282 116 9MB
Pashto Pages [127]
درسﻲ کتابﻮﻧﻪ د پﻮﻫﻨ 3پﻪ وزارت پﻮرې اړه لرې ،پﻴرودل او پلﻮرل ﻳ 3مﻨع دي.
!ﻮﻟﻨﻴز ﻟﻮستﻮﻧﻪ
[email protected]
اتﻢ !ﻮﻟگی (د دﻳﻨﻲ ﻣدارسﻮ ﻟپاره) !ﻮﻟﻨﻴز ﻟﻮستﻮﻧﻪ -اتﻢ !ﻮﻟگی 1398 ﻫـ .ش
د افغاﻧستان اسﻼمﻲ جمﻬﻮرﻳت د پﻮﻫﻨ 3وزارت د تعلﻴمﻲ ﻧصاب د پراختﻴا لﻮى رﻳاست
د افغانستان اسالمي جمهوريت د پوهن 3وزارت
د تعليمي نصاب د پراختيا لوی رياست
!ﻮلنﻴز لﻮستﻮنه اتم !ﻮلگی (د دﻳنﻲ مدارسﻮ لپاره) 1398
أ
مؤلفﻴن سر مؤلف ،عبدالغياث غوري (د تاريخ برخه) مؤلف عبدالمالک عابد (د تاريخ برخه) د مؤلف مرستياله ،ستوری سادات (د تاريخ برخه) سرمؤلف محمد رفيق مومند (د جغرافي 3برخه) محمد فاروق عمرخيل (د مدني زده ک7ې برخه) مؤلف محمد انور مشفق (د مدني زده ک7ې برخه) سرمؤلف محمد افضل حضرتی (د مدني زده ک7ې برخه)مسلکﻲ اﻳ6ﻳ:
پوهنمل زلمی هوتک (د تاريخ برخه) پوهاند غالم جيالني عارض (د جغرافي 3برخه) مير عبيداهلل فاضل (د مدني زده ک7و برخه)د ژب 3اﻳ6ﻳ: سرمؤلف امين اهلل نژند مؤلف اقا محمد 7-ندی -مؤلف محمد قدوس ذکوخيل
دﻳنﻲ ،سﻴاسﻲ او کلتﻮري کم"5ه: دکتور عبدالصبور فخري -حبيب اهلل راحل د تعليمي نصاب د پراختيا په رياست ک 3د پوهن 3وزارت سالکار.
إشراف -دکتور شير علي ظريفي د تعليمي نصاب د پراختيا د پروژې رئيس.
ب
ملﻲ سرود دا وطن افغانستـــان دى
دا عزت د هـــر افـــغان دى
کﻮر د سﻮل 3کﻮر د تﻮرې
هر بچی ﻳ 3قﻬرمـــــان دى
دا وطن د !ﻮلﻮ کـﻮر دى
د بـــــــلﻮ'ــــﻮ د ازبکـــــﻮ
د پ+تــــﻮن او هزاره وو
د تــــــرکمنــــﻮ د تاجکــــﻮ
ورسره عرب- ،ﻮجــر دي
پـــامﻴــرﻳان ،نﻮرستانﻴــــان
براهﻮي دي ،قزلباش دي
هـــم اﻳمـــاق ،هم پشـه 4ان
دا ه5ـــﻮاد به تل $ل85ي
لـــکــه لمــر پر شنه آسمـان
په سﻴنــه ک 3د آسﻴـــا به
لـــکـــه زړه وي جــاو4دان
نﻮم د حق مﻮ دى رهبـــر
واﻳﻮ اهلل اکبر واﻳﻮ اهلل اکبر
ج
بسم اهلل الرحمن الرحﻴم د پﻮهن 3د وزﻳر پﻴغام الحمد هلل رب العالمين والصلوة والسالم علی رسوله محمد و علی آله و أصحابه أجمعين ،أما بعد: د پوهن 3تعليم 3نصاب د *وون 3او روزن 3د نظام بنسټ جوړوي او د هيواد د اوسنيو او راتلونکو نسلونو په علمي ،فکري او سلوکي ودې او پراختيا ک 3بنسټيز او ارز*تمن رول لري. تعليمي نصاب بايد د وخت په ت5ر4دو او د ژوندانه په ب5الب5لو ډ-رونو ک 3له بدلون او پرمخت ,او د ټولن 3له اړتياوو سره سم، هم د مضمون او محتوا او هم د معلوماتو د ورک7ې د الرو چارو له مخ ،3بدلون او پراختيا ومومي. د تعليمي نصاب په ډ-ر ک 3يو هم د اسالمي زده ک7و نصاب دی چ 3بيا کتن 3او ودې ته 34جدي اړتيا ليدل ک5ده؛ $که له يوې خوا بايد د ديني مدرسو فارغان د ټولن 3د معنوي مخک+انو په تو-ه د معارف د ه(و د پوره پام وړ و-ر$ي او له بل 3خوا د ديني مدرسو په نصاب ک 3د اسالم د سپ(5لي دين عقايد ،احکام او الر*وون 3راغل 3دي چ 3د انساني ژوند د ټولو اړخونو بشپ 7نظام او قانون او د ن7ۍ د خالق او پرود-ار د وروستني پيغام په تو-ه د قيامت تر ور 3$پورې ،د بشريت د الر*وون 3دنده سرته رسوي. د اسالمي امت عالمانو د تاريخ په اوږدو ک 3د اسالمي معارف او د اسالمي تعليماتو د سيستم په رامن%ته کولو ،پراختيا او ب6اينه ،په ت5ره بيا د اسالمي ن7ۍ د علمي مرکزونو او مؤسسو د تعليمي نصاب په تدريجي وده ک ،3خپله دنده سرته رسول3 ده. د اسالمي علومو تاريخ ته کره کتنه ،دا 'ر-ندوي چ 3د ديني مدرسو او علمي مرکزونو نصاب تل د اسالم د تلپات 3او ثابتو احکامو پر بنسټ ،د ټولن 3له اړتياوو سره سم ،هر وخت او هر $ای پراختيا موندل 3ده. زموږ گران هيواد افغانستان د علمي $النده تاريخ په درلودلو سره د علم او پوه 3زان/و او د وخت لوی علمي مرکز و چ3 د اسالمي ستر تمدن په جوړ*ت ک 3ي 3مهم رول درلود .د علم او فرهنگ په مختلفو ډ-رونو ،په $انگ7ې توگه د عقايدو، تفسير ،حديث ،فقه 3او د فقه 3د اصولو په '5ر په شرعي علومو ک 3د زر-ونو پوهانو او عالمانو شتون ،زموږ ددې وينا پخلی کوي. په اوسني عصر ک 3د اسالمي وي+تابه له پراختيا سره سم زموږ په ه5واد ک 3اسالمي زده ک7و د 'ومره والي او 'رن/والي له مخ 3زيات بدلون موندلی او د ه5واد کوچنيان او $وانان په ډ4ره مينه او ليوالتيا د اسالمي زده ک7و مرکزونو او مدرسو ته مخه کوي. د افغانستان د اسالمي جمهوريت د پوهن 3وزارت د خپل مسؤوليت او دندې له مخ 3د ه5واد له اساسي قانون سره سم د اسالمي زده ک7و د کيفي او کمي پراختيا او په هغ 3ک 3د اسالمي زده ک7و د نصاب په اړه د پام وړ -امونه پورته ک7ي دي. په دې ل 7ک 3د پوهن 3وزارت ،د ه5واد د ډاډ وړ تجربه لرونکو عالمانو ،استادانو او متخصصانو'خه په بلنه د ديني مدرسو د تعليمي نصاب ،د ال *ه کولو لپاره ،مروج کتابونه ،د متنونو د شرح 3او توضيح او د فعاليتونو ،ارزونو او تمرينونو په ورزياتولو د درسي کتابونو له نويو معيارونو سره سم چمتو ک7ل. هيله من يم ،د پوهن 3وزارت د عالمانو او متخصصانو د ستاين 3وړ دا ه( ،3په افغانستان ک 3د اسالمي زده ک7و د ال پراختيا او ب6اين 3او د لوی خدای جل جالله د رضا د ترالسه کولو المل شي. وباهلل توفيق دکتور محمد ميرويس بلخي د پوهن 3وزير
د
مقدمه قدرمنﻮ *ﻮونکﻮ او -رانﻮ زده کﻮونکﻮ! د ديني مدارسو د اجتماعياتو درسي کتاب د افغاني ټولن 3د اړتياوو ،د معارف د محترم وزارت د پاليسي د نصاب د ليکن 3فن او معاصرو معيارونو او درسي مفرداتو د افقي او عمودي تسلسل په پام ک 3نيولو سره ليکل شوي دي. د ديني مدارسو د اجتماعياتو په مضمون ک 3پر تاريخي مطالبو سرب5ره د جغرافي 3او مدني معلوماتو مفاهيم شتون لري .د تاريخ په برخه ک 3ه(ه شوې چ 3د ديني مدرسو زده کوونکي د زده ک7ې په وخت د افغانستان او ن7ۍ له لرغوني تاريخ ،من%نيو پي7يو ،نوې پي7ۍ او معاصرو پ+5و سره پ5ژند-لوي او معلومات تر السه ک7ي او هم پدې پوه شي چ 3انسانانو په ټوله ن7ۍ په $ان7/ې تو-ه په افغانستان ک 3کوم تاريخي پ7اوونه تير ک7ي دي او په راتلونک 3ک3 *ايي 'رن/ه چلن وک7ي. د جغرافي 3په برخه ک 3د علمي اړتياوو په پام ک 3نيولو سره علمي مطالب داس 3توضيح شوي چ 3زده کوونکي د موقعيتونو ،طول البلد ،عرض البلد ،غرونو ،سيندونو ،جهيلونو ،بحرونو ،کرن' ،3ارويو ،معادنو$ ،مکني ،بحري او فضايي ترانسپورت ،اوبو او هوا ،نژاد ،ژبو ،مذهب ،لويو وچو او ه5وادونو په اړه معلومات تر السه ک7ي چ 3د ژوند په سمون ک 3له هغه 'خه -ټه پورته ک7ي. د مدني معلوماتو په برخه ک 3د بشري ټولنو ،ارز*تونو ،مقرراتو او قوانينو ،اعتقاداتو ،اقتصاد ،سازمانونو ،ټولنو ،جوړ *تونو او د مادي او معنوي اړتياوو په اړه الزمي او اړين مطالب توضيح شوي چ 3زده کوونکي په ور$نيز ژوند ک3 ور'خه -ټه پورته کوالي شي. د اجتماعياتو د مضمون د يوې بشپ7ې دورې (له اووم 'خه تر دوولسم ټول/ي پوري) له زدک7ې وروسته تمه ک85ي چ3 د ديني مدرسو زده کوونکي د ټولنيزو علومو په مباديو او اساساتو پوه شي ،د دې علم له مهمو اصطالحاتو سره أشنايي تر السه ک7ي .د هيواد او ن7ۍ د ور$نيو پ+5و په خبرونو وپوهي8ي ،سياسي اقتصادي او ټولنيزې پي 3+تجزيه او تحليل ک7ای شي او پايله ور'خه واخيستالی شي او په دې تو-ه په ټولنه ک 3فعال غ7ي شي او د ديني او اجتماعي علومو په يو $ای کولو سره د خدای(ج) د دين ري+تيني او اغيزمن مبلغين ور'خه جوړ شي. هيله ک85ي چ 3د دغه مضمون محتويات د ديني مدرسو د استادانو لپاره په زړه پورې او زده کوونکو ته ي 3د ټولنيزو معلوماتو يوه -ټوره منبع و-ر$ي. و اهلل ولي التوفيق
ه
ل7ليک عنوانونه
مخونه
لوم7ۍ برخه :تاريخ لوم7ى څپرکى(د اسالم د راتګ لوم7ي وختونه) د اسالم د رات ,پر مهال د ن7ۍ حالت ته کتنه 4-1....................................................... عربستان د اسالم د ظهور په درشل ک6-5................................................................. 3 د عربستان په ټاپوو زمه ک 3د اسالم د سپي(لي دين د ظهور اړتيا 8-7.............................. حضرت محمد له زي48دو تر بعثت پورې12-9 ...................................................... حضرت محمد له بعثته تر هجرته پورې 14-13 ..................................................... حضرت محمد له هجرته تر رحلته پورې 16-15 ................................................... د حضرت محمد مهم 3غزا-ان 3او پي22-17 ..................................................3+ دويم څپرکى(خلفاى راشدين) د خالفت معنا او مفهوم26-23 ................................................................................. د خالفت د جوړ4دو سريزه28-27 ............................................................................. خالفت30-29 ........................................................... د حضرت ابوبکر صديق خالفت32-31 ...................................................................................... د حضرت عمر فاروق خالفت34-33 ..................................................................... د حضرت عثمان خالفت 36-35 ....................................................................... د حضرت علي دوﻳمﻪ برخﻪ:جغرافﻴﻪ لﻮم7ی 'پرکی (اروپا) د اروپا لويه وچه وپيژنئ ٤٠-٣٩ ............................................................. د اروپا طبيعي جغرافيه ٤٢-٤١ ............................................................. د اروپا سياسي جغرافيه ٤٤-٤٣ ........................................................... د اروپا بشري جغرافيه٤٦-٤٥ ............................................................... د اروپا ژب 3او نژادونه٤٨-٤٧ ............................................................... په اروپا ک 3دين او مذهب ٥٠-٤٩ .......................................................... د اروپا اقتصادي جغرافيه٥٢-٥١............................................................ د اروپا کانونه او صنايع٥٤-٥٣ ............................................................... د اروپا ترانسپورت ٥٦-٥٥ .................................................................. هوايي کر*٥٨-٥٧ .......................................................................3 و
دوﻳم 'پرکی (د امرﻳکا لﻮﻳه وچه) د امريکا د لوي 3وچ 3د جغرافيايي موقعيت په هکله 'ه پوه85ئ؟ ٦٤-٦٣ ............... امريکا 'ه وخت او د چا له خوا کشف شوه؟ ٦٦-٦٥ .................................... د امريکا سياسي جغرافيه ٦٨-٦٧ ......................................................... د امريکا بشري جغرافيه ٧٠-٦٩ ........................................................... د امريکا نفوس او مذهبونه٧٢-٧١ ......................................................... د امريکا اقتصادي جغرافيه ٧٤-٧٣ ........................................................ التينه امريکا ٧٦-٧٥ ....................................................................... د امريکا مواصالتي جغرافيه ٧٨-٧٧ ..................................................... -١شمالي امريكا ٧٨-٧٧ ................................................................. _٢سو4لي امريکا ٨٠ -٧٩ ................................................................ در4يمه برخه :مدني زده ک7ې لوم7ی څپرکی (اقتصاد)
ول 3د اقتصاد علم زده کوو؟٨٦-٨٥....................................................... د اقتصاد علم د کومو موضوع/انو په باره ک 3بحث کوي؟٨٨-٨٧ ....................... د اقتصاد ارز*ت٩٠-٨٩ ................................................................... د 'يزونو او خدمتونو اقتصادي مفهوم٩٢-٩١.............................................. مصرفي او پان/ه ييز 'يزونه٩٤-٩٣ ........................................................ توليد ،توزيع او مصرف ٩٦-٩٥ ............................................................ عرضه او تقاضا٩٨-٩٧ .................................................................... د پيسو اهميت او دندې١٠٠-٩٩........................................................... . دويم څپرکی (ښوونه او روزنه)
*وونه او روزنه 'ه ته وايي؟١٠٤-١٠٣ .................................................... . په افغانستان ک 3د *وون 3او روزن 3لن 6تاريخ١٠٦-١٠٥ .................................... په *وونه او روزنه ک 3د کورن 9رول١٠٨-١٠٧ ............................................. په *وونه او روزنه ک 3د مدرس 3ون6ه ١١٠-١٠٩ .......................................... . په *وونه او روزنه ک 3د چاپيريال اغ5زه ١١٢-١١١ .......................................... ټولنيزه او اخالقي روزنه١١٤-١١٣ .......................................................... د اړينو پوهو او مهارتونو زده کول١١٦-١١٥ ................................................. د نو*ت د روحي 3روزنه١١٨-١١٧ ....................................................... . ز
غزوة موته
فصل 1 درس 1
در مورد نيارهاي اساسي چه مي دانيد ؟
د تارﻳخ برخﻪ
ﻟﻮﻣ7ى'پرکﻰ د اسﻼم د راتگ ﻟﻮﻣ7ي وختﻮﻧﻪ
پﻪ دې 'پرکﻲ ک 3بﻪ د اسﻼم د راتگ پر مﻬال د ن7ۍ د حالت ،د عربستان د !اپﻮوزم ،3د اسﻼم د سپ(5لﻲ پﻴغمبر حضرت محمد (صلﻲ اهلل علﻴﻪ وسلم) د ژوند او د اسﻼم د پﻴل د تارﻳخ پﻪ اړه پﻪ لﻨ 6ډول بلدتﻴا پﻴدا ک7ئ.
١
د 'پرکﻲ ﻣﻮخ3 ﻫﻴلﻪ ک85ي چ 3زده کﻮونکﻲ د دې 'پرکﻲ پﻪ پاي ک 3ﻻندې(پﻮﻫﻨﻴزو ،مﻬارتﻲ او ذﻫﻨﻴتﻲ) مﻮخﻮ تﻪ ورس85ي: -١د اسﻼم د سپ(5لﻲ دﻳن د را تگ پر مﻬال د ن7ۍ او د عربستان د !اپﻮوزم 3لﻪ عقﻴدتﻲ، سﻴاسﻲ او !ﻮلﻨﻴز حالت سره پ5ژند گلﻮي پﻴدا ک7ي. - ٢د حضرت محمد
،لﻪ ژوندانﻪ سره پ5ژندگلﻮي پﻴدا ک7ي.
- ٣د ﻫغﻪ مﻬال پ 3+5تحلﻴل ک7اى شﻲ. - ٤د ﻫغﻪ مﻬال پ 3+5لﻪ ﻳﻮ بل سره پرتلﻪ ک7اى شﻲ. - ٥پﻪ عملﻲ ژوند ک 3د اسﻼم لﻪ *5گ2ﻮ 'خﻪ خﻮند واخلﻲ. - ٦لﻪ ﻫغﻪ ﻫر 'ﻪ چ 3د اسﻼم د سپ(5لﻲ دﻳن پر خﻼف دي ،لرې والﻲ پﻴداک7ي.
٢
غزوة موته لﻮم7ی ﻓﺼﻞلﻮست3
د اسﻼم د راتگ پر ﻣﻬال د ﻧ7ۍ حاﻟت تﻪ کتﻨﻪ
د اسﻼم د سپﻴ(لﻲ دﻳن د راتگ پر مﻬال د ن7ۍ حالت لﻪ سﻴاسﻲ ،عقﻴدتﻲ ،اقتصادي او !ﻮلﻨﻴز پلﻮه ډ4ر ک7ک5چن او ﻳﻮ بﻨس"ﻴز بدلﻮن تﻪ اړتﻴا وه .د اروپا وضعﻪ د مﻨ%ﻨﻴﻮ پ75ﻳﻮ لﻪ پﻴل 'خﻪ د اسﻼم تر راتگﻪ پﻮرې د ب5لگ 3پﻪ تﻮگﻪ پﻪ لﻨ6 ډول تر '75ن 3ﻻندې نﻴسﻮ: د ﻣﻨ%ﻨﻴﻮ پ75ﻳﻮ ﻟﻪ پﻴﻞ 'خﻪ د اسﻼم تر راتگ پﻮرې د اروپا سﻴاسﻲ وضﻌﻪ اروپا د مﻨ%ﻨﻴﻮ پ75ﻳﻮ لﻪ پﻴل 'خﻪ تر اتم 3او نﻬم 3ز84دﻳزې پ75ۍ پﻮرې تل د بربر قﻮمﻮنﻮ تر ت5رﻳﻮ ﻻندې وه او دغﻮ قﻮمﻮنﻮ د روم پر خاوره ت5رى وک .7پﻪ پاﻳلﻪ ک 3د ﻫغﻮي د پرلﻪ پس 3ﻳرغلﻮنﻮ لﻪ املﻪ لﻮ4د #4روم پﻪ ()476 ز84دﻳز کال ک 3لﻪ مﻨ%ﻪ ﻻړ ،ﻳﻮازې ختﻴ #روم چ 3مرکز ﻳ 3قسطﻨطﻨﻴﻪ (استانبﻮل) و ،تر پﻨ%لسم 3ز84دﻳزې پ75ۍ پﻮرې دوام وک 7او پﻪ( ١453ز84دﻳز ) کا ل ک 3د سلطان محمد فاتح لﻪ خﻮا فتح شﻮ. د مﻨ%ﻨﻴﻮ پ75ﻳﻮ لﻮم7نﻲ ﻳرغل کﻮونکﻲ دوې ډل 3وې ،ﻳﻮه ډلﻪ ﻳ( 3جرمﻨﻴان) او بلﻪ ډلﻪ ﻳ( 3ﻫﻮنان). د ﻫالﻨ ،6ډنمارک ،د ألمان ف6رالﻲ جمﻬﻮرﻳت ،چکﻮسلﻮاکﻴا( د چک او سلﻮاک ﻫ5ﻮادونﻪ) ،مجارستان (ﻫﻨگري) اوسﻨ 9رومانﻴا پﻪ خاورو ک ،3کﻮچﻲ قﻮمﻮنﻮ د (جرمﻨﻴانﻮ) پﻪ نﻮم ژوند درلﻮد ،چ 3تل بﻪ د دانﻴﻮب لﻪ سﻴﻨد 'خﻪ ت5ر4دل ،د لﻮﻳدﻳ #روم د امپراتﻮرۍ او د ﻫغﻮي د مدنﻴت د ستﻮنزو ﻻمل گر5$دل. ﻼ پﻪ مغلستان ک 3م5شت وو او خپل ژوند ﻳ 3پﻪ *کار او غﻼ کﻮلﻮ باندې پر مخ وړو ،ل 8ل8 ﻫﻮنانﻮ ﻫم چ 3اص ً د لﻮ4د #4پر لﻮر وړاندې ﻻړل او پﻪ ( 350ز84دﻳز) کال ک 3د کسپﻴن (خزر) سمﻨدرگﻲ او سﻮﻳلﻲ روسﻴ 3تﻪ ورس5دل. سر ل+کر ﻳ 3اتﻴﻼ نﻮم5ده ،ﻳﻮ ظالم او غل س7ى و ،دې س7ي د روم دولت لﻪ مات 3سره مخ ک 7او تر ﻳﻮې مﻮدې پﻮرې ﻳ 3دوام وک .7د روم امپراتﻮري ﻫغﻪ تﻪ باج ورکاوه ،خﻮ پﻪ ( 45١ز84دﻳز) کال ک 3ﻳﻮ $ل دا خراج بﻨد شﻮ. اتﻴﻼ بﻴا ت5رى وک 7خﻮ ماتﻪ ﻳ 3وخﻮړه. نﻮمﻮړي بل کال لﻪ تازه دمﻮ ل+کرو سره اﻳ"الﻴا تﻪ پام واړاوه او د مﻴﻼن *ار ﻳ 3ونﻴﻮ او د روم د نﻴﻮلﻮ پﻪ تکل ﻳ3 حرکت وک 7خﻮ پاپ د پﻴسﻮ پﻪ ورکﻮلﻮ سره ﻫغﻪ لﻪ خپل عزم 'خﻪ واړولﻮ .پﻪ پاﻳلﻪ ک 3نﻮمﻮړي(اتﻴﻼ) د ﻫﻨگري پﻪ *ار ک 3م 7او د روم دولت د ﻫغﻪ لﻪ شر 'خﻪ خﻼص شﻮ .لﻪ ﻫغﻪ 'خﻪ وروستﻪ زامﻨﻮ ﻳ 3پﻪ خپلﻮ مﻨ%ﻮ ک3 مخالفتﻮنﻪ وک7ل او دغﻪ ستر دولت تجزﻳﻪ شﻮ. نﻮرو قﻮمﻮنﻮ لکﻪ لﻮمباردان او وﻳزﻳکﻮتان چ 3د الپ د حﻮزې او د پروس (لﻮﻳدﻳ( #ألمان)) لﻮم7ن 9ډلﻪ اوس5دونکﻲ وو ،پﻪ ( 568زﻳ8دﻳز) کال ک 3د شمال لﻪ خﻮا پﻪ اﻳ"الﻴا ﻳرغل وک 7او د اﻳ"الﻴا مرکزي او شمالﻲ برخ3 ﻳ 3تر ولک 3ﻻندې راوست 3او وروستﻨ 9ډل 3پر اسپانﻴا او پرتگا ل چ 3پﻪ کلﻮنﻮ لﻪ ت5رﻳﻮ 'خﻪ لرې وو ،پﻪ (409 زﻳ8دﻳز) کال ک 3لکﻪ د روم د امپراتﻮرۍ د ډﻳرو برخﻮ پﻪ شان ،پر ﻫغﻮي باندې ﻳرغل وک.7 لﻪ دوي سربﻴره د دوو نﻮرو لﻮﻳﻮ قﻮمﻮنﻮ 'خﻪ چ 3د فرانس 3او انگلستان د سلطﻨتﻮنﻮ بﻨس ﻳ 3ک+5ﻮد ،اړﻳﻨﻪ ده چ 3ﻳادونﻪ ﻳ 3وک7و .لﻪ ﻫغﻮ 'خﻪ ﻳﻮ ﻳ 3فرانکان دي چ 3د ژرمن لﻪ 'ﻮ ډلﻮ 'خﻪ ﻳﻮ ترکﻴب شﻮی قﻮم دی او پخﻮا ﻳ 3د بالتﻴک پﻪ غاړو ک 3ژوند کاوه .ﻫغﻮي د ډ4رو جرمﻨﻴانﻮ پﻪ شان $ﻮاکمن او زړه ور خلک وو .د روم قﻴصر ﻫغﻮي پﻪ خپل پﻮځ ک$ 3اي پر $اي ک7ل .ﻫغﻮي ډ4ر وخت د رومﻴانﻮ تر فرمان ﻻندې پات 3شﻮل .کلﻪ چ3 رومﻴان کمزوري شﻮل ،دوي واک ﻻس تﻪ راوړ .تر ﻫغﻪ چ 3د ﻫغﻮي سردار شﻴلﻴدرﻳک د فرانکانﻮ پادشاﻫ 9تﻪ ورس5د .کلﻮوﻳس د شﻴلﻴدرﻳک زوي و چ 3د روم دولت د ﻫغﻪ پادشاﻫﻲ پﻪ رسمﻴت وپ5ژندلﻪ .ﻫغﻪ د ژوند پﻪ وروستﻴﻮ کلﻮنﻮ ک 3پارﻳس خپل مرکز و!اکﻪ او د سﻨت پﻮل او د سﻨت پﻴرکلﻴسا گان 3ﻳ 3ﻫلتﻪ جﻮړې ک7ې. کلﻮوﻳس د فرانس 3د سلطﻨت بﻨس اﻳ+ﻮدونکی دی چ 3پﻪ ( 5١١ز84دﻳز ) کال ک 3م 7شﻮ ،لﻪ ﻫغﻪ وروستﻪ 3
پﻪ فرانس 3ک 3ﻳﻮه ل7ۍ مﻨ #تﻪ راغلﻪ چ 3د ﻫغ 3د نﻴکﻪ نﻮم ( مروه ) پﻪ مرو نژﻳن شﻬرت پﻴدا ک.7 برتانﻴ 3تﻪ د انگلﻮساکسﻮنانﻮ لﻪ راتگ 'خﻪ وړاندې ،دغﻪ ﻫ5ﻮاد د روم د نامتﻮ ژول سزار لﻪ خﻮا نﻴﻮل شﻮې و .د دې !اپﻮ خلکﻮ تر ﻫغﻪ مﻬالﻪ چ 3رومﻴان پر واک وو ،عزتمﻨد ژوند درلﻮد او لﻨدن لﻪ ﻫماغﻪ مﻬالﻪ د سﻮداگرۍ مرکز و .د روم د دولت پﻪ کمزورتﻴا سره لﻪ برتانﻴ' 3خﻪ د رومﻴانﻮ پﻮ$ﻮنﻪ کم شﻮل. د شمال او لﻮﻳدﻳ #لﻪ خﻮا اﻳرلﻴﻨ6ﻳانﻮ او د سمﻨدر لﻪ خﻮا سمﻨدري غلﻮ ﻫغﻮي تر ﻳرغل ﻻندې ونﻴﻮل .پﻪ (477ز84دﻳز ) کال ک 3ساکسﻮنانﻮ چ 3د جرمﻨﻴانﻮ لﻪ جگ7ه مارو قباﻳلﻮ 'خﻪ وو ،انگلستان تﻪ راغلل ،اوﻳا کالﻪ وروستﻪ لﻪ دوي 'خﻪ د جرمن بلﻪ طاﻳفﻪ چ 3د انگﻼنﻮ پﻪ نامﻪ وه ،پر برتانﻴ 3ت5رى وک 7چ 3د انگلﻨ 6او انگلﻴس کلم 3د ﻫغﻮي لﻪ نﻮم 'خﻪ اخﻴستل شﻮې دي .پﻪ پاﻳلﻪ ک 3دا دوې طاﻳف 3سره ﻳﻮ $اي شﻮې او د انگلﻮساکسﻮن پﻪ نﻮم ﻳ 3سلطﻨت جﻮړ ک ،7د انگلﻮساکسﻮن لﻪ کﻮرن' 9خﻪ وروستﻪ ،نﻮرمانان پﻪ انگلستان ک 3واک تﻪ ورس5دل چ 3لﻮم7ي ،دوﻳم او درﻳم ادوارد لﻪ دې کﻮرن' 9خﻪ دي. د اسﻼم د سپ(5ﻠﻲ دﻳﻦ د راتگ پر ﻣﻬال د ﻧ7ۍ دﻳﻨﻲ او ﻋﻘﻴدتﻲ وضﻌﻪ د اسﻼم د سپﻴ(لﻲ دﻳن لﻪ راتگ 'خﻪ 'ﻪ وړاندې ،ﻳعﻨ 3پﻪ شپ8مﻪ ز84دﻳزه پﻴ7ۍ ک ،3پﻪ لسگﻮنﻮ دﻳﻨﻲ مذﻫبﻮنﻪ او مسلکﻮنﻪ وو او د !ﻮلﻮ مخالفتﻮنﻮ سرچﻴﻨﻪ د ن7ۍ پﻪ گﻮټ گﻮټ ک 3ژبﻨﻲ مفﻬﻮم او ب 3بﻨس"ﻪ خبرو جﻮړولﻪ :د ﻳﻬﻮدو او نصاراوو غچ اخستﻨﻪ اوج تﻪ رس5دل 3وه .مسﻴحﻴان ﻫم پﻪ خپلمﻨ%ﻲ اختﻼفاتﻮ ک 3بﻮخت وو .د روم او فارس دوې $ﻮاکمﻨ 3امپراتﻮرۍ چ 3د عربستان د !اپﻮوزم ( 3شبﻪ جزﻳرې ) پﻪ گاون6ﻳتﻮب ک 3وې ،لﻪ ﻫر پلﻮه ورځ پﻪ ورځ کمزورې ک5دل .3تر ﻫغﻪ پﻮرې چ 3د اسﻼم سپﻴ(لﻲ دﻳن پﻪ عربستان ک 3مﻨ #تﻪ راغﻰ. ه ټول ي
فعاليت
زده کﻮونکﻲ دې پﻪ در4ﻮ ﻳا پﻨ%ﻪ کسﻴزو ډلﻮ وو4شل شﻲ او ﻫره ډلﻪ دې د ﻻندنﻴﻮ پﻮ*تﻨﻮ پﻪ اړه پﻪ خپلﻮ مﻨ%ﻮ ک 3خبرې اترې وک7ي: فرانسﻪ 'رنگﻪ جﻮړه شﻮه؟ -د اسﻼم د سپ(5لﻲ دﻳن د راتگ پر مﻬال د ن7ۍ دﻳﻨﻲ او عقﻴدتﻲ وضعﻪ 'رنگﻪ وه؟
؟
و تن
-١اتﻴﻼ 'ﻮک و؟ د ﻫغﻪ پﻪ ﻫکلﻪ لﻨ 6معلﻮمات وړاندې ک7ئ. -٢جرمﻨﻴان 'ﻮک وو؟ د ﻫغﻮی پﻪ ﻫکلﻪ معلﻮمات وړاندې ک7ئ. -3ﻫﻮنان 'ﻮک وو؟ د ﻫغﻮی پﻪ ﻫکلﻪ معلﻮمات وړاندې ک7ئ. -4انگلﻮساکسﻮنان 'ﻮک وو؟ د ﻫغﻮی پﻪ ﻫکلﻪ معلﻮمات وړاندې ک7ئ. -5د پﻮرتﻨﻴﻮ پﻮ*تﻨﻮ پﻪ '5ر تاس 3پخپلﻪ دوې نﻮرې پﻮ*تﻨ 3پﻪ خپلﻮ کتابچﻮ ک 3ولﻴکئ. له ټول ي بهر فعاليت
د اسﻼم د راتگ پر مﻬال د ن7ۍ عقﻴدتﻲ وضع 3تر سرلﻴک ﻻندې مقالﻪ ولﻴکئ چ 3لﻪ پﻨ%ﻮ کر*ﻮ ل8ه نﻪ وي.
4
غزوة موته دوﻳﻢ ﻟﻮﺳت 3 ﻓﺼﻞ
ﻋربستان د اسﻼم د ظﻬﻮر پﻪ درشﻞ ک3
پﻪ دې لﻮست ک 3بﻪ د اسﻼم د ناز4ل5دو او 'رگﻨد4دو پر مﻬال د عربستان د خلکﻮ د !ﻮلﻨﻴزې او عقﻴدتﻲ وضع3 لﻪ 'رنگﻮالﻲ سره بلدتﻴا پﻴدا ک7ئ.
د اسﻼم ﻟﻪ ظﻬﻮر وړاﻧدې د ﻋربستان د خﻠکﻮ ژوﻧد د عربستان خلک عرب !بري وو د مدﻳتران3
او قبﻴلﻮي ژوند ﻳ 3کاوه .ﻫره قبﻴلﻪ لﻪ ﻫغﻮ کﻮرنﻴﻮ 'خﻪ جﻮړه وه ،چ3 خلکﻮ ﻳ 3د عمر لﻪ پلﻮه تر !ﻮلﻮ لﻮی ﻴج خل س فار کس چ 3د شﻴخ پﻪ نﻮم ﻳاد4ده ،تر د سمﻨدرگ9 د عمان فرمان ﻻندې ژوند کاوه. د عـــــربﻮ ﻳــــﻮه ډﻳــــره مﻬمﻪ قبﻴلﻪ د قرﻳشﻮ قبﻴلﻪ وه .د عربﻮ ډ4ر شم5ر خلکﻮ پﻪ ډاگﻮنﻮ ک 3او ل 8شم5ر ﻳ3 لﻪ ﻫﻨ د 'خ ﻪ د س ﻮداگرﻳ پﻪ *ارونﻮ ک 3ژوند کاوه. ز بﻴ7ﻳ ﻮ ﻻره عربستان د اسﻼم د ظﻬﻮر پﻪ درشل ک3 د ﻫﻨد سمﻨدر مکﻪ ،ﻳثرب او طاﻳف د عربستان لﻪ لﻮﻳﻮ *ارونﻮ 'خﻪ وو ،چ 3د حجاز پﻪ سﻴمﻪ ک 3ﻳ 3مﻮقعﻴت درلﻮد .د *ارونﻮ ډ4ر شم5ر وگ7ي پﻪ سﻮداگرۍ او د ﻫغﻪ وخت پﻪ اړوندو سﻮ
رس
مﻨد
رگ9
شام
تﻪ د
ﻳمن
سﻮدا
گرې
ﻻره
سمﻨدرگ9
کارونﻮ بﻮخت وو .ﻫغﻮی ﻫغﻪ تﻮکﻲ چ 3لﻪ ﻫﻨد 'خﻪ ﻳمن تﻪ راوړل ک5دل ،شام (سﻮرﻳ )3تﻪ د پلﻮرلﻮ پﻪ مﻮخﻪ وړل .د مک 3او ﻳثرب *ارونﻪ د دغﻮ سﻮداگرﻳزو کاروانﻮنﻮ پﻪ ﻻره ک 3پراتﻪ وو .سره لﻪ دې چ 3د عربﻮ ډ4ر شم5ر وگ7ي د *ﻮعاداتﻮ '+تﻨان وو خﻮ اخﻼقﻲ فساد او !ﻮلﻨﻴزې ناخﻮال 3ﻳ 3لﻮړې کچ 3تﻪ رس5دل 3وې. خلک لﻪ !ﻮلﻨﻴز پلﻮه پﻪ دوو ډلﻮ غﻼم او بادار و4شل شﻮي وو .لﻪ مرﻳانﻮ سره ناوړه انسانﻲ چلن ک5ده .د شرابﻮ '+ل ،حق خﻮړل او اخﻼقﻲ فساد دود وو. ﻟﻪ اسﻼم 'خﻪ وړاﻧدې د جزﻳرة اﻟﻌرب دﻳﻨﻲ ﻋﻘاﻳد د اهلل تعالی لﻪ لﻮم7نﻴﻮ پﻴغمبرانﻮ 'خﻪ حضرت ﻫﻮد(ع) او حضرت صالح(ع) پﻪ ترتﻴب سره د عربستان پﻪ سﻮ4ل او شمال ک 3رسالت تﻪ مبعﻮث شﻮل .حضرت ﻫﻮد(ع) د عاد قﻮم ﻳ 3د ناوړه ک7نﻮ پر+4ﻮدو تﻪ راوبالﻪ،
5
خﻮ $ﻴﻨ 3د ﻫغﻪ پر وړاندې پﻪ مخالفت راپﻮرتﻪ شﻮل ،د ﻫغﻪ او پﻴروانﻮ پﻪ $ﻮرولﻮ ﻳ 3پﻴل وک .7پﻪ پاﻳلﻪ ک 3ﻫغﻮى لﻪ الﻬﻲ عذاب سره مخ شﻮل او لﻪ مﻨ%ﻪ ﻻړل. حضرت صالح(ع) د ثمﻮد پﻪ قﻮم ک 3چ 3د عربستان پﻪ شمال ک 3ﻳ 3ژوند کاوه ،پﻪ پﻴغمبرۍ مبعﻮث شﻮ .د ثمﻮد قﻮم لﻪ ﻳﻮ شم5ر وگ7و 'خﻪ پرتﻪ ،پات 3نﻮر ﻳ 3د تﻴري او بت لمان%ﻨ 3پر+4ﻮدلﻮ تﻪ حاضر نﻪ شﻮل .لﻪ ﻫمدې املﻪ ﻫغﻮى ﻫم پﻪ الﻬﻲ عذاب اختﻪ او لﻪ مﻨ%ﻪ ﻻړل. لﻪ ﻳﻮ 'ﻪ مﻬال وروستﻪ نﻮرو دﻳﻨﻮنﻮ ﻫم عربستان تﻪ ﻻره پﻴداک7ه چ 3تر !ﻮلﻮ مﻬم ﻳ 3ﻳﻬﻮدﻳت، مسﻴحﻴت ،زردشت او حﻨﻴفﻲ وو. د وخت پﻪ ت5ر4دو سره عربﻮ بت لمان%ﻨ 3تﻪ مخﻪ ک7ه .ﻫغﻮى ﻫغﻪ بتان (تﻨدﻳسﻮنﻪ) چ 3لﻪ ډبرو، لرگﻴﻮ او لﻪ $ﻴﻨﻮ نﻮرو شﻴانﻮ جﻮړ شﻮي وو ،لمان%ل او ان د کعب 3کﻮر چ 3حضرت ابراﻫﻴم(ع) د اهلل د لمان%ﻨ$ 3ای گر$ﻮلی و ،پﻪ بت خان 3واړوو .نجﻮن 3ﻳ 3د خپل ناوړه دود لﻪ مخ 3او ﻳا د لﻮږې لﻪ ډاره ژوندۍ خ+ﻮل .3پﻪ داس 3شراﻳطﻮ ک 3چ 3د اسﻼم سپﻴ(لﻰ دﻳن پﻪ عربستان ک 3مﻨ%تﻪ راغﻰ ،پﻪ ډ4رو قبﻴلﻮ ک 3%* 3د مﻴراث ﻳﻮه برخﻪ گ2ل ک5دې .د سﻮداگرۍ او راک7ې ورک7ې لﻪ سﻮد سره گ6ې وې .قباﻳلﻮ پﻪ خپل مﻨ #ک 3کلک اختﻼفات درلﻮدل او پﻪ شخ7و بﻪ بﻮخت وو او کلﻪ بﻪ دغﻪ رنگ جگ7و د دوو قبﻴلﻮ تر مﻨ #لﻪ سلﻮ کلﻮنﻮ زﻳات دوام کاوه.
ه ټول ي
فعاليت
پﻪ ډلﻪ ﻳﻴزو کارونﻮ ک 3د ﻻندې سرلﻴکﻮنﻮ لﻨ6ﻳز ولﻴکئ: لﻪ اسﻼم 'خﻪ د مخﻪ د عربستان د خلکﻮ عقاﻳد، -د اسﻼم د 'رگﻨد4دو پﻪ درشل ک 3د عربستان د خلکﻮ د ژوند وضعﻴت.
؟
و تن
-١لﻪ اسﻼم 'خﻪ د مخﻪ پﻪ عربستان ک 3کﻮم دﻳﻨﻮنﻪ وو؟ -٢لﻪ اسﻼم 'خﻪ د مخﻪ د عربستان د خلکﻮ ژوند 'ﻨگﻪ وو؟ -3د حضرت ابراﻫﻴم(ع) ﻻروﻳانﻮ تﻪ ﻳ' 3ﻪ وﻳل؟ -4بت لمان%ﻨﻪ ﻳعﻨ' 3ﻪ؟ له ټول ي بهر فعاليت
د خپل جﻮمات امام تﻪ ﻻړ شئ ،د ﻫغﻪ پﻪ مرست 3سره د اسﻼم دﻳن تﻪ د بشرﻳت اړتﻴا پﻪ ﻫکلﻪ ﻳﻮه مقالﻪ ولﻴکئ.
6
غزوة موته
درﻳﻢ ﻟﻮﺳت
د ﻋربستان پﻪ !اپﻮوزﻣﻪ (شبﻪ جزﻳره) ک 3د اسﻼم د سپﻴ(ﻠﻲ دﻳﻦ د پﻴداﻳ+ت اړتﻴا
پﻪ دې لﻮست ک 3بﻪ د عربستان پﻪ !اپﻮوزمﻪ ک 3د اسﻼم د سپ(5لﻲ دﻳن د خپر4دو لﻪ ﻻملﻮنﻮ سره بلد شئ چ3 'رنگﻪ د اسﻼم $ﻼنده لمر پر دې $مک' 3رک وواﻫﻪ. د حضرت آدم (ع) لﻪ پﻴداﻳ+ت 'خﻪ وروستﻪ ،اهلل
د بشر د ﻻر*ﻮون 3لپاره پ5غمبران ،استﻮلﻲ دي .لﻪ
ﻳﻮې خﻮا ﻫ &5داس 3دوره نﻪ وه چ 3پﻪ ﻫغﻪ ک 3پ5غمبر مبعﻮث شﻮى نﻪ وي ،لﻪ بل 3خﻮا '75ونکﻲ او مؤرخﻴن لﻪ اسﻼم 'خﻪ وړاندې پﻴر ﻳ 3د بت لمان%ﻨ ،3شرک او جادو د رواج او د ناوړو دودونﻮ لمان%ﻨﻪ ﻳادوي .د سﻮمر خلکﻮ د نﻮح(ع) ﻳاددا*تﻮنﻪ او د ﻫغﻪ رسالت ﻳ 3لﻪ مخکﻨﻴﻮ نسلﻮنﻮ 'خﻪ اور4دلﻲ وو* .کاره خبره ده چ 3د لﻮم7نﻴﻮ !ﻮلﻨﻮ خلک دﻳﻨدار او خپلﻮ دﻳﻨﻲ دودونﻮ تﻪ پابﻨد وو ،خﻮ د ﻫغﻮی عقاﻳد لﻪ ناوړو دودونﻮ سره گ 6وو .ﻫغﻮى پﻪ بل 3ن7ۍ ک 3ژوند تﻪ عقﻴده درلﻮدلﻪ ،خﻮ فکر ﻳ 3کاوه چ 3انسان پﻪ قبر ک 3خﻮراک او پﻮ*اک تﻪ اړتﻴا لري ،لﻪ ﻫمدې املﻪ د جسدونﻮ د خ+ﻮلﻮ پر مﻬال ﻳ$ ،3ﻴﻨ 3اړﻳن تﻮکﻲ او خﻮراک د ژوند لپاره لﻪ ﻫغﻮی سره پﻪ قبر ک 3ا+4ﻮدل$ .ﻴﻨ 3داس! 3ﻮلﻨ 3ﻫم وې چ 3خپل م7ي ﻳ 3پﻪ خپلﻮ استﻮگﻨ%ﻴﻮ ک3 خ+ﻮل .ډﻳرو لرغﻮنﻮ !ﻮلﻨﻮ ،فکر کاوه چ 3آسمانﻲ $ﻮاکﻮنﻪ د صاعقﻪ ،سﻴل ،قحط 9او ناروغﻴﻮ ﻻمل گر$ﻲ او غﻴبﻲ $ﻮاکﻮنﻪ د باران ور4دو او د نعمت ډ4روالﻲ او د م7و د اسانتﻴا ﻻمل گر$ﻲ .پﻪ پاﻳلﻪ ک 3د خپلﻮ خداﻳانﻮ د راضﻲ ساتلﻮ لپاره ﻳ$ 3انگ7ي أداب او دودونﻪ درلﻮدل .ډ4رو لﻮم7نﻴﻮ !ﻮلﻨﻮ (لرغﻮنﻮ !ﻮلﻨﻮ) خپل $ان د 'اروﻳﻮ لﻪ ﻳﻮه نسل 'خﻪ گا1ﻪ ،ﻫمدا رنگﻪ لﻮم7نﻴﻮ !ﻮلﻨﻮ اور تﻪ ﻫم ډ4ر درناوی درلﻮد. انبﻴاء او پ5غمبران چ 3لﻪ حضرت محمد
'خﻪ د مخﻪ د اهلل
لﻪ خﻮا مبعﻮث شﻮي وو ،د ﻫغﻮى
رسالت ن7ﻳﻮال نﻪ و او ﻫمدارنگﻪ صحﻴف 3او أسمانﻲ کتابﻮنﻪ چ 3ﻫغﻮی تﻪ نازل شﻮي وو ،بشپ 7نﻪ وو او ﻳا دا چ 3لﻪ ﻫغﻮی 'خﻪ وروستﻪ تحرﻳف شﻮي وو .لﻪ دې املﻪ اهلل د بشرﻳت ﻻر*ﻮد حضرت محمد
د رسالت او دﻳانت د بشپ7ولﻮ پﻪ مﻮخﻪ
پﻪ پﻴغمبرۍ مبعﻮث او پر ﻫغﻪ ﻳ 3بشپ 7آسمانﻲ کتاب(قرآن مجﻴد)
نازل ک 7چ 3پﻪ دې تﻮگﻪ رسالت او نبﻮت بشپ 7شﻮ. ﻫمدا رنگﻪ $ﻮرونﻪ ،فساد ،تبعﻴض ،ﻳرغل ،انسان پلﻮرل او انسان وژنﻪ ،انحصار ،واک غﻮ*تﻨﻪ $ان غﻮ*تﻨﻪ ،بت لمان%ﻨﻪ او د ب5ﻼب5لﻮ خداﻳانﻮ لمان%ﻨﻪ ،ناوړه دودونﻪ ،ب 3عدالتﻲ او حق خﻮړل ،د نجﻮنﻮ
7
ژوندي خ+ﻮل او ﻫر ﻫغﻪ 'ﻪ چ 3د دغﻪ وخت وضعﻪ ﻳ 3ک7کﻴچﻨﻪ ک7ې وه ،ﻻمل شﻮ چ 3پﻪ ن7ۍ ک 3د عدالت ،ر*تﻴﻨﻮالی او خپلﻮاک 9ژغﻮرن 3لمر د راختلﻮ پ7او رامﻨ #تﻪ شﻲ او د اهلل تعالی پﻪ حکم د اسﻼم سپﻴ(لﻲ دﻳن د عربستان پﻪ !اپﻮوزمﻪ ک 3د ن7ۍ تر !ﻮلﻮ غﻮره بشر ،حضرت محمد
پﻪ وسﻴلﻪ
را'رگﻨد شﻲ.
ه ټول ي
فعاليت
زده کﻮونکﻲ دې پﻪ درې کسﻴزو او پﻨ%ﻪ کسﻴزو ډلﻮ وو4شل شﻲ ،ﻫره ډلﻪ دې پﻪ ﻻندې اصطﻼحاتﻮ او د ﻫغﻮ پﻪ ﻫکلﻪ لﻪ ﻳﻮ بل سره خبرې اترې وک7ي .فساد ،بی عدالتﻰ او خرافات.
؟
و تن
' -١ﻮ أسمانﻲ کتابﻮنﻪ پ5ژنئ؟ د ﻫغﻮ لﻪ جمل 3د بشپ 7أسمانﻲ کتاب نﻮم واخلئ؟ -٢دلﻮم7ي پﻴغمبر نﻮم واخلئ. -3د اسﻼم تر سپ(5لﻲ دﻳن د مخﻪ پﻪ ن7ۍ ک 3کﻮم دﻳﻨﻮنﻪ دود وو ،نﻮمﻮنﻪ ﻳ 3واخلئ او د ﻫغﻮی ﻻروﻳان ول 3واو*تل؟ لﻨ$ 6ﻮاب ورک7ئ. له ټول ي بهر فعاليت
د اسﻼم د سپ(5لﻲ دﻳن تر سرلﻴک ﻻندې مقالﻪ ولﻴکئ چ 3لﻪ 8کر*ﻮ ل 8نﻪ وي.
8
غزوة موته
'لﻮرم لﻮست
د اهلل
وروستی پﻴﻐﻤبر ،حضرت ﻣحﻤد
( ﻟﻪ ز484دو تر بﻌثت پﻮرې)
پﻪ دې لﻮست ک 3ﻫ(ﻪ شﻮی ده چ 3زده کﻮونکﻲ د اسﻼم د سپ(5لﻲ دﻳن لﻪ پﻴداﻳ+ت وړاندې د حضرت محمد
لﻪ ژوند سره پﻪ لﻨ6ه تﻮگﻪ بلد شﻲ. نﻴکﻪ عبدالمطلب و .عبداهلل بن عبدالمطلب د حضرت محمد
د حضرت محمد
لﻪ پﻴدا ک5دو 'ﻪ مﻮده د
مخﻪ پﻪ ﻫغﻪ سفرک 3چ 3شام تﻪ ﻳ 3ک7ی و ،وفات شﻮ او ﻫماغلتﻪ خاورو تﻪ وسپارل شﻮ. پﻪ ﻫغﻪ کال چ 3پﻪ عام الفﻴل مشﻬﻮر دی ،د ربﻴع اﻻول د مﻴاشت 3پﻪ دوولسمﻪ ن"5ﻪ (پﻪ بل
حضرت محمد
رواﻳت اووه لسمﻪ) ن"5ﻪ د دوشﻨب 3پﻪ شپﻪ چ 3لﻪ ( 570ز) کال سره سمﻮن لري ،پﻪ مکﻪ معظمﻪ ک 3وز484د .ﻫغﻪ مﻬال د عربستان خلکﻮ خپل ماشﻮمان د روزن 3او شﻴدو ورکﻮلﻮ لپاره داﻳﻪ گانﻮ تﻪ ورکﻮل .د حضرت محمد
مﻮر
بﻲ بﻲ امﻨ 3ﻫم خپل زوی ﻳﻮې * 3%تﻪ ،چ 3حلﻴمﻪ سعدﻳﻪ نﻮم5ده ،وسپاره تر'ﻮ ﻫغﻪ لﻮی او شﻴدې ورک7ي .حضرت محمد
'لﻮر کالﻪ لﻪ بﻲ بﻲ حلﻴم 3سره پﻪ د*تﻪ ک 3پات 3شﻮ .د د*ت 3سخت ژوندانﻪ ،حضرت محمد
ﻫم
تک7ه او پﻴاوړی ک 7او ﻫغﻪ تﻪ ﻳ 3ساده او غرﻳبانﻪ ژوند ﻫم ورزده ک .7کلﻪ چ 3زمﻮږ ستر پﻴغمبر د شپ8وکالﻮ شﻮ ،بﻲ بﻲ حلﻴم 3ﻫغﻪ خپل 3کﻮرن 9تﻪ چ 3پﻪ ﻳثرب ک 3وه ،راستﻮن ک 7او د خپل پﻼر زﻳارت ﻳ 3وک.7کلﻪ چ 3لﻪ ﻳثرب 'خﻪ ب5رتﻪ راوگر5$دل ،بﻲ بﻲ امﻨﻪ سختﻪ ناروغﻪ شﻮه او پﻪ ﻻره ک 3ﻳ 3ساه ورک7ه .حضرت محمد ډ4ر غمجن شﻮ .لﻪ دې وروستﻪ د حضرت محمد محمد
دخپل 3مﻮر د م7ﻳﻨ 3لﻪ کبلﻪ
پالﻨﻪ او ساتﻨﻪ د ﻫغﻪ نﻴکﻪ ،عبدالمطلب کﻮلﻪ .کلﻪ چ 3حضرت
اتﻪ کلن شﻮ ،نﻴکﻪ ﻳ 3ﻫم لﻪ ن7ۍ سترگ 3پ" 3ک7ې .لﻪ دې وروستﻪ د حضرت محمد
پالﻨﻪ او روزنﻪ د
ﻫغﻪ اکا (تره) ،ابﻮطالب پر غاړه واخﻴستﻪ .ابﻮطالب د سﻮداگرۍ پﻪ چارو بﻮخت و او پﻪ $ﻴﻨﻮ سفرونﻮ ک 3بﻪ ﻳ 3خپل وراره(حضرت محمد حضرتمحمد
ﻫم لﻪ $انﻪ سره بﻮوه.
دمک3لﻪﻳﻮشم5ر$ﻮانانﻮسرهدب5ﻮزلﻮددفاعپﻪمﻮخﻪپﻪمکﻪمعظمﻪک3ﻳﻮت7ونرامﻨ%تﻪک.7لﻪدېاملﻪچ3
د مک! 3ﻮلﻮ خلکﻮ د »حلف الفضﻮل«پﻪ نﻮم د ده پﻪ پاکﻮالﻲ ،امانت دارۍاو ر*تﻨﻮل 9عقﻴده درلﻮده او امﻴن ﻳ 3بالﻪ' .رنگﻪ چ3 د حجر اﻻسﻮد د ک+5ﻮدلﻮ پﻪ اړه د اعرابﻮ د ب5ﻼ ب5لﻮ قباﻳلﻮ ترمﻨ #اختﻼف پﻴدا شﻮ ،پر4ک7ه پﻪ دې وشﻮه چ 3ﻫرس7ی چ 3لﻮم7ی د کعب 3لﻪ دروازې 'خﻪ را د نﻨﻪ شﻲ ،د ﻫغﻪ حکم د مﻨلﻮ وړ دی .پﻪ دې وخت ک 3حضرت محمد دنﻨﻪ شﻮ او !ﻮلﻮ غ 8وک7چ( 3امﻴن) راغی .حضرت محمد
پﻪ خپل $انگ7ي تدبﻴر او دراﻳت سره حجراﻻسﻮد پﻪ
ﻳﻮه 'ادر ک 3ک+5ﻮده او 'ﻨ6ې ﻳ 3د قبﻴلﻮ مشرانﻮ تﻪ ورک7ې ،پﻪ دې تﻮگﻪ د ﻳﻮې سترې وﻳﻨ 3تﻮﻳدن 3مخﻪ ونﻴﻮل شﻮه.
9
د ﻗرﻳش ﻗبﻴﻠﻪ
ډ4ر وپﻮﻫ85ئ:
ﻗصی
زﻫره
ﻋبدﻣﻨاف
ﻋبدﻣﻨاف وﻫب
ﻋبدشﻤس
ﻫاشﻢ (بﻨﻲ ﻫاشﻢ) بﻲ بﻲ آﻣﻨﻪ
اﻣﻴﻪ (اﻣﻮﻳان)
ﻋبداهلل
ﻋبداﻟﻤطﻠب
حﻤزه
حضرت ﻣحﻤد
ﻋباس
ابﻮطاﻟب
بﻨﻲ ﻋباس
حضرت ﻋﻠﻲ
د حضرت ﻣحﻤد
کﻮرﻧ9
بﻲ بﻲ خدﻳجﻪ ذکﻮر ﻗاسﻢ
بﻲ بﻲ ﻣارﻳﻪ ﻗبطﻴﻪ ابراﻫﻴﻢ
اﻧاث ﻋبداهلل زﻳﻨب
رﻗﻴﻪ
ام کﻠثﻮم ﻓاطﻤﻪ
١0
غزوة موته
پﻪ ٢5کلﻨ 9ک 3د ابﻮطالب پﻪ وړاندﻳز د بﻲ بﻲ خدﻳج 3پﻪ پانگ 3چ 3د قرﻳشﻮ
حضرت محمد
د قبﻴل 3ﻳﻮه شتمﻨﻪ *%ﻪ وه ،د سﻮداگرۍ پﻪ مﻮخﻪ شام تﻪ ﻻړ .کلﻪ چ 3حضرت محمد
لﻪ سﻮداگرﻳز
سفر 'خﻪ لﻪ ډﻳرې گ" 3سره ب5رتﻪ راستﻮن شﻮ او لﻪ بل 3خﻮا د حضرت بﻲ بﻲ خدﻳج 3مرﻳﻲ مﻴسره د حضرت محمد
د صداقت او امانت ستاﻳﻨﻪ وک7ه ،حضرت بﻲ بﻲ خدﻳج 3حضرت محمد
د واده
وړاندﻳز لپاره مﻨاسب وگا1ﻪ او لﻪ ﻫغﻪ سره ﻳ 3د واده لﻴﻮالتﻴا پﻴدا شﻮه ،نﻮ $کﻪ د واده وړاندﻳز ﻳ 3حضرت محمد
تﻪ ورساوه .تر واده وروستﻪ د دوى تر مﻨ #نﻮی ژوند پﻴل شﻮ .بﻲ بﻲ خدﻳجﻪ د حضرت محمد
لپاره ډ4ره مﻬربانﻪ او سر*ﻴﻨدونک 3مﻴرمن وه او لﻪ اسﻼم د مﻨلﻮ 'خﻪ وروستﻪ ﻳ 3بﻴا د اسﻼم د سپﻴ(لﻲ دﻳن لپاره ډﻳر خدمتﻮنﻪ ک7ي ،تر ﻫغﻪ چ 3خپلﻪ !ﻮلﻪ شتمﻨﻲ ﻳ 3د اهلل
د رضا او اسﻼم د خپر4دو
پﻪ ﻻرک 3ولگﻮلﻪ. حضرت محمد
د مک 3د خلکﻮ لﻪ بت نمان%ﻨ 3ډ4ر خﻮاشﻴﻨﻰ او اند+4من وو .د حضرت محمد
ﻫﻴلﻪ دا وه چ 3ﻳﻮه ورځ خلک لﻪ بت نمان%ﻨ' 3خﻪ خﻼص شﻲ او د ﻳﻮه اهلل
عبادت او لمان%ﻨﻪ
وک7ي. د حضرت محﻤد
١١
د ژوﻧد مﻬﻤ 3پ ،3+5لﻪ ٦کلﻨ' 9خﻪ تر 'لﻮ+4ت کلﻨ 9پﻮرې
د مﻮر م7ﻳﻨﻪ – د عبدالمطلب لخﻮا سرپرستﻲ
٦کلﻨ9
د پﻴغمبر
٨کلﻨ9
د عبدالمطلب م7ﻳﻨﻪ -د ابﻮطالب لخﻮا سرپرستﻲ
$لمﻴتﻮب
لﻪ غم $پلﻮ 'خﻪ د مﻼت 7پﻪ ت7ون ک 3گ6ون
٢٥کلﻨ9
لﻪ حضرت بﻲ بﻲ خدﻳج 3سره واده
٤٠کلﻨ9
بعثت
فعاليت
ه ټول ي
پﻪ ډلﻪ ﻳﻴز کارک 3د*ﻲ ﻻس لﻴکﻨ ،3د کﻴ 0ﻻس لﻪ لﻴکﻨﻮ سره پﻪ خپلﻮ کتابچﻮ ک 3ون+لﻮئ او پﻪ !ﻮلگﻲ ک 3ﻳ3 نﻮرو تﻪ وړاندې ک7ئ. -پﻪ 570ز کال ک3
د رسﻮل اکرم
پﻼر
-پﻪ 6کلﻨ 9ک3
د رسﻮل اکرم
نﻴکﻪ
-پﻪ 8کلﻨ 9ک3
د حضرت محمد
مﻮر
-بﻲ بﻲ امﻨﻪ
د حضرت محمد
داﻳﻪ
-عبدالمطلب
د حضرت محمد
مﻮر وفات شﻮه
-عبداهلل
د حضرت محمد
نﻴکﻪ عبدالمطلب وفات شﻮ
-بﻲ بﻲ حلﻴمﻪ
حضرت محمد
پﻪ مکﻪ معظمﻪ ک 3وز484د
و تن
؟ -١أﻳا د حضرت محمد
د پﻼر ،مﻮر ،داﻳ ،3اونﻴکﻪ نﻮمﻮنﻪ مﻮ زده دي؟ باندې 'ﻪ اغ5زه وک7ه؟
-٢د د*ت 3ژوند پﻪ حضرت محمد
-3لﻪ عام الفﻴل 'خﻪ مﻮخﻪ 'ﻪ ده؟ پﻪ لﻨ6ه تﻮگﻪ ﻳ 3بﻴان ک7ئ. -4د حضرت محمد
د زامﻨﻮ نﻮمﻮنﻪ واخلئ؟
-5د حضرت أمﻨ 3د پﻼر او نﻴکﻪ نﻮمﻮنﻪ واخلئ؟ -6د حضرت محمد
د لﻮ1ﻮ نﻮمﻮنﻪ واخلئ؟
-7سم عبارت د (ص) پﻪ تﻮري او ناسم عبارت د(غ) پﻪ تﻮري پﻪ خپلﻮ کتابچﻮ ک 3سره پﻪ ن+ﻪ ک7ئ. -حضرت علﻲ
د حضرت محمد
د امﻮﻳانﻮ نﻴکﻪ ﻫاشم نﻮم5ده ( -د بﻨﻲ ﻫاشم نﻴکﻪ امﻴﻪ نﻮم5ده (
د تره زوی و (
)
) )
١٢
غزوة موته پﻨ%م لﻮست ﻓﺼﻞ ١
د اهلل
درس اﻓﻐاﻧﺴتان ﻣﺴﻠﻤان و حضرتﻣتﻘابﻞ وروستی4پﻴﻐﻤبرتاثﻴرات ﻣردمتر ﻫجرتﻪ) 'خﻪ اﻋراب(ﻟﻪ بﻌثتﻪ ﻣحﻤد
پﻪ دې لﻮست ک 3بﻪ پﻪ پﻴغمبرۍ باندې د حضرت محمد لﻪ مبعﻮث ک5دلﻮ ،لﻪ مک 3معظم' 3خﻪ مدﻳﻨ 3مﻨﻮرې تﻪ د ده لﻪ تر شﻬادت پﻮرې) سره اشﻨا شﻲ. ﻫجرت او ﻫم د اسﻼم د تارﻳخ پ5ل (د حضرت محمد لﻪ وختﻪ د حضرت علﻲ حضرت محمد پﻪ ﻫر کال ک 3ﻳﻮه مﻴاشت د جبل الﻨﻮر غار تﻪ چ( 3حرا) نﻮم5ده او مک 3معظم 3تﻪ ن8دې پروت دی، تلﻮ او ﻫلتﻪ بﻪ پﻪ عبادت کﻮلﻮ او فکر کﻮلﻮ بﻮخت5ده .د حضرت محمد کراري او ﻳﻮازﻳتﻮب خﻮ*5دل .دی پﻪ 'لﻮ+4ت کلﻨ 9ک 3د حرا پﻪ غار ک 3د اهلل لخﻮا پﻪ پ5غمبرۍ مبعﻮث او مامﻮر شﻮ ،تر 'ﻮ د ن7ۍ !ﻮلﻮ خلکﻮ تﻪ د ﻳﻮه اهلل د عبادت ،لﻪ بت لمان3% 'خﻪ ﻻس اخﻴستﻨ ،3د قﻴامت پﻪ ورځ اﻳمان او د خپل 3پ5غمبرۍ د مﻨلﻮ بلﻨﻪ ورک7ي. د اهلل لﻪ لﻮري د حضرت محمد پﻪ پ5غمبري باندې !اکلﻮ تﻪ، بعثت واﻳﻲ .د نبﻮت تر اعﻼنﻮلﻮ وروستﻪ لﻪ نارﻳﻨﻪ وو 'خﻪ حضرت او لﻪ ،لﻪ *%ﻴﻨﻪ وو 'خﻪ بﻲ بﻲ خدﻳجﻪ ابﻮبکر صدﻳق ماشﻮمانﻮ 'خﻪ حضرت علﻲ ( کرم اهلل وجﻬﻪ) لﻮم7نﻲ کسان وو چ 3د اسﻼم دﻳن ﻳ 3ومانﻪ .حضرت محمد بﻪ پﻪ لﻮم7ﻳﻮ ک 3خلک پﻪ پ"ﻪ د اسﻼم سپﻴ(لﻲ دﻳن تﻪ را بلل .پدې ډول کارکﻮلﻮ سره ورو ورو ﻳﻮ شم5ر $ﻮر4دلﻮ خلکﻮ او د مک$ 3ﻴﻨﻮ قﻮمﻲ مشرانﻮ د اسﻼم دﻳن ومانﻪ .لﻪ درﻳﻮ کالﻮ 'خﻪ وروستﻪ اهلل حضرت محمد تﻪ حکم وک 7چ 3پﻪ د حرا ﻏار 'رگﻨد ډول خلک اسﻼم تﻪ راوغﻮاړي او لﻪ بت نمان%ﻨ' 3خﻪ ﻳ 3مﻨع ک7ي. اسﻼم ورځ پﻪ ورځ پراختﻴا کﻮلﻪ او عادي خلکﻮ لﻪ دې بلﻨ' 3خﻪ مﻼت 7کاوه .د مک 3کافرانﻮ د اسﻼم لﻪ زﻳات5دونکﻲ نفﻮذ 'خﻪ د خطر احساس وک .7ﻫغﻮی داس 3فکر کاوه کﻪ چ5رې بت نمان%ﻨﻪ لﻪ مﻨ%ﻪ ﻻړه شﻲ ،ﻫ(5کلﻪ نشﻲ کﻮلی چ3 پر خلکﻮ واکمن پات 3شﻲ .لﻪ دې املﻪ راغﻮن 6او د چارې پﻪ ل"ﻪ ک 3شﻮل .دوی لﻮم7ی داس 3وړاندﻳز وک 7چ 3حضرت محمد د پﻴسﻮ او مقام پﻪ ورکﻮلﻮ سره راضﻲ ک7ي او د ﻫغﻮی پﻪ أند د اهلل لﻪ ﻻرې ﻳ 3راوگر$ﻮي ،تر'ﻮ د اسﻼم د دﻳن د پرمختگ مخﻪ ونﻴﻮل شﻲ .ﻫغﻮی د اهلل پﻴغمبرتﻪ داس 3وړاندﻳز وک:7 (( کﻪ لﻪ دعﻮت 'خﻪ ﻻس واخلئ ،پﻪ بدل ک 3ﻫر 'ﻪ چ 3غﻮاړئ ،تاس 3تﻪ بﻪ ﻳ 3درک7و ،کﻪ وغﻮاړئ خپلﻪ شتمﻨﻲ بﻪ ستاس 3پﻪ واک ک 3در ک7و او تاس 3بﻪ خپل مشر و!اکﻮ او کﻪ ناروغ ﻳاست ،ستاسﻮ درملﻨﻪ بﻪ وک7و.)). حضرت محمد ﻳ 3پﻪ $ﻮاب ک 3داس 3ووﻳل ((:پﻪ اهلل م 3دې قسم وي کﻪ لمر م 3پﻪ *ﻲ ﻻس او سپﻮږم 9م3 پﻪ کﻴ 0ﻻس ک 3راک7ئ ،لﻪ دغ 3بلﻨ 3بﻪ ﻻس وا نﻪ خلم .ﻫ(5کلﻪ بﻪ داس 3ونﻪ ک7م ،ان تر دې کﻪ پﻪ دې ﻻر ک 3خپل $ان ﻫم لﻪ ﻻسﻪ ورک7م)). کلﻪ چ 3کافران وپﻮﻫ5دل چ 3حضرت محمد د اسﻼم لﻪ دعﻮت او بلﻨ' 3خﻪ ﻻس نﻪ اخلﻲ ،نﻮ د ده او د ده د ملگرو پﻪ $ﻮرونﻮ ﻳ 3ﻻس پﻮرې ک .7بﻼل ،ﻳاسر او ُسمﻴﻪ او د پ5غمبر نﻮرو ﻳارانﻮ د ډ4رو کلکﻮ شکﻨجﻮ پﻪ وړاندې مقاومت وک 7او $ﻴﻨﻮ ﻳ 3د شﻬادت جامﻮنﻪ و'+ل .تر دې پﻮرې چ 3پﻪ خپلﻪ حضرت محمد ﻫم لﻪ دغﻮ $ﻮرونﻮ 'خﻪ پﻪ امان ک3 پات 3نﻪ شﻮ .پﻪ ﻻرو او کﻮ'ﻮ ک 3بﻪ ﻳ 3پر حضرت محمد باندې برﻳدونﻪ کﻮل او پﻪ کا1ﻮ بﻪ ﻳ 3وﻳشتﻪ او !پﻲ کاوه بﻪ ﻳ.3 مشرکﻴﻨﻮ بﻪ پر $انﻲ $ﻮرونﻮ سر ب5ره د تبلﻴغاتﻮ او تﻮمتﻮنﻮ پﻪ وسﻴلﻪ پﻴغمبر $ﻮراوه ،آن تر دې چ 3لﻪ پﻴغمبر او لﻪ ﻳارانﻮ سره ﻳ 3چ 3د پﻴغمبر مﻼت 7بﻪ ﻳ 3کاوه ،د درﻳﻮ کالﻮ لپاره ﻳ 3اړﻳک 3پرﻳک7ې او ﻫغﻮی ﻳ 3پﻪ اقتصادي کﻼبﻨدۍ
١3
ک 3را گ5ر ک7ل. لﻪ دغﻮ !ﻮلﻮ ستﻮنزو سره سره ،حضرت محمد پﻪ خپل ﻫﻮډ ،عزم او اراده ک! 3ﻴﻨگ و او د اسﻼم لﻪ بلﻨ 3او د اهلل لﻪ نمان%ﻨ' 3خﻪ ﻳ 3ﻫﻴ& ﻻس وانﻪ خﻴست$ ،کﻪ چ 3د اسﻼم دﻳن پﻪ ﻻندنﻴﻮ ارز*تﻮنﻮ وﻻړ دی. -١اسﻼم وروستی ،بشپ 7او الﻬﻲ دﻳن دی. -٢اسﻼم لﻪ پﻴلﻪ تر اوسﻪ د مسلمانانﻮ پﻪ ﻻر*ﻮونﻪ ،سﻴادت او ن5کمرغ 9ک 3پﻪ بالفعل او بالقﻮه ډول خپلﻪ ون6ه حفظ ساتل 3ده. -3اسﻼم ﻳﻮ ژوندی ،نﻮ*ت راوړونکی ،خﻮ+$ت رامﻨ #تﻪ کﻮونکی ،ژوند ورکﻮونکی او د ظلم پر وړاندې ودرﻳدونکی دﻳن دی. قرآن مجﻴد لﻪ اړتﻴا سره سم د اهلل لﻪ لﻮرې د جبرﻳﻴل(ع) پﻪ واسطﻪ پر حضرت محمد باندې نازل شﻮ. د بعثت ( )١کال
بعثت – د پ" 3بلﻨ 3پﻴل
د بعثت ( )4کال
د 'رگﻨد دعﻮت پﻴل – د مسلمانانﻮ د $ﻮرو4دلﻮ پﻴل
د بعثت ( )5کال
حبش 3تﻪ د ﻳﻮ شم5ر مسلمانانﻮ مﻬاجرت.
د بعثت ( -7تر )١0کال د مسلمانانﻮ د درﻳﻮ کالﻮ پﻪ ترڅ ک 3اقتصادي کﻼبﻨدي ،د بﻲ بﻲ خدﻳج 3او ابﻮطالب م7ﻳﻨﻪ د بعثت( )١١کال
د حج پﻪ مراسمﻮ ک 3لﻪ ﻳﻮ شم5ر خلکﻮ سره د حضرت محمد
د بعثت ( )١3 -١٢کال
پﻪ ډلﻪ ﻳﻴزه تﻮگﻪ د ﻳثرب خلک د پ5غمبر ت7ون ولﻴکﻪ.
د بعثت ( )١4کال
ﻳثرب تﻪ د مسلمانانﻮ او حضرت رسﻮل اکرم
ه ټول ي
لﻴدنﻪ.
حضﻮر تﻪ راغلل او ورسره ﻳ 3پﻪ دوو ب5ﻼ ب5لﻮ لﻴدنﻮ ک3 ﻫجرت.
فعاليت
تش $اﻳﻮنﻪ پﻪ خپلﻮ کتابچﻮ ک 3ډک ک7ئ: اهلل د بعثت پﻪ درﻳم کال ،حضرت محمد تﻪ دنده وسپارلﻪ)................................(. د حضرت محمد لﻪ ژوندانﻪ 'خﻪ د بعثت پﻪ وخت ک 3زده کﻮو چ).......................( :3 -اسﻼم 'رنگﻪ دﻳن دی؟................................................................................
؟
و تن
-١حضرت محمد ول 3د حرا غار تﻪ تلﻮ؟ -٢حضرت محمد د بعثت پﻪ پﻴل ک 3اسﻼم دﻳن تﻪ خلک پﻪ 'ﻪ ډول را بلل؟ -3حضرت محمد د مشرکﻴﻨﻮ د وړاندﻳز پﻪ $ﻮاب ک' 3ﻪ ووﻳل؟ -4د اسﻼم پﻴغام مﻮږ مسلمانانﻮ تﻪ 'ﻪ دی؟ پﻪ لﻨ6ه ډول ﻳ 3وواﻳئ.
د حضرت محمد
له ټول ي بهر فعاليت
د بعثت پﻪ اړه د خپل کلی د جﻮمات د امام پﻪ مرستﻪ ﻳﻮه مقالﻪ ولﻴکئ.
١4
غزوة موته
ﻓﺼﻞ ١ شپ8م لﻮست درس 4 خدای د
ﻣﺴﻠﻤان و ﻣردم اﻓﻐاﻧﺴتان پ5ﻐﻤبر اﻋراب وروستیﻣتﻘابﻞ تاثﻴرات حضرت ﻣحﻤد (ﻟﻪ ﻫجرتﻪ تر رحﻠتﻪ)
پﻪ دې لﻮست ک 3کﻮ*) شﻮی چ$ 3ﻴﻨﻮ پﻮ*تﻨﻮ تﻪ لکﻪ :کﻮم ﻻملﻮنﻪ د دې سبب شﻮل چ 3حضرت محمد او مسلمانان لﻪ مک 3معظم' 3خﻪ حبش 3او ﻳثرب تﻪ ﻫجرت وک7ي او 'رنگﻪ اسﻼم پراختﻴا ومﻮندلﻪ؟ دغﻮ پﻮ*تﻨﻮ تﻪ پﻪ لﻨ6ه تﻮگﻪ $ﻮابﻮنﻪ ورک7ل شﻮي دي.
ﻫر'ﻮمره چ 3د مسلمانانﻮ شم5ر زﻳات5ده ،پﻪ ﻫماغﻪ کچﻪ د مشرکانﻮ زور وﻫﻨ 3پر مسلمانانﻮ باندې د4رې شﻮي .کلﻪ چ 3د بت نمان%ﻮنکﻮ ﻳثرب تﻪ د مسلمانانﻮ د مسلمانانﻮاو مشرکانﻮ $ﻮرون 3او رب7ون 3د4رې شﻮې ،حضرت محمد مﻬاجرت اقتصادي کﻼبﻨدي. داس 3ﻻر*ﻮونﻪ وک7ه ﻳﻮ شم5ر مسلمانان چ 3پﻪ ﻫغﻮی ک 3حضرت او م5رمن ﻳ 3ﻫم وه ،د حضرت جعفر بن ابﻲ طالب تر عثمان سﻮر سمﻨدرگﻰ مشرۍ ﻻندې حبش 3تﻪ ﻫجرت وک7ي .کلﻪ چ 3مشرکﻴن خبر شﻮل، پﻪ غﻮسﻪ شﻮل او د اسﻼم پر خﻼف ﻳ 3خپل 3مبارزې سخت 3ک7ې. د قرﻳشﻮ کافرانﻮ پﻪ خپل مﻨ #ک 3ت7ون وک 7چ( 3د مسلمانانﻮ او د ﻫاشم او عبدالمطلب لﻪ زامﻨﻮ سره خپل 3اړﻳک 3وشلﻮي او لﻪ ﻫغﻮی سره راک7ه ورک7ه او واده ونﻪ ک7ي) .پﻪ دې ﻫکلﻪ ﻳ 3ﻳﻮ پر4ک7ه لﻴک ولﻴکﻪ او پﻪ کعبﻪ ک 3ﻳ 3ک+5ﻮد .لﻪ ﻫغﻪ وروستﻪ پﻴغمبر او ﻳاران ﻳ 3لﻪ مک' 3خﻪ حبش 3تﻪ د مسلمانانﻮډل5ز مﻬاجرت د باندې د شعب ابﻮطالب پﻪ نامﻪ دره ک 3استﻮگن شﻮل .دوی درې کالﻪ پﻪ ډ4رې سخت 9سره پﻪ ﻫغﻪ دره ک 3اوس5دل ،پﻪ داس3 د ﻣﺴﻠﻤاﻧاﻧﻮ ﻣﻬاجرت نا خﻮالﻮ ک 3ﻳﻮ شم5ر کسانﻮ چ 3د سپ(5لﻮ زړونﻮ لرونکﻲ وو ،پﻪ خپل مﻨ #ک 3ژمﻨﻪ وک7ه چ 3ﻫغﻪ ت7ون لﻪ مﻨ%ﻪ ﻳﻮسﻲ او خپل مسلمان ﻫم *ارﻳان لﻪ بدمرغﻴﻮ 'خﻪ وژغﻮري او لﻪ بل 3خﻮا چ 3پ5غمبر د اهلل لﻪ لﻮرې خبر شﻮ چ3 د کافرانﻮ ﻫغﻪ پرﻳک7ه لﻴک وﻳﻨﻮ (وﻳﻨﻪ گانﻮ) خﻮړلی دی ،ابﻮطالب دغﻪ خبر کافرانﻮ تﻪ ورک ،7لﻪ ﻫغﻮی 'خﻪ ﻳ 3وغﻮ*تل چ 3ﻫغﻪ پرﻳک7ه لﻴک راوړي .او ﻫمدارنگﻪ ورتﻪ وﻳ 3و ﻳل چ :3کﻪ چﻴرې حضرت محمد سم او ر*تﻴا نﻪ وای وﻳلﻲ ،نﻮ ﻫغﻪ بﻪ تاس 3تﻪ وسپارم .کافران ﻻړل او وﻳ 3لﻴدل چ 3پﻴغمبر ر*تﻴا وﻳلﻲ دي نﻮ $کﻪ ﻳ 3پ5غمبر او د ﻫغﻪ ملگرو تﻪ(مسلمانانﻮ) اجازه ورک7ه چ 3ب5رتﻪ مک 3تﻪ ور وگر$ﻲ .لﻪ ﻫغ3 وروستﻪ ،حضرت محمد لﻪ ډ4رې ل 8ش5ب' 3خﻪ ﻫم ،اسﻼم تﻪ د خلکﻮ د رابللﻮ پﻪ ﻻر ک 3گ"ﻪ پﻮرتﻪ کﻮلﻪ .ده د حج د مراسمﻮ د تر سره کﻮلﻮ پﻪ وخت ک 3چ 3زﻳات شم5ر خلک بﻪ د کعب 3شرﻳف 3د زﻳارت کﻮلﻮ لپاره ﻫلتﻪ را تلل ،ﻫغﻮی بﻪ ﻳ 3د اسﻼم لﻪ دﻳن سره أشﻨا کﻮل او د ﻫغﻮی پﻪ وسﻴلﻪ بﻪ ﻳ 3خپل دعﻮت د نﻮرو قﻮمﻮنﻮ او *ارونﻮ د خلکﻮ غﻮږونﻮ تﻪ رساوه. د بعثت پﻪ ﻳﻮولسم کال د ﻫغﻮ کسانﻮ لﻪ ډل' 3خﻪ چ 3د حضرت محمد دعﻮت ﻳ 3ومﻨلﻮ$ ،ﻴﻨ 3ﻳ 3د ﻳثرب د اوس او خزرج لﻪ قبﻴلﻮ 'خﻪ وو .لﻪ ﻫمدغﻪ $اﻳﻪ ﻳثرب تﻪ د مسلمانانﻮ د ﻫجرت ل7ۍ پﻴل شﻮه .ﻫغﻮ 'ﻮ تﻨﻮ د راستﻨ5دلﻮ پﻪ مﻬال د ١5
حضرت محمد د پﻴغمبری خبر خپلﻮ $اﻳﻲ اوسﻴدونکﻮ تﻪ ورساوه او ﻳﻮ شم5ر نﻮرو ﻫم اسﻼم راوړ ،بل کال د حج پﻪ مراسمﻮ ک 3د ﻳثرب د نﻮﻳﻮ مسلمانانﻮ شم5ر دوولس تﻨﻮ تﻪ ورس5د او پﻪ راتلﻮنکﻲ کال ک 3د ﻫغﻮی شم5ر لﻪ (80 )تﻨﻮ 'خﻪ ډ4ر شﻮ ،نﻮ ﻫغﻪ مﻬال ﻳ 3د حضرت محمد د دفاع ت7ون ﻻسلﻴک ک .7بت نمان%ﻮنکﻮ د اسﻼم د پراختﻴا د مخﻨﻴﻮي پﻪ مﻮخﻪ پر ډول ډول کارونﻪ ﻻس پﻮرې ک .7لﻪ ﻫغﻪ وروستﻪ چ 3د حضرت !ﻮلﻮ ﻳارانﻮ ﻳثرب تﻪ ﻫجرت وک ،7کافرانﻮ پر4ک7ه وک7ه چ 3د شپ 3لﻪ خﻮا حضرت محمد پﻪ خپل کﻮر ک 3ووژنﻲ .حضرت محمد د خدای لﻪ لﻮري د دوی لﻪ دغ 3پر4ک7ې 'خﻪ خبر شﻮ .لﻪ ﻫمدې کبلﻪ و چ 3حضرت پﻪ دې شپﻪ د ده پﻪ بستره ک 3وﻳده شﻮ او پﻪ دې ډول د مشرکﻴﻨﻮ دسﻴسﻪ شﻨ6ه شﻮه .حضرت محمد علی پﻪ ملگرتﻴا د ( ثﻮر غار ) تﻪ ﻻړ او د در4ﻮ شپﻮ لﻪ ت5ر4دو پﻪ پ"ﻪ لﻪ کﻮره ووت او د حضرت ابﻮبکر صدﻳق وروستﻪ ﻳ 3لﻪ ﻫغﻪ $اى 'خﻪ ﻳثرب تﻪ ﻫجرت وک .7وروستﻪ لﻪ دې د ﻳثرب نﻮم پﻪ»مدﻳﻨ 3مﻨﻮرې« واو*ت او د ﻫغﻪ $ای مسلمانانﻮ تﻪ ﻳ 3انصار وﻳل. د اسﻼم پ5غمبر مدﻳﻨ 3تﻪ لﻪ راتگ سره سم ،تر ﻫر 'ﻪ وړاندې د قبا د جﻮمات بﻨس ک+5ﻮد او د مدﻳﻨ 3د ب5ﻼب5لﻮ لﻪ اوس5دونکﻮ سره ﻳ 3ت7ون وک 7چ 3د مدﻳﻨ 3د مﻨشﻮر پﻪ نﻮم نﻮمﻮل شﻮی دی چ 3پﻪ مدﻳﻨ 3ک 3د ﻳرغلگرو پر وړاندې گ 6عمل وک7ي ،د مسلمانانﻮ ترمﻨ #ﻳ 3د ورورول 9او اسﻼمﻲ نظام بﻨس ک+5ﻮد. لﻪ مک 3معظم' 3خﻪ مدﻳﻨ 3مﻨﻮرې تﻪ د حضرت محمد ﻫجرت د( 6٢٢زﻳ8دﻳز) کال سره سمﻮن لري او د د خﻼفت پﻪ وخت ک 3پر4ک7ه وشﻮه چ 3ﻫمدغﻪ ن"5ﻪ د مسلمانانﻮ د تارﻳخ پﻴل وگر$ﻲ. حضرت عمر ه ټول ي فعاليت زده کﻮونکﻲ پﻪ 3او ﻳا 5کسﻴزو ډلﻮ وو4شئ، تر خبرواترو وروستﻪ د ﻳﻮې ډل 3ﻳﻮ استازی دې دخبرو پاﻳل 3نﻮرو تﻪ وواﻳﻲ. ﻫجرت ﻳعﻨ' 3ﻪ؟ ول 3ﻳثرب پﻪ مدﻳﻨ 3ونﻮمﻮل شﻮ؟ ول 3ﻫر 'ﻮمره چ 3د مسلمانانﻮ شم5ر ډ4ر4ده ،پﻪ ﻫماغﻪ کچﻪ د مسلمانانﻮ پﻪ وړاندې د مشرکانﻮمخالفت ډ4ر4ده. و تن ؟ -١د مک 3کفارو پﻪ خپل مﻨ #ک' 3رنگﻪ ت7ون وک7؟ پﻪ دې اړه تبصره وک7ئ. -٢د مسلمانانﻮ د تارﻳخ پﻴل لﻪ 'ﻪ شﻲ 'خﻪ اخﻴستل شﻮی دی؟ ﻫغﻪ ن"5ﻪ پﻪ گﻮتﻪ ک7ئ. -3لﻮم7نی جﻮمات چ 3حضرت محمد ﻳ 3بﻨس ک+5ﻮد' ،ﻪ نﻮم5ده؟ -4د ﻫجرت پﻪ وخت ک 3کﻮم صحابﻲ د حضرت پ5غمبر پﻪ بستره ک 3وﻳده شﻮ؟ پﻪ دې اړه تبصره و ک7ئ. له ټول ي بهر فعاليت د مشرانﻮ او د کلﻲ جﻮمات د امام پﻪ مرستﻪ د ﻫجرت پﻪ اړه ﻳﻮه مقالﻪ ولﻴکئ.
١6
غزوة موته اووم لﻮست ﻓﺼﻞ 3
د حضرت ﻣحﻤد
ﻣﻬﻤ 3ﻏزاگاﻧ ،3د ﻫﻐﻪ د ژوﻧد وروستﻲ کﻠﻮﻧﻪ او ﻣﻬﻤ 3پ3+5
پﻪ دې لﻮست ک 3ﻫ(ﻪ شﻮې چ 3پﻪ لﻨ6ه تﻮگﻪ غزاگانﻮ( غزا ﻫغﻪ جگ7ه ده چ 3مسلمانانﻮ لﻪ کافرانﻮ سره ک7ې ده او پﻴغمبر خپلﻪ پﻪ ﻫغﻪ ک 3گ6ون ک7ی و) پ+5ﻮ او د حضرت محمد د ژوند لﻪ وروستﻨﻲ کلﻮنﻮ سره بلد شئ. د بدر ﻏزا د بدر غزا د ﻫجرت پﻪ دوﻳم کال د بدر 'اگانﻮ تﻪ ن8دې د مسلمانانﻮ او مشرکﻴﻨﻮ تر مﻨ #پ+5ﻪ شﻮه .پ+5ﻪ داس 3وه چ 3د مسلمانانﻮ جبﻬﻪ د مک 3د خلکﻮ سﻮداگرﻳز کاروان چ 3لﻪ شام(سﻮرﻳ' )3خﻪ د مسلم ان ان ﻮ پل ﻰ نظام مک 3تﻪ د ابﻮسفﻴان پﻪ مشرۍ روان و ،مدﻳﻨ 3مﻨﻮرې تﻪ ن8دې دم سلمانانﻮ س پاره نظام سپاره ت5ر4ده .مشرکﻴﻨﻮ لﻪ دې ډاره چ 3کاروان د مسلمانانﻮ ﻻستﻪ ور نﻪ شﻲ ،ﻳﻮ ل+کر ﻳ 3د ﻫغﻪ د ساتﻨ 3لپاره مدﻳﻨ 3تﻪ ول85ه. د مشرکﻴﻨﻮ کاروان د مدﻳﻨ 3مﻨﻮرې لﻪ شاوخﻮا 'خﻪ لرې شﻮ. د قرﻳشﻮ د ل+کرو ماتﻪ او ت+5تﻪ خﻮ د پﻴغمبر تر مشرۍ ﻻندې د مسلمانانﻮ او د دغﻮ ل+کرو تر مﻨ #جگ7ه ون+تﻪ .لﻪ دې املﻪ چ 3مسلمانان پﻪ اهلل باندې پﻪ اﻳمان سره او د غره پﻪ شان استﻮاره ډگر تﻪ راغلﻲ وو .پﻪ داس3 د قرﻳشﻮ پﻮ$ﻲ ﻫ6ه حال ک 3چ 3د ﻫغﻮی شم5ر( ) 3١3تﻨﻪ وو پر مشرکﻴﻨﻮ باندې چ 3شم5ر ﻳ ) 950( 3تﻨﻮ تﻪ رسﻴده ،برﻳالﻲ شﻮل او د مک 3پﻪ د بدر ﻋزا مشرکﻴﻨﻮ تﻪ ﻳ 3سخت گذارونﻪ ورک7ل او مشران ﻳ 3لﻪ ﻻسﻪ ورک7ل .د اسﻼم د برﻳا اوازه پﻪ !ﻮل عربستان ک3 خپره شﻮه او مشرکﻴن پﻪ و4ره ک 3شﻮل. د ُاحد ﻏزا د ﻫجرت پﻪ در4ﻴم کال د مک 3مشرکﻴﻨﻮ د بدر جگ7ې د غچ اخﻴستلﻮ پﻪ مﻮخﻪ لﻪ ډ4رو تجﻬﻴزاتﻮ سره د مدﻳﻨ 3مﻨﻮرې د ﻫغﻮی پر وړاندې پﻪ لﻮر حرکت وک .7حضرت محمد دمسلمانانﻮ ( ) 700کسﻴز ل+کر ﻫغﻪ $ای تﻪ ول85ه چ 3د احد غره تﻪ ن8دې و .دواړه لﻮري لﻪ ﻳﻮ بل سره مخ شﻮل .پﻪ سر ک 3کفار لﻪ مات 3سره مخ شﻮل ،خﻮ وروستﻪ لﻪ دې املﻪ چ3 مسلمانانﻮ د د*مﻨانﻮ د 'ارلﻮ پر $ای د غﻨﻴمتﻮنﻮ پﻪ !ﻮلﻮلﻮ پﻴل
١7
د احد ﻏر
وک ،7ان تر دې ﻫغﻪ مسلمانان چ 3د احد پﻪ کﻨ6و ک 3د عبداهلل بن جبﻴر پﻪ مشرۍ گمارل شﻮي وو .تر 'ﻮ د مسلمانانﻮ جبﻬﻪ د شا لﻪ خﻮا وساتﻲ لﻪ 'ﻮ تﻨﻮ پرتﻪ نﻮرو خپل $ای پر+4ﻮد ،کفارو لﻪ وخت 'خﻪ پﻪ گ" 3اخﻴستﻨ 3د شا لﻪ لﻮري د خالد بن ولﻴد پﻪ قﻮماندان9 پﻪ مسلمانانﻮ ﻳرغل وک .7لﻪ دغﻪ نا'اپﻲ ﻳرغل سره وضعﻴت بدلﻮن ومﻮند .د اسﻼم د مبارک پﻴغمبر حضرت محمد مبارک غاښ ﻫم دشﻬادت لﻮړ مقام تﻪ شﻬﻴد او ﻫمدارنگﻪ حضرت حمزه ورس5د او لﻪ مسلمانانﻮ 'خﻪ( )70اوﻳا تﻨﻪ پﻪ شﻬادت ورس5دل .دغﻪ غزا مسلمانانﻮ تﻪ د عبرت درس و.
غر
مسلمان غشﻲ وﻳشتﻮنکﻲ د مسلمانانﻮ پﻮ$ﻰ ﻫ6ه
د احد غر
د قرﻳ
شﻮ سپاره نظام
د قرﻳ
د قرﻳشﻮ پﻮ$ﻰ ﻫ6ه
شﻮ پلﻲ نظام
ﻫغﻪ ﻻر چ 3د قرﻳشﻮ $ﻮاکﻮنﻪ وتﻮان5د د شالﻪ خﻮا پر مسلمانﻮ باندې ﻳرغل وک7ي.
د احد ﻏزا
د خﻨدق ﻏزا (احزاب) د ﻫجرت پﻪ پﻨ%م کال د مک 3مشرکﻴﻨﻮ لﻪ ﻳﻬﻮدﻳانﻮ سره ﻫم ت7ون وک 7او تصمﻴم ﻳ 3ونﻴﻮ چ 3پﻪ مدﻳﻨ3 مﻨﻮرې باندې ﻳرغل وک7ي .پﻪ دغﻪ پﻮ$ﻲ !ﻮلﻨﻪ ک 3د ﻳﻬﻮدو ،مشرکﻴﻨﻮ او قرﻳشﻮ پﻮځ ن8دې لس زره تﻨﻪ د ابﻮسفﻴان پﻪ مشرۍ پﻪ درﻳﻮ ل+کرو ک 3راغﻮن 6شﻮي وو. حضرت محمد چ 3کلﻪ لﻪ مﻮضﻮع 'خﻪ خبر شﻮ ،د اصحابﻮ کرامﻮ او د خپل ﻫم ت7ونﻲ ،بﻨﻲ لﻪ مک' 3خﻪ خزاعﻪ پﻪ مشﻮرې ﻳ 3شﻮرا جﻮړه ک7ه چ 3د دفاع تر !ﻮلﻮ اغ5زمﻨﻪ ﻻره غرن 9سﻴمﻪ و!اکﻲ. د احزاب $ﻮاکﻮنﻪ پ5غمبر د سلمان فارسﻲ نظر د دفاع لپاره د خﻨدق پﻪ ک5ﻨدلﻮ ک3 تر !ﻮلﻮ غﻮره وگا1ﻪ .او د خﻨدق د ک5ﻨدلﻮ فرمان ﻳ 3د مدﻳﻨ 3پﻪ شمال ک 3صادر ک 7او خپلﻪ ﻳ 3د ﻫغﻪ پﻪ !ﻮلﻮ پ7اوونﻮ ک 3گ6ون وک .7کلﻪ چ3 د اسﻼم $ﻮاکﻮنﻪ مشرکﻴن مدﻳﻨ 3مﻨﻮرې تﻪ ورس5دل ،خپل مخک 3ﻳ 3ﻳﻮ خﻨدق ولﻴد غر چ 3تر ﻫغﻪ مﻬالﻪ ﻳ 3نﻪ و لﻴدلی .ﻫغﻮی د مدﻳﻨ 3مﻨﻮرې دکﻼبﻨدۍ او غرن 9سﻴمﻪ د خﻨدق پﻪ ﻫغﻪ غاړه ک 3لﻪ در4دو 'خﻪ بلﻪ ﻻره نﻪ درلﻮده ،تر دې چ3 د خﻨدق ﻏزا د قرﻳشﻮ ﻳﻮ شم5ر نامتﻮ جﻨگﻴالﻲ لﻪ خﻨدق 'خﻪ ت5ر شﻮل .د ﻫغﻮی د نامتﻮ پﻬلﻮان عمرو بن عبدود لﻪ وژل ک5دو وروستﻪ ،نﻮرو ت+5تﻪ وک7ه .د ﻫغﻮی ﻳﻮ شم5ر لﻪ لﻮی او سخت طﻮفان سره مخ شﻮل چ 3د مشرکﻴﻨﻮ خﻴم 3ﻳ 3ړنگ 3ک7ې .دغﻪ کار چ 3د کﻼبﻨدۍ د پای تﻪ رس5دو او د مشرکﻴﻨﻮ د ل+کر د خپل مﻨ%ﻲ گ6وډۍ ﻻمل شﻮ ،ﻫغﻮی پرتﻪ لﻪ کﻮم ل 8پرمختگ 'خﻪ د مدﻳﻨ 3لﻪ شاوخﻮا تﻴت شﻮل. پﻪ دغﻪ غزا ک 3د مسلمانانﻮ پﻮ$ﻲ $ﻮاک پﻪ !اپﻮ وزمﻪ ک 3پﻪ ډاگﻪ شﻮ .د شام او د مک 3تر مﻨ #د سﻮداگرۍ ١8
غزوة موته
ﻓﺼﻞ 3 د ﻻرو امﻨﻴت !ﻴﻨگ شﻮ او تر !ﻮلﻮ مﻬمﻪ د تﻮحﻴد فکر او د ﻳﻮ خدای عبادت ،د شرک او بت لمان%ﻨ3 د پرمختگ مخﻪ ونﻴﻮلﻪ .او غزا د مسلمانانﻮ پﻪ گ"ﻪ پای تﻪ ورس5ده .د خﻨدق تر غزا وروستﻪ حضرت پ5غمبر لﻪ خپلﻮ $ﻮاکﻮنﻮ سره د بﻨﻲ قرﻳظ 3د ﻳﻬﻮدو د پاکﻮلﻮ پﻪ مﻮخﻪ چ 3پﻪ ډ4رو حساسﻮ ش5بﻮ ک 3لﻪ د*من سره ﻳﻮ $ای شﻮي وو ،حرکت وک 7او د مدﻳﻨ 3شاوخﻮا ﻳ 3د ﻫغﻮی لﻪ شتﻮن 'خﻪ پاکﻪ ک7ه. د حدﻳبﻴ 3سﻮﻟﻪ او د اسﻼم پراختﻴا د ﻫجرت پﻪ شپ8م کال د مسلمانانﻮ $ﻮاک د اعرابﻮ پر وړاندې *کاره شﻮ' ،رنگﻪ چ 3د مک 3مشرکﻴن لﻪ مسلمانانﻮ سره سﻮل 3تﻪ چمتﻮ شﻮل .پﻪ دې ترتﻴب ،د حدﻳب 3د سﻮل 3ت7ون رامﻨ #تﻪ شﻮ .د دې ت7ون پر بﻨس مشرکﻴن ژمن شﻮل چ 3تر لسﻮ کلﻮنﻮ بﻪ لﻪ مسلمانانﻮ سره جگ7ه نﻪ کﻮي او ﻫغﻮی تﻪ بﻪ د خدای د کﻮر د زﻳارت کﻮلﻮ اجازه ورک7ي .د سﻮل 3د ت7ون پﻪ ﻻسلﻴک سره ،پ5غمبر وکﻮﻻی شﻮ چ 3اسﻼمﻲ تبلﻴغ پﻪ ازاده تﻮگﻪ وک7ي او نﻪ ﻳﻮا 3$د عربستان خلک ،بلک 3د نﻮرو ﻫ5ﻮادونﻮ وگ7ي ﻫم اسﻼم تﻪ راوبﻮلﻲ.
د اسﻼم د بﻠﻨ 3ﻧ7ﻳﻮال ابﻼغ د ﻫجرت پﻪ اووم کال د اسﻼم پ5غمبر خپل سفﻴران د عربستان تر پﻮلﻮ دباندې ول85ل او خپل رسالت ﻳ3 ن7ﻳﻮال ک ،7د پ5غمبر لﻴکﻮنﻪ د خدای لﻪ عبادت او تﻮحﻴد سره پﻴل ک5دل او وروستﻪ ﻳ 3د ﻫ5ﻮادونﻮ مشران اسﻼم تﻪ را بلل. د ن7ۍ ﻳﻮ شم5ر رﻫبران او مشران لکﻪ :د حبش 3پاچا ،د ﻫغﻪ وخت د بحرﻳن او عمان پاچاﻫانﻮ د اسﻼم دﻳن تﻪ را وبلل شﻮل. د خﻴبر ﻏزا د حدﻳب 3د سﻮل 3لﻪ ت7ون 'خﻪ وروستﻪ د اسﻼم دﻳن ورځ پﻪ ورځ پراختﻴا وک7ه او د*مﻨان ﻳ 3ﻫم پﻪ غﻮسﻪ شﻮل .لﻪ دغﻮ د*مﻨانﻮ 'خﻪ د خﻴبر د سﻴم 3ﻳﻬﻮدﻳان وو چ 3مسلمانانﻮ تﻪ ﻳ 3ستﻮنزې رامﻨ #تﻪ کﻮل.3 پﻪ ﻫمدې مﻮخﻪ پ5غمبر د ﻫجرت پﻪ اووم کال ک 3لﻪ ﻫغﻮی سره مقابل 3تﻪ ور ودانگل او د ﻫغﻮی کﻼ ﻳ3 کﻼبﻨده ک7ه ،پﻪ پاﻳلﻪ ک 3مسلمانانﻮ د ﻫغﻮی کﻼگان 3فتحﻪ او بری ﻳ 3ﻻس تﻪ راوړ.
١9
دا
حمر
سمﻨ
د رگﻰ
د ﻣﻮتﻪ ﻏزا د ﻫجرت پﻪ اتم کال حضرت محمد خپل استازی د بصرې واکمن تﻪ ( د سﻮرﻳ 3پﻪ سﻮﻳل ک 3د حﻮران پﻪ وﻻﻳت ک 3ﻳﻮ *ار دی) ول85ه ،خﻮ ﻫغﻪ استازی د ﻻرې پﻪ اوږدو ک 3د مﻮتﻪ پﻪ سﻴمﻪ ک3 پﻪ شﻬادت ورس5د او دغﻪ عمل پﻪ مﻮتﻪ ک 3د مسلمانانﻮ د جگ7ې ﻻمل شﻮ .چ 3د ﻫغﻪ پﻪ ل 7ک 3د مسلمانانﻮ درې سرداران جعفر بن ابﻲ طالب ،زﻳد بن حارث او عبداهلل بن رواحﻪ پﻪ شﻬادت ورس5دل د مﻮت 3غزا او غزا د خالد بن ولﻴد د تدبﻴر لﻪ املﻪ پای تﻪ ورس5ده. د ﻣک 3ﻓتحﻪ د حدﻳب 3لﻪ سﻮل' 3خﻪ دوه کالﻪ وروستﻪ مشرکﻴﻨﻮ ت7ون مات ک .7لﻪ دې املﻪ د اسﻼم پ5غمبر د ﻫجرت پﻪ اتم کال لﻪ ﻳﻮ لﻮی ل+کر سره د مک 3پﻪ لﻮر حرکت وک 7او مکﻪ لﻪ جگ7ې او وﻳﻨ 3تﻮﻳدن 3پرتﻪ فتحﻪ شﻮه .پﻪ دې تﻮگﻪ بتان لﻪ مﻨ%ﻪ ﻳﻮوړل شﻮل او کعبﻪ ﻳﻮ $ل بﻴا د ﻳﻮ خدای د عبادت $ای وگر5$د .پﻪ دې وخت ک 3ابﻮسفﻴان چ 3د اسﻼم د سر سختﻮ د*مﻨانﻮ 'خﻪ و ،مسلمان شﻮ .د مک 3سﻮب 3چ3 د حجاز تر !ﻮلﻮ لﻮی او مﻬم *ار او د عربﻮ دﻳﻨﻲ او سﻮداگرﻳز مرکز و ،د اسﻼم د لﻮړتﻴا اوازه ﻳ 3د عربستان غرونﻪ !ﻮلﻮ خلکﻮ تﻪ ورسﻮلﻪ .تر ﻫغ 3وروستﻪ ډل 3ډل 3خلک مسجدالحرام د مک* 3ار راتلل او د اسﻼم پﻪ سپ(5لﻲ دﻳن مشرف ک5دل. غرونﻪ غرونﻪ
مک 3معظم 3تﻪ د اسﻼم د $ﻮاکﻮنﻮ د راتگ ﻻره
د حﻨﻴﻦ ﻏزا د مک 3لﻪ فتح 3وروستﻪ خبر تر ﻻسﻪ ک 7چ 3د ﻫﻮازن قبﻴلﻪ د مالک بن حضرت محمد عﻮف پﻪ مشرۍ او د ثقﻴف د کﻮرن 9پﻪ ملتﻴا د مسلمانانﻮ پر وړاندې جگ7ې تﻪ چمتﻮ شﻮي دي. حضرت محمد لﻪ ﻳﻮ $ﻮاک سره د حﻨﻴن پﻪ دره ک 3د کفارو لﻪ ل+کر سره مخ شﻮ او ﻫغﻪ تﻪ ﻳ3 سختﻪ مات 3ورک7ه او ډ4ر غﻨﻴمتﻮنﻪ ﻳ 3تر ﻻسﻪ ک7ل.
٢0
غزوة موته
ﻓﺼﻞ 3
دا حم رس
مﻨد
ر گﻰ
د تبﻮک ﻏزا پﻪ شمالﻲ پﻮلﻮ ک 3د روم د ل+کرو د حرکت د خبر لﻪ لﻪ $ﻨ 6پرتﻪ د جﻬاد خپر4دو سره سم حضرت محمد فرمان صادر ک .7پﻪ دې وخت ک 3ﻫﻮا تﻮده او د $مک3 د پﻴداوارو د اخﻴستلﻮ وخت و$ .ﻴﻨ 3عﻮامل لکﻪ زﻳات وا!ن، سختﻪ ﻻر او لﻪ رومﻲ جگ7ه مارانﻮ سره مقابلﻪ د دې ﻻمل شﻮل چ 3دغﻪ جگ7ه د ﻳﻮ الﻬﻲ ازماﻳ+ت پﻪ '5ر د ر*تﻴﻨﻮ مﻮمﻨانﻮ لﻴکﻪ لﻪ ظاﻫر ي مسلمانانﻮ 'خﻪ ب5لﻪ ک7ي .خدای د تﻮب 3پﻪ سﻮره ک 3د دې پ 3+5ﻳادونﻪ ک7ې چ 3مﻨافقﻴﻨﻮ پﻪ ب5ﻼ ب5لﻮ پلمﻮ سره پﻪ دغ 3جگ7ې ک 3لﻪ گ6ون 'خﻪ ډډه وک7ه .کﻪ 'ﻪ ﻫم دغﻪ ل+کر ا4ستﻨﻪ لﻪ رومﻴانﻮ سره پﻪ پﻮ$ﻲ ن+ت 3پای تﻪ و نﻪ رس5دلﻪ ،خﻮ د مسلمانانﻮ د جﻬاد فکر ډ4ره وروستﻨ 9غزا پراختﻴا ومﻮنده .دغﻪ غزا د اسﻼم د پ5غمبر د تبﻮك ﻏزا وه چ 3د ﻫجرت پﻪ نﻬم کال ک 3پ+5ﻪ شﻮه. پﻪ ٢8غزاگانﻮ ک 3گ6ون درلﻮد چ 3پﻪ 9غزاگانﻮ ک 3جگ7ه پ+5ﻪ لﻨ6ه دا چ 3حضرت محمد لﻪ شﻮې ده او پات 3نﻮرې ﻳ 3پرتﻪ لﻪ کﻮم 3جگ7ې سر تﻪ رس5دلﻲ دي .ﻫمدارنگﻪ حضرت محمد خپلﻮ ﻻروﻳانﻮ 'خﻪ پﻪ لس گﻮنﻮ استازي د جزﻳرة العرب پﻪ شاو خﻮا ک 3د دې لپاره گمارلﻲ وو چ3 د اسﻼم د*مﻨان و$پﻲ ،او د اسﻼم سپﻴ(لﻲ دﻳن تﻪ پراختﻴا ورک7ي. د اسﻼم د پ5ﻐﻤبر حضرت محمد
د اهلل
د ژوﻧد وروستﻲ کﻠﻮﻧﻪ وروستﻨی پﻴغمبر ،د ﻫجرت پﻪ ﻳﻮولسم کال ( 63٢ز ) د ( ) 63کلﻮنﻮ پﻪ عمر پﻪ
مدﻳﻨﻪ مﻨﻮره ک 3لﻪ دې ن7ۍ 'خﻪ رحلت وک .7ﻫغﻪ د عمر پﻪ اوږدو ک 3د عادي خلکﻮ پﻪ شان ژوند کاوه .کﻮر، خﻮاړه او کالﻲ ﻳ 3ساده وو .ﻫﻴ& کلﻪ ﻳ$ 3ان لﻪ نﻮرو 'خﻪ غﻮره نﻪ گا1ﻪ .د الﻬﻲ کﻼم (قرأن شرﻳف) لﻪ احکامﻮ سره سم لﻪ ملگرو او مﻮمﻨانﻮ سره مﻬربانﻪ او د کافرانﻮ او مشرکﻴﻨﻮ پر وړاندې سر سخت و .کﻮچﻨﻴانﻮ سره ﻳ 3زﻳاتﻪ مﻴﻨﻪ درلﻮدلﻪ .پﻪ *%ﻮ او د خپل کﻮر پﻪ نﻮرو غ7و مﻬربانﻪ و .پﻴغمبر
داس 3ﻳﻮ شخصﻴت و چ 3قرانﻲ ارشاداتﻮ
د ده پﻪ $ان ک 3انعکاس مﻮندلی و$ ،کﻪ د ده ژوند د مسلمانانﻮ لپاره ﻳﻮه ب5لگﻪ گر5$دل 3وه.
٢١
د ﻫجرت( )١کال( 6٢٢ز) پﻪ مدﻳﻨ 3ک 3د اسﻼم !ﻴﻨگ+ت ،د قبا او نبﻮي جﻮمات جﻮړول ،د مسلمانانﻮ تر مﻨ #د ورور ول! 9ﻴﻨگ+ت او لﻪ ﻳﻬﻮدﻳانﻮ سره د ت7ون ﻻسلﻴک. د ﻫجرت( )٢کال( 6٢3ز) د بدر غزا ،د مسلمانانﻮ برﻳالﻴتﻮبﻮنﻪ او پﻪ عربستان ک 3د اسﻼم د پراختﻴا اوازې. د ﻫجرت( )3کال( 6٢4ز) د احد غزا ،د ﻳﻮ شم5ر مجاﻫدﻳﻨﻮ سرغ7ونﻪ ،د حضرت حمزه شﻬادت او د کفارو پرشا تگ. د ﻫجرت( )5کال( 6٢6ز) د خﻨدق غزا ،د اسﻼم د د*مﻨانﻮ ﻳﻮوالی ،د خﻨدق ک5ﻨدل او د مسلمانانﻮ برﻳا. د ﻫجرت( )6کال( 6٢7ز) د حدﻳبﻴ 3سﻮلﻪ ،اسﻼم تﻪ د گاوندﻳﻮ ﻫ5ﻮادنﻮ د پاچاﻫانﻮ بلﻨﻪ او د اسﻼم پراختﻴا. د ﻫجرت( )7کال( 6٢8ز) د خﻴبر فتحﻪ. د ﻫجرت( )8کال( 6٢9ز) د مک 3فتحﻪ -د بتانﻮ ماتﻮل. د ﻫجرت( )١0کال( 63١ز) د پ5غمبر
وروستی حج.
د ﻫجرت( )١١کال( 63٢ز) د پ5غمبر
رحلت.
ه ټول ي فعاليت زده کﻮونکﻲ دې پﻪ درﻳﻮ ﻳا پﻨ%ﻮ کسﻴزو ډلﻮ وو4شل شﻲ د ( )١0-١کالﻮنﻮ مﻬم 3پﻴ 3+او د ﻫجرت ١١کال دې لﻪ ﻳﻮ بل سره تکراراو لﻨ6ﻳز ک7ي.
؟ و تن -١مسلمانانﻮ کﻮم $ای تﻪ ﻫجرت وک ،7او ول3؟ -٢کفارو د مسلمانانﻮ پر وړاندې پﻪ کﻮم ت7ون ﻻس پﻮرې ک7؟ -3غزا تعرﻳف ک7ئ؟ -4حضرت محمد کﻮمﻮ پاچاﻫانﻮ تﻪ د اسﻼم بلﻨلﻴک واستاوه؟ کﻮم پاچا لﻴک او پﻴغام رسﻮونکﻲ تﻪ درناوی ونﻪ ک 7او 'ﻪ پاﻳلﻪ ﻳ 3درلﻮده؟ -5مکﻪ معظمﻪ 'رنگﻪ فتحﻪ شﻮه؟ -6د الﻬﻲ وروستﻨﻲ پ5غمبر حضرت محمد د خﻮی او(اخﻼقﻮ) پﻪ ﻫکلﻪ تبصره وک7ئ. -7د پ5غمبر لﻪ ژوندانﻪ 'خﻪ مﻮ 'ﻪ زده ک7ه وک7ه؟ -8د غزاگانﻮ پﻴغام 'ﻪ و؟ حضرت محمد
له ټول ي بهر فعاليت 'رنگﻪ ژوند کاوه ،پﻪ دې ﻫکلﻪ ﻳﻮ مطلب برابر او پﻪ !ﻮلگﻲ ک 3ﻳ 3وواﻳئ.
٢٢
غزوة موته
ﻓﺼﻞ 3
دوﻳﻢ 'پرکی خﻠﻔاي راشدﻳﻦ
پﻪ دې 'پرکﻲ ک 3بﻪ د خﻼفت د مفﻬﻮم ،د خﻼفت د رامﻨ #تﻪ ک5دو او د خلفاي راشدﻳﻨﻮ د دورې پﻪ ﻫکلﻪ چ 3د اسﻼم د تارﻳخ پﻪ صدر ک 3شامل85ي ،معلﻮمات تر ﻻسﻪ ک7و. د حضرت ﻣحﻤد
او د خﻠﻔای راشدﻳﻨﻮ د ﻧسب شجره: ﻛعب
عدي
مرة
زرح کﻼب
تﻴﻢ
ﻗصﻲ
سﻌد
ﻋبد ﻣﻨاف
کﻌب
ﻗرط ﻋبداهلل ﻋبداﻟﻌزي ﻋﻤر ﻋبدشﻤس
ﻫاشﻢ
اﻣﻴﻪ
ﻋبداﻟﻤطﻠب
ﻧﻔﻴﻞ ﻋاﻣر خطاب ابﻮ ﻗحاﻓﻪ
ابﻮاﻟﻌاس ﻋبداهلل
ابﻮطاﻟب
ﻋﻔان حضرت ﻋثﻤان
٢3
حضرت ﻣحﻤد( )
حضرت ﻋﻠﻲ
حضرت ابﻮبکر
حضرت ﻋﻤر
د'پرکﻲﻣﻮخ3 ﻫﻴلﻪ ک85ي چ 3زده کﻮونکﻲ د دې 'پرکﻲ پﻪ پای ک 3ﻻندنﻴﻮ(پﻮﻫﻨﻴزو ،مﻬارتﻲ او ذﻫﻨﻴتﻲ) مﻮخﻮ تﻪ ورس85ي. -١د خﻼفت پﻪ مفﻬﻮم او شراﻳطﻮ باندې پﻮه شﻲ. -٢د خلفاي راشدﻳﻨﻮ (حضرت ابﻮبکر صدﻳق
،حضرت عمر
،حضرت عثمان
او حضرت علی(کرم اهلل وجﻬﻪ) خﻼفت تﻪ د رس5دو لﻪ 'رنگﻮالﻲ سره بﻪ بلد شﻲ. -3وکﻮﻻی شﻲ د خلفاي راشدﻳﻨﻮ ک7ن 3د ﻫغﻪ وخت پﻪ شراﻳطﻮ ک 3تحلﻴل ک7ي. -4وکﻮﻻی شﻲ د خلفاي راشدﻳﻨﻮ ک7ن ،3خﻮی او خصلت د خپل ژوند تگﻼره وگر $ﻮي. -5پﻪ اسﻼمﻲ حکﻮمت او اسﻼمﻲ اصﻮلﻮ باندې پﻮره باور پﻴدا ک7ي.
30
٢4
غزوة موته اتﻢ ﻟﻮﺳت3 ﻓﺼﻞ
د خﻼﻓت ﻣﻌﻨا او ﻣﻔﻬﻮم
پﻪ دې لﻮست ک 3باﻳد دغﻪ پﻮ*تﻨﻮ تﻪ $ﻮاب ورک7و .خﻼفت 'ﻪ تﻪ واﻳﻲ؟ د خﻼفت شراﻳط کﻮم دي؟
د خﻼﻓت ﻣﻌﻨا او ﻣﻔﻬﻮم 'ﻪ دی؟ خﻼفت پﻪ لغت ک 3د نﻴابت پﻪ معﻨا وي او د شرﻳعت پﻪ اصطﻼح؛ د دﻳن د اقام 3لپاره عمﻮمﻲ رﻳاست، د دﻳﻨﻲ علﻮمﻮ بﻴا ژوندي کﻮل ،د اسﻼم د ارکانﻮ اقامﻪ ،جﻬاد ،د عدالت !ﻴﻨگﻮل او د ظلم مخﻨﻴﻮی او د پ5غمبر پﻪ نﻴابت امر بالمعروف او نﻬﻲ عن المﻨکر د خﻼفت لﻪ اصﻮلﻮ 'خﻪ دي. لﻪ دې املﻪ خﻼفت د اسﻼمﻲ نظام پر بﻨس ﻳﻮ جﻮړ شﻮی $انگ7ی حکﻮمت دی .د اسﻼم خلﻴفﻪ د شرﻳعت د مقرراتﻮ لﻪ مخ ،3د مسلمانانﻮ دﻳﻨﻲ او دنﻴﻮي چارې د اسﻼم لﻪ پ5غمبر وروستﻪ د قرآن مجﻴد د احکامﻮ او احادﻳثﻮ پﻪ مطابق پر مخ وړې .د خلﻴفﻪ دنده ﻳﻮا 3$پﻪ سﻴاست او حکﻮمت باندې پای تﻪ نﻪ رس85ي ،بلک 3د خلﻴفﻪ ډ4ره مﻬمﻪ دنده د لﻮی خدای د بﻨده گانﻮ سمﻮن ،ارشاد او ﻻر*ﻮونﻪ ده چ 3پﻪ دې اړه ﻳ 3لﻪ !ﻮلﻮ شتﻪ امکاناتﻮ 'خﻪ ﻫر اړخﻴزه او *ﻪ گ"ﻪ اخلﻲ! .ﻮلﻨﻴز عدالت ﻳ 3رامﻨ #تﻪ ک7ي او د خلکﻮ د سﻮکال 9لپاره ﻳ 3ﻫ(ﻪ کﻮي .ﻫمدارنگﻪ دنده لري تر 'ﻮ د اسﻼم سپ(5ل 3دﻳن خپﻮر او د اسﻼمﻲ نظام لمن پﻪ ن7ۍ ک 3وغزوي$ .کﻪ چ 3خلﻴفﻪ پﻪ دې ن7ۍ ک 3د مسلمانانﻮ او پﻪ أخرت ک 3د خدای پاک پر وړاندې مسؤول او $ﻮاب ورکﻮونکی دی. د خلفاي راشدﻳﻨﻮ دوره ،زرﻳن عصر او د اسﻼم د صدر د دورې ﻳﻮه برخﻪ ده ،پﻪ دې دوره ک 3ﻳﻮا3$ عدالت ،تقﻮا ،ر*تﻴﻨﻮل 9او دﻳﻨدارۍ حکﻮمت کاوه .ﻫر چا چ 3ﻫر عمل تر سره کاوه ،د حقﻴقت لﻪ مخ3 و ،مؤرخﻴن او پﻮﻫان ،دغﻪ دوره د اسﻼمﻲ سﻴاسﻲ نظام ډ4ره *ﻪ ب5لگﻪ گ2ﻲ. د خﻼﻓت شرطﻮﻧﻪ -١مسلمان وي -٢عاقل وي -٣بالغ وي -٤نارﻳﻨﻪ وي -٥پﻮﻫﻪ ولري -٦عدالت ولري
٢5
-٧اﻫلﻴت ولري -٨خپلﻮاک وي -٩روحﻲ او $انﻲ سﻼمتﻴا ولري د خلفاي راشدﻳﻨﻮ پﻪ دوره ک ،3د خﻼفت مﻮضﻮع د اسﻼم د غﻮرو مشرانﻮ پﻪ سﻼ او مشﻮرې سره حل د اسﻼم د سترو مشرانﻮ(مﻬاجرو او انصارو) لﻪ مشﻮرې ک5دلﻪ' .رنگﻪ چ 3حضرت ابﻮبکر صدﻳق د ﻫر ډول گ6وډﻳﻮ د مخﻨﻴﻮي خپل $اﻳﻨاستی و!اکﻪ او حضرت عمر وروستﻪ ،حضرت عمر لپاره ﻳﻮ شم5ر اصحاب دغﻪ مقام تﻪ نﻮماند ک7ل ،تر 'ﻮ د ﻳﻮ بل پﻪ مشﻮرې سره خلﻴفﻪ و!اکﻲ او ﻫ &5ﻳﻮ ﻫم د خلفای راشدﻳﻨﻮ 'خﻪ داس 3نظر نﻪ درلﻮد چ 3خﻼفت ارثﻲ ک7ي ،ان تر دې چ 3حضرت عمر خپل زوی حضرت عبداهلل د شﻮرا پﻼوي د غ7ي پﻪ تﻮگﻪ و!اکﻪ ،خﻮ د خﻼفت لپاره ﻳ 3د ﻫغﻪ لﻪ و!اکﻪ او د ﻫغﻪ لﻪ شﻬادت !اکل ک5دلﻮ 'خﻪ خلک مﻨعﻪ ک7ل .پﻪ پای ک 3شﻮرا حضرت عثمان پرتﻪ لﻪ ﻫغﻪ شان مراسمﻮ خﻼفت تﻪ ورس5د .پﻪ دغﻪ مﻬال ک3 'خﻪ وروستﻪ حضرت علﻲ د پ5غمبر ډ4ر زﻳات شم5ر صحابﻪ وو پﻪ مدﻳﻨ 3مﻨﻮره ک 3شتﻮن نﻪ درلﻮد .د ﻫغﻮی ﻳﻮ شم5ر حضرت علﻲ(کرم اهلل وجﻬﻪ) تﻪ بﻴعت وک 7او ﻳﻮ شم5ر نﻮرو لﻪ بﻴعت 'خﻪ ډډه وک7ه. ه ټول ي
فعاليت
زده کﻮونکﻲ دې پﻪ درې ﻳا پﻨ%ﻪ کسﻴزو ډلﻮ وو4شل شﻲ .د خﻼفت د شرطﻮنﻮ پﻪ اړه دې لﻪ ﻳﻮ بل سره خبرې اترې وک7ي .د ﻫغﻮی ﻳﻮ تن دې پاﻳلﻪ نﻮرو !ﻮلگﻴﻮالﻮ تﻪ وواﻳﻲ.
؟
و تن
-١خﻼفت ﻳعﻨ' 3ﻪ؟ -٢د خﻼفت شراﻳط د تخت 3پر مخ ولﻴکئ. او د خلفاې راشدﻳﻨﻮ عصر تﻪ ول 3زرﻳﻨﻪ دوره او د اسﻼم صدر -3د اسﻼم پ5غمبر حضرت محمد واﻳﻲ؟
له ټول ي بهر فعاليت د لﻮست پﻪ اړه د پﻮرتﻨﻴﻮ پﻮ*تﻨﻮ پﻪ '5ر دوې دوې پﻮ*تﻨ 3برابرې ک7ئ.
٢6
غزوة موته ﻧﻬﻢ ﻟﻮﺳت3 ﻓﺼﻞ
د خﻼﻓت د جﻮړ4دو سرﻳزه
پﻪ دې لﻮست ک 3بﻪ د حضرت محمد ک7ئ.
لﻪ رحلت وروستﻪ د خﻼفت د جﻮړ4دو لﻪ 'رنگﻮالﻲ سره بلدتﻴا تر ﻻسﻪ
اسﻼمﻲ دولت د ﻫجرت پﻪ لﻮم7ي کال ک 3د حضرت محمد پﻪ وسﻴلﻪ پﻪ مدﻳﻨ 3مﻨﻮره ک 3رامﻨ #تﻪ شﻮ .ﻫغﻪ مﻬال مسلمانان ﻳعﻨ 3د پ5غمبر د ﻳارانﻮ شم5ر زرو تﻨﻮ تﻪ نﻪ رس5ده چ 3مﻬاجر او انصار پﻪ ک3 شامل وو .لﻪ ﻫماغﻪ پﻴل 'خﻪ دغﻮ ل 8شم5ر کسانﻮ ،د خپل کار بﻨس پﻪ مرست ،9ورورول ،9برابرۍ او مشﻮرو سره ک+5ﻮد .پ5غمبر د ﻫغﻮی تر مﻨ #د ورورول( 9مﻮاخات) ت7ون رامﻨ%تﻪ ک ،7تر ﻫغﻲ کچﻲ پﻮرې چ3 د ﻫر مسلمان خﻴر او مصلحت پﻪ ک 3شامل و او د ﻳﻮﻳﻮ تن خﻴر او مصلحت !ﻮلﻴز مصلحت گ2ل ک5ده. د ﻫمدې لپاره د جماعت لمﻮن #رامﻨ #تﻪ شﻮ چ 3دنﻴﻮي پاﻳلﻪ ﻳ 3ﻳﻮوالی او د ﻻر*ﻮود اطاعت او د ﻳﻮبل لﻪ حال 'خﻪ خبر4دل دي .زکات د اسﻼمﻲ اقتصادي نظام او تشکﻴﻼتﻮ بﻨس و ،ﻳعﻨ 3د زکات پﻪ رامﻨ #تﻪ ک5دو سره بﻴت المال رامﻨ #تﻪ شﻮ. *کاره ده چ 3ﻫر دولت رژﻳم لري او ﻫر ﻳﻮ لﻪ دغﻮ رژﻳمﻮ 'خﻪ د $انگ7و قﻮانﻴﻨﻮ او مقرراتﻮ تابع دی. ﻫرو مرو ﻫر رژﻳم باﻳد دوه مﻮسس 3ولري .دغﻪ دوه مﻮسس 3لﻪ پﻮځ او شتمﻨ' 9خﻪ عبارت دي$ ،کﻪ ﻫ&5 دولت ﻳا نظام لﻪ دغﻮ دوو مﻮسسﻮ 'خﻪ پرتﻪ نشﻲ کﻮﻻی ،خپل سﻴاسﻲ او اقتصادي ژوند تﻪ دوام ورک7ي. پ5غمبر د خپل ژوند پﻪ مﻬال ،د مسلمانانﻮ د دﻳﻨﻲ او دنﻴﻮي چارو مشر و .خﻼفت چ 3د پ5غمبر لﻪ رحلت وروستﻪ مﻨ #تﻪ راغی ،ﻳﻮ دﻳﻨﻲ او دنﻴﻮي مﻨصب و ،خلفاې راشدﻳن ﻫم د ﻫمدغﻪ مﻨصب او سمت درلﻮدونکﻲ وو ،ﻳعﻨ 3د حضرت رسﻮل اکرم ک7ن 3ﻳ 3کارول.3 د $ای ناستﻲ پﻪ اړه د مﻬاجرﻳﻨﻮ او انصارو تر د ﻫغﻪ حضرت لﻪ رحلت 'خﻪ وروستﻪ د پ5غمبر سره مﻨ #اختﻼفات رامﻨ #تﻪ شﻮل .مﻬاجرﻳﻨﻮ وﻳل مﻮږ خپل خپلﻮان او ﻫ5ﻮاد پر+4ﻮد او لﻪ پ5غمبر $اﻳﻨاستی لﻪ مﻮږ 'خﻪ وي مدﻳﻨ 3مﻨﻮرې تﻪ راغلﻮ ،لﻪ نﻮرو 'خﻪ مﻮږ ډ4ر غﻮره ﻳﻮ او باﻳد د پ5غمبر او پﻪ خپلﻪ پ5غمبر لﻪ مﻮږ 'خﻪ و ،د انصارو 'رگﻨدون 3دا وې کﻪ چ5رې زمﻮږ ملگرتﻴا نﻪ وای ،اسﻼم ﻳﻮ حدﻳث چ 3لﻪ پ5غمبر 'خﻪ ﻳ3 دومره پرمختگ نﻪ کاوه .پﻪ دې ل 7ک 3حضرت ابﻮبکر صدﻳق اورﻳدلی و ،انصارو تﻪ واوروه چ 3د ﻫغﻪ حدﻳث ژباړه دا ده :د مسلمانانﻮ واکمن باﻳد لﻪ قرﻳشﻮ 'خﻪ وي، انصارو چ 3دا واور4د ،لﻪ خپل 3غﻮ*تﻨ' 3خﻪ ﻳ 3ډډه وک7ه ،خﻮ د مﻬاجرﻳﻨﻮ پﻪ مﻨ #ک 3گ6وډۍ رامﻨ%تﻪ شﻮې چ 3لﻪ ﻫغﻮی 'خﻪ بﻪ کﻮم ﻳﻮ خلﻴفﻪ ﻳا د پ5غمبر ($اﻳﻨاستی) وي او ورو ورو کار ستﻮنز من ک5ده، چ 3د اسﻼم لﻪ سترو مشرانﻮ 'خﻪ و ،لﻪ حضرت ابﻮبکر صدﻳق پﻪ دغﻪ مﻬال ک 3حضرت عمر
٢7
لﻪ دې املﻪ چ3 سره ﻳ 3بﻴعت وک .7خلکﻮ ﻫم لﻪ ﻫغﻪ 'خﻪ مﻼت 7وک 7او حضرت ابﻮبکر صدﻳق ﻫغﻪ لﻮم7ی س7ی و چ 3اسﻼم ﻳ 3ومانﻪ ،ﻫغﻪ د عمر لﻪ پلﻮه تر !ﻮلﻮ مشر ﻫم و او تر !ﻮلﻮ مﻬمﻪ دا چ3 پﻪ خپل $ای جﻮمات تﻪ واستاوه تر 'ﻮ د ناروغ 9پر مﻬال حضرت ابﻮبکر صدﻳق پ5غمبر د جماعت امامت وک7ي ،بﻴعت ﻳ 3ور سره وک.7
فعاليت ه ټول ي زده کﻮونکﻲ دې پﻪ درې ﻳا پﻨ%ﻪ کسﻴزو ډلﻮ وو4شل شﻲ ،ﻫره ډلﻪ دې د لﻮست لﻨ6ﻳز د ﻳﻮ بل پﻪ مرستﻪ ولﻴکﻲ لﻪ ﻫغﻮ 'خﻪ دې ﻳﻮ تن نﻮرو تﻪ وواﻳﻲ. و تن ؟ -١د اسﻼم پ5غمبر حضرت محمد پﻪ مدﻳﻨ 3مﻨﻮره ک 3د 'ﻪ ش 3بﻨس ک+5ﻮد؟ ' -٢رنگﻪ خﻼفت رامﻨ #تﻪ شﻮ؟ 'رنگﻪ خﻼفت تﻪ ورس5د؟ -3حضرت ابﻮبکر صدﻳق له ټول ي بهر فعاليت خﻼفت ﻳعﻨ' 3ﻪ؟ پﻪ دې اړه د سﻴم 3د امام پﻪ مرستﻪ ﻳﻮه مقالﻪ ولﻴکئ چ 3لﻪ پﻨ%ﻮ کر*ﻮ ل 8نﻪ وي.
٢8
غزوة موته ﻟﺴﻢ ﻟﻮﺳت3 ﻓﺼﻞ
د حضرت ابﻮبکر صدﻳﻖ
خﻼﻓت ﻟﻪ ( ١١تر ١3ﻫـ .ق کﻠﻮﻧﻮ پﻮرې )
پﻪ دې لﻮست ک 3بﻪ د مسلمانانﻮ د لﻮم7نﻲ خلﻴفﻪ ،حضرت ابﻮبکر صدﻳق 'رنگﻮالﻲ او د دوی لﻪ مﻬمﻮ کارونﻮ سره بلد شئ.
خﻼفت تﻪ د رس5دلﻮ پﻪ
تاسﻮ مخک 3د حضرت محمد د ژوند پﻪ ﻫکلﻪ او د اسﻼم د پﻴداﻳ+ت او پراختﻴا لﻪ 'رنگﻮالﻲ سره د رسﻮل لﻪ رحلت 'خﻪ وروستﻪ ﻳعﻨ 3د خلفاي پﻪ زمانﻪ ک 3اشﻨاﻳﻲ پﻴدا ک7ه .اوس د حضرت محمد اکرم راشدﻳﻨﻮ د دورې د اسﻼمﻲ !ﻮلﻨ 3پﻪ حاﻻتﻮ باندې خبرې وک7و. خﻼﻓت د حضرت ابﻮبکر صدﻳﻖ اصلﻲ نﻮم عبداهلل بن ابﻮقحافﻪ پﻪ صدﻳق ملقب او کﻨﻴﻪ ﻳ 3ابﻮبکر دی .د عام د حضرت ابﻮبکر صدﻳق الفﻴل لﻪ پ 3+5دوه کالﻪ او 'ﻮ مﻴاشت 3وروستﻪ ﻳ 3پﻪ مک 3مکرم 3ک 3ن7ۍ تﻪ سترگ 3پرانﻴستل.3 د حضرت محمد لﻪ رحلت 'خﻪ وروستﻪ مﻬاجرﻳن او انصار پﻪ ﻳﻮه سﻴمﻪ ک 3چ 3د سقﻴفﻪ بﻨﻲ ساعده پﻪ نامﻪ ﻳادﻳ8ي ،سره را!ﻮل شﻮل چ 3د مسلمانانﻮ د چارو د *ﻪ سمﻮن لپاره ،ﻳﻮ *ﻪ س7ی د خلﻴفﻪ پﻪ تﻮگﻪ و!اکﻲ .لﻪ ﻳﻮ ل7 خبرو اترو او مشﻮرو وروستﻪ د ﻫجري قمري پﻪ ﻳﻮولسم کال د ربﻴع اﻻول پﻪ مﻴاشت ک 3حضرت ابﻮبکر صدﻳق د خلﻴفﻪ پﻪ تﻮگﻪ و!اکل شﻮ او !ﻮلﻮ انصارو او مﻬاجرﻳﻨﻮ د زړه لﻪ کﻮم 3لﻪ ﻫغﻪ سره بﻴعت ((بﻴعت ﻫغﻪ ت7ون و چ 3د فرمان ورکﻮونکﻲ او فرمان مﻨﻮنکﻲ تر مﻨ #ت7ل کﻴده او دوﻳم د خپل د ژوندانﻪ !ﻮل واک ﻳ 3لﻮم7نﻲ تﻪ ورکاوه او ژمﻨﻪ بﻪ ﻳ 3کﻮلﻪ چ 3د ﻫغﻪ فرمان پﻪ !ﻮلﻮ چارو ک 3چ 3لﻪ شرﻳعت سره سمﻮن ولري کﻪ د ده پﻪ گ"ﻪ دا خطبﻪ ولﻮستلﻪ چ 3ژباړه ﻳا زﻳان ﻫم اوسﻲ ،مﻨﻲ)) .لﻪ بﻴعت اخﻴستﻨ 3وروستﻪ حضرت ابﻮبکر صدﻳق ﻳ 3دا ده»ای خلکﻮ! زه پﻪ تاسﻮ مشر !اکل شﻮی ﻳم ،خﻮ لﻪ تاسﻮ *ﻪ نﻪ ﻳم .کﻪ ن5ک او سم کارونﻪ م 3وک7ل ،لﻪ ما سره مرستﻪ وک7ئ او کﻪ چ5رې ناوړه ک7ه م 3وک7ل ،سم 3ﻻرې تﻪ م 3راواړوئ .ای خلکﻮ! ستاسﻮ $ﻮاکمن زما پر وړاندې کمزوری دی ،تر ﻫغﻪ چ 3د خلکﻮ حق تری واخلم او ستاس 3کمزوری زما پر وړاندې $ﻮاکمن دی تر 'ﻮ د ده حق لﻪ بل 'خﻪ واخلم د اهلل پﻪ مرستﻪ .ای خلکﻮ! ﻫ(5ﻮک لﻪ تاسﻮ باﻳد لﻪ جﻬاد 'خﻪ ﻻس وانخلﻲ .کﻮم خلک چ 3لﻪ جﻬاد 'خﻪ ﻻس واخلﻲ ،خﻮار او ب 3وزلﻲ بﻪ شﻲ .تر ﻫغﻪ وختﻪ چ 3زه د فرمان مﻨﻮنکی ﻳم ،لﻪ ما 'خﻪ اطاعت وک7ئ او کﻪ د خدای نافرمانﻲ م 3وک7ه، خدای او پ5غمبر زما ﻻروﻳتﻮب مﻪ کﻮئ«. لﻪ رحلت وروستﻪ ﻫغﻪ $ﻮاکمن کسان چ 3د دوی نفﻮذ کم شﻮی و ،لﻪ وخت 'خﻪ پﻪ د حضرت محمد گ" 3اخﻴستﻨ 3سره ﻳ 3د اسﻼم د سپ(5لﻲ دﻳن پر وړاندې مخالفت کاوه او پﻪ پاﻳلﻪ ک 3د مک 3مکرم ،3مدﻳﻨ3 مﻨﻮرې او د طاﻳف خلکﻮ پﻪ استثﻨا نﻮر عرب قباﻳل لﻪ دﻳن 'خﻪ واو*تل او غﻮ*تل ﻳ 3چ 3د اسﻼم دﻳن لﻪ خطر د *ﻪ تدبﻴر لﻪ مخ 3دغﻪ گﻮاښ لﻪ مﻨ%ﻪ ﻻړ. سره مخ ک7ي چ 3د حضرت ابﻮبکر صدﻳق
٢9
تر !ﻮلﻮ مﻬم کاروﻧﻪ چ 3پدې وخت ک 3تر سره شﻮل ،عبارت دي لﻪ: پﻪ ډ4ر لﻮړ ﻫغﻪ کسان چ 3د زکات لﻪ ورک7ې 'خﻪ ﻳ 3سرغ7ونﻪ کﻮلﻪ ،حضرت ابﻮبکر صدﻳقتدبﻴر سره د اسﻼم دﻳن تﻪ متﻮجﻪ ک7ل او مرتدانﻮ تﻪ ﻳ 3د دوی د شﻮمﻮ ک7نﻮ سزا ورک7ه. د قرآن شرﻳف ﻫغﻪ مبارک آﻳتﻮنﻪ او سﻮرتﻮنﻪ چ 3پﻪ ب5ﻼ ب5لﻮ پا1ﻮ ک 3لﻴکل شﻮي وو ،پﻪ صحﻴفﻮ ک3را!ﻮل ک7ای شﻮل. د خﻼفت پﻪ وخت ک 3د اسﻼم د خپر4دو ﻻرې د حجاز (سعﻮدي د حضرت ابﻮبکر صدﻳقعربستان) !ﻮلﻮ سﻴمﻮ او شام تﻪ چ 3لﻪ (سﻮرﻳ ،3لبﻨان ،اردن او فلسطﻴن) 'خﻪ عبارت دي او ﻫمدارنگﻪ بﻴن الﻨﻬرﻳن(عراق) تﻪ ،پرانﻴستل شﻮې. د ﻫجري قمري پﻪ دﻳارلسم کال ک 3دوه کالﻪ او درې مﻴاشتﻮ خﻼفت وروستﻪ حضرت ابﻮبکر صدﻳق د( )63کلﻨ 9پﻪ عمر وفات او پﻪ نبﻮي روضﻪ ک 3خاورو تﻪ وسپارل شﻮ. پﻪ !ﻮﻟگﻲ ک 3ﻓﻌاﻟﻴت پﻪ ډلﻪ ﻳﻴز کارک 3د لﻮست لﻨ6ﻳز خپلﻮ !ﻮلگﻴﻮالﻮتﻪ وړاندې ک7ئ.
؟ پﻮ*تﻨ3 'رنگﻪ خﻼفت تﻪ ورس5د؟ -١حضرت ابﻮبکر صدﻳق د خﻼفت پﻪ زمانﻪ ک 3کﻮم کارونﻪ تر سره شﻮل؟ -٢د حضرت ابﻮبکر صدﻳق -3ﻻندې جمل 3پﻪ خپلﻮ کتابچﻮ ک 3ولﻴکئ ،سمﻪ جملﻪ د (ص) او نا سمﻪ جملﻪ د(غ) پﻪ تﻮري سره پﻪ ن+ﻪ ک7ئ. پﻪ ١٢ﻫجري قمري کال ک 3خﻼفت تﻪ ورس5د) (. الف -حضرت ابﻮبکر صدﻳق د 63کلﻨ 9پﻪ عمر وفات شﻮ) (. ب -حضرت ابﻮبکر صدﻳق ﻫره خبره بﻪ ﻳ 3مﻨلﻪ تﻪ لﻪ دې کبلﻪ چ 3د حضرت محمد ج -حضرت ابﻮبکر صدﻳق لﻪ خﻮا ورتﻪ د (صدﻳق) لقب ورک7ل شﻮ) (. د حضرت محمد لﻪ ژوند 'خﻪ مﻮ 'ﻪ زده ک7ل؟ تبصره پرې وک7ي. - 4د حضرت ابﻮبکر صدﻳق ﻟﻪ !ﻮﻟگﻲ بﻬر ﻓﻌاﻟﻴت د خﻮی او خصلت تر سرلﻴک ﻻندې ﻳﻮه مقالﻪ ولﻴکئ چ 3لﻪ پﻨ%ﻮ د حضرت ابﻮبکر صدﻳق کر*ﻮ ل8ه نﻪ وي.
30
غزوة موته ﻳﻮو ﻟﺴﻢ ﻟﻮﺳت3 ﻓﺼﻞ
د حضرت ﻋﻤر ﻓاروق
خﻼﻓت
(د اسﻼم د خپر4دو $ﻼﻧد پ5ر ﻟﻪ 13تﺮ 23ﻫـ .ق .کﻠﻮﻧﻮ پﻮرې)
پﻪ دې لﻮست ک 3بﻪ د حضرت عمر فاروق تﻮگﻪ بلد شئ.
خﻼفت تﻪ د رس5دو پﻪ 'رنگﻮالﻲ او د دوی لﻪ ک7نﻮ سره پﻪ لﻨ6ه
دا
حم
رس
مﻨد
رگﻰ
بن خطاب ملقب حضرت عمر پﻪ فاروق ،پﻪ مک 3معظم 3ک 3د عام د کسپﻴن سمﻨدرگﻰ الفﻴل پﻪ ١3کال ک 3ز484دلی دی. د مدﻳتران 3سمﻨدرگﻰ د بعثت پﻪ شپ8م حضرت عمر کال پﻪ 'رگﻨد ډول د اسﻼم پﻪ دﻳن مشرف شﻮ .دغﻪ کار مشرکﻴن سخت لﻴج سخ فار پﻪ و4ره ک 3واچﻮل. د ﻫغﻪ مﻬال چ 3حضرت ابﻮبکر ناروغﻪ شﻮ ،لﻪ خپلﻮ اصحابﻮ کرامﻮ سره ﻳ 3مشﻮره وک7ه .د مشﻮرې پﻪ پاﻳلﻪ د خلفاي راشدﻳﻨﻮ پﻪ پ5ر ک 3د اسﻼم پرمختگ ک! 3ﻮلﻮ اصحابﻮ د غ 3سپ(5ل 3او و!اکلﻮ. درن 3دندې تﻪ حضرت عمر پدې ﻫکلﻪ د خلکﻮ خﻮ*ﻪ تر ﻻسﻪ ک7ه ،او ﻳﻮ فرمان ﻳ 3ولﻴکلﻮ ،تر 'ﻮ کلﻪ چ 3حضرت ابﻮبکر صدﻳق د حضرت ابﻮبکر ﻫغﻪ د ده لﻪ م7ﻳﻨ 3وروستﻪ د مسلمانانﻮ پﻪ وړاندې ولﻮستل شﻲ .پدې ډول حضرت عمر لﻪ م7ﻳﻨ 3وروستﻪ د ﻫجرت پﻪ دﻳارلسم کال د خﻼفت درنده او سپ(5ل 3دنده پر غاړه واخﻴستﻪ. صدﻳق د خﻼفت پﻪ اوږدو ک 3تر سره شﻮل ،عبارت دي لﻪ: ﻫغﻪ ستر کارونﻪ چ 3حضرت عمر -١د اسﻼمﻲ خﻼفت لمن پﻪ ختﻴ #ک 3د عراق او اﻳران لﻮر تﻪ ورس5ده او پﻪ لﻮﻳدﻳ #او شمال ک! 3ﻮل شام ،مصر او د افرﻳقا شمالﻲ برخ 3د ﻫغﻪ پﻪ ولکﻪ ک 3راغلﻲ. -٢د خﻼفت پﻪ قلمرو ک 3د اداره کﻮلﻮ لپاره ،مﻨظم دفترونﻪ مﻨ%تﻪ راغلل او د لﻮم7ي $ل لپاره بﻴت المال(خزانﻪ) او مالﻴاتﻲ اداره جﻮړه شﻮه. -3د چارو د تر سره کﻮلﻮ لپاره متقی او پرﻫﻴز گاره کسان وگمارل شﻮل. -4د خلکﻮ د ژوند د ن5کمرغ 9او *ﻪ ک5دو لپاره ﻻرې ،پلﻮنﻪ ،دﻳﻨﻲ مدرس ،3جﻮماتﻮنﻪ او نﻮي *ارونﻪ جﻮړ شﻮل. -5د حضرت محمد د ﻫجرت ن"5ﻪ دمسلمانانﻮ د تارﻳخ پﻴل(مبدا) و!اکل شﻮه. -6د لﻮم7ي $ل لپاره لﻪ بﻬرنﻴﻮ سﻮداگرو 'خﻪ د مالﻴ!(3کس) اخ5ستل دود شﻮل.
3١
لﻨ6ه دا چ 3ﻫر چا کﻮﻻی شﻮل پﻪ أسان 9لﻪ دوی سره ووﻳﻨﻲ.د شپ 3لﻪ خﻮا بﻪ ﻳ 3گزمﻪ کﻮلﻪ تر 'ﻮ د خلکﻮ لﻪ احﻮال 'خﻪ خبر شﻲ .د قضاوت پﻪ ﻫکلﻪ بﻪ ﻳ 3د خپلﻮ او پردﻳﻮ تر مﻨ #تﻮپﻴر نﻪ کاوه. باندې د ذی الحج 3د مﻴاشت 3پﻪ ٢7ن"5ﻪ پﻪ داس 3حال ک 3چ 3پﻪ نبﻮي جﻮمات ک3 پر حضرت عمر د سﻬار پﻪ لمان%ﻪ وﻻړ و ،نا'اپﻲ د ﻳﻮ مجﻮسﻲ(اتش پرست) مرﻳﻲ لﻪ خﻮا چ( 3ابﻮلؤلؤ) نﻮم5ده ،پﻪ زﻫر و ل7ل 3تﻮره ورسره وه ،برﻳد وشﻮ چ 3د !پ 3ک5دو لﻪ کبلﻪ ب 3ﻫﻮ*ﻪ شﻮ .کلﻪ چ 3پﻪ ﻫﻮښ راغی نﻮ 6کسﻪ ﻳ3 لﻪ لس کالﻮ او پﻨ%ﻮ و!اکل چ 3د ده لﻪ شﻬادت وروستﻪ ﻳﻮ لﻪ دوی 'خﻪ خلﻴفﻪ و!اکﻲ .حضرت عمر مﻴاشتﻮ خﻼفت وروستﻪ د ﻫجرت پﻪ ( )٢٣کال د 63کالﻮ پﻪ عمر ،د شﻬادت لﻮړ مقام تﻪ ورس5د او د حضرت محمد د زﻳارت تر 'ﻨگ خاورو تﻪ وسپارل شﻮ.
پﻪ !ﻮﻟگﻲ ک 3ﻓﻌاﻟﻴت ﻫغﻪ کارونﻪ چ 3د ده زده کﻮونکﻲ دې پﻪ در4ﻮ او ﻳا پﻨ%ﻪ کسﻴزو ډلﻮ وو4شل شﻲ ،د حضرت عمر د خﻼفت پﻪ وخت ک 3تر سره شﻮي دي ،خبرې اترې دې پرې وک7ي او پاﻳلﻪ دې د ﻳﻮ استازی لخﻮا نﻮرو تﻪ ووﻳل شﻲ.
پﻮ*تﻨ3 ؟ بﻴت المال 'ﻪ وخت مﻨ%تﻪ راغی؟ د 'ﻪ لپاره؟ مالﻴاتﻲ دفترونﻪ د 'ﻪ لپاره مﻨ #تﻪ راغلل؟لﻪ ژوند 'خﻪ مﻮ 'ﻪ زده ک7ل؟ خبرې پرې وک7ئ. -د حضرت عمر فاروق
د حضرت عمر
ﻟﻪ !ﻮﻟگﻲ 'خﻪ بﻬر ﻓﻌاﻟﻴت د شخصﻴت پﻪ اړه ﻳﻮه مقالﻪ ولﻴکئ چ 3لﻪ پﻨ%ﻮ کر*ﻮ 'خﻪ کمﻪ نﻪ وي.
3٢
غزوة موته
ﻓﺼﻞ 3
دووﻟﺴﻢ ﻟﻮﺳت
د حضرت ﻋثﻤان
خﻼﻓت ﻟﻪ ( ٢3تر 35ﻫـ .ق کﻠﻮﻧﻮ پﻮرې)
پﻪ دې لﻮست ک 3دغﻮ پﻮ*تﻨﻮ تﻪ $ﻮاب ورکﻮل ک85ي :حضرت عثمان
'رنگﻪ خﻼفت تﻪ ورس5د؟ د دوی د
خﻼفت دوره د اسﻼم د پراختﻴا او فتﻮحاتﻮ لﻪ پلﻮه 'رنگﻪ وه؟ او د ﻫغﻪ پﻪ وخت ک 3کﻮم کارونﻪ تر سره شﻮل؟ حضرت عثمان دحضرت عمر طلحﻪ
بن عفان ملقب پﻪ ذوالﻨﻮرﻳن ،پﻨ%ﻪ کالﻪ لﻪ عام الفﻴل 'خﻪ وروستﻪ ن7ۍ تﻪ راغی. لﻪ شﻬادت وروستﻪ ﻫماغﻪ شپ 8کسﻪ (حضرت عثمان
،حضرت زبﻴر
حضرت عبدالرحمن بن عﻮف
،حضرت
،حضرت علﻲ
،او حضرت سعد بن وقاص
د اسﻼمﻲ شﻮرا پﻪ نامﻪ سره را!ﻮل شﻮل .لﻪ در4ﻮ ور$ﻮ مشﻮرو وروستﻪ ﻳ 3حضرت عثمان
د خلﻴفﻪ پﻪ تﻮگﻪ
و!اکﻪ. ﻫغﻪ ستر کارونﻪ چ 3پﻪ دې وخت ک 3سر تﻪ رس5دلﻲ ،عبارت دي لﻪ: -حضرت عثمان
خپلﻪ !ﻮلﻪ شتمﻨﻲ د اسﻼم د دﻳن د خپر4دو پﻪ ﻻر ک 3پﻪ لگ+ت ورسﻮلﻪ.
ﻫغﻪ بلﻮا گان 3چ 3د خﻼفت پﻪ گﻮټ گﻮټ ک 3ﻳ 3سر راپﻮرتﻪ ک7ی و ،پﻪ دې وخت ک 3لﻪ مﻨ%ﻪ ﻳﻮوړلشﻮي. -قرآن کرﻳم چ 3د حضرت ابﻮبکر صدﻳق
پﻪ زمانﻪ ک 3را!ﻮل او غﻮن 6ک7ای شﻮ ،د حضرت عثمان
پﻪ وخت ک 3پﻪ صحﻴفﻮ ک 3ولﻴکل شﻮ او اسﻼمﻲ فتحﻪ شﻮو سﻴمﻮ تﻪ ول85دول شﻮ. دوه ډولﻪ سﻮب 3د مسلمانانﻮ پﻪ برخﻪ شﻮې:الف :د ﻫغﻮ سﻴمﻮ دوﻳم $لﻲ فتحﻪ چ 3د حضرت عمر
پﻪ وخت ک 3فتح شﻮې وې ،خﻮ د ده لﻪ شﻬادت
وروستﻪ ﻳ 3بلﻮاگان 3ک7ې وې لکﻪ :ری( تﻬران ) ،ﻫمدان ،سکﻨدرﻳﻪ او أذرباﻳجان. ب :د نﻮو $مکﻮ فتحﻪ کﻮل لکﻪ :د کﻮچﻨ 9اسﻴا(ترکﻴﻪ) او د شمالﻲ افرﻳقا $ﻴﻨ 3سﻴم ،3ﻫمدارنگﻪ د قبرس !اپﻮ چ 3د رومﻴانﻮ پﻪ ﻻس ک 3و ،فتحﻪ شﻮ او د افغانستان ډﻳرې سﻴم 3پﻪ دې زمانﻪ ک 3د اسﻼم پﻪ سپ(5لﻲ دﻳن مشرف 3شﻮې .سمﻨدري $ﻮاکﻮنﻪ پﻪ دې وخت ک 3مﻨ%تﻪ راغلل. د حضرت عثمان
د خﻼفت پﻪ وروستﻨﻴﻮ کلﻮنﻮ ک$ 3ﻴﻨﻮ کسانﻮ د دوی لﻪ نرم' 9خﻪ ناوړه گ"ﻪ پﻮرتﻪ ک7ه
او ﻫغﻮی د گ6وډﻳﻮ رامﻨ%تﻪ ک5دو تﻪ لمن ووﻫلﻪ ،تر دې برﻳده چ 3مخالفان د در4ﻴم خلﻴفﻪ کﻮرتﻪ ور پﻮرتﻪ شﻮل او ﻫغﻪ ﻳ 3پﻪ داس 3حال ک 3چ 3د قرآن عظﻴم الشان پﻪ تﻼوت بﻮخت و ،د 84کالﻮ پﻪ عمر ،پﻪ شﻬادت ورساوه. حضرت عثمان
33
دوولس کالﻪ خﻼفت وک 7او د ﻫجرت پﻪ( )٣٥کال ﻳ 3خﻼفت پای تﻪ ورس5د.
پﻪ !ﻮﻟگﻲ ک 3ﻓﻌاﻟﻴت پﻪ ډلﻪ ﻳﻴز فعالﻴت ک 3ﻫغﻪ کارونﻪ چ 3د حضرت عثمان
پﻪ زمانﻪ ک 3سر تﻪ رس5دلﻲ دي ،پﻪ ﻳﻮه
چارټ ک 3برابر ک7ئ.
؟ -١د حضرت عثمان
پﻮ*تﻨ3 خﻼفت 'ﻮ کالﻪ و؟
-٢د افرﻳقا کﻮم 3سﻴم 3د در4ﻴم خلﻴفﻪ پﻪ مﻬال فتحﻪ شﻮې؟ -3حضرت عثمان
'رنگﻪ خﻼفت تﻪ ورس5د؟
-4ﻻندې جمل 3پﻪ خپلﻮ کتابچﻮ ک 3ولﻴکئ او سم عبارت د (ص) پﻪ تﻮري او نا سم عبارت د (غ) پﻪ تﻮري سره پﻪ ن+ﻪ ک7ئ. -حضرت عثمان
لﻪ ' ٢3خﻪ تر 35ﻫـ ق کلﻮنﻮ پﻮرې خﻼفت وک) ( 7
تﻬران ،ﻫمدان او اذرباﻳجان سﻴم 3د دوﻳم $ل لپاره د درﻳم خلﻴفﻪ پﻪ زمانﻪ ک 3فتحﻪ شﻮې ( حضرت عثمان -5د حضرت عثمان
)
١٢ ،کالﻪ خﻼفت وک 7او پﻪ 35ﻫـ ق کال پﻪ شﻬادت ورس5د( ) لﻪ ژوند 'خﻪ مﻮ 'ﻪ زده ک7ل؟ خبرې پرې وک7ئ. ﻟﻪ !ﻮﻟگﻲ بﻬر ﻓﻌاﻟﻴت
د حضرت عثمان
د خﻼفت پﻪ اړه ﻳﻮه مقالﻪ ولﻴکئ چ 3لﻪ شپ8و کر*ﻮ ل8ه نﻪ وي.
34
غزوة موته دﻳارﻟﺴﻢ ﻟﻮﺳت 3 ﻓﺼﻞ
د حضرت ﻋﻠﻲ (کرم اهلل وجﻬﻪ) خﻼﻓت (ﻟﻪ 35تر 40ﻫـ .ق کﻠﻮﻧﻮ پﻮرې)
پﻪ دې لﻮست ک 3بﻪ مﻮږ د حضرت علﻲ کرم اهلل وجﻬﻪ د خﻼفت لﻪ دورې سره أشﻨا شﻮ ،سر ب5ره پر دې د خلفای راشدﻳن د پﻴر پﻪ 'رنگﻮالﻲ چ 3د اسﻼم د صدر پﻪ نﻮم نﻮمﻮل شﻮی دی ﻫم وپﻮﻫﻴ8ئ. حضرت علﻲ(کرم اهلل وجﻬﻪ) د ابﻮطالب زوی د پ5غمبر د کاکا زوی او زوم و ،پﻪ اسداهلل ملقب ،د حضرت سره بﻴعت وک .7حضرت علﻲ(کرم لﻪ شﻬادت وروستﻪ ،مﻬاجرﻳﻨﻮ او انصارو لﻪ حضرت علﻲ عثمان اهلل وجﻬﻪ) د خپل خﻼفت مرکز پﻪ عراق ک 3د کﻮف* 3ار و!اکﻪ .نﻮمﻮړي د حضرت محمد او دنﻮرو خلفای راشدﻳﻨﻮ پﻪ '5ر ساده ژوند خﻮ*اوه. د حضرت علﻲ(کرم اهلل وجﻬﻪ) د خﻼفت پﻪ دوره ک 3لﻪ شام(سﻮرﻳ' )3خﻪ پرتﻪ! ،ﻮلﻮ اسﻼمﻲ ﻫ5ﻮادونﻮ د ابﻮسفﻴان زوی د شام حاکم و .حضرت علﻲ(کرم د ﻫغﻪ پﻴروي کﻮلﻪ .پﻪ ﻫغﻪ زمانﻪ ک 3حضرت معاوﻳﻪ د ﻫغﻪ اهلل وجﻬﻪ) ﻫغﻪ تﻪ لﻪ مرکزي اسﻼمﻲ حکﻮمت سره د ﻳﻮ $ای ک5دو بلﻨﻪ ورک7ه .حضرت معاوﻳﻪ ﻫغﻪ د شام لﻪ حکﻮمت 'خﻪ لرې ک .7معاوﻳﻪ د ﻫغﻪ لﻪ امر 'خﻪ سر غ7ونﻪ دعﻮت ونﻪ مانﻪ ،حضرت علﻲ غﻮ*تل ﻫغﻪ کسان چ3 او معاوﻳﻪ ،زبﻴر ،طلحﻪ وک7ه .ﻫمدارنگﻪ حضرت بﻲ بﻲ عاﻳشﻪ ﻳ 3پﻪ شﻬادت رسﻮلی و ،ژر قصاص شﻲ .خﻮ حضرت علﻲ(کرم اهلل وجﻬﻪ) ووﻳل کلﻪ چ3 حضرت عثمان قاتﻼنﻮ تﻪ بﻪ سزا ورک7ای شﻲ .ددغﻮ اختﻼفاتﻮ لﻪ املﻪ و چ 3د جمل وضعﻪ ارامﻪ شﻲ ،نﻮ د حضرت عثمان جگ7ه ون+تﻪ او د حضرت علﻲ(کرم اهلل وجﻬﻪ) پﻪ گ"ﻪ پای تﻪ ورس5ده. تر مﻨ #پﻪ صفﻴن ک 3جگ7ه ون+تﻪ' .رنگﻪ چ3 ﻫمدارنگﻪ د حضرت علﻲ( کرم اهلل وجﻬﻪ) او معاوﻳﻪ 'خﻪ د عمرو بن عاص د حضرت علﻲ(کرم اهلل وجﻬﻪ) د پلﻮﻳانﻮ بری حتمﻲ و ،حضرت معاوﻳﻪ وغﻮ*تل چ 3ﻳﻮه ﻻره ول"ﻮي .د عمرو عاص پﻪ وړاندﻳز ،د معاوﻳﻪ ل+کرو !ﻮلﻮ د قرآن کرﻳم پا 31اوچت 3ک7ې او نارې ﻳ 3ک7ې»مﻮږ !ﻮل د دغﻪ کتاب پﻴروان ﻳﻮ نﻮ $کﻪ باﻳد چ 3پﻪ خپلﻮ مﻨ%ﻮ ک 3سره ونﻪ جﻨگﻴ8و «.لﻪ دې کبلﻪ پر4ک7ه وشﻮه چ 3لﻪ ﻫر لﻮري 'خﻪ دې پﻼوي و!اکل شﻲ ﻫر 'ﻪ چ 3ﻫغﻮی ووﻳل ،حضرت علﻲ(کرم اهلل وجﻬﻪ) پﻼوی پﻼوی عمرو بن عاص د حضرت علﻲ دې ومﻨﻲ .د حضرت معاوﻳﻪ او حضرت معاوﻳﻪ ابﻮ مﻮسی اشعری دوکﻪ ک 7او ﻫغﻪ تﻪ ﻳ 3ووﻳل چ 3دواړه لﻪ خﻼفت 'خﻪ لرې کﻮو او ابﻮ مﻮسی ور سره ومﻨلﻪ. لﻮم7ی ابﻮ مﻮسی لﻪ خﻼفت 'خﻪ د حضرت علﻲ(کرم اهلل وجﻬﻪ) د گﻮ*ﻪ ک5دو اعﻼن ک ،7خﻮ عمرو بن عاص د مسلمانانﻮ خلﻴفﻪ دی. د خپل 3ژمﻨ 3خﻼف داس 3اعﻼن وک 7چ 3حضرت معاوﻳﻪ پﻪ دې وخت ک 3د حضرت علﻲ(کرم اهلل وجﻬﻪ) ﻳﻮ شم5ر پلﻮﻳانﻮ لﻪ ده 'خﻪ سرغ7ونﻪ وک7ه او حضرت ﻳ 3ﻫم پﻪ خﻼفت ونﻪ مﻨلﻮ .دغﻮ خلکﻮ تﻪ خﻮارج واﻳﻲ .دوی د مسلمانانﻮ پﻪ وژلﻮ ﻻس پﻮرې ک.7 معاوﻳﻪ حضرت علﻲ(کرم اهلل وجﻬﻪ) اړ شﻮ چ 3لﻪ ﻫغﻮی سره پﻪ نﻬروان ک 3مقابلﻪ وک7ي .د خﻮارجﻮ لﻪ مات' 3خﻪ وروستﻪ ،لﻪ دوی 'خﻪ درې کسانﻮ پﻪ خپل مﻨ #ک 3ت7ون وک 7چ 3پﻪ ﻳﻮه ورځ ک 3حضرت علﻲ(کرم اهلل وجﻬﻪ)، او عمرو بن عاص ووژنﻲ .لﻪ دې درې کسانﻮ 'خﻪ ،ﻳﻮازې عبدالرحمن بن ملجم چ3 حضرت معاوﻳﻪ د حضرت علﻲ(کرم اهلل وجﻬﻪ) پﻪ وژنﻮ مامﻮر شﻮی و ،د روژې د مﻴاشت 3پﻪ ١9ن"5ﻪ سﻬار ﻳ 3چ 3د ﻫجرت لﻪ ( )40کال سره سمﻮن خﻮري د کﻮف 3پﻪ جﻮمات ک 3د لمان%ﻪ کﻮلﻮ پﻪ حال ک 3پﻪ حضرت علﻲ(کرم اهلل وجﻬﻪ) پﻪ 35
زﻫرو کک7ې تﻮرې سره وار وک 7چ 3لﻪ ﻫمدې !پ 'خﻪ دوې ور 3$وروستﻪ د 64کلﻨ 9پﻪ عمر پﻪ شﻬادت ورس5د .د ده د خﻼفت دورې کابﻮ پﻨ%ﻪ کالﻪ دوام وک .7حضرت علﻲ(کرم اهلل وجﻬﻪ) د پﻮﻫ ،3تقﻮا ،قﻨاعت، *ﻮ او لﻮړو اخﻼقﻮ '+تن و .د ده د خﻼفت مﻮده سر تر پاﻳﻪ مبارزه وه .خﻮ لﻪ دې سره سره ﻳ 3وک7ای شﻮل چ 3پﻪ دغﻪ مﻮده ک 3د نﻮرو خلفاوو پﻪ شان عدالت پلی ک7ي او د ظلم پﻪ وړاندې پﻪ !ﻴﻨگﻪ مبارزه وک7ي. د خﻠﻔاې راشدﻳﻨﻮ پ5ر تﻪ ﻟﻨ6ه کتﻨﻪ لﻪ شﻬادت وروستﻪ د خلفاې راشدﻳﻨﻮ د خﻼفت زرﻳﻨﻪ دوره پای تﻪ ورس5ده .لﻨ 6دا د حضرت علﻲ چ 3د خلفاې راشدﻳﻨﻮ دوره د الﻬﻲ احکامﻮ پر بﻨس ،د حضرت محمد پر سﻨت او پرﻫﻴزگارۍ وﻻړه وه او پﻪ عدالت ﻳ 3پراخﻮالی ومﻮند .خلفا پﻪ ساده ژوند راغلل او ب5رتﻪ ﻻړل ،د دوی پﻪ دوره ک 3خﻼفت ډ4ر روحانﻲ مقاماتﻮ تﻪ ورتﻪ و ،دولتﻲ او پاچاﻳ 9شان او شﻮکت ﻳ 3نﻪ درلﻮد .خلفاې راشدﻳﻨﻮ خمتا کالﻲ اغﻮستل، د خرما(کجﻮري) پﻮستکی نال 9پﻪ پ+ﻮ کﻮل 3او د عادي خلکﻮ غﻮندې ﻳ 3پﻪ کﻮ'ﻮ او بازارونﻮ ک 3تگ او راتگ کاوه .د خلفاې راشدﻳﻨﻮ پﻪ واکمﻨ 9ک 3تقﻮا ،پرﻫ5زگاري او عدالت مﻮجﻮد و ،د اسﻼمﻲ حکﻮمتﻮنﻮ لپاره ﻳﻮه ب5لگﻪ وه .دوی لﻪ خلکﻮ سره *ﻪ روﻳﻪ درلﻮده$ .کﻪ لﻪ خلکﻮ سره *ﻪ روﻳﻪ د اسﻼم د سپﻴ(ل 3دﻳن لﻪ اصﻮلﻮ 'خﻪ گ2ل ک5ده .د خلفاوو خﻮراک د !ﻮلﻮ ب 3وزلﻮ خلکﻮ پﻪ شان و. پﻪ !ﻮﻟگﻲ ک 3ﻓﻌاﻟﻴت د ډلﻪ ﻳﻴزو کارونﻮ پﻪ واسطﻪ د ﻻندنﻴﻮ مطالبﻮ پﻪ اړه سره بحث وک7ئ .د بحث پاﻳلﻪ پﻪ !ﻮلگﻲ ک 3لﻪ ﻳﻮ بل سره شرﻳکﻪ ک7ئ. د جمل جگ7ه -د صفﻴن جگ7ه' -ﻨگﻪ د خﻼفت پﻼزم5ﻨﻪ لﻪ مدﻳﻨ 3مﻨﻮرې 'خﻪ کﻮف 3تﻪ ول85دول شﻮه؟
؟ پﻮ*تﻨ3 -١حضرت علﻲ(کرم اهلل وجﻬﻪ) 'رنگﻪ خﻼفت تﻪ ورس5د؟ -٢خﻮارج 'ﻮک وو؟ او ول 3دوی تﻪ خﻮارج وﻳل ک5دل؟ -3حضرت علﻲ(کرم اهلل وجﻬﻪ) 'رنگﻪ پﻪ شﻬادت ورس5د؟ -4د پﻮرتﻨ 9پﻮ*تﻨ 3پﻪ شان ﻫر زده کﻮونکی دې دوه دوه پﻮ*تﻨ 3چمتﻮ ک7ئ. -5د حضرت علﻲ(کرم اهلل وجﻬﻪ) لﻪ ژوند 'خﻪ 'ﻪ پﻮﻫ85ئ؟ خبرې پرې وک7ئ. -6د خلفای راشدﻳﻨﻮ لﻪ لﻮستﻮنﻮ 'خﻪ مﻮ 'ﻪ زده ک7ل؟ ﻟﻪ !ﻮﻟگﻲ بﻬر ﻓﻌاﻟﻴت د خلفای راشدﻳﻨﻮ تر سر لﻴک ﻻندې ﻳﻮ مقالﻪ ولﻴکئ چ 3لﻪ پﻨ%ﻮ کر*ﻮ 'خﻪ ل8ه نﻪ وي.
36
rt
Massif Central
• • • • •
Catholic
Protestant
Orthodox
Transports
Month Blaine Tunnels
Darlington
Stockton
Drak Passage
Cape Horn
در4يمه برخه :مدني زده ک7ې لوم7ى څپرکى
په دې څپرکي ک 3الندې درسونه لولئ: ول 3د اقتصاد علم زده کوو؟ د اقتصاد علم د کومو موضوعگانو په اړه بحث کوي؟ د اقتصاد اهميت: د څيزونو او خدمتونو اقتصادي مفهوم؛ مصرفي او پانگه ييز څيزونه؛ توليد ،و4ش او مصرف؛ عرضه او تقاضا؛ د پيسو اهميت او دندې؛
83
د څپرکي موخ3 زده کوونکي به د دې څپرکي ترلوستلو وروسته الندې موخ 3ترالسه ک7ي: د اقتصاد د علم ،موضوعگانو او اهميت د زده ک7ې په تعريف به وپوه85ي؛ د اقتصاد د علم په مفهوم باندې به وپوه85ي؛ توليد ،و4ش،مصرف ،عرضه ،تقاضا ،د پيسو اهميت او دندې به بيان ک7اى شي؛ د اقتصاد د علم د لوستلو اړتيا او اهميت به تشريح ک7اى شي؛ خدماتي ،مصرفي او پانگه ييز څيزونه به يو له بله څخه توپير ک7اى شي؛ توليد ،و4ش او مصرف به بيان ک7اى شي؛ د عرض 3او تقاض 3تر منځ به توپير وک7اى شي؛ د پيسو اهميت او دندې به بيان ک7اى شي؛ د اقتصاد له علم ،موضوعگانواو ارز*ت سره به مينه پيدا ک7ي؛ د خدماتي ،مصرفي او پانگه ييزو څيزونو ،توليد او توزيع په اړه به مثبت ذهنيت پيدا ک7ي؛ د توليد ،و4ش ،مصرف ،پيسو او د هغو له دندو سره به مينه پيدا ک7ي؛
84
درې د4رشم لوست
ول 3د اقتصاد علم زده کوو؟ ال ت ُْس ِر ُف ْ اش َر ُب ْ ُك ُل ْ وا َو ْ وا إ َِّن ُه َ وا َو َ ين( اﻷ ﻋﺮاف )3١ : ال ُي ِح ُّ ب ا ْل ُم ْس ِر ِف َ ژباړه :وخﻮرئ او و'+ئ ،خﻮ اسراف مﻪ کﻮئ $کﻪ چ 3خداى تعالﻰ اسراف کﻮوﻧکﻲ ﻧﻪ خﻮ*ﻮي.
ت5رکال ډﻳر بحثﻮﻧﻪ د اړتﻴاوو او د کﻮرﻧ 9د اړتﻴاوو پﻪ اړه وو .البتﻪ اقتصاد پخپلﻪ د !ﻮلﻨ 3لﻪ بﻨس"ﻴزو اړتﻴاوو، پﻪ $اﻧگ7ي تﻮگﻪ د کﻮرﻧ 9اړتﻴاوو لﻪ جمل' 3خﻪ دى .لﻪ ﻫمدې املﻪ ده چ 3د مدﻧﻲ زده ک7و د س 8کال اساسﻲ مﻮضﻮع مﻮ د اقتصاد پ5ژﻧدﻧﻪ !اکل 3ده .د ﻧﻦ ور 3$لﻮست د دې پﻮ*تﻨ 3پﻪ وړاﻧدې کﻮلﻮ سره چ:3 ول 3د اقتصاد علم زده کﻮو؟ پﻴل کﻮو. خبرې پرې وک7ئ اﻧسان پخپل مادي ژوﻧد ک 3ډ4رې اړتﻴا وې لري .د خپل ژوﻧد د دوام لپاره اړ دى چ 3دغﻪ اړتﻴاوې پﻮره ک7ي .دغ 3مﻮضﻮع تﻪ پﻪ پاملرﻧ 3سره: اﻧسان دغﻪ اړتﻴاوې 'رﻧگﻪ پﻮره کﻮي؟ د دې اړتﻴاوو سرچ5ﻨﻪ 'ﻪ شﻰ ده؟ 'ﻪ رﻧگﻪ کﻮﻻی شﻮ چ 3ﻫغﻪ اړتﻴاوې لﻪ مﻨ%ﻪ ﻳﻮسﻮ. د دغﻮ اړتﻴاوو د پﻮره کﻮلﻮ سرچ5ﻨﻪ ﻫغﻪ امکاﻧات دي چ 3طبﻴعت د اﻧسان پﻪ واک ک 3ورک7ي دي .دغ3 مﻮضﻮع تﻪ پﻪ پاملرﻧ 3سره لﻪ دوو مفﻬﻮمﻮﻧﻮ چ :3د اﻧسان اړتﻴاوې او سرچ5ﻨ 3ﻳا امکاﻧات دي ،سره مخامخ ک85و .لﻪ دې املﻪ ﻻزمﻪ ده چ 3ﻫغﻪ وپ5ژﻧﻮ؛ -١دانسان اړتيا وې:
د اﻧسان مادي اړتﻴاوې ،ﻫغﻪ د اقتصادي فعالﻴت لپاره ﻫ(ﻮي .کلﻪ کلﻪ اﻧسان داس 3فکر کﻮي چ 3د وخت پﻪ ت5ر4دو سره ،د ﻫغﻪ !ﻮل 3اړتﻴاوې پﻮره ک85ي ،خﻮ داس 3ﻧﻪ ده .پﻪ واقعﻴت ک 3د ﻫرې اړتﻴا لﻪ تر سره ک5دوسره ،بلﻪ اړتﻴا را پﻴدا ک85ي او پﻪ دې ترتﻴب سره ،د ﻧﻮې اړتﻴا لﻪ رابرس5ره ک5دو سره جﻮخت اﻧسان د خپل ژوﻧداﻧﻪ د کچ 3د لﻮړﻳدو لپاره زﻳات فعالﻴت تر سره کﻮي .د ب5لگ 3پﻪ تﻮگﻪ$ :ﻴﻨ3 خلک د ژوﻧداﻧﻪ لﻪ ډ4رو لﻮم7ﻧﻴﻮ امکاﻧاتﻮ 'خﻪ ب 3برخ 3دي .د دوي بﻨس"ﻴزه اړتﻴا ،استﻮگﻨ%ﻰ دى چ3 پﻪ ﻫغﻪ ک 3لﻪ ﻳخﻨ ،9گرم 9او د 'ﻴرووﻧکﻮ حﻴﻮاﻧاتﻮ 'خﻪ پﻪ امان ک 3وي او ﻳﻮ 'ﻪ عادي خﻮاړه ولري چ 3پﻪ ﻫغﻮ سره خپلﻪ لﻮږه لرى ک7ي ،خﻮ کلﻪ چ 3دغﻪ اړتﻴاوې تر سره شﻮې ،ﻧﻮ ﻫمدغﻪ اﻧساﻧان بﻴا داس3 احساس کﻮي چ 3د *ﻪ ژوﻧداﻧﻪ لپاره لﻪ دې لﻮړو او *ﻮ امکاﻧاتﻮ تﻪ اړتﻴا لرې .د ب5لگ 3پﻪ تﻮگﻪ :د پخﻮاﻧﻲ استﻮگﻨ%ﻲ پﻪ پرتلﻪ *ﻪ او بﻬتر کﻮر ولري .ﻫمدارﻧگﻪ ﻧﻮرې ﻧﻮي اړتﻴاوې ورتﻪ پﻴدا ک85ي او دى پﻪ ډ4ر شﻮق او مﻴﻨ 3سره د دغﻮ اړتﻴاوو پﻪ پﻮره کﻮلﻮ پس 3خپل لستﻮ1ﻲ را ﻧغاړي. * د خپلﻮ !ﻮلگﻴﻮالﻮ پﻪ مرستﻪ د ﻳﻮې کلﻴﻮال 3کﻮرﻧ 9او ﻳﻮې *اري کﻮرﻧ 9د اړتﻴاوو لست برابر ک7ئ او بﻴاﻳ 3ﻧﻮرو !ﻮلگﻴﻮالﻮتﻪ د خپل استازې پﻪ واسطﻪ واوروئ.
85
-٢سرچ5ن 3او امکانات: پﻪ ﻧ7ۍ ک 3د مﻮجﻮدو سرچ5ﻨﻮ او امکاﻧاتﻮ پﻪ ﻫکلﻪ چ 3اﻧساﻧان لﻪ ﻫغﻮ 'خﻪ د خپلﻮ اړتﻴاوو پﻪ پﻮره کﻮلﻮ ک 3کار اخلﻲ ،دوو مﻬمﻮ !کﻮ تﻪ اشاره کﻮﻻى شﻮ .لﻮم7ى !کﻰ دا چ 3دغﻪ امکاﻧات او سرچ5ﻨ 3محدودې دي او د اﻧسان د ﻧامحدودو اړتﻴا وو د پﻮره ک5دو قدرت ﻧﻪ لري .پﻪ دې ترتﻴب سره اﻧسان لﻪ دو وﻻرو سره مخ ک85ي چ 3ﻳﻮه ﻳ 3باﻳد غﻮره ک7ي .پﻪ واقعﻴت ک 3ﻫغﻪ ﻧشﻲ کﻮﻻى چ3 خپل! 3ﻮل 3اړتﻴاوې لﻪ شتﻮ امکاﻧاتﻮ 'خﻪ پﻮره ک7ي .لﻪ دې کبلﻪ ﻫغﻪ خپل 3ﻫغﻪ اړتﻴاوې چ 3د ده پﻪ ﻧظر لﻮم7ﻳتﻮب لري ،ترسره کﻮي .دوﻳم !کﻰ دا دى چ 3د اﻧسان پﻪ ﻻس ک 3مﻮجﻮد امکاﻧات پﻪ مختلفﻮ طرﻳقﻮ سره وکارول شﻲ او پﻪ دې ﻫکلﻪ خپلﻪ تصمﻴم وﻧﻴسﻲ. لکﻪ 'رﻧگﻪ چ 3وو4ل شﻮ ،د اﻧسان اړتﻴاوې ﻧامحدودې دي او محدود امکاﻧات او سرچ5ﻨ 3د ﻫغﻮ د پﻮره کﻮلﻮ وس ﻧﻪ لري .دلتﻪ پﻮ*تﻨﻪ پﻴدا ک85ي چ :3لﻪ سرچ5ﻨﻮ او امکاﻧاتﻮ 'خﻪ د گ" 3اخﻴستﻨ 3ډ4ره *ﻪ ﻻر کﻮمﻪ ده چ 3د اﻧساﻧاﻧﻮ لپاره د ژوﻧداﻧﻪ پﻪ زړه پﻮرې شراﻳط برابر ک7ي؟ پﻪ ﻳقﻴﻦ سره وﻳلﻰ شﻮ چ 3پﻪ زړه پﻮرې ﻻره داده چ 3لﻪ دغﻮ سرچ5ﻨﻮ 'خﻪ پﻪ معقﻮل 3گ" 3اخﻴستﻨ 3سره کﻮﻻى شﻮ چ 3زﻳاتﻪ اﻧدازه تﻮلﻴد ﻻستﻪ راوړو او د اﻧسان د لﻮړ او ډ4ر*ﻪ ژوﻧد شراﻳط برابر ک7و .اﻧسان د ژوﻧد پﻪ اوږدوک 3لﻪ خپل3 فکري قﻮې 'خﻪ پﻪ کار اخﻴستلﻮ سره ،تل د ﻳﻮې * 3ﻻرې د مﻮﻧدلﻮ پﻪ ل"ﻪ ک 3و .د دغ 3فکري ﻫ(3 ﻻستﻪ راوړﻧﻪ ،اقتصادي ﻧظر او مفکﻮره ده .د بشري تمدن لﻪ پرمختگ سره جﻮخت ،د بشر اقتصادي مفکﻮرې ﻫم تکامل وک 7او د اقتصاد د علم ﻧﻮم د بشر د زده ک7و ﻳﻮه برخﻪ وگر$ﻴده. * پﻪ سرچ5ﻨﻮ او امکاﻧاﻧﻮ ک 3کﻮم !کﻲ مﻬم دي؟ پﻪ لﻨ6ه تﻮگﻪ ﻳ 3بﻴان ک7ئ. د لوست تکرار ------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------پو*تن3 -١استﻮگﻨ%ﻰ ول 3د اﻧساﻧاﻧﻮ لپاره بﻨس"ﻴزه اړتﻴا ده؟ -٢د اﻧساﻧاﻧﻮ پﻪ ﻻس ک 3د شتﻮ سرچ5ﻨﻮ ﻧﻮمﻮﻧﻪ واخلئ؟ -٣لﻪ سرچ5ﻨﻮ او امکاﻧاتﻮ 'خﻪ د گ" 3اخﻴستﻨ 3ډ4ره *ﻪ ﻻر کﻮمﻪ ده؟ کورن 9دنده د اقتصاد د *5گ2ﻮ پﻪ باره ک' 3ﻮ کر* 3ولﻴکئ.
86
څلور د4رشم لوست
د اقتصاد علم د کومو موضوعگانو په اړه بحث کوي؟ صف ا ْل َم ْع ِ اد َفی ا ْل َنفَق ِة ِن ُ يشة( البﻴﻬقﻲ و طبراﻧﻰ). َا ْال َْق َت َص ُ د خداى رسﻮل فرماﻳﻲ :پﻪ ﻧفقﻪ ک 3اقتصاد او مﻨ%گ7ى حد ( مﻴاﻧﻪ روي) ﻧﻴماﻳﻲ ژوﻧد دى. پﻪ ت5ر درس ک 3مﻮ د دې پﻪ ﻫکلﻪ چ 3ول 3د اقتصاد علم زده کﻮو ،معلﻮمات ترﻻسﻪ ک7ل .پﻪ دې درس ک 3پﻪ دې اړه چ 3د اقتصاد علم د کﻮمﻮ مﻮضﻮعگاﻧﻮ پﻪ باره ک 3بحث کﻮي ،بلدتﻴا پﻴدا کﻮئ. خبرې پرې وک7ئ آيا پوه85ئ چ 3د اقتصاد علم څه شى دى؟
اقتصاد د تﻮلﻴد ،تﻮزﻳع او 'ﻴزوﻧﻮ د مصرف75' ،ﻧ 3او 'رﻧگﻮالﻰ ﻫمدارﻧگﻪ د دې ډول فعالﻴتﻮﻧﻮ د پاﻳلﻮ د '75ﻧ 3علم دى .د دغ 3علم مﻮخﻪ اﻧسان تﻪ لﻪ خپلﻮ سرچ5ﻨﻮ او امکاﻧاﻧﻮ 'خﻪ د * 3گ" 3اخﻴستﻨ 3ﻻر*ﻮوﻧﻪ ده. د اقتصاد علم ﻫم د ﻫر بل علم پﻪ '5ر ،د !اکلﻮ مﻮضﻮعگاﻧﻮ پﻪ اړه بحث کﻮي ،ﻳا پﻪ بل عبارت $اﻧگ7و پﻮ*تﻨﻮ تﻪ د $ﻮاب ورکﻮلﻮ پﻪ خاطر ،طرحﻪ شﻮى دى. د ﻫغﻮ مﻮضﻮعگاﻧﻮ د پ5ژﻧد گلﻮي لپاره چ 3د اقتصاد علم ﻳ75' 3ي ،د !ﻮلﻨ 3د اقتصاد ﻳﻮ ساده اﻧ%ﻮر پﻪ پام ک 3ﻧﻴسﻮ :د !ﻮلﻨ 3خلک د کﻮرﻧ 9پﻪ چﻮکاټ ک 3د خپلﻮ اړتﻴاوو د لرې کﻮلﻮ لپاره $اﻧگ7و 'ﻴزوﻧﻮ او خدمتﻮﻧﻮ تﻪ اړتﻴا لري .دوى د خپل 3اړتﻴاوړ 'ﻴزوﻧﻮ او خدمتﻮﻧﻮ برابرولﻮ او گ" 3اخﻴستﻨ3 لپاره پﻴس 3ورکﻮي .د فابرﻳکﻮ تﻮلﻴد ووﻧکﻲ د گ" 3پﻪ خاطر ،د خلکﻮ د اړتﻴاوړ 'ﻴزوﻧﻪ او خدمتﻮﻧﻪ تﻮلﻴد او عرضﻪ کﻮي .دغﻪ 'ﻴزوﻧﻪ او خدمتﻮﻧﻪ بازار تﻪ وړاﻧدې کﻮي او پلﻮري ﻳ .3کلﻪ چ 3د اقتصاد دغﻪ ساده اﻧ%ﻮر تﻪ پام وک7و 0- ،شم5ر پﻮ*تﻨ 3را سره پﻴدا ک85ي چ 3لﻪ ﻫغ 3جمل' 3خﻪ کﻮﻻى شﻮ ﻻﻧدې !کﻲ پﻪ گﻮتﻪ ک7و.
87
خلک 'رﻧگﻪ د ﻳﻮ 'ﻴز د اخﻴستﻮ او ﻳا ﻧﻪ اخﻴستﻮ پﻪ اړه تصمﻴم ﻧﻴسﻲ او 'رﻧگﻪ د ﻫغﻪ 'ﻴز اﻧدازهچ 3باﻳد واﻳﻲ خلﻲ! ،اکﻲ؟ تﻮلﻴد ووﻧکﻲ 'ﻪ ډول د ﻳﻮ 'ﻴز د تﻮلﻴد او ﻳا د تﻮلﻴد د کچ 3پﻪ اړه تصمﻴم ﻧﻴسﻲ؟ ول 3د $ﻴﻨﻮ 'ﻴزوﻧﻮ اﻧدازه پﻪ بازار ک 3زﻳاتﻪ او $ﻴﻨ 3ډ4ر ل 8وي ،پﻪ سختﻲ سره پﻴدا ک85ي؟ ول$ 3ﻴﻨ 3تﻮلﻴدي فابرﻳک 3زﻳاتﻪ گ"ﻪ کﻮي$ ،ﻴﻨ 3ﻳ 3تاوان کﻮي او لﻪ ماتﻲ سره مخ ک85ي؟ ول 3پﻪ $ﻴﻨﻮ !ﻮلﻨﻮ ک 3تﻮلﻴد فﻮق العاده زﻳات او پﻪ $ﻴﻨﻮ ک 3ل 8دى؟ ول 3د $ﻴﻨﻮ ﻫ5ﻮادوﻧﻮ د پ5سﻮ قﻴمت ثابت او د $ﻴﻨﻮ پﻪ بدلﻮن ک 3دى؟دغﻪ پﻮ*تﻨ 3او دغﻮ تﻪ ورتﻪ ﻧﻮرې ډ4رې پﻮ*تﻨ 3د اقتصادي 'ﻴ7ﻧﻮ پﻪ چﻮکاټ ک 3صﻮرت ﻧﻴسﻲ .د اقتصاد علم ﻫ(ﻪ کﻮي چ 3دغﻮ ﻫرې ﻳﻮې پﻮ*تﻨ 3تﻪ مﻨاسب $ﻮاب پﻴدا او وړاﻧدې ک7ي. پﻪ لﻨ6ه تﻮگﻪ وﻳلﻰ شﻮ چ 3تﻮلﻴد ،و4ش ،راک7ه ورک7ه ،ل+/ت ،د شتمﻨ 9سپما او پس اﻧدازه '75ل او داس 3ﻧﻮر د اقتصاد د علم مﻮضﻮعگاﻧ 3جﻮړوي. د لوست تکرار ------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------پو*تن3 -١د اقتصاد د علم مﻮضﻮع ولﻴکئ. -٢د اقتصاد علم تعرﻳف ک7ئ. -٣د اقتصاد د علم مﻮخﻪ بﻴان ک7ئ. کورن 9دنده ﻫغﻪ پﻮ*تﻨ 3چ 3د اقتصادي مطالعاتﻮ پﻪ چﻮکاټ ک 3لﻮستل ک85ي ،پﻪ 'ﻮ کر*ﻮ ک 3ولﻴکئ.
88
پنځه د4رشم لوست
د اقتصاد اهميت .پﻪ ت5ر درس ک 3مﻮ پﻪ دې ﻫکلﻪ چ 3د اقتصاد علم پﻪ کﻮمﻮ مﻮضﻮعگاﻧﻮ باﻧدې بحث کﻮي، معلﻮمات ترﻻسﻪ ک7ل .پﻪ دې لﻮست ک 3د اقتصاد لﻪ اﻫمﻴت سره بلد84ئ. خبرې پرې وک7ئ د اقتصاد اهميت څه شى دى؟
پﻪ اوسﻨ 9ﻧ7ۍ ک 3د اقتصادي مساﻳلﻮ د ورځ پﻪ ورځ زﻳات5دوﻧکﻲ اﻫمﻴت لﻪ ﻻملﻮﻧﻮ 'خﻪ ﻳﻮ ﻫم د ملتﻮﻧﻮ د ژوﻧداﻧﻪ پر !ﻮلﻮ برخﻮ ،پﻪ $اﻧ7/ې تﻮ-ﻪ پر !ﻮلﻨﻴزو ،سﻴاسﻲ او فرﻫﻨ/ﻲ اړخﻮﻧﻮ د اقتصادې ﻻملﻮﻧﻮ اغ5ز دی. کﻮم ﻫ5ﻮاد چ 3اقتصادي حالت ﻳ* 3ﻪ ﻧﻪ وي ،د ﻫر اړخﻴز پرمخت ,پر لﻮري حرکت ﻧﻪ شﻲ کﻮﻻي او لﻪ سﻴاسﻲ او !ﻮلﻨﻴز پلﻮه لﻪ سترو ستﻮﻧزو مخامخ کﻴ8ي. د اقتصاد د علم اﻫمﻴت پدې ک 3دی چ 3پﻪ اقتصادي مساﻳلﻮ ک 3اﻧسان تﻪ *ﻪ او "-ﻮره ﻻر ور*ﻴﻲ. اﻧساﻧﻲ !ﻮلﻨ 3د دغﻪ علم پﻪ مرستﻪ کﻮﻻی شﻲ چ 3لﻪ محدودو سرچﻴﻨﻮ 'خﻪ د 3"-اخﻴستﻨ3 مﻨاسب 3ﻻرې چارې ترﻻسﻪ ک7ي او د غﻮره او پﻪ زړه پﻮرو پاﻳلﻮ پﻪ ترﻻسﻪ کﻮلﻮ ک 3ترې کار واخلﻲ. اهلل (جل جﻼلﻪ) پخپل کتاب قرأن کرﻳم ک 3پدې ﻫکلﻪ داس 3فرماﻳلﻲ دي: د اﺳﺮاء ﺳﻮرة .29 ژباړه :ﻻسﻮﻧﻪ دې پﻪ خپلﻪ غاړه پﻮرې مﻪ بﻨدوه او مﻪ ﻳ 3ډ4ر خﻼصﻮه پﻪ !ﻮلﻮ خﻼصﻮلﻮ سره ،چ 3پﻪ دې صﻮرت ک 3بﻪ مﻼمت کﻴﻨ( 3د شﻮمتﻴا لﻪ مخ )3او ست7ی بﻪ پات 3ش( 3د ډ4ر ل+/ت لﻪ مخ.)3 اهلل تعالی پدې مبارک أﻳت ک 3مسلماﻧاﻧﻮ تﻪ پﻪ اقتصاد او ل+/ت ک 3د مﻨ%ﻼرﻳتﻮب امر ک7ی دی. بخل ﻳا بخﻴلﻲ ﻳ 3بده بلل 3ده ،اسراف او لﻪ حده زﻳات خرڅ او مزې چ7چ 3ﻳ 3مﻨعﻪ ک7ﻳدي. اسﻼم د رحمت او عدالت دﻳﻦ دی .د شتمﻨی د ساتﻨ 3لپاره ﻳ 3اﻧ6ول (تﻮان) پﻪ پام ک 3ﻧﻴﻮلی او مسلماﻧاﻧﻮ تﻪ ﻳ 3ﻻر*ﻮوﻧﻪ ک7ې چ 3د کﻮرﻧﻲ ل+/ت او لﻪ اړو خلکﻮ سره پﻪ مرستﻪ کﻮلﻮ ک 3لﻪ مﻨ%ﻼرﻳتﻮب 'خﻪ کار واخلﻲ .بخﻴلﻲ ،اسراف او مزې چ7چ 3پﻪ اسﻼم ک 3جﻮاز ﻧﻪ لري .د اسﻼم ستر پﻴغمبر مسلماﻧان د اقتصاد پﻪ لﻮر داس 3ﻫ(ﻮلﻲ او فرماﻳﻲ چ:3 'ﻮک چ 3پﻪ اقتصاد ک 3لﻪ مﻨ%ﻼرﻳتﻮب 'خﻪ کار واخلﻲ ،اړ او محتاج ک85ي ﻧﻪ.
89
ﻫر ﻫغﻪ
اسﻼم ﻧﻴستﻲ ﻫغﻪ خطر بﻮلﻲ چ 3د اﻧسان اعتقادات -ﻮا*ﻮي؛ زمﻮږ ستر پﻴغمبر پدې اړه داس 3فرماﻳلﻲ دي: ژباړه :فقر ﻳا ﻧﻴستﻲ اﻧسان کفر تﻪ ﻧ8دې کﻮي. د اسﻼم سپ(5لی دﻳﻦ د فقر او ﻧﻴست 9د لﻪ مﻨ%ﻪ وړلﻮ او ﻫﻮسا ژوﻧد تﻪ د رس5دو پﻪ ﻻر ک 3ﻫ(ﻪ او ﻫاﻧد *ﻪ بللی دی او ﻫغﻪ 'ﻮک چ 3د خپل 3کﻮرﻧ 9د ژوﻧداﻧﻪ د *ﻪ ک5دو پﻪ ﻻر ک 3کﻮ*) کﻮي ،د ﻫغﻪ چا غﻮﻧدې دي ،کﻮم چ 3د اهلل (جل جﻼلﻪ) پﻪ ﻻر ک 3جﻬاد کﻮي او د درﻧ+ت وړ دی. رسﻮل اهلل صلی اهلل علﻴﻪ وسلم وﻳلﻲ دې: ژباړه' :ﻮک چ 3د خپل 3کﻮرﻧ 9د اړتﻴاو د پﻮره کﻮلﻮ لپاره کﻮ*) کﻮي ﻫغﻪ داس 3دی لکﻪ چ' 3ﻮک د اهلل جل جﻼلﻪ پﻪ ﻻره ک 3قدم پﻮرتﻪ کﻮي. * د خپلﻮ !ﻮل/ﻴﻮالﻮ پﻪ مرستﻪ د اقتصاد د اﻫمﻴت پﻪ اړه ﻳﻮه 'لﻮر کر*ﻴزه مقالﻪ ولﻴکئ. د لوست تکرار ------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------پو*تن3 -١د اقتصاد علم ول 3اﻫمﻴت لري؟ ﻳﻮ دلﻴل ﻳ 3ولﻴکئ. -٢د اسﻼم پﻴغمبر محمد
ﻫغﻪ حدﻳث شرﻳف چ 3مسلماﻧان ﻳ 3پﻪ ک 3اقتصاد تﻪ ﻫ(ﻮلﻲ دي لﻪ
ژباړې سره بﻴان ک7ئ. -٣د غرﻳبئ (فقر) پﻪ ﻫکلﻪ چ 3مﻮ کﻮم حدﻳث شرﻳف لﻮستلی دی ،لﻪ ژباړې سره ﻳ 3ولﻴکئ. کورن 9دنده د اقتصاد پﻪ اړه د اسﻼم لﻪ ﻧظره 'ﻮ کر* 3معلﻮمات ولﻴکئ.
90
شپ 8د4رشم لوست
د څيزونو او خدمتونو اقتصادي مفهوم
( نعم العون علی تقوی اهلل عزوجل الغنی) (مسﻨد ابﻦ الجعد جزءا 255،ﻣﺦ) ژباړه :د اهلل تعالﻰ د تقﻮى پﻪ حاصلﻮلﻮ ک 3غﻨا (شتمﻨﻰ) *ﻪ مرستﻪ کﻮوﻧک 3ده. پﻪ ت5ر لﻮست ک 3مﻮ د اقتصاد د اﻫمﻴت پﻪ ﻫکلﻪ معلﻮمات ترﻻسﻪ ک7ل .پﻪ دې درس ک 3د 'ﻴزوﻧﻮ اوخدمتﻮﻧﻮ لﻪ اقتصادي اﻫمﻴت سره بلد84ئ. خبرې پرې وک7ئ څيزونه څه شى دي؟
د اﻧسان $ﻴﻨﻲ مادي اړتﻴاوې د ﻫغﻮ محصﻮﻻتﻮ او مختلفﻮ تﻮکﻮ د مصرف کﻮلﻮ لﻪ ﻻرې تر سره ک85ي کﻮم چ 3تﻮلﻴد ووﻧکﻲ ﻳ 3تﻮلﻴدوي او بازار تﻪ ﻳ 3عرضﻪ کﻮي د ب5لگ 3پﻪ تﻮگﻪ: اﻧسان خپلﻪ خﻮراکﻲ اړتﻴا د خﻮراکﻲ مختلفﻮ تﻮکﻮ د خﻮړولﻮ لﻪ ﻻرې پﻮره کﻮي .کتاب ،کتابچﻪ، قلم ،لباس ،د لﻮبﻮ شﻴان ،تﻮپ ،دستکش ،کمﻴس او ډول ډول م5ﻮې ،دا واړه $ﻴزوﻧﻪ دي .پﻪ بلﻪ ژبﻪ !ﻮل ﻫغﻪ وساﻳل چ 3بﻨس"ﻴزې اړتﻴاوې پﻪ مستقﻴم ﻳا غﻴر مستقﻴم ډول دفعﻪ کﻮي$ ،ﻴزوﻧﻪ ورتﻪ و4ل ک85ي .د دغﻮ $ﻴزوﻧﻮ د ﻻستﻪ راوړو لپاره باﻳد د ﻫغﻮ تﻮلﻴد ووﻧکﻮ او ﻳا عرضﻪ کﻮوﻧکﻮ تﻪ پﻴس 3ورک7و. * د خپلﻮ !ﻮلگﻴﻮالﻮ پﻪ مرستﻪ د لسﻮ'ﻴزوﻧﻮ ﻧﻮمﻮﻧﻪ ولﻴکئ او ﻧﻮرو زده کﻮوﻧکﻮ تﻪ ﻳ 3واوروئ. آيا پوه85ئ چ 3خدمتونه څه شى دى؟
ﻫر ﻫغﻪ 'ﻪ چ 3اﻧسان ﻳ 3پﻪ پﻴسﻮ اخلﻲ او د ﻫغﻮ پﻮاسطﻪ خپلﻪ اړتﻴا پﻮره کﻮي ،ﻳﻮازې پﻪ فزﻳکﻲ $ﻴزوﻧﻮ ک3 ﻧﻪ خﻼصﻪ ک85ي .د ب5لگ 3پﻪ تﻮگﻪ :اﻧسان زده ک7ې تﻪ اړتﻴا لري او د دې اړتﻴاد لرې کﻮلﻮ لپاره د زده ک7ې مختلفﻮ کﻮرسﻮﻧﻮ تﻪ
9١
ور$ﻲ او د پﻴسﻮ پﻪ بدل ک 3د خپل 3اړتﻴا وړ زده ک7ې ترﻻسﻪ کﻮي. زده کﻮوﻧکﻲ د کاﻧکﻮر د ازمﻮﻳﻨ 3د تﻴاري لپاره د الجبر ،کﻴمﻴا او مثلثاتﻮ د تﻴاري ﻧﻴﻮلﻮ کﻮرسﻮﻧﻮ تﻪ ور$ﻲ او د پﻴسﻮ پﻪ بدل ک 3د خپل 3اړتﻴا وړ زده ک7ې ،زده کﻮي .پﻪ دې مثالﻮﻧﻮ ک 3ﻳ 3د لمس وړشﻴان ﻧﻪ دي راﻧﻴﻮلﻲ ،بلک 3د ﻫغﻮ پﻴسﻮ پﻪ بدل ک 3چ 3ورک7ي ﻳ 3دي ،خپلﻪ پﻮﻫﻪ ﻳ 3زﻳاتﻪ ک7ي ده .ﻫغﻪ خدمتﻮﻧﻪ چ 3طبﻴبان ﻳ 3تر سره کﻮي ،ﻫم لﻪ ﻫمدې ډل' 3خﻪ دي. د لﻮست پﻪ !ﻮلگﻲ ک 3د *ﻮوﻧکﻮ کار او فعالﻴت .،پﻪ دولتﻲ ادارو ک 3د مامﻮرﻳﻨﻮ کارکﻮل او داس3 ﻧﻮرې بﻴل 3/لﻪ ﻫغﻮ اقتصادي فعالﻴتﻮﻧﻮ 'خﻪ دي چ 3پﻪ پاﻳلﻪ ک 3ﻳ 3د خدمتﻮﻧﻮ پﻪ ﻧامﻪ 'ﻴز عرضﻪ ک85ي. * د خپلﻮ !ﻮلگﻴﻮالﻮ پﻪ مرستﻪ د شپ8و خدمتﻮﻧﻮ ﻧﻮمﻮﻧﻪ لست ک7ى او ﻧﻮرو زده کﻮوﻧکﻮ تﻪ ﻳ 3واوروئ.
د لوست تکرار ------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------پو*تن3 -١کالﻲ 'ﻪ شﻰ دي؟ -٢د 'ﻴزوﻧﻮ او خدمتﻮﻧﻮ 'ﻮ بﻴل 3/بﻴان ک7ئ. -٣خدمتﻮﻧﻪ 'ﻪ شﻰ دي؟ لﻪ مثال سره ﻳ 3واضح ک7ئ. کورن 9دنده ﻫغﻪ 'ﻴزوﻧﻪ چ 3تاس 3پخپل کﻮر ک 3ترې گ"ﻪ پﻮرتﻪ کﻮئ' ،ﻮمره ﻳ 3زمﻮږ د خپل ﻫ5ﻮاد او 'ﻮ مره ﻳ3 د بﻬرﻧﻴﻮ ﻫ5ﻮادوﻧﻮ دي؟ لست ﻳ 3ک7ئ.
92
اووه د4رشم لوست
مصرفي او پانگه ييز څيزونه
ا ْل َح َيا ِة ُّ الد ْن َيا (الکﻬف)٤٦:
ُون زِي َنةُ ا ْل َم ُ ال َوا ْل َبن َ ژباړه :شتمﻨﻲ او اوﻻد د دﻧﻴا د ژوﻧداﻧﻪ *کﻼ او سﻴﻨ/ار دی. پﻪ ت5ر درس ک 3مﻮ د 'ﻴزوﻧﻮ او خدمتﻮﻧﻮ د اقتصادي مفﻬﻮم پﻪ ﻫکلﻪ معلﻮمات ترﻻسﻪ ک7ل .پﻪ دې درس ک 3د مصرفﻲ ،پاﻧگﻪ ﻳﻴزو ،ضروري او تجملﻲ $ﻴزوﻧﻮ سره بلد84ئ. خبرې پرې وک7ئ مصرفي او پان/ه ييز څيزونه کوم دي؟ ﻫغﻪ 'ﻴزوﻧﻪ چ 3د خر'ﻼو پﻪ خاطر بازارتﻪ وړاﻧدې ک85ي ،امکان لري چ 3د مصرف کﻮوﻧکﻮ لﻪ خﻮا واخﻴستل شﻲ او پﻪ مصرف ورس85ي ،ﻳا دا چ 3ﻧﻮر تﻮلﻴدووﻧکﻲ د ﻧﻮرو مختلفﻮ $ﻴزوﻧﻮ د تﻮلﻴد لپاره ﻫغﻪ واخلﻲ او گ"ﻪ ترې پﻮرتﻪ ک7ي .د ب5لگ 3پﻪ ډول :ﻫغﻪ خﻮاړه او کالﻲ چ3 کﻮرﻧ 9او د !ﻮلﻨ 3خلک ﻳ 3برابروي او مصرفﻮي ﻳ ،3مصرفﻲ 'ﻴزوﻧﻪ ورتﻪ و4ل ک85ي. پاﻧگﻪ ﻳﻴز 'ﻴزوﻧﻪ ﻫغﻪ دي چ 3د تﻮلﻴد پﻪ بﻬﻴر ک ( 3د 'ﻴزوﻧﻮ د تﻮلﻴد لپاره) پﻪ کاروړل ک85ي او پﻪ غﻴر مستقﻴم ډول مصرف85ي .د پاﻧگﻪ ﻳﻴزو 'ﻴزوﻧﻮ لﻪ تﻮلﻴد 'خﻪ مﻮخﻪ ماشﻴﻨﻮﻧﻪ او پﻪ وروست 9پاﻳلﻪ ک،3 مصرف دى. * د خپلﻮ !ﻮلگﻴﻮالﻮ پﻪ مرستﻪ مصرفﻲ 'ﻴزوﻧﻪ لﻪ واسطﻪ ﻳ' 3ﻴزوﻧﻮ سره پرتلﻪ ک7ئ. اړين (ضروري) او تجملي څيزونه ﻫغﻪ 'ﻴزوﻧﻪ چ 3لﻮم7ﻧ 9اړتﻴاوې پﻮره کﻮي، لکﻪ :خﻮاړه ،کالﻲ ،استﻮگﻨ%ﻰ او داس 3ﻧﻮر، د اړﻳﻨﻮ 'ﻴزوﻧﻮ پﻪ ﻧامﻪ ﻳادﻳ8ي. تجملﻲ 'ﻴزوﻧﻪ :ﻫغﻪ گران او غﻴر ضروري 'ﻴزوﻧﻪ ،لکﻪ :گا ،31لﻮړبﻴﻪ مﻮ!ران* ،کل3 ما 91او ډولﻲ کﻮروﻧﻪ ،د سﻴﻨ/ار ساماﻧﻮﻧﻪ او داس 3ﻧﻮر ...وي.
د مصارفو هزينه كلﻪ چ 3لﻪ مﻮجﻮدو زﻳرمﻮ او امکاﻧاتﻮ 'خﻪ
93
چ 3پﻪ مختلفﻮ ډولﻮﻧﻮ د مصرفﻮلﻮ وړتﻴا لري ﻳﻮازې د ﻳﻮه کار پﻪ ترسره کﻮلﻮ ک 3کار واخلﻮ پﻪ واقعﻴت ک3 مﻮ لﻪ ﻧﻮرو مصرفﻮﻧﻮ اوﻫغﻮ پاﻳلﻮ 'خﻪ چ 3لﻪ دې ﻻرې ترﻻسﻪ کﻴدای شﻮل ،صرف ﻧظر ک7ی دی .د ﻼ مﻮ د ﻫغﻮ غﻨمﻮ ب5ل 3/پﻪ تﻮ-ﻪ :کﻪ چ5رې مﻮ کﻮمﻪ $مکﻪ د پﻨب 3د کرلﻮ لپاره $اﻧک7ي ک7ي وي ،عم ً لﻪ کرلﻮ 'خﻪ چ 3لﻪ دې $مک' 3خﻪ مﻮ ترﻻسﻪ کﻮﻻی شﻮل ،صرف ﻧظر ک7ی دی او ﻳا کﻪ چ5رې مﻮ خپل 3پﻴس 3د پتلﻮن او کمﻴس لپاره $اﻧ7/ې ک7ې وي ،د کتاب ،کتابچ 3لﻪ اخﻴستلﻮ او ﻫغﻪ ' 3"-خﻪ چ 3لﻪ ﻫغﻮ مﻮ ترﻻسﻪ کﻮﻻی شﻮه ب 3برخ 3شﻮې ﻳﻮ .لﻪ ﻻسﻪ وتلﻲ د فرصت مصارف ﻫغﻪ 'ﻪ را پﻪ -ﻮتﻪ کﻮي چ 3لﻪ ﻫغﻪ 'خﻪ مﻮ صرف ﻧظر ک7ی دی او ﻳا دا چ 3ﻫغﻪ مﻮ لﻪ ﻻسﻪ ورک7ي دي. د پﻨب 3پﻪ مثال ک 3د پﻨب 3کرلﻮ پﻪ ﻫکلﻪ پر4ک7ې سره ،د غﻨمﻮ لﻪ حاصل 'خﻪ محروم شﻮي ﻳﻮ ،د پﻨب3 کرلﻮ د فرصت مصارف د ﻫغ 3غﻨمﻮ پﻪ اﻧدازه دي چ 3لﻪ ﻫغﻮ 'خﻪ مﻮ صرف ﻧظر ک7ی دی.
د لوست تکرار ------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------پو*تن3 -١د پﻨ%ﻮ مصرفﻲ 'ﻴزوﻧﻮ ﻧﻮمﻮﻧﻪ واخلئ. -٢ضروري ﻳا اړﻳﻦ 'ﻴزوﻧﻪ 'ﻪ شﻰ دي؟ -٣ﻻزم 3او ﻳا ﻫم د لگ+ت پﻴس' 3ﻪ معﻨا لري؟ کورن 9دنده د پاﻧگﻪ ﻳﻴزو او تجملﻲ 'ﻴزوﻧﻮ پﻪ اړه 'ﻮ کر* 3د مثال پﻪ وړاﻧدې کﻮلﻮ سره ولﻴکئ.
94
اته د4رشم لوست
توليد ،توزيع او مصرف َ ﻧس ِ ان ِإ اَّﻻ َﻣا َس َﻌﻰ (الﻨجم)٣٩ : س ﻟ إْ ِ َوأن ﻟ اَّ إْﻴ َ ِﻺ َ ژباړه :او دا چ 3د اﻧسان لپاره ﻫ &5گ"ﻪ ﻧشتﻪ ب5لﻪ ﻫغ' 3ﻪ چ 3خپلﻪ ﻳ 3ک7ي وي او د ﻫغ 3لپاره ﻳ3 ﻫ(ﻪ ک7ي وي. پﻪ ت5ر درس ک 3مﻮ د مصرفﻲ او پاﻧگﻪ ﻳﻴزو 'ﻴزوﻧﻮ پﻪ اړه معلﻮمات حاصل ک7ل .پﻪ دې لﻮست ک3 د تﻮلﻴد ،تﻮزﻳع او مصرف لﻪ اقتصادي اصطﻼحگاﻧﻮ سره بلد84ئ. خبرې پرې وک7ئ لکﻪ 'رﻧگﻪ چ 3پﻮﻫ85ئ ،اﻧسان ډ4ر کاروﻧﻪ ،د خپل 3مادي ﻫﻮساﻳﻨ 3او اړتﻴاوو د پﻮره کﻮلﻮ لپاره سرتﻪ رسﻮي .د ب5لگ 3پﻪ تﻮگﻪ :د خﻮړو ،کالﻴﻮ ،استﻮگﻨ%ﻲ ،پﻴسﻮ او شتمﻨ 9پﻴدا کﻮل د مادي ﻫﻮساﻳﻨ 3لپاره ترسره ک85ي ،لﻪ دې کبلﻪ: أﻳا کﻮﻻى شﻮ لﻪ ﻫغﻮ سرچ5ﻨﻮ او امکاﻧاتﻮ 'خﻪ چ 3پﻪ طبﻴعت ک 3شتﻪ ،ﻧ5غ پﻪ ﻧ5غﻪ گ"ﻪ ترﻻسﻪک7و؟ دغﻪ سرچ5ﻨ 3او د استفادې وړ شﻴان د چا لﻪ خﻮا ،پﻪ کﻮم $اى ک 3تﻴار84ي؟توليد څه شى دى؟ تﻮلﻴد لﻪ ﻫغﻮ فعالﻴتﻮﻧﻮ 'خﻪ عبارت دى چ 3پﻪ پاﻳلﻪ ک 3د جﻮړوﻧ' ،3ﻴزوﻧﻮ او مطلﻮبﻮ خدمتﻮﻧﻮ د ﻻس تﻪ راوړلﻮ ﻻمل -ر$ﻲ .تﻮلﻴد د بشر د اړتﻴاوو پﻪ پام ک 3لرلﻮ سره صﻮرت ﻧﻴسﻲ .د دې لپاره چ 3وک7اى شﻮ د خپل 3اړتﻴا وړ'ﻴزوﻧﻪ او خدمتﻮﻧﻪ لﻪ شتﻮ امکاﻧاﻧﻮ او سرچ5ﻨﻮ 'خﻪ پﻪ گ"3 اخﻴستﻨ 3سره ترﻻسﻪ ک7و ،کار او زﻳارتﻪ اړتﻴا لرو .پﻪ بل عبارت ،دغﻪ سرچ5ﻨ' 3رﻧگﻪ چ 3دي ،ﻧشﻲ کﻴداى چ 3پﻪ ﻫمدې ډول زمﻮږ د استفادې وړ وگر$ﻲ او زمﻮږ اړتﻴاوې پﻮره ک7ي ،بلک 3کﻮﻻی شﻮ چ 3ﻫغﻪ د ﻳﻮ ل 7کاروﻧﻮ او فعالﻴتﻮﻧﻮ پﻪ سرتﻪ رسﻮلﻮ سره د خپل 3اړتﻴاوړ شﻴاﻧﻮ باﻧدې واړوو .دا ډول فعالﻴتﻮﻧﻪ چ 3پﻪ سرچ5ﻨﻮ باﻧدې د اړتﻴاوړ شﻴاﻧﻮ د بدل5دو لپاره ترسره ک85ي ،لﻪ تﻮلﻴد 'خﻪ عبارت دي. د تﻮلﻴدي فعالﻴتﻮﻧﻮ لﻪ ﻻرې ،د بشري !ﻮلﻨ 3د اړتﻴاوړ 'ﻴزوﻧﻪ او خدمتﻮﻧﻪ ،ترسره ک85ي .کرﻧﻴز ،صﻨعتﻲ او کاﻧﻲ محصﻮﻻت او وروستﻨﻲ خدمتﻮﻧﻪ ،دا !ﻮل د تﻮلﻴدي فعالﻴتﻮﻧﻮ ﻻستﻪ راوړﻧﻪ ده. و4ش څه شی دی؟ و4ش د خلکﻮ پﻪ مﻨ #ک 3د ملﻲ عاﻳداتﻮ لﻪ تقسﻴم او ﻫغﻮ تﻪ لﻪ سپارلﻮ'خﻪ عبارت دى. ﻼ :د ﻳﻮ ملﻲ عاﻳدات د اقتصادي 'ﻴزوﻧﻮ او خدمتﻮﻧﻮ ﻫغﻪ مجمﻮعﻪ ده چ 3پﻪ ﻳﻮه !آکل 3زماﻧﻪ ک 3مث ً کال پﻪ مﻮده ک 3پﻪ ﻳﻮ ﻫ5ﻮاد ک 3تﻮلﻴدﻳ8ي او پﻪ !ﻮلﻴز ډول ﻫغﻪ د پﻴسﻮ د معﻴار لﻪ مخ' 3رگﻨدوي. پﻪ ډ4رو ﻫ5ﻮادوﻧﻮ ک 3ډﻳر خلک پﻪ ﻫغﻮ ډلﻮ ک 3شامل85ي چ 3ل 8عاﻳد ترﻻسﻪ کﻮي او ل8 95
شم5ر خلک ،پﻪ ﻫغﻮ ډلﻮ ک 3گ6ون لري چ 3زﻳات عاﻳد ﻻستﻪ راوړي او د عاﻳد و4ش ﻳ 3ﻧابرابره وي .کلﻪ چ 3د ﻳﻮې !ﻮلﻨ 3د خلکﻮ د ﻫﻮساﻳﻨ 3کچﻪ !اکﻮ ،ﻻزمﻪ ده چ 3د ﻫغ! 3ﻮلﻨ 3د فقر ﻳا ﻧﻴستﻲ لﻪ وضعﻲ او د ﻫغ 3د عاﻳد لﻪ و4ش 'خﻪ معلﻮمات ﻻستﻪ راوړو$ .کﻪ پﻪ ﻫغﻪ !ﻮلﻨﻪ ک 3چ 3فقر ل 8او د عاﻳداتﻮ و4ش عادﻻﻧﻪ وي ،د وگ7و ﻫﻮساﻳﻨﻪ بﻪ ﻳ 3ډﻳره وي. د دې لپاره چ 3ﻳﻮ 'ﻴز د مصرف لپاره تﻴارشﻲ ،کﻮم پ7اووﻧﻪ باﻳد ووﻫﻲ؟ لگ+ت څه شى دى؟ ل+/ت د مﻮجﻮدو اساﻧتﻴاوو 'خﻪ گ"ﻪ اخ5ستل دي چ 3د اوسﻨﻴﻮ او رواﻧﻮ اړتﻴاوو لﻪ رفع کﻮلﻮ'خﻪ عبارت دی :تﻮلﻴد ووﻧکﻲ باﻳد د فابر4ک 3پﻪ ﻧامﻪ کﻮم $اى واخلﻲ او ﻳاﻳ 3اجاره ک7ي؛ ماشﻴﻨﻮﻧﻪ او ﻧﻮر د اړتﻴا وړ وساﻳل او ﻳﻮه اﻧدازه لﻮم7ﻧﻲ مﻮاد واخلﻲ او ﻳﻮ شم5ر مامﻮرﻳﻦ او کارگران ﻫم پﻪ کار وگماري .ﻫغﻪ پﻴس 3چ 3تﻮلﻴد ووﻧکﻲ ﻳ 3د تﻮلﻴد پﻪ خاطر ل/ﻮي ،د تﻮلﻴد ل+/ت ﻳ 3بﻮلﻲ .کلﻪ چ 3تﻮلﻴد ووﻧکﻲ د 'ﻴزوﻧﻮ او وساﻳلﻮ عرضﻪ کﻮلﻮ تﻪ تﻴاری ولري او پﻪ بازار ک 3ﻫغﻮ 'ﻴزوﻧﻮ تﻪ تقاضا وي ،تقاضا کﻮوﻧکﻲ د 'ﻴزوﻧﻮ پﻪ بدل ک 3د پﻴسﻮ ورک7ې تﻪ چمتﻮ وي ،پﻪ دې صﻮرت ک 3وﻳلﻰ شﻮ چ 3ﻧﻮمﻮړي 'ﻴزوﻧﻪ او وساﻳل ل+/ت تﻪ تﻴار دي. * د خپلﻮ !ﻮلگﻴﻮالﻮ پﻪ مرستﻪ د مصرف ﻧﻮر ډولﻮﻧﻪ بﻴان ک7ئ.
د لوست تکرار ------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------پو*تن3 -١د تﻮلﻴد پﻪ واسطﻪ زمﻮږ کﻮم 3اړتﻴاوې پﻮره ک85ي؟ -٢کﻪ ملﻲ عاﻳدات پﻪ عادﻻﻧﻪ تﻮگﻪ تﻮزﻳع ﻧﻪ شﻲ' ،ﻪ بﻪ پ )5شﻲ؟ -٣ل+/ت 'ﻪ شﻰ دى؟ کورن 9دنده تﻮلﻴد ،تﻮزﻳع او ل+/ت ﻳﻮ لﻪ بلﻪ سره 'ﻪ اړﻳک 3لري؟ پﻪ دې اړه 'ﻮ کر* 3ولﻴکئ. 96
نهه د4رشم لوست
عرضه او تقاضا ﻨس ﻧَ ِصﻴ َب َ ِﻦ اﻟدُّ ﻧ إْ َﻴا ( القصص)٧٧ : ﻚﻣ َ َو َﻻ َت َ ژباړه :او لﻪ دﻧﻴا 'خﻪ دې ﻫم خپلﻪ برخﻪ مﻪ ﻫ5روه. پﻪ ت5ر درس ک 3مﻮ د تﻮلﻴد ،تﻮزﻳع او مصرف پﻪ ﻫکلﻪ معلﻮمات حاصل ک7ل .پﻪ دې درس ک 3د عرض3 او تقاضا لﻪ اقتصادي اصطﻼحاتﻮ سره بلد84ئ. تقاضا څه شى دی؟ خبرې پرې وک7ئ لکﻪ 'رﻧگﻪ چ 3پﻪ ت5ر درس ک 3ووﻳل شﻮل ،اﻧسان ﻳﻮ اړ مﻮجﻮد دى .دغﻪ اړتﻴاوې لﻪ طبﻴعت 'خﻪ چ 3ﻳﻮه خداﻳﻲ ډال 9ده ،پﻮره کﻮي، دلتﻪ دا پﻮ*تﻨ 3پﻴدا ک85ي چ:3 -١اﻳا د دغﻮ اړتﻴاوو د پﻮره کﻮلﻮ 'ﻴزوﻧﻪ او وساﻳل لﻪ کﻮم زﻳار پرتﻪ پﻪ وړﻳا تﻮگﻪ د اﻧسان ﻻستﻪ ور$ﻲ؟ ' -٢ﻪ ډول دغﻪ د اړتﻴا وړ 'ﻴزوﻧﻪ او وساﻳل ﻻستﻪ راوړای شﻮ؟ کﻪ 'ﻪ ﻫم اړتﻴا د !ﻮلﻮ اقتصادي فعالﻴتﻮﻧﻮ اصلﻲ ﻻمل دى ،خﻮ اړتﻴا پﻪ ﻳﻮازې تﻮگﻪ د اقتصادي ماشﻴﻨﻮﻧﻮ 'رخﻮﻧﻪ ﻧشﻲ 'رخﻮلﻰ ،بلک 3مخک 3لﻪ دې چ 3تﻮلﻴد پﻴل شﻲ او شمتمﻨ9 او ﻳا مال ﻻستﻪ راشﻲ ،اړتﻴا ﻳا غﻮ*تﻨﻪ باﻳد د تقاضا پﻪ شکل را جﻮتﻪ شﻲ. ﻼ :پﻪ ﻳﻮ ﻫ5ﻮاد ک 3ﻳﻮ مﻴلﻴﻮن کسﻪ گ7ﻧدﻳﻮ مﻮ!روتﻪ اړتﻴا او ﻳا غﻮ*تﻨﻪ لري، د اخﻴستلﻮاراده ،مث ً خﻮد گ7ﻧدﻳﻮ مﻮ!رو تﻮلﻴدووﻧکﻲ دومره مﻮ!ران ﻧﻪ تﻮلﻴد وي بلک 3دوى د ﻫغﻮ خلکﻮ د شم5ر او تعداد پﻪ کچﻪ مﻮ!ر تﻮلﻴدوي ،کﻮم چ 3ﻧﻮ مﻮړى مﻮ!روﻧﻪ ﻫم اخﻴستلﻲ شﻲ او ﻫم د ﻫغﻮ د اخﻴستلﻮ اراده ولري. لﻪ دې املﻪ تقاضا هغه ډول اړتيا يا غو*تنه ده چ 3د اخيستلو وس ولري او اخيستل ي 3اراده وي ،ﻧﻮ وﻳلﻰ شﻮ چ 3پﻪ اقتصاد ک 3ﻫر کلﻪ چ 3د تقاضا ﻧﻮم اخﻴستل ک85ي ،مﻮخﻪ ﻳ3 داوي چ 3اخﻴستﻮﻧکﻲ حاضر دي چ 3د اړتﻴا وړ شﻴاﻧﻮ ﻳﻮه برخﻪ پﻪ مﻨاسب قﻴمت سره واخلﻲ. د تقاضا ارتجاعيت :تقاضا تﻪ ﻫغﻪ وخت ارتجاعﻲ واﻳﻲ چ 3د ﻳﻮه شﻲ پﻪ قﻴمت ک 3ل 8تغﻴﻴر پﻪ بازار ک 3د تقاضا قﻮت تﻪ ډﻳر تغﻴﻴر ورک7ي؛ د ب5ل 3/پﻪ تﻮ-ﻪ :کﻪ چ5رې د اعلﻰ و رﻳ+مﻴﻦ او ﻳا وړﻳﻦ !ﻮکر بﻴﻪ ډ4ره لﻮړه شﻲ ،د خلکﻮ تقاضا د ﻫغﻪ د اخﻴستلﻮ لپاره را !ﻴ"85ي او د ﻫغ 3پر $اى بﻪ ارزان بﻴﻪ !ﻮکران واخلﻲ.د ﻫغ 3پر عکس د قﻴمتﻮﻧﻮ د !ﻴ"5دو پﻪ صﻮرت ک 3بﻪ د ﻫغﻮ د اخﻴستﻮ لپاره د خلکﻮ تقاضا ډﻳره شﻲ .ﻧﻮ دا ډول تقاضا تﻪ چ 3د 'ﻴزوﻧﻮ د قﻴمت د پﻮرتﻪ او *کتﻪ تلﻮ پﻪ اثر ډ4ره جگﻪ او !ﻴ"ﻪ ک85ي (،ارتجاعﻲ تقاضا) واﻳﻲ .د دې پرعکس کﻪ د ﻳﻮه 'ﻴز د ﻧرخ د زﻳات *کتﻪ او پﻮرتﻪ تللﻮ پﻪ اثر د پ5رلﻮ غﻮ*تﻨﻪ (تقاضا) ډ4ر تﻮپﻴر وﻧﻪ ک7ي ،ﻧﻮ واﻳﻲ چ 3غﻮ*تﻨﻪ ارتجاعﻲ ﻧﻪ ده.
97
د ب5ل 3/پﻪ تﻮگﻪ :دا وړو ﻧرخ کﻪ ډ4ر ﻫم پﻮرتﻪ ﻻړ شﻲ ،بﻴاﻫم خلک اړ دي چ 3اوړه وپ5ري ،لﻪ دې املﻪ د اوړو د بﻴ 3د ډ4ر جﻴگ5دلﻮ پﻪ اثر پﻪ غﻮ*تﻨﻪ ک' 3ﻪ $اﻧ7/ی تﻮپﻴر ﻧﻪ را$ﻲ .ﻫمدارﻧگﻪ کﻪ د اوړو بﻴﻪ ډ4ر !ﻴ"ﻪ ﻫم شﻲ ،خﻮ خلک د خپل 3ﻫمغ 3ﻳﻮې اﻧدازې 'خﻪ زﻳات ﻧﻪ اخلﻲ. عرضه :عرضﻪ پﻪ اقتصاد ک 3د ﻳﻮه 'ﻴز ﻫغ 3اﻧدازې تﻪ وﻳل ک85ي چ 3پﻪ ﻳﻮه وخت او ﻳﻮه !اکلﻲ ﻧرخ د پلﻮرلﻮ لپاره تﻴاروي .لکﻪ 'ﻨگﻪ چ ( 3اړتﻴا او خﻮاﻫش) لﻪ غﻮ*تﻨ ( 3تقاضا) 'خﻪ تﻮپﻴر درلﻮد ،عرضﻪ ﻫم ( د 'ﻴزوﻧﻮ دغﻮﻧ6ولﻮ او برابرولﻮ) 'خﻪ تﻮپ5ر لري ،پﻪ دې ډول د 'ﻴزوﻧﻮ غﻮﻧ6ولﻮ تﻪ ﻫغﻪ وخت عرضﻪ واﻳﻲ چ 3د ﻫغﻮ خاوﻧد د ﻫغﻮ د پلﻮرلﻮ اراده وک7ي. د عرض 3ارتجاعي والى:د تقاضا پﻪ شان پﻪ عرضﻪ ک 3ﻫم چ 3کلﻪ پﻪ بﻴﻪ ک 3بدلﻮن راشﻲ ،پﻪ دې معﻨا چ 3ﻧرخ جگ شﻲ ،عرضﻪ زﻳات85ي .کلﻪ چ 3ﻧرخ را !ﻴ شﻲ ،عرضﻪ ل848ي .ﻧﻮ دې تﻪ واﻳﻲ چ3 عرضﻪ ارتجاعﻲ ده .خﻮ کﻪ د ﻧرخ د بدل5دو سره عرضﻪ سمدﻻسﻪ تﻮپﻴروﻧﻪ ک7ي ،ﻧﻮ عرضﻪ غﻴر ارتجاعﻲ بﻮلﻲ ،لکﻪ اوړه چ 3پﻪ بازارک 3ﻳ 3د بﻴ 3پﻪ پﻮرتﻪ او *کتﻪ تللﻮ سره د ﻫغﻮ عرضﻪ ډ4ر تﻮپﻴر ﻧﻪ کﻮي او اخﻴستﻮﻧکﻲ مجبﻮر دى ،خپل د اړتﻴا وړ اوړه اخلﻲ.خﻮ پﻪ عمﻮمﻲ ډول د صﻨعتﻲ ډ4رو 'ﻴزوﻧﻮ عرضﻪ د ﻫغﻮ د ﻧرخ پﻪ بدلﻴدو سره تﻮپﻴر کﻮي .ﻳعﻨ 3کﻪ بﻴﻪ ﻳ 3پﻮرتﻪ شﻲ عرضﻪ ﻳ 3ډﻳر84ي او کﻪ بﻴﻪ !ﻴ"ﻪ شﻲ بازارتﻪ ﻳ 3راوړل ل848ي .خﻮ د اومﻮ او کرﻧﻴزو 'ﻴزوﻧﻮ عرضﻪ دومره ژر تﻮپﻴر ﻧﻪ کﻮي .بلک 3د بﻨس"ﻴز بدلﻮن لپاره ﻳ 3ډﻳر وخت تﻪ اړتﻴا وي. د لوست تکرار ------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------پو*تن3 -١تقاضا 'ﻪ شﻰ ده؟ -٢عرضﻪ 'ﻪ شﻰ ده؟ -٣د عرض 3ارتجاعﻲ والﻰ 'ﻪ شﻰ دى؟ کورن 9دنده کلﻪ چ 3د 'ﻴزوﻧﻮ بﻴ 3لﻮړ84ي ،عرضﻪ او تقاضا 'ﻪ حالت $اﻧتﻪ غﻮره کﻮي؟
98
څلو+4تم لوست
د پيسو اهميت او دندې پﻪ ت5ر درس ک 3مﻮ د عرض 3او تقاضا پﻪ ﻫکلﻪ معلﻮمات ترﻻسﻪ ک7ل .پﻪ دې درس ک 3د پﻴسﻮ لﻪ اﻫمﻴت او دﻧدو سره بلد84ئ. خبرې پرې وک7ئ کلﻪ چ 3تﻮلﻴدووﻧکﻲ او تﻮزﻳع کﻮوﻧکﻲ خپل تﻴار شﻮي 'ﻴزوﻧﻪ بازارتﻪ وړاﻧدې کﻮي ،مﻮږ 'ﻪ ډول او د 'ﻪ شﻲ پﻪ بدل ک 3کﻮﻻى شﻮ چ 3د خپل 3اړتﻴاوړ 'ﻴزوﻧﻪ تر ﻻسﻪ ک7و؟ پيس 3څه اهميت لري؟ پﻴس 3ﻫغﻪ وسﻴلﻪ ده چ 3د مبادل 3د واسط 3رول لﻮبﻮي او پﻪ اوسﻨﻲ اقتصاد ک 3مﻬم او اساسﻲ ﻧقش لري.د اقتصادي ډ-ر فعاﻻن ،تﻮلﻴدووﻧکﻲ او تﻮزﻳع کﻮوﻧکﻲ د خپلﻮ ﻫغﻮ خدمتﻮﻧﻮ پﻪ بدل ک 3چ 3وړاﻧدې کﻮي ﻳ ،3پﻴس 3ترﻻسﻪ کﻮي او مصرف کﻮوﻧکﻲ د پﻴسﻮ پﻪ ورک7ې سره ﻫغﻪ 'ﻪ چ 3اړتﻴا ورتﻪ لري ،اخلﻲ .لﻪ پﻴسﻮ پرتﻪ لﻪ پﻮرتﻨ 9ذ کر شﻮي ډل' 3خﻪ ﻫر ﻳﻮﻳ 3لﻪ ستﻮﻧزو سره مخ ک85ي .پﻴس 3د خپل حساس او 'رگﻨد ﻧقش پﻪ اجرا کﻮلﻮ سره ،د اقتصادي فعالﻴتﻮﻧﻮ شراﻳط او د ﻫغﻮ د پراختﻴا ﻻره برابروي. ک5دای شﻲ دغﻪ !کﻰ ستاس 3پﻪ فکر ک 3راوگر$ﻲ چ 3د شﻴاﻧﻮ ﻳﻮ لﻪ بل سره د بدل5دو لﻪ ﻻرې کﻮﻻى شﻮ چ 3راک7ه ورک7ه ترسره ک7و .پﻪ دې ترتﻴب سره پﻪ اقتصادي ډ-ر ک 3د پﻴسﻮ مﻮجﻮدﻳت تﻪ اړتﻴا ﻧشتﻪ .باﻳد د4تﻪ پام ولرو چ 3جﻨس پﻪ جﻨس راک7ه ورک7ه لﻪ ستﻮﻧزوسره مل ده؛ د ب5ل 3/پﻪ تﻮگﻪ :داس' 3ﻮک چ 3ﻳﻮه اﻧدازه اضافﻲ غﻨم لري او غﻮاړي چ 3ﻫغﻪ پﻪ ورﻳژو بدل ک7ي ،باﻳد ﻫغﻪ 'ﻮک پﻴدا ک7ي چ 3اضافﻪ ورﻳژې ولري او پﻪ ضمﻦ ک 3د4تﻪ حاضروي چ 3ﻫغﻪ پﻪ غﻨمﻮ بدل 3ک7ي .دغﻪ کار ډ4ر ستﻮﻧزمﻦ دى او د پﻮره کﻴدو لپاره ﻳ3 زﻳات وخت تﻪ اړتﻴاده .سرب5ره پردې د ارز*ت د سﻨجﻮلﻮ لپاره کﻮم معﻴار وجﻮد ﻧﻪ لري .کﻪ 'ﻮک وغﻮاړي چ3 خپل 3ورﻳژې لﻪ غﻨمﻮ سره بدل 3ک7ي ،ﻧﻮ پﻪ بشپ7تﻮگﻪ بﻪ ﻧﻪ پﻮﻫ85ي چ' 3ﻮمره ورﻳج 3لﻪ 'ﻮ مره غﻨمﻮ سره بدل 3ک7ي؟ 'رﻧگﻪ چ 3د جﻨس پﻪ جﻨس راک7ه ورک7ه لﻪ ستﻮﻧزو سره مل ده ،ﻧﻮ بشر د ﻫغ 3ستﻮﻧزې د لﻪ مﻨ%ﻪ وړلﻮ لپاره پﻴس 3د مبادل 3د وسﻴل 3پﻪ ﻧامﻪ ،و !اکل.3 * د خپلﻮ !ﻮلگﻴﻮالﻮ پﻪ مرستﻪ پﻪ اقتصادي فعالﻴتﻮﻧﻮ ک 3د پﻴسﻮ د رول پﻪ ﻫکلﻪ خپل ﻧظر بﻴان ک7ئ. د پيسو د دندو په هکله څومره پوه85ئ؟ -١پيس 3د راک7ې ورک7ې وسيله :کلﻪ چ 3ﻳﻮ 'ﻮک کﻮم 'ﻴز پلﻮري ،ﻧﻮ د ﻫغ 3پﻪ بدل ک 3پﻴس 3ترﻻسﻪ کﻮي .د پﻴسﻮ پﻪ وسﻴلﻪ کﻮﻻى شئ چ 3د خپل 3اړتﻴا وړ'ﻴزوﻧﻪ واخلئ .خلک پخپلﻮ معاملﻮ او راک7و ورک7و ک3 پﻴس 3مﻨﻲ$ ،کﻪ ﻧﻮر خلک بﻪ ﻫم د راک7ې ورک7ې پر مﻬال ﻫغﻪ ومﻨﻲ .پﻪ راک7ه ورک7ه ک 3د پﻴسﻮ اصلﻲ اغﻴز ،د راک7ې ورک7ې اساﻧﻮل دي. -٢پيس 3د ارز*ت د ارزولو وسيله د پﻴسﻮ پﻪ وسﻴلﻪ کﻮﻻى شﻮ د 'ﻴزوﻧﻮ ارز*ت مشخص ک7و؛ د ب5لگ 3پﻪ تﻮگﻪ :ﻳﻮ مﻦ کچالﻮ پﻪ سل افغاﻧ ،9ﻳﻮ مﻦ *3 ورﻳژې پﻪ درې سﻮه پﻨ%ﻮس افغاﻧ9؛ اوس کﻮﻻى شﻮ د ﻫغﻮي ﻧسبﻲ ارز*ت وسﻨجﻮو .د پﻴسﻮ دغﻪ عمل د مختلفﻮ 'ﻴزوﻧﻮ پلﻮرلﻮ او راﻧﻴﻮلﻮ کار اساﻧﻮي .ﻫر ﻫ5ﻮاد $اﻧتﻪ د پﻴسﻮ $اﻧگ7ى واحد لري .د ب5لگ 3پﻪ تﻮگﻪ :اروپاﻳﻲ ﻫ5ﻮادوﻧﻪ اﻳرو ،د امرﻳکا متحده اﻳالتﻮﻧﻪ ډالر ،زمﻮږ د خپل ﻫ5ﻮاد د پﻴسﻮ واحد افغاﻧ 9ده.
99
-٣پيس 3د سپما او ارز*ت ساتلو وسيله خلک ډول ډول اړتﻴاوې لري چ 3د پﻴسﻮ پﻪ ورک7ې سره ﻫغﻪ پﻮره کﻮي$ .ﻴﻨ 3اړتﻴاوې ور$ﻨ 9وي او $ﻴﻨ3 ﻧﻮرې د وخت پﻪ ت5ر4دو سره را مﻨ%تﻪ ک85ي .س7ى د تل لپاره ﻳﻮه اﻧدازه پﻴس 3د ﻫغﻮ د پﻮره کﻮلﻮ لپاره لﻪ $ان سره ساتﻲ .پﻪ ور$ﻨﻴﻮ ل+/تﻮﻧﻮ سرب5ره $ﻴﻨ 3ﻧﻮر ﻧا 'اپﻲ ل+/تﻮﻧﻪ ﻫم شتﻪ چ 3پﻪ $اﻧ7/و وختﻮﻧﻮ ک 3رامﻨ%تﻪ ک85ي. خلک لﻪ پﻴسﻮ 'خﻪ پﻪ مﻨاسب وخت ک 3د ارز*ت ساتلﻮ د وسﻴل 3پﻪ ﻧامﻪ گ"ﻪ اخلﻲ. -٤پيس 3د سمدستي ورک7ې وسيله پﻪ ﻫغﻪ صﻮرت ک 3چ 3پﻴس 3ارز*ت وساتلﻰ شﻲ ،کﻮﻻى شﻲ چ 3د سمدستﻲ ورک7ې لپاره ﻫم مﻨاسبﻪ وسﻴلﻪ شﻲ$ ،کﻪ چ 3ډ4رې سﻮداگرﻳزې معامل 3د سمدستﻲ ورک7ې پﻪ مقابل ک 3ترسره ک85ي .پﻪ قسطﻮﻧﻮ اخﻴستل او د باﻧکﻲ حﻮالﻮ رد او بدل کﻮل لﻪ ﻫمدې ډول 'خﻪ شم5رل ک85ي. * پﻪ پﻮرتﻨﻴﻮ دﻧدو سرب5ره ،د پﻴسﻮ پﻪ وسﻴلﻪ زمﻮږ ﻧﻮرې کﻮم 3اړتﻴاوې پﻮره ک85ي؟ لﻴست ﻳ 3ترتﻴب او ملگروتﻪ ﻳ 3واوروئ.
د لوست تکرار ------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------پو*تن3 -١پﻴس' 3ﻪ شﻰ دي؟ -٢د پﻴسﻮ اﻫمﻴت بﻴان ک7ئ. -٣د پﻴسﻮ د دﻧدو ﻳﻮازې ﻧﻮمﻮﻧﻪ واخلئ. کورن 9دنده د پﻴسﻮد ارز*ت سﻨجﻮلﻮ وسﻴلﻪ 'ﻪ مفﻬﻮم لري؟ پﻪ دې ﻫکلﻪ خپل معلﻮمات ولﻴکئ او ﻧﻮروتﻪ ﻳ 3واوروئ. د لوم7ي څپرکي لن6يز اقتصاد ،د توليد ،توزيع او مصرف د څيزونو د مصرف اړوند څي7ن 3او څرنگوالي علم او همدارنگه د دا ډول فعاليتونو د بررسي ،علم دى. د انسان مادي اړتياوې ،د هغه د اقتصادي فعاليت هڅوونکي دي. د څيزونو او خدمتونو توليد ،د بشر د اړتياوو په پام ک 3نيولو په صورت ک 3عملي ک85ي. په هغه ټولنه ک 3چ 3غريبي ل8ه او د عايدو 4شنه عادالنه وي ،د هغ 3ټولن 3د خلکو ژوند به هوساوي. مصرف يو مقدار پيس 3دي چ 3بايد له السه ي 3ورک7و ترڅو وکوالى شو د هغ 3په بدل ک 3کوم بل شى السته راوړو او يا ي 3توليد ک7و. تقاضا د جنس اخيستن 3له وس لرلو څخه عبارت ده ،په داس 3حال ک 3چ 3د اخيستن 3غو*تنه (اراده) هم موجوده وي. عرضه په اقتصاد ک 3د څيزونو له هغ 3اندازې څخه عبارت ده چ 3په يوه وخت او ټاکلى قيمت سره، خرڅالوته تياروي.
١00
دويم څپرکی (*ووونه او روزنه) په دغه څپرکي ک 3الندې درسونه لولئ: *وونه او روزنه څه ته وايي؟ په افغانستان ک 3د *وون 3او روزن 3لن 6تاريخ په *وونه او روزنه ک 3د کورن 9رول په *وونه او روزنه ک 3د مدرس 3رول په *وونه او روزنه ک 3د چاپ5ريال رول اخالقي او ټولنيز تربيت؛ د اړينو پوهنيزو او مهارتي موخو زده کول د ابتکار د روحي 3روزنه
١0١
د څپرکي موخ3 زده کوونکي به د دې څپرکي له لوستلو وروسته په الندې موضوعگانو پوه شي: په *وونه او روزنه او د هغ 3په تاريخچه به وپوه85ي؛ په *وونه او روزنه ک 3به د کورن ،9مدرس 3او چاپ5ريال په رول پوه شي؛ په اخالقي ،ټولنيزې روزن 3او اړينو پوهنيزو او مهارتي موخو به پوه شي؛ د ابتکار يا نو*ت د روحي 3روزنه به تشريح ک7اى شي؛ *وونه او روزنه به يو له بله ب5ل ک7اى شي؛ د *وون 3او روزن 3تاريخچه به بيان ک7اى شي؛ په *وونه او روزنه باندې د کورن ،9مدرس 3او چاپ5ريال رول به يو له بل څخه بيل ک7اى شي؛ اخالقي او ټولنيزه روزنه او اړين 3پوهنيزې او مهارتي موخ 3به يو له بله څخه توپير ک7اى شي؛ د نو*ت د روحي 3روزنه به توضيح ک7اى شي؛ له *وون 3او روزن 3سره به مينه پيدا ک7ي؛ پر *وونه او روزنه ک 3به د کورن ،9مدرس 3او چاپ5ريال د اغيز له پ5ژندلو سره به مينه پيدا ک7ي؛ له اخالقي او ټولنيزو روزلو ،اړينو پوهنيزو او مهارتي موخو په باب به مثبت ذهنيت پيدا ک7ي؛ د نو*ت د روحي 3له روزن 3سره به مينه پيدا ک7ي؛
١02
يو څلو+4تم لوست
*وونه او روزنه څه ته وايي؟ َﻳ إْر َﻓ ِﻊ اَّ ُ ﻳﻦ آ َﻣﻨُﻮا ﻣ ُ ﻳﻦ ُأو ُتﻮا اﻟإْ ِﻌﻠإْ َﻢ دَ َر َج ٍ ات ( المجادلﻪ)١١: ِﻨﻜ إْﻢ َواﻟاَّذِ َ اﷲ اﻟاَّذِ َ ژباړه :خداى تعالﻰ مﻮمﻨﻮ او د پﻮﻫ 3لروﻧکﻮ کساﻧﻮ تﻪ لﻮړ مقام او درج 3وربخ+ﻲ. پﻪ ت5ر درس ک 3مﻮ د پﻴسﻮ د اﻫمﻴت او د ﻫغﻮ د کاروﻧ 3پﻪ ﻫکلﻪ معلﻮمات ﻻستﻪ راوړل .پﻪ دې درس ک 3د *ﻮوﻧ 3او روزﻧ 3پﻪ باره ک3 معلﻮمات ترﻻسﻪ کﻮئ. خبرې پرې وک7ئ ● اﻧسان ول 3د ژوﻧد د پاﻳ+ت لپاره *ﻮوﻧ3 او روزﻧ 3تﻪ اړتﻴا لري؟ ● کﻪ چ5رې اﻧسان وﻧﻪ روزل شﻲ ،پﻪ ژوﻧدک3 لﻪ کﻮمﻮ ستﻮﻧزو سره مخامخ ک85ي؟ اﻧسان د ژوﻧد د پاﻳ+ت لپاره *ﻮوﻧ3 او روزﻧ 3تﻪ اړتﻴا لري .د ﻫغﻪ لپاره لﻪ *ﻮوﻧ 3او روزﻧ' 3خﻪ پرتﻪ بلﻪ ﻫ &5با ارز*تﻪ کلمﻪ ﻧشتﻪ. *ﻮوﻧﻪ او روزﻧﻪ د بشر د خلقت لﻪ پﻴل 'خﻪ لﻪ ﻫغﻪ سره مل/رې ده ،دلتﻪ پﻮ*تﻨﻪ رامﻨ%تﻪ ک85ي چ* :3ﻮوﻧﻪ 'ﻪ تﻪ واﻳﻲ؟ روزﻧﻪ 'ﻪ تﻪ واﻳﻲ؟ *وونه څه ته وايي؟ *ﻮوﻧﻪ پﻪ لغت ک 3ﻳﻮ چا تﻪ د پﻮﻫ 3او ﻳا مﻬارت ورزده کﻮلﻮ تﻪ واﻳﻲ .پﻪ اصطﻼح ک 3لﻪ ﻫغﻪ ﻫ( 3او زﻳار 'خﻪ عبارت ده چ* 3ﻮوﻧکﻲ ﻳ 3زده کﻮوﻧکﻮ تﻪ د پﻮﻫ 3او معلﻮماتﻮ د ل85دولﻮ پﻪ مﻮخﻪ سرتﻪ رسﻮي ﻳا پﻪ بل عبارت* :ﻮوﻧﻪ د پﻮﻫ ،3مﻬارت او ذﻫﻨﻴت 'خﻪ عبارت دی. تربيت يا روزنه څه ته وايي؟ پﻪ !ﻮلﻨﻪ ک 3د ** 3ﻮوﻧ 3او روزﻧ 3پﻪ مﻮخﻪ د کﻮچﻨی چمتﻮ کﻮل او ﻳا پﻪ ﻫغﻪ ک 3د مثبت بدلﻮﻧﻮﻧﻮ راوستلﻮ تﻪ روزﻧﻪ واﻳﻲ. راتلﻮﻧکی ﻧسل باﻳد د اسﻼم د سپﻴ(لﻲ دﻳﻦ د ﻻر*ﻮوﻧﻮ پﻪ ر1ا ک 3سره داس 3وروزل شﻲ چ 3د دﻳﻨﻲ ارز*تﻮﻧﻮ او د عصر او زمان لﻪ غﻮ*تﻮﻧﻮ سره سم خپل خﻴر او *ﻴ2/ﻪ د اسﻼم د مقدس دﻳﻦ پﻪ ر1ا ک 3ول"ﻮي .د ماشﻮم شخصﻴت تﻪ درﻧاوی د اسﻼمﻲ روزﻧ 3لﻪ اصﻮلﻮ 'خﻪ 2-ل کﻴ8ي چ 3دا چلﻨد د ماشﻮم پﻪ تربﻴﻪ او روزﻧﻪ ک 3ډ4ره اغﻴزه لري. ١03
د *وون 3او روزن 3تر منځ توپير *ﻮوﻧﻪ او روزﻧﻪ د علمﻲ مفﻬﻮم لﻪ پلﻮه ﻳﻮ لﻪ بلﻪ سره ﻧ85دې او ﻳﻮ د بل ﻻزم او ملزوم دي .د خبرو کﻮلﻮ پر مﻬالﻪ *ﻮوﻧﻪ پر روزﻧﻪ باﻧدې لﻮم7ﻳتﻮب لري خﻮ پﻪ عمل ک 3روزﻧﻪ لﻮم7ﻧ 9ده $کﻪ چ 3روزﻧﻪ د پراخ 3معﻨا درلﻮدوﻧکﻲ ده ،خﻮ د *ﻮوﻧ 3کلمﻪ د مفﻬﻮم لﻪ ﻧظره د روزﻧ 3لپاره وسﻴلﻪ ده. آيا پوه85ئ چ 3ول* 3وون 3او روزن 3ته اړتيا لرو؟ پﻪ دې وروستﻴﻮ ک 3د *ﻮوﻧ 3او روزﻧ 3مساﻳل ﻧﻪ ﻳﻮازې د ﻫ5ﻮادوﻧﻮ مسؤولﻴﻨﻮ او چارواکﻮ د پام وړ گر$ﻴدلﻲ ،بلک 3ﻫر'ﻮمره چ 3وخت ت5ر84ي ،د !ﻮلﻨﻴزې ،فرﻫﻨگﻲ او اقتصادي پراختﻴا پﻪ برخﻮ ک 3د ﻧﻮي *ﻮوﻧ 3او روزﻧ 3اغ5زې را*کاره ک85ي. ب 3سﻮادي او پﻪ زده ک7ه ک 3ﻧﻴمگ7تﻴاوې اقتصادي وده ورو کﻮي او د !ﻮلﻨﻴز پرمختگ پر وړاﻧدې خﻨ 6گر$ﻲ .ﻧﻮ وﻳلﻰ شﻮ چ* 3ﻮوﻧ 3او روزﻧ 3تﻪ ډ4ره اړتﻴا ده ،تر'ﻮ د ﻫغ 3پﻪ ر1ا ک 3بشري !ﻮلﻨ 3وک7اى شﻲ چ 3خپل 3سﻴاسﻲ ،فرﻫﻨگﻲ !ﻮلﻨﻴزې او اقتصادي اړتﻴاوې پﻪ *ﻪ تﻮگﻪ پﻮره ک7ي .ﻫمدا ﻻمل دی چ 3د اسﻼم سپﻴ(لﻲ دﻳﻦ ﻧارﻳﻨﻪ او * 3%د علم زده ک7ې تﻪ ﻫ(ﻮلﻲ دي ،أن تر دې کﻪ زده ک7ه پﻪ چﻴﻦ ک 3ﻫم وي ،پﻪ اسﻼم ک 3زده ک7ه لﻪ زاﻧ/ﻮ 'خﻪ تر لحده پﻮرې ده .د *ﻮوﻧ 3او روزﻧ3 مسئلﻪ د اﻧساﻧﻲ ﻧسل لﻪ لﻮړو معﻴاروﻧﻮ 'خﻪ 2-ل ک85ي او ﻫغﻪ اﻧسان چ 3لﻪ علم او پﻮﻫ' 3خﻪ برخمﻦ پﻪ وي ،لﻪ لﻮړ مقام 'خﻪ ﻫم برخمﻦ وي ،تردې پﻮرې چ 3د اسﻼم ستر پﻴغمبر حضرت محمد ﻳﻮه حدﻳث ک 3پﻮه او عالم س7ي تﻪ پر عابد باﻧدې زر $لﻪ ترجﻴح ورک7ې ده.پﻪ دې اساس پر !ﻮلﻮ ﻻزمﻪ ده چ 3د علم او پﻮﻫ 3د ترﻻسﻪ کﻮلﻮ لپاره ﻫل$ 3ل 3وک7و. د لوست تکرار -----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------پو*تن3 * -١ﻮوﻧﻪ 'ﻪ تﻪ واﻳﻲ؟ -٢روزﻧﻪ 'ﻪ تﻪ واﻳﻲ؟ -٣د *ﻮوﻧ 3او روزﻧ 3ترمﻨ #تﻮپﻴر 'ﻪ شﻰ دى؟ -٤د حضرت پﻴغمبر ﻳﻮ حدﻳت شرﻳف د علم پﻪ باره ک 3بﻴان ک7ئ. کورن 9دنده د اسﻼم لﻪ ﻧظره د علم پﻪ اړه درې کر* 3ولﻴکئ.
١04
دوه څلو+4تم لوست
په افغانستان ک 3د *وون 3او روزن 3لن 6تاريخ پﻪ ت5ر درس ک 3مﻮ د *ﻮوﻧ 3او روزﻧ 3د ماﻫﻴت او ﻫغﻮ تﻪ د اﻧسان د اړتﻴاوو د ﻻملﻮﻧﻮ پﻪ اړه معلﻮمات حاصل ک7ل .پﻪ دې درس ک 3پﻪ افغاﻧستان ک 3د *ﻮوﻧ 3او روزﻧ 3لﻪ تارﻳخچ 3سره بلد84ئ. خبرې پرې وک7ئ زمﻮږ پﻪ ﻫ5ﻮاد ک* 3ﻮوﻧﻪ او روزﻧﻪ 'ﻪ وخت پﻴل شﻮه؟ زمﻮږ گران ﻫ5ﻮاد چ 3پخﻮا د أرﻳاﻧا پﻪ ﻧامﻪ ،پﻪ اسﻼمﻲ دوره ک 3د خراسان او پﻪ ﻧﻮلسمﻪ پ75ۍ ک 3د افغاﻧستان پﻪ ﻧامﻪ ﻧﻮمﻮل شﻮى دى ،د علم او تمدن زاﻧگﻮ وه .د اسﻼم د سپﻴ(لﻲ دﻳﻦ لﻪ 'رگﻨد4دو د مخﻪ پﻪ پخﻮاﻧ 9أرﻳاﻧا ک 3وﻳدي دود او دستﻮر او بﻴا را وروستﻪ د اوستا مدﻧﻴت رواج درلﻮد .ﻫغﻪ مﻬال *ﻮوﻧﻪ او روزﻧﻪ محدوده وه .پﻪ عبادت $اﻳﻮﻧﻮ ک 3بﻪ د محدودې ډل 3لپاره تدرﻳس کﻴده .کلﻪ چ 3زمﻮږ خلک د اسﻼم پﻪ سپﻴ(لﻲ دﻳﻦ مشرف شﻮل ،زده ک7ه !ﻮلﻴزه شﻮه او !ﻮلﻮ خلکﻮ کﻮﻻى شﻮل چ 3علم زده ک7ي .کﻮچﻨﻴاﻧﻮ تﻪ پﻪ جﻮماتﻮﻧﻮ ک 3د دﻳﻨﻲ عالماﻧﻮ لﻪ خﻮا لﻮست ورکﻮل کﻴده .درسﻲ ک7ۍ پﻪ جﻮماتﻮﻧﻮ ک 3پﻪ کﻮچﻨ 9او لﻮﻳﻪ کچﻪ جﻮړ4دې .پﻪ ﻫر جﻮمات ک 3لﻪ ﻳﻮې 'خﻪ ﻧﻴﻮلﻲ تر د4ر شﻮ پﻮرې درسﻲ ک7ۍ جﻮړ4دې .پﻪ ﻫره درسﻲ ک7ۍ ک$ 3اﻧگ7ي مﻮضﻮعگاﻧ 3تدرﻳس ک5دې.د جﻮماتﻮﻧﻮ تر'ﻨگ مختلف3 مدرس 3جﻮړ4دې او زده کﻮوﻧکﻮ د خپل 3زماﻧ 3متداول 3زده ک7ې د استاداﻧﻮ او پﻮﻫﻨ 3د کار پﻮﻫاﻧﻮ لﻪ خﻮا زده کﻮل .3د 'ﻮپ75ﻳﻮ پﻪ اوږدو ک 3د ﻫرات ،بلخ ،غزﻧﻲ ،بُست او کابل *اروﻧﻪ د پﻮﻫ 3او پﻮﻫاﻧﻮ د مرکزوﻧﻮ پﻪ تﻮ-ﻪ پ5ژﻧدل ک5دل او ډ4ر لﻮى لﻮى پﻮﻫان لکﻪ :امام رازي ،مﻼ علﻲ قاري ،ابﻦ سﻴﻨا ،جﻼل الدﻳﻦ بلخﻲ اوﻧﻮرو پک 3زده ک7ې ک7ي دي. * د خپلﻮ !ﻮلگﻴﻮالﻮ سره بحث وک7ئ او ترې وپﻮ*تی چ :3ستاس 3پﻪ جﻮماتﻮﻧﻮ ک 3د علم طالباﻧﻮ تﻪ کﻮم ډول مﻮضﻮعات تدرﻳس ک85ي؟ لﻪ لست کﻮلﻮ وروستﻪ ﻳ 3خپلﻮ !ﻮلگﻴﻮالﻮ تﻪ بﻴان ک7ئ. آيا پوه85ئ چ 3مدرس 3څه وخت په افغانستان ک 3جوړې شوې؟ د امﻴر شﻴرعلﻲ خان پﻪ زماﻧﻪ ک 3دوه *ﻮوﻧ%ﻲ پﻪ ﻧﻮي ډول ﻳﻮﻳﻲ ملکﻲ او بل ﻳ 3پﻮ$ﻲ ،جﻮړشﻮل. ملکﻲ *ﻮوﻧ%ﻰ د کابل پﻪ باﻻحصار ک 3پراﻧﻴستل شﻮ چ 3پﻪ ﻫغﻪ ک 3د امراﻧﻮ او لﻮﻳاﻧﻮ او ﻻدوﻧﻮ درس واﻳﻪ. حربﻴﻪ ﻳا پﻮ$ﻲ *ﻮوﻧ%ی د کابل پﻪ شﻴر پﻮر ک 3پراﻧﻴستل شﻮ. د امﻴر عبدالرحمﻦ خان پﻪ زماﻧﻪ ک 3د چﻮب فروشﻲ بازار پﻪ جﻮمات ک 3ﻳﻮه مدرسﻪ جﻮړه شﻮه چ 3پﻪ ﻫغﻪ ک 3فقﻪ او ﻧﻮر مضمﻮﻧﻮﻧﻪ تدرﻳس کﻴدل. د امﻴر حبﻴب اهلل خان پﻪ زماﻧﻪ ١٢٨٢لمرﻳز کال ک 3چ 3لﻪ ١٩٠٣زﻳ8دﻳز کال سره سمﻮن خﻮري، ﻫغﻪ *ﻮوﻧ%ﻲ چ 3درې درج ( 3ابتداﻳﻲ ،رشدﻳﻪ او اعدادﻳﻪ) ﻳ 3درلﻮدې ،پراﻧﻴستل شﻮل .وروستﻪ پﻪ ١٢٨٧ لمرﻳز کال ک 3چ 3لﻪ ١٩٠٩زﻳ8دﻳز کال سره سمﻮن خﻮري ،حربﻴﻪ *ﻮوﻧ%ﻰ چ 3درې اعدادﻳﻪ !ﻮلگﻲ او درې
١05
پﻮ$ﻲ !ﻮلگﻲ ﻳ 3درلﻮدل ،پراﻧﻴستل شﻮل او مختلف مضمﻮﻧﻮﻧﻪ پک 3تدرﻳس ک5دل. پﻪ ١٢٩٦لمرﻳز کال ک 3چ 3لﻪ ١٩١٨زﻳ8د4ز کال سره سمﻮن خﻮري ،ﻳﻮ طبﻲ *ﻮوﻧ%ی پراﻧﻴستل شﻮ .د دغﻪ *ﻮوﻧ%ﻲ پروگرام پﻪ عملﻲ او ﻧظري دواړو طرﻳقﻮ ترسره ک5ده .د امان اهلل خان ،محمدﻧادر خان او محمد ظاﻫر شاه پﻪ پاچاﻫﻴﻮ ک 3پﻪ مرکز او د ﻫ5ﻮاد پﻪ گﻮټ گﻮټ ک 3د ﻧجﻮﻧﻮ او ﻫلکاﻧﻮ لپاره *ﻮوﻧ%ﻲ او پﻮﻫﻨتﻮﻧﻮﻧﻪ جﻮړشﻮل چ 3لﻪ معﻴاري او مرکزي تعلﻴمﻲ ﻧصاب 'خﻪ ﻳ 3کار اخﻴستﻪ. د محمد داود خان د جمﻬﻮرﻳت پﻪ وخت ک 3تعلﻴمﻲ مؤسسﻮ پراختﻴا ومﻮﻧده او د وخت لﻪ غﻮ*تﻨﻮ سره سم تعلﻴمﻲ ﻧصاب ورتﻪ برابر شﻮ. لﻪ ١٣٥٧لمرﻳز کال ﻧﻪ تر ١٣٨١لمرﻳز کال پﻮرې کﻮم سﻴاسﻲ رژﻳمﻮﻧﻪ چ 3واکمﻨ 9تﻪ رسﻴدلﻲ ،لﻪ خپل 3پالﻴس 9سره سم ﻳ 3پﻪ تعلﻴمﻲ ﻧصاب ک 3بدلﻮﻧﻮﻧﻪ راوستﻲ دي .پﻪ وروستﻴﻮ لسﻮ کلﻮﻧﻮ ک 3د *ﻮوﻧ 3او روزﻧ 3پﻪ ډ-ر ک 3أغ5زمﻦ گامﻮﻧﻪ اخﻴستل شﻮي لکﻪ :واحد او مرکزي تعلﻴمﻲ ﻧصاب چ 3مﻮخﻪ ﻳ 3پﻪ *ﻮوﻧ%ﻴﻮ ک 3د زده ک7ې د *ﻮ شراﻳطﻮ برابرول دي. * د خپلﻮ !ﻮلگﻴﻮالﻮ پﻪ مرستﻪ د ﻧﻮي تعلﻴمﻲ ﻧصاب د مﻮخﻮ ،طرح 3او تدوﻳﻦ پﻪ اړه معلﻮمات ورک7ئ. د لوست تکرار ------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------پو*تن3 -١پﻪ جﻮماتﻮﻧﻮ ک 3کﻮچﻨﻴاﻧﻮ تﻪ د تدرﻳس ډول 'رﻧگﻪ و؟ بﻴان ﻳ 3ک7ئ. -٢د امﻴر حبﻴب اهلل خان پﻪ زماﻧﻪ ک 3کﻮم *ﻮوﻧ%ﻲ جﻮړ شﻮﻳدي؟ ﻳﻮازې ﻧﻮمﻮﻧﻪ ﻳ 3واخلئ. -٣د ﻧﻮي تعلﻴمﻲ ﻧصاب پﻪ جﻮړ4دو د زده ک7ې لپاره 'ﻪ ډول شراﻳط برابر شﻮﻳدي؟ کورن 9دنده د ﻧﻮي تعلﻴمﻲ ﻧصاب پﻪ اړه خپل معلﻮمات ولﻴکئ.
١06
درې څلو+4تم لوست
په *وونه او روزنه ک 3د کورن 9رول پﻪ ت5ر درس ک 3مﻮ پﻪ افغاﻧسان ک 3د *ﻮوﻧ 3او روزﻧ 3د تارﻳخچ 3پﻪ اړه معلﻮمات حاصل ک7ل .پﻪ دې درس ک 3پﻪ *ﻮوﻧﻪ او روزﻧﻪ ک 3د کﻮرﻧ 9د رول پﻪ ﻫکلﻪ بلدتﻴا پﻴدا کﻮئ. خبرې پرې وک7ئ کﻮرﻧ 9لﻪ !ﻮلﻨﻴزو بﻨس"ﻮﻧﻮ'خﻪ ﻳﻮبﻨس دى چ 3د !ﻮلﻨﻴز ژوﻧد بﻨس گ2ل ک85ي .پﻪ کﻮرﻧ 9ک 3د ماشﻮماﻧﻮ پﻪ پﻴدا ک5دو سرب5ره $ﻴﻨ 3ﻧﻮرې دﻧدې لکﻪ :اقتصادي، !ﻮلﻨﻴز فعالﻴتﻮﻧﻪ او د کﻮچﻨﻴاﻧﻮ روزﻧﻪ ﻫم ترسره ک85ي .دلتﻪ پﻮ*تﻨﻪ مطرح ک85ي چ:3 په *وونه او روزنه ک 3د کورن9 رول څه شى دى؟ پر کﻮچﻨﻴاﻧﻮ د کﻮرﻧ 9اغ5ز ز*ت ډ4ر دى او وﻳلﻰ شﻮ چ 3د کﻮچﻨﻲ د زده ک7و او شخصﻴت بﻨس پﻪ کﻮرﻧ 9ک 3ا+4ﻮدل شﻮى دى .لﻪ ﻫمدې املﻪ ده چ 3کﻮرﻧ 9تربﻴﻪ د کﻮچﻨﻲ پﻪ ژوﻧداﻧﻪ ک3 $اﻧگ7ى مقام لري .کﻮچﻨﻰ د ژوﻧد کﻮلﻮ لﻮم7ﻧﻲ اسباب او طرﻳق 3پﻪ کﻮرﻧ 9ک 3زده کﻮي ،أن وﻳلﻰ شﻮ چ 3د کﻮچﻨﻲ اعتقادي بﻨس پﻪ کﻮرﻧ 9ک 3جﻮړ84ي حضرت پﻴغمبر فرماﻳلﻲ دي: ُ ﻳﻤ اَّج َساﻧِﻪِ ) رواه البخاري /فتح (ﻛ ُّﻞ َﻣ إْﻮﻟُ إْﻮدٍ ُﻳ إْﻮﻟَدُ َﻋ َﻠﻰ ﻓ إِْﻄ َر ٍة اﻻسﻼم َﻓابَ َﻮ ُ ﻬﻮدَ اﻧِﻪِ أَ إْو ُﻳﻨ َّص َراﻧِﻪِ أَ إْو َ اه َﻳ َاَّ الباري درﻳم جلد شلم مخ.
ژباره :ﻫر ﻧﻮي ز484دلﻰ ماشﻮم د اسﻼم پﻪ فطرت سره پﻴدا ک85ي.وروستﻪ مﻮر او پﻼر ﻳ 3لﻪ ﻫغﻪ 'خﻪ ﻳﻬﻮدي ،ﻧصراﻧﻲ او ﻳا مجﻮسﻲ جﻮړوي. کﻮرﻧ 9د اخﻼقﻲ *5گ 32بﻨس ږدي$ ،کﻪ چ 3ﻫغﻪ اخﻼقﻲ ارز*تﻮﻧﻪ ،لﻪ ر*تﻴا سره مﻴﻨﻪ ،لﻪ دروغﻮ ﻧﻪ کرکﻪ او لﻪ خپل ﻫمرﻧگ سره مرستﻪ ،ﻫمکاري او پﻪ پاى ک 3لﻪ *ﻴگ2ﻮ او ﻧ5کﻴﻮ سره مﻴﻨﻪ او د ﻧاوړو او !ﻴ"ﻮ کاروﻧﻮ خﻼف مبارزه ،لﻪ کﻮرﻧﻰ چاپ5رﻳال 'خﻪ زده کﻮي. پﻪ ماشﻮم ک 3ذﻫﻨﻲ قﻮه د الفاظﻮ ،د داستاﻧﻮﻧﻮ او پ+5ﻮ د اور4دو لﻪ ﻻرې او ﻳا د لﻴدو کتﻮ طرﻳقﻪ لکﻪ د کتابﻮﻧﻮ ،مجلﻮ ،ور$پا1ﻮ کتل او کﻮچﻨﻲ تﻪ د مﻨطقﻲ او قاﻧع کﻮوﻧکﻮ $ﻮابﻮﻧﻮ
١07
د ورکﻮلﻮ لﻪ ﻻرې را پﻴدا ک85ي ،چ 3دغﻪ !ﻮل ﻳاد شﻮي مﻮضﻮعات د کﻮچﻨﻲ د ودې ،مﻴﻨ 3او عﻼق3 جﻮړووﻧکﻲ دي. * په پورتنيو يادو شوو موضوعگانو سرب5ره نور کوم مطلبونه د اخالقي *5گ2و بنسټ جوړوي؟ لست ي 3ک7ئ. کﻮرﻧ 9د !ﻮلﻨ 3د بﻨس"ﻴز واحد پﻪ تﻮگﻪ د !ﻮلﻨ 3د ترقﻲ او پرمختگ پﻪ بﻬﻴرک 3جﻮړووﻧکی اغ5ز لري .د !ﻮلﻨ 3د سﻼمتﻴا کچﻪ د کﻮرﻧ 9د سﻼمتﻴا لﻪ کچ 3سره مستقﻴمﻪ اړﻳکﻪ لري ،د اختﻼفﻮﻧﻮ او ﻧاخﻮالﻮ د پ5+5دو ډﻳر ﻻملﻮﻧﻪ لﻪ شرعﻲ او قاﻧﻮﻧﻲ اصﻮلﻮ 'خﻪ د ب 3خبرۍ* ،ﻮوﻧ 3او روزﻧ 3د !ﻴ"3 کچ 3ﻳا ب5سﻮادۍ 'خﻪ را پﻮرتﻪ ک85ي. لﻨ6ه دا چ 3کﻮرﻧ 9د ماشﻮم پﻪ ژوﻧد ک 3بﻨس"ﻴز رول لري .کﻮرﻧ 9ده چ 3ماشﻮم تﻪ د علم د زده ک7ې او فکر کﻮلﻮ ﻻرې چارې ور*ﻴﻲ ،ماشﻮم پﻪ کﻮرﻧ 9ک 3گ 6ژوﻧد ،اخﻼقﻲ پﻮ خﻮالﻲ او د کمال پ7او تﻪ رس5دل زده کﻮي. د لوست تکرار ------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------پو*تن3 -١ﻫغﻪ مبارک حدﻳث چ 3د کﻮرﻧ 9د اغ5ز پﻪ اړه مﻮلﻮستلﻲ دى ،بﻴان ﻳ 3ک7ئ؟ -٢د زده کﻮوﻧکﻲ ذﻫﻨﻲ قﻮه لﻪ کﻮم 3ﻻرې 'خﻪ پﻪ ﻫغﻪ ک 3ﻫ(ﻮل ک85ي؟ -٣کﻮرﻧ 9د اساسﻲ واحد پﻪ تﻮگﻪ پﻪ !ﻮلﻨﻪ ک 3کﻮم رولﻮﻧﻪ لﻮبﻮي؟ کورن 9دنده پر *ﻮوﻧﻪ او روزﻧﻪ د کﻮرﻧ 9د رول پﻪ باب خپل ﻧظر پﻪ درﻳﻮ کر*ﻮ ک 3ولﻴکئ.
١08
څلور څلو+4تم لوست
په *وونه او روزنه ک 3د مدرس 3ون6ه
پﻪ ت5ر درس ک 3مﻮ پﻪ *ﻮوﻧﻪ او روزﻧﻪ ک 3د کﻮرﻧ 9د رول پﻪ باب معلﻮمات ترﻻسﻪ ک7ل .پﻪ دې درس ک 3پﻪ *ﻮوﻧﻪ او روزﻧﻪ ک 3د مدرس 3لﻪ اغ5زې سره بلد84ئ. خبرې پرې وک7ئ مﻮږ ول 3پﻪ مدرسﻪ ک 3شامل85و او ﻫلتﻪ کﻮم شﻴان زده کﻮو او د کﻮمﻮ شﻴاﻧﻮ سره ﻧﻮي بلدﻳ8و؟ مدرسﻪ د *ﻮوﻧ 3او روزﻧ 3لﻪ مؤسس 3ﻳا بﻨس 'خﻪ عبارت ده چ 3پﻪ شعﻮري ډول د !ﻮلﻨ 3د راتلﻮﻧکﻲ ﻧسل روزﻧﻪ او !ﻮلﻨﻴز ک5دل ﻳعﻨ 3و7-ﻧﻴز کﻮلﻮ دﻧده ور د غاړې ده. دلتﻪ پﻮ*تﻨﻪ پﻴدا ک85ي چ :3پﻪ *ﻮوﻧﻪ او روزﻧﻪ ک 3د مدرس 3اغ5زه 'ﻪ ده؟ مدرسﻪ لﻪ کﻮرﻧ 9وروستﻪ ،د زده ک7ې ﻫغﻪ لﻮم7ﻧی واحد دى چ3 کﻮچﻨﻴان ﻫلتﻪ د زده ک7ې لپاره $ﻲ او لﻪ ﻳﻮې لﻮﻳ! 3ﻮلﻨ 3سره بلد84ي .پﻪ مدرسﻪ ک 3ﻫم لکﻪ ﻧﻮر !ﻮلﻨﻴز ﻧظامﻮﻧﻪ ،سلسلﻪ مراتب ،د دﻧدو و4ش ،مسؤولﻴت مﻨﻨﻪ ،د خپل $ان او ﻧﻮرو اداره کﻮل، اړ4ک 3او ﻫمغ8ي وجﻮد لري. ﻫمدارﻧگﻪ پﻪ مدرسﻪ ک 3زده کﻮوﻧکﻲ د عمر لﻪ مخ 3ډل ،3ډل 3پﻪ !ﻮلگﻴﻮ ک3 تﻨظم85ي او پﻪ $ﻴﻨﻮ دﻧدو او مسؤلﻴتﻮﻧﻮ ک 3لکﻪ: د مدرس 3د مقرراتﻮ رعاﻳتﻮل او پﻪ ﻫﻨري ،سپﻮر!ﻲ فعالﻴتﻮﻧﻮ او علمﻲ کﻨفراﻧسﻮﻧﻮ او اﻧجمﻨﻮﻧﻮ ک 3برخﻪ اخلﻲ ،د زده کﻮوﻧکﻮ اﻧجمﻦ د دوي ستﻮﻧزې د *ﻮوﻧکﻮ پﻪ واسطﻪ حل کﻮي. پﻪ مدرسﻪ ک 3مختلف مضمﻮﻧﻮﻧﻪ لکﻪ :دﻳﻨﻲ علﻮم ،ژب ،3ساﻳﻨس! ،ﻮلﻨﻴز علﻮم او داس 3ﻧﻮر د زده کﻮوﻧکﻮ د پﻮﻫ 3د کچ 3د لﻮړ4دو لپاره تدرﻳس ک85ي.
١09
لﻪ دې کبلﻪ وﻳلﻰ شﻮ چ 3مدرسﻪ ﻫغﻪ $اى دى چ 3د کﻮچﻨﻴاﻧﻮ د روزﻧ 3او پﻪ !ﻮلﻨﻴزو فعالﻴتﻮﻧﻮ ک3 د برخ 3اخﻴستﻮ لپاره پراﻧﻴستل شﻮى دى .پﻪ واقعﻴت ک 3مدرسﻪ ﻫغﻪ ﻫ5ﻨداره ده چ 3د !ﻮلﻨ 3د !ﻮلﻨﻴز ﻧظام $اﻧگ7تﻴاوې پخپل $ان ک 3اﻧ%ﻮروي. لکﻪ 'رﻧگﻪ چ 3مدرسﻪ !ﻮلﻨ 3تﻪ د خدمت کﻮلﻮ ،د پﻮﻫ 3او شعﻮر د لﻮړولﻮ لپاره کﻮ*) کﻮي ،مﻮږ ﻫم باﻳد $ﻴﻨ 3دﻧدې او مسؤولﻴتﻮﻧﻪ پﻪ غاړه واخلﻮ او پﻪ *ﻪ ډول ﻳ 3ترسره ک7و .د مدرس 3ﻻﻳح 3او مقررات رعاﻳت ک7و؛ د خپلﻮ *ﻮوﻧکﻮ پﻨدوﻧﻮ او خبروتﻪ غﻮږ وﻧﻴسﻮ؛ خپل 3درسﻲ ستﻮﻧزې د مﻬرباﻧﻮ استاداﻧﻮ پﻪ مرستﻪ حل ک7و؛ مدرسﻪ د خپل کﻮر پﻪ '5ر وگ2ﻮ ،د درسﻲ !ﻮلگﻴﻮ ،م5زوﻧﻮ' ،ﻮکﻴﻮ او د ِ*ﻮوﻧ%ﻲ د چاپ5رﻳال پﻪ پاک ساتلﻮ ک3 ﻫ(ﻪ او ﻫاﻧد وک7و. * پر پﻮرتﻨﻴﻮ مﻮضﻮعگاﻧﻮ سرب5ره ،تاسﻮ د مدرس 3پﻪ وړاﻧدې ﻧﻮر کﻮم مسؤولﻴتﻮﻧﻪ لرئ؟ لست ﻳ 3ک7ئ. د لوست تکرار ------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------پو*تن3 -١مدرسﻪ 'ﻪ شﻰ دی؟ -٢د زده کﻮوﻧکﻮ دﻧده د مدرس 3پﻪ وړاﻧدې 'ﻪ ده؟ -٣پﻪ مدرسﻪ ک 3کﻮم مضمﻮﻧﻮﻧﻪ لﻮستل ک85ي؟ بﻴان ﻳ 3ک7ئ. کورن 9دنده د ﻫغﻮ مسؤولﻴتﻮﻧﻮ او دﻧدو پﻪ اړه چ 3پﻪ مدرسﻪ ک 3ﻳ 3لرئ' ،ﻮ کر* 3معلﻮمات ولﻴکئ.
١١0
پنځه څلو+4تم لوست
په *وونه او روزنه ک 3د چاپ5ريال اغ5زه پﻪ ت5ر درس ک 3مﻮ پﻪ *ﻮوﻧﻪ او روزﻧﻪ ک 3د مدرس 3د رول پﻪ اړه معلﻮمات ترﻻسﻪ ک7ل .پﻪ دې درس ک 3پﻪ *ﻮوﻧﻪ او روزﻧﻪ ک 3د استﻮگﻨ 3د چاپ5رﻳال لﻪ رول سره بلد84ئ. خبرې پرې وک7ئ ايا له مدرس 3او کورن 9پرته کوم بل عامل شته چ 3د کوچني په *وونه او روزنه ک 3اغ5زمن وي؟
ﻫغﻪ 'ﻪ چ 3لﻪ کﻮچﻨﻲ 'خﻪ ﻳ 3پﻪ راتلﻮﻧکﻲ ک 3طمعﻪ کﻮو ،باﻳد چ 3ﻧﻴالگﻰ ﻳ 3پﻪ کﻮرﻧ9 ک 3ک5ﻨﻮو ،اوبﻪ ورک7و او پالﻨﻪ ﻳ 3وک7و.لکﻪ چ 3پﻪ ﻻﻧدې شعرک 3دا خبره *ﻪ 'رگﻨدﻳ8ي. لنده ل+ـته هـــره خوا بانـدې تاو4ــ8ي
چ 3شي وچه تاو4دل ي 3مات5دل دي.
انسان هم که وړکتوب ک 3په الرنه شي
زلميتوب ک 3ماتول ي 3رنځ5دل دي
سرب5ره پﻪ کﻮرﻧ ،9ماشﻮمان باﻳد لﻪ !ﻮلﻨ 3سره ﻫم اړﻳکﻪ ولري .ﻫغﻪ ماشﻮمان چ 3د کﻮرﻧ 9پﻪ چاپ5رﻳال ک 3د دا ډول رول لﻮبﻮلﻮ لپاره تﻴار84ي ،ورو ورو د !ﻮلﻨﻴزو سترو دﻧدو د ترسره کﻮلﻮ لپاره ﻫم تﻴار84ي او د !ﻮلﻨ 3لﻪ ﻧﻮرو وگ7و سره د مرست 3او خﻮا خﻮږي روحﻴﻪ پک 3پﻴدا ک85ي. ﻫغﻪ ﻫمزولﻲ کﻮچﻨﻴان چ 3لﻪ کﻮرﻧ' 9خﻪ د باﻧدې لﻪ ﻧﻮرو سره پﻪ اړﻳکﻪ ک 3وي ،زﻳات اغ5ز ورباﻧدې کﻮي .کﻮچﻨﻴان باﻳد د خپلﻮ ملگرو پﻪ !اکلﻮ ک 3لﻪ پﻮﻫ 3او پ5ژﻧدگلﻮي 'خﻪ کار واخلﻲ .ﻫ(5کﻪ ﻫم د بدو اﻧساﻧاﻧﻮ پﻪ پلﻪ پل ک5+ﻨ8دي او لﻪ ﻧاوړو فکروﻧﻮ ،عملﻮﻧﻮ او ﻧظرﻳﻮ 'خﻪ ﻳ 3پﻴروي و ﻧﻪ ک7ي .د اسﻼم ستر پﻴغمبر حضرت محمد
دې !کﻲ تﻪ پام ک7ى او خپل ﻻروﻳان
ﻳ 3دي مﻬم !کﻲ تﻪ $ﻴر ک7ى دي لکﻪ :چ 3فرماﻳﻰ» :ﻫر کس پﻪ دﻳﻦ او د ژوﻧد پر چاپﻴرﻳال ک3 د خپل دوست پر ﻻره وي$ ،کﻪ ستاسﻮ د !ﻮلﻮ باﻳد دې تﻪ پام وي چ 3د کﻮم س7ي سره د دوست9 او مل/رتﻴا ژمﻨﻪ !ﻴﻨ/ﻮئ؟«. چاپ5رﻳال د کﻮچﻨﻲ پر ژوﻧد ډﻳر اغ5ز کﻮي .لﻪ دې کبلﻪ ﻫغﻪ !ﻮلﻨﻴز مراسم او !ﻮلﻴﻨز پروگرامﻮﻧﻪ چ3 د ﻫغﻮ د ترسره ک5دو پﻪ پاﻳلﻪ ک 3د ﻫمغ 3سﻴم 3ﻳﻮ زﻳات شم5ر خلک سره را غﻮﻧ846ي ،د کﻮچﻨﻲ پر شخصﻴت ﻫم اغ5ز کﻮي.
١١١
*
خپلو ټولگيوالو په مرسته په خپل شخصي ژوند باندې د چاپ5ريال اغيزې بيان ک7ئ.
أﻳا چاپ5رﻳال ﻳا استﻮگﻨ%ﻲ ک5داى شﻲ چ 3د کﻮچﻨﻲ پﻪ زده ک7ه ک 3ﻳﻮ اغ5زمﻦ عامل شﻲ؟ د ﻫغﻮ '75ﻧﻮ او مطالعاتﻮ لﻪ مخ 3چ75' 3وﻧکﻮ ترسره ک7ى دي' ،رگﻨد84ي چ 3د کﻮرﻧ 9د استﻮگﻨ$ 3اى ﻧﻪ ﻳﻮازې دا چ 3د کﻮچﻨﻲ د برﻳالﻴتﻮب پر کچﻪ باﻧدې اغ5زکﻮي ،بلک 3د ﻫغﻪ د فکر پﻪ زﻳاتﻮالﻲ ،شخصﻴت او اخﻼقﻲ $اﻧگ7تﻴاوو ،د خبرو کﻮلﻮ پﻪ طرﻳقﻪ ،اعتقاداتﻮ ،ﻧظرﻳﻮ ،غﻮ*تﻨﻮ ،احساساتﻮ او عﻮاطفﻮ ... ،چ3 کﻮچﻨﻲ بﻪ ﻳ 3پﻪ راتلﻮﻧکﻲ ک 3خﻮښ ک7ي ،ډ4ر اغ5زمﻦ دى. امکان لري چ 3د ﻳﻮه ﻫ5ﻮاد د لﻮﻳﻮ او کﻮچﻨﻴﻮ *اروﻧﻮ او ﻧﻮرو مختلفﻮ سﻴمﻮ زده کﻮوﻧکﻮ او محصﻼﻧﻮ ترمﻨ #د زده ک7ې د برﻳا پﻪ کچﻪ ک 3ډ4ر تفاوت وي. ﻫمدارﻧگﻪ د مﻮر او پﻼر د تحصﻴل درجﻪ ،کار او طبقاتﻲ درﻳ ،#د کﻮچﻨﻴاﻧﻮ پﻪ زده ک7ه او روزﻧﻪ باﻧدې ډ4ره اغ5زه لري. * اﻳا د کلﻲ او *ار د زده کﻮوﻧکﻮ پﻪ زده ک7ه ک 3د برﻳا پﻪ ﻫکلﻪ تﻮپﻴروﻧﻪ مﻮجﻮد دي؟ پﻪ دې اړه خپل ﻧظر 'رگﻨد ک7ئ. د لوست تکرار ------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------پو*تن3 -١کﻮچﻨﻴان لﻪ کﻮم 3ﻻرې لﻪ چاپ5رﻳال سره اړﻳکﻪ پﻴداکﻮي؟ -٢کلﻪ چ 3ﻳﻮ دوست $اﻧتﻪ غﻮره کﻮو ،کﻮم صفتﻮﻧﻪ باﻳد ولري؟ -٣اﻳا د مﻮر او پﻼر د زده ک7ې درجﻪ د کﻮچﻨﻴاﻧﻮ د زده ک7ې پﻪ برﻳا اغ5ز لري؟ کورن 9دنده د *ﻪ دوست صفتﻮﻧﻪ فﻬرست ک7ئ او پﻪ !ﻮلگﻲ ک 3ﻳ 3ولﻮلئ.
١١2
شپ 8څلو+4تم لوست
ټولنيزه او اخالقي روزنه َو ُقول ْ ُوا لِ َّ لن ِ اس ُح ْسناً ( البقره)٣٨ : ژباړه :او خلکﻮتﻪ ﻧ5ک 3خبرې وک7ئ. پﻪ ت5ر درس ک 3پﻪ *ﻮوﻧﻪ او روزﻧﻪ باﻧدې د چاپ5رﻳال پﻪ رول وپﻮﻫ5دئ .پﻪ دې درس ک 3لﻪ !ﻮلﻨﻴز او اخﻼقﻲ تربﻴت سره بلد84ئ. خبرې پرې وک7ئ کﻮچﻨﻴان مخک 3لﻪ دې چ 3پﻪ مدرسﻪ او !ﻮلﻨﻪ ک 3تربﻴﻪ ک7و ،چ5رتﻪ تربﻴﻪ ک85ي؟ اﻳا کﻮلﻰ شئ $ﻴﻨ 3ﻫغﻪ !ﻮلﻨﻴز او اخﻼقﻲ اصﻮل چ 3پﻪ کﻮرﻧ 9ک 3ﻳ 3زده کﻮى ،ﻧﻮم واخلئ؟ زمﻮږ د !ﻮلﻨﻴزو مﻬمﻮمساﻳلﻮ لﻪ جمل' 3خﻪ ﻳﻮه ﻳ 3ﻫم پﻪ کﻮر ک 3د کﻮچﻨﻴاﻧﻮ روزﻧﻪ ده .اوﻻد مخک 3لﻪ دې چ 3پﻪ مدرسﻪ او *ﻮوﻧ%ﻲ ک 3وروزل شﻲ ،کﻮر او کﻮرﻧ 9ﻳ 3روزي .مﻮږ پخپلﻪ کﻮرﻧ9 ک 3ﻫم د مﻮر ،پﻼر او ورو1ﻮ لﻪ خﻮل' 3خﻪ پﻪ زړه پﻮرې ﻧصﻴحتﻮﻧﻪ اور4دلﻲ دي .دوى مﻮږ د *ﻮعملﻮﻧﻮ د ترسره کﻮلﻮ پﻪ مقابل ک 3ﻧازولﻲ ﻳﻮ او د ﻧاوړو کاروﻧﻮ پﻪ کﻮلﻮ سره ﻳ 3تر!لﻲ ﻳﻮ.دغﻪ ﻧازول او تر!ل د دې لپاره وي چ 3لﻪ کﻮچﻨﻴﻮالﻲ 'خﻪ د اخﻼقﻲ قﻮاعدو ﻻروي واوسﻮ$ ،کﻪ چ 3مﻴﻨدې او پلروﻧﻪ زمﻮږ خﻴر*5گ2ﻪ غﻮاړي او د4تﻪ پام کﻮي چ 3لﻪ ﻫمغﻪ کﻮچﻨﻴﻮالﻲ 'خﻪ سم او صحﻴح تربﻴﻪ شﻮ. کلﻪ چ 3پﻪ کﻮر ک 3د مﻮر او پﻼر ،خﻮﻳﻨدو او ورو1ﻮ تر'ﻨگ ژوﻧد کﻮو$ ،ﻴﻨ 3اخﻼقﻲ او !ﻮلﻨﻴز اصﻮل د کﻮرﻧ 9لﻮﻳان مﻮږ تﻪ زده کﻮئ .د ب5ل 3/پﻪ تﻮگﻪ :تاس 3تﻪ واﻳﻲ ﻫغﻪ وخت چ3 کﻮرتﻪ ﻧﻨﻮ$ئ ،سﻼم واچﻮئ ،د خپل 3مﻮر ،پﻼر ،د مشروخﻮﻳﻨدو او ورو1ﻮ درﻧاوى وک7ئ :د ډوډۍ خﻮړلﻮ پر مﻬال خپل ﻻسﻮﻧﻪ ومﻴﻨ%ئ ،خﻮ کلﻪ چ 3تاس* 3ﻮوﻧ%ﻲ او مدرس 3تﻪ $ئ ،لﻪ ﻧﻮو !ﻮلﻨﻴزو شراﻳطﻮسره مخ ک85ئ .لﻪ داس 3ﻧﻮو کساﻧﻮ سره مخ ک85ئ چ 3د مخﻪ مﻮﻧﻪ وو لﻴدلﻲ او ﻧﻪ ﻳ 3ﻫم پ5ژﻧئ .د ب5لگ 3پﻪ تﻮگﻪ* :ﻮوﻧکﻲ ،سر *ﻮوﻧکﻲ ،د *ﻮوﻧ%ﻲ مدﻳر او داس 3ﻧﻮر .تاس 3پﻪ مدرسﻪ او *ﻮوﻧ%ﻲ ک 3دا باﻳد زده ک7ئ چ 3لﻪ ﻫغﻮ کساﻧﻮ سره چ 3پﻪ دغﻮ دﻧدو او مقامﻮﻧﻮ ک 3کار کﻮي' ،ﻪ ډول راشﻪ درشﻪ وک7ئ.تاس 3ورو ورو دا زده کﻮئ چ 3باﻳد لﻪ قاﻧﻮن او مقرراتﻮ 'خﻪ اطاعت وک7ئ، ﻫم زده کﻮئ چ' 3ﻪ ډول د *ﻮوﻧ%ﻲ ﻧظم او مقررات مراعات ک7ئ' .ﻪ ډول لﻪ دغﻮ مقرراتﻮ سره $اﻧﻮﻧﻪ روږدي ک7ئ' ،رﻧگﻪ لﻪ مدﻳر* ،ﻮوﻧکﻲ او !ﻮلگﻴﻮالﻮ سره مرستﻪ وک7ئ .لﻪ پﻮرتﻪ و4ل شﻮو خبرو 'خﻪ دې پاﻳل 3تﻪ رس85و چ 3پﻪ *ﻮوﻧ%ﻲ او مدرسﻪ ک 3لﻪ درس وﻳلﻮ 'خﻪ اصلﻲ مقصد دا دي چ 3لﻪ ﻳﻮ پلﻮه علم او پﻮﻫﻪ زده ک7ئ او لﻪ بلﻪ پلﻮه *ﻪ او سالم تربﻴﻪ شئ ،تدرﻳس او اخﻼقﻲ قﻮاعد رعاﻳت ک7ئ. زمﻮږ *اغلﻮ *ﻮوﻧکﻮ ﻫر ﻳﻮه د تدرﻳس پر مﻬال تل مﻮږ تﻪ د اخﻼقﻲ قﻮاعدو خبرې ک7ي دي ،مﻮږ ﻳ 3د *ﻮکاروﻧﻮ کﻮلﻮ تﻪ ﻫ(ﻮلﻲ ﻳﻮ او لﻪ ﻧاوړو کاروﻧﻮ 'خﻪ ﻳ 3مﻨع ک7ي ﻳﻮ چ 3د استاداﻧﻮ
١١3
د *ﻮ ﻻر*ﻮوﻧﻮ لﻪ برکتﻪ پﻪ ډ4رو اخﻼقﻲ رازوﻧﻮ باﻧدې پﻮه شﻮي ﻳﻮ .د ب5ل 3/پﻪ ډول :پر دې پﻮه شﻮي ﻳﻮو چ 3صداقت او ر*تﻴﻨﻮلﻲ *ﻪ ده .صادق او ر*تﻴﻨﻰ س7ى د درﻧاوي وړوي .پرعکس دروغ ﻳﻮ ﻧاوړه عمل دى ،دروغجﻦ س7ى د خلکﻮ پﻪ ﻧزد ب 3قدره او ب 3اعتباره وي لکﻪ چ 3پﻪ ﻻﻧدې شعر ک 3راغلﻲ دي. که يوټکى د توحيد غواړې چ 3يادک7ې د وړو *ــوونـځي کـ 3ياده الفـبـا کـ7ه.
پﻪ !ﻮلﻨﻴز ژوﻧد ک 3کﻪ چ5رې اﻧساﻧﻲ اداب رعاﻳت شﻲ ،ژوﻧد بﻪ لﻪ ﻳﻮ مخﻪ مﻴﻨﻪ او گراﻧ+ت وگر$ﻲ ،بغض او کﻴﻨﻪ بﻪ خپل $اى مﻴﻨ 3او مبحت تﻪ خﻮشﻰ ک7ي .د مطلب حقﻴقت پﻪ دې ک 3دى چ 3تر'ﻮ د اﻧساﻧاﻧﻮ ترمﻨ #اړﻳک 3د متقابل درﻧاوى پر بﻨس !ﻴﻨ 3/ﻧشﻲ ،لﻪ ژوﻧداﻧﻪ 'خﻪ خﻮﻧد ﻧﻪ اخ5ستل ک85ي او ﻫغﻪ ژوﻧد بﻪ اﻧساﻧﻲ ب2ﻪ وﻧﻪ لري. د اسﻼم پﻪ اخﻼقﻲ *ﻮوﻧﻮ ک ،3د ادب او درﻧاوي ساتﻨﻪ د ﻳﻮه مسلمان س7ى لﻪ حتمﻲ دﻧدو 'خﻪ ده .د احترام ساتﻨﻪ ،ﻳﻮوالﻰ او بشر پالﻨﻪ پﻪ !ﻮلﻨﻪ ک 3د خلکﻮ ترمﻨ #د بغض او کﻴﻨ 3د مخﻨﻴﻮي ﻻمل گر$ﻲ .ر*تﻴﻨﻰ مسلمان *ﻪ فکر کﻮي 3* ،خبرې کﻮي او پﻪ ادب سره غ848ي ،چ 3د ﻫغﻪ د دﻳﻦ ﻻر*ﻮوﻧ 3دي* .ﻪ خبره، د *ﻪ تربﻴت اوﻧﻴکﻮ اخﻼقﻮ م5ﻮه ده .لﻪ *ﻮ اخﻼقﻮ 'خﻪ *ﻪ دوستان ﻻستﻪ را$ﻲ چ 3پﻪ !ﻮلﻨﻴز ژوﻧد ک3 لﻮﻳﻪ معﻨﻮي پاﻧگﻪ ده. د لوست تکرار ------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------پو*تن3 -١پﻪ مدرسﻪ او *ﻮوﻧ%ﻲ ک 3پﻪ علم او پﻮﻫ 3سرب5ره ،ﻧﻮر 'ﻪ شﻴان زده کﻮئ؟ -٢ﻧ5ک کﻼم 'ﻪ شﻰ دى او زمﻮږ پﻪ ژوﻧداﻧﻪ ک' 3ﻪ ارز*ت لري؟ -٣کﻪ چ5رې پﻪ !ﻮلﻨﻴز ژوﻧداﻧﻪ ک 3اخﻼق او اﻧساﻧﻲ اداب رعاﻳت ﻧشﻲ' ،ﻪ بﻪ پ )5شﻲ؟ کورن 9دنده د *ﻪ تربﻴت او ﻧﻴکﻮ اخﻼقﻮ پﻪ اړه ﻳﻮه مقالﻪ ولﻴکئ چ 3لﻪ شپ8و کر*ﻮ 'خﻪ ل8ه ﻧﻪ وي.
١١4
اووه څلو+4تم لوست
د اړينو پوهو او مهارتونو زده کول ِيل ا ِ َب ا ْل ِع ْلم َف ُه َو ِف ْی َسب ِ هلل َحتَّی َي ْر ِج َع( ترمذي) َم ْن َخ َر َج ِف ْی طَ ل َ ژباړه' :ﻮک چ 3د علم پﻪ زده ک7ه پس 3ووزي ،تر'ﻮ پﻮرې چ 3ب5رتﻪ راگر$ﻲ! ،ﻮل کاروﻧﻪ ﻳ 3د خداى ﻼﻟُﻪ) پﻪ ﻻرک 3حساب85ي) (ج َّل َج َ َ پﻪ ړومبﻨﻲ درس ک 3مﻮ پﻪ *ﻮوﻧﻪ او روزﻧﻪ ک 3د چاپ5رﻳال د رول پﻪ ﻫکلﻪ معلﻮمات ترﻻسﻪ ک7ل .پﻪ دې درس ک 3د اړﻳﻨﻮ پﻮﻫﻮ او مﻬارتﻮﻧﻮ لﻪ زده ک7ې سره بلد84ئ. خبرې پرې وک7ئ ﻻﻧدې پﻮ*تﻨ 3پﻪ $ﻴر ولﻮلئ او بﻴا $ﻮاب ورک7ئ ستاس 3پﻪ ﻧظر ،زده کﻮوﻧکﻲ پﻪ *ﻮوﻧ%ﻲ ک 3کﻮم ،کﻮم شﻴان زده کﻮي؟ 'رﻧگﻪ کﻮﻻى شﻮ چ 3د ژوﻧد پﻮﻫ 3او وړتﻴاوې زده ک7و؟ زده ک7ه څه ته وايي؟ زده ک7ه ﻳﻮازې د کتاب د محتﻮﻳاتﻮ حفظ کﻮل ﻧﻪ ،بلک 3د ﻫغﻮ زده کﻮل او لﻪ ﻫغﻮ 'خﻪ گ"ﻪ پﻮرتﻪ کﻮل ،د زده ک7ې مﻮخﻪ ده .کلﻪ چ 3پﻪ ﻳﻮه درس باﻧدې پﻮه شﻮئ ،ذﻫﻦ تﻪ مﻮوسپارلﻮ او لﻪ ﻫغﻪ 'خﻪ مﻮ پﻪ ژوﻧد ک 3گ"ﻪ واخﻴستﻴﻼى شﻮه ،پﻮﻫ 3صﻮرت ﻧﻴﻮلﻰ دئ.ﻳا دا چ 3ﻫغ 3تﻪ پﻮﻫﻪ وﻳل ک85ي. پوهه څه ته وايي؟ پﻮﻫﻪ د حقﻴقتﻮﻧﻮ پ5ژﻧدﻧﻪ او د ﻧظر ﻳﻮ او مفاﻫﻴمﻮ پﻮﻫ5دﻧﻪ ده.د ب5لگ 3پﻪ تﻮگﻪ :احمد شاه بابا د افغاﻧستان ﻳﻮ ملﻲ زعﻴم او مقتدر پاچاو .کابل د افغاﻧستان پﻼزم5ﻨﻪ ده :دغﻪ حقﻴقتﻮﻧﻪ دي .کﻪ چ5رې دغﻪ پﻮﻫﻪ د مفاﻫﻴمﻮ پﻪ عمﻮمﻲ ﻧظرﻳﻪ ک 3ﻫم مﻮجﻮده وي د مثال پﻪ ډول: د شپ 3او ور 3$د دﻻﻳلﻮ پﻮﻫﻪ ،د اسم او فعل د گرامري تﻮپﻴر پﻮﻫﻪ .دا ډول پﻮﻫﻪ ،ساده پﻮﻫﻪ ﻧﻪ ،بلک3 مفاﻫﻴم دي. * د خپلﻮ!ﻮلگﻴﻮالﻮ پﻪ مرستﻪ د پﻮﻫ 3ﻳﻮ 'ﻮ ﻧمﻮﻧ 3لست ک7ئ او ﻧﻮروتﻪ ﻳ 3واوروئ. آيا پوه85ئ چ 3وړتيا يا مهارت څه شى دى؟ د ﻳﻮه کار ترسره کﻮلﻮ قابلﻴت تﻪ وړتﻴا واﻳﻲ .وړتﻴا پﻪ دوه ډولﻪ ده: -١فزيکي وړتيا لکه :د رﻳاضﻲ پﻪ مضمﻮن ک 3د شم5رلﻮ پﻪ اړه وړتﻴا ،د ﻳﻮې * 3مقال 3د لﻴکلﻮ وړتﻴا ﻳا قابلﻴت او د ﻳﻮې مﻮضﻮع پﻪ ﻫکلﻪ د ﻳﻮه مﻨطقﻲ بحث کﻮلﻮ وړتﻴا. -٢ذهني وړتيا لکه :تﻮپﻴرکﻮل ،پرتلﻪ کﻮل او قضاوت کﻮل؛ ذهنيت يا طرز تلقي څه شى دى؟ د مﻬمﻮاو معﻨا لروﻧکﻮ مساﻳلﻮ پﻪ اړه احساس لکﻪ :د ادب او مرست 3زده ک7ه د پﻮﻫ 3لﻪ ﻻرې .ﻫمدارﻧگﻪ زغم،
١١5
$ﻴرﻧﻪ ،د ﻧﻮرو د احساساتﻮ پر وړاﻧدې د حساسﻴت درلﻮدل او پﻪ ماشﻮماﻧﻮ باﻧدې مﻬرباﻧﻲ کﻮل ،پﻪ فکر ک 3لﻪ مثبت بدلﻮن 'خﻪ استازﻳتﻮب کﻮي. !ﻮل پﻮﻫ85و چ 3د کﻮچﻨﻴاﻧﻮ او ﻧﻮﻳﻮ $ﻮاﻧاﻧﻮ د *ﻮوﻧ 3او روزﻧ 3د ودې لپاره د !ﻮلﻨ 3د اړتﻴاوړ $اﻧگ7ي پروگرامﻮﻧﻪ ضروري دي. د اﻧساﻧاﻧﻮ اوسﻨﻲ ژوﻧد د ت5رو پ75ﻳﻮ د اﻧساﻧاﻧﻮ د ژوﻧداﻧﻪ پﻪ پرتلﻪ ډ4ر پ5چلﻲ دى .ﻫغﻪ 'ﻮک چ 3غﻮاړي پﻪ ﻧﻨﻨﻰ ﻧ7ۍ ک 3برﻳالﻰ ژوﻧد ولري ،باﻳد اړﻳﻨ 3پﻮﻫ 3او وړتﻴاوې لکﻪ :دﻳﻨﻲ زده ک7ې ،کﻴمﻴا ،رﻳاضﻲ ،تارﻳخ، جغرافﻴﻪ ،ژبﻪ ،او !ﻮلﻨﻴزې چارې زده ک7ي. *ﻮوﻧ%ﻲ ﻫغﻪ $اى دي چ 3زده کﻮوﻧکﻲ پک 3پﻮﻫﻪ ،وړتﻴاوې او مثبتﻲ زده ک7ي زده کﻮي ،تر'ﻮ د خپل $ان لپاره برﻳالﻲ اﻧساﻧان او د خپل! 3ﻮلﻨ 3لپاره گ"ﻮر غ7ي وگر$ﻲ .لﻪ دې کبلﻪ مﻮږ !ﻮلﻮ تﻪ ﻻزمﻪ ده چ 3زمﻮږ د پﻪ دغﻪ حدﻳث شرﻳف ک 3چ 3فرماﻳلﻲ ﻳ 3دي: ستر پﻴغمبر حضرت محمد َب ا ْل ِع ْلمِ َفرِيض ٌة َعلَی ُک ّل ُم ْس ِل ٍم) ژباړه :د علم زده ک7ه پر ﻫر مسلمان باﻧدې فرض ده). (طَ ل ُ عمل وک7و او کﻮ*) وک7و تر'ﻮ پﻮﻫ ،3وړتﻴاوې او د تلقﻲ طرز او اړﻳﻦ معلﻮمات زده ک7و .لﻪ ﻫغﻮ 'خﻪ پخپلﻮ ور$ﻨﻴﻮ چارو ک 3گ"ﻪ واخلﻮ او د خپل! 3ﻮلﻨ 3لپاره د ډ4رو خدمتﻮﻧﻮ مصدر وگر$ﻮ. * د خپلﻮ!ﻮلگﻴﻮالﻮ پﻪ مرستﻪ د زده ک7ې د 'ﻮ مثبتﻮ پاﻳلﻮ ﻧﻮمﻮﻧﻪ ولﻴکئ او ﻧﻮروتﻪ ﻳ 3بﻴان ک7ئ. د لوست تکرار ------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------پو*تن3 -١زده ک7ه 'ﻪ شی ده؟ -٢پﻮﻫﻪ ﻳا داﻧش 'ﻪ شﻰ دئ؟ -٣وړتﻴا 'ﻪ شﻰ ده؟ کورن 9دنده د اسﻼم لﻪ ﻧظره د علم پﻪ اړه 'لﻮر کر* 3مقالﻪ ولﻴکئ.
١١6
اته څلو+4تم لوست
د نو*ت د روحي 3روزنه
پﻪ ت5ر لﻮست ک 3لﻪ پﻮﻫ 3او وړتﻴاوو سره بلد شﻮى .پﻪ دې درس ک 3د ﻧﻮ*ت د روحﻴ 3لﻪ روزﻧ3 سره بلد84ئ. خبرې پرې وک7ئ -١ﻫغﻪ وخت چ 3پﻪ کﻮرﻧ 9ک 3ﻳ 3د خپل 3کﻮرﻧ 9لﻪ غ7وسره ت5روئ او لﻪ ﻫغﻮ سره د کﻮر پﻪ کاروﻧﻮ ک 3مرستﻪ کﻮئ ،او ﻫغﻪ وخت چ 3پﻪ *ﻮوﻧ%ﻲ ک 3ﻳاست، درس لﻮلئ .د خپل *ﻮوﻧکﻲ پﻮ*تﻨﻮ تﻪ سم $ﻮابﻮﻧﻪ ورکﻮئ؛ او د *ﻮوﻧ%ﻲ مقررات عملﻲ کﻮئ ،أﻳا دغﻮ !ﻮلﻮ کاروﻧﻮ تﻪ چ3 ترسره کﻮئ ﻳ ،3ﻧﻮ*ت وﻳلﻰ شﻮ؟ د دې پﻮ*تﻨ$ 3ﻮاب پﻪ دې درس ک 3چ 3د ﻧﻮ*ت پﻪ تعرﻳف سره ﻳ 3پﻴل کﻮو ،پﻴدا کﻮلﻰ شئ. نو*ت څه ته وايي؟ ابتکار ﻳا ﻧﻮ*ت پﻪ لغت ک 3د ﻳﻮ عمل د ترسره کﻮلﻮ ﻳا د ﻳﻮې ب 3سابقﻪ حل ﻻرې پﻴدا کﻮلﻮ او ﻳا د ﻳﻮې ﻧﻮې طرﻳق' 3خﻪ کار اخﻴستلﻮ او استعمالﻮلﻮ تﻪ و4ل ک85ي. د ﻧﻮ*ت د روحﻴ 3پﻪ روزﻧﻪ ک 3باﻳد کﻮ*) وشﻲ تر'ﻮ زده کﻮوﻧکﻲ د خپلﻮ ستﻮﻧزو د حل ﻻرې د مﻮﻧدلﻮ د لﻮرى پرخﻮا وﻫ(ﻮل او وستاﻳل شﻲ تر'ﻮ فردي فکر کﻮلﻮ تﻪ ﻳ 3پام واړول شﻲ .وروستﻪ لﻪ ﻫغﻮى 'خﻪ پﻮ*تﻨﻪ وشﻲ او پرې ﻳ 3ږدي چ 3خپل ﻧظرﻳات د رسم کﻮلﻮ، لﻴکلﻮ او ﻳا د رول بازي کﻮلﻮ پﻪ واسطﻪ 'رگﻨد ک7ي .ﻫمدارﻧگﻪ د سؤالﻮﻧﻮ د ورکﻮلﻮ لﻪ ﻻرې، زده کﻮوﻧکﻲ د خپلﻮ ستﻮﻧزو د حل کﻮلﻮﻻر پﻴدا کﻮي .لﻪ کلمﻮ او عددوﻧﻮ 'خﻪ د 3"-اخﻴستلﻮ طرﻳقﻪ پﻴدا کﻮي او د افغاﻧستان او ﻧﻮرو ﻫ5ﻮادوﻧﻮ تارﻳخﻲ او جغرافﻴاوي ﻻملﻮﻧﻪ درک کﻮي .ﻫغﻪ
١١7
زده کﻮوﻧکﻲ چ 3سم $ﻮابﻮﻧﻪ ﻳ 3ورک7ي وي د ﻫغﻮی $ﻮابﻮﻧﻪ دې پﻪ $ﻴر سره وکتل شﻲ او کﻮمﻮ زده کﻮوﻧکﻮ چ 3سم $ﻮابﻮﻧﻪ ورک7ي وي د شاباش او أفرﻳﻦ پﻪ وﻳلﻮ سره دې وستاﻳل شﻲ. دغﻪ د أفرﻳﻦ او شاباش کلم 3د دې ﻻمل گر$ﻲ چ 3دغﻪ د برﻳالﻴتﻮب روحﻴﻪ چ 3د زده کﻮوﻧکﻮ د ﻧﻮ*ت پر روحﻴﻪ ډﻳر اغ5ز ولري ،د ژوﻧد تر پا ﻪ پات 3شﻲ .زده کﻮوﻧکﻲ باﻳد وﻫ(ﻮل شﻲ تر'ﻮ لﻪ خپلﻮ فکروﻧﻮ او تصﻮروﻧﻮ 'خﻪ گ"ﻪ واخلﻲ او لﻪ ﻫغﻮ 'خﻪ کﻴس( 3قص )3ولﻴکﻲ او اﻧ%ﻮروﻧﻪ وکاږي. * ستاس 3پﻪ أﻧد :پﻪ اوسﻨ 9زماﻧﻪ ک* 3ﻮوﻧﻪ او روزﻧﻪ د $لمﻴاﻧﻮ او کﻮچﻨﻴاﻧﻮ د ﻧﻮ* د روحﻴ 3پﻪ روزﻧﻪ ک' 3ﻪ رول لﻮبﻮي؟ پﻪ اوسﻨﻲ وخت ک ،3د *ﻮوﻧ 3او روزﻧ 3مﻮخﻪ داده چ 3ﻫر ﻫغﻪ 'ﻪ چ 3کﻮچﻨﻰ ﻳ 3زده کﻮي ،لﻪ ﻫغﻮ پﻪ عملﻲ او ﻧظري تﻮگﻪ گ"ﻪ واخلﻲ او داس 3اﻧساﻧان وروزي چ 3پﻪ راتلﻮﻧکﻲ ک 3لﻪ کاري اساﻧتﻴاوو 'خﻪ بشپ7ه گ"ﻪ ترﻻسﻪ ک7ي .لﻪ چ"کﻮ !ﻮلﻨﻴزوبدلﻮﻧﻮﻧﻮ ،د عملﻲ تفکر لﻪ اﻫمﻴت ،د اړﻳکﻮ لﻪ أساﻧتﻴاوو او ﻧﻮﻳﻮ مرستﻮ او امکاﻧاتﻮ 'خﻪ خبر وي$ ،کﻪ چ 3دغﻪ ﻫم د کﻮچﻨﻰ د ﻧﻮ*ت د روحﻴ 3د ودې ﻻمل گر$ﻲ. * دغﻪ پﻪ !کﻨالﻮژۍ او اﻧساﻧﻲ اړﻳکﻮ ک 3بدلﻮﻧﻮﻧﻪ او پرمختگﻮﻧﻪ لﻪ کﻮمﻪ $ا ﻪ رامﻨ%تﻪ ک85ي؟ $ﻴﻨ 3داس 3فکر کﻮي چ* 3ﻮوﻧ%ﻰ او مدرسﻪ ﻳﻮازې د زده ک7ې $اى دى* .ﻮوﻧکﻲ درسﻲ کتابﻮﻧﻪ زده کﻮوﻧکﻮ تﻪ ور*ﻴﻲ او زده کﻮوﻧکﻲ باﻳد ﻫغﻪ حافظ 3تﻪ وسپاري ،پﻪ داس 3حال ک3 چ 3مﻮږ وﻳﻨﻮ پﻪ بشري !ﻮلﻨﻪ ک 3ﻫره ورځ بدلﻮﻧﻮﻧﻪ تر سترگﻮ ک85ي. طبﻴعﻲ خبره ده چ 3پﻪ مختلفﻮ ډ-روﻧﻮ ک 3د پﻮﻫاﻧﻮ ﻧﻮ*تﻮﻧﻪ د بدلﻮﻧﻮﻧﻮ ،او اقتصادي ،علمﻲ او !ﻮلﻨﻴزو پرمختگﻮﻧﻮ سبب -ر$ﻲ .ﻧﻮ وﻳلﻰ شﻮ چ* 3ﻮوﻧ%ﻲ او مدرسﻪ ،سرب5ره پر دې چ 3د زده ک7ې $اﻳﻮﻧﻪ دي ،ﻫمدا شان ﻫغﻪ $اﻳﻮﻧﻪ ﻫم دي چ 3د زده کﻮوﻧکﻮ د استعدادوﻧﻮ غﻮ! 9پک 3غﻮړ84ي او مﻨاسب شراﻳط ورتﻪ برابروي ،تر'ﻮ ﻫغﻮي زده ک7ي چ' 3ﻪ ډول ابتکار او ﻧﻮ*ت باﻳد ولري او 'رﻧگﻪ ﻳ 3ﻧﻮروتﻪ ور*کاره ک7اى شﻲ. * پﻪ اوسﻨﻲ وخت ک 3د *ﻮوﻧ 3او روزﻧ 3مﻮخﻪ 'ﻪ ده؟
١١8
د لوست تکرار ------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------پو*تن3 '-١رﻧگﻪ کﻮﻻى شﻮ چ 3پﻪ کﻮچﻨﻲ زده کﻮوﻧکﻲ ک 3د ﻧﻮ*ت روحﻴﻪ پﻴدا ک7و؟ ! -٢کﻨالﻮژي او !ﻮلﻨﻴز ،علمﻲ او اقتصادي پرمختگﻮﻧﻪ د ﻧﻮي ﻧسل پر روحﻴﻪ 'ﻪ اغ5ز کﻮي؟ -٣اﻳا کﻮﻻى شﻮ ﻳﻮازې پﻪ ارادې سره ﻳﻮ کار ﻳا عمل تر سره ک7و؟ کورن 9دنده پﻪ دې اړه چ* 3ﻮوﻧ%ﻲ او مدرسﻪ د ﻧﻮ*ت د روحﻴ 3پﻪ وده ک' 3ﻪ رول لري ،شپ 8کر*3 مقالﻪ ولﻴکئ. د څپرکي لن6يز *وونه يو چاته د پوه ،3وړتيا او زده ک7ې د انتقال په معنا ده. روزنه زده ک7ې او پالن 3ته د کوچني له تياري يا په هغه ک 3له مطلوب او مثبت بدلون څخه عبارت ده. د کوچني د روزن 3بنسټ په کورن 9ک 3اي+ودل ک85ي .مدرسه يا *وونځى د *وون 3او رزون 3له هغه بنسټ څخه عبارت دي چ 3د ټولن 3د راتلونکي نسل روزنه په شعوري ډول ترسره کوي او د هغوى په اجتماعي ک5دو بوخت وي. پر کورن 9او مدرسه سرب5ره ،چاپ5ريال ،استوگنځى ،له همزولو او دوستانو سره اړيکه د کوچني پر روزنه ډ4ر ې اغ5زې لري.
١١9