Sanatçı: Eleştirmen, Yalancı, Katil Estetik ve Etik Üzerine [1 ed.] 9789750506291

Citation preview

OSCAR WILDE

Sanatçı: Eleştirmen, Yalancı, Katil OSC.\R WILDE (1854, Dublin-1900. Paris) Dublin'deki Trinlty College'da egiıim gördükten sonra, klasikler konusunda gösterdiği başarı sayesinde Oxford'daki Magdalen College'da okumak üzere burs kazanır. Burada. endüstrileşmenin neden olduğu insan emeğinin yabancılaşması karşısında zanaati savunan Arıs and Crafıs hareketinin öncülerinden John Ruskin'in ve csıetizrne esin veren Walter Pater'in öğrencisi olur. Mezun olduktan sonra Londra'ya taşınır ve gösterişli giyim tarzı, keskin zekası ve sanal hakkındaki radikal gön.işleriyle Londra san.1t çe\•relerinde hemen sivrilir. 1882'dc. William Morris. jolın Ruskın ve Walter Pater'in gonişlerinden esinlenerek geliştirdiği estetizm anlayışını savunacağı bir yıllık konferans dizisi için ABD'yc gider ve burada Amerikan şiirinin büyük ustalarından Walt Wlıitman'la tanışır. l ngiltere'ye döndükten sonra, l&H'te Constance Uoyd'la evlenir ve Cyril ve Vivian adında iki oğul sahibi olur. 1887-1889 yıllan arasında popüler kadın dergisi Tlıe Womcııı's Worlıfün editörlüğünü yürütür; yer verdiği politik ve sosyal içerikli makalelerle dergiyi salt bir moda dergisi olmaktan çıkarır. Edebiyata yogunlaşmak üzere editörlüğü bırakmasını izleyen yıllar, Wilde'ın hayatının en verimli ve yaratıcı dönc­ mı olur: l88S'de çocuklar için yazdığı öyküler. 1892'de de diğer öyküleri yayınlanır: Narlı Ev. Bay W. H.'in Portrcs i' ndc 0889), Shakcspcare'in so­ ncleriyle ilgili bir varsayımı kurmaca bir öykü tarzında işler. Realizmi eleş­ tirdiği "Yalanın Gözden Dü.şuşıi", sanat ile suç arasındaki yakınlıgın izini süren "Kalem ve Zehir". eleştiri kuramının en özlü ifadesi olan "Sanatçı Olarak Eleştirmen" ve Shakcspeare oyunlarının sahne kostümlerini konu alan "Maskelerin Hakikati" adlı eleştiri ıııcıinleri lrıtt·ntions (1891) başlıgı altında yayınlanır. ilk ve tek romanı Doıian Gray'in Portresi (1891), iı,;er­ diği eşciıısellik imalarıyla büyük tartışma yaratır. 1892 yılında, Wildc'ın ilk oyunu Lacly Winclcrmcre'in Yelpazesi Londra'da sahnelenir. Oyunun kazandıgı haşan, Wilde'ı tiyatro için eser yazmaya yönlendirir: izleyen yıllarda sahnelenen Oncmsiz. Biı Kaclın (1893), ideal Bir Koca (1893) ve Ciddi Olmanın Oıırnıi (1895) adlı oyunları, Wilde'ı Londra'nın en popüler oyun yazan haline getirir. Wilde, Doıian Gray'in Porırcst'nin yayınlandığı ve büyük gürültü kopar­ dtğı 1891 yılında, hayatının aşkı Lord Alfred Douglas'la tanışır. "Bosie" lakaplı genç Douglas'la sürdükleri şatafatlı hayat ve saklama gcregi duy­ madıkları ilişkileri, Sl1nunda Wilde'ın 1895 yılında cşcinsellik suçuyla hapis cezasına malıkcım edilmesine yol açar. Hapisten çıktıktan sonra ya:r,nladıgı "Readiııg Zindanı Baladı" adlı şiiri (1898) Wildc'ın ıamamla­ yabildiği son eseri olur. Cczaevindeyken Alfred Douglas'a yazdığı uzun mektup. daha sonra arkadaşı Robert Ross tarafından De Profıındis adıyla yayınlanır. Oscar Wilde, kalan yıllarını Lord Douglas'la birlikte. Sebastian Melmoth adıyla. sanat camiasından dışlanmış bir halde Paris'te ge�·irir ve l900 yılında menenjit yüzünden ölür.

sanathayat DİZİ EDİTÖRÜ Ali Artun Hayat sanatı, sanatın hayatı taklit etmesinden çok daha fazla taklit eder. Tıpkı düşünce gibi, sanat da bağımsız bir hay�ta sahiptir ve tamamıyla kendi çizgisinde gelişir.

·

Bütün kötü sanat hayata ve tabiata dönerek anlan idealleştirmekten kaynaklanır. OscarWILDE

OSCAR WILDE

Sanatçı: Eleştirmen, Yalancı, Katil ESTETİ K VE ETİ K ÜZERİNE ÇEVİRENLER Esin Soğancılar - Kaya Genç Fatih Özgüven - Türker Armaner

e

t

'

m

İletişim Yayınları 1347 • sanathayat dizisi 15 ISBN-13: 978-975-05-0629-1 © 2008 İletişim Yayıncılık A.

Ş.

1. BASKI 2008, İstanbul

DİZİ EDİTÖRÜ Ali Artun YAY/NA HAZIRLAYAN Elçin Gen KAPAK TASAR/MI Özlem Özkal - Ata Öztürk UYGULAMA Hüsnü Abbas DÜZELT[ Elçin Gen BASK/ ve CİLT Sena Ofset Litros Yolu 2. Matbaacılar Sitesi B Blok 6. Kat No. 4NB 7-9-11 Topkapı 34010 İstanbul Tel: 212.613 03 21

sanathayat Georg Simmel MODERN KÜLTÜR _ DE ÇATiŞMA Charles Baudelaire MODERN HAYATIN RESSAM/· Peter Bürger AVANGARD KURAM/ . Hal Foster TASARIM VE SUÇ Wendy Shaw OSMANLI MÜZECİLİGİ ed. Ali Artun SANATÇI MÜZELERİ Chin-tao Wu KÜL TÜRÜN ÖZELLEŞTİRİLMESİ Sibel Yardımcı KÜRESELLEŞEN İSTANBUL'DA BİENAL Ali Artun MÜZE VE MODERNLİK Tarih Sahneleri- Sanat Müzeleri 1 ed. Ali Artun MÜZE VE ELEŞTİREL DÜŞÜNCE Tarih Sahneleri - Sanat Müzeleri 2 Deniz Artun PARİS'TEN MODERNLİK TERCÜMELERİ Theodor Adomo KÜLTÜR ENDÜSTRİSİ - KÜLTÜR YÖNETİMİ ed. Ahu Antmen SANAT/CİNSİYET Sanat Tarihi ve Feminist Eleştiri ed. Ali Artun SANAT/SİYASET Kültür Çağında Sanat ve Kültürel Politika

İletişim Yayınları Binbirdirek Meydanı Sokak, İletişim Han No. 7 Cağaloğlu 34122 İstanbul Tel: 212.516 22 60-61-62 •Faks: 212.516 12 58 e-mail: [email protected] • web: www.iletisim.com.tr

İÇİNDEKİLER

SUNUŞ / Oscar Wilde ELIZABETH HOLLANDER. .. . . .

. . ....

-...

•

Oscar Wil de'ı n Hayatı

•

Benlik Estetizmi

.... ......... ·-···-.. ··········-·······-··-···· ...........................................

.

. .

..

?

.. .. .8

. ... ....... .. ............... . ............................................... .. .. . _,.

. ... . . ..

...........-........................... -..... ..... .. .............. -· ··-····-····-··�-- ..�

1O

.._........................._...........,....-············ ······· ·-··--·· - ·.--·····-······-······

15

•

Form Estetlzmi .

•

Sanatçı Olarak Eleştirmen . . ....

•

Eleştirel Kurmacalar... .................

. .. . ..

.

..20

...... ...-..·-····· ····-···---·-·"··-·--··-·· .........

.

:.; ........; ...._,...; ...._.... ..... .................................."··

23

Wilde Üzerine . ...

JORGE LUIS BORGES .............................................................................

-................:-....

....

.......

29

OSCARWILDE

Sanatçı: Eleştirmen, Yalancı, KatiL Sanatçı Olarak Eleştirmen..........

.

... ..

.................. .... .................. ...........

..-..........................................._....

•

Birinci Bölüm: Hiçbir Şey Yapmamanın Önemi Hakkı nda

•

ikinci Bölüm: Her Şeyi Tartışmanın Önemi Ü zerine

Bazı Mülahazalarla Birlikte

. 33

_.35

........................................................................................

Bazı Düşüncelerle Birlikte.. .

35

.......... 79

.

Kalem ve Zehir: Yeşil Renkte Bir Çalışma . . . .

-............. 13 1

.. .. . .. .. ............

Yalanın Gözden Düşüşü: Bir Gözlem . Sosyalizm ve İnsan Ruhu ......

. . ... . ..

.... . . . ..

.. ..

... . .

...... ..

.... ..... ........

...................-..........-..-·······-···

..

....

......

...

161

... 205

SUNUŞ Oscar Wilde* ELIZABETH HOLLANDER

lrlandalı şair, oyun yazan ve eleştirmen, belki de tüm za­ manların en nüktedan, en sempatik estetik kuramcısı Oscar Wilde'ın Victoria döneminin sanat anlayışının yerini mo­ dern sanat anlayışının alması sürecindeki katkıları ısrar­ la küçümsenir; hatta jorge Luis Borges'in gözlemlediği gibi, onun

kıvrak zekasıı:ıın ve kavrayış gücünün mazur gös­

terdiği saygısızlığını ve alaycılığını öven en ateşli yandaş­ ları bile Wilde'ın söz konusu sürece yaptığı katkıları hafi­ fe alırlar. Zindandan çıkışının üzerinden geçen bir yüzyı­ lı aşkın süre boyunca Wilde, Victoria çağının kau ahlakçılı­ ğıyla mücadele ederken yenik düşmüş bir kahraman olarak yüceltilir; o olmasa epeyce kan kaybedecek bir estetik aki­ denin tavizsiz ve coşkulu savunucusu olarak övülür; daha yakın geçmişte ise, eşcinsel özbilinç, kimlik politikası ve sanatta kendini pazarlama gibi postmodern fenomenlerin kaynağı olarak görülür. Bu yaklaşımların hiçbiri yanlış ya da yararsız değildir; ama bunlar Wilde'ın başarısının sosyal •

Oxford Unlversıry Press"in izniyle. 447-453'ıen alınmıştır-e.n.

Oxford Dicıionary o./

Acstlıctics, cilı 4,

s.

7

ve politik yönünü öne çıkararak entelektüel yönünün göl­ gede kalmasına neden olur; dolayısıyla bunlar da Wilde'a aynı ölçüde haksızlık eder - tıpkı onun, terbiye kuralları­ nı yerle bir eden davranışları ve harikulade zekasıyla yap­ tığı parlak konuşmaları hakkında yaşadığı dönemde yapı­ lan yorumların, hayranlık duyulacak zarafetini ve alicenap­ lığını örtmeye yaraması gibi. Bu makalede Wilde'ın eleşti­ ri kuramı kendi koşullarında -yani, Victoria çağında sana­ tın toplumsal işlevine ilişkin belli başlı anlayışlar çerçeve­ sinde- ve aynı zamanda Wilde'm kendi kişisel gelişimi bağ­ lamında değerlendiriliyor.

Oscar Wilde'ın Hayatı Oscar Fingal O'Flahenie Wills Wilde, 1854 yılında Dublin'­ de Sir William Wilde ve Lady jane Francesca'nın ikin­ ci oğlu olarak dünyaya gelir. Son derece nezih ve emelek­ tüel bohemliğin egemen olduğu bir atmosferde yetişen Wilde, Dublin'deki Trinity College'da üç yıl eğitim görür; daha sonra 1874'te Oxford'daki Magdalen College'a girer. Burada john Ruskin ve Walter Pater'le eğitimini sürdürür ve antik Yunan ve Roma konusundaki derin bilgisi ve ay­ kırı davranışlarıyla sivrilir. 1878'de Londra'ya geçer, bura­ da bir şiir kitabı ile manzum bir oyun yayınlar ve hemen bir mizahçı ve sanat havarisi olarak hayranlık toplar, hafta­ lık sanat haberlerinde adı james McNeill Whistler'la birlik­ te manşetlerde yer alır. W. S. Gilbert'in Patience adlı opera­ sında (1881) karikatürize biçimde yansıttığı sanat düşkü­ nü Reginald Bunthorne karakterine paralel bir şöhret ka­ zanan Wilde,* 1882'de bir dizi konferans vermek üzere bir *

Librettosunu W. S. Gilbert'in yazdığı komik opera: 1870 ve 1880'lcrde lngiltere'de hüküm süren estetik harekete yönelik taşlama. Yaygın görüşe göre operanın ana karakteri Bunthornc, Oscar Wilde'ı taşlamak için yaratıl­ mıştır- ç.n.

8

yıllığına ABD'ye gider ve bu konferanslarda büyük ölçü­ de Ruskin'den esinlendiği, günlük hayatta güzellik konu­ sundaki görüşlerini açıklar. Ingiltere'ye döndükten sonra, 1884'te Constance Lloyd'la evlenir; çiftin, Cyril ve Vyvyan adında iki oğlu olur. Wilde 1886'da edebiyatla uğraşmak üzere konferans vermeyi bırakır; çok sayıda eleştiri, çeşit­ li türde yazılar ve çocuklar için masallar yazar; bu masal­ ları Mutlu Prens

ve

Başha

Öyküler (1888) adlı kitapta top­

lar. 1887 ile 1889 yılları arasında popüler bir kadın dergi­ si olan

The Woman's Wo rld ün editörlüğünü yürütür; mo­ '

danın yanı sıra, politik ve sosyal konularda makalelere de yer vererek derginin çehresini değiştirir. lzleyen yıllarda Wilde en önemli eleştiri eserlerini yazar: "Bay W. H.'in Por­ tresi" ( 1889), "Sosyalizm ve lnsan Ruhu" ( 1891) ve daha sonra Intentioııs ( 1891) başlığı altında yayınlanacak dön deneme: realizmi şiddetle eleştirdiği "Yalanın Gözden Dü­ şüşü", sanat ile suç arasındaki yakınlığı keşfeden "Kalem ve Zehir", Wilde'ın e leştiri kuramının en yetkin ifade­ si olan "Sanatçı Olarak Eleştirmen" ve Shakespeare oyun­ larının sahne kostümlerini konu alan "Maskelerin Haki­ kati". Wilde 189 1 yılında iki kurmaca eserini daha yayın­ lar; bunlardan biri, alegorik öyküler derlemesi Narlı Ev'dir; diğeri. porlresi yaşlanmanın ve yaşadığı sefih hayatın izle­ rini taşıyan ama kendisi portresinin ilk halinde yansıttığı masum güzelliği kornyan genç ve güzel bir adamın, bugün artık klasikleşmiş hayali öyküsü, bir fabl, Dorian Grny'in Portresi'dir. Yayınlandığı dönemde belirgin biçimde eş­

cinsellik göndermeleri içerdiği için hayli gürültü koparan roman, bugün, hak ettiği şekilde, sözünü ettiğimiz o kritik geçiş döneminin doruğu olarak değerlendirilir. Wilde, hayatının aşkı Lord Alfred Douglas'la, Dorian Grny'in yol açtığı tartışmaların hemen sonrasında tanışır, bu tanışma, onun kamu nez