5:31; Ayi 2:10; 12:2. Ntumwa. I “ndiona otumwanga,” mu sadila akaka. Usadilwanga mu kuma kia Yesu ye awana batumwa mu sadila akaka. Nkumbu miayingi usadilwanga mu kuma kia buka kia alongoki 12 ana Yesu kasola muna kunsunzula.—Mak 3:14; Mav 14:14. Nwaninu. Mvuatu mia lutaninu bevuatanga amakesa, nze mpu, nkikw’a tulu, mponda, nsampatu ye ngubu.—1Sa 31:9; Efe 6:13-17. Nwumbi. I muntu osadilanga ˆ tuma muna wumba nzungu,

NYIBERE– NZIMBA

malonga ye lekwa yankaka. Muna Kiyibere, mvovo nwumbi una ye nsasa vo “mvangi.” E wisa kia ˆ nwumbi muna tuma kitoma sadilwanga muna songa wisa kia Yave muna wantu ye zula.—Yes 64:8; Rom 9:21. Nyibere. Nkumbu yavewa ntete kwa Abarama (Abarayama) muna kunswaswanesa ye mfinangani zandi Aneyamore. Kuna kwalanda, yasadilwa mu yika mbongo ya Abarayama muna Yakobo wa ntekelo andi kumosi mpe ye nding’au. Muna tandu kia Yesu, mvovo miayingi mia Ki-aramati miakoteswa muna ndinga Kiyibere. I ndinga yavovuanga kwa Kristu ye alongoki andi.—Etu 14:13; Luv 5:3; Mav 26:14. Nyingidi. I muntu oyingilanga wantu yovo lekwa, musungula muna fuku. Avo omwene vonza, divavanga vo kalukisa akaka. Ayingidi nkumbu miayingi basiwanga muna mayingilu matungwa vana ntandu a yaka ya mbanza yo tala wantu ana bafinamanga. O nyingidi muna vu kia makesa oyikilwanga vo nkengi.—Mat 27:65; 28:4. Nyuda. I mvovo wasadilwanga mu yika mwisi kanda dia Yuda vava kiafwaswa kintinu kia makanda kumi ma Isaele. (2Nti 16:6) I mvovo mpe wasadilwanga mu yika makanda maswaswana ma Aneyisaele ana bavutuka muna Isaele vava bavaika kuna kinkole kia Babele. (Eze 4:12) I bosi wasadilwanga muna nza yawo-

440

nso mu swaswanesa Aneyisaele ye zula yankaka. (Ese 3:6) Paulu wa ntumwa wasadila mpe mvovo wau vava kasonga vo e nsi ina kawutukila o muntu ke ina mfunu ko muna nkutakani a Kikristu. —Rom 2:28, 29; Ngl 3:28. Nzangam’a ngonde. I lumbu kiantete kia konso ngonde muna manaka ma Ayuda. I lumbu bakutakananga vamosi, fionkonona yo tambika yimenga yamfunu. Muna tandu yalanda, e lumbu kiaki kiakituka se lumbu kiamfunu kia nkinzi a nsi, o wantu ke basalanga ko.—Nta 10:10; 2Tu 8:13; Kol 2:16. Nzila. Muna Nkand’a Nzambi o mvovo wau usadilwanga mu yika mavangu yovo fu kitondwanga yovo lembi tondakana kwa Yave. Awana bakituka alandi a Yesu Kristu bayikilwanga vo ana bena muna “Nzila,” i sia vo, o lukwikilu lwau muna Yesu Kristu yo landa mbandu andi diakituka se mpila zingu kiau.—Mav 19:9. Nzimba. I yakala diakatulwa nkandi. Akala awaya basolwanga se selo yovo ayingidi a ntinu ankeˆ nto ye ndumba muna lumbu lwa ntinu. Mvovo wau usadilwanga mpe mu yika yakala dia lembi katulwa nkandi ona wakala se mbanda-banda muna lungaˆ lunga e salu muna lumbu lwa ntinu. Usadilwanga mpe se mbandu mu yika muntu una nze ‘nzimba mu kuma kia Kintinu,’ i sia vo ndiona una ye volo muna nitu andi kimana kayivana emvi-

441

mba muna salu kia Nzambi.—Mat 19:12; Ese 2:15; Mav 8:27. Nzo avauka. I fulu kiavambulwa mu sambila Nzambi, fulu kiavauka. Nkumbu miayingi mvovo wau usadilwanga mu yika saba yovo tempelo muna Yerusaleme. Usadilwanga mpe mu yika e kalu kia Nzambi kuna zulu.—Luv 25:8, 9; 2Nti 10:25; 1Tu 28:10; Lus 11:19. P

Paradiso. Mpatu yambote-mbote. E mpatu antete i mpatu a Edene ina Yave kakubikila yakala yo nkento antete. Vava kamokena ye mosi muna yimpumbulu yakala vana ndambu andi vana nti ampasi, Yesu wasonga vo ntoto ukituka se paradiso. E paradiso yiyikwanga muna 2 Korinto 12:4, nona kwandi. Muna Lusengomono 2:7, i paradiso ya zulu.—Nkk 4:13; Luk 23:43. Pentikosti. I nkinzi wanzole muna nkinzi ntatu mianene mina Ayuda awonso amakala bayenda kembelanga kuna Yerusaleme. Pentikosti ina ye nsasa vo, “Lumbu kia Makumatanu,” i nkumbu yasadilwa muna Sono ya Kingerekia ya Kikristu mu yika Nkinzi a Nkutika yovo Nkinzi a Tumingu muna Sono ya Kiyibere. Muna lumbu kia makumatanu wakembelwanga tuka kina kia 16 kia ngonde a Nisani.—Luv 23:16; 34:22; Mav 2:1. Porneia.—Tala mvovo MVUKANA ZA USAFU.

NZO AVAUKA– SANEDINA S

Salu kiavauka. Uselo yovo salu kina vo kiavauka kina muntu kesalanga muna nsambil’andi kwa Nzambi.—Rom 12:1; Lus 7:15. Samaria. I mbanz’a kimfumu kia makanda kumi ma kintinu kia node kia Isaele, kiayala mu tezo kia 200 za mvu. I nkumbu mpe yayikilwanga e zunga yawonso yakala kuna node. E mbanza yatungilwa mpe vana mongo wakala ye nkumbu vo Samaria. Vava Yesu kakala ova ntoto, Samaria i nkumbu a mvivu a Roma wakala vana kati kwa node ya Ngalili ye sude ya Yuda. Muna nkangalu andi, Yesu kazolanga samuna nsangu zambote ko muna zunga kiakina, kansi ezak’e ntangwa waviokelanga mo yo mokena yo nkangu. Petelo wasadila nsabi yanzole ya Kintinu vava esi Samaria batambula mwand’avelela.—1Nti 16:24; Yoa 4:7; Mav 8:14. Sambilu. E mvovo wau una ye nsasa vo “kutakana vamosi; lukutakanu,” kansi muna sono yayingi, uyikanga nzo yovo fulu kina Ayuda bakutakananga mu tanga Sono, longoka, longa yo samba. Vava Yesu kakala ova ntoto, konso vata muna Isaele diakala ye sambilu diau, muna mbanza zanene masambilu mayingi makalanga mo.—Luk 4:16; Mav 13:14, 15. Sanedina. I mbazi a nkanu anene ya Ayuda kuna Yerusaleme. Vava

SATANA–TALANTA

Yesu kakala ova ntoto, wantu 71 basadilanga mo, kumosi ye mfidi a nganga ye akaka ana bateka kala se nganga zambuta ye yitu yau, akuluntu, ntu mia makanda ye nzo ye asoneki.—Mak 15:1; Mav 5:34; 23:1, 6. Satana. I mvovo wa Kiyibere una ye nsasa vo “Ntantu.” Vava usadilwanga se nkumbu muna ndinga zasina, Satana wa Nkadi ampemba wa Ntantu a Nzambi uyikanga.—Yob 1:6; Mat 4:10; Lus 12:9. Selo kia salu. Muna Kingerekia diako·nos, e mvovo wau nkumbu miayingi usekolwanga vo “selo” yovo “nsadi.” E “selo kia salu” i ndiona osadisanga e buka kia akuluntu muna nkutakani. Mpangi ayakala muna vewa kiyekwa kiaki kia salu kafwete lungisa nkanikinu mia Nkand’a Nzambi. —1Ti 3:8-10, 12. Sibu. Vova e mbi kwa muntu yovo kwa lekwa. E sibu ke diau adimosi ko yo mafingu ngatu tianguna muntu kuna makasi. E sibu kia vavila muntu e mbi yovo sakula mbi mu kuma kiandi, mfunu kikalanga, musungula vo kwa Nzambi kitukidi yovo kwa muntu una ye nswa wa vanga wo.—Etu 12:3; Nta 22:12; Mak 11:21; Mav 23:12; Rom 12:14; Ngl 3:10. Sinsu. I lekwa, vangu, diambu yovo sivi disonganga nsas’a diambu divangamene yovo divangama kuna sentu.—Mat 24:3; Lus 1:1.

442

Sono. I Diambu dia Nzambi diavauka. E mvovo wau muna Sono ya Kingerekia ya Kikristu kaka wasonama.—Luk 24:27; 2Ti 3:16. Suria; Asuria. Muna Sono ya Kingerekia ya Kikristu, e Suria i mvivu a Roma, Antiokia i mbanz’andi a kimfumu. Zunga yakaka mpe yakala muna lutumu lwa Antiokia kumosi ye Suria (yiyikilwanga vo Arami) muna Sono ya Kiyibere. Nguvulu a Suria yandi mpe watuminanga e nsi yawonso ya Palestina.—Luk 2:2; Mav 18:18; Ngl 1:21. Surti. I nsuku miole miampwena muna nlambu a mbu a Libia, kuna Node ya Africa. Ansau bamona wonga wa kakama muna senge diazalanga muna nsuku mu kuma kia ngwokela ye nkuluk’a maza ma mbu.—Mav 27:17. T

Tadi dia konko. I tadi disiwanga vana konko yovo vana veyikakeselwanga e yaka yole. I tadi disundidi mfunu diyikakesanga yo simba e yaka. E mbut’a tadi dia konko i tadi diangolo diatoma solwanga mu siwa muna nkubilwa a konko ya mavula mampwena ye yaka ya mbanza. E mvovo wau usadilwanga mpe se nona mu yika nkubilw’a nza. O Yesu nkutu oyikilwanga vo “tadi dia konko” muna nkutakani ya Kikristu eyi itezaneswanga ye nzo ya kimwanda.—Efe 2:20; Yob 38:6. Talanta. Yasadilwanga se tezo kianene ye nzimbu kuna kwa Ayibere. Kilo 34,2 yazitanga. E tala-

443

nta ya Kingerekia, yakete yakala, tezo kia kilo 20,4 yazitanga.—1Tu 22:14; Mat 18:24. Tandu. Muna Kingerekia ai·on, i mvovo usadilwanga mu yika mambu mevangamanga yovo sinsu iswaswanesanga e kolo, nsungi yovo mvu. Nkand’a Nzambi usadilanga mvovo “tandu kiaki” mu yika mambu mevangamanga mu nza yawonso ye mpil’a zingu kia wantu a nza. (2Ti 4:10) Muna e kangu dia Nsiku, Nzambi wasikidisa e tandu kina akaka beyikilanga vo tandu kia Aneyisaele yovo tandu kia Ayuda. Muna kimenga ˆ kiandi kia lukulu, Yesu Kristu wasadilwa kwa Nzambi mu sikidisa tandu yaswaswana. Kiantete nkutakani ya Akristu akuswa. Kiyikanga lubantiku lwa kolo kiampa kia lungana e mambu makala se kini muna e kangu dia Nsiku. Usadilwanga mpe mu yika tandu yayingi, i sia vo, mambu mevangamanga tuka kolo yovo mevangama.—Mat 24:3; Mak 4:19; Rom 12:2; 1Ko 10:11. Tarataru. Muna Sono ya Kingerekia ya Kikristu, i mpil’a zingu kia luvezo kina nze pelezo yatubwa e mbasi zakolama muna lumbu ya Noa. Muna 2 Petelo 2:4, e mvovo ‘batubwa muna Tarataru’ ke usongele ko vo “mbasi zina zasumuka” zavetwa muna mbilu ye fulu kia tombe kia yinzambi-nzambi nze una ulongwangwa muna savu ya wantu a nza. Kansi usonganga vo bakululwa kwa Nzambi wau kabakatula kiyekwa ye fulu kiau kuna zulu yo kubasia

TANDU –TINI KIAKUMI

muna tombe kia lembi zaya makani ma Nzambi. E tombe kina basiwa kisonganga mpe e mbaninu au, eyi yiyikilwanga muna Nkand’a Nzambi vo lufwasu lwa mvu ya mvu kumosi ye mfumu au Satana wa Nkadi ampemba. Muna kuma kiaki, o mvovo Tarataru usonganga e nkululwa bakululwa e mbasi zazi zakolami. Ke diau dimosi ko ye mvovo “mbilu” uyikwanga muna Lusengomono 20:1-3. Teke; Nsambila ya teke. Teke i fwaniswa kia konso lekwa kimonekanga yovo kia mbanzikila kina wantu balenda sadila muna nsambila. Nsambila ya teke i songa zitu, zola, kunda yovo sambila e fwaniswa.—Nku 115:4; Mav 17:16; 1Ko 10:14. Tempelo. I vula diatungwa muna Yerusaleme se vula diasina dia nsambil’a Aneyisaele edi diavinga vana fulu kia saba kiayalulwanga. E tempelo yantete kwa Solomo yatungwa yo fwaswa kwa esi Babele. E tempelo yanzole kwa Zerubabele yatungwa vava Aneyisaele bavutuka muna kinkole kuna Babele, i bosi yatungululwa kwa Erodi Wanene. Muna kolo kiakina, e tempelo “nzo” yayikilwanga.—Mat 21:13; Luk 11:51; 1Tu 29:1; 2Tu 2:4; Mat 24:1. Tini kiakumi. I kunku kiavewanga se vaku, musungula muna mambu ma nsambila. (Mal 3:10; Nsi 26:12; Mat 23:23; Ayi 7:5) Muna Nsiku a Mose, e tini kiakumi kia mbongo a mpatu ye tini kiakumi

TAKAU TWA NKENDA–VAUKA; VELELA

kia ngwokel’a twelezi ye kambi kiavewanga konso mvu kwa Anelevi muna kubasadisa. Anelevi mpe bavananga e tini kiakumi kia tukau batambulanga kwa nganga za nzo ya Arone muna kubasadisa. Vakala mpe ye tini yankaka yakumi bavananga. Ke divavanga ko vo Akristu bavana tini kiakumi. Tukau twa nkenda. I tukau tuvewanga muna sadisa o muntu una mu mpasi. Ke tuyikwanga ko muna Sono ya Kiyibere, kansi o Nsiku watoma sikidisa e mbebe ya Aneyisaele mu kuma kia asukami.—Mat 6:2. U

´ Uferate. I nkoko wanda ye usundidi o mfunu kuna sude ya Asia, umosi muna nkoko miole miampwena kuna Mesopotamia. Etuku 2:14 i fulu kiantete kiyikanga o nkoko wau. Umosi vana vena nko´ ko ya mia Edene. Nkumbu miayingi uyikilwanga vo “Nzadi.” (Etu 31:21) I mwingilu kuna node a nsi yavewa kwa Isaele.—Etu 15:18; Lus 9:14; 16:12. Umpengomoki. Muna Kingerekia (a·po·sta·sia) una ye nsasa vo “vengomoka, katuka, yambula yovo kolama.” Muna Sono ya Kingerekia ya Kikristu, o mvovo “umpengomoki” utoma sadilwanga mu yika awana bavengomoka muna nsambila ludi.—Ngn 11:9; Mav 21:21; 2Te 2:3. Ungunza. I nsangu zavumunwinwa, dilenda kala lusengomono lwa kani dia Nzambi yovo samu-

444

na dio. Ungunza ulenda kala samuna malongi ma nkal’ambote mavumunwinwa, nkanikinu yovo mfundis’a Nzambi yovo diambu divangama kuna sentu.—Mat 13:14; 2Pe 1:20, 21. Unsongi. Muna Nkand’a Nzambi, unsongi i vanga edi diambote, lemvokela nkanikinu mia Nzambi muna edi diambote y’edi diambi. —Etu 15:6; Nsi 6:25; Sef 2:3; Mat 6:33. V

Vaku. Muna Sono ya Kingerekia ya Kikristu, i mpaku ina muntu kafutanga.—Nek 5:4; Rom 13:7. Vangu. I nti wa natina e zitu vana vembo, e zitu diakangwanga muna nsuka zau zole, yovo nti wakambikwanga muna nsingu za bulu yole (musungula ngombe) yasadilwanga muna mpatu. Wau vo abundu nkumbu miayingi basadilanga vangu muna natina mazitu, mvovo vangu wasadilwanga se sinsu kia ubundu yovo sakalela muntu ankaka, lubangamu ye mpasi. Katula yovo tolola e vangu diasonganga vo vevolwa muna ubundu yo lubangamu. —Fuk 26:13; Mat 11:29, 30. Vauka; Velela. I nkal’a Yave kibeni; ovauka i kala wavelela muna mawonso. (Luv 28:36; 1Sa 2:2; Yoa 17:11) O mvovo a Kiyibere ye Kingerekia wasekolwa vo vauka, vava usadilwanga mu kuma kia wantu (Mak 6:20; Mav 3:21), lekwa (Rom 7:12; 11:16; 2Ti 3:15), fulu (Mat 4:5; Mav 7:33; Ayi 9:1), ye salu (Luv 36:4), una ye nsasa

445

vo vambulwa yovo veleleswa kwa Nzambi avauka; vaulwa mu kuma kia salu kia Yave. Muna Sono ya Kingerekia ya Kikristu, e mvovo wasekolwa vo “vauka” ye “velela” usadilwanga mpe mu yika muntu wavelela muna fu.—2Ko 7:1; 1Pe 1:15, 16. Velela. O mvovo wau muna Nkand’a Nzambi ke usadilwanga kaka ko mu kuma kia velela kwa nitu. Usadilwanga mpe mu yika velela muna kimwanda, kondwa tumbu, tona, mvindu, lekwa kia´ lembi sangwa ma yovo kondwa vilwa muna fu yovo muna kimwanda. Muna Nsiku a Mose usadilwanga mu yika fu kia luveleleso. —Fuk 10:10; Nku 51:7; Mat 8:2; 1Ko 6:11. Veta kia Solomo. I yanzala kiakala ye malunzi mayingi kuna este ya tempelo muna lumbu ya Yesu, wantu bakwikilanga vo i nsadisw’a tempelo ya Solomo. I vana Yesu kakangalela ‘muna nsungi a kiozi,’ i vana mpe Akristu bakutakana mu sambila.—Yoa 10:22, 23; Mav 5:12. Vuata. I tezelwa kiantete kisadilwanga muna teza sina dia maza. Vuata dimosi i meta 1,8.—Mav 27:28. Vuku. I konso kimbevo kiampondi kibakanga wantu ayingi yo sayana mu nzaki.—Luk 21:11. Vumi wa Nzambi. Zitisa, sambila yo sadila Yave wa Nzambi yo sikila ye kwikizi muna kimfumu kiandi kia nz’amvimba.—1Ti 4:8; 2Ti 3:12.

VELELA–YANGA DIA TIYA W

Wazi; Nkwa wazi. Kimbevo kiansisi kia nkand’a nitu. Muna Sono o wazi ke kimbevo kaka ko eki kizayakene o unu, kadi o wazi ke wabakanga kaka wantu ko kansi yamuna mvuatu ye nzo. O mbevo a wazi oyikilwanga vo nkwa wazi. —Fuk 14:54; Luk 5:12. Y

Yakobo. I mwan’a Isaki yo Rebeka. Kuna kwalanda, Nzambi wamvana nkumbu Isaele, wakituka se nkulu a nkangu a Isaele (ana bayikilwanga mpe vo Aneyisaele, i bosi Ayuda). Wawuta wana 12 amakala, muna yau i mwatuka makanda 12 ma zula kia Isaele. E nkumbu a Yakobo yakinu sadilwa mu yika zula yovo nkangu a Isaele.—Etu 32:28; Mat 22:32. Yambika moko. O muntu wayambikwanga moko vava kasolwanga mu sala e salu kiamfunu, sambula, wukwa yovo vava kavewanga lukau lwa mwand’avelela. —Nta 27:18; Mav 19:6; 1Ti 5:22. Yanga dia tiya. E mvovo wau fulu kia “tiya twambomoni ye lengo,” ye “lufwa lwanzole” usunzulanga. Asumuki ana balembi viluk’e ntima, Nkadi ampemba, lufwa ye Ziami (yovo Hades) mwamuna betubwa. Wau vo e vangwa ya mianda, lufwa ye Hades ke ilenda via ko muna tiya, ediadi disonganga vo yanga dia tiya diadi nona kwandi. Ke fulu kia lubangamu lwa mvu ya mvu ko, kansi i lufwasu lwa mvu ya mvu.—Lus 19:20; 20:14, 15; 21:8.

YAVE– ZENGWA

Yave. Muna Nsekola ya Nz’ampa ya Nkand’a Nzambi, e nkumbu “Yave” fulu 237 yasonama muna Sono ya Kingerekia ya Kikristu. E ziku ilende yasadisa mu baka e nzengo zasadila nkumbu a Nzambi mu fulu yayi: 1. E kopi za Sono ya Kiyibere yasadilwanga muna lumbu ya Yesu ye ntumwa zandi, yakala ye sono ´ eyi (565 ). E sono ya yayi i nkumbu a Nzambi muna nding’a Kiyibere. 2. Muna lumbu ya Yesu ye ntumwa zandi, e sono yayi (565 ) yakala muna Sono ya Kiyibere yasekolwa muna Kingerekia. 3. E Sono ya Kingerekia ya Kikristu iyikanga vo Yesu wasadilanga nkumbu a Nzambi yo zayisa yo kwa akaka.—Yoane 17:6, 11, 12, 26. 4. Wau vo e Sono ya Kingerekia yavumunwinwa kimana yakudikilwa muna Sono ya Kiyibere, okatula nkumbu a Yave muna sono yayi, ke diadi kala ye nsasa ko. 5. E nkumbu a Nzambi yasonama mu mpila yankufi muna Sono ya Kingerekia ya Kikristu.—Lusengomono 19:1, 3, 4, 6. 6. E nkanda miankulu mia Ayuda misonganga vo Akristu Ayuda basadilanga e nkumbu a Nzambi muna nkanda miau. 7. Akaka muna akwa ngangu befimpanga oma ma Nkand’a Nzambi bevovanga vo e tini ya Sono ya Kiyibere yasonama nkumbu a Nzambi ina mpe muna Sono ya Kingerekia ya Kikristu.

446

8. E nkumbu a Nzambi yasonama muna Sono ya Kingerekia ya Kikristu mu nsekola zayingi za Nkand’a Nzambi vioka nkama za ndinga. Ka lukatikisu ko vo, vena ye kuma kiampwena mu vutulwisa nkumbu a Yave wa Nzambi muna fulu yandi muna Sono ya Kingerekia ya Kikristu. I diau kikilu bavanga asekodi a Nsekola ya Nz’ampa. Wau vo betoma zitisanga nkumbu a Nzambi, wonga bekalanga wau mu katula konso diambu dina muna sono yankulu. —Lusengomono 22:18, 19. Yokelwa kia Ndumbu. I salanganu kiavangilwanga muna wolo, palata yovo nsongo. Kiasadilwanga muna saba ye muna tempelo mu yokela ndumbu yo katulwila makala vana ziku dia yimenga ye mfumfuta za nsing’a minda mia wolo. Kiayikilwanga mpe vo ndonga-longa za mfumfuta.—Luv 37:23; 2Tu 26:19; Ayi 9:4. ´ Yuda. Mwana wa nya wa Yakobo muna Lea wa nkaz’andi. Vava o lufwa lwandi lwafinamanga, Yakobo wasakula vo ntinu anene, oyala yakwele mvu owutukila muna kanda dia Yuda. O Yesu vava kayiza ova ntoto mu kanda dia Yuda kawutukila. E nkumbu Yuda iyikilwanga mpe se kanda, i bosi yasadilwa mpe se nkumbu a kintinu.—Etu 29:35; 49:10; Ayi 7:14. Z

Zengwa. Katula esutu dia mwan’ayakala. O nkanikinu wa zengesa

447

wan’amakala kwa Abarayama wavewa ye mbongo andi. Kansi ke dilombwanga ko kuna kwa Akristu. Muna sono yakaka o zengwa kusadilwanga se nona kaka.—Etu 17:10; 1Ko 7:19; Flp 3:3. Zeuse. I nzambi a mpungu a Mingerekia. Muna Luseta, Banaba wabadikilwa vo Zeuse. Masono masololwa lukufi ye Luseta mayika “nganga za Zeuse” ye “Zeuse wa nzambi a ntangwa.” E nzaza ina Paulu kakangalela tuka kuna sanga kia Melita yakala ye dimbu kia “Wana a Zeuse,” Ca´ stor yo Polux, mapasa bakala. —Mav 14:12; 28:11. Ziami kia luyindulu. I fulu kizikwanga e mvumbi. O mvovo wau muna Kingerekia mne·meion, i sia vo “sungamena.” Usonganga vo o muntu ona wazikwa mo osungamenwanga.—Yoa 5:28, 29; y.luk. Ziami. Avo usonamene mu masono makete, nkala yovo ziami kia muntu mosi uyikanga. Avo usonamene mu masono manene, ziami ya wantu awonso uyikanga, Muna Kiyibere i “Sheol,” muna Kingerekia i “Hades.” Muna Nkand’a Nzambi usadilwanga mu yika fulu kina ke kisadilwanga konso salu ko yovo dina dibwilanga muntu vava kefwanga, i sia vo, vidisa emvimba o zayi wandi.—Etu 47:30; Kim 9:10; Mat 27:61; Mav 2:31. Ziku. Fulu kiazangama kiatungilwa muna nteke, matadi, bilikisi yovo nti kiafukilwanga matolo. I fulu

ZEUSE– ZUMBA

kiakelelwanga yimenga ye ndumbu muna nsambila. Muna suku diantete dia saba ye dia tempelo, mwakala ye “ziku diawolo” diakete dina diayokelwanga e ndumbu. Mu nti diavangilwa yo kuswa wolo. E “ziku diansongo” dianene dina diayokelwanga yimenga, va yanzala kia tempelo diakala. Maziku matoma sadilwanga mpe muna nsambila zaluvunu.—Luv 39:38, 39; 1Nti 6:20; Mat 5:23, 24; Luk 1:11; Mav 17:23. Zione; Mongo a Zione. I nkumbu a fika kia Aneyebuse muna mbanza Yebuse yakala kuna mongo a sude ya Yerusaleme. Vava Davidi ˆ kakutumuna yo watunga mo lumbu lwandi lwa kintinu yo yikilwa vo “Mbanz’a Davidi.” (2Sa 5:7, 9) E mongo a Zione wakituka se wavauka kuna kwa Yave vava Davidi kanata ko e Nkela. I bosi, e Zione i nkumbu yayikilwanga belo kia tempelo yakala vana Mongo a Mareya. Kuna kwalanda, e mbanza yawonso ya Yerusaleme yayikilwanga mpe vo Zione. E nkumbu yayi itoma sadilwanga se sinsu muna Sono ya Kingerekia ya Kikristu.—Nku 2:6; 1Pe 2:6; Lus 14:1. Zumba. Yakala yovo nkento wasompa ovukananga kuna lukanu yo muntu una vo ke nkaz’andi ko. —Luv 20:14; Mat 5:27; 19:9. Zumba.—Tala mvovo MVUKANA ZA USAFU.

Muna zaya diaka mayingi ziula nzil’eto www.jw.org/kwy, yovo sonekena Mbangi za Yave muna sadila fulu ina ova yanda.