Küresel Bale&Dans Ansiklopedisi [2, 1 ed.] 9786054511303

Citation preview

,

.

,

••

l(URESEL BALE VE DANS •

•

•

ANSll(LO PEDiSi

••

I(URESEL BALE VE DANS •

•

•

ANSII(LO PEDISI CİLT 2

DENiZ YEŞILTAŞ .

.

KÜRESEL BALE VE DANS ANSİKLOPEDİSİ Cilt 2 Deniz Yeşiltaş

Kalkedon Yayınları:

192

Dans ve Müzik Kitaplığı:

3

Yayına Hazırlayan Ozan Türköz Kapak Tasarım Ozan Türköz

Kalkcdon

Yayınları

Hırkai Şerif Mahallesi, Bali Paşa Caddesi, No

155 A

Falih - İstanbul

Telefon ve Fax: Wcb: www.kalkedonyayinlari.eom

0212 512 43 56 e-mail: kıı[email protected]

Bu kitap Kayhan Maıhaası'nda basılınışbr Davutpaşa Cııd. Güven Sanayi Sitesi C Blok, No Tel:

244 Topkapı İstanbul.

O 212 576 Ol 36

Birinci Buun: Aralık 2011 Tüm

hakları saklıdır.

© Kalkedon 201 1 ISBN: 978-605-4511-30-3 (2.c)

CİLT 2

L

La Baiser de la Fee: Librettosu ve müziği Igor Starwinsky'e ait olan bale eserinin adıdır. Eser, !da Rubinstein'ın ricası üzerine Tchaikovski'nin 35. yıldönümünde

yaratılmıştır, Andersen'in bir masalından türetilmiştir. "Eisjungfrau" adlı ma­ saldan türetilen eser ilk kez 27 Kasım l 928'de Broninslawa N ijinska'nın koreografisiyle Theatre National de L'Opera Paris'te sahneye kondu. La Boutique Fantasque: Andre Derain'in tek perdelik bale eserinin adıdır. Eser,

bir başka bale eserinden esinlenilerek G. Rossini ve O. Respigli'nin müzik­ leriyle sahnelendi. İlk kez L. Massine'nin koreografisiyle 5 Haziran 1 9 1 9'da Londra'daki Alhambra tiyatrosunda DiaghiletT'in Ballel Russes topluluğu tarafından izleyiciyle buluşturuldu. La Pera, Alfredo: 04. 1 O. 1 900'de Sao Paulo (Brezilya) da dünyaya geldi. Arjan­

tinli şair Tango Rio de la Plata tarihinin en nitelikli şahsiyetlerinden biridir. La Pera çocuk yaşta ailesiyle birlikle Buenos Aires'e yerleşti ve burada bü­ yüdü. Buenos Aires'te gittiği ilk okulu Colegio Mariano Moreno'dur. Okulunu bitirdikten sonra kısa bir süre sağlık hizmetlerinde çalışlı. La Pera'nın 1 925 yılıyla birlikte tiyatro oyunları ve değişik gazele vı.: dı.:rgilı.:rc yazılar yazmaya başladığını görüyoruz. La Pera bu dönemlerde l�ı ııgo süı.lı.:ri de yazmaya başladığını biliyoruz. 1 928'de "Carrillon de la merced" adlı tango eseri yayınlandı. 1 928'de La Pera Paris'e geçti ve burada bir rastlantı sonucu Carlos Gardel ile tanıştı. Paris'te başlayan birliktelik can yoldaşlığı ikisinin de ölümüne değin sürmüştür. Artık La Pera birbirinden daha anlamlı tango şiirleri yazıyor Carlos Gerdel' de bunları besteleyip seslendiriyordu. 1 923 'te La Pera ünlü film şirketi Paramount için sayısız film diyalogları kaleme almıştir. Paramount şirketinin talebi üzerine başlayan bu çalışmanın tümü Gardel'in başrol oynayacağı planlanan filmler içindir. Bu seri içindeki ilk senaryo La Pera'nın "La casa es seria" adlı çalışmasıdır. La Pera'nın yazmış olduğu tangoların neredeyse tümü Gardel tarafından değerlendirilmiş. Amargura (Müzik: C. Gardel) Amores de esudionte (Müzik: C. Gardel) Aqure delanlero buey (Müzik: C. Gardel) Arrabal amango (Müzik: C. Gardel) Caminito oleado (Müzik: C. Gardel) El Carrillon de la Merced (Müzik: E. San tos Discepolo) Cariolitta de mis amores (Müzik: C. Gardel) Carioliıta deci que si (Müzik: C. Clardel)

Cuando tu no estas (Müzik: C. Gardel) Cuesta abajo (Müzik: C. Gardel) El Dia que me quieras (Müzik: C. Gardel) El los campos en flor (Müzik: C. Gardel) El Estudiante (Müzik: C. Gardel) Glondrina (Müzik: C. Gardel) Guitarra mia (Müzik: C. Gardel) Lejana tierra mia (Müzik: C. Gardel) Manonita de sol (Müzik: C. Gardel) Mananitas camperas (Müzik: C. Gardel) Me da pena camfesarlo (Müzik: C. Gardel) Meledia de arrabal (Müzik: C. Gardel) Mi Buenos Aires querido (Müzik: C. Gardel) Los ojos de mi moza (Müzik: C. Gardel) Por tus ojos negros (Müzik: C. Gardel) Por una cabeza (Müzik: C. Gardel) Recordondo (Müzik: C. Gardel) Recverdo Malevo (Müzik: C. Gardel) Rubian de Nueva York (Müzik: C. Gardel) Silencio (Müzik: C. Gardel) Sol tropical (Müzik: Terig Tucci) Soledad (Müzik: C. Gardel) Suerte negra (Müzik: C. Gardel) Sus ojos se cerraron (Müzik: C. Gardel) Volver (Müzik: C. Gardel) Volvio una noche (Müzik: C. Gardel) La Pera'nın 1 928'de Carlos Gardel ile başlayan dostluğu, 24.06. 1 935 'te iki dostun birlikte Kolombiya'ya uçtukları uçağın düşmesi sonucu yaşamlarıyla birlikte noktalandı. La Raspa: Meksika Veracruz'da doğmuş, kendine özgü sıçramalı adımlarla icra

edilen bir halk dansıdır. Kadın erkek çiftler tarafından icra edilir. La Spectre de la Rose: Müziği Weber'e, Librettosu ise T. Gautier'e ait olan bale

eseri. İlk kez Monte Carlo tiyatrosunda 1 9 Nisan 1 9 1 ! 'de Michael Fokine'nin koreografisiyle sahnelenmiştir. Başrolleri Tamara Karsawina ve Waslaw Ni­ j insky paylaşmışl ardır.

Laban, Rudolf von: Gerçek ismi Reszö Laban de Varaljas'dır. Macar dansçı,

koreograf, balletmeister ve dans teorisyeni. 13 Aralık 1 879'da Pressburg'da doğdu. Laban, Viyana' da SL•.bay olmak için öğrenim görürken kendi çok yönlü yeteneklerini fark edebilmiştir. Bu dönemle vücut hareketlerinin psikolojik açıdan incelemeye başladı. Çok kısa süre Viyana'da dansçılık yaptı. 1 9 1 0 yılında Münih'te kendi i l k dans grubunu kurdu. 1 . Emperyalist Dünya Pay­ laşım Savaşı sırasında İsviçre'de bulunuyordu ve burada kendi dans teorisini oluşturdu ve tezlerini öğrencisi Mary Wigman ile tartıştı. Teorisine göre dans; ruh, akıl ve gövdenin harmonik bütünlüğüdür. Dansçı üç boyutlu mek, ıdadır. Buradan hareket ile Laban'ın sistemi 12 hareket istikameti doğrultusundadır. Kendine ait olan "Labanatation" geliştirilerek kinetographie (kinetografı) ye ulaşır. l 9 1 9'da kendine ait bir dans tiyatrosu kurdu. 1 923'te bunu Hamburg'a taşıdı. Yine aynı yıl kendi ilk amatör korosunu gösterilere başlattı. 1 924 yılında koreografilerini kendisinin yaptığı çalışmaları kurduğu oda dans tiyatrosunu da sahnelemeye başladı. 1 926 yılında Würzburg kentinde koreografı ensti­ tüsü kurdu. 1 930'da Berlin Devlet Tiyatrosu Bale Topluluğu'nun direktörlü­ ğüne getirildi. Ancak aynı yıl Sigfried Wagner O'nu Bayreuth 'a aldı. 1 933 'te İngiltere'ye gitti. Burada öğretmen olarak görev üstlendi. Dans dünyasının en önemli teorisyenlerinde biri olarak kabul edilen Laban İngiltere'de bir asilzade olarak yaşadı. Sık sık ABD'ye de giden Laban orada Amerikan balesini de derinden etkiledi. Rudolfvon Laban birçok sanat dergisine sayısız makal el e r yazdı. Kit apları şunlardır: - Die Welt des Tanzers, 1920. Stııltgart - Gymnastik und Tanz, 1 926, Oldenburg - Choreographie, 1 926, Jena - Ein Leben für den Tanz, 1 935, Dresden - Die tanzerische stiation unserer Zeit, 1 936, Dresden - Effort, (F. C. Lawrens ile birlikte), 1 947, Londra - Modern Educational Dance, 1 948, Londra - Der mooerne Ausdruckstanz, 1 982, Almanca - The Mastery of Movement on the Stage, 1 950, Londra - Principles of Dance and Movement Notation, 1 956, Londra - Dancer's Glancer. A Quick quide to labanatation the method of recording ali movement, Alphabet of Basic Symbols, New York, 1 960 - Choreutics Rudolf Laban (annoted end ed. by Lisa Ullmann),Londra, 1 966 - Laban, 28 Haziran 1 95 8'de İngiltere'de öldü. Rudolf Laban'ın kızı Juana de Laban 2 1 Ekim 1 9 1 0'da Münih'te doğdu ve ABD'de balerin, koreograf ve öğretmenlik yaparak yaşadı. Birçok makalesi değişik platformlarda ya­ yımlanan Juena'nın en önemli diyebileceğimiz çalışmaları şunlardır: - Basic Laban Principles and Method - lntroducıion ıo Dance Noıaıion

Labanotasyon (Labanotation): Bu kavram, Prof. Laban'ın 20. yy.'da orta::a

koyduğu dans yazım sistemi anlanıma gelir. Labanotasyon, her tür ins;ın hareketinin analizi sonucu ortaya çıkmıştır ve bu hareketler standart hale getirilip kendine özgü kodlarla sistematize edilmiş ve günümüz dünyasında kullanılan dans yazım tekniği olarak, hem modem dansta, hem de bale sanatında kullanılmaktadır. Kendinden önceki tüm dans yazım sistemlerinden farklıdı··. Macar kökenli Rudolf von Laban ( 1 879- 1 958) Avruoa Modern Dansı'ıı:�ı belirleyici figürü olduğu kadar, Amerikan Modern Dansı'nı da son deme derinden etkilemiş en önemli şahsiyettir. Laban, kendi ürünü olan bu da,ıs yazım sistemini ilk kez 1 928 yılında "Kinetographi" adıyla yayımlamış ve daha sonra bir çok dans şahsiyeti de katkı sunarak "Kinetographi" yeni hir boyuta taşınmıştır. Buna kısaca Labanotasyon diyoruz. Labanotasyon kısaca şu öğelerden oluşur: Hat Sistemleri: Nota yazılımında olduğu gibi, Labanotasyon'da da benzer şr·­

kilde üç hat sislemini kullanır. Ancak burada sistem, aşağıdan yukan doğru okunur. Müzikte ise bu soldan sağa doğrudur. Bu noktada Labanotasyon\.ıı avantajı şudur; örneğin vücudun sol yanına ait hareket gelişmeleri se,a yazılır (kodlanır), vücudun sağ yanına ilişkin olanlar ise sağ tarafa yazılır. 1 numarayla ifade edilen şey, yani "support" hattının çok özel bir foıık­ syonu vardır ve adım sırasında vücur ağırlığının nasıl olacağını işarcı eder. Yani bu lıal vücul ağırlık merkezindeki değişimleri. vücudun hangi yanının vücut ağırlığını yüklendiğini veya örneğin, zıplamalar esnasında bunun nasıl vücudun herhangi bir yanı tarafından üstlenilmediğini gösterir ve özel olarak böyle bir durumda hattın boş bırakılmasını zorunlu kılar. Diğer tüm aralıklar jestlerin işaret edilmesine (kodlanmasına) hizmet eder. Jestler, tüm hareketlerde, vücur ağırlığı basıncı olmaksızın ait olduj:!u vücut kısmıyla icra edilir. Örneğin; bir bacak yandan yukarıya uzatılır ve ardından arkaya doğru yönlendirilirse, bu durumda, bu hareket, iki numaralı aralıkta gösterilir. Bunun "support" araltğından farkı; buranın boş olmasıdır. Çünkü diğer vücut kısmı tarafında herhangi bir hareket söz konusu değildir, böylelikle vücudun bu yanı ve her şey, bir önceki durumda "asılı kalmıştır". Yani insan bu sistemde, gerekli gördüğü kadar aralık (yani hat) kullanabilir ve her hareket bu hatlara oturtularak, o h�­ reketin, vücudun o yanıyla yapıldığı gösterilir. Bir, iki ve dört numar:,lı hatlar da nonnal olarak vücut işareti (kodlaması) olması gerekir. Bund:':ı anlaşılması gereken şey şudur; bir numaralı hat, ağırlığı taşıyan aya,�.ı gösterirken, iki numaralı hatta ayak jestleri gösterilir. Dört numaralı haPa ise kol jestleri yer alır. Hat Sisteminin Yapılandırılması: Hatlardan oluşan bu sistemin yapısı, değişik

türdeki çizgi ve işaretlerden oluşur. Burada rakamlar ve değişik çizgi ve çizgi kombinasyonlan kullanılır.

,._.

10 ,._.

a= Burada bir çizgiyle gösterilen şey hat sisteminin başlangıcıdır. b= İse çıkış duruşu (pozisyon) anlatır. c= İse çift çizgi, yani, hareketin E

başlangıcını anlatır. d= Kısa bir çizgiyle bir menzur içindeki ritime işaret edilir.

OH

0

e= İse menzuru gösteren çizgidir.

c

f= İse hareketin sonundaki çift çizgidir. g= Menzuru gösteren sayılardır

ll A

(rakamlarla gösterilir) h= Birinci menzurdaki zaman sayılarını gösteren rakamlardır.

Bu yazım sistemimle, özel bir çıkış pozisyonu yoktur. Yani hat sistemi, C'den başlar. Zamanlama, İstikamet ve Pozisyon Sembolleri: Bu sistemde her haı. hangi

istikamete doğru bir hareket gerekiyorsa, o istikamet işaretle bclirıılıı. Ihı noktada kullanılan sembolün uzunluğu, hareketin başlam as ı ııd mı sıııılaıı­ masına kadarki zaman dilimine uygun uzunluktadır. Zaman Dilimi: Labanotasyon'da, müzik yazılımının aksine, tam, yarım, çeyrek

notalar gibi zaman ölçüsünü belirten semboller yoktur. Labanotasyon'da bunlar yerine sembollerin uzunluğu (veya boş alan) doğrudan hareketin hangi zaman dilimi içinde gerçekleştiğini gösterir. İstikamet Sembolleri: Labanotasyon 'da hareketin hangi istikamet doğrultusunda

aktığını belirtmek için, istikamet belirten semboller (kodlar) kullanılır. Bu sembo_ller, bir hareketin hangi istikamete aktığını 45°'lik bir açıyı kapsar şekilde gösterir. Daha sonra, bu istikamet sembolleri, harekete istikametinin doğrultusunda daha da detaylandırılır. Örneğin: 22,5°'lik veya 7,5°' lik açılar gibi. Toplam olarak dokuz horizontal istikamet sembolü vardır ve bu kare işaretinden ibaret bir kodlamayla gösterilir. Bu dokuz horizontal istikamet şöyle tanımlanır:

p=

Place: Bulunulan yer.

F=

Forward: Öne doğru.

b0-

Backward: Arkaya doğru.

L=

Left: Sola.

r=

Right: Sağa.

lf=

Left Forward: Sola öne.

rf=

Right Forward: Sağa öne.

lb=

Left Backward: Arkaya sola.

rb=

Right Backward: Arkaya sağa.

Tüm bu kodlamalar vartikal (dikey) modifıye edilmiş üç türde çerçevelenir: U = Up, high: Yukarı doğru, yükseğe. Bu özellik taranarak gösterilir. m = Middle: orta düzey; ve bu özellik bir noktayla gösterilir. d = Down, low: aşağı doğru. Bu özellik siyah bir noktayla gösterilir. Pozisyon İşaretleri (Kodları): Pozisyon işaretleri, mekan içindeki total ilişki-

leri belirtmek için kullanılır. Burada kullanılan işeretlerin ucu, horizonı'ıl istikametleri, işaretlerin başları ise (yani hareket eden insanın başı) diLy istikametleri gösterir.

p=

Place: Bulunulan yer. (Durulan yer)

F=

Forward: Cepheye doğru açık (ön).

b=

Backward: Geri

L=

Left: Soldan.

r=

Right: Sağdan.

lf=

Left Forward: Sola öne.

rf=

Right Forward: Sağa öne.

lb=

Left Backward: Sol arka.

rb=

Right Backward: Sağ arka.

Bu kodlamalar üç tür baş pozisyonunu vartikal olarak tanımlar yani: U = Up: Bu noktada baş üstte yuvarlak küçük bir daire olarak kodlanır. m = Middle: Bu noktada baş bir çizgi olarak kodlanır. d = Down: Burada baş siyah bir daire olarak kodlanır. Pozisyon işeretleri farkl ı şekillerde de kullanılır:

1 ) Mekan içinde (dans alanında) vücudun yönünü belirtmek için, kare şeklinde bir işaret kullanılarak. 2) Ara pozisyonlan belirtmek için, örneğin; 1/3'lük bir açıyı belirtmek için. 3) Hareket kombinasyonlarını göstermek için. 4) Vücudun değişik kısımlannın birbirleriyle varolan ilişkisini göstermek için. Örneğin sağ ayak sol ayağın önünde vs. gibi. Ya da, sağ kolun vüxudun önünde veya arkasında olduğunu belirtmek için. Kol ve Bacak Hareketleri: Daha önce dördüncü noktada anlatıldığı gibi, jest­ ler vücur ağırlığı taşımayan hareketlerdir. Yine belirtildiği üzere, belli bir istikamet çerçevesinde ele alındığında, her hareket içindeki vücut kısmı, bir noktada fıkslenir ve her hareketin de mutlak olarak bir sonu vardır. İstikamet işareti ile ele alındığında kol jestleri Labanotasyon'da aşağıdaki gibi sistematize edilir: Soldan sağa, yerinde ve altta; derinden yana; ortada yana; yandan yükseğe; yerinde yükseğe; öne yükseğe; öne arkaya; öne derine. Aynı şekilde bacak hareketleri de şöyle ele alınır: Kural olarak bacak hareketleri sadece zıplamalarda özel olarak vurgulana­ rak kodlanır, diğer tilin bacak hareketleri yerde, yani derinde gösterilir ve bunun