Thomas Mann [1 ed.] 9753661541

Citation preview

Kavram Yayınları Yaşamöyküsü:

3

Thomas Mann Klaus Schröter Çeviren: Özden Saatçi-Karadana Birinci Basım: A()ustos

1999

Dizi Editörü. Feridun Andaç Kapak Tasarımı ve Uygulama: Kenan Çalıkoğlu ©1998 by Rowohlt Taschenbuch Verlag GmbH ©Kavram Yayınları 1 ONK Ajans

ISBN

1999

975 366 154 1

Dizgi: Mustafa Balaban, Baskı ve cilt

Özener Matbaası

Kavram, Beyoğlu, istiklal Caddesi, Bekar Sokak, No: Tel:

(0212) 244 02 85,

Fax:

(0212) 292 43 25

17/2

THOMAS MANN KLAUS SCHRÖTER

Alrnarıca'ciar:

çeviren Özdeıı Saatçı-Karadana

Klaus Schröter 193ı 'de Königsberg/OP de dünyaya geldi. Columbia, N.Y.C. Stony Brook, N.Y, Amsterdam ve Hamburg Üniversi­ telerinin Alman Edebiyatı ve Karşılaştırmalı Edebiyat bölüm­ lerinde profesör olarak görev yapıyor. Hamburg Universiıe­ si'nin ı 957'den beri Goethe Bibliyografyası'nın hazırlanması­ na yardımcı oluyor. New Columbia Encyclopedia'nın Germa­ nic Languages and Literature bölümünde danışmanlık yapı­ yor. llJ75. Heinrich Mann (rm 125), Alfred Döblin (rm 266), Heinriclı Böll (rm 310) monografilerini; Hermes Handlexi­ kon'un Johann Wolfgang Goethe (ı 983, Helmut Riege ile bir­ likte). Goethe ·'Zum Shakespeare Tag ı 771" ( 1992, EVA Re­ den 2). Heinrich uııd Thomas Mann'ı (1993, EVA. Duograp­ hien 1) yazdı.

Özden Saatçi-Karadana 1959'da İstanbul'da doğdu. İlk, orta ve lise öğrenimini Berlin/ Almanya· da tamamladıktan sonra 1979-1983 yılları arasında Ankara ()niversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Alman Dili ve Edebiyatı bölümünde okudu. 1986'dan beri Mi­ mar Sinan Üniversitesi'nde Almanca okuımanı olarak çalış­ maktadır. Çevirileri: - Hans-Peter Martin; Harald Schumann: Globalleşme Tuzağı. Mahmure Kahraman ile Ümit Yayıncılık, 1997 - Rainer Marie Rilke; Bohenıya 'da Gezinti Giinleri ll. Gezi Notları Seçkisi (Haz. Gürsel Aytaç). Gündoğan Yayınla­ rı, 1994. - Hermann Hesse; Bir Yaşanı Öykiisiiniin Ö zeti. Bozkır Kurdu'nun Düş Yolculukları (Derleyen: Yıldız Ecevit). Rem­ zi Kitabevi, 1994. -Prof. Dr. Hans Jürgen Kornrumpf; Türkiye Cumhuriye­ ti'nin ilanı. Mustafa Kemal Atatürk 1881-1981. Atatürk Kül­ tür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu, Atatürk Araştırma Merke­ zi, 1997. - Dietrich Schlegel; Kemalizm Ö ldii Mii ? a.g.e. s. 55-59. - Arnold Hottinger: Atatiirk Olmasa Tiirkiye Olmazdı. a.g.e. s. 79-86.

İÇİNDE KİLER

Lübeck ''Frühlingssturm'' ve Ayrllış Münih İ lk Ö yküler, Erken Gelişen Politik Bilinç Roma - Palestrina Yeniden Münih'te Rcdaktör, Acemi Er ve "Bııdden brook Ailesi"ni Beklerken Talep - Tanrısal Oğlan Saygınlık Karşıtlar Savaş Alman Cumhuriyeti Ö dül Sürgün Değişmez İdol: Goethe USA Dünya Savaşı - "Cold War" Almanya Ziyaretleri Kronoloji Tanıklıklar Dipnotlar Kaynakça Sonsöz Adlar Dizisi

7 28 38 52 64

71 87 96 104 lll 1 18

131 1 40 156

169 173

179 1 81 202 203

LÜBECK

24 Nisan 1794'te bağımsız Hansa kenti Lübeck "tüccar" Jo­

hann Siegmund Mann'ı "vatandaşlığa" kabul eder. Nüfus m üdürü belgeyi ''9 Mayıs'ta" hukuken "onaylar" Nüfus kütüğüne yapılan bu kayıt, bir asır boyu sürecek olan soylu bir tüccar ailesinin parlak geçmişinin başlangıcı olur. Johann Siegm u nd Mann, aile kronoloj isinde de bel ir­ tildiği gibi. "old ukça varlıklı'' bir terzi ve G rabow beledi­ ye meclisi üyesinin torununun oğludur. Rostock 'a ilk ola­ rak onun oğlu yerleşir, M ann 'lar burada ticarete atılır ve gemileriyle denize açılırlar. B üyük bir tahıl firmasının ku­ rucusu olan .Tohann Siegmund M ann, imparatora bağlı Hansa kenti Lübeck 'te ortaçağdan beri bazı sınıfsal ve mesleki grupları temsil eden ve 19. yüzyılda da varlıkları­ nı sürd ürecek olan Schonenfahrer ve Nowgorodfahrer gi­ bi birliklerin yanı sıra "Aidermann der Bergenfahrer" ad­ lı ilk L übeck esnaf birliğini kurar. B üyük oğlu firmayı ve ünvanı devralır, konsolos olarak Hollanda'yı temsil eder ve vatandaşlığa kabul edilir. Johann Siegmund oğlunun İsviçre asıllı, Lübeck'e yerleŞmiş "B urgtor"daki en güzel evin s a h i b i olan tüccar, konsolos Johann Hei nrich Marty' n in kızıyla yaptığı evliliği görür, bu evlilikten dört çocuğun d ünyaya ge ldiğini de. Ama torunlarının birbirin­ den çok fa rklı gelişen yaşamlarını izleyem ez: 1848 devrim yılının martında. anlatıldığı üzere, gürültü çıkaran "Cana­ ille"lere d uyduğu öfke sonucu ge çirdiği beyin kanamasın­ dan ölür. 7

Mann ailesi içindeki ilk Lübeck vatandaşı, ailesine Un­ tertrave 'de bulunan tüm ambarlarıyla bi rlikte iyi gelir geti­ ren bir hububat şirketi ve Marienkirche 'nin bulund uğu te­ peden aşağıya doğru inen ve sağa dönüldüğünde Traveka­ is'e çıkan "yuvarlak taşlarla" döşenmiş Mengstrae 'deki bü­ yük evi bırakır. Evin birinci katındaki misafir salon unun duvarları " üzerinde manzara resimleri olan duvar kağıtla­ rıyla'' kaplıdır: ağaçların arasında öğlen uykusuna dalmış çobanlar, köylerin ve tepelerin arkasında batmakta olan ve bu manzarayı sarı bir ışığa boğan güneş. Yüksek penceler­ den bakıldığında caddenin diğer tarafında yer alan, başka bir döneme ait bir anıt görünmektedir: Gotik tarzı ndaki St. Marien kilisesi. Kilis.:: n in mi hrabından sivri kemerli pen­ cerelerin üç katına ve görünen ahşap destekierin üzerinden kuzey kulesine doğru bakıldığında, yapı olağan üstü boyut­ larıyla kavranabiliyord u. Buradan geçip yokuşu indikten ve firmanın denizcilik bürosunu bir kaç yüz metre geçtikten sonra Trave 'de gemilerden çıkarılan mal ların araçlara yük­ lendiği yere ulaşılıyord u . Mann ailesinin dört üyesi burada, Mengstrae 'deki bu kent evinde büyür, eşinin ölümü ve büyük oğl unun evlili­ ğinden sonra senatörün eşi Elisabeth Mann, genç kızlık so­ yadı Marty, tek başına bu evde yaşamaya devam eder. En büyük oğlu 1 840 yılında doğan, tüccar, konsolos ve daha sonra senatör olan Thomas Johann Heinrich Mann'dır; en küçüğünün adıysa Friedrich Wilhelm Lebrecht'tir. İki kı­ zından Elisabeth Amalia Hyppoli tha 'ya değinmek gerekir, çünkü Tony B uddenbrook olarak özel bir üne sahiptir. Se­ natörün eşi, ailesinin yükselişinin yanısıra ortaya çıkan ba­ zı sorunları d a görecek kadar uzun yaşar. Kızı E lisabeth eşinden ayırılır, Esslinger ailesinden biriyle yaptığı iki nci evliliği de isten ild iği gibi olmaz. Friedrich Wilhelm Leb­ recht zamanla garip, işe yaramaz bir insan oluverir, daha Lübeck'teyken uygun olmayan çevre lerde bulunur, Ham­ burg'daki St.Pauli'de borçlanır ve ailesinin iş hayatına uyum gösteremez. Oysa Thomas Johann Heinrich, eskiden 8

fhiyiik tllıne ve hiiyiik ba/){J Jolıann Siegmı11ıd .ıtw11ı, ('Komolos Jolıamı /Jurlrlenbrook') Flimbetlı,

gen�· kt�!tk soyadt Marty ('Bet/ı;y')

Al/la mlr/a: E/isabet/ı llyflfJO!itlıa Mann, Senathrii11 ktz kardeşi ('Tony') Altta sağrla. frierlridı

W. L. Ma mı. Senatöriin l'rkek kardeşi ( 'Ciırislian')

beri doğrudan imparatora bağlı eyaletin senatörlerinın ka­ bul edildiği "Euer Wohlweisheit"ın listesine girmeye hak kazanır. Bir kent devleti olan Lübeck Alman İmparatorluğu­ nun bağımsız bir üyesiydi. Thomas Johann Hein rich

Mann'ın yaşadığı dönemde, uzun süren çalışmalar sonucu hazırlanan anayasaya göre senato ve halk m eclisi en önem­ li iki devlet organını oluştu ruyord u. Senato devletin bağım­ sızlığını temsil ediyor, vatandaşlar ona ve kente bağlılık ye­ mini ediyord u . Egemenlik ve tüm yargı hakları senatoya aitti: H akimierin ve devlet memurlarının büyük bir bölü­ münü beli rliyor ve atamalarını yapıyordu, cezayı gerekti­ re n suç olaylarında da bağışlama hakkına sahipti ve hazine­ nin yönetimini de denetliyordu. Senatörlerin işgal ettiği on dört makamdan en etkilisi Thomas Johann Heinrich 'e ait­ ti: " Maliyeden sorumlu senatör", örneğin gerçekle�tiri lme­ sini istediği Lübeck demir yolları projesi hemen kabul edil­ mişti. J. S. Mann, firmasını yönetmek için erken yaşta tarihi Katharineum'daki eğitimini yarıda bırakmasına rağmen, konuşması nı bilen, kültürlü bir adamdı. Şirket ve devlet iş­ lerini büyük bir dikkat ve azimle yönetirdi . Takım elbisele­ rinin Londra'dan olması, Rus sigaraları içmesi ve Lübeckli­ lerin iyi edebiyatın sadece Emanuel Geibel ile mümkün olabileceğini düşüntlüğü bir dönemde Fransız romanlarını okuması, onun zevkli biri olduğunu gösteriyord u. B azı ba­ lolarda, düğün ve düğün öncesi yapılan eğlencelerde, bir ken:sirıde "beyaz saten biyelerle ve k uşakla süslenmiş ka­ bank yeşil bir elbise giymiş ve saçiarına k üçük goncalar takmış, diğer bir seferinde de hafif ipek bir iç eteğin üzeri­ ne goncatarla süslenmiş pembe tül elbiseli" genç bir hanım yirmi yedi yaşındaki genç adamın dikkatini çeker. B u genç kız. büyük teyzesi Emma Sievers eşliğinde dışarı çıkarılan "tout Lü beck'' ile iyi ilişkiler içersinde olan, eğlencelerde " her zaman çok fazla dans edip kendisi elbiselerinden çok daha güzel olduğu için çiçekler v.b. ödüllendirilen ", on altı yaşındaki Julia da Silva-Bruhns'du. Bir b uçuk yıl sonra. 1864 'de Johann Hei nrich Mann ile Julia d a Silva­ B ruhns'un düğün tören leri yapılır. Genç çift Mengstrae'niıı sağında bulu nan B reiten StraBe 'deki ye ni evlerine taşınır Bu evlilikten beş çoaık d ünyaya gelir: 2 7 Mart 1871 'de Luis lO

Heinrich, 6 Haziran 1 875'te Paul Thomas doğar; on ları l 877'de Julia. 188 L 'de Carla ve -senatörün ölümünden iki yıl önce- l890'da Viktor Maıın'ın doğuml::ı rı izler. Thomas Mann, çocukluğunun hiçbir sınırlama olma­ dan problemsiz ve nı wlu geçtiğini beli rtmiş. bir pazar günü öğlen saat 12.0ü'de Breiten Stra/3e'deki yeni evlerinde de­ ğil de, yaz için kiralanan kent dışındaki bahçeli. küçük bir evde dünyaya geldiğine defalarca değinm iştir (her iki ev de yüzyıl başından beri mevcut değildir, senatörün evi, bürola­ rın yer aldığı bir hana dönüştürülmüştür). Çocuklara bir dadı bakar ve Thomas Mann · ın anılarında özel bir yeri olan o çok giize/ oyu ncağı da o korumuştur: Tezgahı ve terazisi

n/an bakkal diikktinı çok giize/di, özellikle yeni olduğu ilk yıllarda çekmeeeleri deniz aşm iilkelerin iiriin/eriyle dolup taşarken. Bir de babamın aşağıda, Tra ve 'de bulunan anıbar­ Iarına çok bemiyen bir tahıl ambarı, indiri/ip kaldmiabi/en çuval ve balyalan da vardı (kulpu arka taraftaydı). Çocuğun eksiksiz bir şövalye zırhı ve kurallara uygun, tiim aksesuar­ larıyla birlikte terzi tarafından kendi ölçiiierine göre dikil­ miş mavi bir Macar sii vari iiniforması da vardı. Achill adın­ da, doldurulmuş kızıl renkli midilli at da çok sevilen bir oyuncaktı. Bunun şövalyelik ruh uyla hiçbir ilgisi yoktu, hımdan eminim, bu sevgi daha çok o yarat1ğm tiiylerine, nailarına ve burun deliklerin e duyduğum sempatiden kay­ naklamyordu, - aym şey çocukluk yıllarını boyunca Izediye alnıaktan lıoşlandığını porselen, ktij;ıt veya biskiividen ya­ pılmış benim saten örtiiier/e eyer yaptığını veya kız kardeş­ lerimden edindiğim k11maş parçalarıyla siis/ediğinı basık bu­ rwt!u, kısa tiiy/ii kar/in, porsuk ve av köpekleri için de söz krınusuydu. Bunlar otuz yaşındaki Thomas Mann'ın anıla­ n. Yaratığa duyulan sempati adı a ltında doldurulmuş midil­ li alına ve kumaş parçalarıyla süslenmiş bisküvi köpeklere duy ulan sevginin algılanması, onun detaylı ironi anlayışını ortaya koyuyor. Bir kaç yıl sonra Thomas Mann bir mek­ tupta. canlı yaratıklma karşı en ufak bir duyarlılığının ol­ madığı kon usunda alenen yapılan eleştiriler karşısında kenll

disini savunur: Doğa diişmam biri olmadığımı rahatlıkla söyleyebilirim. Ama hemen sonra kendisinden doğuştan saksıda biiyiitiilmiiş bir çiçek olarak söz eder. . . Hiçbir i raniye kaçmadan daha önceleri ağabeyi Hein­ rich'e ait olan kukla tiyatrosunu da anıınsar. Çocuklar onu süslerd i. Dekoru Heinrich yapar, konuyu ise dadının oku­ duğu Alınan masallar oluştu­ rur, kapalı kapı lar ardında miizikli garip oyunlar sahnele­ nirdi . Thomas M ann sözlerine şöyle devam eder: A ma oyun

oynamak için bu araç gereçle­ re ihtiyacını yoktu, kimsenin elimden almayı başaramıyaca­ ,qı hayal giiciimiin farklllday­ dmı ve bundan gizli bir haz du.vuyordımı. Hayallere dald ığı uzun saatler için çocuğun özel bir sığınağı vardı: B üyük annesi, senatörün eşi Elisabeth Babası, ,\enator J./1:. Mann (Betlısy) Mann'ın Mengstra­ ('Thomas Buddenbrooks') . Be deki evi ve onun k üçük "kent bahçesi". Balıçe duvarlar ve binatarla çevretenmiş olarak evin arkasında yer a lıyordu. Bahçeye çıkmak için, evin kapısı açıldığında karatarla döşenmiş, yüksek tavanlı !oş bir koridordan geçmek gerekiyord u . Bahçenin sonun­ dak i ceviz ağacı sapa sağlam ayakta duruyordu, ama sena­ törün konuklarına eğlenceler düzenlediği arka evdeki bi­ lardo salonu zamanla bir ardiye odası halini almıştı - tabii bu çocu klar için ender bulunacak bir saklanma yeriydi. Kendi evlerinde buna benzer bir yer yoktu. Ailenin sosyal yaşamı artık B ecker Grube'ye geçmişti. Büyük giriş kapısının üzerindeki "dominus providebit" ya­ zısı ve salon d uvarlarındaki doğa resimleriyle baba evi, bu­ rad a hüküm süren ihtişamı yaşamamıştı. Yeni ev, " ulusal

l2

Amlchkowskij , Dmitri S. 75,95,1 1 5 , 127 Meyer. Agnes E. 83 , 1 47 209

Meyer, Eugene 1 47 Michelangelo 85 Milhaud, Darius 167 Molo, Walter von 122,157 Moltke, Helmuth, Graf von 20 v.d. Monzie, Anatale de 109 Mozart, Wolfgang Amadeus 17,149 Mühsam, Erich 92 M usa 31,128,149 Musil, Robert 97 Mussolini, Benito 140 N apoleon I., Fransız i mparatoru 19,56,73 Napoleon I II., Fransız i mparatoru 44 Negrin, Juan 148 Nehru, Jawaharlal Pandit 149,157 Neumann, Alfred 140 Nietzsche. Friedrich 18,23,32 v.d., 40,42,46,47,48, 49,5 1 ,53,54,67,68,69,73,78 v.d., 76 v.d., 94,95,99, 106,1 13,1 15,1 3 1 , 1 34,143,150,154 Nixon, Richard 156 Novalis 1 08,1 13,121 Obenauer, Karl Just us 124 Pache, Alexander 73 Panizza, Oskar 50 Pastina, Signora 55 Petitpierre, Max 167 Pfitzner, Hans 96,101,121 Picasso, Pablo 167 Pius XII., Papa 1 63 Polgar, Alfred 142 Pringsheim, Alfred 87,88 Pringsheim, Ernst 87 Pringsheim, Hedwig 88 210

Pringsheim, Katja Katja bakınız Katja Mann Pringsheim, Nathan 87 Pringsheim, Rudolf 87 Rathenau, Walther 105 Rauschning, Hennann 1 64 v.d. Reagan, Ronald 156 Reder, Heinrich von 50 Reisiger, Hans 104 Renan, Ernest 40 Reuter, Fritz 16 Reventlow, Franziska Grafin 92 Reznicek, Ferdinand von 65 Richter, Eugen 2 1 Riemer, Friedrich Wilhelm 1 36, 1 37 Rilke, Rainer Maria 91 Röhm, Ernst 102 Rolland, Romain 97,100, 1 01 Roosevelt, Franklin Delana 125,126, 147, 141\ Russell, Bertrand 108

v . d . , 1 56

Sainte-Beuve, Charles-Augustin 46,47 Sartre, Jean-Paul 40,125 , 1 67 SauereBig, Heinz 153 Savonarola, Girolamo 1 1 3 Schickele, Rene 1 0 1 , 1 22,124,125 Schiller, Friedrich 1 9 v.d., 20,21 ,29,62,74, L32,143,167 v.d. Schlegel, Friedrich von 121 Schleiermacher, Friedrich Ernst D aniel 152 Schnitzler, Arthur 116 Schönberg, Arnold 1 50 Schopenhauer, Adele 1 35 Schopenhauer, Arthur 26,67 v.d., 68,69 v.d., 73,99, 1 1 3, 1 1 5,121 ,131 , 133,134 Schubert, Franz 17,18 Schuman, Robert 157 21 1

Sch umann, Robert 1 7 Scipio, Conrad 3 1 Seil3er, Hans von 1 09 Sh akespeare, Will iam 85 . 1 02 Shaw, George Bemard l 09 Shawcross, Lord H artlcy W. 1 36 Shirer, William L. 1 48 Sievers, Emma 1 0 Silva, Maria Luiza da 1 4 Silva-I3ruhns, Julia d a bakınız Julia Mann Skowronek, Richard 46 Slochower , H arry 1 23 Sombart, Werner 99 Spengler, Oswald 1 06 Speyer, Wilhelm 1 42 Stalin, Josef W 1 40, 1 5 6 , 1 60 Stern, Maurice Reinhold von 45 Ste rnheim, Cari 1 1 6 Strauss, Richard 1 8 , 1 2 1 Strawinsky, Igor 1 50 Stresemann, Gustav 1 09 Stuck, Franz vun 88 Suares, Andnç 1 04,108 Thales von Milet 1 28 Thiess, Frank 1 5 7 , 1 5 8 Thoma, Ludwig 65 v.d. Thompson. Dorothy 146 Thöny, Eduard 65 Thorbah n, Georg 25 Toch, E rnst 1 50 Tolstoy, Leo N . 49,67 , 7 1 ,72 v.d., 73,74 v.d., 75 v.d., 8 1 ,95 , l 05 Treitschke, Hein rich von 99 v.d., 1 00 Troeltsch, E rnst 1 08 Truman, Ha rry S. 1 48

Tschechow, Anton P 78,91 Turgenycv, Ivan S. 53 Ulbricht, Walter 1 59 Valery. Paul 1 22 Victoria, İngiltere Kraliçesi 1 45 Voltaire 1 1 3 , 1 6 1 Wagner, Richard 1 7 , 1 8 v.d., 1 9,o9,73,87, 1 20, 1 2 1 v.d., 1 34, 1 43 Wallace, He nry 1 47 W alter. Bruno lJ(ı, 1 1 9 Wassermann, Jakob S 2.(ı:'i.9 1 Weber, Max 99 Wedekind. Frank 52 .65 Wci, Karl 48 Wells, Herbert George 99, 1 09 Werfel. Franz 1 25 , 1 65 West, Mae 164 Whitman, Walt 1 04,105 , 1 08 Wiesengrund-Adorno, Theodor bakınız Theodor W.Adorno Wilhelm 1 . , A lm an imparatoru 22 Wilhelm II .,Aiman imparatoru 22,97 Wolf, Hugo 18,150,1 54 Wolfskehl, Karl 81 ,97,98 Wolzogen. E rnst von 50 Zelter, Karl Friedrich 79,138 Ziemssen, H u go von 64 Zola, Emile 33,73,1 2 1 Zweig, Arnold 1 22 Zweig, Stefan 9 1 ,93,107

213