Corpus iuris Germanici publici et privati: Tom 2 Capitularia regum Francorum usque ad Ludovicum Pium continens [Reprint 2021 ed.] 9783112443583, 9783112443576

Citation preview

CORPUS IURIS

GERMANICI A N T I Q U I .

EX

OPTIMIS

SUBSIDIIS

LECTIONUM

COLLEGIT

VARIETATEM

FERD.

EDID1T

AD1ECIT

WALTER

IUR. DOCT. ET PROF. PUBL. ORD. IN A.CA.DEMIA. liORUSSJCA- RHENANA.

T O M. CAPITULARIA

REGUM

II.

FRANCORUM

tUDOVICUM PIüM

USQUE

CONTINENS.

B E R O L I N I IMPENS1S

G.

R E I M E R T.

MDCCCXX1 V.

AD

ET

CORPUS IURIS

GERMANICI A N T I Q U I .

EX

OPTIMIS

SUBSIDIIS

COLLEGIT,

LOCUPLETISSIMOS

FERD. IUR.

DOCT.

ET

PROF.

INDICES

EDIDIT

ADIECIT

WALTER PUBL.

ORD.

IN

ACADEMIA

BORUSSICA - RHENANA.

T O M .

II.

CAPITUIiARIA R E G U M F R A N C O R U M USQUE L U D O V I C U M PI UM

CONTINENS.

B E R O L I N I I M P E N S I S

ET

G.

R E I M K B I.

MDCCCXXIV.

AD

OMNIUM

I

N

QUAE

IN

D HOC

Capitularía

E

X TOMO

veterum

CONTIMENTUR.

Re gum.

Pa£r ^ h i l d e b e r t i Regis Constítutio de abolendls reliquiis Idololatriae, de sacrorum dierum Fcstiyitatibus caste cclebrandis, I Cblotarii Regis Constítutio generalis, » Fraeceptio gloriosissimi Regis Guntramni ad Episcopos et Iudices regni sui de observando die Dominico et aíiis, edita in coufírmatione Concilii secundi Matisconensis, i Conven tus apud Andelaum, quando inter Guntramnum e Cbildebertum Reges Episcoporum Procerumque Consilio pax firmata, mutuique foederis pactio conscripta est. S Pactus pro tenore pacis Doininorum Childeberti et Chlotharii Regum , 8 p Decretio Childeberti R e g i s , Decretio Chlotharii I I . Regis, li Edictum eiusdera in Concilio Parisien9¡ V . datum, i)

Capitularía

Dagoberti

Regia.

Dagoberti Regis Praeceptum de Episcopali Dignitate Cadurcae urbis conlata Desiderio Thesaurario ,

iC

Indiculus Dagoberti Regis ad Domnum Sulpitium Archiepiscopum, ut Desiderium benedicat, Sigeberti Regis Epistola ad Desiderium Episcopum Cadurccnsem, qood synodale Concilium celebrari non debeat ill regno absque permissu Regis,

18

Capitularía

Karlomannì

Principis.

Karlomanni Principis Capitulare primuin ,

18

Eiusdein Capitulare secundum sivc Liptinensc ,

21

Abrcnuntiatio Diaboli et indiculus Supcrstitionum ,

23

Capitulare incerti anni, datum in S i n o d o Apostolicae sedis Legitus ,

24.

cui interfuit Bonifatius

IV

I N D E X .

Capitularla. Pìppini

Princìpis

et

Regis. Pag. 28

Capitulare Suessionense anni 7 4 4 , Capitula d a t a apud Vermeriam anno 7 5 2 ,

3»

Alia Capitula Synodi Vermcriensis ,

35

Capitula Synodi Vernensis anni 7 5 5 ,

36

Capitulare Mótense, sive Capitula Synodalia post S y n o d u m Vernen— sem data in civitate M e t e n s i ,

u t quibusdam

videtur,

45

Capitulare Compendíense anni 7 5 7 ,

47

Fippini generalis d e Letanìis faciendis pro t a t e Regis t e r r a eConstitutio ,

Capitularía. Karoli

uber-

5i

Magni.

Karoli Magni Capitulare primum ,

53

E i u s d e m Epistola ad OlTam Regcm Merciorum ,

56

Capitulare anni 7 7 9 , Decretale precum quorumdam Episcoporum, qualiter pro R e g e e t e x e r citu cius h a c instanti tribulatione a Cdelibus in orationibus e t eleemosynis Deo supplicanduin s i t , Karoli M. Constitutio de Scholis per singula Episcopia e t Monasteria instituendis , Eiusdem Constitutio de emendatione Librorum et Officiorum E c c l e siasticorum, Capitulare Baiuvariorum anni 788 Capitulare Aquisgranense, siye Capitulare primum anni 7 8 9 , Capitulare s e c u n d u m eiusdem a n n i , Capitulare t e r t i u m eiusdem a n n i , P r a e c e p t u m Karoli Magni de institutionc Episcopatuum p e r S a x o n i a m , Eiusdem praeceptum pro T r u t m a n n o C o m i t c , Eiusdem Capitulatio de partibus S a x o n i a e , Eiusdem Epistola ad Fastradam Reginam, coniugem s u a m , d e Victoria Avarica et d e Letaniis , E i u s d e m Capitulare de causis Regni Italiae, datum, u t v i d e t u r , anno 793 post oliitum Hildegardis Reginac , Capitulare Francofordiense , d a t u m in piena S y n o d o a n n o 7 9 4 , Commonitorium datum Angilberto Abbati C e n t u l e n s i e u n t i Romam ad Leoncm I I I . anno Christi 7 9 6 ,

57

61 6S 64 65 66 99 99 101 Jo3 lo4 109 no 113 12Z

Karoli M, Epistola ad Leoncm I I I . missa per c u n d e m A b b a t e m ,

i?3

Eiusdem Epistolae duac ad OfFam Regem Merciorum ,

124

Capitulare Saxoniim d a t u m Aquisgrani anno 797.

V. K a l . Novem-

bris in generali Episcoporum et Optimatum c o n v e n t u ,

126

Capitulare interrogationis ad Episcopos d e Presbyteris criminosi«,

129

Capitula data post reditum Legatorum a Sede A p o s t o l i c a ,

129

E d i c t u m fìominicum de honore et adiutoiio Episcopis p r a e s t a n d o a Cumitibus et aliis l u d i c i i n i s , i3i

I N D E X .

Y

Pag. 1 Capitulare de villis Karoli M a g n i , 32 Breviarium rerum fiscalium , '41 Capitulare de Ministerialibus P a l a t i n i s , >48 Karoli M. Capitula addita ad Legem Longobardorum, i5o I t e m alia Capitula, i5a C a p i t u l u m de honoranda Sede Apostolica, ?53 Capitulare Episcoporum , i53 Capitulare primum anni 80'i , >56 Capitulare secundum eiusdem a n n i , 169 Capitulare Aquisgranense, sive Capitulare primum anni 8 0 3 , '7' Aliud Capitulum de purgatione Saccrdotuin, Ij5 I t e m aliud Capitulum de purgatione S a c c r d o t u m , 176 Capitulare secundum anni 803 sive Capitula addita ad Lcgcm Salicam, 177 Capitulare tertium anni 803 sivc alia Capitula minora de causis admonendis, 180 Capitulare quartum anni 803 sive de Lege Ripuarense, 184 Capitulare quintum anni 803 sivc alia Capitula nupcr audita et coniperta, 186 Capitulare sextum anni 803 sive Capitula data ad interrogationêm cuiusdam Comitis aut Misai dominici, 187 Capitulare scptlnium anni 8 0 3 , 189 Capitulare octavum anni 803 sive Capitula de immunitate Episcoporum ac rcliquorum Sacerdotum ab cxpeditionibus bellicis , 190 Karoli M. Epistola increpatoria ad Monachos sancti Martini T u r o nensis, 196 Capitulare ad S a l z , 198 Capitula data Presbyteri» , 199 Karoli M. Praeceptum de Scholis Graecis et Latinis instituendis in Ecclesia Osuabrugcnsi , 2oo Capitulare primum anni 805 sivc Capitula XVI. infra E c c l e s i a m , 2 o i Capitulare secundum anni 805 ad omnes gcneraliter , 2o3 Capitulare tertium anni 805 sive altera editio eiusdem Capitularis, 2o8 Capitulare quartum anni 805 sive Capitula data lesse j Episcopo Ambianensi, Misso dominico, 209 Capitulum Karoli M. de honore Episcoporum et rcliquorum Sacerdotum, 2'4 Capitulare primum anni 806 sive Cliarta divisionis Regni Francorum Ínter Karoluni, Pippinuin, et Ludovicum filios Karoli M., 2 i 5 Capitulare secundum anni 800 sivc Capitula octo addenda ad Leges, 22o Capitulare tertium anni 806 sive Capitula quae Missi cognita facere debent in omnes p a r t e s , 221 Capitulare quartumomnibus anni 806 sivc Capitula tatem Domini cognita lacere d equae b e n t ,Missi ante Nativi- 222

TI

I

N D

M X. P«g.

Capitolare quintuiti anni 8 0 0 «iva Capitula quae ad Niumaga addita in anno 6exto imperii infta Qaadragesimam , aa4 Capitulare sextum anni 8 0 6 i iva Capitula excerpta de Canone , i»17 Capitulare anil i 8 0 7 sive Memoratorium ut de ultra Sequauae o nines esercitare d e b e a n t , »»S Karoli M. Epistola ad Fippinum filium, Regera I t a l i e , de pace E c clesiarum Dei et scrvientium e a r u m ,

aio

Capitulare'triplex anni 8 0 S ,

»3i

Capitulare primum anni 8 0 9 sive Capitula qua« Domnus Imperator Aquis palatio constituit in anno nono ,

a33

Capitulare secundum anni 8 0 9 sive Capitula quae Domnus Karolus constituit eodem anno .,

a55

Capitulare primum anni 8 1 0 sive Capitula quae anno decimo imperii Domni Karoli serenissimi Augusti Aquis palatio commonita s u n t , Capitulare secundum anni 8 1 0 , Capitulare tertium anni 8 1 0 sive Capitula de instructione Missorum, Capitulare primum anni 8 1 1 sive Capitulare interrogations de iis quae Karolus M. pro communi omnium utilitate interraganda constituit, Capitulate secundum anni 8 1 1 sive Brevis Capitulorum de communi omnium u t i l i t a t e , Karoli M. Epistola generalis ad ArchiepisCopos regni Francorum, de ceremoniis Baptismi,

a38 a3¡) s3¡)

240 241 a44

Capitulare anni 8dimittere 1 1 de causis quas homines exer- 245 citalcm tertium obeditioncm s o l e npropter t, Brcviarium divisionis thesaurorum Karoli M . quam post obitum suum observari iussit, Capitulare primum anni 8 1 2 sive Brevis Capitulorum quam MissiDominici habere debent ad exercitum promovendum, a48 Capitulare secundum anni 812 sive Capitula quae Domnus Imperator constituit Bononiae in littore maris, a5o Capitulare tertium anni 812 sive Capitula de iustitiis infra patriam facicndis,

25a

Praecept.utu Karoli M. pro Hispanis qui in Rcgnum Francorum confugciant , Capitulare primum anni 813 sive Capitula X X V I I I de confirmatione Constitiitionum quas Episcopi in Synodis, auctoritate regia nuper habitis, constituerant, Capitulare secundum a nifi 813 sive Capitula viginti de iustitiis facicndis, ex Lege Salica, Romana, et G u n d o b a d a , Capitulare tertium anni 8 1 3 sivo Capitula X L V I de causis n e c c s sariis Ecclesiae Dei et Populo Christiana, Karoli M. Capitularla quinqué incerti a n n i ,

Capitulare

Pipj>ini

Capitulare de cau.ii Iicgm Iuii.ie ,

Regis

255

a5(i 260 264

«67 — 8 i

llaliae. 182

I N D E X .

Capitularía r

Ludovici

VII

FU-

Ludovici Pii Praeceptum primtfm pro Hispanis qui in Regnò Francorum manebant , Eiusdem Epistola ad Magnum, Archiepiscopum Senonensem, de confirmation regulae Canonicorum, Item eiusdem Epistola ad Sicharium , Archiepiscopum Burdegalensem, de eodem argumento, Item eiusdem Epistola ad Arnonem, Archiepiscopum Salzburgensem, de eodem argumento , Capitulare Aquisgranense anni 8 1 6 , Ludovici Pii Praeceptum secundum pro Hispanis qui in Regno Francorum manebant, Charta priorii filios divisionis Imperii inter Lotharium, et 817, Ludovicum Ludovici Pii Imperatoria, facta Pippinum anno Christi Capitulare Aquisgranense anni 817 de vita et conversatione Monachorum, Notitia de Monasteriis quae Regi militiam, dona, vel solas orationes debent, scripta in eodem Conventu Aquisgranensi, Decretum confirmations quo Ludovicus Pius Imperator donationes Ecclesiae Romanae ab Avo suo Pippino Rege e t a Pâtre Karolo Magno Imperatore facta« Paschali Papae confirmavit, Capitulare primum anni 813 sive Capitula addita ad Legem Salicam in generali populi conventu habito apud Aquisgranum , Capitulare secundum anni 819 sive alia Capitula addita ad Legem Salicam, Capitulare tertium anni 819 sive Capitula de interpretatione Legis Salicae, Capitulare quartum anni 819 sive Capitula quae per se scribenda et ab omnibus obserranda sunt, Capitulare quintum anni 8 l 9 sive Capitula de instructione Missorum, Capitulare sextum anni 819 sive Capitulare Missorum dominicorum, Capitulare anni 820 sive Capitula data apud Theodonis villani anno 820 in generali populi conventu, Ludovici Pii Imperatori» Epistola ad, Monachos Anianenses , data circa annum Christi 8 2 l , Capitulare Triburiense datum anno Christi 822 ad petitionem Episcoporum in Theodonis villa congregatorum anno superiore,

Pag. 29°

aga 2£>5

298 _ 3°7

309 3I3 324

326 329 336 337 33g 341 347 348 349 351

Capitulare de causis Monasterii sanetae Crucis Pictaviensis, datum circa annum Christi 8 2 2 , 354 Capitulare anni 823 admonitionem generalem continens ad utriusque ordinis homines , cum instructione Missorum dominicorum quos Imperator in diversas Regni provincias destinabat, a55 Commonitorium datum Hieremiae, Archiepiscopo' Senonensi, et Ionae, Episcopo Aurelianensi, a Ludovico Pio Imperatore-anno 824 cum ab ipso Legati Romam irent ad Eugenium I I , Papam R o mannm , in causa Imaginum , 365

VIH

I N D E X .

Eiusdem Ludovici Epistola ad Eugenium I I missa per Hieremiam et I o n a m , Episcopos , cum Actis Synodis Parisiensis , Sacramentale pfomissionis quod Clerus et Populus Romanus fecer u n t fcudovico Pio Imperatori et Lothario filio eius anno 824 praesente L o t h a r i o , Capitulare Ingilenheimense datum anno Christi 82Ö, Ludovici Pii P r a e c e p t u m de institutione Monachorum in Monasterio Dervensi , Capitulare anni 838 qualiter Convcntus Episcoporum fieri d e b e a t , Epistola generalis q u a m Ludovicus Pius Imperator ex placito Aquisgranensi misit, de Conciliis Episcoporum in quatuor I m p e r ü partibus congreg»andis, Capitulare Wormatiense anni 829 ,

Pag. 3ß6

368 368 370 3jl

3^5 3^8

Ludovici Pii Imperatori» Praeceptum de ordine monastico restituto in Monasterio sancti Dionysii, 389 Eiusdem praeceptum de Paganis ad Christianitatem invitandis , e t d e institutione Episcopatus llammaburgcnsis, 39 arcem Metropolitani scimus tenere, praesentes apices cum d e bito salutationis officio aimitati vestrae studuimus destinare, petentes ut ad etim benedicendum properare debeatis, et lit— teras ad comprovinciales fratres vestros dirigatis ut et illi ade6s6 debeant, ut canonicé et iuxta apostolicam institutiotiem sub nostri praesentia in sancta Paschali solemnitate, Pontificai» benedictione debeai confirmari. Illud etiam ante omnia sup* plicamus, ut nos in sanctis ac Deo placitis orationibus vestris Domino commendetis, et ad explendutn quod vobis iniuiigimus negotium nullam moram faciatis. Quem indictiluta manus nostrae subscriptione, ut mos est, decrevimus roborare» Dagobertus Rex subscripsit.

2

18

A. CHR.

CAPITULARIA

S1GEBERTI

650.

REGIS

Epistola ad Desiderium, Episcopum Cadurcensem. Quod synodale Concilium celebrari non debeat in regno absque permissu Regis. Data circa annum DCL. D o m i n o s a n c t o et apostolico in C h r i s t o p a t r i D o m n o D e s i d e r i o , S y g g i b e r t u s R e x . D u m , f a b u l a c u r r e n t e , à p l u r e s e t fidel i b u s n o s t r i s c o g n o v i m u s quasi vocati a b i d e m q u e p a t r e nost r o V u l f o l e u d o E p i s c o p o s y n o d a l i Consilio K a l . S e p t e m b r i s in r e g n o n o s t r o , i g n o r a m u s in q u o loco, u n a c u m r e l i q u o s f r a t r e s et c o m p r o v i n c i a l e s vestros d e b e a t i s c o n i u n g e r e , l i c e t nos s t a t u t a c a n o n u m et ecclesiasticas r é g u l a s , s i c u t p a r e n t e s n o s t r i i n D e i n o m e n consci v a r u n t , ita et nos c o n s e r v a r e o p t a m u s , t a i n e n d u m ad nostrani a n t e a n o t i t i a m n o n f u i t p e r l a t u m , f i o nobis c u m n o s t r i s p r o c e r i b u s c o n v e n i t , u t s i n e n o s t r a s c i c n t i a synod.ilis c o n c i l i u s in r e g n o n o s t r o n o n a g a t u r , n e c ;ul istas K a l . S e p t e m b r i s n u l l a c o n i u n c t i o s a c e r d o t u m , ex }iis q u i ad n o s t r a m d i t i o n c m p e r t i n e r e n o s c u n t u r , n o n f i a t u r . P o s t c a veri» o p p o r t u n o t e m p o r e , si nobis a n t e a d e n u n c i a t u r u t r ù m p r o s t a t u ecclesiastico, an p r o r e g n i u t i l i t a t e , sive c t i a m pi'O q u a l i b e t r a t i o n a b i l e c o n d i t i o n e , c o n i u n c t i o esse f l e c r c v e r i t , n o n a b n u i m u s ; sic t n m e n , u t d i x i m u s , u t in n o s t r i priùs d e f e r a t u r cognitionem. P r o i n d e praesentia scripta sanc i t a t i vestrae destinare euravimus, per quae petimus ut pro n o s o r a r e d i g n e l i s , et ad istam c o n i u n c t i o n e m , p r i u s q u a m nost r a m cognosdatis v o l u n t a t e m , p e n i t ù s a c c e d e r e n o n d e b e a t i s . E t ut certiùs credatis, h u n e indicolum manu propria subter subscripsimus. Syggibertus KARLOMANNI

Rcx

sub.

PRINCIPIS

Capitulare Primum , Dalum anno Christi DCCXLII. in piena Synodo. I n nomine Domini nostri Jesu Christi.Ego K a r l o m a n n u s , D u x e t P r i n c e p s F r a n c o r u m a n n o ab i n c a r n a t i o n e J e s u C h r i s t i D C C X L I I , xi v i d e l i c e t R a l e n d a s Maias, c u m C o n s i l i o S e r v o r u m "Dei e t O p t i m a t u m m e o r u m , E p i s c o p o s q u i in r e g n o m e o s u n t , c u m P r e s b y t e r i s , ad C o n c i l i u m et S y n o d u m p r o t i m o r e C h r i s t i c o n g r e g a v i , id est, B o n i f a c i u m A r c h i e p i s c o p u m , e t B u r c h a r d u m , e t R c g e n f r i d u m , e t V u i n t a n u m , et V u i t b a l d u m , e t D a d a n u m , ct E d d a n u m , ac r e l i q u o s E p i s c o p o s , c u m P r e s b y t e r i s e o r u m , u t milii c o n s i l i u m d e d i s s e n t q u o m o d ò l e x D e i e t E c c l e s i a s t i c a Re-* l i g i o r e c u p e r e t u r , q u a e in d i c b u s p r a c t e r i t o r u m P r i n c i p u m dis 3

18

A. CHR.

CAPITULARIA

S1GEBERTI

650.

REGIS

Epistola ad Desiderium, Episcopum Cadurcensem. Quod synodale Concilium celebrari non debeat in regno absque permissu Regis. Data circa annum DCL. D o m i n o s a n c t o et apostolico in C h r i s t o p a t r i D o m n o D e s i d e r i o , S y g g i b e r t u s R e x . D u m , f a b u l a c u r r e n t e , à p l u r e s e t fidel i b u s n o s t r i s c o g n o v i m u s quasi vocati a b i d e m q u e p a t r e nost r o V u l f o l e u d o E p i s c o p o s y n o d a l i Consilio K a l . S e p t e m b r i s in r e g n o n o s t r o , i g n o r a m u s in q u o loco, u n a c u m r e l i q u o s f r a t r e s et c o m p r o v i n c i a l e s vestros d e b e a t i s c o n i u n g e r e , l i c e t nos s t a t u t a c a n o n u m et ecclesiasticas r é g u l a s , s i c u t p a r e n t e s n o s t r i i n D e i n o m e n consci v a r u n t , ita et nos c o n s e r v a r e o p t a m u s , t a i n e n d u m ad nostrani a n t e a n o t i t i a m n o n f u i t p e r l a t u m , f i o nobis c u m n o s t r i s p r o c e r i b u s c o n v e n i t , u t s i n e n o s t r a s c i c n t i a synod.ilis c o n c i l i u s in r e g n o n o s t r o n o n a g a t u r , n e c ;ul istas K a l . S e p t e m b r i s n u l l a c o n i u n c t i o s a c e r d o t u m , ex }iis q u i ad n o s t r a m d i t i o n c m p e r t i n e r e n o s c u n t u r , n o n f i a t u r . P o s t c a veri» o p p o r t u n o t e m p o r e , si nobis a n t e a d e n u n c i a t u r u t r ù m p r o s t a t u ecclesiastico, an p r o r e g n i u t i l i t a t e , sive c t i a m pi'O q u a l i b e t r a t i o n a b i l e c o n d i t i o n e , c o n i u n c t i o esse f l e c r c v e r i t , n o n a b n u i m u s ; sic t n m e n , u t d i x i m u s , u t in n o s t r i priùs d e f e r a t u r cognitionem. P r o i n d e praesentia scripta sanc i t a t i vestrae destinare euravimus, per quae petimus ut pro n o s o r a r e d i g n e l i s , et ad istam c o n i u n c t i o n e m , p r i u s q u a m nost r a m cognosdatis v o l u n t a t e m , p e n i t ù s a c c e d e r e n o n d e b e a t i s . E t ut certiùs credatis, h u n e indicolum manu propria subter subscripsimus. Syggibertus KARLOMANNI

Rcx

sub.

PRINCIPIS

Capitulare Primum , Dalum anno Christi DCCXLII. in piena Synodo. I n nomine Domini nostri Jesu Christi.Ego K a r l o m a n n u s , D u x e t P r i n c e p s F r a n c o r u m a n n o ab i n c a r n a t i o n e J e s u C h r i s t i D C C X L I I , xi v i d e l i c e t R a l e n d a s Maias, c u m C o n s i l i o S e r v o r u m "Dei e t O p t i m a t u m m e o r u m , E p i s c o p o s q u i in r e g n o m e o s u n t , c u m P r e s b y t e r i s , ad C o n c i l i u m et S y n o d u m p r o t i m o r e C h r i s t i c o n g r e g a v i , id est, B o n i f a c i u m A r c h i e p i s c o p u m , e t B u r c h a r d u m , e t R c g e n f r i d u m , e t V u i n t a n u m , et V u i t b a l d u m , e t D a d a n u m , ct E d d a n u m , ac r e l i q u o s E p i s c o p o s , c u m P r e s b y t e r i s e o r u m , u t milii c o n s i l i u m d e d i s s e n t q u o m o d ò l e x D e i e t E c c l e s i a s t i c a Re-* l i g i o r e c u p e r e t u r , q u a e in d i c b u s p r a c t e r i t o r u m P r i n c i p u m dis 3

A.CHR.

REGUM FRANCORUM

742.

19

sipata c o r r u i t , et q u a l i t e r p o p u l u s Cliristianus ad salutem animae p e r v e n i r e possit, et p e r falsos Sacerdotes deceptus non p e r e a t . INDEX

CAPITUIORUM.

1. De Episcopis in Germania constitutis, et de synodo singulis annis congreganda. 2. Ut Clerici arma non trac te nt, ncque adexercitum pergant, sacrorum praeter eos qui causa electi fuerint. Item ut a venationibus abstincant. 5. Ut Presbyteri parochiarum Episcopo suo sint subiecti, et ministerii sui rationem illi reddant ; paratique sint ad illuni in visitatione suscipiendum. Ab ilio chrisma novum accipiant; illum castitatis, vitae,Jidei, et doctrinae suae testem habeant.

4- Ut ignoti Episcopi ac Près byteri sine probatione ad ministerium non admittantur. 5. Ut Epi scopus cum Comité provideat ne populus paganas observationes faciat. 6. De poenâ Clericorum vel Monachorum, aut Monialium quae in fornicationem inciderint. 7. Ut Presbyteri et Diaconi sagis non utantur, sed casti • lis. Et ut in domo sua mulieres non habeant. Item ut Monachi et Moniales iuxta sancii Benedicti régulant vivere studeant.

Ikcipiuht sufras cripta Capitula et eorum tejctus. De Episcopis

in Germania annis

constitutis, et de synodo congreganda.

singulis

I. Itaque p e r consilium S a c e r d o t u m et Optimatum m e o r u m ordinavimus per civitates Episcopos, et constituimus s u p e r eos Arcliiepiscopum Bonifacium, q u i est Missus Sancti P e t r i . Statuimusque p e r a n n o s singulos S y n o d u m congregari, u t nobis praesentibus c a n o n u m decreta et Ecclesiae i u r a r e s t a u r e n t u r , et Religio Christiana e m e n d e t u r . E t fraudatas p e c u n i a s Ecclesiis restituimus zj. Falsos v e r o P r e s b í t e r o s , aj vel f o r n i c a t o r s Diáconos et Clericos, de p e c u n i i s Ecclesiarum abstulimus, et degradavimus, et ad poenitentiam coegimus. Ut Clerici arma non tractent, ñeque ad exercitutn pergant, praeter eos qui sacrorum causa electi fuerint. Item ut a venationibus abstineant. II. Servis Dei p e r omnia omnibus a r m a t u r a m portare vel zj al. ms. et reddimus.

aj al. ras. et adúlteros.

20

A. CHR.

CAPITULARIA

74».

p u g n a r e , aut in e x e r c i t u m et in" hostem p e r g e r e , omnia!) p r o liibuimus, nisi illis t a n t u m m o d ò q u i p r o p t e r d i v i n u m m i n i sterium, Missarum scilicet solennia adimplenda, et S a n c t o r u m patrocinia p o r t a n d a , ad hoc electi s u n t ; id est, u n u m vel duos Episcopos, c u m capellanis Presbyteris, P r i n c e p s sccum habeat, et u n u s q u i s q u e P r a e f e c t u s u n u m P r e s b y t e r u m , q u i h o m i n i b u s peccata confitentibus indicare et i n d i c a r e poenitentiam possit. Necnon et illas venationes et sylvaticas vagationes c u m canibus omnibus servis Dei i n t e r d i x i m u s . Similiter u t accipitres et falcones non h a b e a n t . Ut Presbyteri parochiarum Episcopo suo sint subiccti, et ministerii sui rationem illi reddant; paralique. sint ad ilium in visitationem suscipiendum. Ab ilio c lirismo, novum accipiant. Ilium, castitatis, vitae, jidti, ct doctrinae suae testem habeant. III. D e c r e v i m u s q u o q u e iuxta sanctorum cánones ut u n u s q u i s q u e P r e s b y t e r in parochia habitans Episcopo subiectus sit illi in cuius parocliia h a b i t a t ; et semper in Quadrage sima r a t i o n e m et ordinem ministerii sui, sive de baptisrno, siTO de fide catliolica, sive de precibus et ordine Missarum, ipsi Episcopo r e d d a t et ostendat. E t q u a n d o c u m q u è i u r e canonico Episcopus c i r c u m e a t p a r o c h i a m ad confirmandos p o pulos. P r e s b y t e r semper paratus sit ad suscipiendum Episcopura, c u m collectione et adiutorio populi qui ibi confirmari debet. E t in coena Domini semper n o v u m chrisma ab E p i s copo quaerat. E t ut Episcopo testis adsistat castitatis, et v i tae et fidei, et doctrinae illius. Ut ignoti Episcopi ac Presbyteri sine probatione ad mi/usterium non aamittantur. I Y . Statuimus etiam u t s e c u n d u m canonicam cautelam, oranes u n d e c u n q u e s u p e r v e n i e n t e s ignotos Episcopos , vel Prcsbyieros, ante p r o b a t i o n e m synodalem in ecclesiasticum m ' n i s t e r i u m non admilteremus. Ut Episcopus cum Comité provideat servationes facial.

ne populas

paganas ob •

V . Decrevimus q u o q u e ut s e c u n d u m cánones u n u s q u i s q u e Episcopus in sua parochia sollicitudinem gerat, a d i u v a n t e •Graphione, q u i defensor Ecclesiae eins est, ut p o p u l u s D e i paganias non faciat, sed u t omnes spurcitias gentilitatis abiiciat e t r e s p u a t ; sive p r o f a n a sacrificia m o r t u o r u m , sive sortílegos v e l divinos, sive p h y l a c t e r i a et anguria, sive incantationes, sive hostias immolatitias, quas stulti homines iuxta Ecclesias ritu pagano faciunt, sub n o m i n e sanctorum M a r t y r u m vel Confessorum, D e u m et suos sanctos ad i r a c u n d i a m p r o v o c a n -

A. CHR.

REGUM FRANCORUM

743.

21

tes ; sire illos sacrilegos ignes, quos nedfratres bj vocant, sive omnes, quaecumque sunt, paganornm observationes diligenter prohibeant. De poena. Clericorum nel Monachorum, ac Monialium quae, in fornicationem inciderint. VI. Statuimus similiter ut post liane Synodum, quae fuit xi Kalendas ftlaias, quisquís servorum Dei vel ancillurum Cliristi in crimen fornicationis lapsus fuerit, ut in carcere poenitentiam faciat in pane et aqua. Et si ordinatus Presbyter sit, duos annos in carcere permaneat, et anteà flagellatus et scortieatus videatur, et post Episcopus adaugeat. Si autem Clericus autMonaclius in hoc peccatum incident, posttertiam yerberationem in carcerem missus, vertentem annum ibi poenitentiam agat. Similiter et Nonnae velatae eádem poenitentià contineantur, et radantur omnes eapilli capitis eius. Ut Presbiteri et Diaconi sagis non utantur, sed casulis. Et in domo sua midieres non habeant. Item ut Monachi et Moniales iuxta sancti Benedicti regulam vivere studeant. VII. Decrevimus quoque ut Presbyteri vel Diaconi non sngis, laicorum more, sed casulis utantur, ritu servorum Dei. Et nullus in sua domo mnlieres habitare permittat. Et ut Monachi et ancillae Dei monasteriales iuxta regulam S. Benedicti coenobia vel xenodoehia sua ordinare, gubernare, et vivere studeant, et vitam propriam degere secundum praedicti Patris ordiuationem non negligant. KARLOMANNI

Capitulare

P R I N C I P I S

secundum,

Datum anno Christi D C C X L I I I . apud Liptinas. INDEX

CÁP1TULORUM.

priorisSynodi capitulis communi consensu receptis et approbatis. 2. De pecunia ecclesiastica sub precario et censu in subsidium exercitús praestanda. bj al. ms. Nicdfyr.

3. De incestis matrimoniis ; et ut mancipia Christiana paganis non tradantur. 4- Ut qui paganas observationes in ali qua refecerit quinde ci in solidis multetur.

22

A. CHR.

CAP1TULARIA •

743

Incipiitkt praedicta Capittjla et eorum texttjs. De prioris Synodi approbatis.

capitulis

communi

consensu

receptis

et

I. Modo autem in hoc synodali C o n v e n t u , q u i congregates est ad Kalendas Martias in loco q u i dicitur Liptinas, ornnes v e n e r a b i l e s Sacerdotes Dei, et Comites et P r a e f e c t i prioris Synodi, decreta consentientes firmaverunt, seque ea impleré Telle et observare p r o m i s e r u n t . E t omnis ecclesiastici o r d i nis Clerus, Episcopi, et Presbyteri, et Diaconi, c u m reliquis Clericis, suscipientes a n t i q u o r u m p a t r u m canones, promiser u n t se velie ecclesiastica iura moribus et docti'inis et rninisterio r e c u p e r a r e . Abbates vero et Monachi r e c e p e r u n t reg u l a m sancti patris Benedicti, ad r e s t a u r a n d a m n o r m a m r e g u laris vitae. F o r n i c a t o r e s n a m q u e et adulteros Clericos, qui sancta loca vel monasteria ante tenentes c o i n q u i n a v e r u n t , p r a e c e p i m u s inde tollere et ad poenitentiam redigere. E t si post h a n c definitionem in crimen fornicationis vel adulterii c e c i d e r i n t , prioris Synodi i u d i c i u m sustineant. Similiter et Monachi et Wonnae. De pecunia ecclesiastica, sub precario excrcitus praestanda.

et censii in

subsidiuni

I I . Statuimus q u o q u è cum Consilio s e r v o r u m Dei et pop u l i Clirist.iani, p r o p t e r i m m i n e n t i a bella et persecutiones caet e r a r u m gentium quae in c i r c u i t a nostro sunt, ut s u b precario et censu aliquam partem ecclesialis pecuniae in adiutorium exercitus nostri cum i n d u l g e n t i a Dei a l i q u a n t o t e m p o r e retineamus, eà conditione u t annis singulis de u n a q u a q u e casata solidus, id est, duodecim denarii, ad Ecclesiam vel monaster i u m rec]dantur; eo modo ut si m o r i a t u r ille cui p e c u n i a commodata f u i t , Ecclesia c u m propria pecunia revestita sit. E t i t e r u m , si necessitas cogat, aut P r i n c e p s iubeat, precarium, renovet.ur, et r e s c r i b a t u r n o v u m . E t o m n i n ò observetur u t Ecclesiae vel monasteria p e n u r i a m et p a u p e r t a t e m non pat i a n t u r , q u o r u m p e c u n i a in precario praestita sit. Sed si pau» p e r t a s cogat, Eeclesiae vel domui Dei r e d d a t u r integra possessio. De incestis matrimoniis non tradantur.

;

et ut mancipio, Christiana

paganis

III. Similiter praecipimus ut iuxta decreta c a n o n u m , a d u l t e r i a et incesta matrimonia, quae non s u n t legitima, p r o h i b e a n t u r et e m e n d e n t u r Episcoporum iudicio ; et ut malicipia Christiana paganis non t r a d a n t u r .

A. CHR.

REGUM FRANCORUM

743.

23

Ut qui paganas observationes in aliqua re feceritj quindecim solidis multetur. IV. Decrevimus quoque, quod et pater meus antè praecipiebat, ut qui pagana's observationes in aliqua re fecerit, multetur et damnetur quindecim solidis c j . " I.

Abrenuntiatio

diaboli

operumque

eius et

superstitionum.

Forsacliistu diabolae? Resp. Ec forsacho diabolae. End allum diobol gelde ? Resp. End ec forsacho allum diobol gelde. End allum dioboles wercum ? Resp. End ec forsacho allum dioboles wercum, und wordum, thuna- eren de Vuoden ende saxnote, ende allem them unholdum, the hira genotas sint. Gelobistu in got almelitigan fadaer? Resp. Ec gelobo ingot almelitigan fadaer. Gelobistu in Crist godes suno? Resp. Ec gelobo in Crist godes suno. Gelobistu in halogan gast? Resp. Ec gelobo in halogan gast. II. Indiculus

superstititionum

et

paganiarum.

De sacrilegio ad sepulchra mortuorum. De sacrilegio super defunctos, id est', dadsisas. Dc spurcalibus in Febr. De casulis, id est, funis. De sacrilegiis per Ecclesia?. De sacris sylvarum, quae Nitnidas vocant. De his quae faciunt super petras. De sacris Mercurii rei Iovis. De sacrificio quod fit alicui sanctorum. De phylacteriis et ligaturis. De fontibus sacrificiorum. De incantationibus. De auguriis, vcl avium vel equorum vel bovum stercore, vel sternutatione De divinis vel sortilegis. De igne fricato de ligno, id est, n o d f y r . De cerebro animalium. De observatione pagana in foco vel in inchoatione rei alicuius.

c j In vetusto Codice Palatino Bibliothecae V a t i c a n a e post concilium ad Liptinas h a b i tum, subiungitur teste L u c a Holstcnio abrenuntiatio dia-

bolae cum i n d i c u l o superstitionum paganicarum. I t a q u e haec ad synodi illius acta pcrtiiiere dubium non videtnr.

24

A. CHR.

CAPITULARIA

744.

D e incertis locis q u a e c o l u n t p r o sacris. D e p e t e n d o q u o d b o n i v o c a n t S . Mariae. D e f e r i i s q u a e f a c i u n t I o v i yeJ M e r c u r i o . D e L u n a e d e f e c t i o n e , q u o d d i c u n t Vinceluna. D e t e m p e s t a t i b u s et c o r n i b u s , et cocleis. D c sulcis circa villas. D e p a g a n o c u r s u , q u e m Yrias n o m i n a n t , scissis p a n n i s vel c a l c é i s . D e eo q u ò d sibi sanctos fingunt q u o s l i b e t m o r t u o s . D e s i m u l a c r o de c o n s p a r s a f a r i n a . D e simulacris de pannis factis. D e s i m u l a c r o q u o d p e r c a m p o s portant. D e ligneis pedibus r e i manibus pagano ritu. De eo quòd credunt quia feminae L u n a m commendent, q u ò d p o s s i n t c o r d a h o m i n u m t o l l e r e iuxta p a g a n o s . CAPITULARE

INCERTI

ANNI

Datum in Synodo cui interfuit Bonifacius, Apostolicae Sedis Legatus circa annum Christi DCCXL1V. JEx Concilio Regum,

quibus

interfuit Index

Legatus

Romanae

Sedis

Bonefatius.

Capitwiorum.

De exposito infante. 2. De trigesimis mortuorum. 5 . De muliere enixa. 4 , De Clericis qui comam nutrìun t. 5i De Sacerdotibus qui demigrant. 6, De loco l'aicorum in Ecclesia. 7« De servis Clericorum. 8, De invasoribus rerum Ecclesiae. 9, De régula collectarum. jq, De professione Sacerdotum. I i. De testamento Sacerdotum. 12. De Archidiaconis. De compositoribus cauli0mm.

i4- De modo sacramenti. 15. De libertis, ut non sint testes. 16. De commutatione. 17. De fideiussore. 18. De personis iudiciorum. 19. De agnatis et cognatis. 20. De falsa moneta. De liomicidis ad Ecclesiani confugientibus. 22. De latronibus. 23. De die dominico. 24. De empto à fure. 25. De alieno animali occiso. 26. De compositione incensae domiis. 27. De via convicinali. 28. De rebus commendalis in censii.

A. CHR.

REGUM F R A N C O R U M

Ikcipiunt i-haedicta C a p i t u i a

De

exposito

7Vl.

25

ET EOntTM TEXTUS.

infante.

I. Si expositus ante Ecclesiam euiuscunque fuerit miseratione collectus, contestations ponat collector epistolam. E t si is qui collectus est, intra decern dies quaesitus agnitusque non fuerit, securus habeat qui collegit. Sane qui post p r a e dictum tempus eius calumniator extiterit, ut bomicida damnalntur, sicut P a t r u m sanxit auctoritas. De trigesimis mortuorum. II. Fideles pro defunctis amicis ieiunia et oblationes triginta diebus adimpleri faciant, et mortuum super m o r t u u m non ponant, nec ossa defunctorum super terram dimittant. Quod si fecerint canonicae sententiae subiaeebunt. De muliere enixa. III. Cùm enixa fuerit mulier, si statim actura gralias intrat Ecclesiam, nullo h i n c peccati pondere gravatur. Voluptas enim carnis, non dolor, in culpa #est; in prolis yerò prolatione gemitus est. Si itaque enixam mulierem proliibemus intrare Ecclesiam, ipsam ei poenam suam in culpam deputamus. De Clericis qui comam nutriuitt. IV. Sancitum est ut Clerici qui comam nutriunt, ab Archidiacono, etsi noluerint, inviti detondeantur. Vestimenta vero vel calciamenta eis, nisi quae religionem deceant, h a b e re non liceat. De Sacerdotibus

qui

demigrant.

Y. De Sacerdotibus qui suos titulos absque licentia Episcopi dimittunt aut dimiserunt, statutum est ut tamdiu à communione habeantur alieni, quousque ad suos titulos revertantur. De loco laicorum in Ecclesia. VI. Laici secus altare intra cancellos, tam ad vigilias q u à m ad Missas, stare penitùs non praesumant. De servis Clericorum. VII. Ecclesiarum servos vel Episcoporum vel Clericor u m à Iudicibus vel Actoribus publicis in diversis angariis fati gari divinà prohibemus auctoritate. Si quis vero Iudicum vel Actorum Clericum aut servum clericilem Ecclesiae in publicis vel privatis negotiis voluerit occupare, ab Ecclesia cui jmpedimcntum facit, eiGciatur cxtruneus,

26

A. CHR.

CAPITULARIA

74».

De invasoribus rerum Ecclesiae. VIII. Qui reiculam Ecclesiae petierint à Regibus, et horrendae cupiditatis impulsu egentium substantiam rapuerint, irrita habeantur quae obtinent, et ipsi ab Ecclesia quam spoliare cupiunt excludantur. De regala collectarum. IX. Nullus in precibus nisi ad Patrem dirigat oratioriem, secundum illud : Si quid petieritis Patrem in nomine meo. Et ut priùs eas cum instructioribus tractet. De professione Saeerdotum. X. Quando Presbyteri vel Diaconi per parochias constituuntur, oportet eos Episcopo suo professionem facere. De testamento Saeerdotum. XI. Presbyteri post ordinationem suae paupertatis praedia comparantes, testamenta Ecclesiis confirment. Sin aliter,. ut fraudatores teneantur. De Archidiacanis. XII. Praevideant Episcopi ne cupiditas Arcliidiaconorum. suorum culpas nutriat, quia multis modis mentiti«- iniquitas sibi. De compositoribus cantionum. XIII. Qui in blasphemiam alterius cantica composuerit, Tel qui ea canta>;erit, extra ordinem iudicetur ; nam lex huiusmodi praecipit exiliari. De modo sacramenti. XIV. Omne sacramentum in Ecclesia et super reliquia» à laicis iuretur. Sic illum Deus adiuvet, et illi sancti quorum sunt istae reliquiae. De libertis, ut non sint testes. XV. Libertus et liberta in nullis negotiis contra quamquam testimonium dicere permittantur, exceptis illis causis in quibus ingenuitas deesse, sicut praemissum est et de seiv vis ; quia indignum nostra pensat dementia ut libertorum t o stimonia ingenuis damna incutiant. Qui vero ex eisdem fuerint progeniti, ad testimonium à tertia generatione admfttantur. De commutatone. XVI. Commutatio, si non fuerit per vim vel inetum extorta, talem qualem et emptio habeat firmi tatern.

A. CHR.

REGUM FRANCORUM

74'I.

27

De fideiussore. XVII. Si quis contempto fideiussore debitorem suum tenere maluerit, fideiussor et heres eius à fideiussionis vinculo liberantur. De personis iudiciorum. XVIII. In iudiciis quatuor debent esse personae, accusator, defensor, testes, iudex. Accusator uti debet intentione ad amplificandam causam, defensor extenuatione ad m i n u endam, testes veritate, iudex aequitate. De agnatis et

cognatis.

XIX. Agnati sunt qui per virilem s e i u m descendunt, cognati qui per femineum. E t ideò patrui vel patruorum filii et agnati sunt et cognati. Avunculi vero et avunculorum tilii cognati sunt, non agnati. De falsa

moneta.

XX. De falsa moneta iubemus ut qui earn percussisse coraprobatus fuerit, ma nus ei amputetur. E t qui hoc consensi^ si liber est, sexaginta solidos componat. Si servus, sexaginta ictus accipiat. De homicidis ad Ecclesiam confugìentibus. XXI. Homicidis vel caeteris reis qui legibus mori debent, si ad Ecclesiam confugerint, nullus eis victus detur. De latronibus. XXII. De latronibus praecipimus observandum ut pro prima culpa u n u m oculùm perdat, de alia vero nasus ei truncetur. De tertia culpa, si non emendaverit, moriefcur. De die

dominico.

XXIII. Si quis die dominico opera servilia fecerit, liber homo si boves iunxerit, dextrum bovem perdat. E t ¡si alia quae prohxbita sunt fecerit, Sacerdotibus illa emendet sicut de reliquis negligentiis iudicibus emendari solet, et poenitentiam insuper accipiat. Similiter de praecipuis festivitatibus. De empto

a

fare.

XXIV. Si quis de f u r e nesciens aliquid emerit, quaerat accepto spatio furem. Quem si non potuerit invenire, probet se sacramento innocentcm, et rem restituât, et f u r e m quaerere non omittat. Quòd si f u r e m celaverit et periurasse posteà detectus fuerit, tanquam f u r et ipse damnetur.

28

A. CHR.

CAPITULARIA.

74«.

De alieno animait occho. XXV. Si quis casu faciente occiderít alienum animal, et non negaverit, simile dare non tardet, et cadaver mortui accipiat, De compositione incensae domils. XXVI. Si quis incenderit alienam domurn, primo omnia aodificia resituat, et quicquid ibi arserit, componat, et insuper Et quotquot tx. solidos, et publica poenitentiâ multetur. homines de ipso incendio evaserint, unicuique secundum legem suam componat, et quicquid perdiderint restituât. De via convicinali. XXVII. Si quis viam convicinalem vel pastoralem elauserit, cum sua lege componat, et ipsam viam aperiut. De rebus commendatis incensis. XXVIII. Si cui commendatae res fuerint, vel traditae ad vendendum, et in domo eius cum rebus suis Caetera desunt in Ms. P I P P I N

I

Capitulare

P R I N C I P I S

Suessionense,

Datum anno Christi D C C X L I V . in plena Synodo. I n Dei nomine et Trinitatis. Anno D C C X L I V . ab incarnatione Christi, sub die vr. d j Nonas Martii, et Luna xiv., in anno, secundo Childerici Regis Francorum, ego Pippinus, Dux et Princeps Francorum. Dùm pluribus non liabetur incognitum qualiter líos in Dei nomine, una cum consensu Episcoporum, sive Sacerdotum vel Servorum Dei consilio, sive Comitum et Optimatum Francorum, colloquii apud Suessionis civitatem Synodum vel Concilium facere decrevimus; quod ita in Dei nomine et í'ecimus. I N D E X

C A P I T U L O R U M .

1. De fide Nicaena, et canonibus antiquis tota regno promulgandis. 2. De synodo singulis annis congreganda. Et de Adalr/ al. ms.

die,

V.

berto haeretico in synodo dmmnato. 3. De Episcopio per civitates ordinatis sub Archiepiscopi,s Abele et Ardoberto.

28

A. CHR.

CAPITULARIA.

74«.

De alieno animait occho. XXV. Si quis casu faciente occiderít alienum animal, et non negaverit, simile dare non tardet, et cadaver mortui accipiat, De compositione incensae domils. XXVI. Si quis incenderit alienam domurn, primo omnia aodificia resituat, et quicquid ibi arserit, componat, et insuper Et quotquot tx. solidos, et publica poenitentiâ multetur. homines de ipso incendio evaserint, unicuique secundum legem suam componat, et quicquid perdiderint restituât. De via convicinali. XXVII. Si quis viam convicinalem vel pastoralem elauserit, cum sua lege componat, et ipsam viam aperiut. De rebus commendatis incensis. XXVIII. Si cui commendatae res fuerint, vel traditae ad vendendum, et in domo eius cum rebus suis Caetera desunt in Ms. P I P P I N

I

Capitulare

P R I N C I P I S

Suessionense,

Datum anno Christi D C C X L I V . in plena Synodo. I n Dei nomine et Trinitatis. Anno D C C X L I V . ab incarnatione Christi, sub die vr. d j Nonas Martii, et Luna xiv., in anno, secundo Childerici Regis Francorum, ego Pippinus, Dux et Princeps Francorum. Dùm pluribus non liabetur incognitum qualiter líos in Dei nomine, una cum consensu Episcoporum, sive Sacerdotum vel Servorum Dei consilio, sive Comitum et Optimatum Francorum, colloquii apud Suessionis civitatem Synodum vel Concilium facere decrevimus; quod ita in Dei nomine et í'ecimus. I N D E X

C A P I T U L O R U M .

1. De fide Nicaena, et canonibus antiquis tota regno promulgandis. 2. De synodo singulis annis congreganda. Et de Adalr/ al. ms.

die,

V.

berto haeretico in synodo dmmnato. 3. De Episcopio per civitates ordinatis sub Archiepiscopi,s Abele et Ardoberto.

A. CHS.

REGUM FRANCORUM

De Monachis, Et ut Abbate s in hostem ipsi non vani, sed mittant. Et Clerici a fornicatione, habita laico, et venatione abstineant. 4.

Ut laici fornicationem omirent, penuria, falsa testi* »ionia devitent, Ecclesiamque tutentur. Et ut Presbiteri parochiarum Episcopo suo sint subiecti. 5. Ut ignoti Episcopi vel Presbiteri \ad ministerium sine probatione non admiltantur. 6. Ut Episcopi provideant ne

744.

29

populus paganismum fa.cirti. Et ut legitimae per civitates mensurae sint. 7. Ut Adaìbcrti, crucicul.ie igni tradantur. 8. Ut Clerici extraneas mwlieres domi non ha.be.ant. q. Ut sacratam feminam vel propinquam ne.mo uxorem ducat ; neque uxorem, viro superstite, alter accipiat ; ncque uxor, viro superstite, alterum accipiat. 10. De transgressoribus horum capitulorum.

IsCIPIUNT S ITP. ASCRITTA CAPITULA ET E O RUM TEXTUS.

De fide

Nicaena,

et canonibus promulgandis.

antiquis

toto

regno

I. In primis e j eonstituimus fìdem cntliolicam, cjuam constituerunt cccxvni. Episcopi in Nicaeno Concilio, ut donuntiaretur per universam regionem nostrain, et iudicia canonica aliorum sanctorum, quae constituerunt in synodis suis; quomodo lex Dei et ecclesiastica regula recuperetur, quae in diebus priorum Principimi dissipata corruit. • De synod o singulis annis congreganda. Et de Adalberto liaeretico in synodo damnato. II. Proptcreà nos una cum consensu Episcoporum, sive Sacei'dotum, seu Servorum Dei, et Optimatum meorum f j C o n s i l i o , dccrevimus ut annis singulis synodum renovare debenmus, qualiter populus Christianus ad salutem animarum pervenire possit, et ut haeresis ampliùs in populo non resuriijat, sicut invenimus in Adalberto haei'esim, quem publiciter g j unu voce condemnayerunt xxm. Episcopi ; et alii multi Sacerdotes, cum consensu Principis et populi, ita condemnayerunt ipsum Adalbertum, ut ampliùs populus per falsos Sacerdotes deceptus non pereat. e j al. ms. In piimitus. f j al. mss. eorum.

g j al. mss. publicitus; ter; publiceier•

pub i i ce

50

A . CHR.

CAPITULARIA

744.

De Episcopis per civitates ordinatis sub Archiepiscopi!:, Abele et Ardoberto. De Monachis. Et ut Abbates in hostem ipsi non eant, sed mittant. Et Clerici a fornitatione, habitu laico, et venatione abstineant. III. Idcircò constituimus per consilium Sacerdotum et Optimatum meorum, et ordinavimus per civitates legitimos Episcopos; et idcircò constituimus super eos Archiepiscopos Abel et Ardobertum, ut ad iudicia eorum de omni necessitate ecclesiastica recurrant tam Episcopi quàrn alius populus. Ut ordo monachorum vel ancillarum Dei seoundùm regulam sanctam stakilis permaneat ; et de rebus ecclesiasticis subtractis monachis vel ancillis Dei consolentur usque dum illorum necessitati satisfaciant ; et si quid superaverit hj, census levetur. Et Abbates legitimi hostern non faciant, nisi tantum homines eorum transmittant. Et omnes Clerici fornicationem nop faciant, nec liabitum laicornm portent, nec liabeant canes ut venuti nisi Rex vocet, licentiam habeat exeundi. De monialibus item, ne exeant, et ut lapsae in monasterio ipso oj al. Jns. Cerno

¡>ala Ho.

poenitentiam agant. Ut per alios ipsarum necessitates Regi vel synodo sugger'antur. Et de probatione canini quae regulari/er vivere nolunt. 7. Ut publicum baptisterium, nisi iussti Episcopi, nullum constituatur. 8. Ut onines PresbiteriEpiscopo subsint, nec sine illius iussjone baptizent nec Missas faciant. 9. Excommunicari eos qui cum excommunicatis communicant. Quae lex sit. excommunicatis ; et de iis qui ad versus excommuni-

38 10.

11.

ia.

l3.

i415. 16. 17.

A. CHR.

CAPITULARIA

cationem réclamant, vel eam parvipendunt. Ut Monachi Romain vel ad alia loca non vagentur. Et si qiiis ob negligentiam Abbatis ad aliud monasterium migrare velitj cum Episcopi consentii liccat. Ut Clerici omnes sub manu vivant Epìscopi, vel in monasterio sub ordine regulari. Ut Clerici ab Ecclesiis suis ad alias non migrent. Et ut alterius Ecclesiae Clericum nemo suscipiat. De Episcopis vagantibus, ut neque ministrent ncque ordinationem ullam faciant sine licentia Episcopi cuius parochia est, Die dominico quid operis facere liceat aut non liceat. Ut nuptiae omnes publicè fiant. Ut Clerici secularibus nego Iiis non implicentur. Ut, mortuo Episcopo, Ecclesia supra tres menses sine pastore non relinquar tur.

755.

1,8. Ut Clerici publica iudicia sine iussu Episcopi non petant. 19. Ut Ecclesiarum immunitàtes illibatae serventur. 20. De ratiociniis monasteriorum quae Regi vel Episcopo debentur. 21. Ut Episcopi singuli presbyteratus sibi compétentes obtineant. 22. De teloneis, ut a. peregrinis non exigantur, neque in iis locis ubi esse non debent. a3. Ut Judices viduarum et orphanorum atque Ecclesiae causas primo audiant loco. 24. Ut nullus per pecunia s ad honores ecclesiasticos accédai. 25. Ut Episcopi et alii Judices pro iustitia facienda sportulas non accipiant. 26. De teloneis. 27. De moneta. 28. De immunitatìbus conservandis. 39. De iustitia facienda. 3o. De ecclesiasticis viris qui se reclamare ad Palatiuni veniunt.

IllCIPHJKT STJPR AS CRIPTA CAPITULA ET EORUM TEXTt!S. Ut unaquacque

civitas

suum habeat

Episcopum.

I. Ut Episcopi debeant per singulas c m t a t e s esse. De Episcopis Metropolitanorum vice constitutis. II. Episcopos quos modo in vicem Metropolitanorum constituimus, ut caeteri Episcopi ipsis in omnibus secundum canonicam institutionem obèdiant, interim cjuòd secundum canonicam constitutionem hoc pleniùs emcndemus. Ut Episcopus in sua parochia omnium corrigendorum habeat potestatem. I I I . Ut unusquisque Episcoporum potestatem habeat in sua parochia, tam de clero quàm de reguiaribus rei seculari-

A. CHR.

RKGUM FRANCORUM

755.

3»

bus, ad corrigendum et emendandum secundfim ordinem canonicum spiritualem , ut sic vivant qualiter Deo piacere possint. De duabus synodis per singulos annos convocandis. IV. Ut bis in anno synodus fiat. Prima synodus mense primo, quod est Martias Kalendas, ubicunque Domnns Rei. iusserit, in eius praescntia. Secunda synodus Kalendas Octobris, aut ad Suessiones, aut ubi in Martias Kalendas inter ipeos Episcopos convenit. Et illi Episcopi ibidem conveniant quos modo vice Metropolitanorum constituimus. Et illi alii Episcopi vel Abbates sou Presbyteri, quos ipsi Metropolitani apud se venire iusserint, ibidem in ipsa secunda synodo convenire faciant. Qua r.itione sint emendandi qui virorum aut puellarum monasterio, regunt. V. Ut monasteria, tam virorum quàm puellarum, secundum ordinem regulariter vivant. Et si hoc facere contempserint, Episcopus in cuius parochia esse videntur hoc emendare debet. Quòd si non potcrit hoc emendare, illi quem Metropolitanum constituimus hoc innotcscat, et ipse hoc emendari faciat. Quòd si hoc ncc ipse emendare poterit, ad synodum publicam exinde veniant, et ibidem canonicam sententiam accipiant. Et si publicam synodum contempserint, aut honorem suum perdant, aut excommunicentur ab omnibus Episcopis, et tales in corum loco in ipsa synodo constituantur, per verbum et voluntatem Domni Regis, vel consensu servorum Dei, qui secundum ordinem sanctum ipsum gregem regant. Ne Abbatissa duobus praesit monasteriis , nec extra nionasterium, nisi Rex vocet, liccntiam habeat exeundi. De monialibus item , ne exeant ; et ut lapsae in monasterio ipso poenitentiam agant. Ut per alios ipsarum necessitates Regi vel synodo suggerantur. Et de probatione iliarum. quae regulariter vivere no hint, VI. Constituimus ut nulla Abbatissa duo monasteria praesumat habere ; nec extra monasterium licentiam habeat exire, nisi hostilitate cogente. Sed Domnns Rex quando aliquam de ìpsis Abbatissis ad se venire iusserit, semel in anno, per consensum Episcopi in cuius parochia est, ut tunc ad eum aliqua veniat ex sua iussione, si necessitas fuerit, et alibi omninò non debeat nec per villas nec per alia loca demorari, nisi tantum quàm celeriùs potuerit ambulare et revertí. Et antè non moveat de suo monasterio priusquàm suum Missum transmittal ad Domnum Regern. Et si iusserit Ilex venire, veniat. Sin autem, in monasterio permaneat interim quod inanteà hoc pleniùs secundum cañones emendavevit. Similiter nec illao

40'

A. CHR.

CAPITULARIA

755.

Monachae extra monasterium exire debeant. Quòd si aliqua in aliquem lapsum ceciderit, infra monasterium per consilium Episcopi poenitentiam agat. E t si necesse est de earum n e cessitate ad Domnum Regem vel ad synodum aliquid suggerere, earum Praepositi vel Missi lioc debeant facere. E t quulia munera ad palatlum dare voluerint, per Missos suos ea dirigant. E t si aliqua monasteria sunt quae earum ordincm propter paupertatem adimplere non possunt, hoc ¡lie Episcopus de veritate praevideat, et hoc Domno Regi innotcscat, ut in sua eleemosyna hoc emendare faciat. E t si tales feminae velatae ad praesens ibidem congregatae inveniuntur quae regulariter vivere non v e l i n t , nec ad hoc dignae sunt ut cum illis aliis habitent, Episcopus vel Abbatissa praevideant locum aptum ubi separatim cum custodia in pulsatorio habitare deb e a n t , vel operari manibus quod ipsa Abbatissa eis iusserit, interim quòd probatae dignae sint ut in congregatione r e c i - ' pi an tur. Ut publicum baptisterium, stituatur.

nisi iussu Episcopi,

nullum

con-

V I I . Ut publicum baptisterium in nulla parochia esse debeat, nisi ubi Episcopus constituent cuius parochia est. Nisi tantum si necessitas evenerit pro infirmitate , aut pro aliqua necessitate, illi P r e s b i t e r i , quos Episcopus in sua parochia constituerit, in qualicunque loco evenerit, Iicentiam habeant baptizandi, ut omninò sine baptismonon moriantur. Ut omnes sione

Presbyteri baptizc.nt,

Episcopo subsint, nec sine nec Missas fa.cia.nt.

illius

ius-

V i l i . Ut omnes Presbyteri qui in parochia sunt, sub potestate Episcopi esse debeant, et de eorum ordine nullus Presbyter praesumat in ilia parochia baptizare, nec Missas celebrare sine iussione Episcopi in cuius parochia est. Et omnes Presbyteri ad Concilium Episcopi sui conveniant. E t si hoc quod superiiis comprehensum est facere contempserint, secundum canonicam institutionem iudicentur, tam ipsi quàm defensores eorum. Excommunicari eos qui scientes cum excommunicatis communicant. Quae lex sit excommunicatis ; et de iis qui adversùs excommunicationem reclamant, vel earn parvipendunt. I X . Si quis Presbyter ab Episcopo degradatus fuerit, et ipse per contemptum posteà aliquid de suo officio sine commeatu facere praesumpserit, et posteà ab Episcopo suo correptus et excommunicatus fuerit, qui cum ipso communicaverit scienter, sciat se esse excommunicatum. Similiter quicunque Clericus, «ut laicus, vel femina, incestum commiserit, et ab

A. CHR.

REGUM

FRANCORUM

755.

41

Episcopo suo correptus se emendare n o l u e r i t , et ab Episcopo suo excommunicatus f u e r i t j si quis cnm ipso communicaverit s c i e n t e r , sciat se excommunicatum esse. E t ut sciatis qualis sit modus istius excommunieationis , in Ecclesiam non debet intrare , nec cum ullo Christiano cibum vel potuin sumore; nec eius munera quisquam accipere debet, vel osculurn p o r r i gere d e b e t , nec in oratione se ¡ u n g e r e , nec salutare, a n t e quam ab Episcopo suo fuerit reconciliatus. Quod si aliquis se reclamaverit quod iniuste sit excommunicatus, licentiam liabeat ad Metropolitanum Episcopum v e n i r e , et ibidem sec u n d u m canonicam institutionem diiudicetur; interim suam excoinmunicationem custodiat p). Quod si aliquis ista omnia contempserit, et Episcopus emendare minime p o t u e r i t , Regis iudicio exilio condemnetur. Ut Monachi Romani vel ad alia loca non vagentur. Et si quis ob negligentiam Abbatis ad aliud monasterium migrare velit, cum Episcopi consensu liceat. X . Ut Monachi qui veraciter regulariter v i v u n t , ad R o mfinam sedem vel aliubi vagari non p e r m i t t a n t u r , nisi obedientiam Abbatis sui exerceant. E t si talis causa evenerit, quod absit, quod ille Abbas sic remissus vel negligens inveniatur ut in manus laicorum ipsum monasterium v e n i a t , et hoc Episcopus emendare non potuerit, et aliqui tales Monachi ibidem fuerint qui propter Deum de ipso monasterio in alterum migrare v e l i n t , propter eorum animas salvandas, h i p e r consensum Episcopi licentiam h a b e a n t , qualiter eorum animae possint salvari. Ut Clerici omnes sub manu vivant Episcopi, vel in monasterio sub ordine regulari. X I . De illis hominibus qui dicunt quod se propter Deuni tonsorassent, et modo res eorum vel pecunias h a b e n t , et nec sub manu Episcopi s u n t , nec in monasterio regulariter viv u n t , placuit ut in monasterio sint sub ordine r e g u l a r i , aut sub manu Episcopi sub ordine canonico. E t si aliter f e c e r i h t , et correpti ab Episcopo suo se emendare noluei'int, excomm u n i c e n t u r . E t de ancillis Dei (velatis q) eadem forma s e r ve tur. Et ut alteUt Clerici ab Ecclesiis suis ad alias non migrent. rius Ecclesiae Clericum nemo suscipiat. X I I . Clericos in Ecclesia militantes, sicut iam constitu' t u m est, non licere in alterius civitatis Ecclesia vel in potesp) In al. niss. sequitur lemma: De his qui excommunicalionem parvipendunt.

q) Deest'in'al. mss.

42

A. CHR.

CAPITULARIA

755.

tate laicorum militare, sed ibidem permanere in qua principio ministrare m e r u e r u n t ; extra eos q u i , amissa p a t r i a , ad aliam Ecclesiam pro necessitate venerint. Qui vero Episcop o r u m aut laicorum, post hoc constitutum, alterius Ecclesiae Clericum susceperit, nisi ad excusandum rationabiliter, p l a cuit à communione s u s p e n d i , et earn qui suscepit, et eum qui susceptus est, quousque Clericum qui translatas est fecerit ad suam reverti Ecclesiam r). De Episcopis vaganti bus , ut neque ministrent ne que ordinationem ullam faciant sine licentia Episcopi cuius paro~ chia est. X I I I . De Episcopis vagantibus s~), qui parocliias non hab e n t , nec scimus ordinationem eorum qualiter fuit t), placuit, iuxta institnta sanctorum Patrum , ut in alterius parochia ministrare, nec ullam ordinationem facere debeant sine iussiotie Episcopi cuius parochia est. E t si hoc facere praesumpserint, ab officio suspcndantur interim quod ad synodum exinde ven e r i n t , et ibidem secundum canonicam institutionem accipiant sententiam, nisi tantum pro itineris causa. E t si ullus Clericus aut laicus talem Episcopum aut Presbyterum def'ensaverit sine commeatu Episcopi cuius parochia e s t , excommunicetur usque ad emendationem. Die dominico quid operis facere liceat aut non liceat. X I V . Quia'persuasum est populis die dominico agi cum caballis sive bubus et vehiculis itinera non debei'e, neque ullam r e m ad victum praeparari, vel ad nitorem domus vel hominis pertinentem ullatenus e x e r c e r i , quae res ad Iudaicam magis quam ad Christianam observationem pertinere probatur, id statuimus, ut die dominico quod antea fieri licuit, liceat. De opera tamen rurali, arato, aut vineae sectione, excussione, vel sepe censuimus abstinendum, quo facilius ad Ecclesiam venientes orationis gratia vacent. Quod si i n v e n t u s f u e r i t quis in operibus suprascriptis, quae interdicta sunt e x e r c e r e , qualiter emendari debeat, noil in laicorum districtione , sed in Sacerdotis castigatione consistât. Ut nuptiae omnes publice fiant. X V . Ut omnes homilies laici publicas nuptias f a c i a n t , tam nobiles , quam ignobiles. Ut Clerici secularibus negotiis non impHcentur. X V I . Ut Clerici conductores non s i n t , hoc est, ut non r ) In uno ms. additur: eodem ordine qualiter fuit, s) al. mas. vacantibus.

t) al. ms. nec scimus eorum dinem qualiter fuit,

or-

A. CHR.

REGUM FRANCORUM

755.

43

habeant actiones seculares, nisi pro causa Ecclesiarum, orphanorum, vel viduarum, ordinante Episcopo suo, vel Abbate. Ut,

mortuo Episcopo, Ecclesia supra tres menses sine pastore non relinquatur. XVII. Ut post mortem Episcopi n o n liceat episcopatum esse sine pastore supra menses tres ; nisi talis necessitas grandis e v e n e r i t , ut hoc nullo modo aliter fieri possit. Praecipuè proximo synodo, cùm evenerit, Episcopus ordinetur. Ut Clerici publica iudicia sine iussu Episcopi non petant. XVIII. Ut nullus Clericus ad iudicia laicorum publica v e n i a t , nisi per iussionem Episcopi s u i , vel Abbatis, iuxta canones C a r t h a g i n i e n s e s c a p i t u l o ix ubi scriptum est: Qui relieto ecclesiastico iudicio publicis iudiciis se purgare voluerit, etiamsi pro ilio prolata fuerit sententia, locum, suum amittat. Hoc in criminali iudicio. In civili vero perdat quod e vici t, si locum, suum obtinere voluerit. Cui enim ad eligendos Judices undique Ecclesiale patet auctoritas, ipse se indignum fraterno consortio iudicat qui de universa Ecclesia malè senti endo , de seculari iudicio poscit auxilium, càm privatorurn Chrislianorum causas Apostolus ad Ecclesiam deferri atque ibidem terminari praecipiat. E t maxime, ne in talibus causis iuquietudinem Domno Regi faciat. illibata serventur. Ut Ecclesiarum immunitates XIX. Ut omnes emunitates per universas Ecclesias conservatae sint. De ratiociniis monasteriorum quae Regi vcl Episcopo debentur. XX. In alia synodo nobis perdonastis ut illa monasteria ubi regulariter Monaclii vcl Monachae vixerunt, hoc quod cis de istis rebus dimittebatis linde vivere potuissent, exinde, si rcgulis erat, àd Regent faciant rationes Abbas vel Abbatissa ; et si e p i s c o p a l i , ad ilium Episcopum. Similiter et de illis vicis. obtineant. Ut Episcopi singuli presbyteratus sibi competentes XXI. Ut illos presbyteratus qui ad illum episcopatum obtingunt, ille Episcopus ipsos debeat habere , sicut in alia synodo perdonavit Domnus Rex. De teloneis, ut a peregrinis non exigantur, ncque ab iis locis ubi esse non debent. XXII. De peregrinis qui propter Deum vadunt, ut de eis teloneos n o a lollant; et de illis aliis teloneis, (quos Domuus

44

A. CHR.

CAPITULARIA

755.

R e x anteà p e r d o n a v i t , sic fiat ut ubi legitimè n o n d e b e n t esse,, donati n o n sint u). Ut Judices viduarum et orphanorum atque Ecclesiae causas primo audiant loco. X X I I I . Ut Comites vel Judices ad e o r n m placita p r i m o v i d u a r u m , o r p h a n o r u m , vel E c c l e s i a r u m causas audiant et definiant in eleemosyna D o m n i R e g i s , et posteà alias causas c u m iustitia r a t i o n a b i l i t e r iudicent. Ut nullus per pecunìas ad honores eeclesiasticos accedat. X X I V . Ut n u l l u s p e r p e c u n i a s ad h o n o r e m vel grati um ecclesiasticum a c c e d e r e d e b e a t , q u i a haeresis simoniaca esse videtur. non Ut Episcopi et alii Judices pro iustitia. facienda sportulas accipiant. X X V . Ut nec Episcopns nee Abbas, nec u l l u s l a i c u s , p r o iustitia facienda sportulas contradictas v j accipiat; quia u b i d o n a i n t e r c u r r u n t , iustitia e v a c u a t u r . De teloneis. X X V I . De teloneis v e r o sic o r d i n a m u s , ut. mill us do v i ctualio et carris, quae absque negotio sunt, t e l o n e u m p r e h e n dat. D e sauma similiter u b i c u n q u e v a d u n t . E t de peregrinis similiter c o n s t i t u i m u s , ut q u a n d o p r o p t e r Deurn ad Romam vel alicubi v a d u n t , sic o r d i n a m u s ut ipsos p e r n u l l a m occasionem ad pontes vel exclusas aut navigatio detineatis, n e c p r o p t e r scirpa sua ipsis peregrinis c a l u m n i a m faciatis, nec u l l u m t e l o n e u m eis tollatis. E t si aliqnis hoc fecerit, qualisc u n q u e h o m o hoc comprobaverit, nos do sexaginta solidis t r i ginta c o n c e d i m u s illi, et illi alii triginta in p a r t e m Domni Regis v e n i a n t . De moneta. X X V I I . De moneta constituimus similiter, ut ampliiis non h a b e a t in libra p e n s a n t e nisi viginti duos solidos, et de ipsis viginti d u o b u s solidis m o n e t a r i u s habeat solidum u n u m , et illos alios r e d d a t . De immunitatibus conservandis. X X V I I I . Ut e m u n i t a t e s observatae sint. De iustitia. facienda. X X I X . Ut omnes faciant iustitiafn, tam publiei, q u à m e c clesiastici. E t si aliquis h o m o ad p a l a t i u m v e n e r i t pro causa Mia, et a n t e à ad i l l u m Comitem non i n n o t u e r i t in mallo a n t e uj al. ms. sicut vos perdonaslis ila fiat, ut ubi legitime (tonati non Jìicrint Iranseant.

vj al. ms. sportulum tion.

contradic-

A. CHR.

REGUM

FRANCORUM

756.

4 5

Rachinburgios, et hoc sustinere noluerit quod ipsi legitimè iudicaverint, si pro istis ad palatium venerit, yapuletur. Et si maior persona est, Regis in arbitrio erit; Et si reclamaverint quòd legem eis non iudicassent, tunc licentiam habeant ad palatium venire pro ipsa causa. Et si ipsos convincere potuerint quod legem eis non iudicassent, secundùm legem hoc emendare faciat. Et si Comes et Racliinburgii eos convincere potuerint quod legem eis iudicassent, et ipsi hoc recipere noluerint, contra ipsos emendare faciat. De ecclesiasticis viri a qui se reclamare ad palatium veniunt XXX. Similiter de ecclesiasticis, si ad palatium venerint de eorum causa sibi reclamare super eorum Seniore, si veniunt, yapulentur, nisi Senior suus eos pro sua causa trantmiserit. CAPITUL ARE

METENSE,

sive Capitula Synodalia post Synodum Vernensem, data in cintate Metensi, ut quibusdam videtur ; quorum hie est titulus in veteri Codice ms. Sancti Vincentii Metensis. Incipiunt

Capitula de alia Synodo sub ipso rege Pippino facta. I N D E X

C A P I T U L O R U M .

r\

ti. 5. 4. 5.

e incestis. De ecclesiasticis viris. De Presbyteris et Clericis, ut eos Archidiaconus convocet ad synodum. De his qui res ecclesiasticas verbo Domni Regis tenent. Ut Presbyteri qui vicas velEcclesias tenent, ceram vel alios census ad maINCIPIUJIT

Domino

SUPRASCRIPTA

treni civitatis Ecclesiam persolvant, sicui consuetudo fuit. 6. De teloneis, unde exigi non debeant. 7. De moneta. 8. De immunitatibus conservandis. 9. De iustitia facienda. 10. De ecclesiasticis viris qui se reclamare ad palatium veniunt. CAPITOLA

ET EORUM

TEXIÌUS.

De incestis. I. Si homo incestum commiserit de istis causis, de Deo sacrata, aut commatre sua, aut cum matrina spiritali de fonte et confirmatione Episcopi, aut cum matre et filia, aut duabus sororibus, aut cum frati'is filia, aut sororis filia, aut nepta, aut cum consobrina aut sobrina, aut cum arnita vel matertera, de his criminibus p'.'cuiiiam suau perdat, si habet ; et si emen-

46

A.

CHR.

CAPITULARIA

756.

dare se noluerit, nullus eum recipiat, nec cibum ei donet. E t si lioc fecerit, sexaginta solidos Domno Regi componat, usq^ue dum se ipse homo correxerit. Et si peeuniam non liabet, si liber est, mittantur in carcerem usque ad satisfactionem. Si sei'vus aut libcrtus est, vapuletur plagis multis. E t si Dominus suus periniserit eum ampliùs in tale scelus cadere, ipsos sexaginta solidos Domno Regi componat. De ecclcsiasticis viris. II. De ecclcsiasticis vero qui supradicta facinora commiserint, si bona persona fuerit, perdat honorem s u u m ; minores vero vapulentur, aut in carcerem recludantur. De Presbyteris

et Clericis, ut eos Archidiaconus convocet ad synodum. III. De Presbyteris et Clericis sic ordinamus, ut Archidiaconus Episcopi cos ad synodum commoneat una eum Comite. E t si quis contempserit, Comes eum distringere faciat, ut ipse Presbyter aut defensor suus sexaginta solidos componat, et ad synodum eat. E t Episcopus ipsum Presbyterum vel Clericum iuxta canonicam auctoritatem diiudicari faciat. Solidi vero sexaginta de ipsa causa in sacellum Regis veniant. E t si aliquis per violentiam Presbyterum aut Clericum aut incestuosum contradixerit, tunc Comes ipsam personam per fideiussores positam ante Regem faciat una cum Misso Episcopi venire ; et Domnus Rex distringat, ut caeteri emendentur. De his qui res ecclesiasticas verbo Domni Regis tenent. IV. Ut i 11 i homines qui res ecclesiasticas per verbum Domni Regis tenent, sic ordinatum est, ut illas Ecclesias unde suht, vel illas domos episcopii vel monasterii cuius esse noscuntur, iuxta quod de ipsis rebus tenent, emendare debeant, et illos census vel illas decimas ac nonas ibidem dare jleniter debeant, sicut eis ad V e r n u m ordinavimus. E t qui ìoc non fecerit, ipsas resfperdat.

Ì

Ut Presbiteri qui vicos vel Ecclesias tenent, ceram vel alios census ad niatrem civitatis Ecclesiam persolvant, sicut consuetudo fuit. V. Ut hi qui illos vicos vel illas Ecclesias tenent, illos census vel illam ceram quae longo tempore ad illud episcopium reddiderunt, modo sic ordinavimus ut sic faciant. E t qui hoc non fecerit, sexaginta solidos persolvat. De teloneis, unde exigi non debeant. VI. De teloneis vero sic ordinamus, ut nullus de viCtualia aut carralia quod absque negotio est, teloneum pre-

A. CHR.

REGUM

FRANCORUM.

757.

47

hendat. D e saumis s i m i l i t e r , u b i c u n q u e v a d u n t , et de p e r e grinis s i m i l i t e r constituimus, qui p r o p t e r D e u m ad Romam Tel alicubi vadunt, ut ipsos p e r n u l l a m occasionem ad p o n tes et ad exclusas a u t navigio non teneatis, nec p r o p t e r scrippa sua u l l o p e r e g r i n o c a l u m n i a m faciatis, nec u l l u m tel o n e u m eis tollatis. Et si aliquis hoc f e c e r i t , q u a l i s c u m q u e h o m o h o c c o m p r o b a v e r i t , nos de sexaginta solidis triginta illi concedimus, et illi alii i n sacellum Regis v e n i a n t .

De

moneta.

V I I . De m o n e t a constituimus ut ampliùs non habeat in libra pensante nisi v i g i n t i duos solidos, et de ipsis v i g i n t i duobus solidis m o n e t a r i u s accipiat solidum u n u m , et illos alios d o m i n o cuius sunt reddat.

De immunitatibus Vili.

conservtmdis.

Ut emunitatcs c o n s e r v a t a e sint.

De iustitia

facienda.

I X . Ut omnes iustitias faciant, tam publici, qnàm ecclesiastici. E t si aliquis h o m o ad p a l a t i u m v e n e r i t p r o causa sua, et ante illi Corniti non i n n o t u e r i t in m a l l o ante R a c h i n b u r gios, aut si causa sua ante C o m i t e m in m a l l o f u i t a n t e R a c h i n burgios, et hoc sustinere n o l u e r i t q u o d ipsi ei legitimé i u d i c a v e r i n t ; si pro istis causis ad p a l a t i u m v e n e r i t , v a p u l e t u r . E t si maior persona f u e r i t , Regis a r b i t r i u m erit. E t si r e c l a m a v e r i t q u ò d legem ei n o n iudicassent, t u n c licentiam h a b e a t ad palatium -venire p r o ipsa causa. Et si ipsos c o n v i n c e r e p o t u e r i t q u ò d legem ei non iudicassent, s e c u n d u m l e g e m c o n t r a ipsum e m e n d a r e faciat. Et si Comes et R a c l i i n b u r g i i e u m c o n v i n c e r e p o t u e r i n t q u ò d l e g e m ei iudicassent, et ipse h o c r e c i p e r e n o l u e r i t , h o c c o n t r a ipsos e m e n d a r e faciat.

De ecclesiastici&

l'iris qui se reclamare

ad palatium

veniunt.

X . S i m i l i t e r de ecclesiasticis, si ad palatium v e n e r i n t d e e o r u m causa se r e c l a m a r e s u p e r e o r u m s e n i o r e , v a p u l e n t u r , nisi s e n i o r suus p r o sua causa transmìserit. C A P I T U L A R E

C O M P E N D I E N S E ,

Factum anno Christi D C C L V I I . in generali populi conventu. Incipit decretum quod factum fuit ad compendium palatium publicum. Isdex Capitulorum. separentur ; in tertio autem, vel ex tertio et quarQuòd coniuges in quarto to mixti separentur. consanguinitatis gradu non

48

A, CHR.

CAPITULARIA

а. Quòd in tertio affinitatis gradii vel in tertio et quarto coniuncti separentur. 5. Si uxor sine viri sui consensu velata, est, repetere illain vir potest, si velit.

11. Ut quoquo modo mulier velum spontè acceperit, non dimittat.

4. Privigna libera, si a. vitrico contra suam et suorum voluntatem viro data est, potest, ilio relieto, alteri nubere. 5. De coniugibus quorum, alter servilis est conditionis.

13. Si quis coniugem dimiserit, et monasterium ingredi aut velari permiserit.

б. De vassallo qui, relieta uxore, quam in alterius beneficio duxerat, alteri apiid scnioretn suurn coniungitur. 7. Si quis uxorem, quam virgo duxit, corruptam inveniens, alteram ducat, et hâc item ob eandem causam relictâ, tertiam accipiat. 8. De eo cuius uxor cum ipsius fratre moechata est. g. De eo qui à Presbytero uon baptizato baptizatus est. i o. De patre quijilii sui sponsam oppressiti et postea Jilius ipsam accepit. IscIPIURT

12. De eo qui filiastrum vel filiastram ante Episcopum tenuerit.

14- De ilio qui cum matre et filia moechatus est. 15. De eo qui cum una sororum moechatus, alteram in uxoreni duxit. 16. Si coniugum alter sit leprosus, potest alter, cum illius consensu, aliud inire coniugium. 17. Quando uxor negat sibi fuisse cum marito commercium, et maritus contra fuisse afjirmat. 18. Qui propter inimicitias in aliam regionem dimissa, uxore fugit, aliam non ducat. 19. De incestis. 20. De ecclesiasticis viris. 21. De Presbyteris et Clericis, ut eos Archidiaconus convocet ad synodum.

S1JPR AS C R I P T A C A P I T U L A

E T EORUM

TEXTUS.

Quòd coniuges in quarto consanguinitatis gradii non separentur ; in tertio autem, vel ex tertio et quarto mixti separentur. ' I. Si in quarta progenie reperti fuerint coniuncti, non separamus. In tertia vero si reperti fuerint, separentur. E t cos qui unus in quarta, alius in tertia sibi pertinent, et coniuncti inveniuntur, separamus. Quòd in tertio affinitatis gradu, vel in tertio et quarto coniuncti separentur. II. Si duo in tertio loco sibi pertinent, sive vir, sive feminu, aut unus in tertio et alter. in quarto ; uno mortuo,

A. CHR.

REGUM

FRANCORUM

757,

49

non licet alterum accipere uxorem eius. E t si inventi f u e rint, separentur. Una lex est de viris et de feminis. Si

uxor

sine

viri

sui consensu potest,

velata, est, si velit.

repetere

illam

vir

I I I . Mulier si sine commeatu viri sui velum in caput misei'it, si viro p l a c u e r i t , recipiat earn iterum ad coniugium. Privigna ttm

libera , si a, vitrico viro data est, potest

contra suam , ilio relieto,

et suorum voluntaalteri nubcre.

I V . Si quis francam filiastram suam contra voluncatem ipsius e t m a t r i s et p a r e n t u m dederit viro i n g e n u o , aut servo vel e c c l e s i a s t i c o , et ilia noluerit habere i p s u m , et reliquerit e u m , potestatem habent parentes ipsius dare ei alium m a r i t u m . E t si ipsa alium h a b e t , q u e m postea a c c e p i t , non separentur. De

coniugibus

quorum

alter

servilis

est

conditionis.

V . S i francus homo accepit m u l i e r e m , et sperat q u o d i n g e n u a s i t , et postea invenit q u o d non est ingenua, dimittat earn, si v u l t , et accipiat aliam. Similiter si femina i n g e n u a accepit s e r v u m , et sciebat t u n c quod servus e r a t , habeat i n terim q u o vivit. U n a lex est de viris et feminis. De vassallo qui , relicta uxore, quam in alterius beneficio xerat, alteri apud seniorem suurn coniungitur.

du-

V I . Homo francus accepit beneficium de seniore suo, et d a x i t secum s u u m vassallum, et postea f u i t ibi mortuus ipse senior, et dimisit ibi ipsum vassallum; et post hoc accepit alius homo ipsum beneficium, et pro hoc ut melius potuisset habere ilium v a s s a l l u m , dedit ei mulierem de ipso beneficio, et habuit ipsam aliquo t e m p o r e ; et dimissa illa , r e v e r s u s est ad parentes senioris sui m o r t u i , et accepit ibi u x o r e m , et. modo habet eam. Diffinitum est q u o d illam q u a m postea acc e p i t , ipsam habeat. Si quis uxorem alteram ducat

3

quam virgo duxit, corruptam et hac item, ob eandem causam tertiam accipiat.

inveniens, relieta,

V I I . Si quis, uxore accepta, invenit e a m à fratre suo contaminatam, ipsam dimittens accepit aliam, ipsamque contaminatam invenit, uxor illius legitirna e s t , propterea q u i a nec ipse virgo fuit ilio tempore. Q u o d si tertiam postea acceperit, r e vertat ad medianam : et ipsa posterior potestatem hubeat alio viro se coniungere. De

eo cuius

uxor

cum ipsius

fratre

moechata

est.

V I I I . Si quis homo hal>et mulierem legitimam, et frater eius adulteravi^ curn ea, il le frater vel illa femina qui adulterium p e r p e t r a v e r u n t , interim quo vivunt n u m q u a m habeant

4

50

A. CHR.

CAPITULARIA

757.

coniugium. Ille cuius uxor f a i t , si v u l t , potestatem habet accipcre aliam. De eo qui a. Presbytero non baptizato ba.ptiza.tus e st. I X . Si quis baptizatus est a Presbytero non baptizato, et ancta Trinitas in ipso baptismo invocata fuerit, baptizatus est, sicut Sergius Papa dixit w j . Impositione tamen m a n u u m Episcopi indiget: Georgius Episcopus Romanus et Iobannes Saceilarius sic senserunt. De patre qui filii sui sponsam oppressil, et postea filius ipsa.ni accepit. X. Si pater sponsam filii sui oppresserit, et postea filius psam acceperit, pater eius postea non habeal uxorem et ipsa fcmina non habeat virum, quia non dixit quod pater eius cum ipsa mansisset; filius vero eius q u i nesciens f e c i t , accipiat inulierem legitimam. Ut • quoquo modo mulier velum sponte acceperit, non dimittat. X I . In qualicunque modo mulier velum sanctum acceperit sponte in e o p e r m a n e a t , nec dimittat. Consenserunt Georgius xj Episcopus Romanns et Iobannes Sacellarius. De eo qui filiastrum velfiliastram ante Episcopum X I I . Si quis filiastrum aut filiastram suam ante p u m ad confirmationem t e n u e r i t , separetur ab uxore alteram non accipiat. Similiter femina alterum non Georgius consensit.

tenueril. Episcosua, et accipiat.

Si quis coniitgem

dimiserit, et monasterium ingredi aut velar i permiserit. X I I I . Si quis vir mulierem suam dimiserit, et dederit commeatum pro religionis causa infra monasterium Deo sorvire, aut foras monasterium dederit lieentiam velare, sieut diximus, propter Deurn, vir illius accipiat mulierem legitimam. Similiter et mulier faciat. Georgius consensit. De illo qui cum matre etfilia moechatus est. X I V . Si quis cum matre et iilia in adulterio mansit, nesciente matre quod cum filia sua mansisset, similiter et iilia nescivit quod cum matre sua esset, postea ille vir si acceperit inulierem, dimittat, usque in diem mortis suae non habeat uxorem, et ilia mulier quam reliquerit, accipiat v i r u m ; et ilia mater et filia, cum quibus in adulterio mansit, ambabus nesw) Serjiientia desunt in 11110 Cod. Additn sunt, ex Capjtul. Lib. V. c. 6. ubi extant.

x ) Idem Cod. Molens. hcic et infra c i3. legit i Lorius.

A. CHR.

REGUM FRANCORUM»

757.

51

cientibus quod cum matre et illia mansisset, habeant viros. Nam si in notitiam illarum venerit hoc scelus, dimittant maritos et agant poenitentiam, et illarum mariti posteriores accipiaut mulieres. De eo qui cum una sarorum moechatus, alteram in uxorem duxit. XV. Similiter et de duabus sororibus, qui cum una in adulterio mansit, et alteram in publico accepit, non habeat mulierem usque in diem mortis ; et illae duae sorores, si nescierunt, habeant maritos. E t si in notitiam eis venit, s u periorem formam servent. Si coniugum

alter sit levrosusj potest alter cum illius consensu, aliud inire coniugium. XVI. Si vir leprosus mulierem habeat sanam, ei vult ei donare coinmeatum ut accipiat virum, ipsa femina, si vult, accipiat. Similiter et vir. Quando uxor negat sibi fuisse cum marito commercium, et maritus contra fuisse adjirmat. XVII. Si quis accepit mulierem, et habuit ipsam aliquo tempore, et ipsa femina dicit quod non mansisset cum ea, et ille vir dicit quod sic fecit, in veritate viri consistât, quia caput est mulieris. De muliere quae dicit quod vir suus ei commercium maritale non reddidit, Georgius consensit. Qui propter

inimicitias in aliam regionem, dimissâ uxore, fugit, aliam non ducat. XVIII. Si qui propter faidam fugiunt in aliam patriani, et dimittunt uxores suas, nec illi viri nec illae feminae accipiant coniugium. Georgius consensit. De incestis. XIX. Si homo incestum commiserit de matre sua, aut cum matrina sua de fonte et confirmatione sua, aut cum matre et filia, aut cum duabus sororibus, aut cum fratris vel sororis filia, aut nepta, aut cum consobrina vel sobrina, aut cum amita vel matertera, de his criminibus pecuniam suam perdat, si habet. E t si se emendare noluerit, nullus eum recipiat, nec cibum ei donet. E t si fecerit, sexaginta solidos Domno Reçi componat itsque dum se ipse homo correxerit. E t si pecuniam non habet, mittatur in carcerem usque ad satisfactionem. Si servus aut libertus est, vapuletur plagis multis. E t si d o minus suus permiserit ampliùs in taie scelus cadere, ipse dominus Régi sexaginta solidos componat. De ecclesiasticis viris. XX. De ecclesiasticis vero, si bona persona fuerit, perdat honorem suum. Minores vero v a p u l e n t u r , et in carcerem mittantur.

52

A. CHR.

De Presbyteris

CAPITULARIA

et Clericis, ad

764.

ut eos Archidiaconus synodum.

convocet

X X I . De Presbyteris et Clefieis sic ordinamus, ut Arcliidiaconus Episcopi eos ad synodum commoneat una cum Comite. Et si quis contempserit, Comes eum distringere faciat, et ipse Presbyter ant defensor suus sexaginta solidos componat, et ad synodum veniat. Et Episcopus ipsum Presbyterum aut Clericum iuxta canonicam auetoritatem diiudicari faciat; solidos vero sexaginta componat. Et si aliquis per violentiam Presbyterum, aut Clericum, aut incestuosum contradixerit, tunc Comes ipsam personam per fideiussores positum ante Regem venire faciat unà cum Misso Episcopi; et Domnus Rex distringat, ut caeteri emendentur. y)

P I P P I N

I

REGIS

Constitutio generalis, de letaniis faciendis ubertate terrae.

pro

Data anno DCCLXIV. Pippinus, gratià Dei Rex Francorum, vir illuster, Domino saneto Patri Lullo, Episcopo., Cognitum scimus sanctitati vestrae qualem pietatem et misericordiam Deus fecit praesenti anno in terra ista. Dedit tribulationem pro delictis nostris ; post tribulationem autem, magnam atque mirabilem consolationem sive abundantiam fructus terrae, quam modo habemus. Et ob lioc atque pro aliis causis nostris opus est nobis illi gratias agere, quia dignat.us est servos suos consolari per eius misericordiam. Sic nobis videtur, ut absque ieiunio indicto unusquisque Episcopus in sua parochia letanias faciat, non cum ieiunio, nisi tantum in laude Dei, qui talem nobis abundantiam dedit; et faciat unusquisque homo sua eleemosyna, et pauperes pascat. Et sic praevidere faciatis et ordinare de, verbo nostro, ut unusquisque homo, aut vellet aut nollet, suam decimam donet. Valete in Christo.

y j In ms. rursum subiicitur capitulum iam supra relatum in Synodo Ycrnensi c. i4-

A.CHR.

REGUM

FRANCORUM

K . A R O L I

M

Capitulare

A

G

N

769.

5 3

I

primum;

Datum, ut videtur, sub eius regni exordia, anno Christi D C C L X I X . I N D E X

C A F I T U L O R U M .

siam infra parochiam sine consensu Episcopi sui.

servi Dei in hostem pergant, nisi illi qui cessarii sunt propter vinum ministerium.

non nedi-

*i.

Ne Sacerdotes fundant guinem Christianorum paganorum.

sanvel

3.

Ut servi Dei non exerceant.

4.

De Episcopis et Presbyteris ignotis, quomodo admiltantur ad ministerium ecclesiasticum.

venaiion.es

5.

De Sacerdotibus quiplurcs uxores habuerint.

6.

Ut unusquisque Episcopus provideat in sua parochia ne populus agat paganias aut superstitiones.

7.

Ut parochiam suam lis annis unusquisque copus circumeat.

8.

Ut Presbyteri Episcopis suis subiecti sint, et ut Quadragesimae tempore rationem ministerii sui eis reddant. Ne aliquis accipiat Eccle-

g.

INCIPHJKT

singuEpis-

SUPRASCBIPTA

io. UtSacerdotes magnam curam habeant de incestis, et infirmis et poenitentibus. 11. De ieiunio quatuor temporurn. 12. Ut bis in anno ad mallum omnes veniant. 13. Ut nullus neglegens sit quando pro Rege ve.l fidelibus suis orandum fuerit. »4- Ut Sacerdosj consecratisj celebret.

nisi in Missam

i5. De Sacerdotìbus nisterium suum non valent.

locis non

qui miadimplere

16. Ut Sacerdos qui admonitionem Episcopi sui contempserit, deponatur. Ut mdlus Iudex ncque »7Presbyterum ncque Dinconimi aut Clericum sine consensu Episcopi sui distringat. vel 18. Ut mdlus Episcoporum. secularium altcrius cuiusquam res retinere praesumat.

CAPITULA

Ut servi Dei neque in ho stem pergant,

ET

EORUM

TEXTITS.

neque armaturarfi

baiulent

I. Karolus, gratia Dei R e x regnique Francorum rector, et devotus sanctae Ecclesiae Defensor, atque adiutor in omnibus apostolicae Sedis. Hortatu omnium fidelium nostrorum,

54

A. CHR.

CAPITULARIA

769.

et maximé Episcoporum ac reliquorum Sacerdotum consultu, servis Dei per omnia omnibus armaturam portare vel pugnare, aut in exercitum et in hostem pergere, omnino prohibemus, nisi ill! tantummodo qui propter divinum ministerium, Missarum scilicet solemnia adimplenda et sanctorum patrocinia portanda, ad hoc clecti sunt; id est, unum vel duosEpiscopos cum Capellanis Presbyteris. E t unusquisque Princeps unum Presbyterum secum liabeat, qui hominibus peccata coníitentibus indicare et indicare poenitentiam possit. Ne Sacerdotes fundant sanguinem Christianorum vel paganorum. II. Ut Sacerdotes ñeque Christianorum ñeque paganorum sanguinem fundant. Ut servi Dei venaciones non exerceant. III. Omnibus servis Dei venationes et sylvaticas vagationes cum canibus, et ut accipitres et falcones non habeant interdicimus. De Episcopis et Presbyteris ignotis, quomodo admittantur ad ministerium ecclesiaslicum. IV. Statuimus ut secundum canonicam cautelarn omnes undecunque supervenientes ignotos Episcopos, velPrcsbyteros, ante probalionem synodalem in ecclesiasticum ministerium non admitteremus. De Sacerdotibus qui plures uxores habuerint. V. Si Sacerdotes plures uxores habuerint, vel sanguinem Christiunorum vel paganorum fuderint, aut canonibus obviaverint, sacerd^tio priventur, quia deteriores sunt secularibus. Ut unusquisque Episcopus provideat in sua parochia ne populus faciat paganias aut superstitiones. VI. Decrevimus ut secundum cánones unusquisque Episcopus in sua parochia solicitudinem adhibeat, adiuvante Graphione qui defensor Ecclesiae est, ut populus Dei paganias non faciat; sed ut omnes spurcitias gentilitatis abiiciat et r e spuat, sive profana sacrificia mortuorum, sive sortílegos vel divinos, sive phylacteria et auguria, sive incantationes, sive hostias immolatitias, quas stulti homines iuxta Ecclesias rita pagano faciunt sub nomine sanctorum Martyrum vel Confes6orum Domini; qui potiás qua® ad misericordiam sanctos suos ad iracundiam provocant, Ut parochiam

suam singulis annis circumeat.

unusquisque

Episcopus

VII. Statuimus ut singulis annis unusquisque Episcopus parochiam suam sollicité circumeat, et populum confirmare et plebes docerc et investigare, et prohibere paganas obscrvatio-

A. CHR.

REGUM FRANCORUM.

769.

55

nes, divinosque vel sortilegos, aut auguri;», phylacteria, incantationes, vel omnes spurcitias gentilium, studeat. Ut Presbyteri Episcopis suis "subiecti sint, et ut Qiiadragcsimae tempore rationem ministerii sui cis redaant. V i l i . Decrevimus quoque iuxta sanctorum canones ut unusquisque Presbyter in parochia habitans Episcopo subiectus sit illi in cuius parochia habitat, et semper in Quadragesima rationem et ordinem ministerii sui, sive de baptismo, sire de fide catholica, sive de precibus, et ordine Missarum, Episcopo recldat. Et quandocunquè iure canonico Episcopus cir* cumeat parochiam ad populos confirmandos, Presbyter semper paratus sit ad suscipionduin Episcopum, cum collectione et adiutorio populi qui ibi confirmari debet. Et in coena Domini semper novum chrisma ab Episcopo suo quaerat. Et de vetere ìiullus baptizare praesumat, sed ardere in iuminaribus Ecclesiae faciat. Ne aliquis accipiat Ecclesiam infra parochiam sine consensu Episcopi sui, nec de una. ad aliam transeat. IX. Ut nemo accipiat Ecclesiam infra parochiam sine consensu Episcopi sui, nec de una ad aliam transeat. Ut Sacerdotes magnam curam habeant de incestis, et infivmis et poenitentibus. X. Ut de incestis et criminosis magnam curam habeant Sacerdotes, ne in suis pcreant sceleribus, et animae eorum à districto iudice Christo eis requirantur. Similiter de iniìrmis et poenitentibus, ut morientes sine sacrati olei unctione et reconciliatione et viatico non deficiant. De ieiunio quatuor temporum. XI. Ut ieiunium quatuor temporum et ipsi Sacerdotes observent, et plebi denuntient observandum. Ut bis in anno ad mallum omnes veniant. XII. Ut ad mallum venire nemo tard-et primilm circa aestatem, secundo circa autumnum. Ad alia vero piacila, si necessitas fuerit, vel denuntiatio Regis urgeat, vooatus venire nemo tardet. Ut ne ma neglegens sit quando pro Rege'vel fulelibus suis oranduni fuerit. X n i . Ut quando denuntiatum fuerit pro Rege vel p r a fidelibus suis quàlibet causa oi'ationes facere, nemo ex. hoc neglegens appareat. Ut Sacerdos, nisi in locis consecratis, Missam non celebret. XIV. Nullus Sacerdos nisi in locis Deo dicatis, vel in itinere positus in tabernaculis et mensis lnpiduis ab Episcopo

56

A. CHR.

CAPITULARIA

774.

consecratis, Missas celebrare praesumat. Quòd si praesumpserit, gradus sui p e r i c u l o subiacebit. De Sacerdotibus qui ministerium suurn adimplere non valent. X V . Sacerdotes q u i ritè non sap v iunt adimplere minister i u m s u u m , nec discere iuxta praeceptum Episcoporum suor u m pro viribus satagunt, vel contemptores canonum existunt, ab officio proprio sunt submovendi quousquè haec pleniter emendata habeant. Ut Sacerdos qui admonitìonem Episcopi sui contempserit, deponatur. X V I . Quicunque autem à suo Episcopo f r e q u e n t e r admonitus de sua scienti», ut discere curet, facere n e g l e x e r i t , p r o cul dubio et ab officio removeatur, et Ecclesiam quam tenet, amittat; quia ignorantes l e g e m Dei earn aliis a n n u n t i a r e et praedicare non possunt. Ut mtllus Judex ñeque Presbyterum ñeque Diaconum out Clericum sine consensu Episcopi sui distringat. XVII. Ut n u l l u s Iudex neque Presbyterum neque Diacon u m aut Clericum, aut iuniorem Ecclesiae, extra conscientiam Pontificis p e r se distringat aut condemnare praesumat. Quòd si quis hoc f e c e r i t , ab Ecclesia cui iniuriam inrogare dinoscitur, tamdiu sit sequestratus q u a n d i u reatum suum cognoscat et emendet. Ut nullus Episcoporum vel secxdarium alterius cuiusquam res retiñere praesumat. XVIII. Ut n u l l u s Episcoporum vel secularium c u i u s c u n que alterius Episcopi sive Ecclesiae sive privati res, aut regnor u m divisione aut provinciarum sequestratione, competere aut retiñere praesumat. Quòd si quis hoc facere tentaverit, tamdiu sit ab omnium caritate suspensus, et à communionis gratia sequestratus, quoadusquè res ablatas cum fructuum satisfactione restituât. EPISTOLA Regem

AD

OFFAM,

Merciorum.

D a t a anno D C C L X X I V , post devictos L o n g o b a r d o s et S a x o n e s . K

a r o i u s , gratiâ Dei R e x F r a n c o r u m et Longobardorum, et Patricius Romanorum, viro venerando et fratri carissimo Offano, Merciorum Regi, salutem, honorem, et amorem. Cùm deceat Reges potentes et famosos amicitiae foedere convinciri,

A. CHR.

REGUM

FRANCORUM

779.

57

et mutuis gaudiis ad invicem gratular!, ut in vincalo caritatis Christus in omnihas et ab omnibus glorifìcetur, vestrae serenitati h o c eulogium duximus destinandiim. Cum nobilissima»! Longobardorum civitatem cum suis civibus omnibus nostro dominatui subiugaverimus, et Italiani totiim nostro imperio feliciter subiugaverimus Cbristi adiutorio , cui familiari desiderainus, R e x Desiderius Longobardorum, Ducesque S a x o n i a e , quos uostris nutibus inclinavimus , Witliimundus et Albion, cum fere omnibus incolis S a x o n i a e , baptismi susceperunt sacramentimi, Domino Iesu Cbristo de caetcro famulaturi. Hoc igitur salubri mandato ego Karolus, Rrgum Cliristianornm orientalium potentissimus, vos, o Offane, Reguro occidentalium Cbristianorum potentissime, cupio laetificare, et te in dilectione speciali am|ilccti sincerius. CAPITULARE

Incipit Decretum

ANNI

DCCLXXIX.

Karoli, preciosi

Regís

Francorum.

-A-nno feliciter undécimo regni Domni nostri Karoli, glorio- . sissimi Regis, in mense Marlio, facto Capitulare, qualiter cong r e g a t i in unum svnodali Concilio Episcopis, Abbatibus, v i risque inlustribus (Comitibus r), una cum piissimo Donino n o stro , secundum Dei voluntatem, pro causis opportunis Con"« senserunt decretum. I n d e x t. 2. 5. 45. 6. y.

C A F I T U L O R U

Ut su ffragatici Episcopi subiecti sint Metropolitanis. Ut Episcopi ordinentur ubi non sunt. Ut monasterio, regularía regulani custodiant. De potestate Episcoporum super Presbíteros et Clericos. Ut Episcopi incestuosos emende nt et viduas. De alterius Clerico Episcopi non recipiendo nec ordinando. De. deci mis dandis, et per iussionem Episcopi dispensandis. z) Dccst iu al. mss.

M.

8. De, iis qui mori debent, ut ab Ecclesia non defensentur. g. Qualiter de latronibus faciendum sit. 10. De. periuriis. 11. De latronibus iuste peremptis, et de hominibus iniuste punitis 12. Ut ea. conserventur quae, in placitis et synodis Pippinus Rex constituit. i5. De nonis et de cimis, vel censu Ecclesiarum. 14. De truste non facienda. 15. De tributariis Ecclesia-

In uno legitur: una cum Comitibus.

58

16. 17. 18. 19. 20. a i.'

A. CHR.

CAPITULARIA

Ut sacramentum pro gildonia non fiat. Ut itineraritibus nullus impedimentum faciat. De teloncis forbannitis. Ut mancipi a, non sine tes~ tibus vendantur. De loriéis extra regnum non vendendis. Qualiter de comitibus vel IBCIPIUKT

PHAEDICTA

Ut suffraganti

vassis dominicis non facientibus sit.

iustitias agendum

23. De his qui pretium pro faida recipere et iustitiam facere nolunt. a3. De latronibus bis per membra et tertio per vitam puniendis.

CAPITULA

Episcopi

779.

subiecti

ET

EOBUM

sint

TEXTUS.

Metropolitanìs.

I . De Metropolitanìs, ut suíFraganei Episcopi eis secundum cánones subiecti sint; et ea quae erga ministerium ilio— rum emendanda cognoscunt, libenti animo emendent atque corrigant. Ut Episcopi ordinentur ubi non sunt. II. De Episcopis, ut ubi ad praesens ordinati non sunt, sine tarditatc ordinentur. Ut jnonasteria regularía regulam custodiant. I I I . (De monasteriis, quae regularía fuerunt a), ut secundum regulam vivant: necnon et monasteria puellarum ordinerà sanctum custodiant. E t unaquaeque Àbbatissa sine intermissione in suo monasterio resideat. De potestate Episcoporum super Presbíteros et Clericos. I V . Ut Episcopi de Presbyteris bj et Clericis infra iliorum parocliiam potestatem habeant secundum cánones c). Ut Episcopi incestuosos emendent et viduas. V . Ut Episcopi de incestuosis hominibus (licentiam habeant emendandi d); sen et de viduis infra suam parochiam potestatem liabeant ad corrigendum. De alterius

Clerico

Episcopi

non recipiendo

nec

ordinando.

V I . Ut nemini liceat alterius Clericum recipere nec ordinare in aliquo gradu e•). > « ) Desunt in uno ms. In al. mss. legitur : qui regulares ; quae regulares ; quae sub reguía etc h~) al. mi. de presbyteris, diacoitibus et clericis.

e ) «1 mss. loco secundum cánones habent ad corrigendum, d) Drsunt in uno ras. * ) al. mss. ad aliquem gradum • in alio loco•

A. CHR.

De

decimis

REGUM FRANCORUM

779-

59

dandis,

et per iussionem Episcopi dispensandis. VII. De decimis, ut unusquisque suam decimam donet, atque per iussionem Pontificis dispensetur. De reis qui mori debent, ut ab Ecclesia non defensentur. VIII. Ut liomicidae et caeteri rei qui legibus mori debent, si ad Ecclesiam confugerint, non excusentur, neque eis ibidem victus detur. Qualiter de latronibus faciendum sit. IX. Ut latroues de infra emunitaterh illi Judicee ad Comitum placita praesentent. Et qui hoc non fecerit, beneficium et honorem perdat. Et qxii beneficium non habuerit, bannum solvat. Similiter et vassus noster, si hoc non adimpleverit, beneficium et honorem perdat. De periuris. X. De eo qui periurium feccrit, nullam redemptionem »let, nisi manum perdat. Quôd si uccusator contendere voluerit dc ipso periurio, stent ;»d crucem. Et si iurator vicerit, legem suam accusator emeridet. Hoc verb de minoribus causis observandum. De maioribus verb rebus, aut de statu ingenuitatis, secundum legem custodiant. De latronibus iustè peremptis, et de hominibus iniustè pu nitis. XI. De vindicta et iudicio iusto in latrones facto testimonio Episcoporum absque peccato Comités esse dicuntur, ita tamen ut absque invidia aut occasione mala nihil aliud ibi interponatur nisi vera iustitia ad perficienduin. Ille vero qui per odium, aut per malum ingenium, nisi pro iustitia facienda, hominem disfecerit, honorem suum perdat, (et liominem quem iniustè interfecit f j , secundum poenam quam intulit, ernendet. Ut ea conserventur quae, in placitis et synodis Pippinus Rex constituit. XII. Capitula verb quae bonae memoriae genitor noster Domnus Pippinus Rex in suis placitis g) constituit et in synodis, conservare volumus. De nonis et decimis vcl censu Ecclesiarum. XIII. De rebus verb Ecclesiarum, unde nunc census exeunt, décima et nona cum ipso censu sit soluta; et unde anf'J al. mss. Irritais cnntra iniustc ftttiii.

J al.

mss. desunt. mss. desunt. mss. desunt. mss. sit completum.

A. CHR.

R E G U M FRANCORUM

788.

63

docendi Studium dcbeant impendcre; qualiter sicut regularis norma lionestatem morum, ita quoquè docendi et discendi instantia ordinet et ornet seriem verborum ; ut qui Deo piacere appetunt rectè vivendo, ei etiam piacere non negligant rectè loquendo. Scriptum est enim: Aut ex verbis tuis iustificaberiSj aut ex verbis tuis condetnnaberis. Matth, xn. 37. Quam vis enim meliùs sit bene facere, quàm nosse, priùs tamen est «osse quàm facere. Debet ergo quisque discere quod optat implere; ut tanto uberiùs quid agere debeat, intelligat anima, quanto in omnipotentis Dei laudibus sine mendaciorum oftendiculis cucurrerit lingua. Nam cùm omnibus hominibus vitanda sint mendacia, quanto magis iIli secundum possibilitatem declinare debent qui ad hoc solummodo probantur electi ut servire specialiter debeant ventati. Nam cùm nobis in bis annis à nonnullis monasteriis saepius scripta dirigerentur, in quibus quod pro nobis fratres ibidem commorantes in sacris et piis orationibus decertarent, significaretur, cognovimus in plerisque praefatis conscriptionibus eorundem et sensus rectos et sermones incultos: quia quod pia devotio interiùs fideliter dictabat, hoc exteriùs, propter negligentiam discendi, lingua inerudita esprimere sine reprehensione non valebat. Unde factum est ut timere inciperemus ne forte, sicut minor erat in scribendo prudentia, ita quoquè et multò minor esset quàm rectè esse debuisset in sanctarum scripturarum ad intelligendum sapientia. Et bene novimus omnes quia quamvis periculosi sint errores verborum, multo periculosiores sunt errores sensuum. Quamobrem hortamur vos litterarum studia non solùm non negligere, verùm etiam liumillima et Deo placiti intentione ad hoc certatim discere, ut faciliùs et rectiùs divinarum scripturarum mysteria valeatis penetrare. Cùm autem in sacris paginis schemata, tropi, et caetera his similia inserta inveniantur, nulli dubium est, quod ea unusquisque legens tanto citiùs spiritualiter intelligit, quanto priùs in litterarum magisterio pleniùs instructus fuerit. Tales vero ad hoc opus viri eligantur, qui et voluntatem et possibilitatem discendi et desiderium habeant alios instruendi. Et hoc tantum ea intentione agatur, quà devotione à nobis praecipitur. Optamus enim vos, sicut decet Ecclesiae milites, et interiùs devotos et exteriùs doctos castosque bene vivendo, et scholasticos bene loquendo, ut quicunque vos propter nomen Domini et sanctae conversationis nobilitatem ad videndum expetierit, sicut de aspectu vestro aedificatur visus, ita quoquè de sapientia vestra, quam in legendo seu cantando perceperit, instructus, oinnipotenti Domino gratias agendo gaudens redeat. Huius itaque epistolae exemplaria ad omnes suffragantcs tuosque coepiscòpos, et per universa monasteria, dirigi non negligas, si gratiain nostram habere vis. Et nullus

64

A. CHR.

CAPITULARIA

788.

Monachus forìs monasterio iudiciaria teneat, nee per mallos et publica placita pergat. Legens valeat C O N S T I T U T I O

de emendatione librorum et officiorum ecclesiasticorum. K - A R O L U S , Dei fretns auxilio Rex Francorum et Longobardorum, ac Patricius Romanorum, religiosis lectoribus nostrae ditioni subiectis. ' Cùm nos divina semper domi forisque d e mentia, sive in belloi'um eventibus, sive in pacis tranquillitate custodiat, etsi rependere quicquam eius beneficiis tenuitas humana non praevalet, quia est inaestimabilis misericordiae Deus noster, devotas suae servituti benignò approbat v o luntates. Igitur quia curae nobis est ut nostrarum Ecclesiar u m ad meliora semper proficiat status, obliteratam pené maiorum no6trorum desidia reparare vigilante studio litterarum satagimus officinam, et ad pernoscenda studia liberalium artium nostro etiam quos possumus invitamus exemplo. Inter quae iampridem universos veteris ac novi instrumenti libros, librariorum imperitia depravatos, Deo nos in omnibus adiuvante, examussim correximus. Accensi praetereà memoriae venerandae Pippini genitoris nostri exemplis, qui totas Galliarum Ecclesias Romanae traditionis suo studio cantibus decoravit, nos nihilominùs solerti easdem curamus intuitu praecipuarum insignire serie lectionum. Dcnique quia ad nocturnale officinm compilatas quorundam casso labore, licèt recto intuitu, minus tamen idoneo, reperimus lectiones, quippe quae et sine auctorum suorum vocabulis essent positae, et infinitis vitior u m anfractibus scaterent, non sumus passi nostris in diebus in divinis lectionibus inter sacra officia inconsonantes perstrepere soloecismos, atque earundem lectionum in melius reformare tramitem mentem intendimus. Idque opus Paulo Diacono, familiari clientulo nostro, eJimandum iniunximus, scilicet ut studiosè catholicorum Patrum dicta percurrens, veluti è lectissimis eorum pratis certos quosque flosculos legeret, et in unum quaeque essent utilia quasi sertum aptaret. Qui nostrae celsitudini devotè parere desiderans, tractatus atque sermones diversorum catholicorum Patrum perlegens, et optima quaeque decerpens, in duobus voluminibus per totius anni circulum congruentes cuique festivitati distinctè et absque vitiis nobis obtulit lectiones. Quarum omnium texturn nostra sagacitate perpendentes, nostra eadem volumina auctoritate constabilimus, vestx'aeque religioni in Christi Ecclesiis tradimus ad legendum.

A. CHR.

REGUM

CAP I TBL ARE

FRANCORUM

788.

BAI U V A R I

6 5

ORUM,

Datum, ut coniectura est, Ratisbonae, anno Christi DCCLXXXVIII. Haec sunt Capitula quae Domruis serenissimus addere iussit. INDEX

i

D e hanno Regis componendo.

CAPITULORUM.

5. De compositione denarialis.

inrupto

i. De tuitione Ecclesiae, duarum, orphanorum, minus potentum.

INCIPIENT

De

in

viet

7. De his qui ingenuitatis liberi.

ma-

per chartam dimissi sunt

8. Ut Clericum alienum nemo recipiat sine consensu Episcopi sui.

hostem.

SUPRASCRIPTA

CAPITOLA

hanno

inrupto

Regis

hominis

6. t)e his qui in Ecclesia numissi sunt.

5. De raptu et violentici et incendio infra patriamfactis.

4- De mannitione

Kcirolus

ET EORUM

TEXTUS.

componendo.

I. Ut bannum ipsius quilibet inruperit,' componere debeat. De tuitione

Ecclesiae,

viduarum, potentum.

orphanorum,

et

minàs

II. Ut Ecclesia, viduae, orphani, vel minus potentes1 pacem rectam habeant. Et ubi fuerit infracta, sexaginta solidis componatur. De raptu

et violentia

et incendio

infra

patriam

factis.

III. Ut raptum vel vim per collectam hominum et incendia infra patriam nemo facere praesumat. Et qui hoc commiserit, sexaginta solidos in bannum nostrum componat. De mannitione

in

hostem.

IV. Similiter et qui iussionem regiam in hoste bannitus inruperit. De compositione

hominis

denarialis.

V. De denarialibus, ut si quis eos occiderit, Regi componantur. De his qui in Ecclesia

manumissi

sunt.

VI. Similiter de bis qui per chartam in Ecclesia iuxta altare dimissi sunt liberi, cum quadraginta solidis Regi Componantur. De his qui per chartam

VII.

ingenuitatis

dimissi

sunt

liberi.

Qui vero per chartam ingenuitatis dimissi sunt li-

5

66

A. CHR.

CAPITULARIA

789.

beli, uhi nullum palrocinimn et defensionem non elegerint, similiter Regi componantur quadraginta solidis. Ut Clericum alienum nemo recipiat sine consensu Episcopi sui. V i l i . Ut Clericum nemo recipere aucleat sine consensu Episcopi sui. Et si eum aliquis acceptum habet, quando licentia ipsiusEpiscopi fuerit, aliter non faciat; nisi eum eius praesentiae perscrutandum, si dignus fuerit, deducat. C A P I T O L A R E

A Q U I S G R A N E N S E,

si ve Capitulate primum anni DCCLXXXIX.Incipit praefatio

Domni Karoli

Regis.

R e g n a n t e Domino nostro Jesu Cliristo in perpetuum, ego Karolus, gratià Dei eiusque misericordia donante, Rex et rector regni Fi'ancorum, et deVotus sanctae Dei Ecclesiae defensor humilisque adiutor, omnibus ecclesiasticae pietatis ordinibus, seu secularis potcntiae dignitatibus, in Christo Deo aeterno perpetuae pacis et beatitudinis, salutem. Considerane pacifico piae mentis intuitu, una cum Sacerdotibus et Consiliariis nostris, abundantem in nos nostrumque populum Christi Regis clementiam, et quàm necessarium est non solum toto corde et ore eius pietati agere gratias incessanter, sed etiam continua bonorum operum exercitatione eius insistere laudibus, quatenùs qui nostro regno tantos contulit honores, sua protectione nos nostrumque rcgnum in aeternum conservare dignetur. Quapropter plucuit nobis vestram rogare solertiam, o Pastores Ecclesiarum Christi, et ductores gregis eius, et clarissima mundi luminaria, ut vigili cura et sedula admonitione populum Dei per pascua vitae aeternae ducere studeatis, et errantes oves, bonorum operum exemplo, seu adhortatione, humeris intra ecclesiasticae firmitatis muros reportare satagimini ; ne lupus insidians aliquem canonicas sanctiones transgredientem, vel paternas traditiones universalium concilioi'um excedentem, quod absit, inveniens devoret. Ideò maguae deTotionis studio admonendi et adhortanti sunt, immò compellendi, ut firma fide et infatigabili perseverantià intra paternas sanctiones se contineant: in quo operis studio sciat certissime sanctitas vestra nostram vobis cooperari diligentiam. Quapropter et nostros ad vos direximus Missos, qui ex nostri nominis auctoritate una vobiscum corrigerent quae corrigenda essent. Sed et aliqua capitula ex canonicis institutionibus, qttae magis vobis necessaria videbantur, subiunximus. Ne aliquis, qutieso, huius pietatis admonitionem esse praesumptiosam iudicet, qua nos errata corrigere, superflua abscidere, recta coartare studuimus, sed magis benevolo caritatis animo

A. CHR.

REGUM FRANCORUM

789.

67

*uscipiat. Warn legimus in Regnorum libris quomodo ganctus Josias regnum sibi i Deo datum circumeundo, corrigendo, admonendo, ad cultum veri Dei studuit revocare. JVon ut me eius sanctitati aequiparabilem faciam, sed quod nobis sint ubique sanctorum semper exempla sequenda, et quoscunque poterimus ad studium bonae vitae, in iaudern et in gloriam Domini nostri Jesu Christi, congregare necesse est. Q u a p r o p ter, ut praediximus, aliqua capitula notare iussimus, ut simul liaec eaderri vos admonere studeatis, et quaecunque vobis alia necessaria esse scitis: ut et ista et ilia aequali intentione prae^ dicetis. Nec aliquid quod yestrae sanctitati populo Dei utile videatur, omittatls ut pio studio non admoneatis; q u a t e n i s tit et vestra solertia et subiectorum obedientia aeterna felicitate ab omnipotenti Deo remuueretur. • IKbEX CiflTUlOatTM. 1. De his qui ab Episcopo 17. De mulieribus, ne ad al~ proprio excommunicantur, tare accedant. 2. De his qui ad ordinandum 18. De maltficis vel incantatoveniunt. ribus. 5. De Clericis fugitivis et pe- 19. De Episcopis, ubi nonoporregrini!. teat eos constituí. 4. De Presbyteris, Diaconis, 20. De libris canonicis. vel his qui in Clero sunt. »f.De Episcopis ordinandi 5. De usuris. vel quibuslibet ex Clero. 6. De Presbyteris Missas can22. De Monachis, Clericis et tantibus et non communiPresbyteris. Et de servis cantibus. alterius non sollicitandis. 7. De his qiri a synodo vel Episcopoa suo Episcopo damnati ¡»3. De stabilitale rum vel Clericorum. sunt. 8. De suffraganeis Episcopis. 24. De Presbyteris non aòsoiutè ordinandis. 9. De Chorepiscopis. 10. De Episcopis vel qtiibus- 25. De proposito Monachorum libet ex Clero. et Clericorum. 11. De ordinationibus vel qui- 26. De Monachis qui ad eiebuslibet negotiis. ricatum provehuntur. ia. De cura Episcoporum. 27. De negotio Clericorum in13. De provincialibus Episcoter se. pis. 28. De conspiration Clerico14. De Monachis et Clericis. corum vel Monachorum. 15. De die dominica, qualiter 29. De accusatone laicorum servanda est. contra Episcopos. 16. De ignotis angelorum nominibus. 5o. De monasteriis Deo dicati».

68

A. CHR.

CAPITULARIA.

3r. De fide sanctae Trinitatis praedicanda. 31. De avaritia. 35. De his qui se convertunt ad Deuni. 34. De his qui non sunt bonae conversations. 35. De his qui excommunicato communicaverint. 36. De subiectione Presbyterorum. 57. De Clericis ecclesiastici ordinis. 38. Ut Clerici non sint usurarii. 3q. De virginibus Deo dicatis. 40. De principali cathedra Episcoporum. 41. De falsis nominibus sanctorum. 4?,. De uxore a viro dimissa. 43. De iudicibus a Metropolitano probatis. 44- De accusatione viliumpersonarum. 45. De virginibus velandis. 46. De oblalis pauperum. 47. De ieiuniis a Sacerdotibus constitutis. 48. De his qui contra naturam pcccant. 4g. De Prcsbyteris, quo tempore ordinentur. 50. De sponsa alte ri us. 51. De Mo ñachis et Virginibus propositum non servantibus. 62. De pace danda. 55. De nominibus recitandis. 54- De, Canonum. institutis a Prcsbyteris non ignorandis.

789.

55. De Clericis altèrius Episcopi. 56. De servis alteriust 5 f . De Sacerdotibus contra de cretalia agentibus. 58. De viduis, ne velentur. ITEM

ALIA

C A P I T U L A .

59. De fide catholica et primo praecepto legis. 60. De pace et concordia servanda. 6 ' • De iudicibus. 62. De periuriis. 65. De auguriis vel aliis maleficiis. 64. De odio vel invidia. Et de avaritia, vel concupisce.ntia. 65. De homicidiis. 66. De furtis et iniustis connubiis et falsis testimoniis. 67. De honore paventimi. 68. De fide Presby tero rum ab Episcopis discutienda. 69 De honore Ecclesiae Dei. 70. De ministris altaris Dei, et de schola. 71. De voto Monachorum, et de clericatu. 72. De mensuris et ponderibus. 75. De susceptione hospitum. 74- De Abbatissis contra morem Ecclesiae Dei facientil>us. 70. De Clericis qui se fingunt esse monachos. 76. De pseudographiis et dubiis ìiarralionibits. 77. De mangonibus cum ferro.

et

nudis

A. CHR.

REGUM

78. De canta. Romano à Mona.ch.is peragendo. 79. De operibus servilibus

quae

FRANCORUM

789.

69

diebus dominicis non sunt agenda. 80. De praedicatione Episcoporum ac Presbyterorum.

Incipitjkt praedicta C a p i t u i a et eorum textus. De

his qui ab Episcopo

proprio

excommunicantur.

O m n i b u s . I. Saint enim aliqui qui culpis exigentibus ab Epìscopo proprio e x c o m m u n i c a n t u r , et ab aliis eccIeSiasticis vel laicis praesumptiosè in c o m m u n i o n e m a c c i p i u n t u r : quod omninò sanctum Nicaenum C o n c i l i u m , simul et Chalcedonense, n e c n o n Antioclienum a t q u e Sardicense w j , fieri prohibent. Cone. Nie. can. 5. De his qui e x c o m m u n i c a n t u r , sive Clerici, sive laici, ab Episcopis p e r suas quasque parocbias, servetur ista s e n t e n t i a , u t ii q u i ab aliis excommunicant u r , ab aliis non recipiantur. R e q u i r a t u r sane ne forte pro aliqua indignutione animi aut c o n t e n t i o n e , aut qualibet tali commotionc stomacliantis Episcopi, abiecti sint. Ut ergo liaec dignâ possint examinatione p e r q u i r i r e c t u m esse visum est p e r singulos annos in singulis q u i b u s q u e provinciis bis in a n n o Episcoporum Concilia fieri, vit simul omnes in u n u m c o n v e n i e n t e s ex universa provincia, eiusmodi e x a m i n e n t q u a e s t i o n e s ; ut ita d e m u m qui ob culpas suas E p i s c o p o r u m s u o r u m offensam meritò contra x e r u n t , dignè etiam ù cneteris excommunicati similiter l i a b e a n t u r , u s q u e q u ò vel in c o m m u n e omnibus vcl ipsi Episcopo suo f u e r i t visum h u m a n i o r e m circa eos t e n e r e sententiam. A g a n t u r iiutem Concilia, semel quidem a n t e dies Quadragesimafe ; ut omnibus, si quae sunt, simultatibus amputalis, m u n d u m Deo solemne m u n u s possit offerri. S e c u n d o v e r o a g a n t u r circa a u t u m n i tempus. Cone. Antiocb. can. 2. Non a u t e m liceat eommunicare e x communicatis, n e q u e p e r dortios ingredi, et cum eis orare qui Ecclesiae non p a r t i c i p a n t , n e q u e in alteram E e c l e siam recipi q u i ab alia s e g r e g a n t u r . Quòd si visus f u e rit quilibet Episcoporum vel Presbyteroi'nrn, aut Diaconor u m , vel etiam quis in c a n o n e d e t e n t u s , excommunicatis communicare, et h u n c oportet c o m m u n i o u e privari, t a n q u a m Ecclesiae régulas c o n f u u d e n t e m . Ibid. can. 6. Si quis à p r o p r i o Episcopo excommunicatus est, non cum p r i ù s ab aliis d e b e r e suscipi, nisi à suo f u e r i t receptus Episcopo, aut Concilio facto occnrrat et respon\vj al. ms. Sur donane.

70

A. CHR.

CAPITULARIA

789.

deat. E t si synodo satisfecerit, et statuerit, sub alia sententia recipi oportère. Quod etiam circa laicos, et Presbyteros et Diaconos, et oinnes qui in Clero sunt, e o n v e nit observari. Cone. Sardic. can. 16. Hosius Episcopus d i x i t : Hoc quoquè omnibus placeat, ut si ve P r e s b y t e r , si ve Diaconus, sive quis Clericorum, ab Episcopo suo communione fuerit pri-> vatus, et ad a l t e r u m Episcopum p e r r e x e r i t , et scierit is, ad quem confugit, eum ab Episcopo suo fuisse abieetnm, n o n oportet ut ei communionem indulgeat. Q u ò d si f e cerit, sciat se convocatis Episcopis causas esse dicturum. Universi dixerunt ; Hoc statutum et pacem servabit, et concordiam custodiet. De his qui a.d ordinandum Ad

veniunt.

Sacerdote«.

II. Item enim habetur in eodem Concilio ut eorum qui ad ordinandum v e n i u n t , fides et vita priùs ab Episcopo diligenter discutiatur, et sic ordinentur. Cone. Nic. can. g. Si qui sine examinatione provecti sunt P r e s b i t e r i , et examinati confessi sunt peccata sua, et cùm confessi s u n t , contra regulam venientes homines manus eis temerè imposuerunt, hos ecclesiasticus ordo non recU pit. In omnibus enim quod irreprehensibile est catholica defendit Ecclesia. De Clericis fiigitivis

et

peregrinis.

O m n i b u s .

III. Item in eodem Concilio, necnon et in Antiocheno, simul et in Chalcedonense, ut fugitivi Clerici et peregrini à nullo recipiantur nec ordinentur sine commendatitiis litteris, et sui Episcopi vel Abbatis licentia. Cone. Nic. can. 16. Si qui sine respectu agentes, et timorem Dei ante oculos non habentes, neque ecclesiastica statuta custodientes, recesserint ab Ecclesia s u a , sive Presbyteri, sive Diaconi, sive in quocunque ordine eccle^ siastico positi f u e r i n t , hi nusquam suscipi debent in alia Ecclesia: sed cum omni necessitate cogantur ut redeant adEcclesias suas. A u t s i permanserint, excommunicatos eos esse oportet. Si quis autem ausus fuerit aliquem qui ad alterum pertinet, ordinare in suam Ecclesiam, cùm non habeat consensum Episcopi illius à quo recessit Clericus suus, irrita sit huiusmodi ordinatio, Cone. Antiocli. can. 3. Si quis Presbyter, vel Diaconus, voi quilibet Clericus, desertà sua Ecclesi;«, ad aliam transeun-

A. CHR.

REGUM

FRANCORUM

71

789.

dum esse crediderit, et ibi paulatim tentât, quò migravit, perpetuò permanere, iilteriùs ministrare debet, praesertim si ab Episcopo suo ad revertendum fuerit exhortatus. Quòd si et post evocationem sui Episcopi non obaudiat, sed perseveraverit, omnibus modis ab officio deponi debere, nec aliquando spem rcstitutionis habere. Si quem vero post banc culpam depositum alius Episcopus susceperit, et ipse à communi synodo poenam merebitur increpationis, tanquam ecclesiastica iiira dissolvons. Concil. Clialc. can. i3. Peregrinos Clerieos et Lectores in aliena ci vitate, sine synodicis litteris Episcopi sui, penitùs nusquam ministrare posse. De Presbyteris

j Diaconibus, Ad

solos

vel kis qui in Clero

sunt.

S a c e r d o t e s.

i y . Jtem in eadem synodo interdictum est Presbyters et Diaconibus, vel omnibus qui in Clero sunt, mulierem non habere in domo sua propter suspicionem, nisi matrem, aut so=> rorem, vel eas tantum personas quae suspiciones effugiunt. Cone. Nic. can. 5. De suspectis vero omnimodis interdicìt sancta synodus, neqvie Episcopo, neque PresbyterOj n e que Diacono, neque omnino ulli Clericorum, habere secuin mulierem extraneam; nisi forte mater sit, aut sor o r , aut avia ; in his namque personis et harum similibus oinnis suspicio declinatur. Qui autem praeter haec agit, periclitabitur de clero suo. De

usuris.

O m n i b u s .

V. Item in eodem Concilio, seu in decretis Papae Leon is, necnon et in canonibus qui dicuntur Apostolorum, sicut et in lege ipse Dominus praecepit, omninò omnibus interdictum est ad usuram aliquid dare. Cone. Nic. can. 17. Quoniam multi Clerici avaritiae causa tur'pia lucra sectantes, oblitique divini praecepti quod dicit: Qui pecuniiim suam non dedit ad usuram, faenerantes centesimas exigunt, statuit hoc sanctum Concilium, ut si quis inventus fuerit post liane definitionem usuras accipere , vel ex quolibet tali negotio turpia lucra sectar i , vel etiam species l'rugum ad sexcuplum dare, omnis qui tale aliquid commentus fuerit ad quaestum, abscindatur ex clero, et alienus ab ecclesiastico habeatur gradu. Can. apost. 44- Episeopus , Presbyter, aut Diaconus usuras à debitoribus exigens, avit desinat. aut certe damnetur.

72

A, CHR.

De Presbyteris

Missas

Ad

CAPITULARIA

cantantibus

et non

789-

communicantibus.

Sacehdotes.

V I . A u d i t u m est a l i q u o s P r e s b y t e r o s M i s s a m c e l e b r a r e , et n o n c o m m u n i c a r e : q u o d o m n i n ò in c a n o n i b u s A p o s t o l o r u m i n t e r d i c t u m esse l e g i t u r . V e l q u o m o d ò d i c e r e r e c t è p o t e s t , Domine, sacramenta? si non c o m m u n i c a v e r i t , Sumpsinuis, H a e c v e r o p e r s i n g u l a c a p i t u l a in statutis N i c a e n i C o n c i l a leg e r e p o t e s t i s , s e u et in a l i i s s a n c t o r u m P a t r u m s y n o d a l i b u s edictis. C a n . apost. 9. S i q u i s E p i s c o p u s , ant P r e s b y t e r a u t D i a c o l i u s , vel q u i l i b e t e x s a c e r d o t a l i c a t a l o g o f a c t a o b l a t i o n e non c o m m u n i c a v e r i t , a u t c a u s a m d i c a t , ut si r a t i o n a l i s f u e r i t , v e n i a m c o n s e q u a t u r ; a u t si non d i x e r i t , coinmun i o n e p r i v e t u r , t a n q u a m q u i p o p u l o c a u s a l a e s i o n i s oxtiterit, clans s u s p i c i o n e m d e e o q u i s a c r i f i c a v i t , q u ò d r e c t è n o n obtiilerit.

De his qui à synodo

vel a suo Episcopo

damnati

sunt.

Omnibus. V I I . In A n t i o c h e n o C o n c i l i o , q u ò d b i s q u i d a m n a t i s u n t à s y n o d o vel à s u o E p i s c o p o , et p o s t e à m i n i s t r a r e p r a c s u m u n t , p r a e c i p i t u r ut n u l l u s a u d e a t c o m m u n i c a r e . Si quis v e r o eis c o m m u n i c a v e r i t , s i m i l i s e n t e n t i a e s u b i a c e a t s i c u t et damnatus. C o n c . A n t i o c h . c a n , 4- S i q u i s E p i s c o p u s à s y n o d o , vol P r e s b y t e r v e l D i a c o n u s à p r o p r i o E p i s c o p o , l'ucrit c x a u c l o r a t u s , et p r a e s u m p s e r i t s a c r i m i n i s t e r i i q u i p p i a m , non ei a m p l i ù s liceat, n e q u e in a l i a s y n o d o s p e m r c s t i t u t i o n i s hab e r e , n c q u e a s s e r t i o n i s a l i c u i u s l o c u m ; s e d et c o m m u n i c a n t e s e i , o m n e s a b i i c i a n t u r a b E c c l e s i a ; et m a x i m e si postquam cognoverunt sententiam adversùs eum prolat a m , ei c o n t u m a c i t e r c o m m u n i c a v e r i n t .

De sujfraganeis

Episcopis.

E p 1 s c o p 1 s. V I I I . Item in e o d e m C o n c i l i o , u t a d m e t r o p o l i t n n u m E p i s c o p u m , S u f f r a g a n e i r e s p i c i a n t , et n i h i l n o v i a u d e a n t fac e r e in suis p a r o c h i i s s i n e c o n s c i e n t i a et Consilio s u i M e t r o p o l i t a n i , n o e M e t r o p o l i t a n s s i n e e o r u m Consilio. Conc. Antioch. can. g. P e r singulas provincias Episeopos constitutos scire oportet E p i s c o p u m metropolitanum, qui p r a e e s t , c u r a m et s o l l i c i t u d i n e m totius p r o v i n c i a e s u s c e p i s s e . P r o p t e r q u ò d a d m e t r o p o l i t a n a m c i v i t a t e m ab h i s qui causas liabent, sine dubio concurratur. Quaproptcr p l a c u i t e u m et h o n o r e p r a e i r e , et nihil u l t r a s i n e ipso r c l i q u o s E p i s e o p o s a g e r e s c c u n d ù m a n t i q u a m p a i r u m no-

A. C H R .

REGUM

FRANCORUM

789.

73

strorum, quae obtinuit, r e g u l a m , nisi liaec tantum quae uniuscuiusque Ecclcsiae per suam dioecesim competnnt. Unumqnemque eniin Episcopum oportet potestatcm liab e r e suae dioeeesis ad liane gubernandam secundum competentem sibi r e v e r e n t i a m , ad providendum regioni quae subest ipsius civitati, ita ut etiam ordinare ei Presbyteros et Diáconos probabili iudicio l i c e a t , et de singulis moderatione et pondere disceptare. Ultra aiitem nihil agendum permittitur citra metropolitani Episcopi conscientiam. De S

Chorepiscopis.

A C E N D O T I B U S .

I X . Item in eodem C o n c i l i o , simul et in Anevronensi, ut Chorepiscopi cognoscant modum s u u m , et nihil faciant absque licentia Episcopi in cuius parochia habitant. Cone. Antioch. can. io. Qui in fundis et villis constituti sunt Cliornpiscopi , tametsi mantis impositiones ab E p i s copis suscepcrunt, et ut Episcopi consecrati sunt, placuit sanctae synodo scire eos oporU'ie modum proprium r e t i nere, et gubernare adiacentes Ecclesias sibi commissas, et esse contentos propria sollicitudine et gubernalione quam suscepcrunt. Consiitucre autem his permittitur .Lectores et Subdiaconos et Exorcistas, quibus sufficiat istorum tantùm graduum licentiam accepisse. Non autem Presbyterum, non Diaconum audeant ordinare praeter conscicntiam Episcopi civitatis, Tel E c c l c s i a e cui adiacens invenitur, sen ipse, seu regio in qua praeesse dinoscitur. Quòd si praevaricari ausus fuerit constituía, deponi eum et dignità te qua praeditus est debere privari. Chorepiscopus autem ab Episcopo ciyitatis vel l o c i , cui adiacet, ordinandus est. Cone. Ancyr. can. i5. Vicariis E p i s c o p o r u m , quos Graeci Chorepiscopos dicunt, non licere Presbyteros yel Diáconos ordinare ; sed nec Presbyteris civitatis sine Episcopi praecepto ampliùs aliquid inhere, vai sine auctoritate lit— terarum eius in unaquaque parochia aliquid agere. De Episcopis

vel quibuslibet

O M M I

ex

Clero.

C L E R O .

X . Item in eodem Concilio, ut Episcopus vel quilibet ex Clero sine Consilio vel litteris Episcoporum, yel Metropolitani, non audeant regalem dignitatem pro suis causis clamare, sed in communi Episcoporum Concilio causa e x a m i n e t u r . Conc. Antioch. can. i t . Si quis Episcopus, vel Presbyter* yel omnis omninò qui est sub ecclesiastica regula consti-

74

A. CHR.

CAPITULARIA

789.

tutus, praeter consilium et litteras eorum Episcoporum qui sunt intra provinciam, et maximè Metropolitani, ad Imperatorem perrexerit, liunc abdicari et eiici non solum communione debere, sed à propria dignitate privan , tamquam molestum et importunum imperialibus auribus, contra ecclesiastica constituta. Si autem necessitas cogat ad Imperatorem e x c u r r e r e , cum deliberatione et Consilio Metropolitani ipsius provinciae, Episcopi et eaeterorum conscientià qui in eadem provincia sunt, et 1 It— teris, ire debebit. De ordinationibus, vel quibuslibet negotiis. E P I S C O P I « .

X I . Item in eodem Concilio, simul et in Sardicensi, nec-« non et in Decretalibus Innocentii Papae, ut nullus Episcopus in alterius parochia ordinationes aliquas audeat facere, vel negotia peragere quae ad eum non pertinent. Cone. Antiocli. can. i 3 . Nullum Episcoporum debere ex alia provincia ad aliam transitum facere, et ordinare ali— quos in Ecclesiis, aut provehere ad sacrum ministerium ; nec alios illue secum adtrahat Episcopos, nisi l'orti; rogatus per litteras abierit, non solùm à Metropolitano, sed ab his qui cum eo sunt provinciae Episcopis. Quòd si nullo invitante inordinatè superveniat, et aliquos vel ordinare praesumpserit, vel quoslibet actus illi Ecclesiae competentes ad se minus pertinentes usurpare tentaverit, vacua quidem et inania erunt omnia quae gesserit, ipse vero huius indisciplinati ausus et irrationabilis coepti dignas causas expendat, tamquam depositus à sancta s i n o d o , et propter huiusmodi praesumptionem iam praedamnatus. Cene. Sard. can. 18. Ianuarius Episcopus dixit: Illud quoque statuat sanctitas vestra, ut nulli liceat Episcopo alterius Episcopi civitatis ministrum ecclesiasticum sollicitar e , et in suis parocliiis ordinare. Universi dixerunt: Placet; quia ex his intentionibus solet nasci discordia. E t ideò prohibet omnium sententia ne quis hoc lacere audeat. Innocent. Epist. 7. Innocentius Fiorentino Episcopo Tiburtinensi. Non semel sed aliquotiens clamat scriptura divina traosferri non oportere terminos à patribus constitutos : quia nefas est, si quod alter semper possederit, alter invadat. Quod tuam bonitatem frater et coepiscopus noster Ursus adserit perpetrasse. Nam Nomentanam sive Filiciensem parochiam ad suam dioecesim à maioribus pertinentem, invasisse te, atque illic divina celebrasse mysteria inconsulto eodem ac nesciente, non sine dolore conquestus est. Quòd si verum est, non leviter te cui-

A . CHR.

REGUM FRANCORUM

789.

75

pam incurrisse cognoscas. Unde si declinare cupis tantae usurpationis invidiam, nostris litteris admonitum te convenit abstinere. Certe si aliquid tibi credis iustitiae s u f f r a g a r i , integris omnibus et in pristino statu manentibus, post dies venerabile« Pascliae adesse debebis, ut memoratis possis intentionibus respondere, partibusque in medio collocatis, quid antiquitas aut Veritas habeat inquiramus. De cura, Episcoporum. E P I S C O P I s.

X I I . Item in eodem Concilio, ut Episcopus eius Ecclesiae euram habeat ad quam ordinatus est. Cone. Antioch. can. 2 1 . Episcopum de dioecesi ad alteram dioecesim non debere transiré, ñeque si seipsum ingesser à , ñeque si i populis fuerit violenter attractus, ñeque si etiam hoc ei ab Episcopis suadetur. Manere autem eum debere in Ecclesia Dei quam ab initio sortitus est, et hon ab ea aliò demigrare, secundum regulam super hoc olim à patribus constitutam. De provincialibus

Episcopis.

EPISCOPIS.

X I I I . Item in eodem Concilio, necnon et in Chalcedonensi, ut provinciales Episcopi cum suo Metropolitano bis in anno propter causas Ecclesiae Concilia celebrent. Conc. Antioch. can. 20. Propter ecclesiastieas curas et quae existunt controversias dissolvendas, sufficerc visum est bis in anno per provincias singulas Episcoporum Concilium fieri. Primó quidem post tertiam liebdomadain P a schalis festivitatis, ita ut in quarta hebdómada quae consequitur, id est, mediae Pentecostes, Concilium compleatur. Admoneant autem provinciales Episcopos hi qui in amplioribus, id est, qui in metropolitanis civitatibus degunt. Secundum vero Concilium Idibus Octobribus habeatur, qui dies apud Graecos hyperberetaei mensis declmus quintus invenitur. In ipsis autem Conciliis et P r c s byteros et Diáconos praesentes esse oportet, et omnes quotquot se laesos existimant, et synodicam expectare sententiam. Nec liceat aliquibus apud s*netipsos sine metropolitanorum Episcoporum conscientia synotlos f a c e r e , quibus de omnibus causis constat permissum esse iudicium. Conc. Chale, can. ig. Ad aures nostras pervenit quoniara in provinciis non fiunt Episcoporum synodi sccundùm Canonum constituta, et bine multa rerum ecclesi.isticarum quae emendauda sunt, negligi. Sancta igitur syno-

76

A. CHR.

CAPITULARIA

789.

dus constituit, s e c u n d u m Canones P a t r u m , bis in a n n o Episcopos in idipsum in u n a q u a q u e p r o v i n c i a c o n v e n i r e q u o Metropolitanus c o n s t i t u e n t , et omnia q u a e c u m q u e emerserint corrigere. Episcopi verò q u i n o n c o n v e n e r i n t , in propriis positi civitatibus, et n o n p e r p r o f e c t i o n e m absentes, maximè s u p p e d i t a n t e salute, et à necessariis et excusabilibus occupationibus liberi, f r a t e r n i t a t i s i n t u i t u corripiantur. De Monachis

et

Ctericìs.

E p i s c o p i s. X I V . In Concilio Laodicensi, n e c n o n et in A f r i c a n o , p r a e c i p i t u r ut Monachi et Clerici tabernas non i n g r e d i a n t u r e d e n d i vel bibendi causa. Cone. Laodic. can. 24. Q u o n i a m non oportet altario s e r v i e n tes, à Presbyteris u s q u e ad Diaconos, et deinceps ordinis ecclesiastici oinnes u s q u e ad Ministros, aut Lectores, aut Psaltas, aut Exorcistas, aut Ostiarios, aut ctiam eos q u i in proposito sunt continentiae, tabernas introire. Cone. Afric. can. 7. Ut Clerici e d e n d i vel bibendi causa tabernas non i n g r e d i a n t u r nisi pcregrinationis necessitate compulsi. De die Dominica, A

D

qualiter

servanda,

est.

o m n e s.

XV. I t e m in eodem Concilio p r a e c i p i t u r ut à vespera u s q u e ad vespcram' dies dominica scrvetur. Conc. Laodic. can. 29. Non oportet Christianos iudai'zare et in sabbato vacare, sed operari eos in eadem die. D o m i nica vero, p r a e p o n e n d o c a n d e m diem, si hoc eis placet, vacent t a n q u a m Cbristiani. Q u o d si i n v e n t i f u e r i n t i u da'izare anathema sint. De ignotis

Angelorum

nominibus.

Omnibus. X V I . Item in eodem Concilio p r a e c i p i t u r ut ignota a n gelorum nomina nec fingantur, n e c n o m i n e n t u r , nisi i l l o r u m quos habemus in auctoritate : id sunt Michael, Gabriel, Raphael. Conc. Laodic. can, 55. Q u o d non oportet Christianos, dcrelictà Ecclesia Dei, abire, et angelosSionihiare, et c o n g r e gationes facere : quae omnia interdicta sunt. Q u i c u n q u e autem inventus f u e r i t occultè b u i e idololatriae vacans, anatliemii sit, quoniam d e r e l i n q u c n s D o m i n u m nostrum J e s u m C h r i s t u m filium Dei, accessit ad idola.

A. CHR.

REGUM FRANCORUM

De mulìeribus, C i n i c i )

789.

77

ne ad aliare accedant. e t JNommanis.

X V I I . Item in eodem Concilio, quod non oporteat mulleres ingredi ad altare. Conc.Laodic. can. 44- Non oportet mulleres ingredi ad altare. De maleficis, vel incantatoribus. Ad Sacerdotes. X V I I I . Item in eodem Concilio, ut cocleari!, malefici, incantatores. et incantatrices fieri non sinantur. xj Cone. Laodic. can. 36. Quoniam non oportet ministros altaris, vel Clericos, magos aut incantatores esse, aut facere quae dicuntur phylacteria, quae sunt magna obligamenta animarum. Hos autem, qui talibus rebus utuntur, proiici ab Ecclesia iussimus. De Episcopio, ubi non oporteat eos constituí. Omnibus. X I X . Item in eodem Concilio, necnon et in Sardicensi, quòd non oporteat in villulis vel in agx-is Eplscopos constituere. Cone. Sardic. can. 6. Non oportet in vicis et in'villisEpiscopum ordinari, sed eos qui circumeant constitui. Hos autem qui bine ordinati sunt, nihil agere sine conscientla Episcopi civitatis. Similiter etiam Presbyter nihil sine praecepto Episcopi et Consilio agat. Si enim subito aut vicus aliquis aut modica civitas, cui satis est unns Presbyter, voluerit sibi Episcopum ordinari, ut vilescat nomen Episcopi et auctoritas, non debent ' illi ex. alia provincia invitati facere Episcopum, nisi aut in his civitatibus quae Episcopos habuerint, aut si qua talis aut tam populosa est quae mereatur habere Episcopum. Hoc omnibus placet ? Synodus respondit : Placet. De Libris canonicis. S a c e r d o t ibus. X X . Item in eodem Concilio, ut Canonici Libri tantum legantur in Ecclesia. Conc. Laodic. can. 5g. Non oportet ab idiotis psalmos compositos et vulgares dici in Ecclesiis, ñeque libros qui sunt extra canonem legere, nisi solos canonicos novi et veteris testamenti. Quae autem oporteat legi et in auxj al. ms. Item in eodem Conciliout ecclesiasticis malefici, incantatores^ vel incantati ices fieri

disciplinis dediti non sinantur.

78

A. C H R .

CAPITULARIA

789.

ctoritatem recipi, liaec sunt. Genesis m u n d i , E x o d u s A e gypti, Levitieum, N u m e r i , D e u t e r o n o m i u m . Jesu Nave, Judices, R u t h , R e g n o r u m libri q u a t u o r , P a r a l i p o m e n o n libri duo, Esdrae libri duo, liber P s a l m o r u m C L , P r o verbia Salomonis, Cantica Canticorum, Ecclesiastes, Job, E s t h e r , Duodecim Proplietae, id est, Osee, Amos, Joel, Abdias, J o n a s , Micheas, N a ù m , Abacuc , Sopbonias, Aggueus, Zacliarias, Malachias. Item Isaias, Hieremias, Ezccliiel, Daniel. Novi testamenti Evangelia q u a t u o r ; s e c u n d u m Matthaeum, secundum Marcum, s e c u n d u m L u cani, secundum Joannem. Actus Apostolorum. Catholicae epistolae P e t r i II, Jacobi I, Joannis III, J u d a e I. Epistolae P a u l i X I V . ad Romanos, ad Corinthios prima et secunda, ad Galatas, ad Ephesios, ad Philippenscs, ad Colossenses, ad Thessalonicenses prima et secunda, ad T i m o t h e u m II, ad T i t u m , ad P h i l e m o n e m , ad Hebraeos. De Episcopio

ordinandis

C l e r i c i s

et

vel quibuslibet ex M o n a c h i

Clero. s.

XXI. In Concilio Clialcedonensi, ut n o n o p o r t e a t E p i s copum aut quemlibet ex Clero p e r pecunìas ordinari : q u i a ntrique deponendi sunt, et qui ordinai, et qui ordinatur, necnon et qui mediator est i n t e r eos. Item de eadem re in c a n o nibus Apostolorum legitur ; quam haeresim iam ipse princeps Apostolorurfi in Simone Mago terribiliter damnavit. Cone. Chalc. can. 2. Si quis Episcopus ordinationem p r o pecunia fecerit, et vendiderit r e m quae nisi gratia n o n adquiritur, et sub p e c u n i a ordinaverit Episcopus p r o v i n cialem Episcopum, sive P r e s b y t e r u m vel Diaconum, a u t eorum q u e m q u a m qui in n u m e r o Clericorum c o n t i n e n t u r , aut acceptà pecunia fecerit Oeconomum vel D e f e n sorem, vel Ostiarium, vel q u e m c u n q u e h u i u s c e m o d i , p r o t u r p i t u d i n e lucri qui hoc fecisse probatur, sui gradus p e r i c u l u m sustinebit. Sed et is qui ordinatur, nihil ex ordinatione quae pro negotiatione processit, utilitatis acquirat ; sed fiat dignitatis vel rei quae ipsi pro p e c u n i a commissa est, alienus. Si quis autem his tam turpibus et nefariis lucris medius interfuisse v i d e t u r , et is, si q u i d e m Clericus f u e r i t , d e g r a d e t u r ; si vero laicus aut Monachus, anathematizetur. Can. apost. 3o. Si quis- Episcopus aut P r e s b y t e r , aut Diaconus, p e r pecunias h a n c obtinuerit dignitatem, deiiciat u r et ipse et ordinator eius, et à c o m m u n i o n e modis omnibus abscidatur, sicut Simon Magus à Petro.

A. CHR. De Monachis,

REGUM FRANCORUM

78&

79

Clericis, et Presbytcris. Et de »ervis non sollicitandis.

alterius

Omnibus.

X X I I . Item in eodem Concilio infra dna capitala, necnon et in decretis Leonis Papac, ut nec Monachi nec Clerici nec Presbyteri in secularia negotia transeant. Et ut servum. ttltjerius nullua sollicitet ad clericatum vel monachalem ordinem sine volúntate et licentia domini sui. Cone. Chale, can. 4- Item qui reverá et manifesté solitariam vitam sectantur, honore competenti fungantur. Quoniam vero quidam sub praetextu habitus monachilis, Ecclesias et conventus et res communes disturbant, civitates indiscrete circumeuntes, et monasteria sibi constituere studentes, placuit nusquam ullum aedificare debere ñeque monasterium constituere, ñeque oratorium, absque civitatis Episcopi volúntate. Monachos veri) qui sunt per singulas civitates et provincias, Episcopis subditos esse, et quietem diligere, et ieiuniis esse intentos et orationibus, et in illis locis observare in quibus seculo renuntiasse videntur. Nequaquam autem ecclesiasticis vel seculariLus rebus communicare, nec importunitatem inferre desertis propriis monasteriis, nisi fortè quaesiti fuerint propter causam necessariam ¡\ civitatis Episcopo. Sané in monasteriis non esse suscipiendum servum ad Monachum faciendum praeter proprii domini voluntatem. Qui verb hoc constitutum nostrum excesserit,, eum à communione suspendí decrevimus, ne nomen Dei blasphemetur. Civitatis autem Episcopum oportet competentem providentiam monasteriis impendere. Leo. c. i. Admittuntur passim ad ordinem sacrum quibus nulla natalium, nulla morum dignitas suffragatur. E t qui à dominis suis libertatem consequi minimè potuerunt, ad fastigium sacerdotii, tamquam servilis vilitas hunc honorem capiat, provehuntur. Et probari Deo posse creditur, qui domino suo needum probare se potuit. Duplex: itaque in hac parte reatus est ; quod et sacrum ministerium talis consortii vilitate polluitur, et dominorum, quantum ad inlicitae usurpationis temeritatem pertinet, iura solvunt. Ab bis itaque, fratres carissimi, omnes vestrae provinciae abstineant Sacerdotes. Et non tantum ab his, sed ab aliis etiam qui originali aut alicui conditioni obligati sunt, volumus temperan, nisi fortè eorum petitio aut voluntas accesserit qui aliquid sibi in eos vindicant potestatis. Debet enim esse immunis ab aliis qui divinae militiae fuerit adgregandus, ut à castris dominicis, quibus nomen eius adscribitur, nullis necessitatis vin culis abstrahatur.

80

A.

CHR.

CAPITULARIA

De stabilitate

Episcoporum Sa

780,

vel

Clericorum.

cerdotibus.

XXIII. Item in eodem Concilio i n f r a dua capitula, n e c « o n et in ^Sardicensi, ut nec E p i s c o p u s n e c Clerici non transm i g r e n t u r de civitate in civitatem. •Cone. Chalc. can. 5. De Episcopis et Ciericis q u i se de c i vitate in civitatem t r a n s f e r u n t , placuit a t canones qui à sanctis P a t r i b u s de his ipsis constituti s u n t , suain h a b e a n t firmitatem. Cone. Sardic. can. i . Hosius Episcopus dixit : Ut de civitate in civitatem q u i s q u a m si migravcrit, aut Episcopus a u t Clericus, excommunicatus r e m a n e a t . De Presbyteris

non absolute O M N I B U S.

ordinandis.

X X I V . I t e m in e a d e m synodo, n u l l u s absolute o r d i n e t u r , et sine p r o n u n t i a t i o n e et stabilitate loci ad q u e m o r d i nai ur. Cone. Chalc. can. 6. N u l l u m absolute ordinari, n e q u e P r e s b y t e r u m , n e q u e D i a c o n u m , n e q u e penitùs q u e m q u a m e o r n m q u i s u n t in ecclesiastico ordine, nisi specialiter Eeclesiae civitatis, vel vici vel martyrii, q u i o r d i n a n d u s est t'uerit declaratus. H o r u m a u t e m o r d i n a t i o n e m huiusmodi, q u i absolutè o r d i n a n t u r , constituit sancta synodus inefficacem esse, et n u s q u a m posse ad or'dinantis i n i u riam p r a e v a l e r e . De proposilo

Monachorum

S a c e r d

et

Clericorum.

o t i b u s .

X X V . I t e m in eodem Concilio, ut Clerici et Monachi in suo proposito et voto q u o d Deo promiserunt, permaneant. Cone. Chalc. can. 7. Q u i semel sunt ordinati, aut qui Monachi facti s u n t , constituimus n e q u e ad mllitiam n e q u e ad sec u l a r e m dignitatem v e n i r e . C ù m vero hoc a r r i p u e r i n t , nisi poenitentes ad hoc r e v e r t a n t u r q u o d p r o p t e r D e u m elegerant, anatliematizentur. De Monachis

qui ad clericatum

provehuntur.

O M 1» I B U S.

X X V I . Item in decretis I n n o c e n t i i P a p a e de e a d e m r e , ut Monaclius, si ad clericatum p r o v e h a t u r , p r o p o s i t u m monachicae professionis non amittat. I n n o c . c. 17. D e Monachis qui diìi morantes in monasteriis, posteà ad clericatus o r d i n e m p e r v e n i u n t , non d e b e r e eos à priore proposito deviare. A u t cnim sicut in m o n a s l e -

A. CHR.

REGUM FRANCORUM.

789.

81

rio fuit, et quod cliù servavit, in rneliori gradii posìtus amitlere'non debet ; aut si corruptus, posteà baptizatus, in monasterio sedens ad clericalús ordincm accedere v o luerit, uxorem omninò liabere non poterit, quia nec b e nedici cuín sponsa potest iain corruptus. Quae forma servatur in Clericis, maxime cùm velus regula hoc habeat ut quisque corruptus baptizatus Clericus esse voluisset, sponderet se uxorem omninò non ducere. De negotio Clericorum

inter se.

Omnibus. X X V I I . Item in eodem Concilio, ut si C l e r i c i inter se negotium aliqnod habuerint, à suo Episcopo diiudicentur, non k secularibus. Conc. Chale, can. 9. Si quis Clericus cum Clerico causam liabeat, Episcopum suum non deserai, et ad iudicia secularia currat, sed priùs apud Episcopum suum examinet causam, aut certe cum volúntate ipsius Episcopi causa dicatur apud quos partes utraeque voluerint. Si quis autem contra liaec venire tentaverit, canonicis interdictis subiaceat. Si vero Clericus liabeat causam cum estraneo Episcopo, v e l cum suo, apud synodum provinciae causam dicat. Si autem Episcopus vel Clericus disceptationem liabeat cum metropolitano Episcopo, aut ad dioeceseos primam sedem recurrat, aut ad sedem Constantinopolitanam, apud quam causa dicatur. De conspiratìone

Clericorum vel

Monachorum.

Omnibus. X X V I I I . Item in eodem Concilio, nt nec Clerici nec Monachi conspirationem vel insidias contra pastorem suum faciant. Conc. Chale, can. 18. Coniurationis vel conspirationis crimen etiam apud extrínsecas leges penitùs amputatur: multò magis in Ecclesia Dei hoc ne fiat, oportet proliiberi. Igitur Clerici aut Monachi, si inventi fuerint coniurati, aut per coniurationem calumniam machinantes Episcopis v e l Clericis, proprium amittant gradum. De accusatione laicorum contra Ad

Episcopos.

O « I E S,

X X I X . Item in eodem Concilio, ut laici Episcopos aut Clericos non accusent, nisi priùs eorum discutiatur e&istimationis opinio. Conc. Chale, can. 21. Clericos vel laicos, qui accusant Episcopos vel Clericos, quomodocunque et sine iudicio non

82

A. CHR.

CAPITULARIA

789.

sascipi ad accusandum debere, nisi priùs -eorum existimatio fuerit discussa. De monasteriis Deo dicatis. O M N I B U S.

XXX. Item in eodem Concilio, ut loca quae semel Deo dedicata sunt ut monasteri» sint, maneant perpetuò monasteri», nec possint ultra fieri secularia liabitacula. Cone. Clialc. can. 2.4. Quae Deo semel sacrata sunt monasteria secundum Episcoporum consensum, oportet in p r r petuum monasteri» nuncupari, et eorum res monasteriis reservari : et non posse ulteriùs coenacula secularia fieri. Si c[ui vero liaec fieri permiserint, canonicis interdictis subiaceanf. De fide sancta Trinilatìs prue die arida. O M « I B V S.

XXXI. In Concilio Cartbaginensi yj. Primo omnium necosse est ut fides sanctae Trinitatis et incarnationis Cliristi, passionis, resurroctionis, et a s c e n s i o n i in coelos, diligenter omnibus pracdicetur. Conc. Carth. in professione fidei. Anno abAlexandrowxxxvi, mense Iunio, xiv. « i l e n d a s Julii, à magna synodo dictum est. Credimus in unum Deum, Patrem omnipotentem, omnium visibilium et invisibilium factorem. E t in u n u m Dominum nostrum Iesum Christum iilium Dei, natum de patre unigenitum, hoc est, de substantia patris. D e u m ex Deo, lumen ex lumine, Deum veruni ex Deo vero. Natum, non creatum, homousion patri, hoc est, eiusdem cum patre substantiae. P e r quem omnia facta sunt, quae in coelo et quae in terris. Qui propter nos et propter nostrani salutem descendit, et incarnatus est homo factus, passus est, et resurrexit tertia die, et ascendit in coelos. I n d e venturus est iudicare vivos et mortuos. E t in Spiritum sanctum. Eos autem qui d i c u n t : Erat aliquando quando no n eroi, et antequam nasceretxir non erat, et quia ex nulli s extantibus factus est, aut ex alia subsistentia vel substantia dicunt. esse, aut convertibilem filium Dei, anathematizat catholic» et apostolica Ecclesia. De avarita. O m n i b u s .

XXXII. Item in eodem, de prohibenda avaritia, ut n u l lus alienos fines usurpet, vel terminos patrurn transcendat. rj al. ms. Cardonensi.

A. CHR.

REGUM FRANCORUM

789.

83

Cone. Carth. can. 5. Aurelius E p i s c o p u s dixit: Aviiritiae cupiditas, quam omnium maiorum matrem esse n e m o qui dubitet, proinde inhibenda est, ne quis alienos fines usurpet, aut per praemium terminos patrum statutos transc e n d a t ; nec omninò cuiquam Clericorum liceat de q u a libet re foenus accipere. Q u a m q u a m novellae suggestion s , quae vel obscurae sunt, vel sub genere latent, i n spectae à nobis formam accipient ; caeterùm, de q u i b u s ajiertissimè scriptura divina sanxit, non ferenda sententia est, sed potiùs e x e q u e n d a . Proindè q u o d in laicis r e p r e henditur, id multò magis debet in Clericis praedamnari. De

his qui

se convertunt

ad

Deum.

Omnibus. X X X I I I . Item in eodem, de bis qui in periculo constituti sunt, et convertunt se ad Deum, ut canonicè inquirant reconciiiationem, et canonicè reconcilientur. Cone. Carth. can. 7. Aurelius Episcopus dixit : Si quisquam in periculo fuerit constitutus, et se reconciliari divinis altaribus petierit, etsi Episcopus absens fuerit, debet utique Presbyter consulerc Episcopum, et sic periclitantem eius praecepto reconciliare. Q u a m rem debemus salubri C o n s i l i o roborare. Ab universis Episcopis dictum e s t . Placet quod sanctitas vestra necessario nos instruere dig— nata est. De

his qui

non

sunt

bonae

conversations.

Omnibus. X X X I V . Item in eodem, ut illi qui non sunt bonae conversationis, et eorum vita est accusabilis, non audeant E p i s copos vel maiores natu accusare. Cone. Carth. can. 8. Aurelius Episcopus dixit: Placet igitur caritati vestrae ut is qui aliquibus sceleribus inret'itus est, vocem adversus maiorem natu non liabeat accusandi ? Ab universis Episcopis dictum e s t : Si criminosus est, non admittatur. Placet. De

his

qui

excommunicato O

M N I B U

communicaverint. S.

X X X V . Item in eodem, ut qui excommunicato praesumptiosè communicaverit, excommunicetur et ipse. Cone. Carth. can. g. Augustinus Episcopus, Legatus provinciae Numidiae, dixit: Hoc statuere dignemini, ut si qui forte meritò facinorum suorum ab Ecclesia pulsi sunt, et sive ab aliquo Episcopo vel P r e s b i t e r o f'uerint in commanionem suscepti, etiam ipse pari cum eis crimine teneatur

84

A. C H R .

CAPITULARIA

789.

obnoxius, r e f u g i e n s sui Episcopi regulare iudicium. universis Episcopis dictum est: O m n i b u s placet. De subiectione Presbyterorum. S a c e r d o tibus.

Ab

X X X V I . I t e m in eodem Concilio i n f r a duo capitula, ut n u l l u s P r e s b y t e r contra s u u m Episcopum s u p e r b i r e audeat. Gone. C a r t b . can. 10. i t . Alypius Episcopus, Legatus provinciae N u m i d i a e ' d i x i t : Nec illud p r a e t e r m i t t e n d u m est, u t si quis fortè P r e s b y t e r ab Episcopo suo correptus, tu m o r e v e l S u p e r b i a inflatus, p u l a v e r i t separatim sacrifieia D e o offerenda, vel aliud e r i g e n d u m altare contra ecclesiasticam fidem vel disciplinam crediderit, non exeat imp u n i t u s . V a l e n t i n u s primae sedis provinciae Numidiae, dixit : Necessario disciplinac ecclesiasticae et li dei c o n g r u a s u n t quae f r a t e r noster Alypius prosecutus est. P r o i n d e q u i d videatur vestrae dilectioni, edicite. Ab tiniversis Episcopis dictum e s t : Si quis Presbyter à praeposito suo correptus i'uerit, debet utique apud vicinos Episcopos conq u e r i , u t ab ipsis eius causa possit autliri, ac p e r ipsos suo Episcopo reconciliari. Q u o d nisi fecerit, sed s u p e r bia, q u o d absit, inflatus, s e c e r n c n d u m se ab Episcopi sui ' c o m m u n i o n e duxerit, ac separatim c u m aliquibus schisma faciens, sacrificium Deo obtulerit, anathema h a b e a t u r , et l o c u m amittat ; ac si q u e r i m o u i a m iustarn adversùs E p i s c o p u m non h a b u c r i t , i n q u i r e n d u m erit. Can. apost. 3a. Si quis P r e s b y t e r , c o n t e m n e n s E p i s c o p u m s u u m , seorsum collegerit, et altare a l i u d e r e x e r i t , n i h i l h a b e n s q u o r e p r e h e n d a t E p i s c o p u m in causa pietatis et iustitiae, d e p o n a t u r , quasi principatùs ainator existens ; est enirn t y r a n n u s . E t caeteri Clerici, q u i c u n q u e tali c o n s e n t i u n t , d e p o n a n t u r . Laici vero s e g r e g e n t u r . Haec a u t e m post u n a m et secundam et tertiam Episcopi obsecrationem, fieri conveniat. De Clericis ecclesiastici ordinis. Omnibus. X X X V I I . Item in eodejn, ut Clerici ecclesiastici ordinis, si c u l p a m i n c u r r e r i n t , apud ecclesiasticos i u d i c e n t u r , n o n apud seculares. Cono. C a r t h . can. i5. Item placuit ut q u i s q u i s E p i s c o p o r u m , P r e s b y t e r o r u m , D i a c o n o r u m , seu Clericorum, c ù m in E c clesia ei f u e r i t crimen institutum, vel civilis causa f u e r i t cornmota, si relieto ecclesiastico iudicio publicis iudiciis p u r g a r i v o l u e r i t , etiarnsi pro ipso f u e r i t prolata sententi», locum s u u m amittat. E t hoc in criminali actione. In ci-

A . CHR.

REGUM FRANCORUM

789.

85

Tili vero perdat qaod evicit, si locum suum obtinere maluerit. Hoc etiam placuit ut à quibuscunque iudicibus ecclesiasticis ad alios iudices ecclesiasticos, ubi est maior auctoritas, fuerit provocatum, non eis obsit quorum fuerit soluta sententia, si convinci non potuerint vel i n i mico animo iudicasse, vel aliquä cupiditate aut gratia d e pravati. Sanè si ex consensu partium electi fuerint iudices, etiam à pauciori numero quam constitutum est, non liccat provocare. E t ut iilii Sacerdotum spectacula secu-, laria non exliibeant, sed nec expectent, licet hoc semper Christianis omnibus interdictum sit, ut ubi blasphemiae sunt, non accedant. Ut Clerici

non sint

usurarti.

O M J I I I I S. X X X V I I I . Item in eodem, ut qui commodaverit pecuniam, pecuniam accipial- Si speciem aliam, eandem speciem quam dcderit 'accipiat. Cone. Carth. can. 16. Item placuit ut Clericus, si commodaverit pecuniam, pecuniam accipiat; si speciem, eandem specicm, quantam dederit, accipiat. E t ut ante viginti quinque annos ae'atis, nec Diaconi ordinentur, n e c v i r gines consecrentur : et ut lectores populum non salutent. De virginibus

Deo

dicatis.

O M N I B U S. X X X I X . In Concilio Africano praécipitur ut virgines Deo sacratae à gravioribus personis diligenti custodia serventur. Cone. Afric. can. n . Ut virgines sacrae, c.\m parentibus, à quibus custodiebantur, privatae fuerint, ab Episcopo c u stodiantur. Ubi autem Episcopus absens est, providentiae gravioribus feminis commendentur, ut simili habitantes itivicem se custodiant; ne passim vagando, Ecclcsiae laedant existimationem. De principali

cathedra

Episcoporum.

E P I S C O P l s. X L . Item in eodem, ut non liceat Episcopo principalem catliedram suae parocliiae negligere, et aliquam Ecclesiam in sua dioecesi magis frequentare. Conc. Afric. can. 38. Rursum placuit ut nemini sit facultas, relieta principali cathedra, ad aliquam Ecclesiam in dioecesi constitutam se conferre, vel in re propria diutiùs quam oportet constitutum, curam vel frequentationem propriae cathedrae negligere.

86

A. CHR. De falsis

CAPITULARIA nominibus E P I S C O P I

789.

Sanctorum. s.

XLI. Item in eodem, ut falsa nomina M a r t y r u m et i n certae S a n c t o r u m memoriae n o n v e n e r e n t u r . Cone. Afric. can. 5o. I t e m placuit u t altaria quae passim p e r agros et p e r vias t a m q u a m memoriae M a r t y r u m const i t u u n t u r , in q u i b u s n u l l u m corpus aut reliquiae Martyr u m conditae p r o b a n t u r , ab Episcopis qui locis eisdem p r a e s u n t , si fieri potest, e v e r t a n t u r . Si a u t e m h o c p e r t u m u l t u s populäres non sinitur, plebes tamen a d m o n e a n t u r ne ilia loca f r e q u e n t e n t ; u t q u i rectè sapiunt, n u l l a ibi superstitione devincti t e n e a n t u r . E t omninò n u l l a memoria M a r t y r u m probabiliter acceptetur, nisi ubi corpus aut aliquae reliquiae s u n t , aut origo alicuius h a b i t a t i o n s , yel possessionis, vel passionis, fidelissimä origine t r a d i t u r . Nam quae p e r somnia ct per inanes quasi r e velationes q u o r u m l i b e t h o m i n u m , u b i c u n q u e constituunt u r altaria, omnimodò r e p r o b e n t u r . De uxore à viro dimissa. Omnibus. XLII. I t e m in eodem, ut n e c u x o r à viro dimissa alium accipiat virum, vivente viro suo, nec vir aliam acciaiai v i v e n t e uxore priore. Conc. Afric. can. 69. P l a c u i t ut secundum, evangelicam et apostolicam disciplinam n e q u e dimissus ab u x o r e , n e q u e dimissa à marito, alteri c o n i u n g a t u r ; sed ita m a n e a n t , aut sibimet r e c o n c i l i e n t u r . Q u o d si c o n t e m p s e r i n t , ad p o e nitentiam r e d i g a n t u r . In qua causa legem imperialem petendam promulgari. De Iudicibus a Metropolitano probatis. E p 1 s c o p 1 s. XLIII. I t e m in eodem, u t probati à Metropolitano i u d i ces n o n s p e r n a n t u r . Conc. Afric. can. 89. A iudicibus a u t e m q u o s communis consensus elegerit, non liceat provocare. E t quisquis probatus f u e r i t p e r contumaciam nolle obtemperare i u d i cibus, cùm b o c primae sedis Episcopo f u e r i t p r o b a t u m , det Iitteras u t n u l l u s ei c o m m u n i c e t Episcoporuin, donec obtemperet. De accusatione

vilium

personarum.

Omnibus. XLIV. Item in eodern infra d u o ciipitula, ut viles p e r sonae non hubeant potestatem aceusandi E t si in p r i m o eri-

A. CHR.

REGUM FRANCORUM.

789.

87

mine vieti sunt falsum dicere, in secundo non habeant potestatem dicendi. Cone. A f r i c . can. 96. Item placuit ut omnes servi v e l pro prii liberti ad accusationem non adn.ittantur, v e l omnes quos ad accusanda publica crimina leges publicae non admittunt ; omnes etiam infamiae maculis aspersi, id est, histriones, ac turpitudinibus subiectae personae, haeretici e t i a m , sive p a g a n i , sive Judaei. Sed tamen omnibus quibus accusati» d e n c g a t u r , in causis propriis accusandi licentiam non denegandam. Cone. A f r i c . can. 97. Item placuit, quotiescunque Clericis ab aceusatoribus multa crimina o b i i c i u n t u r , et unum e x ipsis, de quo priùs ogci'it, probare non valuerit, ad caetera iain'non admittatur. De virginibus

velandis.

Omnibus. X L V . Item in eodem ut virgines non velentur ante v i ginti quinque aunos, nisi rationabili necessitate cogente. Conc. Afric. can. Item placuit ut q u i c u n q u e Episcoporum necessitai;: periclitantis pudicitiae v i r g i n a l i s , cùm v e l petitor potens \ e l raptor aliquis forinidatur , vel si etiam aliquo mortis periculoso scrupulo compuncta f u e rit, ne non velata m o r i a t u r , aut exigentibus parentibus, aut his ad quorum curain p e r t i n e t , velaverit virginem seu velavit intra vigiliti quinque annos aetatis, non ei obsit C o n c i l i u m quod de isto annorum numero constitutum est. De oblatis

pauperum.

Omnibus. X L V I . In Concilio Gangrensi, ut nulli liceat oblala, quae ad pauperes pertinent, rapere vul fraudare. Cone. Gangr. can. 7. Si quis oblationes fructuum E c c l e siae debitas voluerit extra Ecclesiam accipere vel dare praeter conscientiam E p i s c o p i , et non magis cum Consilio eius c u i haec eredita sunt de his agendum putaverit, anathema sit. Di' ieiuniis

a Sacerdotibns

constitulis.

O m n i b u s . X L V I I . Item in e o d e m , ut ecclesiastica à Sacerdotibus Lei uni ci constituta sine necessitate rationabili non solvantur. Conc. Gangr. can. 19. Si quis eorum qui in proposito sunt continentiae praeter necessitatem corporalem superbiat, et iciunia comrriunia, quae totius Ecclesiae traditio c e l e -

88

A. CHR.

CAPITOLARLA

789.

brat, putaverit dissolvenda, perfectam scientiam esse apud se iudicans, anathema sit. De his qui contra, naturarti peccant. Sacerdotibus. X L V i l i . In Concilio Ancyronensi invectum est in eos qui cum qu:wlrupedibus vel masculis contra naturam pcccant, dura et districtà poenitentia. Quapropler Episcopi et Presbyt e r i , à quibus iudicium poenitcntiae iniungitur, conentur omnimodis lioc malum à consuetudine prohibere vel abscindere. Cone. Aneyr. can. i5. In titulo Graeca verba liaec sunt: Ilepl row ukoytvaa\xivv)v, rj di d\oyevo{iévav ; quae rios Latine possumus dicere : De his qui irratiojiabiliter versati sunt, sive. versantur. Sensus auteni in liac sententia triplex esse potest, qui ex. subicctis coniicitur, aut de his qui cum pecoribus coitu mixti sunt, aut more pecudum incesta cum consanguineis commiserunt, aut cum masculis concubuerunt. Quolquot igitur ante vicesirnum aetatis suae annum tale crimen admiserunt, quindecim annis in poenitentia exactis, orationi tantum incipiant participari; et quinquennio altero in communione simplici perdurantes, post viccsirnuiA cum oblatione ad coinmunionem suscipiihitur. Discutiatur auteni et vita corum quae fuerit tempore poenitentiae, et ita banc bumanitatem consequantur. Quód si qui perse verantiùs abusi sunt hoc crimine , prolixius tempus babeant submissioni. Quotquot vero exactà vigiliti annorum aetate, et uxores liabentes, in hoc crimen inciderunt, viginti quinque annis poenitentia acta, ad communionem orationum tantum admittantur: in qua communione orationis altero quinquennio perdurantes, plenam communionem cum oblatione recipiant. Quod si aliqui et uxores liabentes, et excedentes quinquagesimum aetatis suae annum, in hoc prolapsi sunt, ad exitum vitae tantum communionem m e reantur. De Presbyteris,

quo tempore

ordinentur.

E p i s c o p i s. X L I X . In Concilio Neocaesariensi, ut nullatenùs Presbyter ordinetur ante tricesimum aetatis suae annum , quia Dominus noster Jesus Christus non praedicavit ante tricesimum annum. Cone. Neocaes. can. i l . Presbyter ante triginta annorum aetatem, quamvis s i t d i g n u s , non ordinetur, sed observet usque ad praefinitum tempus: Dominus eiiim tricesimö anno baptizatus est, et tunc praedicavit.

A. CHR.

REGUM

FRANCORUM

De sponsa

alterius.

789.

8 9

OMNIBUS. L . In decretalibus Siricii Papae, ut alterius sponsam nem o accipiat. Sirie, c . 4- D e coniugali violatione requisisti, si desponsatam alii pucllam alter in matrimonio possit accipere. Hoc ne fiat modis omnibus inhibemus; quia illa benedictio, quam nuptae Sacerclos imponit apud fideles, cuiusdam sacrilega instar est, si ullâ t r a s g r e s s i o n e yioletur. De Monachis,

et virginibus

E P I S C O P I S ,

propositum

non

servantibus.

MONA'CHIS ET VlRGtNI

BUS.

L I . Item eiusdem, ut Monachi et virgines suum propositum omnimodis observent. Sirie, c. 6. Praetereà Monaeliorum quosdam atque Monacliarum, abiecto proposito sanctitatis, in tantam protestaris demersos esse lasciviam, ut priùs clnnculo, velut sub monasteriorurn. praetextu, inlicitâ ac sacrilega se contagione m i s c u e r i n t , postcà vero in abruptum conscientiae desperatione perducli , de inlicitis complexibus libere filios procrearint : quod et publicae loges et ecclesiastica iura coiulemnant. Has igitur impúdicas dntestabilesque personas à monasteriorum coetu Ecclesiarumque c o n v e n tibus eliminandas esse mandamus: quatenùs retrusae in suis ergastulis, tantum facinus continua lamentatione deflentes, purificatorio possint poenitudinis igne decoqufire, ut eis vel ad mortem saltèm, solius misericordiae intuitu, per communionis gratiam possit indulgentia subvenire. De O

M

pace N

I

danda. B

U

S

.

L U . In decretalibus Innocentii P a p a e , ut pax detur ab omnibus, confectis Cliristi sacramentis. I n n o c e n t , cap. i . Pacem igitur asseris ante confecta mysteria quosdam popnlis imperare, vel sibi inter Sacerdotes tradere, cùm post o m n i a , quae aperire non debeo, pax sit necessario i n d i c e n d a , per quam constet populum ad omnia quae in mysteriis aguntur atque in E c c l e s i a c e l e brantur pracbuisse consensum, ac finita esse pacis concludentis signáculo demonstrentur. De nominibus

recitandis.

SACERDOTIBUS.

L U I . Item eiusdem, ut nomina publicó ante precem sacerdotalcm,

non

recitentur

9A

A. C H R .

CAPITULARIA

789.

Innocent, cap. 2. I>e nominibus vero recitandis a n t e q u a m p r e c e m Sacerdos faciat, atque eorum oblationes, q u o r u m n o m i n a recitanda s u n t , sua oratione c o m m e n d e t , q u a m superfluum sit, et ipso pro tua prudentia r e c o g n o s c i s ; u t cuius hostiam necdurn D e o olleras, eius n o m c n ante insinúes, quamvis incognitum i 111 nihil sit. Prius ergo oilliitiones sunt c o m m e n d a n d a e , ac tunc eorum n o m i n a q u o r u m oblationes sunt edicenda; ut inter sacra mysteria n o m i n e n t u r , non inter alia quae ante p r a e m i t t i m u s , u t ipsis mysteriis viam futuris precibus aperiamus. De

Canonum

institutos

Episcopis

a Presbyteris et

non

ignorandis.

Sacerdotibus.

L I V . In decretis Celestini P a p a e , ut nulli S a c e r d o t u m liceat ignorare sanctorum Canonum instituta. Celestin. c. 20. Nulli Sacerdotum suos liceat cánones ignorare, n e c quicquam facere quod patrum possit regulis obviare. Quae e n i m ;t nobis res digna servabitur, si decretalixim norma constitutorum pro ¡íliquorum l i b i t u , licentia p o pulis permissa, frangatur? De Clericis

alterius

Episcopi.

E p i s c o p i s . L V . In decretis L e o n i s Papae , sicut ct 111 Sardicense C o n c i l i o , ut Episcopus alterius Clcricum ad se non sollicitet, n e c ordineU L e o , c. 3g. A l i e n u m Clericum , invito Episcopo ipsius, n e m o suscipiat, nisi forte ex placito caritatis id inter dant e m accipientemque conveniat. Nam gravis iniuriae reus est qui de fratris Ecclesia id quod est utilius aut p r e t i o sius, audet v e l allicere vel tenere. Itaque si intra pro— vinciam res agitur, transfugam C l e r i c u m ad E c c l e s i a m suam Metropolitanus redire compellat. Si autem l o n g i ù s recessit, tui praecepti auctoritate revocabitur, u t n e c c u pidi tati n e c ambitioni occasio relinquatur. De servis alterius, E p i s c o p i s . LVI. Item eiusdem, ut nullus Episcopus servum alterius ad clericatüs officium sine domini sui volúntate promoverepraesumat. Et h o c Gangrense Concilium prohibet. Cone. Gangr. can. 5. Si quis servuin occasione religionis doceat d o m i n u m s u u m contemnere et eius ministerium d e serere, ac non potiùs docuerit e u m d o m i n o suo bona fide et c u m omni honorificentia deservirc, anathema sit.

A. CHR.

REGUM FRANCORUM

De Sacerdotibus

contra dccre.ta.lia E

789.

91

agsntibus.

P 1 S C O F I s.

L V I I . I t e m eiusdem, ut si quis Sacerdotum contra c o n stltuta decretalia praesumptiosè agat, et corrigi nolens, ab o f ficio suo submoveatur. L e o , c. 5. Haec itaque admonitio nostra denuntiat, quod si quis fratrum contra h a e c constituta v e n i r e tentaverit, et proliibita fuerit ausus a d m i t t e r e , à suo se noverit officio s u b m o v c n d u m , n e c communionis nostrae futurum esse consortem qui socius esse non voluit disciplinae. JVe quid vero sit quod praetermissum à nobis forte credatur, omnia decretalia constituta, tàm bcatae recordationis I n nocentii quàm omnium decessorum uostrorum , quae de ecclesiasticis ordinibus et canonum promulgata sunt disc i p l i n i s , ita à vestra dilectione custodiri debere mandamus, ut si quis in ilia commiserit, veniam sibi deinccps noverit denegari.

De vìduis , ne

velcntur.

E P I S C O P I S .

L Y I I I . In decretis Gelasii P a p a e , ut nullus Episcopus viduas velare praesumat. Gelasius, c. i 3 . Vidnas autem velare Pontificum nullus att e n t e t : quod n e c anctoritas divina delegat, nec canonum forma praestituit. Non est ergo penitùs usurpandum, eisque sic ecclesiastica sunt inf'erenda praesidia, ut nihil committatur inlicitum. ITEM ALIA CAPITULA. Hacc enim, d i l e c t i s s i m i , pio studio et magna dilectionis i n t e n t i o n e vestram unanimitatcm admonere studuirnus, quae magis necessaria v i d e b a n t u r , ut sanctorum P a t r u m canonicis institutis inhaerentcs praemia cum illis aeternae felicitatis aec i p e r e mereamini. Scit namque prudentia vestra quàm terri bili anatlicxnatis censura f e r i a n t u r q u i praesumptiosè contra statuta universalium C o n c i l i o r u m venire audent. Quapropter et vos diligentiùs admonemus ut ornili intentione illud liorribile execrationis iudicium vobis cavere studeatis, et magis can o n i c a instituta sequentes, et pacific/i unitate nitentes, ad a e t e r n a pacis gaudia v e n i r e digni efficiamini. S u n t q u o q u è alia capitula quae vobis utilia h u i c praecedenti admonitioni s u b i u n g e r e visa sunt.

De fide catholica

et primo praecepto

legis.

O M N I B U S .

L 1 X . P r i m o omnium admonemus ut fides catholica ab Episcopio et P r e s b y l e r i s diligente!' l e g a t u r , et omni populo

1)2

A. CHR.

CAPITULARIA

789.

praedicetur ; quia hoc primum praeceptum est Domini Dei omnipotentis in lege : Audi, Israel, quia Dominus Deus tuus Deus unus est. Et ut ille diligatur ex toto corde, et ex tota mente, et ex tota anima, et ex tota virtute nostra. De pace et concordia,

servanda.

O m n i b u s .

LX. Ut pax sit et concordia et unanimitas cum omni populo Christiano, inter Episcopos, Abbates, Comites, Judices, et oranes ubique seu maiores seu minores personas; quia nihil Deo sine pace placet, nec munus sanctae oblationis ad alt a r e , sicut in evangelio ipso Domino praecipiente legimus; quia et illud secundum mandatum est in lege: Diliges proximum tuiim sicut te ipsum. Item in evangelio : Beati pacifici, quoniam filii Dei vocabuntur. Et iterùn\,: In hoc cognoscent omnes quia mei discipuli cutis, si dilectionem liabueritis ad invicem. In hoc enim praecepto discernuntur filii Dei et filii diaboli; quia filii diaboli semper dissensiones et discordias movere satagunt: filii »utem Dei semper paci et dilectioni student. De Judicibus. O m n i b u s .

LXI. Ut quibus data est potestas iudicandi , iustè iudicent, sicut scriptum est : Iuste indicate, filii hominum. Non in muneribns, quia munera excoecant corda priulentium, et subvertunt verba iustorum. Won in adulatione, nec in consideratione personae, sicut in Deuteronomio dictum est: Quod iustum est indicate. Si ve civis sit ille,, si ve peregrinus, nulla sit distantia personarum , quia Dei. iudicium «'.si. Primùm namque iudici diligenter discenda est lex à sapientibus populo composita, ne per ignorantiam à via veritatis erret. Et dum ille rectum intelligit iudicium , caveat ne declinet, aut per adulationem aliquorum, aut per amorem cuiushbet amici, aut per timorem alicuius potentis, aut propter praemium, à recto iudicio. Rectnm autem et honestum videtur ut iudices ieiuni causas audiant et discernant. De

periuriis.

O m n i b u s .

LXII. Item habemus in lege, Domino praecipiente: Non periurabis in nomine meo, net; polities nomen Dei tui, neque assumes nomen Domini Dei tui in vauum. Ideò omninò admonendi suut omnes diligenter ut caveant periurium, non solum in sancto evangelio, v d in altari, seu in sanctorum reliquiis, sed et in communi lotjuela; quia sunt aliqui qui per oaritatem et veritatem iurant, et cavent se à iuramento nomi-

A. CHR.

REGUM FRANCORUM

789.

93

« i s Dei, et nesciunt quod idem est Deus quod caritas et Veritas, dicente Ioanne Apostolo, quia Deus caritas est. Item ipse Dominus in evangelio: Ego sum via et Veritas. Ideb qui in veritate et caritate iurat, in Deo iurat. Item cavendum est ne Pharisai'ca superstitione aliquis plus aurum honoret quam altare; ne dicat ei Dominus: Stulte, et quid est maius, aurum an altare quod sanctijicat aurum? Sed et nobis lionestum videtur ut qui in sanctis habet iurare, boc ieiunus faciat, cum omni lionore et timore Dei. Et sciat se rationem redditurum Deo unusquisque vestriim,. ubicunque sit, sive intra Ecclesiam, sive extra Ecclesiam. Et ut parvuli, qui sine rationabili aetate sunt, non cogantur iurare, sicut Gunebodigni i ) faciunt. Et qui semel periuratus fuerit, nec testis sit postbaec, nec ad sacramentum accedat, nec in sua causa vel alterius iurator existat. De ail guru's vel aliis malejiciis. O M N I B U. S. LXIII. Item liabemus in lege Domini mandatum: Non auguriamini; et in Deutcronomio : Nemo sit qui ariolos sciscivel ad auguria intendat. Item: tetur, vel somnia observet, Nemo sit maleficus, npc incantator, nec Pythonis consultor. Ideb praccipimus ut nec cauculatores et incantatores, nec tempestarii vel obligatdres non fiant ; et ubicunque sunt, emendentur, vel damnentur. Item de arboribus vel petris •vel fontibus, ubi aliqui stulti luminaria vel alias observationes faciunt, omnino mandamus ut iste pessimus usus et Deo execrabilis, ubicunque invenitur, tollatur et destruatur. De odio vel invidia. Et de avaritia vel concupiscentia. O m n i b u s .

LXIY. Praedicare necesse est quantum malum sit odium vel invidia; quia in lege scriptum est: Non oderis fratrem tuum in corde tuo, sed publice argue eum. Item Ioannes Evangelista : Qui odit fratrem suum , homicida est. Item in evangelio: Si peccaverit in te frater tuus , vade, et corripe eum inter te et ipsum solum: et caetera quae ibi leguntur. De avaritia autem Apostolum legimus dicentem: Avaritia, quae est idolorum servitus , cavenda est. De concupiscentia vero legitur quod radix sit omnium malorum. Et in lege: Non concupisces rem proximi tui. De homicidiis. O m n i b u s .

LXV. Item ut homicidia infra patriam, sicut in lege Domini interdictum est, nec causa ultionis nec avaritiae nec laal. mss. Buntgodiiujij

Guntbodingi,

Gobodingo,

Gunlbadingi.

94

A. C H R .

CAPITULARIA

789.

trocinandi non fiant, E t ubicunque inventa f u e r i n t , à iudicibus nostris secundum legem ex nostro mandato vindicentur. E t non occidatur homo, nisi lege iubente. De furtis

et iniustis

connubiìs,

et falsis

testimoniis.

O M N I B U S .

L X V I . Item et furta et iniusta connubia, necnon et falsa testimonia, sicut saepe rogavimus, prohibete diligenter, sicut et lex Domini prohibet. De

honore

parentum.

O M N I B U S .

L X V I I . E t lioc cum magno studio admonendum est, ut filii honorent parentes suos ; quia ipse Dominus dicit : Honora pcUrem tuum et matreni tuam, ut sis longaevus super terram quam Dominus Deus tuus dabit tibi. De fide Presbyterorum

ab Episcopis

discutienda.

S A C E R D O T I B U S .

L X V I I I . Ut Episcopi diligenter discutiant per suas parochias Presbyteros, eorum fidem, baptisma, ct Missarum celebrationes, ut fidem rectam teneant, et baptisma catholicum observant, et Missarum preces bene inteJligunt, et ut psalmi diglic secundum divisiones versuum modulentur, et dominicain orationem ipsi intelligant et omnibus praedicent intelligendam, ut quisque sciat quid petat à D e o : et ut Gloria Patri cum oinni lionore apud omnes cantetur; et ipse Sacerdos cum sanctis angelis et populo Dei communi voce Sanctus, Sanctus, Sanctus decaritet. E t omnimodis dicendum est Presbyteris et Diaconibus ut arma non portent, sed magis confidant in defensione Dei quàm in armis. De honore A L I Q U I D A l

I QUI

Ecclesiae

Dei.

S A C E R D O T I B U S . D

O M N I B U S .

L X I X . Item placuit nobis admonern reverentiam vestram ut unusquisque vestrum videat per suam parochiam ut E c clesia Dei suum liabeat honorem, simul et altaria secundum suarn dignitatem venerentur, et non sit domus Dei et altaria sacrata pervia canibus, et ut vasa sacrata Deo cum magna veneratione liabeantur, et ut sacrifìcia sanctifìcata cum magna diligentia ab eis colligantur qui digni sunt, vel cum lionore 6erventur, et ut secularia negotia vel vaniloquia in Ecclesiis non agantur, quia domus Dei domus orationis debet esse, non spelunca latronum ; et ut intentos habeant animos ad Deum quando veniunt ad Missarum solemnia, ot ut non exeant ante completionem benedictionis sacerdotalis.

A.CHR. De

REGUM FRANCORUM ministris

altaris Dei?

S A

et de

789.

©5

schoìa.

CERDOTIBUS.

L X X . S e d et h o c flagitamus vestram almìtatem, ut m i n i s t r i altaris D e i suum ministcrium bonis moribus Ornent, seu et alii C a n o n i c i observantià ordinis, Tel Monachi proposito consccratlonis; obsecramus ut bonam et probabilem vitam et c o n v e r s a t i o n e m liabeant, sicut ipse D o m i n u s in e v a n g e l i o praec i p i t : Sic luceat lux vostra coram homi nibus^ ut videant opera vestra, bona, et glorificent Patrem vestrum qiri in coelis c.st; ut e o r u m bona conversatione multi pertrahantur ad servitium D e i . E t non solum servilis c o n d i t i o n s infantes, sed eliam i n g e n u o r u m filios adgregent sibique socient. E t ut scbolae l e g e n t i u m p u e r o r u m fiant. Fsalmos, notas, cantus, computum, g r a m m a t i c a m p e r singula monasteria vel episcopio discant. S e d et libros catholieos b e n e emenrlatos l i a b e a n t ; quia saepe d u m b e n e aliquid D e u m rogare cupiunt, p e r incnicndatos libros male rogant. E t pueros vestros non sinite eos vel l e g e n d o v e l seribendo corrumpere. E t si opus est e v a n g e l i u m v e l psalterium et Missale scribere, perfectae aetatis homines scribant c u m omni diligentia. De voto

Monachorum, S ACERD

et de

clericatu.

OTIBUS.

L X X I . S i m u l et hoc rogare curavimus, ut omnes u b i c u n q u e q u i se voto monacbicae vitac c o n s t r i n x e r u n t , m o n a c h i e è et r e g u l a r i t e r omnimodis secundum votum suum v i v a n t , s e c u n d u m q u o d scriptum est : Vota vestra reddite Domino Deo vestro. E t i t e r u m : Melius est non vovere, quarn voliere et non reddere. E t ut ad monasteria venicntes, s e c u n d u m r e g u l a r e m o r d i n e m primo in pulsatorio probentùr, et sic r e c i p i a n t u r . E t q u i e x seculari habitu in monasteria v e n i u n t , n o n statim foràs ad ministeria monasterii mittantur antequam intùs b e n e e r u d i a n t u r . E t ut Monachi ad secularia placita n o n vadant. S i m i l i t e r qui ad clericatum accedunt, quod nos nominamus c a n o n i c a m vitam, v o l u m u s ut illi canonico s e c u n d u m suam r e g u l a m omnimodis v i v a n t , et Episcopus eorum regat vitam, sicut A b b a Monacliorum. De

mensurìs

et

ponderibus.

O m n i b u s . L X X I I . l i t aequales mensuras et rectas, pondera insta et a e q u a l i a , omnes liabeant, sive in civitatibus, sive in monasteriis, sive ad d a n d u m in illis, sive ad a c c i p i e n d u m , sicut in l e g e D o m i n i p r a e c e p t u m babemus. Item in S a l o m o n e , D o mino d i c e n t e : Pondus et pondus, mensuram et mensuram odi: •anima mea.

96

A. CHR.

CAPITULARIA

De susceptione hospitum. Omnibus. LXXIII. Et hoc nobis competens et venerabile videtur, ut hospites, peregrini, et pauperes, susceptiones regulares et canonicas per loca diversa liabeant : quia ipse Dominus dicturus erit in remuneratione magni diei: Hospes eram, el suscepistis me. Et Apostolus hospitalitatem laudans, dixit: Per hanc quidam placuerunt Deo angelis liospitio susceptis.. De Abbtitissis contra moretti Ecclesiae Dei facientibus. Kpiscopis et Aebatibus. LXXIV. Auditum est aliquas Abbatissas, contra morem sanctae Dei Ecclesiae, bcnedictiones cum manus impositione et signaculo sanctae crucis super capita virorum dare, necnon et velare virgines cum benedictionc sacerdotali. Quod omninò k vobis, sanctissimi Patres, in vestris parochiis illis i n terdicendum esse scitote. De Clericis qui se jingunl esse Monachos. C l e r i c i s. LXXV. Ut illi Clerici qui se fìngunt liabitu vel nomine Monachos esse, et non sunt, omnimodis videtur corrigendos atque emendando® esse, ut vel veri Monachi sint, vel veri Canonici. De pseudographiis et dubiis narrationibus. Omnibus. LXXVI. Item et pseudographiae et dubiae narrationes, vel quae omninò contra fidem catholicam sunt, ut epistola pessima et falsissima, quam transacto anno dicebant aliqui errantes et in errorem alios mittentes quòd de coelo cecidisset, nec credantur nec legantur, sed comburantur, ne in errorem per talia scripta populus mittatur. Sed soli canonici libri et catliolici tractatus et sanctorum auctorum dieta legantur et tradantur. De mangonibus et nudis cum ferro. Aliquid Sacerdotibus. Aliquid omnibus. LXXVI1. Item ut isti mangoncs et cottiones qui sine omni lege vagabundi vadunt, per istam terram non sinantur vagari, et deceptiones hominibus agere. Kec isti nudi cum ferro, qui dicunt se data sibi poenitentià ire vagantes. Melius videtur, si aliquid inconsuetum et capitale crimen commiserint, ut in uno loco permaneant laborantes et servientes, et poenitentiam agentes secundum quod sibi cauonicè impositum sit. >

A.CHR;

REGUM FRANCORUM

789.

97

De cantu Romano a Monachis per agendo. O M N I B U S

CLERICIS,

LXXVIII. Monaclii ut cantum Romanum pleniter et ordinabiliter per nocturnale vel gradale officium peragant, secundum quod beatae memoriae genitor noster Pippinus Rex d e certavit ut fieret, quando Gallicanum cantum tulit ob u n a n i mitatem apostolicae sedis, et sanctae Dei Ecclesiae pacilicam concordiam. De operibus servilibus quae diebus dominicis non sunt agenda. O M N I B U S. LXXIX. Statuimus quoque, secundum quod et in lege Dominus praecepit, ut opera servilia diebus dominicis non agantur, sicut et bonae memoriae genitor metis in suis synodalibus edictis mandavit, quod nec viri ruralia opera exerceant, id est, nec in vinea colenda, ncc in campis arando, nec in metendo, vel foenum secaruio, vel sepcm potiendo, nec in sylvis stirpare, vel arbores caederc, vel in petris laborare, nec domos construere; nec in horto laborent, nec ad placita conveniant, nec venationes exerceant. E t tria carraria opera licet fieri in die dominico; id est, liostilia carra, vel victualia, vel si forte necesse erit corpus cuiuslibet duci ad sepulclirum. Item feminae opera textilia non faciant, nec cajmlcnt vestitus, nec consuant, vel acupictile faciant: n f c lanam carpere, nec linum battere, nec in publico vestimenta lavare, nec berbices tondere liabeant licituci; ut omnimodis honor et requies diei dominici servetur. Sed et ad Missarum solemnia ad Ecclesiam undique conveniant, et laudent Deum in omnibus bonis quae nobis in illo die fecit. De praedicatione Episcoporum et Presbyterorum. Omnibus. LXXX. Sed et vestrum videndum est, dilectissimi et venerabiles pastores et rectores Ecclesiarum Dei, ut Presbyteri quos mittitis per parocliias vestras ad regendum, et ad praedicandum per Ecclesias populum Deo servientem, u t recte et honeste praedicent; et non sinatis'nova et non cunonica aliquos ex suo sensu, et non secundum scripturas sacras,' fingere et praedicare populo. Sed et vosmetipsi utilia honeste et recte, et quae ad vitam ducunt aeternam, praedicate, aliosque i n struite ut haec eadem praedicent. Primo omnium praedicandum est omnibus generaliter u t credant Patrem et Filium et Spiritum sanctum unum esse Deum oinnipotentem, aeternum, invisibilem, qui creavitcoelum et terram, mare et omnia quae in eis sunt, et imam esse deitatem, substantiam, et maiestatem in tribus personis Patris et Filii et Spiritus sancti.

7

98

A. CHR.

CAP1TULARIA

789.

Item pr&edicandnm est quomodò F i l i u s D e i incarnata^ est d e Spiri tu sancto et ex Maria semper virgine pro salute et reparatione h u m a n i generis, passus, sepultus, et tertiä die resurrexit, et ascendit in coelos ; et quomodò iterum venturus sit in maiestate divina iudicare omnes homines secundùm merita propria; et quomodò impii propter scelera stia cium, diabolo in i g n e m aeternum mittentur, et iùsti cum Christo et cum ^anctis A n g e l i s suis in vitam aeternam. Item diligenter praedicandum est de resurrectione mortuorum, ut sciant et credaut in iisdem corporibus praemia meritorum accepturos. Item c u m omni diligentia cnnctis praedicandum est pro quibus crirninibus deputentur cum diabolo in aeternum supplicium. L e g i m u s enim, Apostolo dicente : Manifesta autem sunt opera carnis, quae sunt fornicatio, immunditia, luxuria, idolorum servitus, venefici a, inìmicìtiae, contentiones, aemulationeSj animositates, irae, rixae, dissensiones, haereses, sectae, invidine, homicidia, ebrietates, comessationes, et his similia: quae praedico vobis, sicut praedixi, quoniam qui talia agunt, regnum Dei non consequentur. Ideò haec eadem quae magnus praedicator Ecclesine Dei singillatim nominavit, cum omni studio prohibeantur, intelligentes quàm sit terribile illud q u o d dixit : Quoniam qui « talia agunt, regnum Dei non consequentur. S e d et omni instantia admonete eos de dilectioile D e i et P r o x i m i , de fide et spe in D e o , de humilitate et patientia, de castitate et continentia, de benignitate et misericordia, de e l e emosynis et confessione peccatorum suorum, et ut debitoribus suis, secundùm orationem dominicam, debita sua dimiltant : scientes certissimè quod qui talia agunt, r e g n u m Dei possidebunt. E t hoc ideò diligentiùs iniutìgimns vestrae caritati, quia seimus temporibus novissimis pseudodoctores esse venturos, sicut ipse Dominus in evangelio praedixit, et Apostolus Paulus ad Timotlieum testatur. Ideò, dilectissimi,"toto corde p r a e paremus nos in scientia veritatis, ut possimus contradice'ntibus v e n t a t i resistere, et divina, donante gratia verbtim Dei crescat et currat et multiplicetur in profectum sanctae D e i Ecclesiae, et salutem animarum vestrarum, et landerri et gloriam nominis Domini nostri Icsu Christi. P a i praedicantibus, gratiai obedientibusj gloria Domino nostro Iesu Christo. (Amen.) Anno dominicae incarnationis DCCLXXXIX,/rt£#ciz'one X I I , anno X X I . regni nostri, actum est huius legationis edictum in Aquisgranipaiatio publico. Data, est haec Charta die X . Kalendas Apriles.

Â. CHR.

R Ë G U M FRAKCORUM.

C A P I T U L A R E

Anni

789.

9D

S E C U N D U M

DCCLXXXIX.

(Z)e reformatione Monachorum.) IMonacliis g y r o v a g i s et sarabaitis. I I . D e anachoretis, melius est ut hortehtitr in corigrc