Sancti Romani melodi cantica: Cantica dubia [Reprint 2010 ed.] 9783111519227, 9783111151199

Citation preview

SANCTI R O M A N I M E L O D I CANTICA CANTICA DUBIA

SANCTI ROMANI MELODI CANTICA CANTICA DUBIA EDITED BY

t PAUL MAAS Emeritus Professor of Greek in the University of Königsberg AND

C. A. T R Y P A N I S University Professor of Classics in the University of Chicago

WALTER DE G R U Y T E R & CO. B E R L I N 1970

Gedruckt mit Unterstützung der Deutschen Forschungsgemeinschaft

Archiv-Nr. 33 96 70 l

1970 by Walter de Gruyter & Co., vormals G. J. Göschen'sche Verlagshandlung — J. Guttentag, Verlagsbuchhandlung — Georg Reimer — Karl J. Trübner — Veit & Comp., Berlin 30 Printed in Germany Alle Rechte, insbesondere das der Obersetzung in fremde Sprachen, vorbehalten. Ohne ausdrückliche Genehmigung des Verlages ist es auch nicht gestattet, dieses Buch oder Teile daraus auf photomechanischem Wege (Photokopie, Mikrokopie, Xerokopie) zu vervielfältigen. Satz und Druck: Druckhaus Sellier OHG Freising vormals Dr. F. P.Datterer & Cie.

PREFACE This volume, which contains the cantica wrongly attributed to Romanes together with the Stichera on the Nativity and the Prayer of Romanos, concludes the edition of the surviving works, which circulated under the great melodist's name, and which Karl Krumbacher and Paul Maas had set out to edit. When I undertook to help Paul Maas to finish this edition, my desire was to save for posterity as much as possible of the unpublished work on the kontakion of those two great scholars. No doubt, had Paul Maas survived to see the work completed, it would have been a much greater contribution to the world of scholarship. In particular Appendix II, which gives the reasons why he condemned the hagiographical cantica included in this volume, would have been fuller and more consistent. But, in spite of all its limitations, this book gives the texts exactly as Maas had wished, and this, it is hoped, will help further research on the kontakion, the one original and significant literary genre that Byzantine literature has to offer. C. A. T.

CONTENTS INTRODUCTION SELECT BIBLIOGRAPHY SIGLA

IX XVII XIX TEXT

CANTICA ON SAINTS AND MARTYRS

60 On John the Apostle 61 On the Birth of St. John the Baptist 62 On Gabriel the Archangel 68 On St. John Chrysostom 64 On Philip the Apostle 65 On St. Tryphon 66 On St. George I 67 On St. George II 68 On St. Athanasius I 69 On St. Panteleemon 70 On St. Symeon Stylite 71 On St. Demetrius 72 On St. Kosmas and St. Damian I 73 On St. Kosmas and St. Damian II 74 On St. Akepsimas, St. Joseph and St. Aeithalas 75 On St. Menas 76 On St. Gurias, St. Samonas and St. Abibus 77 On St. Nicholas I 78 On St. Nicholas II 79 On St. Ignatius 80 On St. Stephen the Martyr I 81 On St. Theodore I 82 On St. Theodore II

1 9 19 25 84 38 45 52 59 62 71 79 86 91 108 108 115 121 180 184 188 145 155

APPENDIX I

88 Stichera on the Nativity 84 A Prayer

164 171

VIII

Text

85 On St. Stephen the Martyr II 86 On St. Basil 87 On the Prodigal Son II 88 On the Healing of the Blind Man 89 On St. Matrona

178 178 181 182 184

APPENDIX II

186

APPENDIX III

210

INDEX NOMINUM

218

CONSPECTUS

228

INTRODUCTION The present volume contains twenty three kontakia on saints of the Christian church1, traditionally attributed to Romanes, and three appendices : the first includes the Sticher a, a prayer, two confused and mutilated cantica, those fragments of kontakia in the acrostics of which the name of Romanes can be traced, and one which has been attributed to that poet by codex D; the second is a summary of the reasons why the cantica on saints attributed to Romanos are considered spurious by the editors, and the third is a metrical appendix giving the metrical patterns. An Index Nominum, prepared by Mr. S. Winkley, concludes the volume. The authenticity of many hagiographical kontakia attributed to Romanos has repeatedly been challenged from Pitra's first edition to the present day. No general agreement has as yet been reached2. However, there are a number of indications which clearly suggest that, with the possible exception of nos. 57, 58 and 59, all the other cantica on martyrs and saints ascribed to Romanos are spurious and belong to a period later than the sixth century3·4. The grounds on which each individual canticum is condemned can be found in Appendix IP; here only a few general observations will be given. The florescence of the kontakia on martyrs and saints cannot be disassociated from that of the other hagiographical writings. Doubtless a number of older martyria and vitae of saints were known in the days of Romanos, but it was only during the iconoclastic controversy that there was a wide 1

2

3

4 5

No. 62 On Gabriel the Archangel is the only exception. However, the Archangel is in every way treated as though he were a saint of the Orthodox church, and this justifies the inclusion of the canticum in the hagiographical group. See H.G. Beck, Kirche u. theol. Literatur im Byz. Reich, M nchen 1959, pp. 426f. and N. Livadaras in N. Tomadakis, 'Ρωμανού του μελωδού "Υμνοι, Appendix to vol. IV, To πρόβλημα τή$ γνησιότητοξ των αγιολογικών ύμνων του 'Ρωμανού. Cantica 57, 58 and 59 were considered genuine by Maas. I have recently been convinced that 57 and 58 should also be considered spurious. The reasons for condemning 58 can be found in my article 'The Metres of Romanos' published in Byzantion 36 (1966), pp. 560f. The numbering of Romanes' cantica is given according to Maas-Trypanis, S. Romani Melodi Cantica. Cantica Genuina, Oxford 1963. In Appendix II I have tried to give summarily Maas' views on this fundamental matter. Many of these I have found in his notes, others he has told me by word of mouth.

X

Introduction

diffusion and popularity of hagiographical writings'. Their temper seems to have invaded the kontakion and to have changed its literary character. And indeed the reader acquainted with the genuine works of Romanos is most forcefully struck by the inferior poetic quality of the whole group of hagiographical cantica attributed to him. Except for no. 61 On the Birth of St. John the Baptist***, not one of them has any claim whatsoever to literary merit, no matter how great their historical, hagiographical or linguistic significance. It is true that they still retain all the external elements, the form of a kontakion — the prooemia and the oikoi in different metres, the acrostic and the refrain — but the true nature of a metrical sermon, which characterizes the genuine kontakia of Romanos, has been lost. This points to a later stage in the development of the literary genre8. The hagiographical cantica can be conveniently grouped under two headings: A) Encomiastic Hymns9, and B) Biographical Narratives10. The encomiastic hymns were composed under the influence of the rhetorical encomium11 and, though rarely observing all its topoi12, indulged in exuberant praise of the saint. Sterility of inspiration competes with bombasticverbosity. The biographical narratives, on the other hand, are based on popular lives of saints, whose authors are occasionally mentioned. They narrate in a dry, flat style the miracles performed, many of which are imaginary stories suitable only for highly unsophisticated audiences. Both these types of cantica aim at celebrating the saint and at edifying the faithful, but there is nothing in them which even vaguely recalls the dignity, the elevated style or the excellent structure of the genuine works of Romanos. To the above two groups of hagiographical kontakia may be added a third, which consists of patch-work cantica from older writings belonging to one or other of the two main groups13. This leads to an offensive inconsistency of tone, which presupposes audiences quite different from those for which Romanos wrote his famous metrical sermons. * See Beck, 1. c., pp. 506 and 270; Krumbacher, Byz. Literaturgesch.2, p. 180; A. Aigrain, L'hagiographie, ses sources, ses mothodes, sonhistoire, Paris 1953, pp. 296 f. 7 As the reader will see in Appendix II, this kontakion is the work of Domitius, a poet otherwise unknown. 8 See Maas-Trypanis, S. Rcmani Melodi Cantica. Cantica Genuina, p. xv. 9 Such are nos. 63, 64, 68, 76, 77, 78 and 79. The influence of the great prose panegeries of St. Basil, Gregory of Nazianzus, St. John Chrysostom etc. on hagiography has yet to be studied. 10 To this group belong nos. 62, 65, 66, 68, 69, 70, 71 and 72. 11 See Maas, Byz. Zeit. 15 (1906), pp. 33f.; Beck, I.e., p. 269 and R. Jenkins, Hellenistic origins of Byz. Literature, Dumbarton Oaks Papers 17 (1963), p. 51. 12 These can conveniently be found in L. B. Struthers, The rhetorical structure of the encomia of Claudius Claudianus, Harvard Stud, in Class. Phil. 30 (1919), pp. 49f. 13 Such are nos. 60, 68, 74, 80, 85 and 86.

Introduction

XI

Moreover, it is not only the wide popularity and diffusion of the hagiographical writings in the seventh and eighth centuries which suggest a parallel development for the hagiographical cantica. They also contain certain characteristic elements which invaded the prose of the lives of saints at that period, for example the lively interest in the miracles performed by the saints14, some of which assume an extraordinary and preposterous character15, as well as the cult of the holy relics16 and the touches of local patriotism17. It is very understandable that the name of Romanos was added to the acrostics of such later kontakia. The canticum, the place of origin of the saint, his miracle-working church, sometimes even the saint himself gained in stature and dignity by association with the greatest poet of the Christian church. In certain instances the name of Romanos is clearly a later addition to an existing canticum. The text of the initial lines of the strophes has been disturbed to fit the letters of his name18. It was not to be endured that Romanos, the writer of kontakia par excellence, had omitted to celebrate this or that saint, when cantica of rival saints were circulating under his name. Attention must be drawn to the epithets ΤΑΛΑ and ΕΛΑΧΙΣΤΟΥ which accompany the name of Romanos in this group. They are never found in the non-hagiographical kontakia. ΤΑΛΑΣ and ΕΛΑΧΙΣΤΟΣ also appear in other kontakia attributed to saints, but without the name of Romanos. Not all of them come from the same pen19. The language of the hagiographical kontakia displays a wide variety of vocabulary and tone. Some show a marked Atticizing tendency (which also points to a date later than Romanos20), others a less ambitious style. Few 'late' grammatical and syntactical phaenomena are traceable. Together with the considerable number of words which appear only in the cantica on saints21, these are of linguistic interest (and are pointed out in every instance in Appendix II); but it is only fair to say that grammatically and syntactically the language of all the writings attributed to Romanos is more 14

See Beck, I.e., pp. 270 and 273 f.; B. K tting, Lexikon f r Theologie u. Kirche, s. v. Hagiographie, p. 1316; H. Delehaye, Analecta Bollandiana 43 (1925), pp. 5f. and 303f. 15 Cf. e.g. 63 ε' sq.; 72 i ' sq., ιέ' sq., 15' sq. or 73 θ' sq. 18 Cf. H. Delehaye, Cinq Ιβςοηβ sur la me"thode hagiographique (Subsidia Hagiogr. 21), Bruxelles 1934, pp. 75f.; Beck, I.e., p. 275. 17 Cf. Beck, I.e., pp. 269—70. 18 E.g. 60κ'ί.; 61 is'f.; cf. Maas, Byz. Zeit. 15 (1906), p. 32 and n.l. 19 Cf. Maas, Byz. Zeit. 15 (1906), pp. 42f., and Krumbacher, Die Akrostichis, pp. 634 and 636 ff. 20 Cf. Maas, Byz. Zeit. 16 (1907), pp. 566 f. 21 These have been supplied by Professor K. Mitsakis, whose Oxford D. Phil, thesis was on the language of Romanos; see Select Bibliography.

'XII

Introduction

or less homogeneous. This further supports the view that the main corpus of hagiographical cantica does not belong to a period much later than the eighth century22. Finally a word should be added about the metrical arguments, which again militate against the authorship of Romanes. As is well known, some of the melodies and metres of the great kontakia of Romanes, for instance Τράυωσον, Τόνττρό ηλίου ήλιον, Οί εν πάση τη yfj, became extremely popular after the poet's death. For centuries a great number of inferior works were composed to those melodies and metres. Even some of the genuine works of Romanos himself were later refashioned to fit into their musical and metrical patterns23. The fact that the majority of the hagiographical cantica ascribed to him are composed in such metres is a strong argument against their genuineness. Moreover, most of them are not even introduced by ίδιόμελα prooemia, as was the practice in the days of Romanos, when an older wellknown melody and metre was employed24. Only three original melodies and metres can be found in this whole group of hagiographical cantica25, and even there other arguments preclude the authorship of Romanos. For all these reasons it is impossible to accept the authorship of Romanos for the cantica published in this volume. They must be ascribed to poets who lived later than the sixth century26. On the other hand, it is unlikely that the longer ones at least were written much after the eighth century. For, apart from the linguistic arguments, the decline of the literary genre of the kontakion, which gave way to the kanon after the end of the iconoclastic controversy, would preclude that27. This is further substantiated by the appearance in curtailed form of so many of the great original kontakia in our earliest manuscripts. 22

See also K. Mitsakis, The Vocabulary of Romanos the Melodist, Glotta 43 (1965), p. 178 n. 2. The style, of course, is another matter. In that respect the difference from the genuine writings of Romanos is very marked. The repetitions, the profuse use of adjectives, the endless direct addresses to the saints, the abundance of participia conjuncta, the lack of metaphors, the poor imagery and the faulty structure of the hagiographical kontakia contrast most unfavourably with the genuine cantica. See Maas, Byz. Zeit. 15 (1906), pp. 35f. 23 See Maas, Byz. Zeit. 16 (1907), p. 584. See also Krumbacher, Umarbeitungen b. Romanos, pp. 112f. 24 Cf. Maas, Byz. Zeit. 15 (1906), p. 35f. 25 See Metrical Appendix (III). These are 69, 71 and 73. 26 The information in the Life of Romanos (H. Delehaye, Propylaeum ad Acta Sanctorum, Bruxellis 1902, pp. 95 f.) that he composed more than one thousand kontakia — the number, of course, not to be accepted literally — itself suggests that a great number of spurious cantica must have circulated under his name. 27 Cf. Beck, I.e., p. 265.

Introduction

XIII

It would, therefore, be reasonable to assume that the hey-day of the hagiographical cantica coincides with the iconoclastic controversy (717—848 A. D.), even though some of them may well have been composed later. And it is not without interest that the only one of this group of spurious cantica attributed to Romanos, which can be dated by internal evidence, belongs to the iconoclastic period28. The Stichera On the Nativity (no. 83), included in Appendix I, should also be considered spurious. This liturgical poetic form, also known as the Syntomon, consists of short strophes usually four to nine lines long inserted between other liturgical passages29. Kyprianos the melodist, who probably lived in the first half of the eighth century30, is said to have been the originator of this genre31, which later became popular. Those stichera, therefore, in whose acrostic the name Romanos is found, cannot be genuine. And indeed, their flat style and disjointed content have little in common with the genuine writings of Romanos. Pitra, who was the first to publish them (Anal. Sacra I, pp. 222f.) and who expressed doubts about their genuineness32, mentions six manuscripts in which they are transmitted. Krumbacher, however, reports that no trace of them could be found in the three Sickenberger examined33. The text published in this volume is based on the other three (l, m and o), but in the microfilms kindly put at our disposal by the Institut de Recherche et d'Histoire des Textes of Paris a number of words were hardly legible, and for these we had to rely on the readings in Pitra. Pitra also published three further sets of stichera (Anal. Sacra I, pp. 228f.) in the same metre (Ai αγγελικοί). These we have not included in the present edition, as the name Romanos does not appear in the text, and the attribution to him of the first alphabetical set in the Menaea of Rome is hardly reliable34. The Prayer (no. 84), also included in Appendix I, is the only kata stichon work ascribed to the poet. It was first published by Papadopoulos-Kerameus from codex Sabbaiticus 43435 and then by Maas in his Fr hbyzantinische 28

No. 74; see Appendix II. Cf. also 75 σ' 21 sq., and what is said about it in Appendix II. 29 See Beck, I.e., p. 266. 30 See Beck, I.e., p. 516 and Emereau, Echos d'Orient 22 (1923), p. 23. 31 See G. Schiro, Lineamenti storici sulla genesi e lo sviluppo del Syntomon, Boll, della Badia gr. di Grottaferrata 3 (1949), pp. 132f. and pp. 195f. 32 Analecta Sacra I, p. 222 n. 1. 33 Die Akrostichis, p. 571. These are Vatic. 1515, Vatic. Reg. 54 and Crypt, xviii. See also Grosdidier de Matons, Romanos le Melode, Hymnes II, pp. 131 ff. 34 In the Menaea of Rome (p. 564), where only strophes A — Ω appear, we find the inscription: Ποίημα 'Ρωμανού του Μελωδού κατά άλφάβητον, ήχος ιτλ. β', αύτόμελον. 35 Ανάλεκτα Ίεροσολυμιτικης Σταχυολογίας Ι (1891), ρ. 390.

XIV

Introduction

Kirchenpoesie (no. 7), the text of which is reprinted here. Lines 17—87 and 40—44 appear to be later additions. The authorship of Romanos, relying solely on the inscription in the codex, is doubtful, though there is nothing in the text to disprove it. Of the fragments of kontakia (nos. 87—89) published in this volume only 87 On the Prodigal Son can be considered genuine. The subject, the festival for which it was composed, as well as the style and metre, support the authorship of Romanos. The others are fragments of lesser hagiographical cantica, which have no significance and no merits36. The manuscripts used in the present volume can be divided into primary and secondary codices: I. Primary Codices: A — Athous Batopediou 1041, saec. x—xi (which includes 60, 61, 62, 63, 64, 68, 69, 70, 76, 77, 80, 82, 86) B — Athous Laurae Γ 27, saec. χ—xi (which includes 61, 68, 69, 77, 80, 85, 86, 91, 92) . f C — Corsinianus 866, saec. χ—xi I V — Vindobonensis, suppl. gr. 96, saec. xii (of these C and V include 61, 69, 85, 86; only C 60, 62, 72, 78, 76, 82; only V 68, 73) D — Athous Laurae Γ 28, saec. xi (which includes 60, 61, 62, 65, 69, 77, 78, 79, 80, 86, 87, 89, 90) G — Sinaiticus 925, saec. χ (which includes 61, 68, 64, 65, 70, 72, 76, 77, 82, 86, 88) Η — Sinaiticus 926, saec. xi (which includes 61, 72, 80) J — Sinaiticus 927, saec. xiii (which includes 60, 61, 64, 68, 69, 70, 72, 74, 76, 77, 80, 82, 86) Μ — Mosquensis Synod. 487, saec. xii (which iucludes 60, 61, 62, 68, 64, 67, 68, 69, 70, 72, 78, 74, 76, 77, 78, 79, 80, 82, 86, 88, 89, 90, 92) Patmiacus 212, saec. xi Patmiacus 218, saec. xi37 (which include 60, 61, 62, 68, 64, 65, 66, 67, 68, 69, 71, 78, 74, 75, 76, 77, 78, 79, 80, 81, 82, 86, 88, 90)

=/

II. Secondary Codices: b — Cryptoferratensis Δ a I, saec. xi—xii (which includes 70) d — Cryptoferratensis Δ a III, saec. xii (which includes 68, 72) 36

As Maas pointed out, any mutilated kontakion whose first stanza has only survived, and whose initial letter is P, could have included the name of Romanos in the acrostic. But this is too uncertain a criterion for including them all among the fragments of works attributed to that poet.

87

Q according to Krumbacher.

Introduction

l m ο s Ω

— — — — —

XV

Vallicellanus E 54, saec. xi (which includes 88) Vaticanus gr. 1212, saec. xii (which includes 88) Vaticanus gr. 1531, saec. xv—xvi (which includes 88) Vaticanus gr. 2008, saec. xii (which includes 86) Sabbaiticus 434 (which includes 84)

With the exception of l, m, o and Ω, which served for the edition of the Sticher a (no. 88) and the Prayer of Romanos (no. 84)38, the collation of the manuscripts for all the other texts published in this volume was made by P. Maas. As with the genuine cantica, practically all the known codices of Romanos have been examined, and in those few instances in which some of the lesser ones have been omitted, a sufficient number has been used to enable the text to be critically established. The collation of the manuscripts has shown that the transmission of the text of the hagiographical kontakia is equally 'contaminated' with those of the genuine cantica, and therefore no subdivision into families of manuscripts is possible. Here again, according to the principle established by P. Maas in the edition of the genuine works of Romanos39, ceteris paribus the majority reading of manuscripts is taken in every case as the most probable reading of the archetype. When readings are transmitted in an equal number of manuscripts, the choice remains ambivalent. However, as opposed to the edition of the genuine cantica, in the apparatus all variants transmitted in the manuscripts are given40 — orthographica, naturally, omittuntur. In view of the nature of the transmission of these texts, in which so many and often so old and equivalent variants are handed down, it is fair to say that in a number of instances no claim can be made that the archetype has been exactly established. Only an approximation is possible, and only a full knowledge of early Byzantine poetry, such as Maas had, can help in narrowing the margin of error. The number of Krumbacher's Akrostichis is given in brackets after our numbering of each canticum41. The name of the melodies, which accompany 38

The collation of l, m and ο was done by C. A. Trypanis; the readings of Ω are those of Papadopoulos-Kerameus. 39 See Maas-Trypanis, I.e., p. xxviii. 40 I decided this after reading the reviews of Maas-Trypanis, S. Romani Melodi Cantica. Cantica genuina, which regretted the fact that the variants transmitted in the minority of manuscripts were not reported. Though these are on the whole of no value for establishing the text, there is no reason why they should not be put at the disposal of scholars who wish to examine them. 41 The numbering of the cantica in this volume is a continuation of the numbering in Maas-Trypanis, S. Romani Melodi Cantica. Cantica Genuina.

XVI

Introduction

the prooemia and the oikoi indicate the metrical pattern, in which they are composed; the capital letters refer to Appendix III, the Metrical Appendix. In the apparatus at the beginning of each canticum a short introduction gives information about the manuscripts on which the text is based and all important editions. The title of the canticum, the festival at which it was chanted, the key in which the music which accompanied the poem was composed, as well as the acrostic of the poem as given in the title of the manuscripts to each canticum are also given. As none of these go back to the days of the poet, they are of secondary importance. It is my deepest regret that P. Maas has not lived to see the publication of this volume, which completes his long and fruitful labours on Romanos the Melodist. It is some satisfaction that the manuscript of the text was completed shortly before his death and that he had himself looked over it. The Introduction and Appendix II have been completed since, but in the lines he had indicated. Once again I should like to say that any merits the work may have are his, the faults are my own. I would like to take this opportunity to express publicly my thanks to the Deutsche Forschungsgemeinschaft for so generously assisting financially in the publication of the present volume and thus honoring the memory of a great German scholar who lived the last twenty-five years of his life away from Germany. I would also like to express my gratitude to Professor M. Mitsakis for all the help he has given me in the preparation of this volume, and to Mr. S. Winkley for compiling the Index Nominum. Nor can I conclude the Introduction to this work without expressing my warmest thanks and gratitude to Professor Dr. Hans-Georg Beck for his guidance and assistance in bringing it to publication as well as to Professor Dr. Heinz Wenzel and the Walter de Gruyter publishing company of Berlin for the care they have expended in its production. Finally I must add how greatly indebted I am to Dr. Wolfgang Buchwald for reading through the proof-sheets of this book and for detecting many mistakes and oversights of mine. C.A. Trypanis

SELECT BIBLIOGRAPHY H. G. BECK, G. CAMMELLI,

Kirche und theologische Literatur im Byzantinischen Reich, München 1959. Romano il Melode, Firenze 1930.

J. GROSDIDIER DE MATONS, H. HUNGER,

K. KRUMBACHER, K. KRUMBACHER,

K. KRUMBACHER, K. KRUMBACHER, K. KRUMBACHER, K. KRUMBACHER, K. KRUMBACHER, P. MAAS, P. MAAS, P. MAAS, P. MAAS, P. MAAS,

P. MAAS, P. MAAS —

C.A.TRYPANIS,

Romanes le Melode, Hymnes, Paris 1964f., vols. I—IV. „S. Romani Melodi Cantica. Cantica genuina. Ed. by P. Maas and C.A. Trypanis," Byz. Zeitschrift 57 (1964), 487 f. Geschichte der byzantinischen Litteratur, München 21897. „Studien zu Romanos", Sitzungsberichte der philos.philol. und der histor. Klasse der K. Bayer. Akad. d. Wiss., München 1898, ii. 69f. ' · :.· „Umarbeitungen bei Romanos", ibid. 1899, ii. 8f. „Romanos und Kyriakos", ibid. 1901, 698 f. „Die Akrostichis in der Griechischen Kirchenpoesie", ibid. 1903, 551 f. „Miscellen zu Romanos", Abhandlungen der philos.-philol. und der histor. Klasse der K. Bayer. Akad. d. Wiss., München 1907, XXIV. iii. l f. „Der Heilige Georg", ibid. 1911, XXV. üi. 184f., 252f. ,,Die Chronologie der Hymnen des Romanos", Byz. Zeitschrift, 15 (1906), l f. „Grammatische und metrische Umarbeitungen in der Überlieferung des Romanos", Byz. Zeitschrift, 16 (1907), 565f. „Das Kontakion", Byz. Zeitschrift, 19 (1910), 285f. „Das Weihnachtslied des Romanos", Byz. Zeitschrift, 24 (1928—4), l f. Frühbyzantinische Kirchenpoesie I: Anonyme Hymnen des V.—VI. Jahrhunderts (Kleine Texte für Vorlesungen und Übungen, herausg. von H. Lietzmann, nn. 52/58), Berlin 21931. „Romanos auf Papyrus", Byzantion, xiv (1939), 881. S. Romani Melodi Cantica. Cantica Genuina, Oxford

1963.

XVIII

W. MEYER,

Select Bibliography

„Anfang und Ursprung der lateinischen und griechischen rhythmischen Dichtung", Abhandlungen derphilos.-philol. und der histor. Klasse der K. Bayer. Akad. d. Wiss., M nchen 1885, XVII. ii 870f. = W. Meyer, Gesammelte Abhandlungen zur mittellateinischen Rhythmik, vol. II (Berlin 1905), l f. Romano il Melode, Padova 1937. E. MIONI, K. MITSAKIS, „The Vocabulary of Romanos the Melodist", Glotta 48 (1965), 171f. The Language of Romanos the Melodist, Oxford D. Phil, K. MITSAKIS, thesis, 1964 (Byzantinisches Archiv, Heft 11). Analecta Sacra spicilegio Solesmensi parata, vol. i. Parisiis J.B. PITRA, 1876. R.J. SCHORK, The Sources of the Christological Hymns of Romanos the Melodist, Oxford D. Phil, thesis, 1957 (unpublished). N.B. TOMADAKIS, 'Ρωμανού του Μελωδού Ύμνοι, Athens 1952—61, vols. i—iv, and supplement to vol. iv. A good bibliography of Romanos down to 1959 is to be found in H.G. Beck, Kirche und theologische Literatur im byzantinischen Reich, M nchen 1959, pp. 425 f.

SIGLA A Β D G Η J Μ ρ

— Athous Batopediou 1041, saec. χ—xi — Athous Laurae Γ' 27, saec. χ—xi — Athous Laurae Γ' 28, saec. xi — Sinaiticus 925, saec. χ — Sinaiticus 926, saec. xi — Sinaiticus 927, saec. xiii — Mosquensis Synod. 437, saec. xii f Patmiacus 212, saec. XI \ Patmiacus 218, saec. XI » f C — Corsinianus 866, saec. χ—xi 1 V — Vindobonensis, suppl. gr. 96, saec. xii

b — Cryptoferratensis Δ a I, saec. xi—xii d — Cryptoferratensis Δ a III, saec. xii 1 — Vallicellanus Ε 54, saec. xi m — Vaticanus gr. 1212, saec. xii ο — Vaticanus 1531, saec. xv—xvi s — Vaticanus gr. 2008, saec. xii Ω — Sabbaiticus 484, saec. xvi P° corrector in P, whether inter lineas or in margine Pyp variants (γρ = γράφε or γράφεται) in the margin of Ρ υ unaccented syllable — accented syllable r } syllable which may, or may not, be accented (see Appendix III) corr. correxit def. deficit dub. dubitanter Byz. Zeit. Cammelli, R. il M. Krumb., Studien z. R.

= Byzantinische Zeitschrift. = G. Cammelli, Romano il Melode (see bibliography). = K. Krumbacher, „Studien zu Romanos" (see bibliography).

XX

Sigla

Krumb., Umarb. b. R. „

R. u. K.

Akr. Miscellen Mioni, R. M. Pitra, A. S., I

P.G. Tom., P.M.Y. Transformatio

K. Krumbacher, „Umarbeitungen bei Romanos" (see bibliography). K. Krumbacher, „Romanes und Kyriakos" (see bibliography). K. Krumbacher, „Die Akrostichis in der gr. Kirchenpoesie" (see bibliography). K. Krumbacher, „Miscellen zu Romanes" (see bibliography). E. Mioni, Romano il Melode (see bibliography). J.P. Pitra, Analecta Sacra spicilegio Solesmensi parata, vol. I (see bibliography). J.P. Migne, Patrologiae Cursus Completus, series Graeca. N.B. Tomadakis, 'Ρωμανού του Μελωδού Ύμνοι (see bibliography). , .Umarbeitung''.

When cantica are quoted which are not yet published, I give the number of the acrostic in Krumbacher's „Die Akrostichis in der gr. Kirchenpoesie", pp. 559—618, followed by 'Kr.'

Cantica on Saints and Martyrs 60 (54 Kr.)

ON JOHN THE APOSTLE Acrostichis: ΥΜΝΟΣ[Σ] ΕΙΣ TON ΘΕΟΛΟΓΟΝ ΡΩΜ[Μ]ΑΝΟΥ Prooemium: Ίδιόμελον Τα μεγαλεία σου, παρθένε, τίς διηγήσεται; βρυεις yap θαύματα και ττηγάζεις ίάματα και πρεσβεύεις υπέρ των ψυχών ημών | : ως θεολόγος και φίλος του Χρίστου. : [ Strophae: Τράνωσον (App. Metr. A) α'

"Υψη ουράνια έκμανθάνειν

και θαλάσσης τα βάθη έρευναν τολμηρόν υπάρχει και άκατάληπτον ώσπερ γαρ άστρα έξαριθμήσαι και τταράλιον ψάμμον ουκ εστίν όλως, ούτως ουδέ τις τα του θεολόγου είττεΐν Ικανός· τοσούτοις αυτόν στεφάνοις ό Χριστός δν ήγάττησεν εστεψεν 5 ό εν τω στηθεί άναττεσών και εν τω μυστικω δείπνω συνεστιαθεΐς Ι : ως θεολόγος και φίλος του Χρίστου. : | 60 Codices: Α (Prooem. et α', β', δ', ε', ?', ία') D (Prooem. et α', β', ε' bis, κδ', κε') G (Prooem. et α' - γ') J (Prooem. et α' - γ') Μ (Prooem. et α', β', δ', ε' bis, κε') Ρ Editiones: Pitra A.S.I, p. 320 sq; Tomadakis P.M.Y. IV Suppl., p. 142 sq. Titulus: On. John the Apostle, Trypanis: Του ενδόξου και ττανε(ντίμου) όπτοστόλου Ιωάννου του θεολόγου Ρ: alii alia Dies Festus: ΜοΛω η' Ρ: Σετττεμβρίω κς' ADGJM Modus: ήχο? β' Acrostichis: "Υμνο5 εί$ τον Θεολόγον 'Ρωμανού Ρ Ephymnium: του om. DGM a'ADGJMP tKavos]lKavovDGJ

22 Kaiom. A S^uoeJDiovrre cett. codd. 3 2 Tlsom.MP 1 1 4 ο-τεφάνοίξΐέτταίνοίς Ρ 5 o]o AD σνοπΓεσών]άνέττεσενϋ

1 Maas/Trypanis, Sancti Romani II

2 β'

On John the Apostle

60

Μέγας υπάρχων ίερογράφος,

„Εν αρχή ην ό Λόγος και ό Λόγος δε ην irpos τον θεόν" άττεφθέγξατο· και το είπεΐν „θεός ην ό Λόγος" άπεστόμησε [τον] "Αρειον καταπλήττων ό άλιεύς ό ποτέ καταρτίζων τα δίκτυα, ό γόνος του Ζεβεδαίου, ό εύφραίνων τον κόσμον τοις λόγοις αυτού 5 και τάς καρδίας στηρίζων ημών εν τω άρτω της ττίστεως προφητικώς | : ως θεολόγος και φίλος τοΟ Χρίστου. : |

γ'

Νουν έξιστα τα εν τη σταυρώσει· εστηκότων πλησίον της μητρός και αυτού τα λελεγμένα εξαίρετα· εκτεταμένος Χριστός εν ξύλω την μητέρα ίδών και δνπερ ήγάπα τω μαθητή εφησεν εν φωνή· „Ιδού ή μήτηρ σου"· και τη ίδία μητρι εφη' „Ιδού ό υίός σου δν ήγάπησα'" 5 |εκτοτε] λαβών αυτήν είς τα ίδια ως μητρι του θεού υπηρετεί αύτη | : ό θεολόγος και φίλος του Χρίστου. : |

δ'

"Οτε ουν ήλθες προς μαθητείαν

υπέρ πάντας τους άλλους ήγαπήθης, σοφέ, ως πράος και φιλοπάρθενος· όθεν σε καΐ ό είδώς τα πάντα επί όρους ανάγει μετά συγγόνου και του Κηφα ύποδείξας το κάλλος το άφραστον, ΐν', όταν πάσχοντα ίδης, μηδαμως δειλιάσης το πάθημα, 5 αλλ* εν σταυρω παριστάμενος της αγνής Θεοτόκου ακούσης υίός | : ως θεολόγος Kai φίλος του Χρίστου. : |

ε'

ΣΟν Ιωάννη Πέτρος άνήει

εν τω ίερω ώρα της ενάτης ευχής καί τις χωλός εκ κοιλίας μητρός, δν βασταγμφ ήγον καθ' ήμέραν και έτίθουν παρά τη ωραία πύλη· οδτος !δών Πέτρον και Μωάννην έζήτει λαβείν

β' Α D G J Μ Ρ l1 ύ7τάρχων]Χριστοο ό ΑΡ Is δε om. ADGJM 1* τον om. G άπεφθέγξοπΌ]Ιφθέγξατο καί (φθεγξάμενος GJ) έκήρυξε AGJ: ό (ό om. D) φθεγξάμενο* DM 21 τό]τφ G : ίν τφ D 22 άττεστόμωσεν G τον del. Try2 panis m.g. κατοπτλήξαί DGJM 4 ό εύφραίνων - 52 ττροφητικώ$]τού5 άν6ρώιτου5 ευφραίνει ως εν Κανςί ττοιήσα5 οίνον τα ύδατα (το ύδωρ ποτέ Α) ό οίκτίρμων, ωσαύτως καί ώδε (ούτος Α) νυν ΑΡ 42 αύτοΟ]σοϋ Μ 52 πίστεω5]ϋΟ5 : κτίσεως Μ γ' Ρ 32 metrum : u u - u u - u u - u u ( - ) 41 metrum : u - u - u u - u 1 2 4 sq. cf. Εν. Job. 19,26 f. 4 metrum : u u - u u - u u - u u (-) 51 έκτοτε del. Trypanis m.g. 6' A M P ε'Α Ρ

21 σε καΐ om. Μ Ι8 τη ένάττ)? cf. 39 δ' 1

22 μετά (- ο) 1* κοιλίας (υ -)

μητρος]αύτοο add. A

60

On John the Apostle

3

εκ τούτων ελεημοσύνη ν και κραυγή άνεβόα πορίσασθαι 5 τους όβολούς εξ αυτών προς δν βλέψας σπλαγχνίζεται συν τω Κηφα ] : ό θεολόγος και φίλος του Χρίστου. : | ΪΕ' bis Συνοικον έχων την τταρθενίαν

εν μητράσι τταρθένον και μητέρα Χρίστου παρέλαβες είς τα ίδια* τον yap αυτής υίόν μη καταλείψας εν τη ώρα του θείου αύτοο πάθους και τω σταυρω παρεστώς φωνής θείας άκήκοας· „Ίδοϋ ή μήτηρ σου, φίλε"' και τί) μητρΐ δε πάλιν Ιφώνησεν 5 „Ίδοϋ το τέκνον σου, μητερ μου' συν αύτφ την κατοίκησιν ιτοίησον | : ως θεολογώ και φίλω του Χρίστου." : | ]

ς"

"Εχοντες σύντομον το οίκτεϊραι έστηκότες πλησίον του πτωχού και χωλού σπλαγχνισθείς Πέτρος φη σίν αύτω · „Άργύριον και χρυσίον όλως ούχ υπάρχει μοΓ δ 6έ §χω δίδω σοι" [εν τφϊ ονόματι [του] Ναζωραίου Χρίστου και θεού ημών ανάστα και περιπατεί." και κράτη σας αυτόν της δεξιδς χειρός 5 ήγειρ€]ΤΓγ-

{'P l 2 μη crrrcp]Trypanis m.g. : ως Ρ 5 δι^δν (metrum: -), cf. Θ' 52

4

On John the Apostle

60

η' Σπεύσατε, φράσετε oi εν πείρφ [οι] της ιατρικής όντες, Ιπποκράτης, είπε καί, Γαληνέ, διασάφησαν και ύμεϊς όσοι συν τούτοις μύσται οί την κρεοκοπίαν είδότες άκρως, οί χειρουργεϊν καί το φλεβοτομεϊν επιτρέχοντες, οί εκ των νοσοτριβουντων, οί μισθού? τάς ψνχάς αυτών αίροντες 5 φωνή άνέγκλητω είπατε το σαφές, πώς τοιούτα, εργάζεται : ό Θεολόγος και φίλος του Χρίστου; : Θ'

Την των εμπλάστρων πολυπειρίαν και πολύειδον πασαν γλώσσαν των βοτάνων, σιδηράς σμίλας, τυφλάγκιστρα και εργαλεία πάμπολλα εΐχον τα φλεβοτομικά επίσης μακέλλου" αίμοχαρεϊς, είπατε ήμϊν, πώς άνευ τούτων Κηφας και άμα τφ Ιωάννη τον χωλόν παραδόξως ενεύρωσαν 5 μισθού χωρίς καϊ ούχ ως ύμεϊς; τω θεώ δε ή δόξα, δι^δν ταΰτα τελεί | : ό θεολόγος και φίλος του Χρίστου. : | i Γ Ό θεολόγος, ά έξετρίβη και μεμάθηκε σόφως εκ του παιδοτριβοϋ Χρίστου του μόνου θεού ημών, ταΰτα εις άκρον διεξετέλεΓ ίσως δε τις έρεΐ μοΓ „Τί έδιδάχθη; ην άλιεύς, ή αλιεία δε όλως ου δίδωσι σοφίαν ούτε δε πάλιν Ζεβεδαΐος ην γνώσεως παιδευτικής." 5 προς τους δε ταΰτα μοι λέξαντας άντερώ παριστών ά δεδίδακτο | : ό θεολόγος και φίλος του Χρίστου. : | ία' Νους ακατάληπτος ως υπάρχων μετερρύθμησε τούτον εκ θαλάσσης είς γήν βροτούς ζωγρεϊν ως ηύδόκησεν άκουε ουν α ην αλιεύων πασαν νόσον ίατο και μαλακίαν και τους πτωχούς κατεπλούτει, γυμνούς Ινεδίδυσκε, παρέτους λόγω άνίστα του Χρίστου έπικλήσει, κοξούς, κυλλους, 5 αρθριτικούς άπεδείκνυεν τρέχειν ως τάς έλάφους άσκέλιστα | : ό θεολόγος και φίλος του Χρίστου. : | η' Ρ θ' Ρ Γ Ρ

I 2 ol del. Maas m.g.

51 άνέγκλητω (υ - υ u)

52 5i^ov]Trypanis : δι' ων Ρ (metrum -), cf. ζ' 52 Ι 2 σόφως (-υ)

Ι 3 τταιδοτριβοΟ (υ υ υ -)

ία' ΑΡ 1* ως ηυδόκησεν]ό φιλάνθρωπος A 21"2 όθεν ίατο άπαντα νόσον 1 όπτελαύνων όμοϋ τε και μαλακίας A 3 και τούς]τούς δε Α 32 γυμνούς] δ' 1 1-2 add. A 4 παρέτους]παραλύτους Α 4 άνίστα τοϋ]τφ θείω καί Α 42 κοξούς, κυλλους]άνάρθου τρανώς Α 51-2 κυλλους ορθούς άπεδείκνυεν εύτρεχεϊς ως Ιλάφους και άσκέλιστα Α

60

On John the Apostle

5

ιβ' θαύματα σύντομα έξετέλει δαίμονας άπελαύνων τον Σατάν δε ττοσί μετά των άλλων πεπάτηκεν ίνα δε μη τις μάταια δόξη τα λεγόμενα, δείξω και παραστήσω' εν λοετρω εαυτόν ό σοφός μισθωσάμενος γεγόνει και περιχύτης έκτελών εύπρεπώς τα προσήκοντα' 5 το βαλανεϊον δε εδειξεν έκκλησίαν Θεοο ό πολύστεπτος, | : ό θεολόγος και φίλος του Χρίστου. : | ιγ' Εκ των μισθών τοο περιχυτεύειν

τα μεν τοις δεομένοις διεδίδου, τα δε ό συμπαθής διενέμετο* ετυχεν οδν τινά είσελθόντα τη νυκτϊ του λουθήναι, δς είχε πνεύμα εν τω κρύπτω πονηρόν τοΰτον ουν ε{ς τα θολά εύρων ό δαίμων επνιξεν έσω, και γνωστόν τοοτο πασι γενόμενον 5 το πλήθος έξω έκραύγασεν „Ιωάννης εκείνον έφόνευσεν | : ό θεολόγος και φίλος του Χρίστου." : |

ιδ' Ό θεοφρούρητος θεωρήσας

την σκευήν την εκ πάντων γενομένην ούτω εν τω λουτρω είσεπήδησε και προς το ους μεν του τεθνηκότος εν σιγή τον Χριστόν ονομάζει πίστεί' έκραξε δε εν μεγάλη φωνή' „"Εγειρε και είπε, τίς εστίν ό σε φονεύσας'" ό νεκρός δε ανέστη και εφησεν 5 ,,'Εμέ ό δαίμων άπέπνιξεν, δνπερ εΐχον το πρίν, και ουχί ούτος | : ό θεολόγος και φίλος του Χρίστου." : |

ιέ'

Λέγειν τα του λ·ηστοο άναγκαϊον νεανίσκον άστεΐον και θερμόν την ψυχήν ληστήν ίδών ό μακάριος τούτον άγρεύσας τω επισκοπώ παρατίθεται λέγων ' „Χρίστου ό μύστης* έχε ιδού παραθήκην τον νέον φυλάττων μοι." λαβών δε τούτον βαπτίζει και τη ποίμνη Χρίστου συνηρίθμησε' 5 μετ' ολίγον δε πάλιν κατέλιπε τον θεόν, οδ και εστί μαθητής | : ό θεολόγος και φίλος του Χρίστου. : |

ις" Ό θεολόγος ελθών έζήτει

δν παρέδωκε νέον

και λοιπόν μη εύρων μιμούμενος τον διδάσκαλον τάχος τα όρη καταλαμβάνει' καταλείψας τα πλείστα επί το εν δε μετά σπουδής ό Χρίστου μαθητής κατεπείγετο' ιέ' Ρ 52 = 51

51-2 confusio metrica : 51 = 52 (cf. 15", ιζ', ιθ', κ', κα', κβ', κγ', κε' (?)) et

ις' Ρ

31 μετά (- υ)

6 5

On John the Apostle

60

εύρων δε τούτον τοις ώμοι? ώ? καλό? ποιμενάρχη? ανέλαβε και TTJ ποίμνη ΧριστοΟ συνηρίθμησεν ώ? και πρώην άσίγητον κράζοντα | : ό Θεολόγο? και φίλος τοο Χρίστου. : |

ιζ' Γενναιοτάτω? αυτόν ίξεύσα?

εφη· „Ευξαι κυρίω'" και άδεια? λαβών προς εαυτόν σιγή εύξατο παραλυθηναι ή μη τραπήναΓ και ευθύ? τταρελύθη' ίδών δε τούτον ό μαθητή? άθυμήσα? ήρώτα' „Τί πέπονθα?;" και εΐπεν „Εγώ εύξάμην ίνα μοί έλθη ή πάρεσι?, ίνα μη 5 τοΐ? πρότεροι? καΐ πάλιν άπάρξωμαι"' και άκουσα? έ ζέστη Χριστώ | : ό θεολόγο? και φίλο? του Χρίστου. : | ευχάριστων

ιη' Ουδέ των πέντε νεκρών σοι φθάνει, ή των δύο σοφών (οι) τη? θαλασσή? ώ? συ ύπομεμένηκαν κίνδυνον, ή το ειπείν [τον] υίόν Ζεβεδαίου* „Ό καθεί? ημών άρτι νεκρόν αναστήσει," ή ώ? αυτό? νεκρόν ήγειρε, δ? την στολήν αυτού φορέσαι κατηξιώθη, ή καΐ τούτο δαιμόνων το κήρυγμα' 5 Αριστοδήμου δη μάλιστα του φαρμάκου, δν μετεστοιχείωσεν | : ό θεολόγο? και φίλο? του Χρίστου. : | ιθ'

Νυν Αριστόδημο? ό φάρμακο?, ου? άνεϊλεν ανθρώπου? δηλητήριον δού? καΐ κύνα άμα καΐ πίθηκον, τούτω ό άγιο? Ιφη· „Δό? μοι το αυτό δηλητήριον, ίνα πίοο'" δ και λαβών καΐ πιών του Χρίστου τφ ονόματι ουδ* δλω? κακόν υπέστη · καΐ Ιδών έξεπλάγη θερμώ? αίτων, 5 ΐν' έγείρη ου? εκτείνε φάρμαξι του Χρίστου Ιπικλήσει, δ καί ποιεί | : ό θεολόγο? και φίλο? του Χρίστου. : |

κ'

'Ρήμασι πλείστοι? ούτω προσάγων ό Αντίπατρο? άμα τη συζύγω αύτοο εί? την οίκίαν είσέφερεν 51 confusio metrica : 51 = 52; cf. te' 51 app. crit. ιζ' Ρ 42 metrum : u u - u u - u u - u u(-) 51 confusio metrica : 51 = 5J; 1 cf. ιέ' 5 app. crit. 5* ευχάριστων (uu -), ut apud hodiernos Graecos φχαριστώ ιη' P l 2 οι add. Trypanis 21 τον del. Trypanis m.g. 2 2 metrum : 2 uu-uu-uu-u-u άναστήσει]έγείρει dub. Trypanis, cf. 3 52 metrum : 1 u u - u u - u u - u u ( - ) : φαρμάκου (υ - υ), cf. ιθ' Ι φαρμάκος (υ - u) ιθ' P l1 φάρμακο? (u - u), cf. ιη' 52 1 5 app. crit.

51 confusio metrica : 51 = 52; cf. ιέ'

60

On John the Apostle

7

φ έγεννήθη δίδυμα τέκνα δεινούς δαίμονας έχοντα από μήτρας' οΐτινες οδν χρήμασιν έξητουντο τον άγιον τα βρέφη τούτων ΙασθαΓ σπλαγχνισθεϊς δε τους δαίμονας αύθωρον 5 των βρεφών άττεδίωξεν άμισθί ( ύ υ - υ υ - υ υ - υ ύ(-)) | : ό θεολόγος καΐ φίλος τοο Χρίστου. : | κα'

Ως ουν ό άγιος τον χιτώνα,

δν έφόρει, έξέδυ, [εκ] δίδωσι προφανώς Άριστοδήμω εΙπών ούτω' „Τον χιτωνίσκον, δν σοι παρέχω, έπιθεΐς εν έκάστω των τεθνεώτων, όψει ευθύς τοο Θεού τοο εμού τα τεράστια'" και τούτο τάχος ποιήσας έξανέστησαν πάντες κραυγάζοντες" 5 „Είς Θεός και ουκ άλλος, δν σέβεται σε δικαίως πόθων ό οϊκέτης σου, | : ό θεολόγος και φίλος τοο Χρίστου." : |

κβ' Μόνος θρήνων ό άλάστωρ τότε

αύθις άνδρα ευρίσκει καθοπλίσας αυτόν, δς προϋπηρχεν ανθύπατος· τούτον οξύνει κατά του πράου" δς κρατήσας δεσμεϊ τοο θεού τον φίλον καΐ εν φρουρςί κατακλείσας προστέταχεν όπτασι μη άρτον ούτω, μη Οδωρ έπιδοΰναι μηδέ λαλιάς (υ υ(-)), 5 αλλά μένειν αυτόν άπαράκλητον ούρανία τροφή 6έ έτρέφετο | : ό θεολόγος και φίλος τοο Χρίστου. : |

[κβ'1>ί5Μετά την Ιγερσιν ουν την θείον και την είς τους ουρανούς άνοδον θεϊκήν μετά τους άλλους έξέδραμες είς την ύφήλιον ώσπερ πρώην αλιεύων δικτύω θεολογίας' τους εν βυθώ άπωλείας και σκότω καθεύδοντας και ζάλη αμαρτημάτων κρατουμένους άνείλκυσας, ένδοξε, 5 τω δεσπότη προσάγων όψώνιον άσιγήτως αυτώ άνακράζοντας | : ως θεολόγος και φίλος του Χρίστου. : |]

κ' Ρ

42 αύθωρον (- υ υ)

51 confusio metrica : 51 = 52; cf. ιέ' 51 app. crit.

κα' Ρ mire in κα' narratio redit ad ιθ', alio miraculo inserto l* δίδωσι]ΤΓγρααΪ3 m.g.: έκδίδωσι P 51 confusio metrica : 51 = 5Z; cf. IE' 51 app. crit. κβ" P 42 μηδέ]Trypams m.g.: μήτΕ P 1 5 app. crit. κβ' bis P stropha spuria propter acrostichidem 51 confusio metrica : 51 = 52; cf. ιέ' 51

51 confusio metrica : 51 = 5 a ; cf. ie' l 2 metrum: - u — u u - u

8

On John the Apostle

60

κγ'

"Αγαν πόθων, σοφέ Ιωάννη, τον σε υπέρ τους άλλους άγαπώντα Χριστόν επί τον τάφον προέδραμες πρώτος των άλλων και κατοπτεύσας την άνάστασιν πασιν εΟηγγελίσω γράψας τρανώς και την ελευσιν |την| προς |τους| μαθητάς αυτού, ως ελθη μέσον απάντων των θυρών κεκλεισμένων δωρουμενος 5 είρήνην πασι τοις εαυτού, ην τω κοσμώ πλουσίως κατέπεμψεν, | : ως θεολόγος και φίλος του Χρίστου. : |

κδ'

Νουν και ψυχήν σε καθηγνισμένον καθιδών ό άγνείας φυτουργός καί θεός φωνή ιδία έκάλεσε' συ δε το πλοϊον έγκαταλείψας, Ιωάννη, προσήλθες τω κυβερνήτη και παρ* αυτού έπιστευθης τους οΐακας, πάνσοφε, πανσέπτου νυν εκκλησίας' ης τα τέκνα εκ ζάλης λυτρούμενος 5 προς θείον γαλήνην καθόρμησον παρρησίαν γαρ έχεις δια παντός | : ως θεολόγος και φίλος του Χρίστου. : |

κε'

Ό εκ του στήθους του διδασκάλου, οδ άνέπεσες, μάκαρ, έξαντλήσας σοφώς θεολογίας τα δόγματα των φιλοσόφων τάς γλωσσαλγίας κατεπόντισας ως τους πριν Αιγυπτίους και τον πιστόν Ισραήλ προς την γην καθωδήγησας της όντως ορθοδοξίας, τον υίόν τω πατρΐ όμοουσιον 5 άνακηρύξας τρανώτατα, ένδοξε, καί το πνεομα [το άγιον} έκπορευτόν, | : ως θεολόγος και φίλος του Χρίστου.

κς*' Υπό του πνεύματος διαλάμπεις ό βροντήσας τω κοσμώ του άναρχου υίοΰ την προαιώνιον γέννησιν, εσχατον πάλιν την εκ παρθένου προς ημάς Ινδή μη σασαν f σαρκωθέντα|. αϊτησαι οον τοις τιμώσι σε άφεσιν αμαρτιών, είρήνην ταϊς εκκλησίαις, βασιλεΰσι την νίκην βραβευων αεί, 5 άτάραχόν δε την ποίμνην σου διαφύλαξον, ην [Χριστός| σοι παρέσχετο, | : ως θεολόγος και φίλος του Χρίστου. : | κγ' D P l2 νπερ (- υ) Ι 3 άγαπήσαντο D 21 πρώτον D 32 την 1 1 1 et τοΟξ del. Trypanis m.g. 4 §A r)]icnrt D 5 confusio metrica: 5 = 52; cf. 1 ιέ' 5 app. crit. την ante είρήνην add. Ρ ττδσι τοις] την D 52 ήν]έν D κατόητεμψον D κδ' D G J M P u u - u u (-)

41 ττανσέ-π-Γου] εκάστη? M : τήξ θεία? P

KC' P 2 2 TOUs]Trypanis m.g. : άλλους P del. Trypanis m.g. κς' P

51 metrum : u - u -

51 confusio metrica?

52 XpiOTOs del. Trypanis m.g.: fortasse ην σοι παρέσχε Χριστός

52 το δγιον

61

On the Birth of St. John the Baptist

61 (55 Kr.)

ON THE BIRTH OF ST. JOHN THE BAPTIST Acrostichis: ΕΙΣ TON ΠΡΟΔΡ[Ρ]ΟΜ[Μ]ΟΝ Δ[Α]ΟΜΙΤΙΟΥ [vel ΡΩΜΑΝΟΥ Prooemium Ι: Ή παρθένος σήμερον

5

Ή στείρα σήμερον Χρίστου τον πρόδρομον τίκτει, και αυτός το πλήρωμα πάσης της προφητείας' όν γαρ οι προφήται προεκηρύξαν τούτον εν '[ρρδάντ] χειροθετήσας ανεδείχθη θείου λόγου |: προφήτης, κήρυξ όμοο και πρόδρομος. : | Prooemium II: Ή παρθένος σήμερον

5

Ή στείρα σήμερον Χρίστου τον πρόδρομον τίκτει [τον] μηνυτήν και κήρυκα της Χρίστου παρουσίας λϋσαι Ζαχαρίου την άφωνίαν και της Ελισάβετ στειροποιΐαν, εξ αυτών γαρ έτέχθη | : προφήτης, κήρυξ όμοΰ και πρόδρομος. : |

61 Codices: Α (Prooem. Ι et α'-ι', ία' bis, ip", ιγ' bis, ιδ', ιέ', is" bis) B (Prooem. I et α'-γ') D (Prooem. I et α'-γ', κ', κα', κγ') G (Prooem. I et α'-β') Η (Prooem. I et a') J (Prooem. I et a', β', κγ') M (Prooem. I et α'-ζ') P (Prooem. I et α'-κγ') T (Prooem. I et a'-s") Δ (Prooem. I, II et α'-κγ') Editiones: Pitra, A.S. I, p. 320 sq. Titulus: On the Birth of St. John the Baptist, Trypanis: Eis το γενέθλιον του Προδρόμου του βατττιστοϋ Ρ: alii alia Dies Festus: Ίουνίω κδ' Modus: ήχο$ γ' Acrostichis: Eis τον Πρόδρομον 'Ρωμανού Ρ: Eis τον Πρόδρομον Δομιτίου (ΔομετίουΟ) Δ Prooemium I ABDGHJMPTA 32 ττροεκηρύξαν (υ υ υ - υ) 41 τοϋτον]οοτο5 ΑΒΌΗΡΔ '{ορδάνη (υ - υ) 1 5 ανεδείχθης GHJ θείου]τοϋ dub. Trypanis m.g. Prooemium II Δ 21 τον del. Trypanis m.g.

10

On the Birth of St. John the Baptist

61

Strophae: Την Εδέμ Βηθλεέμ (App. Metr. B) α' Εύφημήσωμεν νΟν τον τοο κυρίου πρόδρομον, δνπερ τφ ίερεϊ ή Ελισάβετ ετεκεν εκ μήτρας άκαρπου, αλλ' ουχί άσπόρου' Χριστός yap μόνο? χωράν διώδευεσεν άνόδευτον, άσπορον 5 τον Ίωάννην στείρα έγέννησεν άνευ δε ανδρός τοΟτον ουκ ετεκεν· τον Ίησοον δε επισκιάσει πατρός και -πνεύματος θεού παρ3ένος ετεκεν αγνή · άλλα του εκ παρθένου ανεδείχθη ό εκ στείρας ίο |: προφήτης, κήρυξ ομού και πρόδρομος. : | β' ΊησοΟν τον Χριστόν τον αληθή θεόν ημών Ήσαίας ποτέ και οί προφήται άπαντες εν τυποις κατεϊδον τοις της αληθείας· αλλ* ούτος μείζων τούτων έγένετο προφήτης, ως γέγροπταΓ 5 θεόν yap λόγον ον προεφήτευσαν εΤδεν εν σαρκΐ και έψηλάφησε και προ ώδίνων προκοτταχγέλλει εν τοις σκιρτήμασιν αυτού παντΐ τφ κοσμώ την χαράν, ότι πρώτος έδείχθη της του Λόγου παρουσίας ίο | : προφήτης, κήρυξ ομού καΐ πρόδρομος. : | γ' Συν σπουδή, αδελφοί, νυν τον Λουκαν προσέλθωμεν παριστώντα ήμϊν την Ιωάννου γέννησιν και τον παρ* ελπίδα τόκον έτίτ/νώμεν τον Ζαχαρίαν νυν έρωτήσωμεν, πώς ταύτα έγένετο, 5 πώς σιωπήσας πάλιν έφθέΥξατο, πώς χαλινωθεΐς αύθις έλάλησε, a'ABDGHJMTPA 71 τον - 82 έτεκεν om. Β άοττόρου ΜΤ

22 τέτοκεν ΜΡΔ 43 άνόβευτον D 61 δέ]μέν Β 9 άλλα (- υ) τοο] τφ ΑΒΗΡ εκ παρθένου] εξ 1

'ABDGJMPTA 31 καθεϊδον DT 32 τοΐ$] τού$ DM 41 μείζων] 2 2 μείζω Τ : μείζων post τούτων Δ 4 τούτων] πάντων DGJ 5 δν ιτροεφήτευσεν DMT : 6ν προεκήρυξαν Ρ : δνττερ έκήρυξαν Δ 61 είδεν - 71 ττρό om. GJ 62 έχειρόπττησε Α γ'ΑΒΟΜΡΤΔ Ι1 Σύν οττουδή] Σττουδή οϋ/ν Ρ Is νυν] προ$ DP Δ τφ AouKqc ABM ττροσέλθωμεν]έττέλθ- DMT: άττέλθ- Ρ Δ 21 τταριστώντι AB 2 2 3 τόκον post έ-rrtyνώμεν (yνωσόμεθα Ρ) ΒΡΔ 4 έρωτήσαντεξ Ρ 51-2 ττώ? έφθ. (έφθέγχετο Ώ)]ττως περί τούτου εύηγγελίο-0η σοι (πριν εύηγγέλισται Ρ) ΡΔ

61

ίο

On the Birth of St. John the Baptist

11

πώς περί τούτου εύηγγελίσθη υπ* αρχαγγέλου Γαβριήλ είπόντος τότε προς αυτόν δτι· „"Εσται δν τίκτεις του μεγάλου βασιλέως | : προφήτης, κήρυξ όμοϋ και πρόδρομος." : |

5' Too αγγέλου νυνϊ την όπτασίαν μάθωμεν θυμιώντι σαφώς ώφθη ούτω, ως γέγραπται, προς τω παναγίω Θυσιαστηρίω' φρικτός ό τόπος και αξιόπιστος και πλάνης αλλότριος· 5 αλλ* έταράχθη και ουκ έπίστευσε' φόβος γαρ αυτόν έπολιόρκησε τη ξένη θέα, τω ξένω λόγω' φησί γαρ τότε προς αυτόν ώς· „Είσηκούσθης, ίερεϋ' ύϊός γαρ σοι εσται Ιωάννης, ό του λόγου ίο | : προφήτης, κήρυξ ομού και πρόδρομος." : | ε'

Ό πρεσβύτης ίδών την όπτασίαν έφριξε και συν φόβω πολλω τφ Γαβριήλ έφθέγξατο· „Υπέρ του λαού μου νυν τάς ίκεσίας είσήλθον πέμψαι τω πανοικτίρμονι θεώ παντοκράτορΓ 5 αυτός δε άρτι κατεπαγγέλλει μοι ξένα τε ομού και δυσπαράδεκτα' προβέβηκά γαρ τοσούτους χρόνους, και φύσις άτονος έμοϊ και τη συζύγω τη έμή · εξ αγόνου δε μήτρας πώς τεχθήσεται, είπε μοι, ίο | : προφήτης, κήρυξ ομού και πρόδρομος;" : | ς"

„Νυν έξόρισον σου της διανοίας, άνθρωπε," τω πρεσβύτη ευθύς ό Γαβριήλ έφθέγξατο, „δειλίας ανάγκην και την άπιστίαν 71"2 πώξ - εύηγγελίσθη]τη του προδρόμου σεττττϊ γεννήσει ΡΔ 82 τότε]ταντα ΡΔ 91 δν τίκτεΐ5]δν τέξει$ Α : ό κτίστηί Β

81 Οπό αγγέλου ΡΔ

δ' Α Μ Ρ Τ Δ Ι1 νυνι]5έ νυν ΡΔ : ήμεϊ$ A 21 θυμιώντι σαφώ$]θυμιάζοντι 2 1 1 γαρ ΑΡΔ 2 αύτοοΤ 4 TpoirosT 7 τη]ή Α 8 2 ώ5(οτ>ΑΤ)1 Ιερεϋ]δτι γεννήθΈΐς υίόν ΡΔ 9 σοι]νυν add. Ρ : σοι post εσται Α ε' Α Μ Τ Ρ Δ Ιΐ πρεσβη$ Α 2 2 έφθέγγετο A 31 Ύπέρ]ΠερΙ Δ 1 2 2 4 είσήλθον]0ττήγον Δ 4 φιλοικτίρμονι Δ 5 ττροκοΓταγγέλλεΐί ΡΔ 71 ττροβέβηκάν γαρ Ρ 72 τοσουτοις χρόνοι? AM : τοσοοτοι χρόνοι Ρ 81 φύσις - έμοΙ]φύσει άγονος (άτεκνοξ Ρ) είμΐ ΡΔ 82 καΐ TTJ]OVV rrj P 1 9 oyovouJorrovouA ς' Α Μ Ρ Τ Δ

21 εύθύς]φησ!ν Ρ

2 2 έφοέγξατο]άντέφησεν Δ

31 δειλίαν Ρ

12

On the Birth of St. John the Baptist

61

τα παρ' άνθρώποις πδσιν αδύνατα Θεώ δυνατά έστΓ 5 και εγνως πάλαι στείρωσιν τίκτουσαν τον γαρ Ισαάκ στείρα έγέννησε Θεού όφθέντος τω πατριάρχη και εύλογήσαντος αυτόν, ίνα γέννηση ϋϊόν του φανέντος δε τότε γενήσεται ό υίό$ σου ΙΟ | : προφήτης, κήρυξ όμοϋ και πρόδρομος." : | ζ' Προς τον άγγελον δε ό Ζαχαρίας εφησεν „Ότι πάντα Θεός δύναται συνεπίσταμαΓ και γαρ εξ ουκ όντων παρήγαγε κόσμον, προς Αβραάμ δε πάλαι έλήλυθε θεός απερίγραπτος 5 τρισΐ προσώποις και ύποστάσεσιν ων τε και προών και γνωριζόμενος αγγέλων δύο άκολουθούντων, ους και ήγεϊτο Αβραάμ ανθρώπους είναι γηγενείς" αληθή ουν εκείνα, εμοΐ δε πώς εσται άρα ίο | : προφήτης, κήρυξ όμοΰ και πρόδρομος; : | η' 'Ραψωδίας οΰκοϋν ρήματα μοι προσήγγειλας· τί γαρ όφελος μοί ή και τω κοσμώ εσεται, αν τέκνον γεννήσω εν γήρει τοιούτω; πατήρ εθνών γαρ ποίων γενήσομαι ως ούτος ό δίκαιος; 5 ή τί εντεύθεν άρα καρπώσομαι; μάλλον δε πολλοίς γέλως γενήσομαΓ ου γαρ πρεσβυταις, αλλά τοις νέοις το τίκτειν εστίν αγαθόν και χαριέστατον αεί' όθεν λόγον ουκ έχει, ως γενήσεται υιός μου ίο | : προφήτης, κήρυξ όμοΰ και πρόδρομος. : | 43 θεφ - ecrrijirapa τω θεώ δυνατά άπαντα Δ έγνωσαν Τ ττάλαι]πάλιν ΜΤ 52 τέξασαν Ρ νήσεται - σου]άνεδείχθη ό εκ στείρας Δ ζ' Α Μ Ρ Δ είττών Δ

51 καΐ]ούκ Α 71 ΘεοΟ]έμοϋ Δ

εγνω Μ: 92 γε-

22συνεττίσταμαι]νϋν έττίσταμαιΜΡ 81 ήγεϊτοΆβραάμΐήγήσατο 2 9 οον]μέν C: δε V 9 δε post εσται Δ εσται]τεχθήσεται Ρ 1

η' Α Ρ Δ Ι 2 φήματα μοϊ]λόγου$ μοι νυν (οον Ρ) ΡΔ ιτροήγγειλα5 Ρ : άπήγγειλας Δ 22 εσεται]εσομαι Δ : εσται o v P 31 τεκνογονήσω Α 61 πολλών Δ 91 έχει? Ρ: έχω Δ 92 ώζ γενήσεται (Ισται Δ : ό add. Α) υΙός μου (μοι Α)] πώξ μοι Ισται νυν δ λέγεις Ρ

61

On the Birth of St. John the Baptist

13

θ'

Ου τπστεύω εγώ, ότι υΐόν θεάσομαΐ' εί γαρ και εξ εμού ή συν έμοΐ συλλήψεται, το κέρδος μοι ποίον, αν μη έττιζήσω; είς γη ν έκάμφθην Οπό του γη ρους μου' ισχύς δε μου ελιπε, 5 και έπ'ι θήραις εστίν ό θάνατος ως της τελευτής κατεπειγούσης με' ή όλως ταΰτα, ά λέγεις άρτι, νομίσει τις αληθινά, δτι γεννήσω ύϊ'όν; αμφιβάλλω γαρ τούτο, ως εσται ό υϊός μου ίο | : προφήτης, κήρυξ όμοϋ και πρόδρομος." : | Γ

Δειλιάσαντα δε άμα και άπιστήσαντα εις τούτον ίδών τον γηραιόν ό άγγελος σπουδάζει, θαρρύνει άμα και διδάσκει' φησϊ γαρ τούτω' „Συνες και άκουσον, πρεσβυτα, οδ λέγω σοι' 5 τω πατριάρχη πάλαι ως Ιφησας ώφθη ό θεός ό απερίγραπτος' άλλα εκείνα υπήρχε τύπος ων πράττειν μέλλει ό θεός συγκαταβαίνων τοις θνητοϊς, οδ γενήσεται πάντως ό υιός σου Ιωάννης ίο | : προφήτης, κήρυξ ομού και πρόδρομος. : | ία' 'Ραψωδίας μεν οδν λόγους σοι ουκ άπήγγειλα, αληθείας δε σοι ρήματα προσεκόμισα πεμφθεϊς ούρανόθεν εκ τοΟ φιλάνθρωπου' εγώ αγγέλων ό αρχιστράτηγος υπάρχω, πρεσβυτατε' 5 τω φοβερω δε θρόνω του κτίσαντος γήν και ούρανόν τρέμων παρίσταμαΓ παρ' οδ έπέμφθην διακονήσαι και προμηνϋσαι σοι χαράν και δια σου πάση τη γη, θ' Α Ρ Δ Ι 2 θεάσομαι]γευνήσομοα Δ 32 άν]έάν Ρ 41 είξ γήν]ότι Δ 2 3 1 4 OTTO (- υ) γήρως Δ 4 μου]μοι Ρ : με A 7 δλως]δέ ως Δ 72 ά om. Δ άρτίωζ Δ 81 Tisjouv add. Δ άληθώζ ΡΔ 82 χεννή2 σω]νϋν add. Α 9 ω5]τό πώξ Α ό om. ΑΔ μου]μοι Α ΓΑΡΔ Ι1 Δείλιασα ντΓ Ρ 5έ]οΟν Δ Ι 2 άττιστήσαντι Ρ 31 θαρ2 3 1 σύνει Δ : θαρρύνετν Ρ 3 διδάσκειν Ρ 4 ού]τί Δ : και Ρ 8 μέλλει ό]εμε7Λε Δ ιτράττειν post μέλλει A 91 ού]ών Ρ πάντων Ρ : ούτος Δ 9 2 Ίωάννηξ om. P ία' Ρ Δ Ι1-2 'Ραψωδίαι ούκοον' λόγοι μοι οθ5ΤΓροήγγειλαΔ 22 ττροσεκόμισα 1 2 om. Δ 3 ούρα νόθε ν] άνωθεν Δ 3 φιλάνθρωπου] εγώ ό λάλων σοι add. Δ 71 οο] δ Δ

14 ίο

On the Birth of St. John the Baptist

ης γενήσεται πάντως | : προφήτης, κήρυξ

61

ό υίός σου Ιωάννης όμοο καΐ πρόδρομος." : |

[ία' bis „'Ρήμοτά μοι λαλείς άμα πιστά και άπιστα* οϊδα γαρ τον θεόν πάντα σαφώς δυνάμενον, αλλ' ουκ ήτησάμην τοο λήψεσθαι παϊδα, την σωτηρίαν λαοο 6έ μάλιστα", ό πρέσβυς άντέφησε' 5 „συ δε μοι λέγεις. υΐον ως τέξομαι* πόρρω της έμής βουλής oi λόγοι σου" διό φοβούμαι πιστεΟσαι τούτοις, μήπως είς δλισθον δεινής, οΐκήσεως συγκαταχθώ· υιός γαρ μοι πώς εσται, ώσπερ εφης, (του) δεσπότου ίο | : προφήτης, κήρυξ όμοο και πρόδρομος;": |J ιβ'

"Ό οδν πέμψας με σοι Λόγος εστί προάναρχος και υίός τοο θεού άμα τε και θεός ημών, δς ερχεσθαι μέλλει δια εύσπλαγχνίαν καϊ δι' ανθρώπους άνθρωπος γίνεται ανθρώπους λυτρούμενος· 5 και εκ παρθένου μήτρας προέρχεται πράγμα φοβερόν και δυσπαράδεκτον, όπερ θαυμάσει ή κτίσις πασά, ότι αθάνατος θεός συμπολιτεύεται θνητοϊς· άλλα του μυστηρίου γενήσεται ό υίός σου ίο | : προφήτης, κήρυξ όμοΟ καϊ πρόδρομος. : |

ιγ' Μη θαυμάσης ούκουν, δτι ή στείρα τέξεταΓ και γαρ έχεις Ιδεϊν και την παρθένον τίκτουσαν και τότε έκστήστ| μειζόνως εν τούτω* εκ παραδόξου παραδοξότερον θέαση, πρεσβύτοττε, 5 και εκ των πρώτων τα τελευταία σοι και τοις μετά σε παραδειχθήσεταΓ 91 ής]ό Δ

TravTCusJouTOS Δ

ία' bis Α 42 metrum : - u u - u u, cf. 62 52 υΐον (- u) 62 metrum : 2 2 - u u - u u, cf. 4 8 οΐκήσεω? ονγκοΓταχθώ]ΤΓγραηΪ8 m.g. : συγκαταχθώ οΐκήσεωξ A, sed cf. ιγ' bis 82 92 τοΟ add. Trjrpanis m.g. ιβ' Α Ρ Δ l1 με σοΙ]με νυν Α : έμέ Ρ 21 καΙ]ό A 31 Ιρχεσθαι μέλλει] μέλλει 2 σαρκοοσβαι Α : μέλλει Ιρχεσβαι Δ (?) 3 διά]νϋν δι* Δ 42 γίνεσθαι Α 2 2 1 5 ττροέρχεσθαι Α Δ 6 δυ(πταράδεκτον](5π