M. Manili Astronomicon libri quinque: Accedit index et diagrammata astrologica [Reprint 2022 ed.] 9783112665404, 9783112665398

Citation preview

M. M A N I L I

ASTRONOMICON LIBRI QVINQVE.

RECENSVIT

FRIDERICVS

ACCEDIT

INDEX

ET

JACOB.

DIAGRAMMATA

ASTROLOGICA.

BEROLINI T T P I S E T IMPENSIS

1846.

G.

KEIMEHI.

J j ì n tibi diu p r o m i s s u m ,

diulius

agitatum Manilium;

absolutum

etiam, q u a n t u m id q u i d e m p e r i n g e n i u m i n d u s t r i a m q u e et a n n o r u m data t e m p o r a licuit. tentatum reliqui,

N e q u e enim ab ingenio q u i d q u a m in-

quin in mirifici hominis i n d o l e m atque a r t e m

p i a n e et penitus m e quasi insinuarem ; n e q u e industria ulluin r e f o r m i d a v i t l a b o r e m , quo ad v e r u n i v e l i n v e n i e n d u m v e l stabiliend u m p e r v e n i r e t u r ; anni a u t e m

a contrada

m u l t i , a p r i m o edendi Consilio viginti

poetae

amplius

familiaritate

praeteriere.

non

q u o d continuis s e m p e r studiis opus u r g e r e m ,

sed u t , q u u m ali-

quantisper refrixisset,

a t q u e anima r e c i -

p e r a t a lentisque rentur,

identidem r e t r a c t a r e m ,

brachiis,

quae p a r u m

diligenter r e c u d e r e m .

prudenter

Ita f a c t u m

qui optimus discendi m a g i s t e r e s t , n e q u e in u n o q u o q u e

finibus c i r c u m s c r i p t u m

non

est,

procusa

vide-

ut n e q u e a die,

ab i n g e n i o , q u o d suis ultra

potest

intendi,

m a g n u m aliquid a c c e s s u r u m s p e r a r e m , p r o p t e r q u o d diu r e f o t u s et m a t u r u s q u o d a m m o d o hie fetus contineretur. Q u e m v e l i m g r a t i ii accipiant, p r o p t e r quos editus est. n o n m e a m ob c a u s a m e x o p t o ;

quamquam

quod

quis t a m i n h u m a n u s

fuerit, quin l u b e n t e r m e r i t a m l a u d e m c o l l i g a t ? sed quia non sine d o l o r e s a e p e p e r v i t a m p l u r i m o s e x p e r t u s s u m , qui q u a m s u a v e esset,

alicui aliquid

debere parum

nihil prius n e c p o l i u s h a b e o , animum labore

profitear, adiutus

sum.

a quibus aliquo In

noverunt.

Itaque ipse

q u a m ut eis omnibus modo

ego

gratissimum

in e x a n t l a n d o

hocce

quibus eos p r a e ceteris n o m i n o ,

qui

IV

data opera ante me in Manilio desudarunt, Scaligerum, B e n t leium, Pingreum; deinde alios mente complector paene iniinitos, qui si sua res ila ferebat, praetereundo ei poetae consultum v o luerunt.

Quos, quantum scio, omnes neque festinanter percucurri,

et sine ira atque studio in consilium semper adhibui.

Sin autem

et paucos et raros per opus ipsum laudari videbis, non ego eor u m vel ignorali beneficia vel immillili laudem cupio; sed feci duntaxat, quod lex operis iubebat.

Posteaquam enim multa

m a g n a molitus fui, postremo me, ut vides, multas propter

el

cau-

sas, in breve contraxi in eoque collibere statui, ut non per ambages, quibus ipsi mecum vera indagarent, lecturos producerem, sed ut breviler at(jue siinpliciter vera inventa, quae mihi quidem viderentur, proponerem.

N a m consilium liuius operis mei, ut

paucis concludali!, id fait, ut memorabile hoc antiquitatis monum e n t u m , quod et rebus et verbis longe a plerisque aliis discrep a r e t , sed a librariis foede esset contaminatum, purgarem illud quidem a contractis situ maculis, sed ut magis etiam ac reverentius mihi caverem, ne quid, quod suum esset et antiquum, quantumvis nos novitate erigerei atque percelleret, detergeretur. ita enim aliquando ad eos artis nostrae usus hoc carmen patefieri posse visum est, a quibus ad hunc usque diem fere tolum exclusum fuit.

In quo ut suum cuique iudicium

relinqueretur, simplicitate ante omnia opus fuit.

incorruptum

Itaque eos qui-

dem, quibus aliquam vel interpretationein vel emendationem debebam, suo quemque loco, omnes nominatim citavi; eos vero, qui multi sunt, qui me vagis coniecturis ad veri limina interdum duxerunt, quum eorum errores tacerentur, ipsos nominare non polui. Multo autem maior eis haud dubie gratia debetur, qui quum suae benignitati obsecuti, tum meae industriae meoque bonarum artium studio confisi cunctos fontes, quibus hosce meos hortulos irrigarem, liberaliter aperuerunt.

Namque interpretibus viris prae-

V

stantissimis — heu quanta ex parte iatn fato functis ! — G. S c h a e fero et J . Geelio Bibliothecae L e i d e n s e s ;

C. L a c h m a n n o et F r .

Wilkenio Berolinenses; Chi-. Jahnio L i p s i e n s e s ; 0 . Mullero G o t tingenses omnes mihi suas copias largas tradiderunt ; J . vero B e k ker, 0 . J a h n & Theod. Oehler Venetiis R o m a e q u e et B r u x e l l i s codices propter me benigne vel inspexerunt vel exscripserunt. His igilur de opibus ita dispulabo, ut seiunctos

a

ceteris

codices cuin uniuscuiusque iudicio praeiniltam, deinde reliquarum brevem proponam dinuinerationem. Omnes igitur Manilii codices, ut plerique sunt alii scriptores Latini, ex uno exeinplari descriptos ad nos pervenisse certissima res est.

Non enim solum eosdeni versus et in opere ipso et in

poè'niatis fine omnes

omittunt,

atque

eandem

interpolationem,

(cf. ad I, 565, ut alias t a c e a m ) qua laceratimi codicem resarcire sibi videbantur, omnes rel'erunt; sed consentami etiam cuncti in ea versuum conturbatione, quae librimi 1 a versu 3 5 4 occupât atque inde exorta est, quod in ilio exeinplari, unde omnes nostri codices prodierunt, duo folia ila complicata erant, ut singularum paginaruni viceni et bini versus praepostero ordine s e s e e x c i p e rent.

Id

autem

vetustuni

exemplar

fidissime

exprimit

codex

Leidensis, qui illic sub Nr. 3 9 0 condilus pleruinque Y o s s i a n u s , a me secundus, nominatur, quia ex bibliotheca Isaaci Vossii, qui optime eius praestantiam intellexerat, illue translatus est.

Curn

enim ceteri libri alii riidiores alii doctiores interpolationes proférant, hic, nisi quae omnibus libris nostris antiquiores sunt *), h a bet nullas.

E u m igitur codicem quamquam

subscripsit enim librarius carminibus restituendis

annum 1 4 7 0 ;

secutus sum.

recentissimus est ;

p r a e ceteris

tamen in

S e d cum idem liber

ex

*) Ab ipso Sylvcstro venire versus suppositos interdum suspicari soleo ex lib. IV, 776: Q u a genitus Caesarque meiis nunc condidit orbem.

Re-

fero enim ad Ottonem III; quamquam me ignorare proiìteor, an is sub Libra natus sit.

VI

corruptissimo exemplari manaverit, simplicitas

et librarli ignorantia atque

plurimos errores sponte addiderit,

fieri

non potuit,

quin ceteri meliores alia diligentius descripta alia prudenter emendata haud pauca tradiderint; quae si vera videbantur, undecunque fluxerant, non minus erant in carmina recipienda, quam quae alii interpretes recentioris memoriae ad poèma corrigendum

sa-

gaciter excogitaverunt. E u m autem librum primus ad poetam emendandum, nua quidem opera, li. Bentleius contulit.

conti-

Sed neque ipsa colla-

tio codicis, ut deinde mihi patuit, postquam ex Bibl. Gottingensi ed. Seal. an. 1600 ad me pervenit, cuius margini in usum Bentleii adscripta est, satis est diligenter curata, neque Bentleius ea constantia, quam nunc sequimur, librimi consuluit. eum aditus primus datus

Mihi quidem ad

est per collationem Ezechielis S p a n -

hemii, quae inter libros Diezianos, de quibus infra dicendum erit, asservatur;

deinde codicem

ipsum benignitate Geelii inspicere

concessum fuit ; quod tanta cum accuratione feci, ut ter quaterve instituta comparatione vix mihi quidquam se subduxisse videatur.

Postremo Gottingensem collationem contendere contigit. Alter et huic auctoritate proximus codex Lipsiensis est, qui

in bibliotheca Paullina sub Nr. 1465 asservatur. scriptus sit parimi inter peritos

Qui qua aelate

earum rerum iudices

constat,

d u m enim alii ad seculum XIII referunt, alii seculo demum X V natum esse affirmant, quamquam mihi quidem non persuadenl. S e d id quidem dissolvere minus nostra interfuerit, quam illud tenere, eum non solum a pluribus esse librariis descriptum, quos, quia eiusdem seculi simillimaeque manus sunt, nescias utrum duos an tres dicas, ad eosque accedere (praeter manuin piane recentem seculi X V I , quae nihil digni habet) correctorem alium, qui pessimorum librorum interpolationes superscribere

et accusati-

vos in i factos mutare in e soleat; sed etiam, quod maius est, non ex uno codice liunc totum

fluxisse,

sed quum initio liber

vu Vossiano secundo simillimus exscriberelur, deinde transitimi esse ad librimi interpolatimi, qualis fere Cusanus est, vel Vossianus priinus.

Meliores vero eae lectiones pleraeque

omnes

erasae

atque interpolatae ab eadem manu rasurae inscriptae sunt.

Neque

minus poè'iiiatis ipsa inscriptio erepla est, quae nunc quidem, ut in interpolati« aliis, haec est: ARATI PHILOSOPHI ASTRONOMICON I L I B E R PRIMVS INCIPIT | P R E L I B A T I O ; quid autem sub verbis A. PH. A., quae rasurae inscripta sunt, fuerit, dignosci non potest.

Non tamen piane conspirasse cum inscri-

ptione Vossiani ex spatii angustiis liquet; hic enim habet: ¡M. Maliii EC)VOM (fortasse voluerat, EQROM) astronomicon | diuo oct quirino augf proemium lib' pr' | . Eius libri copiis Bentleius ante me usus est.

Sed qui col-

lationem curarant, quum rasuras neglexissent, non optime sagacissimi viri industrjam adiuvisse censendi sunt.

Mihi quidem

cxscribere ipsutn codicem atque omnes apices legere licuit; quod quam grato animo eis debere me profitear, qui hoc milii concessere, verbis dici non potest. Tertium iam numero, quem ante me Scaligero et Bentleio auctoribus omnes omnium principem habuerunt, Gemblacenseni. Et est sane is liber et antiquitate et Iectionibus praestans ; sed aperte interpolalus, atque eo cautius adhibendus, quanto speciosiores pleraeque interpolationes a prudenti admodum homine profectae in errores nos facile pellicere possint.

certissima au-

tem interpolationis testimonia, ut pauca hic proferam, habes I, 332, 344, 3 9 8 , 401; sunt, I, 13, vacat, Naturaeque

dedit;

facile superat.

quamquam mihi quidem etiam haec certa

et 4 0 , Et natura

dedit \ verum enim iudico,

130, sumptum est, alia.

Aetate tamen omnes

Scribit enim de ea ad me Th. Oehler: Codex

Gemblacensis, nunc Bruxellensis, n : 10012 mbr. in 8 V0 saec. X I . etc. Siniilia fere Bentl. in praefatione tradidit, nisi quod ullum poëtae nomen a scriptore codicis additum fuisse negat.

Quod mihi qui-

vin dem h a u d verisimile videri solet.

N a m q u u m u n u m tantum huius

p o e t a e exemplar actatem tulisse probaveriinus, is autem, ex quo priinum innotuit, a Sylvestro Ii slatini Manilii nomine sit n u n cupatus, idenique noiiien in Vossiano, qui ab antiquo eo e x e m plari unice pendet et ab omni recentiore interpolatione alienissim u s e s t , relineatur;

consequens esse dixerim, ut in codice tain

diligenter exarato ipsa quoque inscriptions oinissio non ad casum sed ad consilium referalur.

quod fccit Bentleius.

tem talis crisis ab ilio aevo abhorrere piane videlur.

mihi a u Ouaprop-

ter magis probo, quod T h . Oehler ea de re scribit: „Inscriptioni velcri, libro olim praeiixae, m a n u s recentior (l'ori, saec. X V exeuntis) substituit lume lilulum: Mâlius p o e l a . J H u n c igitur librimi Jacobi Susii excerpta naclus priinus Manilii

usuili vocavit

Jos. S c a l i g e r ;

alque

summa

in

eruditionis

subtilitate et variolate inunilus tanta inde emendationis et interpretationis beneficia in eum contulit, ut n e q u e homini neque libro u n q u a m salis dignas

gratias agere ])osse

enim Manilii sospitator nuncupari polesl.

videamur.

Iure

Bentleius a u l e m , et

Lipsiensem naclus el Vossianum, minus iam eius auctoritali tribuens, neque tainen, ut videtur, de eius fide quidquam suspicat u s , modo hinc modo illinc, ut singulorum locorum desiderai, auxilia ex])etit.

corruptela

In nieos vero usus codiceni Bruxellis

c o m p a r a t u r u s T h e o d . Oehler, deinde quaedain

inea verba non

recte interpreta tus, exseribere destilit; ac quuui errorem

resar-

cire Vellern, p r a e m a t u r a m o r t e el omnibus bonis literis et mihi ereptus est.

V e r u m q u u m et Scaligeri e t B e n t l e i i et J a c o b i Susii

ad N . Heinsium delatis excerptis

u t e r e r , tum

codicis n a t u r a m satis mihi perspexisse v i d e r e r ,

autem

fallaceni

non

id tanto-

p e r e dolendum esse arbitralus s u m , quod eius opes mihi erant praecisae. Alterum autem codicem n u n c Bruxellensem, nr. 10699, olim Cusanum,

idem vir doctus

diligenter

contulit.

E s t autem is

IX

„cod. menibr. fol. min., saeculo XII, characteribus

minutissiinis

binisque cohunuis exaralus;" ut ipsa Tli. Cellieri verba refera in. Inscriptio

est eadem,

quae Li|tsiensis : ARATI

PH1LOSOPHI

ASTRONOMI | CON. L I B E R P R I f O V S INCIP. PRELIBATIO||. Indoles vero eadem plane, quae eiusdein Lipsiensis, postquam correctoris licentiam passus est.

Nihil igitur ad carmina

resti-

tuenda magnopere profuit, hactenus autem memorabilis, quia, ad quod seculum ea interpolatio recurrat, testalur. Eiusdein fere ordinis

est Vossianus primus, (pii in biblio-

theca Leidensi sul) nr. IS asservatur.

Liber papyraceus, et se-

culo, nisi fallor, X V vel XVI scriplus est, quamquam antiquam scripturam imitatur.

Inscribitur piane ut Cod. Cusanus, nisi quod

manus recentior, inductis ARATI PI11LOSOPHI, addidit: Manilii,

et in margine: Ad

Cues. Aug.

Marci

Is igitur codex Cusani

similis est, ac tamen alius; nani prima in parte miro quodam modo, in minimis etiam erralis, saepe cum Yossiano consentit.

secundo

Hunc etiam librimi summa diligenlia ipse exseribere

lotum potili. P e r hos fere descensus sensini ad eos libros venitur, quos piane ac rudi ingenio interpolatos omnes ante Scaligerum Manilii editores expresserunt.

Eo in numero Parisinus est et Oxonien-

sis; quos iure sprevit Bentleius,

adiniratus est Elias Stoeber.

Ego eoruin indolem et ingenium ita mihi optime referre videbar, si unius alicuius exemplairs plenam varietatem proponereni. In quo quuin magna electio esset, ceteris editionem Antonii Molimi Matisconensis praetuli, quae et rarissima est et saepe sui desiderium movit, quia ex antiquo codice fluxisse dicitur; quod nequaquain ita se habet. A (quia untiquas

Eius igitur editionis lectiones sub sigla

editiones refert) notatas habes.

litera S. recensio Scaligeri.

B. coniecluras

Sequitur sub

Bentleii

continel.

V. praecipuas, sed paucas, lectiones eorum codd., quos ego secutus sum, cum brevi meo iudicio amplectitur ita, ut Y. 1, Vos-

X

sianum primum, V. 2, secunduni, L. Lipsiensem, G. Gemblacensein, C. Cusanuin denotet.

Hoc lamen semper curavi, ut eos

omnium librorum errores, qui et in classe deteriore et ab antiquis editoribus ante Scaligeruin corredi essent, enolarem.

Nani ne

eorum quidem Iaudes, qui sub lit. A. comprehendunlur, inique erant tacendae.

Sed quia eligere praecipua invidiosa ics est, et l e -

cturis et niihi consultum esse videtur, si hic primorum versuum plenam varietatein proponam, cjuo, an recte elegerim, pateat. Arati philosophi astronomicon L. V. 1. C. (Marci Manilii — ad Caes. Aug. V. 1. a in. sec.) nulla inscriptio in G. Marci Mallii liOVOM astronomicon divo oct quirino augf

(1. II. Marcii Malii,

1. III. Marci Mallii boeni astr. 1. IV. M. Mallii. 1. V. inscr. nulla. Marcii Mallii Antiochi Boemi Astronomicon etc. collat. Spanhemii) V. 2. Prelibatio L. V. 1. C. proemium V. 2. 1. artes

V. 1. L. G. C. artis

homi V. 2.

v. 3. nido

2.

tantis V. 1. L. C. mutantis v. ('). hospita rensque

propriisque

G. V . 2.

v. 20. postis

v. 23. circumscribit

l. ad hoc

pa-

V . L. C.

V. 1. C. L. heterios

nos invitai

(vcl poscis)

sub pace

v. 18. regat

tua

luce

V. 2.

C.

V. 1.

v. 31. int'>ris Y . 2.

v. 29. In vitis

v. 34. pondere L. C. G. i

me-

L.

ititernis

v. 26. superaci , vel Munere

V. 1.

L. C.

mercurii

v. 32. Sublimis V. 1. V. 2.

L.

v. 21. ¿Ir, V. 2. -

L. C. Laus

G.

inducit V. 2.

v. 25. Queni l. mundum

V. 1. 2. ad v. 30. Invocatio

v. 37. quam max.

V. 2. paterque

v. 11. propiisque

2.

V. 2.

in. pr. G. rum dentibus

per inan Y . 2.

(a eras.) L.

v. 19. modularne V. 1. 2. -numerum l. in

V. 1. in ter nis V. 2. lucuit

V. 2.

V. 2.

coli. Sp.) mundum V. 1. 2. C. mun-

v. 14. in menso L. spaciente trum\j.

G. viridia

v. 12. aetherios

vocat

generatqne

v. 5. nu-

V. 2.

V. 2. (propriosque

v. 13. vacat

V. 2.

v. 7. princeps

v. S. angusteis

dus (sed in rasura) L.

v. 2. du'isos

V. 2. nulantes

1. nova L. C.

G.

V. 2. v. 4. moner

a

discuperet

V. 2.

autorque

omnes.

v. 33.

v. 3G. sedet

V. 2.

v. 40. Et

nata-

IX

ruque (superscr. vel natura) L. naturaque ded. V. 1. C. (hie in marg. a pr. 111. et natura)

Neutra

quedit

v. 41. Regales I. philosophos L. gent es G.

v. i V. T. 193 Occ. ortus V . 1 , 2 . ortibus C. Hoc vtilt : Ad ortum occasmnve vadeutibus ulterior semper ortus ol>itusve, et caelum nunquain sine sole erit. Sed iu antithesi: Ad ortum vadentibus ortus, ad occasum obitus etc. altermn ad oinitti Latine non posse apparet. Accedit, quod sententia aberrat; nain cum ex certissimo siderum cursu quotidianos eorum partus refutet, non potest ita in argumento pergere : et sol in caelo perennat; id eniin ipsuin probatuin ibat. poterat exempli instar a d d e r e : ita ut perpetuus solis comes tum nunquain in coelo desideratums sit. Id vero pessiinum est, quod sententia simili absurda est. qui enùn soli orienti obviam ibit, ( a d ortum vadenti) ei citissime occidet. Fugiendus est sol oriens, prosequendus occidens e i , qui eundem eius adspectum desiderai. Spurium igitur versum utrumque indico. v. 201 elhereas V. 2. v. 212 nec L. G. C. ncque V. 1, 2.

LIBER

S i c tellus g l o m e r a t a

I.

v.

manet

11

214—226. mundumque

figurât,

sis I d c i r c o terris n o n o m n i b u s o m n i a s i g n a Conspiciinus.

nusquam invenies fulgere Canoputn

D o n e e Niliacas per pontum veneris oras; S e d q u a c r e n t H e l i c e n , quibus ille s u p e r v e n i t i g n i s , Q u o d l a t e r u i n t r a c t u s habitant, m e d i o q u e

tumore

22» E r i p i u n t terrae c a e l u m v i s u s q u e c o e r c e n t . T e testein dat, L u n a , sui g l o m e r a b i l i s orbis, Q u a e c u m i n e r s a nigris p e r n o c t c m deficis umbris, N o n o m n i s pariter c o n f u n d i s sidere

gentes,

S e d prius E o a e q u a e r u n t tua l u m i n a 225 P o s t , m e d i o s u b i e c l a p o l o q u a e c u n q u e

gentes, coluntur,

U l t i m a ad h e s p e r i o s i n f e c t i s v o l v e r i s alis,

A. v. 214 Sic stellis — marient — figurant. tumores S . v. 214 Sic stellis — m u n d o q u e tu mores

figura.

v. 219 Q u i — mediique v. 219 Q u i — mediique

13. v. 214 inducit. v. 219 tractus olistant v. 221 v. 224 luniina t e r r a e v. 225 et 226 inducit.

glomeraminis

Y . v. 214 stellis — manent — figurant omnes. E g o correxi: Mac s e n tential Natura vs. 206 naturae universitatein coinplectitur, quam Stoici finitam posuere. cf. Cleom. cycl. tlieor. I, c. 1, iliique J. B a k e , pg. 259. Eius partes et ipsae rotuiulae s u n t , tam tntitirfus vs. 2 0 6 , i. e. c a e lum, quam telhts versu nostro. E a partitio utroque loco p e r Sic inducitur. p r o h a t deinceps inundum esse teretein et ex solis lunaeque del'ectionilius; ( fucere vs. 207 est p r o l i a r e ; ) et quod rotunda f o r m a perfectissima sit; n e q u e eniin esse in ea aut principiuin nut finem, sed toto silii similem inanere. B l a n d a e sunt Bentl. coniecturae: in ipsa et toto ore vs. 212 et 13. Post liaec igitur a d d i t : Sic tellus etc. Figurat autem tellus mundum, q u i a , cum ipsa rotunda in medio totius inundi p e n d e a t , ac cetera circa se agat et t o r q u e a t , e a n d e m iiguram caelo iinponit, ex Stoic, sentential oi 2tioiy.oi ifaoiv ix t^ç yrjç 1 fjv t$u>&tv yiviothti nçwiov nfptrpoçûv. inù yuQ JJ yij xhIQOV TaÇiv F ' / J I , (ùantç «no xtvTçov xvxXoç ylvixut, OVTÛJ xat (ini) irjç yfjç tïxbç ntQKftçnuv yiyoverat. Ach. T a t . p a g . 131. ed. P a t a v . A Clirysippo esse earn d o c t r i n a m , ex eod. Ach. concludas, p a g . 126. v. 215 E t in tota argumentorum serie et in singulis conspirât ac commentarii instar est Mart. C a p . L . Y I , p . 126 ed. Vulcan. v. 220 visumque V. 2. fortasse vérins. v. 222 deficit L . Y. 1 , 2 . C. v. 223 confundit iidein. v. 226 transponit versiunn 226, 27, 28 ordinein L. adpictis Uteris d. c. 1>. e u m q u e r e f e runt V. 1 , 2 . C.

12

Libek I.

v. 227 — 251.

Sacrnque in extremis quatiuntur gentibus aera. Quotisi plana foret tellus, semel orta per omnein lJeficeret pariter toto miserabilis orbi. 230 Seel quia per tcretem deducta est terra tumorem, His modo, post illis apparet Delia terris Exoriens simul atque cadens; quia fertur in orbeni Ventris, et acclivis pariter declivia iungit, Atque alios superai gyros aliosque relinquit. 235 Ex quo colligitur terrarum forma rotunda. Hanc circum variae gentes liominum atque feraruin, Aeriaeque colunt volucres. pars eius ad Arclos Eminet, austrinis pars est habitabilis oris, Sub pedibusque iacet nostris, supraque videtur Ipsa sibi, fallente solo declivia longa, Et pariter surgente via, pariterque cadente, liane ubi ad occasus nostros sol aspicit ortus, lllic orta dies sopitas excitât urbes, Et cum luce refert operum vadimonia terris, 2« Nos in nocle sunuis, sonmosque in membra locamus. Pontus utrosque suis distinguit et alligai undis. Iloc opus, immensi constructum corpore mundi, Membraque naturae diversa condita forma, (Aeris, atque ignis, terrae, pélagique iacentis) 250 Vis animae divina regit, sacroque meatu Conspirât deus et tacita ratione gubernat, A. v. 227 Seraque

v. 228 iota — oiniies

v. 229 orlie

S. v. 227 Seraque v. 22S Simili icta p. omnes v. 242 Hinc ulti ab occasu v. 245 sonino sic B . v. 227 Seraque — finibus aera v. 235 inducit. v. 243 alma dies que — disiungit

v. 229 toti

v. 229 Deficeres — toti v. 245 inducit. v. 246 utras-

Y. v. 227 Seraque omnes praeter Y. 2, qui Sacra (/ite v. 229 toto omnes; vel Ioli superscr. a coir. L. •— orbi antiquus abl. est ut alii ap. Man. v. 233 De ventre cf. Vitruv. V i l i , 6, 5. v. 237 Curta oratio, nec Latina est: T e r r a e habitabilis pars ad Arctos eininet, pars austrinis oris est. v. 245 al membra V. 1, 2. erroris viamV. 2. a p e r i t ; nam liabet, t; volebat, 7 . somnos in G. v. 246 pontus non finitor est, is enim inutabilis est, sed oceanus; is distinguit finibus, et alligai-, non commercio, sed quia unius corporis partes sociat.

LIBER

I.

v.

252 —

13

265.

E t inulta in cunctas dispensai foedera pavtis, Altera ut alterius vires faciatque feratque, S u i n m a q u e per varias m a n e a t cognata figuras. 255

N u n c libi signorum Iucentis undique

flammas

Ordinibus certis referam. primumque canentur Q u a e media obliquo praecingunt ordine mundum, S o l e m q u e alternis vicibus p e r tempora portant, Atque alia adverso luctantia sidera m a n d o %o O m n i a , quae possis caelo numerare sereno, E quibus et ratio fatorum ducitur oinnis ; U t sit idem mundi primimi quod continet arcem. Aurato princeps Aries in veliere fulgens, l l e s p i c i l admirans aversum surgere T a n n i n i , 2••!

A. v. 565 p. veniens agitat v. 567 Pisces v. 569 Sagitliferi v. 577 Phoebus v. 5^8 trigoni v. 580 quotiens v. 583 erit v. 584 levis urna S . v. 565 veniens agitat v. 3 . 7 4 6 Duodecatemorion fuerint v. 747 in finein sint siti. v. 748 Incidermi — mentions v. 7 5 0 hoc v. 7.56 coniponitur v. 758 per verba S. v. 747 stellae fines v. 748 Inciderint v. 7 5 4 post sing, v. 756 tum pon. v. 757 Tum v. 7 5 8 verbis v. 759 Tum B . v. 747 stella in v. 757 et vincta

v. 749 ducenda

v. 753 Hinc

v. 756 inducit.

V. v. 740 quod sit V. 2. quid sint V. 1. quod (superscr. i) sit L. — Sed quod non coniunctivum assuinit ap. Man. nec illud dodecatemorion est aliquid, sed res exactissima. Puto : Partii HIS ipsis dodecatemorii constat, quod d. dicitur. v. 7 4 2 Partis L . sed e corr. v. 7 4 4 qui omnes. cura oinnes. corr. Seal. v. 7 4 7 stellae in fine sint omnes. corr. B. et ego. Cuius in stellae fines dodecatemorion inciderit, eius stellae vires dabit. v. 7 4 8 Inciderint oinnes corr. B . v. 754 post V. 2. L . fortasse verius. v. 756 coniponitur omnes. ego correxi. v. 7 5 8 verbis oinnes. corr. B . — per verba oinnes. corr. Seal.

L I B E R II.

79

v. 7 6 0 — 7 8 0 .

TGI) P e r q u e p e d e s pvoprios n a s c e n t i a c a r m i n a

surgunt,

S i n g u l a q u e in s u n u n a p r o d e s t didicisse p r i o r a ; Q u a e nisi c o n s t i t e r i n l p r i m i s f u n d a t a V c r s a q u e , quae propere

dederint praecepta

magistri,

E f f l u a t in v a n u m r e r u m p r a e p o s t e r u s o r d o ; 705 S i c milii p e r t o t u m v o l i t a n t i c a r m i n e Erutaque

abstrusa penitus caligine

P i e r i d u n i n u m e r i s etiani m o d u l a t a

—

elementis, —

mundum

fata canenti,

Q u o q u e deus r e g n a l r e v o c a n t i iiuinen in a r t e , P e r p a r t e s d u c e n d a fides et s i n g u l a

rerum

770 S u n t g r a d i b u s t r a d e n d a suis, e t c u m o m n i a

certa

N o t i t i a steterint, p r o p r i o s r e v o c a n t u r in usus. A c v e l u t in nudis c o n s u r g u n t m o n l i b u s C o n d i t o r et v a c u o s m u r i s c i r c u m d a r e Destinai, ante nianus q u a m teniptet 77r. U r g e l

urbes,

colles s c i n d e r e l'ossas,

oj)us, ruit e c c e n e n i u s , s a l t u s q u e

P r o c u n i b u n t solemque novum, n o v a sidera Pellitui - o m n e l o c o v o l u c r u m g e n u s a t q u e A n t i q u a s q u e d o m o s et n o t a cubilia

—

vetusti cernunt, ferarum,

linquunt,

A s t alii siliconi in n i u r o s et m a r m o r a •so R i m a n t u r , ferrique r i g o r p e r t e m p o r a

templis nota

A. v. 7 6 3 V e r s a quae v. 7 6 6 obstrusa v. 7 6 9 artes v. 771 revocentur v. 7 7 4 Destinet v. 7 7 5 Yertit v. 7 7 9 Ast ¡Hi — templi S. v. 7 6 3 Versis quae v. 7 6 8 Quaque — al) arce v. 7 7 0 ut v. 7 7 1 revocentur v. 7 7 2 veluti nudis — quuin surgunt — moenibus v. 7 7 4 manu v. 7 7 5 Yertit 1?. v. 7 6 1 summam v. 7 6 3 Vel sua praepropere v. 7 6 6 Ohrutaque v. 7 6 8 Quaque — ah arce — ( Y o l e b a t autein, ut adnotatio docet, raeam lectionem.) v. 7 7 0 ut v. 7 7 1 revocentur v. 7 7 2 cum surgunt v. 7 7 3 ut v. 7 7 4 manu v. 7 7 5 Versat v. 7 7 7 omne ferarum V. v. 7 6 3 Versaque quae omnes. Liberiore structura, ut saepe solet, ita pergit: E t si, quae magistri propere docuerint, eversa erunt. v. 7 6 4 Et fluat, subindicata f loco t L . Et flnut V. 1. C . Vt fluat V. 2. v. 7 6 7 canendi omnes. v. 7 6 8 Quoque — urte omnes (sed arce V. 1.) v. 771 et — revocantur omnes. v. 7 7 2 consurgunt omnes. orbes omnes. v. 7 7 4 Destinet V . 1. mumis omnes. v. 7 7 5 Vertit omnes. E g o correxi. v. 7 7 9 templi omnes. templis ap. Seal.

80

LIBER

II.

v. 781 —809.

Quaeritur, liinc artes, hinc omnis convenit usus; — Tunc demum consurgit opus, cum cuncta supersunt, Ne medios runipat cursus praepostera cura; Sic mihi cunctanti tantae succedere moli •ss Materies primum rerum, ratione remola, Tradenda est, ratio sit ne posi irrita, neve Argumenta novis stupeant nascenlia rebus. Ergo age, noscendis animimi compone sagacem Cardinibus, qui per mundum sunt quattuor omnes Dispositi semper mutanlque volantia signa. Unus ab exortu caeli nascentis in orbem, Qua primum terras aequali limite cernit; Alter ab adversa respondens aetheris ora, Unde fugit mundus praecepsque in tartara tendit, •os Tertius excelsi signât vestigia caeli, Quo defessus equis Phoebus subsistit anhelis, Declinatque diera mediasque examinat umbras. Ima tenet quartus fundato nobilis orbe, In quo principium est reditus, finisque cadendi Sideribus, pariterque occasus cernit et ortus. Haec loca praecipuas vires summosque per artem Fatorum cffectus referunt, quod tolus in illis Nilitur aethereis veluti compagibus orbis. Quae nisi perpetuis alterna sorte volantem »» Cursibus excipiant, nectantque in vincula, bina P e r latera, atque imum templi, summumque cacunien, Dissociata fluat resoluto machina mundo. Sed diversa tamen vis est in cardine qnoque, E t pro sorte loci variant atque ordine distant. A. v. 784 tractanti S. v. 781 hue — hue

v. 792 crevit v. 792 Qui

B . v. 781 hue — hue v. 792 Qui cernitque — mediasque — horas

v. 796 habenis

v. 797 undas

v. 795 fastigia v. 795 fastigia v. 803 aeternis

v. 797 Dis-

Y. v. 781 Quaeritur i. e. inquiritur quodam modo ferrum et exigitur per nota temperamenta. hinc — hinc omnes. v. 792 Qua omnes. qui G. v. 795 vestigia omnes. v. 796 habenis omnes. corr. Seal. v. 797 undas Y. 1. 2. C. umbras L. G.

L I B E R II.

81

v. 8 1 0 — 8 3 5 .

si» Primus erit, summi qui regnat culmine caeli, E t medium tenui partituv limite mundum, Quem capit excelsa sublimem Gloria sede. Scilicet haec tutela decet fastigia summa, Quicquid ut emineat sibi vindicet, et decus omne HIS Asserat, et varios tribuendo regnet honores; Hinc favor et species atque omnis gratia vulgi; Reddere iura foro, componere legibus orbem, Foederibusque suis externas iungere gentis, E t pro sorte sua cuiusque extollere nomen. 820 Proximus, est ima quamquam statione locatus, Sustinet alternis nixum radicibus orbem. Effectu minor in specie, sed maior in usu. Fundamenta tenet rerum censusque gubernat; Quam rata sint fossis scrutatur vota metallis, 825 Atque e x occulto quantum contingere possit. Tertius aeque illi pollens in parte, nitentein Qui tenet exortum, qua primum sidera surgunt, Unde dies redit et tempus describit in b o r a s ; (Hinc inter Graias horoscopus editur urbes, MO N e c capit externum, proprio quia nomine gaudet,) Hie tenet arbitrium vitae, hie regula morum est, Fortunamque dabit rebus, ducetque per artes, Qualiaque excipiant nascentis tempora prima, Quos capiant cultus, quali sint sede creati, 835 Utcunque admixtis subscribent viribus astra. A. v. 815 Afferat v. 816 Gloria v. 821 alterius mixtum v. 822 species v. 824 serutantur v. 826 atque toilers -v. 828 Una d. dedit v. 831 atque hie v. 83.5 Utrunque S. v. 820 Proximus ast, B. v. 817 urbem v. 826 aequali

v. 831 atque hie

v. 822 speciem — usum v. 831 "vitai

v. 824 et 25 proscribit.

Y . v. 814 deus omnes. correxit Moliuius (Y. 2. scribit at; i . e . alis) omni L . C. V. 2. omnis G. v. 815 reget omnes. v. 816 gloria V. 1. C. omni gratia L. V. 2. fulget V. 2. f'ortasse vere. v. 818 gentis Y. 2. v. 821 mixtum omnes. corr. Seal. v. 822 species V . l . C. L. V. 2. corr. Seal. v. 825 serutantur omnes. corr. Seal. v. 826 atque illi omnes. corr. Seal, tollens omnes corr. Seal. v. 828 Una dies dedit oinnes. corr. Seal. v. 833 nascentis omnes. Manilii Astronom.

6

82

LIBER

II.

v.

836 — 858.

Ultimus emenso qui condit sidera mundo, Occasumque tenens subinersum despicit orbem, Pertinet ad rerum summas finemque laborum, Coniugia atquc epulas, extremaque tempora vitae, 84o Otiaque et coetus hoininuni cultusque deorum. Nec conlentus eris perceplo cardine quoquam; Intervalla etiain memori sunt mente notanda, P e r maius dimensa suas reddentia vires. Quicquid ab exortu summum curvatur in orbem, K45 Aetatis primae nascentisque adserit annos. Ouod sunimo premitur devexum culmine mundi, Donee ad occasuin veniat, puerilibus annis Succedit, teneramque regit sub sede iuventam. Qua pars occasus infra est inuunque sub orbem 85o Descendit, regit haec maturae tempora vitae E t propria serie varioque exercita cursu. At qua perficitur cursus redeunte sub imo, Tarda supinatum lassatis viribus arcum Ascendens seros demuin compleclilur annos, S55 Labentemque diem vitae tremulamque senectam. Omne quidem signum sub qualicunque figura Partibus infìcitur m u n d i ; locus imperat astris, E t dotes noxamque facit; vertuntur in orbem A. v. 839 Coniungitque v. 847 occasus veniet v. 849 Quae — interque im. v. 852 quae — cursu Y. 855 Labentisque dies S. v. 837 respicit v. 839 Coniungitque v. 847 occasus v. 848 gerit v. 849 Quae — inter v. 855 Labentesque dies B . v. 843 P. quadrimi v. 845 Aetatem pritnam v. 849 Quae v. 851 Perpetua v. 852 quadrante

v. 847 occasus v. 858 noxamve

Y. v. 839 Coniungitque V . l . C. Emugiatque Y. 2. Coniugeatque L. sed a corr. coniungitque corr. B . v. 847 occasus L. occasion V. 1. 2. v. 849 Qua oinues. i. e. qua parte, quatenus. —• occasus inter (om. que) V. 1. C. L. (in hoc leviter appictum a corr. est.) interninusque V. 2. Puto : occasus inter nigrumqiie volebat ; quod verum arbitror. G. ut ceteri, appicta nota mend. — sequor B. correctionem. v. 851 Supple, est exercita. Propria series est uni cuique propria sors. serici est, quae saepe ordo ac series a Cicerone nuncupatur, i. e. via et ratio seu metliodus. v. 852 rediens ¿mum, ut saepe in 1.1., est in ordinem et doctrinain quasi recurrens caelum inferius.

LIBER II.

83

v. 8 5 9 — 8 7 7 .

Singula et accipiunt v i r e s ,

eaeloque

remittunt.

»«) Vii,cit enim positura genus, legesque ministrat Finibus in propviis, et praetereuntia cogit Esse sui moris, vario

nunc

dives honore,

Nunc sterilis poenamque sevens in sidera sedis. Qu.ie supcv exortuin

est a sumino

tevtia

caelo,

»us Infolix vegio, vebusque inimica futuvis, E t vitio fecunda nimis; n e c sola, sed illi P a r evit, adverso quae fulget sidere sedes Iuncta sub o c c a s u ; sine pvaestite caldine mundi U t r a q u e praetenta fertur deiecta ruina; «Tu P o r t a laboris evit; scandendum est atque c a d e n d u m . N e c mclior super occasus, contraquc sub ortu Sors agitur mundi,

pvacceps liaec, ilia superne

P e n d e n s aut metuit vicino cardine imeni, Aut fraudata cadet.

Merito Typlionis habentur

H o r r e n d a e sedes, quern Tellus saeva pvofudit Quum helium caelo pepevit, nec m a i r e minores Exslitevunt partus,

sed fulmine rursus in altum

A. v. 860 natura v. 863 lerentia siti. v. 8 6 4 sidere c. v. 868 neu praestet v. 869 praeterita v. 870 Orta v. 871 occasu v. 872 superna v. 877 Exstiterint S . v. 860 natura v. 863 l'erentia siri. — saeclis v. 869 Ut quae praeterita v. 871 occasum B . v. 859 ultroque v. 860 natura referenda v. 868 proscribit v. 877 alvum

v. 868 neu praestet

v. 862 ditia v. 863 poenam v. 875 Horrendi v. 876 vix

Y . v.859 c a r d o q u e remit. V. 2. — fors. quadroque. v. 8 6 0 Natura omnes. Ego correxi, sententia iubente. v. 863 ferentia sidera omnes. Ego correxi. Ad positurae viin omnia referuntur. — saeclis (pro, sedis) ex interpolations G. v. 868 neu praestet oinnes. sed praestit V . 2 . Ego correxi. Iuncta illi sedes est, quia ex diametro opposita, ut omnia contraria, parein babet potentiain nocendi iuvandive. Plane eodein modo in proxime sequentibus loquitur. Deiecta cur vocetur, Firinicus docet, II, 20. Residua quatuor locu pigra et deiecta esse dicuntur, quod nulla cum horoscopo (cardo mundi Manilii est) societate iungantur. Hoc est sine praestite cardine. Utraque praetenta omnes. reduxit B . v. 870 Orta laboris omnes ; nisi quod Ora G. corr. Seal. v. 871 occasus omnes. v. 872 supina V . 2. superna ceteri. obsecutiis sum Seal.; sed potest se tueri adiectivum. v. 874 v. 877 Exstiterint omnes. corr. Seal. fraudai accadat V. 2. 6*

84

LIBER

II.

v. 8 7 8 — 895.

Compulsi, montesque super rediere

cadentes,

C e s s i t et in t u m u l u m belli v i t a e q u e

Typhoeus.

8») I p s a t r c m i t m a t e r

flagrantis

monte sub Aetna.

A t q u a e f u l g e n t i s e q u i t u r fastigia caelo, P r o x i m a n o n ipsi c e d a t , qui f u n g i t u r a s t r o ; S p e melior, palmamque petens, victrixque priorum Altius i n s u r g i t , s u m m a e c o m e s addita

finis;

sss In p e i u s q u e m a n e n t c u r s u s , n e c v o t a s u p e r s u n t . Q u o c i i c a m i n i m e m i r u m , si p r o x i m a

summo,

A t q u e e a d e m interior V e n e r a n d a e s o r t e d i c a t u r , C u i titulus, Felix,

c e n s u m sic p r o x i m a

Graiae

N o s t r a s u b i t linguae, v e r t i l q u e a n o m i n e »*> I u p i t e r liac h a b i t a t .

nomen.

F o r t u n a e crede regenti.

H u i c in p e r v e r s i m i siinilis d e i e c t a s u b o r b e , Imaque submersi

conlingens

fulmina

mundi,

A d v e r s a q u a e p a r t e liilet, d e f e s s a p e r a c t a Militia, r u r s u s q u e n o v o d e v o t a labori, 805 C a r d i n i s et s u b i t u r a i u g u m s o r t e m q u e

potentem;

A. v. 88J Atque refulg. — vestigia v. 882 neve v. 887 inferior — veneranda v. 888 si v. 889 virtutis nomine v. 890 hie — credere genti v. 892 contingent v. 893 Adversaque nitet parte d. S. v. 879 Typhoeo v. 880 ilagrantem — Aetnae v. 884 iini v. 885 Imperiisque v. 886 est mir. randa v. 88S si v. S90 hoc

v. 882 neve v. 887 vene-

B. v. 880 flagrantem — Aetnae v. S81 fulgentis — caeli v. 882 vix •— cui iungitnr v. 884 fini v. 886 est m. — summae v. 887 fortunae sorte v. 888 tit. forti v. 892 culmina Y. v. 880 flugrantis vet fraglantis omnes. Nam plures p a r t u s , nunc flagrantis sub Aetna, Tellus peperit. Aetnae unus V. 1. (subercia V. 2.) v. 881 Atque refulgentis omnes. corr. Seal. Sequerer Bentleium, nisi plurimis locis propter s insequens addi praecedenti voci s etiam in his codicilnis videremus. v. 882 fungitur astro cardo, qui praesens regnat. Haec vero, Spes proxima ei est. earn antithesin inter praesentem felicitatem et iam iamque regno potituram Spein deinde exsequitur. — nec ipsi ceteri; non V. 2. v. 883 piorum L . Y . J . C. priorum V. 2. v. S84 finis omnes. v. 886 est oin. omnes. v. 887 veneranda omnes; ego correxi. v. 888 Quod omnes. corr. Seal. — si omnes. corr. B . , sed tueri se potest lectio cod. v. 889 virlutique omnes. corr. Seal. v. 890 hoc V. 2. L . C. haec V. 1. corr. B. — credere genti omnes. corr. Seal. v. 892 contingent omnes. corr. Seal. v. 893 Libri plerique, ut A., corr. Seal, ex G . , cui consentii V. 2. sed hie, Diversa, probe.

v.

LIBER II.

85

896—912.

Nondum senlit opus mundi, iara sperat honorem. Daemonien m e m o r a n t Graii, R o m a n a p e r o r a Quaeiitur in versu titulus.

sub corde

sagaci

Conde l o c u m numenque dei nomenque polentis, !**) Quae tibi posterius m a g n o s Hie m o m e n t a

r e v o c a n t u r ad usus.

m a n e n t nostrae

plerumque salutis,

B e l l a q u e m o r b o r u m caecis pugnantia telis p e r tanta pericula mortis Viribus, ambiguum geminis c a u s a e q u e

deique,

N u n c hue n u n c illuc s o r t e m inutantis utraque. n«J5 S e d medium post articuhun c u r v a t a q u e primum Culmina mutantis simnno de vertice mundi A e t h e r a P h o e b u s habet.

Sub h o c quoque c o r p o r a n o s t r a

Declinant vitia, et fortunam viribus eins Concupiunt. niu Dicitur.

D e u s ille locus sub nomine

H u i c adversa nitens, quae prima

Sedibus e x iinis, iterumque reducit

Graio resurgit

Olympum

P a r s mundi, fulvuinque nitet mortisque gubernat,

v. 898 verso v. 902 taetris — v. dimidius A. v. 897 Daemonion deest. v. 903 nmbiguis — cansaque diei v. 904 utranque v. 905 p. astra diem v. 906 nutantis v. 907 amat — quo quoque v. 908 Decernunt v. 909 Concipimit v. 910 liinc v. 912 noctemque g. S . v. 898 inverso — deest vers, (limiti. v. 903 eaussaque diei v. 904 utrainque v. 905 medii post astra die v. 906 nutantis v. 907 amat — quo v. 908 Decernunt — ex vir. v. 909 Concipiunt v. 911 iterum v. 912 noctemque g. 13. v. 8 9 6 onus v. 898 tu c. v. 900 revocentur — vs. dimid. abest. v. 903 ambigua in — casusque d. v. 904 utramque v. 906 nutantis v. 907 Degere Ph. amat — quo quoque v. 908 Dotes et v. — ex vir. v. 909 Coucipiunt v. 912 furvumque V. v. 8 9 8 in versu Y . 2. L . — versus diinidiatus legitur sic in Y . 2. in L . unius versus spatiuin relictum est. v. 903 cansaque deique omn e s ; (diei G. sed cansusqtie Y . 2. s eras, in L . Ego correxi. v. 9 0 4 utraque omnes. E t amat liaec adverbia M. v. 905 medium post astra diem omnes. corr. B . v. 906 nutanlis ceteri, mutantis V . 2. quod doctius. v. 907 Phoebus aut omnes. Ego correxi. — hoc oin. omnes; ego addidi. v. 908 Decernunt oinnes. E g o correxi. ac stabilitur versu proximo, ubi ex antitheto, Concupiunt, quod omnes libros secutus reduxi. v. 910 hue adversa omnes. correxit Seal. v. 912 mortisque omnes.

86

LIBER II.

v. 9 1 3 — 9 3 4 .

E t d o m i n a m agnoscit P h o e b e n , f r a t e r n a v i d e n t e m R e g n a p e r adversas c a e l i fulgentia partes, oi5 F a t a q u e damnosis imitantcin (inibus oris. H u i c parli D e a n o m e n erit R o m a n a p e r G r a e c i a v o c e s u a titulum designat

ora;

eundem.

A r c e sed in caeli, qua s u m m a a c c l i v i a f m c m Inveniunt, qua principium declivia suinunt 920 C u l m i n a q u e insurgunt o c c a s u s inter et ortus, S u s p e n d u n t q u e suo libratimi e x a m i n e miuulum, A s s e r i i liane C y t h e r e a sibi per sidera sederci, E t veluti f a c i e m mundi s u a c o l l o c a t ora, P e r q u a e huinana regit,

propria est h a e c reddita parti

M5 V i s : et c o n n u b i a et t h a l a m o s t a e d a s q u e

gubernat.

H a e c t u t e l a docet Y e n e r e m sua tela m o v e r e . N o m e n erit F o r t u n a loco, U t brevia in longo

quo p e r c i p e

compendia

carmine

mcnlein, praestent.

A t qua subsidit c o n v e r s o c a r d i n e mundus, 930 F u n d a m e n t a tenens, a d v e r s u m et suspicit orbeni, A c m e d i a sub n o c t e i a c e t , S a t u r n u s in ilia P a r t e suas agitat v i r e s ; deieclus el ipse I m p e r i o quondam mundi solioque deorum. E t p a t e r in patrios e x c e r c e t numina casus, A.

915 orbis v. 920 Ciiliniiieque q. humana suae pr. v. 926 decet v. 931 iacens v. 934 proprios

v. 921 ex ordine v. 928 praestet

v. 924 v. 929 E t

S. v. 925 ut — ac tli. gubernet. v. 926 decet v. 927 quod v. 928 praestein v. 937 Asper et attentus — titulum cui B . v. 9 1 4 Terga v. 915 eiicit. v. 923 in facie v. 925 ut — gubernet. v. 926 decet v. 927 quod v. 92S praestem V. v. 915 Luna in Jiac domo ab imis sedibus priinum einergit, Deque dum terris vultum ostendit splendentem ; ergo damnosi oris fines sunt, ut quod sub caelo ex maxima parte lateat. His ergo fata fratris imitatili', i. e. potentiam illi similem exercet, sed debilem. v. 920 Culmina('. CulmenV. l. CiilmintqueV.2. v. 921 ex ordineV. 1 . v. 924 Perque omnes. haec addila C. V. 1. librurum L. Y. 1. Fortasse verius, sed non magna libri auctoritas. hue L . redita L. V. 2. — et — et — gubernat omnes. v. 926 docet omnes. v. 927 quo omnes. i. e. ipso nomine percipe naturain, ut compendia etc. v. 928 praestent (compendia) omnes. — Et V. 1. Ad V . 2. L . in hoc corr. t, sic C. v. 930 suscipit L . C. Y . 1. incipit V. 2.

LIBER II.

ras Fortunamque senum.

v. 935 — 952.

87

Prima est tutela d u o n i m ,

Nascenti!m atque patrum, quae tali condita parte est. Asperum erit t e m p l u m ; titulus, q u e m Graecia feeit, D a e m o n i u m ; signatque suas prò n o m i n e vires. N u n c âge, surgentem primo de cardine m u n d u m nw Respice, qua solitos nascentia signa recursus Incipiunt, viridis gelidis et P h o e b u s ab undis Enatat et fulvo paulalim accenditur igne, Haec tua tempia ferunt Maia, Cyllenie, nate. [ $ facies signata nota, quod n o m e n et ipsi 045 Auctores tibi dant artis quae ducit O l y m p u m ] In quo fortunam natorum condidit o m n e m Natura, e x ilio suspendit vota parentum. U n u s in o c c a s u locus est super, Praecipitat m u n d u m

ille ruentem

tenebris et siclera mersat,

MU Tergaque prospectât Plioebi, qui viderat ora. N e mirere, nigri si Ditis ianua fertur, E t finem vitac retinet.

[mortique locatur]

A. v. 935 fortuna d. v. 936 caeli c.. pars est. v. 937 erat teinpus — tituluin v. 940 solido — recursu v. 941 udus T. 943 Et — Cilleniae notae v. 944 O fac. v. 945 artes — qua v. 946 qua v. 949 terris et v. 950 T e r r a q u e — quae S. v. 940 solido — recursu v. 944 O v. 946 qua

v. 941 udus — ut Pli. v. 943 T e v. 947 eque illa v. 949 terris

B. v. 937 Asper et attentus — titulum cui et 45 iure eiecit. v. 946 In quis mergit y. 952 dicatur

v. 941 udus — ut v. 947 eque illis

v. 944 v. 949

V. v. 935 Verba : Pi'ima — templum a margine venisse arbitror. — fortuna V. 1. C. v. 936 Nascendum patrumque V. 2. pars est omnes. v. 937 Asperum crai tempus Y. l . C . L. Asperum erit templum Y. 2., ut vs. 943. Haec tua tempia ferunt. ut hic templum asperum, ita templorum vires vs. 959. — titulum V. 1. C. titulus L. V. 2. v. 940 solido — recursu omnes. corr. B . v. 941 viridis omnes. Quod eximere sum veritus. v. 943 Haec omnes. v. 944 O faciès omnes. $ Ego conieci. Hoc compendio OTÎÎfîaiv, Mercurii nomen, scribitur; eiusque interpretatio a vano artis admiratore profecta in versus redacta est. — artes qua oinnes. v. 946 In qua omnes. Ego rescripsi; i. e. cardine, monstrat viam, ilio, vs. sq. v. 947 ex ilio omnes. v. 949 terris omnes. corr. B. — mersit omnes. E t fortasse id tempus inter media praesentia retinendum erat. Novimus enim poetarum orationem. v. 950 Terraque oinnes. corr. Seal, v. 952 mortique locatur, in omnibus deest codd. A quo sit inventum, ignoro.

88

LIBER II.

v. 9 5 3 — 970.

H i e etiam ipse dies m o r i t u r t e r r a s q u e p e r orbein Subripit, et noctis c a p t u m sub c a r c e r e

claudit.

955 N e c non et fidei t u t e l a m vindicat ipsam, P e c t o r i s et pondus.

tanta est in s e d e potestas,

Q u a e v o c a t et c o n d i i P h o e b u m , recipitque r e f e r t q u e , C o n s u m m a t q u e diem.

T a l i sub l e g e n o t a n d a e

T e m p l o r u m tibi sunt v i r e s , q u a e p e r v o l a t omnis 960 A s t r o r u m series, ducitque et c o m m o d a t illis Ipsa suas l e g e s , s l e l l a e q u e e x ordine certo, U t natura sinit, lustrant v a r i a s q u e l o c o r u m E f f i c i u n t vires, u t e u n q u e aliena

capessunt

R e g n a , et in externis subsidunt hospita castris. 965 H a e c mihi sub certa stellarum p a r t e

canentur;

N u n c satis est, caeli p a r t e s titulosque notasse, E f f e c t u s q u e l o c i p e r s e cuiusque,

deosque.

C u i parti n o m e n posuit, qui condidit artem, O c t o t o p o s , p e r q u o d stellae d i v e r s a volantes, 970 Q u o s reddant motus, proprio v e n i t ordine rerum. A. y. 9 5 3 Hinc •v. 961 Ipse

v. 958 Consumitque v. 968 Qui — arcein

v. 959 cibi — quas v. 969 Octo tropos — quos

S . y. 953 Hinc — terraeque v. 958 Consumitque v. 959 quas v. 961 Ipse v. 969 quos — volentes v. 970 reddent B . v. 954 caelum sub — in diversa

v. 958 Continuatque — sorte

v. 969 quos

V. v. 953 Ulne oinnes. corr. B . Dies terras eripit, ut cerni nequeant, per totum orbein, eunique orbem noctis carcere claudit. v. 958 Consumatque V. \ . 2. C. Consunimalque L. Dum noctem diei addit et X X I V iioras explet, fidem quodaminodo solvit. v. 959 quas omnes ; corr. B. quamquam tueri accusativuin poteris. v. 961 Ipsa praeter Y. i. oinnes. v. 968 Qui oinnes. corr. Seal. v. 969 Octotropos omnes. corr. Seal. — quod omnes. neutro genere totani liane doctrinain coniplectitur. diversa est idem quod in diversa, ut aeternum, sublime et infinita alia.

LIBER TERT1US.

I n nova surgentem, maioraque viribus ausum, Nec per inaccessos nieUienteni invadere saltus, Ducite Pierides. Vestros extendcre fines Conor, et dignos in carmina ducere cantus. 5 Non ego in excidium caeli nascenlia bella, Fulminis et flanimas, partus in inatrc sepultos; Non coniuratos reges, Troiaque cadente Hectora venalem cineri, Priamumque ferentem; Colcliida nec referam vendentem regna parentis, io E t lacerimi fratrem stupro, segetesque viro rum, Tauroruinque truces flanimas, vigilemque draconein, E t reduces annos, auroque incendia facta, E t male conceptos partus peiuscjue necatos; Non annosa canam Messanae bella nocentis, is Septenosque duces, ereptaque fulmine flammis Moenia Thebarum, et victam quia vicerat urbem, A. v. 2 vadere S. v. 2 vadere B . v. 2 vadere

v. 4 E n conor, v. 3 inriguos

v. 7 deest

v. 6 partusque

v. 16 quae — orbem v. 7 deest.

v. 3 inriguos in gramina d. fontes.

v. 16 quae

v. 6 fiamma

Y. v. 2 invadere oinnes. Et uterentiir alii verbo siinplici. v. 4 et dignos omnes. inriguos G. puto, ut hiatum eximeret. —• in carmine L. C. in carmen V. 1. carmina sunt p o e s i s , quae in dignos cantus vocatur. N o n minus audacter Hoineri lalices in carmina ducunfotr, II, 9. v. 7 unus Y. 2. suo loco hie habet, ceteri post vs. 3 7 ita: Non ad curatos r. Troiaqne cadenles. v. 15 fulmina vel flumina omnes. v. 16 quia omnes.

90

LIBER III. v. 1 7 — 42. G e r m a n o s q u e patris r e f e r a m , m a t r i s q u c

nepotes,

N a t o r u m q u e epulas, c o n v e r s a q u e sidcra retro, E r e p l u m q u e d i e m ; n e c P e r s i c a bella p r o f u n d o 20 In di eta, et m a g n a pontum sub c l a s s e latentem, I m m i s s u m q u e fretum terris, iter aequoris N o n regis M a g n i spatio maiore

undis;

canenda,

Q u a m sint acta, l o q u a r ; R o m a n a e gentis origo, T o t q u e d u c e s , orbis tot bella atque otia, et omnis 25 In populi uiiius leges ut cesserit orbis, Differtur.

F a c i l e est, ventis dare v e l a secundis,

F e c u n d u m q u e solum v a r i a s agitare p e r artes, A u r o q u e a t q u e ebori d e c u s addere, c u m rudis ipsa Materies niteat.

speciosis c o n d e r e

rebus

3CJ C a r m i n a , v u l g a t u m est opus et c o m p o n e r e

simplex.

A t mihi p e r n u m e r o s i g n o t a q u e nomina r e r u m , T e m p o r a q u e et v a r i o s casus, m o m e n t a q u e m u n d i , S i g n o r u m q u e vices, p a r t e s q u e in pavtibus ipsis L u c t a n d u m est, quae nosse nimis, q u i d ? dicere, q u a n t u m est? 35 C a r m i n e , quid, p r o p r i o ? pedibus, quid, i u n g e r e H u e ades, o q u i c u n q u e meis a d v e r t e r e

certis?

coeplis

A u r e m o c u l o s q u e potes, v e r a s et p e r c i p e v o c e s . I m p e n d a s a n i m u m ; n e c dulcia c a r m i n a quaeras. Ornari res ipsa n e g a t , contenta

doceri.

« E t si q u a e x t e r n a referentur n o m i n a lingua, H o c operis, n o n valis exit; non omnia

flecti

P o s s u n t , et propria melius sub v o c e nolantur.

A. v. 2 2 reges ìiiagnos v. 2 3 quam si facta v. 33 Quorum quaeque — parteque v. 34 quod — quod v. 35 quod — quod post vs. 37 sequitur: Noil adiuratos r. Troiamque cadentem S . y. 22 reges magnos v. 2 3 si tacta v. 24 tot otia v. 3 3 Q u o rum quaeque post vs. 37 sequitur: N o n adiuratos r. Troiaque cadentes B . v. 17 Germanosve v. I S natorumve v. 35 Ordine v. 38 Intendas

v. 24 Quotque — urbis,

V . v. 2 2 regis omnes. magni V. 2. magno cett. v. 23 sitacta L. sit acta V. 1. si tacta C. sint acta V. 2. v. 33 Quorum quaeque (sed que in L. a corr. additum) ceteri; Quorumque V. 2. corr. B . v. 34 et 35 quod ceteri; quid V. 2.

LIBER III.

91

v. 4 3 — 6 7 .

N u n c a g e subtili r e m s u m m a m p e r s p i c e

cum,

Q u a e tibi p r a e c i p u o s usus n i o n s t r a l a niinistrat, 45 E t c e r t a s dat in a r i e vias ad l'ala videnda S i b e n e constiterit vigilanti condita

sensu.

P r i n c i p i u m r e r u m et custos n a t u r a l a t e n t u m Quiim tantas s t r u e r e t m o l e s p e r n i o e n i a mundi, E t circumfusis o r b e m c o n c l u d e r e i astris so U n d i q u e p e n d e n t e m in medium, d i v e r s a q u c

membra

Ordinibus certis s o c i a r e t c o r p u s in u n u m , A e r a q u e et terras

flammamquc

undamque natantem

Mutua in a l t e r n u m p r a e b c r e alimenta iuberef, U t tot pugnantis r e g c r e t c o n c o r d i a

causas,

55 S t a r e l q u e alterno religatus foedere mundus, E x c e p t u m a s u m m a ne quid r a t i o n e m a n e r e l , E t quod erat mundi, tnundo r e g e r e t u r ab ipso ; F a t a q u o q u e et vitas honiinuni suspendit ab astris, Quae summas operimi p a r i e s ,

quae

lucis h o n o r e m ,

ut Q u a e f a m a m a s s e r e r e n t , q u a e n u n q u a i n fessa v o l a r e n t ; Q u a e , quasi p e r mediani m u n d i praecordia p a t i e n t Disposita obtineant, Plioebum Lunamque

vagasquc

E l vincunt stellas n e c non v i n c u n t u r et ipsa, His r e g i m e n n a t u r a dedit p r o p r i a s q u e « Unicuique vices,

sanxitque

sacravit

p e r omnia s u m m a ,

U n d i q u e uti fati ratio t r a l i e r e t u r in u n u m . N a m q u o d c u n q u e g e n u s r e r u m , q u o d c u n q u e laboruni,

A. v. 44 ministret v. 66 ne fati

v. 45 det

v. 53 alterutruin

v. 63 Evincunt

S. v. 63 Evinçant — vincautur

v. 65 summam

v. 66 unam

B. v. 44 ministret v. 45 det vincantur v. 65 summam

v. 55 aeterno v. 66 unam

v. 63 Evinçant —

Y . v. 44 ministrai omnes. v. 45 dal V. 2. cett. del. Ceterorum scriptormn sane is mos est, ut futuro exacto, si futurum nolint, coniunctivum addant praesentis. Sed smis etiam in Iiis rebus Man. est. v. 54 pugnanlis V. 2. L . (sed liic a corr. e.) v. 63 Evincunt V. 2. Et vincunt ceteri. a vs. 61 aperte structura nova incipit: Haec quasi — obtineant, et vincunt et vincuntur. v. 65 per omnia summu sanxit omnes recte. v. 66 ut (vel uti) fatum omnes. corr. e G. Seal.

92

LIBER III.

v. 68 — 89.

Quaeque opera atque artes, quicunque per omnia casus Humana in vita poterant contingere sortem, "» Coinplexa est, tot et in partes, quot et astra locarat, Disposuit, certasque vices, sua nomina cuique Attribuit, totumque hominis per sidcra censum Ordine sub certo duxit, pars semper ut eidem Confinis parti vieillis staret in arvis. 75 Horum operimi sortes ad singula signa locavit; Non ut in aeterna caeli statione manerent, E t cunctos hominum pariter traherentur in ortus E x iisdeni repetita loris; sed tempore sedes Nascentuni accipeient proprias signisque migrarenl, ai Atque alias alii sors quaeque accederei astro, Ut caperei genitura novam per sidera formam, Nec tamen incerto confunderet omnia motu; Sed cum pars operum, quae prima condita sorte est, Accepit propriam nascentis tempore sedem, »5 Cetera succedunt, signisque sequentibus haerent. Ordo ducem sequitur, donec venit orbis in orbeni. Has autem facies rerum per signa locatas, In quibus omnis erit natura et condita summa, Utcunque slellae septem laeduntve iuvantve, A. v. 7 0 In tot compi, est p. — vocarant v. 71 R e s pos. v. 7 2 cursum v. 7 3 idem v. 7 4 astris v. SO aliis alio v. 8 3 parte est v. 8 9 U t quoin iam S . v. 69 sorte v. 7 0 notarat v. 71 R e s pos. v. 80 aliis alio v. 8 3 parte est v. 8 8 fortunae conci. v. 89 ( U t fit) cuin B . v. 69 Humanae in vitae — sorte cond. v. 89 aut st.

v. 71 miinia

v. 88 fortunae

Y . v. 6 9 contingere, i. e. pertinere a d , sortem omnes. (unus G. sorte.) v. 7 0 vocarant omnes. (vocurul Y . 2.) coir. B . v. 71 Res posuit vel, Resposuit omnes. coir. B . v. 7 3 ut idem omnes. corr. Seal, ex G. v. 76 in arvis ceteri; in aslris V. 2. v. 80 Atque alius sors omnes. corr. B . Portasse: Atque alia usque alii v. 8 3 parte est omnes. corr. B . v. 88 fortuna el L. V. 2. fortunae G. natura et V . l . C. Recte. nam cum septem stellae et cardines mundi ad earn faciem rerum omnium accedentes aut laedant aut adiuvent, in e a facie non omnis fortunae, sed omnis naturae summa est p o sita. liane autem figurate naturam et suinmam nominai. v. 89 Ut cum L . Y. 1. C. Ut sit cum G. Utcumque V. 2.

L I B E R III.

v.

93

90 — 113.

no Cardinibusve movet divina potentia mundi, Sic felix aut triste venit per singula fatimi, Talis et illius sors est speranda negoli. Haec mihi solemni sunt ordine cuneta canenda, E t titulis signanda suis rerumque figuris, ns Ut pateat positura operum noinencjue genusque. Fortunae sors prima data est. hoc ilia per artem Censetur titulo, quia próxima continet in se Fundamenta domus, doininoquc haerenlia cuneta, Qui modus in servis, qui sit concessus in arvis, iiw Quamque datum magnas operum componere moles; Ut vaga fulgentis concordant sidera caeli. Posthinc militiae locus est, qua quicquid in armis Quodque peregrinas inter versanlibus urbes Accidere adsuevit, titulo comprenditur uno. ios Tertia ad urbanos statio est nunieranda labores. H o c quoque militiae genus est, civilibus actis Compositum, fìdeique tenet parenti» vincla, F o r m a t amicitias et saepe cadentia frustra Officia, et cultus contingant praemia quanta n o E d o c e t ; appositis cum mundus consonai astris. Iudicioruin opus in quarto natura locavit Fortunamque fori ; fundentem verba patronum Pendenteinque reuní lingua, rostrisque loquentis A. v. 99 consensus v. 100 Quaque v. 102 Post liane v. 103 Quaque v. 104 Accipere v. 109 cultos v. 110 consonet v. 113 loquentem S. v. 98 domnique quentem B. v. 92 ullius

v. 100 Quaque v. 98 domuique

v. 102 Post liane v. 100 Quaque

v. 113 lo-

v. 113 voltusque

V. v. 90 movent L. V. 1. C. movet V. 2. v. 98 dominoque oranes. cauta omnes ; (in Y. 2. vel cauta vel tanta.) v. 99 quis sit omnes. concensus, n erasa, L. consensus V . l . concessus V . 2 . G. v. 100 Quamque, i. e. quem in mod uni, omnes. v. 103 Quaeque L. G. V . l . C. Quoque V. 2. corr. Seal. v. 104 Accipere omnes. corr. Seal. Quod fortasse recte tuebere, si non Quodque cum Seal, corrigas, sed Quisque. v. 112 Fortunaque omnes. v. 113 rostrisque loquentis, omnes. Sed omnia liaec ad iudicia pertinent, neque

94

LIBER

III.

v.

1J 4 — 1 3 5 .

Impositum et populo nuclantem condita iura, us Atque expensa sua solventem iurgia fronte, ( ' u m iudex veri nihil ainplius advocat ipso. Quicquid propositas inter facundia leges Efficit, hoc totum partem concessit in u n a m ; Atque, utcunque regunt dominanti;! sidera, parent, iw Quintus coniugio gradus est per signa dicatus, E t socios tenet et comités, hic hospitis una Iungitur et similis coniungens foedus amicos. In sexta dives numeratili - copia sede, Atque adiuncta salus rerum, quartini altera, quanti 125 Contingant usus, monet, altera, quam diuturni; Sidera ut inclinant vires et tempia gubernant. Septiina censetur saevis horrenda periclis, Si male subscribunt stellae per signa locatae. Nobilitas tenet octavam, qua constat honoris 13« Conditio et famac modus, et genus, et specioso Gratia praetextu. Nonus locus occupât omnem Gnatorum sortem dubiam, patriosque timorés, Omniaque infantum mixta nulritia turba. Huic viciniis e rit, vitae qui conlinet actum. 135 In quo soi'timur mores, et qualibus omnis

A. v. 119 gérant — manant torura v. 133 intrantum S.

v. 1 1 4 In posita

v. 121 atque hospitium v. 135 servorum jnor.

v. 121 atque hospitium

B . v. 1 1 4 Composito v. 119 paret que Fungitur — coniungit

v. 1 3 2 F a • qualihet

v. 125 Contigant

v. 121 et consortes hospitiis-

V. rostrorum locus est, sed iudex descrilütur, ut aperte sequentia docent. Puto: verbisifue /(x/iientis (oratoris) Impositum. quamquam liaec quoque oratio excusatione indiget. Impositum V . 2. Imposita ceteri. v. 119 gerunt omnes. corr. Seal, parent omnes. astra quae regunt eadein parent; argute, ex more. v. 121 comités (comilan V. 2.) hospitis. om. hic, quod ego interposui, oinnes. Alii fortasse hoc malint. v. 1 2 2 similis omnes. v. 127 censentur omnes. v. 129 quo omnes. v. 1 3 2 Fatorum V . l . C. G. L . (in hoc Gr erasum) Gratorum Y . 2. corr. Seal. v. 1 3 3 intrantum (cunctanUim V . l . ) omnes. corr. Seal. Fortasse intrantium ( i n l u c e m ) audacia relinquenda Manilio erat. y. 135 sortium rumores aequaHbus omnes. corr. Seal.

L I B E R III.

95

v. 1 3 6 — 1 5 9 .

Formetur domus exemplis, quoque ordine certo Ad sua compositi discedant numera servi. Praecipua undecima pars est in sorte locata, Quae summnm nostri semper viresque gubernat, 14« Qua que valetudo constat, nunc libera morbis, Nunc 0]>pressa, movent ut mundum sidera cunque. Non alia est sedes, lempusve, genusve medendi Quae sibi deposcat, vel cuius tempore praestet Auxilium et vitae sucus miscele salubris. us Ultiinus et totani concludens ordine suminam Rebus apiscendis labor est, qui continet omnis Yotorum effectus, et quae sibi quisque suisque Proponit studia atque alles, haec irrita ne sint, S e u ferat officium, nutus blanditus in onmes, iwi Aspera sive foro per litem iurgia temptet, Fortunanive petat pelago, ventisque sequatur, S e u Cererem piena vincentem eredita messe, Aut repetat Bacchimi per pinguia inusta fluentem, Hac in parte dies atque hac momenta dabuntur; 155 Si bene convenient stellae per signa sequentes. Quarum ego posterius vires in utrumque valentis Ordine sub certo reddam, cum pandere earum Incipiam effectus; nunc ne permixta legentem Confundant, nudis satis est insistere membris. A. v. 141 et in. v. 1 4 2 alias seel. v. 1 4 4 succos v. 1 4 9 blanditur v. 1 5 2 plenain — vincentemque liorrea messem v. 1 5 4 haec ìnom. v. 1 5 7 rerum S . v. 1 4 4 succos

v. 1 5 4 liaec mom.

B . y. 1 3 6 quaque ord. inque liac

v. 144 in vitae — succos

v. 1 5 4 fides,

V . v. 1 4 0 Quaetjiw omnes. v. 141 et mundum omnes. corr. Seal, v. 1 4 2 alias sedes omnes. corr. Seal. v. 1 4 4 sucus (vel succus) miserere omnes. corr. Seal, sed fonnam sucus exiinere veritus sum. post vs. 1 5 3 quatuor lineae in L . intermissae ; in tribus literae scriptae erant nunc erasae. inanus recens inscripsit vss. ex libr. IV, 1 0 — 1 6 . in Y . 2 . sequuntur vss. 1 7 5 et 7 6 . v. 1 5 4 dies oinnes; i. e. tempora iusta. haec mom. omnes. corr. B . v. 1 5 7 rerum omnes. corr. Seal. post vs. 1 5 9 versus instar hoc ceterorum librr. lemma in Y . 2 . scribitur: Quo (quoinodo) adapet (athla per) signa desonibus aumri (describantur.)

96 io)

LIBER III.

v. 1 6 0 — 1 8 3 .

E t quoniam c e r t o digcstos orbe l a b o r e s N o m i n a q u e in numerarci v i r e s q u e e x e g i m u s

oinnes

(Atlila v o c a n t Graii) qua c u n c t a n e g o t i a r e r u m In g e n e r a et partis bis s e x divisa c o h a e r e n t ; N u n c , quibus a s c e n d a n t signis quandoque, c a n e n d u m

est.

ics P e r p e t u a s n e q u e cnim sedes, eadeinve per omnis S i d e r a nascentis retinent, sed tempora mutant, N u n c liuc nunc illuc signorum m o l a per orbem, Incolumis t a m e n ut rnaneat, qui conditus ordo est. E r g o age, ne falsa variet genitura

figura,

n» S i sua q u e m q u e voles r e v o c a r e ad signa l a b o r e m , F o r t u n a e conquire l o c u m ; p e r sidera c u n c t a Q u a e primo p a r est n u m e r o sit dicta sub athiis. Qui tibi c u m fiierit c e r t a ratione repertus, C e t e r a praedicto

subeuntibus

ordine signis

175 Coniunges, teneant proprias ut singula sedes. E t ne forte vagus F o r t u n a e q u a e r e r e s e d e m Incipias, duplici certain ratione capesse. C u m tibi nascentis p e r c e p l o t e m p o r e forma Constiterit caeli, stellis ad signa locatis, T r a n s v e r s o P h o e b u s si cardine celsior ibit, Qui tenet e x o r l u m , vel qui demergit in undas, P e r tempus licet affirmes n a t u m e s s e dici. At si subiectis senis fulgebit in astris

A. v. 160 foto v. 162 quae v. 16.5 eademque v. 169 varia v. 171 perquire v. 172 pars — numerosis v. 176 naturae v. 177 duplicem certa S. y. 160 foto v. 162 quae v. 165 eademque v. 166 tempore v. 170 ad fata v. 171 perquire v. 172 pars — numero sic v. 177 duplicem certa B . v. 162 quod v. 163 coercent v. 166 tempore v. 181 in umbras v. 183 Phoebus f'ulg.

v. 172 eiicit.

Y . v. 160 toto Y . 1. om. C. certo L . V. 2. G. v. 162 quae omnes. Ego correxi. saepe de hoc adverbio M. monitum est. v. 163 partis V. 2. L . (in hoc a corr. e) v. 166 tempora omnes. v. 169 varia omnes. corr. Seal. v. 170 lalore omnes. v. 171 conquire omnes. v. 172 pars est numerosis omnes. Ego correxi. v. 177 duplicem certa L . V. 1. duplici V. 2. v. 183 senus (vel seuus) V. 2.

LIBER III.

v.

97

184—209.

Inferior, dextra laevaque tenentibus orbem las Cardinibus, noclis fuerit per tempora natus. Haec tibi cum fuerint certo discrimine nota, T u n c , si fonte dies nascentem exceperit alma, A sole ad lunam numerabis ordine partes Signoruin, ortivo totidem de cardine duces, io» Quem bene partitis memorant horoscopon astris ; In quodcunque igitur numerus pervenerit astrum, H o c da F o r t u n a e ; iunges tunc cetera signis Athla suis, certo subeuntibus ordine cunctis. At cum obducta nigris n o x orbem texerit alis, 195 S i quis erit, qui tum materna excesserit alvo V e r t e vias, sicut naturae vertitur ordo. Consule tum Phoeben imitantem lumina fratris S e m p e r , et in proprio regnantem tempore noctis. Quotque ab ea Phoebus partes et signa recedit, 2(o T o t numerare iubet fulgens horoscopus a se ; Hunc Fortuna locum teneat subeuntibus athlis, Ordine naturae sicut sunt cuncta locata. Forsitan et quaeras agili rem corde notandam ; Qua ralione queas a tali tempore nati 205 E x p r i m e r e immerso surgentem horoscopon orbe Quod nisi subtili visum ratione tenetur, Fundamenta ruunt artis, nec consonai ordo, Cardinibus quoniam falsis, qui cuncta gubernant, Mentitur faciem mundus, nec constat origo, A. v. 1 8 8 in ord. v. 197 tunc stellis visus

v. 192 tum v. 195 materno v. 196 veluti v. 2 0 4 natalis t. v. 205 immenso v. 2 0 6 sub

S. v. 188 in ordine

v. 1 9 2 iungens tum

B . v. 1 8 8 in ordine

v. 1 9 0 athlis

Y . v. 188 Hic versus in omnibus deest, praeter V. 2 . , qui in omittit. v. 195 materno omnes. v. 196 natura evescitur Y.2. v. 2 0 0 fulgens om. L . V. 1. C. v. 204 natalis V. 1. 2. L . sed in hoc s serius appicta. natali C. corr. Seal. v. 205 immenso omnes. corr. Seal. v. 206 sub stellis visum omnes. corr. Seal. v. 2 0 8 quae omnes. Quod aliter divisa oratione potes tueri: non consonai ordo Cardinibus, quoniam, falsis quae cuncta g . ; mentitur mundus.

Manilii Astronom.

7

98

LIBER IH.

v.

210—237.

210 F l e x a q ü e m o m e n t o v a r i a n t u r sidera templi. S e d quanta effectu, res est t a m p i e n a laboris, C u r s i b u s aeternis m u n d u m p e r signa v o l a n t e m , U t t o t u m lustret curvatis a r c u b u s

orbem,

E x p r i m e r e et v u l t u s eius c o m p o n e r e 215 A c tantae molis m i n i m u m d e p r e n d e r e

certos, punctum,

Q u a e pars e x o r t u m , v e l q u a e fastigia m u n d i A u f e r a t , o c c a s u s a u t i m u m obsederit o r b e m . N e c m e v u l g a t a e rationis praeterit ordo, Q u a e binas tribuit signis orientibus horas, 22U E t paribus spatiis a e q u a l i a digerit astra, U t p a r t e e x ilia, q u a P h o e b i c o e p e r i t orbis, D i s c e d a t n u m e r u s , s u m m a m q u e a c c o m o d e t astris, D o n e c p e r v e n i a t nascentis t e m p u s ad ipsum, A t q u e ubi substiterit, s i g n u m dicatur oriri. 225 S e d i a c e t obliquo s i g n o r u m circulus orbe, A t q u e alia inflexis oriuntur sidera m e m b r i s , A s t illis m a g i s est r e c t u s surgentibus ordo, U t propius nobis aliquod v e l l o n g i u s astrum V i x finit l u c e s C a n c e r , v i x b r u m a

est;

reducit;

230 Q u a m brevis ilia i a c e t , t a m l o n g u s circulus hie est. Libra Ariesque parem

reddunt noctemque

Sic media extremis pugnant, extremaque

diemque; summis.

N e e n o c t u r n a minus variant, q u a m t e m p o r a l u c i s , S e d tantum adversis i d e m stat m e n s i b u s ordo. 235 In t a m dissimili spatio, variisque

dierum

U m b r a r u m q u e m o d i s , quis possit c r e d e r e in auras O m n i a signa p a r i m u n d i sub l e g e

A. v. 2 1 4 Exprime v. 2 3 4 tarnen

meare?

v. 217 imo sed. orbe v. 237 manere

S . v. 217 Aut ferat — imo sed. orbe B . T. 2 1 5 comprendere gentibus v. 2 3 0 ille

T. 219 surgentibus

v. 219 surgentibus

v. 217 Aut seros obitus v. 2 3 2 postremaque primis

v. 2 1 9 sur-

Y . v. 2 1 3 Et omnes. Ut unus V. 2. v. 214 Exprimet et omnes. v. 2 1 7 imo, vel ima sederti orbem omnes. corr. Seal. B. ego. v. 2 1 9 surgentibus ceteri; orientibus V. 2. v. 2 3 0 ille ex Veneto JB. omnes alii, ilia i. e. bruma. v. 2 3 7 manere oinnes. corr. Seal.

L I B E R III.

99

v. 2 3 8 — 2 6 2 .

Adde quod incerta est horae mensura, neque ullam Altera par sequitur, sed sicut summa dievum aw Verlitur ; et partes surgunt, rursusque recedunt; Quum tamen in quocunque dies deducitur astro, S e x habeat supra terras, sex signa sub illis; Quo fit, ut in binas non possint omnia nasci, Quum spalium non sit tantum pugnanlibus horis, 245 Si modo bis senae servantur luce sub omni. Quem numerum debet ratio, sed non capit usus. Nec tibi constabunt aliter vestigia veri, Ni lucem noctemque paris dimensus in horas, In quantum vario pateant sub tempore noris, 250 Regulaque exacta primurn formetur in horas. Quae scgnemque diem, segnes perpendat et umbras. Haec erit, in Libra cum luciem vincere noctes Incipiunt, vel cum medio concedere vere. Tunc etenim solum bis senas tempora in horas 255 Aequa patent, medio quod currit Phoebus Olympo. Is cum per gelidas hiemes submotus in austros Fulget in octava Capricorni parte bifonnis, Tunc angusta dies vernalis fertur in horas Dimidiam atque novern; sed nox oblila diei 260 Bis septem, apposita, numerus ne claudicet, hora Dimidia.

sic in duodenas exit utruinque,

E t redit in solidum naturae condita summa. A. v. 239 pars v. 250 exactas v. 251 sedes perp. v. 256 in. astro v. 258 vertit in

v. 255 cum

S. v. 239 pars v. 247 Hunc et sequentes 53 vss. reiecit post YS. 482: Longa dies. v. 250 exactas v. 251 signetque d. sedes, v. 256 Hie B. v. 244 brumalibùs v. 250 hora aequa p. v. 261 utrinque

v. 251 Quae sub lance dies

V. v-. 239 pars omnes; corr. B. v. 244 oris omnes. v. 246 Quern mtmeris debet ratio, sed non capit usu V. 2. v. 248 parts V. 2. L. in hoc a corr. e. — demensus V. 2. v. 250 exacta omnes. a producitur ob sq. pr. v. 251 segnemque diem sedem omnes. Ego correxi. y. 254 tempore omnes. v, 256 His omnes. — in ustro omnes. corr. Seal. v. 258 vernalis omnes. 7*

100

LIBER III.

v. 2 6 3 — 2 8 4 .

Inde cadunt noctes, surguntque in tempora luces, Donee ad ardentis pugnarunt sidera Cancri. 265 Atque ibi conversis vicibus mutantur in horas Brumalis, noctemque dies, lucemque tenebrae Hibernam referunt, alternaque tempora vincunt, Nunc hue nunc illuc gradibus per sidera certis Impulsae, quarum ratio manifesta per artem 27u Collecta est, venietque suo per carmina textu. Atque haec illas est demum mensura per oras, Quas rigat aestivis gravidus torrentibus amnis Nilus, et erumpens imitatur sidera mundi P e r septem fauces atque ora fugantia pontum. 275 Nunc age, quot stadiis et quanto tempore surgant Sidera, quoque cadänt, animo cognosce sagaci, Ne magna in brevibus pereant compendia dictis. Nobile Lanigeri sidus, quod cuncta sequuntur,] Dena quater stadia exoriens, duplicataque ducit sau Cum cadit; atque horam surgens eiusque trientem Occupat; occiduus geminat; cum cetera signa Octonis crescunt stadiis orientia in orbem, Et totidem amittunt gelidas vergentia in umbras. Hora novo crescit per singula signa quadrante

A. v. 264 pugnarint v. 265 ul>i v. 272 Qua — aestivus gradibus tunt — rigentia S . v. 271 est illas B.

v. 276 quotque

v. 271 li. est illas caeli — horas v. 277 careant v. 283 admitv. 277 careant (om. in)

271 A. li. Niliacas demum est — Qua — arva Amnis quotque v. 281 tum

v. 276

V. v. 265 ubi L. C. Y. 1. G. ibi V. 2. v. 266 Brumalis V. 2. L . , sed in hoc a corr. e. v. 271 haec illa demum est — horas omnes. (om. esf — ; il ora V. 2.) corr. Seal, et ego. v. 272 gradibus omnes. corr. Seal. — V. 2. non amnis sed arviis. Quod fortasse recipiendum erat; arvis gravidus torrentibus rigat oras. y. 275 quod omnes. in L. a corr. t. v. 276 quoque omnes ; i. e. tempore, v. 277 cadcmt V. 1. careant L. C. G. cureant V. 2. corr. B. fortasse leges: lateant. v. 283 admittunt omnes. amittunt Seal, rigentia Y. 1. L. G. C. corr. Seal, vergentia, quod habet V. 2.

LIBER III.

101

v. 285 — 306.

285 T e r l i a q u e in quavtas partes diducitur eius. H a e c sunt ad L i b r a e sidus surgentibus astris I n c r e m e n t a ; pari m o m e n t o damna

trahuntur,

C u m subeunt orbem, rursusque a sidere L i b r a e , Ordine mutato, paribus per t e m p o r a v e r s a 2oo Momenlis redeunt.

n a m per quot c r e v e r a t astrum

L a n i g e r i stadia aut horas, tot L i b r a recedit. O c c i d u u s q u e Aries spatium t e m p u s q u e

cadendi

Q u o d tenet, in tantum C h e l a e c o n s u r g e r e perstant. E i u s in e x e m p l u m se signa sequentia vertunt. 295 H a c c ubi constiterint vigilanti condita m e n t e , l a m facile est, si quod, q u a n d o q u e h o r o s c o p e t astrum, N o s c e r e , quum liceat ccrtis surgentia signa D u c e r e temporibus, propriasque adscribere in horas Partibus, ut ratio signis ducatur ab illis, 3ou In quis P h o e b u s erit, q u o r u m mihi reddita s u m m a est. S e d neque per terras oninis m e n s u r a dierum U m b r a r u m q u e e a d e m est, simili n e c t e m p o r a

summa

Mutantur; modus est varius ratione sub una. N a m qua P h r y x a e i ducuntur v e l i e r a signi, 305 C h e l a r u m q u e fides, iustaeque e x a m i n a L i b r a e , O m n i a c o n s u r g u n t binas ibi signa p e r h o r a s ; A. v. 285 quarta parte si v. 288 ad sidera v. 293 cum surgere perstat v. 297 signis v. 304 Nunquam v. 306 sibi

v. 292 oriendi v. 302 cursu

S. v. 285 inducitur v. 292 ruendi v. 293 Quot priisque v. 304 Numquam v. 306 binas si B . v. 285 in quinas — pars ducitur propriisque v. 303 statione

v. 298 p r o -

-v. 296 est tibi, quod

v. 298

V . v. 285 in qttarta parte omnes. corr. Seal, sic ducitur G . si ducitur V . l . C. L . seducilus V . 2. diducitur ego rescripsi; explicuit Seal, et Pingreus. v. 288 ad sidera omnes. corr. Seal. v. 290 quod omnes. t a corr. L . , in - quo sequitur hie vs.: Denique si non est, fati cur traMtur ordo. cf. I V , 106. v. 292 oriendi V . 1. C. G . (superscr. vel canendi); canendi (superscr. vel oriendi) L . cadendi V . 2. v. 293 perstat (perstet V . 1.) omnes. corr. Seal. v. 294 sequentia versis omnes. v. 296 si quod, i. e. num quod. v. 297 signis eeteri; corr. Seal, et habet V . 2. signa. v. 298 propriasque omnes. v. 300 In quos omnes. v. 301 omnis omnes. v. 304 Numquam omnes. corr. B . v. 306 «ibi omnes. corr. B .

102

LIBER III.

v. 307 — 325.

Q u o d m e d i u s recto praecingitur ordine mundus, Aequalisque super transversum vertitur axem. Illi perpetua iunguntur p a c e diebus 310 Obscurae n o c t e s ; aequo slat foedere tempus; N e c manifesta patet falsi fallacia mundi, N e c similis simili, toto n o x redditur a e v o ; Omnibus autumnus signis, v e r omnibus unum, U n a quod ' acquali lustratur linea P h o e b o . 315 N e c refert tunc quo P h o e b u s dccurrat in astro, L i t o r e u m n e coquat Cancrum, contranc feratur. [Sideribus mediis, an quae sint quatuor inter] Q u o d quamquam per tris signorum circulus arcus Obliquus iaceat, recto tamen ordine z o n a e 320 Consurgunt, supraque caput terrasque feruntur, E t paribus spatiis per singula lustra resurgunt, A c b e n e diviso mundus latet orbe patetque. At simul e x ilia terrarum parte recedas, Quicquid ad e x t r e m o s temet praeverteris a x e s 325 P e r c o n v e x a r e g e n s g r e s s u m fastigia Terrae A. v. 307 Quo v. 323 Et estigia

v. 309 litis v. 312 vertitur v. 314 coaequali v. 324 ab extremo — axe v. 325 gradus gress.

S . v. 307 Quo dus gress.

v. 323 Et

v. 324 ali extremo •— axe

B . v. 309 Illic vss. 311 et 12 inducit. v. 320 subterque ler. v. 321. puncta res. v. 325 trahens gress.

v. 325 gra-

v. 317 iure eiecit. v. 324 deverteris

V. v. 307 Quod omnes. v. 309 llli omnes, i. e. illic v. 311 Mundus hie, ut saepe, sol est sive dies solaris. Is autem falsiis esse dicitur, quia rudes caelestiuin rerum homines saepe apud nos destituii, cium oh hrumae gyrum breviorein citius quam exspectaverant occidit. ea autem fallacia mundi apud perito» manifesta patet, quia qua lege luces crescant decrescantque didiciinus. illic contra non p a t e t , quia aequo temponim foedere sex semper per horas mundus in caelo versatur. Itaque illic singulas singulis noctihus non eomp a r a r i , quae longitudine similes sint. Similique oratione porro ludit, quum vs. 313 et 14. addat illic quod apud nos autumno et vere fiat, totum per annum fieri, ut noctes diebus sint pares. v. 318 tris V, 2. L . v. 319 Obliquos omnes. Vetere scriptura, quam servare fortasse debebam. v. 324 ab extremo— axe V. 1. 2. C. L . (ex corr.) ad extremos — axes Y. 2. L. a pr. m. v. 325 gradus V. 1. C. L . G. gravis vel gerens V. 2. Ego correxi. cf. v. 374.

L I B E R III.

v.

103

326—347.

Quam tereti natura solo decircinat orbem In tumidum, et mediam in mundo suspendit ad omne; Ergo ubi conscendes orbem, scandensque rotundum Degrediere simul, fugiet pars altera terrae, 330 Altera reddetur; sed quantum inflexerit orbe, Tantum inclinabit caeli positura volantis, E t modo quae fuerant surgentia limite recto Sidera curvato ducentur in aethera tractu. Atque erit obliquus signorum balteus orbe, 335 Qui transversus erat; statio quando illius una est; Nostrae mutantur sedes; ergo ipsa moveri Tempora iam ratio cogit, variosque referre Sub tali regione dies, cum sidera flexo Ordine confidant cursus obliqua malignos, 340 Longius atque aliis aliud propiusve recumbat. Pro spatio mora magna datur.

quae proxima nobis

Consurgunt, longos caeli visuntur in orbis, Ultima quae effulgent, celeris merguntur in umbras. E t quando ad gelidas propius quis venerit arctos, 345 T a m magis officiunt oculis brumalia signa, Vixque ortis occasus erit.

S i longius inde

Procedat, totis condentur singula membris, A. T. 326 soli v. 327 ab ornili v. 3 2 8 conscendens — stridensque v. 329 Digrediere v. 333 ducuntur v. 3 3 5 spatio v. 343 c a e cis — umbris v. 346 ortus S. v. 326 soli — orbe v. 327 mediam mundo — ab omni v. 3 2 8 consides v. 3 3 0 orbem v. 334 obliquo v. 3 4 4 quanto v. 3 4 6 ortus v. 347 Procedas B . v. 327 mediam mundo — ab omni v. 3 3 0 orbis cuique v. 343 fulgent — citius v. 3 4 4 quanto giunt oculos v. 3 4 7 toto — mense

v. 341 mora v. 345 effu-

V. T. 327 in mundo — ad omni omnes. (ador f V. 2.) Omne est universitas rerum. E g o correxi. v. 3 2 8 conscdes omnes. corr. B . v. 3 2 9 Digr. omnes. corr. B . v. 3 3 0 orbe omnes v. 3 3 2 limitet octo omnes. v. 3 3 5 spatioque omnes corr. Seal. v. 337 Nam L . V . 1. C. iam Y . 2. v. 3 4 2 iu orbis Y . 2. L . (in hoc a corr. e.) v. 343 et fulgent V. 2. L . C. G. effulgent Y . 1. celeris omnes. — umbris ceteri; umbras V. 2. endum: saepius arto Paupertas artesque datae. Sed hoc est hariolari. v. 20 nec caret damno nec potest parare negatum invitis astris. v. 23 Ad V . 2 . L. (in hoc a corr. t) Et V. 1. C. Ego correxi. v. 24 Fulsissent L . C. V. 1. G. — fatis in ipsis, in ipso patriae interitu. V. 2. statis. v. 28 auxissent omnes. flumina montis omnes. v. 30 captus et capitis (captis G.) omnes. corr. Seal. — Mucius vulneribus (destillantem in hostili foculo dextrain Sen. Ep. 24. nominat) ignein sepelivit. Conieceram aliquando: Ignibus ulfus Vulnera (scribae inflicta) bis Victor etc.

122

LIBER I V .

v. 36 — 54.

Roma viro, regnumque orbis sortita iacebat. Quid vcferam Cannas, adinolaque moenibus anna? Postque tuos, Thrasimenc, lacus Fabiumque morunteiu, V a n o n e m q u e fuga magnutn, quod vivere posset, Accepisse iugum viclae Carthaginis arces? Speratum Hannibalem nostris cecidisse catenis, Exiliumque rei furtiva morte luisse? Adde etiam Italicas acies, Romamque suismet Pugnantem membris, adice et civilia bella; « Et Cuinbrum in Mario, Mariumque in carcere victual, Quod consul totiens exul, quod de exule consul Adiacuit Libycis compar iactura ruinis, Eque crepidinibus cepit Carthaginis orbern. Hoc nisi fata darent, nunquam Fortuna tulisset. o Quis te Niliaco periturum litore, Magne, P o s t victas Mithridatis opes pelagusque receptuin, Et tris emenso meritos e x orbe triumpbos, Cum iam etiam posses alium componere Magnum, Crcderet, ut corpus sepciiret naufragus ignis, A. v. 38 post 39. v. 39 Y. pigmm v. 40 \ictas v. 41 Spectatum v. 42 rogi v. 43 vires v. 4t> exulque ex exule v. 47 Et iac. v. 48 Atque v. 53 cogiioscere S. v. 38 post 39. v. 39 Yarronem profuguin m. quam — posse v. 40 victas v. 42 Exilium Regi v. 43 vires Italas v. 46 exulque ex exule v. 47 Et iac. v. 48 urbein v. 53 cognoscere B. v. 38 post 39. v. 38 morando eiicit. v. 43 et utriinque Italas v. 47 Quod iac.

v. 39 possit v. 40 — 43 incl. v. 45 Et Cinnam — in Caesare

V. v. 38 post v. 39. Ego mutavi ordinem. v. 39 V. pugurn omnes. corr. B. — quam — possit omnes. corr. B. possit tamen reliaquens. v. 40 victue omnes. Sentential Post Thrasimenuin Varruinque Cartliaginejn cecidisse; cecidisse Hannibalem, quern nostris catenis speraveramus. v. 42 regi Y . J . L. C. rogi V. 2. rei G. v. 43 italicas vires V. 1. C. L. ( a corr. vires add. italas auct. in italicas) vires italas G. italas acies V. 2. v. 45 Cumbrum V. 2. v. 46 quod (vel quot) et exule omnes. (sed et oin. V. 2. add. a corr. in L.) corr. B. v. 47 Adiacuit V. 2. L. (sed a corr. t, quod liabet C.) Et V. J. v. 48 Seque omnes. corr. Seal. — arces. V. 1. G. L. C. arhem V. 2. v. 49 umquam V. 2. recte, si interrogative proferes. v. 52 tris V. 2. L. (a corr. e) v. 53 componere V. 2. L. Vox a gladiatoribus sumpta.

LIBER IV.

123

v. 55 — 83.

55 Eiectaeque rogum facerent fragmenta carinae ? Quis tantum mutare potest sine numine fati? Ille etiam caelo genitus, caeloque receptus, Cum bene compositis victor civilibus armis Iura togae regeret, totiens praedicta cavere «J Vulnera non potuit toto spectante senatu, Indicium dextra retinens, noinenque cruore Delevit proprio, possent ut vincere fata. Quid numerem eversas urbes, regumque ruinas? Inque rogo Croesum, Priamumque in litore truncum, M Cui nec Troia rogus? Naufragium pelago? Romanis positum?

Quid X e r x e i n , mains et ipso Quid capto sanguine regem

Raptosque e x ignibus Ignés,

Cedentemque viro flammam, qui tempia ferebat? Quot subitae veniunl validorum in corpora mortes? " " S e q u e ipsae rursus fugiunt errantque; per ignés, E x ipsis quidam elati rediere sepulcris; Atque Iiis vita duplex, illis vix conligit una. E c c e levis perimit morbus, graviorque remittit; Succumbunt artes rationis; vincitur usus; 75 Cura nocet; cessare iuvat; mora saepe malorum D a t causas; Iaeduntque cibi, parcuntque venena. Dégénérant nati patribus, vincuntque parentes, Ingeniumque suum retinent; transitque per illum, E x ilio fortuna venit; furit alter amore, »J E t pontum Iranare potest et vortere Troiam ; Alterius frons est scribendis legibus apta. E c c e patrem nati perimunt, natosque parentes, Mutuaque armati coeunt in vulnera fra très; A. v. 55 E collecta r.

v. 66 captos agmine reges — positos

S. v. 81 sors B . v. 63 rerumque v. 66 Graio sang. omnes v. 81 sors

v. 68 quae

v. 70 per

V. v. 55 Elee toque V. 1. Eiectaeque Y . 2. L . G. corr. Seal. v. 79. 8 0 . Paridem intelligo. vs. sequente fortasse Helenain tangit; arte enin» iungendi versus propter sequentia videntur. v. 81 frons omnes.

124

LIBEH I V .

v. 8 4 — 1 1 0 .

Non nostrum hoc belluin est; coguntur tanta ino veri, ss Inque suas ferri poenas lacerandaque membra. Quod Decios non ornne tulit, non omne Camillos Tempus, et invictum devicta morte Catonem, Materies in rem superat, sed lege repugnal. Et neque pauperlas breviores excipit annos, «) Nec sunt immensis opibus venalia fata ; Sed rapit ex tecto funus fortuna superbo, Indicitque rogum summis statuitque sepulcrum. Quantum est hoc regnum, quod regibus imperai ipsis? Quin etiam infelix virtus et noxia felix; 95 Et male consultis pretium est, prudentia fallit, Nec fortuna probat causas, sequiturque merentis, Sed vaga per cunctos nullo discrimine fertur. Scilicet est aliud, quod nos cogatque regatque, Maius, et in proprias ducat mortalia leges, no Atlribuatque suos ex se nascentibus annos, Fortunaeque vices, promisca et saepe ferarum Corpora cum membris hominum; non seminis ille Partus erit; quid enim nobis commune ferisque? Quisve in portenti noxam peccarit adulter? I«« Astra novant formas, caelumque interserit ora. Denique si non est, fati cur traditur ordo? Cunctaque temporibus certis ventura canuntur? Nec tamen haec ratio facinus defendere pergit, Virtutemve suis fraudare in proemia donis; xni Nam neque mortiferas quisquam magis oderit herbas,

A. v. 84 movere v. 92 statuique S . v. 91 ex sceptro

v. 86 E t D. v. 95 fallax

v. 91 exceptos — superbos v. J 01 perraiscet v. 110 minus

v. 101 periniscet

v. 110 minus

13. v. 84 scelus v. 87 invicta devictum mente v. 88 res lege v. 101 periniscet v. 105 interpolai v. 106 et 7 abiicit. v. 110 ederit V. v. 84 moventvr ceteri. t n o t i m G . v. 91 exceptos — superbos oranes. corr. Seal, et B. v. 96 merentis V. 2. v. 100 Attrihuitque omnes. v. 101 periniscet omnes. E g o correxi. v. 104 imporlent omnes. v. 105 hora omnes. v. 110 ederit V. J.

LIBER I V .

v. ILL — 1 3 5 .

125

Quod non arbitrio veniunt, sed semine cerio; Gratia nec levior tribuetur dulcibus escis, Quod natura dedit fruges, non ulla voluntas; Sic hominum meritis tanto sit gloria maior, us Quod caelo gaudente venit; rursusque nocentis Oderimus magis in culpam poenasque creatos; Nec refert, scelus uncle cadit; scelus esse fatendum. Hoc quoque fatale est, sic ipsum expendere fatum. Quod quoniam docui, superest nunc ordine certo i2ii Caelestis fabricare gradus, qui ducere flexo Tramite prudentem valeant ad sidera vatem. Nunc tibi signorum mores suminumque colorem Et studia et varias artes ex ordine reddani. Dives fecundis Aries in veliera lanis, 125 Exutusque novis rursum spem semper habebit, Naufragiumque inter subitum censusque beatos Crescendo cadet, et votis in damna feretur ; In iuguluinque dabit fructus, et mille per artes Veliera diversos ex se parientia quaestus: no Nunc glomerare rudis, nunc rursus solvere lanas, Nunc tenuare levi filo, nunc ducere telas, N u n c emere et varias in quaestum vendere vesles, Quis sine non poterant ullae subsistere gentes Vel sine luxuria. tantum est opus, ipsa suismet 135 Adseruit Pallas manibus dignumque putavit,

A. v. 1 1 4 inenti v. 117 cailat v. 1 2 3 studii v. v. 1 2 8 vulgumque v. 1 3 0 gemere S.

v. 1 1 4 menti v. 1 2 7 natis

fit.

v. 1 1 7 cadnt

B . v. 1 1 3 nostra v. v. 1 1 4 gratia ducit v. 1 2 5 Exuviisque novus V . v. 1 1 3 nonnulla omnes. meritis. eritis V . 2. corr. B . v. 1 2 0 Caelestis V . 2. L . , corr. B . v. 1 2 7 cadit v. 1 3 0 rudis omnes. v.

v. 123 studii

v. 117 cadat v. 131 tela

v. 125 rursus

v. 1 2 5 rursus

v. 1 1 9 — 2 1

in-

v. 1 1 4 mentis V . 1. C. L. in hoc s u p e r s c r . v. 1 1 4 fit L . G . v. 1 1 7 cadit o m n e s . sed a corr. e. v. 1 2 3 studii o m n e s . omnes. v. 1 2 8 vulgumque V. 2. 1 3 2 gemere o m n e s ; coir. Seal.

126

LIBER I V .

v. 1 3 6 — 158.

Seque in Arachneo magnani putat esse triumpho. Haec studia, et similes dicet nascentibus artes; E t dubia in trepido praecordia pectore finget, Seque sua semper cupientia vendere laude. 1«) Taurus simplicibus dotabit rura colonis, Pacatique labor veniet; nec praemia laudis, Sed terrae tribuet partus, summittit in astris Colla, ingumque suis poscit cervicibus ipse. Ille suis Phoebi portât cum cornibus orbem, ì « Militiam indicit terris, et segnia rura In veteres revocai cultus, dux ipse laboris; !Nec iacet in sulcis, solvitque in pulvere pectus; Serranos, Curiosque tulit, fascesque per arva Tradidit, eque suo dictator veiiit aratro. 150 Laudis amor, tacitae mentes, et corpora tarda Mole valent, habitatque puer sub fronte Cupido. Mollius e geminis studium est et mitior aetas P e r varios cantus, modulataque vocibus ora, E t gracilis calamos, et nervis insita verba 155 Ingenitumque sonum; labor est etiam ipsa voluptas; Arma procul lituosque volunt tristemque senectam; Otia et aeternam peragunt in amore iuventam. Inveniunt et in astra vias, numerisque modisque

A. v. 136 Arachnea magnum — triiimpliuin v. 138 figet v. 140 donavit v. 141 Pacatisque — patiuntia v. 142 aratris v. 148 i'acilesque v. 155 Ingentemque v. 157 in morte S. v. 13H Aracliuea magnuin — triumphuin v. 138 in om. v. 140 donal>it v. 141 Pacatisque v. 142 aratris v. 157 in morte B . v. 13H Aracliuea magnum portasse triunipluiin v. 145 (licit v. 147 volvitque

v. 140 dictabit

V. v. 13(S araneo V. 1. C. L. inarachneo V. 2. (eras, eh in L . ) magnum V. 1. C. L. (sed a corr. ; fuerat, magnam) magnani V. 2. triumpkum omnes. Ego correxi. v. 13S figum V. 2. figunl V. 1. C. signurn G. L. (superscr. figunl) coir. Seal. v. 140 donavìt V. 1. C. tlotavit L . V. 2. v. 141 Pacalque V. 2. pacati ceteri. v. 142 sum (cetera desiint) V. 2. in anlris Y. 1. C. L. G. corr. B . v. 148 faciesqite V. 1. C. facesque V. 2. L. per aura omnes. corr. Seal. v. 152 Mollior V. 1. C. Mollibus. L. V. 2. v. 154 gracilis V.2. L. (a corr. e.) v. 157 in morte omnes. corr. B .

LIBER IV.

v.

127

159 — 182.

Consummant orbem, postque ipsos sidera linquunt. iw> Natura ingenio minor est perque omnia servit. In tot fecundi Gemini commenta feruntur. Cancer ad ardentem fiilgens in cardine metani, Qua Phoebus summis revocatus curribus ambit, Articulum mundi retinet lucisque reflectit. lus Ille tenax animi, nullosque effusus in usus, Attribuit varios quaestus artemque lucrorum: Merce peregrina fortunam ferre per urbes, E t gravia annonae speculantem incendia ventis Credere opes, orbique orbis bona vendere posse, ITH Totque per ignotas commercia iungere terras, Atquc alio sub sole novas exquirere census, Et rerum pretio subitos componere praedas, Navigai; et eeleris optando sortibus annos Dulcibus usuris, aequo quoque, tempora vendit. 175 Ingenium sollers suaque in compendia pugnax. Quis dubitet, vasti quae sit natura Leonis, Quasque suo dictet signo nascentibus artes? Ille novas semper pugnas, nova bella ferarum Apparat, et spolio vivit pecorumque rapinis. im Hoc habet, hoc studium, postis ornare superbis Pellibus, et captas domibus praefigere praedas, E t pacare me tu silvas, et vivere rapto.

A. y. v. v. v.

159 163 173 181

Consumant — postquam v. 162 et ardenti — victmn v. 169 orbisque orbi Quem v. 168 annosae — mentis sterilis v. 179 pecorum spolio vivitque v. 180 superbos configere v. 182 purgare

S. v. 159 postquam v. 162 vittam v. 163 Quam que orbi v. 179 ut A. v. 180 superbos B. v. 163 Quam

v. 169 orbis-

180 Hic labor — superbos

V. v. 159 poslqitam omnes. corr. B . v. 162 victam V. 1 . 2 . C. L. corr. B . v. 163 Quam omnes. Ego correxi. v. 164 lucisque omnes. v. 169 orbisque orbi omnes. corr. B. v. 173 sceleris V . 1. C . L .

eeleris

V . 2.

v. 1 7 4 uequoque

o m n e s . {aequo

quoti

V. 1.) v. 179 spolio nTw pecorumque V. 2. unde corr. B. ceteri, ut A. v. 180 positis — superbis omnes. Fortasse parendum erat vulgatae, superbos ex more poëtarum. v. 182 vivere Victor omnes.

128

LIBER IV.

v. 183 — 200.

Sunt, quorum similes ánimos n e c moenia frenent S e d p e c u d u m membris m e d i a grassentur in urbe, 185 Et laceros artus suspendant fronte tabernae, L u x u r i a e q u e parent c a e d e m , m o i t e s que lucrentur. Ingenium ad súbitas iras facilisque receptus A e q u a l e et puro sententia pectore simplex. At quibus Erigone dixit nascentibus aevum, i«) Ore magis tenero, nodoque coërcita virgo Ad studiuni ducet mores, et pectora doctis Artibus instituet; n e c tam c o m p e n d i a census, Q u a m causas viresque dabit perquirere rerum. Illa decus linguae faciet, r e g n u m q u e loquendi, ios Atque oculos mentis, qui possint cernere cuncta, Q u a m v i s occultis naturae condita causis. Hinc et scriptor erit v e l o x , cui litera verbum est, Quique notis linguam superet cursimque loquentis Excipiat longas n o v a per compendia v o c e s . 2(JU In vitio, bonus in teneros, pudor impedit annos, A. v. 184 pecorum gisterio nudosque v. 195 qua possit v. 199 Excipiet

v. 187 recessus v. 188 puero v. 190 mav. 191 ducit v. 192 instituit v. 194 Ule v. 197 Hie — foelix v. 198 cursumqne v. 200 et tener.

S. v. 184 pecorum v. 187 recessus v. 188 est puero v. 190 Ora magisterio nudosque v. 191 ducit v. 192 instituit v. 195 quae possit v. 197 Hie v. 200 l>onus: at B. v. 184 in mortes — grassantur v. 185 Ut v. 186 coenam — moresque v. 190 Apta magisterio v. 191 Al» studio v. 197 Hic v. 200 Ingenio — at V. v. 183 freni* oinues. — pecudum Y. 2. pecorum ceteri. v. 186 moresque L. V. 1. G. Ven. mortesque V. 2 Luxuriae dativus est; caedi mortes respondent; sed etiain altera lectio commoda. v. 187 faciíis V. 2. L. ( s e d a corr. e) recensus V. 2. L. (in hoc a corr. recessus) sic Y. 1. C. corr. B. v. 188 puero ceteri; puro V. 1. v. 1S9 A quibus omiies. corr. Seal. v. 190 Opta V. 2. Ora L . magisterio oinnes. Ego correxi. Et naturae virginis aptuin est et signo, quod vultu aaacQov vocat Eratostli. — nudosque omnes. corr. Seal, et B. ad virginalein habituin simpliciter refero. v. 191 ducit omnes. coir. B. v. 192 instituet V. 2. L. v. 194 Illa V. 2. ceteri Ille. v. 195 m enti Y. 1. C. L. mentis Y. 2. qua L. C. Y. 1. qui Y. 2. possit omnes. corr. B. v. 197 Hinc omnes. v. 198 deest in V. 2. cursimque L. C. v. 200 bonas V. 2. L. (in Iioc a corr. u ) ut teneros oinnes, praeter V. 2 . , in quo, inteneros. Unde ego recíuxi. Argutam M. orationem novimus.

LIBER IV.

129

v. 2 0 1 — 2 2 1 .

Magnaque naturae eohibendo munera fraenat. N e c fecundus erit (quid mi rum in Virgine?) partus. Librantes n o c t e m Chelae cum tempore lucis, P e r n o v a maturi post annum munera Bacchi, si» Mensurae tribuent usus ac pondera rerum, E t P a l a m e d e i s certantem viribus orlum, Qui primus numeros rebus, qui nomina suinmis Imposuit, certumque m o d u m propriasque

figuras.

H i e etiam l e g u m tabulas et condita iura 21» Noverit, atque notis levibus pendentia verba, E t liciium sciet et vetituni quae p o e n a sequetur, P e r p e t u u s populi privato in limine praetor. N o n alio potius genitus sit Servius astro. [Qui l e g e s potius posuit, cum iura relexit] D e n i q u e in ambiguo fuerit quodcunque locatum E t rectoris e g e n s , diriment exainina Librae. S c o r p i o n armat uti violenta cuspide cauda, Qua, sua cum P h o e b i currum per sidera ducit, Rimatur terras et sulcis semina miscet, 220 In bellum ardentis animos et Marlia castra Efficit, et multum g a u d e n t e m sanguine c i v e m ; A. v. 202 Hinc — quod v. 204 addunt in. v. 205 et trib. — et p. v. 207 munera s. v. 209 Hinc v. 211 sequatur v. 216 dirimunt v. 217 Scorpius armata S. v. 202 Hinc — quod v. 204 tempora v. 205 et p. v. 207 m«inina v. 211 sequatur v. 217 Scorpios armata v. 218 Qui v. 221 multo B. v. 204 Cum n. m. gustamus v. 214 proprias p. cum caudae v. 220 M. corda

v. 210 aque v. 211 sequatur v. 217 Scorpios armatae metuendus —• v. 221 multo — s. Syllam

V. v. 202 Haec V. 1. C. Nec L. V. 2. G. quod ceteri; quid V. 2. Unde corr. B. v. 203 Libanles omnes. v. 204 pus amu V. 2. Per est propter. Libra propter nova vina tribuit etc. v. 205 Mensura et V. 2. Mensurae el V. 1. orn. et L. G. ac omnes. v. 211 sequetur omnes. quod exiinere nolui, ob locos similes. v. 212 lumine omnes. v. 214 legem V. 1. C. — quam V. 1. C. L. ( s e d a corr.; fuerat, cum,) ut V. 2. Yersum spurium arbitror. v. 217 Scorpion omnes. armata V. 1. C. L. armati V. 2. Ego correxi. a violenta cuspide, ut in Libra a novo vino, mores deducit. Ut Scorpion cauda armat, ita efficit animos ardentes. v. 218 Qua omnes. v. 220 ardentis omnes. v. 221 multum omnes. Manilii

Astronom.

9

LIBER I V .

130

v. 2 2 2 — 2 4 5 .

N e c praeda, quam caede magis.

quin ipsa sub a r m i s

P a x a g i t u r ; c a p i u n l saltus, s i l v a s q u e p e r e r r a n t , N u n c h o m i n u m , n u n c bella g é r a n t violenta ferarum, 225 N u n c c a p u t in m o r t e m vendunt et funus a r e n a e A t q u e h o s t e m sibi quisque parat, c u m bella q u i e s c u n l . S u n t , quibus et s i m u l a c r a p l a c e n t et ludus in armis, ( T a n t u s a m o r p u g n a e est,) discuntque p e r olia bellini), E t q u o d c u n q u e pari Studium producitur arte. MU

At quibus in bil'ero C e n t a u r i c o r p o r e sors est N a s c e n d i c o n c e s s a , ü b e t s u b i u n g e r e currus, Ardentis et e q u o s ad mollia d u c e r e frena, E t totis a r m e n t a sequi p a s c e n t i a

campis;

Q u a d r u p e d u i n o m n e g e n u s positis d o m i t a r c magislris, «s E x o r a r e tigris, r a b i e m q u e auferre leoni, C u m q u e elepliante loqui, t a n t a m q u e aptare loquendo Artibus h u m a n i s varia ad s p e c t a c u l a

moleni.

Q u i p p e f e r a e m i x t u m est hominis p e r sidera corpus, I m p o s i t u m q u e m a n e t ; q u o c i r c a r e g n a t in illas. Q u o q u e i n t e n t a gerit c u r v a l o spicula c o r n u , E t n e r v ö s tribuit membris, et a c u m i n a cordi, E t c e l e r e s m o t u s , n e c delassabile pectus. V e s t a tuos, C a p r i c o r n e , fovet penetralibus ignes. l l i n c a r l e s studiumque trahit;

n a m quicquid in usus

Ignis e g e t , p o s c i t q u e novas ad inunera A. v. 222 cumque v. 232 coniungere que v. 243 Festinos - - foves S. v. 222 quumque

v. 240 Quodque

B . v. 229 nepae st. — astro. annare v. 236 docendo v. 245 munia

flainmas,

v. 240 illos v. 244 trahis v. 244 trahis

v. 241 Quodv. 245 agit v. 245 agit

v. 230 quis semifero v. 235 exv. 240 Quodque v. 244 trahis

V. v. 222 quin, omnes. v. 2 3 0 inbìfero appicta r, ut esset, imbrìfero. Biferum dicit Centaurum, quia duarum ferarum partes habet, crura equina et caudam Satyri. cf. Eratb. Catast. 28. et Hygin. c. 27. v. 232 Ardentis V. 2. L . (sed a corr. e.) v. 239 Impestumqm V. 2. v. 240 Quoque omnes. per attractionem. v. 243 Festivos V. 1. C. Restât nos V. 2. Vastat uos (a corr. Vesta tuos) L . corr. ex G. Seal, v. 2 4 4 trahit omnes. non minus recte. v. 245 agit V. 1. C. L . (sed a corr.; fuerat, eget) quod habet V. 2. — ad numina V. 1. numera V. 2. fiumi il a L . (a con-, numerai

LÍBER

IV.

131

v. 2 4 6 — 2 6 7 .

S u b le censendum e s t : scrutali c a e c a metalla, Depositas et opes terramque exurere venis, Materianique manu certa duplicari et arte, Quicquid et argento fabricetur, quicquid et auro, ™> Quod ferrum calidi solvant atque aera camini, Consummentque foci Cererem, tua muñera surgent. Addis et in vestes studium mercemque fugacem, F r i g o r e brumalem servans per saecula sortem, Qua retrahis ductas summa ad fastigia noctis, Mi N a s c e n t e m q u e facis revocatis lucibus annum. Hinc et mobilitas rerum mutataque s a e p e Mens n a t a t ; et melior iuncta sub priste senecta est, P a r s prior at V e n e r i mixto cum crimine servit. Ille quoque, inflexa fontem qui proiicit urna, C o g n a t a s tribuit iuvenalis Aquarius artes : C e r n e r e sub terris undas, inducere Ipsaque conversis

aspergere

fluctibus

terris, astra,

Litoribusque novis per luxum illudere ponto, E t varios fabricare lacos, et ilumina

ficta,

E t peregrinantes domibus suspendere rivos,

—

Mille sub hoc habitant artes, quas temperat unda; Quippe etiam mundi faciem, sedesque movebit A.

v. 2 4 7 t e r r a e q u e venas v. 2 4 8 duplicarier v. 2 5 1 Consumentque v. 2 5 3 p. sidera v. 2 5 6 H i c v. 2 5 7 Pisce v. 2 5 8 et V . v. 2 6 0 iuvenilis v. 2 6 3 ludere v. 2 6 4 lacus v. 2 6 6 undae

S.

v. 2 4 7 t e r r a e q u e — venas v. 2 4 8 duplicarier v. 2 5 1 C o n s u mantque v. 2 5 3 p . sidera v. 2 5 7 at mei. iuncto —• P i s c e v. 2 6 0 iuvenilis v. 2 6 3 Iutiere v. 2 6 4 lacus •— post vs. 2 6 6 sequitur 2 6 9 .

B.

v. 2 4 7 t e r r a r u m e x q u i r e r e v. 2 4 8 abiicit. v. 2 5 5 foves v. 2 5 7 at mei. v. 2 6 0 iuvenilis v. 2 6 4 lacus

V . v. 2 4 7 terramque exurere venis omnes. v. 2 4 8 duplicari et omnes. b r a c t e a r i o s d e s c r i b i t , ut iam viderat F r . Iunius ; cf. Firmicum V i l i , 2 8 . et aliis locis multis. v. 2 5 1 Consummentque V. 2. v. 2 5 3 per saecula omnes. v. 2 5 4 noctís V . 2 . L . ( s e d a corr. e.) v. 2 5 6 Hic omnes. — mutuataque omnes. v. 2 5 7 iuncta sub pisce o m n e s . c o r r . B . — et omnes. v. 2 5 8 et omnes. corr. S e a l , v. 2 6 0 iuvenalis V . 2 . L . (sed a corr i.) v. 2 6 4 lacos V. 2. Solita f o r m a in aquis. 9 *

LIBER I V .

v. 268 — 2 9 1 .

Sidereas, caelumque novum versabit in orbem. Quae per aquas veniunt operum pontisque sequunlur 2*0 Mite genus, dulcesque fluunt a sideve partus; P e c t o r a nec sordent, fáciles in damna feruntur; Nec deest, nec superest c e n s u s ; sic profluit urna. Ultima, quos gemini producunt sidera P i s c e s , His erit in pontum studium, vitamque profundo 275 Credent, et puppes aut puppibus arma parabunt, Quicquid et in proprios pelagus desiderai usus. Innumerae veniunt a r t e s ; vix nomina rebus Sufficiunt; tot sunt parvac quoque membra carinae. Adde gubernandi studium. 28o E t pontum cáelo vincit.

pervenit in astra et noverit orbem,

Fluminaque et portas mundi ventosque necesse est. Iamque hue atque illuc agilem convertere clavum, E l frenare rateili, fluctusque effindere rectos, Aut reniis agere et lentas inílectere tonsas; 235 Quid, placidum ductis everrere retibus aequor Litoribusque suis populos exponere captos, Aut uncos celare cibis, aut carcere fraudem, Navalis etiam pugnas, pendentia bella Attribuunt, pelagique infectos sanguine

fluctus.

2«) Fecundum genus est natis, et amica voluptas, E t celeres motus, mutalaque cuncta per aevum. A. v. 269 portisque v. 282 caligine v.

v. 270 ad sidera v. 280 coniunxit. noverit v. 285 Et — evertere v. 290 nautis

S. v. 270 ab sid. v. 278 qoot v. 280 coniunxit. noverit remos agitare — flectere v. 285 Et — inductis B. v. 269 abiicit. mos agitare —

v. 270 ab s. v. 280 coniunxit. nov. flectere v. 285 Et — inductis

v.284 v. 284 re-

V. v. 269 Seal, recte posuit post vs. 266. . v. 270 ad sidera omnes. corr. Seal. v. 280 umcif et noverit omnes. v. 282 hue atque hue caliginem V. 2. C. L. (sed caligine Y. 2.) hue illuc V. 1. corr. Seal, ex G. Sed liberiiis refictum arbitror. v. 283 effiindere omnes. (sed rasura effíctum i in L . ) v. 284 Sic omnes. Scat, et B. dederunt lectionem G. interpolatane v. 285 Quid omnes. — everrere V. 2. — ductis omnes. v. 288 Navalis V. 2. L. (a corr. e.) v. 290 nutis V. 2. L. (a coir, u add.) nautis V. 1. C.

LIBER I V .

v. 2 9 2 — 3 1 6 .

133

Hos tribuunt mores ntque has nascenlibus artes Bis sex materia propria pollentia signa. Sed nihil in semet tolum valet; omnia vires »5 Cum certis sociant signis sub partibus aequis, E t velut hospitio mundi commercia iungunt, Conceduntque suas partis retinentibus astris. Quam partem indigenae dixere Decania gentes A numero nomen positum est, quod partibus astra J") Condita tricenis triplici sub sorte feruntur, E t tribuunt denas in se coeuntibus astris, Inque vicem ternis habitantur sidera signis. Sic altis natura manet conspecta tenebris, E t verum in caeco est, multaque ambagine rerum, "e Nec brevis est usus, nec amat compendia caelum, Verum aliis alia opposita est et fallii imago, Mentiturque suas vires et nomina celat. Quae tibi non oculis, alta sed mente fuganda est Caligo, penitusque deus, non fronte notandus. •n» Nunc quae sint coniuncta quibus, quove ordine, reddam, Ne lateant aliae vires aliena per astra. Namque Aries primam partem sibi vindicat ipsi, Altera sors Tauro, Geminis pars tertia cedit. Sic in ter denas divisum ducitur astrum, 3i5 Totque dabit vires, dominos quoteunque recepii. Diversa in Tauro ratio est; nec parte sub illa A. v. 2 9 8 p. decimam v. 300 propria v. 303 consepta v. 304 v. 3 1 2 Astrorum princeps pr. sibi vind. caelo v. 309 decus partem v. 314 inter densas v. 315 T o t ducit — quot quotque S . v. 298 deciinani

v. 3 0 3 consepta

13. v. 2 9 3 natura v. 3 0 3 consepta sorte — ulta

v. 295 sortibus >'. 307 munia

v. 307 momina

v. 308 oculit

v. 298 Quapropter Graiae v. 314 inter trinos v. 316

V . v. 2 9 7 partis ( s e d e a corr.) L. v. 2 9 8 degant ditem decanica V . 1. dogane — decanica V . 2. C. L. ( i n hoc deganae superscr. c). E g o correxi. v. 299 numen omnes. v. 303 conspecta omnes. v. 3 0 8 alia omnes. v. 312 deest in V. 1. 2. C. — G. et L . p r a e bent, ut carmina liabent. Utramque lectionem et liane et t u l g a t a m librariorum ingenio debere videmur. v. 314 inter densas V. 1 . C . L. G. dtnas V. 2. dicitur omnes. coir. Seal.

LIBER I V .

134 Censetur.

v.

317—341.

Cancro primam, mediamque Leoni,

E x t r e m a m Erigonae tribuit.

natura per astrum

S t a t tamen, et proprias miscet per singula vires. 32U Libra decern partes Geminorum prima capessil; Scorpius adiunctas, Centauri tertia pars est. N e c quisquam numero discernitur; ordine cedit. Cancer in adversum Capricorni dirigit astrum, B i s quinas .primum partes dignatus in ilio 325 Temporis articulo, sub quo censetur et ipse; Quod facit aequales luces brumalibus umbris, Cognatamque gerit diverso in cardine legem. Alterius partis perfundit Aquarius ignes; Quem subeunt P i s c e s extremo sidere Cancri. 33u At L e o consortis meminit sub lege trigoni, Lanigerumque ducem recipis, Taurumque quadralo Coniunctum sibi; sub Geminis pars tertia fertili - ; Hos quoque contingit per senos linea flexos. Praecipuum Erigone Cancro concedit honorem, 335 Cui primain tribuit partem; vicina relieta est Vicino, Nemeaee, tibi; pars ipsius ima est, Quae fastidito concessa est iure potili. S e d Libra exemplo gaudet, pariterque regenlem N o d e s atque dies diverso in tempore secum 3« Lanigerum sequitur; veris iuga temperat ille, Haec autumnalis componit lucibus horas. A. v. 321 adiuncta — parte v. 324 dignatur flexus v. 335 Cum tribuit v. 336 una v. 341 Hie — lucidus S. v. 321 adiunctam.

v. 333 coniuugit —

v. 333 coniuugit — v. 340 temperet ilia

flexus

B. v. 321 sors v. 328 sortis v. 332 sors flexus v. 335 sortein v. 336 sors

v. 335 tribuit pr. v. 333 coniungit —

V. v. 318 Erigonem oinnes. v. 321 adiuncta omnes. parte V. l.C.L. (sed in hoc erasa s) partes V. 2. G. corr. Seal. etB. v. 326 undas V. 1. undis V. 2. L. C. v. 328 perfundat V. 1. perfundet V. 2. L. (sed a corr. i) v. 333 contingit omnes. flexos omnes. (praeter flexus V. 1.) Non minus recte. v. 335 Cui primam trib. V. 2. v. 340 verbis omnes. v. 341 autumnalis oinnes. — lucidus L. C. luculus V. 2. lucibus V. 1. corr. Seal.

LIBER I V .

135

v. 3 4 2 — 3 6 2 .

Nulli conccdit p r i i n a m , tradilque s e q u e n t i V i c i n a m p a r t e m ; C e n t a u r i levlia s u m m a est. S c o r p i o s in p r i m a C a p r i c o r n u i n p a r t e l o c a v i t ; -1« A l t e r i u s d o m i n u m fecit, cui n o m e n a b u n d i s ; E x t r e m a s voluit p a r t e s sub P i s c i b u s esse. A t qui c o n t e n t o m i n i t a t u r spicula n e r v o , L a n i g e r o p r i m a s tradit sub iure trigoni, E t m e d i a s T a u r o partis, G e m i n i s q u e s u p r e m a s . .1«) N e c

rnanet

ingratus Capricornus crimine

turpi,

S e d m u n u s r e d d i t C a n c r o , recipitquc r e c e p t u s , P r i n c i p i u m q u e sui d o n a t ; conimicta L e o n i R e g n a f e r u n t , s u i n m a s partis et Yirginis esse. Fonlibus aeternis gaudens urnaque S s l u r a sui L i b r a e p e r m i t l i t p r i m a

fluenti

regenda;

H a e r e n t i s q u e decern partis ISepa v i n d i c a t ipsi; S u m m a s Centaurus retinet iuvcnale per astrum. I a m s u p e r a n t g e m i n i P i s c e s , qui sidera

claudunt.

L a n i g e r o p r i m o s t r a d u n t in linilnis u s u s ; no P e r q u e decern inedias p a r t e s tu, T a u r e , r e c e p t u s . Q u o d s u p e r e s t , ipsi suinunt, u t q u e o r b e f e r u n t u r E x t r e m o , sic et sortis p a r s ultima cedit. A. v. 345 cui il. fecit atque

v. 356 nota v.

S. v. 345 qui nomen fecit venile v. 361 atque 15. v. 343 sortem v. 357 iuvenile

v. 357 iuvenile

v. 352 Leonis

v. 344 sorte

v. 353 at

v. 352 leonis

v. 361 v. 357 iuv. 353 at

V. v. 345 fecit, cui nomen Y. 2. citi tioinen fecit ceteri. — vs. 343 et 44. codd. omnes collocant post vs. 348. Scorpios vs. 344. omnes. v. 349 partis V. 2. L. (e a coir.) v. 350 ingrati V. 2. idemque in L. fuerat; sec. manus inde fecit, ingratus. Suspicor: Nec manet ingrati Capricornus crimine turpis. Haec ad Tiberium pertinent, v. 352 Leoni omnes. v. 353 partis V. 2. L. (sed a corr. e.) et omnes. v. 356 Haerentisque omnes. partis Y. 2. L. (sed a corr. e) — nota omnes. corr. Seal. Nempe, ut III, 419. numerus erat scriptus, quia solvere librarius non potuerat, qualis esset numerus; ita hic, ubi nota Scorpii erat scripta, cum nomen in versum referri non posse videretur, notam pro nomine dederunt. v. 357 inveii ale Y. 2. C. L. (sed in hoc a corr. i.) v. 361 sumunt quae orbe V. 2. L. (sed in hoc a corr. atque) sic V. I. C. (i. corr. B.

LIBER

IV.

v.

363—387.

Haec ratio relegit latitantis robora mundi, In plurisque modos repetitaque nomina caelum 365 Dividit, et melius social, quo saepius, orbem. N e c tua sub titulis fallantur pectora notis; Dissimulant, non ostenlant mortalibus astra. Allius est acies animi mittenda sagacis, Inque alio quaerenda manent, iunctisque sequenduin 37u Viribus,

et cuius signi quis parte creatur,

Eius habet mores, atque ilio nascitur astro. Talis per denas sortes natura feretur. Testis erit varius sub eodem sidere fetus, Quodque in tam multis animantum milibus, uno 37S Quae veniunt signo, tot sunt quot corpora m o r e s ; E t genus externum referunt aliena per astra, Confusique fluunt partus hominum atque ferarum ; Scilicet in partis iunguntur condita plures, Diversasque ferunt proprio sub nomine leges. 3») Nec tantum lanas Aries, nec Taurus aratra, N e c Gemini musas, nec merces Cancer amabit, N e c L e o venator veniet, nec Virgo magistra, Mensuris aut Libra potens, aut Scorpius armis, Centaurusque feris, igni Capricornus, et undis ass Ipse suis Iuvenis, geininique per aequora Pisces ; Mixta sed in pluris sociantur sidera vires. Multum, inquis, tenuemque iubes me ferre laborem, A. v. 365 quoque v. 369 inanet S. v. 366 Ne post vs. 396. B. v. 364 munia v. 378 sortes

v. 366 Ne — noctis v. 387 in quis v. 367 ostendunt v. 367 se ost.

v. 367 ostendunt

v. 369 alto — vss. 388 sequitur v. 369 sequentum

v. 370 sorte

V. v. 364 plurisque V. 2. L. (sed a corr. e.) — repelli atque V. 2. L. C. repetit quae V. 1. v. 366 Haec V. 1. Nec ceteri. — nodis omnes. v. 367 ostentur omnes. corr. 13. sed se non ab eo recepì, ostentimi coniicit Seal. v. 369 quaerendo V. 2. L. — mala quid V. 2. mali quod est L. (sed a corr. del. quod est.) mali iunctis V. 1. C. — corr. Seal. v. 378 partis V. 2. L. ( ut semper, a corr. e.) v. 381 amavit omnes. v. 385 Ipse lui omnes. v. 386 pluris V. 2. L. v. 387 Vullum omnes.

LIBER

IV.

v.

388 —

137

411.

R tirs us el in magna niergis caligine inenlern, Cernere cuin facili lucem ratione viderer. 3!*> Quod quaeris, deus est; conaris scandere caelum, Fataque fatali genitus cognoscere lege, E l transire tuum pectus, mundoque potiri. Pro pretio labor est; nec sunt immunia tanta. Ne inirere viae flexus, rerumque catenas, if« Admitti potuisse sal est. Sint cetera nostra; At nisi perfossis fugiet te montibus aurum, Obstabitque suis opibus superaddita tellus. Ut veniant gemmae, tolus transibitur orbis? Nec lapidum pretio pelagus cepisse pigebil? «») Annua solliciti consumment vota coloni? Et quanta mercedis erunt solatia ruris? Quo remis lucrum naves, Martemque sequuntur In praedas? P u d e n t tanto bona velie caduca! Luxuriae quoque militia est, vigilatque ruinis «s Venter, et ut pereant, suspirant saepe nepotes. Quid caelo dabimus? quantum est, quo veneat oinne ? Impendendus homo est, deus esse ut possit in ipso ; Hac tibi nascentum mores sunt lege notandi. Nec satis est. signis dominantia discere signa MI) P e r denos numéros, et quae sint insita cuique; Sed proprias partes ipsas s p e d a r e memento, A.

v. 394 N e c v. 395 sunt v. 399 sequitur post vs. 3 9 6 . v. 4 0 0 consumant v. 40J fallacia rura v. 4 0 2 Quaeremus 1. navis inortemque sequenmr. v. 406 quod veniat

S. v. 3 9 4 N e c v. 395 sunt v. 400 consummant v. 401 Ecquantae — fallacia rura v. 4 0 2 Quaeremus — navi — sequemur v. 404 vigil, atque B . v. 394 N e c cia rura

v. 3 9 8 eiicit. v. 4 0 2 ut S .

v. 400 consummant v. 4 0 4 culinis

v. 401 falla-

Y . v. 3 8 8 omnes habent post vs. 396. reposuit B . v. 3 9 4 Ne V . 2. Nec ceteri. v. 395 Sint omnes. reposuit B . Oratio concedenti:» est. v. 398 geminae vel gennae omnes. v. 4 0 0 consummant L. consumment V. 2. Q u o d inter media futura praefero. v. 401 Sollacia V . 2. ruris L . Q u o d recepi. v. 4 0 2 Que remits V. 2. naves omnes. sequuntur V. 2. E g o correxi. v. 406 Correxit Scail. et conspirât V. 2. omne est iniindus universiis.

LIBER I V .

138

v. 4 1 2 — 43J.

V e l glacie rigidas, vel quas e x u s s e r a t ignis, E t sterilis utroque, lumet qua largior humor, Q u a q u e minor rivos t o r r e t ;

n a m q u e omnia mixtis

•us Viribus, et vario c o n s u r g u n t sidera textu. E s t aequale nihil; terrenos aspice tractus, E t m a r i s , et ruptis fugientia

flumina

ripis;

Crimen ubique frequens, et laudi n o x i a iuncta est. S i c sterilis terris laetis intervenit annus, «'I Ac subito rumpit parvo discrimine foedus ! E t modo porlus erat pelagi, iam vasta Charvbdis, Laudatique cadit post pauluni gratia ponti, E t nunc per scopulos, n u n c campis labitur ainnis, Aut faciens iter aut quaerens uritve reditve. «5 S i c etiani caeli partes variantur in astris. Lit signutn a signo, sic a se discrepai ipsum, Momentoque n e g a t vires usuinque salubrem, Quodque per has geritur partes, sine fruge creatur, Aut cadit, aut multis sentit bona mixta

querelis.

«0 H a e mihi signandae proprio sunt carmine partes. S e d quis lot n u m é r o s lotiens sub l e g e referre,

A. v. 4 1 3 tamen, quas v. 4 J 4 m. iam suciis oliit v. 4 1 7 notis Aig. v. 4 2 0 sul)itos — foetus v. 4 2 1 f a c t a Ch. v. 4 2 3 campos — aiinis v. 4 2 4 venitve v. 4 2 6 ipsuin v. 4 2 7 utroque salubris S.

v. 4 1 2 exusserit v. 4 1 3 tamen, quas v. 4 1 4 Qiiasque m. iain sucus obit v. 4 1 7 notis f. v. 4 2 0 sul>itos — foetus v. 421 facta v. 4 2 3 campos v. 4 2 7 victumque

13. v. 4 1 2 exusserit v. 4 1 3 utroque modo, quis — Quisve m. iusto nocuit v. 4 1 7 pronis — rivis v. 4 1 9 sterilis laetis rubigo — arvis v. 4 2 0 périrait parvos — foetus v. 4 2 4 curritve v. 4 2 7 auramque

V. v. 412 exusserat omnes. v. 413 tamen quas omnes. Ego correxi. v. 414 Quaque minoribus cuit Y . 1. L . C. minor ibi tonit V. 2 . Ego correxi. v. 4 1 7 et partis vel partes omnes. E g o v. 4 1 9 arvis omnes. Possis e t i a m : E t terra sterilis — sterilis tribulus — arvis. sed cf. vs. sq. v. 4 2 0 foetus omnes. E g o correxi. annus parvo discrimine rumpit. O m n i a enim liaec ad fruges referuntur.

V. 2. utroque V . 2.

correxi. arvis; v e l : E t subito omnes. foedus naturae v. 4 2 1 vasta

v. 423 campis V . 2. L . v. 424 F . serpitve. sal. V . l . C. utrumque L . Venetus. victumque G. v. 4 2 9 cadit

in antithetum p e c c a t ; suspicor,

favet

v. 427 usumque

I.IBER

IV.

v.

4.12 —

453.

130

Toi partes iterare queat, tot dicere summas, P e r q u e artis causas faciem mutare loquendi? Incipimus? Sed verba piget; sed gratia deerit; «5 In vanumque labor cedit, quem despicit auris. Sed mihi per carmen fatalia iura ferenti, Et sacros caeli motus, ad iussa loquendum est; Nec fingenda datur, tantum monstranda figura; Ostendisse deum nimis est, dabit ipse sibiinet «•m Pondera, nec fas est, verbis suspendere mundum. Rebus erit maior; nec parva est gratia nostri Oris, si tantum poterit signare canenda. Accipe damnandae quae sint per sidera partes. Lanigeri pars quarta nocet, nec sexta salubris; •us Septima par iIli ac decima est, deciniaeque secunda. Quaeque duas duplicai summas, septemque novemque, Unaque viginti numeris pars addita laedit, E t quinta et duram consummat septiina partem. Tauri nona mala est, similis cui tertia pars est «s» Post deciinam, nec non decimac pars septima iuncta est, Bisque undena nocens et bis duodena nocentes, Quaeque decern trisque ingeminat, fraudatque duobus Triginta numéros, et tu tricesima summa es. A. v. 4 3 3 P e r varias v. 434 Incidimiis sic v. 439 (ledit v. 441 enim in. v. 4 4 2 tamen liaec v. 445 pars v. 4 4 7 landet v. 4 4 8 quintain v. 449 «moque v. 4 5 2 fraudata v. 4 5 3 numeris S. v. 4 3 3 P e r partis v. 4 3 4 Incidiiniis si verba piget? v. 441 enini v. 4 4 2 tainen liaec canendo v. 445 pars — a decmna, d. v. 4 4 8 consummans v. 4 4 9 quoque v. 4 5 0 est om. v. 4 5 3 numeris — es om. B . v. 4 3 3 Proque — causis v. 434 Incipimus si verba, piget, quod v. 4 3 7 monitus v. 440 splendescere v. 442 cavenda v. 4 4 8 consummans v. 449 quoque v. 4 5 0 est om. v. 4 5 3 tum es om. V. v. 4 3 3 palris V . 2. L. (a corr. partis) parvus V . l . C. Ego correxi. v. 4 3 4 Jncidimus sic V . 1 . 2 . C. sit L. E g o correxi. cf. IV, 5 7 8 . v. 4 4 1 erit omnes. v. 445 pars omnes. corr. B . — decimae vel (tecum a om. est omnes. corr. Seal, et B . v. 447 laudßt onsnes corr. S e a l . v. 448 consummat omnes. v. 449 quo oinnes. i. e. quoi quod recepi v. 453 numéros omnes. — summa est o m n e s .

140

LIBER IV.

v. 4 5 4 — 4 7 6 .

P e s t í f e r a in G e m i n i s pars prima et tertia signis. 455 S é p t i m a n o n melior, ter quinae n o x i a p a r e s t U n a q u e bis denis brevior n o c e t , u n a q u e

maior;

E t similis n o x a e veniet v i c é s i m a quinta, C u m q u e duae subeunt, v e l c u m se quattuor addunt. N e c C a n c r i prima immunis, n e c tertia p a r s est, «¡o N e c s e x t a ; o c t a v a est similis, d e c i m a q u e p e r a c t a P r i m a r a b i t ; n e c ter quinae c l e m e n t i o r usus. S é p t i m a p o s t d e c i m a m luctum et v e c e s i m a E t quinta a c c e d e n s et séptima, n o n a q u e

portat,

summa.

T u q u o q u e c o n t a c t u primo, N e m e a e e ,

timendus,

406 E t quarta sub parte premis, bis quina salubri T e r q u e c a r e t c á e l o , v i c é s i m a et altera laedit, E t tribus appositis vitiuin est, totidemque

secutis,

U l t i m a n e c prima m e l i o r tricésima pars est. E r i g o n a e n e c pars prima est n c c s e x t a n e c una 47o Ad d e c i m a m , n e c quarta, n e c octava utilis u m q u a m . P r ó x i m a viginti numeris et quarta timendae, E t q u a e ter d e c i m a m cludit sors ultima p a r t e m . A t quinta in Cbelis

et séptima inutilis

aestu,

T e r t i a et u n d e c i m a e , d e c i m a e q u e et séptima iuncta 475 Q u a r t a q u e bis denis actis et séptima et a m b a e Q u a e n u m e r u m cludunl n o n a et tricésima A. v. 455 v. 461 v. 467 esto v. 476

partes

quina et n. per se. v. 460 octavae sim. — decimaeque rapit — quintae v. 465 prima sub — quinta salubris iunctum est — sequctur v. 469 Erigones v. 473 Et — v. 4 7 4 Séptima et undécima est — tertia iuncta est claudunt — nec non

S. v. 4 6 0 octavae sim. •— decumaeque peractae v. 461 rapit v. 465 quinta v. 467 iunctim tot. v. 469 Erigones v. 472 claudit v. 473 Et — esto v. 474 Séptima — tertia v. 476 claudunt B. v. 469 Erigenes claudunt

v. 471 tiinenda est

v. 472 claudit

v. 476

Y . v. 455 ter quina et omnes. — pars et omnes. v. 4 6 0 octavae similis decumaeque omnes. corr. B . v. 461 rapit omnes. corr. B . — ter quintae omnes. v. 464 contractu omnes. v. 465 bis quinta sahwrte omnes. v. 467 vie turn est omnes. corr. B. v. 469 Erigone oinnes. v. 472 cludit V. 2. v. 473 Et omnes. — aestu V. 1 . 2 . L. v. 476 elndimt V. 2.

LÍBER IV.

141

v. 4 7 7 — 4 9 7 .

S c o r p i u s in prima r e u s est, cui tertia p a r esl, E t s e x t a et décima, a t q u e quater q u a e quina notatur, U n d e c i m a m g e m i n a n s , et q u a e v i c é s i m a quinta e s t ; 48o O c t a v o q u e m a n e t n u m e r o , n o n u m q u e c a p e s s i t . S i te fata s i n a n t , q u a r t a m n e selige p a r t e m C e n t a u r i ; fuge et o c t a v a m , bis s e x q u e p e r a c t i s , Octo bis aut denis m e t u e n d u s dicitur a e r . C u m q u e iterum duodena refert, aut t e r n a

decemque,

«5 Aut s e p t e n a quater, vel c u m ter dena íigurat. N e c pars optanda est C a p r i c o r n i s é p t i m a ; n o n a Consentit,

decimamque

s e q u e n s q u a m tertia s i g n a t ;

E t tribus aut una, quae te, vicésima, f r a u d a t ; Q u a e v e a u g e t quinto n u m e r o , vel s é p t i m a * * * 4«) D a m n a n d a est, d e c i m a e s u c c e d e n s priina T e r t i a q u e et quinta et n u m e r o

fertur. peractae,

q u a e c o n d i t a nono

E t p o s t viginti prima et v i c é s i m a

est;

quinta;

C u m q u e illa quarta, a c c u m u l a t v i c é s i m a n o n a . T e r t i a per g e m i n o s et quinta et s é p t i m a

Pisces

4!» U n d é c i m a et d e c i m a e m e t u e n d a est s é p t i m a i u n c t a ; E t quinta in quinos n ú m e r o s r e v o c a t a , duasque A c c i p i e n s ultra s u m m a s m e t u e n d a feretur.

A. v. 477 pars est 481 dilige v. 493 quartam

v. 478 d. et quae ter quinta v. 480 votuinque v. 486 nonae v. 491 est niun. — non est v. 494 pars g.

¡S. v. 478 et quae per quoque quina v. 481 delige v. 486 nonae w 489 quinta — post liunc deesse vs. vidit. v. 493 quartam accumulans B. v. 478 Ut — d. est, et quae ter q. v. 479 Und. et gemin. v. 483 ducitur v. 489 quinta — sexta feretur — post vs. 489. posuit II, 232. ita refingens: Pars est prima nocens humentis semper aquari. v. 493 quartam accumulans V. v. 477 pars est omnes. v. 478 et quater quinta n. V. 2. C. L . quater quinqué V. 1. Ego correxi. v. 481 selige L . C. Y. 1. v. 482 Centaurum v. 485 figurant omnes. v. 486 nonae omnes. corr. B . v. 4 8 8 unam omnes. praeter V. 2. v. 489 quinto omnes. v. 491 quinta esl — non est oinnes. corr. Seal. v. 493 quartam accumvlant L . accumulat ceteri.

142

LÍBER

IV.

v.

49S

—515.

H a e partes steriiem ducunt et frigo re et igni Aera, v e l sicco, v e l quo superaverit h u m o r ; axi [Si rapidus Mavors ignis iaculatur in illum Saturnus s u m e t glaciem, P h o e b u s v e N e c te perceptis

signorum cura

calores.] relinquat

Partibus; in tempus quaedam mutantur, et ortu Accipiunt proprias vires, ultraque remittunt. 5»s N a m q u e ubi se summis Aries extollet ab undis, Et cervice prior flexa quam cornibus ibit, N o n contenta suo generabit peclora c e n s u ; Et dabit in praedas ánimos, solvetque pudorem. T a n t u m audere i u v a t ; sic ipse in c o r n u a fertur, sin Et ruil, ut vincat.

N o n illos sedibus i s d e m

Mollia per placidas delectant otia curas; S e d iuvat ignotas seinper transiré per urbes, Scrutarique n o v u m pelagus, totius et e s s e Orbis in hospilio.

T e s t i s tibi Laniger ipse,

sis C u m vitreum ílndens auravit veliere pontum, A. v. 499 siccum — quod v. 504 ultroque v. 505 extollit v. 506 flexis quoque v. 509 audire v. 510 et mutat — ullis — idem v. 512 ignotuin — orbem v. 515 aurato S. v. 499 quod — ullis — idem

505 extollit v. 509 T a n t a v. 510 et mutat v. 511 deludunt v. 515 aurato

B. v. 501 Seu rápidos — Saturnusve stiam — vapores. v. 505 extollit v. 510 Ut ruat aut vincat v. 511 placidam — vitairi v. 514 sil)i v. 515 tranavit V. v. 499 quod L. C. quo Y. 1 . 2 . — superaverat. V. 1. vss. 500 et 50J cum ceteris interpretibus spurios iudico, quuin planetarum doctrinan', in libros aut non servatos aut non absolutos reiecerit. v. 501 colores (a corr. o) L . dolores C. V. 1. labores Y. 2. v. 502 Ne te V. 2. v. 505 extollit omnes. Ego correxi. — Diligens in Iiis est Manilius. v. 508 solvitque omnes, praeter V. 1. v. 509 Tanta L . C. V. 1. G. Tantum V. 2. audire L . C. V. 1. audere V. 2. v. 510 Et ruat L . (superscr. i) ruet V. 2. — et mutat V. 1. C. el vincat L. ut vincat V. 2. — ullis — idem L . C. V. 1. ullus isdem V. 2. corr. B. et ego. (ullis in rasura in L. ; fuerat illas.) v. 511 deludunt G. del/cidant L . (a corr. superscr. deluidant, deinde, delee tant) deleclant ceteri. — curam L. C. G. Yenetus. placidae curae decent argutum poètae ingeniura. v. 512 ignotas omnes. (o superscr. in L. et C.) orbes L. V. 2. orhem V. 1. orbe C. v. 514 sibi G. tibi ceteri. v. 515 funden a ceteri, findens Y. 2. — auravit omnes.

LIBER

IV.

v. 5 1 6 —

532.

143

Orbalimique sua Phrixum per fala sorore Pliasidos ad ripas et Colchida tergore vexit. At quo s prima créant nascentis sidera Tauri F e m í n e a incendunt.

n e c longe causa petenda est,

"it Si m o d o per causas naturam quaerere fas est. A v e r s u s venit in caelum, divesque puellis, P l e i a d u m tergo referens glomerabile sidus. A c c e d e n t et ruris opes, propriaque iuvencum D o t e per inversos exornat vomere campos. S e d G e m i n o s aequa cum proferì unda tegitque Parte, dabit studia et doctas producet ad artes. N e c triste ingenium, sed dulci tincta lepore Corda créât, vocisque bonis citharaeque sonantis Instruit, et dotes saltus cum pectore iungit. '.m

At niger obscura Cancer cum nube feretur, Q u a e velut exustus Phoebeis ignibus ignis Deiicit, et multa fuscat caligine sidus,

A. v. 517 regna revexit. v. 519 Feminei iaceant v. 522 parvo v. 523 A quoque rursiis v. 525 prof, cum vincula cogit v. 528 et voce bonos Cytharaque sonanti v. 529 alto v. 531 exstinctis S. v. 519 ut A. exutus

v. 522 parvo

v. 529 alio (coni, salium)

\.531

13. v. 519 Feininei incedunt v. 522 parvo — glomeramine v. 523 Accedunt v. 524 exercent v. 529 dotein cantus cum pectine v. 531 exstinctus V. v. 517 tergo revexit V. 1. C. tergo (sed a corr. «) revixit (superscr. e) L. tergo revexit V. 2. corr. Seal. v. 519 Femínea meet (add. supr. «) L. iaceat V. 1. C. ueceut V. 2. Ego correxi. v. 522 parvo omnes. Ego correxi. v. 523 Accedent omnes. •— rtirsus ceteri ; corr. Seal, praestat ruris V. 2. v. 524 exornant V. 2. Sed exornat liberius nos revocat ad Tannini ; ut deinde non minus libere de Geminis, dabit etc. v. 526 sqq. Taurus igitiir ex se ortos vomere ornat per campos. v. 525 proferì cmn ceteri ; (ob eamque causani a corr. L. un da deletur et scribitur vincla, quoti ceteri habent. cim» proferí unda V. 2. corr. Seal. v. 528 nexitque V. î. nexique C. necisque V. 2. uecisque L. corr. ex G. Seal. v. 529 dotes saltus (sed «alius Y. 2.) omnes. u\(.iu est, quod eximere nolui, propter palaestrain. pectus; audacia superat Horat. Non tu corpus eras sine pectore. Ita supra II, 581, pectus amicitiae. v. 531 extilus omnes. (exsutus V. 2.) Ego correxi. cf. i, 747, ubi similiter exiilum I..

141

LIBER

IV.

v.

533 — 552.

Lumina deficient ortos, g e m i n a m q u e creatis Morlem fata dabunt. 535

se quisque et vivit el effert.

Si cui per suminas avidus produxerit u n d a s Ora Leo, et scandat malis hiscentibus o r b e m ; Ille patri natisque reus, quas ceperit ipse, N o n legabit opes, c e n s u m q u e immerget in ipso. Tanta fames animumque cibi tarn dira cupido

5«) Corripit, ut capiat s e m e t n e c compleat unquaui, Inque epulas funus r e v o c e t pretiumque sepulcri. Erigone surgens, quae rexit secula prisca Iustilia, rursusque eadein labentia fugit, Alta per iinperium tribuet fastigia sumuuim, 5« R e c t o r e m q u e dabit l e g u m iurisque sacrati, Sancta pudicitia divo rum tempia colentem. S e d cum autumnales coeperunt surgere Chelae, F e l i x aequato genitus sub pondere Librae! Iudex e x a m e n sistet vitaeque necisque, 55» Imponetque iuguni terris, legesque rogabit. Ilium urbes et regna trement, nutuque regentur Unius, et caeli post terras iura manebunt. A. v. 533 deficiant artus v. 535 quis v. 538 censiique iinmergit v. 539 il)i v. 544 triljuit v. 54(5 pudicitiam S. v. 534 ut vivit tremae

- v. 536 scandet

B. v. 533 partus v. 535 Set! get v. 544 triljuit

v. 544 tribuit v. 539 et 40 eiicit.

v. 549 I. exv. 541 redi-

Y. v. 533 arctus omnes. corr. Seal. v. 534 Illustrant locum inscriptiones a Ritschelio collectae, Spicil. epigraph, in Ind. Schol. Vratisl. an. 1838: S E VIVO F E C I T . SE VIVVS 1NCHOAVIT. S E VIVVS F E C I T . S E V I V O S F E C I T . SE VIVI F E C E R V N T . S E VIVOS F E C E R V N T . Id iniror, iocone an serio ita scripserit Manilius. v. 535 Si qui omnes. corr. Seal. v. 53S legavit — censuque imtnergit omnes. corr. Seal. v. 539 sibi omnes. corr. Seal, v. 540 Audacia superat, quern imitatur, Ovidium in Erysichthone: Plusque capit, quo plura suam demittit in alvum. complere est, explere. funus revocat (revocet plerique) i. e. refert impensa funeris ad epulas. Nisi raalueris TV/jftwQv/ov intelligere. v. 544 tribuit omnes. Ego correxi. 549 extrema V. 1. C. extranea L . (superscr. a corr. extrema.) externea V. 2. corr. B .

LIBER I V .

145

v. 5 5 3 — 573.

S c o r p i u s e x t r e m a e cum lollet lumina

caiulae,

S i quis erit stellis turn suflVagantibus ortus, 555 Urbibus augebit terras, iunclisque iuvencis Moenia subcinctus curvo describe! aratro, A ut sternet positas urbes.

inque arva reducet

Oppida, et in domibus maturas reddel aristas. T a n t a erit et virtus, et cum virtute potestas. I S e c n i n A r c i t e n e n s prima cum veste resurget, P e c t o r a c l a r a dabit bello, magnisque triumpliis C o n s p i c u u m patrias v i c t o r e m ducct ad a r c e s ; Altaqpe n u n c statuet nunc idem moenia vertet. LSed n i m i u m indulgens rebus Fortuna secundis 5d5 Invidet in facie, saevitque asperrima fronti. H o r r e n d u s bello T r e b i a m , Cannasque, l a c u m q u e Ante fugam tali pensabat imagine victor. Ultimus in c a u d a e C'apricornus acumine suinmo iMilitiam in ponto dictat, puppisque colendae ?.?it etiam Seal, in nott. v. 569 in omnes. Sed milicie in V. 2. et L . a in. pr. v. 570 Dira omnes. —- incertis omnes; vi.v vere. puto>, in untlis. xpv~ Xyv 7iap9i/xtvoi. v. 573 Neve sit et omnes. primis V. 1. C. L . jìrimus V . 2. Ego correxi. Et i'ortasse standum erat cum S e a l . ; quamquam iure B . negat posse per neve transiri al) optiino viro, quein Aquarius protulit, ad liane loquacem. Manilii Astronom,

1is Alter v. 676 divisae S . v. 659 A l b a n a s v. 674 orbis Alter B . v. 660 a e t e r u u m v. 670 p o n a t v. 676 diverso

v. 665 p a r t u s v. 667 a n t e 6 6 . v. 676 divisae v. 6 6 3 saeclis v. 667 eiicit. v. 674 Partliiscpip v. orbis Alter

v. 6 7 0 ponat

v. 669 incestat v. 675 culmina

Y . v. 659 albanas Y . J . C. albinas (sed a corr. «) L . alpinas V . 2. v. 660 aeternam arañes. v. 661 libiaiu oiniies. c o r r . S e a l , et 15. v. 662 Hinc V . 1. C . Hue V. 2. L . (a corr. a d d . i) c o r r . S e a l , v. 665 partii o m n e s . corr. B . v. 666 et 67 ego o r d i n e mutavi, postulante sententia. v. 668 cecropum Y . 2. L . ( s e d i a c o i r , s u p r a e a d d . ) cicropum C . cyclopum (sed c o r r . i \ circopum) V. 1. corr. S e a l . P o s t liunc versnm S y r t e s liaustae s u n t , sterili m a r i vel arena infestiores. v. 670 ponet Y . 2. L . C . — eolonis V . 2. L . ( a corr. o) colonna V . 1. colonos C. v. 674 orbis Alter o m n e s . ego o r d i n e m mutavi. v. 676 divisimi V. 1. C . diviso L . Y . 2.

LIBER IV.

151

v. 677 — 692.

Ad T a n a i m Scythicis dirimentem

fluctibus

orbes,

M a e o l i s q u e l a c u s , E u x i n i r j u e as p e r a ponti A e q u o r a et e x t r e n n i n i P r o p o n t i d o s

Hellespontum.

oso H a n c A s i a e m e t a n i posuit n a t u r a potenlis. Q u o d s u p e r e s t E u r o p a tenet, qua prima natantein F l u c t i b u s e x c e p i t q u e I o v e m , t a u r u m q u e resolvit, C o n d e r e p a s s a s u o s ignis V e n e r i q u e iugari. Ille p u e l l a r i d o n a v i t n o m i n e litus i»s5 E t m o n u m e n t a sui titulo s a c r a v i t amoris. M a x i m a t e r r a viris et fecundissinia doctis ( J r b i b u s ; in r e g n i m i f l o r e n t e s oris A t h e n a e , S p a r t a m a n u , T h e b a e divis, et r e g e vel uno, P r i n c e p s P e l l a d o m u s , T r o i a n i g r a t i a belli mi T h e s s a l i a , E p i r o s q u e p o t e n s , v i c i n a q u e ripis lllyris, et T h r e c e Martelli sortita e o l o n u m , E t s t u p e f a c t a s u o s inter G e r m a n i a

partus,

A. v. (-¡77 Ac tantum Scytliicas dirimentem f. urbes v. 680 Hic v. 681 quae v. 683 Pondere — suo signique onerisque itivaineu v. 684 fluctus v. 685 sublioc v. 686 iuris v. 688 Thebas flivisit r. v. 689 P r . illa — Graecia S. v. 677 Scythicas — urbes v. 679 eiecit. v. 680 Hic v. 681 quae v. 683 eiecit. v. 684 fluctus v. 689 hahet post vs. 685. v. 689 illa dom. — Graecia R. v. 678 et 79 eiicit. v. 680 Hunc v. 681 quae \ ss. 684, 85 et 689 Iiuc revocatimi a Seal, inducit. mimi v. 691 Thrace

v. 683 eiecit. v. 690 v. Cad-

V. v. 677 Ad (At a corr. «e L. ac Y. 1. C.) tantum sciticas omnes. corr. Seal, et B. orbes omnes. v. 679 Nisi in Propontidos nomine primam licentius productam statues, scribere suadeo : Aequora et extremum usque Prop. Hellesp. v. 680 Hic C. V. 1. ora. V. 2. Ha ne L. (sed a corr. vel Hic) Ham G. v. 681 quae omnes. Ego correxi. Europa inde est, qua lovein excepit. v. 683 Poìtdere (Pondera V. 1.) passa suo sigiti (signoque V. 1. signique C. sigmo V. 2.) onerique (verique V. 2 . ) iunauit omnes. Ego correxi. v. 684 fiuctus Y. 1. luctus L. C. litus V. 2. v. 685 sub hoc tit. V. 1. C. sub titulo L. (hoc superscr.) sui tit. Y. 2. — honoris G. v. 688 diviset L. (a corr. i) divis et V. 2. v. 689 illa domus omnes. corr. I. Sclirader in nott. mss. Macedoniain innuit. graecia ceteri. grada V. 2. Achillem intelligit. v. 690 sub ripis aliquid latei-e puto, sed nihil exputo. Etiain P . Francius in nott. mss. nomen proprium latere ait. v. 691 tlirace V. 1. C. herce V. 2. hrece L. (appinxit corr. T et superscr. a) Threce iain Seal, scripsit.

152

LIBER IV.

v.

693—717.

Gallia p e r c e n s u s , Hispania m a x i m a

belli,

Italia in s u m m a , q u a m r e r u m m a x i m a

Roma

ra» Imposuit terris, c a e l o q u e acliungitur ipsa. H o s erit in fines orbis p o n t u s q u e notandus, Q u e m deus in partes per singula dividit astra, A c sua cuique dedit tutelae r e g n a p e r

orbem,

E t proprias g e n t e s atque urbes addidit altas, "ui In quibus a d s e r e r e n t prnestantes sidera A c velut buinana est signis descripta

vires. figura,

E t q u a m q u a m c o m m u n i s eat tutela p e r orane C o r p u s , et in proprium divisis artubus exit. ( N a m q u e Aries capiti, T a u r u s c e r v i c i b u s h a e r e t , 70s B r a c h i a sub G e m i n i s c e n s e n t u r ,

pectora

Cancro,

T e scapulae, N e m e a e , v o c a n t , teque ilia, V i r g o ; L i b r a colil clunes, et S c o r p i u s inguine régnât, E t femina A r c i l e n e n s , g e n u a et C a p r i c o r n u s C r u r a q u e défendit luvenis ; vestigia

amavit,

Pisces,)

7iu S i c alias aliud terras sibi vindical astruin. I d c i r c o in varias l e g e s v a r i a s q u e

figuras

D i s p o s i t u m genus est h o m i n u m , p r o p r i o q u e

colore

F o r m a n t u r g e n t e s , s o c i a l a q u e iura per artus Materiemque

pareni

privato foedere

'is F l a v a p e r ingentes surgit G e r m a n i a Gallia vicino minus est infecta

signant, partus;

rubore;

A s p e r i o r solidos Hispania c o n t r a h i t a r t u s ;

A. v. 693 praetensis — Italia — bellis v. 694 sumiuam v. 697 et sing. 700 efferrent v. 703 exstet v. 708 femur v. 716 nimis S . v. 697 et sing. v. 700 efferrent exstet v. 714 Materiamque B . 7 0 0 exercent

v. 702 Ut tancjuaiii

v. 703

v. 714 Materiamque

V . v. 694 in summa V. 2. ceteri summum, C O Ï T . Seal. v. 696 Hoc omnes. — vocimdits omnes; quod tueri poterain. v. 697 el singula omnes. per habet B . v. 700 adsererent omîtes. v. 702 Et quamquam oinnes. v. 703 exslat Y . 1. exit L . (vel exstet (quod liabet C . ) supers«-, a corr.) V. 2. v. 708 femora V . 1. femina ceteri. v. 714 Materiemque Y . 2.

LIBER I V .

v. 7 1 8 —

153

741.

Martia R o m a n i s urbis p a t e r induit ora, G r a d i v u m q u e V e n u s m i s c e n s bene t e m p e r a t

artus;

72(1 P e r q u e coloratas subtilis G r a e c i a g e n t e s G y m n a s i u m praefert vultu fortisque

palaestras;

E t S y r i a m produnt torti per t e m p o r a

crines;

A e t h i o p e s m a c u l a n t orbein, tenebrisque

figurant

P e r f u s a s hominuni g e n t e s ; minus India toslis 725 P r o g e n e r a t m e d i u m q u e facit m o d e r a t a

tenorem.

Iani proprior, tellusque natans A e g y p t i a Nilo L e n i u s irriguis infuscat c o r p o r a campis ; P h o e b u s arenosis Afro rum pulvere terris E x s i c c a t populos ; et Mauritania

nomen

7») 0 r i s h a b e t , titulumque suo f e i t ipsa c a l o r e ; Adde sonos lotidem vocimi, totideni insere Jinguas, E t m o r e s p i o s o r t e pares, ritusque l o c o r u i n ; A d d e g e n u s proprium simili sub s e m i n e frugum, E t C e r e r e m varia r e d e u n l e m m e s s e per urbes, 735 N e c paribus siliquas r e f e i c n t e m viribus o m n e s ; N e c te, B a c c h e , pari d o n a n t e m miniere

terras,

Atque alias aliis funclentem collibus

uvas;

C i n n a m a n e c totis passim n a s c e n t i »

campis;

D i v e r s a s p e c u d u m facies, propriasque 74o E t duplici clausos elephantas c a r c e r e

ferarum; terrae.

Q u o t p a r t e s orbis, totidem sub partibus orbes ;

A. v. 718 orbis v. 719 Gr. suuin v. 723 terrasqne stai v. 728 Poenus v. 7 3 4 orbem S. 7 1 8 orbis

v. 719 smuri

B . v. 724 Per fuscas tostas v. 741 ora

v. 728 Poenus

v. 724 to-

v. 734 orbem

v. 726 proprio tellus gaudens

V. v. 718 urbis pater V. 2. L . (sec! o a corr.) v. 719 genus omnes. corr. B . v. 721 fortisque Y . 2. L . v. 723 m. urbcm omnes. v. 724 Perfusas fortasse, Per fusas, cf. vs. 782. seti ntrumque recte habet. — India tostis moderala tenorein i'acit etc. v. 726 proprior V. 1 . 2 . Aegiam propior et Nilo natans. v. 727 IniuusV.2. Imnis V . l . Limits L. Linkt s C. v. 728 Poenus omnes. corr. B. v. 731 et 32 destini in Y . 1. C. L . servat V. 2. v. 740 causas elefantum c. terrae L . Y . 2. (sed elefantes) terras Y . 1. C.

154

LIBER I V .

v. 742 — 761.

E t certis descripta nitent regionibus astra, P e r f u n d u n t q u e suo subiectas a e l h e r e gentes. Laniger in medio sortilus sitiera inundo "« C a n c r u i n inter g e l i d u m q u e C a p r u m per t é m p o r a veris Adserit in vires pontuni, q u e m vicerat ipse, Virgine delapsa c u m f r a t r e m ad ]itora vexit, E t niinui deflevit onus d o r s u n i q u e levari. Ilium eliam v e n e r a t a colit vicina P r o p o n t i s , 75u E t Syriae gentes et laxo P e r s i s ainictu, \ eslibus ipsa suis h a e r e n s ; INilusque t u m e s c e n s In Cancruin, et tellus Aegypti iussa natare, T a u r u s habet S c y t h i a e montes, A s i a m q u e p o t e n t e m , E t molles Arabas, silvaruni ditia r e g n a . "55 E u x i n o s Scvthicos p o n t u s sinuntus in arcus S u b Geminis te, P h o e b e , colit; post braehia fratris Ultimus occulit os G a n g e s et t r a m e a t Indos. A r d e n t Aethio])es C a n c r o , cui plurimus ignis, H o c color ipse docel.

Plirygia, N e m e a e e , potiiis,

"») Idaeae inatris famulus, r e g n o q u e ferocis C a p p a d o c u m , A r m e n i a e q u e i u g i s ; Bithynia dives A. v. 7 4 2 r a t i o n i b u s v. 7 4 3 a e q u o r e v. 7 4 4 s o r t i t u r v. 7 4 5 g e liduin t e p i d i a n t e v. 7 5 3 T a u r u s h a b e t Scytliicos p o r t u s sinuatiis in a r c u s . v. 7 5 4 A r a b e s v. 7 5 7 solitus G . colit i n d i a c a n c r u i n . v. 7 6 0 r e g n i q u e S.

v. 7 4 3 a e q u o r e v. 7 4 5 c a u r u m — g e l i d u m t e p i d i v. 7 5 4 A r a bes v. 7 5 5 E u x i n u s v. 7 5 7 ex s o l i d o t e t r a n s . Colit I n d i a c a n cruin. v. 7H0 r e g n i q u e

B . v. 742 U t \. 750 Euxinus Indus. v. 7 6 0 f e r o c i

v. 7 5 7

et colit

líos G . et d e c o l o r

V . v. 7 4 2 rationibus o m n c s . (rationibus V. 2 . ) c o r r . S e a l . v. 7 4 3 aequore omiies. c o r r . B . v. 7 4 4 sortitur omncs. corr. Seal, v. 7 4 5 gelidut n pur t. vers is (verxis I.. C . ) oinnes. ( s e d v e r t s V . i . ) corr. B . v. 7 4 6 d e e s t in Y . I. C . v. 7 5 2 visa V . 2. v. 7 5 4 Arabas V . 2. v. 755 Euximm L . V . 2. Euxios V . 1. C . v. 7 5 6 coht Y . 2 . L . ( s o d a c o r r . i) bost V . 2 . v. 7 5 7 Ultimus et Ultimus solidos G. el transcolit India cancer V . 2. L. G . Y e n e t . C . et G. et te colit India cancer. V . 1. E g o c o r r e x i , d u b i t a n t e r t a m e n d e versus p a r t e a l t e r a . v. 7 6 0 regnique o m n e s . c o r r . B . T u e r i p o t e r i s , si ferocire c a s u i n a l t e r u m a d s u m e r e s t a t u e s et i n t e r p u n g e s : Armeniaeque-, iugis B. dives. Q u o d fieri p o s s e n e g ó . feroces V . 2 . et L . sed c o r r . i.

LIBER IV.

v.

155

762 — 783.

T e colit, et M a c e t u m telhis, rjuae v i c e r a t orbern. V i r g i n e sub c a s t a felix terraque marique E s t R h o d o s , hospitium recturi principis orbeni, vo5 T u n i q u e domus v e r e soiis, cui lota sacrata est, Q u u m c a p e r e i l u m e n magni sub C a e s a r e mundi; Ioniae q u o q u e s u n t urbes et D o r i c a rura, A r c a d e s antiqui, c e l e b r a t a q u e Caria l'ama. Q u o d potius c o l a t Italiani, si seligis. astrimi, ™ Q u a n i quod c u n c t a regit, quod rerum pondera novit, D e s i g n a i s u m m a s , et iniquiini separai aequo ; T e m p o r a quo pendent, coeiinl quo noxque

diesque?

H e s p e r i a m .sua L i b r a tenet, qua condita R o m a Orbis et imperio retinet discrimina

rerum,

775 L a n c i b u s et positis gentes tollitque ])remitque, [Qua genitus C a e s a r q u e incus nunc condidit orbeni] E t propriis frenat p e n d e n l e m nutibus orbem. Inferius v i c t a e sidus Cartbaginis

arces

E l L i b y a n ) , A e g y p t i q u e lalus, donataquu rura, ™> E t Z m y r n e s lacrimis radiatile* Cvprios arces E r u i t , Ilaliaeque t a m e n r e s p e c l a l ad undas, S a r d i n i a m q u e tenet, fusasque per aequora terras. Gnosia C e n t a u r o tellus circuindala ponto A. v. 7 6 2 Macedum v. 765 Tuque — es v. 766 caperes v. 769 regat v. 7 7 2 cednnt v. 774 imperimi! v. 775 positas v. 776 cum i'ratre renins liane c. uibem v. 779 regna v. 780 'J'yrrlienas — radiatus Scorpius S . v. 7 6 4 Et v. 765 Tuque — os v. 766 caperes v. 7 8 8 collocai ante 774. v. 774 imperimi) v. 7 7 6 ut A. v. 7 8 0 ut A.

v. 769 regat v. 775 positas

B . v. 7 7 4 Urbis in v. 775 tollitve premitve v. 776 recte eiicit. v. 7 8 0 eiicit. v. 78) Elicit — post. 872. collocai 787 — 790. incl. ita refectos: Non ita Triiiamnm quae dantem i. s. S. gaudens V . v. 765 Tu (¡ne. omnes. coir. B . — nani est omnes, et vs. sq. capcret V. 2. capercnt ceteri. v. 769 colil V. 1. colat Y . 2. L . C. G. v. 773 sub L . C. sìbi V. 1. sun V. 2. v. 774 imperium ceteri; imperia G. positas (vs. sq.) ceteri; posilisG. corr. B . v. 780 TMrrenas V. J . C. L . ( o ;i c o i t . ) Tirrhenas V. 2. ruiliut V. 2. L . (us add. a corr.) radiatus V. I. C. Scorpius omnes. — Ego correxi. Ncque enim Cypros insula, nobilitata tmn per Cinnae zmyrnam, taceri poterat.

156

LIBER IV.

v. 784 — 8 0 1 .

P a r e t , et in g e m i n u m Minois

filias

astrum

"85 Ipse venit g e m i n u s ; c e l e r i s bine C r e t a sagittas Adserit, intentosque imitaliir sideris

arcus.

Insula T r i n a c r i a e ductanlein ad iura s o r o r e m S u b s e q u i t u r C r e t e n , sub eodeni condita s i g n o ; P r o x i n i a q u e Italia et tenui divisa profundo "*) Ora parís sequitur l e g e s , n e c sidere rupta est. T u , C a p r i c o r n e , regis, quicquid sub sole c a d e n t e E s t positura, g e l i d a m q u e H e l i c e n quod tangit ab illo, Hispanas g e n t e s et quot fert Gallia dives, T e q u e feris dignani tantuin, Gerrnania, m a t r e n i Spiritus et inotu rapido, quae visa, g u b e r n e t ; S i c esse in nobis terrenae corpora sortis, Sanguineasque animas animo, (jui cuncta gubernat, Dispensatque h o m i n e m ?

Quid minim, noscere mundum

S i possunt homines, quibus est et mundus in ipsis,

A.

v. 8 7 7 sensus v. 8 7 9 pretium v. 8 8 0 portum v. 8 8 2 rationein disc. v. 8 9 0 Spiritum et in toto rnpidiim qui iussa gubernat v. 8 9 2 animi

S.

v. 8 8 2 post 8 7 6 . v. 8 8 5 conspicimus

B . v. 8 7 6 est munere v. 8 8 5 stirps v. 8 9 1 et nob.

v. 8 7 9 pretium v. 8 8 9 Acris

v. 8 8 0 portum v. 8 8 2 at v. 8 9 0 toto — iussa gubernans

post v. 8 7 6 . 8 8 2 eiicit. v. 8 8 3 pervisimus omne v. 8 8 8 est v. 8 8 9 Aeris v. 8 9 0 eiicit. v. 8 9 2 Aetheriasque auras

V . v. 8 7 9 partum caeli V. 1. 2. G . L . C. v. 8 8 0 portum omnes. corr. B . v. S 8 2 Hie oinnes libri habeiit. rationem discere ceteri. ratione a in. p r . L . Hinc ego c o r r e x i . v. 8 8 9 Aetheris omnes. E t satis licenter hie et a é r , auctore L u c r e t i o , a poetis miscentur. v. 8 9 0 Spiritum omnes. toto ceteri, totum V . 2 . iussa omnes. gubernanl ceteri ; guhernent V . 2. E g o correxi. U t sit in inundo spiritus, qui rapido motu quae visa sint gubernet, ita in nobis cuncta gubernantem vigere animuin.

LIBER I V .

161

v. 8 9 5 — 9 1 7 .

»05 E x e i n p l u m q u e dei quisque est in i m a g i n e

pavva?

Aul cuiquam genilos, nisi caelo, c r e d e r e fas est Esse homines?

P r o i e c t a iacent animalia c u n c t a

In terra, vel mersa vadis, vcl in aere p e n d e n t ; Omnibus una quies, venter, censusque per artus, 'J":> Et, quia consilium non est, et lingua remisso; Unus in inspectus rerum, viresque loquendi, Ingeniumque c a p a x , variasque

educitur artes

H i e partus, qui cuncta regit, secessit in urbes, E d o m u i t terrain in fruges, animalia cepit, «is Imposuitque viam ponto, stetit unus in arcein E r e c t u s capitis, victorque ad sidera mittit S i d e r e o s q u e oculos, propiusque adspectat

Olympian,

Inquiritque I o v e m ; n e c sola IVonte deorum C o n t e n t u s manet, et caelum scrutator in alvo, '•in C o g n a t u i n q u e sequens corpus se quaerit in astris. Huic in tanta fidem petimus, quam saepe v o l u c r e s Accipiunt, trepidaeque suo sub p e c t o r e

fibrae.

An minus est sacris ralionem d u c e r e signis, Q u a m pecudum mortes aviumque altendere

cantus?

ni5 A t q u e ideo faciem caeli non invidet orbi Ipse deus, vultusque suos corpusque recludit S e m p e r volvendo, seque ipsum i n c u l c a t et offert,

A. v. 8 9 6 An quosquam v. 8 9 9 sensusque v. 9 0 2 educit in v. 9 0 3 orb em v. 9 0 4 E t dom. — ad v. 9 0 5 arce v. 9 1 1 Hinc S.

v. 8 9 6 An quoquam v. 8 9 9 sensusque v. 9 0 2 educit in v. 9 0 3 artus quicunque — orbem v. 9 0 4 E t dom. — ad v. 9 0 9 alto v. 9 1 1 Hinc v. 9 1 4 aniinmnque v. 9 1 5 Atqui

B , v. 8 9 6 An quoquam locat post vs. 9 0 0 . bouin sub

v. 8 9 7 muta v. 9 0 4 ad

v. S99 soinnusque — v. 9 0 9 at c a e c a scr.

et colv. 9 1 2

Y . v. 8 9 6 Aut aliquant omnes. v. 8 9 9 sensusqueV. 1. censumr/ue V . 2 . L . C. E g o correxi. v. 901 Unus el V . 1. L . (sed et a c o r r . ) et om. V . 2. corr. B . v. 9 0 2 educitur omnes. v. 9 0 3 quicitiique omnes. veruin 1)abet Seal. — sic esset, si cesset omnes. orbes omnes. corr. B . v. 9 0 4 Edomuit Y . 2 Et dom. ceteri. ad ceteri. ac V . 2 . E g o correxi v. 9 0 6 Ereptus ceteri. Erepitus V . 2 . captls omnes. v. 9 1 0 sic quaer. omnes. v. 911 Huic pmnes. v. 9 1 4 aviumque omnes. v. 9 1 6 reducit omnes. Manilii Aslronom. 11

162

LIBER I V .

v. 9 1 8 — 9 3 5 .

U t b e n e c o g n o s c i possit, d o c e a t q u e

videndis,

Q u a l i s eat, c o g a t q u e s u a s a t t e n d e r e l e g e s , wo I p s e v o c a t a n i m o s n o s t r o s ad s i d e r a

mundus,

N e c patiLur, quia non condit, s u a iura latere. Q u i s p u t e t e s s e n e f a s nosci, q u o d c e r n e r e f a s e s t ? N e c c o n t e m n e tuas q u a s i p a r v o in c o r p o r e v i r e s ; Q u o v a l e t , i m i n e n s u m est.

sic auri p o n d e r a

parvi

'.«5 E x s u p e r a n t pretio n u m e r o s o s a e r i s a c e r v o s . S i c a d a m a s , p u n c t u m lapidis, pretiosior auro est. P a r v u l a sic totuin p e r v i s i t p u p i l l a

caelum,

Q u o q u e v i d e n t oculi, m i n i m u m est, c u m m a x i m a

cernant.

S i c animi s e d e s , tenui sub c o r d e l o c a t a , ino P e r totuin a n g u s t o r e g n a t de limite c o r p u s . M a t e r i a e ne q u a e r e m o d u m , s e d p e r s p i c e Q u a s ratio, non p o n d u s habet,

ratio omnia vincit.

N e dubites homini divinos c r e d e r e

visus;

l a m f a c i t i p s e d e o s , mittitque ad sidera ro Augustum nondum e x cessisse e vita et inter deos relatum esse certum est et confirmatuin.

LIBER QUINTUS. H

ic alius finisse! iter, signisque relatis,

Quis adversa meant stellarum numina quinque, Quadriiugis et Phoebus equis et Delia bigis, Non ultra struxisset opus, caeloque rediret, s Ac per descensuin medios percurreret ignes, Saturni, Iovis et Martis, Solisque sub illis; P o s t V e n e r e n i et ¡Maia natimi te, L u n a , vagantem; Me properare viani nuuidus iubet, omnia circuni S i d e r a vectatum toto decurrere caelo, io Cum s e m e t aethereos iussus conscendere currus S u m m u m contigerim sua per fastigia culnien. Hinc v o c a t Orion magni pars m a x i m a caeli, E t ratis heroum, quae nunc quoque navigat astris, Fluminaque errantis late sinuantia A. v. 1 opus S.

flexus,

v. 5 decurreret

v. 1 relictis

B . vss. 5 — 7 eiicit.

v. 2 lumina

v. 5 decurreret

v. 8 mundi lubet

v. 8 superare

V . v. 4 strinxisset L . Y . 1. v. 5 decurreret ceteri, percurreret V. 2. medii ignes sunt planetae, quos tractaturum se ait. In eiusmodi versibus, quihus severam doctrinam aliquam proponit, saepe inetra negligere solet, ut, qui hue venit legendo, satis expertus est. v. 8'Tibet omnes ; (unus V. 1. iubet) E t i a m Scaligeri lectio vera est, cf. ad IV, 4 3 4 . atque iussum s e , i. e. fatis olitemperantem, h a e c canere versa demum 1 0 . dictitat. — sed mundus post in am vix casu natus sit ex mundi genitivo; habet mundi G. v. 9 vectuiitur omnes. v. 1 2 Hinc v. o. quae nunc quoque etc. om. magni pars — heroum V . 1 . C . L . servat Y . 2 . v. 1 4 errantis V.2. L.

11*

164

LIBER V .

v.

15 — 3 9 .

is E t biferum c e t u m , s q u a m i s atque ore t r e m e n d o , H e s p e r i d u m q u e vigil c u s t o s e l divitis auri, E t canis in totani p o r t a n s incendia A r a q u e , divorimi cui v o t u m solvit

mundum, Olympus;

Illinc p e r g e m i n a s A n g u i s qui labitur A r c t o s , su H e n i o c h u s q u e i n e m o r c u r r u s , plaustrique A t q u e A r i a d n e a e c a e l e s t i a dona

Bootes,

coronae,

V i c t o r et invisae P e r s e u s c u m l'alce M e d u s a e , A n d r o m e d a m q u e n e g a n s genitor c u m c o n i u g e Q u a q u e volet stellatus equus, c e l e r i q u e 25 D e l p h i n u s c e r t a n s , et Iuppiter Alite

Cepheus,

sagittae

tectus,

C e t e r a q u e in toto p a s s i m labentia c a e l o . Q u a e mihi per proprias vires sunt c u n c t a

canenda,

Quid v a l e a n t orili, quid c u m m e r g u n t u r in undas. E t (piota de bis s e x astris pars q u a e q u e r e d u c a t . a» H a s slellis proprias vires et t e m p o r a Consliluit magni (piondam fabricator

—

rerum Olympi:

"N'ir gregis et ponti victor, cui p a r t e relieta N o m e n onusque dedit, n e c pelle iinmunis ab ipsa, Colchidis et m a g i c a s arles qui v e r t e r e Iolcon 35 M e d e a m iussit, m o v i t q u e v e n e n a pfer orbern ; N u n c q u o q u e vicinani puppim, c e u n a v i g e t , A r g o A dextri lateris ducat r e g i o n e p e r astra. S e d c u m prima suos puppis c o n s u r g i t in ignis, Q u a t u o r in partis c u m C o r n i g e r extuJit ora,

—

—

A. v. 18 vota resolv. v. 23 liecat g. v. 24 volat v. 29 quod — par quodque v. 30 Ac v. 32 relictae v. 34 Colchon v. 37 Ac S . v. 24 volat

v. 29 quo — quemque

B . v. 15 eiicit. v. 16 liorti que v. 31 et 32 eiicit.

v. 34 Iolclio

v. 24 Inque alas stel. v. 34 visere — Medeae

v. 29 quodv. 38 turn

Y . v. 16 divitis delauri V. 2. v. 23 negat C. neget V . 1. Suspicor, gemens. v. 24 volat L. V. 1. v. 29 quod V. 1. C. L . (sed in hoc erasa « ; fuerat, quod a debis) quod addebisse.r V . 2. corr. B . par oranes. corr. B . quenque oiimes. ego correxi; adde, astra. v. 30 Ab stellis onines. corr. Seal. v. 3 4 visere V . 2 . Colchon omnes. corr. Seal, et B . 39 partis Y . 2.

LIBER

V,

v.

« l i l l a quisquis erit terris oriente

165

40 — 6J.

creatus,

R e c t o r erit puppis, c l a v o q u e inimobilis h a e r e n s Mutabit p e l a g o terras, venlisque s e q u e t u r . F o r t u n a m , t o t u m q u e volet tranare profundum Classibus, atque alios m e n s e s , aliunique v i d e r e 45 P h a s i n , et in cautes T i p l i y n superare

treinentem.

T o i l e istos partus h o m i n u m sub sidere tali, S u s t u l e r i s bellum T r o i a e , elassemque

solutam

S a n g u i n e c l appulsani l e r r i s ; non invehet undis P e r s i d a , n e c pelagus X e r x e s facietque ai V i c i a S y r a c u s i s S a l a m i s non m e r g e t

tegetque; Athenas,

P u n i c a n e c tolo fluitabunl aequore r o s i r a , A c t i a c o s q u e sinus i n t e r suspensus

ulriinque

Orbis, et in ponto c a e l i fortuna nalabit. His ducibus c a e c o ducuntur in a e q u o r e

classes,

55 E t coit ipsa sibi tellus, tolusque per usus D i v e r s o s r e r u m ventis arcessitur orbis. S e d decunia lateris s u r g e n s de parle sinistri Maxiinus Orion, m a g n u m q u e amplexus O l y m p u m ,

—

Q u o fulgente s u p e r t e r r a s c a e l u m q u e t r a h e n l e eo E i n e n t i t a diem nigras n o x contrahit alas S o l l e r t i s animos, v e l o c i a c o r p o r a

A. v. 4 0 Ilio v. 52 uterque ment.

v. 49 Sidéra — i'erietque v. 50 Roma Syracusas v. 57 summa v. 58 magnum compi. v. 60 Et

S. v. 4 0 Ilio v. 49 Sipara v. 58 magnum compi. B.

—

finget,

4 4 Minyas v. 52 Actiacosve

v. 50 Vera — mergit

46 orlus v. 50 Vera v. 54 cliscurnint

v, 57 summa

v. 51 transtra.

V. v. 4 0 Illis omnes. COÏT. Seal, et B. v. 41 puppìm L. puppì V. 2. non inale! — Itérés L. haeret V. 1. v. 46 portas (porlur V. 2 . ) omnes. ortus G. v. 49 Skiera Y. 1. C. Per s'idem L . (inducta Per) Persidera V. 2. COÏT. I. Voss. v, 50 Vera ceteri ; quod frustra explicare B. studuit. Utraque V. 2. ego correxi. Syracusis vieta Salamis, gloria et potentia navalis, Athenas pessum dédit. — niergat V. 2. v. 52 ulrunique omnes. COÏT. Seal, ideinque coniicit, uterque. v. 57 summa ceteri. deus m'al uteris Y . 2. idemque sub rasura L . corr. B . v. 58 magnumque ampi, omnes. v. 60 Et mentila omnes. corr. Seal. v. 61 Sollertis V. 2. L .

166

LIBER

V.

v.

62 —

87.

A t q u e a g i l e m officio m e n t e m , c u r a s q u e p e r omnis Indelassato p r o p e r a n t i a e o r d a vigore. I n s t a r erit populi, totaque liabitabit in urbe 05 Liniina pervolitans, u n u m q u e p e r omnia M a n e salutandi portans c o m m u n i s

verbum

amicus.

S e d c u m se terris Aries t e r quinque

peractis

P a r t i b u s extollit, p r i m u m iuga tollit ab undis H e n i o c b u s , clivoque rotas convellit ab i m o , "(I Q u a gelidus b o r e a s aqiiilonilms instat acutis. Ille dabit proprium S t u d i u m , c a e l o q u e

retentans,

Q u a s prius in terris a g i t a t o r a m a v e r a t artes : S t a r e levi c u r r u m o d e r a n t e m q u a t u o r ora S p u m i g e r i s frenata lupis, et f l e c t e r e

equorum

"5 P r a e v a l i d a s vires ac torto s t r i n g e r e A t c u m l a x a t o fugerunt c a r d i n e

gyro;

claustra,

E x a g i t a r e feros, p r o n u m q u e anteire

volantis,

V i x q u e rotis levibus suminiun c o n t i n g e r e V i n c e n t e m pedibus ventos, v e l prima

campimi,

tenentein

«) A g m i n a in obliquimi c u r s u s agitare malignos, O b s t a n t e m q u e m o r a totum p r a e c l u d e r e V e l medium turbae nunc

circuin;

d e x t r o s ire p e r orbes

Fidentem campo, nunc meta currere

acuta,

S p e m q u e sub e x t r e m o dubiam s u s p e n d e r e

casu.

ss ]STec non alterno desultor sidere dorso Q u a d r u p e d u m , et stabilis poterit defigere plantas, P e r q u e volabit equos, ludens p e r t e r g a v o l a n t u m ; A. v. 63 lüde relaxato — videre dit — ludet S . v. 71 retentas v. 87 ut A. B . v. 76 fregerunt

v. 76 Aut v. 80 ciirrus

v. 64 orbe v. 80 ciirrus

v. 87 P e r quos vav. 81 perludere

v. 84 calce

V. v. 62 omnis V. 2. v. 63 corde videre oinnes. corr. Seal. v. 64 orbe omnes; sed tola Y . 2. corr. Seal. v. 7.1 retentas V. 2 . , ut Seal, volebat. v. 75 toto oinnes. v. 76 At omnes. v. 77 volantis V . 2. L . v. 80 cursus omnes. v. 82 Suspicor, laxos. v. 86 stabilis V . 2. L . v. 87 Per quos vadil V . l . C. L . (a corr. fuerat, labit sic G.) Per quo Ialite quos V. 2. corr. B . ludet ceteri, ludat Y . 2. corr. B . parimi nunc sollicitus de repetito volabit — volanti! m.

LIBER

V.

v.

167

8S — 1 0 9 .

Aut solo v e c t a t u s e q u o nunc a n n a movebit, N u n c l e g c t in longo per cursus praemia c i r c o ; «) Quicquid de tali studio I'onnatur, liabebit. Hinc mihi S a l i n o n c u s (qui caelum hnitatus in u r b e P o n t i b u s impositis, missisque per aera quadrigis E x p r e s s i s s e sonuin niundi sibi visus, et ipsuni Admovisse I o v e m terris, dum fulmina

fingit,

''o Sensit, et i n u n e n s o s ignes s u p e r ipse secutus Morte I o v e m didicit) g c n c r a t u s possit liaberi. H o c g e n i t u m c r e d a s de sidere B e l l e r o p h o n t e m Iinposuisse viam inundo per signa volantem, Cui c a e l u m c a m p u s fuerat, l e r r a e q u e f r e t u m q u e no S u b p e d i b u s ; n o n ulla tulit vestigia cursus. His erit H e n i o c h i s u r g e n s tibi forma notanda. C u m q u e decern partis Aries duplicaverit ortus, Incipient haedi tremuluin p r o d u c e r e inentum, H i r t a q u e turn d e m u m terris promitterc terga, iu5 Q u a d e x t e r boreas spiral.

N e e crede s e v e r a e

F r o n t i s o p u s signi, strictos nec corda Catones, A b r e p t u i n q u e p a t h T o r q u a t u m , et Horatia facta, Maius onus signo est, haedis n e c tanta petulcis C o n v e n i u n t ; levibus g a u d e n t lascivaque signant v. 91 imitatur — orbe v. 92 Motibus A. v. 8 9 licet — percussus v. 9 4 Amovisse — de fulmine v. 96 quo sit habendus v. 100 campus v. 101 Hie — cavenda v. 106 signo — structos nec crede v. 107 Aut Brutum atque parein Tarquinum v. 108 signi S. v. 89 licet v. 91 imitatur — orbe campus v. 101 Haec — cavenda v. 107 ut A . , sect Torquatum

v. 9 4 de fulmine v. 1 0 0 v. 106 signo — n e c crede

B . v. 89 ciet — praelia v. 94 male fulmina v. 100 cursor v. 102 ortu v. 105 ne ctas in colla secures

fingi v. 95 immissos v. 106 signo — stri-

Y. v. 89 licet omnes. E g o eorrexi. — cursum Y. 2. percursus V. 1. C. cursus L . v. 91 imitatns V. 2. urbe V. 2. orbe ceteri. 94 de fulmine omnes. corr. Is. V o s s . v. 1 0 0 campus Y. 1. C. ciirsu L . cursus V . 2. v. 101 canenda V . l . C . L. (a corr. fuerat, conanda) ita V . 2. corr. B . v. 1 0 2 partis Y.2. L. v. 106 signi o m n e s . — incude V. 1. C. L . ( a corr. fuerat, in coda.) sic Y . 2. E g o eorrexi. Catonis oinnes. v. 107 A brutumque Y. 1. Abrubtamque C. Abruptamque L. Abruptumque V. 2. corr. B .

168

LIBER V .

v. 1 1 0 — 1 3 4 .

l i " P e c t o r a , et in lusus a g i l e s agilemcjue

vigorein

D e s u d a n t ; v a r i o d u c u n t in a m o r e i u v e n t a m ; In v u l n u s n u n q u a m v i l l u s ; s e d s a e p e I m p e l l i ! , t u r p i s q u e e m i l u r vel m o r t e

libido voluptas.

E t m i n i i n u m c e c i d i s s e m a l u m est ; quia c r i m i n e ji5 N e c n o n et c u l t u s p e c o r u m n a s c e n t i b u s P a s l o r e i n q u e suiun g é n é r a n t , cui

fistula

collo

H a e r e a t et v o c e s a l t e r n a p e r o s c u l a

ducat.

S e d c u m bis d e n a s a u g c b i t s e p t i m a

partes,

Lanigeri, surgent hyades.

quo t e m p o r e

i2(i N u l l a quies p l a c e t ; in nullo s u n t

olia

nalis fructu;

S e d p o p u l u m t u r b a m q u e petunt, r e r u m q u e S e d i t i o c l a m o r q u e iuvat, G r a c c h o s q u e

tumultus;

tenentis

R o s t r a volunt, montemque sacrum, rarosque P a c i s bella p r o b a n t , c u r a e q u e a l i m e n t a fidum

Laërtiadae genuere

Quirites;

ministrant.

lis I m m u n d o s q u e g r e g r e s agitant p e r sordida Et

victus.

addunl,

rura;

svboten.

H o s générant Ilyades mores surgenlibus U l t i m a L a n i g e r i c u m pars e x c l u d i t u r

astris.

orbi,

Q u a e t o t u m ostendit terris a t q u e eruit undis, 130 O l e n i e s e r v a n s p r a e g r e s s o s tollilur

Hoedos

E g e l i d o s t e l l a t a polo, qua d e x t e r a p a r s Officio m a g n i m a t e r Iovis.

ilia

est;

tonanti

Q u o n d a m a l i m e n t a dedit, p e c t u s q u e i m p l e v i t

hiantis

L a c t e suo, dedit et dignas ad f u l m i n a v i r e s .

A. v. 110 luxus v. 114 s e d — victuin interdum non alium — Bootem v. 1 3 3 Fundainenta S . v. 114 sed — victuin v. 133 Fundainenta 13. v. 110 cursus alacres v. 125 Iminundosve

v. 119 surgunt v. 131 Et gel. —

v. 119 surgunt

v. 126 lieti quae

v. 131 E gelido

— quae

v. 114 eiicit. v. 124 furtiinque al. v. 131 eiicit. v, 133 Nutrimenta

V. v. 114 vicUim oinnes. E g o correxi. v. 119 nati omnes. v. 122 tenentis V. 2. v. 123 montesque sacros V. 1. C. commode; sed ceteri singularem omnes tuentur. v 126 fidimi nerciadu omnes. boetem V . 1. boeotem C. sybeotcn V. 2. syboetem L. corr. Seal, v. 131 Egelido V. 2. quae oinnes. E g o correxi. v. 133 Fundaweiila omnes. E g o correxi.

LIBER

v.

V.

135 —

Kì9

152.

135 H i n c íklae m e n t e s t r e m e b u n d a q u c c o r d a c r e a n tur, S u s p e n s a strepitili, levibiisque obnoxia His t a m e n ingenita est visendi ignota

i-»»

causis. cupido,

U t n o v a p e r m o n l i s quaerunt arbusta

capellae,

S e m p e r et ulterius p a s c e n t e s t e n d e r e

gaudent.

T a u r u s in a v e r s o s p r a e c e p s c u m tollitur orlus, S e x t a p a r l e sui c e r t a n l e s luce P l e i a d a s ducit.

sorores

quibus aspirantibus

In l u c e m eduntur B a c c h i

almam

Yenerisque

sequaces,

P e r q u é dapes m e n s a s q u e super petulanti» »5 E t sale m o r d a c i dulcís quaerentia lilis c u r a sui cullus, frontisque

decorae

S e m p e r erit, lortos in llucluiii p o n e r e Aut vinclis r e v o c a r e

comas

et

corda,

risus. crines,

v e r t i c e denso

F i n g e r e , et appositis c a p u t e m u t a r e

capillis,

i5u P u m i c i b u s q u e cavis borrentia m e m b r a Atque odisse virimi, sterilisque o p t a r e F e m i n e a e v e s t e s , n e c in usuni leginina

polire, lacertos; planlis,

A. v. 135 timidae v. J 36 in trepidis v. 137 etiam ingeuiuin v. 138 inontesque ruunt v. 140 adversos — attollitur v. 141 lucis ad oras v. 143 educunt v. 146 vultus v. 147 tortosque inflexum v. 148 undis — et rursus v. 152 insutaque S . v. 135 timidae v. 136 trepidis v. 1 3 8 ut A. v. 140 ut tol. mensaque v. 152 nec insunt B . v. 135 timidae samque

v. 136 in strep.

v. 137 etiain ingenitur v. 141 lucis ad oras v. 144 v. 140 artus

v. 144 men-

V . v. 135 fidae L . Y . 2. G. C. Quod propter fidelein Iovis tntelam nequáquam a sidere abliorret. Amicos vero fidos quidem, sed tiinidos quis non expertus est? v. 136 Suspensas omnes. trepidis Y . 1. C. trepidili L . irepiliis V. 2. corr. B . et ego. v. 137 His etiam ingenmm V . 1. C. G . L . ( a corr. í'uerat, etiam tamen ingeniem) tamen ingeniem Venet. ingenies htisendi Y . 2. corr. B . Malim tamen tueri etiam; nam Veneti nulla auctoritas est. v. 138 per noctisque omnes; sed om. que V. 2. — ruunt omnes; sed rufa V . 2. corr. B . íortasse, pernicitus capellarum noliis erepta est. v. 140 adversos omnes. corr. Seal. —• attollitur L . V, 1. C. compellitur V . 2. corr. B . v. 141 lucis odores L . V . 1. C. luce sorores Y . 2. v. 143 educunt oinnes. corr. Seal. v. 144 mensasque omnes. 146 vultusqite V . 1. C. enllueque V . 2. L . G. v. 148 undis omnes. corr. S e a l . (vrnclis V . 1. om. comas) v. 149 enucture Y . 2 . v. 151 sterilis Y . 2. L . v. 152 nec itisunl L . uisint Y. 2. insunl Y . 1. C. corr. B .

170

LIBER V .

S e t i specie,

fictique

v. 1 5 3 — 1 7 6 .

p l a c e n t ad mollia

gressus.

N a t u r a e pudet, a t q u e habitat sub p e c t o r e

caeco

155 Ambitio, et ìnorbuni virtutis nomine iactant. S e m p e r a m a r e parum e s t ; cupient et a m a r e videri. I a m v e r o G e m i n i s f r a t e r n a ferentibus

astra

In c a e l u m , s u m m o q u e natantibus a e q u o r e ponti, S e p t i m a pars L e p o r e m tollit.

quo sidere natis

I«I V i x alas natura n e g a t v o l u c r i s q u e

meatus;

T a n t u s eril per m e m b r a vigor r e f e r e n d a

ventos.

Ille prius victor stadio, quam missus abibit; llle cito m o t u rigidos eludere

caestus,

N u n c e x i r e levis missas, n u n c mittere p a h n a s ; if« Ule pilam celeri fugieiitem reddere

pianta,

E t pedibus p e n s a r e maniis, et ludere folle, Mobilibusque citos ictus g l o m e r a r e lacertis ; Ille potens, turba perfundere m e m b r a

pilarum,

P e r t o t u m q u e v a g a s corpus disponere p a l m a s , l'u U t t e n e a t tantos orbes sibique ipse reludat, E t velut e d o c t o s

iubeat

volitare p e r

ipsuni.

Invigilat somnis, curas industria v i n c i t ; Otia p e r varios e x e r c e t dulcia lusus. N u n c C a n c r o vicina c a n a m , cui p a r t e sinistra 175 C o n s u r g u n t I u g u l a e .

quibus aspirantibus

T e , M e l e a g r e , colunt (flammis absentibus

orti ustuin,

A. v. 153 Species v. 155 vitant v. 159 leporemque tulit v. 163 monitus v. 164 missos — palmis v. 166 miiniis —• saltu v. 168 cuncta pil. v. 169 plantas v. 170 recludat S. v. 153 species v. 170 recludat

v. 163 monitu

v. 166 saltu

v. 168 turbain

B . v. 153 speciein •— fractique v. 154 cafca v. 160 volucrumque v. 172 invigilant curis : somnos v. 173 excercent Y . v. 153 specie omnes. — ficte V. 2. ficleque L . (sed a corr. t.) v. 155 laclant Y . 2. L . (sed i a corr.) 257 vero om. V. 2. L . (add. a corr.) v. 160 volucrisque (volo erisque V. 2 . ) Y . 2. C. et L . v. 163 moritur ceteri. motu V. 2. v. 166 fulto oinnes. corr. B . v. 168 turba omnes. v. 169 vagus omnes. v. 170 ipsa omnes.

LIBER

V.

v.

177 —

171

194.

R e d d e n t e m q u e tuae per mortem muñera

matri,

Cuius et ante n e c e m paulatiin vita sepulta est,) A l q u e Atalanteos c o n a t u m ferie labores, i8(i E t Calydonea bellantem rupe pueliam, V i n c e n t e m q u e viros, et qua ni potuisse videre Y i r g i n e maius erat, sternentem vulnere primo, Q u a q u e erat Actaeon silvis imitandus et ante Q u a m canibus nova praeda iuit.

ducuntur et ipsi

i«5 Retibus et claudunt c a m p o s forniidine mortis, Mendacisque parant foveas, laqueosque

tenaces,

Currentisque feras pedicarum c o m p e d e nectunt, A lit canibus ferrove necant praedasque reportan!. Sunt, quibus in ponto studium est cepisse ferarum ion D i v e r s a s facies, et c a e c o missa profundo S t e r n e r e litoreis monstrorum corpora arenis, H o r r e n d u m q u e fretis in bella lacessere pontum, E t colare v a g o s inductis retibus aninis, A c per nulla sequi dubitat vestigia praedas.

A. v. 175 ortmn Calydoniacam v. 193 celare

v. 176 babitantibus v. 179 Atlanteos v. 180 v. 181 videri v. 183 Quanique v. 192 feris

S. v. 176 habitantibus v. 177 et 78 collocai post 179. v. 181 videri v. 183 Quamque v. 190 raersa v. 194 dubitant B. v. 177 post — mutua v. 179 Atlanteos v. 182 stringentein v. 185 vastos — montes v. 1S9 liatantuin v. 190 mersa v. 192 Horrendasque — pliocas v. 194 dubias V. v. 176 habitantibus ceteri. habentibus V. 2. unde corr. Gronov. et B. Sed aberrasse indico V. 2. a codd. lectione et esse corrigendum, latitantibus. v. 179 atlilanteos V. 1. adlanleos L . C. atalanteos V. 2. — cohalur V. 2. con alus L. (sed a corr. conatum) ut V. 1. C. habent. v. 181 videre V. 2. ceteri videri. Sed quam posse ita inferri, ut belluam ferainve suppleas, nunquam credam. Itaque vel quod scribain, vel vincentemque feram. v. 183 Ouamque omnes. corr. Gron. — Suspicor, imitandus; at ante v. 185 montes V. 2. L. v. 186 Mendacisque V. 2. L. v. 187 Currentisque V. 2. L. v. 190 missa omnes; nisi quod misso L . , cecumisso V. 2. peccant. Recte. pliocas intellige, quas litoribus profundiim mittit, cf. Oppian Halieut. Ill, 138. v. 191 habens V. 2. L. corr. habenis ceteri. v. 192 Horrendum praetis Y. 2. L. ( s e d a corr. que fretis, quod in ceteros venit libros.) Fortasse, Horrendum et pretiis. v. 193 annis V. 2. amnis L . (sed a corr. e.) v. 194 dubitat omnes.

172

LIBER

V.

v. 195 —

218.

ios L u x u r i a e quia t e r r a p a n i n i , fastidiet o r b c m V e n t e r , et i p s e g u l a m N e r e u s e x a c q u o re p a s c e t . At P r o c y o n oriens, cuín iani v i c é s i m a C a n c r o S e p t i m a q u e e x undis p a i s s e s e e m e r g i t in a s t r a , V e n a t u s non ille q u i d e m , v e r u m a r m a

creatis

sin V e n a n d i t r i b u i t : e a t u l o s n u t r i r e sagacis, E t g e n u s a proavis, m o r e s n u m e r a r e p e r u r b e s R e t i a q u e , et valida v e n a b u l a c u s p i d e

fixa,

L e n t a q u e c o n t e x t i s f o r m a r e hastilia nodis, E t q u o d e u n q u e solet v e n a n d i p o s c e r e c u r a -•us lu p r o p r i o s f a b r i c a r e dabil v e n a l i a

quaestus.

C u m v e r o in v a s t o s s u r g e t N e m e a e u s h i a t u s , E x o r i t u r q u e acris, l a t r a t q u e c a n í c u l a

flainmas,

E t r a b i t igne suo, g e m i n a t q u e i n c e n d i a solis. Q u a s u b d e n t e f a c e n i terris, r a d i o s q u e

movente,

aio D i m i c a t in c i ñ e r e s orbis, f a t u m q u e s u p r e m i u n Sortitili - , I a n g u e t q u e suis N e p t u n u s in undis, E t viridis n e m o r i s a n g u i s d e c e d i t et herbis. C u n e t a p e r e g r i n o s o r b e s aniinalia A t q u e e g e t alterius m u n d u s .

quaerunt,

natura suismet

215 A e g r o t a t m o r b i s nimios o b s e s s a p e r a e s t u s , I n q u e r o g o v i v i l ; t a n t u s p e r sidera f e r v o r F u n d i t u r , a t q u e u n o c a n d e n t in

flamine

cuneta;

H a e c ubi se p o n t o p e r p r o n a s e x l u l i t oras,

A. v. 196 pascet v. 206 surgit

v. 197 est add. 208 rap it

v. 201 artes v. 203 formant v. 217 ceu sunt in flumine

S. v. 197 Cancri v. 201 artes v. 206 surgit flaimnans v. 217 ceu sint in lumiue B. v. 197 cancri lu in ine

v. 207 canis

v. 207 Canis —

v. 217 aque uno se accendunt

V. v. 195 qua V. 2. Fortasse, quasi. v. 196 pascit omnes. v. 197 cancro oinnes. est L. V. 1. C. v. 198 sese om. V. 2. L. (sed add. a corr.) v. 200 sagacis V. 2. L. v. 207 canis omnes. Ego correxi. — flammas V. 2. L. (sed a corr. i) quod hal>ent Y..2. C. v. 208 rapel V. 2. rapiet L. corr. Seal. v. 217 ceu sunt in flumine omnes. Ego correxi. v. 218 per próximas omnes.

LIBER V .

v. 2 1 9 — 236.

173

H i s c e n t e m quam n e c pelagi restrinxerit unda, 22"5 Ouin etiam ille pater tali de sidere cretus E s s e potest, qui serpentelli super ora cubantem, Infelix, nati soinnuniqiie animainque bibentem Sustinuit misso p e t e r e ac prosternere telo. Ars erat esse p a t r e n i ; vicit natura periclum, E t panici' iuveneni somnoque ac morte levavit, T u n c iterimi natimi et fato per somnia raptum. A l cimi secretis iniprovidus haedus in astris E r r a n t i similis fratriun vestigia quaerit, P o s t q u e g r e g e m longo producitur intervallo, ji-i Sollerlis aninios agitataque pectora in usus ElTingit varios, n e c deficientia cuiis, N e c contenla d o m o ; populi sunt illa ministra, P e r q u e magistratus et public» iura feruntur. N o n ilio corani digilos quaesiverit basta, 320 D e f u e r i t q u e bonis s e c t o r ; poenanique lucretur ¡Noxius, et patriam fraudarit debitor aeris; Cognitor est urbis, nec non lascivit amores In varios; ponitquc forum, sua datque Lyaeo. A. v. 301 fircus et tela v. 302 Mittebatque SIIOS — v. 303 H. autein pliaretram v. 313 l'vatris v. v. 316 Et fingit variis v. 317 tentata v. 319 nllo quaque iverit v. 322 verbis v. 323 ponetque —•

in — carinas 315 p. fundit curant digito madet atque

S. v. 301 teloque v. 302 Mittebat qui vos — in — carinas v. 303 Mine ortam pharetram v. 308 et v. 316 variis v. 319 «Ilo careat digito qaaque iverit v. 323 se datque B. v. 301 de classe f. fueritve — poenamve

v. 302 eiicit v. 312 arvis v. 323 suadente

v. 320 De-

Y. v. 301 arcu» et tela Y. 1. C. L . (a corr. ; fuerat, arcu fcJarjue) arcu telumque V. 2. v. 302 Mittebatque silos omnes. ego correxi. v. 303 Uic ortam pharetram (pliaretro V. 2.) omnes. corr. B. v. 308 ac omnes. v. 311 fatum V. 1. C. fata V. 2. v. 315 Sollerlis V. 2. L . v. 316 Et fingit omnes. corr. Seal. v. 319 curam omnes. — digito omnes. qui iuverit V. 1. C. L. ; (uno tenore.) qiie umerit V. 2. corr. B . v. 322 urbis V. 2. corr. Seal, v. 323 suadetque, (sua detque G.) omnes. Ego correxi. Manili Astronom,

12

178

LIBER

V.

v.

324 — 329.

Mobilis in s a l t u s et s e e n n e m o l l i o r aclor. 335 N u n c s u r g e n t e L y r a T e s t u d i n i s e n a t a t u n d i s F o r m a , p e r h e r e d e m t a n t u m p o s t fata s o n a n t i s , Qua quondam sonitumque ferens Oeagrius

Orplieus

E t s e n s u s scopulis et silvis addidit a u r e s , E t D i t i l a c r i m a s et m o r t i d e n i q u e finem. 33i»Hinc v e n i e n t vocis d o t e s c h o r d a e q u e

sonantis,

G a r r u l a q t i e in m o d u l o s d i v e r s a tibia f o r m a , E t quodcunque m a n u loquitur,

flatuque

movetur ;

Ille dabit c a n t u s i n t e r c o n v i v i a dulcis, M u l c e b i t q u e sono B a c c h u m n o c t e m q u e

tenebit;

335 O u i n etiain c u r a s inter s e c r e t a inovebit Carmina, furtivo inodulatus n i u n n u r e

voccm,

S o l u s et i p s e s u a s s e m p e r c a n t a b i t ad auris. I l i n c d i s t a n t e L y r a ( q u a e c o r n u a d u c e i ad a s t r a , C h e l a r u i n s u r g e t c u m p a r s vicesima

sexta,)

A. v. 324 arte v. 326 prolata tonanti* v. 330 voces doctae belleque sonantes v. 331 quae in. v. 334 lioctesque v. 335 deest. v. 336 carmine v. 338 Hie — altera pars vs. sequentis in hunc, liuius in illuin traducta est. S. v. 324 arte v. 326 praefata v. 327 serens v. 330 Boreaeque v. 331 quae 111. — diverse — format v. 334 noctisque v. 338 ducit vs. 339 collocai post vs. 326. 13. v. 324 arte v. 325 liepa v. 327 menteinqiie feris v. 329 v. 334 noParcis •— filum v. 330 citharaeque v. 332 llatnve ctesque v. 338 et 39, inversos ordine, eiicit. V. v. 324 Nobilis omnes. — trac V. 1. urlue L. (superscr. vel ire) s i c ( ' . artor V. 2. Ego correxi. v. 325 Nam cum Lyra inversa oriatur, testudo prius quam cornua conspiciuntur. Quod quia Bentl. parimi curavit, in magnos deinde errores incidit. v. 326 praelata Y. l . C . praefata L . post fata V. 2. v. 327 sonitumque etiam V. 2. Ut Bentl., ita iam ante eum in nott. inss. P. Francius. v. 330 voces (lotis V. 2. — boreaeqtie L. Y. 1. C. — lioreaeque V. 2. Ego correxi. v. 331 G. quae mod. omnes. corr. Is. Voss. et B. v. 333 dulcis omnes. v. 334 noctemque V. 2. v. 337 aditiris V. 2. vs. 338 alteram vs. sequentis partem in liunc, liuius in illiun omnes tnuisferunt. Verum ordinein liabet Seal., quamquam ipsos versus non recte distraxit. v. 338 Hie omnes; sed L. a corr.; f u e r a t , Hinc — ducet (sed ducit V. 2.) omnes. — Epilogus est, ut iam Fr. Iunius vidit, eorum quae proxiine antecesserunt. Quurn enim ex altera Chelaruin parte, unde Lyra satis longo distat intervallo, ad p a r tem alteram transeundum sit, ubi Scorpio proxima Ara est, verbo illuc vocandi erant lectores.

LIBER

V.

v.

340 —

357.

179

3» Quid regione N e p a i v i x partis octo Iralientis Ava ferens Iuris stellis imilantibus i g n e m (In qua devoti quondam cecidere Gigantes; N e c prius armavit violento fulmine dextram Iupiter, ante deos quam constitit ipse sacerdos;) 345 Quid potius Gngent ortus, quam tempia colentis, Atque auctoratos in tertia iura minislros, D i v o r u m q u e sacra venerantis numina v o c e , P a e n e deos, et qui possimi ventura

videre?

Quattuor appositis Centaurus partibus eifert 35u vSidera, e t e x ipso mores nascentibus addit. Aut stimulis ngitabit onus, mixlosque iugabit S e m i n e quadrupedes, aut curili celsior ibit, Aut onerabit equos annis, aut ducet in arma; Ille teilet medicas artes ad membra l'erarum, 335 Et non auditos mularuin tollere morbos H o c est artis opus, non exspcclare gementis, E t sibi non aegros iain dudum credere curae.

A. v. 340 Sed r. pari v. 345 Quod v. 347 sacras — voces v. 351 stimulos aget aut omnes v. 354 medias v. 355 mutarunt v. 357 agruin — corpus S. v. 340 Sed v. 345 Quos — mannos v. 357 corpus

finget

v. 351 mutos aget aut

B. v. 340 Sed v. 344 focos v. 345 Quos — finget partus v. 351 Hic mulos aget aut inannos v. 351 inixtoque v. 353 ornabit — phaleris . v. 354 herbas — ferorum v. 356 collocai ante 355. v. 355 Sed — mutorum v. 357 credere tales Y. v. 340 Onori ceteri; Quid Y. 2. — purvis L . (sed a corr. pari vix;) ita ceteri; Sed verissimus, ut solet, V. 2 : regione p a i ; repetita eniin ne vera lectio exoritur, regione nepai, quam divino ingenio Seal, sine librorum ope recte restituii. — partis V. 2. L. v. 343 violenta — dextra V. 2. v. 345 Quod — fingent ortus omnes. Ego correxi. Liberius orationem struens redit ad intennissain vs. 340 interrogationem: Quid ortus Arae fingent? — colentis V. 2. v. 347 venerantis V. 2. L. (hic etiain, ut ubique, a corr. e.) voces L . V. 2. v. 350 Sidere L. V. 1 . more L . Y. 2. _ v. 351 Aut stimulis omnes. agit aut omnes V. 1. C. agitatiti aut omis (superscr. e, et induetis airi) L . Stimuli sagitunt onus V. 2. Ego correxi. •—• mixtasque omnes. v. 352 currus L. V. 2. v. 354 medias omnes. corr. Seal. v. 355 mutarunt omnes. corr. Seal. v. 356 gemen~ tis omnes. v. 357 corpus omnes. Ego correxi. 12 4

180

LIBER V .

v. 3 5 8 — 3 7 7 .

H u n c subit A r c i t e n e n s , cuius pars quinta n i l e n t e m A r c t u r u m ostendit p o n t o ; quo t e m p o r e natis 3d) F o r t u n a ipsa suos audet c o m m i t l e r e R e g a l i s ut opes et s a c r a a e r a r i a

census,

servent,

R e g n a n t e s sub r e g e suo, r e r u m q u e

ministri,

T u t e l a m q u e g e r a n t populi, d o m i b u s v e

regendis

P r a e p o s i t i , curas alieno limine claudant. 3G5 A r c i t e n e n s c u m se t o t u m p r o d u x e r i t undis T e r d e c u m a sub p a r t e feri, formantibus

astris

P l u m e u s in c a e l u m nitidis olor e v o l a t alis. Q u o s u r g e n t e trahens l u c e m , m a t r e m q u e Ipse q u o q u e aerios populos, c a e l o q u e 370 Alituuni g e n u s in studium c e n s u s q u e Mille

fluent

relinquens

dicatum vocabit.

artes : aut bellum indicere m u n d o ,

E t medios inter v o l u c r e m p r e n s a r e m e a t u s , Aut nidis d a m n a r e suis r a i n o v e

sedentem,

P a s c e n t e m v e s u p e r surgentia d u c e r e lina. 375 A t q u e liaec in l u x u m ; iam ventri longius itur, Q u a m m o d o militiae; N u m i d a r u m p a s c i m u r oris, P h a s i d o s et l u c i s ; arcessitur inde m a c e l l i m i , A. v. 358 Nunc v. 362 reg. inanent — vss. 363 et 64. vs. 374. v. 363 gerent v. 364 limite clauderit v. v. 371 fliuint v. 372 pensare v. 373 nitidos clamare v. 374 sugentia v. 375 ibit v. 376 Quod v. 377 S. v. 358 Nunc v. 361 sancta v. 363 gerent v. 3 7 0 Alituiiinque g. v. 375 At quae liaec? B. v. 358 Nunc ptare suo

v. 359 caelo

v. 361 sancta

habet post 370 in ofli. — ratione et damnis

v. 3 6 4 claudent. v. 377 damnis v. 373 nido ca-

V. v. 3 5 8 Hunc omnes. v, 359 potilo omnes. recte. a ponto, ut 365. undis. — nautis V. 2. nuniis L . v. 361 sacra omnes, praeter G . , qui sancta. vss. 363 et 64 post 374 omnes collocant; reddidit suo loco Seal. v. 363 gerant omnes. v. 364 limite V. 1. C. L . inni ine V. 2. corr. Seal. — claudunt L . V. 1. C. claudant V. 2. v. 367 olore volantis L . V. 1. C. ut Ubi solore volatalis V. 2. v. 370 Alituumque g. st. omues. corr. Huetius et B . v. 371 fluunt V . l . C. fluant V. 2. L . (a corr. e.) v. 372 pensare omnes. ( r a corr. L . add.) v. 373 nitidus clamare suis omnes. corr. Seal, v. 3 7 4 dicere omnes. vi na V.l. C. L. ( a corr.; fuerat luna.) Una V. 2. v. 375 Atque haec in luxum omnes. — ibit V . l . C. itur L . V. 2. v. 377 et ducis omnes. dulcis interpolatus G. corr. B . et ante eum Seal.

LIBER V .

v. 3 7 8 — 3 9 9 .

181

U n d e a u r a t a n o v o d e v e c t a est a e q u o r e pellis. Quin e l i a m linguas h o m i u u m s e n s u s q u e 38(i Aerias v o l u c r e s , novaqtie in c o m m e r c i a Verbaque praecipiet naturae lege

docebit ducei,

negata.

Ipse deum C y g n u s condit v o c e m q u e sub ilio, N o n totus v o l u c e r , s e c u m q u e i m m u n n u r a t i n t u s ; IVec te p r a e t e r e a n t , clausas qui c u l m i n e

summo

ass P a s c e r e a v e s V e n e r i s gaudent, et r e d d e r e

caelo

Aut certis r e v o c a r e n o t i s ; t o t a m v e p e r u r b e m Qui g e s t a n t caveis v o l u c r e s Q u o r u m omnis parvo

ad iussa p a r a t a s ,

consistit p a s s e r e

census.

H a s erit et similis tribuens olor aureus artes. 3fjc>

Anguitenens magno circumdatus orbe C u m venit, in r e g i o n e l u a e , C a p r i c o r n e , N o n inimica facit s e r p e n t u m m e i n b r a A c c i p i e n t sinibusque suis peploque p r o d u c e t in

In c a e l u m q u e ferens alienis

figurae,

creatis; fluentis,

O s c u l a q u e horrendis iungent i m p u n e 305 At c u m se patrio

Draconis

venenis.

aequore Piscis,

finibus

ibit,

Quisquis erit tali capiens sub t e m p o r e vitam, Litoribus ripisve suos c i r c u m f e r e t

annos,

P e n d e n t e m et c a e c o caplabit in a e q u o r e piscern A. v. 378 convecta v. 380 qui com. v. 382 colit v. 385 gaudenl Yen. — caecas v. 386 totanique v. 388 pascere v. 389 Haeserit v. 390 Arcitenens v. 393 Accipiunt finibus — fluenti v. 394 iungunt v. 395 producit v. 398 ripisque S. v. 378 convecta v. 386 totainque v. 395 producit al)

v. 379 census v. 385 gaud. Veil. — caecas v. 393 Accipiunt — fluenti v. 394 iungunt

B . v. 378 convecta — reinige v. 393 fluenti v. 395 ab

v. 385 credere campo v. 398 ripisque

v. 386 Ac

V. v 378 confecta V. 1. C. L . ( a con-.; fuerat, effecta) ita V. 2. Ego correxi. v. 379 duett oinnes. v. 385 gaudent Ven. ceteri; Veti, gaud. V. 2. reddere caecos onines. Ego correxi. v. 386 Aut omnes. — totamve oinnes. ( v. 388 pastore V. 2. v. 389 Haeserit omnes. corr. Seal. v. 390 Arcitenens oinnes. COIT. Seal. v. 392 facit oinnes; sed in V. 1. corr. ex foret. Fort, feret i. e. proferet. v. 393 Accipiunt omnes. coir. B. — fluentis omnes. angues fluunt per vestes. v. 394 iungent omnes et deinde producet V. 2. v. 395 in omnes. v. 398 ripisve V. 2.

182

LIBER

V.

v. 400—422.

4(x) C u m q u e suis domibus c o n c h a v a l l o q u e latentis P r o t r a h e t immersus. Q u a e s l u s naufragio

nihil est a u d e r e r e l i c t u m ; pelitur,

corpusque

profundo

I m m i s s u m p a r i l e r q u a m praeda e x q u i r i t u r ipsa. N e c s e m p e r tanti m e r c e s est p a r v a laboris : «os C e n s i b u s a e q u a n t u r c o n c h a e , lapidumque V i x quisquam est locuples.

nitori

o n e r a t u r t e r r a profundo.

T a l i s o r t e suas artes p e r litora tractat, A u t emit e x t e r n o s pretio mutatque

labores

Institor a e q u o r e a c varia sub i m a g i n e mercis. 4io C u m q u e Fidis m a g n o s u c c e d u n t sidera mundo, Q u a e s i t o r s c e l e r u m veniet, v i n d e x q u e Q u i conmiissa suis rimabitur

rcorum,

argumentis,

In l u c e m q u e t r a h e t tacita latitanti» fraude. H i n c etiam iinniilis tortor, p o e n a e q u e 415 E t quisquís v e r o v e favel, c u l p a m v e

minister,

perodit,

P r o d i t u r , a t q u e alto qui iurgia p e c t o r e tollat. C a e r u l e u s ponto c u m se D e l p h i n u s in astra E r i g i l , et s q u a n i a m stellis imitantibus A m b i g u u s t e r r a e partus p e l a g o q u e

exit,

creatur.

420 N a m v e l u l ipse citis perlabitur a e q u o r a pinnis, N u n c s u m m u m s c i n d e n s pelagus, n u n c alta profundi, E l sinibus virus s i g n a l fluctuinque

figurai;

A. v. 400 conchas v. 401 Protraliit iminersas v. 404 Nam v. 405 rapiduinque notali v. 413 tacitaque licentia v. 415 vero favit v. 420 pennis v. 422 senibus vires sumit S. v. 401 Protraliit v. 404 Nam — vss. 437 et 38. coll. post 419. B . v. 403 cuin v. 413 laetantia ros glomerat

v. 405 ut A. v. 415 vero favit v. 422 vires sumit

v. 405 rapiduinque notari v. 40S externas v. 415 vero favit v. 416 Proditor v. 422 gy-

V. v. 401 Protrailet omnes. v. 404 Nec omnes. v. 405 rapidumque omnes. notari ceteri (sed a corr. L . ; fuerat, notori^ nei ori V. 2. corr. Dorville. margaritas intellige. v. 407 forte omnes.. v. 413 latentia omnes. v. 415 vero favit ceteri; favet V. 2. L . (sed in hoc a corr. i.) Ego correxi. v. 416 Proditur omnes. v. 419 creatus ceteri ; creatur V. 2. v. 422 El senibus vires sumet oinnes. Ego correxi. sinus interpreter orbes, quos exsultans aequore Delphinus efficit ; fluclimtfue figurai explicationis instar est.

LIBER

V.

v.

423 —

183

439.

Sic, venit e x illo quisquis, volitabit in undis, N u n c alterna ferens in l e n t o s bracliia tactus «5 E x p l a u s a rcsonabit aqua, nunc aequore mersas D i d u c e t palmas, furlivus reines in ipso, N u n c in aquas rectus veniet, p a s s u m q u e nalabit, E t vada mentitus reddet super aequore

campum,

Aut immota ferens in tergus m e m b r a latusque «Ii N o n onerabit aquas, summisque a c c u m b e t in undis P e n d e b i t q u e super, tantum sine remige velum. Illis in ponto iucundum est quaerere p o n l u m , Corporaque i m m c r g u n t undis, ipsumque sub antris N e r e a et aequoreas conantur visere N y m p h a s ; «5 E x p o r t a n l q u e maris praedas el rapta proiundo Naufragia, atque imas avidi scrutantur arenas. P a r e x diverso Studium, et sociatur

utrumque

Ingenium, atque uno digestum s e m i n e surgit. A d n u m e r e s etiam ilia licet cognata per artem

A. v. 424 tractus v. 425 Et plausa v. 426 Deducet — furtivo reinus v. 427 passimque v. 428 aequora v. 429 terguin v. 431 totuin — pontum v. 433 C. qui in. v. 437 P a r s — studet v. 438 In genus v. 439 Ad mimeros S. v. 424 furtivo tus — v. 439

tractus v. 42.5 Et pi. — inersus v. 426 Deducet — renins v. 427 passimque v. 428 aequora v. 431 tuVotum est v. 433 qui v. 437 studet v. 438 In genus Ad numeros — ille ciet

B. v. 424 Hie — tractus v. 425 Nunc v. 426 remus v. 427 passuque v. 429 latusve v. 431 totus — est v. 437 et om. v. 438 Est genus aque V. -v. 424 Hinc omnes. — tractus ceteri; sed tactus L . V. 2. alternis inauibus aquas veluti "captant. tractus lentos describit vs. 425 et 26. v. 425 Et ))i. omnes. Ego correxi. Alternarum manuum tactu ( W a s sergreifen nos diciinus) aqua resonat explausa. — mersas V. 2. L . v. 426 Deducct ceteri; Dientet V. 2. corr. B. — furtivo omnes. corr. B . remis omnes. Ego correxi. v. 427 passimque V. 1. C. passumv. 428 aequora que L . V. 2. recte; nos diciinus: Wassertreten. omnes. corr. B . v. 429 tenjus V. 2. L. latusque omnes v. 431 lotum oinnes. sed tutum G. votum est oinnes. corr. Seal. B. et ego. v. 433 qui in erg. omnes; (nam etiam V. 2. ita lialjet;) corr. B. v. 437 Pars omnes. corr. Seal. — studet et V. 1. C. L . (sed a corr.; fuerat, studuit) studium (om. et) V. 2. corr. B. v. 438 In genus V . 1 . 2 . C. Ingeminus L . Ego correxi. v. 439 A(l numeros omnes. corr. B . ulla omnes.

184

LIBER

V.

v.

440 —

462.

+41) Corpora, quae valido saliunt excussa petauro, Alternosque cient motus, delatus et ille Nunc iacet, atque huius casu suspenditur ille ; Menibrave per flammas orbesque emissa flagrantis, Molliter ut liquidis per humum ponuntur in undis, «s Delphinumque suo per inane imilantia inotu E t viduata volant pennis et in aere ludunt. At si deficient arles, remanebit in illis Materies lamen apla ; dabil natura vigorem Atque alacres cursus, campoque volantia membra. . «u Sed regione means Cepheus humentis Aquari Non dabit in lusum mores ; facit ora severa ; Frontis ac vultus componit pondere mentis. Pascentur curis, veterumque cxenipla revolvenl, Semper et antiqui laudabunt verba Catonis, «5 Tulorisque superciliuni, patruive rigorem Component, teneros etiam qui nutriat annos, E t dominum dominus praetextae lege sequatur, Quodque agat, id credat, stupefactus imagine iuris. Quin etiam tragico praestabunt verba cothurno, wo Cuius erit, quamquam in chartis, stilus ipse cruentus; N e c minus hac scelerum facie rerumque tumulili Gaudebunt: Atrei luxum memorare, sepulcra, A. v. 4 4 3 Membraque v. 4 4 4 Tollitur et v. 445 suos — motus v. 451 manere v. 4 5 2 Frontisque v. 455 Tiitorisve v. 461 et sc. v. 4 6 2 atri luctum •— sepulcri S. v. 441 elatus Compost

v. 4 4 3 Membraque vs. 4 5 8 coll. post 4 8 6 .

B . v. 4 4 2 Hue v. 455 Tutorisve v. 4 6 2 vivi bustini) — sepulcliri

v. 455 Tiitorisve v. 456 v. 4 6 2 atriluctum — sepulcri v. 456 C o m p o n e t

v. 461 et

V . v. 4 4 0 — 4 4 Sic per omnia V. 2. et L. v. 445 silos — motus omnes. COIT. Seal. v. 4 4 8 acta oinnes. v. 4 4 9 vocanlia omnes. v. 451 severae L. severare V. 2. v. 4 5 2 Frontis omnes. condere V . 2. mentes L . E a varietas f a c i t , ut vitia maiora subesse suspicer. Hauti dubie in c o d . , unde L. et Y . 2. manarunt, severae fuit. A c cedit media inter futura praesens, facit. Fortasse : sed in ora, severae Frontis et in vultus componet con dere mentes. v. 455 Tutorisque V. 2. v. 461 haec L . Y . 2. et ceteri. hac e g o rescripsi. v. 4 6 2 atri ceteri. aitre V. 2. E g o correxi. luxum omnes. i. e. nequitiam, adulterium. sepulchra V . 2. L. ( s e d a corr. i.) puto, sepultum.

LIBER V .

v. 4 6 3 — 4 8 4 .

185

R u c t a n t e m q u e patrem natos, solemque reversuin, E t caecum sine sole diem; Thebnna iuvabit 4T>5 D i c e r e bella uteri, mixlumque in fra tre p a r e n t e m ; Quaerent Medeae natos fratremque patremque, Hinc vestis, illinc flammas pro muñere missas, Aèriamque fugam, natosque ex ignibus annos; Mille alias rerum species in carmina d u c e n t ; 470 Forsitan ipse etiam Cepheus refere tur in actus. E t si quis studio scribcndi mitior ibit, C o m i c a componet laetis spectacula ludis, Ardentis iuvenes, raj)tasque in amore puellas, Elusosque s e n e s , agilesque per omnia servos, •»"5 Quis in cuncta suam produxit saecula vilam D o c t i o r urbe sua linguae sub flore Menander, Qui vitae ostendit vitani chartisque sacravit. E t si tanta operum vires commenta negarint, His dexter tamen actor erit, nunc voce poetis, 4su N u n c tacilo gestu, referetque alTectibus ora, E t sua dicendo faciei, solusque per omnis Ibit personas et lurbain reddet in u n o ; Aut magnos heroas aget civisque togatos; Omnis forlunae vultum per membra reducet,

A.

v. 4 6 7 Q u a e r e r e v. 4 6 8 vectosque v. 4 7 0 gestus — actis v. 4 7 6 orbe suo v. 4 7 7 vita — cursusque v. 4 7 9 E x t e r u i s —• aptus v. 4 8 0 S a t y r o g. — affatilms v. 4 8 2 iinain v. 4 8 3 scenisque

S.

v. 4 6 7 Q u a e r e r e v. 4 6 8 vectosque gestus v. 4 7 1 At v. 4 7 6 D o c t o r in turo 4 8 3 s c e n i s q u e togatas

v. 4 6 9 carmine v. 4 7 0 v. 4 7 9 ut A. v. 4 8 0 s a -

B . v. 4 6 4 luce v. 4 6 6 Quin est v. 4 6 8 iunctosque in curribus angues v. 4 7 6 D o c t o r in v. 4 7 9 ut A. vs. 4 8 3 eiicit. Y . v. 4 6 6 Quaere tune dee L . (a c o i r . s a p p i c t a , et ita V . 1 . : Quaeres tu ne (lee.) Que retane dee V . 2 . E g o c o r r e x i . v. 4 6 7 vestís oinnes. v. 4 6 8 vecios Y . 1 . C . necios L. notos V . 2 . E g o c o r r e x i . v. 4 7 0 c e f e u s V . 2 . in actis L . V . 2. c o r r . S e a l . v. 4 7 3 Ardentis omnes. v. 4 7 6 Doctior orbe sua omnes. corr. S e a l . Doctior doctis Athenis; argute. v. 4 7 7 vita omnes. c o i r . S e a l . v. 4 7 9 Hcstemis L. V . 2 . actus o m n e s . E g o c o r r e x i . v. 4 S 0 tacito Y . 2 . v. 4 8 3 scenisque togatus omnes. E g o c o r r e x i .

186

LIBEK

y .

v.

485 —

509.

«5 A e q u a b i t q u e c h o r o s gestii, c o g e l q u e videre P r a e s e n t e m T r o i a n i P r i a m u m q u e ante ora cadenlem. N u n c Acjuilae sidus referai», quae p a r t e sinistra R o r a n t i s iuvenis, queni terris suslulil ipsa, F e r t u r et extentis p r a e d a m circunivolat alis. « I F u l m i n a niissa refert, et caelo militât ales, Bis s e x t a m q u e n o t â t p a r t e m iluvialis Aquari. Illius in terris orientis t e m p o r e n a t u s Ad spolia et p a r l a s s u r g e t vel caede rapinas, O u a s q u e hoininum dederit strages, dabit ille ierariun, « » N e e p a c e m a bello, civem discernet ab h o s t e ; Ipse sibi lex est, et qua fert c u n q u e voluntas, P r a e c i p i t a n t v i r e s ; laus est c o n t e n d e r e cunela. E l si forte bonis accesserit impetus ausis, l m p r o b i t a s fiet vil lus ; el c o n d e r e bella, si» E t inagnis p a t r i a m p o t e r u n t o r n a r e triumpbis. E t quia n o n t r a c t a t Volucris, sed s u g g e r i i a r m a , I m m i s s o s q u e r e f e r t ignes, et fulmina reddit, R e g i s e rit niagnive ducis p e r bella minister, l n g e n t i s q u e suis praestabit viribus usus. wis A t c u m C a s s i o p e bis denis partibus actis A e q u o r e i iuvenis d e x t r a de p a r t e resurgit, Artifices a uri faciet, qui mille

figuris

V e r t e r e opus possint tornique a c q u i f e r e dotein M a t e r i a e et lapidimi vivos m i s c e l e colores.

A. v. 4 9 4 dederint v. 496 fert quocunque v. 4 9 7 Praecipitat — concedere v. 508 carnique — post vs. 5 i 0 s q . vs. 5 i 5 . S. v. 4 9 4 Quiunque

v. 497 praecipitat

B . v. 4 9 4 eiicit. v. 4 9 7 Praecipitat v. 5 0 8 caraeque

v. 508- caraeque v. 4 9 8 At

v. 500 decorare

V . v. 4 8 9 exlernis omnes. (quamquam in V . 2. desuut a vs. 4 8 8 Rorantis ad vs. 5 0 3 . Regis) v. 4 9 0 ulis omnes. . v. 4 9 4 Cumque omnes. E g o correxi. v. 4 9 7 Praecipitant vires oinnes. vires se praecipitant. v. 5 0 0 yolerunl oinnes. Videtur igitur, ut fit, personam variare. v. 5 0 3 m agister oinnes. v. 504 lngentisque L. Y. 2. 1. urbibus V. 2. v. 5 0 8 car nique omnes. E g o correxi.

L I B E R

V .

v.

510 —

187

528.

sio H i n c a u g u s t a nitent sacralis m i m e r à

templis.

A u r e a P h o e b e i s cerlantia lumina flammis, G e m m a r u m q u e iuliar, radiantes lucibus ignes. I l i n c P o n; pei a m a n e n t veteris m o n u m e n t a N o n e x s l i n c t a acie, s e m p e r q u e r e c e n t i a 5i5 E t Mithridateos vultus induta

Iriumplii

flammis

tropaea.

H i n c lenocinium f o r m a e cultusque

repertus

C o r p o r i s , atque auro quaesita est gratia frontis, P e r q u e c a p u t ducti lapides, p e r colla manusque, E t pedibus niveis fulserunt a u r e a

vincla.

ss« Quid potius m a t r o n a velit t r a c t a r e

creatos,

Q u a m factum r e v o c a r e suos quod possit ad u s u s ? A c n e m a t e r i e s tali sub inunere desit, Q u a e r e r e sub terris aurum furtoque latentein N a t u r a m rimari o r b e m q u e i n v e r t e r e 5-5 Imperai, et g l e b a s inter d e p r e n d e r e Invitamque novo tandem producere Ille e t i a m fulvas avidus n u m e r a b i t

praedae gazain, caelo. arenas,

Peil'undetque n o v o stillantia litora ponto,

A. v. 512 In 1 f rad. v. 524 IN. eruere

v. 513 post liunc sequitur vs. 543. v. 526 perducere

v. 514 lues

S . vs. 515 habet post 510. v. 512 Itili — post vs. 513 est vs. 543. v. 514 lues v. 5 2 4 eruere omnem v. 528 stellantia B . v. 511 culmina eruere omnem

v. 543 et 14, post 515 collocatos eiicit.

v. 5 2 4

V . v. 515 Omnes liabent post vs. 510. Bentleius collocavit post vs. 513. v. 512 G. iuli L . C. nili V. 1. abradientes V. 2. coir. B . Ego suspicor: Gemmarumque urabum. Marbod. 34. Alterius generis producit Arabs adnmantem etc. v. 513 Pompeia monumenta de theatro interpretor. v. 5 1 4 Ext. lues omnes. Ego correxi; acie bella civilia significai, quae niliil ei obf'iierunt; etiam ilainmis non semel absumptuin et sub Tiberio restituì coeptum est; lune, in T i b . laudes, semper recentia flammis praedicat. — vs. /•'( quod e,rat pelagus, quein post vs. 5 4 2 collocavi, omnes liabent post 513. Etiam v s . 5 1 9 non dubito, quin ex Androinedae fabula bue delatus sit, ita reducendus : Mollia per duras panduntur bracldu cautes, Et pedibus niveis fulserunt aurea vincla. Eius i a locuin refectus esse videtur vs. 552, nequaquam elegans. v. 524 N. eruere (OHI. omnem, quod addiclit Seal.) ego correxi. v. 528 Seti non nouus is pontus, qtni identidem iofunditur, mule litora stillant. Suspicor, vago.

188

LIBER

V.

v.

529 —

547.

Pliorcyos ut regerat census spumantis in auriun; 530 P a r v a q u e ramcntis faciet moment» minutis; E t perlucentes cupiens prensare Iapillos, Vcrticibus mediis oculos iinniiltel avaros, E t coquet argenti glebas, v e n a m q u e latentem Eruet, et silicei» rivo saliente liquabit; 535 Aut facti mercator erit per utruinque metalli, Alterimi et alterius semper inutabit ad usus Talia Cassiope n a s c e n t u m pectora

finget.

Andromedae sequilar sidus, quae Piscibus ortis Bis s e x in partes cáelo venit aurea dextro. 5-w H a n c quondam p o e n a e diroruin culpa pareiitiun Prodidit, infestas tolis cum linibus onniis Incubuit pontus, tinniit navifraga lellus, E t quod erat rcgnum, pelagus i'uit; una nialorum Proposita est m e r c e s : vesano dedere ponto 5« Andromeclan, teneros ut bellua manderei arlus. H i c H y m e n a e u s erat: solari publica danina Privatis; lacrimans

ornatur v i d i m a poenae,

A. v. 530 ante 29. v. 529 Pertulit ut legeret v. 530 f r a g m e n t s v. 531 cuperet v. 532 einittet v. 536 Alter — in v. 537 fingit v. 541 viribus v. 542 nauf'ragia >. 546 solaque in v. 547 Pro liatis — poena S. v. 529 Frotulit ut legeret v. 531 cuperet v. 535 Et lacti v. 537 fingit v. 542 qimin nauiraga v. 546 solaque in v. 547 Pro natis — poena B. v. 529 et 31 eiicit. v. 546 solataque

v. 530 Magnaque v. 547 laorimis

v. 542 Maurusia

V. v. 529 post vs. sequentem in lilnis est. Ego reduxi. Protulit nt legeret omnes. Ego correxi. v. 530 frugmentis ceteri. ramentis G. V. 2. v. 531 cuperet oinnes. Ego correxi. v. 532 emiltet omnes. corr. Seal. v. 533 Etijuoque targenti V. 2. L. et vs. sq. rivos alienate V. 2. L . Ut videas ex uno utruinque l'onte manasse. v. 535 Aut f . Y. 2. ceteri Et. v. 538 Andromuchae L. V. 1. Andromelhae C. Andromede Y. 2. v. 542 naufrugia oinnes. Ego correxi, et ante me alii. v. 544 in libris est post vs. 513. v. 545 Andromedam V. 2. L. — ut bellu mane retatus omnes. v. 546 solaque in omnes. Ego correxi. v. 547 Pro natis ceteri. Primatis G. L . ( a corr. Pro ft.) Privatis V. 2. — poena omnes. corr. B.

LIBER Y . Induilurque

sinus non h a e c

v. 5 4 8 — 5 7 2 . ail v o t a

189

paratos,

Virginis et vivae rapitur sine f u n e r e funus. sai A c simul infesti

ventimi est ad l i t o r a ponti,

Mollia p e r duras panduntur brachia

cautes;

A s t r i n x e r e pedes scopulis, i n i e c t a q u e vincla, E t c r u c e virginea moritura puella pependit. S e r v a t u r t a m c n in p o e n a vultusque pudorque ; 555 S u p p l i c i a ipsa d e c e n t ; nivea c e r v i c e

reclinis,

Molliter (ipsa suae custos est palla iigurae) D e f l u x e r e sinus bumeris, fugitque

lacertos

V e s t i s , et effusi scapulis h a e s e r e capilli. T e r c i r c u m A l c y o n e s piuuis p l a n x e r e òlio F l e v e r u n t q u e tuos miserando c a r m i n e

volantes, casus,

E t tibi c o n t e x t a s u m b r a m fecere p e r alas. Ad tua sustinuit lluctus s p e c t a c u l a

pontus,

A d s u e t a s q u e sibi desiit perfundere rupes, E x t u l i t et liquido N e r e i s ab a e q u o r e

vultum,

505 E t casus m i s e r a l a tuos roravit et undas. Ipsa levi flatu rel'ovens pendentia Aura p e r

extremas

membra

resonavit flebile rupes.

T a n d e m Gorgonei victorem Persea

monstri

F e l i x ilia dies r e d e u n l e m ad litora duxit. 570 I s q u e ubi p e n d e n t e m vidit de r u p e puellani, Diriguit facie, q u a m non s t u p e f e c e r a t hostis, V i x q u e m a n u spoliuni tenuit, v i c t o r q u e M e d u s a e

A. v. 548 in v. 550 At v. 555 reclivis v. 556 sola v. 562 continuit v. 563 ripas v. 566 revomens S . v. 548 in v. v. 568 Persia B . v. 552 eiicit. v. 563 ripas

v. 550 At v. 571 quein

v. 556 est sola

v. 554 ciiltusque v. 556 est ipsa v. 564 \ultus v. 571 facies quein

v. 557 Defluere v. 571 qiiera v. 567 ripas v. 558 lusere

Y . v. 548 ad vota omnes. v. 550 Ac omnes. v. 556 est ipsa Ego correxi. v. 559 pinnis V . 2. L . (a corr. e.) v. L . V . 2. v. 560 desit V. 2. ripas V . 1. C. L . ( a corr.; ripes) rupes V . 2. v. 565 Puto, in tindas. v. 5 7 0 Usque ( V . 2. mutat in / . ) v. 571 facie quam omnes. v. 572 m anus pilemn V. 1.

omnes. 562 At fuerat, oinnes. Vixque

190

LIBER V .

V i c t u s in A n d r o m e d e ,

v. 5 7 3 — 5 9 4 .

iain cautibus invidet ipsis,

Felicesque vocat teneant quae membra

catenas.

.'>"5 E t p o s t q u a m p o e n a e c a u s a m c o g n o v i t ab ipsa, D e s t i n a i in t b a l a m o s p e r bellum v a d e r e ponti, A l t e r a si G o r g o veniat non territus ire. C o n c i t a t aerios cursus,

flenlisque

P r o m i s s u vilae r e c r e a t , p a c t u s q u e sai Ad litus r e m e a t .

parentis maritum

gravidus iam s u r g e r e

C o e p c r a t , aut longo fugiebant aginine Impellentis onus monstri,

pontus fluctus,

caput eminet

undis

F r e n d e n t i s , p e l a g u s q u e vomit, c i r c u m s o n a t

aequor

D e n l i b u s , inque ipso rapiduni m a r e n a v i g a i ore. 5S5 Mine vasti lurgent iminensis torquibus

orbes,

T e r g a q u e c o n s u m u n t pelagus ; sonat undique Atque ipsi n i e l u u n l m o n i e s scopulique

JJhorcys;

ruentem.

Infelix virgo, quamvis sub vindice tanto, - Q u a e tua tunc fuerat f a c i e s ? quas fu git in auras ww S p i r i t u s ? ut toto c a r u e r u n t s a n g u i n e

membra?

C u m lua fata cavis e rupibus ipsa videres, A d n a n t e m q u e tibi p o e n a m , p e l a g u s q u e Quantula praeda maris!

ferentem,

Quassis hie subvolat alis

P e r s e u s et c a e l o pendens i a c u l a t u r in hostcin,

A. v. 573 Andromeda est v. 575 At v. 579 Hymenaeum v. 581 et v. 582 lindas v. 583 Scindentis, pelagusve movet v. 586 Syrtis v. 589 ut fug. v. 593 sed pennis suliv. alte S. v. 573 Andromeda est v. 583 Scind. — movet v. 589 ut v. 593 alte

v. 575 At v. 581 et v. 585 Yastis urgent

B . v. 573 Andromeda est. v. 575 At v. 583 Scandentis v. 585 surgunt 593 plausis v. 594 sic fertur

v. 581 et v. 586 Syrtis

v. 582 umlas v. 580 Syrtis v. 582 nndas v. 5S9 quam

V. v. 573 Andromeden L. Androtnedem V. 2. Ego correxi. v. 575 Et omnes. v. 578 flentisqtie parentis omnes. v. 579 Promissiim v. 583 Scinomnes. v. 581 auf omnes. v. 582 undis omnes. denti s omnes. Ego correxi. Fortasse praeter necessitatene — movet cett. movit V. 2. corr. B . v. 585 vastis urgent L . C. V . l . vasti surgent Y. 2. Ego correxi. v. 586 fortis ceteri. fortus V. 2. corr. Is. Yoss. v. 589 quae V. 1. C. L . (sed a corr.; fuerat) quas V. 2. quod reduxi. v. 593 quantis C. L . quartis V. 1 , 2 . Ego correxi.

LIBER V .

191

v. 5 9 5 — 6 1 8 .

505 G o r g o n e o tinctum defigens sanguine ferrimi. Illa subit contra, v e r s a m q u e a g u r g i t e f r o n l e m E r i g i t , et tortis innitens orbibus alte E m i c a t , ac toto sublimis c o r p o r e ferlur. S e d quantum illa subit, spumam eiaculata

profundo,

i»*> In tantum revolat, l a x u m q u e per a e t h e r a ludit P e r s e u s et ceti subeuntis v e r b e r a t ora. N e c c e d i l lamen illa viro, sed sae.vit in a u r a s Morsilnis, et vani crépitant sine v u l n e r e E f f l a t et in c a e l u m pelagus, niergitque

dentes; volantem

I»« S a n g u i n e i s undis, p o n t u m q u e exstillat in astra. S p e c t a b a t p u g n a m pugnandi c a u s a puella ; I a m q u e oblila sui meluit prò vindice tali S u s p i r a n s , aniinoque niagis quam c o r p o r e T a n d e m conlossis subsedit bellua

pendei.

membris

l'in P i e n a maris, s u m m a s q u e iterum r e m e a v i t ad undas, E t niagnum vaslo contexit corpore

pontuni;

T u n c quoque terribilis, n e c virginis ore videnda. P e r f u n d i t liquido P e r s e u s in niarniore

corpus,

M a i o r et e x undis ad cautes p e r v o l a t alias, BIS S o l v i t q u e h a e r e n t e i n vinclis de rupe

puellam

D e s p o n s a m , p u g n a n u p t u r a m dote mariti. H i c dedit A n d r o m e d a e caelum, stellisque

sacravit

M e r c e d e m tanti belli, quo concidit ipsa

A. v. 596 assurgens conversarne ir. v. 599 subit seinper iac. v. 600 latumque v. 605 extollit v. 610 siimmas iterumque renavit v. 613 Perfudit v. 617 stellasque v. 618 quod condidit ipse S. v. 596 assurgens conversaque v. 599 seinper v. 605 extollit v. 610 iteruinque renavit v. 613 Ptrliidit v. 618 condidit B . v. 599 seque eiaculata pr. est Y . v. 596 v. 597 v. 605 v. 610 ceteri; masque v. 617 cidit

v. 600 eiicit.

v. 605 extollit

versuque asurgit a fonte oinnes. sed a gurgite V. 2. corr. B . ultis omnes. v. 599 semper iaculala onines. Ego correxi. extolUt ceteri. exstillat V. 2. v. 606 puellae omnes. summasque it. V. 2. L . (ceteri, summas iterum que) renavit regnavit V. 2. et L . (sed inducta g.) corr. B . Portasse, suinin tergore navìt. v. 613 Perfundit V. 2. L . (sed inducta n.) stellasque omnes. corr. Seal. v. 618 condidit ceteri; conV.2.

I92

LIBER

V.

v.

619 —

639.

Gorgone non levius monstrum, p e l a g u s q u e levavi^ •no Q u i s q u í s in A n d r o m e d a e s u r g e n t i s t e m p o r a p o n t o N a s c i t u r , immitis v e n i e t p o e n a e q u e

minister,

C a r c e r i s et d u r i c u s t o s , quo s t a n t e

superbae

P r o s t r a t a e i a c e a n t m i s e r o r u m in l i m i n e m a l r e s Pernoctesque patres cupiant extrema

suorum

fi!5 O s c u l a , et in p r o p r i a s a n i m a m t r a n s f e r r e m e d u l l a s ; Carnificisque venit m o r t e m vendentis

imago

A c c e n s o s i p i e r o g o s ; et slricta s a e p e s e c u r i S u p p l i c i u m v e c t i g a l e r i l ; (pii d e n i q u e P e n d e n t e m et^ scopulis ipsani s p e d a r e

posset puellam,

(ai V i n c t o r u m d o m i n u s , s o c i u s q u e in p a r t e c a t e n a e , I n t e n t u s poenis d u m n o x i a cor])ora

servat.

Piscibus exortis cum pars vicésima

prima

S i g n a b i t t e r r a e l i m e n f u l g e b i t et orbi, Aerius nascetur E q u u s caeloque

volabil,

035 V e l o c i s q u e dabit s u b tali t e m p o r e

partus,

C o m e p e r olficium vigilanti» m e m b r a

lerentis.

H i c g l o m e r a b i t e q u o g y r o s , clorsoque s u p e r b u s A r d u a bella g e r e t r e c t o r c u m milite i n i x t u s ; H i c stadiuui f r a u d a r e fide, p o l e r i t q u e

videri

A. v. 620 tempore v. 622 superilo v. 626 ducentis v. 627 Accönsisque rogis v. 628 possit v. 631 Interduin — innoxia v. 633 Signatiun — lumen v. 636 Oinne v. 639 Nunc studio — iidem, poterisque videro ,S. v. 620 tempore v. 626 ducentis v. 627 ut A. v. 628 possit v. 631 Interduin — innoxia v. 623 Signator — lumen v. 639 Nunc stadio — fidein J5. v. 622 superilo v. 627 tinctas — secures v. 629 Interduin — innoxia v. 631 collocai ante vs. 630. v. 636 omne •— corda V. v. 620 tempora omnes. v. 622 superbae omnes. v. 626 vincentis V . l . C. G. vindentis Y. 2. L . (sed a coir, c.) corr. B. v. 627 Accensosque rogos omnes. — iidemque slricta securi. v. 628 possit V. 1. S q u a m i g e r i g r e g i s : e x t e n t i s l a q u e a r e R e t i b u s , et p o n t u m vinclis a r m a r e

])rofundum

furentem;

E t velut in l a x o s e c u r a s a e q u o r e p h o c a s C a r c e r i b u s elaudent raris et c o m p e d e

nectent;

I n e a u t o s q u e I r a h e n l inacularuni n o m i n e

tbynnos;

(«5 N e e cepisse sat e s t ; l u e t a n t u r c o r p o r a nodis, E x s p e c t a n t q u e n o v a s acies, f e r r o q u e n e c a n t u r , Inficiturque suo p e r m i x t u s s a n g u i n e ])ontus. T u m quoque, c u m tolo iacueruiit lilore p r a e d a e , A l t e r a fit caedis c a e d e s ; scindunlur in artus wo C o r p o r a et e x uno varius describitur usus. Illa datis nielior sucis, pars illa r e l e n t i s ; I l i n c sanies pretiosa fluii, lloreiiKjue cruoris E v o m i t , et mixto gtislum sale t e m j ) e r a t oris. Illa putris turba e s t ; strages coilfunditur omnis, c"5 P e r i n i s c e t q u e suas alterna in damna figuras, C o m m u n e m q u e cibis usuili s u c u m q u e ministrai. A u t c u m c a e r u l e o stetit ipsa simillima ponto S q u a i i i i g e r u m n u b e s , turbaque immobilis h a e r e t ,

A. v. 656 Apennina petens v. 661 sequentein v. 663 nexant v. 664 traluint — vimine v. 669 caedi v. 677 At v. 678 teriacque

v. 662 lato v. 668 Totus o.

S. v. 656 E t pene ut — suspendit v. 661 sequentem v. 663 claudunt — nectunt v. 664 trahunt — vimine v. 668 Totus quain v. 677 At v. 678 terraeque B . v. 656 Pene sua duut — lumine

v. 659 Hic v. 661 arctare v. 665 rumpere nodos

v. 663 clau-

Y . v. 656 Et peneua et pendens omnes. Ego correxi. — porulum oinnes. v. 657 extrciìii omnes. v. 658 frequentis V. 2 . v. 659 caedis Y.2. — notos omnes. v. 661 sei/ueiitem V. 1. C. furentem L . V. 2. — elaudent omnes. nexant Y . i. C. nectant V. 2. L . corr. B . mimine V. 1. C. nomine V. 2. L . ( a con - . « . ) nomine est specie, fraude. i'ortasse facularum lumine. v. 668 Totum cum ceteri. Toium quoque V. 2. corr. B . v. 670 corpora V. 1. ceteri corpora. v. 6 7 8 turbaeque omnes. corr. B .

195

LIBER V . v. 6 7 9 — 6 9 8 . E x c i p i t a r vasta circumvallata

sagena,

o») I n g e n l i s q u e l a c u s et B a c c h i dolia c o m p i e i , H u m o r i s q u e v o m i i s o c i a s per m u t u a

dotes,

E t fluit in liquidas tabes resoluta m e d u l l a s . Quin etiain m a g n a s p o l e r u n t c e l e b r a r e salinas, E t p o n t u m c o q u e r e et ponti s e c e r n e r e virus, C u m solidum c e r t o distendunt m a r g i n e

campimi,

A d p e l l u n t q u e suo d e d u c t u m e x a e q u o r e iluctum, C l a u d e n d o q u e r e g u n t ; tum d a m n u m suscipit unda Aeris, et posilo per s o l e m h u m o r e nitescit. C o n g e r i t u r s i c c u m pelagus, m e n s i s q u e .) v. 7 1 6 Scripsi vs., ut h a b e t V . 2 . (neque enim in eo, quod dicit B . , habet per.) ceteri leones. v. 7 1 7 omne omnes. v. 7 1 8 siimmaque omnes. — gradus qui iungitur angue omnes. E g o correxi. S t e l l a e quartae et quintae m a g n i tudines omnes (omne genus) in unum g r a d u m coniunguntur.

LIBER

V.

v.

719 —

197

736.

Maxima pars minimo censii concludilur imo, 720 Quae neque per cunctas noctes neque tempore in omni Resplendent, allo caeli submota profundo; S e d cum clara suos avertit Delia cursus, Cumque vagae stellae terris sua lumina condunt, Mersit et ardentis Orion aureus ignis, 725 Signaque transgressus mutat per tempora Phoebus, Effulget tenebris et nocte accendilur atra. T u m conferta licet caeli fulgenti» tempia Cernere luminibus solidis, tolumque micare [Spiritus aut solidis desunt sitque liaec discordia concors] Stipatimi stellis munduin, nec cedere summa "30 Floribus, aut siccae curvum per litus arenae; S e d quot eant semper nascentes aequore

fluctus,

Quot delapsa cadant foliorum milia silvis, Amplius hoc ignes numero volitare per orbem. Utque per ingentis populus describitur urbes, 735 Principiumque patres retinent, ct proximum equester Ordo locum, populumque equiti, populoque subire A. v. 719 p e r minhnos — uno v. 721 R e s p o n d e n t v. 7 2 3 v a g a est ilia et — condit v. 7 2 7 T u n c v. 7 2 8 seminibus desit t o tusque v. 7 2 9 N e c spatiuin — m u n d o v. 730 c u r r u n t v. 7 3 4 ingentein — u r b e m v. 735 P r a e c i p u u m q u e S . v. 7 1 9 p e r ininimos v. 721 R e s p o n d e n t v. 7 2 3 ut A. v. 7 2 7 Tunc v. 7 2 8 seminibus densis, totisque v. 730 h a b e t a n t e 2 9 . v. 7 2 9 N e c spatiuin — m u n d o — suimnam v. 730 ut sic v. 7 3 4 i n g e n t e m — urbein v. 7 3 5 P r a e c i p u u m q u e B . v. 719 p a r s n u m e r o v. 721 vasto v. 7 2 2 currus v. 7 2 8 densis v. 7 3 5 P r a e c i p u u m q u e

v. 7 2 7 T u n c

V . v. 7 1 9 per minimos omnes. c o i r . B . et ego uno Y . 2 . 1 . imo L . G . v. 721 Respondent oinnes. et p o t e r a t del'endi. corr. B . v. 7 2 3 vaga est ilia eterris V . 2. L . t e r r i s ceteri. corr. B . condunt o m n e s . v. 7 2 4 ardentis omnes. — igni oinnes. v. 7 2 7 Tum omnes. v. 7 2 8 seminibus ceteri. luminibus V . 2 . — solidis V . 2. om. vocein L . eius loco desit V . 1. (ut s u p r a III, 4 1 9 . , numerus e r a t i n t e r p o s i t u s ) liinc vulgo, densis — tolumque omnes. — spiritus etc. I t a h u n c v e r s m n interponit V. 2. ceteri minus veraces o m i t t u n t , desunt. v. 7 2 9 Spatiuin stellis omnes. c o r r . B . v. 7 3 1 (¡nod oinnes. — id. vs. sq. v. 7 3 2 deliba ceteri. de lib'ta V . 2 . f o r t a s s e , Quoique elisa. v. 7 3 4 ingentis V. 2. L . — orbes omnes. v. 735 Principiumque omnes. v. 736 equilum oinnes.

198

LIBER V .

v.

737—745.

V o l g u s incrs videas el iam sine nomine l u r b a m , S i c etiam m a g n o q u a e d a m respublica m u n d o est, Q u a m n a t u r a facit, quae caelo condidil u r b e m . 740 S u n t stellae p r o c e r u i n similes, sunt p r ó x i m a

primis

Sitiera, suntque g r a d u per lumina vieta priorum. M a x i m u s est populus, s u m m o qui culnline f e r t u r ; Cui nisi pro n u m e r o vires n a t u r a Ipse suas aether

flammas

"45 T o t u s et a c c e n s o mundus

dedisset,

sufTerre nequiret, flagraret

A. v. 738 respondere 0111. est priori v. 743 Cuius pro

Olympo.

v. 739 Haec — orbem

v. 741 iuncta

S . v. 737 etiam v. 738 responderé om. est. v. 739 Haec — caeli v. 741 gradus — iuncta priori v. 743 Cui si 13. v. 741 gradus atque omnia iura v. 743 Cui si

v. 742 minimo qui luinine

Y . v. 737 eliain oinnes. corr. B . v. 738 responderá oinnes corr. 15. et ante emn Witliofius in nott. mss. v. 739 Quam oinnes. — orlem oinnes. 471 gradus — omnia oinnes. ego corr. v. 742 summo qui culmine oinnes; proba sentcntia. v. 743 Cui si L . C. Quis nisi V. 1. Cuiosi V. 2. Ego resciipsi. numeri rationem natura halmit ac \ires attribuit minores.

I N D E X . A inatre semper resectus lJaccluis est, quia inde a inatre, (cf. abundis revisit, (, 411, et ab insto, III, 450) nude exsecabatur, seinper exsecatur et amputatili'. V, 241. Ablativi in i. orbi, I, 229, V, 279; sorli 1, 813; igni, I, 832. parti 11, 726,111,395; fulgenti, li, 881 ; morti, III, 617; nisi dativus est? fluenti IV, 354; vigori, IV, 846. Ablativi usus memorabili*. terris, i. e. in terris, vel e regione terraruin, voi, quuin tarnen terrenus esset, I, 25; ut v. 27 et 717, inumino pectore, i. e. cum tarnen humanuni pectiis, i. e. fragilis natura et mens huinana esset; ignotis terris commercia fecit, quae ad id ignotae fuerant, I, 88; causi« r e r u m naturam capere, i. e. e causis inventis intelligere I, 98. toto profundo pariter sublata tellus I, 203, i. e. quantum profunduin est, ex eo pariter etc. Non apparentem pelago quaerentilms orbem I, 3 0 2 ; vndis pontum expulit I , 4 3 7 ; vario orbe, cum seinper varius, alius atque alius, or)>is esset I, 514. arcus caelestis inutatur terris, simul cum terris mutatis, I , 659. love caelum mereri I, 784; (in) sonino orbem deprendere I, 830; 11, 446 cf. adverso; summo culmine devexuin preifiitur, i. e. inde a culmine stimino deorsum inclinatur II, 8 4 6 ; caelo vires remittunt, i. e. ut caeli locus variatur, ita II, 8 5 9 ; nec praeda quam caede magis, i. e. inagis propter caedein etc. IV, 2 6 8 ; f u g a r e moenibus et carinis, i. e. a, V, 302; naufragio quaestus petit u r , V, 402; silvis, V, 709, 732; alieno limine curas claudere, i. e. recte dispositis vectigalibus curas ab aliena domo ainovere, V, 366. nidis vel ramo sedentes aves dainnare (ad captivitatein) V, 3 7 3 ; culmine summo coluinbas pascere, V, 5 8 5 ; thynni (in) nodis luctantur, V, 665. ablativus et genitivus iunctus : ctieìique imuin terraque supreinum, I, 650. abreptis faucibus IV, 643 ; abreptus patri (a patre ipso damnatus) T o r quatos, V, 107.

200

I n d e x . furoris, Ii, 6 0 0 .

allindare

aceedif visus terras propius, II, 3 5 6 . translate, ut sit intelligere, I I I , 4 3 9 .

accentare,

i. e. in cumulum benigne addii, duos

accumuìat,

cursus

solis seu annos

111, 6 1 0 . li, 372;

acne

virgain dicere videtur,

unde acnua

sunt; cf. interprr. ad

V a r r . R . R . I, 1 0 ; quod nomen eripere verebar. periclis, participialiter: quondam acta, i, 4 1 4 .

acta

seenne, V , 3 2 4 .

aclor actus,

i. e. actio, II, 6 3 5 .

actus

circensis

1, 5 7 3 ;

socios actus

garere

per iter commune, II, 1 4 0 j

111, 4 8 2 . terra (in) patulas plngas distenta, I, 2 0 4 ; Centaurus pars ho-

Accusativi,

minis, pectus commissus equino tergo, I, 4 1 9 ; partus voltimi et p e r mixta corpora iliscordes, I , 4 2 9 ; post profvgere,

ibrmatus, IV, 7 9 7 ; Orion copili Signatur subducto

mollior —

additus

vulUi,

arlus I, 3 9 3 .

Niliacas oras venire, I, 217, et alia, \elut, surgere ( a d ) sidera, I, 3 8 9 . aquilo, V , 7 0 .

acutus Ad

simili modo accusativus est

IV, 581 ; mutatimi nomina mare, I V , 6 0 9 ; nudos

suinmum I, 1 6 1 ; ad fntiim Cepheidos, 1 , 4 3 6 ; ad hoream, I, 5 6 6 ;

ad

Pergania Danauin reges, 1, 7 6 5 ; inodicus labor ad lata, i. e. prae fatis canendis, II, 1 4 8 ; ad occasus, i. e. occasus tempore, I, 2 4 2 ; ad

iuga

cogere, I, 8 7 9 ; semita ad accessus Heliconis, l i , 5 0 ; ad sigila locare, III, 7 5 ; ad urbanos lal>ores numeratur, JII, 1 0 5 ; ad sidera Cancri pugnare;

lucrando

pervenire

ad etc. I I I , 2 6 4 ;

ad

omne media terra,

I I I , 3 2 7 ; ad aestiva fnstigia fulget Cancer, cf. I V , 1 6 2 ; ad frena ducere equos;

ad iussa loqui, I V , 4 3 7 ;

ad novas aures semper verba

mutare, I V , 5 7 5 ; ad mollia lieti gressus, V , 1 5 3 ; ad astra ducere cornila V , 3 3 8 ; ad

suas aures cantare, V , 3 3 7 ; medicae artes ad

feras,

V , 3 5 4 ; ad suinmas undas navit, V , 6 1 0 . addere

finem

adducit

morti,

per zeugma, V , 3 2 9 .

Phoebus luces, i. e. adductis frenis usus brevius iter habet, b r e -

viores dies efficit, III, 3 8 0 . retineam: Adducenlc/ue

versu 3 5 4 codd. lectionem

pontus litora in Arabas, I V , 6 5 6 .

adfundit adiacet

Itaque etiam

simili Phoebum ( s i g n a ; ) ex eadem metapliora.

aequor terris, suis finibus distinctuin, nec limo diutius coinmix-

tum, I, 1 6 4 ; cf. I V , 4 7 . adiecta

numina, adposita, praeposita, II, 4 3 4 .

Adliterutio,

de qua dubitanter Naekius in Ann. R h e n , statuebat, gratis-

sima Manilio

figura

est,

cf. I, 7, 52, 5 7 , 59, 63, 84, 1 1 6 , 117, 134,

151, 171, 204, 205, 207, 221, 230, 253, 263, 278, 279, 302, 329, 348, 3 6 8 , 3 9 5 , 3 9 6 , 4 0 5 et 6, 4 0 7 , 4 0 9 , 4 1 4 , 4 3 5 , 4 8 1 , 5 2 0 , 5 4 2 , 5 4 7 , 5 7 8 , 600, 6 0 5 , 6 2 8 , 6 4 9 , 6 6 9 , 7 2 8 , 7 4 2 , 7 4 8 , 7 8 6 , 8 0 4 , 8 6 3 , 8 8 3 , 8 8 4 , 9 1 3 ; atque

plura exempla numerare

poteram.

Quid

quod propter Lane

Index.

201

ipsain figurain nusiis interdum esse videtnr, quod praeterea non esset ausus? N a m vel binis liieris ludere poetain paucis probabo: Exiguo dirimens solidam discriniine suinniani; jierque patris pater Augustus vestigia uicit. Publica siiccensis jieraguntur fata sepulcris. admota inoeiiibus nnna ant sunt inota ad liioenia armn, aut ita dicitur, ut adinoveri alicui faces, ignes, torinenta dicuntur; quod tainen ad res bellicas non solet transferri, IV, 37. admovere Jovem terris; Jovis Elicii inemor fuerit, V, 94. adserere vires in aliquo loco, i. e. exserere, promere, IV, 700. itdversa sonis, i. e. se advertens sonis, turbo, II, 147. (tdversi stellaruin cursus, i. e. planetae, I, 15, 259 ac saepius. adverso i. e. ex adverso, sen adversas partes secuta, Iiostiliter, Aquarium fovet Inno, i. e. odit, II, 446. aeijuure viribus, absolute, I, 336. aequis, i. e. aequalilms partibus, divisa signa II, 2J4. ingeniuin ad iras et i'aciles receptus uequule, i. e. aeque paratum ad irascendum et ad ignoscenduin IV, 187. spatiis paribus aei/uallu, i. e. exaequata, signa 111, 220. aequorea, iinbrifera signa II, 194. aether, aeris elementum I, 489, et saepius; similisque licentia in ceteris elementis, auctore Lucretio. uethereae uurae, aether, I, 149; tenues aurae, aer, 152. agere ortus occasui vicinos, i. e. velii cursu brevissimo, I, 827. agiles inetae sunt metae Plioebi agilis, i. e. cursum sursuin deorsum f e stinantis, I, 199. agnoscwe doininain II, 913. magis alia, altius, recedunt sidera, I, 394. in alve, i. e. in ipsis visceribus scrutari munduin, IV, 909. ambiguus terrae et undis II, 231; viribus ambiguum, II, 903 (nam comma delendum) ; ainbiguus terrae pelagoque V, 4 1 9 ; ambiguum terraeque inarisque IV, 795. ambitus, i. e. motus circa terrain astrorum, II, 70. animae vis divina, divinus aether, mundum regit; nam anima est aether motus, vis vitalis, aut a e r motus, spiritus, I, 250. annosa vita inolli senecta, I, 115. aperiunt vias sublimes (in sublime) sidera ipsa, quia divina sunt ac vivunt, I, 32. arcessitw orbis ventis; velis adveliunt merces omnigenas V, 56. Archaismi, clepere, I, 2 7 ; itiner, I, 8S; cludere, I, 274, 365; I V , 472, 476; ollis, I, 4 2 7 ; apisci, III, 146; diu i. e. die, IV, 823; Nepai, V, 340. arena, Philippi dicuntur, I, 910. armare pontuin, armis instruere, non ut bella gerat, sed ut patiatur, V, 661. matris sub armis, I, 797, cf. Wernsd. P P . ALM. T o m . II, p. 314.

202

Index.

ars erat esse patrem, i. e. vix solvencìa animo paterno quaestio et electio, V , 309. arfes rulìonis, IY, 74. artus pro membris, poétarum more, saepe. omuis census per artus, oinnis vis in corpore posita, IV, 899. arva fera, nondmn aratro subacta, I, 8 6 ; arva dumosa II, 229. Asyndeton post polysyndeton (Lucretiano exeinplo) I, 3 4 , ac saepius, velut II, 6. polysynd. post asynd. I, 99 sqq. assueto, familiari propter antiqua lovis ministeria, caelo, I, 344. astrum est astrimi in culmine regnans; igitur astro fungi ea stella dicitur, quae quando quis nascitur in culmine est, 11, 882. Alquè inducit exempluin meridiani 1, 644. Sententia orationis curtae liaec est: Ubi nobis sol oritur, illis, i . e . illic, ubi oritur, habitantibus, ea bora, quae nobis prima est, sexta est; nam eos turn niedius urget; rursus besperiis liominibus, ubi nobis in umbras sol cedit, ipse liic sol lioram elficit sextain. attingere alii/md cuntu, i. e. aures alicuius cantu movere, 1, 326. autiere gressus, V, 653. auferru fastigiu caeli, i. e. tanquain caeli victoriam deportare, III, 217. auravit pontum Aries, aurato veliere natans, IV, 515. in auras meant sidera, 111,236; nisi legas : in horus pari lege manere; (nam ita codd.-; meure est a Scaligero.) uusa bona, V , 498. aversus Taurus, clunibus, in caelum venit; liinc feininea eius natura censetur, II, 153 et saepius. Bellis futuris infesta monstra Africa gignit; itnmanis illius anguis meìnor esse videtur, quein catapultis et exercitu Romani fregere; neque enim haec descriptio 'in elepliantes cadit, I V , 663. hiferus Centaurus, e binis feris compositus, IV, 2 3 0 ; cf. celum biferum, V, 15. bina astra sunt omnia aliquo modo vel numero vel natura composita, aut gemina aut duplicia II, 159. blaitdilus cliens, blando obsequio grassatus, III, 149. boreas aquilonibus instat, V , 70. Caedunt aequora gentes, IV, 602. caelatum lumen nominat Zodiacuin, in quo figurae siderum velut caelatae ignibus exstant, I, 6 8 0 ; cf. caelatum galaxiae fulgorein 1,757, V , 235. caelum i. e. dies, I, 799, cf. 829 ; potentia siderum II, 452. carniere, V, 217. canlus in carmina ducere, III, 4. capto sanguine rex, servus natus, IV, 66.

I n d e x .

203

cardo et vertex, polus septentrionalis et austrinus, I, 4 5 5 . castra et aliis locis potentiam significant regnantium siderum et IV, 2 2 0 : Murila casini, Scorpius sua castra facit Martin, condita castra, clausa per luemein, IH, 641. casu proprio signare tempora singula, I, 53, i. e. adnotare, quo tempore et quiluis siderum stationiluis humani qmque casus acciderint. Similiter casus certus, IV, 15. casus i. e. descensus, V, 441. sibi conscia causae; Engonasin ipse qui sit et causam, cur inter sidéra receptiis sit, novit, non alius, 1 / 3 1 5 ; via (metliodus) veris causi» eredita, II, 1 3 2 ; causa est proxima origini»; inde quatuor element«, unde sunt omnia, causae vocantiir, III, 54. occultis causis condita, IV, 196. census est id, quod aliquis vel quo valet; sic colla, quiluis valet, census Tauri sunt, II, 45S. sub t e n ortus censibus stellae recedimi, i. e. verain potenti,mi ortus sui planetae patefaciunt, Hi, 509. cessât t e i T . i , pigra et ìnculta iiicet, I, 74. clrcinure, I, 638. etreumferet annos litoribus, circum litora per aetatem vagaljitur, V, 398, cf. 583. circumstrepit orbis, I, 23. claustra, carceres, V, 76. cìepere, I, 27. cludit, I, 274, saepius. coepil orbis Plioeln, IH, 221. cogit, i. e. coartat brumain Caper, IH, 638. coguiilur moveri, IV, 84. cogit deus sentiri astrorum vini, quamquam procul absunt, II, 85. cognata bella, civilia, I, 906. per cognita, i. e. per cognitionem, rerum, III, 588. coit siili tellus per nautas, qui disiunctas oceano terras iungunt sua arte, V, 55. collegia vocantiir varine astrorum consociationes, velut duo sunt Gemini, mixtus dunlins nnturis Cnpricornus, II, 161. color summus, i. e. f'orinn et natura significata, das angedeutete Colorii; Cicero plerumque formam, vel formam expletam nominat, i. e. eine Skitze, eine ausgeführte Skitze; IV, 122. commenta, inventa, I, 84, et saepe. in nova commercia (linguae) aves ducere, V, 380. Icompiere se, i. e. se explere, IV, 5 4 0 . componere, parem pari, ut Gladiatores componuntur, IV, 53. componere tutoris supercilium, se componere ad etc. V, 455. concessa est poltrì Erigone, IV, 3 3 7 ; concesso in corpore furerò, V, 230, ut concessa animalia mactantur apud Tacit, in Germ. fondita castra, clausa, IH, 641. ton ferre oculos et aures, i. e. mutuo se videre et audire II, 477.

204

Index,

con flat casus inundos solvitque I, 486. S t r u c t u r e loci impeditior est et ita solvenda, quasi pendeat tota a verbo, voluit; ut voluit credi, v. 484. confundit sidere (dei'ectu) gentes Luna, I, 223. collimigli aciem cum Geminis, aurem Centauro, II, 498. conquirere locum Fortunae, i. e. quaerere, III, 170. consortia sigila sunt eiusdem sortis, veluti diurna et nocturna etc. 11,215. conspecta, ( i . e. intellecta,) natura manet altis tenebris, i. e. quamvis multis tenebris involuta, IV, 303. cf. Ablativ. constans molli ingenio, i. e. molle plane ingeniuin liabet, II, 615. coitsummare orbem numeris, quasi suminam ducere orbis, IY, 159. contendere cuncta, V, 497. conllngere (i. e. pertinere ad) sortem, III, 69. contra aclue plagae, e contrario impulsi corporum concursus, quibus omnia centrum gravitatis petunt, i. e. terrain, I, 171. ex diverso vertenlem surgere contra, I, 504. convenit mundus, sibi convenit, aptus est, I, 148. corona pelagi, cingens orbem oceanus, IV, 595. (pelagus de oceano non semel.) corpora thynnorum, i. e. tbynni vasti, nodis luctantur, V, 665. sine corpore, i. e. sine socio, II, 666. crescere ad fulmina, I, 368. ctiUus dicitur officiositas, qua inaioris amici gratia quaeritur, III, 109. cimi causale cuin indicativo, I, 2 3 ; I, 848, 8 5 1 , 8 5 7 , (nisi mavis quando interpretari) II, 2 0 1 ; ' I I I , 281 sqq. Ili, 441. cum temporale cum conj. p r a e s . , cuin peragat solstitium Phoebus, III, 422. cuin omnia steterint, revocnnfur, li, 771 ; t r i b u n a l , cum c o n s t i t m f , III, 385; viccrat pontum, cum vexit fratrein, IV, 7 4 7 ; cf. IV, 832. cumulare d a m n a , exaequare, III, 473. curvae quadriguae, a recto cursu deflexae, I, 742. curvo aratro, in orbein verso, in urbando, IV, 556. curvat (se) motus, J, 520.

Damnare aves, capere, V, 373. datnnosi fines Lumie, umbra lux obscurata, III, 915. damnum aèris unda (marina) suscipit; i. e. arescit in salis nitorem, humore p e r aèrem fugato, V, 688. dat mora causas inalorum, i. e. causam speciosam mali aucti inora praebet, IV, 75. dativus apud passivuin, I, 759; II, 534. exeinpla alia p e r indicem suis verbis et nominibus apposita sunt. datur figura monstranda, i. e. tantum milii conceditur, ut figurain m o n strem, IV, 438. de rege necato palma, I, 788 (se. deportata) ; de suinma p e r singula c a r -

Index.

205

men venit, II, 754. de cardine surgere, II, 939; de exilie consul Marins, IY, 46. debilia membra, quorum insta pars deest, II, 264. decircinare, I, 296. declinare, i. e. aspernari, fugere, pliilosophorum usu, II, 908. demis vocat artis astrologicae granditatein, I, 51. deducere mundo sidéra, subigere magico cannine, ut suain vim doceant, 1,3. defendit, i. e. tuetur Juvenis crura, IV, 709. defigere plantas stabiles, Y, 86. deiecla quae in arte vocentur, vide ad II, S69; bine debilia, fracta, misera omnia deiecta vocantur; et Saturrius ipse deiectus, II, 932; sunt autem etiam omnia deiecta, quae infra nos sunt, velut deiecto cursu Phoebus inferiora petit, III, 371. delicias, i. e. odores ferens Arabia, IV, 655. depraendit experientia dominanti« astra et moveri totuin et fata discern e r e ; zeugma est; I, 63; cf. 1, 68 sqq. pendebat discernere; levate d e fiere, IV, 12. alia exempta per indicem spàrsa sunt. desinit aestas, II, 176. despicere orbem, i. e. in orbem submersum prospicere, II, 837. destringere dicuntur palaestrae membra, i. e. d é n u d a n t ; ut rami, destrictis foliis denudantur; si modo lectio vera est; III, 630. dicere, i. e. praedicere, I, 403. diffusi capillis ignes, I, 837; sed quum globus dispersis crinibus p r o xime sequatur, fortasse corrigendum, Effusos explicat ignes; seel cf. diffusum caelum, II, 26, et alia. dignata (digna habita) numina cáelo I, 758. dimissus ignis, vagatus, I, 821. dirigere absolute, I, 2 6 9 ; IV, 518 sqq.; IV, 323. discordare, transitive, II, 422. disiungunt stellae, i. e. finibus certis siderum fines dirimunt a cetero astrorum choro, I, 464. dispersus currus, per totum caelum vagus, I, 7 4 6 ; ut a p u d Valer. Flac. Hercules per tria r e g n a spargitur. distinguitur acies media terrarum alvo tenus, i. e. pénétrât oculus non ultra medium terraruin tumorem, III, 377. ditia silvurum regna, Arabia, silvas odoríferas nutriens, IV, 754. din, i. e. die, IV, 823. diversa, i. e. in diversa volare, II, 969, IV, 754. diversi currilnis equi, I, 730. divisa, i. e. descripta per partes et inventa, potentia, II, 451. docet, pro argumento est, liaec tutela, Venerem illic regnare, II, 926. domare leges cannine, I, 327. domuerunt feras gentes regales animi, i. e. reges sapientes; sicut vates

206

Index.

antiqui de montibus in urbes deduxisse feros homines praedicantur, I, 43. Audiinus hominem barbarum. cf. Finnici praefationein. dotalis acies Actiaca nominatili- propter regnimi Koinauuni Cleopatrae dotis instar promissuin, I, 915. dotare rura colonis, IV, 140. dticil terra autumno semina, Ili, 665; cf. I, 158. duplex elepliantuin career; id est, et in India et in Libya vernaculus eleplias, nec domestica propagatione alibi nntritus, ut ceterae bestiae ad nianuin suetae, IV, 740. duplicare materiali) maini, i. e. ìiialleo diducere inetalla, quae bracteariormn ars est, IV, 248. duplice imagine Centaurus, i. e. biformi», F, 418.

E solido stant robora, I, 285 ; ex diverso, I, 504. edomare terrain in fruges, IV, 904. effiuat ordo in vanuiu, 11, 764. effusi, in terrain prostrati coloni inaerentes, I, 877. elipses (¡uuedam duriores. muiido templum est ipsius se. jnundi, I, 420. quidquid subduxit llminnis, natura pepercit, se. siiti (lamini», I, 463. iubet vincere noctes ad bruinao (noctem longissiniain) 111, 661. emergei'e moles, I, 116, cf. Appul. Oud. I, p. 12. ardua e m e r s i ; p. 339, altuin saporem descenderat. sese emergere in astra, V, 189. emeritus mundus, I, 414. eminere ad, I, 238. emutare, III, 6 2 3 ; V, 149. enalal (efTunditur) Ionio (dum fit ionium mare) ponlus, IV, 607. erat (i. e. esset) dives, nisi deesset; non in facto aliquo, sed in lege et generali sententia, III, 596. eruit Cancer Cypnun, IV, 578; Arietem pars ultima, V, 128. esse cuin participio, sunt euntes, I, SI 3 ; abunduns est, I, 8 5 8 ; cojistaus est, i. e. constat, II, 610; referentiu sunt, HI, 645, surgentia fuerant, III, 332; haerens est, III, 579; veniens est, III, 606; potens est, i. e. potest, V, 168; tribuens erit, V, 389; capiens erit, V, 397. esse oinissum, I, 31 sqq. ; I, 59 sqq.; 86, 89. an minus est (i. e. licet, p a r est) rationem ducere, i. e. in suinmain vocare et pretiuin apponere, signis, IV, 913. et saepe, ut aliae particulae, inetatliesin patitur ; velut ì, 2 3 : et inundus circumstrepit, vixr/ue iimnìttit (i. e. adinittit) verba. Accedit quod liac oratione logica offenditur. S e d similiter alii; velut T a c i t . Germ. 2 : quia nec terra olim, sed classibus etc. Id autein in utroque loco vitiuin est, (si quidem unam logicam consulas) quod verba, quae in altero membro collocanda erant, certa lege in Manilio, sed classibus, in T a c i t o , cupiditate quadarn praecepta et membro priori illata sunt.

I

\

D E

X.

207

M : et r e r u m m o l e me inuiulns circumstrepit el legem carminis s p e r nit, qui vix s o l u t a verba adinittat. T : neque enim t e r r a antiqui liom i n e s a d i b a t , et, cura classilius a d v e h e r e n t u r , ille oceanus r a r o a d i t u r . I n n u m e r i loci omnium s c r i p t o n u n p r o p t e r similem n a t u r a m m a l e vexati sunt. cf. II, 4 6 4 . el p o s t nihil n e g a t i o n e m continual, I, 4 6 0 ; cf. 1,497 et e s e m p l a sul), que aliata. el al»undat, I, 7 8 0 ; cf. que. el q u a m q u a m , i. e. etiam, vel, q u a m q u a m p r a e t e r e a , IV, 7 0 2 . el — el — el — et denique, Y, 329. Meatus fruyum, I, 403. ax a r a t r o d i c t a t o r venit, IV, 149. exaequare (idem c a e l o ; i. e. contingere sideruin p o t e n t i a m , sen divinationem reruin liumanaruin in eis positam, fide n o s t r a ; fides autein gig n i t u r p e r s c r u t a t o n e et intelligentia, II, 4 5 2 . eccedere (idem, i. e. d e c e d e r e de fide, II, 617. exemplum, a n a l o g i a , I, 62, 453. exemplum dei, i. e. m u n d i , homo est, microcosinus, IV, 895. exire in astra, p r o d i r e in caelum, V, 418. exorare tigres, I V , 235. exspirare, s p i r a r e ex loco, IV, 594. exlerius, alienum a se et sua n a t u r a , li, 168. extemos ( i . e. a l i o r u u i ) l a b o r e s , V , 408. Similiter V, 479 q u o n d a m c o n i e c e r a m : Extcrnus tamen actor e r i t ; n o n ipsam a r t e m t r a g i c a m callet, s e d a d eain actor accedit. N a m ceteri codd. non heslernis h a lient, sed exlemis. N c q u e milii constat, u t r a correctio sit verior. exlulit A t h e n a s pestis, 1, S85.

Fabricanles

f u l m i n a nubes, I, S53.

fabricate lacos, IV, 264. fahricavit o p u s (i. e. ìnunduin) ignis, Heracliti sententia, I, 132. fabricavit P l a t o n e i n S o c r a t e s , I, 774. facies loquendi, i. e. c o n s u e t u d o , IV, 433. facit artes, i. e . invenit, solertia, I, 7 3 ; ignis faeit oculos m u n d i , i. e. s i d e r a , I, 133. facit, i. e. efficit, p r o b a t , m u n d u s figuras e s s e t e r e t e s , I, 2 0 7 ; facit m u n d u s m o i t a l i b u s ora r e s u p i n a , I, 7 1 5 ; facti coinetae p e r e u n t , ipso o r t u intereunt, I, 815, ut 825 eorumlem coepta finis est, quia cum in coelo esse incipiunt, fìmunt c u r s u m ; faciei d e c u s l i n g u a e et oculos m e n t i s , IV, 194. facts a n n u m nascenteui I V , 2 5 5 ; facit h o m o deos (divos iinperatores) IV, 934. fallente solo longa declivia, i. e. fallit nos longitudine soli declivitas, 1, 2 4 0 . fastigia rerum proxima caelo I , 42. r e r u m fastigia i p s a p e r se s u n t r e r a i n omnium divinarum et l u u n a n a r u m f a s t i g i a ; itaque hic, ubi proxima caelo a d d u n t u r , genitivus is a b u n d a t ; nisi proxima ita dici m a -

208

I

N D E ,X.

l u e r i s , ut a p u d Ovidium proximus septentrionum Boreas, et apud P h a e d r u m lupus, qui a g n u m devoravit, p r o x i i n u s e u l p a e est. fata d i u r n a solis, soles q u a s i unum d i e m v i v e n t e s ; E p i c u r m n m a l e i n tellexit, qui atoinis s e m p e r a c c e d e n t i b u s et r e c e d e n t i b u s c u n c t a c o n tinuo deinutari et alia esse d o c u i t , I, 1 8 4 ; futa publica, m o r s et s e p u l t u r a publica in pestilentia, I, 8 8 3 . fero, i. e. ferino, lacte I, 3(58. ferns, S a g i t t i f e r , V, 366. ferocire regni? an, regno? I V , 7 6 0 . ferre, i. e. a u f e r r e , I, 2 5 3 ; ferens T a u r o vicina vestigia, I, 361. ferens moenia, i. e. inuralem c o r o n a m g e r e n s , 1, 781 ; tulit, i. e . p a s s a est helium n a t u r a p e r ignes, I, 9 0 2 ; ferre, i. e. in se r e c i p e r e et t o l e r a r e officia m a i o r i ainieo p r a e s t a n d a , III, 1 4 9 ; f o r t u n a m ferre p e r u r h e s , p o r t a r e r e m f a m i l i a r e m p e r urhes, d e m e r c a t o r e , IV, 1 6 7 ; ferre, i. e. g e r e r e h u m e r o s a l a t o s , IV, 581 ; ferre, i. e. d u c e r e hracliia in lentos tactus, V, 4 2 4 ; in seinet ferri, f u r e r e contra se ipstim conviciis, IV, 8 7 3 ; ferre per nutricia animum, i. e. f e r r e in c a e l u m , u n d e animus o r t u s e s t , IV, 8 7 9 ; ferens ivris a r a , V, 3 4 1 ; ferens, i. e. se p r o f e r e n s , Piscis, V, 396. fides Clielarum in eo e s t , q u o d suum cuique p r a e s t a t , e o d e m modo, quo L i b r a e n o m i n e ibidem iusta e a r u m exainina vocantur, III, 305. ficta fiumina, E u r i p i sen Nili, IV, 2 6 4 . figurare, I, 814. fila, l i n e a e caelestes, I, 562, et s a e p e . fin gens c a e l u m luinine, i. e. fingendo et quasi c a e l a t u r a ornans, ut p i n g e n d o o r n a m u s , I, 7 1 2 ; I, 7 5 7 et IV, 4 3 8 . finis coepta, I, 825, cf. facti; summa finis, II, 8 8 4 ; cf. v. 8 3 8 : p e r t i n e t ad summas rerum el finem, i. e. a d finem e x t r e m u m laboris. flamen, a r d e n s flatus caniculae, V, 217. flatu divino, II, 136. flecti, i. e. L a t i n e verti, III, 4 1 . ( c f . H o r . A. P . ) fietus irarum caninus, V, 221. flores, i. e. fiorem, seu ¿y./i/'p'; nam liunc pluralein h a h e n t , IV, 822.

alii s c r i p t o r e s

non

fluat, i. e. diffluat et s e c e d a t , II, 1 4 5 ; II, 7 6 4 ; II, 8 0 7 ; fluit f o r t u n a , III, 5 2 8 ; fluent artes, inultae p r o f l u e n t , Y, 371 ; fluentes, i. e. l a h e n tes p e r sinus, a n g u e s , V, 3 9 3 . fluitantia humor is signa, II, 393. flavialts Aquarius, V , 491. fraenare

m u n e r a n a t u r a e , a u d a c i t r a n s l a t i o n e ; est .enim p r a e s t a n t i a m in-

genii collibere, IV, 2 0 1 . fugare (i. e . d e f e n d e r e ) f a c e s ( a ) moenihus, V , 302. fulmina s u b m e r s i m u n d i n o m i n a t imum c a r d i n e m , m e m o r , nisi f a l l o r , Veiovis e t d i s c i p l i n a e E t r u s c a e . N a m in c o n t r a r i o I u p p i t e r h a b i t a t ; c f . s q q . e t p r a e c e d . , II, 2 9 8 .

Index. fondere

simun,

i. e. efTundere, II, 5 0 5 .

in funus

arciute

Gaudens

sui mundus, II, 1 4 2 .

generabile

209

caput vendere, V , 302.

opus,

generationis

et

ì'3t'ì~,

hoinines, I, 3 7 .

corpomm

creandormn

capax

natura,

I, 1 4 3 . gentes,

tu

cula) I, 2 3 6 ; 3 7 8 ; II, 6 0 7 . s c a t a s ) gentes genus

mundi

I, 1 4 5 ;

gentes

hoinimun atque feraruin

Grnecia snbtilis

(sae-

p e r c o l o r a l a s (sole iniii-

(homines) prae se i'ert gyiniiasium, I V , 7 2 0 .

in pugna genus

est,

debere,

origo et generatici mundi aliis alia videtur,

II, 224.

natura astrorum p e r utruinque

n o t a n d a ; sexus astrorum discendila e s t ,

II, 1 5 1 .

genus

i. e.

genus indoles

et innaia potentia siderum, II, StìO. glomerabìle,

I, 2 2 1 .

Habìtabat

oliin aurum in inontihiis deserlis;

itaque latitai),it, domo l a t e -

brosa, I, 7 5 . haerentia hasta

domino,

omnia eius bona, III, 9 8 .

(auctioniun) digitos

Hiatus,

fuvis

(licitante») non quaerit

ad I, 1 0 ; cuciniti et, I, 7 9 5 .

et (in tliesi) III, 3.

numerabis

ordine

ora solvere in furorem, V , 219.

hospita

sacra,

hospitis

foedus,

Jiuc ades, humano

Ibit

acne,

II, 3 7 2 .

(in tliesi) III, 188.

(quamquam hiatus liic niillus) IV, 2 4 8 . hiscere,

(non desiderai) V , 3 1 9 .

inclinai villeit

conor

duplicali

et

et I V , 2 S 0 .

cf. sacra, I, 6. III, 1 2 1 .

non ad deos invocandos, sed ad invitandam audientiain, III, 3 6 . pectore,

mitior

i. e. mortaliiun prudentia, I, 7 1 7 . (Amor Propertii.)

studio,

mitiora studia quaerit, V , 471 ; eunt

fluctus n a s c e n -

tes, feruntur, V , 7 3 1 . tela

corpora, vi sua deorsuin lata et concurrentia, I, 1 7 1 .

Igncs,

V e s t a , ex ignibus

rapta,

IV, 6 7 ;

vel de Marcello

interpretabere,

vel de Aenea; ego hoc sequor. ¡Ila

— illa,

illi,

i. e. illic.

imago,

III, 5 5 6 .

i. e. species carnificis, V, 6 2 6 .

nihal victorias suas pensubat

tali

imagine,

hoc exeraplo, H a n -

oculi amissu etiam ante fugam ex Italia.

IV, 567. immissi immittere immotus,

ignes Jovis, assolute ; alii etilissos vel niissos dicerent, verba, i. e. admittere, aditum concedere I, 2 4 ; nondura remis motus o c e a n u s , ], 7 6 .

iminurmurare, secum vel intus murmurare, V , 3 8 3 . Manili Astronom.

14

V, 503.

210

Index.

impeliti r i i o r c y s oceano litora, apud Gratinili, IY, 644.

ut silvas

eanibus

impelliint

venatores

impeli sul) aliquo, II, 6:19. iiiij>onere finem manamf/ue, i. e. ultimain manum imponere. Seti perverse figura usus est, quia finem imponere, et imponere manum opposita sunt. S i c et liac et aliis iiguris saepe abutitur; quod semel inonuisse suificiat. I, 96. ill puljlica vota delecti, I, 4 7 ; in leges Iiora valet, I, 5 6 ; in proprias sedes praecipere caeli speciem, I, 0 9 ; in diversa situ, I, 2 7 8 ; in alas diductus, I, 3 4 1 ; in Andromed«m fniitur, I , 3 5 0 ; in poenas signata Cassiepia, I, 3 5 5 ; ill radios micare, I, 4 0 7 ; in proprias (certas) luces oriunlur sidera, I, 4 7 6 ; in quiuque partes distat, I, 5 7 4 ; in volucres ignes coinetae geiierantiir, I, 8 6 6 ; in turliam condere carmina, II, 1 3 7 ; in tempora mutant, in tempestatela liiemalem, II, 191 ; obliqui tu latus pisces, II, 2 5 5 ; in cornila tortus Aries, II, 2 4 6 ; in leges condere, II, 4 7 5 ; diversa volare (in div.) II, 9 6 9 ; orbis in medium pendens III, 5 0 ; sodare in iinuin corpus, III, 51 ; in partes disponere, III, 7 1 ; in omiies nutus blanditus, III, 149. in regnum oris florent Atlienae IV, 6 8 7 ; in tempora siirgunt luces, augentur dies longitudine, ILI, 2 6 3 ; cf. 2 9 3 . in totum nihil sil>i credere debet, per omnia, al> ornili parte, I I I , 5 5 3 ; in undas languescere tacitas, III, 631 ; in arva tumescit Nilus, III, 6 3 4 ; in portenti noxam peccare, IY, 1 0 4 ; dona in praeinia, IV, 1 0 9 ; dives fecundis in veliera lanis Aries, IV, 1 2 4 ; in iugulum dare f'ructiis (l'etus) IV, 1 2 8 ; in teneros annos bonus pudor, IV, 2 0 0 ; ilml. in vilio pudor, vitiosus; in helium ardentes animi, IV, 2 2 0 ; in vestes studium, IV, 2 5 2 ; Martem sequi in praedas, IV, 4 0 3 ; in cornila ferri, minaci cornu ferri, IV, 5 0 9 ; fecunda in poenas suas, IV, 6 6 6 ; causa in alios affectus, IV, 8 1 2 ; in fruges edomare terras, IV, 9 0 4 ; in arcein capitis erectus, IV, 9 0 5 ; in cautes tremens, V , 4 5 ; in lusus desudare, Y , 1 1 0 ; in cineres orl)is dimicat, V, 2 1 0 ; in vastos hiatus surgere, V, 2 0 6 ; medicae artes in membra feraruin, V, 6 4 4 ; in amores lascivire, V, 3 2 2 ; in tergus immota membra f e rens, i. e. immotis membris in tergo iacere V, 429. in lusum ( p r o clives) Ceplieus mores non dabit, V, 4 5 1 ; in auruin spumans Pliorcys, V, 529. in terra cadere I, 5 2 9 ; cf. IV, 897, in terra proiecta; in parte speciem luimanam referunt, II, 1 5 5 ; claudus in pede, 1 1 , 2 5 9 ; effectu in specie minor, i. e. specie, splendore, II, 8 2 2 ; in proprio noctis tempore regnare, I H , 1 9 S ; in Mario Cymber victus, I V , 4 5 ; in facie invidere; iuvidiam in facie promere, uti Hannibal altero oculo captus est F o r tunae invidia IV, 5 6 5 ; in amore aptae puellae V, 4 7 3 ; in uno turbain reddit, histrionici gregis instar est, anagnosta, V , 4 8 2 . inaequales sunt Cyclades, ut etiani procellae in eo mari inaequales al> Horatio notantur, IV, 637.

211

I n d e x .

incendere fem'tnea, libidinem muliebrem movere IV, 51 y. incendia annona« speculare, IV, J 68. ne incipias, i. e. ne instituas, quaerere, IH, 177. inclinai (se) acne, li, 372. incocta, i. e. l'usa, flainmis sidera, I, 732. incumbere se, I, 538. 586. incurvala, i. e. debilitata vel lassata (cf. 819) IV, 846. indicativus in oratione indirecta: quoniam dictum e s t , quanto tempore variantur, III, 385; non refert, unde cadit, IV, 117; sciet, quae poena sequetur, IV, 210. cf. I, 808. infectus aer, i. e. astrorum vi et potentia quasi gravidus, II, 357. inficitur signum loco, i. eius colorem et potentiain recipit, II, 857. infidae artes, fallace»; inagicas dicit, quae nostri census non sunt; nam mundo est datum cogere, creatis omnibus cogi, II, 110. infinitivi, noia sunt sidera aperire viani, 1 , 3 1 ; mista degere (?) 11,233; opus simplex est componere III, 30; nihil est audere relictum, IV, 401; tantum audere iuvat (in tantum iuvat) IV, 5 0 9 ; fetus, i. e. velox, nunc exire, nunc mitlere ( n u n c evitare, nunc immittere p u g n o s ) V, 164; dabit fabricare, V, 205. mutua velie, II, 571. inftexa, i. e. deorsuin ilexa urna, I, 272; IV, 259. inspectus, i. e. contemplalo, rerum, IV, 901. inter urbes, i. e. in Graecia, lioroscopos editar, II, 829; inter urbes, in urbibus, versali, III, 103. inter medios meatus volucrem prensare ; dicenduin erat vel in medio volata, vel inter volatum, V, 372. interius versus orbis, i. e. in terra inclusus orcus, II, 48. inlerserere, i. e. interpolare, IV, 105. inundat Nilos in gentes; undis terras inergit, I, 44. invadere per saltus, i. e. \ a d e r e , III, 2. invigilare somnis, per noctes vigilare discentem, V, 172. ipsum, i. e. eum, I, 11. finis in ipso, 1 , 2 1 2 ; in ipsum, se ipsum, I, 288, 292, 698 i. e. in eadem. II, 108, 123, 168. sub ipso, 11,187. 11,330, 507, 58S, IV, 356, 538, ex ipso, ex sua natura, V, 350. irrigai spiritus mundum, vi vitali penneat, II, 65. iter, via et exemplum, 111, 393; cf. 437: H a e c via moastravit; in doctrin a e clausula. itiner ignotis terris (cum terris ante ignotis) commercia fecit, I, S8. iuncta sedes, i. e. coniuncta similitudine, II, 868. turata arma, coniurata, I, 90S. ab insto umbra superai, i. e. inde a iusto; superat nox duodecim lior a s ; tot enim diei et noeti a iusto aequinoctio trilniuntur; Ili, 450. iuvenalis Aquarius, IV, 259; cf. IV, 357. iuvenem, i. e. puerum, (le jeune homme) V, 310.

14 *

212

I n d e x .

Labor, i. e. labores et vitae inopia, (ledit ingenium, I, 80. lacos, valet hie pluralis in aquis; q u a m q u a m Hor.it. in e p . ad Jul. F l o r . etiam lacus ndinisit; IV, 264. lapides, mnrgaritac, cf. Salin. E x . P l i n . , V, 405. laxum p e r aetliera l u d i t , i. e. l a x e , l i b e r e , P e r s e u s p e r a e r a vagatili-, y , (¡co. lutices ex H o m c r i ore p r o f u s o s in carmina duxit posteritas, II, 9. ut nunc fontium capita finguntur l a p i d e a . legere damna, III, 6 4 0 ; legere p r a e m i a , V, 89. levale curas et deflere vitam, IV, 12. levare p a r i t e r somno ne morte, simnl morti eripere et f u g a r e soinnuin, V, 310. levis, agilis, velox, V, 164, 642. übet animimi ire, IV, 578. quem prillimi) Heidt, 1, 25. limits ad obliquant virgam transfertiir, II, 361. lingua p e n d e t reus, oratoris eloquenti» rei salus peiidet, III, 113. lis, i. e. certairien, mortis, in lite ante iudicem, 11, 584. locare soinnos in membra, I, 245 ; p r a e t e r e a locare et poil ere non recte misceli v i d e s ; sic pectus localum sub C a n c r o , i. e. posituin sub eius tutela, II, 459. in ambiguo loculum, IV, 215. ex longo, II, 378. loquuntur genus debere, i. e. clamant quodam m o d o et palam profitentur se d e b e r e , II, 223. loquuntur fides, V, 332. luces T y r i a s imitata p a p a v e r a , i. e. c a n d o r e m p u r p u r e u m , V, 25S. lues sub f r o n t e vagantur, II, 640.

Maculant orbem Aethiopes, macularum instar — ut in tigridis pellibus — nigri homines candidis interspersi sunt, IV, 723. Maeotis, genitivus, IV, 617, 678. magis, i. e. potius, III, 227. magistra fors, casus mundi arcliitectus, I, 485. maius iusto caelum volat, iusto citius, II, 80. mandere, V, 545. manel tellus, stabilis e s t , I , 180; sic s a e p e . t nan el fides, i. e. se tuetur, I, 729 ; manent, stabiles sunt et eo valent, II, 399. manu loquuntur digito percnssa instrumenta musica; V, 332. marem f e m i n a subsequitur; inas in feminam ( t a n q u a m in u r c e u m ) exit, fit herinapliroditus; II, 710. maritum (se) p a c t u s P e r s e u s , V, 579. maleries s u p e r a t , i. e. superest, a b u n d a t , in rem, i. e. in gignendas virtutes, sed lege, astris s c r i p t a , r é p u g n â t materies, i. e. non gignit, in virtutes flecti non potest, IV, 88. medici ars, I, 887.

Index.

213

membra, p o ë t a r u m more, s a e p e p r o c o r p o r e , velut I, 8 9 0 , V , 4 4 3 ; nut/is membris insistere, lirevia artis c a p i t a t r a d e r e III, 159 ; per membra red u c e r e varios f o r t u n a e vultus, i. e. halütu e t vestita imitari f o r t u n a e vicissitudines, V, 4 8 4 ; vigilanlla membra, V, 6 3 6 . mens, n a t u r a et ingenium, Ii, 927, III, 5 3 5 ; tucltae mentes, nisi scrilies: L a u d i s amore citae ( c i t a t a e , a c r e s ) m e n t e s ; et c o r p o r a , i. e. etiam c o r p o r a , mole t a r d a valent, IV, 150. Mensis semola ( a v e c t a ) canities m a r i s , V, 690. Nisi corrigas, messis; i p s a maris sterilitas messiin l a r g i t u r ; ut solet a r g u t a « esse p o e t a , a t ipie usus salis d e i n c e p s s e q u i t u r . ihcj'ccs, i. e. p o e n a m a l o r u m , V, 544. in ergere inentem in poetila, V, 246. tnereri caelum, uti stipendia m e r e m u r , I, 9. metrica, cf. hiatus, q u a t u o r syllabarum n o m i n a in fine v e r s u u m ; p r a e c e d e n t e monosyll. et v e n e r a n d a I, 3 5 ; Coritingant usas m o n e t | , a l t e r a (¡nam diuturni, III, 1 2 5 ; Conditio et i'ainae m o d u s | , et g e n u s et s p e cioso, III, 1 3 0 ; sic lireviantur; p r a e c e d e n t e polysyll. p u r p u r e o s liiac y n t h o s , p r a e e u n t e Virgilio, qui s e m p e r liiacynthos in fine versus c o l locai, V, 257. q u i n q u e syllaliae in f i n e : attribuii ntur, II, 716. es s u b d u x e r a t o c e a n u s , i. e . p a r t e s o r b i s n o v a s f u t u r a s , si p e r

navigatioiiein novis

aperirentur,

iinmotus

remis

pontus

subducebat,

I, 7 6 .

t e r r i s A u r o r a i n o s t e n d e r e , q u a e illic o r i e n t e m earn a n t e n o n vi-

d e r a n t , I, 5 2 6 ; nova c i n i t a s , I, 7 4 S . nunc — nunc

sidera

novis

flamini«

vicinis, i. e . n o v a ( l a m m a r u m

vi-

( l u c r i s ) spein h a b e r e , I V , 1 2 5 .

a t e m p o r e a d l o c u m t r a n s f e r t u r , 1, 6 5 6 ; s i m i l i t e r 111,640.

Hubens B a c c h u s a d ulinos i u n g i t u r , V , 2 3 8 . nubes

obscura

Cancri

conglobalo

sideruin e s t ,

quae nebularuin

instar

in p e c t o r e C a n c r i \ i s i t u r ; p r a e s e p e n o i n i n a t u r , I V , 5 3 0 . in numcrum nutrichi nutrire nulu,

ruf erre,

in n u m e r o s p o e t i c o » , I, 1 9 .

c a e l u m vocatur, ubi n a t u s a n i m u s h u m a n u s , I V , 8 7 9 . aniios teneros, instituere pueros, V, 456. i. e.

imperio I'liaethontis,

cliens v o c a t u r blanditus,

errantes (laminae,

i. e . b l a n d e o b e d i e n s ,

I,

743;

in omnes

similiter

nulus

heri-

les, III, 1 4 9 .

Olympus Omne,

s u b i n e r s u s , c a e l u m q u a n d o s o l o c c i d i t , I, 1 7 8 . TI) nun,

ab omni,

m u n d i u n i v e r s i t a s , JII, 3 2 7 , I V , 4 0 6 .

i. e . a b omni vel q u o c u n q u e loco, III, 3 7 4 .

onus,

i. e. i u i n e n t a o n u s l e r e n t i a , agitare,

V, 351.

opus,

i. e . munii*, ut s a e p e a p u d p o e t a s ;

neque

raro

v e r s i t a s , q u n t e u n s c r e a t a vel c o m p o s i t a est, opus orbe vredio

l u n a i m p l e t u r , i. e . m e d i a

est, 1, 4 6 9 ; ci'. I, 7 4 0 . opposita

orbis,

m a r i , V , 195.

donee venil

finitur,

III, 8 6 .

orbis orbem

in

rerum

uni-

luna

plena

p a r s a l i q u a t e r r a e , I, 3 0 2 ; orbis,

orbita, medio

terra,

o r b i s n u d u s i n coUibus,

o r b e n u d i , cinctiiti, h o m i n e s sunt,

ipsa

v o c a t u r , velut I, 2 4 7 .

in inessi

orbem,

cursu

i. e . t o t o

terrarum

c o l l i g e n d a , in v i n e i s o c c u p a t i

d o n e e o r b i t a in o r b e m

Marius cepit a Carthaginis

recurrens

crepidinibus,

quia

u r b e p o t i t u s orbi prael'uit, I V , 4 8 . ora

del>ere alieni, i. e . os r o t u n d u i n , o r a t i o n e m , s i i a v i l o q u e n t i a m p o é t a e ,

II, 57, similiter ora

dare

a l i c u i , II, 4 3 6 .

reddit

L u n a ora

fratris cur-

r i b u s , i. e. oculis in f r a t r i s c u r r u h a e r e n s lucein i n d e o r e s u o r e c i p i t , e t earn lucein r e d d i t , t a n t a m q u a n t a i n a c c e p i t , I, 8 7 3 . ciei n i g r a e ,

nomen

habet

Mauritania,

vel

nomine

oris

i. e . f a -

colorem

profite-

e r , IV, 729. orla

p a r s u l t i m a tollilur,

V, 234.

o r f i i s i. e. p a r t u s — a c s a e p e a l t e r u m fundit Aquarius, II, 239; V , 345.

p r o «altero n o m i n e venit — e f -

cf. I V , 2 0 6 ; orlüs

Arae,

i. e . A r a

oriens,

216

Index.

Pacati, substantive, i. e. agri culti, vomere pacati, labor, IV, 141; cf. rotimdum, profumimi!. paci domare, V, 708. pandi

capelli, I , 843.

par suinina, semper aequalis, II, 77. par est, prima dicta sit, ut prima numeretur, III, 172. pariter, eodem tempore, I, 223; I, 826; III, 502; V, 310. pars hominis Centaurus, ex parte homo, I, 419. partis equinae centaurum fovet Diana, i. e. quatenus equus est, II, 444. parte, i. e. part ¡bus, seu foedere cum nliis iuito, II, 645. partus terrae, i. e. fnictus, 1Y, 142; et contra fnichis i. e. partus haitiani. pasccntur curis, i. e. ea voluptas est, si res sollicitas et severas animo volvunt, Y, 453. passimi

nature,

Y, 427.

pectora

seducta

I, 8 2 ; sul) C a n c r o n a t a pectora,

iiae,

II, 5 8 2 ; pectoris

pondus,

II, 9 5 6 ; pectus

II, 5 4 4 ;

pectus

amici-

absolute de ingenio, IY,

366 et IV, 529.

pectora domo non contenta, cupida, actuosa, V, 317 ;

pectora

V, 317.

ministra,

pelagus, humoris elcinentum, I, 249. saepe pro oceano. pendebat (vix poteraf) dicernere I, 68. Similiter pars negationis supplenda est propter praecedentem interrogationein: Cvr cernimus, ac nullis properantilius lilla relinqui? est eniin, nulla properant, nulla relinquuntnr. I, 497. penetrabilis, i. e. iluctus in longnm penetrans (ut dissocibilis Oceanus) angusto aequore pervenit a glaciali oceano ad mare Caspium, IV, 647. penitus ìruditur, i. e. truditur in intimain terrain; potest igitur adverbium aliquo modo vicein nominis eius sustinere, cuius vini in se habet. IV, 615. pependit, I, 201; aoristice; in quo usu perfecti a Lucilio et Gratio, quibus in aliis simillimus est, discrepai, apud hunc enim rarus, apud illos frequentissiinus est. per. aequora per fudit, I, 156; fides per saecula prisca (inanans) 1,729; per signa socius Augusti Juppiter, I, 800; Pyrrhi per bella ultor P a pirius I, 786; cf. 791. per motus ingentes, ita ut semper motus ingentes consequerentur, I, 816; per diversas facies, ita ut semper varient; per omnes partes habitat unus spiritus (i. e. manat et inde quasi domesticus est.) II, 65; per carmina niundus gaudens sui, II, 142; per omne, i. e. ab omni parte, V, 741, ac saepe. per mutua, II, 516; per totuin, 11, 522; per i. e. propter, IV, 204, IV, 433, V, 55. per somnia, inter soinnum, V, 311; per i. e. propter, lieredem (caelum) Lyra post fata (Orphei) sonat, V, 326; per pisces extremos lumina tollit, V, 648; (sic saepe, per tempora, etc.) per utruinque (i. e. et in nummos et in artificia) factum metalliun, V, 535.

I n d e x .

217

perugtinltir fallt publica, pestilenti;» reinpublicam eifert, I, 883. perfurniere ineml>ra turba pilannn, i. e. fundere per membra, seu omnibus membris excipere, turbam pilarum, V, 168. perfusao gentes, effusae per orl>ein, I V , 724. pergll defendere, i. e. tentât, IV, 108. /jcnnixti cunctis ignes, i. e. admixti, I, 8 5 2 ; perinixtus suo sanguine poiitns, V, 667; perniiscet strage figuras suas in damna alterna; varia tliynnorum membra et viscera in coinmunein putredinem confunduntiir; gamin fit, V, 675. pernoclus patres, V, 624. perlerere, I, 628. in perversion similis, i. e. similis, sed in contrariain partem et inielicem; perversi enim ingenii est, in simili potentia damna infligere. II, 891. pigel verba, decurtata oratio; de accusativo cf. übet et licet, IV, 434. placidiis gentes commercia regunt, i. e. commercia pacis regunt gentes, V, 701. plagile, conciirsus particularum solidarum, I, 171. poenue ornatili', i. e. ad supplicium, V, 547. ponert! in fluitimi crinem, quod cornati pueri soient, V, 1 4 7 ; ponerc fortini, secedere a foro in otiiini, V, 3 2 3 ; ut ponitnlur, i. e. se pouunt mollitcr liuiui in undis, ita per aera sine pennis volant trans ignes, V,. 444. ponlus, horizon, sarpe, velut V, 359. potentia I, 60, ac saepe, est vis sidermn astrologica. praecingcre proprie Zodiaci balteus ìnundum dicitnr, I, 257. pruecipere, ante capere, ante describere, I, 59. praecordiu mundi, i. e. ipsa sidernin potentia; aelhereos sensus dicebat vs. 12; I, 1 7 ; Ili, 61. praedae, i. e. in, vel propter praedam, orbem invertere, in imo abscondita metalla in lucem piotrahere, V, 524. pruduta, ante in caelum venientia signa, III, 601. praesens ratio, i. e. oculos ipsos convincens, I, 483. pruesles, 11, 868 ; cf. nott. nec te praetereanl signa, perspicere quae sint; similiter supra, cogun~ tur; II, 204. praevertere se, i. e. se vertere, III, 324. premendo, absolute, i. e. urgendo, I, 81 ; IV, 465. nota praeterea usum geriindioruin laxum in hoc poeta, velut I, 83, 169, 172. pretium, praeiniuin, bonus laboruin eventus, IV, 95. «¡a: sicca arena prius, priusquain arena, vix, exsiccata erat, miles sttperastitit, I, 911. non probat causas fortuna, i. e. non inquirit, nec ex merito mercedem addit, IV, 96.

218

I n d e x .

procere disienti dolioruin uteri, I, 843. proceres domus Aemiliae; i. e. p r i n c e p s ri IV, 1 ) 9 . r/itoi/nam c a r d i n e , i. e. omnibus c a r d . , II, 841.

Rapacia

omnis p a r t u s e l e m e n t a sunt, in q u a e c r e a t a omnia r u r s u s d i s -

solvuntur et i n t e r e u n t I, 144. raptus p e r somnia falò, i. e. e r e p t u s morti inter somnuin ; nisi r a p t u m aoristice i n t e r p r e t a r i s : qui in sonino iam a f a t o r a p t u s esse v i d e b a tur, V, 3:11. rara, i. e. r a r e s c e n s et l a x a t a , caeli c o m p a g o , 1, 719. ratio terran semina p r a e b e n t i s c o m e t a s g e n e r a t , i. e. causa et origo c o m e t a r u i n est t e r r a i g n i p a r a (si m o d o verba invenire licet) I, 8 6 5 . recepta (in libertatem iure vindicata) a regibus R o m a , B r u t u s u r b i s c o n ditor, I, 7 8 5 . redit dies simili auclu, i. e. redit dies aur.tu similis; fit nutem similis b r e v i t a t e ; e r g o similis redit est, diminuitili*. Q u i a nutem p r o p t e r e n a l l a g e n , q u a figura a u d a c i s s i m e 31. s a c p e a b u t i t u r , o b s c u r a t a s e n t e n t i a e s t , fit ut redire p e r se n o t a r e v i d e a t u r , deminui. Q u o d quuin fieri n o n p o s s i t , B e n t l , versi un abiecit. A t q u e siinilia m u l t a eius iudicia sunt. I l l , 4 8 2 . reduces (facti) anni, i. e. inventus r e v o c a t a , III, 12. regales animi, i. e. regii, sen reguin, I, 4 1 . remanet, ut s a e p e m anere, esse nliquid f o r t i u s e n u n c i n t , I, 2 1 3 ; nisi mavis cum B . corrigere, toto ore m a n e t ; cf. L a c l u n . a d P r o p . 1 1 , 1 0 , 8 . rei/uirit se dies et alios, i. e. n e c se ipsum n e c alios a g n o s c i t , q u i a in sui c o n t r a r i u m versi sunt f o r t u n a e mutabilitate, III, 531. resoluta c o r p o r i b u s suis mimili«, i. e. in c a e l u m recepti, uncle orti s u n t , p o s t m o r t e m h o m i n e s clari, I, 758. resonat natator e x p l a u s a a q u a , V, 425. resonavit, V, 567. reus, i. e. a c c u s a n d u s , vol e x p r o b r a n d u s I V , 5 3 7 , d e c o n d e m n a t o reus p l u s semel intelligitur, velut II, 5 8 8 ; I V , 42. V e n u s e t M e r c u r i u s falluntque oculos, r u r s u s q u e revisunt; e x s p e c t e s nliud v e r b u m , velut r e c u r r u n t , n i t e s c u n t , I, 8 7 3 . rotundum substantive, III, 3 7 5 ; similiter p a c a t u m , serenimi totuin, o m n e , i m u m , p r o f u n d u m , c o n v e x u m , etc. q u o r u m p a r s etiain epitlieta a d sumunt. ructans natos p a t e r , d e c o e n a T l i y e s t e a , V , 465. rupia, i. e. d i s r u j i t a ab Italia q u o n d a m S i c i l i a ; n c q u e tnmeii siinul siclere r u p t a ; n a m eidem p a r e t , IV, 7 9 0 ; similiter i*iipta m a t r e c r e a t i gigantes, I, 429.

220

I n d e

X.

Sacra ferre, cf. Prop. I V , 1, 3 et 4, Pers. Prol. sacra vocat carmina, quia ipse sacerdotem se nuncupat. ea hospitu sunt, quia novis eis carininibus, nulli enim priorum memorata sunt, liospitium novum initur, I, 6 ; cf. I, 113, opus non n II is ante sacrutum carininibus. sacrum, sancta ars divinationis per astrorum intelligentiain, I, 30" itaque motus eoruin ipse sacer meatus vocatur, I, 250. sacris (sacrificiis) tempia colere, I, 46. sacrum, i. e. sanctum aerarium, V , 3 6 1 . sanguineae animac, spiritus quasi sanguine concretus. nam in sanguine vis vitalis a pluribus philosophis quaesita est, I V , 892. sanies pretiosa, gannii, V , 6T2. scopulosus cancer, durata cute tutus et infestus, II, 224. scribunlur brachia connexa aequali sorte in Geminis, i. e. describitur, tribuitur Geminis tutela brachiorum, II, 4 5 9 . scribunlur, i. e. descril)iiutur, definiuntur, sidera terrae, i. e. in terrae commoduin, II, 269. Euxinus in Scylhicos arcus sinuatus, i. e. aut iormam a r m s Scytliici (quam in nobilitata ara Dresdens! Apollinis videris) imitatus, aut in Scythas sagittiferos arcuatus, I V , 7 5 5 . se vivit et eifert, I V , 534. secai genles Euphrates, I, 4 4 ; cf. I V , 610. secessit Iioino in urbes; saepsit se inoenibus et ab liostibus tuitus est civitatum varietate; cum plerique coulluxisse in urbes inontivagos homines praedicare malint, IV, 903. secret-is in aslris Haedus, i. e. secretus et solus, ut ab Haedis seiiingatur, V , 312. sedis,

i. e. positurae, poena,

i. e. noxa, II, 8 6 3 .

salitela pectora, non in solitudinem recedentes homines, meditationis causa, sed in oinnes curas distractos, sen diduclos notât, I, 8 2 . semina i. e. nutriinenta, ducere ex liquore aera, 1, 1 5 S ; semina minima, atomi, ex quibus ìnundus concrcvit, I, 4 8 7 . semola, i. e. avecta mensis (vel messis) maris canities, i. e. sal, V, 690. sepulcra succensa, i. e. ardentes rogi, I, 883. sequax Veneris, V , 143. set/ni fastigio, series,

i. e. appetere caeli siuninitateni, II, 881.

via et ratio, II, S51

si horoscopet, i. e. horoscopetne, III, 2 9 6 . siccata aequora sunt, quae cedente limo et surgente linda puriore siccas terras certis finibus ambiunt, I, 163. siccae Arcti, quae ìiunquain oceano lavantur I, 610. silvestre, i. e. rustice, canere, If, 41. simiHima divis figura, maxime probabilis, I, 2 1 1 . simili, i. e. simili atque, recedtis, III, 323. singula, i. e. simplicia astra, signarida sunt, quae propriam tentiain ex ea simplicitate peculiarem) liabent, II, 157.

sortent

(po-

I n d e

X.

221

simians (se) dextrorsuin Italia, IV, 004. sinus sunt orbes aquae commotae, V, 422. sive — nut — nec — nec — ant I, 136, sqq. solidu lumina, plena, quibiis nec ninnerò nec splendore quidqiiam deesf, V, 728. solutus curriis est dissolutns et licenter vagus, I, 743. solutis sucris Ara nitet, i. e. quam propter bellum cum Gigantibus J u p piter voverat, ea iam votis sacris solutis nitet, I, 420. solvere pectus, soluto animo ignavum iacere, IV, 147. somnuiiique itnimamque bibentein, dorinientis liaurire sanguinem vel vitain, V, 307. certa sub sorte, certa lege, I, 110; sors negotii, eventiis, qui a sorte et lege astrorum pendet, III, 9 2 ; sortem bellvmque g e r e r e , belli sortem gerere, V, 303; tuli sorte, tali ratione, V, 407. species, quae in oculos incurrit, opponitur potentiae sideruin, ut apiul Lucretiuin rationi, I, 3 6 ; cf. I, 67, 450, 466. spectaciila comica lu dis componere, i. e. ludos spectaculis, V, 472. speculare, ut mercatores soient, IV, 168. spem novis lanis habere, IV, 125. sperare aliquem catenis, fore ut catenas patiatur, IV, 41. spirilus, anima mundi, IV, 890, ac saepius; praeterea omnem vim vitalem et nniinnin, i. e. motuin notât, veliit I, 142, in solidi* spiritus inest, et 152 proximus (post aetherein) spirilus hi auras (motum a ë rem) descendit et aërein (iininotuin) extendit. stadium fide f r a u d a r e , passus inentiri, campum cursu tollere, argutae velocitatis hyperbola sunt, qua spatia magna ad niliilum rediguntur, velati Judaeuin audimus, quum liorologium substitisset, miratuin, quod nullo tempore adventasset. V, 640. stellarum nomine, sed non semper, planetae intelligiuitiir. stringunt, i. e. acriter defìniunt aequora terrain I , 163; bine strida, opposita diflluenti et laxo, nervosa quaeque vocantur, ut sunt strida canum luterà apud Gratium; velut, strictae pondéré inentes, I, 7 7 1 ; stridi corda Catones, V, 106. ad Studium literarum mores ducit, IV, 191. stupefaclus, supra modum elatus, paedagogus, dmn domini praetextati dominum agit, liac imagine iuris deceptus verum se dominum arbitrati^, V, 458. stupro lacerimi fratrem, i. e. stupri pretio, amore Iasonis dissectum et per mare sparsum, III, 10. sua sidera servant cursus dispositos; i. e. suos cursus, II, 7 2 ; nostrum parentem, (mundum, deum) pars sua, perspicimus, quia propriae eins dei partes ipsi sumus; IV, 885. e suo aratro dictator venit; i. e. ex aratro eius, Tauri, cui aratruin suum et proprium est. sub, ut aliae praepositiones, mira varietate loco aliarum veniunt; sttb

222

Index.

pace, 1, 13; sub ipso oriente, I, 4 3 ; certa sub sorte, I, 110; mundus sub imagine ponendus, I, 121; sub origine, I, 147; globus «ni» imagine barliae, I, 839; menta sub tremulo lumine, I, 8 4 5 ; orbis sub ilio (chaos (licit) infans, I I , 13; sub f'ratre viri noinen, i. e. in fratre, love, nomen et ins inariti, Iunonis, quae sine fratre parens facta Vulcani vel Martis, li, I t i ; sub pectore claudere, II, 121; consklens sub orbe labormn L i b r a , i. e. fessa inlìnitis laboribus, II, 2 5 1 ; plano sub corpore terrae incuinbens Scorpios, II, 254; sub lege p r o p i n q u a , II, 3 7 9 ; amicitiae sub foedere certo, II, 4 7 8 ; sub trigono impeti, II, 619; plus roboris in duplici, quain sub uno, II, 623; cognata sub foedere, II, 670; una sub imagine n a t i , II, 672; foedus sub sanguine, II, 684; sub s e d e , II, 848; redeunte sub imo I I , 8 5 2 ; iuncta sub occasu, II, 8 6 8 ; sub corde, II, 8 9 8 ; sub nomine dicitur, II, 909; sub nocte iacet, II, 931; certa sub parte canentur, II, 965; sub voce notantur, III, 4 2 ; censum ducere sub ordine, III, 7 3 ; III, 157; prima sub atlilis dicta sit, HI, 1 7 2 ; luce sub omni, III, 245; vario sub t e m p o r e , HI, 249; sub imo, HI, 507; sub cardine, III, 5 9 0 ; sub culmine, HI, 5 9 3 ; sub aequo spatio divisa, III, 6 0 6 ; sub utroque tempore, III, 6 7 1 ; T r o i a sub uno non eversa, IV, 2 4 ; sub titillo falli, IV, 366; sub lege, IV, 4 3 1 ; sub annis, IV, 658; sub principe, i. e. principe caelum crescet, IV, 9 3 5 ; sub, usque ad extreinum, casu, V, 84; sub p a r t e , V, 3 6 6 ; vox sub cygno, V, 3 8 2 ; sub flore linguae, V, 4 7 6 ; sub m u n e r e , V, 522; sub tali tempore, V, 635. subduclus viiltus Orionis est; nam tres eae stellae, quibus caput eius pingitur, propter id tam obscurae sunt, quia caput Iongissinie a nobis removit vel subduxit, I, 393. navis subilucla e mari in caelum, 1,413. subii proxima linguae Graiae censum nostra; i. e. proxime accedit ad vim Graecae linguae nostra, li, S89. submersi lunae cursus, viae, quibus ab occasu ad ortum infra n o j positam terrain ambit, I, 176. submola allo caeli prof undo sidera, i. e. longissiine a nobis profunda caeli altitudine semota, V, 721 ; cf. II, 354. subruplo tempore, III, 352. subsedit terra, media et gravissima; propria vox in ea gravitatis doctrina, I, 5 9 ; cf. II, 929, ubi contra morelli subsidit. subsidere de Pliilocteta claudo, qui idem ceteris armatis maior tanquam triarius in subsidio relinquitur, V, 304. subsìstunt arva frugibus, interponunt sterilitatene IV, 824. subtexla bona malis, vel intexta, vel furtim subeuntia, III, 526. sublilis Graecia, IV, 720. lws sucus, III, 144. suffer re incendia, I, 461, et saepius. summis curribus revocatus Phoebus, i. e. Pli. reflectens, postquain suniinuin caelum attigit, IV, 163.

223

I n d e x . sunt,

r/iiibifs p l a c e t , H i , 221 ; p l a c e a t , I H , 5 3 7 ; p l a c e t , III, 6 8 1 ; I V , 2 2 7 ;

sunt, q u o r u m a m i n o s n o n frenent,

seel ( q u i ) g r a s s e n l u r , IV, 1 8 3 ; s u n t ,

q u i b u s e s t studimi), V , 1 8 9 . super

aequoro

campum

reddet,

in a e q u o r e il)it, s e n s u p e r a e q u o r a v e l u t

in c a m p o n n i l m l a l n t , V , 4 2 8 . superincumbil supervenit supra

a s t r i s g a l a x i a , I, 7 1 4 . signuin alicui, i. e. o r i t u r s u p e r l i o r i z o n t e m , I, 2 1 8 .

hominem

e t cleuin

est,

mains

est

liumana

e t divina

prudentia.

ileum Lie, u t aliis locis, n o n d i v i n a m m u n d i a n i m a m intelligit, s e d d e o s p o p u l a r e s , I, 1 4 6 . supra

siili ( e s s e ) v i d e t u r , n o n i n f r a , I, 2 3 9 .

surgere

stilerà,

susvipere

in s i d e r a , I, 3 8 9 .

damnum aeris unda dicitur,

quia

quasi

sponte

s u a in a e r e i «

evanescir, V , 682. sustinere,

t o l l e r e , I, 3 6 0 ; sustinuit

prosternere,

V , 3 0 9 ; svstinere

fluctus,

i. e . c o n t i n e r e , V , 5 6 2 .

Tarn

mugis,

tanlos

aniinis o c u l o s n a t u r a d e d i t ; fitviles

q u a n d o p r o p i u s , ( L u c r e t i a n o m o r e ) I, 7 5 9 .

q u i a brevi o r b e inclusi

agili motti

alibi c u m aliis p o e t i s n o i n i n a t ,

supera

atque infera omnia

vident.

ac similiter t e m p o r a

omnem

II, 1 2 2 . tantos,

i. e. tot, orbes,

tantum

quod,

tartaron,

i. e . p i l a s , V ,

170.

III, 660.

li, 4 6 .

temporu

ferri,

caeli,

i. e . t e m p e r a m e l a , II, 7 8 0 ;

naturae,

casuum

varietatem,

deniqne

temperainentum

in

se

habent. lemplnm

«sperimi, II, 937.

templorum

vires

iliid.

templu

pro dei po-

t e n t i a ei e r e p t a , IV, 6 8 . tenux

animi,

temws

gressus

avarus, attentus a d rem, IV, 165. sine limite a u s u s , f u n a i n b u l u s , V , 6 5 3 .

m e d i a tenus

alvo a c i e s

distinguitur,

i. e . orbis t u m i d i p a r t e m

dimi-

d i a i n oculi c e r n u n t , vel finis a c i e i e s t m e d i a t e r r a r u m alvus, III, 3 7 7 . terrae texlu

r e m i s s a , i. e. a t e r r a , I, 7 5 9 . suo

tilubantia totum, totum

veniet, t e m p o r e s u o i n t e x e t u r , III, 2 7 0 . s i d e r a , i n f a n t i u i n m o r e , q u i p e d i b u s i n c e r t i s i r e t e n t a n t , II, 1 4 .

r e r u m u n i v e r s i t a s , I, 6 4 , 170, 2 1 3 . p r o ornili: s e x tota

560.

tolis

s u r g e n t i a s i d e r a l u c e , i. e . s i n g u l i s d i e b u s , I,

c a m p i s , i. e . o m n i b u s , I V , 2 3 3 ; n e c totis

nascentia

campis

cinnama, IV, 738. n i h i l in s e m e t totum Irames, venter.

usurpatimi

v a l e t , n i h i l p l a n e s u u m est, a l i u n d e p e n d e t ; I V , 2 9 4 . n o m e n in c à e l o e t r e b u s

caelestibus,

I V , 121 ; c f .

224

I n d e x .

transit

f o r t u n a p e r illuin, f a s t i d i o s o p e d e n e g l i g l i t , I V , 7 8 ;

f r a n s i / pec-

tus tiiimi, s u p e r a t l i u i n a n a i n p r u d e n t i a m , I V , 3 9 2 . T r e b i a a e t e r u a , IV, 660. trepidimi

p e l a g u s , q u i a lie e x a r e s c a t t i m e t , III, 6 3 1 .

tumulus

belli et vitae,

t r o p a e u m simili e t s e p i i l c r u m , II, 8 7 9 .

tunc p o s t p r i i n m n , in e n u m e r a t o n e , s e q n e n t e q, I, 4 6 ; n o n t e m p o r a l i t e r , in c o n t i n u a t a

doctriua, pro

deinde,

s e q u e n t e q,

I, 8 0 1 ;

cf. 1 1 , 7 5 7 ,

7 5 9 , 7 8 2 ; III, 187, 1 9 2 ; d e i n d e , 1 9 5 : turn m a t e r n a , turba sensu honesto,

de

triuinviris, l i , 599. cf.

1 4 4 : m i n i m a est q u a e t u r b a p e r

de

austeris

t^udiiiioiii« operimi, c e r t i s s i m a l a b o r u m p r o m i s s a , l u x referl, vadis vagi

cmissum,

p o ë t i s II,

orbem.

I, 244.

i. e . e x o c e a n o o r i e n s , a s t r i m i , III, 4 8 4 .

p a r t u s s u n t i n c e r t i , qui s i n e c e r t a l e g e n a s c i v i d e n t u r , I, 5 5 7 ;

vaga

p o m a , q u a e aliis a r b o r i b u s t a n q u n i n a d u l t e r a i n s e r u i i t u r , II, 2 2 . variant

s i d e r a c a s u s d i v e r s o s , q u a s i l a e t i s et tristiluis c o l o r i b u s p i n g u n t ,

I, 2 ; c f . 5 3 2 , et 3 3 . vccors,

r a b i d a , frigore

vel — aut, i n odium velut

c a u i c u l a , I, 39S.

III, 216. g e n e r a i et mutua

volle,

in m u t u a i » v o l u n t a t e m , II, 5 7 ) .

r e t i c e t u r , I, 3 9 9 .

veilena,

angues venenati, V, 394.

venter,

y.oih'a,

6, 5 .

de sensim assurgente t e r r a r u m tumore, cf. V i t r u v . , VIII,

seti vix d u b i t o ,

quin boni cuculi,

in vcntreni a b e r r a n t , h i c q u o q u e

q u i li is in c o d d . n o n s e m e l

somniarint.

N a m quum

prius

quia

( q u i a p e r t u i n o r e m t e r r a d e d u c t a est, v. 2 3 0 ) o r b e m t e r r a r u m d e s c r i b a t , a l t e r u m h o c , quìa

fertur

in orbem,

haud

rendum est, quo nos venter non ducit. bem Trames in rostro,

versa,

quia

refein

or-

in c o m -

itur, V , 3 7 5 .

I, 3 0 4 .

al) a s t r o , I V , 5 9 7 .

vestis

S a g i t t a r i i s e u clilamis l i u m e r i s

eius

appicta pellicula

p e n n a r u m i n s t a r d e x t r a et s i n i s t r a d e p e n d e t , I V , 5 6 0 . soils,

vice,

Z o d i a c u s , I, 4 4 3 .

o r d i n e , r a t i o n e , I, 4 8 2 .

vicina

e x a l t o ( f a c t a e s t ) m u n d i m o l e s , I, 1 0 7 .

vicino, p r o p t e r vicinitatein, latent, videndis vincire

II, 3 7 3 .

( r e b u s , s i g n i s ) d o c e t c a e l u m , IV, 9 1 8 .

vicinata pennis, vires

fertur

i. e . , si e v e r s a e r u n t , II, 7 6 3 .

vespere

viae

Deliam

et acclivis p a r i t e r d e c l i v i a i u n g i t . I, 2 3 3 . ventri,

m o d u i n v e n t r i s , longius vergere

dubie a d

Portasse,

V, 446.

d e u m officio, tonantis,

n o n m a g i c i s t a e n i i s , I, 4 8 .

I, 1 0 4 .

est,

quae

Index.

225

viridis l'Iioebus, i. e. validus, robustus iuventute, If, 941 ; viridis sanguis Jieritis decedit, V, 212. visus, quantum videmus, der Gesichtskreis, I, 220, 662; praeter alia cf. IV, 933. vilain annis consumere solicitis, i. e. solicitudine, IV, 1. se vivlt et effert, cf. nott. ad IV, 534. vocal hoc, hoc nos invitât, I, 13; vocal commenta, provocat, invitât, II, 244; cf. II, 9 5 7 ; IV, 696; IV, 9 2 0 , V, 12. in voce dentes relinquere, frendendo verba truncare, cf. nott. V, 225. vorat iguem liquor, absumit ex se natum ; prior eniin est aqua Thalete auctore ceteris omnibus, I, 136. volvi infectis ulis; laeso tropo; cf. Claudian. Cons. Olybr. 1,-sqq. et Manil. I, 287 et II, 18; similiter nox orbem tegit alis obilucla, III, 194. usus brevis, utendi facilitas brevi opéra parata, IV, 305. tilraque, i. e. utroque modo, in utramque partem, et bonain et malam, II, 9 0 4 ; cf. utrumque, III, 415, et utroque, IV, 413. Hteri bella, Thebana, V, 464. militera, Zmymes

i. e. manus vulnere trunca, igne sepulta, i. e. concremata, IV, 31. tacrimus

noininat myrrliain, IV, 780.