Opera, Pars I Opera exegetica, 1: Hebraicae quaestiones in libro Geneseos, Liber interpretationis Hebraicorum nominum, Commentarioli in Psalmos, Commentarius in Ecclesiasten

Citation preview

,

,

.....,

t

,.■=

-

\ \...

B V

■

r' ■ > I j; J.o

tv:'1f ' |

f

: -~M t ,

-.... V. ' .i-v.

.

V. ' V

, i'—jj

‘Tv Y

^ X 7 7

&

; lb iiAInORV M SEMES LAllNA

-A ;•

!■ £.

-w r' ■. ;r, . S. ',

:• b *>• . V '• b^T. ‘ ■'■j ■ . c,

■ •

'EM'.

E s

n 1 ' v,V l r 1 3 'V .■ .

, Ifk'vi If

• R B SEc/miA

IMP IlpMi

= Ml N

r K/ ft /'; ■; v /in. WB s/i/y

1

EM; s it ^ Alv- I

Ai/E |

is?4n ,■'< e

Me i^n

TRENT UNIVERSITY

LIBRARY OF RELIGION

Digitized by the Internet Archive in 2019 with funding from Kahle/Austin Foundation

https://archive.org/details/corpuschristiano0072unse

CORPVS CHRISTIANORVM Series Latina

LXXII

CORPVS CHRISTIANORVM Series Latina

LXXII

S. HIERONYMI PRESBYTER! OPERA PARS

I,

l

TVRNHOLTI TYPOGRAPHI BREPOLS EDITORES PONTIFICI1 M C M LI X

S. HIERONYMI PRESBYTERI OPERA

PARS I OPERA EXEGETICA 1 HEBRAICAE QVAESTIONES IN LIBRO GENESEOS LIBER INTERPRETATIONS HEBRAICORVM NOMINVM COMMENTARIOLI IN PSALMOS COMMENTARIVS IN ECCLESIASTEN

TVRNHOLTI TYPOGRAPHI BREPOLS EDITORES PONTIFICI3 M CMLI X

'WLto. Cas>

\

PRAEFATIO S. Hieronymus sane inter occidentals Patres biblica eruditione et, quod pace S. Augustini dixerim, coloribus rhetoricis maximus nobis uidetur. Natus est paulo ante 345 ,,patre Eusebio oppido Stridonis quod a Gothis euersum Dalmatiae quondam Pannoniaeque confinium fuit” (1). Ex usu Hieronymi patet Stridonem extra Dalmatiam stetisse, id est in Italia septentrionali, probabilius in Istria (2). Adhuc puer a parentibus Romam (3) mittitur, liberalibus studiis erudiendus, deinde Treuiros ut fortunae saeculari prope imperatorem imperet. Mox Aquileiae degit (370-374?) ubi ,,clerici quasi chorus beatorum habentur” (4). Sed ,,subitus turbo’' (6) a dilectis amicis eum conuellit, uenitque Antiochiam duro itinere quasi fractus. Febris autem eum inuadit et in media ferme quadragesima somnio quodam ualde turbatur. Interrogatus enim de conditione a iudice caelesti, christianum se esse responded ,,Mentiris, ait praesidens, ciceronianus es, non christianus.” Statimque flagellatur et clamat : ,,Domine, si umquam habuero codices saeculares, si legero, te negaui” (6). In eremo Chalcidis, Christi tirunculus a monachis uicinis exasperatur et Antiochiam iterum confugit (7). Inde Constantinopolim petit, ut S. Gregorium Nazianzenum audiat. Anno Domini 382 Romam accedit cum Paulino episcopo Antiochenae ecclesiae et Epiphanio Cypri Salaminae episcopo. Hie in chartis ecclesiasticis iuuat Damasum Romanae urbis episcopum ut orientis atque occidentis synodicis consultationibus respondeat. (8) Sed Damaso defuncto (384) Hieronymus qui audacter antichristianos christianos remordebat, fugere debet a plurimis exosus. Tei'ra uero repromissionis eum accipit ; mox sequuntur ducem et in Christo patrem nobiles Romanae Paula et Eustochium eius filia, comitantibus ancillis seu uirginibus. Sacris autem locis pie uisitatis cum Hieronymo, monachisque Aegypti rite salutatis, Paula Bethlehem uenturae senectuti sedem delegit prope eumdem magistrum qui cum fraterculis seu comonachis non minus operosam quam sanctam uitam multos annos agit. At S. Epiphanius Hierosolymis Origenem anathe-

(1) Hieronymvs, De uiris ini., cxxxv — Richardson, p. 55. (2) P. Antin, Essai sur .S'. Jerome, p. 8. (3) Romae, “uitali gurgite baptizatur.” (4) Evsebii Pamphili Chronici canones — Fotheringham, London, 1923, p. 329, 19. (5) Ep. 3, 3. i-

(6) Ep. 23, 30. (7) Inuitus a Paulino episcopo sacerdotio initiatus est ea lege ut numquam nisi sponte sua uacaret ministerio sacro. Contra lob. Hieros., 41. PL xxm. (8) Ep. 123, 10 sec. PL, 9 sec. Hilberg et Labourt.

31996

VI

matizat (393) : inde tragoediae inter origenizantes scilicet Iohannem episcopum Hierusalem Rufinumque Aquileiensem et antiorigenistas id est Hieronymum, Theophilum episcopum Alexandriae et Epiphanium. Romae etiam Marcella, nobilis uidua, contra Rufinum dimicat sicut bona Hieronymi amazon. Roma uero capta (410) nostrum perturbat, et multi uagi atque in orbe peregrini et incertarum sedium semper in angustia Bethlehem inuadunt. Auxiliante autem S. Augustino, Hiero¬ nymus Pelagio haeretico strenue resistit. Tunc Bethlehemitica monasteria a latronibus atrociter uastantur. Anno 419 uel 420 uetus leo moritur qui saepe in uita sua aegrotabat et dolebat, sed usque ad senectutem docendi scribendique laborem iuuenili robore sustinet. Ferunt ossa eius postea Romam translata fuisse. * *

*

Persaepe de sacris libris et de uita ascetica dictat seu scribit, interdum stilo quasi bellatorio et satirico. Inuenimus autem in operibus eius turn antiquam concinnitatem turn nouum loquendi genus. Nonnumquam enim ciceronizat, nonnumquam eisdem utitur quibus uulgo christianus populus. Hieronymi nobis supersunt epistulae 122, prologi no quibus expositiones uel opera amicis tradit. Varias uero res in epistulis tractat uariisque coloribus (9). In Vita Pauli monachi (377-8), in Malcho captiuo monacho, in Vita beati Idilarionis (390-1), in epitaphiis Nepotiani (Ep. 60) et S. Paulae (Ep. 108), in epistulis de morte Fabiolae (Ep. 77), de uita S. Marcellae (Ep. 127), exempla haud semper imitanda biographici generis inueniet prudens lector (10). Rerum autem gestarum epitomen praebet Chronicon omni(9) “Lettres

d’un

manierisme

baroque”, secundum

Chr.

Mohrmann,

in

Kecberches augustiniennes, I, Paris, 1958, p. 43. Nimiis sane laudibus utitur Erasmvs, Opus epistolarum d. Hieronymi..., apud inclytam Basileam, 1524, fol. AAz et AA3 : “Excellentia Hieronymi... Sic excelluit in omnibus ut longe praecurrat in singulis si ilium cum caeteris conferas : sin ipsum secum componas, in nullo praeemineat. Tanta est rerum omnium summarum temperatura... Si eloquentiae laudem requiras, ... tantum abest ut quisquam sit nostrae religionis scriptor quern cum hoc possis componere : ut meo iudicio Ciceronem etiam ipsum suffragiis omnium eloquentiae Romanae principem nonnullis dicendi uirtutibus superet... Sin doctrinam exigas, quaeso te, quern habet uel eruditissima Graecia sic absolutum in omni doctrinae genere ut cum Hieronymo sit committendus ?... Quis unquam in tot linguis antecelluit unus ? Cui tanta historiarum, tanta geographiae, tanta antiquitatis noticia contingit unquam ?... Sin memoriam examines, quis autor seu uetus seu nouus, quern ille non in promptu habuerit ? Quis angulus diuinae Scripturae, quid tarn abditum, quid tam uarium quod ille non uelut in numerato habuerit ?... Quis sic uniuersam diuinam Scripturam edidicit, imbibit, concoxit, uersauit, meditatus est ? Quis aeque sudauit in omni doctrinae genere ?... Quis Christum spirat uiuidius ? Quis docuit ardentius ? Denique quis eum uita magis expressit ? Poterat hie unus pro cunctis sufficere Latinis uel ad uitae pietatem uel ad theologicae rei cognitionem, si modo integer et incolumis extaret.” (10) Videsis quoque Ep. 39 de Blesilla, Ep. 66 de Paulina.

VII

modae historiae (380-381) quod Hieronymus ex graeco Eusebii Caesareae Palaestinae episcopi transfert multa etiam de suo addens in fine. Adhuc ualde utilis perscrutandus est breuis libellus De uiris inlustribus seu De scriptoribus ecclesiasticis (392-393)-

Contra haereses Hieronymus uehementer pugnat. Libet igitur commemorare Altercationem Luciferiani et orthodoxi (378?), aduersus discipulos Luciferi episcopi Caralitani; Aduersus Heluidium de Mariae uirginitate perpetua (383) ; Aduersus Iouinianum libros duos (393-394), qui matrimonium uirginitati aequabat ; Contra Iohannem Hierosolymitanum, in quo de proprio antistite insana uomit (396) ; Apologiam, Rufino resistentem (401); Contra Vigilantium, qui sanctorum cultui et ecclesiastico caelibatui obtrectabat (406); Aduersus Pelagianos (415). Multa de graeco in latinum uertit : Origenis in Hieremiam et Ezechielem homilias 28 (14 et 14, anno 381 ?), In Canticum canticorum duas (384) ; In Lucam 39 et in Esaiam 8 (post 390 ?), Peri arch on (398-399). — Eusebii Caesariensis subsidia de re biblica : De locis librum unum, Philonis Iudaei et Orige¬ nis : Hebraicorum nominum librum unum (389-391). — Didymi caeci Alexandrini De Spiritu Sancto librum unum (386) et nonnullas epistulas, u. g. Epiphanii (Ep. 51), Tfieophili episcopi Alexandrini encyclicas paschales (Epp. 96, 98, 100). -— Pachomiana ascetica (404) : Regulam, Monita, Pachomii et Theodori Verba mystica, Orsiesii Doctrinam tractatusque. Anno quidem incerto Victorini Petabionensis In Apocalypsim commentarium Latinis offert. Sacram bibliothecam seu Scripturam sanctam paulatim noster uertit (383-406?), haud tamen integre, nam quaedam paululum corrigit seruans antiquiores uersiones. Romae circa 383, iubente Damaso papa, Nouum Testamentum graecae fidei reddit et psalterium („romanum”, ut ferunt) emundat. Deinde apud Domini praesaepe in Terra sancta Vetus Testamentum e graeca Origenis hexaplari recensione emendat (389-395?). Habemus autem huius laboris testes librum Hiob, psalterium ,,gallicanum” prologosque aliorum librorum. Maximi uero momenti est translatio Veteris Testamenti iuxta hebraeum (u), fidelitate saepe conspicua et gratia sermonum uiuax (390-405 ?) Commentaries plurimos in sacros libros sanctus Pater dictat. Iudaeorum doctorum interpretationibus fretus, multos uersus uentilat in Quaestionibus hebraicis in Genesim (389-391 ?).

(11) E. Dhorme, in La Bible. L’ancien Testament, I. Paris, 1956, p. xxm : “Tous ceux qui ont confronte le texte de Jerome avec l’original hebreu rendent hommage a la fidelite et a la vigueur de cette traduction, qui cherche a sauvegarder en latin la physionomie de la langue hebralque.”

VIII

Quaestiones autem in Regum libros uel in Paralipomena pseudepigraphae sunt : cum superioris uoluminis elegantia et stilo non uidentur congruere. Germanus Morin uir eruditissimus luculenter in psalmos commentariolos (391 ?) et seorsum tractatus siue homilias (400-410) edidit. In Ecclesiasten quoque Hieronymus expositionem texit (388 ?), in Nahum, in Michaeam, in Sophoniam, in Aggaeum, in Habacuc (391), in Ionam, in Abdiam (396), in Zachariam, in Malachiam, in Oseam, in Ioelem, in Amos (406), in Danielem (407), in Esaiam (408-410), in Ezechielem (410-414), in Hieremiam (414...) De nouo Testamento minora et quasi iuueniliora : in Epp. ad Philemonem, ad Galatas, ad Ephesios, ad Titum (387 ?), in Euangelium sec. Matthaeum (398). Secundum Romanum missale (30 sept.), S. Hieronymus ,.doctor maximus in exponendis sacris scripturis" est. Eius translatio diuinae bibliothecae a Patribus Tridentini concilii laudata est : ilia incluta ,,Vulgata” hodie Romae a Benedictinis monachis critice editur. Pulchre pro fide et Dei zelo pugnauit, sed nonnumquam cum armis ira uel dolo uenenatis. P.

Antin,

O.S.B.

BIBLIOGRAPHIA SELECTA (J Generalia 1 P. Antin, Essai sur saint Jerome, Paris, 1951. 2 O. Bardenhewer, Hieronymus, Miinchen, 1905. 3 G. Bardy, La culture latine dans I’Orient chretien au IVe siecle, in Irenikon, XIV, 1937, p. 313-338. 4 E. Buonaiuti, San Girolamo, Roma, 19231 2 * * *. 5 F. Cavallera, Saint Jerome. Sa vie et son oeuvre, I, 1 et 2, Louvain, 1922. F. Cavallera, in Dictionnaire de la Bible, Supplement, IV, Paris, 1949, p. 889-897. 7 F. Cavallera, The Personality of St Jerome, in A Monument to St Jerome, New York, 1952, p. 15-34. 8 A. d’Ales, Saint Jerome ,,tres grand docteur de I’Eglise”, in Etudes, CLXV, 1923, p. 129-145 ; 295-405. 9 H. Davenson, Saint Jerome, in Le Christianisme et la fm du monde antique, Lyon, 1943, p. 25-46 ; 171-174. 10 Ch. Favez, Saint Jerome peint par lui-meme, in Latomus, XVI, I957- P- 655-671. 11 T. Fernhout, Een heiligenleven, in Stemmen des Tijds, XXII, 1933, p. 224-242. 12 A. Ficarra, La posizione di san Girolamo nella storia della cultura. Con brevi parole sul suo insegnamento da V. Ussani, I, Palermo, 1916 ; II, Agrigento, 1930. 13 J. Forget, in Dictionnaire de theologie catholique, VIII, 1, Paris, 1923, p. 894-983. 14 A. Gasquet, St Jerome. His Life and Labours for the Church of God, in Conferenze Geronimiane, Roma, 1921, p. 64-81. 15 D. Gorce, Jerome dans son ,,afjreuse demeure”, in La pensee catholique, XII, 1949, p. 34-66. 16 G. Grutzmacher, Hieronymus. Eine biographische Studie zur alien Kirchengeschichte, I-III, Leipzig, 1901-1908. 17 A. Gurgel, Sad Jeronimo, Sao Paulo, 1950. 18 O. Kosciola, $w. Hieronim, zywot, dziela, charakterystyka, Warszawa, 1954. 19 V. Larbaud, Sous I’invocation de saint Jerome, Paris, 1946. 20 H. Leclercq, in Dictionnaire d’archeologie chretienne et de liturgie, VII, 2, Paris, 1927, p. 2235-2304 (= S. Jerome, Louvain, 1927). 21 S. Lenain de Tillemont, Memoires pour servir a Vhistoire

6

(1) Spuria hie non respiciuntur ; ex libris qui de uersione S. Scripturae quae Vulgata dicitur agunt, hi tantum enumerantur qui in ipso interprete uel in eius methodo interpretandi uersantur. Alia uide apud P. Corssen, Bericht fiber die lateinischen Bibelfiberset^ungen, in Jahresbericbt fiber die Fortschritte der klass. Altertumsmissenschaft, Cl, 1899, p. 1-83 ; A. Vaccari, Institutions biblicae, I, Romae, 1933, p. 280 sqq. ; B. Altaner, Patrologie, Freiburg, 19586, p. 359-36°-

BIBLIOGRAPHIA

X

22

23

24 25

26 27 28 29 30 31 32 33 34

35 36

37

ecclesiastique des six 'premiers siecles, XII, Paris, 1707, p. 1-356; 616-662. H. Lietzmann, in Pauly-Wissowas Realencyclopadie der classischen AUertumswissenschaft, VIII, 2 (16), Stuttgart, 1913, p. 1565-1581. N. Marini, S. Girolamo nel XV centenario della sua morte, in Bessarione, XXIII, 1919, p. 89-120. C. Martin, Life of St Jerome, London, 1888. D. Mercier, La physionomie morale de s. Jerome. Ses initiati¬ ves, in Conferenze Geronimiane, Roma, 1921, p. 35-63 (denuo editur in Revue Generate, CXVIII, 1921). C. C. Mierow, An Early Christian Scholar, in The Classical Jorirnal, XXXIII, 1937, p. 3-17. B. H. Molkenboer, De H. Hieronymus, Utrecht, 1920. F. L. Moriarty, St Jerome : his Life and Literary Work, in American Historical Review, CXVI, 1947, p. 100-108. L. Murillo, S. Jeronimo, el ,,Doctor maximo”, in Biblica, I, 1920, p. 431-456. F. X. Murphy, The Problem of St Jerome, in American Histo¬ rical Review, CXVII, 1948, p. 102-107. A. Penna, S. Gerolamo, Torino, 1949 (uersio hispanica : Barce¬ lona, 1952). J. Steinmann, S. Jerome, Paris, 1958. J- Stilting, in Acta Sanctorum, Septemb., VIII, Antuerpiae, 1762, p. 418-688. A. Thierry, S. Jerome, la societe chretienne a Rome et Vemigra¬ tion romaine en Terre-Sainte, I-II, Paris, 18752. J. Turmel, S. Jerome, Paris, 1906. A. Vaccari, Un prossimo centenario 0 la morte di S. Girolamo, in La Civilta Catiolica, 1918, 2, p. 202-216 ; 503-513 (auctum et emendatum denuo editur in S. Girolamo. Studi e Schizzi, Roma, 1921). O. Zockler, Hieronymus, sein Leben und Wirken aus seine Schriften dargestellt, Gotha, 1865. Bibliographica

38

U.

39

N.

40

R. E.

41 42

S.

Repertoire des sources historiques du Moyen Age, II, Paris, 19072, p. 2563-2569. I. Herescu, Bibliographic de la litterature latine, Paris, 1943, p. 392-395- . Klussmann, Bibliotheca Scriptorum classicorum, II, 1, Leipzig, 1912, p. 394"400' Nebreda, Bibliographia Augustiniana, Romae, 1928, p. 156 sq.: De controuersia inter magnos doctores Hieronymum et Augustinum. Salaville, Litterature hieronymienne, in Echos d’Orient, XXIV, 1921, p. 320-329.

Chevalier,

BIBLIOGRAPHIA

XI

43 A. Vaccari, Bollettino geronimiano, in Biblica, I, 1920, p. 379-

396; 533-562. 44 P. Wessner, Bericht iiber die Erscheinungen auf dem Gebiete

dev lateinischen Grammatiker, in Jahresbericht iiber die Fortschritte der klass.Altertumswissenschaft, CLXXXVIII, 1921, p. 116-121. Cfr F. Lammert, in eadem ephemeride, CCXXXI, 1931, p. 66. Miscellanea 45 Miscellanea Geronimiana. Scritti varii pubblicati nel XV cente-

nario della morte di San Girolamo. Con introduzione di Card. V. Vannutelli, Roma, 1920 (nn. 51, 127, 236, 342, 375> 404. 42i, 53i, 533> 543> 637, 720, 728, 733, 734). Cfr P. Peeters, in Anal. Bollandiana, XL, 1922, p. 416-421. 46 Dem heiligen Hieronymus. Festschrift zur fiinfzehnhundersten Wiederkehrs seines Todestages (ex Benediktinische Monatschrift, hrsg. von der Erzabtei Beuron) (nn. 325, 361, 374, 522, 600, 721-724, 739). 47 P. Maffi, D. Mercier, A. Gasquet, Conferenze Geronimiane, Roma, 1921 (nn. 14, 25, 441). 48 A. Vaccari, S. Girolamo. Studi e Schizzi in occasione del XV centenario della sua morte (420-1920), Roma, 1921 (nn. 36, 59, 70, 74, 75, 459, 587). Cfr S. Colombo, in Didaskaleion, n. s., Ill, 1924, p. 179-182. 49 F. X. Murphy, A Monument to St Jerome. Essays on some Aspects of his Life, Works and Influence. Foreword by Card. Tisserant, New York, 1952 (nn. 7, 179, 300, 309, 326, 356, 386, 395, 548, 579). Cfr P. Antin, in Rev. Mabillon, XLIV, 1954, p. 95-96. Biographica De loco vbi natvs est. 50

F.

-51

F.

52 53

Wo lag Stridon, die Heimat des hi. Hieronymus?, in Festschrift fur 0. Benndorf, Wien, 1898, p. 276-280 (uersio italica in Boll, di archeologia e storia dalmata, XXII, 1899, p. 137-144).

Bulic,

Stridone luogo natale di S. Girolamo, in Miscellanea Ge¬ ronimiana, Roma, 1920, p. 253-330 (uersio gallica in Bull, d’archeologie et d’histoire dalmate, XLIII, 1920, p. 5-104). F. Cavallera, La patrie de saint Jerome, in Bull, de litterature ecclesiastique, XLVII, 1946, P- 60-64. G. Morin, A-t-on retrouve Stridon, le lieu natal des. Jerome?, in Bulicev Zbornik (Strena Buliciana), Zagreb, 1924, p. Bulic,

421-432.

.

.

,

.

54 G. Morin, La patrie de s. Jerome ; le missorium d’Exsupenus,

deux retractations necessaires, XXXVIII, 1926, p. 217-220.

in

Rev.

benedictine,

BIBLIOGRAPHIA

XII

G. Morin, Saint Jerome est-il ne en Italie?, in Nona et Vetera, II, 1941, p. 159-167. 56 M. Niedermann, Le lieu de naissance de s. Jerome, in Juznoslav. Filolog., V, 1925-1926, p. 226-229 (= Recueil M. Niedermann, Neuchatel, 1954, p- 248-251). 57 M. Premvou, Della patria di S. Girolamo, in La Scuola Cattolica, s. V, xxiii, 1921, p. 235-265. 58 M. Tadin, Rayonnement religieux d’Aquilee, in Recherches de science religieuse, XXXVII, 1950, p. 462-464. 59 A. Vaccari, La patria et la famiglia di S. Girolamo, in La Civilta Cattolica, 1921, 1, p. 405-419 (auctum et emendatum denuo editur in 5. Girolamo. Studi e Schizzi, Roma, 1921). 60 A. Vaccari, De patria S. Hieronymi detect a fraus, in Verbum Domini, VI, 1926, p. 219-220. 61 A. Vaccari, Intorno alia patria di S. Girolamo. Un iscrizione apocrifa, in La Civilld Cattolica, 1926, 17, p. 146-149. 62 A. Vaccari, La patria di S. Girolamo e l’Italia. Rettipche, in La Civilta Cattolica, 1942, 1, p. 52-55. 63 N. Vulic, II luogo di nascita di S. Girolamo, in Raccolti di scritti in onore di F. Ramorino, Milano, 1927, p. 219-220. 55

Cvrricvlvm vitae 64 65 66 67

68

69 70

71 72 73 74

E.

L’anno di nascita di san Girolamo, in Riv. di scienza delle religioni, 1916, p. 143-145. J- Steinhausen, Die Hochschulen im romischen Trier, in Trier, ein Zentrum abendlandischer Kultur, Trier, 1952, p. 27-46. J. Steinhausen, Hieronymus und Laktanz in Trier, in Trierer Zeitschrift, XX, 1951, p. 126-154. P. Monceaux, S. Jerome au desert de Syrie, in Rev. des deux Mondes, LVIII, 1930, n. 548/9. P- 136-157 ! 377'394 ( = P. Monceaux, S. Jerome. Sa jeunesse. L’etudiant. L’ermite, Paris, 1932). A. Casamassa, 11 due soggiorni di S. Girolamo a Roma, in L’Arcadia, V, 1926, p. 19-24 (= A. Casamassa, Scritti Patristici, I, Roma, 1955, p. 125-132). J. Chapman, St Jerome and Rome, in The Dublin Review, 1898, p. 42-72. A. Vaccari, S. Girolamo a Roma, in La Civilta. Cattolica, 1920, I, p. 481-498 (auctum et emendatum denuo editur in S. Girolamo. Studi e Schizzi, Roma, 1921). E. Bouvy, S. Jerome a Constantinople, in Rev. Augustinienne, II, 1902 ; III, 1903. F. Cavallera, Le schisme d’Antioche, Paris, 1905. F. Cavallera, Le dernier sejour de S. Jerome en Occident (382385), in Bull, de litterature ecclesiastique, XXI, 1920, p. 39. A. Vaccari, S. Girolamo nel suo conventu di Bethlemme, in La Civilta Cattolica, 1921, 3, p. 385-400 (auctum et emendatum denuo editur in S. Girolamo. Studi e Schizzi, Roma, 1921). Buonaiuti,

BIBLIOGRAPHIA 75

xiii

A. Vaccari, Gli ultimi anni di S. Girolamo, in La Civilta Cattolica, 1918, 3, p. 303-314 (auctum et emendatum denuo editur in S. Girolamo. Studi e Schizzi, Roma, 1921). Scripta

76

77

78 79 80 81

O. Bardenhewer, Geschichte der altkirchlichen Literatur, III, Freiburg, 1912, p. 605-654. P- De Labriolle, Histoire de la litterature latine chretienne, II, 3e edition revue et augmentee par G. Bardy, Paris, 1947, P- 495-555M. Schanz, Geschichte der romischen Litteratur, IV, 1, Miinchen, 19141 2, p. 429-499. P. Antin, S. Jerome et son lecteur, in Recherches de science religieuse, XXXIV, 1947, p. 82-99. J- Clericvs, Quaestiones Hieronymianae, Amsterdam, 1700. D. Gorce, Comment travaillait saint Jerome, in Rev. d’ascetique et de mystique, XXV, 1949, p. 117-139. Vide etiam n. 14. 1. Textus, Fontes, Relationes Editiones — Opera omnia (j)

82

Editio

princeps :

Romae,

apud Sweynheyn et

Pannarz,

,I468 (2)85 Desiderius Erasmvs, Opera omnia diui Eusebii Hieronymi Stridonensis, I-IX, Basileae, apud Frobenium, 1516-1520. Marianus Victorivs, Opera D. Hieronymi Stridonensis Ecclesiae Doctoris, I-II, Romae, apud Manutium, 1566-1572. 85 J- Martianay (et A. Pouget), S. Eusebii Hieronymi Stridonen¬ sis Presbyteri opera, I-V, Parisiis, 1693-1706. 86 D. Vallarsi, S. Eusebii Hieronymi Stridonensis Presbyteri opera, post Monachorum... S. Mauri recensionem denuo ad MSS codices Romanos, Ambrosianos, Veronenses aliosque necnon ad priores editiones castigata, I-XI, Veronae, 1734-1742 ; editio altera, Venetiis, I-XI, 1766-

84

T772 (3)J. P. Migne, Patrologia Latina, XXII-XXX, Parisiis, 1845/ 1846 ; editio altera, paginarum numeris immutatis, Pari¬ siis, 1864/1865 (iuxta alteram editionem Vallarsii). 88 A. Ficarra, Florilegium Hieronymianum. Praefatus est F. Ramorino, Torino, 1920. 87

(1) Opuscula seorsum edita recensentur in propriis prolegomenis. (2) De editionibus saec. XV, cfr Bulletin d’archeologie et d’histoire dalrnate, XXXIX, 1916, p. 158-163 ; de editionibus recentioribus uide T. Trzcinski, Die dogmatischen Schriften des heiligen Hieronymus, Posen, 1912, p. 5-23. (3) Haec altera editio minus accurata est, cfr G. Leiblinger, Domenico Vallarsis Hieronymus-Ausgaben. Eine bibliographische Studie, in Mitteilungen des osterreicbischen Vereins fur Bibliotbekswesen, XI, 1907, p. 145-149 ; XII, 1908, p. 38-46 ; 167-171 ;

247'257-

BIBLIOGRAPHIA

XIV

Versiones antiqvae

89

E.

Les traductions grecques des ecrits patristiques latins, in Sacris Erudiri, V, 1953, p. 204-205.

Dekkers,

Die griechische Ubersetzung von ,de uiris illustribus’ des Hieronymus (Texte und Untersuchungen, XIII, 3), Leipzig, 1895. 91 O. von Gebhardt, Die griechische Ausgabe von ,de uiris illustribus’ (Texte und Untersuchungen, XIV, 1), Leipzig, 1896. 92 J. PHOKYLIDES, 'Ayiov 'Iepcovv/xov nepl iv86£iov dvSptbv, in Ecclesiasticos Pharos, XXIII, 1924, p. 106-128. 93 F. Halkin, Bibliotheca Hagiographica Graeca, ed. 3a, Bruxellis, 1957, I, p. 248, nn. 751, 752, 753 ; II, p. 71-72, nn. 1015, 1016 ; p. 183, n. 1566 ; III, p. 198, n. 1444 h. 94 Versiones graecas Hieronymi Vitarum Patrum ediderunt Iv. T. Corey, R. F. Strout, G. Steiner apud W. A. Oldfather, Studies in the Text Tradition of St. Jerome's Vitae Patrum, Urbana, 1943, p. 158-172 ; 312-339 ; 523-532. 93 J. Bidez, Deux versions grecques inedites de la Vie de Paid de Thebes, Gand, 1900. 96 J. De Decker, Contribution a I’etude des Vies de Paul de Thebes, Gand, 1905. 97 F. Nau, Le texte grec original de la Vie de Paul de Thebes, in Anal. Bollandiana, XX, 1901, p. 121-157. Cfr M. A. Kugener, in Byzantinische Zeitschrift, XI, 1902, p. 513. 98 F. Nau, Le chapitre rrepl dva^a>prjTO)v aylcov et les sources de la Vie de Paul de Thebes, in Rev. de I’Orient chretien, X, 9°

99

G. Wentzel,

I9°5, P- 387-4I7H. C. Jameson, The value for purpose of textual criticism of the Greek version of Jerome’s Life of Malchus, in Transactions and Proceedings of the American Philological Association, LXIX, 1938, p. 411-422.

Bibliotheca Hagiographica Orientalis, Bruxellis, 1910, p. 200-201, nn. 909-916, p. 131-132, nn. 585-586 ; p. 88, nn. 380-382. Cfr E. Dekkers, loc. cit. 101 A. Vardanjan, Hieronymi de diuisione historiarum in XXII elementa apud Hebraeos. Zur armenischen Ubersetzung des Prologus Galeatus (armenice), Vindobonae, 1920. Cfr P. Peeters, in Anal. Bollandiana, XXXIX, 1921, p. 372 sq. Cfr n. 129. i°o

p

Peeters,

102

T.

Nurmella,

103

Traduction en vers frangais du XIIP siecle de I’epitre de saint Jerome a Eustochium, (Annates Acad. Scient. Fennicae, B, LX, 2), Helsinki, 1947. J. M. Toll, Paulus der eersten heremiten leven, dat Iheronimus bescreven hevet, nach einer Handschrift des 15. Jahrhunderts, Berlin, 1929.

BIBLIOGRAPHIA

xv

Versiones recentiores 104 anglicae : W. H. Freemantle, in Select Library of Nicene and Post-Nicene Fathers, II, 6, New York, 1893. 105 M. L. Ewald, St Jerome’s Life of St Paul the First Hermit, of Hilarion, of Malchus, in Early Christian Biographies, Washington, 1952. 106 C. C. Mierow, Sancti Eusebii Hieronymi Vita Malchi monachi captiui, in Classical Essays presented to J. A. Kleist, St Louis, 1946, p. 31-60. 107 F. A. Wright, St Jerome. Select Letters, London, 1933 (Loeb

Classical Library). 108 g a 11 i c a e : J. Bareille, CEuvres completes de s. Jerome, I-XI, Paris, 1878/1885. 109 B. de Matougues, CEuvres de s. Jerome, Paris, 1858. no P. De Labriolle, S. Jerome. Vie de Paul de Thebes et vie d’Hilarion, Paris, 1907. in D. Gorce, S. Jerome. Lettres spirituelles, I-II, Paris, 1931112 113

*934J. Labourt, 5. Jerome. Lettres, I-VI, Paris, 1949-1958 (Collection Bude) Z1) (hiide n. 687). P. Antin, S. Jerome. Sur Jonas, Paris, 1956 (Sources Chretiennes, 43). Vide etiam n. 35.

114 g e r m a n i c a e : P. Leipelt, Ausgewahlte Schriften des hi. Hieronymus, I-II, Kempten, 1872-1874 (Bibliothek der n 5

L.

Kirchenv ater). Schade, Des hi. Kirchenvaters Eusebius Hieronymus ausgewahlte Schriften, Miinchen, 1914-1937 (Bibliothek der Kirchenv ater, 2. Reihe).

116 graeca : J. P. Themeles graece uertit excerpta contra Ioannem Hierosolymitanum (uide n. 283). 117 hispanicae : F. L. Cuesta, Epistolas selectas de s. Jero¬ nimo, Madrid, 1888 (Biblioteca economica filosofica). 118 G. Prado, S. Jeronimo. Cartas espirituales, Madrid, 1943 119

(Coleccion Excelsa). G. M. Cabello, S. Jeronimo. De la guarda de la castitad (carta 22), Bilbao, 1950.

120 i t a 1 i c a e : U. Moricca, San Girolamo, I-II, Milano, 1922

(II Pensiero Cristiano). 121

E. Logi, S. Hieronymus. Le Lettere, I-III, Siena, i935-x93^

(I Classici Cristiani). (T Desiderantur epist. 121-150.

BIBLIOGRAPHIA

XVI

122 neerlandica :A. Van Loo, De brieven van den H. Hie¬

ronymus, I-III, Gent, 1842-1843. 123 p o

1

o n i c a : J. Czuj, Sw. Hieronim, Listy, Warszawa, I-IV, 1952-1954.

124 r os sic a : Opera omnia, I-XVII, Kiev, 1893-1903 (1). Codices 125

Fr.Stegmuller,Repertorium

126

A.

Siegmund,

G.

Antolin,

biblicumMedii Aeui III, Madrid,

1951, p. 51-73.

127

128

129

130

Die Uberlieferung der griechischen christlichen Literatur in der lateinischen Kirche bis zum zwolften Jahrhundert, Miinchen, 1949. A. Amelli, Analecta Hieronymiana et patristica, in Miscellanea Geronimiana, Roma, 1920, p. 157-180. O. Paecht, Hugo Pictor, in The Bodleian Library Record, III, 1950, n. 30, p. 96-103. A. Achleitner, Line Handschrift des hi. Hieronymus in Tirol, in Tiroler Heimatblatter, IV, 1926, p. 66-68 (Homiliae in lingua slouenica [?]). P. Antin, Extraits de saint Jerome (Ep. 58 et 125,) dans le ms. 17 de la Morgan Library, in Rev. benedictine, LXII, 1952, p. 292-293.

131

132

133

134

135

136

137

Opusculos desconocidos di s. Jeronimo, in Rev. de Archivos, Bibliotecas y Museos, XII, 1908, p. 207-226; XIII, 1909, p. 60-80 (seorsum : Madrid, 1909) (Epist.). B. BiscHOFFet J. Hofmann, Libri S. Kiliani. Die Wiirzburger Schreibschule und die Dombibliothek im VIII. und IX. Jahrhundert, Wurzburg, 1952, p. 88 sq. (Comment, in Eccl.). E. Bratke, Beatus von Liebana, Hieronymus und die Visio Hesdrae, in Zeitsclirift jiir Kirchengeschichte, XXIII, 1902, p. 428 (Comment, in Dan.). J. M. Burnam, Un fragment en ecriture onciale, in Melanges E. Chatelain, Paris, 1910, p. 135-140 (Comment, in Zachariam). Cfr D. De Bruyne, in Rev. benedictine, XLIII, 1931, p. 6-7, n. 5. P. Courcelle, Fragments patristiques de Fleury-sur-Loire, in Melanges F. Grat, II, Paris, 1949, p. 154-155 (Comment, in Ezech.). D. De Bruyne, Manuscrits wisigothiques. Appendix, in Rev. benedictine, XXXVI, 1924, p. 13-20 (Adu. Iouinian.). D. De Bruyne, Membra disiecta, 62, in Rev. benedictine, XXXVII, 1925, p. 175 (Comment, in Ezech.). (1) Cfr C. p. 39.

Kern,

Les traductions russes des textes patristiques, Chevetogne, 1957,

BIBLIOGRAPHIA 138

139

140

141

142

143

144

145 146

147

148

149 149°

150

151

152

L.

XVII

Notes sur un manuscrit de s. Jerome acquis a Lyon Jar la Bibliotheque Nationale (Nouv. Acq. lat. 654), in Bibl.de l’ Ecole des Charles, LIX, 1898, p. 136-140 (Epist.). O. Dobiache-Rojdestvensky, Le codex Q. v. I., 6-10 de la Bibliotheque publique de Leningrad, in Speculum, V, 1930, p. 21-48 (Epist.). R. Drogereit, Ein angelsachsisches Bruchstiick mit des Hiero¬ nymus ,Tractatus in Psalmos’ aus Wrisbergholzen, in Fest¬ schrift zum 70. Geburtstage von D. Philipp Meyer (Jahrbuch fiir niedersachsische Kirchengeschichte, LI), Blomberg/Lippe, 1953, p. 3-15 (Tract, in psalm.). J. Garcia Soriano, Un c6dice visigotico del siglo IX, in Boletin de la Academia de la Historia, CVI, 1935, p. 479-484 (Comment, in Matth.; Epist. 25). Vide etiam n. 163. B. Griesser, Fragmente einer Diemuthandschrift mit Hiero¬ nymus- und Augustinusbriefen aus dem Kloster Siam, in Studien und Mitteilungen zur Geschichte des Benediktinerordens, LIII, 1935, p. 241-256 (Epist.). W. H. Paine Hatch, A Manuscript of Jerome’s De uiris illustribus belonging to the General Theological Seminary in New York, in Harvard Studies in Classical Philology, XXIII, 1912, p. 47-69. J. Hofmann, Angelsachsische Handschriften in der Wiirzburger Dombibliothek, in Heiliges Franken, Wurzburg, 1952, p. 172-176 (Comment, in Eccl.). Neil R. Ker, MS. Bodley 582, in The Bodleian Library Record, I, 1941, n. 15, p. 241-242 (Comment, in Eccl.). Neil R. Ker, British Museum, Burney MS. 357, in British Museum Quarterly, XII, 1938, p. 134-135 (De decern signis ante diem Iudicii). H. Me Cusker, A Xllth century Manuscript of St Jerome, in Bulletin of the Boston Public Library, XIV, 1939, p. 95105 (De uiris illustr.). C. C. Mierow, The 35 Vatican MSS. of St Jerome s Vita Malchi. Prolegomena to an Edition, in Speculum, XX, 1945, p. 468-481. Th. Mommsen, Die diteste Handschrift der Chronik des Hiero¬ nymus, in Hermes, XXIV, 1889, p. 393-401 ; 649. L. Muller, Zu Hieronymus, Porfirius und Alcimus Avitus, in Rheinisches Museum fiir Philologie, n. s., XXI, 1866, p. 263-272 (Epist. 108). H. Omont, in Academie des Inscriptions et Belles Lettres. Comptes Rendus, 1917, p. 565 (Comment, in Isaiam). E. Pellegrin, Membra disiecta, in Bibliotheque de T Ecole des Chartes, CVII, 1947/48, p. 74-76 (Comment, in Isaiam, in leremiam). V. Peri, Intorno alia tradizione manoscritta delle omilie origeDelisle,

HIER.

LXXII

XVIII

153

154

155 156

157 158

159 160 161

162 163

BIBLIOGRAPHIA

niane su Isaia nella traduzione latina di s. Girolamo, in Aevum, XXXI, 1957, p. 205-229. Ch. Samaran, Manuscrit du XII0 siecle des lettres de s. Jerome, in Bulletin de la Societe nationale des Antiquaires de Fran¬ ce, 1929, p. 166. L. Santifaller, Beitrage zur Palaographie. II. Uber eine Unzialhs.der Chronik des hi. Hieronymus aus dem V.Jahrhundert, in Historisches Jahrbuch, LIX, 1939, p. 412-431. W. Schmitz, Tironianum (Paris, Bibl. nat. 10756), in Melanges J. Havet, Paris, 1895, p. 77-80 (Contra Vigilantium, c. XIV). A. Souter, Cassiodorus’ Library at Vivarium, in Journal of Theological Studies, XLI, 1940, p. 46-47 (Contra Iouinianum). A. Souter, A Latin Manuscript of Problematical Origin, in Speculum, VIII, 1933, p. 154-164 (Comment, in Matth.). A. Souter, Abbreviations in Clm 6272 from Freising Abbey, in Classical and Mediaeval Studies in honor of E. K. Rand, New York, 1938, p. 272-276 (Comment, in Matth.). Z. Stewart, An Eighth-Century Fragment of Jerome, in Harvard Library Bulletin, IV, 1950, p. 254-258 (Epist.). Z. Stewart, Insular Script without Insular Abbreviations, in Speculum, XXV, 1950, p. 483-490 (Epist.). L. Traube, Hieronymi Chronicorum codicis Floriacensis fragmenta Leidensia, Parisina, Vaticana, Lugduni Batauorum, 1902. A. Wilmart, Membra disiecta, in Rev. benedictine, XXXVI, 1924, p. 133-135 (Comment, in Isaiam ; Epist.). J- Zarco Cuevas, El nuevo codice visigotico de la Academia de la Histona, in Boletin de la Academia de la Historia, CVI, 1:935, p. 389-442 (Comment, in Matth. / Epist. 25). Vide etiam n. 141. De regvlis grammaticis et rhetoricis qvas secvtvs EST HlERONYMVS (x)

164

165 166

167 168

G.

II latino di s. Girolamo, in Rendiconti delle sessioni della R. Accad. delle scienze dell’ Istituto di Bologna, ser. IV, 4, p. 99-122. G. Cuendet, Remarques sur la syntaxe du predicat, in Melanges J. Vendryes, Paris, 1925, p. 123-134. G. Cuendet, De l’ellipse du sujet dans la proposition infinitive, in Melanges de philologie, de litterature et d’histoire anciennes offerts a J. Marouzeau, Paris, 1948, p. 113-117. J. Del Ton, Vt facile latine scribatur legendus est crebro Hierony¬ mus, in Per lo studio e I’uso del Latino, III, 1941, p. 27-31. G. de Plinval, La technique du dialogue chez s. Augustin et s. Jerome, in Actes du premier Congres de la Federation Copolla,

(1) Vide n. 44.

BIBLIOGRAPHIA

169

170

171

172

173 174 175 176

177 178

179 180

181

182

183

184

185

XIX

Internationale des Associations d’Etudes classiques, Paris, 1951, p. 308-311. J. H. Gillis, The Coordinating Particles in Saints Hilary, Jerome and Augustine, Washington, 1938 (Patristic Stu¬ dies, LVl)v H. Goelzer, Etude lexicographique et grammaticale de la latinite de s. Jerome, Paris, 1884. G. Harendza, De oratorio genere dicendi quo Hieronymus in epistulis usus sit, Breslau, 1905. J. N. Hritzu, Jerome the Christian Cicero, in Classical Weekly, XXXVII, 1943/44, p. 98-101. Fr. Lammert, De Hieronymo Donati discipulo, Leipzig, 1912. Le Goff, Le latin de s. Jerome, in L’Enseignement chretien, XI, 1892, p. 247-250 ; 264-267. A. Ottolini, La rettorica nelle epistole di Girolamo da Stridone, Cremona, 1905. C. Paucker, De latinitate beati Hieronymi obseruationes ad nominum uerborumque usum pertinentes, Berlin, 18802. C. Paucker, Beitragezur Latinitat des Hieronymus, vnZeitschrift fur die osterreich. Gymnasien, XXXI, 1880, p. 891-895. C. Paucker, De particularum quarundam in latinitate Hiero¬ nymi usu obseruationes, in Rheinisches Museum fur Philologie, n. s., XXVII, 1882, p. 556-566 ; 606. E. A. Quain, St Jerome as a Humanist, in A Monument to St Jerome, New York, 1952, p. 203-232. S. Reiter, Sprachliche Bemerkungen zu Hieronymus, in Berliner philologische Wochenschrift, XXXIX, 1919, p. 642-646 ; 666-671 ; 690-696. A. Schneiderhan, Die Exempla bei Hieronymus, Miinchen, 1921 (dissertatio). W. Stade, Hieronymus in prooemiis quid tractauerit et quos auctores quasque leges rhetoricas secutus sit, Rostock, 1925. C. Tibiletti, Modulazioni bibliche nel linguaggio figurato di s. Girolamo, in Convivium, 1951, p. 259-286. J. Tolkiehn, Der Kirchenvater Hieronymus als Donaterklarer, in Berliner philologische Wochenschrift, XXXII, 1912, p. 766-777 ; XXXIII, 1913, p. 447-448. CIr Fr. Lammert in eadem ephemeride, XXXII, 1912, p. 1139-1140 ; XXXIII 1913, p. 1408. Vide etiam n. 44. J. J. Trahey, De sermone Ennodiano, Hieronymi sermone in comparatione adhibito, Washington, 1904. Cfr P. Rasi, in Bollettino della Societa pavese di storia, V, 1905, p. 253-257. Clavsvlae metricae

186

M. C. Herron, A Study of the Clausulae in the Writings of St Jerome, Washington, 1937 (Patristic Studies, LI). Cfr F. Di Capua, in Riv. di flologia e d’istruzione classica, n. s., XVI, 1938, p. 3I5-3I9-

BIBLIOGRAPHIA

XX 187 188

P. C. Knook, De overgang van metrisch tot rythmisch proza bij Cyprianus en Hieronymus, Amsterdam, 1932. L. Laurand, Le cursus dans les lettres de s. Jerome (epist. 8,),in Recherches de science religieuse, IX, 1919, p. 370-372 ( = L. Laurand, Pour mieux comprendre l’ Anti quite classique, I, Paris, 1936, p. 180-182). Lexicographica

Syri et Chaldaei in der Vulgata des Hieronymus, in Archiv fur lateinische Lexikographie, XIII, 1904, p. 580 sqq. I. Hilberg, Mamphula, in Wiener Studien, XXXIV, 1912, p. 260-261 (epist. 108, 27). E. Kalt, Der Ausdruck Jabula bei Hieronymus, in Der Katholik, n. s., VIII, 1911, I, p. 271-287. Fr. Lammert, Die Angaben des Kirchenvaters Hieronymus iiber vulgares Latein, nebst Bernerkungen iiber Hieronymus und die Glossen, in Philologus, LXXV, 1920, p. 395-413. Cfr P. Wessner, in Berliner philologische Wochenschrift, XL, 1920, p. 609-611. Vide etiam n. 317. Chr. Mohrmann, Midier. A propos de II Reg. 1, 26, in Vigiliae Christianae, II, 1948, p. 117-119. H. Quentin, Notes de lexicographic hieronymienne, in Rev. des Etudes latines, VI, 1928, p. 70-72. K. Sneyders, Nasci, in Neophilologus, III, 1917/18, p. 106-107 (epist. 22, 29). F. Stummer, Beitrage zur Lexicographic der lateinischen Bibel. Untersuchungen zum Sprachgebrauche des Hieronymus in der Vulgata, in Biblica, XVIII, 1937, p. 23-50. Vide etiam n. 537.

189 J. Grentz,

190

191

192

193 194

x95 196

Hieronymvs et scriptores classici 197

198 199

H.

Latin Fathers and the Classics. A Study on the Apologists, Jerome and other Christian Writers, Goteborg, 1958, p. 89-381. E. Basabe, San Jeronimo y los cldsicos, in Helmantica, II, 1951, p. 161-192. J- Czuj, Stosunck sw. Hieronima do matrosci,filozofii i literatyru poganskiej, in Ateneum Kaplanskie, XLVI, 1947, p. 377Hagendapil,

384200

201

202

Hieronymus’ Stellung zur Literatur und Kunst, Wiesbaden, 1955. G. Ellspermann, The Attitude of the Early Christian Latin Writers toward Pagan Literature and Learning, Washing¬ ton, 1949. E. Iaureguizar, San Jeronimo y los cldsicos, in Humanidades. I, 1949, p. 19-40. R. Eiswirtii,

BIBLIOGRAPHIA

xxi

203 A. Lubeck, Hieronymus quos nouerit scriptores [profanos] et ex

quibus hauserit, Leipzig, 1872. 204 A. S. Pease, The Attitude of Jerome towards Pagan Literature, in Transactions and Proceedings of the American Philolo¬

gical Association, L, 1919, p. 150-167. 205 C. Tibiletti, Cultura classica e cristiana in s. Girolamo, in Salesianum, XI, 1949, p. 97-117. 206 F. E. Tourscher, The Classics and Christian Classics. Studies in St Jerome and St Augustine, in American Ecclesiastical Rev., LXI, 1919, p. 648-663. Vide etiam n. 685, 699, 709. 207 D. A. Robson, The Nationality of the Poet Caecilius Statius, in

American Journal of Philology, XXV, 1938, p. 301-308. 208 C. Kunst, De Hieronymi studiis Ciceronianis, Vindobonae, 1918. Cfr C. Weyman, in Wochenschrift fur klass. Philologie, XXXVII, 1920, p. 257-261 ; 273-280 ; J. Martin, in

209 210 211

212 213

214 215

216

217 218

219

Berliner pliilologische Wochenschnft, XXXIX, 1919, p. 601-604. L. Laurand, Reminiscences de Ciceron dans s. Jerome, in Recherches de science religieuse, VI, 1916, p. 166 sq. J. F. Gilliam, The Pro Caelio in St Jerome’s Letters, in Harvard Theological Review, XLVI, 1953, p. 103-107. I. Hilberg, Ein verkanntes Bruchstiick von Ciceros Rede pro Q. Gallio (Hier. epist. 52, 8), in Wiener Studien, XXVII, I9°5. P- 93-94J. Martin, Lukrez und Cicero, in Wiirzburger Jahrbiicher fur die Altertumswissenschaft, IV, 1949/50, p. 1-52 ; 309-329. A. S. Pease, Paralipomena fCicero in Hieronymi prologo ad uersionem latinam homiliarum Origenis in Lucam), in Classical Philology, XVI, 1921, p. 200. E. Arens, Quaestiones Claudianae, 11:5. Hieronymus quatenus Claudiani carmina legerit, Munster, 1894. H. L. Levy, Claudian’s In Rufinum and an Epistle of St Jero¬ me, in American Journal of Philology, XXXV, 1948, p. 6268. G. D'Anna, Contributo alia cronologia dei poeti latini arcaici, I, Chronica di Cornelio Nepote fonte secondaria di s. Giro¬ lamo, in Rendic. dell’ Istituto Lombardo, Classe di Lettere, Scienze morali et storiche, LXXXVI, 1953, p- 211-232. R. Helm, Hieronymus und Eutrop, in Rheinisches Museum fur Philologie, n. s., LXXVI, 1927, p. 138-170 ; 254-306. C. Kunst, De magnanimitate Fabricii quid ueteres rettulerint. S. Hieronymum recurrisse uidetur ad Corpus Frontini, in Wiener Studien, XL, 1918, p. 92-95. B. Schmeidler, Die Scriptores Historiae Augustae und der hi. Hieronymus, in Philologische Wochenschrift, XLVII, 1927, p. 955-960.

BIBLIOGRAPHIA

XXII

220

Zu Hieronymus und Eucherius (epist.

M. Schuster,

22 et Plau¬

tus) , in Philologische Wochenschrijt, XLIX, 1929^. 190-192. 221

Wiener Studien, epist. 53). Labhardt, Quelques temoignages d’auteurs latins sur la personnalite et l’oeuvre de Pline I’Ancien, in Melanges offerts a M. Niedermann a Voccasion de son soixantedixieme anniversaire, Neuchatel, 1944, p. 105-114. von Scala, Xjber neue Polybius-Bruchstiicke bei Hieronymus, in Verhandlungen der 42. Philologen-Versammlung, Leip¬

C. Kunst,

De Aeschine Rhodi exsulante,

in

XXXIX, 1917, p. 167-170 (Plinius in Hieron.

222

A.

223

R.

224

O. Tescari,

zig, 1894, p. 357 sq.

229

Echi di Seneca nel pensiero cristiano e vice versa, Vnitas, II, 1947, p. 171-181. P. d’Herouville, 5. Jerome et Suetone, inRecherches de science religieuse, XI, 1921, p. 384-385. H. Naumann, Suetons Vergilvita, in Rheinisches Museum fur Philologie, n.s., LXXXVIII, 1938, p. 334-375L. Vossen, De Suetonio Hieronymi auctore, Bonn, 1912. G. L. Hendrickson, The Provenance of Jerome’s Catalogue of Varro’s Works, in Classical Philology, VI, 1911, p. 334-344. A. Ivlotz, Der Katalog der Varronischen Schriften, in Hermes,

230

H. C. Coffin,

in

225 226 227 228

XLVI, 1911, p. 1-18.

Weekly, 231

The Influence of Vergil on Si Jerome,

in

Classical

XVII, 1924, p. 170-176.

Les exegeses chretiennes de la quatrieme EgloRev. des etudes anciennes, LIX, 1957, p. 294-319. De Vergilii cultu apud Hieronymum, in Eos,

P. Courcelle,

gue, 232 J.

in

Dziech,

XXXIII, 1930/31, p. 101-116. 233

Vergils vierte Ekloge bei Hieronymus und Augusti¬ Sacris Erudiri, VI, 1954, p. 5-13. Weyman, Zu lateinischen Dichtern, X (Verg. Aen. II, 329 et Hieronymi praef. in Esdram), in Siluae Monacenses,

A. Kurfess,

nus,

234

C.

in

Miinchen, 1926, p. 95-96. De somnio Hieronymi 235

J- J-

Cuesta,

El sueho de san Jeronimo,

in

Humanidades,

II,

1950, p. 89-101. 236

P. De Labriolle,

miana, 237 238 239

240

Le songe de s. Jerome,

in

Miscellanea Geroni-

Roma, 1920, p. 227-235.

Spunti d’umanesimo cristiano nell’ ascetismo di san Girolamo, Torino, 1950. D. Franses, De droom van de H. Hieronymus, in Studia Catholica, IV, 1928, p. 329-337. A. Labhardt, Sur une page de s. Jerome, in Hommage et Recon¬ naissance. Recueil de travaux piiblies a l’occasion du 6oe anniversaire de Karl Barth, Neuchatel, 1946, p. 56-62. A. D. Leeman, Hieronymus’ droom. De betekenis van Cicero voor Christendom en humanisme, Leiden, 1952.

A. Deregibus,

BIBLIOGRAPHIA The Dream of St Jerome,

The Classical Bulletin,

241

H. W. Linn,

242

C. A. Rapisarda, Ciceronianus es, non christianus. Dove e quando avenne il sogno di s. Girolamo?, in Miscellanea di Studi di Letteratura cristiana antica, IV, 1953, p. 1-18.

X, i933/34> P-

in

XXIII

31-34-

Hieronymvs et scriptores ecclesiastici antiqviores 243

Une lettre grecque attribute a s. Antoine, in Le (De uiris illustr.). Batiffol, Un reemploi du De unitate de s. Cyprien par s. Jerome, in Revue Biblique, n.s., XVII, 1920, p. 569-571 (Adu. Iouinianum I, 26). Axelson, Quod idola und Laktanz, in Eranos, XXXIX, 1941, p. 67-74 (epist. 70). Bovini, Sant’ Ippolito della Via Tiburtina. Esame e critica delle antiche testimonianze su Ippolito, in Riv. di archeologia cristiana, XIX, 1942, p. 36-85. Bardy, Post apostolos ecclesiarum magister (Origenes), in Rev. du Moyen Age Latin, VI, 1950, p. 313-316. Bardy, Recherches sur Thistoire du texte et des versions latines du ,De principiis’ d’Origene, Paris, 1923. Kittel, Zur Abstammung des Origenes, in Zeitschrift fur die neutestamentliche Wissenschaft, XXXVI, 1937, p. 157 (epist. 39). Klostermann, Die Schriften des Origenes in Hieronymus’ Brief an Paula, in Sitzungsberichte der Kgl. Preussische Akademie der Wissenschaften zu Berlin, XXXII, 1897,

G. Garitte,

Museon,

244

P.

245

B.

246

G.

247

G.

248

G.

249

G.

250

E.

LV, 1942, p. 97-123

p. 855-870.

Kritische Beitrage zu den Auszugen des Hieronymus aus des Origenes TI epl ap-yGv, in Sitzungsberichte der Preussi¬ sche A kademie der W issenschaften zu B erlin, 1919^.616-658. Reitzenstein, Origenes und Hieronymus, in Zeitschr. fur die neutestamentliche Wissenschaft, XX, 1921, p. 90-93 (Comment, in Ioel). Chadwick, Origen, Celsus and the Resurrection of the Body,

251

K. Muller,

252

R.

253

H.

uide n. 338. 254 A. d’Ales,

Tertullien chez Bede ?,

gieuse,

XXVII, 1937, p. 620.

255

in

Recherches de science reli-

Saint Jerome et saint Augustin sur Tertullien, Vigiliae Christianae, V, 1951, p. m-112. Schultzen, Die Benutzung der Schriften Tertullians de monogamia und de ieiunio bei Hieronymus aduersus Ioui¬ nianum, in Neue Jalirbiicher fur deutsche Theologie, III,

Chr. Mohrmann, in

256 Fr.

257

1894, p. 485-502. G. Loeschke, Die Vaterunser-Erklarung

des Theophilus von Antiochien. Eine Quellenuntersuchung der VaterunserErklarungen des Tertullianus, Cyprianus, Chromatius und Hieronymus, Berlin, 1908, p. 46.

BIBLIOGRAPHIA

XXIV

HlERONYMVS AC VIRI SCRIPTORESQVE ECCLESIASTICI SVI TEMPORIS

Jerome et ses ennemis, Paris, 1906. Trois disciples de s. Jerome (Marcella, Fabiola, in Bull, de la Societe des etudes des lettres de Lau¬

258

J. Brochet, S.

259

Ch. Favez, Paula),

sanne,

XII, 1938, p. 218-232.

260

R. Genier,

261

H.

Les amis gallo-romains de s. Jerome, in Le Correspondant, CCLXXX, 1920, p. 830-843. Vogels, Ambrosiaster mid Hieronymus, in Rev. benedictine,

262

P.

Asslaber,

LXVI, 1956, p. 14-19.

Die personliche Beziehungen der drei grossen Kirchenlehrer Ambrosius, Hieronymus und Augustinus, Wien, 1909 (addenda de

S.

Ambrosio apud D. De Bruyne,

Rev. benedictine, XXVII, 1910, 129-130). G. Morin, A propos d’Asterius, disciple de s. Jerome, in Rev. benedictine, LVI, 1944/45, p. 5-8. J. Schmid, SS. Eusebii Hieronymi et Aurelii Augustini epistulae mutuae, Bonn, 1930 (Florilegium Patristicum, XXII). D. De Bruyne, La correspondance echangee entre Augustin et Jerome, in Zeitschr. fur die neutestamentliche Wissenschaft, in

263

264

265

XXXI, 1932, p. 233-248. 266

Th.

L.

Haitjema,

Hieronymus,

in

De briefwisseling tussen Augustinus en Tijdschrift voor Geschiedenis, XXXVI,

1921, p. 159-198.

Some Letters of St Augustine, in Bull, of the John Rylands Library, XXXIII, 1950, p. m-130. Auvray, S. Jerome et s. Augustin. La controverse au sujet de I’incident d’Antioche, in Recherches de science religieuse,

267

W. H. Semple,

268

P.

269

J. de Vathaire,

270

G.

271

K.

XXIX, 1939, p. 594-610.

271* G.

272

M.

273

H.

Les relations de s. Augustin et de s. Jerome, in Miscellanea Augustiniana, Rotterdam, 1930, p. 484-499. Folliet, Nonnulli putauerunt (De opere monachorum XI, 12J, in Rev. des etudes augustiniennes, I, 1955, p. 379-395. Hohne, Hieronymus und Augustinus iiber die Gesetzesbeobachtung bei Paulus und den Judenchristen, in Natha¬ nael. Zeitschrift fur die Arbeit der evangelischen Kirche an Israel, XII, 1896, p. 97-124 ; 129-141. Jouassard, Reflexions sur la position de saint Augustin relativement aux Septante dans sa discussion avec saint Jerome, in Rev. des etudes augustiniennes, II, 1956 (Me¬ morial G. Bardy), p. 93-99. J. Lagrange, S. Jerome et s. Augustin. A propos des origines de la Vulgate, in M. J. Lagrange, Melanges d’histoire reli¬ gieuse, Paris, 1915, P- 167-185 (iam antea uulgatum erat in Bull, de litterature ecclesiastique, I, 1899, sub titulo : L’esprit traditionnel et l’esprit critique). Lange, Der Streit der heiligen Kirchenlehrer Hieronymus

BIBLIOGRAPHIA

und Augustinus,

in 75

xxv

Jahre Stella Matutina,

Feldkirch,

1931, p. 231-256. 274

Una controversia fra s. Agostino e s. Girolamo. II conflitto di Antiochia, in La Scuola Cattolica, XLIX,

E. Malfatti,

1921, p. 3217338 ; 402-426. 275

276

Mohler, Hieronymus und Augustinus im Streite iiber Gal. 2,14, in J. A. Mohler, Gesammelte Schriften und Aufsatze, I, Regensburg, 1839, p. 1-18. A. Oddone, La dottrina di sant ’Agostino sulla menzogna e la controversia con san Girolamo, in 5. Agostino, Milano,

J.

A.

1931, p. 264-285. 277

La querelle de deux saints, saint Jerome et saint Augustin, in Rev. de I’Universite d’Ottawa, XII, 1942, p.

G. Simard,

15-38. Vide etiam nn. 41, 233, 262, 539. 278

J. Czuj,

skie,

Sw. Hieronim a papiez Damazy,

in

Ateneum Kaplan-

XLVI, 1947, p. 372-377.

282

Hilarius gallicano cothurno attolitur (epist. 58,10), Rev. benedictine, LVII, 1947, p. 82-88. A. J. Egelie, De H. Hieronymus en Paus Innocentius I, in Studia Catholica, II, 1926, p. 433-458. E. Demougeot, Quelques temoignages de sympathie envers s. Jean Chrysostome exile, in Atti dello VIII0 Congresso internazionale di Studi Bizantini, I, Palermo, 1951, p. 44-54. B. Baur, S. Jerome et s. Jean Chrysostome, in Rev. benedictine,

283

J. P. THEMELES,

279

P. Antin, in

280

281

XXIII, 1906, p. 430-436.

284 285

286 287 288

289 290

*H TTpayiaaTeia tov 'Iepoovvpiov Kara ’Iojavvov imoKOTTOV 'IepoooXvjxow, Ierusalem, 1923. M. Rampolla del Tindaro, 5. Melania Giuniore, Roma, 1905. F. X. Murphy, Melania the Elder, a Biographical Note, in Traditio, V, 1947, p. 59-77. R. Genier, Ste Paule, Paris, 1917. V. Petrillo, S. Paola Romana e il suo tempo, Napoli, 1950. P. Courcelle, Paulin de Nole et saint Jerome, in Rev. des Etudes latines, XXV, 1947, p. 250-280. P. Fabre, S. Paulin de Nole et I’amitie chretienne, Paris, 1949. G. de Plinval, Pelage, Lausanne, 1943. Vide etiam nr. 316, 561.

291

Die Zeitfolge des ersten Origenistischen Streits, in Sitzungsberichte der Kgl. Preussischen Akademie der Wissenschaften, 1916, IX. Heft, p. 226-275 (= K. Holl, Gesammelte Aufsatze zur Kirchengeschichte, II, 2,

K. Holl et A. Julicher,

Tubingen, 1928, p. 310-350).

Saint Jerome and Rufinus, in The Classical Bulletin, XXX, 1953, p. 1-5 ; 16-17; 19-20. X. Murphy, Rufinus of Aquileia, Washington, 1945. Simonetti, Tirannio Rufino, ,Apologia , Alba, 1957, Introduzione, p. 5-39.

292

C. C. Mierow,

293

F.

294

M.

BIBLIOGRAPHIA

XXVI

Rufm d’A quilee. L’etudiant et le moine, in Nouvelle Revue theologique, LXIV, 1937, p. 1-33 ; 139-161. Villain, Rufin d’A quilee. La querelle autour d’Origene, in Recherclies de science religieuse, XXVII, 1937, p. 5"37 i

295

M. Villain,

296

M.

297

C. Weyman,

165-195.

Hieronymus iiber den Tod des Rufmus, risches Jahrbuch, XXXVII, 1916, p. 77. De

invectivis

qvibvs

vsvs

in

est Hieronymvs

Histo-

et

de

COLORE SATIRICO SCRIPTORVM EIVS 298

L’invective dans les ecrits de polemique de s. Jerome [Memoire de diplome d’etudes superieures, Faculte des Lettres'], Paris, 1936. Cfr Rev. des Etudes latines, XIV,

Chavy,

1936, p. 389.

L’ art du polemiste chez s. Jerome [Memoire de diplome d’etudes superieures, Faculte des Lettres], Paris, 1946. Cfr Rev. des Etudes latines, XXIV, 1946, p. 315. X. Murphy, The Irascible Hermit, in A Monument to St Jerome, New York, 1952, p. 3-12. Seliga, Quibus contumeliis Hieronymus aduersarios carpserit, in Eos, XXXIV, 1933, p. 395-413. Seliga, De inuectiua Hieronymiana, in Collectanea Theologica, 1935, p. 145-181. Seliga, De Hieronymi scriptorum colore satirico, in Charisteria G. Przychocki a discipulis oblata, Warszawa, 1934, p.

299

R. Daganaud,

300

F.

301

S.

302

S.

303

S.

304

Ch. Favez,

305

M.

277-294.

La satire dans les lettres de saint Jerome, in Rev. des Etudes latines, XXIV, 1946, p. 209-226. E. Pence, Satire in St Jerome, in The Classical Journal, XXXVI, 1941, p. 322-336.

306

Der heilige Hieronymus und die Formen seiner Polemik, in Volkskundliche Ernte H. Hepding dargebracht (= Giessener Beitrage zur deutsche Philologie, LX), Gies¬

W. Suss,

sen, 1938, p. 212-238. Excerpta, imitationes, testimonia 307

E. K. Rand, Founders 1928, p. 102-134.

308

M. L. W. Laistner,

of the Middle Ages,

Cambridge (Mass.),

Thought and Letters in Western Europe,

London, 19572. 309

Ages, in ^ 235-256. 310

The Study of St Jerome in the Early Middle A Monument to St Jerome, New York, 1952, p.

M. L. W. Laistner,

B. Smalley,

The Study of the Bible in the Middle Ages,

Oxford,

19522. 311

Parallelisme exegetique entres. Jerome et s. Cyrille d’Alexandrie, in Vivre et Penser, I, 1941, p. 94-119 ; 212-

F. M. Abel, 230.

BIBLIOGRAPHIA

xxvii

Emprunts a s. Jerome dans le ,,Liber pontificalis” et la vie de s. Didier de Cahors, in Rev. du Moyen Age latin,

312

P. Antin,

313

R. Davis,

314

D. De Bruyne,

315

Ph.

316

P. Grosjean,

III, 1947, p. 53-55.

Bede’s Early Reading,

in

Speculum,

VIII, 1933, p.

I79-I95-

Un feuillet oncial d’une regie de moniales, in Rev. benedictine, XXXV, 1923, p. 127 (epist. 22 ; Adu. louinianum II, 12). Delhaye, Le dossier antimatrimonial de VAduersus louinianum et son influence sur qtielques ecrits latins du XIIe siecle, in Mediaeval Studies, XIII, 1951, p. 65-86.

Saint Jerome, Pelage et Gildas,

in

Anal. Bolland.,

LXXV, 1957, p. 206-211. 317

Der Kirchenvater Hieronymus und die Glossen, Berliner philologische Wochenschrift, XXXII, 1917,

Fr. Lammert,

in

p. 222-224. Vide etiam n. 192.

Herencia literaria del presbitero Eutropio, in Estudios Ecclesiasticos, XVI, 1942, p. 27-54. Madoz, Varios enigmas de la Regia de san Leandro descifrados por el estudio de sus fuentes, in Miscellanea G. Mercati,

318

J. Madoz,

319

J.

1, Citta del Vaticano, 1946, p. 265-295.

Fuentes jeronimianas en el epistolario de s. Braulio de Zaragoza, in Gregorianum, XX, 1939, p. 407-423. Madoz, Fuentes jeronimianas en el epistolario de Alvaro de Cordoba, in Revista Espanola de Teologia, IV, 1944, p. 211-

320 J. Madoz,

321

J.

322

J. Madoz,

227.

Epistolario de Alvaro de Cordoba,

Madrid,

1947,

p. 68-80. 323

II Petrarca e s. Girolamo, Catania, 1920. Did Robert Grosseteste attribute the Hexameron of the Venerable Bede to St Jerome?, in Mediaeval Studies,

G. Maugeri,

324 J. T. Muckle,

XIII, 1951, p. 242-244. Vide etiam nn. 486, 493, 523.

2. Doctrina et Argumenta Philosophica, ethica

Der hi. Hieronymus und die Geistesgeschichte, in Benediktinische Monatschr., II, 1920, p. 424-429. Bardy, St Jerome and Greek Thought, in A Monument to St Jerome, New York, 1952, p. 85-112. Bardy, S. Jerome et la pensee grecque, in Irenikon, XXVI,

325

V. Redlich,

326

G.

327

G.

328

1953, PJ. Quasten,

329

M.

337-362.

A Pythagorean Idea in Jerome (epist. 64,19), in American Journal of Philology, LXIII, 1942, p. 207-215. Waldmann, Synteresis oder Syneidesis ? Ein Beitrag zur

BIBLIOGRAPHIA

XXVIII

Lehre vom Gewissen,

in

Theologische Quartalschr.,

CXIX,

1938, P- 332-371-

Synderese ou conscience?, in Rev. d’ascetique et de mystique, XXV, 1949, p. 146-157. Petzall, Hieronymus’ kommentar till Hesekiel i samvetsbegreppets historia, in Svensk Theologisk Kvartalskr., XXIX,

330 J. De Blic,

0 331

A.

332

A.

333

A. Zuccoli,

o

1953, P- 149-162.

La synderese, in Theoria, XX, 1954, p. 64-77. La vita dello spirito nella concezione di s. Girolamo Dalmato, in Archivio storico per la Dalmazia, XIII-XIV,

Petzall,

1932/33, P- 235-250.

Les idees morales de s. Jerome, in Melanges de science religieuse, XIV, 1957, p. 135-150. Thamin, S. Ambroise et la morale chretienne au IVe siecle,

334

P. Antin,

335

R.

336

L. G. Menneson,

Paris, 1895, p. 384-416.

L’amitie chez s. Jerome,

in

Etudes,

CXL,

I9I4, P- 5-27337 J. Texeira de Pascoaes, S.

1936

(uersio

vriendschap,

neerlandica Amsterdam,

Jeronimo e a trovoado, Porto, : Hieronymus, de dichter der 1939 ; uersio germanica, ibidem,

1941). Vide etiam n. 434. Theologica

Origen, Celsus and the Resurrection of the Body, Harvard Theological Rev., XLI, 1948, p. 83-102. 339 D. Dumm, St Jerome and the Theology of Virginity, in The Be¬ nedictine Review, IX, 1954, p. 28-35. 340 Enrique del S. Corazon et Petro de la Inmaculada, La doctrina de San Jeronimo sobre San Jose, esposo de Maria, in Estudios Josefinos, III, 1949, p. 46-80. 341 J- J- Fahey, Doctrina sancti Hieronymi de gratiae diuinae necessitate, Mundelein, 1937. 342 N. Marini, B. Hieronymus doctrinae de Romanorum Pontificum primatu penes Orientalem Ecclesiam testis et assertor, in Miscell. Geronimiana, Roma, 1920, p. 181-217. 343 J- Moffatt, Letters to Women on Christian Faith. Jerome to Marcella, in Expository Times, XLV, 1933, p. 117-123. 344 J. Niessen, Die Mariologie des hi. Hieronymus. Ihre Quellen und ihre Kritik, Munster, 1913. 345 J- P. O’Connel, The Eschatology of St Jerome, Mundelein, 1948. 346 S. Ranieri, Lo Spirito Santo e il battesimo in s. Girolamo di Stridone, in La Scuola Cattolica, LXXII, 1944, p. 100-110. 347 S. Ranieri, II Sacramento del battesimo net pensiero di s. Girolamo di Stridone, Putignano, 1945. 348 J. Riviere, Operatorius Sermo, in Rev. des sciences religieuses, 338

H. Chadwick, in

XIV, 1934, p. 550-553-

BIBLIOGRAPHIA

XXIX

349 E. Schwarzbauer, Die Kirche als Corpus Christi mysticum beim hi. Hieronymus, Roma, 1939. 350 T. Irzcinski, Die dogmatischen Schriften des hi. Hieronymus, Posen, 1912.

L’idee soteriologique dans les ecrits apologetiques de s. Jerome (polonice cum summario gallico), in Miscella¬ nea Card. Kakowski oblata, Warszawa, 1936, p. 179-198. 352 M. S. Weglewicz, Doctrina S. Hieronymi de SS. Eucharistia,

351

S. Ulatowski,

Roma, 1931. Hieronymvs et vita ascetica 353 354 335

356 357 358 359 360 361 362 363

364

365 366

367

Le cilice chez s. Jerome, in La Vie spirituelle, Suppl., I, 1947, p. 58-61. K. Baus, Das Gebet zu Christus beim hi. Hieronymus, in Trierer theologische Zeitschr., LX, 1951, p. 178-188. E. Bickel, Das asketische Ideal bei Ambrosius, Hieronymus und Augustinus, in Neue Jahrbilcher fur das klassische Altertum, XXXVII, 1916, p. 437-474. E. P. Burke, St Jerome as a Spiritual Director, in A Monument to St Jerome, New York, 1952, p. 145-169. F. Cavallera, S. Jerome et la vie parfaite, in Rev. d’ascetique et de mystique, II, 1921, p. 101-127. M. Gonsette, Les directeurs spirituels de Demetriade, in Nouvelle Rev. theologique, LX, 1939, p. 783-801. D. Gorce, Lettres spirituelles de s. Jerome, uide n. in. G. D. Gordini, Forme di vita ascetica a Roma nel IV secolo, in Scrinium theologicum, I, 1953, p. 7-58. A. Hug et A. Manser, Drei Lesungen aus dem hi. Hieronymus, in Benediktinische Monatschrift, II, 1920, p. 354-363. J. Janini, S. Jeronimo y el ayuno, Madrid, 1949 (dissertatio). J. Janini, De institutione quadragesimae apud S. Hieronymum, in Periodica de re morali, canonica, liturgica, XLVII, 1958, p. 41-60. J. Leclercq, Saint Jerome, docteur de I’ascese d’apres un centon monastique, in Rev. d’ascetique et de mystique, XXV, 1949 (Melanges M. Viller), p. 140-145. F. Mitzka, Der hi. Hieronymus als Asket, in Zeitschr. fur Aszese und Mystik, I, 1925/26, p. 176-182. R. Paste, II sacerdozio negli scritti di tre Padri della Chiesa, Ambrogio, Girolamo, Crisostomo, in La Scuola Cattolica, LIV, 1926, p. 81-106 ; 271-285. O. Perler, Antike Seelsorgebriefe an Manner, in Anima, V, P. Antin,

1950, p. 103-115. 368 A. Venturi, S. Girolamo formatore delle anime, Roma, 1921. Vide etiam nn. 67, 334, 339, 379, 385. 7°5Hieronymvs et vita monastica 369 P. Antin, Le monachisme selon s. Jerome, in Melanges bene-

BIBLIOGRAPHIA

XXX

dictins publies a Voccasion du XIVe centenaire de la morl de s. Benoit par les moines de Vabbaye de s. Jerome de Rome,

St-Wandrille, 1947, p. 71-113. 37° H. R. Bittermann. The Beginning of the Struggle between the Regular and the Secular Clergy, in Mediaeval and Histo¬ rical Essays in Honor of J. Westphall Thompson, Chicago, 1938, p. 19-26. 371 W. W. D. Gardiner, St Jerome’s Letters on the Monastic Life, in Expository Times, XLIII, 1931/32, p. 25-30. 372 E. Dekkers, Profession monastique — second bapteme. Qua voulu dire s. Jerome?, in Historisches Jahrbuch, LXXVIL 1958, p. 91-97. 373 G. D. Gordini, Origine e sviluppo del monachesimo a Roma, in Gregorianum, XXXVII, 1956, p. 220-260. 374 M. Rothenhausler, Hieronymus als Monch, in Benediktinische Monatschr., II, 1920, p. 380-391. 375 I. Schuster, L’influenza di s. Girolamo sui primordi della vita monastica in Roma, in Miscellanea Geronimiana, Roma, 1920, p. 115-122. Litvrgica 376 K. Baus, Das Gebet zu Christus, uide n. 354. 377 A. A. Stephenson, The Lenten Catechetical Syllabus in fourthcentury Jerusalem, in Theological Studies, XV, 1954, p.

103-116. Vide etiam nn. 363, 411. IVRIDICA — SOCIOLOGICA

G. Violardo, II pensiero giuridico di san Girolamo, Milano, 1937. P. Antin, S'. Jerdme et Vargent, in La Vie spirituelle, LXXIX, 1948, p. 285-293. 38° E. Bruck, Kirchenvater und soziales Erbrecht, Heidelberg, 378 379

1956, p. 76-104. 381

M. Roberti, ,Nasciturus pro iam nato habetur’ nelle fonti cristiane primitive, in Cristianesimo e diritto romano, Mi¬ lano, 1935, p. 65-84.

382 R. de Navery, La femme d’apres s. Jerome, Paris, 18822. 383

I. d’Ivray, S. Jerome et les dames de TAventin, 1938.

384 W. Mangold, Hieronymus und die romischen Frauen, in Protestantische Monatsblatter, XXIX, 1867, p. 127-151. 385 Ch.-H. Nodet, Position de s. Jerome en face des problemes sexuels, in Mystique et Continence (Etudes Carmelitaines XXXI), Paris, 1952, p. 308-356. Historica 386

F. X. Murphy, St Jerome as an Historian, in A Monument to St Jerome, New York, 1952, p. 115-141.

BIBLIOGRAPHIA W.

xxxi

When did Livius Andronicus come to Rome?, in Classical Quarterly, XXXIV, 1940, p. 11-19. 388 Bogaert, 5. Jerome, peintre de la societe romaine [Memoire de diplome d’etudes superieures. Faculte des Lettres], Paris, *935- Cfr Rev. des Etudes latines, XIII, 1935, p. 358. 389 J. Carcopino, Sur un passage de la Chronique de s. Jerome (de numero ciuium Vrbis), in Melanges Fr. Martroye, 1941, P- 73-77390 P. Courcelle, Histoire litter air e des grandes invasions germaniques, Paris, [1948]. Cfr eiusdem auctoris : Sur quelques textes litteraires relatifs aux grandes invasions, in Rev. beige de philologie et d’histoire, XXXI, 1953, p. 23-47. 391 E. Demougeot, 5. Jerome, les Oracles sibyllins et Stilicon, in Rev. des etudes anciennes, LIV, 1952, p. 83-92. 392 R. Herzog, Weltreichdammerung, in Das Gymnasium, LI, 387

393

394

395

396

397

398

399

400

401

402

403

404

Beare,

1940, p. 101-106. M. J. Kelly, Life and Times as revealed in the Writings of St Jerome exclusive of his Letters (Patristic Studies, LXX), Washington, 1944. H. W. Linn, Persius, Iuvenal and St Jerome on Old Age, in Classical Bulletin, X, 1933/34, p. 49-50. J. R. Palanque, St Jerome and the Barbarians, in A Monu¬ ment to St Jerome, New York, 1952, p. 173-199. G. Puccioni, 5. Girolamo, Paolo Diacono e I’Origo Gentis Romanae, in Annali della Scuola Normale superiore di Pisa, XXIV, 1955, p. 237-259. A. Quacquarelli, La storia nella concezione di s. Girolamo, in Rassegna di scienze filosofiche, V, 1952, p. 251-279. W. Seston, L’,,humiliation” de Galere, in Rev. des etudes an¬ ciennes, XLII, 1940 (Melanges Radet), p. 515-519. J- Sofer, Das Hieronymuszeugnis uber die Sprachen der Galater und Treverer, in Wiener Studien, LV, 1937, p. 148-158. J- Straub, Die WirkungderNiederlage bei Adrianopel in der spatromischen Literatur, in Philologus, XLIX, 1943, p. 255-286. R. Van Compernolle, La date de la fondation de Selinonte, in Bulletin de I’Lnstitut historique beige de Rome, XXVII, 1952, p. 317-356. Ch. Verlinden, Deusone in regione Francorum fHieron. Chronicon, a0 373), in Handelingen van de Koninklijke Commissie der Toponymie en Dialectologie, XX, 1946, p. 63-86. F. Tischler, Zur Fruhgeschichte der Stadt Duisburg, in Forschungen und Fortschritte, XXV, 1949, p. 255-258. J- Zeiller, S. Jerome et les Goths, in Miscellanea Geronimiana, Roma, 1920, p. 123-130 (uide etiam nn. 511-515). De historia religionvm

405

F. J.

Dolger, Die Bedeutung des neuentdeckten Mithrasheiligtums von Dura-Europos fur die handschriftliche Uber-

XXXII

BIBLIOGRAPHIA

lieferung der lieidnischen Mysteriensprache bei Firmicus Maternus und Hieronymus, in Antike und Christentum,

V, 1936, p. 286-288. 406

407

408

F. J.

Dolger, Cybele als ,,Mutter der Ddmonen”, in Antike und Christentum, VI, 1940/50, p. 72. L. Fischetti, II paganesimo in Gerolamo, Catania, 1947 (cfr Nuovo Didaskaleion, I, 1947, p. 99). B. M. Metzger, St Jerome’s Testimony concerning the second Grade of Mithraic Initiation, in American Journal of Phi¬ lology, XXXII, 1945, p. 225-233. Historia ecclesiastica

J.

Vber die Cenones der Montanisten bei Hierony¬ mus, in Sitzungsberichte der Miinchener A kademie der Wissenschaften, phil. hist. Klasse, 1895, p. 207-221 (epist. 41). 41° E. Griffe, Le gnostique Markos est-il venu en Gaule ?, in Bull, de litterature ecclesiastique, LIV, 1953, p. 243-245 (epist. 75 ; Comm, in Isaiam). 411 F. Prat, Les pretentions des diacres romains au I Fe siecle, in Recherches de science religieuse, III, 1912, p. 463-475. 409

Friedrich,

Vide etiam nn. 598, 694. IVDAICA

41ia V. Aptovitzer, Rabbinische Parallelen und Aufschliisse zur Septuaginta und Vulgata, in Zeitschr. fur die alttestamentliche Wissenschaft, XXIX, 1900, p. 241-252. 412 L. Ginzberg, Die Haggada bei den Kirchenvater. VI. Der Kommentar des Hieronymus zu Jesaja, in Jewish Studies in Memory of G. A. Kohut, New York, 1935, p. 279-314. 413 S. Krauss, The Jews in the Works of the Church Fathers, VI. Je¬ rome, in The Jewish Quarterly Review, VI, 1894, p. 225-261. 414 M. J. Lagrange, S. Jerome et la tradition juive dans la Genese, in Rev. biblique, VII, 1898, p. 563-566. 415 M. Rahmer, Die hebraischen Traditionen in den Werken des Hieronymus. Quaestiones in Genesim, Breslau, 1871. 416 M. Rahmer, Die hebraischen Traditionen in den Werken des Hieronymus. Die Commentarii zu den 12 kleinen Propheten, I-II, Berlin, 1902. 417 G. Rinaldi, L’anno del giubileo presso gli antichi Ebrei, in La Scuola Cattolica, LXXVII, 1949, p. 395-404. 418 C. Siegfried, Midrashisches in Hieronymus und Ps. Hierony¬ mus, in Jahrbiicher fur protestantische Theologie, IX, 1883, P- 346-352. 419 F. Stummer, Beitrdge zu dem Problem : Hieronymus und die Targumim, in Biblica, XVIII, 1937, p. 174-181. 419* A. Zifroni, ncuV]] :*]” inn bv ’1’tAn mannn bv misn nsstpn, in Miscel¬ lanea in honorem Alexandri Rabinowitz septuagenarii, Tel

Aviv, 1924, p. 20-27. Vide etiam nn. 189, 447-464, 532.

BIBLIOGRAPHIA

XXXIII

Archaeologica 420

Teopemn Pnaotceunazo IepomiMa, Kanv ucmonuuKo dAH 6u6AeucKou apxeonoziu, Kazan, 1907. Cfr Rev. d’histoire ecclesiastique, IX, 1908, p. 657 sq. ; Biblische Zeitschr.,

A. IIojiflHCKm,

VI, 1908, p. 281. 421 F. M. Abel, S. Jerome et Jerusalem,, in Miscellanea Geronimiana, Roma, 1920, p. 130-155. 422 H. Vincent et F. M. Abel, Bethleem, Paris, 1914. 423 F. J. Dolger, Hat Jesus Sclmhe getragen ? in Antike und Christentum, VI, 1940/50, p. 65-66. 424 R. Goossens, L’enigme du signe nun dans le Manuel de disci¬ pline, in La Nouvelle Clio, VI, 1954, p. 5-39. Vide etiam n. 710. De

arte librariorvm

E. P. Arns, La technique du livre d’apres s. Jerome, Paris, 1953. Cfr G. Bardy, in Rev. d’histoire ecclesiastique, XLVIII, 1953, p. 826-828. 426 E. P. Arns, A difusdo dos livros no tempo de s. Jeronimo, in Rev. Ecclesiastica Brasiliera, XII, 1952, p. 847-858. 427 E. Dekkers, Les autographes des Peres latins, in Colligere Fragments. Festschrift A. Bold, Beuron, 1952, p. 127-139. 428 K. Hulley, Light Cast by St Jerome on certain Palaeographical Points, in Harvard Studies in Classical Philology, LIV, 1943. P- 83-92. 429 K. Hulley , Principles of Textual Criticism known to St Jerome, in Harvard Studies in Classical Philology, LV, 1944, p. 87109. 430 K. Hulley, Hieronymus quatenus artem criticam nouerit ? Harvard University, 1940-1941 (dissertatio). Summarium in Harvard Studies in Classical Philology, LII, 1941, p. I39-I4I431 E. T. Merill, The ,, Uncial” in Jerome and Lupus, in Classical Philology, XI, 1916, p. 452-457. 432 H. M. Wehrhahn, Bibliotheksnachrichten bei Hieronymus, Heidelberg, 1953 (dissertatio). 425

433

Der hi. Hieronymus und die Kurzschrift, Theologische Quartalschrift, XCII, 1910, p. 50-87.

A. Wikenhauser,

De 434

in

ervditione pvellarvm

A. Bardicchia,

II pensiero morale e pedagogico di s. Girolamo,

Matera, 1925. 435 J- N.

Brunner,

Der hi. Hieronymus und die Mddchenerziehung,

Miinchen, 1910. 436

C.

3

Hieronymus Briefe an Lata und an Gaudentius ubersetzt und erlautert, Paderborn, 18922 (Sammlung der bedeutendsten pddagogischen Schriften aus alter und neuer Zeit, 3).

Ernesti,

HIER. LXXII

BIBLIOGRAPHIA

XXXIV 437 438 439

5. Jerome pedagogue, in Melanges offerts a J. Marouzeau, Paris, 1948, p. 173-181. D. Gorce, Letter a a Leta 0 dell’ educazione della figliuola, Mo¬

Ch. Favez,

dena, 1932. H. I. Marrou, Histoire de Veducation dans l’anti quite, Paris, 1950. De natvra rervm et de arte medicorvm

L.

443

Hieronymi scientia naturalis exemplis illustratur, in Biblica, I, 1920, p. 481-499. P. Maffi, Le scienze della natura nelle op ere di S. Girolamo, in Conferenze Geronimiane, Roma, 1921, p. 9-34. H. Pope, St Jerome Bird-watcher and Naturalist, in The Clergy Review, XXVI, 1946, p. 237-252. F. S. Taylor, St Jerome and Vitamin, in Nature, CLIV, 1944,

444

J.

440 441 442

Fonck,

p. 802 sqq.

445

446

Pathos y dieta en s. Jeronimo, in Archivos Iberoamericanos de historia de la medicina, I, 1949, p. 299-366. A. S. Pease, Medical Allusions in the Works of St Jerome, in Harvard Studies in Classical Philology, XXV, 1914, p. L.

Janini,

73-86. P. Wilkinson, Lucretius and the love-philtre, Review, LXIII, 1949, p. 47-48. Vide etiam n. 523.

in

Classical

3. Be uersione S. Scripturae De lingva hebraica apvd

S.

Hieronymvm

447

W. Bacher, Eine angebliche Liicke im hebrdischen Wissen des

448

Hieronymus, in Zeitschr. fur die alttestamentliche Wissenschaft, XXII, 1902, p. 114-116. G. Bardy, S. Jerome et ses maltres hebreux, in Rev. benedictine,

449 450

451 452 453 454

XLVI, 1934, p. 145-164. R. G. J. Elliot, Hebrew Learning among the Fathers, in Dictio¬ nary of Christian Biography, II, London, 1878, p. 851-872. H. Kaupel, Beobachtung zur Wiedergabe des infinitiuus absolutus in der Vulgata des Buches Leviticus, in Biblica, XXII,. 1941, p. 252-262. R. Loewe, Jeromes Rendering of n!>p, in Hebrew Union College Annuals, XXII, 1949, P- 265-306. Jeromes Treatment of an Anthropopathism, in Vetus Testamentum, II, 1952, p. 261-272. L. Schade, Hieronymus und das hebrdische Matthdus-Original, in Biblische Zeitschr., VI, 1908, p. 346-363. C. Siegfried, Die Aussprache des Hebrdischen bei Hieronymus,. in Zeitschr. fur die alttestamentliche Wissenschaft, IV, 1884, R.

Loewe,

F.

Stummer,

P- 34-83435

Einige Beobachtungen iiber die Arbeitsweise des

BIBLIOGRAPHIA

456

xxxv

Hieronymus bei der Ubersetzung des Alten Testaments aus der hebraica ueritas, in Biblica, X, 1929, p. 1-30. E. F. Sutcliffe, St Jerome’s Hebrew Manuscripts, in Biblica

XXIX, 1948, p. 195-204. 457 E. F. Sutcliffe, St Jerome’s Pronunciation of Hebrew, in Biblica, XXIX, 1948, p. 112-125. 458 M. Rehm, Die Bedeutung hebraischer Worter bei Hieronymus, in Biblica, XXXV, 1954, p. 174-197. 459 A. Vaccari, La versione di s. Girolamo dall’ ebraico, in La Civilta Cattolica, 1920, 3, p. 495-510 (auctum et emendatum denuo editur in S'. Girolamo. Studi e Schizzi, Roma,

1921). 460 Fr. Wutz, Die Transkriptionen von der Septuaginta bis zu

Hieronymus, I, Berlin, 1925 ; 461

Fr. Wutz, Onomastica Sacra

II, Stuttgart, 1933. (uide n. 607).

Vide etiam nn. 493, 628. 462

G. Bardy, S. Jerome et l’Evangile selon les Hebreux, in Melan¬ ges de science religieuse, III, 1946, p. 5-36.

463 M. J. Lagrange, L’ Evangile selon les Hebreux, in Rev. biblique,

n. s., XIX, 1922, p. 161-181 ; 321-349. 464

H. Waitz, Neue Untersuchungen iiber die sogenannten judenchristlichen Evangelien, in Zeitschrift fur die neutestamentliche Wissenschaft, XXXVI, 1937, p. 60-81. S. SCRIPTVRAE CODICES GRAECI QVIBVS VSVS EST HlERONYMVS

465

J. H. Bernard, The Greek MSS. used by St Jerome, in Hermathena, XI, 1901, p. 335-342.

M. Johannessohn, Hieronymus und die jiingeren griechischen Vbersetzungen des Alten Testaments, in Theologische Literaturzeitung, LXXIII, 1948, p. 145-152. 467 M. Johannessohn, Zur Entstehung der Ausdrucksweise der lateinischen Vulgata aus den jiingeren griechischen alttestamentliclien Ubersetzungen, in Zeitschrift fiir die neutestamentliche Wissenschaft, XLIV, 1952/53, p. 90-102. 468 M. J. Lagrange, La Vulgate latine de l’Epitre aux Romains et le texte grec, in Rev. biblique, n.s., XIII, 1916, p. 225-239469 M. J. Lagrange, La Vulgate latine de l’Epitre aux Galates et le texte grec, in Rev. biblique, n.s., XIV, 1917, p. 424-450. 470 E. Mangenot, Les manuscrits grecs des Evangiles employes par s. Jerome, in Rev. des sciences ecclesiastiques, LXXXI, 466

471

1900, p. 56-73. O. Procksch, Die Septuaginta Hieronymi im Dodekapropheton, Greifswald, 1914.

472

P. Sacchi, Ancora sul modello greco di s. Girolamo, in Giornale.

Italiano di filologia, VI, 1953, P- 152-159.

XXXVI

BIBLIOGRAPHIA

473

A. Souter, The Type or Types of Gospel Texts used by St Jero¬

474

J.

Ziegler,

475

J.

Ziegler,

me,™ Journal of Theological Studies, XII, 1911, p. 583-592. Die jiingeren griechischen Vbersetzungen als Vorlage der Vulgata in den prophetischen Schriften, Brauns-

berg, 1943/44 (progr.). Cfr M. Johannessohn (nn. 466 sq.). Die Septuaginta Hieronymi im Buch des Propheten Jeremias, in Colligere Fragmenta. Festschrift A. Dold,

Beuron, 1952, p. 13-24. Principia et methodvs Hieronymi S. Scriptvram vel opera Patrvm latine vertentis 476 477 478 479 480 481

G.

Traducteurs et adapteurs au /Fe siecle, in Recherches de science religieuse, XXX, 1940, p. 257-306. G. Bardy, La question des langues dans l’ Jiglise ancienne, I, Bardy,

Paris, 1948, p. 258-273. C. P. Caspari, in Actes du VIP Congres international des Orientalistes, Stockholm, 1893, II, p. 37-51. P. Courcelle, Les lettres grecques en Occident, Paris, 19482, P- 37-H5- . G. Cuendet, Ciceron et s. Jerome traducteurs, in Rev. des etudes latines, XI, 1933, p. 380-400. B. Fahl, Quibus locis quibusque de causis in s. Hieronymi

Vulgatae historicis libris Veteris Testamenti aliter ac in textu hebraico et graeco attributa ante substantiua collata sunt, Innsbruck, 1947 (dissertatio). 48ia G. Hoberg, DeS. Hieronymi ratione interpretandi, Bonn, 1886. 482 V. Larbaud, Le patron des traducteurs, in Commerce. Cahiers trimestriels, XXI, 1929, p. 105-184. 483 A. Meunier, Hieronymus' vertaalwijze in Origenes’ Jeremiashomilieen, Leuven, 1943 (dissertatio). Cfr Revue beige de philologie et d’histoire, XXII, 1943, p. 533. 484 J. A. O. Preus, St Jerome s Translation Terminology, Minne¬

sota, 1951 (dissertatio). 485

F.

Reuschenbach,

Hieronymus als Vbersetzer der Genesis,

Limburg a. d. Lahn, 1948 (dissertatio). 486

W. Schwartz, The Meaning of Fidus Interpres in Mediaeval

Translation, in Journal of Theological Studies, XLV, 1944,

P- 73-78; 487

E.

Didymus, Ambrosius, Hieronymus, in Theologische Quartalschr., LXXXVII, 1905, p. 371-401.

Stolz,

Vide etiam nn. 126, 152, 213, 248, 251. Qvaestiones de versionibvs Psalterii 488 489

Sainte-Marie, Sancti Hieronymi Psalterium iuxta Hebraeos (Collectanea Biblica Latina, XI), Roma, 1954. R. Weber, Le Psautier Romain et les anciens psautiers latins. Edition critique (Collectanea Biblica Latina, XJ, Rome,

H.

de

1953-

BIBLIOGRAPHIA

XXXVII

49°

A. Allgeier,

1st das Psalterium iuxta Hebraeos die letzte Psalmeniibersetzung des hi. Hieronymus ? in Theologie und Glaube, XVIII, 1925/26, p. 671-687. 491 A. Allgeier, Die Hexapla in den Psalmeniibersetzungen des hi. Hieronymus, in Biblica, VIII, 1927, p. 450-463. 492 A. Allgeier, Die altlateinischen Psalterien. Prolegomena zu einer Textgeschichte der Hieronymianischen Psalmeniibersetzungen, Freiburg, 1928. 493 A. Allgeier, Die mittelalterliche Vberlieferung des Psalterium iuxta Hebraeos von Hieronymus und semitische Kenntnisse im Abendland, in Oriens Christianus, IV, 1929, p. 200-231. 494 A. Allgeier, Die erste Psalmeniibersetzung des hi. Hieronymus und das Psalterium Romanum, in Biblica, XII, 1931, p. 495

A. Allgeier, Die Psalmen der Vulgata. Hire Eigenart, sprach-

496

liche Grundlage und geschichtliche Stellung, Paderbom, 1940. Cfr C. Charlier, in Bull. d’ancienne litterature chretienne, III, p. [87]. F. C. Burkitt, Jerome’s Work on the Psalter, in Journal of Theological Studies, XXX, 1929, p. 395-397. Ch. M. Cooper, Jerome s ,,Hebrew Psalter” and the New Latin Version, in Journal of Biblical Literature, LXIX, 1950, p.

447-482.

497

233-244498 D. De Bruyne, La reconstruction du -psautier hexaplaire latin,

in Rev. benedictine, XLI, 1929, p. 297-324. 499 500

501

502

503

Le probleme du psautier romain, in Rev. bene¬ dictine, XLII, 1930, p. 101-126. J. Ecker, Psalterium iuxta Hebraeos Hieronymi in seinem Verhaltnis zu Masora, Septuaginta, Vulgata, mit Beriicksichtigung der iibrigen alten Versionen, Trier, 1906. D. Goldschmidt, Notes on Jerome’s three Translations of the Book of Psalms in Commentationes Iudaico-Hellenisticae in memoriam I. Lewy, Jerusalem, 1949, p. 38-45. M. Inguanez, Una revisione medievale del Psalterium iuxta Hebraeos di s. Girolamo, in Miscellanea Amelli, Monte D. De Bruyne,

Cassino, 1920, p. 77-92. M. J. Lagrange, De quelques opinions sur Tancien psautier latin, in Rev. biblique, XLI, 1932, p. 161-186. Cfr D. De Bruyne, in Bidl. d’ancienne litterature chretienne latine, II, p. [1 io]-[i 11]. Herbert of Bosham’s Commentary on Jerome’s He¬ brew Psalter, in Biblica, XXXIV, 1953, P- 44-71 J I59-I92i

504

R. Loewe,

505

P.

257-298.

506

II testo e Tinterpretazione dei Salmi al tempo di s. Girolamo, in Rivista Biblica, II, 1954. P- 97_II8 J 193~219G. Scarpat, II Liber Psalmorum e il Psalterium Gallicanum, Arona, 1950. Cfr G. Bonfante, in Speculum, XXVIII, Salmon,

1953,

P- 4I5-4I9-

BIBLIOGRAPHIA

XXXVIII 507 508

A.

Vaccari,

R.

Weber,

,Psalterium Gallicanum’ e ,Psalterium iuxta He¬ ir aeos’, in Biblica, VIII, 1927, p. 213-215. A. Vaccari, I salteri di s. Girolamo e di s. Agostino, in A. Vaccari, Scritti di Erudizione e di Filologia, Roma, 1952,

p. 207-255. 509

Problemes d’edition des anciens psautiers latins,

Citta del Vaticano, 1951. 510

A.

511

A. Allgeier,

512

B. Altaner,

Jerome s Work on the Psalter, XLIV, 1932/33. P- 87-92.

Wiard,

in

Expository Times,

Der Brief an Sunnia und Fretela und seine Bedeutung fur die Textherstellung der Vulgata, in Biblica, XI,

1930, p. 86-107.

513

Warm schrieb Hieronymus sein Ep. 106 ad Sunni am et Fretelam de Psalterio ?, in Vigiliae Christianae,

IV, 1950, p. 246-248. D. De Bruyne, La lettre de Jerome a Sunnia et Fretela sur le Psautier, in Zeitschr. fur die neutestamentliche Wissenschaft, XXVIII, 1929, 1-13. Letter of St Jerome to the Gothic clergymen Sunnia and Pribila concerning places in their copy of the Psalter which had been corrupted from the Septuagint, in Journal of English and German Philology, XXXVI, 1937, p. 515-

514

M. Metlen,

515

J.

542Zeiller,

La lettre de s. Jerome aux Goths Sunnia et Fretela,

in Comptes Rendus del’Academie des Inscriptions et BellesLettres, 1935, p. 238-250 (cfr nn. 404, 707). Vide etiam nn. 608 sqq. Exegetica

Parallelisme exegetique entre s. Jerome et s. Cyrille d’Alexandrie, uide n. 311. 517 F. M. Abel, 5. Jerome et les propheties messianiques, in Rev. biblique, n. s., XIII, 1916, p. 423-440; XIV, 1917, p. 247516

518 519

F. M. Abel,

269. K. Acs, Itala es Vulgata [hungarice cum summario latino], in Egyetemes Philologiai Kozlony, 1942, p. 325-337. F. Auer, Der hi. Hieronymus im Spiegel seiner Vulgata, in Passauer Studien. Festschrift fur S. K. Landersdorfer,

520

Passau, 1953, p. 11-24. Benedictvs XV, Litterae encyclicae ,,Spiritus Paraclitus”, in Acta Apostolicae Sedis, XII, 1920, p. 385-422. Cfr n. 589.

521

H. Bevenot, Hieronymus und die Vulgata des neuen Testa¬

522 523

ments, in Theologische Revue, XXIII, 1924, p. 241-244. Hieronymus und die lateinische Bibel, in Benediktinische Monatschrift, II, 1920, p. 407-424. B. Blumenkranz, Siliquae porcorum (Luc. XV, 16). L’exegese medievale et les sciences profanes, in Melanges d’histoire du

P.

Bihlmeyer,

BIBLIOGRAPHIA moyen age dedies d la memoire de L. Halphen,

XXXIX Paris, 1951,

p. n-17.

I manoscritti del Mar Morto e i nomi di Dio, in Biblica, XXXII, 1951, p. 90-96. Botte, Sitiuit anima mea ad Deum fontem uiuum (Ps. XLI, 3), in Peckerches de theologie ancienne et medievale, XIX,

524

P. Boccaccio,

525

B.

526

K. L. Carroll,

527

F.

528

F.

1952, p. 17-25.

The Expansion of the Pauline Corpus, in Jour¬ nal of Biblical Literature, LXXII, 1953, p. 230-237. Cavallera, S. Jerome et la Bible, in Bull, de litterature ecclesiastique, XXII, 1921, p. 214-227 ; 265-284. Cavallera, S. Jerome et la Vulgate des Actes, des Epttres et de VApocalypse, in Bull, de litterature ecclesiastique, XXI, 1920, p. 269-292.

St Jerome and the Vidgate New Testament, in Journal of Theological Studies, XXI, 1922/23, p. 33-51 ;

529 J- Chapman,

113-125 ; 282-299. 530 A. Condamin,

s. Jerome,

Les caracteres de la traduction de la Bible par Recherches de science religieuse, II, 1911, p.

in

425-440 ; III, 1912, p. 105-138.

Un procede litter air e de s. Jerome dans la tra¬ duction de la Bible, in Miscellanea Geronimiana, Roma,

531

A. Condamin,

532

A. Condamin,

1920, p. 89-96.

L’influence de la tradition juive dans la version de s. Jerome, in Recherches de science religieuse, V, 1914,

p. 1-21.

533 L. H. Cottineau, Chronologie des versions bibliques de s. Jero¬

me,

Miscellanea Geronimiana, Roma, 1920, p. 43-68. Etude sur Torigine de notre texte latin de saint Paul, in Rev. biblique, n.s., XII, 1915, p. 358-392. Cfr n. in

534

D. De Bruyne,

335

D. De Bruyne,

468, 528, 541, 555, 560, 570, 585, 587.

536

537

Une nouvelle preface hexaplaire de s. Jerome, in Rev. benedictine, XXXI, 1914-19, p. 229-236. Cfr M. Cappuyns, in Dictionnaire d’histoire et de geographie ecclesiastiques, XI, c. 1383. I. de la Potterie, De punctuatie en de exegese van Joh. I, 3-4, in Bijdragen, Tijdschr. voor filosofie en theologie, XVI, 1955, p. 117-135, H. de Sainte-Marie, Etude sur I’emploi des mots aerugo, aurugo, rubigo dans la Vulgate, in Melanges Marouzeau,

538

H.

339

E.

340 A.

Paris, 1948, p. 529-535Dorrie, Zur Geschichte

der Septuaginta im Jahrhundert Konstantins, in Zeitschr. fur die neutestamentliche Wissenschaft, XXXIX, 1940, p. 57-110. Dorsch, St Augustinus und St Hieronymus iiber die Wahrheit der biblischen Geschichte, in Zeitschr. fur katholische Theologie, XXXV, 1911, p. 421-448 ; 601-664. Dupont-Sommer, Nubes tenebrosa et illuminans noctem.

BIBLIOGRAPHIA

XL

Esquisse d'une histoire du concept de la nuee divine dans VAncien Testament, in Rev. de l’histoire des religions, 541

CXXV, 1942/43, p. 5-3iA. Durand, S. Jerome et notre

542

P.

543

L. Fonck,

Nouveau Testament latin, in Recherches de science religieuse, VII, 1916, p. 531-549. J. Erbes, Die Job-Ubersetzungen des hi. Hieronymus, Frei¬ burg i. Br., 1951 (dissertatio).

De Hieronymo interprete eiusque uersione quid censeant auctores recentiores, in Miscellanea Geronimiana, Roma, 1920, p. 69-87.

544 P. Gaucher, S. Jerome

canoniques,

in

et l’inspiration des livres deuteroLa Science catholique, XVIII, 1904, p. 193-

210 ; 334-359 ; 539"555 ; 703-726. D. Gorce, La lectio diuina. I. S. Jerome

550

et la lecture sacree dans le milieu ascetique romain, Paris, 1925. S. M. Gozzo, De opere s. Hieronymi in librum Prouerbiorum, in Antonianum, XXIX, 1954, p. 241-254. R. M. Grant, One hundred fifty-three large fish (Loh. XXI, 11J, in Harvard Theological Review, XLII, 1949, p. 273-275 (Comm, in Ezech.). L. N. Hartmann, St Jerome as an Exegete, in A Monument to St Jerome, New York, 1952, p. 37-81. K. Hartung, Der Exeget Hieronymus, Bamberg, 1903. J. Hennig, Our Daily Bread, in Theological Studies, IV, 1943,

551

P- 445-454A. J. B. Higgins,

545 546 547

548 549

Variants,

in

‘Lead us not into temptation.’ Some Latin Journal of Theological Studies, XLVI, 1945,

p. 179-183.

5 52

The Influence of St Jerome on the Canon of the Western Church, in Journal of Theological Studies, X,

H. H. Howorth,

1909, p. 481-496 ; XI, 1910, p. 321-347 ; XIII, 1912, p. 1-18.

553 G. D. Kilpatrick, John I, 3-4 and Jerome, in Journal of Theo¬

logical Studies, XLVI, 1945, p. 191-192. Rama bei Hieronymus, in Zeitschr. fur die alttestamentliche Wissenschaft, XXX, 1910, p. 66-67. J. Lagrange, La revision de la Vulgate par s. Jerome, in Rev. biblique, n. s., XV, 1918, p. 254-257. Larra, San Jeronimo y la Vulgata, in Razon y Fe, XXIV,

534

S. Klein,

535

M.

556 V.

1924, p. 452-464.

337

J.

338

S. Lyonnet,

359 S.

Lecuyer, Jesus, fils de Josedec, et le sacerdoce du Christ, in

Recherches de science religieuse, XLIII, 1955, p. 82-103. Temoignages de s. Jean Chrysostome et de s. Jerome sur Jacques le frere du Seigneur, in Recherches de science religieuse, XXIX, 1939, p. 335-351. Lyonnet, Quoniam Nazaraeus uocabitur (Mt. II, 23J. L’interpretation de s. Jerome, in Biblica, XXV, 1944, p. 196-206.

BIBLIOGRAPHIA

XLI

560 E. Mangenot, S. Jerome reviseur du Nouveau Testament, in Rev. biblique, n.s., XV, 1918, p. 244-253. 561 E. Mangenot, S. Jerome ou Pelage, editeur des epitres de S. Paul dans la Vulgate?, in Rev. du Clerge frangais, LXXXVI, 1916, p. 5-22 ; 193-214. 562 J. Michl, Neues Material zum BdaX TeTfAjiopJos, in Biblica, XXI, 1940, p. 60-63 (Chronica). 563 T. J. Motherway, The Creation of Eve in Catholic Tradition, in Theological Studies, I, 1940, p. 97-116. 564 T. Nicklin, Noli me tangere, in Expository Times, LI, 1939/40, p. 478. 565 W. Nowack, Die Bedeutung des Hieronymus fitr die alttestamentliche Textkritik, Gottingen, 1875. 566 A. Penn A, Principi e carattere dell’esegesi di s. Gerolamo, Roma, I95°567 A. Penna, Conferenze bibliche di s. Gerolamo, in Rivista Bi¬ blica, I, 1953, p. 150-156. 568 G. M. Perrella, 5. Girolamo e i deutero-canonici, in Diuus Thomas (Piacenza), XLVII-XLIX, 1944/46, p. 228-235. 569 Pi vs XII, Litterae encyclicae ,,Diuino ajdante Spiritu”, in Acta Apostolicae Sedis, XXXV, 1943, p. 297-325. Cfr n. 59°570 H. Pope, St Jerome’s Latin Text of St Paul’s Epistels, in Irish Theological Quarterly, IX, 1914, p. 413-445. 571 P. Pous, Una nota biblica de sant Jeroni referent al concili de Nicea (de libro Iudith), in Analecta Sacra Tarraconensia, II, 1926, p. 427-430. 572 H. Rahner, Flumina de uentre Christi. Die patristische Auslegung von Ioh. VII, 37-38, in Biblica, XXII, 1941, p. 269-302 ; 367-403573 A. Rohrich, Essai sur s. Jerome exegete, Geneve, 1891. 574 J. Ruwet, Degres d’inspiration et tradition orientate aux 1 Ve-Ve siecles. Rutin et Jerome, in Gregorianum, V, 1924, p. 71-78. 575 L. Sanders, Etudes sur s. Jerome, Bruxelles, 1903. 576 L. Schade, Die Inspirationslehre des hi. Hieronymus, Freiburg, 1910. 577 L. Schade, Der hi. Hieronymus und das Problem der Wahrheit der hi. Schrift, in Der Katholik, n.s., VII, 1911, 1, p. 411421 (cfr n. 191). . . ^ f 578 K. H. Schelkle, Erwdhlung und Freiheit m Rdmerbnef nach der Auslegung der Vater, in Theologische Quart alschrift, CXXXI, 1951, p. 17-31 ; 189-207. 379 P. W. Skehan, St Jerome and the Canon of the Holy Scriptures, in A Monument to St Jerome, New York, 1952, p.259-287. 580 L. Spitzer, Additional Note on ,,1-boo/ and Linen” in Jerome, in American Journal of Philology, XXX, 1943, p. 98-99. 581 F. Stummer, Spuren jiidischer und christlicher Einflusse auf die Vbersetzung der grossen Propheten durch Hieronymus, in

BIBLIOGRAPHIA

XLII

Journal of the Palestine Oriental Society, VIII, 1928, p. 35“48.

583

Griechisch-romische Bildung und christliche Theologie in der Vulgata des Hieronymus, in Zeitschr. fur die alttestamentliche Wissenschaft, LVIII, 1940/41, p. 251-269. E. F. Sutcliffe, The Name Vulgate, in Biblica, XXIX, 1948,

584

A.

Vaccari,

A.

Vaccari,

582

F. Stummer

p. 245-352.

585

Lo studio della Bibbia all’eta dei Padri e ai nostri giorni, in La Civilta Cattolica, 1941, 4, p. 321-334. A. Vaccari, A lie origini della Volgata, Roma, 1916 (excerpta e La Civilta Cattolica, 1915, 4, p. 21-37 > 160-170 ; 290-

297 ; 412-421 ; 538-548). 586

La versione geronimiana esaplare dei Proverbi,

Roma, 1913 (prius editum in La Civilta Cattolica, 1913, p. 190-205 sub titulo Un testo dommatico e una versione biblica). 587

A.

Vaccari,

S. Girolamo e il testo del Nuovo Testamento, in La Civilta Cattolica, 1920, 3, p. 385-397 (auctum et emendatum denuo editur in S. Girolamo. Studi e Schizzi, Roma,

588

A.

Vaccari,

I921)-

I fattori dell’ esegesi geronimiana, in Biblica, I,

1920, p. 457-480. A.

L’Enciclica ,Spiritus Paraclitus’ per il centenario di s. Girolamo, in Gregorianum, II, 1921, p. 161-173. 590 A. Vaccari, Annotationes ad Litteras Encyclicas ,Diuino afjlante Spiritu , in Periodica de re morali, canonica, liturgica, XXXIII, 1944, p. 119-129. 591 A. Vaccari et A. Allgeier, Esaple ed Esaplare in s. Girolamo, in Biblica, VIII, 1927, p. 463-468. 592 C. van den Borne, De H. Hieronymus en de Latijnse Tekst van St. Paulus’ Brieven, in De Katholiek, CL, 1916, p. 589

593

594 595

Vaccari,

183-190. J. M. Voste, Textus latinus uulgatus Epistolae ad Ephesios (Appendix III Commentarii in Epistolam ad Eph. eiusdem auctoris), Paris, 1921, p. 276-304. Cfr D. De Bruyne, in Bull, d’ancienne litterature chretienne, I, p. [6]-[9]. R. Weber, Ipsamque urbem permisit incendio (Ios. XI, 11), in Melanges Marouzeau, Paris, 1948, p. 547-551. A.

Die altkirchliche Vberlieferung iiber die Abfassungszeit der Apostelgeschichte, in Biblische Zeitschrift, XXIII, 1935/36, p. 365-371-

Wikenhauser,

Vide etiam nn. 189, 191, 608, 690. Historica et geographica de Terra Sancta 596

F.

Monumenta historiam et geographiam Terrae Sanctae illustrantia. I. S. Hieronymi Epistidae, Bonn, 3:935 (Florilegium Patristicum, XLI).

Stummer,

BIBLIOGRAPHIA •597

XLIII

H. Fischer, Geschichte der Kartographie von Palastina, in

Zeitschrift des Deutschen Palastinavereins, LXII, 1939,

p. 169-189. 598 599 600

B. Rotting, Peregrinatio Religiosa. Wallfahrt und Pilgerwesen

in Antike und alter Kirche, Munster, 1950. Die Mosaikkarte Palastinas, in Mitteilungen der Geographischen Gesellschaft in Wien, 1900, p. 335-380. A. Miller, Aufenthalt und Reisen des hi. Hieronymus im Lande der Bibel, in Benediktinische Monatschrift, II, 1920,

W.

Kubitschek,

F.

Stummer,

p. 392-406. 601

Die Landeskenntnis des Hieronymus und ihr Einfluss auf die Vulgata, in Heiliges Land, LXXX, 1936,

p. 65-67. 602 '603

F.

Die Bewertung Palastinas hei Hieronymus, in Oriens Christianus, VII, 1935, p. 60-74. F. Stummer, ,Convallis Mambre und Verwandtes. Ein Beitrag zur Erklarung der Vulgata, in Journal of the Palestine Oriental Society, XII, 1932, p. 6-21. Stummer,

4. De singulis Hieronymi opusculis (*) Quaestiones hebraicae in Genesim 604

F. Cavallera, Les Quaestiones hebraicae in Genesim de s. Jero¬

me et les Quaestiones in Genesim de s. Augustin, Agostiniana, II, Roma, 1931, p. 359-372.

in

Miscell.

Vide etiam nn. 414, 415. Liber interpretationis hebraicorum nominum ■605

M.

606

Fr. Wutz,

Exegetische Beitrage zu Hieronymus’ Onomasticon, Magdeburg, 1896 ; Nachtrdge und Berichtigungen, Magde¬

Spanier,

burg, 1898. Untersuchungen zum Liber interpretationis nominum hebraicorum des hi. Hieronymus, Miinchen, 1910 (disserta-

tio). 607

Onomastica sacra. Untersuchungen zum Liber interpretationis nominum hebraicorum des hi. Hieronymus, I-II, Leipzig, 1914-15 (Texte und Untersuchungen, III, n).

Fr. Wutz,

Commentarioli et Tractatus in psalmos 608

J.

609

G.

7l8Motherway, T. J. 563. Mras, K. 661, 665. Muckle, J. T. 324. Muller, K. 251. Muller, L. 149a. Murillo, L. 29. Murphy, F. X.30,49,285,293,300,386. Nau, F. 97, 98. Naumann, H. 226. Nebreda, E. 41. Nicklin, T. 564. Niedermann, M. 56. Niessen, J. 344. Nodet, Ch. H. 385. Nowack, W. 565. Nurmella, T. 102. Nijhoff, G. 652. O’Connel, J. P. 345. Oddone, A. 276. Oldfather, W. A. 94, 678. Omont, H. 150. Ottolini, A. 175.

LVIII

INDEX AVCTORVM BIBLIOGRAPHIAE

Paecht, O. 128. Palanque, J. R. 395. Pannarz 82. Panofsky, E. 738. Paste, R. 366. Paucker, C. 176, 177, 178. Pease, A. S. 204, 213, 445, 612, 613. Peeters, P. 45, 100, 101, 729. Pellegrin, E. iji. Pence, M. E. 305. Penna, A. 31, 566, 567. Perella, G. M. 568. Peri, V. 152. Perler, O. 367. Petrillo, V. 287. Petro de la Inmaculada 340. Petzall, A Phokylides, J. Pichon, R. Pius XII Plesch, J. Poljansky, A. Pollmann, A.

3333292. 653. 569. 679. 420. 739.

Pope, H. Pouget, A. Pous, P. Prado, G. Prat, F. Pratt, R. Premvou, M.

442, 5

7°-

85. 571. 118. 41 x. 648. 57.

Preus, J. A. O. 484. Procksch, O. 471. Pronberger, N. 688. Puccioni, G. 396. Quacquarelli, Quain, E. A. Quasten, J. Quentin, H.

A. 397. 179. 328. 194.

Rahmer, M. 415, 416. Rahner, H. 572. Ramorino, F. 88. Rampolla del Tindaro, M. Rand, E. K. 307. Ranieri, S. 346, 347. Rapisarda, C. A. 242. Rasi, P. 185, 666. Redlich, V. 325. Rehm, M. 458. Reiter, S. 180, 624. Reitzenstein, R. 252. Reuschenbach, F. 485. Reville, A. 654. Rinaldi, G. 417. Riviere, J. 348. Roberti, M. 381. Robson, D. A. 207. Rohrich, A. 573.

284.

Rothenhausler, M. Ruwet, J.

574.

Sacchi, P. Salaville, S. Salmon, P. Samaran, Ch.

472. 42. 505. 153.

374-

Sanders, L. 575. Santifaller, L. 154. Scarpat, G. 506. Schade, L. 115, 453, 576, 577, 614. Schanz, M. 78. Schmeidler, B. 219. Schelkle, K. H. 578. Schmid, J. 264. Schmidt, W. 655. Schmitz, W. 155. Schneiderhan, A. 181. Schnitzler, H. 740. Schoene, A. 667, 668. Schubert, F. 705. Schultzen, Fr. 256. Schuster, I. 375. Schuster, M 220, 701. Schwartz, W. 486. Schwarzbauer, E. 349. Seliga, S. 301, 302, 303. Semple, W. H. 267. Seston, W. 389. Siegmund, A. 126. Siegfried, C. 418, 454. Simard, G. 277. Simonetti, M. 294, 658. Skehan.P. W. 579. Smalley, B. 310. Sneyders, K. 195. Sofer,J. 399. Souter, A. 156, 157, 158, 473, 627, 628, 629, 630, 631. Spanier, M. 605. Spitzer, L. 580. Stade, W. 182. Stegmuller, Fr. 125. Steiner, G. 94. Steinhausen, J. 65,66. Steinmann, J. 32. Stephenson, A. A. 377. Steur, P. 698. Stewart, Z. 159, 160. Stilting, J. 33. Stolz, E. 487. Straub, J. 400. Strout, R. F. Stammer, F.

94. 196, 419, 455, 581, 582, 596, 601, 602, 603. Stijns, L. 726. Suss, W. 306. Sundermeier, A 669. Sutcliffe, E. F. 456, 457, 583, 622. Swete, H. B. 615.

INDEX AVCTORVM BIBLIOGRAPHIAE Sweynheyn

82.

Tadin, M. Taylor, F. S. Tescari, O.

58. 443. 224.

Texeira de Pascoaes, J. 337. Thamin, R. 335. Themeles, J. P. 116,283. Thierry, A. 34. Tibiletti, C. 183, 205. Tischler, F. 403. Tisserant, E. 49. Tolkiehn, J. 184. Toll, J.M. 103. Tourscher, F. E. 206, 699. Trahey.J. J. 185. Traube, L. 161. Trzciriski, T. 82 adn., 350. Turmel, J. 35. Ulatowski, S. 351. Ussani, V. 12. Uttenweiler, J. 724. Vaccari, A.

p. ix, nota 1, 36, 43, 48, 59, 60, 61, 62, 70, 74, 75, 459. 5°7. 5°8, 5g4. 585.

586, 587, 588, 589, 590, 591, 616, 632, 720. Vallarsi, D. 86. Valli, Fr. 649, 650. van Bakel, FI. 651. van Compemolle, R. 401. van den Borne, C. 592. van den Ven, P. 684. van Loo, A. 122. Vannutelli, V. 45. Vardanjan, A. 101.

LIX

Venturi, A. 368, 741. Verlinden, Ch. 402. Victorius, M. 84. Villain, M. 295, 296. Viller, M. 641. Vincent, H. 422. Violardo, G. 378. Vogels, H. 261. von Gebhardt, O. 91. von Scala, R. 223. von Sychowski, St. 676. Vossen, L. 227. Voste, J. M. 503. Vulic, N. 63. Waitz, H. 464. Waldmann, M. 329. Weber, R. 489, 509, 594. Weglewicz, M. S. 352. Wehrhahn, H. M. 432. Wendel, C. 700. Wentzel, G. 90 Wessner, P. 44, 192. Weyman, C. 208, 234, 297, 617, 618. Wiard, A. 510. Wikenhauser, A. 433, 595. Wilkinson, L. P. 446. Wilmart, A. 162. Winter, P. 683, 702. Wright, F. A. 107. Wutz, Fr. 460, 461, 606, 607. Zarco Cuevas, J. 163. Zeiller, J. 404, 515. Ziegler, J. Zifroni A. Zockler, O.

474. 475-

Zuccoli, A.

333.

419a. 37, 682.

V

S. HIERONYMI PRES BYT ERI HEBRAICAE QVAESTIONES IN LIBRO GENESEOS

CVRA ET STVDIO

PAVLI DE LAGARDE

PRAEFATIO Circiter a. 389-392 in Bethlehem degens ,,Quaestionum Hebraicarum in Genesim librum unum” (1 2 3 4) composuit Hierony¬ mus, nonnullas traditiones fabulasque rabbinicas posteritati tradens (2). Eodem tempore ,,Hebraicorum nominum librum unum” (3) consarcinauit ex quibusdam libellis onomasticis quos fetus esse Philonis et Origenis perperam aestimauit (4). ,,Quaestionum codices”, sic praefatus est Paulus Antonius de Lagarde suam recensionem Ouaestionum Hebraicarum, ,,edenti ad manus fuerunt tres, nam quartum uix umquam inspexi, quintum uidi tantum” (5). Sunt hi : codex Berolinensis, Staatsbibliothek 289 (olim Regius theologicus latinus oblongus 353), saec. XII, ex abbatia Liesbornensi; codex Scaphusanus, Ministerialbibliothek 13, saec. XII; codex Monacensis 6299, olim Frisingensis 99, saec. VIIIIX.; codex Monacensis 6311, olim Frisingensis in, saec. IX (excerpta) ; codex Monacensis 14.429, olim S. Emmerani Ratisbonensis 429, saec. IX (excerpta) (6).

(1) Hieronymvs, De uiris inlusiribus, CXXXV — ed. Richardson, p. 55, 32/33. (2) Cfr M. Rahmer, Die hebraiscben Traditioneti in den Werken des Hieronymus, I, Breslau, 1871 ; M. J. Lagrange, Saint Jerome et la tradition juive dans la Genhe, in Rev. biblique, VII, 1898, p. 563-566. (3) Hieronymvs, De uiris inlustribus, p. 55 sq. (4 De fontibus quibus usus est Hieronymus, uide Fr. Wutz, Onomastica sacray I, Leipzig, 1914, p. 1-316. (5) Hieronymi Quaestiones Hebraicae in Libro Geneseos, e recognitione Pauli de Lagarde, Lipsiae, 1868, p. III. (6) Codices certe longe numerosiores sunt. Eorum antiquissimus uidetur Parisinus latinus 13. 348 saec. VIII (cfr E. A. Lowe, Codices Hatini Antiquiores, V, Oxoniae, 1950, n. 656). Alii pauci enumerantur a Fr. Stegmuller, Repertorium biblicum Medii Aeui, III, Matriti, 1951, p. 55, n. 3313 : Cambridge, Trinity College 77 (B.V.34), f. 2-33. Engelberg, Stiftsbibliothek 49, f. 1-21. London, British Museum Add. 10.049. Napoli, Biblioteca Nazionale VI.D.i, f. 1-10. Praha, Bibliotheca Capitularis 48 (A.30,1), f. 15-29. Salzburg, St Peter A.IX.9, f. 3-64. Wien, Nationalbibliothek 720, f. 214-234, saec. XII; 726, f. 1-18, saec. XII. Quos adhibuit Dominicus Vallarsi (S. Hieronymi Operum t. Ill, Veronae, 1735, p. 301, adn. a), sunt hi : Vaticanvs Reginensis 39, f. 44-9ov, saec. IX ; Vaticanvs Reginensis 215, f. 59v-87v, saec. IX ex. ; Vaticanvs Palatinvs 183, f. 1-36, saec. IX. Ambrosianvs D 88.

Insuper codice usus est quem ipse domi asseruau '.

LXIV

Cur non Frisingensem antiquiorem in edendo secutus sit Lagarde, sed Scaphusanum et Berolinensem illo multo recentiores duces adhibuerit, ipse exposuit in quodam libro cui titulum fecit ,,Vorschlage iiber die Art auf welche eine fur die Wissenschaft verwendbare Ausgabe der sogenannten Septuaginta hergestellt werden zu konnen scheint”. Quam elucubrationem inspicere non potuimus. Codices Libri interpretationis hebraicorum nominum, quos adhibuit Lagarde (7), sunt tres : codex Monacensis 6228, olim Frisingensis, saec. VIII ex.; codex Bambergensis B iv 19, saec. IX ex. ; codex Berolinensis, Staatsbibliothek 289 (olim Regius theologicus latinus oblongus 353), saec. XII. Praeter hos inspexit : codicem Scaphusanum, Ministerialbibliothek 13 (pars Onomastica praebens est saec. XIV ex.) ; codicem Bambergensem alterum, saec. XII (8). Recensionem Lagardianam in omnibus fideliter secuti sumus. Pauca quae addidimus, uel uncinis quadratis inclusimus, uel in apparatu inferiore seorsim collocauimus.

(7) Onomastica sacra, Gottingae, 1870. Altera editione (Gottingae 1887), quam secuti sumus, cum priore nihil discrepat, nisi paucis mendis quae emendatae sunt, et ordinatione apparatuum, qui in priore editione ad calcem libri inueniuntur, in altera in marginibus. (8) Et huius opusculi codices numerosiores supersunt. Sequentes enumerantur a Fr. Stegmiiller (o.c., p. 54, n. 3304) : Engelberg, Stiftsbibliothek 49, f. 104-119. London, British Museum Add. 10.049. Napoli, Biblioteca Nazionale VI.D.i, f. 11-73. Paris, Bibliotheque Nationale 13.418, fol. 114-121. POMMERSFELDEN I75, f. 312-319. Wien, Nationalbibliothek 720, f. 132-151 ; 726, f. 53-73. Dominicus Vallarsi uno tantum codice usus est, quem domi asseruauit et “probae uetustatis et notae” aestimauit (o.c., p. 1, adn. a). Nihilominus haud semel etiam discrepantes lectiones indicat cuiusdam “praestantissimi codicis Mareschallii”. Quosnam adhibuerit codices Ioannes Martianay Maurinus (S. Hieronymi Opera, t. II, Parisiis, 1699, p. 1-84 ; cfr “Syllabus manuscriptorum codicum” ad calcem prioris partis huius tomi) difficile est dictu. Variantes lectiones adnotat sequentium codicum : S. Cygirranni Bituricensis ; Parisini Colbertini 4354 et 4951 (nunc Bibl. Nat. lat. 2683 saec. IX-X et 2685 saec. X), Regii 3993 (nunc Bibl. Nat. lat. 1859 saec. XII) et Vaticani lat. 341.

SIGLA CODICVM /S

codex Berolinensis 289, saec. XII.

y

codex Scaphusanus 13, saec. XII.

codex Monacensis 6299, saec. VIII-IX (= Frisingensis prior)

/x

codex Monacensis 6311, saec. IX (= Frisingensis alter)

v

editio Dominici Vallarsi, t. Ill, Veronae, 1735.

PL

editio Migniana, Patrol. Fat., t. XXIII, Parisiis, 1845 (sub eodem siglo, litteris inclinatis expresso, indicamus alteram editionem Mignianam, quae, mutatis paginarum numeris, anno 1883 Parisiis prodiit).

Lag

editio Pauli Antonii de Lagarde, Lipsiae, 1868.

>

omittit uel omittunt.

+

addit uel addunt.

HEBRAICAE QVAESTIONES IN LIBRO GENESEOS.

Lag i V

5

io

15

20

1

5

10

Qui in principiis librorum debebam secnturi operis ar- 3OI/2 gumenta proponere, cogor prius respondere maledictis, Terentii PL quippiam sustinens, qui comoedianun prologos in defensio- 935 nem sui scenis dabat. Vrguebat enim eum Luscius Lanui- PP nus, nostro Luscio similis, et quasi publici aerarii poetam 9 ? furem criminabatur. Hoc idem passus est ab aemulis et mantuanus uates, ut, cum quosdam uersus Homeri transtulisset ad uerbum, conpilator ueterum diceretur. Quibus ille respondit magnarum esse uirium clauam Herculi extorquere de rnanu. Sed et Tullius, qui in arce eloquentiae romanae stetit, rex oratorum et latinae linguae inlustrator, repetundarum accusatur a Graecis. Non mirum ergo, si contra me paraum homunculum inmundi sues grunniant et pedibus margaritas conculcent, cum aduersus doctissimos uiros et qui gloria inuidiam superare debuerant, liuor exarserit. Verum hoc illis merito accidit, quorum in theatris, curia, contione, pro rostris eloquentia pertonabat : semper enim in propatulo fortitudo aemulos habet, jeriuntque summos fulgura montes : me uero procul ab urbibus, foro, liti- PL bus, turbis remotum, sic quoque (ut Quintilianus ait) laten- 9g4 tem inuenit inuidia. Vnde lectorem obsecro (si quis tamen haec PL quoque, si quis cafttus amore leget) ut in libris hebraicarum 936 quaestionum, quos in omnem scripturam sanctam disposui Lag 2 scribere, non quaerat eloquentiam, non oratorum leporem, v sed magis inimicis pro nobis ipse respondeat nouo operi 3°3/4 ueniam concedendam. Vt enim nos, humiles atque pauperculi, nec habemus diuitias nec oblatas dignamur accipere, ita et illi nouerint non posse se notitiam scripturarum. Id est diuitias Christi, cum mundi pariter habere diuitiis. Studii ergo nostri erit uel eorum, qui de libris hebraicis uaria suspicantur, errores refellere uel ea, quae in latinis et graecis codicibus scatere uidentur, auctoritati suae reddere, etymologias quoque rerum, nominum atque regionum.

19 Horat, Carm /S io, 11.12.

21 Quintil ?

22 Vergil, Eel 6, 9.10.

Lag r

1 Qui titulus praefixus sit ab Hieronymo ipso, nescio incipit Liber questionum Lag 1 Hebraicarum , Sofronii Eusebii Hieronimi in Libris hebraicarum questionum. Incipit Prologus. Anteseinauditis tarn grecis quam Latinis p ; inscription carentfiy ; P in indice librorum uoluminipraemisso Ieronimi Questiones in libro geneseos, eodem loco Liber quaestionum ebraicarum 2 debebam p y p., debeam 2 secuturi P y2, secucuturi y1, securi p. 5 lustius 5/0 lanuinus p1 y /x (/>, lanuuinus P2 6 lustio , lucio p 7 ?mulo /a, cauda ad e serius addita et ante e litera radendo deleta 14 immundae , inmund§ /x 15 margaritam fx 15 aduersum

2

15

20

25

30

1

5

10

15

HEBRAICAE QVAESTIONES IN GEN.

quae in nostro sermone non resonant, uernaculae linguae explanare ratione. Et quo facilius emendatio cognoscatur, ipsa primum, ut apud nos sunt, testimonia proponimus. Et ex conlatione eorum, quae secuntur, quid in illis aut minus aut plus aut aliter sit, indicabimus. Neque uero LXX interpretum, ut inuidi lacerant, errores arguimus, nec nostrum laborem illorum repraehensionem putamus. Cum illi Ptolomaeo regi Alexandriae mystica quaeque in scripturis sanctis prodere noluerint et maxime ea, quae Christi aduentum pollicebantur, ne uiderentur Iudaei et alteram deum colere : quos ille Platonis sectator magni idcirco faciebat, quia unum deum colere dicerentur. Sed et euangelistae et dominus quoque noster atque saluator nec non et Paulus apostolus multa quasi de ueteri testamento proferunt, quae in nostris codicibus non habentur : super quibus in suis locis plenius disseremus. Ex quo perspicuum est ilia magis uera esse exemplaria, quae cum noui testamenti auctoritate concordant, accedit ad hoc quod quoque Iosephus, qui LXX interpretum proponit historiam, quinque tantum ab eis libros Moysi translatos refert, quos nos quoque confitemur plus quam ceteros cum hebraicis consonare. Sed et hi, qui postea interpretes extiterant, Aquilam loquor et Symmachum et Theodotionem, longe aliter habent quam nos legimus. Ad extremum (quod etiam obtrectatores nostros placare potest) peregrinae merces tan¬ tum uolentibus nauigent : balsamum, piper et poma palmarum rustici non emant. De Adamantio autem sileo, cuius nomen (si parua licet conponere magnis) meo nomine inuidiosius est, quod, cum in homiliis suis, quas ad uulgum loquitur, communem editionem sequatur, in tomis, id est in disputatione maiori, hebraica ueritate superatus et suoram circumdatus agminibus, interdum linguae peregrinae quaerit auxilia. Hoc unum dico, quod uellem cum inuidia nominis eius habere etiam scientiam scripturaram, flocci pendens imagines umbrasque laruaram, quaram natura esse dicitur terrere paruulos et in angulis garrire tenebrosis.

PL

985

PL

937

Lag 3 PL

986 PL

938

30 Iosephus, apyoxoX ig z.

Lag z

9 Vergil, Georg. 8 176.

Lag 3

14 proponimus g y, propenemus p. 14 et > /a 15 secuntur g y. sequentur /a 16 indicantia /a 17 interpretum ... errores g y, interpretes ... erroris , interpretes ... errores /a 17 lacerant g y /a , latrant s’ 20 sanctis > p 29/30 hoc quod quoque iosephus y, hoc quoque quod iosephus g, hoc quod Iosippus p, hoc quod iosephus 30 ponit /a cf>

Lag 2

1 mosi 7 nauigant /a cf> 7 De adamantio g y, Adamantio p, De origene 12 superatus g y /a , stipatus s 16 naturae /a

Lag 3

HEBRAICAE QVAESTIONES IN GEN.

i, i-io

3

1,1-

In principio fecit dens caelum et terrain. Plerique aev stimant, sicut in altercatione quoque Iasonis et Papisci 3°5/6 20 scriptum est et Tertullianus in libro contra Praxeam disputat nec non Hilarius in expositione cuiusdam psalmi affir- PL mat, in hebraeo haberi in filio fecit deus caelum et terrain : 987 quod falsum esse rei ipsius ueritas comprobat. Nam et LXX interpretes et Symmachus et Theodotion in principio 25 transtulerunt et in hebraeo scriptum est bresith, quod Aquila interpretatur in capitulo, et non baben, quod appellatur in filio. Magis itaque secundum sensum quam secundum uerbi translationem de Christo accipi potest : qui tam in ipsa fronte Geneseos, quae caput librorum omnium est, quam 1 etiam in principio Iohannis euangelistae caeli et terrae con- Lag 4 ditor approbatur. Vnde et in psalterio de se ipso ait in capitulo libri scriptum est de me, id est in principio Gene- PL seos, et in euangelio omnia per ipsum facta sunt, et sine 939 5 ipso factum est nihil. Sed et hoc sciendum quod apud Hebraeos liber hie bresith uocatur, hanc habentes consuetudinem, ut uoluminibus ex principiis eorum nomina inponant. 1,2. Et spiritus dei ferebatur super aquas. Pro eo, quod in nostris codicibus scriptum est ferebatur, in hebraeo habet 10 marahaefeth, quod nos appellare possumus incubabat siue confouebat, in similitudinem uolucris oua calore animantis. Ex quo intellegimus non de spiritu mundi dici, ut non nulli arbitrantur, sed de spiritu sancto, qui et ipse uiuificator PL omnium a principio dicitur. Si autem uiuificator, conse- 988 15 quenter et conditor. Quod si conditor, et deus : emittes enim ait spiritum tuum et creabuntur. 1,10. Et congregationes aquarum uocauit maria. Notandum quod omnis congregatio aquarum, siue salsae sint siue dulv ces, iuxta idioma linguae hebraicae maria nuncupentur. 3°7/8 20 Frustra igitur Porphyrius euangelistas ad faciendum ignorantibus miraculum eo, quod dominus super mare ambulaue-

[19 Ariston Pellaeus.] 20 Tertullian, contra Praxeam 5, x [CC 2, 1163, 5.— Reuera Tertullianus scripsit : ‘In principio deus fecit sibi filium’]. 21 Hila¬ rius, in expositione psalmi 2, 2 [CSEL 22, 39, 14.] llohi, 3.

2 Psalm 40, 8.

4lohi, 3.

13?

15 Psalm 104, 30.

21

Lag 4

Matth 14, 25.

18 praecedit in /S Incipiunt hebraic? questiones In Libro Geneseos, in y Incipiunt hebraice questiones in libris geneseos deus fecit /a 19 altergatione 25 bresiht /a1 26 beben /a 29 omnium librorum /3 2 ipse /a

6 habentium /a, abentium

marahaefeth /S y, merefeth /a nuncupantur /9

8 superferebatur super /j.

14/15 consequenter

>

15 emittis

/a

10

19

Lag 4

4

2.2. 25

2,8.

3°

1

5

2.11. 10 2.12. 2,15. 15

2,17. 20 2,21.

2,21.

25

HEBRAICAE QVAESTIONES IN GEN. 2, 2-21

rit, pro lacu Genesareth mare appellasse calumniatur, cum omnis lacus et aquarum congregatio maria nuncupentur. Et consummauit dens in die sexta opera sua, quae fecit. Pro die sexta in hebraeo diem septimam habet. Artabimus igitur Iudaeos, qui de otio sabbati gloriantur, quod iam tunc in principio sabbatum dissolution sit, dum deus operatur in sabbato, complens opera sua in eo et benedicens ipsi diei, quia in illo uniuersa compleuerit. Et plantauit dominus deus paradisum in eden contra orientem. Pro paradiso hortum habet, id est gan. Porro eden deliciae interpretantur, pro quo Symmachus transtulit paradisum florentem. Nec non, quod sequitur, contra orientem in hebraeo mimizra scribitur, quod Aquila posuit dno dpxq&ev et nos ab exordio possumus dicere, Symmachus uero eK npcuTTjs et Theodotion iv npd>Tois, quod et ipsum non orientem, sed principium significat. Ex quo manifestissime comprobatur quod prius quam caelum et terram deus faceret, paradisum ante condiderat, sicut et legitur in hebraeo plantauerat autem dominus deus paradisum in eden a principio. Nomen uni Fison. Hunc esse Indiae fluuium Gangen putant. Vbi est carbunculus et lapis prasinus. Pro carbunculo et lapide prasino /3Se'AAtov et ovuxa alii transtulerunt. Et sumpsit dominus deus hominem et posuit eum in paradiso ^Loluptatis. Pro uoluptate in hebraeo habet eden. Ipsi igitur nunc LXX eden interpretati sunt uoluptatem, Sym¬ machus uero, qui paradisum paulo ante florentem transtulerat hie posuit ev t napaheiaco rrjs aKrrjs, quod et ipsum amoenitatem et delicias sonat. In quacumque autem die comederis ex eo, morte morieris. Melius interpretatus est Symmachus dicens mortalis eris. Et misit dominus deus eKoracnv super Adam. Pro extasi, id est mentis excessu, in hebraeo habet thardema, quod Aquila xarapopav, Symmachus xapov, id est grauem et profundum soporem, interpretati sunt. Denique sequitur et dormiuit. Id ipsum uerbum et in Ionae stertentis somno positum est. 2« Ionas i, 5. 24 sexto ft y

PL 94°

Lag 5

PL

989

PL

941

PL

99°

Lag 5 25 sexto y

29 illo ft y p.

2 mimizra ft y, meccedem 2/3 apxrj&ev frisingensisprior, ap^Tjov scaphusanus et berolinemis 4 irporr]Z berolinensis 5 manifeste ft 11 Ibi 12 bdellion et onix fty; quae edidi, ex frisingensi priori 15 nunc , > ft y 16 florentem paulo ante 18 eNTai7rapadiCa>THcaKTHC frisingensis prior, sed d in rasura manu prima, eNyco 7rpcoaiEco7rEcaKTHC scaphusanus, ENyoj7rpa>die7re caKTHC berolinensis 22 eKOTaaiv frisingensis prior, extasin y ft2, > ft1 23 thardema , tardema ft y 24 katororan ft y, karon ft, garon y ; frisingensis prior hoc loco literis graecis ita utitur, ut Graeci ipsi correctius pingere uix potuissent

Lag 5

HEBRAICAE QVAESTIONES IN GEN. 2, 23-3,15

5 Lag 6

2,23.

1

Hoc nunc os ex ossibus meis et caro ex came mea : haec uocabitur mulier, quoniam ex uiro sumpta est. Non uidetur in graeco et in latino sonare, cur mulier appelletur, quia ex uiro sumpta sit, sed eru/xoAoyi'a in hebraeo sermone ser5 uatur. Vir quippe uocatur his et mulier hissa. Recte igitur ab his appellata est mulier hissa. Vnde et Symmachus pulchre erupoAoyiav etiam in graeco uoluit custodire dicens haec uocabitur dvSpts, on avo dvSpo? eXp/ipth), quod nos latine possumus dicere : haec uocabitur uirago, quia ex uiro 10 sumpta est. Porro Theodotion aliam etymologiam suspicatus est dicens haec uocabitur assumptio, quia ex uiro sumpta est. Potest quippe hissa secundum uarietatem accentus et assumptio intellegi. 3,1. Serpens autem erat sapientior cunctis bestiis super ten am. 15 Pro sapiente in hebraeo habet arom, quod Aquila et Theodotion Travovpyov interpretati sunt, hoc est nequam et uersipellem. Magis itaque ex hoc uerbo calliditas et uersutia quam sapientia demonstratur. 3,8. Et audierunt uocem domini dei ambulantis in paradiso ad 20 uesperam. In plerisque codicibus Latinorum pro eo, quod hie posuimus ad vesperam, post meridiem habet : quia to SebWon graecum sermonem ad uerbum transferre non possumus : pro quo in hebraeo scriptum est barua haium, quod Aquila interpretatus est ™ dvlpup rfjs ppepas, id est in 25 uento diei, Symmachus uero Sid 7Tvevp.aros ppepa?, id est 1 per spiritum diei, porro Theodotion manifestius iv rep rrvevpan 77/30? Karaipv^Lv rrjs r/pepas, ut meridiano calore transacto refrigerium aurae spirantis ostenderet. 3.14. Super pectus tuum et uentrem tuum ambulabis. Ventrem 5 LXX interpretes addiderunt : ceterum in hebraeo pectus tantum habet, ut calliditatem et uersutias cogitationum eius aperiret : quod omnes gressus ipsius nequitiae essent et fraudis. Sed et id, quod sequitur, terram manducabis, pro terra 10 afar scriptum est, quod nos fauillam possumus dicere et puluerem. 3.15. Ipse seruabit caput tuum, et tu seruabis eius calcaneum. 3 resonare 5 hys fi y 5 hyssa /3 6 hyssa j8 8 aNdpeicOTiaiTO aNdpoceAHM y

7 omnis ... esset cf>

10/11 possumus et puluerem dicere

Lag 7

6

3.16.

3.17.

3,20.

3,34.

4,1.

4,4. 5.

HEBRAICAE QVAESTIONES IN GEN. 3, 16-4, 5

Melius habet in hebraeo ipse conteret caput tuum, et tu conteres eius calcaneum. Quia et nostri gressus praepediuntur 15 a colubro et dominus conteret satanan sub pedibus nostris velociter. Multiplicans multiplicabo tristitias tuas et gemitus tuos. Pro tristitia et gemitu in hebraeo dolores et conceptus habet. Et ad uirurn conuersio tua. Pro conuersione Aquila 20 societatem.Symmachus appetitum uel impetum transtulerunt. Maledicta terra in operibus tuis. Opera hie non ruris colendi, ut plerique putant, sed peccata significant, ut in PL hebraeo habet. Et Aquila non discordat dicens maledicta 992 humus propter te, et Theodotion maledicta adama in trans¬ it gressione tua. Et uocauit Adam nomen uxoris suae uitam quia ipsa est mater omnium uiuentium. Quare Eua uita sit appellata, demonstrat eo, quod sit mater omnium uiuentium. Eua quippe transfertur in uitam. 30 Et eiecit Adam et habitare fecit contra paradisum uoluptatis. Et statuit cherubin et flammeam romphaeam quae uertitur ad custodiendam uiam ligni uitae. Alius multo sen1 sus in hebraeo est quam hie intellegitur. Ait enim et eiecit Lag 8 Adam (haud dubium quin dominus) et habitare fecit ante paradisum voluptatis cherubin et flammeum gladium, qui uerteretur et custodiret uiam ligni uitae. Non quod ipsum Adam, PL 5 quern eiecerat deus, habitare fecerit contra paradisum uolu- 944 ptatis. Sed quod illo eiecto ante fores paradisi cherubin et flammeum gladium posuerit ad custodiendum paradisi uestibulum, ne quis posset intrare. Et concepit et peperit Cain et dixit Adquisiui (siue pos10 sedi) hominem per deum. Cain adquisitio siue possessio interpretatur, id est Krrjcns, unde etymologiam ipsius exprimens ait canithi, id est possedi, hominem per deum. Et respexit deus super Abel et super munera eius, super Cain autem et super sacrificia eius non respexit. Et contristatus 15 est Cain ualde. Vnde scire poterat Cain quod fratris eius munera suscepisset deus et sua repudiasset, nisi ilia interpretatio uera est, quam Theodotion posuit et inflammauit v dominus super Abel et super sacrificium eius, super Cain uero 311/12 et super sacrificium eius non inflammauit? Ignem autem ad

15

Rom 16, 20.

22 significat /a 0 27 eua id est uita , uita interpretatur y

28 eo >

Lag

7

Lag

8

2ft transfertur in uitam

P /x

4 e/ fi quo 1 KitHCic berolinensis, KThcic frisingensis prior, kithcic scaphusanus 12 canith 15 poterat p y, potuit n 15 eius + /j. 17 est y , sit p, esset

HEBRAICAE QVAESTIONES IN GEN. 4, 6-25

7

sacrificium deuorandum solitum uenire de caelo et in dedicatione templi sub Salomone legimus et quando Helias in monte Carmeli construxit altare. Et dixit dominus ad Cain: Qnare concidit uultus tuus ? nonne si recte off eras, non recte autem diuidas, peccasti? 25 quiesce, ad te conuersio eius : et tu dominaberis eius. Neces¬ sitate conpellimur in singulis diutius inmorari, siquidem et nunc multo alius in hebraeo quam in LXX translatoribus sensus est ait enim dominus ad Cain : Quare irasceris et quare concidit uultus tuus ? Nonne si bene egeris, dimittetur tibi, et 30 si non bene egeris, ante fores peccatum tuum sedebit, et ad te sociatas eius : sed tu magis dominare eius. Quod autem dicit, hoc est. Quare irasceris et inuidiae in fratrem liuore cru1 ciatus, uultum demittis in terram ? Nonne si bene feceris, dimittetur tibi omne delictum tuum, siue, ut Theodotion ait, acceptabile erit, id est munus tuum suscipiam, ut suscepi fratris tui ? quod si male egeris, ilico peccatum ante 5 uestibulum tuum sedebit, et tali ianitore comitaberis. Verum quia liberi arbitrii es, moneo ut non tui peccatum, sed tu peccato domineris. Quod autem in LXX interpretibus fecit errorem, illud est, quia peccatum, id est hatath, in hebraeo generis masculini est, in graeco feminini, et qui interpre10 tati sunt, masculino illud, ut erat in hebraeo, genere transtulerunt. Et dixit Cain ad Abel fratrem suum. Subauditur : ea, quae locutus est dominus. Superfluum ergo est quod in Samaritanorum et nostro uolumine reperitur transeamus in 15 campum. Omnis qui Occident Cain, septem uindictas exsoluet. Pro septem uindictis Aquila septempliciter interpretatus est, Symmachus septimum, Theodotion per hebdomadem : super quo capitulo extat epistula nostra ad episcopum Damasum. 20 Et habitauit in terra Naid. Quod LXX Naid transtule¬ runt, in hebraeo Nod dicitur, et interpretatur aaAettopevo?, id est instabilis et fluctuans ac sedis incertae. Non est igitur terra Naid, ut uulgus nostrorum putat, sed expletur sententia dei, quod hue atque illuc uagus et profugus ober25 rauit. Et uocauit nomen eius Seth : Suscitauit enim mihi deus semen aliud pro Abel, quern occidit Cain. Seth proprie d'eais,

20

4,6. 7.

4,8.

5.

4 16.

4 25.

20 Paral /S 7, 1.

21 Reg y 18, 38.

pl

993

Lag 9

PL

945

[PL

994

Lag 8

22 carmelo /x 1 demittis , dimittis /? y 8 haiath y, harath /S, attath 14 et in nostro 18 epdomadem /3, eptomadem y, ebdomadem 21 Saleuomenus /x 24/25 oberrauit /} y, oberrarit et fortasse /x1, oberraret /x2 27 eeceic frisingensis prior

Lag 9

8

30

4,26.

1

5

5.2. 10

5.3.

15

5.4.

5,2527.

20

25

!

5

HEBRAICAE QVAESTIONES IN GEN. 4, 26-5, 27

id est positio, dicitur. Quia igitur posuerit eum deus pro Abel, propterea Seth, id est positio, appellatur. Denique Aquila et uocauit inquit nomen eius Seth dicens quia Posuit mihi dominus semen alterum. Et uocauit nomen eius Enos : hie sperauit inuocare nomen Lag 10 domini dei. Quo modo Adam homo interpretatur, ita et PL Enos iuxta hebraeae linguae uarietatem homo uel uir dici- 94^ tur. Et pulchre, quia hoc uocabulum habuit, de eo scripturn est tunc initium fuit inuocandi nomen domini : licet plerique Hebraeorum aliud arbitrentur quod tunc primum in r v nomine domini et in similitudine eius fabricata sint idola. j3p5£14 Virum et midierem fecit eos, et benedixit eos, et uocauit l 995 nomen eorum Adam, id est homo. Hominis autem nomen tarn uiro quam feminae conuenit. Vixit autem Adam CC et XX annos, et genuit ad imaginem et similitudinem suam, et uocauit nomen eius Seth. Sciendum quod usque ad diluuium, ubi in nostris codicibus CC et quod excurrit annorum genuisse quis dicitur, in hebraeo habeat C annos et reliquos, qui secuntur. Fuerunt autem dies Adam,postquam genuit Seth,DCC anni. Quia in CC errauerat, consequenter hie posuit DCC, cum in hebraeo hie habeat DCCC et supra C. Et uixit Mathusalam annis CLXVII et genuit Lamech. Et uixit Mathusala,postquam genuit Lamech, annos DCCC 11 etgenuit filios et filias.Et fuerunt omnes dies Mathusalae, quos uixit,anni DCCCCLXVIIII, et mortuus est. Famosa quaestio et disputa- PL tione omnium ecclesiarum uentilataquod iuxta diligentem sub- 947 putationem XIIII annos post diluuium Mathusala uixisse referatur. Etenim cum esset Mathusala annorum CLXVII, genuit Lamech. Rursum Lamech, cum esset annorum CLXXXVIII, genuit Noe. Et hunt usque ad diem natiuitatis Noe anni uitae Mathusalae CCCLV. Sexcentesimo autem anno uitae Noe diluuium factum est. Ac per hoc habita subputatione per partes, DCCCCLV anno Mathusalae diluuium fuisse Lag n conuincitur. Cum autem supra DCCCCLXVIIII annis uixisse PL sit dictus, nulli dubium est XIIII eum annos uixisse post 996 diluuium, et quo modo uerum est quod octo tantum animae in area saluae factae sunt ? restat ergo ut quomodo in pierisque, ita et in hoc sit error in numero. Siquidem et in hebraeis et Samaritanorum libris ita scriptum repperi et uixit Mathusala CLXXXVII annis et genuit Lamech. Et

7 sint y cj>, sunt ft 8 benedixit eis p 11 post genuit prima manu in margine Lag io + fiiium /3 10 nomen nVtfma quo modo in codicibus exhibeatur, mea referre nil interest neque euro exponere quo modo numeri in seribantur, cuius sescentessimus decim cetera procul dubio ex aliis codicibus aetate paribus iam nota sunt 23 ecclesiarum omnium p 26 esset c. lxxxviii. annorum /S

HEBRAICAE QVAESTIONES IN GEN. 5, 29-6, 3

5,29.

6.2.

6.3.

6,3.

9

uixit Mathusala, postquam genuit Lamech DCCLXXXII 10 annos. Et genuit filios et filias. Et fuerunt omnes dies Mathusalae anni DCCCCLXVIIII, et mortuus est. Et uixit Lamech CLXXXII annos et genuit Noe. A die ergo natiuitatis Mathusalae risque ad diem natiuitatis Noe sunt anni CCCLXIX : his adde DC annos Noe, quia in sexcentesimo 15 uitae eius anno diluuium factum est : atque ita fit, ut DCCCCLXIX anno uitae suae Mathusala mortuus sit, eo anno quo coepit esse diluuium. Et uocauit nomen eius Noe dicens Iste requiescere nos jaciet ah operihus nostris. Noe requies interpretatur. Ab eo zo igitur, quod sub illo omnia retro opera quieuerunt per di¬ luuium, appellatus est requies. Videntes autem filii dei filias hominum quia bonae sunt. Verbum hebraicum eloim communis est numeri : et deus quippe et di similiter appellantur : propter quod Aquila 25 plurali numero filios deorum ausus est dicere, deos intellegens sanctos siue angelos. Deus enim stetit in synagoga deo¬ PL rum : in medio autem deos discernit. Vnde et Symmachus 948 istius modi sensum sequens ait uidentes filii potentium filias hominum et reliqua. 30 Et dixit dominus deus Non permanebit spiritus meus in hominibus istis in aeternum, quia carnes sunt. In hebraeo PL scriprum est non iudicabit spiritus meus homines istos in sem- 997 v piternum, quoniam caro sunt : hoc est, quia fragilis est in 315/16 homine condicio, non eos ad aeternos seruabo cruciatus, 1 sed hie illis restituam quod merentur. Ergo non seuerita- Lag 12 tem, ut in nostris codicibus legitur, sed clementiam dei sonat, dum peccator hie pro suo scelere uisitatur. Vnde et iratus deus loquitur ad quosdam non uisitabo filias eorum, 5 cum fuerint fornicatae, et sponsas eorum, cum adulterauerint. Et in alio loco uisitabo in uirga iniquitates eorum et in flagellis peccata eorum, uerumtamen misericordiam meam non auferam ab eis. Porro ne uideretur in eo esse crudelis, quod peccanti10 bus locum poenitentiae non dedisset, adiecit sed erunt dies eorum CXX anni, hoc est habebunt CXX annos ad agendam poenitentiam. Non igitur humana uita, ut multi errant, in CXX annos contracta est, sed generationi illi CXX anni ad poenitentiam dati sunt : siquidem inuenimus 15 quod post diluuium Abraham uixerit annos CLXXV et 26 Psalm 82, x. 4 Osee 4, 14.

Lag 11 6 Psalm 89, 33.34.

Lag 12

34 conditio g y

Lag 11

9 quo

Lag 12

12 igitur 7 /a , enim g

10

HEBRAICAE QVAESTIONES IN GEN. 6, 4-9, 18

ceteri amplius CC et CCC annis. Quia uero poenitentiam agere contempserunt, noluit deus tempus expectare decretum : sed XX annorum spatiis amputatis, induxit diluuium anno centesimo agendae poenitentiae destinato. 6,4.

20

Gigantes autem erant super terrain in diebus illis : et post haec quo modo ingrediebantur filii dei ad j,Mas hominum, et generabant eis. llli erant gigantes a saectdo, homines nominati. In hebraeo ita habet cadentes erant in terra in diebus illis, id est nifilim. Et post haec ut ingrediebantur filii deo25 rum ad filias hominum, et generabant eis : hi erant fortes a principio, uiri nominati. Pro cadentibus siue gigantibus uio-

lentos interpretatus est Symmachus. Et angelis et sanctorum liberis conuenit nomen cadentium. 6,9.

6,14. 6,16.

PL

949

Noe uir iustus atque perfedus in generatione sua, deo

30 placuit. Signanter ait in generatione sua, ut ostenderet non iuxta iustitiam consummatam, sed iuxta generationis suae eum iustum fuisse iustitiam. Et hoc est, quod in hebraeo dicitur Noe uir iustus, perfectus erat in generationibus suis : cum deo ambulabat Noe : hoc est illius uestigia sequebatur. 1 Fac tibi arcam de lignis quadratis. Pro quadratis lignis bituminatis legimus in hebraeo.

PL

998 Lag 15

Colli gens facies arcam et in cubito consummabis earn desuper. Pro eo, quod est colligens facies arcam, in hebraeo 5 habet meridianum facies arcae, quod manifestius interpreta¬

tus est Symmachus dicens 8iacf>aves, hoc est dilucidum, facies arcae, uolens fenestram intellegi. 8,1. 2. 8,3.

8,6. 7.

9,18.

Et quieuit aqua et reuelati sunt fontes abyssi et cataradae caeli. Pro reuelatis fontibus clausos et obturatos omnes 10 interpretes transtulerunt. Et pro eo, quod sequitur cessauit aqua super terram et reliqua, scriptum est et reuersae sunt aquae de terra, euntes et reuertentes. Nota secundum Ecclesiasten quod omnes aquae atque torrentes per occultas uenas ad matricem abyssum reuertantur. 15 Post quadraginta dies aperuit Noe ostium arcae, quod fecit, et emisit coruum, et egressus non rediit ad eum, donee siccaretur aqua de terra. Pro ostio fenestra scripta est in hebraeo. Et de coruo aliter dicitur emisit coruum et egres¬ sus est exiens et reuertens, donee siccarentur aquae de terra. 20 Et erant filii Noe, qui egressi sunt de area, Sem, Cham et Iafeth. Frequenter LXX interpretes, non ualentes heth

literam, quae duplicem aspirationem sonat, in graecum sermonem uertere, chi graecam literam addiderunt, ut nos 13 Eccl

1, 7.

PL

95°

Lag 13

24 nifilim /3, nisisim y, annafilim

6

diaaNaic frisingensis prior

16 reddiuit

19 et non reuertens /S’

Lag 13

HEBRAICAE QVAESTIONES IN GEN. 9, 27-10,5

11

docerent in istius modi uocabulis aspirare debere : unde et in praesenti colo Cham transtulerunt pro eo quod est Ham, a quo et Aegyptus usque hodie Aegyptiorum lingua Ham dicitur. 9,27. Dilatet dens Iafeth, et habitet in tabernaculis Sem. De v Sem Hebraei, de Iafeth populus gentium nascitur. Quia 3*7/18 3° igitur lata est multitudo credentium, a latitudine, quae Iafeth dicitur, latitudo nomen accepit. Quod autem ait et habitet in tabernacidis Sem, de nobis prophetatur, qui in PL eruditione et scientia scripturarum eiecto Israhele uersamur. 999 9,29. 1 Et facti sunt omnes dies Noe DCCCCL anni. Ecce post Lag 14 diluuium CCCL annis uixit Noe. Ex quo perspicuum est CXX annos generationi illi, ut supra diximus, ad poenitentiam datos et non uitae mortalium constitutes. 10,21. 5 Filii Iafeth Gomer et Magog et Madai et Iauan et Thubal et Mosoch et Thiras. Iafeth filio Noe nati sunt septem filii, qui possederunt terram in Asia ab Amano et Tauro Syriae Coeles et Ciliciae montibus usque ad fluuium Tanain. In Europa uero usque ad Gadira, nomina locis et gentibus 10 relinquentes : e quibus postea inmutata sunt plurima. Cetera permanent ut fuerunt. Sunt autem Gomer Galatae, Magog Scythae, Madai Medi, Iauan Iones, qui et Graeci (unde et mare Ionium), Thubal Iberi, qui et Hispani, a quibus Celtiberi, licet quidam Italos suspicentur : Mosoch Cappadoces, 15 unde et urbs usque hodie apud eos Mazaca dicitur (porro PL LXX interpretes Captorim Cappadoces arbitrantur) : Thiras 1000 Thraces, quorum non satis inmutatum uocabulum est. Scio quendam Gog et Magog tarn de praesenti loco quam de Ezechiel ad Gothorum nuper in terra nostra uagantium PL 20 historiam rettulisse : quod utrum uerum sit, proelii ipsius 95* fine monstratur. Et certe Gothos omnes retro eruditi magis Getas quam Gog et Magog appellare consueuerant. Hae itaque septem gentes, quas de Iafeth uenire stirpe memoraui, ad aquilonis partem habitant. 10 3. 25 Filii Gomer Ascenez et Rifath et Thogorma. Ascenez Graeci Reginos uocant, Rifath Paphlagonas, Thogorma Phrygas. 10 4 Filii Iauan Elisa et Tharsis, Cethim et Dodanim. Ab 5 his diuisae sunt insulae nationum in terris suis, uir secundum 25

25 colo cf>, loco /3 y 5 uide Lagardii Gesammelte Abhandlungen locis in indice indicatis et de Magog eiusdem ^a§ *4 Beitrdge %ur baktriseben Lexikographie 72

13 hiberi jS y

15 Mazaca s', cf

MosenCborenensem, qui Ma~ak et Magab scribit. mazeca y , mazecha fi 16 captorim jS y, chaptoriim 17 immutatum uocabulum est y, uocabulum immutatum est jS 19 iezechiel 19 uagantium j8 y, bacchantium 21 monstrabitur tf> 22 consueuerant j8 y, consuerunt 25 aschenech jS, ascenez y (z antiquum illud ch simile), aschanaz tj> 25 rifan 25 gothorma cj>

12

10.6.

10.7.

10,7.

HEBRAICAE QVAESTIONES IN GEN. io, 6-7

1 linguam suam et cognationem suam et gentem suam. De Io- Lag 15 nibus, id est de Graecis, nascuntur Elisei, qui uocantur Aeolides : unde et quinta lingua Graeciae aeolis appellatur, quam illi uocant TTCfjLnT'fjv StdAcktov. Tharsis Iosephus Cili- PL 5 cas arbitratur, & aspirationis literam uitiose a posteris in 1001 tan dicens fuisse corruptam : unde et metropolis eorum ciuitas Tarsus appellatur, Paulo apostolo gloriosa. Cethim y Citii, a quibus hodieque urbs Cypri Citium nominatur. 3i9/2o Dodanim Rhodii : ita enirn LXX interpretes transtulerunt. PL 10 Legamus Varronis de antiquitatibus libros et Sinnii Capi- 952 tonis et graecum Phlegonta ceterosque eruditissimos uiros, et uidebimus omnes poene insulas et totius orbis litora terrasque mari uicinas graecis accolis occupatas, qui (ut supra diximus) ab Amano et Tauro montibus omnia 15 maritima loca usque ad oceanum possedere britannicum. Filii Cham Chus et Mesraim et Fut et Chanaan. Chus usque hodie ab Hebraeis Aethiopia nuncupatur, Mesraim Aegyptus, Fut Libyes, a quo et Mauritaniae fluuius usque in praesens Fut dicitur omnisque circa eum regio futensis. 20 Multi scriptores tarn graeci quam latini huius rei testes sunt. Quare autem in una tantum climatis parte antiquum Libyae nomen resederit et reliqua terra uocata sit Africa, disserere non huius loci nec temporis est. Porro Chanaan optinuit terram, quam Iudaei deinceps possederunt, eiectis 25 Chananaeis. Filii Chus Saha et Euila, Sahatha, Rehema, Saba- PL thaca. Saba, a quo Sabaei : de quibus Vergilius solis est 953 thurea uirga Sabaeis. Et alibi centumque sabaeo thure calent arae. Euila Gaetuli : in parte remotioris Africae, heremo 30 cohaerentes. Sabatha, a quo Sabatheni, qui nunc Astabari nominantur. Rehema uero et Sabathaca paulatim antiqua Lag I(j 1 uocabula perdidere, et quae nunc pro ueteribus habeant, PL ignoratur. 1002 Filii Rehema Saba et Dadan. Hie Saba per sin lite¬ ram scribitur, supra uero per samech, a quo diximus ap5 pellatos Sabaeos. Interpretatur ergo nunc Saba Arabia. Nam in septuagesima primo psalmo, ubi nos habemus reges Arabum et Saba munera ofjerent, in hebraeo scriptum est reges Saba et Saba : primum nomen per sin, secundum per samech. Dadan gens est Aethiopiae in occidentali plaga. 4 Iosephus, apx a 6, 1.

27 Vergil, Georg

117.

6 Psalm 72, 10.

28 Vergil, Aen 0416.417. Lag 15 Lag 16

4 uocantur post SiaXcktov frisingensis prior 4 7j-eM@HNataaek©ON berolinensis, Lag 15 7rEMTHNaTaAEKTON scapbusatius 0 tau |S y, Tav 27 uirgilius j3 y 2 dadan y , dedan g

8 et Saba > jS y, habet

Lag

16

HEBRAICAE QVAESTIONES IN GEN. io, 8-18 10,8. 10.10.

10

15

20

10.11.

25

10,13. 14.

30

1

5

10,1518. 10

15

20

13

Et Chus genuit Nemrod. Iste coepit esse potens in terra. Et post paululum et fuit inquit caput regni ipsius Babel et Arach et Achad et Chalanne in terra Sennaar. Nemrod films Chus arripuit insuetam primus in populo tyrannidem regnauitque in Babjdone, quae ab eo, quod ibi confusae sunt linguae turrim aedificantium, Babel appellata est. Babel enim interpretatur confusio. Regnauit autem et in Arach, hoc est in Edessa, et in Achad, quae nunc dicitur Nisibis, et in Chalanne, quae postea uerso nomine a Seleuco rege est dicta Seleucia, uel certe, quae nunc Krvaipwv appellatur. De terra ilia exiuit Assur et aedificauit Niniuen et Rooboth ciuitatem. De hac terra Assyriorum pullulauit imperium, quod ex nomine Nini Beli filii Ninum conddierunt, urbem magnam, quam Hebraei appellant Niniuen. Ad cuius uel ruinam uel poenitentiam tota lonae pertinet prophetia. Quod autem ait Niniuen et Rooboth ciuitatem, non putemus PL duas esse urbes : sed quia Rooboth plateae interpretantur, 954 ita legendum est et aedificauit Niniuen et plateas ciuitatis. Et Mesraim genuit Ludim et Anamim et Labaim et Nefthuim et Fetrosim et Chasloim, e quibus egressi sunt Philistiim et Captorim. Exceptis Labaim, a quibus Libyes postea nomi- PL nati sunt, qui prius Futhei uocabantur, et Chasloim, qui Lag°i7 deinceps Philistiim appellati sunt, quos nos corrupte Palaestinos dicimus, ceterae sex gentes ignotae nobis sunt, quia bello aethiopico subuersae usque ad obliuionem praeteritorum nominum peruenere. Possederunt autem terram a v Gaza usque ad extremos fines Aegypti. 321/22 Et Chanaan genuit Sidona primogenitum suum et Chettaeum et Iebusaeum et Amorraeum et Gergesaeum et Euaeum et Aracaeum et Sinaeum et Aradium et Samaraeum et Amathaeum. De Chanaan primus natus est Sidon, a quo urbs in Phoenice Sidon uocatur. Dein Aracaeus, qui Areas condidit, oppidum contra Tripolim in radicibus Libani situm. A quo haud procul alia ciuitas fuit nomine Sini, quae postea uario euentu subuersa bellorum, nomen tantum rnodo loco pristinum reseruauit. Aradii sunt, qui Aradum insulam possederunt, angusto freto a Phoenicis litore separatam. Samaraei Emissa nobilis Syriae Coeles ciuitas. Amath usque ad nostrum tempus tam a Syris quam ab Hebraeis ita, ut apud ueteres dicta fuerat, appellatur : hanc Macedones, qui post Alexandrum in oriente regnauerunt, Epipha-

14 populo g y, populos 16 turrem /j. 17 edissa g y, aedissa , aedessa /a 19 KiNCKfccoN berolinensis, kinckJjcoh scaphusanus 23 qui 24 et 26 nineuen 28 nineuen 31 hoc loco laabim 1 futhei g y, futei haud y, hau

9 asinaeum

17 aemath

11 dein g , deinde y

13 haut g, Lag 17

14

HEBRAICAE QVAESTIONES IN GEN. io, 19-29

niam nuncupauerunt. Non nulli Antiochiam ita appellatam putant. Alii, licet non uere, tamen opinionem suam quasi ueri simili uocabulo consolantes, Emas primam ab Antiochia mansionem Edessam pergentibus appellari putant et eandem 25 esse, quae apud ueteres dicta sit Emath. 10,19. Et fuit terminus Chananaeorum a Sidone donee uenias PL in Gerara usque ad Gazam pergentibus Sodomam et Gomor- ^ ram et Adamam et Seboim usque ad Lecem. Quia ceterae I004 ciuitates, Sidon uidelicet et Gerara et Sodoma et Gomorra 30 et Adama et Seboim, notae sunt omnibus, hoc tantum adnotandum uidetur quod Lece ipsa sit, quae nunc Callirhoe 1 dicitur, ubi aquae calidae prorumpentes in mare mortuum Lag 18 defluunt. 10.22. Filii Sem Elam et Assur et Arfaxad et Ludim et Aram. Hi ab Euphrate fluuio partem Asiae usque ad indicum ocea5 num tenent. Est autem Elam, a quo Elamitae principes Persidis. De Assur ante iam dictum est quod Ninum urbem condiderit. Arfaxad, a quo Chaldaei. Ludim, a quo Lydia. Aram, a quo Syri : quorum metropolis est Damascus. 10.23. Filii Aram Hus et VI et Gether et Mes. Hus, Tra10 chonitidis et Damasci conditor, inter Palaestinam et Coelen Syriam tenuit principatum, a quo LXX interpretes in libro lob, ubi in hebraeo scribitur terra Hits, regionem Ausitidem quasi Husitidem transtulerunt. VI, a quo Armenii. Gether, a quo Acarnanii seu Carii. Porro Mes, pro quo LXX in15 terpretes Mosoch dixerunt, qui nunc uocantur Maeones. 10.24. Arfaxad genuit Sela, et Sela genuit Heber. Ex Heber 25. nati sunt duo filii : nomen uni Phaleg, quia in diebus eius diuisa est terra, et nomen fratris eius Iectan. Heber, a quo Hebraei, uaticinio quodam filio suo Phaleg nomen inposuit, 20 qui interpretatur diuisio, ab eo, quod in diebus eius lin¬ guae in Babylone diuisae sunt. 10,26Iectan genuit Helmodath et Salef et Asermoth et Iare et 29. Aduram et Vzal et Decla, Ebal, Abimahel, Seba, Ofir, Euila, PL Iobab. Harum gentium posteriora nomina inuenire non 95^ 25 potui, sed usque in praesens, quia procul a nobis sunt, uel PL ita uocantur ut primum, uel quae immutata sunt, ignoran- IO°5 tur. Possederunt autem a Cophene fluuio omnem Indiae regionem, quae uocatur Ieria.

12 lob

1, 1.

Lag 18

23 emas j8 y, emmas 24 edessam y, edissam /S, aedissam 25 dictas itemathi , puncto serins ante e addito 28 lecem /3 y 31 lece g y 31 callirhoe g y, galli rohe 3

ludim [3 y, ludi 7 ut 3 9 hus utroque loco y, us usitidem g2 y cf>, utidem /3l 14 acarnanii jS y, camani iectan y, gecthan 22 Iectan jS, Sectan y, Jecthan jS y, elmodad 22 asermath 28 hieria $

13 18

12 terram us cf> Lag ex j3 y, et 22 helmodath

16

18

HEBRAICAE QVAESTIONES IN GEN. n, 28-12,4 11*28.

15

Et mortuus est Aran ante patrem suum in terra, qua v natus est, in regione Chaldaeorum. Pro eo, quod legimus in 323/24 1 regione Chaldaeorum, in hebraeo habet in ur Chesdim, id Lag 19 est in igne Chaldaeorum. Tradunt autem Hebraei ex hac occasione istius modi fabulam quod Abraham in ignem missus sit, quia ignem adorare noluerit, quem Chaldaei colunt, et 3 dei auxilio liberatus de idololatriae igne profugerit — quod in sequentibus scribitur egressum esse Tharam cum sobole sua de regione Chaldaeorum pro eo, quod in hebraeo habetur de incendio Chaldaeorum —- et hoc esse, quod nunc dicitur mortuus est Aran ante conspectum Tharae patris sui in 10 terra natiuitatis suae in igne Chaldaeorum : quod uidelicet ignem nolens adorare igne consumptus sit. Loquitur autem postea dominus ad Abraham ego sum, qui eduxi te de igne Chaldaeorum. Et sumpserunt Abram et Nachor sibi uxores : nomen uxo15 ris Abram Sarai et nomen uxoris Nachor Melcha filia Aran. Pater autem Melchae ipse est pater Iescae. Aran filius Tharae, frater Abraham et Nachor, duas filias genuit, Melcham et Sarai cognomento Iescam SvcLw/xov. E quibus Melcham accepit uxorem Nachor et Sarai Abraham : nec dum 20 quippe inter patruos et fratrum filias nuptiae fuerant lege PL prohibitae, quae in primis hominibus etiam inter fratres et 1006 sorores initae sunt. Erat autem Abram LXXV annorum, quando egressus PL est ex Carra. Indissolubilis nascitur quaestio. Si enim 957 25 Thara pater Abrahae, cum adhuc esset in regione Chaldaea, LXX annorum genuit Abraham et postea in Carra CCV aetatis suae anno mortuus est, quo modo nunc post mortem Tharae Abraham exiens de Carra, LXXV anno¬ rum fuisse memoratur, cum a natiuitate Abrahae usque ad 30 mortem patris eius CXXXV anni fuisse doceantur ? Vera 1 est igitur ilia Hebraeorum traditio, quam supra diximus, Lag 20 quod egressus sit Thare cum filiis suis de igne Chaldaeo¬ rum et quod Abraham babylonio uallatus incendio, quia illud adorare nolebat, dei sit auxilio liberatus et ex illo 5 tempore ei dies uitae et tempus reputetur aetatis, ex quo confessus est dominum, spernens idola Chaldaeorum. Potest 30

11,29.

12,4.

Lag 19

12 Gen 15, 7.

29 arran 5 idolatriy g y, idolatriae 6 subole 9 arran 12 te eduxi Lag 14 et 15 abraham g y 16 arran 17 nachoris 18 diJyoNiMtuN berolinensis, sed di spongia deletum, ayOHiMON scaphusanus, dicoNy mon 20 patrum filias cj> 23 abraham y 24 carra jS y, charrant 25 thara g y cf) 25 habrahe 26 abram 26 carra /S y, charran 28 habraham

28 carra g y, charran 29 habrahe

Lag 20

2 thara 6

19

HIJ2R.

LXXII

16

10

12,9. 10. 15 12,15. 16. 20

25

30

13,14.

1

5

10

HEBRAICAE QVAESTIONES IN GEN. 12, 9-13, 4

autem fieri ut, quia scriptura reliquit incertum, ante paucos annos Thara de Chaldaea profectus uenerit in Charran, quam mortem obiret, uel certe statim post persecutionem in Charran uenerit et ibi diutius sit moratus. Si quis ergo huic expositioni contrarius est, quaerat aliam solutionem : et tunc recte ea, quae a nobis dicta sunt, inprobabit. Et proficiscens Abram abiit in desertum : et fames facta est super terram. Et in praesenti et in plurimis aliis locis pro deserto ad austrum scriptum est in hebraeo. Hoc igitur notare debemus. Et uiderunt earn principes Pharaonis et laudauerunt earn PL ad Pharaonem et introduxerunt earn in domum Pharaonis, et IO°7 Abram benefecit propter earn : et fuerunt ei ones et armenta et asini et serui et ancillae, muli et cameli. Licet corpus sanctarum mulierum non uis maculet, sed uoluntas, et excusari v possit Sarai, quod famis tempore sola regi in peregrinis 325/26 locis, marito coniuente, resistere nequiuerit, tamen potest et aliter foeda necessitas excusari : quod iuxta librum Esther, quaecumque mulierum placuisset regi apud ueteres, sex mensibus unguebatur oleo myrteo et sex mensibus in pigmentis PL uariis erat et curationibus feminarum, et tunc demum ingredieba- 958 tur ad regem. Atque ita potest fieri ut Sarai postquam placuerat regi, dum per annum eius ad regem praeparatur introitus, et Abrahae Pharao multa donauerit, et Pharao postea sit percussus a domino, ilia adhuc intacta ab eius concubitu permanente. Et ascendit Abram ex Aegypto ipse et uxor eius, et omnia, Lag 21 quae illius erant, et Lot mm eo in desertum. Erat autem Abram diues ualde pecore et argento et auro et abiit, unde uenit, in deser¬ tum usque Bethel. Pulchre de Aegypto liberatus ascendisse dicitur. Sed occurrit huic sensui illud, quod sequitur : quo modo potuerit exiens de Aegypto fuisse diues ualde? quod soluitur ilia hebraica ueritate, in qua scribitur Abram grauis uehementer, hoc est fiapvs apohpa : Aegypti enim pondere grauabatur. Et licet uideantur esse diuitiae pecoris, auri, et argenti, tamen, si aegyptiae sunt, uiro sancto graues sunt. Denique non (ut in LXX legimus) abiit, unde uenerat, in desertum usque Bethel, sed sicut in hebraeo scriptum est abiit in itinere suo per austrum usque Bethel. Idcirco enim de Aegypto profectus est, ut non desertum ingrederetur, quod 25 Esther 2, 12.13.

Lag 20

8 thara g y 8 charran y6 10 charran j8 y, charram 13 et 19 abraham y 14 in alt enim} 23 coniuente g y 1, conuente 2 24 excussari hoc loco 24 esther , hester g y 26 ungebatur jS

1, 2, 7 abraham g y Bapic-Ecjjoapa scaphusanus

8

bapvcccfrodpa frisingensis, Bapic • ecfcoJpa berolinensis. Lag

21

HEBRAICAE QVAESTIONES IN GEN. 13, 13-14, 5 17 15 cum Aegypto reliquerat, sed ut per austrum, qui aquiloni contrarius est, ueniret ad domum dei, ubi fuerat tabernaculum eius in medio Bethel et Ai. 13,13. Et uiri Sodomorum mali et peccatores in conspectu dei uehementer. Superflue hie in LXX interpretibus additum 20 est in conspectu dei : siquidem Sodomorum coloni apud ho¬ mines mali et peccatores erant, ille autem dicitur in con¬ spectu dei peccator, qui potest apud homines iustus uideri, quo modo de Zacharia et Elisabeth in praeconio ponitur quod fuerint iusti ambo in conspectu dei, et in psalterio di25 citur non iustificabitur in conspectu tuo omnis uiuens. 13,14. Lena oculos tuos et uide a loco, in quo nunc es, ad 15. aquilonem et ad austrum et ad orientem et ad mare : quia omnem terram, quam tu uides, tibi dabo earn et semini tuo. quatuor climata mundi posuit, orientem et occidentem, 3° septentrionem et meridianum. Quod autem in omnibus scripturis legitur, hie semel dixisse sufficiat mare semper 1 pro occidente poni ab eo, quod Palaestinae regio ita sita sit, ut mare in occidentis plaga habeat. 14,2. Et rex Bale, haec est Segor. Omnes hi consenserunt 3. apud uallem salsam, hoc est mare salis. Bale lingua hebraea 5 KaTo-TTocns, id est deuoratio dicitur. Tradunt igitur Hebraei hanc eandem in alio scripturarum loco Salissam nominari, dicique rursum rpLooevovoav, id est uitulam conternantem, quod scilicet tertio motu terrae absorpta sit et ex eo tempore, quo Sodoma et Gomorra, Adama et Seboim 10 diuino igne subuersae sunt, ilia paruula nuncupetur : siqui¬ dem Segor transfertur in paruam, quae lingua syra Zoara dicitur. Vallis autem salinarum (sicut in hoc eodem libro scribitur), in qua fuerunt ante putei bituminis, post dei iram et sulphuris pluuiam in mare mortuum uersa est, quod 15 a graecis Xl/jlvt], aopaXrlTLs (id est stagnum bituminis) appellatur. Et conciderunt gigantes in Astaroth Carnaim et gentes 14,5. fortes simul cum eis et Ommaeos in Sauhe ciuitate, antequam Sodomam peruenirent. Quatuor reges profecti de Babylone

2-4 Luc

1, 6.

25 Psalm 143, 2.

PL 959

Lag 22

PL

1009 v 327/28

Lag 21

6 Reg a 9, 4.

17 ai /3 y, gai 20/21 homines j3 y, oms nunc es y, tu nunc es /3, nunc tu es

PL 1008

22

23 et de helisabeth

20

1 sita |9 y, > 6 salissam j3 y, salisa 7 MocxadaN • TpiccevovcaN Lag 22 frisingensis, MOxaJatpiceoycaN berolinensis, MoexaAaTPiCEoycaN scapbusanus 11 zoara y, zoira p, in quo manu prima super oi scriptum est a, super ra autem o ; nolui mutare 12 hoc y 14 sulpuris 15 AiMNeac-o^aAtitec berolinen¬ sis, in quo o deletum, aiMHNac

i8 20

25

1

14,7. 5

14.7. 10

14.8. 15

14.11. 14,13. 20

25

1

HEBRAICAE QVAESTIONES IN GEN. 14, 7-13

interfecerunt gigantes, hoc est Rafaim, robustos quosque Arabiae, et Zozim in Horn et Emim in ciuitate Sauhe, quae usque hodie sic uocatur. Zozim autem et Emim terribiles et horrendi interpretantur : pro quo LXX, sensum magis quam uerbum ex uerbo transferentes, gentes fortissimas po- pl suerunt. Porro bahem, pro quo dixerunt p.er’ avrols (hoc 960 est cum eis) putauerunt scribi per he, ducti elementi similitudine, cum per heth scriptum sit. Bahem enim cum per tres literas scribitur. Si mediam he habet, interpreta- Lag 23 tur in eis, si autem heth (ut in praesenti), locum signihcat, id est in Horn. Et revertentes uenerunt ad fontem iudicii, haec est Cades. Per anticipationem dicitur, quod postea sic uocatum est. Significat autem locum apud Petram, qui tons iudicii nominatur, quia ibi deus populum iudicauit. Et percusserunt omnem regionem Amalecitarum et Amorraeuni sedentem in Asason thamar. Hoc oppidum est, quod nunc uocatur Engaddi, balsami et palmarum fertile. Porro Asason thamar in lingua nostra resonat urbs palmarum. Thamar quippe palma dicitur. Sciendum autem pro eo, quod post paululum, sequitur et direxerunt contra eos aciem ad bellum in ualle salinarum in hebraeo haberi in ualle Sedim: quod Aquila interpretatur tu>v ipivecbvtov, Theodotion rcDv a.KTu>v, amoena nemora significantes. Et tulerunt omnem equitatum Sodomorum et Gomorrae. PL Pro equitatu in hebraeo habet rachus, id est substantiam. 1010 Et qui fugerat, nuntiauit Abram transitori : ipse uero sedebat ad quercum Marnbre Amorraei jratris Eschol et fratris Aunan, qui erant coniurati Abrae. Pro eo, quod nos posuimus, transitori, in hebraeo scriptum est Hebraeo : hoc enim transitor exprimitur. Quod autem ait apud quercum Marnbre Amorraei, melius in hebraeo legimus apud quercum Mamre Amorraei jratris Eschol et jratris fnon Aunan, ut LXX transtulerunt, sed) Aner : ut ostenderet Marnbre et Eschol et Aner Amorraeos atque germanos socios fuisse Lag 24 Abrahae.

22 uocantur 23 interpretatur 25 bahem |8 y, baern 23 per' alrois e berolinensi et scapbusano sumpsi, aMaavroic frisingensis 27 heth litteram scriptum if> 27 bahem /S y 27 cum j3 y, quod 3 in horn jS y, ho hom (inter uocabula corii lacuna media) 10 aeng addi Lag 23 14 sedim fi y, seddim 15 tojv ipivewvcov Lagarde, etsi TTpivecov in lexicis desit ut Tropvcov, ab eodem Lagardio in psalmo Salomonis quinta (avTt vopvwvos avr-q) restitutum. Cogitauit Aquila de ilice Lagarde Gesamme/te Abhandlungen 71, 34) ; ta>Ma• awptNcaiNON berolinensis, Ta)NTa.\7iP,NcaiNON scaphusanus, To>N7rpiNeN frisingensis; sequitur Aquilam in codice suo non sed V[tp habuisse 15 theodosio

16 aKa>N fris 18 equitatum 19 nuntiauit y 19 abraham /3 , abrah? y 21 abr? jS y, abrahae 22 in fine hebr$o y, hebreo j8, In frisingensis 24 amorrei jS y, amori

HEBRAICAE QVAESTIONES IN GEN. 14, 14-15, 3 ig 14,14.

14,18. 19.

15,2. 3.

Et persecutus est eos usque Dan. Ad Phoenicis oppi- PL dum, quod nunc Paneas dicitur. Dan autem unus e fonti- 961 5 bus est Iordanis. Nam et alter uocatur lor, quod interpretatur pel&pov, id est riuus. Duobus ergo fontibus, qui haud procul a se distant, in unum riuulum foederatis, Ior¬ dan is deinceps appellatur. Et Melchisedec rex Salem protulit panem et uinum, et 10 ipse sacerdos dei excelsi, et benedixit ei. Quia semel opusculum nostrum uel quaestionum hebraicarum uel traditionum congregatio est, propterea quid Hebraei de hoc sentiant inferamus. Aiunt hue esse Sem hlium Noe, et supputantes annos uitae ipsius ostendunt eum ad Isaac usque uixisse, 15 omnesque primogenitos Noe, donee sacerdotio fungeretur Aaron, fuisse pontifices. Porro Salem rex Hierusalem dici¬ tur, quae prius Salem appellabatur. Melchisedec autem beatus apostolus ad Hebraeos, sine patre et matre commemorans, ad Christum refert et per Christum ad gentium ecclesiam 20 (omnis enim capitis gloria refertur ad membra) eo, quod v praeputium habens Abrahae benedixerit circumciso et in 329/3° Abraham Leui et per Leui Aaroni, de quo postea sacerdo- PL tium : ex quo colligi uult sacerdotium ecclesiae habentis 1011 praeputium benedixisse circumciso sacerdotio synagogae. 25 Quod autem ait tu es sacerdos in aeternum secundum ordinem Melchisedec, mysterium nostrum in uerbo ordinis significatur, nequaquam per Aaron inrationabilibus uictimis immolandis, sed oblato pane et uino, id est corpore et sanguine domini Iesu. 30 Domine deus, quid dabis mihi? et ego uado sine liberis : et flius Masec uernaculae meae hie Damascus Eliezer. Et dixit Abram Ecce mihi non dedisti semen : et filius uernaculae meae haeres mens erit. Vbi nos habemus et filius Masec 1 uernaculae meae haeres meus erit, in hebraeo scriptum est Lag 25 mesech bethi, quod Aquila transtulit vlos tov ttotlI,ovtos olkov piov, id est filius potum dantis domui meae, Theodotion uero 6 vlos tov eVi. rrjs olklcls pov, id est et filius pl

18 Hebr 7, 3.

25 Ps no, 4.

6 pigpon jS y, pi^pON

Lag 24

7 haut /?, haud y, hau y berolinensis, yocTOy7rOTizoN • aoc • yKoy • Moyscaphusanus, Kaioc tov 7tOtizontoc oikoikeiac moy frisingensis, in quo super 10 primae uocis yi scriptum ; > sequentia usque ad finem eorum, quae ex Theodotione adferuntur ; facile uides eum ab oikov Aquilae ad oiKias (oiKa.as scriptum) Theodotionis transiliuisse 4 ©oyoyicci • oyH7ri@eoiKyac Mcoy berol, v inter htt super uersum addito ; ToyoyiccioyEPwi@EOikyacMoy scaphus

20 HEBRAICAE QVAESTIONES IN GEN. 15, 7-16,12 eius, qui super domum meam est. Quod autem dicit, hoc est : ego sine liberis moriar, et Alius procuratoris mei uel uillici, qui uniuersa dispensat et distribuit cibaria familiae, uocaturque Damascus Eliezer, hie meus heres erit. Porro Eliezer interpretatur deus meus adiutor. Ab hoc aiunt 10 Damascum et conditam et nuncupatam. Ego deus, qui eduxi te de regione Chaldaeorum. Hoc est, quod paulo ante iam diximus in hebraeo haberi qui eduxi te de ur chesdim, id est de incendio Chaldaeorum. Et posuit ea contra faciem inuicem : aues uero non diui15 sit. Descenderunt autem uolucres super dacauera, et super diuisiones eorum : et sedit cum eis Abram. Non pertinet ad praesens opusculum huius expositio sacramenti : hoc tantum dicimus quia pro his, quae posuimus, in hebraeo habet et descenderunt uolucres super cadauera : et abigebat eas Abram. 20 Illius enim merito saepe de angustiis liberatus est Israhel. Ad occasum autem solis eKoraois cecidit super Abram. Pro extasi in hebraeo tardema, id est Karapopd, legitur, PL quam supra uertimus in soporem. 1012 Generatione autem quarta reuertentur hue. Haud dubium 25 quin hi, qui de semine fuerint Abrahae. Quaeritur quo modo in Exodo scriptum sit quinta autem generatione egressi sunt 1 filii Israhel de terra Aegypti. Super quo capitulo paruum Lag 26 uolumen edidimus. Ecce conclusit me dominus, ut non pariam : ingredere ergo ad ancillam meam, ut habeam filios ex ea. Diligenter nota 5 quod procreatio filiorum in hebraeo aedificatio scripta est : legitur enim ibi ingredere ad ancillam meam, si quo modo aedipcer ex ea. Et ne forte hoc sit, quod in Exodo dicitur benedixit deus obstetricibus, et aedificauenmt sibi domos. Et inuenit earn angelus domini super fontem aquae in de- PL 10 serto ad fontem in uia Sur. Consequenter Aegyptia in uia 963 Sur, quae per heremum ducit ad Aegyptum, ire festinabat. Et uocauit nomen eius Ismahel, quia exaudiuit deus humilitatem meam. Ismahel interpretatur exauditio dei. Hie erit rusticus homo : manus eius super omnes, et 15 manus omnium super eum : et contra faciem omnium fratrum suorum habitabit. Pro rustico scriptum habet in hebraeo 5

15,7-

15.10. 11.

15,12.

15,16.

16,2.

16,7.

16.11.

16.12.

20 Ex 13, 18.

Lag 25

8 Exod 1, 21.

Lag 26

0 moriar g y, morior 7 uilici abraham /J y 19 abegit j>

>

12 iam (j> 14 in inuicem cf> 16 et 21 19 abraham y cj>, habraham |32, habraam g1

21 ekcTacic frisingensis, extasis y 22 extasi j9 y, ekcTacic frisingensis 22 tardema jS y, thardem 22 Ka@aPOPA berolin, KaTapopa scaphusanus 24 hau

7 habraham l 7 uxor tua cj> 8 sed sarra erit (j> 14 in > 15 sarrai Lag 27 cf> 16 et 17 ioth £ y, iod (j> 17 he s', e /3 y cf> 18 saraa (3 y, sara 20 mater et familiae 23 ex ea 24,25,26 sarrai 27 gentium > gl, futura > g, iam > y

22 HEBRAICAE QVAESTIONES IN GEN. 17,17-18,30 quidam pessime suspicantur ante earn lepram fuisse uocitatam et postea principem : cum lepra sarath dicatur, quae in 30 nostra quidem lingua uidetur aliquam habere similitudinem, in hebraeo autem penitus est diuersa. Scribitur enim per sade et ain et res et thau : quod multum a superiori1 bus tribus literis, id est sin res et he, quibus Saraa Lag 28 scribitur, discrepare manifestum est. Et cecidit Abraham super faciem suam et risit et dixit 17,17. in corde suo Si centenario nascetur filius, et Saraa nonagena17,19. 5 ria pariet ? Et post paululum et uocabis nomen eius Isaac Diuersa opinio, sed una etymologia, quare appellatus sit Isaac. Interpretatur enim Isaac risus. Alii dicunt, quia Sa¬ raa riserit, ideo eum risum uocatum esse, quod falsum est. PL Alii uero quod riserit Abraham, quod et nos probamus. 965 10 Postquam enim ad risum Abrahae uocatus est filius eius Isaac, tunc legimus risisse et Saram. Sciendum tamen quod IIII in ueteri testamento absque ullo uelamine nomi¬ nibus suis ante quam nascerentur, uocati sunt : Ismahel, Isaac, Salomon et Iosias. Lege scripturas. 18,6. 15 Et dixit ei Festina, tres mensuras farinae similae commisce. Quia tres mensurae absolute hie dictae uidentur, et est incerta mensura, propterea addidi quod in hebraeo tria sata habeat, id est tres amphoras, ut idem mysterium et hie et in euangelio, ubi mulier tria sata fermentare dici20 tur, agnoscamus. , v 18,10. Dixit autem Reuertens ueniam ad te in tempore hoc et in J333/34 hora, et habebit filium Sara. Pro hora uitam legimus in | ^ hebraeo, ut sit ordo uel sensus Reuertar ad te in tempore uitae : quasi dixerit Si uixero, si fuerit uita comitata : haec 25 autem dvd'pumorrad'd)^, quo modo et cetera. 18,12. Risit autem Sara in semet ipsa dicens Necdum mihi fac¬ tum est usque nunc, et dominus meus senex est. Aliter multo legitur in hebraeo et risit Sara in semet ipsa dicens Postquam attrita sum, facta est mihi uoluptas? simul nota quod, ubi 3° nos posuimus uoluptatem, eden scriptum est in hebraeo. 1 Symmachus hunc locum ita transtulit postquam uetustate Lag 29 consenui, facta est mihi adolescentia? 18,30. Et dixit Numquid est, domine, si loquor? quod graece

19 Matth 13, 33.

Lag 28

32 thau |3 , tau y 1 sara 4 et saraa jS y, et si sara 5 ysaac /S y, iaae cf> 7/8 sara Lag 28 11 saram ft y 11 tamen jS y, autem 14 isaa|e 14 salamon cf> 20 cognoscamus 21/22 et in hora /3 y, in hore 22 habebit filium sara y, habebi filium saram , habebit saraa filium /3 28 sarra 4> 30 edem fi y

2

adulescentia

Lag 29

HEBRAICAE QVAESTIONES IN GEN. 19, 14-30

19,14. 15.

19,21.

scriptum est pifri, Kvpce, idv XaXr/oaj. Secundo Abraham sic 5 est locutus ad dominum : quod non uidetur manifeste sonare quid dicat. In hebraeo igitur plenius scribitur ne quaeso irascaris, domine, si locutus fuero. Quia enim uidebatur in¬ terrogans dominum artare responsione, temperat praefatione quod quaerit. 10 Et locutus est ad generos suos, qui acceperant flias eius. Quia postea duae filiae Lot uirgines fuisse dicuntur, de quibus et ipse dudum ad Sodomaeos dixerat ecce duae filiae meae, quae non cognouerunt uirum, et nunc scriptura commemorat eum habuisse generos, non nulli arbitrantur illas, quae 15 uiros habuerant, in Sodomis remansisse, et eas exisse cum patre, quae uirgines fuerunt. Quod cum scriptura non dicat, hebraea ueritas exponenda est, in qua scribitur egressus est Lot et locutus est ad sponsos, qui accepturi erant filias eius. Necdum ergo uirgines filiae matrimonio fuerant co20 pulatae. Et dixit ei Ecce admiratus sum faciem tuam. In hebraeo habet ecce suscepi faciem tuam ; id est : adquiesco precibus tuis. Quod Symmachus secundum sensum interpretans ait opaaei iSvaconrj&rjV

19,28.

19,30.

23

to

PL

966

PL 1016

TTpooamov aov.

25

Et ecce ascendebat flamma de terra quasi uapor fornacis. Pro quo legimus in hebraeo ecce ascendebat citor quasi 1 dva&vp.lacns fornacis : quod nos uaporem uel fumum siue fauillam possumus dicere. Et ascendit Lot de Segor et sedit in monte et duae filiae eius cum eo : timuit enim sedere in Segor. Quaeritur, quare, cum primum fugae montis Segor praetulerit et 5 earn in habitaculum suum uoluerit liberari, nunc de Segor rursum ad montem migret? Respondebimus ueram esse illam Hebraeorum coniecturam de Segor quod frequenter terrae motu subruta. Bale primum et postea Salissa appellata sit, timueritque Lot dicens Si cum ceterae adhuc 10 urbes starent, ista saepe subnersa est, quanto magis nunc in communi ruina non poterit liberari ? Et hanc occasio-

12 Gen 19, 8.

4

Lag 30

Lag 29

frisingensis, mh ty • ky=pye • aMHCO berolinensis (fuerat Kyppye), • Kyppye • aMNCO scaphusanus 5 loquutus 5 deum 6 plenius g y, planius 7 loquutus 8 responso 10 loquutus 11 loth g y ; postea tacebo de hoc nomine 12 sodomenos y 16 fuerant g, fuerunt y, fuerint 18 loquutus 21 admira¬ tus y, ammiratus g 24 copehi • edicoN7rea>N • P0Goj77ONC0y berolinensis, in quo n ante n spongia deletum. 0PaEiEaiC0NE0HT0NP0T07r0N coy scaphus, opa • eiedyc cotthohnto 77poeaj7TONCoy frisingensis 25 et ) MH7rKeeaNAaAHCco

MNTy

1 aNaoyMacm berolinensis, aNAOyMACiE scaphusanus, aNa ©yMiaTic frisingensis : Lag 8 salissa g y, salisa

correxit 'Lagarde

30

24 HEBRAICAE QVAESTIONES IN GEN. 19,33-21,14

19,33.

19,3638.

20,12.

21,9.

21,10. 21,14.

nem infidelitatis etiam in filias coitus dedisse principium. Qui enim ceteras uiderat subrui ciuitates et hanc stare seque dei auxilio erutum, utique de eo, quod sibi concessum au15 dierat, ambigere non debuit. Illud igitur, quod pro excusatione dicitur filiarum, eo quod putauerint defecisse humanum genus et ideo cum patre concubuerint, non excusat patrem. Denique Hebraei quod sequitur et nesciuit cum dormisset 20 cum ea et cum surrexisset ab eo adpungunt desuper quasi incredibile et quod rerum natura non capiat coire quempiam PL nescientem. 967 Et conceperunt duae filiae Lot de 'patre suo, et genuit primogenita filium : et uocauit nomen eius Moab. Iste est pa- pp 25 ter Moabitarum usque in hanc diem. Et minor et ipsa peperit 1017 filium et uocauit nomen eius Ammon, id est filius populi mei. Ipse est pater filiorum Ammon. Moab interpretatur ex patre, et totum nomen etymologiam habet, Ammon uero, cuius quasi causa nominis redditur filius generis mei siue (ut 30 melius est in hebraeo) filius populi mei, sic deriuatur, ut 1 ex parte sensus nominis et ex parte ipse sit sermo. Ammi Lag 31 enim, a quo dicti sunt Ammanitae, uocatur populus meus. Etenim uere soror mea est de patre, sed non ex matre. Id est fratris eius est Aran filia, non sororis. Sed quia in 5 hebraeo habet uere soror mea est, filia patris mei et non filia matris meae et magis sonat quod soror Abrahae fuerit, in excusationem eius dicimus necdum illo tempore tales nuptias lege prohibit as. Et uidit Sara filium Agar aegyptiae, quern peperit 10 Abrahae, ludentem. Quod sequitur cum Isaac filio suo, non habet in hebraeo. Dupliciter itaque hoc ab Hebraeis exponitur — siue quod idola ludo fecerit, iuxta illud, quod alibi scriptum est sedit popidus manducare et bibere, et surrexerunt ludere — siue quod aduersum Isaac, quasi maioris aetatis, 15 ioco sibi et ludo primogenita uendicaret. Quod quidem Sara audiens non tulit : et hoc ex ipsius approbatur sermone dicentis eice ancillam hanc cum filio suo. Non enim heres erit filius ancillae cum filio meo Isaac. Et sumpsit panes et utrem aquae et dedit Agar, ponens 20 super umerum eius et parmdum, et dimisit earn. Quando 13 Exod 32, 6.

15/16 excussatione 17 excussat cf> 21 accipiat 26 ammon id est )

Lag 31

20 ea /3 y, eo cj> 27 est ) f

20/21 ingredibili

1 et ) 1 ammini y 2 ammanitae y , ammonite /3 3 ex matre g y. Lag 31 de matre 4 eius y cj> 4 arran cj> 5 et g y, sed cf> 7 excussationem 11 hoc y 12 ludo s, luto ft y 13 manducare /3 y, comedere 15 uendicaret jS y, uindicarit 17/18 erit heres

HEBRAICAE QVAESTIONES IN GEN. 21, 15-31

25

Isaac natus est, XIII annorum erat Ismahel. Et post ablactatitonem eius iste cum matre expellitur domo. Inter Hebraeos autem uaria opinio est, asserentibus aliis quinto PL anno ablactationis tempus statutum et aliis XII annum uendi- 968 25 cantibus. Nos igitur, ut breuiorem eligamus aetatem, post XVIII annos Ismahel supputauimus eiectum esse cum ma¬ tre, et non conuenire iam adolescenti matris sedisse ceruicibus. Verum est igitur illud Hebraeorum linguae idioma quod omnis lilius ad comparationem parentum infans uoce30 tur et paruulus. Nec miremur habere barbaram linguam PL, 1 proprietates suas, cum hodieque Romae omnes filii uocen- L*°x ,2 tur infantes. Posuit ergo Abraham panes et utrem super umerum Agar : et hoc facto dedit puerum matri, hoc est in manu eius tradidit, commendauit, et ita emisit e domo. 21,155 Quod autem sequitur et proiecit puerum subter abietem 17. et abiens sedit de contra longe quasi iactu sagittae. Dixit enim “Non uidebo mortem paruuli mei,, et sedit contra eum et statim iungitur exclamauit puer et fLeuit : et audiuit deus nocem pueri de loco, ubi erat : et dixit angelus dei ad Agar de caelo et reli10 qua, nullum moueat: in hebraeo enim post hoc, quod scriptum est non uidebo mortem paruuli mei, ita legitur quod ipsa Agar sederit contra puerum et leuauerit uocem suam et fleuerit et exaudierit deus uocem paruuli. Flente enim matre et mor¬ tem filii miserabiliter praestolante, deus exaudiuit puerum, 15 de quo pollicitus fuerat Abrahae dicens sed et filium ancillae tuae in gentem magnam faciam. Alioquin et ipsa mater non suam mortem, sed filii deplorabat. Pepercit igitur ei deus, pro quo fuerat et fletus. 21,18. Denique in consequentibus dicitur Surge et tolle puerum 20 et tene manum eius. Ex quo manifestum est eum, qui tenetur, non oneri matri fuisse, sed comitem. Quod autem manu parentis tenetur, sollicitus monstratur affectus. 21,22. Et dixit Abimelech et Ochozath pronubus eius et Phicol princeps exercitus eius. Excepto Abimelech et Phicol, ter- PL 25 tium nomen, quod hie legitur, in hebraeo uolumine non 969 habetur. 21,30. Et dixit Septem oues has accipies a me, ut sint in testiv 31. monium mihi quia ego fodi puteum istum. Ideo cognominauit 337/38 nomen loci illius Puteus iuramenti, quia ibi iurauenmt ambo. 30 Vbi hie legitur puteus iuramenti, in hebraeo habet ber sabee. Duplex autem causa, cur ita appellatus sit. Siue, quia 15 Gen 17, 20. 21 tredecim ^ 26 decim et octo

Lag 32 24/25 uidicantibus p, uindicantibus p

25 elegamus (j>

27 adulescentem

4 manus igitur eius eum tradidit 11 paruuli ft y, pueri 16 alioqui Lag 32 17 ei igitur 23 phicol y, phycol y8, fichul 24 hoc loco fichol 29

iurauerunt ibi y, ibi iurauerant

31 quur rf>

26

HEBRAICAE QVAESTIONES IN GEN. 21, 34-22,13

septem agnas Abimelech de manu Abrahae acceperit : septem 1 enim dicuntur sabee — siue, quod ibi iurauerint : quia et iu- Lag 35 ramentum sabee similiter appellatur. Quod si ante hanc causam supra nomen hoc legimus, sciamus per prolempsim PL dictum esse, sicut et Bethel et Galgala, quae utique usque IOI9 5 ad tempus, quo ita appellatae sunt, aliter uocabantur. Notandum autem et ex prioribus et ex praesenti loco quod Isaac non sit natus ad quercum Mambre siue in aulone Mamre, ut in hebraeo habetur, sed in Geraris : ubi et Bersabee usque hodie oppidum est. Quae prouincia ante non grande tempus 10 ex diuisione praesidum Palaestinae salutaris est dicta. Huius 21,34. rei scriptura testis est, quae ait et habitauit Abraham in terra Philistinorum. 22.2. Et dixit ei deus Tolle filium tuum unigenitum, quem diligis, Isaac, et uade in terram excelsam et offer ilium ibi in 15 holocaustum super unum de montibus, qiiem ego tibi dicam. Difficile est idioma linguae hebraeae in latinum sermonem uertere. Vbi nunc dicitur uade in terram excelsam, in he¬ braeo habet moria, quod Aquila transtulit rrjv KaTapavrj, hoc est lucidam, Symmachus rrj? omaaias, hoc est uisionis. 20 Aiunt ergo Hebraei hunc montem esse, in quo postea templum conditum est in area Ornae Iebusaei, sicut et in Pa- PL ralipomenis scriptum est et coeperunt aedificare templum 97° in mense secundo in secunda die mensis in monte Moria. Qui idcirco inluminans interpretatur et lucens, quia ibi est dabir 25 (hoc est oraculum dei) et lex et spiritus sanctus, qui docet homines ueritatem et inspirat prophetas. 22.3. Et abiit ad locum, quem dixit ei deus in die tertia. No4. tandum quod de Geraris usque ad montem Moria, id est PL sedem templi, iter dierum trium sit et consequenter illuc 1020 3° die tertio peruenisse dicatur. Male igitur quidam Abraham putant illo tempore ad quercum habitasse Mambre, cum 1 inde usque ad montem Moria uix unius diei iter plenum Lag 34 sit. 22,13. Et eleuauit Abraham oculos suos, et ecce aries post tergum eius tenebatur in uirgulto sabech cornibus suis. Ridicu5 lam rem in hoc loco Emisenus Eusebius est locutus, sabech inquiens dicitur hircus, qui rectis cornibus et ad carpendas arboris frondes sublimis attollitur. Rursus Aquila auyvecDva 22 Paral /3 3, i.

Lag 33

[5-7 Eusebius Emesenus, Fragm exeg in Gen 36 — edid. Buytaert, L’heritage litteraire d’Eusebe d’fimese, Louanii, 1949, p. 113* ; cj. p. 15 sq. et 108.]

Lag 34

1 sabee sibi quod cj> 3 prolempsim jS y, prolempsin 7 siue in aulone Lag 3 3 mare , siue in aulone mamr? g, > y 12 filistinorum diebus multis 13 ei y cj> 17 dicitur et uade 18 rrjv Karaavrj ex fris : lNHKa@a4)aNH berolinensis, iNNKaTacJjaNN scaphusanus 1» thc • 07rracerac frisingeniss, @HCO7r0a0iac berolinensis, THCOTrTaTiac scaphusanus 27 Eth abiit in locum 31 habitasse ad quercum 5 emesenus

5 loquutus cj)

7 rursum cj>

Lag 34

HEBRAICAE QVAESTIONES IN GEN. 22, 14-22

10

15

20

22,14.

25

22,20- 30 22. 1

5

10

27

interpretatus est, quem nos ueprem possumus dicere uel spinetum et (ut uerbi uim interpretemur) condensa et inter se implexa uirgulta. Vnde et Symmachus in eandem ductus opinionem et apparuit ait aries post hoc retentus in rete cornibus suis. Verum quibusdam in hoc dumtaxat loco melius uidentur interpretati esse LXX et Theodotion, qui ipsum nomen sabech posuerunt, dicentes in uirgulto sabech cornibus suis : etenim avxvecbv siue rete, quod Aquila posuit et Sym¬ machus, per sin literam scribi, hie uero samech literam positam : ex quo manifestum esse non interpretationem stirpium condensarum et in modum retis inter se uirgulta PL contexta uerbum sabech, sed nomen sonare uirgulti, quod 971 ita hebraice dicitur. Ergo uero diligenter inquirens crvxvecbva per samech literam scribi crebro repperi. r v Et uocauit Abraham nomen loci illius “dominus uidet”, ut dicant hodie “in monte dominus uidet”. Pro eo quod hie 11021 habet uidet, in hebraeo uidebitur scriptum est. Hoc autem apud Hebraeos exiuit in prouerbium, ut, si quando in angustia constituti sunt et domini optant auxilio subleuari, dicant “in monte dominus uidebitur”, hoc est : sicut Abrahae misertus est, miserebitur et nostri. Vnde et in signum dati arietis solent etiam nunc cornu clangere. Et nuntiauerunt Abraham dicentes Ecce peperit Melcha et ipsa filios Nachor jratri tuo, Hus primogenitum eius et Buz fratrem illius et Camuhel patrem Syrorum et Caseth. Primo- Lag 35 genitus Nachor fratris Abraham de Melcha uxore eius filia Aran natus est Hus : de cuius stirpe lob descendit, sicut scriptum est in exordio uoluminis eius uit fuit in terra Hus lob nomine. Male igitur quidam aestimant lob de genere esse Esau : siquidem illud, quod in fine libri ipsius habetur, eo, quod de syro sermone translatus est et quartus sit ab Esau et reliqua, quae ibi continentur, in hebraeis uoluminibus non habentur. Secundus natus est de Melcha Buz, quem LXX Bauz transferre uoluerunt. Et ex huius genere est Balaam ille diuinus, ut Hebraei tradunt, qui in libro lob PL dicitur Heliu, primum uir sanctus et prophetes dei, postea 972 per inoboedientiam et desiderium munerum, dum Israhel maledicere cupit, cliuini uocabulo nuncupatur : diciturque in Lag 35

4 lob 1, 1.

9 uim uerbi g 10 uirculta , manu recenti mutatum 11 rete g y 14 uirculto (j>, manu recenti mutatum 16 literam scribi hie uero samech )• 20 post inquirens -f et 22, 23 et 24 uidit , uidebit g y 30 nuntiauerunt g y

31 us

1 camuhel g, chamuhel y, camuel cj>

Arran eius isrli

3 us 3 iob stirpe 5 existimant 7 equod cf>

1 caseth g y 3 aran g, aram y. Lag 3 5 4 us ^ 5 iob nomine g y, iob nomen 7 translatus sit 12 helius 13

28 HEBRAICAE QVAESTIONES IN GEN. 23, 2-24, 9

23,2.

23,6.

23,16.

24,9.

15 eodem libro et iratus Heliu filius Barachiel Buzites, de huius PL uidelicet Buzi radice descendens. Camuhel uero pater est 1022 Damasci : ipsa enim uocatur Aram, quae hie pro Syria scripta est, et ipso nomine legitur in Isaia. Caseth quoque quartus est, a quo Casdim, id est Chaldaei postea uocati sunt. 20 Et mortua est Sara in ciuitate Arboc, quae est in ualle, haec est Chebron in terra Chanaan. Hoc, quod hie positum est quae est in ualle, in authenticis codicibus non habetur. Nomen quoque ciuitatis Arboc paulatim a scribentibus legentibusque corruptum est. Neque enim putandum LXX inter25 pretes nomen ciuitatis hebraeae barbare atque corrupte et aliter, quam in suo decitur, transtulisse. Arboc enim nihil omnino significat. Sed dicitur arbee, hoc est quatuor, quia ibi Abraham et Isaac et Iacob conditus est et ipse princeps humani generis Adam : ut in Eliesu libro apertius demonstra30 bitur. 1 Audi nos, domine, rex a deo tu es nobis, in electo se- Lag 36 pulchro nostro sepeli mortuum tuum. Pro rege principem habet in hebraeo siue ducem : nasin quippe non rex, sed dux dicitur. 5 Et audiuit Abraham Efron, et appendit Abraham Efran argentum, quod locutus est in auribus filiorum Heth. In hebraeo, PL sicut hie posuimus, primum nomen eius scribitur Efron, 973 secundum Efran. Postquam enim pretio uictus est, ut sepulchrum uenderet et acciperet argentum, licet cogente 10 Abraham, uau litera, quae apud illos pro o legitur, ablata PL de eius nomine est, et pro Efron appellatus est Efran : signi- I023 ficante scriptura non eum fuisse consummatae perfectaeque uirtutis, qui potuerit memorias uendere mortuorum. Sciant igitur, qui sepulchra uenditant et non coguntur ut accipiant v 15 pretium, sed a nolentibus quoque extorquent, inmutari no- 341/42 men suurn et perire quid de rnerito eorum, cum etiarn ille repraehendatur occulte, qui inuitus acceperit. Et posuit seruus manum suam sub femore Abrahae domini sui et iurauit ei super uerbo hoc. Tradunt Hebraei quod 20 in sanctihcatione eius, hoc est in circumcisione iurauerit, nos autem dicimus, iurasse eum in semine Abrahae, hoc est in Christo, qui ex illo nasciturus erat iuxta euangelistam Mat-

15 lob 32, 2.

18 Isai 7, 1.

16 chamuel /S, chamuhel y, Camuhel 1, Camuel transtullisse arboch 1 es tu

3 in hebraeo } 3 nasin /8, Nasin y, Nasin 6 loquutus Lag 36 9 et argentum acciperet /3 10 o j3 y, 25 post eius cf> didragmum semuncia seclum uncia, quae punctis sub uersu positis deleta et manu prima in margine repetita 26 Lagarde Gesammelte Abhandlungen 199, i8n 26 Lagarde Ic 199, 7 27 corrupte y, corrupto sermone 2 ad hauriendum aquam y 27 ut et abscondita 28 exhodo 28

mosi (/>

29 aalma

30 HEBRAICAE QVAESTIONES IN GEN. 24, 59-25, 6 ubi adolescentulam tantum et non uirginem sonet : et con- Lag 38 cedimus eis illud, quod in Isaia apud nos dicitur ecce uirgo concipiet et pariet, non absconditam uirginem, sed adole¬ scentulam signare iam nuptam. 5 Et dimiserunt Rebeccam sororem suam et substantiam eius et seruum Abraham et uiros, qui cum eo erant. In hebraeo habet et dimiserunt Rebeccam sororem suam et nutricem eius et seruum Abrahae et uiros illius. Decens quippe erat ut ad nuptias absque parentibus uirgo proficiscens nutricis solacio 10 foueretur. Et ipse habitabat in terra austri : et egressus est Isaac PL exerceri in campo ad uesperam. Terra austri Geraram significat, 975 unde a patre ad immolandum quondam fuerat abductus. Quod autem ait et egressus est, ut exerceretur in campo, quod v 15 graece dicitur dSoAecryficrai, in hebraeo legitur et egressus {343/44 est Isaac, ut loqueretur in agro declinante iam uespera. Signi- j PL ficat autem secundum illud, quod dominus solus orabat in 'I025 monte, etiam Isaac, qui in typo domini fuit, ad orationem quasi uirum iustum domo egressum et uel nona hora uel 20 ante sobs occasum spirituals deo uictimas optulisse. Et tulit theristrum et operuit se. Theristrum pallium dicitur, genus etiam nunc arabici uestimenti, quo mulieres prouinciae illius uelantur. Et adiecit Abraham et accepit uxorem, et nomen eius 23 Cetura : et peperit ei Zamram et Iecsan et Madan et Madian et Iesboc et Sue. Et Iecsan genuit Saba et Dadan. Et filii Dadan juerunt Asurim et Latusim et Laomim. Et filii Madian Gefar et Afer et Saba et Enoch et Abida et Aledea. Omnes hi filii Ceturae. Et dedit Abraham uniuersa, quae habuit, Isaac, 30 filiis autem concubinarum, quas habuit, dedit munera et dimisit eos ab Isaac filio suo, cum adhuc uiueret in oriente, ad 1 terram orientalem. Cetura hebraeo sermone copulata inter- Lag 39 pretatur aut uincta. Quam ob causam suspicantur He- PL braei mutato nomine eandem esse Agar, quae Saraa mortua 976 de concubina transierit in uxorem. Et uidetur depositi iam 5 Abrahae excusari aetas, ne senex post mortem uxoris suae uetulae nouis arguatur nuptiis lasciuisse. Nos quod incertum PL est relinquentes hoc dicimus quod de Cetura nati filii Abra- 1026 i

24,59.

24,62. 63.

24,65.

25,16.

2 Isai 7, 14.

17 Marc 6, 46.

20 Petr a 2, 5.

Lag 38

1, 3/4 adulescentulam 8 Degens 27 latosim cf> 27 laomin g, laommiim 28 eledea 2 iuncta y et ut uidetur g, uincta ut uidetur . lop Syris e'8rjae 4 ad uxorem Lag 39 4 depositi g y , decrepiti ? 5 habrahe excussari 5 suae >

HEBRAICAE QVAESTIONES IN GEN. 25, 8-18

31

ham iuxta historicos Hebraeorum occupauerint Tp(oy\o8vTiv et Arabiam, quae nunc uocatur evSaipuov, usque ad maris 10 rubri terminos. Dicitur autem unus ex posteris Abrahae, qui appellabatur Afer, duxisse aduersus Libyam exercitum et ibi uictis hostibus consedisse eiusque posteros ex nomine ataui Africam nuncupasse. Huius rei testis est Alexander, qui dicitur polyhistor, et Cleodemus cognomento Malchus, 15 graeco sermone barbaram historiam retexentes. Quod au¬ tem ait et filii Dadan fuerunt Asurim et Latusim et Laomim. Asurim in negotiatores transferri putant, Latusim aeris ferrique metalla cudentes. Laomim uero (f>v\apyovs, id est principes multarum tribuum atque populorum. Alii ab 20 hoc Asurim uocatos Syros esse contendunt et a plerisque filiis Abrahae ex Cetura occupatas Indiae regiones. 25,8. Et mortuus est Abraham in senectute bona, senex et plenus, et collectus est ad populum suum. Male in LXX interpretibus additum est et deficiens mortuus est Abraham, quia PL 25 non conuenit Abrahae deficere et imminui. Illud quoque, 977 quod nos posuimus in senectute bona senex et plenus, in graecis codicibus ponitur plenus dierum. Quod cum sensum uideatur exponere, eo quod luce et diei operibus plenus occu- PL buerit, tamen magis ad dvayojyrjv tacit, si simpliciter pona- 1027 30 tur plenus.

Lag

40

Lag

41

29

1 robea 3 Robeum cf> 4 robeo cibi 8 fertulitas cj> 11 (Karov Lag (iKaafiovs frisingensis, HKOcuNHyaCMtoen berol, EkTONEy. Ac mote scapb, uulgo eKarov eiKaapevov 14 centiplicauerit 18 quem fj y, quidem 20 habiit (j> 20 gerarorum , gerarum jg y 22 magnificatus j3 y, magnus factus

41

HEBRAICAE QVAESTIONES IN GEN. 26,19-26, 33 33

26,19.

26.21.

26.22.

26,26.

26,32. 33.

in uia bibit : de quo etiam Helias tempore famis bibit. Sed 25 quia Helias non erat perfectus ut Christus, ideo ei torrens ille aruit. Dominus uero noster etiam in torrente traditus est, dedicans regenerationem nostram et baptismi sacramentum. Et foderunt pueri Isaac in ualle Geraron, et inuenerunt v 30 ibi puteum aquae uiuae. Et hie pro ualle torrens scriptus 347/48 1 est. Numquam enim in ualle inuenitur puteus aquae Lag 42 uiuae. Et foderunt puteum alterum et altercati sunt etiam super eo : et uocauit nomen eius Inimicitiae. Pro inimicitiis, quod 5 Aquila et Symmachus rpv dvTLKeLfjLevrjv et ivavriooaiv transtulerunt, id est aduersum atque contrarium, in hebraeo habet satanan. Ex quo intellegimus satanan contrarium interpretari. Et foderunt puteum alium : et non litigauerunt cum eis, io et uocauit nomen eius latitudo. Pro latitudine in hebraeo habet rooboth ad probandum illud, quod supra diximus ipse aedificauit Niniuen ciuitatem et rooboth, hoc est plateas eius. Et Abimelech iuit ad eum de Geraris et Ochozath pronubus eius et Fichol princeps militiae eius. Pro Ochozath pro15 nubo in hebraeo habet collegium amicorum eius, ut non tarn hominem significet quam amicorum turbam, quae cum rege uenerat, in quibus fuit et Fichol princeps exercitus eius. Et uenerunt pueri Isaac et nuntiauerunt ei de puteo, 20 quern foderunt, et dixerunt ei Inuenimus aquam, et uocauit nomen eius Saturitas. Nescio quo modo in LXX interpretibus habeatur et uenerunt pueri Isaac et nuntiauerunt ei de puteo, quern foderunt, et dixerunt ei Non inuenimus aquam : et uoca¬ uit nomen eius Iuramentum. Quae enim eVyuoAoy/a est prop25 terea uocari iuramentum, quod aquam non inuenissent ? PL e contrario in hebraeo, cui interpretationi Aquila quoque con- I03° sentit et Symmachus, hoc significat quod inuenerint aquam et PL propterea appellatus sit puteus ipse saturitas et uocata ciui- 9§o tas Bersabee, hoc est puteus saturitatis : licet enim supra 30 ex uerbo iuramenti siue ex septenario ouium numero, quod 24 Reg y Gen

17, 7.

Lag

42

5 TNNaNTikiMeNNN fris, ih NaNei-KayMHNi berol, innantikaymenin scaphus. Lag

42

11

10, 14.

24 in uia bibit g y, bibet in uia

25 ei yS y, et

29 geraron /} y

30

scriptum de avTiKeifj.ev7jv uehementer dubito, possis ttjv dvrucAacw elicere 7 initio sathanan g, satanan y, satan p 7 medio sathanan /3 12 nineuen f> 12 et rooboth jS y, emo oboth 17 quibus g y, quis f> 18 eius g y, illius 19 pueri P y, serui 19/22 nunciauerunt y 22 annuntiauerunt jS 25 inuenerint I

26 aliqua

34 HEBRAICAE QVAESTIONES IN GEN. 27,11-28,19 1

5

27,11. 10 27,15.

15

27,35.

20 27,40.

25

28,19. 50

1

3

sabee dicitur, asseruerimus Bersabee appellatam, tamen nunc Lag 43 ex eo, quod aqua inuenta est, Isaac ad nomen ciuitatis, quae ita uocabatur alludens, declinauit paululum literam, et pro stridulo Hebraeorum sin, a quo sabee incipitur, graecum simma, id est hebraeum samech posuit. Alioquin et iuxta allegoriae legem post tantos puteos in fine uirtutum nequaquam congruit ut Isaac aquam minime reppererit. Ecce Esau frater mens uir pilosus, et ego sum uir leuis. Vbi nos pilosum legimus, in hebraeo scriptum est seir. Vnde postea montis Seir regio, in qua uersabatur, est dicta : diximus de hoc et supra. Et sumpsit Rebecca uestimenta Esau filii sui maioris, quae eratit desiderabilia apud se domi. Et in hoc loco tradunt Hebraei primogenitos functos officio sacerdotum et habuisse uestimentum sacerdotale, quo induti deo uictimas offerebant, antequam Aaron in sacerdotium eligeretur. Et dixit Esau Iuste uocatum est nomen eius Iacob, supplantauit enim me ecce secundo. Iacob supplantator interpretatur. Ab eo igitur, quod fratrem arte deceperit, allusit ad nomen, qui ideo Iacob ante uocatus est, quod in ortu plantarn fratris appraehenderat. Et fratri tuo seruies: et erit quando depones et solues iugum illius de collo tuo. Significat quod Idumaei seruituri sint Iudaeis, et tempus esse uenturum, quando de collo iugum seruitutis abiciant eorumque imperio contradicant. Secun¬ dum LXX autem interpretes, qui dixerunt erit autem cum deposueris et solueris iugum de collo tuo, uidetur pendere sen- PL tentia nec esse completa. Et uocauit Iacob nomen loci illius Bethel, et Vlammaus erat nomen ciuitatis prius. Ab eo, quod supra dixerat quam 349/50 terribilis est locus iste : non est hie nisi domus dei et haec PL porta caeli nunc loco nomen inponit et uocauit ilium Bethel, 98t id est domum dei : qui locus uocabatur ante Luza, quod inter- Lag 44 pretatur nux siue d/xv-ybaXov. Vnde ridicule quidam uerbum hebraicum ulam nomen esse urbis putant, cum ulam interpretetur prius. Ordo itaque iste est lectionis et uocauit nomen loci illius Bethel, et prius Luza uocabulum ciuitatis. Antiquae omnes scripturae uerbo ulam siue elem plenae sunt, quod nihil aliud significat nisi ante aut prius uel uestibulum siue superliminare uel postes.

30

Gen 28, 17.

Lag

43

aseruerimus , asseuerimus g1 2, asseruerimus g1, asseueremus y 5 simma Lag 8 lenis |8 y 10 montes seir et regio 13 ante apud 4ualde 17 iuxte 31 orribilis 31 hie y, haec quae potest euentus dici, in hebraeo habet bagad, quod Aquila interpretatur uenit accinctio, nos autem dicere possumus in procinctu. Ba enim potest et praepositionem sonare in et 5 uenit. Ab euentu ergo siue procinctu, qui gad dicitur, Zelfae Alius Gad uocatus est. Sequitur et peperit Zelfa ancilla Liae filium secundum Jacob : et dixit Lia Beata ego, quia beatificant me mulieres, et uocauit nomen eius Aser, diuitiae. Male additae sunt diui10 tiae, id est -n-Xovros, cum etymologia nominis Aser scripturae auctoritate pandatur dicentis Beata sum ego, et beatifeant me mulieres et ab eo, quod beata dicatur ab hominibus, filium suum beatum uocauerit. Aser ergo non diuitiae, sed beatus dicitur, dumtaxat in praesenti loco. Nam in aliis 15 secundum ambiguitatem uerbi possunt et diuitiae sic uocari. Et audiuit deus Liam, et concepit et peperit Iacob filium quintum, et dixit Lia “Dedit deus mercedem meam, quia dedi ancillam meam viro meo” : et uocauit nomen eius Issachar. Etymologiam huius nominis LXX interpretes ediderunt est 20 merces. Non utique, ut plerique addito pronomine male legunt, aestimandum est ita scriptum esse quod is est mer¬ ces, sed totum nomen interpretatur est merces. Is quippe dicitur est et sachar merces. Hoc autem ideo, quia mandragoris filii Ruben introitum, qui Racheli debebatur, ad se 2 5 uiri erne rat. Sequitur et concepit adhuc Lia et peperit filium sextum Iacob, et dixit Lia: “Dotauit me deus dote bona: en hoc tem10 balla (f> 22 neptalim |3 y, nefthali c/> facile leguntur in y , articulum omisit eloim neptali y, nepthali eloim neptalim 27 conuersationem tj> 27 neptalim

PL io33

v 3 51/52 Lag

46

PL 983

22 neptali /32 y , > g1 24 graeca 25 neptule eloym neptali g, neptule 25/26 conuersatione 26 a > 27 filio cj>

>

1 eNTYxh frising, eyeyKH herol, EyTiXN scapbus 3 possumus dicere 8 Lag beatifigant 6 16 waaiyeoc berol, nAoyroc scapbus, 77-Aoyfoc jrising 12 hominibus g y, omnibus 20 utique j3 y, igitur 21/22 is est merces jS, is demerces y, est merces f 22/23 is ... merces > y 22/23 is qui predicitur p 27 en /S y, in (f>

46

HEBRAICAE QVAESTIONES IN GEN. 30, 2-33

30

1

30,2.

5

10

30,32. 33.

15

20

25

30

1

5

37

pore habitabit mecum uir mens, quia peperi ei sex filios”, et uocauit nomen eius Zabulon. Vbi nos posuimus habitabit me- PL cum et LXX interpretati sunt diliget me, in hebraeo habet 1Q34 iezbuleni. Et est sensus : quia sex filios genui Iacob, propter ea iam secura sum : habitabit enim mecum uir meus. Lag 47 Vnde et filius meus uocatur habitaculum. Male igitur et uiolenter in libro nominum Zabulon fluxus noctis interpretatur. Et post hoc peperit filiam et uocauit nomen eius Dina. Haec tranfertur in causam, quam significantius Graeci hiK-qv uocant. Iurgii enim in Sicimis causa extitit. Post filios et parentum ponenda sunt nomina. Lia interpretatur laborans, Rachel ouis, cuius filius Ioseph ab eo, PL quod sibi alium addi mater optauerat, uocatur augmentum. 984 Transibo in uniuerso pecore tuo hodie, separa inde omne pecus uarium et discolorum et omne pecus unius colons in agnis et uarium et discolorum in capris et erit merces mea : et respon¬ dent mihi iustitia mea in die crastino, cum uenerit merces mea coram te : omne, in quo non juerit uarium et discolor in capris et in agnis, furtum erit apud me et cetera. Multum apud LXX interpretes confusus est sensus, et usque in praesentem diem nullum potui inuenire nostro rum, qui ad liquidum, quid in hoc loco diceretur, exponeret. Vis, inquit Iacob, me seruire tibi etiam alios septem annos : fac quod postulo. Separa omnes discolores et uarias tarn oues quam capras et trade in manus filiorum tuorum, rursumque ex utroque grege alba et nigra pecora, id est unius colons, da mihi. Si quid igitur ex albis et nigris, quae unius coloris sunt, uarium natum fuerit, meum erit : siquid uero unius coloris, tuum. Rem non difficilem postulo. Tecum facit natura pecorum, ut alba ex albis et nigra nascantur ex nigris : mecum iustitia mea, dum deus humilitatem meam respicit et laborem. Optionem Laban datam libenter arripuit et ita, ut Iacob postulabat, faciens trium dierum iter inter Iacob et filios suos separauit, ne quis ex uicinitate pecoris v nasceretur dolus. Itaque Iacob nouam stropham commentus 353/54 est et contra naturam albi et nigri pecoris naturali arte Lag 48 pugnauit. Tres enim uirgas, populeas et amygdalinas et mali granati, quamquam LXX styracinas et nucineas et pla- PL taninas habeant, ex parte decorticans uarium uirgarum fecit I035 colorem, ut, ubicumque in uirga corticem reliquisset, antiquus permaneret color, ubi uero tulisset corticem, color 5 post hoc y (j>, post h?c /3 6 grece 6 ayKHN hero linens, diKHN scaphusan. Lag 47 dikhN frisingensis 7 exstitit 8 ponenda nomina sunt_y 12 et 13 discolorem (j> 14 mea > 14 crastina 22 Rursum 31 suos filios 32 commentatus /3 y 3 nucineas g y, nuceas

Lag

48

38

10

15

20

25

1 30,41. 42. 5

10

HEBRAICAE QVAESTIONES IN GEN. 30, 41. 42

candidus panderetur. Obseruabat ergo Iacob, et tempore, quo ascendebantur pecora, et post calorem diei ad potandum auida pergebant, discolores uirgas ponebat in canalibus et admissis arietibus et hircis in ipsa potandi auiditate oues et capras faciebat ascendi, ut ex duplici desiderio, dum auide bibunt et ascenduntur a maribus, tales foetus conciperent, quales umbras arietum et hircorum desuper ascendentium in aquarum speculo contemplabantur. Ex uirgis enim in canalibus positis uarius erat etiam imaginum color. Nec mirum hanc in conceptu feminarum esse naturam, ut quales perspexerint siue mente conceperint in extremo uoluptatis aestu quae concipiunt, talem sobolem procreent, cum hoc ipsum etiam in equarum gregibus apud Hispanos dicatur fieri, et Quintilianus in ea controuersia, in qua accusabatur matrona, quod Aethiopem pepererit, pro defensione illius argumentetur hanc conceptuum esse naturam, quam supra diximus. Postquam autem nati fuerant haedi et agni uarii et discolores ex albis et unius coloris gregibus, separabat illos Iacob et procul esse faciebat a pristino grege, si qui autem nascebantur unius coloris, id est albi siue nigri, tradebat in manibus filiorum Laban : et ponebat uirgas, quas decoriauerat in canalibus, ubi effundebantur aquae, et ueniebant ad potandum contra pecora, ut conciperent eo tempore, cum uenirent ad potandum. Et concipiebant pecora contra uirgas Iacob, uirgas, quas posuerat coram pecoribus in canalibus ad concipiendum in eis : et in serotinis ouibus non ponebat. Et fiebant serotina Laban et temporanea Iacob. Hoc in LXX interpretibus non habetur, sed pro serotinis et temporaneis aliud nescio quid, quod ad sensum non pertinet, transtulerunt. Quod autem dicit scriptura, hoc est : Iacob prudens et callidus, iustitiam et aequitatem etiam in noua arte seruabat. Si enim omnes agnos et haedos uarios pecora procreassent, erat aliqua suscpicio doli, et aperte huic rei Laban inuidus contraisset. Ergo ita omnia temperauit, ut et ipse fructum sui laboris acciperet et Laban non penitus spoliaretur. Si quando oues et caprae primo 20

Quintilianus.

PL

9g5

Lag

49

PL

io36

Lag

48

9 aequalitatem 4 Lag

49

ammissis 10 arientibus 12 auidae , quod non multum probat, quum saepe ae pro e scribat 13 qualis 15 positus 18 subolem 20 quintillianus 20/21 accussatur 23 post diximus + Erasmus contra jS y 10

ct scriptum reperitur in libris Hippocratis quod quaedam suspicione adulterii fuerat punienda, cum pulcherrimum peperisset, utrique parenti generique dissimilem, nisi memoratus medicus soluisset quaestionem monens quaerere ne forte talis pictura esset in cubiculo, qua inuenta mulier a suspicione liberata est 28 decoriauerat p y, discoriauerat 4 peccoribus y, peccore (qui plerumque peccus scribit) 14 exspoliaretur

HEBRAICAE QVAESTIONES IN GEN. 31, 7-19

31,7. 8.

31,19.

31,21.

39

15 tempore ascendebantur, quia melior uernus est foetus, ante ipsas ponebat uirgas, ut uaria soboles nasceretur. Quaecum- pl que autem oues et caprae sero quaerebant marem, ante 986 haram oculos non ponebat, ut unius coloris pecora nascerentur. Et quicquid primum nascebatur, suum erat, quia 20 discolor et uarium erat, quicquid postea, Laban. Vnius enim tam in nigro quarn in albo coloris pecus oriebatur. In eo autem loco, ubi scriptum est ut conciperent in uirgis, et in hebraeo habet iaeahamena, uim uerbi hebraici nisi circuitu exprimere non possum. Iaeahamena enim proprie div 25 citur extremus in coitu calor, quo corpus omne concutitur 3 5 5/56 et patranti uoluptatem uicinus est finis. Et pater uester mentitus est mihi et mutauit mercedem meam decern uicihus, et non dedit ei deus ut noceret mihi. Si dixerit “Hoc uarium pecus erit merces tua”, nascetur omne 30 pecus uarium. Et si dixerit “Vnius coloris erit merces tua”, PL nascetur omne pecus unius coloris. Pro eo, quod nos posui- io37 mus mutauit mercedem meam decern uicihus, LXX interpretes posuerunt decern agnis, nescio qua opinione ducti, cum uer1 bum hebraicum moni numerum magis quam agnos sonet. Lag 50 Denique et ex consequentibus hie magis sensus probatur quod per singulos foetus semper Laban condicionem mutauerit. Si uidebat uarium nasci pecus, post foetum dicebat 5 Volo ut in futurum mihi uaria nascantur. Rursum cum uidisset unius coloris nasci pecora (Iacob quippe hoc audito uirgas in canalibus non ponebat) dicebat ut futuros foetus unius coloris sibi pecora procrearent. Et quid plura? usque ad uices decern semper a Laban pecoris sui siue Iacob mu10 tata condicio est. Et quodcumque sibi proposuerat ut nasce¬ retur, in colorem contrarium uertebatur. Ne cui autem in sex annis decern pariendi uices incredibiles uideantur, lege Vergilium, in quo dicitur bis grauidae pecudes. Natura autem PL italicarum ouium et Mesopotamiae una esse traditur. 987 15 Et jurata est Rachel idola patris sui Vbi nunc idola legimus, in hebraeo therafim scriptum est, quae Aquila ^oppco^aTa, id est figuras uel imagines interpretatur. Hoc autem ideo, ut sciamus quid in iudicum libro therafim sonet. 20 Et transmit fluuium et uenit in montem Galaad. Non

13 Verg, Georg, g

150.

18 Iud

16 suboles 4> 19/20 quidquid 26 uoluptati g y

Lag

50

13 uirgilium g y Lag

50

17, 5.

23 et > g y

23 iaamena

24 Jaamena

2 hinc g y 5 futuro 13 dicit urbis grauidae

12

incredibile uideatur

40 HEBRAICAE QVAESTIONES IN GEN. 31, 41-32, 29

31,41. 25

31,46. 47.

30

1

5

32,2. 3.

10

32,10. 11. 15

32,28. 29. 20

25

quod eo tempore Galaad mons diceretur, sed per anticipationem, ut frequenter diximus, illo uocatur nomine, quo postea nuncupatus est. Et mutasti mercedem meant decern agnis. Idem error qui supra : numerus enim pro agnis legendus est. Et dixit Iacob fratribus suis Colligamus lapides. Et congregatis lapidibus fecerunt aceruum et comederunt super eum, et uocauit ilium Laban aceruus testimonii, et Iacob uocauit ilium aceruus testis. Aceruus lingua hebraea gal dicitur, aad uero testimonium. Rursum lingua syra aceruus igar PL appellatur, sedutha testominium. Iacob igitur aceruum testi- io38 monii, hoc est Galaad lingua appellauit hebraea, Laban Lag 51 uero id ipsum, id est aceruum testimonii, igar sedutha gentis suae sermone uocauit. Erat enim Syrus, et antiquam linguam parentum prouinciae, in qua habitabat, sermone mutauerat. Et occurrerunt ei angeli dei. Et dixit Iacob, ut uidit eos: “Castra dei haec sunt”, et uocauit nomen loci eius castra. Vbi hie castra posita sunt, in hebraeo habet manaim, ut sciamus, si quando ininterpretatum in alio loco ponitur, quem locum significet. Et pulchre ad fratrem iturus inimicum angelorum se comitantium excipitur choris. Et dixit Iacob Deus patris mei Isaac, domine, qui dixisti ad me : “Reuertere in terram tuam et benedicam tibi”: minor sum omni misericordia tua et omni ueritate tua, quam fecisti PL pro seruo tuo. Pro eo, quod nos posuimus minor sum, aliud 988 nescio quid, quod sensum turbet, in graecis et latinis codicibus continetur. Et dixit ei Quod nomen tibi ? qui ait : Iacob. Dixit autem ei lam non uocabitur Iacob nomen tuum, sed uocabitur nomen tuum Israhel, quia inualuisti cum deo et cum hominibus ualebis. Iosephus in primo antiquitatum libro Israhel ideo appellatum putat, quod aduersum angelum steterit : quod ego diligenter excutiens in hebraeo penitus inuenire non potui. Et quid me necesse est opiniones quaerere sinv gulorum, cum etymologiam nominis exponat ipse, qui po- 357/58 suit : non uocabitur inquit nomen tuum Iacob, sed Israhel erit nomen tuum. Quare interpretatur Aquila on rjpgas perd &eov, Symmachus on rjp£(o vpos &eov, LXX et Theodotion on ivloxvaas pe-rd &eov. Sarith enim, quod ab Isra21

Iosephus, ap^aioX, a

Lag

20, 2.

21 quo 23 nuncupandus 25 est } 28 aceruum 31 seduth testimonium fj y, testimonium sedutha

5

i

29 gai

2 igar seduth a gy 7 domini 8 posita sunt castra g 27/29fri- Lag singensisgraeca ita scribit : OTiNp^aCM eTa©y et OTiHp£coIipoc©N et cxvcaCMeTa©y berolinensis (£ literae formam neque in hoc neque in scapbusano possum imitari : rostrum

pingunt) 07rHp£acMHiAey et 07thp^coic©poc©h et 07rHNixycacMH©a coy. scaphusanus orihp ^aCMEyAEy et onNP^a !Pictpoc0n et ote NicxycACMEtAOy

51

HEBRAICAE QVAEST. IN GEN. 32, 30-33, 17

32,30. 31.

33 i_ 3.

33 27

41

1 hel uocabulo deriuatur, principem sonat. Sensus itaque hie est : non uocabitur nomen tuum subplantator, hoc est lacob, sed uocabitur nomen tuum princeps cum deo, hoc est Israhel. Quomodo enim ego princeps sum, sic et tu, qui mecum 5 luctari potuisti, princeps uocaberis. Si autem mecum, qui deus sum siue angelus (quoniam plerique uarie interpretantur) pugnare potuisti, quanto magis cum hominibus, hoc est cum Esau, quern formidare non debes. Illud autem, quod in libro nominum interpretatur Israhel uir uidens deum 10 siue mens uidens deum, omnium paene sermone detritum, non tarn uere quam uiolenter mihi interpretatum uidetur. Hie enim Israhel per has literas scribitur, iod sin res aleph lamed, quod interpretatur princeps dei siue directus dei, hoc est €v&vtcltos &eov. Vir uero uidens deum his literis 15 scribitur, ut uir ex tribus literis scribatur, aleph iod sin, ut dicatur eis, uidens ex tribus, res aleph he, et dicatur raha. Porro el ex duabus, aleph et lamed, et interpretetur deus siue fortis. Quamuis igitur grand is auctoritatis sint et eloquentiae ipsorum umbra nos opprimat, qui 20 Israhel uirum siue mentem uidentem deum transtulerunt, nos magis scripturae et angeli uel dei, qui Israhel ipsum uocauit, auctoritate ducimur, quam cuiuslibet eloquentiae saecularis. Illud quoque quod postea sequitur et benedixit eum ibi, 25 et uocauit lacob nomen loci illius Facies dei : Vidi enim deum facie ad faciem, et salua facta est anima mea in hebraeo dicitur Fanuhel, ut sciamus ipsum esse locum qui in ceteris scripturae sanctae uoluminibus ita, ut in hebraeo scriptum est, Fanuhel legitur in graeco. 30 Et diuisit pueros super Liam et super Rachel et super duas ancillas et posuit ancillas et filios earum primas, Liam uero et pueros nouissimos, et Rachel et Ioseph nouissimos, et ipse transmit ante eos. Non,ut plerique aestimant, tres turmas fecit, sed duas. Denique, ubi nos habemus diuisit, 1 Aquila posuit rjfxloevaev, id est dimidiauit, ut unum cuneum faceret ancillarum cum paruulis suis et alium Liae et Rachel, quae liberae erant cum filiis earum, primasque ire faceret ancillas, secundas liberas, ipse autem ante utrum5 que gregem fratrem adoraturus occurreret. Et aedipcauit ibi lacob domum, et pecoribus suis aedificauit tabernacula. Ideo uocauit nomen loci illius tabernacula. Vbi nos tabernacula habemus, in hebraeo legitur socoth. Est autem usque hodie ciuitas trans Iordanen hoc uoca1 hie > ft fl1 y, is

j82

cf>

4 ego > £ 17 ra

13.17 lamech ft y 21 uel > 1

16 init et dicatur

27.29 fanuel

Lag 52

PL

I039

PL

989

PL

I04° Lag 53

16 eis Lag 52

/}

1 himiceyceN jrising, HMycyCEN scaphus, HMycyCHN berol domum iacob /? 8 socoth jS, sochoth y, sochchoth

6 sibi d>

6 Lag 53

42 HEBRAICAE QVAESTIONES IN GEN. 33,18-35,10 10

33,18.

15

20

25

24,20. 21.

30

1

34,25. 5

35,6.

10

35,8.

13

35,10.

20

bulo inter partes Scythopoleos, de qua in libro locorum scripsimus. Et uenit Iacob Salem ciuitatem Sychem in terra Chanaan, cum uenisset de Mesopotamia Syriae. Error oboritur, quo modo Salem Sychem ciuitas appelletur, cum Hierusalem, in qua regnauit Melchisedec, Salem ante sit dicta. Aut igitur unius utraque urbs nominis est (quod etiam de pluri- PL bus Iudaeae locis possumus inuenire, ut idem urbis et loci 99° nomen in alia atque alia tribu sit) aut certe istam Salem, quae nunc pro Sychem nominatur, dicimus hie interpretari consummatam atque perfectam et illam, quae postea Hie¬ rusalem dicta est, pacificam nostro sermone transferri. v Vtrumque enim accentu paululum declinato hoc uocabulum 3 59/60 sonat. Tradunt Hebraei quod claudicantis femur Iacob ibi conualuerit et sanatum sit, propterea eandem ciuitatem PL curati atque perfecti uocabulum consecutam. I°4I Et uenit Emmor et Sychem filius eius ad portam ciuitatis suae et locuti sunt ad uiros ciuitatis dicentes Viri isti pacifici nobis sunt. Vbi nunc LXX interpretes pacificos transtulerunt, Aquila interpretatus est dvrjpTicriJievovs, id est consummatos atque perfectos, pro quo in hebraeo legitur salamin. Ex quo perspicuum est uerum esse illud, quod Lag 34 supra de Salem diximus. Et introgressi sunt ciuitatem diligenter et interfecerunt omnem masculum. Pro eo, quod in graecis legitur aopaXuis, id est diligenter, in hebraeo scriptum est bete, id est audacter et confidenter. Et uenit Iacob in Luzam in terra Chanaan, quae est Bethel. Ecce manifestissime comprobatur Bethel non Vlammaus, ut supra dictum est, sed Luzam, id est d/xvySaXov ante uocitatam. Et mortua est Debbora nutrix Rebeccae et sepulta est iuxta Bethel. Si mortua est nutrix Rebeccae nomine Deb¬ bora, ut LXX quoque hie interpretes transtulerunt et ipsum uerbum est hebraicum menecha, scire non possumus quare PL ibi substantiam posuerint, hie nutricem. 991 Et dixit ei deus lam non uocabitur nomen tuum Iacob, sed Israhel erit nomen tuum et uocauit nomen eius Israhel. Dudum nequaquam ei ab angelo nomen inponitur, sed quod inponendum a deo sit praedicatur. Quod igitur ibi futurum promittitur, hie docetur expletum.

10 inter , in g y 10 qua y [?] , quo j8 10 urbs utraque 19 dicemus 25 consequutam cf> 20 emor j8 27 loquuti 28 nobiscum 29 awhpncM enoyc /rising, aoHPTEAAENOyc scaphus, awHpOHAAye.Ncoyc beroginquo y prius spongia deletum 1 salamim 0 10 uocatam £

4 omne masculinum 12 iuxta g y, subtus

9 amigdalon ft y, amiTdaAon fris Lag 14 men&cath cf> 19 predicitur

54

HEBRAICAE QVAESTIONES IN GEN. 35, 16-21

43

35,16.

Et factum est, dum appropinquaret Chabratha in terra Chanaan, ut ueniret Efratha, peperit Rachel. Verbum hebraicum chabratha in consequentibus, ubi Iacob loquitur ad Ioseph ego autem cum uenirem de Mesopotamia Syriae, mor25 tua est mater tua Rachel in terra Chanaan, in uia hippodromi, ut ueniremEphratham, nescio quid uolenteshippodromumLXX interpretes transtulerunt : et statim ibi, ubi in hebraeo di35,19. citur et sepelierunt earn in uia Ephratha, haec est Bethleem, rursum LXX interpretes pro Ephratha posuerunt hippodromum: 30 cum utique si chabratha hippodromus est, Ephratha hippodromus esse non possit. Aquila autem hoc ita transtulit et factum 1 est Ka&'-ohov rfjs yrjs, id est in itinere terrae, introiens in Ephratham. Sed melius est, si transferatur, “in electo terrae tempore cum introiret Ephratham”. Porro uernum tempus signiiicat, cum in florem cuncta rumpuntur et anni tempus 5 electum est, uel cum transeuntes per uiam carpunt et eligunt e uicinis agris quodcumque ad manum uenerit, diuersis fioribus inuitati. Ephratha uero et Bethleem unius urbis uocabulum est sub interpretatione consimili. Si quidem in frugiferam et in domum panis uertitur propter eum panem, 10 qui de caelo descendisse se dicit. 35,18. Et factum est, cum dimitteret earn anima (siquidem moriebatur), uocauit nomen eius Filius doloris mei, pater uero eius uocauit nomen eius Beniamin. In hebraeo similitudo nominis resonat : filius enim doloris mei, quod nomen mo15 riens mater inposuit, dicitur Benoni, filius uero dexterae, hoc est uirtutis, quod Iacob mutauit, appellatur Beniamin. Vnde erant, qui putant Beniamin filium dierum interpretari. Cum enim dextera appelletur iamin et finiatur in N literam, dies quidem appellantur et ipsi iamim, sed in M 20 literam terminantur. 35,21. Et profectus est Israhel : et extendit tabernaculum suum trans turrim Ader. Hunc locum esse Hebraei uolunt, ubi postea templum aedificatum est, et turrim Ader turrim gregis significari, hoc est congregationis et coetus : quod et 25 Michaeas propheta testatur dicens et tu turns gregis nebulosa, filia Sion et cetera : illoque tempore Iacob trans locum, ubi postea templum aedificatum est, habuisse tentoria. Sed si sequamur ordinem uiae, pastorum iuxta Bethleem locus est, ubi uel angelorum grex in ortu domini cecinit uel Iacob

6, 51.

Lag 55

v 361/62

PL 992

PL io43

Lag 54

24 Gen 48, 7.

10 Ioh

PL io42

Lag 55

25 Mich 4, 8

21 cum (j>

1 kaSodoNTho fhc fris, kaea> doNencouc herol, in quo ohc alterum deletum : Lag tolerabiliter leguntur in scaphusano 22.23 turrem

25 tu >

18 appellatur g y

19 iamin y, iammim

55

44 HEBRAICAE QVAESTIONES IN GEN. 35, 27-36, 24

35,27.

36,4. 36.19.

36.20.

36,22.

36,24.

30 pecora sua pauit, loco nomen inponens, uel (quod uerius est) quodam uaticinio futurum iam tunc mysterium monstrabatur. Et uenit Iacob ad Isaac palrem suum in Mambre ciuitatem Arbee, haec est Chebron. Pro arbee in LXX campum habet, 1 cum Chebron in monte sita sit. Eadem autem ciuitas dici- Lag 56 tur et Mambre, ab amico Abrahae ita antiquitus appellata. Et peperit Ada Esau Elifaz. Iste est Elifaz, cuius scriptura in lob uolumine recordatur. 5 Isti filii Esau, et isti principes eorum: ipse est Edom: et PL hi filii Seir. Esau et Edom et Seir unius nomen est homi- 993 nis, et quare uarie nuncupetur, supra dictum est. Quod autem sequitur et Chorraei habitantes terrain et reliqua, postquam enumerauit filios Esau, alitus repetit et 10 exponit, qui ante Esau in Edom terra principes fuerint ex genere Chorraeorum, qui in lingua nostra interpretantur liberi. Legamus diligenter Deuteronomium, ubi manifestius PL scribitur quo modo uenerint filii Esau et interfecerint Chor- I044 raeos ac terram eorum hereditate possederint. 15 Et fuerunt filii Loian Borri et Omman, et soror Lotan Themna. Haec est Themna, de qua supra dictum est et Themna erat concubina Elifaz filii primogeniti Esau, et ex ipsa natus est Amalec. Idcirco autem Chorraeorum recordatus est, quia primogenitus filiorum Esau ex filiabus eorum acceperat 20 concubinam. Quod autem dicitur Theman et Cenez et Ama¬ lec et reliqua, sciamus postea regionibus Idumaeorum ex his uocabula inposita. Ipse est Ana, qui inuenit lamin in deserto, cum pasceret asinos Sebeon patris sui. Multa et uaria apud Hebraeos de 25 hoc capitulo disputantur, apud Graecos quippe et nostros super hoc silentium est. Alii putant iamim maria appel¬ lata : isdem enim literis scribuntur maria, quibus et nunc hie sermo descriptus est. Et uolunt ilium, dum pascit PL asinos patris sui in deserto, aquarum congregationes reppe- 994 30 risse, quae iuxta idioma linguae hebraicae maria nuncupantur : quod scilicet stagnum reppererit, cuius rei inuentio 1 in heremo difficilis est. Non nulli putant aquas calidas iuxta Lag 57 punicae linguae uiciniam, quae hebraeae contermina est, hoc uocabulo significari. Sunt qui arbitrentur onagros ab hoc admissos esse ad asinas et ipsum per istius modi repperisse v 363/64 Lag

56

15 init lothan ft, iothan y 15 borri y , horri |S 15 ommon |3 y fin Lag lothan 1By 21 post regionibus + et gentibus 24 sepegon 26 iamin 27 scribuntur litteris 29 in deserto patris sui 30/31 nuncupentur ^

56

12

Deut 2,

22.

4 ammissos

16 Gen

36. 12.

20

Gen

36, 11.12.

Lag 57

HEBRAICAE QVAESTIONES IN GEN. 36, 33-38, 5 45

36,33.

37,3.

37,28.

37,36.

355.

5 concubitum, ut uelocissimi ex his asini nascerentur, qui uocantur iamim. Plerique putant quod equarum greges ab asinis in deserto ipse fecerit primus ascendi, ut mulorum inde noua contra naturam animalia nascerentur. Aquila hunc locum ita transtulit ipse est Ana, qui inuenit ovv tovs rjpLtv. 10 Et Symmachus similiter tovs 77/xiV, quae interpretatio pluralem numerum significat. LXX uero et Theodotion aequaliter transtulerunt dicentes tov lap.lv, quod indicat numerum singularem. Et regnauit pro eo Iobab films Zare de Bosra. Hunc 15 quidam suspicantur esse lob, ut in fine uoluminis ipsius additum est. Contra Hebraei asserunt de Nachor eum stirpe generatum, ut iam supra dictum est. Et Israhel dilexit Ioseph super omnes filios suos, quia erat plius senectutis, et fecit ei tunicam uariam. Pro uaria 20 tunica Aquila interpretatus est tunicam darpayaXov, id est tunicam talarem, Symmachus tunicam manicatam, siue quod ad talos usque descenderet et manibus artificis mira esset uarietate distincta siue quod haberet manicas : antiqui enim magis colobiis utebantur. 25 Et uendiderunt Ioseph Ismahelitis XX aureis. Pro aureis in hebraeo argenteos habet, neque uiliore met alio dominus uenum dari debuit quam Ioseph. Madianaei autem uendiderunt Ioseph in Aegypto Phutiphar eunucho Pharaonis archimagiro. In plerisque locis archima1 giros (id est cocorum principes) pro magistris exercitus scriptura commemorat : [xayeipeveiv quippe graece interpretatur occidere. Venditus est igitur Ioseph principi exercitus et bellatorum, non Petefre, ut in latino scriptum est, sed 5 Phutiphar eunucho. Vbi quaeritur quo modo postea uxorem habere dicatur. Tradunt Hebraei emptum ab hoc Ioseph ob nimiam pulchritudinem in turpe ministerium et a domino uirilibus eius arefactis postea electum esse iuxta morem hierophantarum in pontificatum Heliopoleos : et huius filiam 10 esse Aseneth, quam postea Ioseph uxorem acceperit. Et adiecit et peperit filium, et uocauit nomen eius Selom : haec autem erat in Chazbi, quando peperit eos. Verbum hebraeum hie pro loci uocabulo positum est, quod Aquila pro re transtulit dicens et uocauit nomen eius Selom. Et factum

PL

I045

PL

995

PL

I046 Lag

58

9 cyNTOvehMiN f rising, cyNeoyCHMiN berolin, cyNTO yen min scaphus 10 post similiter + qui inuenit 10 tovc-Iimn frising, eoycHMyc berol, ToycNMiN scaphus 12 toniamin p y 11 bostra 19/20 tunica uaria p 20 astragalon p y 21 tunicam prius > 22 descenderit jS y 23 esset y , est g 25 hismaelitis 4> 25 xx p1 y, uiginti , xxx ps 26 in hebraeo > 27 uenundari p y 28 puthiphar y, photifar 16 Cazbi g, cazib 5 et uocauit nomen eius Phares > /S

13/14 ex eo iusti

HEBRAICAE QVAESTIONES IN GEN. 40, 9-41, 43 47 40,9. 10.

40.16.

41,2.

41.16.

41,29.

41,43.

scriptitent, quod amasium suum huic officio manciparit. Et ecce uitis in conspectu meo, et in uite tres fundi, et 25 ipsa germinans. Tres fundos tria flagella et tres ramos siue propagines hebraeo sermone significat, quae ab illis uocantur sariagim. Et uidebar mihi tria canistra chondritorum portare in capite meo. Pro tribus canistris chondritorum tres cophinos 30 farinae in hebraeo habet. Et ecce de ftuuio ascendebant septem boues speciosae ad uidendum et electae carnibus, et pascebantur in achi. Bis in 1 Genesi scriptum est achi et nec graecus sermo est nec latinus. Sed et hebraeus ipse corruptus est : dicitur enim in ahu, hoc est in palude. Sed quia u litera apud Hebraeos et 1 similes sunt et tantum magnitudine differunt, pro 5 ahu ahi LXX interpretes transtulerunt et secundum consuetudinem suam ad exprimendam duplicem aspirationem heth hebraeae literae chi graecam literam copulauerunt. Et respondit Ioseph Pharaoni dicens Sine deo non respondebitur salutare Pharaoni. In hebraeo aliter habet sine me 10 deus respondebit pacem Pharaoni. Denique Symmachus more suo apertius transtulit non ego, sed deus respondebit pacem Pharaoni. Ecce septem anni uenient abundantiae magnae in omni terra Aegypti. Miror quo modo uerbum hebraicum sabee, 15 quod nos supra abundantiam siue satietatem in puteo, quern foderunt extremum serui Isaac, interpretati sumus, nunc. LXX rectissime transferentes, ibi iuramentum interpretati sunt : cum et iuramentum et septem et satietas et abundantia, prout locus et ordo flagitauerit, possit intellegi. Sed 20 et in consequentibus, ubicumque abundantia legitur, in hebraeo idem uerbum scriptum habet. Et clamauit ante eum praeco, et constituit eum super omnem terram Aegypti. Pro quo Aquila transtulit et clamauit in conspectu eius adgeniculationem, Symmachus ipsum 25 hebraicum sermonem interpretans ait et clamauit ante eum abrech. Vnde mihi uidetur non tam praeco siue adgeniculatio, quae in salutando uel adorando Ioseph accipi potest, intellegenda, quam illud, quod Hebraei tradunt, dicentes patrem tenerum ex hoc sermone transferri. Ab quippe dicitur 30 pater, rech delicatus siue tenerrimus, significante scriptura quod iuxta prudentiam quidem pater omnium fuerit, sed iuxta aetatem tenerrimus adolescens et puer. 26 hebraeus sermo 27 sariagim /S y, sarigin conditorum y. in /3 super uersum uel di

Lag 6c

PL 99s

v 367/68

PL I049

28 et 29 condritorum j3 ,

1 graecus est sermo /? 2/3 in hau 0 3 uau j3 3 palude ultimum est Lag 6o uerbum, quod uetus librarius codicis scaphusani in hoc libro scripsit : recentiora non contuli 7 conpulauerunt 10 respondebit deus |9 11 respondet 14 sabe 26 abrac /?, arbech 20 rechi g, rech 30 diligatus t

H1BR. LXXII

48 HEBRAICAE QVAESTIONES IN GEN. 41, 45-44, 2 41,45.

41,5052.

43,11.

43,34.

44,1.

Et uocauit Pharao nomen Ioseph Zapfanethfane et dedit ei Aseneth filiam Phntiphare sacerdotis Heliopoleos in uxorem. Licet hebraice hoc nomen absconditorum reppertorem sonet, tamen quia ab Aegyptio ponitur, ipsius linguae debet ha5 here rationem. Interpretatur ergo sermone aegyptio Zapfanethfane siue (ut LXX transferre uoluerunt) Psontonphanech saluator mundi, eo quod orbem terrae ab imminente famis excidio liberarit. Notandum autem quod domini quondam et emptoris sui filiam uxorem acceperit, qui ad id locorum 10 pontifex Heliopoleos erat. Neque enim fas absque eunuchis idoli illius esse antistites, ut uera ilia Hebraeorum super eo, quod ante iam diximus, suspicio comprobetur. Et Ioseph nati sunt duo flii, antequam uenirent anni famis, quos peperit ei Aseneth flia Phntiphare sacerdotis He15 liopoleos. Vocauit autem Ioseph nomen primogeniti Manasse, quia: Obliuisci me fecit deus omnium laborum meorum et omnis domus patris mei. Nomen autem secundi uocauit Ephraim, quia : Crescere me fecit deus in terra humilitatis meae. obserua propter quaestionem, quae post paululum de Ioseph 20 filiis proponenda est, quod ante famis tempus, quo Iacob intrauit in Aegyptum, duos tantum Ioseph filios habuerit, Manassen en Ephraim, Manassen uocans ab eo, quod sit oblitus laborum suorum (ita enim hebraice uocatur obliuio), Ephraim, eo quod auxerit eum deus : et ex hoc enim uoca25 bulo in linguam nostram transfertur augmentum. Et deferte uiro munera, aliquid resinae et mellis, thymiama et stacten et terebinthum et nuces, siue, ut Aquila et Symmachus transtulerunt, amygdala. Idcirco hoc capitulum posuimus, ut sciamus, ubi in nostris codicibus habe3° tur thymiama, in hebraeo esse nechota, quod Aquila storacem transtulit, ex quo domus nechota, quae in Isaia legi1 tur, manifestissime cella thymiamatis siue storacis intellegitur, quod in ilia aromata diuersa sint condita. Et biberunt et inebriati sunt cum eo. Idioma est linguae hebraicae, ut ebrietatem pro satietate ponat, sicut ibi in 5 stillicidiis eius inebriabitur germinans, haud dubium quin terra pluuiis irrigata. Et pone argentum uniuscuiusque in ore saeculi, et condy 1

Lag 61

PL 999

PL io5°

Lag 62

pl

1000

2. 31 Isai 39, 2. 4 Psalm 65, 11.

Lag

61

Lag

62

1 zapfanethfane /S, safnech-fane- 2 asenech yS, asenec 2 phutiphar? g, Lag putifare ij> 2, 10, 14/15 heliupoleos 5/6 zapfaneth fane y9, safaneth fane 6 psomthcrfanech 14 asenech yS 14 phutiphares yS, putifare 19/20 filiis ioseph y3 22 manasse utroque loco yS 28 amygdalas 30/31 nechotha

5

eius , suis yS

5

haut yS, hau

Lag

61

62

HEBRAICAE QVAESTIONES IN GEN. 45, 9-46, 27 49

45,9. 10.

45,17.

45,21.

46.26. 27.

46.27.

meum argenteuni mitte in sacculum iunioris. Pro sacculo peronem uel follem in hebraeo habet. Pro condy, id est PL 10 poculo, quod etiam in Isaia legimus, Aquila scyphum, 1051 Symmachus phialam transtulerunt. Descende ergo ad me : ne steteris : et habitabis in terra v Gesen Arabiae. Hie Arabiae additum est : in hebraeis enim 369/7° uoluminibus non habetur, unde et error increbruit, quod 15 terra Gesen in Arabia sit. Porro si (ut in nostris codicibus est) per extremum m scribitur gesem (quod mihi nequaquam placet), terram significat conplutam. Gesem enim in imbrem uertitur. Dixit autem Pharao ad Ioseph Die fratribus tuis Hoc 20 facite : onerate uehicula uestra, et ite in terram Chanaan. Pro uehiculis, quae LXX et Theodotion ra -n-opeia interpretati sunt, iumenta reliqui transtulerunt. Et dedit eis cibaria in uia. Verbum seda, quod hie omnes ore consono eVicrirta/xov, id est cibaria uel sitarcia 25 interpretati sunt, in psalterio quoque habetur. Vbi enim nostri legunt uiduam eius benedicens benedicam, licet in plerisque codicibus pro uidua (hoc est xVPa) nonnulli legant &ppav, in hebraeo habet seda, id est cibaria eius benedicens benedicam. Porro &r/pa uenationem magis potest 30 sonare quam fruges, tarn etsi moris sit Aegyptiorum d'ppav Lag 63 etiam far uocare, quod nunc corrupte atheran nuncupant. PL 1 Omnes ergo animae, quae ingressae sunt cum Iacob Ae- 1001 gyptum et quae exierunt de femoribus eius, absque mulieribus PL filiorum Iacob, animae sexaginta sex : filii autem Ioseph, qui 1052 nati sunt ei in Aegypto, animae nouem. Omnes ergo animae, quae 5 ingressae sunt cum Iacob Aegyptum, septuaginta et quinque. Quod excepto Ioseph et filiis eius sexaginta sex animae, quae egressae sunt de femoribus Iacob, introierint Aegyptum, nulla dubitatio est. Ita enim et paulatim per singulos supputatus numerus approbat, et in hebraeis uoluminibus inue10 nitur. Hoc autem, quod in LXX legimus filii autem Ioseph, qui nati sunt ei in Aegypto, animae nouem, sciamus in he¬ braeo pro nouem esse duas. Ephraim quippe et Manasse, antequam Iacob intraret Aegyptum et famis tempus ingrueret, nati sunt de Aseneth filia Phutiphare in Aegypto. Sed 15 et illud, quod supra legimus facti sunt autem filii Manasse,

10 Isai 51, 17.

26 Psalm 132, 15.

8/9 perionem 13 gesen p, gosen 14 increbiuit jS1, increbruit p2 16.17 gesem ft 21 Tawopia frisingens, ©awopia berolin sistarcia p

30 sint \ sit

13 24

12 esse pro nouem duas

14

Lag 6 3

50 HEBRAICAE QVAESTIONES IN GEN. 46, 28-47,11

20

25

30 1

5

10

15

46,28. 20 47,11.

quos genuit ei concubina Syra Machir : et Machir genuit Galaad : filii autern Ephraim fratris Manasse Sutalaam et Taam : filii uero Sutalaam Edem additum est, si quidem id, quod postea legimus, quasi per anticipationem factum esse describitur. Neque enim tempore illo, quo ingressus est Iacob Aegyptum, eius aetatis erant Ephraim et Manasse, ut filios generare potuerint. Ex quo manifestum est, omnes animas, quae ingressae sunt Aegyptum de femoribus Iacob, fuisse LXX, dum LXVI postea ingressae sunt et reppererunt in Aegypto tres animas, Ioseph scilicet cum duobus filiis eius, septuagesimus autem ipse fuerit Iacob. Hanc rem, ne ui- PL deamur aduersum scripturae auctoritatem loqui, etiam LXX 1053 interpretes transtulerunt in Deuteronomio quod in LXX animabus ingressus est Israhel in Aegyptum. Si quis igitur nostrae sententiae refragatur, scripturam inter se contrariam PL faciet. Ipsi enim LXX interpretes, qui hie LXXV animas 1002 per TrpoXrj/jufjiv cum Ioseph et posteris suis Aegyptum ingres- Lag 64 sas esse dixerunt, in Deuteronomio LXX tantum introisse memorant. Quod si e contrario nobis illud opponitur, quo modo in actibus apostolorum in contione Stephani dicatur 371/72 ad populum LXXV animas ingressas esse Aegyptum, facilis excusatio est. Non enim debuit sanctus Lucas, qui ipsius historiae scriptor est, in gentes actuurn apostolorum uolumen emittens contrarium aliquid scribere aduersus earn scripturam, quae iam fuerat gentilibus diuulgata. Et utique maior opinionis illo dumtaxat tempore LXX interpretum habebatur auctoritas quam Lucas, qui ignotus et uilis et non magnae fidei in nationibus ducebatur. Hoc autem generaliter obseruandum quod ubicumque sancti apostoli aut apostolici uiri locuntur ad populos, his plerumque testimoniis abutuntur, quae iam fuerant in gentibus diuulgata, licet plerique tradant Lucam euangelistam ut proselytum hebraeas literas ignorasse. ludam uero misit ante se ad Ioseph, ut occurreret ei ad urbem heroum in terra Ramesse. In hebraeo nec urbem habet heroum nec terram Ramesse, sed tantum modo Gosen. Non nulli Iudaeorum asserunt Gosen nunc Thebaidem uocari. Et id, quod postea sequitur dedit eis ut possiderent Aegypti 28 Deut

10, 22.

Lag

63

4 Act 7,

14.

Lag

64

17 suta lam 1, suta laam -, suthalaam jS 18 edem 20 illo tempore mio transtulerunt

g

17 & haa , t super & scripto : et thaam 26 post ne + cui 28 in deuterono¬

1 irpoX-qui/jiv et berolinensis et frisingensis indicat 3 memorarunt 4 con- Lag tentione 6 excussatio 8 aduersum 9 gentilibus g, in gentibus 12 dicebatur g 14 loquuntur 20.21 gosen /3

64

HEBRAICAE QVAESTIONES IN GEN. 47, 31-48, 6 51 terrain optimam in Ramesse, pagum Arsenoiten sic olim uocatum autumant. 47,31. 25 Et dixit ei Iura ergo mihi. Et iurauit ei, et adorauit Israhel contra summitatem uirgae eius. Et in hoc loco quidam frustra simulant adorasse Iacob summitatem sceptri Ioseph, quod uidelicet honorans filium potestatem eius ado- PL rauerit, cum in hebraeo multo aliter legatur et adorauit I0H 30 in quit Israhel ad caput lectuli : quod scilicet, postquam iurauerit ei filius, securus de petitione, quam roguerat, adorarit deum contra caput lectuli sui. Sanctus quippe et deo PL deditus uir oppressus senectute sic habebat lectulum posi- I003 i turn, ut ipse iacentis habitus absque difficultate ulla ad Lag 65 orationem esset paratus. 48.1. Et nuntiatum est Ioseph Ecce pater Urns aegrotat: et tulit duos filios suos secum, Manassen et Ephraim. Ex hoc loco 5 illud, quod supra diximus, demonstratur quia Ioseph ad id locorum duos tantum filios habuerit, Ephraim et Manassen. Si enim post multos annos moriente Iacob patre suo duos tantum modo filios duxit ad benedictionem, utique illo tem¬ pore, cum filii eius generare non quiuerant, paruuli atque 10 lactantes, in ingressu patris et fratrum nepotes ex eis habere non potuit. 48.2. Et confortatus Israhel sedit super lectulum. Causam cur LXX interpretes idem uerbum aliter atque aliter ediderint, nescio : hoc unum audacter dico quod ipsum uerbum metta, 15 quod hie in lectulum transtulerunt, supra, ubi diximus adorasse Iacob, uirgam potius quam lectulum nominauerunt. 48.5. Et nunc ecce duo filii tui, qui nati sunt tibi in terra Ae6. gypti, antequam uenirem ad te in Aegypto, mei sunt: Ephraim et Manasse quasi Ruben et quasi Symeon erunt mihi. Quos 20 autem generaueris post haec, tui erunt, in nomine fratrum suorum uocabuntur. Si quis ambigebat quod LXX animae introissent Aegyptum filiorum Israhel et quod Ioseph eo tempore, quo ingressus est Iacob, non nouem, sed duos tantum filios habuerit, praesenti capitulo confirmatur, siqui25 dem ipse Iacob loquitur duos eum filios habuisse, non no¬ uem. Quod autem dicit Ephraim et Manasse sicut Ruben et Y Symeon erunt mihi, illud significat : sicut Ruben en Symeon 373/74 duae tribus erunt et ex suis uocabulis appellabuntur, sic PL Ephraim et Manasse duae tribus erunt, duosque populos io5 5 30 procreabunt et sic hereditabunt repromissionis terram, sicut et filii mei. Reliquos autem, ait, filios, quos post mortem meam genueris, ostendens necdum illo tempore procreatos, 48.6. tui erunt, in nomine fratrum suorum uocabuntur in hereditate sua. Non, inquit, accipient separatim terram, nec fu- PL 1004 4 suos > cf>

4 ante ex + Et

4 loco >

14 media ft m&ta

Lag 65

52 HEBRAICAE QVAESTIONES IN GEN. 48, 22-49, 6 niculos habebunt proprios, ut reliquae tribus, sed in tri- Lag 66 bubus Ephraim et Manasse, quasi adpendices populi commiscebuntur. 48 22. Et ego dedi tibi Sicimam praecipuam super fratres tuos, 5 (plus quam fratribus tuis) quam accept de manibus Amorraeorum in gladio meo et sagitta. Sicima iuxta graecam et latinam consuetudinem declinata est, alioquin hebraice Sychem dicitur, ut Iohannes quoque euangelista testatur, licet uitiose ut Sychar legatur, error inoleuit : et est nunc Neapolis urbs Samaritano10 rum. Quia igitur Sychem lingua hebraea transfertur in umerum, pulchre allusit ad nomen, dicens et ego dabo tibi umerum unum. Pro praecipuo enim, id est igcupera), aad, id est unum scribitur in hebraeo. Quod autem dicit se earn in arcu et gla¬ dio possedisse, arcum hie et gladium iustitiam uocat, per 15 quam meruit peregrinus et aduena interfecto Sychem et Emmor de periculo liberari. Timuit enim (ut supra legimus) ne uicina oppida atque castella ob euersionem foederatae urbis aduersus se consurgerent : et dominus non dedit eis ut nocerent illi. Vel certe sic intellegendum : dabo tibi Si20 cimam, quam emi in fortitudine mea, hoc est in pecunia quam multo labore et sudore quaesiui. Quod autem ait super fratres tuos, ostendit absque sorte dedisse earn tribui Ioseph. Siquidem eodem loco sepultus est Ioseph : et mau¬ soleum eius ibi hodieque cernitur. 49,3. 25 Ruben primogenitus mens : tu fortitudo mea et principium PL 4. filiorum meorum : durus ad ferendum, et durus procacitate et io56 iniuria, sicut aqua non ebullias. Ascendisti enim super lectulum patris tui, tunc uiolasti stratum meum, cum ascen¬ disti. In hebraeo ita scriptum est Ruben primogenitus mens, 30 fortitudo mea, et capitulum in liberis meis : maior ad portandum et maior robore : effusus es sicut aqua, ne adicias. Ascendisti enim cubile patris tui et contaminasti stratum in ascensu. Est autem sensus hie : tu es primogenitus meus, maior in liberis, et sedebas iuxta ordinem natiuitatis tuae 1 et hereditatem, quae primogenitis iure debebatur, sacer- Lag 67 dotium accipere et regnum : hoc quippe in portando onere PL et praeualido robore demonstratur. Verum quia peccasti I005 et quasi aqua, quae uasculo non tenetur, uoluptatis effusus 5 es impetu, idcirco tibi praecipio ne ultra pecces sisque in fratrum numero, poenam ex peccato luens, quod primogeniti ordinem perdidisti. 49,5. Symeon et Leui fratres consummauerunt iniquitatem adin6. uentionis suae : in consilium eorum non ueniat anima mea, et 1

8

Ioh

4, 5.

« sicimam (f>

15 Gen

34.

7 alioqui

12 e^epcTco aod , e£epne 7

ait g, sequitur

42.

4, 8.

18 sichem et emor jS

21

raptati ft

15 sorec , soreth j8x, sorech p2

v 375/76

PL

I057

Lag 68 PL

1006

Lag

67

Lag

68

27 consequutus Lag 67

Lag

68

54

20

25 49,14. 15. 30

1

5

10

49,17. 18.

15

20

HEBRAICAE QVAESTIONES IN GEN. 49, 14-18

supersedit Iesus, hoc est gentilium populum, uineae apostolorum, qui ex Iudaeis sunt, copulauerit et ad sorec, id est electam uitem, alligauerit asinam, cui supersedit, ecclesiam ex nationibus congregatam. Quod autem dicit fili mi, aTTooTpocfirjv ad ipsum Iudam facit quod Christus sit haec uniuersa facturus. Sed et hoc sciendum quod, ubi nos legi- PL mus alligans ad uitem pullum suum, pro pullo in hebraeo io58 possit legi uerbem suam, iuxta eundem sensum aliis uerbis ecclesia demonstrata, de qua alibi scriptum est non potest ciuitas abscondi super montem posita et fluminis impetus laetificat ciuitatem dei. Issachar bonum desiderauit, requiescens inter medios cleros : et uidens requiem quia bona et terrain quia pinguis, supposuit umerum suum ad laborandum et factus est uir agricola. In hebraeo ita scriptum est Issachar asinus osseus recumbens inter terminos : et uidens requiem quia bona est et terram quia pulchra, inclinauit umerum suum ad portandum : Lag et factus est in tributum seruiens. Quia supra de Zabulon PL dixerat quod maris magni esset litora possessurus, Sido- IO°7 nem quoque et reliquas Phoenicis urbes contingeret, nunc ad mediterraneam prouinciam redit et Issachar, quia iuxta Neptalim pulcherrimam in Galilaea regionem possessurus est, benedictione sua habitatorem facit. Asinum autem osseum uocat et umerum ad portandum deditum, quia in labore terrae et uehendis ad mare oneribus, quae in suis finibus nascebantur, plurimum laboraret, regibus quoque tributa comportans. Aiunt Hebraei per metaphoram significari quod scripturas sanctas die ac nocte meditans studium suum dederit ad laborandum, et ideo ei omnes tribus seruiant, quasi magistro dona portantes. Dan iudicabit populum suum, sicut unum ex sceptris v Israhel. Fiat Dan coluber in uia, regulus in semita, mordens 377/28 ungulas equi, et cadet ascensor eius retrorsum. Salutare tuum exspectabo, domine. Samson iudex Israhel de tribu Dan fuit. Hoc ergo dicit : nunc uidens in spiritu comam nutrire Samson nazareum tuum, caesis hostibus triumphare, quod in similitudinem colubri regulique obsidentis uias nullum per terram Israhel transire permittat, sed etiam si quis temerarius uirtute sua quasi equi uelocitate confisus earn PL 1059

24 Matth 5, 1

Gen

14.

17 sorec , sorech g 30 ysachar g 2

g

25 Psalm

46, 5.

49, 13.

posessurus 12 idcirco

Lag

69

4 ysachar g 5 nefthali 7 ut umerum F 6 urbis H mihi F HP v, michi B, nostri m3 7 tamen H 10 lupuli B Hv, lupuliani F ; aliquot mss apud p. Lupiniani, colbertinus 4354 Lupiliani, uaticanus 341 Lupuliani 11 utilitate B F H, nouitate duo aut tres mss apud n 12 uolumine H percucurri ) F 14 propterea H 15 praemissa H 15 alter et 16 lector H 17/18 latinis quam grecis F, latinis quam graecis H 19 quo B2 F H, quod B1 fx /3 20 earum F 21 ilium F quem > H 22 editum v, edidimus v in margine pende structum H 22/23 nausiam B F H P 26 ante post + iuxta quorumdam sententiam colbertinus 2852 et alii pauciores apud /x

6o

LIBER INTERPR. HEBR. NOM. Gen. A

i negat. Inter cetera enim ingeni sui praeclara monimenta etiam in hoc laborauit, ut quod Philo quasi Iudaeus omiserat, hie ut christianus inpleret.

Lag. 2

PL

Non statim, ubicumque ex A littera, quae apud He5 braeos dicitur aleph, ponuntur nomina, aestimandum est, ipsam esse solam quae ponitur. Nam interdum ex ain, saepe ex he, non numquam ex heth litteris, quae adspirationes suas uocesque conmutant, habent exordium. Sciendum igitur quod tam in Genesi quam ceteris in libris, ubi a uocali littera io nomen incipit, apud Hebraeos a diuersis (ut supra diximus) incohetur elementis, sed quia apud nos non est uocum tanta diuersitas, simplici sumus elatione contenti. Vnde accidit ut eadem uocabula, quae apud illos non similiter scripta sunt, nobis uideantur in interpretatione uariari.

773/4 PL

817/8

15

De Genesi. Aethiopiae tenebrae uel caliginis. Assyriorum dirigentium. Adam homo siue terrenus aut indigena uel terra rubra. Abel luctus siue uanitas aut uapor uel miserabilis. Ada testimonium. Ararat Armenia siue mons uellicatus. 20 Aschenez ignis sic adspersus. Auila dolens siue parturiens. Archath insidiae. Assur dirigens uel beatus aut gradiens

16 Gen. 2, 13 ; Gen. 2, 14. 17 Gen. 2, 16. Gen. 8, 4. 20 Gen. 10, 3 ; Gen. 10, 7.

IS Gen. 4, 2. 19 Gen. 4, 19 ; 21 Gen. 10, 10 ; Gen. 10, 11.

Lag. 2

1 negat B F Hv, negabit /a /3 ingeni H, ingenii B F munumenta F, mo- Lag. 2 numenta H 3 christianis H post finitam praefationem + explicit incip lib tertius H 5 post aleph + X F 6 solam esse F H 7 suas > F 8 habet B H 9 ceteris in libris B, in ceteris in libris H, in ceteris libris F uocabuli H 10 a diuersis F1 ante elementis 11 habet, sed signo ab ipso librario pic to or do noster restitutus est diuersos H 11 nos > F uotum H 13 non > F 14 in y F H uariare H 15 Incipiunt intptationes nominum de genesi iuxta litteras alfabeti B, interpraetatio nominum de genesi libro H, F ut ego Iffi in margine B aleph. heb’. K alfa. G’cum. A a. latinum librarius Jrisingensis in sinistra paginae parte scripsit quae usque, ad deo uersu 28 meae editionis leguntur : in dextera eiusdem paginae parte habet quae ab Abram 2,28 usque ad sciens 3, 7 habentur ; folio suo secundo eodem scribendi modo utitur quo ego edendi Aethiopiam tenebras uel caliginem F H /jl 8 post haec uerba + interpretantur Latini ft ft. Martianay ita

/,

ut ipse edidit legere colbertinae bibliothecae ueterem codicem 4951auctor est ; v ut B, nisi quod de Aethiopiae non expressis uerbis testatur Vallarsi Aethyopie B 16/17 diligentium B, diligentiam H 17 siue > F indigenus H 18 aut uapor uel B, uel uapor aut F H 20 Ascenez B H sic aspersus B Hv, siue appensus F, sic aspergens /a /l. In antea editis et aliquot exemplaribus mss sic aspersus esse testatur /a Anuila B F H, Aeuila p ft 21 Archat B, Archab F H, Arach v ; ^ Archab mss ueteres, editos cum paucioribus mss Archat habere testatur diligens F egre-

diens F

LIBER INTERPR. HEBR. NOM. Gen. A

61

siue arguens. Anamim respondentes aquae. Amorraeum amarum uel loquentem. Arucaeum circumrodentem me. Asennaeum leuantem me. Aradium uindemiator meus suf- v 5/6 25 ficiens. Amathi indignatio mea. Adama humus uel terra PL siue terrena. Arfaxath sanans depopulationem. Aram ex- 77p^ celsus. Asarmoth atrium mortis. Adoram generatio excelsa. 8l9/20 Ahizel pergens. Abimahel pater meus a deo. Abram pater excelsus. Aran riscus, area uel capsa. Aegyptus tribulatio 30 coangustans. Aggai quaestio uel festiuitas. Amrafel dixit ut 1 caderet. Arioch ebrius uel ebrietas. Astaroth ouilia uel fa- Lag. 3 ciunt exploratores. Amalec populus lambens uel lingens. Aner. Agar aduena vel conuersa. Abraham pater uidens populum. Ammon filius populi mei uel populus moeroris. 5 Abimelech pater meus rex. Azia uidens. Arbee quarta uel quattuor. Asurim nemus. xAfer humus siue puluis. Abidahe pater meus sciens. Adbel. Ader grex. Aser beatitudo uel beatus. Ana responsio siue respondens. Aluham

22 Gen. 10, 13 ; Gen. 10, 25 Gen. 10, 18 ; Gen. 10, Gen. 10, 27. 28 Gen. Gen. 12, 10. 30 Gen.

16. 23 Gen. io, 17. 24 Gen. 10, 17 ; Gen. io, 18. 19. 26 Gen. 10, 22 ; Gen. io, 22. 27 Gen. 10, 26 ; 10, 27 ; Gen. 10, 28 ; Gen. 11, 26. 29 Gen. 11, 26 ; 13, 3 ; Gen. 14, 1.

1 Gen. 14, 1 ; Gen. 14, 5. 2 Gen. 14, 7. 3 Gen. 14, 13 ; Gen. 16, 3 ; Gen. 17, 5. 4 Gen. 19, 38. 5 Gen. 20, 2 ; Gen. 22, 22 ; Gen. 23, 2. 6 Gen. 25, 3 ; Gen. 25, 4 ; Gen. 25, 4. 7 Gen. 25, 13 ; Gen. 35, 21 ; Gen. 35, 26. S Gen. 36, 14; Gen. 36, 23.

Lag. 3

22 siue arguens > F H /x jS Ananim B H, Anamin F Amorreum B F 23 Arucbeum B, Aruceum F H

respondentis H circumrudentem H 24 Asenneum B H, Assanneum F 25 Amath B\ Amethi F H 20 Arfaxat F, Arfaxad H 27 genera F1 28 Achizel F1 Abimael F 29 Aran ... capsa > F H 30 post coangustans + Arram rescum area uel capsa F H, nisi quod riscum H; cf Fagardegesammelte Abhandlungen 288, 25 Aggay F quaestio H, questio B F Amarfal F, Amarafal H 1 Arioc H

Astharoth H

2 Amalech B

uel B H, siue F

3 Aner >

FH nl3 ; habet etiam v ; ‘edits non nulla addunt hoc loco Aner lumen uel illuminatio uel lucerna uel ciuitas uel oculus hominis. Nihil borum exstat in codicibus mss quosinspeximus, nisi in regio 3993, qui legit uocem Aner ante Agar, sed absque ulla expositione eiusdem uerbi. Vnde autem in librum Hieronymi derimta fuerint inuenire mihi licuit ex codice ms colbert 5216, ubi auctor anonymus interpretationes nominum hebraicorum collegisse se profitetur ex Origene Hieronymo Beda Fab a no et aliis orthodoxis patribus. In hac ergo anonymi congerie nomen Aner positum ante Agar ab eo sic interpretatum legitur .

Aner amicus Abraham lucerna uel frater lucernae uel lumen. Aner ciuitas imperialis oculus luminis uel dolor eorum’ Martianay aduena F H, aduersa B v conuersam H Abraam F 4 mei > v populus B F H, filius v 5 Abimelec F H Arbe F H 6 Assurim F H humilis B siue B H, uel F 6/7 Abidae B1 7 Adbel Ader grex > F H. habet etiam v Aser B F, Afer H 8 uel beatus > FH, qui eorum loco Ader grex habent Anna F H responsponsio H

Lag. 3

62

LIBER INTERPR. HEBR. NOM. Gen. A-B

despiciens. Ahia umbraculum. Abdan desiderabilis. Acan io necessitas uel labor eorum. Aran iracundus uel decus. Adad praecipuus uel patruelis. Auith iniqua. Achobor mures. Adollamitem testificantem siue testimonium aquae. Aunan moeror eorum uel labores. Aseneth ruina. Aod inclitus. Amul parcens. Aggi festiuitas mea. Aheri declinans. Aro15 hedi uindemiator sufficiens. Ariheli leo dei mei. Achi frater meus. Arad descendens. Asom festinantes. Atad testimonium uel ramnus. Babylon uel Babel confusio. Bethel domus dei. Bara in malitia uel creatura. Bale praecipitans siue deuorans. 20 Barad grando. Bersabee puteus satietatis uel puteus septimus. Buz despiciens siue contemnens. Bathuhel uirgo dei. Beeri puteus meus siue putei mei. Basemoth in nominibus siue delinquens uel ueniens aut posita. Balia inueterata. Benoni filius doloris mei. Beniamin filius dextrae. Balaam sine 25 populo uel absque substantia eorum siue in eis. Beor in pelle. Bosra in tribulatione uel angustia. Badad praeci¬ puus. Balaannan habens gratiam. Beria in clamore eius.

0 Gen. 36, 24 ; Gen. 36, 26 ; Gen. 36, 27. 10 Gen. 36, 28 ; Gen. 36, 35. 11 Gen. 36, 35 ; Gen. 36, 38. 12 Gen. 38, 1 ; Gen. 38, 4. 13 Gen. 41, 45 ; Gen. 46, 10. 14 Gen. 46, 12 ; Gen. 46, 16 ; Gen. 46, 16 ; Gen. 46, 16. 15 Gen. 46, 16 ; Gen. 46, 21. 16 Gen. 46, 21 ; Gen. 46, 23 ; Gen. 50, 10. 18 Gen. 11, 9 ; Gen. 12, 8 ; Gen. 14, 2. 19 Gen. 14, 2. 20 Gen. 16, 14 ; Gen. 2i, 31. 21 Gen. 22, 21 ; Gen. 22, 22 ; Gen. 26, 34 ; Gen. 26, 34. 23 Gen. 30, 3 ; Gen. 35, 18. 24 Gen. 35, 18 ; Gen. 36, 32. 25 Gen. 36, 32. 26 Gen. 36, 33 ; Gen. 36, 35. 27 Gen. 36, 38 ; Gen. 46, 17.

9 Ahie F H Abdan B, Adama F H. Amada e coniectura /x. Abdam vie wee *etiam’ a Vallarsio adhibita elucet v Abdan habere Achan B 10 iracunde F. v = B H decor F H. v = B Adad B H, Arad F 11 Auidh H mores F 13 moeror] memor F Asenech B, Asenec F, Asenneth H 14 Amol FH 14/15 Aroedi F II 15 Arieli F H 16 A wets Arad neglegentia miniatoris > B. Vallarsi ad Arad adscribit quae oraculct delphico obscuriora sunt ‘uacat describendo nomini in ms. turn alttrum hoc Asbel sine exposition praeponitur' Atad F H, Adad B 17 in margine B beth 3 beta B be b Babilon F H uel Babel > F H 18 Betel F, sed supra t forma antiqua spiritus aspiri graeci, qua non raro ad exprimendum h utitur librarius 19 uel B, siue F H Balac F H. v, quipraeponit Bersa absque interpretatione. Bale habet ut B 20 Bersabee ... septimus > F H, babet v 21 decipiens F Bathucl B, Batuel F, sed supra t addito Beri FH 22 mei ) F H 23 delinquentem F FI positam F H Benoni ... 24 dextrae ) F H. Benoni ... mei hoc loco habet v Benuni B Balam H 25 sententia F post eis + Beniamin filius dexterae F H Bahor F H 26 Bosora F, Basora H Badal F H 27 Balaanna F, Balaanan H post gratiam + Basan pinguis F, + Basan pisguis H. non habet v Baria F H

LIBER INTERPR. HEBR. NOM. Gen. B-C

63

Bechor primogenitus uel in clitellis aut ingressus est agnus. Lag. 4 Cain possessio uel adquisitio. Cainan lamentatio uel possessio eoram. Citii amentes uel stupentes. Carnaim cor¬ nua. Cades sancta uel mutata. Cinaei possidentes. Cenez v 7/8 5 zelotypus uel possessio eius. Cedmonaei antiqua tristitia uel orientales. Camuhel resurrectio dei uel statio dei. Cedar tenebrae uel moeror. Cedma orientalis uel antecedens. Core caluitium .Caath molares dentes siue patientia. hue usque per simplicem c litteram lecta sunt nomina, 10 exin adspiratione addita, id est per % graecum, legenda. Cherubim scientia multiplicata uel quasi plures. Cham PL calidus. Sed sciendum quod in hebraeo ^ litteram non habeat, 7J^ scribitur autem per n, quae duplici adspiratione profertur. 821/2 Chetim confracti. Chus Aethiops. Chanaan crdAo? (hoc est 15 motus) eorum uel negotiator aut humilis. Chalanne consummatio futura siue omnes nos. Chalech quasi uiride. Chapturim manus exploratorum siue turturum. Sed melius Cappadoces. Chesluim contecta regio eorum. Chettaeus mentis excessus siue fixus abscissus. Sed hoc nomen in hebraico non 20 incipitur consonanti littera, uerum ab heth, de qua iam 1

1 Gen. 46, 21. 2 Gen. 4, 1 ; Gen. 5, 9. 3 Gen. 10, 4; Gen. 14, 5. 4 Gen. 14, 7; Gen. 15, 19; Gen. 15, 19. 5 Gen. 15, 19. 6 Gen. 22, 21 ; Gen. 10, 1. 14 Gen. 10, 4 ; Gen. 10, 6 ; Gen. 10, 6. 15 Gen. 10, 10. 16 Gen. io, 11 ; Gen. 10, 14. 18 Gen. 10, 14; Gen. 10, 15.

Lag. 4

1 Bochor F H clitellus B H1 * 3 * * * * * 9 agnus F, angustus B H 2 in margine B cof p kappa k ce c acquisitio B v, lamentatio F, interpraetatio H Cainam H 3 Cithii B amantes F, amentis H stupentis H 4 uel B, siue F H Cinei B F H post possidentes + Ceni nidus meus uel possessio S contra B F H [x, p Cenezei F H.v = B 5 zelotipus B, zelotipi F, zylotipis H, zelotypus v uel prius B v, sine F, > H sessio BHv Cedmonei BFH stristia F uel alterum B, sine F > H 6 orientales B H, originalis F Camuel F uel B, siue F H 7/8 Core caluitium > F H /a /3, habet v nisi quod Chore scribit 9 c > F

litteram > H

sint H

10 exin lineolam supra in habet in B, =

exinde ? x in p F prima manu chi super uersum additum habet, chi loco x FL 11 Cerubim H 12 callidus F x ut 10 13 scriptura H n in B *- eth impositum prima manu habet, heth FH 14 Chetim confracti > F H Cethim B Chanahan F 16 Chalec B F, Clalec H Chap- .... 18 doces >FH, Vallarsi ordinem codicum meorum F H sequitur 17 tortorum B v 18 Cesluim B, Chaselubim F, Chaseluhim H post eorum + Chafthorim manus explorato¬ rum siue manus tortorum sed melius capadoces F ; idem H, nisi quod Chafthoriim explaratorum cappadoces Cetheus B, Chetteus F 19 excelsus B post fixus + aut F abscisus F H post sed + et F 20 incipit F H conso¬

nanti B H, a consonante F

heth B F, beth H HXERa

LXXII

Lag.

64

25

3° 1

5

LIBER INTERPR. HEBR. NOM. Gen. C-D

supra diximus. Charran foramina siue ira uel fodiens eos. Sed et hoc nomen per n hebraicum incipitur. Chaldaei quasi daemonia uel quasi ubera aut feroces. Chebron coniugium siue incantator aut uisio sempiterna. Et hoc n habet in principio. Chodollahomor quasi generatio manipuli siue quasi decorum manipuli. Chorraei de foraminibus : quos uocant Troglodytas. Choba condemnatio. Chased quasi populantes. Sunt autem Chaldaei. Chet percutiens. Chettura thymiama offerens uel copulata aut iuncta. Choadad praecipuum. Chabratha quasi electum siue graue. Chorri siue Chorraeus farina aut farinatus seu post me uel foramen meum. Chazbi mendacium. Charmi uinea mea uel cognitio mea. Chaber coniunctio uel incantator. Sed et hoc per n litteram scribitur. Dodanim patruelis. In propinquos uertitur et cognatos. Dedan solitarius siue fratruelis eorum. Dasem frenum. Decla subtile siue palmata. Damascus sanguinis potus siue san¬ guinis osculum uel sanguis sacci. Dadan iudicans. Dan iudicium aut iudicans. Duma tacens. Dina iudicium istud. Debbora apis siue eloquentia. Dison fortis papilla siue cal-

Lag. 5

21 supra] = 13 ; Gen. n, 31. 22 Gen. 11, 28. 23 Gen. 13, 18. 23 Gen. 14, 1. 20 Gen. 14, 6. 27 Gen. 14, 15 ; Gen. 22, 22. 28 Gen. 23, 3. Gen. 25, 1. 29 Gen. 25, 15. 30 Gen. 35, 16 ; Gen. 36, 20. 1 Gen. 38, 5. 2 Gen. 46, 9 ; Gen. 46, 17. 4 Gen. 10, 4. 5 Gen. 10, 7 ; Gen. io, 12 ; Gen. 10, 27. 0 Gen. 14, 15. 7 Gen. 25, 3 ; Gen. 25, 3s. 8 Gen. 25, 14; Gen. 30, 21. 9 Gen. 35,8; Gen. 36, 21.

Lag. 3

21 post diximus + Chaldei quasi demonia uel quasi ubera uel feroces. Chettiim confracti F ; idem + H nisi quod Chaldaei et Chetthim Charram F H fodes H 22 heth hebreicum [sic solet F] incipit F, beth hebraicum incipit H Chal¬ daei ... 23 feroces y F H 24 heth F, het H 25 Chodorlagomer F H 20 manipulum F H Chorrei B F H quas B 27 traglitas B H, troglitas F v.

Lag. 5

colbertini codices apud /x Troglitas uel Troditas, ceteri ibidem Traglitas uel Troglytas Chobal F H Chared H 28 Cheth F H Chetura B, Chethura H 29 uel ... iuncta > F H 30 Chabrata B H, Chabrath F chorreus B F, correus H 1 seu B, aut F H post meum + Charan v Chazib F H, Chazhi v [hoc mendum typographic 2 mandacium H uel cognitio mea )> v, “olim” uel cognatio mea Chabor F H 3 incantatio F. H = B heth F, het H 4 in margine B Deleth 1 Delta A de d uers 4 } F H (i |8, recepi uersum ueteribus patruelis ... cognatos > J3 5 ante Dedan -f Dan iudicium dicans F H1u Dechla F1 0 suptilis F Demascus F, y H FI 7 Dan ... 8 iudicans > F H gq3 post iudicans editi secundum ju. + grande iudicium 9 apes H siue prius B, uel F H loquentia F

F FI

pupilla F, H = B; pupilla uoluerat Vallarsi

ex edit, aut iu¬ petus Dedan Deson

9/10 calcauit F H

LIBER INTERPR. HEBR. NOM. Gen. D-E

65

10 cabit earn. Sed hoc syro sermone dicitur. Ceteram hebraice pinguedo interpretatur aut cinis (id est fauilla) holocaustorum. Disan similiter ut supra, licet quidam putent fortem elephantem interpretari. Dennaba iudicium adferens. Dothaim pabulum uel uiride eorum aut sufficientem defectionem. 15 Eden uoluptas siue deliciae uel ornatus. Euila dolens siue parturiens. Eufrates frugifer siue crescens. Eua calamitas aut uae uel uita. Enoch dedicatio. Enos homo siue desperatus uel uiolentus. Euaeum ferum siue pessimum. Eber transitor. Elmodad ad matrem eius praecipuam siue 20 dei mensuram. Ellasar dei declinatio siue hanc separans. Esrom iacula gregum. Eschol botrus siue ignis omnis. Efron puluis moeroris uel puluis inutilis siue puluis eorum. Eldaa ad scientiam uel de scientia. Etthaeus formidans siue stupens. Edom rufus siue terrenus. Emor asinus. Efratha 25 ubertas siue puluerulenta. Eser fictus, id est plasmatus. Esban ignis in eis. Efraim frugifer siue crescens. Esrom sagittam uidens. Esbel ignis uanus siue uetus. Hue usque per breuem litteram E,nunc per productam

PL

823/4

nominum sunt legenda principia. 1

9/i°

Elisa deus meus uel eius salus uel ad insulam uel dei Lag. 6 mei saluatio. Elam saeculi uel orbis. Emim horribiles. PL Eliezer dei auxilium. Efa dissolutus siue mensura. Esau 779/8° factura siue rubens uel aceruus lapidum siue uanus aut fru-

12 Gen. 36, 25 ; supra] = 9. 13 Gen. 36, 32 ; Gen. 37, 17. 15 Gen. 2, 8 ; Gen. 2, xi. 16 Gen. 2, 14 ; Gen. 3, 20. 17 Gen. 4, 17 ; Gen. 4, 26. 18 Gen. 10, 17. 19 Gen. 10, 24 ; Gen. 10, 26. 20 Gen. 14, 1. 21 Gen. 46, 9 ; Gen. 14, 13. 22 Gen. 23, 8. 23 Gen. 25, 4 ; Gen. 25, 10. 24 Gen. 25, 30 ; Gen. 33, 19 ; Gen. 35, 16. 25 Gen. 36, 21. 26 Gen. 36, 26 ; Gen. 41, 52 ; Gen. 46, 9. 27 Gen. 46, 21. 1 Gen. 10, 4. Gen. 25, 25.

2 Gen. 10, 22; Gen. 14, 5.

3 Gen. 15, 2 ; Gen. 25, 4;

Lag. 6

11 autem H 12 Desan F H 12/13 elefantum F H 14 uiridem H 15 in margine B he n e breuis e e e Erula B ornatum H 18 despiratus H Eueurn B F H 19 transitorem F H Ermodad H prepua H 20 dimensuram H pro dei mensuram Elasar F seperans H, sperans F 21 Efrom H iaculo regum F, iaculo gregum H Escol B F 22 puluis tertium )> F 23 Eldea F H uel B, siue F H Etheus B, Ettheus F H 24 Efrata B F ficti [sic] id est plasma F H, fictus siue plasmatus v “cum uulgo editis libris”,quos Martianay eadem quae B habere tesiaiur ; “notmullicodices” apud fx = B 26 Effraim B frugiferum siue crescentem F H Efrom H 27 Elbel F 28

brebem H

1 in margine B he n etha H e e Elisa ... 2 saluatio > F H deus ... 2 saluatio } B 2 urbis H horribilis F H 3 Epha B 4 fractura H robureus H, roboreus p f}. v = B siue alterum B, uel F H

Lag. 6

66

LIBER INTERPR. HEBR. NOM. Gen. E-G

stra. Elom regio campestris aut quercus uel roboreus. Elifaz dei mei aurum. Emam calor eorum. Ebal uallis uetus uel aceruus lapidum. Ela terebinthus. Er uigiliae siue pelliceus aut resurrectio uel effusio. Enaim oculi siue fontes. Eroon (id est heroum) in facie eorum siue uigiliae io dolorum. Fison os pupillae siue oris mutatio. Fut Libyae siue oris declinatio. Fetrusim dissoluens mensuram. Filistim cadentes siue ruina poculi aut cadentes potione. Farao dissipans siue discooperiens eum. Faleg diuidens. Ferezaei J5 separantes siue disseminati. Faran ferocitas eorum. Fichol os omnium, ab ore, non ab osse. Filistiim ruina duplex. Faldas ruina paupertatis siue cadens germen. Fau nihil aut subito. Fiennon ori eorum aut ori uincto. Futifar os inclinans ad dissicendum. Fares diuisio. Fetrefe libycus ui20 tulus siue discooperiens uel certe diuisio aut os declinans. Fallu mirabilis. Fua hie, aduerbium loci, siue rubrum. Fanuhel facies dei. Geon pectus siue praeruptum. Gomer adsumptio siue consummatio uel perfectio. Gergesaeus colonum eiciens suie 25 aduenam propinquantem. Gerara ruminationem uidit seu maceria. Sed sciendum quod gerara interpretatur incolatus, gedera uero maceria siue saepes. Gaza fortitudo eius. Go5

5 Gen. 36, 2. C Gen. 36, 4 ; Gen. 36, 22 ; Gen. 36, 23. 7 Gen. 36, 41 ; Gen. 38, 3. 8 Gen. 38, 21. 9 Gen. 46, 28. 11 Gen. 2, 11 ; Gen. 10, 6. 12 Gen. 10, 14; Gen. 10, 14. 13 Gen. 12, 15. 14 Gen. 10, 25 ; Gen. 13, 7. 15 Gen. 21, 21 ; Gen. 21, 22. 16 Gen. 21, 32. 17 Gen. 22, 22 ; Gen. 36, 39. 18 Gen. 36, 41 ; Gen. 37, 36. 19 Gen. 38, 29 ; Gen. 41, 45. 21 Gen. 46, 9 ; Gen. 46, 13. 22 Gen. 32, 32. 23 Gen. 2, 13 ; Gen. 10, 2. 24 Gen. 10, 16. 25 Gen. 10, 19. 27 Gen. 10, 19; Gen. io, 19.

5 Elon H /3 ; corrupte turn in editis cum mss fuisse Elom iestatur Vallarsi uel B, aut F H roboreos H 6 Eliphaz B Eman F 7 uel B, aut F H theribintus F 8 pellicius F H aure surrectio H [non aut r°] 9 heroum F H, eroim B 10 dolorum B H, eorum F 11 in margine B fe D *1 fi ef f libies F, libyes H 12 Fethtrusim H Felestum F, Felesthim H 13 ante Farao + Falec diuidens F [H = B] 14 discoperiens F H Faleg diuidens > F H [jvV] Ferezei B F H 15 feracitas suasit Vallarsi 16 Filisthiim F, Filisthim H 17 ante Faldas + Falestim v paupertati H Fau y H aut B, uel F H 18 iuncto F H 19 dissecandum F [H = B] Faraes H, uerum ae compendio scriptum e correctura seriori Fetefre F H-, Fetefce H1 lybicus F H 20 discoperiens F H 21 Fallui B 22 >FH Fanuel B 23 in margine B Gimel 1 gamma F ge g, nisi quod 1 jormam a nunc usitata diuersam habet 24 Gergeseus B, Gergeseum F, Gergesseum H 25 uidit > F siue F H 26 materia F, macheriam H 27 materia siue spes F, macheria siue saepes H Gazam fortitudinem F H

LIBER INTERPR. HEBR. NOM. Gen. G-I

67

morra populi timor siue seditio. Sciendum quod G litteram in hebraico non habet, sed scribitur per uocalem s. Gether 1 torcular uidens siue adeola explorationis. Gebal praeruptum Lag. 7 siue uallis uetus. Geraris aduenae propinquantes siue cornupeta eoruni. Gaam uallis aestus. Gad tentatio siue latrunculus uel fortuna. Galaad aceruus testimonui siue trans5 migratio testimonii. De hoc in libris hebraicarum quaestionum plenius diximus. Gatham tangens risit. Gesen adpropinquans palpationi eorum siue uicinitas. Gersan aduena ibi uel eiectio eorum. Gera ruminatio uel incolatus. Guni elatio mea siue hortus meus. 10 Iobel dimittens aut mutatus siue defluet. Iubal delatus siue dimittens. Iareth descendens siue roborans. Iafeth latitudo. Iauan est et non est siue columba. Sed syrum est. Iebusaeum calcatum siue praesepe eorum. Iectan paruulus. Iaree luna. Iobab mago patre uel distillans. Iescha taber15 naculum uel unctio eius. Ismahel auditio dei. Isaac risus uel gaudium. Iedlaf manum tollens uel manum ad os. Iexan durus siue durities. Iesboc est cinis siue tactus. Ietur uersus aut ordinatus. Iudith laudans aut confitens aut Iudaea. PL Iacob subplantator. Iuda laudatio siue confessio. Issachar 781/2 20 est merces. Ioseph augmentum. Iordanis descensio eorum. g /6

29 Gen. io, 23. 1 Gen. 10, 28. 2 Gen. 20, 1. 3 Gen. 22, 24 ; Gen. 30, 11. 4 Gen. 31, 47. 5 Hieronym. hebr. quaest. in Genesin 50, 20 Lagarde. 6 Gen. 36, 11 ; Gen. 45, 10. 7 Gen. 46, 11. 8 Gen. 46, 21 ; Gen. 46, 24. 10 Gen. 4, 20 ; Gen. 4, 21. 11 Gen. 5,15; Gen. 6, 10. 12 Gen. 10, 2. 13 Gen. 10, 16 ; Gen. 10, 25. 14 Gen. 10, 26 ; Gen. 10, 29 ; Gen. n, 29. 15 Gen. 16, 11 ; Gen. 21, 3. 16 Gen. 22, 22 ; Gen. 25, 2. 17 Gen. 25, 2 ; Gen. 25, 15. 18 Gen. 26, 34. 19 Gen. 27, 36 ; Gen. 29, 35 ; Gen. 30, 18. 20 Gen. 30, 24 ; Gen. 32, 11.

28 siue B, uel F H

29 57 ut y pingitur in B, ain F H

Lag. 7

Geter B, Gater F,

Gather H 1 Gegal B 2 propinquantis H 2/3 cornipeta FH 3 Gad B, Gaad F H 3/4 latranculis H 5 quaestionum > H, questionum ante hebreicarum srnrn [sic enim solet\ habet F, sed signis // // in ordinem nostrum uocabula redacta sunt atramento ipsius librarii 6 Gesem F H 7 palpatio B Gerson F H 8 adiectio B Gani FH 9 ortus B, ortatus F 10 in margine B loth » iota I i I Iubal B, Iobal F H 11 Iared F H 13 Iebuseum B F H Iactan F 14 Iare F uel B, siue F H destillans F H ; post hoc uocabulum + Irad ciuitatis descen¬ sio. Iaram ciuitas eorum. Iras uidit fratrem meum siue fratris mei uisio F H, nisi quod Iram pro Iaram habet H. ft ft = B Iesca B 15 Ismael F 16 os B F, uos H 17 Iesboch B F H tactis H 18 ordinata F H Iudit B laudas H 19 I*uda B Isachar F H 20 post augmentum + lor riuus ^ 0. v non babet

Iordanen F, Iordanem H

descessio H

Lag. 7

68

LIBER INTERPR. HEBR. NOM. Gen. I-M

Iaboc harena siue lucta. Ieus parcens aut faciens uel conmotus. Ieglam despiciens. Iethran superfluus eorum. Ietheth dans. Irad ciuitatis descensio. Iram ciuitas eorum. Iras uidit fratrem meum uel fratris mei uisio. Iamuhel dies eius 25 deus. Iamin dextera. Iachin praeparans. lob magus. Ioalhel uita dei siue exordium dei uel praestolans deum. Iemna marina siue numerabilis. Iesua planities siue est desiderium 1 meum aut certe saluator. Iessul est dolore. Iasihel dimidium Lag. 8 dei. Iesar figmentum siue tribulatio. Lamech humiliatus aut percutiens siue percussum. Ludim nati siue prosunt fortiter. Laabim deusti siue flamman5 tes. Lesa in salutem. Luth utilis. Lot uinctus siue decliv natio. Laban candidus. Latusim malleatores. Laommin I3/I4 tribus siue matres. Lia laboriosa. Leui additus siue adsumptus. Lotan uinculum eorum uel ipse conclusus. Mauiahel quis est dominus deus uel ex uita deus. Ma10 lalehel laudans deum. Mathusale mortis emissio uel mortuus est et interrogauit. Magog quod Sa>/xa (id est tectum) uel de domate (hoc est de tecto). Madai mensura siue quam sufficienter. Mosoch prolongatio siue defectio aut certe conpressus. Mesraim hostes eorum siue mensura. Sed sciendum

21 Gen. 32, 23 ; Gen. 36, 14. 22 Gen. 36, 14; Gen. 36, 26; Gen. 36, 40. 23 Gen. 4, 18 ; Gen. 36, 43 ; Gen. 38, 1. 24 Gen. 46, 10. 25 Gen. 46, 10 ; Gen. 46, 10 ; Gen. 46.13 ; Gen. 46, 14. 26 Gen. 46, 17. 27 Gen. 46, 17. 1 Gen. 46, 17 ; Gen. 46, 24. 2 Gen. 46, 24. 3 Gen. 4, 18 ; Gen. 10, 13. 4 Gen. 10, 13. 5 Gen. 10, 19 ; Gen. 10, 22 ; Gen. 11, 27. 6 Gen. 24, 29 ; Gen. 23, 3 ; Gen. 25, 3. 7 Gen. 29, 16 ; Gen. 29, 34. 8 Gen. 36, 20. 9 Gen. 4, 18 ; Gen. 5, 12. 10 Gen. 5, 21. 11 Gen. 10, 2. 12 Gen. io, 2. 13 Gen. 10, 2. 14 Gen. 10, 6.

Lag. 8

21 Ieboc F H Iectran B 22 Ieteth F, Ietehth H 23 Irad ... 24 uisio > dissensio B v ciuitas e ciuitatis correctum B Iemuel F, Iemuhel ante dies littera una radendo deleta in F 25 Iamim F, Iamen H magnus F 25/26 Iaalhel F, Ioahel B 26 uel ... 27 marina] uellans deumma prestorina H 27 Hiesua H FH H

1 Iesul F H Iasehel F H Sin margine B f) Lamech h Lauta A el 1 Lamec Lag. 8 humiliatum aut percutientem F H 3/4 Ludiim F 4 natis H Labiim F H 5 Lasa F H Luth B, Lut F, Lud H Lot H2, Lut H1, Loth B F uinctis H 6 Lathusim B, Latussim F Loommin F, Loommim H 7 matris F 8 Lotam B uel B, siue F H 9 in margine B mem so mi aa em m Mahuhiahel F H dominus B F2 H, deus F1 Malalehel ... 10 deum >FH 10 Matusale B emissio F H, concussio B 11 ante Magog + Malelehel laudans deum F, + Maallelel laudans deum H 13 Mosoch ... certe] nil nisi te in medio uersu H Mesech F 14 hostis F, hoc est H B

LIBER INTERPR. HEBR. NOM. Gen. M-N

69

J5 quod Mesraim Aegyptus adpellatur. Mesa aqua rara uel e uado. Melcha regina eius. Mamre diuisio siue perspicuum. Masec potum dans siue propinans. Moab de patre. Maacha frangens siue confracta. Madan metiens siue respondens. Madian de iudicio siue de causa. Mabsam de iocunditatibus. 20 Masma exaudientem. Massa leuans siue pondus uel onus. Maheleth chorus siue a principio. Meza ex isto. Maneeth requiescens siue donanti. Masreca uectigal uanum siue sibilans uel trahens. Meetabel quam bonus deus. Matred persecutio siue uirga descendens. Mezaab aqua auri siue 25 aqua fluens. Mabsar munita. Magdihel de promissione dei siue turris dei uel magnificat me deus. Madianaei uel Madianitae diiudicantes. Manasse oblitus uel necessitas. Merari amarus uel amaritudines. Melchihel rex meus deus. Machir 1 uendens. Memfon de ore eorum. Melchisedec rex iustitiae. Naid motus siue fluctuatio. Noemma decus siue uoluptas uel fides. Noe requies. Nemroth tyrannus uel profugus 5 aut transgressor. Niniue pulchra uel germen pulchritudinis.

Lag. 9

15 Gen. io, 30. 16 Gen. 11, 29 ; Gen. 14, 13. 17 Gen. 15, 2 ; Gen. 19, 37 ; Gen. 22, 24. 18 Gen. 25, 2 ; Gen. 25, 2. 19 Gen. 25, 13. 20 Gen. 25,14; Gen. 25, 14. 21 Gen. 28, 9 ; Gen. 36, 13 ; Gen. 36, 23. 22 Gen. 36, 36. 23 Gen. 36, 39 ; Gen. 36, 39. 24 Gen. 36, 39. 25 Gen. 36, 42 ; Gen. 36, 43. 26 Gen. 37, 28. 27 Gen. 41, 51 ; Gen. 46, 11. 28 Gen. 46, 17 ; Gen. 46, 20 LXX. 1 Gen. 46, 21 ; Gen. 14, 18. Gen. 10, 8.

3 Gen. 4, 16 ; Gen. 4, 22.

4 Gen. 5, 29 ;

Lag. 9

5 Gen. 10, 11.

15 mensraim B1 appelletur F, appellatur B H 15/16 e uado Fagarde, euado B, elado H. F = H, nisi quod super o lineolam addit ; elatio /x /3. v = B, nisi quod euado scribit Vallarsius 16 diuisiones F, diuisionem H praespicuam H 17 Maseeh B F Moab de patre > F H. habet v 18 frangentem siue confractam FH Mada B, Medan F, Maedan H metientem siue respondentem F H 19 Mabram B, sed supra uersum uel sam. Masan F, Massan H, Mabram v et editi apud /x iucunditatibus H 20 Masma B, Masme F, Masmae H uel B, aut F H 21 Mahelethi B, Melethi F, Maelethi H Mezza F H Manath F, Manat H 22 donati F1 H ; correxit in F prima manus Masrecha B F 22/23 sibilans F H, libans B 23 Metthael F, Mettabel H Matraid F, Metraid H, Madred v 23/24 persecutio F H, percussio B v 24 Mizaab aquam hauriens B 24/25 siue aquam fluens [«V] corrector coaeuus in margine B acldidit ; aqua ex F H 25 Mabzar B, Mapsar F manita H Magdahel F H, sed d F in rasura repromissione F H 26 magnificet B Madianei B F, Madienei H, Madianim v 26/27 uel Madianitae > F H, habet v 27 Mannasse F

28 Melchiel B F H

1 uindens H Memfon ... eorum > F H Melchisedech B H 1/2 iustus BFH 2 post stitiae + Menfon de ore eorum F, + Memfon de ore eorum H 3 in margine B nun 3 ]. ni N. en n. F, Nebrod H

5 aut B, uel F H

decor F H Nineue H

3/4 uoluntas F

4 Nebroth

Lag. 9

70

LIBER INTERPR. HEBR. NOM. Gen. N-R

Neptuim scalpentes siue aperientes. Nachor requies luminis uel requiescente luce uelobsecrationouissima. Nabaiothprophetans. Nabdehel seruiens deo uel ursus dei. Nephis refrigerium uel anima.Neptalimconuersauitmeueldilatauit me uel certe in¬ to plicuit me.Naath requiescens.Noeman fidelis uel motus eorum. Orech longitudo. Ochozath tenens. Olibama tabernacu- PL lum meum in aliquo uel tabernaculi altitudo. Odollamites 82?/8 contestans aliquem uel testimonium in aqua. Ofim thalami. Hue usque per o breuem litteram legerimus, exin per ex- PL 15 tensum pronuntiemus elementum. Ofir siue Afir, quod per aleph litteram scribitur, interpretatur inritum uel herbosum. Ox uolentem. Omar populus uel amarus. Onan moeror eorum. Rifath uidens buccellam siue uidens bona. Rodii, quod v 20 hebraice dicitur rodim, interpretantur descendentes, aut pa- oM truus iudicans uel uisio iudicii. Rama tonans uel excelsa. Rooboth inclinatio uel plateae. Ragau aegrotans uel pascens. Rafaim gigantes. Rebecca multa patientia uel multum accepit uel patientia. Remma uel Ruma uidens aliquid uel ex25 celsa. Rachel ouis uel uidens principium aut uisio sceleris siue uidens deum. Hoc autem secundum accentuum et litterarum euenit diuersitatem, ut tarn in contrarias significationes

0 Gen. 10, 13 ; Gen. ii, 22. 7 Gen. 25, 13. 8 Gen. 25, 13 ; Gen. 25, 15. 9 Gen 30, 8. 10 Gen. 36, 13 ; Gen. 46, 21. 11 Gen. io, 10 ; Gen. 26, 26 ; Gen. 36, 2. 12 Gen. 38, 1. 13 Gen. 46, 21. 16 Gen. 10, 29. 17 Gen. 22, 21 ; Gen. 36, 11. 18 Gen. 38, 9. 19 Gen. 10, 3 ; Gen. 10, 4. 21 Gen. 10, 7. 22 Gen. 10, 11 ; Gen. 11, 18. 23 Gen. 14, 5 ; Gen. 22, 23. 24 Gen. 22, 24. 25 Gen. 29, 6.

6 Nesthuim F, Nefthum H 7 requiescenti B Nabeoth F H 8 Nabdahel F deo B H, dei F Nafes FH 9 Neptali F, Nepthali H 9/10 uel implicuit me uel dilatauit me v implicuit B, implicauit F, inplicauit H lONaethFH Naeman FH 11 inmargine B hebrei. o. non. habent. scripto. sed pro eo. v. uel. a. scribunt. o. breue. o. o o. Oreth B F H, Obeth editi apud p Ochozat B, Ocozat F addito spiritu aspero super c 12 Odolamites H 13 Offimi F H thalamis F 16 in margine B domega a> o. o. sed cauda litterae d line a transfixa Ophyr siue ufir F, Ofir siue ufir H. Ophir siue Vphir fx, qui in editis libris et aliquot mss siue Aphir esse testatur ; siue Aphir v per > F post scribitur + et FH 18 moeror eorum] mater reorum H 19 in margine B Res 1 Ro. p. deinde ef f uidetur secutum esse nunc spongia deletum Rifeth F, Rifet H bucciilam H uidens altertim B H, uendens F Rhodi H 20 rodimet F 20/21 aut patruus B, aut paruus F, aupatrus H 21 Raama F, Raamma H, Rechema v tonans B v, tonitruum F, tonetrum H 22 Roobooth F1 24 uel primum B, siue F H pacientiam F 25 aut B, uel F H 20 accentorum H, actuum F [sic]

LIBER INTERPR. HEBR. NOM. Gen. R-S

7i

nomina conmutentur. Ruben uidens films uel uidens in me¬ dio. Raguhel pastor dei uel pabulum eius deus. Rus caput. 30 Ramesse pabulum uel tinea siue malitia de tinea. 1 Quod in principio dixeramus in uocalibus litteris ob- Lag. seraandum eo, quod apud nos una sit interdum littera et apud Hebraeos uariis uocibus proferatur, hoc nunc quoque in s lit¬ tera sciendum est. Siquidem apud Hebraeos tres s sunt litte5 rae : una, quae dicitur samech, et simpliciter legitur quasi per s nostram litteram describatur : alia sin, in qua stridor quidam non nostri sermonis interstrepit: tertia sade, quam aures nostrae penitus reformidant. Sicubi ergo euenerit ut eadem nomina aliter atque aliter interpretentur, illud in causa 10 est quod diuersis scripta sunt litteris. Hoc autem quod in Genesi diximus: in omnibus libris similiter obseruandum. Sela umbra eius. Seth positio siue positus aut poculum uel gramen aut semen seu resurrectio. Sem nomen uel nominatus. Saba captus siue captiuitas uel certe conuertens. 15 Sabatha gyrans siue circuiens. Sabathaca circuiens te uel circumsessio tua uel sedes tua. Sennaar excussio dentium siue foetor eorum. Sidona uenatio moeroris. Samaraeum lanam meam siue coniunctum meum. Sed melius custos. Sodoma pecus silens uel caecitas siue similitudo eorum. Seboim 20 caprearum uel dammularum siue statio eius mare aut statio maris. Salef missa. Sefar narratio siue liber. Serug corrigia siue perfectus. Sarai princeps mea. Sichem umeri aut

28 Gen. 29, 32.

29 Gen. 36, 4 ; Gen. 46, 21.

10

30 Gen. 47, 11.

.

1 = 2, 4 12 Gen. 4, 19 ; Gen. 4, 25. 13 Gen. 6, 10. 14 Gen. 10, 7. Lag. 10 15 Gen. 10, 7 ; Gen. 10, 7. 16 Gen. 10, 10. 17 Gen. 10, 15 ; Gen. 10, 18. 18 Gen. 10, 19. 19 Gen. 10, 19. 21 Gen. 10, 26 ; Gen. 10, 30 ; Gen. 11, 20. 22 Gen. 11, 31 ; Gen. 12, 6.

29 Raguel F, Ruguhel H

Ros F

30 uel prius Vallarsi in de mutari uult

utroque loco tinia H, altero tine F 1 uocalibus B, uoca F, uocabulis H 2 interdum una sit F H litterae H Lag. 10 4/5 littera FH 6 s > FH 8 nostrae aures F H reformidabant B1 sicui F 9 atque aliter > F 12 in margine B Samech □ sin V zadi X Sade p simma c ef f 12/13 poculus F 13 seu B, uel FH 15 Sabatha R2, Sabathaca R1, Sabata F H utroque loco circumiens F H Sabathaca B, Sabatatca F, Sabacatha H uel B, siue F H 16 dendium H 17 Sidomna uenenatio F Samareum BF H 18 coniunctis H1, coniunctvs H2, coniunctus F meus F H post sed + et F, + i H custus H 18/19 Sodomorum F H 20 dammularum F H, damularum B statio prius F, stratio B H aut B, uel F H 21 Salef B, Sala F, Sela H Soffera F, Sofera H Vallarsi Seruc suasit et mox 22 profectus, nam corrigiam uocari *p“l» et apud LXX esse Xepov%, in lexico Origenis graeco autem airdprijna nomen nostrum explicari

4 Hebraeos] eos F

22 Sarri F

humeri B F

aut B, uel F H

72

LIBER INTERPR. HEBR. NOM. Gen. S

labor. Seor parua uel meridiana. Sennaab dentis pater siue foetor patris. Semeber nomen perditionis siue ibi perditio. PL 25 Segor parua. Ipsa est quae et supra Seor. Sed sciendum quia 829/3° G litteram in medio non habeat, scribaturque apud Hebraeos per uocalem ain. Sau siue Saube digne uel eleuatio. Seir PL pilosus uel hispidus. Saraa princeps. Sur murus uel di- 785/6 rectus aut continens. Sabac conuersio siue rete. Sue loquens 30 siue cantilena. Symeon exauditio uel nomen habitaculi. Salem pax uel reddens. Sichimorum umeri. Ipsa est quae 1 et Sychem, sed in latinum et graecum sonum uertitur. Se- Lag. 11 beon stante iniquitate. Sofar speculator eius uel bucina. Samma perditio. Safon speculator. Sobal uana uetustas uel v uectes ad portandum. Salama uestimentum uel pacifica. Ji/18 5 Saul expetitus uel abutens. Saua eloquentia uel clamor. Sela ut eius uel dimissio eius aut petitio. Somthonfanech conrupte dicitur. Nam in hebraeo legimus zapfanethfane, quod interpretatur absconditorum repertor. Porro ab Aegyptiis didicimus quod in lingua eoram resonet saluator mundi. Sem10 ron nomen uidens aut custos. Sared ut descenderet. Sefion egressum est os tristiae. Suni pupilla mea uel secundus meus. Sare malitiosus uel sibilans. Syria sublimis siue humecta. Sutalam radicatus.

23 Gen. 13, 10 ; Gen. 14, 2. 21 Gen. 14, 2. 25 Gen. 14, 2 ; supra] = 23. 27 Gen. 14, 5 ; Gen. 14, 6. 28 Gen. 17, 15 ; Gen. 20, 1. 29 Gen. 22, 13 ; Gen. 25, 2. 30 Gen. 29, 33. 31 Gen. 33, 18 ; Gen. 33, 18. 1 Gen. 36, 2. 2 Gen. 36, 11. 3 Gen. 36, 13 ; Gen. 36, 15 ; Gen. 36, 20. Lag. 11 4 Gen. 36, 36. 5 Gen. 36, 37 ; Gen. 38, 2. 6 Gen. 38, 5 ; Gen. 41, 45. 9 Gen. 46, 13. 10 Gen. 46, 14; Gen. 46, 16. 11 Gen. 46, 16. 12 Gen. 46, 17 ; Gen. 46, 20 LXX. 13 Gen. 46, 20 LXX.

23 Soor H Sennaal B dentes F pater > F 24 f F 26 scribaturque B F, scriptura quae H 27 sauhe B, Saue F H elatio B1 28 Sarra F, Sara H 29 aut B, uel F H Saba BF H recte F H 30 cantelena H Simeon F Sale B 31 Sicimorum F H humeri B F uers. 31> F1 1 sichem F 2 Sofur H 3 Safon speculator > F H una F 4 uices F Lag. 11 post portandum + Saphon speculator F, + Safon speculator H 5 expe¬ dites F Saba F 6 Selo F H eius prius B, ei F H eius alterum > F Somtonfanec B, Somphonfanec F, Sompthon fanec H; praestantissimus codex Mareschalli apud Vallarsium Somthofanec 7 correpte Vallarsius e codice Mareschalliprotulit saphnecfane quod F, saphnec fanae equod H ; jS e codice Mareschalli Saphinet fane adnotauit 8 egiptiis F, egyptis H 9 quodquod H 9/10 Semro F 10 Sarad FH 11 tristi? F Soni F H, Som B 12 sibilams F1, siuilans H 12/13 umecta FH 13 Satalam B H, Sulam F

LIBER INTERPR. HEBR. NOM. Gen. T-Ex. A

73

Tabech occidens. Tachos silens. Talam ros. Hue usque per litteram t simplicem legerimus, nunc adspiratione addita legendum est. Thobel siue Thubal ductus ad luctum uel conuersus ad uniuersa. Thiras timens siue rediens ad superfluum. Thogorma incolatus quispiam aut interpres. Thares exploratores laetitiae. Thara exploratores odoris siue exploratio adscensionis uel pastio. Thargal sciens iugum uel explorator. Thamar palma siue amaritudo uel conmutans. Theman auster uel africus. Thamna uetans uel deficiens. Thamnath perfecta pars siue consummatio data. Thola uermiculus uel coccinum. Thesbon festinus ad intellegendunr. Vs consiliator. VI dolens siue parturiens. Vsam festi¬ nus eorum. Zamram cantio eorum uel tempus ostendens. Zelfan ambulans os, ab ore, non ab osse. Vel fluens os. Zabulon habitaculum eorum uel ius iurandum eius aut habitaculum for- i^g. titudinis uel fluxus noctis. Zara oriens uel ortus. Zauan motus uel fluctuatio eorum. Zozomin praeparati in acie uel quae est haec aqua ? Interpretationes de Exodo. Aser beatus. Aaron mons fortitudinis siue mons fortis. Aheberim Hebraeorum uel transeuntium. Afferezei separati

14 Gen. 22, 24 ; Gen. 22, 24 ; Gen. 46, 20 LXX. 17 Gen. 10, 2. 18 Gen. 10, 2 ; Gen. 10, 3. 19 Gen. 10, 4. 20 Gen. 11, 24. 21 Gen. 14, 1 ; Gen. 14, 7. 22 Gen. 36, 11. 23 Gen. 36, 12; Gen. 38, 12. 24 Gen. 46, 13. 25 Gen. 46, 16. 26 Gen. 10, 23 ; Gen. 10, 23 ; Gen. 46, 23. 28 Gen. 25, 2 ; Gen. 29, 24. 29 Gen. 30, 20. 2 Gen. 36, 13 ; Gen. 36, 27. 3 Gen. 14, 5 ? ; Deut. 2, 20. 4 ; Exod. 4, 14. 7 Exod. 2, 6 ; Exod. 3, 8.

6 Exod. 1, Lag.

14 in margine B thet. V tau. t te. t Taech B, Tabec F H post occidens + id est interficiens F H Tacho B FI 15 Vcusque F simplicem t litteram H, simplicem litteram F legimus F 15/16 adspirationem H 17 in margine B that n theta 9 t. h. t. h. Tobel siue Tubal F, sed super T utrumque antiqrn spiritus asperi forma prima manu scripta est uel B, siue FH ad alterum B F, aut H 18 Tyras H ad B, aut F H 18/19 Thagorma H 19 Tharis H 20 post laetitiae 4- siue gaudium F H Tara v 23 Thamna ... de¬ ficiens > F Thamnath Fagarde, Thamath BF H 24 post data + omissa 23 F Tholahe F FI 25 Thesmon B1 fertinus H 26 in margine B uaf 1 u u consalator B1 28 in margine B zain p zeta z Zemram F H Zelfans B1 1/2 Vallarsius gloss as claromarescanas mss apud BLosweidum habitaculum pulchritu- Lag. dinis praebere auctor est 2 fluxis H Zaban F 3 Zozommim F H 5 > H in uersu uaern interpretationes > F 6 Aser beatus post fortis ponunt F H 7 Abeberim H

uel B, siue F H

74

LIBER INTERPR. HEBR. NOM. Ex. A-E

siue absque muro.Anacin humilitas uana siue humilesuanosuel humiles consurgentes aut responsio uana aut monile colli. Aod io gloriosus. Amram populus excelsus. Aminadab populus meus spontaneus. Abiu pater meus est siue ipse pater. Asir uinctus. Abiasaf patris mei conlectio. Amalec populus brutus siue popu¬ lus lingens. Abiud patris robur siue pater eorum. Accherubin cognosce et intellege siue scientiae multitudo. Achisamech 15 fratrem meum roborans. Beselehel in umbra dei. Beelsefon habens speculam. v Caath patientia uel molares dentes siue dolans uel con- 19/20 ponens. Cades sancta. Chanani negotiatores siue hie pau- PL perculus aut praeparati uel humilitas. Charmi uinea mea uel 83 20 agnitio aquae. Cherubin scientiae multitudo aut scientia et PL intellectus. 7%i/& Dan judicium uel judicans. Ebraeorum transeimtium. Ebrioth transitus. Etthi timuerunt siue obstupuerunt. Emori mater lux mea. Eui fe25 rales uel feroces Enoch dedicauit. Emorraeum loquentem siue amaricantem. Esrom sagittam uidens siue atrium tristitiae uel fortis. Ebron participate tristitiae siue fortitudinis uel augmentum sempiternum. Eleazar deus meus adiutor siue dei adiutorium. Edom rufus. 30 Hue usque per E breuem litteram legimus, exin per extensurn legamus elementum.

8 Deut. 1, 28.

9 Ex. 6, 13. 10 Ex. 6, 18 ; Ex. 6, 23. 11 Ex. 6, 23 ; Ex. 6, 24. 12 Ex. 6, 24 ; Ex. 17, 8. 13 Ex. 24, 1 ; Ex. 23, 20. 14 Ex. 31, 6. 10 Ex. 31, 2 ; Ex. 14, 2. 17 Ex. 6, 16. 18 Num. 13, 26 ? ; Ex. 3, 8. 19 Ex. 6,14. 20 Ex. 23,18. 22 Ex 1, 4. 23 Ex. 2, 6 ; Ex. 1, 16 ; Ex. 3, 8. 24 Ex. 3, 8 ; Ex. 3, 8. 25 Ex. 6, 14 ; Ex. 23, 23. 26 Ex. 6, 14. 27 Ex. 6, 18. 28 Ex. 6, 23. 29 Ex. 15, 13.

8 Anatim F, Anacim H siue B F, siue siue H humiles uanos B H, humilis unus F 10 Ambram H, Abraam F 11 Abin B est > H pater ipse FH 12 Abiasar B v Amalech B brutus B F, brachus H, bruchus /x /}, nam Martianay in uocabulo quaerebat 13 Accerubim F H 14 Ahisamech F, Achisamalech H 16 Beseleel F Behelsefon H 17 molaresidentis F dolens n typographi mendurn ? uel alterum B, aut F FI 18 Cananei F, Canani H 19 uel prius B, aut F FI Carmi F 20 Cherubim H aut ... 21 intellectus in margine B, ut uidetur prima manu aut scienti? F 22 uel B, siue F H 23 Ebraeorum ... transitus > F hebreorum H Ethi B H 23/24 tumerunt F, supra uersum inter m et e additum v 24 obstipuerunt F H 25 Emorreum B F FI 26 tristi? F, iustitiae H 29 Edom rufus B in margine tantum, loco ubi inserenda essent non indicato post Edom octo litterae deletae in H 30 Vcusque per breuem e litteram F

LIBER INTERPR. HEBR. NOM. Ex. E-I

75

Elisafan dei mei specula uel deus meus abscondens. Lag. 13 Elisabeth dei mei saturitas uel dei mei iuramentum aut dei mei septimus. Elcana dei possessio. Etham consummatus siue suscipiens nauigationem. Elim aries. Efa mensura. 5 Eliezer deus meus adiutor. Eliab deus meus pater. Farao dissipans siue discooperuit eum. Fithom os abyssi uel subito. Fua hie, aduerbium loci, siue adparebo. Sed me¬ lius rubrum. Fallu mirabilis. Futiel hie declinans deum, aduerbium loci, non pronomen. Vel declinans deus siue oris 10 declinatio dei. Finees ori parcens uel ore requieuit aut oris augurium. Filistiim ceciderunt duo. Fasec transgressus siue transcensio. Gad tentatio siue adcinctus uel latrunculus. Gersam aduena ibi. Gersom eiectio eorum siue aduena ibi aut aduena 15 pupillae. Gadihel adcinctio mea deus. Gadi haedus siue ten¬ tatio mea. Gamalihel reddidit mihi deus. Goel propinquus siue redimens. Galaad aceruus testis. Super hoc in libris hebraicarum quaestionum plenius diximus. Guni horti siue adrogantia mea. Gabua sublimitas. Gomor mensura attico20 rum choenicum trium. Israhel est uidere deum siue uir aut mens uidens deum. Et de hoc in libris hebraicarum quaestionum plenius diximus. Iethro superfluus huius. Iebusi calcatus siue praesepe v 1

21/22

1 Ex. 6, 22. 2 Ex. 6, 23. 3 Ex. 6, 24 ; Ex. 13, 20. 4 Ex. 15, 27 ; Ex. Lag. 13 16,36. 5 Ex. 18, 4 ; Ex. 31, 6. 6 Ex. 1, 11 ; Ex. 1, ix. 7 Ex. 1, 13. 8 Ex. 6, 14 ; Ex. 6, 25. 10 Ex. 6, 25. 11 Ex. 13, 17 ; Ex. 34, 25. 13 Ex. 1, 4 ; Ex. 2, 22. 14 Ex. 6, 16. 15 Num. 13, 10 ; Num. 13, 11. 16 Num. 13, 12; Num. 13, 15. 17 Num. 26, 29; Hieronym. hebr. quaest. in Gen. 50, 20. 18 Num. 26, 48. 19 Gabua] ? ; Ex. 16, 16. 22 Hieronym. hebr. quaest. in Gen. 51, 18. 23 Ex. 3, 1 ; Ex. 3, 8.

1 Elisafam B F H 2 Elisamei B, Elisami F, Elisame Hv 3 Elchana B Lag. 13 Ethan B 6 dissipator F H dicoperuit F, discoperuit H 7 uel B FI, siue F Foa F H 8 rubrum H Futhiel B, Fothiel F, Fotihel H 9 loci aduerbium F H, post quae + est H dei IF 10/11 uel orrere quaeuita ut augurium ori H 10 aut oris B, auctoris F, de H modo exposui 11 Filistim B, Felesthim H occiderunt H Fasech B 12 transcessio F 13 uel B F, aut FI 14 aduenaprius B, incola F et colbertinus 4354 apud/a, incla FI Gecsoni BF H corum H siue B H, uel F aduena ibi B F, abbentubi H 15 pipill§ F, sed v super i prius script urn manu antiqua accinctio B F, uechinccio H 16 Gamaliel B F Gohel H 18 Goni G H orti BF 19 Gabaa H 19/20 attiocorum F 20 post trium + Hebreorum transeuntium Hebrioth transitus Horeb ardor siue siccitas uel solitudo F 21 Israel F 23 Ietro B F lebusei B v ; “olim Iesubei” teste Vallarsio, quod nescio utrum ad v an ad editiones Hieronymi ueteres pertineat. In quibusdam mss apud fx Iesubi, et in editis apud eundem Iesubaei

76

LIBER INTERPR. HEBR. NOM. Ex. 1-0

meum. Iamuhel dies eius deus. Iamin dextera. Iachin praeparans. Iessaar est meridies siue meridianus aut unctio mea PL uel iiera(f>opiKcos oleum. Iochabeth ubi est gloria siue est 833/34 grauis aut domini gloria. Ithamar ubi amarus uel ubi PL palma uel est amarus siue insulae palma. Iesus saluator. 789/9°In mensura liquentis materiae. 3° Leui additus. Loboni filio meo uel cor ego aut candor. 1 Mesraim hostes eorum uel Aegyptus. Moyses uel Moses Lag. 14 adtrectans uel palpans aut sumptus ex aqua siue adsumptio. Madian de iudicio. Merari amara siue amaritudines. Mooli de infirmitate siue chorus meus aut ab initio. Mosi adtrec5 tator uel palpator meus. Misahel tactus dei siue quis interrogauit ? Magdolon quis grandis uel turris. Moab de patre. Maria inluminatrix mea uel inluminans eos aut zmyrna maris aut stilla maris. Mara uel Merra amaritudo. Marath amara. Man hu quid est hoc ? 10 Neptalim latitudo. Nafec pruna uel carbo siue seductio. Naason augurans uel augur fortis. Nadab spontaneus. Naue semen uel gerrnen uel pulchritudo. Ozihel fortitudo mea deus. Omar crispans siue manipulus. Oliab protectio mea pater. Oefi trium modiorum 15 mensura. Nomina quattuor quae secuntur per extensam legenda sunt litteram.

25

24 Ex. 6, 15 ; Ex. 6, 15 ; Ex. 6, 15. 25 Ex. 6, 18. 26 Ex. 6, 20. 6,23. 28 Ex. 17,9. 29 Ex. 29, 40. 30 Ex. 1, 2 ; Ex. 6, 17.

27 Ex.

1 Ex. 1, 8 ; Ex. 2, 10. 3 Ex. 2, 15 ; Ex. 6, 16 ; Ex. 6, 19. 4 Ex. 6, 19. 6 Ex. 14, 2 ; Ex. 15, 15. 7 Ex. 13, 20. 8 Ex. 15, 23 ; Ex. 15,23. 9 Ex. 16, 15. 10 Ex. 1, 4 ; Ex. 6, 21. 11 Ex. 6, 23 ; Ex. 24, 1 ; Lag. 14 Ex. 33, 11. 13 Ex. 6, 18 ; Ex. 8, 10. 14 Ex. 31, 6 ; Ex. 16, 36.

5 Ex. 6, 22.

24 Iamuel B F Iachim F 25 Iesar F, Iessar H mea) F 26 metaforicus F H Iocabed F, Iochabed H 27 uel B, aut F H 28 est > H post palma alterum + saluator H 29 “liquentis materi?” mensura F materia H 30 Labeni F H uel B H, aut F aut B H, uel F 1 Merraim H hortes F eorum > F Moyses uel ) FH Moses B F, Mosen H 2 uel B, siue F H eaqua H 3 amaram F, amuraim H amaritudinis F 4 ab initio B F, ambitio H Mosy F, Musi H 5 uel B, siue F H Mesahel F 5/6 interrogat H 6 Magdola F H 7 Mariam suasit Martianay 7/8 aut zmirna maris aut Stella maris B H, nisi quod smirna B : Lag. 14 aut Stella maris aut Smyrna maris F 8 Mara uel > F FI super Merra B uel y, Mirra F Marat B 9 hu et est hoc > F H. v = B 10 Nephthali F, Neptali H Nefec F H pronum F, prunum H 11 Neesson F H 12 uel prius ) F H 13 Oziel B F 14/15 mensura trium modiorum F H 16 sequuntur H lelenda H

8 stilla] coni. Bardenbewer (cf. p. 137), Stella codd. edd. Lagarde.

LIBER INTERPR. HEBR. NOM. Ex. O-Z

20

25

30 1

5

10

77

Oreb ardor siue siccitas ant coraus uel solitudo. Ori lux mea. On labor uel dolor. Or iracundia. Ruben uidens filius uel uidete filium. Ramesses intonuit laetus siue malitia de tinea. Raguhel pastio dei siue ami¬ cus eius deus. Rafidim laxae manus uel sanitas iudicii aut uisio oris sufiiciens eis. Symeon audiuit tristitiam uel nomen habitaculi. Sefra adhaesit uel placens. Seffora auis eius uel pulchritudo siue placens. Sor meridianus. Sorihel coangustans deus uel robustus deus. Salu tentat io respiciens. Saul expetitus siue abutens. Semei audi uel auditio mea. Sethri exactor meus uel absconv sio mea. Socchoth tabernacula. Sur mums aut robustus siue 23/24 angustia uel mandatum. Sin amphora uel tentatio siue rubus. Sinai rubus amphora mea siue mensura mea uel mandatum. Lag. 15 Sabbata requies. Settim spinarum. Theman auster. Thelame riui aquarum uel agger aquarum. Thola uermiculus aut coccinum. Theeth subter. Vr ignis aut lumen. Zabulon habitaculum fortitudinis. Zechri memoria mea. Finiunt interpretationes hebraicorum nominum libri Exodi, inter quas et quae sunt de Leuiticio potes inuenire, exceptis quattuor, quas subnectere curauimus. Badri. Fath / H

rubus >FH

siue B, uel F H

2 Sethim B v, Segim Lag. 15

F H et colbertinus optimae notae apud /a 3 Themana F H ager B 4 Thole F, Tholate H Theet B 6 Zebulon H Zetri B, Zecri H 7/9 > F H p [!, babetv 10 Badri) F H /x ft . eius loco Leuitici F ante Fath + Melcho regi . Salomin retributio uel pacifica F H fx p, nisi quod Salumin H, Salumith fx p quod B H, cum F ix p 11 septentrionalis plaga F H /x P Melcho ... 12 pacifica > FH

78

15

20

25

1

LIBER INTERPR. HEBR. NOM. Num. A

Interpretationes de Numero. Aaron mons fortis. Aminadab populus meus spontaneus. Amiud populus meus inclitus. Abidan pater meus iudex. Aggelaoni adnuntiat iniquitatem meam. Ahiezer frater meus adiutor. Amisaddai populus meus sufficiens. Achran turbauit eos. Ahira fratris mei amicus. Anan nubes. Abaia pater meus iste uel patris mei abundantia. Aseroth atrium angustiae siue beatitudines. Amihel populus meus dei. Amath indignatio uel uter. Ahiman frater meus quis ? Anacim monile collo sublimi. Aetthi obstupefaciens uel perterrens. Abiram pater meus excelsus. Aunan non est uel inutile. Arrad suscitauit descendens uel suscitauit descensionem.Atharim exploratorum. Aei quam Graeci Xid'oXoylav uocant. Arnon aceruus tristitiae siue laus. Ar suscitauit uel uigilia. Ammon populus moeroris. Agag Saj/xa, id est tectum. Assur beatitudo siue gressus. Aggi festiuitas siue sollemnis. Arodi maledictio sufficiens siue maledictus. Ariheli leo deus meus. Amol pepercit. Aserehel beatus deus. Afar fodit Lag. siue humus. Agla sollemnitas ista uel uitulus. Achiram fra¬ tris mei sublimitas. Arad descendi. Aber conmisit uel certamen iniit aut particeps. Araboth humilem planam atque

16

14 Num. 1, 3 ; Num. i, 7. 15 Num. 1, 10 ; Num. 1, 11. 16 Num. 1, 11 ; Num. 1, 12. 17 Num. i, 12 ; Num. 1, 13. 18 Num. 1, 15 ; Num. i, 15 ; Num. 3,2. 19 Num. 11, 35. 20 Num. 13, 12 ; Num. 13, 21. 21 Num. 13, 22 ; Num. 13, 22. 22 Num. 13, 29. 23 Num. 16, 1 ; Num. 16, 1. 24 Num. 21, 1 ; Num. 21, 1. 25 Num. 21, 11 ; Num. 21, 13. 20 Num. 21, 15. 27 Num. 21, 24 ; Num. 24, 7. 28 Num. 24, 24 ; Num. 26, 15. 29 Num. 26, 17 ; Num. 26, 17. 1 Num. 26, 21 ; Num. 26, 31 ; Num. 26, 32.

2 Num. 26, 33 ; Num 26, 38. Lag. 16

3 Num. 26, 40 ; Num. 26, 45.

13 > H, numerorum F 14 Aaron ... 15 ncus > F H, habet v 15 Ammiod F H 16 annuntia F, adnuntia H meam > F 17 Admisedai F, Amisedai H pupulus H Achan B1, Acharan F H 18 turbabit F Ahiere? F, Acbiree H Anam B Abia H . Abaia v, mss uetustiores apud p Abaia uel Abaia 19 iuste B H, iustus uel iuste aliquot mss recentiores et editi apud n, uetustiores apud eundem iste habundantia F H 20 beatitudinis BF H Ammihel H dei B F, diei H 21 Aiman H Anachim B F 22 Attbi B, Aethi H obstupescens B1 uel B, siue F H paterrens H1 24 Aarad F discensionem H 24/25 per neglegentiam miniatoris tarum B, Aatharim F 25 explorator F H Ahei F H quam B H, quum F Xi&oXoylav non difficulter legitur in B, aiooAiaH F, nconan H 25/26 Aranon F H 26 aceruum F H uigila

27 Aggag B 29 Arieli F F

28 Asur B

post Assur -f- id est F

solemnis F

1 Ammon £ F H Aserahel F, Asarahel H 2 ista > F Alchiram B1, Lag. 16 Abiram F, Airam H 3/4 certaminit F, qui super m siglam s scribit 4 iniit )> H aut F H, Auth B nouum nomen

LIBER INTERPR. HEBR. NOM. Num. A-B

79

5 campestrem. Abarim in transitu, quod significantius graece nepav dicitur. Ataroth coronae. Aroer subleuans uel uacuefactio uigilis aut myricae. Ahiroth scalptum. Alus fermenta siue conmisce, quod graece dicitur efrvpaoov. Arada v obstupuit, admiratus est. Asmona festinus siue festinans aut 25/26 10 numera. Aggedgad adnuntia siue adcinctus uel latrunculus. Ahiam umbraculum siue praerupta. Alamon super multitudinem aut despectio. Abelsattim luctus litorum uel riparum. Acrabbim scorpiones uel decentem. Adar sublimis uel pallium. Asemona os eius, ab osse, non ab ore. Asmo nouis15 simum eius. Arebla insidiatrix. Ain tons. Azan fortitudo eorum. Ahihod fratris mei gloria. Beniamin filius dexterae. Bamoth in morte siue excelsa. Basan bruchus siue pinguedo. Nam quod interpretari solet ignominia uel confusio, busa dicitur. Balac lingens uel eli20 dens siue inuoluens. Balaam uanus populus siue praecipitans eos uel sine populo. Beor in pelle. Bahai habens siue uir. Behelfegor habens os pelliceum. Bechor in sagmate uel ingressus est agnus. Bale praecipitauit siue absorbuit. Baria in malis uel in conmutatione eius. Behelsefon habens aqui25 lonem siue speculam. Baon in iniquitate. Barnee electa PL conmotio. Bethanamra domus pardorum siue domus amaritu- 837/8 dinis. Beelsefon adscensio speculae. Betharan domus arcae uel montium aut adscensus humilium. Bahalmeon habens

5 Num. 26, 63 ; Num. 27, 12. 6 Num. 32, 3 ; Num. 32, 34. 7 Num. 33, 7 ; Num. 33, 14. 8 Num. 33, 24. 9 Num. 33, 29. 10 Num. 33, 32. 11 Num. 33, 45 ? ? ; Num. 33, 46. 12 Num. 33, 49. 13 Num. 34, 4 ; Num. 34, 4. 14 Num. 34, 4 ; Num. 34, 4. 15 Num. 34, 11 ; Num. 34, 11 ; Num. 34,26. 16 Num. 34, 27. 17 Num. 1, 11 ; Num. 21, 19. 18 Num. 21, 33. 19 Num. 22, 2. 20 Num. 22, 5. 21 Num. 22, 5 ; Num. 25, 3. 22 Num. 25, 3 ; Num. 26, 35. 23 Num. 26, 38 ; Num. 26, 44. 24 Num. 33, 7. 25 Num. 32, 3 ; Num. 32, 8. 26 Num. 32, 36. 27 Num. 33, 7 ; Num. 32, 36. 28 Num. 32, 38.

5 Aabarim F significance H 6 dicitur nepav F H Ataroth H, Atharod B, Atharoth F 7 mirice B, myrice F, myrrice H Abiroth B, Airoth PI Alas B H, ) F 8 commisse H firason B, ipaoov F, vparov H 9 obstipuit F, obstipui H sine B H, aut F aut B H, siue F 10 munera B uel B, aut F H 11 Achiam H 12 Abethsatim B, Abelsettim F, Abelsetbim H 13 Achrabbim B decent addita lineola super t F 15 Ahin F H Azam B 16 Ahidod BF H 17 Bamot B 18 brucus FH ignomina F nibus adicitur H Balach B uel alterum B H, siue F 20 siue prius B, aut F H Balam F H 21 uel B, aut F H Baal F H 22 Balfohor F, Balfoor H pellicium F H Bacar F, Bachar H . v =B 23 agnus > v 24 uel B, siue F H Beelsefon F H 25 in > H Barnee F, Bamech B, Bamec H 26 commotatio H 27 ar ceFH 28BaalmeonFH HIER.

LXXII

8o i

5

10

15

20

LIBER INTERPR. HEBR. NOM. Num. B-D

habitaculum. Benacan filius necessitatis. Baci luctus siue Lag. 17 in uomitu aut uetus. Cades comnutatus siue sanctus. Ceni aerarius meus siue nidus meus aut possessio. Citiis stupentibus siue mirantibus. PL Canath aemulatio siue zelotypia. Calaath ecclesia uenit uel 793/4 uoces. Cadesbarne conmutatus electus uel mutabilis. Cariathaim uilla uel oppidum eorum. Core caluitium. Camuhel resurrectio dei aut stabit deus. Hue usque per c litteram simplicem legerimus, exin adspiratione addita nominum sunt legenda principia. Chanaan reuersus est siue quasi respondentes aut quasi mouentes. Chaleb quasi cor aut omne cor uel canis. Chamos congregatus uel quasi adtrectatio. Chozbi calix in me siue inmola mihi. Chenneroth cithararum signum aut quasi lucernae. Chaslon scelerata tristitia uel quasi protectio. Cherubin quasi plures aut uermiculata pictura uel scientiae mul¬ titude . Duhel agnoscant deum. Dathan donum eorum siue sufficiens donum. Dibon sufficiens ad intellectum uel abundanter intellegens. Dibongad sufficienter intellegens tentationem. Defeca adhaesit uel remissio. Deblathaim lateres siue masv sas, quas de recentibus ficis conpingere solent, quas Hebraei 27/28 deblathan, Graeci -n-aAdt/as- nuncupant, in praesenti loco nomen quod proposuimus, interpretatur naXad'ai, eorum.

1 Num. 33, 31 ; Num. 34, 22. 3 Num. 13, 26 ; Num. 24, 21. 4 Num. Lag. 17 24, 24. 5 Num. 32, 42 ; Num. 33, 22. 6 Num. 34, 4 ; Num. 32, 37. 7 Num. 16, 1 ; Num. 34, 24. 11 Num. 13, 2. 12 Num. 13, 6 ; Num. 21, 29. 13 Num. 25, 15. 14 Num. 34, 11. 15 Num. 54, 21 ; Num. 7, 89 18 Num. 1, 14 ; Num. 16, 1. 19 Num. 32, 34. 20 Num. 33, 45. 21 Num. 33, 12 ; Num. 33, 47.

1 Benachan B, Banaean F, Banacan H siue bis H 2 aut uetus > F1, pr m Lag. 17 addita inter uersus uentus FI 3 comutat* * 5 * * * 9 B, conmotus H 4 pessesio F 5 Canat B zelotopia F Calaatha eedesia H 6 Cadesbarne B, Cadesbarnee FH uel y F H 7 oppidulum F uitium H Camuel B F 8 deus > H 9 Vcusque F c litteram simplicem B, c simplicem F, c simplicem litteram H legimus F 9/10 adin spiratione H 12 Chalep F, Caleb H uel B, aut F H 13 congregatos H attrectatio B, attractio F Chasbi FH 14 chitararum F 15 sceleratae H uel quasi B, aut F H 15/10 Cherubim F H 10 uermicula F scientia H 18 Deuhel F, Dehel H Datham F H domum H siue B, uel F H 19 Debon F H 19/20 habundanter F H 20 Debongad F H 21 uel B, siue F H Debelatan F, Debelathan H lateris H 22 quas prius }FH, qu$ B quas alterum in H quos puit, recenti manu emendatum 23 deblatan B, debelath F, debellant H\ debelant H2 g»ci B, grece H palatas B F, palathas H ante loco + itaque F H 24 palate B, palathe F H ; antea palata fuisse VaUarsius testatur

LIBER INTERPR. HEBR. NOM. Num. E-F

81

Efraim crescens siue frugifer. Eldad ad solum siue solitarium uel ad unum. Erma anathema eius. Esebon cogitatio siue cingulum moeroris. Edraim descensio pastorum. Elcan pars eorum uel testimonium eorum. Esbel ignis uetus siue uanus. Eui desideraui. Elade ad adscensum. Ebrona transgressus siue transgressio. Enihel gratia mea deus. Efoth superindumentum uel superumerale. Eschol botrus siue Lag. 18 ignis omnis. Hue usque per e breuem litteram legerimus, exin per extensum legamus elementum. Elisar pater meus fortis siue mater meus coangustans. Eliab deus meus pater uel deus pater. Elon exercitus fortitudo. Elisame deus meus audiuit. Elisama deus meus audiens. Elisafath deus congregauit uel dei mei protectio siue absconsio. Enan nubes. Edrai inundatio pascet me. Er uigilans aut consurgens uel pelliceus. Elon quercus siue avXcov, de quo in libro locorum plenius diximus. Eran uacuefecit. Etham fortern. Esaun uoluntas moeroris siue fortitudinis. Enon fons tristitiae. Elidad deus meus patruelis uel deus meus patruus. Fadassur redemtio fortis siue uallata. Fegihel occurre mihi deus uel occursio dei. Faran ferns eorum uel frugiger. Faleti saluator meus. Faeleth ruina uel deiectio. Fasga ab- PL scisus uel dolatus aut os multum, ab ore, non ab osse. Fe- 839/4° thora oris exploratio siue buccella luminis uel os turturis. Fagur oris pellis uel hiauit. Finees os requieuit uel silet

25 Num. i, io ; Num. n, 26. 26 Num. 14, 45 ; Num. 21, 26. 27 Num. 21, 33. 28 Num. 26, 30 ? ; Num. 26, 38. 29 Num. 31, 8 ; Num. 32, 3 ; Num. 33, 34. 30 Num. 34, 23. 1 Num. 34, 23 ; Num. 13, 23. 5 Num. i, 5. 6 Num. 1, 9 ; Num. 1, 9. Lag. 18 7 Num. 1, 10 ; Num. 1, 10. 8 Num. 1, 14. 9 Num. 1, 15 ; Num. 21, 33; Num. 26, 19. 10 Num. 26, 26. 11 Hieronym. lib. locorum ; Num. 26, 36. 12 Num. 33, 6 ; Num. 33, 35. 13 Num. 34, 9 ; Num. 34, 21. 15 Num. 1, 10 ; Num. 1, 13.. 16 Num. 10, 12. 17 Num. 13, 9 ; Num. 16, 1 ; Num. 21, 20. 18 Num. 22, 3. 20 Num. 25, 3 ; Num. 25, 7.

25 Effraim B Elaad F H 25/26 solitarius H 26 uel B, aut F H Erina H 27 cinculum F 28 uel B, siue F H 29 uanus B H, unius F Eladi F Ebrana F ?, Ebruna H 30 transgressus B, transcensus F H Ennihhel H 1 Efod F, Efoti H superhumerale BF Escol BFH botris F H Lag. 18 3 1- Vcusque F 5 meus alterum )• F 6 pater prius > F 7 Elisamat H 8 Elisafat H 9 Edroi F H 10 aut B H, siue F uel B, aut F H pellicius F H, pollicens B aulon B 12 Etam F 13 fons B F* 1 H, frons F2 15 Fodasur F H fortis > F Fagiel F, Fagihel H 16 uel prius B F, aut H 17 Falecti BFH Feleth F H Fesga F H 18 uel B H, siue F aut B, uel F H 18/19 Fethrora F1 19 bucella H 20 uel prius > H uel alterum > F H /a colbert 4951 apud /a sile H “exemplaria” apud is,}F Colbert 4951 ; uel silet babet v ut “antea editi” apud fj.

82

LIBER INTERPR. HEBR. NOM. Num. F-M

uel ori pepercit. Fares diuisio. Finoni os meum nepotum. PL Famach uitulus saginatus aut discessio mea. 795/6 Gedeoni tentatio iniquitatis uel tentatio humilitatis meae. Garizin diuisio siue praecisio. Iefanne innuit uel innuens. legal propinquus uel redi¬ mens. Iesu saluator. Iazer adiutum. Iarden descensio eov nun uel uide iudicium. Iassa dimidia uel factum mandatum. 29/3° laboc lucta uel puluis. Iaribo odor eius uel luna. Iasub conuersio. lalel expectauit deum. Iamna mare uel dextera eius. Iesui quod est desideraui uel aequalis meus. Iaasel dimidia- Lag. 19 uit deus. Ieser plasmauit, hoc est finxit, uel fictum. lair inluminans. Etebatha bonitates siue declinauit ut ueniat. Isimoth adducet mortem. Iegali redimens me uel propinquus meus. Lahel in deum uel deo. Lobna alba uel Candida. Manasses obliuiosus uel quid oblitus est. Madiani contradictio uel responsio. Medad mensus est. Michahel quis ut deus ? Machi quid quia ? Mathana donum. Medaba aquae eminentes. Machir restituet siue uenumdabit uel de infirmitate. Maala chorus uel infirmitas. Melcha rex eius. Malchihel rex meus deus. Maceloth ecclesia. Mathca dulcedo uel saturitas. Maseroth exclusiones uel uincula aut successiones siue disciplinae, quod in nostris codicibus Mazuroth legitur.

21 Num. 26, 20; Num. 26, 23. 22 Num. 34, 25. 23 Num. 1, 11. 24 Deut. ii, 29. 25 Num. 13, 6 ; Num. 13, 7. 20 Num. 13, 16 ; Num. 21, 32 ; Num. 22, 1. 27 Num. 21, 23. 28 Num. 21, 24 ; Num. 22, 1 ; Num. 26, 24. 29 Num. 26, 26 ; Num. 26, 44. 1 Num. 26, 44; Num. 26, 48. 2 Num. 26, 49 ; Num. 32, 41. 3 Num. Lag. 19 33, 33 ; Num. 33, 49. 4 Num. 34, 22. 5 Num. 3, 24 ; Num. 33, 20. 6 Num. 1, 10 ; Num. 10, 29. 7 Num. 11, 26 ; Num. 13, 12. 8 Num. 13, 15 ; Num. 21, 18 ; Num. 21, 30. 9 Num. 26, 29. 10 Num. 26, 33 ; Num. 26, 33 ; Num. 26, 45. 11 Num. 33, 22 ; Num. 33, 29. 12 Num. 33, 30.

21 Faros F H Finon F 22 Farnac B, Farenath F, Farenach H 23 Ge¬ deoni B F Hv, Gedeon editi uel temptio H humilitatis F H et omnes uetustioies mss codices apud fx, iniquitatis B v et editi ueteres 25 Iefanne B, Ifanne FH propinquus Ii 20 discessio H 27 factam B* 1 28 Iabo B pro ini’ Iarib B, Ieribus F, lerib H Iasu F H 1 Iescui FH 3 Ietebata B, Iethebata F 4 adduc ' F redimes BH Lag. 19 5 Lobna F hoc nolebat Vallarsius ; Lomna BH 0 Manasse F H 7 Madad F Michael B F 8 Matthana F H Madaba F 9 restituit F uenumdauit F, mundabit H 10 Melca F Malchiel BF H Macheloth B F ecclesiae F H 11 Mathea H, Matcha B F dulcitudo H fi 12 Moseroth F H 12/13 uel disciplinae aut successiones F H

LIBER INTERPR. HEBR. NOM. Nrnn. N-R

83

Nathanahel deus meus uel donum dei. Naabi abscondit 15 uel requieuit in me. Nefe sufflans uel suspirans. Namuhel dormiuit deus siue in quo deus. Noa motus, quern Graeci significantes oa\ov uocant. Neeman decus siue motus eorum. Namra pardus siue amaritudines. Nabau ueniemus uel in conclusione. Nobe latrans. Naason serpentinus uel 20 augurium. Othotham signum eorum. Ozni auris mea. Ofan maritima eorum uel thalamus eorum. Ofir ignominia. Sed apud Hebraeos per heth litteram scribitur. Hue usque per o breuem litteram legerimus, exin per ex25 tensum legamus elementum. Obab dilectus siue amplexus aut saepes. Ori coquens uel claudens me uel adprehendens. Osee saluator aut saluans. Onan dolor uel tristitia eorum uel mussitatio uel murmuratio. Or lumen. Obath magus uel pythonissa, quam Graeci 1 ivyaoTpijivd'ov uocant. Og coaceruans siue absconditus. Oni dolor meus. Rafao sanans aut medicans, Roob plateae siue latitudo. Recem uarietas siue pictura. Rebe quattuor. Sed per ain lit5 teram scribitur. Rathma uisio consummata siue iuniperus uel sonitus. Remmonfares rnali granati diuisio siue sublimium diuisio. Reesa fraenum.

Lag. 20

v 31/32 3

14 Num. 1, 8 ; Num. 13, 14. 15 Num. 21, 30 ; Num. 26, 9. 16 Num. 26, 33 17 Num. 26, 40. 18 Num. 32, 36. Num. 32, 38. 19 Num. 32, 42 ; Num. 1, 7. 21 Num. 33, 6 ; Num. 26, 16 ; Num. 26, 39. 22 Num. 27, 1. 26 Num. 10, 29 ; Num. 13, 5. 27 Num. 13, 8. 28 Num. 26, 19. 29 Num. 33. 39 J Num- 33. 43-

1 Num. 32, 33 ; Oni] ? 3 Num. 13, 9 ; Num. 13, 21. 4 Num. 31, 8 ; Lag. 20 Num. 31, 8. 5 Num. 33, 18. 6 Num. 33, 19. 7 Num. 33, 21.

14 Nathanel F* 1, Nathanael F2 absconditi F H 15 Neffe F spirans F H . v = B Namuel B, Namuuel aui Namuel F, Namoel H 16 do miuit H in quo B v, inquiunt F H Naa F 16/17 significantius gr?ci F, significantius greci H 17 salon B netman F 17/18 comm H 18 paradisus H ueniemi F ? ? 19 clusione B1 F Naasson H 21 Othotam F Offan F H 22 talumi F Offer F, Ofer H 23 heth 13, h&h F, apud quern h prius radendo deletum et in margine n rudiusculepictum additum est, baec H H legimus F 24/25 extensemus F 26 amplexatus F H

27 exclcdens F1, exelvdens F2, excludens H 13 F, > H uel musitatio B, aut musitatio F H phitonissa j3 F H grece F H F

Oose B

29 Obat B

24 littera quoquens 28 Onam magnus F

1 B evyaorpi^iv&cov scribit ita ut legi satis commode possit, eodem modo F evyavrpipav Lag. 20 ov exbibet, H ensac latinis litteris et rpipi.v&ov graecis praebet ; yy nemo borum babuit 3 Rafac F Raoh H siue B FI, uel F picture F, picturae H Reue F an F1, in margine a 4 scribiturum FI 5 Ratma 13 6 Remmonsares H

mali granati B H, maligna F

7 frenum B, fenum H

84

io

15

20

25

LIBER INTERPR. HEBR. NOM. Num. S

Saddesor uberum eorum lux uel uberum lumen. Salamihel retribuens mihi deus uel pax mea deus. Surisaddai continens mea ubera uel fortis meus dominus. Surihel continens me deus uel fortis meus deus. Sear pusillus. Samue audiens. Safat iudicauit. Sodi arcanum meum uel exclusit me. Susi equus meus. Sethur absconditus uel deuertens. Sisai longaeuus meus. Soon Tanis urbs Aegypti. Seon gramen quod non est uel germen inutile uel adloquium in¬ utile aut calor siue tentatio lacessiens. Sefor auis. Settim spinae. Satan contrarius. Seth positio siue posuit. Seir pilosus uel hircus. Salu tentatio respiciens, sed melius evoTa&rjs, quern fortunatum uel uegetum possumus adpellare. Sefion absconditus uel egredere os moeroris aut specula eorum. Soni coccus uel pupilla mea. Sela petitio uel petens. Semron nomen uidit uel custos eius. Sichem umerus. Semidahe nomen meum scientia. Salfaath umbra formidinis siue umbra in id ipsum, id est pariter. Suthala poculum mixtum siue spina uiridis uel madida. Sufan adterens siue

8 Num. 1, 5 ; Num. 1, 6. 9 Num. 1, 6. 10 Num. 3, 35. 11 Num. 7, 18 ; Num. 13, 4. 12 Num. 13, 5 ; Num. 13, 10. 13 Num. 13, 11 ; Num. 13, 12. 14 Num. 13, 22 ; Num. 13, 22 ; Num. 21, 27. 16 Num. 22, 2 ; Num. 25, 1. 17 Num. 22, 22 ; Num. 24, 17 ; Num. 24, 18. 18 Num. 25, 14. 20 Num. 26, 15. 21 Num. 26, 15 ; Num. 26, 20. 22 Num. 26, 24; Num. 26, 31 ; Num. 21, 32. 23 Num. 26, 33. 24 Num. 26, 35. 25 Num. 26, 39.

8 sadesor F, Raddesor H meorum F 8/9 Salamiahel F 9 Surisadde FH 10 suriel F 11 ante fortis in F dme litterulae radendo deletae post deus alterum + pusillus H Soar F H pusillus Samue > H Samoe F 12 Safat B F, Samoe H Sodi B F, Safat H 13 Susi B F, Sodi H Sethur B F, Susi H uel B, siue F H diuertens H 14 Sisai B F, Sethur H Soon B F, Sisai H post egypti suum + Sion tanis urbs aegypti H 15 gramen compendio scriptum (g lineola inposita, cum ger sit g8), germen F H fi £ 15/16 inutile B F H v, )> /a /8 16 Seffor F H Sethim B, Setthim H 17 Sathan B, Satam H Sedh F, Sed H 18/19 fvo&a&es B cuius litteras imitari typis gottingensibus nequeo, eyriaenc F, avirXdvs H. Martianay : “pro eima&rjs a nobis restituto ad fidem mss codicum editi legunt evtrTa&ris ■' qua uero auctoritate uiderint illi qui tanto studio antiquas defendunt editiones”.Scaphusanus graeca non babet, babenbergensis alter 16b eyNaeNc, ut burn cum F H in lectione n tuenda conspirare certum sit. Verum B ut editi ueteres 19 uel B, aut F H 20 Sefoin H aut B, uel F H specule F 21 coccum F H 22 Serom F, litterae mpunctum subpositum custos eius B H, cultus ei F Sychem F humerus B 22/23 Semidabe B, Semidah? F 23 Salfaat B, Salfaad F, Safaad H fortitudinis F 24 Sutula B, Sutal? F, Suthale H 25 uel B, aut F H sfupan F1, sfufan F2 /a j8. Martianay in editis et aliquot recentioribus mss libris suphasim se legisse testatur, in aliis uero numero et uetustate praestantioribus saphaphim

PL 84J/2

PL 797/8

LIBER INTERPR. HEBR. NOM. Num. S-Deut. A

85

adumbraculum rastrorum, quod hebraice dicitur sufafim. Sofar tuba. Sarahe uelamen siue princeps fratris. Sicher ebrietas. Salim redde. Sabama conuersio quaepiam siue leua in eis uel tolle altitudinem. Safan labium uel lepus 1 aut ericius. Socchoth tabernacula. Salmona umbra portionis Lag. siue umbra numerauit aut imago eius. Sin sitiens. Senna uoluntas siue mandatum eius. Sedada ex latere eius. Safan labium siue barba superioris labii, quam Graeci pucrm/ca uo5 cant. Safatan iudicans populum. Samuhel nomen eius deus. Salomi pax mea. Thola uermiculus uel coccinum. Thersa conplacens sibi, quod graece melius dicitur evSoKovcra. Thena castra uel donata. Theeth subter. Thare exploratio uel pastura 10 siue nequitia. Haec omnia quae ex littera hac posuimus, cum aspiratione in suis legenda sunt principiis. Vapsi et finis meus. Zachur memor. Zarath alienus uel descensio.Zoob aurum. Zemeri iste exacerbans siue amaricans. Zare ortus est. 15 Zeferuna hoc os uidistis, ab ore, non ab osse. Zamri psalmus uel canticum meum.

21

De Deuteronomio. v Astaroth caulae uel praesepia, ouilia uel atria. Aza 33/34

27 Num. 32, 35 ; Num. 34, 8 ; Num. 28, 7. 29 Num. 32, 35.

28 Num. 26, 49 ; Num. 32, 3.

1 Num. 33, 5 ; Num. 33, 41. 2 Num. 34, 3 ; Num. 34, 4. 3 Num. 34, 8 ; Lag. 21 Num. 34, 10. 5 Num. 34, 24; Num. 34, 20. 6 Num. 34, 27. 7 Num. 26, 23 ; Num. 26, 33. 8 Num. 26,35. 9 Num. 33, 26 ; Num. 33, 27. 12 Num. 13, 14. 13 Num. 13, 4 ; Num. 21, 12 ; Num. 21, 14. 14 Num. 25, 14; Num. 26, 20. 15 Num. 34, 9 ; Num. 25, 14. 18 Deut. i, 4 ; Deut. 2, 23.

26 rostrorum F H n /3 safafim F, fafafim H 27 Sarae B* 1 28 hebrietas F Salem F quempiam F 29 labia F H

27 Sicer F1 * * * * * *

1 ericius B, i-ericius F, herecius H Sochot B, Socoth F, Sochcoth H Sam- Lag. 21 mona H 2 umbram H aut B F, autem H Sin B, Sian F H sitiens BF H, sciens v 3 Seddada H 4 g9ci ayctfaka B, grece MycTka F, greci Mtctuic H 5 Safutum F, Safatam H Samuel BJrisingensem Samuhel uoluisse tredo, sed nunc Samuel legitur, cuius uocali tertiae cauda sinistra h inposita cernitur 7 Thol§ F, Thole H uel B, siue F H 8 evSoKovaa facile legitur in B H, eytokjyca F Thena > H 9 donata B H, dona F Theeth H, Thet B, The.& F 10 littera hac B, t littera F, te littera H 11 principiis sunt F FI 12 Vaphsi F H 13 Zachar H Zarat B, SZarad F1, Zarad F2 H Zoab F 14 exaceruans H Zere F 15 Zefer.una B F palmus F 16 meum B F H v, > jS 17 = B, deuteronomio H, deutero nomium F 18 uel prius > F H ouilia > F1, uilia H uel alterum B, siue F H

86

LIBER INTERPR. HEBR. NOM. Deut. A-E

fortitudo eius. Araba occidens siue uespera. Argob male20 dicta sublimitas. Aui feri. Auothiair gloria luminis uel uita luminis. Ita tamen, ut pronuncietur auathiair. Acan necessitas. Aseroth atria siue uestibula, si tamen per heth et sade litteram scribatur : si uero per aleph et sin, beatitudinem sonat. Amora populi inluminatio uel populus eius. 25 Adama humus. Behelfegor habens os pellis siue superius os pellis. Basar angustia siue in angustia uel infantia. Bosor in angustia. Beroth putei. Barne filius motationis. Balaam uanus po- PL pulus. 843/4 1 Cademoth a principio mortis siue principium mortis. Lag. 22 Tria nomina quae secuntur ex c per adspirationem legenda sunt. Chorraeus iracundus siue de foramine, quem Graeci rpcu5 yXiTrjv dicunt. Chapturim manus turturum siue exploratoPL rum. Chaptor Cappadocia. 799/ Edraim inundatio malorum, uel natiuitas pessimorum 800 siue descensio pastorum. Erma anathema. Euim iniqui. Ermon anathema tristitiae. Esdod effusio. Emmim populi. Quattuor nomina quae secuntur, per extensam uocalem legenda sunt. Esau aceruus lapidum siue conlectio lapidum, quod

19 Dt. 1, 7 ; Dt. 3, 4. 20 Dt. 2, 23 ; Dt. 3, 14. 21 Dt. 10, 6. 24 Dt. 29, 22. 25 Dt. 29, 22. 26 Dt. 4, 3 ; Dt. 4, 43. 28 Dt. 10, 6 ; Dt. 1, 2 ; Dt. 23, 3.

22 Dt. x, 1.

27 Dt. 4, 43.

1 Dt. 2, 26. 4 Dt. 2, 12. 5 Dt. 2, 23. 6 Dt. 2, 23. 7 Dt. 1, 4. Lag. 22 8 Dt. 1, 44 ; Dt. 2, 23. 9 Dt. 3, 8 ; Dt. 3, 17 ; Dt. 32, 8. 12 Dt. 2, 4.

19 uespere F 20 Auotgair B, Auothair F* 1 11 H, Auothiair F1 [sic editio prior : mendum corrigere r.equeo~\ 21 authiair H, Axithjair /a, Authjair /?. “in aliquot mss et editis antea libris [v] Auathiair” Martianay Achan B 22 &h F, th&h H 22 si uero per alef B, si uero per aleph F, siueopera leph FT 24 dines F H populi B H, popilli F1, pvpilli F2 uel B, siue F H 26 Baalfeor F H superi B Barar H 27 ue infanti F 28 mutationis F fj.fi. v = B H Bulaam H, qui aa e correctura habet : quid prius scriptum fuerit, nescio 28/29 populus uanus F 29 + uel sorbitio p. ji contra B F Hv 1 Cademoth in H a nescio quo modo mutatum habet 2 sequuntur H 4 Chor- Lag. 22 reus BF FL 4/5 ftpoyapev B, poom TTjyj F, tpu tain* H, TpajyXiTTjv Martianay “omnes mss”, TpwyXr/T-qv Vallarsi. In editione priori male rpcoyXoSvTijv edideram, quum etiam 4, 27 rpwyXiras esse debuisset 5 dicunt B, uocant F H Capthorim F, i subter lineam producta, Captb thorim H turturum H, tortorum B F 6 Capthor F H 7 inunatio F 8 discensio F, descemsio H1 Eui F niqui F1 9 Esdom H Emim F 10 Quatuor B sequuntur Ff 11 genda sunt H 12 lapidum prius B H, lapidis F

LIBER INTERPR. HEBR. NOM. Deut. E-R

15

20

25

30 1

5

87

graece dicitur Xi&oXoyeZov, uel frustra, ant factura, id est 77007ms. Elath terebinthus uel aulones. Emim terribiles. Ebal uorago uetus. Fasga abscisa uel dolata siue os delicti. Faran auctus siue succrescens. Fennador conuersio generationis. Gaza fortitudo, sed sciendum quod apud Hebraeos non habeat in principio litteram consonantem, uerum incipiat a uocali ain, et dicatur Aza. Gesuri iuxta lumen uel uicinia luminis. Golan transmigratio eorum uel uolutabram eorum. Gergesaeum colonum adplica. Gaulon uolutatio eius. Garizin diuisio siue aduena. Galgal rota uel reuelatio. Gai uorago. Gebal uorago uetus siue Xi&oXoyeZov. 1 litteram et L idcirco praetermisimus, quia eadem nomina in ceteris libris interpretantur, et superfluum est, dicta uel dicenda repetere. h autem a plerisque adspiratio putatur esse, non littera, de K superfluum est mentionem facere, cum etiam apus Latinos, exceptis Kalendis, superflua iudicetur. Igitur obseruandum quod eadem nomina quae hie uel alibi v praetermissa sunt, in aliis libris possumus inuenire. 35/36 Misor directum, quod graece dicitur ev&eZa uel plana Lag. 23 atque campestria. Maachathi fracti sunt mihi aut uenter percussus. Mosera eruditio uel disciplina eius. Mamoazer de longe uel alienatus. Oraim conceptus siue conprehensio. Raphaim medici uel gigantes. Rabbath multitudo uel grandis. Rubeni uisio filii mei uel uidete inter me. Ramoth excelsum signum siue uidit mortem uel excelsa.

14 Dt. 2, 8 ; Dt. 2, 10 ; Dt. n, 29. 16 Dt. 3, 27 ; Dt. 33, 2. 17 Ios. 11, 2. 18 Dt. 2, 23. 20 Dt. 3, 14. 21 Dt. 4, 43. 22 Dt. 3, 14 LXX ; Dt. 4, 43 LXX ; Dt. 11, 29. 23 Dt. 11, 30 ; Gen. 12, 8. 24 Dt. 11, 29. 1 Dt. 3, 10. Dt. 3, 11.

2 Dt. 3, 14. 3 Dt. 10, 6 ; Dt. 23, 3. 7 Dt. 3, 12 ; Dt. 4, 43.

5 ?

6 Dt. 2, 20 ; Lag. 23

13 ai doaotaiv B, NeioaNON F, AteoAonov H 13/14 wa>yHcic B, titoihcic F, iToihtioc H, qui o alterum punctis additis deleuit 13 uel frusta aut fractura v 14 terribilis F 16 Farga H abscissa F* 1, abseisa H hos H Faran 71 /}, Faras B F H 20 Gessuri F uicina H 21 uel B, siue F H uoluptabrum F, uoluptas p fj, v = B H 22 Gergeseum B, Gergesseum F, Gerseseum H uoluptatio F 23 aduenti H 24 litoloeon B, aieoauaif can F, X&&0X0fiov H 25 iccirco B praetermissimus F1 ? 26 est > H 26/27 uel dicenda > B 27 a > H 28 facere mentionem F, facere mentatio nem H, uerum facere Hprima manu in rasura babet

2 Maachati B F H Lag. 23 5 conceptos H co6 Rafaim F H 7 uidente F

1 directa F ev&tav B F, eroiaN H adque H facti H 2/3 pereussus H 4 uel B, siue F H phensio B, copr^sio F, conprae hensio H inter me > H

88

LIBER INTERPR. HEBR. NOM. Deut. S-Ios. A

Sidon uenatio tristitiae uel inutilitatis. Sareon princeps io moeroris. Sanir leua nouitatem siue dens lucernae. Salacha leuans ueni uel tollens uenit. Settim spinae. Seboim capreae uel damma aut statio eius mare. Samech mandatum humile. Sinatentatio siue rubus,sittamenper samech litteram scribatur. Thofel insulsitas. 15 Zozomim hae cogitationes siue quae est haec aqua uel in acie praeparati. De libro Iesu Naue. Ain quaestio. Adonibezec dominus meus fulgurans uel dominus contemptus uani. Si uero per sade litteram scri20 batur, interpretari potest dominus meus iustus. Azeca fortitudo siue decipula. Ailon, quern supra Aulonem diximus. Quod si Aeglon legere uoluerimus, interpretatur uacca eorum. Asor sagitta luminis. Axaf medicamentum. Quod si legere uoluerimus Axa, interpretatur furibunda. Araboth humilia 25 plana atque campestris. Alac pars mea siue lubricum. Aermon anathema moeroris. Anaba uua uel humilitas mea. Asdod dissolutio uel effusio siue incendium. Arnon lumen eorum aut maledictio eorum. Aroer subfusio uigiliae siue exurgens uigilia. Sed melius myrice. Ader grex. Adraim congregatio

PL 845/6

PL 801/2

9 Dt. 3, 9 ; Dt. 3, 9. 10 Dt. 3, 9 ; Dt. 3, 10. 11 Dt. 10, 3 ; Dt. 29, 22. 12 [Ps. 119, 113]. 13 Dt. 33, 2. 14Dt. 1, 1. 15Dt. 2, 20. 18 Ios. 8, 1 ; Ios. 10, 1. 20 Ios. 10, 10. 21 Ios. 10, 12 ; supra] = 18, 10. 23 Ios. 11, 1 ; Ios. 11, 1. 24 Ios. 11, 16. 25 Ios. 11, 17; Ios. 11, 17. 20 Ios. 11, 21 ; Ios. 11, 22. 27 Ios. 12, 1. 28 Ios. 12, 2. 29 Ios. 12, 14 ; Ios. 12, 15.

9 uel B, siue F H 10 ds = deus B1, uerum en super uersum prima manu additum 10/11 Salcha leuans uel tollens uenit v 11 leua F H fi . ft — B Sethim B capra§ B1 F, caprea B~ H 12 dammulaut H, prima manu a super au addita mare > B Sames B F H /a /?, emendaui ego : indicatur sequens uocabulum per D scribi 13 Sameth B, sam&h F, sum&h H 14 Thebel B F H, Thophel n ft “contra editos et mss” 15 Zozommim haec cagitationes H, subter ag addito 17 incipiunt interpretationes de libro ihu naue B, de libro hiesu F, > H 18 quaestio H, questio B F Adonibezech B 19 uanis F sadde lelitteram H, sadde prima manu in rasura, le spongia deletum 20 Azaeca H 21 discipula F 22 Quem si eglon B1, Quod si eglon B2 (inter scribendum correctum), Quodsi eglon F, quod suae glom H 24 axa uoluerimus F, adparet e ductu elementorum librarium frisingensem axa archetypi legere non potuisse, sed correctori inserendum reliquisse Aroboth H 25 adque H 26 meroris B H, memoris F Anuba H1 28 malecdictio F1 suffusio B F v, suffossio /a £ exsurgens H 29 mirice B, miric F H Ama F 26 Ases B H, Asef F 27 Adame B cruoris H sanguis F H Ailon F1, Abilon uel Ahilon F2, Ahialon H 28 Anathot B, Anatotb F addito 1- super t priori uel alterum B, siue F PI 1/2 Alai laxitudo B F H fl, Alai latitudo ft ; editi ante ft A lax, sed “monendus lector Lag. 25 in omnibus mss codicibus supra iam citatis uel infra citandis esse Alai, non Alax’ ’ Martianay 2 xayNociN B, xAyNtoNc H, in quo nc coniunctim scripta et n hoc alterum radendo deletum siue leuitas B F, uel euitas H 3 post facturam + siue H 4 71-HpyreN et super uersum prima manu poiesin perigen B, itoncinitepitin F, ttolvs TVTTtpLTw H fatura F woyHCiN B, itoihcic F, 7toincic H 6 Bethaun F, Bethaan H Babilon BF 7 Balagad B, Balagat F II ; ego /t fi secutus sum 8 uel alterum B H, aut F fornicatus H Bethasimoth F 10 domicilium F 10/11 Betfeor F PI 11 cementarii B F, caementari H 12 uel B, siue F PI Bethamnara H 7royHCiN.

LIBER INTERPR. HEBR. NOM. Ios. B-C

9i

pardoram siue amaritudinum. Bethaglan domus festiuitatis eorum. Betharaba domus humilis uel uesperae. Boon pollex 15 uel in medio. Baala habens earn uel supra. Bala habens earn uel uir eius siue uenit haec. Baaloth in adscensu uel adscensus numero plurali. Bethafelet domus salutis. Bazeotha despectio uel contemptus. Bala uetustas. Basecoth adeps uel defae- PL catio. Bethdagan domus tritici. Beththafue domus mali, non a So3/4 20 malitia, sed ab arbore intellegendum. Bethsur domus robusti. Bethanoth domus praecinentium. Betharaba domus multa uel ▼ grandis. Benennam in eis uel in medio eorum. Bethagla 39/4° domus festiuitatis eius. Beroth putei. Bethula uirgo. Bethmarchaboth domus quadrigarum. Bethlabaoth domus uenien-25 tium. Balath habitus, ab habendo, non ab habitu, id est cultu, uestis. Beram puteus altitudinis. Bethfese domus oris fluentis. Bethsamis domus sobs. Beten uenter. Bethemec domus uallis. Benahel aedificatio dei. Bethanath domus humilitatis uel domus respondens. Belathala habita, genere feminino, ab 1 habendo. Participium est, non uerbum inperatiuum. Ba- Lag. 26 nebarac filius fulguris. Balac elidens. Cariathiarim ciuitas uel uilla siluarum. Cadesbarne con-

13 Ios. 15, 6. 14 Ios. 15, 6 ; Ios. 15, 6. 15 Ios. 15, 9 ; Ios. 15, 10. 16 Ios. 15, 24. 17 Ios. 15, 27 ; Ios. 15, 28. IS Ios. 15, 29 ; Ios. 15, 39. 19 Ios. 15, 41 ; Ios. 15, 53. 20 Ios. 15, 58. 21 Ios. 15, 59 ; Ios. 15, 61. 22 Ios. 18, 16 ; Ios. 18, 19. 23 Ios. 18, 25 ; Ios. 19, 4 ; Ios. 19, 5. 24 Ios. 19, 6. 25 Ios. 19, 8. 26 Ios. 19, 8 ; Ios. 19, 21. 27 Ios. 19, 22 ; Ios. 19, 25 ; Ios. 19,27. 28 Ios. 19, 33 ; Ios. 19, 38. 29 Ios. 19, 44.

1 Ios. 19,45.

2 Ios. 24, 9.

3 Ios. 9, 17 ; Ios. 10, 41.

Lag. 26

13 amaritudinem H Bethaglam F H 15 ea F, eum H 16/17 ascensus B F, ascensu H 17 mumero H1 Bethafeleht B, Bethafaleth F H Bazeota B F 18 uel prius B, siue F H post contemptus + eius F H Baal B F H jx 18/19 defecatio B F, defectio H 19 Bethtafue B F, Bethasue H 21 Bethafabba F H 22 Bennennam F1 mediorum eorum F 22 Bethegla B1 23 Betula B, Bethala H 23/24 Bethmarcabotb B, Bethmarcbabot F1, Bethmarchabot F2 24 quadrigarum Bethlabaoth domus > H Bethlabaot F 25 Balat F habitus ab >- abendo F, ab habitus habendo B, abitus ab abendo H ab alterum > B ultu H 26 Bethram F H Betheesse F1, Bethfesse F2 odoris F florentis F H 27 Bethsemys F, Bethcrmes H [cuius archetypus ergo saeculi VIII erat] Bethen BF Bethmec F, Beth uemec H 28Beuahel B ^dificatio B, edificatio F, ue difica uo H Belbanath F 29 Balatala F ; ■“in non nullis mss exemplaribus Balathala, in anted editis Belatham, in uetustioribus mss, uno colbertino et san-cygiranno altero, Balathaba” Martianay

ab > H

1 habitdo B1, abendo F 1/2 Banebarach B, Benebarac H 2 fulgoris F H Lag. 26 Balach B ’ 3 Cariathiarum F cades barne? F, Cadesbarnee H 3/4 commutata B, comutata F, commotata H

92

LIBER INTERPR. HEBR. NOM. Ios. C-D

mutata electae siue sancta electae. Cader sanctitudo uel 5 sancta siue mutata. Cariatham ciuitas eorum uel uocatio perfecta. Caina lamentatio. Ceila ad fundam iacta siue suscitans earn aut tollens sibimet. Carmelus mollis siue cognitio circumcisionis. Cariathbaal ciuitatem habuit siue ciuitas habita. Cane calamus. Notandum quod latinum canna de 10 lingua hebraea sumptum est. Casim summitas uel principium. Catath siue Caath morsus uel congregati. Caseon duri fortitudine. Cabasam congregatio eorum. Cartham uocationem perfecit. Cedemoth prius uel orientales. Hue usque per c simplicem litteram legerimus, exin ad15 spiratione addita legendum est. Chidon scutum uel clipeus. Chifara catulus eius uel manus dissipata siue expiatio. Quod autem diximus “catulus eius”, leonem significat, quem Graeci uocant okvijlvov. Chermel molle uel tenerum siue cognitio circumcisionis. Me20 bus autem, si interpretetur agnus tener. Cheslon reuelatio eorum. Chisil robustus. Chabon quasi intellegens. Chereloth uidisti signum. Chsiloth stulti signum. Chabul quasi germen. Dabir loquens uel loquela aut ursum timens. Dar 25 generatio. Dibon abundanter uel satis intellegens. Dabira loquens uel eloquentia uel ursum timens. Dimona satis

4 Ios. 12, 22. 5 Ios. 13, 19. 6 Ios. 15, 22 J IoS. 15, 44. 7 IoS. 15, 55. 8 Ios. 15, 60. 9 Ios. 16, 8. 10 Ios. 19, 13 ; 11 Ios. 19, 15 ; Ios. 19, 20. 12 Ios. 2i, 22 ; Ios. 21, 34. 13 Ios. 21, 35 mas. 16 Ios. 8, 18 ; Ios. 9, 17. 18 Ios. 12, 22. 20 Ios. 15, 10. 21 Ios. 15, 30; Ios. 15, 40; Ios. 19, 12. 22 Ios. 19, 12 ; Ios. 19, 27. 24 Ios. 12, 13 ; Ios. 12, 23. 2a Ios. 13, 9 ; Ios. 15, 15. 26 Ios. 15, 22.

4 electae prius > H sanat B F, saneta H 5 snutata H uotio H 6 Caina /x j3, Cain B F H iactum H 7 molis H 8 Cariatbahal F 0 quod latinum canna B F, uallatinum est canna H 10 est B H, sit F sumitas F 10/11 ptincipum F1 11 Cathat B H, Cattath F Caath B H, coliath F1, coiath F2 mors F H, morosus suasit Vallarsi Caseoth B 12 Casabam Bv. “In ms. regio codice 3993 scriptum est Casabam, quod editi sequuntur. A.t in duobus uetustissimis colbertinis saepius laudatis legimus Cabasam, b ante s ; nec solum in illis, sed in plurimis aliis codicibus s Ebrulpbi uticensis, s Martini sagiensis, san-Cygiranni fiscalensi monasterii, gemmeticensis etc” Martianay Cartam F, Chartam H 13 orientals F 16 scutus H 17/18 catulus eius B, catulum F, catulus H 18 leonis H CKyMHNON B, ckcmnon F, ckumnon H 18/19 Chemel H 20 Chellon BF H Chsil H[F = B] 22 Chisiloth F1 Chabol F H 24 Deber F„ Debir H tinens F, est timens FI Dor F [H = B] 25 Debon F H habundanter FI satis > H 26 uel alterum B, siue F H tinens F

LIBER INTERPR. HEBR. NOM. Ios. D-E

93

numerans uel sublimitas. Dalani egens pauper. Daleam egestas eorum. Duma silentium siue gaudium. Dana causa uel iudicium eius. Dabbasth cliuus. Dabrath loquela. De30 dara generatio eius. Domna silentium. 1 Eglon uitulus moeroris uel festiuitas eorum. Esdod effusio Lag. 27 uel incendium siue ignis patruelis. Euaeus lapides conligens, v quod graece dicitur Au^oAoyo?. Eui desiderans siue est. Esrom 41/42 irascens uel sagitta uisionis. Eneam ecce ista uel ecce sunt. 5 Emmam mater eorum. Eltholeth ad natiuitatem. Ermon PL anathema siue damnatio. Esthahol ignis parturitionis. Esna 849/5° SevTepaxji?, quam nos a secundo numero dicere possumus secundantem, uel ignis uel edissertio. Esthamma concitatio. Esaan innitor siue confirmo. Elthecem protulit. Emec uallis. 10 Elec portio. Emeccasis uallis concisionis. Erma anathema PL eius. Ennathon gratiam dantes. Enarath ecce concepit. 8o5/6 Elcath portiunculam. Elammelech ad regem.Esthamoe mulier uentris. Elthaci nequaquam uomentem. Hue usque per e breuem litter am legerimus, exin per 15 extensum legamus elementum. Elo exercitus eius. Pro evrropLa enim semper in hebraeo aut turmae militum describuntur uel opes. Engaddi tons haedi. Endor tons generationis. Engannim tons hortorum.

27 Ios. 15, 38 ; Ios. 15, 38. 28 Ios. 15, 52 ; Ios. 15, 49. Ios. 19, 12; Ios. 19, 15. 30 Ios. 21, 35.

29 Ios. 19, 11 ;

1 Ios. 10, 3 ; Ios. ii, 22. 2 Ios. 12, 8. 3 Ios. 13, 21 ; Ios. 15, 3. 4 Lag. 27 Ios. 15, 8. 5 Ios. 15, 26 ; Ios. 15, 30 ; Ios. 15, 32. «Ios. 15, 33 ; Ios. 15, 43. 8 Ios. 15, 50. 9 Ios. 15, 52 ; Ios. 15, 59 ; Ios. 17, 16. 10 Ios. 17, 2 ; Ios. 18, 21 ; Ios. 19, 4. 11 Ios. 19, 14; Ios. 19, 19. 12 Ios. 19, 25 ; Ios. 19, 26 ; Ios. 21, 14. 13 Ios. 21, 23. 10 Ios. 15,51; 17 Ios. 15,62. 18 Ios. 17, 11 ; Ios. 19, 21.

28 Duma ... gaudium y F H p. \3 causam F 29 post eius + Duma silentium siue gaudium F H p. ft, nisi quod Dama H Dabbasth ego anno 1885. Dabbath BF H clius F, clibus H, clunis p ft; “mss plures” apud p et v cliuus 30 Demna H* 1, Damna H2 1 Ellom B, Eglom F H Erdod H 2 Eueus BF H 3 Xi&oXo&cos B, Lag. 27 AiooAufoe F, aieuAOTOC H Esrum H 5 Emam F Eltholed F, Eltholetd H 6 unatema FI Estahol B, Estaol F, sedprima manu t- super a, Esthaol H parturitionum F 7 8ey&epcocris B, aeyrepwoLS F, Sevrepwcns FI 8 fecundantem H uel prius B, siue F H edisertio F H esthana F, Esthama H cogitatio H 9 Elthechen F1, Elthecen F2 10 Elec portio > H Emecasis B F FI concusionis H 11 dantis F Enarad B 1« Elchat B, Eloath H Elammalech F Estamoe B, Esthmoe FH 13 mouentem H 14 exin B H, hinc F 16 exercius H eywopia B, eyiTOPia F, criropia H 17 uel B, aut FH Engeddi FH 18 hedi B F, boedi H ortorum B F

94

LIBER INTERPR. HEBR. NOM. Ios. E-I

Enadda fons exacutus. Edroi inundatio pascens me. Eram 20 uita sublimis. Fesga dolata siue praecisa aut oris multi. Faleti saluans me. Gazer praecisio siue diuisio. Gosnam iuxta earn uel adplicatam. Gaza fortis, ab ain littera incipiens, non a con25 sonante gimel. Geth torcular. Gessor adplicans lumen uel adplicans dirigentem. Galiloth reuelationis uel transmigrationis. Gazaeo robusto. Gethaeo torculari. Gadera saepes eius. Gaderoth maceria uel saepes. Galiloth colles. Gabaon collis moeroris. Getthaafer torcular eius humi uel fossum. 1 Gabathon sublimitas eorum uel collis moeroris. Gethremmon Lag. 28 torcular excelsum uel torcular sublimium. Golam trans¬ migrate eorum. Galim loca palustria uel acerui. Galgalis uolutabris. Galaath collis patruelis. 5 Ierimoth timens mortem uel altitudinem mortis. Iafie est os, ab ore, non ab osse. lab in intellegens uel intellegentia. Iecnam possedit populum. Iazer auxilium. Iarim saltuum uel siluarum. Iabnehel aedificatio dei. Iagur colonus uel aduena. Iethan mercedes. Iecthahel honestas dei. Iepte 10 aperiens uel apertus. Ianum dormitans. Ietta extenderunt.

19 Ios. 19, 21 ; Ios. 19, 37 ; Ios. 19, 38. 21 Ios. 12, 3 ; Ios. 16, 3. 23 Ios. 10, 33 ; Ios. io, 41. 24 Ios. 11, 22. 25 Ios. 11, 22 ; Ios. 12, 5. 26 Ios. 13, 2. 27 Ios. 13, 3 ; Ios. 13, 3 ; Ios. 13, 36. 28 Ios. 15, 41 ; Ios. 18, 17 ; Ios. 18, 25. 29 Ios. 19, 13. 1 Ios. 19, 44 ; Ios. LXX. 4 Ios. 24, 12, 22 ; Ios. 13, 23 ; Ios. 15, 38 ; Ios. 15,

19, 45. 2 Ios. 20, 8. 3 Ios. 13, 39 LXX ; Ios. 24, 30 Lag. 28 33. 5 Ios. 10, 3 ; Ios. 10, 3. 6 Ios. 11, 1. 7 Ios. Ios. 13, 9. 8 Ios. 15, 11 ; Ios. 13, 21. 9 Ios. 13, 23 ; 43. 10 Ios. 15, 33 ; Ios. 13, 53.

19 Ennadda B F, Faletthi H

20 uitam F 21 precisa auctoris multi H Falecti B, falcthi 23 Gazor H 24 Goza H 25 sonanti F H post gimel rasura sex litterarum H [torcular] Gessori F 26 reuelationes F 27 transmigratio F H Gezeo B, Gazeo F H Getheo B, Getht 1- eo F, Gettheo H 28 macera £, materia F, macheria H Gailoth F H, Gahaoth pf},’ “plures mss codices habent hie Gailot et Gaaloth ; at ex significations retinendum Gabaoth” Martianay. “In plerisque mss et nostro Gailot uel Gaaloth” Vallarsi collis B 29 meroris B H, memoris F Getthaafer ... fossum > F Getthaafer B, Gettha afer H, Geththaapher p. /3 1 Gabaton B F meroris B F, memoris H post moeroris + Gettha afer Lag. 28 torcular eius humi uel fossum F Getremon F 4 uolutrabris F* 1 Gabaat B, Gabaad FH 5 Geremoth F, Ieremoth H altitudinis F, atitudinem H1 Iasic H 6 est os B H, aestus F 7 Iecman B, m in tn mutatum ? ? 8 sal turn F H uel B H, siue F Iebneel F1, Iebnehel F* H 9 Ictan B F2, Iaetan F1 mercedis F Ietrahel honestas B, iatrahel honestus F, Iecrahacl honestas H Iepte B, iesthae F, Iefthae H 10 Iecta B

LIBER INTERPR. HEBR. NOM. Ios. I-M

95

Iezrahel semen dei. Iecdom incubuit populus. Ianua requies. Ieblaam desipiscens populus. Ierfal dimisit deus. Iecnaam possessio populi. Iafie adapertio uel ostensio siue super¬ ficies. Iafthehel aperiet deus. Iedala manus maledictio. Ia15 hiel requies dei. Ieraon timebunt. Ieracon aurugo, quam Graeci LKrepiv uocant. Iefonne nudus. Ietta inclinatio. Iezer fortitudo uel adiutorium. Lachis iter est uel sibimet uir. Lobna candor uel lateres. Labo ingressus siue uenientes. Laamas ad iniquitatem. 20 Luza dfivySaXov, licet quidam interpretentur kXolov, torquem uidelicet damnatorum, quam uulgo boiam uocant. Potest autem interpretari et hie ipse. Labec acceptabilis. Lacum ad consurgendum. Lesem ad nomen. Lesemdan nominis iudicium. 25 Maceda exustio siue orientalis uel in antecessum, id est prius. Madon contradictio uel habitatio. Masfa specula siue de specula. Masefa specula. Marom sublimis siue de ex-

11 Ios. 15, 56 ; Ios. 15, 56 ; Ios. 16, 6.

12 Ios. 17, 11 ; Ios. 18, 27 ; Ios. 19, 11. 13 Ios. 19, 12. 14 Ios. 19, 14; Ios. 19, 15 ; Ios. 19, 27. 15 Ios. 19, 38 ; Ios. 19, 46. 16 Ios. 21, 12 ; Ios. 21, 16. 17 Ios. 21, 35 mas. 18 Ios. 10, 3; Ios. io, 29. 19 Ios. 13, 32; Ios. 15, 40. 20 Ios. 18, 13. 22 Ios. 17, 5 LXX ; Ios. 19, 33. 23 Ios. 19, 47 ; Ios. 19, 47. 25 Ios. 10, 10. 26 Ios. 11, 1 ; Ios. 11, 3. 27 Ios. 11, 3 ; Ios. 11, 3.

11 Iaezrahel F imeubuit F 12 Iebblaam B F Iarfel F Iecnaam B1 F H, Iechaam B2 ? 14 Iafehel B, Iefeel F, Iefel H Iedada H manimidedictio F, manus dictio H 14/15 Iaiel F, Iahel H 15 Ierahon II Ieracon F H, Ierachon B arugo H 16 tK&r/piv B, ikihpin F, ikiepin H Ieffonne B nutus F H p; “editi sic legunt Iepphonne nudus uel conuersio. Mss regius Iefonne nudus \ceteii antiquiores et melioris notae Iefonne nutus” Martianay. “Keposui ad fidem mss nudus, pro quo Martianay uitiose ex aliis legit nutus... in editis antea addebatur uel conues6io, quod in mss non habetur” Vallarsi Ieta B F H 18 Lacis F iter est F : it a legendum esse codicibus non adiutus uiderat Vallarsius; interest B, iterest H sibi meth H lomna F, Labna H uel alterum B, siue F H 19 uientes H Lamas F 20 Luta B, Luia H amigdalon B F, amigrdalon H KaoituN B, kaoioN F ; “manuscripti codices legunt saepius kXvov’’ Martianay 22 et hie et ipse F labec H 23 ad surgendum H 25 Meceda exuftio FI orientales II antesum H 26 uel B, siue F H babitatio F ? Ma¬ sefa F, Maspha p. /? 27 Masefa specula > F, manu prima serius additum II; “ita \ut edidi~\ omnes mss codices, quos diligenter contulimus” [et v\; “editi... Masphat speculatio uel contemplatio uel intentio uel locus iudicii” Martianay Morum sublimi F 11

HIER. LXX 11

v 43/44

g6

LIBER INTERPR. HEBR. NOM. Ios. M-Q PL

celso. Masarfoth incendia siue de tribulatione rostrorum. 851/2 1 Maachathi uenter caesus siue fracta est mihi. Marom aliter Lag. 29 amara tristitia. Mageddo pomorum eius siue coenacula eius. PL Medab aquarum fames. Mefaath aquarum impetus siue ab 8°7/8 eis tempora. Manaim castra. Maabehel congregatio dei. 5 Modaba natiuitas. Medabena de oneribus. Magdalgad turris piratae uel turris adcincti. Maresa a capite. Maon habitaculum. Maaroth speluncae. Meddin iudicium. Mahala chorus. Melcha regina. Messa rixa uel azyma. Marala amara conscensio. Maalaf de mille uel de doctrina. Mag10 dalihel turris mea deus. Massadda requirentem siue retinentem. Misor directa siue campestris uel de tribulatione. Nafeddor conuersio generationis. Neptoe dissoluti uel deceptio. Nasib titulus uel statio. Naabsan uel Nabas exsiccata. Naal adscensio. Noa mouens siue conmotio. Na15 alal laudent. Oziph germinatio. Orchiataroth longitudo coronae. Oli infirmitas. Ozanoth quasi signum uel forte signum. Hue usque per o breuem litteram legerimus, nunc per extensam legendum est. 20 Oam uae populo siue insaniens. Oram uae excelso uel iracundia. Osa spes. Ocec diligens siue perscrutans. Oga inclitus uel gloriosus. Ono dolor eius. Q litteram, quam neque Graeci resonant nec Hebraei, exceptis Latinis nulla alia lingua habet. Vnde et a nobis 25 hie penitus praetermissa est. 28 Ios. 11, 8. 1 Ios. 12, 5 ; Ios. 12, 20. 2 Ios. 12, 21. 3 Ios. 13, 9 ; Ios 13, 18 ; 4 Lag. 29 Ios. 13, 26 ; Ios. 15, 21. 5 Ios. 15, 26 ; Ios. 15, 31 ; Ios. 15, 37. 6 Ios. 15, 44 ; Ios. 15, 55. 7 Ios. 15, 59 ; Ios. 15, 61 ; Ios. 17, 3. 8 Ios. 17, 3 ; Ios. 18, 26 ; Ios. 19, 11. 9 Ios. 19, 33 ; Ios. 19, 38. 10 Ios. 21, 30. 11 Ios. 21, 35 mas. 12 Ios. 12, 23 ; Ios. 15, 9. 13 Ios. 15, 43 ; Ios. 15, 62. 14 Naal] ?; Ios. 17, 3 ; Ios. 19, 15. 16 Ios. 15, 55 ; Ios. 16, 2 ; Ios. 19, 25. 17 Ios. 19, 34. 20 Ios. 10, 3 ; Ios. 10, 33. 21 Ios. 19, 29 ; Ios. 19, 34 ; [Ios. 10, 3 ?] 22 [Par. a 8, 12].

28 Mararfoth F, Massasfoth H

de > H

1 Maachati B H Maarom B ante aliter excidisse putat Vallarsim aqua Lag. 29 amara 1/2 alittera mara H 3 Medad H famis H Mefaat B F 4 Mabaehel F* 1, Maabehel F2, Maabeel H 5 Modolia H Medaliena H honeribus H 7 Medin H Mahala Lagarde, Mala F1, Maala B F2 H 8 Malcha F H Melsa B F, Melca H rexa H azima B, azimus F, azymus H 9 consensio F, consentio H uel B, siue F H 9/10 Mddalihel F1, Maddalihel F2 10 Masadda F H 11 trilatione H 12 conuersi H Nepthoe B, Nefthoe F, nepthoae H Nasili H uel B, siue F H 13 Naabsan B, Nabsab F, Napsan H uel Nabas >FH, uel nasab B 14 ascensio B F H2, ascensione H1 consummatio H 16 Orchiatharoth B F, h prius a frisingensi in b mutatum uideatur. Orciat haroth H, puncto medio deinceps deleto 18 huius queper H 20 populus F H 21 praescrutans H 22 uel > F, siue H 23 quam > H 24 et )FH

LIBER INTERPR. HEBR. NOM. Ios. R-T

97

Raab latitude* uel fames siue impetus. Recem uarietas v siue uacuefactio. Rebe quartus uel ordinatus. Ramoth uisio 45/46 mortis. Ragal pes uel deorsum ferens. Rafaim gigantes. 1 Remmon sublimitas. Rama excelsa. Rabboth multi. Ramath Lag. 30 excelsa haec. Roob late. Raccath maxillae siue bucae. Sarathan tribulatio eorum. Semron custos eius uel nomen uidit. Salacha tulit sibimet uel tentatio itineris. Saron prin5 ceps tristitiae. Semronmaron custos amari moeroris. Sabama leua excelsam siue conuersio quaedam. Sarth uinculum uel angustia eius. Sin egrediens. Sechrona ebrii uel tabernacula. Sisai longaeuus. Seme auditio. Sualim uulpes. Sicileg defaecatio uocis adductae siue effundit sextarium. to Senesanna tollens rubum uel tentationes. Saloim emersiones uel emissiones. Saraa crabrones uel angustia malorum. Socha tabernaculum uel umbraculum. Saarim portae. Sanam abundans siue egressus eorum. Samer custodita. Sior paruulurn siue turbulentum. Sebacha reticulum. Selom auulsio 15 uel dimissio siue ubi est ipse ? Semdahe nominis scientia. Samari lana mea. Sela latus, a latere, non a latitudine. Sabe septem uel septies. Sarith reliquiae. Sonim coccinum. Seon semini eius. Saasim incubuit egrediens. Sala tollens. Sames sol. Salabin adgrauans intellectum. 20 Talam ros eorum siue inrorata. Tyrus, quae hebraice dicitur Sor, et interpretatur tribulatio siue angustia uel fortitudo.

26 Ios. 2, 1 ; Ios. 13, 21. 15, 8.

27 Ios. 13, 21 ; Ios. 13, 26.

28 Ios. 15,7; Ios.

1 Ios. 15, 32 ; Ios. 18, 25 ; Ios. 19, 20 ; Ios. 19, 21. 2 Ios. 19, 28 ; Ios. 19, 35. Lag. 3,0 3 Ios. 3, 16 ; Ios. 11, 1. 4 Ios. 12, 5 ;[Ios. 12, 18]. 5 Ios. 12, 20 ; Ios. 13,19. 6 Ios. 13, 19. 7 Ios. 15, 1 ; Ios. 15, 11. 8 Ios. 15, 14 ; Ios. 15, 26 ; Ios. 15,. 28. 9 Ios. 15, 31. 10 Ios. 15, 31 ; Ios. 15, 32. 11 Ios. 15,33. 12 Ios. 15, 35 ; Ios. 15, 36 ; Ios. 15, 37. 13 Ios. 15, 48 ; Ios. 15, 54. 14 Ios. 15,61; Ios. 18, 1. 15 Ios. 17, 2. 16 Ios. 18, 22 ; Ios. 18, 28. 17 Ios. 19, 2 ; Ios. 19, 10 ; Ios. 19, 18. 18 Ios. 19, 19 ; Ios. 19, 22 ; Sala] ? 19 Ios. 19, 41 ; Ios. 19, 42. 20 Ios. 15, 24 ; Ios. 19, 29.

26 Raal B H

famis H

27 Reue F

28 pes /x [■}, res B F H

1 Rabbath B* 1 2 Rachat B, Recath F1, Raccath F2 FI bucc? B, buccae F H Lag. 30 3 Saratan F 4 teneris H 5 amarismemoris F 6 Sart B, Sarath H 7 uel prius B, siue F H Secrona F hebrii F, ebri FI SlongaeH Sualem F 9 Seceleget F, Seceles H defecatio B F, defectio II 10 tollent FI rubrum B uel B, siue F H Soloim F 11 uel emissiones > F H sarara F carbones BF H uel alterum B, siue F H 12 socha F2 B H, socca F1 saraim F1, saaraim F2, Sararim H1 Sanan H 14 curbulentum F aulsio F 15 Semdae H scientie F 16 selam F H a latitudine in F H altitudine juerat 18 Syon F, Sion FI 19 Semes F 20 Tala B irrorata B, ut rorata F

98

LIBER INTERPR. HEBR. NOM. Ios. T-Iud. A

Hue usque per T simplicem litteram legerimus, exin adspiratione addita legendum est. 25 Thaffue malum, ab arbore, non a malitia intellegendum, siue tympanum apertum. Thaanach respondens uel humilitas. Thersa conplacitio, quae significantius graece dicitur evSoKia. Thalme sulcus uel dependens. Thamna numerus 1 uel fidelis siue numerata aut consummatio eorum. Thenath La§- 5* ficus. Therela uidistiterebinthum. Thabor uenienslumen. Thalia PLj ager eius uel adpensio.Thamnathsarenumerus operimentinoui. 53'4 Vr aerarium siue ad iracundiam prouocans. 5 Zebdi dotis meae. Zabdi fluxus uehemens siue abundans. PL Zif germinans. Zanoe reppulit uel iste requieuit. 809/10 In librum Iudicum. Adonibezec dominus fulminis siue dominus contemptus uani. Ahiman frater meus quis ? Axa claudicans uel irav 10 scens. Athanihel tempus meum dei. Arrad consurrectio de- 47/48 scensionis aut testimonium descendens. Accho usque hue aut hamus uel humilitas eius. Alab lac uel lactea. Acrabbim scorpiones. Astaroth ouilia uel factura (id est TroLrjcris) exploratorum. Anatha responsio. Arasth artifex. Abinoem 15 patris mei decor. Abel luctus uel conmittens. Abelmeola luctus parturientis. Ares sol. Abed seruus. Annon ana¬ thema moeroris uel imago tristitiae. Auoth conmoratio uel sedes aut uiculus siue incunabula. Quod graece dicitur

23 Ios. 12, 17. 15. 57-

20 Ios. 12, 2i.

27 Ios. 12, 24.

28 Ios. 15, 14; Ios.

1 Ios. 16, 6. 2 Ios. 18, 27 ; Ios. 19, 22 ; Ios. 19, 42. 3 Ios. 19, 50. 4 Lag. 31 Ios. 13, 21. 5 Ios. 7, 1 ; Ios. 7, 1 6 Ios. 15, 24 ; Ios. 15, 34. 8 Iud. 1, 3. 9 Iud. 1, 10 ; Iud. 1, 12. 10 Iud. 1, 13 ; Iud. 1, 16. 11 Iud. 1, 31. 12 Iud. 1, 31 ; Iud. 1, 36. 13 Iud. 2, 13. 14 Iud. 3, 31 ; Iud. 4, 2 ; Iud. 4, 6. 15 [Iud. 11, 33] ; Iud. 7, 22. 10 Iud. 8, 13 ; Iud. 9, 26 ; Iud. 9, 41. 17 Iud. 10, 4.

23 legimus H Thaanac B F H

25 Tahaffe H malus F ad arborem H nom H1 20 uel B, siue F H 28 eyaokeia F, erdokeia H Talme F1

1 Thennath B 2 Tharela F 3 Thafnathsare B F H, emendaui anno 1885 Lag. 31 numemsuper menti H 4 erarium B, uirium F, aerium H /x jS 5 Zebdi H [3, Zebbi B F H dotissimaeae H1, dotis maeae H2 * * * * * 8 * 10 dotes F Zambdi H habundans F H 0 Ziph F H Zanue F 7 de libro iudicum F H 8 Adonibezech B 9 Achiman 13, A f iman F Axan F, Axax H 10 Athani¬ hel F H, Athaniel B 12 amus F uel prius B, aut F FI Achrabbim B 13 Aftharoth FI auilia F, obilia H 7royHcic B, itoihcic F 14 Arath H Abnaam F, Abinaam H 15 comittens B, comittens F, committens H 10 paturiens F1, parturiens F2 18 uinculum B, unculus F, uinculus H, uiculus F ft

LIBER INTERPR. HEBR. NOM. Iud. A-E

99

eTravXis- Absan pater sordis. Abdon seruus moeroris. Allel 20 laus. Aminadab populus mens spontaneus. Bezec fulgur uel contemptus uanus sine micans. Baalmesar habens uel uir ex principe. Barac fulgurans. Bachal iugum. Bara creatura siue lectus. Baracennim creatura nidorum siue tribuli. Baalberith habens pactum. Bera pu25 teus. Berith pactum. Baalthamar habens palmam. Booz in fortitudine uel in quo uirtus. Cenez possessio contemptibilis. Cetron tenebrae eorum uel thymiama. Cison inpegerunt siue duritia eorum uel laetitia. Carcar inuestigatio. Camon resurrectio inutilis. 1 Quattuor nomina quae secuntur ex c littera adspiratione Lag. 32 addita sunt legenda. Chetim insaniens uel formidans siue signata. Chusan Aethiopia eorum. Chamos quasi adtrectans uel congregans. 5 Chelion consummatio siue omnis dolor uel ab initio. Debbora apis uel loquax. Dalila paupercula uel situla. Dagon piscis tristitiae. Enac humilis consurgens. Eloi deus. Ezri auxilium meum. Efoth superindumentum, quod graece dicitur eVeV 10 8v/j.a siue i-noo/xis. Efratha frugifera siue de cinere ueniens aut puluerulenta. Et super hoc quid nobis uideatur, in libris hebraicarum quaestionum plenius diximus. Efrathites humus aut puluis eorum siue frugifer.

19 Iud. 12, 8 ; Iud. 12, 13 ; Iud. 21, 13. 20 Ruth. 4, 19. 21 Iud. 1, 4 ; Baalme? 22 Iud. 4, 6 ; Bachal] ? 23 [Par. a 8, 8] ; Iud. 8, 7. 24 Iud. 8, 33 ; Iud. 9, 21. 25 Iud. 9, 46 ; Iud. 20, 33 ; Ruth. 2, 1. 27 Iud. 1, 13 ; Iud. 1, 30. 28 Iud. 5, 21. 29 Iud. 8, 10 ; Iud. 10, 5.

sar\

3 Iud. 1, 26 ; Iud. 3, 8. 4 Iud. 11, 24. 5 Ruth. 1, 2. 6 Iud. 4, 4. Lag. 32 Iud. 16, 4. 7 Iud. 16, 23. 8 Iud. 1, 10 LXX ; Iud. 5, 5 ; Iud. 6, 11. 9 Iud. 8, 27. 10 Ruth. 4, 11. 12 Hieronym. hebr. quaestiones in Genesin 54, 29 lagardianae editionis ; Iud. 12, 5.

19 ewayaic B, epAuLif F Absan ego, Abgam B H n ft, Adgam F cordis H Aileluia uolebat F, sedin u substitit et u deleuit. Alel H 21 Bezech H 21/22 Baalmesur B, Baal mesur H, ante m alterum m deletum 22 Barach B 23 electus H Baraemnim B, Baracinnim F, Baracenim H 24 Balbherich F, BaalberhH Bcra ... 25 pactum > F palamF 26 siue F H 27 possesio F Cetrom B F H 1 Quatuor B, quatuor F* 1, quattuor F2 H sequuntur H 2 c littera B F, Lag. 32 elia H 3 Chetim ... signata > F Cethtim insanientes H Chusa B, Chusam F H 4 etiopiam F post eorum + Chettim [h a prima manu supra uersum additum] insanientes uel formidans siue signata F adtractans F 6 apix H 8 Enach B Eloy B 9 Efod F H greci uocant F, grece uocant H 9/10 cwyrSqia B, €iTeNayMa F, ewyNdyMa H 10 twcoMtSi B, errejMiaa F, errtoMyA H Effratha B, EfFrata H 11 puluerolenta H quod H 12 Effrathites B, Efrathitbes H

100

15

20

25

1

5

LIBER INTERPR. HEBR. NOM. Iud. E-M

Duo quae secuntur nomina, per extensum legamus elementum. Eud accipiens gloriam. Etam auis eorum. Fura laguncula uel frugifer. Fanuhel facies dei. Fua operarius uel sonitus uel euidens. Fares diuidens uel uiolentus siue diuisio. Gaas conmotio. Gera ruminatio. Gedeon circuiens in v utero siue tentatio iniquitatis eorum. Gabatha collis siue 49/5° sublimis. Garizim adcola siue aduena eius. Gaala abiciens uel reuelatio. Gaza fortitudo eius. Gadam tentatio uel adcinctio populi. Iezbaam defluens uel desipiscens populus. lab in intellegens uel sapiens. Iael cerua uel coniugium ceruale siue incipiens. Ioas sperans siue temporalis uel domini robur. Ierobaal iudicet Baal uel iudicem habens aut superior siue PL iurgium habens. Iecbazeb torcular lupi. Iecba torcular. 85 5/6 Iotham est perfectus. lair inluminans. Ionathan columbae Lag. 33 donum uel columbae dedit aut domini donum. Iabes exsiccata uel siccitas. Canticum Debborae. Lapidoth lampas siue quasi os cultri, ab ore, non ab osse. Lais leo uel sibimet uir. Meroz aquae sacramentorum. Maaz robustus fortis. Mere manifestus uel inluminans aut apertus. Mello plenus.

16 Iud. 3, 15 ; Iud. 15, 8. 17 Iud. 7, 10 ; Iud. 8, 8 ; Iud. 10, 1. 18 Ruth 4, 12. 20 Iud. 2, 9 ; Iud. 3, 15 ; Iud. 6, 11. 21 Iud. 7, 1. 22 Iud. 9, 7 ; Iud. 9, 26. 23 Iud. 16, 1 ; Iud. 20, 45. 25 Iud. i, 27. 26 Iud. 4, 2 ; Iud. 4, 17. 27 Iud. 6, 11. 28 Iud. 6, 32. 29 Iud. 7, 25 ; Iecba] ? 1 Iud. 9, 5 ; Iud. 10, 3 ; Iud. 18, 30. 18, 29. 7 Iud. 5, 23 ; Iud. 6, 26.

2 Iud. 21, 8. 5 Iud. 4, 4. 8 Iud. 7, 1 ; Iud. 9, 6.

6 Iud. Lag. 33

14 nomina qu§ secuntur F, nomina quae sequuntur H 17 Fvram B1, Fvra furcifer F Fanuel B foa F, Foa H 18 uel secundum B, aut F H 19 post diuisio + Fennata cuersio F, + Fennana conuersio H; “manuscripts ueteres addunt hie loci nomen Phenennae, quod minime legi debet in libro iudicum, sed in primo B2

Samuelis uolumitie, in quo tamen illud omittunt manuscripti codices iam dicti . Regius uero codex num 3993 notnen Phenennae proprio loco retinuit neque illud addidit in libro iudicum” Martianay. v /j. = B 20 Gaasar B F, Gasar H comotio B, commotio F, ammotio H circumiens F FI 20/21 in utero B, inutile F, inutiles H 21 Gabata F 22 Garizin F2 FI Gala F1, Guala FI 23 uel prius B, siue F H gaddam F 26 Iahel H ceruam F H cerualis h 28 Ierobaar H iudicet habens F H 29 Iecbaze B, Iecbeze F [e tertium non certum], Iecbze FI Ieeba F

1 Iotahm F 2 aut > H 4 > FH debbor? B 5 Laffidoth F H Lag. 3 3 7 Meroth B Moaz fortis robustus F, Maoz fortis robustus H 8 manifectus H aut B H, uel F apertus B F, petrus H

LIBER INTERPR. HEBR. NOM. Iud. M-Z io

15

20

25

30 1

IOI

Manue requies. Micha quis hie ? aduerbium loci. Vel quis iste ? Nahellel laus, hymnus. Nabe latratus. PL Tria nomina quae ex o subiciuntur, per extensam legenda 8l1/12 sunt litteram. Obeth seruiens. Obab dilectio. Oreb coruus aut siccitas. Rachab adscensio uel conscendens. Rasathaim inpietas eorum. Sasai longaeuus uel senarius. Sefeth specula. Salabbim salus cordium. Syria sublimitas. Sairath capra. Semegar nomen aduenae siue ibi colonus. Sisara gaudii exclusio siue tollens recedentem uel equi uisio. Settha spinae. Saratha uinciens uenit uel tribulatio. Suroreb saxum corui. Salmana umbra prohibendi uel umbra conmotionis. Samir uepres uel incultum. Seon tentatio calens uel gramen quod non est. Semanath nomen humile. Samson sol eorum uel solis fortitudo. Sorec electa optima. Salma sentiens uel perfecta siue pacifica. Tabath bona. Excepto hoc nomine cetera quae secuntur huius litterae, per adspirationem legenda sunt. Thalmai suspensio uel sulcus. Thamnathares enumeratio solis. Thanach humilitas uel respondebit tibi. Thebes conuersio siue fieri oua. Zeb lupus. Zebul habitaculum. Zabulonites habitacu- Lag. 34 lum eius. v 51/52

9 Iud. 13, 2 ; Iud. 17, 1. 10 Iud. i, 30 ; Iud. 8, 11. 12 Ruth 4, 17 ; Iud. 4, 11 ; Iud. 7, 25. 14 Iud. 1, 19 ; Iud. 3, 8. 16 Iud. i, 10 ; Iud. i, 17 ; Iud. 1, 35. 17 Iud. 3, 8 ; Iud. 3, 26 ; Iud. 3, 31. 18 Iud. 4, 2. 19 Iud. 7, 22 ; Iud. 7, 22. 20 Iud. 7, 25 ; Iud. 8, 5. 21 Iud. 10, 1. 22 Iud. 11, 19. 23 Iud. 12, 6 ; Iud. 13, 24. 24 Iud. 16, 4 ; [Par. a 2, 11]. 26 Iud. 7, 22. 28 Iud. 1, 10 ; Iud. 2, 9. 29 Iud. 5, 19 ; Iud. 9, 50. 1 Iud. 7, 25 ; Iud. 9, 28 ; Iud. 12, 11.

Lag. 34

10 Neellel H 11 subiecimus F H 13 “contra fidem codicum uetustissimorum... in editis... libris haec spuria nomina occurrunt inter genuina Othoniel responsio dei uel reuelatio dei; et post uocem Obab : Othoniel tempus mei dei uel signum dei” Alartianay Obed F H Obab B F, Obad H 14 Rec ► ab F, Rechab H uel B, siue F H Resathaim F, Resatabim H 16 Sarai H Secfeth F Salabim F 19 uisio ultimum uerbum folii 16b in F, iam sequitur 49, 6 editionis ?neae; sed folio 23a seqq habentur quae nunc sequi debebant; uides bibliopegum errasse Sectha B, Secta F H Sarata F 20 uiciens F Surhoreb F Salmane F, Salmanae H 21 Samyr H 22 g8m = germen B, grimen H 23 Semanoth F H 24 “ueteres aliquot manuscripti electio” Martianqy 26 sequntur F2prima manu, leguntur F1, in margine idem prima menu sequntur ; sequuntur H 27 sunt > H 28 Thamai H Thamathares B, Thamnatares F 1 Zib F, Zyp H

Zebulonites F H

2 post eius + ruth in medio uersu Lag. 34

litteris uulgaribus F H ; est titulus uersuum 3—9 ; de Ruth 71 ^

102 LIBER INTERPR. HEBR. NOM. Ruth B-I Reg. A

5

Booz in fortitudine. Elimelech deus meus rex. Iesse insulae libamen. Maalon de fenestra siue a principio uel consummatio. Noemi pulchra. Orfa ceruix eius. Ruth uidens uel festinans siue deficiens.

io

Interpretationes primi libri Regum. Anna gratia eius. Afec furor nouus aut continenter. Aminadab pater meus spontaneus uel urbanus. Abia pater dominus uel pater fuit. Abihel pater meus deus. Ammoni conprimens uel coangustans me. Asor sagitta luminis. Ahias frater alius 15 uel frater eius. Achitob frater meus bonus. Ahinaam fratris decor. Abner pater meus lucerna uel pater lucernae. Agag 8a>fjLa, id est tectum. Armathaim altitudo eorum. Azeca fortitudo uel decipula. Adrehel greges dei. Azel abiens, pergens. Achis uerumtamen uir siue frater meus aut frater zo uir. Achimelech frater meus rex. Auilath dolens uel parturiens. Arith mora. Abiathar pater superfluus. Achela suscipiens earn. Abigal pater exultationis siue pater roris. Abisa patris mei incensum uel sacrihcium. Abigail patris mei exultatio. Asan fumans. Aendor oculus uel fons gene25 rationis. Aathach tempore tuo.

3 Ruth 2, 1. 4 Ruth 1, 3. 5 Ruth 4, 22. 6 Ruth 1,2. 7 Ruth 1, 2. 8 Ruth 1, 4. 9 Ruth 1, 4. 11 Reg. a 1, 2 ; Reg. a 4, 1 ; Reg. a 7, 1. 12 Reg. a 8, 2. 13 Reg. a 9, 1 ; Reg. a 11, 1. 14 Reg. a 12, 9 ; Reg. a 14, 3. 15 Reg a 14, 3 ; Reg. a 14, 50. 16 Reg. a 14, 51 ; Reg. a 15, 8. 17 Reg. a 15, 34 ; Reg. a 17, 1. 18 Reg. a 18, 19 ; Reg. a 20, 19. 19 Reg. a 21, 11. 20 Reg. a 21, 2 ; Reg. a 15, 7. 21 Reg. a 22, 5 ; Reg. a 22, 20 ; Reg. a 23, 19. 22 Reg. a 25, 3. 23 Reg. a 26, 6 ; Reg. a 27, 3. 24 Reg. a 30, 30 ; Reg. a 28, 7. 25 Reg. a 30, 30.

3/5 > H ; "in optimo exemplari manuscripto colbertinae bibliothecae tria solum modo uocabula scripta leguntur de libro Ruth, nempe Maalon Orpha et Ruth . Nihil legitur amplius in uno codice monasterii sancti Cygiranni : at in aliis bene multis codicibus mss septem nomina reperimus ut in antea editis libris” Martianay 4 Belimimelech F deus rex meus F, idem prima manu in margine = B 6 Maallon F uel B, aut F H 7 > H 9 definiens H; ita "ueteres aliquot manuscripti” apud fc regnorum liber primus F, de regnorum libris H; B eis quae edidi, praemittit Incipiunt 11/12 Abinadab suaserunt /a fi 13 Abie! B, Ahihel H 14 Aihas F 15 Abitob F, Ahitob H Ainaam F 15/16 frater decorus F 16 Abenner H luc'n? B, lucerna FH 17 domaB AmathamH AzechaB 18 uel B, siue FII abielis B1 19 uis H 20 Acimelech F1, Ahimelech H Abilath F uel B, siue F H 21 Arth F H 22 erroris B v, ruris F; in H manus serior super t uocum paterroris lineolam addidit, ita ut nunc pater erroris in H legatur; "editi libri pater erroris, sed uerius legitur in manuscriptis” p 23 uel B, siue F H post sacrificium + Aendor oculus aut fons generationis F H 24 Aendor ... 25 rationis )FH Athac H

PL 857/8

LIBER INTERPR. HEBR. NOM. I Reg. B-E

103

Baalim habentes siueadscendentesuelsuperiores. Bethchar domus agnitionis uel domus agni. Bochorach primogenitus PL tuus. Bezec egestas. Badan solus uel in iudicio. Boses 8i3/* i4 1 in ipso floruit uel abscisio. Bama in quo. Baritha pythonissa, Lag. 35 quam Graeci evyaoTpipiv&ov uocant. Bosori adnuntiatio uel caro. Bersabee puteus satietatis uel puteus septimus. Cariathiarim ciuitas siluarum. Cis durus uel uomitus 5 uiri siue uomens uir. Quae secuntur, adspiratione addita sunt legenda. Cherubin multitudo scientiae. Chethi insanientes uel metuentes. Cherethi interficientes, qui significantius graece dicuntur itjoXo&pevovres. Chaleb quasi cor aut omne cor 10 siue canis. Dauid fortis manu siue desiderabilis. Damaim sanguinum. v Doec motus uel sollicitus, quod graece dicitur dycovidm. 53/54 Eleazar ad adiutorium uel dei adiutorium. Escaboth cecidit gloria uel uae gloriae. Et de hoc quid nobis uideatur in 15 libris hebraicarum quaestionum plenius disputatum est. Euilath a principio. Ebraei transitores. Etthi metum. Esthamoe cogitans. Tria nomina quae secuntur, per extensam litteram proferenda sunt. 20 Elcana dei possessio. Elihu deus meus iste. Eliab deus meus pater.

26 Reg. a 7, 4 ; Reg. a 7, 11. Reg. a 14, 4.

27 Reg. 09, 1.

28 Reg. a 11, 8 ; Reg. a 12, 11 ;

1 Reg. a 9, 12 ; Reg. a 28, 7. 2 Reg. a 30, 9. 3 Reg. a 3, 20. 4 Reg. a Lag. 35 6, 21 ; Reg. a 9, 1. 7 Reg. a 4, 4 ; Reg. a 26, 6. 8 Reg. a 30, 14. 9 Reg. 030,14. 11 Reg. a 16,13 ; Reg. a 17, 1. 12 Reg. 021,8. 13 Reg. a 7, 1 ; Reg. a 14, 3. 15 Hieronym. hebr. quaest. ; Reg. a 15, 7. 16 Reg. o 29, 3 ; Reg. a 26, 6 ; Reg. a 30, 28. 20 Reg. a 1, 1 ; Reg. a 1, 1 ; Reg. a 16, 6.

26 uel > H quod tmcrtdaui

Bethe ar F, Bethcar H 28 Bezech B H

27 uel £, siue F H

Bochorath B F H,

1 abscio H Barita B phitonissa B F1, phytonissa F2 H 2 engastri- Lag. 3 5 mithon B, CNTacTPiMeoN H 3 Bersebey F sacietatis B H, societatis F 4 Chariat >- iarim F iis B, omissa a miniatore littera C, Ciis H 5 uiri > H 6 sequntur F, sequuntur H legenda > H 7 Cherubim F H2, Cerubim H1 scienti? multitudo F H, quod baud scio an contra B recipere debuerim Cheti B, Chetthim F, Chetthi H 8 mecum j H Cheretthi F, Ceretthi H 9 e£oao dpevovres F, ezoAoepecoTec H 10 siue B, aut F H UDauitF1? manus H siue B F, uel H 12 Dohec F uel B, siue F H ayoovyov B, ATeNiuN H; “ita [dycow B F H, sumpsi ex p uel B, siue FBI Escabod F H 14 uidetur H 15/16 Euilat F1 H 16 Ebrei B F H mecum F H 16/17 Esta ► om? F 19 sequntur F, sequuntur H 20 Elchana B Eliu B F, Elius H iste £ v, eius F p, > H Elia H

104

LIBER INTERPR. HEBR. NOM. I Reg. F-R

Finees os requieuit siue os mutum uel silens. Fenenna conuersio. Falti saluatori meo. Gabaa collis. Galgala uolutatio siue reuelatio. Goliath 25 reuelatus siue transmigrans. Gallim transmigrantes siue re- PL uelati. Gesuri iuxta lumen meum uel adplicantes e lumine 8 59/6° meo. Garizim abscisiones. Gelboe uolutatio siue decursus uel aceruus pluens. Gedori adplicans siue adcedens. Ieroam misericors. Iosue saluator. Iechonia praepa1 ratio dei. Iohel incipiens uel fuit dei. Iabes exsiccata. Ie- Lag. 36 robaal iudicium Baal siue iurgium superioris aut habentis. Iesaui id est desideraui. Iessai insulae sacrificium uel incensum. Ioab inimicus uel est pater. Ierameheli misericor5 dia dei mei. Mataris pluuia uel conpluto me. Machemas humilitas siue adtrectata. Mageddon tentans. Melchisue rex meus salus siue rex meus tyrannus. Merob de multitudine. Michol aqua omnis uel ex omnibus. Meolathi a parturiente me siue 10 a dolente mihi. Maon habitaculum. Maoch euiratus, quern Graeci #AaStav uocant. Ner lucerna. Nuath pulchritudo. Nobe latratus. Nabal v insipiens. Quod si legere uolueris nebel, mensurae nomen 55/56 est siue psalterii. 15 Ofni discalceatus siue insania conuersionis. Odollam te¬ stimonium eorum. Ramathaim excelsa eorum. Rachal negotiatio : Rachel uero interpretatur ouis aut uidens deum.

22 Reg. a 1, 3 ; Reg. a i, 4. 23 Reg. a 25, 44. 24 Reg. a 10, 26 ; Reg. an, 14 ! Reg- a 17. 425 Reg. a 25, 44. 20 Reg. a 27, 8. 27 Reg. a 27, 8 ; Reg. a 28,4. 28 Reg. a 30,15. 29 Reg. a 1,1 ; Reg. a 6,14 ; Reg. a 6,19 LXX. 1 Reg. a 8, 2 ; Reg. a 11, 1 ; Reg. a 12, n. 3 Reg. a 14, 49 ; Reg. a 20, 27. Lag. 36 4 Reg. a 26, 6 ; Reg. a 27, 10. 0 Reg. a 10, 21 ; Reg. a 13, 2. 7 Reg. a 14, 2 ; Reg. a 14, 49. 8 Reg. a 14, 49 ; Reg. a 14, 49. 9 Reg. a 18, 19. 10 Reg. a 23, 24 ; Reg. a 27, 2. 12 Reg. a 14, 50 ; Reg. a 19, 18 ; Reg. a 21, 2 ; Reg. a 25, 3. 15 Reg. a 1, 3 ; Reg. a 22, 1. 17 Reg. a 1, 1 ; Reg. a 30, 29.

22 uel B, aut F H 22/23 Fenenna conuersio > F H; uide ad 32,19 24 Galiath 26 Gessuri F, Geson H .v = B 27 Gazirim F abscissiones F* 1 Gelbue F, u nunc macula = a factum discursus H 28ceruusH pluens > H siue B, uel F H 29 Ieroboam F H Ieconia F1 H

1 dei ; = deius F 1/2 Ieroboal H1 2 surgium F1, gurgium H ha- Lag. 36 bentes F 3 init Iessaui F id / H post I uocis Iessai rasura unius litterae B uel B, siue F H 0 Machmas F H 7 Magedon F1 9 Meolati B F 10 Maoc B, Maohi F1 11 tlaaian B, &aa\iav F, &adiAv H.; “editi legunt d-Xaaiav, mss uero codices cum A Delta charactere, etiam latine &Xa8iav” /j. 15 disculciatus FH Adollam H 17 Ramat i-ahim F, Ramatham H

LIBER INTERPR. HEBR. NOM. I Reg. S-II Reg. A

105

Sofim specula uel scopulus. Saufa speculator uel super20 effundens. Sabaoth exercituum uel uirtutum. Samuhel nomen eius deus. Semsi sol meus. Saror coangustans siue indutus. Saul petitio. Salisa tertia. Salim uulpes. Sed melius, si legatur Sualim. Suf specula uel effundens. Sena tollens uel angustia siue deus. Soba mandatum in ea. Sur rectus. 25 Sama ibi uel audiens. Socchoth ramus uel humilitas. Sechui fatuus. Saruia uinctus siue angustia. Sonaim coccinea uel subsistens eis. Safathmoth labium mortis. Thou amens uel errans. 1 Ziphaei germinantes uel florentes. Lag.

37

Interpretationes secundi libri regum. Asuri atrium meum. Abisa patris incendium siue sacrificium uel holocaustum, quod significantius graece Kdp7Toopia 5 dicitur. Asse factura, id est 770177/20.. Amma cubitus, mensura, non brachium. Amnon matris fletus. Abessalon pater pacis. Adonia dominator dominus. Aggia festus siue sollemnis. Abital pater meus ros. Aegla iuuencula uel uitula. Aia uultur. Adrezer decorum auxilium. Achchereth disperdens 10 uel dissipans. Amihel populus meus dei. Anon dolens. Abisai pater sacrificii. Ammiod populus meus gloriosus. Ahitofel frater meus cadens siue inruens uel frater meus co-

19 Reg. a 1, 1 ; Reg. a i, i. 20 Reg. a i, 3 ; Reg. a 1, 20. 21 Reg. a 6, 18 ; Reg. a 9, 1. 22 Reg. a 9, 2 ; Reg. a 9, 4 ; Reg. a 9, 4. 23 Reg. a 9, 5 ; Reg. a 14, 4. 24 Reg. a 14, 47 ; Reg. a 15, 7. 25 Reg. a 16, 9 ; Reg. a 17, 1 ; Reg. F, uide ad 22 23 Sanu H, prima manu serius scriptum 24 Sabo mandatus H post ea + rectus H 25 ibi 71, ubi B F H Socchot B H 25/26 Secui FH 26 Saruuia F1 27 Safatmoth F, Safamoth H 1 Ziphei B, Zephei F, Zhipei H uel B, siue F H 2 praemittit Incipiunt B, Lag. 37 de regnorum libro secundo F, de regnorum libris H 4 KaPiTcoMa FH 5 As? F; in H e uocis Asae prima manu in rasura dmrurn litterarum capaci voy-q^a B addito poiema super uersum, noivfiX H Amman B F H g. p 6 Amon B, Ammon F H foetus F ; ita H, sed in H oe prima manu in rasura : fuisse olim credo fletus Abessabom F, Abessalom H 8 Abithal B, Abit >-ar F Aggia F, Agla H iuuenca F H uitula uitula H1 9 Adraezer F H docurum F Achchereth F H, Achohereth B 10 uel B, siue F H Ammihel H ds = deus F1 Ammon donans F, Amon donans H 12 Achitofel F, Ahitofel B H. Graeci propter x respuebant &

106

LIBER INTERPR. HEBR. NOM. II Reg. A-B

gitans siue tractans. Arachi longitudo raea. Amesa populum tulit. Afelethi mirabilis. Adoniram dominus excelsus. 15 Adoram generatio excelsa. Ahiloth frater inclitus. Armoni inluminans me uel anathema siue cellarium meum aut domus mea. Adino tenellus uel delicatus. Ahesani uoluntatis siue consilio egeo. Ahoi spinarum. Aga meditans siue loquens. Ararites montanus. Adollam congregatio eorum. Arihel zo leo dei. Asahel factura dei, id est 770177/Lia. Aradius obstupescens uel ammirans. Aras elatus. Alab lac. Abiezri dei mei auxilium. Anathothites respondens signum. Adai robustus siue sufficiens. Abialbon pater meus superintellegens. Azmath fortis morte. Ahiem frater matris. Aserai atrium 25 meum. Arunas inluminati. Beurim electi. Berothi putei. Baana uenit respondens. 1 Bega excelsa. Banaia caementarius (id est aedificator) domini. Lag. 38 Bethroob domus platearum. Bethsabee filia saturitatis, ita v tamen, ut prima correpta sit syllaba. Alioquin, ubi produ- 57/58 citur, semper domus interpretatur. Balasor habens sagittam 5 luminis uel adscensio atrii. Bethchar domus agni. Baurim electi, ut supra, uel iuuenes. Berzellai ferrum meum. Bo- PL chori primogenitus meus. Bethmacha domus humilis uel fori 86l/z uel tributi. Baana uenit respondens. Bareumi fugit eum quispiam. Bethoron domus irae.

13 Reg. ft 15, 32 ; Reg. p 17, 25.

14 Reg. p 20, 7 ; Reg. p 20, 24. 15 Reg. p 20, 14 ; Reg. p 20, 24 ; Reg. p 21, 8. 17 Reg. p 23, 8 ; Reg. p 23, 3. 18 Reg. P 23, 8 ; Reg. p 23, 11. 19 Reg. p 23, 11 ; Reg. p 23, 13 ; Reg. p 23, 20. 20 Reg. p 23, 24 ; Reg. p 23, 25. 21 Reg. p 23, 26 ; Reg. p 23, 29 ; Reg. p 23, 27. 22 Reg. p 23, 27 ; Reg. p 23, 30. 23 Reg. 0 23, 31. 24 Reg. p 23, 31 ; Reg. P 23, 33 ; Reg. p 23, 35. 25 Reg. P 24, 16. 26 Reg. p 3, 16 ; Reg. p 4, 2 ; Reg. p 4, 2. 1 Reg. p 8, 13 ; Reg. p 8, 18. 2 Reg. p 10, 6 ; Reg. jS 11, 3. 4 Reg. p Lag. 38 13,23. 5 Reg. p 7, 11 ; Reg. p 16, 5. 6 = 37, 26 ; Reg. p 17, 27 ; Reg. p 20, 1. 7 Reg. p 20, 14. 8 Reg. p 23, 29 ; Reg. p 23, 31. 9 Reg. p 2, 29.

13 Achi Fl Amessa F [uocabulum non distincte scriptum prima manus in marginc repetiuit] H 14 Adniram F1 16 avadcfxa F, ana#e/xA H 18 ego F H medans H 19 congregatiorum F 20 Asahel... noi-q^a > H Troyqpa B, iToiHMa F 21 admirans F H Aratus electus H 22 Anathotites B F1, Anathotithes H 22/23 rubustus H sufficens F 24 Asmath F forti F 25 illuminati B, illuminatio F 26 Berothi putei post respondens F H Bana F 2 Bethsabe F, Bethsabeth H 5 ascensio B F, ascensi H Bethcar B, Lag. 38 Betchar F, supra c linea addita 6 Berzellei F, Berzelli H 7 Bethmatha F uel > F H 8 botributi F1 Baara F H Bareum H 9 Bethoro B F, Bethroro H, p p — L

LIBER INTERPR. HEBR. NOM. II Reg. C-I

107

10

Casir messis. Cabseel congregatio dei. Tria nomina quae secuntur, adspiratione addita legenda sunt. Chalamac omnem fortitudinem. Chusi Aethiopia. Chorethi dissipans uel disperdens. Eliaba nequaquam absconditus. 15 Excepto hoc nomine, cetera quae secuntur ex E littera, per extensam primam syllabam legenda sunt. PL Elisue dei mei salus. Elisame deus meus audiens. Eli- 8i7/18 dahe deus meus scit. Elifalet deus meus saluans. Elianan domino donante. 20 Felethe mirabilis uel excludens. Faraothoni auolantis tristitiae meae. Farai hi ante me. Gio lucta siue luctare. Gelo migra uel transmigrant!. Gera ruminans. Gom fouea. Gaas conmotus. Gelonites transmigrantes. Garab scabiosus. 25 Hiram uiuens excelse. Histob uir bonus. Hiras uigilans. Hisboseth uir confusionis. Idcirco cum adspiratione haec nomina posuimus, quia et apudHebraeos et apudGraecos per diphthongum scribuntur. 1 Iezrahel seminauit deus. Iethraam superfluus populus. Lag. 39 Iebgar elegit. Iafie inluminat uel ostendit. loram qui est sublimis uel manus sublimis uel manus sublimium. Ieroboseth iudicans confusionem, id est ignominiam. Ididia ama5 bibs domino. Ionadab domini spontaneus. Ioadahe ipse cognoscens. Iosaphat ipse iudicat. Iodahe sciens siue co-

10 Reg. p 23,

13 ; Reg. jS 23, 20. 12 Reg. p 10, 16 LXX ; Reg. p 18, 21 ; Reg. P 20, 7. 14 Reg. p 23, 32. 17 Reg. p 5, 15 ; Reg. p 5, 16 ; Reg. p 5, 16. 18 Reg. p 5, 16 ; Reg. P 23, 24. 20 Reg. p 20, 7 ; Reg. P 23, 30. 21 Reg. p 23, 33. 22 Reg. p 2, 24 ; Reg. P 15, 12. 23 Reg. p 16, 5 ; Reg. p 21, 18 ; Reg. p 23, 30 ; Reg. /3 23, 34. 24 Reg. P 23, 38. 25 Reg. p 5, 11 ; Reg. p 10, 6 ; Reg. p 23, 26.

26 Reg. P 2, 8.

1 Reg. P 3, 2 ; Reg. p 3, 5. Reg. p 11, 2i.

2 Reg. P 5, 15 ; Reg. p 3, 13 ; Reg. p 8,10.

4 Reg. j3 12, 23.

5 Reg. p 13, 5 ; Reg. p 20, 23.

3 Lag. 39

6 Reg./3

20, 24; Reg. p 20, 23.

10 cabsel F H cgratio F 11 sequuntur H 12 Chalamach B F H 12/ 13 Chorethithi F, Choreththi H 13 uel B, siue F H 14 absconditur H 15 hoc ) H ex e littera sequntur F, ex e littera sequuntur H 16 sunt > H 17 Elisame F 17/18 Elidah? F 18 Elifaleth B F H post saluans + Eliam dei mei populus F H 20 uel B, siue F H 21 Farao H* 1 23 foueam F Gilonites F H 24 transmigrate F, transmigrates H Grab F1 28 diptongum B, dyptongom F1, dyptongum F2, diptongon H 1 Ietraam B sublimis y F H Iusafat H

seminabit H

3 sublimis prius B H, similis F

5 domino B, domini F, > H

iudica FI

Iodahae H

Ionadali H

uel manus Lag. 39 6 Iosafat F,

108

LIBER INTERPR. HEBR. NOM. II Reg. I-S

gnoscens. Iesbi est in me. Iaare saltus. Ioiadahe domini cognitio siue ipso cognoscente. Iasan uetus. Iagaal propinquus. Iahazaher auxiliabitur. Iaan respondens. io Lodabar ipsi uerbum. Lasabi sperauit in me. Manaim consolatio uel requies. Maacha mollitus siue v confractus. Manaa requies. Mifiboseth de ore ignominia. 59/6o Maaria domus mea uel amara siue ex uisione. Maachathi subactus (id est mollitus) meus. 15 Nefec adplicans ori uel ligurium : nomen est lapidis. Naas serpens. Netofathi inclusus. Neele scala uel torrens. Naalia torrentes. Orchathi aestimatio mea. Odsi mensis meus. Tria nomina quae secuntur, per extensam litteram pro20 ferenda sunt. Obethadam seruiens humo.Ohiada ipse cognoscit.Orenira. PL Respha XidoorpooTov siue cursus. Rachab quadriga. 863/4 Roboam latitudo populi. Ragal tristes uel deorsum. Ragalim PL pedes. Rafa sanitas. Ribai iudicantes. 819/20 25 Safatia iudicans me. Sion specula uel speculator siue scopulus. Samoe auditio. Sobab conuertens. Soba secta, 1 a secando, non a sectando. Susacim gaudium cilicii. Siba Lag. 40

7 Reg. 0 2i, 16 ; Reg. p 21, 19 ; Reg. p 23, 20. 8 Reg. p 23, 32 ; Reg. p 23, 26. 9 Reg. p 24, 5 ; Reg. p 24, 6. 10 Reg. p 9, 4 ; Reg. P 23, 34. 11 Reg. p 2, 8 ; Reg- P 3, 312 Reg- P i4, 17 ; Reg- P 21, 8. 13 Reg. p 23, 28 ; Reg. p 23, 34. 15 Reg. p 5, 13 ; Ex. 28, 18. 1(5 Reg. p 17, 25 ; Reg. p 23, 28 ; Reg. p 23, 30. 17 Reg. p 23, 30. 18 Reg. p 23, 31 ; Reg. p 24, 6. 21 Reg. jS 6, 10 ; Reg. p 8, 18 ; Reg. jS 24, 18. 22 Reg. p 3, 7 ; Reg. jS 8, 3. 23 Reg. p 14, 27 LXX ; Reg. p 17, 17 ; Reg. p 17, 27. 24 Reg. p 21, 16 ; Reg. p 23, 29. 25 Reg. p 3, 4 ; Reg. p 5, 7. 26 Reg. p 3,14; Reg. p 5, 14 ; Reg. p 8, 3. 1 Reg. p 8, 7 LXX ; Reg. p 9, 2.

Lag. 40

7 Ioiadahe F3, Iodahahe F1 9 Iaazeher F, Iaagaer H Iecan B 10 Lodabor H1 ? separauit F 11 uel B, siue F H Maaca F 12 Manaa ... ignominia > F, Memfahoseth [jvV] de ore ignominia Maana requies H; ita P, nisi quod v Miphiboseth habere testatus, Memfiboste edidit; plane ut Martianay Mana B1, Maana B2 13 domus B, dos F H post uisione -j- Memfebosthe de ore ignominia F Maachati B H, Maacathi F 14 post meus + Maana requies F 15 Nefee B F ligorium B1, ligvrium Br, lygirium F, ligirium H; “editi lyncurius, mss ... codices ... ligyrium” Martianay ; v ligurium 16 Nethofathi B, Netofat H 18 Orchati H Olfsi B1 ? 19 sequuntur H 21 Obetadam B, Obedadam F H homo Ff; ita jortasse H1 med Obida v 22 Resfa F H Xid'ooTpco&ov superscripto litostroton B, ai&ooTpajaov F, veocnpojrov H Recab F, seriusin Racab mutatum : Racab H 23RegalimH 25SyonF speculatores H 26 Sabab H1, inter scribendum correctum sectara H 1 a prius > H

Lag. 40

LIBER INTERPR. HEBR. NOM. II Reg. S-III Reg. A 109 egressus uenit. Saraia princeps dominus. Sobach conuertens te. Sunem coccineum siue eleuans. Sabe saturitas. Sadoc iustus. Sia indigentes siue dormitantes. Subochai condensum 5 siue frutectum, et super hoc quid nobis uideatur, in libris hebraicarum quaestionum plenius diximus. Samai ubi mihi siue audiens. Salmon umbra uirtutis. Sarai princeps mea. Salec egrediens. Thebes fuerunt in ea uel facta mea. Thalme sulci. Thecue 10 clangor uel tuba siue percussio. Thecoites tuba canens siue bucinator. Theethim inferiores uel subter. Haec omnia quae posuimus, per litteram T adspiratione addita sunt legenda. Vria lux mea dei. Vsi festinans. Vrchi longitudo mea. 15 Vsathi festinante me. Interpretationes libri tertii regum. Abisai pater meus superfluus siue patris mei rugitus. Accherethi interficiens siue dissipans uel demoliens. Amasa populum tollens uel leuans. Asor atrium. Azaria auxilium 20 domini. Ahia frater eius uel ubi haec. Ahisar frater meus princeps. Adoniram dominus meus excelsus. Abda seruus v eius. Arobboth cataractae. Afer suffossa. Ahilod frater 6l/6z meus inclitus. Auoth gloria uel eVauAis-. Argob maledicta sublimitas. Adoniram dominus excelsus. Aelam ante fores 25 siue uestibulum. Adadezer decorum auxilium. Adoram ge-

2 Reg. yS 8, 17 ; Reg. y3 to, 16. 4 Reg. jS 20, 25 ; Reg. /3 21, 18.

3 Reg. yS 28, 4 ; Reg. y3 20, 1 ; Reg. /3 20, 25. 5 Hieronym. hebr. quaest. cf. eiusdem quaest. in Genesin 34, 4 editionis lagardianae. 6 Reg. yS 23, 25. 7 Reg. 23, 28 ; Reg. /3 23, 35. 8 Reg. yS 23, 37. 9 Reg. y8 11, 21 ; Reg. yS 13, 37 ; Reg. 0 14, 2. 10 Reg. yS 23, 26. 11 Reg. y3 24, 6. 14 Reg. yS 11, 3 ; Reg. y3 15, 32 ; Reg. /S 15,32. 15 Reg. y3 21, 18. 17 Reg. y 1, 3. 18 Reg. y 1, 44; Reg. y 2, 5. 19 Reg. y 2, 35 add. = 2, 6 L ; Reg. y 4, 2. 20 Reg. y 4, 3 ; Reg. y 4, 6. 21 Reg. y 4, 6 ; Reg. y 4, 6. 22 Reg. y 4, 10 ; Reg. y 4, 10 ; Reg. y 4, 12. 23 Reg. y 4, 13 ; Reg. y 4, 13. 24 Reg. y 4, 6 ; Reg. y 7, 6. 25 Reg. y 11, 23 ; Reg. y 12, 18.

2 Sobac F 3 leuans FH Sabe saturitas } FH Sadoch B 4 post iustus + Sabe saturitas F H Siu H Subachai F, Subbachai H 5 fructectum F1 quod H 6 ibi FH 7 sarrai F, Sarui Hl ? 8 Salech B, Salet F ? 9 in ea B1 ? mea B2 F H uel B, siue F H Thecoe F H, uerum in H oe prima manu in rasura 10 tuba uel clangor F H 12 t y H adspirationem H2 13 addicta F1 legenda sunt F [»o« H] 14 Vrehi F 16 = B, qui tercii; de regnorum libro quarto F, de regnorum libris H 18 Accerethi B F siue > F H uel B, siue FH 19 uel leuans B, siue eleuans F, siue leuans H 20 Aisar F1, Abisar H 21 Abda ... 24 excelsus >BFHt>; “desunt in editis libris"’ /j, ; sumsi ex /j.

forass F1

25 Adorram F H

IIO

i

5

10

15

20

25

LIBER INTERPR. HEBR. NOM. Ill Reg. A-E

neratio excelsa siue decor excelsi. Ano dolor eorum. Asa tollens siue sustollens. Auan subuertit eos siue mouens eos Lag. 41 uel fons. Anacim non est innocens. Anani gratificatus mihi siue donatus mihi. Ahab frater patris. Azuba relicta uel deserta. Bethsabee filia iuramenti. Per breuem primam syllabam legendum est. Benur filius aerius siue filius ignis. Bethsames domus sobs. Bethanan domus gratiae aut doni. Basamath delinquens. Baaloth adscendentes. Bui germinis. Booz in fortitudine. Barasa in egestate siue ueniens ad faciendum uel hauriens. Caue patientia siue clangor tubae. Carmelus tenellus aut mollis siue scientia circumcisionis. Hue usque per c simplicem litteram legerimus, exin adspiratione addita legendum est. Chalachad pascens uel nutriens. Chamos congregatio siue PL quasi adtrectanti uel palpanti. Charith diuisio siue cognitio. 865/6 Chanaan erubescens siue negotiator. Dacar conpungentes. Dardahe generatio cognitionis. Dabir oraculum. Diu pulchritudo. Damascus sanguinem bibens uel propinans. Esda misericordia. Ezrahel semen dei. Emori amari- PL cantis uel loquentis. Ezrai indigena uel orientalis. Ezzahon 821/2 uisio. Hue usque per e breuem litteram, exin per extensam legamus.

26 Reg. y 14, 2 add. ; Reg.

y 15, 8.

1 Reg. y 15, 20. 2 Reg. y 15, 22 ; Reg. y 16, 1. 3 Reg. y 16, 28 ; Reg. y Lag. 41 22,42. 5 Reg. y i, 11. 6 Reg. y 4, 8 ; Reg. y 4, 9. 7 Reg. y 4, 9 ; Reg. V4.I58 Reg. y Reg. y 7,23 ; Reg. y 17 Reg. y 22, 11. 37 ; Reg. y 11, 24. y 5, 11 ; Reg. y 15,

4, 16 ; Reg. y 6, 38. 9 Reg. y 7, 21 ; Reg. y 15, 16. 11 18, 19. 15 Reg. y 5, 11 ; Reg. y 11, 7. 16 Reg. y 17, 3. 18 Reg. y 4, 9 ; Reg. y 5, 11. 19 Reg. y 6, 16 ; Reg. y 6, 21 Reg. y 4, 10 ; Reg. y 4, 12 ; Reg. y 4, 19. 22 Reg. 18.

1 Euan subuertet H 2 Anachim B H 3 Azaba H uel > EH 5 Lag. 41 Bethsabe F, Bethrabe H aereus F igneus F 6/7 Betsemes F1, Bethsemes F2 H 7/8 “manuscript! aliquot ueteres Basemath derelinquens’ ’ fs Bethsamath F1, Besamath F2 8 derelinquens F Buul H 16 haurientes F, auriens H 11 Cave B patientia F H, p?nitentia B seu H Carmelius F PI 13 c BF H2, con H1 15 Chalaad F1, Chalacad B F2 H congreganto B1, congregato JJ2 H uel B, siue FH 16 adtractanti F, ac orectanti H 17 Chanaam F siue B, uel F H 18 Dardahq B 19 Diu F1, F2 litteram i subter uersum traxit tie quis Dui legeret. Dui ^ : “Diu iuxta nonnulia exemplaria mss” Martianay 21 Eszrahel B EmorF 21/22 amaricantes F 22 loquentes F Esrai B F [F prima manu in margine idem repetit\, Errai H Ezazon F, Ezaion H 24 per breuem e F H tensam F

LIBER INTERPR. HEBR. NOM. Ill Reg. E-M

hi

Eli deus meus siue scandens siue scindens. Elioreb dei hiems. Eri uigil meus. Elon avXdov, de quo plenius in uolumine locorum diximus. Ethan robustus siue adscensus. i Eman accipiens uel formido eorum. Ethanim robustorum. Lag. 42 Esiongaber uoluntas siue consilium tristitiae confortatae uel iuuenalis. Ela maledicta uel ipsi. Esaion uoluntas siue consilium moeroris. Elias deus dominus. Elisaeus dei mei salus. 5 Felethi ammirabiliter. Fadaia redemtio domini. Gaber aut uir aut iuuenis uel fortis siue uiriliter. Goneabath furtum filiae. Gonath adrogantia tua uel hortus tuus. Geezi praeruptum uidens uel uallis uisio. Gir diuisio uel praecisio. Gozan tonsio eorum uel fortitudo eorum. Gabe v 10 collis. Godolia magnificus domini. 63/64 Iezabel cohabitatrix siue est fluxus uanus. Ieconiam ulciscitur populum. lair inluminauit. Iachon praeparatio. Ieroboam diiudicans populum uel diiudicans supernis. Iessai insulae sacrificium uel holocaustum. Iosia cuius est sacrifi15 cium domino uel salus domini uel fortitudo domini. leu ipse uel est. Ioram qui est excelsus. Iosaphat domini iudicium. Iemla plenitudo uel circumcisio. Leben aedificatio uel Candida. Mageddo coenacula eius. Maacha percutiens siue per20 cussa. Maces de fine. Maol chorus uel de plenitudine.

26 Reg. y 2, 27 ; Reg. y 4, 3. nym. de locis ; Reg. y 3, 11.

27 [Reg. a 4, 8] ; Reg. y 4, 9.

28 Hiero-

1 Reg. y 3, 11 ; Reg. y 8, 2.

2 Reg. y 9, 26. 3 Reg. y 9, 26 ; Reg. y 9, 26. Lag. 42 1 ; Reg. y 19, 19. 5 Reg. y 1, 38 ; Reg 8 23, 36. 6Reg. y4,i3; Reg. y 11, 20. 7 Reg. y 16, 22. 8 Reg. 8 4, 12 ; Gir] ? 8 Reg. 8 16, 7 ; Reg. 8 23, 8. 10 Reg. 8 23, 22. 11 Reg. y 16, 31 ; Reg. y 4, 12. 12 Reg. y 4, 13 ; Reg. y 7, 21. 13 Reg. y 11, 26 ; Reg. y 12, 16. 14 Reg. y 13, 2. 15 Reg. y 16, 7. 16 Reg. y 16, 28 add. ; Reg. y 22, 2. 17 Reg. y 22, 8. 18 ? 19 Reg. y 4, 12 ; Reg. y 2, 39. 20 Reg. y 4, 9 ; Reg. y 5, 11.

4 Reg. y 17,

26 siue scindens B, siue scudens F, > H 26 Elioreph F H 27 aulon B H, aulonq F 28 “in quodam romano ms ambustus pro robustus” Vallarsi

1 fortitudo H 2 Esyongaber F, Esaongaber H 3 iuuenales H ante Lag. 42 Ela + Elia deus dominus F 4 Elia F H dominus deus H Elisae B, Elisae F* 1, Elise F2, Aelis? H 5 admirabiliter F H 6 aut prim > F H 7 ortus B F II 8 Gezi F1 uel prius B, siue F H uisionis F 9 p scisio F Galie H 10 Gadalia F H 11 Izabel F H coibita trix H luxus F1 Iacomam F 12 Iahir F H illuminauit B F, inluminabit H Iacon B F1 13 supemus F et “duo mss codices” apud /x, super nus H, super nos fJ- jS - v = B 14 holocaustum [holoscautum F] uel sacrificium F H 15 fortitudine F 16 quis F Iosafath H 17 Iemda FBI 18 leben H 20 uel plenitudo F H n fl . v = B 12

HIBR. LXXII

ii2

LIBER INTERPR. HEBR. NOM. Ill Reg. M-S

Melathra despiciens uel diuisio. Mechonoth fulcra, quae Graeci jSdaei? uocant, id est vvofte/juxTa. Melloth plenitudo siue adinpleta. Machia quid hie (aduerbium loci) siue quis dominabitur. Mose saluificator siue a saluatore. Nafaddor dispersa generatio. Nethma imago. Neisoth statio. Naboth conspicuus uel sessio siue exclusio. Nadab sponte. Naama decor. Naamani decor doni mei. Nesib stans. Namsi tangens, adtrectans siue palpans. Omri crispans meus uel manipulus meus. Oza robustus domini. Olda destructio uel diuerticulum. Tria nomina quae secuntur, per extensam litteram proferenda sunt. Og congregans. Ofir infirmans. Obedia seruiens domino. Rei pastor meus. Ramoth uisio mortis. Razon mysticus uel sacratus. Rabaam impetus populi uel latitudo populi. Sanamitis quicumque morietur siue mortificata. Sisa tentatio siue farinaceus. Saalabim adgrauans intellectum. Socha ramus. Sarthan tribulatio eorum siue demolitorum aut coangustantium. Sion specula uel mandatum uel inuium. Saba captiua. Satan contrarius siue aduersarius. Suba incensa siue conuertens. Sadala latus eius, a latere, non a

Lag. 43

21 Reg. y 7, 4 [41 L] ; Reg. 7 7, 27. 22 Reg. 79, 15. 23 Reg. 7 22, 8. 24 Reg. 7 2, 3. 25 Reg. y 4, 11 ; Nethma] ? ; Neisoth] ? 26 Reg. y 11, 26 ; Reg. y 14, 20. 27 Reg. y 14, 21 ; Naamani] ; Reg. y 16, 28 add. [34 L], 1 Reg. y 19, 16. 2 Reg. y 16, 16 ; Reg. S 15, 30. 3 Reg. S 22, 14. 6 Lag. 43 Reg. y 4, 19 ; Reg. y 9, 28 ; Reg. y 18, 3. 7 Reg. 71,8; Reg. 7 4, 13 ; Reg. 7 11, 23. 8 Reg. 7 11, 43. 9 Reg. 7 1, 3 ; Reg. 7 4, 3. 10 Reg. 7 4, 9. 11 Reg. 74, 10 ; Reg. 7 4, 12. 12 Reg. 7 8, 1. 13 Reg. 7 10, 10 ; Reg. 7 11, 14 ; Reg. 7 11, 23. 14 Reg. 7 11, 26.

21 praemittunt Merab de multitudine F H fi contra B v, quod “praetermissum in editis” Reg y 3, 8 legi Martianay docet Malathira F despicien siue diuisione F, despiciens siue deuisiones H Methonoth B2 * * * * * ? pulcra F 22 g8ci B, gr?ci H, grece F baseis B, bacei H uocant > F vtto&evovoa B, vno&efj.eea F, vno&e^ieoa H 23 Machaia F H 24 deo minabitur H* 1, do minabitur H2 mos? F, Mosae H 25 Netna F, Necna H 26 Nabatoh F H Nadab B H, nabat F qui d a super uersum prima manu hahet 27 “ueteres editi” apud ft Naaman decor domini mei ; “ms noster altero e duobus hisce nominibus praetermisso ita in mum coniungit Naama decor doni mei” Vallarsi decor alterum B H, decora F /a doni mei )FH 1 Nemsi F H attrectans B H, aut tractans F pulpans H1 3 uel B, Lag. 43 siue F H deuerticulum F H 4 sequuntur H 4/5 proferanda H 7 maris B1 8 Reliaam H 9 Sunamith F H mortificat H 10 facinarius B1, farinacius F aggrauans B, aggrabans F intellectus F 11 Soca B F Sartan B F1/ H2 ut edidi ex F2, H1 liquet demtilitorum F 12 coangustantius F, coaggustantium H Syon F uel alterum B, siue F H 13 Suba B F, Saba H 14 Sadada F H 14/15 a latitudine B F FI2, altitudine

H1

LIB. INTERPR. HEBR. NOM. Ill Reg. S-IV Reg. A

113

15 latitudine. Sarua lepra. Sesac byssus cilicii. Sicima umerus. Semeia audiens dominum. Somer custios, Sali missa. Sophar PL dissipare, diuidere. Sigab supertollere. Sarepta incendium 867/8 siue tribulatio panis. Sidonia uenatio inutilis. Safat iudicans. Sedecia iustus dominus. 20 Tafath paruulus uenit. Tabremmon bonus ad uidendum v siue bona sublimitas uel bona uisio eorum. 65/66 Hue usque per t simplicem litteram legerimus, exin adspiratione addita legendum est. Thanach respondet tibi. Thermad exploratio redemtionis. PL 25 Thafisa claudicatio siue remissio uitae. Themor zmyrna. 823/4 Thedor paxillus. Tharsis exploratio gaudii. Thafnes coopertae signum, quod significantius graece ava-arjfiov dicitur. 1 Thersa placens. Thebni palea mea. Thesbi captiuans siue Lag. 44 conuertens. Zoeleth tractum siue protractum. Zabad fluens torris, quem uulgo titionem uocant. Zamri iste lacessiens uel ama5 ricans. Proprie enim nomen ab amaritudine figuratum est. Zaba iniquitas. Zabadia dotata domini. Interpretationes libri quarti regum. Ahihel uiuens deo uel uidens deum. Abiram patri excelso. Azahel uisus deo. Adad patruus uel patruelis aut

15 Reg. y n, 26 ; Reg. y n, 40 ; Reg. y 12, 1. 16 Reg. y 12, 22 ; Reg. y 16, 24 ; Reg. y 22, 42 ; Reg. y 9, 28 ? ; 22, 49 ? 17 Reg. y 16, 34 ; Reg. y 17, 9. 18 Reg. y 17, 9 ; Reg. y 19, 19. 19 Reg. y 22, 11. 20 Reg. y 4, 11 ; Reg. y 15, 18. 24 Reg. y 4, 12 ; Reg. y 9, 18.

25 Reg. y 5, 4 ; Reg. y 9, 18.

26 Reg. y 9,

18 ; Reg. y 10, 22 ; Reg. y 11, 19. 1 Reg. y 14, 17 ; Reg. y 16, 21 ; Reg. y 17, 1.

4 Reg. y 34.

16, 9.

6 [Par. a 2, 36 ? ; Par. a 26, 2].

3 Reg. yi, 9; Reg. y 4, 5. Lag. 44

8 Reg. y 16, 34; Reg. y 16,

9 Reg. y 19, 15 ; Reg- V 2°> * l-

15 Sarba F post cilicii + siue gaudium cilicii ueteres Sichima humerus B 16 Sorfar F, Saraptha F, Sarabtha H 19 Sedechia B thabremon F\ tabremon F2 22 t > H 24

respondit F2 zmirna B 26 Thaafnes H mon F, eyceNMON F1,

j3 ^ contra B F Hr et editiones Sofar H 17 deuidere H1 domini F H 20 Pafat B Thanac BF H respondebit Therimad H 25 remisio F Themor zmyrna > F H post paxillus + Themor Smyrna F, + Themor zmecna H 26/27 coopertq B, cooperatae H 27 cycceMaiN B, cecycom¬

H; “editi legunt OTj/xelov pro avoarj^xov, quod restituimus ad fidem omnium manuscriptorum codicum ubi scriptum est cyccHMON uel cicchmon aut cecicchmon” Martianay

1 Thessa H Thebin F Thesbi in F s manu prima serins additum habet Lag. 44 3 Zelet B Zabath H torrens F, turris H 4 Zemri F H 5 enim > F 6 Zaua F 7 Interpretationes libri IIII B, de regnorum libro quarto F, de regnorum libris FI 8 Ahiel F IT 8/9 pater excelsus F 9 Azeel F, qui ze super aliis litteris nescio quibus habet

ii4

LIBER INTERPR. HEBR. NOM. IV Reg. A-B

io testis. Aazia adprehendens deum uel fortitudo domini siue fortitudo eius. Abana lapides eius. Athalia tempus do¬ mini uel tempus eius siue temporalis domini. Aramathai deiciens eum. Arnon lux eorum uel area moeroris. Amasia robustus domini uel populus elatus. Afec continebit uel ad15 prehendet. Amia robustus domini uel populus domini. Amathi ueritas mea. Azaria adiutor dominus. Afsith libertas. Argob maledicens excelsum. Arihel leo dei. Asor sagitta luminis. Aaz continens aut adprehendens. Ala infirmitas. Abur liuor aut uulnus. Asama delictum. Adramelech stola 20 regis uel decor regis. Anamelech respondenti regi. Abisa uoluntas mea in ea. Asaf conligens. Arfath sanans aut sanatus. Anei numquid conmotus est ? Amos robustus. Ara¬ rat Armenia uel mons uulsus. Asaradon uincens uel exacutus. Arus incisa uel aureus. Adaia testimonium domini. Ahi25 cam frater meus surgens. Asaia facienti domino. Achabor mus. Aars sol. Amital calefactus ros. Auil stultus, insipiens. 1 Baalzebub deuorans muscam. Baalsalisa habens tertium. Lag. 45 Badacar uenit conpungi. Bethagan domus horti. Bethcacon domus sculpturae. Basan confusio siue pinguedo uel siccitas. Bedec instauratio. Banada filius decoris. Baladan uenit

10 Reg. 8 1, 2. 11 Reg. 85,12; Reg. 8 8, 26. 12 [Reg. a 30, 30 ?] 13 Reg. 8 10, 33 ; Reg. 8 12, 22. 14 Reg. 8 13, 17. 15 Reg. 8 14, 1 ; Reg. 8 14, 25. 16 Reg. 8 15, 1 ; Reg. 8 15, 5. 17 Reg. 8 15, 25 ; Reg. 8 15, 25 ; Reg. 8 15, 29. 18 Reg. 8 16, 1 ; Reg. 8 17, 6. 19 Reg. 8 17, 6 ; Reg. 8 17, 30 ; Reg. 8 17, 31. 20 Reg. 8 17, 31 ; Reg. 8 18, 2. 21 Reg. 8 18, 18 ; Reg. 8 18, 34. 22 Reg. 8 18, 34 ; Reg. 8 19, 2 ; Reg. 8 19, 37. 23 Reg. 8 19, 37. 24 Reg. 8 21, 19 ; Reg. 8 22, 1 ; Reg. 8 22, 12. 25 Reg. 8 22, 12 ; Reg. 8 22, 12. 26 Reg. 8 22, 14 ; Reg. 8 25, 31 ; Reg. 8 25, 27. 1 Reg. 8 1, 2 ; Reg. 8 4, 42. 2 Reg. 8 9, 25 ; Reg. 8 9, 27 ; Reg. 8 10, 14. Lag. 45 4 Reg. 8 12, 6 ; Reg. 8 13, 3 ; Reg. 8 20, 12.

3 Reg. 8 io, 33.

10

deum B H, dominum F fortitudine F domini > F 11 ante eius prius littera radendo deleta in H [d ?], d radendo deletnm praemissum habet in B 12 Aramaththia F, Aramaththai /J 13 deicies v eorum eorum F Amessia FH 14/15 apprehendet B F, adpraehendet H 16 Azaria ... dominus > H Afsit B, Affith H 17 Ariel B F dei ) contra B v \S 18 apprehendens B, comphendens F, conpraehendens H 19 delicatum F1 sama B miniatoris neglegentia stola ... 20 Anamelech > H Arameleth F1, Aramelech F2 respondente B 21 Asaf B, Affec F, Asuf H Arfat H 22/ 23 Araret F, Areret H 23 Asaradan F, qui ad A siglam litterae e addit : Asarath 11 _ 24/25 Achicham B, Achicam H1 25 asa*ia F Achbor F H 26 ArsF1, AasH

Amutal F1, Amuthal F2

calefactuum sol H

incipiens H

2 Badachar B orti B F Betcacon F. Bethacon /x, “inpluribus codicibus mss Lag 45 Bethcacon domus scalpturae” /x 3 sculptura B, scaptura H Baran H? Basasan v 4 Bedech B decorus F H

LIBER INTERPR. HEBR. NOM. IV Reg. B-F

115

5 sibimet iudicans uel uanitas pro semet ipso. Basecath adipem. Bethim domibus. Cabalaam praecipitauit. Cadesim conmutati siue effeminati. Caree caluus. Hue usque per c simplicem litteram legerimus, exin ad10 spiratione addita proferendum est. Chabratha electio. Super hoc in libris hebraicarum quaestionum plenius disputatum est. Charith concisio. Charan ira uel foramen. Chomarim aeditui. Ezer separatus, sanctificatus. Elciau pars domini. Eb15 siba uoluntas mea in ea. Eseliau prope dominum est. Enam ecce haec sunt. Ennathan ad dantem siue deo dante. Quattuor nomina quae secuntur, per extensam litteram proferamus. Eloth arietis signum uel arietatio. Elam dei populus 20 uel pro foribus. Elia dei domini. Eliacim dei resurrectio. Esaia salus domini. Farfar fodientes siue dissipationes uel talpae. Ful ruina uel cadens. Faceia aperiente domino uel oris adsumptio. Falasar cadens princeps uel cadentem principem. Farurim 25 conscissio. Fasee transgressus siue transscensus. Fadai redemptio domini.

5 Reg. 8 22, 1.

6 Reg. 8 23, 7. 7 Reg. 8 13, 10 ; Reg. 8 23, 7. 8 Reg. 8 25, 23. 11 Reg. 85,19; Hieronym. hebr. quaest. = in Genesin 54, 21. 12 Reg. 8 11, 4 ; Reg. 8 19, 12. 13 Reg. 8 23, 5. 14 [Par. a 1, 38] ; Reg. 8 18, 18 ; Reg. 8 21, 1. 15 Reg. 8 22, 3 ; Reg. 8 23, 10. 16 R.eg, 8 24, 8. 19 Reg. 8 14, 22 ; Reg. 8 15, 30 ? 20 Reg. 8 1, 8 ; Reg. 8 18, 18. 21 Reg. 819, 2. 22 Reg. 8 5, 12 ; Reg. 815, 19. 23 Reg. 8 15, 22. 24 Reg. 8 15, 29 ; Reg. 8 23, 11. 25 Reg. 8 23, 23 ; Reg. 8 23, 36.

5 Basecat B, Besachath F1, Besacath F2, Basecaht H 6 Beththim H 7 praecipitabit H 8 Care§ F calbus H 9 legerimus > p. contra B F Hv f} 9/10 aspirationem additam F 11 Chabrata H 12 est > F Carith B F H Caran H 13 Chomarum, uix Chomariim B : h in Chomarim spongia deletum H 14/15 Ephsiba F H 15 eo B F H, emendauit Martianay ad 44> 20 editionis meae, ubi nostro loco [ Vallarsius eum non intellexit] tam editos quam manu scriptos libros eo habere rejert domino H ante est + dn B1 Ennam H 16 Ennatan F1 17 Quatuor B sequuntur F [x/V] H 20 Eliachim B F 21 uerba Esaia salus domini lohanni Martianay delenda uidebantur domini salus F1 22 disipationes H 23 Eacia F1, Facia F2 H deo F 24 Falesar F H cadente principe F, cadentem principe H 24/25 Fururim conscisi F 25 faseg F transcensus siue transgressus F H trascensus B, solito a karolingici temporis super r scripto

v

67/68

PL

869/7°

PL 8z5/6

n6

LIBER INTERPR. HEBR. NOM. IV Reg. I-M

Ieblaam absorbet. Iosabe ubi est saturitas uel domini saturitas. Ioiade domini cognitio. Iozachar domini memoria i uel qui est memor. Iozabad domini dos uel qui est dotatus. Ioaaz ubi est retinere uel domini retentio. Ioadina domini delicata siue quae est delicata uel tenella. Iecthel coetus dei uel auxilium dei. Iona columba uel ubi est donatus 5 siue dolens. Iachalia fortitudo domini. Ioatham consummatus siue perfectus. Iezechia adprehendens dominum uel fortitudo domini. Ioae ubi est frater uel domini frater siue factura fratris. Iothaba peccantes in ea. Ididia amabilis domini uel amabilis eius. Ieremiau excelsus domini. Iezania au10 diens uel auscultans dominum. Ioiacim domini resurrectio uel domini suscitatio siue qui est consurgens. Maasa onus siue adsumptio. Matthan donata uel donans. Manaem consolans. Manaa consolatio siue munus aut sacrificium. Medon equae eorum. Mochotha plagae eius. Mochoth 15 plagae. Marodach amara adrogantia siue contritio. Messalem reddens uel reddita. Masena secunda. Mazaroth £a)St01s, quae duodecim signa mathematici adserunt. Moloch rex. Mesthi uarietas. Mageddo de tentatione. Matthania donum dei. Mechonoth fulturae, quas bases uel hypothemata (id est sub20 positiones) possumus dicere. Massefath speculatio uel contemplatio. Marodach amaritudinem inmittens. Mazamaroth

27 Reg. 8 9, 27 ; Reg. 8 n, 2.

Lag. 46

28 Reg. 8 11, 4 ; Reg. 8 12, 22.

1 Reg. 8 12, 22. 2 Reg. 8 13, 1 ; Reg. 8 14, 2. 3 Reg. 8 14, 7. 4 Reg. Lag. 46 814,25. 5 Reg. 8 15, 2 ; Reg. 8 15, 32. 6 Reg. 8 18,1. 7 Reg. 818,18. 8 Reg. 8 21, 19 ; Reg. 8 22, 1. 9 Reg. 8 23, 31 ; Reg. 8 25, 23. 10 Reg. 8 25, 27. 12 Reg. 8 3, 4 ; Reg. 8 11, 18. 13 Reg. 8 15, 17 ; Reg. 8 17, 3. 14 Reg.8 17,6 ; [Esdr./?n, 28 ? ; Esdr. )3 11, 28 ?] 15 Reg. 8 20, 12 ; Reg. 8 21, 19. 16 Reg. 8 22,14 ;Reg. 8 23, 5. 17 Reg. 8 23, 10 ; Reg. 8 23, 13. 18 Reg. 8 23, 29. Reg. 8 24, 17. 19 Reg. 8 25, 13. 20 Reg. 8 25, 23. 21 Reg. 8 25, 27 ; Reg. 8 25, 14.

27 absorheet H [sic] Iazacar F2

28 Iodae F, Iodae H .v = B

Iozacar B, Iazachar F* 1,

1 qui prius B F2 H, quis F1 Iozabab B 2 domini > F1 3 priori loco Lag. 46 delecta, altero deliccata H Iectel B F 4 c£tus B, c^cus F 5 Iotham F H 6 e prius uocis Iezechia e correctura F, Iezecia H 7 init dominus H Iaoe Fl, Iaoeh F2, Ioahe H 8 Iathaba F, Iotaba H 9 domini excelsus F1 Iezaniaf F 11 domino suscitante F . v = B H 12 Mattham B, Mattha F 13 Manaem consolans > F consulatio F 14 equae H Moccotha F Mocchotha H plaga F fin Mochot B, moccoth F, lineola 1 super t addita : Mocchot Fl 15 Marodac B contricio B, contentio F 16 Messana F £o8j'ou< B, £coaios F Fl, £cuStov v 17 Moloc B, Meloc F1, Meloch F2 Mesti B, Meschi H 18 mattania F 19 Mecchonoth H 19/20 fultur aequas bacelo uel siToee matap possumus H 19 basses F ipotemata B, yiTooHMaTa F 20 Massefat B, Masefath F 21 amaritudine H Mamzamaroth B H

LIBER INTERPR. HEBR. NOM. IV Reg. M-S

117

tridentes uel fuscinulae, quas Graeci ava\rjp,7TTf)pas uocant. Naboe propheta uel prophetans. Naaman decus siue conmotio eorum. Nergal lucerna acerui. Nabaaz prophev 25 tauit tunc siue sessionis initium. Noesthan aes eorum. Ni- 69/7° niue foeta siue germen pulchritudinis uel speciosa. Nesrach fugitiuus tener uel tentatio tenera. Nechotha styracem eius uel aromata. Necho percussi. Nabuchodonosor prophetia 1 lagunculae angustae siue prophetans istius modi signum siue Lag. 47 sessio in agnitione angustiae. Naostha aes eius. Nabuzardan prophetauit palas, quas uulgo uentilabra nuncupant, siue propbetia alieni iudicii. Nathania donante domino. 5 Rachab adscensio siue excelsa. Ramalia excelsus domini. Raason cursus uel conplacitio siue placentia, quam significantius Graeci evSoKiav uocant. Rabsaris princeps eunuchus PL siue magister aut maior eunuchus. Rabsace princeps deo- 87J/* 2 sculans siue multus osculo. Rafes uolucres siue cursus oris. 10 Rablai multum haec siue multa. Ruma excelsa. Roblath multam istam uel multitudo. Sunem dentes uel coccineum siue uarietas. Samariam custoditam. Sabat requies uel intermissio. Sir lebes uel aula, quam uulgo ollam uocant. Saderoth TrepifioXoi, moenia uel PL 15 porticus publicae. Sabia caprea uel damma. Sela semper. 8z7/8 Semath audiens. Saalum reddens. Salmanassar perfectus

23 Naboe] ? ; Reg. S 5, 1. 24 Reg. 8 17, 30 ; Reg. 8 17, 31. 23 Reg. 8 18, 4. Reg. 8 19, 36. 26 Reg. 8 19, 37. 27 Reg. 8 20, 13. 28 Reg. 8 23, 29 ;

Reg. 8 24, 1. 2 Reg. 8 24, 8 ; Reg. 8 25, 8. 4 Reg. 8 25, 23. 5 Reg. 8 10, 15 ; Reg. 8 Lag. 47 15,25. 6 Reg. 8 16, 6. 7 Reg. 8 18, 17. 8 Reg. 8 18, 17. 9 Reg. 8 19, 12. 10 Reg. 8 23, 33 ; Reg. 8 23, 36 ; Reg. 8 25, 6. 12 Reg. 8 4, 8 ; Reg. 8 6, 19. 13 Reg. 8 4, 23 ; Reg. 8 4, 40. 14 Reg. 8 11, 8. 15 Reg. 0 12, 2 ; Reg. 8 12, 21. 16 Reg. 8 12, 22 ; Reg. 8 15, 10 ; Reg. 8 17, 3.

22 avaXrjiXTrrrjpas commode legitur in B, avaXivpas F, avaXnfuTipas H 23 Noboe H 24 Naazab B F H. ipse Nabaaz emendaui post Vallarsium = inn3 25 fessionis H Noestthan H Niniue F1, Niineue F2 [sic], Nineue H 27 nechota B F1 stiracem B, ftracem H 28 Nabucodonosor F 2 aggustiae H1 Naosta B, Noostha F H Naburzardan B\ Nabuezadra- Lag. 47 dam F, dr in imam litteram iunctis : Nabue zaradam H 3 qu§ uentilabra uulgo uocant F et super uocant prima manu nuncupantur : quaeuenti labra uulgo mine cupant H, o prima manu super uersum additum 4 dante F H 5 Raacab F1, Raachab F2, Raechab H dominus H 6 Raasson H coplacitio B, cplatitio F1, cplacitio F2, conplicatio H 7 eiaokiaN F, efaok ian H rabsares F 8 Rabsate H 9 cursum F H 10 Rabbai H post multa 4- h?c F, + haec H Rama H Roblat B, Rablath F, Reblath H 11 ista F uel B, siue FH 12 coccinum H 13 Sabbath F H Syr B leues F 14 olio H nepi^oXosi B, Trepfiov F, irep^arji H menia B H, meenta F 15 publice B F [in F u in loco alterius litterae], publica H 16 Salmanasar H

n8

20

25

1

5

LIBER INTERPR. HEBR. NOM. IV Reg. S-Psalm. A

uinculo uel ad uinciendum. Safaruahim libri uel litterae. Sochothbanoth tabernacula uel umbracula filiarum. Senna¬ cherib tollens uel leuans deserta. Sobnas sedens uel reuertens. Saesdema pestilens aer, quern Graeci significantius a.vejjLo^d'opiav uocant. Sarasar princeps tribulationis. Safau labium eius. Sademoth arua uel regiones. Saraia uinctus. Safania abscondit dominus uel protectio domini. Omnia nomina quae per T litteram subdita sunt, adspiratione addita sunt proferenda. Thapse indignans siue sessio offendiculi. Theglath transmigrans, actiua significatione intellegendum, quod graece dicitur d-troLKL^cov, id est alios transferens. Tharthac subuersio, quam melius Graeci dvaTpcmrjv uocant. Tharthan turturem dedit uel superfluus uel elongans. Thalasar ad- Lag. 48 pensus princeps. Thaasar diuitiae. Thecum patientia. Therach elongatus siue (ut nomen proprium figuremus) Proculus. Thof protectio oris siue gehenna. Therafim incendia. Sed melius imagines uel figurae, quas Graeci p.opcf>d)para uocant. Thanameth consolator. De psalterio. Abessalon pater pacis. Asaf congregans. siue doctrina. Ain tons siue oculus.

v

Alef

mille ilhz

18 Reg. 8 17, 30 ; Reg. 8 18, 13. 19 Reg. 8 18, 18. 20 Reg. 8 i9> z(>21 Reg- 8 19, 37 ; Reg. 8 22, 3. 22 Reg. 8 23, 4 ; Reg. 8 25, 18. 23 Reg. 8 23, 18. 26 Reg. 8 13, 16 ; Reg. 8 13, 29. 28 Reg. 8 17, 31 ; Reg. 8 18, 17. 17 Reg. S 17, 24.

1 Reg. 8 19, 12. 2 Reg. 8 19, 12 ; Reg. 8 22, 14 ; Reg. 8 19, 9. 4 Reg. 8 Lag. 48 23, 10 ; Reg. 8 23, 24. 6 Reg. 8 25, 23. 8 Psalm. 3, 1 ; Ps. 50, 1 ; Ps. 119, 1. 9 Ps. 119, 121.

17 Sefaruaim F, Sfaruaim H 18 Sochotbamoth B1, Sochothanoth B* per rasuras effectum : Seccothbanoth F, qui inter cc super uersum h uel b addit : Sechchothanoth H filiorum F 18/19 Sennaherib H 20 Saerdema F 21 avep.o&epiav [tic] et graece satis distincte et latine scribit B, avc\ao&opiavT F, ane wod opian H Sarasa B F H Safan B, quod emendaui : Saphant F, Saphan H 22 Sademuth F aura F 23 Saftania F profectio F 25 sunt >FH fin + sunt Bl 26 Thapse F, Thaffe H Theglat B, Theglam H 27 signisacione H 28 arroiKL^ov bene scrip/um B, cltioki^ov F, moi kizonLT alius F Tharcach B, Ther tach F, Therthach H ava&pomv bene scriptum B, avarpoin/v F Thartan B F1 1 turrim F uel alterum B, siue F H elogans F 1/2 Thalasar adpensus Lag. 48 princeps )> v 2 Tecum F1 2/3 Therac F H 5 pLopop,aila B, morfomatio F, moriomaga H 7 desalterio H in medio uersu 8 Alepf B1, Aleph F H

LIBER INTERPR. HEBR. NOM. Psalm. B-T

119

10

Baalfegor habens hiauit siue habens os pellis uel pelliceum. Beth domus. Babylon confusio. Cades inmutata uel sancta. Cof uocatio uel auis. Sed melius excussio quam Graeci ercKpov/xa uocant. Cedar tenebrae uel moeror. Chusi Aethiops. Chat manus, palma uel uola. 15 Deleth pauper uel tabulae uel ianua. Ezraites semen dei. Ermon anathema eius uel anathema moeroris. Efratha frugifera siue equidem uides. E ipsa uel ista siue suscipiens. Eth uita uel uiuiacitas. Fe os, ab ore, non ab osse, siue laqueus uel decipula. 20 Gebal definiens uel disterminans. Gimel retributio uel plenitudo. Iemini dextera mea. Idithun transsiliens eos siue saliens eos. loth principium uel scientia aut dominator. Lameth doctrina uel disciplina. 25 Mem ex quo uel ex ipsis siue aqua. Nun foetus uel piscis siue sempiternum. Res caput. Selmon umbra offendiculi uel sentiens siue imago fortitudinis. Samech firmamentum. Quidam erectionem uel adiu1 torium siue fulturam putant. Sade regio siue iustitia uel Lag. uenatio. Sin dentes. Teth bonum. Quattuor nomina quae secuntur, adspiratione addita pro5 ferenda sunt. Thabor ueniens lumen uel ueniat lux. Thau signum

49

10Ps. 106, 28. 11 Ps. 119, 9 ; Ps. 137, 1. 12 Ps. 29, 8 ; Ps. 119, 145. 13 Ps. 120, 5. 14 Ps. 7, 1 ; Ps. 119, 81. 15 Ps. 119, 25. 16 Ps. 88, 1 ; Ps. 89, 13. 17 Ps. 132, 6. 18 Ps. 119, 33; Ps. 119, 57; 19 Ps. 119, 129. 20 Ps. 83, 8 ; Ps. 119, 17. 22 Ps. 7, 1 ; Ps. 39, 1. 23 Ps. 119, 73. 24 Ps. 119,89. 25 Ps. 119,97. 26 Ps. 119, 105. 27 Ps. 119, 153. 28 Ps. 68, 15. 29 Ps. 119, 1x3. IPs. 119,157. 169.

2 Ps. 119,161.

3 Ps. 119,65.

6 Ps. 89, 13 ; Ps. 119, Lag. 49

10 Baalfeor F, Baalfebor H 10/11 pellicium F H 11 Babilon B H 12 Copb F 13 excisio F* 1, excissio F2 eKKpoyp. F, tKKpoynya H C§dar F 14 Chus F Caf B 15 tabernacula siue ianua F, ta bul§ siue sanua H 16 priori loco anethema F1 17 Effrata B, Efrata F siue et quidem uidens F 18 He B F H uel sta FI suspiciens F1 Heth BF H uita B H, uiua F 20 uel prius B, siue F H retribulatio F 22 Iditun F1 transiliens B F, H ut edidi 23 Iod scientia uel principium F H 24 lamet F uel B, siue’ F H 25 uel ex B F, lex H siue ex aqua B 26 fetus B F, festus H siue B H, uel F 28 Salmoe F H 29 Samec B F ante quidam + licet F [non H] 1 putent F H [sic] ante Sade + Sin dentes F 2 ueneratio BF v [non H] Lag. 49 Sin dentes > F 3 Theth F1, Tath H 4 Quatuor B nomina B, liqua F, reliqua H sequntur F, sequuntur H adspirationem F 6 iam uide F 17* T i-abor F Tau F1

120

LIBER INTERPR. HEBR1 NOM. Psalm. T-Is. E

uel subter. Thalasar adpendit principem. Thobel offerre. Vau et ipse. Zebee uictima siue hostia. Zaith oliua uel fornicatio io siue haec. De alfabeto Hebraeorum plenius in ea epistula, quam supra cxviii psalmum ad sanctam Paulam scripsi, aestimo disputatum.

PL 873/4

De Isaia propheta. Ait condemnatio. Aelamitae despicientes siue conparati. Asaf congregans. Arran ira uel irascens. Arphart. Anathoth. Ane numquid conmotus est. Aua iniquitas. Adra- PL melech decorum regnum uel decorus rex. Aserdan uinculum 829/3° cutis siue iudicii uel exacutus. Achor turbatio uel tumultus 20 siue peruersio. Barachia benedictus dominus uel benedicens dominus. v Bosra in tribulatione. Baladan ueniens earn iudicare. Bel 73/74 uetustas siue absque. Citiorum concisorum siue plagae consummation^. Car25 thaginis scrutationis. Cyro heredi. Duo nomina quae secuntur, per adspirationem legenda sunt. Chalanne omnes. Chelciau pars mea dominus est. Dimaon sufficit eis moeror. Deseth calcatio uel unctio. Damascus. Dodanim patrueles. 30 Emmanuel nobiscum deus. Emath. Eleale ad adscensum 15

7 [L. 37, 12 ; Ez. 27, 13]. 8 Ps. 119,41. 9 Ps. 83, 12 ; Ps. 119, 49. 11 Hieronym. epist. ad Paulam. 15 Isa. 10, 28 ; Isa. 11, 11. 10 Isa. 36, 3 ; Isa. 37, 12 ; Isa. 37, 13 ; Isa. 37, 13 ? ; io, 30 ? 17 Isa. 37, 13 ; Isa. 37, 13 ; Isa 37, 38. 18 Isa. 37, 38. 19 Isa. 65, 10. 21 Isa. 8, 2. 22 Isa. 34, 6 ; Isa. 39, 1 ; Isa. 46, 1. 24 Isa. 23, 1 ; Isa. 23, 1. 25 Isa. 44, 28. 27 Isa. 10, 9 ; Isa. 22, 20. 28 Isa. 15, 9 ; Deseth] ? 29 Isa. 10, 9 ; Isa. 21, 13. 30 Isa. 7, 14 ; Isa. 10, 9 ; Isa. 15, 4.

7 Thobal F

auffere F1, aufferre F2, auferre PI 8 Vau B 9 Zahith F1 epla B, epistola F 12 super centesimo octauo decimo psalmo PI psalmo etiam F scribsi F1 H 14 = 13, nisi quod ysaia : Esai? prophet? F, Esaiae proph PI qui co praemiserat 15 Aelamit? B, Aelamite F dispicientes F 16/17 Arpharth Anathoth > F H Anathot B 17 An? F, Anae H Aua iniquitas > F Aua B, Eua H 17/18 Adrarameleth F1 21 benedictus domini uel benedictus dominus F H . v = B 24/25 Cartaginis B F, Chartaginis H 26 sequntur F, sequuntur H sunt )FH 27 Chanane F

11 ea > F

Chelchiau F mea > F H fx “quod alias editi ac mss libri pari consensu retinent ” Vallarsi domini F H 28 Diamon F1 hunctio H 29 Damascus > FH patruelis F [H ut ego] 30 Emanu h el F Emath > F H

LIBER INTERPR. HEBR. NOM. Is. E-S

121

i siue conscensum. Eglaim uituli uel iuuencae. Ezao uisio. Lag. Tria nomina quae secuntur, per extensam proferenda sunt litteram. Elamitae Au^oAo'ytov eorum siue conparati aut despi5 cientes. Elim aries uel deficiens. Efa resolutus uel effundens. Facee aperiens. Fut induite. Gebim fossae. Gozan nux eorum. Iasub reuertens. Iaas dimidium uel fuit. loach cuius est frater, sed melius confitens siue glorificans. Ierusalem uisio 10 pacis. Laisa leo. Luith maxillae siue genae. Luth utilis uel declinans siue utinam. Madian iniquitas. Magro gutturi uel de fauce. Machmas uile tributum siue de tactu. Madebena a saltu eius. Mem15 phis ab ore. Marodach amara contritio siue procacitas. Mosoch capientes. Nabao prophetia uel uenientes. Nemrim pardorum uel apostatarum. Niniue foeta uel germen pulchritudinis aut speciosa. Nasarach germen molle uel tenerum. Nabo sessio 20 uel superueniens. Ozia fortitudo domini. Oronaim foramen moeroris. Romelia excelsus domini. Resef Atd-ooTpoorov. Rabba multa uel multitudo. Sorec optima uel electa. Sicera ebrietas. Seraphim ar-

5

1 Isa. 15, 8 ; Isa. 22, 5. 4 Isa. 11, 11. 5 Isa. 15, 8 ; Isa. 60, 6. 6 Isa. Lag. 5 7, 1 ; Isa. 66, 19. 7 Isa. 10, 31 ; Isa. 37, 12. 8 Isa. 7, 3 ; Isa. 15, 4 ; Isa. 36, 3. 9 Isa. 36, 20. 11 Isa. 10, 30 ; Isa. 15, 5 ; Isa. 66, 19. 13 Isa. 10, 26 ; Isa. 10, 28 ; Isa. 10, 28. 14 Isa. 10, 31 ; Isa. 19, 13. 15 Isa. 39, 1 ; Isa. 66, 19 LXX. 17 Isa. 15, 2 ; Isa. 15, 6. 18 Isa. 37, 37. 19 Isa. 37, 38 ; Isa. 46, r 21 Isa. 1, 1 ; Isa. 15, 5. 22 Isa. 7, 1 ; Isa. 37, 12 ; [Par. a 20, 1]. 24 Isa. 5, 2 ; Isa. 5, 22 ; Isa. 6, 2.

1 concensus H uitulae F [H ut ego] 2 sequntur F, sequuntur H 4 Lag. Elamite B F, Elamite H AioAoctiov F, o tertium in rasura prima mam : 24 optima F H p.fi, ultima B v Sichera H hebrietas F sarafim F, Sarafim H

5

122

LIBER INTERPR. HEBR. NOM. Is. S-Os. S

25 dentes uel incendentes. Sion specula. Siloa missus. Sabaoth exercituum siue uirtutum uel militiarum. Samariam custodiam eorum. Sufir inritum. Sabama tollens altitudinem. Sargon princeps horti. Sobnam sedens uel reuertens. Sisaim egrediens. Saron princeps moeroris uel cantans tristi1 tiam. Saraser princeps tribulationis siue elatio angustiae. Lag. 51 Sabaim captiui. Saba captiuitas. Tabehel bonus deus. Tanis mandans humilia. v Zacharia memor domini. 75/?6 5

De Osee propheta. Beeri puteus meus uel in lumine. Baalim in superioribus uel habentes aut uiri. Bethaben domus inutilis uel domus idoli. Debelaim palathae. 10 Gomer consummata atque perfecta. Iotham domini consummatio siue perfectio. Iezrahel se¬ men dei. Iarib diiudicans uel ulciscens. Ierebehel iudicium dei uel diiudicans superior. Mamath desiderabile. 15 Osee saluans uel saluatus aut saluator. On inutilitas uel dolor aut labor siue iniquitas. Salmana umbra conmotionis uel consummatus siue perfectus. Seboim statio siue stantes.

PL 75

PL 31 2

25 Isa. 8, 18 ; Isa. 8, 6 ; Isa. 8, 13. 26 Isa. 9, 8. 27 Isa. 13, 12 ; Isa. 16, 8. 28 Isa. 20, 1 ; Isa. 22, 15. 29 Isa. 22, 24 ? ; Isa. 33, 9. 1 Isa. 37, 38. 2 Isa. 45, 14 ; Isa. 60, 6. 3 Isa. 7, 6 ; Isa. 19, 11. 4 Isa. Lag. 51 8, 2. 6 Os. i, 1 ; Os. 2, 15. 7 Os. 4, 15. 9 Os. i, 3. 10 Os. 1, 3. 11 Os. 1, 1 ; Os. 1, 4. 12 Os. 5, 13 ; Os. 10, 14. 14 Os. 9,16. 15 Os. 1,1; Os. 4, 15. 17 Os. io, 14. 18 Os. 11, 8.

25 Syon specula post missus F. ita H. sed Sion 25/26 Saba »-oth F1 26 uel militiarum ) F H ja, non f3 26/27 Samariam ... eorum prittia manu in margine B 27 custodiam ... Sabama ) F 28 Sargan P, Sagan H orti B Sobnan H 29 candens F 1 Sarasar B F H eleuatio F, uelatio H angustiae F H v [9 F], > B /a |3 Lag. 51 3 Thabehel B, Thebehel F Thanis B F 4 Zaccharia F domini meror F1, meror domini F2 3 * * * * 8 * 10 5 oseae scribit F, sed ad e prius plicatn addidit ut nunc os?ae legatur; duodecimprofetasu*nde oseprofeta H in medio uersu 6 Betri F in lumine B H, lamine F Baatlim F 7 ante uel prius + uel superiores v “cum uetustioribus editis”, + superiores B quod delendum mihi uidebatur Bethaben ... 8 idoli > F H(i fi; “idem legit codex regius 1581. Abest tamen nomen illud in antiquis ac melioris notae manuscripts exemplaribus ut et sequens additamentum [uersu 10]” Martianay 10 > F H 11 Ioram B, Iotam F, Ietham H Iezrael B 12 deiudicans F Ierebeel B F, Ierebeeli H 14 Mamat B, Maamad F H desiderabilis FH 15 Ose^ F v “cum editis antiquioribus” uel saluator uel saluatus aut saluator )FH 16 aut labor > F H. v — B 17 umbra ... uel )FH. babe 18 Saboim F H

LIBER INTERPR. HEBR. NOM. Am. A-Mich. N

123

De Amos. Amos fortis siue robustus uel populus auulsus siue populum auellens. Accaron gregis pascua siue in pascuis, quod graece dicitur eV TroL/xvioTpocfjioi.?. Amasia populus domini uel fortis domini uel populum leuans. Gaza fortitudo eius. Gog 8a>p.a, id est tectum. *5 Melchon rex noster. Refan factura nostra uel requies nostra. Theman auster. Thecue tuba uel bucina siue percussio, quam Graeci Kpova/xov uocant. De Michaea. 3° Achazadprehendensueltenens. Anacim humilitas renuens. Michaea quis hie (aduerbium loci) uel quis iste. Moi rasthi heres meus. Lag. 20

52

20 Am. i,i. 21 Am. i, 8. 22Am. 7,10. 24 Am. 1, 6 ; Am. 7, 1 LXX. 25 Am. 5, 26. 26 Am. 5, 26 LXX. 27 Am. 1, 12 ; Am. 1, 1. 30 Mich. 1, 1 ; Mich. 1, 10 LXX. 31 Mich. 1, 1 ; Mich, i, 1.

19 fin + proph H 20 ante robustus + uir F populus auulsus siue > F H, v = B nisi quod uel pro siue v 21 abellens F 22 dicitur > F emoifj.no&poiois B, enToifivioTpo&is F, er iroifivioTpopoie H Amessia F H 22/23 po¬ pulus domini uel )> F H; v Amasia populus domini uel populum leuans uel fortis domini 24 Gaia F H 25 Malchon F H 26 utroque loco uestra B F H v + Sarphath incendium fi /S 27 Themani H Thecue F 28 upoiofiov B, Kpoyofxoyn F, Kpoeoavav v, Kopvo/xov “editi ueteres” 29 de michea B F, de michea proph H ad latus dexterum uersus Achaz cett 30 Achas F H Anachim B F2 rennuens F H 31 est dissonantia codicum manuscriptorum et editorum librorum in minoribus prophetis ab hoc Michaeae loco, ut diceres diuersum in illis opus fuisse descriptum” Martianay, qui prout uidebatur “restituere curauit”; quae ego non curaui. Martianay 361 362 discrepantiam mss codicum in minoribus prophetis posuit hoc modo : De Michaea. codex colbertinus 4354. Morasthi haeres. Nemrod apostata. Nineue speciosa. Naum consolator. Senam abundantia.

colbertinus alter 4951. Morasthi haeres. Nemrod apostata. Fetuel latitudo uel aperientes. Iohel incipiens uel est dei. Nineue speciosa. Naum consolator.

Senam abundantia. De Sophonia. Sophonia abscondens. Sophonia abscondens eum. Salathiel petens deum uel petitio dei. Salatheum hel petens dominum uel petitio dei. Sabath sceptrum uel uirga. Sabat sceptrum uel uirga. Sed Arachi decus meum. Sedrach decor meus. Regius codex 3993 legit sub Michaea nomina¥e.tue\ et Iohel cum hac interpretatione Otuhel latitudo dei uel aperiens deus. Ichel incipiens uel estdeus uel dei. Vocabulum autem Sabath sceptrum uel uirgam posuit in Aggaeo. Colbertini in serie nominum ex Iona ponunt Saraphath incendium, et sub Naum nihil habet 4354 praeter nomen Elcesaei aduocati, quod in 4951 omnino praeieimissum est. San-Cygiranni monasterii codex legit ubique conjormiter colbertino melioris notae, ei nempe qui numeratur 4354. Caeteri modo cum illo, nunc cum altero consentiunt” Michea B F H quos hie F 1 rathi F H

meus F H

Lag. 52

124

LIBER INTERPR. HEBR. NOM. Mich. N-Ag. S Nemroth apostata.

5

io

15

20

25

De Iohele. Fathuhel latitudo dei uel aperiens deus. Iohel incipiens uel est deus uel dei. De Abdia. Abdia seruus domini. De Iona. Amathi ueritas mea uel fidelis meus. Iona columba uel dolens. Ioppe pulchritudo. De Nahum. Elcesei aduocati. Niniue speciosa. Naum consolator. Senam abundantia. Sarafad incendium. De Abbacuc. Abbacuc amplexans. De Sophonia. Amaria dicente domino uel uerbum domini. Godolia magnificatus dominus uel magnificus. Sophonia abscondens eum. De Aggaeo. Aggaeus festus siue sollemnis. Iosedec domini iustus siue iustificatus. Salathihel petens deum uel petitio domini. Sabat sceptrum uel uirgam.

77/78

2 Mich. 5, 5. 4 Ioel. 1, 1. 5 loel. 1, 1. 7 Abd. 1. 9 Ion. 1, 1. Lag.52 10 Ion. 1, 1 ; Ion. 1, 3. 12 Nahum 1, 1. 13 Nahum 1, 1 ; Nahum i, 1. 14 [Ios. 15, 37]; Abd. 20. 16 Abbac. 1, 1. 18 Soph. 1, 1. 19 Soph. 1, 1. 20 Soph. 1, 1. 22 Agg. i, 1. 23 Agg. 1, 1. 24 Agg. 1, 1 ; [Zach. 1, 7].

2 Namroth H 3-12 ) H 3 de iohel F 4 Fatuel B, Fethuel F aperientis F deus ) F 5 deus uel B v, ) F p. /3 post dei + F Niniue speciosa Naum consolator Senam habundantia 7 Abdias F 10 IonaF fin + sarafat incendium F lldenaumF 13/14) F 13 Nineue H 14 Sarafad incendium ) H : eius loco de Ioel profeta et post hoc uersus 3 7, 9, 10 met hoc scripturae discrepantia : 4 Fethuel, 5 Ioel, uel dei > in rasura, 6 fin -+- proph, 7 dei, 8 >, 9 Amathia, 10 post dolens + de iona prph ad latus dexterum protensum, post pulchritudo + Sarafath incendium et in latus dexterum protensum de naum prph, deinde in recto ordine Elcesei aduocanti 15 de Ambacu F1, de Abacu F2 : fin + proph H 16 Abacuc F 17 de sofonia H 18 uel uerbum domini > /a jS, habet etiam v 19 Gadalia F H domino F1 uel magnificatus F 20 Sofonia B, Sophinia F 21/23 > F H, cf ad 25 21 de Aggeo B 22 Aggeus B 23 Iosedech B 24 Salathiel B F1 H domini B fi p, dei F Hv Sabath B v, Subat F; hanc glossam > 71 ^ 25 uirga F fin + Sedrach decus meum ; de ageo [aggeo corrector] Aggeus festus siue sollemnis [solemnis corrector] Iosedec domini iustus siue iustificatus F . + Sedrat decor meus de aggeo proph [hie titulus in dexterum latus extensus] Aggeus festus siue sol¬ lemnis cett ut F H

LIBER INTERPR. HEBR. NOM. Ag. Z-Ier. A

125

Zorobabel princeps uel magister Babylonis siue aliena translatio uel ortus in Babylone. De Zacharia. Addo seruus siue testis eius uel fortitudo eius. Asahel 3° factura dei. Ananehel gratia dei. Chaseleu spes eius. Ragom hiems uel multum delictum. Rama excelsa. 1 De Malachia. Elia deus dominus. Malachia angelus domini uel meus. Sedrach decorus meus. 5 Thesbites captiuans.

Lag. 53

De Ieremia. Anathoth responsio siue respondens signum uel oboedientia. Amon fidelis uel nutriens uel onus. Achobor mus. Anania gratia dissipata siue gratia dei. Azor adiutus. A- PL 10 masia factura dei. Ananehel cui donauit deus. Asedemoth 877/8 arua uel suburbana. Ananahel gratia dei. Anan gratia. Anania gratia dei uel donans dominus. Abdihel seruiens deo. Abdemelech seruus regis. Asa factura. Afree furor alienus siue uita dissipata atque discissa. Azau fortitudo 15 eius. Aroer suffossa. Sed melius myrice. Alasa triplex uel

26 Agg. i, 1. 29 Zach. i, i ; Zach. 14, 5. 32 Zach. 7, 2 ; Zach. 14, 10. 2 Malach. 3, 23. 7 Ier. 1, 1. 8 Ier. 1, 29, 21 ? 10 Ier. 31, 37, 13 ; Ier. 36, 26.

30 Zach. 14, xo.

31 Zach. 7, 1.

3 Malach. 1, 1. 4 Zach. 9, 1. 5 Mai. 3, 23 LXX. Lag. 53 2 ; Ier. 26, 22. 9 Ier. 28, 1 ; Ier. 28, 1 ; Ier. 29, 3 ? ; 38 ; Ier. 31, 40. 11 Ier. 32, 8 ; Ier. 35, 4. 12 Ier. 13 Ier. 38, 7 ; Ier. 41, 9 ; Ier. 44, 30. 14 [Gen. 22, 22].

15 Ier. 48, 6 ; Ier. 48, 34.

26 Zorobahel H post magister + uel H 28 fin + propheta H 29 Ado H Asael F F

27 hortus H babilone B H 30 Anane 1- el F 32 Ragon

uel B, siue F H

2 Ela H 2/3 post 4 ponit B dominus deus F PI post deus + meus B1 Lag. 5 3 3 nil nisi malachi agelus meus F H, nisi quod angelus H Malachia v 4> FH Sedrac B 6 de propheta hieremia F, de proph hieremia H 7 Anathot B, Anatoth F 8 uel alterum B, siue F H onis H Achbor H 10 do¬ mini H Asedemoc B, Asademoch H 11 Ananehel F, Anamehel H ante Anan + Azeca [ante z in F littera urn deleta ? x ? ae ?] clausam pessulo uel robustam. Abania patris gratiam F H, nisi quod robuftam et gratia H;sumpta ex Ierem 34, 7. 35, 3 ;vhaec non agnoscit .“Desunt in editis antea libris nomina istaec duo Azeca et Abania ; inter mss codices nonnulla quoque est discrepantia : nam colbertinus 4951 ita legit Azeca deauratam uel robustam, alii ut nos edidimus [= F, nisi quod Azecha]” Martianay 12 Ania J32 3 F H, Ana B1 gratia domini F H Abdiel B 13 domino H Afree F 14 Azan B F H 15 mirice B F H

126

2°

25

1

5

10

LIBER INTERPR. HEBR. NOM. Ier. A-E

conternata. Ahi quaestio uel uallis siue uiuit. Arfath sa- PL nans. Aschenez ignis ita adspersus. Amital calefactus ros. 8 3 3/4 Auil stultus insipiens. v Buz despectus siue contemptus. Baruch benedictus. 79/8° Baalis habens uirum. Baasa ueniente factura. Bosor tribulatio. Bel uetustas. Cariathiarim ciuitas saltuum siue siluarum. Colaia uox facta. Cedron tristis moeror siue dolor. Cariahtam ciuitas uel oppidum eorum. Carioth occursus signi. Hue usque per c simplicem litteram legerimus, exin adspiratione addita proferendum est. Chelcia pars domini. Chabonim manus uel aceruus spinarum. Sed melius praeparationes, licet plerique Hebraeorum liba uel crustula significari putent. Chamoam similis eius. Charchamos agnus congregatus siue agnitio quasi sarmentum. Lag. 54 Chamos congregatus. Dedan hoc iudicium siue tale iudicium. Dalaia hauriens dominus uel pauperculus domini. Dibon satis intellegens. Deblathaim palathae eorum. Ennom ecce haec siue sunt. Elnathan ad dantem siue ad dentem uel donum dei. Elasa ad faciendum. Ezrihel adiutus a deo. Esebon cogitatio moeroris. Hue usque per e breuem litteram legerimus, exin per extensum legamus elementum.

16 Ier. 49, 3 ; Ier. 49, 23. 17 Ier. 51, 27 ; Ier. 52, 1. 18 Ier. 52, 31. 19 Ier. 25, 23 ; Ier. 32, 12. 20 Ier., 40, 14 ; Ier. 41, 9 ; Ier. 48, 24. 21 Ier. 50, 2. 22 Ier. 26, 20 ; Ier. 29, 21. 23 Ier. 31, 40 ; Ier. 48, 1. 24 Ier. 48, 24. 27 Ier. 1, 1 ; Ier. 7, 18. 29 Ier. 41, 17. 1 Ier. 46, 2. 5 Ier. 48, 22. 48, 2.

2 Ier. 48, 7. 3 Ier. 25, 23 ; Ier. 36, 12. 4 Ier. 48, 18. Lag. 54 6 Ier. 7, 31 ; Ier. 26, 22. 7 Ier. 29, 3 ; Ier. 36, 26. 8 Ier.

16 confirmata H Ai F* 1 questio B, qu^stio F uiuet F 17 Ascenez B, Ascepez F, sed prim a manu in margine Ascenez . “Hoc loco mss inter se plane con¬ senting” Martianay aspersus B F2 H [*. Amithal B, Amutal FH calefactum FH 19 dispectus F Baroch H 20 Baasaa F\ Basaa F2 21 Bes H fin F “ueteres editi” Bethulia dolens domus dei, “quod mss penitus igno¬ rant” Vallarsi 22 Cariatim F1, Cariathim F3 saltum H Colai F 23 Caedron F H 24 igni B, ignis F 25 ce H 27 Chelicia F, Chelchia H post manus + spinarum F H signaficari F eis FH

28 preparationis B H, pparationis F

29

1 Charmamos B F, Chamamos H siue ... 2 fin y F armentum H 3 Lag. 54 hue H 4 Dabon H1 5 palata F, palatae B H 6 Ennon F Elnatham BF H 6/7 siue ad dentem > F [H = B] 7 dei B H, domini F ante Elasa + Esebon cogitatio maeroris F [non H] Elaesa F, puncto sub a priori posito 8 Esebon ... moeroris > F [non H] 9 breuem eFH

LIBER INTERPR. HEBR. NOM. Ier. E-0

127

Elam obpositi siue abiecti uel conpositi. Elisama deus meus audiens. Efai defectio mea. Elisame deo meo audiente. Elom exercitus fortitudinis. Fesor os nigredinis. Fathures deceptus calcatus siue bu15 cella confirmata. Farao Necho dissipans praeparata. Gamaria retribuens dominus siue consummans dominus. Garab scabies siue incolatus multus. Gamuhel retributio dei. Ieremia excelsus domini. Iechonia praeparatio domini uel sic factus domino. Iezonia auscultans dominum. Ieg20 daliau magnificus domini. Ioachal robustus et fortis. Ieraia timens dominum. Ionathan domini donum uel columbam dedit. Iuchal potens. Ionan erat donans uel domini donum. Iazer auxiliatus. Maseia factura domini. Moresthi heres meus. Moloch 25 rex. Matthania munus et donum. Melchia rex meus. Masefa speculatio uel contemplatio. Magdalon magnificentiae uel turri eorum. Mefaath aquae impetus. Maon habitaculum. Melcham rex eorum. Marodach amara contritio siue inpudentia. Medon metientes. 1 Neelamites hereditas cuiusdam. Neria lucerna domini. Lag. 55 Nathania donum domini uel dedit dominus. Nergel lucerna v acerui. Nabusabaru calcatum tempus. Nechao paratus iste. 8l/82 Omre uerbum.

11 Ier. 25, 25 ; Ier. 36, 12. 12 Ier. 40, 8 ; Ier. 41, 1. 13 Ier. 48, 21. 14 Ier. 20, 3 ; Ier. 44, 15. 15 Ier. 46, 2. 16 Ier. 29, 3. 17 Ier. 31, 39 ; Ier. 48, 23. 18 Ier. 1, 1 ; Ier. 22, 24. 19 Ier. 35, 3 ; Ier. 35, 4. 20 Ier. 37, 3 ; Ier. 37, 13. 21 Ier. 37, 15. 22 Ier. 38, 1 ; Ier. 43, 4. 23 Ier. 48, 32. 24 Ier. 21, 1 ; Ier. 26, 18 ; Ier. 32, 35. 25 Ier. 38, 1 ; Ier. 38, 1 ; Ier. 40, 6. 26 Ier. 44, 1. 27 Ier. 48, 21 ; Ier. 48, 23. 28 Ier. 49, 1 ; Ier. 50, 2. 29 Ier. 51, 11. 1 Ier. 29, 24 ; Ier. 32, 12.

2 Ier. 36, 14 ; Ier. 39, 3.

3 Ier. 39, 3 ; Ier. 46, 2. Lag. 35

4 Ier. 20, 1.

11 oppositi B F 12 Elisam§ F, Elisamae H meo > F H 13 exercituus H 14 nigritudinis F, nigridinis H Fatures B F, Fathores H decepti F, decepto H calcatu H 14/15 buccella B H 16 confirmans B, consumans F, consumens H fin deus H 17 Gamuel BFH dei > F H 18 Hierimia F, Plieremia H Iechonia F 19 domino y F H 19/20 Iecdaliau F 20 dominus H robuftus H 21 Ionatham BFH 22 edidit F Ioanam B 24 dei F Morithi F, Morethi B H 25 Maithania F donus F Malchia F 25/26 Massefa F 26 uel B, siue F H Magdalo B, Magdolo F H 27 uel B, siue F H eorum ) F H Mefaat B F 28 Melca

F, Melcha H

Marodac B, Mardach F H

29 mentientes F

1 Neelamitis B, Neelarmitis F dei F 2 domum dei F, domum domini H Lag. 5 5 3 Nabusabara H tempus calcatum B* 1 Necbao F 4 praeponunt “ueteres editicontra mssfidem” Holofernes uitulus saginatus Omne H 13

HIER.

LXXn

128 5

io

15

20

25

LIBER INTERPR. HEBR. NOM. Ier. O-Dan. A

Excepto hoc nomine quattuor quae secuntur, per extensam uocalem legenda sunt. Ofaz obryzum. Est autem genus auri quod Graeci Ktppov uocant. Oiade eius scientia siue ipse cognouit uel domini scientia. Osai saluabit me. Oronaim foramen moeroris. Rechab quadriga uel adscendens. Rabsaris princeps eunuchus. Rahmag princeps cibi. Rablatha multa haec siue multum iste. Sior firmamentum nouum uel turbidum. Sor fortis uel petra siue Tyrus. Sesac byssus sacceus uel manus sacci. Selom translatus siue restituens. Samaia audiens dominum. Safane labium eius. Salom retribuens siue pacificus. Sefela humilis siue campestris. Selemia reddente domino. Saraia princeps fuit. Safatia iudicat dominus. Sarasar princeps tribulationis. Samagar nomen aduenae. Sarsachim princeps cadaueris uel ruinae. Safan chirogryllius lepus uel ericius siue labium eorum. Sabama adtollens excelsum. Segon loquela inutilis. Tafnas insanum os serpentis siue opertum signum. Duo nomina quae per T litteram secuntur, adspiratione addita sunt legenda. Thof gehenna uel operculum oris. Thaamath dedit indignationem siue bilem. De Danihele propheta. Asfanez equorum domitor. Anania gratia dei. Abdenago

7 Ier. 10, 9. 8 Ier. 29, 26. 9 Ier. 42, 1 ; Ier., 48, 3. 10 Ier. 39,3. 11 Ier. 39, 3 ; Ier. 39, 5. 13 Ier. 2, 18 ; Ier. 21, 13. 14 15 Ier. 26, 9 ; Ier. 26, 20. 16 Ier. 26, 24 ; Ier. 32, 7 ; Ier. 33, 13. 36, 14; Ier. 36, 26. 18 Ier. 38, 1 ; Ier. 39, 3. 19 Ier. 39, 3 ; 20 Ier. 39, 14. 21 Ier. 48, 32 ; Ier. 48, 45. 23 Ier. 2, 16. 26 Ier. 40, 8. 29 Dan. 1, 3 ; Dan. 1, 6 ; Dan. 1, 7.

35, 2 ; Ier. Ier. 25, 26. 17 Ier. Ier. 39, 3. Ier. 7, 32 ;

5 quatuor B sequntur F H[sic] 6 sunt > F [non II] 7 genus > F kippon H 8 Oiadd? F ipse cognouit B F, precognouit H eius > F1 scienti 71 fi,v = BF H 9 saluauit F H Oranaim H 10 Rachab F, Recabh H ascendens B H, ancendens F1, accendens F2 Rapsaris F H 11 Rablata B H, Rabaatha F siue > F, uel H 13 praemittunt Sedecia iustus domini F H turbidi F 14 bussus H sacceus B, sacci F, saccius H uel B, siue FH 15 translatum F1 16 retriens H Sefala Fl ? Sefaela F2 ? 18 Safathia B iudicans B1, idicat F1, ivdicat F2 20 cirogrilli9 B, chyro’grillius F, cyrogrylius H lepius H 21 siue labium eorum > v 24 per t litteram > F, t > H sequntur F, sequuntur H 28 = B nisi quod daniele, de daniele F, danihel H in latere dextero nominum 29 Affanez B, Asfanetez F1, Asfenez H domitorum F, dominator H Annania F1 H gratia domini F H Abdenage F1

PL

879/80

PL 835/6.

LIBER INTERPR. HEBR. NOM. Dan. A-S

129

3° seruiens taceo. Amalasar dixit princeps. Arioch ad solitu1 dinem redigens. Asuerus atrium eius uel beatitudo. Asty- Lag. 56 ages uoluntas uel consilium festiuitatis. Abbacuc amplexans eos siue suscipiens eos. Artaxerxes lumen silentio tentans. Baltasar capillus capitis. Bari in conmutando siue putei 3 uel in uentre. Bel uetustas. Dura loquens. Elam saecula sempiterna. Forthommim diuisio perfecta populi gloriosi. Et de hoc quid nobis uideatur, in libris hebraicarum quaestionum plenius 10 diximus. Ioachim cuius est praeparatio uel domini praeparatio. Iezechihel fortis dei uel adprehendens deum. Iezania auris eius uel auscultante domino. Iobab inimicus siue est pater. Isimoth adducet mortem. Isar inminuta uel paruula. Iezav 15 hel est iter. In fuit uel mensura. 83/84 Misahel quae salus domini. Misach qui risus uel de gaudio. Mane numerauit. Michahel quis ut deus ? Persae tentantes. Susanna lilium uel gratia eius. Sennaar dentis uacue-

30 Dan. i, n ; Dan. 2, 14.

1 Dan. 9, 1 ; Bel et draco 1. 2 Bel et draco 33. 3 Esther 10, 3. 4 Dan. Lag. 56 I, 7 ; Dan. 8, 2. 5 Bel et draco 3. 6 Dan. 3, 1. 7 Dan. 8, 2. 8 Dan. i, 3. 9 Hieronym. hebr. quaest. 11 Dan. i, 2. 12 Ezech. 1, 1 ; Ez. 8, II. 13 [Par. a 1, 23]. 14 Ez. 25, 9 ? ; [Par. a 4, 7] ; le^ahel} ? 15 Ez. 45, 24. 16 Dan. 1, 6 ; Dan. 1, 7. 17 Dan. 5, 25 ; Dan. 10, 13. 18 Dan. 5, 25. 19 Susanna 2 ; Dan. 1, 2.

1 Asoerus F H 1/2 Astiages B, Astiage F, Astyage H 2 Abbacum F H Lag. 5 6 3 Artaxerses B H, Artaxerxis F 4 Balthasar B H 7 s