Acta fratrum Arvalium quae supersunt restituit et illustravit 9783111696676, 9783111308586

Citation preview

ACTA FRATRUM ARVALIUM.

ACTA FRATRUM

ARYALIUI

QUAE SUPEKSDNT

KE S T I T U I T ET I L L U S T H A VIT

GU1L. HENZEN

ACCEDUNT FRAGMENTA FASTORÏÏM IN LUCO ARVAL1UM EFFOSSA.

BEROLINI TYPIS ET 1MPENSIS GEORHIl REIMERI 1874.

Unveränderter photomechanischer Nachdruck Gedruckt mit Unterstützung der Deutschen Forschungsgemeinschaft

Archiv-Nr. 3676671 1967 Walter de Gruytci & Co., vormals G. J. Göschen'sche Verlagshandlung — J. Guttcntag, Verlagsbuchhandlung — Georg Reimer — Karl J. Trübner — Veit & Comp., Berlin 30 Printed in the Netherlands Ohne ausdrückliche Genehmigung des Verlages ist es nicht gestattet, dieses Buch oder Teile daraus auf photomechaniscbem Wege (Photokopic, Mikrolcopie) zu vervielfältigen

THEODORO MOMMSEN AMICO ET OPEBIS SOCIO.

CONSPECTUS EORVM QVAE HOC VOLVMINE CONTINENTVR. I.

EXORDIUM 1 De origine et nomine fratrum Arvalium explicates a veteribus. — De nomine fratrum collegiiB non usitato. — De numero fratrum duodenario actis confirmato.

2 Ad collegium fratrum Arvalium plebei quoque videntur admissi esse. — Collegium a Caesare Augusto restitutum. — Quo tempore restitutum sit collegium 3 Imperatores tempore antiquiore in ipsum collegium admissi, postea extra ordinem cooptati. .• 4 De magistro collegii annuo. — De promagistro nominato a magistro, cuius vice fungebatur. - Promagistri plures anno eodem. — De officio magistri 5 De flamine annuo. — Mortuo magistro cessat officium flaminis, qui quaeritur num per aliquod certe tempus nominatus sit a magistro. — Proflamen 6 Praetor perperam collegio tribuitur 7 De pueris patrimis et matrimis numero quattuor, qui Arvalibus praesto erant 8 De kalatoribus et publicis fratrum Arvalium. — Publici addicti universo collegio, kalatores fratribus singulis. — Publicus a commentariis fratrum Arvalium. — Tabularius rationis kastrensis 9 K a l a t o r e s pro acceatione sunt sacerdotum, mortuoque patrono ex officio exeunt. — Ob introitum arcae collegii summam quandam dare debent 10 Aedituus 11 De cultu fratrum Arvalium. — Dea Dia. •- Sacra ad domum Augustam pertinentia. — Numina in luco Arvalium culta praeter deam Diam 12 A c t a Arvalium quo modo exaràta et concepta fuerint. — De mutata et exarandi et concipiendi ratione 13 Lucus Arvalium fuit apud lapidem quintum via Campana qua nunc est vinea Ceccarelliorum. — De monumentis in agro Fabricii Galletti olim repertis. — Fragmenta actorum Arvalium Ursiniana et ipsa in agro Gallettiano effossa, hunc antera eundem esse atque vineam Ceccarelliorum. — Vinea Gallettiana quo modo dici potuerit ad lapidem quartum sita esse

Pag.

i—xxvi I—II

II III—IV

IV — V

V—VI VI VI—VII

VII-VIII

VIII IX

IX IX—XI

XI-XIII

Pag.

14 De monumentis Arvalium anno 1699 effossis ac falso ad viam Ostiensem relatis. — De fragmentis nostra aetate in viuea Ceccarelliorum repertis 15 Tabula actorum a. 58 et 59 ibidem reperta. — Fossiones nostrae anno 1867 susceptae ad casam ruralem vineae aedificio antiquo impoaitam 16 Tabulae actorum muris aedificii rotundi affixae quo modo dispositae fuerint. — Fossiones continuatae ultimis mensibus anni 1867 — Basis Forti Fortunae dedicata 18 Coemeterium cbristianorum subdiale in colle defectum a. 1868 actorumque Arvalium tabulae inde extractae. — Oratorium a Damaso papa dicatum rnartyribus Simplicio, Faustino, Viatrici. — Coemeterium subterraneum S. Generosae defectum. 19 Continuatae fossiones hieme 1868/9 prope oratorium Damasi in eaque vineae parte, quae posita est inter casam et coemeterium subdiale. — Arae Fortis Fortunae detectae 20 Fossiones hieme 1870/1 continuatae sine successu. — De vinea Stephani Ceccarellii statuisque ibi, ut videtur, olim effossis. 21 Fragmenta actorum collegii Arvalium in urbe locisque vicinis reperta 22 De luco in summo colle et in parte eius declivi sito 23 De aede deae Diae, — Caesareo, — tetrastylo, — circo. — Caesareum et tetrastylum duo aedificia fuerunt. — Aedes deae Diae ubi sita fuerit 24 Caesareum restitutum 25 Baluea non fuerunt in luco 26 De diagrammate Perutiano ad Caesareum relato 27 Narratio Ligorii de Caesareo Arvalium 28 Acta Arvalium quibus monumentis inscripta siiit et quo tempore incidi desierint. — Eorum reliquiae cum neque in coemeterio subterraneo neque in oratorio Damasi repertae sint, monumenta Arvalium illaesa mansisse apparet etiam post annum 382, quo bona templorum et sacerdotum confiscata sunt. . .

XIII—XIV

XIV—XV

XV

XV—XVII

XVIII—XIX XIX - XX XX XX—XXI

XXI-XXII XXII—XXIII XXIII XXIII-XXIV XXIV

XXV—XXVI

II. FRAGMENTA ACTORUM FRATRUM ARVALIUM XXVII-CCXXIX III. FRAGMENTA FASTORUM ANNI IULIANI FASTORUMQUE MAGISTRATO UM IN LUCO FRATRUM ARVALIUM REPERTA CCXXXI-CCXLVI IV. SUMMARIUM ACTORUM FRATRUM ARVALIUM EORUMQUE COMMENTARIO . . .

1-168

SACRA A FRATRIBUS ARVALIBUS CELEBRATA. I. DE DEAE DIAE SACRO ANNUO

3-88 3-48

A.

Quibus diebus sacrum annuum factum sit A. I N D I C T I O S A C R I F I C I ! D E A E D I A E 1. annus et dies. 2. locus. 3. indictionis ratio.

3— 4 4—9

p»g. 4. 5. 6.

indictionis carmen. dierum definitio. praesentes.

B. SACRUM D E A E D I A E Temporibus antiquissimis sacrum Don referebatur in acta, postea dies signabantur unus vel duo, postremo tres a. Sacrificii dies primus 1. annua et dies. 2. locus. 3. ratio sacri antemeridiani. 4 ratio sacri postmeridiaui. De caerimoniis diei primi commentarius. De sportulis. — De sacerdotibus imperatoria Augusti. 5. praesentes. b. Sacrificii dies secundus 1. annus et dies. 2. locus. 3. ratio sacri. De tribus sacri partibus principalibus. a . sacrificium porcarum piacularium et vaccae honorariae De significata verborum luco coinquiendì et operisfaciundi. — D e porciliis. — V a c c a ubi immolata sit. — De ara et foculo extisque redditis — De gustatione in tetrastylo facta, sacrificium agnae opimae et caerimoniae cum eo coniunctae De Arvalium praetextis et coronis spiceis. — Immolatio agnae sacri summa erat. — Litatio victimarum. — Sacrum olila factum. — Mensae sacrae. — De ollis in luco repertis de vasorumque fictilium cultu apud RomaDos. — De thesauris datis ad aram. — De scyphis, sumpuviis, acerris. — De frugibus petitis et redditis. — De verbo descidemnt. — De caerimoniis in aede factis. — Ollae per clivum iactae. — Deae unctae. — Carmen tripodatur. — De verbis deacindere carmen. — Ooronae dorectae inferuntur. — Ooronaatur deae. — Electio magistri et fiaminis. — Prandium in tetrastylo factum — Fercula more pompae illata. 7. ludi circenBes Bigae quando primum actis commemoreutur. — De ricinio. — Magister super carceres asceudit ad signuin mittendum. — De calce sive creta in ludis circensibus. (J. cena in urbe facta i. praesentes

10-48

10 10—17

18—40

19 - 24

24—36

36—39

39 39—40

c. Sacrificii dies tertius 1. annus et dies. 2. locus. S. ratio sacri. De ritu libandi fruges. — De lampadibus incensis contactisque tuscanicis. 4. praesentes. d. De sportulis diebus singulis distributis deque acclamationibus in fine epulorum usitatis e. Sacrum Arvalium num pro eodem habendum sit . atque Ambarvalia Respondent tempus, locus, ritus. — De F e s t i loco emendando.

II.

SACRIFICIUM FACTUM OB AUGUSTALIA.. . 1. 2.

3.

III.

Pig40-45

45—46

46-48

49-50

aunus et dies. ratio et locus sacrificii. De institutione Augustalium. — De divis, quibus ob Augustalia Arvales immolaverunt. praesentes.

SACRIFICIA ANNIVERSARIA FACTA OB NATALES AUGUSTORUM, AUGUSTARUM, PRINCIPUM DOMUS AUGUSTAE; ITEM OB ADOPTIONEM NERONIS

51-58

Elenchus principum, quorum natales commemorantur in actis superstitibus, quibusque diebus sacra eorum causa facta sint. 1. aunus et dies. 2. locus. De tempio novo divi Augusti. 3. sacrificiorum ratio. Quibus numinibus immolatum sit. 4. praesentes.

IV.

V.

VI.

SACRIFICIUM ANNIVERSARIUM FACTUM OB CONSECRATIONEM DIVAE AUGUSTAE

59

SACRIFICIUM ANNIVERSARIUM FACTUM OB MEMORIAM TI. CAESARIS

60

SACRIFICIUM ANNIVERSARIUM FACTUM OB MEMORIAM DOMITII PATRIS NERONIS- . . .

61-62

1. 2. 3. 4-

aunus et dies locus. ratio sacrificii. praesentes.

Pag.

VII.

SACRIFICIA FACTA OB IMPERIUM, TRIBUNICIAM POTESTATEM, CONSULATUM, SACERDOTI A, PONTIFICATUM MAXIMUM IMPERATORUM; ITEM OB APPELLATIONEM PATRIS PATRIAE a.

63-74

ob imperium C. Caesaris Augusti (eiusque in urbem ingressum) ob imperium Neronis. Othonis. Vitellii. Domitian!.

b.

ob tribuniciam potestatem Neronis ob comitia tribuniciae potestatis Otbonis. Vitellii. Domitiani. D e comitiia sub imperatoribus.

c.

ob. comitia consularia Neronis Othonis.

d.

ob sacerdotia et pontificatum maximum. Neronis. Othonis.

63—65

65—66

66 . . . . . .

66—68

e.

ob appellationem patris patriae Claudio decretam .

68

f.

ob comitia quaedam incerta Vitellii

68

Sacrificia supra commemorata desiisse celebrari defunctis imperatoribus, ad quos pertinuerint Temporibus antiquioribus celebratum non est nisi anniversarium imperii: cetera anniversaria non ante Neronem nobis nota inde ab aetate Flaviorum omnino c e s s a r u n t : manebatr tarnen sacrum ob imperium d e l a t u m , licet post Domitianum eius mentio in actis non facta sit. Sacrum ob consulatum priocipis kalendis Ianuariis factum: a Flaviorum inde aetate desioit in a c t a referri.

A c t a sacrificiorum supra commemoratorum quoraodo conc e p t a sint 1. aDnus et dies. 2. locus. 3. ratio sacrificiorum factorum a. ob imperium. b. ob tribuniciam potestatem. c. ob comitia consularia. d. ob pontificatum, sacerdotia, pontificami!] maximum. e. ob introitimi consulatus. f. ob appellationem patris patriae. 4. praesentes.

69

70-74

Vili.

Villi.

Pag.

SACRIFICIA ANNIVERSARIA VARIA

75 - 76

SACRIFICIA OB CAUSAS SINGULARES EXTRA ORDINEM AB ARVALIBUS FACTA

77-88

Sacrificium ad aram.Pacis. ante simulacrum divi Augasti. ad aram Providentiae Augustae. Desierunt fieri sub Claudio vel Nerone.

Sacrificia facta ob detecta nefaria consilia Lentuli Gaetulici pro salute Neronis post caedem Agrippinae. ob adventum Neronis post natam ex Poppaea filiam. ob laurum Neronis et supplicationes a senatu decretas. ob adoptionem Pisonis Liciniani. ob laurum ab Othone poeitam. ob diem quo urbem ingressus est VespasiaDUS ( ? )

ob aram dedicatam pro magisterio 0 . Iuli • Silani. ob detecta scelera nefariorum. ob bellum Suebicum et Sarmaticum, aut Dacicum Domitiani ob laetitiam publicam', se. ob devictos aut Suebos et. Sarmatas, aut Dacos. ob adventum Hadriani. ob iogressum Antonini Severi f per limitem Baetiae in barbarorum terras. ob eiusdem victoriam Germanicam. quod ex naufragii periculo servatus sit idem. A c t a sacrificiorum quo modo concepta sint 1. annus et dies. 2. locus. 3. sacrorum ratio. 4. praesentes. De fragmento actorum anni 69, quod utruin ad sacrificia an ad vota sit referendum non perspicitur De consecratioq.e Matidiae.

B.

VOTA A FRATRIBUS ARVALIBUS CONCEPTA.. . I. VOTA ANNUA PRO SALUTE IMPERATORUM CONCEPTA 1.

annus et dies Dies tempore antiquissimo fuit alius atque aetate posteriore. Quo die solutum sit votum deae Diae conceptum.

2.

IOCUB.

8 1 — 88

87

89-126 89-108

Pig.

3.

4.

5.

ratio votorum annuorum. De relatione magistri de votis annuis aolvendis et concipiendis, quae amplissime enarrantur in actia ad imperium Domitiani pertinentibus. De caerimoniia celebratia exponitur. — De ture et vino ; — foculo et a r a ; de immolando vino, molacultroque. Quibus numinibua vota conoepta aint. E x t a aulicocta reddita. De actis et ante Domitiànum et post eum brevius conceptis. De praeeundo carmina. Cur interdum die votorum immolatum non sit. Deae Diae vota in luco solvuntur die alio. Index imperatorum, quorum de salute vota annua nobis servata sunt. Yotorum annuorum carmen. Carmen piene refertur in actis antiquissimis, — breviatum sub Nerone et Vespasiano ac per exceptionem in actia anni incerti Tiberii, — integrum legi solet in actis Titi et Domitiani, — omittitnr sub Traiano, Hadriano, Antonino Pio, — redit immutatum sub Marco, — omittitur sub Commodo et Alexandro. Donum Iovi ob vota aunua dicatum. De diis quibus vota annua concepta sint, de victimarumque numero. praesentes.

6.

vota pro salute novi principis suscepta: pro salute Othonis. Domitiani. Pertinacia. Elagabali. Gordiani. De numinibus quibus concipiebantur. De votis decennalibua. De acclamationibus ad vota adiectis.

II.

VOTA ANNUA SINGULARIA PRO SALUTE IMPERATORE SUSCEPTA. Vota 1. 2. 3.

annua pro salute Domitiani suscepta. annus et dies. locus. ratio votorum. Vota fortasse anno 80 instituta sunt. 4. carmen votorum. Aeternitas imperii. 5. praesentes.

Vota 1. 2. 3. 4.

pro salute Commodi. annus et dies. locus. ratio votorum. praesentes.

109-113

III.

VOTA OB CAUSAS SINGULARES EXTRA ORDINEM FACTA

p«g.

114-126

"Vota facta ob causam ignotam. pro salute Ti. Caesaris. ob securitatem et salutem eiusdem. pro valetudine Neronis. pro partu et incolumitate P o p p a e a e . ob detecta nefariorum coDsilia propter valetudinem N e r o n i s pro salute et reditu eiusdem et Messallinae. pro salute et reditu Yitellii. pro salute et a d r e a t u eiusdem. ad restitutionem et dedicationem Capitolii. pro salute et incolumitate Domitiani. pro salute et victoria e t reditu eiusdem pro salute et reditu eiusdem. pro salute et reditu et victoria Traiani. pro itu e t reditu eiusdem. ob ingressum Caraealli ad hiberna Nicomediae. pro salute et reditu et victoria Alexandri (?). ob matrimonium Gordiani. A c t a quo modo c o n c e p t s s i n t : 1. annus et dies. 2. locua. 3. votorum ratio Quibus numinibus quibusque c e p t a sint. 4. carmen votorum. 5. p r a e s e n t e s .

C.

victimis

vota

sus-

PIACULA

I.

PIACULA ANNUA LUCI COINQUIENDI

127-149

127

cf. sacri deae Diae dies alter.

II.

PIACULA OB FERRI INLATIONEM ET ELATIONEM FACTA. piacula haec in acta referri coepta sunt inter annos 59 et 80. a c t a quo modo concepta s i n t : 1. annus et dies. 2. locus. 3. ratio piaculorum. a. quam ob causam f a c t a sint piacula. F e r r o in sacris non licebat uti. b. a quo facta sint piacula. D e magistro — calatore — tabularlo rationis kastrensis — publicis — a sacris domini nostri — commentariensi. c. quo modo f a c t a sint piacula.

128-135

Pag.

III.

PIACULA OB CAUSAS SINGULARES EXTRA 136-149 136-140 de relatione magistri deque decreto collegii de piaculo faciendo. a c t a piaculorum quo modo sint c o n c e p t a : 1. annus et dies. 2. locus. 3. ratio piaculorum. a. quam ob causam facta sint piacula. ß. a quo f a c t a sint piacula. y. quo modo f a c t a sint piacula. piaculum factum ob errorem quendam commissum a factione V e n e t a . piaculum factum ob causam incertam. b, piacula maiora ' 1. annus et dies. 2. locus. 3. ratio piaculorum. a. quas ob causas facta sint piacula. de verbis adolendi, commolendi, coinguendi. ß. a quo facta sint piacula. y. quo modo quibus numinibus facta sint piacula. de suovetaurilibus maioribus et minoribus. enumerantur dii deaeque cum victimis immolatis. de A d o l e n d a Coinmolanda Deferunda. de A d o l e n d a Ooinquenda. de genio imperatoris ac divis antea X V I , deinde X X .

D.

COOPTATIO FRATRUM ARVALIUM 1. 2. 3.

4.

E.

150 - 1 5 7

annus et dies. locus. cooptationis ratio. cooptatio ipsa per Arvales facta. litterae imperatorum de cooptandis fratribus. precatio cooptationis. cooptatio ex s. c., — ex litteris vel tabella imperatoria, — ex arbitrio collegii. cooptatio sequitur nominationem et renuntiationem de vocando ad sacra, de anulo signatorio imperatoris. praesentes. cooptare per tabellas, cooptatio delata quid significet.

ADLECTIO ET SUBSTITUTIO PUBLICORUM. . . . 1. 2. 3.

140—149

annus et dies. locus. ratio adlegendi. substitutio publici.

158-159

F. SUBSTITUTIO CALATORUM

160

G. MAGISTRI FLAMINESQUE SUFFECTI-

161-162

• H. FRAGMENTA VARIA ET INCERTA

V. INDICES

INDEX NOMINUM CUM RERUM ENARRATIONE. . . INDEX RERUM CONSPECTUS SACRORUM..

VI. ADDENDA ET CORRIGENDA

163-168

.

169-236 169-202 203—218 219-236 237-240

EXORDIUM.

1. Fratres Arvales secundum Varroneni') ii sunt qui sacra publica faciunl propterea id fruges fer ani urta, a ferendo et arvis fratres Arvales dicti. Masurius auteni Sabinus ') postquam Accani Larentiani Eomuli ntitricem fuisse rettulit, prosequitur sic : ea mulier ex duodecim filiis maribus unum morte amisit. In illius locum Romulus Accae sese filiiim dedit seque et ceteros eins filios fratres Arvales appellami. Ex eo tempore collegium mansit fratrum Arvalium numero duodecim, cuius sacerdotii insigne esl spicea corona el albae infulae. Quae narratio quamvis aetate satis recenti orta, quippe quae Varroni ignota sit Ilomulique nutricern statuat Accam Larentiani, de qua antiquior fabula certe ad Valeriuni Antiateni duravit s ), uihilo minus sacerdotium ostendit vetustissimum fuisse utpote ad ipsa initia urbis a Romanis relatum. Fratrum insolitam appellationem a Roniulo fratriliusque eius deduxerunt; nam alios sacerdote» praeter Arvales Latine fratres nuncupates esse et Momnisenus4) et Kossius ') recte negarunt '). Quod auteni addit Sabinus ex ilio inde tempore collegium semper ex duodecim sacerdotibus compositum fuisse eorumque insignia coronas fuisse spiceas et infulas albas, coronae et vittae sive coronae spiceae vittatae saepe commemorantur in actis Arvalium 7 ), eademsius (Roma

') de l. I. 5, 85. 2

) apud Cellium 7, 7, 6.

fonte

liausiase

Pliniuni n. h. 18, 2,

notat Mommsen die edile Aceti. Larentia, gaben für

E x eodeni

und die

in libro cui titulus

Gustav Homeyer.

6

falsche Fest-

Berolini 1871

3

) cf. Mommsen 1. c. p. 12.

*) ad B o r g h e s i i opp. ) lloma

3 6

que

sotterranea

—

3, 4 1 4 n. 1. 1 p. 108.

1. c.) a curatore fratres

Hirschfeldius

p. 1 5 0 0 )

(Goti.

yel.

conl'ert IjUpercos

Ann.

1869

germanos

a

Cicerone (pro Caelio 11, 26) dictos. |Sed verba e a : / e r a gaaedam pastoricia

(ed. separata« p. 15).

solterr.

collegas non appellari nisi officii causa.

percorum

alque

xodalitas

agrestis

et

piane

yermanorum

lu-

non accipienda sunt de Luper-

cis fratribus,

sed

iocus

hoc

significai

sacerdotes lupercos dictos vere luporuin

) Marinius (Aro. p. X X et 9 4 ' ) eum-

more agere, sicut alibi Cicero scribit se

secutus

usinum germamun l'uisse.

Marquardt (II. A 4 p. 4 0 8

il. 27K6) quod attuleruut esemplimi unum fratrum

vocabuli

de collegio alio usur-

pati (Murat. 126, 1), r e c t e opposuit I ì o s AC'l'A AliV.

7

T h . M.|

) cf. a c l a sacri Arvalium

in luco

facti annis 87. 90 105. 118. 119. 120. 155. 1 8 3 ; vitli.s spìeeis

coronati'

legitur a. 218. 1

II

Exordium.

que cum numero ilio satis conveniunt, qua de re mox capite tertio dicemus. 2. Collegium Aivalium quo modo aetate liberae rei publicae institutum fuerit plane ignoramus. Patricios esse debuisse Arvales statuit Marinius l ), neque tamen probavit '). Septimo saeculo exoletum et fere abolitum fuisse Arvalium collegium inde efficitur, quod apud eius aetatis scriptores vix commemoratur a ) ; et iure Mommsenus videtur coniecisse a Caesare Augusto, cum. nonnulla ex antiquis caerimoniis paullatim abolita reslituerel *), Arvales quoque denuo constitutes et ordiriatos esse s ). Certe ab eo tempore denium acta collegii quotannis in marmore perscripta sunt. Antiquissimum enim quod innotuit actorum fragmentum ad annum pertinet p. C. 14, scilicet Caesaris Augusti ultimum, Tiberii Caesaris primum. Nec facile potest casu effectum esse, ut deperditis documentis vetustioribus sola aetatis impératorum monumenta servata sint, cum quae praeter acta annua ad nos pervenerunt Arvalium monumenta, qui sunt fasti sacri fastique civiles, et ipsa ad aetatem Caesaris Augusti ita pertineant, ut fasti quidem sacri post annum u. c. 742 ante a. 767 incisi sint 6 ), antiquissimum autem, quod supersit, fastorum civilium fragmentum ad annum spectet u. c. 752. Quae cum ita sint, vix potest dubium esse, quin ipse Caesar Augustus collegium fratrum Arvalium denuo constituent et reformaverit, neque sine probabilitate monuit Hirschfeldius ') non ante annum 742, quo Augusto pontificatus maximus delatus est, collegium ab eo instauratum esse videri. Ex eo inde tempore tot tantaeque eorum actorum supersunt reliquiae, ut de Arvalibus eorumque caerimoniis multo plenius quam de ullo alio sacerdotio edocti simus. Priusquam autem accedamus ad ipsa eorum acta illustranda, de collegio eorum, deque magistris et ministris, de luco denique sacro sacrisque aedificiis pauca praemittemus. ') Ar«. p. X V I I ; cf. Marquardt R. A. 4 p. 496. 2 ) cf. Mommsen R. Forschungen 1 p. 79. • *) Tempore liberae rei publicae commemorantur a solo Varrone in libris de lingua Latina editia inter a. 708 — 711 (1. c.) ; cf. Marquardt R. A. 4 p. 468 n. 2784. Nummoa D . Bruti (Cohen tab. X X X V Postumia 10) et Mussidii Longi (Cohen tab. X X I X Mussidia 2) coronas et spicas habentcs num recte ad Arvales rettulerit Borghesius (opp. I, 376) parum constat ; potuerunt enim eae e ti am ob alias causas in nummis repraesentari, nec satis credibile est sacerdotium ea aetate parum illustre ita in nummis significari ut pontificatum et auguratum. Quod si yerum vidit Borghesius, prior nummus

probat plebeios ad id sacerdotium admiss o s esse. 4 ) Sueton. Aug. 31. 5 ) Re» gestae divi Augusti p. 19. — Caesar Augustus quibus rationibus ductus tam Arvalium collegium, quam cetera sacerdotia reformaverit, exposuit etiam Schoellius Grenzboten 1869 p. 486. •) cf. infra ad fastos sacros, et Scavi nel bosco sacro cet. p. 83. *) 1. c. Idem quod ipso anno 752 Arvales reformatos esse cooiecit, quod ab eo inde anno incipiunt fasti civiles nobis servati, id mihi quidem nimis incertum videtur e s s e , cum pagina prima interisse possit. Oicemus de ea re infra ad fastos ipsos.

Exordium.

ill

3. Fratrum legitimum numerum supra vidimus teste auctore locuplete Masurio Sabino fuisse duodecim. Acta ubi inspicimus, passim inveniuntur adfuisse numero minore, ut per a. 38 adfuerunt plerumque terni quaternive praeter promagistrum, alibi autem adfuisse scribuntur seni, septeni, octoni ; id quod cum testimonio ilio recte convenit. Nam consentaneum est saepe quosdam ex collegio ab urbe afuisse vel ob morbum aliamve quam causam ad sacra non venisse; praeterea ex actis a. 118 (p. 2, 35—45) apparet sacerdoti demortuo non raro post longius intervallum demum alium substitutum esse. Quo die maximo numero adfuerunt Arvales secundum actorum quas habemus reliquias, a. 57 a. d. ut videtur III idus Octobres, cum ob imperium Neronis ab iisdem immolaretur, duodecim convenerunt; nec convenerunt omnes, nam ipse imperator, quem in collegio iam tum fuisse dubium non est, eo die afuit. Sed id cum Sabini testimonio facile conciliatur, cum constet iis temporibus in omnia collegia sacerdotes vel supra numerum cooptari potuisse. Hoc acta satis ostendunt plerumque collegium intra eum numerum stetisse vel certe non multum eum excessisse, cum eiusmodi frequentia semel tantum in iis reperiatur. Hoc quaeri potest, a quo tempore collegium supra numerum sacerdotes admittere coeperit; nam ut iure id fieri potuerit inde ab ipsis Augusti temporibus, qua de re ii videant, qui in universam collegiorum sacrorum ordinationein inquirunt, admodum probabile est priores imperatores eo iure vel abstinuisse vel certe rarissime usos esse. Etiam ex domo imperatoria qui in collegio inveniuntur, ii videntur non electi esse supra numerum, sed legitime in locum sacerdotum demortuorum ad sacra vocati esse; certe ita Aemilio Paullo successit Drusus Caésar ') similiterque in locum Ti. Caesaris Drusi Caesaris filii P. Memmius Regulus videtur cooptatus esse '). Ipse Augustus quin ita in collegium receptus sit, vix dubium est, cum in eius locum homo privatus successisse videatur 3), neque in eius locum succedere potuit Tiberius, cum vivo etianitum Augusto collegio adscriptus esse inveniatur 4). Gaius et Claudius num legitime electi sint necne, ignoratur; neque eiiim constat, utrum ante imperium in collegium hoc recepti sint necne. Neronis aetate collegium Arvalium praeter legitimum sacerdotum numerum tertium decimum certe admisisse ostendit numerus fratrum duodecim imperatore abseilte, quos anno 57 convenisse antea vidimus. Posteriore tempore in locum Traiani cooptatili- Hadrianus Augustus s ) ; item in collegium adscitur M. Aurelius Antoninus Elagabalus sine dubio in locum Macrini, quamquam eius non enuntiatur nomen propter memoriàm damnatam 6). At si quando accidit, ut novus imperator iam antea ,ei collegio adscriptus esset, pro eo privatus substituebatur; ut T. Tampius Flavianus successit Ser. Sulpicio Galbae (a. 69 vv. 54 seqq.), cum successor Otho iam antea in collegium ') cf. a. 14 p. 1, 11. ') a. 38 c, 34. 35. s ) a. 14 p. 1, 21.

•) 1. c. 15. ) a. 118 p. 2, 31 seqq. •) a. 218 p. 2, 2 1 - 3 1 .

5

1*

Exordium.

IV

receptus esset. Omnino hoc tenendum est imperatores omnes ab ipso principatus initio in hoe collegio locum habuisse, ut, si alius nullus iis pateret, supra numei;um adlegerentur; praeterea num aliis quoque supra numerum in eo collegio locus datus sit, dubium est. De coòptationis ratione ad acta cooptationum agetur. 4. Ut Romanorum collegiis plurimis ')) ita Arvalibus quoque praesidebat magister annuus altero die sacri deae Diae mense Maio celebrati a collegis electus ita, ut ex Saturnalibus primis ad Saturnalia secunda magisterio fungeretur 2 ) annoque nomen daret. Qui si in magisterio decesserat, novus statim in locum eius magister sufficiebatur, anno tarnen nomen manebat magistri defuncti. Cuius rei exemplum acta anni 78 offerunt, quibus magisterio C. Saloni Matidi Patruini, in cuius locum successerit, magisterium obiisse dicitur eodem anno kalendis Martiis P. Sallustius Blaesus 3). Item in locum magistri cuiusdam demortui M. Saenius Donatus videtur suffectus esse 4 ). ' Quamquam autem ordinarios magistros in luco sacro Arvales nominabant, ad sufficiendum magistrum in áedem Concordiae videntur convenisse 5 ). Magisterio pluries fungi poterant Arvaies, nec imperatores recusabant id magisterium 6) sacrisque interdum praesidebant ipsi '). Vice autem magistri, si ipse aberat ab urbe vel aliquo modo impeditus erat, fungebatur collega, qui in actis dicitur pro magistro vel promagister, interdum etiam curarti agens vel vice fungens magistri"); neque tamen is Ordinarius Arvalium magistratus fuit, sed ab ipso magistro ') de magistris collegiorum cf. index X vol. I l l sylloges Orellianae a me adauctae. Magma autem sacerdotum collegiis pariter magistros praefuisse ostendunt magistri quindecimvirum sacris faciundis olim d u o , postmodum quinque (cf. fasti Capitol, fr. 39 et 40 in C. I. L 1 p. 412), quique a Plinio (». h. 28, 12) commemoratur quindecemvirum conlegi magister, eorumque promagister (Or. 1849. 2263); item sodalium Augustalium magistri tres (Henzen 6046). Inter pontifices autem loco magistri fait pontifex maximus, eiusque vice agebat promagister (Or. 1181. 2244. 3134. 3969. 4376). 2

) cf. acta ad diem alterum sacri deae Diae pertinentia. ') a. 78 v. 28 seqq. *) cf. fragmentum actorum anni incerti Alex. B. 5 ) A l e x B. «) cf. acta a. 27. 38. 66. 69. 86. Memorabilia maxime est annus 69, quo ineunte Galba magister fuit in eiusque locum mox Otho suffectuB est. Pridie

idus Martias licet hie magisterio functus s i t , loco eius nomen Vitellii in actis inscriptuin est. At pridie kalendas Maias magister commemoratur nullus, cum interfectus quidem Otho esset., neque tamen magistertum inisset. Vitellius. Kalendis denique Mais magisterium commemoratur Vitellii. — Anno 145 M. Aelius Aurelius Caesar magisterio fungebatur; cf. fragmentum actorum anni illius. 7 ) cf. a. 38 c, 38: [ante diem VIII kalendas] Iunias [C Caesar Augustus German]¡cus magister eollegii frairu[m Arvalium nomiiie ob memoriam Ti. Ca]esaris avi sub diu in ara $ac[rìficavit.\ 8 ) cf. a. 87: C. Salvias Liberalis Nonius ßassus fraier Arvalis qui vice luli Silani magistri fungebatur (p. 1, 3 . 2 3 . 5 3 ) ; qui vice magistri fungebatur (p. 1 , 1 8 ; 2 , 1 8 . 26 1 ; magisterio C. Iuli Silani, curavi agente C. Nonio Basso Salvia Liberale (p 2, 16) ; idem dicitur promagister (ibd. p. 1, 66- 72). — A. lulius Quadratus fraier Arvalis qui vice Ti. Iuli Candidi Mari Celsi magistri fungebatur a. 89 passim.

Exordium.

V

nominabatur ita, ut uno anno plures possent pro magistro esse '). Nec promagister dicitur collegii fratrum Aryalium, sed magistri alicuius '). — Qui magister prove magistro erat, collegio praesidebat, sacrificiis et ludis praeerat, vota nuncupabat et solvebat: in domum magistri conveniebant. fratres diebus primo et tertio sacri deae Diae, quod Maio celebrabatur, item tempore pomeridiano diei secundi, tum quoque cum ipse sacris non interfuerat 3 ). Raro illis certe diebus in aliam quandam domum eos convenisse invenimus 4 ); fortasse quia aedes magistri nimis parvae erant nec fratribus epulantibus satis commodae. Eodem fortasse referendum est, quod tertio die sacri deae Diae semel in Palatio in Divorum fratres conveniunt 5 ). Quod autem Arvales dicuntur epulati esse apud vel ad magistrum6), etiamsi in luco et interdum absente magistro, cenaverant, id ita explicandum videtur esse, ut cura epuli mandata fuerit magistro quem vix tarnen crediderim omnem eius impensam fecisse, cum fratres singuli singulis diebus aetate certe posteriore denariis centenis cenarent 7 ). 5. Una cum magistro flamen ab Arvalibus et ipse ex Saturnalibus primis in Saturnalia secunda creabatur: cuius rei mentio legitur in actis sub Domitiano conceptis 9 ), desiderato sub Traiano et Hadriano denuo reperitur in actis incisis sub Antonino Pio imperatoribusque posterioribus l0 ). Itaque quaeri potest, num non semper-flaminem collegium creaverit, sed per aliquod tempus ut promagistrum, ita flaminem quoque

3 ) cf. passim acta ad sacrum deae ') Anno 69 promagister Galbae et Diae pertinentia. Othonia fuit Salvius Otho Titianus, qui cum ex urbe ad bellum contra Vitellianos ') A. 122 conveniunt Arvales in dogerendum profectus esset (Tac. hist. 2,23), mum Hosidii (Jetae, qui magister tunc promagistrum invenimus L. Maecium non e r a t ; a. 155 in domum Primi cuiusPostumum. Is cum etiam primis mensi- " dam, licet magister esset Avillius Quabus imperii Yitelliani eo officio functus dratus; a. 213 in domum Aelii Coerani, sit, postea alium quendam promagistrum qui magister non erat. s fuisse, licet perierit nomen, praenomen ) cf Ant. Pii A : similiter videntur satis indicat a praenomine Postumi direstitui debere acta a. 218 a, 5. veraum ; cf. a. 69 tab. II, 16. Ilio anno •) cf. de die altero in luco celebrato promagistros bis mntatos esse si quis ex a. 81. 87. 89. 90.91.105. 120.155. 213. In mutatis publicis rebus explicare maluerit, actis a. 81 idem legitur de diebus primo is ut errori» coargui nequit, ita de re ac tertio t8 seqq. et 24 seqq.), unde in constat, cum duos etiam anno 155 proceteris verba ilia propterea tantum credo magistros habeamus, M. Fulvium Aproomissaesse, quod cum in domum magistri nianum et C. Iulium Maximum, quorum Arvales conveniebant, illis certe opus ille saepius (cf. a. 155, 4. 29. 32. 36. 43. non erat. 7 51. 66), hic semel (v. 12) officio functus ) cf. a. 105. 118. 120.155. 183.186. est. Item anno 119 videntur fuisse pro- 213. 218 cet. m agi s tri Hosidius Geta et Iulianus Alex') cf. acta ad diem alteram sacri ander. deae Diae pertinentia a. 87. 89. 90. 91. •) cf. a. 118. 119. 120. 122. *) cf. e. g. a. 81, 35 et 45: L. Pom,0 peins Vopiicui C. Jrruntiut Catellius Celer ' ) cf. a. 155. 183. 213. 218. Marc. E .

promagister C. Irmi Mefitani,

VI

Exordium.

magister nominarit. Et cum magistro flaminem aliqua rationé coniunctum eiusque quasi quandam accessionem fuisse inde colligitur, quod mortuo magistro cessat etiam officium flaminis. Id ex actis apparet anni 78, quae licet loco, quo de agitur, mutila sint, tarnen tamquam flaminem nominant L. Veratium Quadratum ') eum ipsum, qui prioribus eiusdem anni mensibus pro magistro fuerat *). Scilicet eo anno vidimus mortuum esse in magisterio Matidium Patruinum eique suffectum Sallustium Blaesum: Yeratius igitur cum illius promagister fuisset, ab hoc flamen factus est. Aliter enim vix possunt expleri verba male hiantia, quam ut sumamus magistrum, qui in locum demortui successit (quem errore acta dicunt cooptatum), nominasse flaminem. Nihilo tarnen minus ex silentio actorum aetatis Traiani et Hadriani id quod dixi non deduxerim, cum itidem omissa sit flaminis mentio in actis a. 219, nec probabile sit pro tempore immutata, postea autem restituta esse collegii instituta. — Imperatores nonnunquam flamines creatos esse acta anni 155 ostendunt, quo Antoninus Pius in annum sequentem flamen factus est s ). Vice flaminis absentis solebat agere proflamen 4) : cuius officium ita quoque designator ut vice flaminis aliquis dicatur fungi b ). Adfuit flamen magistro ii sacris potissimum die secundo deae Diae in luco faciendis '). 6. Praeter magistrum et flaminem Marinius praetorem quoque Ar valibus tribuit 7 ), temere omnino. Quem enim ad collegium Arvalium pertinere sibi persuasit, is praetor est populi Romani, qui magistratus in actis enuntiari solet pariter atque consulatus,. si quis forte ex Arvalibus eo tempore fasces gerebat 9 ). 7. In sacrificiis caerimoniisque praesto erant Arvalibus pueri ingenui patrimi et matrimi senatorum filii, quos semper quattuor numero fuisse actorum reliquiis comprobatur. In his primum commemorantur anno 80 additis nec numero nec nominibus, eodemque modo simpliciter dicuntur ministrasse annis 81, 87, 90, 91, 105, 155^aj. Annis deinde 117 et 241 nomina quidem eorum referuntur, sed tarn mutila sunt ut de numero nequeat iudicari ' 0 ). At annis 118, 120, 183, 186 quattuor puerorum nomina vel supersunt, vel facile restituuntur "), anno autem 218 dicuntur ministrasse pueri [praetextati patjrimi et matrimi senatorum fili numero IUI '"). Singulos pueros per plures annos Arvalibus ministrasse inde apparet, quod annis diversis nomina reperiuntur eadem : ut ex pueris anno 117 ministrantibus unus etiam anno 118 commemoratur ; item ex ') a. 78, 30 seqq. ') 1. c. 4. 17. *) a. 155, 40. *) e. g. a. 119. 120. 183. 213. Marc. B. 5 ) a. 87 p. 2, 27. •) cf. passim acta eins diet. ') Arv. p. XXII et 357. Secutus eum est Marquardt R. A. 3 p. 410.

8

) cf. a. 57. 58. 50. ') cf. a. 80, 9; 81, 11 et 25; 87 p. 2, 45; 90, 46. 61; 91 p. 2, 19; 105 p. 1, 47; 155,54. ") a. 117, 15; 241, 15 seqq. ") a. 118 p. 1 , 5 3 - 5 5 ; 120, 32. 33; 183 p. 2, 18; 18G, 17. 18. 12 ) a. 218 p. 1, 11.12.

Exordium.

VII

pueris anno 118 nominatis anno 120 unus redit, anno autem 186 duo laudantur ex quattuor pueris anno 183 officio functis. Quod autem ingenui debent esse patreque et matre viventibus, id ex sacro Romanorum iure explicatur '). Neque tamen Arvalibus solebant praesto esse camillorum instar, quippe qui in ipsis sacrificiis deesse non possent, nec, ut pueri, solis interesse epulis, sed, ut ex more vetusto fìlli familias patrem comitabantur non solum cum in senatum, sed etiam cum invitatus ad cenam iret, ita epulantibus ' Arvalibus non debebant deesse pueri sive filii ipsorum sive qui filiorum loco essent '). Sacerdotes autem duodecim cum discumberent tricliniaribus quattuor, singulis tricliniaribus singuli pueri destinati erant ipsi cathedris considentes 5). Ministrabant etiam in sacrificio eo, quod fieri solebat, cum Arvales epulabantur, ad' aramque referebant fruges in mensa propositas 4 ). Sportulas denique, licet minorem pecuniam quam fratres, et ipsi accipiebant. De his denuo dicemus ad acta sacri deae Diae. 8. Diversa omnino a statu puerorum condicio erat kalatorum et publicorum collegii, qui vere ministrorum loco erant. Ita autem inter se differebant, ut kalatores singuli fratribus singulis addicti ab his ipsis nominarentur, hi vero publice Arvalibus assignati universi collegii essent. Et publici quidem magnorum sacerdotiorum apud Romanos satis noti sunt: novimus enim publicos pontificum, augurum, quindecimvirum sacris faciundis, septemvirum epulonum, sodalium Augustalium 5 ), in actis autem Arvalium saepe commemorantur et plane interdum publici fratrum Arvalium appellantur Publicos porro constat nomini ipsorum servili cognomen quasi quoddam adiunxisse a nomine, ut videtur, desumptum familiae cuiusdam nobilis. Habemus publicos Valerianum a sacrario (sc. Divi Augusti) vel aedetuum a sacrario Divi Augusti (Henzen 6106. 6107), Aemilianum ponlificalem (ibd. 6100), Asinianum pontificum (Or. 1518), Silianum d sacris sodalium Augustalium (Henzen 6108), Maecianurn sodalium Titialium (ibd. 6109), in actisque Arvalium reperimus Narcissum Annianum Nymphiumque Numisianum anno 87, Saturninum Venuleianum anno 101, Gemellum Memmianum et Iustum Bruttianum anno 118, Carpum Cornelianum et Epictetum Cuspianum anno 155, Primum Cornelianum annis 214, 218, 220, Arescontem Manilianum anno 241 7 ). Eos ne crede nomina ea traxisse a sacerdotibus, quibus singuli addicti fuerint; nam quamvis multa illius aetatis Arvalium nomina tradita acceperimus, ex novem quos dixi publicis soli tres ad Arvales nobis notos videntur referri posse, Venuleianus scilicet et Cornelianus et Manilianus, qui a Venuleio, ') cf. Marquardt B. A. 3 p. 179 seqq. ) cf. Mommsen Grenzboten 1870, 1 p. 172. s ) cf. acta sacri deae Diae. *) cf. ibidem. •) cf. Marquardt S. A. 3 p. 174, ubi vide etiam de publicis virginum Vesta5

lium commemoratis a Livio 26, 27 et Tacito hist. 1, 43. •) cf. a. 155 v. 72 et 76. ') a. 87 p. 2 , 1 3 . 1 4 ; 101 tab. 2, 5. 6 ; 118 p. 2, 22 seqq. ; 214 a, 4. 11 ; 218 6, 30 ; 220, 8 ; 241, 23.

Vili

Exordium.

Cornelio, Manilio Arvalibus possunt nomina accepisse '). Videntur igitur cognomina publicorum ab iis potius derivata esse, e quorum manu in familiam publicam transierant '). Nec singulis sacerdotibus, sed collegio universo publici addicti erant, ob eamque causam allerti dicuntur ad fratres Artales3) et adleguntur aut ex litteris missis ab imperatoribus 4), ut et ipsos sacerdotes ab his commendatos esse videbimus 5 ), aut a magistris vel promagistris collegii 6 ), nisi forte his solum erat ius publicos pro tempore substituendi. Neque publici ad collegium adlecti exibant ex universa familia publica, immo ita in ea manebant, ut ad alia publicorum officia promoveri possent; ut Carpus publicus Cornelianus ad tabulas quaestorias transcribendas promotus est '). Arvalibus autem non in sacris modo publici praesto erant, sed in rebus quoque eollegii administrandis, unde publicum a commentariis sive commentariensem in actis reperimus *). Quod autem tabu'.arius rationis kastrensis ") dicitur cum publicis piaculum fecisse, id videtur indicare publicos Arvalibus addictos nonnunquam eodem tempore aliis muneribus functos esse 1 "): nam licet nominetur tabularius eo loco, quo kalatores plerumque commemorali solent, tum pro publico officium suscepisse videtur. 9. Kalatores e contrario liberti erant ab ipsis patronis fratribus Arvalibus ad officium vocati. Id pauca quae supersunt ostendunt eorum nomina, cum Bittio Proculo primo Bittius Thallus, deinde Bittius Callistratus, Hosidio autem Getae Hosidius Achilleus kalatores fuerint. Sacerdoti autem in locum eius, qui vel mortuus erat vel exierat ex officio, alium substituere licebat. Iam vero qui kalatoris officium obtinebat, ob introitum summam quandam dare debebat arcae collegii, neque tarnen cum alius ab eodem Arvali kalator substitueretur, ei quoque summa legitima pendenda erat; nam kalator pro accessione habebatur sacerdotis, annoque 120 decreverunt Arvales semel ob introitum inferri \debere, licet alius ka]lator ab eodem sacerdote substitueretur ' '). In^e licet concludere singulis fratribus praesto fuisse kalatores singulos ab ipsis creatos, quique in actis saepe traduntur piacula fecisse ob ferrum inlatum vel elatum scripturae et scalpturae magisteri alicuius consummati, eos ipsorum magistrorum, de quorum actis agitur, kalatores fuisse exemplo confirmatur Hosjdii Achillei, qui ob magisterium Hosidii Getae piaculum f e c i t " ) . ') cf. acta aetatis T i t i , Domitiani, Hadriani. 4 ) cf. Mommsen Staatirecht 1 p. 252. ') a. 87 p. 2, 14. 4 ) a. 101 tab. 2, 5 seqq.; 118 p. 2, 22 seqq. '-) cf. ad acta cooptationum. •) a. 155, 64 seqq.; cf. comm. ad acta adlectionis et substitntiouis. *) a. 155, 64 seqq. •j a. 2 1 4 a , 4. 11; 2 1 8 i , 30; 220, 8 ;

et a 219, 5. Scriba collegii Arvalium quamquam admissus a Mariuio (Arvp. XXII et 810) et Marquardtio (R. A. 4. p. 411) titulo debetur spurio (Beines. 1, 157 ; Marini tab. L X I V ex eoque Or. 2436; cf. Mommsen / . N . 697 «). •) a. 218 b, 40. 42. 10 ) cf. tarnen comm. ad acta piaculorum ob ferri inlationem faclorura. ") a. 120, 4 5 - 4 8 . ») cf. a. 120, 5 7 - 6 1 .

Exordium.

IX

10. Commemoratili - denique aedituus, qui cum kalatore et publicis in luco ob expiaiidam arborem piaculum fecit '), custos scilicet, aedis deae D i a e , servus puto collegii, qui cuin kalatores plerumque primo, publici secundo nominentur '), ipse tertio demum loco in acta refertur. 11. Sacra fratrum Arvalium, ut monstrat nomen eorum Yarronisque confirmât testimonium, ad arva potissimum pertinebant et vitam agresteui. Fuit autem numen eorum proprium dea Dia, cuius sacrum sollemne in luco et aede extra urbem sitis mense Maio celebrabant. Et sacrificium quidem illud ipsa fuisse Ambarvalia mihi certe omnino probabile est 3 ), dea autem Dia numen creditur fuisse simile Cereris Ceresve ipsa, quae aetate posteriore pro antiqiiissimo Marte invocabatur in Ambarvalibus et lustrati one agrorum 4 ). E t hoc quidem sacrum peculiare fuit Arvalium; cetera, quae faciebant sacrificia, communia habebant cum sacerdotibus ceteris. Ita votorum die-vota faciebant annua pro salute imperatorum, ad Flaviorum autem usque imperium sacra facere solebant pro natalibus principum, ob eorumque imperium, consulatum, tribuniciam potestatem, pontificatum maximum. Sacrificabant praeterea ob causas singulares plurimas, ob itum reditumve et victoriam Caesaris, ob partus et matrimonia domus imperatoriae, unde acta eorum maximi momenti sunt non modo ad cognoscendas res sacras, sed ad illustrandam etiam ipsam rerum historiam. Lucus denique eorum quamquam proprie deae Diae dicatus erat, alia numina plurima in eo colebantur, quibus minus liquet utrum ibi sacraria constituta peculiaria sint, cum ad aras temporales iis immolari soleret (cf. comm. ad piacula maiora). Item principes consecrati colebantur in Caesareo. 12. Acta sacerdotiorum accurate perscripta et diligenter servata esse cum consentaneum est, tum confirmatur eo, quod fasti nonnulli collegiorum in marmore exarati supersunt "). Num praeter fastos acta quoque ipsa reliquorum collegiorum in marmore incisa sint, dubium est, nec satis probabile, cum nullae extent eiusmodi reliquiae. Arvales certe ab aetate inde Caesaris Augusti, qua collegium vidimus iristauratum esse, acta in marmore exaranda curaverunt, in eaque re ita versati sunt, ut temporibus quidem posterioribus acta inciderentur non statim post finitura magisterium a. d. X V I k. Ianuarias, sed post aliquot demum menses : nam quae ab anno inde 81 quotannis referuntur piacula ob ferrum inferenduni et efferendum facta, ostendunt incisa acta esse mense plerumque Aprili vel Maio Cur autem post menses demum très quattuorve opus illud perfectum sit, ignoramus. Neque tarnen semper id

') a. 91 p. 2, 27. ' ) iuterdum tamen commemorantur inverso ordine: cf. a. 120, 58. Cl. ' ) cf. comm. ad sacrum deae Diae. ' ) cf. 1. c.

5 ) cf. Borghesi Memorie dell' Instituto 1 p. 2.18 seqq ; opp. 3 p. 3 9 4 s e q q . ") cf. comm. ad piacula ob inlationem et elationem ferri facla.

Exordium.

X

factum esse inde apparet, quod in actis a. 69 visitur litura, in qua fuit nomen Vitellii, quod, si aliquot mensibus post magisterium' finitum acta magisterii exarata essent, ne scribi quidem potuisset '). Interfectus est Vitellius a. ) Bull. arch, critt. 1869 p 1 eeqq., praesertim p. 13 seqq. *) cf. RoBsius 1. c. 1865 p. 6 seqq.; 1868 p. 30; 1869 p. 13 seqq.

' ) 1. c. 1868 p. 31. ) Ann Inst, arch 1858 p. 68 seqq. ») Relazione p. XII.

4

XXVI

Exordium

ad tempora pertinent, quibus in parietibus templi acta exarata esse certo scimus. Omnino labente saeculo una cum monumentis per lucum sparsis tabulae quoque de aede paullatim delapsae in urbem delatae esse videntur, infima demum aetate oblivione obrutis imperatorum legibus aedes ipsa superstitibus spoliata esse tabulis. Quod cum neglegenter fieret ab hominibus rudibus et incultis, tabulae, cum avellebantur, saepe confractae sunt, ut hodie non raro eiusdem documenti particulae aliae prope templum, aliae in summo colle in coemeterio effodiantur.

FRAGMENTA ACTORUM FRATRUM ARVALIUM.

IMP. CAESAR AUGUSTUS. TI. CAESAR DIVI F. AUGUSTUS. quod Cn. Cornelius factus, in

Cn. f. Lentulus a u g u r , m a g ( i s t e r ) in l o c u m

')

ad fratres A r v a l e s rettulit: arborem

luco

deae*)

D i a e vetustate c e c i d i s s e ,

q(uid) d ( e ) e ( a ) r(e) f(ieri)

|p(laceret), d ( e ) e ( a ) r(e) ,i(ta) c ( e n s u e r u n t ) : cum arbor

v e t u s t a t e in luco d e a e D i a e cecidisset, ut

in luco a d sacrificium consumeretur, n e v e q u i d exportaretur 3 ).

ligni adfuerunt Piso

L. D o m i t i u s Cn. f. A h e n o b a r b u s , L. Calpurnius

p o n t i f e x , P a u l l u s F a b i u s Q. f. Maximus.

t s d e m c o ( n ) s ( u l i b u s ) pridie e i d u s Maias in r e g i a 10

Cn. Cornelius

Cn. f . L e n t u l u s * ) a u g u r m a g ( i s t e r ) in l o c u m L. Romae in domo Caroli Astalli regione Columna.

Quae leguntur p. xxix—XXXII, una tabula duabus paginis iuxla positis scripta solus servavit Accursius Ambros. D 420 f. 29' : ex eoMuratorius 584,1 (inde Marini Arv. tab. I. II. I I I ; ex Mariuio tabulara 1 Or. 2265) paruin accurate, addita nota ' e schedis meis'. Omisit Murat. paginae 2 vv. 5. 14. 15. 18. 25. Marinius secundam ita in duo fragmenta diviileit, ut vv. 1 - 1 2 post vv. 13—23 collocaret. — In restituendo monumento rarius quam solet Marinius verum assecutus est. Pagina prior ad annum pertinet p. C. 14; nam imperator Caesar Augustus cum pridie idus Maias inter Arvales nominetur, vita iam functus fuit a. d. XVIII kalendas Ianuarias, quo die in locum eins cooptatila est alius, cuins nomea Consilio videtur deletum esse: cf. vv. 16

et 20. 21. Decessit autem Augustus a. d. XIV kalendas Septembres (Suet. Aug. 100; Dio 56, 20; cf. fast. Amit. et Antiat. in C. I . L. I p. 324 et 328). Consules fuerunt per annum integrum Sex. Pompeius Sex. f. Cn. n. et Sex. Appuleius Sex. f. Sex. n. (cf. fast. Antiat. 1. c. p. 475). ') hiatum ad finem versus non notavit Acc. *) EM traditur. ') Mariuius cum expleret, nec perspexit rem nec rationem habuit numeri litterarum. 4 ) C N L K N T V L V S traditur: omis. Earn esse litteram F explendumque ut feci ostendunt tam vv. 1 et 19 quam hiatus qui est initio versus.

XXX

Augustus.

Tiberias.

Aemili Paulli DruBum Caesarem Ti. f. Augusti n. fratrem Arvalem cooptavit et ad sacra vocavit. adfuerunt Cn. Pompeius Q. f., L. Domitius Ahenobarbus, L. Calpurnius Piso pontif(ex), T.5) Quinctius Crispinus Valerianus ; per tabellas cooptarunt imp(erator) Caesar Augustus, Ti. Caesar Augusti f., Germanicus Caesar Ti. f.5), Paullus Fabius Maximus. isdem consuñbvLST) XVIII k(alendas) Ianuarias in regia Cn. Cornelius Cn, f. Lentulus augur mag(ister) in locum Cn. Pompeii Q. f . . . 8 ) Pompeium augurem et in locum imp(eratoris) Caesaris Augusti /////////y////////////////// ") fratres Arvales cooplatit et ad sacra vocavit. adfuerunt Drusus Caesar Ti. f., L. Piso pontifex, T. Quinctius Crispinus Valerianus, M. Cornutus; per tabellas cooptavit Ti. Caesar divi Aug(usti) f . Augustus. ») P O N T I F • P traditur. *) Germanici nomen pro agnomina Ti. Caesaris perperam habuit Marinius; Mommsen Eph. epigr. I p. 33 recto agnovit Germanicum Caesarem. ') E I D V S traditur.

*) nomen Pompeii restituit iam Marinius propter praenomen in fine v. 19 servatum. •) Accursius hiatum hunc a reliquis hiatibus non distinxit; videtur tamen hie nomen scalpro erasum fuisse.

I

TI. CAESAR DIVI F. AUGUSTUS. quod T. Quinctius Crispinas Valerianus mag(ister) fratrum Artal i u m a d fratr(es) Arval(es) rettulit, Sullam F e l i e e m flaminem fralr(um) Arcal(ium) (?) q u i valetwdtne impeditus esset, ade s s e n o n posse ad sacra facienda. d e a e Diae XVI XIIII XIII k(alendas) Iun(ias), i n e i u s \ocum ñ u s s u f f e c t u s est. ') a d f u e r u n t T. Quinctius V a l e r i a n t í « mag(ister), C a e s a r Ti. f . a n i *) MessalZtw««

Crispínus Drnsus M. M.

Valerius Caecilius

Paginae 2 minus certa sunt supplementa. Consules M am ere us Aemilius Scaurus et CD. Tremellius (vv. 16. 17) quamquam ita satis longo intervallo sep a r a n t e a prioria paginae consulibus, nihilominas idoneis argumentis Borghesius Ann. inut. arch. 1855 p. 8 demonstravit eos fasces gessisse a. p. C. 21. Primum ex fastis Antiatinis (C. I. L. I p. 475) non ante a. 19 Scaurum et Tremellium fasces gessisse constat. Anno porro 22 consularis a Tacito (anD. 3,66) Scaurus dicitur. Fuit igitur consul aut anno 19 aut 20 aut 21. Exclusit annum 19 Borghesius, quia v. 10 Caesar dicitur inter Arvales adfuisse: ilio enim anno tam Tiberius Caesar quam Caesar DruSUB extra Italiam degebant. Anno 20 Valerium Messallioum et Aurelium Cottam per integrum annum consulatu functos esse inde didicimus, quod fasti in luco

Arvalium reperti, quibus suffecti accurate signantur, anno 20 nullos adscribunt (cf. Relax, p. 99; cf. p. 96). Restat a. 21, quo fasces ordinarios Ti. Caesarem Augustum IIII et Drusurn Caesarem II per tres tantum menses gessisse Borghesius docuit (1. c. ; cf. Sueton. Tib. 26). ') vv. 1 - 7. Sullam Feliccm, quem ego flaminem conieci fuisse, Marinius magistrum fecit, ut in eius locum Quinctius Crispinus Valerianus snbstitutus sit. At quod vacat spatiuin v. 6 litteras, quae ita restituendae essent: in eius lo[cum T. Quinctiug CrUpinus Valeria\nus nequaquam capere ostendunt vv. 8.19 27. 5 ) litteras ANI fragmeiitum esse nominis L. Canini Galli Marinius coniecit, vix recte, cum nihil videatur perisse initio versuum.

XXXII

Tiberus.

«• 21

Cornutus, Paullus Fabius Persi- (?) • cus, ') Sex Mam(ei'co) Aemi/to Scauro Cn. Tremellio co(n)s(tilibus) M«i io n i k(alendas) Iun(ias) in regia (?) ') quod T. Quinci««« Crispinus Valeria/«« magisler fratrum Arvalium ad fratres Arvales rettulit, in locum demortui alium (?) a fralrib(us) Arcalibus ad sacra deae Diae vocari debere s ) soli 6) C. Pomponium Graeeinum fratr(em) Arval(em) cooptarunt. ad fuerunt T. Quinctius Crispinus Valeria»«« magister cel. *) [Germanijctts suppleri nequit, cum quod Caesaris titulus omitti Don potuit, turn quod is diem obiit a. p. Chr. 19. Cn. Cornelium Lentulum Gaetulicum cos. a. 736, qui dccessit a. p. C. 25 (Tac. ann. 4, 44), filiumque eius cos. a. 26 excludunt nomina pro s p a t i o ^ q u o d vacat

nirnis loDga. Quare admisi Fabium P e r sicum. 4 ) dubitauter posui in regia acta a. 14 secutus, 5 ) RKKE Iraditur. ') S O L I quo modo restituendum s i t non perspicio.

II u 1S

JO

25

abed L. Calpurnio Pisone, M. Licinio Crasso Frugi co(ri)s(ulibus) pridie ') nonas Ianuar(ias) magistro Ti. Caesare Augusto pontefice) ma\ximo *) promagQster) collegi fratrum Arvalium nomine vota nuncupavit pro salute et incolumitate Ti. Caesaris Augiusti) pont(ifìcis) maxCimi) tribunic(ia) potest(ate) XXVIII |co(n)s(ulis) IIII pCatris) p(atriae) et /uliae Augusta«, victimis immolatis in Capitolio, quae superiori» unni magister voverat, persolvit et in proximum annum praeewnte T. Quinciio Crispino Valeriana nuncupavit in ea verba, quae infra scripta sunt: Iuppiter optime maxime, si Ti. Caesar divi Augusti f . Augustus pont(ifex) max(imu$) tribunic(ia) poiest(ate) X X V I I I co(n)s(ul) IIII p(a|ter) pCatriae) et lulia quos me sentio dtcere, ad pr(idie) non(as) Ianuar(ias), quae |p(opulo) R(omano) Q(uiritibus), r(ei) p(ublicae) erunt, fuerint,

vivent

Augusta, proximae p(opuli)

jRComani) QQuiritium) et incolumes erunt ') et eum diem eosque quos me

Fragmenta reperta in vinea Ceccarelliorum b e e anao 1868, a et d anno 1869; / effossum dicitar esse a. 1868 ìd via regionie Traqstiberinae, cai nomen est in pitcinula, in aedibus Natalia Ricci, sed ex vinea Ceccarelliorum quin furto ablatum sit viz dubium. Fuit deinde Romae apud Helbigium ab eoque donatum Zangeroeistero nunc apud bunc est Gothae. Descripsi cum Bormanno, edidi fragmenta b c e f in Relazione p. 1—3. Litterarum specimen exhibui ibid. tab. 1, 1. Quod fragmenta beef edens dubitabam, utrum referenda essent ad a.27 an28, cum non constaret potestasne tribunicia XXVII an XXVIII in fragmento c scripta esset, diiudicatum est reperto fragmento a, in quo nomina consulum a. 27 reponenda esse apparet; cf. Orelli 156 et 3056. abed. ') de die cf. v. 12. ACTA ARV.

cogitavi de L. Pisone pontifice (cf. a. 14), qui ut magister vel promagister poterat commemoratus esse; sed frustra verbum FRATRVM (v. 3) cum mentione ilia magistri conciliare studui. Itaque imperatorem posui bic nominatum esse, quamquam non ignoro esse contra consuetudinem Arvalium quod nomen eius casa ablativo ponatur, cum scribi eoleat magisterio imperatorii cuiusdam. ') cf. a. 35. 3

Tiberius.

XXXIV

!"

sentio dicere, an^e

eruntve dicere,

salvos eum

dederis

sercaveris,

s e r v a v e r i s ex pericnlis

si qua sunt

u

diem, e v e n t u m q « e bonum ita, ufi me sentio

eosque in eodem s t a t u q u i mine est, aut eo

ast tu ea ila f a x i s , turn tibi nomine collegi

Armlium

bove a u r a t o v o v e o esse fulurum.

Iuppiler

15 meliore

fratrum

o(ptime)

m(axime),

quae in verba tibi bove aur(ato) c o v i e s s e f u t i l i q u o d hoc die voti, tu ea ita faxis,

turn ti\A d o n u m impensa fratrum

auri p(ondo~) .. Iuno regina

argenti p(ondo) ..

ast

Arvalium

nomine eorum positum

211

iri voveo *).

cet. e

adfuerunt i.m. 30

ni

us-

k(alendas)

fratrum

Febr(uarias)

Arvalium

Iovi o(ptimo) adfuerunt

m(aximo)

T. Quinctius

Cn. Domilius

collegi

in Capito/io

immolarti

ob natalcm

Iuliac

Augustae

bovem marem ').

Crispinus

Falenanus,

L. Canini us Galli«,

5

Ahenobarbus. as promagCister)

staluam

poncndam luco deae Diae (?) cum inscriptioiie pro Ti. Caesaris

diti

Augusti

polestate co(u)s(ulis)

quae

titulo

et

columella

in 111

est :

salute

f. Augusti

p(ahis)

infra

cum curavit

pontifìcia m a x i m i

p(atriae)

tribunicia

et Iuliae Auguslue

m a t r i s eius, a n n i

magisferio quart(o). f adfuerunt

T. Qwinctius Crispinus •

.Mai 19 XHlf

Cu. Doinitius

k(alcndas)

hin(ias)

promagCister) jdene D i a e collegi

nomine vaccam

immolavit;

Valerianus

Ahenobarbus

fratrum

inde

in

/lieo

Arvalium

agnam opimam Ideae D i a e i m m o l a r t i et signttm

misit quadrigis

et dcsnltoribus

®oto s u s c e p t o posivitque

*) c f . a c t a a. ii8 a, 3 s e i j q . rnenta

Supplo-

paruin c o r t a s u n t .

crassitudo.

e ') cf. a. 38 c, 2 seqq. ot lielnziune p. 8.

Cetera

minus

tamen meutiu

fieri

certa suut,

videtur

magisterii quarii

im-

versuum,

marmoris

Supplemeuta quae

adscripsi

non prorsus certa e s s e ipse non

ignoro;

vide quae suo loco dicentur de sacri deae Diae

dio altero.

Diein posili X I I I I

ka-

lendus Iunias propter annum aerae V a r -

peratoris. f e s s e e i u s d e m tabulae atque ea fragment» quae

litterarum, intervalla

p r a e c e d u n t ostendsrnt

forma

r o n i a n a e p a r e n i q u i e s t 78't, cui r e s p o n d e t a n n u s p. 0 . 2 7 .

5

Tiberias.

XXXV

a. isdem

co(n)s(ulibus)

XVI

kCalendas)

Dec(embres)

| \Armlium Augusti

f . Augusti

inarem

in Capitolio

magiister? nomine

ob natalem

I(ovi) o(ptimo) m(aximo)

».

promagisler?)

fratrum

nov

') Ti. C a e s a r i s d i v i

bovem

immolami.

adfuerunt

Cn.

Domitius

Ahenobarbus L.

Vitellio,

Fabio

Persico co(n)s(ulibus) magCistro)

fratrum

a_

Arv(alium) (iterum).

K(alendis)

ian

llan(uariis) coll. • • : • \ Y • -2) . . intercidit para reliqun paginae VIII kCalendas)

Oct(obres)

Paullus ¡fratrum

1, in cuius fine fuisse Fabius Arvalium

Persicus nomine

videntur fere haec : . . pro mag(istro) in Capitolio

collegi

ob natalem

F r a g m e n t a reperta ob Era. Alexandre) Albani in Esquiliis a die 23 Ianuar. anni 1727, b die 3 0 I a n u a r . 1729, e die 9 F e b r u a r , anni 1729 B I A N O H . ; a e x t a b a t postea in museo Albaniorum M V R A T . atque inde translatum est in Capitolium G Y A S C O , quo adhuc servatur. a deacripsi exceptis vv. 3 ultimis tectorio oblitis. E x b i b e n t ab c solus Bianchinius sched. Y e r o n . 348 f. 122 (ab eo accepit a e Murat. 586, 2); a et e Marinius t a b b . V et V I ; a Guasco M. C. 69. P e r t i n e r e a paginae 1 ad annos 33 e t 34 nomea ostendit F a b i i P e r s i c i consulis, paginae 2 ad annos 3£x et 36 consules commemorati v. 11; c rettuli ad a. 3 6 , quod qui est magister eius anni, Cauinius Gallus (cf. a p. 2, 12), bic quoque videtur .ut magister nomioari, cum inter eos, qui a d f u e r u n t , primo loco recenseatur (v. 5). a paginae 1. ') diem natalem Ti. Caesaris celebrari ostendit p. 2, 4 seqq. 2 ) k a l e u d i s Ianuariis cum vota fieri

soleant ob consulatum ab imperatore initum, hic ob diversam causam sacrum fiat necesBe est, quod anno 34 consulatum Tiberius non gessit. T o t a annua pro salute Augustorum, quamquam non semper a. d. I I I nonas Ianuarias celeb r a t a esse scimus (cf. a. 27), hic non possunt r e l a t a f u i s s e ; relata esse vota pro re publica quae kalendis Ianuariis fieri solebant (cf. ad a c t a votorum annuorum), ut credibile ita incertum est, cum eorum in actis vestigium extet nullum. Verbum C O L L dubito, utrum explendum sit COhljfegi) fratrum Arvalium nomine, an C O L L ( e g a s ) dicatur convocasse sive magister s i r e promagister: cf. annuB incertus T I B . B. id. Ian. et X kal. F e b r . 3*

„. sept

XXXVI

Tiberius.

». 35

divi Augusti ') I(ovi) o(ptimo) m(aximo) boeem marern immolacit. n » adfuerunt Paullus F&bius Persicus, L. Caninius Gallus, Taurus Statilius \Corninus . . XVI k(alendas) Dec(embres) in Capitolio 5 HOV. .16 idem prò magistro ex decreto consilium (?) ob nalalem Ti. Caesaris divi Augusti f . Augusti pontificii maximi tribunic(ia) po testate X X X V / / co(ri)s(ulis) V I(ovi) o(ptimo) m(aximo) ^b(ovem) m(arem) immolavi! adfuerunt Paullus Fabtws Persicus, L. Caninius 10 Gaflus, Taurus Statili«« Cortinus. »• ae Sex Papinio *), Q. Plaùtio co(n)s(ulibus) L. Caninio Gallo magistro fratrcm Arvalium i«n. 3 in nonas Ianuarias in Capitolio pro mag(istro) fratrum ArvaHum, nomine vota nuncupavit pro salute Ti. Caesaris Aug(usti) pontifici« max(imi) trib(unicia) po- 15 \t(estalé) XXXVII co(n)s(ulis) V, victimis iwmolatis, quae ®) superiori« anni magister vocerai, persolvit et nuncupavit in proxumum annum, praewnfe |in ea verba quae infra scripta sunt: I(uppiter) o(ptime) m(axime), si Ti. Caesar Augustus pontifex maximus trib(unicia) potest(ate) XXXVII |co(n)s(ul) V vivet et incolumis erit *) a(nte) d(iem) III non(as) Ian(uarias) quae proximae p(opulo) R(omano) 2U |Q(uiritibus), r(ei) p(ublicae) p(opuli) R(omani) Quiritium jerunt fuerint, et eum diem eumque salvom servaveris ex pericuìis, si qua sunt erantve ante eum diem, eventumque |bonum ita, uti me sentio dicere, dederis eumque in eodem statu quo nunc est, aut eo \meliore servaveris, tum tibi nomine collegi fratrum Arvalium bove aurato voveo5) esse futurum cet. P a g i n a e 2. ') diem natalem divi Augnati perscriptum fuisse manifestum e s t ; nam ncque in tempio divi Augusti l e g i potest, cum id anno 35 nondum dedicatalo fuerit, n e c divo A u g u s t o immolatum e s s e h a e c acta referunt. In supplementis F a b i u m P e r s i c u m p o s u i promagistrum fuisse, cnm illa aetate inter e o s qui adfuerunt nomen inagistri v e l promagistri plerumque primo l o c o repetitum e s s e acta o s t e n d a n t annorum 21. 36. T I B . B ; quamquam e x c e p t i o n e m faciunt acta a. 14. 27. 38.

') consilium nomina Taciturn ann. 6, 40. ') traditur Q V A S .

leguntur

apud

*) scriptum e s s e s o l e t in actis domusque eius (eorumj incolümis erit: sed et in actis a. 27 alia scripta fuisse vocabulum indicat ibi s u p e r s t e s quod e s t erunt, n e c in a c t i s a. 35 spatium sufficit ad t o t verba recipienda. ') scripsi voveo (non vovimut) fragmentum b.

propter

Tiberin«

xxxvii

b. adfuerunt

coceo esse futurum T a u r u s Statilius Corvinus

. . . .

c. L. Caninius Gall l )ws magister fratrum Armlium pro . Ti. Coesaris Aug*)(usti) immolacit? collegi nomin*)e. adfuerunt L. Caninius 4) Gallus magister, Paul')(lug) Fabius Persicus in Capitolio b ad ipsum carmen votorum pertinet, cuius para prior extat in actis a. 36 p. 2. c plenius exhibet Bianchinius eiusque exemplum fere secutus sum. Varietas lectionis haec est: ') C-ALL Bianch. (Veron.), OALL id. (apud Murat.),C ALL Mar.; lege GALL.

! ) AYG///// Bianch. (apud Murat.), AYGL Mar. «) NOMH Bianch. (Veron.), NOMIN id. (apud Murat.), Mar. 4 ) T • CANINIVS Bianch. (Veron.) 5 ) VL om id. (ap. Murat.), Mar.

Tiberini.

zxxvrn

A.

ANNI INCERTI ANTE A. 29. co(ri)s(ulibus)

III non(as) Ianuar(ias) •

') magtfster?

promagister?, collegi fratrurn Ar|valium nomine vota nuncupavit pro salute Ti. Caesaris Aug(usti) ponfi/ítcisj max(imi) trib(unicia) po| t(estaté) . . co(n)s(ulis) . . pCatris) p(atriaé) et Iuliae Augustae domusque eorum victimis immolatis |in Capitolio, quae superioris anni magistri voverant, persoloit et in proximum annum nun-

Iovi o(ptimó) m(aximo) . . .

b(ovem) m(arem), Iunoni reginas vacc(am), M»Inertae wcc(am), Saluti publicae vacc(am) cet. praeunte L. Yitellio?

Fragmentum effossum a. 1868 in vinea Ceccarelliorum. Deecripsi et edidl Relazione p. 3. Fragmentum aut ad Caesarem Augastum aut ad Tiberium Caesarem pertinere ostendit v. 2; litterarum forma magia indicat aetatem Tlberii quam Cae-

saris Augusti. Denique scriptum est vivente etiamtum Iulia Augusta. ') de die v%torum non piane constat, cum vota annua aetate Tiberii etiampridie nonaa acta esse acta a. 27 docuerint.

Tiberini.

B.

XXXIX

ANNI INCERTI (FORTASSE A. 37?). a. 37?

idibus Ianuaris in Capitolo Taurus Statilius Corvinus magister fratrum Arvalium ex permissi consulum collegas convocavti. ad vota solvendo et ') «Mscipienda prò salùte Ti. Caesaris. s adfuerunt Taurus Statilius Corvinus, L. Caninius G alius, Paullus *) Fabius Persicus, Cn. Domitius. a(nte) d(iem) X k(alendas) Febr(uarias) in Capitólió

io

Taurus S/aiilius Corvinus magister fràtrum Arvalium ex permissu consulis et ex consensu senatus collegas cowvocavit et ob secùritatem et salutem Ti. Caesaris Augusti boves mares duo Iovi o(ptimo) a ) immolami. adfuerunt Taurus Statilius Corvinus, Fabius Persicus

is

m(aximo)

L. Caninius Gallus, Cn. Domitius. a(nte) d(iem) V idus Febr(uarias) in Capitólió*)

'In una piccola tavola di marmo loco non indicato LIG. — In horto Barberino SPON. — In museo Borgiano MAR. — Nunc extat in museo Neapolitano. Descripei ex ectypo chartaceo. ExCui anno fragmentum tribuendum sit, liibent Ligorine Barb, nunc Vatican, parum constat. Marinius ex eo, quod (manu alia, Bed aetatis Ligorii); Spon 6 ante diem X kalendas Februarias unus (inde Donati 83, 6); Marini Arv. tab. I V ; consul commemoratur, ad annum aut 18 Fiorelli catal. mus. Neap. 57 : cf. Momm- aut 32 acta referenda esse collegit. Anno sen I. N. p. XXII. Supplementa Marinii enim 18 cum Tiberius paucit diebut (cf. fere retinui. Omisi vv. 1. 7. 15 indica- fasti Antiat. C. I. L. 1 p. 475) faeces tionem consulum, cum in actis Arvalium gesserit, per annum 32 totum Domitiua kuius aetatis consulum nomina initio Ahenobarbus, statuit consules suffectos proposita non soleant repeti. non statim, postquam ordinarii honore ') solvendo et om. Mar., neque tamen se abdicarint, consulatum inisse; idque satis expleri videtur hiatus nisi his verbis de anno 32 etiam fastis Nolanis confirmari, quibus solus Ahenobarbus commeadditis. *) eandem ob causam addidi prae- moratur (Grut. 1087, 1 = /. N. 1S68). At fugit Marinium nomen Furii Camilli nomen Paullut. ') littera videtur esse 0 fracta, non C. ob damnatam memoriam in fastis praeter4 missum vel sicubi exaratum erat, scalpro ) soirsupersunt accentus.

Ian. i;

Ian s;

"

XL

Tibertag.

erasum esse (cf. Grnt. 113, 2) : cónsules autem suffectos ineunte iam anno designates (cf. Mommsen Hermes 3 p. 92 seqq.) nullo intervallo interposito magistratum inisse. Nihil igitur ex omissione consulis alterius licet concludere. Iam vero cum fratres A r r a l e s , qui in hoc fragmento nominantur, et ultimis Tiberii annis et aetate C. Caesaris redeant, illud ipsum ad posteriores certe imperii Tiberiani aonos rettulerim. Neque tamen potest pertinere ad annos 35 et 36, quibus Fabius Fersicus (utpote primo loco

nominatus inter eos qui adfuerunt; cf. ad acta a. 35) et Caninius Gallus magisterio functi sunt, nec magis ad annum 34, quo Persicus cum consulatum gesserit, in actis quoque consul nominandus erat; probabile igitur ad ipsum ultimum Tiberii annum fragmentum 1 referendum esse. Quae autem ob tecuritatem et talutem imperatoris facta dicuntur esse sacrificia, ea nescio an pertineant ad maiestatis et impietatis causas primis mensibus anni 37 actas.

C. CAESAR AUGUSTUS GERMANICUS. a. M. Aquila Iuliano, P. Nonio Asprenate co(n)s(ulibus), C. Caesar Augustus Germanicus mag(ister) fratr(um) Artal(ium) a(nte~) d(ieni) III non(as) Ianuar(iasJ. Taurus Statilius Corvinus promag(ister) collegii fratrum Arvalium nomine vota nuncupavit pro salute C. Caesaris Augusti Germanici pont(ißcis) max(imi) tri(bunicià) pot(estate) co(n)s(ulis) p(atris) p(atriae) victimis inmolatis in Capitolio, quae superioris anni magister voverat, persolvit et in proximum annum nuncupavit, praeunte . in eadem verba quae infra scripta sunt: Iuppiter o(ptime) m(aximé), si C. Caesar Augustus Germanicus cet. quem me sentio dicere, vivet domusque eius (vel et) incolumis erit a(nte) d(iem) III non(as) Ian(uarias), quae proximae p(opulo) R(omano) Q(uiritibus), rei p(ublicae) p(opuli) R(omani) Q(uiritium) erunt fuerint, eumque diem eosque (eumque?) salvos servaveris ex periculis, si qua sunt eruntve ante eum diem eventumque bonum ita, uti me sentio dicere, dederis eosque (eumquel) in eo statu, quo nunc sunt (est?) aut eo meliore serval certs, astu ea ita faxis, tum tibi collegii fratrum Arvaltum nomine bove aurato voveo esse futurum. Fragmenta tabulae marmoreae litteris nitidissimis, altis mill. 6—7, effossa in vinea Ceccarelliorum e, prope aedificium rotundum anno 1867, cetera in colle, o i de f a. 1868, g h a. 1869. Acceasernnt fragmenta nonnalla parvula reperta a. 1869, qaae non distincta locis suie inserui. Descripsi cum Bormanno edidiqne e in Annalibut imt. arch. 1867 p. 229 seqq., ab e d ef in Relazione p. 4—6; g h nonnulla que fragmenta minora hic primum publicantur. Litterarum formas depingendas curavi in Relazione tab. I n. 2. Littera i saepius incertum est utrum eztet, necne. — Kecte me rettulisse olim ad a. 38 {Ann. inet. arch. 1867 p. 230 seqq.), falso

postea (cf. Relazione p. 7) ad a. 39 adsumpto perperam fragmento a tabulae eius anni, iam constat detecto anni 39 fragmento b. In actis his cum magister dicatur 0 . Caesar Augustus (cf. c 40; d 7), quem neque a. 38 neque a. 40 magisterio functum esse ez eorum annorum actis constat, nihil restat nisi ut ad annum 38 acta referamus.

XLII

C. Caeaar.

Iuppiter o(ptime) m(axime), 'quae in verba tibi bove aurato vovi esse fu- « jterum, quod 5 hoc die vovi, ast tu ea ita faxis, tum tibi donutn auri p(ondo) XXV argenti p(ondo) IV ex pecunia fratrum Arvalium nomine eorum positum iri voveo '). Iuno regina, quae in verba Iovi o(ptimo) m(aximo) bove aurato vovi esse futurum, quod hoc die vovi, ast tu ea ita faxis, tum tibi collect fratrum Arvalium nomine bove aurata voveo esse futurum. Minerva, quae in verba Iovi o(ptimo) m(aximo) bove aurato vovi esse 10 | futurum, ast tu ea ita faxis, tum tibi collegii fratrum Arvalium nornine bove aurata voveo esse furum (sic). In eadem verba vovit deae Diae, Saluti, divo Augusto, adfuerunt Paullus Fabius Persicus, Cn. Domitius Ahenobar&ws, M. Furius Camillus. 15 a(nte) d(iern) VII idus Ianuar(ias) Taurus Statilius Corvinus promagister collegii fratrum Arvalium nomine in luco deae Diae pro salute C. Caesaris Augusti Germanici vaccam, quam III non(as) Ianuar(ias) voverat, inmolacti. a(nte) d(iem) III idus Ianuar(ias) 20 Taurus Statilius Corvinus promagister collegii fratrum Arvalium nomine in Capitolio TT A

b pr(idié) idùs? Ianuar(ias) ') in Pantheo (? in aede Concordiae?) adstantibus Ulis fratribus Arcalibus Taurus Statilius Corvinus promagister sacrificium deae Diae in | annum sic indixit: quod bonum faustum felix fortunatumque sit C. Caesari Aug(usto) 1 Germ(anico) magistio, r(ei) p(ublicae) pfopuli) R(omani) Q(uiritium), fratribus Arcalibus mihique, sacrificium in luco domoque C. Caes(aris) Augusti Germanici magistri erit: a(nte) d(iem) VI k(alendas) Iunias domi 5 a(nte) d(i#m) IUI k(alendas) Iunias in luco et domi a(nte) d(iem) III k(alendas) Iunias domi. a(nte) d(iem) III k(alendas) Februar(ias) Taurus Statilius Corvinus promagister collegii fratrum Arvalium nomine in campo ad aram Pacis inmolavit. iu a ') cf. a. 27 n. 4. b em) m ( a r e r n ) , Iunorei vaccam,

Minervae

taccam.

ob consulate»» ante i e m p l u m n o c o m Fragmentum litteris elegantibus altis a. fere 1858, deinde DescripBi. Edidi minus accurate Annalibus instituti arch. 1858 p. 51 apographo Pellegrinii.

mi api in ex

Propter commemoratum templum novum fragmentum constat ante aetatem Flaviorum post imperium Tiberii exaratum esse, cum templum illud dedicatum sit anno C. Caesaris primo: cf. comm.

10, repertum in vinea Ceccareiliorum Angelam Pellegrinium. p. 55. Litterarum forma Claudianae potins quam Meronianae aetatis yidetur esse. Quod in ima parte snperest margo, acta in tabula altera continuata esse indicat. Fragmentum non liquet ntrum ad sacrum annuum ob comitia consularia Nero ni s celebratum, an ad iutroitum consulat us principia referendum sit.

Nero Claudius.

lxi

NERO CLAUDIUS CAESAR AUOrSTTS GERMANICUS. adfuerunt Cn. Lentul?« Gaetulicws, T . Curtiliws Mancia l ). I l i idus D e e e m b r ( e s ) in s a c r a v i a P. Memmius Regulus

prò m a g i s t r o

fratrum A r v a l i u m nomine

immolami ]ex

Neronis

Claudi

Caesaris

A u g ( u s t i ) Germanici principis *)

edicto?

parentisque

| publici d o m u m D o m i t i a n a m ob m e m o r i a m D o m i t i patris eius bovem

ante

inarem.

X V I I I k ( a l e n d a s ) I a n u a r ( i a s ) i n Capitolio P . M e m m i u s R e g u l u s prò m a g i s t r o fratrum A r v a l i u m nomine

ob

N e r o n i s Claudi C a e s a r i s A u g ( u s t i ) G e r m a n i c i principis parentisque

natalem publici

i m m o l a v i t I o v i o(ptimo) m ( a x i m o ) b o v e m m a r e m , Iunoni v a c c a m , \nervae

Mi-

vaccam,

Tabula superne et inferne fracta Romae in aedibus Coritianis DON. Edidit Donius 9, 30 (inde Murat. bus Mandat cognomen latere qui intellexit 585, 2 et Marini tab. XIII) ex ma. bibl. Marinius (p. 88), erravit in eo, quod inStroziae Florentinae. dicatos esse posuit consules suffectos, Fragmentum non minus corruptum eumque secutus est Borghesius (in fastis et interpolatum quam quae ex eodem coineditis). Nerone autem imperante condice desumpta sunt acta a. 40 et CLAUD, sulatus fuerunt semestres: consules igiD. Rettuli ad a. 55, quia v. 4 videtur inditur suffecti cum inirent kalendis Iuliis, cata esse prima institutio sacrificii in fieri non potuit ut a. d. I l i idus Decemmemoriam Cn. Domitii patris Neronis: bres primum in actis commemorarentur, genetivo enim qui est Neronis Claudi nam sub Nerone mensibus Octobri et Caesaris Augusti declaratur vocabulum Novembri quattuor saltern fratrum Arvaedicto vel simile aliquod praecessisse. lium sacra celebrabantur (cf. a. 58). N e c Sacrificium autem illud anno 55 institumagis fieri poterat, ut v. 14 repeterentur tum esse confirmât Tacitus, cum ilio anno consulum nomina. Lentulus igitur et effigiem Cn. Domitio patri Neronem a Curtilius non possunt fuisse nisi Arvales senatu petiisse narrat (Ann. 13, 10; cf. nominati inter eos qui adfuerunt. 2 Suet. Xer. 9). ) totum v. 4 oiiciepdum esse utpote >) CN • L E N T V L O - G A E T V L I C O T errore repetitum ex v. 8 temere statuii C V R T I L I O MAG-F-A traditur: in quiMarinius (p. 89).

LXII

«. 55

Nero Claudius.

Saluti publicae vaccam, Genio eius taurum '). in collegio fratrum Arvalium adfuerunt P. Memmius Regulus promagistro fratrum Arvalium Faustus Cornelius Sulla Felix, Cn. Lentulws Gaetuliciw, T. Curtiliu« Mancia '). ') SALVTI-EIYS B M GENIO EIYSVACCAM traditur: neque tamen aut immolari solet Saluti imperatoria, sed Sa-

luti publicae, aut sacrificant deae bovem marem , genioque imperatoria vaccam, sed deae vaccam, genio taurum.

N e r o Claudi««

LXITi

k(a¡endis) Ianuar(iis) L. Salvius Otho Tilianus ') pro magislro collegii fratrum Árvalium nomine in Capitolio ob alterum co(n)s(ulatum) Neronis Claudi Caes(arü) Aug(usti) Germ(anici) Iovi o(ptimo) m(aximo) bovem marem, Iutioni vaccam, Minervae vaccam, et aiiíe templum novorn divo Augusto b(ovem) marem et divoe Augustae vacc(am) et divo Claudio b(ovem) marem immolavit. F r a g m e n t u m littorie altis mili. 9—12 repcrtum in vi Dea Ceccaf-elliorum a. fero 1858, nunc a p u d Angelum Pellegrinium. D e s c r i p s i . E d i d i ÌD Ann. inst. arch. 1858 p. 51 ex a p o g r a p h o Pellegrinii. Dubitavi olim an referri p o s s e t fragmentum ad a. 69, quo G a l b a iterum consul et Salvius Otho T i t i a n u s denuo promagister erat (cf. a. 69), sed breviores versus s u n t quam qui t a b u l a e anni 69 e s s e possint. N e c intellegi p o t e s t Claudii consulatns alter, quod a. 42 quo hic iterum consul f u i t , nondum inter divos r e c e p t a erat Iulia A u g u s t a (cf. a. 43). S e q u i t u r

ut ad annum 57 fragmentum referatur, quo N e r o iterum f a s c e s gessit. L i t t e r a rum autem quod altitudo paullo minor est quam in ceteris actis anni 57, cum forma similis sit, non offendit, cum hoc fragmentum in priore t a b u l a huius anni fuerit, cetera in altera. ') L . Salvii Otlionis T i t i a n i nomen recepì, quod nimis brevis efficeretur versus M. Salvii Otlionis nomine admisso.

LXIV

(in fine tabulae priorts

». 57

Nero Claudius.

incisa fuìsse

aela

sacri ob imperituri Neronis facti

ostendunt

acta a. 58)

in collegio adfuerunt C. Vipstanus Apronianus magister, M. Valerius Messalla Corvinus desig(natus) co(n)s(ul), Sulpicius Camerinus, Faustus Cornelius Sulla Felix, T. Sextius Africanus, C. Piso, A. Vitellius, L. Salvius Otho Titianus, P. Memmius Regulus, L. Piso, M. Salvius Otlio, M. Aponius Saturninus. s Nov. 6 Isdem co(n)s(ulibus) Vili id(us) Nov(embres) natale Agrippinae Augustae C. Vipstanus Apronianus mag(ister) collegi fratrum Arvalium nomine immolavit in Capitolio Iovi b(ovem) marem, Iunoni vaccam, Minervae vaccam, Saluti publicae vaccam, 111 Concordiae vaccam. in collegio adfuerunt C. Vipstanus Apronianus mag(ister), M. Valerius Messalla Corvinus desig(natus) | co(n)s(ul), Sulpicius Camerinus, Faustus Cornelius Sulla Felix, T. Sextius Africanus. Dec- 4 Isdem co(n)s(ulibus) pr(idie) non(as) Dec(embres) ob tribuniciae (sic) |potestat(is) Neronis Claudi 15 Caesaris Aug(usti) Germanici C. Vipstanus Apronianus magist(er) collegi fratrum Arvalium nomine immolavit in Capitolio Iovi b(ovem) marem, Iunoni vaccam, Minervae vaccam. in collegio adfuerunt C. Vipstanus Apronianus magister collegi, M. Valerius Messalla Corvinus co(n)s(ul) desig(natus), A. Vij tellius '), Faustus Cornelius Sulla Felix, Sulpicius Camerinus, C. Piso, s» P. Memmius Regulus, M. Aponius Saturninus, T. Sextius African(us). Dee. ii Isdem co(n)s(ulibus) III idus Dec(embres) ob natalem Cn. Domiti Ahe|nobarbi C. Vipstanus Fragmentam litteris altis mill. 14—17, repertum ÌQ vioea Ceccarelliorum anno 1869. Superest ex actoram eius anni tabula altera: adeat enim saperne margo. Descripsi cum Bormanno et edidi in Bull. inst. arch. 1869 p. 83 seqq. De anno actorum inde constat quod Messalla Corvinus qui fasces gessit a. 58, cos. desig. dicitur.

') scalpro deletum est nomen Vitella, licet privatas fuerit quo tempore acta exarata sunt.

Nero Clandiai.

LXV

Apronianus mag(istcr) coUegi fratrum Arvalium nomine immolav(it) »• »» in sacram viam (ne) memoriae Cn. Domiti b(ovem) marem. in collegio jadfuer(unt) ti C. Fipttonus Apronianus mag(ister), M. Valerius Messalla Corvinus co(n)s(ut) detigCnaiut), P. Memmius Regulus, T. Sextius Africanus, [C. Piso, M. Aponius Satumims, Sulpicius Camerinus, A. Vitellius. Itdem co(n)s(itlibtts) XVIII k(alendas) Ian(uarias) ob natalem Neronis Dw ' 16 | Claudi Caesarig Aug(utti) Germanici C. Vipstanut Apronianus mag(ister) collegi s» fratr(um) Arvalium nomine immolcmit in Capitolio Iov(i) bovem marem cet. (cf. a. 58).

ACTA ABV,

N e r o Claudias.

LXVI

(a) ,. (8

Nerone

Claudio Caes(are)

Germanico

trib(unicia)

VII viro epulone, pontífice j

lili,

viro s(acrit)

fratre

M. Fai erto Messalla Ian_

pot(estate)

XV

max(imo),

Angusto

Arvalil),

imp(eratore)

f(aciundis), p{alre)

V,

augure,

p(atriae),

III

Corvino co{n)s(ulibm)

5

k(alendis) Ianuar(is) L. Salvius Otho Titianus magister collegi fratrum

Arvalium nomine im\molavit in Capitoli«} ob consulatum (tertiuni) Neronis Claudi Caesaris Aug(usli) }Germ(anicÌ) Ioti o(ptimo) m(aximo) bovem marem, limoni règinae vaccam, Minervae vaccam, Genio ipsius taurum. in collegio') adfuerunt Nero Claudius Caesar Aug(ustus) Germanicus, L. Salvius Olho Titianus mag(ister) . . 1(1 C. Piso jJU. Aponius

Satixrninus i«n. 3 Isdem co(n)s(ulibus) (b c)

III non(as) Ianuar(ias) L. Salvius Otho Titianus ma|g(ister) collegi fratr(um) Arval(ium) nomine vota mmcupavit prò salute Neronis Claudi divi Claudi f(ili), Germanici Cae^s(aris) n(epotis), Ti. Caesaris Aug(usti) pron(epotis), divi Aug(usti) a6n(epotis) Caesaris Aug(usti) Germanici is |pontificis maximi, trib(unicia) pot(estate) IIII, imperatoria \V, co(n)s(ulis) III,

F r a g m e n t a r e p e r t a in vinea Ceccarelliorum a 1 — 8 anno 1867, a 9 — 1 4 , c e / et pars fragmenti i anno 1868,

c e t e r a anno 1869.

L i t t e r a e versuum priorum 5 a l t a e sunt

mill. 3 5 —25, posteriorum mili. 1 4 — 1 1 . Anna-

') Neronein omnibus titulis sacerdo-

libu» inai. arch. 1867 p. 245, a cf in Re-

Descripsi.

Edidi o 1 — 8 in

talibus in his a c t i s ornatum fuisse sequi-

lazione p. 1 5 , d ibd. p. 26, partem frag-

tur

menti i ibd. p. 16.

v. 4,

F r a g m e n t a b a e c anno 5 8

tribuenda

ex

versu

potissimuin

cum magnum quod

viratum

et

pontificatum

3;

confirmât

inter interest

septeminter-

sunt, quod Messallae Corvini consulatus

vallum expleri n e q u e a t nisi insertis quin-

commemoratur: cf. / et i.

decimviratu et augurata.

LXVII

Nero Claudios. 16

p(atris) p(atriae), et Odaviae coniugis eius, victimts immolatis in Capi|tolto, quae superioris anni magister voverat, persolvit et in proximum aunum nuncupavit praeunte Fausto

»• 68 (d)

I Cornelio Sulla in eadem

verba quae infra scripta sunt, Iovi b(oves) m(ares) II, Iunoni vacc(as) |//, Minervae cacc(as) I I , Saluti publicae vacc(as)

20

//, in

tempio noto divo Aug(usto) boves mares II, divae Aug(ustae) vacc(as) |II, divo Claudio b(oves) m(ares) II. In coll(egio) adfuerunt L. Salvius Otho Tilianus magister, M. Valeri«« Messalla Corvinus co(h)~ |s(ul), M. Aponius Saturninas, Faustus Cornelius Sulla T. \Sextius Africana», P. .Jfemmius Regulus

(e)

?

Isdem co(n)s(ulibus) III idus /anuar(ias) in Pantheo ') astantibus L. Sal- i»n. u [DÌO Olhone Titiano mag(islro), CD A. Fitellio, M. Aponio Saturnino

ss

fratribus

^rvalibus sacrificium deae

(h)

Othone Titiano mag(istro) : XVI k(alendas) Iun(ias)

(g)

|Diae indixit M. Fa/erius Messalla Corvinus co(n)&(ul),

praeunte L. Salcio

jdomi, XIIII k(alendas) Iuri(ias) in luco et domi, XIII k(alendas) \Iun(ias) domi.

in collegio adfuerunt L. Safoius Otho Titianus mag(ister), M. Valerius

|Jlfessolla Corvinus co(n)s(ul), . . . . . . . . , T. Sextius Africanus. Isdem co(n)s(ulibus) Febr. ae | V k(alendas) Mart(ias) L. Salvius Otho Titianus mag(ister) fratrum .droalium nomine immolavit in Capitolio ob | adoptionem Neronis Claudi

. . . .

Caesaris Augusti Germanici Iovi b(ovem)* marem, Iunoni vacc(am), Mijnervae vacc(am), Saluti publicae

populi Romani vacc(am). in collegio adfuerunt L. Salvius Otho Titianus M. Valerius Messalla Corvino (sic) co(n)s(ul), P. Memmius Regulus, C. Vipstanua Apronianus, L. Piso.

«

0) 3 ) in collegio adfuerunt L. Salvius Otho Tilianus mag(ister), M. Valerius Messalla Corvinus co(n)s(ul), Sulpicius Came-

) cf. a. 59. ') fragmentum i, quamquam versibus molto brevioribus perscriptum, ad eundem tarnen annurn pertioere e mentioue colligitur Messallae Corvini consulis. De restitueodis vv. 4 seqq. parum liquet, nec 2

perspicuo, quomodo cum sacro extra ordinem iu loco piaculi cansa facto CODiuocta fueriot sacrificia diis Capitolini®' oblata, quae videntur indican litterarum vestigiis y. 7.

5*

LXVIIT

Nero Claudius.

rinus, A. Vitellius, C. Piso, M. Aponius Saturninus. Isdem co(n)s(ulibus) -X in Zuco deae Diae piaculum factum porcam et agnam opimam causam Io vi b(ocem) mar(em), Iunoni vaceam cet. (k) C. Vipstanus Aprontanu*

Nero Claudius.

Isdem

co(n)s(ulibus)

mag(ister) Diae

porcas

ficio facto

collegi

XIIII

k(alendas)

fratrum

piaculares

Iun(ia$)

Arvalium,

II, deinde

LXIX

nomine

vaccam;

L.

Salvius

ad

aram

Otho

Titianus

immolami

inde in aede in foco

(8

deae sacri-

immolacit

deae Diae agnam

opimam,

quo perfecto sacrifìcio e carceribus reci-

Mat 1

jniatus coronata« signum ¡quadrigis

et

desultoribus

misit ').

in

collegio

adfuerunt

L.

j Salvius Otho Titianus m a g i s t e r ,

M. Valerius Messalla Corvinus co(n)s(ul),

C. Piso,

[Sulpicius Camerinus, L . Piso L . f. A . P a c o n i o Sabino, A . Petronio L u r c o n e co(n)s(ulibus) I I I I idus Octobr(es) L . Salvius Otho Titianus m a g ( i s t e r )

Oct. ì

collegi f r a t r u m Arvalium nomine |immolavit in tempio novo

divo A u g ( u s t o ) b ( o v e m ) marem, divae A u g ( u s t a e ) v a c c a m , divo Claudio |b(ovem) m a r e m '). in collegio adfuerunt L . Salvius Otho Titianus m a g ( i s t e r ) ,

C. Vipstanus A p r o n i a n u s , Sulpi|cius Camerinus, C. Piso, A.

Vitellius, P . Memmius Regulus. Isdem

co(n)s(ulibus) I I I idus

Octobr(es) L .

Salvius Otho Titianus

ma-

|g(ister) collegi fratrum A r v a l i u m nomine immolavit in Capitolio ob imperium Neronis Claudi Caesaris Aug(usti) | Germanici Iovi b ( o v e m ) m a r e m , Iunoni v a c c a m , Minervae v a c c ( a m ) , Felicitati publicae v a c c ( a m ) , I Genio ipsius taurum, divo Aug(usto) b ( o v e m ) m a r e m , divae A u g ( u s t a e ) v a c c a m , divo Clau|dio b ( o v e m ) m a r e m . in collegio adfuerunt Tabula magna reperta anno 1866 in viues Ceccarelliorum prope aedificium rotundum; iam in museo Lateranensi inter reposita. Contuli. Edldimus de B O B S Ì Bull, turn in actis vetustioribug pro tribus died'archeologia criitiano 1866 p. 67 aeqq. ; bus sacri non describi nisi alterum: cf. ego Ann. imi. arch. 1867 p. 247 et Hera. 59 et commentarius de sacro Arvalium met 1867 p. 38 seqq. annuo p. 10. ') capite primo de sacro ab Arvalibus mense Maio facto agi recte intellegens de Rossi (p. 68) perperam ad ultimum eius diem rettulit; negavi ipse {Ann. 1. e, p. 248, Hermet p 43) ignorili)s

) sacrum deinriptum 4 — 8 ad Augustalia refe. i d u m tasse ostendunt acta a. 66 p. 2, 38, cf. J - r.. p. 263; Hermei p. 46; comm. 'le sacro ob Augustalia facto p. 49 seq. 2

Oct.

LXX

»• 68

Nero Claudius.

L. Salvius Otho Titianus mag(ister), C. Piso, C. Vipstanus Apronianus, » |M. Valerius Messalla Corvinus, A. Vitellius, Sulpicius Camerinus, P. Memmius Regulus, T. Sextius I Africanus. Nov. 6 Isdem co(n)s(ulibus) VIII idus Nov(embves) L. Salvius Otlio Titianus 15 |mag(ister) collegi fratrum Arvalium nomine immolavit in Capitolio ob natalem Agrippinae Aug(usti) matris Iovi |b(ovem) marem, Iunoni vac(cam), Minervae vaccam, Saluti publicae vacòam, Concordiae ipsius vaccam. |in collegio adfuer(unt) L. Salvius Otho Titianus mag(ister), C. Vipstanus Apronianus co(n)s(ul) |design(atus), L. Piso L. f., P. Memmius Regulus. Dec. * Isdem co(n)s(ulibus) pr(idie) ' non(as) Dec(embres) L. Salvius Otho Ti|tianus mag(ister) collegi fratrum Arvalium nomine immolavit in Capitolio ob tribunic(iam) potestatem Neronis Claudi Cae- 2" (saris Aug(usti) Germanici Iovi b(ovem) marem, Iunoni vaccam, Minervae vaccam. in collegio ad|fuerunt L. Salvius Otho Titianus magister, M. Aponius Saturninus, Sulpicius Camerinus, C. Vipstanus |Apronianus co(n)s(ul) design(atus), M. Valerius Messalla Corvinus, P. Memmius Regulus. Dec. ii Isdem co(n)s(ulibus) III idus Dec(embres) L. Salvius Otho Titianus mamister) collegi fratrum Arvalium nomine immol(avit) in sacram viam ante domum Domitianam memoriae Cn. Domiti b(ovem) 25 |marem. in collegio adfuer(unt) L. Salvius Otho Titianus mag(ister), M. Valerius Messalla Corvinus, [C. Vipstanus Apronian(us) co(n)s(ul) design(atus), T. Sextius Africanus, Sulpicius Camerinus, P. Memmius |Regulus, M. Aponius Saturninus, C. Piso. Dec. is Isdem co(n)s(ulibus) XVIII k(alendas) Ian(uarias) L. Salvius Otho Titianus mag(ister) collegi fratr(um) Arval(ium) nomine immolavit in Capitolio ob natalem Neronis Claudi Caesaris Aug(usti) < erm(anici) M jlovi b(ovem) marem, Iunoni vaccam, Minervae vaccam, Saluti publicae vaccam, et Concordiae honoris Agrip|pinae Aug(ustae) vacc(am), Genio ipsius taurum. in collegio adfuerunt L. Salvius Otho Titianus [mag(ister), C. Vipstanus Apronianns co(n)s(ul) design(atus), M. Valerius Messalla Corvinus, C. |Piso, Sulpicius Camerinus, M. Aponius Saturninus, T. Sextius Africanus, P. Memmius Regulus. C. Vipstano Aproniano, 35 59 C. Fonteió Capitone co(n)s(ulibus) Ian. 3 III non(as) Ianuar(ias)

Nero Claudiug.

LXXI

L. Piso L. f. magister conlegii fràtrum Arvalium nomine vota nuncupavit ». w jpro salùte Neronis Claudi divi Claudi fili, Germanici Caesaris n(epotis), Ti(berii) |Caesarig Aug(usti) pron(epotis), 411 divi Aug(usti) abnepotis Caesaris Aug(usti) Germanici, pontificia ma|ximi, trib(unicia) pot(estate) V, imp(eratoris) VI, co(n)s(ulis) III, design(ati) m i , et Octaviae coniugis |eius victimis immolatis in Capitolio, quae superioris anni magister voverat, persolvit et in proximum annurn nuncupavit, praeeunte C. Vipstano Apronianó co(n)s(ule) in eadem |verba quae infra scripta sunt: Iovi mares II, Iunoni vaccas II, Minervae vaccas II, [Saluti public(ae) vacc(as) II, 45 in tempio novo divo Aug(usto) boves mares lì, divae Aug(ustae) vac[cas II, divo Claudio boves m(ares) II. in conlégió adfuérunt T. Sextius A'fricanus, M. Aponius Saturninus, P. Memmius Regulus, C. |Piso, Sulpicius Camerinus, L. Saljius Otho Titianus. Isdem co(n)s(ulibus) pr(idie) idus Ianuar(ias) un. « 60 in Panthèó astàntibus L. Calpurnio L. f. Pisone mag(istro), C. Vipstano Aproniano co(n)s(ule), L. Salvio Othone Titiano, M. Aponio |Saturn(ino) *), M. |Valerio Messalla Corvino, Sulpicio Camerino, T. Sextio Africano Ifratribus Arvalibus, sacrificium deae Diae indixit L. Calpurnius L. f. Piso mamister, praeeunte L. Salvio Othone Titianó in VI k(alendas) Iun(ias) domi, et in IIII |k(alendas) lun(ias) in luco et domi 65 et in III k(alendas) Iun(ias) domi. in conlegio adfuérunt isdem qui supra scripti sunt. isdem co(n)s(ulibus) V k(alendas) Mart(ias) Fetr. n L. Piso L. f. magister (sic) conlegii fratrum Arvalium nomine inmolavit |in Capitolio ob adoptionem Neronis Claudi Caesaris Aug(usti) Germanici Iovi bovem ma|rem, Iunoni vacc(am), «» Minerjae vaccam, Saluti publicae vaccam. in conlegio adfuérunt P. Memmius Regulus, T. Sextius Africanus, M. Valerius Messalla Córvinus, Sulpicius Camerinus, L. Salvius Otho |Titianus, M. Aponius Saturnius (sic). 38

a)

v e r s n m hnnc l i t t e r i s paullo m a i o -

r i b a s i d e o e x a r a v i s s e v i d e t u r quadratarius,

qnod C . V i p s t a D Ì A p r o n i a u i nomine con' sulatum gignificari c r e d e r e i .

Nero Claudius.

LXXII

». m 4

Hart.

-

Mart 6

Isdem co(n)s(ulibus) IIII non(as) Mart(ias) Gt L. Calpurnius L. f. Pisó magi(ster) conlegii fratrum Arvalium nomine « jimmolavit in Capitolio ob comitia consularia Neronis Claudi Caesaris Aug(usti) Germanici |Iovi bovem mar(em), Iunoni yaccam, Minervae vaccam, Genio ipsius taurum. in conlegio adfuerunt M. Valerius Messalla Corvinus, L. Salvius Otho Titianus, C. Vipstanus Apronianus co(n)s(ul), T. Sextius Afri|canus, P. Memmius 70 Regulus, C. Piso, M. Aponius Saturninus. Isdem co(n)s(ulibus) III nonas Mart(ias) L. Calpurnius L. f. Piso magister collegii fratrum Arralium nomine im[molavit (continuaiur

in tabula

quae

sequitur).

Mero Claudias.

(continuatw

LXXIII

tabula actorum a. 58. 59.)

(a) i in Capitolio ob pontificatum ') Neronis Claudi Caesaris Aug(usti) Gernia|nici Iovi bovem marem, /wnoni vaccam, Minervae vaccam, Genio ipsius taurum. in collegio adfuerunt T. Sexíius Africanus, Sulpicius Camer(inus) P. Memmius Begulus, L. Salvius Otho Titianus, M. Valerius Messalla |Corvinus, M. 5 Aponius Saturninus. F r a g m e n t a a b reperta sunt in vinea Ceccarelliorum a hieme a. 1868/9, b vere anni 1868 ; e d e f faerunt inter Ursiaiana (« Romae effossum a. 1570 S C A L . , / rep. in agro Fabricii Galletti a. 1570 M A N V T . ) ; e e f poatea in aedibua Farnesiorum (MAB.) e t cum monumentis Farneaianis Neapolim translata nunc in mus«o publico servantur (MOMMS. M V S . BOBB. F I O R . ) ; d est in museo Lateranensi inter repoBita. Descripsi cum Bormanno a b d ex lapidibns, c e f ex ectypis chartaceis. Edidi a in Bull. inat. arch. 1869 p. 86, b in Relazione p. 17, in cuius tabula 1 n. 3 litterarum formas depingendas curavi; c d e f exbibet Ursinus fragm. Calon. cet. p. 219, 10; 217, 6 ; 215, 4 ; 216, 5 (inde Qrut. 120, 2; 119, 2; 118, 4 ; 119, 1) et omiBso fr. c in scbedis Antonii Augustini f. 34. 34' (inde vel ex aliis schedis UrsinianiB Ligorius Taur. vol. 18 f. 65' interpolata); item Marinius tabb. XVII. X I V . X V . X V I , qui vidit c e f , ex Ursino desumpsit d; e h a b e t etiam Scaliger in Bchedis P a r i s , fonde Dupuy 461 f. 77; f Manutius Vatic. 5237 f. 199, qui quamquam repertum dicit a. 1570 in agro tiallettii, videi ur pendere ex Ursino. Denique c e f Mommsen I. N. p. X X I I , denuo exhibent imcriptt, vett. mut. Borb. (Neap. 1857) I n. 112—114; Fiorelli catal. 61. 59. 60. — De componendis f r a g m e n t s cf. Borghesi apud Gervasium itcrizz. napol. p. 40, opp, 4 p. 394 «eqq.; de Bossi Bull, d'areheol. crût. 1866 p. 58 seqq.; Relazione p. 17 aeqq. A c t a anoorum 59 et 60 praeter par-

tern earn, quam in eadem tabula tabula cum actis a. 58 vidimus exaratam esse, p e r tres sive tabulas sive paginas distributa erant. Quarum prima incipit a versu 1 fragmenti a, exit autem post v. 49. F r a g menta d et e cum fuerint tabulae alterius, hanc ab ipso versu 1 fragmenti d incepisse ideo probabile, quod 0 et F 15

LXXVIII

(praecedebant vota a. d. Ili

Nero Claudius.

nonas Ianuariaa pro salute imperatori» concepta : deinde rj

in collegio adfuerunt Q. Tillius Sassius magister, Su/picius Camerinus, L. Salvius Otho Titianus, L. Piso L. ') f., Q. Volusius Saturninus, C. Vipslanus ^prontanus, C. Piso, ¿ídem co(n)s(ulibus) i«n. 12 pndie idus Ianuar(ias) in aedem ? Concordiae l ) sacrificium indixit deae Diae Q. Tillius Sassius magister collegi fratrum Arvalium nomine, adhibitis Q. Volusio Saturwino, T. Sextio. Africano, L. Salvio Othone Titiano in VI k(alendas) Iun(ias) domi, Mai 27 IIII k(alendas) Iun(ias) in luco et domi, III k(alendas) Iun(ias) domi, in collegio adfuerunt Q. Tillius Sassius mag(ister), Q. Volusius Saturninus, T. Sextius Africanus, L. Salvius Otlio Titianus. isdem co(n)s(ulibus) ian. 2i X I I k(alendas) Februar(ias) in Capitolio vota soluta quae susceperant pro partu et incolumitate Poppaeae Augustae: Q. Tillius Sassius mag(i$ler) collegi *) fratrum Artalium nomine immolami Ioni b(ocem) m(arem), Iunoni vaccam cet. 63

Fragmentum tabulae marmoreae olim Romae in villa Negronia, inde anno 1791 inlatum in museum cardinalis Borgia MAB.; nunc in museo Capitolino. Descripsi. Edidit Marini tab. X V I I i . Acta spectare ad a. 63 ostendit Tacitus ann. 15, 23 : Memmio Regulo et Verginio Rufo comulibut naia-m sibi ex Poppaea filiam Nero ultra mortale gaudium accepit cet. cf. comment. de votds ob causas singulares factis p. 114.

Paginae 1. ') F I S O F lapis: inserendam essa litteram L vidit Marinius p. 122. ') cf. a. 86: potest scriptum fuisse ante aedem, ut posteriore aetate indictio fiebat in pronao aedis Concordiae. 3 ) . . . CI lapis.

Nero Claudias

LXXIX

isdem co(n)s(ulibus) IIII idus Apriles? ') magisterio Q. Tilli Sassi collegi fratrum Arvalium nomine immolanti in Capitolio A. Vitellius ob adventum Neronis Claudi Caesaris Augusti Germanici et Poppaeae Augustae et Claudiae Augustae ') Ioti b(ocem) m(arem), Iunoni vacc(am), Minereoe vacc(am), Saluti publícete vaccam, Felicitati (?)3) vaccam, Spei vacc(am), Genio ipsius tanrum, Iunoni Poppaeae Augustae vaccam, Iunoni Claudiae Augustae vaccam. in collegio adfnerunt A. Vitellius, *) Sulpicius Camerini« L. Vitellina '), C. Piso. isdem co(n)s(ulibus) II magisterio 0- Tilli Sassi collegi fratrum, Àrv&lium nomine immolacit in Capitolio au Paginae- 2. ') Aprilet restituit Mariniua, sed potest etiam fuiese Martias vel Maiat, cum Neronem Antio revertíase traditasi babeamos ante uiortem filiae nuper natae, qnam quartum intra mentem defuoctam esse docet Tacitas 1. c. s ) Augustas appellatas esse et matrem et filiara narrat idem ibd. cam Tacitas 1. c. dicat et additae aupplicationea templumque Fecunditatis, hic quoque Fecunditatis mentio facta esse

potest, ut pro Felicitati scribendum sit Fecunditati. *) A. Vitellius cum immolaverit, nomen eius primo loco videtur ponendum esse inter eos qui adfuerunt. 8 ) cum nomen requiratur hominis cognomiDe carentis, nec A. Yitellius hoc loco memoratus esse possit, fratrem recepì L. Vitellium, quamquam in actis alibi non nominatur.

a. «3 APni n

Nero Claudios.

LXXX

a b ..66 praeeunte

. L. Salvio

I Othorie Ioti

b(ocem)

ma(rem),

Genio p(opuli) R(omani) roniaru«

Fragmentum repertum

ad porlam vincao Stepliani Cecearelli,

vineae quatn diximus Ccccarelliorum fratrum,

litteris altis mill Descripsi et cdidi in lull, 1862 p. 41.

in si. arch.

VTerba Caesar divi V (v. 5 ' netatis T i t i vel Domitiani fragmentum e s s e ostendunt. T i t o autem imperante sacrum rnense Maio ab Arvalibus celebratum non est nisi b i s , annis s c . 8 0 et 8 1 , eorumque acta nobis servata sunt, igitur Domitiano fragmentum tribuendum est. lam

quae est e regions

deinde apud Angelum

Pellegrinium,

8.

vero iudc ab anno corto 8ti in actis formulae multo verbosiorcs sunt quam quales in fragmento fuerunt, do quo agimus. Quod cum actis polius respondeat sub T i t o C'aesaro usitatis et ipsae litterae formam liuius quam Domiliani aetatis mugis roferant, ad priores Doinitiani annos, dico 82 vel 83 vel 8 4 vol £5 fragmenluin referri potest.

Domitianns.

cxxxiv

DOMITIANI B. • anni jfttli

incerti.

(continua/tir Carmen votorum ahnuorum III

3

Iuno

regina,

quae

in nerba

ast tu ea ita facxis, nomine Minerva,

loci

nonat Januarius

o(ptimo)

nuncupatorum :)

m(aximo)

bove

aurato

vovimus

|esse futurum, lune (ibi i n e a d e m verftn

quod

hodie

eocimus,

collegi fratr(um) Arnal(ium) quae in verba ICovio(plimo)

bove aurata m(aximo)

vovemus esse futurum. bove aurato vovimus

|esse hodie vovimus, ast tu ea ita facxis, lune iibi in e a d e m collegi fratr(um) Arval(ium) bove aurata v o v e m u s e s s e Salus publica, quae in verba Iovi o(ptimo) m(aximo) bove

futurum, quod verba nomine futurum. aurato vovimus |esse futu-

ra»», quod nomine in collegio

hodie

collegi

vovimus,

fratr(um)

adfuerunl

ast tu ea ita / a e x i s , t u n c tibi in e a d e m v e r b a Arval(ium)

mag(ister)?

L.

bove

a u r a t a vovimus esse futurum.

Venuleius

ifontanus Apronianus,

L.

|Pompei«s Vopiscus Poslumus

C. Arrmitius

Calellins

Celer,

L. M a e eins

cet.

Fragmentnm repertum inter fragmenta Uri iniana in vinea nunc (Jeccarelliorum VBS., postea io aedibus Farnesiorum MAR , nunc in museo Neapolitano FIOR. Descripsi ex ectypo chartaceo. Ex- Marinius, Ursinum secutns correxit S T A hibent Urei nus fragra. Cai. cet. p. 217, 7 N V S , indicat.ura ratus Vipstanum Apro(inde Grut. 119, 3 ; Marini Arv. tab. 19; nianum aetatique Neronianae tribuendum Fiorelli calai. 63. Ex Ursino, ut videtur, fragmentum esse. — A prioribus exhibentur sed iam perierant litterae 2 in. Ligorius Taur. voi. 18 f. 65', qui interib, extr. ver, 3 in. t , extr. u n , 7 in. b. polatimi dat. Ex pagina altera non remanent nisi litteFragmentnm aetalia esse Domitiani rae I N , vv. 4 et 5 pagiuae alterius fere ostendit nomen L . Venulei Montani AprorespondeDtes. mani (v. 10). Quem cum non aguovisset

Domitiaaus.

cxxxv

DOMITIANI C. anni

(continuantur

incerti.

acla dici primi

sacri deae Diae

li

sic:)

co(ri)s(uiibu.i) tini

VI k(alendas)

Artales

Iun(ias)

discumbentes

in domo Ti. Tutini

sacrificitim

senatorum fili patrimi

malrimi

fecerunt

magisterio

Severi

deae Diae

praetextati

Ti.

mag(istri) Iure et vino,

curri calatoribus

Tu-

fratres

Mai 27

pueri

et publicis

ad

|aram retulerunt. IIII k(alendas) Severi

lun(ias)

sacrum deae Diae in iueó eius magisterio T i . Tutini

ad ararn immolavit

quieridi et operis faciundi a

deae

Diae hotwrariam

deinde

in tctrastylo

tisque praetextis Diae

mag(istrum)

sacrificio inlatis

consederunt

et ex sacrificio epulati sunt, sump-

spiccia

escenderunt deae Diae

vittatis lucum deae

et per T i . Tutinium Scagnam opiniam »/«molarunt, perfectoq(ue)

omnes ture et ritto fecerunt.

signisque

lium Catellium turnalia

Ti. 7H/ÙIÌUS S e v e r u s ; deinde *) v a c e a m

albatri immolavit ad f o c u l u m ;

et coronis

ad summotum

tertim

porcas piaculares duas luco coiu- ')

unctts L. Pompeitnn Celerem

seciittda

deinde coronis Y o p i s c u m Arrun-

ex Salitrnalihua

mag(istritm)

primis a d Sa-

et

fla.m(iuein)

fecerunt. jibique

in tetrastylum 1

les epulati post epulas

desciderunt,

ibiqne in triclinio

snnt ad magistrmn riciniatus

soleatus

Ti. Tutinium cum corona

discumbenS e veruni;

paci ile rosacea 3 )

Fmgmuctum repertum Romac, ileinde Velitris in musco Borgiano MAR., nunc in museo Neapolitauo FIOR. De3Ciipsi ex eclvpo ehai'taeeo. Hdidecnim ex iis remane»!, superne et iufurne nini Marini tab. XXV ; Fiorelli calai. t>5. integra sunt. Fragmentura esse imperii DoniitiaDÌ nomina ostendunt eorum qui adfuerunt: annus incertus est. Acta per plures paginas breviores disposila eraut; qnac

l'uginue 1. ') L V G O I N lapis, cf. a. lu"». -j DKINDEM id. :1) RUSAUKAM id.

Mai m

cxxxvi

Domitianiia.

summoto supra carcares escendit et siguum quadrigis et desultoribus misit, praesidentc L. Poinpeio Vopisco Arruntio Catellio Celere; victores palmis et coronis argenteis honor««/, adfuerunt in collegio fratrum Arcalium mag(istei) Tutinius Severus, Ti. lulius Candidus Marim Celsus, A. lulius Quadratus, L. Veratius Quadratus, L. Pompeius Vopiscus

Ti.

Arruntius Catellius Celer, . . . . nus, P. Sallustius Blaes?

luliani,

publicus

loco

est ').

de Earino

pubblico epistula missa fratribus Avvali bus uh imp(eratore) Caes(are) dici Nervae f(ilio) \Nerva Traiano Aug(uslo) Germ(anico) sigilo gigliata caput August quod exprimit, in qua sic scriptum fuit:

u ) N K R V A lapis. " ) Y E R R A id. ,5 ) vix recte pro T A V R O A V R A T O . Tabiilam I I descripsimus Borraann et ego. Kdidi partem maiorem fragmenti a et fragmentum i) o(ptimo) tn(aximo) b(ubus) m(ariII aur(alis) voeimus esse futurum, quod hodie vovimus, |agt ita feceritis, tum vobis in eadem terba b(ubus) fCeminis) II aur(atis) vote|mus esse futurum. Salus publica cet. ') v t i . I t a

id.

") of. V. 11.

') O R A T l S lapis. Cum Iovi plures victimae voveantur, sequitur una cum M. Aurelio coniugem nominatati) fuisse. ,0 ) Iunonem et Minervam, utpote deas Capitolinaa, una nominatas fuisse angustiae oatendunt spatii, cum versu

gubsequenti Salus publica commemoretur, nee locus vota dnabus deabus concepta complectatur Disi uno capite comprebensa. — In fine • . 12 litterae supersnnt ~ I A , quae quid sibi velint non perspicio, nisi forte scriptum erat II A, sc. bubut femi-

nit II Auratis.

12«

M. Aurelius.

ÚLXXX

M. AURELII 1). anni incerti posi a. 169. • co(n)s(ulibus) Ianuar(ias) magister coltegli fratrum Arvalium nomine victimis immolatis in Capitolio, quae superioris anni magister vocerai, persoteli al in proximum annum nuncupavit, praeeunte in eadem nerba quae infra «cripta sunt: Iuppiter óptima maxime, si r(es) p(ublica) p(opvli) R(omani) Q(uiritium), imperimi Romanmu, exseratus, meli, nationes

i««i ¡i

III vo»(as)

quae

sub

rficion

m (sic)

p(opuli) Ii(omani) Q(uivitium) s u « / ,

incólumes

erunt a Cute) di(em) III non(as) IanuarfiosJ, quae proximac p(opulo) R (ornano) Q(uiritibus), r(ei) p(ublicae) p(iipiili) R(oma,ni) Jritibus erunt

Dcscripai

cet. c f . M. AUR.

Qui-

C.

Fragmentum eflbssum in viuea Ceccarelliorum a. 1869. fiomani Quiritium, non videtur dubiura

Cuui et littcrae similos slnt fragmenti C. et in nlroquc fragmento adliibila sit formula insolita quae est. »«6 dicione. populi

e s s e quiu ad eaudem fero aetatein fragmenta refeienda sint. He aupplomentis cf C.

M. Aarelius.

CLXXXI

M. AURELII E. anni incerti. isdem cofrOsQulibus) IIII (XIIII) k(alendas) Iun(ias) in luco deae Dine Ti. Iulius Frugi promag(ister) ad aram immolarii por|cas ') piaculares duas luci et operis faciundi, ibique vaccam honorariam albam ad |focu/)/m deae Diae immolami, deinde sacerdotes in /etrastylo consederunt et ") ex sacrificio epulati sunt, jsumptisque praetextis et coronis spiceis vittatis lucurn deae Diae submoto ascenderunt et per Ti. Iulium | Frugi promag(istrum) et m proflam(inem) agnam opimam inmolarunt; perfectoque | sacrificio omnes ture nino fecerunt. deinde coronis inlatis signisque unciis ®) C. Catelium Modestinum |ex S&turnalibus primis in Saturnalia secunda mag(istrum) annuum fecerunt, et CÌ(audium) Modestum |flam(inem) nominaverani, ibique. in tetrastylo cfiscumbentes aput Egnatium Capiton^m 4) mag(istrum) epulati |sunt. post epulas riciniatus soliatus corona poetili submoto supra 4 ) carcares ascendit et sigwum ) quadrigis bigis desul|toribtts7) misit, praesidente ad cretam 8 L. Claudio Molestino ) victores palmis et coronis arg(enteis) honoravit. |adfuerunt in collegio cet. coinquiendi

Fragmentum litteris pessimis: in museo collegii Romani P P . Iesuitarum M A F F . M A R B R V N . Ibi adhuc eervatur. Descripsi collata imagine Iapidis a r e m , qui a. fere 182 a Commodo interMarinio edita. E d d . Maffei 31. V. 321, 4 fectus eat (Lampvid. Comm. 4). (inde Donati 77, 5); Marini Arv. tab. De s u p p l e m e n t s cf. a. 155. In sinX X X V I ; Brunati Mus. Kirch. I V . Accugulis nota h a e c : ratam imaginem exhibet Marinius 1. c. ') supplementa r . 1 non prorsus P e r t i n e r e fragmentum ad aetatem certa sunt, a fere M. Aurelii haec indicant: Bigae, ) I T lapis, quae commemoraotur v. 9 , in actis A r ') V N C L I S id. 4 valium primum reperiuntur a. 155. Eodem ) C A P I T O N I M id. 5 anno Claudius Modestus (v. 7.) pro fla) S V I R A id. mine fuit. Egnatium autem Capitooem maS I G M V M id. 7 gistrum. probabiliter Marinius (p. 492) ) D E S V L T Q R I B id. suspicatus est esse virum illum consula. . 0 I E 3 T I N I id.

GLXXX1I

M. Anrelias

M. AURELII F. anni iticerti. co(n)s(ulibu$) . . . . |4pril(es) piaculum factum, ob ferri inlationem scriplurae et scalpturae raag(isteri) jperacti porca et agna, struibus fertisque pei; calaloretn et publtcos fra|ir(um) Arvalium. . C0(if)8(ulibus) V non(as) Mai(as) piaculum factum ob ferri elationem scrtpt(urae) et «calpi(urae) mag(isteri) jperacti porca et agna, struibus fertisque per calat(orem) et publicos. Fragmentam effossum in riaea Ceccarelliorum anno 1867, Iitteria similibas litteraram fragmenti H. Descripsi et edidi in Ann. inut. arch. indicant nomina consilium (4), quae in 1867 p. 291. docnmentis saecali tertii non inscribuntur Ut formula magisteri peraeti, quae in actisa. 183primumoccurrit, non uiultoante hoc fragra'entum exaratum esse ostendit, ita non malto post conscriptum esse

nisi Hemel ab iuitio. Praeterea cumlitterae similes Bint fragmenti H, probabiliter aetati M. Aurelii hoc fruslulum tribuitur.

M. AureliuB.

CLXXXIII

M. AUREL1I il anni incerti. íuppiter

o(ptime) m(axime), si r(es) p(ublica) p(opuli) H(omani) Qfuiri\tium) cet incólumes erunl a(nte) d(iem) III non(as) \Ian(uarias) quae proximae p(opulo) R(omano) Q(uiritibus), rei pu&licae p(opulï) R(omani) Q(uiritium) erunt, |. . . . . sercaveris salcom imp(eratorem) | Caes(arem) M. Aur(elium) Antoninum Aug(ustum) cet. pontífice« max(imum) trib(unicia) pol(estate) . . imp(eratorem) . . co(n)~ \s(ulem) . . . p(atrem) p(atriae), divi Antonini Pii filium, dici Hadriant nepotem, dici Troiani Par/Atei pronepotem cet.

Descripsi.

Fragmentnm in vinea Ceccarelliornm repertum a. 1869. non plane conspiret cum carminibus huius

Litterarum forma plane similis fragmentí M. AUB. D. ad eandem fere aetatem hoc quoque ostendit referendum esse. Pertinet ad vota annua. Cum tamen

aetatis, restituì noquit. Nota longiores fuisse versas priores, multo breriores eos qui sequuntur.

M

CI.XXXIV

Aurelius

M. AUivELII n. anni incerti. quoti bunum faustum felix fortunatum salulareque sit imperatori) Cae\s(ari) M. Aurelio Antonino Aug(uslo) cet. eiusque liberi« senalui, populo flomano Q(uiritibus), fratribus Aroalibus, sacrifichivi deae Diae hoc armo erit VI k(alendas) Inn(ias) domi, I U I k(alendas) Iun(ias) in luco et domi, III k(alendas) Iun(ias) consummabitur domi, adfuerunt in collegio Cn. Calilius Severus? Fragmentum

Htteris p a r u m boD: i, a l t i s mill. 9, pffossum in

vinea

C e c c a r e l l i o um a. 1867. D e s c r i p s i et e d i d i in Ann. inst. 1867 p. 2!;0.

anh

Formula consummabitur domi non legilur in a c t i s a n t e a. 183. Qui autern v. 1 c o m m e m o r a n t e liberi i m p e r a t o r i a , ad a e t a t c m M. Aurelii v i d e n t u r f r a g m e n t u m

referre.

Id

confirmât

etiam p r a e n o m e n

G n a e i (v. 6 \ q u o d cum r a r u m s i t a e t a t e A n t o n i u i a n a , non aine p r o b u b i l i t a t e r e f e r tur ad Cn. Catilium S e v e r u m : cf. a 183. L i t t e r a r u m formam similem e s s e f r a g m e n t i F a n t e a diximue.

Commodus.

CI.XXXV

IMP. CAESAR M. AURELIUS COMMODUS ANTONINUS AUGUSTUS. imp(eratore)

Caes(are) gusto)

IUI,

M.

Aurelio

Commodo

C. A u f i d i o

III non(as) Ianuar(ias) 1 I in Capitolio Q. Licinius 'Sepos mag(ister)

Victorino collegi

Antonino II

fralmm

Au-

co(n)s(nlibus) Arvalium

votorum solutorum et novorurn ') causa pro salute imp(eratoris) Caes(aris) M. Aureli ///.//// Antonini Aug(usti)

Pii Sarm(atici) Germ(anici) maxim(i) |p(atris) p(atriae) co(n)s(ulis) I U I

fratres Arvales conveneruwi Q. Licinius

N e p o s mag(ister), Cn. Catilius [Severus,

M. Ulpius Astius pr(aetor),

M. Antonius

I u v e n i s ; hoc die

immolavit

|Q. Licinius N e p o s niag(ister) Iovi o(ptimo) m(aximo) bovem mare-m, Iunoni reg(i|nae) bovem feminam, Minerv a e b o v e m feminam, Saluti publieae p(optjli) R(omani) bovem feminam. i s d e m ca(n)s(ulibus)

V I I idus Ianuar(ias)

in pronao oedis Concordiae fratres A r v a l e s sacrificium d e a e D i a e indixe/'M« \ravit. adfuerunl in coll(egio) 5 Q. Licinius Nepos mag(ister), Cn. Catilius Severus, T. Fl(avius) Sul\picianus, M. Antonius lucenis, P. PescenMai 20 nius Niger, M. Ulpius Astius praetores '). isdem co(n)s(ulibus) X I I I (alendas) Iun(ias) in domum Q. Licini Nepotis mag(istri) fratres Arvales ad consummandum sacriIficiùm deae Diae convenerunt ibique inter cenam Licinius Nepos mag(ister), Catilius Severas, Fl(aI tius) Sulpicianus, Antonius Iuvenis, Pescennius Niger, Ulpius Astius discumbentes toralibv% segI mentalis albis ture et vino fecerunt; ministrantibus pueris patrimis et matrimis ' \senatorum filiá eisdem qui et X V I kal(endas) Iun(ias) easdem; fruges inlibatas Iministraniibvs calatoribus pueri riciniati cum publicis ad aram retulerunt; deinde lampadibus Iincensis tuscanicas contigeruni '), quas per calatores domos suas miserunt. hoc I anno cenatum est sportulis (denaris centenis). T. Pactumeio Magno, L. Septimio |Flacia«o? .co(n)s(itlibus) in Capitolio pro salute imp(eratoris) Caes(aris) M. Aureli Commodi An|to«tn» Aug(usti) Pii Sarm(aticì) et Germ (anici) max(imi) fratres Arvales convenerunt, et iminolavit Cn. Catilius Severus proI flamen Ioni o(ptimo) m(aximo) bovem marem, Iuroni reg(inae) bovem feminam, jMinervae bovem feminam, Saluti bovem feminam, Proviuentiae deorum bovem feminam, Genio Iipsius(?) taurum '). a, 184 L. Cossonio Eggio Marullo, Cn. Papirio Aeliano co(n)s(ulibus) \piaculum factum ob ferri inlationem 4) 'scripturae et scalpturae magisteri peracti porca »j J et agna stniibus fertisque per M. Ustio Narcisso (sic) kalatore et públicos fraItr(um) Arval(ium).

Pagiuae 3. ') P R A E T O R E S errore, ut Tidetur, quadrataci scriptum: oam solus Ulpius Astius alibi praetor dicitur. s ) C O N T 1 G E R V N lapis. ') supplemeotum desumpsi ex actis .1 186 (b pag. 2), in quibus cum mentio

maneat tauri immolati, de genio imperatorie vel de Marte videtur cogitandum esse: cf. comment. ad vota annua singularia prò salute imperatoris suscepta p. 112. s) '«) 3r) S9) ») 4°)

FORIS id. L Y A E R Y E id. MARMA id. PLEORIS id. SERS id. PLEORIS id. FVRERE id. SAIISIA id. SIMVNIS id. ALTERNIE id. MAMOR id.

Elagabalus.

b

ccv

atersa.

et ante ianuam deae Diae adsteterunt et coronas singulorum l

inferentibus

aras contigerunt;

Saturnalibus

primis

M. Flavium

Alpinum (?)

P. Aelium Secundinum flaminem

noaie')

derectas cet.

calatoribus

et deae coronatae

sunt, et de

magistrum ') creacerunt

et

nominaverunt *)

ibique fétida

dixerunt.

el desciderunt

lu-

| cum. depositis praetexfis cenatoria

alba acc(eperunt)

et ¿n tetrastylo epulati sunt.

|cula cum campanis et urnalibus mulsi more pompae4)

fer-

singulorum

in tetrastylum transieran^ post epulas singuli

praesentes | acceperunt

sportulas (denarios

et rosam solut(am) acc(eperunt) et partiti

centenos)

|sunt(?). deinde L. Alfenius Acitianus promag(ister) sumsií 3 )

et ridnium;

superaccepit

\summoto super carceres signumque quadrig(is)

big(is)

desu/toribus misit, praesidewftfiwi

Caesonio Luciflo, T ) 9)

. . . . Catilio

|vio Severo Pió deinde peractts circensibus

et

ascendit

| Severo, Armenio Peregrino,

latum

pacíilem 6 ) roseam,

coronam

t . ., No-

8)

ad cretam.

Romae reversi,

10 )

et in domu

|

magCistri)

cenatoria

alba acceper(unt) et discumbentes toralibus segmentatis ture et vino fe|cerunt, ministrantibus patrim(is) et matrimis

senatorum filis qoti)

\unguenta et accep(erunt) et mantelw pulmenta

coronas

rursus contiger(unt) " ) et sportulas

jsingu/i acceperunt mensam secunda»» bellariorum

diviserunt

(denarios

centenos).

et rosam solutam acceperunt ^ibique felicia

h

') cf. acta a. 219.

2)

*) T O

reliqaiae videntur remanere litte-

rarnm L A ,

quae possunt pertinere aut

ad vocabulum Flavii

flaminis,

cuiusdam.

Flavina

Archelaus

aut

ad nomen

Excluditur eo,

quod

antem

anno

218

pueris

supra; et sacrificio peracto

5)

dixerunt.

lapis.

S Y M . . I id.

«) T A C I L I B M id. ' ) L Y C I A L O id. 8)

N O V O id.;

®) cf. comm.

cf. acta a. 213 v. 5. ad

acta

diei

secundi

iiamen fuit: itaque cogitavi de M. Flavio

sacri Arvalium p. 39; quamquam de sup-

Alpino.

plemento non plane constat.

3)

eie videtur

taveram

de

legi

in tabula; cogi-

NOMInaverunt,

idque

ad

,0)

ROA

mentum reverii

AEI

I lap.; supple-

respondet dicendi rationi

creationem flaminis referebam ; sed nimis

ei, qua antea quoque scriptum esse vidi-

videtur distare a litteris quae praecedunt

mus revertus in tetrastylo (a, 19), in papilione (a, 20).

LA,

quas

ad

flaminem

pertinere coniecimus.

nomenve eius

" ) de supplements, quae licet certa

CCVI

Elagabalus,

a. 218 n i kal(endas) Iun(ias) in domum Mai 30

mag(istri)

u

[fratres Arvales ad consummandim sacrurn deae Diae convener(unt); inier cenam L. Alfenius Avitianus promag(ister), Fl(avius) ' J [Avchelaus flam(en), Sulpic(ius) Po Ilio, Armen(ius) Peregri«?« discumbentes toralibus |segmentatis Iure et vino fecerunt; min(istrantibus) puer(is) patrimis et malrimis senatorum filìs isdem q(ui) |s(upva). frug(es) libat(as) cum ealat(oribus) et public(is) ad jaram retulerunt. iuscanìcas contiger(unt) et per kajlator(es) suos domi miserunt. item mens(am) sec(undam) beliariorum diviserunt et coronas et ung(uenta) Jet sportul(as) acc(eperunt) sing(uli) (denarios centenos). hoc deinde lampadiims incensis

pariter

|anno cenat(um) est in dies sing(ulos) (denaris centenis) VI, IIII, III kal(endas) Iun(ias); puevi jcenav(erunt) senator(um) fìl(ìi) n(umero) I I I I et sport(ulas) ac|c(eperunt) in d(ies) sing(ulos) (denarios) X . . " ) et felic(ia) dixer(unt). precatio cooptationis : quod b(onum) f(austum) felix fortu«ata?rcq(ue) sit imp(eratori) Caes(ari) jdivi Mag(ni) Antonini fil(io) divi Severi nep(oti) M. Aurellio Antonino pio felici Aug(usto) p(ontifici) m(aximo) tr(ibunicia) pot(estate) |co(n)s(uli) p(atri) p(atriae) proco(n)s(uli), et Iuliae Maesae Au. |g(ustae) aviae Aug(usti) n(ostri), totique , 3 ) domo divin(ae) eor(um), senatui populoq(ue) Rom(ano) Quivitib(us), fra. |tr(ibus) Arval(ibus), parentib(us), liberis coniugibusque nostris ] fratrem Arvaleni ex s(enatus) c(onsulto) ? u) domin(um) n(ostrum) imp(e|ratorem) Caes(arem) M. Aurellium ^4ntoninum pium felicem |Aug(ustum) collegam nobis cooptamus felficiter) . e< ,.id(us) Iuliasli) ante \wonawn aedis Concord(iae) |fratr(es) Arval(es) convener(unt) ad cooptandum imp(eratorem) Caes(arem) M. Aurellium Antonimm pium fel(icem) Au|g(ustum) p(ontificem) ni(aximum) tr(ibunicia) pot(estate) co(n)|s(uleni) p(atrem) p(atriae) proco(n)s(ulem). adfuerunt L. Al|fen(ius) uon sint, probabilitate tameu uon carent, cf. acta diei primi p. CCIII v. 15. 12) X [ X V ] Marinius ; aed numerus plaue incertus: cf. comm. ad acta diei tertii sacri deae Diae p. 45. 13 ) T O T A Q Y E lap. 1J ) de supplemento hoc cf. comm. ad acta cooptationum p. 154. r II >5) F E L F E I lap. Fortnsse bis erat positum F E L f ì c i t e r j

F E L ( i c i t e r ) . Postea verba et ad, sacra vocamus ne inserantur obstat hiatus, qui tot litteras continere nequit, praesertim cum dies cooptationis non possit non indicatus esse. Is videtur fuisse paullo ante idus Iulias, cum pridie idus illas inter sodales Antouinianos (Henzen 6053) et sacerdotes in aede Iovis propugnatoris cousistentes (ibd. G058) Elagabalus cooptatus sit, eodeni autem fere die iu collegia sacer-

211

25

Elagabalus.

CCVII

Avitianus, Cn. C&lilius lc) Severus, T. Stalilius Silianus, C. Sulpic(ius) ¡Pollio, T. Fl(avius) Archelaus, L. Armenius Peregrinus, L. C&csonius Lucillus, M. Fl(avius) Alpinus, ibique adclajmantes felicia dixerunt. detulit Primus Cornelianus pw61(icus) a comm(entariis) fratr(um) Arv(alium). |imp(eratore) Antonino Aug(usto) et E v e n t o " ) co(n)s(ulibus) pr(idie) id(us) Iul(ias) in Capit(olio) ant(e) cell(am) Iun(onis) reg(inae) |fratr(es) Arv(ales) conv(enerunt) ad vota annua suscipienda |pro salute et incolum(itate) imp(eratoris) Caes(aris) M. Aurelli Antonini pii fel(icis) |Aug(usti) p(ontificis) m(aximi) trib(unicia) pot(estate) co(n)|s(ulis) p(atris) p(atriae) proco(n)s(ulis), et Iuliae Maesae Aug(ustae) ayiae Aug(usti) n(ostri) totaq(ue) dom(o) divin(a) |eor(um); item ad vota decenn(alia) l8 ) suscipienda imp(eratoris) [Caes(aris) M. Aur(elli) Antonini pii") felicis August(i) p(ontifìcis) m(aximi) tr(ibunicia) po\t(estate) co(n)s(ulis) p(atris) p(atriae) proco(n)s(ulis) ; item ad |lud(os) vofivos committend(os) conven(erunt). secui . . t sca " ) di. . ") ' |fratr(es) Arval(es) in Capitolio sue et adclamaverunt feliciss(ime) ! ! 3 ) saepe de no|str(is) ann(is) augeat tibi Iìifpiter annosi sis pius et felix, M(arce) A(n|tonine) im(perator) C(aesar) Aug(uste)! di te serv(ent)! tu re imp(eratore) Antonino Aug(ustó) II et Sacerdote II co(n)s(ulibus) piaculum factum mag(isteri) in luco |deae Diae ob ferri inlationem scripturae et scalpturae marmoris porcarn piacularem, struibus, fertis et agnam per \Secundinum (?) tab(ularium) rat(ionis) k(astrensis) et public(os) fratr(um) Art>(alium)24) piaculum factum, |o6 ferri elationem scripturae et scalpturae operis perfecti porca et agna, struibus fertisque per Secun|dino (sic) tab(ulario) rat(ionis) s(upra) s(criptae) et per . . publicos fr(a|trum) Arv(alium). dotum cooptari soliti sint prinoipes novi. Ipso vero ilio die A r v a l e s cooptasse non videntur, cum in iis quae sequuntur dicantar eo die votorum annuorum causa convenisse: nam si utraque res eodem die facta esset, repetita non esset nota diei. ,6 ) C A I lap. ") A V G P . . . D V E N T O id.

,8 )'

cf. a. 238. I . . lap. 20 ) A V . . TT . . . id. 21 ) S E C Y I . . T S C / . . . id., quae litterae quid significent minime assequor. 22 ) P T id. 23 ) . . . F i ' i i . . . S id. 2J ) restituì ex actis a. 220. 19 )

CCVIII

Elagabalus.

(praecedebat in alia tabula actorum diei secundi sacri Arvalium pars 219

prior)

ollas precati sunt, cum pultes conteger(unt), et pre|cati sunt, et osteis apertis per clivum iactaverunt. deind(e) subsell(iis) marm(oreis) consed(erunt) et panes laur(eatos) per |public(os) partiti sunt, et deas unguentaverunt. et aed(es) elusa e(st) : omn(es) foras exierQint). ibi saeerdotes elusi, suc|cinet(i) libelli» acc(eptis) carm(en) dic(entes) tripodaver(unt). deinde signo dato publ(ici) introier(unt) et libell(os) recep(erunt) et ante |ianuam deae Diae adsteterunt et coronas ') derectas per COMMCITANTE *) singulor(um) inferentibus aras jcontegerunt; et deae coronatae sunt; et de Saturnalibus primis Flavium Archesilaum mag(istrum) jcreaverunt, ibique felicia dixer(unt). et desciderunt lucum. depositis praetextis cenatoria alba acc(eperunt) et |in tetrastylo epulati 3 ) sunt; more 4) pompae in tetrastylum fereula cum campanis et urnalibus mulsi jsingulorum tranFragmentum actorum inscriptuui infra acta anni 90 iu tabula reperta in vinea Ceccnrelliorum a. 1868. Litterae satis neglegenter exaratae altae sunt mill, fere 7. Descripsi cum Bormanno et edidi in quibus agi tur eimillima snnt a. 218. KanRelazione p. 53. Litterarum specimen dem ob causam anni, qui snnt priores a. delineandnm curavi ibid, t a b . ' l n. 9 a. 212, excludendi sunt. Aceudit, quod ipse Acta haec, cum Flavius Archesilaus Flavius Archesilaus in acti6 tantum ansive Archelaus, qui a. 220 iterum magisterio norum 218 220 224, P . Aelius Secunfunctus est, v. 6 dicatur magister creatus dinus et Saenius Donatus annis 224 et esse, nec in creatione iteratio indicari 231 commeraorantur, nec antea ulla eorum soleat, poto fuisse ipsius anni qui praementio inveuitur. Fieri tamen potest ut cessit 219. Nam ceteri anni priores fere sit anni posterioris. excluduntur ut 218 214 213, quod eorum ') C O R O N A P lapis, 2 et supersunt acta et noti sunt magistri, ) de lectione cum plane constet, et 216 212, quod iis sacrum Arvalium neque tamen intellegi possint litterae in faciendum erat a. d. V I I I I I III kal. tabula exaratae, quadrataci neglegentia Iunias. Hestant anni 217 et 215. Sed illi nonnulla omissa esse ostenditMommsenus, obstat, quoc^ parum probabile est eundem qui restituit sic : et coronas derectas per hominem a. 218 et 220 magÌBtrum fuisse, comm(entariensemJ citante singulor(um) utrique forma actorum : nam cum usque [nomina magistro , calatoribus singulorum] ad annum certe 213 sacrum eodem modo inferentibus aras contegerunt : cf. Relazione enarrari soleat (a. 214 ea pars servata p. 55,2. De singulis cf. comm. ad acta non est), diversissimus modus primum diei secundi sacri deae Diae p. 33. 3 in actis a. 218 apparet, ut Elagabalus ) E P V L A T C . lapis, videatur morelli mutasse; acta autem de \ MORAE id.

ccix

Elagabalus.

sierunt. post epulas sportulas accep(erunt) singul(i) praes(entes) dena|rtos c(entenos)') et rosam solut(am) acc(eperunt) et felicia |dixer(unt). deinde mag(ister) Ael(ius) Secundinus latum sumsit et ricinium 6 ); su|peraccep(it) coron(am) pactilem roseam et super carceres adscendit et sign(um) quadrig(is), big(is), desuljt(oribus) misit 7 ), praesid(entibus) F l a v i o ) 8 ) Archesilao et Saenio Donato ad cretam. X I I I k(alendas) Iun(ias) in domum P. Aeli Secundini mag(istri) fratr(e8) Arval(es) ad consum|m(andum) sacrific(ium) deae Diae convenerunt et epulati sunt et ture et vino fecerunt, ministrantib(us) puer(is) pa|trim(is) et matrim(is) senator(um) filis, qui supra, fruges livatae (sic) sunt, per ealatoribus ministrantibus |fstcj et per pueros praetextatos cum publicis ad aram retulerunt: deinde lampadibus incensis |pariter tuscawicas 9 ) contigerunt cet. ' 5 ) P R A E S I C id. 6 ) IBICINIVM id. ') A V S I T id.

ACTA ARV.

8)

E L . id. >) TVSCMIAS id.

14

ccx

Elagabalus.

a. 220 hoc anno cenaverunt singuli dies singulos ad Fl(avium) Archelaum mag(istrnm) (iterum) Moi 27.29.30 (denaris) centenis in VI IIII III k(alendas) Iun(ias). adfuerunt T. Statilius Silianus, M. Iunius Hermogenes, M. Fl(avius) Alpinus. 221 Grato et Seleuco co(n)s(ulibuS) VII id(us) Mai(as) Mai 9 piaculum factum magisteri) (secundi) Fl(ayi) Archelai in luco deae Diae ob ferri inlatione (sic) scripturae et scalpturae marmoris per Fl(avium) Archelaum c(larissimum) v(irum) fratrem Arval(em) et public(os) et a sacris, porcam piacular(em), struibus fertis, et agnam, quorum extae redditae sunt, isdem co(n)s(ulibus) piaculum factum ob ferri elationem scripturae et scalpturae operis perfecti per eos quos supra, et per Primum Cornelianum comm(entariensem) et public(os) fratr(um) Arval(ium). Tabula marmorea, quae in luco ÁrvaUum fulcrum videtur fuisse lateris subsellii vel cathedrae, effoBsa anno 1T7S *una cum tabula actorum a. 218, cum fundamenta iacerentur Bacrarii Vaticani M A R . N u n c extat in aditu eiuadem sacrarii. D e s c r i p s i t Bormann. E d i d i t Marini in folio singulari inscripto acta fratrum Arvalium sub imp. M. Aur. Antonino Elagalalo ex marmoribut modo in urbe reperita descripta, e t Arv. tab. X L I I .

A n n i e s s e 220 ostendunt conaulea anni s u b g e q u e n t i s , qui f a s c e s gerebant, cum a c t a in l u c o in marmore exarabantur. — P r i m o capite continetur extrema pars actorum sacri m e n s e Maio facti.

Elagabalus.

CCXI

a

5

fratres Ar vales . . . . libus convenerunt . . . Statilius Severus . . . Statilius Silianus . . . . anus praefor L. Armenia« Peregrinus

„.

221

. . . . b

XIII k(alendas) Iun(ias) cel. (sequuntur acta sacri die tertio ab Arnalibus in domo consumatati) deinde lampadibus incensis pariter tuscanicas contigerunt, quas per calatores domos suas miserunt. hoc anno cenatum est in dies sing(ulos) (denaris centenis) XVI XIIII XIII k(alenda$) Iun(ias) ; pueri cenav(erunt) n(umero) IUI et sportulas acc(eperunt) in dies sing(ulos) (denarios) . . et /e/icia dixeruni. ilio die in pronao aedis Concordiae per Aelfium) Secundinum (?) mag(istrum) in loc(um) Domiti Ane ex IUteris imp(eratoris) Caes(aris) M. Aur(eli) Antonini Pii felicis Aug(usti) ilium fratrem Arnalem, cooptarunt '). imperatore) Caes(are) M. Aur(elio) Antonino Aug(usto) IIII, M. Attr(elio) a. 222 Severo Alexandro Caesare Aug(usto) co(n)s(ulibus) X V I kal(endas) Fragmenta reperta in vinea Ceccarellioru a anno 1867, b anno 1868, e anno 1869, litteris parum b lis altis mill. 9. Descripsi cum Bormanno et edidi a in Annalibus instituti archaeol. 18G7 p. 289, a et b in Relazione p. 80. Fragmenta aetatis fere Caracalli vel Elagabali esse cum nomina declarent Statilii Siliani et Armenii Peregrini (cf. a. 213. 218. 220), notam consulates quae extat 6 v. 4 . . . e Aug. cos. rettali ad a. 222, quo fasces ordinarios geeserunt Elagabalus et Alexander Caesar (Relax. p. 80). Nam quod contra dixit Mommsenus (1. c. p. X I V ) , Caesarem nominari non potuisse Augustum, Alexander ipso hoc anno, quo consul erat, factus est Augustus. Arvales igitur, qui eo tempore non signabaot in actis nisi

cónsules ordinarios, cum acta a. 222 inciderent, nomini Alexandri titulum Augusti adscribere debebant. At quod Mommsenus proposuit legendum [ f r a t r i e Aug(usti) et referendum ad Getam consulem a. 203, eo refellitur, quod cum tum iterum cónsul esset, iterationis nota omitti non poterat. bc de supplementis fragmentorum quamquam fere constat, non constat de divisione versuum. ') de cooptatione fratria agi verba quae s u p e r s u n t L O C - D O M I T I A N L l , manifesto ostendunt. Nomen magistri desumpsi ex actis inlationis ferri, ubi vide.

14*

CCXII

». 222 c

Elagabalus.

Mai(as) piaCMÌwm factum mag(isteri) Aeli Secundini II (?) in luco deae 5 Diae ferrum inferendi scripturae et sca/pturae ') marm(oris) per Aeliwra Secundinum (?) c(larissimum) r.(irum) fratrem Arvalem3) et per Aug(usti) lib(ertum) struib(us) et fert(is), porciliam albora piacular(em) et agnam quarurn extae redditae sunt. VII k(alendas) Mai(as) piacul(um) factum in luco deae Diae ferrum efferendi scripturae et scalpturae magisteri peracti. ea omnia quae supra, facta, sunt. 2

) S C A P T V R lapis. ) piaculum ob ferri inlationera scripturae magisterii peracti hac a e t a t e fieri solebat ab ipso magistro eius anni,' cuius a c t a incidebantur :cf. a. 220 225). Itaqne cum inter Arvales annis 219, 224, 234 3

P . Aelius S e c u n d i n u s commemoretur, eundetn hoc quoque loco nominatura e s s e conieci: quod Bi r e c t e feci, magister anno 221 fuit iterum, cum primnm anno 219 magisterio functus sit.

c c x t li

IMP. CAESAR M. AURELI US SEVERUS ALEXANDER PIUS FELIX AUGUSTUS. adfuerunt 1

»•

T . F l ( a v i u s ) ') Archelaus

. .

M.

S a e n i u s D o n a t u s , L. F a b i u s F o r t u n a t a s .

ab

V I I i d ( u s ) N o v ( e m b r e s ) *)

fratres A r v a l ( e s ) in l u c ( o ) d ( e a e ) D ( i a e ) v i a C a m p ( a n a ) 3 ) a p u d l a p ( i d e m ) | ( q u i n t u m ) c o n v ( e n e r u n t ) per C. P o r c ( i u m ) P r i s c u m m a g ( i s t r u m \ et ibi imm(olaverunt), q u o d vi t e m p e s t a t ( i s ) ictu f u l m i n ( i s ) |arbor(es)

sacr(i) l(uci) *) d ( e a e ) D ( i a e )

224

attact(ae)

Tabula marmorea Romae effossa anno 1570 SCAL. olim apud Fulvium Ursinum VRS. (inde constat earn repertam esse in vinea Ceccarelliorum cum Ursinianis ceteris). Anno 1704 in aedibus Farnesiis ad campum Florae earn fuisse tradit MAR.(em. ad Grut.). P o s t e a ip plures partes rupta est: a nescio quomodo sibi comparaverit F E A , eiusque partem inferiorem possidebat nuper Pierius rerum antiquarum institor: a quo emit rerum antiquarum Romae curator P e t r u s Rosa. Complectitur partem tabulae quae intuenti sinistra est, versuum autem singulorum litteras plus minus vicenas; — fragmentum 6 partis alterius versus priores 10 magna ex parte complexum iam periit; — c reliquam tabulae partem continens in aedibus privatis Romae qnidem descripsit, sed quo tempore opus de Arvalibus conscriberet, Casertae in museo Francisci Danielis servari tradidit MAR. (Arv.) : ppstea in museum publicum Neapolitanum illatum est MOMMS. FIOR, ibique adhuc servatur. — Litterae altae mill. 9 — 10. Totum fragmentum exhibet Ursinus Or. 961) ; contulit Mommsenus I. N. ad Caton. cet. p. 220, 12 (inde Orut. 121,1 p. X X I I . nescio unde correctum, et ab ipso, ut E a quae iam perierunt ex Ursino videtur, UrsinoLigorius Taur. yol. 18 f. 65, fere desumpsi: in parte superiore fragVictorius cod. Monac. L a t . 743 f. 131,, menti a Feam secutus sum. Subiunxi Scaliger ached. Pari». fonds Dupuy 461 variam lectionem eius partis quam Don f. 76, Lipsius auct. p. 16, cod. Pàpenbr. vidi. l Leid. 6 f. 98, Busbequius apud Pighium ) solus F e a exhibet, qui sic in Grut. corr. 1); a descripsit F e a fasti h a b e t : Uli. 2 n. 44, eiusque partem inferiorem inde a ) V I I ID N O V (AVG Ligor.) supra v. 18 ipse descripsi; — c descripsi ex totum documentum posuit U r s . 3 eetypo chartaceo. Totum fragmentum ) CAMPANA Urs. fragm. exhibent Marinius Arv. tab. XLIII, in*) L V C id. ibd., L Ligor. Papenbr. script, yet. mus. Borb. (Neap. 1857) Grut,, L V C I Lips. Vict. I n. 124, Fiorelli calai, o. 71 (e Marinio

Nov. i

ccxiv

a. 224

a c

Dec. 10

Alexander.

arduer(int), ear(um)q(ue) arbor(um) eruendar(um), ferr(o) /endenda- 5 |r(um) adolendar(um),5) commolendar(um), item aliar(um) restituendar(um) causa operisq(ue) incAoandi •) aras |temporal(es) sacr(as) ') d(eae) D(iae) reficiend(i), eius re; causa lustr(um) miss(um) suovetaurilib(us) maio|r(ibus); item ante aed(em) d(eae) D(iae) b(oves) f(eminas) a(uro) i(unctas) n(umero) I I , item ad |ar(aa) tempor(ales) dis inf(ra) s(ub) s(criptis): Ian(o) patr(i) |ariet(es) II, Iovi verbec(es) II, Marti patri ult(ori) ar(ietes) n(umero) II, sive deo sive deae |verb(eces) 8) I I , Iun(oni) d(eae) D(iae) ov(es) n(umero) II, Virginib(us) div(is) ov(es) n(umero) II, Fam(ulis) div(is) verb(eces) n(u- 10 jmero) I I , Larib(us) verb(eces) n(umero) I I , Matri ") Lar(um) |ov(es) n(umero) II, Font(i) l0 ) verb(ece8) n(umero) II, Flor(ae) ov(es) n(umero) I I , Sum|ma(no) pat(ri) verb(eces) atros II, Vestae matri ov(es) II, Vesfae deor(um) deor(um)q(ue) 1 ') ov(es) I I ; item Adolend(ae) Coin|q(uendae) oy(es) II; et ante Caesar(eum) Genio d(omini) n(ostri) Severi Alexandri Aug(usti) t(aurum) a(uratum); " ) |item divis n(umero) X X verbec(es) X X . i n i id(us) Dec(embres) fratres Arval(es) in luco deae Diae via Campana |apud lap(idem) (quintum) convener(unt) per C. Porc(ium) Priscum mag(istrum), et ibi immolav(erunt), quod 15 | ab ictu fulmini» arbores luci Bacri d(eae) D(iae) attactae arduerint, earumq(ue) arborum adolefacta|rum et coinquendarum, et quod in eo luco " ) sacro aliae sint repositae et arae tem|poral(es) refectae, ferri e£fer(èndi), Jiuius " ) oper(is) perfecti causa lustrum missum suovetau|rilib(us) maioribus >) PENDENDAR Urs., PONENDAR ex arbitrio Ligor.; FBNDENDAR pro Jindendarum coDiecit GesoeruB : of. MariniuB (p. 679) qui quod ipse de poena arboribus peodenda proposuit (p. 680), id nemini eum persuasurum esse puto: in ipsa tabula scripsit perdendarum. — COLENDAR Lig. Vict. Lips. Papenbr. Busbeq. pro ADOLENDAR. «) INCROANDI Urs., INCHOANDI Lips. Busb., INCKOANDI Vict. 7 ) ARAE omnes; credi possit scribendum esse arae temporalis.... reficiendae, sc. causa; sed de pluribus aria agi ostendit v. 17, ideoque correxi. Marinius post verbum sacr verbum LVCI

inserit, dubitans num explicandum sit SACR(arii) ; fortasse sacras ? e ) VERBEC Urs. fr., VERB ceteri. 9 ) MATR Urs. fr., MATRI ceteri. 10 ) FONT. VER Urs. fr u ) VESEOR-DEOR-DEORQ lapis. 12 ) verbalTEM • ADOLEND-COINQO V ^ I I - ET - ANTE CAESAR GENIO D • N • SEVERI ALEXANDRI AVGT • A • ITEM om. Ligor. Vict. Lips. Papenbr.: inde et ex falsa lectione COLENDAR (5) ab uno exemplo eos pendere constat. 13 ) ET IN EO LVCO lap. ") EPFERRVIVS id.

Alexander.

ccxv

adfuer(unt) P. Ael(ius) Secundinus, T. Fl(a- a. 224 jvius) ArcAesilaus, l s ) M. Fab(ius) Fortuna20 tus, M. Saen(ius) 16 ) Donatus. Fusco II et Dextro co(n)8(ulibus)'XIIII") k(alendas) Mai(as) in luco deae a. 225 |Diae p(iaculum) f(actum) mag(isteri)'") L. Porci Prisci ob APRIL. IS ferri inlationem scriptur(ae) et scalptur(ae) marmor(is) causa, immo|l(ante) ipso mag(istro) porcam et agnam, struib(us) et fertis, " ) et extas reddid(it) ad aram, jministrantibus public(is) et praesentibus ,0 ) a sacr(is) d(omini) n(ostri) Aug(usti); | item immolavit ob ferri m elationem scripturae et scalptur(ae) " ) et opens perfecti III non(as) Mftt 5 19

et cetera q(uae) s(upra).

per Porc(ium) PAilologtm") calat(orem) et per public(os) fratr(um) lArvalium.

ID aversa tabulae litteria maximis legitar Septimtus Antoninus at solas Marinius notavit. 15

) ARCRESILAVS id. SAENIVSUrs. (fr.) Ligor. Lips. " ) XIII Urs. (ft.) Ligor. Yict. Lips. Busb., XIIII Papenbr. Grut. 18) magisterio perperam Mar.; terminatum enim erat magisteriam Porci Prisci Satarnalibas anni 224.

is) °) ai ) as ) 2

EPFERTIS lap. PRELENTIBVS id. SCALCTVR id. PRILOLOGO id.

». 231 • • Claudio Pompeiano et T. Flavio Pelignianol) i„n. 3 III non(as) lanuarfiasj

cofnjsfulibusj

Arvales in Capitolio ante cellam Iunonis reginae convenerunt ad |vota annua solvendo, et suscipienda pro salute imp(eratoris) | Caes(aris) divi Severi Pii nepotis, divi Magni Antonini Pii fili, M. Aur(elli) Severi I///.////./Ì4) pii felicis Ang(ustì) p(ontificis) m(aximi) trib(unicid) |pot(estate) X co(n)s(ulis) III p(atris) p(atriae) proco(n)s(ulis), |et Iuliae Mammaeae matris Augfusti) n(ostri) et castrorum, senatus ac patriae 5 |totiusque domus divinae eorum, hoc die immolavit ®) C. PorY'ius Priscus mag(ister) Iovi b(ovem) m(areiri) a(uratum) Iuiioni reginae b(ovem) f(eminam) a(u|ratam), Minervae b(ovem) f(eminam) a(uratam), Saluti publi|cae p(opuli) R(omani) b(ovem) f(eminam) a(uralam). adfue|runt C. Annius Percennianus, L. Lorenius Crispinus, L. Fab(ius) Fortunatus, L. | Alfenius Àyitianus. ian. 7 VII idus Ianuar(ias) in pronao aedis Concordiae fratres Arvales convenerunt ad indicendum Mai 17.19.20 \sacri(icium deae Diae in XVI XIIII XIII kal(endas) Iun(ias). | adfuerunt C. Porcius Priscus mag(ister), P. Ael(ius) Secundinus, M. Saenius Donatus, 10 jC. Annius Percennianus fratres

Fragmentum effoasurA anuo 1778 in villa J^istinianea prope S. Ioarmis in LateraDO, postea in aedibus Iustinianeis M A R . Descripsit Marinius et edidit nna cum aetis a. 218 et 220 in folio singulari inscripto acta fraírum. Arvalium sub imp M. Aur. Antonino FAa>jabaio ex marmoribu» modo in urbe reperti» des*:ripta, ed. 2 ; postea in Arv. tab. X L I I I I . Eiusdetn regtitutionem fere secutus Bum.

>} De cognomine alterius consulis dubitavit Marinius (p. 700; cf. p. 821); sed. cf. nunc Chronogr. anni 353 in fastis et Brambach I. Rh. 1034 2 ) nomen Alexandri scalpro deletum. 3 ) de supplementis cf. a. 183.

Alexander.

ccxvn

III kal(endas) fralres Arcales in Capitolio ante cellarn Iunonis reginae convenerunt per |C. Por cium Priscum mag(istrum) pro salute et reditu et victoria4) impCeratoris) Caes(aris) M. Aurellii Severi Alexandri pii felicis Aug(usti) Ip(ontificis) m(aximi) trib(unicia) pot(estate) X co(n)s(ulis') III |p(atris) p(atriae) proco(n)s(ulis) cet.

ad

4 ) hoc caput referendum fortasse est expeditionem Parthicam hoc anno,

ut vìdetur, ab Alexandro cf. Ecbhel 7 p. 273 seq.

gusceptam;

Alexander.

CCXVIII

ALEXANDRI A. anni

incerti.

foculi ornati ') caespite ante mnuam , . . coniunct lacte iocinfa*) anis super caespite fecer(unt). item tis irib praepant. 3 ) deinde in aedern intraverunt et ollas praecati sunt et contigerunt pultes. praecaii 4 ) colleg(ae) et mag(ister) 5 Jet ilamen ollas accep(erunt) 5 ) et ianuis apertis 6 ) per j clivum iactaverunt . . . . deinde osteis reclusis su6se/l(is) 7 ) marmoréis confederimi, et panes lauréalos per /amil(iam) et offic(ium) divis(erunt); item de aede exierwni et

versi

ad ararn thesauros

fruges petendas

misit et

re-

dederunt et flam(en) I)onatus duos colleg(as) |sumpiis 8 ) ad jnag(ister) et flamen cum scyphis m |vino repletis et acerris

Fragmentum litteris altis mill. 7 — 8, repertum anno 1867 in vinea Ceccarelliorum, Dune apud Angelum Pellegrinium. Descripsi et edidi in Ann. inst. arch. 1867 p. 292. Donatus flamen (v. 9) cum videatur esse Saenius Donatus qui in actis a. 219, 224,231, A L E X . B . commemoratur, fragmentum referendum est ad aetatem fere Elagabali vel Alexandri, cui etiam formae litterarnm respondent. Neque tarnen spectat ad a. 218 et 219, ex quorum actis idem caput superest, nee anno 220 yidetur tribui posse propter formam litterarum et lapidis. Actorum autem a. 221 litterae valde quidem similes sunt neque tarnen ita, ut ad hunc annum

fragmentum tuto referri possit. Quae cum ita sint, ad imperium potius Alexandri referendum erit, licet de anno nihil enucleare contigerit. De singulis nota haec: ') M i lap. 2 ) Litterae ut clarae sunt, ita quid sibi velint non perspicio, videntur enim verba nimis breviata esse. 3) hic quoque mihi omnia obscura. P E A E C A I I lapis. 5) A C C I P id. e) A. E R T I S id. S V J R S E I L id. 8 ) S V : potest etiam fuisse »immoto.

Alexander.

ante osteum ture et vino fecernnt,

et reversi collegae dextra

ccxix dederunl,

|/aeva frug(es) acc(eperunt) ; deind(e) carme« descindentes tripodaverunt fec(erunt); deinde corbul. |cum ' ) . . . . deinde in aede reversi stgn(o) officio dato publici introierunt

9

; lectio certa ; quid subsit assecutus non sum. — Supplements petita sunt ex actis a. 218 et 219.

cet. . . . •

ccxx

Alexander.

ALEXANDRI B. anni incerti.

fratres Arvales ante pronaum aedis Concordiae convenerunt et M. Saenium Donatum magistrwa annuum in locum demortui nominaverunt. ') M. Saenius Donai«« magister diem sacris indixit q u ' )

non(as) Mai(as) fratres Arvales in fuco deae Diae via Campana apud lap(idem) (quintum) |iconvenerunt per M. Saenium Donatum mag(istrum). operum luci sacri inchoandorum causa lustrum missum. Prastina 3 ) s suovetauri/iÒHs maioribus 4).

immolavit

F r a g m e n t u m r e p e r t u m a n n o 185'd in coemeterio Callisti inter vias Appiam et A r d e a tinam, litteris p a r u m b o n i s altis mill. 6 — 8. E d i d i t de R o s s i Ann. inst. arch. 1858 p. 74 et aeri incidit ibd. tab. D : de restituendo f r a g m e n t o disputavit 1. c p. 74—79, s u p p l e m e n t a q u e e i u s , etsi non omnia certa sunt, paucis mutatis recepi. Saenius D o o a t u s cum in actis annorum 219, 224, 231 commemoretur, hoc quoque fragmentum ad aetatem E l a g a bali vel Aiexnndri videtur referendum esse. Iani vero ex actis annorum imperii E l a g a b a l i omnium f r a g m e n t a supersunt, e a q u e n e q u e s c r i p t u r a e plane r e s p o n d e n t fiustuli de quo agimus, et locis effossa sunt a via A p p i a longe distantibus, nec probabile c h r i s t i a n o s , cum a c t a Arvalium ad c o n t e g e n d o s coemeteriorum locu_los a d h i b e r e n t , fragmenta detulisse.

I t a q u e cum fragmentum imperio E l a g a bali tribui non p o s s e y i d e a t u r , ad imperium A l e x a n d r i referri tuto p o t e r i t . ') c a p u t hoc s p e c t a r e non p o t e s t ad inagistrum mense Maio e lege creatum, cum nec dies nec formula satis r e s p o n d e a t . I t a q u e cogitavi de magistro suffecto in locum mortui. a ) l i t t e r a e t a m incertae s u n t , u t d u b i t e t R o s s i n a , utrum legendutn sit I N D I X I T Q V , an I N D I X E R V n i : hoc posito, addendum erit cum collegis. 3 ) erat f o r t a s s e promagister. 4 ) supersunt versus subsequentis vestigia quaedam litterarum dimidiatarum, quas R o s s i u s in imagine aeri incisa siguat, omittit in titulo restituto

10

Alexander.

ccxxt

ALEXANDRI C. anni

incerti.

VII id(us) Ianuar(ias) in pronao aedis Concordiae fratres Armies sacrißcium deae Diae indirne|runt, ibique mag(isler) cel. sacrifi|cium deae Diae cum fratribus Arval(ibus) iwdic(it) : ') qwod |bonum fauslum felix fortunatum salutareque sit imperatori) Caes(ari) M. Aur(ellio) Severo Alexandro Augßisto) p(ontißci) m(aximo) trib(unicia) po|/(estate) . . . cn(n)s(uli) . . p(atri) p(atriae) proco(n)s(uli), divi Magni ^wionini p(ii) |f(ilio), divi Seteri nepfoti), et Iuliae Mammae,ae Augustae matr(i) Aug(usti) n(ostri) et castrorurn et | senalus > et patriae, totique d(oniui) eorum, s(enatui) p(opulo)q(ue) R(omano) \Q(uiritibus), fratribusque Arcalibus: sacrißcium deae Diae hoc anno erit an(te) d(iem) f ) XVI \(VI?) k(alendas) Iun(ias) domi, ante d(iem) XIIII (IIII?) k(alendas) Iun(ias) luco et domi, ante | d(iem) XIII (III?) k(alendas) Iunfias) domi, adfuerunt cet. Fragmentum olim apnd UrBinum Y R S . (repertum igitur videtur in vineaCeccarelliorum) p o s t e a Velitris in museo Borgiano MAB. nunc in museo Neapolitaner MOMMS. FIOR. Litterae parum accuratae, altae mill. 1 0 — 1 2 . Descripsi ex ectypo chartaceo. Ediderunt Ursinus ad Caton. cet. p. 223, 18 'inde Grut. 122,4); Marini Arv. tab. XXXXV: inscript, vet. mns. Borb. (Neap. 1857) I n. 125; Fiorelli catal. 72. Cf. Mommsen I . N. p. XXII. ') A R V A L D I C lapis: Marinius reati-

tuit sie: adutanlibvs fratribus Arvalibus magister cet. fratribus] Arval(ibus) dic(ens), perperam. Pro [in] DICti potest scriptum fuisse [in]DlGunf, cf. comm. ad acta indictionis p. 7. 2 ) A N Urs., A N I Momms., A N D Mar. Fior. ego.

Ian

-

7

ccxxn

Alezander.

ALEXANDRI D. anni incerti. (praecedunt acta tacri die tertio in domo consummatij pueri cenacerunt senatorum /ìli hÇumero) / / / / qui supra,, in dies singul(os) |(denarios) ( . . . . ) acceperunt et felicia dixerunt. ilio die in pronao aedis Con|cordiae per mag(istrum) in locum illius ex |litteris imp(eratoris) Caesaris illius illum fratrem Arvalem cooptarunt. ilio die mag. et |. . . . immolacii? cet. Fragmentum repertum in vinea Ceccar lliorum aDuo 1869, litteris parum bonis, altis Descripsi. L i t t e r a e perquara similes sunt scripturae actorum a. 221, com autem fragmentum neque bis tribui possit propter diversa versäum intervalla, nec in actis annorum qui praecedunt ei locus sit, ad

ill. 9. Imperium Alexandri videtur tuto referri posse, ßeliquiae vv. 4 et 5 spectant fortasse ad piaculum ob ferri inlationem factum, nimis tarnen exiguae sunt quam quae restituì possint.

CCXXIII

IMP. CAESAR M. ANTONIUS GORDIANUS PIUS FELIX AUGUSTUS. ». 238

Ili V I i d u s Iun(ias)

in Capitolio

t e c e l l a m I u n o n i s reginae vota

an-

annua

in I I I n o n ( a s ) I a n ( u a r i a s ) q u a e proximae

p(opulo)

R(omano) \tibus)

5

i t e m d e c e n n a l i a suscepta pro G o r d i a n i pii f e l i c i s Aug(usti).

Q(uirierunt;

salute

et i n c o l u m i t a t e imp(eratoris) Caes(aris) fratres

M.

Antonii

Artales

c o n v e n e r u n t per M. M Fragmentum olim apud UrBinum Y R S . (repertnm igitur videtur in vinea Ceccarelliorum); deinde in aedibus Farnesiis MAB. nunc in maseo Neapolitano MOMMS. F I O R . Litterae satis bonae, altae mill. 7 — 10. Descripsi ex ectypo chartaceo, Edidernnt Ursinus ad Caton. p. 222, 16 (inde Grut. 122, 2 ; Marini tab. X X X X V I ; inscript, yet. rous. Borb. (Neap. 1857) I n. 126 ; Fiorelli catal. 73 : cf. Mommsen I. N. p. X X I I . Pertinet ad vota annua et decennalia suscepta, postquam interfectis Fupieno et Balbino Gordianus imperium auspic a t a est: id quod ante diem 22 mensis

Iun

8

Ion.

3

suscepta

Iunii factum esse ipsius Gordiani ostendit rescriptum a. d. X kalendas Iulias factum (cod. II, 10, 2 ; cf. Borghesi Bull. nap. n. ». VII p 45). Itaque v. 2 scribendum erit V I Idus /unta», non Augustas, ut proposuit Marinius, quem in explendo fragmento secntus sum. Ceterum cf. comm. ad acta votorum pro salute novi principis susceptorum p. 106 seq.

Gordianas

CCXXIV

in l o c u m G I Î Ï N N ini

V S I S ') o

f r a t r e s A r v a l e s in C a p i t o l i o a n i e 3 ) c e l l a m Iun(onis) \r(unQ

reg(inaè)

convene-

ad vota

suscipien-

d a , q u o d i m p ( e r a t o r ) ' ) C a e s ( a r ) M. A n t o n ( i u s ) G o r d i a n a s s ) p(ius) Ilix)

Aug(ustus)

p(ontifex)

mÇaximus) IIIII

HVMMIGVADMDIPIOCAGMILAQVE

trib(unicia)

co(n)s(ul) Furiam

f(e-

pot(estate)

II p(ater)

p(atriae)

Säbiniam

Tranquil-

adfuerunt

Iasdius

I linam A u g ( u s t a r a ) l i b e r o r u m c r e a n d o r u m c a u s a 7 ) duxerit. Aemilianus Honoratianus9) magisíer

L.

Fabius

Fragmentum effoesum anno 1744 in regione Transtiberina, cum fundamenta iacerentur aedis conservatorii S. Paschalis; deinde apud Marangoninm MARANG. qui dono dedit ecclesiae S. Mariae Transtiberinae MARIN. Ibi hucusqne servabatur in sacrario, nunc visitnr muro insertum in porticu ante ecclesiam. — Litterae pessimae lectuque difficiles, altae mill. 6. Descripsi ex ectypo chartaceo et ipsum lapidem diligenter contali. Ediderunt et in aere incideruut Marangoni cose gentilesche p. 488 (inde Irico in Calogero raccolta t. 38 p. 225) et Marini tab. XL, parum accurate. Vv. 2 —8 ad vota pertinere ob matrimoniura principis concepta verba ostendunt quae aunt liberorum creandorum cauta (v. 6). Ilaque cum de nomine Gordiani constet, fragmentum tribuendum est anno 241, quo Furiam Sabiniam Tranquillinam ille dnxit (Eckhel 7, 311. 318), eiusque nomina in fine v. 5restituenda sunt. Fragmentum lectu difflcillimum, cum et summa neglegentia exaratum sit, ut saepe vix distinguantur litterae I et T, P et C, G et Q, et scateat verbis ac formulis breviatis, quae ne collatis quidem documenti» aliis satis expliceiitur. Subiuuxi variaiu lectioueiu Marinii.

. ]) I N L O C V N IIIATT V i M Mar. diagr., om. in tabula typis expressa. Versus videtur pertinere ad acta cooptationis. 2 ) om. Mar. ') A N I E C E L L lapis, M N f i T I I O Mar. diagr., M A E T I L j id. tab. *) IMG lap., I M G Mar. diagr., I M P id. tab. 5 ) M A N T O N • COMOA id. diagr., MANTOCONIN tab. Interpretatus est M. Antoninus pontifex maximus. c ) quid hoc versu lateat non perspicio, nisi forte litteris 6 prioribus significatum est HVM[an]I Ggeneris). De litteris certe constat, nec differt Marinius nisi eo, quod pro CAG habet GAG. 7 ) 0 . . Mar. 8 ) H O N O O A T I A N V S lapis, HONOC A T I A N V S Mar.

Gordianas.

ccxxv

Fortunatas') Victorinus, P. Manilius10) XVI k(alendas) Iun(ias) in domum Iasdi ") Aemiliani Paulus Ic ")

promag(ister) | ture et vino sacrificium deae Diae concepii prima luce et fruges ar(idas) et vir(ides)

et panes") laureatos, et deam 14 ) unguentoofí. item fratres Arvales ture et vino fecer(unt) et fruges virides et aridas contigerunt et deam") unguentaver(unt) et in cathedris1*) consederunt. itetn post meridie mag(ister) lo/us 17 ) cenatorio albo ac pueri") praetextati patri~ mi et matrimi") senatorum filii, Bo Iulianus, L. Ale(ius) Yer(us), ,0 ) Avit(ius) Avitianw» in cathedris conseder(unt) et epulati sunt. postea cenatoria alba fratres ¿rv(ales)") acc(eperunt) et toralem segmentatum " ) et epulati sunt | (vel et ture et vino fecerunt), ministr(antibu8) puer(is) praetextatis, et cum") publicis ad aram ret\tuler(unt), et unguenta acc(eperunt) et coron(as) convival(es); mantefc pultes?") contigejr(unt) et coronas, et spor^ulas)*1) acc(eperunt) sing(uli) (denarios) (vicenos quinos) | per Are^contem Manilianum comm(entariensem) INIRIVNIDVPLQ • EA COMM • AED IITR • XIIN • XXIII SING • * XLV ET C ') FOCTVNATVS lapis, Mar.; iiomen L. Fabii de8ompsi ex a. 224 et 231. '») MANILI Mar.

") LOIVS lapis, Mar. ") PVB. Mar. 19 ) MATRMI lapis, Mar. 2») VIR iidem. "> IASíjI id., perperam; cf. O. I. h. a >) MAV lapis, AMV Mar. diagr., 3, 797. 798 et Ann. inte. arch. 1852 ARVAL id. tab. p. 315 n. 39. 1J ") SE6MENTAM Mar. diagr. ) IL Mar. fortasse recte. ") ETO id. diagr., ETO id. tab. ") FI3XNES id. diagr., FIPANES nescio nnm recte hoc loco pultei id. tab. inseruerim; cf a. 218 a, 12 et 219. DEM id. tab. 15 as ) EIDEMA id. diagr., EIDEAM ) SCORT Mar. id. tab. vt. 24 seqq. divisiones indicari m¡>6) INCAI UE lapis, INCAIHP Mar. nistris Arvalium factas intellexit Marinius diágr, INUA1N id. tab. p. 520: síngala plañe obscura.

ACTA ARV.

15

Incortae aetatis.

CCXXVI

FRAGMENTA AETATIS INCERTAE. A. Pagina I. P. Peironius Prisons. C. Aufidio Fïctorino co(n)8(ulibu8) VI (XVI) kfalendas) lunfas) in domo mag(istri) fratres Arcales praetextati sacrificiim deae Diae ture et vino fecerunt, ibique rfiscumbew/es tora|/¿6us segmentates

cet.

Pagina II. \ . . .

.

in luco tor. c . Fragmentum litteris pesaimis, altis mill. 1 0 in TV. 1, 3, 4, mill. 18 in v. 2, repertum anno 1867 in vinea Ceccarelliomm. Descripsi e t edidi in Ann. imi. arch, potest indicati» ipsse huius consulatas 1867 p. 2 8 8 . prior, de coins anno nihil c o n s t a t : et, Verbum prn]etextati (v. 5) ad primum quamquam parum bene litterae exaratae diem sacri deae Diae fragmentum refesnnt, apex tamen in voce eòi positus ad rendum esse ostendit: sequitur cónsules aetatem paullo antiquiorem bene convenit. commemoratos v. 3 suffectoe eBse, nec Frustulum quod superest paginae 2 nimis cogitari posse aut de anno 200, quo Auparvum, quam quod possit restituì : videfldius quidam Victorinus fasces ordinarios tur referri posse ad piaculum in luco gessit, aut de anno 183, quo iterum confactum, sul fuit alius Aufidius Victorinus. A t

Incertae aetatis.

CCXXVIt

B. ex pagina priore non «monti ititi lillera I; in pagina altera leguntur hate : co(n)t(ulibus)

IUI (XI1II?)

k(alendat) ^lun(iat) «» luco deae Dio« (pro?)magi»ter ad aram immolavit porcilta« piacularet li luci coinqviendi et operi» faciendi ibique baccam honorariam album ad foculum immolacit cet. Fragmentam repertam anno 1869 in vinea Ceccarelliorom, littoria altering, nt videtur, Baeculi, alti« mill. 11—12. Descripsi. Spectat ad diem alteram sacri deae primnm legitur in actis a. 188, ex qnibas Diae, nec ante aetatem Commodi videtnr supplementi desnmpsi. Potest tarnen exaratnm eBse: verbnm enim porciliat etiam restituì ex actis a. 213.

15*

Incertae aetatis.

ccxxvin

c. post epulas sultoribus victores

(pro)mag(isler) ricimalus soliatus misil praesirfen/e f — dentibus?) palmis

et coronis

argenteis

cel. stgnum qvadrigis

el

de-

honoroe»/.

Fragmentum ibidem repertam anno 1868, litteris altie mill. 10 — 12. Deacripai. et prioribus Domitiaui annis, quibus UODSpectal ad' diem alteram sacri deae dam commemorantur praesidentea ludis, Diae, et recentius esse videtur anno 81 qui primum laudantur a 87.

Incertae aetalis.

CCXXIX

D. a.

x

il

me sacrificio tei sacro) facto

propterea

c. . . . .

aug . . . . s. h

bonas preces posco uti sies coleus propitius imo iisque qui cari volo

pre-

Fragmenta haec a consueta actorum ratione recedunt, oec quomodo restituì possint intellegitur. a. 4. e. d.

rep. a. 1868, litteris pessimis aevi recentioris altis mill. 10—12. Descrìpsi. rep. a. 1869. Descrìpsi. rep. a. 1869, litteris magni». Descrìpsi. Fragmentum optimis litteris MAR. olim apod UrBinum VHS. deinde in aedibas Farnesiis MAR. Edd. Ursinus ad Caton. 233, 19 editum. De restituendo fragmento cf. J n d e Grut. 122, 5) et Marini tab. X L V I I , Marini p. 705, qui laudatCatonem r. r. 134 qui vidit. et 139, Gruterum 229, titulum SalonitaInter acta Arvalium refertur utpote num C. I. L . 3, 1933. ab Ursino cum ceteris eorum fragmentis

FRAGMENTA FASTORUM A M I IULIANl FASTORUMQUE MAGISTRATUUM IN LUCO FRATRÜM ÁRYALIUM REPERTA.

A. FASTI IULIANI. Fragmenta haec effossa sunt annis 1867 1868 1869, alia prope aedificium rotundnm, alia inter sepulcra in colle sita, litteris pulchris ct magnis aetatis Augusti, similibus scriptnrae fastorum Maffeianorum, qui inter annos 746 et 757 u. c. exarati sunt (cf. Mommsen C. I. L. I p. 294). DescripBimus Bormann et ego: edidi particulam fastorum mensis Novembris in Annalibas Instituti archaeologici 1867 p. 295, fragmenta omnia ante a. 1869 effossa in Relazione p. 86. 87: panca quae postea accesserunt, tacite locis suis insérai. Litterarum imaginent proposui in Relazione tab. 3 c. Nuper denuo protulit et illustravi Mommsenus Ephem. epigr. 1872 p. 33 seqq. Fastos fratrum Arvalium ante a- 767 conscriptos esße et eo apparet quod ludos non agnoscunt divo Augusto et. Fortunàe reduci mense Octobri celebràtos, quos in fastos re] a tos esse constat post mortem Caesaris Augusti (cf. Mommsen C. I. L. I p. 404), et quod is, ubicumque nominatur aut imp(erator) Caesar (Sept. 2) aut Caesar Augustus (Sept. 3) aut imp(erator) Caesar Augustus ponti/ex maximus (Sept. 23) dicitur, ut in vivis etiamtum fuisse intellegatur. A t incisi sunt p o s t ' a n n u m 742, quo pontifex maximus Augustus factus est. F a ciendos eos curavit magister quidam fratrum Arvalium. E x indice antem cum remaneant haec: M P • MAGr • F R A T • A R V A L Tocabulum antem imperatoris ultimo loco positum nec ad Caesarem Augustum nec ad Tiberium referri possit, nec post constitutam anno 727 rem publicam videatur concessimi esse nisi proxime coniunctis cum domo imperatoria, Mommsenus Germanicum Caesarem operis auetorem fuisse statuit. Quod videtur recte ferisse. Quamquam enim Tacitus (Ann. 3, 74) id vocabulum a Caesare Augusto quibusdam datum et postremum etiam a Tiberio concessum esse narrat Iunio Blaeso Seiani avunculo, in inseriptionibus tamen privati imperatores non commemorantur nisi prioribus annis Caesaris Augusti vel potius actate triumvirum, ut Appius Claudius Pulcher cos. a. 716 ( I I . 1V. 2404 = Or. 3417); M. Nonius Gallus cos. a. 718 (Or. 3419 cf. Borghesi opp. 4 p. 52 n. 3); C. Calvisius Sabinus cos. a. 715 (7. A'. 6244, Henzen 6742); T. Statilius Taurus cos. a. 717 et 728 (G. I. L. 2, 3556); Q. Laronius cos. a. 721 (Henzen 6743); cf. Relazione p. 84. Quo igitur tempore fasti Arvalium exarati sunt, exceptis iis, qui rebus p r a e e r a n t , vix ullus alius imperatoris honore ornatus superfuit praeter Germanicum Caesarem imperatorem appellatum bis, qui vivo etiamtum Angusto inter Arvales cooptatus erat (cf. a. 14). Itaque satis certum v.idetur ipsi Germanico extremisque Augusti annis hos fastos tribuendos esse. Excipienduni tamen esse Augusti annum postremum recte monet Mommsenus (1. c.): anno enim 14 Cornelius Lentulus magisterio functus est (cf. a. 14). Germanicum uutem putandum est vivo Augusto prlmum imperatorem

CCXXX1V

Fasti Inliani.

dictum esse, ut acclamalo post excessum Augusti facta, de qua Tacitus Ann. I , 58 dicit, ad eius honoris iterationem pertinuerit (cf. Mommsen 1. c.). Lituras, quas multas in monumento reperimus alias rescriptas, alias relictas Mommsenus neglegentiae tribuit quadratarii, cuius errores credit statim ita emendatos esse (1. c. p. 34). Neque tamen id mihi persuasit, cum in monumento nitide et eleganter exarato, quod in verbis exprimendis diligentia minime careat, tot integra capita vix videantur potuisse locis non suis posita esse: in paucis enim, quae ex solis quattuor mensibus remanent, fragments liturae apparent non minus octo, in ipsis autem verbis superstitibus non est emendatus nisi locus unus (Sept. 2), in quo verba ex s. c. supra lineàm addita sunt, .nec errores relicti sunt nisi ad diem eundem omissum verbum apud et ad Oct. 9 Geni publici pro casu tertio scriptum. Quae cum ita sint, etiamnunc magis mihi probatur id, quod olim proposui (Relazione p. 84), fastos scilicet vivente Augusto incisos varie postmodum commutatos esse. Id quod C. Caesari potissimum tribuendum esse conieci. Quem fastis addidisse apparet inferias Germanici, die 10 Octobvis celebrandas, quae non leguntur in fastis Amiterninis sub Tiberio exaratis (cf. C. I. L. I p. 295 et 325), leguntur in Antiatibus sub Claudio incisis (1. c. p. 295 et 329). Ad diem igitur V I idus Octobres cum in fastis Arvalium litura observetur, notam inferiarum Germanici ad eum diem ius-su Caligulae adscriptam post ipsius Claudiive mortem deletam esse mihi probabile est. Similiter autem Caligula alia in honorem familiae Augustae innovasse videtur, quae post mortem eius abolita sunt. Ut cum Actiacas Siculasque victorias Augusti ut funestas populo Romano et calamitosas vetuerit sollemnilms feriis celebrari (Suet. Cai. 23), quamquam non ubique delevit earum mentionem, fieri potest, ut ob coniunctam eum ea mortem Antonii, a quo magis quam a Caesare Augusto gloriabatur se descendisse (Dio 59, 20), adnotatam ad kalendas Augustas expugnationem Alexandriae abradendam eiusque loco reponendum curaverit natalem Claudii Germanici, cum deesset in fastis spatium, quo huius nota collocali poterai. Postea, cum imperium adeptus esset Claudius, qui memoriam divi Augusti maxime colebat (Suet. Claud. 11), et reponi debebat mentio victoriae Alexandrinae, uec tolli poterat indicatio natalis principis. Quod si recte posui, explicatur inde quod litteris minoribus et in litura scripta sunt ea quae dubitari nequit quin inde ab initio in tabula inscripta fuerint (cf. Relazione p. 85 et tab. 3, c). — Has igitur ob causas mihi magis placet opinio olim proposita; sed certum judicium proferre non audeo, cum Mommseni sententia confirmari videatur forma litterarum, quae, quamvis diversae magnitudine, valde tamen similes in litura visuntur ac in monumento non raso (cf. Relazione tab. 3 c). — In fastis Arvalium cum notae occurrant dierum NP et NP, hanc Mommsenus. (Ephem. p. 34) pictam esse posuit pro ea quae l'orma ri solet NP) NP autem scriptam esse pro N simplici. Fallitur tamen, cum notam NP superesse negat nisi kalendis Octobribus, quibus re vera nota N solet adpicta esse; nam legitur NP etiam ad Aug. 23.25.27, quibus diebus nota eadem in fastis omnibus constanter redit. Quae enim in fastis Pincianis fuisse traduntur litterae N descriptoris neglegentia videntur ortae esse (C. 1. L. I p. 298). Itaque si rcete iudicavit Mommsenus, in fastis Arvalium dierum notae nonnumquam paullo neglegentius incisae sunt. Supplementa desumpta sunt ex fastis potissimum Amiterninis, licet non semper respondeant notae fastorum Arvalium. Fragmenta autem supersunt haec:

FaBti Iuliani.

Apr. 23

a

ccxxxv

Vin(alia) f . Feneri Eructnfqe; extra, port(am) Collin(am) De feriis Veneri Erycinae in aede ei deae extra portam Collinam dedicata celebratis cf. Ovid. fast. 4, 871 seqq. de iisque egeruut nuper Prellerus Myth. Rom. ed. 1 p. 391 et Mommsenus G, I. L. 1 p. 392 et 399- — In eodem fragmento reliquiae snpersunt litterarum nundinalium D. K, F ad mensem Maium pertinentes.

Aug. 1

e

k(alendae) Aug(ustae) fsP natalis Claudi Germ(anici)? Spei in foro holit(orio). f(eq(uod)

e(o)

|riae) ex s(enatus) c(onsulto) d(ie) imp(erator) Caesar rem pwblic(am) | tristissimo) p'ericulo

liberarti. De explendo hoc capite cf. supra; natalis Claudii num ad fastps adscriptus sit, incertum est. Punctis signavi litteras in litura repositap. — Sacrum Spei factum in solis fastis Vallensibus legitur, notaque loci omissa in fastis Àntiatibus. De aede Spei in foro olitorio cf. Becker topogr. p. 601 et Relazione p. 88. Caesar Augustus, quamquam Octavianus ad d. 3 Septembr. dicitur, etsi de bello Siculo ibi agitur, malui accuratiorem notam sequi ad d. 2 mensis eiusdem adscriptam.

Aug. 2

f

n

P feriae ex s(enatus) c(onsulto) C. Caesaris h(onoris) c(ausa) |Hisp(ania) citeriore devicta et quod in Ponto regem Pharnacem devicit. Cf. fasti AmiU: fer[iae j]uod eo die G. Caesar C.f. in Hispan(ia) citeriore) et quod in Ponto eod(em) die regem Pharnacem devicit. Sunt Caesaris dictatoris victoriae de Afranio et Petreio a 705 et de Pharnsce a. 707; cf. Mommsen 1. c. et Drumann 3, 464 et 558. — De siglis H. C recte explicandis v. Relazione p. 88 ibique citatus Mommsenus ad C. I. L. 3, 252 et 298

Aug. 12

h C Herculi Victori. Hoc loco posui frustulum exiguum quod est V1CTOBI* cum probabiliter videretur referri posse ad uuum ex mensibus quattuor, ad quos fere omnia fragmeuta pertinent hucusque effossa. Hercules est notissimas in foro boario ad aramque maximam, invictus fastis Amiterniuis dictus; cf. C. I. L. 1 p. 324 et 399.

Aug. 23

C

Volcan(alia). [sp Volcano itt circo Flam. Iutnrnae et Ntjmphìs in camp(o). Opi opifer(ae)

Fasti Iuliani.

CCXXXVI

ad lacum Iuturnae, Quir(ino) in colle, Volk(ano) in comit(io). Aedem Yolcani in campo ponit Livius 24, 10, 9, extra urbem Plat. S. 47; eandem Iordanus Ephem. 1872 p. 230 vidit indicari a Cicerone Verr, 2, 61, 151 et 69,167. — De aede Iuturnae in campo Marlio a. Q. Lutatio Catulo facta cf. Becker topogr. p. 630. — Nomen opiferae Iordanus Eph. 1872 p. 229 probavit. reponendum esse apud Plinium n. h. 11, 174. Idem docuit aedem eius dedicatam esse a L . Caecilio Metello Delmatico cos. a. 635, cens. a. 639.

Aug. 25

£

Opic(onsim) N 3 feriae Opi. Opi com(itiae) in regia. Feriae Opi, sc. in Capitolio (Vail, et Mommsen 0. I. L. 1 p. 400. 408), mihi videntur distinguendae esse a sacro in regia facto, de quo Yarro (1. 1. 6, 21): Opeconsiva dies ab dea Ope eonsiva, quoius in regia sacrarium, quod ita actum, ut eo praeter virtjines Vestalea et sacerdotem publicum in troeat nemo. M 0 m in senns quidem explet sic: feriae Opi [Oonaiviae] in regia {Ephem. 1. c. p. 37), neque tamen satis attendit verborum positionem litterarumque diversitatem. Nam et maioribus litteris perscripta sunt verba in reyia, et verba feriae Opi relicto spatio diatincta ab illis et ita collocata ut post vocabulnin Opi magna pars versus vacua relicta sit. Accedit, quod in fastis Vallensibus Opi additur in Capitolio.

Aug. 27

9

Volt(urnalia) ISP feriae Volturno. De Volturno dicto pro Tiberi cf. Mommsen C. J. L. 1 p. 400.

Sept. 1

d

k(alendae) Sept(embres) f Iovi tonanti in Capitolio. Iovi Libero, Iunoni reginae in Aventino. Versus punctis distinctus iu litura restitutus est. — Feriae Iovi tonanti post aedem a. 732 dedicatam fastis additae: cf. Mommsen 1. c. p. 377 et Arnit. Ad sacra Iovis Liberi sive Libertatis et Iunonis' reginae in Aventiuo cf. Becker topogr. p. 452 457 721: Mommsen ad mon. Ancyr. 4, 7 (p. 54) et Ephem. 1. c.

Sept. 2

e N> feriae ex s(enatus) e(onsulto) imp(eratoris) Caesaris h(ojnoris) c(ausa) quod eo die vicit Aetium. V e r b a ex «(enaHmJ cfomultoj omissa posteaque adiecta a quad r a t a l o , qui ante Actium praetermisit verbum apud. Cf. fasti Amit. et Mommsec C. I. L 1. c. p. 401 ; Relatione p. 89.

Fasti Iuliani. Sept. 3

CCXXXVII

f N* f e r i a e et s u p p l i c a t i o n e s ad omnia pulyinaria q ( u o d ) e ( o ) d(ie) C a e s a r A u g u s t u s ) in S i c i l i a vicit. Nota nomen Angusti perperam Caesari datum et ef. fast. A miteni, et Mommsen 1. c. p. 401, Ephem. p. 38; Relazione 1. c.

Sept. 4

g

C ludi

magni

ilom(ani)

committuntwr.

Negat Mommsenus (Ephem. p, 38) verbum magni recte a me restitutam esse (Relazione p. 86): at ia fastis Amiterninis scriptum est ludi Romani magni committuntur, Dee verbum illud in fastis Arvalium potest defuisse propter biatum ampliorem quam qui solo verbo ludi expleatur. De ipsis ludis cf. C. I. L, 1. o. p. 401. Sept. 5

h

Sept. 1 3

h

no n(ae)

f ludi.

eid(us)

np feriae

/ovi

Iovi

epul(um).

Ferias lavi in fastis ad idus omnes adnotatas fuisse cum antea suspicatus e s s e t , Arvalium fastis piene comprobavit Momnisenns Ephem. p. 34. — Iovis epulum cum non fieret nisi ludis Romanis et plebeiis (cf. tamen de bis Mommsenus C. I. L. 1 p. 401. 406), horum autem servata sit indicatio, de loco huic fragmento adsignando constat Sept. 2 3

b

m e r k ( a t u s ) . f(eriae) e x s ( e n a t u s ) c o n s u l t o )

q(uod)

e(o)

|d(ie) imp(erator) C a e s a r A u g ( u s t u s ) p o n t ( i f e x ) ma,x(imus)

n a t u s est.

Marti, N e p t u n o i n c a m p o ;

A p o f l i n i a d theatrum Marcelli. Tempia Martis et Neptuni alibi dicuntuif in circo Flaminio sita fuisse, aedificata illud a D. Iunio Bruto Callaico, hoc a Cn. Domitio (Plin. n. h. 36, 26 ; cf. Becker topogr. p. 619; Rela zione p. 90; Ephem. p, 38). — Apollinis aedes ea est, quam Asconius (ad Cic. in tog eand. p 91 ed. Or.) dicit fuisse extra porlam Carmentalem, inter forum olitorium et circum Flaminium, Plinius (1. c. 34) ad Octaviae porticum. Eam Beckerus (topogr. p. 606) prope theatrum Marcelli fuisse recte perspezit. Sept. 2 4

c e

/

j

!

!

/

/

/

/

/ /

/

/

/

/

/

/

/

Cogitavi de natalis divi Augnati die altera, cum duobus diebus Arvales id sacrum celebraverint: qnod postquam fortasse cessavit bis fieri, nota secundi diei potest abrasa esse. Sept. 25

d

c

F a s t i Inlinni.

CCXXXVIII Sept. 26

e

C Veneri genetrici

in foro

Caesaris. Cum fastis Arvalium consentiunt fasti Pinciani; Vallenses ad diem VII kalendas Octobres referunt; cf. Mommeen Bph. p. 39.

Oct.

1

b

k(alendae) Oct(obre8) Fidi in Capitolio. tigillo soror(io) ad compitum Acili. De Fide popttli Romani cf. fasti Amit. et Ost., de eiusque tempio egerunt Becker topogr. p. 403 et Mommsen Ann. intt. arch. 1858 p. 202. — Notat Mommeenns (Ephem. I. c.l ostendere tertium casum tigillo sororio ipsi sacrum oblatum esse. Do eo cf. tchol. Bob. ad Cic. pro Milone 3 p. 277 ed. Or. et Dion. H. 3, 22. Fuit autem prope earn locum, ubi postea amphittaeatrum Flavium factum est: cf. Becker topogr. p. 529 et Schwegler R. Oetch. 1 p. 572. Inde constat fere de loco, ubi fuerit compitum Acilii, commemoratum etiam a Plinio n. h. 29, 12; cf. Iordan topogr. 2 p. 100; Mommsen 1. c. ; Relazione p. 91 ; Hirschfeld dotting, gel. Anzeigen 1869 p. 1514.

Oct.

2

c

f

Oct.

3

d

C

Oct.

4

e

c

/ / / ! ! 1 ! ! I ! •! ! ! ! ! I 1 Id solo hemerologio Amiternino legitur ieiunium Cereria.

Oct.

5

f

C

Oct.

6

g

C

Oct.

7

h

non(ae) f Iovi fulguri, /unoni Curriti in campo. Iuppiter fulgur est apud Festum (s. v. provorsum p. 229), Iuppiter fulgur fulmen apud Henzen 5629. — De Iunone Ourrite sive Quirite cf. Relazione p. 91 et Mommsen Ephem. 1. c.

Oct.

9

b c Geni publici.

Faustae Felicitaci).

V(eneri) v(ictrici) in Capit(olio).

Apollin(i) in P a l a g i o ) .

Errore quadratarii pro Genio publico scriptum est Geni publiei. Litterae punctis distinctae in litura repositae. Cf. fasti Amit. et Becker topogr. p. 310. 344. 360, Mommsen 0. I. L. 1 p. 403, Relazione p. 91. Oct. 10

c c

! ! ! ! ! f !

/ / / /

/ / / / /

/

De litura cf. quae antca dixi (p. CCXXXIV) de inferiis Germanici.

F a s t i Iuliani. Oct. 1 1

d

Medfïtrinalia)

CCXXXIX

feri&e

loti. De Méditrinalibus verba faciunt V a r r o (1.1. 6, 21) et P a u l . Diac. (p.123 ed. M.); cf. MommseD 1. c. p. 404, qui ferias eius diei Iovi sacras fuisse ex hemerologio Amiternino recte collegit. I n d e in fastis Aryalium restitui.

Oct. 1 4 Oct. 1 5

g h

eid(us)

fsP f e r i a e IOTÌ.

Cf. Sept. 13.

Oct. 1 9

d

arm(ilustrium). Cf. MommseD 1. c.

Oct.

20

e

c

Oct.

21

f

c

Oct. 2 2

9

c

Oct. 2 3

h

c

Oct. 2 5

b e

Oct. 2 6

C C

ludi Victoriae Sull(anae).

Oct. 2 7

d e

ludi.

Oct. 2 8

e

c

ludi.

Oct. 2 9

f C

{udì.

Oct. 3 0

g

c

ludi.

Oct. 3 1

h

c

ludi.

Nov. 1

a

k ( a l e n d a e ) N o v ( e m b r e s ) f l ( u d i ) i n air c(o). 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1

1 1

1

1 1 1

1 1

1

1 1

1 1 1 1 1 1 1 1 1

1 1

1

1 1 /

D e Iudis Victoriae (Ma£f.) Tel Victoriae Sullanae iSab. cf. Velleius 2, 27) cf. Mommsen B. Miinzw. p. 625 n. 464, C. 1. L. 1 p. 405, et Relazione p. 92. Instituti sunt ob victoriam a Sulla reportatam ad portam Collinam a. 672, eorumque dies primarius fuit extremus, proprie scilicet victoriae anniversarius (Veil. 1. c.). — In liturae loco quid ab initio positum fuerit, non liquet.

P a s t i Iuliani

2

b

f

3

c

c

4

d

C

ludi plebei

committuntur.

L u d i plebei non perspicitur utrum eignati fuerint inde a die quarto (Antiat.) an a sexto (Amit.) Novembria ; cf. Ritschl Parerla 1 p. X X V et p. 3 0 9 ; Relazione p. 92. — D e eorura institutioue cf. Mommsen R. Qeseh. 1 p 822 ed. 4 contra P s e u d o Ascouium p. 143 ed. Or. disputans; Relazione p. 92.

non(ae)

5

6

6

f

f

ludi.

7

g

C

ludi.

8

h

C

ludi.

9

a

C

ludi.

10

b C

ludi.

11

C

C

ludi.

12

d

c

ludi.

13

C

f

ludi.

eid(us) N> feriae Iovi Iovi epul(um). De

feriis Iovi cf. ad S e p t . 13. — Epulum Iovis proprie dic-

tum fuisse id, quod in ludis plebeis fiebat, exposait Mommsen G I. L. 1 p. 406.

14

f i

Feroniae in camp(o). Fortun(ae) prim(igeniae) in c(olle). |Equorum probatio. N e c de cultu urbano Feroniae nec de sacro Fortnnae primigenias in colle mense Novembri facto quidquam aliunde compertum; constat tamen de sacro die 2 5 Maii Fortunas primigeniae in colle f a c t o : cf. fasti Venus, et E s q u . ; Ovid. fast. 5, 7 2 9 : Mommsen 1. c. p. 3 9 4 ; B e c k e r topogr. p. 5 8 0 ; Relazione p. 93. — Equorum probatio apectat ad ipaos ludos plebeio3, qui termiuabantur ludis circensibns diebns 15 16 17 Novembris, qui io fastis signati suDt s i c :

15

g

C

in circ(o).

16

h

c

in circ(o).

17

a C

in circ(o). Cf. Maff. Amit. Ant. et Mommsen 1. c. p. 406.

18

b

C

merk(atus).

F a s t i Iuliani. Nov.

19

c e

CCXLI

nierk(alus).

A c c e d u n t f r a g m e n t a dun inter s e c o n e x a , perspicio:

q u a e ulti c o l l o c a n d a sint

non

f C g

c

h q u a e p o s s u n t pcrlinuisse tain a d A u g . 10 11 12, quam ad S e p t . 19 20 et 27 28 29 — N o n minus ineertnin indicium e s t de f i u s t u l o

b c c

c

quod p o t e s t s p o e t a s s e ;,d Kept. 7 H et 15 Ili, Gel

ACTA AliV.

17 18, Nov. 10 11.

h;

21

R

¡'ASTI MAUISTßATüüM.

F r a g m e n t a haec effossa sunt annis 186T—1869. Descripsimus B o r m a n n et ego. Edidi particulam unani in AmiaUbun Instituti archaeologici 186*7 p. 294, ceter a s alias in Relazione p. 94, alias in Butleltiiw Instituai archaeol. 1869 p. 121 seqq. Specimen ' ' t t e r a r u m dodi in Relazione t a b . S, b. F r a g m e n t a sunt fastoram annorum 752 — 790 u. c., quibus p r a e t e r consulum etiam praetoruni urbanorum et peregrinorum nomiua signata sunt. Q u a e non uno t e m p o r e , sed singulis annis inscripta e s s e , diversitas ostendit et litterarmn forrnae et ipsarum formularum : consulum enim nomina cum plerumque primo c.-isu n o t a t a sint, annis 11 12 31 37 sexto casu p r o p o n u n t u r . Litterae autem, in prima p a g i n a sati.i similes inter se, a scriptura p a g i n a e alterius p i a n e differnnt: in liac vero vv. 4 priores a sequentibus admodum diversi. N o n minus difl'erunt vv. 1 — (i paginae tcvtiae ab eiusdem vv. 7 — 9 , vv. autem 11 — 1 4 a vv 15—18 et vv. 19—22, eadenique litterarum vavietas in ceteris paginis elare a p p a r e t . — P a g i n a s sex, quarum f r a g m e n t a supersunt, utrum aliae praecesserint et secutae sint, non p e r s p i c i t u r : cum tamen fastos credi possit inde ab restiiuto collegio Arvalium incidi coeptos esse, nec A r v a l e s videantur reformati esse ante pontificatimi maximum a C a e s a r e A u g u s t o susceptum a 742 (cf. p. II), a b initio certe una summum p a g i n a defecisse potest.

Pagina 1. 7 5 2 u. e.

impCeratorJ suf(fecti)

XIII,

M.

Plautius.

Q. Fabricius,

Caesar

L.

Caninius. urb(anus),

s Reg(ulus) 753

Cossus

per(egrinus).

Cornelius, L . P i s o . urb(anus), per(egrinus).

1 p. (J.

deficit lapide

fraeto.

2

P. Vinicius,

Alfenus.

sitf(fedì)

P,

P. Lentulus

Scipio,

T. Quinclius •

Crispinus. cala

Plaut(ius) 3

L.

Lamia, sufCfecti)

M. S e r v i l i u s . P . S i l i u s P . f., L.

Volusius. rius urb(anusj,

.

:

.

ILLS

per(egrinus).

urb(anus), per(egrimts).

Fasti

magistratuum.

4 p. C.

Sex. Aelius, C. Sentius Sat(urninus). suf(fecli) C. Clodius Licin(us), Cn. Sentius. urb(anus), per(egrinns).

ß [

deficiunt lapide fracto.

7 j 8I ì

>

10 ' 11

12

13

14

Pagina II.

deficiunt lapide fracto. M\ Aemilio, T. Statilio. suf(fectus) L. Cassius. C. Norbanus wb(anus), Sex. Caecina per(egTÌnus). Germ(anico) C(aesare) C. Fonie io eo(n)s(ulibus). sufffeclus) C. Ftsellius Varrò. urb(aniis). per(egrinus). L. Munatio, C• Silio eo(n)s(ulibus). suf(feclus) cus. urb(auus), per(egrinus). deficit lapide fracto.

Pagina III. 15 ) Iß 17

18

deficiunt lapide fracto. L. Pompomus FlaccQts), C. Caeìius Rufus. suf(fecli) C. Vibins Kursus, L. Kolunseius. lius urb(anus), s Cor (?) per(e£'rinus) Ti. Caes(ar) /l»g'(ustus) TU, Germanic(\is) Caes(ar) li. suf(fecti) L. Seius Tubero, L. Valerius Acisculus, Q. Marcius Barca, T. Ruslius Gallus. urb(auHs), per(cgrinus).

i'CXLIII

CCXLIV

Fasti înagistiuLuum.

19 p. C.

M. Iunius, L. JVorbanus. suf(fcctus) P. Petronius. M. Satrius Valens urb(anus), M. Claudius Marccll(us) per(egrinus).

20

M. Valerius Messallinus, M. Aurelius Cotta. C. Antistius Vêtus urb(anus), C. Asinius Pollio per(egrinus).

21

c ó n s u l e s f u e r u n t Ti. C a e s a r A u g u s t a s I U I et D r u sus C a e s a r II, q u o r u m n o m i n a o m i s s a e r a n t .

22

D. Hatcrius Agrippa, C. Sulpicius Galba. stif(fecti) C. Vibius Rufus? M. Cocceivs Nerva? urb(anus pcr(egrinus).

Pagina IV. 23

C. Asinius Pollio, C. Antistius Fetus. suf(fectus) ¡II. Sanquinius /(/axini(us). urb(anus). Cn. Lentulus Gaci»/ic(us) pcr(egTÍnus).

24

Ser. Cornelius Cetliegus, L. Kisellius Varrò. suf(fecti) C. Calpiirn(ius) Avióla P. Scipio. M. Plautina Silvamis urb(anus), sui'(lectiis) M. Licinius Cras(sus) l'Yug-i, C. Fi/lcinius Trio pcr(cgriniis). Cossus Cornelius Lentulus,

2;r>

M. Asiuius Agrippa. suf(fectus) C. Petronius

26

Umbrinits. urb(anns), per(cgrinus).

Cn. Cornelius Gaelulicus, C. Cale is iti s Sabinas. suf(fecli) T. (vel P.) A iirb[a>nis)y L. Sextws pcr(egriuus).

FaBti mugistratuura.

27 p. C.

28

L. Calpurwiws Piso, M. Crassws Frugi. mf(fecli) P. hcnlulus? C. Salii«*»!«? . . Carsi di us Sa ccrdos urb(anus), Sex. Papini?« per(egrinus). C. Appius Iunius Silanns, P. Silius Nerva. sufCfecti L. Iunius Silanus, C. Vellaeus Tutor. urb(anus), per(egrinus). P a g i n a V.

29

L. Rubell(ius) Geminus, C. Fufius Geminus. A. ~P\a,utius sufffecti) T . ' L. Asprenas. C. Splattius urb(anus), L. Sulla per(egrimis).

30

L. Cassius, M. Vinicius. suf(fecti) L. Naevius, C. Cassius. P. Trcbel/i«s urb(anus), Ser vus per(egritms).

31

Ti. Caesare Aug-(usto) V ... Faustus Sulla, Sex. Teidiws. f ,„ ^ ' L. Fulcinius, P. Memmius. Cn. Flaeius Strab(o) uvb(anus), Q. Marina Celsus per(cgrinus).

32

Cn. Domitius, Camillus Arrun/t«s. suf(fcctus) A. Vitellius. C. Laecanius urb(anus), p er(egrinus).

33 | 34 i 35 )

lapide fracto deficiunt.

P a g i n a VI. 36 37

l a p i d e fvacto deficit. Cu. Acerronio Proculo, C. Petronio Pontio Nigrino.

CCXLV

ccxLvi

Fasti magistratuum.

suf(fecti)

C. Caes(ar~) Aug(ustus) German(icus), Ti. Claudius N e r o Germ(anicus). Cn. Saturnimis urb(anus), Gracchus per(egrinus). a. a. a. a a. a. a.

a. a. a.

a. a.

752 753 cf. fasti collegii cuiusdam (C. I. L. 1 p. 473, XI). 2 3 4 cf. fasti Gabini (1. c. p. 473, XIH quaeque adnotavi ad eoa. 11 12 13 cf. fasti Capitolini et Antiates (1. c. p. 442 et 475) 17 18 cf fasti ADtiates (I. c.). 19 cf. titulus Scirti agitatoris (1. c.); item Ann. Innt. arch. 1849 p. 57 seqq. er 1855 p. 14. 22 cf. fasti Lunenses (1. c. p. 476; titulusque Scirti. 23 cf. titulus =§cirti et Ann. Inst. arch. 1855 p. 15. Suffectum conieci fuisse Sauquinium Maximum, cui Borghesius fasces a. 26 tribuerat (Giorn. arcad. t. 49 p. 294, opp. 3 p. 326), cos. iterum a. 39 (Dio 59, 13). Nomen praetoris peregrini restituì collati^ fastis a. 26. 24 nomen suffecti alterius in Bull. Inst. arch. 1869 p. 123 errore expressum est sic: L. SCIPIO. 25 de suffecto cf. Borghesi Giorn. arcad t. 54 p. 94 seqq , opp. 3 p. 362 seqq. 27 suffectos Silanum et Vellaeum Tutorem fuisse putavit Borghesius (Ann. Intt. arch. 1849 p. 45 seqq., opp 5, p. 204 seqq.) quos propter reliquias litterarum, quibus Lentulus quidam et Sallustius videntur indicari, ad a. 28 transtuli; cf. Relazione p. 97. — Nomen Carsidii desumpsi ex Taciti ann. 4, 13 et 6, 48. 29 — 31 cf. fasti Nolani I. M. 1968. Anno 31 consulatum ordinarium gessit Ti. Caesar cum L. Aelio Seiano, cuius uomen in fastis praetermissum est. — 37 cf. Fabr. 673, 13 = Or. 3665 et Sueton. Claud. 7.

SUMMARIUM ACTORUM FRATRUM ARVALÏÏJM EORUMQUE OOMMENTARII,

ENARR. ACT,

1

A. SACRA A FRATRIBUS ARVAL1BUS CELEBRATA. I. DE DEAE DIAE SACRO ANNUO. Sacrum deae Diae indictivnm erat, celebrabatur antem mense Maio ternis quotannis diebus, qui dies semper fere erant aut a. d. X V I X I I I I X I I I kalendas Iunias aut a. d. V I I I I I I I I kalendas easdera. Mentiones vero sacri supersnnt bae ad annos pertinentes hosce: a. d. VI IIII III k. Iun.

Varr. 791 812* 816* 822* 831 833 839 871 873 875 939 971 973

= = = = = = = = = 3= = =

a. d. XVI XIIII XIII k. Iun.

p. C. 38 59* 63* 69* 78 80 86 118 120 122 186 218 220

Varr. 796 811* 819* 828 834 840 842 844 854 858 870 892 908 936 966 972 994

*) In aotis anni 66 errore, ut videtur, pro die XIIII k(alendns) Iun(ias) scripturn e s t XIII

h(alendas)

Iul(iat),

p. C. 43 58* 66*'). 75 - 81 = 87 = 89 : 91 = 101 = 105 --117 = 139 - 155 = 183 = 213 = 219 = 241 = = = =

a. d. Vili

Varr. 843 *

VI V k. Iun.

p. C. 90*

etiam dierum ordine, ut ante diem XIIII commemoretur dies XIII.

turbato

1*

Sacri deae Diae

4

His inter se collatis dies X V I X I I I I X I I I apparet incidere in annos aerae Virronianae pares, dies V I I I I I I I I in eiusdem annos impares: excipiuntur anni 812 816 822, quibns sacrum celebratur a. d. V I I I I I I I I , annique 811 et 819, qnibus sacrum fit a. d. X V I X I I I I X I I I , denique annus 843, quo a., d. V i l i V I V sacrificium fit '). Anni autem hi praeter 843 aut imperii sunt Neronis aut proximus post caedem eius. Itaque Nero ordinem in Arvalium sacris antea retentum invertisse videtur; qui cam mensem Aprilem Neroneum appellaverit, plura alia quoque in fastis sacris novare potnit (cf. Suet. Net. 55), isque ordo proximo quoque post Neronem anno urgentibus bellis et seditionibus mansit. Pristinam deinde consuetudinem restituisse apparet Vespasianum, cum quae ex annis 15 et 78 acta supersunt, dies indicent et antea et postea sollemnes. Quod vero anno 843 diebus nuuquam alias usitatis Arvales sacrum faciunt, i d , cum- bis in actis dies scripti sint nec erravisse quadratarium statui possit, propter causam quandam peculiarem solo hoc anno a Domitiano videtur admissum esse; nam acta annorum proxime praecedentis et sequentis a communi ceterorum lege non discrepant. Earn legem iam ante aliquot annos, etsi pauciora turn documenta extabant, perspexit Mommsenus, Arvalinm sacrum specie tantum indictivum, vere statum fuisse docens (Chronologie ed 2 p. 71 seqq.): in fastis enim Eudoxianis, quos aptatos dicit Columella (de r. r. 9,14,2) publicis. sacrificiis, dies nonum, undecimum, duodecimum Geminorum respondere publicorum fastorum diebus supra relatis ita, ut alternis annis in alteros utros sacros dies Arvalium incidant, scilicet annis commanibus in dies V I I I I I I I I kalendas Iunias, annis autem intercalationem habentibns in dies X V I X I I I I X I I I kalendas easdem. Annos vero intercalares fastorum ante Caesarem receptorum esse annos pares Vavronianos, communes impares (1. c. p. 19). De sacro Arvalium disseremus ita, ut primum de indictione eius agamus, postea ad singulos dies sacras caerimonias enarremus a fratribus celebrata?.

A.

INDICTIO SACRIFICII DEAE DIAE.

Indictio sollemnis sacrificii nuni iam Augusti et Tiberii aetate in acta referri solita sit iguoratur; certe eorum temporum quae supersunt, ut indictionem non excludunt (nullum enim eius aetatis fragmentum dies tam praecedentes indictionem quam sequentes exhibet), ita non proponnnt. Invenitur primum in actis anni 38 indeque perpetuo suum locum obtinet neque umquam, ubi acta ad, eos dies perveniunt, desideratuv. Concipitur in actis sic:

1. Annus et dies. Annus et dies nusquam desnnt nisi lapide fracto ct peraequc primum locum obtinent.

') In iDdice supra proposito auuos a communi lege recedente? asterisco distinxi.

indictio. >38 ) ([58] 60 [66] 59 [63] |f69] 78 89 °) sacr. deae Diae oro. 118 120. ll ) saia non est in adi» a 91 101, inseritur ai anno inde 118. Pro collegia videtur scriptum esse fratribuB Arvalibus ALEX.C. >l ) indixerunt 91 193. Verba sacrificium' — indixit om. 183, item videntur defuisse in MARC. A, cum non capiat ea spatium nimis angustum; — [in]dic[it] vel [in]dic[unt] ALEX. C. "j ind. deae Oiae 120 122. 231

fratres Arvales convenerunt ad indicendum [sacrificium deae Diae] '). ') verba ibique — indixit in his actis non fuerunt. — In -actis Alex. C quae legvntur hue pertinentia . . . . Arval. dicq . . . . . . restituì adhuc non potuerunt.

Sacrificantes precantesqne lantis manibus fecisse multis veterani testimoniis docemur (cf. Marquardt B. A. 4 p. 464, 3050) : iisdem ex ritu Romano fas erat! velare caput (cf. 1. c. p. 466, 3063) conversis ad orientem (1. c. 3066). — Verba quae sunt sub divo columine a Marinio {Arv. p. 272) perperam coniuncta Mommsenus docuit ita separanda esse ut caerimoniam intellegatur factam esse sub divo qua parte templi columen erat, cf. Relazione p. 51. Magister igitur vel promagister fratrum Arvalium cum sacrum annuum indiceret, stabat sub divo ante mediani frontem aedis orientem Bpectans.

58

78& 81 6 8 6 7 2 I

praeeunte «) ilio. ') praeunte 78.

Qui praeibat in antiquioribns actis exceptis a. 63 et Ner. B non omittitur, omittitur ab anno inde 87, quo ipso indictionis Carmen actis inseri coeptnm est. Plerumque magister indicit, collega alins praeit; at in actis a. 58 praeit magister, indicit alias.

Sacri deae Diae

8 4.

I n d i c t i o n i s carmen.

Ipsa verba, qnibns indictio peragitur, adsont in antiqnissimis, qaae qnidem indictionis mentionem faciant, actis a. 38, absnnt ab actis a. 58—86, redennt a. 81, desunt rursus a. 89, ab anno autem 90 constanter referuntar exceptis extremis a. 231. E a formula inducitur vocabolo sic in solis actis a. 87, in ceteris additar node. Concepta est sic: [38 87 90] 91 quod bonum faustum felix ') fortunatum salutareque sit imperatori illi, populo Romano Quiritibus ') fratribusque Arvalibus mihique *). ^118] 120 \

ut

I

*upra'

sed omisso

mihique ").

') felix i crip turn est maioriius lì tteris in actis a. 91. *) in actis a. 88 videtur fuisse tcr ip turn r;ei) p(ublicae) populi Romani ctt, cum supersint litterae Ri. mihi, quod adest etiamtum a. 91, primum abest certo ab actis • a. 118.

[139?155?PIVSB? MARC. A?1 183 ut supra, sed inserto senatui J) ante populo ') Romano. [ALEX. CI ') senatui constat abesse ah actis a. 120, adesse in actis a. 183 ; sed etiam quod in actis a. 139 post parentiq. sequitur, 8 . . . . videtur iure eodem referri.

videtur scriptum fuisse ut supra, sed inserlis verbis [eiu]sque liberi[s] ante populo Romano. ut supra, sed inserto imperio potesta[tique eius] post nomen imperatoris.

[MARC. H] [193]

[38]

[sacrijficium in [luco deae Diae domoque magistri] illius [erit] ') ') verta parum certa sunt, sed litterarwm expletur.

numero afte

spatium

[87]90 91[101105J\ MAR(f^ A ^H 183 (

8acr

i ^ c i u m ') ¿eae Diae hoc anno ') erit.

[186 ALEX. C] ' ') sollemne MARC. A. *) hoc anno om 87.

5.

Dierumdefinitio.

Ubi indictionis verba non affernntur, cam praecedant verba sacrificium indixit vel sacrum indicium,, saepe diebus praescribitur in diem') vel simpliciter in*)-, obi vero carmen adest, cnm praecedant verba sacrificium erit, praescribitur plerumqne ante diem, rarius nnmeri ponuntur nudi. Dies proponuntur sic: ') sic 78 81 86. ') sic 63; in . . . . et in . . . . et in 69.

indictio.

9

XVI (aut VI) k(alendas) Iunias domi '). XIIII (aut IIII) k(alendas) Iunias in *) luco et domi '). XIII (aut III) k(alendas) Iunias *) domi '). ') domo 91 ; Romae 183 in die primo. *) in om. A L E X . ') easdem 117.

89 aput vel ad magistros post domi additur. 118-155 [MARC. A] de tertio die dicitur domi consummabitur

^

^

!

ce

' consummabitur domi.

6.

Praesentes.

Qui adfuernnt dam indictio peragitur, actis a. 38 ideo vldentur non esse perscripti, quod in esordio nominantar adstantes. Ab anno autem 58 acta semper terminantnr adscriptis iis qui adfuerint, qnam ob rem supra vidimus adstantes panilo post desitos esse nominari. Indicantur autem praescriptis verbis his :

58-87 90

in collegio adfuerunt illi.

89

in collegio interfuerunt illi.

91-120 [MARC. H]| 155 [MARC. A]

adfuerunt in collegio

adfuerunt illi.

mL

B.

SACRUM DEAE

DIAE.

Sacrum deae Diae temporibus antiquioribus in acta non esse relatum ostendunt acta anni 14, in quibus cum dies pridie eidus Maias proxime antecedat diem XVIII kalendas lanuarias, manifestum est sacrum exeunte Maio factum ab iis afuisse. P o s t e a sacrum initio breviter indicabatur, ut pro tribus quibus celebrabatur diebus unius in actis mentio fieret, qui pleramque videtur fuisse secundus isque primarius (cf. acta a. 27, si recte explevi, 38 40 58 59 69 72). Huic rarius adiungitur dies tertius quo sacrum consummabatur (cf. acta a. 87 89, item acta a. 6 6 , in quibus si minus recte correxi in X I I I I k. Iun. verba quae sunt XIII 1c. Iul,, solus dies tertius memoratur). Dies très in documentis iis quae supevsunt cum primum anno 81 perscripti sint '), ab eo inde tempore exceptis quae modo diximus actis annorum 87 et 89 constanter ponuntur. I p s a autem sacra cum saeculo aerae nostrae primo secundique p a r t e priore breviter in actis significentur, posteriore aetate uberrime enarrantur.

a.

DIES PRIMUS.

1. A n n u s e t

dies.

Annus et dies nisi lapide fracto nunquam desunt initio capitis indicati sic: Ulis co(n)s(ulibus) ilio die m a g i s t e r i o illius '). ') magisterium notatur ante diem 90.

81 [90]

105 117 118 120 122 155 183 241

Ulis co(n)s(ulibus) ilio

isdem ') co(n)s(ulibus) ilio die. ') aetate ea, qua acta haec concepta sunt, etiam in documentis publias iam contules ordinarli per totum annum continuantur.

2.

81

die.

Locus,

in domo illius '). ') omittitur verbum magistri, quo cum paullo ante nomen eius una cum verbo magisterio pencriptum esset, hoc certe loco opus non erat.

') De actis anni 80 90 fracto lapide non constat.

11

Sacri deae Diae dies primus.

105 118 120 183 [122 155] 241

in domo aput ilium, mag(istrum). in domum illius mag(istri). in domum illius '). ') in actis a. 122 et 155 fraclo lapide dejiciunt vel ex parte vel tota verba in domum, ita ut possit »criptum fuiste io domo: ted illi supplemento favent anni praecedentes et sequentes.

218 90 DOM. C 117 155 186

[in Palatio in] divor(um) '). ') restituitur ex actis diei tertii anni incerti Antonini Pit fracto

lapide

loci mentio

(A),

intercidit.

Locus, in quem Arvales conveniebant, cum quotannis variaret, mentio eius in actis omitti non poterat. Adscribebatur constauter proxime post diem, ut ex actis superstitibus sola acta a. 81 eum post commemorationem sacrificii concepti exhibeant. — Conveniebant autem fratres die primo semper in domum aliquam urbanam, plerumque magistri, interdum alius cuiusdam fratris (cf. 122 241), vel in P a l a t i u m in aedem Divorum: vide quae diximus in Exordio p. V. Divis in Palatio sacrarium fuisse dedicatum indicat Dio 76, 3 : tv ratg frtcoptuig •tutg tv Tip JJaì.arko {¡gioai niTtoi^^uvuig-, cf. Preller R. Myth. p. 791 ed. 1.

3. 81

Ratio s a c r i a n t e m e r i d i a n i .

collegi fratrum Arvalium sacrificium quod conceptum est, in domo illius (sc. magistri) per magistrum et

ceteros sacerdotes. [105 117 118 122] fratres Arvales praetextati') sacrificium deae Diae ture 183[186 INCERT. A] vino«) fecerunt 4 ). ') 2 ) ') 4 J

120 [155]

praetextati om. 105; lapide fracto non constat de 117 122. et vino 183 186. albia defuisse hiatui angustior ostendit 105. in actis a. 122 praemittitur per ilium [magistrum] ex Usque quae eequuntur haec tantum supersunt: ui . . . . . .; item praemittitur per promag(istrum) ilium 186,

fratres Arvales convenerunt ibique praetextati et cetera quae supra ') fr

218

'). re vino f

155.

per ilium promag(istrum) fratr(es) Arv(ales) prima [luce ture et vino fecerunt1) et] fru(ges) arid(as) et virid(es) contigerunt et panes laureatos et deam Diam [unguentaverunt et ] cl. *) cathedris conseder(unt) [p]raetextati et ibi praetextas deposuerunt. adfuerunt illi. ') cf. acta a. 241, in quibus fusius exponuntur ea quae prima luce a promagistro et fratribus fieri solebant. In actis a. 218 p:-aetermiasa videtur esse mentio caerimoniarum quae erant magistri. 2 ) de lectione quidem constat, neque tamen liquet quomodo explenda sit.

12

S a c r i d e a e Diae

[241]

Ule [promag(ister) ture et vino ') sacrificium deae Diae concepii prim[a luce et fruges ar(idas) et vir(ides) contigit] et panes laureatos et deäm unguent[avit. item fratres Arvales] ture et vino feeer(unt) et fruges virides [et aridas contigerunt] et deam unguentaver(unt). et in ca[th]e[dris consederunt. 4.

81 90

R a t i o sacri post-meridiani.

item iterum epulantes ad magistrum. [fratres Arvales discumbejntes sacrificium fecerunt deae Diae ture et vino. ') cf. acta quae sequuntur; gustia apatii ostendit.

INCERT A]

eadem breviorn hic scripta fuisse

discumbentes toralibus albis 1 ) sacrificium ture vino fecerunt *).

( '

') albis deest 122 183, defuisse 5

218

[241]

spatium

ostendit

an-

segmentatis 155.

sacrificium ture vino f e c e r u n t om. 183 186.

item post merid(iem) a balneo cathedris consederunt; deinde (manibus lautis c]enatoria alba sumser(unt) et in tricliniarib(us) discubuer(unt) et epulati sunt, item pueri [praetextati pat]rimi et matrimi senator(um) fili n(umero) I I I I in cathed[ri]s consederunt et epulati sunt, [fratres Arjvales [p]ost epula[s] supra toralibus segmentatis discubuer(unt) et t(ure) v(ino) f(ecerunt). [item post merijdie mag(ister) lo[t]us ') cenatorio albo ac pu[eri praetextati patrijmi et matrimi senatorum filli illi [in cathedris] conseder(unt) et epulati sunt, postea [cenatoria alba fratres] Arval(es) acc(eperunt) et toralem segmentatu[m et ture vino fecerunt] '). ') emendavi ex verbis a balneo, quae leguntur in aclis a. 218. *) nescio nam recte expleverim, nam quia antea epularum fratrum mentio facta non est, fortasse scribendum exit et epulati sunt ; zf acta a. 218.

81

pueris ingenuis senatorum filis patrimis matrimis ministrantibus ture et vino, referentibus ad aram in

[90 DOM. C 105 117 118 122]

pueri patrimi matrimi senatorum fili praetextati cum publicis ad aram rettulerunt'). ') pueri senatorum fili patrimi ceteris deperditis lapide fracto 90; aram r e t u l e r u n t DOM. 0 ; . . . . t e s t a t i cum publicis ad ara (sequuntur nomina quattuor) 105; a . r e t t u l e r u n t (sequuntur nomina quattuor) 117 ; puer . . patrimi senatorum fili p r a e t e x t a t i cum publicis ad rettulerunt (sequuntur nomina quattuor) 118: se testati cum p u b i d aram r e 122.

dies primus.

120 [155]

183 [186]

quod pueri patrimi et cetera ut supra. in actis videntur eadem fuisse quae in aclis a. 120 Usque quae praecedunt ; servata enim sunt haec: .. . . . . . icis ad aram nominumque reliquiae nonnullae. ministrantibus pueris patrimis et matrimis senatorum fills (sequuntur nomina quattuor, cura publicis ad aram retulerunt.')• ') qui concepii debebat scribere ferentibuB.

218 [241J

13

aut pueri cet. retulerunt, aut re-

et per pueros praetext(atos) [senat]orum fìlios et public(os) a[d] aram pertul(erunt). ministr(antibus) puer(is) praetextatis et cu[m publicis ad aram referefnt(ibus)J.

105

[spoji-tulis cenatum [est denaris centenis] ').

218

et unguent(a) et coronas acceperunt et in mantelis [pulimenta1) r[ur]s[us] contigerunt: item mensa secunda bellarior(um) divisa est et sportulas acceper(unt) sacerdotes imp(eratoris) Aug(usti) et ceteri sacerdotes q(ui) s(upra) s(cripti) s(unt) et rosa[m] solutafm] diviser(unt) ibique felic(ia)') dixer(unt).

') cf. acta dierum secundi et tertii.

') [frumjenta restituit Mariniut: scripti palmenta propter caerimoniam contingendi pulles, de qua cf. acta diei tertii sacri a. 219 celebrati. *) feliciter explevit idem parum recle; cf. acta a. 219.

241

et unguenta] acc(eperunt) et coron(as) conviva(les), manteáis pultes ') contiger(unt) et co]ronas et sport(ulas) acc(eperunt) sing(uli) denarios X X V *). ') cf. acta a. 218 n. 1. *) ea quae sequuntur male breviata et neylegenter exarata rettitui nequeunl. Videntur tamen pertinere ad rationu impentarum divisionumque quae Arvalibus factae ¿int.

Comparatis inter se actis annorum potissimum 2 1 8 et 241 de caerimoniis diei primi satis constat. E t prima quidem luce conveniebaot Arvales ant in domum magistri alinsve cuiusdam collegae aut in templnm Divorum in Palatio, sacrificinmqne deae Diae concepit magister sive qui vice eins fungebatur, ture et vino; ita enim hiatus in actis a. 241 vidctur explendus esse ex iis quae ipsi Arvales statim post dicuntur ferisse. Verbum concipiendi Marinius interpretatus est antea de sacrificio incipiendo (p. 199), postea de eo faciendo vel peragendo, narratione aliata Livii (5, 17), qui magistratm scribit vitto creatos Latinas sacrumque in Albano monte non rite concepisse. S e d et J i o c loco verbum concipiendi de sollemni sacri indictione intellegendum est (cf. Weissenborn ad 1. e.),

14

Sacri deae Diae

et in actis Arvalium de sacro sive incipiendo sive initiando. Die igitur primo sacri, antequam ture ac vino fratres facerent, magister yel promagister yidetur item ture et vino fecisse, quae operatio cum totius sacri non esset nisi exordium, in solis actis a. 241 commemoratur, in actis a. 218 ita significatur, ut per promagistrum fratres fecisse dicantur. De ture autem et vino ad sacrificiam adhibitis dicemus infra, ubi de sacrifices ob vota annua factis uberius agetur. Deinceps magister postquam ture et vino fecit, fruges contingit panesque laureatos: ita enim hiatum explendum esse confirmant ea quae de sacrifices ipsorum fratrum narrantur. Verbum contingendi in cultu deae Diae sollemne est, fratresque dicuntur contigisse fruges aridas et virides, pultes, aras, tuscanicas (cf. acta diei secondi et tertii e t Marinius p. 396). Frugibus autem in sacris potissimum vetustissimis diis sacrificatum esse tradii Plinius (n. h. 18,7) Numam scribens instituisse fruge deos colere (Plut. Num. 8 ; Dionys. 2, 76; cf. Marquardt B. A. 4 p. 44 et 467). Panes laureati non plane liquet panesne fuerint lanreis redimiti, an quos descripsit Cato (r. r. 12) panes mustacei, mustaceos dicens sic f acito : farinae siligineae modium unum musto conspergito, anisum, cuminum, adipis p. ii, casei librarti et de virga lauri deradito, eodem addito -, et ubi definxeris, lauri folia subtus addito, cum, coques; cf. Belaz. p. 55 et Marini p. 526. Eiusmodi panes altero quoque die commemorantur, iidem fortasse, quos Arvales dicuntur contigisse, i. e. consecrasse, cf. acta diei alterius. — Deinde deam Diam unguentavit magister vel promagister. De ritu unguendi signa deorum plura collegit Marinius (p. 394), laudatis potissimum versibus Tibulli (2, 2, 3) qui sunt de genio : •ipse suos genius adsit visurus honores, cui decorent sanctas mottia serta comas, illius puro destillent tempora nardo atque satur libo sit, madeatque mero; item iis quae de Diana Segestana narrat Cicero ( Verr. 4, 35) : quid hoc tota Sicilia est clarius quam omnes Segestanas matronas et virgines convenisse, cum Diana exportaretur ex oppido'! unxisse unguentisi complesse coronis etfloribus? cet. Similiter statuam ipsius amicos hortatur Ursus ut onerent floribus folioque multo adque unguento marcido (Or. 2591), lapidesqw effigiatos unctos et coronatos memorat Minucius Felix (3) et terminos unguento velaminibusqiie et coronis coronatos esse tradit Siculus Flaccus (de condic. agror. p. 141, 6 ed. Lachm.). — Absolutis a magistro his caerimoniis collegae et ipsi ture et vino fecerunt contactisque item frugibus viridibus aridisque panibusque laureatis et dea uncta in cathedris consederunt ornati praetextis. De cathedrarum forma et usu cf. Marquardt 1. c. 5 p. 317 ; de praetexta sacerdotum maiorum Mommsen Staatsrecht p. 339, qui sacerdotes ostendit excepto flamine Diali (Servius ad Aen. 8, 552) non semper praetextatos prodiisse ut magistratus, sed tempore tantum sacrificii praetextam gessisse. Praetextam peractis caerimoniis statim deponebant, id quod redire videbimus in actis diei secundi et tertii. I t a peracta est caerimoniarum huius diei pars prior, quae in actis annorum antiquiorum significatur verbis fratres Arvales convmerunt ibique praetextati sacrificium deae Diae ture vino fecerunt (120 155 et paullo brevins 105 117 118 122), quorum loco in actis a. 81 sunt verba hiantia collegi fratrum Arvalium sacrificium quod conceptum, est per magistrum et ceteros sacerdotes. Sequebatur pars altera post meridiem, in qua quo modo versati sint Ar-

dies primus.

15

vales satis constat collatis actis annorum 218 et 241. Inter quae in enarrandis caerimoniis ea est differentia, qnod in actis a. 218 non commemoratur nominatim magister, cnm de ipsis semper collegis agatur, in actis a. 241 magister a fratribns distinctus separatim nominatur. Ut in his magister dicitnr post meridiem lotus cenatorio albo cum pueris praetextatis in cathedris consedisse et epnlatns esse, fratres vero postea demum aut ture et vino fecisse aut epulati esse. In quibus rebus referendis, cum neque magistrum probabile sit epulatum esse in cathedra sedentem, nec una cum eo fratrnm loco pueros praetextatos fuiBse, videntur in actis a. 241 male omissa esse ea, quae in actis a. 218 de collegis narrantur, discubuisse eos in tricliniaribus et epulatos esse. Quod si verum est, Arvales ita alteram sacri partem peregerunt, ut et magister et fratres, cum a balneo exiissent, una cathedris considèrent, deinde vero manibus lantis cenatoria alba sumerent et in tricliniaribus discumberent et epularentur, pueri autem in cathedris sedentes et ipsi epularentur. Qno facto supra toralibus segmentals sacerdotes discubuerunt et ture et vino fecerunt. — De balneo circa octavam cenaque circa nonam plerumque horam factis cf. Marquardt 1. c. 5 p. 277 seqq. et 305. Cenabant Romani non togati, sed amicti peculiaribus vestibus cenatoriis (cf. Martial. 10,87, 12. 14, 135; Capitol. Maxim, iun. 4) sive synthesibus, unde Arvales dicuntur cum syrdhembus epnlati esse (acta a. 91; cf. acta diei secundi et Becker Gallus 3 p. 124 seqq. ed. 2; Marquardt 1. c. 5 , 1 p. 331; 2 p. 176). Cenatoriis albis videntur usi esse Arvales ut sacerdotes, eaque lautis manibus sumpserunt ex more, quo accumbentibus aqua ad manus lavandas solebat praeberi (cf. Marquardt 1. c. 5 , 1 p. 331). Discubuerunt in tricliniaribus, quae pro tegumentis lectornm haben da esse et Plinius (n. h. 8,196; 9, 137; cf. Marini p. 535) ostendit et confirmant quae paullo post commemorantur toralia segmentata. Sacerdotes autem dum in lectis discumbunt, pueri in cathedris et ipsi epulantes consederunt. Ibi vetustam consuetudinem, qua filii familias patres tarn in senatum quam ad convivium comitabantur, in quo accumbentibus his ipsi in cathedris adsidebant, agnovit primus Mommsenus (Grenzboten 1870, 1 p. 172). Mos habebatur, inqnit Tacitus (ami. 13, 16), principum liberos cum ceteris idem aetatis nobilibus sedentes vesci in a-spectu propinquorum propria et imrciore mensa, et Suetonius (Claud. 32): adhibebat omni cenae et liberos suos cum pueris puellisque nobilibus, qui more veteri ad fulcra lectorum sedentes vescerentur (cf. Marquardt 1. c. 5, 1 p. 91). Recte enim Mommsenus observavit neque camillos esse posse pueros cum sacerdotibus vescentes, cum ipsi sacrificio non intersint, et ita eos dispositos fuisse, ut ad singulos epulantium lectos singuli adsiderent pueri, qui si non nati erant ex patribus Arvalibus, patrimi certe et matrimi debebant esse. Ut autem filii familias miuistrare solebant patribus epulantibus (Varro apud Nonium p. 156 s. v. puerae ; cf. Marquardt 1. c.), ita quattuor illi pueri nobiles ministrabant Arvalibus. Qui quod post epulas dicuntur acceptis toralibus segmentatis supra his discubuisse tureque et vino fecisse, ita explicandum est, ut epulae pro mensa prima habeantur, qua sublata interposito spatio, dum paratur mensa secunda, veteres libare diis solebant (cf. Marini p. 536; Marquardt 1. c. p. 336). Itaque Arvales inter mensas primam et alteram non solnm ture et vino fecerunt, sed diis quoque fruges libatas sacrificarunt: nam quod pueri dicuntur ad aram rettulisse ant ipsi sacerdotes per pueros, id de frugibus libatis intellegendum esse diei tertii acta confirmant. Pueris autem

16

Sacri deae Diae

ad aram referentibus praeeto erant pnblici, de qnibus vide Exordium. Deinde more Graecornm (cf. Marini p. 573 ; Marquardt 1. c. p. 341) unguenta et coronas acceperunt convivales (a. 241), pulmentaqne, si recte hiatnm explevimua, in manteliis contigerunt. Mantelia mappae sunt, qnibns manns tergnntar tarn in sacris qnam a vescentibas (of. Varrò 1.1. 6, 85 ; Servius ad Georg. 4, 376; plora apnd Marquardt 1. c. p. 321, 1986 et Marinium p. 574), iisqne cnm uterentur convivae etiam ad asportanda domnm ànoifógrjTa dono data, in conviviis mantele alteram ab hospite dari solebat, alteram a conviva afferri (cf. Marquardt I. c. p. 322). Quod antem manteliis vel in manteliis palmenta (?) dicnntnr contigisse Arvales, id similiter videtur accipiendam esse de sacris pultibus domnm missis. — Tnm mensam secnndam bellariornm divisam esse (a. 218, cf. 1. c. p. 337) actis a. 241 significatnr, cnm coronas accepisse fratres dicnntnr; deinde sportnlae divisae sunt, quae cura coronis domos suas miseront. Denique in actis a. 218 narrator rosam solotam eos divisisse, nt die qnoqne altero in loco fieri solebat; qno facto felicia dixeront domosqne suas, nt videtur, discessernnt. — De sportulis collegiorum uberins egit Mommsenus (de collegiis p. 109 seqq.), qui, cum proprie sportulae fiscelli essent, qnibns populos dapes in poblicis viscerationibus acceptas condere domumque referre solebat, translate nummos ita dici affirmavit pro carnibus datos; sportulis enim nonquam contineri panem et vinnm (cf. Or. 2385. 2417), semper autem pro cena eas esse, non praeter cenam dari 1 ): ideo interdum dari etiam cenam vel sportulas (Or. 2417). 'Com antem ii qui simul lautia acceperant, communiter iis frni epularique cuperent, factum est nt aliquis ex collegio sive is qui dederat sive alius, si cibi distribnti erant, cibos omnium pararet, si nummi pro dapibus, acceptis iis epulum instrueret, pro pane vino autem insuper modicam pecuniam acciperet, nisi eo liberalitatem suam demonstraret, qood panem vinnm adiiceret gratuitum*. Itaque Arvalium qooqne sportulas Mommsenns statuit apod magistram remansisse, in coins domo fratres cenavissent, idque confirmari eo, qood sportnlarom et impensarnm eadem sit snmma. Quod ostendnnt acta diei tertii a. 218, qnibus singoli et sportolas dicnntur accepisse denarios centenos et cenavisse diebus singulis denariis totidem. Sane quia recte iudicarit Mommsenns dnbitari non potest, cnm in actis nonnnllis Arvales dicantur cenasse sportulis dettarti centenis (a. 105; cf. acta diei tertii annorum einsdem et 118. 120. 183). Quid qood etiam cum Arvales in lnco epulabantur, constanter dicnntur ad magistram epulati esse, ut baec verba appareat non intellegenda esse de domo eius, sed de impensa, (cf. Marquardt 1. c. p. 216 seqq.). — Anno 218 sportulas acceperant sacerdotes imperatoris Augusti et ceteri sacerdotes qui supra scripti sunt. Et hi quidem cum ipsi Arvales Bint, quorum nomina post primora actorum caput vidimus indicata esse, illi qui fuerint minus liquet. Marinios (p. 581) quos affert sacerdotes domns Aognstae, nisi municipales sunt, nt Grut. 66, 3 et 101, 3, ad collegium pertinent, cuius socii ex parte certe libertinos fuisse Graeca nonnullorom ostendnnt nomina (Grut. 302, 2) neque propter glossam a Marinio allatam auctoritatis parum firmae, quae Salios appellat Itçtuç Kaiouçoç, inre pro Saliis ha-

') Öbservavit tarnen tiuper Boisserins DonnnDquam praeter pecnniam etiam epu-

raires p. 13,1, extrait de la Revue archéol.), coins rei exempla attulit titalos

h m dari (étude sur quelques collèges funé-

Henzenianum 7190 et I. N. 190.

dies primuB.

17

bentur. Perperam igitur hos Borghesius (Giorn. arcad. 1818, 1,2 p. 192, opp. 3 p. 23) eosdem atque Salios Palatinos esse credidit. Homines autem libertini illi cum Arvalibus coniungi non potuerunt. At sacerdotes dei Elagabali, de quibus Marinius cogitavit, vix anno 218 commemorari potuisse recte ipse iudicat, cum parum notum numen illud Romae esset, antequam imperator Elagabalus cultum eius ibi instituisset; praeterea sacerdotes dei vix appellari potuisse sacerdotes Caesaris, quamquam is primus ac solus numinis illius cultum in urbem introduxerat. Itaque etsi novus tum imperator ifuit necdum cooptatus inter Arvales, nihilo minus sacerdotes hi ad religiones a puero ilio Tesano instituías videntur referendi esse; neque a probabilitate abhorret, cum in provinciis et municipiis ab antiquissimis inde imperii temporibus divinis honoribus viventes etiam principes culti essent (cf. index ad Orellii vol. 3 p. 50 seqq. et inscriptions Graecae, Marquardt B. A. 4 p. 424 seqq.), in Elagabali honorem in Urbe quoque sacerdotes institutos esse. — Notandum est anno 241 non denarios centenos, ut antea consueverant, Arrales sportularum nomine accepisse sed quinos tantum et vicenos ; cuius rei videntur causae fuisse illius aetatis pecuniarum angustiae ingruente iam imperii ruina (cf. Mommsen Grenzboten 1. c. p. 175) et imminuta dignitas Arvalium, quorum post Gordianum certe nulla superest memoria. — Quod denique Arvales, antequam domos suas discederent, felicia dixerunt (cf. etiam quae post acta diei tertii a. 218 221 notantur), id conferendum est cum acclamationibus pro salute imperatoris factis, quae in acta diei tertii anni 213 relata sunt (ubi vide).

4.

Praesentes.

Arvales, qui sacro epulisque adfuerant, ad acta diei primi non semper adnotantur; cum enim nomina eorum repetenda essent in actis dierum alterius ac tertii, omitti poterant, si iidem tribus diebus collegae convenerunt. Neque semper, ubi adscripta sunt, in fine capitis leguntur, cum in acta a. 218 post priorem eorum partem relata sint, antequam sacra enarrantur post meridiem celebrata. — Acta autem concepta sunt ita, ut 81 90 DOM. C omissa sint nomina eorum qui adfuerunt: quibus alibi praescripta sunt verba haec: [105 117J ') [in collegio] a d f u e r u n t illi. 118 [122J ') a d f u e r u n t in collegio illi. ') in actis scripta

183 218 241

a. 117 et 122 / r a d o lapide erant.

a d f u e r u n t Uli. fracto lapide non

deficiunt

veri a quae

prae-

constat.

Adnotata sunt nomina puerorum ad acta haud multa, et ita quidem ut inserantur in actis a. 105 117 118 183

post verba ad a r a m rettulerunt. post ministrantibus pueris filis.

In ceteris aut fracto lapide interierunt aut consulto omissa sunt.

F.NARR. A C T .

Sacri deae Diae

18

b.

DIES SECUNDUS.

1.

A n n u s et d i e s .

Diei nota nisi lapide fracto nunquam d e e s t : item eoDSulacus solet adscribi exceptis iis actis, in quibus semel initio ponitur neque postea repetitur, ut a. 38 et 40. P r a e t e r e a omissus est in actis a. 218, idemque videtur statuendum esse de iis quae eiusdem fere aetatis sunt, in quibus a d diem certe tertium consoles adnotati non sunt (cf. a. 213 et 219). Neque in actis Dom. C. consules commemoratos fuisse angustia spatii ostendit. A t in actis a. 90, in quibus a d diem tertium adnotati non s u n t , a d diem secundum adscriptos fuisse hiatus indicai satis amplus. I t a q u e ne de actis a. 91 quidem iudicare ausim, quamquam in his quoque a d diem tertium nomina consulum non memorantur. — Nonnunquam temporis indicandi gratia adduntur nomiDa magistri et promagistri, neque tamen semper statim post diem notantur, sed interposita interdum loci indicatione. — A c t a igitnr concepta sunt sic: [38 40] 2 1 8

frnlm [66] 69 [90]

7 2 87 [891

81 [DOM. C|

ilio die '). > ) . . . . k. Iunias 38; . . . . k. l u n i . s 40; item k. Iunias 218. [1551 ì s a l

i 8 d e m

c o

^

u l i b u 8

>

ill

°

die

') isdem cos 119; isdem un. 155. — In actis a. 117 lapide fracto periit nota consulum, ab initio non iefuit. i s d e m co(n)s(ulibus) ilio die magisterio illius promag(istro) ilio l). ') isdem cos X I I I k. Iul 66, quod errore ordineque turbato scriptum esse pro XIIII k. Inn. antea dixi; isd . . . . k. Iun. . . . ag. Illllllllll Ger mp iii pro mag. cet. — Promagister non commemoratur 90. illis ') co(n)s(ulibus) ilio die m a g i s t e r i o illius promagistro ilio1). ') consules ipsis nominibus indicantur, quia in haec acta dies primus sacri relatus non est. 2 ) curam agente ilio 87 89? In adii a. 89 nihil superest nisi.... unias illius. isdem co(n)s(ulibus ilio die loco ilio magistro ilio '). ') uco eins magisterio illius DOM. C, ubi consulatum covimemoratum non esse statuendum est, ut non commemoratur ad diem tertium-. cf. supra.

2.

Locus.

Dies alter sacri a b Arvalibus celebrabatur tam in loco deae Diae quam R o m a e in aedibus magistri. Cum vero sacrum in luco potissimum fieret, in actis plerumqne non indicatur nisi lucus, pro eo autem nonnunquam scriptum est ad deam Diam. I n t e r d u m locus omnino non poni t u r , cum ipso sacrificio

dies Becundus.

19

a d aram deae Diae facto satis significetur. — Solet autem locus proxime post diem adscriptus esse : p r a e t e r q u a m quod si domas magistri additar, ea separata fere ponitur in fine actorum. — Locus notatur sic: [27

38] 105 1181 119 1 2 0 1 8 3 > in luco d e a e D i a e ')• [INCERT. B ] » ') . . • uco deae Dia . 2 7 ; ae 38 40 ad deam Diam. 5 9 6 9 [72] locus non indicatur. 81 in luco d e a e D i a e et domi. 87 [DOM. C 2 1 3 in luco d e a e D i a e et in ßne: R o m a e domo a p u d 218] mag(istrum) '). 1 . . . uco eius, antecedente nomine deae Diae, et in fine: eadem die Eomae aput magia . . . DOM. C ; — fracto lapide desunt verba io luco cet., in fine autem sunt haec: deinde Romae in domo illius 213; — . . . . us Romae i et in domu illius 218.

3.

Ratio

sacri.

Sacri diei alterius cum tres potissimum fuerint partes, quae sunt sacrificium vaccae albae honorariae prope aram deae Diae ante lucum, sacrificium agnae opimae in luco in aede deae D i a e , ludi circenses, in actis antiquioribus brevius couceptis hae caerimoniae solae paucis indicantur, in actis a. 40 adeo solum commemoratur sacrificium vaccae. Alibi additur, quod fit antequam vacca immolaretur, sacrificium piaculare duarum porcarum ante lucum ad aram deae Diae, item cena post sacrum R o m a e in domo magistri. P a r t e s singulae sacri ipsae pluribus caerimoniis consistebant et cum epulis coniunctae erant. H a e c omnia quo melius intellegantur, separatim singula enarrabo et explicabo. Sacrum universum r a r o indicatur: quod ubi fit, acta concepta sunt sic: 87 [89]

fratres A r v a l e s d e a e D i a e sacrificium fecerunt '). 'J . . . tres Arvales deae Diae sa m feceru . . 89; similiter videtur scriptum fuisee in actis a. 90, ubi lapide fracto ea para deest. [sacrum d e a e D i a e in l]uco eius magisterio illius, vel similiter ; nimis enim angustimi spatium est quant quo comprehendi possint verba quae exhibent acta a. 87 et 89.

[DOM. C]

a.

sncriflcium porcarum piaculnrlum e t v a c c a e honorariae.

Sacrificium porcarum piacularium, licet iam in acta a. 58 possit relatum fuisse, in actis tamen quae supersunt primum anno 59 commemoratur, ab eoque inde tempore constanter eius mentio in actis extat nec nisi lapide fracto unquam deest. Cur porcae immolatae s i n t , in actis quae supersunt non ante a. 87 adnotatur. A c t a autem sic concepta s u n t : 2*

20 [27 38] 40

Sacri deae Diae

ille promagister ') (magister) collegii 2 ) fratrum Arvalium nomine in luco deae Diae 3) vaccam immolavit. ') promagistro 40. conlegi 40. ad deam Diam 40. — In actis a. 27 nihil relictum est nisi verba . . . uco deae Dia . . . ; in actis a. 3 8 promagister collegii frat ae vaccam immolavit, ut fortasse legendum sit [ad aram deae Di]ae ; cf. acta annorum qui sequuntur.

5)

3)

[59 66]

[ille magister (promagister) cjollegi fratrum Arvalium nomine ad aram immolavit deae [Diae porcas piaculajres II, deinde vaccam l ). ') praeter nomen superest 66.

[69 72]

promagistri

verbaque

porcas piaculares

nihil

collegi fratrum Arvalium nomine immolavit ad aram ') deae Diae porcas piaculares II, deinde vaccam '). ') ad aram immolavit 72. *) coll dea porcas piac

mol ad aram item vaccam 69.

81

collegi — piaculares II ut supra: sequuntur haec: deinde vaccam deae Diae; inde cum in aedem Caesarei consedissent, et ex sacrificio gustarunt.

87 [89]

ille qui vice magistri fungebatur illius, ante lucum in aram (sic) porcas piaculares duas luco coinquendi et operis faciendi immolavit, deinde vaccam deae Diae honorariam immolavit. illi in tetrastylo consederunt et ex sacrificio epulati sunt '). ') similiter videntur concepts fuisse acta a. 89, ex quibus paucae supersunt reliquiae: ille vice magia . . . fungeb a . . . illius aram por cui . . . luco coin . ciendi . . . . hon ille n illi in t : quae ex actis a. 87 restituì possunt, odditis tamen post verba [vaccam] hon[orariam deae Diae] ille [immolavit] verbis ex actis a. 90 desumptis quae sunt [ante luc]u[m in foculo.

[90 DOM. C|

I ad aram] porcas piaculares duas luco coinquendi et operi faciundo immolavit ille [magister, deinde vaccam deae Diae honorariam immolavit] ante lucum in foculo ille mag(ister). [illi in tetrastylo consederunt et ex sacrificio epulati sunt '). 1

similiter fuerunt concepia acta !)() }[. haec: . . rcas piaculares duas luco ille, deindem (sic) mmolavit ad

C, ex quibus reliqua sitnt in vaccam foculum; rificio epulati

sunt.

105 [117 118 110) ille mag(ister) (promagister) ad aram immolavit ') 120 [122 155 porcas piaculares duas luco coinquiendi*) et 3 ) operis MARC. E] faciundi, ibique ille 4) vaccam honorariam albam ad

dies Becundua.

21

foculum deae Diae immolavit, ibique 5) sacerdotes in tetrastylo consederunt et ex sacrificio epulati sunt. *) •) *) 5 )

inmolavit 105. luco inquendi 105; lucí coinquendi 118; luco coinquiendo 120. et om. 105. nomen magislri om. 118 119 120 155. deinde 155. — Integras addo reliquias actorum han . . . . \ . . . . res duas luco coinquendi et operis faciundi, ib . . . ex sacrificio epulati sunt 117 ¡ — Ule promag(ister) nisi potiu» proflamine erat, lucí coinquiendi et operis faciundi, ibique vaccam ho ; ibique in tetrastylo consederunt et ex sacri 119; — ille promag . a . . 122; ille . . . rariam albam ad focu aram immolavit duas luci coin . . . .' s faciundi, ibique vaccam ho foculum deae Diae im . . lavit, deinde sacerdotes in tetras ex sacrificio epulati sunt 155; — ille promag mola re et operis faciundi ibique vaccam honorariam albam ad focu trastylo consederunt it ex sacrificio epulati sunt MARC. E.

183 [INC. B]

ille mag(ister) ad aram immolav(it) porcilias piaculares II luci coinchuendi et operis faciendi, ibique baccham honorariam albam ad foculum immolavit. sacerdotes in tetrastulo consederunt et ex sacrificio epulati sunt'). ' ) ex INCERT. B non remanent nisi haec: . . . . vit porcil ibique bacc, quae possunt etiarn expleri ex a. 213.

[213]

218

\ille promag(ister) ad aram immolavit porcilias piaculares] n(umero) II luci coinquiendi et operis faciundi, ibique baccam honorariam immolavit. sacerdotes in tetrastulo praetextat[i] consederint (sic) et porcilias piaculares epulati sunt. *Ue promag(ister) ad aram immol(avit) porcil(ias) piaculares) II luci coinq(uiendi) et operis faciund(i); ibi vacc(am) honor(ariam) imm(olavit) et inde in tetrastylo revers(us) subsellis consed(it). deinde reversus ad aram exta[s] reddidit porcil[i]ares. item in circo in foculo arg(enteo) cespiti ornato extam vacc(inam) redd(idit) et in tetrastylo reversus est et in códice cavit et praetextam deposuit et in papillione suo reversus. promeridie autem fratres Arvalés praetextas acceper(unt) et in tetrastylo convenerufnt] et subsellis consederunt et ca[v]erunt se adfuisse et sacrum fecisse et porcilias piaculares epulati sunt et sanguem (sic).

In explicandis caerimoniis die altero ab Arvalibus celebratis anni 218 actis potissimum utendum est, quibus copiosissime descriptae extant; in antiquioribus enim modo paucioribus modo pluribus verbis indicantur magis quam

22

Sacri deae Diae

enarrantur. E t ea praesertim, quae promeridie aut magister vel pvomagister ant Arvales fecerint, in illis actis accuratius distinguuntur, cum ex actis prioribus parum appareat, utrum sacrificiis a magistro factis fratres adfuerint, necne. Acta vero anni 218 diem alterum ita celebratum esse ostendunt: Prima, ut videtur, luce magister sive promagister, sumpta praetexta (nam licet praetextae sumptae mentio nusquam extet, postea tamen earn deposuisse dicitur) ad aram porcas dnas piaculares immolât. A r a autera ante lucum traditur fuisse (87 89) deaeque Diae dedicata erat (59 69 72 81), et immolabantur porcae pi acuii eausa luco coinquiendi et operis faciundi. Coinquere sive coinquire idem esse atque coërcere Paulus Diaconus auctor est (p. 65 M., cf. Marini p. 65): Incus autem coërcetur deputando ramos exuberantes, eamque ad rem cum ferrum in lucum inferendum esset, id quod religione prohibebatur, piacula fieri necesse erat. lam vero cum ilio die arbores non videantur coinquendae fuisse, nec magis ad eum referri quod dicitur de opere faciendo, quippe quod de opere usurpetur eorum, a quibus arbores coinquendae vel eruendae et reponendae erant araeque temporales reficiendae, statuendum puto hoc sacrificiura piaculare factum esse propter opera quae toto ilio anno fiebant. — De verbis ipsis nota in actis antiquioribus scriptum esse luco coinquiendi vel coinquendi (87 89 90 DOM. C 105 117; luco coinquiendo 120, quadratarii, ut videtur, errore); quibus significari quod est in luco coinquiendi, scilicet arbores, cum per se apparet tum eo confirmatur quod verba quae sequnntur operis faciendi item ad opera pertinent in luco facienda. Posterioris tamen aetatis acta exhibent formas h a s : luci coinquiendi, coinquendi, coinchuendi (118 119 155 183 213 218), ut ipsa coniungantur verba quae sunt lucus et coinquire. — Porcilias, ut in actis a. 183 213 218 scriptum est, Marinius (p. 306, cf. not. Tironis p. 167 ed. Grut.) docuit esse porcas lactentes, quibus saepe diis sacrificatum esse constat (Marini 1. c.). Adde quod porca Cereri potissimum sacra erat (1. c. p. 308), Ceres vero Arvalium deae Diae similis. Duae autem porcae immolantur, ut binae victimae singulis numinibus tum sacrificari soient, cum ob arbores fulmine tactas vel ficnm in aedis fastigio natam maiora piacula facienda erant (cf. piacula m ai ora). Perfecto sacrificio piaculari immolavit magister profiiagisterve deae Diae vaccam honorariam albam, quam inde appellatam esse, quod non piaculi causa, ut porcae, sed ob honorem deae sacrificata sit, vidit Marinius (p. 310) conferens quod Atnobius (adv. nat. 7, 18) dicit honoris et reverentiae causa mactari diis hostias. Candidis victimis diis superis, inferis nigris sacrificari idem (1. c. 19 20) affirmat, et cum Iuvenalis (10, 66) scribat cretatum bovem duci in Capitolium, docemur victimas ut aurari solebant ita etiam creta illitas esse. — Vacca in actis quidem antiquioribus non dicitur ubi immolata sit, sed cum sacrificium praecedat porcarum ad aram deae Diae factum, vaccae autem immolatio inserta copula deinde (59 72 81 87 DOM. C) vel item (69) proxime sequatur, eodem earn loco immolatam esse veri simile est. Id confirmant acta aetatis posterioris, quibus enarrato porcarum sacrificio ad aram deae Diae facto ibi vacca quoque immolata esse traditur (105 117 118 119 120 155 MARC. E 183 213 218). Nota tameu sacrificium vaccae non eodem modo fieri atque porcarum, cum non ad ipsam aram vacca immolata esse dicatur, sed ad foculum prope aram, ut videtur, positum (90 DOM. C 105 118 120 155 M A R C . E 183). Cuius quamquam in actis a. 213 et 218 mentio non fit, nihilo tamen

dies secundas.

23

minas eadem ratione tnm rem p e r a c t a m esse ex iis a p p a r e t q u a e de caerimoniis insequentibus a c t a a. 218 référant. Dicitur enim p r o m a g i s t e r , cum vaccam hoDorariam immolasset, inde in tetrastylo reversus sùbselliis consedisse, deinde vero r e v e r s a s a d aram e s t a s reddidisse p o r c i l i a r e s , item in circo in foculo argenteo cespiti ornato e x t a m vaccinam reddidisse. Distinguuntur igitnr a r a e t foculus, qui hoc loco dicitur in circo positus esse, cum a n t e a viderimus p r o p e aram eum collocatum esse. A r a autem ante lucum sita erat (87) et a n t e lucum foculum quoque positum esse alibi legimus (90). I t a q u e cum non probabile sit a r a m in circo s t a t u t a m f u i s s e , foculus, qui prope a r a m ante lucum fuerat, cum vacca i m m o l a r e t u r , videtur in circum t r a n s l a t a s esse, antequam e x t a vaccina p r o m a g i s t r o r e d d e n d a essent. Foculi enim videntur fuisse vasa t r i p o d e s v e plicátiles, qui facile loco m o v e b a n t u r ; cf. ea quibus illustravimus sacrificia ob vota ' a n n u a anno 81 facta. D e extis redditis cf. ibidem. H i c sufficiat notasse partem viscerum victimae immolatae in olla coctam a r a e foculove imponi consuevisse, a p p e l l a t u m q u e id esse extas reddere. F o c u l u s , quo u t e b a t n r magister (promagister), a r g e n t e u s e r a t ac cespite ornatus. I a m vero Marinius (p. 584), quod antiquissima a e t a t e ex glebis cespitibusve a r a e fiebant, aris autem etiam lapidéis aereisve cespes s u p e r i m p o n e b a t u r (Serv. ad Virgil. Aen. 12, 118), nomen cespitom remansisse statuit vasis in aris focisque i m p o s i t i s , q u a m q u a m e metallo turn fieri c o u s u e v e r a n t : eiusque opinionis u t p r a e c i p u u m a r g u m e n t u m affert e a i p s a v e r b a de q a i b u s a g i m u s , coniungenda esse r a t u s argenteo et cespite. A t mihi probabilius est coniungenda esse foculo argenteo, cespitem a u t e m , quo foculus o r n a b a t u r , gramineum fuisse : id quod a d v e t u s t a s caerimonias A r v a l i u m optime convenit; nec o b s t a t quod postmodnni •in cespite p r o m a g i s t e r et flamen sacrum fecerunt (cf. infra), cum eo loco indic a t u s esse possit vivus cespes. R e d d i t i s extis vaccinis iterum in tetrastylum r e v e r s u s m a g i s t e r vel promagister in codice cavit se s a c r u m f e c i s s e ; deinde deposita p r a e t e x t a in papilionem suum revertit. Similiter notât M a r i n i u s (p. 586) sacerdotes christianos sacrificio eucharistico p e r a c t o se sacrum fecisse cavere solitos. — P a p i l i o n e m a gistrum usum esse ex solo hoc loco actorum c o m p e r i m u s : ne collegas quidem suis papilionibus caruisse crediderim (Marinius I . e . ) , cum verno sole a r d e n t e integrum prope diem in. luco commorarentur. E t hucusque solus magister vel p r o m a g i s t e r in actis commemoratur, solusque videtur et p o r c a s immolasse et vaccam. C o n v e n e r a n t autem interea f r a t r e s promeridie (218) acceptisque p r a e t e x t i s in tetrastylum se contnlerunt e t subsellis c o n s e d e r u n t e t c a v e r u n t se adfuisse et s a c r u m fecisse e t porcilias piaculares epulati s u n t ct sanguinem. Similiter in actis a. 213 sacerdotes dicuntnr in tetrastylo p r a e t e x t a t i consedisse et porcilias piaculares epulati esse, de q u a re inde a b anno 81 a c t a brevius ita r e f e r u n t , ut in t e t r a s t y l o ex sacrificio narr e n t eos epulatos esse. Q u a m q u a m autem d e magistro promagistrove ac collegis separatili! in a c t a refercur, epulis ilium quoque adfuisse dixerim, cum quae statim p o s t e a e n a r r a n t u r , e a a d u t r o s q u e p e r t i n e a n t . E x papilione igitur videt u r prodiisse magister, cum in tetrastylo consedissent fratres, ut gustationis et ipse p a r t e m acciperet. — T e t r a s t y l u m , ut a r a m d e a e , certum est ante lucum situili fuisse, quod A r v a l e s eo e g r e s s o s lucum a d s c e n d i s s e mox videbimus ; fuit aute maedificium q u a t t u o r columnis in f r o n t e decoratum, cf. E x o r d i u m p . X X I . — E p u l a t i sunt p o r c a r u m p a r t e s eas, q u a e deae non erant redditae, item sanguinem,

24

Sacri deae Diae

quo diis plerumque litatum esse Marinius (p. 58V) recte notat. — P r o verbo epulandi quod iu actis a. 81 usurpatum est gustandi et ipsum recte se habet; dicitur enim gustar?; de leviore cibatione facta extra tempus solitum ad reficiendas modice vires. Arvales autem videbimus iterum in luco epulatos esse, denique cenasse R o m a e apud magistrum. Itaque cum pro prandio esset epulum alterum, nec primum propter horam tardiorem pro ientaculo haberi possit, hand inepte nomen ei inditur gustationis, quamquam gustus sive gustatio proprie appellari solebat ipsius cenae promulsis (cf. Marquardt B. A. 5, 1 p. 273 et 332).

ß.

s a c r i f i c i n g a g n a e opiroae e t caerimoniae cuin e o coniunctae.

[271

[agnam opimam deae] Diae immola[vit] '). 'J in (lediti admodum mutilis non liquet quo modo cum praecedentibus coniuncta fuerint verba ad immolationem agnae pertinentia : cf. a. 59 e. q. s.

[38]

[eodemque die] ') ille [magister collegii fratrum Arvaliu]m cum ilio flaminfe deae Diae agnam opimam immola]vit. l

40 [58 59 66 69 72]

j sic scriptum fuisse videtur indicavi tam hiatus ambitu, quam ipsa capitis dispositione, cum prior eius pars medio fere versu terminetur. Neque tamen inde peti posse credo supplementa actorum Tiberii; nam animadvertendum est anno 38, cum. vaccam immolasset promagister, ipsum magistrum, qui turn erat C. Caesar Augustus, agnae sacrum fecisse3 ludÀsque praesedisse circensibus.

non

')

81 |D0M. A]

commemoratur

sacri fi cium

agnae.

inde in aede in foco sacrificio facto immolavit deae Diae agnam opimam '). deae Diae agnam opimam 58; — •de in aedem (sic) in foco sacrificio facto e agnam opimam 59; — . deae Diae agnam o 66; — ind ificio facto im ae Diae . . . 69; — ind o . . . olav am 72.

inde ad summotum in aede sacrificio facto immolavit deae Diae agnam opimam, quo sacrificio peracto in Caesareo epulati sunt ad magistrum ')• ' j ex actis DOM. A non supersunt nisi litterae to . inca, quae explentur sic: [sacrificio peracjto in Ca[esareo] ob easque fragmentum ad priore? Domitiani annos videtur referendum esse.

87 [89 90 91 DOM. C]

sumptisq(ue) praetextis et coronis spiceis vittatis lucum deae Diae ad summotum escenderunt et per ilium magistrum (vel promagistrum, vel qui vice magistri fungebatur) et ilium flaminem (vel proflaminem, Del qui vice flaminis fungebatur) deae Diae agnam opimam immolarunt, perfectoque sacrificio omnes ture et vino fecerunt: deinde coronis inlatis signisq(ue)

dies secundus.

25

unctis ilium e x Saturnalibus primis ad Saturnalia secunda annuum magistrum fecer(unt), item ilium flaminem : deinde in t[etr]astylum desciderunt ibiq(ue) in triclinio discumbentes epulati sunt ad magistrum ilium. Ex actis a. 89 non supersunt nisi haec: . . mtisque p Diae ad aumrn ilium qui vice ma . geb ilium flaminis fun ae Diae ag sacrificio om et vino fecer : latis signis . . . unctis ilium primis ad S . . ecu item ilium . . . . descinderun ei ad magistrum ilium. — Adscribo praeterea ea quae servata sunt ex actis a. 91 : . . . . . . . spie t per runt per de coronis i ex Saturnalibu . . . . truru fecerunt ite ibique in tetrastyl cum s[y]n[th]es(ibusi epulati sunt — et ex actis DOM. C: sump eis vittatis Iucum deae . per ilium . molarunt perfectoq unt. deinde coronis ilium bus primis ad Sa fecerunt, ibique nio discumben ilium; — Actorum a. 90 pars tantum dimidia superest, quae respondet actis a. 87 itu, ut ante nomen eius qui flamen creatur verbum repeiatur quod est fecerunt. 105 [117 118 119 1 2 0 122 155 MARC. E 183] 213

sumptisque praetextis et coronis spiceis vittatis ') lucum deae D i a e summoto *) a d s c e n d e r u n t 3 ) et per ilium mag(istrum) ( p r o m a g i s t r u m ) 4 ) et per 5 ) ilium flamin e m (proflaminem) 6 ) a g n a m o p i m a m 7 ) i m m o l a r u n t 8 ) perfectoque sacrificio o m n e s ture vino 9 ) fecerunt. deinde coronis inlatis s i g n i s q u e unctis ilium ex Saturnalibus primis 10 ) in Saturnalia s e c u n d a " ) mag i s t r u m ) a n n u u m " ) fecerunt 1 4 ), ibique discumbentes in tetrastylo u ) a p u d 15 ) ilium mag(istrum) epulati sunt16). Dedi fere ex actis a. 120 : in ceteris, quantum licet iudicare de tabulis magna ex parte parum integris, aliter leguntur haec : «) bittatis 183. ') submoto 155. MARC. E. ascenderunt 105 119 155 MARC. E 183: totum caput inde a verbo sumptisque acta a 213 exhibent sic; et postea ad lucum deae Diae adscenderunt. *) per mag istrum) ilium videtur scriptum fuiese in actis a. 118; magistrum om. 183. 6 ) et per om. 213. 6 ) proflamine 155. ') imma (sic) 117; agnas opimas 119 120; agna opima 183-

26

Sacri deae Diae 8

; inmolarunt MARC. E ; immolaverunt 183 213. ture et vino 183 213. ) ex Saturnalia prima 155 ") verba ex Saturnalibus primis in Saturnalia secunda om. 213. 11 ) aunvram maftistrum 105; annuum om. 183 213. "j item ilium [fjlamincm fecerunt inserunt acta a. 155; similiter et ilium flaminem nominaverunt MAEO. E 183; et ilium flamonem (sic) fecerunt 213. ,4 ) in tetrastylo discumbentes 105 118 119 155 MARC. E 213 ls ) aput 117. MAEO. E. 213. ") epulati sunt aput ilium magistruin 105; iterum epulati sunt 213. Adda paucas, quae ex actis a 117 et 122 servatae sunt, reliquiaa: sumptisque praetextis imma (sic) immolaverunt perfectoque sacrificio om

9

10

11.7; — illum ibiq. in

[218 219J

discumbentes epulati sunt aput illum sque praetextis , deinde coroni , 122.

et per cer

postea inde praetextati capite gelato vitt[i]s spiceis coronati lucum adscenderunt et per illum promag(istrum) agnam opimam imm(olarunt) et hostiae litationem inspexer(unt). perfecto sacrif[ici]o omnes ture et vino fecerunt. deinde reversi in aedem in mensa sacrum fecerunt o[ll]is et ante aedem in cespite promag(ister) et flam(en) sacr(um) fecer(unt). item foras ad ararii reversi thesauros dederunt ; item flam(en) et promag(ister) scyfos arg(enteos) cura sumpu(v)is vino repletis ante osteum, [et] acerras [ferentes] ture et vino fecerunt, et ante osteum restiterufnt], et duo ad fruges petendas cum public[i]s desciderunt et reversi dextra dederunt, laeva receperunt, deinde a[d] alterutrum sibi redd(iderunt) et public(is) frug(es) tradider(unt). deinde in aedem intraver(unt) et ollas precati sunt '), et osteis apertis per clivum iactaverunt, deinde subsellis marmoreis consed(erunt) et panes laureat(os) per public a s ) partiti sunt; ibi omn(es) lumemulia cum rapinis acceperunt l ) et deas unguentaverunt, et aedes elusa e(st). omnes for[a)s exierunt, ibi sacerdotes elusi, succincti, libellis acceptis carmen descindentes 3) tripodaverunt in verba haec : enos Lases iuvate. [e]nos Lases iuvate, enos Lases iuvate! neve luaerve Marma[r] sins incurrere in pleores, neve luerve Marmar [si]ns incurrere in pleor[e]s, neve luerve Marmar s[in]s incurrere in. pleor[e]s ! satur fu, [f]ere Mars! satur fu, [fjere Mars ! limen [sali], sta berberi satur fu, fere Mars! limen sali, sta berberi satur fu, fere

dies secundus.

27

Mars! limen sali, sta berberi [sem]unis alternei advocapit conctos, semunis alternei advocapit conctos, s[e]munis alternfei] advocapit [conct]os! enos Marmar iuvato, enos Marmar iuvato, enos Ma[r]mar iuvato! triumpe, triumpe, triumpe, trium[pe, trijumpe! post tripodationem 4 ) deinde signo dato publici introier(unt) et libellos receperunt 6 ) et ante ianuam deae Diae adsteterunt et corona[s] derectas per comm(entariensem) citante [singulorum nomina magistro (promagistro), calatoribus] 6) singulor(um) inferentibus aras contegerunt (sic), et deae coronatae sunt, et de Saturnalibus primis illuni mag(istrum) creaverunt; ibique felicia dixer(unt) et desciderunt lucum. depositis praetextis cenatoria alba acc(eperunt) et in tetrastylo epulatfi] sunt; mor[e] pompae in tetrastylum fercula cum campanis et urnalibus mulsi singulorum transierunt. post epulas sportulas accep(erunt) singul(i) praes(entes) [denariosj c(entenos) et rosam solut(am) acc(eperunt) et felicia dixer(unt). ') kinc incipiunt reliquiae actorum a. 219 aie : [pre]cati sunt, cum pultes c o n t e g e r u o t ) , et precati sunt. ) c e r i o ibi — acceperunt « . acta a. 219. dic(entes) id. ' ) totum Carmen cum exordio in verba haec, item verbo, post tripodationem om id. e ) ean{%(tig

xiga/itiotg,

xai

xui xpvooTg

uyytaiv,

TWV ÙVSQOJV, ori ugxaiwv quidem

Upùv

d)X

etiam inter

iv zotg

r f j v àXuCóva

ilSov

Apuleius

imperituri

a primordio

(de

fundavit,

et catino fidili sacrificat:

iyxixga/Ltivug

nargioig

noXvxiXiinv

magia

18):

proque

iv hgatg iv xdvrjat

xv)u$i x a i ngó^oig,

has opes hodie non murrinis

svmpuviis;

que Capitolii

uQ/uixatg

anovSàg

iv òoTQuxivatg

óia/iitvovaiv

ilg

'^vXivaig

tfrtaiv

ovdiv

oixtaig xai

ovx

diinva mvaxioxoig

iv

«pyvQolg

x a i ndvv

rjydo&riv

i^nXXdrzovTig

; P l i n i u s (n. h. 3 5 , 1 5 8 ) : crystallinisce,

eadem, paupertas eo in hodiernum

sed Jictilibus etiam

TWV

in

sacris

prolibatur

populo

Romano

diis immortalibus

simpuvio

Valerius Maximus (4, 4, 11), cum Romuli c a s a veteris-

h u m i l i b u s t e c t i s aeternos

m e m o r a t Vestae focos fictilibus

etiam

nunc

vasis contemtos. Neque usum modo antiquum vasorum fictiliam conservarunt Romani, sed ipsa etiam vasa vetusta in usu remansisse, simpuvium ostendit N u m a e , q u o d e I u v e n a l i s (6, 341) : et quis tunc

hominum

quis simpuvium

ausus

ridere

Numae

nigrumque

catinum

contemptor

eratt

numinisf

Simpuvium

et

Numae

fere ut numen quoddam divinum Romanos adorasse Prudentius (perist. 2, 277) auctor

est,

cum

scribit:

quidquid

Quiritium

sueverai

orare

simpuvium

Numae;

verbisque iis optime usus est Rossius ad illustrandum ritum ollas precandi, qui in actis paullo post memoratur. Ollas autem cum precari soliti sint Arvales, mirum non est, quod etiam sacrum iis fecerint '). Quo facto magister

') Ollas repertas esse Rossius notat 'in un sotterraneo, dove il sedimento delle terre non era rimescolato da molti scavi anteriori, nè le macerie erano state triturate dall' annua coltivazione della vigna. Basta conoscere alquanto il prodotto delle tante escavazioni che si fanno annualmente nel nostro suburbano, e percorrere le svariate collezioni di cimelii ne' nostri musei per vedere chiaro, quanta è la singolarità dell' accennato trovamento. Nè anche per caso eccezionale qualche archeologo romano

ricorda aver veduto uscire dagli scavi pure un frammento di terra cotta simile alle scoperte nel luco arvalico . . . . Il carattere dell' arte comune a tutte e distin'tivo dell' epoca remota di coteste stoviglie è la cottura imperfettissima ossia l'abbrustolimento, per il quale il colore ordinariamente nero è variato ed in taluni frammenti s'avvicina al rosso ed al giallo. La pasta, tranne poche eccezioni, è assai grossolana e male manipolata, di maniera che se ne riconosce patentemente la materia prima

dies secundus.

31

vel promagister et flamen vel proflamen ante aedem in cespite sacrum fecisse dicuntnr. I d accuratius videtur enarratum fuisse in actis anni incerti a me aetati Alexandri tributis (A), in quibus si verba quae v. 1 leguntur ante iafnuamj recte ad hoc ipsam sacrum rettuli, lacte id factum esse constat. Certo res diiudicari nequit cum perierint et quae praecedunt et quae sequuntur. E t videntur quidem versus Vergiliani antea allati indicare vinum et favos hie intellegenda esse. At lacti favet testimonium Plinii (n. h. 14, 88) qui Bomuhtm d i n t lade, ?ion tjino libasse, indicio sunt sacra ab eo instituta, quae hodie custodiunt morem, cum Arvalium sacrificia certo inter sacra a Romulo instituta habenda sint. P r a e t e r e a cf. Schwegler Bom. Gesch. 1 p. 421, 5. Post sacrificium in cespite factum fratres dicuntur foras ad aram reversi thesauros dedisse. A r a non potest esse nisi deae Diae ante lucum sita; foras autem mihi probabile non intellegendum esse de aede, nt fratres in ea remanserint, dum magister et flamen sacrum faciunt, sed de luco. Thesaurus cum proprie res sit deposita, hoc loco significant stipem a sacerdotibus datam, quam in mensa quoque poni Macrobius (1. c.) tradidit: quamquam Marinins p. 589 emendandum esse suspicatur thesauris, allatis locis Varronis (1. 1. 5, 182 p. 11 ed. M.) et Senecae (epist. 115), quibus de stipe sermo est deorum thesauris data. Ceterum nota in actis incertis aetatis Alexandri A ita dationem thesaurorum relatam esse, ut appareat fratres mox ad aram revertisse. — A b ara deae postquam Arvales redierunt, flamen vel proflamen et magister vel promagister scyphos argenteos cum sumpuviis vino repletis et acerras ferentes ante osteum ture et vino fecerunt, fratres autem ante osteum restiterunt. — Locus quidem actorum, quo haec continentur, omissis particula et ante acerras verboque, quod non potest deesse, ferentes paullo obscurior est: nihilo tamen minus recte iam a Marinio videtur expletus esse. Osteum eniin liecesse est sit ianua aedis, quae commemoratur in actis aetatis Alexandri A , ut fratres post thesauros datos lucum denuo adscenderint et ante ianuam aedis constiterint, ibique magister ac flamen ture et vino fecerint. Quo facto omnes ante osteum restiterunt; nam verbnm restiterunt minime ad solos flaminem et magistrum, sed ad fratres omnes referendum esse apparet ex iis quae sequuntur. — Scyphi et sumpuvia, licet hoc loco ita distinguantur, ut scyphi pro poculis, sumpuvia pro urceis videantur habenda esse, plane confunduntur in actis modo laudatis Alexandri, quippe quibus magistrum et flaminem sacrum fecisse legamus cum scijphis vifno repletis], Acerra, i. e. area turalis (explicat Servius ad Aen. 5, 745), saepe repeiitur in monumentis, quibus camilli repraesentantur sacrificiis adstantes. Recte igitur se habet, quod Arvales, cum ante ianuam ture et vino faciendum sit, acerras et scyphos ac sumpuvia ipsi foras adferunt. Ubi dum remanent-collegae, duo sacerdotes cum

propria delle rocce vulcaniche dei tufi romani. Le forme ne sono state foggiate lenza l'ajuto del torno con una guida circolare di legno che ha lascialo l'impronta massime nell' intimo de' vasi. Pochi ornati appaiono net rinvenuti frammenti, ma quei pochi sono del tipo primitivo, cioè fatti rozzamente colla pres-

sione del dito sulla pasta molle. -¿Von molta differenza corre tra Varte dei varii frammenti; ma quantunque siano tutti arcaici, pure non li stimo tutti di un tempo. Hanno somma analogia coi vasi della famiglia laziale, ma ne differiscono nell' argilla e nelle impressioni del cerchio di legno.'

32

Sacri deae Diae

publicis desciderunt ad fruges petendas et reversi dextra dedernnt, laeva receperunt, deinde ad alterutrum sibi reddiderunt (sc. collegae) et publicis fruges tradiderunt. — Yerbum in actis usurpatum quod est desciderunt, Marinius (p. 592) dictum esse putat pro discederunt, id est discesserunt, eodemqne fere modo verbum intellegit Mommsenus (C. I. L. 1 p. 10). Mihi tarnen yidetur esse forma quaedam vulgaris pro descenderuni, quod hie aptissimum est, cum aedem in alto positam fuisse ex iis sequatur, quae de ascensu Arvalium ad lucum aedemque antea tradita sunt. Praeterea loco paullo posteriore Arvales plane dicuntur lucum descidisse (acta a. 219), in actisque a. 81 legitur supra carcares escidit, ubi cetera constanter exhibent escendit. — F r u g e s , quas Arvales petebant, Marinius (1. c.) coniecit a populo ob religionem allatas esse: equidem spicas virides esse crediderim, quas in agris circumiacentibus sacerdotes ipsi legissent. Qui cum ad collegas revertissent, primo quidem alter dextra dedisse videtur alteri, hie sinistra recepisse, deinde vero spicae ad ceteros quoque sacerdotes transisse, qui similiter eas singuli singulis darent, donee cum totum percurrissent ordinem, publicis traderentur. Licet enim in actis a. 218 nominati sacerdotes non sint eamque ob causam Marinius hanc quoque caerimoniam ad duos illos Arvales rettulerit, quos ad fruges petendas vidimus discessisse a ceteris, tamen ego fratribus omnibus earn tribuendam esse credo, ut saepe in his actis, cum ab altera ad alteram rem transitur, mentio eorum omittitur, ad quos nova res referenda sit. Quod si hoc loco Arvales omnes intellegendos esse negaveris, in iis tamen quae proxime sequuntur id necesse est, ubi dicuntur cum fruges publicis tradidissent, in aedem intravisse et ollas precati esse et osteis apertis per clivum iactavisse. De adoratione ollarum antea egimus: hie notamus ritum singularem, quo sacra ilia vasa per clivum deiciebantur. Quod Marinius (p. 593) deceptus forma quae in actis a. 218 scripta esse ei videbatur quae est iacuerunt, sacerdotes per clivum decubuisse credidit, iam refutatum est, cum iactaverunt in actis et a. 219 et a. 218 certum sit. Iactis per clivum ollis in subsellis marmoreis consederunt et per publicos panes laureatos partiti sunt eos ipsos fortasse, quos primo sacri die in domo magistri contigerant 6ive consecrarant. Nota publicos qui dicuntur in actis a. 218, in actis Alexandri A familiam appellari et officium; pro verbo autem partiendi usurpatum esse verbum dividendi, ut divisio panium ad populum praesentem possit interdum pertinuisse. Subsellia quidem, quibus consederunt, non patet utrum in aede fuerint, an in luco: mihi tamen illud veri similius videtur esse, cum paullo post ibi fratres lumemulia cum rapinis dicantur accepisse et deas unguentasse et aedes elusa esse. — De unguendis signis deorum egi antea, cum sacra primi diei enarrarem. In domo autem magistri cum solam deam Diam Arvales unguentassent, die altero deas dicuntur unguentasse; quae, cum multa in luco ab iis colerentur numina (cf. acta a. 183 218 224 et enarratio piaculorum), non liquet utrum plures fuerint, an duae, ipsa scilicet dea Dia et Iuno eiusdem. Quamquam hoc mihi magis probatur, quia in ipsa' aede fuisse deas quae unguentabantur inde colligitur, quod aedes statim post dicitur elusa esse. Etiam magis incertum est, quid de lumemuliis statuendum sit, quae in actis a. 218 dicuntur Arvalibus cum rapinis data esse. De quibus rebus varia temptavit Marinius (p. 594), mihi cum rapinae pro herba videantur habeudae esse (Cato r.r. 5,8. 3 5 . ^ ; Colum. 11,2,71), probabile est illa aut aliam quandam herbam esse aut-vasa qnae rapinas continuerint. — Aedes antequam clauderetur, exierunt umnes qui

dies secundas.

33

in collegium cooptati non erant, sacerdotes vero elusi, veste succincta, acceptis libellis, carmen descindentes (dicentes 219) tripodaverunt. Succinctos tradit Dionysius Halicarnassensis (TTj/Sivvug ìf.mtnoQTirjf.tti'oi nfQiuogifvgovg (foivixojiaQvfovg 2, 70 cf. Marinius p. 595) saltasse Salios. Atque ut horum carmina sive axamenta ne ipsis quidem sacerdotibus satis intellegebantur (Quintil. 1, 6, 40), ita Arvalium quoque carmen propter vetustatem ipsis fratribus obscurum fuisse cum per se probabile est turn eo confirmatur quod carmen non dicebant nisi libellis acceptis, scilicet ne in recitando errarent piaculumque committerent. Similiter de sacris Isiacis Apuleius (Metam. 11,17; : tunc, inquit, ex his (sc. initiates) unus quern cuncli grammatea dicebant, pro foribus assistens, coetu pastophorum . . . . velut in contionem vocato, indidem de sublimi suggestu de libro, de litteris fausta vota praefatus renuntiat cet. De carminibus veterum cf. Marinius (p. 595 seqq.). — Carmen descindere idem mihi probavit esse intellegendum discindere, i. e. xonaayityiv, dictum autem esse pro recitando et quasi dividendo carmen ex numero et rhythmo, itaque descindentes carmen tripodare idem esse atque carmen ferire pede (Calpurn. ecl. 4, 128; cf. Ovid. trist. 4, 10, 50). Nam quod Mommsenus proposuit descindere non diversum esse a descidendo, hoc autem significare separare se a caterva, in partes ire, ut Arvales cum descindentes canerent, alternis et quasi hemichoriis tripodarent (C. I. L. 1 p. 10), et falsa nititur interpretation vocabuli desciderunt alio loco usurpati, de qua ante dixi (p. 32), et hoc loco carmen pendere a descindendo non a tripodando acta ostendunt anni 219, in quibus pro verbis carmen descindentes sunt carmen dic(entes). Iam scquuntur verba carminis celeberrimi in solis actis a. 218 servata, de quibus cum grammaticorum potius investigatio sit ab huius operis ratione et Consilio aliena, eorum libros moneo ut consulant quibus ilia studia magis cordi sunt. Scripsit autem de carmine Arvalium ultimus Mommsenus (C. I. L. 1, 28), apud quem primarios memoratos videsis auctores qui de eo antea egerunt. P o s t tripodationem signo dato introierurit publici et libellos receperunt '), sacerdotes vero (nam hos ipsos indicatos esse ex iis quae scquuntur apparet) ante ianuam deae Diae (sc. aedis) adstetcrunt, acceptisque eoronis aras contigerunt et deas coronarunt. De quibus rebus paullo ubevius disputandum est, cum propter verba nonnulla in actis, nt videtur, praetermissa totum caput parum intellegatur. In actis enitn anni 219, quae deficientibus actis a. 218 de his sacris sola supersunt, litteris quamvis detritis, Claris tamen ac minime dubiis scripta habemus haec: et coronafs] derectas per commcitante singulor inferentibus cet. Quae cum nullo modo cohaereant, de lectione autem plane constet; acute verba emendavit et explevit Mommsenus litteris ad me datis editisque in libro meo de fossionibus in luco Arvalium institutis (Relazione ecc. p. 55, 2). In verbis igitur superstitibus cum desit substantivum quod pendeat a participio citante, intercidisse videtur mentio ministrorum, sive kalatorum sive publicorum, qui sacris Arvalium praesto esse solebant (pueri enim patrimi matrimi in solis epulis apparebant). Verbum porro inferentibus coniungendum videtur cum vocabulo coronas, quae derectae dicuntur per comm(entariensem). Derigere sive

') In actis anni incerti imponi Alexandri (A) post Carmen ac tripodationem aliae quaedam videntur significari caeriENÀRR. ACT.

moniae omissae in actis a. 219: sed tarn exiguae eorum reliquiae sunt, ut nihil certius ex iis enucleari posait.

3

34

Sacri deae Diae

dirigere Mommseiius de litteris dici docuit, ut codices per orberà dirigere legitur in gestis in senatu urbis Romae de recipiendo codice Theodosiano : itaqne coronas derectas per commentariensem intellegendas esse per hunc signatas nominibus Arvalium, quibus singulae destinatae erant '). Allatas autem esse, ut nomen citaverat nescio quis sive magister sive flamen, verbo indicatur quod est citante. — Acceptis coronis Arvales aras contigerunt (ita enim scribendum est pro contegerunt) et deas coronarunt. E t de caerimonia quidem contingendi aras, fruges, pultes in enarrandis sacris diei primi (p. 14) dixi: hoc loco non liquet, utrum aras sacerdotes contigerint manu, an coronis, quas ipsas deinde deabus videntur imposuisse. De ritu coronandi signa deorum cf. Marinius (p. 394). Et iam tunc (sc. aetate Scipionis Serapionis) coronae deorum honos erant, scribit Plinius (n.h. 21,11; cf. 16, 9J ; et larum publicorum privatorumque ac sepulcrorurn et manium; Tibullus (2, 2, 5 seq.) autem genium suum invitât, ut ipse suos adsit visurus honores, cui decorent sanctas mollia serta comas; item Priapum coronari solitum carmen docet Tiburtinum genio numinis eius dedicatum (Burmann anth. hat. 5, 219). — Iam vero quod in actis antiquioribus res ita narratur, ut Arvales, postquam perfecto sacrificio ture et vino fecerunt, statim coronis iulatis vidcantur deas unxisse: in actis autem posterioribus non solum praecedit unguentatio, sed tripodatione ctiam a coronatione separatnr, videtur ita explicandum esse ut statuamus in actis antiquioribus illis verbis comprehendi sacra omnia quae post agnam immolatam fieri solebant, cum eorum summa esset tìearum unguentatio et coronatio. Sequitur electio magistri annui flaminisque, ex quibus quod interdum omittitur hic, videtur brevitatis causa vel per neglegentiam factum esse. Mentio autem electionis in actis superstitibus primum extat anno 87, needum legitur in actis a. 81 aliisque quibusdam anni incerti imperii Domitiani. Iam quod magister et flamen ex Saturnalibus primis in Saturnalia secunda creabantur, Marinius (p. 275 seqq.) bene exposuit apte annum Arvalium a Saturnalibus initium cepisse, cum sacra fratrum Arvalium ad agros potissimum ac segetes spectarent, Saturnus autem a screndo nomen ducerei. E t de Saturno quidem scribit Yarro (1.1. 5, 64) : quare quod caelum principium, ab satu est dictus Saturnus cet.; ex eiusque rerum divinarum libi is refert Augustinus (de ciò. dei 7, 13): Saturnus . . . . unus de principibus deus, penes quem sationum omnium dominatus est, et alio loco (6, 8): sicut idem opinatur Varrò quod pertìneat Saturnus ad semina, quae in terrain, de qua oriuntur iterum, recidunt. Cf. praeterea Ritschl de jìctilibus litteratis Latinorum antiquissimis (Bcrolini 1853,4) p. 3 seqq. ceteraque quae ab eo afferuntur scriptorum testimonia plurima. Quorum auctoritatem auxit patera fictilis ab eodem viro publici iuris facta (1. c. tab. n. A ; C. I. L. I n. 48 et P. L. M. X A a), in qua nomen dei scribitur sic: Saeturnus, unde apud Fefetum quoque (u. Saturno p. 325 M.) idem ita emendavit: qui deus in Saltaribus Saeturnus nominator, videlicet a sationibus (cf. 1. c. p. 7). Saturnalia autem Dionysius (3, 32) esse scribit ÎOOTÛÇ, ilç u.yovat 'Pu>/iuTot xui)-' i'xaaivv triuvrói', OTUV u7[uvifxç TOVÇ ìx yîjç nryxii/tinuiai xttynovc; et similiter Macrobius (1, 10): hanc dearn Opem Saturni coniugem crediderunt et ideg hoc mense Sa') N e propter verba Seuecae fqu. nat. 1, lOj: coronam si diviseris, areas erit; si direxeria, virga coronas derectas

interpreter non in orbcm, sed in virgam formatas rcctam, o b s t a t quod ita non iutelleguntur verba quae s e q u u n t u r .

35

dies secundus.

turnalia itemque Opalia celebrati, quod Saturnus eirnque uxor tarn frugum quani frucluum, repertores esse credantur. itaque omni iam fetu agrorum coacto ab hominibus hos deos coli cet. Nec videtur audiendus Prellerus (R• Myth, p 413 ed. 1) putans mense Decembri vix celebrati potuisse sacrum ad messem pertinens. Iam terminatile erant caerimoniae in luco aedeque faciendae: itaque cum felicia dixissent, desciderunt (1. descenderunt) lucum et depositis praetextis cenatoria alba acceperunt et in tetrastylo epulati sunt. — De forma verbi desciderunt antea dictum est; item de praetextis et cenatoriis albis syntkesibusque (p. 15). Discumbentes autem dicuntur epulati esse in actis antiquioribus (105—213), additurque in actis a. 87 in triclinio id factum esse: antea vero, cum porcilias gustarent, etsi praetextas videntur deposuisse (cf. supra), sedentes in subselliis in tetrastylo epulati sunt. Fuerat videlicet tunc gustatio levior, postea prandium, ut mox videbimus, opulentum. Quomodo autcm intellcgendum sit, quod constanter dicuntur ad magistrum epulati esse (cuius rei in solis actis a. 219 mentio deficit), antea exposui, cum de sportulis verba feci primo die collegio divisis (p. 16). In epulis Romanorum notum est cibos, cum accumbebant convivae, in mensa nondum appositos foisse, sed in repositorio aliata esse fercula, eaque cum mutarentur, sublatum esse repositorium ac dcnuo inlatum (cf. Marquardt R. A. 5, 1 p. 329 locique primarii ab eo citati Petron. 33 seqq.; Plin. n. h. 28, 26. 33, 146; Iuven. 7, 184). Prandium autem cum consistere solerei cibis tara frigidis quam calidis, piscibus, carnibus, herbis, fructibus, vino (cf. Becker Gallus 3 p. 178 ed. 2 et Marquardt 1. c. p. 274), cum sollemnitate quadam utpote in epulis sacerdotalibus more pompae in tetrastylum fercula inferebantur cum campanis, ut est in actis, et urnalibus mulsi singulorum. Urnalia vasa sunt urnam liquidi continenza, nec mirnm, quod in epulis Arvalium certa mulsi mensura singulis accumbentibus assignabatur, cum in cenis collegiorum id ipsura fieri soleret, ut lege collegii Aesculapii et Hygiae (Or. 2417) praescribitur ut cum sportulis panes quoque et vinum dividantur praesentibus, qui autem ad epulandum nou convenerint, eorum sportulae et paues et vinum ut veneant et praesentibus dividantur. Ad eiusmodi divisiones vasa ilia duo ahenea videntur adhibita esse, quae in schola sodalium Serrensium prope moenia urbis viamque Nomentanam eruta nunc in museo Capitolino asservantur (cf. de Rossi Bull, di archeologia cristiana 1864 p. 57 seqq.); in iis enim inscriptio exarata est haec: C. Cirrius Zosimus sodalibus suis mesuralia d. d. Seresibus, maius autem par est sextario, minus heminae. Difficilior de campanis quaestio est. Campanam Isidtfrus (orig. 16, 25, 6) stateram dicit, quae duas lances non habcat, sed virga sit signata libris et unciis et vago pondcre mensurata; nec negaverim fieri potuisse, ut, sicut mulsi urna, ita ciborum quoque certum quoddam pondus epulantibus appenderetur. Potest etiam de tintinnabulis cogitari, quae bene ad pompara videntur convenire et ab antiquis iam campanarum nomine appellabantur; cf. onom. p. 25 L a b b . : campana xwSdtv. Denique cum praeter urnalia patellae quoque ferculis impositae requiri vidcantur, Campana Iloratii (sat. 1, 6, 18) supellex in mcntem veuit, ut quae in sacris dici tertii oceuvruut tuscanicae et ipsae vasa quaedam videntur esse ex Etruria aliata (cf. Mominsen in Relazione p. X I V in addendis et corrigendis). — Nota non adesso epulis in luco factis pucros, quos cenae in domo magistri praesto fuisse diebus tam primo quam altero et tertio mox videbimus. — Post epulas singuli praesentes acce-

3*

Sacri deae Diae

36

perqnt sportulas, quae anno 2 1 9 denariorum centenorum fuerunt, eaqoe summa plernmque videtur Arvalibus data e s s e : cf. acta sacrorum diei tertii et quae de sportulis diei primi antea e x p o s u i (p. 16). — Divisis denique rosis solutis, denuo felicia dixerunt: de quibas rebus cf. ad acta diei primi (p. IT) et tertii (p. 45).

y. ludl circenses. [38]

et signum misit quadrig[is et desultoribus] '). ') sc.

40

magister.

ludorum

mentio

omissa.

58 [59 66 69 72] quo perfecto sacrificio ') e carceribus riciniatus *) coronatus signum quadrigis et desultoribus misit s ). 1

5 3

sc. agnae opimae. ) reciniatus 58; riciniatus 69; in ceteris deficit lapide fraclo. sc. magister vel promagister. — Addo reliquias actorum a. 66f ex quibus non servata sunt niti verba . . . . signum quadrigi .; item a. 69: . . 0 perfecto us riciniatus co signum et desul ; — et a. 72: qu , niatus c . . . . . . . . desultori . . . . . . . . . it . . — De errore quo in actis a. 66 dies additur XIII kalendas Iulias cf. supra p. S n. 1.

[80] 81 [DOM. A] inde l ) magister (promagister) ille coronatus riciniatus de querceribus signum quadrigaris et desultoribus misit, quos coronis argente[is or]navit'). •) i. e. ex epulis. * fragmentum DOM. A, etsi paucas habet litteras, similiter videtur conceptum. fuisse, nisi quod pro quos exhibet [vicjtores. Supersunt autem haec: . . • atus riciniatus, tores . coronis . ar Ex actis a. 80 remanent haec: ille co • . . •, . . . . ribus misit quos

87 [89 90 91 DOM. C]

post epulas (magister vel promagister) riciniatus soleatus cum corona pactili rosacea ') suinmoto supra carcares escendit 2 ) et signum quadrigis et desultoribus misit, praesidente illo victores palmis et coronis argenteis honoravit. ') rosacia 89. escidit 87: fracto lapide d'ficit in actis a. 91 et DOM. C. — Ceterum ex actis mutilis non reliqua sunt nisi haec: . . . . riciniatus soleatus . c carcares escendit et sign . . . . 89; post epulas riciniatus s , moto supra carcares esc . . . . toribus misit, praesidente illo et coronis argenteis honora 91; — ile rosaceam summoto supra car , siguum quadrigis e praesidente illo vict , nis argenteis hon DOM. 0. — Actorum a. 90 quae sola extat tabula altera plane cum actis a. 89 concordat.

105 [117 TRAI. A post epulas riciniatus soliatus ') corona pactile 2) rosa118] 120 [122 155 cia 3) ille magister (promagister) 4 ) summoto supra MARC.E 183 186J carcares 5 ) aseendit °) et signum quadrigis e t ' ) dc213 [INCERT. C] sultoribus 8) misit; praesidentibus illis ") victores palmis et coronis argenteis 10) honoravit ").

dies secundus.

37

Dedi fere ex actis integris a. 120: in ceteris varie legwntur haec: ') aoliatua pro soleatus ah hac inde aetate constanter in actis legitur. ') pactili 155. rosacea 120; pro verbis corona pactile rosacia simpliciter coronatus 213. 4 ) omisso titulo magister vel promagister solum nomen exhibent acta o. 105; initio statim, post epulas nomen promayistri ponitur 213. s ) carceres 118 155 213. «, adscendit 105. ') et om. 105. q[uadr]igaris [et de]s[ultoribas] 118; quadrigis bigis desultoribus 155 MARC. E ; quadrigis vigis desultoribus 213. *) praesidente illo proflamine 155 183 186 (lj; praesedente ad creta illo 213. *") palmas et coronas argenteas 213. ") [honoraru]nt 105; honoraverunt 213. — Addo exiguas quae servatae sunt reliquias ex actis hisce: . . . esultoribus misit piaesidentibus illis 117; tile . . ., et desu . torib . . ., . ,vi . . . . TRAI. A ; — . . . . riciniatus solia . . . corona e rosacia Ule . . . , . . . summo carcer ndit et signum q . . . . igaris . . . . s . . ., pra ntibas illis . . . . . . . . . rgenteis honoravit 118; [pac]ti[le] 122; — post ep . . . supra carceres ascendit et sig . . . . illo proflamine victores 183; — . . . . niat . soliatus coronat . . . . o supra carcar . ascend misit praesidente illo, . . . . t coron arg honorav 186; — praesi hon . . . . INCERT. O.

[218 219]

deinde mag(ister) (promagister) ille latum sumsit et [rjicinium; superaccep[it] coron(am) pactilem roseam et super carceres adscendit et sign(um) quadrig(is) big(is) desult(oribus) [mi]sit, praesid(entibus) illo et illo ad cretam '). ') dedi

acta anni 219. — Ex actis a. 218 reliqua sunt haec: sum . i . et ric am pactilem r signumque toribus misit p . aeside illis. In Us quae sequuntwr Marinius quidem mentionem repperisse sibi visus est coronationis victorum, nec tamen miki rem probavit.

De ludis círcensibus uberrime nuper egit Ludóvicus Friedlaender apud Marquardtium B. A. 4 p. 490 seqq. et Sittengesch. Boms 2 p. 157 seqq. ed. 1; cf. etiam Zangemeister in arm. inst. arch. 1870 p. 232 seqq. — Hie notandum est,

qnod in actis superstitibus anno 155 primum bigarum mentio fit, antea soli quadrigarii et desnitores commemorantur. — Desnltores notum est fuisse eos, qui binos equos trahentes in ludis ex altero in alteram transultare solerent (cf. Liv. 23, 29; 44,9; Propert. 4, 2, 35 al.); qui nescio an pro equitibns iis habendi sint, qui in anaglyphis una cum aurigis repraesentari solent, licet singulos babeant equos (cf. Friedlaender apud Marquardtium 1. c. p. 504 et Zangemeister Ann. d. Inst. 1870 p. 256).

Signum misit aurigis ipse magister vel promagister, cum post epulas sumptis lato et ricinio et superaccepta corona pactili rosacea soleatus super carceres ascendisset. — Latus qui dicitur latus clavus est, quo tunica ornabatur laticlavia (cf. Mommsen Staatsr. 1 p. 340, 2 ibique citatus Cicero de leg. 2,23,59): magister igitur non recepit praetextam. quam ante epulum sacerdotes deposuerant (cf. pp. 27 et 35), cepit autem tunicam cum eaque ricinium. De hoc cf. Mar-

38

Sacri deae Diae

quardt 1. c. 5, 2 p. 179. Scribit de eo Festus (p. 274 ed. M. cf. Mommsen 1. c.): richiium omne vestimentum, quadratum hi qui XII interpretati sunt esse dixerunt: Verrius togam, qua mulieres utebantur, praetextam clavo purpureo. Mommsenus igitur (1. c.) inter togam et ricinium hanc unam putat intercedere differentiam, quod rotunda ilia, hoc more Graeco quadratum fuerit (cf. Marquardt R. A. 5, 2 p. 163), nec multum iuter se differre praetextam ac ricinium inde quoque collegit, quod pueri patrimi matrimi Arvalibus ministrantes modo dicuntur praetextati, modo riciniati (cf. acta diei tertiip. 42.44). At cum in mutila quam de rica Festus (p. 289 ed. M.) exhibet descriptione ita fere videatur legendum esse : rica est [vestimentum quadratum] Jimbriatum purfpureum quo flaminicae pro] palliolo mitra[ve utebantur], alibi'autem (p. 277) ricae scribat et riculae vocantur parva ricinia cet., et ipsa ricinia fimbriata fuisse vix potest dubium esse. Itaque cum fimbriatum repperissein vestimentum camilli in ara quadam Caeretana sculpti (Mon. inst. arch. 6,13), id ricinium esse existimavi puerumque riciniatum iure dici posse. Quod ad Arvales attinet, praetextatos eos fuisse vidimus, ubicumque sacris praesto erant; sed ad spectandos ludos riciniatus prodit magister, i. e. veste muliebri Graeco more indutus, cum eaque bene conveniunt soleae quibus utitur, quippe quae a Romanis non gestae sint nisi domi vel cum invitati ad cenam irent (cf. Marquardt 1. c. 5, 1 p.. 331 et 2, 196). Praeter ricinium coronam magister accepit pactilem rosaceam. Pactiles coronae distinguuntur a sutiiibus, summamque auctoritatem scribit Plinius (». h. 21, 11) pactili coronae esse, iisque in sacris Saliorum uti sollemnes cenas. Neque tamen satis liquet, quomodo comparatae fuerint, et num eaedem esse putandae sint atque textiles (cf. Becker Gallus 3 p. 249 ed. 2). Ricinium autem et soleae roseaeque coronae longe abhorrent a severitate ilia et gravitate morum, qua Romanis non licebat nisi togatis ludos spectare (Sueton. Aug. 40; vit. Comm. 16; cf. Friedlaender Sittengesch. 2 p. 135 ed. 1): Arvales enim turn non in urbe agebant, sed sacrum agreste celebrabant. Quod autem super carceres ascendit magister signum daturus, id convenit cum iis quae vel de ludis circensibus tradita accepimus vel in monumentis repvaesentata videmus. Super carceres enim pulvinar erat in eoque sedere solebat is, qui spectacula dabat (cf. Zangemeister Ann. inst. arch. 1870 p. 238; l'ricdlaender apud Marquardtium 1. c. p. 502). Qui signum mittere propterea dicitur, quod id dari solebat mappa in circum iacta (cf. Friedlaender 1. c. et Marini p. 282 283). — Contra iis qui tamquam iudices praesidebant ludis (cf. Marini p. 284), locus assignatus erat ad cursus terminum indicatum linea alba per arenam ducta et ab obelisco quidem in spina posito per dexteram illius partem transeunte (Zangemeister 1. c. p. 256). Appellabatur ea calx et actatc posteriore creta (cf. Plin. n. h. 35, 58; Seneca epp. 108, 32). Dixit de ea post FricdJaenderum (1. c. p. 505) et Huebnerum (ami. inst. arch. 1863 p. 150 seqq.) optime Zangemeister (1. c. p. 239 seqq.). Ad crctam igitur praesedisse rccte dicuntur Arvales in actis a. 219. Praesidebant autem modo plures modo pauciores; nam ubi primurn eius rei inentio fit, unus commemoratur ludorum praeses (a. 87 90? 91 Doni. C): anno contra 105 octo Arvales praesidebant, scilicet omues saccrdotes qui in luco aderant excepto magistro; annis autem 118 et 120 duo praesedisse dicuntur, anuis 155, 183 et, ut videtur, 186 solus profianien nominntur, in actis aetatis postcrioris denuo plures apparent, duo certe in actis a. 219. Kx sententi» ileniqiic eoriuu qui praesidebant magister, sive promagister erat, victoribus praemia divisit, quae erant palmae et coronae

dies secundus. argenteae.

39

D e his egit Marinius p. 2 8 4 seq. c o m p a r e n t q u e eae passim in mo-

numentis a u r i g a r u m , lueernis potissimum,

qnibus vietoriae eorum

celebrantur.

Iovi b(ovem) m(arem), et divae Drusillae)) vaccam. 57 58 (nat. Agrip j matris Ne-} ., I ronts) !

rpinae

¿Q accedunt haec: K Concordiae ) vaccam.

u(

57

r.

Iunoni vaccam,

Minervae

Saluti publicae vaccam, '

') Concordiae ipaius 58.

[55 57] (nat. Ne-\ ut 40, sed accedunt haec: ronis) j Genio eius [taurum] '). 1

58 59 60 (nat Ne ì . ' I )

Saluti [publicae vaccam],

desumpsi ex actis a. 55: »¡militer videtur scriptum fuisse in actis a. 57, in quibns lapide fracto fere omnia interciderunt. Ut

acce< wnt

^ ^aec Saluti publicae vaccam et Concordiae honoris Agrippinae Aug(ustae) ') vacc(am), Genio ipsius taurum.

' ) pro verbis et — Aug(ustae) in actis a. 59 legitur Felicitati, in actis a 60 Felicitati publicae vaccam Concordiae.

[58] 59 adapt. Ne \ ^ ronts [NER. B] )

^

accedunt:

Saluti publicae 1 ); vaccam.

') in actis anni 58 spatium videtur poscere Saluti publicae populi Romani. — In actis N E R . B lapide fracto tota perierunt.

[69a] (nat. Galeriae)] Ut m L ^rippinae 57 58, sed accedit Gen(io) ips(ius) ) taurujmj. Die, quo ob natalem divi Augusti immolabatur, altero Arvales sacriticabant: [38] CLAUD. D

divo Augusto [bovem marem]. divo Aug(usto) bovem marem et divae Aug(ustae) vaccam. De ceteris ifatalibus quamquam lapidibus fractis minus certo constat, videtur in iis soli Iovi optimo maximo bos immolatus esse, cum ad annos 27 et 38 pertineant, quibus ob natales principum non immolari solebat nisi Iovi. Anno autem 40 ob natales Germanici et, ut mihi videtur, Drusillae Iunoni quoque et Minervae immolatum est. Id quod nescio utrum eo anno omnibus natalibus factum sit et post mortem C. Caesaris omissum, an in honorem patris modo sorórisque dilectissimae factum: nam acta Claud. D, quamquam posteriora sunt, solum Iovem Dominant, adiuncto sacrificio ad aram gentis Iuliae facto, cum ad divum Augustum sacrum pertineat. Haec ara commemoratur in tabulis quae dicuntur honestae missionis C. I. L. 3 nn. 4 5 6 7 8 de eaque pluribus disseruit Mommsenus Bull. inst. arch. 1845 p. 122. •— Deinde Neronis aetate praeter Iovem Iuno, Minerva, Salus publica constanter in actis commemorantur, ad easque accedit Concordia, cum pro Agrippina sacrum fit; pro Nerone cum sacrificatur, annis prioribus Genius eius additur, annis posterioribus praeter Genium Concordia honoris Agrippinae viva ea, post caedem matris Félicitas Felicitasve publica (cf. ad sacrificia ob imperium facta), in actis a. 60 etiam Concordia. Ad sacrificium quod ob natalem divi Augusti in tempio novo ipsi diro Augusto fiebat, ab eo inde tempore, qno a Claudio inter deos Livia relata est, sacrum accessit divae Augustae ibidem faciendum.

58

Sacrificia anniversaria.

4.

Praesentes.

Nomina eorum, qui adfuerunt, nisi fracto lapide perierunt, ad finem actorum addi solent his verbis praescriptis: [27] lapide fracto deficit. [33 35 88 CLAVD. D i 39 40 55 57 ¡ adfuerunt' 58 59 60 [69a] in collegio adfuerunt ') lapidi fracto ehi intercidi! furmnla, scriptum fuisse in coll(egio). adf(uerunt) oatendunt en quae praecedunl 69"; in fragmento G9& omnino periit.

Exceptionem faciunt acta natalis Antoniae Augustae a. 38, cui praeter eum qui immolavit, fratres Arvales non videntur adfuisse, cum non adscripta sint praesentiura nomina. Minus certo de Germanico constat: actis enim ad natalem eius pertinentibus praesentes non sunt adscripti, sed cum sequatur caerimonia eodem die ob cooptationem novi collegae facta, eiusque ad acta adscripti sunt ii qui adfuerunt, hi ad utramque caerimoniam referri possunt.

IV.

SACRIFICIUM A N N I V E R S A R I U M F A C T U M SECRATIONEM DIVAE

OB CON-

AUGUSTAE.

Sacrificium ob consecrationem divae Augustae semel in actis commemoratur (Claad. A), neque celebratam ept nisi imperante Claudio, a quo inter divos Livia recepta erat (cf. supra de die natali eins): nam in actis aetatis Neronis nulla eius mentio extat. Sacrificium autem anniversarium esse nec intellegendum esse sacrum tum factum, cam primum Livia consecrata est, inde apparet, quod paucis diebus ante divae Augustae immolatum esse eadem acta ostendunt. Dubitat quidem Marinius (p. 78), num re vera ad consecrationem haec acta referenda sint, cum nec de lectione plane constet nec quod in actis est verbum item bene respondeat iis quae praecedunt: sed verbum consecratione certuni videtur esse, verbum autem item fortasse emendandum in i[n] tem[plo], cum mentio loci, in quo sacrificatum est, vix omitti potuerit. Quod templum Decesse est fuerit divi Augusti. A c t a autem concepta sunt sic:

XVI k(alendas) Febr(uarias) [ob consecr]ationem divae Aug(ustae) i[n] tem[plo novo] divo Augusto bovem mar[em, divae Augusta]e vaccam. adfuerunt illi. Claudius cum a. d. V i l l i kalendas Februarias anni 41 imperium auspicatus/sit, sacrificium autem anniversarium pro consecratione Livae mense l a n u g o ineunte factum esse haec acta ostendant, ilia facta esse nequit ante annum 42. Acta igitur haec concepta sunt anno 43 vel anno aliquo posteriore, (tarnen ante annum 48: cf. ad acta Claud. A.

V.

SACRIFICIUM ANNIVERSARIUM FACTUM OB MEMORIAM TI. CAESARIS.

ID actis anni 38 legnntur haec: [a(nte) d(iem) V i l i (VII?) k(alendas)] Iunias [C. Caesar Augustus 6erman]icus magister collegii fratru[m Arvalium ob memoriam Ti. Cajesaris avi sub diu in ara sacfrificavit ] adfuerunt illi. Sacrificinm hoc cnm sub divo factum sit, diis Manibus celebratum est, in hono-em autem Ti. Caesaris factum esse verbum avi demonstrat. Tiberius cum vita functus sit a. d. X V I I kalendas Apriles anni 37, hoc sacrum, quod mense Maio factum est, non potest esse anniversarium mortis eius, videtur igitur referendum esse ad funus amplissimum defuncto principi celebratum (cf. Ioseph. antiqq. 18, 6, 10; ib c. 15), quod non statim post mortem ductum esse consentaneum est. Haec quae supra dixi exposuit accurate Mommsenus in Relazione p. 11 12. — Hoc sacrum iam anno 40 omissum esse acta hnius anni östendunt, nam minus recte idem (1. c.) in iis eius memoriam repperisse sibi visus est. De die inde fere constat, quod praecedit mentio diei V i l l i kalendas Iunias, sequitur commemoratio magni sacri annni quod factum est diebus V I I U I I I I kalendas Iunias. Non restant igitur nisi dies V i l i et V I I kalendas Iunias; nam diem V I I olino (cf. Ann. inst. arch. 1867 p. 244) perperam me exclusisse detecto fragmento d nunc constat. — Adfuerunt sacro Arvales octo, scilicet plures quam qui ilio anno in actis commemorali solent: id quod facile inde explicatur, quod imperator ipse in memoriam imperatoria defuncti immolavit.

VI. SACRIFICIUM ANNIVERSARIUM FACTUM OB MEMORIAM DOMITII PATRIS NERONIS.

CQ. Domitius Ahenob,arbus (cf. in índice nominuro) excessit anno p. C. 40: nam teste Suetonio (Ner. C) liero trimulus patrem amisit, natus autem gst post octavum mensem, quam Tiberius excessit, XVIII ¡calendas Ianuarias anni sc. 37. Ilnnc memoriae Domilii patris honores máximos habuisse idem tradjt Suetonius (1. c. 9; cf. Tac. ann. 13,10) actaque confirmant Arralium, quae concepta sunt sic:

1.

A n n u a et d i e s .

Annus et dies ubique primo loco notantur, omittuutur tarnen nomina con sulum in actis iis, quibus semel ab initio ponuntur. 55 (nota consulatus omissá) I I I idus Decembr(es). 57 58 5 9

isdem co(n)s(ulibus) I I I idus Dec(embres).

2.

Locus.

Fiebant sacrificia ;n saera via ante domum Domitianam, neque tarnen eodem semper loco indicatio locorum in actis ponitur, quae ordinata sunt sic: 55 notam diei proxime sequuntur verba in sacra via, verba

57 58 5 9

autem [ante] domum Domitianäm versus finem adontiti collocala sunt ita, ut proxime praecedant verba ob memoriam cet. in sacram viam verba proxime praecedunt verba quae sunt memoriae cet. omissa accuratiore loci indicatione. in sacram viam ') ante domum Domitianam posila sunt proxime ante verba memoriae cet. ') in sacra ria 59.

62

Sacrißcia anniversaria.

3.

Ratio sacrificii.

[55]

ille pro magistro fratrum Arvalium [nomine immolavit ex edicto (?)] Neronis Claudi Caesaris Aug(uati) Germanici principia [parentiaque publici cet.J ob memoriam Domiti patria [eius bovem marem]. 57 ob natalem Cn. Domitii Ahenobarbi ille mag(iater) collegi fratrum Arvalium nomine immolavit cet. memoriae Cn. Domiti b(ovem) marem. 58 59 ille mag(iater) ut supra, nisi quod omissa sunt verba ob natalem cet. Acta annorum 57 58 59 differunt ab actis anni 55, quibus cam viz possit dubitari qain edicti Neronis mentio facta fuerit, de ipsa sacri institutione videtnr agi. Id iis confirmatar quae in Annalibus einsdem anni 55 exeuntis Tacitus (Ann. 13, 10) tradit de effigie Cn. Domitio patri a Nerone petita. Die natali Domitii sacrum factum esse, neque die eo quo vita functus est, ex actis discimus anni 57.

4.

Praesentes.

Nomina eorum qui adfuerunt in actis anni 55 mihi probabilius est omissa esse ab eo qui acta concepit quam praeter promagistrum in collegio fratres adfuisse nullos. Quamquam enim temporibus parum tranquiUis Vitellii factum est, ut solus promagister ad sacrum faciendum praesto esset (cf. acta a. 69), id baud facile crediderim aetate quoque evenisse Neronis, praesertim cum hoc imperante maiore quam consueverant numero Arvales in collegio adesse solerent. — In actis annorum 57 58 59 formula usurpatur consueta quae est: in collegio adfuerunt.

VII. SACRIFICIA FACTA OB IMPERIUM, TRIBUNICIAM POTESTAÏEM, CONSULAÏUM, SACERDOTIA, PONTIFICAÏUM MAXIMUM IMPERAÏORUM, ITEM OB APPELLATIONEM PATRIS PATRIAE.

A c t a snpersunt baec quae pertinent ad sacrificia facta:

a. [38]

OB IMPERIUM.

a(nte) diiem) X V k(alendas) Apriles — quod hoc die C. Caesar Augustus Germanicus a senatu impcrfator appellatus est].

De morte Tiberii Caesaris conscntiunt Tacitus (aim. 6, 50): septimum decimum kal. Apriles interclusa anima credilus est mortalitatem explecisse cet. et Suetonius (Tib. 13), cum X V I I k. Apr. Cn. Acerronio Proculo, C. Pontio Nigrino consulibus eum vita functum esse narrat, contra Diouem (58, 28) tradeutem die vigésimo sexto Tiberium mortuum esse. Illud acta Arvalium coofirmaut. — Cum imperio C. Caesaris coniungendum est sacrum factum quotannis ob adventom eius; quod in actis indicatum est sic: [38]

a(nte) d(iem) V k(alendas) Apriles — [quod] hoc die [C.] Caesar Augustus Germanicus urbem ingressus est.

Quae verba intellegenda esse de primo eius ingressu post imperium initum facto ipsa diei nota confirmât: de itinere autem eius ex Campania Romam Suetouias (Cai. 13) narrat: Itaque ut a Miseno movit, quameis lugentis habitu, et Julius Tiberii prosequens, tamen inter altaría et victimas ardeniisque taedas densissimo et laetissimo obviorum agmine incessit, super J'amta nomina sidus et pullum etpupum appellantium. 5 8 [66]

III idus Octobr(es) — ob imperium Neronis Claudi Caesaris Aug(usti) Germanici '). ') etsi ex actif a. 66 exiguae reliquiae supersunt, videtur tamen respondere locus, quo leyuntur, et loco quo sacrum annivertarium imperii ponendum erat.

De die imperii Neronis cf. Tacitus am.

12, 69.

64 [69]

Sacrificia anniversaria. [XVII (?) k(alendas) Febr(uarias) — ob imperium imperatoria) Othonis Caesaris Aug(usti)] '). ') etsi fracto lapide omnia haee deficiunt, sacrum ibi commemoration fuisse ostendunt et locus, gito excidit, et nomina quae supersunt deorum.

Sacrnm ob imperium Othonis in actis defuisse nequit, cum potestas eins tribunicia, consulatus, pontificatus ab Arvalibus celebrati sint. Tacitus (hist. 1, 21 seqq.) die octavo decimo kalendas Februarias occisum Galbam iroperiumque Othoni delätum esse narrat: quapropter cum eacerdotum collegia primoquoque die convenire solerent ad imperium novi principis celebrandum, necid factum esse possit ipso die, quo imperium Otho auspicatus erat, diem proxime sequentem recepì. Potest tarnen et die aliquo posteriore immolatum esse: cf. caput quod sequitur de imperio Vitelli. 69

k(alendis) Mai(is) ob diem imperi [Vitelli | Germanici imp(eratoris), quod XIII k(alendas) Mai(as) statatimi est. Enarrato proelio Bedriacensi morteque Othonis Tacitus (hist. 2, 55) sic

p e r g i t : at Bomae nihil trepidationis ; Ceriales ludi ex more spectabantur ; ut cestisse Othonem et a Flavio Sabino praefecto urbis, quod eroi in urbe militimi, sacramento Vitella adactum certi auctores in theatrum adtulerunt, Vitellio plausere . in senatu cuncta longis aliorum principatibus composita statini decernuntur cet.

Cerialium dies ultimus ac primarius fuit dies X I I I kalendas Maias (cf. C. I. L. 1 p. 301), qui in actis indicatur ut dies imperii Vitellii. [81]

XV[III k(alendas) Octobr(es)] ob imperium Caes[ari]s divi f(ili) Domitiani Aug(usti).

Defuncto imperatore Tito Caesare in villa Cutiliarum idibus Septembribns (Suet. Tit. 11; cf. Vesp. 24 et Dio 66, IT) quam celerrime Domitianus Romam venit, fratre etiam tum vivo ex Sabinis profectus (Suet. Domit. 2: correptum gravi valetudine [Titum] prius quam plane efflaret ammam, pro mortuo deseri iussit; Dio 66, 2 6 : tf.mvow ytxQ zoi aviòv ovxa xaì luyjx ltigiytvlofrat dvfu/ntvoy ig Xagvaxu yjóvot; nolXijg yffiov-jav o Jo/xaiavòg iaißaXtv, "va &ùoaov dnod-dyrj. txt yovv fyovTog uvrov ti re TÌ)C ^Pùf.irjv àffinntvoi xaì ig to axgaTÓntdov ioijXd-i, Trjv tì inlxXrjtnv xaì tijv i'^ovalav tov avTOxgatogog t'Xuße xxX.). In urbe autem comperta morte Titi senatus prius quam edicto convocaretur, ad curiam cucurrit, obseratisque adhuc foribus, deinde apertis tantas mortuo gratias egit cet.

(Suet. Tit. 11). Itaque die proximo, postquam Titus excessit, Domitianus in urbe imperator potest agnitus esse. Id conflrmatur his quae de vita Domitiani Dio (67, 18) n a r r a t : /tofxiTiavòg àt ì%rtat ¡.itv ì'tì] tfaaaoa xaì Tiaaagdxovxa xaì flijvug Öixa xaì r^iinuq xaì eìxooiv, if-idvaQyrfii Sì (TTj mvTtxai-

Sex a xaì ^¡.légag ntvxt. Natus autem erat Domitianus ante diem V I I I I kalendas Novembres (Suet. Dom. 1); interfectus est ante diem X I I I I kalendas Octobres (id. 17): a die autem vigesimo quarto Octobris anni 51 usque ad diem decimum octavum Septembris anni 96 vere numerantur anni quadraginta quattuor cum mensibus decern et diebus viginti sex. Item si de die decimo octavo Septembris anni 96 anni deducuntur quindecim et dies quinque, quibus Domi-

Sacrificia anniversaria.

65

tianus imperasse a Dione traditur, ad diem pervenitur decimum quartum mensis Septembris anni 81, quem in actis restituimus.

b. 57 58

OB TKIBUNICIAM POTESTATEM. pr(idie) non(as) Dec(embres) ob tribunic(iam) potestalem ') Neronis Claudi Caesaris Aug(usti) Germanici. ') ob tribuniciae potestat;is) 57. pr(idie) k(alendas) Mart(ias) — ob comit(ia) tribfuniciae) pot(estatis) imp(eratoris) '). ') sc. Othonis Caesaris Aug(usti). pr(idie) k(alendas) Maias ob comitia trib(uniciae) pot(estatis) [Vitelli] Germanici imp(eratoris). pr(idie) k(alendas) Ocf(obres) — [ob co]mitia tribunicia Caesaris divi f(ili) Dom[itia]ni Aug(usti).

69

69 81

De comitiis sub imperatoribus qui nuper pluribns egerunt Mommsenus (Hermes 3 p. 92—95) et Stobbius (Philologus 31, 2 p. 288—295), in eo potissimnm inter se dissentiunt, quod ille renuntiatos magistratus in campo esse statuit plnribus diebus postquam in senatu creati essent, hie eodem die et creatos esse et renuntiatos. E t Mommsenus quidem iis nititur, quae in Panegirico (59—77) de consulatu suo narrat Plinius, eumque putat temporis ordinem diligenter secutum esse: hoc negat Stobbius sententiam suam firmans iis, quae Vopiscus (Tac. 3) rettulit. Tacitus cum a senatu imperator electus esset in enria, inde itum ad carnpum Martium, ubi comitiale tribunal ascendit: quo facto renuntìavit praefectus urbi, adclamavit populus. At hoc res poscebat, ut Tacitus statim populo renuntiaretur imperator, de singulis auteni potestatibus ei tribuendis tanta festinatione minime opus erat. Praeterea Stobbius omnino neglexit ea, quae de tribunicia potestate Oth"onis tradita accepimus. Scribit enim Tacitus (hiM. 1 , 4 7 ) , cum de imperio ab eo sumpto" verba facit: vncat senatum praetor urbanus; certant adulationibus ceterimagistratus, adeurruntpatres ; decernitur Othoni tribunicia potestas et nomen Augusti et omnesprincipum honores cet. Decreta igitur ei est potestas tribunicia a. d. X V I I kalendas Febroarias: at in comitiis renuntiata pridie demum kalendas Martias. — Vitellio porro tribuniciam potestatem una cum imperio decretam esse Tacitus quamquam non piane dicit, tamen significai, cum ei in senatu narrat (1. c. 2, 55) cuncta longis aliorum principatibus composita statim decreta esse: decreta igitur est tribunicia potestas a. d. X I I I kalendas Maias, comitia habita pridie kalendas easdem. — Similiter Domitiano. videtur tribunicia potestas statim delata esse, cum imperium somma festinatione arripuerit (cf. quae de imperio eius p. 64 exposuimus) : at comitia eius diebus quindecim post facta sunt. Constat igitur intervallum modo longius modo brevius inter tribuniciam potestatem decretam et renuntiatam intercessisse, itaque Neroni quoque quamquam putanda est una cum imperio a. d. I I I idus Octobres decreta esse, comitiorum dies pridie demum nonas Décembres ab Arvalibus celebratur. Quapropter perperam iudicavimus tam Rossius (Bull, crist. 1866 p. 61) et ego (Hermes 2 p. 48seqq.; Ann. inst. arch. 1867 p. 251 seqq.), cum imperium a. d. I l l idus Octobres, tribuniciam potestatem pridie nonas ENARR. ACT.

5

Sacrificia- anniversaria.

66

Décembres a senatu Neroni décréta esse poneremus, quam Mommsenus (Hermes 1. c. p. 56 seqq.), cum ante mortem Claudii pridie idus Décembres tribuniciam potestatem ei collatam, vel certe de collata decretum postea fietum esse coniceret.

c.

OB COMITIA CONSULARIA.

59

IIII non(as) M a r i a s ) — ob comitia consularia Neronis Claudi Caesaris Aug(usti) Germanici. Comitia haec referenda esse ad consulatum Neroni anno 51 delatnm in annum 55 contra Rossium (Bull, crist. 1866 p. 61) recte posuit Mommsenus (Hermes 2 p. 63; 3 p. 94 n. 3). Nam ñeque fieri poterat, ut princeps, si I I I I demum nonas Martias consul I I I I renuntiatus est, kalendis iam Ianuariis eiusdem anni consul I I I I designatus diceretur, et similia, quae in actis Arvalium notata sunt sacrificia, vel anniversaria sunt, vel ob primum consulatum primamve tribuniciam potestatem fiuut, prorsus autem diversa sunt a sacris quae ob introitum consulatus kalendis Ianoariis fieri solebant (cf. infra p. 74). Confirmatur praeterea Mommseni sententia eo, quod eodem fere tempore pontificatus quoque Neroni datus est: cf. caput sequens. De Nerone consule designato Tacitus (aun. 12,41) tradit haec: Ti. Claudio quin tum, Servio Cornelio consulibus virilis toga Neroni maturata, quo capessendae rei publica* habilis mderetur. Et Caesar adulationibus senatus libens cessit, ut vicésimo aetatis anno consulatum JSero iniret atque interim designatus proconsulare imperium extra urbem haberet cet. Id prioribus mensibus anni 51 factum esse ipse declarat locus qao in annales a Tacito relatum est. Eiusdem vei mentio fortasse superest in fragmento exiguo Claud. E, nisi id consularem potius ad processum cuiusdam principia referendum est. HO

VII k(alendas) Febr(uarias) — ob [cjomitia consularia imp(crat,oris) Otlionis Caesar(is) Aug(usti).

Otbo caesis cousulibus ordinariis Galba Vinioque Rufino (Tac. hist. 1, 41. 42) cum Titiano fratre in kalendas Mavtias ipse consulatum suscepit (cf. Tac. 1. c. 77 et Kph. epigr. I p. 190). Reniuitiatnm igitnr eum esse V I I k. Febr. cum acta doceant, quo die nominatiis sit non constat. Recte autem in actis ad ilhun diem cónsules nulli citantuv, quod cónsules autequnm in comitiis renuntiati esseut, nec pro niagistratibus legitimis haberi nec in documents coinmemorari poteraut. De creatione vero vel potius noniinatione consilium in senatu eorunique renuntiatione in comitiis cf. Monnnseu Staatsrecht I p. 485.

ä. 59

OB SACERDOTIA E T PONTIFICATICI MAXIMUM. III nonas Mai t(ias) — [ob pontificatimi Neronis Claudi Caesaris Aug(usti) Germanici.

Nero cum I I I nonas Martias inter pontífices receptas sit, sacerdotinm accepit die proximo post cum quo comitia eius consularia habita sunt. Inde

Sacrificia anniversaria.

67

apparet pontificatum quoque ei datum esse anno 51, cum togam virilem sumeret: cf. antea de comitiis consularibus eius p. 66.

69

III non(as) Marthas) — ob comitia sacerdotior(um) imperatoria) 0[t]honis Aug(usti).

Sacerdotia Othoni collata intellegenda sunt quattuor magnorum collegiorum sacerdotalium, quae sunt pontificum, augurum, quindecim virum sacris faciundis, septem virum epulonum et quinti quod post mortem Caesaris Augusti institutum est sodalium Augustalium. In ea enim adscribebantur priuripes statim postquam imperium auspicati sunt (Dio 53, 17: ì'x TI TOV iv mioaig TUI; iepcocrvvaig HPWOD-AI XTX.; cf. Mercklin Coopt. p. 152; Marquardt E. A. 2, 3 p. 301). — Sacerdotum collegia temporibus antiquioribus per cooptationem novos collegas in defunctorum loca allegebant (cf. Mercklin 1. c. p. 84 seqq.), donee Cn. Domitius in tribunaiu pontificibus offensior, quod alium quam se in patri* sui locum cooptassent, ius sacerdotum subrogandorum a collegiis ad populum, transtulit (Snet. Ner. 2). I d anno p. u. c. 650 factum ssse Asconins (ad Cornel, p. 81) refert (Cn. Domitius tribunus fuerat ante II el XL annos, C. Mario I I , C. Fimbria consulibus), anno autem 651 Vellerns (2, 12) scribit : qui tertius (sc. consulatus Marii) in apparatu belli consumptus, quo anno On. Domitius trib. pi. legem tulit, ut sacerdotes, quos ante collegae sufficiebant, populus crearet. Tulit autem, ut tradit Cicero (de leg. agr. 2, 7, 18), quod populus per religionem sacerdotia mandare non poterai, ut minor pars populi vocaretur: ab ea parte qui esset /actus, is a collegio cooptaretur. Blecti igitur sunt ex eo inde tempore sacerdotes eadem ratione, qua pontifex maximus fieri solebat, scilicet per tvibus septemdecim, ita tamen ut populus suffragia non ferret nisi de iis qui a collegio nominati erant (cf. Mercklin 1. c. p. 138 seqq.). Ius vero creandorum sacerdotum sublatum a Sulla (Ascon in divin. 8. p. 102), a Caesare per T. Labienum tribunum plebis anno 691 restitutum (Dio 37, 37: xaì zàg aigfatig anovSaaavzog di r o t Kuiaugog, lg TWV ìtgtwv ypdipavzog /AÌV TOV ylußtr^ov, TOY òrjuov uvfrig o (tfiiXog nagà TOV TOV 2VX\OV vóftov lnu.vrjyu.yiv, àvavtoìoctfievog TOV zov dofiniov, cf. Mercklin 1. c. p. 143 seqq.) aetate imperatorum, comitiis a Tiberio, ut ait Tacitus (ann. 1. 16), e campo ad patres translatis, et ipsum ad imperatorem et senatum ita transiit, ut sacerdotes quidem privati a collegis nominari et ab imperatore in senatu proponi solerent, imperatoribus autem principibusque domus Augustae ab ipso senatu sacerdotia tribuerentur (cf. Borghesi mem. dell' Inst. I p. 272 seqq., 292 seqq., opp. 3 p. 409 seqq. 428 seqq.). Neque tamen semper eo iure videntur usi esse prineipes, cum haud raro non memorata prineipum auetoritate sacerdotes dicantur cooptati esse (cf. infra de qooptatione), eosque necesse est ab ipsis collegiis in senatu propositos esse. Sacerdotes autem sive in senatu propositi sive ex senatus consulto creati renuntiabantur in comitiis: cuius rei praeter acta Arvalium testis est Seneca (de benef. 7, 28, 2) cum scribit: sic evenit, ut circa consularia occupato comitia aut sacerdotiorum candidato quaesturae suffragator exciderit. Renuntiationem denique in comitiis factam sollemnis secuta est cooptatio, qua de cf. infra.

69

VII idus Mart(ias) — ob comitia pontif(icatus) max(imi) Othonis Aug(usti). Otboni com antea viderimus omnes prineipum bonores una cum impeiio

5*

Sacrificia anniversaria.

68

dclatos esse, dubium non e s t quin pontificatus quoque maximus primo statim imperii die a senatu decretus sit. — D e ereatione pontificis maximi a collegio ad comitia t r a n s l a t a i t a u t minor p a r s populi (sc. septemdecim tribus) vocaretur, cf. Mercklin 1. c. p. 92 seqq. 137 s e q q . ; idem p. 149 seqq. de pontífice máximo a e t a t e imperatorum a senatu creato, cuius rei testes gravissimos h a b e m u s C a p i t o l i n u m (Macrin. 7): (senatus) eundem, cum scriba pontificum esset, quos hodie pontífices minores vocant, pontifican maximum appellavit; L a m p r i d i u m (Sev. Alex. 8); gratias vobis, patres conscripti, non nunc primum, sed et de Caesareano nomine et de vita servata et Augusti nomine addito et de pontificata mommo et de tribunicia potestatè et proconsulari imperio, quae omnia novo exemplo uno die in me contulistis; Y o p i s c u m (Prob. 12): decerno igitur, patres conscripti, votis omnium concinentibus nomen imperatorium, nomen Caesareum, nomea Augustum. addo proconsulare imperium, patris patriae reverentiam, pontificatum maximum, ius tertiae relationis, tribuniciam potestatcm. — S e n a t u s videtur usus esse iure pontífices c r e a n d i ab eo inde tempore, quo a Tiberio coiuitia e campo ad eum t r a n s l a t a s u n t : ut autem et m a g i s t r a t u s et ceteri sacerdotes a senatu creati, ita pontifex quoque maximus in comitiis populi renuntiabatur. Cuius rei primum, ni fallor, exemplum a c t a Othonis exhibent.

e. OB APPELLATIONEM PATRIS PATRIAE CLAUDIO DECRETAM. [CLAUD. A.]

. . dus Ianuar(ias) cel. quod Ti. Claudius Cae[sar Augustus p(ater) p(atriae) appellatus [est].

Collatis nummis Claudii inscriptis C O S • D E S • I T • P O N • M • T R • P • I M P (Eckhel 6, 238) cum iis, qui exhibent C O S - . I I • P O N • M • T R • P • I M P • P • P (1. c. 239), Borghesius (ann. inst. arch. 1849 p. 33, opp. 5 p. 192) collegit ineunte anno 42 eum p a t r e m p a t r i a e appellatum esse ad eundemque annum pertinere putavit a c t a Arvalium ea, de quibus agimns. S e d fugit eum non potuisse sacrificari divae A u g u s t a e ante idus I a n u a r i a s , cum eodem demum anno a n t e diem X V I k a l e n d a s F e b r u a r i a s Livia c o n s e c r a t a sit (cf. a c t a consecrationis eius p. 60). I t a q u e q u a e jn ac tis descripta sunt sacrificia Arvalium, anniversaria sunt instituta ob memoriam Claudii p a t r i s p a t r i a e appellati et Iuliae A u g u s t a e inter divos receptae. E x quorum mentione nihil aliud sequitur nisi a n t e a n n u m 4 3 a c t a h a e c non esse e x a r a t a ; eadem posteriora non esse anno 48 s u p r a demonstratum e s t : cf. a d a c t a Claud. A. D e titulo patris patriae a C l a u d i o accepto cf. Dio 60, 3.

f. 69

OB COMITIA QUAEDAM INCERTA. fracto

lapide

intercidermi

omnia

sunt [ob comjitia, quae utrum tem, an ad consulatum nequit.

Ob

actorumque relluli.

formam anni

69

exceptis

pontificatumve tamen tabiilam

lilleris

ad tribuniciam spectent

litterarum alleinm

ad

quae polestadefiniri

Vitell'wm fragmentum

Sacrificia anniversaria.

69

In actis superstitibus commemorantur sacrificia facta ob imperium C. Caesaris, Neronis, Othonis, Vitellii, Domitiani; ob tribuniciam potestatem Neronis, Othonis, Vitellii, Domitiani; ob comitia consularia Nerouis et Othonis; ob pontificatimi Neronis; ob sacerdotia et pontificatimi maximum Othonis; ob Claudium patris patriae nomine appellatum; denique ob ingressum in urbem C. Caesaris. Ex his anniversaria quidem sunt sacra in honorem C. Caesaris, Claudii, Neronis facta, quippe quae vel pluribus annis commemorentur vel post annum certe eum quo primum instituta erant. Desinunt tamen singula celebrari defunctis singulis imperatoribus, ad quos pertinent. — De Othone et Vitellio qui paucis mensibus imperarunt, nihil certi affirmare licet, quamquam si diutius il li imperium tenuissent, futurum fuisse puto ut haec quoque sacra quotannis repeterentur. A t sacrificia pro Domitiano semel facta esse satis declarant acta annorum 87 90 91, in quibus quamquam serrata est pars posteriores mense6 complectens, deest mentio sacrorum de quibus agitur. P o s t Domitianum cum omnino commemorari desinant et imperium et tribunicia potestas consulatusque et pontificatus maximus, sacra anniversaria eorum celebrata non esse constat, quamquam definiri nequit, num ne primo quidem anno mentip eorum facta sit, cum nulla supersint acta integra primi anni principis alicuius. Itaque sub primis imperatoribus sacrum imperii solum anniversariom celebratum est, id quod acta demonstrant anni 38 integra loco eo, quo acta poni debebant ad tribunatum et pontificatum spectantia. Num iam a Claudio nova sacra anniversaria instituta sint, incer.tum est, Nerone certe imperante memoriam celebratam esse vidimus tribuniciae potestatis, consulates, pontificatus. De Vespasiano ac Tito nihil scimus nisi quod eiusmodi sacra anniversaria sub Tito certe non esse celebrata confirmant acta annorum 80 et 81 collata cum iis quae de morte Vespasiani Suetonius ( Vesp. 24) refert. De Domitiano tamen quae antea exposuimus cum consentiant cum iis, quae de Tito diximus, sacra illa anniversaria ab aetate iam Vespasiani fieri desierunt, continuata sunf sacra ob imperium primum delatum: quae etsi post Domitianum in actis superstitibus non commemorantur, fieri tamen potest ut sub imperatoribus quoque posterioribùs celebrata sint. Quamquam numerus sacrorum ab Arvalibus celebratorum inde ab aetate ut videtur, Flaviorum, certe Domitiani valde deminutus est: cuius rei luculentum praebet documentura sacrum plane neglectum quod antea ob consulatum principis kalendis Ianuariis fieri solebat. Quod licet non minus recte fortasse inter sacra extra ordinem facta recenseri possit, hoc loco de eo agendum esse duxi, quia et ipsum ad honores pertinet ab imperatore susceptos. Eius exempla in actis supersunt haec:

[39]

k(alendis) Ianuaris — [ob con]sulatu[m C. Caesaris Aug(usti) Germanici] '). ') nomina consulum C. Caesaris Augusti supra tabulam exarata sunt.

[57]

Catalani

[k(alendis) Ianuariis] — ob alteram c[onsulatum Neronis Claudi Caes(aris) Aug(usti) Germ(anici)] '). ') fragmentum

[58] 60

et L. Apronii

etsi exiguum

est, non aliter videtur

expleri

posse.

k(alendis) Ianuar(iis) — ob co(n)s(ulatum) Neronis Claudi Caesaris Aug(usti) Germanici '). ') quamquam ncta anni 58 prope tola deficiunt, bitar i nequit.

de hoc capite

du-

Sacrificia anniversaria.

70 [69]

k(alendis)

Ia[n(uariis)]

cetera

lapide

fracto

interci-

derunt '). ') videntur pertinere ad consulatum Galbne. Tameu tn iis quae sequuntur, huius fragmenti rationem non habui, cum pauciittmae eius interne supertint. F o r t a s s e addendum est fragmentum C L A V D . E anni incerti, in quo servata sunt verba o]b conmla[tum, postea autem commemoratur tjemplum nofvom, in quo a. 57 ob consulatum Neronis videtur sacrificatum esse. Fieri tamen potest, ut ad sacrum potius anniversarium Db comitia consularia pertinuerit. — Acta porro habemus integra actorumve p a r t e s eas quae anni initium complectantur annorum 75 77 87 90 118 145, quibus imperatores fasces gesserunt neque kalendis Ianuariis sacrum ob consulatum est factum. Unde apparet hanc quoque caerimoniam, cum imperium ad Flavios transisset, vel abolitam esse vel desiisse ab Arvalibus in acta referri.

Sacrificiorum, quibus de agimus, acta concepta sunt sic: 1.

A n n u s et dies.

Annus et dies, nisi lapide fracto, nusquam deficiunt et primum semper locum obtinent. P r a e t e r cónsules autem aetate posteriore nomina quoque magistri et promagistri in acta relata ita sunt, ut temporis indicandi causa usurp a t a ea esse pateat. L e g u n t u r igitur in actis sic: 3 8 39 C L A V D . A 5 7 ) .... , w > •„ 1N } illis co(n)s(ulibus) die iIlo ')• 5 8 5 9 bO ) ') anno 38 cónsules semel ponuntur ulti primum nominantur : de annis 39 et Claud. A, quamquam lapide fracto res minus certa est, videtur tamen idem dicendum esse. [66] 6 9 [81]

illis co(n)s(ulibus) die ilio ^ i a g ( i s t e r i o ) illius, promag(istro) ilio '). ') magister et promagister in actis anni 69 proxime post diem notantur exceptis actis sacri celebrati ob diem imperii Vitella, in quae relata sunt post causam sacri. In actis porro anni 81, ubi sacrum notatitr ob imperium Domitiani factum, loco leguntur eodem, omittuntur autem in iisdem, ubi ob comitia tribunicia immolatum. esse dicitur. In actis denique anni 66 magisterium quidem memoratur eodem loco quo in actis anni 69 uotatum est, promagister autem, qui ipse sacra fecit, nominativo ponitur. 2.

Locus.

Locus nisi lapide fracto nnnquam deficit, neque tamen loco s i g i a t u r : legitur enim in actis annorum 38CLi\

)7 6 9 | Prox^me [

ficit

an e

'

in

nomina

actis

deorum

quibus

a. 38 ad ingressum

[39 5 7 ] 5 8 5 9 60) L/.T r,-, , proxime ante causam, [66] 6 9 8 1 (semel)) 81 (semel) statini post notam diei.

sacri.

semper

eodem

immolatur:

de-

C. Caesaris

per-

Sacrificia anniversaria.

71

Immolabatur in Capitolio semper, praeterea ad (ante) tempi um novum vel in templo novo (sc. diri Augusti) ob Imperium C. Caesaris Augusti anno 38 et Neronis anno 66, porro ob consulatum eiusdem kalendis Ianuariis anno öl Item annis Claud. A et 58 quae ob appellationem patris patriae Claudio decretam imperiumque Nerouis divo Augusto ceterisque divis facta sunt sacrificia, ea ad templum novum facta sint necesse est. — In foro Augusti ob imperium Vitellii immolatur Marti anno 69, eodemque loco anno 81 ob imperium Domitiani potest immolatum esse, quamquam indicatio loci omissa est.

3. S a c r i f i c i o r u m [38]

[CLAVD. A]

ratio.

ille promagister collegii fratrum Arvalium nomine quod cet. [in] Capitolio Ulis diis victimas illas inmolfavit, ante templum no]vom cet. [sacrum I]ovi ') quod cet. [in Capi]tolio Ulis diis divisque victimas illas. ') [feriae I]ovi restituii Mariniti! dubitane, cum insolita sit formula in actis Arvalium: nec minus incertum eupplementum ego recepì.

[57]

57 69 (bis)

[ille promagister collegii] fratrum Ar[valium nomine in Capitolio] ob cet. diis Ulis victimas illas et an[te templum norom] divis Ulis victimas illas [ijmmolavit. ob cet. ille magister (promagistro) collegi fratrum Arvalium nomine immolavit in Capitolio. ') de actis anni 69 cf. infra.

[39] 58 59 60 [66]> ille magister (promagistro) ') collegi fratrum Arvalium 69 ( nomine immolavit in Capitolio ob cet. '). ') in actis anni 69 semel promagistri nomen nominativo additur, ita ut tamquam is qui immolavit ipse inducatur: ceteris locis ablativo ponitur, nihilo tamen minus eodem modo procedit oratio. 2 ) de actis a. 39 lapide fracto non plane constat, sed videntur eadem ratione fufase concepta.

81 XVIII k. Oct. 81 pr. k. Oct.

collegius (sic) fratrum Arvalium immolavit in Capitolio ob cet. magisterio illius promagistro ilio. in Capitolilo ob] cet. collegius (sic) fratrum Arvalium per promagistrum ilium victumis immo[l]at[i]s '). i) sequuntur viciimae accusativo positae.

Sacrificabant Arvales numinibus his victimas basce:

a. 38

0 B IMPERIUM; ITEM OB INGRESSUM C. CAESAEIS. Iovi, Iunoni, Minervae hostias ') maiores tres, — divo Augusto imam. ') victimas acta ad ingressum C. Caesaris pertinentia.

58 [66]

Iovi b(ovem) marein, Iunoni vaccam, Minervae vacc(am), Felicitati publicae vacc(am), Genio ipsius taurum,

72

Sacrificia anoiversaria.

divo Aug(usto) b(ovem) marem, divae Aug(ustae) vaccam, divo Claudio b(ovem) marem '). ') in adit valde mutilit anni 66 videtur omiata ette aut Felicitai publica aut Genius imperatorit : ambot enim non capii tpatium. At ante verba, quae aunt divo Augusto et quae tequuntur, inaeruntur verba in tem[plo novo], et ad Jinem adnectuntur verba [divae Claudiae] virfgini vacc(am), divae Poppaeae Aug(ustae) vacc'am ],

69 81

Iovi b(ovem) m(arem), Iunoni vacc(am), Min(ervae) vacc(am), Iovi vict(ori) b(ovem) m(arem) '), Saluti vaec(am), Felicitaci) vacc(am), Gen(io) p(opuli) R(omani) taur(um), in foro Aug(usti) ! ) Marti ultori taur(um), Genio ips(ius) taur(um). Dedi acta ad diem, imperii Vitellii pertinentia, quae integra snpersunt. Aliter leguntur in actìt ad imperium Othonis spectantibus : ') Vic[t]oriae vacc(am). 2 ) detunt verba Genio populi Homani taurum, in foro AuguBti ; in actis aulem anni 81 Iuno epitheto reginae ornatur, et post Felicitatelo omiatit ceterit solum legitur Marti tauroin: item antea deett liipiter victor aive Victoria.

Immolabatur igitur ob imperium primo solis numinibus Capitolinis divoque A u g u s t o : deinde cum inter divos recepii essent Iulia A u g u s t a et Claudius, mox Claudia Neronis Alia et P o p p a e a Augusta, his itidem sacrum fiebat, additis et Felicitate publica et Genio principis. Anno porro 69 omissi sunt divi divaeque omnes, eorum autem loco invocantur lupiter victor sive Victoria, Sains, Genius populi Romani, Mars ultor, temporibus utpote difficillimis ac bellorum plenis. Denuo cum ob imperium Domitiani sacrum fieret, omissi sunt lupiter victor sive Victoria, Genius populi Romani, Genius ipsius, sc. Augusti. — De divis Claudia virgine et P o p p a e a A u g u s t a cf. ad sacrum ob Augustalia factum p. 50. lupiter victor, qui bis certe actis cum Victoria videtur paene coDfundi, in actis anni 101 una cum ea invocatur: de eiusque tempio in Capitolio loquitur Dio 45, 17; 47, 40; 60, 35, cf. T'reller R. Myth. p. 176 ed. 1. — D e Salute cf. ad acta votorum annuorum annis 87 et 90 concepta p. 94. — Felicitati in Capitolio sacra facta esse docent fasti Antiates ad kal. Ini. et Amiternini a d V I I id. Oct.; de aede eius, quam in loco dirutae cnriae Hostiliae Caesar fecit a. 710, vide Dionem 44, 5 ; cf. Becker Topogr. p. 310; Mommsen C. I. L. I p. 403 ad Oct. 9. — Genio populi Romani 6ive publico item in Capitolio ante diem V I I id. Oct. sacrum fiebat (fast. Amit.): de aedicula eius ad forum Romanum in rostris sub clivo Capitolino posita cf. Mommsen 1. c. et Becker Topogr. p. 344. 360. — Templum Martis ultoris in foro Augusti notissimum est, in eoque etiam Genio imperatoris immolatura esse praeter acta haec sacra quoque ostendunt anno 59 V i l l i kalendas Iulias pro reditu Neronis facta. Neque videtur tamen semper in foro Augusti Genio ipsius immolatnm esse, cum in actis ad natalem Neronis pertinentibns (cf. p. 57 58) in iisque quae ad comitia tribunicia, consularia, sacerdotalia s p e c t a n t , solum commemoretur Capitolium, ac vix putem fieri potuissc ut brevitatis causa vel ob neglegentiam mentio fori Augusti toties ezcideret. Quamquam in actis sacri anno 58 pro imperio Neronis facti mentio templi novi desideratur, in

Sacrificia anniversaria.

73

actis autem anni 81 loco?, quo Marti immolatur, iodicatns non est: cf. supra de locis sacrificiorum p. 71.

b.

OB TRIBUNICIAM POTESTATEM.

57 58 81

Io vi b(ovem) marem, vaccam. ') Iunoui regioae 81.

69

ut supra, sed accedunt in sacris pro Othone factis: Saluti vacc(am), Victoriae vacc(am), Gen(io) p(opuli) R(omani) taur(um), Gen(io) ips(ius) taur(um); in sacris ad Vitellium pertinentibus : Saluti vacc(am), Gen(io) ipsius taur(um). c.

59 69

limoni ')

vaccam,

Miner vae

OB C O M M A CONSUL ARI A.

Iovi b(ovem) mar(em), Iunoni vaccam, Minervae vaccam, Genio ipsius taurum.

d. OB PONTIFICATUM, SACERDOTIA, PONTIFICATUM MAXIMUM. [59] t>9

ut ob comitia consularia nisi quod in actis ad pontificatum maximum spectantibus ante Genium inseritur: deae Diae vacc(am).

e. [39j

[Iovi bovejm marem, [Iunoni vaccam, Minervae vaccam et an]te statuas [C. Caesaris Aug(usti) Germanici ') ? item div]o Aug(usto) ad tfemplum novom b(ovem) m(arem)]. ') aupplementum vahle incertum excogitavi propter ea quae de C. Caeiare Suetonius (Cal. 22J narrat: templum numiui sao proprium et sacerdotes et excogitatissimas hostias instituit; cf. Dio 59,26. Iovi o(ptimo) m(aximo) bovfem marem, Iunoni vaccam, Minervae] vaccam et an[te templum novom divo Augusto bovem] marem et divfae Augustae vaccam et divo Claudio bovem marem]. mí ob comitia consularia.

57

[58] 6 0 f. [CLAVD. A]

OB INTROITUM CONSULATES.

OB APPELLATIONEM P A T R I S PATRIAE. Iovi bovem marem, Iunfoni vac]cam, Minervae vaccam,

74

Sacrificia anniversaria. Felicitati v]accam, divo Aug(usto) bovem marem, di[vae] Augustae vaccam.

4. Praesentes. l i qui adfuerunt semper in fine ponuntur eorumque nomina nisi fracto lapide nusquam deficiunt. Praecedunt formulae bae: 38 CLAVD. A 57 a d f u e r u n t . 58 59 60 69 81 in collegio a d f u e r u n t . [39 66] fracto lapide deficit. Verbum adfuer(unt) legitur in actis anni 69 etsi solus promagister adfuerat, ut V I I kalendas l'ebruarias L. Salvius Otho Titianus, pridie kalendas Mai as et kalendis Mais L. Maecius Postumus.

Vili.

SACRIFICIA ANNIVERSARIA VARIA.

I n solis actis anni 38 s a c r a commernorantar h a c c : a ( n t e ) d ( i e m ) I I I k ( a l e n d a s ) F e b r u a r ( i a s ) — in c a m p o ad aram Pacis. L e g i t u r in fastia P r a e n e s t i n i s a d h u n c diem sic: ferine ex s(enattis) consulto) quo\d eo\ die ara Pacis Augusla\e in campo] Martio dedicata [e]st Druso et Crispino c[o(n)s(ulibus)] (a. u. c. 745). I t e m habemus in monumento A n c y r a n o in €rraecis 6, 20 s e q q . : ore ì ? ilirnaviug xuì TaXariag, T initio 8emel notentnr nec repetantur in capitibus singulis. Praeter consutes nonnunquam nomen magistri in acta temporis indicandi causa refertur, additurque ei interdom etiam nomen promagistri. Leguntnr igitur sie: 39

V213 ü[214]^

I

illis

co(n)s(ulibus) ') die ilio.

') omissam esse consulum notam in actis a. 39, quamquam is locus intereidit, putandum est, cum in omnibus actis usque ad a. 55 nota consulum stmel ponatur. — E contrario in actis a. 214 prò formula consueta quae est 'isdem consulibus T ipsa consulum nomina repetuntur sic: [Messjalla et Sabino co(n)s(ulibus).

[63 66] 69 [70] 87 illis co(n)s(ulibus) die ilio magistèrio illius. ') ENARK. ACT.

') in actis annorum 69 et 70 additar promagistri ablativo positura,

quoque nomen

6

82

Sacrificia extraordinaria

2.

Locus.

L o c u s , in q u c m c o n v e l l e r m i A r v a l e s , nisi l à p i d e f r a c t o u u n q u a m n o n c o m memoratili 1 . N o t a t u r a u t e m m o d o p r o x i m e p o s t n o t a m diei, m o d o v e r s u s finem c a p i t i s (cf. i n f r a d e r a t i o n e sacrificiorum). E t i m m o l n t u r 5 9 a [596 6 3 ] 6 6 c i 6 9 6 70(?J 8 7 a 6 > i n C a p i t o l i o '). 8 9 a 6 [ 1 1 8 a 6] I ') iu tem[plo, ut videtur 2 1 3 a 6 [214]

Iovis o. in.] addii

in Capitolio ante cellam Iunonis

894.

reginae.

[666]

[in t e m p i o d i v i A u g u s t i ]

[ 5 9 c 66rf]

[in C a p i t o l i o ] — i t e m i n t e m p i o n o v o '). ') in acti» anni GGtJ hiatus qui est post verbum Capi[tolio] non videtur expleri posse nisi additis verbis item vel et in tempio divi Augusti novo, quae hoc loco interisse videntur indicare numina quoque quibus immolatur.

novo.

59rf

in Capitolio, — item

[ante

do-

D o m u s D o m i t i a n a f u i t in s a c r a v i a : cf. sacrifichi f a c t a ob m e m o r i a m D o m i t i i A h e n o b a r b i p a t v i s N e r o n i s p . 61.

Cn.

m]um

66a

in foro Augusto,

—

Domi[t|ianam.

in Capitolio —

a n t e are-urn [ I a n i

gemini?].

N e r o n e m p r o p t e r T i r i d a t i s in u i b e m a d v e n t u m I a n u m g e m i n u m c l a u s i s s e n a r r a t S u e t o n i u s (Xer. 14): u n d e c u m l a u r e a m in C a p i t o l i o p o n e r e t , a n t e ilium i p s u m a r c u m a b A r v a H b u s i m m o l a t u m esse c o n i i c e r e licet. P o t e s t tam e n i u d i c u t u s esse e t i a m a r c u s iu m e d i o C a p i t o l i n o m o n t e p o s i t u s , de q u o T a c i t u s (aim. 15, 18) a d a n n u m (52: at Romae tropaea de Parthis arcusque medio Capitolini montiti sistebantur decreta ab senatu ìntegro adluic beilo cot. 39 69a lapide fracto mentio locorum periit.

3. [ 3 9

J!£ia\mMa:

Sacroruni

ratio.

I i ™ n o l n v i t « . ' ) [collegii] fratvum [Arvalium nomine]'). ') in actis anni 39 qui immolasse ditlUir, L. Salvius Otho fia9ji