Opera, Pars I: Philosophiae consolatio

Citation preview

School of Theology at Claremont

TERI A

"

e OY

26

YYSG

As

5 -

desse

SN

E

DE

Sss 2:

RE

SEVA 2S

7X EL

£ON

NV eL

B

ON

E

Lu

E:

TACMOCOXIA PA

p» wo.

QEIY

DE

pum

DE

y f

B

zs

x

AX

«cm

Tu

pM

e

RENT

TEN

Py4qt du

t

e

y

E

nes ku

Theology

library

SCHOOL OF THEOLOGY AT CLABEMONT California

CORPVS CHRISTIANORVM Series Latina

XCIV

5. (xciv)

CORPVS CHRISTIANORVM Series Latina

XCIV

ANICII MANLII SEVERINI BOETHII OPERA PARS I

TVRNHOLTI TYPOGRAPHI

BREPOLS

EDITORES

MCMLVII

PONTIFICII

V Lruu 300 MIRUIT. Dog lr rig e M ] TE NUNC fóRTES VBI CELSA MAGMI

e ExrurLi viA- CVR IN ERTES. T. ER6A y V DATISVPERATA Tilvg SIDERA Don -

20 vem Ves

ÀN yiciut MAXLat- SEVERLII Borru- Vc-rriwlusr.EXCcONS. .ORD. EX AMAC: OÍT^ ATà: PATA -

— PauLosopaicat cou solarioswis LIBER iui EX PE-1NCP L18- VJ -

E 3 E

" es ue

e

| —— |

D

es (N ad pror AUte purraeiiqeae ES r USlec nel:me sures,

E dslens ; egotecca quidtm

inquam ex orto?

prorfer Aucvorraxedi gnif.roe

:

un

| Mun

BoEeruu

Dris.

PuirosoPHiAE

Codex

Bibl. Naz.

sede ff

CONSOLATIO

Neapolitanus

1v. G. 68 fol. 77".

xe

e

ANICII MANLII SEVERINI BOETHII PHILOSOPHIAE

|

CONSOLATIO

EDIDIT

LVDOVICVS

BIELER

TVRNHOLTI TYPOGRAPHI

BREPOLS

EDITORES

MCMLVII

PONTIFICII

LVDMILLAE

KRESTAN

PER HAEC QVINQVE LVSTRA STVDIORVM OPERVMQVE SODALI PIAE FIDELI D. D. D.

PRAEFATIO I. DE

BoETHIH

VITA

ET SCRIPTIS

Anicius Manlius Seuerinus Boethius e nobili tunc temporis gente Aniciorum oriundus Romae circa annum 480 natus est. Puer et artibus liberalibus et fide catholica, quam Anicii per multos iam annos professi erant, optime instructus, mox patre orbatus in dómum OQ. Aurelii Memmii Symmachi uiri praeclarissimi receptus, inde ab adolescentia cum studio litterarum tum doctrina philosophica scientiaque rerum naturalium (!) ita excellebat ut in notitiam ueniret Theodorico regi, quem anno 500 Romam uisitantem disertissima oratione salutauit. Rex igitur Theodoricus non solum ingenio Boethii usus est cum (ante a. 507) Chlodouecho regi Francorum citharoedus in arte sua praestantissimus eligendus, cum Burgundionum domino clepsydra uel solarium construendum esset, (?) sed etiam ad summos eum magistratus promouit. Nam anno 510 Boethius consul ordinarius sine collega fuit ; postea (quo anno nescitur) magister officiorum factus est; anno denique 522 duo filii eius, quos e Rusticiana Symmachi filia habuit, consulatum puerili aetate tenuerunt. (?) Sed fieri non potuit quin uir sententiis philosophorum imbutus easque non uerbis tantum sed etiam rebus aeque iusteque gerendis professus illis potissimum temporibus grauissimas contraheret inimicitias. Iam anno 510/51ir de coemptione Campaniae prouinciae indicta Fausto praefecto praetorii se opposuit. Annis uero qui sequebantur Boethius, cum defensorem strenuum et dignitatis senatoriae et fidei catholicae se praeberet, non solum aulicis sed regi ipsi magis magisque suspectus est. Denique cum anno 523 pro Albino consulari maiestatis reo minus prudenter quam liberaliter intercederet non solum non auditus sed mox ipse maiestatis accusatus est. Qui primum una cum Albino in agrum Caluentianum (^) relegatus, deinde absens exsul a senatoribus pauore prostratis reus pronuntiatus morte et proscriptione damnatus est. Postremum anno 524 (si Fastis Rauennatibus credere debemus) capitis poenam soluit. De innocentia uel crimine Boethii cum aliis aliter uidea(1) Magnus Felix Ennodius, qui cognatus Boethii fuit, sic ad eum scribit : (Epist. VII. 15, p. 236 Vogel) Tu in me, emendatissime bominum, dignaris praedicare uirtutes,

quer in annis puerilibus sine aetatis praeiudicio industria fecit antiquum, qui per diligentiam imples omne quod cogitur, cui inter uitae exordia ludus est. lectionis assiduitas et deliciae sudor alienus, in cuius manibus duplicato igne rutilat qua ueteres face fulserunt. INam quod uix maioribus circa extremitatem uitae contigit boc 11bi abundat in limine ; (VIII. x, 4, p. 268 V.) Vnus es qui utrumque (i.e., scientiam et Graecam et Latinam) conplecteris et quidquid uiritim distributum poterat satis esse auidus maximarum rerum possessor includis. (2) Cassiod. Vatiae I. 45 ; II. 40. (3) C£ Consolatio II. 5, 8. j tts de

(4) Ager Caluentianus secundum pzobabilissimam, ut mihi uidetur, opinionem extra Pauiam situs etat.

VIII

tur fortasse cum Ernesto Stein, (*) scriptore rerum illius aetatis peritissimo, Boethium haud minus de innocentia sua dubitasse () quam regem de Boethii crimine dicemus. Dubium quidem non est quin incolae oppidi Pauiae Boethii mortem pro martyrio habuerint eumque inde a priscis temporibus ut sanctum coluerint. Inter eos scriptores qui Boethium pro confessione fidei catholicae interfectum esse testantur primus fuit Ado Viennensis (ob. a. 875) idque inde a saeculo XIII. multis uiris doctis persuasum est. De scriptis Boethii paucissima tantum hic dicere in animo habeo. Carmina adolescentem se scripsisse ipse dicit in Consolatione ; (") eiusdem rei auctor est Anonymus Holderi, i.e. (ut Hermannus Usener satis probabiliter docuit) Cassiodorus.(5) Quae carmina non iam legimus ; habemus tamen carmina Consolationi inserta numero XXXIX, quae uariis metris com-

posita ingenii haud spernendi magnaeque scribendorum uersuum artis documenta sunt. Inter Boethii scripta deperdita etiam Institutionem Geometricam (?) et defensionem quandam causae eius (!) commemoro. Ea uero quae supersunt in quattuor familias distribuere possumus : (1) Scripta ad doctrinam artium pertinentia : Institutionis Arithmeticae libros II ; Institutionis Musicae libros V.

(2) Scripta philosophica : Boethius, ut ipse testis est, sibi proposuerat ut Platonis et Aristotelis opera omnia in Latinum uerteret atque commentariis instrueret eoque modo philosophos illos praeclarissimos de summis rebus concordare monstraret. (!) Organum quidem Aristotelis magna ex parte cum Isagoge Porphyrii et in Latinum transtulit et commentariis illustrauit ; (7) quinque etiam tractatus (5) Histoire du Bas-Ezzpire 1. 257. (6) C£ Cons. I. 4, 20 sqq. CIN

(8) V. Appendicem. (9) Cassiod., Inst. saecul. litt. c. 6, p. 152, 12 sq. Mynots. (10) Cf Cons. I. 4, 25. (11) Comm. in epi épuzveías II 433 C (II. p. 79 sq. Meiser) : Ego ome JAristotelis opus quodcumque in manus uenerit in Romanum stilum uertens eorum omnium commenta Latina oratione perscribam, ut si quid ex logicae artis subtilitate, ex moralis grauitate beriHiae, ex naturalis acumine ueritatis ab "Aristotele conscriptum sit id omne ordinatum transferam atque etiam quodam lumine commentationis inlustrem omnesque Platonis dialogos uertendo uel etiam commentando in. Latinam redigam formam. His peractis non equidem contempserim Aristotelis Platonisque sententias in unam quodammodo reuocare concordiam eosque non ut plerique dissentire in omnibus sed in plerisque et bis in philosophia maximis consentire demonstrem. ' (12) Exstant una cum uersionibus Latinis In Porphyrii Isagogen commentorum

editio duplex; In Categorias Aristotelis libri IV ; In librum Aristotelis qrepi

épuc»veías commentarii editio. duplex. Versionem Topicotum Aristotelis testatur Cassiodorus, Inst. saec. litt. c. 5, p. 129 Mynors. De uetsionibus *antiquiotibus' Analyticorum Topicorum Sophisticorum elenchorum quae saeculo XII. citcumferebantur Boethio tribuendis u. M. Cappuyns, DHGE IX, 367; L. MiNro-PALvELLO, Journ. Hell. Studies, vxxvtt, 1957, p. 93-102. — Scripsit praeterea

commentarios in Topica Ciceronis, quos magnam partem habemus.

IX

adiecit, (13) quos uno quasi corpore comprehensos Martius Nouatus Renatus post mortem Boethii edidit. Qui libri quo tempore quoue ordine compositi sint pro certo dicere non possumus, (14 nisi quod Isagogen Porphyrii post primam commentorum suorum in id opus editionem Boethium in Latinum uertisse consentaneum est, quippe qui in priore commentario Marii Victorini uersione utatur, in posteriore uero

sua. " (3) Opuscula theologica: Ea re uera Boethii esse, id quod multi uiri docti negauerant, iam teste Cassiodoro pro certo

nouimus. Sunt autem wnus Deus ac non tres Sancius de diuwimitale substantiae 1n eo, quod Liber contra Eutychen quo diutissime

numero quinque : Quomodo Trinitas dii ; Vtrum Pater et Filius et Spiritus substantialiter braedicentur ; Quomodo sint, bonae sint ; De fide catholica ; (15) et Nestorium. Quartum opusculum, de

dubitabatur,

Boethio restituerunt uiri docti

E. K. Rand, (!$ M. Cappuyns, (?) W. Bark. (1$) Opuscula

illa inter annos

512 et 523, cum

controuersia quae dicitur

Scythica animos commoueret, a Boethio scripta esse probabilis opinio est. (4) Boethii scripta quae adhuc enumerauimus cum iam a nullo fere nisi ab eis qui earum disciplinarum historiae studeant legantur, Philosophiae Consolationis libri V, quos in exsilio diem supremum exspectans composuit, postquam aetate Carolina uiris doctis qui tunc in Gallia florebant in manus uenerunt ab innumeris hominibus litterarum studiosis ubique terrarum ad nostram usque aetatem non sine affectu animorum lecti meritoque laudibus elati et ad imitationem propositi sunt. Haud mirum igitur si non minus quadringenti codices exstant manu scripti, uersiones in linguas uulgares et mediae et posterioris aetatis non paucae, plurimae denique editiones typis expressae. Celeberrimum igitur Boethii opus ante alia eius scripta seorsum hic denuo edere uoluimus. (13) De syllogismo categotico, Introductio ad syllogismos categoticos siue Antepraedicamenta, De syllogismo hypothetico, De diuisione, De differentiis topicis. 2^ Nihil ex eo concludi potest quod hic illic in commentis Boethianis ad alios eius commentatios

refertur ;nam loci illi omnes fete ex commentatiis Graecis ttanslati sunt, V. I. SurEL, Boethius? Cozementaries on. ,Aristotle, in. Mediaeval and Renaissance Studies, YV, 1957, p. 217-244. (15) Hic titulus uiris doctis in usu est; in codicibus uetustissimis opusculum illud titulo catet. (16) Founders of the Middle /Ages, D. 156 sq. ; cf STEWART-RAND, p. 52. (17) DHGE 1X, 571 sq. (18) Harvard Theol. Review, XXXIX, 1946, 55-69.

APPENDIX

De Boethio Testimonia Selecta (!9) r. Anecdoton Holderi Usener, p. 3 sq.

(Cassiodorus),

ca.

a. 522, ed. H.

Boethius dignitatibus summis excelluit. Vtraque lingua peritissimus orator fuit, qui regem Theodorichum in senatu pro consolatu filiorum luculenta oratione laudauit. Scripsit librum de Sancta Trinitate et capita quaedam, dogmatica et librum contra Nestorium. Condidit et carmen bucolicum. Sed in opere artis logicae id est dialecticae transferendo ac mathematicis disciplinis talis fuit ut antiquos auctores aut aequiperaret aut uinceret.

2. Liber Pontificalis, ca. a. 530 ? (MGH. Gesta Pontificum

Romanorum I. 136) : Eodem tempore (7. e. temporibus Iohannis I papae, a, 523-526) .. Theodoricus rex hereticus tenuit duos senatores praeclaros et exconsules, Symmachum et Boetium, et occidit interficiens gladio.

3. Procopius (ob. ca. a. 562), De bello Gothico II. ! (uol. II, p. 9-1io. Haury) : Zppaxos kai Boérws, ó rovrov yajupós, e)moarpióau uév TÓ dvékaÜev Tjorqv, mporo 96 BovXjs Tíjs '"Peopaieov kai ÜÓmáro éyevijo0qv dpudxw. Qocoóíay 8€ ücrjcavre kai 8ucawoosvns. émip.eXoapévo o)0evós Tjooov voAots re üorÀv kai £évov xprijuaot Tv dvopíav iacajévo) kai 8ó£ns émi uéya xcpijcavre dvópas és $ÜOóvov To)s covqporárovs émmqyayérqgv. Ois 875 ocvkoóavroboi OevOépiyos àvamrevaÜels de vecrépow mpáypuaow éyyevupoüvre To dvOpe ToUTc) €kTeiwe kai rà xpwüjuara és TO Onuóowov àváypomra érouíjoaro..... o) Otepevvgodjevos coTep eioÜew T?)v vepi Toiv àvOpoiv yvóociv Tveyke.

4. Anonymus Valesianus (saec. VI.) 85-87 : Post haec coepit aduersus Romanos rex subinde fremere inuenta occasione. Cyprianus, qui tunc referendarius erat postea comes sacrarum et magister, actus cupiditate insinuans de Albino patricio eo quod litteras aduersus regnum eius imperatori Iustino mississet, quod factum dum reuocitus negaret, tunc Boetius patricius, qui magister officiorum erat, in con-

spectu regis dixit : "Falsa est insinuatio Cypriani ; sed si Albinus fecit et ego et cunctus senatus uno consilio fecimus. Falsum est, domne rex. Tunc Cyprianus haesitans non solum aduersus Albinum sed et aduersus Boetium eius defensorem deducit falsos testes. Sed rex dolum Romanis tendebat et quaerebat quem ad modum eos interficeret. Plus credidit (19) V. etiam Boethii Consolationem, I. 4 ; II. 3, $-8 ; 4, 5-7 ; et supta, adn. 1 ELUTII.

XI

falsis testibus quam senatoribus. Tunc Albinus et Boetius ducti in custodia ad baptisterium ecclesiae. Rex uero uocauit Eusebium praefectum urbis Ticini et inaudito Boetio protulit in eum sententiam. Qui mox in agro Caluentiano, ubi in custodia habebatur, misit rex et fecit occidi (quem... misere fecit occidi Mommsen). Qui accepta chorda in fronte diutissime tortus ita ut oculi eius creparent, sic sub tormenta ad ultimum cum fuste occiditur.

XII

2. DE

RATIONE

HVIVS

EDITIONIS

Boethii Philosophiae Consolationis libros post Peiperum Weinbergerum Buechnerum iterum editurus pauca habeo quae lectorem monitum esse uelim. Non mihi in animo erat ut editionem omnino nouam aut omnibus numeris absolutam pararem. Plus quadringenti enim codices mihi recensendi

fuissent,

scholia

commentarii

uer-

siones mediae aetatis scrutandae ; ad quod onus suscipiendum et tempus et opes deerant. Neque id operis pretium credo futurum fuisse; multo enim paucioribus testibus contenti esse possumus si ei rei uni studemus ut uerba scriptoris satis fideliter exprimamus. Nam quicumque uarias lectiones a Peipero et Weinbergero adnotatas attente legerit facile sibi persuadebit non tam codicum quam ipsarum rationem habendam esse lectionum. Sunt enim et bonae atque genuinae lectiones et deteriores facilioresque uel, ut ita dicam, uulgatae ; utraeque uero in codicibus ita sunt permixtae ut de recensionibus distinguendis quaestio esse uix possit, cum praestantiores codices a deterioribus numero tantummodo bonarum lectionum differre uideantur. Nec desunt omnino loci qui in omnibus qui adhuc explorati sunt codicibus mendose tradantur ; unde codices illos Consolationis Boethianae ab uno omnes parente descendisse iam Weinberger recte conclusit. Qua de re cum in Studiis Vindobonensibus nuper disseruerim hic plura dicere nolo. (0) Nihil igitur mihi faciendum est quam ut lectorem breuiter doceam quid sibi de hac editione speret. Ac primum quidem sciat me non dubitare quin textus editionis Weinbergerianae bonis rationibus innitatur ; quas contra Klingneri censuras (?!) in commentariolo illo defendi. De duplici quidem archetypo, maiusculo altero, altero minusculo, uiri docti fere consentiunt ; id autem quod Klingner suasit, exemplar codicum KE lectiones nonnullas ex archetypo illo maiusculo hausisse, probari non potest ; neque stemma codicum PTVL quod idem uir doctus in recensione sua delineauit ipsis lectionibus adeo probatur ut pro certo habeamus. Hactenus igitur Weinbergerum sequemur. Melius uero a Klingnero de codicibus eligendis iudicatum est, quippe cum Weinbergerum nonnullos bonos codices iam a Peipero adhibitos aut prorsus neglexisse aut iusto minoris fecisse monuerit. Nos igitur non solum lectiones quasdam codicum Peiperi quos Weinberger dimiserat iterum recepimus sed etiam paucos codices ab (20) Wiener Studien, LXX, 1957, p. 11-21. (21 Vide recensionem editionis Weinbergetianae, Gnozion, XVI, 1940, p. 26-32.

XIII

utroque neglectos, cum non nihil pretii habere uiderentur, aut totos aut ex parte contulimus. In lectionibus autem adnotandis codices Weinbergerum secuti ita in duos ordines distribuimus ut eos qui semper a nobis adhiberentur singulis litteris uelut P T E designaremus, ceteros siglis paullo amplioribus uelut Ha! Laud Vind. Codices uero quos praeter Weinbergerianos contuli quosue a Weinbergero partim collatos denuo inspexi fusiusque expressi hi sunt : Antuerpiensis M. 16. 8, antea M. 19o et 38, saec. X in. (2) Codicem a uiro cl. M. Sabbe, conseruatore humanissimo, mihi

Vindobonam missum ibi ante hos uiginti fere annos totum contuli, nuper in bibliotheca Plantiniana iterum inspexi. Aurelianensis 270, saec. IX in., a Weinbergero hic illic laudatus. Quem codicem R. S. Emilia J. Daly, C.S.]., nuper accuratissime descripsit optimisque Boethii codicibus adnumerandum esse lucide monstrauit. (?3) Textum igitur Consolationis totum contuli adhibita pellicula (*microfilm') quam mutuo accepi ab Instituto Gallico cui nomen est Institut de Recherche et d' Histoire des Textes. Bernensis 179, saec. IX/X. Pelliculam quae habetur in Bibliotheca Nationali Hiberniae nonnullis locis ubi de lectione dubitabam inspexi. Emmeranus, nunc Monacensis Clm 14324, saec. X/XI. Pelliculam in eadem bibliotheca adseruatam paucis locis inspexi ubi lectio Weinbergeri a Peiperi lectione differt. Harleianus 3095, saec. IX/X. Codicem mei causa quinquaginta fere locis inspexit uir cl. Gulielmus J. Anderson Londiniensis. Laurentianus LXXVIII.

19, saec. XII, litteris Hibernicis

scriptus. Imaginem in pellicula expressam clarissima Bibliothecae Laurentianae praefecta nobis petentibus humanissime transmisit. Codicem totum primus contuli, sed selectum tan-

tummodo lectionum in apparatum recepi. (?*) Laurentianus noster cum alio codice eoque praestantiore ab ipso ut opinor librario aut inter scribendum aut opere finito collatus est ; lectiones ex eo fonte petitae compendio /- (i.e. »e/) praemisso partim in margine partim inter uersus adscriptae sunt. Nos ita

(22) Saeculo nono ineunti codicem improbabiliter attribuit M. Nolte, cf. J, DzNucÉ, Ca/alogue des manuscrits du Musée Plantin- Moretus (1927), p. 147. (23) Seriptorium YV, 1950, p. 205-219. (24) Quem codicem cum perlegere coepissem mox cognoui non tantum ualere quantum ex uetbis uiti cl. E. T. SrLk (Trans. and Proc. AArzer. Philol. AAssoc., LXX, 1939, D. 355-556) eum ualere mihi persuaseram. Non enim caret mendis multasque exhibet lectiones faciliores. Nonnullis tamen locis cum optimis codicibus facit ubi ceteri dissentiunt. Adsunt praeterea pauca huius codicis propria quae aut ueta aut memoratu digna esse uideantur.

XIV

distinguemus ut siglo Hib ad textum, siglo uero lectiones illas uarias referamus.

H:b" ad

Neapolitanus IV. G. 68, saec. IX posterioris, olim ut uide-

tur Sancti Galli. Codicem uiris doctis fere ignotum E. T. Silk (25) primus descripsit. Textus Consolationis quamquam ad fontem lectionum 7* accedit tamen, ut uir ille doctus optime

suasit, haud parui pretii est. Pelliculam meo rogatu obtinuit mecumque communicauit R. P. Dom E. Dekkers, O.S. B. Textum Consolationis totum primus contuli. Turonensis 803, saec. IX ex. Codicem totum contuli adhibita pellicula ab Instituto illo Gallico mihi mutuo data. Vindobonensis 271, saec. IX/X, a Weinbergero hic illic adhibitus. Codicem Vindobonae multis locis ipse inspexi. Ceterorum codicum lectiones ex editionibus Weinbergeriana et Peiperiana sumpsi, sed non omnes expressi. Omisi enim scripturas exeuntis antiquitatis quales sunt litterae ae et e, e et ?, o et 4, b et w inter se confusae praeter eas quibus aut sensus aut structura grammatica mutari posse uidebatur. Neglexi etiam menda librariorum manifesta quae in uno alteroue tantum codice leguntur. (?9) His igitur exceptis habes apparatum plenarium, quem dicunt negatiuum, lectionum codicum primariorum ; additur apparatus selectus, quem dicunt positiuum, codicum ceterorum. Codices quos laudaturus sum cum omnes aut a Peipero aut a Weinbergero aut a Silkio descripti sint hic iterum describere superuacaneum uisum est. Conspectus siglorum huius editionis cum siglis Peiperi et Weinbergeri habetur infra, p. XXVII. Fontes et locos similes plurimos ex editione Weinbergeriana hausi eorumque numerum pro uiribus auxi. Quem plus augeri potuisse non ignoro ; sed ea quae collegi et ad Boethii doctrinam philosophicam et ad eius imitationem poetarum cognoscendam sufficere posse confido. Non uero meum esse duxi ut discernam quos libros Boethius ob oculos habuerit quosue ex aliis scriptoribus cognouerit ; qua de re cum uiri docti adhuc multum disputent, quae praesto sunt proferam, lectorum iudicia praeuenire nolo. In textu interpungendo Buechnerum saepissime secutus sum. Nonnullis etiam locis interpunctionem codicum uetustissimorum contra editores nostrae aetatis seruaui. Quod iis po-

(25) Transactions and. Proceedings of tbe. American. Philological Association, LXX,,

1939, p- 352-355.

(26) Multum delibetanti mihi uisum est etiam locorum Gtaecotum uarias lectiones, ubi de textu constat, omittere. Nam nihil fere ualent nisi quod plurimis codicibus inter se collatis (id quod in hac editione facturus non sum) de traditione textus aliquid fortasse ex eis elicias.

XV

tissimum locis feci ubi Boethius et Philosophia dialogorum Platonicorum more colloquuntur. Nam, ut hoc unum adferam,

signo interrogationis paullo saepius posito quam facere solent nostrates oratio ita conciditur ut ad ueri genus sermonis propius accedat, id quod librarii illi naturali quodam instinctu recte senserunt.

Sunt fortasse qui me uituperent quod siluam commatum quae ex usu uernaculo in scripta antiqua induximus exstirpaui. Qua de re uiderit unus quisque quid faciat ; at certe, ut mea quidem opinio est, parcius interpungendo id saepe efficitur ut sententia scriptoris clarius elucescat. Iam restat ut grato animo eorum uirorum doctorum atque mulierum meminerim quorum consilio aut opera in hac editione conficienda adiutus sum. Ex quibus duos non iam nobiscum esse quam maxime doleo, Edmundum Hauler dico, magistrum carissimum, qui me ad hoc opus suscipiendum hortatus est, et Iosephum Bick, Bibliothecae Palatinae Vindo-

bonensis olim praefectum, qui studiis meis quoquo modo humanissime fauit. Inter uiuos mihi nominandae sunt dominae C. Bonfield et M. O'Donnellan Dublinienses, bibliothecae R. Academiae Hibernicae administratrices; uir cl. Iacobus Shiel, in uniuersitate collega; dominae cl. M.-Th. d'Alverny, J. Vielliard, M.-Th. Vernet Parisienses ; uiricl. J. Marouzeau

et R. P. J. Festugiére, O. P., professores Sorbonici, E. R. Dodds professor regius Oxoniensis, W. Theiler professor uniuersitatis Bernensis, W. Schmid professor uniuersitatis Bonnensis, multique alii. Quibus omnibus gratias quam maximas ago. Prae ceteris tamen me adiuuerunt uir cl. R. J. Hayes Bibliothecae Nationalis Hiberniae praefectus; Dom E. Dekkers,

O. S. B. huius

corporis editor

infatigabilis ; domina

cl.

Ludmilla Krestan, olim studiorum in uniuersitate sodalis nunc

Academiae Austriacae ab epistulis, quae saepissime rogata : officio numquam defuit. Scribebam

Dubliniae

Kal. Nou. A. D. MCMLVII.

BIBLIOGRAPHIA

SELECTA

GENERALIA

. ALTANER, Paftrologie. Leben, Schriften und. Lehre der Kar-

chenváter, 2. ed., Freiburg 1951, p. 435-438. . BARDENHEWER, Pafrologie, Freiburg 1894, p. 584 sqq. M. BannzT, Boethius. Some Aspects of his Times and Work,

Cambridge 1940.

. BücuuEen, Rómische Literaturgeschichte, Stuttgart 1957,

p. 546-553.

PM "w tm mo BÜCHNER

s

i

et J. B. HorMaNN, Lateinische Literatur

und

Sprache in der Forschung seit 1937, Bern 1951 (Wissen'schaftliche Forschungsberichte. Geisteswissenschaftliche Klasse), p. 181-184. . CaPPuYNs, Boéce, in DHGE IX, 1937, col. 348-380 (cum bibliographia). . Corriws, Problems and Progress in the Reassessment of Boethius, in Modern Schoolman, XXIII, 1945/46, p. 1-23. . COURCELLE, Les leiires grecques en. occident de Macrobe à Cassiodore, 2. ed., Paris 1948, p. 257-312. . DEKKERS

et E. GaAAR, Clawis Patrum Latinorum,

Steen-

brugge 1951, sub numeris 94, 878 sq., 906, 950. . GALDI, Saggi boeziani, Pisa 1938. . DE GHELLINCE, La littérature latine au moyen áge, uol. I, Bruxelles 1939, p. 16-20. vum MLISS4-E . M. HARTMANN, Boethius, in Pauly-Wissowa, Realencyclopádie der classischen Altertumswissenschaft, uol. III. r,

1899, col. 596-600. p . KAPPELMACHER et M. ScHusTER, Geschichte der vómischen

Literatur, Potsdam 1935, p. 389-391.

. L. W. LaIsTNER, Thought and Letters in Western Europe 4. D. 500-900, 2. ed., London 1957, p. 85-9r. . P. McKiNLAY, Stylistóc Tests and. the Chronology of the Works of Boethius, in Harvard Studies in Classical Philo-

logy XVIII, 1907, p. 123-156. . MauirIUS, Geschichte der lateimischen Literatur des Mitiel-

alters, uol. I, München r9rr, p. 22-36. A. MouiGLANO, GI Anicii e la storiografia latina del VI secolo D. C., in At& della Accademia Nazionale dei Léncei,

uol. CCCLIII, 1956, p. 279-297. . K. RAND, Founders of the Middle Ages, Cambridge Mass. 1928, p. 135-180. . E. SaNDvs, A History of Classical Scholarship, uol. I, 2. ed., Cambridge 1906, p. 251-258. p E . ScHANZ, C. Hosius, G. KnücER, Geschichte der v0mischen

Literatur, uol. IV, 2, München 1920, p. 148-166.

B. F. STEWART, Boethius. An Essay, London 1891.

XVII

W. S. TEurrEL, W. Knorr, F. SkurscH, Geschichte der vómi-

schen Literatur, uol. III, 6. ed., Leipzig 1913, p. 475-480. H. UsENER, Amecdotom Holderi ; ein. Beitrag zur Geschichte Roms $n ostgothischer Zeit, Leipzig 1877. F. A. WniGnr et T. A. SiNcLAIR, A History of Latin Literature

from the Middle of the Fourth to the End of the Seventeenth Century, London 1931, p. 80-9o.

DE BorTHI VÍTAE FINE Anonymus Valesianus, ed. Th. MoMMsEN, in Chronica Minora, uol. I, Berlin 1892, p. 322-328. R. ANASTASI, Sul rocesso di Boezio, in Miscellanea di Studi di Letteratura Cristiana Antica, uol. I, 1947, p. 21-39. W. Bank, The Legend of Boethius's Martyrdom, in Speculum, XXI, 1946, p. 312-317. W. Bank, Theoderic vs. Boethius. Vindication and Apology, in American. Historical. Review, XLIX, 1944, p. 410-426. G. Bosisio, Iníorno al luogo del swbpplizxio di S. Boezio, Pavia 1855.

R. Cressr, Anonymus

Valesianus, in Rerum Italicarum Scri-

ptores, uol. XXIV. 4, Castello 1913, p. cxxxv-clv. C. CrPOLLA, Per [a storia del Processo di Boezio, in Studi e

Documenti di Storia e Diritto, XXI, 1900, p. 335-346. H. CosrER, The Iudicium Qwinqueuirale, Cambridge Mass. 1935, p. 40-63. Cu. H. CosrER - H. R. ParcH, Procopius and Boethius, in

Cu.

Speculum,

XXIII,

1948, p. 284-287.

Cu. H. CosrEn, Te Fall of Boethius ; Hass Character, in Annuaire de l'Institut de Philologie et. d'Histowe orientales et slaves, XII, 1952, p. 45-81. B. G. Picorri, Z7 senato romano e 4l $rocesso di Boezio, in Aiit del 20 Congresso di Studi Romam, uol. II, r93r, p. 125-126 ; AvchWvio storico $taliamo, VII. 15, 193r, p. 205-228. I. ScnusrEn, La veclusione e l'uccisione di Severino Boezio '*in

agro Calventiano", in La Scuola Cattolica, LXXI, 1943,

p. 369-372.

SOVENME

d

E. SrEiN, La fin de Boóce, in Histoire du Bas-Empnie,

Paris-

Bruxelles-Amsterdam 1949, p. 254-258. J. SuNpwarr, Abhandlungen zur Geschichte des ausgehenden Rómertums, in Finska Vetenskaps-Societetens Fórhandlingar, LX, 1917-18, B, 2, p. 103.

2

5. (xciv)

XVIII EnpiTIONES TEXTVS

(!), CoDicEs

Weinbergeri editionem recensuerunt cum alii tum F. KrrNGNER

in Gnomon,

XVI,

1940, p. 26-32; A. SoUTER

in

Classical Review, XLIX, 1935, p. 209-210. L. BreLER, Vorbemerkungen zw einer Neuausgabe der Consolatio des Boethius, in Wiener Studien, LXX, 1957, p. 11-21. G. CnrMascHi, J codici di Boezio nella Civica Bablioteca di Bergamo, Bergamo 1952.

E. J. Darv, A» Early Ninth Century Manuscript of Boethius (Orléans 270), in Scrzptoriwum, IV, 1950, p. 205-219. E. A. vaN MoÉ£, Un manuscrit à peintures de la Consolation $ilosobhique de Boéce, in Les Trésors des Bibliothéques de France, uol. VI, Paris 1936, p. 59-69. E. K. RAND, Prickings n a Manuscript of Orléans (cod. 270), in Transactions and Proceedings of the American Philological Association, LXX, 1939, p. 327-341. G. Scuzrss, Handschriftliche Studien zu Boethius De consolatione bhilosobhiae. Programm Würzburg 1880/81. G. ScuEPss, Subscriptionen in Boethius-Handschriften, in Blátter für das bayerische Gymnasialschulwesen,

XXIV,

1888, p. 19-29. . SCHEPSS, Zu Boethius de consolatione, in Philologus, LII, 1893, p. 380-381.

Bo . T. SirE, Notes on Two Neglected Manuscripts of Boethius'

Consolatio Philosophiae, in Transactions and Proceedings of the American Plhülological Association, LXX, 1939, P. 352-356. (cod. Neapolitanus IV. G. 68; cod. Laurentianus LXXVIII. r9). CRITICA TEXTVS, LATINITAS Sp. Baszs, De locis quibusdam Boetii librorum, in 'AOHNA,

IV, 1892, p. 341-363.

J. B. Baurn,

Boethius,

Consolatio

I, m.3, 3f., in Hermes,

LXXXIV, 1956, p. 254. G. BEDNARZ, De syniaxi Boethii, pars I-III. Programm Striegau, 1892, 1907, I9IO. G. BEDNARZ, De uniuerso orationis colore et syntaxi Boethüt. Dissertatio inauguralis, Vratislauiae 1883. L. BriEgrzn, Textkritische Nachlese zu Boethius" De Philosophiae consolatione, in Wiener Studien, LIV, 1936, p. 128-141. C. BRAKMAN, Sidomiana et Boethiana, Traiecti ad Rhenum I904. K. BücHNER, Bemerkungen zum Text der Consolatio Philoso-

fhiae des Boethius, Àin Hermes, LXXV, 1940, p. 279-297.

(1) Conspectus editionum principalium dabitur infra, p. XXVIII.

V

XIX

. Di CaPuA, ZI 'ecursus' nel De consolatione e nei trattati teolo-

guct dv Severino. Boezio, in Didaskaleion, YII, r9r4, p. 269-303. . CooPER, A4 Concordance to Boethius. The Five Theological Tvactates and the Consolation of Philosophy, Cambridge Mass. 1928. . DIENELT, Sprachliche Untersuchungen zw Boethius! Consolatio bhilosophiae, in Glotta, XXIX,

1942, p. 98-138;

XXXI, 1951, p. 28-69. A. ENGELBRECHT,

Boethiana,

in Wiener

Studien,

XXXIX,

I9I7, p. I54-I6r1. p . ENGELBRECHT, De Consolatio des Boetius. Beobachtungen über den Stil des Autors und. die Überlieferung seines Werhes, in Sszungsberichte der phil.-hist. Klasse der kais. Akademie der Wissenschaften, uol. CXLIV. 3, Wien 1902. . KLussMANN,

Zu Boethius de philosophiae consolatione, in

Philologus, L, 1891, p. 573-576. NoLTE, Z« Boethius philosophiae consolatio, in. Zeitschrift für die Osterreichischen Gymnasien, XXXI, 1880, p. 87-90. PnRiNZ, Bemerkungen zur Phiosophiae Consolatio des Boethius, in Wiener Studien, LIII, 1935, p. 171-175.

. ScuePss, oO B pmo

2d

Zu Boethius, in Commentationes

W ólfflinianae,

Leipzig 189r, p. 275-280. VOorkMANN, I2. Boethii De Consolatione Philosophiae libros comentariolum criticum. Programm des Gymnasiums Jauer 18660. DE

CARMINIBVS

CONSOLATIONIS

. ALFONSI, Boezio oeta, in Antiquitas, YX, 1954, p. 3 sqq. . ALFONSI, De Boethio elegiarum auctore, in Atti dell Istio "es iuto Veneto, CII, 1942-1943, p. 723-727.

L. ArroNwsi, De quibusdam locis quos ex antiquis poetis Boethius e£ Maximianus repetisse widentur, in Aevum, XVI,

1942, p. 86-92. R. ANAsTAsI, Boezio e Massimiano, in Micellanea di Studi di Letteratura Cristiana Antica, II, 1948, p. 1-20. M . Garni, De Boethii carminibus quid iudicandum si, in Athenaeum, VII, 1929, p. 363-385. H . HüTTINGER, Studia 4n Boethii carmina collata. Programm des Alten Gymnasiums Regensburg, pars lI, 1900; pars II, 1902.

L. Pr»E, La metrica di Boezio, in Giornale Italiano di Filologia, VII, 1954, p. 227-243.

:

F. j. E. RaBv, A Mistory of Christian Latin oetry, 2. ed., Oxford 1953, p. II2-II4. Seruatus Lupus abbas Ferrariensis,

Genera

metrorum

n

XX

libro Boetii, ed. R. Peiper in editione sua Consolationis, p. XXIV-XXIX. DE

FONTIBVS

L. Arrowst, Uc frammento 1950, p. 48-51.

di Pacuvio?

in Dion?so,

XIII,

J. BipEz, Boéce et Porphyre, in Revue Belge de Plhulologie et d'Histoire, II, 1923, p. 189-201. I. BvwaTER, On a lost dialogue of Aristotle, in Journal of Philology, II, 1869, p. 55-69. J. A. CaBANIS, A note on the date of the great Advent antiphons, in Speculum, XXII, 1947, p. 440-442. P. CovuRCELLE, Boéce et l'école d' Alexandrie, in Mélanges d'Av-

chéologie et d' Histoire de l' École Frangaise de Rome, LII,

I935, p. 185-223.

|

R. DiENEL, Zw Ciceros Hortensius. Programm des Akademischen Gymnasiums, Wien I9I2, I9I3, I9I4. H. R. ParcH,

Consola

Phiosophiae

IV, m.wi, 23-24,

in

Speculum VIII, 1933, p. 41-51. H. R. Parcng, Fate in Boethius and. the Neoplatonssts, in Soeculum, IV, 1920, p. 62-72. . H. R. ParcH, Necessity n Boethius and the Neoplatonists, in Speculum, X, 1935, p, 393-404. O. PLaAsBERG, De Ciceromis Hortensio, Lipsiae 1892. FR. S. SurLowskI,

Les sources

dw 'De consolatione

Phaloso-

$iae' de Boéce, in Sophia, XXV, 1957, p. 76-85. J. VAN WAGENINGEN, De Ciceronis libro consolationis, Groningen IgIÓ. DE COMPOSITIONE, SOPHICA

INTERPRETATIONE,

DOCTRINA

PHILO-

L. ArroNsr, Problemi füosofici della Consolatio Boeziana, in

Ravista di filosofia neo-scolastica, XXXV, 1943, p. 323 sqq. L. ALFONSI, Sfioria interiore e storia cosmica nella *Consolatio! boeziana, in Convivium, N. S. IIL, 1955, p. 513-521. L. Arrows, S?udi boeziami, in Aevwm, XIX, 1945, p. 142-

157; XXV, 1951, p. 132-146, 210-229. L. Arrowsi, Sulla composizione della Philosophiae consolatio boeziama, in Atti dell Istituto Veneto, CII, 1942-43, p. 797-723.

L. Arrowsi, L'Umanesimo

boeziano della Consolatio, in Soda-

lias Erasmiana, Napoli 1950, p. 166-180. E. BovrER,

Les consolations

chez les Grecs

et les Romains,

Montauban 1887. H. J. Bnosca, Der Seinsbegriff bei Boethius, Innsbruck 1931. K. BÜcHNER, Bemerkungen zum dritten Buche von des Boethius

XXI

Trost der Philosophie,

in Historisches

Jahrbuch,

LXII-

LXIX, 1949, p. 31-42. K. BunzsscH Consolationum a Graecis Romanisque scriptarum historia critica, in. Leipziger

Studien, uol. IX, x, 1887,

p. 1-172. R. CanTON, Le christianisme ei l'augustinisme de Boéce, in Revue de Philosophie, XXX, 1930, p. 573-659. P.-G. CuaPPuizs, La. théologie de Boéce,in Jwbilé A. Loisy, uol. III, Paris 1928, p. 15-40. I. CópPA, Consolazione della filosofia di Anizio

Manlio Severino

Boezto; esposizione e commenti, Milano 1940. CH. FAVEZ, La consolation latine chrétienne, Paris 1937. M. GRABMANN, De Geschichte der scholastischen Methode,

uol. I, Freiburg 1909, p. 148-177. P. HanrLicH, De exhoriationum a. Graecis Romanisque scripiarum. historia et àndole, in Leipziger Studien. zur. klassischen Philologie, uol. XI. 2, 1889, p. 209-330. F. KriNGNER,

G. G.

E. K.

N.

De Boethii Consolatione Philosobhiae,

Berlin

1921. (Philologische Untersuchungen, uol. XXVII.) MiscH, A History of Autobiography in Antiquity, uol. II, London 1950, p. 689-692. A. MÜrLER, Die Trostschrift des Boethius ; Beitrag zu einer literarhistorischen — Quellenuntersuschung. ^Dissertation Giessen. Berlin 1912. K. RAND, On the Composition of Boethius! Consolatio Plulosophiae, in Harvard Studies in Classical Philology XV, I904, p. 1-28. REICHENBERGER, Untersuchungen zur literarischen Stellung der Consolatio $hiosophiae. Dissertation Bonn 1953. (Kólner Romanistische Arbeiten N.F.uol. III, Kóln 1954.) ScugiD, Die Weltanschauung des Boethius und sein Trostbuch,

in Stimmen

P. 374-392.

aus

Maria-Laach,

—

:

XXXIX,

1890,

:

:

W. Scuuip, Boethius and the claims of Philosophy, in Studia

Pairistica,

PM

uol. II (Texte

IIS pj.

and

Untersuchungen,

rm

uol.

W. Scuuip, Phnlosophisches und Medizinisches in der Consolatio des Boethius, in Festschrift Bruno Snell, München 1956,

p. 113-144.

ij

W. ScHooNEMAN, Het eigen karakter van. Boethius" Consolatio philosophiae, in Studia Catholica, XXIV, 1949, p. 30-35. I. ScuwARZ, Untersuchungen zur Consolatio bhilosophiae des Boethius. Dissertation Wien 1955.

E. T. Sirk, Boethius's Consolatio Philosophiae as a Sequel to Augustine's Dialogues and. Soliloquies, Àn Harvard. Theological Review, XXXII,

1939, p. 19-39.

E. Unsureo, La íeodicea di Severino Boezio in rapporto al cristianesimo ed al neoplatonismo, Napoli 191o. 2?

5. (xciv)

XXII Dr srvprs

BOETHIANIS

MEDIAE

AETATIS

L. Arrowsi, Dante e la **Consolatio Philosophiae" di Boezto :

Studi di lingua e di letteratura italiana. Como 1944. A. AUER, Johannes von Dambach und die Trostbücher vom XI. bis XVI. Jahrhundevt, München 1928. G. A. Baun, Boethius and. Dante, Leipzig 1873. K. BunpacH, Die humanistischen Wirkungen der Trostschrift des Boethius im Müiltelalier und. in. der. Renaissance,

Deutsche

in

Vierteljahrsschrift für. Literatur und. Geistesge-

schichte, XI, 1933, p. 530-558.

P. CoumRcELLE, Boéce et l'humamisme carolingien d'aprés le commentaire de Remi d' Auxerre (résumé), in Actes du Congrés de l'Association Budé, Grenoble 1948, p. 285. P. CoURCELLE,

La Consolation

de Boéce,

ses sowrces

et som

interprétation bar les commentateurs latins du IXe au XIIIe siócle. Thése, École des Chartes, Paris 1934. P. CoumcELLE, La cultwre antique de Remi d'Auxerre, in Latomus Vll, 1948, p. 247-254. P. CouRcCELLE, Étude critique sur les commentaires de la Consolation de Boéce (I1Xe-XVe? siécles), in Archives d' Histowe Doctrinale et Littéraire du Moyen Age, XII, 1939, p. 5-140. E. R. CunrIvs, European literature and the Latin Middle Ages, translated by W. R. Trask, London 1953, passim (u. indicem). (1) R. B. C. HuvczsNs, Miltelalterliche Kommentare zum O qui perpetua..., in Sacris Erudiri, VI, 1954, p. 373-427. CH. JounRDAIN, Excursions historiques et bhilosobhiques à travers le Moyen-Age, Paris 1888, uol. II, p. 31-68 (de com-

mentariis Guilielmi a Conchis et Nicolai Treveth). W. KnAaNZ, Dante und Boethius, in Romanische Forschungen,

LXIII, 1951, p. 72-78. R. Munanr, Dante e Boezio, Bologna 1905.

H. R. Parca, Te tradition of Boethius ; A Study of his Importance in Mediaeval Culture, New York-Oxford 1935. A. PERTUSI, La fortuna di Boezio a Bisanzio, in Annuaade de

l'Institut de Philologie et d'Histoire Orientales et Slaves de L'Umiversité de Bruxelles XI, 1951 (Mélanges Grégoire, uol. III), p. 301-322.

E. K. RAND, Les esprits souverains dans la littérature vomaine,

VI : La Rome de Boéce et de Dante, in Revue des Cours et

Conférences, XXXVII, r, 1936, p. 450-463. E. T. Sirx (ed.), Saeculi noni auctoris in Boetii Consolationem philosophiae commentarius. Papers and Monographs of the American Academy in Rome, IX, 1935. (1) Editio 1948.

originalis : Ewrepdisebe

Literatur und lateiniscbes Mittelalter, Bern

XXIII

E. T. Sitk, The study of Boethius im the Middle Ages, in

Transactions and. Proceedings of the American Philological Association,

LXII,

1931, p. xxxvii-xxxviii.

E. T. Six, Pseudo-Johannes Scottus, Adalbold of Utrecht and the early commentaries on Boethius, in Mediaeval and. Renaissance Studies, III, 1954, p. 1-40. H. SiLvESTRE, Le commentaire inédit de Jean Scot au métre IX

dw livre

III du '**De Consolatione Philosophiae" de Boéce,

in Revue d' Histoire Ecclésiastique, XLVII, 1952, p. 44-122. H. SiLvESTRE, Grégoire de Tours avait-il lu. Boéce? in. Latomus, lX, 1950, p. 437. VERSIONES

MEDIAE

ET

RECENTIORIS

AETATIS

A. VAN DE VIJVER, Les traductions du De consolatione Philo-

sophiae en littérature comparée, in

Humanisme et Renais-

sance, VI, 1930, p. 247-273.

Versiones Anglicae : F. FEHLAUER, Die englischen Übersetzungen von. Boethius' De Consolatione Philosophiae, Berlin 1909. H. HovucHTON, JR., English íranslations of Boethius De Consolatione Philosophiae in the seventeenth century. Dissertation Yale 193r. G. ScugPss,

Zu Kónig Aljreds Boethius, in. Archiv. für das

Studium der neueren. Sprachen, XCIV, 1895, p. 149-160. K. H. Scuuipr, Kónig Alfreds Boethius-Bearbeitung. Dissertation Góttingen 1934. W. J. SEcpEr:IELD, K?ng Alfred's Old Emglsh version oj Boethius De Consolatione Philosophiae, Oxford 1899. (Editio critica.) CHAUCER's Tvanslation of Boethius de Consolatione Philoso$hiae, ed. R. Monnizs, in Early English Text Society,

Extra Series V, 1868. F. J. FunNivALL et R. Monnis, Chaucer's Boece, in Chaucer Sociely, First Series, LXXV-LXXVI, 1886. B. L. JerrERsoN, Chaucer and the Consolation of Philosophy of Boethius. Princeton 1917. W. W. SkEAT, The Complete Works of Geoffrey Chaucer, Oxford (s. a.), p. 130-205.

K. ScuüMMER, John Waltons metrische Übersetzung der Consolatio Philosophiae. Bonner Studien zur englischen Philologie VI, 1914.

C. PEMBERTON (ed.), Queen Elizabeth's Englishing of Boethius

XXIV

De Consolatione Philosophiae, A. D. 1593. Early English

Text Society XCIII, London 1899. G. B. RippEHoucH, Queen Elizabeth's translation of Boethius's De Consolatione Philosophiae, in

Journal of English and

German. Philology, XLV, 1946, p. 88-94. Versiones

Batauae

J. M. Hoxx, De middelnederlandse vertalingen van. Boethius! De consolatione philosophiae met een overzicht van de andere nederlandse en miet-nederlandse vertalingen: Dissertation Amsterdam 1943. G. HuET, La $remiére édition de la Consolation de Boéce en néerlandais, in Mélanges Havet, Paris 1895, p. 561-562. Versiones

Gallicae

L. DELISLE, Anciennes traductions [rangatses de la Comsolaton de Philosophie, in Bibltothéque de l' École des Char-

les, XXXIV, 1873, p. 5-32. L. W. SrowE, Old French translations of the De Consolatione

$hilosophiae of Boethius, in. Medium. Aevum, VI, 1937, p. 21-30. V. L. DEpEcxk-Hénv, Boethius's De consolatione by Jean de Meun

(editio critica), in Med?aeval

p. 165-275.

Studies, XIV,

1952,

!

V. L. DEpEcK-HÉRv,

The manuscripts

Boethius's Consolatio

XV, 1940, p. 432-443.

V. L. DEpECK-HÉnv,

of the translation of

by Jean de Meung, in. Speculum,

o

Un fragment inédit de la traduction de la

Consolation de Boéce par [ean de Meun, in Romanic Review, XXVII, 1936, p. 110-124. A. J. DENovv, The vocabulary of Jean de Meun's translation of Boethius De consolatione phalosophiae, in Mediaeval Studies, XVI, 1954, p. 19-34. F. NacEL,

De

altfranzósische

Übersetzung

der Consolatio

jhulosophiae des Boethius von Renant von Louhans. Dissertation Halle 189o. Versiones

Germanicae

W. Bach, Die althochdeutschen Boethiusglossen und. Notkers Überselzung der Consolatio. Dissertation Halle 1934. A.

K.

DorcH,

Noiker-Studiem

I, II

: Lateimisch-althoch-

deutsches Glossar wnd althochdeutsch-lateimisches W órterverzeichnis zu Notkers Boethius De consolatione bhiloso$luae Buch I. Ottendorfer Memorial Series of Germanic Monographs XVI, New York r952.

XXV

G. EHRISMANN,

Geschichte

der deutschen

Lilevatur

bis zum

Ausgang des Miltelalters, uol. I, München 1932, p. 426430. ;

A. NAABEN, De Quellen von Notkers Boethius De consolatione

philosophiae, Münster r9rr. H. NAUMANN, Notkers Boethius, Strassburg 1913. (Quellen und Forschungen zur Sprach- und Kulturgeschichte der

germanischen Vólker CXXI.)

P. PripER, De

Schriften Notkers und. seiner. Schule, uol. I,

Freiburg 1882 (Germanischer Bücherschatz VIII), p. 3336 (editio critica). L. ScungoEBLER, Notker III von St. Gallen als Überselzer und Kommentator von. Boethius" De consolatione bhilosophiae, Tübingen 1953. (Hermea N. F. II.) Versio

Graeca

E. DEKKERs, Les íraductions grecques des écrils batristiques latins, in Sacris Erudiri V, 1953, p. 193-233. E. A. BÉTANT, Boéce, De la consolat:ion de la philosophie ; iraductton grecque de Maxime Planude, Genéve 1871. (Haec editio uno codice saeculi XV nititur ; de aliis codicibus numero duodetriginta u. A. PERTUsI, cf supra, p. XXII) Versiones Italicae

(Albertus della Piagentina :) Volgarizzamento della Consolazione della filosofia di Severino Boezio.. da M. Alberto Fiorentino... con note da Michele dello Russo, Napoli 1856. De uersionibus saeculi XVI u. editionem Adriani FORTESCUE,

Londinii 1925, p. 196. Versio Prouincialis F. HuNDGEN, Das aliprovenzalische Boethiuslied, Oppeln 1884. P. MEevzn, Recueil d'anciens textes bas latins et. provengaux, Paris 1874, 17? partie. Versionum.

vecentiorum

selectus

H. R. Jauzs, The Consolation of Philosophy of Boethius. New Universal Library, London 1906. H. F. SrTEWART et E. K. RAND : u. infra, p. XXVIII. Consolation de la Philosophie. Traduction nouvelle avec notes par A. BocoGNANO. Paris 1937.

Trost der Philosophie. Deutsch von K. BÜCHNER, mit Einführung van F. KLINGNER. Leipzig 1939. Trost der Philosophie, lateinisch und deutsch, übertragen von

E. GOTHEIN, Zürich 1950.

XXVI

De Vertroosting der wiüjsbegeerie, vertaald door J. W. ScHorMAN, Antwerpen 1945. Vertroosting der wijsbegeerte, vertaald en toegel. door SuvsREiTSMA, S. J., Amsterdam 1953. Marchesa Teresa VENuTI DE Douiruicis, Boezio : De Consolatone Philosophiae, versione, 2. ed., Roma 1896.

CONSPECTVS SIGLORVM Siglum huius editionis A C D E F K L

Codex

Siglum Saeculum — Weinbergeri Peipetri

N O

Antuerpiensis M. 16. 8 Bambergensis M. V. 12 !) Bonnensis 175 Emmeranus Clm 14324 Sangallensis 844 3) Bernensis 179 Laurentianus XIV. 15 Turonensis 805 Neapolitanus IV. G. 68 Aurelianensis 270

P T Ww

Parisinus BN lat. 7181 Tegernseensis Clm 18765 Vaticanus lat. 3363

Bam Bern Eins Erf Er Gotb Harl Hib Hips Laud Met Par Rehd Treu Vind Wall

Bambergensis M. IV. 2 Bernensis A92 -- 455 Einsidlensis 302 *Erfurtensis Ampl. 27' ?) Erlangensis 301 Gothanus 103 -4- 104 Harleianus 3095 Laurentianus LXXVIII. 19 codicis Laurent.uaria lectio Laudunensis 439 Metensis 3577 Parisinus BN lat. 15090 Rehdigeranus S I 4, 5 'Treuericus 1093/1464 Vindobonensis 271 Walletsteinianus I 2, Lat. 49, n. 5

XI IX/X BE X XI/XII Erfurt XI XI/XII IX/X XII IX X/XI 3 XII in. X (XI ?) IX/X SUXI

b Di 7

Bernensis 421 Rehdigeranus S I 4, 4 Vindobonensis 242

XI XI/XII XII XI

Notker

XIII

Plan

M

Notker P/an 4ÁA* —

|Notkeri exemplar (Sangall.

X in. XI IX/X X/XI IX med. IX/X IX in. IX ex. IX? IX in. (ca 820) IX med. IX in. IX

Antv

Hh

NS »P||C"mm"muo 4d" ES 35M— sd

AE BE : Peiper?)

lol

4c»

«mno

810, 825)

Planudis uersio Graeca (ed. E. A. Bétant, Genauae 1871)

A ante correcturam ; 4e — JA ex correctura ; Am — 4A in margine ;

448 — glossa in A. Sic passim.

(1) Codices C et F, cum e codice T descripti sint, raro laudantur nisi in ea parte textus ubi T e IV2// suppletus est ; cf WEINBERGER p. xv, xvii sq., xx. (2) Codex ita signatus in bibliotheca Amploniana non exstat. Codices Boethii: Amplonianos 207, saec. XV, et 406, saec. XII (cf W. Scuuw, Beschreibendes V'erzeichnis der. /Agsplonianischen Handscbriften-Sazmlung u. Erfurt, 1887, p. 5 et 289) aut a Weinbergetro aut a Schepssio confusos esse suspicor ; sed pro tempore res diiudicati non potest, ut me per litteras certiorem facit bibliothecae Amplonianae custos.

XXVIII

Pulman Sifzmann Vallinus Vulpius Obbarius Peiper Peiper? Stewart-Rand

Fortescue Weinb.

Editiones editio Th. Pulmanni, Lugduni 1581. editio Th. Sitzmanni, Hanouiae 1607.

editio R. Vallini, Lugduni Batauotum 1656. editio I. A. Vulpii, Patauii 1721. editio Th. Obbarii, Ienae 1843. editio R. Peipeti, in Bib//otbeca Teubneriana, Lipsiae 1871. editio altera a Peipeto praeparata, quae publici iuris non facta est. Boethius, The Theological Tractates. The Consolation of Philosophy. With an English translation. By H. F. Stewart and E. K. Rand. Harvard University Press 1918. (Loeb Classical Library.) editio A. a Forti Scuto, Londinii 1925. editio W. Weinbergeri, Vindobonae 1934. (C.S.E.L., uol. LXVII.) Huius editionis paginae indicantur in margine siglo V ptaefixo.

Büchner

editio K. Büchneri, Heidelbergae 1947. (Editiones Heidelbergenses Io.)

ANICII MANLII SEVERINI

BOETHII

PHILOSOPHIAE CONSOLATIONIS LIBER

I.

I. Carmina qui-quondam studio florente peregi, flebilis, heu, maestos cogor inire modos.

Ecce mihi lacerae dictant scribenda Camenae et ueris elegi fletibus ora rigant. Has saltem nullus potuit peruincere terror ne nostrum comites prosequerentur iter. Gloria felicis olim uiridisque iuuentae, solantur maesti nunc mea fata senis. Venit enim properata malis inopina senectus et dolor aetatem iussit inesse suam. Intempestiui funduntur uertice cani et tremit effeto corpore laxa cutis. Mors hominum felix quae se nec dulcibus annis inserit et maestis saepe uocata uenit.

IO

15

Eheu, quam surda miseros auertitur aure

et flentes oculos claudere saeua negat! Dum leuibus male fida bonis fortuna faueret paene caput tristis merserat hora meum ; Nunc quia fallacem mutauit nubila uultum protrahit ingratas impia uita moras. Quid me felicem totiens iactastis, amici ?

20

Qui cecidit, stabili non erat ille gradu.

codd.:

PTL VOMANKE

I, 1 cf Verg. Georg. IV 564 studiis florentem ; $65 carmina qui... 2 cf Hot. carm. II 9, 9 flebilibus modis 8 sq. cf Octauia 329 sq. laceratque comas rigat et maestis fletibus ora 4 Prud. Perist. xr, 194 fletibus ora tigant (cf Verg. Aen. VI 699) 9 sq. cf Ouid. ex Ponto I 4, 19-20 15 Stat. Silu. II z, 7 sutdaque auerteris aute

Tifulus : ANICII MANLII (MALLII P) SEUERINI BOETHII (BOETII P) «VC ET INLUST N K Vind) EXCONSULIS ORDINARII (EXMAG OFF. ATQUE N K Vind» PATRICII PHILOSOPHIAE (PHYLOSOPHYAE T. PHILOSOPHICAE IN Ee Visd) CONSOLATIONIS LIBER PRIMUS INCIPIT (INCIPIT LIBER I T E. INCIPIT LIB PRIMUS DE CONSOLATIONE PHILOSOPHIAE K) «FELICITER T O M. FELICITER NEC NON GRATUITER DOMINO FAUENTE AMEN N»

PTOMNKE

tione philosophiae L. inscriptio deest in V^ 24 Hib

Vind

Boetii de consola-

7 olim def. Engelbrecht p. 54

IET

2

A. M. S. BOETHII l. 1. Haec dum mecum tacitus ipse reputarem querimo-

niamque lacrimabilem stili officio signarem astitisse mihi supra uerticem uisa est mulier reuerendi admodum uultus, oculis ardentibus et ultra communem hominum ualentiam ; perspicacibus, colore uiuido atque inexhausti uigoris, quamuis ita aeui plena foret ut nullo modo nostrae crederetur aetatis, statura discretionis ambiguae. 2. Nam nunc quidem ad communem sese hominum mensuram cohibebat, nunc uero pulsare caelum summi uerticis cacumine uidebatur;

o quae cum altius caput extulisset ipsum etiam caelum penetrabat respicientiumque hominum frustrabatur intuitum. 9. Vestes erant tenuissimis filis subtili artificio indissolubili materia perfectae, quas, uti post eadem prodente cognoui, suis manibus ipsa texuerat ; quarum speciem, ueluti fumosas I ; imagines solet, caligo quaedam neglectae uetustatis obduxerat. 4. Harum in extremo margine // Graecum, in supremo uero O legebatur intextum atque in utrasque litteras in scalarum modum gradus quidam insigniti uidebantur, quibus ab inferiore ad superius elementum esset ascensus. 5. Eandem 2 o tamen uestem uiolentorum quorundam sciderant manus et particulas quas quisque potuit abstulerant. 6. Et dextra quidem eius libellos, sceptrum uero sinistra gestabat. *. Quae ubi poeticas Musas uidit nostro assistentes toro fletibusque meis uerba dictantes, commota paulisper ac tor2 uis inflammata luminibus : 8. Quis, inquit, has scenicas meretriculas ad hunc aegrum permisit accedere, quae dolores eius I

wA

non modo

nullis remediis fouerent, uerum

dulcibus insuper

alerent uenenis ? 9. Hae sunt enim quae infructuosis affectuum spinis uberum fructibus rationis segetem necant hominumque o mentes assuefaciunt morbo, non liberant. 10. At si quem profanum, uti uulgo solitum uobis, blanditiae uestrae detrahe-

rent, minus moleste ferendum putarem, nihil quippe in eo nostrae operae laederentur ; hunc uero Eleaticis atque Acadecodd.:PTLVOMANKE

I, 1-22 wisionum locum communem recognouit. Klingner, b. 115 sqq. 8 de similibus Fulgentii e? Martiani Capellae exordiis (lib. III e VIT) cf Klingner p. 14 ; de Chalcidio (in Tim. 251, p. 287, 8-10 — Plato, Ctit. 44 ab) cf Suowski, p. 8o 4 cf Verg. Aen. V 648 ardentis ... oculos 13 sq. infra, 15, 7 16 sq. Boeth. in isag. Porph. I ; (CSEL XLVII, p. 8, 1 sq.) est ... philosophia genus, species uero eius duae, una quae theoretica dicitur, altera quae practica 23 cf Plato, Res publ. 607 b 28 sqq. cf Matth. 13, 22 ; Marc. 4, 18 sq.

n2 designarem V/ OMms /4* K Ec Hib ; def. Daly, Seriptorium IV. 218 — 19 inter utrasque Te V Me N E Hib Vind (uera£ó 86 Totv orowelow ápdotv Plan. inter I7 et 9 Ot!) 20 sciderunt T* M

V5

PHILOS. CONS. I, 1-14; M. r1, 1-23

3

micis studiis innutritum — 11. Sed abite potius, Sirenes usque 55 in exitium dulces, meisque eum Musis curandum sanandum-

que relinquite.

12. His ille chorus increpitus deiecit humi maestior uultum confessusque rubore uerecundiam limen tristis excessit. 19. At ego, cuius acies lacrimis mersa caligaret nec dinoscere possem 4o quaenam haec esset mulier tam imperiosae auctoritatis, obstupui uisuque in terram defixo quidnam deinceps esset actura exspectare tacitus coepi. 14. Tum illa propius accedens in extrema lectuli mei parte consedit meumque intuens uultum luctu grauem atque in humum maerore deiectum his 4; uersibus de nostrae mentis perturbatione conquesta est : II. Heu, quam praecipiti mersa profundo mens hebet et propria luce relicta tendit in externas ire tenebras terrenis quotiens flatibus aucta 5

crescit in immensum

V4

noxia cura!

Hic quondam caelo liber aperto suetus in aetherios ire meatus Io

15

cernebat rosei lumina solis, uisebat gelidae sidera lunae et quaecumque uagos stella recursus

exercet uarios flexa per orbes comprensam numeris uictor habebat ; quin etiam causas unde sonora flamina sollicitent aequora ponti, quis uoluat stabilem spiritus orbem uel cur Hesperias sidus in undas casurum rutilo surgat ab ortu, quid ueris placidas temperet horas ut terram

20

roseis floribus ornet,

quis dedit ut pleno fertilis anno autumnus grauidis influat uuis rimari solitus atque latentis naturae uarias reddere causas codd.: PTLVOMANKE 34 sq. de Joco communi generis protrepticorum «f L. Alfonsi, evum XXV. 86 cf Plato, Res publ. 548 b ; Cic. Hort. ft. 84 (91) IL, 6 sqq. de Joco communi poesis didacticae cf. Reichenberger p. 12 sqq.

39 caligarat MA

possim P T*

II, 4 acta Fe Oc Me Ke in numeris O)

223-227

LO* — 41 obstipui T* LN Hib

12 innumetis 74*. in numeris Bern. Gozb (comptensa

4 25

A. M. S. BOETHII nunc iacet effeto lumine mentis et pressus grauibus colla catenis decliuemque gerens pondere uultum cogitur, heu, stolidam cernere terram.

2. 1. Sed medicinae, inquit, tempus est quam querelae. 2. Tum uero totis in me intenta luminibus : Tune ille es, ait, qui nostro quondam lacte nutritus, nostris educatus alimentis in uirilis animi robur euaseras ? 3. Atqui talia contuleramus arma ; quae nisi prior abiecisses inuicta te firmitate tuerentur. 4. Agnoscisne me ? Quid taces? Pudore an stupore siluisti? Mallem pudore, sed te, ut uideo, stupor oppressit. 5. Cumque me non modo tacitum sed elinguem prorsus mutumque uidisset, ammouit

pectori meo

leniter manum

et : Nihil, inquit,

1o pericli est, lethargum patitur, communem illusarum mentium morbum. 6. Sui paulisper oblitus est. Recordabitur facile, si quidem nos ante cognouerit ; quod ut possit, paulisper lumina eius mortalium rerum nube caligantia tergamus. 7. Haec dixit oculosque meos fletibus undantes contracta in rugam 15 ueste siccauit.

;

III. Tunc me discussa liquerunt nocte tenebrae luminibusque prior rediit uigor, ut cum praecipiti glomerantur sidera Coro nimbosisque polus stetit imbribus sol latet ac nondum caelo uenientibus astris desuper in terram nox funditur ; hanc si Threicio Boreas emissus ab antro uerberet et clausum reseret diem

codd.: PTLVOMANKE

24-24 cf Sap. 9, 15 2, 6/10 cf Aug. serm. 87, 14 sq. (P.L. XXXVIII. 558) si necdum medicum agnoscimus ... non ab eo tamquam lethargici auertamut 8 cf Cic. post ted. in sen. 6 mutum .. elinguem .. tacitam ; zze//us de ádamía. dxwmota. dvavaÜmota. letbargicorum cogitat W. Sebmid, Festschrift B. Snell. p. x18 sq. III, 1 Sen. Herc. Oet. 333 nocte discussa 8 sq. cf Val. Flacc. I 655 emicuit resetata dies ; Stat. Theb. V 479

2, 2 totis] ptomtis P B prius ( 2?) T*. primo IN* 6 siluisti ozz. 7A* 13 tergeamus P* T'* N. tergemus I.e III, 3 glomerantur sidera Weinb. cuz codd. ; def. J. B. Bauer, Herzes ILLXXXIV. 254, sed uix sanum est : glomerantut nubila Schrader, alii (coll. Sen. Phaedr. 731) ; an clauduntur (cf 8) sidera ? choro codd. (h eras. O A) 4 thteicius P (theicius T*. trheicius I/*). threicios LL

PHILOS. CONS. I, 2, 1-3, 10; M. 1, 24-27 ; III, I-IO

$

emicat et subito uibratus lumine Phoebus mirantes oculos radiis ferit.

IO

3. 1. Haud aliter tristitiae nebulis dissolutis hausi caelum et ad cognoscendam medicantis faciem mentem recepi. 2. Itaque ubi in eam deduxi oculos intuitumque defixi, respicio nutricem

meam,

cuius

ab adulescentia

laribus

obuersatus

5 fueram, Philosophiam. 8. Et quid, inquam, tu in has exsilii nostri solitudines, o^omnium magistra uirtutum, supero car-

dine delapsa uenisti ? An ut tu quoque mecum rea falsis criminationibus

10

15

20

2;

agiteris ? —

4. An, inquit illa, te, alumne,

desererem nec sarcinam quam mei nominis inuidia sustulisti V6 communicato tecum labore partirer ? 5. Atqui Philosophiae fas non erat incomitatum relinquere iter innocentis. Meam scilicet criminationem uererer et quasi nouum aliquid accideret perhorrescerem ? 6. Nunc enim primum censes apud improbos mores lacessitam periculis esse sapientiam ? Nonne apud ueteres quoque ante nostri Platonis aetatem magnum saepe certamen cum stultitiae temeritate certauimus eodemque superstite praeceptor eius Socrates iniustae uictoriam mortis me astante promeruit ? *. Cuius hereditatem cum deinceps Epicureum uulgus ac Stoicum ceterique pro sua quisque parte raptum ire molirentur meque reclamantem renitentemque uelut in partem praedae traherent, uestem quam meis texueram manibus disciderunt abreptisque ab ea panniculis totam me sibi cessisse credentes abiere. 8. In quibus quoniam quaedam nostri habitus uestigia uidebantur, meos esse familiares imprudentia rata nonnullos eorum profanae multitudinis errore peruertit. 9. Quodsi nec Anaxagorae fugam nec Socratis uenenum nec Zenonis tormenta, quoniam sunt peregrina, nouisti, at Canios,

at Senecas,

at Soranos,

quorum nec peruetusta nec incelebris memoria est, scire poso tuisti. 10. Quos nihil aliud in cladem detraxit nisi quod nostris moribus instituti studiis improborum dissimillimi uidecodd.:

PTLVOMANKE

9 sq. cf Sil. III 692-694 subito ... lux oculos ferit 3, 1 sq. Vetg. Aen. X 898 sq. ut autas suspiciens hausit caelum mentemque recepit 6 cf Cic. Tusc. V 5 26 cf Diog. Laert. II 12 sqq. 24 (Zeno) cf Diog. Laert. IX 26 sqq. ; Cic. Nat. deor. III 82 ; Val. Max. III 5, ext. 2 28 (Canios) Sen. De tranqu. 14, 4; 4. infra, 1 4, 27 (Senecas) cf Tac. Ann. XV 60 sqq. (Sotanos) cf Tac. Ann. XVI 23 sqq. ; 3o sqq. 9 et] ut T* L* V/* O* K E. ac Bern. (emicat et Verg. 74en. V 519)

3, 12/13 accideret P T* : acciderit cu»z cef. codd. Peiper Vind* 27 nec Socratis uenenum de/. Bachner 5

28 abite P* [/* E* B. (xciv)

6

A. M. S. BOETHII

bantur. 11. Itaque nihil est quod ammirere si in hoc uitae salo circumflantibus agitemur procellis, quibus hoc maxime propositum est, pessimis displicere. 12. Quorum quidem tametsi 35 est numerosus exercitus spernendus tamen est, quoniam nullo duce regitur sed errore tantum temere ac passim lymphante raptatur. 19. Qui si quando contra nos aciem struens ualentior incubuerit, nostra quidem dux copias suas in arcem contrahit, illi uero circa diripiendas inutiles sarcinulas occupan4o tur. 14. At nos desuper irridemus uilissima rerum quaeque rapientes securi totius furiosi tumultus eoque uallo muniti quo grassanti stultitiae aspirare fas non sit. IV. Quisquis composito serenus aeuo fatum sub pedibus egit superbum fortunamque tuens utramque rectus inuictum potuit tenere uultum, non illum rabies minaeque ponti uersum funditus exagitantis aestum nec ruptis quotiens uagus caminis torquet fumificos Vesaeuus ignes aut celsas soliti ferire turres ardentis uia fulminis mouebit. Quid tantum miseri saeuos tyrannos mirantur sine uiribus furentes ? Nec speres aliquid nec extimescas, exarmaueris impotentis iram ; at quisquis trepidus pauet uel optat,

IO

1j

quod non sit stabilis suique iuris,

abiecit clipeum locoque motus nectit qua ualeat trahi catenam.

4. 1. Sentisne, inquit, haec atque animo illabuntur tuo an

óvos Àópas ? Quid fles, quid lacrimis

manas? '"EfaW8a, u)

codd.:PTLVOMANKE 32/33 cf Plato Phaedr. 250 c (Plut. De exil. 602 d, 607 e) IV, 8-9 :f Hor. carm. IL 10, 11sq. — 10 cf Sen. Thyest. 359 obliqui uia fulminis 18 doctrina Stoicorum, cf Epict. Ench. 14, 2 ; Sen. De uita beata 551. 52. 4, 2 de prouerbio Graeco u. Fortescue ad loc. ; Galdi p. 197 sq. 2/3 Hom. Il. A

365

36/3? lymphanter aptatur L* V, u£ uid. T* — 837 instruens L IV, 2 egit def. Engelbrecbt p. 54 6 exagitantis] agitantis P. excitantis (n s. 5.) 4A Hib, interpres Wall ; ef Engelbrecbt p. 55 11 suos 74^. saeuos def. Engelbrecbt p. 55 4, 1/2 ANONCC :sc/o/. sine metito P L. V, expers P./mg M 2/3 bemistiebium Homericum orm. P, pro suo quisque captu reddunt cett.

PHILOS.

CONS.

5j.3, 10-4, I0 ; M. Iv, 1-18

7

KeUÜe vóo. Si operam medicantis exspectas, oportet uulnus detegas. — ; 2. Tum ego collecto in uires animo : Anne adhuc eget ammonitione nec per se satis eminet fortunae in nos saeuientis asperitas ? Nihilne te ipsa loci facies movet ? 3. Haecine est bibliotheca, quam certissimam tibi sedem nostris in laribus ipsa delegeras, in qua mecum saepe residens de humanarum 10 diuinarumque rerum scientia disserebas ? 4, Talis habitus talisque uultus erat;'cum tecum naturae secreta rimarer, cum mihi siderum uias radio describeres, cum mores nostros totius-

que uitae rationem ad caelestis ordinis exempla formares ? Haecine praemia referimus tibi obsequentes ? 15;

$$. Atqui tu hanc sententiam

Platonis ore sanxisti beatas

fore res publicas si eas uel studiosi sapientiae regerent uel earum rectores studere sapientiae contigisset. 6. Tu eiusdem uiri ore hanc sapientibus capessendae rei publicae necessariam causam esse monuisti, ne improbis flagitiosisque ciuibus 20 urbium relicta gubernacula pestem bonis ac perniciem ferrent. 7. Hanc igitur auctoritatem secutus quod a te inter secreta otia didiceram transferre in actum publicae amministrationis optaui. 8. Tu mihi et qui te sapientium mentibus inseruit deus conscii nullum me ad magistratum nisi commu25 ne bonorum omnium studium detulisse. 9. Inde cum improbis graues inexorabilesque discordiae et, quod conscientiae libertas habet, pro tuendo iure spreta potentiorum semper offensio. 10. Quotiens ego Conigastum in imbecilli cuiusque fortunas impetum facientem obuius excepi, quotiens Trigguillam re3o giae praepositum domus ab incepta, perpetrata iam prorsus iniuria deieci, quotiens miseros quos infinitis calumniis impunita barbarorum semper auaritia uexabat obiecta periculis codd.: PTLWOM.ANKE

8 sq. cf Hor. Epist. I 16, 24 8 sqq. Boerbii apologiam ad rhetorum praecepta inter-.— pretatur Reichenberger, D. 35 sqq. g w. etiam LL. Alfonsi, Romanità e barbarie nell* *«apologia"? di Boezio : Studi Romani I, 19553, p. 605-616 4 Cic. in Cat. I 1 nihilne te .. hic .. locus .. mouetunt ? 9/10 cf Cic. Tusc. IV 57; De off. II 5 12 cf Verg. Aen. VI 849 sq. caelique meatus describent radio 12 sq. cf Plato Res publ. 592 b 15 ibid. 475 d, 487 € ; Epist. 7, 326 b ; de Aristotelis fr. 52 u. W. Jaeger, "Aristoteles p. 53 sq., 97, 1 ; cf Iul. Capit. Vita M. Anton. 27, 7 ; Val. Max. VII 2, ext. 4 ; Prud. c. Symm. I 32 17 sqq. cf Plato Epist. 1o, 350 b ; Res publ. 1347€ 28 Conigastum : cf Cassiod. Var. VIII 28 29 Trigguillam : z5iZ. III 20, ef itdicez p. sox Mommsen

13 exemplar Te IN Hib Vind 24 magistetiatum Vallinus ^ 28 imbecillis 4* 29 triguillam P Vizd. trigguilam T'*. tringuillam T'*. tri (ex u ?)guuillam AN. trigillum Hib

V8

8

3;

4o

45

jo

;;

6o

A. M. S. BOETHII

auctoritate protexi !Numquam me ab iure quis ad iniurium quicquam detraxit. 11. Prouincialium fortunas tum priuatis rapinis tum publicis uectigalibus pessumdari non aliter quam qui patiebantur indolui. 12. Cum acerbae famis tempore grauis atque inexplicabilis indicta coemptio profligatura inopia Campaniam prouinciam uideretur, certamen aduersum praefectum praetorii communis commodi ratione suscepi, rege Cognoscente contendi et ne coemptio exigeretur euici. 13. Paulinum consularem uirum, cuius opes Palatinae canes iam spe atque ambitione deuorassent, ab ipsis hiantium faucibus traxi. 14. Ne Albinum consularem uirum praeiudicatae accusationis poena corriperet, odiis me Cypriani delatoris opposui. 15. Satisne in me magnas uideor exacerbasse discordias ? Sed esse apud ceteros tutior debui, qui mihi amore iustitiae nihil apud aulicos quo magis essem tutior reseruaui. Quibus autem deferentibus perculsi sumus ? 16. Ouorum Basilius olim regio ministerio depulsus in delationem nostri nominis alieni aeris necessitate compulsus est. 17. Opilionem uero atque Gaudentium cum ob innumeras multiplicesque fraudes ire in exsilium regia censura decreuisset cumque illi parere nolentes sacrarum sese aedium defensione tuerentur compertumque id regi foret, edixit uti ni intra praescriptum diem Rauenna urbe decederent notas insigniti frontibus pellerentur. 18. Quid huic seueritati posse astrui uidetur ? Atquin eo die deferentibus eisdem nominis nostri delatio suscepta est. 19. Quid igitur ? Nostraene artes ita meruerunt an illos accusatores iustos fecit praemissa damnatio ? Itane nihil fortunam puduit si minus accusatae innocentiae at accusantium uilitas ? codd.:: PTLVOMANKE

83 sq. cf Plato Apol. 33a

34 de instituto coemptionis u. E. Stein, Histoire du Bas-

Empire, b. 199-205 40 sqq. cf. J. Sundwall, Fins&a Vetenskaps Soc. X, 1917-18, B 2, p. 84 sqq. 40/41 Paulinum : cos. 498, cf Cassiod. Var., b. 599, 1 Mommsen 43 Albinum : cos. 493, cf ibid. p. 488 44 Cypriani : cf ibid. p. 491 49 Basilius : cf Cassiod. Var. II 11, 2; IV 4o 50 Opilionem : cf ibiZ. VIII 16, a. ; de Gaudentio nibil aliunde pro certo notum est ; sed ef Sundwall, p. 124

33/34. quis (eras.) ad iniuriam (iniurium ego, cf II 1, 17) quicquam P : ad iniuriam quisquam re//. (oj8evi more fvyywpiüoas oj8év mapà TÓ Bíükowov Pjafo 87 inextricabilis Líndab], Glossar zu lNotkers Boethius De consolatione, Upsala 1916, P. 99, 1 41 Palatini Fc Hib (se palatinas canes se/o/.), Vind ^ 45 exacetbasse P L* .A* Ein;* Rebd* Treu : exacetuasse rel/. (exacerbasse tractum est ab acetuare $252) ser IV.6, 4s 41 aulicos] alicos Y/*. aliquos P 54 uti ni] ut ni Z4€ IN*. ut P T*. uti nisi V/* z/ uid., K. ut nisi A* Hib 56 uideatur (a Ze/. ?) O atquin P T* L* N* (?). atqui IN* Oc (atque O*) : atqui in re//. 61 uilitas Zef. Engelbrecht p. 25

V 10

PHILOSOPHIAE CONSOLATIO I, 4, 10-32

9

20. At cuius criminis arguimur summam quaeres. Senatum dicimur saluum esse uoluisse. 21. Modum desideras. Delatorem, ne documenta deferret quibus senatum maiestatis reum 6 faceret, impedisse criminamur. 22. Quid igitur, o magistra, A

censes ? Infitiabimur crimen, ne tibi pudor simus ? At uolui

nec umquam uelle desistam. Fatebimur ? Sed impediendi delatoris opera cessauit. 29. An optasse illius ordinis salutem do

J VA

8o

nefas uocabo ? Ille quidem suis de me decretis uti hoc nefas esset effecerat. 24. Sed sibi semper mentiens imprudentia

rerum merita non potest immutare nec mihi Socratico decreto fas esse arbitror uel occuluisse ueritatem uel concessisse mendacium. 25. Verum id quoquo modo sit, tuo sapientiumque iudicio aestimandum relinquo. Cuius rei seriem atque ueritatem, ne latere posteros queat, stilo etiam memoriaeque mandaui. 26. Nam de compositis falso litteris, quibus libertatem arguor sperasse Romanam, quid attinet dicere ? Quarum fraus aperta patuisset si nobis ipsorum confessione delatorum, quod in omnibus negotiis maximas uires habet, uti licuisset. 24. Nam quae sperari reliqua libertas potest ? Atque utinam posset ulla ! Respondissem Canii uerbo, qui cum a Gaio Caesare Germanici filio conscius contra se factae coniurationis fuisse diceretur : 'Si ego', inquit, 'scissem, tu nescisses'.

8 S^

28. Qua in re non ita sensus nostros maeror hebetauit ut impios scelerata contra uirtutem querar molitos, sed quae sperauerint effecisse uehementer ammiror. 29. Nam deteriora uelle nostri fuerit fortasse defectus, posse contra innocentiam

9o

95

quae sceleratus quisque conceperit inspectante deo monstri simile est. 309. Vnde haud iniuria tuorum quidam familiarium quaesiuit : 'Si quidem deus', inquit, 'est, unde mala ? bona uero unde, si non est ?' 91. Sed fas fuerit nefarios homines,

qui bonorum omnium totiusque senatus sanguinem petunt, nos etiam, quos propugnare bonis senatuique uiderant, perditum ire uoluisse. 32. Sed num idem de patribus quoque merebamur ? Meministi, ut opinor, quoniam me dicturum quid codd.: PTLVOMANKE

71 sq. Plato Theaet. 151 d ; f Res publ. 485 c 81/83 ex Putarchi libro quodam deperdito hausta esse suspicatur Courcelle b. 284, collato Georgio Syncello 330 D, p. 625, 3-13 INiebubr (C. .$. H. B.) 89/91 Epicur. fr. 574 (Lactant. De ira Dei 15, 21): si et uult et potest, quod solo deo conuenit, unde ergo sunt mala ? aut cur illa non tollit ?

62 quaeres P T l/* O : quaetis re//.

66 pudori Te IN Hib Vind

^ 98 cessabit

O* 4e K Gotb 69 uocabo] iudicabo T* M, IN* (al- uocabo s. s. an. alia), Vind 80 nam quae] namque P T* M K. namque V 89 haut V*(?) N Hib. aut P*

O*. aud K

V 11

IO

IOO

105

A. M. S. BOETHII

facturumue praesens semper ipsa dirigebas, meministi, inquam, Veronae cum rex auidus exitii communis maiestatis crimen in Albinum delatae ad cunctum senatus ordinem transferre moliretur, uniuersi innocentiam senatus quanta mei periculi securitate defenderim. 39. Scis me haec et uera proferre et in nulla umquam mei laude iactasse ;minuit enim quodam modo se probantis conscientiae secretum, quotiens ostentando quis factum recipit famae pretium. 34. Sed innocentiam nostram quis exceperit euentus uides ; pro uerae uirtutis praemiis falsi sceleris poenas subimus. 35. Eccuius umquam facinoris manifesta confessio ita iudices habuit in seueritate concordes ut non aliquos uel ipse ingenii error humani uel fortunae condicio cunctis mortalibus incerta summitteret ? 36. Si inflammare

sacras

aedes uoluisse, si sacerdotes

impio iugulare gladio, si bonis omnibus necem struxisse diceremur,

IIS

runt;

120

125

praesentem

tamen

sententia,

confessum

tamen

con-

uictumue punisset; nunc quingentis fere passuum milibus procul muti atque indefensi ob studium propensius in senatum morti proscriptionique damnamur. O meritos de simili crimine neminem posse conuinci! 97. Cuius dignitatem reatus ipsi etiam qui detulere uidequam

uti alicuius

sceleris ammixtione

fuscarent,

ob

ambitum dignitatis sacrilegio me conscientiam polluisse mentiti sunt. 98. Atqui et tu insita nobis omnem rerum mortalium cupidinem de nostri animi sede pellebas et sub tuis oculis sacrilegio locum esse fas non erat. Instillabas enim auribus cogitationibusque cotidie meis Pythagoricum illud ézov O«à. 39. Nec conueniebat uilissimorum me spirituum praesidia captare, quem tu in hanc excellentiam componebas ut consimilem deo faceres. 40. Praeterea penetral innocens domus, honestissimorum coetus amicorum, socer etiam sanctus et aeque codd.:PTLVOMANKE 101/103 cf Macrob. in Somn. Scip. II 1o, 2 uirtutis fructum sapiens in conscientia ponit, minus perfectus in gloria 122 cf Sosiades apud Stob. I r37 (III 8o Gaisf.) ; Hierocl. in aut. catm. xxiii (I. 470 Mullach) ; Sen. De uita beata 15, 5 ; ad Lucil. II 16, 5 ; Iambl. Vita Pyth. 18 (86) ; plura babet Fortescue ad loc. 124/125 £f Sen. ad Lucil. VII 48, 11 quod mihi philosophia promittit, ut partem deo faciat ; Rent Prott. 5 (11, 14 P.) ; w. etiam H. Diels, Doxographi, p. 273, 12, et Forteseue ad

0c.

98 delatum Te Me N E Hib Vind Notker. émubepóuevov Plan

101 pos; nulla

repetituri erant etin P V —— 108 eccuius T* O. haec cuius P L*. hec (/n zzg. al- et) cuius T*. et cuius re/J. cf Prud. AApotb. 492 111 tamen (2) 4g. T L V O N, om. M.AHib 111/112 conuinctumue P* K — 113 moti Te C L* Ve 0 M .A* ( ?) IN Gotb Hib Treu INotker 114 merito Te L, Ve M* IN Hib* de simili (-e P)]

dissimili T*, IN (s. s. l-e)

122 OEON /ibri : 0eots Engelbrecbt p. 8 sq. collatis

seboliis de non diis T LL V O M al. (deo non diis scbo/. N)

V 12

PHILOS.

CONS.

I, 4, 32-46 ; M. v, 1-10

II

ac tu ipsa reuerendus ab omni nos huius criminis suspicione defendunt. 41. Sed — o nefas ! illi uero de te tanti criminis fidem capiunt atque hoc ipso uidebimur affines fuisse maleficio 130 quod tuis imbuti

disciplinis, tuis instituti moribus

sumus.

42. Ita non est satis nihil mihi tuam profuisse reuerentiam nisi ultro tu mea potius offensione lacereris. 49. At vero hic etiam nostris malis cumulus accedit quod existimatio plurimorum non rerum merita sed fortunae spectat euentum eaque 155 tantum iudicat essé prouisa quae felicitas commendauerit; quo fit ut existimatio bona prima omnium deserat infelices. 44. Qui nunc populi rumores, quam dissonae multiplicesque sententiae, piget reminisci ; hoc tantum dixerim ultimam esse aduersae fortunae sarcinam quod, dum miseris aliquod crimen 14o affingitur, quae perferunt meruisse creduntur. 45. Et ego quidem bonis omnibus pulsus, dignitatibus exutus, existimatione foedatus ob beneficium supplicium tuli. 46. Videre autem uideor nefarias sceleratorum officinas gaudio laetitiaque fluitantes, perditissimum quemque nouis delationum 145 fraudibus

imminentem,

iacere bonos

nostri discriminis

ter-

rore prostratos, flagitiosum quemque ad audendum quidem facinus

impunitate,

ad efficiendum

uero

praemiis

incitari,

insontes autem non modo securitate uerum ipsa etiam defensione priuatos. Itaque libet exclamare : V. O stelliferi

$

conditor

orbis,

qui perpetuo nixus solio rapido caelum turbine uersas legemque pati sidera cogis, ut nunc pleno lucida cornu totis fratris obuia flammis

V 14

condat stellas luna minores,

10

nunc obscuro pallida cornu Phoebo propior lumina perdat et qui primae tempore noctis codd.: PTLVOMANKE V: eum m. V cf Sen. Phaedr. 959-988 ; Claud. in Rufin. I, 1-19 ; u. etiam W. Kran, B sqq. ad 8 Sen. Thyest. 622 turbine uersat Roman. Forsch. L.XIII. 72-74 Posidonium redire putat Galdi, Boll. di filol. class. XXXVI, 1929, p. 139, collato Sen. ? cf Hor. 6 cf Sen. Thyest. 838 sq. Phoebcis obuia flammis ad Marcíaz 18, 2 catm. I 12, 47 sq. ; Sen. Phaedr 748 127 ac tu ipsa S//zmann : actu ipso (ipse 74*,cog. S Peiperi) codd.

132 ultra /c

140 affigitur Tc 44e N* Gozb Hib Notker — 148 feneta136 primo Oc 4 Hib 146 audiendum T* V* K torum P V : ad deum inuocatio adsribuit T L, INUOCATIO AD DM in sg N

I2

A. M. S. BOETHII agit algentes Hesperos ortus solitas iterum mutet habenas Phoebi pallens Lucifer ortu. Tu frondifluae frigore brumae stringis lucem breviore mora, tu cum feruida uenerit aestas agiles nocti diuidis horas.

1$

Tua uis uarium temperat annum,

ut quas Boreae spiritus aufert reuehat mites. Zephyrus frondes, quaeque Arcturus semina uidit Sirius altas urat segetes : nihil antiqua lege solutum linquit propriae stationis opus. Omnia certo fine gubernans hominum solos respuis actus merito rector cohibere modo. Nam cur tantas lubrica uersat Fortuna uices ? Premit insontes

20

25

debita

30

sceleri noxia

poena,

at peruersi resident celso mores solio sanctaque calcant iniusta uice colla nocentes. Latet obscuris condita uirtus clara tenebris iustusque tulit crimen iniqui.

35

V 1$

Nil periuria, nil nocet ipsis

fraus mendaci compta colore. Sed cum libuit uiribus uti, quos innumeri metuunt populi summos gaudet subdere reges. O iam miseras respice terras, quisquis rerum foedera nectis ! Operis tanti pars non uilis homines quatimur fortunae salo. Rapidos, rector, comprime fluctus et quo caelum regis immensum firma stabiles foedere terras.

40

45

codd.:PTLVOMANKE 29 cf Sen. Herc. Oet. 748 casus insontem premat

85 sq cf 1 Petr. 5, 18

11 hesperus P Te I, V* N* K* E Bern Vind (hespetu ; Hib) ; cf II m. 8, 7

noctis bes O Gotb

20 mitis

4M

38 mendacii

17

O M Berz, (ment-) Hib.

mendali* T* — 41 gaudet K* : gaudent re//. —— 45 sale /4 in ras. (coniectura Pul-

manni)

^ 46 rabidos T* N Vind

PHILOS.

CONS. I, M. v, 11-48 ; 5, 1-11

I3

5. 1. Haec ubi continuato dolore delatraui, illa uultu pla-

A

Io

Ij

cido nihilque meis questibus mota : 2. Cum te, inquit, maestum lacrimantemque uidissem ilico miserum exsulemque cognoui ; sed quam id longinquum esset exsilium, nisi tua prodidisset oratio, nesciebam. 9. Sed tu quam procul a patria non quidem pulsus es sed aberrasti ac, si te pulsum existimari mauis, te potius ipse pepulisti ; nam id quidem de te numquam cuiquam fas fuisset. 4, Si enim cuius oriundo sis patriae reminiscare, non uti- Atheniensium quondam multitudinis imperio regitur, sed eis koípavós éorw, ete Baoue/s, qui frequentia ciuium non depulsione laetetur, cuius agi frenis atque obtemperare iustitiae libertas est. 5. An ignoras illam tuae ciuitatis antiquissimam legem qua sanctum est ei ius exsulare non esse quisquis in ea sedem fundare maluerit ? Nam qui uallo eius ac munimine continetur, nullus metus est ne exsul

esse mereatur; at quisquis inhabitare eam uelle desierit pariter desinit etiam mereri. 6. Itaque non tam me loci huius quam tua facies mouet nec bibliothecae potius comptos ebore ac uitro parietes quam tuae mentis sedem requiro, in qua Fi Oo non libros sed id quod libris pretium facit, librorum quondam meorum sententias collocaui. 7, Et tu quidem de tuis in commune bonum meritis uera quidem, sed pro multitudine gestorum tibi pauca dixisti. 8. De obiectorum tibi uel honestate uel falsitate cunctis nota memorasti. De sceleribus fraudibusque 25 delatorum recte tu quidem strictim attingendum putasti, quod ea melius uberiusque recognoscentis omnia uulgi ore celebrentur. 9. Increpuisti etiam uehementer iniusti factum senatus. De nostra etiam criminatione doluisti, laesae quoque opinionis damna fleuisti. 10. Postremus aduersum fortunam 5 o dolor incanduit conquestusque non aequa meritis praemia pensari in extremo musae saeuientis, uti quae caelum terras quoque pax regeret, uota posuisti. 11. Sed quoniam plurimus tibi affectuum tumultus incubuit diuersumque te dolor ira codd.:

PTLVOMANKE

5, 19 Hom. Il. B 204 sq. 11 sq. Sen. De uita beata 15, 7 deo patere libertas est 12/17 ad ius Romanum (cf Cic. pto Caecina 100) refer? Fortescue ; cf StemartRand ad loc. 82 sq. cf Galen. Compos. medic. 2, p. 590 Kühn ; Sen. ad Matciam 1, 85 8, 1; ad Heluiam r, 1 sq. 5, 6 uocem quam e uersu superiore repetitam esse suspicor ; leg. tam ? $8 oriundus Tc Oe M 4A* IN K E Harl Hib (oriundos, s uid., Vind*) 8/9 reminiscatis V, 4 (s eras.), Hib 10 KOYPANOC P T, ut zuenda ceterorum codicum taceam 1a (summa) libertas O M 4A IN Hib 18 sancitum Te Ve Mc A* NK Vind ei ius] eius P L. *ius 44. ei oz. M — 16 eaminhabitare T — destiterit Te L, V* IN Vind 9228 tibi oz. IN. inferpolatori adsignat Büchner ^^ uel (1) eras. T, om. Hib 29 aduetsus P IN* K Hib 80 aeq: 4 83 sq. affectum T* 74e

V 16

I4

A. M. S. BOETHII

maeror distrahunt, uti nunc mentis es, nondum

te ualidiora

3; remedia contingunt. 12, Itaque lenioribus paulisper utemur, ut quae in tumorem perturbationibus influentibus induruerunt ad acrioris uim medicaminis recipiendam tactu blandiore mollescant. VI. Cum Phoebi radiis graue Caneri sidus inaestuat,

tum qui larga negantibus sulcis semina credidit ;

elusus Cereris fide quernas pergat ad arbores.

Numquam purpureum nemus lecturus uiolas petas cum saeuis Aquilonibus stridens campus inhorruit; nec quaeras auida manu uernos stringere palmites

10

uuis si libeat frui ;

autumno 15

potius sua

Bacchus munera contulit.

Signat tempora propriis aptans officiis deus nec quas ipse cohercuit misceri patitur uices. Sic quod praecipiti uia certum deserit ordinem laetos non habet exitus.

20

6. 1. Primum igitur paterisne me pauculis rogationibus statum tuae mentis attingere atque temptare, ut qui modus sit tuae curationis intellegam ? — 2. Tu uero arbitratu, inquam, tuo quae uoles ut responsurum rogato. — 3. Tum illa : ; Huncine, inquit, mundum temerariis agi fortuitisque casibus putas an ullum credis ei regimen inesse rationis ? — 4. Atqui, codd.:

PTLVOMANKE

84 Ps.- Plut. Cons. ad Apoll. ro2 a f2/so adbiberi docet W. Schmid, Festschrift B. Snell, P. 135 86 de fumore lethargicorum u. Schmid ibid. p. 23, 133 sq. VI, 4 Tib. II 6, 21 sq. spes sulcis credit atatis semina ; f Verg. Georg. I 223 sq. De fontibus capitis 6 u. Müller, p. 23

85 utamur 74*

6, 1 interrogationibus M, sebo]. Hib P. signum interrogationis etiap in M IN

— 6 putas an nullum O K. putas ? nullum

V7

PHILOS. inquam,

Io

nullo

CONS.

I, 5, 11-6,

existimauerim

modo

19; M. VI, 1-22 ut fortuita

I5

temeritate

tam certa moueantur, uerum operi suo conditorem praesidere deum scio nec umquam fuerit dies qui me ab hac sententiae ueritate depellat. — B5. Ita est, inquit; nam id etiam paulo ante cecinisti hominesque tantum diuinae exsortes curae esse deplorasti ; nam de ceteris quin ratione regerentur nihil mouebare. 6. Papae autem, uehementer ammiror cur in tam salubri sententia locatus aegrotes. Verum altius perscru-

15

temur ; nescio quid abesse coniecto. 7. Sed dic mihi, quoniam

deo mundum regi non ambigis, quibus etiam gubernaculis regatur aduertis ? — 8. Vix, inquam, rogationis tuae sententiam nosco, nedum ad inquisita respondere queam. — 9. Num me, inquit, fefellit abesse aliquid, per quod uelut hiante ualli

20

robore in animum tuum perturbationum morbus inrepserit ? 10. Sed dic mihi, meministine quis sit rerum finis quoue totius naturae tendat intentio ? —

25

Audieram, inquam, sed memo-

riam maeror hebetauit. — 11. Atqui scis unde cuncta processerint. — Noui, inquam, deumque esse respondi. — 12. Et qui fieri potest ut principio cognito quis sit rerum finis ignores ? 13. Verum hi perturbationum mores, ea ualentia est, ut mo-

uere quidem loco hominem possint, conuellere autem sibique totum exstirpare non possint. 14. Sed hoc quoque respondeas uelim : hominemne te esse meministi ? — Quidni, inquam, meminerim ? — 15. Quid igitur homo sit poterisne proferre ? — Hocine interrogas, an esse me sciam rationale animal atque mortale ? Scio, et id me esse confiteor. — 16. Et illa : Nihilne aliud te esse nouisti ? — Nihil. — 17. Iam scio, inquit, morbi

tui aliam uel maximam causam ; quid ipse sis nosse desisti. Quare plenissime uel aegritudinis tuae rationem uel aditum reconciliandae sospitatis inueni. 18. Nam quoniam tui obliuione confunderis, et exsulem te et exspoliatum propriis bonis esse doluisti ; 19. quoniam uero quis sit rerum finis ignoras, nequam homines atque nefarios potentes felicesque arbitra40 ris ; quoniam uero quibus gubernaculis mundus regatur obli3 wA

tus es, has fortunarum uices aestimas sine rectore fluitare : V 19

magnae non ad morbum modo, uerum ad interitum quoque causae. Sed sospitatis auctori grates quod te nondum totum codd.: PTLWOM.ANKE 31/32 cf Boeth. in isag. Porph., ed. sec. III 4 6, 11 cf supra I 1m. 5, 26 sqq. 41 ef CSEL XLVIII. 208, 21 sq. ; in categ. 165 c ; Ps.-Plut. ad Apoll. 116 b infra YII 11, 39 in categ. 163 c. 48 cf Macrob. Saturn. I 17, 3 auctot .. publicae sospitatis

25 qui 19 hianti (ex -is ?) IN 17 interrogationis Hib PT L* 13 quur 28 possunt IN 26 perturbationibus K* Go£b sit M Hib (sic Hib etiam 21 et 38)

16 45

A. M. S. BOETHII

natura destituit. 20. Habemus maximum tuae fomitem salutis ueram de mundi gubernatione sententiam, quod eam non casuum temeritati sed diuinae rationi subditam credis ; nihil igitur pertimescas, iam tibi ex hac minima scintillula uitalis calor illuxerit. 21. Sed quoniam firmioribus remediis nondum tempus est, et eam mentium constat esse naturam ut quotiens

$0

abiecerint ueras, falsis opinionibus induantur, ex quibus orta perturbationum caligo uerum illum confundit intuitum, hanc paulisper lenibus mediocribusque fomentis attenuare temptabo, ut dimotis fallacium affectionum tenebris splendorem uerae lucis possis agnoscere. VII. Nubibus atris condita nullum

fundere possunt sidera lumen. Si mare uoluens turbidus Auster misceat aestum, uitrea dudum

parque serenis unda diebus mox resoluto sordida caeno uisibus obstat,

IO

quique uagatur montibus altis defluus amnis

15

saepe resistit rupe soluti obice

saxi.

Tu quoque si uis

20

lumine claro cernere uerum, tramite recto

carpere callem : gaudia pelle,

25

codd.::PTLVOMANKE

48 cf supra I 5, 11 VII, 5 sq. cf Hor. catm. III 5, 4 sq. 21 sq. Mart. Cap. p. 54, 13 Dick: lumine clato .. cernere uultus 25-28 cf Verg. Aen. V 812; VI 735 ; Hor. Epist. I 6, 12

46 casum T* 44e

V 20

PHILOS. CONS. 1,6, 19-21 ;M. vii, 1-31; I, 1, 1-7.

17

pelle timorem spemque fugato nec dolor adsit. Nubila mens est uinctaque frenis haec ubi regnant.

30

LIBER

II.

l. 1. Post haec paulisper obticuit atque ubi attentionem meam modesta taciturnitate collegit sic exorsa est : 2. Si penitus aegritudinis tuae causas habitumque cognoui, fortunae prioris affectu desiderioque tabescis ; ea tantum animi ; tui sicuti tu tibi fingis mutata peruertit. 9. Intellego multiformes illius prodigii fucos et eo usque cum his quos eludere nititur blandissimam familiaritatem, dum intolerabili dolore

confundat quos insperata reliquerit. 4. Cuius si naturam, mores ac meritum reminiscare, nec habuisse te in ea pul1o chrum aliquid nec amisisse cognosces ; sed, ut arbitror, haud

multum tibi haec in memoriam reuocare laborauerim. 5. Solebas enim praesentem quoque, blandientem quoque uirilibus incessere uerbis eamque de nostro adyto prolatis insectabare sententiis. 6. Verum omnis subita mutatio rerum non sine 1; quodam quasi fluctu contingit animorum ; sic factum est ut tu quoque paulisper a tua tranquillitate descisceres. 7. Sed tempus est haurire te aliquid ac degustare molle atque iucuncodd.:: PTLVOM.ANKE 1, 16 sqq. s. supra 1951, D. 140 52. Epist. IX 22, 2

5, 12. De argumento cf Klingner p. 12 sq. ; Alfonsi, Aevum XXV, 17/18 molle atque iucundum : cf Hor. Serm. I 1o, 44 ; Plin.

VII, 28 dolor] timor T (/7 z;g. dolor), V* M* ^ ANICII (anNICII O. ZANITI Vind) MANLII (MALLII P. MANILII L E) SEUERINI BOETHII (BOETHI

L. BOETII P T* V« M.A E Vind. BOETI O) «VC ET (EX P) INL P N» EXCONS ORD (oz. M) (EXMAG. OFF. ATQ. P N» PATR. (PATRICII M. PATRI E. PATRICIO P)PHILOSOPHIAE (IE T*.-YE M.-IC(A)E TeN Vind) CONSOLATIONIS EXPLICIT (FINIT Viz4) LIB I INCIPIT (EIUSDEM 4» LIB II FELICITER (oz. A Vind) codd. plurimi. EXPLICIT LIB PRIMUS ANICII MANLII SEUERINI BOECII EXCONSULIS ORDINARII PATRICII PHILOSOPHICAE CONSOLATIONIS : INCIP LIB. II. FELICITER K. Liber ptimus explicit. Incipit liber secundus Hib 1, 4 tantum] statum 77 ras. V, 4A* bern, post tui (B) s. s. Eins Tren. (affectum uel

statum Go?b.) rjv íjs afjs 9uavolas karáoraaw P/jan.

12 blandientem quoque

T* L* V* O* JA*, IN (s.s. al- que) : blandientemque re/. (in rar. Vind) —18 adito O M.A N Hib. adto L*. aditu P Ec Goz5. adytu V* — 18 contingat P*, sescio an recte 16 descisceres P T* L* V* IN Har/. de/[isceres E. discesceris 749. discesseris c O Me K Hib. discederes Go£b

18

20

A. M. S. BOETHII

dum, quod ad interiora transmissum ualidioribus haustibus uiam fecerit. 8. Adsit igitur rhetoricae suadela dulcedinis, quae tum tàntum recta calle procedit cum nostra instituta non deserit cumque hac musica laris nostri uernacula nunc leuiores nunc grauiores modos succinat. 9. Quid est igitur, o homo, quod te in maestitiam luctum-

2

A

que deiecit ? Nouum, credo, aliquid inusitatumque uidisti. Tu fortunam putas erga te esse mutatam : erras. 10. Hi semper eius mores sunt, ista natura. Seruauit circa te propriam potius in ipsa sui mutabilitate constantiam ; talis erat cum blandiebatur,

cum

tibi falsae illecebris felicitatis

alluderet.

11. Deprehendisti caeci numinis ambiguos uultus. Quae sese 30

adhuc uelat aliis, tota tibi prorsus innotuit. 12. Si probas, utere

moribus, ne queraris. Si perfidiam perhorrescis, sperne atque abice perniciosa ludentem ; nam quae nunc tibi est tanti causa maeroris, haec eadem tranquillitatis esse debuisset. Reliquit enim te quam non relicturam nemo umquam poterit 3 A esse securus. 139. An uero tu pretiosam aestimas abituram felicitatem et cara tibi est fortuna nec praesens manendi fida et cum discesserit allatura maerorem ? 14. Quodsi nec ex arbitrio retineri potest et calamitosos fugiens facit, quid est aliud [fugax] quam futurae quoddam calamitatis indicium ? 4 o 15. Neque enim quod ante oculos situm est suffecerit intueri, rerum exitus prudentia metitur ; eademque in alterutro mutabilitas nec formidandas fortunae minas nec exoptandas facit esse blanditias. 16. Postremo aequo animo toleres oportet quicquid intra fortunae aream geritur cum semel iugo eius 4 ^ cola summiseris. 17. Quodsi manendi abeundique scribere legem uelis ei quam tu tibi dominam sponte legisti, nonne iniurius fueris et impatientia sortem exacerbes quam permutare non possis ? 18. Si uentis uela committeres, non quo uoluntas peteret sed quo flatus impellerent promoueres ; si aruis 5 o semina crederes, feraces inter se annos sterilesque pensares. Fortunae te regendum dedisti, dominae moribus oportet ob-

temperes. 19. Tu uero uoluentis rotae impetum retinere cona-

codd.:PTLVOMANKE

40/46 Ps.-Plut. ad Apoll. 102sq. ; 11x e VI 8, 22 (I. 325, 18 Mtas) ; cf infra II 2.9

82 ibid. 103 sq. ; Euseb. Praep. euang.

20 recta] P L* O* E*, ur uid. T* V* : recto rell.

21 hanc P* T* V*

80/31

utete. (De? motibus 7A 31 perfidam Erf. Gozb Hib Par Vind Wall* 36 nec praesens scripsi: praesens nec /ibri 39 nocez q. e. fügax a sententia alienam esse censet D. 3. Robertson, Class. Rev. 1945, p. 12 44 exacerbas E. -babis Go£b

I VO22

PHILOS. CONS. II, z, 7-2, 8 ; «. 1, 1-9 ris ? Àt, omnium mortalium fors esse desistit.

I. Haec cum superba et aestuantis more dudum tremendos humilemque uicti 5

stolidissime,

I9

si manere incipit

uerterit uices dextra fertur Euripi, saeua proterit reges subleuat fallax uultum.

Non illa miseros audit aut curat fletus

ultroque gemitus, dura quos fecit, ridet. Sic illa ludit, sic suas probat uires magnumque subitis monstrat ostentum, si quis uisatur una stratus ac felix hora.

V 25

2. 1. Vellem autem pauca tecum Fortunae ipsius uerbis agitare ; tu igitur an ius postulet animaduerte. 2. *Quid tu, homo, ream me cotidianis agis querelis ? Quam tibi fecimus iniuriam ? Quae tibi tua detraximus bona ? 3. Quouis iudice ; de opum dignitatumque mecum possessione contende, et si cuiusquam mortalium proprium quid horum esse monstraueris ego iam tua fuisse quae repetis sponte concedam. 4. Cum te matris utero natura produxit, nudum rebus omnibus

inopemque suscepi, meis opibus foui et, quod te nunc impa10 tientem

nostri

facit,

fauore

prona

indulgentius

educaui,

omnium quae mei iuris sunt affluentia et splendore circumdedi. 5. Nunc mihi retrahere manum libet : habes gratiam uelut usus alienis, non habes ius querelae tamquam prorsus tua perdideris. 6. Quid igitur ingemescis ? Nulla tibi a nobis 1; est allata uiolentia. Opes, honores ceteraque talium mei sunt iuris. Dominam famulae cognoscunt : mecum ueniunt, me abeunte discedunt.

7. Audacter adfirmem, si tua forent

quae amissa conquereris, nullo modo perdidisses. 8 An ego sola meum ius exercere prohibebor ? Licet caelo V 24 20 proferre lucidos dies eosdemque tenebrosis noctibus condere, codd.:PTLVOMANKE

53 Epicteti & raAaimepoc confert Klingner p. 12, 4 1, 2 de prouerbio Graeco ríyv Eüpímov u. Forfescue ad loc. - 103 d ; 104 a, b ; Soph. Aiax 131 sq. ; Eutip. ft. 421 2, 8 sqq. Cic. Tusc. I 95 ; Ps.-Plut. ad Apoll. 116a sq. cf Epictet. Ench. rz, 1 ; Diatr. IV r, 62-80

9 Ps.-Plut. ad Apoll. $8 sq. cf Iob rz, 21

16

I, 2 et aestuantis] exaestuantis T'e Le M Bar?) Bern( ?) bern INotker ; metri causa praefert Büchner — 8 suis Jibri : subitis ego, cf IV m. 5,20 ; alii alia — 8-9 si quis uersui sequenti addunt P. T* V* O Bern Hib Vind. uisatur wersui praecedenti addit .M 2,4 tua tibi T V/ 4 Hib 12 debes Peiper, cf INo/fe. habe Vallinus (e coniectura, ut uid., Crescii) 20 eademque P, foríasse recte

20

A. M. S. BOETHII

licet anno terrae uultum nunc floribus frugibusque redimire nunc nimbis frigoribusque confundere, ius est mari nunc strato aequore blandiri nunc procellis ac fluctibus inhorrescere : nos ad constantiam nostris moribus alienam inexpleta homi2; num cupiditas alligabit ? 9. Haec nostra uis est, hunc continuum ludum ludimus : rotam uolubili orbe uersamus, infima summis, summa infimis mutare gaudemus. 10. Ascende si placet, sed ea lege, ne uti cum ludicri mei ratio poscet descendere iniuriam putes. 11. An tu mores ignorabas meos ? Nesciebas 3o Croesum regem Lydorum Cyro paulo ante formidabilem mox deinde miserandum rogi flammis traditum misso caelitus imbre defensum ? 12. Num te praeterit Paulum Persi regis a se capti calamitatibus pias impendisse lacrimas ? Quid tragoediarum clamor aliud deflet nisi indiscreto ictu fortunam 35 felicia regna uertentem ? 13. Nonne adulescentulus 8o míÜovs, TOv uév €va kakáv, róv 8é Érepov éácov in louis limine

iacere didicisti ? 14. Quid si uberius de bonorum parte sumpsisti, quid si a te non tota discessi, quid si haec ipsa mei mutabilitas iusta tibi causa est sperandi meliora, tamenne 4o animo contabescas et intra commune omnibus regnum locatus proprio uiuere iure desideres ?' II. Si quantas rapidis flatibus incitus pontus uersat harenas aut quot stelliferis edita noctibus caelo sidera fulgent codd.: PTLVOMANKE

21/23 cf Ps.-Plut. ad Apoll. 105 b 25/26 Hor. carm. III 29,49 ludum insolentem ludere pertinax 26 sq. cf supra 1I, 1, 19 ; infra I1 m. 7, 14 2? Hor. carm, I 34, 12 ualet ima summis mutare ; f. Ps.-Plut. ad Apoll.103f 29/32 f Bacchyl. 3, 23-62 ; Herod. I1 87 32 sq. Liu. XLV 7 sq. ; Ps.-Aurel. Vict. De uiris ill. 56 33 sqq. in Pacuuio hoc legitur : Rezzgius zAufissiodorensis ad loc. (cod. Par. 15090, fol. 19V). Cf. P. Courcelle, Latomus VII. 251 ; 4A. Klotz, Tragicorum Romanorum Fragmenta (Monachii 1953), p. 189. L. /Alfonsi, Dioniso XIII. 48-51, de Teucro fabula cogifat ; sed fortasse ad Paulum praetextam alluditur 35/36 Hom. Il. Q 527 sq. (Ps.-Plut. ad Apoll. 105 c ; Plut. De exil. 600 d ; Euseb. Praep. euang. XIII 3, 12) ; uersum a. INeoplatonicis saepe laudari sonet. Courcelle p. 286 40/41 cf Ps.-Plut. ad Apoll. 103 c, d (Menander)

21 redimete P T* L* V*, inras. K — 25 allegabit L*. allegauit T* V/*. alligauit PVeO* M* E 28 cum om. Per, probante Büchnero ; tfexium def. Engelbrecht, Wiener Stud. XXXIX. 155 ; Dienelt, Glotía XXIX. 108 (ne uti — ut non) 85 AYOYC TEN Hib. AYOYC L*. AYOC M. inde 8ow)s Peiper — 36 dám] KAAQN N K E. KAAON T* V. KON (s. s. 0) .A 89 tamen ne /ibri : coniungit Klingner, Gnozon XVI. 31 II, zz. II nescio an Fortunae potius tribuendum sit, cf pr. DUET 1 rabidis Te L, V/* ONE stelligeris L, Vr (s. s. l-fe) S3quodPO* N*. quo V*

PHILOS.

CONS. II, 2, 8-35, 7 ; M. r1, 1-20

2I

tantas fundat opes nec retrahat manum pleno Copia cornu, humanum miseras haud ideo genus cesset flere querelas. Quamuis uota libens excipiat deus multi prodigus auri

IO

et claris auidos

ornet honoribus,

15

nil iam parta uidentur, ; sed quaesita*uorans saeua rapacitas alios pandit hiatus. Quae iam praecipitem frena cupidinem

20

largis cum potius muneribus fluens sitis ardescit habendi? Numquam diues agit qui trepidus gemens sese credit egentem.

certo

fine retentent,

3. 1. His igitur si pro se tecum Fortuna loqueretur, quid profecto contra hisceres non haberes; aut si quid est quo querelam

tuam

cendi locum. — V^

IO

I VA

iure tuearis, proferas oportet,

2, Tum

dabimus

di-

ego : Speciosa quidem ista sunt,

inquam, oblitaque rhetoricae ac musicae melle dulcedinis tum tantum cum audiuntur oblectant, sed miseris malorum

altior sensus est ; itaque cum haec auribus insonare desierint insitus animum maeror praegrauat. — 3. Et illa : Ita est, inquit; haec enim nondum morbi tui remedia, sed adhuc contumacis aduersum curationem doloris fomenta quaedam sunt ; 4, nam quae in profundum sese penetrent cum tempestiuum fuerit ammouebo. Verumtamen ne te existimari miserum uelis; an numerum modumque tuae felicitatis oblitus es ? 5. Taceo quod desolatum parente summorum te uirorum cura suscepit delectusque in affinitatem principum ciuitatis, quod pretiosissimum propinquitatis genus est, prius carus quam proximus esse coepisti. 6. Quis non te felicissimum cum tanto splendore socerorum cum coniugis pudore tum masculae quoque prolis oportunitate praedicauit ? 7. Praecodd.:

PTL.VOM.AANKE

Il, 6 Hor. catm. saec. 59 sq. 19 cf Claud. in Ruf. I 199 sq. 3, 10 cf Sen. ad Heluiam 17, 1 (dolor) aduersus omne remedium contumax est ——

14 altos dez4., probante Rand — 19 largus P T* L* V* M* Bern 53,6 tum - oblectant ozz. ZA ; uerba tum tantum for/asse glossema erant 10contumaces 74* curationum T* T/* O* Mc. curationis 74 dolores P Te O* /4* K*. aduersum contumaces (-is Hi") dolores (-is Hb") cutationum (-em Hip) fomenta Hib 18 tum] cum Vc E 4

zs. (xciv)

V 26

22

A. M. S. BOETHII

2o tereo — libet enim praeterire communia — sumptas in adulescentia negatas senibus dignitates ; ad singularem felicitatis tuae cumulum uenire delectat. 8. Si quis rerum mortalium fructus ullum beatitudinis pondus habet, poteritne illius memoria lucis quantalibet ingruentium malorum mole deleri 2; cum duos pariter consules liberos tuos domo prouehi sub frequentia patrum sub plebis alacritate uidisti, cum eisdem in curia curules insidentibus tu regiae laudis orator ingenii gloriam facundiaeque meruisti, cum in circo duorum medius consulum circumfusae multitudinis exspectationem trium3o phali largitione satiasti ? 9. Dedisti, ut opinor, uerba Fortunae dum

te illa demulcet,

dum

te ut delicias suas fouet.

Munus quod nulli umquam priuato commodauerat abstulisti. Visne igitur cum Fortuna calculum ponere ? 10. Nunc te primum liuenti oculo praestrinxit. Si numerum modumque 35; laetorum tristiumue consideres, adhuc te felicem negare non possis. 11. Quodsi idcirco te fortunatum esse non aestimas, quoniam quae tunc laeta uidebantur abierunt, non est quod te miserum putes, quoniam quae nunc creduntur maesta praetereunt. 12. An tu in hanc uitae scenam nunc primum 4o Subitus hospesque uenisti? Vllamne humanis rebus inesse constantiam reris, cum ipsum saepe hominem uelox hora dissoluat ? 13. Nam etsi rara est fortuitis manendi fides, ulti-

mus tamen uitae dies mors quaedam fortunae est etiam manentis. 14. Quid igitur referre putas tune illam moriendo 4; deseras an te illa fugiendo ?

;

III. Cum polo Phoebus roseis quadrigis lucem spargere coeperit, pallet albentes hebetata uultus flammis stella prementibus. Cum nemus flatu Zephyri tepentis uernis inrubuit

rosis,

spiret insanum nebulosus Auster, iam spinis abeat decus. Saepe tranquillo radiat sereno 5

immotis mare fluctibus,

saepe feruentes Aquilo procellas uerso concitat aequore. Rara si constat sua forma mundo,

Si tantas uariat uices, 1

crede fortunis hominum caducis, bonis crede fugacibus! codd.:PTLVOMANKE IIT, 16 donis T« IN* Go£b Hib* ( ?), Vind (s. s. l-bonis)

PHILOS.

CONS.

IE 3, 7-4, 10; M. Ir, I-IS

23

Constat aeterna positumque lege est, ut constet genitum nihil. — 4. 1. Tum

ego : Vera, inquam, commemoras,

o uirtutum

omnium nutrix, nec infitiari possum prosperitatis meae uelocissimum cursum. 2. Sed hoc est quod recolentem uehementius coquit; nam in omni aduersitate fortunae infeli; cissimum est genus infortunii fuisse felicem. — 3. Sed quod tu, inquit, falsae opinionis supplicium luas, id rebus iure imputare non possis. Nam si te hoc inane nomen fortuitae felicitatis mouet, quam pluribus maximisque abundes mecum reputes licet. 4. Igitur si quod in omni fortunae tuae censu pre10 tjiosissimum possidebas id tibi diuinitus inlaesum adhuc inuiolatumque seruatur, poterisne meliora quaeque retinens de infortunio iure causari ? 5. Atqui uiget incolumis illud pretiosissimum generis humani decus Symmachus socer et, quod uitae pretio non segnis emeres, uir totus ex sapientia virtuti15 busque factus : suarum securus tuis ingemescit iniuriis. 6. Viuit uxor ingenio modesta, pudicitia pudore praecellens et, ut omnes

V 28

eius dotes breuiter includam, patri similis; uiuit, in-

quam, tibique tantum uitae huius exosa spiritum seruat, quoque uno felicitatem minui tuam uel ipsa concesserim, tui de20 siderio lacrimis ac dolore tabescit. 7. Quid dicam liberos consulares, quorum iam ut in id aetatis pueris uel paterni uel auiti specimen elucet ingenii ? 8. Cum igitur praecipua sit mortalibus uitae cura retinendae, o te, si tua bona cognoscas,

felicem, cui suppetunt etiam nunc quae uita nemo dubitat 25 esse cariora. 9. Quare sicca iam lacrimas ; nondum est ad unum omnes exosa fortuna nec tibi nimium ualida tempestas incubuit quando tenaces haerent ancorae quae nec praesentis solamen nec futuri spem temporis abesse patianxo.

Euro

10. Et haereant, inquam, precor ; illis namque manentibus, utcumque se res habeant, enatabimus. Sed quantum orna-

codd.: PTLVOMANKE III, 17 sq. cf Stob. IV 54, 67 (Clitomachi Consolatio, 4, 5 sq. cf Epictet. Ench. 16 ; Sen. ad Marciam ro, r, 2 ; Cic. pro Mil. 77 ; cf in Cat. II 25 23 sq. cf Verg. ornamenta — xopmy(a, cf Atist. fr. 57 ; Eth. Nic. I 15,

s. Cic. Tusc. III 54) z/. 15 sq. Sall. Cat. 12, Georg. II 458 81 sq. 1099 a 32 (dxoprjynrov)

18 constat M* IN*

4, 8 felicem fuisse P V 4 E Hib 6 luis T^, IN* (sed s. s. sustineas), Go? 15 factus : suatum disfinxi 16 pudicitiae Te L. Ve ,4 IN Hib Vind. del. Vol&18/19 fortupudore de/. Bases, Bikbner (pudore, s. s. pudicitia, M) 7nann 19 tui] tuo P V*, fortasse nam quoque una felicitate (-em 74*) minui O Me ,4 recío

V 29

24

A. M. S. BOETHII

mentis nostris decesserit uides. — 11. Et illa : Promouimus,

inquit, aliquantum si te nondum totius tuae sortis piget. Sed delicias tuas ferre non possum, qui abesse aliquid tuae bea3; titudini tam luctuosus atque anxius conqueraris. 12. Quis est enim tam compositae felicitatis ut non aliqua ex parte cum status sui qualitate rixetur ? Anxia enim res est humanorum condicio bonorum et quae uel numquam tota proueniat uel numquam perpetua subsistat. 13. Huic census 4o exuberat,

sed est pudori

degener

sanguis;

hunc

nobilitas

notum facit, sed angustia rei familiaris inclusus esse mallet ignotus. 14. Ille utroque circumfluus uitam caelibem deflet ; ille nuptiis felix orbus liberis alieno censum

nutrit heredi;

alius prole laetatus filii filiaeue delictis maestus illacrimat. 4; 15. Idcirco nemo facile cum fortunae suae condicione concor-

jo

5;

6o

65

dat ; inest enim singulis quod inexpertus ignoret, expertus exhorreat. 16. Adde quod felicissimi cuiusque delicatissimus sensus est, et nisi ad nutum cuncta suppetant omnis aduersitatis insolens minimis quibusque prosternitur : adeo perexigua sunt quae fortunatissimis beatitudinis summam detrahunt. 19. Quam multos esse coniectas qui sese caelo proximos arbitrentur si de fortunae tuae reliquiis pars eis minima contingat ? Hic ipse locus, quem tu exsilium uocas, incolentibus patria est. 18. Adeo nihil est miserum nisi cum V 30 putes, contraque beata sors omnis est aequanimitate tolerantis. 19. Quis est ille tam felix, qui cum dederit impatientiae manus statum suum mutare non optet ? 20. Quam multis amaritudinibus humanae felicitatis dulcedo respersa est ! Quae si etiam fruenti iucunda esse uideatur, tamen quominus cum uelit abeat retineri non possit. 21. Liquet igitur quam sit mortalium rerum misera beatitudo, quae nec apud aequanimos perpetua perdurat nec anxios tota delectat. 22. Quid igitur, o mortales, extra petitis intra uos positam felicitatem ? Error uos inscitiaque confundit. 23. Ostendam breuiter tibi summae cardinem felicitatis. Estne aliquid tibi

codd.: PTLVOMANKE

85 sq. cf Ps.-Plut. ad Apoll. 103 b ; alia sizzilia contulit Forteseue — 51 cf Plut. De exil. 600 a; Ad ux. 611 b 54 cf Menander, Epitt. ft. 179 Kock — 8 Koette (Stob. IV 44, 57); Plut. De exil. 599 c ; Sen. Ad Lucil. I 9, 20 (Epicut. fr. 474) 63 sq. cf Epictet. Diatr. III 22, 26 sqq. (i dvOpwmo, ... àJaxo0 Uyreire TÓ .. e0Bauuovukóv. ... T( abr. &c Uureire ... eüpere àv ajró év ópiv àv)

40 «uel» degener P

43 ille] et ille O Hib 44 laetatur P ;A* 46 (et» expertus 74* K E Gotb Hib 8? mutari Te L V «IN Hib (-e Hibv) Vind 60 retinere T* V/* O* 62 perpetuo T* L IN Hib Vind

PHILOS. CONS. II, 4, 10-29; M. IV, 1-14

25

te ipso pretiosius ? Nihil, inquies. Igitur si tui compos fueris, possidebis quod nec tu amittere umquam uelis nec fortuna possit auferre. 24. Atque ut agnoscas in his fortuitis rebus beatitudinem constare non posse, sic collige. 25. Si beatitudo

7» est summum naturae bonum ratione degentis nec est summum bonum quod eripi ullo modo potest, quoniam praecellit id quod nequeat auferri, manifestum est quin ad beatitudinem percipiendam fortunae instabilitas aspirare non possit. 26. Ad haec; quem caduca ista felicitas vehit uel scit 7 eam uel nescit esse mutabilem. Si nescit, quaenam beata

sors esse potest ignorantiae caecitate ? Si scit, metuat necesse est ne amittat quod amitti posse non dubitat ; quare continuus timor non sinit esse felicem. An uel si amiserit neglegendum putat? 27. Sic quoque perexile bonum est quod 8o aequo animo feratur amissum. 28. Et quoniam tu idem es cui persuasum atque insitum permultis demonstrationibus scio mentes hominum nullo modo esse mortales, cumque clarum sit fortuitam felicitatem corporis morte finiri, dubitari nequit, si haec afferre beatitudinem potest, quin omne morta8; lium genus in miseriam mortis fine labatur. 29. Quodsi multos scimus beatitudinis fructum non morte solum uerum etiam doloribus suppliciisque quaesisse, quonam modo praesens facere beatos potest quae miseros transacta non efficit ? IV. Quisquis uolet perennem cautus ponere sedem stabilisque nec sonori sterni flatibus Euri et fluctibus minantem

$

curat spernere pontum, montis cacumen alti, bibulas uitet harenas ;

illud proteruus Auster totis uiribus urguet, hae pendulum solutae pondus ferre recusant. Fugiens periculosam sortem sedis amoenae

10

codd.: PTLVOMANKE

IV, 8 cf Luctet. II 576 bibulam ... arenam

68 cognoscas T* Hib (agn- O, sed facile cogn- Jegi potest) 84 auferre 1/c Hib (atf- Hib") — ansiuel P* $5. Vind

48 an oz. T* L* N, 87 praesens uita»

F* N Hib (uita s. s. T Vind, felicitas uita s. s. V) ^ 88 effecit P* O* 4*

5». (xciv)

V 31

26

A. M. S. BOETHII

15

humili domum memento certus figere saxo. Quamuis tonet ruinis miscens aequora uentus, tu conditus quieti felix robore ualli duces serenus aeuum ridens aetheris iras.

20

;

1o

1;

2o

b. 1. Sed quoniam rationum iam in te mearum fomenta V sa descendunt, paulo ualidioribus utendum puto. 2. Age enim, si iam caduca et momentaria fortunae dona non essent, quid iin eis est quod aut uestrum umquam fieri queat aut non perspectum consideratumque uilescat ? 3. Diuitiaene uel uestrae uel sui natura pretiosae sunt ? Quid earum potius ? 4. Aurumne ac uis congesta pecuniae ? Atqui haec effundendo magis quam coacervando melius nitent, si quidem auaritia semper odiosos, claros largitas facit. 5. Quodsi manere apud quemque non potest quod transfertur in alterum, tunc est pretiosa pecunia cum translata in alios largiendi usu desinit possideri. 6. At eadem, si apud unum quanta est ubique gentium congeratur, ceteros sui inopes fecerit. Et uox quidem tota pariter multorum replet auditum, uestrae uero diuitiae nisi comminutae in plures transire non possunt ; quod cum factum est, pauperes necesse est faciant quos relinquunt. 7. O igitur angustas inopesque diuitias, quas nec habere totas pluribus licet et ad quemlibet sine ceterorum paupertate non ueniunt. — 8. An gemmarum fulgor oculos trahit ? Sed si quid est in hoc splendore praecipui, gemmarum est lux illa, non hominum ; quas quidem mirari homines uehementer ammiror. 9. Quid est enim carens animae motu atque

compage quod animatae rationabilique naturae pulchrum esse iure uideatur ? 10. Quae tametsi conditoris opera suique V 535 2; distinctione postremae aliquid pulchritudinis trahunt, infra codd.: PTLVOMANKE 185 sq. cf Matth. 7, 24 sq.

5 : IL pr.5-7 : cf III pr. 3-6 1sq.s.I5,11;1I 1, 7 7-8 Hot. carm. II 2, 1 ; Anon. lamblichi p. 97, 27 sqq. Pistelli (Diels- uus Vorsoktratiker, 5. ed., II.

401, 25 Sqq.)

5, 9 uestrae P T* V/*(2)

M N*. uestri V/*, uestra re//.

Vac P T* L, 4e E. uis] bis P T* Ein:. his C* E Baz Hib (uis His, in ras. M, ex bis ue/ his Vind) congestae V* Hib Vind. coniecta /4* pecunia P J/* Ee S hae l/e Har] Hib. he* A 10 quemquam 24^ 11 pretiosa oz. P* 20 precipu/ü T*. praecipuum Go/zb

aut T'* Goz. aut (eras.) ac IN. an V O, M (in ras.), A* K Bam Hib Vind

Hib*

^ 26 postremo T*

PHILOS. CONS. II, w. 1v, 15-22 ; 5, 1-23

uestram tamen excellentiam collocatae ammirationem

27

ue-

stram nullo modo mereantur. — 11. An uos agrorum pulchritudo delectat ? Quidni ? est enim pulcherriml operis pulchra portio. 12. Sic quondam sereni maris facie gaudemus, sic cae30

3

VS

lum, sidera, lunam solemque miramur. Num te horum aliquid

attingit, num audes alicuius talium splendore gloriari ? 13. An uernis floribus ipse distingueris aut tua in aestiuos fructus intumescit ubertas ? 14. Quid inanibus gaudiis raperis, quid externa bona pro tuis amplexaris ? Numquam tua faciet esse fortuna quae a te natura rerum fecit aliena. 15. Terrarum quidem fructus animantium procul dubio debentur alimentis ; sed si, quod naturae satis est, replere indigentiam uelis, nihil est quod fortunae affluentiam petas. 16. Paucis enim minimisque natura contenta

est; cuius satietatem

si superfluis ur-

guere uelis, aut iniucundum quod infuderis fiet aut noxium. — 17. Iam uero pulchrum uariis fulgere uestibus putas. Quarum si grata intuitu species est, aut materiae naturam aut ingenium mirabor artificis. — 18. An uero te longus ordo famulorum facit esse felicem ? Qui si uitiosi moribus sint, perni- V 34 4 ciosa domus sarcina et ipsi domino uehementer inimica ; sin uero probi, quonam modo in tuis opibus aliena probitas numerabitur ? 19. Ex quibus omnibus nihil horum quae tu in tuis computas bonis tuum esse bonum liquido monstratur. Quibus si nihil inest appetendae pulchritudinis, quid est quod doleas uel laeteris retentis ? 20. Quodsi natura $o uel amissis pulchra sunt, quid id tua refert ? Nam haec per se a tuis quoque opibus sequestrata placuissent. 21. Neque enim idcirco sunt pretiosa quod in tuas uenere diuitias, sed quoniam pretiosa uidebantur tuis ea diuitiis annumerare maluisti. 22. Quid autem tanto fortunae strepitu desideratis ? Fuga55 re, credo, indigentiam copia quaeritis. 29. Atqui hoc uobis in contrarium cedit; pluribus quippe amminiculis opus est ad tuendam pretiosae supellectilis uarietatem, uerumque illud est permultis eos indigere qui permulta possideant, contrasuam naturae necessitate 6o que minimum qui abundantiam non ambitus superfluitate metiantur.

4o

b]

codd. : P T L V D (inde a. 7. 5, 89) OMANKE

41 sqq. cf Arist. ft. 57

59 Gell. IX 8 multis egete qui multa habeat ; cf XIII 24

27 mereantut Engelbrecbt p. 52 : merebantut Jibri, def. Klingner, Gnomon XVI. 5o 89/40 supetflui surgere T*. superfluis surgere L*. 31 num audes - glotiari oz. P B? ab opus 80 uel (1) oz. P superfluis urgere IN. (-is in ras. V) — 45 sint P incipit D suae L 60 minimo V^

28

A. M. S. BOETHII

24. Itane autem nullum est proprium uobis atque insitum bonum ut in externis ac sepositis rebus bona uestra quaeratis ? 25. Sic rerum uersa condicio est ut diuinum merito rationis 65 animal non aliter sibi splendere nisi inanimatae supellectilis possessione uideatur ? 26. Et alia quidem suis contenta sunt, uos autem deo mente consimiles ab rebus infimis excellentis naturae ornamenta captatis nec intellegitis quantam conditori uestro faciatis iniuriam. 27. Ille genus humanum terrenis 7o omnibus praestare uoluit, uos dignitatem uestram infra infima quaeque detruditis. 28. Nam si omne cuiusque bonum eo cuius est constat esse pretiosius, cum uilissima rerum uestra bona esse iudicatis eisdem uosmet ipsos uestra existi-

matione summittitis. 29. Ouod quidem haud immerito cadit. 7 Humanae quippe naturae ista condicio est ut tum tantum ceteris rebus cum se cognoscit excellat, eadem tamen infra bestias redigatur si se nosse desierit ; nam ceteris animantibus sese ignorare naturae est, hominibus uitio uenit. 90. Quam uero late patet uester hic error, qui ornari posse

8o aliquid ornamentis existimatis alienis ! 91. At id fieri nequit ; nam si quid ex appositis luceat, ipsa quidem quae sunt apposita laudantur, illud uero his tectum

atque uelatum in sua

nihilo minus foeditate perdurat. 32. Ego uero nego ullum esse bonum quod noceat habenti. 8; Num id mentior ? Minime, inquis. 33. Atqui diuitiae possidentibus persaepe nocuerunt, cum pessimus quisque eoque alieni magis auidus quicquid usquam auri gemmarumque est se solum qui habeat dignissimum putat. 34. Tu igitur, qui nunc contum gladiumque sollicitus pertimescis, si uitae huius calgo lem uacuus uiator intrasses coram latrone cantares. 35. O praeclara opum mortalium beatitudo, quam cum adeptus fueris securus esse desistis!

V. Felix nimium prior aetas contenta fidelibus aruis nec inerti perdita luxu, codd.:: PTLVDOMANKE

84 sq. cf Artist. ft. 57

89/90 Iuu. X 20 sqq.

V, m. 5 : boc carmen ex. Vergilii Georgicis, Ouidii Metamorphoseon primo, Tibullo potissimum conflatum esse uidit Murellius (Migne. P. L. LXIII. 975)

*1 omne (quod? T*L V* DO* N E Hib Laud Vind. cuiuscumque 4* *2 (est? eo Ec Eins Hib Laud* Treu. (id? eo V* D O Lande. (est id» eo Te L E* Treums Vind.(est**» co IN — 78 natura JA* N* Hib' — 82 tectum] tecum P T* V* O*, N (t s. 5.)

V 55

PHILOS. CONS. II, 5, 24-6, 2; w. v, 1-30 facili quae sera solebat ieiunia soluere glande. Non Bacchica munera norant liquido confundere melle nec lucida uellera Serum Tyrio miscere ueneno. IO

15

20

25

30

Somnos

dabat

herba

29

:

salubres,

potum quoque lubricus amnis, umbras altissima pinus. Nondum maris alta secabat nec mercibus undique lectis noua litora uiderat hospes. Tunc classica saeua tacebant odiis neque fusus acerbis cruor horrida tinxerat arua. Quid enim furor hosticus ulla uellet prior arma mouere, cum uulnera saeua uiderent nec praemia sanguinis ulla? Vtinam modo nostra redirent in mores tempora priscos! Sed saeuior ignibus Aetnae feruens amor ardet habendi. Heu, primus quis fuit ille auri qui pondera tecti gemmasque latere uolentes pretiosa pericula fodit? 6. 1. Quid autem de dignitatibus potentiaque disseram, qua uos uerae dignitatis ac potestatis inscii caelo exaequatis? Quae si in improbissimum quemque ceciderunt, quae

flammis Aetnae eructantibus, quod diluuium tantas strages 5 dederint ? 2, Certe, uti meminisse te arbitror, consulare

imperium, quod libertatis principium fuerat, ob superbiam consulum uestri ueteres abolere cupiuerunt, qui ob eandem codd.:PTLVDOMANKE 6, 1 cf Arist. ft. 59 ; Ps.-Plut. ad Apoll. 103 € V, 4 facilique P T V, (-e) IN, Bern 455

18 atua] atma Wall

6, 2 qua T 44e E Hib Laud*.qu& NN. quam P. quae L V O M .A4* (gf N) Ke Laud*. quas ( ?) D K* Pulman, proba? Büchner. qui Vind* (quis Vindc() 8 Quae 4ncendia» IN ceciderint T€ (u s. s. zzan. altera), D*, JA (s. 5), ut uid. O, E Hib

Viud | quae «incendia» Fe Gezb Hib Vind Notker | 4 Aetna De Vallinus eructuantibus T* L* V D OO M N Vind (cf Verg. Aen. III $76 ; Gell. XVII 16, 9 ; Macrob. V. 17, 14)

b deder (s. s. int) 4, dederunt P Hib

V37

30 IO

superbiam prius regium de ciuitate nomen abstulerant. 8. At si quando, quod perrarum est, probis deferantur, quid in eis aliud quam probitas utentium placet ? Ita fit ut non uirtutibus ex dignitate sed ex uirtute dignitatibus honor accedat. 4. Quae uero est ista uestra expetibilis ac praeclara potentia?

15

2o

25

A. M. S. BOETHII

Nonne,

o terrena

animalia,

consideratis

quibus

qui

praesidere uideamini ? Nunc si inter mures uideres unum aliquem ius sibi ac potestatem prae ceteris uindicantem, quanto mouereris cachinno ! 5. Quid uero, si corpus spectes, imbecillius homine repperire queas, quos saepe muscularum quoque uel morsus uel in secreta quaeque reptantium necat introitus ? 6. Quo uero quisquam ius aliquod in quempiam nisi in solum corpus et quod infra corpus est — fortunam loquor — possit exserere ? 7, Num quicquam libero imperabis animo ? Num mentem firma sibi ratione cohaerentem de statu propriae quietis amouebis ? 8. Cum liberum quendam uirum suppliciis se tyrannus adacturum putaret ut aduersum se factae coniurationis conscios proderet, linguam ille momordit atque abscidit et in os tyranni saeuientis abiecit ; ita cruciatus, quos putabat tyrannus materiam

crudelitatis, uir

sapiens fecit esse uirtutis. 9. Ouid autem est quod in alium facere quisque possit, quod sustinere ab alio ipse non possit ? 10. Busiridem accepimus necare hospites solitum ab Hercule hospite fuisse mactatum. 11. Regulus plures Poenorum bello captos in uincla coniecerat, sed mox ipse uictorum catenis manus praebuit. 12. Vllamne igitur eius hominis potentiam putas qui quod 3 ipse in alio potest ne id in se alter ualeat efficere non possit ? 13. Ad haec, si ipsis dignitatibus ac potestatibus inesset aliquid naturalis ac proprii boni, numquam pessimis prouenirent. Neque enim sibi solent aduersa sociari ; natura respuit ut contraria quaeque iungantur. 14. Ita cum pessimos plerum40 que dignitatibus fungi dubium non sit, illud etiam liquet natura sui bona non esse quae se pessimis haerere patiantur. A

codd.: PTLVDOMANKE

23 de Zenone cf 1 5, 9 ; Plut. De gartulitate $05 d ; Euseb. Praep. euang. X 14, 15 sqq. ; Diog. Laert. IX 5, 27 ; de "Anaxarcbo (Diogen.IX 59) cogitant alii ; de /Anaxa&ora, qui in scboliis commemoratur, u. Schepss, Progr. Würzburg 188 I, P. 44, ef supra l 3, 9 30 sqq. zf Apollod. II 5, 11 ; Claud. in Eutrop. I 159 sqq. ; Verg. Georg. IH 5 382 sqq. cf Cic. De off. III 99

14nunc]num D N, z/uid. T* ^ uideris T* L'* 21 quicquam] quid umquam IN Hib , 26 consocios (s. ». l-conscios) /4 Hib ^ 29 quisquam codd. quidam Obbarii Kriie Up PT*V DOM A K Hib*, sed cfII. 7, 9 sq. ; III. 12, 59 385 in ium Hi

V 38

PHILOS.

CONS.

II, 6, 2-20 ; M. VI, 1-15

3I

15. Quod quidem de cunctis fortunae muneribus dignius existimari potest, quae ad improbissimum quemque uberiora perueniunt.

45

,

16. De quibus illud etiam considerandum puto quod nemo dubitat esse fortem cui fortitudinem inesse conspexerit et cuicumque uelocitas adest manifestum est esse uelocem ; 17. sic musica quidem musicos, medicina medicos, rhetorica rhetores

facit : agit enim cuiusque rei natura quod proprium est nec 5o contrariarum rerum^* miscetur effectibus et ultro quae sunt aduersa depellit. 18. Atqui nec opes inexpletam restinguere auaritiam queunt, nec potestas sui compotem fecerit quem uitiosae libidines insolubilibus adstrictum retinent catenis, et

collata improbis dignitas non modo non efficit dignos sed pro55 dit potius et ostentat indignos. 19. Cur ita prouenit ? Gaudetis enim res sese aliter habentes falsis compellare nominibus,

quae facile ipsarum rerum redarguuntur effectu ; itaque nec illae diuitiae nec illa potentia nec haec dignitas iure appellari potest. 20. Postremo idem de tota concludere fortuna licet, in 6o qua nihil expetendum, nihil natiuae bonitatis inesse mani- V 39 festum est, quae nec se bonis semper adiungit et bonos quibus fuerit adiuncta non efficit.

;

VI. Nouimus quantas dederit ruinas urbe flammata patribusque caesis fratre qui quondam ferus interempto matris effuso maduit cruore corpus et uisu gelidum pererrans ora non tinxit lacrimis, sed esse

censor exstincti potuit decoris. Hic tamen sceptro populos regebat quos uidet condens radios sub undas Io

Phoebus, extremo ueniens ab ortu,

quos premunt septem gelidi triones, quos Notus sicco uiolentus aestu torret ardentes recoquens harenas. Celsa num tandem ualuit potestas

15

uertere praui rabiem Neronis? codd.:PTLVDOMANKE VI, m. 6 : cf Oct. praet. 240 sqq. ;Suet. Neto 53.54.38 ; Cass. Dio LXI 15; 5-? cf Tac. Ànn. XIV 9 LXII 16

48 rethotice T* D* K. rhetorice Peiper

— 886 ostendat P L*. ostendit Hib

rd

redarguntur T'*, u£ uid. V'*, 4c VI, 10 «in» extremo P T* V/* D* O*. extremo et» Buzhner, coll. II zz. 8, 15 ; an — — (uox a ucali incipiens) quos ? cf Wiener Stud. LXX. 17 sq. ; sed exttemos..

in ortus C/aud. in Ruf. I 322, ef etiam supra 1 zm. 2, 16 sq.

32

A. M. S. BOETHII Heu grauem sortem, quotiens iniquus additur saeuo gladius ueneno! — 7. 1. Tum ego : Scis, inquam, ipsa minimum nobis ambi-

tionem mortalium

V^

rerum

fuisse dominatam ; sed materiam

gerendis rebus optauimus, quo ne uirtus tacita consenesceret. — 2. Et illa : Atqui hoc unum est quod praestantes quidem natura mentes sed nondum ad extremam manum uirtutum perfectione perductas allicere possit, gloriae scilicet cupido et optimorum in rem publicam fama meritorum. 3. Quae quam sit exilis et totius uacua ponderis sic considera. Omnem

terrae ambitum, sicuti astrologicis demonstrationibus acceIo

pisti, ad caeli spatium puncti constat obtinere rationem, id est, ut, si ad caelestis globi magnitudinem

I VA

2o

conferatur, nihil

spatii prorsus habere iudicetur. 4. Huius igitur tam exiguae in mundo regionis quarta fere portio est, sicut Ptolomaeo probante didicisti, quae nobis cognitis animantibus incolatur. 9. Huic quartae si quantum maria paludesque premunt quantumque siti uasta regio distenditur cogitatione subtraxeris, uix angustissima inhabitandi hominibus area relinquetur. 6. In hoc igitur minimo puncti quodam puncto circumsaepti atque conclusi de peruulganda fama, de proferendo nomine cogitatis, ut quid habeat amplum magnificumque gloria tam angustis exiguisque limitibus artata ? *. Adde quod hoc ipsum breuis habitaculi saeptum plures incolunt nationes lingua, moribus, totius uitae ratione distantes, ad quas tum dif-

2

V^

ficultate itinerum tum loquendi diuersitate tum. commercii insolentia non modo fama hominum singulorum sed ne urbium quidem peruenire queat. 8. Aetate denique M. Tullii, siccodd. : P T (usque ad 7. 7, €) (F C) (inde a 7. 7,0) L V D (ug. ad. 2,149

KE

O

MAN

7, * sqq. Cic. Tusc. I 4o ; Res publ. VI 6 ; Sen. ad Matciam 21 ; Plut. De exil. 601 c ; Plin. Nat. Hist. II 174 ; Ptol. Syntax. I 6 ; Marcus Aurel. IV 5, 8; Amm. Marc. XV 1, 4; Macrob. Somn. II 9, 10; 1o, 35 ; Marc. Capell. p. 29o, 6 Dick

8/39 cf Cic. Res publ. I 26 ; VI 20-22 10 7f Cic. Tusc. I 40 ; Plin. Nat. hist. II 68, 174 (Macrob. Somn. II 9, 9) 13 Ptol. Syntax. II, cf Macrob. Somn. II 5 15/16 cf Lucret. V 202 sq. uastaeque paludes et mare ; Verg. Aen. IV 42 deserta siti regio 23 cf Cic. Hort. 27/57 26-32 Cic. Res publ. VI 22 ; Macrob. Somn. II 16, 3

7,6 inde a perductas usque ad III 6,19 puto quae nec codex T suppletus est e Wall ; sed lectio genuina codicis T restitui potest ex. codicibus FC, cf Weinberger, b. xv, xx 10/11 id est de/. Usener 14 inde a quae nobis usque ad B3 poterit esse dees? D

16 siti] sit in P M. siti*** T7 (s. s. l-in uia, is zzg : id est ubi pluuia non est sicut in arabia quae ab ariditate nomen accepit), O

20 ut eras.

V K E. at Le Hips

(r( 8'dv Pjan). aut Fe /4* IN Bam Eins Gotb Harl* Vind Notker. es Me E* habet INN Vind

aliquid

V 40

PHILOS. CONS. II, v. v1, 16-17 ; 7, 1-20

33

ut ipse quodam loco significat, nondum Caucasum montem Romanae rei publicae fama transcenderat et erat tunc adulta Parthis etiam ceterisque id locorum gentibus formidolosa. 3o 9. Videsne igitur quam sit angusta, quam compressa gloria, quam dilatare ac propagare laboratis ? An ubi Romani nominis transire fama nequit Romani hominis gloria progredietur ? 10. Quid quod diuersarum gentium mores inter se atque instituta discordant, ut quod apud alios laude apud alios supplicio 35 dignum iudicetur ? 11. Quo fit ut si quem famae praedicatio delectat huic in plurimos populos nomen proferre nullo modo conducat. 12. Erit igitur peruagata inter suos gloria quisque contentus et intra unius gentis terminos praeclara illa famae immortalitas coartabitur. 4» 19. Sed quam multos clarissimos suis temporibus uiros scriptorum inops deleuit obliuio! Quamquam quid ipsa scripta proficiant, quae cum suis auctoribus premit longior atque obscura uetustas ? 14. Vos uero immortalitatem uobis propagare uidemini cum futuri famam temporis cogitatis. 4; 15. Quod si ad aeternitatis infinita spatia pertractes, quid habes quod de nominis tui diuturnitate laeteris ? 16. Vnius etenim mora momenti si decem milibus conferatur annis, quoniam utrumque spatium definitum est, minimam licet habet tamen aliquam portionem ; at hic ipse numerus annorum jo eiusque quamlibet multiplex ad interminabilem diuturnitatem ne comparari quidem potest. 17. Etenim finitis ad se inuicem fuerit quaedam, infiniti uero atque finiti nulla umquam poterit esse collatio. 18. Ita fit ut quamlibet prolixi

V 41

temporis fama, si cum inexhausta aeternitate cogitetur, non

5; parua sed plane nulla esse uideatur. 19. Vos autem nisi ad populares auras inanesque rumores recte facere nescitis et relicta conscientiae uirtutisque praestantia de alienis praemia sermunculis postulatis. 20. Accipe in huius modi arrogantiae leuitate quam festiue aliquis illucodd. : P(F C) L V D (idea.

5,SS)OMANKE

80 Cic. Hort. 80/87 comparant Usener aliique, sed cf Klingner p. 9 5q. ; Reichenberger b. 2, t1. 5 41 cf Cic. Res publ. VI 25 118 465 sqq. cf Ps.-Plut. ad Apoll. 111 c ; 117 e ; Cic. Hort. 24; Tac. Dial. 16. De schola Procli cogitat Courcelle, p. 285 cf Verg. Aen. VI 816 ;Hor. carm. III 2, 20 ;Lucan. I 132

sqq. ; Courcelle p. 281 42 Hor. Epist. II 2, 25/55 ; Res publ. VI 56 populares autas :

83 quid est quod 27 4(in» quodam Hib Walle ^ 81 propagare ac dilatare P 465 ad oz. 42 quem cum P* T7* 89 peruulgata codd. quidam Obbarti Wall 83 collatio demwo incipit D FC V IN* Hib 51 nec Le Harl Wall. eras. .A 56 aures P L*, ut uid. V*, M*, JA (s. s. a, sed iferum eras. ; in mg : Aura dt splendor), Hib» Vind

V 42

34

A. M. S. BOETHII

6o serit. Nam cum quidam adortus esset hominem contumeliis,

qui non ad uerae uirtutis usum sed ad superbam gloriam falsum sibi philosophi nomen induerat, adiecissetque iam se sciturum an ille philosophus esset si quidem inlatas iniurias leniter patienterque tolerasset, ille patientiam paulisper as6; sumpsit acceptaque contumelia uelut insultans : 'Iam tandem', inquit, 'intellegis me esse philosophum ?' Tum ille nimium mordaciter : 'Intellexeram', inquit, 'si tacuisses'.

21. Quid autem est quod ad praecipuos uiros — de his enim sermo est —, qui uirtute gloriam petunt, quid, inquam, est 7o quod ad hos de fama post resolutum morte suprema corpus attineat ? 22. Nam si, quod nostrae rationes credi uetant, toti moriuntur homines, nulla est omnino gloria, cum is cuius ea

esse dicitur non exstet omnino. 23. Sin uero bene sibi mens conscia terreno

carcere

resoluta caelum libera petit, nonne

7; omne terrenum negotium spernat, quae se caelo fruens terrenis gaudet exemptam? VII. Quicumque solam mente praecipiti petit summummque

credit gloriam,

late patentes aetheris cernat plagas artumque terrarum situm; ,

breuem

replere non

ualentis ambitum

10

pudebit aucti nominis. Quid, o superbi, colla mortali iugo frustra leuare gestiunt ? Licet remotos fama per populos means diffusa linguas explicet et magna titulis fulgeat claris domus, mors spernit altam gloriam, inuoluit humile pariter et celsum caput aequatque summis infima.

I

Vbi nunc

fidelis ossa Fabricii manent,

quid Brutus aut rigidus Cato? Signat superstes fama tenuis pauculis inane nomen litteris. codd.:

PCC)LVDOMANKE

67 cf Plut. De uita pud. 532 f (Eutip. fr. 977, cf Menand. Monost. 222) ; Prou. 11, 12 ; 17, 28 ; Eccli. 20, 5.6.7 ;Macrob. Sat. VII rz, x1 71 cf Plut. Ad ux. 611 d 74 cf Plat. Paedo 67 d VII, 9 sq. cfVerg. Aen. IV 174. 185

60 adhortus P N*. adorsus .4 Har/ Hib Wall,inmg V "4 soluta D* M, A (s. s. re), Har/ (te eras.), Wall 75 spernet F* L V'e, (e ex i) 44, IN Hib. spernit : Gotb Wall, ut uid. C et (s. s. despicit) V/*

VII, 1s0la

P Ve M*(?)

— 2summamque Fe L V*, N (s. s. l-v), E

V 43

PHILOS. CONS. II, 7, 20-8, 7 ; M. vr, 1-26 20

Sed quod decora nouimus uocabula num scire consumptos datur ? Iacetis ergo prorsus ignorabiles nec fama notos efficit. Quodsi putatis longius uitam trahi mortalis

25

VA

35

aura

nominis,

cum sera uobis rapiet hoc etiam dies iam uos secunda mors manet. 8. 1. Sed ne me inexorabile contra fortunam gerere bellum putes : est aliquando cum de hominibus fallax illa nihil bene mereatur, tum scilicet cum se aperit, cum frontem detegit moresque profitetur. 2. Nondum forte quid loquar intellegis; mirum est quod dicere gestio, eoque sententiam uerbis explicare uix queo. 8. Etenim plus hominibus reor aduersam quam prosperam prodesse fortunam ; illa enim semper specie V 44 felicitatis, cum uidetur blanda, mentitur, haec semper uera est, cum se instabilem mutatione demonstrat. 4. Illa fallit,

haec instruit ; illa mendacium specie bonorum mentes fruentium ligat, haec cognitione fragilis felicitatis absoluit ; itaque illam uideas uentosam fluentem suique semper ignaram, hanc sobriam succinctamque et ipsius aduersitatis exercitatione prudentem. 5. Postremo felix a uero bono deuios blanditiis 1 trahit, aduersa plerumque ad uera bona reduces unco retrahit. 6. An hoc inter minima aestimandum putas quod amicorum tibi fidelium mentes haec aspera, haec horribilis fortuna detexit ? Haec tibi certos sodalium uultus ambiguosque secreuit, discedens suos abstulit, tuos reliquit. *. Quanti hoc integer

Io

20

et, ut uidebaris tibi, fortunatus emisses ? Nunc amissas opes

querere : quod pretiosissimum diuitiarum genus est, amicos inuenisti.

codd. : P(F C) L V D (usque ad .V1,20 O MANKE

8, 2 Sen. Agam. 58 sqq. (fallax Fortuna)

20 inde a num usque ad zz. VIII 12 tesminos dees? D 8, 2 «illa eras.) fallax illa F L/ V' Laud. illa» fallax illa N. illa fallax O M. (fallax nihil illa Y/7z4.) nihil eras. O M Laud. non nihil V/6, (nihil de.) 24. 7) kareoxqporwpépg éxetym Plan. nihil del. Bücbner ; uerba fallax illa nihil pro glossemafe babet Klingner, Gnomon XV. 30 sq., poetae cuiusdam esse suspicatur Klussmann 9 mutationem P 20 et F* L IN E Hib : om. rell. ati Wal] — fottunatus del. Bases nunc F* L NN : nunc et P Fe, uz uid. V*, O M .A Laud. desine (dess- E) nunc et V K*, E (nunc ». s. za. 2). nunc desine Hib. desine in ras. C, Vind Wall. 1- desine Fe, (desine interpolatum est in omnibus codicibus praeter P F L V*OMAN Laud ttouenque alios, u. Weinb. p. xxiii) 21 quaerere P, V (sed querere scbol.), O

36

A. M. S. BOETHII VIII. Quod mundus stabili fide concordes uariat uices,

quod pugnantia semina foedus perpetuum

tenent,

quod Phoebus roseum diem curru prouehit aureo, ut quas duxerit Hesperos Phoebe

noctibus

imperet,

ut fluctus auidum mare IO

certo fine coherceat,

ne terris liceat uagis latos tendere

15

20

terminos,

hanc rerum seriem ligat terras ac pelagus regens et caelo imperitans amor. Hic si frena remiserit, quicquid nunc amat inuicem bellum continuo geret et quam nunc socia fide pulchris motibus incitant certent soluere machinam. Hic sancto populos quoque iunctos

foedere

continet,

hic et coniugii sacrum 2j

30

castis nectit amoribus,

hic fidis etiam sua dictat iura sodalibus. O felix hominum genus, si uestros animos amor quo caelum regitur regat !

codd. : P(F C) L V D (indea|.VIII, 13) O MA NKE VIII, 2 sqq. cf Matt. Capell. p. 34, 7 Dick bratur, cffr. v1 Diels

— 18 sqq. E»wpedoclis doctrina adum-

VIII, 7? hesperos T V'* O* /4* K E Bern : hespetus re//., cf I z:. 5, 11 11 nec F Bern. — 13 iterum incipit D 14 pelagos Bern 20 incitent 74* 21 certant L* u/ uid.., VcOc M.A*K X26 nectat P — ANICII (ANITII Vizd) MANLII (MALLII P) SEUERINI BOETHII (BOETII P L* V* A4 N E Laud Vind. BOECII K) EXCONS ORD «ATQ. N Vind» PATRIC (VIRI CONSUL- ET ILLUSTRI C) PHILOSOPHIAE (ICAE NN. -ICE K Vind) CONSOLATIONIS

LIB II EXPL (EXPL LIB II :4 N. LIB II FINIT V;z4) INCIPIT LIB (om. E Vind)lI FELICITER (oz. A K Vind) : sic PCL V DO .AAN K E Laud Vind. His equa - FELICITER (referís ozzissis) M. Explicit secundus liber. incipit tertius j

PHILOSOPHIAE CONSOLATIO LIBER

37

III.

1. 1. Iam cantum illa finiuerat, cum me audiendi auidum

stupentemque arrectis adhuc auribus carminis mulcedo defixerat. 2. Itaque paulo post : O, inquam, summum lassorum solamen animorum, quam tu me uel sententiarum pondere 5 uel canendi

etiam

iucunditate

refouisti,

adeo

ut iam

me

posthac imparem fortunae ictibus esse nón arbitrer! Itaque V 46 remedia quae paulo acriora esse dicebas non modo non perhorresco, sed audiendi auidus uehementer efflagito. — 3. Tum illa : Sensi, inquit, cum uerba nostra tacitus attentusque

10 rapiebas, eumque tuae mentis habitum uel exspectaui uel, quod est uerius, ipsa perfeci; talia sunt quippe quae restant ut degustata quidem mordeant, interius autem recepta dulcescant. 4, Sed quod tu te audiendi cupidum dicis, quanto ardore flagrares si quonam te ducere aggrediamur agnosce15 res! — Quonam ? inquam. — 5$. Ad ueram, inquit, felicitatem, quam tuus quoque somniat animus, sed occupato ad imagines uisu ipsam illam non potest intueri. — 6. Tum ego : Fac, obsecro, et quae illa uera sit sine cunctatione demonstra. — €?. Faciam, inquit illa, tui causa libenter ; sed quae

20 tibi [causa] notior est, eam prius designare uerbis atque informare conabor, ut ea perspecta cum in contrariam partem flexeris oculos uerae specimen beatitudinis possis agnoscere. I. Qui serere ingenuum uolet agrum liberat arua prius fruticibus, falce rubos filicemque resecat, ut noua fruge grauis Ceres eat. Dulcior est apium mage labor si malus ora prius sapor edat. Gratius astra nitent ubi Notus desinit imbriferos dare sonos.

$

codd.: PIFC)LVDOMANKE 1, 3 sq. cf Boeth. Syll. hypoth. 1 (P. L. LXIV. 831 44) summum uitae solamen (i. e. philosophiae disciplinae) 16/17 Plato Res publ. 515ce ; 516ab ; 518c 18/19 cf Plato Meno 77a ; 82a (ac0 évexa) I, 4 cf Mart. Capell. p. 37, 4

1, 3 lassorum] laesorum Hib (lassorum Hib*), sed cf I 2, 10 lethargum patitur. 4 quam tu P V* D .A* : pro quantum 5. . O Laud. (ürayopevovoóv P/an) 6 posthac] post haec F* quantum re//. ; cf III 12, 85. quantum tu Obbarius NK E Hi Laud | arbitror P .A* E — 11 Quos? L* V* D O* M, A (s. s. -hac), 19 quae e vorr. C D Laud, ut uid. V. qn P, s. s. A. 1? potes Fe /c quae P causa del. Peiper*, Klingner, Bschner ; cf III 9, 24 quo L*.quó O* E 5

B. (xciv)

38

A. M. S. BOETHII

Lucifer ut tenebras pepulerit

Va47

pulchra dies roseos agit equos. Tu quoque falsa tuens bona prius incipe colla iugo retrahere : uera dehinc animum subierint.

Io

2. 1. Tum defixo paululum uisu et uelut in augustam suae mentis sedem recepta sic coepit : 2. Omnis mortalium cura quam multiplicium studiorum labor exercet diuerso quidem calle procedit, sed ad unum tamen beatitudinis finem nititur peruenire. Id autem est bonum quo quis adepto nihil ulterius desiderare queat. 9. Quod quidem est omnium summum bonorum cunctaque intra se bona continens ; cui si quid aforet summum esse non posset, quoniam relinqueretur extrinsecus quod posset optari. Liquet igitur esse beatitudinem statum I o bonorum omnium congregatione perfectum. 4. Hunc, uti diximus, diuerso tramite mortales omnes conantur adipisci ; est enim mentibus hominum ueri boni naturaliter inserta cupiditas, sed ad falsa deuius error abducit. 5. Quorum quidem alii summum bonum esse nihilo indigere credentes, ut diuitiis alii uero bonum quod sit dignissimum ueI 5 affluant elaborant, neratione iudicantes adeptis honoribus reuerendi ciuibus suis esse nituntur. 6. Sunt qui summum bonum in summa potentia esse constituant ; hi uel regnare ipsi uolunt uel regnantibus adhaerere conantur. At quibus optimum quiddam claritas hi uel belli uel pacis artibus gloriosum nomen pro2 o uidetur, pagare festinant. 7. Plurimi uero boni fructum gaudio laetitiaque metiuntur; hi felicissimum putant uoluptate diffluere. 8. Sunt etiam qui horum fines causasque alterutro permutent, ut qui diuitias ob potentiam uoluptatesque desiderant uel qui potentiam seu pecuniae causa seu proferendi 2 nominis petunt. 9, In his igitur ceterisque talibus humanorum actuum uotorumque uersatur intentio ueluti nobilitas fauorque popularis, quae uidentur quandam claritudinem compaV^

A

codd.:

PeIFC)LVDOMANKE

2, 4 cf Plato Euth. 278e ; Cic. Hort. 26/36 beati cette omnes esse uolumus, ure disputationis (alterius partis ? cf Bywater b. 56) sumptum esse initium Aug. De Trin. XIII. 4, 7 festatur ; cf Contra JAcad. 1, 5. De ciu. Dei VIII 8, XIX x ; Cic. Hort.

29/39

D sq. cf Plato Phil. 6oc

9 sq. Ps.-Plato Defin. 412d ej8aovía

dryaÜàv ék mávrc dyaÜv avyke(uevov — 13 Cic. Hort. 61/70 ex ea (certa uia) multis uitiis et erroribus deptauata deducitur ; cf Tusc. III 1-6

2, 1 agustam P. angustam L (n is ras), NF K E ? auforet (u in ras.) V* abforet Fe C Ve INc 10 hanc F* N. (uel? hunc Fe L* 14 esse bonum F JN Vind ^ 26 appetunt C Hib Wall

V 48

PHILOS.

CONS.

MIL M1, 9-13; 2, 1-20

39

rare, uxor ac liberi, quae iucunditatis gratia petuntur ; amico-

rum uero quod sanctissimum quidem genus est non in fortuna sed in uirtute numeratur, reliquum uero uel potentiae causa uel delectationis assumitur. 10. Iam uero corporis bona promptum est ut ad superiora referantur ; robur enim magnitudoque uidetur praestare ualentiam, pulchritudo atque 3 uelocitas celebritatem, salubritas uoluptatem. 11. Quibus omnibus solam beatitudinem desiderari liquet ; nam quod quisque prae ceteris petit id summum esse iudicat bonum. Sed summum bonum beatitudinem esse definiuimus ; quare beatum esse iudicat statum quem prae ceteris quisque desiderat. 40 12. Habes igitur ante oculos propositam fere formam

30

V^

felicitatis humanae

: opes, honores, potentiam, gloriam, uo-

luptates. Quae quidem sola considerans Epicurus consequenter sibi summum bonum uoluptatem esse constituit, quod cetera omnia iucunditatem animo uideantur afferre. 4 E] 13. Sed ad hominum studia reuertor, quorum animus etsi caligante memoria tamen bonum suum repetit, sed uelut ebrius domum quo tramite reuertatur ignorat. 14. Num enim uidentur errare hi qui nihilo indigere nituntur ? Atqui non V 49 est aliud quod aeque perficere beatitudinem possit quam co$ o piosus bonorum omnium status nec alieni egens sed sibi ipse sufficiens. 15. Num uero labuntur hi qui quod sit optimum id etiam reuerentiae cultu dignissimum putent ? Minime ; neque enim uile quiddam contemnendumque est quod adipisci omnium fere mortalium laborat intentio. 16. An in bonis non j est numeranda potentia ? Quid igitur, num imbecillum ac sine uiribus aestimandum est quod omnibus rebus constat esse praestantius ? 17. An claritudo nihili pendenda est ? Sed sequestrari nequit quin omne quod excellentissimum sit id etiam uideatur esse clarissimum. 18. Nam non esse anxiam beatitudinem nec doloribus molestiisque sub6o tristemque iectam quid attinet dicere, quando in minimis quoque rebus id appetitur quod habere fruique delectet ? 19. Atqui haec sunt quae adipisci homines uolunt eaque de causa diuitias, dignitates, regna, gloriam uoluptatesque desiderant quod per m

65 haec sibi sufficientiam, reuerentiam, potentiam, celebritatem,

laetitiam credunt esse uenturam. 20. Bonum est igitur quod codd. : P(FC)LVDOMANKE 42 cf Epicur. ft. 348 (Aug. De ciu. Dei XIX 1)

45/46 cf Plato Res publ. 518c

81 numerantur 44e E* Wall 33/34 magnitudo quae (bonum esse (ex est ?) quod ab omnibus petitur» P 87 iudicat esse F. esse bonum iudicat P — 441 honotresqd ; P 41/42 uoluptatem Wz// 46 ueluti /z// — 62 putant 74e IN* (?)Wall | 88 sit] est P Wall., s. s. A, fortasse recte

40

A. M. S. BOETHII

tam diuersis studiis homines petunt ; in quo quanta sit naturae uis facile monstratur, cum licet uariae dissidentesque sententiae tamen in diligendo boni fine consentiunt. II. Quantas rerum flectat habenas natura potens, quibus immensum legibus orbem prouida seruet stringatque ligans inresoluto singula nexu, placet arguto fidibus lentis promere cantu. Quamuis Poeni pulchra leones uincula gestent manibusque datas IO

15

captent escas metuantque trucem soliti uerbera ferre magistrum, si cruor horrida tinxerit ora,

resides olim redeunt animi fremituque graui meminere sui, laxant nodis colla solutis primusque lacer dente cruento domitor rabidas imbuit iras. Quae canit altis garrula ramis ales caueae clauditur antro ;

20

huic licet inlita pocula largasque dapes dulci ludens hominum cura si tamen arto saliens nemorum

25

melle studio ministret, texto

gratas uiderit umbras,

sparsas pedibus proterit escas, siluas tantum maesta requirit, siluas dulci uoce susurrat. Validis quondam uiribus acta pronum flectit uirga cacumen; hanc si curuans dextra remisit,

30

recto spectat uertice caelum. Cadit Hesperias Phoebus in undas, sed secreto tramite rursus currum solitos vertit ad ortus. Repetunt proprios quaeque recursus codd. : PIECC)LVDOMANKE

II, ? sqq. cf Stat. Achill. I1 858-865 ferte magistri

10 Mart. II 75, 1 uetbeta securi solitus leo

1? «f Sen. Oed. 454 garrula per ramos auis

II, 22 texto] tecto Fe L» Oe Mc E Hib. (hoc est tecto 5. s. Ve, al- tecto i5 zzg IN) 26 dulces IN — 38 cursum solitus P

V 50

PHILOS.

55

CONS.

III, 2, 20-3, 12; M. 11, 1-38

41

redituque suo singula gaudent nec manet ulli traditus ordo

nisi quod fini iunxerit. ortum

stabilemque sui fecerit orbem. 3. 1. Vos quoque, o terrena animalia, tenui licet imagine uestrum tamen principium somniatis uerumque illum beatitudinis finem licet minime perspicaci qualicumque tamen cogitatione prospicitis, eoque uos et ad uerum bonum nmna;turalis ducit intentio et ab eodem multiplex error abducit. 2. Considera namque an per ea quibus se homines adepturos beatitudinem putant ad destinatum finem ualeant peruenire. 9. $1 enim uel pecunia uel honores ceteraque tale quid afferunt cui nihil bonorum abesse uideatur, nos quoque rofateamur fieri aliquos horum adeptione felices. 4. Quodsi neque id ualent efficere quod promittunt bonisque pluribus carent, nonne liquido falsa in eis beatitudinis species deprehenditur ? 9. Primum igitur te ipsum, qui paulo ante diuitiis affluebas, 15 interrogo : inter illas abundantissimas opes numquamne ani-

mum tuum concepta ex qualibet iniuria confudit anxietas ?

— 6. Atqui, inquam, libero me fuisse animo quin aliquid semper angerer reminisci non queo. — 7. Nonne quia uel aberat quod abesse non uelles uel aderat quod adesse nozo luisses ? — Ita est, inquam. — 8. Illius igitur praesentiam, huius absentiam

desiderabas ? —

Confiteor, inquam.

—

9.

Eget uero, inquit, eo quod quisque desiderat ? — Eget, inquam. — Qui uero eget aliquo non est usquequaque sibi ipse sufficiens. — Minime, inquam. — 10. Tu itaque hanc insuffi2; cientiam plenus, inquit, opibus sustinebas ? — Quidni ? inquam. — 11. Opes igitur nihilo indigentem sufficientemque sibi facere nequeunt, et hoc erat quod promittere uidebantur. 12. Atqui hoc quoque maxime considerandum puto quod nihil habeat suapte natura pecunia ut his a quibus possidetur

codd. : P (;/:que ad/.35, 2

(FC)LV

DOM

ANKE

3: III pr. 3-6 idem: fere babent argumentum ac II pr. 5-7, sed ex alio, ut uidetur, fonte 6/8 cf Plut. xarà mAosrov fr. 21, 2 (VII. 125 Bern.) baustum, u. Fortescue b. 42

.8 pecuniae D* 3, 4 prospicitis] perspicitis P Eins* Hib Laudo (8các0e P/an) 10 fate9offerunt P — nilP .4e K Wall ^ pecunia (beatos non fieri» P 18 reminiscere ,4*. reminisci** NN — non queo] nequeo IN mur Le Vin4* adesse] 19 abesse] adesse P C* V* O* Hib, Vind (s. s. non), u£ uid. F C abesse P 29 pecunia - boue (III s. III, 4) om. P

V 51

42

A. M. S. BOETHII

;»inuitis nequeat

auferri. —

Fateor,

inquam.

—

13. Quidni

fateare, cum eam cotidie ualentior aliquis eripiat inuito ? Vnde enim forenses querimoniae, nisi quod uel ui uel fraude nolentibus pecuniae repetuntur ereptae ? — Ita est, inquam. — 14. Egebit igitur, inquit, extrinsecus petito praesidio quo 35 suam pecuniam quisque tueatur. — Quis id, inquam, neget ? — 15. Atqui non egeret eo nisi possideret pecuniam, quam possit amittere. — Dubitari, inquam, nequit. — 16. In contrarium igitur relapsa res est ; nam quae sufficientes sibi facere putabantur opes alieno potius praesidio faciunt indigentes. 4» 17. Quis autem modus est quo pellatur diuitiis indigentia ? Num enim diuites esurire nequeunt, num sitire non possunt, num frigus hibernum pecuniosorum membra non sentiunt ? 18. Sed adest, inquies, opulentis quo famem satient, quo sitim frigusque depellant. Sed hoc modo consolari quidem diuitiis 4; indigentia potest, auferri penitus non potest; nam si haec hians semper atque aliquid poscens opibus expletur, maneat necesse est quae possit expleri. 19. Taceo quod naturae minimum, quod auaritiae nihil satis est. Quare si opes nec summouere indigentiam possunt et ipsae suam faciunt, quid est ;» quod eas sufficientiam praestare credatis ? III. Quamuis

V 5a

fluente diues auri gurgite

non expleturas cogat auarus opes oneretque bacis colla rubri litoris ruraque centeno scindat opima boue, 5

nec cura mordax

deserit superstitem

defunctumque leues non comitantur opes.

V^

4. 1. Sed dignitates honorabilem reuerendumque cui prouenerint reddunt. Num uis ea est magistratibus ut utentium mentibus uirtutes inserant, uitia depellant ? 2. Atqui non fugare, sed inlustrare potius nequitiam solent. Quo fit ut indignemur eas saepe nequissimis hominibus contigisse ; unde Catullus licet in curuli Nonium sedentem strumam tamen ap- N43 codd. : P (inde a 7.III, 8) (F C) L V D (uique .lI, 30

MANKE

III, 3 cf Hor. Epod. 8, 14 onusta bacis ; Tib. IV. 2, 19 rubro de litore

4 Sen.

Troad. 1020 sq. centum ruta qui scindunt opulenta bubus 4, 6 Catull. 52, 2 sella in curuli struma Nonius sedet (Plin. Nat. hist. X'XXVII 81)

356 id.oz V E — 86 eo de. Fe 46 /eg. etsi?

— 89 posset J4* N Gotb Par Vind Notker ( ?)

46 (non» expletur F* Va/Iinus.

III, 3 ab oneretque que ad 4, 80 offi[cio dees? D — ' 8 denuo incipit P. F 44e N Vind Wall. deserat V'*. (oUr'áv éxdyo. Plan) : desetet re//.

deserit

PHILOS.

CONS. HÀ, 3, 12-4, 16 ; M. riz, 1-6

43

pellat. 3. Videsne quantum malis dedecus adiciant dignitates ? Atqui minus eorum patebit indignitas si nullis honoribus inclarescant. 4. Tu quoque num tandem tot periculis adduci Io

potuisti ut cum Decorato gerere magistratum putares, cum

in eo mentem nequissimi scurrae delatorisque respiceres ? 9. Non enim possumus ob honores reuerentia dignos iudicare quos ipsis honoribus iudicamus indignos. 6. At si quem sapientia praeditum uideres, num posses eum uel reuerentia uel I ea qua est praeditusséapientia non dignum putare ? — Minime. — 4. Inest enim dignitas propria uirtuti, quam protinus in eos quibus fuerit adiuncta transfundit. 8. Quod quia populares facere nequeunt honores, liquet eos propriam dignitatis pulchritudinem non habere. 2o 9. In quo illud est animaduertendum magis : nam si eo abiectior est quo magis a pluribus quisque contemnitur, cum reuerendos facere nequeat quos pluribus ostentat, despectiores potius improbos dignitas facit. 10. Verum non impune ; reddunt namque improbi parem dignitatibus uicem, quas sua 2 contagione commaculant. 11. Atque ut agnoscas ueram illam reuerentiam per has umbratiles dignitates non posse contingere : si qui multiplici consulatu functus in barbaras nationes forte deuenerit, uenerandumne barbaris honor faciet ? 12. Atqui si hoc natu3 o rale munus dignitatibus foret, ab officio suo quoquo gentium nullo modo cessarent, sicut ignis ubique terrarum numquam tamen calere desisitit. 13. Sed quoniam id eis non propria uis sed hominum fallax adnectit opinio, uanescunt ilico cum ad eos uenerint qui dignitates eas esse non aestimant. 14. Sed hoc apud exteras nationes : inter eos uero apud quos 35 ortae sunt num perpetuo perdurant ? 15. Atqui praetura magna olim potestas, nunc inane nomen et senatorii census grauis sarcina ; si quis quondam populi curasset annonam magnus V 54 habebatur, nunc ea praefectura quid abiectius ? 16. Vt enim 4 o paulo ante diximus, quod nihil habet proprii decoris, opinione utentium nunc splendorem accipit, nunc amittit. V^

A

codd. : P (F C) L V D (/zZe4 7.4, 809) O MANKE 10 sqq. cf Cassiod. Vat. V 3,355; 4,4 VI 18 40 supra, /. 92

38/39 de Pompeio Magno u. Cassiod. Var.

4, 10 putateris Mozzzsen (Cassiod. Var., in ind. s. u. Decoratus). optares Brakman ; FF.CLVOM.AK . 220stendat P K Laud 20eoom. cf Dienelt p. 122 sqq. contingere 27 umbrabiles C L* V O* JA K Laud Wall, def. Engelbrecht p. 36 (sic collige» Hib Wa/l, «sic accipe) s. s. F*, (s. sic accipe» s. s. IN ; Ui TI 24 36 praetura] praefectura Fe C V* De Eins Gotb Hib 80 offi]cio denuo incipit D 38 populi quondam Wa// Treu Vind Wall — 8€ nomen «est? C K Gotb Hib

44

A. M. S. BOETHII

17. Si igitur reuerendos facere nequeunt dignitates, si ultro improborum contagione sordescunt, si mutatione temporum splendere desinunt, si gentium aestimatione uilescunt, quid 4 est quod in se expetendae pulchritudinis habeant, nedum alis praestent? A

IV. Quamuis se Tyrio superbus ostro comeret et niueis lapillis, inuisus tamen omnibus uigebat luxuriae Nero saeuientis ;

sed quondam dabat improbus uerendis patribus indecores curules. Quis illos igitur putet beatos Quos miseri tribuunt honores? b. 1. An uero regna regumque familiaritas efficere potentem ualet ? Quidni, quando eorum felicitas perpetuo perdurat ? 2, Atqui plena est exemplorum uetustas, plena etiam praesens aetas, qui reges felicitatem calamitate mutauerint. O praeclara potentia, quae ne ad conseruationem quidem sui satis efficax inuenitur! 9. Quodsi haec regnorum potestas beatitudinis auctor est, nonne, si qua parte defuerit, felicitatem minuat, miseriam importet ? 4, Sed quamuis late humana tendantur imperia, est gentes relinqui quibus regum quisque non IO plures necesse imperet. 5. Qua uero parte beatos faciens desinit potestas hac impotentia subintrat, quae miseros facit; hoc igitur modo maiorem regibus inesse necesse est miseriae portionem. V 55 6. Expertus sortis suae periculorum tyrannus regni metus I VA pendentis supra uerticem gladii terrore simulauit. 7. Quae est igitur haec potestas, quae sollicitudinum morsus expellere, quae formidinum aculeos uitare nequit ? Atqui uellent ipsi VA

uixisse securi, sed nequeunt ; dehinc de potestate gloriantur. 20

8. An tu potentem censes quem uideas uelle quod non possit efficere, potentem censes qui satellite latus ambit, qui quos terret ipse plus metuit, qui ut potens esse uideatur in seruiencodd. : PFC)LVDOMANKE IV, 1 cf Verg. Georg. III 17 Tytio conspectus in ostro 8o niueos .. lapillos 5, 8 Cic. pro Atch. 14 plena exemplorum uetustas

sq.; Hor. carm. III zr, 17 sqq. Hon. 290 5, 4 tegis P

2 Hor. Set. I 2,

14 sq. cf Cic. Tusc. V 61

— 20 sq. zf Cic. De off. II 24 ;Claud. IV cons.

mutuauerint V/O K Laud

— 8 nee Har] Wall, l- nec s. s. A

10 regnum] regum P V* — 16 sollicitudinem P Ve DK

PHILOS.

CONS. III, 4, 17-6, 2; M. IV, I-V, IO

45

tium manu situm est ? 9. Nam quid ego de regum familiaribus disseram, cum regna ipsa tantae imbecillitatis plena demonstrem ? Quos quidem regia potestas saepe incolumis, saepe 2; autem lapsa prosternit. 10. Nero Senecam familiarem praeceptoremque suum ad eligendae mortis coegit arbitrium, Papinianum diu inter aulicos potentem militum gladiis Antoninus obiecit. 11. Atqui uterque potentiae suae renuntiare uoluerunt, quorum Seneca opes etiam suas tradere Neroni se3o que in otium conferre conatus est ; sed dum ruituros moles

ipsa trahit, neuter quod uoluit effecit. 12. Quae est igitur ista potentia, quam pertimescunt habentes, quam nec cum habere uelis tutus sis et cum deponere cupias uitare non possis ? 13. An praesidio sunt amici quos non uirtus sed fortuna 3; conciliat ? Sed quem felicitas amicum fecit infortunium faciet inimicum. 14. Quae uero pestis efficacior ad nocendum quam familiaris inimicus ?

V. Qui se uolet esse potentem, ;

animos domet ille feroces nec uicta libidine colla foedis

summittat

habenis;

etenim licet Indica longe tellus tua iura tremescat et seruiat ultima Thyle, tamen atras pellere curas miserasque fugare querelas non posse potentia non est.

IO

6. 1. Gloria uero quam fallax saepe, quam turpis est ! Vnde non iniuria tragicus exclamat

:

Q Oó£a, 8ó£a, poptown. 87) Bporóv o08dy yey&ou Bíorov dyykcoas péyav. 2. Plures enim magnum saepe nomen falsis uulgi opinioni7

;

codd. : P(FC)LVDOMANKE

29 sq. cf Tac. Ann. 26 sq. Vita Caracallae 8, 1 sqq. ; Aurel. Vict. Caes. XX 33 XIV 54; Suet. Neto 55 8 Hot. catm. III rz, 40 atta V, ? Verg. Geotg. I 5o tibi seruiat ultima Thule cuta 6, 3/4 Eur. Andr. 519 sq. 86 efficacior «est» Wal/. an :est» efficacior ? 6, 4 Bíoro] EIOTON P V O Laud. EI-OTON N. EIOI'ON Hi. EI TON M. ETOTON F. HQTON L Vind. HIOTON .A. OTKON Peiper

V 56

46

A. M. S. BOETHII

bus abstulerunt. Quo quid turpius excogitari potest ? Nam qui falso praedicantur suis ipsi necesse est laudibus eruIO

IA

bescant. 3. Quae si etiam meritis conquisitae sint, quid tamen sapientis adiecerint conscientiae, qui bonum suum non populari rumore sed conscientiae ueritate metitur ? 4. Quodsi hoc ipsum propagasse nomen pulchrum uidetur, consequens est ut foedum non extendisse iudicetur. 5. Sed cum, uti paulo ante disserui, plures gentes esse necesse sit ad quas unius fama hominis nequeat peruenire, fit ut quem tu aestimas esse gloriosum proxima parte terrarum uideatur inglorius. 6. Inter haec uero popularem gratiam ne commemoratione quidem dignam puto, quae nec iudicio prouenit nec umquam firma perdurat. 7. Iam uero quam sit inane, quam futtile nobilitatis nomen,

20

quis non uideat ? Quae si ad claritudinem refertur, aliena est ; uidetur namque esse nobilitas quaedam de meritis ueniens laus parentum. 8. Quodsi claritudinem praedicatio facit, illi sint clari necesse est qui praedicantur ; quare splendidum te, si tuam non habes, aliena claritudo non efficit. 9. Quodsi

25

quid est in nobilitate bonum, id esse arbitror solum, ut imposita nobilibus necessitudo uideatur ne a maiorum uirtute degeneret. VI. Omne hominum genus in terris simili surgit ab ortu. Vnus enim rerum pater est, unus cuncta ministrat. Ille dedit Phoebo radios, dedit et cornua lunae, ille homines etiam terris dedit ut sidera caelo ;

hic clausit membris animos celsa sede petitos : mortales igitur cunctos edit nobile germen. Quid genus et proauos strepitis ? Si primordia uestra auctoremque deum spectes, nullus degener exstat ni uitiis peiora fouens propriam deserat ortum. codd. : P T (/zde a 7.6, 1?) (F C) (usque ad 1.6,12) LV DOMANKE

13 cf 1I. 7, 7; Hl. 5, 4 19 sqq. cf Atist. Rhet. 1399b16 ; Sall. Iug. 85, 21-25 24/24 Ps.-Plut. m. ebyevetas confert Galdi, p. 217-219, sed wu. Courcelle p. 283 n. 2 VI, 8 Matt. Capell. p. 427, 7 cotnua lunae

8 conquisita P F*C*LUVY*DOM.ARK sint] st Gozb. sit P C* L| V* DO* K* conquisitia sit (. e. gloria, supra /. 1) def. Engelbrechbz, Daly ; sed u. 9 adiecetint X 15 aestimes 74 ptoxima F Ce L, Oe, (pos? ras. 5 Iiz£.) IN, (s. s. l- maxima zt. 2) E. rois mowxópows P/an: pto maxima rell, def. Engelbrecbt p. 42 sq., Daly, Scriptorium 1V..217.— 16 nec M /4* IN Vind ^ 19 a iudicio denuo incipit T 26/27 degenerent T* L Oe 44 IN D E Vind*. se degenerent Hib VIL 4 om. P ut] et Te L| VeO 4A K E Bern Hib Laude Vind

V 57

PHILOS.

CONS.

III; 6, 2-8, 5; M. vi, r-vit, 6

47

1. 1. Quid autem de corporis uoluptatibus loquar, quarum appetentia quidem plena est anxietatis, satietas uero paenitentiae ? 2. Quantos illae morbos, quam intolerabiles dolores quasi quendam fructum nequitiae fruentium solent referre ; corporibus ! 3. Quarum motus quid habeat iucunditatis ignoro; tristes uero esse uoluptatum exitus, quisquis reminisci libidinum suarum uolet intelleget. 4. Quae si beatos explicare possunt, nihil causae est quin pecudes quoque beatae esse dicantur, quarum orrüinis ad explendam corporalem lacunam ro festinat intentio. 9. Honestissima quidem coniugis foret liberorumque iucunditas ; sed nimis e natura dictum est nescio quem filios inuenisse tortores. Quorum quam sit mordax quaecumque condicio neque alias expertum te neque nunc anxium necesse est ammonere. 6. In quo Euripidis mei sen15 tentiam probo, quicarentem liberis infortunio dixit esse feli-

cem. VII. Habet hoc uoluptas omnis : stimulis agit fruentes apiumque par uolantum ubi grata mella fudit $

fugit et nimis tenaci

ferit icta corda morsu.

^

8. 1. Nihil igitur dubium est quin hae ad beatitudinem uiae deuia quaedam sint nec perducere quemquam eo ualeant ad quod se perducturas esse promittunt. 2. Quantis uero implicitae malis sint breuissime monstrabo. 3. Quid enim ? Pecuniamne congregare conaberis ? Sed eripies habenti. Dignitatibus fulgere uelis ? Danti supplicabis et qui praeire ceteros honore cupis poscendi humilitate uilesces. 4. Potentiamne desideras ? Subiectorum insidiis obnoxius periculis subiacebis. 5. Gloriam petas ? Sed per aspera quaeque codd.: PTLVDOMANKE 7, 1 sqq. cf Cic. Hort. 66/74, 73/80, 74/81 4 fructum nequitiae : cf Marc. Aurel. IX. 1, 6 11/12 ad Sopb. JAnt. 645 et Euen. fr. 6 refert Weinberger ; sed quae bic leguntur non im commune dicta esse ex uerbis nescio quem. apparet 14 sq. Eutip. Andr. 420

7, 10 foret] forte comi. INole p. 9o

12 tortorem

P L V*

DOM Ae K E* C

Laud Rebd Vind* (tottotes Hib, sed s add. m. 2 ; tottorem Jegit commentator) VII, 2 furentes IN (2 zzg : al- fruentes), Bern. l-furentes s. s. T 4 demonstrabo P Ee 2 uitae P* /4* 8, 1 nil (hil s. ».) dubium igitur P & conaberis P* T* (-baetis T*) Oc 4 IN Gozb Hib Vind. conaueris E : conabaris eripias P IN* (-aes, Pe L V D O* M K Laud. conatis Engelbrecbt. conetis Bases

s. t. auferes IN9) K Vind* ( ?) 5$. 5. 1, Vind)

7 uilescis IN

— 9 petis Tc V/c 4e INe Ee (petas,

48

A. M. S. BOETHII

ro distractus securus esse desistis. 6. Voluptariam uitam degas ? Sed quis non spernat atque abiciat uilissimae fragilissimaeque rei, corporis, seruum ?

7. Iam uero qui bona prae se corporis ferunt, quam exigua,

quam ífragili possessione nituntur! Num enim elephantos 1; mole, tauros robore superare poteritis, num tigres uelocitate praeibitis ? 8. Respicite caeli spatium, firmitudinem, celeritatem et aliquando desinite uilia mirari. Quod quidem caelum non his potius est quam sua qua regitur ratione mirandum. 9. Formae uero nitor ut rapidus est, ut uelox et uernalium

20 florum mutabilitate fugacior! 10. Quodsi, ut Aristoteles ait, Lyncei oculis homines uterentur, ut eorum uisus obstantia penetraret, nonne introspectis uisceribus illud Alcibiadis su-

perficie pulcherrimum corpus turpissimum uideretur ? Igitur te pulchrum uideri non tua natura, sed oculorum spectantium 25 reddit infirmitas. 11. Sed aestimate quam uultis nimio corporis

bona, dum sciatis hoc quodcumque miramini triduanae febris igniculo posse dissolui. 12. Ex quibus omnibus illud redigere in summam licet quod haec quae nec praestare quae pollicentur bona possunt nec o omnium bonorum congregatione perfecta sunt, ea nec ad beatitudinem quasi quidam calles ferunt nec beatos ipsa perficiunt. VIII. Eheu, quae miseros tramite deuios abducit ignorantia! Non aurum in uiridi quaeritis arbore

H

nec uite gemmas

carpitis,

non altis laqueos montibus abditis ut pisce ditetis dapes nec uobis capreas si libeat sequi Tyrrhena captatis uada; ipsos quin etiam fluctibus abditos codd.:: PTLVDOMANKE

8, 11 cf Ps.-Plut. ad Apoll. 1042 ; 114 d 13 cf Ouid. Ars II 115 ; Sen. Phaedr. 775 8q. 14 Galen. Protr. 9 (p. 21, 12 sq. K.) ; Plut. v. ra(8ow àycwyfs 5e 19 €f Galen. Prott. 8 (p. 16, 7 sqq.) e£ supra, III. 8, 7 20 Arist. fr. 59 (Iambl. Protr. 8 ; 47, 12) ; Bywatet p. 59 21 (Lyncei :) cf Hor. Serm I 2, 90; Epist. I r, 28 VIII, 9 sqq. cf Hor. Serm. II 4, 31-34

10 desistes Hib degas (a e corr. V IN) : deligis Te F INozker,l-deligas s. s. Go£b. l-degas l-degere uis s. ». F, i. degere uis s. s. IN 14 elephantes 74 Hib 21 25 uel linceis Te Le V'« D O* M, (lincei*) 4, N K E Baz Hib Vind. ZAvyketous an. VIII, 1 deuio Te Cv N Ec Bap Gotb Laude Vnde Walle Notker

V 59

PHILOS.

15

20

1o

15

2o

III, 8, 5-9, 9 ; w. vri, 1-22

49

norunt recessus aequoris, quae gemmis niueis unda feracior uel quae rubentis purpurae nec non quae tenero pisce uel asperis praestent echinis litora. Sed quonam lateat quod cupiunt bonum nescire caeci sustinent et quod stelliferum transabiit polum tellure demersi petunt. Quid dignum stolidis mentibus imprecer ? Opes honores ambiant et cum falsa graui mole parauerint tum uera cognoscant bona.

IO

5

CONS.

9. 1. Hactenus mendacis formam felicitatis ostendisse suffecerit ; quam si perspicaciter intueris, ordo est deinceps quae sit uera monstrare. — 2, Atqui uideo, inquam, nec opibus sufficientiam nec regnis potentiam nec reuerentiam dignitatibus nec celebritatem gloria nec laetitiam uoluptatibus posse contingere. — An etiam causas cur id ita sit deprehendisti ? — 9. Tenui quidem ueluti rimula mihi uideor intueri, sed ex te apertius cognoscere malim. — 4. Atqui promptissima ratio est. Ouod enim simplex est indiuisumque natura, id error humanus separat et a uero atque perfecto ad falsum imperfectumque traducit. An tu arbitraris quod nihilo indigeat egere potentia ? — Minime, inquam. — 5. Recte tu quidem ; nam si quid est quod in ulla re imbecillioris ualentiae sit, in hac praesidio necesse est egeat alieno. — Ita est, inquam. — 6. Igitur sufficientiae potentiaeque una est eademque natura. — Sic uidetur. — 7. Quod uero huius modi sit spernendumne esse censes an contra rerum omnium ueneratione dignissimum ? — At hoc, inquam, ne dubitari quidem potest. — 8. Addamus igitur sufficientiae potentiaeque reuerentiam, ut haec tria unum esse iudicemus. — Addamus, si quidem uera uolumus confiteri. — 9. Quid uero, inquit, obscurumne hoc

atque ignobile censes esse an omni celebritate clarissimum ?

codd.: PTLVDOMANKE

13-14 cf Ennii Hedyphag. (Apul. Apol. 39) : ptaestat (1), aspera (2), echini (11) 9, 8 cf III. 12, 9 ; IV. 2, 46 ; Plato Phaedr. 265a

cognoscent M C Bern 7/8 apertius ex te Do. cognoscere 9,5 gloriae T* u uid., V* /A* Ee Laud* Vind 12 egere potentia] agere inapertius T* LN. ex te cognoscere apertius V/74 iSat]ad P TK*L* V K potentia P 22 tunc P

V 6o

V 61

50

2

I

A. M. S. BOETHII

10. Considera uero, ne quod nihilo indigere, quod potentissimum, quod honore dignissimum esse concessum est, egere claritudine, quam sibi praestare non possit, atque ob id aliqua ex parte uideatur abiectius. —

hoc uti sequens differre nullius clarum

tissimum ? —

55

11. Non possum,

inquam,

quin

est ita etiam celeberrimum esse confitear. — 12. Conigitur est ut claritudinem superioribus tribus nihil fateamur. — Consequitur, inquam. — 13. Quod igitur egeat alieni, quod suis cuncta uiribus possit, quod sit atque reuerendum, nonne hoc etiam constat esse lae14. Sed unde huic, inquam, tali maeror ullus

obrepat ne cogitare quidem possum ; quare plenum esse laetitiae, si quidem superiora manebunt, necesse est confiteri. — 15. Atqui illud quoque per eadem necessarium est, sufficientiae, potentiae, claritudinis, reuerentiae, iucunditatis no-

mina quidem esse diuersa, nullo modo uero discrepare sub-

stantiam. — Necesse est, inquam. —

;

16. Hoc igitur quod est unum simplexque natura prauitas 40 humana dispertit et dum rei quae partibus caret partem conatur adipisci, nec portionem, quae nulla est, nec ipsam, quam minime affectat, assequitur. — 17. Quonam, inquam, modo ? — Qui diuitias, inquit, petit penuriae fuga, de potentia nihil laborat, uilis obscurusque esse mauult, multas etiam sibi natu4 ^ rales quoque subtrahit uoluptates, ne pecuniam quam parauit amittat. 18. Sed hoc modo ne sufficientia quidem contingit ei quem ualentia deserit, quem molestia pungit, quem uilitas abicit, quem recondit obscuritas. 19. Qui uero solum posse desiderat profligat opes, despicit uoluptates honoremque pogloriam quoque nihili pendit. 20. Sed hunc $0 tentia carentem, quoque quam multa deficiant uides; fit enim ut aliquando necessariis egeat, ut anxietatibus mordeatur, cumque haec depellere nequeat etiam id quod maxime petebat, potens esse, desistat. 5^

6o

21. Similiter ratiocinari

de honoribus,

gloria, uo-

luptatibus licet ; nam cum unumquodque horum idem quod cetera sit, quisquis horum aliquid sine ceteris petit ne illud quidem quod desiderat apprehendit. — 22. Quid igitur, inquam, si qui cuncta simul cupiat adipisci? — Summam quidem ille beatitudinis uelit ; sed num in his eam repperiet quae demonstrauimus id quod pollicentur non posse conferre ? — 23. Minime, inquam. — In his igitur quae singula quaedam codd.:PTLVDOMANKE 86 cf Plato Prot. 329cd

60 z. supra, III. 8, 12

43 fugat P K* — deponentia P T* 46 nec T* K. quis Ve Hib. om. Vind. ^ 59 inillis T*

— 83 id] hic P

58 qui]

V 62

PHILOS. CONS. LII, 9, 10-33 ; M. IX, 1-3

51

expetendorum praestare creduntur beatitudo nullo modo uestiganda est. — Fateor, inquam, et hoc nihil dici uerius 65

potest. — 24. Habes igitur, inquit, et formam falsae felicitatis et causas. Deflecte nunc in aduersum mentis intuitum ; ibi enim

ueram quam promisimus statim uidebis. — 25. Atqui haec, inquam, uel caeco perspicua est eamque tu paulo ante monstrasti dum falsae causas aperire conaris. 26. Nam nisi fallor, 7jo ea uera est et perfecta felicitas quae sufficientem, potentem, reuerendum, celebrem laetumque perficiat. 27. Atque ut me interius animaduertisse cognoscas, quae unum horum, quoniam idem cuncta sunt, ueraciter praestare potest, hanc esse plenam beatitudinem sine ambiguitate cognosco. — 28. O te, 75 alumne,

hac opinione felicem, si quidem hoc, inquit, adiece-

ris ! — Quidnam ? inquam. — 29. Essene aliquid in his mortalibus caducisque rebus putas quod huius modi statum possit afferre ? — Minime, inquam, puto idque a te, nihil ut amplius desideretur, ostensum est. — 30. Haec igitur uel 8o imagines ueri boni uel imperfecta quaedam bona dare mortalibus uidentur, uerum autem atque perfectum bonum conferre non possunt. — Assentior, inquam. — 31. Quoniam igitur agnouisti quae uera illa sit, quae autem beatitudinem mentiantur, nunc superest ut unde ueram hanc petere possis 8 V^ agnoscas. — Id quidem, inquam, iam dudum uehementer exspecto. —

9o

32. Sed cum, ut in Timaeo Platoni, inquit, nostro

placet, in minimis quoque rebus diuinum praesidium debeat implorari, quid nunc faciendum censes ut illius summi boni sedem repperire mereamur ? — 33. Inuocandum, inquam, rerum omnium patrem, quo praetermisso nullum rite fundatur exordium. — Recte, inquit ; ac simul ita modulata est :

IX.O

qui perpetua mundum

ratione gubernas,

terrarum caelique sator, qui tempus ab aeuo

ire iubes stabilisque manens das cuncta moueri, codd.:PTLVDOMANKE

68/69 x. supra, IIT. 9, 2 sqq. 86 Plato Tim. 27c IX, m. 9 ueluti quandam epitomen primae partis Timaei dicit Vallinus, of. Klingner D. 12 5qq., Galdi p. 131-148 ; Procli commentarium in Timaeum a Boethio adhibitum esse arbitrantur H. R. Patch (Speculum VIII. 41-51) e£ Courcelle p. 285. Similia babes apud Tiberianuzz, carm. 4 (III. 268 sq. Baebrens) et Mart. Capell. II 185 sqq. (p. 73 sq. Dick). Cf etiam W. Kranz, Roman. Forschungen L.XIIT. 75-78.

63 inuestiganda 7e 69 conabaris L/e K Hib, s. s. 74. conateris Oe E quinnam P T* ]/* 80 dare bona P D O IN K Hib Visd (bonam V* D*) ut in L^, (in s. 5.) N. uti in T* : uti re/.

76 — 86

V 65

52

A. M. S. BOETHII quem non externae pepulerunt fingere causae materiae fluitantis opus uerum insita summi forma boni liuore carens, tu cuncta superno ducis ab exemplo, pulchrum pulcherrimus ipse mundum mente gerens similique in imagine formans perfectasque iubens perfectum absoluere partes.

IO

Tu numeris elementa ligas, ut frigora flammis, -

arida conueniant liquidis, ne purior ignis euolet aut mersas deducant pondera terras. Tu triplicis mediam naturae cuncta mouentem

15

20

conectens animam per consona membra resoluis ; quae cum secta duos motum glomerauit in orbes,

in semet reditura meat mentemque profundam circuit et simili conuertit imagine caelum. Tu causis animas paribus uitasque minores prouehis et leuibus sublimes curribus aptans in caelum terramque seris, quas lege benigna ad te conuersas reduci facis igne reuerti. Da, pater, augustam menti conscendere sedem,

25

da fontem lustrare boni, da luce reperta in te conspicuos animi defigere uisus. Dissice terrenae nebulas et pondera molis atque tuo splendore mica ; tu namque serenum, tu requies tranquilla piis, te cernere finis, principium, uector, dux, semita, terminus

idem.

10. 1. Quoniam igitur quae sit imperfecti, quae etiam perfecti boni forma uidisti, nunc demonstrandum

reor quonam

haec felicitatis perfectio constituta sit. 2. In quo illud primum arbitror inquirendum an aliquod huius modi bonum quale paulo ante definisti in rerum natura possit exsistere, ne nos praeter rei subiectae ueritatem cassa

cogitationis imago decipiat. 9. Sed quin exsistat sitque hoc codd.:: PTLVDOMANKE

5 Procli Béovcav ovoíav adfert Klingner p. 45 4 cf Gen. 1, 26 ; Sap. 2, 23 10 sqq. «f Ouid. Met. I 18-20, 26-30 ; Claud. De raptu Ptos. I 248-253. eadez: doctrina

Jegitur IV. m. 6, 19-24 ; III. 11, 26

19 sq. óxnua Vvxüs éf&üprqra« formula est

Proclo usitata, cf Comm. in Tim. ed. Diebl. ind. s. u. óynpa. 21 cf àvaycyytov mp Procl. Hymn. 4, 2 22 cf Mart. Capell. p. 79, 18; Verg. Georg. IV 228 sedem augustam 24 «f Plato Leg. 715e; Apoc. 1, 8; Lucan. I 250 tranquilla quies 28 uector : cf Eutip. Troad. 884 sqq. à ys óxqnua ... Zeés ; Sen. ad Lucil. IV. 2, 1o deus...uehit omnia ^ semita : Ioh. 14, 6

IX, 26 micat unamque T* L* I/

V 64

PHILOS.

CONS.

III, w. 1x, 4-28 ; 1o, 1-15

53

ueluti quidam omnium fons bonorum, negari nequit ; omne enim quod imperfectum esse dicitur id imminutione perfecti 1» imperfectum esse perhibetur. 4. Quo fit ut, si in quolibet genere imperfectum quid esse uideatur, in eo perfectum quoque aliquid esse necesse sit ; etenim perfectione sublata unde illud quod imperfectum perhibetur exstiterit ne fingi quidem potest. 5. Neque enim ab deminutis inconsummatisque natura 1; rerum cepit exordium, sed ab integris absolutisque procedens in haec extrema atque effeta dilabitur. 6. Quodsi, uti paulo ante monstrauimus, est quaedam boni fragilis imperfecta felicitas, esse aliquam solidam perfectamque non potest dubitari. — Firmissime, inquam, uerissimeque conclusum est. — zo €4. Quo uero, inquit, habitet, ita considera. Deum, rerum omnium principem, bonum esse communis humanorum conceptio probat animorum ; nam cum nihil deo melius excogitari queat, id quo melius nihil est bonum esse quis dubitet ? 8. Ita uero bonum esse deum ratio demonstrat ut perfectum

V 65

2; quoque in eo bonum esse conuincat. 9. Nam ni tale sit, rerum omnium princeps esse non poterit ; erit enim eo praestantius aliquid perfectum possidens bonum, quod hoc prius atque antiquius esse uideatur; omnia namque perfecta minus integris priora esse claruerunt. 10. Quare ne in infinitum ratio 3o prodeat, confitendum est summum deum summi perfectique boni esse plenissimum ; sed perfectum bonum ueram esse beatitudinem constituimus : ueram igitur beatitudinem in summo deo sitam esse necesse est. — Accipio, inquam, nec est quod contra dici ullo modo queat.— 11. Sed quaeso, in3 quit, te, uide quam id sancte atque inuiolabiliter probes quod boni summi summum deum diximus esse plenissimum. — Quonam, inquam, modo ? — 12. Ne hunc rerum omnium patrem illud summum bonum quo plenus esse perhibetur uel extrinsecus accepisse uel ita naturaliter habere praesumas 4o quasi habentis dei habitaeque beatitudinis diuersam cogites esse substantiam. 19. Nam si extrinsecus acceptum putes, praestantius id quod dederit ab eo quod acceperit existimare possis ; sed hunc esse rerum omnium praecellentissimum dignissime confitemur. 14. Quod si natura quidem inest sed est V 66 4 ratione diuersum, cum de rerum principe loquamur deo, fingat qui potest quis haec diuersa coniunxerit. 15. Postremo, quod a qualibet re diuersum est id non est illud a quo intellegitur esse V^

V^

diuersum ; quare quod a summo bono diuersum est sui natura, id summum bonum non est ; quod nefas est de eo cogitare, codd. : P T L|.V D (usque ad 1.30,84)

10, 14a*

O4

OMANKE

diminutis T* Oc 4e N« K Hib. demunitis

P — 18 cepit 4 42 ab erar.

C K Gotb Hib : coepit re//. 34 ab ullo usque ad 69 super deest D VW .A, om. Hib 49 de eo] de do P 6

5. (xciv)

54

A. M. S. BOETHII

5o quo nihil constat esse praestantius. 16. Omnino enim nullius rei natura suo principio melior poterit exsistere ; quare quod omnium principium sit id etiam sui substantia summum esse bonum uerissima ratione concluserim. — Rectissime, inquam. — 1*. Sed summum bonum beatitudinem esse concessum 55 est. — Ita est, inquam. — Igitur, inquit, deum esse ipsam beatitudinem necesse est confiteri. — Nec propositis, inquam, prioribus refragari queo et illis hoc inlatum consequens esse perspicio. — 18. Respice, inquit, an hinc quoque idem firmius approbetur, quod duo summa bona quae a se diuersa sint esse 6o non possunt. 19. Etenim quae discrepant bona non esse alterum quod sit alterum liquet ; quare neutrum poterit esse perfectum, cum alterutri alterum deest. Sed quod perfectum non sit id summum

non esse manifestum

est ; nullo modo igitur

quae summa sunt bona ea possunt esse diuersa. 20. Atqui et 65 beatitudinem et deum summum bonum esse collegimus ; quare ipsam necesse est summam esse beatitudinem quae sit summa diuinitas. — 21. Nihil, inquam, nec reapse uerius nec ratiocinatione firmius nec deo dignius concludi potest. — 22. Super haec, inquit, igitur ueluti geometrae solent de7e monstratis propositis aliquid inferre, quae porismata ipsi uocant, ita ego quoque tibi ueluti corollarium dabo. 23. Nam quoniam beatitudinis adeptione fiunt homines beati, beatitudo uero est ipsa diuinitas, diuinitatis adeptione beatos fieri

manifestum est. 24. Sed uti iustitiae adeptione iusti, sapien75 tiae sapientes fiunt, ita diuinitatem adeptos deos fieri simili ratione necesse est. 25. Omnis igitur beatus deus. Sed (deus) natura quidem unus ; participatione uero nihil prohibet esse quam plurimos. — 26. Et pulchrum, inquam, hoc atque pretiosum siue porisma siue corollarium uocari mauis. — 80 27. Atqui hoc quoque pulchrius nihil est quod his adnectendum esse ratio persuadet. — Quid ? inquam. — 28. Cum multa, inquit, beatitudo

continere uideatur, utrumne

haec

codd. : P T L V D (indea1.10, 699)OMAANKE

10, 69/71 f Ammon. De interpret. p. 248, 2 Busse zópwuá 7t xarà rods yeoyeTpLiKOUS 76/78 cf Procl. in Plat. theol. III 7 70 yàp elva« 0coi srávres oi 0coi $à róv mpóyrov éxovot Ocóv ; 2 Petr. 1, 4 ; Ioh. 10, 34 sq. De patribus ecclesiae u. Fortescue

67 reapse uetius Scbepss. reabse uerius im ras. O. te ab seuerius P Laude, uf uid.

V'* /4*. re ab suetius Laud*. re ah seuetius (se eras.) K. re uerius I.* V/ird, re*uerius T*. re hac uetius T* 4v NN C, (hac s. s.) Har/, INo£ker. hac te uerius Hib : te ipsa uerius re//. (te ipsa in ras. M) 69 Super denuo incipit D 91 tibi oz. IN 73

uera IN — 96 sed (deus) ego, cf Plan : àJMà Ty» u£v.diow ets dori Ocds. et pro sed Büchner 78 et] ut Bases (às P/an) $2 uidetur P Le D O N*, (a s. s.) Vind

V6;

PHILOSOPHIAE CONSOLATIO III, 10, 15-43

55

omnia unum ueluti corpus beatitudinis quadam partium uarietate coniungant an sit eorum aliquid quod beatitudinis 85 substantiam

compleat, ad hoc uero cetera referantur ? — 29. Vellem, inquam, id ipsarum rerum commemoratione pate-

faceres. — Nonne, inquit, beatitudinem bonum esse censemus ? — Ác summum quidem, inquam. — 30. Addas, inquit, hoc omnibus licet. Nam eadem sufficientia summa est, eadem 9o

95

ioo

summa potentia, reuerentia quoque, claritas ac uoluptas beatitudo esse iudicatur. 31. Quid igitur, haecine omnia, bonum, sufficientia, potentia ceteraque, ueluti quaedam beatitudinis membra sunt an ad bonum ueluti ad uerticem cuncta referuntur ? — 32. Intellego, inquam, quid inuestigandum proponas, sed quid constituas audire desidero. — 33. Cuius discretionem rei sic accipe. Si haec omnia beatitudinis membra forent, a se quoque inuicem discreparent; haec est enim partium natura ut unum corpus diuersa componant. 34. Atqui haec omnia idem esse monstrata sunt. Minime igitur membra sunt ; alioquin ex uno membro beatitudo uidebitur esse coniuncta, quod fieri nequit. — 35. Id quidem, inquam, dubium non est, sed id quod restat exspecto. — 36. Ad bonum uero cetera referri palam est. Idcirco enim sufficientia petitur, quoniam bonum esse iudicatur; idcirco potentia, quoniam id

05 quoque esse creditur bonum ; idem de reuerentia, claritudine,

iucunditate coniectare licet. 9*. Omnium igitur expetendorum summa atque causa bonum est ; quod enim neque re neque similitudine ullum in se retinet bonum id expeti nullo modo potest. 38. Contraque etiam quae natura bona non sunt tamen IIO si esse uideantur quasi uere bona sint appetuntur. Quo fit uti summa, cardo atque causa expetendorum omnium bonitas esse iure credatur. 39. Cuius uero causa quid expetitur id maxime uidetur optari, ueluti si salutis causa quispiam uelit equitare, non tam equitandi motum desiderat quam salutis 115 effectum. 40. Cum igitur omnia boni gratia petantur, non illa potius quam bonum ipsum desideratur ab omnibus. 41. Sed propter quod cetera optantur beatitudinem esse concessimus [quare sic quoque sola quaeritur beatitudo]. 42. Ex quo liquido apparet ipsius boni et beatitudinis unam atque eandem — Nihil uideo cur dissentire quispiam pos120 esse substantiam. sit. — 48. Sed deum ueramque beatitudinem unum atque codd.: PTLVDOMANKE 92/93 cf Plato Phaed. 6ob 91/92 bona T'* Go?) Hib*. bonum, s. v. al- a, IN 86 id] ad P*, u uid. V*. ut Ve 118 quare 110 uera .4* K E* (-ae Ec) Bam Gotb 105 creditur esse P beatitudo sebo/ion esse monstrauit Büchner

56

A. M. S. BOETHII

idem esse monstrauimus. — Ita, inquam. — Securo igitur concludere licet dei quoque in ipso bono nec usquam alio sitam esse substantiam. X. Huc omnes pariter uenite capti, quos fallax ligat improbis catenis terrenas habitans libido mentes : haec erit uobis requies laborum, hic portus placida manens quiete, hoc patens unum miseris asylum. Non quicquid Tagus aureis harenis donat aut Hermus rutilante ripa aut Indus calido propinquus orbi candidis miscens uirides lapillos inlustrent aciem magisque caecos

5

Io

in suas condunt animos tenebras.

V 69

Hoc, quicquid placet excitatque mentes, infimis tellus aluit cauernis;

15

splendor quo regitur uigetque caelum uitat obscuras animae ruinas; hanc quisquis poterit notare lucem candidos Phoebi radios negabit. — 1l. 1. Assentior,

inquam ; cuncta

enim

firmissimis nexa

rationibus constant. — 2. Tum illa : Quanti, inquit, aestimabis, si bonum ipsum quid sit agnoueris ? — 3. Infinito, inquam, si quidem mihi pariter deum quoque, qui bonum est, continget ; agnoscere. — 4. Atqui hoc uerissima, inquit, ratione patefaciam, maneant modo quae paulo ante conclusa sunt. — Manebunt. — 5. Nonne, inquit, monstrauimus ea quae appetuntur pluribus idcirco uera perfectaque bona non esse quoniam a se inro uicem discreparent, cumque alteri abesset alterum plenum absolutumque bonum afferre non posse, tum autem uerum bonum fieri cum in unam ueluti formam atque efficientiam colliguntur, ut quae sufficientia est eadem sit potentia, reuecodd.:PTLVDOMANKE

122 supra, III. 1o, 17

X, 4 Verg. Aen. VIII 46 requies ea certa laborum U cf Oct. praet. 717 sq. placida .. quiete — 10 cf Luctet. II 805 E 6 supra, III. 10, 19 ? Plato Crito 48b (àAAà péve) ;Phaedo 92a (évmep pewy

X,8 hebetans Va/linus

3 Non] eg. Nam ?

11 inlustrant IN Vind. (a s. e JA.)

PHILOS.

CONS.

III, 160, 43-11, 19; M. x, 1-18

57

rentia, claritas atque iucunditas, nisi uero unum atque idem ?—

15 omnia sint, nihil habere quo inter expetenda numerentur

6. Demonstratum, inquam, nec dubitari ullo modo potest. — *. Quae igitur cum discrepant minime bona sunt, cum uero unum esse coeperint bona fiunt, nonne haec ut bona sint unitatis fieri adeptione contingit ? — 20

25

55

Ita, inquam, uidetur. —

8. Sed omne quod bonum est boni participatione bonum esse concedis, an minime ? — Ita est. — 9. Oportet igitur idem esse unum atque bonum simili ratione cohicedas ; eadem namque substantia est eorum quorum naturaliter non est diuersus effectus. — Negare, inquam, nequeo. — 10. Nostine igitur, inquit, omne quod est tam diu manere atque subsistere quamdiu sit unum, sed interire atque dissolui pariter atque unum esse destiterit ? — Quonam modo ? — 11. Vt in animalibus, inquit, cum in unum coeunt ac permanent anima corpusque id animal uocatur, cum uero haec unitas utriusque separatione dissoluitur interire nec iam esse animal liquet ; 12. ipsum quoque corpus cum in una forma membrorum coniunctione permanet humana uisitur species, at si distributae segregataeque partes corporis distraxerint unitatem desinit esse quod fuerat ; 19. eoque modo percurrenti cetera procul dubio patebit subsistere unumquodque dum unum est, cum uero unum esse desinit interire. — Consideranti, inquam, mihi plura minime aliud uidetur. —

14. Estne igitur, inquit, quod, in quantum naturaliter agat, relicta subsistendi appetentia uenire ad interitum corruptio40 nemque

desideret ? —

15. Si animalia, inquam, considerem,

quae habent aliquam uolendi nolendique naturam, nihil inuenio quod nullis extra cogentibus abiciant manendi intentionem et ad interitum sponte festinent. 16. Omne namque animal tueri salutem laborat, mortem uero perniciemque de4 uitat. 17. Sed quid de herbis arboribusque, quid de inanimatis omnino consentiam rebus prorsus dubito. — 18. Atqui non est quod de hoc quoque possis ambigere, cum herbas atque arboI bo

res intuearis primum sibi conuenientibus innasci locis, ubi, quantum earum natura queat, cito exarescere atque interire $o

non possint. 19. Nam aliae quidem campis, aliae montibus oriuntur,

alias ferunt paludes, aliae saxis haerent, aliarum

codd.: PTLVDOMANKE 20-21 nozissima Platonis doctrina ; cf Boeth. Quomodo substantiae ... p. 172 Peiper 48 cf Flut. De exil. 6o7e 11,25 nostine] ne ozz. IN 34 petcutrenti (tibi s. s.» T'*. (tibi? percurrenti Hb 38 «aliquid s. ».» quod T'*, aliquid quod Hi. aliquod ;. inquit ed. Vind ^ agat 5$. 4. T, s. 5, uiuet ( ?). uiuat i2 zg. IN F 6*

5. (xcv1)

V 30

58

A. M. S. BOETHII

fecundae sunt steriles harenae, quas si in alia quispiam loca transferre conetur arescant. 20. Sed dat cuique natura quod conuenit,

et ne, dum

manere

possunt,

intereant

elaborat.

55 21. Quid quod omnes uelut in terras ore demerso trahunt alimenta radicibus ac per medullas robur corticemque diffundunt ? 22, Quid quod mollissimum quidque, sicuti medulla est, interiore semper sede reconditur, extra uero quadam ligni firmitate, ultimus autem cortex aduersum caeli intemperiem 6o quasi mali patiens defensor opponitur ? 28. Iam uero quanta est naturae diligentia ut cuncta semine multiplicato propagen-

V 371

tur! 24. Quae omnia non modo ad tempus manendi, uerum

generatim quoque quasi in perpetuum permanendi ueluti quasdam machinas esse quis nesciat ? 25. Ea etiam quae in6s animata esse creduntur nonne quod suum est quaeque simili ratione desiderant ? 26. Cur enim flammas quidem sursum leuitas uehit, terras uero deorsum pondus deprimit, nisi quod haec singulis loca motionesque conueniunt ? 27. Porro autem, quod cuique consentaneum est id unumquodque conseruat, 7o Sicuti ea quae sunt inimica corrumpunt. 28. Iam uero quae dura sunt ut lapides adhaerent tenacissime partibus suis et ne facile dissoluantur resistunt ; 29. quae uero liquentia ut aer atque aqua facile quidem diuidentibus cedunt, sed cito in ea rursus a quibus sunt abscisa relabuntur ; ignis uero omnem 75; refugit sectionem. 30. Neque nunc nos de uoluntariis animae cognoscentis motibus,

sed de naturali

intentione

tractamus,

sicuti

est

quod acceptas escas sine cogitatione transigimus, quod in somno spiritum ducimus nescientes. 31. Nam ne in animalibus $o quidem manendi amor ex animae uoluntatibus, uerum ex naturae principiis uenit. 32. Nam saepe mortem cogentibus causis, quam natura reformidat, uoluntas amplectitur, contraque illud quo solo mortalium rerum durat diuturnitas, gignendi opus, quod natura semper appetit, interdum co8; hercet uoluntas. 33. Adeo haec sui caritas non ex animali motione, sed ex naturali intentione procedit ; dedit enim prouidentia creatis a se rebus hanc uel maximam manendi causam ut quoad possunt naturaliter manere desiderent. 34. Quare nihil est quod ullo modo queas dubitare cuncta go quae sunt appetere naturaliter constantiam permanendi, de- V 72 uitare perniciem. — 35. Confiteor, inquam, nunc me indubicodd.: PTLVDOMANKE 92 Verg. Georg. I 70 sterilem harenam (Sen. Phaedr. 16 ; Phocas, catm. de Verg.

9)

62 manendi] permanendi P

74 abscissa I/*

PHILOS.

CONS.

III, rr, 19-41; M. XI, I-I3

59 tato cernere quae dudum incerta uidebantur. — 36. Quod autem, inquit, subsistere ac permanere petit id unum esse desiderat ; hoc enim sublato ne esse quidem cuiquam per9 manebit. — Verum est, inquam. — 39. Omnia igitur, inquit, unum desiderant. — Consensi. — Sed unum id ipsum monstrauimus esse quod bonum. — Ita quidem. — 38. Cuncta igitur bonum petunt, quod quidem ita describas licet ipsum bonum esse quod desideretur ab omnibus. — 39. Nihil, inlOO quam, uerius excogitari potest ; nam uel ad nihil unum cuncta referuntur et uno ueluti uertice destituta sine rectore fluitabunt aut si quid est ad quod uniuersa festinant id erit ^

omnium summum bonorum. — 40. Et illa : Nimium, inquit, o 105

alumne, laetor; ipsam enim mediae ueritatis notam mente fixisti. Sed in hoc patuit tibi quod ignorare te paulo ante dicebas. —

Quid ? inquam. —

441. Quis esset, inquit, rerum

omnium finis. Is est enim profecto quod desideratur ab omnibus ; quod quia bonum esse collegimus, oportet rerum omnium finem bonum esse fateamur.

IO

XI. Quisquis profunda mente uestigat uerum cupitque nullis ille deuiis falli in se reuoluat intimi lucem uisus longosque in orbem cogat inflectens motus animumque doceat quicquid extra molitur suis retrusum possidere thesauris ; dudum quod atra texit erroris nubes lucebit ipso perspicacius Phoebo. Non omne namque mente depulit lumen obliuiosam corpus inuehens molem; haeret profecto semen introrsum ueri quod excitatur uentilante doctrina; nam cur rogati sponte recta censetis codd.:: PTLVDOMANKE

92/94 móÜov o8 évós a Proclo doctum comparat Galdi p. 133

96/97 supra, III.

105 supra, Y. 6, 10 101 Quint. VII prooem. 3 sine tectore fluitet 11,9 9 sq. Plato Meno 10 VII XI, 3 f Procl. in Tim. II. 244, 19 Diehl ; Aug. Conf. 11 sq. cf Sen. ad Lucil. XV 2, 29 omnium honestarum rerum semina $81c sqq.

animi gerunt

13 sq. cf Plato Phaedo 73a

93 appetit Te Le N E Hib Vind ^ 98estom. T* — 96idera. N — 9? bonum 100 nihil unum] nihilum Te Ve Oe 4 IN K E Gorb Hib (l- nl«est? P* Gotb unum Hibm), (-ü in ras.) Vind. 102 festinent L V 20,3)

108 colligimus V* K E XI, 2 nullus 74*

ad nihilà //// unum Baz. (nihil unum Lis. XLI. DO M .A* N Hib Laud Vind — 109 est om. T*

60

A. M. S. BOETHII ni mersus alto uiueret fomes corde ? Quodsi Platonis Musa personat uerum, quod quisque discit immemor recordatur. —

1$

12. 1. Tum ego : Platoni, inquam, uehementer assentior; nam me horum iam secundo commemoras, primum quod memoriam corporea contagione, dehinc cum maeroris mole pressus amisi. — 2. Tum illa:Si priora, inquit, concessa respi;cias, ne illud quidem longius aberit quin recorderis quod te dudum nescire confessus es. — Quid ? inquam, — 9. Quibus, ait illa, gubernaculis mundus regatur. — Memini, inquam, me inscitiam meam fuisse confessum, sed quid afferas, licet iam prospiciam, planius tamen ex te audire desidero. — 1:92. 4. Mundum, inquit, hunc deo regi paulo ante minime dubitandum putabas. — Ne nunc quidem arbitror, inquam, nec umquam dubitandum putabo, quibusque in hoc rationibus accedam breuiter exponam. 5. Mundus hic ex tam diuersis contrariisque partibus in unam formam minime conuenisset 15 nisi unus esset qui tam diuersa coniungeret. 6. Coniuncta uero

naturarum ipsa diuersitas inuicem discors dissociaret atque diuelleret nisi unus esset qui quod nexuit contineret. 7. Non tam uero certus naturae ordo procederet nec tam dispositos motus locis, temporibus, efficientia, spatiis, qualitatibus ex-

20 plicarent nisi unus esset qui has mutationum uarietates manens ipse disponeret. 8. Hoc, quicquid est, quo condita manent atque agitantur usitato cunctis uocabulo deum nomino. — 9. Tum illa : Cum haec, inquit, ita sentias, paruam mihi restare

operam

puto ut felicitatis compos

patriam .Sospes

25 reuisas. 10. Sed quae proposuimus intueamur. Nonne in beatitudine sufficientiam numerauimus deumque beatitudinem ipsam esse consensimus ? — Ita quidem. — 11. Et ad mundum igitur, inquit, regendum nullis extrinsecus amminiculis indigebit ;alioquin si quo egeat, plenam sufficientiam non habe3o bit. — Id, inquam, ita est necessarium. — 12. Per se igitur solum cuncta disponit ? — Negari, inquam, nequit. — 13. Atcodd.::PTLVDOMANKE

15 cf Plato Phaedo 762, a/. 12, 6 supra, I. 6, 7

95.5upra, lll. 9,3. — 10cf supra, 1. 6,7; III m. 9, 1

15 personet HiP 12, 8 inscitiam] inscientiam P Hib, glossa in V/ 10 (25 deo Met, (a s.s.) Vind minime] s. s. nemini T'* Ec. (nemini, s. s. minime, IN) 19/20 explicaret Veoec Me N* E Vind | 20 mutationum] motionum Hib - 23 tibi Hib 27 consensimus] concessimus T'* Oc E* (consuimus Gozb)

V 74

PHILOS.

3

V^

CONS.

III, M. xi, 14-16 ; 12, 1-26

61

qui deus ipsum bonum esse monstratus est. — Memini, inquam. — 14. Per bonum igitur cuncta disponit, si quidem per se regit omnia quem bonum esse consensimus, et hic est ueluti quidam clauus atque gubernaculum quo mundana machina stabilis atque incorrupta seruatur. — 15. Vehementer assentior, inquam, et id te paulo ante dicturam tenui licet

40

suspicione prospexi. — 16. Credo, inquit ; iam enim, ut arbitror, uigilantius ad cernenda uera oculos deducis. Sed quod dicam non minus ad contuendum patet. — Quid ? inquam. — 1^. Cum deus, inquit, omnia bonitatis clauo gubernare iure credatur eademque

omnia, sicuti docui, ad bonum

naturali

intentione festinent, num dubitari potest quin uoluntaria regantur seque ad disponentis nutum ueluti conuenientia 45 contemperataque rectori sponte conuertant ? — 18. Ita, inquam, necesse est; nec beatum regimen esse uideretur, si quidem detrectantium iugum foret, non obtemperantium salus. — 19. Nihil est igitur, quod naturam seruans deo contra ire conetur ? — Nihil, inquam. — 20. Quodsi conetur, ait, num 5 o tandem proficiet quicquam aduersus eum quem iure beatitudinis potentissimum esse concessimus ? —

Prorsus, inquam,

nihil ualeret. — 21. Non est igitur aliquid quod summo huic bono uel uelit uel possit obsistere ? — Non, inquam, arbitror. 55

6o

— 22. Est igitur summum, inquit, bonum quod regit cuncta fortiter suauiterque disponit. — 29. Tum ego : Quam, inquam, me non modo ea quae conclusa est summa rationum, uerum multo magis haec ipsa quibus uteris uerba delectant, ut tandem aliquando stultitiam magna lacerantem sui pudeat ! — 24. Accepisti, inquit, in fabulis lacessentes caelum Gigantas ; sed illos quoque, uti condignum fuit, benigna fortitudo disposuit. 25. Sed uisne rationes ipsas inuicem collidamus ? Forsitan ex huius modi conflictatione pulchra quaedam ueritatis

scintilla

dissiliat.

—

Tuo,

inquam,

arbitratu.

—

26. Deum, inquit, esse omnium potentem nemo dubitauerit.— 65 Qui quidem, inquam, mente consistat nullus prorsus amcodd.: PTLVDOMANKE B4 sq. cf. Sap. 8, 1 ; ex "Augustino fluxisse opinatus est Souter, Class. Rev. XLIX. 210 ;

similiora tamen sunt uerba. Antiphonae ad Magnificat die XVII Decembris cantandae : attingens ... fortiter suauiterque disponens, cf J. 74. Cabanis, Speculum XXII. 64 sqq. cf ibid. 579bc 62 cf Plato Res publ. 434€ 441 $q. 83 in. ipsum arfe bonum Gorb (oz. per), ante igitur IN E Notker, pos? igitur 4 48 uoluntatie T* M, IN (-ae, a eras., s. 5. l- a), Gotb 84 concessimus T* E 50 aduersus P* Tc D O M IN Hib Vind: 49 quidsi M IN Hib uoluntatio 44* 53 bono ex homo T, bomo 52 ualet Fe, in zzg E. ualebit V/c aduersum re//.

58 lacerantem] latrantem |V/a/Jinus pr Hib Vind. -as in ras IN

59/60 gigantes

PL, Ve

MAKE

V 35

62

A. M. S. BOETHII

bigat. — 27. Qui uero est, inquit, omnium potens, nihil est quod ille non possit. — Nihil, inquam. — 28. Num igitur deus facere malum potest ? — Minime, inquam. — 29. Malum igitur, inquit, nihil est, cum id facere ille non possit qui nihil non potest. —

30. Ludisne, inquam, me inextricabilem labyrin-

thum rationibus texens, quae nunc quidem qua egrediaris introeas,

7j

8o

nunc

extrinsecus 8 V^

9o

uero

quo

introieris

egrediare,

an

mirabilem

quendam diuinae simplicitatis orbem complicas ? 31. Etenim paulo ante beatitudine incipiens eam summum bonum esse dicebas, quam in summo deo sitam loquebare. 32. Ipsum quoque deum summum esse bonum plenamque beatitudinem disserebas, ex quo neminem beatum fore nisi qui pariter deus esset quasi munusculum dabas. 33. Rursus ipsam boni formam dei ac beatitudinis loquebaris esse substantiam ipsumque unum id ipsum esse bonum docebas quod ab omni rerum natura peteretur. 34. Deum quoque bonitatis gubernaculis uniuersitatem regere disputabas uolentiaque cuncta parere nec ullam mali esse naturam. 35. Atque haec nullis sumptis,

sed

ex

altero

altero

fidem

trahente

insitis domesticisque probationibus explicabas. — 36. Tum illa : Minime, inquit, ludimus remque omnium maximam dei munere, quem dudum deprecabamur, exegimus. 3*7 Ea est enim diuinae forma substantiae ut neque in externa dilabatur nec in se externum aliquid ipsa suscipiat, sed, sicut de ea Parmenides ait, vdvroÜev eükÜkÀov cóaípogs évaMykwov Oy rerum orbem mobilem rotat dum se immobilem ipsa conseruat. 38. Quodsi rationes quoque non extra petitas sed intra /

*,

,

/

rei quam tractabamus ambitum 9

b]

,

,

»

collocatas agitauimus, nihil

est quod ammirere, cum Platone sanciente didiceris cognatos de quibus loquuntur rebus oportere esse sermones. XII. Felix, qui potuit boni fontem uisere lucidum,

codd.: PTLVDOMANKE 94 supra, III. 10, 17 91 Parmenides VIII 45 Diels (Plato Soph. 244e) 95 Plato Tim. 29b ; f Ammonius De interpr. p. 152, 22 ; 154, 16 Busse ; Boethius De intetpr. II, p. 246, 20 sqq. Meiset XII, 1 cf Verg. Georg. II 490

66 potens] potest P T* D*

?*inunc- qua]nuncque T* ^ egtedietis T* N*

74 (25 beatitudine V/c Oc M* Bam Gotb Hib. a s. v. V'ing. 82 uniuetsitates (5. 5. lm)N $4ex altero altero Par (altero ex altero ». 2 ; idem Gotb). altero (s. s.)

ex alteto Vnd. alterum ex alteto Bam, in mg N ; cf IV. 2, 8 : ex altero rell.

V 16

PHILOS.

CONS. III, 12, 26-38 ; M. xit, 1-40

63

felix, qui potuit grauis terrae soluere uincula. Quondam funera coniugis uates Threicius gemens postquam flebilibus modis siluas amnes

currere mobiles, stare coegerat

iunxitque intrepidum latus saeuis cerua leonibus nec uisum timuit lepus iam cantu placidum canem, cum flagrantior intima feruor pectoris ureret

IO

15

V3

nec qui cuncta subegerant mulcerent dominum modi, immites superos querens

infernas adiit domos. Ilic blanda sonantibus chordis carmina temperans quicquid praecipuis deae matris fontibus hauserat,

20

quod luctus dabat impotens,

quod luctum geminans amor deflet Taenara commouens et dulci ueniam prece umbrarum dominos rogat.

25

Stupet captus

350

tergeminus nouo carmine ianitor;

quae sontes agitant metu ultrices scelerum deae iam maestae

lacrimis madent;

non Ixionium caput uelox praecipitat rota et longa site perditus spernit flumina Tantalus ; uultur dum satur est modis non traxit Tityi iecur. Tandem 'Vincimur' arbiter

55

40

codd.:PTLVDOMANKE

$8 sqq. Mart. Capell. p. 481, 5 ; Ouid. Fast. II 85

40 sq. Sen. Herc. Fur. 586

tandem mortis ait *Vincimur" arbiter

XII, 12 lepus Te L VeOe N E Laud Vind : lepos rel/. 26 tenara V/*. trenara T L V* O, M (t in ras.), IN Hib. trenera Gorb Vind. tenera 2A (s. s. l-threnara), K 30 site perditus] sit eperditus T*, s uid. V'*. siti perditus Le D M INe Vind ^ 89

trahit 74*

A. M. S. BOETHII

64

45

$o

umbrarum miserans ait. *Donamus comitem uiro emptam carmine coniugem; sed lex dona coherceat, ne dum Tartara liquerit fas sit lumina flectere. Quis legem det amantibus? Maior lex amor est sibi. Heu, noctis prope terminos Orpheus Eurydicen suam uidit, perdidit, occidit. Vos haec fabula respicit quicumque in superum diem mentem

55

V 18

ducere

quaeritis;

nam qui Tartareum in specus uictus lumina flexerit,

quicquid praecipuum trahit perdit dum uidet inferos.

LIBER

IV.

1. 1. Haec cum Philosophia dignitate uultus et oris grauitate seruata leniter suauiterque cecinisset, tum ego nondum penitus insiti maeroris oblitus intentionem dicere adhuc aliquid parantis abrupi et : 2. O, inquam, ueri praeuia luminis, ; quae usque adhuc tua fudit oratio cum sui speculatione diuina tum tuis rationibus inuicta patuerunt, eaque mihi etsi ob iniuriae dolorem nuper oblita non tamen antehac prorsus ignorata dixisti. 9. Sed ea ipsa est uel maxima nostri causa maeroris quod, cum rerum bonus rector exsistat, uel V 79 10 esse omnino mala possint uel impunita praetereant ; quod solum quanta dignum sit ammiratione profecto consideras. 4. At huic aliud maius adiungitur ; nam imperante florenteque nequitia uirtus non solum praemiis caret, uerum etiam sceleratorum pedibus subiecta calcatur et in locum facino1; rum supplicia luit. 5. Quae fieri in regno scientis omnia, potentis omnia, sed bona tantummodo

uolentis dei nemo

satis

codd.:PTLVDOMANKE ANICII (ANCII Lau) MANLII SEUERINI BOETHII (BOETHI L. BOETII

P .A E Laud Vind. BOECII K) «VIRI. C. ET INLUST Vind) EXCONS ORD €exmag. off. atq- Vind. A'TQ: IN» PATRICII (excons - patricii oz. Liaug) PHILOSOPHIAE (-PHYAE P. -PHICAE N. -PICE K) CONSOLATIONIS LIBER TERTIUS EXPLICIT (EXPLICIT (FINIT AN» LIBER III P 74 N K) INCIPIT LIBER (om E Laud Vind) QUARTUS V owedr n tP L K». (Explicit tertius liber incipit quartus HiP)

1, 12 magis T

— 14loco V'* Go:zb Vind

PHILOS. CONS. III, «. xit, 41-58 ; IV, 1, 1-9; M.1, 1-17

65

potest nec ammirari nec conqueri. — 6. Tum illa : Et esset, inquit, infiniti stuporis omnibusque horribilius monstris si, uti tu aestimas, in tanti uelut patris familias dispositissima 20 domo uilia uasa colerentur, pretiosa sordescerent. 7. Sed non ita est ; nam si ea quae paulo ante conclusa sunt inconuulsa seruantur, ipso de cuius nunc regno loquimur auctore cognosces semper quidem potentes esse bonos, malos uero abiectos semper atque imbecilles, nec sine poena umquam 25 esse uitia nec sine praemio uirtutes, bonis felicia malis semper

infortunata contingere multaque id genus, quae sopitis querelis firma te soliditate corroborent. 8. Et quoniam uerae formam

beatitudinis

me

dudum

etiam sita sit agnouisti, decursis 3o necessarium puto uiam tibi quae dam. 9. Pennas etiam tuae menti possit adfigam, ut perturbatione

monstrante

uidisti,

quo

omnibus quae praemittere te domum reuehat ostenquibus se in altum tollere depulsa sospes in patriam

meo ductu, mea semita, meis etiam uehiculis reuertaris.

$

I. Sunt etenim pennae uolucres mihi quae celsa conscendant poli; quas sibi cum uelox mens induit terras perosa despicit, aeris immensi superat globum nubesque postergum uidet quique agili motu calet aetheris transcendit

Io

15

ignis

V 80

uerticem,

donec in astriferas surgat domos Phoeboque coniungat uias aut comitetur iter gelidi senis miles corusci sideris uel quocumque micans nox pingitur recurrat astri circulum

atque ubi iam exhausti fuerit satis polum relinquat extimum dorsaque uelocis premat aetheris

codd.:: PTLVDOMANKE 1 20 cf Rom. 9, 21-25 ; 2 Tim. 2, 20

I, 5 Mart. Capell. p. 40, 12

25 sq. cf Plato Res publ. 5542, a/.

11 Verg. Georg. I 536

185 exhausti satis :

Verg. Georg. II 398

24 in(im-)becilles P V* M .A K E. imbiciles Hib : 27 firma te] firmate T*. fitmitate P K*. firmata V. — 81 pinnas imbecillos re//. 33 ductu] ducatu Hip. dictu T*. ductu (s. . dictione) V — reueT* V* DO* *aris I7. reueharis M. reuehatis (h in ras.) O 4A 16 populum P V* D* 4 PEROSAS N DO* I, 1 pinnae T* V/*

23 bonos potentes esse IN

66

A. M. S. BOETHII compos uerendi luminis. Hic regum sceptrum dominus tenet orbisque habenas temperat et uolucrem currum stabilis regit rerum coruscus arbiter. Huc te si reducem referat uia quam nunc requiris immemor,

20

25

*Haec,' dices, *memini, patria est mihi,

hinc ortus, hic sistàm gradum.'

Quodsi terrarum placeat tibi noctem relictam uisere,

quos miseri toruos populi timent cernes tyrannos exsules. —

3o

2. 1. Tum ego : Papae, inquam, ut magna promittis !Nec dubito quin possis efficere, tu modo quem excitaueris ne moreris. — 2. Primum igitur, inquit, bonis semper adesse potentiam, malos cunctis uiribus esse desertos agnoscas lice; bit, quorum quidem alterum demonstratur ex altero. 9. Nam

cum bonum malumque contraria sint, si bonum potens esse constiterit liquet imbecillitas mali, at si fragilitas clarescat mali boni firmitas nota est. 4. Sed uti nostrae sententiae fides abundantior sit, alterutro calle procedam nunc hinc nunc 1o inde proposita confirmans. 9. Duo sunt, quibus omnis humanorum actuum constat effectus, uoluntas scilicet ac potestas, quorum si alterutrum desit, nihil est quod explicari queat. 6. Deficiente etenim uoluntate ne aggreditur quidem quisque quod non uult, at si 15 potestas absit uoluntas frustra sit. 7. Quo fit ut, si quem uideas adipisci uelle quod minime adipiscatur, huic obtinendi quod uoluerit defuisse ualentiam dubitare non possis. — Perspicuum est, inquam, nec ullo modo negari potest. — 8. Quem uero effecisse quod uoluerit uideas, num etiam po20 tuisse dubitabis ? — Minime. — 9. Quod uero quisque potest in eo ualidus, quod uero non potest in hoc imbecillis esse censendus est. — Fateor, inquam. — 10. Meministine igitur, inquit, omnem

superioribus rationibus esse collectum intentionem uoluntatis humanae, quae diuersis studiis agitur, ad

codd.: PTLVDOMANKE

21 cf Plato Phaedr. 246e 2: Prosam 2 et 3 buius libri parapbrasim fere Gorgiae Platonis esse dicunt. RandJrewart ; ef Klingner b. 84-87

2, 12 alterum 74 Bam Gotb, «. s. l- alterutrum Hib Vind

V 81

PHILOS. CONS. IV, xw. rz, 18-30 ; 2, 1-24

67

2; beatitudinem festinare ? — Memini, inquam, illud quoque esse demonstratum. — 11. Num recordaris beatitudinem ipsum esse bonum eoque modo, cum beatitudo petitur, ab omnibus

desiderari bonum ? —

Minime,

inquam,

recordor,

quoniam id memoriae fixum teneo. — 12. Omnes igitur homi3o nes boni pariter ac mali indiscreta intentione ad bonum peruenire nituntur ? — Ita, inquam, consequens est. — 13. Sed certum adeptione boni bonos fieri ? — Certum. — Adipiscuntur igitur boni, quod appetunt ? — Sic uidetur. — 14. Mali uero si adipiscerentur quod appetunt, bonum, mali esse non 35 possent. — Ita est. — 15. Cum igitur utrique bonum petant, sed hi quidem adipiscantur, illi uero minime, num dubium est bonos quidem potentes esse, qui uero mali sint imbecilles ? — 16. Quisquis, inquam, dubitat nec rerum naturam nec conse-

4»

quentiam potest considerare rationum. — 17. Rursus, inquit, si duo sint quibus idem secundum naturam propositum sit, eorumque unus naturali officio id ipsum agat atque perficiat, alter uero naturale illud officium minime amministrare

queat, alio uero modo quam naturae conuenit

non quidem impleat propositum suum sed imitetur implen4; tem, quemnam horum ualentiorem esse decernis ? — 18. Etsi coniecto, inquam, quid uelis, planius tamen audire desidero. —

19. Ambulandi,

inquit, motum

hominibus num negabis ? — que rei pedum officium esse 5o hoc quidem, inquam. — 21. ualens ambulet aliusque, cui

secundum

naturam

esse

Minime, inquam. — 20. Eiusnaturale num dubitas ? — Ne Si quis igitur pedibus incedere hoc naturale pedum desit offi-

cium, manibus nitens ambulare conetur, quis horum iure ua-

lentior existimari potest ? — 22. Contexe, inquam, cetera; nam quin naturalis officii potens eo qui idem nequeat ualen;; tior sit nullus ambigat. — 23. Sed summum bonum, quod aeque malis bonisque propositum boni quidem naturali officio uirtutum petunt, mali uero uariam per cupiditatem, quod adipiscendi boni naturale officium non est, idem ipsum conantur adipisci; an tu aliter existimas ? —

24. Minime, inquam ;

6o nam etiam quod est consequens patet. Ex his enim quae concesserim bonos quidem potentes, malos uero esse necesse est codd.: PTLVDOMANKE 29 memotia 4c 32 certum (est? Fe VeO M A IN Gotb Hib Vind —— 385 possunt 4A* Ne 386 num] non 44e M 37 sunt T Hib imbecilles P V* M A

K. imbicilles Hb : imbecillos re//. ^ 40 sunt P ^ 46 planius] plenius T* IL Vind, cf supra, III. 12, 9 54 qui idem] quidem P V* D O* M* (eo quidem qui, in zg al-eo qui idem, IN) 55 ambigiit L*. ambigit T'* Le IN E Hib Laud. ambigat, s. s. dubitat, Vind ^ 86 propositum] positum P. est adZ. T* E Hib, s. s. O B? petunt] appetunt 1/o 74 60/61 concesseram JN Gozb. concenserim (c a/fera in ras.) .M 61 esse T« V/c M A IN E*, post imbecilles (62) Eb : om. rell., sed cf.

IV. 6, 19 ; V. 2, 14/15

V 82

68

A. M. S. BOETHII

imbecilles. — 25. Recte, inquit, praecurris idque, uti medici sperare solent, indicium est erectae iam resistentisque naturae. 6; 26. Sed quoniam te ad intellegendum promptissimum esse conspicio, crebras coaceruabo rationes; uide enim quanta uitiosorum hominum pateat infirmitas, qui ne ad hoc quidem peruenire queunt ad quod eos naturalis ducit ac paene compellit intentio. 27. Et quid, si hoc tam magno ac paene inuicto 7o praeeuntis naturae desererentur auxilio? 28. Considera uero quanta sceleratos homines habeat impotentia. Neque enim leuia aut ludicra praemia petunt quae consequi atque obtinere non possunt, sed circa ipsam rerum summam uerticemque deficiunt nec in eo miseris contingit effectus quod so75 lum dies noctesque moliuntur ; in qua re bonorum uires eminent. 29. Sicut enim eum qui pedibus incedens ad eum locum usque peruenire potuisset quo nihil ulterius peruium iaceret incessui ambulandi potentissimum esse censeres, ita eum qui

V 85

expetendorum finem quo nihil ultra est apprehendit poten8o tissimum necesse est iudices. 30. Ex quo fit, quod huic obiacet, ut T idem scelesti T idem uiribus omnibus uideantur esse

deserti. 91. Cur enim relicta uirtute uitia sectantur ? Inscitiane bonorum ? Sed quid eneruatius ignorantiae caecitate ? An sectanda nouerunt, sed transuersos eos libido praecipi8; tat ? Sic quoque intemperantia fragiles, qui obluctari uitio nequeunt.

32. An scientes uolentesque

bonum

deserunt,

ad

uitia deflectunt ? Sed hoc modo non solum potentes esse, sed omnino esse desinunt; nam qui communem omnium quae sunt finem relinquunt pariter quoque esse desistunt. 39. Quod go quidem cuipiam mirum forte uideatur, ut malos, qui plures hominum sunt, eosdem non esse dicamus ; sed ita sese res habet. 94. Nam qui mali sunt eos malos esse non abnuo ; sed

eosdem esse pure atque simpliciter nego. 35. Nam uti cadauer hominem mortuum dixeris, simpliciter uero hominem appella-

og; re non possis, ita uitiosos malos quidem esse concesserim, sed esse absolute nequeam confiteri. 36. Est enim quod ordinem retinet seruatque naturam ; quod uero ab hac deficit esse codd.: PTLVDOMANKE

71/32 Verg. Aen. XII 764 neque enim leuia aut ludicra petuntur praemia Aug. De ciu. Dei II 5 in. : uitiis oblectati magis quam obluctati student

62 inbecilles P V/c M JA E*. imbicilles Hi? : imbecillos re//.

—— 85sq.

68/69 ac - magno

om. P 48 incessu Oc Mc 81 idem (1) dd. Biber, idem (2) oz. E* Gotb Hib ; in arcbetypo fortasse legebatur ut qui minime apprehendunt ue sizile aliquid, s. s. glossa idé (— id est) scelesti 95 consenserim / K

V 84

PHILOS.

CONS.

IV, 2, 24-46 ; M. 1I, I-5

69

etiam, quod in sua natura situm est, derelinquit. 97. Sed possunt, inquies, mali; ne ego quidem negauerim, sed haec roo eorum potentia non a uiribus sed ab imbecillitate descendit. 38. Possunt enim mala, quae minime ualerent si in bonorum

10;

110

i1;

120

12;

efficientia manere potuissent. 39. Quae possibilitas eos euidentius nihil posse demonstrat ; nam si, uti paulo ante collegimus, malum nihil est, cum mala tantummodo possint, nihil posse improbos liquet. — Perspicuum est. — 49. Atque ut intellegas quaenam sit huius potentiae uis :Summo bono nihil potentius esse paulo ante definiuimus. — Ita est, inquam. — Sed idem, inquit, facere malum nequit. — Minime. — 41. Est igitur, inquit, aliquis qui omnia posse homines putet ? — Nisi quis insaniat, nemo. — Atqui idem possunt mala. — Vtinam quidem, inquam, non possent! — 42. Cum igitur bonorum tantummodo potens possit omnia, non uero queant omnia potentes etiam malorum, eosdem qui mala possunt, minus posse manifestum est. 48. Huc accedit quod omnem potentiam inter expetenda numerandam omniaque expetenda referri ad bonum uelut ad quoddam naturae suae cacumen ostendimus. 44. Sed patrandi sceleris possibilitas referri ad bonum non potest, expetenda igitur non est. Atqui omnis potentia expetenda est ; liquet igitur malorum possibilitatem non esse potentiam. 45. Ex quibus omnibus bonorum quidem potentia, malorum uero minime dubitabilis apparet infirmitas ueramque illam Platonis esse sententiam liquet solos quod desiderent facere posse sapientes, improbos uero exercere quidem quod libeat, quod uero desiderent explere non posse. 46. Faciunt enim quaelibet, dum per ea quibus delectantur id bonum quod desiderant se adepturos putant ; sed minime adipiscuntur, quoniam ad beatitudinem probra non ueniunt. II. Quos uides sedere celsos solii culmine reges, purpura claros nitente, saeptos tristibus armis,

ore toruo comminantes, rabie cordis anhelos, detrahat si quis superbis uani tegmina cultus, ;

iam uidebit intus artas dominos ferre catenas ; codd.: PTLVDOM.AANKE 103 supra, III. 12, 83 infra, IV. 4, 16.19

107 supra, lll. 12, 21

— 123 cf Plato Gorg. 466b-481b ;

105 atqui Te N* Visdo ^ ut om. T* 99 ne] N* O. ne* M. ne* IN. non Hib 115 omnia 110 atqui idem] at quidem .M* Hir 109 nisi qui T* Vc 74 quae P T* L* V*. q: in ras. IN II, 2 nitentes aeptos P T* O* 7

B. (xciv)

V8;

70

A. M. S. BOETHII

hinc enim libido uersat auidis corda uenenis, hinc flagellat ira mentem fluctus turbida tollens, maeror aut captus fatigat aut spes lubrica torquet. Ergo cum caput tot unum cernas ferre tyrannos,

10

non facit quod optat ipse, dominis pressus iniquis.

3. 1. Videsne igitur quanto in caeno probra uoluantur, qua probitas luce resplendeat ? In quo perspicuum est numquam bonis praemia, numquam sua sceleribus deesse supplicia. 2. Rerum etenim quae geruntur illud propter quod unaquae; que res geritur eiusdem rei praemium esse non iniuria uideri potest, uti currendi in stadio propter quam curritur iacet praemium corona. 9. Sed beatitudinem esse idem ipsum bonum propter quod omnia geruntur ostendimus ; est igitur humanis actibus ipsum bonum ueluti praemium commune proro positum. 4. Atqui hoc a bonis non potest separari — neque enim bonus ultra iure uocabitur, qui careat bono — ; quare probos mores sua praemia non relinquunt. $5. Quantumlibet igitur saeuiant mali, sapienti tamen corona non decidet, non arescet; neque enim probis animis proprium decus aliena 15 decerpit improbitas. 6. Quodsi extrinsecus accepto laetaretur, V 86 poterat hoc uel alius quispiam uel ipse etiam qui contulisset auferre ; sed quoniam 1d sua cuique probitas confert, tum suo praemio carebit cum probus esse desierit. 7. Postremo, cum omne praemium idcirco appetatur quoniam bonum esse cre20 ditur, quis boni compotem praemii iudicet expertem ? 8. At cuius praemii ? Omnium pulcherrimi maximique ; memento etenim corollarii illius quod paulo ante praecipuum dedi ac sic collige. 9. Cum ipsum bonum beatitudo sit, bonos omnes eo

ipso quod boni sint fieri beatos liquet. 10. Sed qui beati sint 25 deos esse conuenit. Est igitur praemium bonorum, quod nullus deterat dies, nullius minuat potestas, nullius fuscet improbi-

tas, deos fieri. 11. Quae cum ita sint, de malorum quoque inseparabili poena dubitare sapiens nequeat ;nam cum bonum malumque, item poenae atque praemium aduersa fronte discodd.::PTLVDOMANKE II, 8 cf Matt. Capell. p. 16, 1 3, 4 sq. supra, III. 2, 2 supra, III. 10,71

12 sq. cf Ps. 89, 6 ; Prou. 14, 24 ; Iet. 13, 18

22 s.

8 captos Te Vc Oe M N Gorb Hib Vind 3, 6 iniutie ;4* 6 uti] ut eni (ni iz ras.) P currenti Te V/c 4 Hib ri idem LeM N E* Bam Hib Noter. id** T Vind. id est rell. praeter id Gozb. (id Weinberger, Büchner ; sed cf IV. 2, 88) 16 ipse] ille L, IN (s. s. l-ipse) 24 sint ()]suntz4 Hib ^ sint(2)]suntT'* 4 E Hib Vindc 29 poena T'e IN€ Hib Vindc

PHILOS.

CONS.

IV, M. n, 6-10; 3, 1-20

5o sideant, quae in boni praemio uidemus

71

accedere eadem ne-

cesse est in mali poena contraria parte respondeant. 12. Sicut igitur probis probitas ipsa fit praemium ita improbis nequitia ipsa supplicium est. Iam uero quisquis afficitur poena malo se affectum esse non dubitat. 19. Si igitur sese ipsi aestimare 5; uelint, possuntne sibi supplicii expertes uideri, quos omnium malorum

extremo

nequitia non

affecit modo,

uerum

etiam

uehementer infecit ? 14. Vide autem ex àduersa parte bonorum quae improbos poena comitetur; omne namque quod sit unum esse ipsum4o que unum bonum esse paulo ante didicisti ;cui consequens est ut omne quod sit id etiam bonum esse uideatur. 15. Hoc igitur modo quicquid a bono deficit esse desistit. Quo fit ut mali desinant esse quod fuerant. Sed fuisse homines adhuc ipsa humani corporis reliqua species ostentat ; quare uersi in ma4; litiam humanam

quoque amisere naturam. 16. Sed cum ultra

homines quemque prouehere sola probitas possit, necesse est ut quos ab humana condicione deiecit infra homines merito detrudat improbitas ; euenit igitur ut quem transformatum uitiis uideas hominem aestimare non possis. 17. Auaritia so feruet alienarum opum uiolentus ereptor : lupi similem dixeris. Ferox atque inquies linguam litigiis exercet : cani comparabis. 18. Insidiator occultus subripuisse fraudibus gaudet : uulpeculis exaequetur. Irae intemperans fremit : leonis animum gestare credatur. 19. Pauidus ac fugax non metuenda 55 formidat : ceruis similis habeatur. Segnis ac stupidus torpet : asinum uiuit. 20. Leuis atque inconstans studia permutat :

codd.: PTLVDOMANKE

81 sqq. Proclus in Tim. I. 578, 18 Diehl ós 5j àya0oeb)]s atpeows éavríjs ytyveras

xapmós ojrus 7j uoxÜgpà éavríjs ow;

cf Ambr.

De off. I. 12, 46

40

supra, III. 12, 33 43/44 e? 58/60 cf Cic. De off. III. 20, 82 quid enim interest uttum ex homine se conuettat quis in beluam an hominis figura inmanitatem gerat

beluae ? 49 sqq. de pbysiognomonum doctrina u. L. Alfonsi, Aevum XXV, 1951, D. 143 s4q. B6 Aen. Gaz. Theophr. (P. G. LXXXV 8934) oix eis óvov ... àÀY dvd dvÜperrov dvafuvos comparat L. Alfonsi

80 accidere T'* /4* N* Hib Laud Vind ; cf IV. 6, 141 386 extremo Bécbner afficit P* Oc Me NF EC (rQ KoAoóÀw. rv kakdv Plan): extrema /ibri 44 87 infidit T* Oc M E C Go£b Hib Laud* Vinde Gotb Hib Laude Vinde 4" homines P*, z uid. T*, 46 hominis T* conuetsi 7A* ostendat P Hib Hib Laud*, Vind (s. s. post ipsos) : hominis re/. ; cf Engelbrecbt, Boetbiana p. 156 60 lupis Hib, W'einberger (qui Yapis in O egi dicit, 47/48 merito Hib : meritum re//. 51 inquietus I/e 4 Ke (-tos K*). inquies 77 ras. P, pro inquietus 7 zzg sed errat) 56asinus Hip. asini more O* /4*. DO*K torpitP T* V B5ceruiV N 5. 5. note asini M Hib

V8;

A. M. S. BOETHII nihil auibus differt. Foedis immundisque libidinibus immer72

gitur : sordidae suis uoluptate detinetur. 21. Ita fit ut qui pro-

bitate deserta homo esse desierit, cum in diuinam condicionem 6o

transire non possit, uertatur in beluam. III. Vela Neritii ducis et uagas pelago rates Eurus appulit insulae,

pulchra qua residens dea Solis edita semine miscet hospitibus nouis tacta carmine pocula. Quos ut in uarios modos IO

15

20

uertit herbipotens manus, hunc apri facies tegit,

ille Marmaricus leo dente crescit et unguibus; hic lupis nuper additus flere dum parat ululat, ille tigris ut Indica tecta mitis obambulat. Sed licet uariis malis numen Arcadis alitis obsitum miserans ducem peste soluerit hospitis, iam tamen mala remiges ore

25

pocula

traxerant,

iam sues Cerealia glande pabula uerterant et nihil manet integrum uoce, corpore perditis. Sola mens stabilis super monstra quae patitur gemit. O leuem nimium manum codd.: PTLVDOMANKE

III : cf. Hom. Od. x« 138 sqq. 1 Netitii ducis : cf Ouid. Trist. I 5, 57; Fast. IV 69 11 Marmaticus leo : Sen. Agam. 739 ; Herc. Oet. 1057 18 cf ales Tegeaticus Stat. Silu. V. 1, 102 (Sidon. Apoll. carm. VII 20) ;uolucer Tegeaticus Silu. I. 2, 18 (C. Brakzan, Mnemosyne LVII, 1929, p. 253)

III, 1 neritii T€ N. niretii T* LL D O Me K Vind. nitetu P. neretii M* Eijn:*. neticii (e ex i) E. naretii /A Bern, (a ex u ?) Laud. natitii Gofb. naricii V/ (a in ras.), C Hib bern ; cf Schepss, AArcb. f. d. Stud. d. neuer. Sprachen XCIV. 155 13 lupus Pc KE super 74e 23 suescere alia T* L* V/* O*, /4* (corr. zz.) 26 prae-

ditis P T* L* V D O* /4e C Laud* Rehd, s. s. l-pzae Vind

V 88

PHILOS.

CONS.

IV, 35, 20-4, 10 ; M. III, 1-39

73

nec potentia gramina,

30

membra quae ualeant licet, corda uertere non ualent!

Intus est hominum uigor arce

conditus

abdita.

Haec uenena potentius

35

detrahunt hominem sibi

dira quae penitus meant nec nocentia

corpori

mentis uulnere saeuiunt.

—

4. 1. Tum ego: Fateor, inquam, nec iniuria dici uideo uitio- V 89 sos, tametsi humani corporis speciem seruent, in beluas tamen animorum qualitate mutari ; sed quorum atrox scelerataque mens bonorum pernicie saeuit, id ipsum eis licere noluissem. — 2. Nec licet, inquit, uti conuenienti monstrabitur loco, sed

tamen, si id ipsum quod eis licere creditur auferatur, magna ex parte sceleratorum hominum poena releuetur. 3. Etenim, quod IO

15

20

incredibile

cuiquam

forte

uideatur,

infeliciores

esse

necesse est malos cum cupita perfecerint quam si ea quae cupiunt implere non possint. 4, Nam si miserum est uoluisse praua, potuisse miserius est, sine quo uoluntatis miserae langueret effectus. 5. Itaque cum sua singulis miseria sit, triplici infortunio necesse est urgueantur quos uideas scelus uelle, posse, perficere. — 6. Accedo, inquam, sed uti hoc infortunio cito careant patrandi sceleris possibilitate deserti uehementer exopto. — €. Carebunt, inquit, ocius quam uel tu forsitan uelis uel illi sese aestiment esse carituros ; neque enim est aliquid in tam breuibus uitae metis ita serum quod exspectare longum immortalis praesertim animus putet. 8. Quorum magna spes et excelsa facinorum machina repentino atque insperato saepe fine destruitur. Quod quidem illis miseriae modum statuit ; nam si nequitia miseros facit, mise-

25

rior sit necesse est diuturnior nequam. 9. Quos infelicissimos esse iudicarem si non eorum malitiam saltem mors extrema finiret ;etenim si de prauitatis infortunio uera conclusimus, infinitam liquet esse miseriam quam esse constat aeternam.

— 10. Tum ego: Mira quidem, inquam, et concessu difficilis codd.: PTLVDOMANKE 4, 9 cf Plato Gorg. 5o9d ; Cic. Hort. 29/39 ; Aug. De ciu. Dei V 26 ex.

39 uulnere] ulcere 74e 4, 1À misere P, uf uid. T* (infeliciter s. s. V) cludimus P* [7e

14 uti] utin

DO* K

25 con-

74

A. M. S. BOETHII

inlatio, sed his eam quae prius concessa sunt nimium conuenire cognosco. — 11. Recte, inquit, aestimas, sed qui conclusioni accedere durum putat aequum est uel falsum aliquid praecessisse demonstret uel collocationem propositionum non esse efficacem necessariae conclusionis ostendat ; alioquin concessis praecedentibus nihil prorsus est quod de inlatione causetur. 12. Nam 35 hoc quoque quod dicam non minus mirum uideatur, sed ex his quae sumpta sunt aeque est necessarium. — Quidnam ? inquam. — 13. Feliciores, inquit, esse improbos supplicia luentes quam si eos nulla iustitiae poena coherceat. 14. Neque id nunc molior quod cuiuis ueniat in mentem, corrigi ultione 4 o prauos mores et ad rectum supplicii terrore deduci, ceteris quoque exemplum esse culpanda fugiendi ; sed alio quodam modo infeliciores esse improbos arbitror impunitos, tametsi nulla ratio correctionis, nullus respectus habeatur exempli. — 15. Et quis erit, inquam, praeter hos alius modus ? — Et 45

V 9o

illa: Bonos, inquit, esse felices, malos uero miseros nonne

concessimus ? — Ita est, inquam. — 16. Si igitur, inquit, miseriae cuiuspiam bonum aliquid addatur, nonne felicior est eo

$o

cuius pura ac solitaria sine cuiusquam boni ammixtione miseria est ? — Sic, inquam, uidetur. — 17. Quid si eidem misero, qui cunctis careat bonis, praeter ea quibus miser est malum aliud fuerit adnexum,

55

6o

nonne

multo

infelicior eo censendus

est cuius infortunium boni participatione releuatur ? — Quidni ? inquam. — 18. Sed puniri improbos iustum, impunitos uero elabi iniquum esse manifestum est. — Quis id neget ? — 19. Sed ne illud quidem, ait, quisquam negabit bonum esse quod iustum est contraque quod iniustum est malum. — 20. Liquere respondi. — Habent igitur improbi cum puniuntur quidem boni aliquid adnexum, poenam ipsam scilicet, quae ratione iustitiae bona est, idemque cum supplicio carent inest eis aliquid ulterius mali, ipsa impunitas, quam iniquicodd.: PTLVDOMANKE

87 sqq. zf Plato Gotg. 472e ; supra, IV. 2, 45 ; infra, IV.«4, 21

28 ea P Gotb Vinde

uid. T*, V* K*

— 32 collationem T* /4* Bam Gotb Hib 44 4si» quis Ve K*

86 neque P, ur

— 50 eo» praeter P T* V* O* M* K* E*

Red b 62/03 in libris sic legitur : Quidni ? inquam. Habent igitur - puniti. Sed puniti - malum. Liquere respondi. Tum ego (pro malum ... ego /egun? malum liquet esse E C. malum esse liquet Gozb. malum liquet; Respondi tum ego Vis. malum manifestum est liquere. Respondi tunc ego Hib). Transposuit uerba, ut supra dedimus, Langen, Symb. phil. Bonn. 266, probantibus Engelbrezbt, Büchner — 865 negauit PT*V*DO*KEVind 56 estom.P 60 mali, ipsa impunitas disZinxi, cf fupra (88) poenam ipsam ; a» aliquid ulterius mali, (mali) ipsa impunitas ? (cf 87)

V 91

PHILOSOPHIAE

CONSOLATIO

IV, 4, 10-31

75

tatis merito malum esse confessus es. —21. Negare non possum. — Multo igitur infeliciores improbi sunt iniusta impunitate donati quam iusta ultione puniti. — 22. Tum ego : Ista quidem consequentia sunt eis quae paulo ante conclusa

sunt ; sed

65 quaeso, inquam, te, nullane animarum supplicia post defunctum morte corpus relinquis ? — 29. Et magna quidem, inquit, quorum alia poenali acerbitate, alia uero purgatoria clementia exerceri puto ; sed nunc de his disserere consilium non est. K 7o. 24. Id uero hactenus egimus ut quae indignissima tibi uidebatur malorum potestas eam nullam esse cognosceres, quosque impunitos querebare uideres numquam improbitatis suae carere suppliciis, licentiam quam cito finiri precabaris nec longam esse disceres infelicioremque fore si diuturnior, 75 infelicissimam uero si esset aeterna ; post haec miseriores esse improbos iniusta impunitate dimissos quam iusta ultione punitos. 25. Cui sententiae consequens est ut tum demum grauioribus suppliciis urgueantur cum impuniti esse creduntürs--

$0

26. Tum ego : Cum tuas, inquam, rationes considero, nihil dici uerius puto ; at si ad hominum iudicia reuertar, quis ille

est cui haec non tur ? — 24. Ita bris assuetos ad 8; que auibus sunt

credenda modo sed saltem audienda uideanest, inquit illa. Nequeunt enim oculos tenelucem perspicuae ueritatis attollere similesquarum intuitum nox inluminat, dies cae-

cat ; dum enim non rerum ordinem sed suos intuentur affectus,

uel licentiam uel impunitatem scelerum putant esse felicem. 28. Vide autem quid aeterna lex sanciat. Melioribus animum conformaueris : nihil opus est iudice praemium deferente, go tu te ipse excellentioribus addidisti; 29. studium ad peiora deflexeris : extra ne quaesieris ultorem, tu te ipse in deteriora trusisti — ueluti, si uicibus sordidam humum caelumque respicias, cunctis extra cessantibus ipsa cernendi ratione nunc caeno nunc sideribus interesse uidearis. 90. At uulgus ista o; non respicit. Quid igitur, hisne accedamus quos beluis similes esse monstrauimus ? 31. Quid, si quis amisso penitus uisu ipsum etiam se habuisse obliuisceretur intuitum nihilque sibi ad humanam perfectionem deesse arbitraretur, num codd.:PTLVDOMANKE

67/68 purgatotia clementia : cf Olympiod. in Gotg. p. 240, 17 Notvin ;s. efiam

Fortescue ; H. F. Stewart, Boethius, p. 98 sqq.

74 nec] ne O, M* (2), IN (s. s. lc)

96 quid] sed IN in ras. (subscr. al- quid)

89 confirmauetis

M? 74*

90 ipsü P

V 92

76

A. M. S. BOETHII

uidentes eadem caeco putaremus ? 32. Nam ne illud quidem 10o adquiescent quod aeque ualidis rationum nititur firmamentis, infeliciores eos esse qui faciant quam qui patiantur iniuriam. —

IO

vA

II o

II

vA

Vellem, inquam, has ipsas audire rationes. —

39.

Omnem, inquit, improbum num supplicio dignum negas ? — Minime. — 34. Infelices uero esse qui sint improbi multipliciter liquet. — Ita, inquam. — Qui igitur supplicio digni sunt

miseros

esse

non

dubitas.

—

Conuenit,

inquam.

—

35. Si igitur cognitor, ait, resideres, cui supplicium inferendum putares, eine qui fecisset an qui pertulisset iniuriam ? — Nec ambigo, inquam, quin perpesso satisfacerem dolore facientis. — 36. Miserior igitur tibi iniuriae inlator quam acceptor esse uideretur. — Consequitur, inquam. — 3€. Hac igitur aliisque causis ea radice nitentibus quod turpitudo suapte natura miseros faciat apparet inlatam cuilibet iniuriam non accipientis sed inferentis esse miseriam. — (Apparet, inquam. —» 38. Atqui nunc, ait, contra faciunt oratores ; pro his enim

qui graue quid acerbumque perpessi sunt miserationem iudicum excitare conantur, cum magis admittentibus iustior miseratio debeatur ; quos non ab iratis sed a propitiis potius 120 miserantibusque accusatoribus ad iudicium ueluti aegros ad medicum duci oportebat ut culpae morbos supplicio resecarent. 89. Quo pacto defensorum opera uel tota frigeret uel si prodesse hominibus mallet in accusationis habitum uerteretur. 40. Ipsi quoque improbi, si eis aliqua rimula uirtutem 12; relictam fas esset aspicere uitiorumque sordes poenarum cruciatibus se deposituros uiderent, compensatione adipiscendae probitatis nec hos cruciatus esse ducerent defensorumque operam repudiarent ac se totos accusatoribus iudicibusque permitterent. 1:5. 41. Quo fit ut apud sapientes nullus prorsus odio locus relinquatur. Nam bonos quis nisi stultissimus oderit ? Malos uero odisse ratione caret. 42. Nam si uti corporum languor ita uitiositas quidam est quasi morbus animorum, cum aegros corpore minime dignos odio sed potius miseratione iudicemus, 15 A multo magis non insequendi sed miserandi sunt quorum mentes omni languore atrocior urguet improbitas.

codd.: PTLVDOMANKE

99 caeco Bases (raórà v Tv$AQ Pian): caecos libri 104 sunt 249 Vind 111 Philosophiam iterum loqui cognouit Büchner, Hermes L.X XV. 281 sq. hac] hinc

T* Le Oe M, JA (in ras., s. s. l- hac), Ee Go£b Hib, Vind in ras. ; al-hinc s. s. IN 112 aliisque de Par (P/az) 114/116 Boeibii responsum subbleui 196 sed deposituros P. sede posituros T* L*, uf wd. V*, N* — 136 urget /4 N*. uiget P

PHILOS. CONS. IV, 4, 31-5, 7 ; M. IV, I-I2

97

IV. Quid tantos iuuat excitare motus et propria fatum sollicitare manu ?

Si mortem petitis, propinquat ipsa sponte sua uolucres nec remoratur equos.

$

Quos serpens, leo, tigris, ursus, aper dente petunt idem se tamen ense petunt. An distant quia dissidentque mores, iniustas acies et fera bella mouent alternisque uólunt perire telis ? Non est iusta satis saeuitiae ratio. Vis aptam meritis uicem referre : dilige iure bonos et miseresce malis. —

10

b. 1. Hic ego : Video, inquam,

quae sit uel felicitas uel

miseria in ipsis proborum atque improborum meritis constituta. 2. Sed in hac ipsa fortuna populari non nihil boni maliue inesse perpendo; neque enim sapientum quisquam ; exsul inops ignominiosusque esse malit potius quam pollens opibus, honore reuerendus, potentia ualidus in sua permanens urbe florere. 3. Sic enim clarius testatiusque sapientiae tractatur officium, cum in contingentes populos regentium quodam modo beatitudo transfunditur, cum praesertim carro Cer, nex ceteraque legalium tormenta poenarum perniciosis potius ciuibus, propter quos etiam constitutae sunt, debeantur. 4. Cur haec igitur uersa uice mutentur scelerumque supplicia bonos premant, praemia uirtutum mali rapiant, uehementer ammiror, quaeque tam iniustae confusionis ratio ui15 deatur ex te scire desidero. 5. Minus etenim mirarer si misceri omnia fortuitis casibus crederem. Nunc stuporem meum deus rector exaggerat. 6. Qui cum saepe bonis iucunda, malis aspera contraque bonis dura tribuat, malis optata concedat,

nisi causa deprehenditur, quid est quod a fortuitis casibus 20 differre uideatur ? — €. Nec mirum, inquit, si quid ordinis ignorata ratione temerarium confusumque credatur; sed tu quamuis causam tantae dispositionis ignores, tamen, quocodd.:

PTLVDOMANKE

IV, 8 Oct. praet. 806 quid fera .. bella mouetis ?

IV, 8 apet] asper l-apet Hib (asper Haupt, Hermes V. 315). acet J4e Har] 5,2 in oz. P 4 sapientium P D* Gozb Hib ? enim (ut) P ; /eg. uel ? 9 sq. catcer nex Re/d, sic Rand, probant Büchner, Hermes LXXXV. 296, e? Daly, Seriptorium IV .217 sq. : catcet** (et eras. uidetur) O* K, (ex s. s.) D. carceres Laud b. carcer lex re/]. (catcet lex nexus Hib) 11 constituta T* L, 74e K IN Hib* Vind

19 deprehendatur 24

V 94

78

A. M. S. BOETHII

niam bonus mundum dubites.

rector temperat, recte fieri cuncta ne

V. Si quis Arcturi sidera nescit propinqua summo cardine labi, cur legat tardus plaustra Bootes mergatque seras aequore flammas, $

cum nimis celeres explicet ortus, legem stupebit aetheris alti. Palleant plenae cornua lunae infecta metis noctis opacae, quaeque fulgenti texerat ore, confusa Phoebe detegat astra : commouet gentes publicus error lassantque crebris pulsibus aera. Nemo miratur flamina Cori litus frementi tundere fluctu

Io

15

nec niuis duram

20

feruente Phoebi soluier aestu. Hic enim causas cernere promptum est, ilic latentes pectora turbant. Cuncta quae rara prouehit aetas stupetque subitis mobile uulgus,

frigore molem

cedat inscitiae nubilus error,

cessent profecto mira uideri! — 6. 1. Ita est, inquam ; sed cum tui muneris sit latentium rerum causas euoluere uelatasque caligine explicare rationes, quaeso uti quae hinc decernas, quoniam hoc me miraculum maxime perturbat, edisseras. — 2. Tum illa paulisper arri; dens : Ad rem me, inquit, omnium quaesitu maximam uocas, cui uix exhausti quicquam satis sit. 9. Talis namque materia est ut una dubitatione succisa innumerabiles aliae uelut hycodd.: PTLVDOMANKE V, 1 Verg. Georg. I 204 Arctuti sidera — 8 Sen. Med. 515 tardus plaustra Bootes ; cf Mart. Capell. p. 42, 4 ; Ouid. Met. II 176 sq. ; Oct. praet. 255 sq. 8 meta noctis : cf Cic. De diu. II 17 12 cf Iuuen. 6, 442 sq. ; Tib. I. 8, 21 sq. 20 cf Sen. Ttoad. 1145 ; Herc. fur. 170 6, 4 sq. cf Plato Phaed. 62a 9péua. émvyyeMoas V, 3 legat] s. s. tegat Par. 7183 (sie Sizmann coll. Oct. 234) — 18 choti Jibri (h 21 inscientiae P 22 censent

eras. 44) 16 soluere I/*, soluere ab VeK P L*. cessant T*

6

3ut K

uti quae] utique P T V D, O (in mg. l-que), N E. quae om. Hib

€et» quoniam T* IL, V/e /4* IN E Hib

PHILOS.

CONS.

IV, 5, 7-6, 12; M. v, 122

79

drae capita succrescant ; nec ullus fuerit modus nisi quis eas uiuacissimo mentis igne coherceat. 4. In hac enim de prouidenIO tiae simplicitate, de fati serie, de repentinis casibus, de cogniV 96 tione ac praedestinatione diuina, de arbitrii libertate quaeri. solet, quae quanti oneris sint ipse perpendis. 5. Sed quoniam haec quoque te nosse quaedam medicinae tuae portio est, quamquam angusto limite temporis saepti tamen aliquid deliI ^ berare conabimur. 6. Quodsi te musici carminis oblectamenta delectant, hanc oportet paulisper differas uoluptatem dum nexas sibi ordine contexo rationes. — Vt libet, inquam. — ?. Tunc uelut ab alio orsa principio ita disseruit : Omnium generatio rerum cunctusque mutabilium naturarum progres20 sus et quicquid aliquo mouetur modo causas, ordinem, formas ex diuinae mentis stabilitate sortitur. 8. Haec in suae simplicitatis arce. composita multiplicem rebus gerendis modum statuit. Qui modus cum in ipsa diuinae intellegentiae puritate conspicitur, prouidentia nominatur; cum uero ad 2 5 ea quae mouet atque disponit refertur, fatum a ueteribus appellatum est. 9. Quae diuersa esse facile liquebit si quis utriusque uim mente conspexerit; nam prouidentia est ipsa illa diuina ratio in summo omnium principe constituta quae cuncta. disponit, fatum uero inhaerens rebus mobilibus dispositio per quam prouidentia suis quaeque nectit ordinibus. 10. Prouidentia namque cuncta pariter quamuis diuersa quamuis infinita complectitur, fatum uero singula digerit in motum locis, formis ac temporibus distributa, ut haec temporalis ordinis explicatio in diuinae mentis adunata prospectum proui- V 97 3 ^ dentia sit, eadem uero adunatio digesta atque explicata temporibus fatum uocetur. 11. Quae licet diuersa sint, alterum

tamen

pendet ex al-

tero; ordo namque fatalis ex prouidentiae simplicitate procedit. 12. Sicut enim artifex faciendae rei formam mente praecodd.: PTLVDOMANKE

18 cf Cic. De diu. II 101 tum ego rursus quasi ab alio principio sum exorsus dicere. Hine alio fonte eoque INeoplatonico usum esse Boetbium putant Usener p. $2 ; Klingner

P. 46, 5; 88 14. ; Müller p. 26 ; H. R. Patcb, Speculum IV. 62-72 ; Courcelle p. 287 54q. ; «fPtoclus De prouid. 5 sqq. ; 151 sqq ; in Tim. 5ob ; Plotin. I. 7, 1 ; iL. 2T

sqq. ; III. 1, 7 s0. ; 3, 4 sq. ; VI. 8, 15-18 ; 9, 8-10 23-36 cf Chalcid. in Tim. 144.177 (p. 204, 4-9 ; 226, 18-20 Wtobel) 37/39 cf Chalcid. in Tim. 145, p. 203, 1-2 17 tationes] otationes T* L V' A IN* 14/186 delibare Pan 8 suatescant P 22 rebus gerendis E, in z;g F, Har/* (gerendi, oz. tebus, AK E i18 tum T* Harl*), Hib Met* Vind. ; cf 49 sq. : rebus regendis Wa// (cf Ennius 237 V-.). tegeren82 in motu M. in modum dis u£ uid. W* Laud*. regendis re//. (regendi Me 74€) 39/40 petcipiens P Te L V'« Oe, N (s. s. l-pre), Hib. immotum P T* V Hibms K E Hib. concipiens M

80

A. M. S. BOETHII

4» cipiens mouet operis effectum et quod simpliciter praesentarie-

4

^

que prospexerat per temporales ordines ducit, ita deus prouidentia quidem singulariter stabiliterque facienda disponit, fato uero haec ipsa quae disposuit multipliciter ac temporaliter amministrat. 19. Siue igitur famulantibus quibusdam prouidentiae diuinis spiritibus fatum exercetur seu anima seu tota inseruiente natura seu caelestibus siderum motibus seu angelica uirtute seu daemonum uaria sollertia seu aliquibus horum seu omnibus

fatalis series texitur, illud certe mani-

festum est immobilem simplicemque gerendarum formam 5o rerum esse prouidentiam, fatum uero eorum quae diuina simplicitas gerenda disposuit mobilem nexum atque ordinem temporalem. 14. Quo fit ut omnia quae fato subsunt prouidentiae quoque subiecta sint, cui ipsum etiam subiacet fatum, quaedam 5 v^ uero quae sub prouidentia locata sunt fati seriem superent ; ea uero sunt quae primae propinqua diuinitati stabiliter fixa fatalis ordinem mobilitatis excedunt. 15. Nam ut orbium circa eundem cardinem sese uertentium qui est intimus ad simplicitatem medietatis accedit ceterorumque extra loca6o torum ueluti cardo quidam circa quem uersentur exsistit, extimus uero maiore ambitu rotatus quanto a puncti media indiuiduitate discedit tanto amplioribus spatiis explicatur, si quid uero illi se medio conectat et societ in simplicitatem cogitur diffundique ac diffluere cessat : simili ratione quod 6 longius a prima mente discedit maioribus fati nexibus implicatur ac tanto aliquid fato liberum est quanto illum rerum cardinem uicinius petit; 16. quodsi supernae mentis haeserit firmitati, motu carens fati quoque supergreditur necessitatem. 17. Igitur uti est ad intellectum ratiocinatio, ad id 1 o quod est id quod gignitur, ad aeternitatem tempus, ad V^

punctum

medium

circulus,

ita est

prouidentiae stabilem simplicitatem.

fati series

18. Ea series caelum ac sidera mouet, 7 A

mobilis

ad

elementa in se in-

uicem temperat et alterna commutatione transformat, eadem nascentia occidentiaque omnia per similes fetuum seminumque renouat progressus. 19. Haec actus etiam fortunasque hocodd.: PTL

V DO M.A N K E (usque ad 1.6, B4)

4? f Proclus De decem dub. c. prouid. 1o, p. 140, 32 sqq. Cousin : et angeli proFey dicuntur et daemones 57/42 cf ibid. p. 82, 6 sqq. 76 cf Cic. De diu. 125

54 fatum - 7, 7 Nimis quidem Zesust in E — 55locuta P T* —— 60 uersantur 4? coniectat P T* 68 supetgre-

63 illis e T* L. 1/* O*. illis est P. illis (om. e) K dietur Bases (ómepavafjaera. P/an)

PHILOSOPHIAE

CONSOLATIO

IV, 6, 12-32

81

minum indissolubili causarum conexione constringit ; quae cum ab immobilis prouidentiae proficiscatur exordiis, ipsas quoque immutabiles esse necesse est. 20. Ita enim res optime 8o reguntur si manens in diuina mente simplicitas indeclinabilem causarum ordinem promat, hic uero ordo res mutabiles et alio-

quin temere fluituras propria incommutabilitate coherceat. 21. Quo fit ut, tametsi uobis hunc ordinem minime considerare ualentibus confusa omnia perturbataque uideantur, 8; nihilo minus tamén suus modus ad bonum dirigens cuncta disponat. 22. Nihil est enim quod mali causa ne ab ipsis quidem

improbis

fiat; quos,

ut uberrime

demonstratum

est,

bonum quaerentes prauus error auertit, nedum ordo de summi boni cardine proficiens a suo quoquam deflectat exordio. 9o 29. Quae uero, inquies, potest ulla iniquior esse confusio quam ut bonis tum aduersa tum prospera, malis etiam tum optata tum odiosa contingant ? 24, Num igitur ea mentis integritate homines degunt ut quos probos improbosue censuerunt eos quoque uti existimant esse necesse sit ? 25. Atqui V 99 95 in hoc hominum iudicia depugnant et quos alii praemio alii supplicio dignos arbitrantur. 26. Sed concedamus ut aliquis possit bonos malosque discernere ; num igitur poterit intueri illam intimam temperiem, uelut in corporibus dici solet, ani-

morum ? 27. Non enim dissimile est miraculum nescienti cur roo Sanis corporibus his quidem dulcia illis uero amara conueniant, cur aegri etiam quidam lenibus quidam uero acribus adiuuantur. 28. At hoc medicus, qui sanitatis ipsius atque aegritudinis modum temperamentumque dinoscit, minime miratur. 29. Quid uero aliud animorum salus uidetur esse 105 quam probitas, quid aegritudo quam uitia ? Quis autem alius uel seruator bonorum uel malorum depulsor quam rector ac medicator mentium deus ? 30. Qui cum ex alta prouidentiae specula respexit, quid unicuique conueniat agnoscit et quod conuenire nouit accommodat. 31. Hic iam fit illud fatalis ordi1ro nis insigne miraculum, cum ab sciente geritur quod stupeant ignorantes. 32. Nam ut pauca, quae ratio ualet humana, de diuina procodd.: PTLVDOMANK

99 sq. cf Cic. De fato 8

?8 proficiscantur Le Hib" Visd ^ 8/19 ipsam .. immutabilem T* V/e N* Gorb 93/94

89 proficiscens Le Oe Hib^ Vind, s. s. A 86 nec D, s. s. Hib Hib 100/101 conueniunt Hi» censuetint Te Ve M ;4e INe C Gotb Hib Vnde

adiuuentur T^ N* C Go?b Go£b

— At] ad P V*

102

108 respicit Oo 74 Ke C. respexerit

82

II

V^

12 o

12

b]

A. M. S. BOETHII

funditate perstringam, de hoc quem tu iustissimum et aequi seruantissimum putas omnia scienti prouidentiae diuersum uidetur. 33. Et uictricem quidem causam dis, uictam uero Catoni placuisse familiaris noster Lucanus ammonuit. 34. Hic igitur quicquid citra spem uideas geri rebus quidem rectus ordo est, opinioni uero tuae peruersa confusio. 95. Sed sit aliquis ita bene moratus ut de eo diuinum iudicium pariter humanumque consentiat, sed est animi uiribus infirmus, cui si quid eueniat aduersi desinet colere forsitan innocentiam per quam non potuit retinere fortunam : 36. parcit itaque sapiens dispensatio ei quem deteriorem facere possit aduersitas, ne cui non conuenit laborare patiatur. 9*. Est alius V 1oo cunctis uirtutibus absolutus sanctusque ac deo proximus : hunc contingi quibuslibet aduersis nefas prouidentia iudicat adeo ut ne corporeis quidem morbis agitari sinat. 98. Nam ut quidam me quoque excellentior :

dvÓpós 97) tepoU 8éuas aiDdpes oikoGóunoav. 13 o 99. Fit autem saepe uti bonis summa rerum regenda deferatur ut exuberans retundatur improbitas. 40. Aliis mixta quaedam pro animorum qualitate distribuit : Quosdam T remordet T ne longa felicitate luxurient, alios duris agitari ut uirtutes animi patientiae usu atque exercitatione confirment. 13 j 41. Alii plus aequo metuunt quod ferre possunt, alii plus aequo despiciunt quod ferre non possunt; hos in experimentum sui tristibus ducit. 42. Nonnulli uenerandum saeculis nomen gloriosae pretio mortis emerunt, quidam suppliciis inexpugnabiles exemplum ceteris praetulerunt inuictam ma14 o lis esse uirtutem ; quae quam recte atque disposite et ex eorum bono quibus accedere uidentur fiant nulla dubitatio est.

codd.:PTLVDOMANK

118 sq. Verg. Aen. II 426 sq. 115 sq. Lucan. I 128 ignotus ex oraculo quodam Chaldaico fortasse sumptus est

129 bexameter alias

115 diis Te LO .4 N Vind. deo K 117 rebus o». P 120 humanumque] et humanum T* Gof) 121 desinat K 129 8éuas Haupt, Hermes III. 146 : A

L. AAIMAIC P. AAINAC

V .A. AAINAC O K. ANNAC M. om. N. AAIMAC

rell. 130 ut bonis P. bonis uti 74. 131 exuperans P 132/133 remordet (rerum 5. s. l7) corruptum esse censuit Bases, coll. Plan án8o0s avyycpet qeupaO vas ; 4n : Kiniucundo sinit interdum» remorderi ? /acunmaz ante remotdet indicat Weinberger — 133 duris] s. ;. permittit l/ Hib Vind ^ agitati (sinit? Gofb. quidam Obbarii, s. XV, unde (sinit? agitari Rand, Weinberger. agitat Büchner, cf Hermes LXXV. 180 134 uirtute P, z/ uid. K. uittutis T V*,D O* 135 possunt 136 ferre oz. V —— 135 alii - 136 possunt oz. P O 137 saeculis Bases : saeculi

libri

— 141 accidere T* Le ,4* IN* C Gozb Hips

PHILOSOPHIAE

14;

150

155

160

165

CONSOLATIO

IV, 6, 32-54.

83

43. Nam illud quoque, quod improbis nunc tristia nunc optata proueniunt, ex eisdem ducitur causis. 44. Ac de tristibus quidem nemo miratur, quod eos male meritos omnes existimant ; quorum quidem supplicia tum ceteros ab scele- V 1o1 ribus deterrent tum ipsos quibus inuehuntur emendant. Laeta uero magnum bonis argumentum loquuntur, quid de huius modi felicitate debeant iudicare quam famulari saepe improbis cernant. 45. In qua re illud etiam dispensari credo quod est forsitan alicuius tàm praeceps atque importuna natura ut eum in scelera potius exacerbare possit rei familiaris inopia ; huius morbo prouidentia collatae pecuniae remedio medetur. 46. Hic foedatam probris conscientiam spectans et se cum fortuna sua comparans forsitan pertimescit ne cuius ei iucundus usus est sit tristis amissio ; mutabit igitur mores ac dum fortunam metuit amittere nequitiam derelinquit. 47. Alios in cladem meritam praecipitauit indigne acta felicitas ; quibusdam permissum puniendi ius ut exercitii bonis et malis esset causa supplicii. 48. Nam ut probis atque improbis nullum foedus est ita ipsi inter se improbi nequeunt conuenire. 49. Quidni, cum a semet ipsis discerpentibus conscientiam uitiis quisque dissentiat faciantque saepe quae cum gesserint non fuisse gerenda decernant ? 50. Ex quo saepe summa illa prouidentia protulit insigne miraculum, ut malos mali bonos facerent. 51. Nam dum ini-

qua sibi a pessimis quidam perpeti uidentur, noxiorum odio flagrantes ad uirtutis frugem rediere, dum se eis dissimiles student esse quos oderant. 52. Sola est enim diuina uis cui 17o mala quoque bona sint, cum eis competenter utendo alicuius boni elicit effectum. 53. Ordo enim quidam cuncta complectitur, ut quod adsignata ordinis ratione decesserit hoc licet in alium, tamen

ordinem

relabatur, ne quid in regno

prouidentiae liceat temeritati. 175

*ApyaAéov 8é ue raXra. Ücóv Às mávr. dyopevew. V 102 54. Neque enim fas est homini cunctas diuinae operae machicodd.: PTLVDOMANK 175 Hom. Il. M 176

176 sq. cf Eccle. 1, 8

143 tristia] tristitia /4* IN* 145 male P(?) T L* Oc, N (s. s. 1-o), C Gotb Hib Vind : malo reJ. ; cf 1. 4,88 ; I1, 7,33 148 huius] eius 74 154 spectans T* LL Oc IN. Gotb Hib Vind (alo0avóuevos Plan) : expectans re//., def. K. Prinz, Wiener Stud. LIII. 175 188 ***acta T, aucta F, ducta in zzg T* IN*. ac P. émevex0etaa Plan 161 foedus ita ut ipsi P. (/eg. foedus est, ita et ipsi ... ? s. Wiener S1ud. LIV.

156 sq.)

108 redire P. redigere L* IN* — 169 student oz. P — 170 sunt T 173 (ab) adsignata Te L Ve /4* IN C Gotb

4A* C Gotb Hib, Vind (s. s. l- sint) Hib. absignata, s. s». ad, Vind

84

180

185

A. M. S. BOETHII

nas uel ingenio comprehendere uel explicare sermone. 55. Hoc tantum perspexisse sufficiat quod naturarum omnium proditor deus idem ad bonum dirigens cuncta disponat, dumque ea quae protulit in sui similitudinem retinere festinat, malum omne de rei publicae suae terminis per fatalis seriem necessitatis eliminet. 56. Quo fit ut quae in terris abundare creduntur, si disponentem prouidentiam spectes, nihil usquam mali esse perpendas. 57. Sed uideo te iam dudum et pondere quaestionis oneratum et rationis prolixitate fatigatum aliquam carminis exspectare dulcedinem ; accipe igitur haustum quo refectus firmior in ulteriora contendas. VI. Si uis celsi iura Tonantis pura sollers cernere mente, aspice summi culmina. caeli; illc iusto foedere rerum

IO

ueterem seruant sidera pacem. Non sol rutilo concitus igne gelidum Phoebes impedit axem nec quae summo uertice mundi flectit rapidos Vrsa meatus numquam occiduo lota profundo cetera cernens sidera mergi cupit Oceano tinguere flammas ;

semper uicibus temporis aequis Vesper seras nuntiat umbras

15

20

reuehitque diem Lucifer almum. Sic aeternos reficit cursus alternus amor, sic astrigeris bellum discors exsulat oris. Haec concordia temperat aequis elementa modis, ut pugnantia uicibus cedant humida siccis iungantque

fidem frigora flammis,

pendulus ignis surgat in altum codd.::; PTLVDOMANK

180 Phil. 2, 7 ; cfIac. 5, 9 VI, 4 Tibetian. carm. 4, 29 foedere rerum ——— 9 sqq. «f Matt. Capell. p. 427, 7 ; Verg. Georg. II 481 sq. 15 Verg. Ecl. 8, 17 diem .. age Lucifer almum 18 19-24 cf III m. 9, 10-12 Vetg. Georg. III 225 exulat otis

179 disponit 74* 185 rationis] orationis E. Orzb, He/mantica IV. 279-285 ; sed cf IV. 6, 17. /eg. rationum ? VI, ? impedit] impulit, s. s. : .i. impendit (n eras.) siue obstat 4 10 occidua P K, ut uid. O

V 105

PHILOS. CONS. IV, 6 ;54—7, 4, M. VI, 1-48

85

terraeque graues pondere sidant. His de causis uere tepenti

2j

spirat florifer annus odores, aestas cererem

feruida siccat,

remeat pomis grauis autumnus, hiemem defluus inrigat imber. Haec temperies alit ac profert quicquid uitam spirat in orbe ; eadem rapiens condit et aufert

30

obitu mergens orta supremo.

Sedet interea conditor altus rerumque regens flectit habenas, rex et dominus, fons et origo, lex et sapiens arbiter aequi, et quae motu concitat ire

55

sistit retrahens ac uaga firmat ;

nam nisi rectos reuocans itus flexos iterum cogat in orbes, quae nunc stabilis continet ordo dissaepta suo fonte fatiscant. Hic est cunctis communis amor repetuntque boni fine teneri, quia non aliter durare queant nisi conuerso rursus amore refluant causae quae dedit esse.

40

45

7. 1. Iamne igitur uides quid haec omnia quae diximus consequatur ? — Quidnam ? inquam. — 2. Omnem, inquit, bonam prorsus esse fortunam. — Et qui id, inquam, fieri potest ? — 8. Attende, inquit. Cum omnis fortuna uel iucunda j

uel aspera tum remunerandi exercendiue bonos tum puniendi corrigendiue improbos causa deferatur, omnis bona quam uel iustam constat esse uel utilem. — 4. Nimis quidem, inquam, uera ratio et, si quam paulo ante docuisti prouiden-

codd. : PTL V DOM A N K E (idea1.7,9) 24 cf Sen. Agam. 88 sidunt ipso pondere magna — 81 Maxim. 5, 112 quidquid 87 Sen. Herc. fut. 730 aequi atbiter 7, 8 ef supra, IV. 6, 8

toto spitat in orbe

25 his de T« M N. hisdem re//. 32 repetens (s. ». l-rapiens) IN — aufer*t T K, offert P 38 irae P IN* Vind* 41 utbes P L*, z/ uid. V*, D — 46 queunt Ve 48 refluunt, u£ uid., T* 8, 3 qui id] quid P T* V M. qui Ke C Gezb — ?/8 inquam denw incipit E E]

5». (xciv)

86 tiam

A. M. S. BOETHII fatumue

considerem,

firmis

uiribus

nixa

sententia.

10 5. Sed eam, si placet, inter eas quas inopinabiles paulo ante posuisti numeremus. — Qui ? inquit. — 6. Quia id hominum sermo communis usurpat, et quidem crebro, quorundam malam esse fortunam. — €. Visne igitur, inquit, paulisper uulgi sermonibus accedamus ne nimium uelut ab humani15 tatis usu

recessisse

uideamur ? —

Vt placet,

inquam.

—

8. Nonne igitur bonum censes esse quod prodest ? — Ita est, inquam. — 9. Quae uero aut exercet aut corrigit, prodest ? — Fateor, inquam. — Bona igitur ? — Quidni ? — 10. Sed haec eorum est qui uel in uirtute positi contra aspera bellum 20 gerunt uel a uitiis declinantes uirtutis iter arripiunt. — Negare, inquam, nequeo. — 11. Quid uero iucunda, quae in praemium tribuitur bonis, num uulgus malam esse decernit ?

— Nequaquam, uerum uti est ita quoque esse optimam censet. — 12. Quid reliqua, quae cum sit aspera iusto supplicio 2; malos cohercet, num bonam populus putat ? — 19. Immo omnium, inquam, quae excogitari possunt iudicat esse miserrimam. — 14. Vide igitur ne opinionem populi sequentes quiddam ualde inopinabile confecerimus. — Quid ? inquam. — V o5 15. Ex his enim, ait, quae concessa sunt euenit eorum quidem 3o qui uel sunt uel in possessione uel in prouectu uel in adeptione uirtutis omnem quaecumque sit bonam, in improbitate uero manentibus omnem pessimam esse fortunam. — 16. Hoc, inquam, uerum est, tametsi nemo audeat confiteri. — 17. Quare, inquit, ita uir sapiens moleste ferre non debet quo,; tiens in fortunae certamen adducitur, ut uirum fortem non decet indignari quotiens increpuit bellicus tumultus. 18. Vtrique enim huic quidem gloriae propagandae illi uero conformandae sapientiae difficultas ipsa materia est. 19. Ex quo etiam uirtus uocatur, quod suis uiribus nitens non superetur

4o aduersis; neque enim uos in prouectu positi uirtutis diffluere deliciis et emarcescere uoluptate uenistis. 20. Proelium cum omni fortuna animis acre conseritis ne uos aut tristis opprimat aut iucunda corrumpat. 21. Firmis medium uiribus codd.: PTLVDOMANKE 38/40 de etymologia uocis q. e. uirtus cf Vatto De lingua Lat. V 75 ; Cic. Tusc. II 45 ;

Isid. Etym. XI. 2, 17

9 fatumque P 11pos?id;.;.inquam IN 16 prodest - 17 prod- oz. P 21 iucundam O Hib ^ 24reliquam T* Le IN E Go£b Hib et) iusto IN — 80 uel

(1) oz. Te L* IN E Go£b Hib, del. O, Bikbner

— ael(2) om. Ve K C

37/38 confit-

mandae Er/e ; cf IV. 6, 184 e£ uar. lect. IV. 4, 89 42 animis] ac nimis Le K. nimis T* M IN* Go£b Hib. (páynv ékrómos 8pwuietav Pan). animis acre pro animis ac te accipi? Damsté, Mnemosyne XXXIII. 552

PHILOS. 45

CONS.

IV, 7, 4-22 ; M. vii, 1-28

87

occupate ; quicquid aut infra subsistit aut ultra progreditur habet contemptum felicitatis, non habet praemium laboris. 22. In uestra enim situm manu qualem uobis fortunam formare malitis ; omnis enim quae uidetur aspera, nisi aut exer-

cet aut corrigit, punit.

VII. Bella bis quinis operatus annis ultor Atrides Phrygiae ruinis

fratris amissos thalamos piauit;

ille dum Graiae dare uela classi optat et uentos redimit cruore, exuit patrem miserumque tristis foederat natae iugulum sacerdos. Fleuit amissos Ithacus sodales,

quos ferus uasto recubans in antro mersit immani

IO

Polyphemus

aluo;

sed tamen caeco furibundus ore gaudium maestis lacrimis rependit. Herculem duri celebrant labores : ille Centauros domuit superbos, abstulit saeuo spolium leoni, fixit et certis uolucres sagittis, poma cernenti rapuit draconi

15

aureo

laeuam

grauior metallo,

Cerberum traxit triplici catena, uictor immitem posuisse fertur pabulum saeuis dominum quadrigis, Hydra combusto periit ueneno,

20

fronte turpatus Achelous

amnis

ora demersit pudibunda ripis, strauit Antaeum Libycis harenis,

25

Cacus

Euandri

satiauit iras,

quosque pressurus foret altus orbis saetiger spumis umeros notauit; codd.:PTLVDOMANKE

VII, 2 Stat. Achill. I 73x ultor Atrides b cf Sen. Agam. 170 19 Sen. Agam. 859 sq. tractus ... triplici catena Cerberus ^ 24 cf Sen. Herc. fur. 1178 25 Sen. Med. 645 strauit Antaeum, 655 Libycis harenis

VII, 4 gratiae T*, u£ uid. O*

4 foederat V'cD 44e C* Barz* Vind. federat

Harl*. federat Er/* Met. foderat T'*IN Bame Erle Gotb Hib INot&er, o$ayíacae Plan. f(o)edarat Fe E C* Eins* Rebd. foe(fe-, fe-)dera re//. (turparat v. s. V) — 9 feros PV D 29 quisque E Gozb Vind ^ pressurus Le 74e K Gotb Harl Hib, septem alii codd. a Weinbergero p. xxiii laudati. depressus Laude. compressus To 74* IN E Bern Harl*. cüpressus (cü in ras.) O. pressus (praessus D) re//. 8*

». (xcvi)

88

A. M. S. BOETHII ultimus caelum labor inreflexo

3o

sustulit collo pretiumque rursus ultimi caelum meruit laboris. Ite nunc, fortes, ubi celsa magni

ducit exempli uia. Cur inertes terga nudatis ? Superata tellus 3,

sidera donat.

LIBER V.

V 107

l. 1. Dixerat orationisque cursum ad alia quaedam tractanda atque expedienda uertebat. 2, Tum ego : Recta quidem, inquam, exhortatio tuaque prorsus auctoritate dignissima, sed quod tu dudum de prouidentia quaestionem pluribus ; aliis implicitam esse dixisti re experior. 9. Quaero enim an esse aliquid omnino et quidnam esse casum arbitrere. — 4. Tum illa : Festino, inquit, debitum promissionis absoluere uiamque tibi qua patriam reueharis aperire. 5. Haec autem etsi perutilia cognitu tamen a propositi nostri tramite pauI olisper auersa sunt, uerendumque est ne deuiis fatigatus ad emetiendum rectum iter sufficere non possis. — 6. Ne id, inquam, prorsus uereare ; nam quietis mihi loco fuerit ea quibus maxime delector agnoscere. 7. Simul, cum omne disputationis I

tuae latus indubitata

fide constiterit,

nihil de se-

5 quentibus ambigatur. — 8. Tum illa : Morem, inquit, geram tibi, simulque sic orsa est

2o

: Si quidem,

inquit,

aliquis

euentum

temerario

motu

nullaque causarum conexione productum casum esse definiat, nihil omnino casum esse confirmo et praeter subiectae rei significationem inanem prorsus uocem esse decerno. Quis enim cohercente in ordinem cuncta deo locus esse ullus codd.: PTLVDOMANKE

82 Sen. Med. 650 ite nunc fortes 1: ZÁArgumentum buius libri, q. e. de necessitate, brouidentia, libero arbitrio, Boetbium e libris suis de interpretatione repetiuisse uiderunt H. R. Patch, Speculum X. 393-404 ; Courcelle, b. 291 sqq.

29 caelum T* Le V M C Gozb Hib Notker : caelo (v s. s. 24) rell. 38 donat. HIC FINIT. zacaf spatium x4 uersuum A. subseribiio deest in P 4. ANICII MANLII

SEUERINI BOETHII (BOETII M NN Laz4. POETII Vind) VC ET INL EXCONS ORD (ORDO M) EXMAG OFF ATQUE (vc-atque oz. K) PATRICIO CCII Le. PATRI E. PATR. N. PAT Visd) PHILOSOPHICAE (IAE TM E PHILOSOPH Vind) CONSOLATIONIS LIB: IIII EXPLICIT (expl. l. quartus T K) INCIPIT LIB. V (V. LIBER Vzzd) FELICITER (oz. M IN E). Explicit

1, 8 tua quae T* Vc M Hib (s. 5. * .s. do) in ordine cuncta 74

4 quaestionum P*, uid, T*

21 cohetcente

PHILOS.

CONS. IV, M. vit, 29-35 ; V, 1, 1-19

89

temeritati reliquus potest ? 9. Nam nihil ex nihilo exsistere uera sententia est, cui nemo umquam ueterum refragatus est, quamquam id illi non de operante principio sed de ma- V 168

25 teriali subiecto hoc omnium de natura rationum quasi quoddam iecerint fundamentum. 10. At si nullis ex causis aliquid oriatur, id de nihilo ortum esse uidebitur ; quodsi hoc fieri nequit, ne casum quidem huius modi esse possibile est qualem paulo ante definiuimus. — 3» 11. Quid igitur, inquam, nihilne est quod uel casus uel fortuitum iure appellari queat ? An est aliquid, tametsi uulgus lateat, cui uocabula ista conueniant ? — 12. Aristoteles meus

id, inquit, in Physicis et breui et ueri propinqua ratione definiuit. — Quonam, inquam, modo ? — 13. Quotiens, ait, ali-

55 quid cuiuspiam rei gratia geritur aliudque quibusdam de causis quam quod intendebatur obtingit casus uocatur, ut si quis colendi agri causa fodiens humum defossi auri pondus inueniat. 14. Hoc igitur fortuitu quidem creditur accidisse, uerum non de nihilo est ; nam proprias causas habet, quarum in4o prouisus inopinatusque concursus casum uidetur operatus. 15. Nam nisi cultor agri humum foderet, nisi eo loci pecuniam suam depositor obruisset, aurum non esset inuentum. 16. Hae sunt igitur fortuiti causae compendii, quod ex obuiis sibi et confluentibus causis, non ex gerentis intentione prouenit. 4; 17. Neque enim uel qui aurum obruit uel qui agrum exercuit ut ea pecunia repperiretur intendit, sed, uti dixi, quo ille

obruit hunc fodisse conuenit atque concurrit. 18. Licet igitur definire casum esse inopinatum ex confluentibus causis in his quae ob aliquid geruntur euentum. 19. Concurrere uero jo atque confluere causas facit ordo ille ineuitabili conexione procedens qui de prouidentiae fonte descendens cuncta suis locis temporibusque disponit.

codd.: PTLVDOMANKE

22 48 26 in

cf Epicutea ed. Usenet p. 5, 15 ; 374 ; Persius 5, 84 29 supra, V. 1,8 32/ Arist. Phys. II 4-5 ; Metaph. IV 3o, 1025a16 ; «f Boeth. De interpr. II, p. 193, sqq. Meiser ; Comm. in Topica Ciceronis, P. L. LXIV. 1152 C sqq. ; Chalcid. Tim. 159, p. 214, 15 - 215, 3 ; ad JAzmonii commentarium in Aristotelis Pbysica

refert Courcelle, b. 294

35 de 33 ueri] ueteri P T* 285 hoc «est» Gozb Hib Met 24 id oz. Met 41 loco P, A (s. 38 fortuitu P T* V/c Oc Mc E Hib : fottuito re//. oz. P. 42 haec T* L* D* O /A* s. in), M* K E. in eo loco £n zzg IN. in eo (oz. loci) Hib 46 exom.P M* DO M* 4e causa P T* L* V* 43 fortuitu P V/* (-ta V9)

quod(r;.l-quo);4

49aliquid]aliud Hib — 50fecit P Hib — 5&1 prudentiae P

90

A. M. S. BOETHII I. Rupis Achaemeniae scopulis, ubi uersa sequentum pectoribus figit spicula pugna fugax, Tigris et Euphrates uno se fonte resoluunt et mox

V 109

abiunctis dissociantur aquis.

Si coeant cursumque

iterum reuocentur in unum,

confluat alterni quod trahit unda uadi, conuenient puppes et uulsi flumine trunci mixtaque fortuitos implicet unda modos; quos tamen ipsa uagos terrae decliuia casus gurgitis et lapsi defluus ordo regit. Sic quae permissis fluitare uidetur habenis fors patitur frenos ipsaque lege meat. —

IO

2. 1. Animaduerto, inquam, idque uti tu dicis ita esse consentio. 2. Sed in hac haerentium sibi serie causarum estne ulla nostri arbitrii libertas an ipsos quoque humanorum motus animorum fatalis catena constringit ? —

3. Est, inquit ;

neque enim fuerit ulla rationalis natura quin eidem libertas adsit arbitrii. 4. Nam quod ratione uti naturaliter potest id habet iudicium quo quidque discernat; per se igitur fugienda optandaue dinoscit. 5. Quod uero quis optandum esse iudicat petit, refugit uero quod aestimat esse fugiendum. I o 6. Quare quibus in ipsis inest ratio inest etiam uolendi nolendique libertas, sed hanc non in omnibus aequam esse constituo. 7. Nam supernis diuinisque substantiis et perspicax iudicium et incorrupta uoluntas et efficax optatorum praesto est potestas. 8. Humanas uero animas liberiores quidem esse I 5 necesse est cum se in mentis diuinae speculatione conseruant, minus uero cum dilabuntur ad corpora, minusque etiam vA

cum terrenis artubus colligantur ; 9, extrema uero est seruitus

cum uitiis deditae rationis propriae possessione ceciderunt. V 110 10. Nam ubi oculos à summae luce ueritatis ad inferiora et 2o

tenebrosa deiecerint, mox inscitiae nube caligant, perniciosis turbantur affectibus, quibus accedendo consentiendoque quam inuexere sibi adiuuant seruitutem et sunt quodam -modo propria libertate captiuae. 11. Quae tamen ille ab aetercodd.: PTLVDOMANKE

I, 1-2 cf Prop. IL. 15, 1-2 (Achaemeniis .. sagittis spicula .. pectore fixit) ; Verg. Georg. III 51 I, 8 in] ad Hib * conueniant P Mc. -unt K 2, 7 quo] quod A* IN 10 (in)? quibus Hib in ipsis ozz. T* E, de. sed 16 de14/16 esse ozz., necesse est eras. P restifuit /AC, post inest fransp. Hib labuntur (de iz ras.) O 18 ceciderint T/c 20 inscientiae / E 22 sunt]

fiunt Hib (sunt Hibv)

PHILOS.

CONS;-V,

M. 1, 1-11, 14 ; 2, 1-5, 8

QI

no cuncta prospiciens prouidentiae cernit intuitus et suis 2; quaeque meritis praedestinata disponit.

;

10

II. IIávr' édopáv kal mávr émakojew puro clarum lumine Phoebum melliflui canit oris Homerus; qui tamen intima uiscera terrae non ualet aut pelagi radiorum infirma perrumpere luce. Haud sic magni conditor orbis : huic ex alto cuncta tuenti nulla terrae mole resistunt,

non nox atris nubibus obstat ; quae sint, quae fuerint ueniantque uno mentis cernit in ictu; quem quia respicit omnia solus uerum possis dicere solem. —

3. 1. Tum ego : En, inquam, difficiliore rursus ambiguitate

confundor. — 2, Quaenam, inquit, ista est ? Iam enim quibus perturbere, coniecto. — 3. Nimium, inquam, aduersari ac re-

pugnare uidetur praenoscere uniuersa deum et esse ullum s; libertatis arbitrium. 4. Nam si cuncta prospicit deus neque V rr: falli ullo modo potest, euenire necesse est quod prouidentia futurum esse praeuiderit. 5. Quare si ab aeterno non facta hominum modo sed etiam consilia uoluntatesque praenoscit, nulla erit arbitrii libertas; neque enim uel factum aliud 10 ullum uel quaelibet exsistere poterit uoluntas nisi quam nescia falli prouidentia diuina praesenserit. 6. Nam si aliorsum quam prouisa sunt detorqueri ualent, non iam erit futuri firma praescientia, sed opinio potius incerta ; quod de deo 1;

credere nefas iudico. 4. Neque enim illam probo rationem qua se quidam cre-

dunt hunc quaestionis nodum posse dissoluere. 8. Aiunt enim

codd.:: PTLVDOMANKE II, 1 Hom. Il. 7" 277 1, 8 ; Verg. Geotg. IV 17, 8) ; Lact. Inst. II 10 3, 1 sqq. cf Aug. De

; Od. À 109, p 325 2 cfHom. Il. A 605 11 cf Apoc. 393 13 cf Cic. De nat. deor. II 68 ; III 54 (Macr. Sat. I. ; Firm. Mat. De err. prof. rel. 17, 1 ; Mart. Capell. p. 74, 1 ciu. Dei V 9-11 ; Chalcid. in Tim. 160 sqq. "? sqq. ef Orig. m. eoyfjs 6 (GCS III. 514, 4-6) 15 quidam : a4 Ammonium (De interpr. p- 156, 25 sqq. Busse) a//udi putat Courcelle p. 292 II, 1 carzini attribuit Engelbrecbt

6 infirma] t eras. O. infima puta rumpere Hib 5, 8 pertutbete L V'* D O /4* N. (-aere) E : perturbare (-ris Hib. e e£ is s. 5. Vind) rell. — 12 ptouisa P : ptouisae re//. 13 praesentia P K*

92

A. M. S. BOETHII

non ideo quid esse euenturum quoniam id prouidentia futurum esse prospexerit, sed e contrario potius quoniam quid futurum est id diuinam prouidentiam latere non posse eo20 que modo necessarium hoc in contrariam relabi partem. 9. Neque enim necesse esse contingere quae prouidentur, sed necesse esse quae futura sunt prouideri — quasi uero quae cuius rei causa sit, praescientiane futurorum necessitatis an futurorum necessitas prouidentiae, laboretur ac non illud

2; demonstrare nitamur, quoquo modo sese habeat ordo causarum necessarium esse euentum praescitarum rerum etiam si praescientia futuris rebus eueniendi necessitatem non uideatur inferre. 10. Etenim si quispiam sedeat, opinionem quae eum sedere 3o coniectat ueram

esse necesse est; atque e conuerso

rursus,

si de quopiam uera sit opinio quoniam sedet, eum sedere necesse est. 11. In utroque igitur necessitas inest, in hoc quidem sedendi, at uero in altero ueritatis. 12. Sed non idcirco

quisque sedet quoniam uera est opinio, sed haec potius 35 uera est quoniam quempiam sedere praecessit. 19. Ita cum causa ueritatis ex altera parte procedat, inest tamen com- V 112 munis in utraque necessitas. 14. Similia de prouidentia futurisque rebus ratiocinari patet. Nam etiam si idcirco quoniam futura sunt prouidentur, non uero ideo quoniam prouidentur 4» eueniunt, nihilo minus tamen a deo uel uentura prouideri uel prouisa necesse est euenire prouisa, quod ad perimendam arbitrii libertatem solum satis est. 15. Iam uero quam praeposterum est ut aeternae praescientiae temporalium rerum euentus causa esse dicatur! 4; 16. Quid est autem aliud arbitrari ideo deum futura quoniam sunt euentura prouidere quam putare quae olim acciderunt causam summae illius esse prouidentiae ? 17. Ad haec, sicuti cum quid esse scio id ipsum esse necesse est ita cum quid futurum noui id ipsum futurum esse necesse est ; sic fit ;o igitur ut euentus praescitae rei nequeat euitari. 18. Postremo si quid aliquis aliorsum atque sese res habet, existimet, id non modo scientia non est, sed est opinio fallax ab scientiae

ueritate longe diuersa. 19. Quare si quid ita futurum est ut codd.: PTLVDOMANKE

18 quoniam] qd NN (;. 5. al-quo) 21 esse] est O 4* Hib 22 esse] est O Hib 23 praescientiaene M Vizde ^ necessitts T I/OM.ANKE Lazd Rehd Vind an]in P 24 futurum P.futurarum V c.fututa T*,in ras. (s.5. : .s.sint) IN, Ee necessitate4 K* prouidentia 74 30 atque] at T* 746, def. Dienelt, Glotta XXXI. 46 32 est ozz. P 40ab TL V* DMIN K Vind 44 prouisa (2) om. Te Ve.A IN Ee Hib Vind, eras. O 48 ita - 49 est oz. P D* Vind 49 noui - fututum oz. V/* 51 res] euentus tei iz ras. IN

PHILOSOPHIAE CONSOLATIO V, 3,8-32

93

eius certus ac necessarius non sit euentus, id euenturum esse

5; praesciri qui poterit ? 20. Sicut enim scientia ipsa impermixta est falsitati ita id quod ab ea concipitur esse aliter atque concipitur nequit. 21. Ea namque causa est cur mendacio scientia careat, quod se ita rem quamque habere necesse est uti eam sese habere scientia comprehendit. 6» 22. Quid igitur, quonam modo deus haec incerta futura praenoscit ? 238. Nam si ineuitabiliter euentura censet quae etiam non euenire possibile est, fallitur ; quod non sentire modo nefas est sed etiam uoce proferre. 24. At si ita uti sunt ita ea futura esse decernit, ut aeque uel fieri ea uel non fieri posse 65 cognoscat, quae est haec praescientia, quae nihil certum, nihil V ::5 stabile comprehendit ? 25. Aut quid hoc refert uaticinio illo ridiculo Tiresiae

Quicquid dicam aut erit aut non ? 26. Ouid etiam diuina prouidentia opinione praestiterit si 7o uti homines incerta iudicat quorum est incertus euentus? 24. Quodsi apud illum rerum omnium certissimum fontem nihil incerti esse potest, certus eorum est euentus quae futura firmiter ille praescierit. 28. Quare nulla est humanis consiliis actionibusque libertas, quas diuina mens sine fal75 Sitatis errore cuncta prospiciens ad unum alligat et constringit euentum. 29. Quo semel recepto quantus occasus humanarum rerum consequatur liquet. 30. Frustra enim bonis malisque praemia poenaeue proponuntur, quae nullus meruit liber ac uolunta8o rius motus animorum, 31. idque omnium uidebitur iniquissimum quod nunc aequissimum iudicatur, uel puniri improbos uel remunerari probos, quos ad alterutrum non propria mittit uoluntas sed futuri cogit certa necessitas. 92. Nec uitia igitur nec uirtutes quicquam fuerint, sed omnium meritorum 8; potius mixta atque indiscreta confusio ; quoque nihil sceleratius excogitari potest, cum ex prouidentia rerum omnis ordo ducatur nihilque consiliis liceat humanis, fit ut uitia quoque nostra ad bonorum omnium referantur auctorem. codd.: PTLVDOMANKE

63 sqq. cf Chalcid. in 'Tim. 162, p. 217, 6 sqq. 68 Hot. Serm. II. 5, 59 ; cf Cic. *4 sqq. Chalcid. in Tim. 175, p. 225, 7-20 confert $ulows&i ; argumenta binc inde prolata similia quidem sunt, sed non omnino concordant De nat. deot. I 7o

56 ab oz. Te L* IN

60 quid] qui P

62 non (2)] nec P

63 ita (2) o». Gotb

Hib,del.M | 66 tefert] fett P. s. s. distat Hip. differt Bentley ad Hor. Serm. II. 5, 59 . 9? ridiculo o». P 9

83 futura P Vind B. (XCIV)

94

A. M. S. BOETHII

33. Igitur nec sperandi aliquid nec deprecandi ulla ratio go est; quid enim uel speret quisque uel etiam deprecetur quando optanda omnia series indeflexa conectit ? 34. Auferetur igitur unicum illud inter homines deumque commercium, sperandi scilicet ac deprecandi, si quidem iustae humilitatis pretio inaestimabilem uicem diuinae gratiae promeremur ; 95 quisolus modus est quo cum deo colloqui homines posse uidean- V 114 tur illique inaccessae luci prius quoque quam impetrent ipsa supplicandi ratione coniungi. 35. Quae si recepta futurorum necessitate nihil uirium habere credantur, quid erit quo summo illi rerum principi conecti atque adhaerere possimus? 100 86. Quare necesse erit humanum genus, uti paulo ante canta-

bas, dissaeptum atque disiunctum suo fonte fatiscere. III. Quaenam discors foedera rerum causa resoluit ? Quis tanta deus ueris statuit bella duobus ut quae carptim singula constent

$

eadem nolint mixta iugari ?

10

An nulla est discordia ueris semperque sibi certa cohaerent, sed mens caecis obruta membris nequit oppressi luminis igne rerum tenues noscere nexus ? Sed cur tanto flagrat amore ueri tectas reperire notas ? Scitne quod appetit anxia nosse ? Sed quis nota scire laborat ?

15

At si nescit, quid caeca petit ?

Quis enim quicquam nescius optet ? Aut quis ualeat nescita sequi quoue inueniat ? Quis reppertam 20

queat ignarus noscere formam ? An cum mentem cerneret altam pariter summam et singula norat, nunc membrorum condita nube non in totum est oblita sui

codd. : P T L V D (uquead1.3,98O

MANKE

100 supra, IV m. 6, 43 III, 13 sqq. cf Plato Meno 8ode

90 est] potest D. esset Secbepsr. an potest (esse ? 91/02 auferatut T*. aufertur Gotb 94 pretio] praeconio P, nescio an recte 98 necessitate - 4, 48 eadem exuitium] uerum z4* ciderunt in D 100 erit] sit 74 III, 6 discordia nulla est P 12 reppetire /ibri praeter IN Hib 14 laboret N 15 quid (;. s. i. cur) T. cut in ras. V. qui P 16 optat PE . 18 quisque L^ repertam /ibri

PHILOS.

CONS.

V, 3, 33-4, II; M. III, I-31

95

summamque tenet singula perdens ? Igitur quisquis uera requirit neutro est habitu ; nam neque nouit nec penitus tamen omnia nescit, sed quam retinens meminit summam

25

V i15

consulit alte uisa retractans, ut seruatis queat oblitas

30

addere partes. —

V^

Io

20

4. 1. Tum illa : Vetus, inquit, haec est de prouidentia querela M. que Tullio cum diuinationem 1 distribuit Tuehementer agitata tibique ipsi res diu prorsus multumque quaesita, sed haudquaquam ab ullo uestrum hactenus satis diligenter ac firmiter expedita. 2. Cuius caliginis causa est quod humanae ratiocinationis motus ad diuinae praescientiae simplicitatem non potest ammoueri; quae si ullo modo cogitari queat, nihil prorsus relinquetur ambigui. 3. Quod ita demum patefacere atque expedire temptabo, si prius ea quibus moueris expendero. 4. Quaero enim cur illam soluentium rationem minus efficacem putes quae quia praescientiam non esse futuris rebus causam necessitatis existimat nihil impediri praescientia arbitrii libertatem putat. 5. Num enim tu aliunde argumentum futurorum necessitatis trahis nisi quod ea quae praesciuntur non euenire non possunt ? 6. Si igitur praenotio nullam futuris rebus adicit necessitatem, quod tu etiam paulo ante fatebare, quid est quod uoluntarii exitus rerum ad certum cogantur euentum ? $. Etenim positionis gratia, ut quid consequatur aduertas, statuamus nullam esse praescientiam. 8. Num

igitur, quantum ad hoc attinet, quae ex arbitrio ueniunt ad necessitatem cogantur ? — Minime. — 9, Statuamus iterum V r16 esse, sed nihil rebus necessitatis iniungere ; manebit, ut opinor, eadem uoluntatis integra atque absoluta libertas. 10. Sed 25 praescientia,

inquies,

tametsi

futuris

eueniendi

necessitas

non est, signum tamen est necessario ea esse uentura. 11. Hoc igitur modo, etiam si praecognitio non fuisset, necessarios futurorum exitus esse constaret ; omne etenim signum tantum

codd.: PTLVOMANKE 4, 2 Cic. De diu. II 8 sqq. p. 353 Mtas) ; infra, V. 4, 20

4, 2 M.que] qu(ae T* M* K

16 cf Otig. (Euseb. Praep. euang. VI. 1r, 46, 17 sq. supra, V. 3,9

. M.que- cum] mensque tulit iocum P — di-

uinatione P distribuit] distruit T* L* V (uide destruit Theiler, Pbyllobolia Peter von der Mübll, 1946, b. 45 n. 2). describit Le 13 praesentiam bis P 21 eueniunt

T Bam

22 cogantur P T* 749 E : coguntur re//.

iterum] igitur P

96

A. M. S. BOETHII

quid sit ostendit, non uero efficit quod designat. 12. Quare 30

demonstrandum prius est nihil non ex necessitate contingere,

ut praenotionem signum esse huius necessitatis appareat; alioquin si haec nulla est, ne illa quidem eius rei signum poterit esse quae non est. 13. Iam uero probationem firma ratione subnixam constat non ex signis neque petitis extrinsecus 3 argumentis sed ex conuenientibus necessariisque causis esse ducendam. V^

14. Sed qui fieri potest ut ea non proueniant quae futura

esse prouidentur ? Quasi uero nos ea quae prouidentia futura esse praenoscit non esse euentura credamus ac non illud potius arbitremur, licet eueniant, nihil tamen ut euenirent sui

natura necessitatis habuisse. 15. Quod hinc facile perpendas licebit : Plura etenim dum fiunt subiecta oculis intuemur, ut

ea quae in quadrigis moderandis atque flectendis facere spectantur aurigae, atque ad hunc modum cetera. 16. Num igitur 4 ^ quicquam illorum ita fieri necessitas ulla compellit ? — Minime ; frustra enim esset artis effectus si omnia coacta moue-

$0

j5

6o

rentur. — 17. Quae igitur cum fiunt carent exsistendi necessitate eadem prius quam fiant sine necessitate futura sunt. 18. Quare sunt quaedam euentura quorum exitus ab omni necessitate sit absolutus. 19. Nam illud quidem nullum arbitror esse dicturum, quod quae nunc fiunt prius quam fierent euentura non fuerint. Haec igitur etiam praecognita liberos habent euentus. 20. Nam sicut scientia praesentium rerum nihil his quae fiunt ita praescientia futurorum nihil his quae uentura V t17 sunt necessitatis importat. 21. Sed hoc, inquis, ipsum dubitatur an earum rerum quae necessarios exitus non habent ulla possit esse praenotio. 22. Dissonare etenim uidentur, putasque si praeuideantur consequi necessitatem, si necessitas desit minime praesciri, nihilque scientia comprehendi posse nisi certum. 29. Quodsi quae incerti sunt exitus ea quasi certa prouidentur, opinionis id esse caliginem non scientiae ueritatem ; aliter enim ac sese res

habeat arbitrari ab integritate scientiae credis esse diuersum. 24. Cuius erroris causa est quod omnia quae quisque nouit 6 ^ ex ipsorum tantum ui atque natura cognosci aestimat quae sciuntur. 25. Quod totum contra est; omne

enim quod co-

codd.: PTLV D(inde2].4,480MANKE

66 cf infra, 4, 38 ; de ,Ammonio lamblichum setuto (5j yvàows .. évépyews ToO. yvyvdicxovros) e£ Proclo (non quale est cognoscibile talis est cognitionis species, sed qualis cognoscens) s. K/ingner p. 106 sqq. ; Courcelle p. 293, 1 *39 uentura T V Hib 48 prius denuo incipit D — .fiant] fiunt M* 51 nunc om. P,inras. V 66 inquies Hib 61 certa] incerta P T* C* Bam. (spincty certa Engelbrecht, Wiener Stud. XXXIX. 159

PHILOSOPHIAE

CONSOLATIO

V, 4, 11-39.

97

gnoscitur non secundum sui uim sed secundum cognoscentium potius comprehenditur facultatem. 26. Nam ut hoc breui liqueat exemplo, eandem corporis rotunditatem aliter uisus ali7o ter tactus agnoscit ; ille eminus manens

7;

8o

8;

go

9;

100

totum simul iactis

radiis intuetur, hic uero cohaerens orbi atque coniunctus circa ipsum motus ambitum rotunditatem partibus comprehendit. 24. Ipsum quoque hominem aliter sensus, aliter imaginatio, aliter ratio, aliter intellegentia contuetur. 28. Sensus enim figuram in subiecta materia constitutam, imaginatio uero solam sine materia iudicat figuram ; 29, ratio uero hanc quoque transcendit speciemque ipsam quae singularibus inest uniuersali consideratione perpendit. 30. Intellegentiae uero celsior oculus exsistit; supergressa namque uniuersitatis ambitum ipsam illam simplicem formam pura mentis acie contuetur. 31. In quo illud maxime considerandum est : nam superior comprehendendi uis amplectitur inferiorem, inferior uero ad superiorem nullo modo consurgit. 32. Neque enim sensus aliquid extra materiam ualet uel uniuersales species imaginatio contuetur uel ratio capit simplicem formam; sed intellegentia quasi desuper spectans concepta forma quae subsunt etiam cuncta diiudicat, sed eo modo quo formam ipsam, quae nulli alii nota esse poterat, comprehendit. 33. Nam et rationis uniuersum et imaginationis figuram et materiale sensibile cognoScit nec ratione utens nec imaginatione nec sensibus, sed illo uno ictu mentis formaliter, ut ita dicam, cuncta prospiciens. 94. Ratio quoque cum quid uniuersale respicit nec imaginatione nec sensibus utens imaginabilia uel sensibilia comprehendit. 95. Haec est enim quae conceptionis suae uniuersale ita definit : homo est animal bipes rationale. 36. Quae cum uniuersalis notio sit, tum imaginabilem sensibilemque esse rem nullus ignorat quod illa non imaginatione uel sensu sed in rationali conceptione considerat. 37. Imaginatio quoque, tametsi ex sensibus uisendi formandique figuras sumpsit exordium, sensu tamen absente sensibilia quaeque collustrat non sensibili sed imaginaria ratione iudicandi. 38. Videsne igitur ut in cognoscendo cuncta sua potius facultate quam eorum quae cognoscuntur utantur ? 39. Neque id iniuria ; nam cum codd.:: PTLVDOMANKE $3 sqq. cf Atist. De anima III 3, 427b6 sqq. 96 (constitutam» iudicat P 48 intellegentia P T'e IN oculis T*NN Viznd* 79 existat P 86 conceptam formam IN 95 definiuit T LL 96 tum] eg. tamen ? 97 sq. (inpimaginatione T* L O M IN Eins INotker. in s. s. Vind 97/98 inrationali T C, (-e) Bazz. inrationabili E, (irt-) Go/5. rationabili (ozz. in) Hib 100 inlustrat P 101 imaginabili 74 g*

s. (xciv)

V 118

98

A. M. S. BOETHII

omne iudicium iudicantis actus exsistat, necesse est ut suam 105

quisque operam non ex aliena sed ex propria potestate perficiat.

IV. Quondam Porticus attulit obscuros nimium

senes,

qui sensus et imagines e corporibus extimis credant mentibus imprimi, ut quondam celeri stilo mos est aequore paginae quae nullas habeat notas pressas figere litteras. Sed mens si propriis uigens nihil motibus explicat, sed tantum patiens iacet notis subdita corporum cassasque in speculi uicem rerum reddit imagines, unde haec sic animis uiget cernens omnia notio? Quae uis singula perspicit aut quae cognita diuidit? Quae diuisa recolligit alternumque legens iter nunc summis caput inserit,

IO

15

20

nunc

V 119

decedit in infima,

tum sese referens sibi ueris falsa redarguit? Haec est efficiens magis longe causa potentior quam quae materiae modo impressas patitur notas. Praecedit tamen excitans ac uires animi mouens uiuo in corpore passio cum uel lux oculos ferit uel uox auribus instrepit.

25

30

codd.: PTLVDOMANKE IV: cf Plut. De placitis philos. IV 1r; IV 127sq. — 32 Prud. Apoth. 85

s. eiazm Forfescue

14-15 cf Lucret.

104 actu Me;*

IV, 6 quondam ibi suspectum 23 decidit P T* 4 *Me K E Vind. descendit Hib. desidit T5. Wo/f — 24 tunc T* E

PHILOS. 35

CONS.

V, 4, 39-5, 7; M. IV, 1-40

99

Tum mentis uigor excitus quas intus species tenet ad motus similes uocans notis applicat exteris introrsumque reconditis formis miscet imagines.

40

5. 1. Quodsi in corporibus sentiendis, quamuis afficiant V 120 instrumenta sensuum íÍorinsecus obiecíae qualitates animique agentis uigorem passio corporis antecedat, quae in se actum mentis prouocet excitetque interim quiescentes inVA

trinsecus mus non

formas, si in sentiendis, inquam, corporibus passione insignitur, sed ex sua ui subiectam

anicor-

pori iudicat passionem, quanto magis ea quae cunctis corporum affectionibus absoluta sunt in discernendo non oblecta extrinsecus sequuntur, sed actum suae mentis expe1o diunt ! 2. Hac itaque ratione multiplices cognitiones diuersis ac differentibus cessere substantiis. 9. Sensus enim solus cunctis aliis cognitionibus destitutus immobilibus animantibus cessit, quales sunt conchae maris quaeque alia saxis haerentia nutriuntur; imaginatio uero mobilibus beluis, 1; quibus iam inesse fugiendi appetendiue aliquis uidetur affectus ; 4, ratio uero humani tantum generis est sicut intel-

legentia sola diuini : quo fit ut ea notitia ceteris praestet quae suapte natura non modo proprium sed ceterarum quoque notitiarum subiecta cognoscit. 20 D Quid igitur, si ratiocinationi sensus imaginatioque refragentur nihil esse illud uniuersale dicentes quod sese intueri ratio putet ? 6. Ouod enim sensibile uel imaginabile est id uniuersum esse non posse ; aut igitur rationis uerum esse iudicium nec quicquam esse sensibile aut, quoniam sibi notum 25 Sit plura sensibus et imaginationi esse subiecta, inanem conceptionem esse rationis, quae quod sensibile sit ac singulare quasi quiddam uniuersale consideret. ?. Ad haec si ratio contra respondeat se quidem et quod sensibile et quod imagi-

nabile sit in uniuersitatis ratione conspicere, illa uero ad uni,o uersitatis cognitionem aspirare non posse quoniam eorum notio corporales figuras non posset excedere, de rerum uero V rz: cognitione firmiori potius perfectiorique iudicio esse credencodd. : P (usque ad /.5, 28) T L V D (usque ad |.5, 23) O M A N K E (usque ad /.

5, 23) 39 reconditus P* K*

5, 10 itaque] igitur P E cogitationes P K* 12 cogitationibus P 15 fugiendi appetendiue oz. P 17 solius Hib (sola Hzbv) 20/21 refragetur P T* Hib 21/22 ratio intueri P 23 posse desiniz D igitur desinit E 27 considerat 4* IN C Gotb 28 si quidem P T* VK sensibile desisi; P 29 in om. M 31 possit IN

I00

A. M. S. BOETHII

dum : in huius modi igitur lite nos, quibus tam ratiocinandi quam imaginandi etiam sentiendique uis inest, nonne ratio5; nis potius causam probaremus ?

8. Simile est quod humana ratio diuinam intellegentiam futura nisi ut ipsa cognoscit non putat intueri. 9. Nam ita disseris : Si qua certos ac necessarios habere non uideantur euentus ea certo euentura praesciri nequeunt. 10. Harum

4o igitur rerum nulla est praescientia ; quam si etiam in his esse

credamus, nihil erit quod non ex necessitate proueniat. 11. Si igitur uti rationis participes sumus ita diuinae iudicium mentis habere possemus, sicut imaginationem sensumque rationi cedere oportere iudicauimus sic diuinae sese menti

4; nam summittere rationem iustissinium censeremus.

huma12. Qua-

re in illius summae intellegentiae cacumen si possumus erigamur; illic enim ratio uidebit quod in se non potest intueri :

id autem est, quonam modo etiam quae certos exitus non habent certa tamen uideat ac definita praenotio, neque id 5o Sit opinio sed summae potius scientiae nullis terminis inclusa simplicitas.

V. Quam uariis terras animalia permeant figuris! Namque alia extento sunt corpore pulueremque uerrunt continuumque trahunt ui pectoris incitata sulcum; sunt quibus alarum leuitas uaga uerberetque uentos ; et liquido longi spatia aetheris enatet uolatu; haec pressisse solo uestigia gressibusque gaudent uel uirides campos transmittere uel subire siluas. Quae uariis uideas licet omnia discrepare formis, prona tamen facies hebetes ualet ingrauare sensus; 1» unica gens hominum celsum leuat altius cacumen atque leuis recto stat corpore despicitque terras. Haec, nisi terrenus male desipis, ammonet

15.

figura :

Qui recto caelum uultu petis exserisque frontem, in sublime feras animum quoque, ne grauata pessum inferior sidat mens corpore celsius leuato. 6. 1. Quoniam igitur, uti paulo ante monstratum est, omne codd.:

TVLOMANK

V, 9-10 cf Arist. De part. anim. 686a31 sqq. ; Cic. De leg. I 26 ; Ouid. Met. I 85 sq. ; Sall. Cat. z, 1 ; Prud. c. Symm. II 262 ; a/ia s. apud Fortescue 6, 1 supra, V. 4, 25 ; cfAug. De gen. ad litt. Trin. p. 158, 55-72 P.

14 ; De ciu. Dei XII 12 ; Boeth. De :

43 possimus T* V7* O* /4e K Bazr* Gotb Hib Rebd Vind*. i s. s., ut uid., IN ; deJendit Dienelt, Glotia XXIX. 113 . 44 cedere] credere /* K* V, 1 permanaent K*, uf uid. T*. permaneant Bazz*

V 122

PHILOS. CONS. V, 5, 7-6, 12; M. v, 1-15

IOI

quod scitur non ex sua sed ex comprehendentium natura cognoscitur, intueamur nunc quantum fas est quis sit diuinae substantiae

status, ut quaenam

etiam scientia eius sit

; possimus agnoscere. 2. Deum igitur aeternum esse cunctorum ratione degentium commune iudicium est. 3. Quid sit igitur aeternitas consideremus ; haec enim nobis naturam pariter diuinam scientiamque patefacit. 4. Aeternitas igitur est interminabilis uitae tota simul et perfecta possessio. Quod 1o ex collatione temporalium clarius liquet. 5. Nam quicquid uiuit in tempore id praesens a praeteritis in futura procedit nihilque est in tempore constitutum quod totum uitae suae spatium pariter possit amplecti, sed crastinum quidem nondum apprehendit hesternum uero iam perdidit ; in hodierna 15 quoque uita non amplius uiuitis quam in illo mobili transitorioque momento. 6. Quod igitur temporis patitur condicionem,

licet illud, sicuti de mundo

censuit

Aristoteles,

nec

coeperit umquam esse nec desinat uitaque eius cum temporis infinitate tendatur, nondum

tamen tale est ut aeternum esse

2o iure credatur. 7. Non enim totum simul infinitae licet uitae spatium comprehendit atque complectitur, sed futura nondum, transacta iam non habet. 8. Quod igitur interminabilis uitae plenitudinem totam pariter comprehendit ac possidet, cui neque futuri quicquam absit nec praeteriti fluxerit, id 2; aeternum esse iure perhibetur idque necesse est et sui compos V 125 praesens sibi semper assistere et infinitatem mobilis temporis habere praesentem. 9. Vnde non recte quidam, qui cum audiunt uisum Platoni mundum hunc nec habuisse initium temporis nec habiturum yo esse defectum hoc modo

conditori conditum mundum

fieri

coaeternum putant. 10. Aliud est enim per interminabilem duci uitam, quod mundo

Plato tribuit, aliud interminabilis

uitae totam pariter complexum esse praesentiam, quod diuinae mentis proprium esse manifestum est. 11. Neque deus ,; conditis rebus antiquior uideri debet temporis quantitate sed simplicis potius proprietate naturae. 12. Hunc enim uitae codd. :

TLVOM.AANK

8/24 cf Plotin. Enn. III. 7, 3 10 sq. cf Chalcid. in Tim. 106, p. 174, 2 sqq. 16/20 Arist. De caelo lib. I ; cf II 1, 283b26. Hoc argumentum (usque ad N. 6, 14) ad Ammonii commentarium in Physica spectare collato Zacharia Mytilenaeo suadet. Courcelle p. 296 sqq. V.. etiam Forteseue p. 169-172 28 sq. Plato Tim. 28 sqq. ; Pol. 273€ ; cf Proclus in Tim. 75a ; Aug. De ciu. Dei X 51 ; XI 4-6

6, 8 patefecit T*. patefaecit 74e. patefecerit T^ IN, l-patefecerit s. s. Vn. patefaciet K/ingmer, Bicbner — 83 complexam T* V 749 C Gotb — 34 neque (enim) .4A* Hib ^ deus om. Hib

102

A. M. S. BOETHII

immobilis praesentarium statum infinitus ille temporalium rerum motus imitatur, cumque eum effingere atque aequare non possit, ex immobilitate deficit in motum, ex simplicitate 4 o praesentiae decrescit in infinitam futuri ac praeteriti quantitatem, et cum totam pariter uitae suae plenitudinem nequeat possidere, hoc ipso quod aliquo modo numquam esse desinit illud quod implere atque exprimere non potest aliquatenus uidetur aemulari alligans se ad qualemcumque praesentiam 4 huius exigui uolucrisque momenti, quae quoniam manentis illius praesentiae quandam gestat imaginem, quibuscumque contigerit id praestat ut esse uideantur. 18. Quoniam uero manere non potuit, infinitum temporis iter arripuit eoque modo factum est ut continuaret eundo uitam cuius plenitudi5 o nem complecti non ualuit permanendo. 14. Itaque si digna rebus nomina uelimus imponere, Platonem sequentes deum quidem aeternum, mundum uero dicamus esse perpetuum. 15. Quoniam igitur omne iudicium secundum sui naturam quae sibi subiecta sunt comprehendit, est autem deo semper 5 5 aeternus ac praesentarius status, scientia quoque eius omnem V r4 temporis supergressa motionem in suae manet simplicitate praesentiae infinitaque praeteriti ac futuri spatia complectens omnia quasi iam gerantur in sua simplici cognitione considerat. 16. Itaque si praeuidentiam pensare uelis qua cuncta 6 o dinoscit, non esse praescientiam quasi futuri sed scientiam numquam deficientis instantiae rectius aestimabis. 17. Vnde non praeuidentia sed prouidentia potius dicitur, quod porro a rebus infimis constituta quasi ab excelso rerum cacumine cuncta prospiciat. 18. Quid igitur postulas ut necessaria fiant 6 j quae diuino lumine lustrentur, cum ne homines quidem necessaria faciant esse quae uideant ? 19. Num enim quae praesentia cernis aliquam eis necessitatem tuus addit intuitus ? Minime. 20. Atqui si est diuini humanique praesentis digna collatio, uti uos uestro hoc temporario praesenti quaedam uidetis 7 o ita ille omnia suo cernit aeterno. 21. Quare haec diuina praenotio naturam rerum proprietatemque non mutat taliaque A^

codd.: TL VOMANK 47/52 £f Chalcid. in Tim. 25, p. 9o, 18-91, 5 ; 201, p. 242, 21-24 50 sq. Plato Tim. 37d sqq. 83 sqq. cf Ammon. De interpt. p. 136, 1 sqq. Busse 61/64 £f Chalcid. in Tim. 176, p. 226, 11-16

39 immotum T* L* V O, u/ uiJ. N* — (et? ex Tc Ne C Gorh. (et a Nortker) —89 ptaeuidentiam V/* C Baz. praescientiam Le Laud Rebde (mpéyvew PJan). ptaesentiam re//. 59 pensare - 60 praescientiam oz. K 62 sed prouidentia oz;. M, $. 4. 44 63 ab L O* M A* N C Bam Gotb Laud Vind. (ab inf. reb. Hib) 67/ s ipae Boefhio dare solent editores ; sed Philosophia ipsa sibi resondere uidetur, cf infra, 6, 40

PHILOSOPHIAE

CONSOLATIO V, 6, 12-32

103

apud se praesentia spectat qualia in tempore olim futura prouenient. 22. Nec rerum iudicia confundit unoque suae mentis intuitu tam necessarie quam non necessarie uentura dinoscit, 75 Sicuti uos cum pariter ambulare in terra hominem et oriri in caelo solem uidetis, quamquam simul utrumque conspectum tamen discernitis et hoc uoluntarium illud esse necessarium iudicatis. 23. Ita igitur cuncta dispiciens diuinus intuitus qualitatem rerum minime perturbat apud se quidem praesentium 8o ad condicionem uero temporis futurarum. 24. Quo fit ut hoc non sit opinio sed ueritate potius nixa cognitio, cum exstaturum quid esse cognoscit quod idem exsistendi necessitate carere non nesciat. 25. Hic si dicas quod euenturum deus uidet id non euenire 8; non posse, quod autem non potest non euenire id ex necessitate contingere, meque ad hoc nomen necessitatis adstringas, fatebor rem

quidem solidissimae ueritatis, sed cui uix V iz;

aliquis nisi diuini speculator accesserit. 26. Respondebo namque idem futurum cum ad diuinam notionem refertur neces9o Sarium, cum uero in sua natura perpenditur liberum prorsus atque absolutum uideri. 27. Duae sunt etenim necessitates, simplex una, ueluti quod necesse est omnes homines esse mortales,

altera

condicionis,

ut si aliquem

ambulare

scias

eum ambulare necesse est. 28. Quod enim quisque nouit id 9; esse aliter ac notum

est nequit, sed haec condicio minime

secum illam simplicem trahit. 29. Hanc enim necessitatem non propria facit natura sed condicionis adiectio ; nulla enim necessitas cogit incedere uoluntate gradientem, quamuis eum tum cum graditur incedere necessarium sit. 30. Eodem igitur 1oo modo, si quid prouidentia praesens uidet, id esse necesse est tametsi nullam naturae habeat necessitatem. 91. Atqui deus ea futura quae ex arbitrii libertate proueniunt praesentia contuetur; haec igitur ad intuitum

relata diuinum

necessaria

fiunt per condicionem diuinae notionis, per se uero considerata 1o; ab absoluta naturae suae libertate non desinunt. 32. Fient codd.: TLVOMANK

88/91 cf Ammon. p. 157, 1 sqq. xal éari 7Ó avrà Tjj uev dice Tfj éavroO évBexópevov 7fj 86 yvdioe. ràv Üc&v o)kér. dópuorov àÀY. dpvopévov ; s. efiam Forteseue — 91 sqq. «f Boeth. De interpr., ed. IL, p. 241, 1 sqq. Meiser (Ammon. p. 153, 15 sqq. Busse)

74 necessariae w/roque loco T* V'* L* M IN* (?), priore loco O*. necessatia wiroque loco /A* b, priore loco Gotb. necessario utroque loco Har/* 78 despiciens T* L, 7e O M .A* IN Hib» 86 meque] neque z/ uiZ. T* V* 91 etenim sunt Hi (?). enim sunt K 92 quod] qua* IN 93 (hominem) aliquem K 99 cum 07. HE 104 fiant T* K* 108 ab oz. K Gotb Hib desinunt non zzutandum est, cf Thes. ]. Lat. V. 724, 81 sqq.

104

A. M. S. BOETHII

igitur procul dubio cuncta quae futura deus esse praenoscit, sed eorum quaedam de libero proficiscuntur arbitrio, quae quamuis eueniant exsistendo tamen naturam propriam non amittunt qua prius quam fierent etiam non euenire potuissent. 110 93. Quid igitur refert non esse necessaria, cum propter diuinae scientiae condicionem modis omnibus necessitatis instar eueniet ? 34. Hoc scilicet quod ea quae paulo ante proposui, sol oriens et gradiens homo, quae dum fiunt non fieri non possunt, eorum tamen unum prius quoque quam fieret necesse 115 erat exsistere, alterum uero minime ; 35. ita etiàm quae praesentia deus habet dubio procul exsistent, sed eorum hoc quidem de rerum necessitate descendit illud uero de potestate V 126 facientium. 36. Haud igitur iniuria diximus haec si ad diuinam notitiam referantur necessaria, si per se considerentur 12 o necessitatis esse nexibus absoluta, sicuti omne quod sensibus patet si ad rationem referas uniuersale est, si ad se ipsa respiclas singulare. 9*. Sed si in mea, inquies, potestate situm est mutare propositum, euacuabo prouidentiam, cum quae illa praenoscit I2 forte mutauero. 38. Respondebo propositum te quidem tuum posse deflectere, sed quoniam et id te posse et an facias quoue conuertas praesens prouidentiae ueritas intuetur diuinam te praescientiam non posse uitare, sicuti praesentis oculi effugere non possis intuitum quamuis te in uarias actio30 nes libera uoluntate conuerteris. 39. Quid igitur, inquies, ex meane dispositione scientia diuina mutabitur, ut cum ego nunc hoc nunc illud uelim illa quoque noscendi uices alternare uideatur ? 40. Minime. Omne namque futurum diuinus praecurrit intuitus et ad praesentiam propriae cognitionis retor^

15

VA

quet ac reuocat; nec alternat, ut aestimas, nunc hoc nunc aliud praenoscendi uice, sed uno ictu mutationes tuas manens

praeuenit atque complectitur. 41. Quam comprehendendi omnia uisendique praesentiam non ex futurarum prouentu rerum sed ex propria deus simplicitate sortitus est. 42, Ex 140 quo illud quoque resoluitur quod paulo ante posuisti, incodd.:

TLVOMANK

112 cf supra, V. 6, 22 XLVIII, p. 166, 20 sq.

120 sq. cf Boeth. in isag. Porph., ed. sec I 11, CSEL 139/142 supra, V. 5, 15

109 quia Ov K C Baz Gotb 112 eueniat Lc M Hib Rehd Vind. -ent Gozb. -ant Bam Tre« ^ 114 quoque eas; IN. — 116 procul dubio Baz Rejd existunt T L* 44e IN* C Baz 118 iniuriam T* V K Bazz* 121 ipsum V*C Gorb Hib 124 cumque T* L* V N* C* K Bazr* Gotb Rebd. cum quod Hip. 125 tuum quidem z7 wid. T* 128 praescientiam] praesentiam T* 129 posses 74* VL aliud O M 4* IN Har/ Hib Vind 136 aliud] illud T* O M A IN Hib ind.

PHILOSOPHIAE

CONSOLATIO

V, 6, 32-48

105

dignum esse si scientiae dei causam futura nostra praestare dicantur. 49. Haec enim scientiae uis praesentaria notione cuncta

complectens

rebus modum

nihil uero posterioribus debet.

145

omnibus

ipsa constituit,

44. Quae cum ita sint, manet intemerata mortalibus arbitrii libertas nec iniquae leges solutis omni necessitate uoluntatibus praemia poenasque proponunt. 45. Manet etiam spectator desuper cunctorum praescius deus uisionisque eius praesens semper aeternitas cum nostrorum actuum futura quali- V 127

150 tate concurrit bonis praemia malis supplicia dispensans. 46. Nec frustra sunt in deo positae spes precesque, quae cum rectae sunt inefficaces esse non possunt. 47. Auersamini igitur uitia, colite uirtutes, ad rectas spes animum subleuate, hu-

miles preces in excelsa porrigite. 48. Magna uobis est, si dissi155 mulare non uultis, necessitas indicta probitatis cum ante ocu-

los agitis iudicis cuncta cernentis. codd. :TLV/OM.ANK

147 cf Prud. Cath. II 105 sqq. 151 sq. cf Hietocles De prtouid. (Photios, Bibl. cod. 251, P. G. CIV. 92 A) o08e 70 eyeo0a, mepurróv ei mpóvous TÀv dvÜparrivov mrpaypárev Tjyotro 156 Esth. 16, 4 Dei cuncta cernentis arbitrantur se posse fugere sententiam

182 aduersamini T* Hi» ANICII (-TII N) MANLII SEUERINI BOETII (-CII K) «UC ET INL N K» EXCONS ORD «EXMAG OFF ATQ N K)» PATRICIO (PATR. N) PHILOSOPHIAE (-ICAE N) CONSOLATIONIS LIB QUINTUS (lib quintus oz. M) EXPLICIT FELICITER (FEL. EXPL. K. FINIT FELICITER N) «DO GRATIAS K» «AMEN K, er M): MNK | DO GRATIAS EXPLICIT FELICITER T O. EXPLICIT LIBER QUINTUS FELICITER L. EXPLICIT FELICITER V. FINIT. AMEN. F. Hib. subscriptio deest /A Vind.

INDICES INDEX

LocoRVM

FONTES

SACRAE

SCRIPTVRAE

ET SiMILIA

INITIA CARMINVM

INDEX LOCORVM Genesis :

*1,26

SACRAE

^ III, m. IX, 7 (**)

Esther :

16, 4

Iob:

*f 2I

V, 6, 150 (***) &

II, 2, 8 sq.

Psalmi : * 89, 6

Prouerbia :

"II i2

* I4, 24

* 17, 28

IV, 3, 12 Sq.

EE, m 0T

IV, 3, 12 sq.

II, 6, 67

Ecclesiastes : * I, 8

IV, 6, 176 Sq.

Sapientia : * 2

23

*& I * 9, I5

SCRIPTVRAE

Matthaeus :

*7,24sq. *13992 Marcus :

* 4, 19 sq.

Iohannes : IO, 34 Sq. €14,06

II, m. IV, 15 sq. I, z, 28 sqq.

I, z, 28 sqq. III, 1o, 76/78 III, m; IX, 28

Rom. :

*, 9, 21-23

IV, r, 20

II Tim. :

*, 2, 20

IV, x, 20

Phil : 2,7

IV, 6, 180

Iac ITE

m.

IX,

7g

III, 12, 54 sq. I, m. II, 24-27

(*)

*3,9

IV, 6, 180

I Petr. *-3; X9

I, m. V, 35

Ecclesiasticus :

* 20, 5.6.7

Ieremias :

* I5, 18

115,67 IV, 3, 12 sq.

II Petr. : I, 4

III, ro, 76/78

Apocalypsis : * I;

III m.I1X,27. V, td. IL-Xr.

(* . Indicem generalem inuenies in fine operum omnium Boethii.

e)

III, m. ix, 7 designatur Consolationis liber III, metrum ix, uetsus 7.

(***)

V, 6, 150 designatur Consolationis liber V, caput 6, linea 150.

Loci quibus asteriscus * praefigitur, non ad uerbum expressi sunt.

».( xerv)

T

1

:

xima i apu E

"

mp.

"LN

HR "i ssp pk.

-

r

Y

*

P

ces

:

s

:

1

AR at..

x.

$24

CM

VIA

Ro

L

:

j

:a

» du

»

MTM

"

x

nito foa-

*

-—

:

i

E

"X

»

:

:

D

*

'

*

;

*

-

b

0S

N

í

»-

is doams Gutulgams)

:

y

le

EE

)

DT

Dvessdeb yea deb

moro devo"

buteet 1

|

:

d

ACT Au LR

M

aossmodec IUE I»

dans

s

AT

-*

,

E

EUR,

*

Ne PE NR ege 49d

a

-

$e

itr"

]

n

AM,

ioci : ]

FONTES

ET SIMILIA

Aeneas Gazaeus Theophrastos : c. 893 A

IV, 3, 56

Ambrosius

De officiis : *lL I2546

, IV, 3, 31 sqq.

Ammianus Marcellinus

Rerum gestarum lib. XV,I,4 II, 7, 7 sqq. Ammonius

|

De caelo : I V,6, 16/20 * JI, z, 283 b 26 V, 6, I6, 20 De partibus animalium: * 686 a 31 sqq. V, m. V, 9-1o Ethica Nicomachea : * |, 15, 1099 a 32 II, 4, 31 sq. Metaphysica : IV, 30, 1025 a 16 V, rz, 32/48 Physica :

II, 4-5

Commentarius 1n. Physica : — — V, rz, 32/48 *—— V, 6, 16/20

Rhetorica :

De interpretatione : * p. 136, 1 sqq. V, 6, 53 sqq.

Fragmenta :

P- 136, 25 sqq. p.1i37,1sqq.

deas

V,6, 88[or

* p. 152, 22

III, 12, 95

* p. I54, 16

III, 12, 95

* P. 153, 13 sqq. V, 6, 91 sqq. *-5. 240,2

III, 10, 6o[71

* 1399 b 16.

III, 6, 19 sqq.

* 52

14,15

257 II, 4, 31 sq.; I1, 5, 41 sqq.; II, 5, 84 sq. * 59

II, 6, x; HI, 8, 20

«. Ammonium, Boethium

Augustinus

Anonymus Iamblichi

p.97,27sqq.

V, z, 32/48

IL 5,7/8

Antiphona ad Magnificat : III, 12, 54 sq. Apollinaris «. Sidonium Apollodorus Bibliotheca : TIDS II II, 6, 30 sqq.

Apuleius

Apologta : * 39 III, m. VIII, 13-14 Aristoteles

De anima : * TII, 3, 427 b 6 sqq. V, 4, 73 5qq.

Confessiones : * VII, 1o

HI, m.. XT, 3

Conira Academicos : *r5 IIl. TI De ciuitate Dei : II, 5

* * * *

V, 9-II V. 26 VIII, 8 X. 3I

* XI, 4-6 * XII, 12

IV, 2, 85 sq. V,3, I1 sqq. IV, 4,9 1H.2, 4 V70, 25 sq. V, 6, 28 sq. (N67

* XIX, 1 IIL 2, 4; IIL,2,42

De Genesi ad litteram :

"1.4

V. Or

De Trinitate :

CXII 47

III, 2, 4

II2

Cassiodorus

Sermones :

* n d4 30.

I, 2, 6/10

Aulus Gellius 4. Gellium

I, 4, 49

I, 4, 29

* IV, 40

Aurelius Victor Afer

A

III, 5, 26 sq.

Ps. Aurelius Victor

L, 4, 49

353;:4,4 HL jh IO Sqq.

* VI, 18

De Caesaribus liber :

20, 33

Variae : * IT, 11,2 * III, 20

* VIII, 16 *« VIII, 28

III, ^ 38/39

I, 4, 50 L 4,2

Cassius Dio Cocceianus

De uiris alustribus : 56 I1,:2,:35.89.

Bacchylides

Historia Romana :

* LXI, 13

II, m. VI

*LXII, 16

II, m. VI

Catullus

Carmina : * 3, 23-62

II, 2, 29/32

Carmina :

III, 4, 6

52,2

Boethius

Commentarii in. Ciceronis Topica : * 1152 C sqq. V, 1, 32/48 De syllogismo hypothetico *r(c 931A) . III, z, 38q.

De Trinitate :

Chalcidius Commentarius 1n. Platonis T3maeum :

* 25,p. 90, 18-91, j

V, 6, 47/52

* I00, p.-174,.21 sqq. , 6, 10 sq. * 143, p. 203, 1-2

* p. 158, 55-72 P.

V,6,1

IV, 6, 37/39

In categorias Aritolelis : * EOS I, 6, 31/32

* 144, P- 204, 4-9

In

* 160 sqq. V. 53. 1sgd. * 162, p. 217, 6:sqq. V, 3, 63 sqq. * 175, P- 225, 7-20 V,$,778 * 176, D. 226; XI:-16 d V, 6, 61/64 * 177,p. 226, 18-20 IV, 6, 23/26

Isagogen

Porphyr

com-

egg" ;

I; 1:35 5g. I,5 * ed. alt., 1 rr. V, 6, I20 Sq. * ed. alt., III, EE 6, 31/32 In librum Aristotelis de interjretatione commentarius:

*'ed; alt., p. 193, e Sqq. , I, 32/48 fed.'alt., p. 345 ?sqq. V, 6, 91 sqq. * ed. alt., p. 246, 20 sqq. III, 12, 95 Quomodo

substantiae

1n

eo,

quod. sint, bonae sint XD. -X72 . III, r1, 20-21

IV, 6, 23/36

* 150, p. 214, 15-215, 3 , I, 32/48

* 201, p. 242, 21- e

V, 6, 47[52

* 251, p. 287, 8-10

I, 7 3

Cicero

De diwinatione :

* i128 * ]I, 8 sqq.

IV, 6, 76 Miu.

II3 Nds * IT, 101

IV, m. V, 8 IV, 6, 18

De fato : * 8

IV, 6, 99 sq.

De legibus :

V, m. V, 9-10

De natura deorum :

* L 70

V, 3, 68

* ]I, 68 * TII, 54 * IIT; 82

V.m, Tb ors VUDL 713 L3:27 I, 4, 9/10 III, 5, 20 sq.

* JII, 82 * TII, 99

IV, 3, 58/60 II, 6, 32 sqq.

* III, 20

IV, 3, 43/44

De re publica : TLi20 "VIO * VI, 20-22

II, 7, 8/39 1L ^, 7 sqa: , 7, 8[39 II, 7, 26-32 II, 7, 45 sqq.

741

Hortensius (Fragmenta) :

* 25/35

II, 7, 45 sqq.

* 27/37

II, 7, 23

* 26/36

III, 2, 4

* 290/39

I1114.2;4:; 1V; 4/9

* 66/74

III, 7, 1 sqq.

* 61/70

* 73/80 * ASI * 80/87

* 84 (o1)

Ill, 2, 13

III, 7, 1 sqq. II, 4/1'6qq. IÍ5.30

1/3,35

In L. Catilinam :

Lx

* 1,25

L 4,7

II, 4, 15 sq.

Oratio post reditum brima, cum senatw gratias egit : 6

1,2, 8

Pro A. Licimis Archia :

14 109

I, 5, 12[17

Pro T. Annio Milone :

77

II, 4, 15 sq.

Lh 40

II, 7: y sqq.

* Hg

IV, 7, 38[40

* I 40 I, 93

III, 5, 3

LL, 10 11;2;3:8q.

* Ih] r-6

LII 2513

"UID

—1Lbnvo HLITsq.

LIV, A

L, 4, 9/10

* V *V.Orsq. ,

De officiis : * M55 "41,24

* VL 25

* I0O

Tusculanae disputationes :

* L, 26

* VI, 22 "VI, 24

Pro A. Caecina :

1232.0 III, 5, 14 sq.

Li 5

)

3;

«4. Boethium, Macrobium Claudianus

Carmen de IV cons. Honorii : * 290 III, 5, 20 sq.

In Eutropium : *-DL r59 sqq. IIl, 6, 30 sqq. In Rufmum : * [, 1-19

* ], 199 sq.

I, m. V

II, m. II, 19

De raptu Proserpinae :

* L, 284-253

III, m. IX, ro sqq.

Clitomachus

Consolatio : IV, 34, 67 (a(apud Stobaeum) II, m. III, 17 sq.

Diogenes Laertius

Vitae : * IT, 12 sqq.

I, 3, 26

* 1x .5, 27

II, 6, 23

* IX, 59

IL. 6,23

* IX, 26 sqq.

1327

Empedocles Fragmentum 17 II, m. VIII, 13 sqq. B. (xciv)

II4 Firmicus Maternus

Ennius

Hedyphagetica : * Fragmentum apud leium, Apol. 39

Apu-

De errore gionum :

$rofanarum —veli-

Ps,

V; iu, MAIS

III, m. VIII, 13-14 Galenus

Epictetus

De compositione medicamentorum :

Diatribae :

* TII, 22, 26 sqq. II, 4, 63 sq. * [V, 1, 62-80

II, 2, 15 sq.

Enchiridium * DE

II, 2, 15 sq.

* 14,2 *-1:0

T, m. 1V, 15 II, 4, 5 sq.

I, 5, 32 sq.

III, 8, 9

* 9

I1L,.8, 14

Gellius IX, 8 VOX, 24

Fragmenta : * 348

* 474

'

Noctes Atticae :

Epicurus

*2324.

"E

Protrebticus : *8

IH 2, 42 1,4,99/9x.: V1, 22

IL, 4, 54

Euenus

II, 5, 59 II, 5, 59

Herodotus

Historiae : "Ls

II, 2, 29/32

Fragmentum 6

IIE, 7; 11/12

Hierocles

De $rouidentia : Euripides

* (Photius, Bibl., cod. 251) V, 6, 151 sq.

Andromache : 319 sq.

III, 6, 3/4

420

III, 7, 14 sq.

In aureum carmen :

* XXIII

L4, 123

Troades :

* 884 sqq.

III, m. IX, 28

Ilias :

Fragmenta : 421

* 977

II ij, 9

II, 7, 67

Praeparatio euangelica : * X, 14, 15 sqq. XII Ia

A. 363

* 4 605

B 204 sq. I 297 M 176

Eusebius

VIG. 22 * VI, 11, 46

Homerus

II, 1, 52 V, 4, 16

TI,6; 23 II, 2, 35/36

2 527 sq.

L, 4, 2/3

VM

ID

I, 5, xo

V,xni JI, 1 IV, 6, 175

II, 2, 35/36

Odyssea : * x 138 sqq. A I09 p. 323

IV, m. III v n 2 1 V, 1022, I

II5 Horatius

Iuuenalis Saturae :

Carmen saeculare :

59 Sq.

II, m. II, 6

Carmina : NT. q2; 47 sq. I, 34, 12

Lm7V674 IR 227

b 2,1

4,AL, 5, 7-8

*XT, 070

BITE

*- IL 10.121 sq. 1, 1n. IV, 8-9

"EIU

RB. sqgg.

5 MIbBS. t4

ILI, X, 40

I-mu

* AIT, 2; 20

WS

TL 56

* III, 3, 4 sq. I, m. VII, 5 Sq. III, 29, 49 II, 2, 25/26

* I, r, 28

1H. S, 2r

5 D:6;v12

I, m. VII, 25-28

1 43

II, 2, x18 Ebpodae : 5o. r4

II, 7, 42 IIL m.Tl, 5

Sermones (Saturae) : I, 2, 80

III, m. IV, 2

*Ib52r90 * T 10,44

III, 8, 21 II, xz, 17/z$

* 1I, 4, 31-34

III, m. VIII, 9 sqq.

IL, 5, 59

V, 3, 68

Vita Pythagorae : * x8 (86)

14,122

Isidorus

Eltymologíae :

17

IV, 7, 38/40

I, 4, 89/91

Liuius Ab urbe condita :

1172 32:5q.

Lucanus De bello ciuili : T; x28 IV, 6, 115 sq. * [132 II, 7, 56 *:1..250 III, m. IX, 27 Lucretius De verum natura : *- FI. 276 Ibm. dV.8 * [T, 805 III, m. X, 1o TL 127 V, m. IV, 14-15

*N,202 Sq.

TT 7, 15/10

Macrobius

4n | Ciceronis

* TT, 5 * 1T, 9,0

II, 9, 1o FII IG. : II, ro,

1T, 7,13 Iis: TO

II, 2;

$q.

I, 4, 101/103

II, 7.7 qd.: II, 7, 26-32

Saturnalia: A Dy ee Pe po "VIDI II

I, 6, 43 Vo mL HH. IS 13,7, 67

Marcus Aurelius

Iulius Capitolinus Vita Marci Aureli Antoniná :

xr

I3. 2I

Diwinae institutiones : * [I ro Yon. lb tf

somnium Scipionis :

Aóyos mporperrwkós. : es I, 4,MR aer 8

El

De 4va Dei s

Commentarius

Iamblichus

IV, m. V, 12 II, 5, 89/90

Lactantius

XLV, 7 sq.

Epistulae : CWI ubp24

* 6, 442 Sq. IO, 20 Sqq.

I, 4, 15

Soliloquáa : 1V, 3/5 * IX,r,6

11274 5dq. Ilt; 7, 4

II6 Origenes

Martialis

Epigrammata : Him. lbi I5 1

* VI, 11, 46

IIepi

Matianus Capella

De nuptiis Philologiae et Mercuri SEILVII L,3 *D5 7- IL 3a. VIITIos Sgd. "D. t5,T IV, m. II, 8 Sd

IIT, mc I;4

P- 40, 12 * p.42, 4

1v, molss IV, n. V5

p.54,13 L m. VII, 2I sq. *qpq4. Y, 1m. I, 13 "9579.15. Ibm. De 22 p. 290, 6 IL, 7, 7 sqq» P. 427, 7 III, m. VI, 3 *p.427,7 IV,m. VI, 9 sqq. p. 481, 3 III, m. XII, 8 sqq.

Maximianus Elegiae : 5, II2

Fragmentum apud. Eusebium : e)xyfs

9d

Menander

Epitripontes * 179 (fragm. apud Stobaeum) II, 4, 54 Monosticha :

* 222

Quidius Ars amatoria : 5 1175513

*.,:4,19-20 Fasti : II,83 * IV, 69

III, m. XII, 8 sqq. IV.d6. ML x

*1 iLams v * [, 18-20 III, m. IX, ro sqq. * [, 26-30 III, m. IX, 1o sqq.

Tristia : *I,8 57

V, m. V, 9-10 IV; m. V, 3 IV;

IL t

Pacuuius Fragmentum incertum : II, 2, 33 sqq.

Parmenides Fragmentum

VIII, 43

* 329 sq. E17 sq. 806

—-1,m. 1; 9 q.

Metamorphoses :

Fragmentum apud Ps. Plutarchum : *"T09 6,d II, 2, 40/41 Octauia praetexta : * 240 Sqq.

III; 8, 13

Ex Ponto :

11,7, 57

* 233 Sq.

V, 3, 7 sqq.

S E95. Sn. * |I, 176 sq. IV,m. Vl;31

V, 4, 16

III, 12, 9r

Persius Saturae :

II, m. VI IV,m. V; 3

I, m. I, 3 sq. III, m. X, 5 IV, m. IV, 8

Olympiodorus Commentarius in Gorgian : * p. 240, 17 IV, 4, 67/68

"3. 0d

V, I, 22

Phocas

Carmen de uita Vergilii : 60

III, rr, 52

Photios Bibliotheca :

cod. 251

V, 6, 151 sq.

II7 Plato

Res publica :

Apologia :

*33a8

L, 4, 33 sq.

Crito :

* 44ab

BIS

48 b

LIE xr, 7

Epistulae :

L 4, I5

* IO, 350 b

I, 4, 17 sqq.

Euthyphro : * 058 6

IH, 2,4 TV 2

* 466 b-481 b

Leges : ^715e

IV; 2, 123

IV, 4, 37 sqq. IV, 4,9

Phaedo : * 60b

IIT, m. IX, 27

III, xo, 92/93

ra d

II, m. XI, 13 sq.

d

II, 7, 74

II, m. XI, 15

92 à

Hl

Phaedrus : * 246€

IV.m.l 2r

* 250 C

* 263a

I, 5, 32/33

II, 9, 8

Philebus : * 60c

III, 2, 5 sq.

Politicus : 273 e

V, 6, 28 sq.

* 487e

E415

1,4, 71.5q.

;:4, 15

III, rz, 16/17

516ab III, r, 16/17 TRIB G IL, 16/17 ;.TH; 2, 45/46

* 548 b

101054

* 592 b

I?T4 12 58.

* 607 b

I, 2, 23

244 e

HI, 12,91

T heaetetus :

fig

L4 71 sg. III, m. IX

27 C

28 sqq. 29 b 37 d sqq.

III, o, 86

V, 6, 28 sq. III, 22, 95 V, 6, 50 sq.

4. Chalcidium, Proclum

Definitiones : 412 d

IIl, 9, 36

IIl, 2, 0.sq.

Plinius

Naturalis historia : II, 174 I1, 7; 7/sqq. * NAAVII, Sx III, 4, 6 Plinius Caecilius Secundus

Efistulae : NIN 22.2

II, r, 17/18

Plotinus Enneades : ER * 1:2, T sqq.

Protagoras :

* 3209cd

* 485 c

Ps.-Plato IV, 6, 4 sq.

*

t4g3d

III, x2, 64 sqq. III, 12, 62

III, rz, 18/19

* 62a

67 d

* 379 bc * 434 C

Timaeus :

Meno : "yia III, z, 18/19 *8ode V,m. III, 15 sqq. 81 c sqq. III, m. XI, 9 * 82a

IV, I, 25 SQ.

Soplustes :

Gorgias :

* 472€ * 509 d

I, 4, 17 sqq.

k 354a

515ce

si

n 'L 326 b

*347€

IV, 6, 18 IV, 6, 18

VIILT,7$4.:3. 4154. IV, 6, 18

I18 VUIIES S. 3 V, 6, 8[27 * VI, 8, 15-18 ; 9, 8-10 IV, 6, 18 Plutarchus Consolatio ad. uxorem : * 6rr b II, 4, 51

* 6r1d

h2,71

De exilio :

II, 4, 54 II, 4, 51 II, 2, 35/36 H7 vr add

* 602 d

I, 5, 32/33

* 607€

I, 5, 32/33 ; I1, 11, 48

De garrulitate :

* sos d

AI, 65:23

De placitis bhilosobhorum : * DV EI

V, m. IV

De witioso pudore : * 532 f

ILo,.04

Karà mÀoVrov :

* 21, 2 (fragm. baeum)

apud StoIII, 5, 6/8

IIepi vaiócwv dywyíjs : III, 8, 14

Fragmentum.

apud |Georgium

Syncellum : Ps.-Plutarchus

Consolatio ad Apollonium : I02 à I02 Sq.

I, 5, 34 II, rz, 40/46

I03 Sq.

IT, z, 52

*xo3 D II, 2, 21/23 ; II, 4, 35 sq. * 103 : II, 2, 40/41 * I03

*

II, m. I, 9; 11; 2; 40/41 103 e

«xot * I04 8

VIR IIl6 a

III 5. Tt II, 2, 3 sqq.

Y ixob * XI e

I, 6, 31/32 II, 7, 45 sqq.

Ilepi ebyeveías :

IL 6,1

IL 2; 27

II, m. I, 9 ; HI, 8, 1x

: IL. 6. 24/27

Porphyrius 4. Boethium Proclus

De Platonis theologta : * HIID III, ro, 76/78 Commentarius in Timaeum : — III, m. IX *—— III, m. IX, 19 *-30 b

* 75a I, 378, 8. *.11.244;19 De decem

IV, 6, 18

V, 6, 28 sq. IV, 5, 31 sqq. IIL m.LX. 3

dubitationibus

circa

jrowidentiam : * p. 92,6 sqq. IV, 6, 57/72 * IO, p. 140, 32 Sqq. IV, 6, 47

De $rowuidentia. et fato : * 5 sqq.

I, 4, 81/83

330 D

II, m. I, 9 II, 2, 35/36 II, 7, 45 sqq. II, rz, 40/46

p. 217-219

* 599 C * 600a * 600d 601 c

5e

I04 b * I05 C VIPEG IIIe

* 151 sqq. Hymni : 52

IV, 6, 18

IV, 6, 18

III, m. IX, 21

Propertius Elegiae : * AT:13. 1-2

V,.m. L, 1-2

Prudentius Apotheosis : 83 V; qme IV, 32 Cathemerinon hymnus II, 105 sqq. V, 6, 147

IIQ Contra Symmachum :

"T, 32

l, 4, 15

*XAID 202 V, m. V, 9-10 Peristephanon :

XI, 194

I, m. I, 4

Ptolemaeus 15$ 20d. ID 15

Insütutio oratoria : VII, proaem. 5 III, x1, xor

Sallustius De coniuratione Catilinae : v3 Pie s V, m. V 9-10 L2 II, 4, 15 sq.

De bello Iugurihino : * 85, 21-25 III, 6, 19 sqq.

Scriptores Historiae Augustae 4. Iulium Capitolinum, Vitam Caracallae Seneca

IL Jgaro

Ad Marciam de consolatione : *rS I, 5, 32 sq.

*8, I

L, 5, 32 sq.

* yo cx

II, 4, 5 sq.

21

i, m.vY,.5

II?7,4 sqq.

De tranquillitate animae :

14, 4 De wita beata : T5,

HL 4, 124/125

III, m. XI, rr sq.

Tragoediae : 58 sqq. * 88 * 170 739

IL 8,2 IV, m. VI, 24 IV, m. VII, 5 IV, m. III, 11

IV, m. VII, 19

Hercules Furens : * yo IV, m. V, 20 586 III, m. XII, 40 sq. 730 IV,-m. VL, 37 * i8 IV, m. VII, 24

Hercules Oetaeus : 333 I, m. III, x * 48 I, m. V, 29 1057 IV.m. IIT, tir Medea : 315 643 650 653

IV. V..3 IV, m. VII, 25 IX;m2 V4, 32 IV, m. VII, 25

Oedipus :

Ad Helwam de consolatione : * EF feq. I, 5, 32 sq.

18,2

* VIL, 48, i1. * XV, 2, 29

859 sq.

Quintilianus

* I9

I, 4, 122 III, m. IX, 28

Agamemno :

Meyág 2)vra£is. : I,6 II

* II, 16, 5 * 1V.2. to

I, 3, 28 I; m. IV; 15

"X5;5

I, 4, 122

x T,.0, 20

II, 4, 54

15,7 I, 5, x1 sq. Epistulae ad Lucilium :

* 454

IH,m.l1L 17

Phaedvra : 16

III, 1r, 52

* 748 x 773

,m. V,7 Sq.

ILL

* 959-988

8, 13

Em Vv

T hyestes : * 350

I, m. TV, xo

622

Lain V 3

* 838 sq.

171m*"V.6

Troades :

I020 SQ. * 1143

DIL IV, m.

HD. 20

Sidonius Apollinaris Carmina : * VII, 20

IV, m. III, 18

120

* XIV, 54

Silius Italicus

Punica : * [II, 692-694 I, m. III, 9 sq. Sophocles A1ax : I3I Sq.

ILum T9

1,3528 1;3528

Dialogus de oratoribus : * $6 II, 7, 45 Sqq. Tiberianus Carmina :

Antigone : 645

III, y; 11/12

A

| EMEN

4, 29 Tibullus

Sosiades

Praecepta : * apud Stabaeum I, 137 Lu i: Statius

Achilleis :

Elegiae : — — * ls9, 215g II, 6, 21 sq * IV; 2, 19

II, m. V IV, m. V, 12 I, m. VL, 4 III, m. III, 3

Valerius Flaccus

I, 731

* [, 858-863

III, 5, 29 sq.

* XV, 60 sqq. * XVI, 23 sqq.

IV,me vllo

III, m. II, 7 sqq.

Siluae : * 152,15 IH IM XV TAIO2

Thebais : * V, 479

Argonautica * I, 655 1,35. HT7S'sq. Valerius Maximus

IV MPH i8 I, m. I, 15 IV, m. III, 18

I, m. III, 8 sq.

Stobaeus «4. Clitomachum, Menandrum, Plutarchum, Sosiadem

Facta et dicta memorabilia : * TIT, 3, ext. 2

poss 27

* VIL, 2, ext. 4

I, 4, 15

Varro

De lingua latina :

"M LS

IV, 7, 38/40

Vergilius Suetonius Nero :

*-33 * 34 235

II, m. VI IU m. VI III, 5, 29 sq.

* 38

II, m. VI

Syncellus

1V, 6, Ir3sq. II, 7, 15/16 IL m. VID os.

* IVj183:.

IHE m^ VIT) 9 sq.

* V, 648 "y SI2

* VI, 699

"MI, 33

«4. Plutarchum

* VI, 816 * VI, 849 sq.

Tacitus

Annales : * XIV, 9

Aeneis : II, 426 sq * 1V,.42 VIVOI74

II, m. VI, 5-7

VIII, 46 X, 808 sq. XII, 764

ra I, m. VII, 25-28 D m.

D 4

I, m. V, 25-28

22; 56

I, 312

III, m. X, 4 Do sq. IV.2571/72

Eclogae : 8, 17

IV, m. VI, 15

Georgtca : I, 30

* JI, 481 sq. IV * JI, 490 I "AIL, 5 * HL * BB SI III, 225

* [V, 228

* IV, 393

* [V, 564 IV,24. 1, 15 II, 4, 23 sq.

Vàta Caracallae :

8, 1 sqq.

; I. m. I, 1i HLm IX,3 I

L

III, 5, 26 sq.

B

p

e

4

y

M

:

:

.

e

»

j PEcc

à L

: 4

k

à

hi

Boh.

TENY

en 1

'

i5

,

r

*

Rt

E -

D

Meten

DTE

j

x

'

!

2

Gud.

]

"

z

*

Ae «d

E

$i

"

dico

i 3

-

r

b *. 1

r ]

;

d

:

^

4

-

*

3 £ 25 ,

ok

-

: lx

a

sx

.

gm.

Va

E

"

z

^

n

*

"

!

:ad

*

z

;

I

»

-

EU

. |

"

LI

u"

|

-

re

TH UR did:

] M'aows

A

p

12

nd

'.

"

^

$

m

A5

3Ay

SEMITÀ

INITIA CARMINVM Bella bis quinis operatus annis (Sapph.) IV, m. vii, p. 87. Carmina qui quondam studio florente peregi (elegiac. ) Lupi

Cum Phoebi radiis graue (Glycon.) I m.vi p. 14. Cum polo Phoebus roseis quadrigis (Sapfh. c. Glycon.) "

:

Hi, m. dii, p. 22.

Eheu quae miseros tramite deuios (Asclep. min. c. dimetr. amb.) III, m. viii, p. 48. Felix nimium prior aetas (paroem.) IL m.vops28. Felix qui potuit boni (Glycon.) III, m. xii, p. 62. Habet hoc uoluptas omnis (Iomici) III, m. vii, p. 47. Haec cum superba uerterit uices dextra (choltamb.) II, m. i, p. 19. Heu quam praecipiti mersa profundo (rim. dact. catal. c. Adon.) I;.m. ii; p. 3.

Huc omnes pariter uenite capite (Phalaec. c. Sapph.) III, m. x, p. 56. Nouimus quantas dederit ruinas (Safph.) IL 1 vbp 3r Nubibus atris (Adon.) I, m. vii, p. 16. Omne hominum genus in terris simili surgit ab ortu (etram. dact. calal. c. dm. Iomic. acat.)

III, m. vi, p. 46.

O qui perpetua mundum ratione gubernas (hexam. dact.) III, m. iX, p. 51. O stelliferi conditor orbis (dim. anapaest. acat.) L m.V,p: If. Ilávz' éjopáv kai srávr! énakosvew (tetram. dact. cat.) V, m. ii, p. 9r.

Quaenam discors foedera rerum (dtm. anapaest. acat.) V, m. iii, p. 94. Quam uariis terras animalia permeant figuris (tetram. dact. c. dim. iroch. cat.)

V, m. v, p. I00.

Quamuis fluente diues auri gurgite (trim. amb. c. bentam. eleg.) III, m. iii, p. 42 Quamuis se Tyrio superbus ostro (Phal. c. decasyll. Alc.) III, m. iv, p. 44. Quantas rerum flectat habenas (dim. anapaest. acat.) III, m. ii, p. 40.

Quicumque solam mente praecipiti petit (rim. iamb. c. dim. tamb.) II, m. vii, p. 34.

Quid tantos iuuat excitare motus (Phal. c. pentam. eleg.) IV, m.iv, p. 77. Qui se uolet esse potentem ($aroem.) III, m. v, p. 45. Qui serere ingenuum uolet agrum (trim. dact. cat. in syll. c. baeone quarto ) HIL unl p. 37. Quisquis composito serenus aeuo (PAal.) I, m. iv, p. 6. Quisquis profunda mente uestigat uerum (choliamb.)

III, m. xi, p. 59.

I24 Quisquis uolet perennem (dém. iamb. catal. c. Pherecrat.) II, m. iv, p. 25. Quod mundus stabili fide (Glycon.) II, m. viii, p. 36. Quondam Porticus attulit (Glycon.) V, m. iv, p. 98. Quos uides sedere celsos solii culmine reges (dém. iroch. acat. c. Ionic. dim. acat.) IV, m. ii, p.69.) Rupis Achaemeniae scopulis ubi uersa sequentum (elegiac.) V,TE. Topo; Si quantas rapidis flatibus incitus (Asclep. min. c. Pherecr.) I, m. ii, p. 20. Si quis Arcturi sidera nescit (Aeon ei iamb. benthem. c. Adon.; v. Peip. 225) IV m vp 78. Si uis celsi iura Tonantis (dim. anapaest. acat.) IV, m. vi, p. 84. Sunt etenim pennae uolucres mihi (tetram. dact. acat. et dóm. iamb.) IV, m. i, p. 65. Tunc me discussa liquerunt nocte tenebrae (exam. et tetram dact. acat.: metrum Alcman.) I, mi; in, p. 4. Vela Neritii ducis (Glycon.)

GENE

MUN

IV, m. iiij p. 22:

MEM

EFI EE EM RE

ME

Imprimé par les Usines Brepols S. ' A. — Turnhout (Belgique) Printed in Belgium.

TIL.

60

clig v.9l

Boethius,

Anicii

Manlii

Severini

Boethii. Philosophiae consolatio, DATE

DUE

BORROWER'S

/

NAME