Anadolulu Hemşehrilerimiz: Karamanlılar ve Yunan Harfli Türkçe [3 ed.] 9789944888585

Citation preview

;: el

U ANADOLUL ERİMİZ L İ R H E Ş M HE AR VE IL KARAMANL FLİ TÜRKÇE R A H N A N D Y

ar Gazanfer ib

TARİH GAZANFER İBAR

ANADOLULU HEMŞEHRİLERİMİZ

KARAMANLILAR VE YUNAN HARFLİ TÜRKÇE © TORKlYE iŞ BANKASI KÜLTOR YAYJNLARI, 2009 Senifika No: 29619 mrröR

EMRE YALÇIN GôRSEL YÖNETMEN

BİROL BAYRAM DÜZELTMEN

ESEN GÜRAY DIZIN1 HAZIR!.\YAN

TUBA AKEKMEKÇİ FOTO RÖPRODÜKSiYON

HADİYE CANGÖKÇE GRAFİK TASARIM UYGULAMA TÜRKİYE İŞ BANKASI KÜLTÜR YAYINLARI !. BASK!: ŞUBAT 2010 GÖZDEN GEÇiRiLMiŞ VE GENiŞLETiLMiŞ 3. BASKI: ŞUBAT 2018

ISBN 978-9944-88-858-5 BASK!

UMUT KAGITÇIUK SANAYİ VE TİCARET LTD. ŞTİ.

NO: 11/1 MERTER GONGôREN / ISTANBUL TEL: (0212) 637 04 11 FAKS: (0212) 637 37 03 Sertifika No: 22826

KERESTECiLER SiTESi FATiH CADDliSI YOKSEK SOKAK

Bu kitabın tüm yayın hakları saklıdır. Tanıtım amacıyla, kaynak göstermek şartıyla yapılacak kısa alıntılar dışında gerek metin, gerek görsel malzeme hiçbir yolla yayınevinden izin alınmadan çoğaltılamaz, yayımlanamaz ve dağıtılamaz. TÜRKİYE İŞ BANKASI KÜLTÜR YAYINLARI

iSTiKLAL CADDESi, MEŞELiK SOKAK NO: 114 BEYoGLU 34433 ISTANBUL Tel. (0212) 252 39 91 Faks (0212) 252 39 95 www.iskultur.com.tr

Gazanfer İbar

Anadolulu Hemşehrilerimiz Karamanlılar ve Yunan Harfli Türkçe

TÜRKiYE

, BANKASI

Kültür Yayınları

İÇİNDEKİLER

...

Üçüncü Baskıya Önsöz.. ................. ................... ...... İkinci Baskıya Önsöz .. Önsöz .. .... .. . . ........

.

..VII

. ........... IX

. .. .XI

KARAMANLICA ......... J Yunan Harfli T ürkçe Nasıl Okunur . . ..6 Karamanlıca Ders Kitapları .. . .....18 Süreli Yayınlar ... .... .26 Düstur .. 32 Tüzükler . .. .. .. .. ... ......... ........ .....36 Ticaret Dünyası .... .. ............................36 Çek ve Senetler... .. . ..... ..37 Faturalar . İşyeri Kartları ve Kartvizitler 39 .. . ......... ..... ...... ............................................. ... 41 Mühürler.. . .... ... .. . ............. ......... ............................................. 42 Reklamlar.. . ....... ......... ......... .....................................50 Kullanma Kılavuzu .. . ............52 Piyango Bileti . . .......... ........ ..................................53 Paralar ve Pullar.. . Musiki Yayınları ve Şarkılar.. 56 ... .........66 Kitaplar ......... .. ............ ..70 Dini Kitaplar ....72 Anadolu (Türk) Folkloruyla İlgili Kitaplar Gramer, Dil, Tarih, Coğrafya, Müzik Gibi Konularda Öğretici . ..............................72 Kitaplar ile Sözlükler ve Alfabeler............ Şarkı, Müzik, Destan, Rüya Tabirleri, Yıldızname Gibi Konularda Eğlendirici Kitaplar 75 Salname, Ruzname ve Takvimler . . 75 ..........76 Roman Çevirileri .. Amerikan Misyonerlerinin Karamanlıca Yayınları. . . ... . ..... .... ....78 Karamanlıca Bazı Salnameler Üzerine . 82 Abdülhamit Devrindeki Karamanlıca Kitaplara Dair Bir Kaynak 84 86 Bible House Kitap Kataloğundaki Karamanlıca Kitaplar Karamanlıca Dini Poster 87 .. ................. Ölüme Dair... . . .. 88 88 Ölüm İlanı Mezar Taşları... 91 .....

.................................. .............

.............. ................................................

......................... ..................

...........................

.

.

.

.....

.......

....

....

.

....

............

. . . .. . . ..............

........

. . . .. . . ......................

..............

................

...........................

...

.

..................

.................................. ...... ..

Karamanlıcadan Kalan Sesler.. ........................... Karamanlıca El Yazıları..

. .. .......95

. ....... ... ... .......................... 103 KARAMANLILAR

Karamanlıların Tarihine tlişkin İpuçları .. .....111 . .. 117 Karamanlıların Yaşadıkları Yerler .. Milliyetçilik Çağında Karamanlılar.. . .... ......... ...................... 122 Dernek ve Eğitim Faaliyetleri .. . . 12 6 . .......130 Bir Karamanlı Aydını: Evangelinos Misailidis .. ..

.

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ........... . . . . . ............

Köken Tartışmalarından Savaşa Milli Mücadelede Karamanlılar ve Papa Eftim.. ............ . . . . . .

Lozan Anlaşması ve Mübadele .. Ve Mübadele. Yeni Bir Ülkede Son Sesler Türkiye'de Kalan Karamanlılar .........

Sonsöz

.

.........

..

..

........

....

....

.....

...........

.. .....

.. .....

..

..

135

...

....

. ...... . .. ... ............ 13 6

. ............................................145 .. .. ..................................14 6 ...............................

..

. . . ........................ . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . .... . . . . . . . . . . . . .................. .

.

.

.

..

159

.. 1 62 .

1 65

........................................................ .............................

EKLER

Ek 1: T ürkçe Seslerin Yunan Alfabesi ile Karşılıkları 171 Ek 2: Abdülhamit Devrindeki Bir Kaynağa Göre 187 6-1892 Yılları Arasında Basım İzni Alınış Karamanlıca Kitapların Listesi... . .... ............. .....173 Ek 3: American Bible Society Kitap Satış Kataloğu'nda Karamanlıca Kitapların Listesi . . . 175 . ..............177 Ek 4: Hamdullah Suphi ve Gagavuzlar... ..185 Ek 5: Hay-Hurumlar . ...

.

.

..........

...........

.........

........

....... ...............

.

.

Kaynakça. Bu Çalışmada Yararlanılan Karamanlıca Kaynaklar.. Görsel Malzemelerin Listesi Dizin ...

. .187 ..190 193

... .

...197

Ek 6: Angeliaforos dergisinin 1909 yılı için bastırdığı, dönemin Osmanlı devlet ve fikir adamlarıyla bezeli takvim: Angeliaforos Ruznamesi Ek 7: Arka kapak cebinde: Kitabı Şerif'te Zikr olunan Bazı Vakaların

Matbu Tasvirleri Samuil'in Hikilyesi. Kitabı Şerif'te Zikr Olunan Vaka-yı Bahriye (Karamanlıca renkli resimli kitap).

Üçüncü Baskıya Önsöz

Sekiz yıl önce ilk baskısını yaptığımız günlerde Anadolulu Hemşehrilerimiz kitabıyla amacımız her şeyden önce Anadolu'nun anadili Türkçe olan Ortodoks Hıristiyanları ve Yunan Harfli Türkçe konularında farkındalık yaratmak ve bu konularda araştı­ rılacak çok sayıda malzeme olduğunu vurgulamaktı. Bugün artık büyük bir memnuniyetle görüyorum ki gerek akademik çevrelerde gerekse diğer mecralarda konu büyük bir ilgi çekiyor ve son yıllar­ da yayınlanan onlarca kitap ve makale bu ilginin bir ispatı olarak hem geçmişe hem de geleceğe ışık tutuyor. Bu yayınlanan kitapların başına konunun yaşayan en büyük uzmanı Evangelia Balta'nın İş Bankası Kültür Yayınları'ndan çıkan Gerçi R um isek de, Rumca Bilmez Türkçe Söyleriz - Karamanlılar ve Karamanlıca Edebiyat Üzerine Araştırmalar adlı eserini koy­ mak gerekir. Yine Balta'nın hazırladığı Muhacirname ve Anatol Türküleri 1 896, H. Veli Aydın'ın hazırladığı Tarih-i Osmani, Özge Ôzgür'ün hazırladığı İonnas Kalfoğlu'nun Küçük Asya Kıtasının Tarihi Coğrafyası, Foti Benlisoy ve Stefo Benlisoy'un "Hristiyan Türkler" ve Papa Eftim, Doçent Dr. Faruk Çolak'ın Karamanlıca Halk Hikayeleri, Barış Sarıköse'nin Sille-Bin Yıllık Rirliktelik ve

Vlll ANADOLULU HEMŞEHAILEAIMIZ

Hayrullah Kahya'nın Karamanlıca Resimli Bir Çocuk Dergisi: Angeliaforos Çocuklar lçün (1872) son yıllarda konu hakkında çıkmış kitaplardan hatırlayabildiklerim. Açıkçası kitabın ikinci baskıyı yapmasını dahi pek beklemiyor­ dum ki o baskının da tükenmesi hoş bir sürpriz oldu. İkinci baskı­ dan bu yana yeni yayınların da katkısıyla konu hakkında ben de pek çok yeni bilgiler edindim. Bu yeni bilgiler üçüncü baskıda bazı ufak düzeltmeler yapmamızı mecbur kıldı. Bu arada koleksiyonu­ ma az da olsa yeni malzemeler kattım. Bu malzemelerin en önem­ lilerinden birisi de ilk defa rastladığım renkli bir Karamanlıca bir kitaptı ki bu kitabı okuyucuya tanıtmamak haksızlık olur diye düşündüm. Ayrıca son yıllarda yoğun olarak ilgilendiğim bir konu olan Amerikan Protestan Misyonerlerinin Osmanlı'da yayın faaliyetlerinden Karamanlıca kitap yayınlarının erken dönemini konusunda yeni bilgiler edinmiştim. Bütün bunların sonucunda ve editörüm Pınar Güven'in cesaretlendirmesi ve hakkı ödenmeyecek destekleri sayesinde üçüncü baskıyı gözden geçirilmiş ve genişle­ tilmiş olarak yaptık. Umarım kitabın bu yeni baskısı konuya ufak da olsa yeni katkılarda bulunur.

GAZANFER İBAR lstanbul, Ocak 2018

İkinci Baskıya Önsöz

Görece olarak az bilinen bir konusu olan Anadolulu Hemşeh­ rilerimiz doğrusu umulanın çok üstünde ilgi gördü ve bir buçuk yılı biraz aşkın bir sürede baskısı tükendi. Memnuniyetle gözlem­ liyorum ki Karamanlılar konusunda ilgi ve merak uyandırmayı da bir ölçüde başardı. Karamanlı deyince Karamanoğulları Beyliği çağrışımından öteye bilgisi olmayan pek çok genç insanın konuyla tanışmasını sağladı. Bunda tabii ki Hürriyet gazetesi, Atlas Tarih dergisi gibi birçok yayın organının da kitaba ve konuya geniş yer ayırmasının rolü büyüktü. Çok sayıda uzman tarihçi ve duayen­ den olumlu eleştiriler almak da sevindirici ve motive edici oldu. Sedat Simavi ödüllerine aday gösterilmek -ödül alınmasa bile­ büyük bir onurdu. Üniversitelerde konuyla ilgili bazı tez çalışma­ larının başladığını, gelen yardım �aleplerinden biliyorum. Kültür Bakanlığı ve TRT'nin son günlerde Karamanlılar ilgili hazırlattığı belgeselde Anadolulu Hemşehrilerimiz ve içerdiği belgeler -İş Bankası Kültür Yayınları'nın verdiği izin sayesinde- önemli yer tutacak. Ancak beni en mutlu eden ve, bütün emeklere değdi, dedirten olay Yunanistan'dan aldığım bir telefondu. Mübadeleyi çok küçük bir çocukken yaşamış Karamanlı Yanni, çok temiz bir Türkçeyle ve zaman zaman gözyaşlarıyla kesilen yarım saati aşan telefon konuşmamızda özetle şunları söyledi:

X ANADOLULU HEMŞEHRiLERiMiZ

"Dört gündür kitabınız elimde, bazen oturarak bazen ayak­ ta tekrar tekrar okuyorum. Elimden bırakamıyorum. Bizi kimse yazmadı. Bir Türk olarak siz nasıl yazdınız? Teşekkür ederim, defalarca teşekkür ederim. Kitapta bahsi geçen Anadolu Türki­ leri kitabını okuyarak geçti gençliğim; sonra o kitap kayboldu. Yıllardır arıyorum, yok ... Size çok minnettarım, teşekkür ederim. Size buradan yağ göndereyim, sabun göndereyim... Buraya gelin misafirim olun ... " .........

İkinci baskıdaki maddi bilgi düzeltmelerinin pek çoğunu, konunun uzmanlarından Turgut Kut ve Sabri Koz'a borçluyum. Her ikisi de kitabı büyük bir titizlikle inceledi ve cömertçe yar­ dım ellerini uzattı, sonsuz teşekkürler... Yakın ilgisini esirgemeyen Osman Sertkaya'ya ve bu çalışma hakkında kapsamlı bir eleştiri yazısı kaleme alan Orhan Koloğlu'na da teşekkürler. Kitabı kon­ grelerde tanıtan, zaten her zaman her türlü yardım için hazır oldu­ ğunu bildiğim Nedret İşli'ye ve eski kitap meraklarının bilhassa Karamanlıca, Ermeni Harfli Türkçe gibi nadir kitap koleksiyon­ cularının tapınağı Turkuaz Sahaf'a minnettarım. Editörüm Emre Yalçın olmadan ne bu kitap, ne de gözden geçirilmiş ikinci baskısı ortaya çıkabilirdi. Ümit ediyorum ki artık dünyada asimilasyon, zorunlu göç ya da mübadele gibi yöntemlere dayalı toplum mühendisliği devri kapanır. Memnuniyetle görüyorum ki, tıpkı Karamanlılar gibi, bir zamanlar üzerinde konuşulmayan pek çok konu artık şu ya da bu düzeyde tartışabiliyor. Bu önemli bir ilerleme, Karamanlılar konusu da hem daha derin bilimsel araştırmalar çerçevesinde, hem de sosyal tarihimizin bir parçası olarak ele alınmaya hala muhtaç. Umarım bu kitabın buna küçük de olsa bir katkısı olur.

GAZANFER İBAR lstanbul, Aralık 201 1

Ön söz

Anadolu'da yaşamış ve anadili Türkçe olan Ortodoks Hıristi­ yanlara ilgim, kitaplara olan merakım nedeni ile başladı. Yunan alfabesi ile yazılmış Türkçe kitaplar konusunu ilk kez duydu­ ğumda merakım uyandı ve kütüphanemde bu kitapların da yer almasına karar verdim. "Karamanlıca kitaplar" diye nitelenen bu kitapları elde etmenin pek de kolay olmadığını anlamam uzun sürmedi. İlk edindiğim Karamanlıca kitap bir lnci/'di, satın alır almaz büyük bir heyecanla incelemeye başladım. Büyük harflerle yazılmış bölümleri, okul yıllarında matematik, fizik derslerinde öğrendiğimiz Yunan alfabesinin yardımıyla biraz zorlanarak da olsa okuyabiliyordum. Ardından başka kitaplar geçti elime. Duy­ duğum heyecan ve merak büyüktü, kim yazmıştı bu kitapları? Ne için? Kimin için? İyi bir kitap ve tarih okuru olduğumu sandığım halde, bu konuda bilgiden yoksun olmama şaşıyordum. Merakımı ve bilgi eksikliğimi zaman içinde gidermeye başla­ dım. Bu kitapları yazan ve okuyan Hıristiyan Ortodoks nüfus, Lozan Antlaşması'nın ardından imzalanan Türk-Yunan Nüfus Mübadelesi Antlaşması kapsamında Yunanistan'a göç ederek oraya yerleşmişti. Nüfus mübadelesinin ardından hu konu adeta unutulmuş, 1980'li yıllara kadar bu konuyla ne üniversiteler ne de araştırmacılar ve yazarlar ilgilenmişti. İşin il�iıı1,· yanı hirkaç

Xll ANADOLULU HEMŞEHRiLERiMiZ

istisna dışında sahaflar da konunun pek bilincinde değildi, birçoğu bu nadir kitapları Yunanca zannederek çok ucuz fiyatlara elden çıkarıyordu. Konunun farkında olanlar bile, "Yunan harfli Türkçe kitap kimin işine yarar ki?" düşüncesindeydi. Bu uzun dönemde pek çok Karamanlıca kitabın, konuya çok daha fazla önem veren Yunanistan'a ve başka ülke kütüphaneleri­ ne gittiğini tahmin etmek hatalı olmaz. Göründüğü kadarıyla Tür­ kiye'de eski eser ve kitap toplayan elit kesimin çoğunluğu için bu kitapların bir cazibesi olmamıştı. Oysa Karamanlıca da, ülkemizin zengin kültürel mirasının bir parçasıydı. Bilinen ilk alfabesi olan Göktürk alfabesinden sonra Soğd, Uygur, Mani ve Çin alfabeleri başta olmak üzere pek çok yazı sistemiyle kağıda dökülen Türkçe, on birinci yüzyıldan sonra Anadolu'da Arap alfabesinin yanı sıra Yunan, İbrani, Süryani ve Ermeni harfleriyle de yazılmıştı. Ancak bu farklı alfabelerde yazılmış Türkçe metin örnekleri, uzmanların araştırmaları sayesinde unutulmaktan kurtulmuşlarsa da, yurt için­ de ilginin düşüklüğü dolayısıyla, mevcut az sayıdaki örneğin çoğu yurt dışındaki kütüphanelerde ve koleksiyonlarda toplanmıştır. ilk Karamanlıca kitabı aldığım günden bugünlere uzun yıllar geçti. Kendi olanaklarımla mütevazı bir Karamanlıca kitap, evrak, doküman ve obje birikimine ulaşabildim. Biriktirme sürecime paralel olarak, Karamanlıların kimler olduğuna, bu kitapların ilk kez nasıl ortaya çıktığına, kimlerin bu kitapları yayımladığına, kitapların ne yaygınlıkta ve hangi yörelerde okunduğuna, Kara­ manlıca'nın nasıl sönüp gittiğine dair sorular kafamı meşgul etme­ ye başladı. Uzak sayılamayacak tarihimizdeki meraklı yolculuğum da böyle başladı. Türk-Yunan nüfus mübadelesinden önce Anadolu'da yaşayan Ortodoks Hıristiyanların bir kısmı, tahminen de çoğunluğu, ana­ dili Türkçe olan Karamanlılardı. Anadili Rumca olan Ortodoks­ lar genellikle, on dokuzuncu yüzyılda Ege adalarından ekonomik sebeplerden İzmir, Ayvalık başta olmak üzere Batı Anadolu kıyıla­ rına göç etmiş ve çoğu Yunan pasaportu taşıyan Rumlardı. On dokuzuncu yüzyılın yükselen Yunan ulusçuluğu için Ana­ dolu'daki Ortodokslar büyük önem taşıyordu. 1910 Osmanlı

ONSOz Xlll

istatistiklerine göre Anadolu nüfusunun 1. 7 milyondan fazlasını Ortodoks Hıristiyanlar oluşturuyordu. Aynı yıl Yunanistan nüfu­ sunun 2.6 milyqn olduğu göz önüne alınırsa, 19. yüzyılın Yunan ulusçuluğu için Anadolu'daki Ortodoksların ne denli önem taşı­ dığı kolaylıkla anlaşılabilir (Hirschon, 2005:347). Bu nüfus, yani Karamanlılar, Yunan ulusunun, nüfusunu ve nüfuzunu artırabil­ mesi için önemli bir kaynaktı. Bu çerçevede, Karamanlıların Türk­ leşmiş Ortodoks Rumlar mı, Ortodokslaşmış Türkler mi oldukları ekseninde tartışmalar başladı. Yayılmacı Yunan ulusçuları için Karamanlıların Helen kökenli olduğunun ispatı, Doğu Roma imparatorluğunun diriltilmesi esasına dayanan Megali İdea'ya da (büyük ülkü) destek sağlayacaktı. Yunanistan' da bu yönde çalışan bir kurum ve uzman grubu ortaya çıkmıştı. Osmanlıların son dönemlerinde ise, şaşırtıcı sayılabilecek bir biçimde, bir yandan Karamanlıların Yunan kültürüne kazandırıl­ ması için çalışan eğitim kurumları genç kuşaklara eski Yunanca merkezli bir eğitim sunarken, bir yandan da Karamanlıca kitaplar ve süreli yayınlar çoğalıyor ve kapsamları genişliyordu. Karamanlı terimi günümüzde Anadolu'da yaşamış ve Türkçe konuşup yazan Ortodokslar için kullanılır. Ancak bu insanların kendilerini nasıl adlandırdıkları üzerinde pek durulmaz. Birçok Karamanlıca kaynakta birbirlerine "Anadollu/Anadolulu hemşeh­ rilerimiz" veya "Anadolulu karındaşlarımız" diye hitap etmekte­ dirler. Bu deyişlerin yanı sıra kendilerine Anadolulular, Anadolu Hıristiyanları ya da Anadolu Rumları; kullandıkları lisana da Yavan Türkçe, Sade Türkçe, Açık Türkçe veya Anadolu Lisanı demektedirler. İşte bundan dolayı kitaba en uygun ismin "Anado­ lulu Hemşehrilerimiz" olacağı düşünüldü ve yazımında da Kara­ manlı imlası esas alındı. Kitabın adında olduğu gibi, içinde yer alan Karamanlıcadan, yani Yunan harfli Türkçeden günümüz alfabesine çevirdiğim metinlerdeki pek çok kelime, Karamanlıların kendi koydukları yazım kurallarına uygun olarak değiştirilmeden muhafaza edil­ miştir. Sözgelimi bahçe "bağçe", bakir "bikir" şeklinde bırakıl­ mıştır. Osmanlıcada yer almayan büyük harfler K:ırnmaıılıc:ıda

xıv ANADOLULU HEMŞEHAILEAIMIZ

zaman zaman kullanılmışsa da, büyük harf kullanımı oturmuş değildi. Benzer bir şekilde, Arapça ve Farsça tamlamalarda bugün kullandığımız kesme ya da tire hiç yer almıyordu. Oku­ nuşu zorlaştırmasına rağmen bu yazım biçimi de -bibliyograf­ yalardan ya da başka kaynaklardan alıntılanan yerler dışında­ çevrimyazı sırasında aynen korunmuştur. Başka kaynaklardan alınan kitapların isimlerinde herhangi bir değişiklik yapılma­ dığından yazım biçimi (ve varsa hatalı transkripsiyon) aynen korunmuştur. Dolayısıyla kimi zaman Hikayeyi Köroğlu, kimi zaman da Hikaye-i Aşık Garip'e rastlamak mümkündür. Ben­ zer bir şekilde Karamanlıca kitapların basım yerleri herhangi bir müdahalede bulunulmadan okunduğu şekilde aktarılmış­ tır. Dolayısıyla örneğin İstanbul'da basılan kitaplar İstanbul, İstanbol, Stambol, Dersaadet, Derisaadet, Deri Saadet, Asitane, Asithane, Asitaneyi Aliye, Konstantinopolis, Konstantinopoli, Konstantinopolei, Konstantinupolis, Konstantinie, Konstandi­ niye, Konstandiniyye şeklinde orijinal hali korunarak zikredil­ miştir. Bu kitaptaki tüm Karamanlıca ve Osmanlıca metinlerin günü­ müz Türkçesine çevirileri tarafımdan yapıldığından meydana gel­ miş olabilecek hatalar bana aittir, affola. Kitaptaki fotoğraflar, görsel kaynakçada kaynağı belirtilenlerin dışında, kişisel koleksi­ yonumdan sağlanmıştır. Kitaba emeği geçenlerin başında editörüm Emre Yalçın gelir. Emre Yalçın'ın önerileri, katkıları ve bazı bölümlerin yeniden yazılması yolundaki yönlendirmeleri olmasaydı, bu kitabın eliniz­ deki halini alması mümkün olmazdı. Kitabı yayınlamaya karar veren İş Bankası Kültür Yayınları ile kitaba emeği geçen tüm çalışanlarına teşekkür ederim. Projeyi başından itibaren destekle­ yen ve cesaretlendiren Kansu Şarman ile görsel malzemeyi büyük bir titizlikle fotoğraflayan Hadiye Cangökçe'ye en içten teşekkür­ lerimi sunmak isterim. Ayrıca önemli bir kısmı bu kitapta fotoğ­ raflarla sunulan Karamanlıca kitap, efemera ve objeler birikimi­ min oluşmasındaki katkılarından dolayı sahaflar Halil Bingöl, Turgay Erol, Mehmet Çelik'e, İsfila, İstanbul Müzayede, Denizler

ÔNSÔZ

Müzayedeevi ve tüm diğer İstanbul sahaf ve kitapçılarına teşek­ kürler. Son olarak da kitabın meşakkatli hazırlık döneminde her türlü desteği veren eşim Ayla İbar'a sonsuz teşekkür borçluyum. Ülkemizde sınırlı sayıda uzmanın ilgilendiği ve çalıştığı, Yuna­ nistan'da ise Küçük Asya Araştırmaları Merkezi'nin (KAAM) geniş kapsamlı bir yazılı arşiv ile onu destekleyen sesli kayıtlarla Yunan tarihinin bir parçası olarak dünyaya tanıttığı "Anadolulu Hemşehrilerimiz"in tarihine bir katkıda bulunmak dileğiyle, bu eserimi okuyuculara sunuyorum. GAZANFER İBAR İstanbul, Ocak 2010

XV

KARAMANLICA

1909 yılına ait Karamanlıca ruzname.

Türkçe yeryüzünde belki de en fazla sayıda farklı alfabeyle yazılmış dildir. Sekizinci yüzyıldan bu yana Türkçenin yazıldığı bilinen alfabeler bir düzineyi bulur: Göktürk, Soğd, Uygur, Mani, Brahmi, Süryani, Arap, Yunan, Ermeni, İbrani, Latin, Kiri! (Te­ kin, 1984:19). Bu kitaba konu olan ve ilerleyen sayfalarda pek çok örneği bulunan Yunan harfli Türkçenin tam olarak ne zaman ve nasıl ortaya çıktığı hala bilinmemektedir. Konunun tarihine ve ayrıntılarına girmeden önce, günümüzde Karamanlıca olarak anılan bu dilin yazım kurallarına bir göz gezdirmek ve bundan bir yüzyıl öncesinde bu dilde okuyup yazan bir insanın hayatında yazılı kültürün nasıl bir yer tuttuğunu anlamak amacıyla bir dizi örnek sunulmuştur.

Yunan Harfli Türkçe Nasıl Okunur? Yunan alfabesinin, bir kısmını fizik ve matematik derslerin­ den tanıdığımız harfleri, Türkçedeki seslerin büyük bölümünü karşılar. Aşağıdaki tabloda Türkçe seslerin modern Yunan alfahesi kul­ lanılarak elde edilen Karamanlıca karşılıkları, büyük ve küçük harfler için ayrı ayrı, basitleştirilmiş olarak verilmiştir:

4 ANADOLULU HEMŞEHRiLERiMiZ

A = A B = İl c =

ç = D =

E

F G

=

AZ

TZ

A,t

E

=

el>

G

=

r

=

H

r,K

=

x

1

=

H I, Y, H

i

J K L M N o

ö p R s

ş

= =

K

=

A

b c

=

ç d

e

=

ğ h

v = y = z =

PS =

KS = TH =

OY IOY

E

ti> y y, k.

x rı t,

'U, rı

t;, o K

l

= =

µ

=

v

=

o,w

o

=

bl; 'tl; b,t

=

O,Q ıo n p

T

=

1t

k

j

=

±

=

a

=

m

l:

=

=

n

=

=

g

M

=

=

=

N

=

=

f

=

=

= =

=

= .T = u =

Ü

Z, l:

=

a

ö

p r s ş t

u

= = = = =

/...

to

ıı:

p

o

b

= =

't

tou

B

Ü

=

v

=

r

y

=

z 'il ::: 8

z

=

ps ks

=

th

=

=

O'U

�

t;

y

�

tjı a

KAl'IAMANl.ICA

Yunan alfabesinin Türkçede tek bir harfle karşılayamadığı sesler için zamanında her editör ya da yayınevi kendi çözümünü üretmiştir. Bazen mevcut harflere noktalar eklenmiş, bazen ilci ya da üç harf tek bir sese karşılık kullanılmış, bazen mevcut harfler baş aşağı çevrilmiş­ tir. Bu sayfada basitleştirilmiş olarak verdiğimiz harf çevrim kılavuzu­ nun daha geniş bir tablosu için Ek l'e bakınız. Bu kitabın amacı Karamanlıca okuma öğretmek değildir. Ancak aşağıdaki basit özgün örnekle, meraklılara bir fikir vermek, hatta basit bir alıştırma yapmak mümkündür. Bu ilk örnek, 19. yüzyıl sonu ya da 20. yüzyıl başında Beyoğlu'nda faaliyet gösteren bir kita­ bevine ait:

�/;. ÔOUV!ClVİjV �h> :tl ll AEQ �€ xnQttoi,ucı.

Nouvelle

mQ11.tt� -a. T6upı. :ı:. ·s...,ı !kkr>n ...ı.r;ı;� .ı x--'• 1"1i•ııxı-lı 6>.tııı.. :ı:. l.ıinpf; tt 06tM pı ı.ı. t&1ll """'"pi 6>.&. tt 'Eo>l il.-.& tı6>.m.W ...ıımx...ıı tip •IS uıCWpl lıt6Uv f"flXoUp t.ıp. Qo/ı 6>.oUft llctl;u TUfLl'(I 6),ouvo6p Ilı. . E6y· "'fıl& �). 6>.w. uapft �I HbpcAcpıl. Tf>S PofLcAllM� • 0...1 uıtl1t K&ia.......ıp; iri to, ıfiM. l"oX.ı,P rixsı t.,. tt Kovıcta, K ..........,...tı pı K6uptıo.ouv.U. ı.topıi.rp.ı,; J.rNp tip 'lrl(cplı nıpl tıp. :ı:au...ı 40,000 tip. 1t Tt«tiııı D.T'll"tıl. aalv 6>.M:, nrrı\p

Muhtasar Coğrafya kitabından Kırjseri resmi.

Eski Kapadokya Devleti'nin payitahtı olup Macak tesmiye olunur idi. Son­ ra Romalıların eline geçip Kayseriye denildi ve şimdi eski azametini kayıp etmiş ise de, hala meşhur şehirdir. Sekenesi 30.000 dir.

KAllAMANLICA

Adana'nın başlıca mahsulleri nedir? Pamuk, kereste, şarap, kurşun ve yapağı. Tarsus hakkında ne malumatın var? Zengin bir şehirdir, mevkii dahi (g)harpce meşhurdur.

4:0 llBllUm OJ:llANlr&!flN .UIA ıı:HTUBNA. llÖTU•.u.All llÖrTENBBBI :ı:OUAAAP

.t.tAM 1'C n..,..� Mp&ad, � llOU�lı., M. �i xoyı� a0up6u>.cpl l)l f.L«XtlAÜY f14X..Ai :a;'iıp �i 'flR"'srlı· •.w. itıp>Jp. z. T«pnoc x«-ıviA ..ı f'«Aouıı«rl.• (!. xuınıviA w I"'" 'İt ÔoU ıtCXPfi ıtciA �i xı.t 1rct\ "(lcınnı· l.-/ııı, � ıtcıılırti O.ıh 1r1f vi6 f'l..-Hıı< >.ô"l"'riı• (!.dlı. aou"(loiı twvı.l 61.t&pwtt tUJ.ı 1rouplltıl ır.mfrlı>. 6>.o6p. 1roul.ouv.lv iv Tout>.ou ao6 tııp. :ı:. Lııll.ı ••f'•Aapı...U l'•x..•� w rı"l'.i {lf;

.

tt. T6upxıın+.• 'E«po114 •-''IT�vt4 iv *61t l'i� ıonıMWI• ,11-rıa� O.touyou ıı6ux ctlXP 6A.olııt, lırhı 'l yınıayiı ,ımpı- tt•ıirAı p.tctl,olıp p tTJ . x11A11?1'ı p&p. l:tuvacı\ J 60,000 tip. :ı:. ..,,,,.,,. iıxtl 'X"""'•'l'iıl w üy6 ,;,).!ı>n•; İt. 40,000 !x.ıal.ıal 61.ap-iıı. fl.&ctl,o•)p \tip J:. 'EiL,miıxl J:ı)"l''iı -ft1111wl 1."•"'lriıl vi i.yl 11.Alfsw; cttXP tıp, 'l ltılıt 1,ll'- yı�ı:ıy+. 'd?11lrREI

(6m*f At. K. rpM ;ı1ı ,.._. h(r.-i,h i1(1"J'a tiO.S i�. lpı"1� \.n• iı;t 'ıU1iA �I •h 'AUfl> ml'ıyi U.Oll"'!'-� ; ,,,, İ6• �I l''"'X�I" 'lflp o�;lt dıfıll• oioul.W'Aııy� t•HI, )'\• •ı Ipı.ıbc Wl;'.A ..•ev•lJp "'J."11\Wii \l•l U..I ,�ıl..1�• tiı,>.ıp� p•"l•"' x•Uc �"'fi'ui-ı 11,... tiıpl.ıijı.U ..,.ay).,, &,,�.. ,..;.a,. W ıı••.,,,.1, Y\•yıı\ Xıı:ı· .;..,.a., 4'1.oiıııl llıı•ıı•nı ...-xltlıı "'" .,.,,..u iı1• ı... nıh ıı•'l.'.il.ı iel.iwfltlA•, ıu t-ıaı yı.• j!Hll1'tı· •ı•ıl"'! y•l..ilı Xpın••"l'ly�v we.,.. ,.o\ ı.,....�\•piı• •lıı:l.ı iul aOı.U ııwıi ıı.wulı,..h lUpl•, ··� 111• u••Shpırrfi �lı .,tt'""il � u:Up ly\ i11Up ıi- x.lp ı.,.,. i\I', oZlpı tip oiiııı\., l1..uıhl.1'yf, ••· l11ı1•f ıiJ.!�ı, U. O"Lpl fıiıı•Jı•·" u?i 1u)oö11ıiıı· ,;.,li \).ı ,:"Up ıııi""'l"'ıtp Uirıyfı ıi.lıil, .ı�.tv \. �...ı, hınylı •ilt �.."'' p•oıı,.il \uıııil. ,.,,.-lı\'h i.txı ıt..Uıt ul,lx, iJa«:a>ıUt ofııp,• n• \'ı-1• .. . ,." w ,........m -iıyO. ıı-ı Hq ,, ..;ı ...... hl'� ,joı) fl•ı' ...........�. ıhllt· OMU i•ı.· ··s� i�w..lıı_ �.l,.j-ıwl• 'AU.ıt.ı\ IHııy+ı I''., ,U,-1..f ia, 'rl ıiıV.11\ &:>Ji•jol•h "" i"fl4:f; 'All.x.i .-.u.w, in.Hı.. itı.ı 'Ul·.ı.� tı.�t•Yll� j!U '· yıor1Tiv y•ıin••l tl•p iıU f4t n, t•ıı-J�• ı'tp• t'tı, IU •tHı• ..Wı� l,.ıı, ,.Wtt� ,•..,ııt, euT1 �,o..... TW• ,...,}, "�· ıJ Hl H.. 8� .,..�. >.••,, �ulul .ôo'ıv \-'·uiu11.,'İj ııw•aHc l t•Cıl.wil •.,S1t>il hııh -./ıyll yLi)r;.,,:; 'A.l�''lo'fı• t•ı•ı)'f\ı,tv#t i-rıı�t l,..Pf•'P

Aktis'in 24 Ocak 1913 tarihli nüshasının kapağında Mahmud Şevket Paşa ve Enver Bey.

Diğer bir önemli Karamanlıca süreli yayın 1 910-1913 yılları arasında İstanbul'da Seda-i Millet Matbaası'nda basılan haftalık Aktis (Dini, Siyasi, Fenni, Haftalık Risaledir) dergisidir. Karamanlıca aynı zamanda çok dilli olarak basılan süreli yayınlarda da yer alıyordu. Sözgelimi 191 1-1912 yılları arasında Türkçe, Yunanca, Ermenice ve Karamanlıca dillerinde karışık ola­ rak yayınlanan Köylü (Haftada bir defa çarşamba günleri çıkar ve herşeyden çakar Köylü Gazetesi'dir) mizah dergisinin belli sayıla­ rını da Karamanlıca kaynakçalara eklemek gerekir. Köylü 55 sayı çıkmış olup sadece 5 sayısında ( 16, 1 9, 21, 22, 25) Karamanlıca bölümler vardır.

26 ANADOLULU HEMŞEHRiLERiMiZ

Nüfus mübadelesinden sonra Karamanlı göçmenler için Ati­ na'da, Türkçe ve Yunanca çift dilli olmak üzere Muhacir Sedası gazetesi yayımlanmıştı. Bu gazetenin ömrü iki yıl olmuş ve Kara­ manlıca son süreli yayın olarak tarihe geçmişti (Miller, 1974:43). Bilinen diğer Karamanlıca süreli yayınlar şunlardı: Anatheorisis, Anatol Ahteri, Anatolikos Astir, Areti, Mikra Asya, Şafak ve Şark.

Düstur Karamanlılar, okul ve eğitim hayatının ardından Osmanlı Devleti'nin birer sadık tebaası olarak hayata atılıp meslek sahibi oluyorlardı. Bu noktada da Tanzimat'tan sonra kurumsallaşan modern hukuk sistemi hayatlarında önemli bir yer tutuyordu.

ACiYITOYP MEAZMOYAl

KABANINI �7.lı\..\I IHHIE.\

1 ! 1' A N il O A,

•

lll'.\lTl!.\tNO!: Ml!:AllAl�m: )lı\TU.\.\lU��.\.

Düstur yani Mecmua·i Kava­ nin-i Devlet-i Aliye, Cild-i Evvel, lstanbol, Evange/inos

�-------��� Misailidis Matbaasında, 1868.

KARAMANLICA

Modern dünyadaki her birey gibi onlar da yasalarla mevzuatı bilmek, hak ve görevlerini öğrenmek zorundaydı. Bunun için de Osmanlı yasaları ve yönetmelikleri Karamanlıca olarak yayımla­ nıyordu . . Türkçesi ile aynı başlığı taşıyan bu külliyat, "Düstur" adıyla derlenirdi. Bu kitaplardan 1 869-1871 ve 1 891 tarihli iki örnekte Kanun-ı Esasi'den Arazi Kanunnamesi'ne dek belli başlı pek çok yasa ve nizamname yer almaktaydı. İlk düstur 1 868-1 871 yılları arasında Evangelinos Misailidis Matbaası'nda dört cilt olarak basılmıştır: Düstur yani Mecmua-i Kavanin-i Devleti Aliye ( 1 868, Cilt 1), Düstur Vilayet Nizamna­ mesi ( 1 869, Cilt 2), Düstur Şerh-i Kanunname-i Ticaret ( 1 871, Cilt 3/4) ve Düstur İdare-i Umumiye Vilayet Nizamnamesi'dir ( 1 871, Cilt 3/4). Birinci cildin "Mukaddime" (önsöz) bölümünde,

�OY.22TOYP rIANI

mmı oıım ı mrn umırn-xızum

�AAAilllA',1' - or - TAAPiwATH BE EBAJllIPI MEAZMCYAEH.ö.HP. ---

6ZIMI

EBBEA

�YM�YPI _M�YAXII'El'E M�YTWAIX ��tMıtulll r� llJL��ıu�r

Düstur yani Devlet-i Osma­ niye'nin Kavanin-i Nizamat ve Talimat-ı Tarifan ve Evamir-i Mecmuasıdır. Cild-i Evvel, Umur-ı Mülkiyeye Müteallik Kavanin ve Nizamat, Dersaadet, Anatoli Gazetası Matbaasından, 1891.

•

A E P I :E A A A E T A E

"AN!TO!ft,. rAHT !. H lLITllU!IUH 1 ıı t .

'Z1

28 ANADOLULU HEMŞEHRiLERiMiZ

AÖYITDYP B l ı\ A r I E T

4El'l :!AAdf:TJE l{OYAAAU

-Jl•)(•-

ErAlTEAINO� lll�AllAIATI�

M,ATTIAA!l!NAA TAiın O.IHNAII: -o-

1 869.

Düstur Vilayet Nizamnamesi, lstanbol, Kulalı Evange/inos Misailidis Matbaasında, 1869.

kitaptaki metinlerin Osmanlıcadan Türkçeye sadeleştirilerek 'ter­ cüme' edildiği çarpıcı biçimde şöyle ifade edilmektedir:

Nizameti celilenin yazılmış olduğu lisan devairi resmiyede istimal olunan eHaz ve ibaratdan mürekkep bulunduğundan Arabi ve Farsi lugatlar nihayeti hitamda Türkçeye tercüme olunmuş ve bazı muallak ibareler şerh edilmiştir. Düstur Gülhane Hatt-ı Hümayunu ile başlamakta ve "Kanun­ name-yi Ticaret ". gibi bölümlerle devam etmektedir. İkinci tertip düstur 1891 yılında Dersaadet'de Anatoli Gazetası Matbaası'nda basılmıştır ve şu başlığı taşımaktadır: Düstur yani

Devlet-i Osmaniye'nin Kavanin-i Nizamat ve Talimatı Tarifatı ve Evamiri Mecmuasıdır. Umuru Mülkiyeye Müteallik Kavanin ve Nizamat.

K!,Oıı).z�"·�i '/.:tıprx),cr ô),11.,aıv X�:-r11 Xou;ı.'X"/�ovvo�� avJpdoıp. A';ö;.i}'lıyı (l•2İ.Ô-.İ,.,. öAO'r)jİj ö�çl AıS'l..i-:\ il...·t'i'�'t ı:..osyln . �,ı..ırı: lr:ı�i �i lalftl"� ıir.ptı.. �i't xı"°alt ıu pu:yi':" ô).,..1...0'IJy.,,Y&Z..., l:cl-:-c-Muı · ""LI!"'�" ıCo:Aôl.l ;,ı..1.I .:.,J.i ...; j l;IJ ..;el_,._ ._ç.,1.... .:.:,)lf�J �� �t:.-1 .jWU.... J;>-'ll JI ;l.A.o � •J.J. �.;f ı,S_};lJ

�

�J·

•

•

N AKKAı:,

KA.ı\:EMKIAP BE ı:OYBMZH E�NAH 6.ZEMIETI 1•

)�( � A ..E A H E B B E A )§( .ıl�e,ım:ılv -ıea"ı.U �eyıav.,,vd6.d1Je hvcÇt µ.Môt.-'Ecrvacp'/jv ıx-.ıaoÇa't'/j DJ; crE vaa, 6aP7J v� v 'tEFax­

ıt'Yja'/j �e µoupaôÇa'tAO:FYjVÖi fo v&cp oôµoup1)vô&.v µou'tEÔE),ouô

ix'tı­

l'tfLh �€ aE),a'x_ıhı xa­

;l.G\;cp �t ı•ouaxı),a'tAapYjv'/j croul.x .aoupE'tl IU xal. �e cpaa), aıcpaxt

�!: 'tu.xpıpt �ouxolı 7tOu�.Xv

µoupaôÇao;ı:/.apô&

vwvıEAEpı vt µouxa:po:Ç&., �e µa/,ıou>.J.epı ve µou�6EVE'tOt

!: a aAa', vöa

'tE aO"ou· iiJev

i· ,ıf.a a

�UULe

l "a.),ı;

e

noul.ouvµ.Xx

al h )E

'tE

a'l. -

l: ll ll l: L

�tll'�SHWıı on�rt�� P'ttfM) lll t Sll'ııC'iıSll SCI' l/;linJ. tlıım k .- f:ui•wlf>e'j, foWfıw�wflf'IL( u(i•wfllwl'l�'j,l!.i' /iltrU#'t'JPul!�I! 1.1; Jf.-ı..rwtıuwpl°'Pf'i"nau t u.-,,. Mt/> nL J,,1.rc"'l, 111ui'iı

"Jo4fil!; •[!; Jf4zl!f'LL/;1•fi•f Jf•ulfo; unLrtflfıL!; '-u n4 /f>wul l;flJl;.r •[/; zfotf.-'fo \; � �j_,l _,i�) J

; jl .J JI . t.f.. r c� J4.IY o 0..>�1 0§'V" �.,) y- �.,) \...... p 0-l-.J� �,)-"· ..:...-:--- \/'":' 1j -"· o.A.:..... ..; \o. I_?. \LP.J_J :ıı \ 01 ....iı_ ..>J J/ ,· ' O o.A.:..... _,;.;\i .)..)o� J\�\,..., t (f \../.AİJ ; �l (.) J \� o.)j.J\o..\ı_ �J_,.... 1 ���0..\ı.\

_;:

S O.f! . UlllitS S>tr�s

OFl;f'UP.t;Of' /ı qııır· :"'wplıııw 15 t o ı//;·ı·oıe Sfıqr w'lı «ı · ı ıııliıj/. ,.,ı /ı /; 6'1ıufı11u1ıl;ııfıl11/; Ufn L ıp · lıııııı 11Jn rw6ııı w ll /ı•/;lı /ııwııllf. . l1h111l111 lllllnl/f! 6/; 11fı l; plql;rl; fi/; · ııııııl/ı /111/; ı· ıfl; :Pıt'luırw ı/1;66uM;1ı ıfııu11ı l; l1l; oıl!bıfwq•w •[!r•

a

1

ı

AOK. MEXMEA EPIA

OnEPATOP BE IIN EKOAOrH rlANI KAAHN XAITAAHrH BE AAOYTA iıo1ı ôı a. Ila.pı�ô!v ö ıpıaa.a.tıTi �6ôlT:>.ı z p ıi:61ıv ioı:>.ıoh aovpa. A a.AtA l ô�:a.u.ı t dıpı'f'l xa.pd"l)a"l)vô." a..z6'Fö'' opı po 71 A ıx p a.v 'AH , , lı>��.a.x�vıaı vô ! � ou:>. �uv ·� , ,ı: ı-� Çıyıaıy!� ıl">,Yj,vaO: xı�ôıp. -Bı.1ar"1r lt(O.- c1a;xlı ı1111Cap/K ımko�.1 d.1ııro6p.•

"Karlman ve Blumberg Ketenden Hazır Elbise Mağa:ı:ası•nın Anatoli gazetesinde 1 890'da yayımlanmış bir ilanı.

KARAMANLICA 47

LACTEE·

FA RIN E

:2 (} 11, i ı

;..;

d

P

H.

NESTLE

8 il C C e R Certirır.atti

32 llecoııı ıt1ıııses

noıobreuı

12 Oiııloını·� ıl' lıııııııeıır

ı•es ııre nıilıres

...

A U'fOlllTES

14 Mı'ıla ' "·' ıl'

ıııı�ılicales.

'" ·

X.ııvtv ııouın.. u\» oi.vou.

'It€h4ıpı ivıx'Aıpıvtv

ıi),!ıi awôwv&v

p.cı«p.oı)/, ôl-Wtc, xôu�ttoVıt "to&;ouxl-cip

lt?;�:.V

p.t.ux;p.p.fl- ıtli vxqı:ıxıi ol-ıiv NtatAEVIV fi.Etli.� a�ôU oüvo\ı a��ı) &t ol-iv (3«1-ı8t� aôvt6'J yt@lv! xnt�ıxıı.v had, X.�l'- a!ıo..ıÔÔlv ıt•'11'-txl-ıyl,

� ixp.cil- i-rôıf.p.

fil x_f:ı-�t x_ıı:�p.i xol-ıı:tl-�x. �

Mttx16Uf ow 'Eôtcıôtrıôi �l t&:tıi: p.xycıVı�ıx?YJVÔci 1'eoo.l.ı rıvp.cıxÔı:!ÔYJ? · "ldı'tov aôuÔO>)v t.tp -ttox x_ıl-t'Aıpı·'8!v anrı·ı:ı-ıi:x lt�cıVv x_t.p x�·w)

Niat'Aıvıv !p.tctl1Y)Vcl ô·ııxxi t ÔAYJVp.:bt xt(i.xôır.

oı�v�� XıZ,ıx a0tp0t8(0ı:x.' cİ:A!'l'°İİ -rocıt"llp:ı\'iA• yıoxa.pıyı« 8oypou x1tA'�'Pl'·ıııA'ii , .,.,x,_. AOtGTlx x.ııı ı;ıtqı8(, ovO'-r -rGocpx.dı: 8ıııyıocv< • y < x. •­

a « y i
.h· M o uaot �Ôt T fıauıoıa9ıv 'Aaıdp Mı;lp !X.'TO'�V fLlı•PX_OU'ti

Nl pouy,:n·lp

vi t,ou'A ııi

.l:ı�11val.�fL ıı.ııtp rcca>.&p

U�m aoex:JıfL Taoıı. fıarai r,otO'ota'İıY Xoupıh·

r11 TCt lip yıı.ıouTotC o'A'Toü 'lrr-ı).lp PouaQ:y 6hoü ' füt'T�'f«X,'iıfl- Taôx. yıoea«. K ou>.>.aıp� ' Ex_yı i o'A'Toü fıqta

İşte biz zuhr ederiz Hep beraber söyleriz Yaşasın Sultan Mehmet Cümlemiz de ekolluyuz [?] Yaşa

'la'Tl fL1ıil; l:ouıı.p ı t'Tlp'tlq

'Eı;' fL1UpfLnlp ao'i).).ip·IJ'

rıotaawJıv l:oul.'TÔtV Mıx.ı.ı.h­

T,ou,.. >.ı ı.ı. tC nt rıcı:a

i-,,u11l oh .t•l\!i.lOİ�f ili•.:" t.\.rıjk� tll K6vı.�"ıa a�., :ırJl;'l � l\11·1..·, Ul\llbi"l&n. td::i U.;�.ri�ıo •

onıonıı DK xorı:ortt 'tıE•ttrrmuwtE TEPENNOYM môrN TEPT!tl 0.\0YNMBt Olll'A•

intibah tlahileri, Konstantinopo/is, P.

I. Lagopulos Matbaasında, 1911.

r ı · Jtı· r , rı 'f J,'11 (!.J v � .:.J� ..,.,,..;.ı'­ ,u;ı,ı � .......1.:.:.-'...ı JJ,,-i f•V J J-..,t

1 J\ A X I J\ E P' Aı\ı\ı\XllN IDı\TETll\lTE

U T t ll 9 t J. 'İ l

OYMOYMI BE MAXWY{I

-

TZEMlfl!TAEPTE OKOrNMAK ırzorN

t899

tlahiler - Allahın ibadetinde, Stambo/da,

A. Minasian Tabhanesinde, 1869.

Karamımlıaı ilahi lt.itapltmntllm bazı örult.ler: ilahiler ile Makamları, lstanbo/da,

A. H. Boyaayan Matbaasında, 1 899 (üstu) ve bu kitaptan bir sayfa (yanda).

,.. ...,._,,, " . ,. "· 'Al-:o.i.,)ı :1,W?;ırl+" tıp

263

rn\ ·1�0110,..A?ı�·

'tıi.t"'", rı:ıc.rlf-' üt�ı� ttf!

'Av� Uf1fi iTalp.­ I:ıı;ı\ vl ıwy'lh,h hı?!

Nl i;.ıe-:ıle-�t voupT1�

irt tırı 'A..,�v r.h tt�u.-.x.oUf'i.·

nı >.u.ıth

2

�:d t4.rtfA ı.cat�r hıP N�'Jf'� ; K E H E t ı

'A.-.'PY'a� napa a�nıl �fP:VI•� TAD OT NBtP OAOTNtıOr t...ı__

ltTANOOA

!ıl ı\ T D A A I A P A M IAN

Mektuplar, Familyalar İçin, lstanbol, Matbaayı Aramyan, 1 875.

68 ANADOLULU HEMŞEHRILERIMlz

KITAnH MOYKATTEI A XTH ATIK '" A XİH TZET!t TIAAA IA

"

t-... Al

:PO'MA

'AJ!> :Xl

MIXAHA f10YA16H(.

lI L\IABI Jl\.11

. u Uth ıt0nu•1••:1> OOhunıorror ıl'IPA�ı ıır

11t.1 101··u "

AT1K

.:111'�'

U!ı\llUl'l"I \\ l'lıT nJ't"l!lllll

4>1

K ON(TA NTI NI E 188�.

ı.ıl ••••••ul f u 1911

Kitabı Mukaddes yahut Ahdi Atik ile Ahdi Cedid, lstanbolda, Metteosyan Matbaasında, 191 1 (solda), Atik Roma Tarihi, Fi Konstantinie, Faroı Matbaasında, 1 882 (sağda).

Başlangıçta ele alınan ders kitapları dışında, Karamanlıca kitaplar kabaca altı ana konu başlığı altında tasnif edilebilir: • Dini kitaplar (ki sayıca ezici ağırlık bu gruptadır), • Anadolu (Türk) folkloruyla ilgili kitaplar, • Gramer, dil, tarih, coğrafya, müzik, gibi konularda öğretici kitaplar ile sözlükler ve alfabeler, • Şarkı, müzik, destan, rüya tabirleri, yıldızname gibi konularda eğlendirici kitaplar, • Salname, ruzname ve takvimler, • Roman çevirileri. Bu gruplamanın bir tek istisnası; Evangelinos Misailidis'in yaz­ dığı Seyreyle Dünyayı - Temaşa-i Dünya ve Cefakar u Cefakeş adlı romandır. Bu roman Robert Anhegger ve Vedat Günyol tara­ fından günümüz diline uyarlanarak 1986 yılında basılmış, 1988 yılında gözden geçirilmiş yeni baskısı yapılmıştır. Evangelinos Misailidis Temaşa-i Dünya'yı kendi matbaası olan Anatoli'de dört cilt olarak basmıştır.

1 871 Sayfa 1-292 Birinci Cilt İkinci Cilt 1 872 Sayfa 293-628 Üçüncü Cilt 1872 Sayfa 629-900 Dördüncü Cilt 1 872 Sayfa 901-1086 Temaşa-i Dünyanın "hayırhah ve itibarlı müşterileri" (216 kişi) Sayfa 1087-1097. Bahsi geçen "hayırhah ve itibarlı" müşteriler, kitabın basılma­ sından önce fiyatını ödeyerek satın alan kişilerdir. Karamanlıca kitapların pek çoğunun sonunda "Refetlu Müşteriler", "Abone Yazılan Efendilerin Esamisi", "Taşradaki Aboneler", "Vilayeti Şahanedeki Muteber Müşteriler", "İşbu Hikayenin İstirasına Rağ­ bet Buyuran Erbabı Mütealanın Esami Cedveli" ve "Müşterilerin Esamisi" gibi çeşitli başlıklarla böyle birer liste mevcuttur. Listeler Anadolu'nun hemen tüm şehirlerinden kitabı peşin alanların isim­ leridir. Bu açıdan bu müşteri listeleri Karamanlıların Anadolu'nun nerelerinde yerleşik oldukları konusunda da önemli ipuçları verir. (Bkz. s. 1 1 8)

P&

4ZECl>ı\KIAP-or 4ZEtbAKE! AZ!ıUI UDM.

l!:TANflOAAA

Mnf.�'J�. 1S71.

Temaşa-i Dünya ve Cefakar u Cefakeş, lstanbolda, Evangelinos Misailidis Matbaasında, 1871 (solda), kitaptan bir resim (sağda).

70 ANADOLULU HEMŞEHAILEAIMIZ

ANHN TZEAIA ZOYXQYPOY AII O �TOAOL � ·

"A{\( 'Anô•ı�cMot�nv"" t!'f•""-""4('tıY ıit•�vıvr." tJi: y1o(üıuılı.11ron �·ıs:o;tnt·>t'-n�·••i'ıv moıom xmıımmı umm:mmı

MIPIOnDTAOI BE umınmoı 1 900

Anın Celil Zuhuru, Dersaadet, Risale Şirketi, 1915 (solda}, Apostolos yani Aziz Apastoloslann Amellerinden ve Yazdıklan Mektuplardan,

Dersaadetde, Tipos A. Koromila, 1900 (sağda).

Dini Kitaplar

Ahdi Cedid yani Kaini Diathiki, Ama David, Amali Resul, Aziz Apostolosların Amelleri ve Mektupları, Doğru Dinin Talimi, Genesis yani Mahlukatın Yaratılışının Kitabı, Gülşeni Ruhani, Günaha Galebe, Hamiyi Ortodoksya, Hazreti David Peygamberin Ömrünün Nakliyesi, Hıristiyan Talimatı, Hıristiyan Yolculuğu, Hristos'un Tekrar Gelişi, lbadetname,

KARAMANLICA

fAATHPION mı

m

ımm mım ımımn

lb.ırıır.;."-"l 'Eır.)t).'l\'Wtamr:� 'Er:ı':p:.r.r,c:wiv -::t�T,Jdı Ol :ı.lup� -n(2pln �ü.ıl.t�YN � 1 0 4sio�O'J po:rı.cı:t-nı i>.l ":"ôır. al.T1V!J.T,®'�·

+ Z"O:""'"'J�oU z�o&X AAEZAN.iPOX ".ltO\Tl.!Mi\Tf.\fltl� �4 Yt.�ıpo/..,,., :lu1:ua'l-Ai d:r. Olvı�·dı.,a.,., .

1 89?i

f i.!. Pl...Tn

TA.\lll!Tll

Q A $ A lt T t A T A A I M A T ll toru or 1'lEBJ.llA

::'>

� -1"

OrJEP I K E

fiE MOrAUZA.UP.

rruıııou� ArMA AATOl.T4

J.- 1 UIA UM TAOUM!?tNTB

Psalcirion yani Nebi üs Sultan David'in Mezmurı, Dersaadet, Aleksandros Nomismatidis Matbaası, 1895 (solda), Hristian Talirnan, Stambolda, Asma Altında, A. Minasianm Tabhanesinde, 1870 (sağda).

llahiler, ilahiler ve Makamları, lncil ve Ameli Resula Dair izahat, lncil yani Evangelion, incil-i Şerif yani Ahdi Cedid, intibahı Ruhani, ir{anname, Kitabı Mukaddes Yahut-Ahdi Atik ile Ahdi Cedid, Kitabı Şerif yani Ahdi Atik ve Ahdi Cedid, Kolay lman Nasihati, Mezamir yahut Psalmos, Mirat-ı Fezail ve Meayıp yani Fazilet ve Kemlik/erin Ayinesi, Psaltrion yani David'in Mezamir Kitabı, Psaltrion yani Zebur-i David, Rabbimiz Yisus Hristos Efendinin Risalesi,

71

72 ANADOLUW HEMŞEHRiLERiMiZ

Rabbimiz Yisus Hristos'un Mektubu, Ruhani Bağçe Demedi, Solomon'un Meselleri yani Paroimiai. Anadolu (Türk) Folkloruyla İlgili Kitaplar

Şah lsmail, Şah lsmail ve Gülüsar Hanım Hikayesi, Nasrettin Hoca, Nasrettin Hocanın Tuhaf ve Gülücek Menkıbeleri, Nasrettin Hocanın Letaifi, Meşhur Nasrettin Hoca ve Belagat-ı Meshake Yani Gülmek/iye Sayeste Mesuliyet, Melik Şah, Köroğlu, Köroğlu Hikayesi, Hikayeyi Köroğlu, Hikayeyi Aşık Garip (Türküleri ile Beraber), Hikayesi Tayarzade, Hikaye-i Aşık Kerem, Hikaye-i Aşık Garip, Hikaye-i Şah lsmail, Hikaye-i Şah lsmail Yani Şah lsmail'in Tarik-i Tevellüd ve Ter­ biyesi ile Meteaddid Ahvalinin Beyanın ve Söylemiş Olduğu Biyitleri, Divan-ı Talib, Divan-ı Aşık Ômer, Aşık Garip Hikayesi ve Hürriyet Şarkıları, Aşık Garip, Arzu ile Kamber, Anadol Türkiler. Gramer, Dil, Tarih, Coğrafya, Müzik Gibi Konularda Öğretici Kitaplar ile Sözlükler ve Alfabeler

Rumca Osmanlıca Elifba Cüzü, Sıhhatnüma,

IPAAHN X04ZA

�

A rATH MEZXAKl�

m�

•

l' l A . 1

MEKf\lrE 1ArE1TE MElOY ı\IET -

fıt11

llii 1:1'

�

� � � u:ı

1 E

A 0 H N AJ�

u

1 9 08

Mqlıur Nasrettin Hoca ve Belagat-• Meshake Yani Gülmekliye Sayeste Mesuliyet, Atina, Tupois loannu Nikolaidu, 1 908.

74 ANADOLULU HEMŞEHRiLERiMiZ

Al K YP I AK A I TOY ETOY2:l

MOYHEMMilA

IEP�TlliHM TAPIXI

... d:.)� O:.,.J,� """" --""..... � �.uı .Jr­ ..uı>.1 � �. p...ır ..... J.. .;,_r; ,, J ,

J,.,J

rı6tvı :mNENI� XEP K rı>I.\.KIUINAE OKOYNAN ErAffWONOTN IZAXATll ITZOYN ...l,. H. ElllılANOYHl\16Ht ,cı.�n.vl6•

• llfti°T• lr:ı·� ...ı lift ·-�· fi'�· lhılw�uf.111'0) N o • w t lıı

%A88AI: AHMHTPIA.dHI: +rAAAAION 1. JIA.TJ>ll.X.L.11111.'fl'iYıl

.;q_l ..� pt'U)(HT� ııı

JJp.rarı!av.la.l"'IP,,(d pı'rok l.l� Gl laTP1.l11&xtl� &J PolıprJ(a xoııfOlljldr ı'JJ AIEAN-11-TOrPKJrE

"- S I T 4 l'll lE 188{.

lıBM. Ci

·-

Ae. N1ı.O,\ AIAU �w«ct.,.,ı.,U : ·nh1:' 0\.TıYrt.�tl�

Takvim-i Ebedi, Dersaadet, Tipografika Katastimata, 1 9 1 4 {solda), Meşhur Monte Kristo Hikayesinin Z.elli Lord Hop, Asitane, Nikolaidi Matbaası, 1 884 {sağda).

Roman Çevirileri

Robinson Krusos Hikayesi, Monte Kristo, Lord Hop, Ser-Güzeşt-i Telemak, Madam Orelle, Gazap Hikayesi, Ekmekçi Hatun, Çingane Kızı, Tunçtan Kızlar, . Zavallı Delikanlı, Mari Hanım, Letafet, Fukara Hekimi. Yeniçeriler (Ahmet Mithat Efendi)

KARAMANLICA

INTZIA

UXAUIUT!KH IZT�P!A

r

KIOITO'flll MO'fKA8 8!!.Eiı.N!ll El!:PXI

ETArrEAION

BE

AOYKA�HN

mmın ommoı mmam mııı ·\l1.1"X"''ı>ıpl � 1n..A.NNI6Hx: .

JAN1

TAXPIPI OYZPE

.fra�;>·i:'(.�'rı l{lMJ,,mı ..

19' -.ı:,..,..M• !J tl J Jo(.,41'" ..,..ı llU •llf'.r,.,... ,.•poo·ııpnL ,'.U rıı.'t' .lJıtrı•�"-P· n/PlfıldZJ illlAJ

J,ı,ı

.!1:-.0.l,,. .:.., u,; ...,._y ...;,ı.. Jı....-i Aı · , v ..r , .}'....• r r ·

ır , rr r ..,.,,., r •

,d,ı .,.:; ..ı,-... ı::.-:.,

,.ı.ll: !ı:touv , !xi .. ı:ı;ıc.a.v81. µ.s­ apiJp i rı•&r�· 'Aµiıv ! 'Aµ.T,v ! � UıCÜ;> aııı-Sı>.ix. , Y.i�vı{· Zipo: 'P«ü «ln) ic!ı1Nti icbyıoU �t r•pl �( u-.ı{l � ,.,Ao:ft« �""'� l..owcl'rivt 't{64�luwt Xlli Hl*, yriı'tt(I x0u..tt pcrxoı'l:Ar.r.m\' 1'ob nir.� 'Pi*ic 14Ua