Eutropii Breviarium Historiae Romanae [Reprint 2021 ed.] 9783112430460, 9783112430453

Citation preview

C

O

R

SCRIPTORYM c EICHST ADII

E VTROPII

y

P

V

S

LATINORVM R A ET

SOCIORVM

BREVIARIVM ROMANAR.

RISTORI A E

E V T R O P I I BREVIARIV M

HISTORIAE ROMANAE

AD

L IB R 0 S

RECENSVIT DVM

S C R I P T OS E T

EDITOSQVE

NOTIS

TEXTVM

AD

CAROLVS A.

ET

L AP VD

G.

T.

I

TZSCHVCKE,

SCIIOLAE

S O C U T.

P

R E G E K D V M

INSTRVXIT

HENRICVS

M. E L E C T O R A L I S

HECTOR

CONSTITVEX-

SENSVMQVE

COMPARATIS

ITERViM

LAT.

S

I

GijSGHEN.

MISNENSIS

JENENSIS

A

COTS-

S O C U S.

E C I 3 I 3 C C C I I U .

P R A É F A T I O .

Cum

evocatus

stadio, mo,

viro

nuper

essem

doctissimo,

ab

Eich-

cive

carissi-

ut Entropium ad descriptam formu-

larli recensitimi exactumque denuo ederem, ita demum me

delatis his partibus fungi

recte et decore posse intellexi, olim

in

paratu exeussa et

editione

locupletiori

congesta apposueram, explorarem ,

certius constituí

cerem.

1796. et,

s i , quae

si

possent,

ap-

diligentius qua

melius

circumspi-

F K A E F A T I O

II

Facile enim crebro usu et experientia edocti n o v i m u s , dum fervei opus, multa illabi temere, vel aliunde obiici, alia per festinationis cursum effluere aut subtrahi, quae recte colligi et reponi possent. dit,

Acce-

quod ex operae acriori contentione

ita sub inde mentis acies obtusa languet, ut multa obscura lateant, multa minus recte et quasi per nebulam appareant.

Tum,

ut n o n omnibus horis sapimus, ita n o n semper idem est et constans corporis ten o r , ut liberius nutuque suo agere animus valeat.

Sed ut omittam alia, quae facile

i n c i d u n t , moramque et haesitationem nec t u n t , n o n solum magis assidua lectione et exercitatione animus excolitur mentisque vis

acuitur,

sed et iuterpretationis

criticae in primis subsidia a f f e r u n t u r , luculentiora et uberiora. vel singulatini spectes, minus, ita

At facile illa, impediunt,

si quo

omnibus numeris et partibus

suis absolutum opus exeat, ut acquiescere

P R A E F A

I

I O

IH

secure opera et suis quasi laureis recubare eonfidenter possit. Quae quidem cogitationes animum nuper vividius agitarunt, cum ad retractandum Eutropium accessissem, et quae largiori manu effuderam olim, cogere ad pauciora et potiora suscepissem. Etsi enim conscientia lubenter dictabat, me nec temere, nec arroganter egisse, fuerunt tamen nonnulla, quae nunc minus probarem, et melius explorata et constituía vellem. Ouae maculae etsi in levioribus haerent, tamen vel sic eluere tentavi, ut, quantum per librorum subsidia aliasque opportunitates licebat, Eutropius suae integritati restitueretiir et sine mora a curiosioribus etiam legi et percipi posset. Quod ut successu certiori fieret, non solum congestas olim opes revocavi et exploravi, sed, quod singular! felicitate ob-

i'

IV

1\

A

E

F

A

T

I

O

t i g i t , n o v i etiam et n o n d u m antea

con-

s u l t i codicis t e s t i m o n i u m adhibere et ad textum dum

vel c o n f i r m a n d u m

transferre potui.

vel instauran-

Codex is est Go-

t h a n u s , quo n o m i n e h i n c i n n ô t i s p r o d u citur,

sane p e r a n t i q u u s ,

fetus

nimirum,

u t v i d e t u r , saeculi n o n i vel f o r t e octavi. Characteres enim f o r m a e q u e literarum satis l u c u l e n t a e , nec m u l t i s compendiis et n o t i s implicitae, c o n t e r m i n u m p r o d u n t i l l u d temp u s , quo nec m a i u s c u l a r u m s. uncialium u s u s plane desierat, nec m i n o r u m conformatio u b i q u e invaluerat, sic u t inter u t r a m que scripturam subsistèrent et continerentur.

I n ipsis verbis consentit plerurnque

cum

lectionibus

codicis

Lugdunensis

quas proposuit V e r h e y k i u s ,

I.

neque t a m e n

vitiis caret, quae soient o m n i n o librarior u m operas u r g e r e , negligentiae c u l p a , vel etiam inscitiae adspersis.

E x quibus hie

aliqua exempla delibasse s u f f i c i a t , cum plura in ipsis n o t i s a f f e r a n t u r .

Sic

trium-

P R A E F A

phus

legitur

èt

T I O

V

triumfus,

Caesar,

C a e s s a r et C e s a r , M o e s s i a et M e s i a, O d e n a t u s et O d e n a t h u s , et A l a m a n n i , multa

et

Alemanni

alia eiusmodi

adeo deinceps

posita.

plura,

Alia sive

oscitantiae, sive servilis m a n u s documenta f e r u n t satis i n s i g n i a , u t m a i o r e m ria,

eivilem

bellum,

pacem

glodata,

a r m e n t o r u m pro a r m a t o r u m ; i n primis p a r u m consoia et adiutrice m e n t e actum esse declarant verba a a t male c o n t e x t a , aut misere d i v u l s a , v e l u t i : A r m e n i a m re;

moranto

ovans;

vans

i. e.

ino-

morantem

ex dictantis voce prave repetita

vel c o n f u s o p r o n u n t i a t i o n i s

sono turbata

alia s u n t : t r i u m f u s , V e s t i a ( B e s t i a ) , 8 e s c e-n t e s i m o , lia.

Panuvius,

et

simi-

Attamen p l u r i m a s u n t eius b o n a , qui-

bus dotatus e librarii claustris p r o d i i t , alior u m q u e exempla vel r e g i t , vel c o m p r o b a t ; turn pium,

integrum

exhibet p u r u m q u e

Eutro-

explosis i n t e r p o l a t i o n i b u s ,

quibus

P R A E F A T I O

VI

male eum multi auxerant, immo inquinaverant, certe paucioribus et levioribus tantum admissis.

Neque tamen in singulis

omnino desideratur industria et intentior cura,

quia,

quae festinatio

transiluerat,

aut oscitantia neglexerat, vel depravaverat,

ad veriorem formam inductis aliis,

aliis insertis revocat.

Talem igitur habui

codicem illum, quem beneficio b. G e i s leri,

bibliothecae Gothanae nuper prae-

fecti doctissimi mihique amicissimi, nuente

Serenissimi

Ducis

an-

Gothani,

P r i n c i p i s eximii et de promovendis literis meritissimi gratia,

nunc, primum ad

Eutropii usus transvertere licuit; unde consecutum est, ut eius crebram mentionem facerem et testimonio reperito uterer, cum aliorum codicum lectiones satis ab aliis expositae prostent. Sunt autem omnino,

ut de singulis,

quae adfuerunt, subsidiis aliqua comme-

y R A K F A T I O

VII

m o r e m , eollati consnltique codices XVII. si Ambrosianum addideris, cuius lectiones a Muratorio ad historiam miscellam in rerum Italicarum scriptoribus, Tom. I. excerptas in priori editione dederam, e t , qui n u n c primum suffragia sua fert, Gothanum. Nempe Gandensem adhibuit Schonhovius, Burdegalensem Vinetus, Fuldensem Sylburgius, Nansianum, post mutata sede eundem Leidensem I. cognominatum, Merula, septem Anglicanos Hearnius, Leidenses quatuor, in quibus et Nansianus ille, Havercampus, quos n o n solum diligentiori cura iterum excussit, sed et novi usu dato auxit, omnes i n editione sub ipso contextu recensitos proposuit Verheyluus, sic, ut a lectoribus, yel enarratoribus Eutropii opportuniori et expeditiori cura unoque quasi obtutu comprehendi, et in iudicium adyocari possent; turn, superiorum editionum opibus praestantioribus congestis, suamipse adiunxit supellectilem, itaque Eutropium

Vili

P IV A £ F A T I O

d o t a t u m o r n a t u m q u e e x c o l u i t , u t honeste atque ornate prodiret in p u b l i c u m , et l u b e n t e r benevoleque exciperetur.

Praeter

codices

autem

commemoratoli

ad contexendam alteram h a n c operam adii etiam ve! editiones superiores ipsas ( p r i m a aegre c a r u i , etsi accessionibus i n t e r p o l a t a ) vel n o t a s , a viris doctis propositas.

Sed

u t s i n g u l a t i m potiora et haec adminicula, quibus u t i licuit vel alioruin opera submin i s t r a o s , vel mea ipsius cura paratis, dec l a r e n t u r , adhibui E g n a t i u m , qui p r i m u s E u t r o p i u m interpolationibus a P a u l l o . W a r n e f r i d o , D i a c o n o Aquiìeiensi tempore Caroli M a g n i , obLrusis p u r g a v i t ; Glareanum, cuius opera m a x i m e i n explioandis rebus v e r s a t u r ; S c h o n h o v i u m , qui severiori m a n u relictas lacinias a m p u t a v i t ; V i n e t u m , tersi iudicii

et

elegantis

ingenii i n t e r p r e t e m ;

S y l b u r g i u m , q u i , etsi historiéis quaestio-

P R A E F A T I O

IX

nibus magis addictus, ad ipsum tamen contextum regendum aliqua ex codice Fuldiensi admovit, et Merulam, qui maculas quasdam conspicùas abstergere tentavit; hos quidem maxime e vetustioribus

interpretibus.

In

recentioribus profuerunt praeter alios Cellarius, frugifera brevitate memorabilis ; Hearlihis, Angliae subsidiis literariis graviter succinctus ; Havercampus, nunc arbitrario, nunc negligenter versatus; Grunerus, doctiores illustrationes sectatus; denique Verheykius, facto

qui recensii superiorum

utrisque

functus est. enarratio,

interpretis

partibus

Accessit historiae qualem

passim

exhibuit

bene

miscellae

Muratorius;

cum quibus omnibus comparavi Metaphrastas Graecos, Paeanium u n u m , satis ilium hinc notura, minus alterum, quem Capitonem L y c i u m putant, et ea, quae Suidas et Io. Antiochenus excerpta servarmit, vindicem sibi arrogare non temere videntur.

P R A E Ï A T I O

X

Qua vero constantia et fide in sustinen» do hoo negotio versatus sim, quoque successu et fructu peregerim, id non meum est, sed lectorum iudicium, quos ut aequos habeam benevolosque, tam opto, quam quod maxime.

D E EUTROPIO

EI U S Q U E

LIBRO.

Quae de Eutropii nostri natalibus et patria feruntur, adeo sunt dubia et incerta, u t , si diligentius exploravcris pressiusque tractaveris, in coniecturas et opinionum divortia diffluant. Etsi enim illud nomen, quod Graecam originem et sedem facile declarat, a saeculo inde quarto in Romana historia prodire non solum coepit, sed et consulari dignitate exsplendescere, nihil tamen inde emicat, quod certa fide ad Eutropii nostri p» rentes et patriam referri possit, nec librorum auctoritate adiuvantur, qui Flavii praenomen, quod consules duo in Fastis memorati gesserunt, adiungunt. Laetior lux affulget certiorque, cum ad virilis aetatis spatium progredimur, et, quibus muneribus ille functus fuerit, quibus rebus inclaruer i t , inquirimus, etsi provida cautio adhibenda est» ne, cum plures ilio fere tempore producantur Eu-

XII

DE

E U T R O P I O

tropii, quod aliis tribui debet, et vere tribuitur, in unum hunc congeramus et facta farragine omnia temere misceainus. Quod ut firma lege certaque ratione constet, non solum, quid temporis indicia afferaitt, sed et cum ipsius historia et siguis in ea appositis àpte conciliari et coustitui possit, consideranduin est. Inde vero efficitur, fuisse eum Constantino M. ab epistolis, quod qui referunt, veluti Codinus de origin. Cpnstantin. p. 4. Ven. et Anonym, in antiquitt. Constantinopol. P. 1. lib. 1. p. 4. ed. Yen. simul eum sophistam, quae vox de historicis , ut similia, tunc dicebatur, et Iuliani in expeditione Persica comitem appellant, quod quidem ipsius libro confirmatur. Ex eiusdein initio et fine porro intelligitur, sub Imperatore Valente eum floruisse. Quod Ammianus 2 9 , 1 . sub Va* lente Eutropium proconsulatu fuuctum commemo* rat, utrum ad nostrum pertineat, an alium spectet, in discrimine versatur et, si qui contendunt, alii ijnpuguant. Neque hinc ulterius, nisi inter dubia fluctuari velis, progredi licet. Ita incerto eventu in utramque partem agitata est quaestio, an religioni christianae addictus fuèrit, cui opinioni fidem adstruere aliqui conati sunt ex iis, quae lib. 10. c. 16. de Iuliano monet, quippe quem religionis illius insectatorem vocat, ita tamen, fat cruore abstinuerit. At cum idem antea eos castiget, qui vulnera eius gloriae inferre tentassent,

E I U S Q U E

L I B R O .

XIH

quod ad illam reprehensionem anice valet, prior opinio facile corruit. Qui? enixn non videt, ilia etiam, addita in primis moderatione, ab homine gentili potuisse dici, haec a christiano aliena maxime videri et minus opportune edita, cum carpendi et reprehendendi occasio fuisset oblata. A t ex utroque simul apparet, quam caute et callide in his versatus f u e r i t , cum publico inunere fungeretur, .cuius conservatio ab imperatorio arbitrio dependen t , nec ad chiistianae religionis studium conferri posse, quod lib. 10. c. 7. Constantini M. virtutes diserta narratione expoSuerit. Instat liber, de quo plura dici debent, dici etiam ex certioribus indiciis possunt. Conscripserat eum iussu Valentis, q u i , cum omnium literarum rudis ad imperiuin pervenisset, superiorum temporuin res memorabiles cognoscei'e cuperet. Hac opportunitate ita usus est Eutropius, ut 11011 solum lectionis molestiain contrada narrationis brevitate levaret, ipsoque rerum delectu exhilararet, sed et adspersa laude blande callideque euin alliceret et obiecta cum ipsius factis comparatioue detineret, tacite etiam moneret. Neinpe in eo strictim breviterque Romanorum res gestas potioribus delibatis attigit, et inde a primo urbis exordio narratione perpetua ad Valentis aetatem deduxit, quippe in qua substitit inaiori operi intentus, cuius spem in fine movet, etsi, an expleverit, non constat. Fecit ipsa ilia Eutropius.

b

XI V

l j iì

E U T K O 1> I O

brevitasi qua collectam rerum summain continuit, ut b r e v i a r i u in ipsis codicibus quibusdam praeeuntibus inscriberetur, et cuín expeditam et parabilem lectionem p r á e s t a r e t , et in propiori conspectu et veluti coacto omnia posita exhiberet, cupido studio exciperetur, hec usu solum privato doctorum hominum p r o b a r e t u r , sed et in ipsos libros facta rtípetitione transiret, in posteriori maxime parte, quae res ipsius tempore vel paullo ante gestas tradit. Testes adsunt , praeter versiones duas Graecas, ex ipsis auctoribus Sextus l l u f u s , Schotti Aurelius Victor, Orosius aliique annalium et chronicorum auctores. Nec postero tempore neglectus latuit E u t r o p i u s , sed ita alioruin conatus adiuvit et áluit, u t , quanta auctoritate valerci, facile intelligeretur. In quibus primo loco poni debet h i s t o r i a m i s c e l l a , quae Eutropium maxime ducein sequitur, nec eius solum verba r e d d i t , sed et ad ipsam rerum descriptionein excolendam et amplificandam inultorum narrationes assuit, unde postea certatim nitentibus sludiis in tantum illa rerum oongeriein excrevit, ut t a m q u a m in vasto aliquo mari Eutropius ipse f l u i t a r e t , ex quo honorum codicum ope sagacique criticorum cura servatus natalique solo restitutus evasit. Scilicet qui posteriori illa aetate libros históricos conficiebant, cum socordia et torpore hebetatae ingeniorum vires languescerent, tunc demuui praeclare se egisse p u t a b a n t , cum undique, quae parata invenissent, sine dtlectu -et iudicio excipiebant

E I U S Q U E

LIBRO.

XV

et ieiuna oratione commista exponebant. S e d u t p r o x i m e E u t r o p i i temporibus insistam, etsi Yalentis usib u s dicatus erat hie liber, cum evulgatus pvodiisset, eam tamen labem adspersisse literis , vcl adspersam auxisse videtur, u t a scriptione et lectione amplioris historiae diligentiusque excultae avocati homines compendiis et breviaviis rerum adsuescere et adhae» rere magis inciperent, e t , qui captare aequalium favorem vellent, neglecta fontium causarumque perscrutatione semotaque iudicnndisubtilitate, undique, quae in summas contraxissent, emitterent. Accessit m u t a t a imperii Romani forma, quod, cuin unius impotenti et arbitrariae dominationi parere didicisset, i t a siinul animos bominum perculit, ut libere sent i r e , et, quae sensissent, libere eloqui minime auder e n t , omnia ad favorem imperatorum componerent, et ad serviles adulationes descenderent. Cui tamen mori ita noster cessit, u t , licet parcius cautiusque sui temporis imperatorum vitia exagitaret, virtutes cupidius exproiaeret et o s t e n t a r e ^ in uno tamen Valente in primis exsercret. Si eniin histOTiam Eutropii, qualis ab ipso profecta exstat, propius intueinur"et diligentius consideramus, cum primaria virtus in veiifatis studio cernatur, quatenus ab line parte probari possit, sine mora animadvertitur. ()uod vero u t certa ratione innotescat, primum quaeri de iis debet, quae nec per se, nec ex aliornm narrationibus nosfe p o t e r a t , ?ed ab airi?

DE

XVI

E U T R O P I O

tradita accipere in ususque suos diligenti facta exploratione

convertere

debebat.

T u m vero

facile

a p p a r e t , non temere ilium scribendi consilium pisse,

nec

obvia

quaevis

ce-

undique coiTt^ta appo-

stasse , sed certos fontes non sine delectu in diversis maxime auctorum sententiis a d i i s s e , ex quibus vel ipse v e r i o r a ,

quae v i d e r e n t u r , d e r i v a r e t ,

vel

ad lectorum iudicia r e m i t t e r e t ;

quare passim p i a -

res

Sed et nominatini

aliquid

Fabium

tradidisse

Pictorem

quod in tam

(3,

indicai. 5.)

producit;

alios

àlibi,

brevi et compendiaria historia recte

licebat, suppressis nominibus, secutas est d u c e s , in quibus, et s e r i e s ,

prout ferebar. diversorum temporum r a t i o gravissimos et maxime idoneos auctores

f u i s s e , comperationis

diligentia

colligitur;

quales

sunt Livius , quem in compendium adeo redactum ab eo fuisse existimnt Suidas, Sallustius in historiae depérdito o p e r e , Suetonius , posteriori actate liistoriaeAugustae enarratores, quorum etiam verba saepe r e p e t i t ; singulorum vero errores modo propagai, modo etiam, ab aliis inonitus, vitat et veriora substituit. Neque tamen sed,

semper cauto tutoque pede incessit,

cum leviorcs

audiisset, Vel graviorum verba

negligenter l e g i s s e t , aut male percepisset, ad devia abreptus

errat;

veluti quando

(6,

17. f . ) Caesa-

rem bis in Germania pugnasse reFert, aut ubi 1.3.) Sentio vindicat. notas

tribuit,

Passim

et numeròs

quod

Hosidius

sibi

falsa nomina p o n i t , turbat,

rerum

etiam

(7,

rectius

temporum ordinem

E I U S Q U E

L I B R O .

XVII

miscet, ctsi in dubitationem aliquoties vocari potest, utrum ipse erraverit, an librariorum manibus corruptus errare cogatur, ut annorum notae docent, ex recensu Catoniano ad lib. 7. c. 10. in margine appositae, cum reliquae deinceps annos post Christum natum indicent. Quando propius ad sua tempora defertur, cum plura ex aliorum sermonibus discere, vel suo ipsius usu et adspectu cognita habere posset, ne tarnen sic quidem aequalium scriptorum monumenta neglexit, in imperatò'rum maxime vitis describendis. Quae subsidia undique conquisiti et exposita ita eum adhibuisse äpp a r e t , u t , quae Consilio ipsius et instituto operi inservirent, remotis levioribus potiora delibaret, breviterque et strictim, ut cognosci facile meliusque teneri possent, attingeret. Consulto tarnen ea praeterire, aut leviter tantum innuere videtur, quae vel infeliciter, vel turpiter a Romanis gesta essent, nt eorum memoria, si qua exstaret, objiteraretur, vel ad prudehtiam transferreitur ; contra, quae praeclare dicta, facta et instituta essent, lubenter solet praedicare, ut magnifice de Romanorum virtutibus Orientis maxime populi sentire discerent, cuiusmodi exémplum Üb. 2. c. 14. proponit in narra tione de Pyrrho. Neque tarnen iinperatorum dedecora et scelera intacta praeterit, quippe quorum vita, cum esset commemoranda, nihil laudabile contineret. Aperte etiam priscorum Romanorum sapientiam laudat, qui, exactis regibus, ita annuos consules consti-

svili

DE

E U T R O P I O

tuerant, ut ne diutumitate potestatis insolentiores redderentur, et libere conatus Caesaris castigai, qui oppressa liberiate dominationem affectaret. Quae cum digna essent historiae gravitate et fidei sanctitate , tum etiain in conspectu Valentis eiusque auribus dieta generosi animi constantiam declarant, qua ilium, gravissimis exemplis salubriter admonitum, ad rectae moderataeque vitae rationem excitarct. Ita si qua clades illata, vel iniquum foedus necessitate expressum erat, facta prisci moris comparatione, quomodo ea vitari et reparari potuissent, edocet, v eluti ( i o , 1 7 . ) in Ioviani vita. In ipsa rerum narratione anuorum §eriem ita sequitur, ut libera re publica aut consules, aut urbis conditae annos niemoret, etsi et hic, sive librariorum culpa, sive sua ipsius negligentia a vera ratione passim aberrat, vel vagus incerta lege fertur lempoi'umque notas disiicit, uti in formulis e o d e m t e m p o r e , p e r i d t e m p u s , p o s t e um~ passim observatur. Quae sub regibus et imperatoribus facta sunt, ad ipsorum vitas collecta ponit et uno conspectu exhibet. Usus autein est oratione, quae decebat maxime, tenui, apeita et perspicua, sic ut detracto omni fere cultu ornatuque ambitioso sine verborum numerosiore mensura, periodoruin artificiosa structura contextarumque sententiarum productione ics sin-

E I U S Q U E

LIBRO.

XIX

gulas seorsum exponeret, parvisque spatiis distinctas oculis obiiceret. Quod si vero ipsa verba verborumque formulas intireamur, occurrunt u t j q u e , quae melior aetas aut plane ignora v i t , aut alio sensu f r e q u e n t a v i , qualia sunt ex miiltis d u b i e t a s , m e d i e t a s , n i m i e t a s , r e m a n d a r e , exo s u s passive, g e n i t u r a , m e r e r i pro consequi, e x s e q u i a e , i m p i e re c e r t a m e n , p a t i nauf r a g i u m , aliaque, quae gingillatila notanda videantur, et clavis annexa recensebit. Ex praefatione revocar i h u e p o t e s t , quod in honorum t i t u l i s , Valehtern allocutus, abstracta pro concretis ponit. Ex quibus quidem apparet, non tam elocutionis elegantiam in nostro esse spectandam, quam narrationis tenuem simplicitatem et perspicua«! brevitatem e t , quae obversentur Latinis auribus molesta, eorum excusationem ex saeculi corruptione esse repetendam. De aliis libris, quos eu in scripaisse Suidas affirm â t , cum tempolis iniuria p e r i e r i n t , nihil certi afferri p o t e s t , etsi luculentuin et laudabile cruditionis honestae et liberalis testimonium exhibent. Si quid vero de eius n a t u r a , institutis et moribus statuendum s i t , nulla fere, aut tam levia eorum exstant vestigia ab aliis auctoribus expressa, u t ex eius hoc libro erui omnia et concludi debeant. Ita vero vir ille f u i t doctrinarum,. historiae maxime, studio d e d i t u s , qui, etsi bellorum motibus iactare-

XX

DE

EUTR.

EIDüy.

LIBRO.

tur, atque in imperatorum conspectu et muneribus publicis versaretur, ita tarnen residui otii tempora descripsit, ut frugifera bonorum auctoruin lectione laboris molestias exhilararet. Ncque id obscure fec i t , sed documentis editis publice declaravit, itaque ipsi etiam imperatori Valenti proba vit, ut eum potissimum eligeret, a quo llomanae historiae scientiam percipere cuperet. Cuius quidein demandati negotii partibus quam perite et apte defunctus fuer i t , quam diligenter gravissima quaevis selegerit, quam caute opportuneque inonuerit, ad metamque propositam omnia direxerit, et supra expositum est, et ipsius libri lectio comprobat. Tuin sensus animi, si quidem ex operibus hominum iudicari possunt, eos prodidit, ut satis appareat, fuisse honestos, mores ipsos graves et castos. Libere enim alio rum vitia castigàt, flagitia, foeda in primis, intra verecundiae fines exagitat, virtutcs etfert, discipliuae severitatem probat, et omnino ex magna rerum congerie eas deproinit, quae mentem utiliter locupletent, animumque ad honestatis et probitatis amorem excitent.

D O M I N O

VALENTI

P E R P E T U O

M A X I M O

AUGUSTO.

R e s Romanas ex volúntate mansuetudinis

tuae,

ab urbe condita ad nostrani m e m o r i a m , quae in negotiis vel bellicis vel civilibus eininebant, per ordinem temporum brevi narratione collegi strictiin, additis etiam h i s , exstiterunt;

ut

quae in principum vita egregia

tranquillitatis

tuae

possit

mens

divina lactari, prius se illustrium virorum facta in administrando imperio secutara, íjuam cognosceret lectione.

iiulropiut.

1

E U T R O P I I BRE VIARIUM H I S T O H I A E L I B E R

R O M A N A S , P R I M U S .

ARGUMENTUM. x. Urbis Romae origo Rontulo conditore.

& - g.

Se-

ptem regum Romanorum mores, instituta et res gestae. 9. Mutata imperii forma exacto Tarquinio Superbo, rege u l t i m o , et substituta consilium dignitas. a Tarquinio Superbo m o t u m ,

10.

11. Porsena,

rum r e g e , adiuvante. Bellum cum Sabinis. turae origo. potestas.

13.

Bellum Etrusco-

12. Dicta-

Populi se dido et orta inde tribunicia

i/f- Victoria de V o l s c i s , q u i , ante a Tarqui-

nio Superbo v i e t i , bellum reparaverant.

15. Coriolanus

u r b i , unde expulsus erat, bellum infert, Volscorum opibus adiutus, sed matiis uxorisque fletu et deprecatone superatus lecedit. et caedes.

16, Fabiorum pugna cum Veientibus

Census civium.

ctatoris vita e ratio

17. Quinctii Cincinnati di-

et res fortiter

cemvirorum imperium. Veientibus et Volscis,

gestae.

iß.

De-

15. B e l l u m cum Fidenatibus, 20. Bellum

Gallicum.

4

E U T R O P I I

Cap.

I.

Romanum iinperium, quo neque ab esordio ulluin fere minus, neque incrementis tobo orbe amplius humana potest memoria recordari, a k o m u l o exordium habet; qui Reae Silviae, Vestalis virginis , filius, et, quantum putatus est, Martis , cuin r e m o fratre uno partu editus est. Is cum inter pastores latrocinaretur, octodecim annos natus, urbem exiguam in Palatino monte constituit, x i . kal. Maii, Olympiadis sextae anno tertio, post Troiae excidium, u t , qui plurimuin minimumque, tradunt, trecentesimo nonagesimo quarto. C a p . II. ( I . ) Condita civitate, quam ex nomine suo r o m a m vocavit, haec fere egit. Multitudinem iinitimorum in civitatem recepit ; centum ex senioribus legit, quorum Consilio omnia ageret, quos senatores nominavit propter senectutem. Turn, cum uxores ipse et populus suus 11011 haberent, invitavit ad spectaculuin ludorum vicinas urbis Roinae nationes, atque earum virgines rapuit. Commotis belljs propter raptarum iniuriam, Caeninenses vicit, Anteinnates, Crustuminos, Sabinos, Fidenates, Veientes ; haec omnia oppida urbein cinguiit. Et cum orta subito tempestate non compa-

L I B E R

I.

5

ruisset, anno regni trigesimo septimo ad deos transisse cfeditus est et consecratus. Deinde Romae per quinos dies sena tores imperaverunt ; et his regnantibus annus unus coinpletus est. C a p. III. ( II. ) Postea N U M A P O M P I L I U S rex' crea tus est; qui bellum quidem nullum gessit, sed non minus civitati, quain Romulus, profuit. Nam et leges Romanis moresque constituit ; qui consuetudine proeliorum iam latrones ac semibarbari |)utabantur; et annum descripsit in decern menses , prius sine aliqua computations confusum ; et infinita Romae sacra ac tempia constituit. Morbo decessit, quadragesimo tertio imperii anno.

A. W.

Cap. IV. (III.) Iluic successit. T B L L I I S IIO« Hie bella reparavit, Albanos vicit, qui ab urbe Roma x i i . milliario sunt; Veientes et Fidenates, quorum alii sexto milliario absunt ab urbe Roma, alii octavo decimo, bello superavit, urbem amplia vit, adiecto Coelio monte. Cum triginta duobus aimis regnasset, fulmine ictus, cum domp sua arsit.

A.

ir.

STILIUS.

C a p . V. ( I V . ) Post hune AN c u s M A I C I U s, A. II. Numae ex filia nepos, suscepit imperium. Contra Latinos dimicavit; Aventinum moatein civitati adiecit, et Ianiculum; apud ostium Tiberis civitatem supra mare sexto decimo milliario ab urbe Roma-

6

E U T R O P I I

condidit. periit. A. u.

Vigesimo quarto anno imperii

morbo

C a p . VI.

(V.) Delude regnum P M S C U S accepit. Hic nuinerum senatorum duphcavit; circurn Romae aedificavit; ludos Romar o s instituit, qui ad nostram memoriam permanent. Vicit idem etiam Sabinos, et non parum agroruin» sublatuin iisdem, urbis Romae territorio adiunxit, primusque triumphans urbem intravit. Muros fecit et cloacas ; Capitolium inchoavit. Trigesimo octavo imperii anno per Anci filios occisus e s t , regis e i u s , cui ipse successerat. TARQUINIUS

A. tr.

A. u. 2C0

"

C a p . VII. ( V I . ) Post hunc S E R V I U S T U L LI U S suscepit imperium, genitus ex nobili feinina, captiva tainen et famula. Hic quoque Sabinos subegit ; montes tres , Quirinalem , Viminalem , Esquilinuin, urbi adiunxit; fossas circa m u r u m duxit. Primus omnium censum ordinavit, qui adhuc per orbem terrarum incognitus erat. Sub eo Roma, omnibus in censum delatis, habuit capitum L X X X I I I millia civiuin Romanorum cum b i s , qui in agris erant. Occisus est X I T imperii anno scelere generi sui T a r q u i n i i , filii eius r e g i s , cui ipse successerat, et filiae, quam Tarquinius habebat uxorem. C a p . Vili. ( V I I . ) mei»! TARQUINIUS septimus atque ultimus regum. Voi-

SUPERBUS,

L I B E R

I.

7

scos, quae gens ad Cainpaniam euntibus 11011 longe ab urbe est, vicit; Gabios civitatein et Suessain Por uietiam subegit; cum Tuscis pacein fecit, et templuin Iovi in Capitolio aedificavit. Postea Ardeain oppugnans, in octavo decimo milliario ab urbe positam civitatein, imperium perdidit. Nam cum filius eius , ct ipse Tarquinius iunior, nobilissimam feminam Lucretiam, eandemque pudicissimam, Collatini uxorem, stuprasset, eaque de iniuria marito, et patri, et amicis questa fuisset, ili omnium conspectu se occidit. Propter quam causam Brutus, parens et ipse Tarquinii, populum concitavit, et Tarquinio ademit imperium. Mox exercitus quoque eum, qui civitatem Ardeam cum ipso rege oppugnabat, reliquit, veniensque ad urbem rex, portis clausis, exclusus est. Cumque imperasset annos viginti quinque, cum uxore et liberis suis fugit. Ita Romae regnatum est per septem reges annis ducentis quadraginta tribus, cum adhuc Roma , ubi plurimum, vix usque ad quintum decimum milliarium possideret. C a p . IX. ( V i l i . ) Hinc c o n s v l i s coeperc pro uno rege duo hac causa creari, u t , si unus inalus esse voluisset, alter eum, habeas potestà« tem similem, coèrceret. E t placuit, ne imperium longius, quam annuum haberent, ne per diuturnitatein potestatis insolentiores redderentur, sed civiles semper essent, qui se post annum scirent fu»

8

F. U T R O P I I

4. r. Inros esse privates. Fuerunt igitur anno prhno> expulsis regibus, c o s s. L. Iunius Brutus, qui maxime egerat, ut Tarquinius pelleretur, et Tarquinius Collatinus, maritus Lucretiae. Sed Tarqui1110 Collatirio statim sulilata dignitas est. Placuerat enim, ne quisquam in urbe maneret, qui Tarquinius vocaretur. Ergp accepto omiii patrimonio suo, ex ui'be migvavit, et loco ipsius factus est Valerius Publicola consul. ( I X . ) Commovit tamen. • belluin urbi Romae rex Tarquinius, qui fuerat expulsus, et collectis multis gentibus, ut in regnum posset restitui, dimicavit. C a p. X. In prima pugna Brutus consul, et Aruns, Tfi 1 quinii filius, in vicein se occiderunt. llomani tamen ex ea pugna victores recesserunt. Brutum Romanae matronae, defensorem pudicitiae suae, quasi communein patrem, per annum luxea. u. runt. Valerius Publicola Sp. Lucretitun Tricipitinum collegam sibi fecit, Lucretiae patrem; quo morbo mortuo, iterum Horatium Pulvillum collegam sibi sumsit. Ita primus annus quinque consumes habuit, cum Tarquinius Collatinus urbe cessisset propter nomen, Brutus proelio perisset, Sp. Lucretius morbo mortuus esset. C a p . XI, (X.) Secundo quoque anno iterum Tarquinius, ut reciperetur in regnum, bellum Roitianis intulit, auxilium ei ferente Porsena > Tusciae

L I B E R

I.

9

rege; et Romam paene cepit. Veruni tunc quoque victus est. Tertio anno post reges exactos Tar- A. ir quinius-, cum suscipi non posset ili regnum, neque ei Porsena, qui pacem cum IVomanis fecerat, auxi- A. U liuin praestaret, Tusculum se contulit, quae ci vitas non longe ab urbe est, atque ibi per quatuordecim annos privatus cum uxore consenuit. Quarto anno post reges exactos, cum Sabini Romani» bellum intulissent, vieti snnt, et de his est triumphatum. Qùinto anno Valerius ille, Bruti collega, et quater c o s . fataliter mortuus est; adeo p a u - a . u. p e r , u t , collatis a populo nummis, sumtum habuerit scpulturae; quem matronae, sicut Rrutum, annum luxerunt. C a p . XII. ( X I . ) Nono anno post reges exactos, cum gener Tarquinii, ad iniuriam soceri vindicandam, ingentem collegisset exercitum, nova Romae dignitas est creata, quae D I C T A T O R À appellatur, inaior quam consulatus. Eodem anno etiam M A O I S T E » E Q U I T U M factuS est, qui dittatori obsequeretur. Neque quidquam similius potest dici, quam dictatura antiqua huic imperii potestati, quam nunc tranquillitas vestra liabet ; maxime cum Augustus quoque Octavianus, de quo postea dicemus, et ante eum Caius Caesar sub dictaturae nomine atque honore Lartius regnaverint. Dictator autem Romae primus fuit Lartius ; magi» ster equitum primus Sp. Cassius.

A.

tr.

IO

E 11 T R O P I I

A. v.

C a p . XIII. (XII.) Sexto decimo anno post reges exactos seditionem populus Romae fecit, tanquam a senatu atque consulibus premeretur. Tum et ipse sibi l a u i r s o s P L E E I S , quasi proprios iudices et defensores, creavit, per quos contra senatum et consules tutus esse posset.

A. v.

C a p . XIY. Sequenti anno Volsci bellum reparaverunt, et, vieti acie, etiam Coriolos civitatem, quam liabebant optimam, perdiderunt.

A. v.

C a p . XV. (XIII.) Octavo decimo anno post eiectos reges expulsus ex urbe O. Marcius, dux R.omanoruin, qui Coriolos ceperat, Yolscoruin civitatem , ad ipsos Volscos contendit iratus ; et auxilia contra Romanos accepit, Romanosque saepe vicit. Usque ad quintum milliarium urbis accessit, oppugnaturus etiam patriam, legatis, qui pacem petebant, repudiatis ; nisi ad eum mater Veturia et uxor Volumnia ex urbe venissent, quarum fletu et deprecatione superatus, removit exercitum. Atque hie secundus post Tarquinium fuit, qui du* contra patriam suam esset.

A. v.

C a p . XVI. (XIV.) Caesone Fabio et Tito Virginio c o s s. trecenti nobiles homines, qui ex Fabia familia erant, contra Veientes bellum soli susceperunt, promittentes senatui et populo, per se ovnne certainen implendum. Itaque profecti omnes nobiles, et qui singuli maguorum exercituum duces

L I B E R

I.

esse deberent, in proelio conciderunt. Unus omtìino superfuit ex tanta familia, qui propter aetatem puerilem duci non potuerat ad pugnam. Post haec census in urbe habitus est, et inventa sunt civium capita c x i x millia, c c c x i x. C a p . XVII. ( X V . ) Serpenti anno, cum in Algido monte, ab urbe duodecimo ferme milliario, Romauus obsideretur exercitus, L. Quinctius Cincinnatus dictator est iactus; qui agrum quatuor A. ir. iugerum possidens, manibus suis colebat. Is cum in opere et arans esset inventus, sudore deterso, togam "praetextam accepit, et caesis hostibus liberavit exercitum. C a p . XVIII. (XVI.) Anno c c c et altero ab A. U. urbe condita imperium consulare cessavit, et pro duobus c o s s. decern facti sunt, qui summam potestatem haberent, D E C È M V I R I nominati. Sed cum primo anno bene egissent, secundo unus ex lis , Appius Claudius, Virgiiiii cuiusdam, qui honestis iain stipendiis contra Latinos in monte Algido militabat, filiam virginem corrumpere voluit; quam pater occidit, ne stuprum a decemviro sustineret, et regressus ad milites, movit tumultum. Sublata est decemviris potestas, ipsique damnati sunt. C a p . XIX. (XVII.) Anno trecentesimo decimo A. ir. quinto ab urbe condita, Fidenates contra Romanos rebellaverunt. Auxilium his praestabant Veientes,

13

E U T R O P I I

et rex Veientium Tolumnius. Ouae ambae civitates tam vicinae urbi sunt, ut Fideuae s e x t o , Veientes x v m milliario absint. Coniuiixerunt se his et Volsci. Sed Mamerco Aemilio dictatore et L . Quinctio Cincinnato, inagistro e q u i t u m , v i c t i , etiam regem perdiderunt. Fidenae captae et excisae. A. u.

C a p . XX. (XVIIi.) P o s t x x deinde annos Veientani rebellaverunt. Dictator contra ipsos mis559. sus est Furius Camillus , qui primum eos vicit acie;

mox ¿tiairi civitatem diu obsideus cgpit, antiquissiA. tr. mam Italiae atque ditissimam. Post earn cepit et F a l i s c o s , non minus uobilem civitatem; sed commota est ei i n v i d i a , quasi praedam male divisisset, damnatusque ob earn causain, et expulsus civitate A. U. est. Statim Galli Senc ies ad urbem venerunt, et victos Romanos undecimo milliario a Roma apud fluinen Alliam s e c u t i , etiam u i b em occuparunt; neque deiendi quidquain, nisi Capitolium, potuit. Quod cum diu obsedissent, et iam Romani fame laborarent, a C a m i l l o , qui in vicina civitate exsuA. v. l a b a t , Gallis superventum e s t , gravissimeque victi sunt. Postea t a m e n , accepto etiam a u r o , lie Capitolium obsiderent, recesserunt; sed secutus eos Camillus ita cecidit, ut et a u r u m , quod liis datum f u e r a t , et o m n i a , quae ceperant, militaria signa A. v. revocaret. Ita tertio tviumphans urbein ingressus e s t t et appellatus secundus R o m u l u s , quasi et ipse patriae conditor.

L I B E R

L I B E R -

II.

S E C U N D U S .

A R G U M E N T U M . l.

T r i b u n i militares consiliari potestate pro duobu*

•onsulibus creantur. trinos,

2.

Camillus Yolscos, Aequos et Su-

Quinctius Cincinnatus Praenestinos vincit.

5. In locum T r i b u n o r u m m i l i t a r i u m consiliari potestate succedunt coiisules instaurati. 5.

4- Camilli m o r s et laus.

Gallorum in Italiam i r r u e n t i u m fuga.

iterimi habetur. vincit.

7.

6.

Census

M. Valerius Corvus i n duello Galium

Bellum contra ' L a t i n o s prospere

gestum.

ß. 9. Variae Samnitium clades, quibus d i u t u r n u m illud bellum sublatum est.

10.

Victoria de Gallis i l l o r u m 1 1 - 14. Bellum Ta-

que sociis Tuscis et Samnitibus.

rentinum et cum P y r r h o , E p i r i l e g e , Italis multis sociis. 15.

Ptolemaeus

Aegypti

16. Picentes vincuntur sus civium.

rex

legatos

17. et Sallentini.

Bellum Punicum

Romain

mittit.

i ß - 28- Cen-

p r i m u m ei us que diver-

sae vices.

Cap.

I.

Anno trecentesimo sexagesimo quinto ab urbe condita , post captam autein primo, diguitates mutata«

E U T R O F I I A. ir. s u n t , et pro duobus c o s s .

facti T R I B U N I M I L I consiliari potestate. Hinc iam coepit Romana res crescere. Nam Camillus eo anno Volscoruiu civitatem, quae per septuaginta annos bellum gesserai, vicit, et Aequorum urbein, et Sutrinor u m , atcjue omnes, deletis eoi uin exercitibus, occupavit, et très siiuul triumphos egit. TARES

jl. v. C a p . II. Titus etiam Quinctius Cincinnatus 575- Pvaenestinos, qui usque ad urbis Romae porta* cum bello vénérant, persecutus, ad ilumen Alliam vicit ; octo civitates, quae sub ipsis agebant, Romanis adiunxit ; ipsam Praenestem aggressus, in deditionem accepit; quae omnia ab eo gesta sunt vigiliti diebus, triumphusque ipsi decretus. C a p . III. Vei'um dignitas Tribunorum militajl. TT. rium non diu perseveravit. Nam post aliquanturn nullos placuit fieri, et quadriennium ita iu urbe fluxit, ut potestates ibi maiores uon essent. A. TT. Resumserunt tamen Tribuni inilitares consulari po385- testate iterum dignitatem, et triennio perseveraveA. u. runt. Rursus consules facti. 389A. u. C a p. IV. ( II. ) L . Genucio, et Q. Servilio c o s s . mortuus est Camillus ; honor ei secundus post Romulum delatus est. A. r .

C a p . V. T . Quinctius dictator adversus Gall o s , qui ad Italiani vénérant, missus est. Hi ab urbe quarto milliario trans Anienem fluvium con-

J L I B E R

II.

1.5

sederant. Ibi nobilissimus de senatoribus iuvenis T . Manlius provocantem Galium, ad singulare certamen progressus, occidit., et sublato torque aureo, colloque suo imposito, ia perpetuum Torquati et sibi et posteris cognomen accepit. Galli fugati A. Vsunt ; mox per C. Sulpitium dictatorem etiam victi. Non multo post a C. Marcio Tusci victi. sunt; v i n millia captivorum ex his in triumphum ducti. C a p . VI. ( I l l , ) Census iterum liabitus est. A. V. E t cum L a t i n i , qui a Romanis subacti erant, milites praestare nollent, ex Romanis tantum tiroues A. ir. lecti sunt, factaeque legiones decern ; qui modus sexaginta, vel amplius, arinatorum millia eiFiciebat. Parvis adhuc Romanis rebus, tanta tamen in re militari virtus erat. Quae cum profectae essent adversus Gallos, duce L . F u r i o , quidam ex Gallis unum ex Romanis, qui esset optimus, provocavit. Tum se M. Valerius tribunus militum obtulit, et cum processisset arinatus, corvus ei supra dextruin brachium sedit. Mox commissa adversus Galium pug n a , idem corvus alis et unguibus Galli oculos verberavit, ne rectum posset adspicere. Ita a tribuno Valerio interfectus, non solum victoriam e i , sed etiam nomen dédit. Nam postea idem Corvus est dictus. Ac propter hoc meritum annoruin triuin et viginti c o s . est factus. C a p . VII. L a t i n i , qui noluerant milites dare, A. U. hoc quoque a Romanis exigere coeperunt, ut unus ^'S-

E U T il O P 1 I cousui ex e o r u m , alter ex Romauorum populo crearetur. Quod cum esset negatum, bellum contra eps susceptuin est, et ingenti pugna superati s u n t ; ac -4. ir. de his perdomitis triumphatum est. Statuae con' sulibus ob merituin victoriae ili llostiis positae sunt. E o anno etiam Alexandria ab Alexandro Macedone condita est. Iain Romani potentes esse coepeC a p . Vili. runt. Bellum enim in centesimo et tricesimò fere milliario apud Samnitas gerebatur, qui inedii sunt A. u. inter P i c e n u m , Campaniam et Apuliam. L. Papirius Cursor cum honore dictatoris ad id bellum profectus est. Qui cum Romain redisset, Q. Fabio Maximo, magistro equi t u m , quem apud exercitum reliquit, praecepit, ne se abseilte pugnaret. Ille, occasione r e p e r t a , felicissime dimicavit, et Samnitas delevit. Ob quam rem a dictatore capitis dainnatus, quod se velante pugnasset, ingenti favore militum et populi liberatus est ; tanta Papirio seditione c o m m o t a , ut paene ipse interficeretur. A. v. C a p . IX. Postea Samnites R o m a n o s , T. Vetu433- r j 0 e t Postumio c o s s. apud Furculas Caudinas angustiis locorum conclusos, ingenti dedecore vicer u n t , et sub iugum miserunt. Pax tamen a senatu et populo soluta e s t , quae cum ipsis propter x. v. necessitatéin facta fuerat. Postea Sainuites vieti 434- s u n t H L, Papirio consule : septem millia eorum sub iuguill

L

1

U

E ii

II.

l7

iugurn missa. Papirius de Samuitibus triumphavit. Eo tempore Appius Claudius censor Aquarn A. V. Claudiam induxit, et viam Appiam stravit. Samnites , reparato bello , Q. Fabium Maximum vicerunt, A. ü. tribus millibus liominum occisis. Postea, cum pater ei Fabius Maximus legatus datus fuisset, et Samnitas v i c i t , et plurima eoruin oppida cepit. Deinde P. Cornelius R u f i n u s , Manius Curius Dentatus, ambo c o s s. contra Samnitas missi, ingentibus proeliis eos confecere. Tum bellum cum Samuitibus per annos novem et x l . actum sustu-» lerunt; neque ullus hostis fuit intra Italiani, qui Romanam virtutem magis fatigaverit. C a p . X. Interiectis Gallorum copiae contra tibusque iunxerunt ; sed a Cn. Cornelio Dolabella

aliquot annis, iterum se A- V. Romanos Tuscis Samnicum Ilo in am tenderent, c o s . deletae sunt.

C a p . XI. ( V I . ) Eodem tempore Tarentinis, A. V. qui iam in ultima Italia sunt, bellum indictum est, qui legatis Romanorum iniuriain fecissent. Hi Pyrrhum, Epiri regem, contra Romanos auxiliuin poposcerunt, qui ex genere Achillis originem trahebat. Is mox ad Italiani venit, tumque prlmum Romani cum transmarino hoste dimicaverunt. Missus " est contra eum consul P. Valerius Laevinus, qui, cum exploratores Pyrrhi cepisset, iussit eo9 per castra duci, ostendi oiuuem exercitum, tumKutrci.-iur,

2

15

E U T R O P I i

que dimitti, ut renunciaren! P y r r h o , quaecunque a Romanis agerentur. Commissa inox pugna, cum îain Pyrrhus fugeret, elephantorum auxilio Ticit, quos incognitos Romani expaverunt ; sed. nox proelio finem dedit. Laevinus tainen per noctem fugit. Pyrrhus Romanos mille octingentos cepit, eosque summo honore tractavit; occisos sepelivit. Quos eum adverso vulnere et truci vultu etiam mortuos iacere vidisset, tulisse ad coelum manus dicitur, cum hac v o c e : se totius orhis dominimi esse potuisse, si tales sibi milites contigissent. C a p . XII. (VII.) Postea P y r r h u s , iunctis sibi A. v. 4T2, Samnitibus, Lucanis, Bruttiisque, Romani perrex i t , omnia ferro ignique vastavit, Cainpaniam depopulatus est, atque ad Praenestem venit inilliario ab uíbe octavo decimo. Mox terrore exercitus, qui cum cousule sequebatur, in Campaniam se recepit. Legati ad Pyrrhum de redimendis captivis missi, ab eo honorifice suscepti sunt ; captivos sine pretio Romani misit. Unum ex lcgatis Romanorum, Fabi'iciuin, sic admiratus est, u t , cum euin pauperem esse cognovisset, quarta parte regni promissa, sollicitare voluerit, ut ad se transiret; contemtusque a Fabricio est. Quare cum Pyrrhus ingenti Romanorum admiratione teneretur, legatura misit, qui pacem aequis conditionibus peteret, praecipumn v i r u m , Cineam nomine, ita ut Pyrrhus partem Ital i a e , quam iam armis occupaverat, obtineret.

L I B E R

II.

C a p . XIII. Pax displicuit, remandatumque Pyrrho a senatu e s t , eum cum R o m a n i s , nisi ex Italia recesSisset, pacem habere non posse. Turn Romani iusserunt captivos omnes, quos Pyrrhus reddiderat, infames haberi, quod armati capi potuissent, nee ante eos ad veterem statum revertí, quam si binorum hostium occisorum spolia retulissent. Ita legatus Pyrrhi inversus est. A quo cum quaereret P y r r h u s , qiialem Romam com perisset? Cineas dixit: regum se patriara vidisse; scilicet tales illic fere omnes, qualis unus Pyrrhus apiid Epìrum et reliquam Graeciam putaretur. ( V I I I . ) Missi sunt .contra'Pyrrhum duces P. Sul- A. U. picius et Decius M u s , cónsules. Certamine commisso Pyrrhus vulneratus e s t , depilanti interfecti, x x millia caesa h o s t i u m , et ex Romanis tantum quinqué millia. Pyrrhus Tarentum fugatus. C a p . XIV. Interiecto a n n o , còntra Pyrrhum A. tr. Fabricius est m i s s u s , qui prius inter legatos sollicitari noil potuerat, quarta parte regni promissa. Turn, cum vicina castra ipse et rex haberent, medicas Pyrrhi ad eum nocte venit, promittens, se veneno Pyrrhum occisurum, si sibi aliquid polliceretur ; quem Fabricius vinctum reduci iussit ad dominum, Pyrrhoque d i c i , quae contra caput eius medicus spopondisset. Tunc rex admiratus eum, qui dijficilius dixisse fertur : lile est Fabricius, ab honestate, quam sol a cur su suo auerti potest.

SO

JE • li X R O P 1 I

a. u. T u m rex ad Siciliani profectus e s t ; Fabricius, vieti* c o s s. deinA ' 7 y Sainnitibus et Lucaiiis , triumphavit. 477- d e , Curius Dentatus et Cornélius L e n t u l u s , adversus P y r r l i u m missi s u n t ; Curius contra eum pug n a v i t , exercitum eius cecidit., ipsum Tarentum f u g a v i t , castra cepit. Ea die caesa hostium x x m A. v. millia. Curius in consulatu t r i u m p h a v i t ; primus 47b- ] \ o m a m elepliantos q u a t u o r duxit. P y r r h u s etiam a Tarento inox r e c e s s i t , et apud Argo s , Graeciae c i v i t a t e m , occisus est. a . u.

C a p . XV. ( I X . ) C. F a b i o L i c i n o et C. Claudio Canina c o s s. anno urbis conditae c c c c l x i , l e g a t i A l e x a n d r i n ! , a Ptolémaeo m i s s i , R o m a m v e n e r e , et a R o m a n i s a m i c i t i a m , q u a m petierant, obtinuerunt.

A. r .

C a p . XVI. Quinto Ogulnio, C. F a b i o Pictore c o s s. Picentes belluin commovere , et ab insequenA. u. tibus c o s s. P. S e m p r o n i o , Appio C l a u d i o , vieti sunt ; et de his t r i u m p h a t u m est. Conditae a Rom a n i s c i v i t a t e s , A r i m i n u i n iii G a l l i a , et Beneventuin i n Samnio. a. u. C a p . XVII. M. Atilio R e g u l o , L . Iulio. Libone 485- c o s s. Sallentinis in A p u l i a bellum indictam. est, A. v. captique sunt cum civitate s i m u l J B r u n d i s i n i , et de his t r i u m p h a t u m est. A. u.

C a p . XVIII. ( X . ) Anno c c c c t x x v n , cuin i a m clarum urbis R o m a e nomen. e s s e t , arma tamen

L I B E R

II.

extra Italiani mota non fuerant. Ut igitur cognosceretur, quae copiae Romanorum essent, census est habitus; inventa sunt civium capita c c x c n millia c c c x x x i v ; , quanquam a condita urbe nonquam bella cessassent. Et contra Afros bellum susceptum est primum, Appio Claudio, Q. Fulvio e o s s. In Sicilia contra eos pugnatum est', et Appius Claudius de Afris et rege Siciliae Hierone triumphavit. C a p. XIX. Insequenti anno, Valerio Marco et A. U. Otacilio c o s s. in Sicilia a Romanis res magnae gestae sunt. Tauromenitaiii, Catinenses et praeterea quinquaginta civitates in fidem accepta e sunt. Tertio anno in Sicilia contra Hieronem bellum patratum est. Is cum omni nobilitate Syracusanoruin pacem a Romanis iinpetravit, deditque argenti talenta ducenta. Afri in Sicilia vieti s u n t , et de A. V. his secundo Romae tripmphatum est. 49°C a p . XX. Quinto anno belli r u n i c i , quod A. V. contra Afros agebatur, priinmn Romani C. Duilio et Cn. Cornelio Asina c o s s. in mari dimicaverunt, paratis navibus rostratis, quas Liburnas vocaut. Consul Cornelius fraude decept.us est. Duilius, commisso proelio, Carthaginiensium ducem vicit, x x x i naves cepit, x x v mersit, v u millia hostium cepit, m miUia occidit. Neque ulla victoria Romanis gratior f u i t , quod, invicti terra, iam etiain mari plurimum possent. C. Aquillio Floro, L. Sci-

E U T R O P I I pione c o s s. Scipio Corsicam et Sardiniam vastavit, multa inillia inde captivorum abduxit, triumphum egit. A.

Ti. C a p . XXI. ( X I . ) L. Manlio Vulsone, M. Ati•19®- lio Regulo c o s s. bellum in Africam translatuin est; contra Hainilcarem, Carthaginiensium ducem, in mari pugnatura, victusque est. Nam perditis l k i t navibus, retro se recepit. Romani x x 11 amiserunt. Sed cum in Africam transissent, priinam Clypeam, Africae civitatem, in deditionem acceperunt. Consules us que ad Carthaginem processerunt, multisque vastatis, Manlius victorRomam rediit, et x x v n jnillia captivorum reduxit ; Atilius Regulus in Africa remansit. Is contra Afros aciem instruxit; contra tres Carthaginiensium duces diinicans, victor fuit ; x v i i i millia hostium cecidit, quinque millia cum x v i i i elephantis cepit; l x x i i i i civitates in fidem accepit. Turn vieti Carthaginienses pacem a Romanis petierunt; quam cum Regulus nollet, nisi durissimis conditionibus, dare, Afri auxilium a Lacedaeinoniis petierunt; et duce Xanthippo, qui a Lacedaemoniis missus fuerat, Romanorum dux Regulus victus est ultima pernicie. Nam duo millia tantum ex omni Romano exercitu refugerunt; quingenti cum imperatore Regulo capti sunt ; x x x millia occisa ; Regulus ipse in catenas coniectus.

A. u.

C a p . XXII. (XII.) M. Aemilio Paullo, Servio Fulvio Nobiliore c o a s. ambo Romani consules ad

L I B E R

IT.

23

Africain profecti sunt cum trecentarum navium classe; primum Afros navali certamine superant. Aemilius consul centum et quatuor naves hostium demersit ; triginta cum pugnatoribus cepit ; x v millia hostium aut occidit, aut cepit; militem suum ingenti praeda ditavit. Et subacta Africa tum fuisset, nisi tanta fames fuisset, ut diutius exspectare exercitus non posset. Cónsules, cum victrici classe redeuntes, circa Siciliani naufragium passi sunt, et tanta tempestas fuit, ut ex quadringentis sexaginta quatuor navibus octoginta servari vix potuerint. Neque ullo tempore tanta maritima tempestas audita est. Romani tarnen statim ducentas naves reparaverunt, neque in aliquo animus his infractas fuit. Cap. XXIII. (XIII.) Cn. Servilius Caepio et A. U, C. Sempronius Blaesus c o s s. cum ducentis sexaginta navibus ad Africain profecti sunt; aliquot civitates ceperunt; praedam ingentem reducentes, naufragium passi sunt. Itaque cum continuae calamitates Romanis displicerent, decrevit Senatus, ut a maritimis proeliis recederetur, et tantum sexaginta naves ad praesidium Italiae salvae essent. C a p . XXIV. L. Caecilio Metello, C. Futio A. V. Pacilo c o s s. Metellus in Sicilia Afrorum ducem, cum c x x x elephantis et magnis copiis venientem, superávit, x x millia hostium cecidit, x x v i elephantos cepit, reliquos errantes per Numidas, quos

24

E U T R O P I I

in auxilium habebat, collegit et Romain deduxit ingenti pompa, cum c x x x elephantorum numerus omnia itinera compierei. C a p . XXV. (XIV.) Post haec mala Carthaginicnses Reguluin ducem, quem ceperant, petierunt, ut Romain proficisceretur, et pacem a Romanis obtineret, ac permutationem captivorum faceret. Ille Romam cum venisset, inductus in senatum* nihil quasi Romanas egit, dixitque, se ex ilia die, qua in potestatem Ajroruin venisset, Romanum esse desiisse. ìtaque et uxorem a complexu removit, et senatui suasit, ne pax cum Poenis fieret; illos enim, J-ractos tot casibus, spent miLlam habere : se tanti non esse, nt tot millia captivorum propter unum se, et senem, et pancos,, qui ex Ixomauis capti J-uerant, redderentur, Itaque obtinuit. Nam Afros, pacem petentes, nullus admisit ; ipse Carthaginem rediit, offerentibusque Romanis, ut eum Romae tenerent, negavit, se in ea urbe mansurum, in q u a , postquam Afris servierat, dignitatem honesti civis habere non posset. Regressus igitur ad Africani , omnibus suppliciis exstinctus est. A. TI.

C a p . XXVI. ( X V . ) P. Claudio Pulchro, L . Iunio c o s s . Claudius contra auspicia pugnavit, et a Carthaginiensibus victus est. Nam ex c c x x navibus cum x x x fugit, nonaginta cuín pugnatoribus captae sunt, deinersae ceterae. Alius quoque

1. I B E R

II.

25

consul classera naufragio amisit, exercltum tamen salvum habuit, quia vicina litora erant. C a p . XXVII, ( X V I . ) C. Lutatio Catulo, A* A. r. Postumio Albino c o s s . anno belli l'unici x x i n , Catulo bellum contra Afros commissum est. Profectus est cum c c c navibus in Siciliani. Afri contra ipsum c c c c paraverunt. Nunquam in mari tantis copiis pugnatuin est. Lutatius Catulus navein aeger adscendit ; vulneratus enim in pugna superiore fuerat. Contra Lilybaeum, civitatem Siciliae, pugnatum est ingenti virtute Romanorum. Nam l x x 111 Carthaginiensium naves captae sunt, c x x v demersae, x x x n millia hostium capta, x i i i occisa ; infinitum auri argentique pondus in potestatem Romanorum redactum. Ex classe Romana x i i naves demersae. Pugnatum est v i . Idus Martias. Statim Carthaginienses pacem petierunt, tributaque est eis pax ; captivi Romanorum, qui tenebantur a Carthaginiensibus, redditi sunt. Etiam Carthaginienses petierunt, ut redimi eos captivos liceret , quos ex Afris Romani tenebant. S en a tus iussit sine pretio dari eos, qui in publica custodia essent. Qui autem a privatis tenerentur, .ut, pretio dominis reddito, Carthaginem redirent; atque id pretium ex fisco inagis, quam a Carthaginiensibus solTeretur.

20

E I! T K. O P I I

Cap. XXVIII. Q. Lutatius, A. Manilas c o s s . creati, bellum Faliscis intulerunt, quae civitas Italiae opulenta quondam fuit ; quod ambo c o s s. intra sex dies, quam venera ut, transegerunt, x v millibus hostium cäfesis; ceteris pace concessa, agro tarnen ex medietate sublato.

f. I B E R

L I B E R

III.

T E R T I U S.

A R G U M E N T U M . l.

Ptolemaeus Aegypti rex promiss a a Romanis au-

xilia in beUo contra Àntioclium, sât. 2.

Syriae regem, récu-

Hiero, Siciliae rex, ludos spectatum Romam venit. Bellum JLigusticum feliciter gestum inetusque Punici

sublatus.

3.

Otium per orbem Romanum.

lum Illyricum. rumpentium.

4.

Bel-

5. 6. Clades Gallorum in Italiam ir7

- 23.

Bellum Istricum

et Punicum

secundum, variis regionibus et rerum vicissitudinibus gestum.

Cap.

I.

1" inito igitur Punico bello, quod pei- x x i i i annos tractuin est, Romani iam clarissima gloria noti, legatos ad Ptolemaeum, Aegypti regem, iniserunt, auxilia proinittentes, quia rex Syriae Antiochus ei bellum intulerat. Ille gratias Romanis egit, auxilia non accepit; iam enim fuerat pugna transacta. F. o dem tempore potentissiinus rex Siciliae Hiero Romam venit ad ludos spectandos, et ducenta millia modiorum tritici populo donum exhibuit.

20

E U T R O P I I

/v. u.

Cap. II. L. Cornelio Lentnlo, Fulvio Fiacco co ss. quibus Hiero Romam venerat, etiam contra Ligures intra Italiam bellum gestum est, et de his triuinphatum. Carthaginienses tum bellum reparare tentabant, Sardinienses, qui ex conditione pacis Romanis parere debebant, ad rebellandum impellentes. Venit tamen legatio Carthaginiensium Romam, ct pncein impetravit.

•v.u.

Cap. III. T. Manlio Torquato, C. Atilio Bulbo c o s s. de Sardis triumphatum est, e t , pace omnibus locis facta, Romani nullum bellum häbuerunt; quod his post Romam conditam semel tantum, Numa Pompilio regnante, contigerat.

A. u.

Cap. IV. L . Postumius Albinus, Cn. Fulvius Centumalus c o s s. bellum contra Illyrios gesserunt, et multis civitatibus captis, etiam reges in dediA. r . tionem acceperunt. Ac tum primum de Illyriis triumphatum est. A. u.

Cap. V. ( I I . ) L. Aemilio c o s . ingentes Gallorum copiae Alpes traiisierunt. Sed pro Romanis tota Italia consensit, traditumque est a Fabio liistorico , qui ei bello interfuit, s c c c millia hominum parata ad id bellum fuisse. Sed res per c o s . tantum prospere gesta est ; x x, millia hostium intex-fecta sunt, et triumphus Aemilio decretus. Cap. VI. Aliquot deinde annis post contra Gallos intra Italiam pugnatuin est, finitumque est

L I B I .

R

III.

bellum M. Claudio Marcello, Cu. Cornelio Scipione A. V. c o s s. Tunc Marcellus cum parva manu equitum diinicavit, et regem Gallorum, Yirdomarum nomine, inanu sua occidit. Postea cum collega ingéniés copias Gallorum peremit, Mediolanum expugnavit, grandem praedam Roinam pertulit; ac triumphans Marcellus spolia Galli, stipiti imposita, huineris suis vexit. C a p . VII. M. Minucio Rufo, P. Cornelio c o s s. x. u. Istris bellum illatum est, quia latrocinati navibus ^S1Rornanorum fuerant, quae frumenta exhibebaut, perdomitique sunt omnes. ( III. ) Eodem anno bel- A. V. lum l'unicum secundum Romanis illatum est per Haunibalem, Carthaginiensium ducein, qui Saguntum Hispaniae civitatein, Romanis ainicam, oppugnare aggressus est, annum agens vicesimum aetatis , copiis congregatis c l, millium. Huic Romaui per legatos denunciaverunt, ut bello abstineret. Is legatos adinittere noluit. Romani etiam Cartbaginemmiserunt, ut mandaretur Hannibali, ne bellum contra socios populi Romani géreret. Dura responsa a Carthaginiensibus reddita. Saguntini interea fame vieti sunt; captique ab Hannibale ultimis poenis afficiuntur. C a p . VIII. Tum P. Cornelius Scipio cum exercitu in Hispaniam profectus est, Tiberius Sempronius in Siciliani; bellum Carthaginiensibus indictum est. (IV.) Haunibal, relieto in Hispania fratre

5o

E (J ï

11 O

i> i

1

Hasdrabale, Pyrenaeum transiit; Alpes, adhuc ea parte invias, sibi patefecit. Traditur ad Italiam l x x x inillia peditum, et x x millia ecjuitum ; septem et x x x elephantos adduxisse. Interea multi Ligures et Galli Hannibali se coniunxerunt. Sempronius Gracchus, cognito ad Italiam Hannibalis adventu, ex Sicilia exercitum Ariininuin traiecit. C a p . IX. P. Cornelius Scipio Hannibali primus occurrit ; commisso proelio , fugatis suis, ipse vulneratus in castra rediit. Sempronius Gracchus et ipse confligit apud Trebiam amnem. Is quoque vincitur. Hannibali multi se in Italia dediderunt. A. tr. Inde ad Tusciam veniens Hannibal Flaminio con535- s u l i occurrit; ipsum Flaminium interemit. Romanorum x x v millia caesa sunt, ceteri diffugerunt. Missus adversus Hannibalem postea a Romanis Q. Fabius Maximus. Is eum, differendo pugnam, ab impetu fregit ; mox inventa occasione vicit. A. r .

C a p . X. (V.) Quingentesimo et quadragesimo a condita urbe L. Aemilius Paullus, P. Terentius Varrò, contra Hannibalem mittuntur, Fabioque succedunt; qui Fabius ambos c o s s. monuit, ut Hannibalem, calidum et impatientem ducëm, non aliter vincerent, quain proelium differendo. Verum cum impatientia Varronis consulis, contradicente consule altero, apud vicum, qui Cannae appellatili', in Apulia pugnatum esset, ambo c o s s . ab ann0

L I B E R

III.

Kannibale vincuntur. In ea pugna i n millia Afrol'urn peieunt, magna pars de exercitu Hannibalis sauciatur; nullo tarnen Punico bello Romani gravius accepti sunt. Periit eniin in eo Aemilius Paul» lus consul, cousulares aut praetor» x x , senatores capti aut occisi x x x , nobiles viri c c c , militum x l . millia, equitum i x i millia e t . quingenti. In quibus malis nemo tarnen Romanorum pacis mentionern habere dignatus est. Servi, quod nun« quam a n t e , manumissi et milites facti sunt. C a p . XI. (VI.) Post earn pugnam multae Italiae civitates, quàe Romanis p a r u e r a n t , se ad Hannibalem transtulerunt. Hannibal Romanis obtulit, ut captivos redimerent; responsumque est a senatu, eos cives non esse necessarios, q u i , cum armati essent, capi potuissent. Ille omnes postéa variis suppliciis interfecit, et très modios aureorum annulorum Carthaginem misit, quos e manibus equitum Romanorum, senatorum et militum detraxerat. Interea in Hispania, ubi frater Hannibalis Hasdrubal remanserat cum magno exercitu, ut eam totam Afris subigeret, a duobus Scipionibus, Romanis ducibus, vincitur, perditque in pugna x x x v millia hominum. Ex his capiuiitur x millia; occiduntur x x v . Mittuntur ei a Carthaginiensibus ad reparandas vires x i i millia peditum, i v millia equitum, x x elephanti. C a p . XII. (VII.) Anno quarto p o s t , quam in A. v. Italiam Hannibal venit, M. Claudius Marcellus ç o s. ^ "

ï

l) Ï K ü P 1 I

apud Nolatn, civitatem Campaniae -, contra Hannibalem bene pugna vit. Hannibal ihultas civitate»Romanorum per Apuliain, Calabriam et Bruttios occupavit ; quo tempore etiain rex Macedoniae Philippus ad eum legatos misit, promittens auxilia contra Romanos sub hac conditione, ut, deletis Romanis, ipse quoque contra Graecos ab Hannibale auxilia acciperet. Captis igitur legatis Philippi et re cognita, Romani in Macedonian! M. Valerium Laevinuin ire iusserunt; in Sardinian* T. Manlium Torquatum proconsulem. Nam etiain ea sollicitata ab Hanuibale Romanos deseruerat. C a p . XIII. Ita uno tempore quatuor locis pugnabatur: in Italia contra Hannibalem; in Hispaniis contra fratrein eius Hasdrubalem ; in Macedonia contra Philippum ; in Sardinia contra Sardos et alterum Hasdrubalem Carthaginiensem. Is a T. Manlio proconsule, qui ad Sardiniam missus fuerat, vivus est captus, occisa cum eo x n millia, capti mille quingenti, et a Romanis Sardinia subacta. Manlius victor captivos et Hasdrubalem Romam reportavit. Interea etiain Philippus a Laevino in Macedonia Vincitur, et in Hispania a Scipionibus Hasdrubal et Mago, tertius frater Hannibalis.

A. v. Cap. XIV. ( V i l i . ) Decimo anno post, quam 541- Hannibal in Italiam venerat, P. Sulpicio, Cn. Fulvio c o s s. Hannibal usque ad quartum milliariuui uibii>

L I B E R

III.

55

urbis accessit; equites eius usque ad portam, Mqx consilium metu, cum exercitu venientum, Hannibal ad Campauiam se recepii. In Hispania a fratre eius Hasdrubale ambo Scipiones, qui per multos annos victores fuerant, interficiuntur ; exercitus tìlmen integer mansit; casu enim magis erant, quam virtute, decepti. Quo tempore etiam a con- a. v. sule Marcello Siciliae magna pars capta est, quam tenere Afri coeperant, et nobilissimae urbis Syracusanae praeda ingens Romam periata est. Laevinus in Macedonia cum Philippo, et multis Graeciae populis , et rege Asiae Attalo amicitiam fecit, et ad Siciliani profectus, Hannonem quendam, Afrorum ducem, apud Agrigentum civitatem cum ipso oppido cepit, eumque Romam cum captivis nobilibus misit; x l civitates in deditionem accepit, x x v i expugnavit. Ita, ornili Sicilia recepta, Macedonia fraeta, cum ingenti gloria Romam regressus est. Ha 11- A. tr. nibal in Italia C11. Fulvium consulem subito aggressus, cum octo millibus hominum iuterfecit. C a p . XV. (IX.) Interea ad Hispanias, ubi, occisis duobus Scipionibus, nullus Romanus dux erat, P. Cornelius Scipio mittitur, filius P< Scipio- A. t;. nis, qui ibidem bellum gesserai, annos natus quatuor et vigiliti; vir Romanorum omnium et sua aetate, et posteriori tempore fere primus. Is Car* A. ti. thaginem Hispaniae capit ; in qua omne aurum, et argentum, et belli apparatum Afri habebant ; nobiF.ulropiur.

3

3'f

E U T R O P I I

lissimos quoque obsides, quos ab Hispanis aceepe» rant; Magonem etiam, fratrem Hannibalis, ibidem capit, quem Romam cum aliis mittit. Romae ingens laetitia post hunc liuntium fuit. Scipio Hispanorum obsides parentibus reddidit. Quare oinnes fere Hispanine ad eum uno aniino transierunt. Post quae Hasdrubalem, Hannibalis fratrem , victum fug a t , et praedam maxiinam capit. A. u.

C a p . XVI. Interea in Italia c o s . Q. Fabius Minimus Tarentum cepit, in qua ingentes copiae Hannibalis erant. Ibi etiam ducem Hannibalis CarJthalonem occidit, x x v millia captivorum vendidit, praedam militibus dispertivit, pecuniam hominuin venditorum ad fiscum retulit. Turn inultae civitates Romanorum, quae ad Hannibalem transierant, rursus se Fabio Maximo dediderunt. ( X . ) Insequenti anno Scipio in Hispania egregias res egit, et per se, et per fratrem suum L. Scipioliem, l x x civitates recepit. In Italia tamen male pugnatum est. Nam Claudius Marcellus c o s . millia pondo argenti darent; captivos et perjugas redderent. C a p . XXII. Interim, Hannibale veniente ad Africam , pax turbata e s t , multa hostilia ab A f r i s facta sunt ; legati tamen eorum ex urbe venientes, a Romanis capti s u n t , et iubente Scipione dimissi. Hannibal quoque frequentibus proeliis victus a Scipione, petit etiam ipse pacem. Cum \ entum esset ad colloquium, iisdem conditionibus data est, quibus prius ; addita quingentis millibus pondo argenti C millia 1 ibrarum > propter novam perfidiam. Carthaginiensibus conditiones displicuerunt, ius&eruntque Hannibalem pugnare. Infertur a Scipione et Masinissa, alio rege N u m i d a r u m , qui amicitinm cum Scipione feCerat, Carthagini bellum. (XIII.) Hannibal ties exploratoies ad Scipionis castra inisit,

L I B E R íjiios ' captos

Scipio

III.

circumduci

per castra

ostendique eis t o t u m exercitum; dium dari d i m i t t i q u e ,

37 iussit,

mox etiam pran-

ut renunciarent Hannibali,

quae apud R o m a n o s vidissent. Cap.

XXIII.

duce instructum e s t ,

Interea proelium

ab

utroque

quale vix ulla memoria f u i t ,

cum peritissimi viri copias suas ad bellum educerent.

Scipio v i c t o r r e c e d i t ,

capto,

q u i p r i m u m cum multis e q u i t i b u s ,

cum x x , postremo

paeue ipso Hannibale

cum quatuor evasit.

deinde Inventa

in castris Hannibalis argenti p o n d o x x m i l l i a , auri LIM,

cetera supellectilis copiosa.

P o s t id certa-

men pax cum Carthaginiensibus facta est. Romain r e d i i t ,

ingenti gloria

triumphavit,

Africanus ex eo appellali coeptus est.

Scipio A. V. atque 551-

Finem acce-

pit secundum P u n i c u m b e l l u m , post annum nonuiA decimuin, quam coeperat.

E U T R O P I I

33

L I B E R

Q U A R T U S .

A R G U M E N T U M . l . 2. 5. 4-

Bellum Macedonicum contra Philippum regem.

Syriacum

contra Antioclium regem.

triumphus de Aetolis et mors Haunibalis.

5.

Fulvii

6 - g. B e l l u m

Macedonicum secundum contra Perseum et I l l y r i c u m contra Gentium, triumphique de iis acti. tnio in Hispania prospere gestae.

9. Res a M u m 10 - 12.

Punicum tertium et Carthaginis excidium. lum

Macedonicum-

tertium

contra

Bellum 13.

Bel-

Pseudopliilippum.

14- B e l l u m Acliaicum s. Corintliium a M u m m i o gestum Corinthique excidium.

15. Bellum Macedonicum quar-

tum contra Pseudoperseum.

16.

Res in Hispania con-

tra V i r i a t h u m feliciter gestae.

17.

n u m a Scipione profligatum.

iß.

B e l l u m NumantiAttalus per testa-

mentum populum Romanum regni lieredem 19.

Triumphi

constituit.

Iunii B r u t i de Callaecis et Lusitanis, et

Scipionis Africani de Numantinis.

20. B e l l u m contra

Aristonicum in Asia infeliciter a Crasso gestum, a Perpeina profligatum. colonia facta.

22.

2i.

Carthago reparata et Romana

Bellum cum Gallis Transalpinis et

B i t u i t o , Aj"vernorum duce, i l l o q u e devicto 23. Colonia ì i a r b o n e m deducitur.

24.

triumphus.

Ignominiosum

L I B E R «ontra

Scordiscos

in

IV.

Tliracia

beilum,

Catone

S5- Triumplii de Sardinia et Tliracia acti.

duce.

26. t j . Bel-

lnm Xugurthinum,

Cap.

I.

T r a n s a c t o Punico bello, secutum est CUM contra Philippum regem.

MACEDONI-

A. V.

C a p . II. Quingentesimo et quinquagesimo primo anno ab urbe condita T. Quinctius Flamininus A. V. adversus Philippum rem prospere gessit ; pax ei data est his legibus, ne Graeciae civitatibus, quas Romani contra eum dejenderant, bellum mjerret: ut captivos et transfugas reciderei: quinquaginta solum naves haberet, rcliquas Romanis darei: per annos decern quaterna millia pondo argenti praestaret, et obsidem dar et filium suum Demetrium. T. Quinctius etiam Lacedaeinoniis intulit bellum; ducem eorum Nabidem vicit, e t , quibus voluit conditionibus, in fidem accepit. Ingenti gloria duxit ante curruin nobilissiinos obsides , Demetrium, Philippi filium, et Armenem Nabidis. C a p . III. ( I I . ) Transacto bello Macedonico secutum est S Y R I A C U M contra Antiochum regem, P . Cornelio Scipione, M'. Acilio Glabrione c o s s. *• Huic Antiocho Hannibal se iunxerat; Carthaginem, patriam suam , metu , ne Romanis traderetur, relinquens. M'. Acilius Glabrio in Achaia b«ne pugna--

4°

E U T R O P I I

vit ; castra regis Antiochi nocturna pugna capta sunt, ipse fugatus. Philippo, quia contra Antiochum Romanis auxilio fuisset, filius Demetrius redditus est. A. u. Cap. IV. L. Cornelio Scipione, C. Laelio •j®2' c o s s. Scipio Africanus fratri suo L. Cornelio Scipioni consuli legatus contra Antiochum profectus est, Hannibal, qui cum Antiocho erat, navali proelio victus est. Ipse postea Antiochus circa Sipylum ad Magnesiam, Asiae civitatem, a c o s . Cornelio Scipione ingenti proelio fusus est. Auxilio fuit Romanis in ea pugna Eumenes, Attali regis frater, qui Eumeniam in Phrygia condidit. L millia peditum, m equituin eo certamine ex parte regis occisa sunt. Tum rex Antiochus pacem petiit ; iisdem conditionibus data est a sena t u , quamquam vieto, quibus ante offerebatur : ut ex Europa et Asia recederei, atque intra Taurum se continer e t : x millia talentorum et xx obsides praeberet: Hannibalem, concitorem belli, dederet. Eumeni regi donatae sunt omnes Asiae civitates, quas Antiochus bello perdiderat ; et Rhodiis, qui auxilium Roinanis contra regem Antiochum tulerant, multa e urbes concessae sunt. Scipio Romam rediit, ingenti gloria triumphavit; nomen et ipse, ad imitationem fratris Asiagenis ( A s i a t i c i ) accepit, quia Asi'am vicerat; sicut frater ipsius propter Africam domitam Africanus appellabatur.

I, i £ i; Ft

iv.

C a p . V. Spurio Postuinio A l b i n o , Q. Marcio A. v I'bilippo c o s s . M. Fulvius de A E T O L I S triumphavit. Hannibal, qui vieto Antiocho, ne Romanis traderetur, ad P r u s i a m , Bithyniae r e g e m , fugerat, repetit us etiarn ab eo est per T. Quinctium Flamiliinum ; et cum tradendus Romanis esset, venenum b i b i t , et apud L i b y s s a m , in finibus Nicomedien¿ i u m , sepultus est. C a p . VI. (HI.) Pbilippo rege Macedoniae mort i l o , qui et adversum Romanos bellum gesserat, et postea Romanis contra Antiochum auxilium tulerat, lilius eius P E R S E U S in Macedonia rebellavit, ingentibus copiis ad bellum paratis. Nam adiutores habebat C o t y n , Thraciae r e g e m , et Illyrici, Gentium nomine. Romanis autem in auxilium erant E u m e n e s , Asiae rex, Ariarathes Cappadociae, Antiochus Syriae, Ptoleinaeus Aegypti, Masinissa Numidiae. Piusias autem Bithyiiiae, quamquam sororem Persei uxorem h a b e r e t , utrisque se aequum praebuit. Dux Romanorum P. Licinius c o s . con- A. U. tra eum missus e s t , et a rege gravi proelio victus. 58»• Neque tamen R o m a n i , qu'amquam superati, regi petenti pacein praestare voluerunt, nisi his conditionibus : ut se et snos senatui et populo Rom. dederet Mox missus contra eum L. Aemilius Paul- A. TJ lus c o s . et in Illyricum C. Anicius praetor contra ^ Gentium. Sed Gentius facile uno proelio victus, mox se dedidit. Mater eius, et u x o r , et duo filii,

42

E U T R O P I I

frater quoque simul in potestatem Romanorum venerunt. Ita bello intra x x x dies perfecto, ante cognitum est Gentium victum, quam coeptum bellum nuntiaretur. C a p . VII. (IV.) Cum Perseo autem Aemilius Paullus c o s . m Non. Septembris dimicavit, vicitque eum, x x millibus peditum eius occisis. Equitatus cum rege fugit integer; Romanorum c milites amissi s u n t ; urbes Macedoniae omnes, quas rex tenuerat, Romanis se dediderunt. Ipse rex, cuin desereretur ab amicis, venit in Paulli potestatem. Sed honorem ei Aemilius, non quasi vieto, hnbuit. Nam et volentem ad pedes sibi cadere, non permis i t , et iuxta se in sella collocavit. Macedonibus et Illyriis hae leges a Roinanis datae: ut liberi e sSent, et dimidium eorum trïbutorum praestarent, quae regibus praestitissent ; ut apparerei, populum Rom. pro aequitate magis, quam avaritia dimicare. Atque in conventa iufìnitorum populor u m Paullus haec pronuntiavit ; et legationes multaruin gentium, quae ad eum vénérant, magnificeutissime convivio pavit, dicens: eius dem ho minis esse debere, et bello vincere, et convivii apparalu elegant em esse. C a p . VIII. Mox LXX civitates E p i r i , quae rebellarant, cepit; praedam militibus distribuit; Romam cum ingenti pompa rediit in nave Persei» quae inusitatae magnitudinis fuisse t r a d i t u r , adeo

L I B E R

IV.

ut x v i ordines dicatur habuisse remoruin. Trium- A. U phavit autem. magnificentissime in curru aureo, cuín duobus filiis, utroque latere adstantibus. Ducti sunt ante currum duo regis fìlii, et ipse Perseus, x i v annos uatus. Post eum etiam C. Anicius dé A. T;. Illyriis triumphavit. Gentius cum fratre et filiis ante currum ductus est. Ad lioc spectaculum multarum gentium reges Romani venerunt; inter alios etiam venit Attalus atque Eumenes, Asiae reges ; atque Prusias Bithyniae. Magno honore accepti sunt, e t , permitiente senatu, dona, quae attulerant, in Capitolio posuerunt. Prusias etiam fìlium suum Nicomedem senatui cominendavit. C a p . IX. Insequenti anno L , Mummius in Hispania bene pugnavit. Marcellus postea consul res ibidem prospere gessit. Cap. X. CONTRA

(V.)

TE RTIUM

C A R T'H A G I N E M

deinde

SUScipitUl-,

B E L I U M SeXCeilteSl-

mo et altero anno ab urbe condita; L. Manlio Ccn- A. TJ. «orino, et M \ Manlio c o s s. anno LI p o s t , quam secundum Punicum belium transactum erat. Hi profecti Carthaginem oppugnaverunt. Contra eos Hasdrubal, dux Carthaginiensiuin, dimicabat. Phamea, dux alius, equitatui praeerat Carthaginiensiuin, Scipio tunc, Scipionis Africani nepos, tribunus ibi militabat. Huius apud oinnes ingens metus et reverentia erat. Nam et paratissimus ad dimicandum et consultissimus habebatur. ' Itaque per eum inulta

E D T R O r

II

prospere a c o s s. gesta sunt. Nec quidquam magis vel Hasdrubal, vel Phamea vitabant, ijuam con«tra eam Romanorum partem committere, ubi Scipio dimicabat. A. ir.

Cap. XL Per idem tempus Masinissa, rex Numidarum, per annos sexaginta fere amicus populi R o m a n i , anno vitae x c v 1 1 mortuus, x t i v filli* relictis, Scipionein divisorem regni inter filios esse iussit.

C a p . XII. Cum igitur clarum Scipionis nomen A., u. esset, iuvenis ad hue c o s . est f a c t u s , et contra Carthaginem missus. Is eam cepit ac diruit. Spo606. lia ibi inventa, quae variarum civitatum excidiis Carthago collegerat; et ornamenta urbium civitatibus Siciliae, Italiae, Africae reddidit, quae sua recognoscebant. Ita Carthago septingentesimo ann o , quain condita ei'at, deleta est. Scipio nomen, quod avus eius acceperat, meruit; scilicet, ut propter virtutem etiam ipse Africanus iunior vocaretur. C a p . XIII. ( V I . ) Interim in Macedonia quidam P S E U D O P H I L I P P U S arma movit, et Romanuin praetorem, P. luventium, contra se missum, ad internecionem vicit. Post earn O. Caecilius Metellus dux a Romanis contra Pseudophilippum missus èst, et x x v millibus ex militibus eius occisis, Macedonian! recepit; ipsum etiam Pseudophilippum in potestatem suam redegit.

L I B E R

IV.

C a p . XIV. C O R I N T H u s quoque bellum indictum est, nobilissimae Graeciae civitati, propter iniuriam legatomi in Romaijoruin. Hanc Mummius consul cepit ac diruit. Ties igitux- Roma.e siinul A. U. celeberrimi triumphi fuerunt: Africani, ex A f r i c a ; ante cuius currum ductus est Hasdrybal: Metellj, ex Macedonia; cuius currum ptaecessit Andriscus, qui et Pseudophilippus : AJummii, ex Coriotho ; ante quem signa aenea, et pictae tabulae, et alia urbis clarissimae ornamenta praelata sunt. C a p . XV. (VII.) Iterujn in Macedonia P S E U qui se Pers'ei filium esse dicebat, collectis servitlis, rebellavi't ; e t , cuin sexdecim armatorum millia haberet, a Tieinellio quaestore superatus est. D O P E R S E U S ,

A . U. 0l0'

C a p . XVI. Eodem tempore MeteUus in Celti- A. IT. beria apud Hispanos res egregias gessit. Successit 000,000 thaleros. Ad confirmandam tamen hanc lectionem efficaciter valet eius repetitio proximo capite facta. Cap. XXIII. n o n u m — Praeferunt liunc numerum codices, Gotlianus e t i a m , cum Paeanio et liistoria miscella, ut ab Eutropio vere positus videatur. Quare eum cum plerisque contra V e r h e y k i u m , qui dedit s e p t i m u m , nunc revocavi. Quod si prim um exorti belli annum 554. ci annumeres, quo est compositum, efficiuhtur anni ig. quot liabent quidam cum L i v i o 5 0 , 44- i' 1 - Facit tamen vaga anni primi notatio cap. 7 . , ut et liic numerus stare possit; ¡mino, si certiora desideres, ipse eum vindù.at lib. 4- c a Pin- > " t i eandem ab ipso initam esse rationem apparet. Igitur ab anno 533., quo Hannibal lacessere Hisp^nos coèpit, ad annum 551. numera^ utroque extremo addito.

AD

EUTROP.

LIB.

L i B .

—

II.

Contra codicea et Paeanium, qui

omnes liabent F l a m i n i n i , etur praenomen

repositum illud nomen tu-

Quinctius,

quippe patriciae gentis,

cum ex plebeia fuerint F l a m i n i i . ea fasti et numi.

147

iy.

Cap. Flamininns

IV.

Confirmant praeter-

T u m pro Q u i n t i u s ,

edd. quibusdam fertur, malui

ut vulgo i n

Quinctius,

cuius cau-

sam apposui ad lib. 2. cap. 2. Pliilippum —

gessit

—

ita effictns apparet : P l i i l i p p u m prospere

rem

gessit.

L o c u s in editionibus regem

mittitur;

At renituntur omnes codi-

ces cum Gothano, nec illa agnoscit Paeanius. in libris legitiir p r o s p e r e

Nempe

g e s s i t constanti consensu,

ita ut vocem r e m praeponant vel intactam , vel coiruptam in r e g e m ; P l i i l i p p u m omisso m i t t i t u r simpliciter ponunt. Ita vero r ni ex compendio mutatum transiit in r e g e m

additumque postea m i t t i t u r ,

nullo libro apparet, Pliilippum

quod in

certe ex nullo notatur, etsi aliqui

dimicavit,

et r e m —

In Pliilippo

autem sic nude posito facile ex cap. x. Macedonia« r e x agnoscitur. Cap. M\

A^cilius

—

III.

Vera liorum nominum

scriptura,

in Mss. leviter corrupta, debetur monumentis priscis et auctoribus

maxime

Graecis,

in quibus

M.àv\os '4ni-

N

H 3 ¡Uos effertur. metu —

O

T

A

E

Editiones, recentiores etiam aliquae, M. Dubia pendet liaec vox, quippe quam 11011

pauci libri omittuiit, et certe abest c. 5. in simil nexu, Servant tamen cum Paeaiiio optimi; quale et nunc retinui.

Nenipe,

ubi fere usus, arbitraria saepe xatione

agitur. Cap. circa

Sipylum

IV.

ad M a g n e s i a m —

larium olim legebatur c i r c a

Ante Cel-

S i p y l u m et Magnesi-

a m , quo etiam spectant lectiones omnium codicum, parvo discrimine.

Ille posuit: c i r c a M a g n e s i a m

ad Si-

pylum,

addicente non Paeanio solum, sed et usu au-

ctoTuni.

Quod etsi non leve momentum affert, tamen,

cum et inverso ordine, quem codices praeeunt,

admitti

et intelligi recte haec possint, eos dimittendos minime esse nunc existimavi. Forte sic maluit noster componere, quod deinceps subiiceret A s i a e

civitatem.

Voculae

autem e t , at et a d facile commutari possunt, et vere commutantur. data est —

Codicum reverentia, Leid. 1. et Go-

thani, praeeunte Verheykio, retinui, cum vulgo et liodie quaedam edd. legant p e t i t .—> d a t u r .

Sed et illud iam

legitur in ed. Aid. concitorem

—

Contra c o n c i t a t o r e m

tuetur

praeter Leid. 1. etiam Gothanus, etsi supra scriptum fert etiam alterum.

Utraque vox proba;

titraque commisce-

tur et alibi; sed et c o n c i t o r e m passim L i v i u s voCat.

AD

EUTROP.

Asiagenis

—

LIB.

IV.

149

Etsi sit v o x Graeca et rarius cogno-

minis loco Scipioni addatili', probavi tamen pio vulgato Asiatici,

quod et edd. aliquae addunt, cum non teme-

re et fortuito in priori codices tantum non onines,

Go-

thanus etiàm , consensisse videantur. quia quia

Asiam—

appellabatur.

absunt in Graecis Paeanii,

—

Haec verba,

tamquam spuria v e l

piane excludunt, vel uncis coércent.

Apparent tamen in

libris o m n i b u s , edam Gothano , et solet passim levia et a Consilio libelli aliena adspergere, de Eianenia.

Cf. 4>

Cap. Quinctium

uti paulo superiu«

l2-

V.

—• D e d i pro Q u i n t i u m ,

Idem valet de F l a m i n i n u m , pauci ponunt F 1 a m i n i u m ,

ut supra.

pro q u o , hodie certe, qui error obsidet edam

codices. auxilium qui

—

ex Leidensi 1.

Retinui et nunc contra Verheyliiiun, mutaverat in a u x i l i o ,

nunc addi potest Gotlianus.

etsi i l l i

Nempe a u x i l i u m habent

cum vetusds edd. reliqui codices omnes, quorum plerique , si v e l minus bonis accensendi sint,

liaec tamen

serva fide reddunt, cum liberius optimi versant.

Porro

sic etiam liane locum repetiit liistoria miscella.

Turn

eadem structura reperitur in Sexto Rufo cap. 11.

Deni-

que sic approbante ipso Verlieykio Eutropius 8j dem forma dixit i n i n a t r i m o n i u m minus

in

auxilium

esse

infra

habere.

6 , 22.

Mss. recurrit, u b i etiam sic dedit Gotlianus.

10-

ea"

'Nec

in multi» Ipse autera

N

O

T

A

E

huius structurae usus satis aliunde notus est. C. A n i c i u s

—

In praenomine omnes codices Eu-

tropium eiTare volunt.

Fasti enim non solum, sed et

alii auctores L . probant. frater —

Eius,

quod satis languide ante Verhey-

kium subiiciebatur, melius in hoc nexu cum bonis codicibus, Gptliano etiam, omittitur. Cap. At que —

VII.

Sic olim ante Havercampum, quod cum

aliis praetuli propter codices plerosque, in quibus est Gotlianus,

et sequens lxaec.

Quidam i t a q u e ,

i. e.

et ita. Cap. quae — rat q u a m ,

VIII.

Quod Verheykius ex uno codice reposuenemo securus est.

Neque ego tam levi im-

pulsu Eutropio earn struotmam obtrudam.

Post nec i n -

u s i t a t a e , quod habent omnes libri, lacesso, nempe propter insolentiam rei. Cap. Insequenti —

IX.

Mirifice hie turbat Eutropius , aut

latins liaec intellexit, ut infra Cap. 17. p o s t.

Nempe

insequenti anno consules fnerunt M. Claudius Marcellus, qui Alpinos Gallos, et C. Sulpicius G a l l u s , qui Ligures subegit.

V. epitome L i v i i 46.

At de rebus eo anno in

Hispania gestis nihil usquaru legittir, at post de utroq u e , quamvis ordine diverso.

Turn M u m m i u s , quod

varie invertunt codices, M e m m i u s esse iubent optijni

AD eum Gothano

EUTROP.

LIB.

17.

et editionibus fere omnibus;

quare cum

Verheykio p i o t a v i , quod liic solus circa illud tempus ( a. u. 601. in fastis ) de Ilispanis s. Lusitanis phavit.

At

de L .

Memmio

nihil

eiusmodi

triumlegitur.

Facilis autem fuit Iiaec nominimi confusio. Hispania

—• Pro quo codices aliqui, in iis Gotlia-

nus, cum plerisque editionibus dant L u s i t a n i a, retinui, etsi fastis alteram probetur. Nempe H i s p a n i a tuentur connexa de Marcello; tura Lusitania 11 t i n i e est Hispaniae.

Peritiores igitur illi librarii propius regionem,

altero nomine substituto, designare volnerunt. p r o s p e r e — Non m o v i , etsi Leid. 1. et Gothanus praeferunt p r o s p e r as.

Agitur enim de rerum eventu,

non de ipso rerum modo et ratione.

Verheykius tamen,

nemine obsequente, receperat p r o s p e r a s ,

et explicat

formulis in nostro obviis, r e e

inclutas

egregia«,

g e r er e s. a g e r e , de quibus ex discrimine ante apposito iudicare licet.

Ita vero etiani proximo capite. Cap.

Manlio u m.

—

X.

Alii omnes cum fastis vocant M a r c i -

Codices tamen omnes constanter liaerent in M a 11-

l i o vel M a l l i o , promiscua ipsorum scriptura, de cuius ratione supra dixi.

Faeanius etiam scribit

Error igitur et hie est Eutropii.

IVIaWios.

Turn pro M \ editi-

ones aliquae male M . , uti ex Graecis etiam auctoribus apparet. Phamea — men

Punicum,

Ita pro F a m e a posui, quia est noet per Ph edunt codices in epitome

152

N

O

T

A

E

L i v i i 5o. qui liic fere habent S e m e a , uti etiam GotJianus.

Cap.

xirt.

I u v e n t i n m — Contra aliquos, qui scribunt I ur e n c i u m , tuentur libri , fasti et auctores Graeci, qui habent r , non K. Cap. X\V. P s e u d o p h i l i p p u s — VuJgo subiungunt omnes editioncs d i c i t u r , quod nunc iussu omnium codicum, quibus et Gothanus accedit, expuli. Ignorat adeo historia miscella, ex qna forte tota liaec explicationis par» ab aliena manu intrusa apparet; vindicat tara en Paeanius. Cap. X V . S e r v i t i i s 1— Pro s e r v i s , ut f i t , quod et lii» ante Verheykium iegebatur ex Leid. i. 5. et Gothano, aliorum etiam assensu confirmatns, retinui. S u p e r a t u s e s t — Hic vulgo olim editiones, nunc minores, appendebant: H i s d i e b u s A n d r o g y n u s , R o m a e v i s u s , i u s s u a r u s p i c u m i n ni a r e m e l l a s e s t , quae Paulli Diaconi nnanum produnt, et recte a codicibus respuimtur. Nihil enim illa valent ad histoTÍae Romanae summam, vel rem Orientis memorabilem, quam nunc cognoscere Valcntis intererat. Cap. X V I . V i r i a t h u s — Adspirationem, a Iibris neglectam, ínserui ex auctoribus Graecis, quibus et hic accedit Paeaniug, etsi, priori parte vidatus, dat HavpíaSoi.

AD

EUTROP. Cap.

fra ter —

¿IB.

IV.

15^

XVIII.

Errat E u t r o p i u s .

N a m , quod alii con-

f i r m a n t , f u i t filius. Cap. Callaecis

—

XIX.

Per C repetii, quod et codices multi,

i n iis Gothanus, p r o b a n t , confirmantque cum auctoribnt Graecis fasti. Nempe a Calle oppido, non a Galiis, minati

sunt.

Mirum

igitur,

quod

nostras

no-

editionei

etiam n u n c obsidet diversa scriptura. Cap. Pont.

—

Ita e cod.

XX. Leid.

1. dedit Verheylsius,

quem et hie secutus s u m , cum p r o b e n t alii etianj auctores.

Gothanus et reliqui ignorant.

Sic et hodie edd.

tantum n o n omnes exliibent: m i s s u s e s t C r a s s u s.

Licinius

Nempe P o n t , est pontifex m a x i m u s , quod

de hoc conformant praeter L i v i u m in epit. 59. et Orosium 5 , 10.,

q u i i n hac narratione piane adiecit, fasti

in primis. cum

quo

—

Immo c u m

c u i u s f i l i o , de quo

5» 4-« ut diversa temporis ratio docet.

Referendum et

lioc est ad negligentiam Eutropii. Perperna Perpenna,

—

Optimae etiam notae editiones hodia

quod etsi per codices licet, alterum tamen

fasti probant et auctores Graeci. R om ae —

Uncos

antea

appositos

removi,

quia

praeter Orosium 5 , 10. agnoscit etiam codex Gothanus} nec praesens languide otiatur.

N O T Cap. L. —

Aliis

A E XXI.

Q. A t , quod gravius est,

praeposteTo

ordine hos et proximos consules p o n i t , fastis CapitoUnis testibus. Quinctio

—

Sic pro

Q u i n t i o dedi, ut supra.

N e m p e Q u i n c t i u s fuit veiling,nomen gentile, eiusque gentis cognomina C r i s p i n u s et F l a m i n i n u s ,

quod

et liodie minus accuratae editiones covrumpunt in F l a m i n i o , quod solis librariis dari potest. Cap. Domiti«« C. S e x t i u s

—

xxri.

Temere accessit.

Calvinus.

a. u. 469. Gallos Senones v i c i t , Domitius gnavit.

Alienobarbus Vellei.

cf. et post.

V e r u m nomen est

Cn. D o m i t i u s Calvinus olim contra

et in hoc bello

Cn.

Bituitum prospere

2, 10, 2. Strabo lib. 4. p. 191.

pu-

Paris,

Ilinc natus error v i d e t u r , quem ad trium-

plium propagai, nec Codices E u t r o p i o eximi patiuutur. de d u c t us

—

Inter

lioc

et

ductus

fluctuan-

tur etiam liodie editiones ; illud ex Mas. Leidenss.,

qui-

bus suffragatur Gotlianus, recepit Verheykius, lisu etiam solemni adiutus. Cap. Narbona

—

xxirr.

Quod antea dederam, r e t i n u i ,

nostrae etiam editiones praeferant N a r b o n a m , forma est serioris a e v i , Visigotliis cusi.

etsi quae

quod docent in primis nurtii a

Sed quod negligi non debet,

assenti-

AD

EUTROP.

LIB.

u n t u r etiam codices, et qui N a r b o n a e

IV.

155

f e r u n t , u t Go-

t h a n u s , sine dubio voluerunt dare N a r b o n a. P o s t e a •— V u l g o : P o s t legi i n Gotbanö. lus,

qui

a Metello,

uti etiam

At sic res miscet et tempora.

Metel-

de Dalmatis triumpliavit a. u. 635. Metello

(qui diversus est a nostro ) et Scaevola Css., cum L . Aurelio Cotta consul fuit. postea

coniuncte

Sed levissima liac medicina, u t

scribatur,

vitium gravius tollitur.

Nec ea sine codicibus adeo admovetur. Cap. DCXXXV. — tur.

XXIV.

N u m e r i c o r r u p t i , u t i ex fastis disci-

An contra codices corrigendus esset, dubitavi, quia

facile alium Catonem. praenomine M. cum nostro comm u t a v i t Eutropius. Cap. improbat»

—

XXVI.

pro r e p r o b a t a , posterioris aevi,

maxime ICtorum v o c a b u l o , etsi etiam habet Gotlianus, debetur Havercampo ex Leidensibus.

Reliqui, cum me-

lius E u t r o p i o vihdicari posset, quod et alii fecerunt. P o s t um ius

A l b i n us

—

Hunc o r d i n e m ,

ex 5

Mss. Leid, et Paeanio r e c e p t u m , tenet etiam Gothanus cum liistoria miscella, etsi alter, q u e m et hodie quidam p r a e t u l e r u n t , reiici omnino n o n potest. Cap. S u 11 a m — lam,

XXVII.

C u m sit L a t i n u m nomen, praetuli S u l -

uti est in fastis ef n u m i s , p r o S y l l a m , quod et

hodie editiones aliquas occupat.

N

156 Minucio —

O

T

A

E

Sic lapidea et numi scribi iubent con-

erà oodices et Verheykium.

L I B . Cap. eonsules

V. r.

—> Latins pel- connexum, cum Manliui

rere tunc fueiit consul, alter proconsul.

Cf. et epitome

L i v i i 67. Manliu«

—

Vulgo

et Verheykius

Recte tamen aliqui codices M a n l i u s , forma

quidem

Posui prius, Grunero.

antiquiori,

certe

Manilius.

plerique etiam,

Graeca ,

ut sibi constaret noster,

Mailing..

praeeunte iam

In praenomine M. liaeret error, qui ts«nen

ipsi Eutropio tribui potest, cum non solum in eo consentiant codices, sed et alii quidam auctores idem ponant.

Fasti et inscriptiones Iapidum et liumonim verum

esse affirmant C n. Teutonibus

—

Neque nunc hanc formam laces-

sere v o l u i , etsi plures Mssti T e u t o n i s

prob^nt,

Teutoni in fastis et inscriptionibus adeo legitur.

et

Infra

enim in iisdem codicibus, qui liic dissentiunt, teniae declinationi tribuitur. obtinuit.

Utiaque autem forma olim usum

AD

EUTROP.

Teutobodum i n libris.

—

LIB.

Inconstans

Cium tamen Tevrößo'Kov

V.

157

fertur hoc nomen interpretatione red-

dat Paeanius , et in terminatione d u m codices consentiant, utique praeferendum est T e u t o b o d u m , uti eÙAm in Oiosio 5 , i(?, legitur.

Cap. pro elio

—

II.

Eieci nunc

eo>

quod praeposuerat

Verlieykiiis, etsi uncis distinctum, quia illud plerique codices cum Gothano respuunt. trecenti —

Videvit ipse.

Ita quidem volunt co»

dices omnes cum Paeanio et Jiistoria miscelia ; neque primum et semel talia iactata sunt. Cf. cap. 6.

Vero tamen

similius Leid. ì . I I I m i l l i a . Cap. Vettius

—

III.

Nomina haec varie in libris corrupts,

propius tamen ad illos, adscitis aliis aliunde subsidiis, edita sunt.

Quod L e g e l i n i u s multi habent, in i i s co-

dex Ambros., ex Gothano declaratur, qui assortito augmetito dat T i t u s L u c i u s

Ilei1 e n n i u s .

Nempe rò L ex

compendii signo scriptum adhaesit proximo nomini. Quinto —

Rectius q u a r t o ab a. u. 66i. ad a. 664-

egisset —

A l i i , ut olim legebatur,

gsssisset.

Utr unique exstat in Msstis ex frequenti commutatione. Retinui et nunc, quod Verlieykius ex'Codd. Leidenss. a. 3. reposuerat, e g i s s e t , quia Gotlianus optimus in hou «oncinit.

N

153

O

T

A

Cap. R o m am —

*

IV.

Commode possit abesse, uti abest an-

tea, cum dubiam ilLi sedem dissensio codicum concédât. Cum tamen tueantur optimi Leidens. i . et Gothanus , et sic

supra

post r e x

4,

4.

eodem

modo

Cap. quoti

dixerit

A n t i o c'h u »

A n t i o c h u s , movere non ausus sum.

V.

b e l l u m —• i p s e —

Hune ordinem verbo-

rum praeeunt codd. L e i d . 1. 2. g. 5. et Gothanus, eum

c u m 1 Y e r h e y k i o reddidi.

disponunt:

quod

et

ipse

quare

A l i i , etiam liodie, ita bellum

a

Romanis.

Ceterum notanda rarior structura.

Cap. «Aristione

—

VI.

Sic pro A r i s t o n e , quae forma oc-

cupât omnes codices et inde in Paeanii versionem et historian! Quo

miscellam

minus

migravit ,

reponere

enim altera feratur,

non

intercedunt

dubitavi. auctores

Graeci o m n e s , qui eius in hac narratione mentionem laciunt.

Effiuxit igitur,

quod facile p o t u i t , litera i. Pae-,

anii codicem multis vitiis contaminatum laborasse, plura. loca declarant. XV

mi Ili a —

E x consensu

codicum,

suffragante

Paeanio idemque comprobantc Appiano de bello Mithrid. cap. 49., inde a Granerò locum obtinuit, cuni antea Ingerenti X X m i I l i a.

AD agi

EUTIIOP.

LIB.

V.

i n s s i t — Addidi cum Verheylúo ex Msstis qui-

quod bellorum v i m ab aliis etiam notatam de»

A l i i ignorant.

A i m am

—

Hanc

terminationem

cum

Verheyiio

praetuli ex Msstis g. Leidenss. et G o t h a n o ; item Vineti libro

et historia miscella.

exemplum simile. mum.

Accedit aliorum

auctorum

A l i i ex aliis libris Iretinuerunt A 1 -

a d

e u t r o p . Cap.

Narbone

—

l i b .

185

XVIII.

Alii N a r b o n a e ,

auctore ferri possit.

IX.

quod

i n nostro

C u m tarnen codd. Leid. i . g.

et

Gothanus meliorem formam afferant, earn reiicere nolui. Sic supra 4 , 2g. N a r b o n a Narbonam

liabeut.

supra

Inter

—

liane vocem et s u p e r

libri editi curn sicriptis. s u p ; a,

in casu o b l i q u o ,

ubi alii ambigunt

Equidem etiara nunc retinui

quia eodem sensu dicit. i » 5. s u p r a

mare,

etsi auctores q u i d a m , qui nostrum repetunt, altera particula utuntur ex nota utriuSque commutatione. lus p. 508-

d. Ven. scri,bit xapd

quo haec verba interpretatus est.

Syncel-

tw irorafi

Tiypiii,

S u p r a vero lue idem

est, quod a d . Cap. victor

—

XIX.

Propter codices, quibus nunc addi po-

test Gothanus, et veteres editiones non dubitavi Verlies k i u m sequi, qui ita reposuit pro v i e t a ,

quod etiam.

nunc tenent aliae editiones. Cap. percuss.it —

XX.

Praeponunt alii g l a d i o ,

v e l , ut liodie q u i d a m , uncis septum. Verheykio,

expuli,

Ego,

vel nude, praeeunte

quia non agnoscunt codices optimi

Leidens. 1. et Gothanus.

E t sic simpliciter

etiam cap. 13. m a n u , quod sufficere potest.

Vopiscus

N Viminiacium tus

repetii

per

O

—

c,

T

A

E

Nunc et Gothano codice adiu-

cum

alii malint

Viminiatium.

Sed et in Graecis non per r, sed per n effertur. Eadem de causa

Bacaudarum

scribenduin

videtur,

quod alii

per g efferunt, uti editiones fere oirines, utramqne libris largientibus,

quorum tamen plerique hoc

jmisere depravant.

Noil enim liic solum n ponit Paea-

nius, sed et Zosimus 6 , 2 , 10.

nomen

Nec renititur Salviauus,

qui hoc gentis suae nomen lib. 5. p. in. g j . per c etiara reddit, etsi parum firma ratione.

Cap. minime

secundum

XXIV. —

Locus in libris et scri-

ptis et editis vaxie turbatus et compositus. dant p r o e l i u m

insecundnm,

Codices fere

uti etiam Gothanus

habet; editiones recentiores simpliciter, expulsa ilia voce barbara, ponunt p r o e l i u m .

Equidem impulsus nexu,

adiutus praeterea Paeanio aliorumque narrationibus duplici pugna, adversa altera, altera prospera, scribendi

compendio

expressum

de

TO i n

mutare ausus sum in

m i n i t n e > a t liarrationi sua cons tare t integritas.

AD

EUTROP.

L I B . X.

L I B E R Cap,

Ig5

X. I.

a b a d m i n i s t r a t i o n e — Hoc pfaetuli cum quibusdam lion sine codicum suffragiis, Gothani etiam. Melius enim hoc et leniori nexu ad praecedentia refertur, qiiam, quod alii volunt et offerunt, ad a d m i n i s t r a t i o n e m , cum sequentibus connectitur. d i c e n s q u e — Ita solet dicta principum memorabilia referre; quaie id praetuli pro d u c e n s q u e , quod alii'^E aliis Msstis etiam nunc posuerunt. e i a r g e n t o — Alii e i s a r g e n t o s vel excluso e i s lantum a r g e n t o . Eqbidem illud ex 4 Leidd. et Gotliano in lioc maxime voculae situ praetuli, lit ad Constantium peitineret. Paullo antea f e r i a t i s contra Verheykium retinui, etsi etiam exhibet cum paucis aliis Gothanus. Quod enim ille dedit f a s t i s , ex glossa natum videtur. Cap.

II.

a r r e c t u s — Retinui cum Verheyiio, cum id praeeant Leidenses tantum non omnes et Gothanus. Alii dederunt e r e c t u s , quod omnino damnari nequit.

N

186

O

T

Cap. nudare

—

A

E

III.

8C. Caesarea dignitate pro

denudare

plcrique et Iiodie prQljarunt ex 4 Leidenss,

quibuscum

consentit Gotlianus. Cap. Pannonia

secunda

—

V. Alteram vocern nunc ad-

didi ex cud. L e i d , 1 . , pro qua alii cum Gothano et Ambrosiano liistoriae. miscellae

et edd. ante Cellarium lia-

bent s e c u 11 d o levi mutatione , quae tamen errorem inv e x i t , ut hie duplex proelium male agnoscerent, tamen alteram in Tliracia commissum fuerit. Cibalaé,

li.

secuitdae,

unde

Swilei,

tubs

secundi

Pannoniae

Pannonii

cum

Nempe

inferiori*

s.

apud Sext. R u f u m

cap. 7. Cap. C o n s t a 11 t i n u m

—-

yr.

Sic plerique codices cum hi-

storia miscella, atque ea lectio non faciliori solum cursu fertur, sed et ideo elegantior vide tur, quod r e i auxilium in

eius

causam

mutat.

Eiusdem soni vicinia

morali

non potest, si cogites, quam saepe sic a d v e r s u m natur.

po-

A l i i edam hodie maluerunt ex ceteris libris dare

C o n s t a 11 t i n u s. filium

T u m m u t a v i t reciproce valet.

su um

—

Priorem v o c e m tuentur Leiden-

ses cum Gotliano, Paeanio et liistoria miscella, etsi post v i r u m plerique p o n u n t ; posteriorem oppositionis iusta ratio arcessivit.

V u l g o antca et nunc» praeeunte olim

Al>

El'TROP.

Sylbnrgio,

libris

Crispnm

filium,

LIB.

tamen reluctantibus: egregium

X.

»87

persecutus,

viriun—

etsi liic

omnino intelligitur. Cap. memoriae

gratiam

VII. —

Ita cum reliquis ple-

risque codicibus etiam Gotlianus > turn liistoria miscella, quod, curp, adhibita in primis liypallages ope, intelligi commode possit, reliqui cum aliis etsi quidam, m e m o liam

gi'atiae

dederunt. Cap.

earn G r a e c i —

VIII.

Prior^m vocem recentiores, aUt

nncis includunt, aut hinc abigunt.

Etsi commode abesse

potest, vindicatur tamen nostro a codicibus melioribus, Leidenss. 3. Gothano, edd. veteribus et liistoria miscella. Quara earn cum Verlieykio intactam reliqui. Cap. expugnavit —

XVI.

Sic olim Merula voluerat,

post

Havercampus, melius ex oppositionig lege et sensu, uti legitur etiam 3, 14.

Quod cum praeter cod. Ambros.

historiae misc. p. 77. comprobet etiam Gotlianus, relictis aliis libris omnibus , in quibus est o p p u g n a v i t , earn vocem, quam iam antea reposueram, eo confidentiu» tenui. religionis vox

nimins,

—

In Msstis et edd. praecedit addita

quam et agnoscit Gotlianus.

At quia

deest in Lcid. 1. optimo et edd. Schonhovii et MeruLae,

183 rion

NOT.

AD

EUTH.

tern ere videtur a christiano

LIB.

X.

homine intrusa et a

V e r h e y k i o eiecta; quem et ideo sequendum hie putavi, quod sequentia vituperationis

eius v i m ,

annexa laude,

infringere viderentur.

Cap. x y n . lectus

—

Ita propter 4 Leidd. et G o t h a n u m ,

niliil aliunde obstet, praeeunte V e r h e y k i o , e l e c t u s , quod praeferunt alii.

cum

posui pro

C L

E U T R O

A

V

I

P I

S

A N A .

A. A — pro p o s t « quando successionem et progressionem ab initio rei indicat, ut 3, 9. e u m d i f f e r e n d o p u g n a m a b i m p e t u f r e g i t. Sensus : pristinum eius impetum fregit. A c h a i a — latius de Graecia, ut tunc solebat, dicitur 4 > 3- 5 > ubi Athenas Acliaiae civitatem facit Eutropius. A c h i l l e u s — pro A c h i l l e s , 9, 22. qua forma ibidem legitur Narseus, et in aliis Ulysseus, et alia liuiusmodi nomina. A c t u a r i u s — in iudicio, qui oratorum et patronorum causae verba nods excipere solebat, unde idem n o t a r i u s etiam dictus. A c t u a r i u s in militia, qui annonam a conductoribus accipiebat dato pittacio (tabella frumentaria), unde, quantum is accepisset, apparer e i , eamque deinde militibus erogabat; quo sensu dicitur 9, 9. A d o p t i o — de arrogatione, quae fit in foro lege Curiata ; 7, 10.

192

C

Advocatus

i,

A

fisci —

V g,

1

S

iß. q u i fisci iura cura-

b a t , quo officio ante Hadrianum fungebantur imperatorum proturatores. Aegritudo tinitatis,

Cf. —

Sparti.-nus in Hadriano c. 20.

9 , 5. de corpore est argenteae La-

cum apud Ciceronem

et aequales de animo

tantum legatur. Aevum Afri

—

—

de aetate hominis 9 , 27.

Cartliaginienses

2,

18- sqq.

u b i bellum

Punicum nariatur in Europa gestum. Agere

bellum

—• simpliciter

pro

gerere;

2,

9. 20. 6 , 8. Albani

—

in Italia i ,

4- incolae sunt A l b a e ur-

bis cognomine L o n g a e , L a t i ! olim capitis ; in Asia 6 , 14.

g,

3. populus ad Hyrcanum

u b i hodie conspicitur T a t a r i a Aliquantus 27. a l i q u a n t a

—

sinum

Caspii

maris,

Nogayensis.

in plurali p i o a l i q u o t ,

oppida;

posterioris maxime

ut 4« est La-

tinitatis. Alius

—

A Ili a —

pro a l t e r 2 , 26. 1.

20. 2 , 2.

Italiae f l u v i u s , qui T i b e r i

m i s c e t u r , ubi Romani gravissima clade a Gallis Senonibus

vieti sunt ;

ponitur. Alter

unde A l l i e n s i s

dies

in

nefastis

In liodierno nomine scriptores dissentiunt. •—

9,

25- a l t e r

ac

tertius

eques

i. e.

duo vel tres equites. Altinum

—

8«

10-

Venerine regionis

oppidum

ruinis obrutum. Ambio-

E U T R O P I A N A . Ambi'ones Belgica

—

5,

annumerant j

¿93

1 . quos alii H e l v e t i i s i n G a l l i a a l i i ad G e r m a n o s

in

Westphalia

referuiit. A n t h e m u s i a — m a g n a P e r s i d i s r e g i o , uti notat ipse E u t r o p i u s g, 5 . P r o p r i e M e s o p o t a m i a e r e g i o , quam h i e P e r s i d i s l a t i o r i sensu et c i v i l i positae partem f a c i t , A r m e n i a e v i c i n a circa C h a b o r a m ( a l K a b o u r ) amnem. A n t i o c l i u s — R e x Syriae 3 , 1. cognomine alius 4 ,

3. c o g n o m i n e

f i l i u s , cognomine Apio

—

Magnus;

tertius 4 ,

Deus;

6. p r i o r i s

Epiphanes.

Rex Libyae 6,

1 1 . ita c o g n o m i n e P t o l e -

ni a e u s. dictus. Appia

via

—

2 , 9. A porta Capena ducebat

ad

C a p u a m , p o s t prolata est ad B r u n d i s i u m . Apud

P r o i n , saeculi sui usu.

—

Piraeeum Aqua

obsedit;

Claudia

Aquitania quae

a

—

Garumna

S i c 5» 6. a p u d

et passim alibi.

—

v.

7,

5. et alibi ; pars i i l a

Claudia.

( Garonne )

ad Pyrenaeos

Galliae,

montes et

O c e a n u m permittebatur. Arabes Ardea

interiores —

1 , {¡.

—

8» 1 8-

u

b i v i d . not.

R u t u l o r u m i n Italia u r b s ,

regia

T u r n i , q u i e x V i r g i l i o innotuit. Ariminum H.

—> 6 ,

19. Piceni i n Italia

oppidum.

Rimini. Armati

—

6 , 9. O p p o s i t i o n i s v i milites sunt gra-

v i s armaturae. Armorica

—

9, a i . R e g i o Galliae Celtica'e s. L u g *

dunensis ad mare, Çlav.

Eutrop.

1^

C Arverni ab Helviis norum

—

L

V

Populus

disclusi.

civitas

110s indicat,

A

I

S

Aquitaniae,

(Caes.

de B.

G.

Cebenna monte 7,

8-)

A r v e r-

n o b i l i s s i m a .4, 22. vel ipsos Arver-

vel plimariam

bo

lib. 4. p. 1 9 1 . Paris.

2,

7.

Axiyvs-ovejieTov.

eoiura

arbem,

quam Stra-

vocat,

Ptolemaeus

NlftoaGSoou Quidam,

in iis Plinius lib. 34.

c. ig. s. 7. eodem, quo p o p u l u m , nomine, urbem m e m o rant , de quibus, lesium

in

11 o r u in

liic

eorum

duci

Asia

de

—

manorum uti

plura

desiderat,

p . 45. sqq.

populo

a dire potest Va-

Equidem

intellexerim,

cum

Arver-

subiiciatur

Bituito.

Sensu

ditione

Attalus

gami.

qui

notitia Gall.

civili

5,

7.

Asiae

de Asiae l'egionibus sub R o Laxiori

re*

senstt de parte Asiae,

vocatur 3 , 14. qui fuit Per-/

E t sic saepe in rjotando urbium situ.

Assessor

g,

13. qui

in iure

reddendo

niagi-

stratibus et praesidibus assidebat, et ab iis in consilium adhibebatur, unde et consiliarius dicitur. Attalus

—

Asiae

mus.

Eumenis

tius,

cognomine

rex 3 ,

frater 4)

14.

n b i intelligitur pri-

4• est secundus.

Philometor,

qui

Attalus ter-

populum

Romanum

heredem reliquit, commemoratur 4 , 13. ubi tamen falso Eumenis

frater

dicitur,

cum

fuerit f i l i u s ,

quod

in primis discitur ex Strabone lib. 13. p. 624* ed. Paris. Auditorium

—

in

quo

iuvenes

a

rhetoribus

exercentur, et ad causas in foro agendas excoluntur 9 , Augusti tores,

contra

successores

—

posteriori

Caesares,

tempore

quos

futuros adsciverant.

dicti

19.

ipsi impera-

socios imperii

regnique

8 , "13. et alibi.

Hinc

E U T R O P I A N A .

195

g, 22. D i o c l e t i a n u s M a x i m i a n u m ex C a e s a r e

fecit

et M a x i m i a n u m Aurelia

Augustum;

Herculium

Constantium

(Galerium) C a e s a r e s . 7 , 16. quae Roma in Etruriam

via —

ducebat. Aureus —

Passim est a u r a t u s ,

ut c u r r u s 4«

lg. v e s t i s i. e. aureis filis intertexta; 8, 13.

Aureus

m a n s in Moesia superior* 9, 17. prope Semendiiam in Servia hodie ponitur. B. Barbaricum

—

absolute sc. s o l u m 7 , 9. et ali-

bi ilia aetate frequentatur. Basternae —

9, 25. ad Carpatem moutem et ubi

li. Gallicia et Podolia. Bellum —

eX nexu de proelio intelligendum 3 ,

10. quod sequiori maxime aetate invaluit. Bene

pugnare

—

3, 12. est feliciter pugnare.

Contra m a l e 3, 16. Bessi —

6, 10. Thraciae populus.

Betriacum

—

Italiae oppidulum 7 , i f . inter Ve«

ronam et Cremonam. Blattini

funes —

7 , 14. purpura coccoque ne-

x i , ut explicat Suetonius in Nerone cap. 30. Bosporani

—

8, 13. ad orientem Bospori Cim-

merii. Bosporum

—

7 , 9. Aliis, veluti Plinio 4>

24-

s. 12. idem, quod P a n t i c a p a e u m , a quo noster distinguit. Y . P a n t i c a p a e u m .

196

G L

A V

I

S

B u d a l i a — 9, 4. ubi h. S i r m i a i n Pannonia inferiori. B u r d i g a l a — g , 10. quae aliis etiam est B u i > d e g a l a , de quo vid. not. H. B o u r d e a u x .

c. C a b i r a — 6 , 3- Ponti urbs, Armeniae 'vicina. C a b y l e — 6 , 10. aliis C a l y b e , de quo i n notis, urbs Thraciae mediterranea e. C a e s a r e s — q u i ? vid. A u g u s t i . C a l a t i s — ad Pontum 6 , 10. i n Moesia inferiori. Hodiernum nomen incertum. C a l l a e c i — 4» 1 9- i " Hispania populus, ubi h. Galicia. C a l l i n i c u m — 9, 24- Mesopotamiae oppiduni ad Euphraten. C a r n u n t u m —> 8 , 13. ubi nunc H a i m b u r g vel P e t r o n e l i n Pannonia. C a r p i — 9, 25. ad Istrum Basternis finitimi. V . B a s t e i n a e. C a r r a e — Mesopotamiae urbs 9, 24. H. i b i H a r a n C a s u s — etiam de calamitatibus, cladibus, 2 , 25. C a t a l a u n i — 9, 13. urbs Galliae Belgicae. H. C l i a l o n s s u r M a r n e . Alias etiam de ipSo populo. Catine.nses — lina , Siciliae urbe, h. C a t t i — 7, 23. C a u d i u m — V.

2 , 19. aliis C a t a n e n s ^ s , a CaCatana. H a s s i nunc et vicini. Furculae.

E U T R O P I A N A . Celt amen —

197

i m p l e r e 1 , 16. de bello, ut & y i i v

passim Graecis. C h alee don H.

—-

6 , 6. ad fauces Bospori

Tliracii.

Kadi-Kevi. Cibalae

forte

—

10, 5. uvbs Pannoniae inferioris.

H.

S w i 1 e i.

Cinibri vagus,

—

e Gallia in Italiam transeunt.

Populus

qui antea habitavit ad mare G e r m a n i c u m ,

ubi

nunc Iutlandia, Holaatia, unde Galliam invaserunt. Circa —

i. e. e r g a ,

in,

amicos;

adversus,

civilis

circa

¿nines,

pro quo 10, 16. c i v i l i s

Circe&sum

—

Civilis

j , . 9, 7 ,

—

ut 7 ,

g , 5. c o m m u n i s in

13.

circa

cunctos.

9 , a. Castrum i n Mesopotamia. 15. et alibi.

Q u i se

supra

cives n o n attollit, sed iis aequat, cui opponitur superbus. Clibanarii cum

muniti

secundum

—

erant

6,

9. equitum

tegminibus

Ammianuin

1 6 , 16,

genus,

q u i tliora-

et limbis ferreis cincti Alias

c a t aj> hi- a c t a*

r i i. Cloacae ductae,

—

fossae

per

cuniculos

subter

urbem

ut receptas sordes emitterent; i , 6.

Clypea

—

2 , 21. A l ü s etiam C l u p e a , nibs Afri-

cae propriae m a r i t i m a , quae h. putatur esse A k l i b i a . C o clie —

9 , iß. in Mesopotamia prope Seleuciam,

aliis ipsa Seleucia post dicta. . Coepi , —

cum alio verbo pro eo verbo simpliciter,

hac tamen cautione, ut ne ad rei continuationem et perpetuitatem lium

traducatur.

Iugurthae

Sic 4> 27.

ferre

B o cell us

coeperat.

auxi-

198

C L

C o l c h i — 8» 5M i n gr elia.

A V I S Pontum Euxinum,

ubi h.

C o m m a g e n e — 7 , 19. Regio parva inter Amanum Cappadociae montem et Euphraten, cuius primaria urbs fuit S a m o s a t a , h. Schemisat. C o m r p i t t e r e — absolute sc. p u g n a m ; 4, io, f. 5, 6. 9 , 24. P u g n a m addit 2 , 11. C o m m u n i s m o r s — 7 , 8. ^pae est ex natura et fatalis, ut dicit Plin. epist. x, 13, 1. unde f a t a l i t e r m o r i eodem sensu 1, 11. Oppónitur v i o l e n ta e. Comparere

n o n —« 1, 2. de mortis genere ob^

scuro; Gr. àipaviitsBai,

àfavrj

yt.vésSau

C o m p o n e r e r e m p u b l i c a m — 6 , 1. i. e. pacale, C o n s o b r i n u s — laxius etiam diciturpatruelis; 6, 7. C o n t r a — in situ locorum valet e x a d v e r s o , e r e g i o n e . Sic 2 , 27. C o n t r a L i l y b a e u m p u g n a t u m est. C o p i a e —* etiam de rerum collecta multitudine ; ut 3, 16. T a r e n t u m r e c e p i t » i n q u a i n g e n t e s c o p i a e H a n n i b a l i s e r a n t . Pro • c o p i a , ut 2 . 1 3 . c o p i a e R o m a n o r u m de censu ; 8, 6. i n f i n i t a e liominum copiae; 25. f. i n g e n t e s c a p t i v o r u m copiae. C o r d u e n i — populus Armeniae; 8> 3> Ç o r r e c t o r e s — provinciarum sunt rectores, ut L u c a n i a e 9, 13.

E U T P l O P I A N A . Co ttiae pliinatum

Alpes

a

—

*99

7 , 14. f. quae h. séparant Del-

Pedemontio,

et

a Segusione ©ppido (b.,-

S u s a ) incipiunt, ut dicit Ammian. 15, 10. C te s i p h o n Tigri m,

—

ubi h.

C um —

g'

3-

10

»

1

6- Assyriae urbs ad

Taukkesser».

vevbis motus adiungitur ante substantivum

pr,o avverbio s. participio, nt 2, 2. c u r a b e l l o r è i . e. i n f e s t i »

a r m i s , cu m h o s t i l i

reni-

exercitu.

Pro e t sequente Verbo in plurali, etsi singularis praeced i t , per syllepsin. cu m f i l i o

Ita 8» 21.

Diadumeno

Cycicum

—

6,

Opilius

Ma.crinus

imperatores

6. 8»

1

8-

facti.

Proponfidem in cer-

vice paene insulae, uti est apud Melam 1 , 1 9 , 2.

D. Da ci

—

7 , 9. 23. in Transilvania et ad ulteriorem

ripam Danubii per Moldaviae et Walachiae campos. Dacia

Pvipensis

pam D a n u b i i ,

—

9,

15. pars Moesiae ad ri-

quam relieta Dacia constituit Aurelianus,

ut Daciae iacturam nomine saltem resaiciret.

Cf. edam

9» Daplinenses

6 , >4- a Daphne, in Antiochia©

v i c i n i a , in Syria. Dardani 2.

De de

—

Moesiae superioris populus,

5,7.6,

Ipsa regio D a r d a n i a 1 0 , 5. ubi li. S e r v i a . die

die

—

saépe

medio die» vel paullo post. quarto

Tel

quinto

Sic 7 , 18.

fertur

epu-

C L

200 l a t u s.

A

V

I S

Contra Horatius epist. i , 2 , 52. u t

homines,

surgunt

de n o c t e

iugulent

l a t r o lies.

D e l e r e — de magna clade, ut c a c d « r c , cere;

Dies

—

Divus 8,

interfi-

2, 3. v. d e —

die.

etiam de imperatoribus Christianis,

15. de Constantio; 10, 8- f- df Constajitinoi

uti

Nempe

ipsa re abolita, ut f i t , resedit honoris noirien. Domestici

—

10,

17. sunt custodes corpciris, sa-

tellites armigeri, qui imperatores assectabantur eorumque latera tutabantur, quod i n b e l l o , acie praestabant p r otectores. Dubietas

—

6 , 19. posterioris aetatis vocabuluro,

lit n i r a i c t a s . Duo

—

8, 2x. d u u m pro du'orum ; m i r u m in Eu-

tropio.

E. Eboracum — Edessa

—

8, 19. 10, 1. in Britannia; h. Y o r k .

in Osdroene 8» 20. inter Euphraten et

T i g r i m , quae h, O u r f a Edictuin

putatur.

perpetuum

Salvias Iulianus c o m p o s u i t ;

— 8> 17-

quod sub

Hadriano

Nempe cum antea

edicta praetorum, ex quibus ius dicturi erant, annuo« singulorum

magistratus

spectarent,

et hinc annuis mu-

tationibus obnoxia essent, certam et perpetuara iuris dicendi norniajn cousutuendam curavit Iladrianus,

E U T R O P I A N A.

SO 1

E s s e — ab u r b e 1, 4. de distantia, intervallo. E x c o n s u l e — 6 , 3 . i. e. p r o c o n s u l e. E x s e q u i a e — novo usu de reliquiis mortuorum; 7, ig. 9, 2. E x t r i n s e c u s — g, 25. pro p r a e t e r e a ex more posterioi'is aetatis.

F. Fa cere — curami, Studium faciendi indicai. Sic 1, 10. V a l e r i u s P u b l i c o l a Sp. L u c r e t i u r a c o l l e gam s i b i f e c i t , i. e. populi suffragiis sibi faciendum curavit ; quo seusu passim activa verba intelligi debent. Fa ni i l i a F a b i a — 1, 16. i. e. g e n s , ut dicit Livius 2, 48, g. Nempe gens ad nomen primarium refertur, familia spectat cognomen. Fataliter m o r i — 1, 11. V. upra c o m m u n i » m o r s. F a t i g a t i o — illusio iocosa, scomma, ex more illius aetatis; 9, 19. ubi f a t i g a t i o n e t a x a r e . V. etiam t a x a r e . F a v o r a b i l i s — inde a Suetonii, Velleii — tempo* re invaluit; i. e. cui omnes favent; g, 23. 10, 6. F i s c u s —1 proprie principum, imperatorum ex oppositione aerarii, quod erat rei publieae, de aerariö etiam apud posteriores dicitur ; 2, 27. 3, 16. F i s c i a d v o c a t u s v. supra a d v o c a t . u s . F o r t u i t a m o r s — 10, 4- quae casu, forte accidit; opponimi" v o l u n t a r i a e apud Vellei. 2, 102. ir.

202

C

Franci

—

L

9,

21.

A

v

I

1 0 , 3.

S

Diocletiani aetata

circa

Rkenuni liabitabant et m a x i m a m Galliarum partem iuxta mare

occupaverant.

Vid,

Agatliias

Yen.

Coniunguntur

Cum

Saxonibus

loco

lib. 1.

io.

ed.

in Eutropii

p.

cit.

et aliis.

Fratres —

Constantini g , 22. complectuntur

etiam

eius a or ores. Furculae Samnii

urbe

Caudinae prope

—

2,

9.

dictae a Caudio,

B e n e v e n t u m , u b i h. F u r c h i e

pa-

g u m esse putaiiu

G. Gabii

—

1,

8- i r b s L a t i i inter R o m a m et Praene-

nestem. Galatia

—

6,

4. 7 ,

JO.

10,

17. inter

et Cappadociam ad Pontum E u x i n u m , ubi h. G o t hi lus

—

vagus,

9,

qui

8-

10»

sub Galliano

7-

Bithyniam Natòlia.

Scytliarum

Glaeciam,

popu-

Macedonians,

P o n t u m , Asiam vastabant. Graecia

—

2,

14. de Peloponneso, 8ubi Antoliinum nominatum esse P i um scribit. Sic 2 , 6. V a l e r i u s p o s t e a C o r v us e s t d i c t u s ; quod Livius 7 , 26, 12. proprie c o g n o m e n vocat. Ita n o m e n I s a u r i c i m e r u i t 6, 3. de Servilio. N o m e n t a n a v i a — 7 , 15. quae ad Nomentum, haud procul a Roma situm, ad Tiberim, ferebar.

208

C

L

A

v

I

s

N u d a r e . — i o , 3. simpliciter sc. Caesarea dignitate, uti contra spud liuius aevi scriptores dicitur i n duere, vestire. o. e o O b t i n e r e — 8» 5gloria bonitatis a d e o o b t i n n i t , u t — Yeteres sic cum accusativo ponere solent, quem ct noster alibi a d d i t , v e i u t i 2 , 12. 15. 7 , 8- Impersonaliter edam nunc a multis adhibetur.

O c t a v i a n u s — 7 , 1. post adoptionem, a Iulio Caesave factam, dictus est Octavius, uti eadem de causa Aemilius Aemilianus, Pomponius Pomponianus et similia. O d e u m — 7 , 23. aedificium musicis maxime exercitationibus dicatum. O s d r o e n i — 8, 3. i n Mesopotamia versus Arabiam. Ipsa regio O s d r o e n e 8 . 20.

P. P a l l i a — l e c t i c u l a e d i d u c e r e 9 , 18. Vela erant vel plagulae i n lecticis ad arcendos ventos solis' que radios. P a n t i c a p a e u m —• 7 , 9. oppidum ad Bospor u m Cimmerium Chersonesi Tauricae, et secundum Strabonem lib. 11. p. 495. Paris, caput Bosporanorum EuTopaeorum , ut P h a n a g o r i a Asiaticorum. P a r e n s — T a r q u i n i i 1 , 8- de B r u t o , sensu lax i o r i ex posteritàtis more de cognato, consanguineo. P a r t li e-

E U T R O P I A N A . Parthenopolis Parthi

—

—

6 , i o . urbs Moesiae inferiori».

et Persae promiscue p o n u n t u r ob m u t a t i

i m p e r i i in his p o p u l i s Constantino, Persae.

ubi

vices.

proprie

Contra P e r s a e

tis tempore.

Sic x o , 8- P a r t h i

cum

aliis

dicendum

pro Parthis 6 , 8 -

sub eTat

Mithrida-

E t sic p a s s i m , negue tamen sine v e t e r u m

auctorum exemplis. Pati

—

naufragium

Perdere

—

ut l , 8- i m p e r i u m ; Pergamus

2 , 22., usitatius f a c e r e .

p r o amittere simpliciter ponere s o l e t ; —

x , 14. u r b e m .

4>

2o.

E t sic alia.

Mysiae maioris u r b s ,

Eume-

his regia e t bibliotheca Celebris.

Persae

—

Perseus

pro P a r t h i .

V i d . h. v .

—

rex Macedoniae,

—

7 . 5.

P e r s e s ideiti etiam

dictus ; 4 » 6. Perusia

T r a s i i n e n u m lacum ; P ete r e —

Etruriae

urbs

inter T i b e r i n i et

li. P e r u g i a.

a d i r e , u r g e r e , acrius instare.

petierunt Regulum

Sic 2 , 24.

(Cartliaginienses) u t R o m a m

proficisceretur. Plurimum

— 1,

qui

plurimum

1. 1 0 , 8-

minimum-

que

tradunt

numerando de iis dici-

tur,

q u i mediam rationem s e q u u n t u r , nec v e l

augent

n i m i s , vel minuunt. Pondo —

a r g e n t i 3 , 21. 22.

talentum A t t i c u m , perials ,

q u o r u m 8 aequant

v e l nostra moneta i 2 g o tlialeros i m -

quos v u l g o

vocant,

unde,

ubi

memorantur,

v e l u t i ¿ , 21. 22. facile m u l t i p l i c a n d o ad nostrani rationem Clav.

revocar! somma potest, Eutrop.

quae si a u r u m spertet,

ut 1^

C L

2 IO

v

A

s

I

5 , 2 3 . , multiplicatione decies vel duodecies repetita co'nstabit. Pontius

Telesinus

Praenestis

—

—

1 0 , 17. Samnitium dux.

2 , 2. 12. 5 , g. s i v e , ut ab aliis

efferri solet, P r a e n e s t e , L a t i i u r b s , h . Praestare

—

lio n o r e s

5,

Palestrina.

25.

est

deferre,

conferre. Privati

—

10, 1. provincialibus oppositi,

viden-

tur esse, qui in u r b e , aut omnino in Italia agebant. Pseudopliilippus Macedoniae

—

4»

J

3-

quia

Philippum

legem in affeclando ilio regno

t u r ; vero nomine A n d r i s c u s .

mentieba-

P s e u d o p e r s e u s 4>

15. u b i causa nominis exjilicatur. Ptolemaeus

—

4 , 6. rex Aegypti cognomine est

P li i 1 o m e t o 1'. Ptolcmais

—

in L i b y a 6 ,

1 1 . olim B a r c e ,

li.

Tolomcta. Purpuram

sumere

—

9 , 8- sqq. de aditu impe-

r i i , quippe cuius insigne erat vestis purpurea. Q. Quadi

g , 13.

Marci Antonini aetate, ut ipse indi-

catMarcus lib. 1 . c x t r . , ad G r a n u a m fluvium, li. G r a n ; igitur in Hungaria, sedes habuerunt qua Moraviae, Silesiae et Poloniae est contermina. Quinq u egenti ani qui

alio nomine

—

9,

22.

Pentapolitani

Africae

populus,

esse putantur

in

Cyrenaica, a quinque uibibus d i c t i , quas reccnset M e l a » , 8- in.

F.

U T R O P T A N A .

2 11

Q u o d — praeeedente r e s p o n s u m e s t 5 , 5. 1 aliori loquendi forma.

R. R a e t i a — 7 , 9. Aliis R h a e t i a , de quo vid. ibi notata ; strictiori sensu li. G r a u b u 11 d e 11 ; latiori 9 , 7. adiuncta Vindelicia. Vid. V i n d e l i c i . R a t i o n a l i s — 9, 14. Sic fisci procurator sub imperatoiibus dicebatur. R e c e p t o r — Oiientis et Occidentis 9, 13. de Aureliano, pro quo in numis legitur r e s t i tu t o r . Vox raiior. R e g e 8 —• filios etiam regum includunt; 1 , 1 1 , R e m a n d a r e — 2 , 13. Verbum rarum et piiscis auctoribus incognitum pro respondere per legatos. .R e v e li e r e — t r i u m p l i u m P a r t h i c u m g » insolentius pro deportare, rei victoriam de PartJiis reportare. R l i o d o p a — 6 , 2 . una sex provinciarum, in quas posteriori tempore Thracia erat divisa. R i p e n s i s — D a c i a . V. D a c i a .

S. S a l a r i a — v i a 7 , 15. cuius nomen inde ductum erat, quod olim ilia sal in Sabinos portabatur. Plinius 31 , 41. s. 7. S a l o n a e — 9, 27. f. Dalmatiae ( 6 , 4.) urbs clarissima, ubi h. S p a 1 a t r o. S a r d i c a — 9, 22. in Dacia, quae liodie putatut esse S o p l i i a in Bulgaria; incolis T r i a d i t za.

212

C

L

A V I S

S a r ni a t a e — 7, 23. Europaei ad Vistulam £1. in Polonia. S a x o n e s — 9, 21. sub Diocletiano Francis finitimi tenuerunt Saxoniae inferioiis oram iu&ritimam. S c o r d i s c i — 4,24. Thraciae popalus. S c i i n i u m — Scrinia erant loculi, in quibus acta principum, quae ad ius pertineb^nt, asservabantur, crantque quatuor, m e m o r i a e , e p i s t o l a r u m , l i b e l l o r u m , d i s p o s i t i on uni. Qui iis erant praepositi, magistri dicebantur. Talis Ulpianus 8, 23. S e n a — 3. 18. Piceni urbs. II. S i n i g a g l i a . S e n o n i — 10, 12. S e n o n i s v i m v i t a e a t tul i t , ubi explicant in Senonum urbe, h. Sens. Populus erat Galliae Lugdunensis, usitatiori forma S e n o n e ». Tum vero dicitur, ut S a n t p n e s et S a n t o n i . Forte tamen ipsum etiam fuit urbis primariae nomen, quod in Gallia claris urbibus haud paucis contigit, ut genti« nomine censerentur. Cf. supra C a t a l a u n i . S e q u a n i — antea Helvetii, 6, 17. Ita quidem Eutropius ; sed falso. Nempe utrumque populum dirimebat Iura, mons altissimus, uti constat ex Caesare de B. G. 1 , 2. S e r a p e n m — 7 , £3. Serapidis templum, Deaa Aegyptioiuni. S i n g a r a _ — 10, 10. Mesopotamia« urbs ad Tigrim. H. S in ia n. S i r m i u m — 9, 17. Pannoniae inferioris oppidum, li. S i r m i a.

F. Sophene — ma gen en Syriae.

U T R O P I A N A .

213

6 , 13. Armeniae regio versus Com-

S p e c u l a t o r e s — 9 , 25. militum genus in legionibus et cohortibus praetorianis, qui speculandis, explorandis consiliis, itineribns liostium tribunoque renuntiandis inserviebant, ab Antonio instituti. V . Appian. tie B. Civ. 5 , 132. S t r a t a v e t u s — sc. via 9 , 15.. S u essa Italia.

Fometia

1 , 8- Volscorum urbs in

S u e v i — 8 , 13. Populus Sueviae in interiori Germania olim versus occidentem ad A l b i m , versus septentrionem ad Oceanum, Vistulam versus orientem et Uanubium versus meridiem, in quo tractu varie sunt vagati. Sum —

vid. e s s e .

S u p r a — m a r e 1 , 5 . i. e. ad mare. S u p r a T i g r i d e m , ubi alii s u p e r .

Sic 9 , 18.

T. T a r s u s — 1 0 , 4. CiJiciae urbs, bus illustrata. II. T a r s o .

Paulli natali-

T a u r o m e n i t a n i — 2 , 19. a Tauromenio, Siciliae urbe, h. T a o r m i n a , dicti. Taxare

—

Tectorium unde t e c t o r e s 1 , 57- inTertius

—

9 , 19. pro repreliendere, urgere acrius. — 10, dicuntur

illinimentum parietis, apud Varron. de re rust.

pro t r e s , uti fit passim. V. a l t e r .

T e u t o n e s — 5 , 1. 2. populus vagus, qui ex sinn Godano s maris Ballici insulis. ubi Mela 5. i.

£14

C L A V T S

E U T R O P .

p o n i t , ad Rhenum inferiorem diversa v i a coque traiecto in Galliam penetrarunt.

migrarunt,

T h a i p l i a l i — 8> Visigothorum populus, qui per Daciam ultra Istruiti in Romanorum fines irrupit. T l i e r u i n g i — g , 2. Itidem Visigothorum populus in Dacia Traiani. Tranquillitas — praef. in imperatorum. V i d . m a n s u e t u d o .

compellationibus

T r e b i a — aimiis 3 , 9. Italiae , h. T r e b i a , prope Flacentiam ( P i a c e n z a ) , qui in Padum ( P o ) exoneratur. Tuscia E tr u r i a .

—

I , 11.

Tusculum—-

recentioris

1,11.

aevi,

aiitiquioris

Latinorum uibs. y.

V a n d a l i — g , 15. interioris Germaniae populus, in quonim montibus A l b i m o r i l i scribit D i o 5 5 , 1 . V a s t a r e — ad homilies refertur 6 , 8- u t i passim in Graecis. V ecta — Wight.

7,

irçp$eîv

19. insula Britanniae proxiina ,

V i a — deest in adiectivis, veluti 9 , 1 5 . s t r a t a t u s ; 7 , 15. S a l a r i a , N o m e n t a l i a ; piene Aurelia via. Viminacium Vindelici

—

—

li. vê16.

9 , 20. Moesiae superioris urbs.

7 , 9. populus

in B a v a r i a , T y r o l i .

X. X e r x e s — 8 , £3. Peisarum rex Aureli i Alexandra tempore, quem alii Artaxerxem etiam votant.