Yunan Felsefe Tarihi III Beşinci Yüzyıl Aydınlanması: Sofistler ve Sokrates [3, 1 ed.] 9786059872584

Citation preview

W. K. C. GUTHRIE

YUNAN FELSEFE TARIHl-111 Beşinci Yüzyıl Aydınlanması: SOFİSTLER - SOKRATES

KABALCI YAYINCILIK: 167 Felsefe Dizisi: 21

W. A The

K. C . Guthrie

History of Greek Philosoplıy

-

Il1 A - B

Earlier Presoctatics and the Pythagoreans

©

Cambridge University Press, 1 962

Yunan Felsefe Tarihi-IH A - B Sofistler - Sokraıes ©

Kabalcı Yayıncılık, lstanbul.

2017

Birinci Baskı: Mart 202 1 , lstanbul

Yayın Yönetmeni: Murat Ceyişakar Çeviren: Sabri Gürses Son Okuma ve Redaksiyon: Hülya Temel Yunanca Redaksiyon: irini Karaca Kapak Tasarımı: Kabalcı Yayıncılık

KUZGUN YAYINEVI DAGITIM PAZARLAMA LTD. ŞTI. internetten satış: www . kabalcikitap.com Sertifika No. 2 1 894

KÜT ÜPHANE BiLGi KARTI Cataloging-in-Publicatior. Data (CIP) W.

K. C . Guthrie

Yunan Felsefe Tarihi - IIl A

-

B

Sofistler - Sokraıes 1.

Tarih 2. Felsefe

3.

Kozmoloji

ISBN 978-605-9872-58-4

Ertem Basım Yayın Dağıtım San . Ltd . Şti Sertifika No: 48083

W.

K.

C.

GUTHRIE

YUNAN FELSEFESi TARIHI-111 A-B Beşinci Yüzyıl Aydınlanması:

SOFİSTLER - SOKRATES

Çevirmen: Sabri Gürses

(@ oeALCI YAYINCILIK

lÇlNDEKlLER

Kısaltmaların Listesi

. . . . .

.

. . . . . . . . . .

.

. . . . . . . . . . . . .

..

. . .

. . . . . . . . .

. . .

.

.

. . . . . . . . . . . . . .

.

. . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. 9 .

Eski Yunanca Alıntıların Harf Çevirisi (Transliterasyon) ve Türkçe Çevirisi lçin Açıklama . 10 Eski Yunan Alfabesi ve Harf Çevrimindeki Karşılıkları . .

. . . . . . . . . . . . .

.

.... .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

.

.... 12

. . . . . .

.

SOFİSTLER, 13 Önsöz

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

15

I . G!R!Ş . . .. . . .. . .. . . . . . . . . . .. . . . . ... . ... . . .... . . . .. . . . .. . .. .... . . . .. . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . .. . ... . . . . . . . . . . .. . . . . .. . . . ....... . . .. . . 17 il. G Ö Z D E KONULAR

. . . . . . . . . . . . .

.

. . . . . . . . .

.

.

. . . . . . . . .

. . . . . . . . .

. . . . .

. . . . . . . . . . .

.

. . . . . . .

.

. . . . . . . . . . . . . .

.

. . . . . . . . . . .

.

. . . .

. . 27 . .

llI . BIR SOFiST NEDiR? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ..... . . . . . . . . ... . . . . . . . ... . . . . . . . 38 1. Sofist Sözcüğü 2 . Sofistler

. . . . . . . .

.

. . . . .

.

. . . . . .

. . . . . . . .

a. Profesyonellik.

. . . .

.

. . . .

. .

. . . . . . . .

.. .

.

. . . . . . . .

.

. . . . . . . .

. . . . . . . . . . .

. . . . . . . .

.

. . . . . .

.

.

. . . . . .

..

. . . . . . . . .

. .. .

.

.. . . .

. . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . .

.. . .

. . . . . . .

.. . . .

. . . . . .

. . . . .

. . . . .

. . . . . . . . . . . . .

. . .

.

. . . . . .

.

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. .. . .

. . . . . . . .

.

. . . . .

. . . .

.

.

. . . . . . . . . .

. . . .

. . . .

. . .

. . .

. . . .

. . . 38 .

. .

. . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . .

.

. .

. . . . . . . . . . . . .

45 45

b . Şehir içindeki Konumları .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ... . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 50 c.

Yöntemleri.

. . . . .

. . . . .

. . . . .

.

.

. . . . . .

. . . . . . . . .

d. llgiler ve Genel Bakış Açısı . . .

e. Çöküş mü Yetişkinlik mi?

.

. . . . . .

. . . . . . .

. . . . .

..

.

. . . .

. . . .

. . . . . . .

.

. .

.

. . . . .

. . . . . .. ... . .

. .

. . .

. . .

.

.

. . . . . . . .

.

. . . .

.

. . . .

. . . . .

.

. .

.

. . . . . . . . . . . . . .

. . . .

. . . . . . . . . . . . . .

.

. ... . . .

. .

. . . . . .

.

. . . .

.

. . . . .

. . . . .

. . . .

. . . . .

.

. . . .

. . 50 . . .

. ... . . . .. .. .

. .

. . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

.

.

. . .

.

. . .

53

. . . . . 57 . .

. .

. . .

. .

.

f. Retorik ve Kuşkuculuk. . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . ... . ... . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 58 g. Sofist Edebiyatının Yazgısı: Platon ve Aristoteles

. . . .

. ... .

iV. AHLAK VE POUTIKADA NOMOS-PHYSIS KARŞITLI(;! 1. Giriş . . . .

. . . . . . . . . .

.. . . . .. . .

.

.

. . .

2 . "Nomos" Yandaşları .

. . . .

. . ... . . .

. .

.

. . . . . . . . . . . . . . . . .

.

. . . . . .

. . . . .. . . .

.

. .

. .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . .

a. Antropolojik llerleme Kuramları . . .

. . . .

. .. . .

. . . . . .

.

. . . . . .

. .

. .

.. .

b. lnsa.nın başlangıçtaki hali üzerine Protagoras

. . .

. . . . .

. . .

. . . . . . . . . . .

. . . . . . .

. . . .

. .

. . . .

.

.

. . . . . . . . .

.

.

.

. .

.

.

. .

. .

..

. .

. . . . . .

. . . . . . . .

.

.

. .

.

. .. . .

. . . . .

. . .

.

.

. . .

. . . . .

.

. .

. .

.

. . .

. . .

. . .

. . . .

. . . .

. . . .

60

. . 63 . . .

.

. . . . . . . . . . .

. . .. . .

63

. . . . 68 .

.

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. 68

.

. 70

. . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . .

. .

. . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . .

. . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . .

c. Nomosun adil ve doğruyla olan başka eşdeğerlikleri

. .

. .. . . . .. . . ... . . . . . .

. . . . . . . . . . . . .

. .

. . .

. . .

. .

. . .

. . . .

.

. . . . .

. . . .

.

. . . . . . . .

.. . . . .

. .

. . .

. .

. .

. . .

75

EK. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ... . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 85 3 . Gerçekçiler . .

. . . . . . . . . . .

a. Thukydides

. . . . . . . . .

..

. . . . . . . . . . . .

. .. . . .

.

. . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . .

.. . .

.

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. .. . .

. .

. . . .

b. "Devlet"te Thrasymakhos

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. .

c. Glaukon ve Adimantos

.

. .

. . . .

. . . .

..

. . . . . . . . . . . . . . .

. . . .

. .

. . . . . . . . .

. . .

.

.

.

. . . . .

.

. . . . . . . .

. . . ..... . .. . .

. .

. .

.

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . .

.

. . . . . . . . . .

.

. . . . .

. . . .

. .

.

. . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

.

. . . .

.

. . . .

..

. . .

90

. . 90 .

. . . . .

93

. . 1 02 . . .

.

d. Doga ve Zorunluluk . .

4. "Physis" Yandaşları . . a. Bencil

. . . . . . . .

. . . . . . . . . .

.

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

.

.

.

. . . . . . . . .

. . . . . . . .

.

. .

. .

. . . . . . .

.

.

. . . . .

. . .

. . . .

. . .

...

.

. . . .

.

. . . . . . . . . . . . .

.

.

. . . . . . . . . .

b. insancıl: Yazılı ve Yazılı Olmayan Yasa .

.

.

.

. . . . . . . .

......

. .

. . . . . . .

. .

. . . .

.

. .

. . . . . .

...............

. . . . . . . . .

.. .

. . . .

.

.

. . . . . .

.

.

. . .

. ........ ..................... . . ........

. ...................... ............. .

. . . .

........

. . . .

.

. 1 04 . .

. .............. ..... ..........

. . . .

. ..

. . .

.

. . .

.

1 06

. . .

1 06

.............

120

.

EK . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 34 V. TOPLUMSAL SÖ ZLEŞME VI. EŞITLIK

.

. . . . . . . . . . .

. . . . . . . .

.

. . .

.

.

. .

. . . . . . .

.

. . . . .

.

. .

. . . . . . . . . . . . . . . .

2 . Servet Eşitliği

. .

...........

......

. . .

.

.

. .

1 . Politik Eşitlik

. . . .

.

.

.

.

.

. .

. . .

.

. . . . . . . . . .

.

.

. . . . . . . . .

.

. . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . .

.

. . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . .

. . . . .

. . . . .

. . . . . . . . .

. . . . .

.

. . . .

..

.

.

.

.

. .. . . . . . . .

.

. . . .

. . . . . . .

.

. . . . . . . .. . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . .

.

. . . . .

.

.

. . . .

..

. .

. . . . . . .

. .

.

. . . . .

.

.

.

. . .

.

.

. . . . .

.

.

.

. . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . .

.

. . . . . . . .

.. . . .

. . . . .

.

. . . . . . .

. . . . . . . . . . . .

. .

. . . . . .

.

.

. .

. .

.

.

. . . . .

137

. . . 1 48 .

.

.

. . . . .

1 48

.. . ............

151

. . . . . . . . . . .

.

.

.

.

3 . Toplumsal Eşitlik . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ... . . . . . . . . . . . . . . . . 152 4. Kölelik

. . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

5 . Irk Eşitliği

.

. ...

. . . . . . . . . . . . . . .

.

. . . . . .

.

. . . . . . . .

.

. . . . . . . . . . .

.

.

. . . . . . . . .

. . .

.

. . . . . . .

. . . .

. .

.

.

. . .

.

.

. . . . . . . .

.

. . . . . . .

. . . . . . . . . .

. .

. . . . . . . . . .

.

.

. . . . . . . .

. . . . . . .

155

. . 1 59 . .

VII. DE GERLERIN G Ö RECEL!Gl VE BUNUN ETiK KURAMI Ü ZER I N DEKI ETK!Sl . . . . . . . 1 63 VIII. RETORiK VE FELSEFE 1.

Genel

. . . . . .

. . .... .. .

2 . Protagoras EK

. . . . .

..

. . . . . .

3. Gorgias

. . . . .

.

. . . . .

.

.

.

. . . . . .

. . .

.

. . . . . . . . . .

. . . . . .

. . . . . . . . . . . . .

.

.

.

. . .

.. .. ... .

. . .

. .

.

.

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . .

.

. . . . . . .

.

.

. . . .

.

. . . . .

. . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . .

. . . . . . . . . . . .

..

.

...

. . . .

.. .

. . . . . . . .

.

...

. . . .

. . . . . .

.

. .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

1 74

. ... . . . . . . .. . . . . . . . ................................... . . .

1 74

.

. . . . . . . .

. . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . .. . . .

.

.....................................

. . . . .

.

.

.

.

.

. . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . .

.

. . . .

. . . . .

.

.

.

.

. . .

.

. . . . . . .

. .. .

. . .

.

.

.

.

. . . . .

.

. . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . .

. . . . . . .

. . .

. .

. . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . .

.

.

.

. . . . .

.

. . . . l 79 .

..

. . .

1 85

. . . . .

1 89

4. Başka Görüşler: Aşırı ve Ilımlı Kuşkuculuk . . . . . . . . . . . . . . . . ... . . . . . . . ... . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 96 5. Dil ve Nesneleri ................... . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ... . . . . . . . . . . . . . . . 1 99 6. Dilbilgisi

. . .

EK NOTLAR

.. . . . . .

. . . . .

.

.

. . . . . . . . . .

. . . . . . . . . .

.

.

. .

.

.

.

. . . . . . . . .

. . .

. . . .

.

. . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

.

. . . . . .

.

. .

.

. . . . . .

.............

.

. . . . . . . . . . . . .

.

. . . .

. . .

. . . . . . .

.

.

2 . Bilinmezcilik: Protagoras

. . .

. . . . .

. . . . . . . . . .

. . . . .

. . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

.

. . . . .

..

. . . . . . . . . .

. . .

.

. . . . . .

.

. .

.

. . .

2 13

. . . . . . .

217

. . . . .

. . . . . . .

.

.

....

220 220

...............................................

227

. . . . .

.

.......................

. . . . . . . .

.

.. . . . . . . . . . . . . . . .

IX. AKILCI DiN KURAMLARI: BILINMEZCILIK VE TANRISIZLIK 1. Geleneksel Dinin Eleştirileri

.

. . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . .

.

. . . . .

.

. . . .

.

. . . . . . . . .

3. Tanrıtanımazlık: Diagoras, Prodikos, Kritias, Platon'un iki Tür Ateisti . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 229 4. Tektanrıcılık: Antisthenes X.

. . . . . . . .

..

. . . . . . . . .

.

. . . . .

..

. .

.

. . .

. . . .

. . . .

. . . . . .

.

. . . . . . . . . . . . . .

.

. . . . . .

.

. . . . . . . .

.

. . . . . . . . .

240

ERDEM öGRETILEBILIR MI? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 242

XI . KiŞiLER . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ... . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. 2 5 1 Giriş

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

1 . Protagoras 2 . Gorgias

. . . .

. . . . . . . . .

.

. . . . . . . . . . . .

. . .

.. .

3. Prodikos

. . . . . . . . .

.

. . . . . . .

4. Hippias .

. . . . . . . . .

.

. . . . . . . .

.

. . . .. . .

. . .

. . .

.

. . . . .

..

................... ........ ........ .. .

.

.

. . .

. . . . . . . . . . . . . . . .

...........

.

..

.

. . .

. . . . .

.

. . . . . . . . . . . . . . .. . . . .

.

..

. . .

. . . . . . .

.

..........

. . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . .

. . . . .

.

.

. . . . . . .

.

.

.

. . .

.....................................

. . . . . . . . . .

. . . . . . . .

. .. .. . ...

.. . . .

.

.

. . . .

. . . .

.

.

. .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . .

.

. . .

. . . . . . . . . . . .

..

. . . . . . . . . . .

. . . . . .

.

. . . . . . . .

251 252 258 262 268

5. Amiphon

.

. . .

.

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

.

. . . . .

.

. . . . . . . . . . . . .

.

. . . . 272 .

. . .

Ek Not: Antiphon'un Kimliği . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 279 6. Thrasymakhos

. . . . . . ..

7. Kritias .

. .

.

.

.

. . .

. . . . .

8. Antisthenes

.

.

.

.

. .

.

. .

. .

.

.

.

. . . . .

.

. . .

. .

. . . .

.

. . .

.

. . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . .

9. Alkidamas . . .

10. Lykophron

.

..

.

.

. . . . . . .

.

..

.

.

. . .

. . . .

.

.

.

. . . .

. . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . .

. .

.

. . . . . . . . .

. . . .

a. "Anonimos lamblikhi" . .

b. "lkili Tartışmalar" . . . .

.

. .

.

.

.

.

. . .

. . . . . . . .

. . . . . . . .

.

..

.

. .

.

.

. . . . . . . . . . . . .

.

. . . .

.

. . .

. . . .

.

. . . .

.

.

.

.

. .

.

. . . . . .

. .

.

. .

.

.

..

.

.

.

. . .

.

. .. . . .

. .

.

.

.

.

.

. . . .

.

.

. .

. . . .

. . .

.

.

.

. .

. .

. . . . . . .

.

. .

.

.

. . . . .

.

.

. . .

. . .

. . . .

.

.

. . .

.

.

. . . .

.

.

. . . . . . . . . .

.

. . . . .

. .

.. .

. . .

.

. . .

. . . . . . . . . . . . . .

. . . .

.

. . . .

.

.

. . .

.

. . . .

.

. . . . . .

.

.

281 284

. . . . . . .

. 289

. . . . . . . . . .

. . 296

. . . . . . . . . . . . .

. . . . .

. .

. . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . .

.

. . . . . . . . .

.

.

.

. .

. . . . . . . . .

. .

. . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . .

. . . . . . . .

.

. . .

. .

. . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . .

.

. . . . . . . .

.

. .

. . . . . . . . . . . .

.

. . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . .

. .

. ..

. . . . . . . . . . . . . . . .

.

. . . . . . . .

.

. . . . . . . . . . . . .

. . . . . .

.

. . . . .

.

. .

. . . . . . . .

.

. . . .

. .

. . . . . . . . . . . . . . . . .

.

. . . . . . . . . . . . . . . . . .

.

. . . . .

. . .

. . . .

.

.

11. Anonim Yazarlar

Kaynakça

. . .

. . . . . . . . . .

. .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . .

. . . . . .

..

.

.

. . . . .

.

297

. . . .

298

. . . . . . .

298

.

. . . . . . . . .

. .

.

. . .

. . . . . . .

.

.

.

. . . .

. . . . .

.

. .

.

. . . . . .

. 300 . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

304

SOKRATES, 315 Giriş Notu . . .

.

. . . . . . . . . . . . .

. . . .

.

. .

.

. . .

I . SORUN VE KAYNAKLAR 1 . Genel . . .

. .

.

. . .

2 . Ksenophon 3 . Platon . . . . . .

.

. .

. . . .

.

. . .

. . . .

. .

. . .

. .. . .

.

.

. . .

.

.

. . .

. . . .

. .. . . .

. . .

. .

.

.

. . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . .

. .

. . . . . . .

.

. . . .

. . . . . . . .

. . .. .. ..

. . . . . . . . .

. . . . .

.

.

. . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

.. ...

. . . . .

. . . . . . . .

. . . . . .

. . . . . . . . . . . . . .. . . . . .

4. Aristoteles . 5 . Komedi

. . . . . . . . . . . . .

. .

. ..

. . . .

.

.

.

.

. . . . . . . .

. . .

.

.

.

.

. . . . .

.. . . .

. . . . .

.

.

Bulutlar'ın lki Edisyonu Üzerine Bir Not 11.

YAŞAMI VE KlŞlL!Gl .

.

1. Yaşamı

. . .

. . .

.

. . .

.

. .

..

. . . . .

.

. .

.. . .

.

. .

. .. . . . .

. . . . .

.

.

. .

.

. . .

. . . . .

. .

.

. . . .

..

.

. . .

.

. . . . . . . .

.

.

.

. . . .

. .

. . .

. .

.

.

. . . . . . . . . . . . .

.

. . . .

.

.

.

.

. . .

.

. . . . . . . . .

.

. .

. ... .

. . .

.

.

.

.

.

.

. . . . .

.

.

.......... . . . . . . . . ...

. . .

. . . . .

.

.

.

.

. .

.

.

.

.

.

.

. . . .

.

.

. . .

. . . . . . . .

. .

.

.

.

.

.

. .

. . . .

.

. .

.

. . . .

. . .

.

.

. . . .

.

...

. .

.

.

.

.

. . .

.

.

.

.

.

.

. .

. . . . .

. . .

.

.

. . . . . . . . . . . .

.

.

.

.. .. . . .

. .

.

.

. . .

.

. . . .

.

. . . . . . .

.

. . .

.

.

.

.

. .

.

.

. .

.

. .

. . . . . . .

. .

.

. . .

. .

. .

. .

.

.

.

. . .

. . .

.

.

.

. .

.

.

.

.

. . . . . .

. ... . . . .

. . . .

. . . . . .

. . . . .

. . . . . . . . . .

. . . . . . . .

. . .

. .

..

. . .

.

.

.

.

. . .

.

. . . .

.

..

. .

. .

. .

. . .

. . . . . . . . . . . . . . .

. .

.

.

.

.

.

.

. . . .

.

.

. .

.

. .

. .

. . . .

.

.

. . . . . . .

. . . . . . . . . . . . .

.

. . . . . . . . . . .

.

. . . .

.

. . .

.

.

.

. 32 1 . .

. . . 32 1 .

.

.

. . .

. 328

. . . . . . . . . . . . . . . . .

.

.

.

.

.

.

. .

.

.

.

.

. .

. . .

. . . . . .

.

. .

. .

. .

. . .

. . . 319

. .

. . .

.

. .

.

.

. . . . . . . .

. .. .. .

. .

. .

. . .

. . .

. . .

. . .

.

.

.

. .

. .

.

.

.

. . . . .

. . . .

. . . . . .

.

.

. . .

. . . . . .

. .

.. . .

..

.

. .

. . .

. . . . . . . . . .

. . . .

. . .

. . . . . .

. . . .

.

.

.

. .

. .

.

.

.

.

.

.

.

347

. .

35 1

. . . . . .

365

. . . . . . . .

.

. . . .

.

. . . . . .

. .

. . . .

342

.

.

. . . .

368

. . . . . . . . . . .

368

2 . Görünüm Ve Genel Kişiliği . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ... . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 376 3. Cinsellik Ve Aşka Yaklaşımı . . 4. Başkaları Üzerindeki Etkisi . .

.

.

. . .

. . . . . . .

.

. . . . . .

. . . .

.

.

.

. . . .

5. Tanrısal lşaret: Sokrates Ve Akıldışı .

. .

.

6. Sokrates Ve ldelphoi'un Yanıtı

. .

.

7. Tanrı'ya ibadeti

.

.

8. Politik Görüşleri

. .

.

.

. . . .

.

.

. .. .

. .

. . .

. . . . . . . .

.

. . . . . . .

. .

.

. . .

. . . . . . . . . .

.

. . .

. .

. . . .

.

.

. . . . .

. .. .

...

. . . .

.

.

.

. .

. . .

.

. .

.

. . . . . .

.

.

.

.

.

.

.

.

. . . . .

.

.

.

. . . . . . . . . . . . . .

.

.

.

.

. . . . . . . . . . .

.

. .

.

. .

. . . . . .

.

. . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . .

.

.

. . . . . . . . . .

. . .

.

. ...

. . .

. .

.

. . .

. .

.

.

. . . . . .

.

.

. . . . . . . . .

.

.

. . . . . .

.

. . . .

. . . . .. . . .

.

.

.

.

.

.

. . .

.

. .

.

.

. . . .

. .

.. .. .

.

.

.

.

.

.

. .

.

. .

1 . "Philosophia De Caelo Devocata" . .

2. Tümevarım Ve Tanım

.

. .

.

.

. . . . ... . .

. . .

. .

.

.

. . . . . .

. . . ... ... . .

. . . . . . . . .

.. .

. . .

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

. . . . . . . . .

. . .

.

.

.

.

. .

. .

.

.

.. . .

. . . . . .

. . .

. .

.

.

. . .

.

.

.

.

. .

.

.

.

.

.

.

. . . .

.

. . .

.

.

. .

. . . .

.

.

. .

. . . .

. . . . . . . . .

. . . . .

.

.

.

. . .

.

.

.

.

. . . .

. . . . .

. .. . .

.

.

.

.

. .

. .

. . . .

. .

. .

. . . .. .

.

. .

. . .

.

..

.

.

. .

.

.

. .

. . .

. .

.

. . .

. . . . .

.

.

.

.

.

. . . . . . . . . . .

.

.

.

.

. . . .

.

. .

. . . .

.

. .

. .

.

. .

.

. .

.

.

.

.

. . .

387

.

. . . .

390

. . . .

393

. . . . . . .

. .

..

..

.

. . .

.

. . . . .

.

.

.

. . . . . . . .

. .

. .

.

.

.

.

.

. . . . .

. . . .

380

. . . . .

.

. . . . . .

.

. .

.

. . . . . . .

. . . . .

. . . . . . . .

. . . . . . .

.

. . . . . . .

. . . .. . . . .

. .

. .

.

.

. . . . . . . . . .

. .. .

. . .... . .

.

. . . . .

. . .. . .

.

. . . . .

. . . . . . . . . .

. . . . .

Ek Not: Sokrates'in Politik Görüşleri Üzerine Bazı Görüşler Ill. FELSEFl Ö NEM

.

.

. . .

. .

. . . . . . . . . . . . .

.

.. .

. . . .

.

. . .

. . 395

.

. .

.

.

. . . . . . . .

. . . .

.

. .

396

. 40 1 . 404

. 404 .

.

. . .

41 1

ESKİ Y UNANCA ALINTILARIN HARF ÇEVİRİSİ (TRANSLİTERASYON) VE TÜRKÇE ÇEVİRİSİ İÇİN AÇIKLAMA Guthrie tarafından yapılan Eski Yunanca alıntıların, meslekten (Klasik Filolog) olmayanların da kökensel metinle ilişki kurabilmesi için metnin Latin abecesiyle harf çevrisini (transliterasyon) köşeli parantez içinde ve ardından da bağlamın içindeki olası bir Türkçe çevirisini sunmayı uygun gördük. Guthrie metninde çeviriyi vermişse ya da bağlamda terimin anlamına ilişkin bir tartışma varsa sadece harf çevirisi verildi. Yunanca metnin harf çevrisi için burada tercih ettiğimiz yaklaşımı açıklamak isti­ yoruz. Harf çevrisi Yunanca metnin geleneksel ( Erasmus'un De Recta Latini Graecique

Sermonis Pronunciatione adlı makalesinden bu yana gelen) sesletimini esas alarak, ana dili Türkçe olan okuyucuya uygun olacak şekilde yapılmıştır. Okuyucunun harf çevi­ risinden azami ölçüde yararlanabilmesi için kullanılan yöntem ortaya konulmalıdır:

1 ) Zamanında Yunan kültürünün etkisindeki Latinler Yunanca terimleri dilleri­ ne aktarırken, ' :llelektüel iklimi içinde genel olarak birbirine karşıt ve birbirini dışlayıcı algılanmış­ :Jrdır: "nomos aracılığıyla" var olanlar "physis aracılığıyla" var olmuyordu ve vice versa . ..\sıl olarak terimlerin kullanımıyla ilgileneceğiz. Physisin anlamı Sokrates öncesi filo­ :0fların bir incelemesinden çıkmaktadır.95 Güvenle "doğa" olarak çevrilebilir ama no­ �osla birlikte göründüğü zaman "gerçeklik" sözcüğü bazen karşıtlığı hemen açık hale �etirmektedir.96 Nomos klasik dönemlerin insanları için nomizetai bir şey, inanılan, ·1ygulanan ya da doğru sayılan bir şeydir; başlangıçta, nemetai bir şey, paylaştırılmış, .fağıtılmış ya da verilmiş olan bir şeydi .97 Yani eyleyen bir özneyi -inanan, uygulamacı ·:a da paylaştırıcı- , nomosun kaynağı olan bir zihni varsayar. Bu yüzden doğal olarak :·Jrklı insanlar farklı nomoiye sahiptir ama din etkin bir güç olarak kaldığı sürece, :.:at eden zihin Tanrı'nın olabilir ve bu yüzden bütün insanlığa uygulanabilen nomoi ·:ardır. "lnsan yasaları (nomoi) tek bir tanrısal yasayla desteklenmektedir" diyordu :-Ierakleitos (fr. 1 1 4, YFT I, Kabalcı Yay. , lst. 20 1 1 : s. 4 1 5 , 432) ve Hesiodos'a göre Erga 270, Protagoras mitinde yinelenmektedir, Platon, Prot. 322d) Zeus hayvanlar-

.:l.an farklı olarak adalete sahip olsunlar diye "bütün insanlar için bir yasa" çıkartmıştır. au kavrayış sofist çağda da varlığını sürdürmüştür. Akılcı Thukydides bile döneminin �ıkarlarını düşünen parti politikacıları için, tanrısal yasanın gözetmenleri değil suçun .:ırtakları olduklarım söyleyebiliyordu .98 Bununla Sophokles'in A ntigone'sinin tanrısal ,

bkz. YFT I, Kabalcı Yay. , lst. 2 0 1 1 : s. 25 vd. ve YFT II, Kabalcı Yay . , lst. 20 1 9 : s. 280 dn. 1 2 . �

bkz. YF T l , Kabalcı Yay. , lst. 2 0 1 1 : s. 9 5 vd. , YF T ll, Kabalcı Yay., lst. 20 1 9 : s . 280 dn. 1 2 ve 28 1 dn. 1 5 . See Pohlenz i n Philol. 1 948, 1 3 7 Ki. Schr. ll, 3 3 5 ve Ehrenberg'deki göndermeler, Rechtsidee, 1 1 4, n. 1 . =

:.-; Thuc. 3 . 8 1 .6. Retoriğini duruma (KalQOÇ) uydurmak gerektiğine inanan Gorgias bile, savaş kahramanlarının 8n6'raı:ov Kal KOLVOV v6µov gözlediğini söyleyebiliyordu (fr. 6).

63

SOl'lSTLE R • YL'NAN FELSEFE TARIHl-111

ve ebedi olan, Kreon'un çok geç öğrendiği i:izere hiçbir ölümlünün karşı gelemeyeceği "yazılı olmayan yasalarında" da karşılaşıyoruz lv. 1 1 1 3 ; "yazılı olmayan yasalar " için bkz. ileride s. 1 2 1 vd . ) . Fakat tanrılara olan inanç zayıfladığı ve artık "geçerli akçe" (nonıisma)99 sayılmadıkları zaman, bu evrensel nomos otoritesi ortadan kalkmıştır.

Daha sonra "yazılı olmayan yasalar" ifadesi yeni ve çağın politik gerçekçiliğine uygun, daha kötücül bir anlam kazanır. Nomos ve physis terimlerinin daha önceki tarihi ilginçtir ama birçok kez anlatıl­

mıştır . 1 00 Artık yeni bir kuşağın nomosu physisten, yapay biçimde tasarlanmış olan şeyin doğal olandan, bazen de yanlış olan (ama yaygın olarak inanılan) bir şeyin doğ­ ru olandan ayrılması gibi ayırdığı bir noktaya geldik. Nomosun daha sonraki anla­ ınıyla sofistlerin felsefi çağdaşlarında karşılaşmıştık: Empedokles doğumu ve yıkımı reddediyor ama terimleri kullanarak nomosa uyduğunu itiraf ediyor; Demokritos'sa duyulur niteliklerin sadece nomosta bulunduğunu ilan ediyor. 1 0 1 Fakat, günün sofist, tarihçi ve hatiplerinde (ve yeni düşüncenin bir başka sözcüsü olan , traj edi yazarı Euripides'te) ahlaki ve politik çevrelerde karşı tez daha yaygın olarak dile getiriliyor­ du . Burada onun daha önemli iki kullanımı vardır: (i) haklı ve doğru olan açısından geleneksel ve uzlaşımsal inançlara dayanan kullanım ya da gelenek. (ii) "doğru kul­ lanımı" kanunlaştırıp onu devletin otoritesinin desteğiyle zorunlu bir norm haline sokan , biçimsel olarak oluşturulup aktarılan yasalar. llki daha erken bir kullanımdı ama he p bir yanda durdu, bu yüzden Yunanlar için yasa, ne kadar yazıyla dile getiril99

Aristoph. Clouds 248, sözcüğün iki anlamıyla yapılmaktadır, daha yaygın olanı "tedavüldeki para" ama diğer anlamı için bkz. Aesch. Sept. 26 9 Eur. I.T. 1 47 1 , Pind. fr. 203 Bowra (ile­ ride s. 1 34). ,

100

Bu konu en ayrıntılı biçimde

F.

Heinimann'ın 1 945 tarihli, 1 965'te yeniden basılmış olan

Nomos und Physis adlı kitabında ele alınmıştır. U Ant. Class. içinde 1 965 tarihli yeniden

basımına düştüğü bir notta E. des Places aradan geçen zamanda konuyla ilgili çıkmış kitap­ ları anmaktadır. Pohlenz'in Hermes, 1 953'te yer alan aynı başlıklı makalesi Heinimann'ın yapıtının bir eleştirisidir. Philof. , 1 948'te yer alan Nomos adlı makalesi sözcüğün etimolojik ve semantik gelişimini ele almaktadır. Nomos için bkz. ayrıca Ehrenberg, Rechtsidee, 1 1 4 vd. ıoı

Emped. Fr. 95 (bkz. YFT ll, Kabalcı Yay. , lst. 20 1 9 : s. 1 48); Demokr. Fr. 9 (YFT ll, Kabalcı 2 0 19 : s. 339) . Hippokr. De viccu 1 . 4 (vi , 476 L.) 6 voµoç yaQ 'Llj q:ıuun mQi wfrrwv ivav·doç ' Empedokles'i hatırlatıyor, burada wu-rwv oluşun özdeşliğine ve katıp karıştırma ve ayrılma yoluyla kaybolmaya gönderme yapıyor. krş. ayrıca Mori. Sacr. 1 7 (vi, 392 L.): Düşünce ve hissin tahtı beyindir; q:>QCV€Ç (birebir olarak, "diyafram," ama gün­ delik Yunanca'da zihin ya da akıl olarak kullanılıyordu) şansa ve nomosa borçlu olunan ve gerçekliğe karşılık gelmeyen bir ada sahiptir. Bu anlamda v6µCıJ-i-rtrı ya da v6µoç-i6v (ya da cXAtj8na krş. Sof. Fr. 83.3 N.) yaygın olan A6yw µtv . . . EQY4' bt ifadesine anlam olarak yakınlaşıyor . Hdt. 4. 39'da A6yCjJ anlama ya ::la tabire zarar vermeden v6µL' E'tOUÇ

nQOaE0 Ll;Ea8m, voµil;wv OU'tWÇ . . . aµELVOV av naQEUKWaaem . Hdt. 4 . 59. 2'de "bir bu onların nomosu değildir. Aynı bölümde (tanrılara) "inanmak" ve (Ge'nin Zeus'un karası olduğu­ na) "inanmak" anlamıyla görülür. Sokrates'in suçlamasında Srnuç ou voµil;wv'un gerçek inançsızlığı belirttiği ileride gösterilmektedir, s. 230, dn. 493 . "Hazırlamak, oluşturmak" anlamı Thuk. 2 . 38'de görülür ve krş. Arist . Pol. 1 2 75b7. uygulamasını yapmak" anlamı taşır: Iskitler vrıouç oü voµiLouaL 7tOLEiv

65

-

SOFiSTLER • YUNAN FELSEFE TARIHl-lll

istenir bir şeydir. Bu bölümde karşıtlığın kendisi ve yerleştikten sonra, ahlaki ve poli­ tik alanda physis ile nomosun görece değerinin çok farklı değerlendirmelerine nasıl yol açtığı ayrıntılı olarak açıklanacaktır. Başlangıçta ayrımdan kimin sorumlu olduğu sorusu sıkça tartışılmıştır ama ola­ sılıkla gerçekdışıdır ve en azından elimizdeki kanıtlara dayanılarak yanıtlanamaz. Aristoteles bunu bir hasmı paradoksa düşürmenin bir yolu olarak "bütün eski in­ sanlarca" bilinen yaygın bir topos olarak adlandırmıştı (Soph. EL 1 7337). Heinimann, Hippokratesçi De aere aquis locis içinde bir bölümü en eski geçtiği yer olarak aktar­ maktadır ama bunun Arkhelaos'a atfedilen ifadesi (A 1 ve 2, DK) olasılıkla daha ön­ cedir, her koşulda da etik bir bağlam içinde bundan bahsedilmesinin ilk örneğidir . 1 0 3 Fiziksel ve etik olanın Diogenes Laertius örneğinde bir parça gülünç biçimde yan yana gelmesi ("Yaşayan canlıların önce balçıktan çıktığını ve adaletle düşüklüğün doğal olarak değil uzlaşım yoluyla var olduğunu söylüyordu") kuşkusuz derleyenin nahif­ liğinden kaynaklanmaktadır ve Arkhelaos'un hangi sözlerle düşüncesini ifade ettiğini söylememiz zor; fakat bize haklı olarak evrimci fiziksel kuramlarla ahlak ve yasa­ nın uzlaşırnsal kökenine ilişkin kuramlar arasındaki tarihsel bağlantıyı hatırlatabilir. Yalnız tatlıyla acının, sıcakla soğuğun değil adaletle adaletsizliğin, doğruyla yanlışın da sadece inanç ya da uzlaşım yoluyla var olduğu bir dünyaya giriyoruz. 104 Bütün olarak fiziksel dünyanın düzen ve dengesiyle ilgili kuşkular ve tanrısallığın sebepler olarak şans ve doğal zorunluluğun kabul edilmesi yüzünden tanrısallığın tahttan in­ dirilmesi , etik kavrayışların göreceliğini savunanlar tarafından kabul edilip savlarının bir başka dayanağı haline getirildi. Bunun böyle olduğunu görmek için, zamanda ileri 103

Heinimann, N. u. Ph. 1 3 vd. Arkhelaos'un görüşleri çok açık biçimde Theophrastos'un D. L. (5.4 l )'de bahsedilen özel çalışmasına kadar eskilere uzanmaktadır. Tıp yazarındaki bağlam antropolojik ve etik olarak yansızdır: Farklı ırklar arasındaki farkları bunlar voµoç ya da cpumç. bağlı olsa da anlatacaktır. Tarih açısından, Arkhelaos'un Sokrates'ten yaşlı olması gerekir ve Hippokrates, Aulus Gellius'un N. A. 7. 2 1 'deki bir parça belirsiz ifadesine rağmen, herhalde birkaç yaş daha genç olmalı (RE viii, 1803, Jones, Loeb'e ait Hippocr. i, xliii için­ de) . Heinimann De acre ve diğerlerini Pelopon::ı.es Savaşı'ndan kısa süre öncesine , (bunun Hippokrates'in kendisine ait olduğunu düşünen) Pohlenz'se 428 yılından sonraya tarihlen­ dirir ve ayrımın ortaya atılma şekline bakılırsa bunun zaten biliniyor olduğunu düşünmek­ tedir. Bunu ortaya atanı Arkhelaos olarak gösterir. bkz. onun Hermes , 1 953 makalesi ve genel olarak Arkhelaos için YFT II, Kabalcı Yay. , Ist. 20 1 9 : s. 272 vd. , Heinimann 1 1 1 - 14. Perikles çağının bir Atinalısıydı, sofistlerin ilk kuşağıyla çağdaştı. Yaşamın kökenine yönelik bir ilginin insan toplumunun ve yasaların kökenine yönelik ilgiyle birleşmesi Protagoras'ı hatırlatır ama aralarında bir öncelik saptamak güçtür, neredeyse kesin olarak Protagoras'ın ondan yaşlı olduğu söylenebilir.

1 04

Fiziksel ve ahlaki olanın aynı ölçüde öznel şeyler olarak yan yana getirilmesi Platon tarafından Protagoras'la bağlantılı biçimde verilmiştir, Theaet. l 7 l e- l 72a.

66

AHLAK VE POLiTiKADA NOMOS-PHYSIS KARŞITLIGI

bir döneme , Platon'un onlara karşı cephe aldığı döneme bakmamız yeter. Onların :atsız ahlak kuramlarıyla mücadele etmek üzere , içinde öncelikli konumun anlık ve bilinçli tasarıma verildiği bütün bir kozmogoni inşa etmeyi gerekli buldu. "Doğru ve yanlışın mutlak ölçütlerinin reddedilmesini sağlayan şey şans eseri meydana gelmiş ,1lan bir kozmos fikridir," demektedir (ileride s. 1 1 8 vd. ) . Ö yleyse, yasa v e kamu görüşüyle dayatılan ahlaki ölçütler daha önce inanıldığı 'lzere Tanrı tarafından verilmiş değildir. İnsan tarafından diğer insanlara dayatılmış, \·a da en azından her bireyin özgürlüğü üzerine bir sınırlama getirmek üzere anlaşma yoluyla ortaya atılmış şeylerdir bunlar. Bu şekilde ; "Tarih ve deneyimden yararlanılması, geleneksel ahlaki iyilik ya da kötülük gibi değil, basitçe başarı ve başarısızlık, yararlılık ve yararsızlık gibi bir parça farklı ölçütler kümesinin geliştirilmesini sağladı. Kuralların hiçbiri mutlak olarak katı ya da d e ğişme z değildi: he p değişen koşullara uyum sağlamaları gerekiyordu . . . Keşif yolculukları . . . sayısız farklı ahlak sistemlerini ortaya çıkardı. . . çok çeşitli ve değişik olan bu geleneklerin hiçbirine 'kalıcı otorite' atfedilemez. Bu yüzden evrensel bir ahlak yasası olasılığı azalıyordu ve ahlak kurallarını sadece geleneksel ve görece olarak, belli yer ve zamanda yaşayan belli insanların ihtiyaçlarını karşılamak üzere geliştirilmiş olarak görmek pari passa (Lat. eşit ölçüde) daha inandırıcı oldu . Bu açıdan, etik ölçütlerin altında yatan şey 'çıkar' gibiydi, kendini bazı hazcı ya da yararcı yorumlamalara kolayca bırakan bir şey. " Beşinci yüzyıl Atinası'ndaki değişen düşünce iklimini oldukça iyi betimleyen bu paragraf, aslında on yedinci yüzyıl lngilteresi için yazılmıştır105 ve günümüzün ··durumcu etiği" için de neredeyse aynı haklılıkla uygulanabilir. 1 06 llerledikçe özel­ likle Thukydides'te , bir ölçüt olarak çıkar ('t6 auµov) ya da işe yararlığa bolca gönderme yapıldığını göreceğiz. Untersteiner Lysias'tan hoş1 07 bir örnek alıntılıyor: ·'Akılda tutmak gereken ilk şey hiç kimsenin doğası gereği bir monarşist ya da demok­ rat olmadığını, herkesin kendi yararına olacak türden bir anayasaya yöneldiği"dir. Yasanın ve ahlaki değerlerin mutlak konumunun ya da şeylerin kalıcı doğası için­ de onların bir yeri olduğunun böylece reddedilmesi sonucu, ikisi arasındaki çekişme için sahne hazırlanmıştır fakat karşıtlığın kabul edilmesi kendi başına sonucu sağ­ lamaz. Yasa ve geleneğe uygun gelen yer, en azından Yunanistan'da , hiç de onların 105 1 06

Greenleaf, Order, Empiricism and Politics, alıntılar s. 1 97-9. krş. Time Magazine ( 1 1 Nisan 1 966): "Geleneksel değerler yerlerini bir 'durum etiğine' bırakıyor, yani hiçbir şey aslında doğru ya da yanlış değildir, anın gerektirdiğine göre yargılanmalıdır."

107 lolanthe'de yer alan, hikayeyi anlatanın doğaya olan inancını paylaşmadığı er Willis'i hatırlatması nedeniyle hoş. Alıntı Lysias, Apol.'den (kon. 25), 8 (Untersteiner, Sof. iv, 74). [Iolanthe , W. S. Gilbert'e ait bir peri operası. -çn. )

67

SOFiSTLER • YUNAN FELSEFE TARIHl-111

yapay oldukları gibi bir ilk kabulle belirlenmiyordu ve bunu kabul eden kimseler yine de bundan farklı uygulama sonuçları çıkarabilirlerdi. Ü ç temel konum ayırt edilebilir: physise

�arşı nomosun

desteklenmesi; physise karşı nomosun desteklenmesi ve yargı

belirtmeksizin güçlünün hep zayıfa karşı üstünlük elde edeceğini ve kendi çıkarına uygun olarak ortaya koyduğu şeye yasa ve adalet adını vereceğini bildiren hesaplı gerçekçilik ya da olgulara bakma eğilimi. Onlar iktidara sahip olduğu sürece yasa ve adalet adını taşıyacaklardır .

(2) "N OM O S " YA N D A ŞL A R I

(a) Antro p olojik ilerleme kuramları "Görece zayıf ve savunmasız bir yaratık olan insanın, başka hiçbir şekilde elde edeme­ yecegi bir biyolojik konumu sürdürmesini saglayan bu sözleşme de nedir?" H. G. Baynes, Psychological Origins of Divine Kingship, Folklore , 1936, 9 1 .

Beşinci yüzyılda , hayatın cansız maddeden evrimine ilişkin fiziksel kuramların doğal bir sonucu olarak, insani ilerlemeye ilişkin dikkat çekici ölçüde tutarlı bazı ku­ ramlar, Hesiodos'un altın ırkı gibi birtakım ilksel kusursuzluk durumlarından soysuz­ laşma olduğunu söyleyen mitsel fikirlerin yerini almaya başladı. Bunlar Demokritos'ta görülebilir ve Aiskhylos'ta olduğu gibi Euripides'te de , birçok farklı yazarda, Hippokratesçi Korpus'ta, sofist Protagoras'ta, aristokrat Kritias'ta görülmektedir ve bir şekilde daha sonra trajik şair Moskhion'da. Sophokles başlangıçtaki vahşi hali tasvir etmese de , Antigone'de insanın teknik ilerlemesine yönelik övgüsü olayların aynı düzenini varsaymaktadır. Prometheus, "öngörü" ya da "öngörücü" öğretmen olarak hatırlanabilir ya da dışarıda bırakılabilir; varLğının pek önemi yoktur. Aiskhylos'ta vardır ama sadece insanlara kendi zihinlerini kullanmasını öğreten zeka bağışlayıcısı olarak. Euripides'te bu hayırsever bilinmemektedir (bize akıl gücünü veren tanrıların hangisiyse) ve Sophokles'te insanın kendisi kendi başarılarıyla dünyanın gözbebeği haline gelmiştir. Moskhion ama daha sonraları108 beşinci yüzyılda görünür olan bir aldırışsızlığı yansıtarak, süreci yoluna koyanın ister Prometheus'un yardımıyla, ister 108

Olasılıkla M Ô üçüncü yüzyıl. bkz. Diehl, RE, xxı, Halbb. 345. Hippokratik De vtt. Medicina yazarı (bl. 14; i, 60 L.) tıp akılcı sorgulama yoluyla geliştirilmiş olan, tümüyle insani bir sa­ nat olsa da, onu icat edenlerin alışkanlık oldugu üzere bir tanrıya atfedilmesinin daha uygun oldugunu düşündüğünü söylemektedir (wç ıcai voµ(ı:;eı:c.u); Edelstein'ın Idea of Progress, 54, 7 1 . dipnotu bu noktada düzeltmeye açıktır.

68

AHLAK VE POLiTiKADA NOMOS-PHYSIS KARSITLIGI

:orunluluk ya da basitçe deneyim ve doğanın teşvikiyle olsun sürecin asıl sahibinin :amanın kendisi olduğunu yazmaktadır. Bu hikayelere göre , ilk insanlar elbiseleri ya da evleri olmaksızın, mağara ve oyuk­ '.arda hayvanlar gibi yaşıyordu . Bir araya gelmeyi düşünmüyorlardı , önlerine ne gelirse :,;yerek kırlara yayılmışlardı. Yamyamlık bile yapıyorlardı. Kalabalık biçimde, soğuk, \-ediklerinin yol açtığı hastalıklar ve vahşi hayvanların saldırıları yüzünden ölüyorlar­ dı .

Sonunda yaşadıkları sıkıntılar onlara hayatta kalmak için bir araya gelmenin zo­

runluluğunu dayattı ve akılcı iletişim ihtiyacıyla zaman içinde anlaşılmaz çığlıklarını konuşmaya çevirmeyi başardılar. Ayrıca kış için vahşi ürünleri saklama aşamasından :oprağın ekilmesiyle mısır ve asma yetiştirmeye doğru ilerlediler. Bu da topluluklar ialinde uygar yaşamın başlamasını, başkalarının haklarının tanınmasını ve yasa ve düzenin ilk adımlarını ortaya çıkardı. Tohum veren Demeter ayrıca Thesmophoros, yasa koyucuydu . Sonuçta, Rousseau'nun da ısrarla belirttiği gibi , toplum, bu işi alış­ kanlık haline getirmiş birinin kolayca mısırı çalmasına izin verecek bir durumdaysa, bir tarlayı ekmeye neden kalkışsın? 109 Bu özellikle Atinalıların hem mısır yetiştirmeyi hem de yasa ve anayasal hükmetmeyi bulanlar olma iddiasında öne çıkmaktadır. 1 10 Bu ilerlemelerle birlikte hayvanların evcilleştirilmesi ve teknik becerilerin elde edilmesi gelmektedir. Evler ve şehirler inşa edilmiş, ateşin kullanılması yemek pişirmeyi olası kılmış ve madenlerin çıkartılıp işlenmesine yol açmıştır , gemiler yapılmış ve denizaşı­ rı ticaret gelişmiş, hastalık denetime alınmıştır . Yunan hekimler sağlığın korunmasını büyük ölçüde doğru beslenme konusu saymıştır ve Antihçağ Tıbbı üzerine'nin beşinci yüzyıl yazarı için (hl . 3; 5 76-8 L.) iyileştirme sanatı hazırlanmış yemekler, pişirilmiş öğünler ve dengeli beslenme ilkel insanın "hayvan gibi" beslenme düzeninin yerini aldığı zaman, ona göre uzun sürmüş olan ve (Asklepios değil) "zorunluluk" yüzünden ortaya çıkan bir süreç sonucunda başlamıştı. insani gelişmelerin bu ciddi biçimde akılcı değerlendirmeleri bir kusursuzluk ça­ ğından, Empedokles'teki "sevgi çağı" ya da Hesiodos'taki "altın ırk"tan, insanın iyiliği­ nin doğanın sevecen verimliliğiyle el ele gittiği soysuzlaşmaya gidişe ilişkin daha eski 1 09

1 10

Origin of Inequality, Everyman ed. , 1 88. krş. Grotius'tan Ceres Legislatrix'le ilgili olan s. 2 1 0'daki alıntı. Ö zellikle Moskhion, Diodoros ( 1 3.26.3) ve ileride lsokrates için 88, 89, 90. Tarım elbette göçebeden yerleşik hayata geçmeyi gerektirmektedir ama bu kaynaklarımızda açıkça belir­ tilmez. Bu bağlantı ijµEQOÇ sözcüğünün birleşimleriyle ortaya çıkmaktadır; sözcüğün an­ lamı (a) vahşi ürünlere karşı ekilmiş ürünler, (b) vahşiye karşı uygar ya da nazik demekti, bunu karşılayan bir İngilizce sözcük yoktur. krş. Ö z. Moskhion fr. 6.23 Nauck ıcaQn6ç Tj µiQOU ı:Qocptjç ve 29 ij µEQOV �Hov ve Diod. 1 3. 2 6 . 3 : Atinalılar ı:QO