Die Didache: Mit kritischem Apparat [3. Aufl. Reprint 2020] 9783111729671, 9783110998948


148 53 2MB

German Pages 16 [25] Year 1912

Report DMCA / Copyright

DOWNLOAD PDF FILE

Recommend Papers

Die Didache: Mit kritischem Apparat [3. Aufl. Reprint 2020]
 9783111729671, 9783110998948

  • 0 0 0
  • Like this paper and download? You can publish your own PDF file online for free in a few minutes! Sign Up
File loading please wait...
Citation preview

K L E I N E T E X T E F Ü R VORLESUNGEN UND ÜBUNGEN HERAUSGEGEBEN VON HANS LIETZMANN 6

DIE

DIDACHE

MIT KRITISCHEM APPARAT

HERAUSGEGEBEN VON

HANS

LIETZMANN

DRITTE AUFLAGE

BONN A. MARCUS UND E. WEBER'S VERLAG 1912

Der text der Didache ist überliefert in einer 1056 geschriebenen hs. der patriarchatsbibliothek zu Jerusalem (M); die ihn enthaltenden blätter sind bei JRHARRIS the teaching of the apostles 1887 photographisch wiedergegeben. D e n eisten abdruck mit einigen textbesserungen veranstaltete 1883 Bryennios (Br), AHARNACK lieferte in T U I I 1 (1884) die grundlegende ausgabe mit eindringenden Untersuchungen unter beigäbe der übrigen in frage kommenden texte. Die ganze schrift ist nämlich in das V I I buch der apostolischen Constitutionen (A) hineinverwebt und dabei vielfach verändert worden. HARNACK gibt s. 1 7 8 — 1 9 2 den text dieser Überarbeitung und hebt durch den druck die aus der Didache entlehnten stellen hervor. D i e ursprünglich selbständige „lehre von den zwei wegen" (c. 1 — 4 , 8) ist fast wörtlich in die apostolische Kirchenordnung (K) aufgenommen und bei HARNACK s. 225—232 ebenfalls wieder herausgeschält. A l s quelle von K nimmt THSCHERMANN, Eine Elfapostelmoral ( = Veröffentl. a. d. kirchenhist. Seminar München I I 2, 1903) eine in drei hss. erhaltene form des „lebensweges" an, die ich wegen ihrer starken abweichungen von M nicht eincollationiere, sondern s. 15 f. vollständig abdrucke ( = X ) . Eine andere Umarbeitung des ersten teiles zeigt die in arabischer Übersetzung erhaltene, im V I I jh. koptisch verfasste vita des im V I jh. lebenden archimandriten Schnudi in deutscher bearbeitung vorgelegt und untersucht von LEJSELIN in T U X I I I I B (1895). Ich habe diesen weniger wichtigen text, welchen die 1. aufl. im apparat brachte, jetzt zu gunsten von X gestrichen. Endlich hat JSCHLECHT eine vollständige lateinische Übersetzung dieser partie im Monacensis 6264 (früher Frisingensis 64) X I jh. (F) endeckt und 1900 herausgegeben: sein 1901 erschienenes buch „ D i e Lehre der zwölf Apostel in der Liturgie der katholischen K i r c h e " enthält ein fascimile der hs. E i n bis I I 5 reichendes fragment dieser Übersetzung aus einer Melker hs. (G) hatte schon VGEBHARDT

bei

HARNACK

S. 2 7 7

abgedruckt;

genauer

in

FUNKS

grosser

ausgabe (1887) s. 102. Die spärlichen excerpte bei Ps. Athanasius (Migne 28, 835 ff. = Batiffol Studia patristica I I 1890 p. 121 und Migne s. 1635 ff.) geben wenig aus. F e m e r ist zu vergleichen Didascalia C C C X V I I I patrum pseudepigrapha ed. Batiffol Paris 1887. Unter dem text der Didache notiere ich die Varianten von A K , wobei die zusätze der bearbeiter in der regel stillschweigend unberücksichtigt bleiben. A u f die capp. 19. 20 des Barnabasbriefes (B) weise ich nur im citatenapparat hin. Darin liegt kein urteil über den wert von B , wie ein recensent gemeint hat, sondern eine praktische Vereinfachung des apparates: denn eine ausgabe der apostolischen väter, die neben dies heft gelegt werden kann, darf wohl im besitze des lesers vorausgesetzt werden. Eine recension der „beiden w e g e " gebe ich mit absieht nicht: der Student mag lernen, dass das richtige gelegentlich auch im apparat zu finden ist. Dazu vgl. HARNACKS (Hn) kleine ausgabe 2 (1896) s. 5 7 — 6 5 und HENNECKE

in PREUSCHENS

Zeitschr. f. nt. W i s s .

1 9 0 1 s.

58—72.

DREWS in HENNECKES Neutest. A p o k r . I 182 ff. I I 255 ff. gibt einen wertvollen kommentar. G. LOESCHCKE habe ich für freundliche hilfe zu danken.

AIAAXH TfìN AfìAEKA

AÜOSTOAQN

AiSayji xopiou Sta t ù v S w S s x a ànocszóXm t o ì ? I-O-veotv. 1 ' O S o i Sóo e t a i , (Lia tvj? Cwfj? x a i [ n a toù tì-avàtoo, Siaipopà Ss jroXXYj [ i e t a | ó twv Suo óSwv. 2 C H {lèv OOV Ó S Ò ? ZÌ}G C t ó ^ ? èotiv aUTT]- TCpòitOV 5 àyanrjcieic; tòv d-eòv tòv i r o i r j a a v t ä a e , Ssótspov tòv kXtjoiov a o a w? aeautóv • rcàvta Sè o a a èàv tì-eX^a-fl? [J-Tj yivsa-ö-ai aoi, x a i aì> aXXtp [ti] Ttoiei. 3 T o ó t w v Sè t w v Aóytav rt SiS * ' oò ^oBxo aXXcf) oò i t o f f ] o s t s A 9 XóyXoXaTpiai Y^wdivTai K 14 téxvov — 6, 1 xXoirrjv om A | [xou om K malemoris. non accipies consilium malum aduersus proximum tuum. 7 neminem hominum oderis, quosdam amabis super animam tuam. III fili, fuge ab homine malo et homine simulatore. 2 noli fieri iracundus, quia iracundia ducit ad homicidium. nec appetens eris malitiae nec animosus, de his enim omnibus irae nascuntur 4 noli esse mathematicus neque delustrator, quae res ducunt ad uanam superstitionem; nec uelis ea uidere nec audire. 5 noli fieri mendax, quia 6 delustrator: uel delusor F'2

6 to

IV

DIDACHE (jjsüoiia

So£oc.

ex

el?

T7¡v

xXoTrfjv,

y e'1 eatai f) ou A 5Í. ri]V X e ' P a A 6 ouotsXXiuv A 7 (eiç) om M , S i ç eïç A ( K ) | /.úipuia'-v + xùiv K 9 è B r : 4¡ M | v.o.Xôç om A 10 tóv om K A | xoivcovijaeiç K_A | S è : elç A I áicávTiuv K 11 et — 12 dvriTot; anders A 12 flvrjTOÏç: «pfl-apTOÎç K 14 veôtf)Toç + aÙTÂv A | SwàÇeiç + aàxoùç A H n : om M

uereberis eum quasi dominum; unde enim dominica procedunt, ibi et dominus est. 2 require autem faciès sanctorum, ut te reficias uerbis illorum. 3 non faciès dissensiones, pacifica litigantes, iudica iuste, sciens quod tu iudicaberis. non deprimes quemquam in casu suo. 4 nec dubitabis, utrum erit an non erit. 5 noli esse ad accipiendum 5 extendens manum et ad reddendum subtrahens, 6 si habes per manus tuas (dabis in) redemptionem peccatorum. 7 non dubitabis dare nec dans murmuraueris, sciens, quis sit huius mercedis bonus redditor. 8 non auertes te ab egente. communicabis autem omnia cum fratribus tuis nec dices tua esse ; si enim (in im)mortalibus socii sumus, quanto magis hic 10 initiantes esse debemus? omnibus enim dominus dare uult de donis suis. 9 non toiles manum tuam a filiis, sed a iuuentute docebis eos 5 utrum Schlecht: ueram F 7 tuas, (dabis) F 1 : quia F * | mercedis F 1 : mercis F * 9 auertas F 2 corr Schlecht I hinc F

Elter 8 quis 10 in im om F ,

DIDACHE

8

V

10 oox éjriTáSei? SoóXcp a o o y) waiSíox-g toí? iíti rav a o r ó v •9-sov sXuíCouotv sv TT'.xpía aoo, ¡iijrcoTs oo p/rj v jiaxpav irpaoTT]? xai í>7to¡j.ovrj, ¡tátaia a^arcame?, Su&XOVTS? ávTaTtóSojJia, OÜX IXSOÓVTS? tttioxóv, OD TTOVOÓVTS? sju xaTa7tovoo¡iév()), OD f.vwaxovTs? TOV rconjaavTa auto ó?, tpovsí? TSXVWV, ip&opsí? 7tXáo¡j.aTO? dsoó, áxoaipsipó^svot TOV ivSsófjisvov, xataitovoSvis? TOV dXi¡3ó¡ievov, rcXooaíwv rcapáXXYJTOI, -TtsvTjTíüv avo[iot xptTaí, 7cavt>a[iápTT¡T0i • poa&eÍTjTS, Téxva, arcó TOÓTIOV ajiávitov. VI

"Opa,

McuyjjQ, Sóvaaat

¡17] t í ? a e TcXavija^ á u ó

s7tsi

rcapsxTO?

paotáoai

oXov

dsou T&V

s í 8' oí) S ó v a a a t ,

o 3óvf|,

asio?,

páotaaov*

o

Sóvaaat

7ipóos)(sVII

Xatpsta ?áp Ilspi

Ss

51

Ss

¡AY¡

8Sa>p sí?

TT]V

too

sí?

aXXo

fl-sp^.

xsipaXrjv

Tpi?

ríj? fáp

TÉXSIO?

'soy'

SÍSíúXO&ÓTOO

paittíojtaTo?,

Cwv,

[i¿v

Ttepl Sé TÍ)? ¡5pw-

OOTÜÍ

Xtav

¡3arcTÍaaTs -

s í ? TO o v o [ i a TOÓ

TOÓ á f í o o 7rvsó|iaTO? sv o S a «

S ó v a a a t s v ?6v

TOÜTO

éaxt

TOÓ

os

uStop

rcaTpó?

CwvTt.

¡3áimaov

3 sáv

Ss áji7toxpitai, aXX' ¿ c ixdXeoaev 0 xopio? sv tij> soxyyeXiif) aotoö, oota>c rcpoa10 sö^ea^e • »Ilätep 0 sv t(j) oöpavip, ayiaaibita) tö ovo^ä aoo, eX&dttü yj ßaaiXeia aoo, fsv-rj^xw to dsXrj(ia aoo wc iv oopav

v eü^aptaTecv A

12

DIDACHE

XI

X I "Oç av oov sXìtòv SiSá^j] ô j i â ç t a i k a rcàvTa t à 7cpoeip7]¡j,éva, S é ^ a a d e a u t ó v 2 Iàv Sè aûxôç ó SiSáaxwv atpaipeiç SiSáax'fl aXXrjv Stôa^Yjv siç zh xaTaXûaai, [ií¡ auTOô àxoóanjTS ' siç Sè to Trpoa&sìvai Sixaioauvïjv x a ì yvwaiv 5 xupíou, S é ^ a c ^ s aòtòv à ç xúpiov. 3 IIspì Sè Twv àjroaióXuiv x a ì jrpo^Yjttôv, x a r à to S o g l i a TOO sba^skíoo otkwç xotYjaaTS. 4 Ttâç Ss à r c ó a t o X 0 ç èp)(ô|jiÊVoç rcpoç u[tâç Ss^dujTíú à ç xùptoç • 5 ou •¿svst Ss (sí ¡iTj) Tj|iépav f ú a v èàv Ss ^ ^ p s í a , x a i rr¡v 10 aXXïjv ' Tpsïç Ss i à v ^sívfl, ^soSoxpo^virrj? èattv. 6 èSsp^ó(J-svoç Ss Ó ànôazoXoç ¡ir¡3év Xap. p a v è r a sí ¡J,TJ a p z o v , s 810aoxáXu) èx 'Jjo-/T¡? èîuyopYjYYjcaTS xà oéovxa, tû) Sè tJjEuSoStSaaxáXa) SwasTG cf. Did. X

DIDACHE

XIII

13

o èpyô\LBVOç, ¡jOTjiJ-eî-Ê autòi ooov Súvaa&s' où ¡isvsî Se rcpôç ô[J,âç ei ¡JL7] Sóo Tj tpsîç ^[lépaç, sàv fj àvàyxï], 3 si Ss •ô-éXet rcpôç ô(tâç xaftYjaftai, Ts^virrjç wv, èpfaCsaìho x a i f a - f é z ü } . 4 el Ss oux sy_st. l é y y r p , x a i à rr¡v aövsaiv ù[j.wv xpovoiiaats, 7rû>ç ¡J/Í¡ ipybç (tsd' òixtòv Créerai Xpiatiavôç. 5 si S ou ìMXst oui«) rcoisív, ypiazéiiiiopâç è a u v îtpoaé^sTS ÀIRÒ

TÖ)V

TOIOÓTWV.

X I I I I l â ç Ss it[jOf7¡zr¡s àXrj&ivôç, •â-éXwv x a d i j a d a t rcpôç ù[iâç, a£ioç è a u o j ç t p orpfjç auro». 2 a>aauttoç S i S i axaXoç àXirjiHvôç èoTiv a£ioç x a i aikôç u>a7rsp ó èpydrrjç rijç zpo èpcfayùi xal x'j X^pa A 20—28 paraphr. A 21 icpooeÇo[J.oXoY,rjoà(j.evo[ M, corr Hn 22-ìkaòiv M 23 XY]V M : xivà vGebhardt

DIDACHE

14

XV

XV

XstpoTovrjaaTe oov sauTot? S T t t a x Ö 7 r o o ? x a i 81 a a£ioo? TOÖ xoptoo, avSpa? rcpasis x a i a^tXapYÖpoos x a i iXrjdsi? x a i 8sSoxijj,aa[iivoüi; • ojitv yap XetTOopYoöoi x a i aötoi rijv Xettoopfiav TWV 7rpoip)Täjv x a i 8t8aaxäXv. 2 ¡ITJ 5 oov orcspiSirjTs aoToo? • auTot ydp siaiv oi TGTi[i,7j(JLivot 6[j.