Symbole der alten Kirche 9783110831184, 9783110013146


213 66 3MB

German, Latin Pages 40 Year 1968

Report DMCA / Copyright

DOWNLOAD PDF FILE

Table of contents :
INHALT
DIE ÄLTESTEN NACHRICHTEN ÜBER TAUFSYMBOLE
ABENDLÄNDISCHE SYMBOLE
MORGENLÄNDISCHE SYMBOLE
SYNODALSYMBOLE
Recommend Papers

Symbole der alten Kirche
 9783110831184, 9783110013146

  • 0 0 0
  • Like this paper and download? You can publish your own PDF file online for free in a few minutes! Sign Up
File loading please wait...
Citation preview

K L E I N E TEXTE FÜR V O R L E S U N G E N U N D Ü B U N G E N BEGRÜNDET VON HANS U E T Z M A N N HERAUSGEGEBEN VON KURT ALAND I7/X8

SYMBOLE DER

ALTEN KIRCHE AUSGEWÄHLT VON

HANS

LIETZMANN

SECHSTE AUFLAGE

VERLAG

WALTER

DE

GRUYTER

&

CO.

VORM. G. J. GÖSCHEN'SCHE VERLAGSHANDLUNG • J. GUTTENTAG, VERLAGSBUCHHANDLUNG • GEORG REIMER • KARL J. TRÜBNER • VEIT & COMP.

BERLIN

1968

Die 5 . Auflage bereits hat die Nachträge, welche H . L I E T Z M A N N der 4. Auflage beigab, in den Text eingefügt; eine Neubearbeitung bleibt auf Wunsch des Verlages späterer Zeit vorbehalten. An neuerer Literatur ist nachzutragen : J O H . H A U S S L E I T E R , Trinitarischer Glaube und Christusbekenntnis in der alten Kirche 1 9 2 0 . P A U L F E I N E , die Gestalt des Apostolischen Glaubensbekenntnisses in der Zeit des Neuen Testaments 1 9 2 5 . R E I N H . S E E B E R G , Zur Geschichte der Entstehung des apostol. Symbols in Zeitschr. f. Kirchengesch. 4 0 ( 1 9 2 2 ) , 1 — 4 1 . K A R L H O L L , Zur Auslegung des zweiten Artikels in Ges. Aufsätze 2 , 1 1 5 — 1 2 8 . H O L L , A. v. H A R N A C K und L I E T Z M A N N in Sitzungsber. d. Preuß. Akad. phil. hist. Klasse 1 9 1 9 , 2 — 1 1 , 1 1 2 — 1 1 6 , 2 6 9 — 2 7 4 . H . L I E T Z M A N N , Symbolstudien I — X I V in Zeitschr. f. neutest. Wissenschaft 1922, 1923, 1925, 1927 .vgl. Die Bekenntnisschriften der evangelisch-lutherischen Kirche hrsg. v. Deutschen Evang. Kirchenausschuß 4 I 9 5 9 , X I — X V . B. C A P E L L E in Revue Bénédictine 1 9 2 7 , 3 3 — 4 5 und Recherches de Théologie ancienne et médiévale 1 9 3 0 , 5 — 2 0 . J . L E B R E T O N in Recherches des sciences religieuses 1 9 3 0 , 9 7 — 1 2 4 . F . J . B A D C O C K , The History of the Creeds ' 1 9 3 8 . O. C U L L M A N N , Die ersten christlichen Glaubensbekenntnisse 1 9 4 3 . E. L I C H T E N S T E I N , Die älteste Glaubensformel, Z K G 1 9 5 0 , 1 — 7 4 . J . N . D. K E L L Y , Early Christian Creeds 1 9 5 0 . V . H. N E U F E L D , The Earliest Christian Confessions, 1 9 6 3 . Ein Neudruck von L I E T Z M A N N S Symbolstudien ist in Bd. 3 seiner Kleinen Schriften erfolgt (Berlin 1 9 6 2 , TU 7 4 ; S. 1 8 9 — 2 8 1 ) , eine fotomechanische Neuausgabe von Hahns Bibliothek der Symbole und Glaubensregeln, Hildesheim 1962. K. Aland Der Text von S. 3—40 ist ein unveränderter photomechanischer Nachdruck der 5. Auflage 1961. Archiv-Nr. 3332680 ©

1968 by Walter de Gruyter&Co., vormals G. J.Gäschen'sche Verlagshandlung — J.Guttentag, Verlagsbuchhandlung — Georg Reimer — Karl J. Trübner — VeitdcComp., Berlin 30 (Printed in Germany) Alle Rechte, insbesondere das der Ubersetzung in fremde Sprachen, Torbehalten. Ohne ausdrückliche Genehmigung des Verlages ist es auch nicht gestattet,dieses Buch oder Teile daraus auf photomechanischem Wege (Photokopie, Mikrokopie, Xerokopie) zu vervielfältigen.

INHALT

1 Die ältesten nachrichten über Taufsymbole: Justin s. 4, Irenaeus 5, Tertullian 5, Presbyter von Smyrna bei Hippolyt, s. Noétum p. 43 Lagarde 7, Cyprian 7, Novatian 7, Clemens Alex. 8, Orígenes 8, Dionysius Alex. 9, Alexander Alex. 9. 2 Abendländische Symbole: I t a l i e n : Rom 10, Mailand 1 1 , Aquileja 12, Ravenna 12, Turin 1 3 ; A f r i c a : Carthago 1 3 ; S p a n i e n : Priscillian 13, symbol des V l j h . 13, mozarabische liturgie 1 4 ; G a l l i e n : Riex 14, Toulon 15, Sacramentarium Gallicanum 1 5 ; G e r m a n i e n : Reichenau 1 $ ; I r l a n d : Antiphonar von Bangor 16; S c h o t t l a n d ' Book of deer 1 6 ; Athanasianum 16. 3 Morgenländische Symbole: P a l a e s t i n a : Caesarea 18, Jerusalem 19, Cypem 1 9 ; S y r i e n : Antiochia 22, Apost. Constitutionen 23, Nestorianer 24; A e g y p t e n : Arius 24, Macarius 25; Aeg. liturgie 2b. 4 Synodalsymbole: Nicaea (325) s. 26, Antiochia (341) formel I — 4 : 27 Sirmium (359) 3 1 , Nice (359) 33, Constantínopel (360) 34, Chalcedon (451) 35; Symbolum Nicaeno-Constantinopolitanum 36. 5 Traditio symboli nach dem Sacramentarium Gelasianum 37.

Eine fast vollständige Sammlung aller ajtkirchlichen Symbole bietet AHAHN Bibliothek der Symbole und Glaubensregeln, 3. aufl. hrsg. von L H A H N 1 8 9 7 , w o r i n s. 3 6 4 — 3 9 0 ein anhang v o n A H A R N A C K ' M a t e r i a l i e n

zur Geschichte und Erklärung des alten römischen Symbols aus der christlichen Litteratur der zwei ersten Jahrhunderte'. HAHNS texte und Variantennoten siftd des öfteren unzuverlässig: wo nicht das gegenteil angegeben ist, habe ich alles neu verglichen. Das hauptwerk der symbolforschung ist F K A T T E N B U S C H D a s apostolische S y m b o l 2 bde. 1 8 9 4 — 1 9 0 0 :

mit hilfe des registers II 1047 findet man, wo die nach HAHNS §§ citierten Symbole besprochen werden. Eine knappe und klare einführung bietet ELOOFS Symbolik oder christliche Konfessionskunde 1902 s. 1—65, an dessen darstellung sich die folgende auswahl wesentlich anschliesst. Vgl, femer CPCASPARI Ungedruckte Quellen zur Geschichte des Taufsymbols 1866 ff. ( = UQ) und Alte und neue Quellen zur Geschichte des Taufsymbols

1879

(=

ANQ).

Viel

material

bei

CABROL

et

LECLERCQ

Monumenta ecclesiae lituigica I 2 p. 209 ff. vgl. auch den index p. 267; ein ostrakon n. 55 p.

CCXXXII.

DIE Ä L T E S T E N N A C H R I C H T E N Justin OXIDV

apol. I 61

èrc'

ÜBER

¿vójiato?

TAUFSYMBOLE toö

yàp

otoö x a i tat . . .

rcveójiaTOc

Seajcótoo

tip

éXo|iiv

i«ov)]. K a i et? tò & Y i o v «po|«ivai èxxXiqatai 5XXu>; «»ITIOTTÓxaotv £XXu>; itapaiiióaaiv, oure iv x a ì ; 'Iß-F]piai; O5TÌ tv KtXxoi; ourt x a t à TCT£ 'AvaxoXài o5r» ìv AÌ-FÙICTIP o&ce iv A'-ßu-ß OUT« a ! x a t à ¡iéoa TOÙ xóojiou lipafiivai. Weitere Irenaeusstellen bei Hahn § 5.

T e r t u l l i a n de corona 3 : denique ut a baptismate ingrediar, aquam adituri ibidem sed et aliquanto prius in ecclesia sub antistitis manu contestamur nos renuntiare diabolo et pompae et angelis eius. dehinc ter mergitamur, amplius aliquid respondentes, quam dominus in evangelio determinavit. inde suscepti lactis et mellis concordiam praegustamus, exque ea die lavacro quoditiano per totam hebdomadem abstinemus. — de virg. vel. 1 : regula quidem fidei una omnino est, sola immobilis et irreformabilis, credendi scilicet in unicum deum omnipotentem, mundi conditorem, et filium eius Jesum Christum, natum ex virgine Maria, crucifixum sub Pontio

6

NACHRICHTEN Ü B E *

TAUFSYMBOLE

Pilato, tertìa die resuscitatimi a mortuis, receptum in caelis, sedentem nunc ad dexteram patris, venturum iudicare vivos et mortuos per carais etiam resurrectionem. — de praescr. haer. 13 : regula est autem fidei, ut iam hinc quid defendamus profiteamur, ilia scilicet, qua creditur unum omnino deum esse nec alium praeter mundi conditorem, qui universa de nihilo produxerit per verbum suum primo omnium demissum. id verbum filium eius appellatum in nomine dei varie visum a patriarchis, in prophetis semper auditum, postremo delatum ex spiritu patris dei et virtute in virginem Mariäm, camem factum in utero eius et ex ea natum exisse Jesum Christum, exinde praedicasse novam legem et novam promissionem regni caelorum, virtutes fecisse, cruci fixum tertia die resurrexisse, in caelos ereptum sedisse ad dexteram patris, misisse vicariam vim spiritus sancti, qui credentes agat, venturum cum claritate ad sumendos sanctos in vitae aetemae et promissorum caelestium fructum et ad profanos iudicandos igni perpetuo, facta utriusque partis resuscitatione cum camis restitutione. Haec regula a Christo, ut probabitur, instituta nullas habet apud nos quaestiones, nisi quas haereses inferunt et quae haereticos faciunt. ebenda 36 : age iam qui voles curiositatem melius exercere in negotio salutis tuae, percurre ecclesia» apostolicas . . . Si autem Italiae adiaces, habes Romam, unde nobis quoque auctoritas praesto est. ista quam felix ecclesia, cui totam doctrinam apostoli cum sanguine suo profuderunt . . . videamus quid didicerit, quid docuerit, cum Africanis quoque ecclesiis contesserarit : unum deum dominum novit, creatorem universitatis, et Christum Jesum ex virgine Maria filium dei creatoris, et camis resurrectionem.

T e r t u l l i a n adv. Praxean 2. Unicum quidem deum credimus . . et filius, sermo ipsius, qui ex ipso processerit, per quem omnia facta sunt et sine quo factum est nihil, hunc missum a patre in virginem et ex ea natum, hominem et deum, filium hominis. et filium dei, et cognominatum Iesum J Christum; hunc passum, hunc mortuum et sepultum secundum scripturas et resuscitatum a patre et in caelo resumptum sedere

NACHRICHTEN ÜBER TAUFSYMBOLE

7

ad dexteram patris, venturum iudicare vivos et mortuos. Qui exinde miserit secundum promissionem suam a patre spiritum io sanctum, paracletum, sanctificatorem fidei eorum, qui credunt in patrem et filium et spiritum sanctum. Hanc regulam ab initio evangelii decucurrisse.

Presbyter p. 43 Lagarde.

von

Smyrna

bei

Hippolyt c. Nofitum

xal ìfj|MÌc i v a fcòv olSajuv àXi}d&c àiJisoSsìv XPV èntsix^ xal jnjSèv v (isfíotwv ¿(loXoftav ^(uíc (lèv ^pt>Xátto|isv, oí 8è (sc. aípstixol) jtapa¡3aívooot. O r í g e n e s comm. in Johann. 32, ió, 187ff. »Ilpùtov návviúv rcíotsooov, Stt sí? èottv ó dsóc, 6 tà irávta xtíoac xai xataptíaac xaì iroujaac èx toó (c>¡ Svtoc eie tò slvai tà rcávta (Hermas Mand. 1, 1)«. ^prj 8è xai JCiote6siv, Stt xòptoc 'Itjooòc Xpiotó?, xai iráoifl q¡ rcspl aòtoò xatà t?¡v dsófTjta xal rf¡v àvdpwTcótrjta àXìjdsicf. Set §è xal sì? tò aftov irtatsòstv iwsojia, xal 8ti aòtsSoòaiot Svts? xoXaCójisda jiév, ¿'f' oí? á|taptávo(isv, ti|ijisda 8é, èp' otc so 7tpàtro|j.sv. 4>épe oòv xa&' òitódsaiv, si tic Soxtùv matsòetv sic tòv 'Irjooòv |aí¡ jrtateóot, 8tt sic èativ ó dsòc ó vó(too xai eòaffsXiou, od rf¡v íójav oòpavoi a>c &ir' aòtoù fsfevrjiiivoi Snrj^oovtai, . . . ooto? &v (i«YÍat(|) Xeíirot ti)? ir£atsa>c xsyaXaiq». 15 iràXtv et ti? Ttiatsótùv, 8ti 6 irci üovtíoo üiXátoo ataopwdslc . . oòx èx icapdévoo r!¡c Maptac xal áfíoo icvsòfiatoc vJ¡v ^éveaiv àvsiXijysv . . , xal toótep àv Xsiitot sic tò jtàaav ifystv rrjv rciotiv tà àva^xaiótata . . . ì] sì àvàjcaXtv . . rfjv . . ójtóotaatv too [lovofsvoùc xal irpwtotóxoo Tcáorjc xtiasa>c àdetot, xal outoc 5v oò Sòvaito Xéfsiv itàaav l x s t v

NACHRICHTEN ÜBE! TAUFSYMBOLE

Dionysius VII

v. A l e x a n d r i a

brief bei Euseb. h. e.

6 redet von dem dogma des Sabtllius

è'yovtos Ttspt toö

rcavtoxpàtopo?

9

deoö,

ß X a a y T j [ « a v TtoXXTjV

7tatpòc toö xopioo

f^wv 'Itjcjoö Xpiotoö, aTTtottav te JCoXXijv Jtepl toö |iovoYevoö? 7ratSòovtee, rcatipa aX7jftü>e Jtatipa, xai oliv aXijd'ibc owv, xai 7rvsö|i,a Sftov äX7jd,e 7cvsö(ia a?iov, xadwe xai 6 xöptoe Tjitmv aitoat£XXe sie tö övojia toö Ttatpöe xai toö uioö xai toö ¿7100 irvs6|j,atoe«. I i Touxiuv — 12 ulöv, x a i stets T 12 S f t o v *vsö|i.a A S

nvtüfia S t l o v om G . 13 x a $ a T

12

J e r u s a l e m . Hahn § 124 IIiateöo(i6v ei? Iva &e6v, mxxipa rcavtoxpdtopa, irotTjrqv oopavoö xai "pje, ¿patäv ts rcdvtoöv xai Äopdtatv. [Kai] sie Iva xoptov ' I t j o o ö v Xptotdv, töv oiöv toö d e o ö töv ¡Lovoyev^, töv ¿x t o ö rcatpöe fewTjO'ivTa i k ö v ¿Xrjikvöv Ttpö rcavttov töv s aiwvüiv, 8t' 00 t a Travta £f£vsto, [töv aapx(ütHvra xaij ivavdpaMt^aavca, [töv] otaopoitHvta [xai taipivta xai] i v a otoevta [ix vsxpwv] t^ tpir^ ^(iipa, xai ävsXd'övta sie w i e oöpavoue, xai xadiaavta i x 8s$tajv toö iratpde, xai ip^öjtsvov iv 8o£f] xpivat Cüvtae xai vsxpoöe, ou t^e ßaatXeiae oux 10 fe'atat tiXoe[Kai] sie £v aytov 7tvsö(i,a, töv TtapaxXrjtov, TÖ XaXiJoav iv tote icpo^tate, xai sie Iv ßarcaafia ¡¿etavoiae sie a^psatv ajxapriiüv, xai sie (i-iav ¿ftav xa&oXtxijv ¿xxXrjaiav xai sie aapxöe aväataatv xai sie Cwrjv a'u&vtov. nach den um 350 gehaltenen katechesen des Cyrill v o n Jerusalem. D e r text findet sich 1) in den natürlich nicht von Cyrill stammenden Überschriften der katechesen 7 — 1 8 , 2) im Wortlaut der katechese selbst: benutzt ist die ausgabe von R e i s c h l und R u p p (1848—60), in [ ] steht, w a s nicht dem Wortlaut nach in der katechese citiert w i r d , sondern nur in der Überschrift erhalten ist. D e r erste artikel wird citiert Cat. 7 1. 4. n . 8 1 . 9 4 . 1 0 '» der zweite 7 4 . 10 I t 3. 4 . 1 1 1 . 6 . 8 . 1 4 . 2 0 . 2 1 . 1 4 2 4 . 2 7 . 1 5 2 , der dritte 1 7 3 . 1822.26. v a r . : 1 itioxsüai überschr. 6 icioxeüop.ev text 7 11. 9 4 . 2 ob x a i (überschr.) oder moteuopLgv text n 1». 2i(?), ist unsicher 5 zbv aapxm&evra x a i hat nur die überschr. von 12, der text erwähnt die worte nie, sondern setzt nur evavftpooirrjaavca voraus 12 1. 3, ,6 6 xaipivta setzt der text voraus 7 i x vexpoüv fehlt im text 14 24 I i f. x a i st«; Sv ß. JA. e. 5. 4(tapxtü>v hat nur der text 18 2 2 , nicht die überschr. 18.

S y m b o l d e s E p i p h a n i u s v. C y p e r n . Hahn § 125 IItatsi>o[i.sv sie Iva dsöv, na.zi.pa. ravtoxpAxopa, itonrjtTjv oöpavoö ts xai f^e, opatöv ts irävtwv xai aopätcov. K a i sie Iva xuptov 'Irjaoöv Xpwtöv. töv utöv toö d-eob töv ¡ i o v o 2*

20

MORGENLÄNDISCHE

fev/;,

töv

fex

t o ö

rcatpöc

tootiottv

i x

rijc

¿tXTjdivöv

i x

Oeoö

oöatov vot?

T(j>

x a l

rrjv

¿v

^(lstipav

d i v t a

i x

x a l

x a l

Ca>07C0täv, ot(j>

t o ö

7tpov •

ixxXrjoiav



84

of>x

otdoecoc & e o ö

^

i v ä o t a a t v

iv

X i f o v t a ?

^v,

T]

o&aiac 0l6v,

3tt

fjv

-



to6touc

ei?

C&^v

8ts

övtcdv slvat

avadejiatiCei

toö

oi>x

^v

i f i v e t o

t6

^eootöv ^

r g

x a i

xuptov



x a i Stä

ajroatoXixTjv a|iapttü>v,

-

rcptv

f s w T j u7to-

ÄXXoiwtöv

töv

x a l

»

alwvo?,

i t i p a ?

x a ö o X t x r j

>s

x a i

jcatpi

ä y e a i v

x a i

oox

XaXijoav

[liXXovto?

i]

tpirg

ip^öjisvov

auv t ö

10

oöpavoöc,

ßaatXeia? tö

i)

x a i

ü o v t i o o

rcaXtv

aftov,

Sta

oapxa>-

ijci

toi»?

cfjc

xaftoXwajv

x a l

irote

o ö x

y d o x o v t a c

et?

x a i

ßdrctia[ia

v s x p ü v

o o p a -

x a i

x a i

5

6(10-

toic

ä v a o t ä v t a

ou

deöv

jcapdivoo,

aov8o£aCd[i.evov, dtfiav

iv

t^jj-wv

x a l

t ö

ts

tf)?

ixTtopeodjievov,

x a l

[iiav

t ä

ojcip

itatpdc,

yiotö;,

ironrj&ivta,

o b p a v & v

M a p i a ?

7tvsö(j.a

itatpöc

sie

t ö v

vsxpoöc,

aiwvwv,

avdpiiutooc

¿tveXdövta

t o ö

t ö v

i x

o&

tot)?

z a t p i v z a ,

x a l

6(ioXofoö(Lsv

1

T o d ? dfjvac

Xixij

i x

et?

cpwc

i x

ts

x a l

S s b & v

C ö v t a ?

K a i

irpooSoxü>|isv

x a i

x a l

ao|Mrpooxovoö[isvov

t w v

t o ö

i x

xptvai

t ö

x a t e X d d v t a

f p a y d ? ,

xavrtov

if^vero,

^(lä?

o t a o p c ö d i v t a

t a ?

tiXo?.

rattpoc,

St'

¿7100

icpö

^ e w r i ^ v c a

jcävta

x ä

töv

rcaddvta

x a t a

8öirj; i t a p i X a ß t v 4] A f i a x a l |i6vf] i c a p f r i v o i x o 3 &«oü 4tco x ä v ¿ f i u i y ¿itoax6Xu>v t o ü x u p i o o 0(ó[taTi, èv8ó£u>( xaftiaavTa èv 8e£ttj TOÒ Jiatpóe, ip-/ójJ.svov vsxpoue,

iv ou

aÒT T(j> aó>|j,aTi èv 8ó£ifl xpìvai oje

's S710V iuveù(jia,

ßaoiXeiae



KpocpTjTate, xaraßav

XaXfjaav

laTai

TéXoe.

èv vójiij) x a ì

èjrì tòv 'IopSdvrjv,

Xoie, otxouv èv à^iote. èoù rcveòjjux a^iov,

oòx

C^vra? x a ì Kaì

X7jpö£av

XaXouv èv

eie



èv Toìe ànoazó-

ootwe 8è iriaTeóojiev èv auTip, S t i

uveöjia

deoù,

jrveùjia

téXetov,

Jtve5(ia

wapàxXtjiov, àxTiotov, èx TOÙ icaTpòe èx7C0psuó|j.EV0V x a ì èx 30 TOD

dÌOD Xa(ißävov xaì

Ktaisuóp^vov.

xadoXtx-fjv x a ì àxooToXixijv (teravoiae

xaì

eie

ITIOT£ÒO|j.SV

eie (Atestv

èxxXtjaiav x a l eie iv ßdjtTiajia

àvàataaiv

vexpùv

xal

xp(aiv

Sixaiav

MORGENLÄNDISCHE SYMBOLE

22

t|iu)(ft)v x a i oö>|id:t«i)v x a i eie ß a a i X e i a v oòpavdiv x a i

dt

Ce, x a i x a d s C ö j i s v o v ¿ x 8s£twv t o ö T t a t p ö e x a i rcdXtv s p / ö [xevov tö

x p t v a t v s x p o ö e x a i Ccovtae.

KV£Ö|j.a t f j e a X T j d s i a e ,

K a i e i ? i v Ttveöjia

tö I x toö

rcatpöe

aftov,

ix7ropsud(J.svov,

7tveö|ta Cwottotöv, x a i s i e p-iav a ? t a v x a i a T c o o t o X t x i j v ¿ x x X T j o i a v xadoXtx^v.

6u.oXoYoö(i,ev

I v ßdjrrta(j.a

s t ? ätpeoiv

äfiapttwv

x a i a a p x ö e ä v d a t a a t v x a i CMTJV a'uovtov. der text nur syrisch erhalten, herausgegeben von Caspari U Q I 116 und danach griechisch reconstruiert s. 1 1 8 : diese rückübersetzung ist mit geringen abweichungen oben gegeben. 15 rcaxp&{ + x a i TOÖ uioü der text, was ein späterer zusatz unierter Nestorianer sein muss 18 oapxoi ä v i a t a a i v : Caspari liest ctväataoiv vixpijüv; der syr. text hat 'auferstehung der leiber'

AEGYPTEN: A r i u s ütotsDOjisv xüptov

'frjooöv

u n d Euzo'ius.

sie s v a dsöv, Xptatöv,

rcatipa

töv oiöv

H a h n § 187

rcavtoxpdtopa.

aötoö,

töv

K a i sie aötoö

zpb

7tdvxiuv t w v alaiviuv 767SVVT)[J.£voy ftsöv X ö f o v , 8 t ' ob t d i r a v t a ¿•(¿veto, t d t e ¿ v t o t ? o u p a v o i e x a i t d ¿ i t l r / j e yfjC, t ö v x a t sX&övta x a i aapx(öd£vta x a i jradövta x a i ¿ v a a t a v t a , sie

tot»?

vsxpoöe-

oüpavoöe,

xai

rcdXiv

¿pxö^svov

avsXdövta

x p t v a t Cvta? x a i

K a i sie t ö aftov 7tvsö|ia, x a i sie a a p x ö e ä v d a t a a t v ,

erhalten in dem briefe des Arius und Euzo'ius an Constantin bei Socrates h. e. I 26 Sozomenus h. e. I I 27 4 ev OI>pavtji> Soz 4 f. TÖV iXftövta xai aapxa ävaXaßövta Soz 5 x a i äveX&ovTa Soz 7 t0 01m Soz | «I5 2 om Soz

MORGENLÄNDISCHE

10

xai

st;

Co)T)v t o u ( i l X X o v r o ;

xai

et;

|iiav

6(0;

xaftoXtXTjv

alwvo;, xal

IxxXTjaiav

ei; ßaatXeiav

tot)

deoö

oöpavwv,

rfjv ajtö

rcspätwv

Tcspattüv. Taötrjv

fsXttuv

81

rrjv

Xlfovto;

Jtavta

jratpö;

TOÖ

taöta xai

xal out«;

«apstXij;

at;

xai

twv

aficov

aikoö;

vöv

Jtäaa

xata xai

xa&oXtxr)

rcavta

iv

rfl

eöaf-

»rcopeodlvte; e i ; ¿'vojia

irveö(iato;«.

ittatsöojiev x a l a i t o S e ^ ö i i e d a

StSdaxoootv, $eö;

jctottv

toö xopioo tot; laotoö jiaibjtat;

|i,adrjteöaate

6

25

SYMBOLE

i\y¡dw;

ei

[teXXoöcrfl

¡IFJ

rcatlpa

oiöv

ypatpai

exxXrjaia x a i at

jctatet>0|j.ev,

toö

8e

xpirrj;

^¡jlwv

sattv

xpioet.

9 e*xXf)oiav xadoXc*-))v Soz 13 xb ovojio Soz 14 «i 8s — 16 &-f'ov o r a Socr. hss, erhalten in indirecter überl. 15 f. xai uiiv xal 8L-[IOV icv«ü|J.a Soz | itäoo + •}) Soz 16 at Sfiat f patf al Soz 17 ai; : Soz | Iotoi Soz 18 xpiati: ^(iipa Soz Bekenntnis des nach cod. V. Iliotsöü) ¿¡looöotov aovteXei^ Iv

ttöv

aapxt,

5 aato,

ei;

Iva

a&toö

deöv,

Xdfov,

rcatlpa St'

00

von

Aegypten

rcavtoxpatopa.

IrcoiTjae

toö;

Kai a'taiva;,

aitl>v0)v e i ; a & l t i j o t v t r j ; ¿ ¡ l a p t t a ;

ü]v ¿ x

töv

Macarius

rij;

afia;

ataopwdivta

7rapdevou

xal

Mapia;

ajro&avdvta

ei;

töv

töv

erci

IjrtSTjji.'rjaavta laot X d f i p

10 x a i

aa>iiato;

(])0)(txöv,

ei;



Iv

aotoö.

(jiXXovtt tö

Xlfet

ow|j.a

aiam

xptvat



6(j.ooöatov

aftov

7ctateöw(j,ev

x a d w ;

Ifeipetat

tw

itveö(ia

8s

0

xai

ei;

ajtdatoXo;

itvet)[iattxöv«

xai rcatpö;,

Cwvta;

xai

x(j)

rcatpi

aväataatv

'\>'y/J]i

»orcetpetat

a w a a

xtX.

dasselbe nach cod. P 2 IItateö(j.ev ¿(tooöaiov aovtsXetcx tf);

toö; xai

töv

trfia;

5 davdvta

et;

deov,

Xdfov,

atwviov

Jtapdlvou

xai

oupavoö;, TtaXtv

Iva

aikoü

ei; xai

¿vaatavta xai

lp^d(isvov

rcatlpa

8t'

ob

Jtavtoxpatopa.

toö;

adlrrjatv

aiwva; ä|iaptia;

ataopç aircoö fsvojAsvoi, 5 (lâXXov abzbv icpooTjxàp.ed'a, Tjrcsp 7]XoXoo$7)oa(i,sv • yvdxjsade 8è à.Tcb TÛV Xsyojiéviûv. Ms(ia\hj7ta[j.ÊV f à p è£ àp^ijç slç Iva dsöv, töv röv 8Xa>v dedv, jttotsDsiv, töv 7cävta)v voîjtwv TS x a l ataxhjtiùv Ô7]|noopföv te x a l 7Cp0V07]tfjV. K a i siç Iva. olbv toö deoö [tovo10 ysvT], rcpö rcdcvtwv aiwvwv uTräpyovra x a l aovdvta t ^eYsvvrjxöti aotöv Ttatpi, St' 00 t à îràvta èfévsto, tâ te 6patà xai t à àdpata, tàv xai àx' èayàTiûv ^(ispûv x a t ' suSoxtav toô jratpoç xaTsX&dvca x a l oâpxa l x rf ; ç itapdévoo àveiXr^ôta, xai îtàaav rrjv rcatptxïjv aotoö ßoöXTjatv ouvsx7csjtX7)p/ta o m H | (rnaav : {(D-ijv S H | äX-^ffsia? S ( H ? ) 9/10 fijv rt? S1. o 5 o . t e xai 8uvii(j.taj5 x a l fcooXrfi S 10 xai ßouXiji om H . Sozomenus wie A t h . 1 10/11 t o ö icaxpii; o m H 12 j i v + a e l H 1 6 Svftpx

iva

20 i t é | i < [ > a v r ô ç Tpiq)

^(tépcf

xal

xpivça

afiov,



8istá£ato

watpôç

xai

Ttatpôç

àXKj^ôç

¿vo|iáta>v

àxptpwç

otaaív

ts

xal Sè

Tjj

sX t i ç

«apà

i]

xai

¿ ç

tt

áváds|J.a

iv

twv

StSáaxst

Satc

^|teîç

éxáotoo

tafrnjv



tsXsiiûotv

nvsûfia

^[ubv

àXïjdc&ç

'Itjoodç

oov

¡tèv

úrcó-

órcoatáosi rí¡v

iriativ,

too

Tcíattv fj

xai

f¡ f é v v T j j i a

7COt7¡¡iátü>v,

twv

arjftat-

dsoö

áva&e[í,atíCo¡»,sv.

òp&fjv elvai

Sat v a í)

SiSáaxei

YSfovévat si àç

xai

tiç iv

npò

Xé-fet ttov

¡ i t j (Lç a i

tòv fsv-

dsíai

twv

7cposip7¡|téva>v

Ixaotov

atp'

if¡

sóaYfsXíCstai

nap'

7tapsXápo(j.6v,

fàp

iràat

òtcó t s i c p o y r j t w v

xai



xei(iivdo5|isv.

2 0 6iclp •fiiuùv o m H I à v a a t â v r a + 6icip -í¡|iü>v S H 22/23 ïovâ^a»? om H 24 *al «lç T»Xtiu>otv S 26 o r d i n a v i t discípulos H 2 9 icaTpôç àXfjd'âiç i v t o î n a x p ô ç * a l uioû àXfjd'âiç uioû o v t o ç x a i icv»ôu.aToç á f í o u ¿Xy|$( S v t o í T c v t ù a a t o ç á^íou S (H?) 3 1 àp-fûiv S 3 2 olxetov : l8iov S 35 * a t i i — t X 0 V " t i ç om S 3 6 a t p « a i v x a i x a x o î . H J &vad. x a x o d . S 37 f p a li (iv + x a l H 3 8 Í) ^póvov o m S I î ) v o r »Ivat o m S | f s v v 7 l " ê^vat om S 3 9 dÙv +• t o ó fttoO S 41 tcoí-naa — itoif](iáTtov om S 4 2 icapaS«8; èx y t o t ó ; , èféveTO tà

nàvza,

x a l t à àópana, xaì

Xóyov è'vta x a l aotpiav x a ì Sóvajuv x a ì Cwrjv tòv

tp(b? àXijihvóv,

èra' èv B C" 13 tàiv aìcuvuiv A* B' 14 àxaxdcl 7 ittoxeóofiev [8è] Xoxos A* 15 f. xa&éÌexat fàp ® xai B I eli xò Syiov nveù(jLa A* 19 oòpavòv B | aòxou om B C" | àitooxeiXai C | a&xoùi om A*, hinter 20 óito[J.vijoai B' C 20 itóvxa + t o v t o ettejujiev C | à f " Ì " C 23 xai -f 8x1 B C | -fjv xpóvo? itoxè B* rcoxe om C | ^póvo; + 9] alòuv B" C ^póvo? tcoxs yj aìùiv B" | oòx : fri] B | xattoXix-ì] xai à f ' a B" à^ia xa&oXixv) B" à^ia xat xafhoXix-}] C Synode fItaTeòo[iev navToxpàTopa,

zu

Sirmium

s't? I v a

v. j. 3 5 g .

Hahn §

163

tòv aóvov x a l àXrjdtvòv deöv,

XTÌcmrjv x a ì Sr((j.toupYÒv twv Ttdtvrtov.

7uaTspa Kal

sì?

I v a (j.ovofev^ utòv toö O-soö, tòv 7tpò uävttüv twv aìiovwv x a ì Ttpò TtàoTj; àpyf^

xaì

^pò ^ a v r ò ? èjttvooojj-évou )(póvou

xaì

text nach Athanas. de synod. 8. Socr. II 37 giebt den text eingeführt durch . . . ijtis èx 'Pu>fj.atxoü (lèv Tjpp.r|veù\)-f], éaxt Sè èv xoùxoii; xoìc ^T|(J.acuv. Die Überschrift lautet bei Ath. (ähnlich wie bei Socr.) : 'E^exéS-r •ij itioxn; -ij xa&oXtx^ ènl napousia xoü Seoreóxou •ìjjkùv coù eiaeßeoxaxou xai xaXXivixou ßactXeui; Kuivoxavxiou Aò^oustou xoü aicuviou Leßaaxou,

3 2

SYNODALSYMBOLE

7tpö

xdoTj?

dsoö,

8i'

xata/.Tjirr^i

oo

oi

7eysvv7j[jivov ix

ikoü,

oo

rijv



ooSslc

toötov

't'o[iev

uapaYevöjAsvov YsvvTjO^vra

•rijv t «

Ix

Ix

xaTpiX7]v

7toXu)pol tpiTü tt]v

oixovofiiav oyakri'f&ivm

Sefrwv

toö

toö

deoö

r^

;rpöc

toö

töv



XTj(|)STai ö'vo(ta



81a

jiijTe

7ceptaipsd^vac dsoö

elvat

jtaTpö?

otov ts

Oitaieia itp6

om

7tveö[ta xal



8k

orcö

t a 5

TOÖTO

Ypapti)7t(uv,

rijv

avaoTpa^pivra

uaTpö;,

auTOö.

ei?

s

ypatpäs'

Tai

6 f s w ^ a a e

oibv

toö

TtaTpö?,

x a t ä

(tövoc

[iovofevij

ix

7tavta lylvsTO •

toö

iratpl

(jltj

arca^to; t ä

(iövoo

itapdivoo,

itXijpoxjavTa,

(isviov

avaataasüK

rij;

wäaav

ISövtsc xal

ei

dsoö

xaTeXfrövra,

ctSoo

Ix

aiköv

oäpavüv

ßooXTjaiv,

Tj(j.spcf,

¥pfa

t ö v

xal

xaTa^&övia

jjlövov

IjriataTai toö

Mapia«;

(jLa^irjTÄv,

xarrjpTiaÖTjaav x a l

T(j> f e v v i j O a v t t

'(¿veaiv

YETevv7itJL^vov

oooia?

alwvsi

[AOVoyEVri,

o(jloiov

itavfjp.

tü)v

Ts

Socr., wie

Yivvyjoiv | sl ¿(laptia? 20

iv o m

folgt

16

obaia$:

5

(i-ij:

10 Ix

2 0 f. r f ] {

vtxp&v

ia|xsv om

ävaotäoKu;

34 x a i om. W i e verhält sich diese

rücksicht

auf

das lateinische

original?

33

SYNODALSYMBOLE S y n o d e

zu

IItote6o[i.ev xpàtopa, töv

Oévra

èx

5 xai



toö

tàç

èx

St'

ou U j v icanjp.

rcatpôç

xadalpsaiv

aiv

xai

i s tpévza

xatà

aàpxa,

icàoifjç r î j ç

toö

itatpôç

xai

ètpdjiaas,



xai

7tX7)poo(iéva)V [isvov tijç tà

èx

af>too.

Kal

toö

xadùç

dsoö

toö

Tö tûv tö 3° x a l

ôvojia



Tratèpwv, èv t a t ç

twv

irveö[ia slç

toùç

zffi

(J-vii^v

xai

toö

utoö

[ts(j.vijodat,

deîat

oioö x a i

Bfiotov Ypayai



xai

xptvai

àftoo Xé^o^sv

Xè^ouat

oôaiaç

fpatpàt;

irvs6(iatoç

xai

rcatpl

aotôç

^(liprç

8rcsp x a i

xaiKoaç

^psos

aôtôç

èv

xai

Ss£lö,

vsxpoûç.

èvsté&T]

îcspiaips^vac ^ivsa^ai,

èîti

olôv,

rcatpôç

Tupoowiroo

(J-iav u T t ö o t a o i v t6v

ôîtô

Ifpsps S i à

Xoncoö

(j.t)v S s î v

è7r-

rcapàxXirçtov,

axàvSaXov

toö

xatà [iovo-

0

xûpioç,

Côvtaç

SiSàaxooaiv.

L i e t z m a n n , Symbole der alten Kirche.

xadsCd-

{j.T]ôa(i.oô î t s p i t o ö

(ii]ts

tcj)

xal

àîrXoôotspov

Xaotç

t o ö t o [J.T] è ( n p é p s a d a t ,

pjSefJiav

^fiépa. ^[ispàjv

èayarrj

3îrep

àXTjdstaç«,

5itsp

aSrjï

à î t o S o ô v a i êxiazq

o&pavoùç

Sè t o î ç

ta-

é

tpit-fl

töv

dsiaç

35 a l

rjj

ôè r j j

S710V,

tijç

ßo6Xrr

tsaaapâxovta

xai

(jiàXiata t à ç

xai

fsvvrjxa&àç

8v a û t ô ç

dsôç

rb

Çsadat.

vexpwv

Xpiatdç,

Sià

itatpôç

otôv

xadiùç

xal

xapftèvoo,

ztbv à v d p w j r t o v ,

oàaiaç,

àYVOoô(j.svov

oôotaç

ftsoö

à7ro-i>av(5vTa x a i

èp^d^evov

ôè èpxô[i.svoç

7payaîç

icavtsXwi

davàtoo,

tfjz

[j.aîb]t

o!xovo|naç

àvsXO-dvta

xal

[lovofsvij

Tràvta èfévsto,

à(tapuaç

xata^ftôvia

aovavaatpav o t i p a v û v ,

è x 7 r v e u f j . a r o ç afioo

twv,

§

¡jlovoysvfj, [ i c v o v

toQTOV

Y^rpajctai,

féYPairtat,

slç

tà Sè

Sfioiov

xéjAJcovcoç t o ö

dévta

Kai

ou

dsoö,

aütöv

etç

Hahn

aia>vo)v x a i

fsvvirjdévta

Tpayâç,

6 fsvvTjaaç

10

fteoö,

dsöv

359.

nâvza..

Ttàvtwv

àôpata,

îtatpdç, xatà



îcpb

v. j.

I v a x a i (j.övov à X r j t h v ô v ô - s o v , i r a t é p a T t a v c o -

00

ki

•frsoö.

N i c e

slç

¿vo|ià-

xadàç

îtàaai 3

5s

xai tàç

SYNODALSYMBOLE

34 aipéaei? t à c àvsipòrjoav

jtpótepov x a d a i p s d s i o a c T) x a i s i uvee vswatl ójtsvavtiai

taunjc

tfjc

Tpatpfjc

ri)i

èxtsiteian]?,

à v à d s j i a Satmoav. nach Theodoret h. e. II 21.

Synode

zuConstantinopel

IIIOT66O|ÌSV tà

jràvta.

eie

Iva

Kaì

si?

dsóv, tòv

v. j. 360.

Ttatépa

H a h n § 167

rcavtoxpàtopa,

(j-ovo^ev^ oiòv

toö

dsoö,

è£ tòv

OD

icpò

itdcvTwv aió)vci)v x a i irpò TiàaTjc à p ^ c f s w r j d é v t a èx toö $soö, 8i' OD t à rcàvta èfévsto, t à 8È (tovoYsvfj, (tóvov

ópatà x a i t à à ó p a t a , Ysvvirj^évta

(lóvoo toö x a t p ó c , dsòv kx dsoö, OJAOIOV 5

t(}> ^svvrjoavti aàtòv rcatpl x a t à t à c

ypapàs,

ou rijv Yéveaiv

oòSeìc Yivc&oxet, si [ti| |ióvoc ó fevvTjaac aòtòv jeanjp. o?Sa(isv (lovo^evi) O-soù

o'ióv,

toötov

xapaysysvfj-

xé|iirovtoc toö itatpòc

odat èx ttòv oupavÄv à c Téfpajrtai, èicl xataXuost Tijc à j i a p t i a c x a i toö d a v à t o o x a l fevvrj^évta fex rcvsi>[j,atoc afioo, èx Map(a;

Ti)?

irap&évoo

àvaotpapévta

xatà

oipxa

¿e

Yéfpairtai,

(tstà tcov p.aib)tc èv rj) iratpixfj 8ó£if|, iva àrcoS«}) éxàawp xatà 6



£pya

aòtoo.

K a l si? tò

&yiov nveò^a,

oxsp aòtòc 20

(i.ovofsvi)c toö deoö utòc ó Xpiatòc 6 xópio? x a i dsòc ij(wòv

è j n j f f e i X a t o rcé[Mcsiv t févei xadàjcsp

Yé^paircat

ttòv

àvdpwxcov

»tò jcvsöjia ri)c àX7]detac«,

icapàxXYjtov, 3nsp aòtoìe

£jce|iev 8ts àvfjXdsv si? toùc oòpavoó?. Tò Ttatépwv



Svofia ri)?

ètédi),

oòaiac,

aYvoo6(tsvov

3irep

ànkoóaxspov

uitò

twv 25

8è tot? Xaoi? axàvSaXov l'cpsps,

text nach Athanas. de synod. 30: femer erhalten bei Socr. II 41, der in folgendem abweicht. I Eva + fióvov 2 TÒV 2 om 3 itàvxiuv + Tù»v 6 fÉvvf]