Corpus iuris Germanici publici et privati: Tom 3 Capitularia regum Francorum et imperatorum post Ludovicum Pium, veterum formularum collectionem amplissimam, capitula regum et imperatorum legibus Langobardorum addita, et appendicem variorum monumentorum continens [Reprint 2021 ed.] 9783112443521, 9783112443514

Citation preview

CORPUS IURIS

GERMANICI A N T I Q U I .

EX

OPTIMIS

SUBSIDIIS

LECTIONUM

VARIETATEM

F E R D. IUR.

DOCT.

ET

COLLEGIT

EDIDIT

ET

ADIEC1T

WALTER

PROF.

PUBL.

ORD.

IN

ACADEMIA

BORUSSICA - RHENANA.

T CAPITULARIA LUDOVICUM

REGUM P1UM,

AMPLISSIMAM,

O

M.

III.

FRANCORUM

VETERÜM CAPITULA

ET

IMPERATORUM

FORMULARUM REGUM

ET

COLLECTIONEM

IMPERATORUM

LEGIBUS LANGOBARDORUM ADDITA, ET APPENDICEM VARIORUM MONUMENTORUM

CONT1NENS.

B E R O L I N I 1 M P E N S I S

G.

R E I M E R

MDCCCXXIV.

POST

I.

I

N

D

E

X

OMNIUM QUAE IN HOC TOMO

CONTINENTUR

C A P I T U L A R I A . Kapiiula.

Karoli

Calvi.

T i t . I. ' - ' o n v e n t u a in villa Colonia Capitula. li.

i

Synodi ad Teudonis villani C a p i t u l a , de p a c e , et de rebus Ecclesiarum.

III.

Concilii in Yerno palatio C a p i t u l a : de calamitatibus, in Clero , tura in Ordine Monastico resarciendis.

IV.

4

tum g

Synodi Belvacensis Capitula.

i4

V.

Apud Tolosam civitatem Capitula constituta : de Clerici) ut ab Episcopis non opprimantur.

16

VI.

Praeceptum confirmationis pro Hispanis qui in regno Karoli Calvi morabantur.

19

VII.

In villa Sparnaco ex Capitulis Episcoporum excerpta a Kaiolo et Primoribus regni quaedam Capitula observancia.

32

V i l i . Conventus apud Argentoratum Acta , de pace inter tres Reges Hludovicum et Karolum, IX. X. XI.

Fra*

Conventus a p u d Marsnam I , Capitula. Conventus apud Marsnam I I . Capitula a tribus Fratribus Rcgibus subscripta, Synodi Suessionensis Capitula.

3o 3a 35 38

Capitulare Missis dominici» per regnum directis datum. De S t a t u Ecclesiarum; e t de rebus Ecclesiastici) reformandis.

4*

XII.

46

Synodi apud Vermeriam diffinitionsi.

IV

I N D E X

X I I I . Apud Valentinianas Ecclesiae.

Capitula

de utilitatibus

Regni et

XIV.

Apud Silvacum Capitula; et Ecclesiae commodis.

de Missis dominicis pro Regni

XV.

Apud Attiniacum Capitula data Missis suis a domno Karolo, ut illa unusquisque Missus in suo Missatico per regnum illms exequi procuret.

XVI. XVII.

g0

55

Praeceptum confirmationis pro Ecclesia Tornacensi.

Ad Francos et Aquitanos missa Capitula a domno Rege Karolo de palatio Carisiaco,

XX.

49

Apud Leudicam Hlotharii et Karoli Adnuntiationes.

X V I I I . Consilium ab Episcopis et Abbatibus et caeteris Fidelibus domno Karolo apud Bonoilum communiter datum. XIX.

Pag.

Ad eosdem Missa de Basiu.

XXI. XXII.

5g 60 62 gg

Ad eosdem, per Adalardum Abbatem et alios.

66

Ad eosdem , per Hincmarum et alios.

68

X X I I I . Capitula quae Karolus fecit apud Carisiacum palatium : de coercendis rapinis et depopulationibus, quae in regno grassabantur, ad Episcopos et alios Missos dominicos missa.

68

X X I V . Item Capitula data apud Carisiacum: de tum ab Episcopis, tum a Comitibus puniendis.

74

sceleribus,

XXV Adnunciatio Karoli et nepotis sui Hlotarii apud S. Quintinum.

75

XXVI

Sacramenta Regis et Fidelium apud Carisiacum.

78

X X V I I . Epístola Episcoporum Provinciarum Remensis et Rothomagensis a Carisiaco palatio, quo conrenerant, ad Ludovicum Regem Gcrmaniac.

7g

X X V I I I . Synodi Metensis commonitoriura Episcopis ad Ludovicum Regem legatis ab eadem S j n o d o , de indulgentia Ludovici ciusdem. XXIX.

Synodi Tullensis apud Saponarias Capitula.

96 102

XXX. Proclamatio Karoli Regis ad Wenilonem Archiepiscopum Senonum.

106

X X X I . In basilica S. Castoris ad Confluentes de pace inter Karolum et Hludovicum ; de quibusdam criminibus constringendis.

10g

X X X I I . Post reditum a Confluentibus Capitula quae domnus Karolus , cum consilio Fidelium suorum, per regnum suum denuntianda et observanda direxit.

115

XXXIII.

120

Edictum in Carisiaco a Rege Karolo constitutum.

X X X I V . Synodi Pistensis Capitula: de malefactoribus ut canonicis et civilibus poenis constringantur.

121

XXXV Ouando Lotharius ad osculum receptus est Capitula a Karolo prius missa Hlotanoi

131

I N D E X

V Pag.

XXXVI. Edictum Pístense: de pace in regno stabilienda; de Monasteriis. XXXVII. Apud T u s i a c u m Capitula constituta: de Statu Ecclesiae et Regni utilitate; et de ilíorum communi adiutorio. XXXVIII. Apud Compendium Capitula nasteriis a Normannis expoliatis et XXXIX. Apud S. Arnulphum Metis Hludovicum et Karolum, gloriosos XL.

i38 i57

facta: de Ecclesiis et Modestructis. civitate, pactiones inter Reges, factae.

166

Apud Pistas Capitula constituta: de honore et immunitatibus Ecclesiarum et Sacerdotum ; de mediis ante excommunicationem servandis.

167

i63

XLI. Quando Karolus Metis coronatus est Adnuntiationes populo factae. ij3 XLII. Pactio Aquisgranensis facta inter Karolum Calvum et Hludovicum fratrem ipsius. «JO XLIII. Divisio regni Lotharii inter gloriosos Reges Karolum et Hludovicum.

177

XLIV. Apud Gundulñ villam professiones Episcoporum et sacramenta Laicorum factae Regi Karolo.

180

XLV. Apud Carisiacum Capitula statuta a Karolo Rege omnium cum volúntate et consensu.

181

XLVI.

186

Reclamatio Episcopi Rarcinonensis apud Attiniacum.

XLVII. Synodi Pontigonensis confirmatio electionis Karoli in Imperatorem.

189

Capitulum de honore Ecclesiae Romanae debitó , eiusque immunitate ; de rebus Ecclesiae non auferendis ; de reverentia Episcopis et Sacerdotibus persolvenda ; de Decimis.

191

XLVII I. Altera editio Actorum Synodi Pontigonensis. XLIX. Alia quaedam Acta eiusdein Synodi Pontigonensis : de Hludovico Rege; de Presbytero infammato; de novo Hincmari iuramento. L. LI. LII.

Acta Synodi Romanae : de confirmatione electionis Karoli Imp. missa per Adalgarium Episcopum Augustodunensem. Exactio Nortmannis constituta apud Compendium.

197 199 201 306

Karoli Imperatoris apud Carisiacum Capitula: de Ecclesiae et Imperii regimine.

207

Capitula quae fecit domnus Karolus Imperator et adnuntiari iussit novissime apud Carisiacum.

214

Capitula Ludovici I. II.

Balbi,

Quando Compendii coronatus est Hludovicus, petitiones ah Episcopis factae et a Rege promissae ; profcssio Episcoporum. 217 Capitula statuta a domno Iohanne summo Pontífice Romano, quae sancta Synodus Tricassina recepit et confirmavit.

219

VI

I N D E X .

III.

Conventus Furoncnsis, ubi facta fuit conventio inter gloriosissimos Reges Illudovicum Cliura Karoli Imperatoris, itemque Illudovicum iïlium Hludovici Régis.

Capitula

Karlomanni.

I.

Apud Carisiacum petitio ab Episcopis facta et a Rege Karlomanno promissa.

>25

II.

In Broilo Compendii palatii Capitula promulgata a Rege Karlomano.

326

III.

Apud Vernis palatium Capitula facta : de cultu Dei et Religioni: in regio palatio ; de compositione furti ; de adiutoribus Episcoporum.

126

Capitulum Odonis Regis, Quando unctus est a Walterio Archiepiscopo Senonensi, promissio a Rege Odone facta.

Capitula. Karoli I.

Constitutio dotis Friderunae Reginae, uxoris Karoli I I I . facta apud Attiniacum.

II. III.

a3i

III.

Tungrensis Episcopatus controversia.

333 s34

Pactum Karoli et Henrici.

337

Coronationes. I.

Ordo qualiter Karolus Cal vus Rex fuit coronatus in Mettis civitate in Regno Lotharii.

33g

II.

Ordo qualiter Hludoyícus I I . R e x , ab Hincmaro Archiepiscopo fuit coronatus in Compendio palatio.

343

III.

ludith Karoli Calvi filiae coronatio, cum Regi Anglorum desponsata est, apud Vermeriaih palatium.

345

IV.

Hermintrudis Reginae Karoli Synodo Suessionensi.

348

Calvi uxoris,

Capitula Lotharii I. II. III.

coronatio in

Imperatoris.

Capitulare Romanum: de electione Romani Pontificia et de Legibus Romanorum. Alia editio eiusdem Capitularis.

35a a53

Apud Olonam Capitula a Hlothario Imperatore instituta.

253

IV.

Capitula addita ad Legem Langobardorum.

358

V.

Capitula excerpta ex Lege Langobardorum.

a6a

VI.

Edictum de restitutione Ebbonis, Archiepiscopi Remensis, in Sedem et Dioecesim suam ex crimine infidelitatis amissam.

a6a

I N D E X .

Capitula Ludovici

II.

VII Pag.

Imp.

I. Capitula de rebus secularibus statuta in Conventu Ticinensi. II. Capitula in palatio Ticinensi. III. Capitulare interrogation!» ad Episcopos : de Statu regni, Rescriptum Consultationis ¿eu exhortationis Episcoporum ad domnum Hludovicum Jmperatorem. CapitulaVI. edita post responsionem Episcoporum. IV. Constitutio promotionis exercitus obserrantis partibus Beneventi.

Fragmenta

264 a66 S68 a6g 373 374

Capitularium. 977

Varia capita.

FORMULAE

VETERES.

Marculfi Formularum libri duo Appendix Formularum Marculfi Formulae Sirmondicae Formulae Bignonianae Formulae Lindenbrogii Formulae Baluzianae Formulae Arvemenses Formulae Andegavenses Formulae Alsaticae Formulae Langobardicae Formulae Exorcismorum

a85 34a 373 399 413 453 488 497 5a3 547 559

CAPITULA REGUM ET IMPERATORUM LEGIBUS LANGOBARDORUM

Capitula Caroli Magni Capitula Fippini regis ltaliae Capitula Ludovici Pii

ADDITA.

583 6it 620

Vili

I N D E X

Capitula Lotharii T.

g

Capitula Ludovici II.

£5^

Capitula Guidonis

gg t

Capitula Ottonis II.

ggg

Capitula Ottonií III. Capitula Henrici I . Capitulum Conradi I.

QJJ

Capitula Henrici II.

678

Capitulum Lotharii II.

681

A P P E N D I X V A R I O R U M

M O N U M E N T O R U M .

Capitularía tria a Mabillonio edita

Constitutio de expeditione Romana

685 691 761 773

Burchardi Wormatiensis leges et statuta Iura et leges civitatis Argentinae

775 780

Iura ministerialium ecclesiae Coloniensis

799

Lex Romana ex Codice Utincnsi Hincmari Epistola de ordine Palatii

C A P I T U L A

KAROLI FBANCORUM

CALVI,

REGIS

ET

TITULUS C o i i V E JiTTJS

IN

IMPERA.TORIS. I.

VILLA

a) CotONIi.

Incipiunt Capitula auae acta sunt anno quarto regni JDomni Karoli gloriosi Regis , Domni Illudtìuvici Imperatoris jilii, in Conventu habito in villa quae dicitur Colonia : quae etiam subscription eiusdem Principis et Episcoporum, ac caeterorum fidelium Dei, confirmata fuere, consensu War ini et aliorunt Optimatum , Indictione sexta• P r a e f a t i o . O . . . ^ a n c t a E c c l e s i a , navis more , nt de prioribus seculis t a c e a mus, ab initio suae i n s t i t u t i o n s pelagus seculi huius diversa qualitate hactenus , Domino m o d e r a n t e , transegit; et modo tranquillitate gravis, amodo autem procellae alicuins tempestate c o n c u s s a , sed non usquequaque d e m e r s a ; quin potius, excitato fidelium precibus Christo suo gubernatore, salubri libertatis securilate, atque optata donata serenitate. Unde etiam in partibus nostri o r b i s , quae tempore divae recordation'!» avi nostri, et sanctae memoriae Domni ac genitoris nostri, aliquandiu fuerat pacis suavitate laetata , inimico h o m i n e , iuxta s a n c t u m E v a n g e l i u m , in agro dominico superseminante discordine zizania in medio tritici, D e o amatae caritatis, adeo est diversis atque adversis vexata molestiis, nt non sine m a xima difiicultate, respectu divino, et fidelium Dei ac nostrorum solatio , inter nos fratresque nostros pacificatio , et paterni regni e x consensu d i v i s i o , seu eiusdem sanctae E c c l e siae ac fidelis populi tantorum. laborum quantul^cunque fier e t respiratio. Processu vero t e m p o r i s , ut solent post con» a ) Haec diitinctio in Titulos in ipsis Codd. non reperititi, «ed 1 Baluzio commodious usui gratia inventa est.

1

3

k. CHR,

CAPITOLARI*

844.

dengos aerls turbines nubium in pertranseundo remanere vestigia, restiterunt, fatemur, in nobis et in viris ecclesiasticis, Decnon et in reipublicae nostrae solatiatoribas , huiusmodi jnateriae et fomites dissensionam, ut manifeste patesceret nos divina gratia i n d i g e r e , nt omnes à contagio morbi pristini penitns exueremur, qua praeventi eramus , nt infirmitatem communem videre possemns. Qaapropter venientes in unum fideles nostri, tam in venerabili ordine c l e r i c a l i , quam et inlustres viri in nobili laicali habitu constituti, et zelo Dei tccensi, memores etiam fidei quam ipsi et antecessores eorum Dostris detulerunt Praedecessoribus, ponentesque ante oculos dilectionem et fidelitatem quam nobis post defunctionem P a tris laudabiliter et continentissime s e r v a v e r u n t , secundum quod legitnr in litteris divinitus inspiratis, liortatus est alter a l t e r a m , immo omnes se invicem monuerunt, ut cuncti uniTersum animi rancorem pro quocunque conceptum negotio à «orde propellerent, et in Dei voluntate ac sanctae Ecclesiae competenti v e n e r a t i o n e , seu nostra fìdelitate servanda, atque debito honore et regia potestate stabilienda et conservanda, quid etiam sese in pacis concordia et vera amicitia copularent; qnatenus divinae clementiae placerent obnixius, et de Regis ac regni stabilitate et utilitate possent tractare sublimius, et suum atque totiuspopuli communem profectum et tranquillitatem •btinerentpropensius. Sicque Deo amabili atque laudabili conventu unanimiter ac rationabiliter perpetrato, nostrae m a n suetudini suam devotionem et actionem fìdelissime snggesserunt. Nos autem tanta fìdelium erga dominationem nostram •ubtiliter perspecta benignitate, ut causa pro sui merito exigebat, eis condignas gratiarum actiones r e t u l i m u s , et nos aostramque|potestatem eorum bonae convenientiae per benevolentiam in hoc facto, quod sine dubio ad praesentem et aeternam tendit salutem, sociam et comitem fore tota devotione spopondimus, abdicatis omnibus, quantum patitur humana fragilitas, quae persona nostri regiminis ignorantia seu iuventute aut necessitate, contra convenientem sibi salubritatem et bonestatem, usque modo egerat aut alterins astu contraxerat. Qua de re communiter inito Consilio, hoc scriptum fieri proposuimus, quod etiam manuum omnium nostrorum subscriptione roborandum decrevimus. In quo quae nobis nunc praecipue ad communem salutem, et 'regni soliditatem atque omnium nostrorum utilitatem,immoplenissimam honestatera visa sunt p e r t i n e r e , conscripsimus : non loquentes diversarum immutatione personarum, utmodoregalissublimitas, modo episcopalis anctoritas, modo autem fidelium loquatur commoditas ; sed secundum Apostolum, sub uno capite Christo, • t revera unus h o m o , in unius Ecclesiae j corpore, singuli autem alter alterius membra , quod prosit omnibus omnes

A. CIIR.

REGUM FKANCORUM.

644.

3

u n a n i m i t e r u n a v o c e l o q u a m u r , p e r earn et in eo q u i d i x i t , e t d e q u o d i c t u m est : Non vos estis qui loquimini, sed Spiritus Patris vestri qui loquitur in vobis. (De

honore

cultuque

Dei, atque Ecclesiarum, et servorurtt Dei veneratione.) I . D e h o n o r e v i d e l i c e t et c u l t u D e i , atque sanctarunt E c c l e s i a r u m q u a e , auctore D e o , sub ditione et tuition e r e g i m i n i s nostri consistunt, c o m m u n i t e r D o m i n o mediante d e c e r » n i m u s ut, sicut tempore beatae recordationis D o m i n i ac genit o r i s nostri e x c u l t a e et honoratae, atque rebus ampliatae f u e r u n t , salva aequitatis ratione ita permaneant, et q u a e à n o s tra l i b e r a l i t a t e h o n o r a n t u r atque d i t a n t u r , de c a e t e r o sub i n t e g r i t a t e sui s e r v e n t u r , et S a c e r d o t e s ac servi D e i v i g o r e D l e c c l e s i a s t i c u m , et debita p r i v i l e g i a , i u x t a r e v e r e n d a m a u c t o r i t a t e m o b t i n e a n t ; eisdem v e r a regalis potestas, et i n l a s t r i u m v i r o r u m strenuitas, s e u r e i p a b l i c a e administratores, u t s u u m m i n i s t e r i u m c o m p e t e n t e r e x e q u i v a l e a n t , in o m n i b u s ratio* n a b i l i t e r e t iuste c o n c u r r a n t . (Ut honor

et potestas

regia

inconvulsa

permaneat.)

I I . H o n o r etiam r e g i u s , et potestas r e g a l i dignitati com-' p e t e n s , a t q u e sinoeritas et o b t e m p e r a n t i a S e n i o r i d e b i t a , r e m o t a o m n i s o c o r d i a et c a l l i d i t a t e , s e u q u a l i b e t i n d e b i t a q u o r u m c u n q u e c o n i u n c t i o n e c o n t r a h o n o r e m et potestatem» a t q u e s a l u t e m n o s t r a m , sive r e g n i nostri s o l i d i t a t e m , n o b i s in o m n i b u s et ab o m n i b u s , sicut tempore a n t e c e s s o r n m nost r o r u m c o n s u e v e r a t , e x h i b e a t u r . E t si quis q u e m c u n q u e c o n t r a nos et contra hanc p a c t a m sinceritatem a l i q u i d m o « l i r i manifeste c o g n o v e r i t , si e u m c o n v e r t i n e q ù i v e r i t , a p e r t e p r o d a t atque d e n o t e t . E t sic Consilio atque a u x i l i o e p i s c o p a l i s a u c t o r i t a s , et f i d e l i u m u n a n i m i t a s , ut noster h o n o r et potestas r e g i a i n c o n v u l s a p e r m a n e a t , totis nisibus d e c e r t a r e et adiuvare procuret. (De iustitiis

unicuique

secundum

legem

suam

faciendis.)

I I I . Q u i a v e r o d e b i t u m esse c o g n o s c i m u s , u t à q u i b n s h o n o r e m s u s c i p i m u s , eos i u x t a d i c t u m d o m i n i c u m h o n o r e m u s , v o l u m u s ut o m n e s fideles nostri certissimttm t e n e a n t , n e m i n e m c u i u s l i b e t ordinis a u t dignitatis d e i n c e p s , nostro i n c o n v e n i e n t i l i b i t u , aut alterius calliditate v e l iniusta c u piditate, p r o m e r i t o h o n o r e d e b e r e p r i v a r e , nisi iustitiae i u d i c i o et ratione a t q u e aequitate dictante. L e g e m v e r o u n i c u i q u e c o m p e t e n t e m , sicut antecessores sui t e m p o r e n o s " t r o r u m p r a e d e c e s s o r u m h a b u e r u n t , in o m n i dignitate et o r d i n e , (favente D e o , m e o b s e r v a t u r u m p e r d o n o . ¿>) b) al. ms, favtnte Dea nostram magnifieentiam obitrvaturam pro* mittimus, t

4

A. CHR,

CAPITULARIA

845.

(Ut nemo quicquam Regi contra, iustitiae rationem suggerat.) IV. Quod a t facilias atque obnixius nostra auctoritas valeat observare, omnes sicut in yestra bene memorabili c) convenienza pepigistis, conservare studebitis. Immo etiam cuncti in postmodum sollicite praecavebunt ne aliquis, pro qaacunqae privata coipmoditate, ant reiicienda cupiditate, sive alicuins consangninitatis vel familiaritatis sea amicitiae coniunctione, nobis immoderatias suggerat, TEL postalationibas , aut quolibet modo inliciat a t contra iustitiam et rationem, et nostri nominis dignitatem ac regiminis aeqaitatem, agamus. (Ut si quid Regi subreptum est, fideliter admoneatur.) V. E t si forte subreptam nobis quippiam u t h o m i n i f u e r i t , competenter et fideliter, prout sublimitati regiae convenit, et necessitatibus subiectorum expedit, a t hoc rationabiliter corrigatur, vestra iidelis devotio admonere curabit. (De iis qui initum concordine foedus irruperint.) V I . Tandem autem visum est nobis adnectere, at si quis hoc foedus concordiae salubris, quod propter paeis caritatisque custodiam inivimus , .et chyrographi virtute subscripsim u s , rebelli atque animo pertinaci inruperit, Christiana dilectione admoneatur, et ad inconvulsum caritatis vinculum conservandam (quod qui tentaverit corrumpere, facilius poterit se ipsum disrumpere quam illud possit inrumpere) iuxta monita divina at resipiscat, hortetur. Et si audierit, fiat de societate fideli omnibus gaudium. Si vero obaudire renuerit, tunc pontificalis aactoritas et regalis sublimitas, atque in caritatis connexione persistentium magnanimitas, secundum qaod res et necessitas postulaverit, ac ratio expetierit, seu qualitati personae convenerit, zelum suae devotionis ferventissime exerat, et q u o d , inspirante Deo,agendum in oranem talatis et utilitatis atque honestatis partem iudicaverit, inrefragabiliter peragat.

TITDLDS SYNODI

AD

TEUDOBIS

II. V I L L A M.

(De pace, et de rebus Ecclesiarum restaarandis.)

Sequuntur Capitala quae acta sunt inSynodo secus Teudonis villani habita, in loco qui dicitur Iudiciara, quando tres jratres gloriosi Frineipes, Hlotharius videlicet, Hludouvicus, et Karolus simul convenerunt} «) al in*, mtmnriaii.

A.CHR.

BEGUM FRANCORUM.

»46.

t

anno quinto regni Karoli ; cui Synodo Drogo, Metensis JBpiscopus, praesedit consensu eorundem Regurn : quae et ipsi Principes ante se Jidelesque eorum relecta Capitula adprobaverunt, et se eadem servaturos auxiliante Domino promiserunt, mense Octobrio, In~ dictione séptima. P r a b f a t i o . ^ a v i s sanctae Ecclesiae ab exordio suo variis saepe perturbationibus mersa , sed excitato fidelium precibns gubernatore sao Christo nunquam est usquequaque demersa. Quae quondam etiam, ut nunc videtur, bene conlapsa, progenitorum vestrorum studio et devotione, estauctoreDeoiuxta modum divinitus concessum recuperata. Unde immensas Domino Deo nostro laudes referimus, qui et corda vestraad intentionem similem excitavit, et post vestigia patrum vestrorum, quibus per temporale regnum ad aeternum perveniatis, ire velie docuit et inspiravit. Vestrae nihilominus nobilissimae domination! multimodas gratiarumactionesrependimus,quiaad evitandum et vestrum et nostrum periculum, et ad communem totiusque populi providendam salvationem, bonam et beneplacitam Dei voluntatem subsequi, et divinum consilium, secundum praeceptum Domini, quo dicitur: Interroga Sacerdotes legem meant ; et, Interroga patres tuos et adnuntiabunt tibi, à nobis, quamquam indignis, Christi tamen Vicariis, quaerere et benigna devotione, velut revera ex ore ipsius Dei, expectare dignamini. Quod bumilitatis vestrae supernum donum sancta Ecclesia cum tanto gaudio suscipit, ut de vobis etiam in consolatione sua sibi dictum à Domino aptare velit; Pro patribus luis nati sunt tibi filii: id est, pro iustorum progenitoribus, qui de paterno affectu ditaverunt et ampliaverunt ac coluerunt, nati sunt tibi'isti filii, qui in te et paterna muñera r e sarciant, recuperent, et conservent, et te fideli devotione, ut bonae indoüs adolescentes, me surjer eos intendente, eisque manum solatìi porrigente , tueantur et excolant. I. His ita praemissis, nobilissimi Domini, ut cum pace vestra dlcamus, quia constat banc sanctam Ecclesiam , sanguine Christi redemptam, et Praedecessorum vestrorum multa labore redintegratam ac adunatam atque gubernatam vestra discordia esse discissam et perturbatam atque afflictam, •idetur nobis, si et in praesenli feliciter regnare et in futuro cupitis esse salvi, et ab hac eadem Ecclesia vobis ad gubernandum commissi», pro qua ex ministerio regali reddituri estisJRegi Reguni rationem in die iudicii, tam multíplices ac perniciosas corruption^ pestilenlias vultis amoyere., et vi go-

6

A. CHR.

CAPITULARIA

845.

rem regìum ac senioralem, et super vestros et super impugn nantes potestatem vestram, optatis h a b e r e , caritatem illam quam Apostolus docuit, de corde puro et conscientia bona et fide non lieta inter vos studete habere ; et quia sic habeatis, et fidelibus et infidelibus vestris omni yirtute et p u n t a t e curate manifestare, sicutDominus docuit, dicens: In hoc cognoscent omnes quia, mei estis discipuli, si clilectionem habueritis ad invicent. Quae non tantum verbo et lingua, sed potius remota q u o libet modo [omni occulta nocendi machinatione, aut, quod absit, aliena àcaritate aperta impugnatione, quocunque quis indiget, pro viribus vero Consilio et prompto auxilio ab altero adinvetur, quoniam scriptum est : Frater qui adiuvatur à fratre, quasi civitas firma. E t ita in populum vobis commendatimi , pro ista quae hactenus operante per membra sua diabolo versata est discordia, pacem illam disseminate quam Christus in coelum ascendens fidelibus suis munere magno reliquit dicens ; Pacem relinquo vobis , pacem meam do vobis ; sine qua nemo videbit Deum. II, Quia bene nostis ab ilio qui solus merito et Rex e t Sacerdos fieri potuit, ita Ecclesiam dispositam esse ut pontificali auctoritate et regali potestate g u b e r n e t u r , et scriptum esse liquido pervidetis : Ubi non est gubernator, populus corruit, et tanto periculosius, quando anima plus et pretiosa quam corpus, Ganonum etiam inrefragabilis auctoritas super Episcoporum ordinatione, et in populi ad custodiendum suscepti vigilantia, ac sedium suarum tenaci stabilitale evidentissime praecipiat, ferventissime Dei legatione fungentes monemus ut sedes quae vestra discordia, ulterius nec nominanda , sine sacro episcopali ministerio et sine Episcopis viduatae m a n e n t , submota funditus peste simoniacae haereseos, sine dilatione, iuxta auctoritatem canonicam, aut Episcopos à Deo datos, et à vobis regulariter designatos et gratia Sancti Spiritus consecratos, accipiant, aut quae suis Episcopis quacunque occasione privatae sunt, canonice eos sine aliqua exCusatione aut tarditate recipiant. I I I . Sacrum quoque monasticum Ordinem à Deo inspiratum, e t a b i p s i s Apostolis fundatum, seu à nominatissimis ac sanctissimis patribus excultum, atque,per istud imperium à vestris piae memoriae Praedecessoribus propagatomi, et quaedam etiam loca specialius venerabilia, contra omnem auctoritatem et r a t i o n e m , ac Patrum vestrorum seu Regum praecedentium consuetudinem, laicorum curae et potestati in maximo vestro periculo et illorum perditione, et Dei ac Sanctorum non modica ad irascendum provocatone, vos commisisse dolemus. Quapropter pro Christo devotissime obsecramus ut tam magnam offensam, et iustam reprehensionem fttque psi '.culosam, sine exemplo praecedentium praesump-

A.CHR.

REGUM FRANCORUM.

7

tionem, ab animalus vestris et à felicitate regnÌTestri pell at M, et loca venerabilia et habitum ac ordinem sacrum eis qui ad hoc vocati sunt, viris scilicet ex clericali et ecclesiastico vel monastico Ordine religiosis, sen et in suo sexu feminU Deo dicatis atque devotis, et in scliola Christi eruditis, ad custodiendum et providendum committatis ; q u i e t quae Dei sunt Deo, quae sunt Caesaris Caesari reddant. Qui si minus perfecte et in divina religione et in reipublicae utilitate profecerint, aut corripiantnr, aut meliores et utiliores in locii eorum substituantur; et non propter pravorum n equi ti am ordo religionis et loca sacratissima eis quibus licitum non est, committantur ; cum manifestissime scriptura demonstret Ozam morte damnatum , qui arcam Domini quasi cadenten relevare voluit, quam vel contingere inlicitum ei fuit. I V . Occasionem etiam et fomitem, unde ordo ecclesia** ticus , et canonica forma, atque monastica religio, saepe » longe|superiori tempore, cum minus religiosos Principes hab u i t , titubavit; et pene conlabens deperiit; et iterum, cam devotos et in Dei zelo ferventes Principes accipere meruit, resurrectione quadam revix.it et vigorem recepit, atque sui processus tempore ambulavit, (quod non sine gravi dolore et meta ultionis divinae dicimus) in vestri regiminis tempore in destructionem, non in aedificationem, sicut Paulus docuerat, accidisse conspicimus. Quod et nostris peccatis, qui dispensatores et pastores Ecclesiarum esse debuimus, veraciter imputamus; et eorum, quorum factione res ¡sta adeo male pull u l a v i et excrevit, alia praecedentia peccata hoc meruiss» pro certo auctoritate divina cognoscimus: ut qui nocebant, sicut scriptum est, nocerent adhuc; et qui in sordibus erant, sordescerent adhuc. Unde Deum gravius ad iracundiam provocarent, et Sanctos, quos intercessores pro suis peccatis habere debuerant, infensos haberent, et Sacerdotes ac viros religiosos, seu Christi pauperes, quos ioratores et reconciliatores sibi de suo promereri necesse fuerat, proclamatores adversum se fieri irritarent, et ad cumulum suorum peccatorum etiam illa peccata, unde in eonspectu Dei rationem in di» terribilis iudicii redderent, et augerent, quae illi commiserunt qui eadem ipsa peccata per intercessionern fidelissimarum oblationurn dele verunt quas ecclesiasticarum rerum pervasore» inconsulte et in perniciein sui sine reverentia abutuntur. Quod ita verum esse ut dicimus, Dominus protestaiur,dicens; Peccata populi mei comedunt. Peccata enim populi comedunt qui contra auctoritatem divinarn res ecclesiasticas indebite perVadunt, et nec intercessionis ope, nec praedicationis Consilio, vel quocunque divino ausilio pro peccatis eorum qui eas dederant, laborant, nec ipio operi, ad quod fides fidelium e»» tradiderat, inservire permiltunt. De quo periculoso facto yon.,

8

A. CHR.

CAPITULARIA

845.

Christianissimi Principes, venerabiliter admonemus, et devo tissime obsecramus ut memores salutis vestrae, praesentis sci licet et aeternae, memores edam largitatis Progrnitorum vestroram erga sanctas ecclesias, propter quam feliciter regnaverunt et sibi contrarios superaverunt, memores siquidem cum quanta religione, etiam'ante Christi sanguinem, et in tempore famis in Aegypto , discretione sanctiloseph apud nefandum RegemPharaonem terra sacerdotali extitit, innúmera quoque scripturarum esempla, ut lacte Ecclesiae nutriti, et scientiae ipsins uberibus sufficienter repleti, ante oculos reducentes, tunicam Christi, qui vos elegit et exaltavit, quam nec milites ausi fuerunt scindere, tempore vestro quantocius reconsuite et resarcite, et nec violenta ablatione, nec inlicitorum praeceptorum confirmatione,res ab Ecclesiis vobis ad tuendum et defensandum ac propagandum commissis, auferre tentate: sed ut sanctae memoriae Avus etPater vester eas gubernandas vobis , fautore D e o , dimiserunt, redintegrate, et praecepta regalia earnndemEcclesiarum conservate ac confirmate; ne sicut intentavit Samuel Prophela ad Roboam iiliuin Salomonis in conscissione pallii , praesens regnum, quod absit, vobis patrum labore adquisitum et hereditate relictuio, à vobis ipse Christus dividat, et aeternum regnum, quod promisit, non tribuat. Nec contra Dei faciem ¡ratas hominum facies consideretis, quia si ad tempus illis displieueritis, cum vos Deo placebitis, in vobis ¡He quod promisit, implebit : Qum placue* rint, inquiens, Domino viae hominis, omites inimicos eius convertet ad pacem. Quod ut commodius valeatis implere,unusquisque vir ecclesiasticus, et intercessionis adiutorium, et solatii quo res publica indiget subsidium, iuxta quantitatem rerum J£cclesiae sibi commissae,salvo iure quod exinde divinis dispensationibus debet impendi, prompte et ex animo parare , et impigre, sicut tempore antecessorura vcstrorum consueverat, studebit offerre V . E t quia sancta Ecclesia in area triturae dominicae dotta qaaedam novit redarguenda, quaedam dissimulami«,'quaedam etiam gemenda usque ad tempus perferenda, perspeximus eo ferventiori zelo quo maiora corrigenda sunt, vestram potestatem, et sacerdotalis consilii auctoritatem, quaedam ad praesens ex asse non valere corrigere. E t ideo de Canonicorum monasteriis et Sanctimonialium quae sub eadem forma vivere dicuntur, consideravimus, sicutApostolus Paulus dicit, secundum indulgentiam, non secundum imperium, ut si propter imminentem reipublicae necessitatem laicis interim com mittuntur, Episcopi providentia, in cuius parochia consistunt, ad in neto sibi aliquo Abbate viro religioso, studeatur qualiter restauratio locorum, et sludium ac custodia officii et religioni« «ique subsidium temporalis necessitati», in cisdem locis de-

A. CIIB.

REGUM FRÀNCORUM.

84S.

9

gcntibus iuxta qualitatem et quantitatem moderations adhiheatur et ministretur: et qui eadem loca tenuerint, eis inde sicut et de aliis Christianae religionis negotiis, pro Christi et vestra reverentia, obediatur. Quod si quis non fecerit, provisorum curae erit ut ad vestram hoc notitiam referant, ct Tcstra dominatio, secundum sibi à Deo comrnissum ministerium , pro modo culpae quae emendanda sunt, corriget. Per loca etiam monastica eiusdem ordinis provisores necesse erit disponere, cum vestra auctoritas eos qui vices Cliristi secundum regulam divinitus dictatam in monasteriis agant, studuerit ordinare. VI. Petimus tantum ut ordo ecclesiasticus, in quibuscunque ei fuerit necesse rigorem salutis liumaitae exerere, per potestatem vestram, et per ministerium ministrorum dominationis vestrae, secundum antiquam consuetudinem, suum vigorem recipiat; et populi generalitas, una cum ecclesiastica devotione, iudicium, quod honor Regis diligit, et iustitiam, qua thronus eius firmatur, per dispositionem vestram suscipiat; seu admonitione atque Consilio sacerdotali vestra sublitnitas, et quisque in quolibet statu vel ordine, de rapinis et caeteris , quae discordiae malo accidernnt, praeteritis erroribus, poenitudinem gerat, et Domini reconciliationem expostulet. Quam facile omnis qui quaesierit invcniet, si in loco discordiae piantata fuerit caritas, quae cooperit multitudinem peccatorum, eumque potius quam nos in Consilio, non nostro, sed Dei, attendatis, qui dixit: Qui vos audit, me audit; et qui vos spernit, me spernit. Non enim vos estis qui loquimini, ted Spiritus Patris v.estri qui loquitur in vobis, T I T U L U S III. CONCILII

IH VERRO

FAI.ATIO.

(De calamitatibus, turn in Clero, turn in Ordine Monastico resarciendis). Canones Concilii in verno Palatio habiti, ubi praesed.it Ebroinus Pictavorum Episcoptis, et Wenilo Senonum Archiepiscopus, necnon et Hhidouvic-.is saneti Dyonisii Abbas, et Hincmarus post Remorum Episcopus, anno quinto regni Domni nostri Karoli, Jilii Hludouvici Imperatoria, mense Decemb. Indictione VII. F E A E F A T I O . , J r a t i a s omnipotent! Deo referimus, inclyte Rex Karole, nos Episcopi et cauteri iideles qui ex diversis partibus ad Vei-

IO

A. CHR.

CAPITULÀRIA.

$45.

nam evocati sumas, qaod deposita discordia, onde tot ma« la processerunt, quae et enumerare longum est, et declinare adliuc impossibile redistis ad pacem cum fratribus vestris, quam et natura vobis et religione debetis: in qua at semper maneatis per Christum, qui pax nostra est, obsecramus; at qui maximas res vestras discordia pene dilapsas videtis, concordia et fido adiutorio relevatas cito aspiciatis. Credendum est enim Deo, de quo verissimae continent litterae : Potestatem habet Excelsus in regno hominum, et cuicunque voluerit, dabit illud ; et qui dignatione mirabili pollicetur: Beati pacifici, quoniam filii Dei vocabuntur. Caeterum, quia eodem Deo inspirante dignati estis iubere Dt de statu Ècclesiae, qui vehementer magnitudine ac m altitudine peccatoram nostrorum confusus est, tractaremus, in nomine et adiutorio eius, quae communi deliberatione reperimas, celsitadini vestrae ac populi fidelis devotioni liumiliter aperimns. Neque enim nos iustos approbare contendimus; consideratione conscientiae nostrae illud Hieremiae suppliciter dicamus : Misericordia Domini, quìa non aumus consumpti, quia non defecerunt miserationes eius. Sud ad Denm re ver ti, et vos nobiscum trahere méditantes, officiant nostrum exequimur, cunctis adquiescentibus profuturum. Qaippe non vobis nostra, sed illius auctorltate loquimur qui ait: Qui est ex Deo, verba Dei audit. Absit autem at in yobis impleatur quod sequitur: Propterea vos non auditis, quia ex Deo non estis. I. Itaque vos primo convenimus, ut, quia vestra profitas cunctis vobis potest prodesse subiectis, cullum Dei rebus omnibus praeferatis. Piamque ipse dicit: Qui glorificant me, glorijìcabo eos. Qui autem contemnunt me, erunt ignobiles. Praeterea misericordiam et iudicium atque iustitiam conservetis; scilicet ut misericordia temperet sevcritatem potestatis, indicium comprimât obstinate peccantes, iustitia merentibus digna restituât. Siquidem: Beati miséricordes, quoniam ipti misericordiam consequentur. Et : Beati qui custodiunt iudicium et Jaciunt iustitiam in omni tempore. Et : Honor Regis iudicium diligit. Et : iustitia firmaf i thronum Regis, sapientissimi Salomonis, immo per eurn loqaentis Dei, prodit auctoritas. Taliter vobis agentibus, •el incraentam vobis, ut credimus, vel iustam de liostibus victoriam divina gratia providebit. Esemplo vobis esse poscunt David et Ezechias, qui merito sanctitatis inimicos populi Dei, vel pugnando vel orando, mirabili celeritate vicerunt: sed et domesticum lumen Imperator Karolus, qui nomen quod familiae vestrae peperit, clarissimis actibus adornavit. Nec regni vobis amplitudinem ac soliditatem tantummodo. verum ctiam vobis bene gerentibus, post vitae hu-

A. CHR.

REGUM PRANCORUM.

«45.

11

ins excursum eadem Dei gratia gloriam largietur aeternam, cui Rex et Propheta suspirans : Satiabor, inquit, cum apparuerit gloria tua. Haec autem vestrae maiestati non temere suggerimus, quia vestri quoque cura nobis commissa est, quorum, ministerio per fulern atque baptisma mundati, diem tremendi iudicii cum caeteris iidelibus expcctatis. II. Yerum ut ad nos Episcopos redeamus, per hane civilem, immo plusquam civilem discordiam, multa interdum in nobis ipsis ac aliis nobis commissis negleximus, interdum negligere coacti sumns, ita ut in omnibus ordinibus religio magnum detrimentum acceperit, et alii quidem per ignorantiam in interitum tendant, alii vero longa licentia assuefacti impune se peccare posse confidant. Tandem igitur ad propriam et caeterorum correctionem conversi, quaesumus ut scelerum patratores, et apostolicae disciplinae contemptores, missis a latere restro probatae fi» dei legatis, absque respectu personarum, et exactatione munerum, coerceantur ; et otio nobis, quantum possibile est, concesso, sermo Dei praedicando fructificet, et Canonum reverenda auctoritas debitum in omnibus vigorem obtineat. III. In locis sanctis, hoc est, monasteri^ alios studio, nonnullos desidia, multos necessitate victus et vestimenti^ a sua professione deviare comperimus. Quod petimus at 'in omnibus parochiis directi a restra mansuetudine religiosi atque idonei viri, cum notitia Episcoporum, scratentur et corrigant, ac singulorum locorum statum vestrae celsitudini et nostrae mediocritati, tempore a vobis constituendo, renuntient. IV. Monachos qui cnpiditatis causa vagantur, et sane« tae religionis propositum impudenter infamant, ad sua loca iubemus reverti, et regulariter Abbatum solertia recipi. Eis autem qui post evidentem professionem monachicam etiam babitnm reliquerunt, vel qui sua culpa proiiciuntur, nisi redire, et quod Deo spoponderunt implere consentiant, hoc credimus posse remedio subveniri, si in ergastulis inclusi tamdiu a conventu hominum abstineantur, et pietatis intuitu convenientibus macerentur operibus, donec sanitatemcorrectionis admittant. Namque i 11 i qui quondam Monachi, postea relieta singularitatis professione, ad militiam rei ad nuptias devolvuntur, Papae Leonis decreto pablicae poenitentiae satisfactione purgandi sunt. De Clericis autem Ecclesiarum suarum desertoribus, antiqua forma Chalcedonensis Goncilii servanda est, quae praescribit a t si Episcopo» susceperit Clericum ad alium Episcopum pertinentem, et susceptus et suscipiens communione priventur, donec is qui migraverat Clericus, ad propriam revértatur Ecclesiam. V. Qui sanctimonialibus inlicite miscenlur, et sacri-

12

A. CHR.

CAPITULARIA.

845.

lega foedera cam eis facìunt nuptiarum, eos Innocenti! Papae censura a cominanione iubet suspendi; et nisi per publicam probatamque poenitentiam, omnino non recipi, aut his certe Viaticum de secalo transeuntibus, si tarnen poenituerint, non negari. VI. Ab altero vero desponsata, et ab altero rapta puella, secundum statata Ancyrani Concilii ei a quo desponsata fuerat, reddenda est, etiamsi vim a raptore pertulerit. De raptoribus autem id nobis videtur optimum, ut quoniam Ecclesiasticam excommanicationem parvipendunt, secularinm legum terreantur austeritate. VII. Si qaae Sanctimoniales causa religionis, ut eis falso videtur, rei virilem habit am sumant, vel crines adtondent, quia ignorantia magis quam studio eas errare putamas, admonendas castigaudasque decernimas , ne forte Teteris ac novi instrumenti praevaricatrices, iuxta Gangren«em Synodum, severitate anathematis ab Ecclesiae corpore praecidantur. V i l i . Quoniam qnosdam Episcoporum ab expeditionis labore corporis defendit imbeeillitas, aliis autem vestra indulgentia cunctis optabilem largitur quietem, praecavendum est utrisque ne per corum absentiam res militaris dispendium patiatur. ltaque si vestra consentit sublimitas, homines suos reipablicae profuturos, cuilibet fidelium vestrorum, quem sibi utilem iudicavefint, committant, caias diligentia ne se ah officio subtrabere valeant, observetur. IX. Remorum Ecclesiam, diu multamqne pastore destitatam, nnper spoliatam rebus, oneratam iniuriis, absque ingenti dolore fateri non possumus. Et quia vestram sublimitatem et nostram parvitatem eruere desideramus periculo, obsecramus ut tam foede lacerata Ecclesia redintegretur, atque iuxta venerabilium Canonum constitutionem dignus ei celeriter quaeratur et praeficiatur Episcopus; ut clerus et populus tantis attritus et spiritalibus et corporalibus incommodis, consolatione recepta,. cum suo Praesule pro vestra salute ac prosperitate communi Domino studeat supplicare. X. Aurelianensis etiam Ecclesia confusione maxima noscitur laborare. Tamen quia superiore anno Archiepiscopus Wenilo, suis annitentibus Suffraganeis, ex eodem loco Agium Presbyterum palatii vestri memoratae Ecclesiae ordinavit, probabilium Canonicorum ac laicorum attestat o n e instructus, et petitione impulsus, et eadem Ecclesia nostro et vestro va^at periculo, huius rei alium exitum non videmus, nisi ut vestra pietas quod a tantis viris factum est, ratum esse permittat. XI. De praelatione reverendissimi Dorgonis definire

A. CHR.

REGÜM FRANCOROM.

«45.

13

aliud non audemus, nisi expectandum q a a m maximns cogi postest Galliae German iaeque c o n v e n t u m , et in eo metropolitanoram reliquorumque Antistitum inquirendum e s s e c o n s e n s u m , cui resistere nec volumus nec valemns. Nobis tarnen, si quid tale alicui committ* postest, et non alia q u a m q u a e praetenditur latet c a u s a , illi potissimum c o n venire videtur qui et communione sacerdotii n o b i s , et excellentiae vestrae propinquitatis privilegio, sociatur. X l l . Veniemus nunc a d ultimam partem admonitionis nostrae; quam qua intentione fundimus,. dederit D e u s ut vos ac proceres caeterique fideJes ea devotione s u s c i piatis. Videmus enim iram Dei nobis et vobis imminere, cum pro rapinis et immanibus aliis s c e l e r i b u s , tum etiam maxime q u o d Ecclesiae ' f a c u l t a t e s , quas Reges et reliqui Clnistiani Deo voverunt ad alimentum servorum D e i et paupcrum, ad exceptionem hospitum , redemptionem caplivorum, atque templorum D e i insta urationem, nunc in u s a secularium detinentur. Hinc multi servi D e i penuriam cibi et potus ac vestimentorum patiuntur, pauperes consuetam eleemosynam non a c c i p i u n i , negleguntur hospites, fraudantur captivi, et fama omnium merito laceratur. E t q u i d e m sì liaec a Paganis pateretur Ecclesia , patientiam flagitaret. N u n c autem oppressi a iìliis nostris, hoo est, ab his quos vel nos vel decessores nostri in Christo g e n n i m u s , Christianos eos nostro ministerio f a c i e n t e s , nullam patientiae consolationem recipimus, quoniam de illorum interitu formidamus. Certe, q u o d nullus, quamquam impudentissimus, negare audebit, possessio Ecclesiae votum est fideliora, Patrimonium p a u p e r u m , redemptio animarum. Votum e r g o altcrius quomodo quistjuam. D e o audet a u f e r r e , haereditatem pauperum q u a temeritate praesumit i n v a d e r e ? U n d e alii snas animas r e d e m e r u n t , cur inde alii suas p e r d u n t ? l t a q u e quaedam loca venerabilia, quod nunquam antea audi tum e s t , laici ex integro possident, quorumdam partem sibi v i n d i c a n t , quorumdam praedia multipliciter divisa in haereditatem sibi dari fecerunt. JLgyptii Sacèrdotes, famis necessitate caeteris cuncta vendentibus, suas possessiones retinuerunt, et falsi dii reverentiam a suis cultoribus meruerunt quam in hac parte s o l a s et verus D e u s non obtinet. Oza percussus est, propterea q u o d nutantem arcam s u b l e v a re praesumpsit, q u a m tangere nefas erat. Rideut 'hoc- aliq u i s , nisi, quod summo dolore dicimus, quidam oppressores Ecclesiae dignum suis moribus exitum nostro etiam tempore invenerunt. Propbeta clamat : Qui dixerunt, liereditate possideamus sanctuarium Dei, Deus meusj pone, illos ut rotarti, et sicut stipularti ante fodera venti. Postremo ipse Drminus Iesus conditor et r e d e m p t o r : Quid proficit homo

14

A. CHR„

CAPITUL/VRIA.

845.

si lucretur universum mundum, se autem ipsum perdati et detrimentum sui fiiciat? Et quisquam tam audax et despera tus invenitur, qui possessiones Dei ad certissimam perni' eiem suam occupet et invadat ? O fideles Deo et vohis ipsis, noi ite pro temporali abundantia divitiarum mereri sempiternam congeriem miseriaram , nec ultra decus animae vestrae tam pestifero, tam inaudito, tum denique certo sacrilegio polluatis! Reddite Deo sua, ut vestra cum pace possideatis, tormenta evadatis aeterna et postmodum ad gau dium Domini nostri, ut servi fideles, intromittamini. Scculares honores seculares possideant, ecclesiasticos ccclesiastici sortiantur. Nec nos insatiabilis cupiditatis arguatis, quia, qualescunque sumus, vera nos dicere nec ipsi ncscitis. Et licet pauci, sunt tamen aliqui nostrum Deuni timentes, qui iuxta illud propheticum exaudiantur : Voluntatem timentium se faciei, et deprecationem eorum exaudiet; quia omnium finis quotidie appropinquai; et quae videntur, temporalia sunt, quae autem non videntur, aeterna. Si volumus evadere praesentes calamitates et futuras evitare miserias, in commune a nostris pravi tati bus ad Dominum convertamur, et declinantes a malo faciamus bonum, ut bona Domini mereamur videre in terra viventium. Tuautern, clarissime R e x , quia verissime scriptum est, Corrumpunt mores bonos conloquia mala, fuge perversorum consortia et C o n s i l i a , nec a te quisquam petere audeat quod maiestatem tuam praestare non deceat. Nec timeas iratos homines, hoc est, terrain et cinerem, amplius quam Deum qui te creavit, quique in reritate iudicabit: cuius voluntatem si perfecte secutus fueris, credimus quod a quorumlibet homis u m te contumacia liberabit, et omnibus augustiis clementer eripiet, ac post hoc temporale regnum ad perpetuum cumulata felicitate perducet. In fine omnes alloquimur, quod si nostris salutaribus adquieveritis consiliis, vestro profectui plurimum congratulabimur. Sin autem nos, immo Deum per nos loquentem, contempseritis, necessitate implendi ministerii quod nollemus facere, compellemur.

TITüLüS S T S O D t

IV.

B E I V A C E N S I S .

ffaee Capitola quae sequuntur facta sunt in Synodo habita apud Belvacum civitatem, anno incarnationis dominicae d c c c x l v , mense Aprilio, anno lexto regni Domni Karoli, indictione septima. Quae coilata sunt inter eundem Principem Domnum Karohun et Episcopo* regni mi. Et eadem isdem Prin-

A. CHR.

REGUM FRANCORUM.

845.

15

ceps gloriosus, Deo teste, sub fideisuae adstipulatione3 se servaturum promisti erga omnes Ecclesias etEpiscopos regni sui. Quae ad vieem omnium Episcoparum sui principatus qui erant, quique futuri erant, de manu horum Episcoporum conservanda suscepit, id est, Wenilonis, Erchanradi, Immonis, Rothadi, Simeonis, Lupi, Ragenarii, Heliae, Erpoini, ^ / t f , Hincmari Presbiteri et vocati Archiepiscopi. (Ut conservetur ius Ecclesiasticum.) I. U t ius ecclesiasticum et legem canonicam nobis ita conservetis sicut antecessore^ vestri, qui hoc bene et rationabiliter observaverunt, iuxta quod sciri poterit et Dens •obis posse dederit, nostris praedecessoribus conservaverunl. (Ut Episcopi sine causa, non deshonorentur.) II. Quod in mea persona nec in meo ordine, nisi forte, quod absit, inantea contra Deum et contra vos manifeste fecero, ut damnari canonice debeam, adversumme et meum ordinem ita damnabiliter non faciatis pro quacunque praeterita causa, ut mihi dehonoratio aut damnatio veniat. (Ut res Ecelesiis ablatae restituantur.) III. Quod res ad Ecclesiam mihi commissam pertinentes, et tempore principatus vestri ablatas, ita praesentaliter restituatis et restitutis conservetis sicut tempore avi et patris vestri fuerunt, et excepto superposito, quod in ustts possidentium vel ex acdificiis absurnptum est, quomodo tunc erant, quantum ad hoc quod res usitato nomine appellamus constat, quando YOS inde illas tulistis. (Ut praecepta inlicita de rebus Ecclesiae rescindantur.) IV. Ut praecepta inlicita de rebus Ecclesiae mihi commissae à vobis facta rescidantur, et ut de caetero ne fiant caveatis. (Ut iniustae consuetudines ab Ecclesia non exigantur.) V. Ut ab Ecclesia mihi commissa indebitas consuetudines et iniustas exactationes dj de caetero non exactetis ; sed sic eas conserretis sicut tempore Avi et Patris vestri conservatae fuerunt. (Ut Ecclesiae contra oppressores defendantur.) VI. Ut contra depraedatores et oppressore« {Scclesiarnm nostrarum, et rerum ad easdem pertinentium, defensionem tt) al. m». txactiones.

16

A. CHR.

CAPITULAR IA.

845.

secundum ministerium vestrum, quantum posse vobis Deus dederit, exliibeatis. {Ut praecepta Ecclesiis concessa jirmentur.) V I I . Ut praecepta quae Avus et Pater vester Ecclesiis nobis commissis fpcerunt et firmaverunt, et stabilita conservayerunt, quae etiam vos confirmatis, de caetcro rata conservctis. (Ut si quid invicem peccatur, mutuo Consilio corrigatur.) V i l i . Ut si vos contra hacc Capitula , aut n o s , quod absit, non malitia, nec perverso studio, sed aut per humanam fragilitatem , aut per ignorantiam , Tel per subreptionem, non damnabiliter egerimus , mutuo hoc Consilio corrigamus ; et firmata deinceps convenientia maneat. T I T U L U S A p R D

T O L O S A M

V. C I V I T A T B M .

(DeClericis, ut ab Episcopis non opprimantur.)

Sequentia Capitula acta sunt apud Tolosam civitatem, anno quarto Domni Karoli, lndictione VI., mense lunio , antequam ilia quae praecedunt facta fuerint secus Teudonis villam, et in Verno pulatio et ih Belvctco civitate : sed ideo ante Ma posila sunt, quia et dignitate generalitatis. et synodali •praeeminent auctoritate. P

K A E F A T

IO.

H a e c quae sequuntur Capitula, consulcntes necessitate Episcoporum Septimaniae, et subiectorum eis Presbyterorum providentes possibili tati , tractantes etiam sacri et iuste inreprehensibilis ministerii honcstatem, Presbyterorum reclamatione commoniti, moderamene mansuetudinis nostrae usque ad diligentiorem tractatum Synodi gencralis decernimus. I. Ut Episcopi nuliam inquietudinem sive exprobrationem Presbyteris, aut aperte ingerend» , aut alia qualibet occasione machinando, pro eo quod se ad nos hac vice reclamare venerunt, inferant: quia longa oppressio huiusmodi itineris eos fecit subire laborem. I I . Ut unum rnodium frumenti, et unum modium bordei, atque unum modium vini, cum mensura quae publica et probata, ac general is seu legitima , per civitatem et pagum atque vicinitatem habetur, Episcopi à Presbyteris accipiant, et frìschingam sex valentem denarios, aut sex pro ea denarios, et non amplius exigant. E t si haec non accipiunt, accipiant, si volunt, pro his omnibus duos solidos j

A. CHR.

REGUM FRANCORUM.

844.

17

in denariis, sicut in Toletano et Bracai'ense consensu Episcopi considerasse dicuntur. III. Ut Presbyteri qui prope civitatem quinque m i l i a ria commanent, per famulos suos praedictam dispensam recidi in civitatc cui iusserit ciritatis Episcopus, faciant. Qui •utem Ion gius ab urbe commanent, statuant Episcopi loca conyenientia per decanias , sicut constituti sunt Archipresb y t e r i , quo similiter et eadem propinquitate caeteri Presbiteri per famulos suos debitam dispensam Archipresbyteris aut Episeoporum ministris convehant. Et procurent Episcopi ne ministri illorum Presbyteros dehonorent, aut pignora inhoneste tollendo, vel locationem pro receptione dispensae exigendo ; sed cum gratiarum actione recipiant quae Presbyteri cum bilaritatis humanitate, iuxta Apostolum, conferre debebnnt. Quod si ministri Episeoporum Presbyteros dehonoraverint, dignam illis exinde Episcopi castigationem exbibeant; quoniam nisi fecerint, et ad nos iterum pro boc •e Presbyteri reclamaverint, motus nostros qui culpabilis reperlus fuerit, sentiet. IV. Ut in circuitione parocbiae Episcopi de caetero singulos Presbyteros per singulas iacendo euntes Ecclesiolas, sicut hactenus, non praedentur: cum scriptum sit eosdem evangelizare debere, non turpis lucri gratia, ne rituperetur ministerium sanctum; sed considerent et denuntient loca cibi et populo convenientia; et illuc Presbyteri, quotquot possibilitas et moderatio providerit, plebes suas adducant, et ibidem Episcopi praedicent, confìrment, et populi errata inquirant ac corri gant. Itcrum autem , quia-dominica roce datur licentia qui Evangelium adnuntiant, ut de Evangelio vivant, licet Paulus Apostolus niliil horum fuerit usus, Presbyteri tale coniectum faciant ut et Episcopi solatium babeant, et ipsi non graventur. Quod ita nobis fieri posse •videlicet ut quatuor Presbyteri ad locum ubi quintus degit et Episcopus residet, p'lebes suas de quatuor partibus adducere studeant, et unusquisque eorum decern panes , et dimidium modium vini et friscbingam de quatuor denariis, et pullos duos et ora decern, et modium unum de annona ad cabalios in subsidium benedictionis gratia praesentet Episcopo. Et similiter quintus, in cuius domo Episcopus rcsidet, faciat: nec amplius ab eo exigatur, nisi forte ligna et utensilia in opus ministerii commodet. Quapropter Episcopus providebit ne domus aut sepes illius k ministris vastentur. V. Ut semel in anno Episcopi hanc circumitionem tempore congruo faciant. Et si amplius ministerium suum per dioecesim agere voluerint, banc tamen dispensam non amplius quam semel à Presbyteris per annum accipiant.

2

18

A. CHU.

CAPITOLARI!

844.

VI. Q u o d et si circumitionem in salutem et necessitatela popoli quacunque de causa demiserint, à Presbiteri« nec hanc dispensam neque pretium illius exigant, neque alila aut suis domesticis aut amicis enigendam concédant. E t quando circumierint, et in domo Presbiteri resederint, non sub occasione adfligendi Presbyteros immoderate et non necessarie nnmerum famulorum adducant, neque vicinos ad pastum incongrue convocent. Quod et si cum cantate r o care volueiùnt, faciant; sed non atnplius à Presbyteris, yel sub occasione vendendi, Tel alio quolibet modo , quam statutum est exigant, neque paraveredos aut alias exactiones tollant. V I I . TJt Episcopi parocbias Presbyterorum, propter honestum et pericolosum lucrum, non dividant. Sed si nécessitas populi exegerit ut plures fiant Ecclesiae aut statuantur altaria, cum ration e et auctori tate hoc faciant; scilicet ut si longitudo , aut periculum aquae, rei sylvae , aut alicuius certae rationis vel necessitatis causa poposcerit, ut populus et sexus infirmior, mulierum videlicet rei infantum, aut etiam debilium imbecillitas, ad Ecclesiam principalem non possit occurrere, et non est sic longe villa ut Presbyter illic sine periculo ad tempus et congrue non possit venire, statuatur altare; et si ita populo complacet, et commodftm fuerit, ne sine ratione scandalicetur, parochia maneat indivisa. Sin autem praefatae causae postulaverint, et populus non conductus, neque cupiditate vel invidia excitatus, sed rationabiliter adclamaverit nt Ecclesia illis fieri et Presbyter debeat ordinari, boc Episcopi episcopaliter teste Deo, in conscientiac puritate , cum ratione et auctoritate, sine intentione turpis lucri, mature Consilio canonico tractent, et utilitati ac saluti subiectae plebis quaeque agenda sunt peragant ; et secundum quod subtraxerint cuilibet Presbytero de parocbia, de dispensa quoque debita ab ilio minus accipiant, et alteri q u i , quod dividitur à parochia, suscipit,sub hac eaclem mensura imponant. V i l i . Ut Episcopi sub occasione quasi auctoritatem habeant Canonutn, his conititutis excellentiae nostrae neqnaquam résultent, aut neglegant ; sed potius Ganones ut intellegendi sunt intellegere et in cunctis observare procurent: quia si aliter fecerint, omnimodis et qualiter Canones fidelium decimis agendum statuant, et qualiter intellegi ac observari cum mansuetudinis nostrae decreto debeant, synodali diindicatione et nostra auctoritate regia docebuntur. I X . Ut Episcopi synodos à Presbyteris, nisi sicnt docet auctoritas Canonum, duos scilicet, et per tempora constituta, non exigant; sed et in eisdem synodis non per occasionera, sed per veritatem ministeri! sui, teste Deo, ad

A. Cl».

RKGUM FRANCORUM

844.

19

q u o d constituti s u n t , Presbíteros et t r a c t e n t , et teneant, et absolvant T

I

T

Ü

L

Ü

S

VI.

Praeceptum confirmationis pro Hispanis qui in regno Karoli Calvi morabantur, datum in eodem loco in quo et superiora Capitula conscripta sunt, id est, apud Tolosam in Monasterio sancii Saturnini, anno Christi D C C C X L I V , regni autem eiusdem •Karoli Regis quarto. I n nomine sanctae et individuae Trinìtatis. Karolus, gratia Dei Rex. Si enim ea qnae oh utilitatem sanctae D e i E c clesiae imperialibns edictis sunt constituía, magnificentiae nos-trae coiifirmatione denuo instituantes corroboramus, ad d i u t u r n a m prosperamque regni à Deo nobis collati stabilitatela idipsum adtinere non dubitamus, quin etiam ad capessendam aeternae felicitatis beatitudinem p r o f u t u r n m nobis liqnido credimus. Itaque notum sit omnium sanctae D e i Ecclesiae fìdelium atque n o s t r o r u m , praesentium scilicet e t f u t a r o r u m , partibns Aquitaniae, Septimaniae, sive Hispanine consistentium magnitudini, quia progenitorum nostrorum, magn o r u m siquidem ortodoxorumque Imperatorum avi videlicet nostriKaroli,seugenitoris nostri Augusti Hludouvici, auc tori tate m imitantes, Gothos sive Hispanos intra Barcliinonam famosi nominis civitatem velTerraciumcastellum cohabitantes, simul c u m bis omnibus qui infra eundem comitatum Barchinonae Hispanis extra civitatem quoque consistunt, q u o r u m progenitores crudelissimum iugum inimicissimae Christiani nominis gentis Sarracenorum evitantes, ad eos fecere confugium, et eandem civitatem illorum magnipotentiae libenter condon a r u n t seu t r a d i d e r u n t , et ab eoruindem Sarracenorum p o testate se subtrahentes, eorum nostraeque demum libera et prompta volúntate se s u b i e c e r u n t , complacuit mansuetudini nostrae sub immunitatis tuitione defensionisquc munimine benigne suscipere ac r e t i ñ e r e , et coliabitationem, seu n e cessitatibus eorum opportuoum a u x i l i u m , sicut et ab î i lis progenitoribus eorum et ipsis constat p e r impej'ialium apicum sanctionem concessum, clementer conferre : quatenus et nostra regalis conservatio c o n s t r u c t a , atque innovatio in eorum bene gestis operibus, exaltationi Ecclesiae prctioso Cbristi sanguine redemptae, et ministret a u g m e n t u m , e t animabus eorum ac nostrae proficiat semper in emolumentum.

20

A. CHR.

CAPITULARIA

844.

I. Igitur, sicut dictum est, ad omnium vestram potitiam pervenire volumus, quia eosdem homines sub protectione et defensione nostra denuo receptos , sicut in unitate fidei, sic etiam in unanimitate pacis et dilectionis conservare decrevimus; eo videlicet modo, ut sicut caeteri franci homines cum Comite suo in exercitum pergant, et in marcila nostra iuxta rationabilem eiusdem Comitis ordinationem atque admonitionem explorationes et excubias , quod usitato vocabulo wactas dicunt, facere non neglegant ; et Missis nostris, quos pro rerum opportunitate illas in partes miserimus, aut Legatis qui de partibus Hispaniae ad nos transmissi fuerint, paratas faciant, et ad subvectionem eorum veredos donent, ipsi videlicet et i 11 i quorum progenitoribus, temporibus avi nostri Karoli, idipsum facere institutum fuit. Si autem hi qui veredos acceperint, reddere eos neglexerint, et eorum interveniente neglegentia perditi seu mortui fuer i n t , secundum legem Francorum eis quorum f u e r u n t , sine dilatione restituantur vel restaurentur. I I . Ecclesiarum vero census, id est, nec pascualia infra eorum terminos vel eorum villas, nec telonea infra comitatum in quo consistunt ,, nec alia quaelibet redibitio, neque à Comite neque à iunioribus aut ministerialibus eius, deinceps ab illis ullatenus exigatur. III. Et nisi pro tribus criminalibus actionibns, id est, homicidio, rapto, et incendio, nec ipsi nec eorum homines à quolibet Comite aut ministro iudiciariae potestatis ullo modo iudicentur aut distringantur; sed liceat ipsis, se? cundum eorum legem, de aliis hominibus iudicia terminare, et praeter haec tria, et de se et de eorum hominibus secundum propriam legem omnia mutuo definire. IV. Et si quispiam eorum in partem quam ille ad habitandum sibi excoluit, alios homines de aliis generationibus Tenientes adtraxerit, et secum in portione sua, quam aprisionem vocant, habitare fecerit, utatur illorum servitio absque alicuius contradictione vel impedimento. V. Et si aliquis ex ipsis hominibus, qui ab eorum ali— quo adtractus est et in sua portione collocatus, alium, id est, Comitis, aut Vicecomitis, aut Yicarii, aut cuiuslibet hominis Senioratum elegerit, liberam habeat licentiam abeundi ; veruntamen ex his quae possidet, nihil habeat, nihilque secum ferat; sed omnia in dominium et potestatem prioris senioris pienissime revertantur. VI. Placuit etiam nobis illis concedere, ut quicquid de heremi squalore in quolibet comitatu ad cultum frugum traxerint, aut deinceps infra eorum aprisiones excolere potuerint, integerrime teneant atque possideant

A. CHR.

REGUM

FRANCORUM

844.

21

•ervitia tamen regalia infra comitatam. in q u o c o n s i s t u n t , fuciant. V I I . E t omnes eornm possessione*, sive aprisione« inter se v e n d e r e , concambiare, sea d o n a r e , posterisque r e linqnere omnino liceat. E t si filios aut nepotes non h a b u e r i n t , iuxta legem eoram alii ipsorum propinqui illis hereditando succedant, ita videlicet ut quicunque successer i n t , servitia superius memorata persolvere non contemnant. V i l i . Simili etiam praecipientes iniungimus, ut nullus homirium de saepe memoratis eorum aprisionibus, vel villis cum propriis terminis, propriisque earum finibus et adiacentiis, iniustam inquietudinem illis inferre praesu— m a t , aut aliquam minorationem contra legem facere audeat; sed liceat eis ipsas res cum tranquillitate pacis tenere et posfiidere , et secundum antiquam consaetudinem u b i q u e pascua habere , et ligna c a e d e r e , et aquarum ductus pro suis necessitatibus, ubicunque pervenire p o t u e r i n t , nemine contradicente, iuxta priscum morem semper deducere. I X . Si autem illi propter lenitatem et mansuetudinem Comitis s u i , eidem Corniti honoris et obsequii gratia quippiam de rebus suis e x h i b u e r i n t , non hoc eis pro tributo vel censu aliqno computetur; neque Comes ille aut Successores eius hoc in consuetudinem venire praesumat; neque eos sibi vel hominibus suis aut mansionaticos parare , aut v e r e d o s d a r e , aut ullum censum vel tributum aut servitium, praeter id quod iam superius comprehensum est, praestare cogat. Sed liceat tam istis Hispanis, qui praesenti tempore in locis resident, quam his qui adhuc ad nostram fidem de iniquorum potestate fugiendo c o n f l u x e r i n t , et in desertis atque incultis locis per nostram vel Comitis nostri licentiam consedentes aedificia f e c e r i n t , et agros incoluerint, iuxta supradietum modum sub nostra defensione atque protectione, in unitate fidei et pacis tranquillitate, r e s i d e r e , et nobis ea qviae superius diximus , tam cum Comite s u o , quam cum Missis eius, pro temporis opportunitate alacriter afque fideliter exhibere. X. Noverint praeterea iidem Hispani sibi licentiam à nobis esse coneessam ut se in vassaticum Comitis nostri, sicut alii franci h o m i n e s , commendent. E t si aliqtiod b e n e ficium quisquam eorum ab eo cui se commendavit, f u e r i t consecutus , sciat se de ilio tale obsequiuin seniori suo exhibere debere , quale nostrates homines de simili beneficio senioribus suis exhibere soleut. Ut autem liae nostrae regalis auctoritatis litterae erga eosdem Hispanos tenore perpetuo ah omnibus fidelibus sanctae Dei Ecclesiae et nostris inviolabiliter conserventur, inana

22

k. CHR.

CAPITULARIA.

846.

propria nostra eas subter firmarimus, et anali nostri impressione signari decrerimus. Signum K A B O L I gloriosissimi Regis. D E O R M A N N U S ad vicem H L U D O U V I C I recognovit. Data HI. Idus Iunii, anno quarto regnante Rarolo glorioso Rege. Actum in monasterio sancti Saturnini prope Tolosam in Dei nomine feliciter. Amen. T I T U L U S I N

Y I L L A

VII.

S F A B H A C O .

Haec quae sequuntur Capitula excerpta sunt à Doni no Rege Karolo , et Principibus eius, ex his Capitulis quae anno D C C C X L V I . ediderunt Episcopi iri synodis, Tienilo scilicet cum Suffraganeis suis, Guntboldus cum Suffraganeis suis, Ursmarus cum Suffraganeis suis, Hincmarus cum Suffraganeis suis, Amalo cum Suffraganeis suis j et oblata sunt eidem Principi, sicut ipse iusserat, collecta adrelegendum in Sparnaco, villa Remensis Ecclesiae. Et quia factione quorumdam rnotus est animus ipsius Regis contra Episcopos, dissidentibus Primoribus regni sui ab eorumdem Episcoporum ammonitione, et remotis ab eodem Concilio Episcopis, ex omnibus illis Capitulis haec tantum observanda et complacenda sibi collegerunt, et Episcopis scripto tradiderunt, dicentes non amplius de eorum Capitulis acceptasse quam ista, et ista se velie cum Principe observare. I. i-^e honore et eulta Ecclesiarum. I I De honore Episcoporum etveneratione servorum Dei. III. De iustitiis. IV. Ut cautela fiat erga eos qui causa iuyentutis aut insipientine in aliquo fallunt, sive contemnunt admoniti.onrm Episcoporum, ne subito aut incaute damnentur anallicinate. V. De liis qui contra regiam potestatem contumaces esse moliuntur. V J . De precariis. VII. De hospitalibus. V i l i . De rapiicibus. I X . Ut Episcopis trmpus congruum observetur ad ministerium suum peragcndum.

A. CHR.

RKGUM

FRANCORUM.

8W.

23

X. Ut Clerici arma militaría non contingant. X I . TJt Missi dirigantur qui inquirant si praecapta à nobis de rebus Ecclesiarum ad proprium sint facta. X I I . De haeresi Simoniaca. X I I I . Ut à nullo sedes episcopali, proprio infirmante Episcopo, usurpetur. XIV. Ut Canonici infra dormitorium dormiant. XV. Ut Monachi ad palatium non veniant, nisi causa obedientiae, exceptis Abbatibus. X V I . Ut laici dccirnas de Ecclesiis non contingant. XVII. De Sanctimonialibus contra auctoritatem nuptis. XVIII. De sponsis aliorum. XIX. De sepulturis infra Ecclesiam. Plenitudo autern Capitulorum quae in plenitudine tynodalium actionum habentur, unde hae commemorationet excerpta* sunt, ita per loca, continentur. Commemoratio prima, de honore videlicet et cultu Ecclesiarum , sicut supra scriptum habetur in villa Colonia, subscriptione Regis et Principum roboratum. Commemoratio secunda, de honore Episcoporum et v«neratione servorumDei, similiter. Commemoratio tertia , de iustitiis, similiter. Commemoratio quinta, de his qui contra rcgiam pote»tatem contumaces esse moliuntur, similiter. Commemoratio sexta. Caeterae autern commemorationes , quae sequuntur, ita in praefata plenitudine cum suis Capitulis continentur. (Ut Missi dirigantur , qui inquirant de iis quae ad Regem et Renipublicam pertinent.) XX. Et ne magniiicentiam restram illuc vestrae dignitati indecens et inhonesta impeliat necessitas quo non trahit voluntas, et partim necessitate , partim edam subreptione, quia aliter quam se rei Veritas liabeat vobis dictum vel postulatimi fuit, maxime quod ad rem publicam pertinuit, aut praereptione in beneficiario iure aut in alode adsurnptum habetur, videtur nobis utile et necessarium ut fiddes et strenuos Missos ex utroqu,e ordine per smgulos Comitatus regni vestri mittatis, qui omnia diligenter inbrevient quae tempore avi ac patris vestri, vel in regio specialiter servido, vel in vassallorum dominicorum heneficiis f u e r u n t , et quid voi qualiter aut quantum exinde quisque modo retineat, et secundum veritatem, renuntietur vobis. Et ubi inveneritis quia ratio et utilitas, ac ordo seu Veritas in absumptis vel donalionibus, habeantur, in statu permaneant. Ubi autern inralionabilitas vel potius fraus inventaci

34

/ . CHR.

CAPITULARIA

846.

faerínt, una cum Consilio fideliurn vestrorum hoc taliter corrigite, ut ratio atque utilitas seu iustitia non deserantar, et dignitas vestrae magni ficen tiae per necessitatem ita vilis non fiat, sicut yos non decere cognoscitur: quoniam domestica domus vestra aliter obsequiis domesticorum repleri non poterit, nisi habueritis unde eis meritis respondere et indigentiae solatium ferre positis. Et sic demum res publica •estra de suo suiTragetur sibi, et Ecclesiae à quibus non expedit habeantur immunes. {De precariis et commutationibus vacante sede factis.) X X I . Ut precariae et commutationes tempore viduatarum Ecclesiarum t'actae ab his qui loca Episcoporum occupayerant, rescindantur, et cum auctoritate ecclesiastica vel civili denuo, si iiendae sunt, fiant. {De precariis, quomodo fieri ac renovari debeant, et de praeceptis regalibus.) XXII. Precariae autem à nemine de rebus ecclesiasticis fieri praesumantur, nisi quantum de qualitate convenienti datur ex proprio , duplum accipiatur ex rebus Ecclesiae , in suo tantum qui dederit nomine , si res proprias et ecclesiasticas usufructuario tenere voluerit. Si autem res proprias ad praesens dimiserit , ex rebus ecclesiasticis triplum fructuario usu in sao tantum quis nomine sumat, quia sic eas quemque tractare oportet ut alienarum dispensatorem, non propriarum largitorem. Et à nulla potestate quis cogatur facere precariam de rebns proprie Deo et Sanctis illius dicatis; cum ratio et usus obtineat, neminem cui non yult contra utilitàtem et rationem praestitum de proprio facere beneficium. Praecepta autem regalia super precariis ecclesiasticis fieri, nec ratio sinit, nec auctoritas quolibet modo permittit; quoniam praecepta in iure ecclesiastico firmare indignum iudieet necesse est maiestas regia, nisi ab ecclesiastico rectore petantur. Isdem autem custos Ecclesiae sollertissime caveat ne sui ordinis et ecclesiasticae communionis forte immemor, contra auctoritatem praeceptum regium pro quacunque adsentatione fieri petat. Qui et si fecerit, non audiatur : «i autem obtinuerit, regia discretione et episcopali iudicio idem rescindatur, et petitor iniustus pro Principis in insta suggestione digne corripiatur. Et precariae, secundum antiquam consuetudinem et auctoritatem, de quinquennio in quinquennium renoventur. (Ut Ecclesiae contra oppressores defendantur.) X X I I I . Ut contra depraedatores et oppressores Ecclesiarum, c laicorum bonuri ei testimonium perhibente, memoratis Praesulibus suadentibus, ad Concilium intromissus, tanto quidem gradu se dignum esse profiteri arrogantiae asseruit esse, non veritatis. Si quis •ero crimen aliquod sibi vellet obicere, ad id purgandum se paratum esse firmavit. Nhllo qui id conaretur esistente, decrevit sancta Sjnodus ne diu Carnutum sedes vacaret, sed directis illuc, secundum voluntatem metropolitani Episcopi venerabilis Wenilonis , qui electionern praefati Burchardi recognoscerent, et ipsi relerrent, optantibus canonice ordinaretur Episcopus. ( AIdrici Episcopi paralisi ''laborantis Ecclesia eius Metro, politano commendata, ) IV. Praeterea Cenomannicae urbis Aldricus Episcopus, paralysi dissolutus, epistolam direxit, causam suae absentiae insinuans, petensque ut maxime sibi adhuc viventi, et qnandocunque defuncto, sacris precibus opitularentur. Quod exuberantes caritate se factijros omnes promiserunt, et Metropolitano illius Turoi^icae urbis venerabili Episcopo Amalrico, ut ad eandem urbem accederet, iniunxerunt, t ) Desunt in eod. Cod.

e) al. ms, Caritotenam.

A. CHR.

REGUM FRANCORUM

853.

41

et quaecunque essent eidem Ecclesiae proficua, ut strenue exequeretur, unanimiter praeceperunt. [Duo Monachi Presbiteri, Pippinum e S. Medardi Monasterìo abducere conati, depositi atijue in diversa Monasteri a relegati.) V. Ante lioc tempus venerandi Concilii, obtinente Pippino, Pippini Regis fi Iii Illudouvici piissimi Augusti filio, Aquitaniam, etiam conscntiente avunculo eins glorioso R e ge Karolo, cui eaclem provincia in partem obtigerat, ecclesiastica disciplina et militari soluta, eadem regio a suis ind i g e n i valde vastata est, et multi illic impune illicita perpetrarunt. Tandem aliquando respicicnte Deo populum suum, idem Pippinus a suis conteinptus et desertus, atque in potestatem avunculi sui Karoli redaetus, Consilio revcrendissimorum Pontificum et Procorum attonsus, et in liabilu monacliico ad monasterium sancti Medardi custodiendus et docendus deductus est. Ibi duo quidam Monachi liabitu, sui propositi vix credibiliter transgressores, ardentes immodica cupiditate, eundem Pippinum abducere conati sunt, et pacein Christian! populi dissipare. Quos praescntibus diversorum eoenobiorum religiosis Abbatibus, et causam subtiliter iuxta regulam heati I3enedicli exarninanlibus, concors congregatio sancti Medardi a sua unanimitate praecidit, attestata se ab liorum crimine longe absistere, quod usitatas culpas iam inde ah initio huius religionis Monaclioruin omnium, praeter duntaxat E u t j c b i s et aliorum haerèticorum, facile superaret. Eiectos iussu venerabilis Rothadi, Suessionum Episcopi, ad Synodi audientiam Archidiaconus deduxit; et partim confessi, parum convieti conspirationis malom perpetrasse, Canonum severitate depositi sunt ; Preshyteri quippe erant, et separatim in monasteria sui Ordinis longe distantia relegati, ut deinceps nemo tale quid committere auderet, nisi qui similia perpeti non timeret. {De Ragamfrido

Diacono, qui praecepta falsa regio nomine condidisse diceb'atur). VI. Post haec gloriosissimus Domnus Rex Karolus coram sacra Synodo quendam Diaconum Remensis Ecclesiae, nomine Ragaml'ridnin, impetiit quod praecepta falsa regio nomine compillasset, sicut ad eum quoruindam suggestionibus et verisimilibus indieiis esset perlatum. Unde quia putatum est quibusdam signiiicationibus ut purgationem sui isdem Diaconus subterfugere voluisset, aliis aliter dicentibus, visum est omnibus in eodem sacro conventu degenlibus ut ab omni Concilio illi interdiceretur ne a parochi Remensi quoquo modo praesampsisset abscedere, donec se ab illis quae ei impingebantur idoneum redderet, vel competcnter

42

A. CHR.

CAPITULARIA

85I.

satisfacere procuraret. Quod et omnibus singillatìm Episcopis, 111i auctoritate episcopali praecipientibus, ex. divino mandato est interdictum. ( Sirmond. in Conciliis Galliae addit hie septem alia capita. ) VII. Septima actione eidem sacrae Synodo idem Cliristlanissimus Domnus Hex Karolus haec quae sequuntur capitula proposuit, et consultu eorumdem Episeoporum ea per r e g nimi suum innotescenda, exercenda, et conservanda comm o n u i t , praecepit, et confirmavit.

C A P I T U L A R E Missis Dominicis per Eegnum directis datum. D e statu Ecclesiarum et de rebus Ecclesiasticis reformandis. Synodo Ista Capitula, Constituta sunt a Domno Karolo in apud Suessionis civitatem in Mona-iterio sancii Me.da.rdi , anno Incarnationis dominicele D C C C L I U in mense Aprili. (De omnium Monasteriorum

instauratione.~)

U t Missi nostri per civitates et singula monasteria , tam Canonicorum quam Monacliorum sive Sanctimonialium, una cum Episcopo parochiae nniuscuiusque in qua consistunt, cuin Consilio etiam'et consensu ipsius qui monasterium r e t i n e t , quem volurnus et espresse praecipimus ut praesens sit, vitam ibi degentium et conversationem i n q u i r a n t , et ubi necesse est corrigant, et ubi d e s u n t , congruas officinas construere iubeant ; et ubi sunt factae, et per fiegligentiam sunt destruclae, instaurari praecipiaiit, et victum ac potum et vestirnentum atque caetera necessaria, pro qualitate et possibilitate loci et inbubitnntium necessitate, ordinent; et liospitalitatem supervenientium bospitum et receptionem p;iuperum ibidem disponant et ordinent. Ecclesiae quoque luminaria et ornatum debitum ordinent, et tliesaurum ac vestimcnta seu libro* diligenter inbrevient, et breves nobis reportent. Inbrevient etiam quid unusqtìisque Ecclesiarum praelatus, quando praelationcm Ecclesiae suscepit, ibi i n venerit, et quid modo exinde minus sit, vel quid vel q u a n tum sit superadditum. Quid ctiam Nortmannis per nostram commendationem sive sine nostra commendatione datum sit, quidve relictum, vel quid a quoquam ibi in eleemosyna datum. Numerum etiam Canonicorum et Monacliorum sive Sanetimonialium uniuscuiusque loci describant, et nobis rcferant ut secundum qualitatcm et quantitatem loci, cum Consilio Episeoporum et fidelium n o s t r o r u m , ubi minor numerus

A. CHR.

BEGUM FRANCORUM

853.

43

fuerit, nostra auctoritate addamus; ubi vero indiscrrtione praelatorum superfuerit, ad mcnsuram redigamus. Jnquirant quoque quot tempore avi nostri Karoli et Domni genitoris nostri Illudouvici unoquoque in Joco fuerint, et quot modo sint, et ubi loca a Nortmannis sive a quibaslibct aliis destructa sunt et penitus adnullata , quot ibi nunc propter paucitatem rerum et devastationem earumdom constituí vol ordinari possint, ut inde cum consensu fidelium nostrorum ordinemus quid de caetero agendum sit. E t qualiter abbatiarum praelati, et in locis sacris inliabitantes, ile liis quae Missi nostri praeceperint, obedierint, nobis diligentissime et capitulatim referant. ( De Monasteriis in alodem datis. ) II. Ut Missi nostri diligenter investigent per singulas parochias , simul cum Episcopo, de monasteriis quae Deum timentes in suis proprietatibus aedificaverunt, et ne ab liaeredibus eorum dividerentur, parentibus et praedecessoribus nostris sub immnnitatis defensione tradiderunt, et postea in alodem sunt data; ut describant quae sint, et a quo vel quibus in proprietatem data s u n t , et nobis renuntiare procurent ; ut cum Episcopis et caeteris fidelibus nostris consideremus quid et qualiter inde, secundum Dei voluntatem et nostram salutem, agere debeamus. (De Capellis et Abbatiolis in beneficium datis.) I I I . Ut Missi nostri per singulas parocliias, una cum Episcopo parocliiae ipsius, requirant de Capellis et de Abbatiolis ex casis Dei in beneficium datis, qualis census i n de exeat, ut Ecclesia de qua sunt exinde vestituram habere possit, et nobis renuntient, , u t hoc nostra auctoritate commendetur atque firmetur et secundum qualitatem vel quantitatem loci Clericos et luminaria ibi ordinent, et loca restauran faciant. ( Ut Presbiteri omnes sub dispositione sinl Episcoporum). I V . Denuntiandum est omnibus, et a Missis nostris ordinandum, ut omnes Ecelesiae et Presbiteri sub immunitate ac privilegio, et ordinatione atque dispositione Episcoporum singularum parocliiarum , in quibus consistimi , secundum auctoritatem canonicam et Capitularía Domni Karoli Imperatoris avi nostri, et pi i Augusti Illudouvici Domni et genitoris nostri, permaneant. (De rebus Ecclesiastìcis in alodem datis). V . Ut Missi nostri diligenter investigent cuín Episcopo et Praelatis monasteriorum, et per fideles et strenuos viros, in unaquaque parochia de rebus ecclesiasticis in alodem datis; et sicut evidentibus et veris indiciis d) ac auctoritatibus d) al. 019. iudiciit.

44

à . CHR.

CAPITO LARI A.

853.

compererint, diligenter a quo et quibus datae sint, Tel quantum exinde sit, dcscribant, et nobis renuntient. ( De rebus Eccìesiasticis unde nona et decima solvi debent). VI. Ut Missi nostri expresse et cum omni diligentia, cum Episcopo et Praelatis monasteriorum per singulas parochias, requirant de rebus eccìesiasticis unde nonae et decimae solvi debent et non solvuntur, et persolvi ab easdem res retinentibus faciant. Et si aliqua contradictio, quae rationubilis videatur, oborta fuerit, describantur et praelatus ipsius casae Dei unde res esse noscuntur, et ille qui eas detinct, et nonam ac decimarci solvere dctrectat, simul cum Missis nostris ad nostrani iubeatur venire praesentiam; ut tunc veritate coinperta, et diffinitione decreta, quod rationabiliter invenerimis, inde praecipiamus. Volumus etiam ut investigent Missi nostri qualiter illi qui easdem res ecclesiasticas, unde decimae dantur sive non dantur, il las salvas babeant et in casticiis e) et in sylvis custoditis , vel si tcrrae aut mancipia inde perdita sint, vel aliquid liuiusmodi, aut si familia .oppi'essa sit eontra legem et omnia per breves nobis renuntient Missi nostri. ( Ut malia, vel piacila, in locis sacratis, et diebus festis non Jiant). VII. Ut Missi nostri per singulas pnrochias Comitibus et reipublicae ministris ex hanno nostro praecipiant ne inaila vel placita in exitibus et in atriis Ecclesiarurn, etPresbyterorum mansionibus , neque in dominicis vel festivis diebus tenere debeant ; sed Comes convenientem locum considcret et inveniat ubi stationem ad mallum tenendum constituat,* quia nefas est ibi reos puniri ubi respectu divinae reverentiaé misericordiam, consensu fidelium nostrorum, et decreto praedecessorum nostrorum, consequunttìr. ( Ut tempore Quadragesimo^ , et aliis Teiuniorum diebus, malia vel placita non Jiant). V i l i . Ut Missi nostri Comitibus et omnibus reipublicae ministris liriniter ex verbo nostro denuntient atque praecipiant, ut a quarta feria ante initium Quadragesimae, nec in ipsa quarta feria, usque post octavas Paschae , mallum vel placitum publicum, nisi de concordia et pacifìcatione discordantium, tenere praesuinant. Similiter etiam a quarta feria ante nativitatem Domini usque post consecratos dies observent, necnon et in ieiuniis quatuor temporum, et in Rogationibus, et in diebus Pentecostes simili ohservatione eosdem feriatos dies venerari omnimodis studeant. e) al. ms. casdiciis.

A. CHI».

REGUM FRANCOItOM

853.

45

(Ut colonos ab Episcopis Jlagellari eorum seniores indiane non ferant.) I X . Ut Missi nostri omnibus per singulas paróchias denuntient quia si £piscopus ani ministri Episcoporum pro criminibas colonos flagellaverint cum yirgis propter metum aliorum , cum tali discrctione sine ulla occasione indebita, sicut in Synodo conlocutnm est, et vel inviti ipsi criminosi corrigantur poenitentiam temporaliter et corporaliter agant, ne aeternaliter pereant; si seniores ipsorum colonorum indigne tulerint, et aliquam vindictum inde exercere voluer i n t , aut eosdem colonos ne distringantur contendere praesumpserint, scian t quia et bannum nostrum component, et simul cum excommunicatione ecclesiastica nostram harmiscaram durissimam sustinebunt. (Ut Ministri reipublicae

Episcopis parochiam sint auxilio.)

circumeuntibus

X . Ut Missi nostri omnibus reipublicae ministris de» nuntient ut Comites vel reipublicae ministri, simul cum Episcopo uniuscuiusque parocliiae, sint in ministeriis illorum quando idem Episcopus suam parochiam circumierit, cum Episcopus eis notum fecerit; et quos per excommunicationem Episcopus adducere non potuerit t ipsi regia auctoritate , et potestate ad poenitentiam vel rationem atque satisiact i o n e m , adducant. (Quod super benefìcio. Ecclesiastica, et praestarias regia praecepta non fient.) X I . Sciant etiam fideles nostri quia concessimus in Synodo venerabilibus Episcopis ne super beneficia ecclesiastica vel praestarias , etiamsi Episcopus aut quilibet monasteriorum Praelatus inrationabiliter petierit, praecepta conlirmationis nostrae nllo modo faciamus. Et ideo ab inrationabili petitione se unusquisque compescat. (Z7i commutationes rerum Ecclesiastic arum, vel sine consensu Regis non fiant.

mancipiorum,

XII. Ut Missi nostri omnibus per illorum missaticum denuntient ne commutationes rerum rei mancipiorum quilibet praelatus earumdem rerum ecclesiasticarum, sine licentia vel consensu nostro, facere praesumat; neque mancipia ecclesiastica quisquam nisi ad libertatem commutet. Videlicet ut mancipia quae pro ecclesiastico dabuntur, in Ecclesiae servitute permaneant ; et ecclesiasticus homo qui commutatus f a e r i t , perpetua liberiate fruatur.

46

A. CHR.

CAPITÜLARIA

T I T U L U S STKODI

APCD

853.

X I I . V E R M E R I A M .

Haec quae sequuntur diffinitiones in Synodo apud V^ermericim palatium habita, actae sunt anno su— prascriptio, in mense Augusto, indict ione praefata. {Herimanno, post quam convaluit, Ecclesiae suae disposito restituta.) O m n i b u s sanctus dilectionis fratribus ad q u o r u m haec poterunt pervenire notitiarn, W e n i l o S e n o n u m , H i n c marus R e m o r u m , Paulus Rotomagensiurn, Amalricus T u r o n u m , Archiepiscopi, Pardulus Lugdunensium , T e u t b o l dus L i n g o n u m , Hucbertus Meldensium, Ansegaudus Abrinc a t o m , Hrothadus Suessionum, Jmmo Noviomagensium, Hilmeradus Ambianensium, Yrminfridus Belvacensium, E r poinus Silvanectensium , Baltfridus Baioc.icensium, G u n t bertus E b r o c e n s i u m , Eirardus Lixoviensium , Erloinus Constantiae, Hildebrannus S a g o r u m , Godelsadus Cabillonensium, Ionas Aeduorum, Braidingus Matisconensium, Agius Aurelianensium E p i s c o p i , apud Vermeriam palutium iussu gloriosi Principis K a r o l i , anno ab i n c a r n a t o n e Domini D C C C L I I I , Indictione p r i m a , vi K a l e n d . S e p t e m b r i s , in n o mine eiusdem Domini nostri Iesu Christi syncrtlaliter c o n gregati , salutem. Notum fraternitati vestrae fieri volumus quia nuper instanti anno per praesentem primam indictionem apud urbcm Suessionum, decimo Kalendas Maias, ad Synodum convenientes , cui sacro conventui idem glorio sus Rex. suam est dignatus exliibere praescntiam, inter c a e tera ecclesiastica n e g o t i a , de venerabili fratre nostro H e r i m a n n o , Niverncnsis urbis E p i s c o p o , quaestionalis est ratio nobis oblata. Videlicet quia infirmitate praeoccupatus scu praepeditus c o r p o r e a , saepe ineptire , et quaedam quae ad naufragiurn rerum et facultatum ecclesiasticarum p e r t i n e r e , atque ad salvationem ac debitam seu ratiónabilem dispensationem impedire p o t e r a n t , nisi c e l e r i remedio subventum f o r e t , agere indiscrete solerct. Cuius suggestionis certa e x perimentorum documenta evidentius p e r q u i r e n t e s , aliquanta invcnimus quae nobis fìdem fecerunt aliis quae audieramus sensum accommodare. Unde secundum quod in decretalibus epistolis beati Gregorii exemplo reperimus, statuimus illi o e c o nomum persuadere, qui ei suffragium et Ecclesiae sibi comjnissue custodiam debitam et canonicam e x h i b e r e t , donec annuente Domino isdein frater vcnerabilis à sua infirmitate optabiliter convalesceret. Sed quoniam intimatum est nobis in sua E c c l e s i a neminem posse reperiri qui interim eundem

A. CHR.

REGUM FRANCOROM

853.

47

v e n e r a b i l e m , partirti indebita f o r t e p i e t a t e , p a r t i m r e v e r e n tia s e n i o r a l i , s e c u n d u m ¡modum à nobis constitutum c u s t o d i r e a u t vellet aut posset, consilii consultu ilium bortati s u iti us n t c u m Domno W e n i l o n e p r a e n o m i n a t o , scilicet r e v e r e n t i s s i m o confratre nostro et Archiepiscopo s u o , maneret, i l l e q u e ei conveniens s t u d i u m impertiri curaret, et E c c l e s i a e N i v e r n e n s i ea quibus i n d i g e r e t visitatorio officio i m p e n d e r e t e t o r d i n a r e t , q u o u s q u e aestivum ternpus, q u o d liuiusmodi i n f ì r m i t a t i , q u a e impedir! d i c e b a t u r , valde contrarium e s t , p e r t r a n s i r e t , et saepefatus dileclissimus ac v e n e r a b i l i frater n o s t e r , ut p r a e d i x i m u s , à s u a infìrmitate m e l i o r a r e t u r , et s u a e potestati s u a e q u e ipsius c u s t o d i a e , suae ve E c c l c s i a e d i s p o s i t i o n ! , ut e s t d e b i t u i n , restitueretur. Q u a e q u o n i a m , gratias D e o , a d votum iuxta divinarli ordinationem , ut f u e r a n t d i s p o s i t a , sunt q u o q u e p e r d u c t a , et c a n o n i c a iubct auetoritas ut ab u n o quilibet reiectus E p i s c o p o , non dicamus à tautis p r o tempore et ad tempus remotus s e c u n d u m q u e n d a m m o d u m E p i s c o p i s , non recipiatur sine testimoni! a u t litterarum evidentissimo d o c u m e n t o , per b o s nostrae l i u m a nitatis apices p l e r u m q u e dictum venerabilem fratrem nostrum s u a e ditioni et p o t e s t a t i , a t q u e episcopali c u s t o d i a e , s u a e q u e E c c l e s i a e gubernationi debite r e s t i t u i m u s , et nos e u m non m o r u m vitiis, aut peccatis publicis , q u a e c e n s u r a damnat e c c l e s i a s t i c a , à sua ilium E c c l e s i a a l i q u a n t u l u m r e m o v i s s e , q u o d sine aperta convictione vel manifesta c o n f e s s i o n e fieri non l i c e t , q u a de re et non l i b e t , s e d corporeae s u a e infìrmitati, et E c c l e s i a e sibi commissae necessitati p i e t a t i v e , consultasse manifestissime demonstramus. Q u o d ut p r a e s e n t i b u s scilicet et f u t u r i s temporibus enucleatius c o g n o s c a t u r , bis gestis m a n i b u s propriis subterfirmare d e c r e vimus.

{Monasterium

Lebra.hu, quod iuris erat S. Dionysii, do in precaria.ni dari vetitum.)

Conre-

I I . In n o m i n e Patris , et F i l i i , et Spiritus sancti. E piscopi q u i iussu gloriosi P r i n c i p i s Domni nostri Karoli ad S y n o d u m in V e r m e r i a m palatium c o n v e n i m u s , id e s t , W c nilo A r c h i e p i s c o p i , Paulus Archiepiscopi«, Amalricus Arcbiepiscopus, H i n c m a r u s A r c h i e p i s c o p i , T e u t b o l d u s E p i e c o p u s , A n s e g a u d u s E p i s c o p u s , Parcliilus E p i s c o p u s , Hro t b a d u s E p i s c o p u s , Immo E p i s c o p u s , Y r i n i n f r i d u s E p i s c o p u s , Erpoinus Episcopus, Hilmeradus Episcopus, Agius Episccp u s , Erloinus Episcopus, Baltfridus Episcopus, Gunlbcrtus E p i s c o p u s , E i t a r d u s E p i s c o p u s , Ilildebraniius E p i s c o p u s , Ionas E p i s c o p u s , G o d e l s a d u s E p i s c o p u s , B r a i d i n g u s E p i s c o p u s , C h u o n r a d o inclyto et nobiiissimo v i r o p r a e s e n t e m e t aeternam optamus in o m n i u m salvatore salutem. C u m inter

48

A. CHR.

CAPITULARIA

853.

caetera ecclesiastica negotia de ordinabili disposinone m o n a s t e r » sancti Dyonisii disponeremus, v e n e r u n t Monachi ipsius sacri coenobii in praesentia v e n e r a n d a e S y n o d i , deferentes auctoritates, videlicet testamentum quod sanctae r e c o r d a t i o n s Abba F u l r a d u s de monasterio L e b b r a l i a , ubi sarictas A l e x a n d e r m a r t y r quiescit humatus, et de cella q u a e ad sanctum Hippolytum n o m i n a t u r , seu de rebus aliis quas per idem testamentum isdem venerabilis Abbas sancto Dionysio c o n t u l e r a t , necnon et privilegium quod e x i n d e sancta S e d e s apostolica per beatum Stepbanum Papam eidem monasterio super praefato testamento f e c e r a t , dicentes q u o d venerabilis Abbas illoruin Domnus I l l u d o u v i c u s , ex p r a e cepto gloriosi Regis Domni nostri K a r o l i , eos c o n s u l u i s s e t , ac consensum eorum quaesisset, quatenus praescriptum monasterium vobis in p r e c a r i a m , acceptis rebus vestra t r a d i tione ad eandem casam, Dei d e l e g a n d i s , concessisset : quod consentire sine consultu sui Episcopi atque Archiepiscopi, immo sacrae S y n o d i , non auderent. Quam causam s u b t i l i t e r i n v e s t i g a n t e s , et ad liquidum cognoscentes, diffinivimus i u x t a sacram et divinam auctoritatem, atque s e c u n d u m test a m e n t u m praefati piae recordationis F u l r a d i , necnon et s e c u n d u m decretum apostolicae S e d i s , nullo u n q u a m tempore iam dictum monasterium sancti A l e x a n d r i , cum rebus sibi pertinentibus, à maiore monasterio sancti Dionysii quocunq u e ingenio d i v e l l e n d u m , nec beneficiario neque precario i u r e distrahendum. S u b i u n x e r u n t etiam iidem Monachi quod vestra commendatione ac iussione, immo etiam actione, i d e m monasterium cum rebus sibi subditis in vestram ditionem redactum et adsuinptum , quin etiam usurpatum liabuissetis. Quod quam afesurdum et contra l e g e m atque iustitiam. sit^ si tamen ita se res h a b e t , ipsi etiam pervidetis. Unde vestram paterna et caritativa seu auctoritativa cum interpositione divini nominis et episcopalis auctoritatis nobilitatem hortamur et obtestamur ut hoc n u l l a t e n u s agere ulterius a t t e n t e t i s ; sed et si moliturn est, ab huiusmodi molitione vel actione vos vestrosque compescatis ; quia et contra Deum et contra omn e m auctoritatem contraque vestram salutem esse dinoscitur. Sciatis etiam quia Domnum et Seniorem nostrum R e g e m gloriosissimum Karolum et humili suggestione et divina auctoritate obsecravimus, praefatoque venerabili Abbati e t M o n a cliis suis praecepimus ut in hoc n u l l i adsensum p r a e b c a n t , quoniam nec vobis nec cuiquam fidelium expedit talia postulare. V a l e t o , v i r nobilissime , et admodum nobis in Cliristo carissime.

(Capitula quae in Synodo Suessionensi proposito, Vir meri at relecla et suscepta.) III.

fuerant,

Sed et capitula quae synodali consulta Domnus

A. CHR.

RKGUM

FRANCORDM

853.

49

Rex Karolus in Concilio memorato apud Snessionis civitatem sacro proposuit conventui, coram fidelibus suis in eodem palatio Vermeria relegi fecit, et ab omnibus consonanter cuscepta sunt et accepta. T I T U L U S APUD

XIII.

VALENT1ANAS.

(De utilitatibus Regni et Ecclesiae). De his Capitulis quae subsequuntur adnuntiaverunt populo Domni Reges Hlotharius et Karolus, quando in ipso anno incarnationis Domini convenerunt ad Valentianas per mensem Novembrium. Adnuntiatio

Domni

Hlotharii.

I. D e Missis directis per r e g n u m , ut populns pacem et iustitiam habeat. De raptoribus, de praedatoribus, de latronibus, et aliis malefactoribus et de omnibus iustitiis. II. Ut ubi missaticissimul r e n e r i n t , Missi simul veniant. Et si de uno regno in aliud, aut de uno missatico in aliud, fugerint, simul eos constringant. III. Ut ubicunque fugerint, illuc indiculus transmittatur ut Comes illos distringat, ant cum alode, aut per quodcunque potest, ut illuc reveniat, et emendet ubi malum fecit. IV. Ut Missis commendetur ut faciant iustitias ; et si non fecerint, quod ipsi pergere debeatis. V . Ut si necessitas alicui fuerit, omnes sint parati quomodo invicem yos adiuvetis. Adnuktiatio

Raboli

gloriosi

Regis.

I. De adnuntiatione «piscopali, et de honore Sacerdotum. II. De reaedificatione Ecclesiarum, et de nonis ac decimis. III. De observatione Capitulorum Domni Karoli et Domni Hludowvici de Ecclesiis. IV. De observatione pacis, et carenda rapacitate et oppressione rerum ecclesiasticarum ac pauperum. V. Quod nos cum Consilio fidelium nostrorum ordinare volumus qualiter honeste et sine indigentia in curte nostra, sicut antecessores nostri fecerunt, vivere possimus. Et Coxites ac caeteros fuleles nostros admonemus ut ipsi sic suum esse et vivere ordinent, qualiter propter illorum necessitatem vicini eorum ac pauperes non opprimantur. VI. De concordia et mutuo adiutorio Episcopi et Co-

4

5 0

A.

CHR.

CAPITULARIA

853.

mitis ad iustitiae faciendas, et divinum ministerium «xsequendum. V I I . De iustitiis per Episcopos et Missos ac Comités nostros in regno nostro studendis. V i l i . De raptis et coniunetione Sanctimonialium, atque propinquarum seu sponsarum aliorum, ut quod praeterito actum est, secundum consilium et iudicium Episcoporum corrigatur, et de caetero omnimodis caveatur. I X . Quod si aliquid per necessitatem in Ecclesiis Dei, aut contra aliquem fidclium nostrorum fecinu ; , hoc quam citius potuerimus libentissime emendabimus. E t de cáete» ro si aliquis apud nos parem suum nocere voluerit, hoc secundum consuetudinem antecessorum nostrorum diffinire volumus. X . De placito n o s t r o e t de communi adiutorio contra Nortmannos, et de conlocutione nostra fraterna. T

I

T

U

APIJD

L

U

S

XIV.

S I L V A CUM.

( D e Missis Dominicis pro Regni et Ecclesiae commodis).

Sequuntur Capitula quae in ipso anno, et in ipso mense Novembrio, Domnus Karolus consultu fidelium suorum in Silvático f ) edidit, et per regnum suum a Missis suis adnuntiari et observari praecepìty sed et Missos suos, sicut subsequitur, per regnum suum ordinavit„ I n nomine sanctae et individuae Trinitatis. Karolus gratia Dei R e s , dilectiset fidelibus Missis nostris per regnum nostrum constitutis, salutem. Sicut vobis notum esse credimus, cum dilectissimo fratre nostro Hlothario apud Valentianas locnti fu i mus, et communi Consilio cum fìclelibus nostris communibus consideravimus ut inter caetera sanctae Dei Ecclesiae et nostri principatus ac regni nobis a Deo commissi negotia necessaria, de his quae subsequuntur vos specialiter ammoneremus; ut sicut hic descripta habentur, una cum Dei adiutorio, prout melius potueritis, strenue exsequi procuretis, et hoc praesentaliter necessarium opus sine al ¡qua dilqtione vel excusatione, sicut in missaticis coniuncti et deputati estis, simul conveniatis, et hoc adperficiendum quantocius inchoetis ; et quantum vel qualiter inde factum liabueritis, anusquisque vestrum, sicut in missa-

f ) al. ms. Silvaco.

A. CHR.

REGUM FRANCO RUM

853.

51

ticis comtituti estis, de unoqnoque missatico nobis ad conl o q u i u m quod in proximo cum f'ratribus nostris habebimus, renuntiare procuret. E t si contigerit ut aliquis vestrum nostro servitio, vel infirrnitate aut quacunque occasione d e tentus f u e r i t , pro hoc alii non dimiltant ut commendata exsequi non studeant ; etiamsi unus vacaverit a praedictis occasionibus g), ipse q u a n t u m Deus dederit iussa perficere h) studeat. Ista. denu.ntia.nda, sunt poptilo a Missis nostris. I. Nostri Seniores, sicut audistis , parabolaverunt simul, et considerayerunt cum communibus illorum fidelibus de Dei servitio, et sanctae Ecclesiae ac regni statu, ct qualiter vos qui in regno consistitis pacem et iustitiam habere possitis; et ordinaverunt Missos per regnum illorum qui in lioc dccertent, quantum Deus adiutorium dederit. J I. Inter omncs iustitias quas ordinaverunt u t u n u s quisque habeat, primo consideraverunt de lionore Ecclesiarum Deiet orphanorum ac viduarum causis et de rcgalibus iustitiis. Turn maxime de raptoribus puellarum, et viduarum causis, et Sanctimonialium et de his qui Presbyteros flagellare praesumunt et qui Presbyteros de Ecclesiis sine Episcoporum consensu eicefe vel recipere, aut censurn de manso, vel ex his quae Domnus et gcnitor noster in suis Capitularibus Ecclesiis in immunitate concessit, exigere non timent, et qui censa de rebus ecclesiasticis ad Ecclesias persolvere detrectant, u t lìrmiter inquirantur, et acriter distringantur et plena iustitia inde fiat, secundum quod in Capitularibus a r i et patris illor u m stututum habctur. E t ipsi per certos fideiussores ad praesentiam illius in cuius regno tales inventi fuerint, perducantur, ut inde ipse commendet quid de tali homine fiat qui nec Deum timet, nec contra sanctos canones f a c e r e , nec legem et praeceptum regium infringere pertimescit; salva censura ecclesiastica et episcopalis poenitentiae i) vindicta. III. Similiter de collectis quas Theudisca lingua fierizupJi appellai, et de his q u i immunitates i n f r i n g u n t , et qui incendia ct voluntaria homicidia et adsalituras in domos faciunt. IV. De latronibus autem commendaverunt u t Misst omnibus denunticnt in ilia fklelitate quam Deo et Regi unus* quisque debet, et promissam liabet, et in illa Christianitate qua pacem proximo unusquisque servare debet, u t sino e\ceptione alicuius personae, nec pro amicitia, vel propinquitate, aut amore vel timore, ullus latronem celet, sed ilg) al. mss.

occupationibus.

h) al. mss. adimplere.

i) al. mss. senteittiae.

52

A. CHR.

CAPITULARIA.

853.

am Missis illornm manifestet, et ad accipiendum illam adiatorium quantum potuerit unusquisque praestet, et per sacramenturn hoc Missi illorum firmare faciant sicut tempore antecessorum illorum consuetudo fuit. E t si aliquis Missos illorum non obaudierit, si Regis homo fuerit, per fideiussores ad illius praesentiam perducatur. Si autem allerius homo fuerit, Senior cuius homo fuerit, ilium Regi praesentet, V. Commendaverunt etiam a t si alicui denuntiatum f u e r i t ut ad accipiendum latronem adiutorium praestet, aut aliquis sonum inde audierit ut ad latronem accipiendum concurratur, et se inde retraxerit ut ad hoc adiutorium non praestet, si liber homo f u e r i t , bannum dominicum compon a t ; et si colonus f u e r i t , sexaginta ictus accipiat. E t si latro ibi occisus f u e r i t , qui eum occiderit leudem inde non solvat, et nullus illi inde faidam portare praesumat. Quod si quis facere praesumpserit, per certos fideiussores ad R e gis praesentiam perducatur. VI. Quicunque autem abliinc inante latronem receper i t , maxime autem ilium qui forbannitus f u e r i t , vcl qui illos quos Missi nostri forbannierunt , recepit postquam forbanniti ab eisdem Missis nostris f u e r u n t , secundum quod constitutam est in Capitularibus ayi et patris nostri in libro I I I , Capitulo x x m , si Francus e s t , cum duodecim similibus Francis iuret quod ipse latronem eum fuisse non scisset, licet pater eius sit, aut f r a t e r , vel propinquus. Si hoc iurare non potuerit , et ab alio conrictus fuerit quod latronem in hospitio suscepisset, quasi latro et infidelis iudicetur; quia latro est, et iniidelis est noster et F r a n c o r u m ; et qui ilium susccpit, similis est illi. Si autem audivit quod latro fuisset, et tamen non scit profirmiter, aut iuret solus quod nunquam eum audisset, nec per veritalem, nec per mendacium, latronem; aut sit paratus, si ille dc latrocinio evictus fuerit, ut similiter damnetur. V I I . Ut quando Missi nostri latronem forbannierint, hoc et Missis aliis et Comitibus scire faciant. E t si de uno missatico in alium fugerit, si in vicinitatem yenerit, pro hoc Missus qui eum forbannivit non dimittat ut eum non persequatur et comprehendat. E t si longius fugerit , Missus in cuius missaticum fugerit, si alodem habuerit, illi tollat, et ilium constringat ut illuc 76111 nolit rereniat, et ibi malum emeudet ubi illud perpetravil. E t si in alicuius villam f u gerit, et ipsa villa eum contenderit, secundum quod in Capitularibus avi et patris nostri scriptum liabetur, inde fiat. E t si necesse fuerit, ut iustitia non proteletur, Advocato denuntietur ut ipsum latronem r e d d a t , et eos qui eum contenderint praesentet, ut dcbitain disciplinam inde sustineant et emendationem inde congruum faciant. Quod si facere

A. CHR.

REGUM

RANCORUM

853.

53

neglexerit usque ad secundam r i c e m , bannum dominicum inde coraponat; et sic per fideiussores ad praesentiam eor u m d e d u c a t u r , ut et de i l i o , et de contradictoribas, et de ipso latrone secundum quod causa coniacuerit, sic decernat u r , u t caeteri metum liabeant. V i l i . Hoc etiam commendaverunt Seniores nostri, u t si huiusmodi malefactores, sicut praediximus, de uno regno in aliud f u g e r i n t , similiter Missi illius de cuius regno fuger i t , ad alios Missos in ilio r e g n o , u b i f u g i t , hoc notum fac i a n t , et illi Missi eos constringant ut ad illud regnum et ad illos Missos r e v e n i a n t , ut ibi distringi possint ubi m a lum fecerunt. I X . De advenís qui oppressione Nortmannorum vel Brittanorum in partes istoram regnorum confugerunt, statuer u n t Seniores nostri ut à nullo reipublicac ministro quamcunque violentiam vel oppressionem aut exactationem patiant u r ; sed liceat eis conductum quaerere et habere, donee aut ipsi redeant ad loca sua, aut Seniores illorum eos recipiant. Nullus autem eos inservire praesumat, eo quod loco mercenarii apud aliquem manserint, nec censum aut t r i b n tum exigere. Quod si inventus fuerit ex reipublicae ministris aut aliis quibuslibet c o n t r a . h o c pietatis praeceptum facere a u t f e c i s s e , bannum dominicum exinde componat. X. Ut omnibus denuntietur qualiter cuncti sint praeparati ad quameunque necessitatela imminentem , ut secundum consuetudinem, prout necessitas evenerit, ad Dei s e r vitium et illorum, alque ad defendendam sanctam Dei E c clesiam et r e g n u m , omnes sint praeparati. X I . Capitula autem avi et patris nostri, quae in praescriptis commemoravimus, qui ex Missis nostris non h a b u e r i n t , et eis i n d i g u e r i n t , ut commissa per illa corrigere possint, sicut in eisdem Capitulis iubetur, de scrinio nostro vel à Caneelhrio nostro accipiant, ut rationabiliter et legaliter cuneta corrigant et disponant. X I I . Ut unusquisque Missus in suo missatico provisionem habeat ut si aliquis de nostris fidelibus per missaticum suum transient, aut ibi consistens vel commanens rapiñas vel depraedationes, aut talia inlicita fecerit de quibus Deus offendi solct, etpopulus pro oppressione gemere; quatenus hoc subtiliter et veraciter inyistiget, et nohis renuntiet, qualiter inde nos sic ordinemus, u t n e c i p s u m , necalium hoc agere delectet. X ! U . Ut Missi in illorum missaticis curam habeant ne homines nostri, aut alii q u i l i b e t , vicinos suos maiores vel minores tempore acstatis , quando ad herbam suos caballos m i t t u n t , vel tempore hyemis, quando marascalcos illorum ad fodrum d i r i g u n t , de praedentur aut opprimant. E t si egerint, hoc e t i a m , ut praediximus , veraciter Missi nostri

5 4

A.

CHR.

CA.PITULA.RIA

853.

investigent, et nobis renuntient, ut in Seniore hoc sic emendemus , quatcnus homines suos in potestate hakeat, ct contenti sint debitis, et indebita iniuste non appetant. Post ista capitala, sequitur in veteri codice Ms. bibliotheeae Bigotianae fragmentum epistolae turn a Karolo Rege scriptae ad Missos , ut reor, dominicos , hoc modo. Mandamus praeterea ut si Capitula Domini avi et genitoris nostri scripta non hakctis, mittatis ad palatium nostrum de more praedecessorum vestrorum Missum vestrum et script o r e m c u m pergamena ; et iki de nostro armario ipsa Capitula accipiat atque conscrikat. E t vos deinde secundum ipsa Capitula Dei iustitiam , populique à Deo vokis commissi necessarias proclamationes, legaliter emendare solerti vigilanza procuretis. V A L E T E . Istud sacramentimi ìurabunt Franci homines. Ego ili. adsalituram, illud malum quod scach vocant, yel tescciam, non faciam, ncc ut aiius faciat consentiam; et si sapuero qui hoc faciat, non celako: et quem scio qui nunc latro aut scachcator est, vobis Missis dominicis non c c labo , ut non manifesterò. Sic me Deus adiuvet et istae Reliquiae. Istud iurabunt Centenarii. Ego ili. adsalituram, illud malum quod scach vocant, Tel tesceiam non faciam, nec ut alius faciat consentiam; et si sapuero qui hoc faciat, non celako: et quem scio qui nunc latro aut scachcator est, vokis Missis dominicis non celako, ut non manifestem. E t de Francis hominibus in isto comitatu et in meo ininisterio commanentikus nullum recelako , quantum recordari potuero, ut per krevem vokis Missis dominicis non manifestem. Sic me Deus adiuvet et Istae Reliquiae. Mis si autem et Pagi per missalicos qualiter fuerunt tunc ordinati. I . Hincmarus Episcopus , Ricuinus, Engiscalcus, MisSÌ in Remtiano, Vonziso , Stadiniso, Pertiso, Barriso , Caniiziso, Catalaunio, Virtudiso, Bagensoniso, Tardaniso. I I . Pardulus Episcopus , Altmarus , Teodacrus, Missi in Lauduniso, Portiano, Suessonico, Urciso, et Vadiso. I l i . Immo Episcopus, Adalardus Akka, Waltcaudus, Odelricus, Missi in INoviomiso, Vermendiso, Aderdiso, Cui'tricisio , Fiandra, Comitatikus Engilramni, et in Comitatikus Waltcaudi. I V . Folcoinus Episcopus, Adalgarius, Engiscalcus, et Berengarius, Missi in Comitatu Berengarii, Engiscalehi, Gerardi, et iu ComiUUkus lleginarii.

A. CHR.

REGUM FRANCORUMJ

85^.

55

V. Hludouvicus Abba, Yrminfridus Episcopns , Ingilw i n u s , Gotselmus, Missi in Parisiaco, Melciano, S i l v a n e o tensi, Vircasino, Belvacense, et Vindoiliso. VI. P a u l a s Episcopus, Hilmeradus Episcopns, Herloinus , Hungarius, Missi in Rotmense , T e l l a u , Vitnau , Pont i u , Amkianense. V I I . Eirardus Episcopus, Teodericus Abba, Herloinus, Hardoinus, Missi in Aprincato, Constantino, Bagisino, Coriliso, Otlingua Saxonia, et H a r d u i n i , Oxmiso, et in Lisuino. y i i f - Dodo Episcopus , Hrotbertns , et Osbertus, Missi in Cinomannico, Andegayensi, atque Turonico, Corbonis®, et Sagiso. IX. Burcardns E p i s c o p n s , et H r o d u l f u s , et Heinricns Abba, Missi in Blesiso, Aurelianensi, Vindusniso, C a r e n t i n o , Durcasino, D u n i s o , E b i i c i n o , Stampiso, Castriso, Pincesiso, Madreciso. X . Wenilo Episcopns, O d o , e t D o n a t u s , Missi in pago Senonico, Trecasino, Wasteniso , Miiiduniso, Morviso, Proviniso , et in tribus Arcisisis k), et in duobus Brionisis. X I . Teutboldus Episcopns , lonas Episcopus , Isembardus , et Abbo A b b a , D a d d o , Missi in Comitatibns Milonis , et in Comitatibus isembardi, Angustudnno scilicet, Matisconense , Divionense, Cabillono , Hatuariis, et in Tornedriso, et in Belniso, et in Dusmiso Comitatu A t t e l a e , et in Comitatu Romoldi. X I I . H u g o , Gozso, Niyilungus, Mis*i in N i y e r n i s o , Alciodi'iso , Avaliso. T I T U L U S

A p x i d

XV.

A t t i h i a c w m .

IJaec memorialia Capitula, quae sequuntur, dedit Missis suis Domnus Karolus anno dominicae Incarnationis d c c c l i v , in mense lunio, quando apud Attiniacum cum fratre suo Hlothario fuit locutus , ut ilia unusquisque Missus in suo missatico per regnum illius exsequi procuret. ^ Missis pro l a t r o n i b u s , scilicet ut a d d a n t u r , et suppleantur Missi qui ilia peragant quae in Capitulis continentur, quae supra in Silvaco ilium edidisse praescripsimus. I I . De maritima custodia, u t secundum consuetudinem yigilanter disponeretur.

h) al. li'ss. Arclus; Archisiis.

56

A. CUR.

CAPITULA.RU

854-

III De viis per aquas, videlicet ut ubi noriter claus^e erant, aperirentur, sicut antiqnitus fuerunt apertae. IV. De pontibus restaurandis , videlicet ut secundum Capitularia avi et patris sui, ubi antiquitus fuerunt, reficiantur ab his qui lionores illos tenent de quibus ante pontes facti vel restaurati fuerunt. V. De navibus quae vadunt sub pontibus, videlicet ut inde teloneum non exigatur. VI. De advenis quos afiligunt ministri reipublicae, scilicet ut qui ab illis quos Nortmanni vel Brittones adflixer u n t , et ideo mendicando in istud regnum venerunt, vel qui propter adflictionem Aquitanicam liuc venerunt, censum vel operationes exegerunt, hoc cum sua lege illis emendent. Et qui deinceps hoc facere praesumpserit, simul cum emendatione dominicum bannum componat. VII. De latronibus qui nunc nihil mali faciunt, et quod iamdlu fecerunt emendatum babent, et nulius modo super eos clamat, videlicet ut propter hoc modo non puniantur. VIII. De hominibus qui in banno et in poenitentia missi sunt, et peius semper faciunt, scilicet ut a Missis capiantur et constringantur. IX. De monetis, et falsariis fabris, videlicet ut dili^ genter inquirantur et emendenlur. X. De rebus Ecclesiarum in alodem datis , videlicet ut a Missis inquirantur, et describantur, et Regi denuntientur. XI. De monasteriis circumeundis, id est, ut sicut ordinatum fuit, ita Missi exsequi procurent. XII. Dg hominibus qui iterum a novo raptos faciunt, ut a Missis comprehendantur, et constringantur, et ad Regis praesentiam deducantur. XIII. De fidelitate Regi promittenda, id est, omnes per reguum illius Franci fidelitatem illi promittant. Et qui diennt se illam promisisse, aut certis testibus hoc adprobent, aut iurent se illam ante iurasse, aut illam ipsam fidelitatem promittant. Sacrame.ntum autem fidelitatis tale est. Ego ill. Rarolo Hludouvici et Iudithtae filio ab ista die inante fidelis ero secundum meum savirum, sicut Francus homo perrectum esse debet suo Regi. Sic me Deus adiuvet et istae Reliquiae. Anno Incarnalionis Domini D C C C I I V . , v. Nonas Iulias, in mallo Remis isti iuraverunt quod iuratam habuissent Ji~ delitatem. ISTI

IURAVERUNT

ANTIQUITUS.

Teudacrus. Amairicus. Rotboldus. Amalbertus. Dodo.

A.

CHR.

REGUM

FRANCORUM

854.

5 7

Wingboldus. Bernlfus. Wala. Herilo. Heirbertus. Airardus. Gotlandus. Hilpricus. Gerlegius. Amalgisus. Heico. Amalricus, maior de Buxido. ISTI

IURAVEBUNT

F I D E L Í T A T E M.

Goderamnus. Dodila. Sigebcrtus. Fidentius. E r menulfus. Teutgriminus. Wicboldus. Ermengaudus. Rotmnndus. Gislulfus. Haimiricus. Teutbaldus. Drogo. Tlieodericus. Ebroinus. Rodoinns. Gislinus. Wlfridug. Hai— muinus. Wandrebertus. Berecarius. Angelinus. Ado. Qlei— nardus. Ottradus, decanus. Gunlbertus, decanus. Henvincus, decanus. Ozias. Ailus. Teudaldus. Teodoldus, decanus. Bertricus. Rothaus. Ingobertus. Ambiinus, decanus. Gozselmus, decanus. Wlfarius. Flodoinus. Anglebertus. Emmenulfus. Sicbertus , decanus. Hecto. Isaac. Gislardus. Alaricus. Gerardus. Madergaudus, decanus. T I T U L U S A P T J D

XVI.

L E T J D I C A M .

Hae sunt adnuntiationes quas Hlotharius et Karolus apud Leudicam adnuntiaverunt, anno D C C C L 1 V . H L O T H A R I U S ,

SERENISSIMUS

IMPERATOR.

I. S c i r e yolumus vestram omnium fidelltatem quia frequenter praesenti anno dilectissimum fratrem nostrum Hludouvicum invitavimus ut commune conloquium cum fidelibus nostris haberemus, atque cum illis de Domini volúntate, quantum ipse inspirare vellet, ac de sanctae Dei Ecclesiae utilitate, nostroque ac nostrorum communi profectu, honore et necessitate tractaremus et ordinarcmus. Sed quia praedictus frater noster hactenus, sicut optaverämus, quibusdam impedientibus causis, venire distulit, nos illud omittere noluimus quin utiliter nos coniungeremus. II. Nunc volumus vos certos reddere de nostra coniunctione, quia Christo propitio secundum Denm ad salutem sanctae Dei Ecclesiae, nostramque ac vestram communem utilitatem et necessitatem, indissolubiliter corde et opere coniungere nos volumus, ut unum simus in Christo, et vos unum sitis nobiscum. I I I . Sapiatis quia legem qualem antecessores nostri, hoc est, pater et avus noster, vestris antecessoribus concesserunt et servaverunt, similiter vobis perdonamus, et inviolabiliter atque incorrupte, et praesentibus et futuris temporibus, per omnia volumus observare. KAROLUS

I.

GLORIOSISSIMUS

REX.

Hanc siquidein coniunctionem lacere idcirco usque

58

A. CHR.

CAPITULARIA

854.

j m n c distulimus, quia voluimus u t supradictns f r a t e r noster nokiscum pariter conveniens in eadem coniunctione s e ' n o l)is associaret. Sed quia ille aliquikus impedimentis praepeditus yenire o m i s i t , nos audita pertnrkatione q u a m Alius eius facere c o n a t u r , consociare nos voluimus. Sciatis ergo quoniam et in prosperis et in adversis simul erirnus ; n e c poterit nos, Deo adiuvante, ullum oiFendiculum ab ea c a r i tate separare qua fraternis vinculis adstricti sumus. Sed u b i c u n q u e alterno solatio et adiutorio indiguerimus, q u a n t u m Doiuinus p e r m i s e r i t , in invicem supportari et sustentiiri cupimus, atque contra omnem t e r r e n u m inimicum a u x i l i u m in a l t e r u t r u m f e r r e volumus. II. Si autem isdem f r a t e r n o s t e r , sicut optamus et ei mandamus , h o c agere distulerit, nos ita coniuncti sumus u t tinns alteri tale praebeat solatium et adiutorium q u a t e n u s u b i c u n q u e necesse f u e r i t , amodo et d e i n c e p s , sicut p r a e misimus, unusquisque r e g n u m sibi divinitus eommissum q u i e t e obtinere possit. E t si aliquis pari suo superstes extiterit, ipse qui remanserit, nepotes suos una cum regno patris sub t u i t i o n e et d e f r n s i o n e liabeat; ut contra adversantium m a c h i n a t i o n s , auxiliante D e o , ita m u n i t i existant q u a l i t e r quieto ordine r e g n u m patris oktinere valeant. III. Certissime igitur devotionem vestram scire cupim u s , quia veraciter nos recognoscimus in multis D e u m o f f e n d i s s e , animosque vestros negligenter molestasse. Quae videlicet cuncta ita l'avente C h ri sto pro viribus e m e n d a r e voti h a b e m u s , ut et Deum placare et vestrae devotioni satisfacere possimus. De q u i h u s omnibus certiores vos r e d d e r e curabirnus cum pluriores nostri fideles c o n v e n e r i n t , aut cum praefatus f r a t e r noster, ut ei m a n d a v i m u s , v e n e r i t , si tamen venire v o l u e r i t , q u o m o d o c u n q u e vobis a m a bilius e r i t ; ita u t veraciter cognoscatis promissionem nost r a m omnimodis a d t e n d e r e et pienissime nos observare velie. I V . I l l u d praeterea in c o m m u n e vestra et o m n i u m comperiat solertia quia ideo vobis in hoc sacro loco Laec sollicite d e n u n t i a r e v o l u m u s , ut noveritis cuncta quae d i cimus, Domino f a v e n t e , Sunctisque eius suffragantibus , in q u o r u m praesentia d e n u n t i a n t u r , inviolabiliter observaturos nos esse. Hoc est sacramentum quod ( sibi très Fratres Francorum Reges 1 ) mutuo iuraverunt. Ab liodierna die et deinceps, si Hludouvicus f r a t e r n o s t e r illud sacramentum q u o d contra nos i u r a t u m h a b e t , i n l) Desuní, in al- CoJd.

A. CHR.

REGUM FRANCORUM

854.

59

fregerit yel infringit, ant filii eius ad talem partem regni quam tu contra eum acceplam liabes, in quantum Dorninus posse dederit, et contra ipsum et contra filios eius, ac omnes qui earn tibi auferre voluerint absque iusta et rationabili occasione, si tu expetieris, adiutorium tibi defensionis praestabo. Si autem ego te supervixero, filiis tuis talem partem regni quam tu contra me et meum fratrem acceptam liabes, non auferam, sed consentiam. Et si ipsi vel fideles iliorum expetierint defensionis adiutorium contra ipsum fratrem nostrum et Alios eius, ac omnes, ut earn tenere possint, adiutorium in quantum potero praestabo , si tu aut filii tui idipsum adiutorium mihi praestaveritis, et a nobis vos non dissociaveritis. T I T U L U S PRAECEPTUM

CONFIRMATIONS

XVII.

PRO ECCLESIA

TORNACENSt.

Datum apud Vermeriam Falcitium regium, VIII. Kalendas siugusti, anno Christi DCCCL1V. Karoli Calvi Regis X V . K-aromjs, gratia Dei Rex. Quia venerabilis vir Immo, NoTiomagensis atque Tornacensis Ecclesiae Episcopus, utilitatem sibi comrnissae Ecclcsiae et necessitatem Canonicorum suorum praevidens, scilicet ut rebus exterioribus adliibitis, divinum cultum ac ministerium proprii officii liberins possit explere, deferens privilegium quoddam venerabilium Episcoporum nostrorum manibus roboratum, in quo quaedam res ad usus praefatorum Canonicorum suorum delegatae detinebantur, liumiliter petiit ut id easdemque res cum appendiciis suis praedictae Ecclesiae sanctae Dei genitricis Marine semper Virginis, in praefata civitate Tornaco sitae, in usibus ac stipendiis Clericorum ibidem Domino servientium perpetualiter liabendas, nostris confirmaremus edictis. Fuerunt namque temporibus anlecessorum eius praescriptae civitatis Clericorum usibus applicatae, villa Lamedinius cum integritate sua, et mariscus unus in Flandrense pago, necnon etiam decimae populi iuxta antiquam consuetudinem ad eundem locum con(luentis. Praeterea ab eodern venerando Pontifice acquisitae res et snperadiectae sunt liae, id est, in pago Bragbantense, in loco qui dicitur V i l l a , quicquid Hrotscindis Deo devota in eodem loco habuisse cognoscitur, ad partem praedictae Ecclesiae tradidit, necnon et mariscum in pago Flandrensi quem Otgisus Presbyter et Butgisus germanus eius fritter praefatae Ecclesiae contulerunt, telo neum ctiam praefatae civitatis Tornacensis, et insnper No-

60

A. CHR.

CAPITULARIA

8Ì6.

viomo v ì n a e de q u i b u s s e c u n d u m temporis qualitatem coll i g u n t u r modia c e n t u m viginti. Has d e n i q u e res, sicut i n privilegio Episcoporum c o n t i n e t u r , s e c u n d u m p r e n o m i n a t i r e v e r e n d i Pontiiicis Immonis rationabilem constitutionem, sumptibus et i n d u m e n t i s ceterisque utilitatibus praesignatis Canon ¡eis sanctae Mariae, eiusdem saepedicti v e n e r a n d i P r a e sulis supplici d e p r e c a t o n e , p e r e n n i t e r b a b e n d a s d e c e r n i i n u s et firmamus ; videlicet u t remota necessitatis i n q u i e t u d i n e , ipsis etsuccessoribus e o r u m liberius p e r omnia t e m p o r a , p r o nobis e t regni stabilitale, Christi misericordiam a s s i d u i s ' p r e cibus i m p l o r a r e delectet. P r a e t e r e a statuimus ut ultra t r i c e n a r i u m n u m e r u m in conqregatione f r a t r u m praedictae Ecclesiae sanctae Dei g e nitricis Mariae n u l l u s C l e r i c o r u m a d i i c i a t u r , nisi f o r t e superadiectae f u e r i n t aliae p r a e t e r istas res quae ad usus e o r u m sine m u r m u r a t i o n e s u f f i c i e n t ; q u a t e n u s moderata r e r u m distributio p r a e f a i o r u m C l e r i c o r u m in memorato loco s e c u n d u m proprii Pontiiicis administrationem sufficiens, n o n alia constitutione m o v e a t u r q u a e e o r u m animos aliqua t u r b e la in d i v i n o servitio tepescere cogat. Ut a u t e m h a e c p r a e c e l l e n t i a e nostrae confirmatio p e r p e t u u m in Dei n o m i n e obtineat v i g o r e m , de a n u l o n o s t r o s u b t e r cam iussimus sigillar). GUIUERMUS

a d v i c e m LUDOVICI r e c o g n o v i t .

Data vili. Kalendas A u g u s t i , I n d i c t i o n e i v , a n n o i v , r e g n a n t e KAROIO gloriosissimo Roge. A c t u m V e r m e n a palatio regio. T

I

T

U

L

I

T

S

X V I I I .

Hoc est Consilium quocl Episcopi et Abbates et caeteri fìdeles Domni Kciroli apud Bonoilum communiter Uli dederunt, anno incarnationis Domini nostri Jesu Christi DCCCLV1. in mense Augusto. I n c r e p a t i o q u a m in epistola Domini Apostolici n o b i s c u m / ) e t c u m aliis fidelibus vestris a u d i v i m u s , severissime nos t a n geret, si nos aliter non egissemus q u a m isdem D o m n u s A postolicus nos e g i s s e , s e c u n d u m q u o d ipse a u d i e r a t , c u m m a g n a auctoritate mandavit. Nam quia nos in isto facto, u n d e nos specialiter r e d a r g u i i , c o n s e u t i e n t e s non f u i m u s , et vos ac fìdeles vestros, q u o s inde a d m o n e r e convenit, e t verbis et scriptis, sicut ipsi scitis, et maftentia scripta t c s t a n t u r , f r e q u e n t e r et salubriter c o m m o a u i m u s , u t quod c o n t r a s a -

i) al mss. vobiscum.

A. CHR.

REGUM

FRANCORUM

856.

6l

latem et auctoritatem factum erat emendaretur et ne deinceps committeretar, omnimodis caveretur, damnabiliter ista increpatione non tangimur. Scd et nunc nostris monitis illius monita coniungentes, et iliius monitis nostra monita subiungentes, liortamur ut statum monasteriorum in regno vcstro consistentium, aliter quam debeat et deceat perversum ac confnsum, quunto citius et' melius ac possibilius atque rationabilius potueritis, restituere et corrigere studeatis. Et non solum hoc vos et commissos vobis in regno vestro agere commonemus, verum etiam monemus, liortamur, et precamur ut capitula quae vos ipse cum fidelibus vestris in Colonia villa manu propria confirmastis, sed et ea quae in Belvaco civitate Episcopis tradentibus sub conditione notissima sascepistis, ilia quoque quae cow fratribus vestris secus Teudonis villam in loco qui dicitur Indicium approbastis, ill a— que quae in Yerno palatio synodaliter prolata suscepistis, ea etiam quae in Sparnaco de Episcopalibus capitulis cum illustribus viris et sapientibus liaronibus vestris observanda delegistis, sed et ilia quae cum Fratribus vestris apud Mars11 am manu propria confirmastis, vcrum et ilia quae in Synodo Suessionica, cui vestram praesentiam exhibere dignati fuislis, acceptastis, necnon et ilia quae in Silvaco decrevistis, cum liis quae in Leodico cum fratre vestro Illotbario adnuntiastis, diligenter et frequenter ad memoriam redncatis ac relegatis, et quae in regno vestro contra ilia acta sunt, contraque divinam et salubrem auctoritatem, quam progenitores et praedecessores vestri directo ordine tenuerunt et observaverunt, perpetrata sunt, quantocius ratio et possibilitas permittit, corrigere procuretis. Et ne de caetero a quocunque contra haec agantur, communiter omnes cooperante Domino caveamus. Et si iquid contra haec actum fuer i t , statim ut citius fieri potuerit, aequitate et ratione ac possibilitate dictante , absque dolo, cum recta intentionc et lege ac auctoritate competente unicuique ordini conrigatur. E t ne leve cuiquam videatur quod Deo teste, ac mediante manu propria confirmatum, et sponsione cum veritatis, quae Deus est, assertione prolatum e s t , discat ex confirmationis cautione in terris, et ex baptismatis ac caeterarum obscrvatiopum confirmatione in coclis, quantis nexibus quisque tcneatur obstrictus; omnesque quod divino spiritu dicitur communiter audiamus : Nisi conversi fueritis, gladiuni suum vibrabit; arcum suum lelendit, et paravit ilium et in eo paravit vasa mortis, De quibus non omnes ad se et mandatorum suorum observationem conversos, ct in observatione eorumdem permanentes, eripiat Iesus Cliristus Dominus noster; cui est honor, ct gloria, potestas, et imperium per omnia secula seculorum. Amen.

62

A. CHR. T

I

CAPITULARIA T

U

L

U

S

856. X I X .

AD FRANCOS ET AQUITANOS MISSA DE CARISIACO. Jiaec quae sequuntur Capitula misit Domnus Rex Karolus ad Francos et Aquitanos, qui ab eo disciverant anno incarruitionis domitiicae DCCCLVI, Nonis lulii de palatio Carisiaco, per fideles Missos suos Adalardum Abbatem, Roduljutn, Richuinum, Adalgarium, et Berengarium. i. M andat yobis noster S e n i o r q u i a suus a v u n c u l u s R h u o d u l f u s ill! de vestra fidelltate nuntiavit, q u o d vos i l i u m precastis u t ad vos suos denoininatos iideles in sua m e r c e d e t r a n s m i t t e r e t , et vos illi p e r illos vestram nec'essitatem et vol u n t a t e m m a n d a r e volebatis; et si aliquid f a c t u m habcbatis q u o d necessitas fuisset c m e n d a r e , v o l u n t a r i e p e r i l l o r u m consilium e m e n d a b a t i s , et q u o d vobis consilium d o n a v e r i n t ad nostri Senioris fidelitatem et vestram s a l v a t i o n e m , v o l u n t a r i e faceretis. II. E t m a n d a t vobis n o s t e r S e n i o r quia placet ei q u o d illi suus a v u n c u l u s de vestra fidelitate et bona v o l u n t a t e n u n t i a v i t ; et s e c u n d u m vestram d e p r e c a t i o n e m transmittit nos, sicut precastis, ad vos ; et m a n d a t vobis q u i a si aliquis de vobis se reclarnat q u o d iniuste alicui de vobis fecit, et ad r e c t a m rationem et iustum i n d i c i u m v e n i r e n o n p o t u i t , a u t p e r insidias aliquas a u t ipse S e n i o r noster, aut aliquis ad ili u m , a l i q u e m de vobis c o m p r e h e n d e r e voluit, et p r o p t e r h o c ad t e m p u s aliquis de vobis ab illius p r a e s e n t i a et ab illius servitio se s u b t r a x i t ; q u i a omnis q u i p u n q u e de vobis a d r e c t a m r a t i o n e m ad i l i u m et a n t e suos fideles v e n i r e v o l u e r i t , hoc ei concedit. E t si iuste et r a t i o n a b i l i t e r i n r e n t u m f u e r i t quocl r e c t a m r a t i o n e m c o n t r a e u m aliquis de vobis hab u e r i t , c u m consilio fidelium s u o r u m hoc v o l u n t a r i e e m e n dabit. E t si i n v e n t u m f u e r i t q u o d illam causam unde- aliquis de vobis c o n q u i r e r e voluerit, p e r r a t i o n e m f e c e r i t , volet u t sicut p e r r a t i o n e m fecit, ita facta p e r r a t i o n e m permaneat. • H i . Mandat vobis u t si aliquis de vobis r e c t a m r a t i o n e m ad i l i u m et ante suos fideles p r e c a v e r i t , et i n d e in r e c t a m r a t i o n e m v e n e r i t , et iuste et rationabiliter i n v e n . turn l'uerit q u o d r e c t a m r a t i o n e m a l i q u i d de vobis non habeat, et ipsa recta r a t i o i l i u m c o n v i c e r i t , quia si se c o n c r e d i d e rit et h u m i l i a v e r i t , et e m e n a a t i o n e p e r m a n e r e voluerit, quia sicut cum suis iidelibus r a t i o n a b i l i t e r i n v e n e r i t ut r a t i o n a bilem misericordiam f a c i a t , v o l u n t a r i e paratus est i'acere.

A. CRR.

REGUM

FRANCORUM

856.

63

IV. Mandat vobis qaia si aliquis est de vobis qui non se confidit in sua conscientia , ut rectam rationem precare aut non valeat aut non audeat, et se rccogiioscit et poenitct, et misericordiam illius et indulgentiam pctierit, quia ilium, tantum u t .inante sicut debet se caveat, voluntarle u n i c u i que qui sic se recognoscit, misericordiam et indulgentium donat. V. Mandat vobis u t ne aliquis de ilio inante dubitet quia ipsam rectam rationem, qui illam q u a e r i t , semper illi vult conservare, et illam misericordiam quam modo ¡Ili concedit, similiter illam semper vult conservare, si ille aliara iterum talem causam non commiserit pro qua p e r rectam r a tionem iustum indicium debeat sustinerc. VI. Mandat vobis quia si aliquis de vobis talis est qui dicat quia pro paupertate et necessitate, quia multos dies in illius servitio m i s i t , et omnia quae habuit d i s p e n d i t , ad talem coniunctiouem, u t aliquid impetrarci quod per servitium impetrare n o n p o t u i t , se coniuns.it, quia si hoc nostro Seniori ante suos fidcles d e m o n strare p o t u e r i t , et hoc si verum inventum fuerit quod S e nioris nostri culpa fuerit quod per necessitatem aliquis de vobis rationabiliter de servitio alius se tali modo subtraxerit, quia Senior noster hoc voluntarie recognoscit, et cum Consilio de suis fidelibus hoc quam citius et rationabilius p o t u e r i t , emendabit. V I I . Mandat vobis quia si aliquis de vobis dixerit quod hoc quod fecit, non pro sua iniidelitate ncque pro sua desinhonorantia , fecit, et timet aliquis de vobis quod noster Senior alicui de vobis reputare inante debeat hoc f a c t u m , aut pro sua infidelita aut pro sua desinhonorantin, et propter hoc iam ultra ad illuni non debeat consilium acaptare, quia qualiscumque de vobis tali modo in isto facto cornmiscul.itus est, si inante illi sic fìdelis et obediens et adiutor ad suum regnum et debitum honorem continendum f u e r i t , sictit per rectum homo suo Regi et suo Seniori esse d e b e t , quia nulli de ista causa volet reputare , sed totum ex corde dimittere quod in illius persona in ista causa eommisit, et suuni servitium, quod illi et ante f e c i t , et adliucDeo iuvante faciei', debite et rationabiliter vult illi mcrere. Si autein aliquis illi aut alicui iniuste abstulit, lex h o c , sicut consuctudo et rectum e s t , paciiicabit. V i l i . E t sciatis quia Sonior n o s t e r , sicut subinde vnl u i t , Deo gratias, n u n c ad bonum alFectnm perduxit, et rogavit (¡deles suos ut sine ulla mala suspicione de illius iracundia aut animi commotione commuir.ter quaerant et inveniant, atque describant hoc quod ille secundum suum ministeriumfacere debet, et quae facere illuni n ou condeceant. E t ubi-

64

I A. CHR.

CAPITULARIA

856.

cunqueinventumfueritquod fecit quod facere 11011 debuit,paratus estut cumDei adiutorioet fidelium suoram consilio hoc quam citius cum ratione et possibilitate emendare potuerit, emendet et inante corrigat , et correcta custodiat; ct quod facere debuit, quod ad salutem ethonestatem illius pertinuit,et aliquid minus fecit hoc cum Dei adiutorio et fidelium suorum consilio et auxilio facer« quam citius cum ratione et possibilitate potuerit, facial. I X . E t similiter vult ut nos quaeramus et inveniamus et describainus quid et qualiter nobis fidelibus suis in unoquoque ordine contra ilium conveniat f a c e r e , et quid non conveniat facere; ut ilia quae conveniunt faciamus, et ilia quae non conveniunt caveamus, et ubicunque in retro aliqua a nobis suis fidelibus in quocunque ordine facta sunt quae non condeceant, cum Dei et illius auxilio et nostro c'ommuni consilio quam citius cum ratione et possibilitate emendare potuerimus, emendemus, et inante corrigamus, et correcta custodiamus. X . E l sciatis quia sic est adunatus cum omnibus-«uis fidelibus in omni ordine et statu, et nos omnes sui fideles de omni ordine et statu, ut si ille iuxta humanam fragili— tatem aliquid contra tale pactum f e c e r i t , ilium honeste et cum reverentia, sicut Seniorem decet, ammonemus ut ille hoc corrigat et emendet, et unicuique in suo ordine debitam legem conservet. E t si aliquis de nobis in quocunque ordine contra istum pactum in contra ilium f e c e r i t , si talis est ut ille inde eum ammonere valeat ut emendet, faciat; et si talis e£t causa ut inde ilium familiariter non debeat amm o n e r e , et ante suos pares ilium in rectam rationem mitt a t , et ille qui debitum pactum et rectam legem et debitam Seniori reverentiam non vult exhibere e t o b s e r v a r e , iustum iustitiae iudicium sustineat. E t si sustinere non voluerit, et contumax et rebel I is extiterit, et converti non potuerit, a nostra omnium societate et regno ab omnibus expellatur.Et si Senior nosier legem unicuiquedebitam, et it se et a suis antecessoribus (nobis et nostris antecessoribus) perdonatam , per rectam rationem vel misericordiam competentem unicuique in suo ordine conservare non voluerit, et ammonitus a suis fidelibus suarn intentionem non voluerit, sciatis quia sic est illi nobUcum et nos cum illo adunati, et sic suinus omnes p'er illius voluntatem et consensum Conlirmati E p i s copi atque Abbates cum laicis et l u i c i c u m viris ecclesiasticis , ut nullus suum parem dimittat ut contra suam legem et rcctam rationem et iustum iudicium, etianisi voluerit, quod absit, R e x noster alicui facere non possit. X I . E t sciatis quia ad hoc quaerendum et inveniend u m , et statuendum alque confirmandum, cum nostro et

A. CHR.

REGUM FRANCORUM

856.

65

caeteroram fidelium suornm consensu, habet noster Senior constitntum locum Vermeriam palatium , et tempus ac diem xiv. Kalend. Angustí; ét habet ex nomine descriptos fideles suos, per quorum tractat • m ista causa Deo adiurante ad perfectionetn perveniat; et habet vn. Kalendas Angustí ad ipsum palatium Vermeriam generaliter omnes fideles suos convocatos, ut omnibus suam voluntatem et perdonationem et nostram, qui fideles illius sumas, devotionem accognitet; ut ista convenientia, quam teste Deo confirmabimus, inante diebus vitae nostrae conservetur, et ipse suis successoribus contra successorcs nostros , et nos nostris successoribus suis 6uccessoribus conservandam in Dei nomine relinquamus. X I I . E t sciatis quia vult Senior noster, ct nos ac caetcri fideles illius, ut si vos, qui illius fideles ct consiliarii esse debet is, volueritis, sicut vobis diximus, ad illius praescntiam et fidelitatem atque servitium venire , et nobiscum in ista societate esse, quia et ipse et nos quae voluntarle volemus , ut cum nobis hoc ct quaeratis ct inveniatis, et statuatis et confirmetis atque conservetis , ct nos cum vobis similiter.- et vobis aliis omnibus, sicut et nobis, debitam legem et rectam rationem dehinc inante, sicut rectum est, vult conservare, sicut sui antecessores, qui hoc melius et rationabilius fecerunt, nostris et vestris antecessoribus in omni ordine conservaverunt. X i l l . E t mandat vobis noster Senior quia si aliquis de vobis talis est cui suus seniora tus non placet, et illi simula t tit ad alium Seuiorem melius quam ad ilium acaptare possit, veniat ad ilium, ct ipse tranquillo et pacifico animo donat illi commeatum ; tan turn ut ipsi et in suo regno vel suis fidelibtis aliquod damnum aut a I i quam marritionem non facial ; et quod Deus illi cupierit, et ad alium Senioremacaptare potucrit, pacifice liabeat. X I V . E t si aliquis fuerit de vobis qui voleat dicere quia non credit Senioris nostri (idem, et suspectus sit de sua perditione, et propter hoc non audeat aruljulare ad ilium, nos vobis damns Dei et nostri Senioris Karoli fidem, et dc suisEpiscopis et fidelibus(Clericis m) fidem, quia quantum Deus nos salvaverit, et vos vos ipsos saivaveritis , sani ambuletis, et sani cum illo sit'is; «t sani, si vobis cum illo, sicut debet, non convenerit, retornetis; tanlum ut pacifice et sine seditione ambuletis, et suos fideles non sollicitetis. X V . E t si adliuc dubitatis, et aliam firmitatem quaeritis, tantum ut contra rationem non quaeratis, si ad ilium, sicut diximus, ambulare vultis, etiam et ad hoc parati sumus ut faciamus; quia certi sumus quia omnia cum securitate facere possumus. M) al. lus. damns,

5

uerit, et rationabihtrr petierit, rationabilem misericordiam e x h i b e b o , sicut fidelis R e x suos fideles per rectum bonorare et salvare et unicuiq u e competentem legem et iustitiam in unoquoqne O n l i n e conservare, et indigentibus et rationabiliter petcntibus rationabilem misericoi'diam debet impendere. E t pro millo liomine ab l i o c , quantum dimittit humana f r a g i l i t a s , p e r studinm aut malivolentiam v e l alicuius indebitum lioi'tamentum d e v i a b o , quantum mihi Deus intellectum et possibilitatem donaverit. E t si per fragilitatem contra hoc mih i subreptum f u e r i t , cum hoc r e c o g n o v s r o , voluntarie i l l u d emendare curabo.

A. CHR.

ItEGUM

FRANCORUM

858.

79

Hincmarns A r c h i e p i s c o p i , Immo Episcopns, Yrminfridus Episcopus, Hincmarus Episcopns, Hilduinus Abba. Hungarius, Engilramnus, Isembardus, O d o , Osbertus, Ratbodus, H u n f r i d u s , Odalricus, Rliodnlfus, Engisclialeus, H e r l a i n u s , Hitto. T

I

T

U

L

U

S

X X V I I .

Efistola episcoporum ad Ludovicvm , begem geamanuf. Haec quae sequuntur Capitola miserunt Episcopi provinciarum Remensis el Rotomagensis a Carisiaco palatio, quo conveneratit, per Wenilonem Rotomagensein Archiepiscopum, et Erchanraum Calalaunensem Episcopum, Hludouvico Regi in Attiniaco palatio consistenti, anno Incarnationis dominicae DCCCLV1II. in mense Novembrio. Domno Hludouvico, Regi glorioso, Episcopi Remorum dioeceseos atque Rotomagensis, qui adesse potuimus. (Excusant cur ad conventum Remensem venire non potuerunt ) I. L j t t e r a s dominationis vestrae qiiique nostrum habuimus, qaibus iussistis utvobis vii. Kal. Decembr. Remis occurreremus, qnatenus ibi nobiscum et cum caeteris fidclibus Testris de restauratione sail eta e Ecclcsiae, et de statu ac salute populi Cbristiani, tractaretis. Sed nos ad placitum illud occurrere non potuimus, et propter incommoditatem et breyitatem temporis, et propter i n eon venie ntiam loci; et quod est lugubri u s , propter confusionem tumultus exorti. Scd et divinis legibus, quas et vos observaturos cum vestris fratribus nobis denuntiastis, cautum esse d i n o s c i t u r , quia sicut nec Archiepiscopi sine Coepiscopi, ita nec Coepiscopi sine Archiepiscoporum consensu Tel iussu, nisi quae ad proprias pertinent parochias, 'debent praesumere, et in tam angusto tempore Archiepiscoporum litteras non valuimus de conventu habere. Quapropter noverit vestra sublimitas quia mandatum vestrum nostra non contempsit humilitas ; sed, sicut longe est ante nos dictum, qui iubet impossibile, faci t se contemptibilem.

( Quaeruntur quod eorum monitis et consiliis hactenus non paruerit. ) I I . Sed et tractatum de restauratione sanctae E c c l e siae, ct statu ac salute populi C b r i s t i a n i , quod nunc vos •obiscum habere velie dicitis, iustius et ràtionabilius illud

80

A. CHR.

CAPITULARIA

858.

baberi poluisset, si nostris, quin potins divinis consiliis f t observation ¡bus atque obtostationibus superno respect« ol»temperare voluissetis; quia non nostra scripsimus, mandavimus, diximus, sed quae dictante caritatc, quae Deus est, in litteris sacris invenimus, et quae naturae insita recognoscimus. Caeterum quae contra ilia quae scripsimus, mandavimus, diximiis', acta sunt vel nguntur, naturalis legis morbus et vitiurn etiain a minus sapientibus esse dinoscitur. Qua de re prudens quisque resipiscat, et sapiat quam grandi ter Deus n'lenditur quando in sic grandibus et apertis non ignorantcr peccatur. IJnde scriptum est : Descendant in infernum viventes, id est, labantur in pcccatum scientes. Quae divina permissione merito,mundi patientis, propter communia peccata nostra, pastorum scilicet et gregum, propter delieta Regis et regni, eveniunt, sicut scriptum est: Immissione* per Angelos malos, viam fecit Dominus semitae irae suae. Tamen, sicut Veritas protcstatur, non erit sine ultione vindictae nec ipsi virga furoris Domini. Sic legimns, sic audivimus; sic vidimus, et pro certo sic cito videbimus : quondam licet peccatorcs simus, sed poenitentes, et in divina dementia forlitcr coniìdentes, ministerium sacrum operante Spiritu sancto suscepimus, sine quo sacra non ministrarmi», et nobis dictum à veritate veraci ter scimus : Non vos estis qui loquimini, sed Spiritus Fatris vestii qui loquitur in vobis. {Quod saepius illuni ad ineundum cum fratre hortuti sint.)

concordlam

I I I . Et licet dominatio vestra melius noverit de quibus scriptis, mandatis, et dictis dicamus, tamen non ab re est si etiam et nos ¡Ila ad memoriam vestram reducamus. Pri mo quideih per Hildegarium, venerabilem Episcopum scriptis et dictis; secundo per Aeneam, lionorabilcmEpiscopum litteris et verbis; item per Aeneam verbis, deinde per Ili ncmarum Remensem et Wenilonem Rotomagcnscm Arcliiepis«f>D0S ; iterum per oosdem , purn aliis quos ipsi vocastis, on nuae saluti fuerunt congrua sùHìcienter1 audistis , quando sic a i et ante petivimus ut frater vester et orancs fideles illius ante vestram fideliumque vestrorum praesentiam in rationcs loco et tempore congruo venissemus, et quae male gesta forent ves r ro C o n s i l i o et auxilio cum Dei adiutorio fierent e m e n d a t a . Pro quibus omnibus dictis non obaudientibus valde tim'cmiis quod dicitur : Si sermonem meum se'rvavcrunt, et vestnm scrvabunt r et reliqua quae Dominus comTninatur. Et si ilia non sunt exaudita, putari potest et nee ista quae vos dicitis apud nos velie quaerere et audire, cxaudi'entur. Videturque quibusdam, ut sicut Dominus, quando quaesivit ficus in ficulnea cui maledixit, cum non esset,

Jl CHR.

REGUM FRANCORUM

858.

81

teste Evangelio, tempns ficorum, aliad voluerit significare, ita et in lioc citato et incongruo conventu, remota doininationis vestrae sinceritate, de qua nihil contra puritatcm volumus autumare , alia quaedam possint intelligi. E t quia beatus Petrus oinnem monet Episcoputn ut paratus sit ad satisfactionem omni posccnti se r a t i o n e m , quae n u n c videmus,pro tempore damus fideliter dominationi vestrae consilia. (Ut consideret cur in fratris regnum venerit, sustinere velil, qualia, facit,)

et ulrum

talia

I V . Frimo quidem in ipsa radice cordis a d v e n t u m vestrum in hoc regnum inspicite, et coram oculis D o m i n i , cui secundum Psahnistam cogitatio hominis confitetur, statera aequitatis ponderate ; et quicquid hortatores et consiliarii ac laudatores yestri vobis dicant, ad cor redite ; et quicquid ad accusationem et commendationem adventus vestri invenire et dicere potueritis , vestram conscientiam interrogat e , et si talia sustinere vultis qualia l'acitis, iudicate. E t illam horam quam certi estis quia nullo modo poteritis efi'ugere, quando anima vestra de corpore exiet, ante mentis oeulos ponite, quando totum m u n d u m et omnem potestatem et omnes divitias, et ipsum corpus dcrelinquet, et sine adiutorio uxoris ac filiorum, et sine solatio et comitatu d r u d o rum atque vassorum nuda et desolata exibit, et quicquid cogitavit et ordinare disposuit, infectum dimittet, sieut dicit Scriptnra: In ilia die peribunt omnes cogitationes eorum; et videbit omnia peceata sua et sentiet, videns diabolos se constringentes et coartantes, et quidquid contra caritatem et fidem debilam cogitavit, parabolavit, et fecit in isto seculo, et per dignos poe.nitentiae fructus non emendavit, ante oculos semper liabebit, et effugere volet, et non valcbit. IS'am certum est quia ad omnes h o m i n r s , quando e^rediuntur de corpore, veniunt diaboii, et ad iustos, et ad peccatores : sed et ad ipsum Christum venit , in quo shuiii nihil invenit, sicut scrip turn est: Venit Princeps huius mundi, et in me non habet quicquam. E t crede nobis veraciter, Rex utinam semper bone et Christiane, nec longe e s t , sed satis et plus quam speretur, prope tibi est ilia bora. Propterea non te setlucant ista quae vides. In tempore quippe patris vestri vidimus per aliquos incepta et facta quae in tempore isto, per istos qui ista conficiunt, videmus fieri, ct per alios videbuntur compleri. E t quando tibi adveniet hora exitus tui, sicut rident nunc, quando per te obtinent quae volunt in hora voluntatis suae, sic ridebunt et in hora exitus tui, et quaerent quomodo per alium teneant quae per te obtinuerunt. Quod et fieri potest u t quldam etiam quaerant in tempore tuo. Sed et illi, nisi dignam poenitentiam egerint,

6

82

A. CHR.

CAPITULARIA

858.

miserabiliter ad illam horam venient «xitus s a i , sicot r e nerunt et illi qui defecerunt a pa tre tuo cum fratre tuo. JNam ut ilii ordinantes seditiones in paternam rcverentiam, sic et isti vos excitantes in fraternam dilectionem, nomen pacis et statum Ecclesiae et salutem ac unitatcm populi obtendere studuerunt ; et latebat sub melle venenum. E t completum est in illts, completurque in istis Psalmistae dictum : Qui loquuntur pacem cum proximo suo , mala autem in coraibus eorum: et reliqu;< quae sequuntur. Et receperunt illi in seculo isto quae nota sunt, et receperunt in seculo altero quae in iudicio plenius cognoscentur. Quorum isti intuentes exitum,timere debuerant actionem: et facient, si illos respexerit Dominns, qui respicit humiles, et custodit parvulos. E t sic pestilente flagellato, ut scriptum est, sapientior erit parvulus ; et sapient, quia non repellet Dominus plebem suam, nec oblmscetur in finem, quoniam propter miseriam inopum et gemitìi ni pauperum nunc exurgam , dicit Dominus. Ali'oqui sicut tunc dixit illis , ita et nunc dicit Dominus istis: Taciti, numquid semper tace.bo? quasi parturiens clamalo. Nonchtm renit hora me», sed nunc est bora vestra, etpotestas tenebrarum. E t quidem in hac die tua quae ad pacem tibi ! nunc autem abscondita sunt ab oculis tuis, quia venient dies in te. Roga tibi, quaesumus, in tali loco ubi bene possis intendere faomeliam sancti Gregorii legere in lectione Evangelii: Videns Jesus civitatem, flevit super illam. Precamur vos, Domine, ut et diem ante mentis oculos habcatis quando cum omnibus botninibus anima vestra proprium corpus recipiet, et venietis ante faciem aeterni Iudicis in conspectu omnium angelorum et hominum: in qua die, sicut dicit sanctus Paulus, iudicabit Dominus unumquemque, non per alienum testimonium, sed occulta uniuscuiusque per cogitationes accusantes, aut etiam defendentes, quando recipiet unusquisque propria corporis prout gessit, sivebonum, si ve malum. Et non despicientur tunc nostra verba quae scripsimus , ab eis qui nunc ilia contemnunt; quando sine dubio replicata erunt in testimonium in ipso tremendo iudicio , et nullus illorum te tunc adiuvabit, qui nec seipsum adiuvare sufficiet, quando ibunt qui talla agunt qualia audimus et sentimus atque dolemus, si in talibus perseveraverint, in ignem aeternum, et iusti qui iniusta patiuntur , in vitam aeternam. (De iis quae crudeliter et impie, ea prohibeat et

qua transibat, compescat.)

fiebant,

ut

V. Quia tanta et talia crudelia et abominanda fieri perparochiasquas pertransitis audivimus, etquaednm sentimus, qunedam sentire timemus, et illis quisenserant et sentiuut condo-

A. CHR.

REGUM FRANCORUM

»58.

83

lemus, quae calamitatem et miseriam quam aPaganis patimnr superant, quoniam a Christianis in Christianos, a parentibus in parentes, a Rege Christiano in Regem Christianum, a f r a tre infratrem, contra omnes leges divinas et liamanasaguntar: contra quos clamatEcclesia a Paganis af&icta: Et super dolorem vulnerum meorum addiderunt: et nos omnes c u n c t i q a e patientes, sustinuimus pacem, et non venit; quaesivinius bona, et ecce turbatio; propterea talia p r o h i b e t e , compescite, e t sedate; quoniam palatium vestrum debet esse sacrnm, et non sacrilegium. Palatium enim Regis dicitar propter rationabiles homines inhabitantes , et non propter parietes insensibiles sive macerias. E t R.ex a regendo d i c i t a r , a t se sub D e o et bonos cum D e o puritate c o r d i s , veritate o r i s , firmitate stabilitatis r e g a t , et pravos a pra-itate corrigat et in rectitadinem dirigat. E t si quae male facta sant emendare venistis, peiora quam viderimus u Christianis in Christianos fieri, mgerere non debetis. E t si pacem facere adrenistis, pacem paciiice ab auctore pacis obtinere debetis. E t si discordiam effugare et caritatem redintegrare venistis , ilium quam Christus per Paulum docuit, monstrare debetis. A i t e n i m : Caritas non est ambitiosa, non agit perperam, non quaerit quae sua sunt, non gaudet super iniquitate, congauaet autem veritati: quae est de corde puro et conscientia bona , et fide non ficta; quae operatur per dilectionem^ et non per potestatem Tel indebitarn cupiditatcm: sine qua caritate, sicut scriptum est, ctiam si quis tradidcrit corpus suum a t nrdeat, nihil illi prodest. Quam omnibusDominus in signum d e d i t , nt sciant si quisque est Christianus, aut si intrabit i n r e g n u m D e i , an n o n , dicens: In hoc cognoscent omnes quia mei discipuli eslis , si dilectionem habueritis ad invicem. Nam qui in primordio fidei discipuli appellabantar, nunc Christiani dicuntur. E t ipsa est Testis nuptialis, quam q u i non habuerit, de nuptiis coelcstis coiiTivii in futuro iudicio eicietur in tenebras exteriores et in ignem a e t e r n u m , ubi erit fletus et stridor dentium. (Ut contra Paganos potius arma convcrtat; et illos qui ab illis fugiunt, vcxari a sum non sinai.) V I . Ipsa caritas vos contra Paganos a c c e n d a t ; a t qui tunc moti non sunt ad pietatem ut nobiscum ¡rent contra eos, qui de isto regno, amplos habebant et hahent honores, (quod si facerent, et zelo recto accensi unaniiniter vellent, expclli aut disperdi P a g a n i , adiuvante D o m i n o , potcrunt) Tel jtunc quacunque intcntione A dominatu illorum per Testram osrdinationem sancta l i b e r e t u r E c c l e s i a , et regnum, quod contra eos redimitur, ii tributo indebito eripiatur. Sed et qui f n giunt a facie P a g a n o r u m , cum in illas partes Tenerint in

84

A. CHR.

CAPITULARIA

858.

quibus degitis, refugiam tranquillum inveniant, et non tat lem depraedationem ut ncc incolae vivere nec fugientibus solatium possint praebere. Quia nunc peccatis nostris exigentibus completur quod olim dictum est per Proplietam : Qui fugerit a facie leoni.. IX. Rectores etiam monasterìorum, quibus monasteria committitis, firmiter et obnixe praecipite ut secundum ordinem et habitum ac s e r u m , quo inhabitantes constituti, sunt, sollicite et solerter praevideant ut secundum debitum ordinem servi vel ancillae Domini vivant, et necessaria stipendia in victu et vestitu et caeteris quibusque habeant, et domos ac servitores, prout competit, sicut religiosi et habitus et conversationis rectores, eis provideant. Susceptionem etiam liospitum et pauperum nullomodo neglegant. Quin et inconvenientes personae et i-es tales quae religioni non congrunnt, in monasteria non introducantur, non dicimus ; quoniam Religiosos rectores providentiam et curam debitam inde sumere debere nón ignoramus. ( Ut hospitalia peregrinorum ad hoc ad quod deputata sunt, Episcoporum Consilio a Rectoribus suis administrentur). X. Hospitalia peregrinorum, sicut sunt Scottorum, et quae tempore antecessorum vestrorum Regum constructa et constituta fuerunt, ut ad hoc ;id quod deputata sunt teneantur, et a Rectoribus Deum timentibus ordinentur, {¡ustodiantur, ne dissipentur, obtinete. Sed et Rectoribus monasterìorum et xenodochiorum, id est, liospitalium, prnecipite ut sicut canonica docet auctoritas, et Capitula avi et patria vestri praecipiunt, Episcopis propriis sint subiecti, et mo-

86

A. CHR.

CAPITULARU

858.

nasteria atque hospitalia sibi commissa ipsorum regant Consilio ; quoniam Episcopi paternam sollicitudmem eis, secundum ministerium illorum, studebunt impendere. E t quia saepe unicuique in omni »ordine competentem legem et iustitiam, una cum fratribus vestris, f r e q u e n t i adnuntiatione perdonastis, ecclesiastici et religiosi habitus viri ac feminae, atque peregrini et pauperes, in quibus specialiter Cliristus suscipitur, perdonationem vestram sibi sentiant semper ades$e. (Quod Regem ita vitam

instituere conveniate exemplo ).

ut. omnibus

sit

X I . E t quia de statu et salute populi Christiani, sicut scripsistis, vultis quaerere, primo a vobis ipsis incipite, qui alios debetis corrigere , sicut scriptum est : Medice, cura, temetipsum ; et munda debet manus a sordibus esse, quae alienas sordes curat detergere. E t quae in aliis debetis corr i g e r e , nemo in vobis iuste valeat reprehendere. Super quantos enim estis in regni culmine, tantornm moribus debetis servire, et sicut lucerna super candelabrum in domo posita, bonitatis exempla monstrare, quia omnium oculi in vos debent i n t e n d e r e : quos si malo exemplo destruxeritis, q u i per vos et a vobis in bonum debuerant aedificari, sub tantis sine dubio in futuro seeulo poenis vos necesse est torqueri. Propterea oportet u t qui Rex esti* , et Dominus appellamini, in ilium semper suspenso corde suspiciatis a quo videlicet, -Rege Regum et Domino Dominorum, nomen Regis et Domini mutuatis. E t sicut ille disponit orbem terrae in aequitate, ¡at ad h o c , sicut in libro Sapientiae dicitur, constituit hominem ut ipse similiter faciat, imitamini ilium, si vultis regnare cum ilio. Quia qui dicit se in Christo manere, debet, sicut ille ambulavit et ipse ambulare, qui dicit: Estote et vos perfecti, sicut et Pater vester coelestis perfcctus est. E t si dixeritis, quornodo possum esse perfectus, cum alia Scriptura dicat: Si quis in verbo non offendit, ille perfectus est vir, non cadit a perfectione qui non peccat malitiae cnpiditate : Septies enim cadit iustus et resurgit: impii autem corruunt in malum. E t : Iustus, cum ceciderit, non conlidetur, quia Dominus supponit manum suam. Qualitercunque vero q u i s p e c c e t , cupiditatis volujitate aut f r a gilitatis necessitate, nemoilli melius praevalet indicare quam conscientia sua, quae non potest latere oculos inspectoris sui. Propterea ita oportet vos v i v e r e , indicare, et agere, etiam in occulto, quasi sitis semper in publico ; quia saepe talis vos verbo laudabit, qui corde acriter reprehendet, saepe etiam ilia quae vobis et in vobis laudaverit , apud alios de vobis reprehensibilia iudicabit. Sic a u t e m , ut di«imus, adiuvante Domino vivere, iudicare, et agere praeva-

A. CHR

REGUM FRANCORUM

856.

89

lebitis, si TOS non stimulaverit amor privutas; si non TOS inflammuTerit cupiditas gloriae (livitiarum, possessionum, e t potentatus ; si non plus credideritis alienae l i n g u a e , quam propriae conscientiae ; si vos non roserit tinea adulationis-; si non vos usserit livor alienae felicitatisi si vos non v e x a v e r i t neglectus animae et amor carnis; si credideritis R e g e m Cliristum non pro se, id est, non pro sua necessitate mortuum, sed pro n o b i s , ut v i v e r e m u s qui mortui eram u s ; et vos plus studeatis aliis v i v e r e in salutis suae utilitatikus, quam vobis ipsis in propriis voluntatibus; si scieritis TOS esse morituros, et vos credideritis de factis propriis rationem Domino reddituros; et quae digne r e c e p e r i tis, sine fine vel immutajione aliqua habituros.

( Qtiomodo domestica regere, quid Deo, quid subditis reddure, et quales palatii ac reipublicae ministros conslituere debeat ). X I I . D o m u m vestram domesticam sic n a t r i t e , regite et d i s p o n i t e , ut quando regni populus ad vos c o n v e n e r i t , in vobis et in domesticis vestris videant qualiter se atque d o m u m , c u m quanta humilitate atque castitate, q u a m sob r i e , q u a m iuste, quam pie nutrire, disponere debeant, e t gubernare : quia, sicut quidam sapiens dixit, secundum m o res domini erit familia custodita. E t ideo domus Regis schola dicitur, id est disciplina; quia non tantum s c o l a s tici, id est, disciplinati et bene correcti sunt, sicut a l i i ; sed potius ipsa schola, quae interpretatur disciplina, id est, cor rectio d i c i t u r , quae alios h a b i t u , incessu, v e r b o , e t actu atque totius vanitatis continenti» corrigat. E t v o s , sica* paxillus non bene inlìxus, nisi in Domino virtutum i n n i x t ibrtiter fueritis , et vos cadetis, et qui in vobis pendent, l a - i bentur. Quapropter, sicut dominus sub protestate c o n s t i t u tos e x tentatorum occasione docuit reddere quae sunt C a e siiris, Caesari ; et quae sunt D e i , D e o : ita et v o s , qui sub D e o estis et super homines estis, reddite quae sunt D e i , Deoj et sicut Caesar aequus, quae subditorum sunt, subditis reddite. Reddite D e o puram et immaculatam fulern et sinceriss i m u m c u l t u m in Sacerdotibus, in Ecclesiarum p r i v i l e g e s , in sacris locis, ecclesiasticis et religiosis viris ac feminis, in defensione Ecclesiae et Christianitatis, in aequitate et iustitia p o p u l i Christiani, in sublevatione et tranquillitate e t c o n s o l a t o n e omnium indigentium, sicut praemisimus. Reddite ilii quotidianum pensum in quotidiana o r a t i o n e , in iustis et assiduis eleemosynis. Offerte ilii devotionem vestram in sacris oblationihus et lacrymis secundum magnitudinem ac multitudinem quotidianorum peccatorum profusis. Reddite subditis iudicium cum misericordia, iùstitiam c o m

90

A. CHR.

CAPITULARIA

858.

aequitate. Stndete exaltare humiles et Deum timentes ; et debellare atque humiliare superbos. Stndete a bonis plus diligi, quam timeri. Curate ut mali, si non propter Deum, vel. propter timorem vestrnm malum agere metuant. Non plus apud vos lingua dolosa, manus plena, obsequium milebitom yaleat quam Veritas, aequitas, et sinceritas; scientcs scriptum : Qui excutit manus suas ab omni munere, iste in excelsis habitabit. Unde consequenter intelligi debet, et non aliud. Munus enim est a lingua, favor; munus a manu, donatio; mnnus ab obsequio, indebita subiectio. Constituite ministros palatii qui Deum cognoscant, ament, et metuant, qui maximam curam gérant quatenus quicunque necestuosi palatium adierint, et per quos perrexerilis, patrem et consolatorem mirantes, gaudendo vos videre aceurrant, non, qualiter dicere nolumus, gemendo et maledicendo réfugiant. Construite Comités et Ministros reipublicae qui non diligant munera, qui odiant avaritiam, qui detestentur superbiam, qui non opprimant neque delioncstent pagenses, qui messes et vineas et prata ac sylvas eorurn nequaquam devastent; qui eorum pecora vel friskingas, vel quaecunque illorum sunt, non praedentur neque diripiant, et per violentiam ac mala ingénia quae illorum sunt nullo modo auferant, qui Episcoporum suorum consilio quae Dei sunt, et Christianitati conveniunt, faciant, qui placita non pro acquisitione lucri teneant, sed ut casae Dei, et viduae ac pupilli, et populus iustitiam habeant, et plus litigantes ad concordiam salva iùstitia revocare studeant, quam committere ut ipsi inde aliquod lucrum possint habere : quos si pacificare non potuerint, tune sicut rectum est, iustum iudicium decerni cum inagna sollicitudine faciant ; scientes scriptum esse : Indicabo tibi, homo , quid sit bonum, id est, facere iudicium et iustitiam, et sollicitum ambulare cum Deo tuo. Id est, ut quod illi placet, tibi placeat et facias; quod illi displicet, tibi displiciat et non facias. Quod si per fragilitatem feceris, non contumaciter vel pertinaciter in tuo malo facto perseveres ; sed statim pedem sicut a ferro calido revoca, et in viam voluntatis Domini tui dirige. E t sicut scriptum est, quia sunt viae quae videntur hominibus bonae et ducunt ad interitum, fac, sicut Scriptura tibi praecipit, quicunque es homo, interroga de via bona, et ambula per earn; quia, sicut dicitur in evangelio , ampla via est quae ducit ad perditionem, et mulli vadunt per earn ; arcta et angusta via est quae ducit ad vitam, et auci inveniunt earn. Propterea quicunque es homp, audi rophetam, et ora cum Propheta: Legem pone mihi, Domine, viam iustificationum tuarum, et exquiram- earn semper. E t : Deduc me in semita mandatorum tuorum, et vi-

?

A. CHR.

RE6UM FRANCORUM

«58.

91

am iniquitatis amove a me, et de lege tua miserere mei. Quia, sicut Hieremias Propheta dicit : Non est hominis via eius>, nec viri est ut ambulet et diriga t gressus suos ; sed a Domino diriguntur viri, et viarn eius volet. Ipsi Comites similiter, quantum p o t u e r i n t , simile sibi timentes Deum et iustitiam diligentes per se ministros constituant, qui sicut Seniores suos benignos et affabiles pagensibus suis vid e r i n t , et ipsi pro modulo suo illos imitari in omni boni* tate et iustitia certent. (Ut eos qui propter has seditiones excommunicato Ecclesiae pace/n revocare studeat).

sunt,

ad

XIII. Homines etiam et potentes seeuli, qui inter istas seditiones legis ingum et iustitiam aequitatis r e f u g e r u n t , et tali» ac tanta fecerunt pro quibus ecclesiasticam et episcopaiem excommunicationem meruerunt, ad leges et iustitiae tram item revocate, et ut ad suos Episcopos humiliter, sicut eis necesse est, veniant, iubete vel cogite, et ut Ecclesiae, in quam peccaverunt, aut cum debita necessaria lxumilitate satisfuciunt, aut humiliter et veraciter se excusent, qualiter absolvi a Domino per ministerium episcopale valeant, suadete atque regia potestate praecipite. E t si forte vos, vel quiciiiHjue alii de eorum societatis et coniunctionis, communic.itione infecti et condemnati s u n t , poenitentiam quiscunque se recognosccndo l'aciat ; quia teste sacra auctoritate, nonpoterit absolvi a s u i s , qui peccatis damnabiliter g r a v i t a r externis. Sicut orans Deum sanctus Proplieta David demonstrat, dicens : Ab occultis meis munda me, Domine, et ab alienis parce servo tuo. ( ludices villarum

regiarum

qualiter

constituendi

sint ).

XIV. ludices denique villarum regiarum constituite qui non sint cupidi, qui non diligant avaritiam , et usuras nec ipsi faciant, nec pecunias regias vel suas ad usuras donent, neque a suis subditis usuras (ieri sinant: quae omnia vos super omnes ministros odire debetis et fugere. E t servos regios iudices non opprimant, nec ultra quod soliti f u e r u n t reddere tempore patris vestri ab eis exigant; neque per angarias in tempore incongruo illos affligant; neque per dolos, aut per mala ingenia, sive inconvenientes precationes, colonos condemnent : quia si per tales vel alias huiusmodi factiones pondus argenti vel auri habueritis in ar ca, maius et gravius pondus erit peccati quod habebitis in consòientia vestra et anima. jEdificent villas vestras moderatis castitiis, ut et honestas necessaria s i t , et familia non gravetur. Laborent et excolant terras et vineas in tempore um debita sollicitadine, salvent et dispensent lavorata cum

92

A. CHR.

CAPITULARIA

S5S.

fideli discretione, faciant nutrimenta congrua et necessaria; cnstodient sylvas, unde habeant pastiones ; defendant et excolant prata, ande habeant pabula; quatinus non sit vobis necesse per quascnnque occasiones quorumcunque hortatibus circuire loca Episcoporum, Abbatum, Àbbatissarum, Tel Gomitam, et maiores quam ratio postulat paratas exquirere, et pauperes ecclesiasticos et iìdelium vestrorum mansuarios in carricataris et paraveredis contra debitum exigendis gravare , et peccatum de facultatibus indebite consumptis in animam vestram congcrcre. Neque a Comitibus vel fidelibus restris plus studeatis quam lex et consuetudo fuit tempore patris vestri, de hoc quod de francis accipiunt, exquirere. Quin potius liabeatis unde sufficienter et honeste cum domestica corte vestra possitis vivere, et legationes palatium vestrum adeuntes recipere, et, siculi scriptum est, unde possitis de iustis laboribus necessitatem patientibus tribuere : quia Rex et largus debet esse, et non quod largiat u r de iniustitia vel iniquitate debet conquirere. Indices vero villarum colonos distringant ut non ecclesiasticos homines vel francos pauperiores, aut alienos servos propter privilegium regium opprimant, aut sylvas vel quaecunque aliorum sunt in sua vicinitate devastent. Quia Rex iustus, qui iustitiam debet diligere, ministros et colonos impios et iniquos non debet habere ; sed omnibus in se et in suis debet imitationem debitam demonstrpre ; quia si ipse Deum dilexerit, omnes boni diligent ilium ; et si ipse Deum timuerit, omnes mali timebunt ilium. Et Rex atcjue sui ministri per amorem Dei bonum faciant, et omnes bona facere doceant, et per timorem Dei mala fugiant, et omnes in illis mala fugere discant. Missos etiam tales per regnum constituite qui sciant qualiter Comites et caeteri ministri reipublicae iustitiam et iudicium populo faciant; qui sicut Comitibus praeponuntur, ita scientia ac veritate eis praeemineant. (Ut Synodus Episcopomm regni expeótetur, in qua quid facto ipsis opus sit dcliberent. Quanta reverentia Regibus debeatur, et quod Episcopi ad Sacramenta adigendi non sint.) XV. Haec, quia litteris vestris significastis , quod nobiscum de restauratone sanctae Ecclesiae, et statu ac salute populi Christiani, tractare velletis, dominationi vestrae scripto respondere curavimus : quia et pro inclementia aeris, et pro inconvenientia temporis, et propter imminentem diem Domini nostri natalis, venire ad praesentiam vestram nequivirnus. Operamini vos interim ista quae cum fidelibus vestris sine nostra corporali praesentia operari valetis. Et cum tempus coiigruum et sacris Canonibus designatum advenerit,

A

CHR.

REGUM

FRANCORUM

868.

03

quando et pro Paganorttm infestatione, et pro exorti tumultus ac depraedationum atque rapinarum miserrima nimis confusione, nobis licuerit cnmDominis et confratribus ac comprovincialibus Archiepiscopis et Coepiscopis Synodum favente Domino , celebrare, quae bis sunt residua , cum eis sicut cum magistris et patribus tractare, et vestrae domination i debitum consilium dare studebimus. Et si Dens soliditatem et salutem Ecclesiae atque regni in manu vestra adunare et prosperari decreverit, quae cum Arcliiepiscopis et Coepiscopis nostris plus congruere divinis dispositionibus viderimus , agere silb famulatu recti regiminis vestri studebimus. Potens est enim Deus minus bonum initium in perfecte bon um commutare processum, cui noscitur esse possibile quod impossibile solent homines indicare. Si enim sapientia vestra dignum iudicat loqui et tractare cum vicino Rege eiusque fidelibus, secedente de ista parte regni Domino nostro, fratre videlicet vestro, multo magis nos oportet expectare tempus canonicum, ut cum fratribus et comprovincialibus Archiepiscopis et Episcopis loquamur, quia generalis causa imminet totius Gisalpinae Ecclesiae. Maxime autem nobis necesse est loqui cum illis Archiepiscopis et E piscopis, qui consensu et voluntate populi regni istius Dominum nostrum fratrem vestrum unxerunt in Re gem sacro chrismate divina traditione, quemque sancta Sedes apostolica mater nostra litteris apostolici ut Regem honorare studuit et confirmare. Legite libros Regum, ut invenietis quanta reverentia reprobatum et abiectum k Domino Saul ducere dignum duxit sanctus Samuel, cuius locum in Ecclesia nos licet indigni tenemus. Et adtendite quam magni pendit sanctus David, in loco illius electus etunctus à Domino, mittere manum in Christum Domini; cum Saiil non solum ex alia progenie, verum ex alia tribù erat; et ilium reiectum|et se electum ¿Domino cognoscebat; et nihil iìrmitatis Saiili David fecerat, sed plurimum adiutorium et devotam servitutem ei impenderat. Et neque bello auferre, neque ingenii dolo, illiregnum subripere adtentavit. Et cum multos ad hoc suasores et auxiliarios habuisset, nulli autem ut hoc moliretur accommodavit, quamvis multas persecutiones et morti proximas ab eo saepissime sustinuerit. Insuper et bene scitis quid de ilio iusserit q u i , licet mendaci ter, pro illius tamen gratia adquircnda se manum misisse in Christum, id est, unctum Domini, nuntiavit, nam si est aliquis qui haec ignoret, nos ei dicimus quia gladio cum interficcrc iussit. Sic et qui infideliter et contumaciter in unctum nualcmcunque Domini manum mittit, dominum Christorurn Christum contenin i t , et in anima procul dubio spiritai is gladii animadversione perit. Haec dicimus, non ut cxaggcrationes contra domi«

94

A. CHR.

CAPITULARIA

«58.

nationem vestram incongrua« exquiramus, sed at evidett* tins pro qualitate nostri ministerii q u i d , excepta debita fide et beneficentia, nobis in fratte yestro reverendum sit demonstremus. Talem nempe vos debemus et volumus credere, ut nec vos regni augmentam cam animae vestrae detrimento velitis habere , neque nos cum tali dedecore ad adiutoriurn ecclesiastici regiminis et gubernationis recipere, ut sine sacerdotio simus; quo privati erimus, si contra Deum et rationis auctoritatem nos Ecclesiasque nostras vobis studuerimus committere. Ecclesiae siquidem nobis à Deo commissae non talia sunt beneficia, et huiusmodi Regis proprietas , ut pro libitu suo inconsulte illas possit dare Tel tollere: quoniam omnia quae Ecclesiae s u n t , Deo consecrata sunt. Unde qui Ecclesiae aliquid fraudatur aut tollit, sacrilegium secundum sanctam scripturam facere noscitur. E t nos Episcopi Domino consecrati, non sumus huiusmodi homines ut sicut homines seculares in vassallatico debeamus nos cuilibet commendare , sed ad defensionem et ad adiutorium gubernationis in ecclesiastico regimine nos Ecclesiasque nostras committere, aut iurationis sacramentum, quod nos evangelica et apostolica atque canonica auctoritas vetat, debeamus quoquo modo facere. Manus enim clirismate sacro peruncta, quae de pane et vino aqua mixto per orationem et crucis signum conficit corpus et Ghristi sanguinis sacramentum , abominabile est, quicquid ante ordi nationem fecerit, ut post ordinationem episcopatus seculare tangat ullo modo sacramentum. E t lingua Episcopi, quae facta est per Dei gratiam clavis coeli, nefarium est ut sicut secularis quilibet super sacra iuret in nomine Domini et Sanctorum i n v o c a t o n e , nisi f o r t e , q u o d a b s i t , contra eum scan dal urn accidcrit E c clesiae suae; et inde sic temperanter agat sicut Domino docente constituerunt Rectores Ecclesiae synodali Consilio. E t si aliquando sacramenta ab Episcopis exacta aut facta l'ucr u n t , contra Deum et ecclcsiasticas regulas, quae Spiritu sancto dictatae et Cliristi sunt sanguine confirmatae, irrita fiaoctae scripturae paginis declarantur, et exigentes alcjue facientes medicamento exinde salutaris poeniteiitiae indigent. Propterea expectate Domine, patienter sicut Princcps Christian us et Ecclesiae filius, et honorato Ecclesiae sanctaeRectores- ut vos honoret qui nobis dixit : Qui vos audit, me audit; et qui vos spemit, me spernit. E t : Honorantes me honorabo; et hi qui temiumt me, erunt ignobiles. E t : Qui vos tangit, tangit pupillam. oculi mei. E t in Psalmo: Nolite tangere Christos meos, et inProphetis meis nolite malignati ; quoniam qui. malignantur , id est maligna agunt, extermiHabunlur: sustincntes autem Dominum ipsi hereditubunt terrain, hoc est, rcgnum Dei. E t cum vonerit tempus et lo-

A. CHR.

RRGUM FKANCORUM

858.

95

ens, sicut superi us tliximus, loquemur cum nostris confratribus; et sicut Domini iustis dispositionibus viderimus convenire, sine dubio faciemus. E t non est rationabilis causa quae contra hoc quod petimus vos debeat stimulare: quia non sumus huiusmodi homines ut cum cognoverimus v o l u n tatem Domini, velimus aut debeamus qnoquo modo resultar e , vel rixas et dissensiones seu seditiones, quas vulgus PVerras nominat, debeamus commovere, conserere , vel tenere, quos Dominus pacis praedicatorps et sectatores voluit ordinare, et peccata nostra atque nobis commissorum , et etium totius p o p u l i , constituit piangere et curare, et bellum cum vitiis et pacem cum fratribus iussit habere. Nos equidem pacem et quietem, non rixas et bella, optamus et quacrimus: quia sicut dicit Apostolus, non sunt nobis carnalia. arma, sed spiritalia, et potentia Deo, quibus sumus calciati pedes in praeparatione Evangelii pacis, induti lorica iustitiae et galea salutis , accincti lumbos in veritate, h a bentes scutum fidei et gladium Spiritus Sancti : quia non est nobis conluctatio adversus carnem et sanguinem, sed adversus principes et potestates, adversus rectores tenebrarum h a r u m , contra spiritalia nequitiae in coelestibus. E t non militamus terreno Regi, sed coelesti, pro salute et nostra et terreni Regis, et totius populi nobis commissi: quorum officium est nulli n o c e r e , contra neminem infideliter agere, omnibus autem velie prodesse. Tandem, Domine nobis Rex, contra Deum et contra animam vestram non audiatis illos q u i dixerint, si forte vobis dixerint : Non tibi sit curac,Rex, quae tibi r e f e r u n t i l l i fellones atque ignobiles; hoc fac quod tibi dicimus, quoniam cum nostris, et non cum istorum parentibus, tenuerunt parentes tui regnum. Nos autem obsecramus dominationem vestram, adtendite, potius, si Christianus Rex estis, sicut etDeo gratias estis, et in ilium creditis, et per ilium regnare vultis per quem, sicut scriptum est, Reges regnant, et cuius est r e g n u m , immo orbis tèrrae et plenitudo eius; quia idem Deus in carne veniens, qui solus Rex fieri potuit et Sacerdos, et in coelum ascendens suum r e g n u m , id e s t , Ecclesiam, inter Pontificalem auctoritatem et Regiam potestatem gubernandum disposuit , et non elegit ad hoc divites et nobiles, sed pauperes et piscatores, sicut scriptum est: ignobiltà et contemptibilia mundi elegit, ut confundat fortia. E t fieri potest ut tales vobis ista dicant (si forte minus necersario Deum timentes vobis dixerint) cum quorum parentibus diabolus, q u i , secundum Scripturam , est Rex super omnes Jilios superbiae, regnum Christi, quod est Ecclesia, conturbaverit, et nunc eos in regno suo , id e s t , in i n f e r n o , r e tinent, et secnm in secula retinebit. Pro certo autem sciatis quia cum nostris parentibus, id est, cum Apostolis, Chris-

96

A. CHR.

CAPITULARIA

859.

tus, Rex Regum, regnum snnm, id est, Ecclesiam, con« quisivit, ampi ¡avit, etrexit, et per nos et nobiscum, utinam non ad judicium nostrum dicamus ! eandem Ecclesiam, id est, regnam suum, quotidie adquirit , auget, atquc gubernat idem Dominus Iesus Christus, sicut dictum e&t à Domino Ecclesiae per Proplxetam : Pro patribus tuis nati sunt tibifilii; id est, pro ApOstolis creavit tibi Episcopos, qui te regant et doceant. Cum qua Ecclesia nobis à Deo commissa, Rex Christiane et Domine , sicut litteris vestris iussistis, ieiuniis et orationibus ac letaniis, Dominum summum gubernatorem in nari sanctae Ecclesiae fluctuante in hoc mare, id est, seculo naufragoso, peccatis nostris communibus dormientem pulsare et excitare, et pro vobis deprecari studebimus : ut quantocius pro sua ineffabili pietate erigilet et imperet ventis et mari, id est, tentationibus diabolicis et inquietudinibus secularium ltominum, ut redeat quantulacunque tranquillitas, gratia et misericordia eiusdem Domini nostri Iesu Christi, cui est et sit potestas et honor, et gloria et imperium, in secula seculorum. Amen. T I T U L U S SYNODI

METBNSIS ,

XXVIII.

DE INDULGENTI.! LUDOVICI R E G I S .

Haec Capitula tractata et confìrmata sunt ab EpisCopis in Synodo habita apud Mettis civitatem, de indulgentia Hludouvici Regis pro seditione et excessibus in regno fratris sui Karoli perpetratisi (Commonitorium Episcopis ad Ludovicum Regent legalis a Synodo Melensi.) Dilectis in Cliristo fratribus et consacerdotibus nostris, legatis videlicet dirinae pacis ac nostrae unanimitatis, Hincjnaro, Guntbario, Weniloni Archiepiscopis, et venerabilibus Coepiscopis nostris Herluino, Hildegario, Adventio, Abboni, Hincmaro, Erchanrao, Episcopi quorum nomina subter habentur adscript», qui farente Domino, et annuentibus gloriosis Principibus nostris Karolo et Hlothario in Mediomatricum civitatem, anno IncarnationisDominicae DCCCLIX, Indictione vìi, v Kal. lunias synodali decreto convenimus. 1. Nota et (pxoh dolor !) nimis est nota discordia atque calamitatis pernicies quae factioue quorumdam seditiosorum hominumnuper inter fratres Reges nostros Hludouvicum et Karolum accidit : unde tanta ac in Ecclesia nobis ad regendnm, divina dignatione, commissa et^in hoc regno perpere sunt admissa, ut ipso etiam aaditu horribilia cognoscantur ;

à. CHR.

REGUM

FRANCORÜM

85g

97

et s i h a e c discordiae pestilenti.» d i u t i u s , o p e r a n t e Immani generis a n t i q u o h o s t e , d u r a v e r i t , q u a m exitiabilis e t m o r t i f e r a existât, m e l i u s ipsi scitis. Q u a de re m e m o r e s q u i d V e r i t a s missis p r a e d i c a t o r i b u s i u s s e r i t , ut divi nus P a u l u s d i c i t , legatione fungimur pro Christo , reconciliamini Deo, legation«! p r o C h r i s t o f u n g e n t e s , v o s , fratres c a r i s s i m i , legatos D e o amatae p a c i s , q u o n i a m e x i n d e ¡¡im gloriosos P r i n c i p e s nos-< tros K a r o l u m et l l l o t h a r i u m episcopali auctoritate m o n u i m u s , ad D o m n u m I l l u d o u v i c u m R e g e m g l o r i o s u m m e d i a n t e D o m i n o ordinamus, sicut S a l v a t o r dicit : In quamcunque, i n q u i e n s , domum mtraveritis, primum dicite : Pax huic domu.i. Et si ibi fuerit Jilius pacis, requieseet super illuni pax vestra. Sin autem, ad'vos revertetur. Q u i a aut e r i t q u i s q u e p r a e d e s t i natus ad v i t a m , et c o e l e s t e v e r b u m s e q u e t u r quoti a u d i e t ; aut si n u l l u s a u d i r e v o l u e r i t , ipse p r a e d i c a t o r sine f r u c t a n o n f u e r i t , q u o n i a m e i à D o m i n o pro labore sui operis mer* ces r e c o m p e n s a b i t u r . I I . P o s t p r a e d i c a t a m v e r o et postulatam p a c e m , l e g a t i « vestrae fraternitatis b u i u s m o d i erit conditionis, u t i s d e m R e x n o b i s , e t u t i n a m D e o , s e m p e r amabilis , admissorum indul-* gentiam c o n s e q u a t u r . I I I . V i d e l i c e t si se de o m n i b u s q u a e p e r e u m m a l i t i o sorutn l i o m i n u m p e r s u a s i o n e a t q u e s e d u c t i o n e in parochii9 nostris f r a t r u m q u e nostrorum perpetrata sunt v e r a c i t e r r e c o g n o v e r i t , s i c u t s c r i p t u m e s t : Juxta est Dominus his qui tributato sunt corde. E t : Sacrificium Deo est spiritus contribuii! tus ; q u o n i a m c o r c o n t r i t u m et h u m i l i a t u m D e u s n o n s p e r nit. E t sicut h i q u i ficte D e u m q u a e r u n t , i n v e n i r e n u n q u a m m e r e n t u r , ita p r o p e est D o m i n u s o m n i b u s i n v o c a n t i " b u s se in v e r i t a t e . I V . E t si post v e r a m r e c o g n i t i ô n e m p u r î t e r c o n f e s s a s f u e r i t ; q u i a i t e r u m d i c i t S c r i p t u r a : Qui abscondit seelerastia, non dirigetur. Qui autem confessus fuerit, et reliquerit ea, misericordiam consequetur, E t : Si confiteamur peccata nostra, fidelis est et iustus ut remittat nobis peccala nostra, et eniundet nos ab omni iniquitate. V . P o s t p u r a m a u t e m c o n f e s s i o n e m , si promîserit q u a e male gçsta s u n t , p e r d i g n o s p o e n i t e n t i a e f r u c t u s , p r e v e n i e n t e , a d i u v a n t e , e t s u b s é q u e n t e d i v i n a g r a t i a , se p r o v i r i b u s e m e n d a t u r u m ; (quia s c r i p t u m e s t , Facite fructus dignos poenitentiae) u t t a n t o maiora q u a e r a t b o n o r n m o p e r u m quisq u e l u c r a p e r p o c n i t e n t i a m , q u a n t o graviora sibi i n t u l i t d a m n a p e r c u l p a m , q u o n i a m et illi b e a t i q u o r u m tecta b o nis o p e r i b u s sunt p e c c a t a ) et u t s c r i p t u m e s t , q u i a p e c c a v i t , e t p o p u l u m p e c c a r e f e c i t , tanta sint b o n a q u a e tanta o p e r i a n t mala. V I . D e i n d e si s p o p o n d e r i t ad p a c e m et concordian»

7

93

A. CHR.

CAPITULARIA

85g.

in toto corde et o r e , et quantocius rationabit {iraesentaliter iter et possibilìter atque convenienter ex communi consensu fieri poterit, etiam praesentia corporis ad pacem et concordiam cum fratre suo Karolo se rediturum , et in pace ac cantate Deo placita cum praefatis Principibus nostris Karolo atque Hlothario, si ipsi eandem pacem et concordiam erga eum serva v e r i n t , permansurnm, et in se peccantibus debita dimiserit, sicut sua k Deo debita sibi cupit dimitti. Quia itidem Scriptura dicit : Pacem sequimini cum omnibus, et sanctimoniam , sine qua. nemo videbit Deum. E t cum mala cuncta bonis sequentibus diluantur, tantum est discordiae m a l u m , quae nisi extincta funditus f u e r i t , bonum nullatenus s e q u i , evangelio teste, permittat; et caritas est quae operit multitudinem peccatorum, sine qua etiam si quis corpus suum tradat ad ignem , nihil ei nisi ad damnationis indi* cium proderit. E t Dominus dicit : Si non dimiseritis hominibus peccata eorum, nec pater vester coelestis dimittit vobis peccata vestra. V I I . Post h a e c , si promiserit quod iam ulterius tale Tel simile schisma in hac sancta Dei Ecclesia atque in ista Cbristianitate non reiteret. Unde scriptum est: Qui baptizatur a mortuo, et iterum tangit ilium , quid projicit lavatio eius? Baptizatur quippe à mortuo, qui mundatur fletibus à leccato ; sed post baptisma mortuum tangit, qui culpas post acrymas repetit. E t iterum scriptum est: Canis reversus ad vomitum suum, et sus lota in voluntabro luti; quia qui peccatum post poenitentiam r e p e t i t , quasi in lutosa aqua semetipsum v o l v i t , ritae munditiam subtrahit, ipsas etiam lacrymas ante Dei oculos sordidas facit. V I I I . T u n c demum promittat se ab illorum perditorum hominum tuition e atque favore, per quos tam graviterDeum oifendit, disiungere. E t qui quasi ad eius fidem, sed p o tius infìdeliter ad eum venerunt, ad rectam rationem in proximo placito ante fratrem suum Karolum et nepotem suum Hlotharium, s i c u t , Deo teste, iam apud Marsnam propria manu firmaverat, v e n i r e , si potuerit, faciat. E t quemcunque illorum recta ratio dignificaveri t, digne honore suo fruatur. Et qui per rectam rationem Seniorem suum iustificari non potuerit, et rationabilem misericordiam pro eo expetier i t , eandem rationabilem misericordiam illi obtineat. De ilio vero quem recta ratio et iustum iudicium condemnaverit, ut R e x Ghristianus cum Rege Regum Christo concordet, et alienae perditioni se non commisculet; q u i a , ut Paul us dic i t , non solum qui faciunt, sed etiam qui male facientibus consentiunt, digni sunt morte. Unde sanctus Innocentius dicit quia non multum interest inter committentis animum et consentientis favorem. Addo amplius, plcrumque dediscit

{

A. CI1R.

REGUM FRANCORÜM

$5g.

99

errare cui nemo consentit. E t iternm sanctus P a n l a s cum talibus hominibus nec cibum sumere perrnittit. E t sanctus David, d u m t o t u m se ad i'oedera pacis internae constrin^er e t , testatur quod cum malis concordiam non teneret dicens: Nonne qui oderunt te , Deus, oderam illos, et super inimicos tuos tabescebxm ? Perfecto odio oderam illos, ini mici facti sunt mihi. Inimicos etiam Dei perfecto odio odisse est, ad quod facti sunt diligere, et quod faciunt increpare; mores pravorum premere , vitae prodesse. Hinc Finees p e c cantem civem coeuntem cum Àladianite percul.it, et iram Dei irattis placavit. E t losaphat, qui tot de anteacta vita praeconiis attollitur, de Achab Regis amicitiis pene p e r i t u rus increpatur; cui à Domino per Prophetam dicitur: Impío pruebes auxilium, et his qui oderunt Dominum amìcitia, iungeris. Et idcirco iram quidem Domini merebaris ; sed bona opera inventa sunt in te. Hinc sacri Cánones à sancto promulgati Spiritu dicunt ut hi qui post excommunicationem vel interdictum cum excommunicatis communicayerint condemnati anathema liabeantur. E t sanctus C y p r i a n u s R e gis ministerium esse (licit impíos de terra p e r d e r e , homicidas, pcriuros , adúlteros, veneficos, sacrilegos non sinere vivere. E t in libro Regum scriptum e s t , dicente Domino per Prophetam : Q uia ai misi s ti virum morte dignum, erit anima tua pro anima illius, et populus tuus pro populo illius. Et quam noxia sit indebita erga iniquos misericordia, monstratus in opere Saill ac Samuelis; quoniam cui Saul p e p e r cit oifendens Dominum, Samuel Propheta in frusta concidit. Nam sicut quisque in se peccantibus debet propter Deum dimitiere, ita in Deum peccantes, et Ecclesiam conculcantes, et regni pervasores, et in Christianitatis depopulatores, et in pacis perturbatores, et in patriae proditores debet minister Domini Rex debitam vindictam propter Deum exercere. Quapropter sciatRex nobis amabilis quia sicut infirmus sanari non potest qui à medico c o q u i t u r , quandiu ferrum ignitum in illius tenetur corpore , ita et nemo sanari potest à peccato quandiu in peccato manserit, vel quandiu in peccato manenti scienter et libenter communieaverit. I X . T a n d e m in se promiserit adiutorem et cooperatorem Dei pro viribus de caetero et rationabiliter f u t u r u m , qualiter Ecclesia Dei quae in suo regno ac regnis nostrorum Principum una e s t , sicut et u n u m Sacerdotium, secundum qualitatem periculosi temporis in unoquoque ordine restitua« tur, et Sacerdotes Dei debita privilegia et ecclesiasticum vigorem obtineant, et populus iustitiam et pacem habeat, con* gregatis vobis et nostro immo divino S p i r i t u , qui est remissio omnium peccatorum, per ecclesiasticam apostolicae a ne» toritatis potestatem il li peccata in nostris parochiis per illara

100

A. CUB.

CAPITULAHIA

et ab ilio commissa ecclesiastica pietate et canonico m a r t dimittite, eiqae indulgentiam postulanti donate, atque ilium sacrae comnranioni, qua ipse se privaverat excommunicato coromunicans, restituite. X . E t licet multorum a n n o r u m , secundum praefixos à sacris canonibus gradus , poenitentiae haec perpetrata facijnora indigerent, tamen confisi de Dei misericordia, apud quem non sic acceptatur mensura temporis ut doloris, nec abstinentia ciborum sicut mortificatio vitiorum, non praeiudicantes Fatrum sententiis quae de huiusmodi d e c r e v e r u n t , sed potius eornm sequentes humaniorem diffinitionem haec scribimus. Ait sancta Synodus Africana : Poenitentibus, secundum differenti ani peccatorum, Episcopi arbitrio poenitentiae tempora discernantur. E t S. Leo apostolicae Sedis Pontifex: Hisj i n q u i t , ii sui Domili Karoli semper A u g u s t i , lacUis dolore cordis accclcravil mittere Missos suos, lwiiauneiu v i d e l i c e t , et Ioliaunem venerabiles Episcopos, cum uliis snis epistolis, volens e 11 ni ino 11 eie ut à tanto m a io pocnitudinem de praeterùis a g e r c t , et tandem l r a t e r n u i a rcgnum invadere desii:eret. Q u o r u m legationem secundu eominonitus necdum recipere voluit. V. Post hos denique misit iterum alios Legatos , L e o nem scilicet sanctissimum Gabincnsem Episcopuin etsanctae Romanae Eeclesiae Missum et Apocrisiarium , pariterque e t P e t r u m Forosemproniatem venerabilem E p i s c o p u m , liaec eadem obsecrando, mouendo protestans. Quorum monita utruin recipere v e l i t , adliuc ambiguum constat. V I . V c r u m quia praeiatus l.eo Gabinensis reverentissU mus Episcopus et sanctae Romanae Ecclesiac Missus et Apoorisiarius, seu et P e t r u s t'orosemproniatis Episcopus, pro quibusdam ulilitatibus ecclesiasticis molari liic diutius n c q u e u n t , neque Episcopos de longinquo venieHtes faticare longius dignuin est, deereverunt ìohannem Tuscanensem e t ioliannem Aretinum Tenerandos Episcopos, qui legationem praei'atoruin pariter cum priori legatione suscipientes, ea quae peragenda sunt, cum caeteris Episcopis, cjuos communi consensu c l e g e r i n t , vice omnium Jìpiscoporum, quicquid seu in evocando seu in contemptoribus feriendo delinierint, apostolica auctoritatc libere definiant, et quicquid ipsi deli— h e r a v e r i n t , et Domnus Apostolicus cum ornili sancta Romana Fcclcsia determinabit et in perpetuimi inansurum statuet et iirmabit. VI!. Sicut Dominus Papa Ioliannes s a n x i t , connivente et eonsenticnte et condecernentc Domno et gloriosissimo Ka~ rolo Imperatore semper A n g u s t o , Aiisigisuui venerabilem E p i s c o p u m , Senonum Arcbiepiscopum, suam vicem tenere et primatuia ei Gulliae et Germuniae contulit in evocando

A. CUR.

REtìUM VRARCORITM

«7«

100

lynodo et definiendo canonico si quaelibet insurrexerint n e cessaria, et ut grayiora ad ipsius notitiam r e f c r a t , et noa unanimiter ornili devotione laudamus, et ut ita ipse primatum teneat Galliae et German iae decern imus et sancimus. V i l i . Synodum quam Doranus Iobannes Apostolicus e t universalis Papa super quorundam depositionem, Formosi ¡•eilicet Portuensis Episcopi, et Gregorii Women culatoris, «cu et Stepliani Secwndicerij, et Gregorii Vesterarii, caeterorumque suoruin comp.licum, sicut in epistola ipsius ad noa inissa continetur, nuper instituit, et nos secundum iussiojiem ipsius, in nullo à capite dissidentes, consentiendo d e cerniinus, omnibusque apostolicis illius sanctionibus p e r omuia parentes sicut dccet obedimus. I X . Censuram vero quam Domnus Apostolicus super nefandissima acta Hludouvici Regis et complicum eius, nisi resipuerint, et debitam obedientiam Sedi Aposlolicac exhibuerint, statuii et firmavit, omnes nos qui ad praesenten^ Sruodum c o n r c n i m u s , unanimiter deccrnimus atque fir jiiamus.

(Sequebatur post haec in Codice Sancii Remigli Remensit tonfirmutio Synodi Ticincnsis, cum Episcoporum subscription niliuit ut supra pug. t8tiose ahsumpsit ut Imperator iierct ; sed tanquam desider.itus, postulatus à nobis, et à Duo vocatus et honorificatus , ad dclcndcndam lleligionem et Christi utique servos tuendos liumiliter atque obedientcr accessit, operaturus et roboraturus in Imperio summam pacein et tranquillitatem et in Ecclesia Dei iustitiam et exaltationem. Nisi enim nos talem eius cognovissemus intentionem, nunquam animus fiere t noster tam promptus ad ipsius promotionem, et hoc p e r Saccrdotum Domini manus ministroruiu eius oflicium , sicut David et Salomon et nonnulli alti Christi Domini, quos n i Hiirtuu 11011 esse tangendos Spiritus sanctus per Psalmorum cantica protestatur. Quapropter, fratres carissimi, omnes unanimes idipsum scnticntes henedicamus Domino, et totius cordis ac corporis vocibus collaudemus, q u i , secundum quod pollicitus e s t , sperneutes sprevit, et glorificantem se glorifìcavit, quique liunc tantum nobis talemquc contulit per quein moerentiurn consolatio et Paganorum contritio et Cln istiaiioriun proculdubio sperctur cita rcdernptio : sumniauKjiie inaiestatem eius et pietatem volis continuis obsecreinus ut coniìrmet hoc in e o , immo et in nobis per e u m , quod operatus est in eo à tempio sancto s u o , quod est in superna Uierusalem. Nosque quod iam in Romana Ecclesia, quae est magistra, mater, et caput E c c l e s i a r u m , auctore Deo famulatus nostri miriisterio gessimus, preces benedictionis fundentes , et coronam imponentcs sccptri et diadema inipcrii, etiam hic in sancta hac generali fraternitatis noitrae

2 0 4

A. C H K

CAPITULAMA

S77.

Synodo, ad quam Deo duce pro innumeris necessitatibus et utilitatibns sanctae Dei Ecclesiae convenisse dinoscimur, iterato cordis aii'ectibus et oris vocib'us et manus subscriptionibus roboremus, nec sint, quod absit, in nobis schismata, -quae Apostolus medullitus execratur, nec animorum alicuius divisionis vel diversitatis dissensio. RESPOKSIO

EPISCOPORUM.

E c c e , beatissime et apostolice Domine Papa Iohannes, luce clarius videmus mentem apicis vestri gratia sancti Spiritus inlustratam, qui profecto quos repleverit, ardentes pari ter et loquentes f'acit. Nisi enim ipse cor vestrum inradians tetigisset, nec ad tantae dilectionis erga nos flagrantiam accenderetur, nec ad tot mellifluos et salutares efi'ectus, qnibus nos proculdubio pie et assidue instruitis, proculdubio moveretur. Spiritalem autem filium vestrum Dominum Imperatorem Karolum Ch'ristianissimum et mansuetissimum Principem tanto iure cupimus et desideramas augustalia Romani sceptri gubernacula inconcussa et immutilata immo augmentata et ampliata fine tenus retinere quanto liquidius non per hominem neque ab homine sublimatum et ad tantum culmen potestatis evectum, superna gratia revelante, cognovimus, qui nimirum cordi sacratissimo apostolatus vestri interius inspiravit ut non vos prius eligeret, sed antea vos eum et eligcretis et diligeretis. Sed et nos, o Domine et coangetice P a p a , vestigia vestra sectantes, et salubria monita recipientes, quetn amatis arnamus quem dilexistis diligimus, quem clegistis eligimus, et quod in eo auctore omnium honorum Deo, sive divina benedictione, sive sacra unctione, sive coronae imperialis impositione gessistis, viscerabili affectu sequimur, et celebri laude prosequiinur, et digna honorificentia venerainur, atque totius sensus nostri nisihus ita permanere atque pollere seinper optamus. Sed et si necessitas fortassis ex.cgcrit, totis officii nostri conatibus adversus aliter sentientium molimina resistere satagemus. Gum e n i m , secundum Apostolum, non sit potestns nisi a Deo, et haec praecipue quae tam pio collata est, hand dubium quin Dei ordinatioiii resistit qui isti ordinationi, quae nobis ministrantibus coelitus facta est, obstinata mente rcsistit. Apostolico quippe culmini, docente sancto Bonifacio P a p a , nemo uinquam ohices manus intulit nisi qni de se voluit iudicari. Durum est autem contra stimulum calcitrare vel adversus impetus fluminis collari. ITEM

S U M M US

PONTIFEX.

Quia igitur, fratres dilectissimi, inspiratio divina omnium nostrum corda in tanum sensum et in unum eundem-

A. CHR.

RKGUM

FRANCORUM

203

Slj.

que deliberationis fin em direx.it, ut scilicet unum sentiamus et unum dicamus omnes, et non sint in nobis schismata, quae in praefato piissimo et tranquillissimo Imperatore spirituali filio nostro K a r o l o , auctore D e o , sive preces b e n e dictionis super caput eius i n f u n d e n d o , sive sacrae unctionis oleo celsum ipsius verticem contingendo, sive coronarn imperii conferendo gessimus, sententiae prolatione, si unanimi generalitati vestrae videtur, et per manuum subscriptionem etiam in praesenti liac venerabili S j n o d o , sicut iam hortati sumus, iterato promulgemus e t roboremus. S a h c t a

S y n o d t j s

r e s p o n d e

t.

Placet et vai de placet in omnibus vestra sacratissima sectari vestigia, ncque fas est ut a culmine apostolatus vostri in aliquo dissentiamus, quem videlicet ipse Christus D o mi n us noster omnium nostrum ad vicem suam in terris esse voluit caput. Turo

surgeks

summui P o k t i f e x PR O TU L I T , DICEHS.

sentektiam

Piissimi et serenissimi s p i r i t u a l i filii nostri K a r o l i magni et pacifici Imperatoris ad imperialia sceptra electionem et promotionem ante mundi quidem ordinerà divinus ordinatam, nuper aulem, id est, praeterita nona Indictione, per ministerium nostrae mediocritatis exliibitam, annuente Deo ex tunc et nunc et in perpetuum firmam et stabilem decernimus permansuram. REsroSDERUMT

omnes:

Placet,

placet.

I t e m . Si quis tantae rei divinitus actae proculdubio institutionem superbia aut avaritia vel certe aliquo pessimae ambitionis instinctu perturbare aut violare tentaverit, cuiuscunque sit ordinis, dignitatis, aut professionis, tanquam D e i inimicus, et ordinationi eius tyrannide saeva res is tens, et Ecclesiae Dei hostis, totiusque pacis et Cliristianitatis dissip a t o r , anathemate usque ad satisfactionem tenealur omni tempore annexus. R e s p o n d e r u n t : Item

summits

Fiat,

fiat.

Pontifex.

Patratores et incitatorcs pessimi huius consilii, qui p r o fecto cum ministri sint diaboli, sua iiuaerunt, non quae lesus Christi, et in imperium subintroducere simultates et difcordiam moliuntur, ac fraudulcntia immittcrc schismata ¡'d confundendnm Ecclesiae nnitatem regnique congruum st!*tum et ordinem reique publicae utilitatcm et tranquilliti-

206

A. CHR.

CAPlTUtARIA

tem conantur, si deineeps in talibns inventi fuerint. ti qtyidem ecclesiastici viri extitcrint, tanquam viri scliisinatici et « capite dissidentes, omiiimodis doponantur., laici vero et monachi perpetuo anatlicniate fcriantur.

Et HEsroHDEr.uxT omxes ttrtio : Fìat, fìat, Subscripsit ergo Domiius P a p a , et cum co quia a d f u c r u n t .

fiat. Episcopi

T I T L" L U S L I. (il'l'l) C O » r E K D I V M ). E x a c t ì o N o r t m a n n i s c o n s ti t u t a . Hate exaclio a- Nortmannis, qui erant in Se queir, a tempore Karoli Regis, de suo' regno fuit facto., ut ab ipsius regno recedermi. U n n s q u i s q n e Episcoptis qui babet Abbatiam, a ut Abbas qui similiter liabct Abbatìarn, aut Comes qui acque liabct Abbatiam, de suo manso ìndorninicato, similitcrquc et de vassallorum, accipiat uc manso indominicato denarios duodeeim de mauso ingenuili, quatnor denarios de ccnsu dominicato et quatuor de sua l'acuitale de servili vero duos d e narios de censu, et de sua facilitate duos. De omnibus vero Ecclesiis, luwsquisquc Episcopus vel Abbas do sua $lummodo potestate accipiant, de Prcsbytoris a qnocunqtie plurimum solidos q u i n q u e , et de unoquoque ù n t i qtiod possibile f u c r i t , ita ut a quo p l u r i m u m , quinque solidos, a quo minimum, quatuor denarios. De Ecclesiis vero quas Comites et vassalli dominici liabent, sou de illis qui cum Seniore nostro pergere debent, sivc qui remanseriut, Episcopus in cuius parodila consislunt secundum prautaxalum modum accipei'c procurabit. De Ecclesiis vero lmperatncis Episcopus similiter accipiet praetuxato modo. Anno ìncarnationis Dominicae DCCCLXXV1I , No nix Mtiii, in Compendio palalio, de aliqua sed non de tota parte regni quod Donimi* Imperator Kctrolus Imbuii antenuam iunior Illotliarius dcfunctus fuisset, Jiaec constitute est exactio Nortmannis, qui erant in Sequana , tribuenda. , ut a regno eius reccderent. Episcopi, A b b a t c s , Comites, ac vassi dominici ex snis honoribus de uuoqnoque manso ìndorninicato doncnt denarios duodccim d« mauso i n g e n u i l i , quatuor denarios de censu doininicato, et quatuor de facilitate m a n s u a r i i ; de servili vero m a n s o , duos denarios de censu Ìndorninicato, et duos de facilitate mansuarii. De omnibus vero Ecclesiis, u.-iusquisque Episcopus de suo Episcopatu, r e i

A. CHR.

RBGUM FRANCQRUM

S77.

207

Abbas de sua solammodo Abbatia, in cuinscumqde Episcopi sint parocliia, accipiatit cum MIsso Episcopi in cuius parrocliia sunt, de Prcsbyteris secundum possibilitatciB; quinque soiidos, vel quatuor, vel trcs, vel duos, vel unum solidum. A quo plurimum. quinque soiidos ; a quo minimum, quatuor denarios. De Ecclesiis vero Jmperatoris et Impcratricis et Comitum ac vassallorum imperifilium, tam de illis qui cum Imperatore pergent, qxiam et illis qui remanserint, Episcopus in cuius parocliia consistunt secundum pracdictum moduin conicctum accipiat. De negotiatoribus nutcm, vel qui in civitatibus commanent, iuxta possibilitatem, secundum quod babuerint dc facultatibus, coniectus exigatur. T BLABOLI

I

T

O

L

U

IlirEKlTOEH

( D e Ecclesiae

S I P C I

et Imperii

L I

I.

CARISIACUM.

regimine).

Haec Capitula constituta sunt a Domno Karola, glorioso Imperatole, cum consensu Fldelium suorum apud Carisiacum anno Incarnationis Dominicae DCCCLXX.VII. regni vero ipsius x x x v i r . imperii autem secunclo, x v m . lalendas Julias, lndictione decima. De quibns quaedam ipse definivit et de quibusdam a suis Fidelibus responderi iussit, I . D e honore et cultu Dei atque sanctarum Ecclesiarum quae auctore Deo sub ditione et tuitione regiminis nostri consistunt, Domino m e d i a n t e , decernimus ut sicut tempore bealae recordations Dornni et Genitoris nostri e x cultae et lionoratae atque rebus ampliatae fuerunt et quae a nostra liberalitate honoratac atque ditatae s u n t , de c a c tero sub integritate sui serventur; et Sacerdotes ac serri Dei vigorem ecclesiasticum et debita privilegia inxta r e v e rendarn auctoritatein obtineant ; et eisdem principalis potestas et inlustrium virorum strenuitas, seu reipublicae a d ministratores, tit suum ministerium competenter exequi valeant, in omnibus rationabiliter et iuste concurrant. E t iilius noster haec suprascripta similiter Deo turante c o n servet, R P . Primum Capitulnm, sicut Deo inspirante d e c r e vistis, omnes conlaudamus et conservare volumus. II. Ut Monasterium a nobis Compendio in honore sanctae Dei genitricis Mariae constructum, & filio nostro et

208

A.

CHR.

CAPITULARIA

877.

fidelibus nostris e o t e n o r e q u o c o e p i m a s h o n o r e t a r , e t priv i l e g i u m a D o m n o P a p a e t ab o m n i b u s E p i s c o p i s confirm a t u m , i m p e r i a l e e t i a m d e c r e t u m , ab o m n i b u s fidelibus p r o D e i e t nostro a m o r e b e n i g n i s s i m e a t q u e i n y i o l a b i l i t e r c o n s e r v e t u r , e t a filio nostro firmetur. R P . D e secundo similiter respondemus. I I I . U t tales a v o b i s e l i g a n t u r , e x c e p t i s i l l i s q u i b u s c o m m e n d a t u m h a b e m u s , q u o r u m s p e c i a l i Consilio e t a d i u tori o in p r a e s e n t i i t i n e r e u t a m u r . R P . D e f e r t i o v o s , s i c u t m e l i u s D e o inspirante vidist i s , r e g n i v e s t r i d e f e n s i o n e m a t q u e t u i t i o n e m , et filli v e s t r i custodiam p e r fideles vestros, tam p e r E p i s c o p o s , q u a m A b bates et C o m i t e s , dispositum l i a b e t i s , e t necessarium esse c o g n o s c i m u s . i p s a m dispositionem nos disordinare non poss u m u s , n e c debemus ; et qualiter illam melius disponere possimus, n o n sapimus. I V . Q u o m o d o sectiri esse possimus q u o u s q u e D e o d o n a n t e l i u c r e v e r t a m u r , à n u l l o r e g n u m nostrum i n q u i e t a r ! p o s s e , q u a n t u m D e u s vos a d i u v a r c v o l u e r i t , e t v e s t r u m posse e x t i t e r i t , e t q u o m o d o nos de filio nostro et de v o b i s s e c u r i esse p o s s i m u s , et vos de filio nostro securi esse p o s s i t i s , e t ipse de vobis, et ut vos a d i i w i c e m c r e d e r e possitis. R P . D e q u a r t o , in q u o s c r i p t u m est q u o m o d o v o s de filio vestro s e c u r i esse possitis, respondeinus q u ì a , D e o g r a t i u s , vos e u n d e m filium v e s t r u m et generastis et n u t r i s t i s , e t sub n u t r i m e n t o v e s t r o D e u s ad h a n c a e t a t e m i l l u m p e r d u x i t , e t n e m o n o s t r u m i l i u m a m p l i u s s a l v a r e potest, vfel d e b e t , a u t sapit, q u a m vos, et in vestro corisilìo e t in a u s i l i o ac disposinon e il litis salvatio e t l i o n o r post D e u m et Sanctos eius consistit. E t q u a l i t e r ad D e i v o l u n t a t e m et sanctae E c c l e s i a e et r e g n i v e s t r i u t i l i t a t e m s e c u r i de i l i o esse possitis in vestra disposin o n e m a n e t . E t de hoc q u o d ibi s c r i p t u m e s t , qiromoilo d e nobis s e c u r i esse p o s s i t i s , q u a l i t e r u s q u e d u m D e o d o n a n t e l i u c r e v e r t a m i n i , u t à n u l l o r e g n u m v e s t r u m inquietari poss i t , q u a n t u m D e u s nos i u v a r e v o l u e r i t , et nostrum posse extiterit: respondemus quia sunt sacramenta quae vobis fec i r n u s , e t est proi'essio q u a m v o b i s e t C l e r i c i et L a i c i in C a r d i a c o f c c i m u s et subscripsimus, e t est p e r d o n a t i o q u a m d o minatio vostra nobis f i d e l i b u s vestris e t perdonavit et subs c r i p s i t , e t est p r o f e s s i o et s a c r a m e n t u m q u a e in G u n d u l i ì v i l l a p r o novÌ6 causis e m e r g e n t i b u s e x morte I l l o t h a r i i e t missatico D o m n i A p o s t o l i c i Iìndriani e t missatico H l u d o u v i c i n e p o t i s vestri v o b i s f e c i m u s . E s t etiam professio q u a m R e mis et d e v e s t r a fideiitate et de vestri r e g n i d i s p o s i n o n e ac d e l c n s i o n e e t do u x o r e vestra et de filio vestro q u e m liabetis, e t si D e u s ndliuc e t i a m altcrurn d e d e r i t , professi f u i m u s . Q u a e o m n i a l i a c t c n u s c o n s c r v a v i m u s et c o n s e r v a m u s , et

A. CHR.

REGUM FRANCORUM

877.

209

adiuvante Deo asquc ad finem vitae nostrae conservare v o lumus. Unde pro certo nos veraciter credere potestis. Si autem aliqais a praefatis sacramentis r e i professionibui dev i a v i t , hoc secundum rationem et auctoritatem atque consuetudinem emendet et de caetero conservet. Si autem talis est de Yestris fidelibus qui lias professiones non fecit, si nccesse fuerit faciat, et de caetero conservet. Fideles etiam yestri post mortem fratris vestri ad YOS venerunt. Quale sacramentum vobis fecerunt, vos scitis. Qui autem de il lis illud sacramentum hactenus conservavit, de caetero conservet. E t si aliquis ab ilio sacramento deviarit, secundum rationem et auctoritatem atque consuetudinem hoc emendet, et deinceps conservet. De hoc quod ibidem scriptum e s t , qualiter nos securi de filio vestro esse possimus, respondemus quia de filio vestro, quem per Dei gratiam et vcstram dispositionem futurum Seniorem post vos habere volumus, nullam firmitatem aiiam quaerimus nisi hoc quod vos in Capitolari vestro statuistis et dccrcvistis, nobis unicuique in suo drdine et persona conservet. De hoc quod ibidem scriptum e s t , qualiter ipse de nobis securus esse possit, respond e n t s quod et Remis rcspondimus , quia si Deus et vos ilium in regni regimine subiimaveritis, et in parte denominata ilium designaveritis, sic ei fideles esse cupimus sicut per rectum esse Seniori debemus. De hoc quod ibi scriptum e s t , et nobis verbis dixistis, ut ad invicem nos credere iossimus, verbis fideliter nos confirmavimus ut ad Dei vountatem et vestram fidelitatem et honorem et sanctae Ecclesiae ac regni vestri utilitatem ac fidelium vestrorum salvamentum Deo mediante adunati simus, quantum unusquisque nostrum in suo ordine et persona per Dei gratiam scire et posse habuerit, ut ad invicem nos credamus , et mutuo adiuvemus. V . Ut ea quae per largitatis nostrae praecepta dilectae coniugi nostrae in proprium habere conccssimus, filius noster ante nos confirmet; ct ex omnibus quae illi iure beneficiario concessimus sive concesserimus, si obitus noster evenerit, et ilia nos supervixerit, quomodo securi sumus quatinus illam et sua omnia filins noster et fideles nostri condigno lion ore studeant conservare. RP. De quinto Gapitulo, in quo scriptum est de dilectae coniugis vestrae Dominae nostrae honore et salvamento, et de conservatione earum rerum quas illi dedistis, vel dederitis, et de confirmatione à filio vestro exinde facienda , et filius vester ad hoc paratus est, sicut iubetis; ct nos, quantum scierimus et potuerimus, ad hoc parati erimus. V I . De filiabus nostris, cum quo honore secundum Dei voluntatem, et quali salvamento aut adiutorio consistere de-

f

14

210

A. CHR.

CAPITULARIA

S77.

b e a n t . Q u o d e t i a m p a r v u l a e nostrae filiae d a t u m h a b e m u s , a u t d e i n c e p s d e d e r i m u s , c u m q u a l i s e c u r i t a t e t e n e r e possit. E t si D e u s earn a d p e r f e c t a m a e t a t e m -venire d o n a v e r i t , i n m a t r i s suae sit potestate, et à n u l l o c o n t r a ipsius v o l u n t a t e m v e l marito t r i b u a t u T , v e l s a c r u m ei v e l a m e n i m p o n a t u r . R P . S i m i l i t e r et de filiabus v e s t r i s , e t e t i a m d e p a r v u la filia y e e t r a , s i c u t in C a p i t u l o v e s t r o c o n t i n e t u r , et fllius v e s t e r paratus est c o n s e r v a r e , e t a d h o c c o n s e r v a n d u m , q u a n t u m scfierimus et p o t u e r i m u s , a d i u t o r i u m praestabimus. V I I . D e o r d i n a n d i s s a c r i s , et si n e p o t e s n o s t r i , sui patris imitante» v e s t i g i a , c o n t r a nos a u t i t i n e r e , a u t p o s t q u a m ad dispositum l o c u m D e o d u c e v e n e r i m u s , a)¡quid nob i s mali a u t r e g n o nostro m a c h i n a r i v o l u e r i n t , q u o m o d o illis , D e o i u v a n t e , p i e n i s s i m e resistatur. R P . D e scaris o r d i n a n d i s , e t de a d i u t o r i o , si a l i q u i s dc n e p o t i b n s vestris aut i n t e r vias aut in Italia vobis a l i q u o d i m p e d i m e n t u m f a c e r e v o l u e r i t , in vestra d i s p o s i n o n e erit q u i in isto r e g n o r e m a n e a n t , v e l qui post v o s in v e s t r u m adiutorium pergant. V I I I . S i a n t e q u a m r e d e a m u s , aliqui lionores i n t e r i m a p e r t i f u e r i n t , c o n s i d e r a n d u m q u i d e x i i u l e agatur. RP. Si a n t e q u a m , iuvante D o m i n o , revcrtamini , aliquis Archiepiscopus defunctus fuerit , vicinns Episcopus ipsius dioceseos c u m C o m i t e ipsam sedem p r a e v i d e a n t u s q u e d u m obitus ipsius A r c h i e p i s c o p i a d v e s t r a m notitiam p e r v e n i a t . S i aliquis E p i s c o p u s i n t e r i m o b i e r i t , A r c h i e p i s c o p u s ipsi sedi visitatorem s e c u n d u m sacros C a n o n e s d c p u t e t , q u i u n a c u m C o m i t e ipsam E c c l e s i a m , ne p r a e d e t u r , custodiat u s q u e d u m ipsius E p i s c o p i obitus ad vestram notitiam perv c n i a t . Si A b b a s v e l A b b a t i s s a o b i e r i t , E p i s c o p u s in c u i u s \parochia m o n a s t e r i u m i l l u d e s t , u n a c u m C o m i t e i l l u d m o n a s t e r i u m custodiat u s q u e d u m vestra iussio inde fiat. IX. S i C o m e s o b i e r i t , c u i u s filius n o b i s c u m s i t , filius noster c u m c a e t e r i s fidelibus nostris o r d i n e t de his q u i i l l i p l u s familiares et p r o p i n q u i o r e s f u e r i n t , q u i c u m ministerial i b u s ipsius comitatus e t E p i s c o p o ipsius c o m i t a t u m p r a e v i d e a t u s q u e d u m nobis r e n u n t i e t u r . S i a u t e m filium p a r v u l u m h a b u e r i t , i s d e m c u m m i n i s t e r i a l i b u s ipsius comitatus e t E p i s c o p o in c u i u s parochia consistit e u n d e m c o m i t a t u m p r a e v i d e a t d o n e e ad nostram notitiam p e r v e n i a t . Si v e r o filium n o n h a b u e r i t , filius noster c u m c a e t e r i s fidelibns nostris o r d i n e t q u i c u m ministerialibus ipsius comitatus et E p i s c o p o i p s u m c o m i t a t u m p r a e v i d e a t d o n e e iussio nostra i n d e fiat. E t p r o h o c n u l l u s irasc a t u r , si e u n d e m c o m i t a t u m alteri c u i nobis p l a c u e r i t d e d e r i m u s q u a m illi q u i e u m h a c t e n u s p r a e v i d i t . S i m i l i t e r e t d e vassallis nostris f a c i e n d u m est. E t v o l u m u s a t q u e expresse i u b e m u s ut tam E p i s c o p i q u a m A b b a t e s , et C o m i t e s , s e u

A. CHR.

KF.GUM

FKANCOHUM

'77-

211

etiam caeteri F i d e l e s n o s t r i , liominibus suis similiter c o n servare studeant ; et tam de Episcopatibus quam et de A b batiis yicinus Episcopus et Comes praevideant ne aliquis res ecclesiasticas vei facilitates d i r i p i a t , et n u l l a s ad eorum eleemosynam faciendam irnpediat. Quod si praesumpserit, et secundum leges liumanas hoc c o m p o n a t , et secundum leges ecclesiasticas inde E c c l e s i a e quam laesit satislaciat, et nostram harmiscaram secundum rnodurn culpae et ut nobis placuerit sustineat. R P . Caetera capitala responsione non e g e n t , qnoniani à vestra. sapientia sunt disposita et diilinita. X . S i aliquis ex Fidelibus nostris post obitum nostrnm D e i et nostro amore compunctus,.seculo renuntiare voluerit, e t f i l i u m vel t a l e m p r o p i n q u u m h a b u e r i t q u i reipublicae prodesse v a l e a t , suos nonores , prout melius v o l u e r i t , ei valeat placitare. E t si in alode suo quiete vivere v o l u e r i t , null us ei aliquod impedimentum facere praesumat, neque aliud aliquid ab eo r e q u i r a t u r , nisi solummodo ut ad patriae d e fensionem pergat, X I . Si alicjua occasione filio nostro aut fidelibus nostris de nostro obi tu nuntiatum f u e r i t , non facile credatur : sed c o n v e n i a n t simul fideles nostris, et rationabiliter secundum Dei voluntatem omnia à nobis ordinata disponant. X I I . Si nos in Dei Sanctorumque ipsius servitio mors praeoccupaverit, cleemosynarii n o s t r i , secundum quod iliis commendatum habemus , de eleemosyna nostra decertent. E t libri n o s t r i , qui in thesauro nostro sunt, ab illis, sicut dispositum habemus , inter sanctum Dionysium et sanctam M a riani in Compendio et fìlium nostrum dispertiantur. Id ebt, Hincmarns venerabilis Archiepiscopus, F r a n c o E p i s c o p u s , Odo Episcopus , Gauzlinns Abba , Arnulfus C o m e s , B e r n a r dus C o m e s , Chuonradus C o m e s , Adalelmus Comes. Simili* t e r de his quae ad eleemosynam coniugis nostrae pertinent , si ipsa o b i e r i t , faciant. Quae vero s u p e r f u e r i n t , ab ipsis salvenlur usque ad n o s t r a m , Deo d a n t e , interrogationem. XIII. Inveniendum qualem partem i m p e r i i , si obitns nostcr e v e n e r i t , sibi decernendarn sperare filius noster d e b e a t ; et si Deus alterimi fìlium nobis interim donare v o l u e r i t , quam ipse habeat. E t si aliquis ex nepotibus nostris ad hoc se dignum e x h i b n e r i t , vel si non f e c e r i t , secundum quod nobis t u n c , et cui p l a c u e r i t , censeatur. X I V . • Ut filius noster talem se et taliter praeparet qnatenus cuin , D e o i u v a n t e , reversi fuerimus , Romani ire valeat, et ibi D e i et sanctorum Apostolorum, quandiu necesse f u e r i t , servitium agere et i b i , D e o a d m i n i c u l a t e , in R e g e m possit coronari. X V . Q u a l i t e r et quo ordine filius noster in hoc regno

212

A. CHR.

CAPITULARIA

877.

reman eat, et qui debeant esse quorum auxilio utatnr, et vicissitudine cum eo sint. Videlicet ex Episcopis assidue sint cum ilio aut Ingiluvinus, aut Reinelmus, sive Odo, sea Hildeboldus. E x Abbatibns, si alia necessitas noli evenerit, assidue sint cum eo Welpho, Gaozlinus, et Folco. E x Comitibus vero, aut Teudericus, aut Balduinus, sive Chuonradus, seu Adalelmus, alternatim cum ilio consistent, e t , quanto saepius pro nostra utilitate potuerint, Boso et Bernardus. Si versus Mosam perrexerit, sint cum eo Franco Episcopus, lohannes Epi|Copus, Arnulfus Gomes, Gislebertus, Letardus, Matfridus, Widricus, Gotbertus, Adalbertus, Ingelgerus, Raineras, una cum praedictis. Si ultra Sequanam perrexerit, Hugo Abba, Waltherus Episcopus, Wala Episcopus, Gislebertus Episcopus, et caeteri nostri Fideles illius partis, una cum praedictis. Sed et de aliis Fidelibus nostris, secundum quod in unaqaaque parte regni necesse fuerit. X V f . Si subito evenerit in aliqua parte regni necessitas, videtur nobis ut q u i a , Deo gratias, filius noster iuvenig est, non omnes fideles nostros aequaliter faciat laborare ; sed sicut nos iam, Deo iuvante, saepissime fecimus, acceptis secum strenuis viris ex fidelibus nostris, inimicis nostris insperate superveniat, et eos viriliter peiterreat; et qui cum eo ire non potuerint, mittant cum eo electos viros, prout necessitas fuerit. X V I I . Adalardus Comes palatii remaneat cum eo cum sigillo. Et si ipse pro aliqua necessitate defuerit, Gerardus sive Fredricus, vel unus eorurn qui cum eo scariti sunt, causas teneat ; et vel una die in septimana ipse causas teneat; et ubicunque fuerint, de pace praevideant. X V I I I . Comités quoque per suos Comitatus de raptoribus et malis hominibus praevideant qualiter pax fiat, et malia teneant, et omnibus qui hostem debent, denuntient ut parati sint quatinus, si necessitas fuerit, in Dei et nostrum servitium porgere valeant. Et Missi nostri, qui per omne regnum nostrum constituti sunt, missaticum nostrum, prout eis opportunum fuerit, agere non negligant. X I X . Si werra in regno surrexerit, quam Comes per se comprimere non possit, filius noster cum fidelibus nostris earn quantocius comprimere studeat, antequam malum in regno nostro accrescere possit. X X . Ut filius noster cum fidelibus nostris* in ilia parte regni moretur ubi maior necessitas fuerit, et nemo in villis nostris vel in villis uxoris nostrae mansionaticum accipiat, et nullus homines nostros sive alios depraedari audeat, et eorum qui nobiscum vadunt beneficia et villae sub immunitate maneant. Quod si aliquis praesumpscrit, in tri-

A. CHR.

REGUM FRANCORUM

877.

213

pio componat sicut ille qui in truste dominico committit. Et qui in villas Episcoporum, Abbatum, vel aliorum Fidelium nostrorum depraedationes f e c e r i n t , »¡cut in Capitularibus antecessorum nostrorum et 111 nostro continetur emendent. X X I . Ut nemo despiciat litteras nostra nuctoritate aut filli nostri nomine signatas, Tel eorum quos in lioc regno cum ilio dimittimus, neque inobediens sit quae sibi mandata fuerint. Quod si praesumpserit, ita multetur sicut in Capitulare Avi et Domni ac Genitoris nostri continetur. X X I I . Monendum quoque et liortandum ut fidelium nostrorum, qui cum filio nostro remanscrint, nullus in Consilio tardus appareat; sed unusquisque ut sibi melius visum fuerit loquatur, et post omnium locutiones, quod melius visum fuerit eligant. X X I I I . Qualiter regnnm quod necessitate Brittonibu* quondam iuramento confirmatum fuerat, quia de illis quibus firma turn est nullas superstes est, a (idelibus nostri» recipiatur. X X I V . De regno Aquitanico. X X V . Ut post nos, cum his quae nobis ferenda sunt pergat, priimun Willebertus Episcopus, deinde Arnoldus E piscopus, et deinde Wala Episcopus. Et ut filius noster et »lii nostri fideles ad hoc sludcant ut nihil novi aut mali in hoc regno surgat quod aut per equites aut per cursores pedites non sciamus; quia de vestra prosperitate sicut de nostra semper solliciti erimus. E t si nepotes nostri, filii fratris nostri, sui patris imitantes exempla, post nos pergere et contra nos insurgere voluerint, non expectetur ut commendemus fidelibus nostris at nobis occurrant; sed prout plenius potuerint, statim ut hoc cognoscere potuerint nobis in adiutorium, prout citius potuerint, veniant, et ad hoc omnes semper warn iti sint. X X V I . Ut castellum de Compendio, a nobis coeptum, pro nostro amore et festro lion ore periiciatur in testimonium dilectionis vestrae erga nostram benignitatem. X X V I I . De civitate Parisius, et de castellis super Sequa nam et super Ligerim ex utraque parte , qualiter et a quibus instaurentur , specialiter qtiam de castello sancti Dionysii. X X V I I I . De Wlframno et Gauzmaro et Hadeherto aurifice, sicuti statuimus, ita permaneant. X X I X . De monetis. X X X . Qualiter hoc perfieiator et ad effectual perveniat quod Nortmannis dari debet de coniecto, X X X I . De honoribns Bosonis, Bernardi, et Widonis, et aliorum illarum parti um. Et de cappis et aliis n egoti a-

214

A. ciin.

CAPITULARIA

877.

toribus, videlicet ut l u d a e i dent d e c i m a i » , et negotiatores Christiani undecimam. X X X I I . In quibus ex nostris palatiis fìlius noster, sì necessitas non f u e r i t , morari vel in quibus forestibus v e nationein e x e r c e r e non debeut. Carisiacus penitus cum f o restibus excipitur. Silvacus cum toto Laudutiensi similiter. C o m p e n d i u m cum Causia similiter. Salmonciacus similiter. I n Ordreia v i l l a porcos non accipiat; et non ibi caciet nisi i n transeundo. In Attiniaco parum caciet. In V e r n o porcos accipiat tantum. A r d u c n n a penitus e x c i p i t u r , nisi in transeundo. E t villae ad servitium nostrum similiter. In L i g u r i o porcos et femmina accipiat. Aristalliurn cum f o reste penitus excipitur. I n L e n s et W a r a et Astenido et feramina et porcos capere potest. In Rugitusit, in S c a d e bolt, in L a u n i f , tanlummodo in transitu, et sicut minus ¡totest. In Crisiaco similiter. In Lisga porcos tantum accipi.it. X X X I I I . Ut Adelelmus de forestibus diligenter sciât quot porci et feramina in unaquaque a (Ilio nostro caciata fuerint. XVI. halend. praedicti mensis, postquam Domnu.i Imperator Karolus adnuntiavit gcncraliter in populum de suo itinere Romani, et (fuia ordinatimi habebat qualiter filins suus in regno isto consistât, ft. quorum in specialists et generalibus causis utatur Consilio et adiuvetur auxilio , et quia ordinatum habebat quo/nodo JS'orlmanni de isto regno expellantur, et postea dejendantur, et si Sf erra de quacunque parte in isto regno surrexerit, comprimatur, vel defendatur, et quia de generalibus et speciahbus causis generalia et specialia Capitula habe.uat disposila, quae filio suo et fidelibus suis, qui in isto regno remanebant, data habebat, et secum portabat, dixit quia de ipsis Capitulis quaedam Capitula excerpta habebat, quae -in illorum omnium notitiam recitari volebat. Et tunc iussit Gauzlenum Cancellarium ut haec sequentia Capitula in populum recitaret. ILEC CAPITULA F E C I T

DOMNUS K A R O L U S

TOR E T ADNUNTIARI IUSSIT NOVISSIME

IMPERAAPUD

C A R I S I A C UM. I. E honore et cultu Dei atque sanctarurn E c c l e siarum quae auctore Deo sub ditione et tuitiorie regimi 11 is nostri consistami, Domino mediante, decernimus ut sicut tempore bcatae recordationis Domni et Genitoris nostri e x cultae et lionoratae atque rebus ampJiatae f u e r u n t , et quae a nostra liberalitate lionoratae atque ditatae sunt, de caetcro

A. CHR.

I'.EGUM FRANCORUM

877.

215

sub integritate sai serventur, et Sacerdotes atque servi Dei vigorern ecclesiasticam ct debita privilegia iuxta reverendam auctoritatem obtineant, et eisdem principalis potestas et illustrium yirorum strenuitas, s e a reipablicae administ r a t o r s , a t suam ministerium competenter exsequi valeant, in omnibas rationabiliter et iuste concurrant. E t filius noster haec supradicta similiter, Deo iuvante, conservet. I I . Ut omnes nostri fideles veraciter sint de nobis securi quia quantam potaerimus, et inste et rationabiliter scierimus, unumquemque secundum sui ordinis dignitatem et personam honorare et salvare et bonoratum ac salvatum conservare volumus. E t unicuique eorum in suo ordine secundum sibi competentes leges, tam ecclesiasticas quam raundanas, rectam rationem et iustitiam conservabimus; et n u l lum fidelium nostrorum contra legem vel iustitiam aut auctoritatem et iustam rationem aut damnabimus, aut dehonorabimus, aut opprimemus, vel indebitis macbinationibus affligemus; et legem, ut praediximus, unicuique competentem, sicut antecessores sui tempore antecessorum nostrorum habuerunt, in omni dignitate et ordine nos, adiuvante D o mino, servaturos perdonamus, illis videlicet qui nobis fideles et obedientes atque adiutores et cooperatores iuxta suum ministerium et personam consilio et auxilio secundum suum scire et posse et secundum Deum ac secundum seculum f u e r i n t , sicut per rectum unusquisquc in suo ordine et statu Imperatori suo et suo Seniori esse debet. E t Capitula quae Avus et Pater noster pro statu et muniminc sanctae Dei Ecclesiae et ministrorum eius et pro pace ac iustitia populi ac quiete regni constituerunt, et quae nos cum fratribus nostris Regibus et nostris et |eorum Fidelibus communiter constituimus , sed et quae nos consilio et consensu Episcoporum ac caeterorum Dei et nostrorum Fidelium pro suprascriptis causis in diversis placitis nostris conservanda statuimus, et manere inconvulsa decernimus, similiter et a filio nostro inconvulsa conservari volumus et mandamus. I I I . Si Comes de isto regno obierit, cuius filius nobiscura sit, filius noster cum caeteris Fidelibus nostris ordinet de his qui cidem Comiti plus familiares propinquiores f u e r u n t , qui cum ministerialibus ipsius comitatus, et cum Episcopo in cuius parochia fuerit ipse comitatus, ipsum comitatum praevideant usque dum nobis renuntietur, ut filium illius qui nobiscum erit, de lionoribns illius bonoremus. Si autem filium parvulum lialxierit, isdem filius eius cum ministeriulibus ipsius comitatus, ct curn Episcopo in cuius parochia consistit, eundem comitatum praevideant, donee obi tus pracfati Comitis ad nolitiam nostram p e r v e n i a t , et ipse filius eius per nostram concessioncm de illius honoribus

218

A. CHR.

CAPITULARIA

877.

hoiioretur. Si vero filium non liabuerit, filias noster cum caeteris fidelibus nostris ordinet qui cum ministerialibus ipsius comitatns et c a m Episcopo proprio ipsam comitatum praevideat, donee iussio nostra indefiat. E t pro hoc ille non irascatar qui ilium comitatum praeviderit, si eandum comitatum alteri, cui nobis placuerit, dederimus quam illi cjui eum catenas praevidit. Similiter et de vassallis nostris faciendum est. E t volumus atque praecipimua ut tam Episcopi quam Abbates et Comités sea etiam caeteri Fideles nostri hoc e r ga homines suos studeant conservare. I V . Volumus etiam et expresse praecipimus quod si aliquis Episcopus, v e l Abbas, aut Abbatissa, vel Comes, aut vassal I us noster obierit,nallas res eccle&iasticas aut facultates diripiat, vel Comitis aut vassalli nostri aut alicuius d e fun cti res aut facultates invadere vel usurpare praesumat, v e l uxoribus defanctorum laicorum ac filiis quamcunque violentiam inferat, et nullus ad illorum eleemosynam faciendam eleemosynarios eorum impediat. Quod si aliquis praesumpserit, et secundum leges mundanas hoc cum banno nostro componat, et secundum leges ecclesiasticas inde Ecclesiae, quam laesit, satisfaciat. Insuper nostrani harmiscaram, secundum modum c u l p a e , et ut nobis placuerit, sustineat. Post ha.ee leda capitula , dedil omnibus licentiam cum Dei gratia et sua redeundi ad propria , exceptis his quos specialiter pro specialibus causis considerandis vel pro dona liberando, tecum aliquantis diebus manere praecepit.

A. CHR.

REGUM FRANCORUM

C

A

P

I

T

U

L

877.

A

L U D O V I C I FRANCORUM

T Q U A HD O

REGIS

I

T

Ü

II.

KAROLI

L

COMPENDII

U

217

S

CALVI

F.

I.

CORONATU»

E » T.

Anno Incafnationi* Dominicae DCCCLXXVII. in Compendio palatio, haec quae sequuntur ab Episcopis petita sunt apud Hludouvicum Regem , et ab eo promissa Episcopis. P E T I T I O

EPISCOPORUM.

vobis perdonari nobis petimus ut unicuique de nobis et Ecclesiis nobis commissis , secundum primum Capitulum quod novissime in Carisiaco Domnus Imperator pater vester a se et a vobis servaturum, consentientibus fidelibus suis ac vestris, atque Apostolicae sedis Legatis, iegente Gauzl e n o , denuntiavit, canonicum Privilegium et debitam legem atque iustitiam conservetis et defensionein exliibeatis, sic at Rex in suo regno unicuique Episcopo et Ecclesiae sibi commissae per rectum cxliibere debet. P R O M I S S I O

R E G I S .

Promitto et perdono vobis quia anicuiqne de vobis et Ecclesiis vobis commissis, secundum primum Capitulum quod novissime in Carisiaco Domnus Imperator pater meus a se et a me servaturum , consentientibus Fidelibus illius ac nostris atque Apostolicae sedis Legatis, Iegente Gauzleno, denuntiavit, canonicum privilegium et debitam legem atque iustitiam conscrvabo, et dcl'ensionem, quantum potaero, adiu-

218

A. CHR.

CAPITULAK1A

S77.

vante Domino, exhibebo, sicut Rex in suo regno unicuique Episcopo et Ecclesiae sibi commissae per rectum exliibere debet. Hoc

EST C A P I T U L U M QUOD HIC COMMEMORATUR.

De honore quoque et caltu, etc. ut supra pag. 207 et 214. Commendalio Ansegìsi Episcopi el aliorum Episcoporum qui llludouadfuerunt apud Compendium quando benedixerunt vicum filium Karoli Imperatoris. Me ac Ecclesiam m'ihi commissam vobis commendo ad debitam legem et iustitiam conservandam et defensiotiem exhibendam, sicut Rex Episcopos Ecclesiae suae iusto iudicio conservare et exhibere debet. P R O F E S S I O

I P S O

R U M .

Ego ille ipse sic profiteor, de ista die et deinceps isti Seniori et Regi meo llludouvico Karoli et Hermentrudis fìlio, secundum meurn scire et posse et meuin ministeriunt, auxilio et C o n s i l i o fidelis et udiutor ero sicut Episcopus recte Seniori suo debitor est, in mea fide et meo sacerdotio. Ad suprascriptam vero Episcoporum pctitionem Jtacc quae sequuntur Rex Hludouvicus professus est Episcopis, et istalli ipsam perdonatiónis scripturam marni sua eis dedit in Compendio 11. Kalendas Decembris, PROMISSIO HLUDOUVICI

REGIS.

Ego Hludouvicus, misericordia Domini Dei nostri et electione populi Rex constilutus, promitto, teste Ecclesia Dei , omnibus ordinibus , Episcoporum videlicet, Sacerdotum, Canonicorum j Monachoruin , atque Sanctimonialiam , regulas à Putribus conscriptas et apostolicis attestati on ¡bus roboratas ex hoc in futururn tempus me illis ex integro ser•aturum. Polliceor etiain me servaturum Icges et statuta populo qui mihi ad regendum misericordia Dei committitur, per commune consilium fìdelium nostrorum, secundum quod praedecessores mei Iinperatores et Regis gestis inseruerunt, et omo ino inviolabiliter te 11 ernia et observanda decreverunt. Ego igitur Hludouvicus rectitudinis et iustitiae amore hanc spontaneam promissionem meam relegens manu propria firmavi.

REGUM

A.CHK. I

T

T

SÏKODI

FliANCORUM

U

L

U

878.

219

II.

S

TBICASSIKAE.

Anno Incarnationis Dominicae DCCCLXXV1II. Jndictione X I I o), mense Augusto leda sunt in Synodo Tricassina hciec quae sequuntur Capitula , statuta à Domno Johanne summo Pontifice Romana, quae sancta Synodus recepii et confirmavit. (De honore quem Episcopis

debent sacculi

Potestates.y

I. U t Episcopi cum omni reverentia à cunctis mundi Potestatibus debite honorentur; atque coram eis sedere n u l latenus audeant, 11 ¡si illis praecipientibus. E l v e s ecclesiasticae à laicis et popularibus praeter Praesuluni earum conscientiam nullo modo continc;antur. Quod si post hanc nostram definitionem qnis teniaverit, prius cominunione E c c l e siae repulsus , si non resipucrit, anathematis v i n c u l o innodetur. (Ut Ecclesiarum

possessiones ab Episcopis bus non licet.)

non pelant

qui-

II. Ecclesiarum sanctarum possessiones , id est, monast e r i . mansa, cortes, villas, patrimoni», omn laque quae iurisdictionibus earumdem c o n v e n i u n t , null us suppetere à Romano «eu reliquis Pontiiicibus praesumat, nisi personae quas canonica sancit aucturitas; ut est illud primo anno ordinationis nostrae apud bcalum P c t i u m Apostolum c o n stitutum. (Ut Capitula Ravennae

statuta

observenturj)

I I I . Ut ¡lia capitula quae anno praecedente apud Ravennani statuimus svnodali c o l l e g i o , inconvulsa ab omnibus observentur. CUt Episcopi

mutuo in vexationibus

se

acliuvent.)

I V . Ut Episcopi nullo modo coni'ratrum consacerdotumqué suorum parvipendere audeant vexationes Ecclesiarumque pressuras; sed unanimiter cuncti bacillo pastorali et apostolica auctoritate succincti, in praelio pro domo Isr a e l , id e s t , Christi E c c l c s i a e , stare communiter non praetermittant. o) Legend. Indictionc XI.

220

A. CHR.

CAPITULARIA

878.

(Ut a proprìis Episcopis excommunicati recipiantur.)

ab cdiis non

V . Ut espulsi laici vel quilibet >otens Deus, ut per huius creaturae pinguerlinem, Colum>ae pace, simplicitate, ac pudicitia decoram efiicias. P e r Dominum nostrum Iesum Cliristum filium tuum, qui ventu-» rus est iudicare.

Ì

C O R O B A T I O ,

Gloria et honore coronet te Dominus, et ponat super caput tuum coronam de spiritali lapide pretioso ; ut quicquid in fulgore auri et in vario nitore gemmarum significatur, hoc in tuis moribus, hoc in actibns semper refulgfeat. Quod ipse praestare dignetur cui est honor et gloria in 6ecula se» culorum. B E H B B I C T I O N E S .

B e n e d i c , Domine, liane famulam tuam, qui r e g n a R e gum à seculo moderaris. Amen, Opera manuum illins suscipe et benedictione tna terra eius de pomis fructuum coeli et rore atque abysso subiacente repleatur. Amen. De vertice antiquorum montium et collium aeternorum, de frugibus terrae, et plenitudine eius tua benedictione laetetur. Amen. Benedictio illius qui apparuit in rubo veniat super caput eius. Da ei de rore coeli et de pinguedine terrae abundantium frumenti et vini ; ut serviant illi ac semini eius populi, et in honore tuo tribus illam et semen eius adorent. Amen. Reple eam benedictionibus uberum et vulvae. B e n e dictiones patrum antiquorum confortatae sint super eam et super semen eius t sicut promisisti servo tuo Abrahae et semini eius in secula. Amen. Concede, quaesumus, omnipotens et misericors D e u s , ut haec dona tua, quae fideles tui acceperunt de manu tua,

248

A. CHR.

CORONATIONS

866.

dantibus, accipientibus, et dispeniantibus ad praesenti» TI- , tae subsidium, ac redemptìonem animarum, atque ad vitam capessendam proficiant sempiternam. P e r Dominum. T HERMINTRUDIS

I

T

REGINAE,

MENSE

U

L

U

QUANDO

AUGUSTO

S

IV.

SACRATA

IN S Y K O D O

EST

ANNO

DCCCLIVI.

SUESSIONENSI.

Adlocutio duorum Episcoporum in Ecclesia sancti Medardi quando Hermintrudis fuit consecrata in Regin&m. " V o l u m u s ros scire, Fratres, quia Domnus et Senior noster Karolus R e x gloriosus nostrae liumilitatis petiit devotionem ut auctoritate ministerii nobis a Deo c o n l a t i , sicut ipse in R e gem est unctus et consecratus episcopali auctoritate, une* tione sacra et benedictione, veluti in Scripturis legimus Dominum praecepisse ut Reges ungcrentur et sacrarentur in regiam potestatem, ita uxorem suara Dominam nostram in nomine Reginae benedicamus, sicut et a sede Apostolica et a nostris decessoribus antea de aliis factum comperimus. E t ut non robis sit mirum quare h o c petat, fraternitati vestrae rationem reddere maturamus. Videlicet quia , sicut Uiultis est cognitum, Deus omnipotens sua gratia istud m i lium in rnanus suorum antccessorum mirabiliter àdunavit. Quod ipsi decessores sui nobilite'r gubcrnaverunt, c t per successiones sua progenies usque ad liaec tempora rexit. E t isti nostro Seniori Deus filios, sicut robis no turn est, dedit: in quorum nobilitate ad sanctam Ecclesiam et r e g num, quod Deus vili ad regendum commisit, fideles illiu» spem maximam se habere sunt gratulati. De quibus ipse aliquos Deo obtulit, ut etiam de fructu ventris sui oblationem Deo olTerret. Aliquos Deus adhuc aetate immatura sua gratia de hoc scculo rapuit, n e , ut scriptum e s t , malitia mutaret corda eorum. Aliquibus autem, quod vos non l a t e t , suo Sudicio tulem passionem pevmisit incurrere sicut Fideles illius agnoscuntur dolere. Propterea petit b e n e dictionem episcopalem super uxorern suam venire ; ut tulem sobolein ei Dominus de ¡Ila dignetur donare unde sancta Ecclesia solatium , et regnum necessariam deiensionem, et F i d e l e s illius desiderabile adiutorium, et ista Cliristiiinitas optabilem tranquillitatem et legem atque institi;'ni, tinn ill is quos adhuc l i a b e t , annueute et cooperante D o m i n o , possit habere. E t de hoc in sanctis S c r i p t u m lmbcinus auctoritatem, quia sicut Dominns ad Abraham dixit :

A. CHR.

BEGUM

8C&

249

In semine tuo benedicentur omnes gentes, cui iam centenario de nonagenaria nxore Isaac fìlium dedit, ita et ipsum Isaac uxorem sterilem accipere fecit, ut et in lioc, sicut in multis solet facere, miscricordiae suae hirgitatem ostenderet. E t inde dicit Scriptura quia deprecatus est Isaac Dominum pro uxore sua, eo quod esset sterilis, et concepii. Et non sit vobis mirnm cur antea lioc non fecit. Quia, sicut sacra Scriptura dicit, in primordio coniunctionis rnasculi et feininae dixit Dorn'» us ad Evam: Ad virum tuum erit conversio tua, et ipse dominabitur tui. Et cum iam essent moribus in legitim» coniunclione maturi et provectae aetatis, Abraham et Sarra, et, ut sanctus Petrus dicit, Sarra obediebat Abrahae, dominum eum vocans , dixit Dominus ad Abraham quod antea nec ipsi nec alio liomini legimus illum dixisse : Omnia quae dixerit tibi Sarra, audi vocem eius. Jam enim .et Abraham Presbyler merito vocabatur, et defecerant muliebria id est omnis lascivietas Sarrae : et tunc acceperunt benedictionem seminis benedicti a Domino, in quo benedicuntur omnes gentes. Amen. His ergo fulti auctoritatibus, in dispensandis Dei donis, qui ab ilio ministri eius sumus ad hoc constituti, ut Leo dicit, non debemus esse difficiles, nec devotorum petitiones n e gligere ; maxime si ipsas petitiones eyidentibus indiciis ex Dei viderimus inspiratione conceptas. Quia multiplex m i sericordia Dei ita saluti liumanae subvenire decrevit, ut praecipue Sacerdotum supplicationibus ipsa salus debeat ohtineri. Cui operi, ut in sacris literis legimus, ipse Salvator interrenit, n e c u n q u a m a b his abest'quae ministris suis exequenda commisit dicens: Ecce ego vobiscum sum omnibus diebus. Et si quid per serritutem nostrani bono ordine et gratulando implemus affectu, ut 1 eo dicit, non. ambi gamus per Spiritum sanctum nobis fuisie donatum. E t ideo, Fratres, quoniam ita est, et nostra pro robis ministratio, et vostri» erga nos coniuncta devotio, ut una fiat apud Dominum supplicati«, sicut legimus quia ad hoc constituti sunt Sacerdotes, ut prins pro suis, deiiide pro populi orent ppccatis , et oratio iìebat sine intermissione ad Deum pro Petro, id est, pro otnni Episcoporunx choro, orantibus nobis pro communi nostra immo pro totius Ecclesiae ac popuii necessitate atque salute, commune votum etiaan restra communis prosequatur oratio apud t u m qui fucit unanimes habiture in domo, et viyit et regnat in secula seculorum. Amen. O r a t i o . Domine sancte , Puter omnipotens, aeterne Dens, qui potestat antiquitus iuxta constitutione«! Pontificum per regalcm sanctioiicm monasteria sanctorum illorum vel caetera in regno nostro sub libertatis privilegium videntur consistere, ita et praesens valeat, Deo adiutore, constare. Ergo, si quid in viìlabus, mancipiis, vel reliquis quibuscunque rebus, atquc corporibus, aut regio muncre aut privatorum aut suprascripti illius, vel à quibuslibet est delegatum, aut deinceps fuerit additum, iuxta quod ab ilio "Pontifice vel caeteris Domnis Episcopis ad praefato monasterio, iuxta quod eorum conlinet privilegium , quem nobis praefatus ille protuìit recensendum , sancitum efse cognovimus, nullus Episcoporum, ut diximus, nec praesens, nec qui fuerint successores, seu Archidiaconi, vel eorum ordinatores, vel quaelibet persona, possit quoque ordine de loco ipso auferre, aut aliquam potestatem sibi in ipso monasterio praeter quod scriptum est adaptare, vel aliquid quasi per commutationis tituJnm minuare, aut de ministerii ornamenta vel de oiFertione in aitano inlata abstoilere, nec ad ipso monasterio vel cellulaa

19

290

MAHCULFI FOIHÄUUtHiM

eias, nisi tantum pro lucrando oratione, et ipsad, et fac rit, cum Toluntate Abbatis vel eius congregationis, absque dispendio eorum, aliter accedere penitus non praesumat; quo facilius secundum delegationis votum vel liuius seriae auctoritatem ad ipso monasterio absque ullius inquietudine ibidem cuncta profìciant in augmentis. Adicientes ut nulli penitus Iudicum vel cuilibet homi ri um licentia sit de rebus praefati monasterii absque volúntate ipsorum servorrtm Dei in aliquo iniquitcr defraudare, aut temerario spiritu suis usibus usurpare; ne, quod primitus e s t , et Dei iram incurrat et nostrani offensam, vel à fisco grave damnum sustineat. Illud nobis pro integra mercede nostra placuit addendo, ut tam quod ex nostra largitate quam delegatione ipsius vel caeterorum aut cuiuslibet ibidem est aut fuerit devoluta possessio, quoque tempore-, nulla iudiciaria potestas, nec praesens, nec succidi va, aut causas audiendo, aut aliquid exactando, ibidem non praesumat ingredere ; sed sub omni emunitate hoc ipse monasterios vel congregado sua sibimet omnes fredos concessos debeant possidere. Et quicquid exinde fiscus noster fortitan de eorum homines aut ingenuos aut servientes in eorum agros commanentes vel undecunque poterat sperare, ex indulgentia nostra in luminaribus ipsius sancti loci vel in stipendia servorum Dei, tam nobis in Dei nomine viventibus, quam per tempora succedentibus Regibus, pro mercedis compendium debeant cuncta proficere, ut pro aeterna salute vel felicitate patriae sen Regis constantiarn delectet ipsis Monacliis immensam Domini pietatem iugiter implorare. Quem praeceptum decreti nostri, Christo in omnibus suffraganti, ut firmior liabeatur, et perenniter conservetur, subscriptione manus nostrae infra studuimus peragrari. EÌ,militate

regia.

I I I . Maximum regni nostri augere credimus mnnimentum, si beneficia opportuna locis Ecclesiarum, aut cui voluerit dicere, benivoìa deliberatione concedimus; ac Domino protegente stabiliter perdurare conscribimus. Jgitur noverit sollertia vestra nos ad petitionem apostolico viro Domno ilio, illius urbis Episcopo, ta lem pro aeterna relributione beneficium visi fuimus indulcisse ut in villahus Ecclesiae (lornus illius , quas moderno tempore aut nostro aut cuiuslibet muñere habere videtur, vel quas deinceps in iure ipsius sancti loci voluerit divina pietas ampliare , nullus Iudex publicus ad causas audiendo aut froda undique exigendum nullo nmquam tempore non praesumat ingredere: sed hoc ipse Pontifex, vel successore* eius propter nomen Domini, sab integra e emunitulis

LIBEß PftlöWSj nomine valeant dominare. Sta tuen t es ergo ut opque vos n e q u e iuniores, « e q u e üuecessores vestri , n e e nulla publica iudiciaria potestas quoque tempore in villas u b i c u n q u e i u r e g n o nostro ipsius E c e l e s i a e aut regia aut privatorurn l a r g i a t e conlatas, aut qui inantea fuerint c o n l a l u r a s , aut ad audiendum altercationes i n g r e d e r e , aut freda de quaslibet causas e s i g e r e , nec inansiones aut paratas v e l fideiussore» t o l l e r e non praesumatis ; séd quiequid e x i n d e aut de ingenius aut de servientibus caeterisque nationibus quae sunt infra agros vel fines s e a supra terras praedictae E c c l e s i a e cotiiiTHUentes fiscus aut de freda aut undecur.que potuerat sperare, ex. nostra indulgentia pro futura salute in lurninaribus ipsius E c c l e s i a e per mamun agentium eorum proficiat in perpeiuum. E t quod nos propter noinen Domini et a n i mae nostrae remedi um seu. nostra snbsequenti progenie plena devotione indulsimus, nec rcgalis sublimitas n e c c u i u s libet l u d i c u m saeva cupidità» ret'ragare tentet. E t ut praesens auctoritas tarn praesentibus quam futuris temporibus inviolata, Deo adiutore, permaneat, manus nostrae subseriptionibus infra roborare decrevimus, Confirmatio

de

emunitatc,

I V . Principali quidem d e m e n t i a cunctorum decet a c commodare aure benigna ; praecipue quae pro compendio a n i m a r n m à praecedentibus Regibus parentibus nostris ad loca S a n c t o r u m probantur esse indulta, devota debemus mente perpendere, et congrua b e n e f i c i a , ut mereamur in m e r cedem esse p a r t i c i p e s , non n e g a r e , sed robustissimo iure p e r nostris oracalis confirmare. I g i t u r apostolicus vir ilio, illius civitatis Episcopus, clementiae regni nostri suggessit eo q u o d iLie R e x per suam auctoritatem sua manu subscriptam de villas E c c l e s i a e suae illius, quod ad praesens possidebat, vel quod à D e o timentibus hominibus ibidem inantea delegabatur, integram emunitatem concessisset ut nullus I u dex publicus ad causas audiendum, vel freda exigendum, nec inansiones aut paratas faciendum, n e c fideiussores tollendum n e c homines ipsius Ecclesiae de quaslibet causas distringendurn, n e c nullas redhibitiones requirendum, ibidem ingreder e non debeant. Unde et ipsam praeeeptionem iamdicto P r i n cipe, sen et confirmatioues illorum Regum, eorum manibus roboratas, antedictus P o n t i f e x nobis ostendit relegendas, et ipse beneficius circa eodem vel memorata E c c l e s i a sua, sicut à supradictis P r i n c i p i b u s fuit indultum, moderno t e m p e r e adserit esse conservation. Sed pro firmitatis studium petit celsitudinem nostrani ut hoc denuo circa eodem vel memorata E c c l e s i a sancti illius nostra deberet auctoritas general iter corvfirmare ; cuius petitioner» pro reverentia ipsius «aneti

292

MARCULFI FORMU LABUM

loci, ut mereamur in mercedem sociari, pienissima v o l u n tate praestitisse v e l confirmasse cognoscite. Praecipientes ergo iubemus ut sicut constat ab antedictis Principibus de villis praefatae Ecclesiae Domini illius integra emunitas absque introitu iudicum fuit concessa, ita e t inantea, auxil¡ante Domino , inspectas priorum Principum auctoritates omnimodis conserventur; et «eque vos, neque i n n i o r e s , n e q u e successores v e s t r i , vel quislibet de iudiciaria potestate in -villas antedictae Ecclesiae, quas moderno tempore u b i c u n que in regno nostro possidere noscuntur, v e l quae inantea à D e u m timentibus liorninibus fuerint conlatae, tam de i n gcnuis, quam de servientibus vel quibuslibet nationibus hominum in praedictae Ecclesiae villas commanentes, nec ad agendum, nec freda exigendum, nec fideiussores tollendum, nec mansiones aut paratas f a c i e n d u m , ncc eos de quaslibet camsas distringendum, nec nullas redliibitiones r e q u i re n d u m , ibidem ingredere non praesumatis; sed sicut ipse bcneficius à iam dictis Principibus ad iam dieta Ecclesia fuit indultus et usque modo conservatus, ita et deinceps per liane nostram aucloritatem generaliter confirmatum in D e i nomine perenniter maneat i n c o n v u l s u m ; et quicquid exinde fiscus noster poterat sperare , in luminaribus ipsius Ecclesiae in perpetuum pro li ci at. E t ut liacc auctoritas tam praesentibus quam futuris temporibus inviolata, Deo adiutore, possit constare, sublu's eam propria manu decrevimus roborare. Praeceplum

de

episcopatu.

V . IIle Rex viro apostolico ilio Episcopo. Quamvis nos administrandum gubeinandumque rerum stallini praecelsis occupationibus regiae sollicitudinis cura constringat, nihil tame 11 tam principali quam Principe dignuin est ut cmn à pastorali paululum aberrat plebs destituta praesidio, pro salute animarurn buiusmodi personis locis celsioribus pontificalem prospiciat committere dignitatem in quibus maneat dupliciter senno, ut populus uiagistrum, actus Christi imitetur discipulus; qui plebem non rainus pietate quam severitate constringat, qui sciat commista sibi talenta assiduae praedicationis scrinaliibus e x p o l i r e , et adquisita multiplicataque gregis sui salute, ad ovile dominico null is maculis sordidato valeat pracseutare. Et quia cognovimus sanctae recoi'dat ionis Dointio ilio urbis ili ius Antestite evocatione divina ab hac luce inigrasse, de cuius successore sollicitudine congrua una cimi P o u t i l i a b u s vel proceribus nostris ]>lenius tractanles, decrevimus ¡illustri viro (aut venerabili] ilio in ipsa mite pontificalem in Dei nomine committere dignitatem ; quem plerumque apud aninios nostros et actio probata

LIBER PRIMUS

203

commendai, et nobilitatis ordo sublimai, ac morum p r o b i ti* s, vel mansuetudinis et prudentiae honestas exornat. Qua de re statuta pracsentibus ordinamus ut cam adunatorurn caterva Pontificum, ad quos tarnen nostrae serenitatis d e votio scripta pervcnit, ipsum, ut ordo postulai, benedicerevestra industria student et voluntatis nostrae deliberationem reseratis oraculis publicare , atque effe!» um Domino annuente sortire: quatenns dum Ecclesiam gibi à dispensations divina commissam strenue regere atque gubernare vide tur, nobis apud acternum retributorum inercedem suifragia largiantur, et ¡Ile pro peccatorum nostrorum mole indesinentur immensum Dominum debeat deprecare.

Jndiculus Regis ad Episcopum ut alium benedicat. V i . Domino sancto sedis apostolicae dignitate colendo in Christo patri illi Episcopo ille R e x . Credimus iam ad vestram reverentiam pervenisse sanetae recordations ilium illius urbis Antestitem evocntione divina de praesentis seculi luce migrasse: de cuius successore sollieitudine congrua com Pantilicibus vel Primatibus populi nostri pertractant e s , decrevimus inlustri viro ilio, (, aut venerabili viro ilio) ad praefatam urbem pontiiìcalem regulariter, Christo auspice , committcre dignitatem. E t ideo salutationum iura dignum debito lior.ore solventes, petimns ut cum ad vos pervenerit, ipsum, ut ordo postulat, benedicere vestra sanctitas non m o r e t u r , et iunctis vobiscum vestris Comprovincialibus , ipsum in suprascripta urbe Pontificem consecrare, Christo auspice, debeatis. Agat ergo almitas vestra ut et nostrae voluntatem devotionis incunctanter debeatis i m p l e r e , et tarn vos quam ipse pro stabilitate regni nostri iugi invigilatione plenius exoretis.

Concessio civium pro episcopatu. V I I . Suggestio piissimo ac praecellentissimo Domno ilio Regi vel Seniori commune ¡Ilm;, à servis vestris, quorum subscriptiones vel signacula subter tenentur inserta. Principalitatis vestrae circumspecta clementia novit iusta petentibus dignanter adnuere, suo moderaminis iudicio ponderante , praesertim cum ilia deposcuntur generali prece, cunctorum voce, cominuniter quod proficiat, constanter E c clesiae regimen pullulare quod et ipsae regali clementiae prosit salutis pariter ac mercedis. Quoniam sanetae memoriae v i r apostolicus ille, illius urbis Episcopus, fine adpropinquante ab hac luce migravit, tempore naturae compiente, ue destitutae sint, quod absit, oves decedente pastore, in loco eiusdem suppliciter postulamus ut instituere digneniini inlustrem viruni ilium ( aut venerabilum ili um) cathe-

294

MAACU1.FI FOP.MITLARL'M

d r a e illiu» Snccessorem, in q u o est praespicnifus sublimisi, ingenuitas nationis, elegantia r e f u l g e n s , diligentia caslilatis, caritatis locuplex voluntas. J n r e f r u g a b i l i t e r m a n o nostra h u n c consensum d e c r e v i m u s roborare. (Nota. Formulae V , VI et VII a Sirmondo referuntur cum qui« bnsdam diffcrentiis).

Charta de ducatu, patritiatu, vel comitatu. V I I I . Praespicue reg>»lis in hoc perfect« c o n l a u d a t u r d e m e n t i a u t inter c u n c t o p o p u l o bonitas et vigilantia req u i r a t u r personarum ; n e c facile cuilibet iudiciariam c o n v e nit committers dignitatem , nisi prius fides seu strenuitas v i d e a l u r esse probata. E r g o dum et (idem et utilitntem turn v i d e m u r habere c o m p e r t a m , ideo tibi actionem comitatus, ducatus, ac pratritiatus in pago i l i o , quern antecessor t u u s iile usque n u n c visus est egisse, tibi ad a g e n d u m r e g e n d u m q u e commisimus ; ita u t s e m p e r erga regimine nostro (idem inlibatam custodias, et omnis populus ibidem commanontcs , tam F r a n c i , Romani, Burgundiones, q u a m reliquas nationcs sub tuo r e g i m i n e et g u b c r n a t i o n e degant et moder e n t u r , et cos recto tramite sccunduin legem et c o n s u c t u d i n e m corum r e g a s , viduis et pupillis maximus d e f e n s o r appamiS', latronum et malefactorum scelera a te severissime r e p r i m a n t u r ; ut populL bene viventes sub tuo r e g i m i n e gaudentes debeant consistere quieti ; et quicquid de ipsa actionc in fìsci ditionibus speratur, p e r 'temetipsum annis singulis nostris aerariis i n f e r a t u r .

Indicv.lus ad alium Regent, cum legatio dirigitur et verbis suggeritur commendatìtiis. I X . Domino glorioso atque praecellentissimo f r a t r i ilio Regi in Dei nomine ille Rex. Desideratus eventus fidelissiniatn nobis obtulit f a c u l t a t e m , q u a vestrae serenitati salutatìonis lionorifìcentiam praebeamus, eo videlicet dilectionis affectu prosperitatem vestrae celsitudinis cognoscere c u p i e n tes quo vestram gloriam erga nos fraternitatis i n d i v i d u a m arbilramur. P r o i n d e praesentes viros inlustres ilio et ilio ad praesentiam fraternitatis vestrae direximus ; q u i b u s , u t vestram gloriam c o n d e c e t , benignissima tranquillitate s u s ceptis, petimus u t d u m officium legationis iniunctae p e r e gerint, responsis vestrae clementiae praemoniti, ad r e f e r e n d u m salutis indicium sacris vestris litteris h o n o r e n l u r .

Rescriptio ad Regem. X . D o m i n o gloriosissimo atque praecellentissimo et k nobis cum s u m m o caritatis vinculo in amore Christi a m plcctcndo ille Regi ille Rex. Apices vestrae celsitudinis p e r

LIBER PrUMUS

29S

magníficos et ¿nlustres viros Ilio et ilio summa cnm aviditate nos accepisse comperite, per quos vestrae celsitudinae salutationuin m a n e r a , u t condecet, praemittentes, et quae circa vos sunt prospera cognoscentes, gavisi, ipsos in vestro amore, tales ut condecet viros, devotione benigaissima suscepimus, ollìcinm legationis sibi à vobis iniunctum nostris auribus pandiderunt; sed omnia à nobis in responsis aecepta, qui cum feliciter in Dei nomine reqieaverint, celsituílinis vestrae auribus debeant enarrare. Tractatoria

Legatariorurn

vel minima, faciendo,

istias

instar.

X I . lile Res. omnibus agentibus. D u m et nos in Dei nomine apostolico viro ilio necnon et inlustre viro ilio partibus illis legationis causa direximus, ideo iubemus u t l o c i s convenientibus eisdem à vobis evectio simul et humanitas ininistretur, hoc e s t , veredos sive parareredos tantos, pane nitido modios tantos, vino modios tantos , cervisa modios t a n t o s , lardo libras tantas, carne libras tantas, porcos tantos, pcrccllos tantos, vervices t a n t o s , agnellos t a n t o s , aucas tantas, fasianos tantos, pullos tantos, ova tanta, oleo libras tantas, garó libras tantas, melle tantas aceto tantas, cymino libras tantas, pipere t a n t a s , costo tantas, gariofile t a n t a s , spico tantas, cinamo t a n t a s , granomastice libras t a n t a s , dactylas t a n t a s , pistacias tantas, amandola tantas, cercos librales tantos, cáseo libras tantas, salis tantas, élera, legumina, ligna, carra tanta , faculas tantas, itemque vie-* tum ad caballos eorurn, íbeno carra tanta, suituso modios tantos. Haec omnia diebus singuKs tam ad ambulandum quam ad nos in Dei nomine revertendo unusquisqne vostrurri per loca consuetudinaria eisdem ministrare et adimplere proenretis; qualiter ncc moram h a b e a n t , nec iniuriam p e r f e r u n t , si gratiam nostram optatis liabere. Praeceptum

danationis.

X I I . Dum Dominus _ omnipotentes , creator coeli et t e r r a e , permisit, iuxta quod l e g i t u r , in principio mascuhim et feminam copulae sociari consortio dicens : Relinquel horno[ patreni et matrem suam , et adhaerebit uxori suae, et erune duo in carne una, si aliquid pro amore dilectionis inter s_ invicem condonare decreverint, hoc nostra serenilas in id ipsis non renuit confirmare. Igitur venientes i Ile et ill a ibi in palatio nostro, pro eo quod filiorum procreationem inter se minime habere v i d e n t u r , omnes res eorum inter se per manu nostra visi sunt condonasse , et si ita convenit villas aliquas inter se visi sunt condonasse. Dedit igitur praedictus vir ilie per manu nostra iam dictae coniugi suae illi villas nuncupantes illas, sitaa in pago ilio, quas aut mu-

296

MARCULFI FORMÜLAHUM

ner« r e g i o , aut de alode paren turn, vel n n d e c u n q u c a J praescns tenere v i d e t u r , cum terris, domibus, et caetení. Similiter in compeusatione r e r u m dcdit praedicta femina antedicto iugali suo ilio villas nuncupautes illas, sitas in pago ilio, cum terris , et c a d e r a , seu pr.icsidio domus eor u m , argentum et auruni, fabricaturas, drappos, vestimenta, vel omne supcllectile e o r u m , pars parli per marni nostra visi sunt condonasse; ita ut dum pariter acìvixerint in liunc sec u i u m , omnes res suprascriptas ab utrasque partes pariter ilebeant possidere ; vel si eis pro animahus corum a liquid exinde ad loca Sanctorum dare d e c r e v c r i n t , voluntatis eor u m liberum maneat arbitrium; et qui pari suo ex ipsis in Lune seculum supprestis extiterit, ambabus rebus, quandiu a d v i x e r i t , usufructuario ordine debeat possidere; et post amboruiu de bac luce discessurn, sicut corum delegationcs c o n t i n e n t u r , tam ad loca Sanctorum quam benemeritis vei eorum propinquis debeant revertere lieredibus tam suprascriptas villas quam et de pracsidio e o r u m , quicquid morientes reliquerint, Propterea per praesentein praeceptum decernimus ac iubemus ut dum taliter suprascriptis illis dccrevit voluntas, et per manu nostra invicem condonatum esse dinoscitur, per hunc praeceptum robustissimo iure suffultutn atque firmatum , quicquid superius continetur, auxiliante D o m i n o , cuín Dei et nostra gratia debeat perei m a r e ; ita ut nulla rel'ragatio nec de parie fisci nostri, nec à purcntibus eorum propinquis, nec à quocunquc possit convelli, sed ornai tempore maneat inconvulsuru. Quam vero auctor i t a t e m , u t finnior liabeatur , vel per tempora conservetur , manu propria subter cam decrevimus roborare. Praeceptum

de laesìuverpo per manum

Regis.

X I I I . Quicquid enim in praesontia nostra a g i t u r , vcl per manu nostra videtur esse transvulsum, vol urn us ac iubexnus ut maneat in posterum robustissimo iure firmissimum. l d e o q u e veniens ilte fidelis noster ibi in palatio nostro in nostra vel procerum nostroruoi praesentia villas nuncupantcs i l l a s , sitas in pago ilio, sua spontanea volúntate nobis per fistucam visus est leuseuverpisse vel condonasse , in ea r a tione si ita c o n v e n i t , ut dum vixerit eas ex nostro permisso sub usu beneficio debeat possidere ; et post suum discessurn, sicut eius adfuit p e t i t i o , nos ipsas villas fideli nostro ilio plena gratia visi fuimus concessisse. Quapropter p e r p r a c sontem decernimus p r a e c e p t u m , quod perpetualiter m a n s u r u m esse i u b e m u s , ut dummodo taliter ipsius ill i us decrevit voluntas quod ipsas villas in supvascripta loca nobis voluntario ordine visus est leuseuverpisse vcl condonasse, et nos praedicto viro ilio ex nostro muñere largitatis, sicut ipsius

LIBER

207

PRIMUS

illius decrevit voluntas, concessimus, hoc e s t , tam in t e r ris, domibus , aedificiis , accolabus, mancipiis, vineis , syU • i s , camp is, pratis, pascnis, aquis, aquarumvc decursibus, ad integrum quicquid ibidem ipsius iitius portio f u i t , d a m advixerit, absque aliqna deminuatione, de qualibet re usui'ructuario ordine debeat possidcre, et post eius discessum lnemoratus ille hoc h a b e a t , t o n c a t , et possideat, et suis posteris aut cui voluerit ad possidendum relinquat. E t ut haec auctoritas. Frologi de ccssionibus

Regis.

X I V . Merito largitatis nostrae munere sublevantur q u i parentibus nostris vel nobis ab adolescenlia aetatis eorum instanti tamulantur officio. ITEM ALIO. Praespicne compendiis regalibus illud adscribitur quod pro contemplatione servitutis fidelibus suis, concedente D o m i n o , consultissime mnne» ratur. ITEM A U O AD LOCO SAHCTO. N i h i l , u t ait Apostolus, in hoc mundo i n t u l i m u s , nec quicquam ex eo auterre nobiscum poterimus, nisi quod ob animae salutem locis Sanctorum deyote Domino offercnles impertire videmur. E r g o cognoscat magnitudo seu strenuitas vestra nos inlustri viro illi promptissima voluntate villa nuncupante ilia, sita i n pago i l i o , cum omni merito et termino s u o , integritate, sicut al> ilio aut à fisco nostro fuit possessa, vel moderno tempore possidetur, visi fuimus concessisse. Quapropter praesentem auctoritatem nostram decernimus, quod p e r p e tualitcr mansuram esse i u b e m u s , u t ipsa villa illa antedictus vir i l l e , ut diximus, in omni integritate, cum t e r r i s , d o mibus , aedificiis, accolabus , mancipiis, vineis, s ì l v i s , camp is, pratis , pascuis , aquis , aquarumve decursibus, f a rinariis, adiacentiis, appendices, vel qualibet genus hominum di ¿ioni fisci nostri subditum, qui ibidem commanent., in integra e m u n i t a t e , absque ullius introitu I u d i c u m , d e quaslibet causas freda exigendurn , perpetualiter habeat con cessa ; ila ut earn iure proprietario absque ullius expectata Iudicum traditione h a b e a t , ten e a t , atque possideat, et suis posteris, Domino a d i u v a n t e , ex nostra largitate, aut cui voluerit ad possidendum relinquat vel quicquid exinde facere v o l u e r i t , ex nostro pennisso liberaiu in omnibus habeat potestatem. E t ut haec auctoritas. Cessio Regis ad loco saneto. X V . Cognoscat magnitudo seu utilitas vestra'nos propter noinen Domini ad Basilica ilia vel ilia, ubi apostolicus pater noster ille aut venerabilis vir ille Abbas piacesse vid e t u r , villa nuncupante i l l a , sita in pago ilio, quam usque nunc iiseus noster aut ili c tenuit, promptissima ticvotioDc

MARCULFI FORWULA.RÜM cam omnì ìntegritate visi fuimus concessisse, Quapropter per praesentem auctoritatem nos tram decernimus, qaod perpetualiter mansuram esse iabemus , ut ipsa villa memorata Ecclesia i l l a , vel antedictas P o n t i f e x , aut il le Abbas , ut diximus in omni integritate cam t e r r i s , et caetera quae superius s u n t , ita ut eam et ipsi et successeres sai h a b e a n t , teneant, et possideant, vel quìcquid exinde ad profectum Ecclesiae illius aut basilicae facere v o l u e r i n t , ex permisso nostro in omnibus habeant potestatem. E t ut haec auctoritas firmior habeatur vel per tempora conservetur, man us nostrae subscriptionibus subter eam decrevimus roborare. Conjirmatio. X V I . Quem divina pietas s n b l i m a t u r a d regnum, condecet facta conservare parentum; praecipue quae pro compendiis Ecclesiarum aut locis Sanctorum à regali d e m e n t i a pro aeterna retributione probatur esse indultum , oportet conservare in aevum. Igitur apostolicus vir pater noster in Christo ili e illius urbis Episcopus clementiae regni nostri detulit in notitia quod ille Rex per sua praeceptione sua manu subscripta ad Ecclesia illius, cui' praeesse dinoscitur, villa nuncdpante i!la, sita in pago i l i o , cum integritate s u a , sub ornili emunitate, absque ullius introitu ludicum de quaslibet causks freda exigendum propter nomen Domini concessisset; et ipsam praeceptionem se prae manibus habere adfirmat, et memoratam villam ipse Pontifex. sub eodem modo ad partem Ecclesiae possidere v i d e t u r , petit celsitudini nostrae ut hoc circa eodem vel memorata Ecclesia Domni illius per nostris deberemus confirmare oraculis. Quod nos propter nomea Domini et reverenda ipsius sancti loci vel merita pruefata Pontífice gratante animo praestitisse et confirmasse cognoscite. Praecipientes enim ut sicut constat praefata villa à iamdicto Principe memoratae Ecclesiae illius cum integritate sub oroni emunitate fuisse concessa, et eam adpraesens possidere v i d e t u r , inspecta ipsa cessione, p e r liane praeceptum plenius in Dei nomine confirmamus, sub eo ordine et ipse et successores eius vel memorata Ecclesia Domni illius illam teneant et possideant, et eorum successoribus ad possidendum r e l i n q u a n t , vel quicquid exinde opportunitate ipsius sancti loci faciendum d e c r e v e r i n t , ex nostro permisso liberara habeant potestatem. E t ut haec auctoritas. E t caetera. Item conjirmatio ad secularibus vìris. X V I I . Regiarn consuetudinem exercemus, et fidelium nostrorum ánimos adliorlamus, si petitionibus nostroruin fidelium libenter a n n u i m u s , et eas in Dei nomine eiTectui

LIBER PRIMUS

m

iRiincip'amns. Igitur inlnstris vir ¡lie clementiae regni uostri suggessit eo qnod ante lios annos ille quondam Rex parens noster villana aliquam nuncupante ilia, sitam in pago ilio, quam antea ad fisco suo adspexerat, et ille tenuerat » pro lìtici sui respectu, eius meritis compellentibus, cum omni integritate ad ipsa villa aspicientem per suam praeceptionem sua rnanu roboratam in integra emunitate absque ullius introitu Iudicum de quaslibet causas freda exigendum eidem concessisset. Un de et ipsam praeceptionem antedicto Principe nobis ostendit relegendam, et memorata villa ad praesens sub eodem modo possidere videtur. Petiit ergo ut hoc circa eodem nostra plenius deberet auctoritas generaliter confirmare. Cuius petitionees pro respecta fìdei suae sicut unicuique de fìdelibus nostris iusta petentibus nequiviinus denegare, sed gratante animo praestitisse et confirmasse cognoscite. Praecipientes ergo , ut sicut constat antedicta villa ilia cum omni integritate sua ab ipso Principe ilio memorato lui fuisse concessa, et earn ad praesens iure proprietario possidere videtur, per hunc praeceptum plenius in Dei nomine confirmatum, inspecta ipsa praeceptione, et ipse et posteritas eius eam teneant et possideant, et ctìi voluerint ad possidendum relinquant, vel quicquid exinde facere decreverint, ex nostro permisso libero perfruantur arbitrio. Quam vero auctoritatem, ut firmior habeatur, et per tempora couservetur, propria manu suhter eam decrevimus roborare. De Regis antrustione. X V I I I . Rectum est ut qui nobis fidem pollicentur inlaesam, nostro tueantur auxilio. Et quia ille fìdelis Deo propitio noster venions ibi in palatio nostro una cum arirviiinia sua b) in manu nostra trustein et fìdelitatem nobis visus est coniurasse , propterea per praesentem praeceptum decernimns ac iubemus ut deinceps memoratus, ille in n u mero antrustionum computetur. Et si quis fortasse eiun intcrfìccre praesumpserit, noverit se wirgildo suo solidos sexcentis esse culpabilem iudicetur. Praeceptum de Clericatu. X I X . Si eis qui se ad onus elencati transferre délibérant licentiapi non negamus, retributorem Doniinum exinde habere confìdimus, quia scriptum est : Noli prohibere benefacere ei qui potest. Si vales, et ipse benefac. Igitur veniens ille ad nostram praesentiam petiit serenitati nostrae ut ei licentiam tribuere deberemus quali ter comam capitis b) al. ras. cum arma

sua.

300

MARCULFI

FORMULARUM

sui ad onus elencati deponere deberet, et ad basilica ilia aut monasterio deservire deberet. Quod nos propter nomea Domini hoc eidem gratante animo praestitisse cognoscite. Praecipientes ergo iubemus ut si memoralus iIle de caput suum bene ingenuus esse videtur , et in puletico c) publico censitus non est, licentiam liabeat comam capitis sui tonsorare et ad suprascripta basilica vel monasterio deseryire vel pro nobis Domini misericordiam adtentius exorare. De divisione,

uhi Regis accesserit

Missus.

X X . Dum et divisio vel exaequatio inter ilium et ilium seu consortcs eorum de alode ilio aut de agro ilio celebrari debetur , et quatenus petitio illorum adfuit ut Missus de Palatio nostro ad hoc inter eos dividendum vel exaequandum accedere deberet, ideo cognoscite quocl nos Riisso nostro inlustre viro ilio ad hoe inter eos exaequando visi fuimus direxùse. Propterea per praesentera decernimus Praeceptum ac iubemus ut ipsuin in hoc vos recipere facialis, et unicuique ex ipsis iuste debita porùonem terrninetur, et decima illius (sumptus litis d) quoii exinde in fisci ditionibus, tam de t e r r a , vineis, mancipiis, vel undecunque redebetur, ipse vir iJle habeat ex nostra indulgentia concessum, vel quicquid exinde facere voluerit liberam habeat potestatem. De causai

alterius

receptas.

X X I . Fidelis Deo propitio noster il le ad nostrani veniens praesentiam suggessit nobis eo quod propter simplicitatem suam causas suus minime possit prosequere vel admallare , clementiae regni nostri peti it ut inluster vir ille omnes causas suas in vice ipsius tam in pago quarn in palatio nostro admallandum prosequendumque recipere deberet, quod in praesenti per fislucam eas eidem visus est commendasse. Propterea iubemus ut dum taliter utrisque deerevit • oluntas, memoratus ille vir omnes causas lui ubicunque rosequere vel admallare deberet, ut unicuique pro ipso vel ominibus suis , reputatis conditionibus , et directum facial, et ab aliis simili modo veritatem recipiat. Sic tamen quandiu amborum deerevit voluntas. Praeceptum

denariale.

X X I I . E t quia apostolicus aut inluster vir ille servo suo nomine ilio per manum illius in nostra praesentia iactante denario secundum Legem Salicam dimisit ingenuum, eius quoque ab^olutionem per praesentem auctoritatem nosc)

Lesomi.

polyptico.

d~) In uno ms. legitur : suntelliiis.

301

LIBE»! PBIMUS

tram firmamos; praecipientes enim ut sicut et reliqui mansoarii, qui per talem titulum à iugo servitutis in praesentia Principum noscuntur esse relaxati i n g e n u i , ita et amado memoratus ille per nostro praecepto plenius in Dei nomine confirmatus nullum inquietantem Deo auxiliante p e rennisque temporibus cum Dei et nostra gratia valeat permanere bene ingenuus atque securus.

Charta de causa

suspensa.

X X I I I . Cognoscat magnitudo seu utilità« vestra, d a m et nos ad praesens apostolico viro ilio (aut inlustri viro) pro nostris utilitatibus ambulare praecepimus, ideo iubemus ut dum illis partibus fuerit demoratus, omnes causas suas suisque amicis aut gasindis, seu undecunque ipsi legitimo redebit mittio, in suspenso debeant residere. Propterea p e r praesentem decernimus ac iubemus Praeceptum ut i n terim quod de illis partibus revertitur, omnes causas eius aut amicorum suoruin, tam illorum qui cum ipso p e r g u n t , quam qui ad propria eorum resident, yel undecunque ipse legitimo redebit mittio, in suspenso resideaht, et postea unicuique pro ipsis de reputatis conditionibus et iustitiam reddat et ab aliis simili modo veritatem percipiat.

Charta de mundeburde

Regis et

Principis.

X X I V . Rectum est ut regali» potestas illis tuitionem impertiat quorum necessitas comprobatur. Igitur cognoscat magnitudo seu utilitas vestra quod nos apostolico (aut venerabile) viro i l l o d e civitate ( a u t de monasterio) in honore Sancti illins constructo, cum omnibus rebus vel hominibus suis aut gasindis, vel amicis, seu undecunque ipse legitimo reddebit mittio, iuxta eius petitionem , propter malorum hominum inlicitas infestationes, sub sermone tuitionis nostrae visi t'uimus recepisse, ut sub mundeburde vel defensione inlustris viri illios Maioris domus nostri cum omnibus rebus praefatae Ecclesiae aut Monasterii quietus debeat residere, et sub ipso viro ilio inlustris vir ille causas ipsius Pontiiìeis aut Abbalis vel Ecclesiae aut Monasterii, vel qui per eum sperare videntur, vel undecunque legitimo reddebit mittio , tam in pago quam in palatio nostro persequi ileberet. Propterea per praesentern decernimus ac i u bemus Praeceptum ut niernoratus Politile* aut A l b a sub nostro sermone et mundeburde antedicti viri quietus resideat, et nec vos, nec iuiiiorcs, aut successores vestri , vel quislibet eum de inquisitis occasionibus iniuriare nec i n quietare non praesumatis. Et si aliquas causas adversus eum vel suo mittio surrexerint, quae in paco absque eius gravi dispendio deiinilae non f u e r i n t , in insti i prae. entia

302

MAZìCULFI FORMULAR UM

reserventur. Qtuim praeccpiionem, ut firimor liabeatur, propria manu subscripsimus.

Prologus

de Regis iudicio, cum de magna re duo causati' tur simul.

X X V . Cui Dominus regendi curam committit, cune torum iurgia diligenti examinations rimari oportet, ut iuxta propositiones vel responsioncs alloquia inter altertitruin salubris donetur sententi;» ; quo fiat ut et nodos causarum vivacis mentis acumen cocrceat, et ubi praeiucet iustitia, illue gressum deliberationis imponat. Ergo cum nos in Dei nomine ibi in palatio nostro ad universorum causas recto iudicio terminandas Una cum Domnis et patribus nostris Episcopis, vel cum pluribus Optimatibus nostris i l l i s , P a tribus illis, Referendariis illis, Domesticis i l l i s , vel Seniscalcis illis, Cubiculariis, et ilio Comite palatii , vel r e l i quis quampluribus nostris Eidelibus resideremus; ibique veniens ille illum interpellavit, cum diceret. Et caetera.

Indiculus

commonitorius

ad

Episcopum.

XXVI. Domino sancto et apostolica sede colendo Domno et in Christo patri illi Episcopo ille Rex. Fidelis Deo propitio noster ille ad praesentiam nostram veniens suggessit nobis eo quod villa aliquante nuncupante illa , quae ad eum de parte illius pervenire debucrat, post vos retineatis indebite, et nullam iustitiam vobiscum ob hoc possit consequere. Propterea pruesentem Indiculum ad coronam beatitudinis vestrae direximus, ut et pro nobis orar e debeatis, et si taliter agitur, antedicto ilio de suprascripta villa legibus revestire faciatis. Certe si nolueritis, et aliquid contra hoc liabueritis opponere, vosmetipsi per liunc Indiculum commoniti, aut Missus in persona vestra instructus, nunc ad nostram reniatis praesentiam, ipsius lui ad lioc dando responsum.

Item Indiculus ad Episcopum pro alio

distringendo.

XXVII. Domino sancto et apostolico Domno et patri illi Episcopo ille Rex. Veniens ille ad praesentiam nostram suggessit quasi Abba vester, aut Clericus, vel homo vester ille, eidem servo suo per fortiam tulisset, vel post se retineat iniuste, et nulla iustitia cum eodem ex hoc consequere possit. Propterea praesentem Indiculum ad sanctitatem vestram direximus, per quem petimus ut et pro nobis orare dignetis, et si taliter agitur, ipso Abbate vestro aut Clerico praesentaliter constringatis qualiter si ita agitur, liane causam contra iamdicto ilio legibus stndeat emendarr. Certe si noluerit, et aliquiel contra hoc habucrit q u o J op-

LINR» PRIMUS

p o n a t , ipso ilio per fldeiussores positos tane ad etadeatis dirigere praesentiam. Charta

305 nostrani

audientiale.

XXVIII. Ille Rex vir inluster ilio Cornile. Fidelis Deo propitio noster ille ad praesentiam nostrum veuiens elementiae regni nostri suggessit eo quod pagensis vester ille eidem terrain suum in loco nuncupante ilio per fortiam tulisset et post se rctineat iniuste, et naliam iustitiam ex hoc apud ipsum conseqni possit. Propterca Ordinationem praesentem ad vos direximus ; per quam omnino iubernus ut ipso ilio taliter constringatnr qualiter si ita agitur, liane causam contra iam dicto ilio legibus studeat emendare. Certe si noluerit, et ante vos recte non fi ni tur, memorato ilio tultis fideiussoribus kalendas illas ad nostrani eum omnimodis diligere faciatis praesentiam. Indiculus

ad laico.

X X I X . Ille Rex vir inluster illi. Fidelis noster ille ad praesentiam nostram veniens nobis suggessit quasi vos eum nulla munente causa in via adsallissetis et graviter liv.orassetis, et rauba sua in solidos tuntos eidern tulissetis vel post vos retineatis indebite, et nullam iustitiam ex hoc apud vos consequere possit. Propterea praesentem Indiculum ad vos direximus, per quem omnino iubemus ut si t a liter agitur, de praesente hoc contra iamdicto ilio legibus studeatis emendare. Certe si nolueritis, et aliquid contra hoc habueritis quod opponere, non aliter fìat nisi vosmetipsi per h u n c Indiculum commoniti kalendas illas proximas ad nostram veniatis praesentiam eidem ob hoc integrum et legale dare responsum. Commutatio cum. Rege, XXX. Ille Rex ilio Regi. Nihil sibi quisqne cernitur minuendo quicquid e contra recipitur in angmento. Dum inter nos et inlustre viro ilio unanimiter convenit ut loca aliqua inter nos commutare deberemus, nos dedimus ei locello nuncupante ilio in pago ilio, cum colonicas illas vel oinnes adiacentius eorum et merito s u o , tam doni ¡bus, mancipiis, vineis, silvis, campis, pratis, pascuis, vel reliquis quibuscunque beneficiis, quodeunque ille vel fìscus noster in ipsa loca tenuisse noscitur. E t ipse haec contra dedit nobis omni portione sua quod in villa illa in pago ilio Imbuisse visus est, cum itemque domibns, mancipiis , vineis, silvis, vel reliquis quibuscunque beneficiis, quaecunque ibU dem habuit, et nos pro animae nostrae remedium ibi dedimus. Quapropter hunc Praeceptum ad modum commuta-

304

MARCULFI FORMULARUM

tionis ipsius viro fieri decrevimus, ut à pracsente die ipsa, locella cum omnia supcrius script;» vol cum omni integritate sua, quicquid, ut diximus, ille vel fiscus nosier ibidem tenuit, ipse ille hoc liabeat, tencat, atque possi dea t , et suis posteris ad possidendum reliiiquat, vel quicquid exinde facere voluerit, ex nostra commutationc liberum habeat potestatem; et unaquaeque pars quod in concambio bonae acis placuit accepissc, exinde per longa tempora debeat le permittente gratulare. Et ut baec praeceptio. Et caetera.

Ê

Confirmatio Regis de omni corpore facultatis. XXXI. Merito regalis dementia in illis conlata munera yel proprietates partii tum nostrorum confirmare délibérât quqs cognoscit antcriorum Regum parentum nostrorum Tel nobis fidem integrum conservasse inlaesam. Idcirco inluster vir ille Chartas praecedenlium Regum. nobis protulit recensendas, qualiter parentibus suis loca aliqua fuissent concessa ; petiit ut eum de omni corpore facultatis suae, tam quod regio munere ipse vel parentes sui promeruerunt, quam qtiod per venditionis, cessionis, denationis, communicationisque titulum ad praesens ¡uste et rationabiliter est conquisitum, et ad praesens possidere videtur pei? nostrum in ipso deberemus generaliter confirmare Praeceptum. Quod nos pro divino intuitu, vel eius meritis compellentibus, integra devotione magnitudo vestra pracstitisse cognoscat. Praecipientes enim ut quicquid ex successione parentnm, vel eins voluntate, tam munere regio, vel perquaelibct'instrumenta chartarum ad eodem iuste p e r v e n i t , tam in villabus, mancipiis, aedifìciis, accolabus, aurum, argentum, speciebus, ornamentis, mobile et immobile, a ut quodeunque in quibuslibet rebus per instrumenta chartarum tempore praesenti cum rationis ordine dominare videtur, per hanc auctoritatem firmntus cum Dei et nostra gratia in intrgritate hoc valoat possidere et suis posteris auctore Dco derelinquere. Et ut kaec au c tori tu». Si aliquis contra Regis voluntatem egerit, eum persec/ui iusserit.

securitas

cui

XXXII. Qui regiam obtempérant iussionem, experire malum in poslerum à qucmjibet non debent. Igitur cum et ille cum reliquos pares suos, qui eum secuti fuerunt, faciente (rebello e) ilio interfecit, aut quaslibet alias causas contra Regem admisit, vel de regno nostro se transtul i t , quod nobis satis l'ait wolestum, et una cum Consilio e) al. ins. revello.

LIBER

305

PRIMUS

fidelium nostrorum omnes res eins sab fisci titnlnm inlustribus viris illis praecepimns revocare, quia si se non dìs— tulisset, non solum res perderai, sed pro tali rebello in vita ipsius eos ordinaveramus i n s e q u e r e , propterea praescntem Praeceptionem dedimns nt dum praedicti viri i l l i , v e l reliqui pares ant gasindi e o r u m , non ex sna praesnmptione, nisi per nostra ordinatione una cum Consilio Seniorum fidelium nostrorum ipsas res sub fisco nostro positas habuerunt, et nostris ditionihus ubi iussimus, vel reliquorum qui cqjn eodem mixti f u e r u n t , e * hoc comprehensum a d d u x e r u n t , ideo iubemus ut d a m p e r nostra ordinatione factum e s t , nullo umquam tempore nec à iamdicto ilio , nec qui c u m eo mixti f u e r u n t , nec ab lieredes eorum exinde qualibct calumili;» aut repetitione ulla habere enitus non d e b c a n t , sed tam ipsa il le quam pares, gasindi, vel amici e o r u m , quicquid de res praedicto ilio fuerunt et abstultum fuit, dum per eius culpas et nostra ordinatione factum e s t , omni tempore exinde educti et absoluti permaneant, et ut d i x i m u s , calumnia aut repetitione vel damnietate quandoquiclem e x inde suprascripti viri illi fideles nostri non pertimescant h a bere. E t ut haec Praeceptio firmior sit. Praeceptum

quorum ab hostibus vel alio modo fuerìnt strumenta incensa.

in-

X X X I I I . A regale necesse est releventur d e m e n t i a qni damnietate ab hostibus vel passi sunt violentia. Igitur fidelis Deo propitio noster ille clementiae regni nostri suggessit eo quod ante lios annos, aut anno superiori, exercitus noster aut illius Regis domns suas incendio cremassent, v e l res suas quamplures una cum strumenta chartarum, tam quod p e r regio munere p e r c e p e r a t , quam et quod per r e n d i t i o n s , donationis, cessionis, commutationis titulum, v e l de alode parentum in quocunque loco in regno nostro aliquid possidebat, ibidem concrematas fuissent. V n d e r e l a tionem bonorum hominum manibus roboratam, qualiter ipsis ita cognitum s i t , suggessit n o b i s , et protulit recensendam; et omnes res suas unde ipsa instrumenta p e r i e r u n t , absque ullius i n q u i e t u d i n e , sicut e t , antea f e c i t , quietus possidere videtur. Sed pro firmitatis Studium pctiit memoratus ille ut per nostra auctoritate omnes res suas, tam quod regio m u n e r e , quam quod per venditionis , donationis, cessionis, commutationisque titulum, vel reliqua alode ad praesens cum aequitatis ordine quietus possedit, deinceps in iure et dominatione eius confirmare deberemus. Cuius petitionem gratanti animo praestitisse vel confirmasse cognoscite. Praecipientes ergo iubemus ut quicquid memoratus ille tam i n t e r r i s , domibus, aedificiis, accolabus, mancipiis, v i n e » ,

20

306

MARCULFI FORMULATIUM

silvia, campii, pratis , aqais, aqaaramre decarsibns, Tel reliquis quibuscunque benefices, quod per relationem supra scriptoram virorum cognovimus , ìuste et rationabiliter usque nunc ubicunque in regno nostro possidere videtur, dum eius instrumenta cremata esse cognovimus, per hunc praeceptum plenius in Dei nomine circa euui suffultum atque confirmatum absque ullias inquietudine vel refragatione teneat et possideat, et suis posteris aut cui voluerit in Dei nomine ad possidendnm relinquat. Quam vero auctoritatem perpetuis temporibus valituram propria manu subter roborare decrevimus.

Relatio pagensium ad Regem

dìrecta.

X X X I V . Suggerendo piissimo atque praecellentissimo Domino ilio R e g i , et Maiorem domus ilio , à servis vestris pagensibus illis, quorum subscriptionibus vel signacula subtus tenentur inserta. Principalitatis vestrae circumspecta dementia novit insta petentibus dignanter annuere et necessitatem patientibus subvenire clementer. Pene omnibus patet regionem nostrani ab hostibus depopulatam esse, et domus multorum ignecrematas, vel res ablutas; inter quos servus vester ille non modicum ibidem perpessus est damnum et de rebus suis dispendium, vel omnia instrumenta chartarum, quod ipse vel parentes sui habuerunt, tam quod ex. munificentia Regum possedit, quam quod per venditionis, cessionis, donationis, commutationisque titujum babuit, unii cum domo sua incendio concremata esse noscuntur. Unde nostram parvitatem petiit, quod veraciter exinde cognovimus, 'per banc notitiam suggestionis vestrae innotescere cleincntiae. Quod et facere servi vestri curavimus. Vestra pietas iubeat quod usque modo in regno vestro quietus possedit, circa eodem per vestro munere praeceptum ut inant e a v a l e a t , dum sua perdidit instrumenta, possidere quietus et securus. Nos servi vestri quod exinde veracius scimus innotescere praesumpsimus. Vestrum est necessitatem patientibus subvenire.

Confirmatio de omni corpore facultatis

Monasterìi.

X X X V . Ille R e x ilio Patricio atqae omnibus Agentibus. Rectum esse censemus ut petitionibus Sacerdotum quae ad profcctum pertinent locorum Sanctorum ad eiTectum Christo praesule, perducamus. Igitur venerabilis vir i l l e , illius saucti Monasterìi Abbas, gloriae regni nostri petiit ut dum ipse sanctus monasterius de conlatione parentum nostrorum, Deo adiutore , videtur esse constructum , nos omni corpore facultatis eius, tam quod antecessores Abbates ibidem laboraverunt, vel ille Domnus Abbas, qui ibidem fuisse

LIBER

PRIMUS

307

dinoscitur, de re monaster» ibidem visus est augmentaste ant comparasse, qnod ab ipso sancto loro moderno tempore possidetur, per nostrum deberemos generaliter confirmare praeceptum. Quod nos pro divino respecta vel mercedis nostrae augmcntum praestitisse vestía non dabitet magnitudo. Etiam et privilegium ipsius monasterii, quod ex institutione scdis apostolicae seti reliquorurrt Episcoporum risi sunt meruisse, et per auctoritatem Domili illius seu à reliquis successoribns parentibus nostris adumbratum fuisse dinoscitur , iuxta quod etiam per priorem praeceptionem nostram erga se perhibentes semunitum, pro perenni stabilitate decrevimus roborare. Praecipientes ergo ut omnes facultates ipsius monasterii, quicquid aut regia conlatione, aut privatorum muñere, vel antecessores Abbatis, seu et Domni luì ibidem est legaliter adquisitum aut comparatum, immo de quibuscunque rebus recte adtractum, quodeunque dominatio ipsius sancti loci undique moderno tempore in vUlabus, donubus, mancipáis, vineis, sii vis, pratis, pascáis, aut quibuslibet bcneficiis cernitur cum aequitatis ordine possidere, per banc auctoritatem suffultum, absque cuiuslibet inlicitas controversias , inibì tam praesenti quam futuro tempore, Christo praesule, proficiat in augmentum. Adicientes ut et privilegium tam de Abbatis ingressu ipsa congregatio, postquam alius migraverit, ex se instituendo, quam et de reliqua omnia quod per institutionem Pontificum de tempora illius usque nunc ipse monasterius habuit concessum et usque hactenus conservatum, vel per decessorum Regum circa se fìrmatum, ita et inantea , resecatas quarumeunque superfinas inquietudines, sub eo ordine valeant in nostro sermone, auxiliante Domino, per tempora permanere. E t vos et successores vest r i , ubi necessitas fuerit, in conditionibus ipsius monasterii iustum faciatis auxilium impartire, ut eis delectet pro salute nostra crebrius exorare, et vobis ob hoc ad gratiam nostram debeat pertinere. E t ut haec praeceptio firma stabilitate subsistât, propria manu infra, decrevimus roborare. Ut causas auctorum adsumendi suorum aliquis licentiam habeat, X X X V I . Malornm necesse est tergiyersationem regali coercere censura. Igitur apostolicus vir ille illius urbis E piscopus, aut venerabilis ille Abbas, aut Deo sacrata illa Abbatissa de monasterio ilio, vel quilibet fidelium Domnorum, missa petitione, aut ipse nobis innotuit e o quod à diversis bominibus eorum spontanea volúntate tam ipse quam antecessores eorum data pecunia infra regno nostro plurima in terris aut mancipia comparassent, vel reliqui homines ad ipsa Ecclesia vel monasterio pro animae eorum remedium

308

MAflCULFI

FORMULARCI

nonnulla p e r eornm instrumenta delegassent, et hoc ad praesens cum aequitatis ordine possidere videantur, petiitut pro tempore f u t u r o vel malorum hominum ingenia coercendo, dum plures benefactores vel venditores pro clade quae grassatur in populo, vel compiente fine naturae, absque heredibus de hac luce discesserunt, si aliquis per quodlibet ingenium de ipsas res eum inquietare voluerit, licentiam haberet in vice auctorum suorum ipse vel Advocatus suus eorum causas adsumere. Quod nos propter nomen Domini et reverentiam ipsius sancii loci praestitisse cognoscite. Praecipientes ergo iubemus ut memoiatus Pontifex aut Abbas vel Abbatissa sou Advocatus eius in vice auctorum suor u m causas ipsius licentiam habeat adsumendi vel (obmallandi f ) , et per eorum instrumenta aut de annis ipsam rem, nnde tunc à quolibet inquietari videntur, partibus Ecclesiae vel monasterii s u i , cum acquitatis ordine respondendi vel obmallandi , super annis contra quemcunque sanciendi. Iudicium evinditale. X X X V I I . Vcniens il le in nostri vel Procerum nostror u m praesentia suggessit quasi homo nomine ille pagensis vester eum in villa nulla manente causa adsallisset et eum gravitcr livorasset, vel rauba sua in solidos tantos eidem tulisset, et ob hoc vobis per nostram ordinationem tales datos liabuisset fideiussores ut Kalendas illas ex. hoc in nostri praesentia debuissent astare causantes. A quo placito veniens memoratus ille ibi in palatio nostro, et per triduo seu amplius , ut lex h a b u i t , placitum suum custodisset, et memoratus ille abiectus sit vel solsatissit, ipse nec vcnisset ad placitum, nec nulla sunnia nuntiasset, adfirmat. Proinde nos talitèr una cum nostris proceribus constitit decrevisse, u t si evidenter memoratus ille pro hac causa tales vobis datoshabuit fideiussores, et placitum suum minime custodivit, dum et inlustris vir ille Comes palatii nostri testimoniavit quod antedictus ille placitum suum legibus custodivit, et eum adiectivit vel solsativit, et ipse ille placitum suum austodire neglcxit, iubemus ut quicquid lex loci vestri de tali cansa e d o c e t , vobis distringentibus, antedictus ille partibus illius componere et satisfaccre non recuset. Charta pancia. X X X V I I I . Cum in nostra vel procerum nostrorum praesentia homo nomine ille itemque li orni ne nomine ilio interpellasset dum diceret quasi servo suo nomine ilio, una c a m rauba sua in solidos tantos, post se fugitivos pedes recepisset, vel post se retineret indebite , aut haec praefatus ille omnia haec fortiter visus est denegasse, quod nec ipse f y al. m». homaltandi.

LIBER SECUKDUS

309

ipso 6ervo fugltivos pedes nec rauba sua post se nanqaam recepisset. Sed dum inter se intenderent, sic eidem à proceribus nostris, in quantum inlustris "Vir ilie Comes palatii nostri testimoniavit i'uit iuilicatum, ut de quinque denomina tos idem ille apud tres et alios tres, sua manu septiina, tunc in palatio nostro super capella Domni Martini ubi reliqua sacramenta p e r c u r r u n t , debennt coniurare quod suprascripto servo ilio memoratus ille pedes fugitives una cum rauba sua in solidos tantos post se nunquam recepisset. Si hoc coniurare potuerit, de liac causa ductus sedeat. Sin autem non potuerit, ipso servo una cum rauba sua in solidos tantos cum legis benciicium partibus antedicto ilio r e d dcre studeat. Interim vero usque in ipso placito, non nec utra pars ex ipsis vieta appareat, unde aequales praeccptiolies ei fieri ct accipere iussimus. Ut pro nativitate Regis ingenui relaxentur. X X X I X . Ille Rex Francorum viro ¡illustro ilio Corniti. Dum et nobis divina pietas iuxta votum Fidelium ct Pi-ocer u m iiostrorum de nativitate (ilii nostri illius magnum gaudium habere concessit, ut misericordia Dei vitam eidem concedere dignetur, iubemus ut per omnes villas nostras, quae in vestra vel in cuncto regno nostro aliorum domesticorum sunt actionibus, tres homines servientes in utroque S P X U in unaquaque villa ex nostra indulgentia per vestras epistolas ingenuos relaxare i'aciatis. Ut leudesamio promittantur Regi. X L . Ille Rex ilii Corniti. Dum et nos una cum consensu Procerum nostrorum in regno nostro ilio glorioso filio nostro ilio regnare praecepimus, ideo iubemus ut omnes pagcnses vestros , tam Francos, R'omanos, vel reliqua hatione degentibus bannire et locis congruis per civitales, vicos, et castella congregare faciatis ; quatenus pracsente ¡Vlisso nostro inlustri viro ilio, quem ex nostro latere illuc pro hoc direximus, fidelitatem praecelso filio nostro vel nobis et leode et samio per loca Sanctorum vel pignora quae illuc per eodem direximus, debeant promittere et coniurare. L I B E R SE Incipiunt Capitula de i. Si quis monasterio aut exsenodochio de magna re vult construere. a. Prologus qui de magna re façit Ecclesiis donation.

C Ü N D U S . chartis pagensibus. 3. Item alio prologo cum ipsa donatione ad hoc opus. 4. Cessio ad die praesentc ad Ecclesiamt de villa.

310

MARCULFI FORMULARUM

5. Praecaria dt ipsa villa, dum fadvivit. 6. Donatio de parva re ad Ecclesiam. j. Charta interdonationis inter virum et feminam de eorum res. 8. Item alia sine aliqua minuatione. 9. Charta obnoxiationi) h patre in filiis facta. 10. Epistola cum in loco filiorum nepotes instituentur ab avo. 11. Charta qui suo nepote aliquid meliorare voluerit. 12. Charta ut jilia cum fratres in paterna succcdat alode. 15. Si quis extraneo homine in loco Jiliorum adoptaverit, 14. Pactum inter parentes, de hereditate eorum. 15. Libellum dotis. 16. Si aliquis puella invita traxerit. 17. Qualiter in uno volumine testamentum persona condat. 18. Securitas pro homicidio facto; si se pacificaverint. 19. Venditio de villa. a o . Venditio de area infra civitate. a 1. Vmd'tio de campo. аа, Venditio de servo out ancilia, a5. Concambio de villis. a4. Concambio de terra aut vinea vel prato. a 5 . Cautiones diverso modo factas. аб. Item alia. ay. Item alia.

a8. Qui se in servitio ulterius obnoxiat. ag. Charta de agnatione, si servus ingenua fernina traxerit. 3o. Libellum repudii. Si. Mandatum. за. Ingenuitates diverso modo factas. 54. Itera ingenuitates alio modo post discessum. 34. Itera aliae adhuc alio modo. 35. Evacuatoria de cautione si non invenitur. зб. Si quis aliquis servo suo aut gasindo aliquid concedere voluerìt. 37. Gesta iuxta consuetudinem Romanorum , qualiter donationes vel testamenta legantur. 38. Mandatum ad gesta. 3g. Epistola si aliquis rem Ecclesiae ad usum habeat, et de sua proprietate aliquid donet. 40. Praestaria de re Ecclesiis ab Episcopis facta. 41. Precaria , qui rem alterius satire vult et non potest, post et precaria. 42. Indiculum cum Episcopus ad alium in resurrectione Domini eulogias dirigit. 43. Rescriptio ad Episcopo de visitatione. 44- Quomodo ad Rege , Regina, vel Episcopo post nativitate Domini visitatione directa scribatur. 45. Item alia de Nativitate Domini. 46. Commendatitias litteras ad Episcopo iam cognito.

LIBER

47. Item commendatitias litteras ad Abbate noto. 48. Suplicatorio pro eo qui de monasterio regreditur aut ilio qui ingredi 1tolueni. 49. Indiculum generale ad omnes homines. 50. Indiculo commendaturio ad viris inlustris laicis. I N C I P I T SCEDOIA

QUALITER

311

SECUNDUS

5i. Indiculus ad omnes potentes palatinos, máxime ad cognitos sibi. 5a. Qualiter pro nativitatefilii Regis ex ordinatione dominica domesticus de villas Regis ingenuitates facere debeat ad servientes.

CHARTAS

De magna re qui vult exsenodochio struere.

FAGIHSES

FIANTUR

aut monasterio

G).

con-

I. D o m i n o vero sancto atque sedala ostensione patentibus virtutum miraculis Christi remaneratione f u l g e n t i , oratorio ac cellula in lionore sanctae ac semper Yirginis genitricis Domini nostri Iesu Christi aut in alterius Sancti constructa, ille , reus quidem meritis flagitiis , quoque 6celeribus, praelascivis actihus ac nimia foeditat« pollutus, vel opere omnium bonorum Cliristianorum longe satis e x tremus. Hoc tota pene sanctarum Scripturarum series Christianis fìdelibus pia exhortatione pronuntiat, hoc etiam tonitrualis il la Evangelistarum vox, sancto suggerente Spiritu, sua potestate concelcbrat, ut faciat in pauperes eleemosynam qui yult tartari evadere supplicia. Unde et D o minus in Evangelio dicit: Vende omnia quae habes, et d« pauperibus, et liabebis tliesaurum in coelo. Pensemus ergo omnes Christiani quanta sit pietas et largitio Reclemptoris ut eleemosynas pauperum promittantur nobis thesauri regni coelorum. Procuremus igitur, sicut Dominus et salvator noster praecepit, et ac si non quantum avcmus, Saltini in quantum possumus, eleemosynam faciamus. Nemo itaque d u bitet, nemo tardet: quia si nos facimus quae Doininus et salvator noster praecepit ille sine dubio facturus est quae promisit. Ait enim Scriptura: Abscondite eleemosynam in corde pauperis, et ipsa pro te deprecabitur Domino. Abscondamus ergo eleemosynam in corde pauperis, ut proveniat nobis deprecatio pauperum in remissionem peccatorum. Multa q u i dem et alia quae latiniosa sunt prosequi pro eleemosynis faciendis testimonia in Scriptum sanctis reperimus; inter quibus vel exquibus illam ego existhno potiorem sententiam quae ait: Sicut aqua extinguit ignem, sic elecmosyna extinguit peeg) al. mi. qualiltr ckartac pagenses Jìant,

312

MAACULFl FOR.MULARUM

catum. Quid ergo verius potest c r e d i , quid coniidcntius, quidve expressius, quia sicut aqua extinguit i g n e m , sic eleeinosyna extinguit peccatum? luste ergo extinguitur qui peccatorum incendia eleemosynis iuxta pollicitationem d i vinam extinguere non feslinat. Faciant quippe caeteri quod voluerint, agant quod ipsi maluerint, idcirco quia omnis homo suo sensu ducitur ; ego tarnen liuius rei exemplum secutus elegi ad praefato oratorio vel cellula, iuxta Apostolorum numerum duodecim ad praesens pauperum, pro remissione peccatorum meorum , vel pro diluenda m e orum mole peccaminum, Christo praesule conlocare ; ubi etiam. per praesentem epistolam donationis meae dono ad praesente die quod in luminaribus ipsius oratorii vel in alimonia et substantiali victu, vestitu quoque et sustentatione ipsorum pauperum vel Clericorum ibidem servientium, Deo gubernante et opitulante, proficiat, donatumque in perpetuum esse volo, atque de meo iure in eorum dominatione et potestate lego, trado, transmitto, atque transf u n d o , hoc est, agros quorum vocabula sunt ilia et ilia, quae ponuntur in territorio ilio, pari modo, et quicquid in ilio territorio ponitur, in omni soliditate portione mea, una cuin mancipiis, aedificiis, vineis, terris, pratis, siivi», omnique iure eorum, una cum colonicis adiuuctis , adiacentiis earum, in omni soliditate oarum, sicut a me noscitur fuisse pössessum, aut mihi ex legitima successione aut undectinque aliquid mihi ibidem obvenit, cum omni soliditate vel Opportunität« earum ad integrum; ea scilicet ratione alque praetexto ut remota Pontificum simulque ecclesiasticorum omnium officialium seu puklicorum omnium potestate, n u l las functiones vel exactiones, neque exquisita et lauta convivi», neque gratiosa vel insidiosa munuscul», neque etiam caballorum pastus, aut paravereda, vel caeteras angarias, aut in quodeunque functionis tituluin dici potest, de ipsa facultate penitus non requiratur , sed sub integra emunitate facultaticula i p s a , sicut à me liuc nsque possessa e s t , in iure oratorii saneti illi et praedictorum pauperum debeant, Deo protegente et opitulante, persistere; nisi tantum sancti et apostolici illius urbis Episcopi, in cuius oppido exsenodocius ipse ponitur, pro tradendis benedictionibus vel substituendis Abbatibus, Presbyteris quoque et Diaconibus, absque ulla pecuniarum adeptjone. Amplius vero donandi, exigendi, vel minuendi causam nullam habeat potestatem. Sed nec p e r commutationis locum quicquam ex hoc auferendi nullo tempore occasio vel aditus tribuat u r , sed perpetualiter in potestate praefati oratorii sancti illius vel ipsorum p a u p e r u m , Christo f a v e n t e , permaneat. Hoc etiam ipsis PontiiìciLus obsecro vel committo, ut illos

LIBER SEC UKDUS

313

j>er succedentibus temporibus, cum casus mortis extiterit, Abbatibus aut Clericis vel reliquis Clericorum gradus in codent loco dignentur vel dekeaut instituere cjuos sapientia et eruditio scripturarum clarificat, vel quos vita sancta et actio bona aut conversatio bonesta commendai. Unde obsecro clementissimis Ilegibus tam praesentibus quarn futuris et omnibus in Deo Episcopis omnibusque Potcstatibus ac Priinatibus, omnes etiam Seniores, quoscunque Indices esse constiterit, per ineffabilem Dei omnipotentiam et per inseparabilem Patri et Filio et Spiritui sancto Trinitatem, ut bac volnntate mea pro nullis occasionibus, sicut esistente sine Deo cupiditate res exigi solet, nulla ratione nulloque tempore convellere permittatis, sed per sollicitudinein et curara Episcopi constare potius pro reverentia Trinitatis immensae vestro tempore et studio vel opere iubeatis; quatenus ut et ille vobis mercedem restituât in futuro qui scit me eleemosynis ipsis sanctis Dei pauperibus pro amore Domini nostri Iesu Ckristi ardenti desiderio tribuisse. Si quis huic voluntati meac pro quibuslibet adinventionibus seu oppositionikus, sicut mundus cottidie artibus et ingeniis espolio okvius, vel repetitor, convulsor etiam, auttergiversator estiterit, anathema sit; et tam qui fecerit quam qui faciendo consenserit, anathema sit; et sicut Dathan et Abiron hiatu terrae absorpti sunt, vivens in in fernum descendat, et cum Ziezi fruudis mercatore et in praesenti et in futuro seculo partem damnationis excipiat; et tunc veniam consequatur quando consecuturus est et dia])olus, qui sese fallendo actheria sede deiectus, cruenta a d inventione bonis operibus semper obviare pervigilat; insuper eticim inferat socialite quoque tam in persecutione quam in exaetione sacratissimo fiico , vel sancto Episcopo E c c l e siae ipsius auri libras centum; et nihilomirius liaec praesens epistola, quae à me pro timore Dei et amore pauperum couscripta est, firma, incorrnpta, intemerata, inviolataque permaneat. E g o namque de conlatis ac superius praenotatis rebus omnia ad curam et sollicitudinein aut defensionem rerum vel gubernationem ipsorum pauperum sancto ac prucuotato Domno ilio Episco|io vel successoribus sais, Deo sibi teste, committo ; et instrumenta, per quod res ipsas, auxiliante Domino, per eorum sollicitudine defensentur, superscripto Doinno illi Episcopo prac manibus tradidi; et quaiiter ibidem provide, pie, rectene secus egerit, Christo Domino in se iudice recognoscat. Mihi autem nihil ex.inde proprietatis titulum penitus non reservavi : quia facile contemnit omnia qui cupit ab inferni faucibus e r u i , vel ille qui peccatorum remissionem, Deo remunerante, desiderai, aut ille qui semper cogitat earn velit nolit esse morituruui. S t i p u l a t i o n . E t caetera.

314

MARCULFI FORMÜLAJRUM

Prologut qui de grandi eausa facìt donationem. II. Quantum intellectus senstisque humanus potest mente sagaci pensare atque sollerti indagatione perpendere, nihil amplius valet in huius seculi luce gaudia fugitiva lucrare quam quod de rebus suis locis venerabilibijs in ali— moniis pauperum curetar impendere : quatenus fragilitatem naturae quod omnes generaliter patiuntur, priusquam subitanea transpositio eveniat, oportet pro salute animae vigilare, ut non inveniat quemquamfimparatum, et sine aliquo respectu discedat à seculo. Quin potius, dum proprio libertatis iure subsistit, ex caducis substantiis in aeterna tabernacula vitam quaerat mercari aeternam-, ut inter iustorum consortium desiderabilem valeat adipisci locum, et retributorem sibi praeparet Dcum , ut de fructu indeficienti paradisi mereatur foveri ; de cuius vivo fonte, perfecta fide poscente, nec snbtrabitur poculum, nec minuitur alveus, sed potius uti quisque hauserit, inrigatus dulcedine coelitus, atque suavis ei flagratur odor balsami paradisi. Item alio prologo. In nomine sanetae Trinitatis. Prosperum ac salubriter consilium immoque satis iucundum esse dinoscitur ut homo de mundanis rebus comparet paradisum et de terrena transferat in coelestia. Sic Dominus in sancto Evangelio praeclaram intonat vocem , dicens : Thesaurizate vobis thesauros in coelo, ubi nec fur effodit, nec tinea sulcat. Prologo de Clerico qui in Monasterio tonsoratur, qui suam rem ad ipso loco donai. Debet unusquisque, largiente Domino, dum versatur in corpore, futura tractare et de caducis rebus mercari aeterna : ut qqandoquidem, iubente Deo, de corpore egredi contigerit, de mammona iniquitatis mansionem sibi reperiat comparatam in coelis. Idcirco ego ille cedo ad monasterio ilio, ubi Abba ille custos praeesse videtur, et comam capitis mei ibidem deposui, et in ipso monasterio sub norma Sanctorum vivere cupio, cessumque in perpetuum. Item prologo. Opportunum est unumquemque, dum terrena munera ossidet, pro anima sua frequentius cogitare, ut terrenam eatitudinem possidere mereatur. Ego inluster vir ille sentio me infra corpus meum infirmum esse et infra anima mea nimis esse peccatorem. Adrnonet me divina potentia, vel eompunctio cordis mei mihi obvenit, ut pro pcccatis meis remedium aliquid de res ineas locis Sanctorum delegare debcam. Ideo cedo.

LIBER SECÜNDUS Item

315

prologo.

In nomine sanctae Trinitatis. Prosperarci , salubre, et satis iocundum esse censuimus ut homo de caduca quispiam seculi ad peccata sua rcdirnendum valeat oiferre, aut quid promptiore Consilio, ut liomo de mundanis rebus seculi comparet paradisum, et de terrena substantia se transferat in coelestia. itaque ego ¡He prò divino intuitu et mei mercede compendii, ut me Dominus in futurum veniam concedere dignetur, vel ut nomen meum in libro vi-* tae adscribatur , dono ad iamdicto monasterio in luminaribus Ecclesiae vel in stipendiis panperum aut Monachoruin, donatumque iure legitimo esse volo. Item prologo. Dum huius esempli in quodain noscitur cecidisse, patimur arumnam, et die mortis cotidie ante oculos suspicamur esse propinqua, oportet unicuique oh amore coelestis patriae devotionis lucra complecti et res sibi datas in Sanetorum vel etiam indigentium usibus alegatas relinquere, ut teccatorum pondera, quae pontiiicium poenitendo non vaent laxare, ab eorum intercessione plenius ad veniam d e beant pervenire, ldcirco ego ille.

f

Item alio prologo cum ipsa donatione ad hoc opus, III. Mundi terminimi ruinis crebrescentibus adpropinqnantem indicia certa manitestant et experimenta liquida declarare noscuntur, et ad discutiendas torpentes infidelium mentes illa dudum in evangeliis à Domino dieta oracula incumbere noscuntur. Ergo operae pretium arbitror futurum vicissitudine praeoccupans anticipare, et incertum humanae conditionis eventum sagaci mentis intuitu providere; quatenus ex hoc inilictis facinorum vulneribus, indulta pietate, remedia merear adipisci. Ergo ego in Dei nomine i l le et coniux mea illa consideranics qua gravamur sarcina peccatorum, et reminiscentes bonitatem Dei dicentis : Date elecmosynam , et omnia munda Jiunt vobis, de tanta ig»tur miseratione et pictate Domini confisi, idcirco per hanc epistolarn donamus, donatumque in perpetuimi esse volumus, atque de iure nostro in potestate et dominatone Monasterii illius in lionore Sancti illius in pago ilio constructi, ubi praeest venerabili» ille Abba, vel tnrma plurima Monachorum adunata, transmittimus atque transfundimus villas nuncupantes illas, sitas in pago ilio, cum ttjrris, domibus, aediiìciis, accolabus, mancipiis, vineis, silvis , campis, pratis, pascuis, aquis, aquarumve decursibus, adiunctis, adiacentiis, appendiciis, peculium utriusque s e x u s , mobilibus et immobilibus; sicut a nobis moderno tempore possidetur, vel si inautea ibi undecunque aliquid aogmentare

316

MAR CU1.FI FORMULARVI«

• e l meliorare poterimus, ad prarfato monasterio in ulimoniis vel substantiis Monacliorum iimlem habitantium, Christo protegente, proficiat ; ea scilicet ratione ut dum pariter advivimus, antedictas villas sub uso beneficio tantummodo absque praeiudicio Tel diminuitone aliqua ipsius monasteri! possideamus ; nisi tantum si aliquem ex servientibus nostris à iugo servitatis pro communi mercede relaxar e voluei'imus. Post obitum vero, quandoquidem Deus voluerit nostrum, absque ullius Iudicis vel heredum nostrorum expectata traditione, cum omni re cmeliorata, quicquid in suprascriptas villas in quibuslibet rebus vel corporibus augmentatum vel melioratum f u e r i t , de praesenti lioc pars antedicti monasterii vel memoratila Abbas sui que successores in Dei nomine perpetualiter recipiant possidendum, tanquam si ad pi'aesens absque usu nostro eorum fuisset subsecuta possessio, ita ut quicquid de praedictas viilas propter opportun itatem ipsius monasterii facere decrev licentiam habeatis sicut et caeteros servientes yestros disciplinam corporalem imponere. Et quomodo solidos vestros reddere potuero meam cautionem absque ulla evacuaturia intercedente recipiam. Qui se in servitio alterius

obnoxiat.

X X V I I I » Domino mihi proprio ìlio ille. Dnm et instigante adversario, fragilitate mea praevalente, in casus graves cecidi, unde mortis periculum incorrere potueram, sed dum vestras pietas me iam morti adiudicatum de pecunia vestra redemistis , vel pro mea scelera res vestras quamplnres dedistis , et ego de rebus meis unde vestra beneficia rependere debuissern non hubeo, ideo pro hoc statum ingenuitatis meae vobis visus sum obnoxiasse, ita ut ab hac die de vestro servitio penitus non discedam, sed quicquid reliqui servi vestri faciunt, pro vestro aut agentium v est toni m imperio facere spondeo. Quod si non fecero, aut me perquodlibct ingenium de servitio vestro abstrahere volucro, vcl (Ioininiuui ultcrius cxpetere aut res suscipcrc voluero, licentiam habeatis milii qunlemcunque volueritis disciplinam imponcrc , vcl venundare, aut quod vobis placuerit de me facere. Facta obnoxiatione , tune, sub die ilio. Cliarta de agnatione, si servus ingenuam trahit. X X I X . Igitur ego in Dei hoinine i l l e , illa femina. Omnibus non habetur incognitiim qualiter servus meus nomine ille le. absque parcntuin vel tua volúntate rapto scelere in cotiiugiuui sociavit, et ob hoc vitae periculum incuirere-

332

MARCULFI

FÓRMULARUM

potuerat, sed venientes et mediantes amicis vel bonis hominibus convenit inter nos ut si aliqua procreatio iiliorum orta fuerit inter vos, in integra ingenuitate permaneant. Et si voluntaria

servum

accipit,

die is.

Omnibus non babetur incognitum qualiter servo meo nomine ilio voluntaria secuta es et accepisti maritum. Sad dum te ipsa et agnatione tua in meo inclinare potueram scrvitio, sed propter nomen Domini et remissioném peccatorurn meorum propterea praesentem epistolam in te milii complacuit conscribere, ut si aliqua procreatio filiorum aut filiarurn inter vos orta fuerit, penitus nec nos nec beredes nostri nec quislibet persona ullo unquam tempore in servitio inclinare non debeamus,sed in integra ingenuitate, tanquam si ab utrisque parentibus ingenuis fuissent procreati vel nati, omni tempore vitae suae permaneant, peculiare concesso quodcunque laborare potuerint, et sub integra ingenuitate super terra nostra aut filiorum nostrorum absque ullo praeiudicio de statu ingenuitatis eorum commanere debeant, ct reditus terrae , ut mos est pro ingenuis , annis singulis desolvant , et semper in integra ingenuitate permaneant tam ipsi quurn et posteritas illorum. Si quis vero, quod futurum esse non credimus, nos ipsi, aut aliquis de lieredibus, vel quicunque contra liane chartolam venire tentaverit , aut earn infrangere voluerit, inferat tibi aut lieredibus tuis auri libras tantas , argento pondo tanta, et quod repetit vindicare non valeat , sed praesens chartola omni tempore Urina permaneat, stipulatione subnexa. Actum ilio, Libellum

repudii.

X X X . Certìs rebus et probatis causis inter mari turn et uxorem repudiandi locus patet. Idcirco dum et inter ilio et coniuge sua iIla non caritas secundum Deum, sed discordia regnat, et ob hoc pariter conversare minime possunt, pl.icuit utriusque voluntas ut se à consortio separate dehereut. Quod ita et fecerunt. Propterea lias epistolas inter se uno tenore conscriptas fieri et adfirmare decreverunt, ut U I I U Ò quisque ex ipsis , sive ad servitium Dei in monasterio, aut ad copolam matrimonii se sociare voluerit, licentiam babeat, et-nulla requisitione ex hoc de parte proxirm sui habere non debeat. Si quis vero aut aliqua pars ex ipsis hoc emutare aut contra pare suo repetere voluerit, inferat pari suo auri libram unarn, et sua repetitio nullum obtineat effectum, sed ut decreverunt, à proprio consortio sequestrati , in ea quam clegerint parte permaneant. Facta epistola sub die ilio, anno ilio, regnante Kege ilio.

333

I,IBER 5ECUHDUS Mandatimi.

X X X I . Domino fratrc ilio ille. P r c c o r et supplico dominationi vestrae, dum et causa pro alotle aut qualicunque c u m hornine nomine ilio in palatio autubilibet habere videör, ut ipsa causa snscipcre ad ntall;>ndum r e i prosequendum in vice mea debcas , et cum suprascripto ilio ex hoc rationare , v e l quicquid exinde cum eo de ipsa causa egeris gesserisve, r a t u m et defìnitum apud me esse cognoscas. Eactum m a n d a t u m sub die ilio.

Incipiunt ingenuitates diverso modo Ingenuitas à die

factas.

praesente.

X X X I I . Qui debitum sibi nexum relaxat servitium, mercedem in f u t u r u m apud Dominum sibi retribuere confidai. Igitur ego in Dei nomine ille et coniux men ilia pro remedium animae nostrae vel retributione aeterna te ilio ex familia nostra à praésentc die ab omni vinculo servitutis absolvimus, ita ut deinceps tanquam si ab ingenuis parentibns fuìsses procreatus vel natus, vitam ducas i n g e n u a m , et nulli h e r e d u m ac proheredum nostrorum vel cuicunque serviti um impendas nec libertinitutis obsequium debeas nisi soli D e o , c u i omnia subiecta s u n t ; peculiare concesso quod habes aut deinceps elaborare potueris. Si tibi necessitas ad tua ingenuitate tuen da contigerit, absque allo praeiudicio ingenuitatis tuae defensionem Ecclesiae, aut cpiuscumque te eliger e placuerit, licentiam habeas, et vitam semper bene et i n t e g r e ducas ingenuam. Si quis vero, quod f u t u r u m esse non credimns, nos ipsi quod absit, aut aliq'uis de lieredibus nostris, vel qualibet opposita persona contra hanc ingenuitatem tuam venire aut eam infrangere conaverit, aut te in servitio incli-. n a r e voluerit, divina illum idtio subsequatur , et à limitib u s Ecclesiarum vel à communione extraneus efficiatur, et insuper inferat tibi cum cogenti fìsco auri libram unum , et q a o d repetit vindicare non valeat, sed praesens ingenuitas o m n i tempore firma permaneat, stipulatone subnexa. Item. ingenuitas alio modo post

discessutn.

XXXIII. Dilecto suo ilio aut illa , ille. P r o respectu fìdei ac servitii t u i , quam mihi famularis, pro remissione peccatorum m e o r u m , te ab omni vinculo servitutis absolvo, ek tamen conditione ut dum advixero, mihi deservias; post obitum vero m e u m , si mihi snprestis f u e r i s , sis i n g e n u u s , tanquam si ab ingenuis parentibus fuisses procreatus, et n u l l i h e r e d u m ac proheredum meorum vel cuicunque servitium impendas; peculiare concesso quod habes aut elaborare p o tueris. E t cactera.

334

MA11CUI.FI FORMULARMI

Item alia ad hue alio

modo.

X X X I V . S i aliqnos ex. servientibus nostris a ¡«go servitutis absolvimus, i n e r c e d e m in futurum nobis e x lioc r c tribuere confidimns. Igitur ego ille propter nomen D o m i n i et retribution e aeterna te ilium ab omni vinculo servitutis absolvimus, ita ut ab h a c die vitam ducas ingenuam , t a m quam si ab ingenuis par'entibus fuisses proereatus, et n u l l t h e r e d u m ac proheredum meorum vel e u i e n n q u e servitiurn i m p e n d a s , nisi sub integra ingenuitate defensione cui te e x meis heredibus elegeris habere debeas, et oblata m e a , ubi m e u m requiescit c o r p u s c u l u m , Vel luminaria annis singulis debeas procurare ; p e c u l i a r e conce?so quod liabes aut e l a b o r a r e p o t u e r i s , aut si c o n v e n i t defensionem E c c l e s i a e ill i u s , et vitam s e m p e r ducas ingenuam. S i quis vero.

Evacuatoria. X X X V . D o m i n o fratri ilio ille. Omnibus non habetur i n c o g n i t u m quuliter ante hos a n n o s , aut ante a n n o , solidos nostros numero tantos ad beneficium accepisti, et cautionem nobis pro h o c emisisti ut ipsos solidos tunc nobis reddere deberes. Quod et ita fecisti. S e d dum illa cautione q u o d nobis emiseras ad praesens non i n v e n i m u s , ideo tibi liane epistolam evacuaturiam f e e i m u s , ut de ipsis sol id is t a n t u m omni tempore ductus et absolutiis resideas; et si ipsa caulio a p p a r u e r i t , v e l a nobis aut liere'dibus nostris quoque tempo-, r e ostensa f u e r i t , nullum sortiatur e l l e c t u m , sed vacua e t inanis permaneat.

Si aliquis servo vel gasindo

suo aliquid concedere

voluerit.

X X X V I . Iustissimis nostris sublevantur muneribus q u i nobis fideliter et instanter famulantur officio. E g o in D e i n o m i n e ille fideli nostro ilio. P r o rcspectu fidei e t servitii t u i , quam circa nos impendere non desistis, promptissirnii volúntate cedimus tibi à die praesente locello nuncupante j l f o , aut manso ilio infra t e r m i n o villa nostra illa c u m omni adiacentia ad ipso l o c e l l o aut inansello a s p i c i e n t e , t c r r i s , domibus, mancipiis, vineis, p r a t c l l a , s i l v o l a , vel r c liquis beneficiis ibidem aspicientibus, ita ut ab hac die ipso iure proprietario , si ita convenit, aut sub reditus terrae i n tua revoccs potestate , et nulla fonctione aut reditus t e r r a e vel pascuario aut a g r a r i o , cyrropera , aut quodeunque d i c i p o t e s t , exinde solvere n c c tu nec tua póstenlas nobis n e e heredibus nostris nec c u i c u n q u e post nos ipsa villa posseder i t , non debeatis, nisi tantum si ita vult r i g a ; sed ipsuin omnibus dieltus vitae tuae aut heredis tui emuniter debeatis possidere , vel quicquid e x i n d e lacere voluerilis liberarli liabeatis potestatem. S i quis vero quod futurum esse non ere-

LIBER SECUNDUS

335

(limits, aliqnis de heredibns nostris, vel quicunqne contra banc cessionem nostrum agere aut ipsam rem tibi auferre conuverit, inferat tibi cam cogente fisco auri tantum et haec epistola firma permaneat, stipulatione subnexa. Gesta ìuxta

consuetudinem Romanorum, qualiter vel testamento, allegentur.

donationes

XXXVII. Anno ilio, regnante Domno nostro Bege i l io, sub die ilio, civitatc illa , adstante viro ilio laudabile Defensore et omni Curiam illius civitatis, Tir magnificila ille Prosecutor d i x i t : Peto, optime Defensor, vosque laudabiles Curiales atque Municipes, ut mihi codices publicos patere iubeatis. Quaedam enim in manibus habeo quae gestorum cupio allegatone roborari. Defensor et Curiales dixerunt : Patent tibi codices publici. Prosequere quod optas, dicere non moreris. Vir magnificus Prosecutor ille dixit: Venerabiiis vir aut Inluster vir ille per cliartam mandati sui mihi iniunxit ut iliam donationem testamenti aut cessioncm quam ad basilica ad loco sancto ilio aut i n lustri viro ilio ad praesens aut post discessum delegavit, in vice sua, ut mos est, gestis municipalibus ipsam donationem debeam allegare. Vir lionestus Defensor dixit ille: Mandatum quod in te conscriplum habere dicis nobis ost.ende, vel in praesente recitare. E t ille Prosecutor hoc modo recitav it. Textum mandatum. X X X V I I I . Domino magnifico fratri ilio ¡Ile. Peto et supplico cantati tuae ut in vicem meam epistolam donat i o n s aut testamenti seu cessioni» quod de rebus meis il I is ad basilica ilia pro animae meae reinedium aut inlustris viri illius post discessum tneum vel ad praesens delegavi, in civitate illa publice prosequere et gestis municipalibus, ut mos est, earn debeas allegare. Propterea tibi hunc mandatum conscripsimus, ut sicut superius continetur, taliter prosequere et firmare debeas; et quicquid exinde egeris gesserisve, ratum et defìnitum apud nos in omnibus esse cognoscas. Factum mandatum tunc, ibi, anno ilio. Post recitationem mandati, vir honestus ille Defensor dixit : Mandatum quidem recitalum est ; sed suprascripta donatione, testamentum, aut cessione, quam prae manibus habere dicis, nobis praesentibus rccitetur, et ut>postulas gestis publicis firmetur. Quam vero donationem ille professor recitavit. Post recitationem vero vir laudabilis ille Defensor et Curiales dixerunt; Epistola qui recitata e s t , gestis publicis inseratur et quod ille Prosecutor voll it et petit, gesta ei publice datur. Ille Prosccutor dixit: Sufficit mi-

336

MARCÜI.FI

FORMULA.HUM

h i p b o n e ! D e f e n s o r , ut donatio quae recitata est, si milii gesta tradere iubealis. 11 le D e f e n s o r d i x i t : E t quia epistola donationis « u t cessionis seu testamenti et mandatimi in te conscriptum por o r d i n e » » condita et bonorum liominum manibus roborata, atquc signata, manifesta esso c o g novimus, dlgmun est ut gesta ex hoc conscripta atque sul;-» scripta tibi t n u ì a t u r , et ut in arcipibus publicis m e m o randa servetur. Edatur super ordine et mandatus suus in l o c o , et lotum textujn , et manumissoris epistolae scribantur ; et postea D e f e n s o r et Curiales civium et reliqui earn snbscribantur atque signentur.

Epìstola si aliijui reni Ecclesiae ad unum liabeant, et eoram proprietatem pro hoc donent. XXXIX. D ò m i n o sancto et apostolico. D o m n o et in Cliristo patri i l l i Episcopo iIle et coniux mea illa. Quatenus ad nostram petitionein vostra babuit pietas et b e n e v o l e n t i » ut ( o c e l l o aliquo Ecclesiae vestrae, nuncupantc i l i o , sitiim in pago ilio, quam i 1 le pro animile suae remedium ad Ecclesia vostra illa in bonorc Sancti illius d e l e g a v i t , nobis ad bencfìcium, dum pariter advivirnus, aut qui ex nobis pare suo sjiprestis fuerit, dum a d v i x e r i t , excolere p e r misistis. E t nos pariter, ¡Usta q u o d c o n v c n i t , tarn pro ipso usu quam pro anirnac rcmedium, alio l o c e l l o nuncupante sic, situm ibi, post nostrum ambobus disccssum, vo* bis v e l succcssoribus vestris ad' memorata Ecclesia visi fuimus condonasse, ea tamen conditione ut dum a d v i v i m u s , suprascripta loca, tarn illa quam nobis praestitistis, quam et (Vi quod nos pro animae nostrae remedium ad ipsam E c c l e siatn d c l e g a v i m u s , absque ullo praeiudicio Ecclesiae v e s trae sine ulla diminutione de qualibct re usufructuario o r dine possiderc debeamus, et post nostrum, ut d i x i m u s , ambobus discessum, praelata loca absque ulla alia r e n o v a ta, ut mos est in caeteris, precaria per banc epistolam absque ullius heredum nostrorum aut cuiuscunque cbntrari'etate v e l cxpcctata traditione vos v e l snccessores vestri aut agentes Ecclesiae in vestra faciatis revocare dominationc pcrpetualiter dominandurn, et nostra possessio nullo unquam tempore nullum praeiudicium vobis ex hoc generare non deheat. Si quis v e r o , quod futurum e$se non credimus? nos ipsi, aut aliquis de heredibus nostris, vel qualibet persona contra banc epistolam v e n i r e aut aliquid de ipsa Iocella vobis minuari aut auferrc v o l u e r i t , cum snprascripto D o m n o i l i o ante tribunal Christi deducat r a t i o n c s , et insuper inferat partibus Ecclesiae vestrae tantum, et q u o d rcpetit vindicare non v a l e a t , sud praesens epistola firma peimaneat, stipulatione subnexa. A c t u m i l i o .

337

LIBER SECUNDUS

Praestaria^de re Ecclesiae ab Episcopo facta. X L . In Christo sanctae Ecclesiae filiis, ( a u t , si tales f n e r l n t , inlustribus viris i l l i s , ì ille illius Ecclesiae gratia Dei Episcopus. Dum ad petitionem vestram., alio locello nuncupnnte sic, situm ibi, vobis pariter ad beneficium, dum advixeritis, excolere permisimus, et per hoc alio locello nuncupaute s i c , situm ibi, de proprietate vestra tarn p r o ipso usti quam pro animae vestrae remedio post amborum discessum ad ipsa Ecclesia .«aneli illius per vestram epistolam dclegastis, ideo nobis cum consensu l'ralrum nostrorum convenit liane epistolam praest.uiam in vobis pariter conscribere, ut dum pariter advixeritis, aut qui ex. yobis pari suo suprestis fuerit et advixerit, nec nos nec successores nostri nec quislibet de parte Ecclesiae nostrae ipsa locella de vestra potestate pontiiicium auferendi non liabeamus, sed per nostrum beneficium aut successorum nostrorum, du'ii advixeritis, absque ullo praeiudicio Ecclesiae nostrae vel minuatione aliqua de qualibet re in integritate amba locella excolere debcatis, et post vestrum ambobus discessum, sicut et vestra continet epistola locum praecariae facta, absque ullius expectata traditione eas nos aut successores nostri ad partem Ecclesiae nostrae revocare debeamus. Facta epistola. Si

aliquis rem alterius quam exoolit ad proprietatem habere vult, et non potest, et postea earn precaverit. X L I . Domno inlustri ilio et mihi proprio Donino illi. Dum per malorum liominum consilium, quod non debueram, de terra yestra in loco nunenpante ilio, quem excolere video , revellare amavi et ipsa terra ad proprietatem sacire, et non p o t u i , quod nec ratio praestitit, et vos vel agentes restri eam ad partem vestram revocastis, vel nobis exinde eiecistis, sed postea ad petitionem honorum liominum nobis eam qd excolendum reddidistis. Propterea liane p r e cariam dominationi vestrae emittimus, ut quandiu vobis placuerit ut eam t e n e a m u s , absque ullo'vestro praeiudicio quicquid reliqui accolani .vestri faciunt, nos reddere spondimus. Quod si non fecerimus, et ob hoó neglegentes, tardi, aut contumaces fuerimus, publice per liane praccariam, ac si semper per quinquennium renovata fuisset, condemnati, ut lex praestat tardis aut negligcntibus, et de ipsa terra nos pontiiicium habeatis eiciendi. Facta precaria ibi sub de ilio, anno ilio, ilio Rege. Jndiculus

Episcopi,

ad alium in resurrectione logias dirigendo.

Domini

eu-

X L I I . Domino sancto et apostolica veneratione colendo Dotano et in Christo fratri illi Episcopo ille gratia: Dei,

22

338

MARCULFI FORMULARUM

ac si peccator, Episcopus. Dominicae festiyitatis resorrectionisque mysteria, in qua idem Deus Christas tartarius per semetipsam decrevit absolvere, nudus victorque de exsuperato hoste triumphans capti vitatem , dedit bona hominibus, propterea remeavit ad coelos, anni circulum revolventi, quae felicitas prosperitatem vestram constitit industriam aut sanctitatem excepisse, ipsoqne Deo praesule percogisse, com eologias pecaliaris patro vestro sancti illius, et salutationis officia veneratione praecipua, quaesumus nt nostram extremitatem affato dignabili iubeatis specialibns informare. Rescriptio ad Episcopo, XL1II. Domino sancto, meritis apostolico, in Christo desiderabili, Domino et fratri ilio Papae, ille pcccator Episcopus. Vestras sacras common, almitatui vestri deferenti venerabile filio commane ilio, ut coelitas donatile, nos accepisse praenusce et comperite. De edulium inquit dedepasti recreati sancto hoc de munere vestro trepudiantes, mnltam de qua pagina faerrit. Quod valitantes vobis praescimus esse eum vestris et quintati babuit vestra indignatio instigio at in virendotirio fnistis dignati, infimo gratias agimus. In his e plora solventes, plusculum quod valeat internum congignere compus, vel verborum carmina pandant, oracula dictua dicimus. Et illad qaod nos flagitare oportet, ut in vestris saepius nobis reminiscat oratio. Quomodo Episcopus Na.tivita.tem Domini ad Regi, Regina, vel ad Episcopo visitationis dirigit scriptum. XLIV. Glorioso atqae praecelso et universale catholicae sanctae Ecclesiae filio illi Regi, ille Episcopus. Gloriosa atqae praecelsa et universale catholicae sanctae E c clesiae filia illa Regina, ille misericordia Dei Episcopus. Domino inclitoque cultore atqae apostolico Domino et in Christo fratri illi Episcopo, ille peccator Episcopus. Dum generaliter dominicae nativitatis exultarnus adventum, censura debita subiectionis desolvere perurgaemus ex voto: atqae ideo salatationum munia cum eologias'peculiaris patroni vestri sancti illius (si ad Regem) clementiae vestrae (si ad Episcopum) sanctitati vestrae direximus, cum omni humilitatis genere clementissime dependentes, saggerimus ut iugi nos praemanientes orato, de vestrae sospitate i n tegritatem trepadiare faciatis, dignabili protinos rescribtu. Jtem alia de Nativitate

Domini.

XLV. Iocanditatis mutuae gratiam cognoscere copientes, divinitus universitate conlata, non distituemus epistolis praeferendam vestram praevenirc clementiam, aut sancti-

LIBER SECUNDUS

339

tatem , cam eulogias pecaliaris patroni vestri illias, honorabile ac devoto calta poscentes ut qua alacritate festiva Nativitatis dominicae peregistis insignia, nos doceant vestrae sanctitatis esempla. Erunt enim nobis provectuum vestrae incrementa salatis, locuplex thesauri facultatis. Commendatilias litteras ad Episcopo noto. XLVI. Domino reverentissimo illoPapae ille. Reminiscentes vestram affectuosam beatitudin is caritatem, qua tanè ab obtentu retribntionis aeternae nostrae extremitatis personolam in intimis visceribas ac si unicae dilectionis vinculum amplectebamini sedale; qua fiducia provocates bos apices vilitatis nostrae fidenter ad dignationem vestram per fratres nostros filios vestros geralos praesentes destinare praesumpsi, per quos vestram almitatem, si praesamptio non oifendit, salatationum munia, ut decet, non arroganter, sed liumiliter destinare praesumo, quos ut commendatos in omnibus recipere dignetis, quaesumus opportune. Etenim in lam longinquis regionibus propter necessitates fratrum comparandum euntes, vestris, Christo praesule, indigent adminiculis ; pro quibus beneficiis centuplicato foenore à Domino retributore bonorum omnium refertum mercedis cumulum in aevam recipiatis ilignissiinum. Dominus Deus noster piam coronam vestram memorerai mei et praesentibus repleat bonis et dignam reddat aeternis, Domine semper meus. Item commendatilias lilteras ad Abbate ìioto. XLVII. Domino beatissimo et nieritis venerando sancto patri ilio Abbati ille in Domino perpetuam mittit salutem. Multimoda nobis benivolo vestro generare comperite gaudia quotiens aditus dederit opportun us ut ad indagandam sospitatem vestram nostras dirigere debeamus litterolas. Jdcirco cum salutationem officiis liumili prece aimitati vestrae quaesumus ut pro nobis misericordiarum d o m i n u m , ubi dignas sedulasque funditis preces, exorare non dedignemini quatenus vestris fulti precibus olim optutam adire me* reamur patriam. Pariterque latores praesentes l'amulos vestros, fratres in Christo nostros", quos ob necessaria monasterii nostri illuc usque destinavimus, vestrae beatitudini plurimum commendare praesumimus, ut eis in quo necessarium duxerint solatium pracbere pro divino intuitu non dedignetis. Vale pro nobis orans , Domine sancte ac beatissime pater. Supplicaturio pro co qui in monasterio conversare desiderai. XLV11I. Domino sancto, Deique cultore, et mihi in Christo honorabile fratri, iili Abbati, ille salutem optans

Zio

MARCULfI FORMULARUM

mittì in Christo. Prìniam illud tanqaam praesens sanctis Testris saggerò praevolutus pedibus ut mcae extremitatis lit— tcrolae, cum vestris fucrint sacris manibus traditac, pro me meisqwc, quos mihi in Cliristo cohaerere fecit amor, fratribus, precibus Domino commendetis. Deinde subiectus vestri frater in Christo noster iili, superno inspiratus munere, yestrae sanctitati obcdicntiae nostras se petiit litterolas aimitati vestrae commendari ; per quas suppliciter postulamus ut ovem l'ance lupi boni pastoris Christi manu erepta, ad caulas Christi gregis tua sit diligentia reducta, ac vice patris ac medici pia, oro, circa hunc sit vigi'nntia aegrum : quem si pristinae reddilum sanitati pastori omnium cum caeteris praeseutaveris inlaesum, quae sequatur tuo merces labor is., oplime divinis nosti instructus oraculis. Yale, memor esto mei venerabilis in Christo frater. Indiculum generale ad omnes homines. X L I X . Domno nostro, orthodoxo Romanae sedis apostolicae à Deo instituto iili Papae, vel omnibus apostolici Domnis et patribus, seu Abbatibus, vel Deo dicatis coenobiis degentibus, necnon et inlustribus viris Patriciis, Ducibus, Comitibus, vel omnibus Christiani cultus divina Religione sectantes, ille peccator Episcopus vilissimus omnibus in Domino praesumo mitti salutem. Quatenus praesens portitor ille, radio infiammante divino, non ( ut plerisque mos est)' yacandi causa, sed propter nomen Domini, itinera ardua et laboriosa parvipendens, ob lucrandam oratioiiem, limina sanctorum Apostolprum Domni Petri et Pauli adire cupiens, meae parvitate se petiit vestrae commendare aimitate ac industriae litterolas; per quas vilissimus omnium, tanquam vestris provolutus vestigiis singulorum, supplicare praesumo ut pro me minimo exorari iubeatis , et cundetn euntem vel redeuntem, si Dominus permiserit, propter nomen Domini solita pietate commendatum recipiatis, et quod necesse habuerit impertire tanti liabeutis; quatenus ab ipso mereamini mercedem recipere cumulum qui sibi dixit impleri quantum quis in suis pauperibus visus faerit erogare. Indiculum commendatitium ad viros inlustres laico». L. Domino inlustre, et prae cunctis magnificentissimo, ac nobilitatis prosapiae decorato atque sublimato iili, ille peccator in Domino praesnmit mittere salutem. Quamquam yestra excellentia meae parvitate minime sit cognita, tamen multorum relatione dedicc vestram in Domino maximain devotionem et in servos Dei Tel jsauperes eius ob aeterna retributione sollicitudinem non pigram. Qua fiducia provo-

LIBER SECUIÍDÜS

341

catus, hos apices yilitatis meae per latores praesentes famulos yestros, fratres in Cliristo nostro ad dominatiortem yestram direximns; per quos yestram industriam, si praesumptio non offendit, plurimum salutare praesumo; et peto nt eis euntibus vel redeuntibus, in quo necessarium duxerint, propter nomen Domini solita pietate consolare iubeatis. Jndiculum ad homines potentes Palatinos, maxime ad cognitos sibi. LI. Domino inlustri et prae cunctis magnificentissimo yiro ill! ille peccator perennem in Domino mittit saluterò. Uberem strenuitatis vestrae agapem erga nos potissimo iure ilagrantem litterarum serie non omittimus excitare, q u o , ayidi facilitatis yestrae quaestus praestolantes, uberes in Domino à vobis fructus semper suscipiamus, et dum praesenti in yita tibi rerum arbiter locum dedit quo et Ecclesiarum et amicorum feras suffragia, non pigeat subire laborem qui in posterum mercedem conferat lucra, et nunc multiplicia ex numero amicorum ferant suffragia , et unde tibi praesentium portitores, sodales m e i , famuli vestri suggesserint , pie obaudientes affectui mancipetis. Y a l e , yir vigor is atque tuorum decus amicorum. Omnipotentis Domini pietas ad Ecclesiarum profectum per multa spatia tcmporum yos conservare et custodire dignetur. Qualiter ex ordinatione Regis pro- nativitate filii sui Domesticus de villa Regis per sua, epistola relaxat ingenuos. LII. Ego in Dei nomine ille Domesticus ac si indignus gloriosissimi Domni illius Regis super villas ipsius illas, illi ex familia dominica de villa ilia. Dum generaliler ad onines Domesticos Regis ordinatio processit pro nativitate Domnicelli nostri ilio, ut à Domino melius conscrvetur, de unaquaque villa fiscale tres boinin.cs ex servientibus ipter utroque sexu à servitio laxarentur, et nos ita faciendum ob hoc ordinatione recepimus, propterea te per liapc epistòlam nostrum, sicut milii iussum est, ab omni vinculo servitutis absolvo, ita ut deiuceps, tanquam si ab ingenuis parentibus fuisses procreatus , vitam ducas ingenuam, et in nullo servitio nec à nobis nec à successoribus Doniesticis nec à quocunque de parte fisci penitus in servitio inclinari non possis, sed per liane epistolam ingenuitatis., sicut nol)is iussum est fieri, bene et iutegre ingenuus cunctis diebus vitae tuae debeas permanere. Si quis vero aliquis te de statu ingepuitatis tuae impulsare voluerit, inferat tibi cum cogenti fìsco auri libram unam, et quod repetit vindicave non valeat, sed praesens epistola firma permaneat, stipulatione subnexa. Actum ibi sub die ilio, anno ilio, Rege ilio, suprascripto ilio Domno nostro Rege.

342

APPENDIX

A P P E N D I X

FORMULARUM

MARCULFI

SI V E

FORMULAE I N C E R T I Iudex *• а. 3. 4. 5. б. 7. 8. 9. 10. 1 r. 1 a. 13. «415. 16.

YETERES A U C T O R I S .

Capitulorum.

de colono evindicato. Charta sacramentalis. Notitia de servo. ludicium evindicatum de colono. Notitia de coIona evindicata. Notitia de servo quem eolonus comparai. Notitia de terra evindicala. Ingenuitas. Mandatum. Tracturia prò itinere peragendo. Cessio ad Ecclesiam a novo aedifieatam. Litterae commendatiliae seu formatae. Ingenuitas. Venditio. Cautio. Obnoxiatio.

17. 18. 19. 20. 21. 22. a3. 24. 25. 26. 27. 28. 29. 30. 51. 52. 53. 34. 55. 36. 07.

Commutatio de terris. Charta agnationis. Traditoria de terra. Traditoria de manso vel vinea. Notitia de servo. Notitia de iactivis. Securitas. Charta denarialis. Mandatum. Cessio ad Ecclesiam. Precaria. Praestaria. Notitia de homine for* batudo. Indiculus regalis. Item alius Indiculus. Notitia de colonitio. Notitia sacramentalis. Notitia de herbis male• ficis. Cessio. Evacuatoria. Libellus dotis.

343

marculFi 38. 5g. 40. 41. 42. 43. 44. 45. 46. 47. 48.

Indiculus regalis. Aequalentia vel pactum. Donatio ad casam Dei. Precaria. Praestaria. Traditoria de terra. Emunitas Sanctorum, Indiculus regalis. Relatum quod. Hereditaria. Redemptionale. Notitia

4g. Hereditaria. 50. Cautio de vinca. 51. Securitas. 5a. Donatio ad filios. 53. Mandatum. 54- Gesta. 55. Epistola. 56. Gesta manumissionis. 57. Traditoria. 58Obnoxiatio.

de colono

evindicato.

I . Notitia qualiter rei quibus praesentibns veniens homo aliquis, nomine ille, Advocatus Sancti illias de Monasterio ilio et ilio Abbate , in civitate ilia in mallo publico ante illustri viro ilio Comité vel aliis quampluribus personis ibidem residentibus, interpellabat homine aliquo nomine i l i o , repetebat e i , dam diceret eo quod ante hos dies ipse homo sacramentum contra ipsam casam Dei vel ipsius Abbatis habuisset adhramitum ad suam ingennitatem defensandum in ipso mallo in basilica Sancti illius ob hoc inrare debuisset, et ipse homo de ipso sacramento iectivus r e mansit, et ipse homo nullatenus rationcs potuit tradere per quod ingenuus esse deberet , vel ipso sacramento iurare potuisset. E t dum liaec causa a¡»ud ipso Comité vel ipsis Racimburgiis diligenter fnit inventa vel inquisita, et legibus fuit definita, et ipse homo in praesente pro colono ad casam Sancti illius vel ipsius Abbatis sibi recognovit vel r e credidit, et ipse Vicarius per iassionem ipsiusComitis ipsum hominem per manus, pro colono ipsius, Advocato illius Abbatis visus est reddidisse, propterea taliter ei fuit iudicatum ut de hac causa notitiam honorum hominum manibus roboratam eurn accipere deberet, quod ita et f e c i t , ut ipsum hominem ipsa casa Dei vel ipse Abba seu rectores eorum pro colono, habeant evindicatum , et sit inter ipsos postmodum ex hac re sublata causatio. llis praesentibus qui subter firma ver un t. Charta

sacramentalis.

I I . Veniens Advocatus Sancti illius de Monasterio ilio, seu et illius Abbatis de praedicto Monasterio ilio, castro ilio, in mallo pubiico , ante il lustre viro ilio Comite vel aliis quamplnris qui ibidem aderant, interpellabat homine aliquo nome» ilio, repetebat ei dum diceret eo quod genilor suus nomine ilio colonus Sancti illius de villa iIIn fuisset, et ipso colonitio de capud suum ad ipsa casa Dei redebeat, et ex-

344

APPENDIX

inde neglegens aderat; et ipse in praesente hoc fortiter den e g a b a t , et tuliter dedit in suo responso quod de patre franco fuisset generatus, et de matre franca fuisset natus. Unde tale sacramento per suam fistucam visus fuit adrhamir e , et talitcr ei fuit iudicatum, ut hue causa apud proximiores parentes s u o s , octo de parte genitore s u o , et quatuor de parte genitricae suae, si praemortui non sunt, et si praemortui s u n t , apud duodecim francos, tales qualem se esse d i x i t , in ilio castro, in basilica Sancto ilio, uhi reliqua sacramenta p e r c u r r u n t , in quadraginta noctes in proximo mallo post bannum resisum hoc deheat coniurare. Notitta. de servo. I I I . Notitia qualiter vel quihus praesentibus veniens ille in causa Monasterii Sancii illius, civitatis illius Pontifici, ad vicem venerabile viro iilo Abbate de praedicto Monasterio, die i l i o , ilia civitate, in mallo publico, ante i n lustre viro ilio Comite, et ante ilio Episcopo, vel aliis plurcs magnificis viris qui ibidem resedebant, liomine aliquo nomen ilio ibidem intcrpelhibat dicens eo quod servus Monasterii Sancti illius de capud suum aderat, et colonus ipsius Sancti ille nomine ilium de franco homine comparasset, et malo ordine ipso servitio partibus Monasterii Sancti illius effugiebat vel intendebat. Interrogatimi fuit ipsi servo si ipsa causa vera erat aut non. Sed ipse servus in omnibus hoc fortiter denegavit, et ipse Abba vel suns Advocatus contra praedicto servo i n t e n d e b a n t , et taliter d i x e r u n t , quod testimonia homines francos praesentare potebant, qui hie adstabant, quod ipse colonus ipso comparaverat, et in suum servitiumeum viderant deservire, et per iege servus Sancti ilio esse debet. E t ipsa hora ipse Abba , vel ipse Advocatus, sua testimonia homines septem, his nominibus ilio et ilio , adrliamivit ut in crastinum die ilio ibidem praesentare doberent. Quod ita et fccerunt. Et ipsi homines sic testimi)niaverunt, quod per lege servus Sancti illius aderat debitus, et quomodo hoc testimoniaverunt . . . . super aitano Sancti illius, in villi capella, qunm in curte fisci, ubi reliqua sacramenta soluta s u n t , iurati dixerunt. Denuo ipsius servo f u i t interrogatum si ipsa causa recognoscebat, si sic crat Veritas. Sed ipse servus in omnibus hanc causam recognov i t , et ad servitium sibi reversus f u i t ; et ipse Abba per indicium ad ipsas personas , per iussionem illius Cornile, de manu ill. Vicario exceptum, ibidem pro servo Sancti illius evindicabat. His praesentibus. Iudicatum evindicatum de colono. IV. Gnm resedissent venerabilis ille Abba et inluster Tir ille in villa ilia in pago ilio, ubi ille Comes esie vide-

345

MARCULFI

t u r , p e r iussionem D o m n o et glorioso illo Rege , ad u n i v e r sorum causas a u d i e n d u m vel recta iudicia in Dei n o m i n e t e r m i n a n d u m , ibiqne veniens ille Advocatus Monasterii i l lius vel illius Abbatis liomine aliquo nomen illo i n t e r p e l l a b a l , r e p e t e b a t e i , d u m diceret eo quod legitimo colonitio partibus Monasterii Sancti illius Abbatis ad villa ilia de parte genitrice sua r e d e b e r e t , et neglegens et iectivus exinde adesset. S e d ipse homo de praesenti a d s t a b a t , et ipsam causam n u l l a t e n u s potuit d e n e g a r e , et ad ipsum colonitium se r e c o g n o v i t , et per manibus ipsurn hominem ipsius Abbatis r e d d i d i t . P r o i n d e t a l i t e r ab ipsis Missis dominicis, vel illo C o m i t é , seu et ab ipsis Rachimburgiis, ipsius advocato in causa Sancti illius vel ipsius A*bbatis pro iirmitatis s t u d i u m f u i t i u d i c a t u m ut d u m ipsa causa taliter f u i t i n v e n t a et legibus d e f i n i t a , ut tale iudicio evindicato exinde accipere deb e r e t , q u o d ita et f e c i t , ut omni tempore ad ipsum colonit i u m Sancti illius ad ilia villa ilium habeat evindicatum vel e l i d i a t u m , et sit in postmodum inter eos ex liac re sublata causatio. D a t u m in m e n s e i l l o , in a n n o illo. Notitia

de coloria,

evindicata.

V . Veniens h o m o aliquis nomine ille Advocatus Sancti i l l i u s , de Monasterio Sancti i l l i u s , vel illius Abbatis de ipso Monasterio, die i l l o , in mallo p u b l i c o , ante inlustre illo viro illo C o m i t é , Tel a n t e quampluris personis q u i ibidem aderant ad u n i v e r s o r u m causas audiendum vel recta iudicia in Dei nomine t e r m i n a n d u m , qui subter f i r m a v e r u n t , f e mina aliqua nomine ilia ibidem i n t e r p e l l û b a t , repetebat ci d u m diceret ao q u o d avus suus nomine ille q u o n d a m , v e l g e n i t o r s u u s ille q u o n d a m , coloni Sancti illius de villa ilia f u i s s e n t , et ipsa f e m i n a colona e s s e d e b e b a t , et ipso colonitio malo ordine de ipsa casa Dei effugeret. Sic ipsa f e mina in praesente adstitit, et ab ipsis personis ei i n t e r r o g a tum fuit si ipsa causa esset Veritas, an non. Sed ipsa in omnibus fortiter d e n e g a v i t , et taliter d i x i t , quod avus suus ille q u o n d a m , nec genitor suus ille q u o n d a m , coloni S.tucti illius de villa ilia n u n q u a m f u i s s e n t , nec ipsa colonitio dc capud s u u m ad ipsa casa Dei Sancti illius n u n q u a m r e d e b e b a t , sed de pâtre et de matre bene i n g e n u a nata v e l procrcata fuisset. Sic ab ipsis personis taliter ei fuit iudicat u m , ut a p u d d u o d e c i m homines parentes suos, octo de p â t r e , et q u a t u o r de m a t r e , si praemortui non s u n t , et si praemortui s u n t , a p u d duodecim homines b e n e francos S a licos, in ipso mallo s u p e r altario Sancti i l l i u s , in proximo mallo q u e m ipse Comes ibidem t e n e b i t , hoc coniurare d e beat quod avus suus ille q u o n d a m , nec genitor suus ille q u o n d a m , coloni Sancti illias de Monasterio illo d e villa

346

APPENDIX

ilia n u n q a a m f n i s s e n t , n e e ipsa colonitio de capud suum ad ipsa casa Dei non redebeat. E t si h o c in eo placito, sic a t superius insertum e s t , con inrare p o t u e r i t , de hac cansa ducta et secura resideat. Sin autem non p o t u e r i t , ad ipsa casa Dei se recognoscere faciat. Datum ibi. Notitia

de servo tjuem colonus

comparai.

V I . Notitia qualiter vel quibus praesentibus yeniens magnificns vir ille die iila in ilia civitate in mallo publico a n t e inlastre Tiro ilio Cornile et ante apostolico viro i l i o , vel praesentibus q u a m p l u r i b u s viris venerabilibus Rachimburgis qui ibidem ad u n i v e r s o r u m causas a u d i e n d u m vel recta in Dei indicia t e r m i n a n d u m residebant vel a d s t a b a n t , q u o r u m nomina subter t e n e n t u r a d n e x a , liomine a l i q a o nom i n e ilio i n t e r p e l l a b a t , dixit eo q u o d servus ad colono sao n o m i n e ilio de c a p u d s u u m a d e r a t , et venditionem habebat q n o m o d o ipse colonus ipsum c o m p a r a v e r a t , et ipsam vendit i o n e m ibidem ostendebat ad r e l e g e n d u m . Relecta epistola , sic ipsi viri ipsum i n t e r r o g a v e r u n t , si aliquid contra ipsa charta dicere v o l e b a t , vel si earn agnoscebat, an non. Scd ipse servus ipsa charta vera et legitima recognovit. Sic ipsi viri tale decreverunt iudicio, ut ipse ille ipsum ad servitium r e c i p e r e deberet ; q u o d ita et f e c i t , et p e r manu illius V i carii p e r iussionem inlustre viro ilio Cornile et per iudicium ad ipsas personas praesenlaliter recepit. His praesentibus. D a t u m i b i , sub die ilio. Notitia

de terra

evindicata.

V I I . Notitia qualiter vel quibus praesentibus veniens venerabiiis vir ille Abbas de Monasterio i l i o , die i l i o , in ilio loco ante inlustribus viris magnificis illis et illis Missis D o m n o et gloriosissimo ilio R e g e , vel aliis quampluris q u i s u b t e r firmaverunt, q u o r u m nomina subter t e n e n t u r inserta, h o m i n e a l i q u o n o m i n e ilio i n t e r p e l l a b a t , repetebat ei , eo q u o d illa terra quam apud h o m i n e ilio concambiavit, q u i est in pago i l i o , in grafia i l l a , in loco qui vocatur i l l e , post se malo ordine r e t i n e r e t iniuste. E t ipse homo in p r e sente adstabat, e t h a n e causam nullatenus potuit denegare , n e c tradere raliones per quas ipsam terram habere debeat. Sic ipsi liomini f u i t i u d i c a t u m , u t ipsam terram a n t e ipsos Missos dominicos s e c u n d u m suam legem ipsi venerabili viro ilio Abbati r e d d e r e vel revestire deberet. Quod ita in p r a e sente et fecit. Propterea iubemus ut dum hanc causam sic actam vel perpetratam esse c o g n o v i m n s , ut ipsa t e r r a ipse Abbas habeat evindicata a t q u e elidiata , sit postmodum ex h a c re o m n i q u e tempore sublata causatio. Datum ibi sub die ilio, a n n o ilio, regnante Domno nostro gloriosissimo Rcge.

marculfi

347

Ingenuità^. V i l i . Q a o n i a m sanctissimi Hludouvici Imperatoria pietas , qciam fiabet in D e u m , ea quaerere et indagare n o n cessat quae Domini potissimum congruant v o l u n t a t i , q a i b a s q u o q u e Religionis honor et devotio magis ac magis de die in dies crescat atque proficiat, et ea quae ad diyinum cult u m et officium sanctum p e r t i n e n t , decoris et honestatis amplius in diebus eius quam prius h a b u e r i n t a c c i p i a n t , et cunctis in f o t u r u m temporibus quae s e c u n d u m D e u m ab e o d e m inventa procurataque sunt proficiant, et p e r e n n i stabilitale à successoribus eius et fidelibus sanctae Dei E c c l e siae inviolabiliter in perpetuum c o n s e r v e n t u r , memor semp e r quod dicitur : Misericordia, et Veritas custodiunt Regem , et iustitia firmatur thronus eius; adeo ut verissime et p r o p e m o d u m specialiter de co dictum v i d e a t u r : Beata terra cuius Rea: sapiens est; cui etiam illud non i n c o n v e n i e n t e r potest aptari quod Dominus de David perhibnit d i c e n s : Inverti David secundum cor meum, qui facias omnes volúntales meas. Huiusmodi itaque Studi is R e x iste sapiens et beatus indesinenter intentus , e t Domini semper adhaerens v o l u n t a t i , c u p i e n s , u t praeinissum e s t , divinum officium modis omnibus h o n e s t a r e , et eos qui D o m i n o Deo sacrificium s u p e r altare sanctum offerre debent, et corpus et sang u i n e m dominicum precum mediatione consecrare, h o n o r i h a b e r e , e t ampliore gratia circumdare, statai u t Episcopi et Abbates et q u i c u n q u e ecclesiasticis possessionibus i u r e praelati s u n t , si aliquos ex familia ad presbyteratus o r d i n e m promovere velint, prius cos, permissu ipsius, libértate d o n e n t , et sic tandem adSacerdotii gradum d i g n i s s i m e s u b v e h a n t . Igitur ego ille minimus servorum Dei famulus, E c clesiae Senonicae Archiepiscopus, tanta serenissimi Hludouvici Augusti auctoritate, quae Senonis in arcibo Ecclesiae episcopii s e r v a t u r , ful tus per h u n c libellum manumissionis te f r a t r e m nostrum q u e m servilis conditio hactenus addictum t e n u i t i n t e r huius Ecclesiac familiam, quia f r a t r u m testimonio, i n t e r quos enutritus es, dignus ad sacerdotale!» h o n o r e m suscipiendurn praetlicaris, censeo te atque slatuo ante sacri a l taris c o r n u in conspectu Sacerdotum et Cleri et populi adstantis à praesenti die et deinceps ab omni iugoservitutis h u m a n a e absolutum fore civemque Romanum appellari, et ita u t n u l l i h o m i n u m p r o servili conditione quicquarn debeas servitii, nec obsequii, n e q u e etiam libertinitatis m u n u s impendere, non mih i , nec successoribus, aut actoribus , q u i c u n q u e p r a e f u e r i q t buie Ecclesiae, non iudiciaria praeditis potestate ; sed soli Deo licentiam et facultalem babeas libere f a m u l a n d i , diesque tuos v i t a m q u e ipsi dicandi ; ut in ipsius Ecclesia proficias ad h o n o r e m et profectum piebis prctiosa sanguine Christi r e -

348

APPENDIX

demptae; quatenus hanc pro modulo tno monitis instrnas, orati on ibus iuves, exemplis informe«, corporis et sanguinis dominici consecratione, propter cuius honorem liane consecutus es dignitatem, reficias; ut sicut ab humana Servitute liberatus per hanc manumissionem esse cognosceris , ita per divinam doceas diabolicae dominationis iugum evadere plebem quae tibi à proprio Pontifice fuerit commissa. His quoque subnectere placuit, canonicis admoniti constitutionibus , ut si qua deinceps praedia vel mancipia tui nominis tKulo comparaveris, hoc obserrare studeas quod in eisdem decrctum esse cognoscitur. E t si forte, quod absit, à tuo proposito exorbitaveris, Presbytiratus gradum Canonico iudicio amittere cogaris. Hanc ingenuitatem manu propria subscripsi, et qui subscribercnt rogavi. Actum. E t reliqua» Mandatum. I X . Legibus institutum est et consuetudine per tempora conservatum ut quicunque Advocatum instruere v e l i t , mandato legaliter dato atque solenniter confirmato eum instruere debeat ut omnes causas quas adgredi vel repellere debet, prosequi et defendere inolfense valeat. Igitur ego ille sanctae illae Ecclesiae vocatus Episcopns i n i u n g o , mando, et per has litteras delego tibi ilio fideli meo de rebus Sancti illius, sitis in pago ilio, in locis nuncupatis sic, cum adiacentiis vel aspicientibus ad eas locis aliis per omni iure investigare , ìnquirere, prosequi, et admallare debeas per mallos , vicos , castella, oppida , et civitatcs, necnon etiam, si necessitas incubuerit, in palatio ante Vicarios, Comites, Missos dominicos, Comites palatii, sive ante omnes Indices quibus hoc officium delegatuin e s t , ut causationes et lites definire et terminare iuste et rationabiliter debeant; et quiequid legibus cum iustitia inde prosecutus fueris et defìnieris, scito apud me ratum et acceptuin atque inconvulsum mansurum. Quod mandatum in te conlatum ut firmum fixumque permancat, manu propria subter firmavi et qui adfirmare debcrcnt rogavi. Tracturia pro itinere

peragendo.

X . Dominis sanctis et apostolicis sedibus ¡ìllocatisEpiscopis, Abbatibus, vel Abbatissis, et omnibus in Christo Patribus | Ducibus., Comitibus, yicariis, Centenariis, et D e canis, vel omnibus in Christo credentibus et Deurn timentibus, ego in Dei nomine ille, ac si indignus peccator, ultimus omnium servorum Dei servus, Episcopus videlicct, sive Abbas de civitate illa, vel de monasterio ilio, ubi pretiosus ille Martyr, sive Confessor Christi humanitus in corpore requiescit, salutem vobis pereuuem in Domiuo des-

349

MA.RCULM

tinare cnrarimns. Cognoscatis siquidem, Dom ni et sancti Patres, sea et Sorores in Christo, quia innotescimus vobis eo quod peregrinus iste, nomen illq, ex genere ilio, ad nos venit et nobis innotuit atquc consilium quaesivit de lioc •videlicet facto quod instigante adversario, peccatis facientibus, proprio filio suo vel fratre suo sive nepote nomine ilio interfecit, et nos pro hac causa secundum consuetudinem vel canonicam institutionem diiudicavimus ut in i ege peregrinorum ipse praefatus vir annis tot in peregrinatione ambulare deberet. Propterea cognoscatis, sanctissimi Patres, has litteras, ut quando ad sanclitatem vestram venerit, melius ci credatis, et quod nullatenus pro alia causa ambulare dinoscitur nisi, sicut superius diximus, pro peccatis suis redimcndis, ut vos eum nullo modo teneatis ; nisi tantum, quando ad vos vencrit, mansionem ei et foc u m , panem et aquam largire d'gnemini ; et postea sine detentione liceat ei ad loca Sanctorum festinare. Sic exinde agite pro amore Dei et reverentia sancti Petri, sanctissimi Patres, ut Tobis pius Dominus in illa beata seu immortali vita remunerare dignetur, quia in ipso perigrino Christum pavistis seu suscepistis, considerantes videlicet quod ipse Dominus dixit; Hospes fui, et suscepistis me. E t : Quod uni ex minimis istis Jecistis, mihi fecistis. Quid plura? Ad sapientes sufficit semel loqui. Commendamus nos obnixe in vestris sacris precibus, ut nostri meminisse dignemini. Valete in Christo feliciter, sanctissimi Patres , ut ad aeternam Angelorum digni babeamini mansionem perpetuai». Facta haec epistola sub die ilio. Cessio ad Ecclesiam a novo

aedificatam,

XI. Regnante Domino Iesu Christo in perpetuum, ego ille Episcopus. Omnibus non habetur incognitum qnaliter ego, auxiliante Domino, in pago, in villa cuius vocabulo est ibi, basilicam sanct atque sancti Stcphani, vel in honore caeterorum Sanctorum quorum ibidem Reliquiae quiescunt, construxi atque Kalendas Iunii dedicare certa vi, consentientibus etiam Confratribus, tam Canonicis quam et Monachis, vel caetoris hominibus qui ad praesentes fuerunt, ut villae quarnm vocabula sunt Cadiliaco, Tanculfovilla, Fagido, et Barbitione villare, ut ibidem aspiccre deberent, ad Missas veniendi et ad baptismum vel praedicationem, et ut dccimas su as ad memoratam basilicam dare deberent. Propterea pro iìrmitatis Studium hanc conscnsionem scribere rogavimus, ut temporibus nostris atque successoribus nostris baec nostra consensio firma et stabil is valeat permanere, et sciant omnes tam pracsentes quam et absentes seu successores nostri, quia dedimus in memora-

350

APPENDIX

turn ilium Cadiliaco duos mansos ad ipsam laminariam providendam v e l ande Presbyter qui ibidem officiarti fungere y i d e t a r vivere debeat. Et addimus ad hoc insuper de t é r r a arabile et de v i n e a aripenne a n o et dimidio , ut a e r o tempore in elimosinam nostrani seu successorum nostrorum ita valeat perdurare. Actum fuit hoc sub die memorato K L . Iunii in anno V i l i . Ghristo propitio imperii Domni Karoli serenissimi A n g u s t i , et anno (XLII1.) regni eias in Francia, atque X X X V . in Italia, lndictione prima, in Dei nomine feliciter. Amen. His praesentibns qui adf u e r u n t , illuc his praesentibus.

Litterae

commendatitiae.

XIT. Sancto et Deo amabili Magnoni, dono Dei A r chiepiscopo ex Senonica urbe. Ego enim in Dei nomine E b r o i n u s , dono Dei A r c h i e p i s c o p i ex Bitorige u r b e , in Domino l e s u salutes optamus vobis in perpetuum. De cheterò notum facimus sanctitati vestrae quia iste praesens Presbyter, nomen Dodobertus, parochianus noster, in nostra diocese natus, et sacris litter is edocatus s i t , ad ordinein sacrum eun» promovere iussimus. Postea v e r o petivit nobis licentiam ut in vestra parochia apud hominem aliquem n o men Hercambaldum manere voluisset. Nos vero petitionem illius non denegavimus, nisi licentiam il 1 i dedimus, quia scimus quod de bene liberis hominibus ortus sit. Unde has litteras commendatitias more Ecclesiastico factas ad sanctitatem vestram misimus, ut scire valeat Deo digna caritas vestra earn nec fuga l a p s u m , nec sua rnalitia à nobis eicctum, sed nostra volúntate destinatum. Et ut certius credati», Graeca elementa quae octogenarium quadringentesimum et primum numerum exprimunt inprimitus adnexuimus. EE. P e t r i quoque nomine primarn litteram sumptam in medium adscribere rogavimus. JNihilominus etiam parvitatis nostrae nomine primam litteram e. magnitudinis vestrae secundam litteram a. istius fratris nomine tertiam litteram A. civitatis nostrae quartam £2. et lndictionem quartam adiunximus. Addidimus nonagenarium et nonurn n u m e r u m , id est 4>. et 0 et insequenter impressione sigilli nostri subter c o n f ì r mavimus , et mana propria eam roboravimus et Clericis iussimus nostris roborari. Actum in anno decimo imperii Domini nostri ili. et anno X L L f l . regni eias in Dei nomine feliciter. Amen. In nomine II et T et A . Reverentissimo Sancto et Deo amabili illi Archiepiscopo Senonicae urbis. Ego enim in Dei nomine ille Cinomanicae civitatis Episcopus in D o m i no lesu CTiristo opto vobis salutem in perpetuum. De caetero notum facimus sanctitati vestrae quia iste praesens

351

MAHCULFI P r e s b y t e r etc. quae ad verburn eadem ideoque hie repetita, noluimus.

sunt cum

superiori,

I n D e i nomine. S a n c i s s i m o ac r e v e r e n t i s s i m o f r a t r i i l i o E p i s c o p o i l l e illius urbis Episcopus in D o m i n o s e m p i t e r n a m salutem. C o g n o s c a t lraternitas s e a Caritas yestra q u i a iste praesens P r e s b y t e r nomine ille in p a r o c b i a e t i n E c c l e s i a nostra sacris litteris edocatus f u i t , et ab i n f a n t i a f a i t a p a d nos sen praedecessores nostros b o n u m h a b e n s t e s t i m o n i a m , bonanique continentiam e t i n n o c e n t i a m vi tarn d e d a c e n s . U n d e p l a c u i t illi modo u t ad a l i a m E c c l e s i a m se c o n v e r t e r e t , v o l e n s sibi quaerei-e S e n i o r e m q u i se d e r e b u s temporalibus a d i u v e t , et c u i i l l e s e c u n d u m mi« n i s t e r i u m q u o d sibi i n i u n c t u m est obsequium p r a e b e a t . U n d e vestram f r a t e r n i t a t e m compertam facimus ut c u i c u n q u e p l a c u e r i t earn s a s c i p e r e , absque u l l a ambiguitate h o c fac i a t , sciens i l i u m et b o n i esse teiitimonii e t à nobis s i b i a b E c c l e s i a , quae nobis ad r e g e n d u m concessa est, m i g r a n d i l i c e n t i n m accepisse. E t ut Lue littcrae firmiorem o b t i n e a n t d i g n i t a t e m , m e l i u s q u e eis fides adhibeatur, m a n u n o s tra eas s u b t e r roboravimus Ingenuilas. X I I I . D u m o m n i p o t e n s Deus nobis c o n c e d i t in h o c s c c u l o sanum corpu$ habere, oportet nobis p r o salute a o i m a e nostrae f r e q u e n t i u s cogitare deberc u t a l i q u a n t u l u m d e peccatis nostris m i n u a r e mcreanuis. I t a q u e e g o i l l e in D e i nomine p r o animae meae remediurn, v e l pro m e i s p e c catis m i n u e n d i s , u t in f u t u r u m D o m i n u s v e n i a m m i h i p r a e stare d i g n e t u r , s e r v u m iuris mei nomine i l i u m r e l a x a v i i n g e n u u m ; ea v e r o rulione ut à die praesente sit b e n e i n g e n u u s , t a n q u a m si ab i n g e n u i s parentibus fuisset p r o c r e atus vel natus. P e c u l i a r e v e r o si aliquid habet, aut i n a n tea Christo p r o p i t i o laborare p o t u e r i t , cessum habeat. E t n u l l i h e r e d u m ac p r o h e r e d u m m e o r u m n u l l u m i m p e n d a t s e r v i t i u m , n e c libertinitatis, nisi soli D e o , c u i o m n i a s u b i e c t a sunt. T e s t a m e n t u m etium f a c i e n d i , d e f e n s i o n e m v e l m u n d e b u r d e m E c c l e s i a r u m aut bonorum h o m i n u m , u b i c u n q u e se e l i g e r e v o l u e r i t licentiam habeat ad c o n q u i r e n d u m . S i qnis v e r o , q u o d nec fieri si e g o ipse, aut u l l u s d e h e r e d i b u s m e i s , v e l q u i s l i b e t ulla opposita p e r s o n a , q u a e contra liane i n g e n u i t a t e m ista, quam e g o pienissima v o luntate mea p r o amore D o m i n i nostri i e s u Christi et p r o m e i s p e c c a t i s fieri et adfirmare r o g a v i , v e n i r e c o n a v e r i t , i n f e r a t tibi u n a c u m socio fisco auri uncias tantas esse multando, et praesens ingennitas omni tempore firma p e r i n a n e a t , s t i p u l a t i o n e s u b n e x a . A c t u m ilio. ?

352

APPENDIX

Vtnditio. X I V . Domino inlustri ilio Hie. Ratio et consaetado exposcit at inter emptore et venditore scrip tara confirmât, ita ut nec distrahendi, séd ulla repetitio, nec comparand! qualibet videtur esse formido. Idcirco nulli cogentis impcrium, nec à iudiciaria potestate coactas, sed mea propria et spontanea volúntate et arbitrium, accepto vero pretio, constat me vendidisse vcl tradidisse, et ita vendidi, vel de praeseute tradidi, hoc sunt res proprietatis meae in pago illp, quae dicuntur illae, id est, tam mansis, domibus , aedificiis , totum et ad integrum re inexquisita. E t accepi à te pretium pro hoc quod mihi bene complacuit, hoc e s t , tam in argentina quam in actum valentes solidos tanlos tantum. E t superscriptas res per liane venditionem publice tibi à die praesente tradidi ad possidendum, ut quicquid exinde à die praesente facere volueris, liberam et lirmissimum in omnibus habeas potestatem faciendi. Si quis vero , quod futurum esse non credo, si ego ipse, aut ullus de meis heredibus, vel quislibet ulla opposita persona, qui co'ntra venditionem istam venire conaverit, et à me vel heredibus meis non fuerit defensatum, tunc inferat t i b i , una cum socio fisco, duplum tantum quantum à te accepi, vel quantum ipsas res immelioratas valuerint in duplum esse reddendum, et praesens venditio omni tempore firma permaneat. Caulio. X V . Domino fratri ilio ille. Ad petitionem meam mihi non denegasti nisi ut in summa necessitate mea argento vel acto tuo valente solidos tantos in tnanu mea ad praestitum beneiìcium mihi praestitisti. E t ego pro hoc talem cautionem in te fieri et adfirmare rogavi ut usque ad annos tantos in unaquaque hebdómada dies tantos opera tua, qualia mihi îniunxeris, et ratio praestat, facere debeam. Quod si minime fecero, aut neglegens aut tardus exinde apparuero, aut ante ipso placito me immutare praesumpsero, tunc spondeo me per huius vinculum caution is, ubi et ubi me invenire potueris, sine ullo iudicio interpellationis pro dupli satisfactione me retineas debitorem. E t quomodo ipsi auni transact i fucrint, debito tuo tibi reddito, cautionem meam per manibus recipiam, stipulatione subnexa. E t reliqua. Obnoxiatio. X V r . Domino fratri ilio ille. Omnibus non habetur incognitum qualiter mihi gravis nécessitas et natas pessinias mihi oppresserunt, et minime habeo unde vivere vel

353

MAKCin,FI

•estiri debeam. Propterea ad petitionem meam mihi non denegasti nisi ut in summa necessitate mea argentum yel acto tuo valente solidos tot in manu mea mihi dedisti, et ego minime habeo unde ipsos solidos tuos tibi reddere debeam. Propterea obnoxiationem de capud ingenuitatis meae in te fieri et adfirmare rogavi ; ut quicquid de mancipia tua originalia vestra facitis, tarn vendendi, commutandi, et disciplinam imponendi, ita et de me ab hodierno die liberam et firmissimam in omnibus potestatem faciendi habeas. Si quis vero, quod nec fieri credo, si ego ipse, aut ullus de neredibus meis, vel quislibet opposita p e r s o n a , qui contra liane obnoxiationem istam venire conaverit, inferat tibi una cum socio fisco auri uncias tantas esse multando, et praesens obnoxiatio firma permaneat, cum stipulatione subnexa. Actum ilio. Commutationes de terris. X V I I . I n t e r quos Caritas inlibata permanserit, pars pari suo opportuna et congrua beneficia non denegabit. i d e o q u e , auxiliante Domino nostro, placuit, atque convenit inter ilium et ilium de commutandis terris e o r u m , ut pro communi opportunitate inter se commutare deberent. Quod ita et fecerunt. Dedit itaque ille de parte sua ad partem ipsius illius terram proprietatis suae in pago ilio, in loco qui dicitur ille. Habet in longo dextros tantos , et in lato dextros tantos. Subiungit de uno latus terra l u i , de u n o fronte terra illius, ex alio vero fronte terra illius infra ipsa terminatione et mensura ad integrum. E contra ad vicem dedit ille de parte sua ad parte ipsius lui terrain proprietatis suae in pago ilio, in loco qui dicitur ille. Habet in longo dextros tantos, et in lato dextros tantos. Subiungit de uno latus terra l u i , de alio latus terra illius infra ipsa terminatione et mensura ad integrum. Ita ut ab hodierno die unusquisque contra pare suo quod accepit liab e a t , t e n e a t , atque possideat, vel quicquid exinde à die praesente facere voluerit, liberam et firmissimam in omnibus habeat potestatem faciendi. Si quis v e r o , quod nec fieri credo, si ego ipse, aut aliquis de heredibus meis, vel quislibet ulla opposita persona qui contra hanc commutationem pars contra pare suo venire conaverit, inferat pars pari suo ista tota servante, una cum socio fisco, auri uncias tantas esse multandum, et praesentes commutationes duo uno tenore conscriptas omni tempore firmas et inviolatas permaneant. Charta agnationis. X V I I I . Femina ¡Ila, ille. Omnibus non habetur incognita m qualiter te per voluti tatem tuam servus iuris mei

23

354

APPENDIX

nomine ille ad coniagium sociavit niofem. Un de te r e i procreationem tnam in servitio inclinare potneram. Sed mihi praepatuit voluntas pienissima at talem epistolam donationis in te fieri et adfìrmare rogarem, ut si aliquae procreationes filiorum aut iiliarum ex te natae vel procreatae fuerint, sub integra ingenuitate cum omni peculiare eorum valeant, Christo propitio, permanere, et quicquid laborare potuerint cessum habcant, et nulli heredum ac prohercdum meorum nullum impcndant servitium nec hominium vel patronatus obsequium, nisi soli Deo, cui omnia subiecta sunt. Testamentum etiarn faciendi, defensionem vero vel mundeburdem Ecclesiarum aut bonorum hominum, ubicunque eligere voluerit, licentiam habeat ad conquirendum. Si quis vero, quod nec fieri credo, si ego ipse, aut ullus de heredibus meis, vel quislibet ulla oppositajpersona, qui contra hanc epistolam agnationis venire conaverit, inferat ei cui litem intülerit ista tota servante, una cum socio fio , auri uncias tantas esse multandum, et praesens agnatio omni tempore firma permancat.

Tradì torio, de

terra.

X I X . Veniens homo aliquis nomine ille in pago ilio, in loco qui dicitur ille, ante bonos homines qui subter firmaverunt, terram illuni, id est, tam mansis etc. totum et ad integrum, quam ante hos dies homine aliquo nomine ille per venditionis titulum accepto vero pretio visus fuit rendidisse; sed ante ipsos bonos homines ad integrum, ut quicquid praedicta venditione ci vendidit, per manus partibus ipsius lui vel herbam vel terram visus fuit tradidisse et per suam fistucam contra ipsum illuni exinde exitum fccit, ut quicquid ipse ille de ipsa terra à die praesente facere voluerit, liberum et fìrrnissimam in omnibus habeat potestatem faciendi. Et caetera.

Traditorìa

de

venditione.

XX. Notitia qualiter et quibus praesentibus veniens homo aliquis nomine ille Missus inlustris viri illins super fluvio ilio, in loco quod dicitur ille, ad ilio manso vel ilia terra quam ille homo hominibus illis ante hos dies ad casa Sancti illius pagensis per chartam cessionis partibus ipsius illius per illud ostium vel anaticula de ipsa casa per herba vel terra de ipso manso, vel quicquid ad ipso manso aspicit, sicut in ipsa cessione est inserturn, ad partem ipsius Ecclesiae visus fuit tradidisse vel consignasse. Id sunt quibus praesentibus.

355

MARCULFI

Notitia de servo. X X I . Notitia qualitei 1 et q u i b u s p r a e s e n t i b u s v e n i e n s iiomo aliquis nomine ¡lie in pago ilio, in locd q u i d i c i t u r ille, s e u in mercato , vel in q u o c u n q e loco , ante b o n i s lioiniiiibus q u i subter f i r m a v e r u n i , dato suo pretio ad h o m i n e m negotiantem solidos t;mtos, servum s u u m n o m i n e i l i u m -visus est comparasse. E t ipse negotians ipsum s e r v u m superius nominatuin p e r maims parlibus ipsius lui visus est t r a d i d i s s e , non f r a u d o , sed in p u b l i c o , u t q u i c q u i d e x i n d e à die praesenle lacere v o l u e r i t , l i b e r a m et lirmissimam in omnibus liubcat potestutem facicndi. I d s u n t . Notiti A de.

iactivis.

X X I i . Notitia q u a l i t e r ct q u i b u s praesentibus v e n i e n s liomo aliquis n o m i n e ille in pago i l i o , in loco q u i dicit n r ille, in mallo p u b l i c o , ante viro ilio Comite vel r c l i q u i s q u a m p l u r i s bonis b o m i n i b u s q u i s u b t e r firmaverunt, r e p e t e b a t ci, d u m diccret co q u o d liomine aliqtto n o m i n e ilio a n t e ipsum Comitcm al'ramitum babuissct. A q u o placituin v e n i t i p s e , ille piacilo suo c u s l o d i e b a t , et nec ipse ille ad c u m placitum v e n i t , n c c misso in v i c e m s u a m d i r e x i t q u i lilla sonia nuntiasset, et placito suo ne'glexit, e t iuclivus e x i n d e remansit. Id sunt q u i b u s p r a e s e n t i b u s f u e r u n t .

Securitas. X X I I I . Non minima sed maxima v e r t i t u r discordia i n t e r illos et illos. V e n i e n t e s a n t e ilio et ilio, repetivit i p se ille adv.irsus ipsius l u i , eo q u o d genitore suo a u t g e r m a n o suo ilio malo ordine interlecisset. I n t e r r o g a t u m f u i t ai) ipsis viris ipsi lui si h a e c causa ita acta vel perpetrata l'uisset an n o n , id ipse in p r a e s e n t e dicere deberet. Sed c u m ipse ille b a n c causam minime potuit d e n e g a r e , sic ab ipsis viris f u i t i n d i c a t i m i , ut illos l e o d e , u t lex e r a t , d e solvere d e b e r e t . Q u o d ita in p r a e s e n t e et fecit. E t ego liane securitatem in ipso ilio fieri et adfirmare rogavi u t n u l l o u n q u a m tempore de iam dieta m o r t e nec de ipsa leode ncc ego ipse, nec ullus de lieredibus meis, n e c quisl i b e t ullas calurnnias n e c repelitiones agere n e c r e p e t e r e noli debeamus. Quod qui altentaveriinus, n u l l u m obtineat e f f e c t u m , e t insuper i n f e r a m u s l i b i , u n a c u m socio fìsco, a uri uncias tantas esse m u l t a n d o , et praesens securitas ornili t e m p o r e firma permaneat. Citarla denarialis

ante

Regem.

X X I V . I l l e Rex F r a n c o r u m vir inluster. E t q u i a ¡He t e n i e n s a n t e no* vcl p r o c e r u i n # nostrorum pracscntia iae-

356

APPENDIX

tante denario secundum L e g e Salica servo suo nomen ¡lie dimisit i n g e n u o , eius quoque absolutionem per praesente auctoritatem. fìrmamus. Praecipientes enim ut sicut enim et reliqua mansuaria qui per tale titulum in praesentia Principum noscuntur esse relaxati ingenuum, ita et admodura memoratus ille per nostro praecepto plenius in Dei nomen confirmatum perennis temporibus cum Dei et nostra gratia valeat, Cliristo propitio, permanere bene ingenuus atque securus, Mandatum. X X V . Domino magnifico fratri illi, ille. Omnibus non habetur incognitum qualiter me senectus adgravat et infirmitas domat, et causas meas minime valeo prosequere vel admallare. Propterea precor et supplico caritati tuae ut in vicem meam omnes causas meas, tam in pago, quam et in palatio, Tel in quibuscunque pagis vel territoriis ubicunque mihi oportet, apud quemlibet h o m i n e m , tam ad mallandum quarn ad responsum dandum prosequere facias. E t quicquid exinde egeris gesserisve, apud me in omnibus et ex. omnibus ratum et aptum atque transactum in omnibus definitum esse cognosces: quia amo te plus quam me, plus te quam heredes meos. E t ut hoc mandatum post te iirmius r e t i n e a s , et taliter obtineat firmitatem quasi gestis fuisset alligatum, manu propria subtcr decrevi adfirmare, et qui subscripserunt in praesente rogavi. Cessio ad

Ecclesiam.

X X V I . Dominae sanctae ac reverentissimae Ecclesiae sancti illius, quae est constructa in pago ilio, in loco qui dicitur ille, ego in Dei nomine ille, pro meis peccatis m i n u e n d i , ut in futurum Dominus veniam mihi praestare d i g n e t u r , cedo ad luminare vel sacrificio ad ipsa casa Dei vel ipso domo Dei condirgendo, cessumque in perpetuum esse v o l o , et de iure meo in irire et dominatione ipsius Ecclesiae transcribo atque transiundo, hoc est, res proprietatis meae in pago ilio, in loco quod dicitur ilio, in iamdicta loca, id est, tam mansis, domibus, aedificiis, totum et ad integrum re inexquisita, ita ut ad bodierno die ipsa casa Dei ad altare Domini proferendo, vel ad ipso domo Dei condirgendo, ipsas res habere debeat. E t si mihi placuit inserendum ut nullus Pontifex aut quislibet R e c tor, si de ipsa casa Dei, de ipso luminare vel sacrifìcio ipsas res abstrahere conaverit, au in benefìcium dare praesumpserit, tunc ipsas res ad me vel lieredibus meis p e r veniant. Si quis vero, quod nec fieri credo , si ego ipse, aut ullus de heredibus meis, vel quislibet opposita perso-

MA.RCULFI

357

n a , qui contra hanc cessionem istam, quam ego pienissima volantate mea pro amore Domini nostri lesu Christi fieri et adfirmare rogavi, venire conaverit, inferat tibi ista tota servante una cum socio fisco, auri uncias tantas esse multando, et praesens cessio omni tempore firma permaneat. Precaria. XXVII. Dominae sanctae ac reverentissimae Ecclesiae pagensi, his nominibus, quae est constructa in pago ilio, in loco quod dicitur ille, ego in Dei nomine ille. Omnibus non habetur incognitum qualiter res proprietatis meae in pago ilio, in loco cui vocabulum sunt illas et illas, in iam dieta loca, id est, tarn mansis, omnia et ex omnia per mea cessione ad lumen vel sacrificium ad ipsa casa Dei à die praesente delegavi ; postea ad petitionem meam mihi non denegasti, nisi ut ipsas res , quandiu advivo, mihi ad usandum vel condirgendum praestare deberetis. Quod ita et fecistis , sic taliter ut tempore vitae meae ipsas res h a bere et usare vel condirgere debeam, et post meum quoque discessum cum omni re immeliorata, agentes ipsius Ecclesiae absque exspectata traditione in eorum revocent dominatione vel potestate. Propterea talem precariam ad ipsa casa Dei fieri et adfirmare rogavi ut ipsas res nec vendere, ncc donare , nec commutare, nec per nullis modis nullisque ingeniis de ipsa casa Dei abstraliere, nec minuare pontificium non habeam, nec mea possessio nullo praeiudieio vobis nec ad ipsa casa Dei agere nec generare non debeam nec ego ipse, nec ullus de heredibus meis, nec quislibet opposita persona. Quod si attentaverimus, nullum obtineat eiFectum, et insuper inferamus partibus ipsius Ecclesiae vel suis Rectoribus, una cam socio fisco, auri uncias tantas esse multando, et alias precarias per quinquennium fuerint renovatas, ista per se obtineat firmitatem. Praestaria ad Ecclesia, X X V I (I. In Christo filio ilio, in Dei nomine ille donum Dei Rector, qui est custos Ecclesiae illius, quae est constructa in pago ilio, in loco quod dicitur ille. Omnibus non habetur incognitum qualiter tu res proprietatis tuae tam infra civitatem quam et aforis in ipso pago, in loco cuius vocabulum sunt illas et illas, in iam dieta loca ODInem rem tuam per tua concessione ad ipsa casa Dei vel ipso domo Dei à die praesente delegasti. Postea ad petitionem tuam non denegavimus, nisi ut ipsas res ad praestitum benefìcium tibi praestare deberemus. Quod ita et fecimus, sic taliter ut tempore vitae tuae ipsas res per nostro beneficio habere \ c l condirgere sive usare debeas, et

358

APPENDIX

annis singulis in festivitate sancto ilio ccnso ad lumen vel sacrificium solidos tantos per ternelipsos solvere facias ; et nec nos ipse, nec nullus de successoribus nostris, nec quislibet de parte nostra, ipsas res tempore vitae tuae tibi ahstrahere nec minuare non debeamus. Et ut has litteras fìrmius post te firmiores retineas, manu propria subter decreyimus adfirmare. Nolitia de homine forbatuda. XXIX. Notitia qualiter et quibus praesentibus veniens liomo aliquis, nomine ille, in pago ilio, in loco quod dicitur i l l e , in mallo publico, ante ipso Comite ilio r e i aliis bonis liominibus qui subter firrnaverunt, posita manu sua super sacrosancto aitarlo sancto ilio sic iuratus dixit i Hie iuro per hunc loco sancto et Deo altissimo et virtutis Sancto illius quod homo aliquis nomine ille, ita factus, apud arma sua super me venit, et colpus super me misit, et sic mihi Deus directum dedit, ego ipso de arma mea percussi , et talis colpus ei dedi pro quid ipse mortuus est ; et quod feci super ine feci ; et ego hodie ipso facio infra damno et forbatudo infra noctes Xl.II. sicut lex est et nostra consuetudo, apud tres aloarius, et duodecim conlaudantes iuraverunt, et de linguas eorum legibus dixerunt. i d sunt qui praesen. Indiculus regalis, XXX. Ille Rex Francorum vir inluster magnifico f r a tri illi Corniti. Cognoscas quia iste praesens ille ab hac missa petitione nobis suggessit eo quod homo aliquis nomine ille res suas in vestro ministerio ad sancto ilio delegasset, et dicit quod ille vel alii homines ipsas res contendimi malo ordine. Propterea omnino libi rogamus u t , si yeritas e s t , iniegram iustitiam sine ulia moratione ei facias exinde. Et si antea minime deiinitum non fuerit, tunc ipsos homines qni hoc contendunt malo ordine , per iideiussores positos, super noctes tantas postquam has litteras recipies, ante nos facias advenire. Taliter agas, si grutiam nostram yelis habere. Item alius Indiculus. XXXI. Ille Rex Francorum vir inluster ilio Comite, scu iunioribus atque successoribus vestris, seu Missis nostris discurrentibus. Cognoscatis quia in nostra eleemosyna taliter isto presente ilio, dum et ipse sentis esse videtur, taliter ei concessimus, ut de omnes liostes vel omnibus bannis seu et arribannus sit conservatus, ut neque vos neque ium'ores atque successore« vestri ipso pro hoc inquietare

359

MAKCULFI

n e c dismanuare non praesamatis, ncc facere dimittatis; sed liceat ei cum Dei et nostra gratia quieto ordine ad p r o pria vivere vel sedere. E t ut certius credatis, manu nost r a subter adfirmavimus, et anulo nostro sigillavimus. Notitia. de colonitio, XXXII. Notitia qualiter vel quibus praesentibus v e niens homo aliquis nomina ilio in pago ilio, in mallo pub l i c o , a,nte viro ilio Comite vel reliquis quarnpluris bonis bominibus qui subter firmaverunt, homine aliquo nomine, ilio ibide.'ii interpellabat, repetebat ei eo quod genitor suus aut genetrix. sua illa coloni sui fuissent, et ipse ille suus colonus esse debebat et malo ordine de ipso colonatico se abstrahebat et neglegens erat. Interrogatimi fuit ab ipsis viris ipsius, si ipse ill'e colonus ipsius lui esse debeat, an non, in. praesente ei dicere deberet. E t ipse ille nullatenus potuit dicere, nec adponere, nec nullam ratione tradere per quid ipse de ipso colonatico se abstrabere potuisset ; et in praesente pro colono ipsius lue se recredidit vel recognovit. Sic »b ipsis viris f u i t iudicatum, ut ipse ille ipso pro colono habere debeat. E t sic iam dictus Comes ipso ilio per ntanus partibus lue visus est reddidissc. His praesentibus. Notitia

sacramentalis.

X X X I I I . Notitia qualiter et quibus prapsentibus veniens homo aliquis nomine ille in pago ilio , in basilica sancto ilio, ubi plurima sacramenta percurrere v i d e n t u r , ante viro magnifico ilio vel reliquis quarnpluris bonis bominibus qui subter firmaverunt, posila manu sua super sacrosanoto aitarlo sancto ilio, sic mratus dix.it: Hic iuro per liunc loco 6ancto et Deo altissimo et virtutis sancto ilio, unde ine ilie homo in mallo publico inallabat, quod ego terra sua aut a dicem vel reliquos viros qui ibidem aderant vel subter firmaverunt; ibique interpellabat aliquem hominem nomine i l i u m , eo quod alode qui fuerat genitori suo nomine ilio, in loco nuncupante ilio , post se malo ordine retiner e t , vel ei contradiceret iniuste. Interrogatus ipse homo ab ipsis viris si sic erat Veritas an non ; sed ipse iudicium vel breve saeramentorum ibidem ante ipsis viris protulit ad relegendum, qualiter cum ipso homine ante hos dies exinde ante ilium ludicem in rationes fuerat, et qualiter ipso alode contra ipsum hominem vel contra germanos suos elitigatum atque evindicatum legibus habebat. Relecto ipso iudicio vel ipso breve saeramentorum, sic ipsi yiri ipsum hominem interrogaverunt si aliquid contra ipsum iudicium vel contra ipsum brevem opponere volebat. Sed ipse taliter d i x i t , quod nihil habebat quod contra ipsum opponere deberet, et se in omnibus recognovit qnod contra legem ipsum hominem calumniabat, et se exinde omni tempore taciturum esse spopondit. Propterea opportunum fuit ipsi us ut hanc notitiam ex hoc accipere deberet. Qaod ita et fecit. His praesentibas actum fuit. Vendilio de area, vel de casa infra civitatem. X L I I J . Magnifico fratri ilio, ego enim ille. Constat me tibi vendidisse, et ita vendidi, hoc est, casa mea cunj ipsa area ubi posita est, infra civitatem vel burgum i l i u m ,

397

SIRMONDKAE

in ratione illins, in loco ilio, quem ego data raea pecunia de aliquo homine nomine ilio comparavi. Habet ipsa casa in matriamen I) tantam, membra in gyro tanta, ¿de lateribus yel frontibus casa vel terra illorum et illorum. Unde accepi à te pretium in quod mihi bene complacuit, hoc est, tantum: quod pretium in manu mea a c c e p i , et ipsam casam yel aream per banc yenditionem tibi tradidi à die praesente perpetualiter ad possidendum ; ita ut ab hodierna die quicquid exinde facere yolueris, liberam et firmissimam in omnibus habeas potestatem faciendi , salvo iure ipsius terrae. Qui se in alterius potestate

commendai.

X L I V . Domino magnifico ilio, ego enim ille. Dam et omnibus habetur percognitum qualiter ego minime habeo unde me pascere yel vestire debeam , ideo petii pie« tati vestrae, et mihi decrevit voluntas, ut me in vestrum m u n d o b u r d u m tradere vel commendare deberem. Quod ita et feci. £ o videlicet modo ut ine tam de victu quam et de vestimento, iuxta quod vobis servire et promereri potuero, adiuvare vel consolare debeas, et dum ego in caput advixero, ingenuili ordine tibi servitium vel obsequiu m impendere debeam, et me de vestra potestate vel mundoburdo tempore vitae meae potestatem non liabeum subt r a h e n d i , nisi sub vestra potestate vel defensione diebus vitae meae debeam permanere. Unde convenit u t si u n u s ex. nobis de his convenientiis se emutare v o l u e r i t , solidos tantos pari suo componat, et ipsa convenienza firma permaneat. Unde convenit ut duas epistolas uno tenore conscriptas ex hoc inter se lacere vel adfìrinare deberent. Quod ita et fecerunt. Evacuaturia. X L V . Domino magnifico fratri ilio , ego enim ille. Dum et omnibus non habetur incognitum qualiter ante hos annos solidos nostros numero tantos ad beneficium accepi sti , et cautionem nobis emisisti ut ipsos solidos tantos tunc nobis reddere deberes. Quod ita et fecisti. Sed dum illam cautionem, quod nobis emiseras, ad praesens non liabeo , ideo hanc epistolam evacuaturiam fecimus, ut de ipsis solidis tantis omni tempore ductus et securus resedeas. E t si ipsa cautio apparuerit, vel à nobis vel ab heredibus nostris ullo quoque tempore ostensa fuerit, n u l l u m sortiat u r effectum, sed vacua et inanis permaneat. /) al. ms. matriam.

398

FORMULAE

Dt causis

commendatis.

XLVI. Magnifico fratri i l i o , ego enim ille. R o g o , supplico, atque publiciter tuae caritati iniungo ut omnes cansas meas tam in pago quam et in palatio, ant ante Indices, vel ubicunque mihi necessitas evenerit, ipsas cansas meas ad meam vicem proseqnere et admallare facias, et de ipsa prosecutione mihi reddas certiorem. Et quicquid exinde egeris gesserisve, ratum et bene acceptum à me in omnibus esse cognoscas. Quod mandatum ut pleniorem obtineat -firmitatem, manu propria subter firmavi, et bonis viris adfirmare rogavi

309

F O R M U L A E

B I G N O N I

AN

AE,

S I V E

FORMULAE VARIAE

ET

Q U A E D A M

INCERTI

AUCTORIS,

Ex veteri codice Petri Danielis primum editae à clarissimo viro Hieronymo Bignonio.

INCIPIUNT S I V E

C H A R T AE P A R E N S A L E

REGALES S .m)

C a p i t u l a . i. n. 5. 45. 6. 7. 8. 9.

•*• ngenuitas. Venditio de servo. Venditio de terra. Venditio de servo adEcclesiam. Donatio ad sponsam. Notitia de mancipio. Notitia de homicidio. Securitas de homicidio. Donatio quam pater donai ad filio suo.

m) Certe legend, Pagensales.

10. Conculcatoria, n. Donatio quam hotno donat adfilium suum. 12. Notitia. de cruce evindicata. i5. Cautio de clavibus. 14. Concamiatura inter duos Abbates. 15. Charta tracturia. 16. Donatio quam homo donat ad suam parentem.

400

FORMULAE situs transmittit ad Abbatem. 24. Indiculus quern Abba transmittit ad hominem pagensem. 25. Indiculus quem Episcopus transmittit ad Abban tem. 26. Cautio de infracturis.

17. Donatio ad casam Dei. 18. Pactum divisionis inter fratres. 19. Venditio ad Monasteritim. 20. Precaria. 21. Commendatitia. 32. Indiculus precatorius ad Episcopum. 23. Indiculus quem praepo-

Ingenuitas. I. Oportet enim unumqnemque hominem, dam in hac vita vivit pro animae suae remedio cogitare. Idcirco ego in Deo nomine i l l e , recogitans pro Dei intuita Tel pro animae meae redemptione, ut ab impiorum con sorti o erui mereamur, dimitto ergo à die praesente vernaculum iuris mei nomine ilium ingenuum, in ea vero ratione at ingenaus permaneat tanqnam si de bene ingenuis parentibus fuisset natns vel irocreatus. Peculiare vero si aliqoid habet, a ut inantea aborare potuerit, in omnibus habeat concessimi atque indultam; et mundeburdem rei defensionem ad basilicam Sancti illius se habere cognoscat, non ad affligendum, sed ad se defensandum, nisi, ut diximus, bene ingenuus de hoc die valeat residere. Si quis vero, quod fieri non credo1, si f a e r i t , aat ego ipse, aut ullus de heredibus, aut ulia emissa persona, quae contra ingenuitatem istam venire aat earn infrangere tentaverit, fisco discutiente solidos trigin ta multae componat, et quod repetit per nullum ingenium evindicare valeat ; praesens ingenuitas et merces nostra firma et stabilis permaneat, cum stipulatione subnixa. Actum in loco ilio.

f

Venditio

de

servo.

I I . Domino magnifico fratri illi emptor!, ego in Dei nomine ille venditor. Constat me, non imaginario iure, nee nullo cogentis imperio, sed proprio voluntatis meae arbitrio tibi vendere, quod ita et vendidi, à die praesente, vernaculum iuris mei nomine i l i u m , non furem, non fugitivum , nee c a d i v u m , nec ullum vitium in se habent e m , sed in omni corpore scimus eum sanum usque ad annum et diem. Et accepi à te in pretio pro hoc, iuxta quod mihi bene complacuit *vel convenit, solidos tantos, ita ut ab hac die memoratuiQ vernaculum superius denominatum, quem dato pretio de me legibus comparasti, habeas, teneas, atque possideas, et quicquid exinde facere volueris, libere et firmissime in tua permaneat potestate ad facien-

401

BIGNOHIANAE

ctam. Si quis vero, quod fieri non credo, si f n e r i t , nut ¿go ipse, a at ullus de heredibus m e i s , qui contra venditionem istam venire aut earn infringere tentaverity fisco discutiente solidos trigiota multae componat, et quod repetit nihil eviudicet, sed praesens etc. Veiulitio de

terra.

III. Domino magnifico fratri illi emptori, ego in Dei nomine ille venditor. Constat m e , non imaginario iure , ilec ullo cogentis imperio, sed proprio voluntatis meae a r bitrio tibi vendere, quod ita et vendidi tibi a die praesenti bunuaria tanta de terra arabili, in loco nuncupante illo, q u i est in pago illo, quem de parte parentum meorum tani et de alode quam et de comparato vel de quolibct adtraclo ad me legibus obvenit, hoc est, de uno latere terrae illius subiungit, de alio latere illi, et de uno fronte terrae illius, de alio vero fronte per viam publicum. E t accepi a te in pretio taxato pro hoc, iuxta quod mihi bene complacuit vel conventum fuit, solidos tantos, ita ut ab hac die memoratam terram superius denominatam , quam de me legibus comparasti, ipsam haue habeas, teneas, possideas, vel quicquid exinde facere volueris, libera in omnibus, Christo propitio, in tua permaneat potestate faciendum. E t caetera. Fenditio de servo ad Ecclesiam. I V . Breve in vicem v e n d i t i o n i qualiter vendidit homo aliquis nomine ille ad Ecclesiam aliquam nomine illam vernaculum suum nomine illum, ä die praesente, non furem, non fugitivum, non cadivum, nec ullurn vitium in se habentern, sed in omni corpore seimus eum sanum usque ad annum et diem. E t sicut superius factum est. Donatio ad sponsam. V. D a m Dominus ab initio concessit in veteri testamento et praeeepit ut relinquat homo- patrem et matrem et adhaercat suae uxori, ut sint duo in c a m e u n a , et quod Dominus coninnxit, homo non sepajret. Ego enim in Dei nomine ille, dulcissimae coniugi meae illi. Dum et ego te per solidum et denarium secundum Legem Salicam visns fui sponsare, ideo in ipsa amoris dulcedine dabo ergo t i bi ä die praesente, quod in perpetuum volo esse mansur u m , rem pro portione mea in loco nuncupante illo , qni est in pago illo, quae de parte parentum meorum ad me legibus obvenit, hoc est, in ipsa portione, mansis ad cominanendutn, cum casticiis, snprcipositis, terris arabilibus, et maneipiis, \ e l quiequid in ipsa portione est aspectum, tibi dico esse donatum atque lirmatum; ut quando die feücissi-

26

402

FORMULAE

mo nnptiarnm insimul nos Dens c o n i u n x e r i t , ista omnia superius conscripta in tua permaneant dominatione ad possidendum, Si quis vero etc. Notiti* de

mancipio.

VI» C a m resedisset ¡Ile Vigarias inlustris T i r i illìas Comitìs in ilio mallo publico, a n a cam ipsis Scabinis qui in ipso mallo resedebant ad cansas audiendas Tel recta iudicia terminanda; ibique veniens Monachus Sancti illias, • e l ille Abbas nomine ilio, de ilio Monasterio, una cam AdTocato Sancti illias nomine ilio, feminam aliqaam nomine illam interpcllabat, repetebat ei dum diceret eo quod coIona esset Sancti illias, de carte sua quae dicitur illa, de parte ayiae suae nomine illius quondam, et ipsa illa et de ipso servitio Sancti illias negligens aderat, sed ipsa femina de praesenti adstare videbatur, et nullatenus habuit qaod dicere, nec opponere, nec tradere rationes per qaas de ipso servitio Sancti illias se abstrahere potuisset, sic ei in praesenti f u i t iudicatum, ut ipsum servi ti um Sancti illius, unde negligens aderat, ipsi Advocato Sancti illius reuyadiare deberet. Quod ita et fecit, et se ad ipsam servitium Sancti illias ibi se in praesenti recredidit. Exinde opportunum fuit ipsos Monachos Sancti illias, Tel ipsum Adyocatum Sancti nomine illum, talem notitiam ante ipsas p e r sonas quae in ipso mallo residebant manibusque eorum roboratas accipere, quod ita et f e c e r u n t , a t omni tempore ipse adrocatas, Tel casa sancta illa Tel ille Abbas, Tel succ e s s o r s sui, ipsam feminam saperius nominatam Tel agnationem suam ad opns Sancti illias habeant evindicatam atque elitigatam. FraeSentibas bis quorum praesentia actum fuit. Facta notitia in loco ilio pnbliciter. Notitia de homicidio. V I I . D a m et p e r plures homines ponìtar notitia quali ter Teniens homo aliquis nomine ille in contubernio, h o minem aliqaem nomine illam ipsum ibidem adsallisset, et ipsum ibidem interfecisset Tel occjdisset ; sed Tenientes pare ntes et amici ipsius homi.nis interfecti ante inlastrem TÌr a m illum Gomitem, interpellabant ipsum hominem qui eorum parentem in contubernio adsallisset Tel interfecisset; sed ipse ille in praesenti adstare Tidebatar, et hanc causam nullatenus potuit denegare , sed taliter fuit professus quod instìgante inimico ipsum hominem interfecisset Tel occidisset. Tunc taliter ei iudicaTerunt, a t ipsam leudem Tel ipsum homicidium ad ipsos parentes legibus traassolTere deberet. Quod ita et fecit. Sed postea in ipso placito ei fuit ìadicatum ut ipsi parentes talem epistolam s e -

BIGNONIANAE

403

cnritatis tnanu eorafn vel Lonoruin hominum firmatam ci fieri vel conscribere deberent, quod ita et fecerunt, a t post liuac diem nee ipsi illi, nec HIIUS in causa ipsorum, nec ulla opposita persona de pracfata morte illius quondam, nec de ipso faomicidio, nec de ipsa lende nullam re« clamationem nec nullum impediinentum pontificium non habeant ad faciendum. Qui hoc facere voluerit, ipsos solidos per manus reddat, et ob lioc solidos tantos una cum fisco discutientibus multae componat, et qui fepetit nihil evindicet. iSecuritas de homicidio. V I I I . Cum resedisset inluster vir ille Comes in illo mallo publico ad universorum causas audiendas Tel recta indicia terminanda ,* ibiquc veniens homo aliquis nomine ille repetebat ei, dum diceret eo quod ipse ille hominem suum nomine ilium quondam bene ingenuum in via malo ordine ipsum adsalliset, et ipsum ibidem interfecisset vel occidissct, et rauba sua, caballos, aurum et argentum, et drapalia exinde tulisset vel deportas&et, vel leudem contra L e gem ibi burisset; sed ipse de praesenti adstare videbatur, et hanc causam nullatenus potuit denegare; sed taliter fuit professus, quod faciente inimico ipsum hominem occidisset vel interfecisset; sed taliter in ipso inallo ei iudicaverunt, a t ipsum¡liominem vel ipsam leudem legibus exinde transsolvere deberet. Quod ita et fecit. Sed postea apud ipsum Grafionem vel apud ipsos bonos homines qui in ipso mallo resedebant epistolam securitatis manu corum firmatam accipere deberet, quod ita et fecit, ut post hanc diem nec ipsi illi nec ullus de heredibus suis, nec nllus in causa ipsorum et liominis interfecti quondam, nec ulla opposita persona de praesenti die de ipsa morte illius, nee da ipso homicidio, nec de ipsa leude contra ipsum ilium n u l lam reclainationem nec nullum impedimentum pontificium non habeat ad faciendum; et qui hoc] facere praesumpserit, duplum tantum quantum ipsa leodis continet, et partibus cui liaec facta est, una cum socio fisco coactus multae componat, et quod repetit vindicare non valeat. Donatio quam pater facit Jilio suo. I X . Dulcissimo atque amantissimo filio meo illi, ego in Dei nomine ille genitor tuus. Dum et ego te dulciter enutrivi, et tu rnihi iidcliter deservisti, vel tuum servitium vel benevolcDtiam circa partem nostram habemus compertam, idco in ipso amore dulcedinis vel tuo servitio componente, dabo ergo tibi a die praesente quod in perpetu« um volo esse iiian&uruin, hoc est, mansum ad commanen* dum cum cttsticitt} superposita j tcrristtrilil)U8^ ct nwo*

404

FORMULAE

cipiis his nominibus illis et'illis, at per liane epistolam donationis vel deliberation is nostrae mano mea v e l honorum hominum firmatam, at quandiu advivis tam ta ipse quam h e red itas tua, contra tuos germanos et germanas quieto ordine elitigato valeas possidere vel dominare. Propterea hanc epistolam traditionis v e l deliberations nostrae manu mea firmatam exinde tibi fieri vel conscribere r o g a v i , ut de praesenti die de ipso manso, vel quicquid ad ipsum mansum aspicit, et ipsa mancipia superius denominata hoc habeas, teneas, atque possideas.

Conculcaturia quam Abbas facit ad hominem, suum. X . E g o in Dei nomine, ac si peccator, v e n e r a b i l i vir ilie Abbas de monasterio sancto ilio, quod est in pago ilio conslructum. Dum et omnibus non est incognitum qualiter filius servi nostri nomine ille quandam ieminam nostrani nomine illam, bene ingenuam, fi li am illius quondam, contra voluntatem parentum ipsius feminae sociavit sibi ad coniugium, sed postea ipsis parentibns complacuit et nobis ut talem epistolam conculcatnriam manu nostra vel à ir;«— tribus nostris firmatam ipsi feminae fieri vel firmare rogaremus., ut de ipso servitio , si agnatio inter ipsos apparuerit, in servitio publico nunquam sint coinquinati, sed sub integra ingenuitate dies eorum debeant perseverare , ideo precor atque supplico »ad successores nostros v e l ad Deum timentes homines ut benefacta nostra iubeant conservari qualiter ipsi vellent ut in postmodum eorum facta debeant esse stubil la ; et per malorum hominurn infestationem multam in ipsa epistola conculcaturia fieri vel conscribere rogavimus, ut si f u e r i t , quod Deus non permittat, extranea pars quae haec facta nostra infrangere vol u e r i t , in primis irarn Dei et Sancti illius incurrat, et ob hoc solidos centum partibus ipsius cui haec facta est multae componat, et quod repetit vindicare non valeat.

Donatio quam homo facit ad Jilium suum. X I . E g o in Dei nomine ille. Constat me in amore Domini nostri lesu Christ!, ut veniam delictis meis consequi mereamur, donasse et dono donatumqne esse volo ad dulcissimum filium menm nomine ilium peciam de terra arabili in loco qui dicitur ille, qui est in pago ilio, per loca designata vel circuita, in ea ratione ut post hunc diem ¡am dictns filiolus meus, cui epistola donationis ista l c g i bus facta fait, ipsam terram habeat, teneat, atque possideat, vel quicquid exinde lacere voluerit, liberam in omnibus, Chi iato propitio, habcat polestatem. E t si quia, etc.

BIGNOMANAE

406

Notitia. de cruce evirulicata. XII. Bum et omnibus non est incognitum qnalìter veniens homo aliquis nomine ille ante Vigarium inlnstris viri illius Coinitis nomine ilio, adversos hominem aliquem nomine illum, repetebat ei dum diceret eo quod terram su ara de suo manso vel de stia potestate mulo ordine proprisisset. Sed ipse ille de pracsenti adstare videbatur, et hanc cansam fortiter denegavit quod suam terram de sao manso malo ordine nunquam proprississet, nec post se nunquam retinuerit. Sed talitcr ei fuit iudicatum ipso placito ante ipsnm Vigarium, vel ante ipsos pagenses, ut ad crucem ad iudicinm Dei pro ipsa terra in noctes qnadraginta duas in ips* placito pro hoc deberent adstare. Quod ita et feceruiit. Sed venientes ¡ul ipsnm placitum, sicut eis fuit iitdicatum, ante ipsum Vigarium , vel ante ipsos pagenses, ad ipsum iudicium vcl ad ipsam crncem visi fuerunt stetisse; sed ipse ilium hominem., qui ipsam terram proprisit, ad ipsnm iudicium vel ad ipsam crncem eum convicitjsed ipse in ipso placito ad ipsnm crucem visus cadisse; sed dum haec causa sic fuit inventa, quod ipse ille qui ad ipsum iudicium vel ad ipsam crncem cadisset, solidos tantos ei transsolvere deberet, quod ita et íVcit, et de ipsa terra ipsum ilium legibus revestire deberct, quod ita et fecit. Tunc taliter ei indica verunt, ut ipse ille de praesenti die ipsam t;rram tam contra ipsum ilium vel heredes suos quara contra quemlibet hominem omnique tempore habeat evindicatam atque elitigatam, ut tarn ipse ille quam et posteritas sua post hanc diem praedictam terram quieto ordine vajeat possidere vel dominare, et ducti et securi exinde valeant residere. Factum iudicium in loco ilio publiciter. Cautio de clavibus. XIIT. Dum et per plures homines est patefactum qnaliter in Dei nomine ille veniens in placito ante illos vel quamplures bonos homines adversus hominem nomine illum rrprlobat ei dum diceret eo quod celiarla vel camara et gt-anica , qnicquid in eis habuit repositum, hoc est, aurnm, argentum, drapalia, arma, vinnm, annonam, vel vitaiia sua per suas ctaves commendasse! ad custodiendum vel ad salvandum , et ipsam rem in naufragium vel in damnum posuit. Sed ipse ille de praesenti adstabat, et hanc cansam nullatenns potuit denegare; sed taliter ei fuit proi'pssns, quod ipsam rem superins denominatimi per suum neglectnm et per suom facinus fuit perdita vel naufragata. Tunc taliter ei iudicaverunt, ut ipsam rem ei transsolvere vel emendare deberet. Sed ipse iHe nullatenns habuit unde ipsam rem transsolvere vel emendare deberet. Sed taliter

400

FORMULAR

ei fait iudicatum, a t talem cautionem de capite sno, mano sua vel honorum liotninnrn firmata, ei fieri vel conscribere rogai, quod ita et fecit, ut dum ipsam rem non Imbuì, nec preti um unde trans>solvere vel emendare debuissem, ut quanis ad possidendum; et acefpi à vobis in pretio taxato, iuxta quod nobis aptificatum vel convcntuin fuit, solidos probos atque pensantes numero tantos; ita lit ab die memorata omnia superius nominata, quae de me legibus comparastis, hoc liabeatis, teneatis, possideatis tam vos quam et successores vestri, liberuinque et firmissimum in vestra permaneat potestate ad faciendum. Si quis vero. Precaria. X X . In Christo venerabili patri et Domno illi Abbati de Monasterio Sancti illius, quod est in pago ilio super fluvium ilium constructnm, ego in Dei nomine ille. Precator accessi ad vos ut rem pro. portione vestra , in l o co nuncupante ilio, qui est in pago ilio, quam ego ille ante lios dies per venditionis titulum dato pretio Sancto illi seu vestro Monasterio adfìrmavi, hoc est» in ipsa portione mansum ad cornmanendum, casticiis, superpositis, terris arahilibus, mancipiis, ingenuis his nominibus, vineis, pratis, sii vis, pascuis, vel quicquid ibidem aspicit vobis delegavimus. Sed postea tal iter vobis supplicavimus, ut ipsam portionem ud usutn benelìcium ad excolendum quan-

B1GN0NUNAE

409

din advivo mihi praestare vel relaxare deberetis. Quod ita et fecistis, Propterea liane precariam manu mca vel bonorum lioininum firmatam vobis oxinde emisimus , ut annis singulis censum denariornm tot ad luminaria Sancti illius et decimarli de omnibus fructibus, quicquid supra ipsam conlaborare potnerimus, die ilio, quod cveniet festo ipsius Sancti illius, pro hoc vobis dare et adimplere faciam. E t si negligcns aut tardus de ipso censu ad itlud placitum apparuero, fidem exinde vobis legibus faciam, et ipsam rem dum advivo per restrum benciicium tenere et usufructuare faciam; in ea vero ratione ut aliubi ipsas res nec vendere, nee donare, nec alienare, nec ad alias casas Dei delegare, nec in naufraginm ponere, nec ad proprium facere, nec heredibus meis in alode derelinquere pontificium non liabcam ad faciendum, nisi post meum discessum, una cum re immeliorata vel superposita, quicquid ibidem inventum fuer i t , absque ullius ludicis contradictione pars Monasteri! vestri ad vestrum faciat revocare dominium. Si quia vero. Commendatitia de re vendita. XXT. In Christo Elio Ecclesiae illi, in Dei nomine ille Abbas de Monasterio ilio Sancti illius, quod est in pago ilio, una cum consensu fratrum nostrorum. Dum et tua i'tiit petitio et nostra decrevit voluntas ut duas partes darem pro portione nostra in loco nuncupante ilio, qui est in pago ilio, quem tu ipse ante hos dies per venditionis titulum dato pretio de thesauro Sancti illius nobis vendidisti ; sed postea taliter nobis supplicasti ut ipsius portionis duas partes in pracdicto loco ilio ad usum beneiicium ad excolendum, quandiu advivis, tibi praestare deberemus. Quod ita et feeimus. Propterea hanc commendatitiam manu nostra firmatam tibi pro hoc dedimus, ut annis singulis ccnsum tantum et illam deeimam de omni fruetu, quicquid supra ipsam terram conlaborare potueris, die ilio, quod eveniet festo Sancti illius, pro hoc dare debeas. Et si negligens aut tardus ad id placitum de ipso censu fueris, fidem exinde pro hoc nobis facias, et ipsam rem ad viventum tuum per nostrum beneficium teneas, in ea ¿amen ratione ut ipsam rem aliubi nee vendere, nec donare, nec alienare, nec ad alias casas Dei delegare, nec ad proprium saeire , nec heredibus tuis in alode derelinquere, nec in naiilragium ponere, potestatem non habeas ad faciendum, nisi post tuum discessum, una cum ipsa re immeliorata vel superposita , quicquid ibidem inventum fuerit , sine ullius ludicis consignatione pars Monasteri! nostri elitigato ordine pracscntalitcr ipsam rem immelioratam in nostrum faciat revocare dominium, et haec commendatitia firma sit.

4 tO

FORMULAE

Facta commendatitia in ipso Monasterio Suncti illius publiciter in anno duodecimo regni.

Indiculus precatorius

ad

Episcopum.

X X I I . Domino sancto et apostolica sede colendo in Christo venerabili Domno et patri illi Pontifici urbis illius, civitatis illius, ego in Dei nomine illi, bene cupiens Tester, in Domino vobis dirigimus salutem et precamur Sancti tate m vestram ut pro nobis orare dignemini. Denique cognoscatis quod iste homo vester, nomine ilio, ad nos confugium fecit, et dixit quod contra vos cui pas liabcat commissas. Propterea lias litteras cum salutatone ad vos direximus, et precamur vobis ut vitam et immancationem et disciplinam corporalem ei concedere iubcatis. Aliarn poenitentiam, qualem ei volucritis iudicare, in vestra est potestate. Qualiter ipse homo secum gaudeat qnod nostrain supgestionein ad vos deportasset; et unde nobis reconiungitis vobis remerire cnpimus. Quid plura?

Indiculus quem' Praepositus transmittit ad Abbatem. X X I I I . Diligendo ad nos Domno et in Christo patri nostro venerabili illi Abbati, ego ille servicns atque Praepoeitus vester. In primus illud precamur Sanctitatem vestram, ut in vestra sancta oiatione pro me esse non dedignemini. Denique, Domne, cognoscatis de isto servitio ubi nos transmisistis, per verbum illustris viri illius Comitis, sui iuniores non exinde fecerunt quomodo eis fuit demandatum. Propterea has litteras ad vos direxirnus, ut de ipso certiores sitis, et inantea quomodo vobis est utile sic compensetis ut nostram rem non perdamus. Quid plura ? Salutumug vos usque ad gaudium. Indiculus

quem AbbaS transmittit ad hominem

pagensem.

X X I V . Dulcissimo nostro et ut credimus amico Sancti illius in Dei nomine illi, ille, etsi peccator, Abba, nos « t nostri, servientcs vestri, in Domino vobis dirigimns salutes, et ilìud precamur Deum ut merearis age re in ista vita quod Deo sit beneplacitnm. Precamur vos de ill is vestris homunciunculis qui in vestro Ministerio commanent, r e i de nostris causis invicem nostrum bonum certain e n exinde mittatis, sicut nos de vestra caritate bene confidimus, ut sic exinde perportare faciatis usque nos insimul coniungimus. Quid plura ?

Indiculus quem Episcopus transmittit ad

Abbatem.

X X V . Sanctorum mentis beatificato Domno atque pat r i , Deique cultore, et ut confidjmus vero amico nostro

B1GN0KIAHAE

411

ill! grigillavimus. Signum Domno ilio Rege. llle recognovi et subscripsi. Datum die ilio, anno ilio, loco ilio. Ut leudesamia promittantur Regi. XXXIX. Ule R e i Corniti il li. Dnm et nos una cum consensu Procerum nostrorum etc. ut supra pag. 3og. Soc ramentum Jidelitatis. XL. Repromitto ego quod ab isto die inantea fidelis ero Domno Karolo etc. ut tupra. tom. II. pag. 170. Commutitio cum Rege. XLI. file R e i ¿Ili Regi. Netno sìbi quieqoam cerni tur minnere qui equi d e contra recipit «te. ut sopra pag. 3o5.

425

LiSDENBKOGII Conjirmatio Regis de omni corpore X L I I . Merito ra yel proprietates rat quos cognoscit Praeceptum

fucultalia.

reg;rlis dementia in illis collata muncpnrentum nostrorum confirmare delibeetc. ut supra pag. 3o4. de lesouverpo per manum Regis.

X L I 1 I . Quicquid in praesentia nostra agitur, velper manum nostram videtur esse transvulsum etc. ut supra pag, 296. Prologi de cessionibus regalibus.X L I V . Merito largitatis nostrae munere sublevantur etc, ut supra pag. 297. Item. Perspicue compendiis regalibps ¡Had ftdgcribitur etc. ut supra' pag. 297. Cessio ad laicos, X L V . Nihil, ut ait Apostolus, in huno mundum intulimus, nec quicquam ex eo auferre nobiscunj poterimus etc. ut supra, pag. 297, Conjirmatio ad seculares

viros.

X L V I . Regiam consuetadinem exercemus et fidelium nostroram aniuios adhortamur etc. ut supra pag. 298. De Regis amstrutione. X L V I I . Rectum est ut qui nobii fidem pollicentur inlaesam, nostro tueantur auxilio. E t quia ill, noster fidelis etc. ut supra pag. 299. Praeceptum donationis inter virum et uxorem, X L V I I I . Dum Dominus omnipotens, Creator coeli et terrae, permisit, iuxta quod legitur etc. ut supra pag. 295. Carta donationis

inter virum et uxorem, palibus sit allegata.

quae gestis muniei-

X L I X . Quicquid inter coniugatos de propria facultate ob amorern dilectionis etc. ut supra pag. 319. Alia

donatio.

L . Quandoquidem Deus voluerit inter virum et uxorem, ad pacis vinculum atque concordiam nectendam, ut res eorum inter se condonare deberent, sicuti et fecerunt.. Ideoque complacuit atque convenit inter venerabilem virum. ilium et uxorem illius nomine illam, eo quod inter eos agnatio minime esse cerneretur, ut alter alteri de rebus eorum inter se condonare deberent. Qaod ita et fceerant. Dedit itaque venerabilii vir iJle uxori suae nomine ilia de rebu» suit in pa go ill. {a loco nuncuputo ill. strper flntio

426

FORMULAE

ill. hoc est mansos tantos, cam domibus, aedificiis, curtiferis, cam wadris, terris, silyis, pratis, pascuis, carnpis, mobilibus et ìmmobilibas, mancipiis ibidem cornmanentibas Tel adspicientibas his nominibas ill. et ill. cuin omni integritate vel soliditate, quicquid ibidem iure hereditario ad se pertinere yidetur. Similiter visa est reddere uxor ill. nomine ill. praefato iugali suo nomine i l l . , de rebus suis in pago ilio in loco nuncupato ill. super fluvio ill. mansos tantos cum domibus, aedificiis, curtiferis, cum wadris, terris, tam cultis quam incultis, silyis, campis, pratis, pascuis, cum inviis et perriis eorum, integra omnia et ex omnibus, quicquid ibidem sua fuit possessio y e l dominatio. S i militer etiam omne praesidium yel elaborata eorum inter 6e pars parti yisus est donare. In tali 'vero tenore, ut quisquis de eis pari suo in hoc secalo superstes fuerit, omnes res quas dedit et quas aeeepit, in suo iure et domin a t o n e reeipere debeat, habeatque tenendi, dandi, yendendi, commutandi, heredibusque suis ad possidendum f e l i n quendi liberam in omnibus potestatem. Propterea has duas epistolas adfatimas uno tenore conscriptas inter se fieri vel firmare rogaverunt, ut nullus quilibet de heredibus ac prolieredibus eorum liane congruitatem inter eos factam ullo unquam tempore possit irruinpere , nisi absque ullius contradictione omni tempore firma et stabilis permaneat. Quod si aliquis de heredibus ac proheredibus eorum hanc cessionem calumniari praesumpserit, dupliciter, quantum eo tempore ipsae portiunculae valuerint et insuper ad partem fisci, auri uncias tantas, argenti libras tantas coactus exsoly a t , et quod repetit nullum obtineat effectum, sed , sicut diximus, hae epistolae tam à nobis quam ab aliis bonorum liominum manibus roboratae, omni tempore firmae et stabiles permaneant, stipulatone interposita. Actum. Et reliqua.

Obnoxiatio

à patre

in

filios

facta.

LI. Dulcissimis filiis meis illis. Omnibus non habetur incognitum qaaliter ante hos annos etc. ut supra pag. 3ao.

Donatio quam pater

donai

filio

suo.

LII. Dulcissimo atque amantissimo filio meo i l l i , ego ille genitor tuus. Dam et ego etc. ut supra pag. 4o5.

Alia donatio

de eadem

re.

LUI. Ego in Dei nomine ille. Amore Domini nostri Iesu Christi, ut veniam delictis meis etc. ut supra. pag. 4^4-'

Charta cum in locum filiorum nepotes

instituuntur

ab avo.

L1V. Dulcissimis nepotibus meis i l l i s , ego ille. Quicquid filiis rei nepotibus etc. ut supra pag. 384.

L1NDEHBR0GII

427

Alia de eadem re. LV. Ego in Dei nomine ille et coniux mea illa dilectissimis nepotibus nostris necnon et neptibns nostris illis. Constat vero, prout fragilitas human a exposcit, qaae primi parentis culpa existente mortis debitam qaotidie nolens volensque persolyit, quod genitor Tester nomine ille filias noster de hac luce ante nos visus est decessisse, et nos Dei omnipotentis providentia ei reservati superstites fuerimus. Hac imitar de causa complacuit nobis atque convenit ut pro ipso proprietatis i u r e , in quo genitor vester legitime succedere debuit si nobis in hoc seculo superstes fuisset, ita vos post nostrum quoque discessum aequalem partem cum avunculis vel amitis vestris filiis r e i filiabus nostris ad integrum accipere debeatis. Propterea per hanc chartulam traditionis, sive per festucam atque per andelangum donamus, tradimus vobis, sicut diximus, de omni re proprietatis nostrae, quicquid ad praesens possidere visi sumus, id est, tarn in terris quam in silvis, campis, pratis, pascuis, vineis, mancipiis, peculiis, pecoribus omnia et ex omnibus, ut ipsam hereditatem, sicut diximus, aequaliter contra heredes nostros filios vel filias nostras, ipsam videlicet portionem quam pater vester ille hereditäre voluerit accipere debeatis, ut ab hac die habeatis, teneatis, atqne possideatis , et inter vos legitime dividere faciatis , vel quicquid exinde facere volueritis, liberam in omnibus habeatis potestatem. Et si quispiam contra hanc chartulam cessionis aliquam calumniam stabilire praesumps e r i t , vel vobis ipsam portionem per fraudem abstrahere voluerit, componat vobis dupliciter , id e s t , quantum eo tempore ipsa portio valuerit, et insuper inferat ad partem fisci auro uncias tant. argento libras tantas. Et hoc actu exsolvat, et insuper quod repetit nullatenus evindicet, sed praesens epistola haec omni tempore firma et stabilis p e r maneat, stipulatione subnexa. Actum. Et reliqua. Carta, cum quis nepoti aliquid meliorare voluerit. LVI. Dulcissimo nepoti meo illi. Quicquid pater unumquemque de filiis vel nepotibus plus habere voluerit, hoc sibi secundum Legis ordinem sine consortis repetitione defendat, nec praesumat aliquis contra voluntatem patris agere. Igitur ego in Dei nomine ille , dum et me iam senectus adgravat, et necessitates ut oportet procurare non valeam etc. ut supra pag. 522. Alia de eadem re. I-VII. Dulcissimis nepotibus meis illis, necnon et neptibuts meis illis, ego in Dei nomine ille. Licet pro servi-

436

FOKMULAE

tio Tel b e n e v o l e n t i a quam circa me dio n o c t a q a e e x l ü buistis,de rebus proprietatis meae vobis aliquid condonare d e b e r e m , sicuti et f e c i . Idcoque p e r hanc epistolam cessionis, sive p e r festucam atque per andelangum dono trad o vobis aliqnam r e m mcam in pago i l l o , in loco qui dic i t u r i l l e , id est, mansos tan t o s , cum aedificiis supraposit i s , u n a c u m t e r r i s , s i l v i s , cainpis, pratis, p a s c u i s , communiis, necnon et mancipiis ibidem commanentibus v e l adspicientibus, omnia et ex. o m n i b u s , q u i c q u i d in ipso l o c o mea v i d e t u r esse possessio v e l dominatio. I n tali v e r o r a tione ut haec omnia superius noininata & die praesente babeatis, teneatis, atque possideatis, vel quicquid c x i n d e facere volueritis, liberam in omnibus liabeatis potestatem. E t si quis deinceps, q u o d fieri non posse c r e d o , si ego ipse, quod absit, aut u l l u s de lieredibus ac prolieredibus meis hanc cessionem refragare tentaverit, si se e x i n d e non corr e x e r i t , a C o l l c g i o sanctae D e i Ecclesiae alienus cxistat, et insuper inferat vobis dupliciter, id e s t , quantum eo tempore ipsae res valuerint, et quod repetere v i d e t u r , n u l l u m obtineat ellectum, sed praesens hfiec epistola tam a me quam ab heredibus meis defensata omni tempore firma et stabilis permaneat. A c t u m . E t reliqua.

Traditio respectualis, sive epistola qualiter extraneus in locum filiorum, adoptetur. L V I I I . D o m i n o fratri illi, ego in D e i nomine ille. D u m igitur et pcccatis meis facientibus procreationem filiorum minime habere v i d e o r , et me paupertas v e l infirmitas corporis assidue opprimere videtur, ideo complacuit mihi atque c o n v e n i t u t in l o c u m filiorum vel filiarum te adoptare d e l»erem, quod ita et per banc epistolam visus sum fecisso. D o n o igitur tibi oinncs res proprietatis meae, q u a s c u m q u e de parte paterna seu de materna adquisisse videor, id est, i n pago illo, in loco nuncupato i l l o , hoc est, mansos tantos c u m aedificiis suprapositis, c u r t i f e r i s , cum wadris, s i l v i s , terris arabilibus, c a m p i s , pratis, p a s c u i s , adiacentiis, ¿ e u et mancipiis ibidem commanentibus, cum omni s u p p e l lectili domus m e a e , q u i c q u i d ibidem praesenti tempore iossidere videor, in tuam transfirmo dominationem. Simiiter et in alio loco q u i dicitur ill. in ipso iam dicto pago, id est, mansos tantos, c u m aedificiis suprapositis, c u r tiferis, silvis, campis, pratis, pascuis, c o m m u n i i s , e t mancipiis ibidem commanentibus vel adspicientibus, id est, quantumcunque in ipso loco mca v i d e t u r esse possessio v e l d o minatio, totum et ad integrum p e r h a n c chartulam cessionit, cive per Featucam atque p e r andelangum de meo iure in ins et dominationem tuam perpetualiter transfirmo. In

f

UHDENUnOGII

429

ea vero ratione ut quandiu advixero, victnm mihi, potum, et vestimenta, et calciamenta in omnikas sufficienter procurare (lebeas. ut exinde mihi omnibus diebus vitae meae nihil dcficiat; quod si hoc non feceris, ipsas res, quas tibi delegavi, ad integrum perdas. Propterea hanc epistolam tibi fieri vel firmari rogayi, ut nullo unquam tempore aliquis de heredibus meis sen proheredibus hanc convenientiam inter nos factam immutare yel refragare non possit, sicut superius continetur. Ea scilicet ratione ut quandiu advixero, meam necessitatem in omnibus procurare debeas in cibo et potu, in yestimentis seu calciamentis ; et post meum discessum ipsae res, quas tibi tradidi, in tua dominatione permaneant, yel quicquid ibi deinceps facere volueris, liberam in omnibus habeas potestatem. E t si ullua quislibet, quod fiendum esse non credo, si aliquis de propinquis meis, yel quaelibet aha persona hoc emutare yel temerare praesumpserit, inferat tibi tantum quantum ipsae res valuerint, et insuper ad partem fisci auro uncias tant. argento libras tantas coactus exsolvat, et quod repetit nihil evindicet, sed praesens haec epistola adoptionis omni tempore firma et itabilis permaneat, cum stipulatione subnexa. Actum. E t reliqua. Alia de eadem re. LIX. Ego in Dei nomine ille. Dum peccatis meis facientibus orbatus sum filiis meis, placuit ut te illum, una cum consensu patris tui, in civitate illa cum curia publica et defensore de potestate patris naturalis descendentem et in meam potestatem venientem in locum filiorum adoptarem, quod ita et feci. Ea vero rationc ut quandiu advixero, victum et vestitum , tam in dorso quam in lecto, seu caiciamento, mihi in omnibus sufficienter impertias et procures, et omnes res meas, quascunque habere- videor, tam in manso, vinea, prato, peculio, seu reliqua suppellectili domus, salvo iure meo, diligenter excolas. Post obitum quoque mcum, sicut à me gcncratus fuisses, ita in omni hereditate mca per hanc epistolam adoptionis statim sis successurus, vel quicquid de supradictis rebus meis, quantascunque moriens dereliquero, lacere volueris, iure proprietario absque repetitione heredum meorum liberam et firmissimam in omnibus habeas potestatem. Quod si aliquis hoc temere emutare voluerit , inferat tibi tant. et quod repetit vindicare non valeat, sed praesens epistola omni tempore firma permaneat. E t reliqua*

430

FORMULAE

Donatio ad filios naturales. LX. Gesta lex et consuetudo exposcit at quaecunque persona naturales filios habuerit, et alios plures non nabuerit, si eos yoluerit in sua instituere hereditate, faciendi id liberam habeat potestatem. ldeoqne ego ille etc. ut supra pag. 36g. Si aliquis servo suo gasindiove aliquid concedere voluerit. LXF, Iustissimis nostris sublevantur mnneribus qui nobis fideliter et instanti famulantur officio. Ego etc. ut supra pag. 534. Charta hereditaria. LXII. Dolcissima filia mea illa. Dum non est incognitum, sed per populum divulgatimi et patefactum, quod ego ex ancilla mea nomine etc. ut supra pag. 366. Mandatum. LXIII. Dulcissimo amico meo illi ego ille. Rogo atque iniungo caritati tuae ut eas ad vicem meam ad ciritateai illaui etc. ut supra pag. 37o. Hereditaria. LXIV. In nomine Domini. Anno ilio Domini nostri illius Regis, mense ilio, gesta habita apud laudabilem virum illum defensorem etc. ut supra pag. 370. Rescriptum. LXV. Magnifico amico meo illi ego ille. Cognita iusta iniunctione tua, ut per tuum mandatum me rogasti etc. ut supra pag. 571. Charta ut filiae cum fratribus in paterna succedant alode. LXVI. Dulcissima filia mea illa, ego ille. Diuturna sed impia inter nos consuetudo tenetur ut de terra paterna sorores cum fratribus portionem non habeant, etc. ut supra pag. 323. Pottum inter parentes de eorum hereditate. LXVII. Quicquid inter propinquos de alode parentum, non iudiciaria petestate coacta etc. ut supra pag. 323. Item alio modo. LXVIII. Caritatis studio et dilectionis affectu inter propinquos decet ut quicquid de rebus eorum inter se diviserint etc. ut supra paß. 386.

UNDEJSBROGII

431

Item alia aequalentia, vel pactum. LXIX. Auxiliante Domino nostro lesa Christo, placuit atqae convento inter ilium et germanum suum ilium etc. ut supra pag. 362. Aliud pactum divisionis inter fraires. LXX. Pactum divisionis inter fratres, id sunt ille et i l l e , here des illius et illius quondam, qualiter inter se alodem etc. ut supra pag. 407. Qualiter in uno volumine viri et uxoris te stamen tum Condatur. LXXI. Regnante in perpetuo Domino nostro Iesu Christo, loco ilio, anno ilio, regnante ilio Hege, sub die illa, ego ille et coniux mea ilia etc. ut supra pag. 3a5. Alio modo qualiter testamentum quis faciat. LXXII. Regnante in perpetuo Domino nostro Iesu Christo, anno ilio illius Regis, sub die illius mensis, feria illa, indictione illa, ego ille fìlius illius sana mente integroque Consilio, metuens casus humanae fragilitatis, testamentum meum condidi, quod illi scribendum commisi, ut quando dies legitimus post transitum meum advenerit, recognitis sigillis, inciso lino, ut Legis decrerit auctoritas, per inlustrem virum ili u m , quem in hac pagina testamenti mei legatarium institui, gestis reipublicae municipalibus titulis eius persecutione ab ipsis muniatur, et in archiis basilicae Sancti illius conservetur. Et quicquid unumquemque de rebus meis propriis habere decrevi singulariter in hoc testamentum meum inserere curari. In reliquo vero qualescunque aut quaecunque epistolae aut testamenta aut conscriptiones de nomine meo manu mea iirmatae ostcnsae fuerint, et ante hoc testamentum praenotatae, quas hic non commemoravero, excepto de ingenuitatibus quas pro animae meae remedio feci aut adhuc facere volo, vacuae permaneant. Et quod unicuique per hoc testamentum dedero darique iussero, id ut fiat, detur, praestetur, impleatur, te omnipotens Deus testem committo. Quapropter non habetur m cognitum qualia dispensante Deo ad loca Sanctorum illornm de rebus meis propriis delegavi in perpetuum ad possidendum : dedi quoque ad basilicam illam portiones meas ili. et quod in locis denominatis habere video, id totum et ad integrum ad basilicam superius nominatam proficiat in augmentum. lllas vero cessiones quas ad libertos meos ilio» ad ingenuitates eorum confirmandas fecimus, id sunt ill. et ill. quando illos pro animae nostrae remedio ingenuos dimisimus, dum advivunt, habeant et post eorum tlecessum

432

FORMULAE

cum omni supraposito ad iam clictam Ecclesiam Sancti illius ubi eis putrocinium et defensionem constitui, revertantur. Volumus enim ut ingenuos quos modo aut inantea fecimus, quanticunque in ipsis locis manent quae ad sanctam Ecclesiam delegavimus, inspecta eorum übertäte, super ipsas terras pro ingenuis c o m m a n e a n t , et aliubi commanendi nullam habeant potestatem, sed ad ipsa loca sancta debcant s p e d a r e , et nullus de ipsis lidemonia ad meos heredes ullatenus reddat, et hoc quod aliquibus ex. eis per cartas d e dimus, nullatenus aliubi nec vendere nec alienare habeant licentiam. Similiter donavimns donatumque in perpetuum esse volumus ad Monasterium illud , ubi venerabilis Abba ¡He praeesse v i d e t u r , villas illas in pago ill. cum omnibus adiacentiis vel appendiciis earum, quantumcunque ibidem tenere vel possidere videmur, et quolibet adtractu ad lios p e r v e n i t , aut Legibus pervenire debet, totum et ad integrum cum omni superposito à die praesenti in h o n o r e m Sancti illius , ubi Abba i l l e , tradimus ad possidenilum, cum domibus, aedificiis, mancipiis, accolabus, lib e r t i s , tarn ibidem oriundis quam aliunde translatis vel ibidem commanentibus, vineis, silvis, campis , terris cultis et incultis, p r a t i s , pascuis, aquis , aquarumve dccursibus, cum exitu et regressu , omni genere p e c u d u m , tarn maiore quam minore, mobilibus et immobilibus , omni re incxquisita, tarn auro quam argento, vel reliquia fabricaturis., tarn .ministeriis Ecclesiae, vel strumcntis cliartarum, libris vel vestimentis Ecclcsiae, vel omni praesidio quod vivens legibus possidere videor et mihi d e b e t u r , et quicquid dici vel nominari potest, totum et ad Integrum ad iamdictum Monasterium Sancti illius proficiat in augment u m , inspecto ilio strumento quod antea ad iam dictum Monasterium fecimus. Praeter ista omnia reservavimus in Falcidia heredibus nostris villas illas in pago i l i o , in ea ratione ut facta mca in omnibus sludeant conservare atque defendere. Quod si hoc facere n e g l e x e r i n t , quicquid eis deputavimus p e r d a n t , et de omni corpore facultatis meae penitus. r e d d a n t u r extranei. E t si aliquid compararero, aut ex parentibus meis mihi obvenerit, vel adtraxero, vel q u o libet i n g t n i o ad ine p e r v e n e r i t , quod in isto testamento supra n o n commemoravimus , post meum discessum casa Sancti illius per Rectores suos recipiat perpetualiter ad possidendum. P e r praesens testamentum basilicam Sancti illius heredem meum instituo, et quicquid unicuique deputavi, fidei tuàe committo. Quia hoc quod tibi deputavi, malo te h a bere quam me, te magis quam caeteros heredes ac proheredes meos. Si quis vero, quod f u t u r u m esse non credo, sive ali

non lege. I ) Al. Codd. leuden ; leudo. Murat. et Lihd. excepto si leudes , id est, si Saxo etc. •n) Murat. et Lind. LX. den. n) Un. Cod. addit: Similiter d.e

omnibus controversiis> tjuas hi contra Salicum habuermt, un.de ei compositionem faceré debueriat. Infra Sálicos etc. 0) Un. Cod. addit : nisi tervaverit ordinationem sibi , et ustlmfru'ctum de rebus datis loco Deo dicato. Si 5. r e , propter q u o d ad supplicium tradi debeat. I. 25. 76. X X I V . S i q u i s literas nostras d e s p e x e r i t , idest tractor i a s , q u a s propter Missos nostros recipiendos d i r i g i m u s ; aut honorem quem habet amittat ; aut in eo l o c o , ubi missos nostros recipere debrcerit, tamdiu r e s i d e a t , et de suis rebus Legatos illue venientes s u s c i p i a t , quousque animo nostro satisfactum habeat. Q u i vero Epistolam nostram q u o c u m q u e modo d e s p e x e r i t , iussu nostro veniat ad Palatium, et iuxta nostram voluntatem c o n g r u a m suae stultitine castigationem accipiat. E t si liber h o m o , aut Min isteria lis Comitis h o c f e c e r i t , h o n o r e m q u a l e m c u n q u e habuerit, sive

630

LEGES

beneficiano amittat.

LANG O B A R D I C A E

E t si servus f a e r i t , n u d u s a d p a l u m Ibid. c. 16. I I I . 7 . 1 .

v a p u l e t u r , e t capili e i u s t o n d e a n t u r .

FORM. Petre te appellat Doranus noster I m p e r a t o r , quod tu h a buisti suas literas in d i s p c c t i o n e , quas propter Missos suos recipiendos tibi mittcbat. Petre t e appellat I m p e r a t o r , aut eius A d v o c a t u s , q u o d tu habuisti Epistolam ipsius Donini linperatoris in dispcctione . Non feci. Ergo exdic t e solus. Poena e s t , aut honorem p e r d a t , aut suscipiat legationem ex parte Regis , in l o c o , ubi praedictos Missos suscipere d e b u i t , aut ad satisfactionem animo eiusdem R e g i s , aut a d Palatium v a d a t , et i u x t a voluntatem Regis castigationem suscipiat, et u t in L e g e est.

X X V . C t ubi t e m p o r e Avi nostri Pipini consuetudo f u i t teloiieam d a r e , et ibi in futuro detur. Nam ubi n o viter incoeptum est t e l o n e u m , ulterius non exigatur. E t ubi necesse non est fluvium transire ad p o n t e m , vel nbi navis per mediam a q u a m , aut sub pontem p e r g i t , et a d ripam noil appropinquaverit, neque ibidem aliquid emtum, Tel vendituru fuerit, ulterius teloneum non detur. E t nemo cogatur per pontem ire, ubi iuxla pontem aquam transire potest. E t qui ulterius in talibus locis , Tel de his , q u i a d Palatium si ve in hostem p e r g u n t , teloneum exactaverìt, c u m s u a lege ipsum teloneum r e d d a t , et insuper b a n n u m , idest, L X . solid, componat. Ibid. c. 17. 111. 1. 3 i . FORM. Petre t e appellat M a r t i n u s , quod tu malo ordine tulisti sibi soldos VI. toloneum illic, ubi non fuit rectum , a u t antiqua consuetudo, aut quod sibi pergenti a d Palatium , vel in h o s t e m , teloneum abstulisti X. soldos. D e torto. D a sibi vadimonium si recordat u s f u c r i s , ut ei illud t e l o n e u m secundum suam legem emendes. Sin autem u t te exdicas secundum t u a m l e g e m , cuius placiti sacramenta ita sunt. Appellatoris : de h o c , q u o d te appellavi de t o r t o , te non appellavi me sciente, si Deus etc. Rei : de hoc , quod tu me a p p e l l a s t i , d e torlo m e appellasti. Si D e u s etc. P o e n a vero est extra t o loneum c u m s u a lege banni solutura.

X X V I . Q u i c u m q u e liber homo denarium merum et bene pensantem recipere n o l u e r i t , bannum n o s t r u m , idest, L X . solid, componat. S i v e r o servi Ecclesiastici, vel Vasall o r u m nostrorum hoc facere p r a e s u m s e r i n t , L X . ictus accipiant. Aut si Magister l ) eorum aut Advocatus, qnilibet est, eos vel a d Comitis vel Missorum nostrorum iussum p r e sentare noluerit m), praedictum b a n n u m , idest L X . solid,

componat.

Ibid.

c.

18.

I I I . 28.

1.

FORM. Petre t e appellat M a r t i n u s , qui est Advocatus d e p a r t e P u b l i c a , q u o d tu noluisti recipere denarium merum et b e n e p e n s a n tem. Petre t e a p p e l l a t M a r t i n u s , qui est Advocatus d e parte P u b l i -

l) Un. Cod. Minister. m) Al. Codd. advocatus beri homines sunt,

qui lieos vel

Corniti vel Misso nostro sentore voluerint.

prae-

LUDOVICI PII

631

ca, quod Iohannes servus Ecclesiae Sancii Rufini, uncle tu es Advocatus , aut servus tuus, noluit recipere denarium merum et bene pensatiteli!. Vetro te appellat Martinus, qui est Advocatus de parte Publica, quod tu noluisti p r e s e n t a r e -ad iussuin Coinitis servum Ecclesiae Sancti Rufini, unde tu es Advocatus, qui noluit recipere denariuui ni erma et bene pensantem.

XXVli. De falsa moneta iubemus, ut qui eam percussferit, et probatum f u e r i t , man as eius amputetur. Et qui hoc consenserit, si liber est, LX. solid, componat; si servos est, LX. ictus accipiat. Ibid. c. 19. 1. 28. 2.

FORM. Petre te appellat Martinus, qui est Advocatus de parte Publica , quod tu baptisti falsam monetam, aut consentisti.

XXVIII. Si quis proprium nostrani, qaod in vestitura Genitoris nostri fuerit, alicui quaerenti reddiderit sine nostra iussione, aliud tantum nobis de suo proprio com lege sua componat. Et quicumque se sciente illud per malum i n genium acquirere tentaverit, pro infideli teneatur, quia sacramentarli fìdelitatis , quod nobis promisit, irritum fecit, et ideo secundum nostrani voluntatem et potestatem iudicandus est. Ibid. c. 20. I. 54. 3. XXIX. Si quis puerum invitis parentibus totonderit, aut puellam velaverit, legem suam in triplo componat, aut ipsi puero vel puellae, si iam suae potestatis sunt, aut illi in cuius potestate fuerint. Illi vero potestatem habeant capitis s u i , et in tali babitu permaneant, qualis eis placuerit. Ibid. c. 21. I. 33. 4. FORM. Petre Presbyter cum Iohanne tuo Advocato de boc t e appellat Martinus Salicus , quod tu fìlium suum Iohannem puerum totondisti, aut Aldam puellain suam fìliam se invito velasti. De torto. Da sibi vadimonium cum tuo Advocato, si te recordatus iiieiis, ut emendes. Sin a u t e m , ut tuus Advocatus exdicat se secundum tuam legem.

XXX. Si mancipia a domino suo fngerint in aliam potestatem, volumus, ut propter hoc nullum praemium recipiat ipse, in cuius potestate inventa fuerint, pro eo quod ea reddiderit, vel foris eiecerit. Et non solum h o c , sed etiam si ea nec r e d d e r e , nec foras elicere voluerit, et legitimo domino ea contradixerit, et ilia exinde fugerint, secundum legem solvere cogatur ea. Capitul. IV. a. 819. c. 1. 1 . a5. 77. FORM. Petre t e appellat Martinus Longobardus, quod unum suum mancipium fugit in tuam potestatem, et tu noluisti illud sibi reddere, nec a tua potestate illud foras eiicere, et in terra fugit de tui potestate, et illud perdidit.

X X X I . Quicumque tributariam terram, unde tributum ad partem nostrana exigi solebat , vel ad ecclesiam, vel cuilibet alteri tradiderit, is qui eam suscepit, tributum quod exinde so'ebat exire, omnibus inodis ad partem nostrani tribuat ; nisi forte talem firmitatem habeat de parte nostra,

Ö32

LEGES LANG0BARD1CAE

p e r q n a m i p s u m t r i b n t a m sibi p e r d o n a t u m possit o s t e n d e r e . Ibid. c. i . i l l . 8. 2. X X X I I . Si q u i s t e r r a m c e n s u a l e m h a b u e r i t , q u a m a n t e c e s s o r e s sui ad a l i q u a m E c c l e s i a m , vel ad V i l l a i n n o s t r a m d e d e r i n t , n u l l a t e n u s earn s e c u n d u m legem t e n e r e p o t e s t , nisi ille v o l u e r i t , ad c u i u s p o t e s t a t e m ilia E c c l e s i a • el V i l l a p e r t i n e t , nisi f o r t e filius e i a s , a u t n e p o s e i u s sit, q u i earn t r a d i d e r i t , et ei e a d e m t e r r a n o s t r a ad t e n e n d u m piacila sit. S e d in h a c r e c o n s i d e r a n d u m e s t , u t r u m i l l e , q u i earn t e n e t , d i v e s a u t p a u p e r sit, e t u t r u m a l i u d b e n e ficium h a b e a t , vel e t i a m p r o p r i u m . E t q u i e o r u m n e u t r u m h a b u e r i t , e r g a h u n c m i s e r i c o r d i t e r a g e n d u m est, n e e x toto e x s p o l i e t u r , ut in e g e s t a t e m i n c i d a t , et u t t a l e m c e n s u m i n d e p e r s o l v a t , q u a l i s f u e r i t c o n s t i t u t u s e i , vel p o r t i o n e m i n d e a l i q u a m in b e n e f i c i o a c c i p i a t , u n d e se s u b s t i n e r e v a l e a t . Ibid. c. 4. I I I . 8. 5. X X X I I I . De nonis, et decimis considerandum est, ut de f r u g i b u s t e r r a e , e t a n i m a l i u m n u t r i m i n e p e r s o l v a n t u r . Ibid. c. 5. 111. 3. 5. ab init. X X X I V . D e d e c i m i s , u t d e n t u r , et d a r e n o l e n t i b u s , s e c u n d u m q u o d a n n o p r a e t e r i t o d e n u n c i a t u m est, a M i n i s t r i s R e i p u b l i c a e exig quod Paulus fecit adiinationem per obligationem, et fuit in capite , et tu fuisti cum ipso.

V . Volumus, ut cum collec.tis, vel scutis ad placitum Comitis nullus praesumat venire; et si praesumserit, bannum nostrum componat. Ibid. c. 5. I I . 46. 2. V I . De sanctimoniali femina statuimus, ut si adulterium fecerit, et inventum fuerit, res quas habeat, in fisco nostro socientur. Persona vero eius sit in potestate Episcopi, in cuius Parochia e s t , ut in monasterio mittatur. Ibid, c, 6. I I . 5 7 . 5. V I I . Volumus, ut Episcopi, et Abbates, et Abbatissae suos Advocatos habeant, et pleniter iustitiam faciant ante Comitem suum. Ibid. c. 7. II. 47. 6. VJ1I. De illis lioniinibus, qui res suas alienaverint, ubicumque super eas resident , distringat eos Comes per cxcubias publicas d), sicut lex continet e). Ib. c. 8. I I I . 9. 2.

c) Un. Cod. addit: nisi obligatio sit facta, vel inemendata per Comitis negligentiam et auetor facti sit praeditus aliqita dignitate.

d) Un. Cod. pro exeubiis publicis. e) Un. Cod. addit : et tria generalia placita custodiant.

L0TII.VR1I

I.

639

I X . Placnit noliis eie omnibus liberis , ut nihil eis sup e r p o n a t u r , nisi sicut lex est, ct rectitudo continet f ) .

Ibid.

c. io.

III. 12. 3.

observentur

Ibid. c. 16.

X . Volnmus nt Episcopi una cum Comite suos Advocat.os eligant. Ibid, c, 9. 11. 4?. !• X I . Volumus de excubiis publicis, q u a e ad utilitatem R e g n i nostri p e r t i n e n t , praeccpta einunitatum impedimentum non praestent, sed adiutorium. Ibid. c. i r . III. r.5q. X I I . Ut Cancellarii electi boni et veraces ebartas pùh l i c a s conscribant ante Coinitem, et Scabinos, et Vicarios eias. Et nullis modis boc facere praesumant de pecunia vel s u b s t a n t i a , antequam legitimum pretium detur. Ibid, c. 12. II. 4o. 1. X I I I . De Cancellariis, qni veraces electi sunt, ad bom i n e s infirmos v e n i a n t , et secundum legem instrumenta c h a r t a r u m scribant, et a testibus roborentur ; et statim cum scriptae chartae f n e r i n t , ostendantur ante E p i s c o p u m , et Comitem , et l u d i c e m , vel Vicarios, aut in P l e b e , ut v e r a c e s esse cognoscantur. Jbid. c. i5. II. 4°- 2 X I V . Ut m u l i e r e s Romanae , quae v i i o s h a b u e r u n t Longobardos, eis defnnctis a lege viri sui sint absolutae, et ad suam r e v e r t a n t u r legem. Et hoc statuimus , ut s i mili modo servetur in ceterarum natione mulierum. Ibid, c. 14. II- 7X V . Placuit n o b i s , ut si pro quibnslibet culpis atque criminibus quaecumque persona totiens fuerit correpta, ut etiam excommunicatione pro conterntu digna h a b e a t u r , Coinitem suum Episcopus sibi societ, et per amborum consensum huiuscemodi distringatur contemtor , ut iussioni Episcopi sui obediens esistat. Si vero assensum non d e derit , b a n n u m nostrum nobis persolvat. Quod si adhuc contumax extiterit, t a n e ab Episcopo excommunicetur. Si vero excommunicatus corrigi nequiverit, a Comite in v i n culis distringatur , quousque nostrum contemtor suscipiat iudicium. Si vero Comes in talibus causis r e p e r t a s fuerit noxius , per Episcopum eius nobis nuncietur. S i autem Vassus noster in hac culpa fuerit reptus g), sicut supra , a Comite distringatur. Quod si eum non a u d i e r i t , nobis innotescat, antequam in vinculis mittatur. lbid.c. i 5 . II. 54. iX V I . V o l u m u s ut omnibus modis emunitates P r o g e nitorum nostrorum praecepto sen nostro h) pleniter ac iuste

f ) Un. Cod. a d d i t : id est ut faciant vias et pontes, g) Certe leg. reperlus. h) Un. Cod. emunitates pro ius-

III. 1. 4".

sione genitorum nostrorum, seu nostra. Alt. emun. progen. nostrorum seu nostra, pleniter etc.

640

LEGES

LANGOBARDICAE

X V I I . V o l u m u s u t r e r u m , q u a e n liberis personis loeis D e o dicatis c o n f e r n n t u r , liceat eis sibi u s u m f r u c t u m et o r d i n a t i o n e m r e r u m e a r u n d e m , si aliter sibi p l a c u e r i t , r e s e r v a r e . Si aliter eas n o n o r d i n a v e r i n t , ita m a n e a n t , sic u t p r i a s datae f u e r i n t . Ibid. c. 17. II. 18. 8. X V I I I . Singulis Episcopis, Abbatibus , Abbatissis dnos c o n c e d i m u s h a b e r e Advocatos: u n u m qui caussam procuret, ali um q u i s a c r a m e n t u m d e d u c a t i eosque q u a m d i u advocut i o n e m t e n u e r i n t , ab hoste r e l a x a m u s . Ibid. c. 18. I I . 47- 8. X I X . P r o h i b e m u s e n i m , u t n e m o usuras f a c e r e praes n m a t post sui Episcopi c o n t e s t a t i o n e m . Q u o d si quis post eius i n t e r d i c t u m facere p r a e s u m s e r i t , a Comitibus , gicut s u p r a d i c t u m est de c o n t e m t o r i b u s , p r a e c i p i m u s u t distringatur. Ibid. c. 19. I I . 54. 2. XX. P r a e c i p i m u s , u t singulae p l e b e s s e c u n d u m a n t i q u a m c o n s u e t u d i n e m fiant e m e n d a t a e . Q u o d si filii eiusd e m Ecclesiae eas r e s t a u r a r e r.oluerint, a ministris R e i p u b i i cae d i s t r i n g a n t u r , ut volentes n o l e n t e s q u e n o s t r a m o b s e r v e n t p r a e c e p t i o n e m . Ibid. c. 20. i l l . 1. 4 1 * X X I . D e precariis q u o q u e , q u a e a Rectoribus ecclesiarum irrationabiliter fiebant, et se suosque successores p o e n a gravi o b l i g a b a n t , ut facta eius n e q u i r e n t dissolvere, p r a e c i p i m n s , u t n e m o successor in antecessoris sui p o e n a statuta sit obligatus: sed suae p r o v i d e n t i a e coqcessum, u t si antecessor eius res ecclesiae irrationabiliter d i s t r i b u e n t , ab eo eidem ecclesiae ad ius t e n e n d u m r e v o c e n t u r . Ibid. c. 11. I I I . 10 a. . . . . X X I I . P l a ç a i t nobis, u t liberi h o m i n e s , qui n o n p r o p t e r p a u p e r t a t e m , sed ob v i t a n d a m R e i p u b l i c a e u t i l i t a t e m , f r a u d u l e n t e r ac i n g e n i ö s e r e s suas eccle^iis d e l e g a n t , easq u e d e n u o sub censu u t e n d a s r e c i p i u n t , u t q u o a s q u e res ipsas p o s s i d e n t , et liostes et r e l i q u a s publicas f u n c t i o n e s faciant. Q u o d si iussa facere n e g l e x e r i n t , l i c e n t i a m eos d i s t r i n g e n d i Comitibus p e r m i t t i m a s p e r ipsas res , nostra n o n resistente i m m u n i t a t e ; ut status e t utilitas R e g n i nostri h u i u s m o d i a d i n v e n t i o n i b u s n o n i n f ì r m e t u r . Ibid. c. 22. I I I . 9. 5. X X I I I . V o l u m u s n t similiter in Laicali o r d i n e h a e c s e r v e t u r m e n s u r a i) videlicet, u t si quis alterius p r o p r i e t a tem^ qui hostem facere possit, e m e r i t , a a t quovis m o d o ad e u m p e r v e n e r i t , eique ad n t e n d u m eam dimisevit, si negligens de hoste f u e r i t , p e r ipsas res a Comité distri.igatur, u t q u o q u o m o d o publica utilitas n o n m i n o r e t a r . I I I . 9. 4-

i) Un. Cod. ut similis mensura in Laicali ordine de hac reservetur.

LOTHARII

I.

641

X X I V . Praeciplmus ut de his fratribus, qui in iiostris et R o m a n i s fin ¡bus k) in paternam vel materrram l ) s u c c e d i m i hereditatem, si contigerit, quod unus eornm ecclesiastica e militiae sit m a n c i p a t u s , et idcirco is qui secalariter militare d e b a e r a t , ut se a defensione Regni s u b t r a h a t , in nostris finibas partem substantiae in portionem suscipere diss i m u l a v e r i t , idcirco ut neque a Cornite distringi valeat : u b i c u n q u e suus Comes earn i n v e n e r i t , licentiam distring e n d i ei c o n c e d i m u s , ita u t primum fideiussorem d o n e t , u t a d placitum v e n i a t , et bannum nostrum persolvat. S i v e r o fideiussorem non invenerit, tamdiu per Comitem sub custodia teneatur, q u o u s q u e fideiussorem i n v e n i a t , et b a n . n a m nostrum persolvat m). I I I . 9. 7. GLOSS. Per hoc exemplum capiuntur, qui fideiussorem non hab e n t , quod stultorum est. turare cuim dcbent, se non p o s s e , ut Romani.

X X V . Homo i n g e n u u s , qui multam quamlibet solvere non potuerit, et fideiussorem non liabuerit, liceat ei semetipsum in vadia e i , cui debitor e s t , mittere , usque dum m u l t a m , q u à m d e b u i t , persolvat. Capitul. I V a . 8o3. c. 3. X X V I . D e liberis vero h o m i n i b u s , qui in alienam potestatem mobile s u u m t r a n s f e r u n t , ut caussatores eorum p i g n o r a r e eos non possint, placet n o b i s , ut eorum res i n fiscentur, q u o u s q u e venientes ad audientiam, iustitiam n) facian*. S i vero venire contemserint, secundum Capitulare domini ac genitoris n o s t r i , de rebus eorum agatur. Nam et de rebns eorum babita oj aestimatione, damnum q u a e s i tori sarciatur. Q u i vero illud mobile r e c i p i t , si hoc per sacramentnm probare non potuerit, quod propter iustitiam altcrius diiferendam illud mobile non recepisset, bannum nostrum persolvat. D e fratribus n a m q u e , qui simul in paterna seu materna hereditate vivunt communiter , nolentes substantiam eorum dividere, occasione ut unus eorum tantum in hostem vadat, volumus ut si solus est, vadat. Si vero d u o , similiter. S i vero tres fuerint, unus remaneat. S i ultra tres numerus creverit, unus semper propter domesticam curam, atque rerum communium excolenliam, remaneat. S i vero inter eos aliqua fuerit orta contentio, quis eorum expeditionem f a c e r e debeat, tunc prohibeinus , ut nemo eorum remaneat. In aetate quoque iliorurn lex propria servetur : et in nepotibus h a c c conditio reinaneut p similiter. III. 9. 8.

i r ) Al. C o d d .

l)

Romaniae

Jlnìbus.

H e r o l d . in patrimam

trimam. ni) U n . C o d . aut bannum trum solutum habeat.

vel manos-

ti) A l . e d i t t : ad audiendam titiam. o) U n . C o d . de ipsis rebut

iusha-

642

LEGES LANGOBARDICAE

X X V I I . Ut i n t e s t i m o n i u m n o n r e c i p i a n t n r d e Iiis c a p i t u l i s , i d est d e h e r e d i t a t e , d e p r o p r i e t a t e a u t ü b e r t ä t e , d e m a n c i p i i s , Tel t e r r i s , sive d e h o m i c i d i o , e t d e i n c e n d i o , i l l i q u i n o n h a b e n t , si c o n v i t t i f u e r i n t f a l s u m dixisse testimon i u m , unde secundum legem compositionem plenam facere possint. I I . 51. 13. X X V I I I . S t a t u i m u s , u t i u r a t o r e s o m n e s s i n g u l a r i t e r q) i u r e n t . E t q u i c u m q u e s a c r a m e n t u m v e l d e b i t u m a n t e solis o c c a s u m p e r s o l v e r i t , s e c u r u s i n d e sit. I I . 55. 28. XXIX. Videtur nobis, ut q u i c u m q u e liber homo ingeniöse in s e r v i t i u m a l i c u i u s se t r a d i d e r i t , is q u i e u m r e c i p i t , h o c q u o d i l l e , q u i se i n s e r v i t i u m t r a d i d i t , in p u b l i c o p e r a n t i q u a m c o n s u e t u d i n e m f a c e r e d e b u i t , a d i m p l e a t . I I I . 9 . 5. X X X . D e h i s , q u i p r o p r i e t a t e s suas h a b e n t , e t s p o n t a n e a v o l u n t a t e a l i e n i d e l e g a v e r i n t , et postea f r a u d u l e n t e r a b a l i q u o alio i g n o r a n t e p r e t i u m d e e i s d e m r e b u s v e n u m d a tis a c c i p i u n t ; e t c u i ipsae r e s p r i u s t r a d i t a e f u e r i n t , cogn i t o n e g o t i o a n n o i n t e g r o s i l e n s n o n c o n t r a d i x e r i t , sed p r o p t e r i l l u s i o n e m t a c e n s f u e r i t , u t e m t o r e m i l l u d e r e p o s s i t : si intra patriam per anni spatium, u t dictum est, tacens f u e r i t , p r i o r t r a d i t i o n i h i l ei v a l e a t . I l l e v e r o q u i post p r i m a m t r a d i t i o n e m res v e n d i d e r i t , si v i v e n s c o m p r o b a t u s f u e r i t b a n c i l l u s i o n e m fecisse , b a n n u m d o m i n i c u m , id est L X . solid, c o m p o n a t . Si v e r o u n d e b a n n u m c o m p o n e r e , n o n habuerit, verberetur. I I . 19. 1. FORM. Petrc tc appellat Martinus, quod tu tcncs sibi malo ordine tcrram in tali loco. Ipsa terra mea propria est. Et quid tibi pertinet? Per chartam, quam mihi feeit Marquardus. Contra legem est ; quia postquam fecit mihi unam traditionem , non potuit tiki faccrc aliam. Hoc dico ego: quod tibi fuit cognitum, quando mihi vendidit, et tacuisti unum aimum per illusionem. Et probet. Si dixerit : non fui infra patriam : probet ipse, qui habet posteriorem chartam. Si dixerit ipse, qui habet priorem chartam : tibi fuit cognitum, quod mihi erat vendita ipsa terra: probet. XXXI. Quibuscumque per legem , propter aliquam c o n t e n t i o n e m , p u g n a f u e r i t i u d i c a t a , p r a e t e r de i n f i d e l i t a t e r ) , c n m f u s t i b u s et scutis p u g n e n t , s i c u t in C a p i t u l a r e d o m i m e o p r i u s c o n s t i t u t u m est. I I . 55. 29. X X X I I . De fngitivis praecipimus, u t ministri R e i p u blicae a domino fugitivi nihil accipiant, cum r e d d i d e r i n t eos. I . 25. 8 1 . X X X I I I . V i d e t u r nobis de aldionibus, ut sicut l e x hab e t , ita fiat. I. 25. 82. Capitula, facta a Lothario sccus urbem Romani. X X X I V . C o n s t i t u t u m h a b e m u s , u t o m n e s q u i s u b speciali d e f e n s i o n e n o s t r a , s e u D o m n i Apostolici f u e r u n t r e q) Uli. Cod. sigillatila.

r) Un. Cod. addit:

Regis.

LOTHAJUI I.

643

eepti, impetrata invìolabiliter insta n t a n t a r defensione. Qaod si q a i s contemptoram in qnocnmque tempore hoc violare praes u m s e r i t , sciât se periculum vitae suae esse incursurum. Nam et hoc d e c e r n i m u s , ut Domno Apostolico in omnibus observent obediential» , seu lndicibns ac Ducibus sais, ad iastitiam faciendam. Capitul. Lothar. I. Tit. I.e. i. III. i i . i . XXX V ^ Volumus, a t depraedationes, quae hactenns fieri solebant, ne fiant, n e q u e v i v e n t e , neqne defnneto P o n t i fice. Si qnis vero hoc ulterius f e c e r i t , sciat se legali sententi» esse damnandum. Qnae autem retro actae snnt, placet nobis, n t p e r dispositionem nostrani legaliter fiant emendatae. Ibid. c. 2. H I . 11. 2. X X X V I . V o l u m u s , u t in electione Pontificis nullns praesumat venire, n e q u e l i b e r , neqne servus, qui aliquod impedimentum faciat i l i i , exceptis solummodo Romanis s)y quibus antiquitus f u i t consuetudo concessa p e r constitutionem sanctorum P a t r u m sit facultas eligendi Pontifìcem. E t si quis contra hanc iussionem facere praesumserit, in exilio tradatur. Ibid. c. 3. H I . 11. 5. X X X V I I . Volumus, u t cunctus Populus Romanus int e r r o g e t u r , quali lege vult vivere : u t tali l e g e , quali vivere professi s u n t , vivant. Illisque d e n u n c i e t u r , u t hoc unusquisque, tarn Indices quam D u c e s , vel reliquus Populus sciat. Quod si ofFensionem contra eandem legem fecer i n t , eidem l e g i , q u a profitentur vivere, per djspensationem Pontificis ac nostram subiaceant. Ibid. c. 5. II. 57.1. XXXVIII. De rebus ecclesiarum iniuste invasis sub occasione, quasi licentia accepta a Pontifice, et de his quae needum redditae s u n t , et tamen f u e r u n t a potestate Pontificum iniuste invasae, volumus, ut per Missos nostros fiant emendatae. Ibid. c. 6. I. 27. 1 1 . X X X I X . P l a c u i t nobis, u t cuncti Indices, sive hi, qui cunctis praeesse debent, per quos iudicialis potestas in hac urbe Roma agi d e b e a t , in praesentiam nostram veniant ; quoniam volumus nomina et numerum eorum scire, et singulis de ministerio sibi credito admonitionem facere. Ibid. c. 8. III. 36. i. XL. Novissime admoneatur omnis homo, u t sicut Dei gratiam, et nostram habere desiderat, ita praestet obedientiam et reverentiam huic Pontifici. Ibid. c. 9. III. 11. 3. XLI. De pontibus vero , vel reliquis his similibus operibus, quae per antiquam consuetudinem ecclesiastici homines, per iustitiam tj cum reliquo populo facere d e b e n t , 1) Un Cod. et illis solummodo Romanis. t) Un. Cod. quae ecclesiastici ho-

mines per antiquam consuetudinem et iustitiam.

644

LEGES

LANG0MRD1CAE

h o c p r a e c i p i m u s , tit e c c l e s i a e R e c t o r e s eos i n t e r p e l l e n t , e t e i s , s e c u n d u m q u o d possibile f u e r i t , portio d e p u t e t n r , u t p e r a l i u m e x a c t o r e m e c c l e s i a s t i c i h o m i n e s ad opera n o n c o m p e l l a n t u r . S i v e r o opus s u u m constituta die a d i m p l e t u m non h a b u e r i n t , l i c e a t Corniti pro p o e n a postpositi o p e ris eos p i g n o r a r e , i u x t a a e s t i m a t i o n e m vel qualitatem u ) imp e r f e c t i o p e r i s , q u o u s q u e p e r f i n i a t u r . Comes autem si n e g l e x e r i t , a R e g e , v e l a Misso R e g i s est iudicandus. III. i. 42. X L I I . D e o p e r e v e r o , e t vj r e s t a u r a t o n e e c c l e s i a r u m C o m i t e s , et E p i s c o p i , seu A b b a t e s , u n a c a m Misso nostro, q u e m ipsi sibi ad h o c e l e g e r i n t , c o n s i d e r a t i o n e m f a c i a n t , ut u n u s q u i s q u e e o r u m t a n t u m inde accipiat ad operandum et r e s t a u r a n d u m , q u a n t u m de r e b u s e c c l e s i a r u m h a b e r e dig— n o s c i t u r . S i m i l i t e r et Vassi nostri aut in c o m m u n e t a n t u m operis a c c i p i a n t , q u a n t u m de r e b u s e c c l e s i a r u m h a b e r e v i d e n t u r , vel u n u s q u i s q u e pro se i u x t a q u a l i t a t e m , q u a m ipse t e n e t : aut si i n t e r eos c o n v e n e r i t , u t pro o p e r e f a c i e n d o a r g e n t u m donet, i u x t a a e s t i m a t i o n e m operis in a r g e n t o p e r solvant ; et c u m pretio R e c t o r e c c l e s i a e ad praedictam r e s t a u r a t i o n e m operarios c o n d u c e r e v a l c a t , et m a t e r i a m p o s 6Ìt e m e r e . E t q u i n o n a s e t decimas n e g l e x e r i t dare , p r i mtim q n i d e m illas s e c u n d u m l e g e m suam restitnat, e t insup e r b a n n u m nostrum p e r s o l v a t , u t ita castigatus caveat, n e saepius i t e r a n d o b e n e f i c i u m amittat. Capitul. IV. Ludov. P. a. 8 1 9 . c. 5. I I I . 3. 5. FORM. Petre te appellat Martinus Episcopus cum Iohanne suo Advocato, quod habuisti negligentiam dare decimam decern modios grani ad ecclesiam Sancti Syri, unde ipse est Episcopus, et iIle est Advocatus. De torto me appellasti. Da sibi vadimonium, ut si te recordatus fueris, ut emendes. Sin autem , ut te exdicas. Poena quidem est praeter decimae emendatioucm secundum legem banni solutura. XLII1. D e his , q u i sine c o n s e n s u E p i s c o p i P r e s b y t e r o s in e c c l e s i i s suis c o n s t i t u u n t , v e l de e c c l e s i i s suis e i i c i u n t , e t ab E p i s c o p o , vel a q u o l i b e t Misso D o m i n i c o a m m o n i t i , o b e d i r e n o l u e r i n t , ut b a n n u m nostrum w a d i a r e c o g a n t u r , et p e r fideiussorem ad P a l a t i u m v e n i r e i u b e a n t u r : et t u n c nos d e c e r n e m u s , utrum nobis p l a c u e r i t , ut aut i l l u d b a n n u m p e r s o l v a n t , aut aliam harmiscaram w ) s u s t i n e a n t . Capitul. Ludov. P. a. 8 2 9 . Sect. I. c. 1 III. 1. 43. XLIV. De ecclesiis , quae inter coheredes divisae s u n t , considerandum e s t , q u a l e n u s si s e c u n d u m n o s t r a n i p r o v i d e n t i a m et a m m o n i t i o n e s E p i s c o p i , ipsi c o h e r e d e s eas t e n e r e v o l a e r i n t , et h o n o r a r e faciant. Si autem h o c c o n 11) Un Cod. et qunntitatem. v) Un. Cod. de opera , i>el de. w) Al. C odd. aliam ai miscaram ;

aliam mulctam. ariscadam.

Baluz. aliam

LOTHARII I.

645

t r a d i x e r i n t } iubemns, ut in Episcopi potestate maneat, utram eas ita custodire permittat, an reliqnias exinde au fera t. E t ubi ad nostrum beneficium ecclesiae pertinentes ita divisae fuerint, nt describantur, et nobis enuncientur. Ibid, III. i. 44. c. i . XLV. De ecclesiis destructis, ut Episcopi nostrique Missi inquisitionem faciant, utrum per negligentiam, aut per impossibiiitatem, destructae sint. Et ubi per negligentiam inyentae fuerint, quod destructae sint, Episcopi auctoritate emendare cogantur, qui eas debuerunt restaurare. Si vero per impossibiiitatem contigerit, ita ut plures s i n t , quam necesse sit, aut maioris magnitudinis, quam ex r e bus ad eas pertinentibus restaurali possint, Episcopus modani inveniat, qualiter emendari congrue et consistere possint. Ibid. c. 3. III. 1. 45. X L Y I . Quicumque decimam abstrabit de ecclesia, ad qnam per ìustitiam dare debet, et eam praesumtive, vei propter ninnerà, aut amicitiam, aut quamlibet aliam occasionerà ad alteram ecclesiam dederit, vel per JC) Comitem, Tel per Missum nostrum distringatur, ut einsdem decimae quantitatem cum sua lege restituât y). Ibid. c. 6. H I . 3. 7. XLV1I. De decimis, quas populns dare non vult, nisi quolibet modo ab eo redimantnr, ab Episcopis prohibendum est, ne fiat. Et si quis contemtor inventus fuerit ut nec Episcopum vel Comitem audire velit, si noster homo f u e rit, ad nostram praesentiam venire compellatur. Ceteri vero distringantur, ut inviti ecclesiae restituant, quae volontarie dare neglexerint. Jbid. c. 7. III. 3. 8. XL V i l i . Ut Missi nostri, ubicumque malos Scabinos invenerint, eiiciant, et cum totius populi consensu in eorum loco bonos eligant, et cum electi fuerint, iurare faciant, ut scienter iniuste indicare non debeant. Ibid. Sect. II. c. 2. II. 40. 3. XLIX. Ut in omni Comitatu h i , qui meliores et veraces inveniri possunt, eligantur a Missis nostris, ad inquisitiones faciendas, et rei veritatem dicendam , et adiutores Comituw sint, ad iustitiam faciendam. Ibid. c. 5. I I . 4o. 4. L. Volumus, ut quicumque de Scabinis deprebensus fuerit, quod propter munera , aut amicitiam, vel inimicitiam, iniuste iudicasset, ut per fideiussorem Missus ad nostram praesentiam venire compellatur z), et ceteris omnibus x) Un. Cod. dederit, post sacerdiiturn castigationes Cxcom-r municetur, et per etc y) AI. Codd. a d d , : id est cunt sex solidi s.

z) Un. Cod. ut per fldeiussores Missus noster fid praesentiam nostram venire facial. Al. ut per fideiussorem missu,a ad nostr pi aes ven, comp.

646

LEGES LANGOBAIIDICAE

Scabinis denuntietur, ne quia deinceps etiam iostnm indicium vendere praesumat. Ibid. c. 4* II« 4°- 5. LI. Ut ubicumque commutationes, tam tempore noatro, quam genitoris nostri, illegitimae et irrationabiles, atqae inatiles in ecclesiis Dei factae sunt, dissolvantar, et recipiat unusquisque quod dedit. Ubi vero mortua man us interiacet, aut alia quaelibet caussa, quae rationabilis esse videtur, inventa fuerit, diligenter perscribatur, et ad nostram notitiam perferatur. Ibid. c. 5. III. io. 3. LLI. Quicumque comprobatus fuerit, quod se sciente testes in periurium produxisset, ad palatium nostrum sub fideiussoribus venire compellatur: et ibi cum fidelibus nostris consideremus, quid de tali homine faciendum sit Ibid. c. 6. II. 5i. i4. L l l l . Collectam ad malum faciendum omnibus modi9 prohibemus fieri, et ubicumque lmiusmodi praesnmtiones factae fuerint, digna emendatione corrigantur, et si per negligentiam Comitis factae sunt, vel non emendatae remanserint, hoc ad nostram notitiam perferatur. Auctor vero facti si fuerit Advocatus, vel Praepositus, sive Sculdais, vel qualibet alia dignitate praeditus, libera persona post legalem emendationem in loco factam, sub fideiussoribus ad nostram praesentiam veniat; multitudo vero, de liberis sive de servis sit, legitima emendatione mulctetur. Ibid, c. io. I. 17. 10. LIV. De his qui discordiis et contentionibus studere solent, et in pace vivere noluerint, et inde convicti fuerii)t, similiter volumus, ut per iideiussores ad nostrum palatium veniant, ubi cum nostris fidelibus consideremus, quid de talibus hominibus faciendum sit. Ibid. c. 7. I. 57. 5. LV. Ul examen aquae frigidae, quae hactenas fiebat, a Missis nostris omnibus modis interdicatur, ut non ulterius fiat. Ibid. e. 12. II. 55.-5i. LVI. Postquam Comes et Pagenses de qualibet expeditione liostili reversi fuerint, ex ea die super XL. noctes sit bannum rescissum a), quod Teudisca lingua Heriliz b), id est armorum depositio vocatur. Ibid.c. i3. I. 14. 17. LVII. De homicidiis in ecclesiis vel in atriis eorum commissis, hoc observetur et teneatur, sicut in priori capjtulari constitutum est. Si quis ex levi caussa aut sine caussa hominem in ecclesia interfecerit, de vita componat. Si vero foris rixati sunt, et unus alterum in ecclesiam fugerit, et eum ibi se defendendo interfecerit: si huius facti testes non habuerit, cum XII, iuratoribus legitimis per sacraa) Un. Cod. bandum recisum, lialuz. recistum.

b) AI. Codd. erischild; eriscild; castlt£i. Leg. scastlegi.

LOTIIARII I.

647

m e n t n m affirmet, quod se Refendendo earn interfecerit c). E t si ipse auctor commotae rixae inter eos extiterit, l e u d u m i n t e r f e c t i , et insaper k a n n a m nostrum solvere cogat u r , et pablicam agat poenitentiam. Si autem non ille q u i a l t e r a m i n t e r f e c e r i t , sed is qui interfectas e s t , eandem rixam commoverit, absque compositione iaceat: et is q a i earn i n t e r f e c e r i t , secundum Canonam indicium pablicam agat poenitentiam. Si cuinslibet servus proprius hoc comm i s e r i t , iudicio aquae ferventis e x a m i n e t n r , u t r u m h o c sponte an se defendendo fecisset. E t si manus eius exasta f a e r i t , interficiatur : si autem non fuerit, publica p o e n i t e n tia mulctetur : nisi forte ipse aactor commotae rixae i n t e r eos f a e r i t inventus. T u n c enim eius Dominus iaxta q u o d widrigild illius est, ad ecclesiam persolvat, aut earn si vol a e r i t eidem ecclesiae tradat. Ibid. Sect. III. c. i . 1.9.35. L V I I I . D e Ecclesiastico, et Fiscalino, et Beneficiario servo volumus, u t prima vice widrigild eins pro eo compon a t a r , altera vero vice ipse servus ad supplicium tradatar. Hereditas tamen liberi hominis, qui propter tale facinns ad mortem fuerit iudicatus, ad legitimos heredes illius per* veniat. Si in atrio ipsius ecclesiae , cuius portae reliquiis Sanctorum sunt consecratne, liuiusmodi homicidium p e r p e tratum f a e r i t , simili modo componatur. Si vero portae ecclesiae consecratae non sunt, eo modo componatnr, quod in atrio committitur, sicut componi d e b e t , quod in i m m a n i tate violenter committitur. Ibid. I . 9. 56. FORM. Petre te appellai Martinus, quod tu occidisti Pandonem suum patrem per levcm caussam in ecclesia sancti Petri. B e torto me appellas. Si dixerit: nos fuinius rixati foris, et ego fugi ilium in ecclesiam, et ibi eum me defendendo, eccidi; probet, aut inret. Petre te appellai Martinus quod tu fuisti auctor de rixa, quae fuit commota inter t e , et suum patrem, quem tu occidisti in Ecclesia sancti Petri. Petre te appellai Martinus, quod Donatus tuus servus occidit suum patrem sine caussa in ecclesia sancti Petri. De torto me appellas. Si dixerit : ipsi fuerunt rixati foris, et servus meus fugit in ecclesia, et ibi se defendendo occidit eum: tunc servus mittat mamini in aquam ferventem. Petre te appellat Martinas quod tu occidisti patrem suum per levcm caussam in atrio sancti Rufini. Occidi ego tuum patrem, sed non debeo mori, quia non fuit consecratum cum reliquiis Sanctorum.

L1X. Q a i c u m q u e res alienas cnilibet liomini vendiderit, et ipse homo easdem res alieni alteri dederit, sive vendiderit, et ipse qui tunc easdem res comparatas habet p e r malum ingenium, proprio (ìlio suo, aut alteri cuilibet, nec dum legitimos annos habenti, iustitiae tollendae caussa tradiderit, volumus atque praecipimus fìrmiter, ut si pater c) Al. edit, addit : et post hoc de tolidis ad partem ipsius siae componat, quam illc homicidio polluit.

eccle-

648

LEGES

LA.NGOBARDJCAE

eiusdem parvuli v i x e r i t , ipse intret in caussam rationera reddere pro Clio suo. Si autera ipse pater mortaus faerit, tane legitimus eius propinqaus, qui ei tutor iuste ac defensor esse videtur, pro ipso rationem reddere compellatur. Similiter et de omnibus aliis iastitiis ad eum pertinentibus, excepta sua legitima hereditate, quae ei per successionem parentum suorum legitime obvenire debeat. Qaod si quis liane nostram iussionem contempserit, rei neglexerit, sicut de ceteris contemtoribus, ita de eo agatur. Is -vero qui easdem res primum invaserit, et iniaste vendiderit, nec non et emtor, excepta sola persona parvuli, hoc quod fraudulenter admiserunt, intra patriam emendare cogantur: et postea sicut contemtores iussionis nostrae, sub fideiussoribus ad nostram prae&entiam venire compellantur. Ibid. c. 4. I I . a5. 4. L X . et L X I . Volumns, ut Comites nostri licentiam habeant inquisitionem facere de Vicariis et Centenariis, qui magis per cupiditatem, quam propter lustitiam faciendam saepissime placita tenent, et inde populos nimis aflligunt et), et ita teneatur, sicut in capitulare Domni Caroli continetur. Id est, ut nullus ad placitum banniatur, nisi qui cans* cam suam quaerit, aut si alter ei quaerere debet : exceptis Scabinis septem qui ad omni.i placida debent esse. Ibid. c. 5. Capititi. Lothar. I. Tit. III. c. 3. I I . 5a. 22. LXI1. De liberis hominibus, qui proprinm non habent, sed in terra dominica resident, si propter res alterius in testimonium non recipiantur, con iurat ores tamen aliorum liberorum hominum ideo esse possunt, quia liberi sunt. Illi vero qui proprinm habent, et tamen in terra dominica resident, et propter hoc ad testimonium recipiantur, quia proprium habent. Capitul. Ludav. P. a. 829. Sect. III. c. 6. II. 5 i . 15. LX1II. De Ecclesiis emendandis volnmus, ut ita observetur, ut in Capitulari nostro continetur, quod ad Olonatn feoimus. E t si in uno loco plures Ecclesiae sint, quam necesse sit, destruantur. Quod si forte in alio loco Ecclesia sit constructa, quae tamen necessaria s i t , et nihil dotis liabuerit, volumns ut secundum iussionem Domini ac Genitoris nostri unus mansus cum X I I . bunuariis ej de terra arabili ibi detur, et mancipia duo a liberis hominibus, qui in eadem Ecclesia oificium audire debent, ut Sacerdotes ibi possint esse, et divinus cultus fieri. Quod si hoc Populus tacere noluerit, destruatur. Capitul. Lothar, I. Tit. IV. c. 3. 111. 1. 46. d) Un. Cod. et exinde affligunt minorem.

populum

e) Al. Codd. bunuriis rus ; bicharus.

;

buca-

L0THAR1I

I.

649

L X I V . De reclamatoribus f ) vel causidicis, qui nec indicio Scabinorum acquiescere, nec blaspliemare volunt, antiqua consuetado eis servetur, idest at in custodiara recludantar donee nnnm ex duobus faciant. E t si ad palatium pro hac re reclamaverint, et literas detulerint, non quidem eis credatur, nec tamen in carcere ponantnr, sed cam custodia , et cum ipsis Uteris pariter ad palatium nostrum revertantur, et g) ibi discutiantar sicat dignum est. Ibid, c. 5 . , Capital. II. a. 8o5. c. 8. II. 52. i5. L X V . De conspirationibus considerandum est, ut qnicumque facere praesumserint, et per sacramentam quamcunque conspirationem confirmaverint, tripliciratione iudicentur. Primo ut ubicumque aliquod malum per hoc perpetratum luerit, auctores facti interficiantur, adiutores vero eoram singuli alter ab altero flagellentar, et capillos suos yicissim et nares sibi invicem praecidant. Ubi vero nihil mali perpetratum est, similiter inter se flagellentur, et capillos suos vicissem detundant. Si vero per dexteram aliqua conspiratio firmata fuerit; si liberi sunt, aut iurent cum idoneis iuratoribus, hoc per malum non fecisse, aut si facere non potuerint, suam legem componant. Si vero servi f u e r i n t , flagellentar, ut de cetero in Regno nostro nulla huiusmodi cons,)¡ralio fíat, nec per sacramentum, nec sine sacramento. Ibid. c. 6. et io. I. 17. 11. FORM. Petre te appellat Martinus, qui est Advocatus de parte P u b l i c a , quod tu firmasti conspirationem per sacramentum et fuisti in capite , et est hoc malum factum per ipsam conspirationem. Petre t e appellat Martinus, qui est Advocatus de parte Publica, quod D o natus firmavit conspirationem per sacramentum, et fuit in capite. E t hoc est inde malum f a c t u m , et tu fuisti cum eo. Petre te appellat Martinus, qui est Advocatus de parte P u b l i c a , quod tu firmasti conspirationem per dexteram.

L X V ! . De oppressione pauperum liberorum hominum ut non fìant a potentioribus per aliquod malum ingenium contra iustitiam oppressi, ita ut coacti res eorum vendant, aut tradant. Ideo hoc ut supra de liberis liominibus h) diximus, ne forte parentes eorum contra iustitiam exheredad fiant; et ut Regale obsequium non minuatur, et ipse heres propter indigentiam mendici, vel latrones, seu malefactores efficiantur. E t ut non saepius fiant banniti i) ad placita, pisi sicut in alio Capitulo praecipimus, ita observetur. Ibid. c. 7. et c. 16. I I I . 12. 4. L X V 1 I . Decernimus, si quis aliter testes habere non f ) Herold. conclamatoribus, clamalonbus.

AI.

g) Un. Cod. relrahaniur, ut. li) Un. Cod. Ideo et de liberis

homìnìbus hoc etc. Alt. Ideo haec insuper, et hic de eie. i) Al. Codd. maiiMUi.

650

LEGES LANGOBARDICAE

potnerit, ut per Comitis iussionem testes, quos in suo testimonio necessarios quisque habuerlt, veritatem probatarns, in pablico c o n v e n t a k) inviti addacantar ; a t per ipsos rei yeritas c a m iuramento valeat inqniri. Q u o d si non per ipsos rei Veritas cognoscatur, et daabas partibus fuerit inqnisitio facta, idcirco quod n u l l a s eoram possit habere testes, antequam iurent, fiat inquisitio facta. Q a o d si ornnes ad a n a m partem dixerint testimonium, iurent verum dixisse. Q u o d si dissenserint, ut una pars testium unum dixerit test i m o n i u m , alia a l i u d : t u n c i n t e r r o g e n t u r , si audent per pugnam illorum testimonium approbare. Q u o d si nulla pars alteri concesserit, i u r e n t , et per pugnam illorum probetur testimonium. Q u o d si una pars se subtraxerit, tunc pars ilia quae ausa fuerit contendere, recipiatur ad testimonium. Ibid. c. 9. II. 51. 16. FORIII. Petre te appellai Martinus, quod tu tones sibi malo ordine terram in tali loco. Ipsa terra mea propria est. Q u i d tibi pertinet? Ego habeo possessam ipsam terram per XXX. annos. Potes probare tu am possessionem ? Non possum : sed quaero , quod Comes det mihi talcs homines, qui ipsi sciunt veritatem. Et cum testes dati fuerint a Comitc, tunc laudati producantur, ut superius diximus. Si vero adversarius interrogetur de -oppositione, et ipse dixerit : non possum, sed quaero a C o m i t e : sit similiter: et sit bellum inter utrumque, ut superius diximus, si pars parti dissenserit. Si vero omnes conscnscrint, «it, ut legitur in lege Si vero unus a quinque , vel duo a quatuor dissenserint, tunc testimonium q u i n q u e , vel quatuor recipiatur. Quod a quibusdam aliter sentitur; dicunt enim , ut parti labenti alii subrogentur.

L X V I I I . D e feminis, quae viros amittunt, placet nobis, ne se sicut hactenus , indiscrete velent /), sed ut XXX. dies post decessum viri sui e x p e c t e n t ; et post tricesimum diem per consilium Episcopi s u i , vel si Episcopus absens fuerit, c u m Consilio aliorum religiosorum Sacerdotum, suorumque p a r e n t u m , atque a m i c o r u m , id quod eligere d e b e n t , eligant. II. 6. 4* L X I X . Volumus, ut nullus Cancellarius pro ullo i u dicio aut scripto aliquid amplius accipere audeat , nisi dimidiam libram argenti de maioribus scriptis; de minoribus autem intra dimidiam l i b r a m , quantum res assimilari poss i t , et iudicibus rectum videtur. De orphanis autem, vel ceteris pauperibus, qui exsolvere hoc non possunt, in Providentia Comitis sit, ut nequaquam inde aliqnid accipiant. Notarii autem hoc iurare debent, quod nullum scriptum falsum faciant, nec in occulto, nec du uno Comitatu in alio, nisi per licentiam ipsius Comitis, in c a i u s Comitatu stare debet.

k) Al. Codd. veritatem prolaturt in publicum conventum.

i ) Un. Cod. indiscrete

ne sicut velentur.

hactenus

LOTH ARI I I.

651

S i vero nécessitas in itinere aliqaem compnlerit, ant infirmitaa gravis, secnndum Capitulare Genitoris nostri fiat. S i JVotarius aliter fecerit, illud quod fecerit, appareat inane II.40.6. et vacuum. Capitili. Lothar. I. Tit. I I I . c. 24. L X X . Plaçait nobis , ut Capitula quae excerpsimus de Capitulare bonae memoriae Avi nostri Caroli, ac Genitoris nostri Hludoici Imperatoris, ab omnibus sanctae Dei Ecclesiae, sen fidelibns nostris, in Regno Italiae consistent i b u s , pro lege teneantur et serventur. Et quicunque liornm Capitulornm contemtor extiterit, L X . solid, componat. Ibid. c. 26. III. 57. i. L X X I . Quicumque liber homo a Comité sno fnerit admonitus, aut Ministris eius, ad patriam defendendam, et ire neglexerit, et exercitus supervenerit ad istius Regni vastationem, yel ad contrarietatem fidelium nostrorum, capitali subiaceat sententiae. Similiter obseryandum est, si vocati fuerint andito inimicorum nostrorum adventu, et ita contigerit, ut hostes ( non ) supervenerint m), hii qui vocati f u e r i n t , et venire noluerint, unusquisque secundnm suam legem emendet ti). Ibid. c. 27. III. i3. 1. L X X I I . Iubemus, ut si cuiuscnmque o) servus liberam feminam sibi, ea consentente, in coniugio sociaverit, et infra anni spatium secundum legem ad vindictam traditi non fuerint, sicut lex tales personas olim nostro Fisco sociabdt, ita nostra liberalitate concedimus, ut in potestate et in servitio domini illius, cuius servus fuerit, ambo revertantur. Ibid. c. 28. II. 9. 4. L X X I I I . Concedimus et Gastaldiis nostris, Curtes nostras providentibus, ut si proprio eorum pretio res emerint, aut quolibet iusto contractu acquisierint, sicut lex il las res ad nostrani partem concedebat, ita nos eas illis concedimus, si in servitio nostro fideles inventi fuerint. Ibid. c. 5o. I I . 17. 2. L X X I V . Similiter concedere volumns cunctis liberis personis, ut nullus Index publicus, sive Ministri p u b l i c i , eos contra legem audeant pignorare, scilicet in bubus 5 quia audivimus multa damna, et afflictiones propter hoc Populum nostrum sustinuisse. Neque cogantur ad placita v e n i r e , praeter ter in anno, sicut in Capitulari continetur ; exceptis Scabinis et Caussatoribus, et testibns necessariis. Q u a e omnia auferre volumns, ut Populus noster pacifice sub nostro regimine vivere possit. Ibid. c. 29. II. 21. 3o.

m) Al. Codd. quod hostis non supervenerit. 11) Un. Cod. addit : td est ban-

»urn personal.

0) Un. Cod. Si cuiuscunque Langob ardì.

652

LEGES LàNGOBÀRDICAE

L X X V . Si quis alicjuem de aliquo negotio mallaverit, et ille, qui mallatas f u e n t , dixerit: Ideo ei respondere nolo quia servus alterius sit : Aut si testimonia produxerit , et similiter d i x e r i t , quod ea recipere non debeat, quia ali— qc.is eorum servus sit alterius; nominet dominum e ins. Et sic det wadiam de eius domino ad placitum adducendo. E t posito placito in quantum ire, ubi earn invenire crediderit, et reverti possit, Indices dicant p). Et si in placito constituto dominum non adduxerit, praebeat sacramentam, quod pro nulla ratione dilatandae iustitiae eius boc non dixerit ; nisi pro certo ita verum esse crediderit. Quod si iurare ausus non fuerit, quod pro occasione prolongandae iustitiae boc non dixisset, componat il 1 i bannum nostrum, et iustitiam plenissimam faciat. Si vero aliquem adduxerit, qui se dominum eius dicat esse, et ilium qui de servitio appellaverit, replicare ad servitiura non potuerit , tunc ille ille, qui dominum se eius dixerit esse, bannum nostrum ei componat; eo quod pro conculcanda iustitia tale ingenium facere ausus fuerit. Grimina vero si super eum pro dilatanda iustitia imponere voluerit, probare cogatur. Et si probare non potuerit, iustitiam faciat, et insuper bannum nostrum , pro tanta calliditate, componere cogatur. Jbid. c. 5 i . JI. 5o. i. FORM. Petre te appellat Martinus, quod tu occidisti Donatum suinn patrem. Non tibi respondeo, quia tu es servus de Pandulplio de Cremona. Da sibi vadimonium de ilio domino suo ad placitum adducendum in Kalend. Martii. Et posito placito imminente die die: Domne Comes? hoc dicit Petrus, quod est in tali die appellatus cum Martino, quod ipse habebat occisum snum patrem. Et ipse dixit, quod nolcbat ei respondere, quia erat servus de Pandulpho de Cremona, et dedit vadia de adducendum dominum ad placitum. Et ecce dominus. Si non potuerit adduccre, iuret, quod per occasionem prolongandae iustitiae non dixit. Petre te appellat Martinus, quod tu tenes sibi malo ordine terram in tali loco. Ipsain terram possessam habeo per XXX. annos. Potes probare? Sic possum. Da vaclia de probare. Non rccipiam ipsum tcstem, quia est servus de Donato de Mediolano. Et sic fiat, ut dixi. Si dixerit appellatoren^, vel testes esse periurum, vel raptorem : probet, aut emendet bannum.

LXXVI. Si quispiam forte aliquem mallaverit, et ille qui mallatus fuit, dixerit eum servum suum esse, vel alius in ipsa altercatione veniens eum ad servitium mallaverit, Tolumus ut in praesentialiter se wadient, ut ad primum, vel ad secundum, aut tertium placitum caussam ipsam delibere nt. Inter placitum et placitum sint dies XII. q). Tertio vero, quando Comes placitum habuerit, si infra unum Comitatnm est, sint dies XV. rj. Sin autem in alio, sint dies X X . , ne pro tali occasione iustitia eius prolongetur. Quod ri) Tin Cod. ut iud res dixerint. q) Al. Codd. dies XV.

r) Un. Cod. dies

XII.

LOTH ARI I

I.

653

si in his tribns placilis ille, qui qnaerit, v e n i r e n e g l e x e r i t ; e i c e p t o servitio Regis, et inevitabili n e c e s s i t a t e , et Comes placitum l i a b u e r i t , et ille quoque alius ad suam libertalem probandam paratus fuerit, t u n c C o m e s ipsam caussam fi ni at, Telati si ipse qui quaerit praesens fuisset, et ultra qui quaes i e r i t , f a c u n d i a m de ipsius servitio dicendi non b a b e a t , e t insuper b a n n u m nostrum c o m p o n a t i l l i , a c iustitiam plenit e r faciat. E t sunt a l i q u i , qui dum aliquos in servitio mallant, et ipsi de sua libertate probanda dant wadiam, eos m u t a n d o p e r placita l a c é r a n t s), tit v i x per snam p a u p e r t a t e m evadere possint; u n d e t e r t i u m C a p i t u l a m addere p l a ç a i t . Ibid. c. 5 2 . I I . 5o. 2 . FORM. Petre te appellai Martinus, quod tu fecisti siiti unam plagam in capite. Non tibi responcleo, quia tu es servus meus. Liber sum nascendo. Potes probare tuam libertatem ? Sic : possum. Da vadia de probare. Et tu da vadia de contra placito, si potes Et vadiate vos ut ad primum , Tel secundum , aut tertium placitum caussam deRniatis. Domne Comes: hoç dicit Petrus, quod in Kalend. Augusti appellavit Martinum , quod ipse fecit sibi unam plagam in capite. Et ipse dixit, -quod nolebat ei respondere, quia erat suus scrvus. Et ipse dixit, quod erat liber nascendo , et dedit vadia de probare suam libertatem, et ipse dedit vadiam de contra placito, et vadiaveiunt, quod ad primum, vel secundum, et tertium placitum caussam définirent. Et ipse fuit ad omnia tria placita , et ipse noluit venire. Modo est paratus in restra praesentia ad diffiniendum placitum , sicut dedit vadia. Petre te appellai Martinus, quod tu es suus servus, et malo ordine subtrahis te de suo servitio. Non tibi respondeo, quod ego appellavi te, quod tu habebas mihi factam unam plagam in capite, et tu dixisti , quod eram tuus servus. Et dedì vadia de probarc m cam libertatem , et tu dedisti vadia de contra, et vadiavinius ad primum, vel ad secundum, vel ad tertium placitum , ut caussam difRncreimis. Et ego fui ad omnia tria placita, et tu neque ad unum. Et Comes recepit meos testes. Non fuit, quod tu dicis inter me et te, aut Comes non habuit placitum. Tunc ille, qui appellatus est ad servitium, probet. Si dixerit ipse, qui appellavit: ego fui paratus ad unum placitum, aut fui infirmas, probet. Sed melius est, ut dicat quod non misit negligentiam. LXXVII. Si v e r o alium ad servitium aliquis mallaver i t , et ille qui mallatus f u e r i t , ad probandam libertatem wadiain dederit, iubemus , ut s u p r a , ut ad p r i m u m , vel ad s e c u n d u m , vel ad t e r t i u m p l a c i t u m , caussam deliberent, I n t e r placitum et placitum sint dies X I I . T e r t i a m v e r o , quando Comes placitum habuerit, si infra u n u m Comitatum est, sint dies X V , Sin autein in alio e s t , sint dies X X . E t si in his tribus placitis i p s e , qui q u a e r i t , v e n i r e c o n temserit, e x c e p t o quod superius anteposuimus, et Comes placitum h a b u e r i t , ille a u t e m alius c u m suis testibus paratus s) Un. Cod. qui dum alìos in serv, mail. , et ipsi de sua libert. prob. vadia dant, in tantum eos mutando placita lacerant.

654

LEGES LANGOBAHDICAE

f u e r i t , t a n e Gomes ipsoa testes recipìat, et canssam diffiniat, Telati si ipse qui quaerit praesens fuisset, et ultra ille qui quaesierit, tacitus de servitio illius permaneat.

Ibid. c. 33.

II. 5o. 3.

Petre te appellat Martinus, quod tu es servus suns, et malo ordine subtrahis te de suo servitio. Liber sum nascendo. Det vadia de probanda sua libcrtate, et dent vadia de fìnienda intentione ad primum, vel secundum , vel tertium placitum. Et si alterutra persona non venerit, finiatur, ut supra dictum est. Si vero appellatus probare suam libertatem non potuerit, tunc appellator approbet eum suum servum esse. Et si non potuerit probare, tunc appellatus iuret suam libextatem, et ita sit. Sed aliter secundum valentes. FORM.

L X X V I I I . Volumus, ut si quaelibet persona in finibus Regni nostri ignem in silva comminare t) ausa faerit, d i l i genter i n q u i r a t a r ; et si servus comprobatus fuerit hoc f e cisse , aut dominus eins ad flagellandum et caput t o n dendum tradat e u m , aut pro eo quicquid damni fecerit, emendare cogatur. Si vero libera quaelibet persona hoc fecisse probata fuerit, emendare cogatur, et insuper bannum nostrum componat; et si non habuerit unde componat, flagelletur. Quod si factum f u e r i t , per meliores illius loci inquiratur. Et si in qualibet persona faerit suspicio, si servus est, aut dominus eins, mittat earn ad iudicium, aut ipse pro eo sacramentum faciat : quod si libera persona faerit, proprio sacramento se idoneam reddat. I. 19. 27. FORM. Petre te appellat Martinus, quod tu •convivasti focum in unam suam sylvam, et habuit damnum C. solidorum per ipsum focum , aut Martinus tuus servus

LXX1X. Auditu comperimus, in finibus Tusciae talia scripta esse prolata, quae sunt absque mense, et die mensis, de quibus volumus, ut si deinceps prolata fuerint, n u l lum habeant vigorem. III. 38. 1. LXXX. De his personis , quae saas res ideo ad alienam personam uj delegant, ut ad placitam venire non coimpellantar, ut mala quae facta habent, non emendent. Quod si apparuerit ideo delegasse, ne insti tiam facerent, vol am us ut ipsae res in bannam mittantur, quo usque i l l e , qai e as habet, auctorem in placitum a d d u c a t , et sic de malefactore v) iustitiam faciat. III. 9. 6. LXXXI. Qui sponsam alienam rapuerit, ilia non consentiente, licet cum ea concubuerit, reddatur ei, cuius spossa est, et ducat earn, si vel it; quia vim passa potius, quaim violata esse videtur. Quod si earn ducere noluerit, aliaim accipiat sibi feminam. Tamen si ipsa nabere voluerit, eixt) Al. Cod. convivare ; coniurare. u) Un. Cod. in alteram partem.

v) Un. Cod. illi, quieas habemt, auctorem ad placitum adciucant, et isdem malefactor e:tc.

655

LOTHARII I.

cepto raptore, alteri cui voluerit, legitime copuletur, raptor vero adulterii criminis reus teneatur. Quod si ipsa consenserit, similiter ut raptor, a nuptiis alterius prohibeatur, et is qui earn accepturus erat, aliam qualem voluerit, accipiat. Capitul. IV. a. 819. c. 9. {Tom. II. pag. 867.). I. 3o. 14. LXXXII. De liberis hominibus, qui super alterius terram resident, et usque nunc a Ministris Reipublicae contra legem ad placita trahebantur, et ideo pignorabantur, constituimus, et secundum legem patroni eorum eos ad placitum adducant. Et si quis eos contra hanc nos tram auctoritatem , et eorum legem pignorare aut distringere praesumserit, patrono eorum omnia cum lege emendet, et insuper pro praesumtione bannum nostrum componat. Capitul. Ludov. II. Tit. II. c. 3. J I. 44. 4 LXXXIIf. Ut omnes Episcopi, Abbates, et Comités, excepta infirmitate, Tel nostra iussione, nullam habeant excusationem ; quoniam ad placita Missorum nostrorum veniant, aut tales Vicarios suos miltant, ut in omnibus caussis pro illis rationem reddere possint II. 45. 2. LXXXIV. Si quis Episcopus, aut propinquitatis affecta , ant muneris ambitione, aut caussa amicitiae, Xenodochia, ant Monasteria, yel baptismales Ecclesias, suae E c clesiae pertinentes, cuilibet per emphyteoseos contractus dederit, et se suosque successores poena multandos conscripserit, potestatem talia mutandi Rectoribns Ecclesiarum, absque poenae conscriptae solutione concedimus. III. 10. 4« LXXXV. Statutum est, ut si quis liber homo w j per consensum Episcopi, Ecclesiam in sua construxerit proprietate, fontesque ab Episcopo in ea fuerint consecrati, ideo non perdat suam propnetatem : sed si Episcopus volnerit, oflìcium sacri baptismatis in suam Ecclesiam transferat. Ipsa vero Ecclesia a qua transfertur, in constructors man eat iure. III. ï. 47. LXXXYI. Si adulter cum adultera comprehensus fuerit, et secundum Edictum Legis Langobardorum marito adulterae ambo ad vindictam traditi fuerint; si eos quispiam emerit, eosque coniunctos in eodem scelere habere repertus fuerit x ) , ipsos Fiscus acquirat. I. 52. 8. LXXXV1I. Si quis liber homo uxorem habens liberam, propter aliquod crimen aut debitum vel aliquibus caussis in servitio alterius se subdiderit , et eadem coniux cum ipso manere Toloerit, eorum procreatio, quae de w) Un. Cod. quislibet x) Un. Cod. convietus

homo. iti eodem

scelere rit.

habere

repertum

fue-

656

LEGES

LANGOBARDICAE

tali contagio nata faerit, libertatis statum non amittat. Si • e r o ea defuncta, secunda uxor etiam libera, tali se sciens iunxerit coniugio, liberi eoram servitati sabdentar. Capitili. Lothar. I. Tit. IV. c. i5. II. 35. 4. L X X X V I I I . Statuimus ut si f e m i n a , quae vestem Labet mutatam, moecha deprehensa f u e r i t , non tradatur gynaeceo, sicut usque modo : ne forte quae prias cum uno, postmodum cum pluribus locam habeat moechandi : sed eius possessio Fisco r e d i g a t u r , et Episcopi ipsa subiaceat iudicio. II. 37. 6. LXXXIX. De homicida, unde lex pro simplicitate probationem trium testium quaerit, si testes habere non poter i t , concedimus, ut cum X I I . iuratoribus iuret, et ab eadem simplicitate sit absolutus, proprium tarnen non amittat. 9- 5 7XC. Sancìtum est, ut nullus deinceps quamlibet examinationem crucis y ) facere praesumat, ne Christi Passio, quae glorificata est, cuiuslibet temeritate contemtui habeatur. Capitul. Ludov. P. a. 816. c. 27. II. 55. 52. XC1. Ut terminum habeat unaquaeque Ecclesia, de quibus villis decimam accipiat. Capitul. Lib. I. c. i4gI1L 3 - 9" X C l I . Nulli liceat excepta caussa fornicationis, adhibitam sibi uxorem r e l i n q u e r e , et deinde aliarn copulare, alioquin transgressori priori convenit sociare coniugio. Sin autem vir et uxor devertere pro sola Religiosa inter se consenserint vita z), nullatenus sine conscientia Episcopi fìat, ut ab eo singulariter praeviso constitnantur in loco. Nam uxore n o l e n t e , aut altero eorum , etiam pro tali re matrimonium non solvatar. II. i3. 6. X C I I I . Nulli liceat in uno tempore duas habere uxor e ? vel uxorem et concubinam: quia cum domui non sit lucrum, animae suae fìat detrimentum. Nam sicut Christus castam observât Ecclesiam, ita vir castum debet custodire coniugium. II. i5. 7. XCIV. D.'j. V i l i , De his coniunctionibus , quae secundum Canones Ecclesiae aut Edictum p ) copulatae esse non possunt, placuit nobis, ut ab inyicem separentur : et qui de nostris ìudicibus neglexerit caussam istam ad iudicandum aut distringendam, pomponat widrigilt suum. II. 8. ia.

GUIDONIS

G U I D O Imperat

ista

AUGUSTI

LEGES.

I M P E R A T O bonis regali» sermo

R.

Guidonis.

I . Placuit etiam nobis statuere summopere, ut Episcopi et Comités unici sint in suis Parochiis, et in Comitatibus., pro pace et salvatione in omnibus hominibus honoribus in suis habitantibus q ) , ita ut nullum praedonem , raptorem , Tel incestum in suis sedibus Tel conccssis h o norìbus permittant morari. E t si intellexerint, ex aliqua parte per eorum terminos velie aut debere transire extep) AI, editt. et edictum. q) Herold, salvatione in omnibus honovibus suis homini-

bus halitantibus. salv in konoribus tanlibus.

AI. editt. suis habi-

662

LEGES

LANG0BAKD1CAE

ros r ) ad ìstius R e g n i vastationem t ) , o b v l a m eis musos commonitorios d i r i g a n t , ut in pace et sine p r a e d a p e r e o r a m transe&nt t e r r a m . V e n d e r e a u t e m e i s , q u a e necessar i a s u n t f a c i a n t , n o n p l u s C a r u m , sed s e c u n d u m usum et consaetudinem terrae. Si yero noluerint acquiescere, sed praedas et rapinas e x e r c u e r i n t , q u i c q u i d a i i t e r rapuer i n t t), l e g a l i t e r c a m b a n n o nostro ab E p i s c o p o et Comite einsdem l o c i e m e n d a r e u ) c o g a n t u r . Q u o d si ea ;exequi n o l u e r i n t , statim ab E p i s c o p i loci e x c o m m u n i c e n t u r . P o s t ea vero si c o n t i g e r i t , ut C o m e s l o c i P o p u l u s q a e t e r r a e super ipsos praedones v e n e r i n t , et eos i m p e d i e r i n t e t i u e r i n t mortui, n e q u e faida inde crescat, n e q u e compositio a l i q u a v) requiE t si C o m e s e i u s r a t u r , p r o his q u i ibidem o c c u b u e r i n t . d e m l o c i h o c i m p l e r e n e g l e x e r i t , proprio h ò n o r e p r i r e t u r . E t si o p o r t a e r i t , e t n e c e s s e f u e r i t , in ipso a u s i l i o y i c i n u m s u u m C o m i t e m a d v o c e t ; et si i l l e w ) se s u b t r a x e r i t , simil i t e r proprio p r i v e t u r h o n o r e , et i n s u p e r X X X . libras argenti Corniti c o m p o n a t . I I . 5 3 . 2. I I . Q u i c u m q u e i g i t a r e x L a i c a l i o r d i n e , tam l i b e r i q u a m s e r r i h o m i n e s in Comitatu m a n e n t e s a p r o p r i o Comite, Tel a P u b l i c a p a r t e , idest ab h i s , q u i R e m p u b l i c a m a g u n t , admoniti f u e r i n t , si se s u b t r a x e r i n t ab adintorio sui p r o p r i i C o m i t i s , e t e u m non a d i u v a v e r i n t i n t r a ipsum C o m i t a t u m , c o n t r a praedones r e n i e n t e s in suo C o m i t a t u x ) , t e r tiana partem l i b e r i e x suis m o b i l i b u s c o m p o n a n t . S e r v i antera L X . ictus a propri is dominis a c c i p i a n t , si y) p r o b a t u m f a e r i t , q u o d eis faisset d e n a n t i a t u m . I H . i 3 . 2. FORM. Petre te appellai Martinus, quod tu occidisti suum patrem. Non occidi, quod legem emendare debeam. Petre te appellat Maitinus, qui est Advocatus de parte Publica, quod tu intelle&isti,quod extranei homines debeant transire ad vastationem istius Regni, et habuisti negligentiam de tramittere cum tuo Episcopo obviam eis Missos commonitorios, ut pacifice transircnt per vestram terram. Petre Comes te appellat Martinus Comes, quod ipse invitavit te, quod tu adiuvisses eum de extraneis, qui yeniebant vastare suum Comitatum, et tu te «ubtraxisti. Petre te appellat Martinus qui est Advocatus de parte Publica, quod tu fuisti ammonitus a tuo Comite, quod tu adiuvares eum infra Comitatum contra supervenientes praedones, et te subtraxisti. I I I . Nemo C o m e s , n e q u e loco eius positus z ) , n e q u e S c u l d a s i u s ab A r i m a n n i s suis aliquid p e r vim e x i g a t , p r a e t e r q u o d constitutum legibus est. S e d n e q u e p e r suam f o r r) Herold, extráñeos. s) Un. Cod. exteros istias regni vastatores. t) Un. Cod. alteri rapuerint. Herold, alter rapuerit. u) Herold, daré. V) Un. Cod. aliquando.

w) Un. Cod. nec.fuer. , ut in ipso auxilio vic. suum comit. advocet, et ille. x) Un. Cod. supervenientet in suum Comitatum. y) Al. Codd. si tamen. z) Al. Codd. loco positus.

GUID0N1S

tiam in mansione Arimanni se n e a t , aut aliquam yiolentiam personis publicis a l i q a i s hoc prio s i r e ministerio priretur, q a o d fecit. III. 12. 5.

60S

applicet a), ant placitum t e » faciat. S i vero de praedictis irritum f e c e r i t , honore proet secondum legem einendet,

FORM. Petre Comes te appellai Martin us tuus Erimannus, quod tu albergasti per virtutem in casam suara, et tulisti per virtutem sibi unum porcura, qui valebat solidos X. De torto nie appellas. Da sibi vadimonium, ut si te recordatus fueris, ut emendes ; sin, ut te exdicas. Cuius placiti Sacramenta sunt appellatoris. De hoc, unde t e appellavi, me sciente de torto te non appellavi. Si Deus. Appellati: De hoc, unde tu me appellasti, de torto me appellasti, si Deus etc. Poena est appellatori] quidem decima pars litis a l i q u a n d o , et appellati vieti: semper honore aut ministerio privetur, ut bannum persolvat, et secundum legem appellatoris emendet malum.

I V . S i igitur ex praecepto I m p e r i a l i , Comes loci a d defensionem patriae suos Arimannos hostiliter praeparare bj m o n a e r i t , ant p e r s e , aut per Missos s n o s , si aliquis eornm r e m a n s e r i t , exceptis h i s , qnos Epiacopus elegerit in sna necessitate, a a t Comes dimittere v o l u e r i t , nisi aliquihus s u m n i s , aut ceteris impedimentis, qoae legibus contin e n t a r , detentus f u e r i t , widrigild "suum componat. E t hoc nullus C o m i t u m , aut Poblicus , potestatem habeat c) e x i g e n d i , nisi cum Misso Palatii Imperatoris. I I I . i3. 3. FORM. Petre te appellat Martinus, qui est Advocatus de parte P u b l i c a , quod Comes tuus per praeceptum Imperiale ammonuerit te, quod hostilitc; pergeres ad defensionem patriae , et ad casam remansisti. Non placet Deo. Tunc appellatus det vadium, ut si se recordatus fuerit emendet. Sin autem, quod se exdicat. Cuius placiti sacramenta sunt i t a : ut Advocatus non iuret, sed tantum appell a t u s : Comes iieus per praeceptum Imperiale non ammonuit m e , nec per s e , nec per suos Missos, ut hostiliter pergerem ad defensionem patriae. Si Deus etc. Aut, ego ad casam non remansi, ti Deus etc. Poena quidem e s t , ut widrigild suum tribuat.

V. D e Chartis vero interdicimus, ut nemini liceat alienas res praesumtive i n v a d e r e , occasione chartulae ab eo f a c t a e , q u i investituram legitimam non habens dinoscitur invasisse. S e d si quis acquisitor e x t i t e r i t , non antea invadere alienas res E c c l e s i a e , vel cuiuspiam liberi hominis p r a e s u m a t , antequam auctor chartulae legali et indiciali diffinitione eas vindicet: et tunc demum cui vult liberanti habeat tradendi facultatem. E t si quis ipsas res sine lege invaserit, non solum ipsas res amittat, sed insuper b a n n u m nostrum componat. I. 27. 12.

FOBM. Petre te appellat Martinus, quod tu tenes sibi malo ordine terram in tali loco. Ipsa terra mea propria est. Q u i d tibi per 2 d) Et ista lex apud Heroldum tribuitur Ottoni 1. e) Murat. JRomae Sindonico. f ) Herold. esse adiicimus. g) Al. Codd. quod christianorum est. K) Al. Codd. addunt : Haec sunt festivitates praecipuae in anno , quae per omnia venerari debent. Natalia Dni, S. Stephani , S. Iohannit Evangelistae , Innocentium,

Octavae Domini, Octavae Epiphaniae, Purißcationis S. Mariae, Paschae dierum octo, Lelaniae maioris, Ascensionis Domini, Pentecostes, S. Johannis Baptistae, Octavae Apostolorum maxime tarnen SS. Petri et Pauli, Dedtcationis S. Archangeli Michaelis, S. Martini, Assumtionit S. Mariae.

LEGES LANG0BARD1CA.E HENRICI

HENRICH

I. A U G U S T I

H E N R I C U S

I.

675

LEGES.

I.

Henricus Dei gratiae miseratione i) Romanornm I m p e rator Augustus. Omnibus nostris fidelibus praesentibus p t i a m et faturis notum fieri volumus , quod semper Reipublicae providentes, quae digna sunt, probabilium personarum nostri imperii fidelium acceptione disponimus. C u m tempore A u t u m n i in parte Erisantiae nostri regni pro utilitate multimoda moraremur in civitate Argentina, quae vulgari nomine Transburg vocatur, multorum prolatum est ad nos A ) , quod plurimi tunc e r a n t , qui sub occasione bis pcriculis laborant, unde etiam digna provisione omnibus succnrrentes, attestatione laudis quamplurium nobis adstantium fidelium Archiepiscoporum , Mediolanénsis videlicet, et R a v e n nensis I), Episcoporum quoque Transburgensis , Piacentini, C u m a n i , Vercellensis, Parmensis, Aquensis, Lunensis, V u l terensis, Marchionum quoque et Comitum Italiensium , nobilium vero multorum, Vasallorum ni), Sapientum, et l u d i c u m inter multa, quae Reipublicae congruebant, tria capitula inseruimus ; quae ut ab omnibus nostri Imperii observ e n t u r , stabilique observatione t e n e a n t u r , amodo et deinceps statuirmi«, iubemus et firmiter praecipimus. Haec sunt, quae inviolabiliter observari iubemus. Regis Heinrici laetantur lege mariti. I. Quicumque e x quacumque natione legitimam nxo* rem a c c e p e r i t , si earn mori contigerit sine filiis arnborum eorum, v i r uxori suae succedat, et omnia bona eius p e r cipiat. I I . 14. 29. II. Quicumque propter cupiditatem rerum, patrem aut matrem, aut fratres, aut sorores, vel nepotem, aut aliqaetn suum propinquum per se aut per alium interfecerit, hereditas interfecti ad alios suos legítimos heredes perveniat : i) Un. Cod. gratia divinae miserationis. k) Un. Cod. disponimus. Cum enim pro ercellentia nostri regni et pro utilitate multimoda demoraremur in civita-

te Argentina , quae vulgari nomine Straburge vocatur, multorum perlatum est ad nos relatione etc. I) Un. Cod. Treverensis. m) Un. Cod. f^avassorum.

LEGES

676

LANGOBARDICAE

h e r e d i t a s v e r o i n t e r f e c t o r i s in fiscnm r e d i g a t n r , ipse v e r o ordinante Episcopo publicae poenitentiae subdatur. Quod si ille, c u i c r i m e n immittitur, n e g a r e v o l n e r i t , p e r se pugn a m f a c i a t , n e c l i c e a t c a m p i o n e m p r o se d a r e , nisi d e c r e pita aetas aut i u v e n i l i s , aut infirmitas p u g n a r e p r o h i b u e r i t . n) I. ro. 4 . FORM Petre te appellat Martinus, qui est Advocatus de parte publica, quod tu occidisti Marquardum tuum patrem per cupiditatem, aut interfici fecisti. Non placet Deo. Vis ei adardire ? Volo. Vadiate pugnam. Quae vadinionia debent esse cum fideiussoribus tacita poena. Cuius placiti Sacramenta ita esse debent. Advocatus iuret : De hoc unde te appellavi, me sciente de torto te non appellavi. Appellatus ita: De hoc unde tu me appellasti, de torto me appellasti. Et haec responsio debet esse tantum, dum Advocatus adardiat ei bellum. Si vero Advocatus non vult ei adardire, tunc Appellatus iureiurando secundum suam legem se defendat, ita ut Advocatus antea non iuret. Et hoc per usum. Et hoc debet esse in omnibus appcllationibus. Ibi utraque esse possunt. Si vero tantum sacramenta esse debent, tunc Appellatus iuret secundum suam legem absque sacramento advocati. Petre te appellai Martinus, qiiod occidisti Marculphum suum patrem et tuum per cupiditatem, aut interfici fecisti. De torto me appellasti. Vis ei adardire ? Volo. Et tu vis te defendere ? Volo. Vadiate pugnam. Si vero appellator is noluerit adardire, tunc iuret, ut supra dictum est. Et appellatus similiter, lit «upra. Sacramentales vero iurent. H o c , quod appellatus iuravit, verum iuravit. Si Deus. Poena vero imminet utrisque talis. Advocato vieto, ut manum perdat, aut redimat, et propinquo similiter. Appellato, ut non habeat liereditatem interfecti ; suam quidem perdat, bannum solvat, manum amittat, aut redimat, idest, ut widrigild tribuat, et ordinante Episcopo publicae poenitentiae subdetur. Si vero lis per sacramenta ab utrisque finiatur, nulla poena eis imminent. Si vero Advocatus, vel parens, iuraverint, et reus se purificare ausus non fuerit, tunc supradictam poenam substineat praeter widrigild. JII. Q u i v e r o i n f r a t r e u g a m post d a t u m o j o s c u l u m pacis, a l i q u e m h o m i n e m i n t e r f e c e r i t , et n e g a r e v o l u e r i t , p u g nam p r o se p) faciat, n e c c a m p i o n e m p r o se d a r e d e b e t q), nisi sicut d i c t u m est supra. Si v e r o c o n v i c t u s f u e r i t , m a n u m , q u a e h o m i c i d i u m fecit, amittat. r ) . I. 9. 5 8 . FORM. Petre te appellat Martinus, quod tu occidisti Donatum suum patrem infra trewam, vel infra datum osculum pacis. De torto me appellasti. Vis ei adardire? Volo. Et tu vis te defendere? Volo. Vadiate pugnam. Cuius placiti sacramenta ita sunt. Appellator iuret . De h o c , unde te appellavi, quod tu occidisti patrem meum Donatum infra trewam, vel infra datum osculum pacis, me sciente de torto te non appellavi : Si Deus. Appellatus ita : De h o c , unde tu me appellasti , quod ego occidissem patrem tuum infra trewam, de

0) Al.

Codd. trevam vel

p) Al. Codd. per

datum.

se.

q) Un. Cod. nec liceat

ei

cam-

phionem pro se dare. Alt. nec campionem pro se iabit. r) Herold, istam legem tribuit Henrico II.

CONRADI

I.

677

torto m e a p p e l l a s t i . S i D e u s . S i vero a p p e l l a t o r n o l u e n t a d a r d i r e , t u n c lis f i n i a t u r per s a c r a m e n t a , ut s u p e n u s d i x i m u s . Poena vero u t r i s q u e i m m i n e t . A p p e l l a t o r i vero, si victus f u e r i t , ut m a n u m p e r dat, aut redimat A p p e l l a t o , ut b a n n u m s o l v a t , m a n u m p e r d a t , et homicidiam secundum legem emendet.

G O N R A D I

I.

A U G U S T I

L E X .

H a e c L e x C o n r a d i c i r c u m d a t a m i l i t e vadit.

In nomine Sanctae et individuae Trinitatis. Conradus Dei gratia R o m a n o r a m Impera tor Augustas salutem omnibus. S a n c t a e Dei ecclesiae fi del i b u s , nostrisqae tam praes e n t i b u s , q u a m f a t a r i s , notum esse v o l u m ü s , quod ad reconciliandos ánimos S e n i o r u m et Militum, ut invicem semper inveniantur concordes, et ut fideliter et perseveranter nobis et suis senioribus serviant devote, praecipimus, et firmiter s t a t u i m u s , ut nullus Miles E p i s c o p o r u m , Abbatum , Abbatissarum, Marchionum vel Comitum, vel o m n i u m , qui beneficium de nostris publicis bonis , aut de ecclesiarum praediis nunc t e n e n t , ant tenuerint, aut hactenus iniuste perdiderint, tam de nostris maioribas Valvassoribus s), q u a m eorum militibus , sine certa et convicta culpa suum b e n e ficium perdat, nisi secundum consuetudinem Antecessorum n o s t r o r u m , et indicium Parium suorum. E t si contentio emerserit inter eniorem et Militem, quamvis Pares adiudicaverint, ilium s u o beneficio carere d e b e r e , et ille dixerit, hoc iniuste vel odio factum esse, ipse suum beneficium teneat, donee S e n i o r et ille, quem c u l p a t , cum Paribus ad nostram praesentiam veniant, et ibi caussa iuste determinetur t). Si autem Pares eius culpati in iudicio Seniorum u) defecerint, ille qui culpatur, suum beneficium teneat, donee ipse c u m suo Seniore et Paribus ad nostram praesentiam veniat. Senior vero et miles eius v), qui c u l p a t u r , qui ad nos venire debuerint w ) , sex. hebdómadas ante , a ) Un. Cod. Vauassoribus. t ) U n . C o d . cum paribus suis veniant ante nostram praesentiam et ibi causa iuste termine tur.

u)

Un. C o d

v)

U n . C o d . aut

w) U n . C o d .

senioribus. miles

decrcverit.

eius.

678

LEGES

LANGOBARDICAE

qaam iter incipiat, ei cam qao litigaverit, innotescant. Hoc antem de maioribus Valvassoribas observetur. De minoribus vero in Regno nostro, ant ante Seniores, aut ante Missum nostram eoram caassa finiatar. Praecipimus etiaui, ut cum aiiquis eins miles x), sive de maioribas, sive de minoribus, de hoc secalo migraverit, filios eius beneficiarti tenere. Si vero filios non habaerit, et aviaticum yj ex masculo fìlio reliqaerit, pari modo beneficium habeat, servato usu maiorum Val vassorum, in dandis equis et armis suis Senioribas. Si vero forte aviaticum z) ex filio non reliqaerit, sed fratrem legitimam ex parte patris reliqaerit, et Seniorem oiFensum habuerit, et sibi vali satisfacere et miles eins esse a), beneficiam, qaod patris sai fait, habeat. Insuper et omnibus modis prohibemus, at nallus senior de beneficio suor uni militam cambium, aut precariam, aut libellam sine eorum assensu facere praesumat : illa vero qaae tenent proprietario iure, aut per praeceptum saum , sive b) per rectam libellum, sive per precariam, nemo eos iniuste devestire andeat. Fodrum c) vero de castellisi quod nostri Antecessores habuerunt, habere volamus : illad vero qaod non liabuerunt, nullo modo exigimus. Si quis autem ha ne iussionem nostram infregerit, a uri optimi libras C. componat, medium Camerae nostrae, et medium cai damnum illatum fuerit. At si quis aurum non habuerit, nostra sententia feriatur, ut nobis placnerit. I I I . 8. 4-

HENRICI

II.

AUGUSTI

H E N R I C U S

LEGES.

S E C U N D U S .

Ne Clerici iurent, Lex praecipit ista secuudi Henrici lìegis: Huic regi Clerus dicto paret.

I. Henriens divina pietate secundus Romanoram Imperator Augustus. Quoniam in legibas d ) caatam est, at a:) Un. Cod. cum aiiquis miles, y) Herold, habiaticum. Al. Cod, Abiaticos — habeant. z) Un. Cod. nepotes. a) Un. Cod. effici.

b) Un. Cod. praecepta sive. Herold. praeceptum, sive etc. c) editt. frodum. a) Un. Cod. Omnibus in legibus.

HENRI CI

II.

679

nemo clericornm iarare praesumat ; alibi vero reperitur scriptum, a t omnes principales personae in primo litis exordio subeant iusiurandam calamniae : nonnullis legis peritis res yenit in dubium, utrum clerici iusiurandum praestare debeant, ant aliae personae hoc officiarti liceat delegare. Qaia enim illins constitntionis edictum, ubi Clerici inrare prohibentnr, a Marco Angusto e) constitutum est ; propterea quia de Constantinopolitanis clericis promn'^atum faisse v i detur, idcirco ad alios clericos pertinere uon creditur. L t ergo haec dubietas omnibus penitus a u f e r a t u r , illam Divi Marci f ) constitutionem ita interpretari debere decernimus, ut ad omnium ecclesiarum clericos generaliter pertinere iudicetur. Nam cum divus lustinianus iure decreverit, ut Canones Patrum vim Legum habere oporteat, et in nonnullis Patrum Canonibus reperitur, ut Clerici iurare non audeant g ) , dignum est, ut totus clericalis ordo h) a praestando iureiurando immunis esse procnl dubio censeatur. Quapropter nos, utriusque videlicet divinae et humanae legis intentione sex-vata, decernimus et imperiali auctoritate inretractabiliter diftinimus, ut nec Episcopi, nec Presbiteri, nec cuiuscunque ordinis clericus, non Abbas, non aliquis Monachus, vel Sanctimonialis, in quacunque controversia , sive criminali, sive c i v i l i , iusiurandum qualibet ratione compellatur subir e : sed Advocatis suis piopriis idoneis hoc officium debeant delegare. II. 47 • n . II. Henricus divina pietate secundus Romanorum Imp. August, i ) . Decet Imperialem solertiam Reipublicae curam ita a g e r e , ut sic solicitetur erga praesentia, quatenus ea quoque diligenter provideat, quae posteris sint utilia atque profutura. Id autem tunc satis competenter a g i t u r , cum bonis virtutis praemium, irnpiis autem digna uitio, sibi ad vindictam, aliis ad exemplum recompensatur. Sed quoniam omnia, quae mnndus liabet, humanum genus cxcellit, de eius salute tanto praecipue curandum e s t , quanto manifestins constat, quod omnipotens quoque Deus pro redemtione eius Unigenitum suum filium ab aeterna sede divinitatis suae in terram misit. Quapropter quoniam plerosque, proh dolor! venefìcio ac diverso genere furtivae mortis perire audivimus, super hoc dum in Regni universali k ) conventu Longobardorum sederemus , hai asmodi e) Al. Codd. a Theodosio Augusto Tauro Praejecto Praetorio. f ) Al. Codd. Theodosii. g) Al. Codd. et in nullis Patrum canon, reper., ut clerici turare audeant.

h) Herold, cathohcus ordo. i ) Al. Codd. Augustus, omnibus longobardi*. A) Al. Codd. dum Turegi in uni~ versali,

680

LEGES

LANGOBARDICAE

legem Episcoporum, Marchion am , Comitam , alioramqae multorum nostrorum fidelium consensu, et aactoritate nostra adprobatam sancimus. Quicumque veneficio, sen. quolibet modo furtivae mortis aliquern I ) peremerit, aut inde consentiens fuerit, mortis sententiam incurrat, omniumque suarum rerum mokilium et immobilium facultatem arnittat : ita tarnen, ut pretinm X. librarum auri pro legitimo widrigild propinquis parentibus peremti primum inde detur m): reliqua rursus medietas eins n) propinquis veniat, altera antera medietas ad Fiscum accedat. Si quis vero praedicti criminis aut de facto, aut de consensu accusatas negare voluerit, aut per duellum, si liber est, si vero servus, per iudicium ferventis aquae defendat se, aut in similem sentcnliim incurrat. Ad hoc autem volumus, nostraque Imperiali auctoritate sanciinus, ut quicumque hominibus praedicti reatus noxiis refugium, aut subsidium aliquod praebuerit, omnis possessio eius in publicum perveniat: ipse vero nostram omniumque nostrorum indignationem incurrat o). I. 9. 5g. III. Henricus divina pietate secundas Romanorum Imperator Augustus omnibus hominibus. Quoniam nobis divinae pietatis providentia imperialis officii curam commissam credimus, nos quoque erga ea, quae ad Christianas religiones pertinent, et ad cultum iustitiae iugiter solicitari debemus. Quapropter cum in Regni yo) universali conventu nostrorum fidelium principum Italicorum sederemus, orta quaestione de illicitis coniugiis, Consilio nostrorum Principum, Arcliiepiscoporum, Episcoporum, Marchionum, Comitum, ac iudicio Iudicum, seu consensu omnium iudicantium liuiusmodi sententiam diffinivimus, omnia scilicet, quae sancti Cánones, et sacrae leges nostrorum praedecessorum inde statuerunt, summa^auctoritate confirmamus, et insuper nostro Imperiali iure addimus , ut quicunque seu in legitima aetate, sive infra legitimam aetatem nxorem duxerit, vel desponsaverit, si morte praeventus fuerit, nulli propinquorum suorum liceat viduam , vel desponsatam illius uxoreni ducere, Quod si quis hoc fecerit, tam mulier, quam vir, ex hac lege exhereditati sint, omniumque bonorum eorum amittant facultatem, et medietas propinquis parentibus legitimis hereditario iure, et altera q) medietas ad fiscum deve-

l) Herold, modo furtive ahquem. m) Al. editt. peremtií praemium detur. ri) Al. Codd. eisdcm propinquis.

0) Un. Cod. addit : nisi se difenderti , ut diximus. p) Al. Codd. cum Turegi ira etc. (/) Herold, prop, parentibus et altera.

LOTHARII

681

II.

niat : et quicumque ex huiusmodi contagio natns fuerit, ipse quoque sicut parentes sui, ex hac lege exheredatus sit. II. 8. 14. Eiiitio Heroldi duo, quae sequuntur, eapitula addit.

De spreta Maiestate. VI. Henrichus divina pietate II. Romanorum Imperator , Augustus. Omnem decoris ac solertiae Imperialis ac praesentiae contemptorem, capitali damnare sententia convenit r}. II. 54. 3. Quando liceat alterius clericum accipere vel non. VII. Ut nulli Episcopo liceat, alterius clericum recipere, aut ordinare in aliquo grada sine dimissoria Episcopi sui de cuius parrochia est.

LOTHARII

II.

L O T H A R I U S

AUGUSTI

II.

L E X s).

I M P E R A T O R .

Divina favente dementia Imperator Hlotharius Romanorum, pius, felix, inclytus, triumphator semper Augustus cum universo populo. Imperialis benevolentiae proprium iudicamus, commoda subiectorum investigare, et eorum diligenti cura mederi calamitatibus, simul publicum bonum et statum ac dignitatem Imperii omnibus privatis commodis praeponere. Quocirca omnium fidelium nostrorum, tarn futurorum, quam praesentium noverit universitas, qualiter dum apud Roncalias secundum Imperatorum antiquorum consuetudinem, pro iustitia ac pace Regni componenda Consederemus, omnia, quae ad honorem Imperii Romani spectare videntur, solicite indagantes, perniciosissimaai pesr) Un. Cod. Augustus omnibus. Decet imperialem solertiam contemtorem suae praesentiae capitali damnare sententia.

s) Ista lex tarn apud Heroldum quam in pluribus Codicibus desideratili-. Earn quoque habes II. F. 5a.

Ö82

LEGES LANGOBARDICA.E L0THAR1I II.

tem, et Reipnblicae non mediocre detrimentum inferentem, resecare proposuimas. Permultas enim interpellationes factas ad nos didicimus, milites beneficia sua passim distraher e , ac ita omnibus exhaustis suorum Senioram servitia subterfngere : per quod vires Imperii maxime attenautas esse cognovimus , dum proceres nostri milites suos omnibus beneficiis suis exutos ad felicem nostri nominis expeditionem minime transducere valeant. Hortatu itaque et Consilio Archiepiscoporum , Ducum , Marchionum, Comitam Palatinorom, ceterorumque Nobilium simul et I u dicata , hac edictali lege in omne aevum Deo propitio vali tura decernimus, nemini licere beneficia, quae a suis Senioribus h a b e t , absque ipsoram permissione distrahere, vel aliqaod commercium adversus tenorem nostrae constitutionis excogitare, per quod Imperii , vel Dominorcm minuatur utilitas. Si quis vero contra saluberrima nostrae legis praecepta ad huiusmodi illicitum commercium accesserit, r e i aliquid in fraudem legis machinari tentaverit, pretio ac beneficio se cariturum agnoscat. Notariam v e r o , qui super hoc tali contractu l i b e l l u m , vel aliud instrumentum conscripserit, post amissionem officii, infamiae periculum sustinere sancimns. Datum V I . die mensis Novembris indict. X V . Anno M C X X X V f . I I I . 9. 9.

A P P E N D I X VARIORUM

MONUMENTORUM.

085

CAPITULARIA

TRIA

A IOHANNE MABILLONIO EDITA EX

V E T E R I

B I B L I O T H E C A E

CAPITULARE Incipit

C O D I C E CHIGIA2ÍAE.

PRIMUM.

Capitulare.

Qualiter Domnus Rex ad placilum suum Jidelibus suis ammonuit. I. Voltimns atque ammoneimis, ut Fpiscopi suum in omnibus iuxta vires su as peragere studeant nnnisterium in Parrochiis earum: et ut praedicationes et confirmationes ibidem expleant. E t ut monasteriis, quae infra corum Parochiam sunt, vigilante!' curent, ut Canonici secundum Cánones, et Regulares secundum regulam vivant: et ubi a l i t e r , quam ordo poposcit, invenerit, emendare faciaot; et si emendare n e quiverint, nobis nuncietur. I I . Ut Abbates, qui Monasteriis regularibus praesunt, volumus atque iubemus , ut secundum regulam vivant et doceant, et de subiectis de h o c , quotquot illis et carnaliter et spiritaliter ministrare c u rent , et vigilantiam habeant. I I I . Ut Abbates, qui canonicam debent normam illis > similiter «uis provideant clericis , sicut Ordo Canonicus d o c e t , et iuxta vires c e r t e n t , qualiter ipse Ordo ibidem serretur et offícium debitum ipsi expíete q u e a o t , et ubi opus est, sua monasteria emendare procurent: et ut Abbates monasteria sibi commissa niagis frequentare d e l e c t e n t , et suos clericos instruant, ut Dei servitium expleant, et Ordinem suum custodiant, quos per cetera delectamenta pro volúntate saecularium vacare non sinant, nisi forte contingat eos in servitio domni Imperatoril nostroque esse occupatos; et hoc ad tenipus e r i t , non semper. IV.

Ut vassi et austaldi nostri. in ministeriis vestris, sicut decet ,

686

CAPITULARIA

honorem et plenam iustitiam habeant : et si praesentes esse non pos* sunt, suos advocatos habeant, qui eorum res ante Comitem defendere possint : et quicquid eis quaeritur , iustitiam habeant. V. Volumus atque i u b e m u s , u t Advocati in praesentia Comitis eligantur non habentes famam malam: sed tales eligantur, quales lex iubet eligere. VI. Volumus etiam atque iubemus, u t Comités et eorum iudices non dimiltant testes habentes malam famam testimonium perhibere : sed tales eligantur , qui testimonium bonum habeant inter suos pagenses. Et primum per ipsos indices inquirantur, et sicut ab aliis rectius inquirere potuerint, ita faciant, non voluntati malorum hominum assensum praebentes: ut et ipsi Comités vel eorum iudices, quos noverunt, causam, de qua inter eos agi t u r , compertam esse, sine blandimento ipsius, qui causam h a b c t , faciant ad eandem causam venire, et per eorum inquisitionem definita fiant. Et iubemus ut testimonia ab invicem separentur, sicut lex iubet: quia si ita agant, multi falsi testes possunt convinci. V I I . Sed et hoc volumus, u t Comités plenam iustitiam de l a tronibus faciant per eorum ministeria, et u t malefactores et fures non patiantur quietos residere, sed per eos, in quantum v a l e n t , infestent. V i l i . Ut ante Vicarios nulla criminalis actio deliniatur, nisi t a n tum leviores causae, quae facile possunt diiudicari. Et nullus in eorum iudicio aliquos in servitio homines conquirat, sed per fidem remittantur usque in praesentiam Comitis : et ingenuos homines nulla piacila faciant custodire, postquam illa tria custodiant placita , quae instructa s u n t , nisi forte contingat, ut aliquis aliquem accuset: ex« ceptis illis scabinis, qui cum iudicibus residere debent. IX Volumus ut sicut nos omnibus legem conservamus, ita et omnes legem nobis conservare faciant, et plenam iustitiam in eorum ministeriis, quidquid ad nos pertinet, facere studeant. X. Inhibemus ut propter ullam dlstrictionem, quam nos facere iubemus, aut pro quibuslibet causis servi non mittantur in districtionem, sed per Missos nostros vel domini eorum, aut illorum advocati, ipsos servos distringant, et ipsi, sicut lex i u b e t , rationem per servos r e d d a n t , utrum culpabiles sint, an n o n : ipsi vero domini distringant et inquirant servos suos , sicut ipsi amant. XI. Ut nemo forcapium de mancipiis aut de qualibet causa recipere praesumat, sicut saepius domnus Imperator commendavit. XII. Ut mancipia adventitia et fugitiva nullus recipere praesumat. XIII. De mannire vero, nisi de ingenuitate aut de hereditate non s i n t , aperte observandum : de ceteris vero inquisitionibus per districtionem Comitis ad mallum veniant, et iuste examinentur ad iustitiam faciendum. Comités vero non semper pauperes per placita premere debent. Si quis Langobardus faciem D e i , et statum humanae fragilitatis recogitans, pro salute animae suae de rebus suis voluerit iudicare, vel chartam donationis cuilibet facere, non sicut hactenus fieri solebat, ius sibi vendendi, donandi, commatandi, et per aliam chartam easdem res alienandi reservet; sed absolute faciat unusquisque de rebus suis quod velit, et noscat sibi a nostra auctoritate penitus interdictum esse, duas de eadem re facere traditiones. Sed postquam unam da

• MABILLONIO E D I T A

687

rebus suis traditionem fecerit, aliam de ipsis rebus faciendi nullam habeat potestatem. Ita tarnen, si usumfructum voluerit habere, per precariato res traditas usque in tempus deflnitum possidendi, sit concessa facultas. X I V . Si quislibet contempla iussione nostra, ceteris in exercitum pergentibus, domi residere praesumpserit, plenum haribannum secundum Legem Francorum, idest sexaginta solidos, sciat se debere componere. Similiter et pro contemptu singulorum capitulorum, quibus per nostram regalem auctoritatem bannum promulgavimus, id est, qui pacem Ecclesiarum Dei, viduarum, orphanorum, et pupillorum a c minus potentium irruperit, aut raptum intra patriam fecerit, aut alienas domos incenderit , vel cum collecta multitudine vim cuilibet intulerit, sexaginta solidorum multam exsolyat.

CAPITULARE Capitula I.

Placiti

SECUNDUM. Mantuani.

De singulis Capitulis, qualiter Mantua ad placitum omnibus notum fecimus.

generale

I I . De iustitiis ecclesiarum D e i , viduarum, orphanorum minus potentium volumuS atque oninimodis praecipimus, ut oitines Fpiscopi, et Abbates , et Comités secundum legem pleniter iustitiam faciant, et recipiarit. I I I . Hoc statuimus, ut unusquisque clamator tertiam vicem ad Comitem suum se proclamet, et inde idoneos homines h a b e a t j qui hoc veraciter sciant quod proclamasset, et nullam exinde iustitiam h a bere potuisset: et si qualiter fecerit, et antea ad placituin se proclamaverit, legem suam componat. IV. Comités vero de illorum parte per testes affirment, quod ei iustitiam facere voluissent, et omnia notaiium suum scribere faciant quanti ad se proclamassent, vel quantas iustitias factas h a b e n t : ut nullam excusationem habere possint: nisi verilas clara s i t , et iustitiam facere voluisset, et hoc ipse Comes aut eius advocatus per sacramentum firmare possit, quod de illorum iustitia nullam negligentiani h a b e a t , et per ipsa brevia cognoscere valeamus , utruin ad se proclamasset, an non. V. Hoc omnibus notum s i t , si quislibet post causant legibus finitam pro se clamaverit, aut XV. accipiat gamatos, aut solidos X V . componere cogatur. V I . Ut nullus alterius presbyterum recipiat, antequam ab Episcopo loci illius examinatus vel inquisitus s i t : neque liceat ibi Missas celebrare. V I I . Ut quando Episcopus pro sua parochia cercata fecerit, Comes vel Sculdais ei adiutorium p r a e b e a t , qualiter ministerium suum pleniter perficere valeat secundum canonicam institutionem. V i l i . Ut nulltis mancipia Christiana vel pagana, n e c quaelibet arma, vel armissos foras regno nostro vendat: et qui hoc fecerit, bannum dominicum componere cogatur: et si ea mancipia minime revocare potuerit , widringum suum componat.

688

CAPITULARIA

I X . Ut nullus alteri teloneum praesumat toiler«, nisi tecundum antiquam consuetudi nem j et alibi non t o l l a t , nisi in locis sntitjuis e t legitimis : et cui iniuste t o l l i t u r , secundum legem componatur) c t insuper b a n n u m nostrum Missis nostris componat. X. Ut nullus post calendas Augusti istos denarios, quos modo habemus , et usi sumus, dare a u d e a t , aut recipere: si quis hoc fecer i t , bannum nostrum componat. XI. De latronibus, qui ante Missos nostros minime venerunt, u t Comites eos perquirant, et ipsos, aut fìdeiussores , sub custodia serv e n t , donee Missi ibidem revertantur. XII. Ut nullus quemlibet hominem Langobardum cum in vassatico yel casa sua recipere a u d e a t , antequam sciat unde s i t , yel q u o modo natus est : et qui aliter f e c e r i t , bannum nostrum componat. fiant.

XIII.

De synodochiis volumus atque praecipimus u t

restaurata

XIV. De yassis regalibus et d e iustitiis i l l o r u m , u t ante Comitem suum recipiant e t r e d d a n t .

C APITULA.RE

TËRTIUM.

I n nomine Domini nostri Tesu Christi Hludwìcus n u t u divino a Deo coronatus serenissimus Augustus, omnibus Episcopis, A b b a t i b u s , Ducibus , Comitibus, seu cunctis fidelibus nostris. C a p i t u l a , q u a e nobis addere p l a c u i t , haec sunt. I. Si quis cum altero de qualibet causa contentionem h a b u e r i t , et testes contra eum per indicium producti fuerint, si ille falsos eo3 esse suspicatur, liccat ei alios t e s t e s , quos meliores p o t u e r i t , contra eos opponere, ut veracium testimonio falsorum testai m perversitas superetur. Quod si anibae partes testium ila inter se dissenserint, u t nuilateniis una pars alteri cedere v e l l i , eligantur

722

LEGIS

ROMANAE

tre l i c e t filios res suas de q u a l e c u m q u e h o m i n e , si venditas a u t natas a patre f u e r i n t , ipsi filii in suo dominio revocare.

do*

Item alia intpr. Matrcs r e s , quem filii d e b e n t h a b e r e , mortua uxorem l e x n o v e l l a c o n s t i t u i t , quantum aut q u a m d i u pater u s u f r u c t u m e x i n d e habere d e b e a t ; nam n e c vendere n e c donare pater n o n h a b e a t potestatem. Nisi in tantum si mortua m a t e r , et pater postea filium suum e m a n c i p a v e r i t , ipse filius de res matris suae tercia parte q u o d ei advenerit patri suo pro d o n o e x i n d e dare d e b e t ipsius gratiam q u e r e n d u m . Item alia intpr. P a t e r uxorem mortuam fìlios h a b u e r i t , et u n u s de filios emancipatus mortuus f u e r i t , omnem porcionem e i u s , q u o d de matrem suam h a b e r e d e b u e r a t , omnia sua porcionem pater suus recipiat. Si forsitan ipse pater alia uxorem duxerit , ipsa filii mortui porcionem ad i'ratrcs mortui reddat : Nisi in t a n t u m si aliquid ipse mortuus filius d e foras a d q u e s i v i t , h o c pater in perpetuum sibi v i n dicavit. Item alia intpr. U x o r e mortua, si maritum super se dimiserit, et omnes filios in potestatem patris r c l i n q u e r i t , pater de filiorum r e s , q u o d mater eorum d i m i s i t , usufructum exinde sibi h a b e a t usque ad ilium t e m p u s , q u o d l e x n o v e l l a constituit, Q u o d si post matris o b i tum , a u t plures aut u n u m filium pater e m a n c i p a v e r i t , de i l l o r u m porcionem triante a c c i p i a t pater e o r u m , et in perpetuo habeat. Q u o d si v i v a m a t r e m , pater u n u m et plures filios inmancipaverit, aut filias, quia n o n p o t e s t , mater vivam , filiorum porcionem pater vindicare ; nam post matris m o r t e m , si pater s u p e r v i x e r i t , tcrtia partem v i n d i c a vit ; idest per singulos filios de matris h e r e d i t a t e m de ipsi emancipati filii , de unum m e d i u m , de duos t e r c i a , de tres quarta porcione, d u m intervixerit p a t e r , i n usufructu possideat. Q u o d si alteri fìlli v i v a m matrem a u t p a t r e m ' m a n c i p a t i f u e r i n t , et alteri n o n e m a n c i p a t i , t a m d e m a n c i p a t i s , et non d e m a n c i p a t i s , sicut superius scriptum est, a p a tre servetur. Q u o d si mortua uxorem filii non f u e r i n t , et nepotes e t neptiae e x filiis avos paternos h a b u e r i n t , q u i a in avi potestatem c o n sistunt ; si vero e x ipsis nepotibus avus eorum emancipare v o l u e r i t , tertia similiter sicut et p a t e r de filiorum similiter portionem a c c i p i a t ; h o c v e r o et pronepotibus l e x ista constituí. X . De bonis qui filiis familias ex matrimonium adquirantur. Impr. T h e u d . D a t a V I . Id. N o v e m b . Intpr. Q u i c q u i d attus, v e l a v u s , et a t a , a u t amita materna ad nepotes v e l pronepotes suos per t e s t a mentuni, a u t per q u a l e c u m q u e causam firmum eis donaverint, hoc p a tri non a d q u i r u n t , sed omnia in eorum maneat d o m i n a t i o n e m , u t e s inde libera h a b e a n t p o t e s t a t e facere quod voluerit. EXPLICIT

THEDDOSI

LÍBER

Vili,

1NCIPIUNT CAPITOLA DE LIBRO IX. I.

D e acusatìonibus et subscript tionibus. a. De custodiam reorum. 3. Ne preter crimen magestatìs servus dominum, et patronum lilertus, seu familiares acuset. 4 De adulteris.

5. Si quis earn, cuius tutor /aeriti corrumperit. 6. De muliere inienua, qui suunt servum maritum duxerit. •}. De via publica vel privata. 8. De privati carceris custodiam. 9. De emendationem servorum.

LIBER

723

KONUS

10. De emendationem propinco- 22. De his, qui lalrones, et malis rum. criminibus reus occultaverit. 11. De infantibus oppressis et se 23. De his, qui plebem audent ipsis dèfendend. contra publicum disciplinam collige t'e. 12. De parricidio. 13. De malijicis. 24. De famosis libe Hit. 14- De eo , qui ¡ filies involai 25. De questionibus. alíenos. 26. Ut intra annum criminales f5. De falso, actio terminetur. 16. De eo, qui alium hominem per 27. De ablutionibus. violentiam de sua facullatem 28. De indulgentiis criminum, id excutit. est, cuius causa non est. 29. De calumniatoribus, 17. De falsa moneta. 18. De his quicumque solidum mi* 30. De poenis. nore fecerit. 31. Ne saie iusso Principis certis ludicibus liceat confiscare. 19. De raptu virginum et viduarum. 32. De bonis perscriptorum, seu damnatorum. i o . De rapto et matrimonio sanetimoniales. 33. De sententiis passis, et exiliatis, et liberis eorum. a i . De ludicibus, qui alios per vim opprimunt, vel tollunt. 34- De his qui ad ecclesiam confugiunt. I n c i p i t

LIBE»

IX.

I. De accusationibus et subscriptoribus. Impr. Costant. Data I I . Non. D e c . Intpr. In q u a l e c u m q u e provintia si homo capitanium c r i m e n , aut u n d e homo mori d e b e a t , super alicum miserit, ab ipsos l u d i c e s , qui in ea provintia, aut in ilio loco s u n t , ì u d i c e t u r , ubi ipsum crimen admissum est. N a m non apud e o s , n o n ubi ipse homo i n h a b i t a t , qui ilium crimen fecit. Item alia intpr. Femina sua propria causa agerê potest. Nam e x traneam causam nullo modo agere potest. Item alia intpr. Q u i c u m q u e homo ad alteram hominem iratus aliquo crimen inposuerit, habeat spacium post crimen d i c t u m , post très d i e s , si i l l e in ipsa causa perduraverit, ut d i c a t : Ego quae aixi, hoc probare possum ; u t ipsum crimen super ilium hominem alium vinc a t : si postea ipsum c r i m e n , cui dixit p r o b a r e , non poterit, reus criminis adesse d e b e a t , et tale poena h a b e a t , quales ille d e b u e r a t h a b e r e , super quem ipse crimen dixit. Quod si forsitam se ipsum p e n i t u e r i t , et dixerit: Hanc crimen iratus dixi, nam hoc cumprobare non possum : exinde det sacramentum ; si hoc f e c e r i t , postea pro h o c non teneatur in culpa. Item alia intpr. Q u i c u m q u e homo ad alteram hominem de h o m i c i d i u m , aut de Capitaneum crimine reputaverit, si inienuus est, et ad alium ingenuum talem causam reputat, si per ei sacramentum non crediderit, I u d e x non eum ante discutiat, nisi prius subscribat se ipsum ille qui eum accusat, aut de suam facultatem, a u t qui t a l e poena sustineat, qualem voluerit ei facere quam a c cusat. S i c postea I u d e x ilium qui accusatur ft), in traballio mittat ; si i b i d e m ipsum crimen non fuerit confessus, postea ille qui eum accusayit s c i a t , se aut suam facultatem a m i t t e r e , a u t poeJc) Qui accusatur.

I n codice legitur: qui

accusat:

sed

perpenm.

724

LEGIS

ROMANÀE

n a m q u a m p o s u e r a t s o l v i d u r u m , a u t in i p s o t r e b a l l i o d u p l a p o e n a sustinere. S i m i l i t e r si q u i c u m q u e h o m o a l i e n u m s e r v u m He c a p i t a l e c r i m i n e a m m a l l a v e r i t , e t ei a d s a c r a m e n t u m n o n c r e d i d e r i t , nisi s u b s c r i b e r e u m v u l t ; de presente p l e b a t l ) , h o c est subscribat s u u m servum a l t e r u m t a l e m q u a l e s i l l e e s t , cui reputat : sic I u d e x i l i u m , c u i d e i p s a c u l p a r e p u t a t , ili t r e b a l l i o m i t l a t u r ; si i n i p s o t r e b a l i o ipsa c u l p a confessus non fuerit et illum flagellatum servum d o m i n u s suus r e c i p i a t , et i l l u m alium s e r v u m , qui contra i l l u m subscriptus est, habeat.

Item alia intpr. U b i h o m i n e s c u l p a h i l e s in c a r c e r e missi f u e r i n t , n o n m u l t u m t e m p o r e eos i b i d e m t e n e r e d e b e n t ; nisi d e p r e s e n t e e x p e l l a n t u r f o r a s , e t si c u l p a b i l e s s u n t , s e c u n d u m s u a m c u l p a m e o s i i u l i c e n t u r ; e t si c u l p a n o n h a b u e r i n t , l i b e r i a b s c e d a n t . Item alia intpr. n o n in u n a c a r c e r e

B a r o n e s h a c m u l i e r e s , si c r i m e n e q u a l e mittatur.

habunt,

I I . De custadiam reorum. Impr. Costant. D a t a Non. Apr. Intpr. Q u a l e c u m q u e c u l p a m , v e l h o m i n e m , si I u d e x e u m in c a r c e r e m i t t e r e i u s s e r i t , si e x i n d e r e u s p e r n e g l e g e n t i a m d e i p s o c u s t o d e f u g i r e t , s c i a t s e i p s e c u s t o r , u t i p s u m r e u m p r e s e n t a r e d e b e a t ; e t si e u m p r e s e n t a r e non p o t u e r i t , tale p o e n a s u s t i n e a t , sicut ille reus patire debuerat.

Item alia intpr. O m n e s d o m i n i c i ] d i e b u s , q u i in c a r c e r i b u s s u n t constricti, I u d e x eas foras sub custodiam expellere faciat ; et forsitan si a l i q u i s C h r i s t i a n u s p r o r e v e r e n t i a m C h r i s t i a l i q u a s u b s t a n t i a eis p o r r i g a n t ; e t i u s t a q u o m o d o eis o p o r t e t , I u d e x eos s u b c u s t o d i a m in )>alnco lavare faciat. Si quis Iudex hoc non fecerit, poena qui lex ipsa constituit , solvat. HI. Ne preterì crimen magestatis servus dominum suum, vel patronum libertus sen Jamiliares acuset. Impr. Valentir.us. D a t a Id. M a r . Intpr. Si quis servus dominum s u u m , aut libertus patronum s u u m a c u s a r e v o l u e r i t , nisi f o r s i t a n p r o b a r e p o t u e r i t , q u i d i p s e d o minus aut ipse patronus contra dominum blasphemasset, aut paganos eos probarc potuerit s de tale a c c u s a t i o n e m licentiam h a b e a n t . F.t s i vero dixerit, ipse libertus aut servus sine o m n e m iniuriaiu liberi abs c e d a n t : Nani si d e h o c m e n t i e r i n t , a u t si f o r s i t a n d e a l i a q u a l e c u m q u e c a u s a libertus p a t r o n u m , a u t servus d o m i n u m s u u m , a d q u a l e c u m q u e I u d i c e m a c c u s a v e r i n t , d e p r e s e n t e in i p s a l i o r a a c c u s a c i o n i s I u d e x eos c a p i t e punire faciat. de adulteris. Impr. Costant. D a t a I I I . N o n I V . Ad lege luliam F e b r . Intpr, S i q u a c u m q u e f e m i n a l i a b u e r i t t a b e r n a in d o m u r n s u a m ' si s u a a n e l i l a m i s e r i t q u i i p s u m v i n u m v e n d e r e d e b e a t , si i p s a d o m i ' n a sua in adulterium fuerit d e p r e h e n s a , maritus suus exinde e a m a c " cusare non potest m) N a m si i p s a a n c i l l a , q u i i p s u m v i n u m v e n d i t " i n a d u l t e r i u m f u e r i t d e p r e h e n s a , p r o h o c e a m d o m i n u s s u u s e a m ac> c u s a r e n o n p o t e s t . N a m q u o d si i p s a d o m i n a m u l i e r , c u i u s v i n u s e s t " iIla. t a b e r n a p e r s e i p s a v e n d i d e r i t , e t in a d u l t e r i u m f u e r i t d e p r e h e n s a i pro hoc exinde e a m accusare non potest maritus suus.

I) Plebat: in vaditnonium spond e a t : q u o d l t a l i c e e s t pieggiare. m) Accusare non potest. Lucu-

lente legitur in codice particula negativa,, q u a m tarnen irrepsisse eredo ex errore amanuensi um.

LIBER NONUS

725

hem alia intpr. De adulterio extranea muliere nullus accuset, nisi propinqui ad quem pertinet: hoc est, frater germanus, et frater patruelis , patervos ri), et conubrinos; et tamen, si antequam eam homo accusat, criminaverit, potest ei veniam impetrare: Nam alteri, qui ante subscriptionem non criminaverit, veniam non accipiant. JNam maritili ex suspictionem uxorem suam accusare licet. Item alia intpr. Si contigerit, ut per suspicionem homo ad suam mulierem de adulterium reputat, vel de tale accusat, quod suum maritum occidere voluisset; similiter si maritus suam mulierem sine culpa occidere voluerit, aut forsitan fecerit; pro tale causa debet Iudex cotidiana familiam, qui semper in casa cum ipsos suos dominos conversant, districtos discutere, ut quodquod exinde sciunt, verum dicere debeant, pro quale eausa aut uxor maritum, aut maritus uxorein occidisset. Item alia intpr. Ne Iudeus Christiana , ne Christianus Iudea ducat uxorein ; quod si duxerit, quicumque homo potest exinde accusare; et sicut de adulterio , sic de eos vindicelur. Item alia intpr. Quicumque masculus cum masculum concubuerit, ignibus conburentur. Item alia intpr. Qui in adulterio accusati sunt, si propinqui aut amici eos excusaverint, si postea forsitan post aliquo tempore ipsam causani, qui ante celata aut excusata fucrat, foras proierit, velut manifestili adulterius punire placuit. V. Si quis e a , cuius tutor fuerit, corruperit. Impr. Costant* D a t a l i . Kl. Apr. Intpr. Ubi primum puella annus nuptialis venerit » qui maritum preliendere possat, si patrem aut matrem non habuerit, nisi sub tutore viventem fucrit , et si aliquis eam in coniugium prendere voluerit, non antea se ad Élla coniugai, quam eius ingenuiias ab ipso tutore fuerit adprobata. Nam si ab ipso tutore eius virginitas violata fuerit, ipse tutor in exilio mittatur, et eius facilitates fiscus adquirat. VI. Intpr. Quicumque mulier ingenua suum servum ad maritum preserit, ipsa mulier occidatur ^ et ilium servum ignibus concremetur. Licet ad familiam de tale crimine sua domina accusare; si hoc probare ipsa familia potuerint, libertatem accipiant; nam si hoc probare non potuerint, puniantur. Et ipsa mulier si hoe fecerit, eius facultas, si de alio legitimo maritum infantes habuerit, ab ipsos infantes perveniant; et si infantes non habuerit, ad propinquos revertat. VII. -/f/ lege lulia de via publica et privata. Impr. Costant. Data XV. Kl. Mad. Intpr. Si quis ingenuus homo convictus fuerit ante Iudicem, quod alieni evidente violentia sine culpa intulisset, capite puniatur ; et quod si ibidem ambe partes hoiv.icidium factum fuerit, in illum vindicetur , qui ipsam violcntiam intulit. Similiter si aliquis super alterum violentiam eliciti si hoc ante Iudicem probare non potuerit super eum, quod ei aliqua violcntiam fecisset, talem poenain sustiueat, quale ilio debuerat sustinere, quein violentum esse dixit. Item alia intpr. Servi, si nescientibus dominis suis alieni violentiam fecerint, puniantur; et si domini eorum hoc consenserint, dignin) Patervos ; h. e, palruos.

726

LEGIS

ROMANAE

tatem suam amissa notati infamiae deputentur, servi vero qui talem causara ad suos dominos conscntierint, in metallo deputentur. V i l i . De privati carcere custodia. Impr. Theud. Data I I . I d . Mad. Intpr. Si quis Iudex, qui violentes homines scienter aut de carc e r e , aut sic loco dimittunt, ut ipsa causa diligenter non inquirant; tale poena exinde habeant ipsi I n d i c e s , sicut in superiore lege scriptum est. I X . De emendationem servorum. Irnpr. Costant. Data X . K l . Mad. Intpr. Si quis homo dum suum servum pro homicidii culpa in custodian! habuerit, et ipse servus ibidem mortuus fuerit; dominus eius pro ipsa culpa homicidii non teneatur obnoxius. X . De emendacione propinquorum. Impr. Valentinus. Data I I . Kl. Novemb. Intpr. Si aduliscentes infantes aliquid minutas culpas fecerit, dimittant eos in potestatem dominorum suorum , vel ad patrem suum, aut ad propinquos , lit ipsi eos in private per verbum discutiant, ut forsitan per blanda verba eis veritatem dicant. Quod si per verba non potuerint, mittant eos in trabalio; quod nec sic per hoc non potuerint veritatem cognoscere , postea si graves culpas fuerint, ad discussioncm Iudicis tradatur. X I . Ad legem Cornilia. De sicariis. Impr. Valentin. Data V . Kl. Febr. Intpr. Si vir aut mulier sua volúntate infante negaverit, rei homicidii teneatur. Item alia. Si quiscumque homo aut nocturnis horis, aut diurnis, armatus forsitan alios homines, aut de terra ambulantes, aut in sua c a s a , asalire voluerit, et si ipsi homines, suas causas, aut se ipsos defendendos, ilium , qui eum adsalierit, occiserint, nullam malam exinde habeant, et ilium qui occisus est pro rei latrone morte habeantur. X I I . De parricidio. Impr. Costan. Data X V I I . K l . Decemb, Si aliquis patrem, aut matrem , aut fratrem , aut sororem, aut (ilium, aut filiam, aut alium suum propinquum occiserit , factum de corio saccum , quod colleus dicitur, et ibidem ipsum homicidam mittantur, et cum ipso serpentes includantur, et si prope est mare, in ipsum mare eum dimergantur : si mare prope non est, in laco , aut in profundo gurgo dimergantur, ut nullo tempore eius corpore non obtineat sepultura. X I I I . De malificis et mathìmaticis et ceteris similibus. ImprConstant. Data XV. K l . lui. Intpr. Malifici, vel incantatores, et missores tempestatum , vel h i s , qui per invocationem demonum mentes hominum turbant, hii vero omne poenarum genere puniantur. Item alia intpr. Quicumque sacrificia demonum celebraverint, vel incantacionum demones invocaverint, capite puniantur. Similiter quicumque invocationem demonum, vel in divinos ariolos appellant, vel in aruspices qui aguria cablant o), crediderint, capite puniantur. X I V . A lege Favia¿ hoc est, qui Jilios ìnvolant alíenos. Impr. Costant. Data Kl. Aug. Intpr. Quicumque homo filium alienum involavcrit. p) o) Aguria cablant: anguria fabulantur. Rudi Italico dicimus : cabalare, uti et fabulalores cabaloni.

p)

Involaverit. Post haec desuní aliqua ; ex. gr. morte puniatur. Vide Aniani Interpretationen!.

LIBER

NONUS

727

XV. Ad legem Cornilia\ de falso. Impr. Costant. Data IV. Kl. Feb. Intpr. Si Curialis de alicuius morientis voluntate aliquid scripserit, aut quaelibet de publico documento scripserit, si falsum fecerit et accusatus fuerit, prius ipsam culpam componat; et si postea convictus fuerit, honorem perdat; nam de curia sua non exeat. Item alia intpr. Si aliquis homo in cuiuslibet scripturis tam in civile quam in criminali, non falsum crimen dixisset, si ipsa carta vera esse dicatur, si ante Iudicem venerint, et ille, qui accusat, falso crimen in carta dixerit, det Iudex accusatori spatium ut deliberei ; si postea revenire voluerit ad Iudicem, et catisam, quem dixit, recausare voluerit, in potestatem Iudicis erit, aut de eum subscriptionem facere, aut si locum discutere, ut probet ille qui querit; et si probare non potuerit, tale damnum sustineat, quale ille, si convictus fuissetj debuerat sustinere. XVI. Victu civiliter agere et criminaliter possit. Impr. Valentinus. Data Prid. Kl. lun. Intpr. Sunt cause permixte civilcs et criminales, et possunt ipsas causas dividere, ut primos civiles, et postea criminales agantur. Quicumque homo de re sua per violei:tiam fuerit deiectus, et rem tultam habuerit ; si primis voluerit de ipsa causa ante Iudicem accusare , de presenti eum de ipsa re revestire faciat; et postea secundum legem inter eos directum iudicium d e t , ut suam rem quam perdiderat, per legem per ipsius beneficium habeat; et si forsitan ipse accusator alienam rem malo ordine tulerit, cum lege reddatur. XVII. De falsa moneta. Impr. Costant. Data XII. Kl. Mart. Quicumque adulterum monetarium protulerit, si ipse monetarius, qui accusatus est de ipsa moneta, convictus fuerit ut eam adulterasset, igne incendatur. Item alia. Quicumque soldum minorem fecerit, aut circinaverit, aut adulterum monetam fecerit, capite puniatur. XVIII. De raptu virginum vel viduarum. Impr. Costant. Data II. Kl. Apr. Intpr. Si quiscumque homo cum parentibus puelle de eius coniugio nihil fìrmaverit, et si forsitam aliquis presumpserit, et cuiuscumque filiam, vel viduam, ad raptum traxerit, si ei ipsa puella consenserit, ambo pariter puniantur: si vero aliquis de amicis, vel familia, aut de vicinis ipsorum,vel nutrices eius, ad hoc raptum consilium dederit, aut locum ad rapiendum fecerint, aut oportunitatem necessarie eis dederint, remissum plumbum in buccas eorum mittatur, Si vero puella invita tracta fuerit, et si vocem non fecerit, aut non clamaverit, ut vicini aut parentes eam liberare possint, ipsa puella de parentum facultate nihil habeat: et raptore convicto Iudex eum occidere faciat. Quod si raptor cum parentes puelle absconse peccaverit, aut conpositionem acceperint ; si quiscumque de ipsorum familiam hoc ad Iudicem dixerit, si servus est, latina accipiat libertatem, et si latinus est, civemqum romanum accipiat libertatem ; parentes vero puelle, qui raptori in tali causa consenserint, in exilio d e p u t e n t u r j alii vero qui raptori consenserint, aut solaciuin prebuerint, sive viri, live feminae s u n t , si exinde convicti fuerint, ignibus concrementur. Item alia intpr. Si accusationem de raptu ante V. annos nemo fecerit, si V. anni quedam ordinem transierint, post V. annos exinde accusandi non habeant causam, et postea ipse ctmiugius Grmus perman e a t , et filii ex eis legitimi sint.

728

LEGIS

ROMANAE

X X . De raptu, vel matrimonio santimonialis et virginum, vel vi. duarum. I m p r . Costant. D a t a X I I . K l . S e p t . Intpr. Si quiscumque liorao s a c r a t a m D e o , a u t virginem , vel v i d u a m , forsitan r a p u e r i t , si p o s t e a eos c o n v e n e r i t , ut in coniugium coniuncti s i n t , ambo pariter puniantur. N a m si aliquis a d sacratam D e o d e matrimonio vel dicere a u s u s f u e r i t , a u t e a m in coniugium preliendere v o l u e r i t , capitali s e n t e n t i a feriatur. X X I . A lege luiia de repctendorum. I m p r . Gratianus. D a t a X V I I I . K l . F e b r . Intpr. Omnes I u d i c e s s c i a n t , u t q u i d q u o d alicui malo ordinerà t u l e r i n t , si ipsi hoc non r e d d i d e r i n t , ipsorum h e r e d e s hoc reddere debeunt. X X I I . De his qui latrones, vel malis criminibus reos occultaverint. Impr. Constant. D a t a K l . Mar. Intpr. Q ù i c u m q u c homo sciendum in d o m u m s u a m l a t r o n e s , a u t furones s u s c i p e r i t , a u t c e l a r e v o l u e r i t , e t si hoc l u d i c i dicere n e g l e x e r i t ; si i n g e n u u s a u t p a u p e r Jiomo est f u s t i g e t u r ; si vero melior homo e s t , a d arbitrinm l u d i c i * d a m n e t u r ; sive p u b l i c u s a u t privatus a c t o r n e s c i e n t e d o m i n u m suuin h o c f e c e r i t , incendiuiu c o n c r e m e n t u r . X X I I I . De his j qui plebe audent contra publicum collegere disImpr. Cost. D a t a 111. K l . I a u . S i q u i s p o p u l u m a d s e d i ciplinnm. t i o n e m c o n c i t a v e r i t , dainnis gravissimi« s u b d a n t u r tormentis. X X I V . De famosis libellis. Impr. C o n s t a n t . D a t a IV. K l . Apr. Intpr. S i q u i s ì i o m o falsam c a r t a m , a u t q u a l e c u m q u e scripturam a d c u i u s c u m q u e d a m n u m in secreto scripserit, si earn in p u b l i c u m , a u t a n t e l u d i c e m , aduxerit, illuni vero contra q u a m scripta est non n o c e b i t ; et si eum ¡rivenire p o t u e r i t , qui t a l c m c a r t a m f c c i t , si ipsa c a u s a p r o b a r e non potuerit q u o d s c r i p s e r a t , fustigetur. X X V . De quest ionibus. Impr. G r a t . D a t a V I . K l . Apr. Intpr. In d i e b u s q u a d r a g e s i m e pro reverentia religionis omnes criminates c a u sas conquiescant. X X V I . Ut intra annum criminales actio terminetur. I m p r . A r c h a d . D a t a I I I . K l . l u i . Intpr. Omnes criminales c a u s a s , qui per s c r i p t a m a m a l l a u t u r , infra anni spatium Gniantur. E t q u o d si inter ipsos c a u s a tores a n t e l u d i c e m c o n v e n e r i n t , ut ipsa c a u s a prolongare d e b e a n t , h o c f a c e r e per iussionein I u d i c e s p o s s u n t : n a m s e c u n d u m legem non p o s s u n t , ut infra anno ipsa c a u s a non terminentur. E t si forsitan i l l e qui q u e r i t ipsa c a u s a , vel c r i m e n , infra anni spaciura q u a e d i x i t si p r o b a r e non potuerit, ille a b s o l u t u s est q u e m a p p e l a v i t ; et ille q u i ipsam causain . - c c u s a v i t , in infamia d e p u t e n t u r , et q u a r t a p a r t e honorum s u o n u n a m i t t a t : et si talis persona e s t , q u e m i n f a m a r e a u t n o t a r e non p o s s i n t , in exilio mittatur. XXVII. De ablut'ombus. Impr. Costant. D a t a V I . K l . S e p t . Intpr. S i q u i s c u m q u e homo a l t e r a m hominem d e q u a l e c u m q u e c a u s a a d l u d i c e m a c u s a v e r i t , si e x i n d e se p o s t e a poenituerit i l l e qui a c c u s a v i t , et d i x e r a t : Ego scriptionem feci, nec il la causa, quae super eum dixi, probare non possum: si i p s a c a u s a dimittcre v o l u e r i n t , h o c f a c e r e potest. S i forsitan postea l u d e x illum hominem , q u i a c c u s a t u s fuit, d e ipsam c a u s a m c u l p a b i l e m invenerit, si criminalis c a u s a e s t , si e x i n d e convictus fuerit, l u d e x eum licentiam liabeat e x i n d e per-sequendi. X X V I I I . De indulgenliis criminum. Impr. Archadius. D a t a V . K l . Mar. Mediolano. Impr. S a c r i l e g u s , adulter , m o n e t e reus, r a p t o r , s e pulchri violator, adulter i n c e s t i , vcnificus, malificus, homi ci d a , d i e b u s

LIBER NONUS

729

Pasche nullatenus absolvantur. Alii, qui in minore crimine fuerint detenti, venerabilis dies Pasche in omnibus absolvuntur. X X I X . De calumriiatoribus. Impr. Grat. Data I I I . Kl. Ian. Intpr. ¿alumniatores sunt, qui causas a se non pertinentes sine mandato causare presumunt ; calumniatores sunt, qui cum iusto iudicio de quacumque causa ante ludicem convictus fuerit, et ipsam causam iterum recausare temptaverit ; calumniatores sunt, quod ad illos non pertinet et petunt, aut in iudicio proponunt; calumniatores sunt, qui sub nomine fisci facultates querent aliénas, et innocentes quietos esse non permittunt; calumniatores sunt, qui falsa deferentcs contra cuiuscumque innocentes personas Principum animus ad iracundiam commovere presumunt. Hii omnes, qui taies causas minant, infamiaes vel notati in exilio deputentur. X X X . De poenis. Impr. Const. Data V. Non. Novembr. Intpr. Cum Iudex qualecumque hominem de qualecumque crimine discutere voluerit, non antea indicium det, quam omni veritatem, aut de homicidio, aut de adulterio , aut de ualelìcium, de ipso uialefactore si commisisset, cognoscat. Item alia intpr. Cum Tudex qualecumque hominem in culpa invenerit, non antea curii iudicet, quam hoc ad suum dominum, vel ad suum seniorem nuntiet. Item alia intpr. Si Princeps aut qualecumque hominem pro quacumque culpa morire, aut occidere preciperet ; il li qui facere debent, non statini hoc faciant, quod irati domini ordinant, sed XXX. dies ipsum hominem in occulto reservent; forsitan subvenit pietas domini sui vcl ¡ustissima amica. Item alia intpr. Si aliquis qualecumque hominem ad ludicem de qualecumque crimine accusaverit, si illc qui acusatus est., convictus fuerit, secundum legem ipsum iudicctur; nam heredes ipsius, qui culpabiles exinde non sunt, nulla calunnia pro ilio crimine non incurrant. X.ÏXI. Ne sine iusso Principis certis Iudicilus liceat confìscari. Impr. The. Data X. Kl. Febr. Intpr. Nulliis Iudex présumât de qualecumque privatum hominem suas res pro fiscale hominem scribere, aut occupare; sed secundum culpa, quale ipse homo liabuit, det super eura iudicium. Nam et fiscale occasione eum damnare non debet. XXXII. De bonis prejrescriptorum , seu damnatorum. Impr. Valent. Data. V I I . Kl. Dee. Intpr Si quis homo pro qualecumque crimine damnatus fuerit, bona ipsius, quod habuit, sui fìlli accipiant, nisi tantum si de crimen magistatis accusatus fuerit et convictus, postea sui filii ipsius facultatcm habere non possunt. Item alia intpr. Si quicumque homo per sua culpa de aliquo crimine damnatus fuerit, aut occisns, si uxorem pregnante dimiserit, ipsa mulier de presente ad Iudices vel curiales, de suo concepto dicat, ut postea hereditates patris damnati ipse infans recipere possit. Item alia intpr. Si quicumque homo inienuus pro sua culpa damnatus fuerit, uxor eius suam facultatem da sui mariti facilitate scparet, et dotem, quam ei suus niaritus , vel eius parentes dederunt, et quod ei ante nuptias in donationem pro coniunctioiicm dedit, ipsa sit i vindicet, nec in inaliti crimine uxor non oblicctur.

730

LEGIS

ROMANAG

XXXIII. De sententiis passis e t prestitutis et liberi). Itnpr. Constant. D a t a X V I I I . K l , O c t . Intpr. Si q u i s c u m q u e homo inienuus per sua c u l p a i n exilio missus f u e r i t , et si filium mancipatum in plcnam aetatem ad d o m u m suam d i m i s e r i t , l i c e a t ad ipsum filium res patris sui gubernare. Q u o d si exinde ipse filius aut per t e s t a m e n t u m , aut p e r alia c a r t a m , per q u a l e c u m q u e necessitatem a l i q u i d expendiderit d e ipsa f a c u l t a t e m , s e c u n d u m sententiam P a p i a n i , h o c p a t e r , si r e versus f u e r i t , requirere ei non potest: Nam alias suas r e s , si reversus f u e r i t , i n integro recipiat. Nam q u o d si parvulos infantes , qui infra annis s u n t , ad domum d i m i s e r i t , quando in e x i l i o missus f u e r i t , si postea e x i n d e reversus f u e r i t , omnia f a c u l t a t e m suam ab integritatem recipiat. Et q u o d si ipsi fìlli parvuli c u i c u m q u e e x i n d e aliquid d e d e r i n t , ipse pater omnia in suo dominio revocetur. Q u o d si pater aut prodicus , h o c e s t , sine suam m e n t e m , aut n e g l i g e n s , aut e v e r s o r , a u t l i b i d i n o s u s , esse c o n v i n c i t u r , et per h o c res filiorum devastare d e b e t ; postea ipsi filii , t a m q u a m mortuo patre , sub tutorem v e l cu* r a t o r e m , cum res suas regantur. X X X I V . De his, qui ad ecclesiam confugiunt.. Impr. Cos ant. D a t a X . K l . Apr. Intpr. Q u i c u m q u e culpavilis ad ecclesiam confugiu m fecerit, l i c e a t ei, sive in ecclesiam, sive in portica ecclesiae, sive p e r tota atria , salvi esse d e b e a n t ; et nullus presumat per suam fortia m , quomodo d e ecclesiam nec trahere non d e b e t , sic n e c de ipsa a t r i a ; u t ne forsitan per tiinorem in ipsas ecclesias non faciunt causas i n l i c i t a s , aut sordidas ; sed l i c e a t eis ipsa atria pro sua necessitatela s e c u r u s a m b u l a r e , u t n u l l a arma secum h a b e r e non debeant. Et q u o d ei se in sua arma confidere voluerint, aut d e f e n s a r e , et ipsa arma ad ipsos custodes n o n c o m e n d a v e r i t , sed super se ipsa arma habere v o l u e r i n t , l i c e a t ab aliis armatis eos de ipsa ecclesiam foras extrahere. N a m si simpliciter sine sua arma s e c u m non h a b u e i i n t ^ e t i u x t a altare m a n e r e v o l u e r i n t , si quis eos postea per sua fortia de ipsa e c c l e s i a trahere v o l U c r i t , sciat se capitale supplicium esse damnandus.

Explicit The. Libbr IX. I N C I P I U N T

Ü L A

C A P I '

I. D e ¡ure fisci. a. De conlocationem fundorum. 3 . De actoribus , procuratoribus, et conductoribus reipublice. 4- De petitionibus et ultro datis et dilatoribus , et qui crimen maiestatis inventus fuerit.

D E

LIBRO

X.

5 . Si petitiones socius sine hereditatem defecerint. 6. De avocatus fisci. 7. De fesci debitoribus. 8. De debitum non habentibut unde reddere. 9. De thesauris. 10. De quirendis thesauris.

Ikcipit Libbr X. I . De iuris Jìsci. Impr. Constantinus. D a t a X V . K l . l u i . Intpr. Agros , v e l m a n c i p i a , a u t quodquod de f e s c a l e causa per verbum Hegis ad q u a l e c u m q u e h o m i n e m donatum f u e r i t , l i c e a t ei in p e r p e t u u m possidere ipsam rem. I I . De conlocationem 9 7 2 •9 sup. i5 inf. — 16 sup. i inf. 3o sup. —

TOMO

— successisti — suum SECUNDO.

custodiant, nec lege custodiant, (nec — navigio navigatio — Metensis Meensis — omnia o inni — ad ab — Divisionis Diviisonis — acceperit acciperit — auferre auferri — iustitia delegatas iustitia, delegatas — Legis Legi — potuerint potuerit 75 DCCXCIV. sive DCCXCIIII. in Codice scriptum puto DCCXCUII. IN TOMO TERTIO. Baluzio lege — valcat — licere — herede seius — minuiter — nommendans — congregati — et — III. 8. 5. — de hac reservetur — VI. s), solid.

Sirmondo voleat liceret heredes élus minuitur commendans congregatis ut III. 8. 3. de hac re servetur VI. s) solid.