Regesta Pontificum Romanorum: Tomus secundus (ab a. DCIV usque ad a. DCCCXLIV) [1 ed.] 9783666310355, 9783525310359

Citation preview

REGESTA PONTIFICUM ROMANORUM AB CONDITA ECCLESIA AD ANNUM POST CHRISTUM NATUM MCXCVIII EDIDIT PHILIPPUS JAFFÉ

EDITIONIS TERTIAE EMENDATAE ET AUCTAE IUBENTE ACADEMIA GOTTINGENSI

SUB AUSPICIIS NICOLAI HERBERS

TOMUM SECUNDUM (AB A. DCIV AD A. DCCCXLIV)

CURAVERUNT WALDEMARUS KÖNIGHAUS, THORSTANUS SCHLAUWITZ COOPERANTIBUS CORNELIA SCHERER, MARCO SCHÜTZ

GOTTINGAE IN AEDIBUS VANDENHOECK ET RUPRECHT MMXVII

Dieser Band wurde durch die Gemeinsame Wissenschaftskonferenz (GWK) im Rahmen des Akademienprogramms mit Mitteln des Bundes und des Landes Niedersachsen gefördert.

Bibliografische Information der Deutschen Nationalbibliothek Die Deutsche Nationalbibliothek verzeichnet diese Publikation in der Deutschen Nationalbibliografie; detaillierte bibliografische Daten sind im Internet über http://dnb.d-nb.de abrufbar. ISBN 978-3-666-31035-5 Weitere Ausgaben und Online-Angebote sind erhältlich unter: www.v-r.de

© 2017, Vandenhoeck & Ruprecht GmbH & Co. KG, Theaterstraße 13, D-37073 Göttingen/ Vandenhoeck & Ruprecht LLC, Bristol, CT, U.S.A. www.v-r.de Alle Rechte vorbehalten. Das Werk und seine Teile sind urheberrechtlich geschützt. Jede Verwertung in anderen als den gesetzlich zugelassenen Fällen bedarf der vorherigen schriftlichen Einwilligung des Verlages.

RERUM INDEX

Prooemium Praefatio Index abbreviationum Index Pontificum Romanorum Regesta Pontificum Romanorum Index initiorum Concordantia siglorum editionum secundae et tertiae Concordantia siglorum editionis tertiae et voluminum serierum ‚Pontificia' Concordantia siglorum editionis tertiae et voluminum serierum ‚Regesta imperii' Index operum adhibitorum Praefationis versio germanica

VII IX–X XI–XIII XV 1–340 341–345 347–350 351–357 359–360 361–403 405–406

PROOEMIUM

Papatus, praecipua Ecclesiae catholicae institutio, quae ab ipsa antiquitate usque in haec tempora permansit, historicis Europaeis res summi momenti atque maximae curae fuit et adhuc est. Philippus Jaffé, Monumentorum Germaniae Historicorum socius, iam anno 1871 primum opus edidit, in quod regesta rerum atque negotiationum pontificalium ab initio papatus usque ad annum 1198 collegerat. Post illius operis editionem secundam, quae anno 1885 in lucem prodiit, investigationes documentorum ad papatum pertinentium ita auctae atque mutatae sunt, ut nostris diebus tertia et quidem nova editio incipienda videretur. Cuius editionis primum volumen anno praeterito typis mandatum est, quod Regesta Pontificum a Sancto Petro usque ad annum 604 continet. Ecce iam sequitur volumen secundum (Regestorum usque ad annum 844), cuius ratio hoc in loco explicanda videtur. Ab initio enim conceptum erat, ut Regesta omnium annorum usque ad illum annum 844, in primum volumen colligeremus. Hunc in finem Regestis diu operam suam impendebat Marcus Schütz. Sed postquam, consilio mutato, primi voluminis finem annus 604 attulit, anni sequentes usque ad annum 844 quasi incohati relicti sunt, exceptis tantum annis 604–655, quos imprimis Thorstanus Schlauwitz, et annis pontificatus Gregorii IV (i.e. 827–844), quos Cornelia Scherer - eadem de re iam ad doctoris gradum promota – tractavit. Hinc autem summae gratiae agendae sunt Waldemaro Könighaus, de Regestis Bohemiae Pontificiae et Poloniae Pontificiae bene merito, qui suis viribus in perficiendos illos annos relictos, aetatem paululum alienam, incubuit, ut demum secundum volumen feliciter typis mandari potuerit. Quod opus iterum Thorstanus Schlauwitz fovit et dexteritate sua electronica sustentavit. Omnibus, quorum nomina enumeravimus, et imprimis plurimis illis studiosis collaborantibus maximae gratiae debentur. Imprimis autem collegae nostro Rudolpho Schieffer summas gratias agimus, qui hoc opus progrediens saepius legendo, augendo, corrigendo fovit et usque ad hunc finem auxilio et consilio suo perduxit. Quamvis concedendum est, in opere tam amplo non omnes errores, menda, lacunas (praesertim quoad additiones bibliographicas) removeri potuisse, tamen hic plurima documenta nova praebentur, ex quibus de rebus gestis Pontificum multa discimus, quae adhuc plane ignota erant (quod ex ipsa Concordantia huic volumini adiecta elucebit). Gratiae demum debentur Academiae Scientiarum Gottingensi, cuius Institutum Papsturkunden des frühen und hohen Mittelalters hoc opus semper fovit et promovit. Domus Editoria Vandenhoeck & Ruprecht editioni huic curam more solito providam adhibuit. Erlangae

Nicolaus Herbers

PRAEFATIO

De intentione, ratione, methodo Regestorum Pontificum Romanorum Regesta nostra qua intentione colligantur, qua ratione eligantur, quo denique ordine quaque forma praebeantur, in Praefatione voluminis primi legere poteris.

Quae autem a primo volumine differant, hic describenda videntur Volumen quod huius seriei proponimus alterum non aliter atque primum illud uno anno ante editum maximam partem sine ullo subsidio Regestorum modernorum singulos Pontificatus tractantium confectum est. Harum rerum documenta vel monumenta praecipua nobis ex editionibus et tractatibus recentioribus colligenda atque investiganda erant. Quoad cetera huius seriei volumina quattuor edenda, magno usui nobis erunt Regesta Imperii illa iam in lucem edita, quae nobis quodammodo viam aperire poterunt per documenta in dies crescentia, cartas scilicet et litteras et donationes et alias inceptiones pontificum. Hac de causa nobis labore molesto et longinquo novis Regestis constituendis undecumque colligenda atque diiudicanda erant rerum documenta plerumque ecclesiastica, quae quidem pertinent ad totum mundum christianum, scilicet Italiam, Hispaniam, regnum Francorum, Angliam, deinde Europam orientalem, Imperium Byzantinum, terras christianas orientales, Africam septentrionalem. Quae in hoc volumine continentur, maximi momenti esse nemo negabit, quia inde dinosci potest, non modo qua ratione Papatus paulatim ab Imperatore Byzantino secesserit ecclesiaque catholica ab orthodoxa illa alienata sit, sed etiam quo pacto Pontifices Romani magis magisque amicitia sibi coniuxerint reges qui dicuntur Carolingi, donec Carolus Magnus ille imperator a Leone III sollemniter coronaretur, quod summum certe culmen historiae christianae iudicari potest. Sicut in volumine primo etiam hic textuum excerptorum editiones criticas novissimas vel antiquiores, dum sint alicuius momenti, notavimus. Quoad deperdita vel alias traditiones, in quibus Pontificum gesta occurrunt, illos tantum fontes adhibuimus, qui non amplius quam ducentos annos post descripti sunt, recentioribus tamen illis, qui unici tradebantur, exceptis. Exemplum priorum voluminum secuti documentorum adscriptionem temporis sumpsimus (nisi aliter indicatum) ex ipsis editionibus autenticis. Adscriptio Regestorum illorum, quae ex Libro Pontificali sumpta sunt, eiusdem libri ordinem Indictionum sequitur. Quo factum est, ut haec Regesta saepius spatio temporis a mense Septembri usque ad mensem Augusti anni sequentis adscripta sint.

x

Praefatio

Gratiarum actio Ad hoc autem volumen perficiendum, ut ex eius inscriptione intelligi potest, quattuor fere cooperatores suam quisque operam, sed disparem impenderunt. Quas autem partes huius voluminis singuli contulerint, iam in ipso Prooemio legitur. Tamen liceat nobis, quippe qui hoc opus ad finem deduxerimus, iterum gratias maximas agere Marco Schütz Augustano Vindelicorum, qui operis fundamentum iecit, necnon Corneliae Scherer Erlangensi, quae nos ab initio strenue adiuvavit. Deinde summae gratiae debentur Rudolpho Schieffer Bonnensi, qui notis suis et monitis doctis opus nostrum emendavit et auxit et adhortatione sua ita acceleravit, ut temporis angustia superata tandem feliciter in lucem prodierit. Item magnae gratiae agendae sunt Nicolao Herbers, huius serei editori, qui hoc volumen diligenter percensuit, necnon collegis Gottingensibus Franconi Engel Danielique Berger et Iudith Werner Erlangensi; his accedunt Francisca Quaas et Dominicus Prietz Gottingenses nec non Haroldus Böhm Erlangensis, adiutores semper fideles et constantes. Postremo gratias agimus Gottingensibus Fideli Rädle, qui Prooemia et Praefationes Latine reddidit, necnon Catharinae Kagerer, quae nos in omnibus rebus, quae ad Latinitatem pertinent, auxilium benigne praestitit. Omnes profecto, quos vel quas hic enumeravimus, operam suam vel consilium suum ad hoc et quidem tale opus perficiendum contribuerunt feliciter. Gottingae/Erlangae

Waldemarus Könighaus Thorstanus Schlauwitz

INDEX ABBREVIATIONUM a. a. d. a. inc. Abt. adn. aest. al. alt. ann. ap. apost. app. apr. arch. archidia. archiepisc. aug. aut. b. bb. bibl. c. can. canc. cet. cf. chron. cod. col. coll. conc. cons. cont. cr. d. dat. dec.

annum, -i anno domini anno incarnatione Abteilung adnotatio, -onis aestas, -atis aliter, alias; alius, -a, -um alter, -a, -um annales, -ium apud apostolus, -i; apostol(ic)us, -a, -um appendix, -icis aprilis archivum, -i archidiaconus, -i archiepiscopus, -i augustus, -i; augusta, -ae autumnus beatus, -a, -um beati, -orum bibliotheca, -ae; bibliothecarius, -i capitulum, -i canonisticus, -a, -um cancellarius, -i cetera confer chronica, -ae; chronicon, -i codex, -icis columna, -ae collectio, -onis concilium, -i consul, -is; consulatus, -us continuatio, -onis; continuator, -ris circiter dies, -ei; dominus, -i datum, -a decembris, -is; decanus, -i

decr. dep. de trad. diac. diss. eccl. ed. ep. episc. epist. etc. ex. fasc. febr. fragm. hist. i. e. ian. ibid. id. imp. impr. in. ind. iul. iun. kal. lat. laud. lib. Lib. diurn. Lib. pont. loc. cit. m. mai. mart. med. ms.

decretum, -i deperditum, -i de traditione diaconus, -i dissertatio, -nis ecclesia, -ae; ecclesiasticus, -a, -um editus, -a, -um; editio, -onis; edidit, -erunt; editor, -oris epistola, -ae; episcopus, -i episcopatus, -us; episcopus, -i epistola, -ae et cetera exiens, -euntis fasciculum, -i februarius, -i fragmentum, -i historia, -ae id est ianuarius, -i ibidem idus, -us; idem imperator, -oris; imperans, -ntis imprimis iniens, -euntis; inchoans, -ntis indictio, -onis iulius, -i iunius, -i kalendae, -arum latinus, -a, -um laudatur, -us liber, -ri Liber diurnus Liber pontificalis loco citatus mensis, -is maius, -i martius, -i; martyr, -ris medius, -a, -um manuscriptum, -i

xii n. NF non. not. nov. NS oct. op. cit. opp. p. p. c. p. m. pont. pp. q. q.d. q.v. rec. reimpr. s.

Index abbreviationum numerus, -i; noster, -i Neue Folge nonae, -arum notarius, -i novembris, -is Nova series octobris, -is; octava, -ae opus citatum opera, -rum pagina, -ae; pater, -tris post consulatum per manum pontificatus, -us; pontificalis, -is papa, -ae quaestio (Gratian) qui, quae, quod dicitur qui, quae, quod vocatur recensio, -onis reimprimatur, -ntur; reimprimatus, -a, -um sanctus, -a, -um

S.R.E. s. v. sacr. saec. sc. scr. scrin. sed. sept. ser. spur. sq. sqq. SS ss. Suppl. t. tit. trad. v. vat. vol.

Sancta Romana Ecclesia sub voce sacer, -ris; sacrosanctus, -a, -um saeculum, -i scilicet scriptum, -a scriniarius, -i sedes, -is septembris, -is series, -iei spurium, -i sequens; sequentes, -ia sequentes scriptores, -orum sancti, -orum supplementum, -i tomus, -i titulus, -i traditio, -onis vide; virgo, -inis vaticanus, -a, -um volumen, -minis

Abbreviationes serierum AA SS Acta Sanctorum ACO Acta Conciliorum Oecumenicorum Boh. Pont. Bohemia-Moravia Pontificia CCCM Corpus Christianorum Continuatio Mediaevalis CCSG Corpus Christianorum Series Graeca CFHB Corpus Fontium Historiae Byzantinae CPG Clavis Patrum Graecorum CPL Clavis Patrum Latinorum CSCO Corpus Scriptorum Christianorum Orientalium FChr Fontes Christiani FSI Fonti per la Storia d'Italia Gall. Pont. Gallia Pontificia Germ. Pont. Germania Pontificia GGA Göttingische Gelehrte Anzeigen Ib. Pont. Iberia Pontificia Ital. Pont. Italia Pontificia MGH Monumenta Germaniae Historica - Auct. ant. Auctores antiquissimi - Capit. Capitularia regum Francorum - Conc. Concilia - Const. Constitutiones - DD Diplomata - Epp. Epistolae - Epp. sel. Epistolae selectae

Index abbreviationum - Fontes iuris - LdL - LL - Poetae - SS - SS rer. Germ. - SS rer. Lang. - SS rer. Merov. PmbZ RIS SC SS rer. Brit.

Fontes iuris Germanici antiqui in usum scholarum separatim editi Libelli de lite Leges in Folio Poetae Latini medii aevi Scriptores in Folio Scriptores rerum Germanicarum in usum scholarum separatim editi Scriptores rerum Langobardicarum Scriptores rerum Merovingicarum Prosopographie der mittelbyzantinischen Zeit Rerum Italicarum Scriptores Sources Chrétiennes Rerum Britannicarum Medii Aevi Scriptores

xiii

INDEX PONTIFICUM ROMANORUM „Antipapae“ in litteris italicis imprimatae sunt.

Adeodatus Agatho Benedictus II Bonifatius III Bonifatius IV Conon Constantinus I Constantinus II Deusdedit Donus Eugenius I Eugenius II Gregorius II Gregorius III Gregorius IV Hadrianus I Honorius I Iohannes IV Iohannes V Iohannes VI Iohannes VII

672–676 678–681 684–685 607 608–615 686–687 708–715 767–768 615–618 676–678 654–657 824–827 715–731 731–741 827–844 772–795 625–638 640–642 685–686 701–705 705–707

Leo II Leo III Martinus I Paschalis Paschalis I Paulus I Philippus Sabinianus Sergius I Severinus Sisinnius Stephanus elect. Stephanus II Stephanus III Stephanus IV Theodorus I Theodorus Valentinus Vitalianus Zacharias

681–683 795–816 649–655 687 817–824 757–767 768 604–606 687–701 638–640 708 752 752–757 768–772 816–817 642–649 687 827 657–672 741–752

REGESTA PONTIFICUM ROMANORUM

Sabinianus (604–606) * 3165 JE I 220

(604 sept. 13) Consecratur. „Sedit a. I m. V d. VIIII“. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne I 110 et 315; Mommsen 163). Sedit enim a. 1 m. 5 d. 9 (al. 8), testibus Lib. pont. (Duchesne I 315; Mommsen 163) et Prosperi Laterculo pontificum Romanorum ex Cod. Hauniensi (MGH Auct. ant. 9, 271). Itaque ecclesia m. 6 d. 1 vacaverat, non m. 5 d. 19, ut legitur in Lib. pont. (Duchesne I 312; Mommsen 162).

3166

(604?) Apostolico patri (Sabiniano) papae Columba(nus) (monasterii Luxoviensis abbas) mittit apices ad b. memoriae Gregorium I conscriptos (J³ 2935). Implorat, ut sibi sententiae solatium praestet, quo suorum traditionem roboret seniorum, quo ritum paschae observare per eius possit iudicium. E d . : Columbani Opera 22 n. 3; MGH Epp. 3, 164 n. 3. – R e g . : Ital. Pont. VI/2, 249 n. 4; Conte Chiesa 397 n. 1; Gall. Pont. I/1, 180 n. 2. Alii hanc epistolam ad Bonifatium III, alii ad Bonifatium IV scriptam esse contendunt, cf. Gundlach Columban-Briefe 511 seu Conte Chiesa et novissime Walker in Columbani Operibus p. XXXVII, qui epistolam tempore sedis vacantis a. 604 aut 607 scriptam esse censet.

* 3167

(604–606) Pacem cum gente Langobardorum facit. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne I 110 et 315; Mommsen 163).

* 3168

(604–606) Horrea ecclesiae aperire et „frumenta per solidum unum tritici modios 30“ venumdare iubet. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne I 110 et 315; Mommsen 163).

* 3169

(604–606) In ecclesia b. Petri apostoli luminaria addit. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne I 110 et 315; Mommsen 163).

* 3170

(604–606) Facit episcopos per diversa loca XXVI. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne I 110 et 315; Mommsen 163).

* 3171 JE I 220

(606) febr. 22 Roma Sepelitur in ecclesia b. Petri, cum sedem Romanam per a. 1 m. 5 d. 9 tenuerit. „Quo defuncto funus eius eiectus est per portam s. Iohannis, ductus est foris muros civitatis ad pontem Molvium (Mulbium)“ (Sub d. XXII m. febr.). L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne I 315; Mommsen 163). De Sabiniani loco sepulturae cf. Borgolte Petrusnachfolge 77sq. 347.

Bonifatius III (607) * 3172 JE I 220

(607 febr. 19) Consecratur. „Sedit m. VIII d. XXII“. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne I 110 et 315 et 316; Mommsen 163 et 164); Herimanni Augiensis Chron. a. 605 (MGH SS 5, 91). Lib. pont. notat ecclesiam post Sabinianum vacasse m. 11 d. 26, „quia de Constantinopoli legatio expectabatur“ (ut addit Herimannus Augiensis). Cum Lib. pont. (Duchesne I 316; Mommsen 164) Bonifatio III daret m. 8 d. 22 (m. 9 d. 22 a Prospero in eius Laterculo pontificum Romanorum ex Cod. Hauniensi [MGH Auct. ant. 9, 271]; sunt autem m. 8 d. 24), consecrationem eius ad dominicum diem 607 febr. 19 referri necesse est.

* 3173 JE *1995

(607 cr. febr. 19) Phocatem imperatorem (Constantinopolitanum) rogat, ut statuat sedem Romanae ecclesiae caput esse omnium ecclesiarum, quia ecclesia Constantinopolitana prima se omnium scribebat. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne I 110 et 316; Mommsen 164); Pauli diac. Hist. Lang. IV c. 36 (MGH SS rer. Lang. 128; MGH SS rer. Germ. 48, 160). – R e g . : Tăutu Acta I 520 n. 287; Conte Chiesa 398 n. *3. Olim ad a. 608–610, quia Ewald (JE *1995) hanc epistolam Bonifatio IV attribuit; de auctore et tempore cf. Conte Chiesa loc. cit.

* 3174

(607 cr. febr. 19) Bonifatio rogante Phocas imperator (Constantinopolitanus) statuit, ut sedes apostolica b. Petri apostoli caput esset omnium ecclesiarum. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne I 110 et 316; Mommsen 164); Bedae Chron. maiora (MGH Auct. ant. 13, 310); Pauli diac. Hist. Lang. IV c. 36 (MGH SS rer. Lang. 128; MGH SS rer. Germ. 48, 160); Adonis Viennensis Chron. (MGH SS 2, 319). – R e g . : Conte Chiesa 399 n. *4; Dölger/Müller Reg. I/1, 55 n. 155. De tempore cf. Conte Chiesa loc. cit. et Dölger/Müller Reg. I/1 loc. cit.

(607?) Cf. J³ 3166 s. v. Sabinianus. * 3175 JE I 220

(607) Roma, S. Pietro Synodus episcoporum 72. „Hic fecit constitutum in ecclesia b. Petri … sub anathemate, ut nullus pontificem viventem aut episcopum civitatis suae praesumat loqui aut partes sibi facere, nisi tertio die depositionis eius, adunato clero et filiis ecclesiae, tunc electio fiat, et quis quem voluerit, habebit licentiam elegendi sibi sacerdotem“. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne I 110 et 316; Mommsen 164). – R e g . : Conte Chiesa 399 n. *5.

* 3176

(607) Facit episcopos per diversa loca XXI. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne I 110 et 316; Mommsen 164).

Bonifatius III (607) *† 3177

5

(607) Approbat suaque auctoritate roborat historiam de vita b. Mauri veracissimam a Fausto compositam. L a u d . i n : Leonis Chron. mon. Casinen. I c. 3 (MGH SS 34, 21). – R e g . : Ital. Pont. VIII 117 n. *†9; Conte Chiesa 399 n. †*6. Cf. etiam Vitam Mauri (AA SS ian. 15, 1038).

* 3178 JE I 220

607 nov. 12 Roma Sepelitur in ecclesia b. Petri, cum sedem Romanam per m. 8 d. 22 tenuerit (II id. nov. imp. Foca aug. a. VI ind. XI). L a u d . i n : Epitaphium Bonifatii III (Grisar Analecta Romana I 125); Lib. pont. (Duchesne I 110 et 316; Mommsen 164). De loco eius sepulturae cf. Borgolte Petrusnachfolge 77. 347.

Bonifatius IV (608–615) * 3179 JE I 220

(608 sept. 15) Consecratur. „Sedit a. VI m. VIII d. XIII“. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne I 110 et 316 et 317; Mommsen 164 et 165). Dominicus hic dies apparet tum ex Lib. pont., ubi post hunc sedes dicatur per m. 10 d. 6 (rectius 4, ut habet cod. Urbin.) vacasse, tum ex Lib. pont. docente istum ecclesia a. 6 m. 8 d. 13 (a. 6 m. 9. d. 13 dat Prosperus in Laterculo pontificum Romanorum ex Cod. Hauniensi [MGH Auct. ant. 9, 271]; sunt autem a. 6 m. 8 d. 11) administrata, „defunctum, sepultum esse VIII kal. iun. (a. 615)“.

(608?) Cf. J³ 3166 s. v. Sabinianus. * 3180

(609? ante mai. 13) Bonifatius a Phocate (principe) templum, quod appellatur Pantheon, petit. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne I 317; Mommsen 165); Bedae Chron. maiora (MGH Auct. ant. 13, 310); Pauli diac. Hist. Lang. IV c. 36 (MGH SS rer. Lang. 128; MGH SS rer. Germ. 48, 160); Adonis Viennensis Chron. (MGH SS 2, 319); Herimanni Augiensis Chron. a. 609 (MGH SS 5, 91); Mariani Scotti Chron. (MGH SS 5, 542). – R e g . : Dölger/Müller Reg. I/1, 55 n. 156.

* 3181 JE I 220

(609?) mai. 13 Roma Pantheon templum Romanum dedicat b. Mariae semper virginis et omnium martyrum permissu Phocatis imperatoris. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne I 110 et 317; Mommsen 165); Bedae Chron. maiora (MGH Auct. ant. 13, 310); Bedae Martyrologium (Giles IV 66); Bedae Hist. eccl. II c. 4 (Colgrave 148; Lapidge I 308); Pauli diac. Hist. Lang. IV c. 36 (MGH SS rer. Lang. 128; MGH SS rer. Germ. 48, 160); Ann. Monasterienses (MGH SS 3, 153); Adonis Viennensis Chron. (MGH SS 2, 319); Herimanni Augiensis Chron. a. 609 (MGH SS 5, 91); Mariani Scotti Chron. (MGH SS 5, 542); Sigeberti Gemblacensis Chron. (MGH SS 6, 321). – R e g . : Ital. Pont. I 99 n. *1; Conte Chiesa 399 n. *7 et 400 n. *8; Dölger/Müller Reg. I/1, 55 n. 156. Ad a. 609 indicant Ann. Monasterienses (MGH SS 3, 153) et Sigeberti Gemblacensis Chron. et Herimanni Augiensis Chron., ad a. 610 Marianus Scotus, cf. etiam Dölger/Müller Reg.; diem nuntiant Herimanni Augiensis Chron. et Bedae Martyrologium.

* 3182 JE I 221

610 febr. 27 Roma Synodus episcoporum Italiae, cui assidet Mellitus Londinensis episcopus, et in qua „de vita monachorum et quiete“ constituitur (imp. Phocatis a. VIII, ind. XIII, III kal. mart.). L a u d . i n : Bedae Hist. eccl. II c. 4 (Colgrave 146; Lapidge I 306).

† 3183 JE †1996

610 febr. 27 In concilio decernit „a sacerdotibus monachis ligandi solvendique potestatem atque officium haud indigne administrari, si eos digne contigerit ad hoc ministerium sublimari“ (imp. Phocatis a. VIII, ind. XIII, III kal. mart.). – Sunt nonnulli fulti; (Sunt nonnulli stulti); (Non nullo fulti); (Sunt nonnulli nullo).

Bonifatius IV (608–615)

7

E d . : Kölzer Collectio 232 n. 41. – C a n . : Ivonis Decr. VII c. 22; Gratiani Decr. C. XVI q. 1 c. 25. – R e g . : Conte Chiesa 400 n. †9. Cf. etiam Kehr in Ital. Pont. VIII 117 n. *†9 adn. De traditione decreti cf. Kölzer Collectio 54sq.

† 3184 JE †1997

610 febr. 27 Monasterio ss. Petri et Pauli (Dorovernensi) varia privilegia tribuit (Data die III kal. mart., imp. Phoca, a. VIII imp. eiusdem principis, ind. XIV). – Omnipotentis Dei institutione. E d . : Insertum Wilhelmi Thornensis Chron. c. 2/1 (Hist. Angl. SS 10, 1766); Insertum Thomae de Elmham Hist. mon. s. Augustini Cantuarien. (SS rer. Brit. 8, 129); Birch Cartularium Saxonicum I 17 n. 11. – R e g . : Conte Chiesa 400 n. †10. Laud. etiam in litteris a Lanfranco episcopo Dorovernensi Alexandro II directis (Wilhelmi Malmesburien. Gesta pont. Anglorum I c. 29 [Winterbottom I 60], cf. Anglia Pont. Subsidia I 16 n. 19 et J³ †3187). Similia verba inveniuntur in Lib. diurn. form. 89 (Foerster 169), cf. Anton Liber diurnus 127 adn. 23. Ad 611 febr. 27 attribuunt Haddan/Stubbs Councils III 67 et Birch Cartularium Saxonicum, op. cit., econtra Conte Chiesa op. cit.

* 3185 JE *1999

(610 cr. febr. 27) Ad Laurentium archiepiscopum Cantuariensem et clerum universum litteras dat Mellito episcopo Londinensi. L a u d . i n : Bedae Hist. eccl. II c. 4 (Colgrave 148; Lapidge I 308). – R e g . : Conte Chiesa 401 n. *12. Cf. J³ *3182 et J³ †3187.

* 3186 JE *2000

(610 cr. febr. 27) Ad Ethelbertum regem et gentem Anglorum litteras dat Mellito episcopo Londinensi. L a u d . i n : Bedae Hist. eccl. II c. 4 (Colgrave 148; Lapidge I 308). – R e g . : Conte Chiesa 401 n. *13. Cf. J³ *3182 et J³ †3187.

† 3187 JE 1998

610 febr. 27 Ethelberto Anglorum (Cantuariorum) regi per Mellitum episcopum Londinensem petenti concedit, ut „in monasterio in Dorovernensi civitate constituto, quod sanctus doctor … Augustinus beatae memoriae Gregorii discipulus s. Salvatoris nomini“ consecraverit, et cui ad praesens praesit Laurentius (archiepiscopus Cantuariensis), „licenter per omnia monachorum regulariter viventium habitationem statuat“. Decernit quoque, ut ipsi „monachi monachorum gregem sibi associent“ (a. inc. 614 imp. Foca aug. a. imp. eiusdem principis VIII, ind. XIII, tertia d. kal. mart. Athelberti regis regni a. LIII; a. D. inc. 615). – Dum Christianitatis vestrae. E d . : Conc. Rom. a. 610 (Mansi Conc. 10, 505; Migne PL 80, 106); Insertum Eadmeri Historiae I (SS rer. Brit. 81, 20 [fragm.] ad a. 615 et V [Rule 261]); Insertum Wilhelmi Malmesburien. Gestis pont. Anglorum c. 30 (fragm.) (Winterbottom I 62); Birch Cartularium Saxonicum I 16 n. 10; Böhmer Fälschungen 145. – R e g . : Conte Chiesa 400 n. †11. Epistolam missam esse adnotat Beda (J³ *3186). Böhmer Fälschungen duas lineas datationum nuntiat, unam ad a. 614 mart. 1 et alteram ad a. 615, propter Conc. Rom. vero ad a. (610 febr. 27) attribuit; cf. etiam Conte Chiesa loc. cit. Laud. et in Wilhelmi Malmesburien. Gestis pont. Anglorum I c. 21 (Winterbottom I 42) et in Lanfranci ep. n. 4 (cf. Hiestand/Hirschmann in Angl. Pont. Subsidia I 16 n. 19). Postea verba conficta traduntur, cf. spuria Cantuariensia J³ 2959, J³ †3215, J³ †3246, J³ †3440, J³ †3569, J³ †3835, J³ 7318 et J³ 7767. Levi ratiuncula ducti spuriam hanc bullam Hefele/Leclercq Hist. III 249, suspectam Haddan/Stubbs Councils III 65 censent. Ewald (JE 1998) hanc spuriam non esse putat. Böhmer Fälschungen 108 epistolam spuriam et 1072 apr. 4–mai. 27 a Lanfranco archiepiscopo

8

Bonifatius IV (608–615) Cantuariensi confictam esse censet. Contra Böhmer Brooke Canterbury Forgeries Guernum falsarium huius epistolae nominat. MacDonald Eadmer censet Eadmerum falsarium (saec. XII) esse. De spurio cf. etiam Southern Canterbury Forgeries, qui spurium Lanfranco falsario minime attribuendum putat, quem etiam Conte Chiesa loc. cit. sequitur. Similia verba inveniuntur in Lib. diurn. form. 89 (Foerster 169), cf. Anton Liber diurnus 127 adn. 23.

† 3188

611 mai. 15 Roma, Laterano Pisanae rei publicae gubernatoribus scribit (Dat. Laterani id. mai. pont. n. a. III). – Cum bona fama. E d . : deest. – R e g . : Kehr Brief Paschals II. 327 n. 34; Ital. Pont. III 355 n. †1; Conte Chiesa 401 n. †14. Spurium, ab O. A. de Abramo (saec. XVIII) confectum, nondum editum; de traditione cf. Conte Chiesa loc. cit.

3189 JE 2001

613 aug. 23 Floriano episcopo (Arelatensi) gratulatur, „quod gravitatem“ inquit „qua praeditum te dudum audieram, praecellentissimorum regum atque electionis tuae epistolae, nec non … Candidi presbyteri testimonium confirmavit“. Agendi praecepta dat, in his, ut simoniae obluctetur. Mittit pallium. „Patrimoniolum ecclesiae“ Romanae in illis partibus constitutum commendat (Dat. X kal. sept. imp. Heraclio a. III post cons. eius II, et Heraclio Constantino novo a. I, ind. I). – Multum frater carissime. E d . : Migne PL Suppl. 4, 1598; MGH Epp. 3, 453 n. 12. – R e g . : Conte Chiesa 401 n. 17; CPL 1724. Epistolae partes cum scriptis Gregorii I et Lib. diurn. concordare videntur, cf. Ashworth St. Gregory 9 et Martí Bonet Roma 65.

3190 JE 2002

(613 aug. 23) Theodorico regi Francorum respondet, se litteras eius „cum ea, qua decuit, dulcedine et veneratione“ suscepisse, „in quibus“ inquit „nobis de fratris et coepiscopi nostri Floriani (Arelatensis) ordinatione significastis atque ut ei secundum antiquam consuetudinem pallium deberemus transmittere scripsistis“. Laudat eum, quod ecclesiarum curam agat. Ecclesiasticas utilitates et „pauperes b. Petri“ commendat. – Scripta excellentiae vestrae. E d . : Migne PL Suppl. 4, 1601; MGH Epp. 3, 455 n. 13. – R e g . : Conte Chiesa 402 n. 18; CPL 1724. Epistolae partes cum scriptis Gregorii I concordare videntur cf. Ashworth St. Gregory 14.

* 3191

(608–614) dec. Facit ordinationes II per m. dec., diaconos VIII; episcopos per diversa loca XXXVI. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne I 110 et 317; Mommsen 165).

* 3192

(608–615) „Domum suam (in urbe Roma) monasterium“ (s. Bonifatii) facit et ditat. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne I 110 et 317; Mommsen 165). – R e g . : Ital. Pont. I 155 n. *1; Conte Chiesa 403 n. *21.

* 3193 JE *2002α

(608–615) (Petro, Providentio seu Agnello) episcopis Istriae, qui Iohannem abbatem a Gisulfo duce per vim episcopum Foroiulii institutum consecraverant, mandat, ut sub „metropolim Gradensem se subiugaverunt“. L a u d . i n : Iohannis diac. Chron. Gradense (MGH SS 7, 45; FSI 9, 50); Chron. patr. Gradensium c. 4 (MGH SS rer. Lang. 394; FSI 9, 9). – R e g . : Ital. Pont. VII/2, 33 n. *5; Conte Chiesa 402 n. *20.

Bonifatius IV (608–615) 3194

9

(612–615) Bonifatium Columba(nus) (abbas Luxoviensis) monet, ut conservet fidem apostolicam. De infamia cathedrae s. Petri dolet. Addit de Agilulfo rege (Langobardorum). E d . : Columbani Opera 36 n. 5; MGH Epp. 3, 170 n. 5. – R e g . : Ital. Pont. VI/2, 249 n. 5; Conte Chiesa 402 n. 19. Conte Chiesa loc. cit. et Walker in Columbani Operibus p. XXXVIII hanc epistolam ad a. 613 inserunt, cf. etiam Columbani Opera p. LX et 198. Doherty Roma 278 censet, hanc epistolam Mediolani scriptam esse.

3195

(612–615) A (Bonifatio IV?) papa iussus (Columba abbas Luxoviensis) „de sollempnitatibus et sabbatis et neomeniis“ celebrandis, „quid secundum litteram reprobari, quid spiritualiter observari debeat“ dicere, impugnat eos, qui veritati obtrectantes in littera haerent, ita tamen, ut ad veritatem revocet. Quomodo quidque spiritualiter intellegendum sit declarans, de Paschatis ratione Vetere et Novo Testamentis firmata, de sabbato, de Pentecoste, de Tubarum, Expiationum, Tabernaculorum feriis, de nova luna, de sacrificiis disserit et orationi papae se commendat. E d . : Krusch Chronologisches 84; MGH Epp. 3, 177 n. 6. Incertum est, a quo aut ad quem papam haec epistola scripta sit, cf. Krusch Chronologisches 88.

* 3196 JE I 221

(615) mai. 25 Roma Sepelitur ad b. Petrum, cum sedem Romanam per a. 6 m. 8 d. 13 tenuerit (VIII kal. iun.). L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne I 110 et 317; Mommsen 165). Falso Baronius ex Manlii collectione epitaphium supra memoratum profert (Migne PL 80, 99), ubi Bonifatio dantur a. 6 m. 8 d. 12 et depositio eius VIII id. mai. imp. Heraclio a. V facta esse dicitur. De Bonifatii IV loco sepulturae cf. Borgolte Petrusnachfolge 77sq. 310. 347.

Deusdedit (615–618) * 3197 JE I 222

(615 oct. 19) Consecratur. „Sedit a. III d. XXIII“. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne I 110. 317. 319; Mommsen 165). Nam post pontificatum a. 3 et d. 20 (quos ei tribuit et Prosperus in eius Laterculo pontificum Romanorum ex Cod. Hauniensi [MGH Auct. ant. 9, 271]), die (618) nov. 8 sepultus esse legitur in Lib. pont., ubi et legitur sedem ante Deusdedit m. 6 d. 25 (recte: m. 4 d. 25) vacasse.

* 3198 JE I 222

(cr. 617) Eleutherium patricium et cubicularium suscipit.

Roma

L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne I 319; Mommsen 166).

* 3199

(615–618) Sacerdotes et clerum ad loca pristina revocat. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne I 110 et 319; Mommsen 166).

* 3200

(615–618) Constituit „secunda missa in clero“. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne I 110 et 319; Mommsen 166). – R e g . : Ital. Pont. I 11 n. *10; Conte Chiesa 403 n. *22.

* 3201

(615–618) Demittit „pro obsequias suas ad omnem clerum rogam unam integram“. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne I 110 et 319; Mommsen 167).

* 3202

(615–618) Facit ordinationes III, presbyteros XIIII, diaconos V; episcopos per diversa loca XXVIIII. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne I 110 et 319; Mommsen 167).

† 3203 JE †2003

(615–618) Gordiano episcopo Hispalensi (al. Hispaniarum ecclesiae episcopo) scribit, eorum matrimonia esse dirimenda, qui suos liberos ex lavacro sancto ipsi susceperint. – (Pervenit ad nos). C a n . : Burchardi Decr. XVII c. 44; Ivonis Decr. I c. 305; Ivonis (?) Panorm. VI c. 127; Gratiani Decr. C. XXX q. 1 c. 1. – R e g . : Conte Chiesa 403 n. †23. De traditione cf. Jasper Papal Letters 94 et 138 adn. 5.

† 3204 JE †2004

(615–618) Vetat, ne puellam, quam de sacro fonte susceperit, quisquam filio in matrimonium tradat. – (Non oportet filiam). C a n . : Gratiani Decr. C. XXX q. 3 c. 3. – R e g . : Conte Chiesa 403 n. †24. Cum titulo „Zacharias et Deusdedit“ in Gratiani Decr. De auctore et fide cf. Conte Chiesa.

Deusdedit (615–618) † 3205 JE †2004α

11

(615–618) Decretum de electione Romani pontificis pronuntiat. – Quia sancta Romana. E d . : MGH Conc. 5, 438 (c. X). – C a n . : Gratiani Decr. D. 63 c. 28. – R e g . : Conte Chiesa 403 n. †25. Hoc decretum, quod a Widone Osnabrugensi in Libro de controversia (MGH Ldl 1, 465) Deusdedit papae ascribitur ac ab Ivone Carnotensi aliisque Stephano IV seu Stephano VI tribuitur, re vera a Iohanne IX in synodo Ravennas a. 898 celebrata promulgatum est, cf. J³ 7365 (cf. etiam MGH Conc. 5, 426).

*? 3206

(615–618) Concordiensi episcopo Langobardorum invasione territo Caprulas insulam sui episcopatus sedem concedit. L a u d . i n : Iohannis diac. Chron. Gradense (MGH SS 7, 5). – R e g . : Ital. Pont. VII/2, 75 n. *1; Conte Chiesa 404 n. *26. De fide dubitandum est, cf. Conte Chiesa loc. cit.

* 3207 JE I 222

(618) nov. 8 Roma Sepelitur ad b. Petrum, cum sedem Romanam per a. 3 d. 23 tenuerit (VIII m. nov.). L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne I 110 et 319; Mommsen 166). De loco sepulturae eius cf. Borgolte Petrusnachfolge 74sq. 347.

Bonifatius V (619–625) * 3208 JE I 222

(619 dec. 23) Consecratur, cum sedes m. 1 d. 16 vacaverit. „Sedit a. V d. X“. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne I 110 et 321; Mommsen 168); Bedae Hist. eccl. II c. 7 (Colgrave 156; Lapidge I 322).

* 3209 JE *2005

(620–624 apr. 24) Mellito archiepiscopo Dorovernensi et Iusto episcopo Roffensi „cum magna ecclesiam Anglorum cura ac labore gubernantibus scripta exhortatoria“ mittit. L a u d . i n : J³ 4974; Bedae Hist. eccl. II c. 7 (Colgrave 156; Lapidge I 322). Olim ad a. (619–624), sed Mellitus archiepiscopus obiit 624 apr. 24. Laud. et in Lanfranci ep. n. 4 (cf. Hiestand/Hirschmann Angl. Pont. Subsidia I 16 n. 19).

* 3210

(624 post apr. 24) Bonifatio Ethelwaldus rex apices mittit, in quibus de conversione sua per Iustum (episcopum Roffensem) perducta nuntiat. L a u d . i n : J³ 3211. – R e g . : Conte Chiesa 405 n. *29.

3211 JE 2006

(624 post apr. 24) Iusto (archiepiscopo Dorovernensi) respondet eumque laudat, quod Ethelwaldum regem „ad verae conversionis et indubitatae fidei credulitatem“ perduxerit. Pallium mittit et episcopos consecrandi ius ei concedit. – Quam devote quamque. E d . : Insertum Bedae Hist. eccl. II c. 8 (Colgrave 158; Lapidge I 326); Birch Cartularium Saxonicum I 21 n. 14. – R e g . : Conte Chiesa 405 n. 30; CPL 1725. Ad a. 624 attribuit Birch Cartularium Saxonicum, ad 624 dec. 23 Martí Bonet Roma 44, quem et Plummer Beda I 97 sequitur. De tempore cf. Conte Chiesa op. cit. Cf. etiam Hunter Blair Letters passim. Fragmenta et in epist. episcoporum Britanniae insulae ad Leonem III papam directa (J³ 4974) inveniuntur. – In tomo I huius operis (n. 795) hae litterae Bonifatio I perperam sunt ascriptae.

* 3212

(619–624) dec. Facit ordinationes II per m. dec., presbyteros XXVI, diaconos IIII; episcopos per diversa loca numero XXVIIII. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne I 110 et 321; Mommsen 169).

3213 JE 2008

(625 post iul. 21) Edwinum regem Anglorum (Northanhumbrorum) hortatur, ut „abominatis idolis“ credat in Deum patrem omnipotentem eiusque filium Iesum Christum et spiritum sanctum. Mittit „benedictionem“ b. Petri, „id est camisia cum ornatura in auro una et lena Anciriana una“. – Licet summae divinitatis. E d . : Insertum Bedae Hist. eccl. II c. 10 (Colgrave 166; Lapidge 338); Birch Cartularium Saxonicum I 24 n. 16. – R e g . : Conte Chiesa 406 n. 32; CPL 1725. De tempore cf. J³ †3215. Frede Kirchenschriftsteller 383 et eum sequentes CPL n. 1725 et Migne PL Suppl. IV/4, 1654 hanc epistolam Honorio I attribuunt, quibus et Hunter Blair Letters 11 et Thanner Papst 151 contradicunt.

Bonifatius V (619–625) 3214 JE 2009

13

(625 post iul. 21) Ethelbergae reginae (Northanhumbrorum) ad christianam fidem conversae gratulatur suadetque, ut maritum regem ab idololatria avocet. Muneri mittit „speculum argenteum et pectinem eboreum inauratum“. – Redemptoris nostri benignitas. E d . : Insertum Bedae Hist. eccl. II c. 11 (Colgrave 172; Lapidge 346); Birch Cartularium Saxonicum I 26 n. 17. – R e g . : Conte Chiesa 406 n. 33; CPL 1725. De tempore cf. J³ †3215. Frede Kirchenschriftsteller 383 et eum sequentes CPL n. 1725 et Migne PL Suppl. IV/4 1654 hanc epistolam Honorio I attribuunt, econtra Blair Letters 11 et Thanner Papst 151.

† 3215 JE 2007

(625 post iul. 21) Iusto (archiepiscopo Dorovernensi) gratulatur de Eadbaldo Cantuariorum rege Christi fidei conciliato. Decernit Gregorii praedecessoris sui statuta confirmans, „ut in Dorobernia civitate semper in posterum metropolitanus totius Britanniae locus habeatur omnesque provinciae regni Anglorum praefati loci metropolitanae ecclesiae subiciantur“. – Susceptis vestrae dilectionis. E d . : Insertum Eadmeri Historiae V (SS rer. Brit. 81, 262); Insertum Wilhelmi Malmesburien. Gestis pont. Anglorum I c. 31 (Winterbottom I 62); Birch Cartularium Saxonicum I 22 n. 15; Böhmer Fälschungen 147. – R e g . : Conte Chiesa 405 n. †31. Birch Cartularium Saxonicum loc. cit. hanc epistolam ad (624 apr.–625 oct.), Hunter Blair Letters 9 ad (619–625 oct. 25) attribuit. Conversio Eadbaldi verisimile a. 619 ante apr. evenit. De tempore cf. etiam Kirby Bede 522. De spurio cf. imprimis J³ †3187 (cf. etiam Haddan/Stubbs Councils III 73 et Böhmer Fälschungen 51 atque Silva-Tarouca Nuovi Studi 44 contra Ewald in JE 2007 et Blair Letters 6). Anton Liber diurnus 123 censet, hanc epistolam cum Lib. diurn. form. 86 et 89 (Foerster 164 et 169) concordare. In Wilhelmi Malmesburiensis Gestis reg. Anglorum III c. 296 (Mynors I 528) solum fragmentum exstat.

* 3216

(619–625) Constituit, „ut testamentum valeat secundum iussionem principis“. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne I 110 et 321; Mommsen 168). – R e g . : Conte Chiesa 406 n. *34.

* 3217

(619–625) Constituit, „ut nullus trahatur de ecclesia“. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne I 321; Mommsen 168). – R e g . : Conte Chiesa 406 n. *35.

* 3218

(619–625) Constituit, „ut acholitus non praesumat reliquias sanctorum martyrum levare, nisi presbiter“. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne I 110 et 321; Mommsen 168). – R e g . : Ital. Pont. I 11 n. *11; Conte Chiesa 406 n. *36.

* 3219

(619–625) Constituit, „ut in Lateranis acholitus non baptizet cum diacono, sed subdiaconi sequentes“. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne I 110 et 321; Mommsen 168). – R e g . : Ital. Pont. I 25 n. *3; Conte Chiesa 407 n. *37.

* 3220

(619–625) Coemiterium s. Nicomedis (in Via Nomentana) perficit et dedicat.

Roma

L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne I 321; Mommsen 168). – R e g . : Ital. Pont. I 158 n. *1; Conte Chiesa 407 n. *38. Cf. etiam J³ *?3222.

14 * 3221

Bonifatius V (619–625) (619–625) Demittit „omni clero roga(m) integra(m) pro obsequias suas“. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne I 110 et 321; Mommsen 168).

*? 3222

(619–625) Bathodo (Petilino?) episcopo Maguntino reliquias s. Nicomedis donat, quae ad ecclesiam s. Nicomedis prope s. Albanum Maguntiam transferuntur. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne I 321); Charta Sigefridi archiepisc. Maguntini a. 1070 monasterio s. Iacobi concessa (Stimming UB Mainz I 217 n. 327). – R e g . : Germ. Pont. IV 57 n. ?*1. Cf. etiam J³ *3220. Quamvis fontes desint Ewig Bischofsgräber 22 et eum sequentes Semmler Episcopi 360 adn. 99 atque Jakobs in Germ. Pont. IV loc. cit. et Stimming in UB Mainz I loc. cit. translationem factam censent.

* 3223 JE I 223

(625 oct. 25) Sepelitur ad b. Petrum, cum sedem Romanam per a. 5 d. 10 tenuerit. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne I 110 et 321; Mommsen 168). De loco sepulturae Bonifatii V cf. Borgolte Petrusnachfolge 74sq. 347.

Roma

Honorius I (625–638) † 3224

624 febr. 20 Roma, S. Pietro Privilegia universitatis Cantabrigiae confirmat (Script. apud s. Petrum a. ab inc. verbi 624, vecesimo d. m. febr.). – Dilectissimi in Domino. E d . : Dyer Privileges I 58. Tempore indicto re vera Bonifatius V sedem Romanam tenuit.

* 3225 JE I 223

(625 nov. 3) Consecratur. „Sedit a. XII m. XI d. XVII“. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne I 110 et 321 et 323; Mommsen 169). Diem 30 m. oct. indicat Lib. pont., in quo post hunc vacuam per dies 13 ecclesiam fuisse legitur. Diem 6 m. nov. Vita Honorii in Lib. pont., ubi isti, quem 638 oct. 12 sepultum esse constat, pontifici assignantur a. 12 m. 11 d. 14. Qui intercessit, dominicus dies 3 nov. videtur deligi debere. Laud. et in Eutychii Annalibus (Breydy I 130), qui nuntiant, Honorium a. 621 consecratum esse et annos 18 regnavisse.

3226 JE 2010

625 dec. 13 (Roma) Iohanni, Andreae, Stephano, Donato episcopis per Epirum constitutis significat, quem consecraverint, Hypathium episcopum Nicopolitanum, nisi in has Romanas partes venerit et Soterici decessoris neci se affinem non esse iureiurando firmaverit, pallio non impertitum iri (id. dec., ind. XIV). – (Praesentium latores iuxta). E d . : Tăutu Acta I 520 n. 288. – C a n . : Deusdedit Coll. can. I c. 235. – R e g . : Conte Chiesa 407 n. 39.

3227 JE 2011

625 dec. 13 (Roma) Gratioso subdiacono (monasterii iuxta Gallinas albas) domum cum horto „positam in urbe Roma iuxta thermas Diocletianas“, in 29 annorum spacia ad unum auri solidum persolvendum singulis quibusque annis rationibus ecclesiasticis pensionis nomine, possidendam concedit. – (Ne cuiquam labor). C a n . : Deusdedit Coll. can. III c. 138. – R e g . : Ital. Pont. I 63 n. 2; Conte Chiesa 407 n. 40.

3228 JE 2012

(625 nov.–dec.) (Roma) Isacium patricium et exarchum Italiae rogat, cum Adalavaldum in regnum restituerit, ut episcopos Transpadanos in has Romanas partes puniendos mittat, qui glorioso Petro Pauli filio persuadere conati sint, ut Adalavaldi parte deserta rebus Ariovaldi tyranni faveret. – Delatum est ad; (Quorundam scriptis didicimus). E d . : Troya Cod. dipl. Lang. I 591; MGH Epp. 3, 694 n. 2. – C a n . : Ivonis Decr. XII c. 25. – R e g . : Ital. Pont. V 7 n. 27; Conte Chiesa 407 n. 41; CPL 1726. Olim ad a. 625. Duae sunt epistolae res easdem diversis verbis significantes, cf. Coll. Brit. 583 n. 5.

3229 JE 2013

626 mai. 12 Servodei notario casale Aurelianum „positum Via Portuensi iuxta ss. Abdon et Sennen praestantem auri solidos duos et semis“, iuris Romanae ecclesiae, a praesenti

16

Honorius I (625–638) XIV ind., diebus vitae eius concedit, ita sane, ut „annis singulis pensionis nomine rationibus ecclesiasticis duo auri solidi et tremissis unus“ persolvantur. – (Quotiens a nobis). E d . : Migne PL 80, 480 n. 12. – C a n . : Deusdedit Coll. can. III c. 139. – R e g . : Ital. Pont. I 15 n. 4; Conte Chiesa 408 n. 42. Cf. etiam Lib. diurn. form. 96 (Foerster 175).

* 3230

(626–627 in.) Non solum (archi)episcopum Caralitanum, sed etiam eius clericos, qui referuntur aliqua commisisse, pro ventilandis in Romana civitate quibusdam capitulis, quae adversus Caralitanae civitatis archiepiscopum vel eius clericos ei nuntiata sunt, evocare praecipit. L a u d . i n : J³ 3234. – R e g . : Conte Chiesa 408 n. *43; Ital. Pont. X 408 n. *1. Conte Chiesa loc. cit. hanc epistolam deperditam contra Girgensohn (Ital. Pont.) ad a. (627 ante iun. 10) attribuit.

* 3231

(627 in.) Clericos Caralitani (archi)episcopi, qui, cum hic secundum iussionem papae Romam venire curaverit, proprio reatu convicti venire timuerint, a communione privat et anathematis vinculo innodat. L a u d . i n : J³ 3234. – R e g . : Conte Chiesa 408 n. *44; Ital. Pont. X 408 n. *2. De tempore cf. J³ *3230 adn.

* 3232

(627 in.) Barbatum defensorem regionarium S.R.E. ad civitatem Caralitanam mittit, ut clericos excommunicatos Romam deducat. L a u d . i n : J³ 3234. – R e g . : Ital. Pont. X 409 n. *3. De tempore cf. J³ *3230 adn.

* 3233 JE *2014

(627 iun. 10) (Roma) Georgio praefecto (Africae) scribit, ut Theodori praesidis Sardiniae insulae facinus corrigat. L a u d . i n : J³ 3234. – R e g . : Conte Chiesa 409 n. *45; Ital. Pont. X 409 n. *4. De tempore cf. J³ 3234.

3234 JE 2015

627 iun. 10 (Roma) Sergio subdiacono (ecclesiae s. Caecilia, nunc s. Mariae Caralitanae) significat, clericos Caralitanos a sese excommunicatos, cum navem iam conscendissent, ut a Barbato defensore regionario Romam deportarentur, per Theodorum perversum praesidem eiusdem Sardiniae in Africanam provinciam esse missos. Georgium praefectum de ea re suas per litteras iam eruditum admoneri iubet, ut et poenas de Theodoro capiat et clericos in hanc civitatem Romanam dirigat. Ita asscribit: „Exemplar vero sacrae Theodosii et Valentiniani tuae experientiae curavimus destinandum et eidem eminentissimo praefecto per tuam experientiam dirigendum; … quemadmodum serenissimi principes hactenus omnes innovaverunt cuncta privilegia sedis apostolicae et, quae olim eidem sunt concessa, ipsa lectione“ poterit approbari (Dat. IV id. iun., ind. XV). – (Post parvi temporis). E d . : Migne PL 80, 478 n. 9. – C a n . : Deusdedit Coll. can. I c. 236. – R e g . : Conte Chiesa 409 n. 46; Ital. Pont. X 409 n. 5. Olim ad a. 627, cf. Conte Chiesa loc. cit. Cf. etiam J³ *3230–J³ *3233.

Honorius I (625–638) * 3235

17

(624–627) Ad Honorium Iustus archiepiscopus Cantuariensis Romanum Roffensem episcopum „ecclesiasticae legationis causa“ mittit. L a u d . i n : Wilhelmi Malmesburien. Gesta pont. Anglorum I c. 72 (Winterbottom I 214). Tempus per Martini archiepiscopi pontificatum determinari potest. Missus archiepiscopi Cantuariensis „marinorum fluctuum rabie suffocatus animam amisit“; incertum vero, num legatione peracta.

* 3236

(627) Honorio Venetiae et Istriae episcopi per clericos Gradensis ecclesiae scripta dirigunt contra Fortunati episcopi (Gradensis) nequitiam et haeresim. L a u d . i n : Iohannis diac. Chron. Gradense (MGH SS 7, 45); Chron. patr. Gradensium c. 6 (MGH SS rer. Lang. 394; FSI 9, 10). – R e g . : Ital. Pont. VII/2, 33 n. *6; Conte Chiesa 409 n. *47. Cf. J³ ?3238.

* 3237

(627) Fortunatum Gradensem episcopum schismaticum damnat. L a u d . i n : Andreae Danduli Chron. VI c. 7 (RIS NS 12/1, 93). – R e g . : Ital. Pont. VII/2, 33 n. *7; Conte Chiesa 409 n. *48. Cf. J³ ?3238.

? 3238 JE 2016

628 febr. 18 Episcopis per Venetiam sive Istriam constitutis ita scribit: „Quicquid ad ea, quae per clericos Gradensis ecclesiae nobis scripta sunt, fraternitati vestrae censuimus respondendum, quibus paenis quibusque interdictionis canonicae aculeis Fortunatum (episcopum Gradensem) olim sacerdotio exuendum decrevimus et feriendum, et nunc iterato paginalis auctoritatis decreto eius perfidiam innodantes damnamus. Oportuit igitur fraternitatem vestram ea ipsa nobiscum sentire et gratias Deo omnipotenti peragere, quia lupum ovili pelle fucatum e medio gregis Dei iuxta perfidiam sui meriti in praecipitium erroris abiecit; quatenus ne is, qui diu saeviens subinductam hypocrisim videbatur occulte medulitus latitare, in baratrum suae caecitatis corruens, latere potuisset et gregem Dei sicut antea dente perfido sauciare. Gaudendum est igitur et vehementer laetandum, quia unius ruina omnium sunt aedificata ac restaurata constantis fidei documenta.“ Commendat praeterea Primogenium subdiaconum et regionarium sedis Romanae missum, ut deiecto Fortunato „Gradensi ecclesiae episcopali ordine cum pallii benedictione“ consecraretur. Addit de nuntiis ad (Arioaldum) Langobardorum regem missis, qui „eundem Fortunatum, uti relicta ab eo republica ad gentesque prolapsum et abnegata concordiae unitate Deo rebellem et perfidum necnon res, quascumque secum aufugiens abstulisse monstratur, expetere et repetere non moretur“ (Dat. XII kal. mart., regnante Heraclio a. XVIII.). – Quicquid ad ea; (Et suademus); (Suademus et decretales). E d . : Kandler Cod. dipl. Istr. I 69 n. 30; MGH Epp. 3, 694 n. 3; Insertum Andreae Danduli Chron. VI c. 7 (RIS NS 12/1, 93). – R e g . : Kos Gradivo I 198 n. 157; Ital. Pont. VII/2, 33 n. 8; Conte Chiesa 409 n. 49; CPL 1726. Laud. et in epitaphio Honorii (Grisar Analecta Romana I 125). Hanc epistolam spuriam esse censent Silva-Tarouca Nuovi Studi 46 et CPL n. 1726 contra Ewald (JE 2016), Gundlach (MGH Epp.), Kehr (Ital. Pont.) et alios, cf. etiam Conte Chiesa loc. cit. – Laud. et in Chron. patr. Gradensium c. 6 (MGH SS rer. Lang. 394; FSI 9, 10).

3239 JE 2017

628 iun. 11 (Roma) Bertulfo abbate presbytero petente monasterium ss. Petri et Pauli Bobiense a potestate cuiusvis sacerdotis, praeterquam Romani pontificis, liberat (Dat. III id. iun.,

18

Honorius I (625–638) imp. aug. Heraclio a. XVIII, p. c. eiusdem a. XVII, atque Heraclio Constantino novo, filio ipsius, a. XI, ind. I). – Si semper sunt. E d . : Troya Cod. dipl. Lang. I n. 307; Migne PL 80, 483; Cipolla Codice I 100 n. 10. – R e g . : Ital. Pont. VI/2, 249 n. 6; Conte Chiesa 410 n. 50; CPL 1728. Laud. et in Ionae Bobiensis Vita Columbani (MGH SS rer. Germ. 37, 283; Todi 162) et in Miraculis s. Columbani c. 23 (MGH SS 30/2, 1009). Insigne hoc privilegium, quod primum exemptionis privilegium est cuidam monasterio indultum (contra Schwarz Jurisdicio 63), concordat ad verbum cum Lib. diurn. form. 77 (Foerster 138), cf. Caspar Geschichte II 525 adn. 3 et Ewig Bemerkungen 232. De fide cf. Thanner Papst 113 et Anton Studien 57 adn. 55 atque Conte Chiesa 387 et loc. cit.

* 3240 JE *2022

(628–629) Gentem Scotorum in observatione sancti paschae errantem hortatur, ne paucitatem suam in extremis terrae finibus constitutam sapientiorem antiquis sive modernis, quae per orbem terrae sint, Christi ecclesiis, aestiment; neve contra paschales computos et decreta synodalium totius orbis pontificum aliud pascha celebrent. L a u d . i n : Bedae Hist. eccl. II c. 19 (Colgrave 198; Lapidge I 390). – R e g . : Conte Chiesa 412 n. *51. Olim ad a. (cr. 634), cf. Thanner Papst 122 adn. 1 et Conte Chiesa loc. cit.

3241

(633 ex.–634 in.) Honorio Sergius episcopus Constantinopolitanus de una operatione Iesu Christi scribit. Acta synodalia et epistolam ad Sophronium monachum mittit et rogat, ut illa confirmet. E d . : Conc. Constantinop. a. 680 (ACO NS II/2, 534/535). – R e g . : Grumel/Darrouzès Reg. Constantinople I/1, 219 n. 291; Conte Chiesa 412 n. 52; Winkelmann Streit 77 n. 43. Laud. et in J³ 3244. De re cf. Kreuzer Honoriusfrage 12–57, Carcione Sergio et idem Enérgheia. De translationibus Latinis e lingua Graeca conversis cf. Riedinger Häretikertexte 63.

3242 JE 2019

634 iun. (11) Edwini Anglorum (Northanhumbrorum) regis fidem confirmat. Nuntiat se eius precibus motum Honorio (Dorovernensi) et Paulino (Eboracensi) metropolitis pallia misisse, „ut“ inquit „dum quis eorum de hoc saeculo ad auctorem suum fuerit arcessitus, in loco ipsius alter episcopum debeat subrogare. Quod … pro tantarum provinciarum spatiis, quae inter nos et vos esse noscuntur, sumus invitati concedere“. – Ita christianitatis vestrae. E d . : Insertum Bedae Hist. eccl. II c. 17 (Colgrave 194; Lapidge I 382); Birch Cartularium Saxonicum I 29 n. 18. – R e g . : Conte Chiesa 414 n. 54; CPL 1726. Ad a. (634) attribuit Birch loc. cit. De traditione cf. etiam Krusch Chronologisches 89. De re cf. novissime Story Bede 791sq.

3243 JE 2020

634 iun. 11 Honorium (Dorovernensem et Paulinum Eboracensem episcopos a paribus) pallii iure ornat iisque concedit, ut quando unum ex iis „divina ad se iusserit gratia vocari, is, qui superstes fuerit, alterum in loco defuncti debeat episcopum ordinare“ (III id. iun., imp. domini aug. Heraclio a. XXIV, procons. eius, a. inc. 634 eiusdem a. XXIII et cons. eius a. III; sed et Heraclio caesare filio eius a. III, ind. VII). – Inter plurima quae. E d . : Insertum Bedae Hist. eccl. II c. 18 (Colgrave 196; Lapidge I 386); Birch Cartularium Saxonicum I 30 n. 19. – R e g . : Conte Chiesa 414 n. 55; CPL 1726. Fragmenta („Iuxta vestra petitionem“) etiam in epistola omnium episcoporum et sacerdotum Britanniae insulae ad Leonem III papam directam (J³ 4974) asservantur. Hanc epistolam

Honorius I (625–638)

19

cum J³ †3246 similem esse censet Martí Bonet Roma 47 adn. 92. Epistolam non solum ad Honorium, sed etiam ad Paulinum episcopum Eboracensem directam esse censet denique Conte Chiesa loc. cit. Cf. novissime Story Bede 791sq. – Laud. et in Wilhelmi Malmesburien. Gestis pont. Anglorum III c. 100 (Winterbottom I 328) atque in eiusdem Gestis reg. Anglorum I c. 65 (Mynors I 96).

3244 JE 2018

(634) Sergium episcopum Constantinopolitanum laudat, quod Sophronium quondam monachum, episcopum nunc Hierosolymitanum monuerit (cf. J³ 3241), ut cum Cyro episcopo Alexandrino unam operationem Iesu Christi praedicante desisteret contendere. Addit: „unam voluntatem fatemur domini nostri Iesu Christi; utrum autem propter opera divinitatis et humanitatis una, an geminae operationes debeant derivatae dici vel intelligi, ad nos ista pertinere non debent relinquentes ea grammaticis, qui solent parvulis exquisita derivando nomina venditare. Nos enim non unam operationem vel duas: Iesum Christum eiusque sacrum spiritum, sacris litteris percepimus, sed multiformiter cognovimus operatum.“ Hortatur, „ut unius vel geminae, novae vocis inductum operationis vocabulum aufugiens, unum dominum Iesum Christum in duabus naturis operatum: divinitus atque humanitus praedicet“ (imp. Heraclio a. XXIV post cons. eius a. XXIII, et Constantino a. XXIII, et cons. eius a. III, et Heraclio a. III, ind. VII). – Τὰ γραφέντα παρὰ; Scripta fraternitatis vestrae; Accepimus quae scripta. E d . : Conc. Constantinop. a. 680 (Kreuzer Honoriusfrage 32; ACO NS II/2, 548/549). – R e g . : Conte Chiesa 413 n. 53; CPL 1726; Winkelmann Streit 79 n. 44. Epistola haec ex graeca versione, qua in Conc. Constantinopolitano III (oecumenico VI) a. 680 relecta est, in Latinum translata extat; hanc et eam, quae J³ 3248 legitur, Honorii I papae nomine Iohannes Symponus abbas Romanus (postea Iohannes IV papa) composuit (vide Maximi Confessoris disputationem cum Pyrrho in Mansi Conc. 10, 739 et Anastasii Bibl. Collectanea in Migne PL 129, 571/572). Laud. et in Eutychii Annalibus (Migne PG 111, 1110; CSCO I 135) atque in epistola Maximi Confessoris ad Marianum (Migne PG 91, 237; Ponsoye Maxime 239) directa, ubi Maximus monotheletam interpretationem epistolae negat et ad Iohannem Symponum, qui dicit interpretes epistolam corrupisse, provocat.

* 3245 JE *2023

(cr. 634) Asterio episcopo Ianuensi mandat, ut Birinum „in intimis ultra Anglorum partibus“ sanctae fidei semina sparsurum consecret episcopum. L a u d . i n : Bedae Hist. eccl. III c. 7 (Colgrave 232; Lapidge II 44). – R e g . : Ital. Pont. VI/2, 265 n. *2; Conte Chiesa 415 n. *57. Praeterea laudat Semeria Secoli cristiani I 30, nescimus quo errore inductus, epistolam quandam Leonis III ad Dionysium episcopum a. 798 missam.

† 3246 JE 2021

(cr. 634) Honorio (archiepiscopo Dorovernensi) eiusque successoribus „primatum omnium ecclesiarum Britanniae“ in perpetuum concedit. Addit: „Tui ergo iuris ditioni subici praecipimus omnes Angliae ecclesias et regiones et in civitate Dorovernia metropolitanus locus et honor archiepiscopatus et caput omnium ecclesiarum Anglorum semper in posterum servetur“. – Susceptis vestrae dilectionis. E d . : Insertum Eadmeri Historiae V (SS rer. Brit. 81, 263); Insertum Wilhelmi Malmesburien. Gestis pont. Anglorum I c. 32 (Winterbottom I 64); Birch Cartularium Saxonicum I 31 n. 20; Böhmer Fälschungen 148. – R e g . : Conte Chiesa 415 n. †56; CPL 1726. De spurio cf. praesertim J³ †3187, cf. etiam Böhmer Fälschungen 51 et Silva-Tarouca Nuovi Studi 44 atque Conte Chiesa loc. cit. Laud. etiam in Wilhelmi Malmesburien. Gestis pont. Anglorum I c. 29 (Winterbottom I 60), cf. et Lanfranci ep. n. 4 (cf. Hiestand/Hirschmann Angl. Pont. Subsidia I 16 n. 19).

20 * 3247

Honorius I (625–638) (cr. 634–635) Cyrum Alexandrinum et Sophronium Hierosolymitanum episcopos admonet, ne novae vocis, „id est, unius vel geminae operationis vocabulo insistere vel immorari videantur, sed abrasa huiusmodi novae vocis appellatione unum Christum ... in utrisque naturis divina vel humana praedicent operantem.“ Inquit: „Quamquam hos, quos ad nos ... Sophronius misit, instruximus, ne duarum operationum vocabulum deinceps praedicare innitatur; quo, instantissime promiserunt, praedictum virum esse facturum, si etiam Cyrus … ab unius operationis vocabulo discesserit“. L a u d . i n : J³ 3248. – R e g . : Conte Chiesa 417 n. *60 et n. *61.

3248 JE 2024

(cr. 634–635) Sergio episcopo Constantinopolitano significat Cyrum Alexandrinum et Sophronium Hierosolymitanum episcopos a sese per litteras de Christi naturis admonitos esse. – Τὰ γραφέντα παρὰ; Scripta dilectissimi filii. E d . : Conc. Constantinop. a. 680 (Kreuzer Honoriusfrage 48; ACO NS II/2, 620/621 et 622/623). – R e g . : Conte Chiesa 417 n. **62; CPL 1726; Winkelmann Streit 83 n. 47. Cf. etiam J³ *3247. Olim ad a. (625–638), de tempore cf. Thanner Papst 211, qui epistolam ad a. (post 634) attribuit, et Winkelmann Streit loc. cit., quem sequimur. Solum duo fragmenta huius epistolae in actis Conc. Constantinop. a. 680 tradita sunt, cf. ACO NS II/2 loc. cit. Hanc epistolam Sericum diaconum scripsisse, Kreuzer Honoriusfrage 55 censet.

3249

(635–636) (Honorio) et Sergio patriarchae Constantinopolitano Sophronius (episcopus Hierosolymitanus) confessionem mittit et duas operantes confitetur. E d . : Conc. Constantinop. a. 680 (ACO NS II/1, 410). – R e g . : Conte Chiesa 415 n. 58; Winkelmann Streit 80 n. 45. Haec epistola in actis Conc. solum ad Sergium Constantinopolitanum adscripta est (sic etiam apud Winkelmann Streit loc. cit.); re vera epistola etiam ad Romanum papam, ut Theophanis Chron. I 330, 461 et Anastasii Bibl. Chron. trip. II 206 atque Synodicon vet. n. 131 (Duffy 110) nuntiant, directa est, cf. Riedinger Epistula synodica 146, qui ibidem epistolam quandam ad Iohannem IV scriptam citat. Nota autem et Sergium I et Honorium I mortuos esse a. 638, quamobrem necesse est, epistolam acceptam esse ab Honorio I, cf. Schönborn Sophrone 100 adn. 4. Ad a. (635–636) attribuit Riedinger Epistula synodica 146; de traditione epistolae cf. ibidem et Riedinger Nachkommen.

* 3250 JE *2038

(637 ex.–638 ian. 9) Episcopis totius Hispaniae atque Narbonensis Galliae in concilio Toletano VI (a. 638 ian. 9 celebrato) adunatis per Turninum diaconum decretum mittit, quo et robustiores pro fide et alacriores in perfidorum rescindenda pernicie sint. L a u d . i n : J³ 3251. – R e g . : Conte Chiesa 417 n. *63. De concilio Toletano VI cf. Orlandis/Ramos-Lisson Synoden 180–189.

3251

(638 ian. 9) Honorio universi episcopi per Hispaniam constituti et in concilio Toletano VI congregati obiurgationem eius repellentes scribunt. E d . : Migne PL 80, 667; Epistolario de San Braulio 108 n. 21. – R e g . : Conte Chiesa 417 n. 64. Laud. et in Contin. Hisp. (MGH Auct. ant. 11, 340) ad concilium Toletanum IV, quo Lynch Braulio 129 errorem esse censet. Hanc epistolam Braulius Caesaraugustanus episcopus sub nomine concilii Toletani VI notat. Conte Chiesa hanc epistolam scriptam esse 638 ian. 9 censet contra Vega Primado 511 (ad 638 post ian. 9). Cf. et J³ *3250.

* 3252

(637–638 in.) Honorio Sophronius (episcopus Hierosolymitanus) scriptum per Stephanum

Honorius I (625–638)

21

episcopum Dorensem mittit. L a u d . i n : Vita Sophronii (Migne PG 87/3, 3141); Conc. Lateran. a. 649 (ACO NS I 38/39). – R e g . : Conte Chiesa 418 n. *65.

3253 JE 2025

(625–638) Io(hanni) episcopo (Neapolitano) et Gaudioso (notario Neapolitanis) mandat, ut alumnum quendam, monachae filiae supplicantis praesentium latoris, vitiatorem reum agant, quousque „ultimi supplicii poenam suscipiat“. – (Praesentium lator interclusa). C a n . : Ivonis Decr. VII c. 132; Coll. Brit. 583 n. 1. – R e g . : Ital. Pont. VIII 443 n. 49; Conte Chiesa 419 n. 66; Martin Regesti 133 n. 209. Fragmentum; ad Iohannem episcopum et Gaudiosum notarium Neapolitanos epistolam directam esse censent Kehr in Ital. Pont. VIII loc. cit. et eum sequens Conte Chiesa loc. cit.

3254 JE 2026

(625–638) Arogi (Arichi) duci Beneventano nuntiat, quod quidam monachus Reparatus nomine de monasterio castri Alatrini fuga dilapsus in partibus Campaniae loco, qui appellatur Alimphas, vagetur, petitque, ut sollicite eum perquirat et praesentium latori contradi faciat, quatinus in servitio Dei, unde aufugerit, mancipari monachus valeat. – Multorum relatione cognovimus. E d . : MGH Epp. 3, 696 n. 4. – C a n . : Coll. Brit. 583 n. 2. – R e g . : Ital. Pont. IX 7 n. 2; Conte Chiesa 419 n. 67; CPL 1726; Martin Regesti 133 n. 210.

3255 JE 2027

(625–638) Anatolio magistro militum scribit de plectendo quodam castri Salernitani milite, qui fratrem latoris huius epistolae interemerit bonaque eius diripuerit. – (Lator praesencium prece). E d . : MGH Epp. 3, 696 n. 5. – C a n . : Ivonis Decr. X c. 187; Coll. Brit. 583 n. 3. – R e g . : Ital. Pont. VIII 67 n. 25; Conte Chiesa 419 n. 68; Martin Regesti 132 n. 207.

3256 JE 2028

(625–638) Episcopo cuidam mandat, ut secundum petitionem Barbari abbatis et patris monasterium s. Georgii dedicet, sed neque ipse neque presbyteri eius praeter diligentiam disciplinae aliquid molestiarum monasterio illi inferant, et monachis proficiat, quidquid a devotis offeratur. – Religiosis desideriis sine. E d . : Migne PL Suppl. 4, 1659. – C a n . : Coll. Brit. 583 n. 4. – R e g . : Conte Chiesa 419 n. 69; CPL 1726.

* 3257

(625–638) Cyriaco diacono iniungit, quatenus ea, quae a Petro episcopo Syracusano illicita perpetrentur, radicitus amputentur. L a u d . i n : J³ 3258. – R e g . : Ital. Pont. X 213 n. *75.

3258 JE 2029

(625–638) Petro episcopo Syracusano scribit se comperisse, „quod in causis criminalibus“ misceatur. „Nam et hoc pari modo ab eo incautius gestum fuisse audivimus“, inquit „quia cum 300 et amplius prostitutis, hora iam pene prandii elapsa ad eminentissimum filium nostrum praefectum in balneo constitutum sit profecta, et concatervata pestiferis praefatarum male viventium vocibus imminebat, ut is, qui super eas curator pridem fuerat constitutus, ab eis modis omnibus tolleretur, et alter in eius loco nihilominus subrogaretur“. De quo flagitio exsequendo se Cyriaco diacono mandasse nuntiat. – (Relatione quorundam didicimus); (Quorundam relatione didicimus).

22

Honorius I (625–638) C a n . : Ivonis Decr. VIII c. 309; Coll. Brit. 583 n. 6. – R e g . : Conte Chiesa 420 n. 70; Ital. Pont. X 314 n. 60. Cf. etiam J³ *3257.

3259 JE 2030

(625–638) Statuit, qui metropolitani pallio sint „per plateas vel in litaniis“ usi, eos vestis illius iure esse multandos. – (Quicumque metropolitanorum per). C a n . : Ivonis Decr. V c. 325. – R e g . : Conte Chiesa 420 n. 71; CPL 1727.

* 3260 JE *2031

(625–638) Epifanio defensori Tusciae locat massam Gracilianam apud Bleranam civitatem. – (Honorius vero in). L a u d . i n : Lib. censuum c. 71 (Fabre-Duchesne I, 350 n. 28). – C a n . : Deusdedit Coll. can. III c. 208. – R e g . : Ital. Pont. II 206 n. *2; Conte Chiesa 420 n. *72.

* 3261 JE *2032

(625–638) Dominico (civi Romano) locat „terras et vineas et prata foris portam Flamineam usque ad pontem Molvium sub annua pensione XXX solidorum auri“. L a u d . i n : Lib. censuum c. 71 (Fabre-Duchesne I, 350 n. 29). – C a n . : Deusdedit Coll. can. III c. 209. – R e g . : Ital. Pont. I 197 n. *3; Conte Chiesa 420 n. *73.

* 3262 JE *2033

(625–638) Valeriano et Libero notario scribit s. Angeli in Claiano monasterium apud Firmanam civitatem iuris b. Petri esse. L a u d . i n : Lib. censuum c. 71 (Fabre-Duchesne I, 351 n. 30). – C a n . : Deusdedit Coll. can. III c. 210. – R e g . : Ital. Pont. IV 142 n. *1; Conte Chiesa 420 n. *74.

* 3263 JE *2034

(625–638) Munerio notario „fundum Paternum et Gaianum et Ciprianum et Paternum et Arbatianum“ locat. L a u d . i n : Lib. censuum c. 71 (Fabre-Duchesne I, 351 n. 31). – C a n . : Deusdedit Coll. can. III c. 211. – R e g . : Ital. Pont. II 10 n. *5; Conte Chiesa 420 n. *75.

* 3264 JE *2035

(625–638) Gaudioso notario (Neapolitano) et Anatholio magistro militum „Neapolitanam civitatem regendam committit cum omnibus ei pertinentibus, et qualiter debeat regi, scriptis“ eos informat. L a u d . i n : Lib. censuum c. 71 (Fabre-Duchesne I, 351 n. 32). – C a n . : Deusdedit Coll. can. III c. 212. – R e g . : Ital. Pont. VIII 67 n. *26; Conte Chiesa 420 n. *76; Martin Regesti 132 n. 208.

* 3265 JE *2036

(625–638) Epifanio (defensori Tusciae) locat „massam Stracesim cum prato suo et omnibus sibi pertinentibus positam in territorio Centumcellensi“. L a u d . i n : Lib. censuum c. 71 (Fabre-Duchesne I, 351 n. 33). – C a n . : Deusdedit Coll. can. III c. 213. – R e g . : Ital. Pont. II 202 n. *1; Conte Chiesa 421 n. *77.

* 3266

(625–638) „Cymiliam b. Petri apostoli“ renovat et „confessionem b. Petri ex argento puro“ investit. Etiam „regias in ingressu ecclesiae maiores, qui appellatur mediana, ex argento“ investit et „cereostatos maiores ex argento, paria dua, qui sunt ante corpus b. Petri apostoli“ facit. Ecclesiam b. Petri „omnem … ex tegulis aereis, quas levavit de

Honorius I (625–638)

23

templo qui appellatur Romae, ex concessu piissimi Heraclii imperatoris“ cooperit. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne I 110 et 323; Mommsen 170). – R e g . : Conte Chiesa 422 n. 86a; Dölger/Müller Reg. I/1, 67 n. 183a. De locis templorum cf. Duchesne Lib. pont. I 325 adn. 5 et Dölger/Müller.

* 3267

(625–638) Facit tabulam argenteam ad b. Andream apostolum (in Vaticano), ante confessionem. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne I 323; Mommsen 170).

* 3268

(625–638) Facit „ecclesiam b. Agne (Agnetis) martyris, in Via Numentana, miliario ab urbe Roma III, a solo“, quam et undique ornat. Etiam „sepulcrum eius ex argento“ ornat et „desuper cyburium aereum deauratum mirae magnitudinis“ ponit. Quae et gabatas aureas et absidem eiusdem basilicae ex musibo multaque alia dona offert. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne I 110 et 323; Mommsen 171). – R e g . : Conte Chiesa 422 n. 86b. De inscriptione cf. Duchesne in Lib. pont. I 325 adn. 9.

* 3269

(625–638) Facit basilicam b. Apollinaris martyris in urbe Roma, „in porticum b. Petri apostoli qui appellatur ad Palmata, a solo, ubi dona multa largitus“ sit. Facit etiam constitutum in ecclesia et decernit, ut „sabbato die exeat laetania a b. Apollenare et ad b. Petrum apostolum, cum hymnis et canticis populus omnis occurri debeat“. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne I 110 et 323; Mommsen 171sq.). – R e g . : Ital. Pont. I 12 n. *12; Conte Chiesa 421 n. *78.

* 3270

(625–638) Facit ecclesiam b. Cyriaci „a solo, Via Ostense, miliario VII“, et donum offert. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne I 324; Mommsen 172).

* 3271

(625–638) Roma Ecclesiam b. martyrum Quattuor Coronatorum (in urbe Roma) construit et dedicat atque donum offert. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne I 324; Mommsen 172). – R e g . : Ital. Pont. I 41 n. *1; Conte Chiesa 421 n. *79.

* 3272

(625–638) Roma Ecclesiam „b. Severino a solo iuxta civitate(m) Tiburtina(m), miliario ab urbe Roma XX“ facit et dedicat et dona multa offert. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne I 324; Mommsen 172). – R e g . : Ital. Pont. II 78 n. *1; Conte Chiesa 421 n. *80.

* 3273

(625–638) „Cymiterium bb. martyrum Marcellini et Petri Via Lavicana“ renovat. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne I 324; Mommsen 172).

* 3274

(625–638) Basilicam b. Pancratii in Via Aurelia vetustate confectam a fundamentis noviter construit et corpus martyris loco proprio collocat. Sepulchrum b. Pancratii ex argento ornat. Facit „ciburium super altare ex argento“, arcos argenteos V et candelabra

24

Honorius I (625–638) aurea III. Ibi et „mola in murum in loca Traiani, iuxta murum civitatis“ constituit. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne I 110 et 324; Mommsen 172). – R e g . : Ital. Pont. I 177 n. 2; Conte Chiesa 421 n. *81. Tabula marmorea in abside ecclesiae periit.

* 3275

(625–638) Roma Ecclesiam b. Luciae (in Silice sive in Orphea) iuxta s. Silvestrum in urbe Roma et dedicat et multa dona offert. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne I 324; Mommsen 173). – R e g . : Ital. Pont. I 47 n. *1; Conte Chiesa 421 n. *82.

* 3276

(625–638) Roma Facit „ecclesiam b. Adriani in Tribus Fatis“ (Tribus foris in urbe Roma), quam et dedicat et dona multa offert. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne I 324; Mommsen 173). – R e g . : Ital. Pont. I 69 n. *1; Conte Chiesa 422 n. *83.

* 3277

(625–638) Monasterium in honore bb. apostolorum Andreae et Bartholomei, qui appellatur Honorii, facit in domo sua iuxta Lateranis, ubi et praedia et dona offert. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne I 324; Mommsen 173). – R e g . : Ital. Pont. I 33 n. *1; Conte Chiesa 422 n. *84.

* 3278

(625–638) Istrianos monet, ut ad statuta patrum redeant. L a u d . i n : Epitaphia Honorii I (de Rossi Inscriptiones II/1, 127; Lib. pont. I 326 adn. 19; Grisar Analecta Romana I 125). – R e g . : Ital. Pont. VII/2, 13 n. *4; Conte Chiesa 422 n. *86.

* 3279

(625–638) Facit ordinationes III, presbyteros XIII, diaconos XI; episcopos per diversa loca LXXXI. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne I 110 et 324; Mommsen 173).

† 3280 JE †2037

(625–638) Instituit, ut ab „episcopis excommunicatorum omnino nomina tam vicinis episcopis quam suis parochianis pariter“ indicentur. – (Curae sit omnibus). C a n . : Burchardi Decr. XI c. 49; Ivonis Decr. XIV c. 65 et XIV c. 113; Gratiani Decr. C. XI q. 3 c. 20. – R e g . : Conte Chiesa 422 n. †85. Est c. 10 Conc. Ravenn. a. 877 (MGH Conc. 5, 70).

* 3281 JE I 226

(638) oct. 12 Roma Sepelitur in basilica b. Petri, cum sedem Romanam per a. 12 m. 11 d. 17 tenuerit (Sub d. IIII id. oct.). L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne I 110 et 323; Mommsen 170 et 174). De Honorii I loco sepulturae cf. Borgolte Petrusnachfolge 74sq. 347.

Severinus (638–640) * 3282 JE I 227

(638 oct. 14) Eligitur. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne I 110 et 328; Mommsen 175).

* 3283

(638 post oct. 14) Heraclium imperatorem (Constantinopolitanum) apocrisiarii (Severini) de eius electione certiorem faciunt et consecrationem petunt. Postulationem Heraclii praecedentis confirmationis dogmaticae chartae repellunt. L a u d . i n : Maximi Confessoris epistola ad abbatem Thalassium in Anastasii Bibl. Collectaneis (Mansi Conc. 10, 677; Migne PL 129, 583). – R e g . : Conte Chiesa 424 n. *87; Winkelmann Streit 92 n. 62.

* 3284

(640 ante mai. 28) (Clerici Constantinopolitani) ab apocrisiariis poscunt, ut Severinum dogmaticam chartam subscribere et dogmatibus, quae in ea continentur, consentire commoveant. L a u d . i n : Maximi Confessoris epistola ad abbatem Thalassium in Anastasii Bibl. Collectaneis (Mansi Conc. 10, 677; Migne PL 129, 583). – R e g . : Conte Chiesa 424 n. *88; CPG 7702; Dölger/Müller Reg. I/1, 89 n. 214. Dölger Reg. I 24 n. 214 et Conte Chiesa loc. cit. censent Heraclium hanc chartam ad Severinum misisse et subscriptionem eius ante consecrationem poposcisse. Sed Riehle in Dölger/Müller Reg. loc. cit. causam in hoc modo enarrat.

* 3285 JE I 227

(640 mai. 28) Consecratur, cum sedes a. 1 m. 7 d. 17 (al. 18) vacaverit. „Sedit m. II d. IIII“. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne I 110 et 324 et 328; Mommsen 174sq.).

* 3286

(638–640) „Absidem b. Petri apostoli ex musibo, quod dirutum erat“, renovat. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne I 110 et 329; Mommsen 176).

* 3287 JE *2039

(640) Decretum „adversus novas quaestiones in urbe regia exortas“ (i. e. Heraclii imperatoris ekthesim, qua operatio una Christi statuebatur) edit, quo profitetur „iuxta duarum naturarum modum ita et duas naturales voluntates atque duas naturales operationes“. L a u d . i n : Lib. diurn. form. 73 (Foerster 131). – R e g . : Conte Chiesa 424 n. †*89. De fide cf. Conte Chiesa loc. cit.

* 3288

(640) Translationem episcopatus Opiterginae civitatis in Eraclianam civitatem confirmat. L a u d . i n : Iohannis diac. Chron. Venetum (MGH SS 7, 5; FSI 9, 64). – R e g . : Ital. Pont. VII/2, 79 n. *1; Conte Chiesa 425 n. ?*90. De fide cf. Conte Chiesa loc. cit.

26 * 3289

Severinus (638–640) (640) Mauro Altinensi episcopo privilegium de episcopali sede in insula Torcellensi statuenda indulget. L a u d . i n : Iohannis diac. Chron. Venetum (MGH SS 7, 10; FSI 9, 84). – R e g . : Ital. Pont. VII/2, 89 n. *4; Conte Chiesa 425 n. ?*91. De fide et tempore cf. Conte Chiesa loc. cit.

* 3290

(640) Severinum Tomianus, Columbanus, Cromanus, Dimanus et Baithanus episcopi, Cromanus Hernianusque, Laistranus, Scellanus et Segenus presbyteri, Saranus ceterique doctores seu abbates Scoti consulunt, qua die pascha celebrari debeat. De Pelagiana haeresi scribunt. L a u d . i n : J³ 3296. – R e g . : Conte Chiesa 425 n. *92. Epistola post Severini mortem devenit et inter alia a successore eius Iohanne IV respondetur (cf. J³ 3296).

* 3291

(640) Clero omni rogam integram demittit. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne I 110 et 329; Mommsen 176).

* 3292

(640) Facit episcopos per diversa loca numero IIII. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne I 110 et 329; Mommsen 176).

* 3293 JE I 227

(640) aug. 2 Sepelitur ad b. Petrum, cum sederit m. 2 d. 4 (IIII non. aug.). L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne I 110 et 329; Mommsen 176). De Severini loco sepulturae cf. Borgolte Petrusnachfolge 74sq. 347.

Roma

Iohannes IV (640–642) * 3294 JE I 227

(640 aug. 4) Eligitur. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne I 329; Mommsen 176); Bedae Hist. eccl. II c. 19 (Colgrave 198; Lapidge I 390).

*† 3295

(640) oct. Landinelfo comiti Aeserniensi dominium in ecclesia s. Mariae de Aesernia confirmat. Decernit etiam, „ut episcopus Yserge nihil omnino de rebus et ornamentis prefatae ecclesiae s. Mariae imminuere praesumat“. L a u d . i n : J³ 8525. – R e g . : Conte Chiesa 426 n. †*93. Pflugk-Harttung Acta II 15 n. 42 hanc bullam perperam Iohanni IV ascripsit; re vera privilegium Iohanni XVIII attribuendum est, cf. Kehr in Ital. Pont. VIII 244 n. 1.

3296 JE 2040

(640 aug. 4–dec. 25) Tomiano (Tamiano), Columbano, Cromano, Dimano (Dinnao) et Baithano episcopis, Cromano, Hernianoque, Laistrano, Scellano et Segeno presbyteris, Sarano ceterisque doctoribus seu abbatibus Scotis, qui Severinum papam consuluerant, Hilarius archipresbyter et servans locum sanctae sedis apostolicae, Iohannes diaconus et in Dei nomine electus, item Iohannes primicerius et servans locum sanctae sedis apostolicae et Iohannes servus Dei consiliarius eiusdem sedis apostolicae respondent pascha „quarta decima luna cum Hebraeis“ celebrari non debere. Hortantur etiam, ut a Pelagiana haeresi caveant. – Scripta quae per. E d . : Sheehy Pontificia Hibernica I 3 n. 1; Insertum Bedae Hist. eccl. II c. 19 (Colgrave 200; Lapidge I 392). – R e g . : Conte Chiesa 426 n. *94; CPL 1730. Olim ad a. (640), cf. Conte Chiesa loc. cit. Fragmenta. Ó Cróinín Irish computus 409 et eum sequens Harrison Letter 228 censent, unum fragmentum, quod apud Bedam desit, in manuscripto de computu hibernico traditum esse. Cf. etiam J³ *3290 et novissime Herren 'Papal letters'.

* 3297 JE I 227

(640 dec. 25) Consecratur, cum sedes m. 4 d. 24 vacaverit. „Sedit a. I m. VIIII d. XVIII“. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne I 110 et 329sq.; Mommsen 176sq.). Lib. pont. notat post Severinum ecclesiam vacasse m. 4 d. 24 et Iohanni IV a. 1 m. 9 d. 19 tribuit.

* 3298 JE *2041

(640 aug. 4–641 febr. 11) Pyrrho patriarchae Constantinopolitano de ekthesi a sese damnata scribit. L a u d . i n : J³ 3301; J³ 3320; Relatio motionis Maximi monachi (CCSG 39, 40sq.). – R e g . : Grumel/Darrouzès Reg. Constantinople I/1, 224 n. 295; Conte Chiesa 427 n. *96. Olim ad a. (641), Grumel ad a. (639) attribuit, Conte Chiesa vero ad (640 aug. 4–641 febr. 11), quem sequimur.

28 ? 3299

Iohannes IV (640–642) (640 aug. 4–641 febr. 11) Iohanni Heraclius imperator (Constantinopolitanus) commemorat de imagine crucifixionis Christi in patriarchatu Christi. Etiam exponit „ekthesim“ de patriarcha Sergio scriptum esse. E d . : Rizou-Couroupos Fragment 531; Alexakis Last Days 97. – R e g . : Conte Chiesa 427 n. 97; Winkelmann Streit 96 n. 68; Dölger/Müller Reg. I/1, 89 n. 215. Relatio motionis Maximi monachi (CCSG 39, 40sq.) retulit Heraclium ekthesim revocavisse. Tum vero Stratos Byzantium 148 censet Heraclium non Iohanni IV papae scripsisse et epistolam spuriam esse. Rizou-Couroupos Fragment 531 et Alexakis Last Days 100 (invento novo fragm. in Cod. Veneto Marciano Graec. 573) nunc putant Heraclium epistolam scripsisse, ekthesim vero non revocavisse. Laud. et in Theophanis Chron. (de Boor I 330) et in Anastasii Bibl. Chron. trip. (de Boor II 206). De tempore cf. Conte Chiesa loc. cit. et Dölger/Müller Reg. loc. cit.

*? 3300 JE I 227

(640 aug. 4–641 febr. 11) Synodus episcoporum, in qua Monotheletarum haeresis anathematizatur. L a u d . i n : Lib. diurn. form. 73 (Foerster 131); Theophanis Chron. I 331, 461 (ad a. 621/630); Anastasii Bibl. Chron. trip. II 207; Synodicon vet. n. 137 (Duffy 114). – R e g . : Conte Chiesa 427 n. *95; Winkelmann Streit 95 n. 67b. De fide dubitant Conte Chiesa 424 n. 89 et alii. Synodus in Lib. pont. omissa Heraclio imp. adhuc vivente (ante 641 febr. 11) habita est. Ad a. 641 ian. attribuit Kreuzer Honoriusfrage 60. Haud recte in libello synodico Sergium, Cyrum, Pyrrhum hac in synodo anathematizatos esse refertur.

3301 JE 2042

(641 ian. 11–apr. 23) Constantino III imperatori (Constantinopolitano), Heraclii filio, significat vehementer commotum esse Occidentem litteris Pyrrhi patriarchae Constantinopolitani circummissis, in quibus is novam haeresim auctoritate Honorii I firmare conetur. Affirmat haec: „Decessor meus docens de mysterio incarnationis Christi dicebat non fuisse in eo, sicut in nobis peccatoribus, mentis et carnis contrarias voluntates; quod quidam ad proprium sensum convertentes divinitatis eius et humanitatis unam eum voluntatem docuisse suspicati sunt. Denique orthodoxi patres … sicut utrasque naturas, ita et voluntates ac operationes Christi docere concordi praedicatione monstrantur“. Petit, ut tollatur charta „locis publicis suspensa, in qua sacerdotes subscribere coacti sint contra tomum b. memoriae papae Leonis et Chalcedonensem synodum“. – Dominus qui dixit. E d . : Insertum Anastasii Bibl. Collectaneis (Migne PL 129, 561); Insertum Eutychii Annalibus II 325–332 (Cheikho 325); Cod. Vat. Syr. 130 f. 74a (Mai Nova Patrum bibl. VI 510; Schacht Briefwechsel 235); Tăutu Acta I 521 n. 289. – R e g . : Conte Chiesa 427 n. 99; CPL 1729; Winkelmann Streit 97 n. 69. Epistolam Iohannes abbas scripsit. Haec epistola ad Davidum et Heraclium, Heraclii filios, directa est, vide Libellum synodicum n. 137 (Duffy 114). Conte Chiesa loc. cit. ad 641 febr. 11–mai. 24 attribuit, quod tempus regimen Constantini III secundum Treadgold Note 433 sequitur. Apud Mai versionem latinam, apud Schacht versionem germanicam ex versione syriaca (nondum edita) haustas (Cod. Vat. Syr. 130) invenitur (facsimile apud Schacht 258). Epistola primo latine conscripta, deinde in graecam linguam translata denique in latinam retranslata est. De archidiacono Barsica, latore epistolae, cf. Caspar Geschichte II 542 adn. 5. Olim ad a. 641, de tempore cf. Conte Chiesa loc. cit. et J³ 3307. Cf. etiam J³ *3298.

* 3302

(640–641) dec. Facit ordinationes II per m. dec., presbyteros XVIII(I), diaconos V; episcopos per diversa loca numero XVIII. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne I 110 et 330; Mommsen 177).

Iohannes IV (640–642) 3303

29

(641) Iohanni Pyrrhus episcopus Constantinopolitanus epistolam mittit, in qua causam suam (J³ 3301) defendit et Monotheletarum doctrinam laudat. E d . : Conc. Lateran. a. 649 (ACO NS I 338/339); Conc. Constantinop. a. 680 (ACO NS II/1, 110/111; ACO NS II/2, 620/621). – R e g . : Grumel/Darrouzès Reg. Constantinople I/1, 224 n. 296; Conte Chiesa 427 n. *98; Winkelmann Streit 99 n. 70. Laud. et in J³ ?3351.

† 3304 JE †2047

(641–642) mart. 1 Roma, Laterano Monasterium s. Crucis et s. Mariae Meldense „soli sancto Petro subesse“ iubet, „nitens ... familiari consilio filii (sui) Chlotarii Francorum regis“. Nomina episcoporum 26 subscripta sunt (Dat. Romae Laterani in apostolica sede, sub d. kal. mart. a. XIII regni Chlotarii, ind. XIII, a. inc. 660). – Quum angelus Iohanni. E d . : Pardessus Diplom. II 71 n. 301 (ad a. 642). – R e g . : Conte Chiesa 430 n. †108; Gall. Pont. III/1, 84 n. †61. De tempore et anno „660“ indicato cf. Ewig Beobachtungen 449 n. 81 et Gall. Pont. loc. cit. De traditione cf. Ewig Bemerkungen 216, qui genuitatem epistolae considerat. De exemplaribus ad hanc epistolam conficiendam adhibitis cf. etiam J³ ?3312.

† 3305 JE †2048

(641–642) iul. 11 Monasterii ss. Petri et Pauli Resbacensis privilegia instituit „Chlodoveo excellentissimo filio suo rege Francorum“ per litteras rogante (Dat. V id. iul. imp. Constantino, Heraclii filio). – Quanquam priscae regulae. E d . : Leblonde Privilèges 121 n. 3; Pardessus Diplom. II 74 n. 302 (ad a. 642). – R e g . : Conte Chiesa 430 n. †109. Silva-Tarouca Nuovi Studi 48 c. 4 falsarium (saec. VII) ex monasterio Luxoviensi ortum esse censet. De traditione cf. Ewig Bemerkungen 216, qui genuitatem epistolae considerat, Kölzer in MGH DD Mer. II 594 dep. 224 fidem addubitat. De exemplaribus ad hanc epistolam conficiendam adhibitis cf. etiam J³ ?3312.

* 3306

(642 cr. aest.) (Iohanni) Paulus episcopus Constantinopolitanus litteras synodicas per Georgium presbyterum et Petrum diaconum mittit, in quibus (inter alia) fidem suam proponit et onus sacerdotii sui queritur. L a u d . i n : J³ 3307; J³ 3321; J³ 3323. – R e g . : Grumel/Darrouzès Reg. Constantinople I/1, 228 n. 299; Conte Chiesa 431 n. *110; Winkelmann Streit 103 n. 76. Grumel/Darrouzès op. cit. et Winkelmann Streit loc. cit. contendunt, hanc epistolam ad Theodorum I scriptam esse. Econtra Conte Chiesa censet hanc epistolam ad Iohannem IV directam esse, eo mortuo Theodorum I respondisse.

3307

(642 aest.) Iohanni Constantinus III imperator (Constantinopolitanus) scribit illius curam fidei laudans. Formulam Chalcedonensem profitetur affirmatque epistolam papae (J³ 3301) in synodo et in praesentia Pauli episcopi Constantinopolitani lectam et communi consilio acceptam esse. E d . : Insertum Eutychii Annalibus II 335 (Cheikho 31); Cod. Vat. Syr. 130 f. 80b (Mai Nova Patrum bibl. VI 511; Schacht Briefwechsel 246). – R e g . : Conte Chiesa 431 n. 111; Winkelmann Streit 102 n. 75; Dölger/Müller Reg. I/1, 96 n. 221. Laud. et in J³ 3320. Apud Mai op. cit. versionem Latinam et apud Schacht op. cit. versionem Germanicam ex versione Syriaca (nondum edita ex Cod. Vat. Syr. 130) invenitur (facsimile apud Schacht op. cit. 265). Epistola per Barsicam archidiaconum delata est. Iohannes IV vero obiit, priusquam ille Romam perveniret. Quam ob rem epistola Theodoro I tradita est, cf. Dölger/Müller Reg. loc. cit. De tempore cf. etiam Dölger Reg. I 26. Winkelmann Quellen

30

Iohannes IV (640–642) 531 n. 75 censet epistolam in J³ 3301 commemorari, cf. et J³ *3306 et J³ 3322.

* 3308 JE I 228

(640–642) Per omnem Dalmatiam seu Istriam multas pecunias mittit per Martinum abbatem propter redemptionem captivorum, qui depraedati erant a gentibus. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne I 110 et 330; Mommsen 177); Bernoldi Chron. (MGH SS 5, 415). – R e g . : Kos Gradivo I 212 n. 169 (ad a. 641 aut 642); Ital. Pont. VII/2, 203 n. *5; Conte Chiesa 429 n. *100.

* 3309

(640–642) Facit „ecclesiam b. martyribus Venantio, Anastasio, Mauro et aliorum multorum martyrum (oratorium s. Venatii ad Fontes in urbe Roma), quorum reliquias de Dalmatias et Istrias adduci praeceperat, et recondit eas in ecclesia supra scripta, iuxta fontem Lateranensem, iuxta oratorium b. Iohannis evangelistae“. Hanc ecclesiam ornat et facit diversas donationes: arcos argenteos II, simul et alia vasa argentea. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne I 330; Mommsen 177). – R e g . : Ital. Pont. I 31 n. *1; Conte Chiesa 432 n. *112.

* 3310

(640–642) Omni clero rogam integram demittit. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne I 110 et 330; Mommsen 177).

? 3311 JE †2044

(640–642) Parthenonis s. Mariae vel s. Columbae atque s. Agathae seu aliorum sanctorum martyrum in Gallia siti privilegia constituit „Chlodoveo rege excellentissimo filio suo, principe Francorum“ per litteras petente. – Quamquam priscae sacratissime. E d . : Formulae collectionis s. Dionysii c. 3 (MGH Formulae 498); Pardessus Diplom. II 65 n. 298. – R e g . : Conte Chiesa 429 n. †104. Non ex genuino Iohannis papae privilegio sumptam, sed potius fictam hanc formulam esse satis constat, cuius falsarium Silva-Tarouca Nuovi Studi 48 adn. 4 ex monasterio Luxoviensi venisse censet. Partes privilegii cum Lib. diurn. form. 32 et 64 ac 77 atque 86 (Foerster 93. 121. 138. 164) concordant, qua ex re Ewig Bemerkungen passim atque Anton Liber diurnus 138 hanc epistolam genuinam esse censent. Cf. etiam Kölzer in MGH DD Mer. II 594 dep. 223.

? 3312 JE †2045

(640–642) Monasterii s. Petri Luxoviensis privilegia constituit Chlodoveo, excellentissimo filio suo, rege Francorum per litteras petente. – Quamquam priscae regulae. E d . : Bouchard Cartulary 341 n. 167. – R e g . : Conte Chiesa 430 n. †105; Gall. Pont. I/1, 180 n. †3. Laud. etiam in J³ 8727 et JL 4202 (Wiederhold PUU Frankreich I 20 n. 2). Silva-Tarouca Nuovi Studi 48 adn. 4 falsarium ex monasterio Luxoviensi venisse censet contra Anton Liber diurnus 138. Bouchard op. cit. 37 adn. 55 et Bridot Chartes 33 (saec. XI) etiam spurium esse declarant. An illam epistolam seu J³ †3304 seu J³ †3305 seu J³ †3313 usu J³ ?3319 et privilegiis episcoporum Aredii seu Petruini Vasionensis et Bertoendi Catalaunensis scriptam esse disseruit Ewig Bemerkungen 220, qui genuitatem epistolae considerat. De traditione cf. ibidem 216.

† 3313 JE †2046

(640–642) Parthenonem Romarici montis potestate omnium episcoporum liberatum in sedis apostolicae ditionem redigit Clotario rege Francorum per ipsum Romaricum parthenonis conditorem petente. – Quamquam priscae regulae; Quanquam priorum patrum. E d . : Bridot Chartes 33 n. 2 et 37 n. 3. – R e g . : Parisse Bullaire 9 n. 1; Conte Chiesa 430 n.

Iohannes IV (640–642)

31

†106. Silva-Tarouca Nuovi studi 48 adn. 4 falsarium ex monasterio Luxoviensi venisse censet. Kölzer (MGH DD Mer. II 551 dep. 123) hanc epistolam saec. XI, Bridot Chartes loc. cit. tempore Leonis IX confictam esse aestimant. De traditione cf. Ewig Bemerkungen 216, qui genuitatem epistolae considerat. De exemplaribus ad hanc epistolam conficiendam adhibitis cf. etiam J³ ?3312 nec non Bridot Chartes 32 n. 2, ubi alterum scriptum originale cum initio 'Quamquam priscae regulae' invenitur.

*† 3314

(640–642) (Tricidio) Paduanae urbis catholico episcopo Arianam sectam declinanti privilegium indulget, ut in Mathemauco cum consensu patriarchae et collaudatione populi sedem suam perpetuo transmutet. L a u d . i n : Andreae Danduli Chron. VI c. 7 (RIS NS 12/1, 96). – R e g . : Ital. Pont. VII/1, 158 n. †*1; Conte Chiesa 429 n. †*101.

† 3315

(640–642?) Possessiones monasterii s. Augendi Iurensis Claudio abbate petente confirmat. – Convenit apostolico moderamini. E d . : deest. – R e g . : Locatelli/Moyse Une pierre d'attente 264 n. †1. Incertum est, an non Iohannes IV aut Iohannes V (685–686) aut Iohannes VI (701–705) aut Iohannes VII (705–707) auctor sit. Possessiones monasterii iisdem vocabulis ac in privilegio Leonis IX (1050 sept. 8, ed. Wiederhold 15 adn. 5, cf. Böhmer/Frech n. 810) – exceptis vero monasteriis s. Lupicini et s. Romani – exprimuntur, usque ad possessiones in comitatu Uzedii, deinde chartae residuum deficit. De fide et de datatione omissa cf. Locatelli/Moyse op. cit. Cf. et Dahlhaus Rota Leo IX 63.

† 3316 JE †2043

(640–642?) Isaac, episcopo Syracusano, respondet, se „consilio multorum fratrum diligentissime exquisito, decrevisse, ut amodo ecclesiae, monachis traditae, per sacerdotes ab eis ordinatos et investitos instituantur“. – Visis litteris karitatis. E d . : Mansi Conc. 10, 697; Migne PL 80, 608. – C a n . : Gratiani Decr. C. XVI. q. 2. c. 1 (ubi in ed. Friedberg perperam dicitur apud Jaffé hoc caput desse). – R e g . : Ital. Pont. X 315 n. †61. Utrum huic an alii papae Iohanni tribuendum sit hoc decretum, adhuc ambigo, cum in serie episcoporum Syracusanorum Isaac nusquam reperiatur. Cf. etiam Girgensohn in Ital. Pont. X loc. cit. adn.

* 3317 JE I 228

(642) oct. 12 Roma Sepelitur ad b. Petrum, cum sedem Romanam per a. 1 m. 9 d. 18 tenuerit (IIII id. oct.). L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne I 110 et 330; Mommsen 177). De loco sepulturae Iohannis IV cf. Borgolte Petrusnachfolge 74sq. et 347.

Theodorus I (642–649) * 3318 JE I 228

(642 nov. 24) Consecratur, cum sedes m. 1 d. 13 vacaverit. „Sedit a. VI m. V d. XVIII“. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne I 110 et 330; Mommsen 177).

? 3319 JE 2053

643 mai. 4 (Roma) Monasterium ss. Petri et Pauli Bobiense („in quo nunc Bobulenus presbyter et abba una cum centum quinquaginta monachis conversari videtur sub regula s. memoriae Benedicti vel reverendissimi Columbani“) postulantibus Rothario Langobardorum rege et Gundeberga regina amplis privilegiis auget, in his, ut abbas „mitra et aliis pontificalibus“ utatur, et „infra sacra ministeria constitutus signaculo sanctae crucis populum valeat praemunire“, sicut ab Honorio I (J³ 3239) eidem monasterio indultum esse conspiciatur (Dat. IV non. mai. imp. Constantini a. II cons. a. I, ind. I). – Quamquam priscae regulae. E d . : Migne PL 87, 99; Cipolla Codice I 104 n. 13. – R e g . : Ital. Pont. VI/2, 250 n. †7; Conte Chiesa 435 n. †117. Laud. et in Miraculis s. Columbani (MGH SS 30/2, 1009). Jaffé genuinum, Ewald (JE) suspectum, Kehr in Ital. Pont. loc. cit. spurium hoc privilegium censent, cf. et Conte Chiesa loc. cit., qui hanc epistolam sine argumentis ad 643 mai. 6 attribuit, et Anton Liber diurnus 133. Textus cum privilegio spurio Iohannis IV monasterio Luxoviensi (J³ ?3312) concesso ad verbum concordat (cf. etiamJ³ †3305 et J³ ?3311 et J³ †3313). Silva-Tarouca Nuovi studi 48 adn. 4 falsarium ex monasterio Luxoviensi venisse putat. De traditione cf. Ewig Bemerkungen 215, qui epistolam genuinam esse censet, nec non Kehr PUU Turin 78.

3320 JE *2051 et JE 2042α

(642 nov. 24–643 mai. 29) Constanti II imperatori (Constantinopolitani) scribit praecepisse se, „ut Pyrrhus Constantinopoleos patriarcha sacris canonibus obtemperaret, quos tunc violasset, cum flagitia illa (i. e. Heraclii errores) non solum propria confessione comprobaret, sed, quod peius esset, scriptis suis ac testimonio“. Iubeat, „ut scriptum Chalcedonensi concilio adiectum et ipsi concilio sanaeque doctrinae contrarium, quod isti muro infixum et fidei volumini appensum proposuerint, removeatur et flammis tradatur“. Miratur „nullum hactenus a maiestate imperiali editum fuisse decretum adversus harum doctrinarum falsitatem. Optassem“ inquit „insuper a pietate vestra illos protegi episcopos, qui nobiscum fratrem nostrum Paulum constituerunt“. – Quandoquidem Deus omnipotens; Gratificatus est nobis. E d . : Migne PL Suppl. 4, 1660; Insertum Eutychii Annalibus II 335 (Cheikho 31); Cod. Vat. Syr. 130 f. 82b (Mai Nova Patrum bibl. VI 510; Schacht Briefwechsel 249). – R e g . : Conte Chiesa 433 n. *113; CPL 1731; Winkelmann Streit 103 n. 77. Cf. etiam J³ 3301. J³ *3298. J³ *3306. J³ 3307. Laud. et in J³ 3321 et J³ 3323. Apud Mai versio latina et apud Schacht versio germanica ex versione syriaca (nondum edita) hausta (Cod. Vat. Syr. 130) inveniuntur (facsimile apud Schacht 267). Ignoramus, qui epistolam quando vel ad quem scripserit. Löwenfeld in JE 2042α (641 ante oct.) hanc epistolam Iohanni IV attribuit et putat, ad Constantinum III imperatorem (qui vero regnavit 641 ian. 11–apr. 23, cf. Treadgold Note 433) directam esse. Contra Ewald autem Mai in inscriptione („Coronato orthodoxo imperatori Constantino Theodorus Romae patriarcha“) pro Constantino Constantem II legendum esse putat et inscriptionem sequens Theodorum auctorem nuntiat. Etiam Caspar

Theodorus I (642–649)

33

Geschichte II 544 censet epistolam a Theodoro ad Constantem II directam esse (in primo mense pontificatus eius). Similia in Winkelmann Quellen 532 n. 77 leguntur. Postremo Conte Chiesa loc. cit. JE 2042α et haec epistola censet, fragmenta unius epistolae esse. CPL n. 1731 et Migne PL Suppl. IV/4, 1660 iterum censent, epistolam Iohanni IV assignandam esse.

3321 JE 2049

(642 ex.–643 ante mai. 29) (Roma) Pauli patriarchae Constantinopolitani fidem synodicis litteris (J³ *3306) expositam laudat. Miratur, quod chartam adversus fidem apostolicam a Pyrrho prolatam de publico nondum removerit. Hortatur, ne in Pyrrhi abdicatione acquiescat, sed ut synodo convocata adhibitisque Serico archidiacono et Martino diacono, aprocrisiario suo, quibus idem praeceperit, illum sollemniter ab episcopatu ecclesiae Constantinopolitanae deiciat. De litteris ad (Constantem II) imperatorem suis significat. Haereticos anathematizat. Praesentem litterarum latorem commendat. – Synodicas fraternitatis vestrae. E d . : Tăutu Acta I 525 n. 290; Insertum Anastasii Bibl. Collectaneis (Migne PL 129, 577). – R e g . : Conte Chiesa 434 n. 114; CPL 1732; Winkelmann Streit 104 n. 79. Olim ad a. (642–643), sed Duchesne Lib. pont. I 334 adn. 13 et eum sequens Conte ad a. 643 attribuunt. Caspar Geschichte II 544 adn. 2 vero epistolam ad a. 643 mai. 29, postremo Capitani Problemi 77 ad a. 642 ex.–643 mai. attribuunt. Laud. et in Anastasii Bibl. Collectaneis (Migne PL 87, 117; Migne PL 129, 597; Neil Popes 210). Cf. etiam J³ *3298.

3322 JE 2050

(643 ante mai. 29) (Roma) Constantinopolim mittit (synodo convocandae) „exemplar propositionis“, qua abominantur omnia, quae ab haeretico Pyrrho contra apostolicam fidem praesumpta sunt simulque cum charta, quae proposita et in publicis locis ab eo suspensa est, anathematizantur. – Dominus ac salvator. E d . : Tăutu Acta I 527 n. 291; Insertum Anastasii Bibl. Collectaneis (Migne PL 129, 581). – R e g . : Conte Chiesa 435 n. 115; Winkelmann Streit 105 n. 80. Olim ad a. (642–643). Duchesne Lib. pont. I 334 adn. 13 et eum sequens Conte ad a. (643), sed Caspar Geschichte II 544 adn. 2 ad a. 643 ante mai. 29 attribuunt.

3323 JE 2052

(643 ante mai. 29) Episcopos, qui Paulum patriarcham Constantinopolitanum consecraverunt, hortatur, ne Pyrrho, sicut fieri iam ante Paulum consecratum debuerit, patriarchatum sollemniter abrogare neglegant. Indicat, quibus capitulis Pyrrhus ab omni sacerdotali ordine canonice possit pelli. – Litteras fraternitatis vestrae. E d . : Insertum Anastasii Bibl. Collectaneis (Migne PL 129, 581). – R e g . : Conte Chiesa 435 n. 116; CPL 1732; Winkelmann Streit 105 n. 81. Olim ad a. (642–643), sed Duchesne Lib. pont. I 334 adn. 13 et eum sequens Conte Chiesa ad a. (643) attribuunt. Ad a. (643 ante mai. 29) Caspar Geschichte II 544 adn. 2 attribuit. Cf. etiam J³ *3306 et J³ 3320.

3324

643 mai. 29 Theodoro Sergius (episcopus Cypriensis insulae) suam fidem orthodoxam confirmat et papam („Tu es Petrus“) hortatur, ut contra haeresim interveniat. E d . : Conc. Lateran. a. 649 (ACO NS I 60/61). – R e g . : Conte Chiesa 436 n. 118 (ad a. 642–643); Winkelmann Streit 108 n. 83. Olim ad a. (642–643), de tempore cf. van Dieten Geschichte 82 adn. 30. Ad a. 643 mai. 29 attribuunt Sherwood Date-List 12 adn. 55 et van Dieten Geschichte 82 adn. 30 atque Conte Sinodo 80. Sherwood etiam sine argumentis censet, hanc epistolam a multis episcopis Cypriensibus scriptam esse.

34 * 3325

Theodorus I (642–649) (cr. 643) Theodoro Constans II imperator (Constantinopolitanus) per missum imperialem respondet. L a u d . i n : Eutychii Annales II 339 (Cheikho 31). – R e g . : Conte Chiesa 437 n. *119; Dölger/Müller Reg. I/1, 98 n. 224. Verba epistolae ignota. Migne PG 111, 1112 censuit, hanc epistolam a Constantino III ad Martinum I papam directam esse. Econtra Dölger/Müller loc. cit. et Conte loc. cit., epistolam ad Theodorum directam Constanti II attribuunt.

3326

(645 mai.) Theodoro Paulus episcopus Constantinopolitanus exemplum fidei Monotheletarum mittit. E d . : Conc. Lateran. a. 649 (ACO NS I 196/197); Conc. Constantinop. a. 680 (ACO NS II/2, 608). – R e g . : Grumel/Darrouzès Reg. Constantinople I/1, 228 n. 300; Conte Chiesa 440 n. 125; CPG 7620; Winkelmann Streit 121 n. 104. Cf. J³ *3331 et J³ ?3351. Laud. et in Conc. Lateran. a. 649 (ACO NS I 55/56). Ad a. (645 mai.) CPG 9392 et Conte Sinodo 81 attribuunt, econtra Winkelmann Streit loc. cit., qui epistolam postea ponendam esse censet.

? 3327

(646 post aug. 17) Theodoro Columbus primae sedis episcopus concilii Numidiae et Stephanus primae sedis epicopus concilii Uizacini et Reparatus episcopus primae sedis concilii Mauritaniae atque universi episcopi de tribus conciliis antedictis Africanae provinciae contra ekthesim dicunt et epistolam ad Paulum episcopum Constantinopolitanum, quam eis etiam mittunt, cum auxilio apocrisiariorum mittere petunt. E d . : Conc. Lateran. a. 649 (ACO NS I 66/67). – R e g . : Conte Chiesa 437 n. 120; CPL 875; Winkelmann Streit 117 n. 98. Theodorus notarius regionarius hanc epistolam recitat in Conc. Lateranensi a. 649 oct. 6. CPG 9393 et Conte Chiesa loc. cit. ad a. 646 in. attribunt, sed haec synodica mittitur Romam cum epistola Victoris episcopi Cartaginiensis (J³ ?3328), qui consecratur 646 aug. 17. Versionem Latinam ex Graeca translationem esse Riedinger Zwei Briefe 40 censet. Scriptores partibus epistolae Innocentii I (J³ 708) et Coelestini I (J³ 829 et J³ 830) de Coll. Vat. 1342 (saec. VI) utuntur, propterea de fide dubitandum est (cf. Riedinger Häretikertexte 10 adn. 3 et Riedinger Zwei Briefe 39 atque Riedinger Papst Martin I 87). Contra fidem arguit Winkelmann Streit 118 n. 99.

? 3328

(646 post aug. 17) Theodoro Victor (episcopus Carthaginensis) suam consecrationem significat; refert de confusione per epistolam Pauli episcopi Constantinopolitani provocata. E d . : ACO NS II/1, 98. – R e g . : Conte Chiesa 438 n. 121; CPL 874; Winkelmann Streit 119 n. 100. Haec epistola mittitur cum epistola synodi Africanae (J³ ?3327). Victor consecratur 645 aug. 17 (cf. Conte Chiesa loc. cit.) seu 646 aug. 17 (cf. Peitz Martin I. 216). Ad a. 646 in. attribuit Conte Chiesa loc. cit. (cf. emendationem apud Conte Sinodo 81), qui etiam censet, versionem Latinam originalem esse; econtra Riedinger (ACO NS I p. Xsq.) de fide dubitat, quia interim versio Graeca inventa est (cf. Zettl Bestätigung 42), qua et scriptor epistolae cod. Vat. 1342 (saec. VI) usus erat. De ceteris rationibus contra fidem epistolae allatis cf. Winkelmann Streit 118 n. 99. Laud. et in secretario secundo Concilii Lateranensis a. 649 celebrati (ACO NS I 96/97).

* 3329 JE I 229

(645–646) Roma Recipit Pyrrhum quondam patriarcham Constantinopolitanum, postquam is praesente cuncto clero et populo condemnavit omnia, quae a se vel a decessoribus suis scripta vel acta sunt adversus inmaculatam fidem. Tum iuxta altare cathedram ponit honorans eum sacerdotem regiae civitatis.

Theodorus I (642–649)

35

L a u d . i n : Conc. Lateran. a. 649 (ACO NS I 20/21); Lib. pont. (Duchesne I 332; Mommsen 179); Theophanis Chron. I 331, 461 (ad a. 621/630); Anastasii Bibl. Chron. trip. II 207; Anastasii Bibl. Collectanea (Migne PL 129, 597; Neil Popes 208); Synodicon vet. n. 138 (Duffy 114). – R e g . : Conte Chiesa 439 n. *122. Ad a. 621/630 attribuunt Theophanes Confessor op. cit. et eum sequens Anastasius Bibliothecarius op. cit.

* 3330 JE *2054

(646–647) Roma Synodo universae ecclesiae in ecclesia ad b. Petri sepulcrum convocata Pyrrhum quondam patriarcham Constantinopolitanum, quia „ad proprium impietatis vomitum“ repetivit, damnat et Christi sanguine in atramentum stillato condemnationem sua manu perscribit. L a u d . i n : Conc. Lateran. a. 649 (ACO NS I 20/21); Lib. pont. (Duchesne I 332; Mommsen 179); Theophanis Chron. I 331, 461 (ad a. 621/630); Anastasii Bibl. Chron. trip. II 207; Synodicon vet. n. 138 (Duffy 114). – R e g . : Conte Chiesa 439 n. *123.

* 3331 JE *2055

(646–647) Paulo patriarchae Constantinopolitano (monotheletae) scribit „tam rogans, quam regulariter increpans“, nec non per apocrisiarios, propter hoc maxime a se destinatos, praesentialiter eum admonentes et contestantes, quatenus proprium emendet commentum atque ad orthodoxam fidem catholicae ecclesiae remeet. L a u d . i n : ACO NS II/1, 196/197; Lib. pont. (Duchesne I 333; Mommsen 180). – R e g . : Tăutu Acta I 528 n. 292; Conte Chiesa 439 n. *124; Winkelmann Streit 120 n. 103. Conte Chiesa 440 n. *126 censet hanc admonitionem a. 648–649 mai. 13 factam esse.

* 3332

(642–648) dec. Facit ordinationem I per m. dec., presbyteros XXI, diaconos IIII; episcopos per diversa loca numero XLVI. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne I 333; Mommsen 180).

* 3333

(648) (Theodoro) papae (Constans II) imperator scribit, ut se cum praesule Constantinopolitano uniat. Etiam oblationem pro ecclesia s. Petri mittit. L a u d . i n : Relatio motionis Maximi monachi (CCSG 39, 20sq.). – R e g . : Conte Chiesa 440 n. *127; Dölger/Müller Reg. I/1, 100 n. 225a. De asecrete Gregorio, latore epistolae et oblationis, cf. Dölger/Müller Reg. loc. cit., qui imperatorem „typum“ fundamentum consensus habuisse censet et epistolam ad a. 648 attribuit. Econtra Lounghis Διπλωματία 77 n. 38 hanc epistolam Eugenio I papae (ad a. 654) attribuit.

* 3334

(642–649) Roma Ecclesiam s. Stephani rotundi in Coelio monte (in urbe Roma) dedicat, ubi recondita sunt corpora ss. Primi et Feliciani, ubi et dona varia offert. L a u d . i n : de Rossi Inscriptiones II/1 152 (tabula in ecclesia periit); Lib. pont. (Duchesne I 332; Mommsen 180). – R e g . : Ital. Pont. I 42 n. 2; Conte Chiesa 442 n. *130. De translatione ss. Primi et Feliciani cf. Trinci Cecchelli Sulla traslazione.

* 3335

(642–649) Roma Facit „ecclesiam b. Valentino via Flamminea, iuxta pontem Molbium a solo, quam et ipse“ dedicat et multa dona offert. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne I 332; Mommsen 180). – R e g . : Ital. Pont. I 157 n. *1; Conte Chiesa 442 n. *131.

36 * 3336

Theodorus I (642–649) (642–649) Facit „oratorium b. Sebastiano intro episcopio Lateranense“, ubi et dona largitur. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne I 333; Mommsen 180).

* 3337

(642–649) Facit „oratorium b. Euplo martyris foris porta b. Pauli apostoli“ (in urbe Roma), quod etiam ornat. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne I 333; Mommsen 180).

? 3338 JE 2056

(642–649) Primogenium patriarcham Gradensem hortatur, ut Mariano exarchae consiliario, quae promiserit, exsolvat. – Marianus eloquentissimus consiliarius. E d . : MGH Epp. 3, 697 n. 6; Insertum Andreae Danduli Chron. VI c. 7 (RIS NS 12/1, 96). – R e g . : Ital. Pont. VII/2, 34 n. 9; Conte Chiesa 441 n. 129. Fragmenta. De fide dubitandum est, cf. Ital. Pont. loc. cit. et Duchesne Lib. pont. III 94 et Conte Chiesa loc. cit. et Silva-Tarouca Nuovi studi 46.

* 3339

(648–649) Apocrisiarii Theodori ex praeceptione apostolicae auctoritatis Paulum patriarcham Constantinopolitanum commonent, ut de tali haeretico intentu (i. e. scripto Pauli „typo“ dicto) recedat. L a u d . i n : Conc. Lateran. a. 649 (ACO NS I 18/19); Lib. pont. (Duchesne I 336; Mommsen 181); Hypomnesticum (Devreesse Texte grec 70; CCSG 39, 204; Neil Popes 244). – R e g . : Conte Chiesa 440 n. *126. Ad a. (648–649 mai. 13) Conte Chiesa attribuit. Peitz Martin I. 436 censet typum 647 sept. promulgatum esse. Dölger/Müller Reg. I/1 n. 225 vero typum ad a. 648 attribuit. Typum Romae ante mortem Theodori papae ignotum fuisse, censet Peitz Martin I. 220 adn. 1.

* 3340

(648–649) Apocrisiarios (Theodori) Paulus patriarcha Constantinopolitanus in custodiam retrudit, alios in exilium deportat, alios autem verberibus submittit. L a u d . i n : Conc. Lateran. a. 649 (ACO NS I 18/19); Hypomnesticum (Devreesse Texte grec 70; CCSG 39, 204; Neil Popes 240). Peitz Martin I. 435 censet exilium Anastasii apocrisiarii 647 sept. coepisse, cf. Hypomnesticum („sexta indictione“). Ibi etiam nuntiatur, Anastasium a. 666 in exilio decessisse.

* 3341 JE I 230

(648–649) Paulum patriarcham Constantinopolitanum deponit. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne I 333; Mommsen 180).

* 3342

(649) Stephanum episcopum Dorensem in Oriente vicarium facit. Mandat, ut episcopos a Sergio Ioppensi episcopo ordinatos Romam mittat aut deponat. L a u d . i n : J³ 3348; J³ ?3360; J³ ?3364. – R e g . : Conte Chiesa 441 n. *128.

* 3343 JE I 230

(649) mai. 14 Roma Sepelitur ad b. Petrum, cum sedem Romanam per a. VI m. V d. XVIII (al. IXX) tenuerit (II id. mart.). L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne I 110 et 331 et 333; Mommsen 178 et 180). De loco eius sepulturae cf. Borgolte Petrusnachfolge 156 et 347.

Martinus I (649–655) * 3344 JE I 230

(649 iul. 5 aut 22) Consecratur. „Sedit a. VI m. I d. XXVI“. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne I 110 et 333 et 336; Mommsen 180). Olim ad a. (649 iun. – iul.). Ex Lib. Pont. efficitur aut d. 5 m. iul. (cum narratur post Theodorum dierum 52 fuisse interpontificium) aut d. 22 m. iul. (cum Martini a. 6 m. 1 d. 26 assignantur, quod et confirmant catalogi).

† 3345 JE †2077

649 aug. 31 Monasterio s. Petri sito iuxta muros Rothomagiae civitatis privilegium tribuit (II kal. sept., ind. VII). – Omnibus orthodoxae fidei. E d . : Pflugk-Harttung Acta II 18 n. 44. – R e g . : Conte Chiesa 451 n. †164. Ewald in JE †2077 et Pflugk-Harttung loc. cit. privilegium ad „649 aug. 30“ attribuunt, sed „pridie kal. sept.“ in datatione spurii legitur. Subscripserunt Martinus cum IX episcopis Fortunatoque S.R.E. notario. – De traditione cf. Ramackers in PUU Frankreich II 9. 12. 52.

*? 3346

(649 iul.–sept.) Paulo episcopo Thessalonicensi scriptum „in modum formulae“ mittit „puram et sinceram sanctorum patrum confessionem“ ad animam eius corrigendam continens. L a u d . i n : J³ ?3367. – R e g . : Conte Chiesa 442 n. *133.

* 3347

(649 ante oct. 5) Abbates, presbyteri et monachi Graeci a synodo apostolica petunt, ut „typum“ et patriarchas Constantinopolitanos Sergium et Pyrrhum et Paulum atque Cyrum damnent, quia illi contra statuta concilii Chalcedonensis dixerint. L a u d . i n : Conc. Lateran. a. 649 (ACO NS I 50/51). – R e g . : Conte Chiesa 444 n. 140; Winkelmann Streit 124 n. 108. Subscripserunt 36 abbates et monachi Graeci, qui Romae vixerunt. Lecta est haec epistola in secretario secundo concilii, cf. infra n. J³ ?3352. De „typo“ cf. Winkelmann Streit 123 n. 106.

3348

(649 ante oct. 5) Stephanus Dorensis episcopus synodo et Martino nuntiat, Theodorum Pharanitanum, Cyrum Alexandrinum, Sergium Constantinopolitanum et eius successores Pyrrhum et Paulum pacem ecclesiae turbavisse. Refert de synodicis (litteris), quas mandato Theodori I papae (cf. J³ *3342) direxit et de statu dioecesium Orientalium post occupationem Arabum factam. E d . : Conc. Lateran. a. 649 (ACO NS I 38/39). – R e g . : Conte Chiesa 443 n. 137; Winkelmann Streit 106 n. 82. Haec epistola in Conc. Lateranensis secretario secundo 649 oct. 8 habito (cf. Conte Sinodo 81) ab Anastasio notario recitatur. Scriptam esse ante mortem Theodori I papae (i. e. 649 mai. 14) van Dieten Geschichte 96 censet.

* 3349 JE *2057

(649 ante iul.–oct. 5) Maurum archiepiscopum Ravennatem ad concilium vocat. L a u d . i n : J³ 3350. – R e g . : Ital. Pont. V 33 n. *66.

38 3350

Martinus I (649–655) (649 iul.–oct. 5) Martino Maurus (Ravennas) episcopus epistolam adversus Monothelitarum haeresim scribit. Ad concilium periculi Langobardorum causa venire non potest, unde Maurum Cesenatem episcopum et Deusdedit presbyterum vices suas gessuros dirigit. E d . : ACO NS I 22/23. – R e g . : Conte Chiesa 443 n. 135; Winkelmann Streit 124 n. 109. Cf. J³ *3349.

? 3351 JE I 230

649 oct. 5 Roma, Laterano Concilii episcoporum 105 in ecclesia Iesu Christi, quae vocatur Constantiniana, secretarius I, in quo Martinus orationem contra Monothelitarum haereses habet (imp. Constantini aug. a. IX, sub d. III non. oct., ind. VIII). E d . : Conc. Lateran. a. 649 (ACO NS I 2/3). – R e g . : Kos Gradivo 215 n. 173; CPG 9398–9402; Winkelmann Streit 125 n. 110. Laud. et in Lib. pont. (Duchesne I 336; Mommsen 182), in Hypomnestico (Devreesse Texte grec 73; CCSG 39, 212; Neil Popes 248) et in actis Conc. Constantinopolitani a. 680 (ACO NS II/1 130 et NS II/2 904) atque in Synodico vet. n. 139 (Duffy 116). De traditione Latina et Graeca cf. ACO NS I X et Riedinger Griechische Konzilsakten 269. Traditionem Latinam exemplum pristinum et traditionem Graecam translationem esse, sed Maximum Confessorem concilium commovisse censet Caspar Lateransynode 75. Pierres Formula 12* et imprimis Riedinger (ACO NS I X et alia opera huius auctoris, cf. Riedinger Kleine Schriften) putant versionem Graecam exemplum pristinum a Maximo Confessore aut suis comitibus Graecis scriptam esse. Lackner Rezension 117 dixit, interpretes secretarios Martini I esse. Ob eam rem non solum de fide actionum Conc. Lateranensis, sed etiam de fide epistolae J³ ?3357 et undecim epistolis (J³ ?3358–J³ ?3368) Martini I papae (quae omnes solum in codice Vat. Gr. 1455 traduntur) dubitandum esse censet. De fide cf. etiam Cubitt Lateran Council 135, econtra Conte Sinodo 140 censet, concilium secundum acta, quae ante concilium composita essent, „dramma sinodale“ peregisse. Cf. etiam Zocca Due papi 138. A Maximo Confessore (Migne PG 91, 138) synodus oecumenica sexta appellatur. In codice Sangallensi n. 681 saec. XI legitur „Invectionem canonicam Martini papae in Amalarium officiographum“ in synodo promulgatam esse, cuius prooemium edidit Dümmler Mitteilungen 406. Oratio Martini papae incipit: „Evangelicus et omnibus“.

? 3352 JE I 230

649 oct. 8 Roma, Laterano Concilii in ecclesia Iesu Christi, quae vocatur Constantiniana, secretarius II. E d . : Conc. Lateran. a. 649 (ACO NS I 31). De traditione Latina et Graeca cf. J³ ?3351.

? 3353 JE I 230

649 oct. 17 Roma, Laterano Concilii in ecclesia Iesu Christi, quae vocatur Constantiniana, secretarius III. E d . : Conc. Lateran. a. 649 (ACO NS I 111). De traditione Latina et Graeca cf. J³ ?3351.

? 3354 JE I 230

649 oct. 19 Roma, Laterano Concilii in ecclesia Iesu Christi, quae vocatur Constantiniana, secretarius IV. E d . : Conc. Lateran. a. 649 (ACO NS I 177). De traditione Latina et Graeca cf. J³ ?3351.

? 3355 JE I 230

649 oct. 31 Roma, Laterano Concilii in ecclesia Iesu Christi, quae vocatur Constantiniana, secretarius V, in quo Monothelitarum haeresis tum principes tum scripta canonibus viginti damnantur. Gesta ab omnibus episcopis praesentibus et post a Iohanne Mediolanensi, Melliodoro Dertonensi, Iustino Caralitano episcopis subscribuntur (imp. Constantino aug. a. IX, sub d. pridie kal. nov., ind. VIII).

Martinus I (649–655)

39

E d . : Conc. Lateran. a. 649 (ACO NS I 247). – C a n . : Coll. Taurinensis (Pflugk-Harttung Acta II 20 n. †45). De traditione latina et graeca cf. J³ ?3351. Decreta Conc. Lateranensis etiam praesto erant falsariis decretalium Ps.-Isidori.

? 3356 JE 2058

649 oct. 31 Encyclica Martini et synodi ad episcopos, presbyteros, diaconos, abbates, monachos, qua quid in concilio actum sit, significant. „Impios“ inquiunt „autem haereticos, cum omnibus pravissimis dogmatibus eorum, et impiam ekthesin (cf. Winkelmann Streit 85 n. 50) vel impiissimum typum (cf. Winkelmann Streit 123 n. 106), et omnes, qui eos vel quidquam de his, quae exposita sunt in eis, suscipiunt aut defendunt, seu verba pro eis faciunt in scripto, anathematizavimus“. – Χάρις ὑμῖν kaì; Gratia vobis et. E d . : Tăutu Acta I 530 n. 293; Conc. Lateran. a. 649 (ACO NS I 404/405). – R e g . : Conte Chiesa 445 n. 144; CPG 1734; Winkelmann Streit 127 n. 111. Laud. et in Lib. pont. (Duchesne I 337; Mommsen 182). De traditione latina et graeca cf. J³ ?3351 et Riedinger Zwei Briefe 53. Riedinger Konzilsakten 254 censet, encyclicam non authenticam esse. De receptione encyclicae cf. Cubitt Lateran Council 142. Olim ad a. 649, cf. Conte Chiesa loc. cit. – De traditione cf. Kehr PUU Rom. Bibliotheken II 79.

? 3357 JE 2059 et JE 2060 et JE 2061

(649 oct. 31) Amando episcopo Traiectensi (Tungrensi) consilium episcopatus abdicandi dissuadet. Mittit concilii acta (cf. J³ ?3355) cum encyclicae exemplo (cf. J³ ?3356) atque sanctorum reliquias. Sigebertum Francorum regem moneri iubet, ut, qui acta concilii ad (Constantem) imperatorem perferant, episcopos sibi mittat. – Fraternitatis tuae studio. E d . : Insertum in ACO NS II/1, 422; Insertum Milonis Vitae Amandi II (MGH SS rer. Merov. 5, 452). – R e g . : Conte Chiesa 446 n. 145; CPG 9404; CPL 1733; Winkelmann Streit 128 n. 112. Olim etiam epistolae JE *2060 et JE 2061 in traditione Baronii, nunc una epistola ad totam Galliam, cf. Conte Chiesa loc. cit., qui etiam de tempore agit. Hanc epistolam exemplar unicum encyclicae versionis latinae a Martino I papa missum esse censet Caspar Geschichte II 560. Scriptor Romanus huius epistolae Innocentii I (J³ 708) et Coelestini I (J³ 829) et Leonis I (J³ 1098) epistolis utitur, cf. Riedinger Papst Martin I. 87. De fide dubitant Riedinger (ACO NS I XVII) et Winkelmann Quellen 539 n. 112 contra Silva-Tarouca Nuovi studi 51 et Conte Chiesa loc. cit. Auctores huius epistolae interpretes byzantinos fuisse, qui acta Conc. Lateranensis in lingua latina transtulerunt, Riedinger Amandus 104 censet. Laud. et in Vita Eligii (MGH SS rer. Merov. 4, 690). De traditione cf. Jasper Papal Letters 95sq. et 126.

? 3358 JE 2062

(649 oct. 31) Constantem II imperatorem (Constantinopolitanum) de concilio habito certiorem facit actaque „cum eorum Graeca interpretatione“ mittit. – Τῶ ἐπουρανίῳ βασιλεί; Coelesti saeculorum regi. E d . : Migne PL 87, 138; Tăutu Acta I 546 n. 296. – R e g . : Conte Chiesa 446 n. 146; Winkelmann Streit 130 n. 114. Olim ad a. (649), cf. Conte Chiesa loc. cit. Subscripserunt concilii episcopi. De fide dubitandum est, ut Riedinger (ACO NS I p. X) disserit, quia epistola non nisi in Cod. Vat. gr. 1455 reperitur, qui codex etiam acta Conc. Lateranensis a. 649 (cf. J³ ?3351) continet. De fide cf. insuper Silva-Tarouca Nuovi Studi 50. – De traditione cf. Kehr PUU Rom. Bibliotheken II 79.

? 3359 JE 2063

(649 oct. 31) Electi Carthaginiensis eiusque suffraganeorum et clericorum fidem laudat et confirmat. Addit de encyclica (J³ ?3356) per Theodorum et Leontium, monachos s. Laurae, ad eos missa ac de falsa Monothelitarum doctrina. – Πᾶσα μὲν ἀρετὴ; Omnis quidem virtus.

40

Martinus I (649–655) E d . : Mansi Conc. 10, 797; Migne PL 87, 145. – R e g . : Conte Chiesa 447 n. 147; Winkelmann Streit 131 n. 115. Olim ad a. (649), de tempore cf. Conte Chiesa loc. cit. De fide dubitat Riedinger (ACO NS I X), cf. et J³ ?3358. – De traditione cf. Kehr PUU Rom. Bibliotheken II 79.

? 3360 JE 2064

(649 oct. 31) Iohannem episcopum Philadelphenum (cuius laudes se ex Stephano episcopo Dorensi et eius comitibus s. Theodosii monachis audivisse scribit) suum in Oriente vicarium facit, ut constituat „per omnem civitatem earum, quae sedi tum Hierosolymitanae, tum Antiochenae subsunt, episcopos et presbyteros et diaconos ..., ne usque in finem in illis partibus deficiat sacerdotalis decoris eximius ordo“. Nec Macedonium falsum episcopum, nec Petrum ab haereticis ecclesiae Alexandrinae praefectum a sese probari scribit. Concilii acta (J³ ?3355) et encyclicam (J³ ?3356) per Theodorum abbatem presbyterum et apocrisiarium suum et Iohannem ac Stephanum Leontiumque, qui concilio interfuerunt, mittit. – Πιστὸς ὁ λόγος; Fidelis sermo et. E d . : Migne PL 87, 153; Tăutu Acta I 536 n. 294. – R e g . : Conte Chiesa 447 n. 148; Winkelmann Streit 131 n. 116. De tempore et fide cf. J³ ?3359. Cf. etiam J³ *3342 et J³ ?3352. De traditione cf. Kehr PUU Rom. Bibliotheken II 79.

? 3361 JE 2065

(649 oct. 31) Theodorum Esbuntiorum episcopum hortatur, ne oppugnare haereticos intermittat. Significat de concilii actis (J³ ?3355) ad Iohannem episcopum Philadelphenum vicarium suum missis. Cui, ut in exsequendis mandatis assit, monet. – Ἐστὶν αἰσχύνη ἐπάγουσα; Est confusio adducens. E d . : Migne PL 87, 163; Tăutu Acta I 544 n. 295. – R e g . : Conte Chiesa 447 n. 149; Winkelmann Streit 132 n. 117. De tempore et fide cf. J³ ?3359. De traditione cf. Kehr PUU Rom. Bibliotheken II 79.

? 3362 JE 2066

(649 oct. 31) Antonii Bacathorum episcopi fidem laudat. Addit de Iohanne episcopo Philadelpheno vicario suo adiuvando et de concilii actis ad eundem missis. – Τὸ μὲν κλαπῆναι; Decipi quidem et. E d . : Mansi Conc. 10, 817; Migne PL 87, 165. – R e g . : Conte Chiesa 448 n. 150; Winkelmann Streit 132 n. 118. De tempore et fide cf. J³ ?3359. De traditione cf. Kehr PUU Rom. Bibliotheken II 79.

? 3363 JE 2067

(649 oct. 31) Georgio archimandritae monasterii s. Theodosii gratias agit, quod Stephano episcopo Dorensi, sedis apostolicae legato ad se revertenti monachos praesidii causa adiunxerit („περισωσάμενος ἡμῖν διὰ τῶν οἰκείων μοναχῶν τὸν αὐτόθι σταλέντα Στέφανον“). Indicat de concilio habito monetque, ut Iohanni episcopo Philadelpheno, vicario suo oboediat. – Νεάζοντά σε τῷ; Te spiritu vegeto. E d . : Mansi Conc. 10, 819; Migne PL 87, 167. – R e g . : Conte Chiesa 448 n. 151; CPL 1733; Winkelmann Streit 132 n. 119. De tempore et fide cf. J³ ?3359. De traditione cf. Kehr PUU Rom. Bibliotheken II 79.

? 3364 JE 2068

(649 oct. 31) Pantaleonem reprehendit, quod Stephanum episcopum Dorensem falsis criminibus insimulaverit. Quem qui prohibuerint, quominus apostolica sede „propter pressuram irruentium gentium“ iubente episcopos et presbyteros et diaconos institueret,

Martinus I (649–655)

41

eos peccasse scribit. Addit de creando patriarcha Hierosolymitano et de removendis iis, qui non canonice creati sint; de novo vicario suo (Iohanne Philadelpheno); de concilio transacto. – Ἀεὶ μὲν πᾶς; Semper quidem omnis. E d . : Mansi Conc. 10, 819; Migne PL 87, 169; Tăutu Acta I 548 n. 297. – R e g . : Conte Chiesa 448 n. 152; Winkelmann Streit 132 n. 120. De tempore et fide cf. J³ ?3359. Cf. etiam J³ *3342. De traditione cf. Kehr PUU Rom. Bibliotheken II 279.

? 3365 JE 2069

(649 oct. 31) Petro illustri Iohannem episcopum Philadelphenum, vicarium suum, commendat. – Ἐν φόβῳ Κυρίου; Cum in timore. E d . : Mansi Conc. 10, 825; Migne PL 87, 173. – R e g . : Conte Chiesa 448 n. 153; Winkelmann Streit 133 n. 121. De tempore et fide cf. J³ ?3359. De traditione cf. Kehr PUU Rom. Bibliotheken II 79.

? 3366 JE 2070

(649 oct. 31) Hierosolymitanos et Antiochenos de concilii decretis (J³ ?3355) erudit. Hortatur, ut quos Antiochiae et Alexandriae episcopos creaverint haeretici, Macedonium et Petrum fugiant, utque Iohanni episcopo Philadelpheno vicario suo obtemperent. – Χάρις ὑμῖν καί; Gratia vobis et. E d . : Migne PL 87, 175; Tăutu Acta I 554 n. 298. – R e g . : Conte Chiesa 448 n. 154; Winkelmann Streit 133 n. 122. De tempore et fide cf. J³ ?3359. De traditione cf. Kehr PUU Rom. Bibliotheken II 79.

? 3367 JE 2071

(649 nov.) Paulum episcopum Thessalonicensem, qui et litteras haereticas ad sedem apostolicam miserit et legatos eiusdem sedis transversos egerit, inde a kal. nov. („φαμὲν δὴ τῆς πρώτης τοῦ παρόντος Νοεμβρίου μηνὸς τῆς ἐνεστώσης ὀγδόης ἰνδικτιῶνος“) damnatum declarat sacerdotioque remotum, donec deposita haeresi concilii sui decreta probaverit. – Ὁ Κύριος ἡμῶν; Dominus ac Deus. E d . : Migne PL 87, 181; Tăutu Acta I 556 n. 299. – R e g . : Conte Chiesa 449 n. 156; Winkelmann Streit 133 n. 123. De tempore et fide cf. J³ ?3359. Cf. etiam J³ *?3346. De traditione cf. Kehr PUU Rom. Bibliotheken II 79.

? 3368 JE 2072

(649 nov.) Clerum populumque Thessalonicensem hortatur, ut Pauli damnati episcopi aditum sermonemque fugiant. – Ὁ τῶν ὃλων; Universitatis opifex Dominus. E d . : Migne PL 87, 192; Tăutu Acta I 563 n. 300. – R e g . : Conte Chiesa 449 n. 157; Winkelmann Streit 134 n. 124. De tempore et fide cf. J³ ?3359. Cf. etiam J³ *?3346. De traditione cf. Kehr PUU Rom. Bibliotheken II 79.

* 3369 JE I 231

(649) Roma, S. Maria Maggiore In ecclesia s. Mariae ad Praesepe iussu Olympii, cubicularii et exarchae ab (Constante) imperatore in Italiam missi, a spatario quodam paene occiditur, qui vero a Deo excaecatur. Itaque Olympius cum pontifice concordat et omnia, quae ei iussa sunt, indicat. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne I 338; Mommsen 183). Hoc nuntium spurium esse Caspar Geschichte II 567 censet.

42 *? 3370

Martinus I (649–655) (cr. 650?) Mittit „quendam legatum Iohannem nomine, patria Ravennatem, qui partes Dalmatiae et Chroatiae peragrando salutaribus monitis christicolas“ informare et archiepiscopatum Salonitanum, cuius praesul „a tempore subversionis“ civitatis non fuerat ordinatus, instaurare debeat. L a u d . i n : Thomae archidiaconi Spalaten. Historia Salonitana Maior c. 11 (Klaić 94; Perić 48). De tempore cf. Farlati Illyricum sacrum III 20–27, econtra i. a. Bulić/Bervaldi Kronotaksa spljetskih nadbiskupa 116–131, qui Iohannem Ravennatem saeculo VIII ex. vel IX in. sedem Spalatensem tenuisse censent, nec non Klaić Ivan Ravenjanin 209sq., quae Iohannem de Ravenna nullum alium esse vult nisi Iohannem „primum metropolitam“, cuius tempore concilia Spalatensia a. 925 et 928 celebrata sunt.

*? 3371

(cr. 650?) Consecrat Iohannem de Ravenna, olim legatum suum in Dalmatiam missum, quem clerus populusque Spalatensis in archiepiscopum elegerunt; concedit, „ut totius dignitatis privilegium, quod Salona antiquitus habuit“, ecclesia Spalatensis obtineat. L a u d . i n : Thomae archidiaconi Spalaten. Historia Salonitana Maior (Klaić 94; Perić 48). De tempore cf. regestum praecedens.

* 3372

(649–652) dec. Facit ordinationes II per m. dec., presbyteros XI, diaconos V; episcopos per diversa loca numero XXXIII. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne I 338; Mommsen 184).

† 3373 JE †2074

(650–653) ian. 19 Monasterii Blandiniensis sub regimine Floriberti abbatis constituti possessiones confirmat iuraque constituit, Amando (episcopo Traiectensi) „cum consensu et petitione Dagoberti Francorum regis sive filii eius Sigeberti“ petente (Scr. p. m. Stephani not. et regionarii et sacri scrinii [sic!] S.R.E. in m. ian., ind. II. Dat. XIV kal. febr. p. m. Amandi episcopi, theatrapi [sic!] s. sedis apost.). – De cottidiano sanctae. E d . : Migne PL 87, 208; Pardessus Diplom. II 89 n. 314 (ad a. 649); Lokeren Chartes I 6 n. 2 (ad a. 649–654). – R e g . : Conte Chiesa 450 n. †161. Confectum auxilio Böhmer/Zimmermann n. 521, cf. Anton Liber diurnus 127 adn. 23. In Martini I pontificatu ind. II non occurrit.

† 3374 JE †2073

(650–653) ian. Monasterii Elnonensis possessiones confirmat privilegiaque statuit, Amando (episcopo Traiectensi) „cum consensu et petitione Dagoberti, Francorum regis sive filii Sigeberti“ rogante (Scr. p. m. Stephani not. et reg. et sacri scrinii [sic!] S.R.E. in m. ian., ind. II. Dat. … p. m. Amandi episcopi, bibliothecarii s. sedis apost.). – De cottidiano sanctae. E d . : Migne PL 87, 209; Pardessus Diplom. II 90 n. 315 (ad a. 649). – R e g . : Conte Chiesa 450 n. †160. Praeceptum spurium saec. X confictum, cf. Conte Chiesa loc. cit. In Martini I pontificatu ind. II non occurrit.

† 3375 JE †2075

(650–653) apr. 24 Roma, S. Pietro Dadone viro venerabili de regione Francorum, qui Romam venerit, petente monasterii Resbacensis, quod Dado Ierusalem voluit appellari, sub regimine Agili abbatis florentis defensionem suscipit, privilegiaque Dagoberti regis Iohannis IV (J³ †3305) aliorumque confirmat et auget (Dat. p. m. Petri abbatis et cancellarii, VIII kal. mai., ind. VII, a. inc. 648, a. Martini pp. V.). – Quapropter agnoscat omnium.

Martinus I (649–655)

43

E d . : Migne PL 87, 205; Leblonde Privilèges 124 n. 4; Pardessus Diplom. II 85 n. 311. – R e g . : Conte Chiesa 450 n. †**162. Ad a. 648 attribuerunt Pardessus Diplomata loc. cit. et eum sequens Migne op. cit. In Martini I pontificatu VIII kal. mai., ind. VII non occurrit.

† 3376 JE †2076

(650–653) apr. 24 Roma, S. Pietro Monasterii Fossatensis defensionem suscipit, possessiones confirmat privilegiaque statuit (Dat. p. m. Petri abbatis et cancellarii, VIII kal. mai., ind. VII, a. inc. verbi 649, a. Martini pp. V.). – Manifestum esse omni. E d . : Pflugk-Harttung Acta II 15 n. 43. – R e g . : Conte Chiesa 451 n. †163. Pflugk-Harttung Acta loc. cit. cum Bordier Du recueil 40 hoc spurium ad 649 apr. 24 ascribit et censet, praeceptum spurium saec. XII confictum et cum J³ †3345 coniunctum esse. In Martini I pontificatu VIII kal. mai. ind. VII non occurrit. De traditione cf. Kehr PUU Rom. Bibliotheken II 59 et Kehr Nachträge röm. Berichte 180.

* 3377 JE I 232

(653 iun. 15) Roma, Laterano In ecclesia Constantiniana iuxta episcopium moratur „die sabbati, quando Calliopas cum Ravennati exercitu et Theodoro cubiculario introivit civitatem“. L a u d . i n : J³ 3394; J³ 3395; Vita s. Martini (Peeters 255).

* 3378 JE I 232

(653) iun. 16 Roma, Laterano In ecclesia Constantiniana iuxta episcopium moratur (Dominico d. … XVI kal. iul.). L a u d . i n : J³ 3395; Vita s. Martini (Peeters 255).

*† 3379 JE *2072α

(649–653 ante iun. 17) Monasterio s. Columbani Bobiensi privilegium dat, in quo interdicit „episcopis vicinis vel procul ab ipso monasterio constitutis, ut nihil ... praesumant contra haec, quae privilegia eorum et instituta decernant; ut episcopus, quem pater monasterii vel congregatio invitaverit ad celebranda sollemnia etc., accedat; ut nullus habeat potestatem episcopis (lege: episcopus) in rebus monasterii vel personis, nisi quod congregatio regulariter elegerit“. L a u d . i n : Miracula s. Columbani c. 23 (MGH SS 30/2, 1009); Sicardi Cremonen. episc. Relatio ad Innocentium III a. 1207 (Cappelletti Chiese d'Italia XIII 644; Legè/Gabotto Documenti 87). – R e g . : Ital. Pont. VI/2, 251 n. *8; Conte Chiesa 450 n. *159. Privilegium eiusdem vel simillimi tenoris ac J³ ?3319 erat. De fide dubitant Ewald in JE 2072α et Conte Chiesa loc. cit. contra Kehr in Ital. Pont. loc. cit. et Caspar Geschichte II 525.

* 3380

(649–653 ante iun. 17) (Deusdedit? Iustinum?) archiepiscopum Caralitanum ab ordinatione ecclesiae Turritanae, quae antiquitus est sedis apostolicae et ad tempus concessa erat eidem ecclesiae, suspendit. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne I 366; Mommsen 205). – R e g . : Conte Chiesa 450 n. *158; Ital. Pont. X 405 n. *36. Cf. et J³ ?3355 nec non J³ *3527.

*† 3381

(649–653 ante iun. 17) A Martino Amandus episcopus Traiectensis reliquias „principis apostolorum (Petri) doctorisque gentium Pauli sanctorumque apostolorum Philippi et Iacobi“ pro dedicatione monasterii Blandinensis impetrat. L a u d . i n : Sermo de adventu Wandregisili, Ansberti et Vulframni c. 14 (Huyghebaert Translation 15sq.). Cf. etiam J³ ?3357. Amandus ecclesiam coenobii Blandinensis „primo kalendarum maiarum

44

Martinus I (649–655) die, insertis ibidem reliquiis“, ut videtur supra nominatis, „in honore b. Petri dedicavit“. De fide et traditione cf. Huyghebaert Translation 16 adn. 1.

*? 3382

(653 ante iun. 17) Wandregisilo abbati (Fontanellensi) ossa s. Leonis praebet. L a u d . i n : Sermo de adventu Wandregisili, Ansberti et Vulframni c. 30 (Huyghebaert Translation 32). De fide cf. Misonne Gérard de Brogne 18, de traditione cf. Huyghebaert op. cit. p. XLI.

* 3383 JE I 232

(653) iun. 17 Roma, Laterano In ecclesia Constantiniana iuxta episcopium, deiectionis sententia ictus, se Calliopae exarchae tradit. In palatium deducitur (Feria II). L a u d . i n : J³ 3394; J³ 3395; Vita s. Martini (Peeters 256); Lib. pont. (Duchesne I 338; Mommsen 183); Anastasii Bibl. Collectanea (Migne PL 129, 591; Neil Popes 186). De tempore cf. J³ *3388 et J³ 3394.

* 3384 JE I 232

(653) iun. 18 Roma, Laterano In palatio omnis clerus convenit, inter quos „multi erant, qui se paraverunt ad navigandum“ cum Martino (III feria). L a u d . i n : J³ 3395. De tempore cf. J³ 3395.

* 3385 JE I 232

(653) iun. 19 Roma Ad Portum navi pervenit „nocte, quae illucescit in feria IV, quae erat XIII kal. iul., circa horam quasi sextam noctis“. Indeque eodem die provehitur „cum sex puerulis et uno cauculo“ (Feria IV, quae erat XIII kal. iul.). L a u d . i n : J³ 3395; Anastasii Bibl. Collectanea (Migne PL 129, 592; Neil Popes 186).

* 3386 JE I 232

(653) iul. 1 Misenum pervenit (kal. iul.).

Miseno

L a u d . i n : J³ 3395.

* 3387 JE I 232

(653 post iul. 1) In Calabria moratur.

Calabria

L a u d . i n : J³ 3395.

* 3388 JE I 232

(653 ante sept. 17) Naxos Iuxta Auidum (Abydum), in insula quae vocatur Naxos adducitur, sed contingere terram non conceditur. L a u d . i n : J³ 3395; Anastasii Bibl. Collectanea (Migne PL 129, 592; Neil Popes 186). Cum Martinus ipse dicat in insula Naxo se anni moram fecisse (J³ 3395), eum a. 654 sept. 17 Constantinopolim venire faciunt Hefele/Leclercq Hist. III 456 et Peitz Martin I. 224. Econtra Ewald in JE I 232 et Michael Martin I errorem ibi latere probant.

* 3389

(653 ante sept. 17) Naxos Martino sacerdotes, qui per loca erant „et ceteri fideles regionis ipsius“ munera „causa utilitatis“ dirigunt. L a u d . i n : Anastasii Bibl. Collectanea (Migne PL 129, 592; Neil Popes 188).

* 3390 JE I 232

(653 sept. 17) Custodes Martini adventum in Byzantio nuntiant.

Abydos

Martinus I (649–655)

45

L a u d . i n : Vita s. Martini (Peeters 258); Anastasii Bibl. Collectanea (Migne PL 129, 592; Neil Popes 188). De tempore cf. Caspar Geschichte II 570. Peitz Martin I. 224 et 436 censet, hoc a. 654 evenisse (cf. J³ *3388).

* 3391 JE I 232

(653) sept. 17 Constantinopolis, in portu iuxta Euphemiam prope Arcadianon Byzantium pervenit. „Reliquerunt eum a mane ministri usque in horam decimam recubantem in grabato navis eratque … spectaculum omnibus angelis et hominibus“ (XVII d. sept.). L a u d . i n : Vita s. Martini (Peeters 258); Anastasii Bibl. Collectanea (Migne PL 129, 592; Neil Popes 188). Peitz Martin I. 224 et 436 censet, hoc a. 654 evenisse (cf. J³ *3388).

* 3392 JE I 232

(653 sept. 18) Constantinopolis, in portu iuxta Euphemiam prope Arcadianon Martinus „dehinc circa solis occasum“ a quodam scriba nomine Sagoleva et aliis multis in custodiam excubitorii, quod cognominatur Prandearia, deportatur. L a u d . i n : Anastasii Bibl. Collectanea (Migne PL 129, 593; Neil Popes 190). Peitz Martin I. 224 et 436 censet, hoc a. 654 evenisse (cf. J³ *3388).

3393 JE 2077α

(653 oct.–nov.) Theodoro episcopo: „In omni loco archipresbyter et archidiaconus et primicerius repraesentant vicem pontificis in eius absentia“. – In omni loco. E d . : Pflugk-Harttung Iter 175 n. 30. – R e g . : Conte Chiesa 451 n. 165. Olim ad a. (649–653), cf. Conte Chiesa loc. cit., qui etiam censet fragmentum ex J³ 3395 esse. Peitz Martin I. 224 et 436 censet hoc a. 654 evenisse (cf. J³ *3388). An spurium sit dubitatur. De trad. can. cf. Deeters Bambergensisgruppe n. 32A, 4.

3394 JE 2078

(653 oct.–nov.) Theodoro (spudeo s. Sophiae) scribit se et viventem et morientem „salutis fidem“ defensurum esse. Ex ecclesia Constantiniana cum ipse exiret, praesente exarcho clericos proclamasse: „Anathema habeat, quisquis dixerit vel crediderit, quia Martinus usque ad unum apicem fidem mutavit, aut mutaturus est, et anathema habeant qui in orthodoxa fide sua usque ad mortem non permanserint“. Asseverat haec: „Ego aliquando ad Sarracenos nec litteras misi, nec, quem dicunt tomum, qualiter credere debeant, aut pecunias unquam transmisi, exceptis dumtaxat quibusdam, illuc venientibus servis Dei causa eleemosynae, quibus et modicum quid praebuimus, minime ad Sarracenos transmissum“. Criminationem spreti s. Mariae virginis cultus amolitur. – Quoniam agnovi ut. E d . : Insertum Anastasii Bibl. Collectaneis (Migne PL 129, 587; Neil Popes 166). – R e g . : Conte Chiesa 452 n. 168; Winkelmann Streit 146 n. 140. Brandes Krisenbewältigung 159 adn. 108 censet epistolam prius in lingua latina scriptam esse. Inde Anastasius Bibl. versionem graecam paravit, quae iterum in linguam latinam retranslata est. Olim ad a. (653 sept.–dec.), cf. Conte Chiesa. Peitz Martin I. 224 et 436 censet, hoc a. 654 evenisse (cf. J³ *3388). Cf. etiam J³ *3383.

3395 JE 2079

(653 oct.–nov.) Theodoro (spudeo s. Sophiae), quid et Romae, cum comprehenderetur, et in navigatione passus sit, exponit. Haec quoque scribit: „Non autem Mesenae (leg. Miseni) tantum, sed et in Calabria; et non tantum in Calabria, quae subdita est magnae urbi Romanorum, sed et in plurimis insularum, in quibus nos vel tribus mensibus peccata impedierunt, nullam compassionem adeptus sum, excepta dumtaxat in insula Naxia, quoniam ibi annum fecimus, merui lavari duobus vel tribus balneis“. – Nosse voluit cara; Noscere voluit cara.

46

Martinus I (649–655) E d . : Insertum Anastasii Bibl. Collectaneis (Migne PL 129, 588; Neil Popes 172). – R e g . : Conte Chiesa 452 n. 169; Winkelmann Streit 146 n. 139. De traditione cf. J³ 3394. Laud. et in Vita s. Martini (Peeters 257). Olim ad a. (653 sept.–dec.), de tempore cf. Conte Chiesa loc. cit. Verba illa: „quoniam ibi annum fecimus“ mendosa sunt, cum tota navigatio trium mensium spatio peracta esse diserte dicatur; idque rectissime, Martinus enim Roma d. 18 iun. profectus Constantinopolim d. 17 m. sept. pervenit. Peitz Martin I. 436 vero censet, Martinum I unum annum in Naxo insula commoratum esse, cf. etiam J³ *3383–J³ 3393.

* 3396 JE I 232

(653 sept. 19–dec. 20) In Prandearia detinetur per 93 dies.

Constantinopolis, in cella sacellarii

L a u d . i n : Anastasii Bibl. Collectanea (Migne PL 129, 593; Neil Popes 190). Peitz Martin I. 224sq. et 436 censet, hoc a. 654 evenisse (cf. J *3388).

* 3397 JE I 233

(653 dec. 20) Constantinopolis In cellam sacellarii Bucoleonti introducitur „in portatoria sella, erat enim penitus aeger“. De coniuratione cum Olympio contra (Constantem II?) imperatorem accusatur. Interrogatur et testes pronuntiant contra eum. Deinde Martino psachnion aufertur et corrigiae compagiorum eius secantur. Papa iussu sacellarii anathematizatur et capite damnatur. Hinc carnifices eum exuunt, ferrea vincula in sanctam eius cervicem induunt et a palatio ducunt et gladium coram eo portant. Primum in praetorium in unum carcerem cum homicidis conicitur, post unam horam fertur in eam quae dicitur Diomedis custodia, in praetorio praefecti. Illic una mulierum ergastulorum curat eum. L a u d . i n : Vita s. Martini (Peeters 258); Hypomnesticum (Devreesse Texte grec 72; CCSG 39, 208; Neil Popes 244); Anastasii Bibl. Collectanea (Migne PL 129, 593; Neil Popes 192); Synodicon vet. n. 139 (Duffy 116). Peitz Martin I. 224sq. et 436 censet, hoc a. 654 evenisse (cf. J³ *3388).

* 3398

(653 dec. 21) Constantinopolis Martinum Constans II imperator (Constantinopolitanus) Paulo patriarcha (Constantinopolitano) petente morte liberatur. L a u d . i n : Vita s. Martini (Peeters 261); Anastasii Bibl. Collectanea (Migne PL 129, 597; Neil Popes 208). Peitz Martin I. 224sq. et 436 censet, hoc a. 654 evenisse (cf. J³ *3388).

* 3399

(654 ian. 4) Constantinopolis, in Diomedis custodia A Demosthene rescriptore et collaboratore sacellarii post dies octo, defuncto Paulo, de libello Pyrrhi (cf. J³ 3320) iussu imperatoris interrogatur. L a u d . i n : Anastasii Bibl. Collectanea (Migne PL 129, 597; Neil Popes 210). De tempore cf. Caspar Geschichte II 571. Peitz Martin I. 224sq. et 436 censet, hoc a. 655 evenisse (cf. J³ *3388).

* 3400 JE I 233

(653 dec. 21–654 mart. 15) Constantinopolis, in Diomedis custodia Facit „in eodem Diomedis ergastulo octoginta quinque dies“. L a u d . i n : Hypomnesticum (Devreesse Texte grec 73; CCSG 39, 212; Neil Popes 246); Anastasii Bibl. Collectanea (Migne PL 129, 598; Neil Popes 214). Peitz Martin I. 224sq. et 436 censet, hoc a. (654–655) evenisse (cf. J³ *3388).

* 3401 JE I 233

(654 mart. 15) Constantinopolis, domus Sagolebae scribae Illos, qui cum eo in cella fuerunt, valere dicit et ex Diomedis custodia domum Sagolevae scribae ducitur.

Martinus I (649–655)

47

L a u d . i n : Anastasii Bibl. Collectanea (Migne PL 129, 598; Neil Popes 214). Peitz Martin I. 224sq. et 436 censet, hoc a. 655 evenisse (cf. J³ *3388). De professione Sagolevae cf. Brandes Krisenbewältigung 163 adn. 134.

* 3402 JE I 233

(654 mart. cr. 17) Constantinopolis, domus Sagolebae scribae Post dies duos cognoscit, se ad Chersonem in exilium pulsum iri. L a u d . i n : Anastasii Bibl. Collectanea (Migne PL 129, 599; Neil Popes 214); Synodicon vet. n. 139 (Duffy 116). Peitz Martin I. 224 et 436 censet, hoc a. 655 evenisse (cf. J³ *3388).

* 3403 JE I 233

(654) apr. 10 Pharus (Varna?) Per Hierum praetervehitur: „Postquam egressi sumus ex eo, quod Ieron (i. e. Hieron stoma, aquilonare Bospori ostium) dicitur, a Constantinopoli navigantes sancta quinta feria caenae Domini pertransivimus Pharum“. L a u d . i n : J³ 3405. Peitz Martin I. 224 et 436 censet, hoc a. 655 evenisse (cf. J³ *3388).

* 3404 JE I 233

(654) mai. 15 Cherson Chersonem „per diversa loca transmeantes id. mai.“ (J³ *3403) pervenit (id. mai.). L a u d . i n : J³ 3405; Vita s. Martini (Peeters 261). Cf. et Theophanis Chron. I 510. Peitz Martin I. 224 et 436 censet, hoc a. 655 evenisse (cf. J³ *3388).

3405 JE 2080

(654 post iun. 15) (Cherson) Cuidam Constantinopoli degenti se Chersonem pervenisse nuntiat. Frumentum, vinum, oleum et alia quaedam mittere festinet. Addit: Gerulus harum, lator praesentium, „post triginta dies post nos a partibus Byzantii pervenit Chersonem“. – Indicamus germanae caritati. E d . : Insertum Anastasii Bibl. Collectaneis (Migne PL 129, 600; Neil Popes 222). – R e g . : Conte Chiesa 452 n. 170; Winkelmann Streit 147 n. 141. Martino advecto id. mai. adventus Geruli post d. 15 m. iun. evenisse oportet. Laud. et in Anastasii Bibl. Collectaneis (Migne PL 87, 119; Migne PL 129, 599; Neil Popes 216). Peitz Martin I. 224 et 436 censet, hoc a. 655 evenisse (cf. J³ *3388). Cf. etiam J³ *3403.

3406 JE 2081

(655) sept. (Cherson) Cuidam Constantinopoli degenti de miseriis suis significat. Inter gentes, in sterili terra se habitare dicit, „nec semel de regione ista usque ad unum trimisium frumentum potui comparare, sed nec alterius cuiuscumque generis speciem nisi ... ex naviculis, quae huc raro veniunt (ex partibus Romaniae) ut sale onustae recedant“. Romanos queritur omnino sibi deesse; „etsi“ inquit „aurum ecclesia s. Petri non habet, frumento tamen et vino et aliis necessariis expensa non caret per gratiam Dei, ut modicae saltem exhibitionis curam gessissent“. Addit haec: „Deus ... stabiliat corda eorum in orthodoxa fide et confirmet contra omnem haereticum et adversariam ecclesiae nostrae personam et immobiles custodiat, praecipue pastorem, qui eis nunc praeesse monstratur“. – Omne desiderium habemus. E d . : Insertum Anastasii Bibl. Collectaneis (Migne PL 129, 601; Neil Popes 224). – R e g . : Conte Chiesa 453 n. 171; Winkelmann Streit 147 n. 142. Haec epistola quo data sit mense, patet ex verbis „sic potuimus emere tres vel quattuor modios nomismate usque ad praesentem septembrium mensem“. De tempore cf. Caspar Geschichte II 572 adn. 2; econtra Devreesse Text grec 58, qui censet hanc epistolam a. 654 sept. ad Theodorum Spudeum (ibid. 53) missam esse. Peitz Martin I. 224 et 436 censet hoc a. 655 evenisse (cf. J³ *3388).

48 * 3407 JE I 234

Martinus I (649–655) 655 sept. 16 Cherson Moritur (m. sept. d. XVI, in qua felicissimae martyris … Euphemiae … secundum anni circulum celebratur memoria, ind. XIV). L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne I 111 et 338; Mommsen 184); Hypomnesticum (Devreesse Texte grec 74; CCSG 39, 212; Neil Popes 248); Anastasii Bibl. Collectanea (Migne PL 129, 599; Neil Popes 218). Cf. Lib. pont. loc. cit. et de anno Theophanis Chron. (de Boor I 531). Versio graeca Vitae s. Martini (Peeters 232) nuntiat Martinum 656 apr. 13 (in d. s. Euphemiae secundum calendarium Romanum) obiisse contra Hypomnesticum et Anastasii Bibl. Collectaneos (in d. s. Euphemiae more Graecorum), cf. Peeters op. cit. 249sq.

* 3408

655 sept. 17 Deponitur in basilica s. Mariae ad Blachernas (Sub d. XVII m. sept.).

Cherson

L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne I 110 et 338; Mommsen 184); Hypomnesticum (Devreesse Texte grec 74; CCSG 39, 212; Neil Popes 248); Anastasii Bibl. Collectanea (Migne PL 129, 600; Neil Popes 220). Depositus est in tumulis sanctorum extra muros Chersonitarum civitatis quasi uno stadio in templo s. Mariae, quod cognominatur Blachernae, cf. Hypomnesticum loc. cit. et Anastasii Bibl. Collectanea loc. cit. Cf. etiam Borgolte Petrusnachfolge 73 et 348.

Eugenius I (654–657) * 3409 JE I 234

(654 aug. 10) Consecratur. „Sedit a. II m. VIIII d. XXIIII“. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne I 111 et 341; Mommsen 185). Sedit annos 2 m. 9 d. 24. Vacaverat pontificatus a Martino (653 iun. 17) deiecto: annum 1 m. 1 d. 25; sed Lib. pont. perperam praestat: „dies 28“ (al. a. 1 m. 2).

* 3410

(654) Eugenio Petrus patriarcha Constantinopolitanus dirigit „synodicum ad sedem apostolicam, iuxta consuetudinem omnino obscurissimam“. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne I 341; Mommsen 185). – R e g . : Grumel/Darrouzès Reg. Constantinople I/1, 232 n. 302; Winkelmann Streit 141 n. 133. De tempore cf. Caspar Geschichte 589 et 780 (ad a. 655), econtra Grumel/Darrouzès loc. cit., quem sequimur. Cf. etiam Jülicher Berichtigung 131–133 et Winkelmann Streit loc. cit.

* 3411

(655 mai. 15–18) Apocrisiarios Constantinopolim mittit, qui „die Veneris“ adveniunt et cum patriarcha „die dominico“ communicant. L a u d . i n : Relatio motionis Maximi monachi (CCSG 39, 32sq.). De tempore et re cf. van Dieten Geschichte 106sq.

* 3412 JE *2082

(655 ex.–656 aug. 24) Petri patriarchae Constantinopolitani Monothelitarum haeresi studiosi synodicam damnat. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne I 341; Mommsen 185). De tempore et re cf. van Dieten Geschichte 109sq.

*† 3413 JE †*2083

(655–657) febr. 22 Monasterio s. Bavonis Gandavensi traditionem quandam Adalberto abbate petente confirmat. L a u d . i n : Iohannis de Thielrode Chron. de s. Bavon a Gand 17 et 194; Ann. Gandenses (MGH SS 2, 186). Extat tantum finis huius instrumenti cum hac nota: „Facta est autem firma huius chartae traditio VIII kal. mart. anno ab inc. 648 regnante Sigeberto rege Francorum, qui successerat in regno glorioso regi Dagoberto et Romani culminis sedem licet immerito me Eugenio papa primo gradu post b. Martinum papam pontificante, qui hanc traditionem apostolica auctoritate confirmavit“. Ewald in JE †*2083 datationem perperam febr. 23 indicat.

* 3414

(654–657) Episcopos per diversa loca XXI ordinat. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne I 341; Mommsen 185).

50 † 3415 JE †2084

Eugenius I (654–657) (654–657) Monasterio s. Mauritii martyris (Agaunensi) petente Clodoveo rege Francorum concedit, „ut nullatenus super illos monachos sine illorum electione abbas ibi mittatur. Omnem cuiuslibet ecclesiae sacerdotem in praefatum monasterium nullum sui prioratus pontificium permittit habiturum, neque illum, qui in civitatem Valesiam nunc habere dignoscatur, vel fuerit postea acquisiturus, quamlibet ditionem seu potestatem in eis ostendere prohibet“. Subscr. 12 testes. – Quia Dominus noster; Igitur quia postulavit. E d . : Aubert Trésor 208 n. 3; Theurillat L'abbaye de St-Maurice 55sq.; Anton Studien 12–23. – R e g . : Hidber Schweiz. Urkundenregister II p. XX n. 1; Germ. Pont. II/2, 139 n. †1. De suspicione spurii et similitudinibus cum aliis privilegiis cf. Germ. Pont. loc. cit. Econtra Anton Studien 6–48 et 95–149 privilegium authenticum esse probat. – De traditione cf. Kehr PUU Rom. Bibliotheken II 92.

† 3416 JE †2084α

(654–657) Leontio exconsuli scribit omnem, qui asserat, quamlibet causam se specialiter scire, nihilominus habendum esse „inde pro teste, nisi forte pro manifestis infamiis possit ex aliena causa repelli“ etc. – Iohannes ait ego. C a n . : Coll. Taurinensis (Pflugk-Harttung Acta II 20 n. †46).

* 3417 JE I 234

(657) iun. 3 Sepelitur ad b. Petrum (III non. iun.).

Roma

L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne I 111 et 341; Mommsen 185). Annus liquet e sequentium pontificum temporibus. De Eugenii I loco sepulturae cf. Borgolte Petrusnachfolge 74sq. 348.

Vitalianus (657–672) * 3418 JE I 235

(657 iul. 30) Consecratur. „Sedit a. XIIII m. VI“. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne I 111 et 341; Mommsen 185). Ecclesia post Eugenium vacat m. 1 d. 28.

* 3419 JE *2085

(657 post iul. 30) Ad piissimos principes (Constantem II et Constantinum IV imperatores Constantinopolitanos) dirigit „responsales suos“ cum synodica „iuxta consuetudinem, in regiam urbem ... significans de ordinatione sua“. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne I 343; Mommsen 186). – R e g . : Conte Chiesa 456 n. *178; Winkelmann Streit 150 n. 146a.

* 3420 JE *2086

(657 post iul. 30) Petro Constantinopolitano patriarchae de fide sua synodicam scribit. L a u d . i n : Conc. Constantinop. a. 680 (ACO NS II/2, 611/612). – R e g . : Conte Chiesa 456 n. *179; Winkelmann Streit 149 n. 146. De re cf. Caspar Geschichte II 580 et van Dieten Geschichte 113sq.

* 3421

(657 ex.–658 in.) Vitaliano Petrus patriarcha Constantinopolitanus synodicam epistolam mittit. L a u d . i n : Conc. Constantinop. a. 680 (ACO NS II/2, 610/611). – R e g . : Grumel/Darrouzès Reg. Constantinople I/1, 232 n. 303; Conte Chiesa 457 n. **181; Winkelmann Streit 142 n. 133a et 150 n. 147. De tempore cf. Winkelmann Streit loc. cit.

* 3422

(cr. 658) Responsalibus Vitaliani acceptis Constans II et Constantinus IV imperatores (Constantinopolitani) privilegia ecclesiae renovant. Per missos „evangelia aurea“ mittunt. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne I 343; Mommsen 186). – R e g . : Dölger/Müller Reg. I/1, 105 n. 229. De re et tempore cf. van Dieten Geschichte 113sq., de tempore cf. Dölger/Müller loc. cit.

† 3423 JE †2087

660 sept. Monasterio ss. Petri et Pauli Stabulensi, quod in silva Ardenna constructum est, confirmat terras, quas Sigibertus rex dederat, concedit liberam abbatis eligendi facultatem, aliaque privilegia petente Baboleno abbate monasteriorum Stabulensium et Malmundariensium (Scripta est bulla p. m. scrin. S.R.E. in m. sept., ind. IV). – Si semper sunt. E d . : Löwenfeld Elf Papstbullen 369; Halkin/Roland Recueil Stavelot-Malmedy I 15 n. 5. – R e g . : Conte Chiesa 457 n. †182. Similia verba inveniuntur in Lib. diurn. form. 77 al. (Foerster 138), cf. Anton Liber diurnus 129. – De tempore confictionis cf. Perriëns Studie II 249–273.

52 * 3424 JE I 235

Vitalianus (657–672) 663 iul. 5 Roma, milliario sexto ab urbe Constanti II imperatori (Constantinopolitano) obviam venit et eum suscipit (ind. VI, d. V m. iul., feria IV). L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne I 111 et 343; Mommsen 186). Cf. Pauli diac. Hist. Lang. V c. 11 (MGH SS rer. Lang. 149) et Chron. Moissiac. (MGH SS 1, 287 adn.; Claszen 102). De re cf. Corsi Spedizione.

* 3425 JE I 235

(663) iul. 16 Roma, S. Pietro Constanti II imperatori (Constantinopolitano) Roma discedenti post missas celebratas vale dicit (iterum dominicorum d.). L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne I 111 et 343; Mommsen 187).

*† 3426 JE *2088

(664) Monasterium Medeshamstedense privilegiis ornat petentibus Wulferi regis (Merciorum) et Deusdedit archiepiscopi (Dorovernensis) et Saxulfi abbatis nuntiis. L a u d . i n : Chron. Saxonicum ad a. 656 (Irvine 29; Kelly Charters of Peterborough Abbey 154 n. 1B (b)). – R e g . : Conte Chiesa 457 n. †183. De fide cf. Irvine p. XCII et Kelly Charters Peterborough 159sq.

3427 JE 2089

(665) Oswii regis Saxonum (Northanhumbrorum) pietatem laudat. De paschate omnibus locis eodem die agendo exponit. Missum iri pollicetur, qui „omnem inimici zizaniam ex insula eradicet“. Nuntium regium (Wighardum) Romae mortuum esse dolet. De muneribus oblatis gratias agit, sanctorumque reliquias et regi et reginae per gerulos harum litterarum missos regios mittit. – Desiderabiles litteras excellentiae. E d . : Insertum Bedae Hist. eccl. III c. 29 (Colgrave 318; Lapidge II 176); Haddan/Stubbs Councils III 110 et 112 adn. a; Birch Cartularium Saxonicum I 42 n. 23. – R e g . : Conte Chiesa 458 n. 185; CPL 1735.

3428 JE 2089α

(665) (Oswio regi Saxonum Northanhumbrorum) scribit ita: „Numquam enim celebrare (licet) sanctum pascha, nisi secundum apostolicam et catholicam fidem, ut in toto celebratur orbe a Christiana plebe, id est secundum apostolicam regulam CCCXVIII sanctorum patrum ac computum s. Cyrilli et Dionysii. Nam in toto terrarum orbe sic ... ecclesia immaculata sanctum paschae resurrectionis diem celebrat. Nam Victoris sedes apostolica non adprobavit regulam paschae, ideo nec sequitur dispositionem eius pro pascha“. – Numquam enim celebrare. E d . : Krusch Einführung 158; Usserius Ep. Hib. Sylloge 21; Hoffmann Historia cycli Dionysiani 35 (perperam cum inscriptione praecedentis epistolae: „Scripto primicerii notariorum ad Iohannem papam“). Krusch fragmentum hoc ex J³ 3427, quam Bedae Hist. eccl. III c. 29 (Colgrave 318; Lapidge II 176) haud integram recepit, sumptum esse suspicatur.

* 3429

(666?) Mauro archiepiscopo (Ravennae) chyrographum concedit sacramento confirmatum et suis manibus roboratum, ut neque ipse neque sui posteri eum eiusque successores inquietent. L a u d . i n : Agnelli Lib. pont. c. 112 (MGH SS rer. Lang. 351; FChr 21/2, 416). – R e g . : Ital. Pont. V 33 n. *67; Conte Chiesa 459 n. *186.

* 3430 JE I 235

667 sept. 19 Roma, S. Pietro In basilica b. Petri provocationem Iohannis episcopi Lampensis accipit. L a u d . i n : J³ 3432.

Vitalianus (657–672) * 3431 JE I 235

53

667 post sept. 19 Roma Synodus, in qua sententia in Iohannem episcopum Lampensem prolata rescinditur. L a u d . i n : J³ 3432.

3432 JE 2090

668 ian. 27 (Roma) Paulo archiepiscopo Cretensi significat, cum praesentis 11 indictionis (i. e. anni superioris) die 19 m. sept. in s. Petri basilica Iohannis episcopi Lampensis ab eo poenis addicti accepisset provocationem se synodo „post aliquos dies“ Romae congregata sententiam in eundem prolatam rescidisse. Quem igitur iubet in integrum restitui. Hanc praeceptionem „praesenti portitori Iohannis episcopi“ Paulus reddat pro eiusdem ecclesiae munitione (VI kal. febr. ind. XI). – Nono decimo die; (Decimo nono die). E d . : Schieffer Kreta 25; Streitschriften Hinkmars (MGH Conc. 4 Suppl. 2, 14). – R e g . : Conte Chiesa 460 n. 191. De fide cf. Schieffer Kreta 21. – De traditione cf. Jasper Papal Letters 92 et 138 adn. 5. Cf. etiam J³ *3430 et J³ *3431.

3433 JE 2091

668 ian. 27 (Roma) Vaani cubiculario et imperiali cartulario Iohannem episcopum Lampensem in synodo Romana insontem declaratum commendat, ut eius opera ad pristinam perducatur dignitatem (VI kal. febr., ind. XI). – Semper celsitudo vestra. E d . : Schieffer Kreta 28; Streitschriften Hinkmars (MGH Conc. 4 Suppl. 2, 16). – R e g . : Conte Chiesa 460 n. 192. Quod ibi legitur, Iohannem episcopum per sept. mensem praesentem XI ind. Romam venisse, ex epist. J³ 3432 emendandum est: „praesentis XI indictionis“. Fidem confirmat Schieffer Kreta 21. – De traditione cf. Jasper Papal Letters 92 et 138 adn. 5.

3434 JE 2092

668 ian. 27 Paulo episcopo Cretensi praecipit, ut monasteria duo Iohanni episcopo Lampensi inique sublata reddi iubeat. Reprehendit eum, quod Iohannem diaconum et ducere uxorem et duabus in ecclesiis adhiberi passus sit. Eulampium curialem, quem habeat „quasi consiliarium“, clericorum mores corrumpentem dimitti praecipit (Dat. ut supra [VI kal. febr., ind. XI]). – Ad cognitionem tuae. E d . : Schieffer Kreta 29; Streitschriften Hinkmars (MGH Conc. 4 Suppl. 2, 16). – R e g . : Conte Chiesa 460 n. 193. Data ut J³ 3433. Fidem confirmat Schieffer Kreta 21. – De traditione cf. Jasper Papal Letters 92 et 138 adn. 5.

3435 JE 2093

668 ian. 27 (Roma) Georgio episcopo Syracusano mandat, ut Iohanni episcopo Lampensi, quem in synodo Romana absolverit, domum redeunti commendaticias litteras a Vaane imperiali cubiculario et cartulario petat (Dat. ut supra [VI kal. febr., ind. XI]). – Gesta sive sententiam. E d . : Schieffer Kreta 29; Streitschriften Hinkmars (MGH Conc. 4 Suppl. 2, 17). – R e g . : Conte Chiesa 461 n. 194; Ital. Pont. X 315 n. 62. Cf. etiam J³ 3433. Fidem confirmat Schieffer Kreta 21. – De traditione cf. Jasper Papal Letters 92 et 138 adn. 5.

† 3436 JE †2098

668 febr. 11 Ecclesiae Beneventanae possessiones, in his et Sipontinam et s. Michaelis archangeli in Gargano monte ecclesiam petente Barbato episcopo confirmat (Scr. per Adrianum scriniarium. Dat. per Anastasium primicerium, defensorem, ind. XI, Vitaliani a. I). – Cum sicut apostolicae; Cum summae apostolicae.

54

Vitalianus (657–672) E d . : Ciaralli Carte Benevento 1 n. 1. – R e g . : Ital. Pont. IX 51 n. †5; Conte Chiesa 462 n. †201; Martin Regesti 134 n. 213†. Olim ad (658–671) ian. 30. Privilegium auxilio Lib. diurn. form. 86 (Foerster 164) confectum esse censet Anton Liber diurnus 125 cum adn. 18, qui et de fide disserit. – De traditione cf. Kehr PUU Benevent 49 et 52.

* 3437 JE I 236

668 mart. 26 Theodorum episcopum Dorovernensem consecrat.

(Roma)

L a u d . i n : Bedae Hist. eccl. IV c. 1 (Colgrave 330; Lapidge II 196); Edmeri Vita s. Wilfridi c. 20 (Muir/Turner 46). Diem tradit Beda loc. cit. („a. dominicae incarnationis DCLXVIII sub die VII kal. apr. dominica“).

* 3438 JE *2094

(668 cr. mai. 27) Iohanni episcopo Arelatensi Theodorum episcopum Dorovernensem commendat. L a u d . i n : Bedae Hist. eccl. IV c. 1 (Colgrave 330; Lapidge II 196). – R e g . : Conte Chiesa 461 n. *195.

* 3439

(cr. 668) Theodoro Dorovernensi archiepiscopo praecipit, ut Adrianum abbatem s. Augustini apud Cantuariam „iuxta se locaret speculaturum, ne quid in aecclesia more Grecorum novaret“. L a u d . i n : Wilhelmi Malmesburien. Gesta pont. Anglorum IV c. 186 (Winterbottom I 496).

† 3440 JE 2095

(cr. 668) Theodoro (archiepiscopo Dorovernensi) omnes Britanniae ecclesias commendat privilegiaque Dorovernensia confirmat. – Inter plurima quae. E d . : Insertum Eadmeri Historiae V (SS rer. Brit. 81, 265); Insertum Wilhelmi Malmesburien. Gestis pont. Anglorum I c. 33 (Winterbottom I 68); Birch Cartularium Saxonicum I 44 n. 24; Böhmer Fälschungen 149. – R e g . : Conte Chiesa 461 n. †196. Ewald de fide non dubitavit, sed spurium esse deducitur ex J³ †3187. Rule (Eadmeri Hist. Novorum 265) epistolam ad a. 670 attribuit. Verisimile laud. et in Wilhelmi Malmesburiensis Gestis pont. Anglorum II c. 73 (Winterbottom I 226) atque in epistola Lanfranci episcopi Dorobernensis Alexandro II papae missa, quam praebent Wilhelmi Malmesburiensis Gesta pont. Anglorum I c. 29 (Winterbottom I 60), cf. Hiestand/Hirschmann Angl. Pont. Subsidia I 16 n. 19 (ibi vero cum Ewald et Southern Canterbury Forgeries Bonifatio IV attributa).

† 3441 JE †2100

(658–670) iul. 28 „Heremitis in Floriacensi coenobio commorantibus eorumque cynocephalo Mumulo non abbati“ sub excommunicationis poena praecipit „ex parte Dei et septem universalium conciliorum“, ut reliquias b. Benedicti restituant, quas Aygulfus „coenobii gyrovagus“ e monasterio Casinensi abstulerit (Dat. V kal. aug.). – Audivimus quod sine. E d . : Migne PL 87, 1006; Insertum Epitomae chron. Casinensium (RIS 2, 355). – R e g . : Ital. Pont. VIII 117 n. †10; Conte Chiesa 463 n. †203. Olim ad 658–671 iul. 28, de tempore cf. Kehr in Ital. Pont. VIII loc. cit. Petrus diac., auctor huius ficticiae epitomae, narrat primum sepulcrum s. Benedicti ab Aygulfo et complicibus effractum esse, deinde prodit Vitaliani pp. scripta ad heremitas Floriacenses et ad Clodoveum regem missa (J³ †3442), denique refert de concilio a rege convocato et de Aurelianensium, Cenomanensium, Floriacensium pessima voluntate, quam papa aegre ferens excommunicationis sententiam adversus eos profert (J³ †3443).

Vitalianus (657–672) † 3442 JE †2101

55

(658–670) nov. 1 „Clodoveo regi Francorum, si filius oboedientiae fuerit, salutem“ scribit. Nuntiat se „Aurelianenses et Cenomannenses ac monasterium Floriacense et falsum abbatem Strumbolum, non Mumolum, et Aygulphum filium Satanae“ excommunicasse, donec b. Benedicti reliquias monasterio Casinensi reddiderint. Rogat, ut latrones illos Romam ad reddendam rationem mittat. „Sin autem“ inquit „et vos et illos perpetuae maledictionis anathemate damnamus“ (Dat. d. kal. nov.). – Sancti et magni. E d . : Migne PL 87, 1007; Insertum Epitomae chron. Casinensium (RIS 2, 355). – R e g . : Ital. Pont. VIII 118 n. †11; Conte Chiesa 463 n. †204 ad (657–671) nov. 1. Olim ad 657–671 nov. 1, de tempore et fide cf. Caspar Petrus diaconus 116 adn. 5 et Kehr in Ital. Pont. VIII loc. cit. – De traditione cf. Kehr PUU Rom. Bibliotheken I 15 et Bibliotheken II 90. 99.

† 3443 JE †2099

(658–671) iul. 16 Roma „Archiepiscopos, episcopos et abbates in Hispania, Baetica, Lusitania, Galicia, Aquitania, Britannia, Germania, Gallia Belgica, Gallia Togata, Gallia Cisalpina, Gallia Transalpina et Gallia Transcampana constitutos“ docet „Mumolum haereticum et Floriacenses, olim quidem monachos, nunc vero Sarabaitas, gyrovagos ac primogenitos Satanae“ a sese esse damnatos, quoad b. Benedicti reliquias monasterio Casinensi restituerint. Constituant diem, quo illi reliquias Romam perferant. Addit haec: „Quidquid vero exinde statueritis, dilecti filii nostri, Clodovei regis erit, adimplere“ (Dat. Romae XVII kal. aug.). – Vestrae universitati per. E d . : Migne PL 87, 1007; Insertum Epitomae chron. Casinensium (RIS 2, 356). – R e g . : Ital. Pont. VIII 118 n. †12; Conte Chiesa 463 n. †202. Spurium. Cf. etiam J³ †3441 et J³ †3442, ubi et de tempore.

* 3444 JE *2096

(666–671) Mauro archiepiscopo Ravennati, ut Romam pergat, mandat. L a u d . i n : Agnelli Lib. pont. c. 112 (MGH SS rer. Lang. 351; FChr 21/2, 416). – R e g . : Ital. Pont. V 33 n. *68; Conte Chiesa 461 n. *197 ad a. (668–670). Agnellus refert, Maurum „accepta epistola, legisse et complicuisse“.

* 3445 JE *2097

(666–671) Mauro archiepiscopo Ravennati „indignatus … iussit scribere epistolam obligationis anathematis vinculis innodatam et ipse manu propria subscribens: ut si non Romam“ veniat, „non haberet licentiam missas canere, nec ullus homo ad eius communicationem accederet, neque quicumque clericus se illi adhaereret nec ad sacrum sanctum altare cum ipso accederet, nec ullam oblationem cum eo vel pro eo offerret. Quicumque autem temerarius fuisset, non observasset, Iudaicis esset vinculis alligatus et a regno Dei alienus fuisset“. L a u d . i n : Agnelli Lib. pont. c. 112 (MGH SS rer. Lang. 351; FChr 21/2, 418). – R e g . : Ital. Pont. V 33 n. *69; Conte Chiesa 461 n. *198 ad a. (668–670).

*† 3446 JE †*2103

672 ian. 12 Monasterio Sextensi varia privilegia concedit; nomen „Santa Maria Salmiani di Sesto“ tribuit, fabricam confirmat, Benedictum abbatem et monachos a potestate episcopi et temporalium dominorum liberat (a. 672 pont. a. VI, ian. XII). L a u d . i n : Benigni de Luca Monumenta Sextensia. – R e g . : Ital. Pont. III 458 n. †*1; Conte Chiesa 464 n. †207. Codices nondum editi continent et altera spuria, cf. Kehr in Ital. Pont. III loc. cit.

56 * 3447

Vitalianus (657–672) (657–672) Facit ordinationes IIII, presbyteros XXII, diaconum I; episcopos per diversa loca XCVII. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne I 111 et 344; Mommsen 188).

† 3448 JE †2102

(657–672) „Dilectis filiis sub patris Benedicti et Placini dominio in Sicilia constitutis“ commendat monachos Casinenses missos ad „subdita b. Benedicto in Sicilia monasteria restauranda et civitates, castra, possessiones et villas recuperandas“ a Tertullo patricio monasterio in Sicilia donatas, quas dolet „paganorum incursionibus desolatas esse“. – Ad hoc nos. E d . : Mansi Conc. 11, 21; Migne PL 87, 1005. – R e g . : Ital. Pont. VIII 118 n. †13; Conte Chiesa 463 n. †205. De traditione cf. Kehr Bolle pontifichie Montecassino 20 et Kehr PUU Campanien 295sq.

† 3449 JE †2102α

(657–672) Episcopatum Ferrariensem consentiente Constantino IV imperatore (Constantinopolitano) instituit et possessionibus et iuribus amplissimis ditat et Marinum episcopum ei praeficit. – Exiit edictum Romanum; Iubente Vitaliano servo. E d . : Ughelli It. Sacr. II 519. – R e g . : Ital. Pont. V 206 n. †1; Ital. Pont. V 221 n. †1; Ital. Pont. V 234 n. †1; Conte Chiesa 463 n. †206. Bullam e diplomatibus saec. XII ecclesiae Ferrariensi concessis fabricatam esse circa a. 1200, annotat Ficker Forschungen II 318 n. 19, insimul monens, bullam licet falsam non parvi esse momenti ad cognoscenda imperii et ecclesiae iura in civitate Ferrariensi. Laud. et in bulla dubiae fidei Iohannis XIII (J³ †7914) et in aliis privilegiis ecclesiae Ferrariensis. – De traditione cf. Kehr PUU Padova 356. 359. 362 et 365 atque Kehr PUU Rom I 119. II 374sq. necnon Kehr PUU Rom. Bibliotheken I 15. II 90sq.

* 3450 JE I 237

(672) ian. 27 Sepelitur ad b. Petrum confecto pontificatu a. 14 m. 6 (VI kal. febr.). L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne I 111 et 343; Mommsen 189). De loco eius sepulturae cf. Borgolte Petrusnachfolge 74sq. et 348.

Roma

Adeodatus (672–676) * 3451 JE I 237

(672 apr. 11) Consecratur, cum ecclesia vacasset m. II, d. XVI. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne I 111 et 344; Mommsen 189). In Lib. pont. „m. II d. XVI“ legendum putat Ewald pro “m. II d. XIII“. Dies enim 672 apr. 11 fuit dominicus.

? 3452 JE 2104

(673–675 dec. 23) Monasterii s. Petri Dorovernensis possessiones et libertatem confirmat petente Adriano abbate (Dat. X kal. ian. imp. Constantino maiore imp. a. XXII., post cons. eius a. … (al. a. VI), sed et Heraclio atque Tiberio novis aug., eius fratribus a. XVIII, ind. II (al. ind. XV)). – Evangelicis atque apostolicis. E d . : Insertum Thomae de Elmham Hist. mon. s. Augustini Cantuarien. (SS rer. Brit. 8, 244); Haddan/Stubbs Councils III 123; Birch Cartularium Saxonicum I 52 n. 31 (ad 673 dec. 23). – R e g . : Conte Chiesa 464 n. †208. De fide cf. Levison England 190 et 194, Anton Studien 65 adn. 62 et 68 adn. 71 necnon Kelly Forgeries 366sq. Epistolae temporis notae inter se discrepant.

* 3453

(672–675) dec. Facit ordinationem I per m. dec., presbyteros XIIII, diaconos II; episcopos per diversa loca XLVI. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne I 111 et 347; Mommsen 191).

3454 JE 2105

(672–676) Omnibus episcopis Galliae significat, quibus privilegiis monasterium s. Martini Turonense a sese ornatum sit, rogatu Aegirici presbyteri et abbatis, per Crotbertum episcopum Turonensem commendati. – Aequitatis nos admonet. E d . : Migne PL 87, 1141; Formulae collectionis s. Dionysii n. 2 (MGH Formulae 496). – R e g . : Mabille Pancarte noire 138 n. 82 et 149 n. 10; Conte Chiesa 465 n. ?210; CPL 1736. Duo sunt tradita exemplaria, alterum ab altero discrepans, sed aequo modo suspecta, cf. Pflugk-Harttung Dipl.–hist. Forschungen 120 et McLaughlin Droit monastique 197sq. – De traditione cf. Kehr Aeltere PUU 509; Ramackers in PUU Frankreich V 14. 26. 61 necnon Große in PUU Frankreich NF IX 55.

* 3455

(672–676) Roma Ecclesiam b. Petri in Via Portuensi iuxta pontem Meruli restaurat atque dedicat. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne I 346; Mommsen 190). – R e g . : Ital. Pont. I 176 n. *1; Conte Chiesa 466 n. *211.

* 3456

(672–676) In Romano monasterio s. Erasmi in Coelio monte casalia conquirit et in vita sua abbatem vel congregationem ibidem instituit. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne I 346; Mommsen 190). – R e g . : Ital. Pont. I 43 n. *1; Conte Chiesa 466 n. *212. Bonorum specimen Graece scriptum ex marmore edit Gatti Iscrizione 165.

58 * 3457 JE I 237

Adeodatus (672–676) (676) iun. 16 Sepelitur ad b. Petrum (XVI kal. iul.).

Roma

L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne I 347; Mommsen 190). A consecrationis die 672 apr. 11 ad d. 676 iun. 16 numerantur a. 4 m. 2 d. 5, per quos teste Lib. pont. ecclesiam administraverat Adeodatus. De cuius loco sepulturae cf. Borgolte Petrusnachfolge 74sq. et 348.

Donus (676–678) * 3458 JE I 238

(676) aug. „Dum esset electus, … apparuit stella a parte orientis …, cuius radii coelos penetrabant“ (per aug. m.). L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne I 111 et 348; Mommsen 192).

* 3459 JE I 238

(676 nov. 2) Consecratur hoc die dominico. „Sedit a. I m. V d. X“. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne I 111 et 348; Mommsen 192). Ei a. 1 m. 5 d. 10 assignantur. Vacaverat sedes m. 4 d. 18 (non 15, ut habetur in Lib. pont. [Duchesne I 111 et 347; Mommsen 191]).

* 3460

(677 sept.) Donum Theodorus episcopus Constantinopolitanus pacem ecclesiae restituere hortatur. L a u d . i n : J³ 3470. – R e g . : Grumel/Darrouzès Reg. Constantinople I/1, 238 n. 310; Conte Chiesa 467 n. (*214). Hanc epistolam Agatho accipit, cf. Lib. pont. (Duchesne I 350). De re cf. etiam Dölger/Müller I/1, 114 n. 242.

* 3461

(676–678) „Atrium b. Petri apostoli superiore, qui est ante ecclesiam in quadriporticum, magnis marmoribus stravit“. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne I 348; Mommsen 192).

* 3462

(676–678) Ecclesiam Apostolorum sitam Via Ostiensi (in urbe Roma) restaurat et dedicat. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne I 348; Mommsen 192). – R e g . : Ital. Pont. I 164 n. *1; Conte Chiesa 467 n. *215.

* 3463

(676–678) Ecclesiam „s. Eufimiae posita in Via Appia“ dedicat.

Roma

L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne I 348; Mommsen 192). – R e g . : Ital. Pont. II 32 n. *1; Conte Chiesa 467 n. *216.

* 3464

(676–678) In monasterio Romano, quod appellatur Boetianum, expulsis Nestorianitis monachis ex Syria, monachos Romanos instituit. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne I 111 et 348; Mommsen 192). – R e g . : Ital. Pont. I 155 n. *1; Conte Chiesa 467 n. *217. De situ et fortuna huius monasterii, cuius memoriam unus Lib. pont. tradit, alia omnino notitia deest.

60 * 3465

Donus (676–678) (676–678) Facit ordinationem I, presbyteros X, diaconos V; episcopos per diversa loca VI. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne I 111 et 348; Mommsen 192).

* 3466 JE I 238

(678) apr. 11 Sepelitur ad b. Petrum (III id. apr.). L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne I 111 et 348; Mommsen 192). De loco eius sepulturae cf. Borgolte Petrusnachfolge 74sq. et 348.

Roma

Agatho (678–681) ? 3467 JE †2105α

678 (mai.) 15 Monasterium ss. Petri et Pauli Dorovernense „ab Aethelberto primo Christiano rege Anglorum fundatum“ ex cuiusvis praeterquam Romanae ecclesiae ditione eximit et privilegia eius petente Adriano abbate confirmat (imp. Constantino a. XXV, p. cons. eius IX, sed et Heraclio atque Tiberio a. XXI, ind. V). – Quoniam semper sunt. E d . : Insertum Thomae de Elmham Hist. mon. s. Augustini Cantuarien. (SS rer. Brit. 8, 246); Birch Cartularium Saxonicum I 63 n. 38. – R e g . : Conte Chiesa 468 n. †218. Fides scripti non satis constat. Privilegium confictum esse censet Caspar Papsttum II 682 adn. 8. Partes privilegii alii genuinas, alii confictas esse dicunt, sicut refert Levison England and the Continent 25 et 188. Non dubitandum esse censet Anton Studien 66 et eum sequens Rathsack Fuldaforfalskningerne 579; vide etiam Anton Liber diurnus 130 adn. 28. Exemptionis verba cum Lib. diurn. form. 32 (Foerster 93) similia esse censet Szaivert Entstehung 291 n. 159

* 3468

(678 cr. iun. 27) Constantinum IV imperatorem (Constantinopolitanum) rogat, ut tributum, quod solitum „erat dari pro ordinatione pontificis facienda“, relevet. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne I 111 et 354). – R e g . : Conte Chiesa 468 n. *219. De tempore cf. Conte Chiesa loc. cit.

* 3469 JE I 238

(678 iun.–iul.) Consecratur. „Sedit a. II m. VI d. IIII“. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne I 111 et 348; Mommsen 192). Lib. pont. diem ambiguum praebet. Namque dum in Vita Doni (Duchesne I 348; Mommsen 192), ubi ecclesia legitur m. 2 d. 15 vacasse, d. 25 iun. designatur, ex Vita Agathonis in Lib. pont. (Duchesne I 111 et 350; Mommsen 193), quae huic a. 2 m. 6 d. 4 attribuit, efficitur d. 7. iul. Primus Agatho papa imperatori nullum tributum in electione transmisit. Quod ut pontificibus relaxaretur, imperator eo postulante (J³ *3468) concessit.

3470

678 aug. 12 Donum (eo iam mortuo Agatho epistolam recipit) Constantinus IV imperator (Constantinopolitanus) rogat, ut missos dirigat, qui Constantinopoli agitent de unitate fidei. Addit de Vitaliani et Honorii I paparum nominum memoratione in diptychis. E d . : ACO NS II/1, 2. – R e g . : Conte Chiesa 469 n. (220); Winkelmann Streit 158 n. 156; Dölger/Müller Reg. I/1, 114 n. 242. Epistolam per Epiphanium missam esse laud. in Lib. pont. (Duchesne I 350; Mommsen 193). Laud etiam in J³ 3480.

* 3471 JE *2106

(678?) Monasterium s. Petri Wiremuthense „cum licentia, consensu, desiderio et hortatu Egfridi regis (Transhumbranae regionis) ab omni prorsus extrinseca irruptione tutum perpetuo reddit ac liberum“ petente Benedicto „biscopo“. L a u d . i n : Bedae Hist. abbatum Wiremuthensium c. 6 (Grocock/Wood 36); Bedae Hist. eccl. IV c. 18 (Colgrave 388; Lapidge II 288); Bedae Homelia in natale s. Benedicti c. 12 (Grocock/Wood 16);

62

Agatho (678–681) Vita s. Ceolfridi abbatis c. 16 (Grocock/Wood 94). – R e g . : Conte Chiesa 468 n. *221. De tempore et re cf. Anton Studien 62 adn. 60 et Grocock/Wood op. cit. XXXIV.

* 3472

(679 ante oct.) Agathoni Theodorus archiepiscopus Cantuariensis per missum Kenwaldum monachum scriptas accusationes contra Wilfridum episcopum (Eboracensem) mittit. L a u d . i n : Eddii Stephani Vita s. Wilfridi c. 29 (MGH SS rer. Merov. 6, 223; Colgrave Vita 56); Wilhelmi Malmesburien. Gesta pont. Anglorum III c. 100 (Winterbottom I 344). – R e g . : Conte Chiesa 470 n. (*223).

* 3473

(679 ante oct.) Synodo (oecumenicae) sextae Constantinopolim congregatae epistolam mittit, in qua concilium Romanum (J³ *3474 „Concilium episcoporum 16“) differt, quia adventum coepiscopi Theodori de Britannia (archiepiscopi Cantuariensis) speret. – Sperabamus deinde de. L a u d . i n : Wilhelmi Malmesburien. Gesta pont. Anglorum I c. 1 (Winterbottom I 6).

* 3474 JE I 238

(679 oct.) Roma, Laterano Concilium episcoporum 16 (al. „plus quam 50“) in basilica Salvatoris nostri Iesu Christi, quae appellatur Constantiniana, in quo Wilfridus episcopus Eboracensis per Theodorum episcopum Dorovernensem deiectus restituitur; veteraque quaedam de episcoporum concordia moribusque decreta confirmantur. Iohannem Romanum abbatem et archicantorem, legatum apostolicum, in Angliam mitti decernitur, ut Theodorum Dorovernensem episcopum synodum cogere et disceptationes iudicare compellat. Gesta concilii sub Martino papa habiti (J³ ?3351) per Iohannem Theodoro mittuntur. L a u d . i n : Eddii Stephani Vita s. Wilfridi c. 29 (MGH SS rer. Merov. 6, 223; Colgrave Vita 56); Bedae Hist. eccl. IV c. 16 (Colgrave 370; Lapidge II 284); Wilhelmi Malmesburien. Gesta pont. Anglorum I c. 1 et III c. 100 (Winterbottom I 6 et I 344). – R e g . : Conte Chiesa 473 n. *228. Integra acta deperiisse videntur, fragmenta partim e ms. (de quo cf. Levison Zu den Akten) edita sunt ap. Levison Akten 277–282 (de tempore synodi cf. etiam Kuttner Auctor), qui et 16 episopis nominatim enumerat, et partim ap. Eddium in Vita s. Wilfridi c. 29–32 (ed. Colgrave 56–66). Idem Eddius et Wilhelmus Malmesburien. in eius Gestis pont. Anglorum III c. 42 (ed. Winterbottom I 344) 50 tam episcopos tam abbates interfuisse nuntiant. Decreta etiam laud. in J³ 3602 et in Wilhelmi Malmesburien. Gestis III c. 107 (Winterbottom I 362). De re cf. etiam Kuttner Reference.

*? 3475 JE *2106α

(679?) Heddae episcopo permittit, ut „transferat corpus beatissimi Birini Occidentalium Saxonum apostoli a villa Dorcestrensi, ubi reconditum erat, una cum sede (episcopali) in Wintoniensem civitatem“, quam confirmat. L a u d . i n : Thomae Ruborne Hist. maior Wintoniensis (Wharton Angl. sacr. I 192); Haddan/Stubbs Councils III 126. – R e g . : Conte Chiesa 469 n. *†222. Epistola suspecta, de fide cf. Conte Chiesa loc. cit.

† 3476 JE †2113

(679–680) febr. 28/29 (Roma) „Sancto Edicto Viennensi archiepiscopo“, scribit de synodo, „ubi centum pene episcopi residebant Romae“. Episcopum Antiochenum remotum nuntiat in eiusque locum Theophanium suffectum. Mittit libellum de rebus Constantinopoli gestis. „Haec“ inquit „omnibus Galliarum episcopis legenda et cavenda ac tenenda transmitte“ (Dat. II kal. mart., piissimo Constantino aug.). – Presbyter tuus Donatus. E d . : MGH Epp. 3, 91 n. 10. – R e g . : Conte Chiesa 479 n. †238; Gall. Pont. III/1, 84 n. †62b. De Adone falsario cf. Schilling Guido 303sq. 638. 745.

Agatho (678–681) † 3477

63

(679 oct.?–680 mart. 27?) Mandat, ut presbyter „vitae suae negligens“ ab episcopo admoneatur et, si non vero neque sic se corrigat, ab officio suspendatur. – Si quis presbyter. E d . : Mansi Conc. 11, 188. – R e g . : Conte Chiesa 474 n. †**232α. De tempore et fide cf. Conte Chiesa loc. cit.

* 3478 JE I 238

680 mart. 27 Concilium episcoporum 125 contra Monotheletas habitum.

Roma

L a u d . i n : Confirmatio Ethelredi regis Merciorum a. 680 (Kelly Charters of Peterborough Abbey 160 n. 2 b). – R e g . : Franchi Ascoli pont. 24 n. 10. Diem tradit Eddii Vita Wilfridi c. 51 „in sancto pascha, tertia die“. Cf. etiam J³ †3486. De re cf. Caspar Geschichte II 590sq.

* 3479

(680 cr. mart. 27) Abundantium Paternensem (i. e. Tempsanum) et Iohannem Regitanum et Iohannem Portuensem episcopos aliosque missos, inter quos Iohannes diaconus (postea Iohannes V pp.), Constantinopolim ad Constantinum, Heraclium, Tiberium augustos pro adunatione facienda sanctarum Dei ecclesiarum dirigit. L a u d . i n : J³ 3480; Lib. pont. (Duchesne I 111 et 350; Mommsen 193). – R e g . : Ital. Pont. X 43 n. *6. Tempus e regestis praecedentibus elucitur. De legatibus cf. Mazzucchi Attività scrittoria 88.

3480 JE 2109

(680 mart. 27) Constantini IV maioris imperatoris (Constantinopolitani) et Heraclii et Tiberii augustorum consilium restituendae omnibus in ecclesiis orthodoxiae per litteras Dono decessori suo significatum (J³ 3470) collaudat. De concilii Romani legatorum mora, quos Constantinopolim mitti iusserint, se excusat. Commendat legatos: Abundantium (Paternensem et Tempsanum) et Iohannem (Portuensem) ac Iohannem (Regitanum) episcopos, Theodorum et Georgium presbyteros, Iohannem diaconum, Constantinum subdiaconum et Theodorum presbyterum, legatum ecclesiae Ravennatis, personas quales secundum temporis huius defectum ac servilis provinciae qualitatem poterant inveniri. „Nam“ inquit „apud homines in medio gentium positos et de labore corporis quotidianum victum summa haesitatione quaerentes, quomodo ad plenum poterit inveniri scripturarum scientia“? „Evangelicam apostolicamque fidem“ et falsam Monothelitarum doctrinam latius explicat. Ad auferendos errores hortatur concordiamque sibi fore cum patriarcha Constantinopolitano pollicetur, si is in veram fidem concesserit. – Κατανοοῦντί μοι τοῦ; Consideranti mihi humanae. E d . : Tăutu Acta I 569 n. 303; Insertum in ACO NS II/1, 52/53. – R e g . : Conte Chiesa 475 n. 234; CPL 1737; Winkelmann Streit 159 n. 157. Epistola laud. et in ACO NS II/1, 186/187 et 286/287. Cf. etiam J³ 3481 et Dölger/Müller Reg. I/1, 117 n. 244. De legatibus cf. Mazzucchi Attività scrittoria 88.

3481 JE 2110

(680 mart. 27) Constantino IV magno imperatori (Constantinopolitano) et Heraclio et Tiberio augustis fidei restituendae propositum Agatho synodusque Romana gratulantur. De fide sua exponunt. Legatorum tarditatem ita excusant: „Primum quidem, quod numerosa multitudo nostrorum usque ad oceani regiones extenditur, cuius itineris longinquitas in multi temporis cursum protelatur; sperabamus deinde de Britannia Theodorum archiepiscopum (Dorovernensem) et philosophum ad nostram humilitatem coniungere; et maxime quia in medio gentium, tam Langobardorum, quamque Slavorum, nec non Francorum, Gallorum et Gothorum atque Britannorum plurimi

64

Agatho (678–681) confamulorum nostrorum esse noscuntur“. Legatos commendant. – Πάντων τῶν ἀγαθῶν; Omnium bonorum spes. E d . : Tăutu Acta I 574 n. 304; ACO NS II/1, 122/123. – R e g . : Conte Chiesa 477 n. 235; CPG 9418; CPL 1737; Winkelmann Streit 159 n. 158. Subscripserunt episcopi 125 congregati. Cf. Dölger/Müller Reg. I/1, 117 n. 244.

3482 JE 2108

(680) Omnibus episcopis haec scribit: „Sic omnes apostolicae sedis sanctiones accipiendae sunt, tanquam ipsius voce divina Petri firmatae“. – (Sic omnes apostolicae). C a n . : Deusdedit Coll. can. I c. 119; Ivonis Decr. IV c. 238; Ivonis (?) Panorm. II c. 101; Gratiani Decr. D. 19 c. 2. – R e g . : Conte Chiesa 474 n. ?232 ad (679 oct. – 680 mart. 27). Fragmentum. Friedberg Gratiani Decr. hoc caput ex concilio a. 680 haustum esse censet. De traditione cf. Jasper Papal Letters 93.

* 3483 JE *2107

(680) Theodorum episcopum Ravennatem hortatur, „ut pro sancta et intemerata fide catholica Romam properet“. L a u d . i n : Agnelli Lib. pont. c. 124 (MGH SS rer. Lang. 359; FChr 21/2, 456). – R e g . : Ital. Pont. V 33 n. *70; Conte Chiesa 473 n. *229 (ad a. 680 in.).

* 3484 JE *2112

(680) Hripense et Hagulstadense (Ripon et Hexham) monasteria a Wilfrido condita privilegiis ornat. L a u d . i n : Eddii Stephani Vita s. Wilfridi c. 45 et 47 (MGH SS rer. Merov. 6, 239 et 242; Colgrave Vita 92 et 96). De tempore et re cf. Gibbs Decrees 227–230 et Anton Studien 63sq. adn. 61.

* 3485

(678–681) Facit ordinationem I, presbyteros X, diaconos III; episcopos per diversa loca XVIII. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne I 112 et 355; Mommsen 199).

† 3486 JE †2111

(680) Monasterium s. Petri Medeshamstedense sub regimine Cuthbaldi florens amplis privilegiis auget. Inter alia vetans, ne ullus homo ibi tributum, exercitum, servitium exigat, constituens abbatem Romanae sedis legatum per totam Angliam, et Romam ire voventibus, si proficisci non possint, in eo monasterio eandem remissionem concedens. Ab Ethelredo Merciorum rege Theodoroque Dorovernensi episcopo „tam Graecis quam Romanis institutionibus atque eruditionibus praestantissimo“, et a Saxulfo Merciorum episcopo petit, ut hanc suam tabulam confirment subscribendo, quam, ut Theodorus in synodo legat, decernit. – (Audivi regis Aethelredi); Dominus regnavit exultet. E d . : Dugdale Monasticon Anglicanum nov. ed. I 378; Birch Cartularium Saxonicum I 74 n. 48; Kelly Charters of Peterborough Abbey 160 n. 2 (a). – R e g . : Conte Chiesa 478 n. †236. Hae litterae „assentiente concilio CXXV episcoporum“ (J³ *3478) missae per Wilfridum archiepiscopum Eboracensem in Angliam datae sunt. Fragmenta tantum leguntur in Hugonis Candidi Hist. coen. Burgensis 8 (Sparke Hist. Angl. SS) et in Chron. Saxonico ad a. 675 et 963 (Irvine 31 et 57).

† 3487 JE †2114

(678–681) Monasterii s. Pauli Londinensis bona confirmat iusque eligendi episcopi congregationi asserit petente Erkenwaldo episcopo. – Quae ad securitatem. E d . : Dugdale Monastic. Anglic. III 299; Haddan/Stubbs Councils III 161; Birch Cartularium

Agatho (678–681)

65

Saxonicum I 88 n. 55. – R e g . : Conte Chiesa 479 n. †239. Verba similia inveniuntur in Lib. diurn. n. 101, cf. Anton Liber diurnus 128 adn. 23.

† 3488 JE †2115

(678–681) Monasterium s. Petri Chertseiense iuxta fluvium Tamisam tuendum suscipit et privilegiis ornat Erkenwaldo episcopo, nunc monasterii abbate petente. – Quae ad securitatem. E d . : Birch Cartularium Saxonicum I 89 n. 56; Kelly Charters of Chertsey Abbey 171 n. A. – R e g . : Conte Chiesa 479 n. †240. Laud. etiam in litteris Iohannis XIX 1024–1032 datis (Böhmer/Frech n. †25; Kelly Charters of Chertsey Abbey 173 n. B).

* 3489 JE I 240

(681) ian. 10 Sepelitur ad b. Petrum, cum sedisset a. 2 m. 6 d. 4 (IV id. ian.).

Roma

L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne I 112 et 350 et 355; Mommsen 193 et 199). Nihil est, cur Agathonis obitus ad annum 682 revocetur; nam synodum oecumenicam VI eo vivente finitam esse, neque ex eius Vita apparet, neque ex Agathonis ad Edictum Viennensem epistola (J³ †3476) effici potest, quippe quae sit in falsis ponenda. De loco sepulturae Agathonis cf. Borgolte Petrusnachfolge 74sq. et 348.

3490

(681 sept. 16–dec.) Agathoni (iam defuncto) Georgius Constantinopolitanus et alii episcopi Constantinopoli congregati epistolam synodalem mittunt. E d . : Mansi Conc. XI 683 (cum versione latina); Tăutu Acta I 911 n. 32 (fragm.); ACO NS II/2, 888. – R e g . : Grumel/Darrouzès Reg. Constantinople I/1, 243 n. 314; Conte Chiesa 480 n. 242; Winkelmann Streit 165 n. 164 (ad 681 sept. 16). De tempore cf. Conte Chiesa loc. cit. Acta Graeca concilii in urbe Roma in linguam Latinam tranferuntur a. 682–701. De re cf. Caspar Geschichte II 606 adn. 3 nec non van Dieten Geschichte 142sq.

Leo II (681–683) * 3491 JE I 240

(681 aug. 17) Consecratur „a tribus episcopis, id est Andrea Hostense (Ostiensi), Iohanne Portuense et Placentino Belliternense (Velliternensi), pro eo quod Albanensis ecclesia episcopum minime habuit“. „Sedit m. X d. XVII“. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne I 360; Mommsen 202). Vacaverat ecclesia a. 1 m. 7 d. 5 (leg. 7), ut reperitur in Lib. pont. (Duchesne I 355; Mommsen 199). Ibidem (Duchesne I 359; Mommsen 200) legitur Leonem m. 10 d. 17 sedisse. Ita consecrationem ad dominicum diem 17 m. aug. revocari debet.

*? 3492 JE *2116

(681 post aug. 17) Constantino IV imperatori (Constantinopolitano) electionem suam nuntiat et apocrisiarium destinatum Constantinopolim missurum se promittit. L a u d . i n : J³ 3494. – R e g . : Conte Chiesa 480 n. (*241). Cf. etiam J³ 3494 adn. et dubia apud Dölger/Müller Reg. I/1, 121 declarata.

* 3493

(681 post sept. 16) Leoni Constantinus IV imperator (Constantinopolitanus) per legatos redientes edictum de doctrina orthodoxa mittit. L a u d . i n : J³ 3500; Lib. pont. (Duchesne I 112 et 359 et 361 adn. 2; Mommsen 200). – R e g . : Conte Chiesa 481 n. (*243); Dölger/Müller Reg. I/1, 119 n. 246.

3494

681 dec. 13 Leoni Constantinus IV imperator (Constantinopolitanus) scribit „sanctum quoque et universale concilium“ Macarium episcopum Antiochenum „cum eius haereseos sociis pontificali habitu“ nudavisse. Causam Leoni committit. Apocrisiarium mittere rogat (Missa est m. dec. XIII, ind. X). E d . : Tăutu Acta I 913 n. 33 (fragm.); ACO NS II/2, 894. – R e g . : Conte Chiesa 481 n. (244); Winkelmann Streit 165 n. 166; Dölger/Müller Reg. I/1, 119 n. 247. Hanc epistolam Constantini imp. iam d. 13 dec. ind. XI (a. 681) scriptam legati Romani m. iul. a. 682 Romam apportaverunt (cf. J³ 3500). De re cf. van Dieten Geschichte 143sq. et Dölger/Müller loc. cit.

3495

681 dec. 23 Constantinopolis Synodo apostolicae sedis antiquae Romae Constantinus IV imperator (Constantinopolitanus) de pace conservanda scribit (Data X kal. ian. Constantinopoli, imperiali domo, Constantino imp. a. XIX, post cons. eiusdem a. XIII, ind. X). E d . : ACO NS II/2, 856/857. – R e g . : Conte Chiesa 482 n. 245; Winkelmann Streit 166 n. 167; Dölger/Müller Reg. I/1, 121 n. 248. De re cf. Caspar Geschichte II 610 et van Dieten Geschichte 144.

* 3496

(681 dec.) Leoni Constantinus IV imperator (Constantinopolitanus) „divale(m) iussione(m)“ de ordinatione patriarchae Ravennatis mittit.

Leo II (681–683)

67

L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne I 112 et 360; Mommsen 201). – R e g . : Dölger/Müller Reg. I/1, 122 n. 250.

* 3497

(681 dec.) (Leoni Constantinus IV) imperator (Constantinopolitanus) mittit per Iohannem diaconum divales iussiones, quibus relevat annonocapita patrimoniorum Siciliae et Calabriae non parva, sed et coemptum frumenti vel alia diversa, quae ecclesia Romana annue minime exsurgebat (i. e. valebat) persolvere. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne I 366; Mommsen 205). – R e g . : Conte Chiesa 483 n. (*247); Ital. Pont. X 12 n. *15; Dölger/Müller Reg. I/1, 122 n. 250.

† 3498 JE †2117

(682) aug. 19 Childeberto Francorum regi sub interdicti poena praecipit, ut reliquias monasterio Casinensi surreptas intra dies viginti restitui iubeat. „Epicuro Floriacensi omnem monasterii praelationem prohibet, quoadusque praefatam restitutionem cum integritate adimpleat“ (Dat. XIV kal. sept.). – Dum nos regnum. E d . : Insertum Epitomae chron. Casinensium (RIS 2, 356). – R e g . : Ital. Pont. VIII 119 n. †14; Conte Chiesa 483 n. †248. Cf. supra J³ †3441–J³ †3443.

† 3499

(682) Momoleno episcopo Virmandensi et Noviomensi nec non ecclesiae s. Firsaei (Peronensi) privilegium concedit. – Quia matrem nostram. E d . : Ramackers PUU Frankreich NF IV 54 n. 1. De tempore cf. Ramackers op. cit. Spurium elucet ex fragmento latino et regesto in lingua franca.

3500 JE 2118

(682 sept.–dec.) Constantini IV imperatoris (Constantinopolitani) orthodoxiam exquisitissimis verbis laudat. Agathonis legatos Theodorum et Georgium presbyteros et Iohannem diaconum et Constantinum subdiaconum regionarium „per VIII ind.“ (a. 680) Constantinopolim missos, ad sese „per nuper elapsam X ind. m. iul.“ rediisse scribit. Confirmat acta sexti universalis concilii Constantinopoli celebrati et concilio damnatos anathematizat, in quibus „et Honorium I, qui“ inquit „hanc apostolicam ecclesiam non apostolicae traditionis doctrina lustravit, sed profana proditione immaculatam fidem subvertere conatus est“. Constantium subdiaconum regionarium commendat. – Τῶ βασιλεῖ τῶν; Regi regum in. E d . : Tăutu Acta I 578 n. 305; ACO NS II/2, 866/867. – R e g . : Conte Chiesa 483 n. 249; CPL 1738; Winkelmann Streit 166 n. 168 (ad 682 sept.). Cf. etiam J³ *3493 et J³ 3494.

* 3501 JE I 241

(683) ian. 6 Roma Anastasium presbyterum et Leontium diaconum ecclesiae Constantinopolitanae in communionem assumit (in d. sanctum Theophaniae). L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne I 359; Mommsen 201). – R e g . : Conte Chiesa 485 n. *254.

* 3502 JE I 241

(683) febr. 22 Roma Ecclesiam in urbe Roma „iuxta s. Viviana (rect. Bibiana), ubi … corpora ss. Simplicii, Faustini, Beatricis atque aliorum martyrum recondidit, ad nomen b. Pauli apostoli“ dedicat et dona offert (XXII d. m. febr.). L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne I 360; Mommsen 201). – R e g . : Ital. Pont. I 38 n. *2; Conte Chiesa 485 n. *255.

68 * 3503 JE I 241

Leo II (681–683) (683) iun. 27 Facit ordinationem I presbyteros VIIII, diaconos III; episcopos per diversa loca XXIII (per m. iun. d. XXVII). L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne I 112 et 360; Mommsen 202).

3504 JE 2119

(682 ex.–683 iul. 3) Universis ecclesiarum Christi praesulibus per Hispaniam constitutis significat de sexti universalis concilii actis ac de damnato Honorio I, „qui flammam haeretici dogmatis, non, ut decuit apostolicam auctoritatem, incipientem exstinxit, sed negligendo confovit“. „Et quia“ inquit „quaequae in concilio currente celebrato gesta sunt, in Graeco conscripta sunt, et necdum in nostrum eloquium examinate translata, definitionem interim concilii et acclamationem, quod prosphoneticus dicitur, factam ad piissimum principem, pariterque edictum imperatoris, in Latinum de Graeco translatum, per latorem praesentium Petrum notarium regionarium sanctae nostrae ecclesiae vestrae dilectioni direximus, etiam acta totius concilii directuri“. Litteras illas subscribi iubet. – Cum diversa sint. E d . : Migne PL 96, 411; Coll. Can. Hisp. III 190. – R e g . : Conte Chiesa 484 n. 250; CPL 1738; Winkelmann Streit 167 n. 168a. Olim ad a. (682), de tempore cf. Orlandis/Ramos-Lisson Synoden 273sq. et Riedinger Dokumente 233sq. De traditione cf. Coll. Can. Hisp. III loc. cit.

3505 JE 2120

(682 ex.–683 iul. 3) Ervigio regi (Hispaniae) nuntiat, sexto concilio universali fidem confirmatam Monothelitasque damnatos esse „et una cum eis Honorium Romanum, qui immaculatam apostolicae traditionis regulam, quam a praedecessoribus suis accepit, maculari consensit“. Mandat, agat, ut haec „omnibus Dei ecclesiis, praesulibus, sacerdotibus, clericis et populis praedicentur“. Mittit per praesentium latorem Petrum, notarium regionarium, concilii definitionem et acclamationem imperatorisque edictum. – Cum unus exstet. E d . : Migne PL 96, 418; Coll. Can. Hisp. III 200. – R e g . : Conte Chiesa 484 n. 251; CPL 1738; Winkelmann Streit 167 n. 168a; Dölger/Müller Reg. I/1, 119 n. 246. Haud recte, ut Ewald (JE 2120) opinatur, haec epistola ab aliis Benedicto II papae, successori Leonis, attribuitur. Olim ad a. (681), de re et tempore cf. Orlandis/Ramos-Lisson Synoden 273sq., Col. Can. Hist. III loc. cit. et Riedinger Dokumente 233sq.

3506 JE 2121

(682 ex.–683 iul. 3) Simplicio comiti per Petrum notarium regionarium sexti concilii universalis definitionem et acclamationem atque imperatoris edictum cum sanctorum reliquiis mittit. – Cum singulare sit. E d . : Migne PL 96, 416; Coll. Can. Hisp. III 196. – R e g . : Conte Chiesa 484 n. 252; CPL 1738; Winkelmann Streit 167 n. 168a; Dölger/Müller Reg. I/1, 119 n. 246. Olim ad a. (682), de tempore cf. Orlandis/Ramos-Lisson Synoden 273sq. et Riedinger Dokumente 233sq. De traditione cf. Col. Can. Hisp. III loc. cit.

3507 JE 2122

(682 ex.–683 iul. 3) Quirico episcopo (Toletano?) commendat Petrum notarium regionarium ecclesiae Romanae cum sexti universalis concilii definitione et acclamatione atque imperatoris edicto missum ad omnes ecclesiarum antistites et „ad praecellentissimum atque christianissimum regem et ad gloriosum comitem“. Reliquias ei muneri mittit. – Ad cognitionem vestrae. E d . : Migne PL 96, 415; Coll. Can. Hisp. III 195. – R e g . : Conte Chiesa 485 n. 253; CPL 1738; Winkelmann Streit 167 n. 168a; Dölger/Müller Reg. I/1, 119 n. 246.

Leo II (681–683)

69

Olim ad a. (682), de tempore cf. Orlandis/Ramos-Lisson Synoden 273sq. et Riedinger Dokumente 233sq. De traditione cf. Col. Can. Hisp. III loc. cit.

* 3508 JE *2123

(682–683) Facit „constitutum, quod in archivo ecclesiae continetur, ut, qui ordinatus fuerit archiepiscopus (Ravennas), nulla consuetudine pro usu pallii diversis officiis ecclesiae persolvere aliquid debeat; sed et, ne Mauri quondam episcopi anniversitas aut agenda celebretur, prohibet“ (Lib. pont.). „Cum Leone omnia placita adimplevit (sc. Theodorus Ravennas), statutaque inter se fecerunt, ut qualem electum ex Ravenna sacerdotes Romam deportassent, ipsum consecrasset; non amplius in tempore consecrationis Romae manerent, nisi octo diebus; ultra iam illuc non veniret, nisi die natalis apostolorum legatum ex sacerdotibus mitteret, … et alia multa capitula confirmata per manum Leonis cum presbyteris“ (Agnelli Lib. pont.). L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne I 360; Mommsen 201); Agnelli Lib. pont. c. 124 (MGH SS rer. Lang. 360; FChr 21/2, 456). – R e g . : Ital. Pont. V 34 n. *71; Conte Chiesa 486 n. *258.

* 3509

(682–683) Leoni Constantinus IV imperator (Constantinopolitanus) divalem iussionem mittit, in qua „ecclesia Ravennas sub ordinatione sedis apostolicae“ restitueretur et mandaretur, ut „archiepiscopus iuxta antiquam consuetudinem in civitate Romana veniat ordinandus“. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne I 112 et 360; Mommsen 201). – R e g . : Conte Chiesa 486 n. *257; Dölger/Müller Reg. I/1, 123 n. 251. De tempore cf. Dölger/Müller Reg. I/1 loc. cit.

* 3510 JE I 241

(683) iul. 3 Sepelitur ad b. Petrum (V non. iul.). L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne I 112 et 360; Mommsen 202). De loco eius sepulturae cf. Borgolte Petrusnachfolge 74sq. 310. 348.

Roma

Benedictus II (684–685) 3511 JE 2125

(683 iul. 3–684 iun. 26) Benedictus „presbyter et in Dei nomine electus sanctae sedis apostolicae“ Petrum notarium regionarium in Hispaniam missum hortatur, ut mandata a Leone II accepta strenue exsequatur, et „subscriptiones episcoporum post synodicam definitionem (sexti concilii universalis) cum summa sedulitate atque vigilantia procuret subiungi“. – Iuxta quod tuam. E d . : Migne PL 96, 423; Coll. Can. Hisp. III 199. – R e g . : Conte Chiesa 487 n. 261; CPL 1739. De re et tempore cf. Orlandis/Ramos-Lisson Synoden 275 et Riedinger Dokumente 233sq.

* 3512 JE *2126

(683 iul. 3–684 iun. 26) Benedictus electus Wilfridum expulsum episcopum Eboracensem restitui iubet. L a u d . i n : J³ 3603; Eddii Stephani Vita s. Wilfridi c. 43 et 45 (MGH SS rer. Merov. 6, 238sq.; Colgrave Vita 88 et 92); Wilhelmi Malmesburien. Gesta pont. Anglorum III c. 104 (Winterbottom I 358). – R e g . : Conte Chiesa 487 n. *262. Olim ad a. 683–684, de tempore cf. Conte Chiesa loc. cit.

* 3513 JE I 241

(684 iun. 26) Consecratur, cum sedes vacasset m. 11 d. 22 (lege 24). „Sedit m. X d. XII“. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne I 112 et 360; Mommsen 202).

* 3514 JE I 242

(685) mart. 26 Roma „Clerum … diversis ordinibus et in diem sanctum paschae honoribus“ ampliat. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne I 364; Mommsen 204).

† 3515 JE †2127

(685) apr. 26 Roma, Laterano Monasterium venerabilis viri Aegidii (Nemausense) noviter ab ipso apostolicae sedi traditum in suam tuitionem suscipit. Electionem abbatis monachis liberam committit, cuius benedictionem sibi successoribus suis reservat. Alia privilegia addit (Dat. Rome in Lateranensi palatio p. m. Lini archidiac. VI kal. mai.). – Cum omnis ecclesia. E d . : Ménard Hist. de Nismes VII app. 719 n. 1; Goiffon Bullaire de St. Gilles 3. – R e g . : Conte Chiesa 489 n. †265. Spurium saec. XI confictum esse censent Pflugk-Harttung Diplomatische Beiträge 229sq. et Anton Liber diurnus 127 adn. 22.

* 3516 JE I 242

(684 aest.–685 vere) Benedicto II Constantinus IV imperator (Constantinopolitanus) divalem iussionem mittit, per quam concedit: „Ut persona qui electus fuerit in sedem apostolicam, e vestigio absque tarditate pontifex ordinetur“. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne I 112 et 363; Mommsen 203). – R e g . : Conte Chiesa 487 n. *263; Dölger/Müller Reg. I/1, 123 n. 252.

Benedictus II (684–685) * 3517

71

(684 aest.–685 vere) Benedicto II Constantinus IV imperator (Constantinopolitanus) „mallones capillorum domni Iustianiani et Heraclii filiorum“ mittit et significat se „eosdem capillos direxisse“. L a u d . i n : Lib. pont. 363. – R e g . : Dölger/Müller Reg. I/1, 124 n. 252a. De tempore cf. Dölger/Müller Reg. loc. cit.

*† 3518

(683–685) Monasterio Eliensi (Ely) Etheldreda abbatissa petente privilegium concedit. L a u d . i n : Liber Eliensis I c. 19 (Blake 37sq.). – R e g . : Conte Chiesa 489 n. †*266. Privilegium per Wilfridum archiepiscopum (Eboracensem) directum esse dicitur. Re vera Wilfridus sub Agathone papa Romae commorabatur (cf. J³ *3474), Etheldreda abbatissa a. 679 obiit, cf. Blake 37 adn. 3.

* 3519

(684–685) Dimittit omni clero, monasteriis diaconiae et mansionariis auri libras XXX. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne I 113 et 364; Mommsen 204).

* 3520

(684–685) Episcopos XII per diversa loca ordinat. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne I 113 et 364; Mommsen 204).

* 3521 JE I 242

(685) mai. 8 Sepelitur ad b. Petrum, post m. 10 et d. 12 pontificatum (VIII id. mai.).

Roma

L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne I 363sq.; Mommsen 204); Martyrol. Casinen. (Muratori SS VII 936). De loco eius sepulturae cf. Borgolte Petrusnachfolge 74sq. 348.

Iohannes V (685–686) * 3522 JE I 242

(685 mai.–iul. 23) In ecclesia s. Salvatoris Constantiniana „a generalitate“ eligitur.

Roma, Laterano

L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne I 113 et 366; Mommsen 205).

* 3523 JE I 242

(685 mai.–iul. 23) Electus in episcopium perducitur.

Roma, Laterano

L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne I 366; Mommsen 205).

* 3524 JE I 242

(685 iul. 24) Consecratur „a tribus episcopis Ostiense (Hostense), Portuense et Belliternense (Velliternense)“. „Sedit a. I d. VIIII“. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne I 113 et 366; Mommsen 205). Annum confirmat Lib. pont., qui hoc sedente Constantinum IV imperatorem docet m. sept. ind. 14 obiisse. Dies liquet etiam ex Lib. Pont. (Duchesne I 113 et 364; Mommsen 204), ubi legitur ecclesia m. 2 d. 15 vacasse.

† 3525 JE †2128

685 nov. Vulfecranno abbati monasterii s. Benigni Divionensis et eius successoribus indulget, ne coemeterium monasterii alibi transferatur aut aliud praeter ipsum constituatur neve ab episcopo Lingonensi aliisque interdicatur (Dat. p. m. Iohannis bibliothecarii pontificatus d. Iohannis pp. a. I, m. nov. in sacratissima b. Petri apost. sede, ind. VI). – Officii nostri auctoritate. E d . : Folz Chartes Saint-Bénigne de Dijon I 53 n. 16. – R e g . : Conte Chiesa 491 n. †268. Specimen scripturae praebet Mabillon De re dipl. 436 tab. 46. Similia verba inveniuntur in Lib. diurn. form. 32 (Foerster 93) et 85 (Foerster 157), cf. Anton Liber diurnus 128 adn. 23. Concluditur perverse subscriptione et datatione.

† 3526 JE †2130

686 mai. 8 Ecclesiae s. Mariae Atrebatensis libertatem et possessiones confirmat petente Vinditiano episcopo (Dat. a. VII Theoderici regis, ind. II. Vinditianus episc. iussu Theoderici regi et rogatu Iohannis summi pont. scripsit.). – Audite sententiam quam. E d . : Insertum Gestis epp. Cameracen. I c. 26 (MGH SS 7, 411). – R e g . : Conte Chiesa 492 n. †271. Subscripserunt „Martinus vicarius sedis apost.“ et episcopi 16. In Gestis episcoporum Cameracensium ibidem inseritur et epistola spuria Vinditiani ad Iohannem directa.

* 3527 JE *2129

(685–686) Concilio convocato Novellum episcopum Turritanum a Citonato archiepiscopo Caralitano consecratum „sub dicione sedis apostolicae“ reintegrat atque firmat; cuius rei „cyrographum archivo ecclesiae (Romanae) retinetur“. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne I 366; Mommsen 205sq.). – R e g . : Ital. Pont. X 428 n. *5. De concilio Romano cf. Mansi Conc. 11, 1093. Cf. etiam J³ *3380.

73

Iohannes V (685–686) * 3528

(685–686) Dimittit omni clero, monasteriis diaconiae et mansionariis solidos MDCCCC. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne I 113 et 367; Mommsen 206).

* 3529

(685–686) Episcopos XIII per diversa loca ordinat. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne I 113 et 367; Mommsen 206).

* 3530 JE I 242

(686) aug. 2 Sepelitur ad b. Petrum post a. I et d. 10 pontificatum (II m. aug.). L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne I 113 et 367; Mommsen 206). De loco eius sepulturae cf. Borgolte Petrusnachfolge 74sq. et 348.

Roma

Conon (686–687) 3531

(686 post aug. 2?) Archipresbyter, archidiaconus et primicerius notariorum, servantes locum s. sedis apostolicae, exconsuli, patricio et exarcho Italiae notescunt, ab hac luce fuisse subtractum sanctum pontificem. – Quamvis non sine. E d . : Lib. diurn. form. 59 (Foerster 113). – R e g . : Ital. Pont. V 7 n. 28. Cf. regesta sequentia.

* 3532 JE I 243

(686 aug.–oct.) Roma Eligitur a sacerdotibus et clero (qui antea de Petro archipresbytero consenserat). „E vestigio autem omnes iudices una cum primatibus exercitus ... in eius laudem omnes simul adclamaverunt; videns autem exercitus (qui eligi Theodorum presbyterum voluerat) unanimitatem cleri populique in decreto eius subscribentium, post aliquod dies et ipsi flexi sunt et consenserunt in persona praedicti sanctissimi viri, atque in eius decreto devota mente subscribunt“. „Sedit m. XI“. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne I 368; Mommsen 207).

3533

(686?) Presbyteri, diaconi et familiaris universus clerus, axiomatici etiam seu exercitus et populus Romanae urbis exarcho Italiae supplices nuntiant, in personam archidiaconi concurrisse atque consensisse electionem; supplicant, ut celerius apostolicam sedem de perfecta electi ordinatione adornare praecipiat. – Novit humanis rebus. E d . : Lib. diurn. form. 60 (Foerster 114). – R e g . : Ital. Pont. V 7 n. 29. Sickel Prolegomena II 51sq. formulas 59–63 de electione Romani pontificis ad a. cr. 625, i. e. Honorii I tempora, referri iubet. Cum vero epistola ipsa cum Lib. pont. (Duchesne I 368) accuratius concordet, ea ad a. 686 spectare pro certo habet Kehr in Ital. Pont. V loc. cit.

3534

(686?) Archipresbyter, archidiaconus et primicerius notariorum servantes locum s. sedis apostolicae (Theodorum?) archiepiscopum Ravennatem de electione novi pontificis certiorem faciunt petentes, ut una cum legatis Romanis apud exarchum impigrius interveniat, ut optatae ordinationis acceleretur negotium. – Inter cetera quae. E d . : Lib. diurn. form. 61 (Foerster 117). – R e g . : Ital. Pont. V 34 n. 72. Ad Cononem papam epistola haec referanda esse videtur, de cuius electione Lib. pont. (Duchesne I 368; Mommsen) similibus verbis loquitur; cf. J³ *3561.

3535

(686?) Presbytero et apocrisiario (Ravennae) archipresbyter, archidiaconus et primicerius notariorum, servantes locum s. sedis apostolicae nuntiant, post pontificis transitum die tertia convenientibus clero, axiomaticis etiam et generalis militiae ac civium universitate, in personam archidiaconi electionis vota se contulisse; monent, ut cum harum portitoribus conveniat et pro celeri promotione pontificalis ordinationis deposcendo apud exarchum interveniat. – Dudum obitum dilectissimam.

Conon (686–687)

75

E d . : Lib. diurn. form. 63 (Foerster 120). – R e g . : Ital. Pont. V 77 n. 16. Cf. J³ 3533.

3536

(686?) Archipresbyter, archidiaconus et primicerius notariorum, servantes locum s. sedis apostolicae, consulem Ravennae hortantur, ut coniungentibus harum portitoribus, quos cum decretalibus paginis cum impensa supplicatione pro celeri promotione novi electi pontificis apud exarchum destinaverunt, cum eis conveniat et ad precandum de optatis apud exarchum subveniat. – Si beneficia saecularibus. E d . : Lib. diurn. form. 62 (Foerster 119). – R e g . : Ital. Pont. V 88 n. 11. Cf. J³ 3533.

3537

687 febr. 17 Constantinopolis Iohanni (rect.: Cononi) Iustinianus II imperator (Constantinopolitanus) epistolam mittit, se iussisse „synodalium gestorum chartas (i. e. sexti concilii Constantinopoli habiti) in medium adduci“ et coram omnibus lectionem fieri (Dat. XIII kal. mart. Constantinopoli imp. d. piissimo perp. aug. Iustiniano imp. a. II et post cons. eius a. II, ind. XV). E d . : ACO NS II/2, 886. – R e g . : Conte Chiesa 492 n. 272; Winkelmann Streit 168 n. 169; Dölger/Müller Reg. I/1, 128 n. 256a. Litterae perperam Iohanni V pp. inscriptae sunt, qui vero iam 686 aug. 2 mortem obiit. Laud. et in Lib. pont. (Duchesne I 368; Mommsen 207).

* 3538

(686 aut.–687 aest.) Cononi (Iustinianus II) imperator (Constantinopolitanus) relevat per sacram iussionem 200 annonocapita, quae patrimonium Brittius (sic!) et Lucaniae annue persolvebat. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne I 369; Mommsen 208). – R e g . : Conte Chiesa 493 n. *273 (ad 687 ante sept. 21); Ital. Pont. X 13 n. *16; Dölger/Müller Reg. I/1, 127 n. 255. De tempore cf. Dölger/Müller I/1, loc. cit.

* 3539

(686 aut.–687 aest.) Cononi (Iustinianus II) imperator (Constantinopolitanus) dirigit iussionem, ut restituantur familiae patrimoniorum Brittius (sic!) et Lucaniae atque Siciliae, quae in pignere a militia detinebantur. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne I 369; Mommsen 209). – R e g . : Conte Chiesa 493 n. *274; Ital. Pont. X 13 n. *17; Dölger/Müller Reg. I/1, 127 n. 256. De tempore cf. Dölger/Müller I/1, loc. cit. Cf. et J³ *3538.

* 3540 JE I 243

(686–687) „Ultra consuetudinem absque consensu cleri, ex immissione malorum hominum, in antipathia ecclesiasticorum Constantinum diaconum ecclesiae Syracusanae rectorem in patrimonio Siciliae constituit, hominem perperum et tergiversutum; sed et mappulum ad cavallicandum uti licentiam ei concessit“. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne I 369; Mommsen 208). – R e g . : Conte Chiesa 493 n. *275; Ital. Pont. X 213 n. *78.

* 3541

(686–687) Facit episcopos per diversa loca XVI. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne I 113 et 369; Mommsen 209).

76 * 3542 JE I 243

Conon (686–687) (687) Archidiaconus Paschalis videns sanctum pontificem (Cononem) „infirmitate constrictum“ scribit Ravennam „glorioso Iohanni novo exarcho“ promittens ei dationem, ut persona eius ad pontificatum eligatur; qui statim mandat de Ravenna „suis iudicibus, quos Romae ordinavit et direxit ad disponendam civitatem, ut post mortem pontificis eiusdem archidiaconi persona eligeretur“. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne I 113 et 369sq.; Mommsen 208). – R e g . : Ital. Pont. V 8 n. *30; Conte Chiesa 493 n. *275 bis.

* 3543 JE I 243

(687 ante sept. 22) Obiit „diutina infirmitate detentus, ut vix ordinationes sacerdotum explere potuisset“. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne I 369; Mommsen 208).

* 3544 JE I 243

(687) sept. 22 Sepelitur ad b. Petrum ecclesia per m. 11 administrata (D. XXII m. sept.). L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne I 113 et 368sq.; Mommsen 207 et 209). De loco eius sepulturae cf. Borgolte Petrusnachfolge 74sq. et 348.

Roma

Sergius I (687–701) cui accederunt: Theodorus (687) et Paschalis (687) * 3545 JE I 244

(687 post sept. 22) Theodorus archipresbyter eligitur ab aliqua populi parte et patriarchii partem interiorem tenet. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne I 371; Mommsen 210).

* 3546 JE I 243

(687 post sept. 22) Paschalis (antipapa) eligitur a populi factione altera et patriarchii partem exteriorem „ab oratorio s. Silvestri et basilicam domus Iuliae, quae super campum respicit“, occupat. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne I 371; Mommsen 210).

* 3547 JE I 244

(687 sept. 22–oct. 21) Roma, in sacro palatio In sacro palatio (in oraculo b. Caesarii) eligitur „inito consilio primati iudicum et exercitus Romanae militiae vel cleri … plurima pars et praesertim sacerdotum atque civium multitudine“, ut „duorum altercantium electorum (Paschalis et Theodori) sopiatur intentio“. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne I 371; Mommsen 210). De loco cf. Duchesne (Lib. pont. I 377 adn. 11).

* 3548 JE I 244

(687 sept. 22–oct. 21) Theodorus in Lateranensi episcopio resignat Sergio electo.

Roma

L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne I 371; Mommsen 210).

* 3549 JE I 243

(687 oct. 21) Consecratur, cum sedes vacasset m. 2 d. 18. „Sedit a. XIII m. VIII d. XXIII“. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne I 367; Mommsen 206).

* 3550 JE I 244

(687 oct.–ante dec. 15) Roma „Cantaros et coronas, qui ante sacrum altare et confessionem b. Petri apostoli ex antiquo pendebant, deponi fecit et pignori tradi“, ut Iohanni exarcho, qui a Paschali (antipapa) vocatus Romam venerat, de centum auri libris ab eodem (antipapa) promissis satisfaciat. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne I 372; Mommsen 211). Cf. etiam Conte Chiesa 493 n. *275 ter.

* 3551 JE I 244

(687 oct.–ante dec. 15) In Lateranense episcopium deducitur. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne I 371; Mommsen 210).

Roma

78 * 3552 JE I 243

Sergius I (687–701), cui accedit: Paschalis (678) (687 ante dec. 15) Roma, Laterano Paschalis (antipapa) in episcopio Lateranensi „coactus et confusus volens nolens suum dominum et electum“ Sergium ingressus salutat. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne I 372; Mommsen 210).

* 3553 JE I 243

(687 ante dec. 15) Paschalis (antipapa) „clanculo non cessat Ravennam suos mittere missos promissaque pecunia vel alia diversa dona“ Iohanni patricio et exarcho „cognomento Platyn, cum suis iudicibus nemine sciente Romam venire“ persuadet. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne I 372; Mommsen 211). – R e g . : Ital. Pont. V 8 n. *31; Conte Chiesa 493 n. 275 ter.

* 3554 JE I 243

(687 post dec. 15) Paschalis (antipapa) „ab officio archidiaconatus pro(pter) aliquas incantationes et luculos, quos colebat vel sortes, quas cum aliis respectatoribus tractabat, Dei beatique apostolorum principis Petri interveniente iudicio, (a Sergio I) privatus est“ et in monasterium retruditur. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne I 372; Mommsen 211).

* 3555 JE I 244

688 iun. 28 In ecclesiam b. Petri corpus Leonis II transfert (IV kal. iul. indictione I).

Roma

L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne I 375; Mommsen 214). Vide Titulum ap. Mabillon Vet. an. 220 (i. e. anno 688, non 703).

* 3556

(688) Iuliano (archiepiscopo Toletano) rescriptum mittit et „omnia, quaecumque scripsit“ in apologetico de tribus capitulis, „iusta et pia esse depromit“. L a u d . i n : Contin. Hisp. (MGH Auct. ant. 11, 350). – R e g . : Conte Chiesa 494 n. *277.

† 3557

688 Roma, Laterano Canonicis et capitulo s. Mariae in Pisano episcopio mandat, ut per publicum edictum auctoritate sua conscriptum feminas cuiuscumque generis ab ingressu coenobii eorum penitus repellant, remittit eorum arbitrio celebrationem vigiliarum sub eadem excommunicationis poena praedictis mulieribus prohibendam (Dat. Lat. pont. n. a. II). – Ad hoc nobis. E d . : Martini Theatro basilicae Pisanae App. 138. – R e g . : Ital. Pont. III 332 n. †6; Conte Chiesa 494 n. †278.

* 3558 JE I 244

689 apr. 10 Roma Ceadwallae regi Occidentalium Saxonum (Gewissorum) baptisma accipienti nomen Petri imponit, „die sancto sabbati paschalis“ (d. sancto sabbati paschalis a. ab inc. Dom. DCLXXXVIIII). L a u d . i n : Bedae Hist. eccl. V c. 7 (Colgrave 470; Lapidge III 40). De re cf. Krüger Königskonversionen 178sq. et Angenendt Kaiserherrschaft 153sq.

† 3559

689 Roma, Laterano Universitati Cantabrigensi privilegia confirmat et decernit, ne ordinariis liceat doctores scholaresque studentes scholares censuris gravare (Scripta Romae in ecclesia Lateranensi a. ab inc. verbi DCLXXXIX). – Quoniam fama bonae. E d . : Dyer Privileges I 59.

Sergius I (687–701) *? 3560

79

(cr. 692 ante sept.) Iustinianus II imperator (Constantinopolitanus) legatos apostolicae sedis in concilio in regia urbe (Constantinopolitana in Trullo) habito subscribere compellat, quod et „decepti“ faciunt. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne I 372; Mommsen 211). – R e g . : Conte Chiesa 496 n. *282; Dölger/Müller Reg. I/1, 131 n. 259. De re cf. Caspar Geschichte II 634sq., de incerta fide subscriptionum cf. Flogaus Quinisextum 54.

* 3561

(692 ante sept.) Sergio Iustinianus II imperator (Constantinopolitanus) concilii Constantinopolitani (Trullani seu Quinisexti) canones a tribus patriarchis, id est Constantinopolitano, Alexandrino et Antiocheno, subscriptos „ad confirmandum vel in superiori loco subscribendum“ dirigit. L a u d . i n : Codificazione Canonica Orientale F. III 1 580; Lib. pont. (Duchesne I 373; Mommsen 212). – R e g . : Conte Chiesa 496 n. *282 (ad a. cr. 693). De re cf. Caspar Geschichte II 634sq. et Ohme in ACO II/4, LVII–LXI. De subscriptionibus patriarcharum et de legatis, qui ad synodum missos esse dicitur, cf. Flogaus Quinisextum 54.

* 3562

(692 ante sept.) Iustiniano II imperatori (Constantinopolitano) concilii acta remittit et „porro eos, ut invalidos respuit atque abiecit“. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne I 373; Mommsen 212). – R e g . : Tăutu Acta I 580 n. 306. De re cf. Caspar Geschichte II 634sq. et Ohme in ACO II/4, LVII–LXI, ubi et p. LX adn. 227 de tempore.

* 3563

(692 ante sept.) Iustinianus II imperator (Constantinopolitanus) „Sergium magistrianum in spretum … pontificis Romam“ mittit et Iohannem Portuensem episcopum et Bonifatium consiliarium apostolicae sedis in regiam urbem (Constantinopolim) aufert. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne I 373; Mommsen 212). De re cf. Caspar Geschichte II 634sq. et Ohme in ACO II/4, LXsq, ubi et de legatis.

* 3564

(692 post sept.) Iustinianus II imperator (Constantinopolitanus) Zachariam protospatarium Romam dirigit, ut Sergium, quia in actis Constantinopolitanae synodus (a. 692) subscribere noluit, deportet regiam urbem. Sed Sergius „foris basilicam, quae dicitur domni Theodori papae … generalitatem militiae et populi“ suscipit, qui spatarium imperatoris a Roma depellunt. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne I 373; Mommsen 212). – R e g . : Conte Chiesa 496 * 283 (ad a. 693–694); Dölger/Müller Reg. I/1, 131 n. 259. De re cf. Caspar Geschichte II 635sq., de tempore cf. Dölger/Müller I/1, loc. cit. et Ohme in ACO II/4, LXII. De Zacharia protospatario cf. PmbZ V 102 n. 8606.

* 3565 JE I 243

(cr. 692) Paschalis (antipapa) in monasterio retrusus moritur „post quinquiennium, prae cordis duritia impoenitens“. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne I 372; Mommsen 211).

80 * 3566 JE *2131

Sergius I (687–701) (cr. 692) Wilfrido episcopo Eboracensi ademptam dignitatem reddi accusatoresque eius Romam venire iubet. L a u d . i n : Eddii Stephani Vita s. Wilfridi c. 43 et 46 (MGH SS rer. Merov. 6, 238 et 241; Colgrave Vita 88sq. et 94). – R e g . : Conte Chiesa 495 n. *279. Verisimile laud. et in J³ 3602 atque in epistola Lanfranci archiepiscopi Dorobernensis Alexandro II papae directa, cf. Wilhelmi Malmesburiensis Gesta pont. Anglorum I c. 29 (Winterbottom I 58).

* 3567

(690–692/693) Sergium Willibrord, accepta a Pippino principe (Francorum) licentia in Fresia praedicandi, adit, ut cum eius licentia et benedictione evangelizandi gentibus opus ineat reliquiasque ecclesiarum dedicationi adhibendas accipiat. L a u d . i n : Bedae Hist. eccl. V c. 11 (Colgrave 484; Lapidge III 62). – R e g . : Germ. Pont. IX 11 n. *1.

? 3568 JE 2132

(cr. 693) Ethelredo, Alfrido, Aldulfo regibus Anglorum Brithwaldum archiepiscopum Cantuariensem commendat. – Donum gratiae spiritualis. E d . : Insertum Eadmeri Historiae V (SS rer. Brit. 81, 266); Insertum Wilhelmi Malmesburien. Gestis pont. Anglorum I c. 34 (Winterbottom I 70); Birch Cartularium Saxonicum I 118 n. 83; Böhmer Fälschungen 151. – R e g . : Conte Chiesa 495 n. †280 (ad 693 ante iun. 29). Ewald de fide dubitat. Böhmer Fälschungen 102 partes solum spurias esse censet, cf. J³ †3569.

† 3569 JE 2133

(cr. 693) Universis episcopis per Britanniam constitutis nuntiat se Brithwaldo archiepiscopo Cantuariensi et Britanniae primatum et pallii dalmaticaeque usum concessisse. Cui eos oboedire iubet. – Sicut nobis quibus. E d . : Insertum Eadmeri Historiae V (SS rer. Brit. 81, 267); Insertum Wilhelmi Malmesburien. Gestis pont. Anglorum I c. 35 (Winterbottom I 70); Birch Cartularium Saxonicum I 119 n. 84; Böhmer Fälschungen 152. – R e g . : Conte Chiesa 495 n. †281. Laud. et in Lanfranci ep. n. 4 Alexandro II directa (cf. Hiestand/Hirschmann Angl. Pont. Subsidia I 16 n. 19). De fide dubitant Ewald (JE 2133: „suspectae fidei“) et Böhmer Fälschungen 102, cf. etiam J³ ?3568.

* 3570 JE I 244

695 nov. 21 Roma, S. Cecilia Willibrordum a Pippino (maiore domus) Romam missum (archi)episcopum ordinat genti Fresorum imposito nomine Clementis. L a u d . i n : Bedae Chron. maiora c. 566 (MGH Auct. ant. 13, 316); Bedae Hist. eccl. V c. 11 (Colgrave 486; Lapidge III 66); Alcuini Vita Willibrordi II 3–5 (MGH Poet. lat. 1, 210); Alcuini Vita Willibrordi I 6sq. (MGH SS rer. Merov. 7, 121sq.); Thiofridi Vita Willibrordi metrica (AA SS nov. III 485–487); Thiofridi Vita Willibrordi prosaica c. 6sq (AA SS nov. III 464sq.). – R e g . : Conte Chiesa 496 n. ?*284; Germ. Pont. IX 11 n. *2. Olim ad 696 nov. 22. De ordinationis loco et tempore cf. Germ. Pont. IX loc. cit. adn.

* 3571

(695 nov. 21 vel paulo post) (Roma) Willibrordo (archi)episcopo praecipit, ut fiat sedes episcopalis Traiectensis subiecta Romano pontifici ad praedicandam gentem Fresorum. L a u d . i n : J³ 4053. – R e g . : Germ. Pont. IX 12 n. *3. Ex hoc privilegio coniectari licet, Sergium eum non ad praedicandum genti Fresorum tantummodo sine sede certa direxisse, sed etiam cathedram constituere iussisse, cf. Schieffer in Germ. Pont. IX loc. cit. adn.

Sergius I (687–701) *? 3572

81

(695?) Roma Willibrordo (archiepiscopo) reliquias tradit, quas hic in ecclesia Embricensi condit. L a u d . i n : Inscriptum (saec. X ex. – XI in.) in reliquiario, quod „arca s. Willibrordi“ nuncupari solet. – R e g . : Germ. Pont. IX 48 n. ?*1. De inscriptione cf. Lemmens Kunstschätze 29sq.; Lemmens Schatzkammer 40; SpenglerReffgen Stift Emmerich 19–22.

† 3573 JE †2134

697 mart. 25. Heroni episcopo Lingonensi scribit, ne monachis s. Benigni Divionensis coemeterium adimi a clericis castri patiatur (Dat. p. m. Iohannis bibl. a. Sergii X in sacratissima sede b. Petri apost., ind. II). – Quamprimum nobis attendendum. E d . : Delisle Mélanges s 41; Folz Chartes Saint-Bénigne de Dijon I 53 n. 17. – R e g . : Conte Chiesa 498 n. †286. Confictum esse a. 1032/33 auxilio J³ 8245 censet Anton Liber diurnus 127 adn. 22. Cf. etiam Folz op. cit. n. 15 et 16. – De traditione cf. Kehr PUU Rom. Bibliotheken II 58.

* 3574

(cr. 698) Willibrordo archiepiscopo sanctorum reliquias tribuit, quas hic in monasterio Epternacensi collocat. L a u d . i n : Theoderici monachi epistola ad Heinricum VI imperatorem (Wampach UB Echternach 368 n. 215). – R e g . : Germ. Pont. X 264 n. *1.

* 3575

(688–701) mart. Facit ordinationes II per m. mart., presbyteros XVIII, diaconos IIII. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne I 376; Mommsen 216).

3576 JE 2135

(687–701) Ecclesiae s. Susannae (in urbe Roma), cum vix necessaria ad cultum possideat, petente Iohanne presbytero ex patrimonio Romano plurima praedia, quorum nomina describit, pro oblatione et luminariis deputat. Petri subdiaconi donationem eidem ecclesiae factam confirmat. – Dum apostolicis pontificibus. E d . : Fragmenta tabulae marmoreae (de Rossi Epigrafe 93 et tab. VIII). – R e g . : Ital. Pont. I 62 n. 1. De traditione cf. Kehr PUU Rom. Bibliotheken II 91.

3577 JE 2136

(687–701) Decernit, ut presbyter, qui non baptizatus sacerdotii consecrationem acceperit, removeatur; ille vero, qui persuasum sibi habuit, se baptizatum fuisse, officium retineat, iterum ordinetur, et ab eo baptizati in ecclesia permaneant. – Qui presbyter dicitur. E d . : Maassen Geschichte I 971. – R e g . : CPL 1741. Laud. et in Coll. 400 capitulorum, de qua cf. Meeder Biblical past.

* 3578 JE *2137

(687–701) Decernit, ut, si quis a non baptizato baptizatus fuerit, dummodo in nomine sanctae trinitatis factum sit, baptizatus habeatur. L a u d . i n : Pippini capitulare Compendiense a. 757 c. 12 (MGH Capit. 1 1, 38 [sectio 2]). Hoc caput haud scio an ex eodem decreto, ex quo et J³ 3577 sumptum sit.

82 * 3579

Sergius I (687–701) (687–701) Basilicae b. Petri multa dona offert. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne I 374; Mommsen 213).

* 3580

(687–701) Basilicam b. Pauli renovat et imaginem apostolorum, quae erat super fores eiusdem basilicae, mutat. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne I 375; Mommsen 215).

* 3581

(687–701) Basilicae Salvatoris, quae appellatur Constantiniana (in Laterano), multa dona offert. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne I 374; Mommsen 213).

* 3582

(687–701) Facit ambonem et cyburium in basilica ss. Cosmae et Damiani (in urbe Roma), ubi et multa dona offert. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne I 375; Mommsen 215).

* 3583

(687–701) Cyburium basilicae s. Susannae (in urbe Roma), „quod ante ligneum fuerat, ex marmore“ facit. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne I 375; Mommsen 215).

* 3584

(687–701) Basilicam s. Eufemiae, „quae per multa tempora fuerat distecta“, cooperit et renovat. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne I 375; Mommsen 215). De loco cf. Duchesne Lib. pont. I 380 adn. 39.

* 3585

(687–701) Oratorium s. Andreae apostoli, „qui ponitur Lavicana, a solo“ refacit. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne I 376; Mommsen 215).

* 3586

(687–701) Basilicam s. Aureae in Hostis, „quae similiter fuerat distecta vel disrupta“, cooperit renovatque. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne I 376; Mommsen 215). De tempore cf. Geertman More veterum 45, qui basilicam perperam „Andreae sita in Ostis“ appellat. De loco cf. Duchesne Lib. pont. I 380 adn. 40.

* 3587

(687–701) Statuit, ut tempore confractionis dominici corporis 'Agnus Dei, qui tollis peccata mundi, miserere nobis' a clero et populo decantetur. Constituit autem, ut diebus Annuntiationis Domini, Dormitionis et Nativitatis s. Dei genetricis semperque virginis Mariae ac s. Symeonis, quod Ypapanti Graeci appellant, laetania exeat a s. Hadriano et ad s. Mariam populus occurrat. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne I 376; Mommsen 215). – R e g . : Ital. Pont. I 12 n. *13. Hac de re cf. Duchesne Lib. pont. I 381 adn. 43.

* 3588

(687–701) Facit „in basilicam s. Laurentii martyris (in urbe Roma), qui appellatur titulus

Sergius I (687–701)

83

Lucinae, arcos argenteos IIII“. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne I 376; Mommsen 215).

* 3589

(687–701) Spiritualibus monitis atque doctrinis Aquileiensem archiepiscopum et synodum, quae sub eo est, instruit et convertit. Acta synodi Papiae celebratae confirmat. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne I 376; Mommsen 215); Carmen de synodo Ticinensi auctore Stephano mag. (Marcuzzi Sinodi 315; MGH SS rer. Lang. 189). – R e g . : Ital. Pont. VII/1, 23 n. *22.

* 3590

(687–701) Facit „coopertoria vel vasa aurea et argentea plura per diversas ecclesias ad usum et ornatum ecclesiarum Christi“. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne I 376; Mommsen 215).

* 3591

(687–701) Episcopos XCVII per diversas provincias ordinat, inter alios Damianum archiepiscopum s. ecclesiae Ravennatis, Bertoaldum Brittaniae archiepiscopum atque Clementem in gentem Frisorum. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne I 376; Mommsen 216).

*† 3592 JE *2137α

(687–701) Monasterio s. Columbani Bobiensi eadem privilegia, quae Martinus I papa (J³ *†3379), concedit. L a u d . i n : Miracula s. Columbani c. 23 (MGH SS 30/2, 1009); Sicardi Cremonen. episc. Relatio ad Innocentium III (Cappelletti Chiese d'Italia XIII 644; Legè/Gabotto Documenti 87). – R e g . : Ital. Pont. VI/2, 251 *9. Sergio I an Sergio II ascribenda sit bulla haec suspecta, non satis constat, cum in Miraculis nomen Sergii ante Zachariam, in Sicardi vero relatione post Zachariam memorata sit. Löwenfeld in JE *2137α et Conte Chiesa 450 n. *159 contra Kehr in Ital. Pont. loc. cit. et Caspar Geschichte II 525 hoc privilegium „suspectum“ appellant, cf. etiam J³ *†3379. J³ *†3806. J³ *†4028.

* 3593

(cr. 701) Sergio Ceolfridus Wiremuthensis et Girwensis monasterii abbas et presbyter munera mittit. L a u d . i n : J³ 3594.

3594 JE 2138

(cr. 701) Ceolfrido Wiremuthensis et Girwensis monasterii abbati et presbytero de muneribus missis (J³ *3593) gratias agit. Addit: „Hortamur [...], ut, quia exortis quibusdam ecclesiasticarum causarum capitulis non sine examinatione longius innotescendis, opus nobis sunt ad conferendum artium literaturae imbuti, … absque aliqua remoratione religiosum Dei nostri, famulum venerabilis tui monasterii, ad veneranda limina apostolorum non moreris dirigere“. – Quibus verbis ac. E d . : Migne PL 90, 113; Haddan/Stubbs Councils III 248; Birch Cartularium Saxonicum I 150 n. 104. – R e g . : Conte Chiesa 501 n. †293; CPL 1741a. Partim trad. et in Wilhelmi Malmesburien. Gestis regum Anglorum I 58 (Mynors 88). Cf. et J³ *3593. De fide cf. Levison England 24 et Conte Chiesa loc. cit., de traditione cf. Wilhelmi Malmesburien. Gesta pont. Anglorum II 50.

3595 JE 2140

(cr. 701) Monasterio ss. Petri et Pauli Meldunesburgensi privilegia concedit Aldelmo abbate petente. – Ea quae religiosae.

84

Sergius I (687–701) E d . : Insertum Registro Malmesburiensi I 343 c. 64; Rauer Pope 271; Insertum Wilhelmi Malmesburien. Gestis pont. Anglorum V c. 221 (Winterbottom I 554); Birch Cartularium Saxonicum I 152 n. 105sq.. – R e g . : Conte Chiesa 497 n. ?285 (ad a. cr. 695); CPL 1740. Laud. et in Wilhelmi Malmesburien. Gestis pont. Anglorum V c. 189 (Winterbottom I 504). De Aldelmo a Sergio I papa Romae accepto laud. etiam in Wilhelmi Malmesburien. Gestis pont. Anglorum V c. 218 (Winterbottom I 548). De traditione cf. Edwards Two documents 10, econtra Rauer Pope 262sq.

* 3596 JE *2139

(cr. 701) Monasterium Wiremuthense iniuriis affici vetat eique Agathonis papae privilegium (J³ *3471) renovat petentibus Ceolfridi abbatis nuntiis. L a u d . i n : Bedae Hist. abbatum Wiremuthensium c. 15 (Grocock/Wood 58); Vita s. Ceolfridi abbatis (Grocock/Wood 98). – R e g . : Conte Chiesa 502 n. *294. De re cf. Levison England 23–27. 187–190, Anton Studien 63 adn. 60 et Wormald Bede 7–9.

* 3597 JE I 245

701 sept. 8 Roma Sepelitur in basilica b. Petri, ecclesiam cum rexisset a. 13 m. 8 d. 23 (VI id. sept., ind. XV). L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne I 371 et 376; Mommsen 210 et 216). De loco sepulturae eius cf. Borgolte Petrusnachfolge 74sq. 94 adn. 279. 348.

Iohannes VI (701–705) * 3598 JE I 245

(701 oct. 30) Consecratur. „Sedit a. II m. II d. XII … temporibus Tiberii augusti“. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne I 376; Mommsen 216). In Lib. pont. post hunc ecclesiam reperimus m. 1 d. 20 vacasse, sed ut ad diem dominicum, quo consecrari pontifices solebant, perveniamus, legendum videtur: m. 1 d. 23.

* 3599 JE I 246

(702–704) Gisulpho Beneventano duci usque in locum, qui Horrea dicitur, cum exercitu iam provecto legatos cum donis mittit, qui eum ad reditum moveant. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne I 383; Mommsen 217); Pauli diac. Hist. Lang. VI c. 27 (MGH SS rer. Lang. 174; MGH SS rer. Germ. 48, 224); Chron. s. Benedicti Casinen. (MGH SS rer. Lang. 479). – R e g . : Ital. Pont. IX 7 n. *3. De re et tempore cf. opera a Kehr et Holtzmann in Ital. Pont. IX citata.

† 3600 JE †2140α

(702–704) Gisulphum Beneventanum ducem iubet omissis Campaniae et Hernicorum oppidis in Samnium redire. – Proximis fere diebus. E d . : Donzellini-Zetzner Epistolae regum 101; Reusner Epist. Turc. 3. Hanc epistolam Hieronymus Donzelinus op. cit. 104 saec. XVI impudenter finxit et edidit, quam et Zetzner Epistolae regum 101 et Reusner Epist. Turc. 3 repetiverunt. De Donzelini figmentis cf. Riant in Archives de l'Orient latin I 126.

* 3601 JE I 246

(704) Roma Synodus per IV menses habita et septuaginta conciliabulis completa, qua Wilfridus episcopus Eboracensis innocens declaratur. L a u d . i n : Eddii Stephani Vita s. Wilfridi c. 50–53 (MGH SS rer. Merov. 6, 244–249; Colgrave Vita 102–115); Haddan/Stubbs Councils III 256 n. 3. De synodo et tempore cf. Vollrath Synoden 116–119.

3602

(704) Iohanni Wilfridus episcopus lamentatur, perturbationes nuper in Britannia ortas esse „ex parte eorum, qui contra decreta ... beatissimi Agathonis papae illiusque successorum“ (cf. supra J³ *3474 et J³ *3566) episcopatum eius et monasteria terrasque cum omnibus suis facultatibus usurparentur. E d . : Insertum Eddii Stephani Vitae s. Wilfridi c. 51 (MGH SS rer. Merov. 6, 244; Colgrave Vita 104); Insertum Wilhelmi Malmesburien. Gestis pont. Anglorum III c. 105 (Winterbottom I 360). De re et tempore cf. Vollrath Synoden 117–119.

3603 JE 2142

(704) Ethelredo regi Merciorum et Alfrido regi Derorum et Bernicorum de Wilfrido episcopo Eboracensi, quid in concilio actum sit, significat. A Berthwaldo archiepiscopo Cantuariensi Wilfridum et Bozam Eboracensem et Iohannem Hagulstadensem episcopos ad synodum evocari praecipit. In qua, si res non potuerit ad concordiam

86

Iohannes VI (701–705) adduci, eosdem Romam adire iubet, „ut maiori concilio decidatur, quod hactenus non potuit terminari“. Qui venire ad sese recusaverint, iis deiectionem minatur. – De vestrae quidem. E d . : Insertum Eddii Stephani Vitae s. Wilfridi c. 54 (MGH SS rer. Merov. 6, 249; Colgrave Vita 116); Insertum Wilhelmi Malmesburien. Gestis pont. Anglorum III c. 108 (Winterbottom I 366); Haddan/Stubbs Councils III 262; Birch Cartularium Saxonicum I 159 n. 110; 162 n. 110a. – R e g . : Conte Regesto 189 n. 1; CPL 1742. Laud. et in Wilhelmi Malmesburiensis Gestis pont. Anglorum III c. 107 (Winterbottom I 364).

* 3604

(704) Wilfridum episcopum (Eboracensem) „Romae remanere“ vetat, quia Angliae necessarius sit; iubet, ut quod superest „aevi, non in peregrinis auris“ consumere, „sed patriae commodis“ impendere. L a u d . i n : Eddii Stephani Vita s. Wilfridi c. 55 (MGH SS rer. Merov. 6, 251; Colgrave Vita 120); Wilhelmi Malmesburien. Gesta pont. Anglorum III c. 107 (Winterbottom I 362).

* 3605

(701–705) Wilfridum (episcopum Eboracensem) senilis eius corporis causa iubet, ne „nocte pergens cubitum aqua frigida totos“ infundat artus. L a u d . i n : Wilhelmi Malmesburien. Gesta pont. Anglorum III c. 100, 11 (Winterbottom I 332).

* 3606

(701–705) Facit „in basilica b. Andreae apostoli, qui ponitur infra ecclesia b. Petri principis apostolorum, ambonem“. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne I 383; Mommsen 217).

* 3607

(701–705) „Super altare ecclesiae s. Marci (in urbe Roma) coopertorium“ facit. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne I 383; Mommsen 217).

* 3608

(701–705) „In basilica b. Pauli apostoli inter columnas altaris dextra levaque vela alba“ facit. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne I 383; Mommsen 217).

* 3609

(701–705) Facit ordinationem unam, presbyteros VIIII, diaconos II; episcopos per diversa loca XV. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne I 383; Mommsen 218).

† 3610 JE †2146

(701–705) (Roma) Iohannes (VI aut VII) Edaldum archiepiscopum Viennensem hortatur, ut more Romano officia missarum agat. Pallii usum ei concedit, quod per Felicem presbyterum ei destinat atque „de capillis s. Pauli“ mittit. Alia manu additur: „Benedictio apostolorum vos ab imbre malignorum defendat“. – De officiis missarum. E d . : Mansi Conc. IX 760; MGH Epp. 3, 92 n. 11. – R e g . : Reg. dauph. I I 89 n. 530; Gall. Pont. III/1, 85 n. †63b. Iohannes Bosco (Migne PL 72, 18) hanc epistolam perperam Iohanni III attribuit. – De litteris cf. etiam Schilling Guido 299sq. 304–308. 638. 745 cum operibus laudatis.

*† 3611

(701–705) Ecclesiae collegiatae s. Laurentii (Imolensi) privilegium exemptionis concedit.

Iohannes VI (701–705)

87

L a u d . i n : Privilegium Celestini III a. 1194 mart. 28 interpolatum (Kehr Aeltere PUU 552 n. 31). – R e g . : Ital. Pont. V 167 n. †*1. Privilegium Celestini III insertum est bullae Martini V a. 1429 nov. 29 cf. Ital. Pont. V 167 n. †4.

* 3612 JE I 246

(705 ian. 10–11) Roma Sepelitur ad b. Petrum moderatus ecclesiam per annos 3 m. 2. d. 12 (al. 13) (d. ..., ind. III). L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne I 383; Mommsen 218). De loco sepulturae eius cf. Borgolte Petrusnachfolge 74sq. 94 adn. 279. 348.

Iohannes VII (705–707) * 3613 JE I 246

(705 mart. 1) Consecratur. „Sedit a. II m. VII d. XVII … temporibus Tiberii augusti et Iustiniani imperatoris“. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne I 383; Mommsen 218). Dies consecrationis tum ex Vita Iohannis VI (Lib. pont. [ed. Duchesne I 383; Mommsen 218]), vacasse per m. 1 d. 18 ecclesiam testante, tum ex Vita Iohannis VII (ibid. [ed. Duchesne I 385; Mommsen 219]), ubi huic pontifici a. 2 m. 7 d. 17 ascribuntur.

3614

(705 ante iun. 30) Iohannem Faroaldus dux Spoletanus petit, ut monasterio s. Mariae Farfensi „per Thomam abbatem et commenditum“ eius restaurato „pro perpetua firmitate priuilegium in scriptis eidem loco facere precipiat“. E d . : Insertum Regesto Farfensi II 22 n. 2 (Giorgi/Balzani Reg. di Farfa II 22); Brühl Cod. dipl. Longobardo IV/1, 115 (ad a. 705); Insertum Gregorii Catinen. Chron. Farfensi I 136 (FSI 34, 136). – R e g . : Bethmann Langobard. Regesten n. 39. De fide dubitat Di Meo Annali II 219, cuius argumenta Kehr in Ital. Pont. II 59 n. 1 adn. refutat. Cf. etiam Brühl Chronologie 16–19.

3615 JE 2144

705 iun. 30 Monasterii s. Mariae Farfensis, quod in fundo Acutiano, territorio Sabinensi, sub Thoma abbate constitutum est, possessiones confirmat privilegiaque concedit Faroaldo duce Spoletino petente (Dat. II kal. iul. imp. d. n. piiss. pp. aug. Tyberio a. VIII; pont. eius a. VI sed et Theodosio atque Constantino). – Salubre nimis est. E d . : Troya Cod. dipl. Lang. III n. 374; Tomassetti Bull. Rom. I 213; Insertum Gregorii Catinen. Chron. Farfensi (FSI 34, 137). – R e g . : Giorgi/Balzani Reg. di Farfa II 23 n. 2; Ital. Pont. II 59 n. 1. De fide dubitat Di Meo Annali II 219. De traditione cf. Kehr PUU Rom. Bibliotheken II 85.

* 3616

(705 in.–707 in.) Ad Iohannem Iustinianus II imperator (Constantinopolitanus) duos metropolitanos episcopos mittit dirigens per eos „sacram“, per quam eum adhortatur, „ut apostolicae ecclesiae concilium“ adgreget „et quaeque ei visa“ sint, stabiliat „et quae adversa rennuendo“ casset. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne I 385; Mommsen 220). – R e g . : Dölger/Müller Reg. I/1, 136 n. 264. De tempore et re cf. Dölger/Müller loc. cit.

* 3617

(705 in.–707 in.) Iustiniano II imperatori (Constantinopolitano) „sacra“ per duos metropolitanos ei directa „nequaquam emendans“ per suprafatos metropolitanos remittit. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne I 385; Mommsen 220). De re et tempore cf. regestum antecedens.

Iohannes VII (705–707) † 3618 JE †2141

89

(705–707) apr. 10 Monachis ss. Petri et Pauli et Bercarii Dervensibus liberum abbatis eligendi arbitrium asserit monasteriique bona confirmat (Dat. p. m. Gregorii episcopi et bibliothecarii S. R. E., m. apr. d. X, ind. VI; script. p. m. Berardi scrin. S. R. E.). – Cum omnis iustitia. E d . : Pflugk-Harttung Acta I 9 n. 11; Bouchard Cartulary 59 n. 5. Olim ad a. (702–704) apr. 10 et Iohanni VI (JE †2141) aut Iohanni XV (Pflugk-Harttung Acta loc. cit.) ascriptum. De tempore cf. nunc Bouchard Cartulary 61. – Similia verba inveniuntur in Lib. Diurn. form. 89 (Foerster 169), cf. Anton Liber diurnus 128 adn. 23.

3619 JE 2145

(705–707) Archiepiscopis, presbyteris, diaconis et universis clericis per Anglorum patriam constitutis haec scribit: „Congregatis omnibus Anglorum proceribus, qui tunc ad b. Petrum degebant, ... apostolicae sententia usque adeo sedis praevaluit, ut voluntarie omnes Anglorum clerici sub ipsis vigiliis s. Gregorii laicalem et sinuosum sed et cunctum habitum deponentes talares tunicas secundum Romanum morem induerent“. Hortatur de „deponendis laicalibus vestimentis et sumendis clericalibus infulis“. – Congregatis omnibus Anglorum. E d . : Baluze Misc. I 400; Haddan/Stubbs Councils III 264; Birch Cartularium Saxonicum I 175 n. 119. – R e g . : CPL 1743. Fragmentum hoc a Haddan/Stubbs Councils loc. cit. Iohanni VI attribuitur.

* 3620

(705–707) „Oratorium s. Dei genitricis intro ecclesiam b. Petri apostoli“ facit, „cuius parietes musibo“ depingit. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne I 385; Mommsen 319).

* 3621

(705–707) Restaurat „basilicam s. Eugenie qui longo per tempore distecta atque diruta fuerat“. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne I 385; Mommsen 219).

* 3622

(705–707) „Imagines per diversas ecclesias“ facit, „quas quicumque nosse desiderat in eis, eius vultum depictum repperiet“. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne I 385; Mommsen 219).

* 3623

(705–707) „In cymiterio bb. maryrum Marcellini et Marci Damasique s. pontificis“ laborat. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne I 385; Mommsen 219).

* 3624

(705–707) Basilicam „s. Dei genitricis, qui Antiqua vocatur, pictura“ decorat „illicque ambonem“ facit „et super eandem ecclesiam episcopium“ construit. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne I 385; Mommsen 219).

* 3625

(705–707) „Calicem aureum praecipuum, pens. lib. XX“ facit, „quem et gemmis praetiosis“ decorare iubet. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne I 385; Mommsen 219).

90 * 3626

Iohannes VII (705–707) (705–707) Episcopos XVIIII per diversa loca ordinat. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne I 386; Mommsen 220).

(705–707) Cf. J³ †3610 s. v. Iohannes VI. *† 3627

(705–707) Monasterio s. Iohannis de Marzano privilegium concedit. L a u d . i n : Innocentii II privilegium 1136 dec. 13 (Kehr PUU Rom II 405 n. 3). – R e g . : Ital. Pont. IV 106 n. †*1. Innocentii II privilegium a falsario quodam imprudenter interpolatum, sed ex alio certe genuino privilegio exaratum esse, formulae et notae chronologicae satis probant.

* 3628 JE I 247

707 oct. 18 Sepelitur ad b. Petrum (XV kal. nov., ind. VI). L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne I 386; Mommsen 220). De loco sepulturae Iohannis VII cf. Borgolte Petrusnachfolge 74sq. 100sq. 312. 348.

Roma

Sisinnius (708) * 3629 JE I 247

(708 ian. 18?) Consecratur. „Sedit d. XX … temporibus Iustiniani augusti“. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne I 386; Mommsen 220). Hic dies nec dominicus nec festus fuit ideoque vocari in dubitationem potest, licet indicetur et in Vita Iohannis VII in Lib. pont. loc. cit., quae mensium trium fuisse interpontificium tradit et in Vita Sisinnii in Lib. pont. (Duchesne I 388; Mommsen 221), quo teste ecclesiae iste per dies 20 praefuit.

* 3630

(708 ian.–febr. 6) Episcopum unum in insula Corsica facit. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne I 388; Mommsen 221). – R e g . : Ital. Pont. X 467 n. *12. De fide cf. Schneider Reichsverwaltung 79 adn. 3.

* 3631

(708 ian.–febr. 6) „Calcarias pro restauratione murorum … dequoquere“ iubet. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne I 399; Mommsen 221). De muro Aureliano sub Sissinio restaurato cf. Dey Aurelian Wall 63.

* 3632 JE I 247

708 febr. 7 Sepelitur ad b. Petrum (VII febr., ind. VII). L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne I 388; Mommsen 221). De loco sepulturae Sisinnii cf. Borgolte Petrusnachfolge 74sq. 94 adn. 279. 348.

Roma

Constantinus I (708–715) * 3633 JE I 247

(708 mart. 25) Consecratur, cum orba fuisset sedes per m. 1 d. 19. „Sedit a. VII d. XV … temporibus Iustiniani, Philippici et Anastasii augustorum“. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne I 388; Mommsen 221).

* 3634 JE I 247

(708) Felicem archiepiscopum Ravennatem consecrat, qui tamen secundum priorum suorum solitas in scrinio noluit facere cautiones. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne I 389; Mommsen 222). – R e g . : Ital. Pont. IV 34 n. *73.

* 3635 JE I 247

(708) (Roma, S. Pietro) Felicis archiepiscopi Ravennatis cautionem „in sacratissima confessione b. Petri“ ponit. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne I 389; Mommsen 222). – R e g . : Ital. Pont. IV 34 n. *73.

† 3636 JE †2147

(709) (Roma) Brithwaldo Britanniarum ecclesiae primati (archiepiscopo Cantuariensi) commendat Egwinum episcopum (Wigorniensem), qui Kenredum (Merciorum) et Offam (Orientalium Saxonum) reges Romam deduxerat. Egwino, ubi s. Maria apparuerit, eo loco concilium haberi monasteriumque Benedictinum aedificari iubet (Scripta est haec epistola a. d. inc. 709, in eccl. salvatoris Lateran., praecipiente et confirmante Constantino, apost. sed. ant., astantibus et confirmantibus regibus Angliae Kenredo et Offa, rogante venerabili viro Egwino ep.). – Venerabilem virum Egwinum. E d . : Insertum Chron. abb. de Evesham lib. III (Sayers/Watkiss History 314); Haddan/Stubbs Councils III 281; Birch Cartularium Saxonicum I 186 n. 126. Subscripserunt papa et reges Angliae. – De fide cf. Sayers „Original“ imprimis 377–380. – De traditione cf. Holtzmann PUU England I 84. 99. 111. 132. 208; II 18; III 16. 106 et Sayers/Watkiss p. LXXII–LXXIX.

† 3637

(709) Roma, Laterano Constantino papa confirmante Kenredus rex Merciorum et Offa Orientalium Saxonum gubernator monasterium Eveshamiae ab Egwino episcopo Wigorniensi fundatum dotant. E d . : Migne PL 89, 340; Birch Cartularium Saxonicum I 183 n. 125. – R e g . : Sawyer AngloSaxon Charters 91 n. 80.

* 3638

(710 ante oct. 5) Constantino Iustinianus II imperator (Constantinopolitanus) sacram mittit, per quam iubet eum ad regiam ascendere urbem. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne I 389; Mommsen 222). – R e g . : Dölger/Müller Reg. I/1, 138 n. 266. De tempore cf. Dölger/Müller Reg. I/1 loc.cit.

Constantinus I (708–715) * 3639 JE I 248

93

710 oct. 5 Roma, Portus In portu Romano mare ingreditur cum Niceta de Silva Candida et Georgio Portuensi episcopis et aliis a Iustiniano II imperatore Constantinopolim evocatus (d. V m. oct., ind. VIIII). L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne I 389; Mommsen 222). Olim ad a. 709 oct. 5, cf. Duchesne Lib. pont. I 394 adn. 8. De tempore et itinere cf. nunc Todt Papstreise 24–50.

* 3640 JE I 248

(710 post oct. 5) Napoli Neapolim venit, ubi reperitur a Iohanne patricio et exarcho cognomento Rizocopus. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne I 390; Mommsen 223). Olim ad a. 709, de tempore cf. nunc Todt Papstreise 24–50.

* 3641 JE I 248

(710 oct.) Siciliam pergit, ubi a Theodoro patricio et stratigis suscipitur.

Sicilia

L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne I 390; Mommsen 223). Olim ad a. 709, de tempore cf. nunc Todt Papstreise 24–50.

* 3642 JE I 248

(710) Rhegium attingit.

Reggio

L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne I 390; Mommsen 223). Olim ad a. 709, de tempore cf. nunc Todt Papstreise 24–50.

* 3643 JE I 248

(710) Cotronam attingit.

Crotone

L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne I 390; Mommsen 223). Olim ad a. 709, de tempore cf. nunc Todt Papstreise 24–50.

* 3644 JE I 248

(710) Callipolim attingit.

Gallipoli

L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne I 390; Mommsen 223). Olim ad a. 709, de tempore cf. nunc Todt Papstreise 24–50.

* 3645 JE I 248

(710 ex.) Otranto Constantino Iustinianus II imperator (Constantinopolitanus) per Theophanium regionarium sigillum imperiale mittit, ut omnes iudices eum honorifice suscipiant. Constantinus Hydrunti (Otranto) moras facit, „eo quod hiemps erat“, et Theophanium suscipit. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne I 390; Mommsen 223). – R e g . : Dölger/Müller Reg. I/1, 139 n. 267. Olim ad a. 709, de tempore cf. nunc Todt Papstreise 24–50.

* 3646 JE I 248

(711 in.) In partibus Graeciae egreditur.

Graecia

L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne I 390; Mommsen 223). Olim ad a. 710, de tempore cf. nunc Todt Papstreise 24–50.

* 3647

(711 in.) Kea A Theofilo patricio et stratigis Caravisianorum in insula, quae dicitur Caea, suscipitur.

94

Constantinus I (708–715) L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne I 390; Mommsen 223). Olim ad a. 710, de tempore cf. nunc Todt Papstreise 24–50.

* 3648 JE I 248

(711 in.) In insula Caea egreditur.

Kea

L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne I 390; Mommsen 223). Olim ad a. 710, de tempore cf. nunc Todt Papstreise 24–50.

* 3649 JE I 248

(711 in.) Constantinopolis A VII miliario Constantinopolim venit, „ubi egressus (est) Tiberius imperator (Constantinopolitanus), filius Iustiniani II augusti, cum patriciis et omni sinclito et Cyrus patriarcha cum clero et populi multitudine, omnes laetantes et diem festum agentes“ pontificem suscipiunt. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne I 390; Mommsen 223). Olim ad a. 710, de tempore cf. nunc Todt Papstreise 24–50.

* 3650 JE I 248

(711 in.) Constantinopolim ingreditur.

Constantinopolis

L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne I 390; Mommsen 223). Olim ad a. 710, de tempore cf. nunc Todt Papstreise 24–50.

* 3651 JE I 248

(711 in.) Constantinopolis, Placidiae „A palatio egressus … cum camelauco in Placidias usque, ubi hospitaturus est, properat“. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne I 390; Mommsen 223sq.). Olim ad a. 710, de tempore cf. nunc Todt Papstreise 24–50.

* 3652 JE I 248

(711 in.) In Placidiis hospitatur.

Constantinopolis, Placidiae

L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne I 390; Mommsen 223). Olim ad a. 710, de tempore cf. nunc Todt Papstreise 24–50.

* 3653

(711 ante oct. 24) Constantino Iustinianus II imperator (Constantinopolitanus) „sacram gratiarum actione plenam“ mittit eique iubet Nicomediae occurrere. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne I 390; Mommsen 224). – R e g . : Dölger/Müller Reg. I/1, 140 n. 268.

* 3654 JE I 248

(711 ante oct. 24) Nikomedeia Nicomediae cum Iustiniano II imperatore (Constantinopolitano) convenit. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne I 390; Mommsen 224). Olim ad a. 710–711, de tempore cf. nunc Todt Papstreise 24–50.

* 3655 JE I 248

(711 ante oct. 24) Nikomedeia „Missas imperatori fecit et communicati sunt principes eius manibus, quem pro suis quoque delictis deprecati sunt. Tunc imperator (Tiberius) pontifice postulante omnia privilegia ecclesiae renovavit atque sanctissimum papam ad propria reverti absolvit“ (d. dominico). L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne I 391; Mommsen 224). – R e g . : Dölger/Müller Reg. I/1, 140 n. 269.

95

Constantinus I (708–715)

Olim ad a. 710–711, de tempore cf. nunc Todt Papstreise 24–50. – De concilio Quinisexto tractatum fuisse censet Ohme Concilium 72–75.

* 3656 JE I 248

(711 ante oct. 24) Nicomedia „egressus … crebris valetudinibus ... adtritus“ est.

Nikomedeia

L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne I 391; Mommsen 224). Olim ad a. 710–711, de tempore cf. Todt Papstreise 24–50.

* 3657 JE I 248

(711 ante oct. 24) Caietam pervenit.

Gaeta

L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne I 391; Mommsen 224). Olim ad a. 711, de tempore cf. Todt Papstreise 24–50.

* 3658 JE I 248

711 oct. 24 Romam revenit (XXIV d. m. oct., ind. X).

Roma

L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne I 391; Mommsen 224).

* 3659

(710–711) Facit ordinationes episcoporum „in eundo et redeundo“ per diversa loca XII. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne I 391; Mommsen 224).

* 3660

(711?) Adeodato Senensi episcopo mandat, ut duos presbyteros et unum oraculum sacret. L a u d . i n : Liutprandi regis praeceptum a. 715 oct. 14 datum (Cod. dipl. Long. III/1, 56 n. 13). – R e g . : Ital. Pont. III 199 n. *1.

* 3661 JE I 248

(711 ex.) Philippici imperatoris (Constantinopolitani) „sacra(m epistolam) cum pravi dogmatis exaratione“ suscipit, „sed cum apostolicae sedis consilio respuit; huiusque rei causa zelo fidei accensus (domnus papa et) omnis coetus Romanae urbis, imaginem, quam Graeci Botarea(m) vocant, sex continentem sanctos et universales synodos, in ecclesia b. Petri“ erigit; nam et huiusmodi picturas, cum haberentur in regia urbe, Philippicus iusserat auferri. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne I 391; Mommsen 224). – R e g . : Winkelmann Streit 177 n. 176; Dölger/Müller Reg. I/1, 141 n. 271. Olim ad a. 712, de tempore cf. Dölger/Müller Reg. I/1 loc. cit.

* 3662

(712 in.) Constantino Iohannes VI episcopus Constantinopolitanus epistolam Monotheletam mittit. L a u d . i n : J³ 3665. – R e g . : Grumel/Darrouzès Reg. Constantinople I/1, 250 n. 321; Winkelmann Streit 178 n. 178. De re et tempore cf. van Dieten Geschichte 167–173 et Winkelmann op. cit.

* 3663 JE I 248

(713 ante iun. 4) Roma Missis sacerdotibus pugnam dirimit „in Via sacra ante palatium“ exortam inter Christophorum ducem et Agathonem partibus faventem Petri, quem Philippicus imperator ducem urbis constituerat. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne I 392; Mommsen 225).

* 3664 JE I 248

(713 post iun. 4) Roma Anastasii II imperatoris (Constantinopolitani) litteras accipit a Scholastico cubicula-

96

Constantinus I (708–715) rio, patricio et exarcho Italiae, in quibus eo imperium suscepisse nuntiat fidemque orthodoxam profitetur. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne I 392. 394; Mommsen 226); Pauli diac. Hist. Lang. VI c. 34 (MGH SS rer. Lang. 176; MGH SS rer. Germ. 48, 227); Andreae Danduli Chron. (RIS NS 12/1, 130). – R e g . : Winkelmann Streit 179 n. 179; Dölger/Müller Reg. I/1, 143 n. 273. De tempore cf. Dölger/Müller Reg. I/1 loc. cit.

3665

(713 post iun. 4) Constantino Iohannes VI episcopus Constantinopolitanus se in heresim sustinere excusat. – Ὁ τῆς ἑαυτοῦ; Qui suae divinitatis. E d . : Migne PL 89, 341 (versio latina); Tăutu Acta I 915 n. 34; ACO NS II/2, 901 (versio graeca). – R e g . : Grumel/Darrouzès Reg. Constantinople I/1, 250 n. 322; Winkelmann Streit 179 n. 180. De re et tempore cf. Grumel/Darrouzès Reg. Constantinople I/1, 251; van Dieten Geschichte 167–173; Winkelmann op. cit. Cf. etiam J³ *3662.

* 3666

(713 post iun. 4) Constantino Iohannes VI episcopus Constantinopolitanus acta synodalia mittit. E d . : Epilogus Agathonis diaconi actis concilii Constantinopolitani III a. 680/681 habiti affixus (ACO NS II/2, 898). – R e g . : Grumel/Darrouzès Reg. Constantinople I/1, 251 n. 323; Winkelmann Streit 180 n. 180a. De re et tempore cf. van Dieten Geschichte 167–173 et Winkelmann op. cit.

† 3667 JE †2149

(713) Monasterium (Eveshamense) ab Egwino (episcopo Wigorniensi) conditum in Brithwaldi Britanniarum primatis (archiepiscopi Cantuariensis) ditionem redigit privilegiisque auget (Scripta est hec epistola a. dominice inc. 713, presidente apost. sed. papa Constantino et † hoc signum s. crucis propria manu faciente). – Divina dispensatione ad. E d . : Insertum Chron. abb. de Evesham lib. III (Sayers/Watkiss History 318); Haddan/Stubbs Councils III 276; Birch Cartularium Saxonicum I 189 n. 129. Scripta a. 713; alia temporis nota ad diploma donationis supra in J³ †3637 memoratum pertinere videtur. – De falso cf. Anton Studien 65 adn. 62 nec non Sayers „Original“ 377–380. – De traditione cf. Holtzmann PUU England I 84. 99. 111sq. 132. 208; II 18 et Sayers/Watkiss p. LXXII–LXXIX.

† 3668

(713?) Adeodato Senensi episcopo confirmat iudicatum bonae memoriae Ariperti regis Longobardorum circa contentionem inter Luparcianum episcopum Aretinum et Adeodatum episcopum Senensem super dioecesibus, id est basilica s. Ampsani, monasterio s. Petri in Asso etc (Dat. … d. Constantino aug., a. imp. eius). – Convenit apostolico moderamini. E d . : Pasqui Documenti I 4 n. 2. – R e g . : Ital. Pont. III 147 n. †2. Spurium, cf. Pasqui Documenti loc. cit. Ariperti quoque placitum apocryphum esse constat; ad Liutprandum regem notitia haec potius referenda est (cf. Pasqui op. cit. n. 3–7). Attamen genuinum Constantini papae privilegium in favorem Senensis episcopi olim exstitisse, ex Leonis IV placito (J³ *†5410) facile deducitur, cf. Kehr PUU Toskana 147 n. † 2 et n. *6.

† 3669 JE †2150

(714) nov. 15 Chilpericum Francorum regem de inoboedientia graviter obiurgat. Haec addit: „Nisi sanctae reliquiae p. Benedicti eiusque sororis nobis redditae fuerint, omnia divina in regno vestro officia interdicimus, et sicut Aurelianenses et Cenomanenses perpetuae maledictionis anathemate condemnamus; quod si et ipse apostolici man-

Constantinus I (708–715)

97

dati contemptor esse volueris, in personam vestram post viginti dierum spatium anathematis gladium intentamus“ (Dat. XVII kal. dec.). – Quanto maiori patientia. E d . : Insertum Epitomae chron. Casinensium (RIS 2, 357). – R e g . : Ital. Pont. VIII 119 n. †15. Spurium, de quo cf. Kehr in Ital. Pont. VIII 117–119 n. †10–†12 et †14.

3670 JE 2148

(708–715) Monasteriorum Vermundensis (Bermondsey) et Wochingensis (Woking) tutelam suscipit et congregationi abbatis eligendi facultatem concedit petente Hedda abbate et presbytero utriusque monasterii. – Sicut religiosae vitae. E d . : Stenton Medeshamstede 185–189; Birch Cartularium Saxonicum I 196 n. 133; Kelly Charters of Peterborough Abbey 361 app. 2. – R e g . : CPL 1744. De fide et tempore cf. Stenton Medeshamstede 185–189 et Anton Studien 74sq. et Kelly Charters of Peterborough Abbey 362sq.

* 3671

(708–715) Coram Constantino Benedictus archiepiscopus Mediolanensis et (Armentarius) episcopus Ticinensis pro ecclesia Ticinensi altercant. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne I 391; Mommsen 225). – R e g . : Ital. Pont. VI/1, 38 n. *50; Ital. Pont. VI/1, 174 n. *2. Benedicti Crispi Mediolanensis episcopi Quaerimonia in synodo (Mansi Conc. 12, 219; Migne PL 89, 361) a Landulfo (cf. Landulfi Hist. Mediolanensis II c. 15) conficta esse censet Muratori Anecdota I app. c. 7.

* 3672

(708–715) Basilicae b. Petri patenam auream donat. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne I 391; Mommsen 225).

* 3673

(708–715) Facit ordinationem unam, presbyteros X, diaconos II; episcopos per diversa loca LXIIII. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne I 393; Mommsen 226). De ordinationibus „in eundo et redeundo“ factis cf. J³ *3659.

† 3674 JE †2151

(708–715) (Roma) Eoaldo archiepiscopo Viennensi reliquias de spongia Domini, de vestimentis Domini, de vinculis apostolorum, de sartagine aerea Machabeorum et de cineribus s. Ioannis Baptistae mittit. – Reliquias ecclesiae tuae. E d . : MGH Epp. 3, 92 n. 12. – R e g . : Reg. dauph. I 89 n. 531; Gall. Pont. III/1, 86 n. †64b. De re cf. Schilling Guido 304–306. 638sq. 745.

* 3675 JE I 249

715 apr. 9 Roma Sepelitur ad b. Petrum, perfunctus a. 7 d. 15 pontificatu (V id. apr., ind. XIII (al. XI m. febr., ind. XIIII)). L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne I 389; Mommsen 222 et 226). De Constantini loco sepulturae cf. Borgolte Petrusnachfolge 74sq. 94 adn. 279. 348.

Gregorius II (715–731) *† 3676

715 mai. 10 Altare monasterii s. Mariae de Propitiano consecrat et magnam veniam cunctorum criminalium simulque venialium concedit (In a. septingento – quo carnem Christi sumpsit, Decimo quoque quinto – hic donum tale refulsit. Die Madii dedicatio – decimo facta fuit.). L a u d . i n : Palma Storia ecclesiastica IV 212sq.; Bindi Monumenti storici 535. – R e g . : Ital. Pont. IV 315 n. †*1.

* 3677 JE I 249

(715 mai. 19) Consecratur interiectis post Constantini mortem diebus 40. „Sedit a. XV m. VIII d. XXIIII … temporibus Anastasii, Theodosii, Leonis atque Constantini augustorum“. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne I 393).

* 3678

(715 iun.–iul.) Gregorio Iohannes VI episcopus Constantinopolitanus epistolam „synodicam“ mittit. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne I 396). – R e g . : Grumel/Darrouzès Reg. Constantinople I/1, 251 n. 324; Winkelmann Streit 180 n. 180b. De tempore cf. Winkelmann Streit loc. cit.

* 3679 JE *2152

(715) Ad Iohannis VI patriarchae Constantinopolitani synodicam respondet. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne I 396).

* 3680 JE *2152a

(715) Liutprandum regem Langobardorum, ut patrimonium Alpium Cottiarum reddat, admonet. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne I 398).

? 3681 JE 2153

716 mai. 15 „Martiniano episcopo seu Georgio presbytero s. sedis apostolicae atque Dorotheo subdiacono praedictae sedis euntibus in Baioariam“ praecepta dat, quemadmodum ibi, deliberatione „cum duce provinciae“ habita et disciplinam ecclesiasticam componant, et episcopos archiepiscopumque constituant atque erudiant (id. mai. imperante aug. Anastasio imp. a. pont. III). – Ut datis nostris. E d . : MGH LL 3, 451 (et 237). – R e g . : Germ. Pont. I 387 n. 1. De fide et tempore dubitat Vogel Bayern 369–412, econtra Reindel Kirche 219–226. Cf. etiam Pangerl Metropolitanverfassung 110–112.

* 3682 JE I 249

(716 cr. oct.) Laetanias facit propter Tiberis inundationem. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne I 399).

Roma

Gregorius II (715–731) *† 3683

99

(cr. 716) Corbiniano (Frisingensi episcopo) consecrationem et pallium tribuit. L a u d . i n : Arbeonis Vita Corbiniani c. 6–9 (MGH SS rer. Germ. 13, 194; Brunhölzl I 94); Ottonis Frisingensis Chron. V c. 24 (MGH SS rer. Germ. 45, 251); Conradi Sacristae Lib. traditionum (MGH SS 24, 319). – R e g . : Germ. Pont. I 331 n. †*1; Weissthanner Reg. Freising 1 n. 1. De Corbiniani itinere Romano cf. Löwe Romreisen 409–420, de fide cf. Vogel Vom Werden 52–73.

*? 3684

(ante 717?) Gregorio Germanus patriarcha Constantinopolitanus litteras (synodicas?) mittit. L a u d . i n : J³ †3691. – R e g . : Grumel/Darrouzès Reg. Constantinople I/2, 2 n. 325 a. De re et tempore cf. Speck Artabasdos 156–158.

* 3685 JE *2154

(cr. 717) Langobardos (Romualdum ducem Beneventanum) hortatur, ut Cumanum castrum „dolo pervasum“ reddant; quod si non reddant, „in ira(m) se divina(m) incidere pro dolo, quem fecerunt, suis scriptis protestabatur“; munera eis etiam multa promittit, ut illud sibi restituant. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne I 400). – R e g . : Ital. Pont. VIII 471 n. *1; Ital. Pont. IX 7 n. *4. Cf. etiam Gesta epp. Neapol. auctoris ignoti c. 36 (MGH SS rer. Lang. 421).

3686

(717 in.) Gregorium Huetberctus abbas monasteriorum s. Petri Wiremuthensis et s. Pauli Girvensis certiorem facit, Ceolfridum abbatem, praedecessorem eius, in itinere Romana mortuum (716 sept. 25) seque in novum abbatem electum. E d . : Insertum Bedae Hist. abbatum Wiremuthensium c. 19 (Grocock/Wood 66); Insertum Vitae s. Ceolfridi abbatis c. 30 (Grocock/Wood 108); Birch Cartularium Saxonicum I 201 n. 136.

3687 JE 2156

(717 in.) Huetbercto abbati monasteriorum s. Petri Wiremuthensis et s. Pauli Girvensis scribit de Ceolfrido abbate, praedecessore eius, qui ab illo commendatus Romam petiit, sed iter faciens morte correptus erat (716 sept. 25). – Scriptorum tuae amplectendae. E d . : Insertum Vitae s. Ceolfridi abbatis c. 39 (Grocock/Wood 118).

* 3688 JE *2155

(cr. 717) (Iohannem) ducem et populum Neapolitanum „cotidie scribendo“ impellit, ut castrum Cumanum a Langobardis occupatum expugnent; pro cuius redemptione septuaginta auri libras promittit. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne I 400). – R e g . : Ital. Pont. VIII 471 n. *2.

* 3689

(cr. 717–718) Sergium (archiepiscopum Neapolitanum) corripit, dum a Graecorum pontifice archiepiscopatum nactus sit; episcopus veniam impetrat. L a u d . i n : Gesta epp. Neapolitan. (MGH SS rer. Lang. 422; Capasso Mon. I 194). – R e g . : Ital. Pont. VIII 443 n. *50.

* 3690

(718 aut.) Gregorio Daniel episcopus Ventanensis (Winchester) litteris formatis Winfridum commendat. L a u d . i n : Willibaldi Vita Bonifatii c. 5 (MGH SS rer. Germ. 57, 18). – R e g . : Tangl Acta

100

Gregorius II (715–731) dep. 61 n. 78; Germ. Pont. IV 6 n. *1. De tempore cf. Germ. Pont. IV op. cit.

† 3691 JE 2181

(cr. 718) Germanum, qui fuerat patriarcha Constantinopolitanus, imaginum cultus propugnatorem collaudat et confirmat. – Ποία καὶ τίς; Qualis et quae. E d . : Migne PL 89, 507; ACO NS III/2, 430/431. Olim ad a. cr. 729. Acta Conc. Nicaeni II hanc epistolam ad Germanum patriarcham scriptam Gregorio II attribuunt, quod et J³ 3737 et Caspar Gregor II. confirmant; econtra Gouillard Aux origines de l' iconoclasme 244 hanc epistolam Germani ad personam ignotam directam esse censet. Stein Beginn 125 et 128 epistolam Zachariae papae ad Anastasium patriarcham esse putat. Contra eos Speck Artabasdos 155–178 Gregorium II auctorem confirmat et ad a. cr. 718 (post obsidionem irritam Constantinopolitanae urbis) attribuit, partem vero mediam saec. IX interpolatam esse censet. De forma epistolae in concilio Nicaeno lectae cf. Lamberz in ACO NS III/2, p. VII adn. 3 et p. 440 adn. 11 et 19–20, qui partim tempore Stephani III papae (verisimile occasione Concilii a. 769 habiti, de quo cf. supra J³ *4234–*4238) compilatam esse censet. De re cf. et Thümmel Konzilien 168.

* 3692

(719 ante mai. 15) Gregorio Winfridus presbyter fidei suae relationem profert.

(Roma)

L a u d . i n : J³ 3693. – R e g . : Germ. Pont. IV 7 n. *2.

3693 JE 2157

719 mai. 15 (Roma) Bonifatio religioso presbytero mandatum dat, ut, „ad quascunque gentes infidelitatis errore detentas properare potuerit, praedicationem utriusque testamenti mentibus indoctis consona ratione transfundat“. Haec addit: „Disciplinam denique sacramenti, quam ad initiandos Deo praevie credituros tenere studeas, ex formula officiorum sanctae nostrae sedis apostolicae instructionis tuae gratia praelibata volumus, ut intendas“ (id. mai. imp. aug. Leone imp. a. III, post cons. eius a. III, ind. II). – Exigit manifestata nobis. E d . : Bonifatii ep. 12 (MGH Epp. sel. 1, 17); Insertum Othloh Vitae Bonifatii I c. 8 (MGH SS rer. Germ. 57, 123). – R e g . : Germ. Pont. IV 7 n. 3. Ewald (JE 2157) et Jakobs (Germ. Pont. loc. cit.) non sequuntur Dünzelmann Anordnung 23 et Böhmer/Will Reg. Mainz III et 1, qui annum 717 huic mandato apponunt. De re cf. etiam Levison Willibrordiana 523–530 et Schieffer Winfrid-Bonifatius 113. Cf. et J³ *3692.

† 3694 JE †2158

719 aug. 31 (Roma) Austroberto archiepiscopo Viennensi „statum ecclesiae catholicae pietate firmum apud ecclesiam Gallorum manere“ significanti de muneribus missis gratias agit. Fratrem Bonifatium „rudibus gentibus“ episcopum designatum principibus Francorum commendari iubet (II kal. sept., imp. Leone a. III, post cons. eius a. III). – Desiderabiles litteras vestrae. E d . : MGH Epp. 3, 93 n. 13. – R e g . : Reg. dauph. I 90 n. 534; Gall. Pont. III/1, 87 n. †65b. De fide cf. Gall. Pont. III/1, loc. cit.

* 3695 JE I 250

(cr. 720) Eudoni Aquitaniae duci in benedictionem dirigit tres spongias, quibus ad usum mensae pontifices utuntur. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne I 401). Cf etiam J³ *3697.

3696 JE I 250 et JE 2189

721 apr. 5 Roma, S. Pietro, ante confessionem Synodus episcoporum 22, in qua anathematizantur, qui presbyteram aut diaconam aut monacham aut commatrem spiritalem aut fratris uxorem aut neptem aut nover-

Gregorius II (715–731)

101

cam aut nurum aut consobrinam aut „de propria cognatione vel quam cognatus habuit“, in matrimonium duxerint; qui viduam aut virginem rapuerint; qui „ariolis, aruspicibus vel incantatoribus observaverint aut phylacterio usi fuerint“; et clerici, qui comam laxaverint; nominatimque Hadrianus, Exhilarati filius et, quam duxit, Epiphania diacona (imp. Leone a. IV et post cons. eius XVI, et Constantino a. II, m. apr., ind. IV). E d . : Mansi Conc. 12, 261; Pflugk-Harttung Acta II 21 n. 48. – C a n . : Deusdedit Coll. can. III c. 47. – R e g . : Conte Regesto 192 n. 3. Laud. et in Leonis IV ep. (J³ 5388). – De synodo cf. Hartmann Synoden 38–40 et nuperrime Haas Si quis presbyteram 123–144. De fide synodi dubitat Vogel Bayern 359–369.

* 3697

(721) Gregorio (Eudo Aquitaniae dux) in epistola nuntiat in bello 375 milia Sarracenorum uno die interfectos, ex Francis mille tantum quingentos esse mortuos. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne I 401); Reginonis Chron. (MGH SS rer. Germ. 50, 36); Ottonis Frisingensis Chron. V c. 16 (MGH SS rer. Germ. 45, 246). De re et tempore cf. Nonn Schlacht 47.

* 3698

(722 cr. med.) Gregorio Bonifatius per Bynnam, litterarum portitorem, manifestat magnam Hessorum multitudinem regenerationis percipere sacramentum interrogatque de rebus ad cottidianam ecclesiae Dei necessitatem populique proventum pertinentibus. L a u d . i n : Willibaldi Vita Bonifatii c. 6 (MGH SS rer. Germ. 57, 27). – R e g . : Tangl Acta dep. 49 n. 3; Germ. Pont. IV 7 n. *4. De re cf. Tangl loc. cit. et Schieffer Winfrid-Bonifatius 142.

* 3699 JE *2159

(722 cr. med.) Bonifatium, ut Romam veniat, per Bynnam nuntium litteris invitat. L a u d . i n : Willibaldi Vita Bonifatii c. 6 (MGH SS rer. Germ. 57, 27). – R e g . : Tangl Acta dep. 58 n. 32; Germ. Pont. IV 7 n. *5.

* 3700 JE I 250

(722 nov.) Roma, S. Pietro Bonifatium benigne suscipit et de symbolo et fidei ecclesiasticae traditione inquirit. L a u d . i n : Willibaldi Vita Bonifatii c. 6 (MGH SS rer. Germ. 57, 28). – R e g . : Germ. Pont. IV 8 n. *6.

* 3701

(722 nov.) Roma Gregorio Bonifatius fidem s. trinitatis urbanae eloquentiae scientia conscriptam defert. L a u d . i n : Willibaldi Vita Bonifatii c. 6 (MGH SS rer. Germ. 57, 28). – R e g . : Tangl Acta dep. 49 n. 4; Germ. Pont. IV 8 n. *7.

* 3702 JE I 250

(722 ante nov. 30) Roma, Laterano Bonifatio chartam, scilicet promissionem fidei, reddit et longo habito colloquio intimat se episcopatus ei velle imponere gradum. L a u d . i n : Willibaldi Vita Bonifatii c. 6 (MGH SS rer. Germ. 57, 28). – R e g . : Germ. Pont. IV 8 n. *8.

* 3703 JE I 250

(722) nov. 30 Roma Bonifatium episcopum ordinat, eique libellum, in quo ecclesiasticae constitutionis iura pontificalibus sunt digesta conventibus, accomodat (II kal. dec.).

102

Gregorius II (715–731) L a u d . i n : Willibaldi Vita Bonifatii c. 6 (MGH SS rer. Germ. 57, 29). – R e g . : Germ. Pont. IV 8 n. *9a. De re cf. Dünzelmann Anordnung 22; Oelsner Jahrb. 103; Schieffer Winfrid-Bonifatius 143sq.

3704

722 (nov. 30) (Roma) Gregorio Bonifatius episcopus promittit se fidem catholicam exhibere et in unitate eiusdem fidei persistere (imp. d. Leone imp. a. VI(I), post cons. eius a. VI, Constantino imp. eius filio a. IV, ind. VI). E d . : Bonifatii ep. 16 (MGH Epp. sel. 1, 28); Insertum Othloh Vitae Bonifatii I c. 14 (MGH SS rer. Germ. 57, 128). – R e g . : Böhmer/Will Reg. Mainz I 2 n. 10; Germ. Pont. IV 8 n. 9b. Datum 722 (723) nov. 30 attribuit Dümmler (MGH Epp. 3, 265 n. 16), cf. Germ. Pont. loc. cit.

3705 JE 2160

722 dec. 1 (Roma) Universis episcopis, presbyteris, diaconis, ducibus, castaldiis, comitibus et cunctis christianis commendat Bonifatium episcopum, harum litterarum portitorem, quem in Germaniae partes ad plagam orientalem Rheni fluminis miserit, ad informandos idololatros in catholica fide. Hortatur, ut Bonifatio necessaria itineris provideant, comites tribuant, cibum ac potum largiantur. Cui qui obfuerint, iis anathema proponit (kal. dec. imp. aug. Leone a. VII, et Constantino imp. a. IV, ind. VI). – Sollicitudinem nimiam gerentes. E d . : Bonifatii ep. 17 (MGH Epp. sel. 1, 28); Insertum Othloh Vitae Bonifatii I c. 17 (MGH SS rer. Germ. 57, 130). – R e g . : Böhmer/Will Reg. Mainz I 2 n. 11; Germ. Pont. IV 9 n. 10. De tempore cf. Tangl Studien I 743sq.

3706 JE 2161

722 dec. 1 Clero, ordini et plebi ... consistenti Bonifatium episcopum iis praefectum commendat (kal. dec., aug. Leone imp. a. VII, et Constantino imp. a. IV, ind. VI). – Probabilibus desideriis nihil. E d . : Bonifatii ep. 18 (MGH Epp. sel. 1, 31); Insertum Othloh Vitae Bonifatii I c. 18 (MGH SS rer. Germ. 57, 131). – R e g . : Böhmer/Will Reg. Mainz I 2 n. 12; Germ. Pont. IV 9 n. 11. Nulla lacuna est in codicibus, sed deest locus, quia haec epistola ex Lib. diurn. form. 6 (Foerster 80) hausta, istius formulae indolem retinuit. De tempore cf. Tangl Studien I 743sq.

* 3707

(722 dec.) Tam Bonifatio quam omnibus ei subiectis familiaritatem s. sedis apostolicae condonat. L a u d . i n : Willibaldi Vita Bonifatii c. 6 (MGH SS rer. Germ. 57, 30). – R e g . : Tangl Acta dep. 58 n. 33; Germ. Pont. IV 9 n. *12. Gregorius III a. 732 hoc privilegium renovat, cf. infra n. J³ 3829.

3708 JE 2163

(722 dec.) Viros magnificos Asulfum, Godolavum, Wilareum, Gundhareum, Alvoldum et omnes Thuringos, fideles Christianos, collaudat, quod a fide paganis urgentibus non descierint. Bonifatium commendat. – Insinuatam nobis magnificae. E d . : Bonifatii ep. 19 (MGH Epp. sel. 1, 33); Insertum Othloh Vitae Bonifatii I c. 19 (MGH SS rer. Germ. 57, 132). – R e g . : Böhmer/Will Reg. Mainz I 3 n. 13; Dobenecker Reg. Thuringiae I 6 n. 10; Germ. Pont. IV 9 n. 13.

*† 3709

(722 nov.– dec.) Petente Bonifatio Fuldense monasterium nondum perfectum in suum specialiter suscipit praesidium et privilegio confirmat. Statuit de stipendio fratrum ac de decimis et oblationibus fidelium ad hospitale pertinentibus.

Gregorius II (715–731)

103

L a u d . i n : J³ 3994. – R e g . : Stengel UB Fulda I 1 n. †3; Germ. Pont. IV 355 n. †*1. Spurium sub nomine Gregorii II ab Eberhardo monacho Fuldensi saec. XII med. confectum, cf. Jakobs in Germ. Pont. IV loc. cit. adn.

3710 JE 2162

(722 dec.) Carolo (Martello, maiori domus) duci commendat Bonifatium episcopum missum „ad praedicandum plebibus Germaniae gentis ac diversis in orientali Rheni fluminis parte consistentibus, gentilitatis errore detentis, vel adhuc ignorantiae obscuritatibus praepeditis“. – Comperientes te in. E d . : Bonifatii ep. 20 (MGH Epp. sel. 1, 33); Insertum Othloh Vitae Bonifatii I c. 16 (MGH SS rer. Germ. 57, 129). – R e g . : Böhmer/Will Reg. Mainz I 3 n. 14; Dobenecker Reg. Thuringiae I 6 n. 11; Germ. Pont. IV 10 n. *14. Schieffer Winfrid-Bonifatius (Nachwort) 331 et Tangl (MGH Epp. sel. 1, 34 n. 20. adn. 1) contra Rau Brief 337sq. (spurium saec. XI) et Heinemeyer Gründung 12sq. epistolam genuinam esse censent, quamquam sola in Othloh Vita Bonifatii nobis pervenit. Haec epistola vero et in Willibaldi Vita Bonifatii c. 6 (MGH SS rer. Germ. 57, 30, cf. et p. X) laudatur.

* 3711

(723 ante dec. 1) Sereno (Foroiuliensi episcopo) (Liutprando Langobardorum) rege petente pallium dirigit interdicens, ne umquam aliena iura invadat aut temeritatis ausu usurpet iurisdictionem cuiusquam, sed his sit contentus, quae usque hactenus possederit. L a u d . i n : J³ 3712. – R e g . : Ital. Pont. VII/2, 34 n. *11.

3712 JE 2166

723 dec. 1 Serenum (episcopum Foroiuliensem) hortatur, ne conditionis oblitus, sub qua pallium rege deprecatore ei missum sit, iura patriarchae Gradensis violare, „nec amplius quam in finibus … Langobardorum existentibus gressum tendere“ praesumat (Dat. kal. dec., ind. VII). – Tanto munere quisque. E d . : Kandler Cod. dipl. Istr. I 75 n. 33 (ad a. 715); Insertum Iohannis diac. Chron. Gradensi (MGH SS 7, 46); Insertum Iohannis diac. Chron. Venetum (MGH SS 7, 12; FSI 9, 96); Insertum Chron. patr. Gradensium c. 9 (MGH SS rer. Lang. 395; FSI 9, 12); MGH Epp. 3, 698 n. 8; Insertum Andreae Danduli Chron. VII c. 2 (RIS NS 12/1, 110). – R e g . : Ital. Pont. VII/2, 35 n. 12. Hac epistola falsarius ille, qui acta synodi Romanae finxit (J³ †3825), usus est. Cf. etiam JL 4295 nec non J³ *3711.

3713 JE 2167

(723) Donato patriarchae Gradensi et Marcello duci atque episcopis plebique Venetiae et Istriae significat, se (Sereno) patriarchae Aquileiensi, ne vexaret Gradensem ecclesiam, interdixisse; „ne ergo“ inquit „incuria quadam aut discidio locum gens eorum insidiando, ut assolet, invadat, pervigiles cavete“. – Quamquam ex ministerio. E d . : Kandler Cod. dipl. Istr. I 76 n. 34 (ad a. 717); Insertum Iohannis diac. Chron. Gradensi (MGH SS 7, 46); Insertum Chron. patr. Gradensium c. 10 (MGH SS rer. Lang. 395; FSI 9, 13); MGH Epp. 3, 699 n. 9; Insertum Andreae Danduli Chron. VII c. 2 (RIS NS 12/1, 110). – R e g . : Ital. Pont. VII/2, 35 n. 13. Olim ad a. 723 (dec. 1). De fide dubitat Kretschmayr Geschichte von Venedig I 413, cf. vero Meyer Spaltung 14; Lenel Venezianisch-Istrische Studien 10 et 76 et 105 atque 108; Monticolo in editione Marini Sanudi (Muratori SS ²XXII p. IV 101 adn. 3).

3714

(723) Gregorium cuncti episcopi Istriensium et Venetiarum provinciae seu cuncta generalitas populi Gradensis oppidi et plebis petunt, ut (Serenum) Aquileiensem episcopum cohibeat.

104

Gregorius II (715–731) E d . : de Rubeis Mon. Aquil. 313 et 419; MGH Conc. 2/2, 588. – R e g . : Ital. Pont. VII/2, 34 n. 10. Epistolae huius inscriptio legitur in actis synodi Mantuae a. 827 celebratae, de qua cf. MGH Conc. 2/2, 583sq.

* 3715

(724 ante dec. 4) Gregorio Bonifatius episcopus populum infidelem praedicatione converti nuntiat; conqueritur de episcopo (Geroldo Moguntino), qui sibi partem gentis conversae quasi in parochiam vindicet; precatur, ut Thuringis exhortationis epistolam mittat. L a u d . i n : J³ 3717. – R e g . : Dobenecker Reg. Thuringiae I 7 n. 12; Germ. Pont. IV 10 n. *15.

* 3716 JE *2169

(724 ante dec. 4) Carolo (Martello) patricio paternis litteris scribit, ut episcopum quendam (Geroldum Moguntinum) compescat, qui partem gentis nuper conversae quasi in parochiam vindicet. L a u d . i n : J³ 3717. – R e g . : Tangl Acta dep. 58 n. 34; Germ. Pont. IV 11 n. *16. De re cf. Schieffer Winfrid-Bonifatius 149.

3717 JE 2168 et JE *2171

724 dec. 4 Bonifatio coepiscopo, quod coeptum opus prospere procedat, gratulatur. Significat se per litteras ad „Carolum excellentissimum filium suum patricium“ (J³ *3716) questum esse „de episcopo illo (Geroldo Moguntino), qui nunc usque desidia quadam in eadem gente (Germanica) praedicationis verbum disseminare neglexisset et nunc sibi partem quasi in parochiam defendat“. Thuringis quoque et Germaniae populo scripsisse, „ut construant episcopia et ecclesias condant“ (J³ 3718) (Dat. II non. dec. imp. aug. Leone a. VIII, et Constantino imp. a. V, ind. VIII). – Creditae speculationis sollicitudine. E d . : Bonifatii ep. 24 (MGH Epp. sel. 1, 41). – R e g . : Böhmer/Will Reg. Mainz I 3 n. 18; Dobenecker Reg. Thuringiae I 7 n. 14; Germ. Pont. IV 11 n. 18. Olim bis indicabatur sub JE 2168 et JE *2171.

3718 JE 2170

724 (dec. cr. 4) Universo populo Thuringorum Bonifatium episcopum missum commendat, ut eos „debeat baptizare et fidem Christi docere“. Cui ut oboediant, hortatur. Addit haec: „Iam recedite a malis operibus et agite bene; non adoretis idola, nec immoletis carnes; facite ergo et domum, ubi debeat ipse pater vester habitare, et ecclesias, ubi debeatis orare“. – Dominus Iesus Christus. E d . : Bonifatii ep. 25 (MGH Epp. sel. 1, 43). – R e g . : Böhmer/Will Reg. Mainz I 3 n. 19; Dobenecker Reg. Thuringiae I 7 n. 13; Germ. Pont. IV 11 n. 17. Laud. etiam in J³ 3717, ubi de „Thuringis et Germaniae populo“ mentio fit, ex quo Gregorium II aliam epistolam deperditam solum „Germaniae populo“ direxisse Ewald in JE *2171 perperam coniecit; cf. etiam Germ. Pont. IV 11 n. 17 contra Bonifatii ep. 24 (MGH Epp. sel. 1, 41).

3719 JE 1926

(715–724) Vitaliano abbate atque presbytero petente, duo monasteria s. Petri, quorum alterum foras muros civitatis Beneventanae, alterum in civitate diruta quinto decimo miliario apud Beneventum a Theodora gloriosa femina constructum est, sub Romanae sedis iurisdictione suscipit. De missarum celebratione et abbatis electione constituit. – Scitis quoniam semper; Quoniam semper sunt. E d . : Ewald Zwei Briefe 590; MGH Epp. 2, 468 app. IV. – R e g . : Ital. Pont. IX 106 n. 1; Conte Regesto 194 n. 4.

Gregorius II (715–731)

105

Ewald Zwei Briefe 591sq. hanc epistolam Gregorio I attribuit. Cum eo consentit Santifaller Verwendung 238 adn. 24. Tamen hoc privilegium, quod sequitur Lib. diurn. form. 32 (Sickel Liber diurnus 23; Foerster 93. 193. 286), ad Gregorium II vel III pertinere recte demonstraverunt Hartmann in MGH Epp. 2, 468 adn. et Wisbaum Richtungen 36sq. Cf. etiam Szaivert Entstehung 283sq.

*† 3720 JE I 251

(724) Synodus Romana, in qua decernitur, ut Corbinianus episcopus Frisingensis, qui Romam venerit, ut ab officio solveretur, sacerdotale ministerium ultra exerceat. L a u d . i n : Arbeonis Vita Corbiniani c. 14 et c. 20 (MGH SS rer. Germ. 13, 202 et 210; Brunhölzl I 106 et 120). De Corbiniani itinere Romano cf. Löwe Romreisen 409–420, de fide cf. Vogel Vom Werden 52–73.

3721 JE 2172 et JE 2230

725 mart. 1 Episcopis et cuncto populo Venetiae seu Istriae significat, se eorum precibus commotum episcopatum Polensem Petro restituisse, qui, quoniam mortuo Donato patriarcha contra „regulas patrum“ ad ecclesiam Gradensem transiisset, episcopali esset honore multatus. Ad eligendum patriarcham hortatur (kal. mart. aug. Leone imp. a. IX, et Constantino imp. a. VI, ind. VIII). – Creditae speculationis ministerium. E d . : Kandler Cod. dipl. Istr. I 77 n. 35 (ad a. 726); MGH Epp. 3, 700 n. 10. – R e g . : Ital. Pont. VII/2, 36 n. 14. Ewald in JE 2230 sequitur Andreae Danduli Chron. VII c. 22 (RIS NS 12/1, 110) et Chron. de singulis patriarchis Novae Aquileiae (MGH SS 7, 46; MGH SS rer. Lang. 396; Monticolo Chronache Veneziane I 13sq.), ubi epistola Gregorio III expressis verbis attribuitur. Cf. etiam Langen Geschichte II 608 adn. 2. – De traditione cf. Kehr PUU Friaul 12.

* 3722

(ante 725 apr. 13) Sergio presbytero et vestarario per emunitionem fundum Capanianum concedit cum domo sua et vinea posita Via Flaminea XIV plus minus miliario ab hac urbe Roma ex corpore patrimonii Tusciae. L a u d . i n : J³ 3723. – R e g . : Ital. Pont. I 19 n. *1. Haec emunitio Gregorio II aut cuiquam praedecessorum eius attribuenda est.

3723 JE 2173

725 apr. 13 (Roma) Stephano presbytero (patrimonii Tusciae) atque aliis duabus successim personis, dum vivant, concedit „fundum Capanianum (al. Apianum, al. Campanum) cum domo sua et vinea posita Via Flaminia XIV plus minus milibus ab hac urbe Roma“, quae „tenuit per emunitionem Sergius presbyter et vestararius noster, qui fundus exstitit ex corpore patrimonii Tusciae iuris sanctae Romae ecclesiae“, ea lege, ut „singulis quibusque indictionibus pensionis nomine rationibus ecclesiasticis III auri“ solidos persolvant (id. apr. ind. VIII.). – Quotiens illa a. E d . : Mansi Conc. 12, 249; Migne PL 89, 528. – C a n . : Deusdedit Coll. can. III c. 140 (119) (Wolf von Glanvell 327). – R e g . : Ital. Pont. II 11 n. 7; Conte Regesto 196 n. 5. Perperam hanc epistolam ascribunt Hadriano I Baluzii Misc. VIII. 122 et Galletti Del vestarario 29. Cf. J³ *3722.

* 3724

(716–725) Gregorio Leo III imperator (Constantinopolitanus) decem epistolas de doctrina orthodoxa mittit. L a u d . i n : J³ 3737. – R e g . : Dölger/Müller Reg. I/1, 148 n. 280g. Cf. etiam J³ *3727.

106 * 3725

Gregorius II (715–731) (726 ante nov. 22) Gregorio Bonifatius in litteris per Denual presbyterum delatis refert de ministerii sui profectu et subnexis capitulis sciscitatur, qualiter teneat vel doceat s. apostolica Romana ecclesia. L a u d . i n : J³ 3726. – R e g . : Tangl Acta dep. 49 n. 6; Germ. Pont. IV 11 n. *19. Cf. etiam regestum sequens et Germ. Pont. IV 11 n. 20.

3726 JE 2174

726 nov. 22 Bonifatio episcopo respondet 1) de propinquorum nuptiis „in tam barbara gente post quartam generationem“ concedendis; 2) de uxoribus valetudine correptis; 3) de sacerdotibus accusatis; 4) de duobus vel tribus calicibus in liturgia sacra adhibendis; 5) de escis immolaticis; 6) de infantibus per parentes in monasteria traditis; 7) de iis, qui „in nomine patris et filii et spiritus sancti“ tamquam ab indignis presbyteris baptizati sint, non rebaptizandis; 8) de iis, qui num sint in infantia baptizati dubitent, si, qui aiat, non reperiatur, baptizandis; 9) de „dominici corporis et sanguinis“ participatione leprosis non deneganda; 10) de monasteriis, in quae pestilentia inciderit, non relinquendis; 11) de quibusdam presbyteris et episcopis, haud sancte viventibus admonendis, non excommunicandis. Bonifatio precatur misericordiam Dei, qui in illas regiones vice sua ex apostolica auctoritate eum pergere fecerit (X kal. dec. imp. aug. Leone a. X, post cons. eius a. X, et Constantino imp., filio eius, a. VII, ind. X). – Desiderabilem mihi a. E d . : Bonifatii ep. 26 (MGH Epp. sel. 1, 44). – R e g . : Böhmer/Will Reg. Mainz I 4 n. 20; Germ. Pont. IV 11 n. 20. Cf. etiam J³ *3725. De re cf. Kelly Pope Gregory II passim.

* 3727

(726) Gregorio Leo III imperator (Constantinopolitanus) in novis litteris imaginum cultum vocat idololatriam, ad easque evertendas sese convertit. Se neglecto Germano patriarcha Constantinopolitano Ephesium Apsimari filium audivisse dicit. Universale concilium congregari proponit. Ut quosdam papae Constantinopolim deportandi causa mittat, minatur. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne I 404). – R e g . : Dölger/Müller Reg. I/1, 156 n. 291. Substantiam litterarum incertam fide vero dignam esse, Anastos Leo´s III Edict 8 censet, has litteras a. (726–727) attribuens.

† 3728

727 mai. 15 Roma Capitulum et canonicos s. Mariae Pisensis ecclesiae hortatur, quatenus quod ad promotionem libertatis ecclesiae, sacrarum imaginum relevationem et cultum necessarium et utile fore prospexerint, indefessa vigilantia prosequantur. – Memores fidei vestrae. E d . : Martini Theatro basilicae Pisanae App. 139. – R e g . : Ital. Pont. III 332 n. †7.

* 3729 JE *2175

(727) Epistola Leonis III imperatoris (Constantinopolitani) de evertendis sanctorum imaginibus accepta (J³ *3727), „renuens haeresim eius“ scribit „ubique caveri se christianos, quod orta fuisset impietas“. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne I 404). De synodo aliqua tunc Romae a Gregorio habita vide Hefele/Leclercq Hist. III 676, econtra Hartmann Synoden 40.

* 3730 JE *2176

(728) (Liutprandum) Langobardorum regem in „continuis scriptis“, ut castellum Sutriense

Gregorius II (715–731)

107

sibi restituat, hortatur. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne I 407). – R e g . : Ital. Pont. II 183 n. *1.

* 3731

(cr. 728) Calixto (Foroiuliensi antistiti) pallium concedit eumque commonet, ne umquam audeat ipse vel eius futuri successores aliena invadere iura aut temeritate qualibet illicita perpetrare. L a u d . i n : J³ 3832. – R e g . : Ital. Pont. VII/1, 24 n. *26.

† 3732

729 ian. Roma, Laterano Gualfrido archipresbytero, Ranuccio archidiacono, Gismundo vicedomino ac ceteris canonicis in coenobio s. Mariae Pisensis ecclesiae praecipit, ut liberam habeant potestatem creandi inter ipsos, quem elegerint in episcopum. Concedit eis ecclesiam s. Petri ad Gradus prope litus maris. Confirmat iura, immunitates et privilegia ab (Leone et Constantino) imperatoribus, regibus, ducibus aliisque christianis principibus eidem ecclesiae s. Petri et canonicae s. Mariae concessa. – Si semper sunt. E d . : Martini Theatro basilicae Pisanae App. 139. – R e g . : Ital. Pont. III 332 n. †8. Spurium auxilio J³ †3733 confectum esse censet Kehr in Ital. Pont. III loc. cit.

† 3733 JE †2179

729 ian. Basino abbati et fratribus monasterii s. Maximini (Trevirensis) arbitrium creandorum abbatum Basinoque abbati et eius successoribus mitrae, dalmaticae, sandaliorum usum concedit aliis privilegiis additis (Scr. p. m. Benedicti scrin. S.R.E. in m. ian., ind. XII). – Si semper sunt. E d . : Beyer Mittelrhein. UB I 12 n . 9. – R e g . : Bréquigny Table chronologique I 85 (ad a. 723); Wauters I 70; Görz Mittelrhein. Reg. I n. 149*; Germ. Pont. X 199 n. †1. Spurium in duabus versionibus saec. X ex. et saec. XII in. confictum, cf. Kölzer Studien 89–94. Hanc epistolam similem cum Lib. diurn. form. 77. 32. 64. 86. 89 et 101 (Foerster 138. 93. 121. 164 et 169) esse Anton Liber diurnus 129 censet. – De traditione cf. Kehr PUU Rom. Bibliotheken I 30.

* 3734 JE *2216

(719–729) Theodoro consuli in annos XXVIIII insulam Capris cum monasterio s. Stephani cum omnibus sibi pertinentibus locat. L a u d . i n : Lib. censuum c. 71 (Fabre-Duchesne I, 352 n. 59). – C a n . : Deusdedit Coll. can. III c. 240 (Wolf von Glanvell 371). – R e g . : Ital. Pont. VIII 429 n. *1; Conte Regesto 197 n. *6. Olim ad a. 715–731, de tempore cf. Kehr in Ital. Pont. VIII loc. cit.

* 3735 JE *2217

(719–729) Theodoro consuli locat casale, quod dicitur Castro maiore, et casale, quod dicitur Ninfise, sita utraque infra insulam Capris patrimonii Neapolitani. L a u d . i n : Lib. censuum c. 71 (Fabre-Duchesne I, 352 n. 60). – C a n . : Deusdedit Coll. can. III c. 241 (Wolf von Glanvell 371). – R e g . : Ital. Pont. VIII 429 n. *2. Olim ad a. 715–731, de tempore cf. Kehr in Ital. Pont. VIII loc. cit.

* 3736 JE *2222

(719–729) Theodoxio consuli monasterium s. Pancratii situm extra castrum Mesenate et lacum in annos XXVIII(I) locat. L a u d . i n : Lib. censuum c. 71 (Fabre-Duchesne I, 353 n. 65). – C a n . : Deusdedit Coll. can. III c. 246 (Wolf von Glanvell 373). – R e g . : Ital. Pont. VIII 474 n. *1. Olim ad a. 715–731, de tempore cf. Kehr in Ital. Pont. VIII loc. cit.

108 3737 JE 2180

Gregorius II (715–731) (cr. 729) Leonem III imperatorem (Constantinopolitanum) graviter increpat, quod, cum de praeceptis patrum servandis per epistolas saepius promisisset, novissimis litteris (J³ 3727) imaginum cultum vocaverit idololatriam ad easque evertendas sese converterit; et quod neglecto Germano patriarcha Constantinopolitano „improbum illum Ephesium Apsimari filium“ audiverit. „Scis“, inquit „sanctae ecclesiae dogmata non imperatorum esse, sed pontificum; idcirco ecclesiis praepositi sunt pontifices a reipublicae negotiis abstinentes et imperatores ergo similiter ab ecclesiasticis abstineant et, quae sibi commissa sunt, capessant“. De universali concilio congregando ei non assentitur. Occidentalium animi illa simulacrorum eversione quantopere percussi sint, depingit. „Testis est Deus“, inquit „quascumque misisti ad nos epistolas, auribus cordibusque regum Occidentis obtulimus pacem illorum tibi ac benevolentiam conciliantes. Idcirco etiam laurata tua receperunt, ut reges a regibus honore affici convenit (καθὼς πρέπει βασιλεῦσι τιμᾷν)“; compertis vero ineptiis illis, „proiecta laurata tua conculcarunt et faciem tuam conciderunt, ac delectu habito Longobardi et Sarmatae ceterique, qui ad septemtrionem habitant, miseram Decapolim incursionibus infestarunt, ipsamque metropolim Ravennam occuparunt, et eiectis magistratibus tuis proprios constituere magistratus, et vicinas nobis sedes regias ipsamque Romam sic tractare statuerunt, cum tu nos defendere minime possis“. Imperatori missum iri, qui ipsum Constantinopolim deportent, minanti ita respondet: „Non est nobis necesse, tecum in certamen descendere; ad quattuor et viginti stadia secedet in regionem Campaniae Romanus pontifex, tum tu vade ventos persequere!“. Haec narrat: „Nuper ab interiore Occidente preces illius, quem Septetum appellant accepimus, qui vultum expetit nostrum, ut ad impertiendum ei sanctum baptisma illuc proficiscamur“. – Τὰ γράμματα τῆς; Litteras vestrae a. E d . : Migne PL 89, 511; Gouillard Aux origines de l'iconoclasme 277. Michels Echtheit spurium esse censet contra Caspar Papst Gregor II. 29–31, cf. Faggiotto Sulla discussa autenticità et Conte Regesto 46–80. Fidem probat Grotz Beobachtungen, qui insuper enumerationem indictionum interpolatam esse censet (cf. etiam Grotz Weitere Beobachtungen). Haec epistola et alia (J³ †3691), in synodo VII Nicaena a. 787 relectae sunt. De tempore earum varias viri docti sententias protulerunt, quas indicat Hefele/Leclercq Hist. III 672 nec non Chifar Konzil von Nikaia 109–116). Sed cum Germanus patriarcha iam a sacerdotio depositus sit, ab anno cr. 729 discedere non licet. Quam autem ipse Gregorius in initio epistolae dicit, indictio XIV cum cetera temporis ratione coniungi non potest. Laud. et in Lib. Pont. (Duchesne I 409) et in Hadriani I ep. (J³ 4495). Cf. etiam J³ 3740 et Dölger Müller Reg. I/1, 148 n. 280g.

* 3738 JE I 253

(729) Liutprandum Langobardorum regem sibi reconciliat.

In Neronis campo

L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne I 407).

* 3739 JE I 253

(729) Roma, ante corpus (s. Petri) apostoli Liutprando (Langobardorum) rege petente Eutychium patricium in gratiam recipit. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne I 407).

3740 JE 2182

(post 729) Leoni III imperatori (Constantinopolitano) significat, ex litteris eius se cum dolore cognovisse ad virtutem eum non esse revocatum. Ad id, quod scripserat: „Imperator sum et sacerdos“, multa respondet, in quibus haec quoque: „Quemadmodum pontifex introspiciendi in palatium potestatem non habet, ac dignitates regias deferendi, sic neque imperator in ecclesias introspiciendi et electiones in clero peragendi, neque consecrandi vel symbola sanctorum sacramentorum administrandi, sed neque participandi absque opera sacerdotis; imperatores, qui pie vixerunt, ecclesiarum

Gregorius II (715–731)

109

pontificibus oboedire minime recusarunt, tu vero, cum manu propria subscripseris et confessus fueris: „eum, qui terminos patrum tollit, execrabilem esse“, in hoc proprio iudicio condemnatus es; persequeris nos ac tyrannice vexas militari carnalique manu“. Incusat eum, quod remotis sanctorum imaginibus „populos in otiosis sermonibus, nugis, citharis, crepitaculis, tibiis et tricis occupaverit, et pro gratiarum actione ac celebratione ad fabulas illos traduxerit“. Quod in sex conciliis universalibus de sanctorum imaginibus non fuerit sermo, „ne de pane quidem“ inquit „et aqua dictum est quidquam, sitne comedendum, an non comedendum, bibendum an non bibendum“. Addit: „Nos viam ingredimur in extremas Occidentis regiones versus illos, qui sanctum baptisma efflagitant. Cum enim illuc episcopos misissem et sanctae ecclesiae nostrae clericos, nondum adducti sunt, ut capita sua inclinarent et baptizarentur, eorum principes, quod exoptent, ut eorum sim susceptor („ἐμὲ ἐπιζητοῦντες γενέσθαι αὐτῶν ἀνάδοχον“). Hac de causa nos ad viam, Dei benignitate, accingimus, ne forte damnationis et incuriae nostrae rationem reddamus“. – Τὰ γράμματα τῆς; Accepimus vestri a. E d . : Migne PL 89, 521; Tăutu Acta I 581 n. 307; Gouillard Aux origines de l'iconoclasme 299. Michels Echtheit spurium esse censet contra Caspar Papst Gregor II. 29–31. Dubia collocat Gouillard Aux origines de l' iconoclasme 299–305. Cf. Haendler Kirchenpolitische Rückwirkungen 130sq. et Miller Pope Paul I 23–27 et Faggiotto Sulla discussa autenticità et Conte Regesto 46–80. Fidem probat Grotz in Beobachtungen et Weitere Beobachtungen. Cf. etiam regestum praecedens.

* 3741 JE I 254

(post 729) Roma Prohibet, ne census in provincia ad (Leonem III) imperatorem Constantinopolitanum inferatur. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne I 403).

* 3742

(730 ian.–febr.) Gregorio Anastasius patriarcha Constantinopolitanus synodicam mittit. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne I 409). – R e g . : Grumel/Darrouzès Reg. Constantinople I/2, 12 n. 344. Olim ad a. (730), de tempore cf. Grumel/Darrouzès op. cit.

3743 JE 2184

(716–730) nov. 13 SS. Petro et Paulo complura praedia ac oliveta „pro concinnatione luminariorum“ dicat (Dat. id. nov. imp. piiss. Leone). – Quotiens laudi vestrae. E d . : de Rossi Inscriptiones II/1, 209. 411. 413; Tomassetti Bull. Rom. I 227; Marini Papiri diplomatici 293. – R e g . : Ital. Pont. I 136 n. 8. Olim ad (717–730) nov. 13, de tempore cf. Kehr in Ital. Pont. I loc. cit. Hoc privilegium perperam et sub Gregorii I nomine legitur in Gregorii I Opp. (Maur. IV, 328), cf. De Rossi Un'insigne epigrafe 98. – De traditione cf. Kehr PUU Rom I 128 et Rom II 385 atque PUU Rom. Bibliotheken I 18sq. et II 91 et III 116.

* 3744

(715–730) Facit ordinationes V, IV per m. sept. et unam per m. iun., presbyteros XXXV, diaconos IV; episcopos per diversa loca CL. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne I 410).

* 3745 JE I 254

(730) Eutychio „exarcho Romae morante venit in partibus Tusciae ... quidam seductor Tiberius nomine, cui cognomen erat Petasius, qui sibi regnum Romani imperii usurpare conabatur“; „exarchus vero haec audiens turbatus est, quem s. papa confortans,

110

Gregorius II (715–731) et cum eo proceres ecclesiae mittens atque exercitus, profecti sunt“. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne I 408).

* 3746 JE *2183

(730) Anastasium patriarcham Constantinopolitanum dum haeresi consentientem reperit (J³ *3742), non censet fratrem aut consacerdotem solito vocari, „sed scriptis commonitoriis, nisi ad catholicam convinceret fidem, etiam extorrem a sacerdotali officio esse mandavit“. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne I 409). – R e g . : Tăutu Acta I 586 n. 308.

*† 3747 JE †*2186

(715–731) mart. 4 Monasterio (s. Salvatoris et s. Salmiani Sextensi) ad instar Vitaliani papae (J³ †3446) bona ac privilegia confirmat. L a u d . i n : Benigni de Luca Monumenta Sextensia. – R e g . : Ital. Pont. III 458 n. †* 2. A falsario ad a. 713 attribuitur; ceteris de spuriis cf. Ital. Pont. loc. cit.

*† 3748 JE †*2165

(715–731) apr. 11 Servii abbatis (monasterii s. Salvatoris et s. Salmiani Sextensis) electionem confirmat eiusque monasterium cum monasterio s. Benedicti, quod dicitur Padulinum unit. L a u d . i n : Benigni de Luca Monumenta Sextensia. – R e g . : Ital. Pont. III 458 n. †*3. Olim ad 723 apr. 11. Dat. Gregorii II a. 8, qui idem annus perperam 714 dicitur. Codex nondum editus continet et altera spuria, quae in Ital. Pont. loc. cit. enumerantur.

3749 JE 2188

(715–731) De periurorum poenitentiis constituit. – Si quis iuraverit. E d . : Mansi Conc. 12, 252; Migne PL 89, 531. Compilatio quinque decretorum poenitentialium non ante saec. X editorum, quae Mansi et Migne perperam Gregorio II ascripserunt.

3750

(715–731) Monasterium s. Stephani (Romanum), quod intro atrio basilicae b. Pauli apostoli fundatum est, iam elapso tempore congregatione servorum aut ancillarum Dei nudatum, monasterio monachorum (s. Caesarii) sociat, quatenus ab eius abbatibus disponatur et regatur. – Creditae speculationis impellimur. E d . : Lib. diurn. form. 87 (Foerster 167). – R e g . : Ital. Pont. I 170 n. 1.

3751

(715–731?) Eugenium egumenum „in loco, qui nominatur Cella Muroniana supra portam b. Apostoli (monasterium s. Sabae in monte Aventino), ubi est ecclesia recondita ad honorem imaginis domini Dei“, consecrat. E d . : Fragmentum tabulae marmoreae in hypogeo eccl. s. Sabae (Maii SS vet. nova Coll. V 223 n. 1; Steinhuber Geschichte I 107 adn. 1). – R e g . : Ital. Pont. I 118 n. 1. Fragmentum tabulae marmoreae in hypogeo eccl. s. Sabae, cuius tamen quattuor lineae tantum scriptae olim fuerunt. Nescimus, cui Gregorio (II aut III) attribuenda sit haec inscriptio.

(715–731) Cf. J³ *†3806 s. v. Gregorius III. (715–731) Cf. J³ †3866 s. v. Gregorius III.

Gregorius II (715–731) * 3752

111

(715–731) Oratorium sane in patriarchio in nomine b. Petri apostoli diversis metallis ornatum a novo facit et circumquaque altaris parietes dargentat ac depingit XII apostolos. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne I 402). De loco cf. Duchesne Lib. pont. I 412 adn. 20.

* 3753

(715–731) Maximam partem basilicae b. Pauli apostoli, quae cecidit, allatis de Calabria trabibus cooperit et altare a novo reficit et cyburium argenteum. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne I 397).

* 3754

(715–731) Ecclesiam s. Laurentii (in urbe Roma) foris muros sitam reparat. Aquam fistulis conpagetis post multum tempus in eandem ecclesiam reducit et diversas alias ecclesias in ruinis positas innovat. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne I 397).

* 3755

(715–731) Monasteria, quae secus basilicam s. Pauli erant, ad solitudinem deducta innovat. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne I 397).

* 3756

(715–731) Instituit „gerocomium“ (i. e. gerontocomium), quod iuxta ecclesiam s. Dei genetricis ad Praesepe (in urbe Roma) situm est. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne I 397). – R e g . : Ital. Pont. I 57 n. *1.

* 3757

(715–731) Monasterium Romanum „iuxta positum s. Andreae apostoli, quod Barbarae nuncupatur, ad nimiam deductus desertionem, in quibus ne unus habebatur monachus, restaurans, monachos faciens, ordinavit, ut tertiam, sextam et nonam vel matutinos in eadem ecclesia sanctae Dei genetricis cotidianis agerent diebus“. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne I 397). – R e g . : Ital. Pont. I 57 n. *2.

* 3758

(715–731) Gregorio Liutprandus rex Langobardorum donationem patrimonii Alpium Cottiarum, quam Aripertus rex fecit hicque repetivit, ammonitione tanti viri redditam confirmat. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne I 398).

* 3759

(715–731) Hierusalem ecclesiam (in urbe Roma), quae multo fuit distecta tempore et circumquaque porticos vetustate quassatos, trabibus deductis cooperit ac reparat. Etiam ammonem marmoreum in eadem ecclesia facit eamque diversis linteis ac ministeriis ditat. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne I 401).

* 3760

(715–731) Post Honestae (matris suae) obitum domum propriam in honore s. Christi martyris Agathae, additis a fundamento cenaculis vel quae monasterii erant necessaria, a novo construit (ecclesia s. Agathae in Subura); praedia illic urbana vel rustica pro monachorum offert necessitate. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne I 402). – R e g . : Ital. Pont. I 65 n. *3.

112 * 3761

Gregorius II (715–731) (715–731) In ecclesia b. Agathae (in urbe Roma) ciborium ex argento, arcos argenteos VI et canistra X facit; item alia dona multa largitur. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne I 402).

* 3762

(715–731) Basilicae b. Petri apostoli calicem aureum praecipuum diversis lapidibus ornatum facit, similiter et patenam auream. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne I 410).

*† 3763 JE *2185

(715–731) Edictum de finibus Gradensis et Foroiuliensis (Aquileiensis) ecclesiarum constituit. L a u d . i n : Iohannis diac. Chron. Gradense (MGH SS 7, 46); Chron. patr. Gradensium c. 12 (MGH SS rer. Lang. 396; FSI 9, 14). – R e g . : Ital. Pont. VII/1, 24 n. *27; Ital. Pont. VII/2, 36 n. †*15. De re dubitandum esse putat Kehr in Ital. Pont. VII/2 loc. cit. Nam auctor Chronicae de singulis patriarchis Novae Aquileiae notitiam hanc ex actis falsis synodi a. 731 celebratae (cf. J³*†3819) sumpsisse videtur. Ewald in JE *2185 epistolam genuinam esse censet.

* 3764

(715–731) Instituit „quadragesimali tempore, ut quintas ferias (ieiunium atque) missarum celebritas fieret in ecclesias, quod non agebatur“. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne I 402). – R e g . : Ital. Pont. I 12 n. *14.

* 3765

(715–731) Gregorius (II aut III) constitutionem contra ritus paganorum promulgat. L a u d . i n : J³ *3928. – R e g . : Conte Regesto 198 n. *7. Utrum constitutio haec Gregorio II an Gregorio III adscribenda sit, discerni nequimus; cf. Conte Regesto loc. cit.

* 3766 JE *2190

(715–731) Anatholio tribuno „locat in XXVIII annis fundum Meianula cum casis et vineis et omnibus suis pertinentiis ex corpore massae Peltianae territorio Anagnino, patrimonio (Lavicano)“. L a u d . i n : Lib. censuum c. 71 (Fabre-Duchesne I, 351 n. 34). – C a n . : Deusdedit Coll. can. III c. 214 (Wolf von Glanvell 365). – R e g . : Ital. Pont. II 7 n. *11. Nota, quod hic et in plurimis regestis sequentibus (J³ *3167–J³ *3801) annuae pensiones in aureis solidis aut siliquis praestandae asscriptae sunt; sed cum non satis constet, quid valeant notae numerorum, quas Martinucci et Borgia in editionibus suis ex codice Vatic. 3833 diligenti imitatione expresserunt, pretia illa in regestis omittuntur.

* 3767 JE *2191

(715–731) Exhilarato et Gaudioso „locat casale Pondera, Agellione, et casale Pompeianum, Caleianum et fundum Fortunae, positos territorio Foroclaudiensi ex corpore massae Tusciae“. – Exhilarato et Gaudioso. L a u d . i n : Lib. censuum c. 71 (Fabre-Duchesne I, 351 n. 35). – C a n . : Deusdedit Coll. can. III c. 215 (Wolf von Glanvell 365). – R e g . : Ital. Pont. II 12 n. *12.

* 3768 JE *2192

(715–731) Constantinae „honestae feminae fundum Salianum cum omnibus suis pertinentiis situm in territorio Caesenate (al. Cesinate) ad montem, qui dicitur Lucati, ab uno latere situm iuxta fundum Carbasianum, ab alio fundum Anianum, a tertio latere

Gregorius II (715–731)

113

fundus, qui dicitur Gumaris, ex corpore patrimonii Ravennatis iuris Romanae ecclesiae“ locat. L a u d . i n : Lib. censuum c. 71 (Fabre-Duchesne I, 351 n. 36). – C a n . : Deusdedit Coll. can. III c. 216 (Wolf von Glanvell 365). – R e g . : Ital. Pont. V 131 n. *1.

* 3769 JE *2193

(715–731) Lupicino presbytero duo monasteria scilicet s. Leonis et s. Severini, sita intra castrum Monteferetro, cum omnibus eorum pertinentiis locat. L a u d . i n : Lib. censuum c. 71 (Fabre-Duchesne I, 351 n. 37). – C a n . : Deusdedit Coll. can. III c. 217 (Wolf von Glanvell 365). – R e g . : Ital. Pont. IV 229 n. *1.

* 3770 JE *2194

(715–731) Blando locat massam Iuniorum patrimonio Lavicano. L a u d . i n : Lib. censuum c. 71 (Fabre-Duchesne I, 352 n. 38). – C a n . : Deusdedit Coll. can. III c. 218 (Wolf von Glanvell 366). – R e g . : Ital. Pont. II 7 n. *8. De loco cf. Tomassetti Camp. Rom. I 307.

* 3771 JE *2195

(715–731) Eustachio presbytero „locat fundum Casacantari et fundum Iuvarium (al. Vivarium) ex massae corpore Silanis, et VI uncias fundi Lauretis cum oliveto suo ex corpore praedictae massae et fundum Martianum ex corpore massae Gallorum patrimonio Lavicano et coloniam sitam in fundo Ostiliano (al. Offiliano) cum prato et saliceto suo ex corpore massae Nevianae patrimonio Appiae“. L a u d . i n : Lib. censuum c. 71 (Fabre-Duchesne I, 351 n. 39). – C a n . : Deusdedit Coll. can. III c. 219 (Wolf von Glanvell 366). – R e g . : Ital. Pont. II 4 n. *10.

* 3772 JE *2196

(715–731) Leoni notario et Leontiae iugalibus eorumque filiis ac nepotibus „fundum Ripacesarium cum silvis, glandaretis et terris sationalibus, situm Via Aurelia miliario plus minus X, ex corpore suburbani patrimonii Tusciae“ locat. L a u d . i n : Lib. censuum c. 71 (Fabre-Duchesne I, 351 n. 40). – C a n . : Deusdedit Coll. can. III c. 220 (Wolf von Glanvell 366). – R e g . : Ital. Pont. II 12 n. *11.

* 3773 JE *2197

(715–731) Bonifatio notario seu Claudiae iugalibus eorumque filiis ac nepotibus „fundum Cocceianum et Folianum ex corpore massae Fonteianae patrimonio Appiae“ locat. L a u d . i n : Lib. censuum c. 71 (Fabre-Duchesne I, 351 n. 41). – C a n . : Deusdedit Coll. can. III c. 221 (Wolf von Glanvell 366). – R e g . : Ital. Pont. II 5 n. *12.

* 3774 JE *2198

(715–731) Bonifatio notario et Claudiae iugalibus eorumque filiis ac nepotibus „fundum Gratinianum et fundum Rosarium cum domibus ac vineis, sita ab urbe miliario plus minus VII, coherentes sibi ab uno latere fundo Canneolo, ab alio casale Miliariolo, a tertio casale Faustini, iuris Romanae ecclesiae ex corpore patrimonii suburbani Tusciae“ locat. L a u d . i n : Lib. censuum c. 71 (Fabre-Duchesne I, 353 n. 42). – C a n . : Deusdedit Coll. can. III c. 222 (Wolf von Glanvell 367). – R e g . : Ital. Pont. II 11 n. *9.

* 3775 JE *2199

(715–731) Gennadio tribuno et Luciae et eorum filiis ac nepotibus fundum Porcianum et Leonianum et „fundum Graecorum et Tutianum (al. Tutitianum) Via Clodia miliario plus minus VIIII ex corpore patrimonii Tusciae“ locat.

114

Gregorius II (715–731) L a u d . i n : Lib. censuum c. 71 (Fabre-Duchesne I, 351 n. 43). – C a n . : Deusdedit Coll. can. III c. 223 (Wolf von Glanvell 367). – R e g . : Ital. Pont. II 11 n. *10.

* 3776 JE *2200

(715–731) Studiosae (al. Stodiosae) tribunae seu Petro iugalibus eisdemque Petri filiis et nepotibus „fundum Serrulas, fundum Sisinianum ex corpore massae Silanis patrimonio Lavicano“ locat. L a u d . i n : Lib. censuum c. 71 (Fabre-Duchesne I, 351 n. 44). – C a n . : Deusdedit Coll. can. III c. 224 (Wolf von Glanvell 367). – R e g . : Ital. Pont. II 6 n. *4.

* 3777 JE *2201

(715–731) Annae religiosae et aliis duabus personis locat „fundum Argenti, Verclanum, Lugeranum, Collibertorum, Toleranum et fundum Truci, Trasissessanum et Possessianum, ex corpore massae Sabinensis, Via Tiburtina miliario ab urbe plus minus X, ex corpore patrimonii Tiburtini“. L a u d . i n : Lib. censuum c. 71 (Fabre-Duchesne I, 351 n. 45). – C a n . : Deusdedit Coll. can. III c. 225 (Wolf von Glanvell 368). – R e g . : Ital. Pont. II 8 n. *1.

* 3778 JE *2202

(715–731) Heraclio praeposito coquinae dominicae „fundum Cafasiri (al. Casasiri) ex corpore massae Porculis (al. Proculis) patrimonii Lavicani“ locat. L a u d . i n : Lib. censuum c. 71 (Fabre-Duchesne I, 352 n. 46). – C a n . : Deusdedit Coll. can. III c. 226 (Wolf von Glanvell 368). – R e g . : Ital. Pont. II 6 n. *6.

* 3779 JE *2203

(715–731) Gemulo militi „fundum Mauricis, fundum Vianova, Via Praenestina miliario plus minus VIIII, ex corpore massae Varvarianae, patrimonii Lavicani“ locat. L a u d . i n : Lib. censuum c. 71 (Fabre-Duchesne I, 352 n. 47). – C a n . : Deusdedit Coll. can. III c. 227 (Wolf von Glanvell 368). – R e g . : Ital. Pont. II 6 n. *5.

* 3780 JE *2204

(715–731) Carae religiosae „coloniam, quae dicitur Pofinis, Via Latina miliario ab urbe plus minus XII, post absidam basilicae s. Petri intra massam Marulis“ locat. L a u d . i n : Lib. censuum c. 71 (Fabre-Duchesne I, 352 n. 48). – C a n . : Deusdedit Coll. can. III c. 228 (Wolf von Glanvell 368). – R e g . : Ital. Pont. II 4 n. *6.

* 3781 JE *2205

(715–731) Eustachio (al. Eustathio) presbytero „monasterium s. Martini situm in Surrento cum omnibus ei pertinentibus“ locat. L a u d . i n : Lib. censuum c. 71 (Fabre-Duchesne I, 352 n. 49). – C a n . : Deusdedit Coll. can. III c. 229 (Wolf von Glanvell 368). – R e g . : Ital. Pont. VIII 410 n. *2.

* 3782 JE *2206

(715–731) Iohanni consuli „fossam, quae dicitur Vaianicum iuxta campum Veneris, miliario ab urbe Roma plus minus XX, ex corpore massae Fonteianae (al. Forteianae), patrimonii Appiae“ locat. L a u d . i n : Lib. censuum c. 71 (Fabre-Duchesne I, 352 n. 50). – C a n . : Deusdedit Coll. can. III c. 230 (Wolf von Glanvell 369). – R e g . : Ital. Pont. II 5 n. *13. De loco cf. Lib. censuum 360 adn. 61.

Gregorius II (715–731) * 3783 JE *2207

115

(715–731) Monasterio s. Silvestri in monte Soracte „in perpetuum fundum Scantianum ex corpore massae Castellianae, patrimonii Tusciae“ locat. L a u d . i n : Lib. censuum c. 71 (Fabre-Duchesne I, 352 n. 51). – C a n . : Deusdedit Coll. can. III c. 231 (Wolf von Glanvell 369). – R e g . : Ital. Pont. II 190 n. *2.

* 3784 JE *2208

(715–731) Petro magnifico tribuno „coloniam positam in massa Pauli ex corpore patrimonii Appiae“ locat. L a u d . i n : Lib. censuum c. 71 (Fabre-Duchesne I, 352 n. 52). – C a n . : Deusdedit Coll. can. III c. 232 (Wolf von Glanvell 369). – R e g . : Ital. Pont. II 4 n. *8.

* 3785 JE *2209

(715–731) Basilio viro honesto „coloniam Alvini ex corpore massae Ocris patrimonii Appiae in Aricia“ locat. L a u d . i n : Lib. censuum c. 71 (Fabre-Duchesne I, 352 n. 53). – C a n . : Deusdedit Coll. can. III c. 233 (Wolf von Glanvell 369). – R e g . : Ital. Pont. II 4 n. *9.

* 3786 JE *2210

(715–731) Georgio presbytero „fundum Crispinis et Ammonetis, Via Lavicana miliario plus minus XIII, ex corpore massae Fistis patrimonio Lavicano“ locat. L a u d . i n : Lib. censuum c. 71 (Fabre-Duchesne I, 352 n. 54). – C a n . : Deusdedit Coll. can. III c. 234 (Wolf von Glanvell 369). – R e g . : Ital. Pont. II 6 n. *7.

* 3787 JE *2211

(715–731) Gemmulo (al. Gemulo) diacono „fundum Dometiorum, Via Ardeatina, miliario plus minus VIIII ab urbe Roma, ex corpore suburbani patrimonii Appiae“ locat. L a u d . i n : Lib. censuum c. 71 (Fabre-Duchesne I, 352 n. 55). – C a n . : Deusdedit Coll. can. III c. 235 (Wolf von Glanvell 370). – R e g . : Ital. Pont. II 3 n. *2.

* 3788 JE *2212

(715–731) Sergiae honestae feminae „fundum Severianum ex corpore massae Iuniorum patrimonii Lavicani“ locat. L a u d . i n : Lib. censuum c. 71 (Fabre-Duchesne I, 352 n. 56). – C a n . : Deusdedit Coll. can. III c. 236 (Wolf von Glanvell 370). – R e g . : Ital. Pont. II 7 n. *9.

* 3789 JE *2213

(715–731) Diaconiae s. Eustachii (al. s. Eustathii iuxta templum Agrippae in urbe Roma) „in perpetuum fundum Clivus, fundum Querquaetum et Placonianum ex corpore massae Calcianae patrimonii Lavicani“ locat. L a u d . i n : Lib. censuum c. 71 (Fabre-Duchesne I, 352 n. 57). – C a n . : Deusdedit Coll. can. c. 237 (Wolf von Glanvell 370). – R e g . : Ital. Pont. I 97 n. *1.

* 3790 JE *2214

(715–731) Anastasio comiti „fundum Lavernam (al. Launam) ex corpore massae Laurentianae et fundum Toranianum ex corpore massae Citrasensis, utraque patrimonii Caietani“ locat. L a u d . i n : Lib. censuum c. 71 (Fabre-Duchesne I, 352 n. 58). – C a n . : Deusdedit Coll. can. III c. 238 (Wolf von Glanvell 370). – R e g . : Ital. Pont. VIII 85 n. *1.

* 3791 JE *2215

(715–731) Monasterio s. Agnetis (in urbe Roma), „quod dicitur Dua furna, massam Maruli et massam Sestianam, utrasque patrimonii Appiae“ locat.

116

Gregorius II (715–731) L a u d . i n : Lib. censuum c. 71 (Fabre-Duchesne I, 352 adn.). – C a n . : Deusdedit Coll. can. c. 239 (Wolf von Glanvell 370). – R e g . : Ital. Pont. I 53 n. *1.

* 3792 JE *2218

(715–731) „Matronae religiosae diaconissae, eiusque filiis ac nepotibus lacum, qui dicitur Icaonia ex corpore patrimonii Campaniae Neapolitani“ locat. L a u d . i n : Lib. censuum c. 71 (Fabre-Duchesne I, 352 n. 61). – C a n . : Deusdedit Coll. can. III c. 242 (Wolf von Glanvell 371). – R e g . : Ital. Pont. VIII 429 n. *4.

* 3793 JE *2219

(715–731) „Eustachio (al. Eustathio) presbytero fundum Laurentium (al. Lauretum) et fundum Inaurorum (al. Maurorum) extra portam s. Pancratii Via Aurelia, ex corpore fundi suburbani patrimonii Tusciae“ locat. L a u d . i n : Lib. censuum c. 71 (Fabre-Duchesne I, 353 n. 62). – C a n . : Deusdedit Coll. can. III c. 243 (Wolf von Glanvell 371). – R e g . : Ital. Pont. II 11 n. *8. De locis cf. Lib. censuum 360 adn. 69.

* 3794 JE *2220

(715–731) Diaconiae s. Eustachii (al. Eustathii iuxta templum Agrippae in urbe Roma) funda diversa Cervinariola, fundum Caldariola, fundum Pompilianum, fundum Paganum, fundum Lamponianum, fundum Signioba, fundum Pompeianum, fundum Gavianum (al. Garianum), fundum Caprolanum, fundum Veranum, fundum Calechianum, fundum Constantianum, fundum Camarelis cum casalibus et appendicibus suis; fundum Larintias, fundum Pavianum, fundum Lamponianum; fundum Constantianum, fundum Ricchianum (al. Ricclianum) et casale Torianum, fundum Servilianum, fundum Natianum, fundum Ruscellis, fundum Silicella (al. Silicelsa), fundum Gregorianum, fundum Casamontis, fundum Gaianum; fundum Saxonigro, omnes ex corpore massae Calcianae; fundum Pigrinum, fundum Casanova, fundum Turritanum, fundum Laganum (al. Iaganum), fundum Calabrilacanum, fundum Trivicianum, posita in Affile (al. Appia) ex corpore massae Pontianae patrimonii Lavicani et massam Furianam (al. Furanianam) cum fundis et casalibus et omnibus suis; fundum Pacurianum, fundum Ancurianum, fundum Casagallorum, fundum Furanianum, fundum Filianum, fundum Arclis, fundum Patianum (al. Fatianum), fundum Scandilianum, fundum Barbatianense, fundum Casaherclanea (al. Nercianea), fundum Serenianum, fundum Casatuscis, fundum Casalaucini (al. Casalancini), fundum Casnarrellis, fundum Casavini, fundum Casasimiana, fundum Iussianum, fundum Cetinianum, fundum Causavaleriana, fundum Pinianellum ex corpore massae Alianae patrimonii Tiburtini. L a u d . i n : Lib. censuum c. 71 (Fabre-Duchesne I, 353 n. 63). – C a n . : Deusdedit Coll. can. III c. 244 (Wolf von Glanvell 372). – R e g . : Ital. Pont. I 97 n. *2. De loco Affile cf. Lib. censuum (Fabre/Duchesne I, 360 adn. 70).

* 3795 JE *2221

(715–731) „Theodoxiae honestae feminae fundum Antinianum (al. Antianum) cum omnibus suis, Via Appia, miliario ab urbe Roma plus minus XX, ex corpore massae Nerianae (al. Nevianae) patrimonii Appiae“ locat. L a u d . i n : Lib. censuum c. 71 (Fabre-Duchesne I, 353 n. 64). – C a n . : Deusdedit Coll. can. III c. 245 (Wolf von Glanvell 373). – R e g . : Ital. Pont. II 4 n. *11.

* 3796 JE *2223

(715–731) „Genesiae honestae feminae fundum Capitonianum et fundum Dostianum, fundum Viricaria, fundum Tatianum cum omnibus suis etiam et aquimolis, posita in massa Camustis iuxta campum Barbaricum ex corpore patrimonii Appiae“ locat.

Gregorius II (715–731)

117

L a u d . i n : Lib. censuum c. 71 (Fabre-Duchesne I, 353 n. 66). – C a n . : Deusdedit Coll. can. III c. 247 (Wolf von Glanvell 373). – R e g . : Ital. Pont. II 3 n. *4.

* 3797 JE *2224

(715–731) „Cali (al. Calis) honestae feminae coloniam massae Cilianae patrimonii Appiae“ locat. L a u d . i n : Lib. censuum c. 71 (Fabre-Duchesne I, 353 n. 67). – C a n . : Deusdedit Coll. can. III c. 248 (Wolf von Glanvell 373). – R e g . : Ital. Pont. II 4 n. *5.

* 3798 JE *2225

(715–731) „Anualdo tribuno fundum Casamaiorem et Longocianum (al. Longoieianum) ex corpore patrimonii Lavicani, territorio Praenestino, miliario ab urbe Roma minus plus XXI“ locat. L a u d . i n : Lib. censuum c. 71 (Fabre-Duchesne I, 353 n. 68). – C a n . : Deusdedit Coll. can. III c. 249 (Wolf von Glanvell 374). – R e g . : Ital. Pont. II 7 n. *10.

* 3799 JE *2226

(715–731) „Mamalo (Mamelo) fundum Funianum, Via Praenestina miliario plus minus XV, ex corpore massae Alianae patrimonio Tiburtino“ locat. L a u d . i n : Lib. censuum c. 71 (Fabre-Duchesne I, 353 n. 69). – C a n . : Deusdedit Coll. can. III c. 250 (Wolf von Glanvell 374). – R e g . : Ital. Pont. II 8 n. *3.

* 3800 JE *2227

(715–731) „Stephano exconsuli fundum Flabis et fundum Horrea, sita V miliario ab urbe Roma Via Latina“ locat. L a u d . i n : Lib. censuum c. 71 (Fabre-Duchesne I, 353 n. 70). – C a n . : Deusdedit Coll. can. III c. 251 (Wolf von Glanvell 374). – R e g . : Ital. Pont. II 3 n. *2.

* 3801 JE *2228

(715–731) „Leontio militi fundum Aunias et fundum Spatianum sitos Via Numentana miliario ab urbe Roma plus minus XI“ locat. L a u d . i n : Lib. censuum c. 71 (Fabre-Duchesne I, 353 n. 71). – C a n . : Deusdedit Coll. can. III c. 252 (Wolf von Glanvell 374). – R e g . : Ital. Pont. II 8 n. *2.

* 3802

(715–731?) Petronacem civem Brexianae urbis hortatur, ut Casinum castrum petat atque ad s. corpus b. Benedicti cum aliquibus viris simplicibus ibidem iam ante residentibus habitare incipiat. L a u d . i n : Pauli diac. Hist. Lang. VI c. 40 (MGH SS rer. Lang. 178; MGH SS rer. Germ. 48, 230). – R e g . : Ital. Pont. VIII 119 n. *16; Conte Regesto 213 n. 16B. Laud. et in Leonis Chron. Casinen. I c. 4 (MGH SS 7, 581) et in privilegio spurio Zachariae (J³ †3903, perperam Gregorio III ascripto). De re et tempore cf. Chapman Réstauration 79sq.; Falco Lineamenti 459sq.; Traube/Plenkers Textgeschichte 93sq.; Cecchelli Di alcune Memorie 134sq.

† 3803 JE †2175α

(715–731) Leonem III imperatorem (Constantinopolitanum) hortatur verbis acerrimis, ut a comburendis imaginibus abstineat. – Saepenumero per legatos. E d . : Donzellini-Zetzner Epistolae regum 108; Reusner Epist. Turc. 4. Hanc epistolam Hieronymus Donzelinus op. cit. 108 saec. XVI impudenter finxit et edidit, quam et Zetzner Epistolae regum 105 et Reusner Epist. Turc. 4 repetiverunt. De Donzelini figmentis cf. Riant in Archives de l'Orient latin I 126.

118 *† 3804

Gregorius II (715–731) (715–731?) Nomen suum in pondere ab ipso b. Benedicto instituto litteris argenteis describi iubet. L a u d . i n : Petrus diac. in libello q. v. Altercatio pro coenobio Casinensi (Caspar Petrus diac. 273). – R e g . : Ital. Pont. VIII 120 n. *†17.

*† 3805

(715–731) Monasterio s. Zachariae et s. Pancratii (Veneto) privilegium et indulgentiam concedit. L a u d . i n : Iulii III privilegium a. 1552 mart. 26 concessum (Bozzoni Il silentio 31). – R e g . : Ital. Pont. VII/2, 177 n. †*7.

*† 3806 JE *2228α

(715–731) Monasterio s. Columbani Bobiensi eadem privilegia quae Martinus I papa concedit. L a u d . i n : Miracula s. Columbani c. 23 (MGH SS 30/2, 1009); Sicardi Cremonen. episc. Relatio ad Innocentium III a. 1207 (Cappelletti Chiese d'Italia XIII 644; Legè/Gabotto Documenti 87). – R e g . : Ital. Pont. VI/2, 251 n. *10. Utrum bulla haec Gregorio II an Gregorio III adscribenda sit, discerni nequimus. Löwenfeld in JE *2228α et Conte Chiesa 450 n. *159 contra Kehr in Ital. Pont. loc. cit. et Caspar Geschichte II 525 hoc privilegium „suspectum“ appellant, cf. etiam J³ *†3379. J³ *†3592. J³ *†4028.

*† 3807

(721–731?) Ex auctoritate Gregorii (II?) Taso abbas monasterii s. Vincentii ad Vulturnum simul cum collegio et consensu fratrum dat decretum de poenitentia consilio a pontificali sede accepto. L a u d . i n : Decretum Tasonis in Iohannis Chron. Vulturnensi (FSI 58, 125). – R e g . : Ital. Pont. VIII 247 n. *†1.

*† 3808

(cr. 726–731) Bonifatio episcopo concedit, ut vicarius missusque apostolicae sedis per totam Germaniam teneatur. L a u d . i n : J³ 7604; J³ 7723. – R e g . : Germ. Pont. IV 12 n. *†21. De fide cf. Germ. Pont. loc. cit. et ibid. 15 n. *28. Cf. etiam J³ *3842. J³ *3925. J³ *4092.

* 3809

(cr. 730–731) Gregorio Leo III imperator (Constantinopolitanus) se imperatorem et sacerdotem esse contendit. Praeterea de imaginibus remotis removendisque scribit. L a u d . i n : Tomassetti Bull. Rom. I 224. – R e g . : Dölger/Müller Reg. I/1, 157 n. 293a. De fide et tempore cf. Dölger/Müller Reg. I/1 loc. cit. nec non supra J³ 3737.

* 3810 JE I 257

731 febr. 11 Roma Sepelitur in basilica b. Petri, cum sedisset a. 15 m. 8 d. 24 (III id. febr., ind. XIV). L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne I 396 et 410). De loco sepulturae Gregorii II cf. Borgolte Petrusnachfolge 74sq. 94 adn. 279. 348.

Gregorius III (731–741) * 3811 JE I 257

(731 febr. 11) Roma Eligitur. „Quem viri Romani ..., dum eius antecessor de hoc saeculo migrasset, dum ante feretrum in obsequio sui antecessoris esset inventus, vi abstrahentes in pontificatus ordinem elegerunt“. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne I 415). Hic postremus inter Romanos pontifices confirmationem suam ab (Leone ) imperatore Constantinopolitano expetiit.

* 3812 JE I 257

(731 mart. 18) Consecratur, vacata per dies 35 ecclesia. „Sedit a. X m. VIII d. XXIIII … temporibus Leonis et Constantini imp.“. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne I 410).

* 3813

(731 post mart. 18) Gregorio Bonifatius per nuntios litteras dirigit novumque sedis apostolicae pontificem salutat; sciscitatur de baptismo, de carne caballina comedenda, de oblationibus offerendis pro obeuntibus, de matrimonio, de paenitentia imponenda parricidis et quibusdam fidelibus, qui ad immolandum paganis sua venundent mancipia. L a u d . i n : Willibaldi Vita Bonifatii c. 6 (MGH SS rer. Germ. 57, 34). – R e g . : Tangl Acta dep. 50 n. 7; Germ. Pont. IV 12 n. *22. De tempore incerto cf. Germ. Pont. IV loc. cit.

* 3814 JE *2229

(731 post mart. 18) Leoni III et Constantino V imperatoribus (Constantinopolitanis) per Georgium presbyterum „commonitoria scripta“ mittit, ut evertere simulacra desistant. Sed ipse presbyter „humano ductus timore non eandem scripta imperatori“porrigit et inane revertit. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne I 415).

* 3815 JE I 257

(731 iun. 29?) Roma Synodus, in qua Georgio presbytero, qui Constantinopolim litteras apostolicas ad (Leonem et Constantinum) imperatores perferre iussus, re infecta Romam redierat, haec irrogatur poenitentia, ut iisdem cum litteris Constantinopolim iterum se conferat. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne I 415). Cf. etiam J³ *3816. De tempore cf. Duchesne Lib. pont. I 421 adn. 4, de re cf. Hartmann Synoden 40sq.

* 3816

(731 post iun. 29?) Leoni III et Constantino V imperatoribus (Constantinopolitanis) iterum per Georgium presbyterum „aucta scripta“ mittit. Sed „dispositio eorum imperatorum … portitorem pene per annum integrum exilio“ religat „in Siciliense insula“.

120

Gregorius III (731–741) L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne I 416). Cf. etiam J³ *3827 nec non Dölger/Müller I/1, 160 n. 302, ubi et de tempore.

3817 JE 2232

(731 ante sept.) Antoninum Gradensem archiepiscopum et eius suffraganeos ad concilium vocat die kal. nov. „succedentis XV ind.“ (a. 731) Romae celebrandum pro cultu imaginum, quas luget „apud regiam urbem … et per diversas provincias“ everti. – Inter diversas continuationum. E d . : Ughelli It. Sacr. V 1090; Kandler Cod. dipl. Istr. I 78 n. 36; MGH Epp. 3, 703 n. 13. – R e g . : Ital. Pont. VII/2, 36 n. 17. De praesentia Antonini Gradensis archiepiscopi a. 731 in synodo (J³ *†3820), cf. Lib. pont. (Duchesne I 416 et 421 adn. 6). Olim ad a. 732 attribuit Kandler Cod. dipl. Istr. I 78 n. 36.

* 3818 JE *2233

(731 ante nov. 1) Iohannem archiepiscopum Ravennatem ad synodum invitat. L a u d . i n : Iohannis diac. Chron. Gradense (MGH SS 7, 46); Chron. patr. Gradensium c. 12 (MGH SS rer. Lang. 396; FSI 9, 14). – R e g . : Ital. Pont. V 34 n. *74. Cf. J³ *†3820.

* 3819 JE I 257

(731 cr. nov. 1) Roma, S. Pietro Synodus episcoporum presbyterorumque 93, in qua decernunt: „Ut si quis deinceps … imaginum sacrarum … depositor atque destructor et profanator, vel blasphemus extiterit, sit extorris a corpore et sanguine Iesu Christi vel totius ecclesiae unitate atque compage“. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne I 416). – R e g . : Tăutu Acta I 586 n. 308. Synodus (olim ad a. 732 attributa) in Leonem III imperatorem intentat, cf. J³ *3821. De re cf. Hartmann Synoden 40sq.

*† 3820 JE †*2233a

(731 cr. nov. 1) Roma, S. Pietro In synodo coram sacrosancta confessione sacratissimi corporis b. Petri residentibus cum papa Antonino Gradensi et Iohanne Ravennatensi archiepiscopis et aliis 93 episcopis vel presbyteris synodali decreto statutum est: „Ut si Aurelianenses et Cenomanenses sanctas reliquias, quas eatenus retinuerant, reddere contemnerent, essent exsortes a corpore et sanguine Christi et totius ecclesiae unitate atque compage“. Post peractum constitutum misit scripta commonitoria pro requirendis sacrosanctis reliquiis. L a u d . i n : Epitome chron. Casinensium (RIS 2, 357). – R e g . : Ital. Pont. VIII 120 n. *†18; Conte Regesto 200 n. *8.

* 3821 JE *2235

(731 post nov. 1) Ad Leonem III et Constantinum V imperatores Constantinopolitanos „post peractum … synodalem constitutum“ iterum mittit „scripta commonitoria pro erigendis sacris imaginibus per Constantinum defensorem“. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne I 416).

* 3822 JE *2231

(731) Antonino patriarchae Gradensi iuxta priorum chartarum exemplar „privilegium cum benedictione pallei“ tribuit. L a u d . i n : Iohannis diac. Chron. Gradense (MGH SS 7, 46); Chron. patr. Gradensium c. 12 (MGH SS rer. Lang. 396; FSI 9, 14). – R e g . : Ital. Pont. VII/2, 36 n. *16.

Gregorius III (731–741) * 3823 JE *2236

121

(731) Carolo (Martello) presbyterum quendam commendat. L a u d . i n : J³ 3829.

* 3824 JE *2237

(731) Bonifatio episcopo privilegium tribuit. L a u d . i n : J³ 3829.

† 3825 JE 2234

(731) Roma, S. Pietro „In gremio ecclesie b. apostolorum principis“ Petri „una cum sanctorum coetu episcoporum ante eiusdem confessionem ad retractandam ecclesiastice dispensationis normam“ consedens „praecipue ob imagines … et propter inlicitas quasdam coniunctiones … inter cetera" decernit: Ut novae Aquilegiae i. e. Gradensis civitatis Antoninus patriarcha suique successores totius Venetiae et Istriae primates perpetuo habeantur, Foroiuliensis (Aquileiensis) antistes Serenus, suique successores Cormonensi castro, in quo ad praesens cernatur sedere in finibus Langobardorum, solummodo semper sint contenti. – Cum simus Dominicae. E d . : Kandler Cod. dipl. Istr. I 79 n. 37; MGH Epp. 3, 704 n. 14. – C a n . : Dionysii Coll. can. (Migne PL 67, 342). – R e g . : Ital. Pont. VII/2, 37 n. †18. Olim ad (731 cr. nov. 1), Kandler vero ad 732 nov., ind. XV ponit. His litteris falsis, ab Ewald in JE 2234 adhuc pro genuinis habentibus, auctor Chron. de singulis patriarchis Novae Aquileiae usus est (MGH SS 7, 47, MGH SS rer. Lang. 396; Monticolo Cronache Veneziane 14). Subscripserunt episcopi 30 et cardinales 18. – De traditione cf. Kehr PUU Venedig 280.

* 3826 JE II 742

732 apr. 12 Roma, S. Pietro Synodus in basilica s. Petri, in qua statuunt, ut in oratorio a papa in honorem s. Salvatoris, s. Mariae, ss. apostolorum constructo intra ecclesiam s. Petri „tria illa monasteria, quae secus basilicam apostoli sunt constituta, ss. Iohannis et Pauli, s. Stephani et s. Martini, id est eorum congregatio omnibus diebus ... illic declinantes tres psalmos et evangelia matutina Deo canant“, etc (imp. aug. Leone a. XVI et Constantino imp., eius filio, a. XII, m. …, ind. XV). L a u d . i n : Dufresne Cryptes 10sq.; Lib. pont. (Duchesne I 422); Acta synod. Romanae a. 732 (Mordek Rom 147). – R e g . : Ital. Pont. I 137 n. 9; Conte Regesto 202 n. 10. Olim ad a. 732. De hoc decreto cf. Lib. pont. (Duchesne I 417 et 421). Petrus Mallius c. 2 narrat Gregorium III insuper altare b. Mariae in hac basilica consecravisse, cf. Conte Regesto 201 n. *9. De synodo cf. etiam Mordek Rom et Hartmann Synoden 41–43.

* 3827

(731–732) Georgio presbytero, legato Gregorii papae, Leo III imperator (Constantinopolitanus) ad urbem regiam pertransire non permittit, „sed eundem portitorem pene per annum integrum exilio religavit“. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne I 416); Ioannis Zonarae Ann. lib. XV (Migne PG 134, 1323); Corpus Chronicorum Bononensium a. 732 (RIS NS 18/1, 398). Cf. etiam J³ *3814–J³ *3816.

* 3828

(731–732) Gregorio Bonifatius episcopus exprobrat, quod presbyterum praeterito anno Romam profectum a nefariis actionibus absolverit. L a u d . i n : J³ 3829. – R e g . : Tangl Acta dep. 50 n. 8; Germ. Pont. IV 13 n. *23. De tempore (incerto), cf. Germ. Pont. IV 13 n. *22 adn. et Schieffer Winfried-Bonifatius 157.

122 3829 JE 2239

Gregorius III (731–741) (cr. 732) Bonifatio episcopo, quod iam permultos ad Christi fidem converterit, gratulatur eumque et archiepiscopum facit et pallii in sacris procurandis et consecrandis episcopis gestandi iure ornat. Praecipit, ut iuxta canonum statuta, ubi multitudo excreverit fidelium, episcopos constituat duobus vel tribus episcopis praesentibus. Presbyterum, de quo questus erat (J³ *3828), minime a se absolutum esse, sed nihil impetrasse nisi commendaticias ad Carolum (Martellum) litteras. Iubet a carne caballina abstineri nec nisi pro „mortuis vere christianis“ orari, rebaptizari autem eos, qui „a presbitero Iovi mactanti et immolaticias carnes vescenti“ baptizati sint. Matrimonia usque ad septimum gradum improbat, itemque tertias nuptias. De parricidarum poenis addit, quorum numero eos quoque adiungit, qui „ad immolandum paganis sua venundent mancipia“. – Magna nos habuit. E d . : Bonifatii ep. 28 (MGH Epp. sel. 1, 49). – R e g . : Böhmer/Will Reg. Mainz I 4 n. 21; Germ. Pont. IV 13 n. 24. De tempore (incerto) cf. Germ. Pont. IV 13 n. *22. adn. Inserta, verbis non paucis commutatis, Othloh Vitae Bonifatii I c. 27 (MGH SS rer. Germ. 57, 139). Cf. etiam J³ *3707 et J³ *3830.

* 3830

(732) Bonifatio archiepiscopo per nuntios ipsius remeantes usum pallii in sacris procurandis et consecrandis episcopis gestandi exponit. L a u d . i n : Willibaldi Vita Bonifatii c. 6 (MGH SS rer. Germ. 57, 34). – R e g . : Tangl Acta dep. 59 n. 37; Germ. Pont. IV 13 n. *25. De tempore (incerto) cf. Germ. Pont. IV 13 n. *22 adn.

* 3831 JE I 261

(732?) „Vulcarium (Wilcharium) partibus Franciae in civitate Vienna dato pallio archiepiscopum constituit.“. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne I 421). – R e g . : Reg. dauph. I 92 n. 545; Gall. Pont. III/1, 87 n. *66. Olim ad a. 731–741. De re et tempore cf. Schilling Wilchar.

3832 JE 2240

(731–733) Calixto (antistiti Foroiuliensi) praecipit, ut Centenariam et Mussiones, monasterii s. Mariae in insula Barbiana sitae possessiones, quas invaserit, patriarchae Gradensi restituat. – Iam triennium evolutum. E d . : Kandler Cod. dipl. Istr. I 83 n. 38; MGH Epp. 3, 707 n. 15; Insertum Andreae Danduli Chron. VII c. 3 (RIS NS 12/1, 113). – R e g . : Ital. Pont. VII/2, 37 n. 19. Cf. etiam JL 4295. Ad a. 734 attribuunt De Rubeis (Mon. eccl. Aquil.) et Kandler op. cit. Cf. etiam J³ *3731.

* 3833 JE *2241

(cr. 733) Ad Leonem III et Constantinum V imperatores (Constantinopolitanos) „adhortatorias litteras“ pro erigendis sacris imaginibus et „orthodoxae fidei firmitate“ dirigit per Petrum defensorem. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne I 417). Cf. etiam J³ *3834.

* 3834 JE *2242

(cr. 733) Ad Anastasium patriarcham Constantinopolitanum epistolam pro erigendis sacris imaginibus et „orthodoxae fidei firmitate“ mittit. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne I 417). Cf. etiam J³ *3833.

Gregorius III (731–741) † 3835 JE 2243

123

(731–734) Episcopis Angliae significat Tatwinum archiepiscopum Dorovernensem Romae a sese pallii dalmaticaeque usu donatum esse ac totius Britanniae primatem et vicarium suum constitutum. – Dei omnipotentis immensae. E d . : Insertum Eadmeri Historiae V (SS rer. Brit. 81, 268); Insertum Wilhelmi Malmesburien. Gestis pont. Anglorum I 36 (Winterbottom I 76); Haddan/Stubbs Councils III 311; Birch Cartularium Saxonicum I 218 n. 151; Böhmer Fälschungen 153 n. 7. Laud. et in Lanfranci ep. n. 4 (cf. Hiestand/Hirschmann Angl. Pont. – Subsidia I 16 n. 19). Böhmer Fälschungen 108 contra Ewald spurium esse aestimat, de quo cf. etiam J³ †3215. Ad a. 732 attribuit Rule (Eadmeri Hist. 268). De re cf. von Hacke Palliumverleihungen 130. 138. 141.

3836 JE †2177

(731–735) Ursum ducem Venetiarum hortatur, ut exarcho apud Venetias moranti suppetias ferat, quo facilius Ravennatum civitas, „ab nec dicenda (al. nefanda) gente Longobardorum capta“ ad „pristinum statum sanctae rei publicae et imperiali servitio dominorum filiorumque nostrorum, Leonis et Constantini, magnorum imperatorum“ revocetur. – Quia peccato faciente. E d . : MGH Epp. 3, 702 n. 11. – R e g . : Ital. Pont. VII/2, 13 n. 8. Olim ad „ante a. 729“ (scilicet ad Gregorium II), cf. Ewald in JE †2178, qui hanc epistolam spuriam esse censet. De tempore cf. Monticolo Manoscritti 184sq. et Gundlach Vermeintliche Unechtheit 653sq., qui recte epistolam Gregorio III attribuerunt; Kretschmayr Geschichte von Venedig I 419 autem eam a. 740 aut 741 scriptam esse contendit. Martens Politische Geschichte 66sq. epistolam ab ipso Dandulo confictam esse putat (cf. tamen quae recte observat Gundlach Vermeintliche Unechtheit 659), cf. et Hartmann Untersuchungen 129sq.; Cohn Stellung 29sq., Hodgkin Italy and her Invaders VI 505sq., Kretschmayr op. cit. I 413 et 419. Sanudi in editione (Muratori SS ²XXII IV 101 adn. 3) fusius de re et variis opinionibus scriptorum egit.

3837 JE †2178

(731–735) Antonino (patriarchae Gradensi) eadem iisdem verbis ac ad Ursum ducem (Venetiarum) epistola scribit. – Quia peccato faciente. E d . : Insertum Iohannis diac. Chron. Venetum (MGH SS 7, 12); MGH Epp. 3, 702 n. 12. – R e g . : Ital. Pont. VII/2, 38 n. 20. Olim „ad ante a. 729“ (et Gregorio II) attributa epistola, cf. et J³ 3836. De tempore cf. Monticolo Manoscritti 184sq. et Gundlach Vermeintliche Unechtheit 653sq., qui recte epistolam Gregorio III attribuerunt; Kretschmayr Geschichte von Venedig I 419 autem eam a. 740 aut 741 scriptam esse contendit.

* 3838

(735) Egberto (episcopo Eboracensi) pallium post eius appellationem mittit. L a u d . i n : Wilhelmi Malmesburien. Gesta pont. Anglorum III c. 112 (Winterbottom I 375).

* 3839

(731–737) Vivilonem episcopum Pataviensem ordinat. L a u d . i n : J³ 3853. – R e g . : Germ. Pont. I 160 n. *2; Boshof Reg. Passau I 1 n. 1. Olim ad a. (731–739), de tempore cf. Boshof Reg. Passau loc. cit.

† 3840 JE †*2244

738 mart. 13 Roma Bononiensi civitati mandat ut, quia Ravennatium civitas, quae erat caput omnium, a gente Langobardorum capta est et exarchus apud Bononias moratur, debeant ei adhaerere et cum eo vice sua pariter decertare, ut ad pristinum statum s. reipublicae et imperiali servicio Leonis et Constantini imperatorum (Constantinopolitanorum)

124

Gregorius III (731–741) ipsa revocetur Ravennatium civitas (Dat. Romae a. d. 738 III id. mart.). – Quia peccato faciente. E d . : Palma di Cesnola Catalogo 153. – R e g . : Ital. Pont. V 271 n. †2. Epistola spuria (auxilio J³ 3836 confecta) in Bibl. Musei Brit. add. cod. 12117c.

* 3841

(737–738) Roma Bonifatium archiepiscopum discipulorum comitante coetu Romam profectum et per totius fere anni spatium in urbe morantem benigno salubrique colloquio suscipiendo nec non muneribus reliquiisque ditando compellit, ut in coepto labore persistat et ad suos revertatur. L a u d . i n : Bonifatii ep. 41 (MGH Epp. sel. 1, 66); Willibaldi Vita Bonifatii c. 7 (MGH SS rer. Germ. 57, 36). – R e g . : Germ. Pont. IV 14 n. *27. Cf. etiam J³ 3845 et J³ 3846.

* 3842

(737–738) (Roma) Bonifatio archiepiscopo concedit, ut vicarius missusque apostolicae sedis per totam Germaniam teneatur. L a u d . i n : J³ 7604; J³ 7723. – R e g . : Germ. Pont. IV 15 n. *28. De tempore cf. Jakobs in Germ. Pont. IV loc. cit. Vide etiam J³ *†3808. J³ *3925. J³ *4092.

* 3843 JE I 259

(737–738) (Roma) Gregorio praesidente synodus celebratur, cui Bonifatius archiepiscopus interest. L a u d . i n : Bonifatii ep. 41 (MGH Epp. sel. 1, 66). – R e g . : Germ. Pont. IV 15 n. *29. Olim ad a. 737–739, de tempore cf. Jakobs in Germ. Pont. IV loc. cit.

* 3844 JE I 259

(737–738) (Roma) Praesente Zacharia (qui postmodum papa electus est) Bonifatio archiepiscopo praecipit, ut presbyterum quendam in ecclesiastico ministerio post obitum suum heredem et successorem constituat. L a u d . i n : J³ 3904. – R e g . : Germ. Pont. IV 15 n. *30. Olim ad a. 737–739, de tempore cf. Jakobs in Germ. Pont. IV loc. cit. De re cf. etiam Schieffer Winfrid-Bonifatius 174.

3845 JE 2164

(738) (Roma) Universum populum provinciae Altsaxonum et eos, „qui verbum exhortationis Iesu Christi susceperunt et qui adhuc suscepturi sunt“, ab idololatria avocat. Intimat se eis Bonifatium coepiscopum solatio misisse. – Sapientibus et insipientibus. E d . : Glatthaar Bonifatius 518; Bonifatii ep. 21 (MGH Epp. sel. 1, 35); Insertum Othloh Vitae Bonifatii I c. 21 (MGH SS rer. Germ. 57, 133). – R e g . : Böhmer/Will Reg. Mainz I 3 n. 15; Germ. Pont. IV 15 n. 31; Germ. Pont. V/2, 485 n. 1. Tangl (Bonifatii ep.) a. (738–739), Jakobs in Germ. Pont. V/2 loc. cit. a. 738 hanc epistolam datam esse censent et Gregorio III attribuunt, Dümmler (MGH Epp. 3, 269 n. 21) vicissatim a. 722 (723) dec.? et Glatthaar Bonifatius 518 a. 724. De tempore cf. etiam Jakobs in Germ. Pont. IV loc. cit. Cf. et J³ *3841.

3846 JE 2245

(738) (Roma) Omnibus episcopis, presbyteris, abbatibus omnium provinciarum Bonifatium Roma in Germaniam revertentem commendat, cui ad paganos in fide erudiendos concedant adiutores. – Domino cooperante et. E d . : Bonifatii ep. 42 (MGH Epp. sel. 1, 67). – R e g . : Böhmer/Will Reg. Mainz I 5 n. 29; Germ. Pont. IV 16 n. 32.

Gregorius III (731–741)

125

Olim ad a. cr. 737–739, de tempore cf. Tangl Studien I 672. Inserta etiam in Othloh Vita Bonifatii I c. 30 (MGH SS rer. Germ. 57, 143). Cf. et J³ *3841.

3847 JE 2246

(738) Universos optimates et populum provinciarum Germaniae, Thuringos et Hessos, Bortharos, Nistresos, Wedrecios et Lognaos, Suduosos et Graffeltos vel omnes in orientali plaga constitutos monet, ut Bonifatio in Germaniam redeunti obsequantur, et „divinos vel sortilegos, sacrificia mortuorum seu lucorum vel fontium auguria vel filacteria et incantatores et … maleficos et observationes“ varias, quae in eorum finibus fieri solebant, omnino respuant. – Quoniam decessor noster. E d . : Bonifatii ep. 43 (MGH Epp. sel. 1, 68). – R e g . : Böhmer/Will Reg. Mainz I 5 n. 30; Dobenecker Reg. Thuringiae I 7 n. 16; Germ. Pont. IV 16 n. 33. Olim ad a. cr. 737–739, cf. Jakobs in Germ. Pont. IV loc. cit. Inserta in Othloh Vita Bonifatii I c. 31 (MGH SS rer. Germ. 57, 143).

3848 JE 2247

(738) (Roma) Episcopis in provincia Baioariorum et Alamannia constitutis Wiggo (Augustensi sive Ratisbonensi), Liudoni (Spirensi), Rydolto (Constantiensi) et Phyphylo (Pataviensi) seu Addae (Argentinensi) praecipit, ut Bonifatii vicarii sui praeceptis usi, „gentilitatis ritum et doctrinam vel venientium Brittonum vel falsorum sacerdotum et haereticorum“ abiciant et „sive iuxta Danubium, sive in civitate Augusta vel ubicumque indicaverit“ bis in anno concilium celebrent. – Catholica et sanctorum; Catholica sanctorum patrum. E d . : Bonifatii ep. 44 (MGH Epp. sel. 1, 70). – R e g . : Böhmer/Will Reg. Mainz I 5 n. 31; Wentzcke Reg. Straßburg I 222 n. 39; Germ. Pont. I 387 n. 2; Germ. Pont. IV 16 n. 34; Volkert/Zoepfl Reg. Augsburg I 14 n. 2; Boshof Reg. Passau I 2 n. 3; Weissthanner Reg. Freising 3 n. 4. Olim ad a. (cr. 737–739), de tempore et de personis cf. Jakobs in Germ. Pont. IV loc. cit. Inserta in Othloh Vita Bonifatii I c. 32 (MGH SS rer. Germ. 57, 144).

* 3849 JE I 259

(738) Galliensium castrum recuperatum est „pro quo cotidie expugnabatur ducatus Romanus a ducatu Spoletino dans (Gregorius III) pecunias non parvas Trasimundo duci eorum … et in compage sanctae reipublicae atque in corpore Christo dilecti exercitus Romani annecti praecepit“. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne I 420).

* 3850 JE *2249

(739 cr. aug.) Ad Carolum (Martellum) maiorem domus „claves venerandi sepulcri Petri apostoli et vincula eiusdem cum magnis muneribus legatione misit, quod antea nullo Francorum principi a quolibet Romanae urbis praesule missum fuerat. Epistolam quoque decreto (al. et decreta) Romanorum principum cum legatione etiam munera misit; quo pacto patrato sese populus Romanus relicto imperatore Graecorum et dominatione ad praedicti principis defensionem et invictam eius clementiam convertere cum voluissent“. „Concussa est provincia Romanorum, ditioni subiecta Langobardorum, seu et regi eorum Liutprando veniensque Romam in campo Neronis tentoria tetendit depraedataque Campania. Pro quo vir Dei (Gregorius III) sacras claves ex confessione b. Petri apostoli accipiens partibus Franciae Carolo, qui tunc regnum regebat Francorum, navali itinere per missos suos direxit, id est per Anastasium episcopum nec non et Sergium presbyterum postulantes a Carolo, ut eos a tanta oppressione Langobardorum liberaret“. L a u d . i n : Fredegarii Chron. cont. 22 (Wallace-Hadrill 96); Chron. Moissiac. (MGH SS 1, 291sq.; Claszen 115). – R e g . : Böhmer/Mühlbacher² n. 41d. Laud. et in Ann. Mettensibus (MGH SS rer. Germ. [10], 30), Ann. Iuvavenses (MGH SS 3, 123), Lib. pont. (Duchesne I 420). De re cf. nuperrime Becher Reise nach Rom.

126 * 3851

Gregorius III (731–741) (739 cr. aug.) Gregorio Carolus princeps munera pretiosa cum magno praemio cum suis sodalibus mittens, Grimmonem abbatem Corbeiensis monasterii et Sigobertum reclusum basilicae s. Dionysii martyris destinat. L a u d . i n : Fredegarii Chron. cont. 22 (Wallace-Hadrill 96).

* 3852

(739 ante oct.) Gregorio Bonifatius archiepiscopus indicat ad centum milia animas ecclesiae aggregatas esse seque ad gentem Baioariorum perrexisse. Assensu Otilonis ducis Baioariorum tres episcopos ordinavisse et in quattuor parrochias provinciam illam divisisse nuntiat. Quaerit de presbyteris, quorum ordinationem repperit dubiam, de baptizatis in lingua gentili, de Vivilone episcopo et de concilio iuxta ripam Danubii celebrando. L a u d . i n : J³ 3853. – R e g . : Tangl Acta dep. 51 n. 10; Germ. Pont. IV 17 n. *35. De re cf. etiam Vitam s. Bonifacii auct. Willibaldo c. 7 (ed. Levison 37sq.), ubi episcopi a Bonifatio constituti nominantur: Iohannes Salisburgensis, Erembercht Frisingensis, Gaibald Ratisbonensis episcopi. Cf. et Schieffer Winfried-Bonifatius 181–185.

3853 JE 2251

739 oct. 29 Bonifatio, qui adiutore Carolo Francorum principe ad centum milia Germanorum christianae fidei conciliaverit, gratulatur. Eum laudat, quod „Otile“ Baioariorum ducis et optimatum assensu quattuor Bavariae parrochiis institutis praeter „Vivilo“ (Pataviensem episcopum) a sese nuper ordinatum tres episcopos creaverit. Addit de presbyteris per episcopos consecrandis; de hominibus „per diversitatem et declinationem linguarum gentilitatis, sed tamen in nomine s. trinitatis baptizatis“, manus impositione confirmandis; de „Vivilo“ episcopo, si erraverit, corrigendo. Concilio „iuxta ripam Danubii“ celebrando eum interesse iubet. In uno loco morandi licentiam ei denegat (IIII kal. nov. imp. aug. Leone a. XXIII., post cons. eius XXIII et Constantino imp. a. XX., ind. VIII.). – Doctoris omnium gentium; Doctoris gentium egregii. E d . : Bonifatii ep. 45 (MGH Epp. sel. 1, 71). – R e g . : Böhmer/Will Reg. Mainz I 5 n. 32; Germ. Pont. I 388 n. 4; Germ. Pont. IV 17 n. 36; Boshof Reg. Passau I 3 n. 5. Inserta in Othloh Vita Bonifatii I c. 34 (MGH SS rer. Germ. 57, 146). De re cf. Schieffer Winfried-Bonifatius 183sq. De hac epistola in collectionibus canonum laudata cf. Tangl Studien II 78. 91. 95sq. 98. Cf. etiam J³ *3839 et J³ *3852.

† 3854 JE †2248

(cr. 737–739) Episcopis „Boiariae“ mandat, ut iussu Udilonis ducis synodum episcopalem una cum gentis proceribus celebrent et bis quotannis iuxta Danubium, ubi libuerit, concilium agant. Hortatur de pravis sacerdotibus abiciendis iubetque, ut archimystes communi omnium suffragio delegatus continuo Romam adeat quem si dignus fuerit ipse consecret. Ut caste vivant, et ne somnia, auguria, incantationes, dies observent praescribit. – Continuo ubi nostram. E d . : Bonifatii ep. 44 (MGH Epp. sel. 1, 70). – R e g . : Germ. Pont. I 387 n. †3; Volkert/Zoepfl Reg. Augsburg I 14 n. 2; Weissthanner Reg. Freising 3 n. 4. Spurium a Bruschio De Laureaco I 61 cr. a. 1553 confectum.

* 3855 JE I 259

(739) Cum (Trasimundo) Spoletino et (Godescalco) Beneventano ducibus foedus init, ut Liutprando regi (Langobardorum), si Romam aggressurus sit, auxilium denegent. L a u d . i n : J³ 3859. – R e g . : Ital. Pont. IX 7 n. *5. Olim ad a. 738, de tempore cf. Holtzmann in Ital. Pont. IX loc. cit. Noble Republic 45 adn. 151 hanc epistolam a. 739 dec.–740 in. ascribit.

Gregorius III (731–741) 3856 JE 2250

127

(739) Caroli subreguli auxilium iterum implorat. Ecclesiam s. Petri per Langobardos exinanitam nuntiat omniaque luminaria ablata, „quae“ inquit „a vestris parentibus vel a vobis offerta sunt“. Derideri se scribit, quod spem suam in eo constituerit. Plura, quam litteris, nuntio se commisisse addit. – Ob nimium dolorem. E d . : Cod. Carol. (MGH Epp. 3, 476 n. 1). – R e g . : Böhmer/Mühlbacher² n. 41d. Cf. etiam Hack Cod. Carol. 1062. 1074. 1080.

† 3857 JE †2249α

(739) Carolum regem Galliae rogat, ut Leone III imperatore (Constantinopolitano) et imperio et communione privato contra Liutprandum Langobardorum regem propediem Italicis imperii sceptris potiturum, ecclesiae Romanae opem ferat. – Nullis rationibus. E d . : Donzellini-Zetzner Epistolae regum 106; Reusner Epist. Turc. 5. Hanc epistolam Hieronymus Donzelinus op. cit. 109 saec. XVI impudenter finxit et edidit, quam et Zetzner Epistolae regum 106 et Reusner Epist. Turc. 5 repetiverunt. De Donzelini figmentis cf. Riant in Archives de l'Orient latin I 126.

*† 3858

(739) Carolo cognomento Tutadi dirigit s. claves ex confessione b. Petri per Anastasium episcopum et Sergium presbyterum postulans, ut ab oppressione Langobardorum Romam et rem publicam liberet et Casinensi coenobio b. Benedicti eiusque sororis (Scholasticae) reliquias reddat. L a u d . i n : Epitome chron. Casinensium (RIS 2, 357). – R e g . : Ital. Pont. VIII 120 n. *†19; Conte Regesto 205 n. †*11.

3859 JE 2252

(739 dec.–740 in.) Carolum (Martellum) subregulum dolet Liudprando et Hilprando Langobardorum regibus plus quam sibi credere iisque permisisse, ut irruptionibus in fines Ravennates et Romanos factis, quae „praeterito anno“ reliquissent, diriperent. Rogat, ne fidem tribuat falsis regum nuntiis de Spoletino et Beneventano ducibus; quos ideo infestari ab illis scribit, quia contra pactionem secum confectam bellum sibi inferre priore anno recusaverint. Mittat, qui miserias ecclesiae cognoscat. Auxilium petit per Deum ac per „claves confessionis b. Petri, quas“ inquit „vobis ad rogum direximus“. „Anthát“ fidelem eius epistolae huius latorem commendat. – Nimia fluctuamur tribulatione. E d . : Cod. Carol. (MGH Epp. 3, 477 n. 2 (ad a. 740)). De tempore cf. et Noble Republic 45 adn. 151. Cf. etiam Hack Cod. Carol. 991. 1062. 1074. 1081. Cf. etiam J³ *3855.

* 3860

(740 ante apr. 24) A Gregorio Bonifatius archiepiscopus petit, ut Willibaldum ad gentem Francorum dirigat. L a u d . i n : J³ *3861. Cf. etiam regestum succedens.

* 3861

(740 ante apr. 24) Roma Willibaldo (episcopo Eichstettensi) Bonifatii archiepiscopi rogatu indicat, ut ad Bonifatium in gentem Francorum eat. L a u d . i n : Vita Willibaldi (MGH SS 15/1, 104); Adelberti Heidenheimen. Relatio (Gretser X

128

Gregorius III (731–741) 323). – R e g . : Heidingsfelder Reg. Eichstätt I 2; Germ. Pont. II/1, 4 n. *1; Germ. Pont. IV 18 n. *37; Conte Regesto 205 n. *12. Cf. etiam J³ *3860.

3862 JE 2253

740 oct. 15 Omnibus episcopis in Tuscia Langobardorum „chirographum et sacramentum“ in memoriam reducit, quibus, cum ordinarentur, b. Petro spoponderint se „in emergentibus sanctae eius ecclesiae periculis totis viribus elaboraturos“. Monet, ut opem ferant Anastasio presbytero et Adeodato regionario subdiacono, et una cum eis ad reges Liutprandum et Hilprandum iter arripiant, ut quattuor castra priore anno occupata restituant (id. oct., ind. IX.). – Meminit fraterna sanctitas. E d . : Troya Cod. dipl. Lang. III 689 n. 532; Migne PL 89, 585; MGH Epp. 3, 708 n. 16. – C a n . : Deusdedit Coll. can. I c. 190. – R e g . : Ital. Pont. III 2 n. 4. Quattuor castra, quae supra nominantur, Ameria, Horta, Polimartium et Blera erant, cf. Lib. pont. (Duchesne I 426). De traditione cf. Kehr PUU Parma 6.

* 3863

(731–740) dec. Facit ordinationes III per m. dec., presbyteros XXIV, diaconos III; episcopos per diversa loca LXXX. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne I 421).

† 3864 JE †2255

(731–741) iun. 30 Roma, S. Paolo Bonifatio episcopo gratulatur, quod gentem Saxonicam et principes eius Eoban, Rodewic, Vuldericum et Deddam christianae fidei conciliaverit. Ad litteras eius per Denehardum presbyterum transmissas et per Stephanum archidiaconum de titulo s. Susannae pronuntiatas respondet sese a latere suo Dodoni de titulo Pastoris „curam praedicationis“ in vice sua commisisse. Hortatur, ut arbores ab incolis veneratas succidat atque Adalberti et Clementis haereticorum sequaces anathematizet (II kal. iul.). – Benedictus Deus et. E d . : Insertum Vitae Waltgeri c. 9 (Wilmans Kaiserurkunden I 491); Flaskamp Bonifatiusbrief; Honselmann Brief Gregors III.. – R e g . : Germ. Pont. IV 18 n. †39.

(731–741?) Cf. J³ 3751 s. v. Gregorius II. (731–741) Cf. J³ 3719 s. v. Gregorius II. (731–741) Cf. J³ *3765 s. v. Gregorius II. (731–741) Cf. J³ *†3806 s. v. Gregorius II. * 3865

(731–741?) Monasterio Brugnatensi privilegium immunitatis concedit. L a u d . i n : Ottonis III privilegium a. 996 mai. 25 (MGH DD O III 609 n. 201). – R e g . : Ital. Pont. VI/2, 369 n. *1. „Gregorii pp. interdicta“ laudantur insuper in diplomate Karoli III a. 882 febr. 15 (MGH DD Karl 88 n. 53), certe interpolato.

Gregorius III (731–741) † 3866 JE †2187

129

(731–741) Bonifatio scribit de viduis et virginibus, quae a religionis proposito discedunt. – Viduas a proposito. E d . : MGH Epp. 3, 432. – C a n . : Benedicti Levitae Capit. Capit. Add. IV 88 (MGH LL 2 App. 152); Reginonis De syn. causis II app. et I c. 48 et app. II c. 29 (ubi cum titulo beati Gregorii legitur); Burchardi Decr. VIII c. 45; Ivonis Decr. VII c. 63; Ivonis (?) Panorm. III c. 204; Gratiani Decr. C. XXVII q. 1 c. 2. – R e g . : Germ. Pont. IV 18 n. †38. Haec epistola opus spurium Benedicti Levitae Add. IV 88 esse videtur, quam Dümmler in MGH Epp. 3, 432 ad a. 715–731 tribuit; cf. etiam Tangl Studien II 79. Quae litterae utrum Gregorio II an Gregorio III tribuantur, quaestio igitur levis est.

3867 JE 2254

(731–741) Statuit de oblationibus, quae offerri debentur per singulos dies in ecclesia s. Pauli apostoli. – Breve facta a. E d . : Margarini Bull. Cas. II 4; Maii SS vet. nova Coll. V 214. – R e g . : Ital. Pont. I 166 n. 5. Textus in tabula marmorea in monasterio s. Pauli traditus, de qua cf. Kehr PUU Rom. Bibliotheken II 71 et 91.

* 3868

(731–741) Facit oratorium intra basilicam b. Petri, iuxta arcum principalem, et multa dona offert. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne I 417).

* 3869

(731–741) Columnas VI onichinas volutiles ab Eutychio exarcho sibi concessas in ecclesiam b. Petri ducit easque erga presbyterium ante confessionem statuit, tres a dextris et tres a sinistris. Super eas trabes ponit argentoque mundissimo vestit. Item super eas lilia et faros argenteos ponit. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne I 417).

* 3870

(731–741) Basilicae b. Petri multa dona offert.

Roma

L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne I 417).

* 3871

(731–741) Construit (in urbe Roma) „monasterium erga eundem titulum (s. Chrysogoni) ss. martyrum Stephani, Laurentii atque Chrysogoni, constituens ibidem abbatem et monachorum congregationem ad persolvendas Deo laudes in eundem titulum diurnis atque nocturnis temporibus ordinatam secundum instar officiorum ecclesiae b. Petri apostoli, segregatum videlicet a iure potestatis presbiteri praedicti tituli.“ Praedia et dona largitur. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne I 418). – R e g . : Ital. Pont. I 125 n. *1.

* 3872

(731–741) In ecclesia s. Dei genetricis ad Praesepem (in urbe Roma) per circuitum super columnas regulare candelabrum ad instar ecclesiae b. Petri et ibidem in oratorio sancto imaginem auream Dei genetricis facit. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne I 418).

* 3873

(731–741) Tectum ecclesiae s. Chrysogoni martyris (in urbe Roma) et cameram sive parietum

130

Gregorius III (731–741) picturas renovat et cyburium de argento seu arcos V et multa alia dona offert. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne I 418).

* 3874

(731–741) Tectum basilicae ss. Processi et Martiniani a novo construit. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne I 419). De loco cf. Duchesne Lib. pont. I 424 adn. 21.

* 3875

(731–741) In ecclesia b. Genesii martyris tectum noviter restaurat, ubi et altare in nomine Salvatoris domini Dei nostri erigit, in quo confert „patenam argenteam et calicem, seu coronam argenteam cum delfinis VI necnon et coronulam auream cum cruce“. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne I 419). De loco cf. Duchesne Lib. pont. I 424 adn. 22.

* 3876

(731–741) In basilica s. Dei genetricis (in urbe Roma), quae appellatur ad Martyres, tectum demolitum purgare facit „ad purum et cum calce abundantissimo seu chartis plumbeis noviter“ restaurat et „quaeque per circuitum eiusdem tecti fuerat, dissipatum novo nitore“ construit. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne I 419).

* 3877

(731–741) Basilicam s. Calixti pontificis et martyris paene „a fundamentis dirutam novis fabricis cum tecto“ construit ac totam depingit; ubi confert „patenam argenteam et calicem, seu et vestem altaris“. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne I 419). De loco cf. Duchesne Lib. pont. I 424 adn. 20.

* 3878

(731–741) Tectum a noviter simul et cameram s. Andreae apostoli ad s. Petrum et imaginem auream in gemmis facit. Intro confessionem vestit argento. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne I 419).

* 3879

(731–741) „Imaginem s. Dei genetricis antiquam“ (ecclesiae s. Mariae antiquae aut basilicae b. Petri?) deargentat ac de argento mundissimo investit. Item patenam auream, calicem in gemmis et evangelia aurea in gemmis facit. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne I 419).

* 3880

(731–741) Monasterium ss. „Iohannis Evangelistae, Iohannis Baptiste et s. Pancratii (in urbe Roma) secus ecclesiam Salvatoris antiquitus institutum, quod ab omni ordine monachico exstiterat nimia incuria destitutum“ renovat, ubi „et congregationem monachorum et abbatem constituit ad persolvenda cottidie sacra officia laudis divine in basilica Salvatoris domini nostri Iesu Christi, quae Constantiniana nuncupatur, iuxta Lateranis … iuxta instar officiorum ecclesiae beati Petri apostoli“. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne I 419). – R e g . : Ital. Pont. I 33 n. *1.

Gregorius III (731–741) * 3881

131

(731–741) Basilicam s. Dei genetricis, quae appellatur Acyro (in urbe Roma), „in qua antea diaconia et parvum oratorium fuit, a fundamentis longiorem et latiorem“ construit et depingit. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne I 419sq.).

* 3882

(731–741) Ecclesiam ss. Marcellini et Petri iuxta Lateranis a novo facit. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne I 420).

* 3883

(731–741) „Diaconiam ss. Sergii et Bachi sitam ad b. Petrum apostolum, in qua pridem parvum oratorium erat, a fundamentis ampliori fabrica dilatavit; et concedens omnia, quae in usu diaconiae existunt, statuit perpetuo tempore pro sustentatione pauperum in diaconiae ministerio deservire“. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne I 420). – R e g . : Ital. Pont. I 149 n. *1.

* 3884

(731–741?) Gallensium castrum a Trasimundo Spoletinorum duce redimit „et in compage sanctae reipublicae atque corpore Christi dilecti exercitus Romani adnecti“ praecipit. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne I 420). – R e g . : Ital. Pont. II 195 n. *1.

* 3885

(731–741) Coemiteria bb. martyrum Ianuarii, Urbani, Tiburtii, Valeriani et Maximi, „eorum tectum in ruinis positum a novo“ perficit. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne I 420). De loco cf. Duchesne Lib. pont. I 424 adn. 30.

* 3886

(731–741) In ecclesia b. Pauli apostoli trabes V mutat „atque totum eiusdem basilicae tectum ab arco altaris usque ad regias“ recurat restauratque. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne I 420).

* 3887

(731–741) Tectum basilicae b. Marci (in urbe Roma) foris muros, Via Appia, a novo reficit. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne I 420).

* 3888

(731–741) „Accubita, quae sunt ad b. Petrum in ruinis posita, a fundamentis noviter“ restaurat atque depingit. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne I 420).

* 3889

(731–741) In coemiterio b. Petronillae stationem annue dare instituit, ubi coronam auream, calicem et patenam argenteam offert. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne I 420).

* 3890

(731–741) Disponit, „ut in cimiteriis circumquaque positis Romae in die nataliciorum eorum (apostolorum vel omnium martyrum) luminaria ad vigilias faciendum et oblationes

132

Gregorius III (731–741) de patriarchio per oblationarium deportentur, ad celebrandas missas per quem praeviderit pontifex, qui pro tempore fuerit, sacerdotem“. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne I 421). – R e g . : Ital. Pont. I 12 n. *15.

* 3891

(731–741) „Vestes de altare in ecclesia Salvatoris, Dei genetricis, ss. apostolorum Petri et Pauli atque Andreae et ceteras in diversis ecclesiis“ facit. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne I 421).

† 3892 JE †2255α

(731–741) Constantinum V imperatorem (Constantinopolitanum) rogat, ut cum Aistulphus rex Langobardorum pacem quadraginta annorum violaverit, universa hostiliter invaserit, Ravennam et alias urbes vi ceperit, imperii gloriam et ecclesiae dignitatem tueatur. – Maximo studio. E d . : Donzellini-Zetzner Epistolae regum 111; Reusner Epist. Turc. 5. Hanc epistolam Hieronymus Donzelinus op. cit. 114 saec. XVI impudenter finxit et edidit, quam et Zetzner Epistolae regum 111 et Reusner Epist. Turc. 5 repetiverunt. De Donzelini figmentis cf. Riant in Archives de l'Orient latin I 126.

† 3893 JE †2255β

(731–741) Pippinum Francorum regem obsecrat, ut Romanam urbem e manibus Aistulphi regis Langobardorum liberet. – Saepe per litteras. E d . : Donzellini-Zetzner Epistolae regum 113; Reusner Epist. Turc. 6. Hanc epistolam Hieronymus Donzelinus op. cit. 116 saec. XVI impudenter finxit et edidit, quam et Zetzner Epistolae regum 113 et Reusner Epist. Turc. 6 repetiverunt. De Donzelini figmentis cf. Riant in Archives de l'Orient latin I 126.

*† 3894

(731–741) Iubet, ut praeter divinum officium ex regulae s. Benedicti praescripto die quotidie apud Cassinates recitari solitum parva quaedam officia in laudem deiparae et s. Benedicti decantentur. L a u d . i n : Bibl. Casinen. V 73. – R e g . : Ital. Pont. VIII 120 n. *†20. Cf. etam Ital. Pont. VIII 123 n. †*26 et Caspar Petrus diac. 267 adn. 1.

*† 3895 JE †*2238

(731–741) Pisano episcopo (Pandolfo Gallcotti!) petente priore s. Benedicti Padulini mandat, ut abbatem Sextiensem (Epifanium Mantuensem) consecret, cum nullus eo tempore sit episcopus Lucensis. L a u d . i n : Benigni de Luca Monumenta Sextensia (ad a. 731). – R e g . : Ital. Pont. III 458 n. †* 4. Codex nondum editus continet et altera spuria, quae enumerat Kehr in Ital. Pont. III loc. cit.

* 3896

(cr. 741) Antoninum (archiepiscopum Gradensem) cum episcopis, qui sub eius ordinatione consistunt, Romam ad synodum saepius evocat. L a u d . i n : J³ 3898. – R e g . : Ital. Pont. VII/2, 38 n. *21.

* 3897 JE *2257

(cr. 741) Venetiarum episcopis praecipit, ut ad concilium quoddam in causis Langobardorum agendum conveniant. L a u d . i n : J³ 3898. – R e g . : Ital. Pont. VII/2, 38 n. *22.

Gregorius III (731–741) 3898 JE 2256

133

(cr. 741) Antonino patriarchae Gradensi scribit haec: „Saepius evocatus, ut apostolorum liminibus dilectam fraternitatem tuam cum episcopis, qui sub tua ordinatione consistunt, praesentari (l. praesentare debeas), diversis insurgentibus perturbationibus venire secus eos, dilectissime, innotuisti esse impossibile. Quod quia principalis causa est et prae ceteris salutare fidei christianae, et (l. ut) domum Domini diligentia procuremus. Iuxta quod obsecravit (Liutprandus) rex Longobardorum pro suis archiepiscopis nostros partem, post tertium diem Dominicae resurrectionis, ut etiam ipse cum tuis iter arripias volumus; quia et Venetiarum episcopis ita scripsimus, si valet ad generalitatem exercitum, ut nullius praepediant venire dihortati sumus. In hac enim causa nulla debet intercedere negligentia; quia Deo per omnia, si desides extiterimus, districtam solvemus rationem, beato inquiente apostolo Paulo: Attendite, inquit, vobis et universo gregi, in quo vos spiritus sanctus posuit episcopos regere ecclesiam suam, quam acquisivit sanguine suo. Proinde, ut ad statutum conveniatis tempus, ex apostolico vigore vestram omnium hortamur fraternitatem. Possumus enim ortam contentionem ab ecclesia Dei expellentes praemia ab aeterno iudice percipere et perpetuam vitam. Deus te incolumen custodiat, dilectissime frater“. – Saepius evocatus ut. E d . : MGH Epp. 3, 708 n. 17. – R e g . : Ital. Pont. VII/2, 38 n. 23. Cf. etiam J³ *3896sq. De traditione cf. Kehr PUU Friaul 262.

* 3899 JE I 262

741 nov. 29 Roma Sepelitur in basilica b. Petri, cum annos 10 m. 8 d. 12 ecclesiae praefuisset (III kal. dec., per ind. X). L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne I 415 et 421). De Gregorii III loco sepulturae cf. Borgolte Petrusnachfolge 74sq. 104. 349.

Zacharias (741–752) * 3900 JE I 262

(741 dec. 3) Consecratur hoc die dominico post dierum 8 interpontificium. „Sedit a. 10 m. 3 d. 15“. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne I 421 et 426).

* 3901 JE I 262

(741) Perficit, ut Liutprando Langobardorum regi, Spoletum contra Trasimundum ducem tendenti, exercitus Romanus suppetias mittatur. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne I 426).

* 3902 JE I 262

(741) Ad Liutprandum Langobardorum regem legatos mittit, ut ducatui Romano quattuor civitates (a. 739) ablatas restituat. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne I 427). De quattuor civitatibus sive castris cf. supra J³ 3862.

† 3903 JE †2281

742 febr. 18 Aquino Monasterium Casinense a Gregorio per Petronacem abbatem restitui coeptum ab ipsoque perfectum et praesentibus archiepiscopis 13 ac episcopis 68 dedicatum privilegiis amplissimis ornat eiusque possessiones confirmat (Scr. p.m. Leonis not. et reg. atque scrin. carissimae R.E. in m. ian., per ind. I. Dat. XII kal. mart. Aquini p. m. Benedicti episcopi s. Silvae Candidae ecclesiae et bibliothecarii S.S.A. a. Zachariae etc. I, in m. mart., ind. suprascr.). – Omnipotenti Deo cuius. E d . : Margarini Bull. Cas. I 3; Tosti Storia di Montecassino I 82; Bartolini Di s. Zaccharia papa app. 57 n. 24. – R e g . : Ital. Pont. VIII 121 n. †22 (ad a. 748); Conte Regesto 211 n. †16A. Hoc diploma ab Honorio III, Gregorio IX (Potthast Reg. 7405, 8706) atque Urbano V papis transcriptum et confirmatum, Jaffé ad a. 748 (febr. 18) adscribit. De privilegio cf. etiam Kehr in Ital. Pont. loc. cit. Similia verba inveniuntur in Lib. Diurn. Form. 32 et 86 (Foerster 93 et 164), ut indicant Santifaller Verwendung 89 et Anton Liber diurnus 130 adn. 27. – De traditione cf. Kehr PUU Sizilien 287 et Kehr bolle pontificie Montecassino 13. 17. 21 et Kehr PUU Rom II 382 et Kehr PUU Patrimonium 201 et Kehr PUU Rom III 243 et Kehr Aeltere PUU 413. 447sq. 497 et Kehr PUU Rom. Bibliotheken I 16. II 56. Ct. Etiam J³ *3802.

3904

(742 in.) Zachariae Bonifatius archiepiscopus novum papam salutans indicat, se Germaniae populis tres ordinavisse episcopos et provinciam in tres parrochias (Wirzaburg, Buraburg, Erphesfurt) discrevisse, quas sedes charta apostolicae auctoritatis postulat confirmari. Nuntiat Carolomannum ducem Francorum synodum, ut congregaret, se rogavisse. Quaerit de disciplina clericorum, de iure matrimoniali, de paganis ritibus Romae celebratis; contra episcopos et presbyteros generis Francorum adulteros vel fornicatores contendit, qui Roma revenientes dicant papam sibi licentiam dedisse ministerium episcopale ministrandi. E d . : Bonifatii ep. 50 (MGH Epp. sel. 1, 80). – R e g . : Böhmer/Will Reg. Mainz I 6 n. 37; Dobenecker Reg. Thuringiae I 8 n. 18; Germ. Pont. IV 19 n. 40.

135

Zacharias (741–752)

Inserta in Othloh Vita Bonifatii II c. 1 (MGH SS rer. Germ. 57, 159). Laud. et in J³ 3930. De tempore cf. novissime Glatthaar Bonifatius 201sqq.

† 3905 JE †2258

742 mart. 7 (Roma) Austrobertum archiepiscopum Viennensem „concussione gentium turbatas ecclesias provinciae“ suae nuntiantem consolatur haec addens: „Nam et Langobardi … ita nostros fines devastant, … sicut de rege Babylonis propheta dicit: Exossaverunt nos“. Mittit acta synodi, die 22 mart. Romae habitae. Episcopos simoniace ordinatos docet corrigendos, non deiciendos esse. Dalmaticae usum ei concedit (non. mart., Constantino aug. a. imp. I). – Venit ad nos. E d . : MGH Epp. 3, 93 n. 14. – R e g . : Reg. dauph. I 92 n. 546; Gall. Pont. III/1, 88 n. †67b. De Adone falsario cf. Schilling Guido 298–302. 639. 745.

* 3906 JE *2259

(742 ante nov.) Constantino V imperatori (Constantinopolitano) „suggestionem“ mittit eumque ad restituendum imaginum cultum adhortatur. Petit, ut duas massas, „quae Nimphas et Normias appellantur“, ecclesiae Romanae tribuat. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne I 432); J³ 4494. Speck Artabasdos 115 censet, epistolam non ad Constantinum V, sed Artabasdam inscriptam esse. Nomina mutata sunt ab auctore Vitae Zachariae, cf. etiam Dölger/Müller I/1, 165 n. 310 adn., ubi et de tempore.

* 3907

(742 nov.) Zachariae Constantinus V imperator (Constantinopolitanus) massas, „quae Nymphas et Normias appellantur“, concedit. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne I 433). – R e g . : Dölger/Müller Reg. I/1, 165 n. 310. Cf. etiam J³ *3906. De tempore cf. Dölger/Müller I/1 loc. cit. De locis Ninfa et Norma cf. Duchesne Lib. pont. I 438 adn. 45.

* 3908

(742) Liutprando regi (Langobardorum) legationem mittit. Illi „salutaria“ praedicat, qui civitates propter litigiam inter Liutprandum et Trasimundum ducem Spoletinum ablatas (Ameriam, Ortam, Polimartium, Bleram) reddere promittit. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne I 427).

* 3909 JE I 262

(742) Roma „Cum sacerdotibus et clero“ proficiscitur Liutprandum regem (Langobardorum) Teramnae „in finibus Spolitinis“ residentem conventurus, „dumque isdem rex protraheret dilationem ad reddendum iuxta suam promissionem iamfatas quattuor civitates“ (Ameria, Ortas, Polimartium et Blera). L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne I 427).

* 3910 JE I 262

(742) Grimualdum Liutprandi regis (Langobardorum) missum obviam habet.

Orte

L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne I 427). – R e g . : Bethmann Langobard. Regesten 261.

* 3911 JE I 262

(742) Narni Invenit „duces et satrapas … pluremque exercitum“ a Liutprando rege (Langobardorum) ad Narniensem civitatem obviam missos. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne I 427).

136 * 3912 JE I 262

Zacharias (741–752) (742) Narni A Liutprando rege (Langobardorum) suscipitur „a Narniensium civitate octavo fere miliario“ (VI feria d.). L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne I 427). – R e g . : Bethmann Langobard. Regesten 261 (ad 742 ante sept. 1).

* 3913 JE I 262

(742) Terni, S. Valentino Cum Liutprando rege (Langobardorum) convenit „VI feriae die“. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne I 427).

* 3914 JE I 262

(742) In tentoriis, „dimidio fere miliario“ ab Teramnensio habitat.

Terni

L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne I 427).

* 3915 JE I 262

(742) Terni, S. Pietro Iterum convenit cum Liutprando rege (Langobardorum), qui „quattuor … civitates (i.e. Ameria, Ortas, Polimartium et Blera), quas ipse ante biennium (recte a. 739) … abstulerat“, Zachariae reddit; Sabinense quoque patrimonium, Narniense etiam et Auximanum, nec non Anconitanum atque Numanatem et vallem, quae vocatur Magna, sitam in territorio Sutrino, per donationis titulum b. Petro reddit et pacem cum ducatu Romano in viginti confirmat annos; sed et captivos omnes, quos detinebat ex diversis provinciis Romanorum, missis litteris suis tam in Tusciam suam, quamque trans Padum et una Ravinianos captivos, Leonem, Sergium, Victorem et Agnellum consules redonat pontifici (Sabbato). L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne I 427). – R e g . : Bethmann Langobard. Regesten 261 n. 136 (ad 742 ante sept. 1).

* 3916 JE I 262

(742) Terni, S. Valentino Praesente Liutprando rege (Langobardorum), „in locum Consinensis (i. e. Signensis) antistitis, qui transierat, alium ordinavit episcopum“. Quo facto cum rege prandet (d. dominico). L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne I 428). – R e g . : Bethmann Langobard. Regesten 261 (ad a. 741 ante sept. 1). Quem ordinatum praesulem cur Jaffé in ed. 1 Interamnensem iudicet iam intellexit Ewald in JE I 262, sed quo iure eum „Trasimundum“ dicat, nescit.

* 3917 JE I 262

(742) A Liutprando rege (Langobardorum) discedit (II feria). L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne I 428). – R e g . : Bethmann Langobard. Regesten 261.

* 3918 JE I 262

(742) Amerinam civitatem adit.

Amelia

L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne I 428).

* 3919 JK I 262

(742) Ortanam civitatem adit.

Orte

L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne I 428).

* 3920 JE I 262

(742) Polimartium castrum adit. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne I 428).

Bomarzo

Zacharias (741–752) * 3921 JE I 262

137

(742) Viterbo In Viterbio (Bitervo) castro a misso regis Grimualdo recipitur, qui „pontificem perduxit usque ad praedictam Bleranam civitatem“. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne I 429).

* 3922 JE I 262

(742) Bleram civitatem visitat.

Blera

L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne I 428).

* 3923 JE I 263

(742) Romam revenit.

Roma

L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne I 429). Contra sententiam ex Lib. pont. verbis: „His autem expletis X indictione“ cum Muratori Annali d' It. a. 742 concludit Ewald, Zachariae tum iter ad Liutprandum regem tum Romam reditionem in a. 742 incidisse; nam etsi ind. X, 741 sept. 1 inceperit, tamen Zacharias demum a. 741 paene absoluto electus tot negotia in fine huius anni agere non potuit.

* 3924 JE *2260

(742) Ecclesiae Constantinopolitanae mittit fidei suae sponsionem orthodoxam synodicam, simulque „et aliam suggestionem dirigens serenissimo Constantino principi“. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne I 432).

* 3925

(742?) Bonifatio archiepiscopo concedit, ut vicarius missusque apostolicae sedis totius Germaniae teneatur. L a u d . i n : J³ 7604; J³ 7723. – R e g . : Germ. Pont. IV 20 n. *42. Cf. etiam J³ *†3808. J³ *3842. J³ *4092.

* 3926 JE *2261

(742–743 apr. 1) Nobili cuidam ex Francorum gente de matrimonio illicito, quod a Gregorio sibi permissum perhibuit, rogante Bonifatio coepiscopo commonitoria scripta dirigit. L a u d . i n : J³ 3930. – R e g . : Tangl Acta dep. 59 n. 39; Germ. Pont. IV 20 n. *44.

* 3927 JE *2263

(742–743 apr. 1) Carolomanno (Pippini maioris domus fratri) scripta dirigit, „ut quae Bonifatio archiepiscopo poposcerit, adimplere festinet, atque adminicula praestet“. L a u d . i n : J³ 3930. – R e g . : Tangl Acta dep. 60 n. 41; Germ. Pont. IV 20 n. *43.

* 3928 JE *2262

(743 apr. 1) Bonifatio archiepiscopo instar constitutionis a praedecessore suo Gregorio (II aut III) contra ritus paganorum promulgatae (J³ *3765) dirigit. L a u d . i n : J³ 3930. – R e g . : Germ. Pont. IV 21 n. *46. Cf. etiam Tangl Studien II 58 n. 35.

* 3929 JE *2267

743 (apr. 1) Sedem episcopalem in loco, qui dicitur Erpfesfurt, per Bonifatium archiepiscopum constitutam confirmat. L a u d . i n : J³ 3930. – R e g . : Dobenecker Reg. Thuringiae I 10 n. 23; Tangl Acta dep. 60 n. 40; Germ. Pont. IV 22 n. *49.

3930 JE 2264

743 apr. 1 Bonifatium archiepiscopum bene valere gaudet. Sedes episcopales in castello Wir-

138

Zacharias (741–752) zaburg, in oppido Buraburg, in loco Erpfesfurt constitutas comprobat tribusque episcopis „singulas confirmationis epistolas“ missas nuntiat. Permittit, ut invitatu Carolomanni Francorum concilio intersit. Mandat, ut improbos sacerdotes deiciat; qua de re litteras ad Carolomannum, filium suum, datas esse. Interdicit ei, ne nisi moriens aliquando sibi successorem designet. Negat cuidam a Gregorio concessam esse licentiam avunculi viduae in matrimonium ducendae; quas nuptias dirimi iubet. Quod gentilium morum „apud b. Petrum vel in urbe Roma“ reliquum fuerit, ut celebratio kalendarum ian. seu cetera auguria, phylacteria, incantationes a sese statim initio pontificatus remotum esse affirmat (kal. apr. imp. aug. Constantino a. XXIV, post cons. eius a. II, ind. XI). – Susceptis sanctissimae fraternitatis. E d . : Bonifatii ep. 51 (MGH Epp. sel. 1, 86). – R e g . : Böhmer/Will Reg. Mainz I 7 n. 38; Dobenecker Reg. Thuringiae I 9 n. 20; Germ. Pont. IV 20 n. 45. Inserta in Othloh Vita Bonifatii II c. 2 (MGH SS rer. Germ. 57, 164). Lineam datationis spuriam esse contendit et ad a. 742 apr. 1 attribuit Speck Artabasdos 123. Cf. J³ 3904 et J³ *3926–J³ *3929.

3931 JE 2265

743 apr. 1 Wittae ecclesiae Barbaranae (Buraburgensis) episcopo per Bonifatium archiepiscopum constituto gratulatur eiusque sedem confirmat (kal. apr. imp. Constantino a. XXIV, post cons. eius a. II, ind. XI). – Domino cooperante et; (Innotuit nobis sanctissimus). E d . : Bonifatii ep. 52 (MGH Epp. sel. 1, 92). – R e g . : Böhmer/Will Reg. Mainz I 7 n. 39; Dobenecker Reg. Thuringiae I 10 n. 21; Germ. Pont. IV 21 n. 47. Lineam datationis spuriam esse censet Speck Artabasdos 123.

3932 JE 2266

743 apr. 1 Burchardo ecclesiae Wirziburgonensis episcopo per Bonifatium archiepiscopum constituto gratulatur et sedem eius confirmat (kal. apr., aug. Constantino imp. a. XXIIII, post cons. eius a. II, ind. XI). – Domino cooperante et; (Innotuit nobis sanctissimus). E d . : Bonifatii ep. 53 (MGH Epp. sel. 1, 94). – R e g . : Böhmer/Will Reg. Mainz I 7 n. 40; Dobenecker Reg. Thuringiae I 10 n. 22; Germ. Pont. III 177 n. 2. Lineam datationis spuriam esse censet Speck Artabasdos 123.

† 3933

(743 apr. 1) Viviloni ecclesiae Boiariorum (Pataviensis) episcopo sedem episcopalem confirmat. – Sancto Domino cooperante. E d . : Lazius De gentium aliquot migrationibus 232. – R e g . : Germ. Pont. I 161 n. †5; Boshof Reg. Passau I 3 n. †6. Fragmentum a Lazio ad exemplar J³ 3931sq. confictum.

† 3934 JE †2268

743 mai. 16 Andreae archiepiscopo Pitauritanae (i. e. Epidauritanae al. Ragusinae) ecclesiae usum pallii concedit (Scr. p. m. Theodori diac., s. palatii scrin. Dat. XVII kal. iunii p. m. Theophilacti archidiaconi s. apostolicae sedis, a. Zachariae beatissimo II pp. (!), ind. XI). – Constituimus te omnibus; (Si pastores ovium). E d . : Pflugk-Harttung Acta II 21 n. 49; Stipišić-Šamšalović Cod. dipl. Croatiae I 1 n. 1. – R e g . : Acta et diplomata Albaniae I 11 n. 50; Conte Regesto 207 n. †13. De fide cf. Acta et diplomata Albaniae loc. cit. nec non Conte Regesto loc. cit., ubi et de re. Textus partim concordat cum Lib. diurn. form. 45 (Foerster 101). – De inscriptione cf. etiam Kehr Ital. Pont. IV 179 n. 3 adn.

Zacharias (741–752) * 3935 JE I 264

139

743 (ante iun. 22) Ad Liutprandum Langobardorum regem Benedictum (Nomentanum) episcopum et vicedominum suum et Ambrosium primicerium notariorum mittit, qui eum ab oppugnanda Ravenna dehortentur, orentque, ut Caesenam Ravennatibus reddat. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne I 429).

* 3936 JE I 264

743 (ante iun. 22) Proficiscitur ad Liutprandum regem (Langobardorum) aditurus.

Roma

L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne I 431).

* 3937 JE I 264

743 (ante iun. 22) Ad Aquilam, (in basilica s. Christophori) Eutychium patricium et exarchum obviam habet. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne I 429).

* 3938 JE I 264

743 (ante iun. 22) Ravenna, (S. Apollinare) Stephanum presbyterum et Ambrosium primicerium ad Liutprandum regem (Langobardorum) mittit. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne I 430).

* 3939 JE I 264

(743) iun. 22 Ravenna digreditur die „sabbato“.

Ravenna

L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne I 427).

* 3940 JE I 264

(743) iun. 28 Ad Padum Pervenit ad Padum, ubi optimates a Liutprando rege (Langobardorum) missos invenit (XXVIII d. m. iun.). L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne I 430).

* 3941 JE I 264

(743 iun. 28) Papiam ingreditur.

Pavia

L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne I 430).

* 3942 JE I 264

(743) iun. 28 Pavia Prope Papiam in basilica ad Coelum aureum vigilias b. Petri celebrat (XXVIII d. m. iun.). L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne I 430).

* 3943 JE I 264

(743) iun. 29 Prope Papiam, in ecclesia Ad coelum aureum Praesente Liutprando rege (Langobardorum) diem natalem s. Petri celebrat. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne I 430).

* 3944 JK I 264

743 iun. 30 Pavia, in palatio Rex (Langobardorum Liutprandus) „post multa duritia inclinatus est fines Ravennantium urbis dilatare, sicut primitus detinebat, et duas partes territorii castri Cesinae ad partem reipublicae restituit; tertiam vero partem de eundem castrum sub obtentu retenuit per inito constituto, ut usque ad kal. iun. (a. 744) eius missi a regia reverterentur urbe, eundem castrum et tertiam partem, quem pignoris causam detinebat, parti reipublicae restitueret“ (Alio die). L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne I 431).

140 * 3945 JE I 264

Zacharias (741–752) (743 iul.) Ad Padum A Liutprando rege (Langobardorum) de loco in locum usque ad Padum deducitur ibique regi valedicit. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne I 431).

* 3946 JE I 264

743 (iul. 31) Romam revenit.

Roma

L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne I 431).

3947 JE I 265

(743 sept.–oct.) Roma, S. Pietro Synodus episcoporum 59 in basilica b. Petri ante confessionem, in qua constituitur de disciplina sacerdotali et monachica, de nuptiis illicitis moribusque gentilibus (e.g. de kal. ian. non celebrandis) atque, ut „omnes episcopi, qui apostolicae sedis ordinatione subiaceant, qui propinquo sint, annue id. Mai. Ss. Petri et Pauli liminibus praesententur; qui vero de longinquo, iuxta chirographum suum impleant“. E d . : Conc. Rom. a. 743 (MGH Conc. 2/1, 11). Olim ad a. 743, de tempore cf. Werminghoff in MGH Conc. 2/1 loc. cit. et Hartmann Synoden 43sq, ubi variae opiniones de synodi tempore proferuntur. Celebratum est hoc concilium Artabasdi imperatoris a. 2, nec non Liutprandi regis a. 32, ind. 12.

* 3948

(743) (Weggonem?) episcopum (Niwenburgensem) in Bavaria ordinat. L a u d . i n : Bonifatii ep. 58 (MGH Epp. sel. 1, 105). – R e g . : Germ. Pont. I 384 n. *1.

* 3949

(743) Odiloni duci Baioariorum Sergium presbyterum mittit. L a u d . i n : Ann. Mett. prior. ad a. 743 (MGH SS rer. Germ. 10, 34); Chron. Vedast. a. 743 (MGH SS 13, 702). – R e g . : Germ. Pont. I 388 n. *4a.

* 3950

(744 post mart. 3) Zachariae Bonifatius archiepiscopus refert de conciliis consensu Pippini ac Carolomanni celebratis. Indicat se tres archiepiscopos ordinavisse et per unamquamque metropolim constituisse (i.e. Grimonem in civitate Rodoma, Abel in civitate Remorum, Hartbertum in civitate Sennis), quos confirmari et palliis ornari precatur. Nuntiat se duos pseudoprophetas in Francorum provincia repertos (Aldebertum et Clementem) damnavisse et in custodiam misisse. L a u d . i n : J³ 3954; J³ 3957. – R e g . : Tangl Acta dep. 52 n. 15; Germ. Pont. IV 22 n. *51.

* 3951 JE *2269

(744 cr. iun. 22) Grimoni Rothomagensi archiepiscopo scribit secundum morem scrinii de usu et doctrina pallii, quod ei concedit. L a u d . i n : J³ 3954. – R e g . : Tangl Acta dep. 60 n. 42; Germ. Pont. IV 23 n. *52.

* 3952 JE *2269

(744 cr. iun. 22) Abel Remensi archiepiscopo scribit secundum morem scrinii de usu et doctrina pallii, quod ei concedit. L a u d . i n : J³ 3954. – R e g . : Tangl Acta dep. 60 n. 43; Germ. Pont. IV 23 n. *53.

* 3953 JE *2269

(744 cr. iun. 22) Hartberto Senonensi archiepiscopo scribit secundum morem scrinii de usu et doctrina pallii, quod ei concedit. L a u d . i n : J³ 3954. – R e g . : Tangl Acta dep. 61 n. 44; Germ. Pont. IV 23 n. *54.

Zacharias (741–752) 3954 JE 2270

141

744 iun. 22 Bonifatio archiepiscopo gratulatur, quod ab excellentissimis filiis suis Pippino et Carolomanno in paganis ad fidem convertendis adiuvetur. Grimonem (Rothomagensem) et Abel (Remensem) Hartbertumque (Senonensem) episcopos metropolitanos ab eo factos confirmat; quibus et pallia et de pallii usu litteras missas esse nuntiat. Laudat eum, quod duos in Francorum provincia pseudoprophetas damnaverit in carceremque coniecerit (X kal. iul. imp. aug. Artavasdo a. III, post cons. eius a. III, et Niciphoro imp. a. III, ind. X). – Legimus in libro. E d . : Bonifatii ep. 57 (MGH Epp. sel. 1, 102). – R e g . : Böhmer/Will Reg. Mainz I 9 n. 46 (ad a. 743); Germ. Pont. IV 23 n. 55. Inserta in Othloh Vita Bonifatii II c. 10 (MGH SS rer. Germ. 57, 191). De tempore cf. Tangl Studien I 776–782. Speck Artabasdos 124 hanc epistolam a. 743 attribuit. Emendationem textus proposuit Levison England and the Continent 286. Cf. J³ *3950–*3953.

* 3955

(744 aug.) A Zacharia Bonifatius archiepiscopus non pro tribus archiepiscopis, sed pro solo Grimone (Rothomagensi archiepiscopo) pallium expetit conqueriturque de papa et clericis Romanis simoniae suspectis in palliis largiendis et chartis tribuendis. L a u d . i n : J³ 3957. – R e g . : Tangl Acta dep. 52 n. 16; Germ. Pont. IV 23 n. *56.

* 3956

(744 ante nov. 5) Zachariae Bonifatius archiepiscopus refert de falso sacerdote in Bavaria reperto et a sacerdotio suspenso, qui se a papa episcopum ordinatum esse affirmaverit. L a u d . i n : J³ 3957. – R e g . : Tangl Acta dep. 53 n. 17; Germ. Pont. IV 24 n. *57.

3957 JE 2271

744 nov. 5 Bonifatium archiepiscopum, cum pro tribus archiepiscopis Grimone Rothomagensi et Abel Remensi ac Hartberto Senonensi pallia postulasset antea, novissimis litteris unum Grimonem ornari pallio velle miratur. Causas audire cupit. Se suosque clericos a Bonifatio simoniae accusari indignatur; idque in posterum fieri vetat. Affirmat sine mercede et tria illa pallia et diplomata data esse. Falsum quendam sacerdotem in Bavaria ab eo remotum esse gaudet eique „non solum Baioariam, sed etiam omnem Galliarum provinciam“ sua vice per praedicationem iniunctam esse concedit (non. nov., imp. aug. Artauasdo a. III, post cons. eius a. III, et Nicapharo imp. a. III, ind. XIII). – Suscipientes sanctissimae fraternitatis. E d . : Bonifatii ep. 58 (MGH Epp. sel. 1, 105). – R e g . : Böhmer/Will Reg. Mainz I 10 n. 47; Germ. Pont. IV 24 n. 58. Inserta in Othloh Vita Bonifatii II c. 11 (MGH SS rer. Germ. 57, 192). Speck Artabasdos 133 hanc epistolam ad a. 743 attribuit. Cf. J³ 3954–J³ *3956.

* 3958 JE *2272

(744) Ratchiso Langobardorum regi de pace constituenda scribit: „Ad quem missa relatione b. pontificis continuo ob reverentiam principis apostolorum et eius precibus inclinatus in viginti annorum spatium invicem inita pace universus Italiae quievit populus“. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne I 431).

* 3959

(744–745 in.) Bonifatio archiepiscopo mandat, ut in provincia Francorum sacerdotali concilio praesit. L a u d . i n : J³ 3964. – R e g . : Germ. Pont. IV 24 n. *59.

142 * 3960 JE *2273a

Zacharias (741–752) (744–745 in.) Pippinum et Carolomannum principes hortatur, ut Bonifatio archiepiscopo sint adiutores in concilio celebrando et depositis pro peccatis capitalibus sacerdotibus ecclesias vel monasteria interdicant. L a u d . i n : J³ 3968. – R e g . : Germ. Pont. IV 24 n. *60.

† 3961

745 apr. 1 Alphonso I regi (Asturorum) concedit, ut omnes terrae et ecclesiae, quas rex et successores ex Mauris omnibusque infidelibus recuperaverint, in potestate sua existant atque sub patronatu eius permaneant, quem et confirmat fusiusque specificat (Pont. nostri a. IV, kal. apr.). – Magno dolore nobis. E d . : Copiae saec. XVIII sumptae e quodam documento 'authentico'. – R e g . : Ib. Pont. III 91 n. †1. De traditione cf. Berger in Ib. Pont. III loc. cit. Laud. etiam in litteris spuriis Alexandri III a. 1162 Adefonso VIII regi directis (cf. Ib. Pont. III 93 n. †7). – Hoc spurium iam a. 1794 falsum declaratum et iussu Camerae Regalis atque Regalis Academiae Historiarum crematum est.

* 3962

(745 cr. sept.) Zachariae Bonifatius archiepiscopus refert, quae decreverit synodus in Francorum provincia mediantibus Pippino et Carolomanno principibus congregata: falsos sacerdotes et schismaticos et homicidas et fornicarios expellendos esse; omnes Francorum principes civitatem (Coloniensem) paganis Germanicis finitimam elegisse, ubi ipse sedem metropolitanam habeat. Sciscitatur, quid de falso episcopo (Gewilib Moguntino?) et de sacerdotibus seu ecclesiis per eum et eius similes consecratis nec non de parvulis ab illis baptizatis fieri debeat. Conqueritur de sacerdotibus a sese proiectis, sed a papa absolutos se esse in Francorum provincia divulgantibus. Petit, ut papa Francorum principes commoneat, ne clericis pro capitalibus peccatis depositis in palatio regis laicam vitam vivere permittant. Renuntiat pro bonis ecclesiarum non restitutis censum quendam se impetrasse. L a u d . i n : J³ 3967; J³ 3968. – R e g . : Tangl Acta dep. 53 n. 18; Germ. Pont. IV 25 n. *61.

* 3963

(745 cr. sept.) Zachariae Bonifatius archiepiscopus intimat de seductore nomine Geoleobo (episcopo Moguntino), qui antea false episcopi honore functus sine cuiuscumque consultu Romam appellationis causa properet. L a u d . i n : J³ 3968. – R e g . : Tangl Acta dep. 53 n. 19; Germ. Pont. IV 25 n. *62.

3964

(745 cr. sept.) Zachariam Bonifatius archiepiscopus inter alia contra duos haereticos, scilicet Eldebertum et Clementem obsecrat, ut per scripta populum Francorum et Gallorum corrigat, haereticos ne sectentur, sed in carcerem mittant. E d . : Insertum J³ 3965; Bonifatii ep. 59 (MGH Epp. sel. 1, 110). – R e g . : Böhmer/Will Reg. Mainz I 13 n. 58; Germ. Pont. IV 26 n. 64.

* 3965 JE I 265

745 oct. (25–27?) Roma, S. Teodoro Synodus episcoporum 7 et presbyterorum 17 in patriarchio Lateranensi, in basilica s. Theodori, in qua Adelbertus et Clemens haeretici sacerdotio orbantur hicque anathematizatur et illi, nisi corrumpere hominum animos cesset, anathema proponitur. Gregorius notarius regionarius et nomenclator Deneardum presbyterum, legatum Bonifatii archiepiscopi introducit (imp. aug. Constantino a. XXVI, post cons. eius a. V, m. oct. d. XXV, ind. XIV). E d . : Conc. Rom. a. 745 (MGH Conc. 2/1, 37); Bonifatii ep. 59 (MGH Epp. sel. 1, 108). – R e g . :

Zacharias (741–752)

143

Böhmer/Will Reg. Mainz I 13 n. 58; Germ. Pont. IV 26 n. 65. Inserta in Othloh Vita Bonifatii II c. 4 (MGH SS rer. Germ. 57, 169). Olim ad 745 oct. 25–28, de tempore cf. Werminghoff in MGH Conc. 2/1 loc. cit. Cf. etiam Hartmann Synoden 45sq. De actis in canonum collectionibus laudatis cf. Tangl Studien II 91.

* 3966 JE *2273

(745 oct. ex.) (Roma) Bonifatio archiepiscopo iuxta petitionem Francorum Coloniam metropolim has quinque civitates, id est Tungris, (Moguntiam), Wormaciam, Spiratiam et Trectis sub se habentem confirmat et „pro futuris temporibus eiusdem metropolitanae ecclesiae stabilitatem“ dirigit. L a u d . i n : J³ 3968. – R e g . : Tangl Acta dep. 61 n. 45; Germ. Pont. IV 27 n. *67; Conte Regesto 217 n. 18 B; Germ. Pont. IX 12 n. *4. Privilegium genuinum e spurio J³ †3997 exhaustum, cf. Jakobs in Germ. Pont. IV loc. cit. et 36 n. †90.

3967 JE 2275

745 (oct. ex.) Episcopos, presbyteros, diaconos, abbates, duces, comites per Gallias et Francorum provincias constitutos laudat, quod mediantibus Pippino et Carolomanno principibus synodo in eorum provincia convocata ad Bonifatii vicarii sui praecepta falsos et schismaticos et homicidas et fornicarios sacerdotes expulerint. Quorum vitio factum esse scribit, ut „cunctae paganae gentes vobis pugnantibus“ praevalerent. Praedicit haec: „Si mundos et castos ab omni fornicatione et homicidio liberos habueritis sacerdotes, ... nulla gens ante vestrum conspectum stabit, sed corruent ante faciem vestram omnes paganae gentes“. – Referente nobis reverentissimo. E d . : Bonifatii ep. 61 (MGH Epp. sel. 1, 125). – R e g . : Böhmer/Will Reg. Mainz I 14 n. 60; Germ. Pont. IV 27 n. 66. Inserta in Othloh Vita Bonifatii II c. 6 (MGH SS rer. Germ. 57, 179) et in epistola Gerhardi presbyteri a. 937 Friderico archiepiscopo Moguntino directa (Lotter Brief des Priesters Gerhard 122). Cf. J³ *3962.

3968 JE 2274

745 oct. 31 (Roma) Bonifatium archiepiscopum ad impugnanda vitia excitat et „de incursione gentium“ in eius plebibus facta consolatur, „quia et Romana civitas ex accidentibus facinoribus sepius est depopulata et tamen omnipotentia sua Dominus ex supernis eam dignatus est“ consolari. Acta synodi „apud Francorum provinciam mediantibus Pippino et Carlomanno“ habitae probat. Sedem metropolitanam a principibus Francorum Bonifatio in civitate, „quae nuper Agrippina vocabatur, nunc vero Colonia“, constitutam confirmat. Ecclesiarum consecrationem et parvulorum baptisma a falsis sacerdotibus „in nomine trinitatis“ facta rata manere iubet. Deiectos quosdam sacerdotes a sese absolutos esse negat. Francorum principes per litteras monitos nuntiat, ne „apud palatium regis Francorum“ hominibus sacerdotio multatis ecclesiae vel monasteria tribuerentur. Francos, qui censum ecclesiis et monasteriis denegassent, adductos ab eo esse, „ut in vertente anno ab unoquoque coniugio servorum XII denarii reddantur“, gaudet, „et dum Dominus donaverit quietem“, inquit „augentur (augebuntur) et luminaria sanctorum pro eo, quod nunc tribulatio accidit Saracinorum, Saxonum vel Fresonum“. De peracta synodo Romana significat et eius gesta transmittit. A Geoleobo falso episcopo (Moguntino) Romam venturo se cauturum esse scribit. Monet, ut quotannis in Francorum provincia concilium sua vice habere pergat (II kal. nov. imp. aug. Constantino a. XXVII, post cons. eius a. V, ind. XIV). – Cum nobis sanctissimae. E d . : Bonifatii ep. 60 (MGH Epp. sel. 1, 120). – R e g . : Böhmer/Will Reg. Mainz I 13 n. 59; Oediger Reg. Köln I 30 n. 65; Germ. Pont. IV 28 n. 68. Inserta in Othloh Vita Bonifatii II c. 7 (MGH SS rer. Germ. 57, 181). Cf. J³ *3960 et J³ *3962sq.

144 * 3969

Zacharias (741–752) (746 ante iul. 1) Zachariae Virgilius et Sidonius, religiosi viri, per litteras intimant, Bonifatium archiepiscopum in Bavaria rebaptizari baptizatos quosdam iussisse, quoniam qui sacris eos initiasset sacerdos Latine nesciens corrupta hac usus esset formula: „Baptizo te in nomine patria et filia et spiritus sancti“. L a u d . i n : J³ 3970. – R e g . : Tangl Acta dep. 70 n. 89; Germ. Pont. IV 29 n. *70.

3970 JE 2276

746 iul. 1 Per Virgilium et Sidonium religiosos viros apud Baioariorum provinciam degentes intimatus Bonifatium coepiscopum redarguit, quod in Bavaria rebaptizari baptizatos quosdam iusserit, quoniam qui sacris eos initiasset, sacerdos Latine nesciens corrupta usus esset formula (kal. iul. imp. aug. Constantino imp. a. XXVI, post cons. eius a. IIII, ind. XIV). – Virgilius et Sidonius. E d . : Bonifatii ep. 68 (MGH Epp. sel. 1, 140). – R e g . : Germ. Pont. I 7 n. 1 et 161 n. 6 et 389 n. 6; Germ. Pont. IV 29 n. 71. Cf. J³ *3979. Virgilius postea episcopus Salisburgensis, Sedonius episcopus Pataviensis factus est.

3971 JE 2277

(747 cr. ian. 5) Pippino maiori domus et episcopis, abbatibus, principibus in regione Francorum constitutis respondet: 1) de metropolitis; 2) de episcopis, presbyteris, diaconis damnatis; 3) de presbyteris superbientibus; 4) de agrorum presbyteris; 5) de monialibus; 6) de viduis; 7) de laico, qui divortium fecerit; 8) de presbyteris et diaconis, qui se a ministerio ecclesiastico subtrahant; 9) de clericis et monachis, qui a voto defecerint; 10) de clericis ptochiorum, monasteriorum, martyriorum; 11) qui clerici ab uxoribus abstinere debeant; 12) de iis, qui divortium fecerint; 13) de monachis, qui clerici fiant; 14) de presbyterorum et diaconorum poenitentia; 15) de ecclesiis per laicos conditis; 16) de clericis, qui ecclesias suas deserant; 17) de episcopis, qui alienos clericos suscipiant; 18) quibus clericis uxorem ducere liceat; 19) de presbyteris et diaconis non suscipiendis sine litteris commendatiis; 20) de monialibus lapsis; 21) de lapsis virginibus, quae non erant velatae; 22) de muliere duobus fratribus nupta ac de viro, qui duas sorores duxerit; 23 et 24) de homicidis; 25) de adulteris; 26) de monachis et virginibus votum non servantibus; 27) de virginibus, quae nondum consecratae nupserint. – Gaudio magno gaudemus. E d . : Cod. Carol. (MGH Epp. 3, 479 n. 3). Haec decreta per Ardobanium presbyterum transmissa sunt, cf. Hack Cod. Carol. 957 adn. 13. De tempore cf. Gundlach in MGH Epp. 3 loc. cit.

3972 JE 2278

747 ian. 5 Bonifatio archiepiscopo significat, se Pippino maiori domus gentis Francorum per Ardobanium presbyterum de re sacerdotali ac coniugali consulenti respondisse. In concilio convocando et responsa illa recitari et Aldeberti, Godalsacii, Clementis exepiscoporum causam denuo agi iubet (non. ian. imp. aug. Constantino a. XXVIII, post cons. eius a. VI, ind. XV). – Egregius egregie nos; Egregie nos admonet; Egregius nos ammonet. E d . : Bonifatii ep. 77 (MGH Epp. sel. 1, 159). – R e g . : Böhmer/Will Reg. Mainz I 10 n. 48; Germ. Pont. IV 29 n. 72. De tempore cf. Jakobs in Germ. Pont. IV loc. cit. Inserta in Othloh Vita Bonifatii II c. 8 (MGH SS rer. Germ. 57, 185).

* 3973

(747 vere) Zachariae Bonifatius archiepiscopus cum 13 episcopis partis Francorum in synodo

Zacharias (741–752)

145

congregatis chartam conscriptam orthodoxae professionis et catholicae unitatis dirigit. L a u d . i n : J³ 3985; J³ 3986. – R e g . : Tangl Acta dep. 64 n. 57; Germ. Pont. IV 30 n. *74. Nomina episcoporum in J³ 3986 occurrunt. Jarnut Bonifatius 24–26 epistolam attribuit placito et synodo, quae Pippino principe iubente a. 748 in villa Düren congregata est. De tempore et re cf. Germ. Pont. VII 18 n. *7 et Hartmann Synoden 60–63.

* 3974 JE I 266

(747) Carolomanno, Pippini maioris domus fratri, „clericatus iugum“ imponit.

Roma

L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne I 433); Chron. Moissiac. (MGH SS 1, 292; Claszen 116).

* 3975 JE *2279

(747) Anglorum populum per duo scripta admonet, ut disciplinam corrigant anathematis poena eos terrens. L a u d . i n : Praefatio synodi Cloveshoviensis sept. 747 habitae (Haddan/Stubbs Councils III 360; Hefele/Leclercq Hist. III 562). Laud. et in Wilhelmi Malmesburiensis Gestis pont. Anglorum I c. 5 (Winterbottom I 10). – De synodo Cloveshoviae habita cf. Vollrath Synoden 141–156.

* 3976 JE *2280

(747) Carolomanno, Pippini maioris domus fratri, monasterium s. Silvestri in monte Soracte situm addicit. L a u d . i n : J³ 4169. – R e g . : Ital. Pont. II 190 n. *3.

* 3977

(747) Zachariae Bonifatius archiepiscopus exemplar mittit voluminis de unitate fidei catholicae et doctrina apostolica scripti. L a u d . i n : J³ 3985. – R e g . : Tangl Acta dep. 54 n. 23; Germ. Pont. IV 30 n. *75.

* 3978

(747) Zachariam Bonifatius archiepiscopus de diversis capitulis iudicium sibi dirigendum flagitat, inter alia de baptismis et de viris haereticis, qui sine vocatione trinitatis baptizaverint. Addit de presbytero genere Scottorum nomine Samson. L a u d . i n : J³ 3985. – R e g . : Tangl Acta dep. 54 n. 24; Germ. Pont. IV 30 n. *76.

* 3979

(747–748) ian. 18 Zachariae Bonifatius archiepiscopus de Virgilio et Sidonio conqueritur; Virgilium immissiones facere Otiloni duci Baiuvariorum, cum odium inter Bonifatium et ducem seminet, affirmet se a papa esse absolutum. Addit Virgilium iniqua doctrina confiteri alium mundum et alios homines sub terra esse seu solem et lunam. L a u d . i n : J³ 3985. – R e g . : Tangl Acta dep. 55 n. 25; Germ. Pont. IV 31 n. *77.

* 3980

(747–748 in.) Zachariae Bonifatius archiepiscopus nuntiat, Francos non perseverasse in verbo, quod promiserint de civitate Agrippina et se nunc in civitate Magontia morari. Petit, ut pro senectute et imbecillitate corporis in eadem sede successorem sibi liceat collocare, sed in legatione sedis apostolicae remanere. L a u d . i n : J³ 3985. – R e g . : Tangl Acta dep. 55 n. 26; Germ. Pont. IV 31 n. *78.

* 3981

(747–748 in.) A Zacharia Bonifatius archiepiscopus per scripta petit, ut sacerdotem dirigat ad

146

Zacharias (741–752) concilia celebranda in partibus Franciae et Galliae. L a u d . i n : J³ 3985. – R e g . : Tangl Acta dep. 54 n. 22 (ad a. 746); Germ. Pont. IV 31 n. *79.

† 3982 JE †2283

748 ian. 21 Petronaci abbati monasterii Casinensis possessiones Siculas confirmat (Scr. p. m. Leonis not. et regionarii atque scrin. karissimae R. E. in m. ian., per ind. ss. II. Dat. XII kal. febr. p. m. Benedicti ep. s. Silvae Candidae eccl. et bibl. s. sedis apost. a. pont. Zachariae summi pont. et univ. pp. in sacr. sede b. Petri apost. a. II, in m. ian., ind. ss. II). – Apostolico moderamini convenit. E d . : Margarini Bull. Cas. II 5. – R e g . : Ital. Pont. VIII 122 n. †24. De falsario cf. Kehr in Ital. Pont. VIII 121 n. †22 adn. De traditione cf. Kehr PUU Padova 352. 355. 359.

* 3983 JE *2284

(748 ante mai. 1) Sidonio et Virgilio presbyteris „comminando scribit“ et, ut convertantur ab errore, evocat eos Romam. L a u d . i n : J³ 3985. – R e g . : Germ. Pont. I 7 n. *2.

* 3984 JE *2285

(748 ante mai. 1) Otiloni duci Baioariorum scribens evocatorias Virgilio presbytero mittit litteras, ut papae praesentatus et subtili indagatione requisitus, si erroneus fuerit inventus, canonicis sanctionibus condempnetur. L a u d . i n : J³ 3985. – R e g . : Germ. Pont. I 7 n. *3. De erroribus Virgilii (postea episcopi Salisburgensis) cf. Löwe Ein literarischer Widersacher.

3985 JE 2286

748 mai. 1 Ad Bonifatii archiepiscopi litteras per Burchardum episcopum Wirzeburgensem missas respondet: de baptismatibus iustis et vanis, de falsis sacerdotibus in monasteria dividendis et de Samsone Scoto presbyteratu multando, propterea quod affirmet: „sine misterica invocatione aut lavacro regenerationis posse fieri catholicum Christianum per episcopalis manus impositionem“. Circummissas Bonifatii „de unitate fidei catholicae“ litteras laudat. Ad Franciae et Galliae concilia sacerdos eo vivo a se mittatur necesse non esse. Virgilium, qui discordiam concitet inter eum et Otilonem Baioariorum ducem atque asseveret, „quod alius mundus et alii homines sub terras sint“, sacerdotio privari iubet. Affirmat se ei quam Sidonio et Virgilio maiorem tribuere fidem. Litteris eius se intellexisse scribit Moguntiae eum morari, cum de Colonia quod promisissent, non exsolvissent Franci. Successorem, ut sibi constituat, permittit (kal. mai. imp. aug. Constantino a. XXIX, post cons. eius a. VII, ind. I). – Sacris liminibus beati. E d . : Bonifatii ep. 80 (MGH Epp. sel. 1, 172). – R e g . : Böhmer/Will Reg. Mainz I 16 n. 70; Stimming UB Mainz I 4 n. 6; Germ. Pont. IV 32 n. 81. Inserta in Othloh Vita Bonifatii II c. 9 (MGH SS rer. Germ. 57, 186). – De re cf. Jarnut Bonifatius 16–18. Cf. etiam J³ *3973 et J³ *3977–J³ *3981.

3986 JE 2287

(748 cr. mai. 1) Reginfridi Rothomagensis, Deodati Bellovacensis, Rimberti Ambianensis, Helesei Noviomensis, Fulcrici Tungrensis, Davidis Spirensis, Aetherei Tarvanensis, Trewardi Cameracensis, Burchardi Wirzeburgensis, Genebaudi Laud(un)ensis, Romani Meldensis, Agilolfi Coloniensis, Heddonis Strasburgensis episcoporum concordiam fidemque laudat et confirmat ac Bonifatium eorum archiepiscopum, vicarium suum, iis commendat. – Gratias ago Deo.

Zacharias (741–752)

147

E d . : MGH Conc. 2/1, 48; Bonifatii ep. 82 (MGH Epp. sel. 1, 182). – R e g . : Böhmer/Will Reg. Mainz I 17 n. 71; Stimming UB Mainz I 4 n. 7; Oediger Reg. Köln I 32 n. 69; Germ. Pont. IV 33 n. 82. Inserta in Othloh Vita Bonifatii II c. 5 (MGH SS rer. Germ. 57, 178). Cf. J³ *3973.

† 3987 JE †2289

748 nov. 4 Perusia Pirmino episcopo et abbati (Fabariensi) „aedificandi monasteria et alia pia oratoria ubicunque in Franciae regno voluerit“ facultatem concedit. Protectionem eorundem monasteriorum suscipit fratribusque in iis constitutis liberam ad sedem apostolicam appellationem indulget (Scr. p. m. Ioannis scrin. a. VII d. n. Zachariae. Dat. II non. nov., imp. Constantino, ind. V, a. 749). – Igitur quae postulasti. E d . : Pflugk-Harttung Acta I 1 n. 1; Perret UB St. Gallen I 16 n. 14. – R e g . : Germ. Pont. II/2, 111 n. †1; Meyer-Marthaler/Perret Bündner UB I 10 n. 14*; Vogler Rezeption 721. De spurio cf. Pflugk-Harttung Dipl.–hist. Forschungen 167–170 et Mendelsohn Urkundenfälschungen 142–144 nec non Anton Studien 101 adn. et 104 adn. – Similia verba inveniuntur in Lib. diurn. form. 32 et 86 (Foerster 93 et 164), cf. Anton Liber diurnus 128 adn. 24.

3988 JE 2288

(748) Throandi, Sandradi, Nantherii, Liutfridi, Sterfridi, Gundperti, Agni, Haaldi, Rantulfi, Rotperti, Brunichonis, Rothardi, Rocgonis aliorumque fidem laudat et confirmat. Scribit de sacerdotibus honorandis reique divinae omnino delegandis, de presbyteris sine episcopi commendatione non constituendis, de monasteriis, de decimis, de pecunia ecclesiastica. – Gratias ago Deo. E d . : Bonifatii ep. 83 (MGH Epp. sel. 1, 184). – R e g . : Böhmer/Will Reg. Mainz I 17 n. 72; Germ. Pont. IV 33 n. 83. Olim ad 748 (mai. 1). Viri nominatim in circuitu Fuldensis monasterii sedes habuisse videntur, cf. Stengel UB Fulda I indices.

† 3989 JE †2282

(748) S. Benedicti regulam in monasterii Casinensis dedicatione praesentibus archiepiscopis 13 et episcopis 68 confirmat. Benedicti et Mauri et Scholasticae virginis festos instituit. Tertulli patricii ac Placidi et Gregorii (III) commemorationem agi quotannis iubet (Scr. p. m. Leonis not. region. atque scrin. S.R.E. in m. ian. p. ind. I.). – Omnipotenti Deo cuius. E d . : Margarini Bull. Cas. I 5 n. 4; Cocquelines I 147; Tomassetti Bull. Rom. I 236. – R e g . : Ital. Pont. VIII 122 n. †23. Olim ad a. 748 (febr. 18). De falsario cf. Caspar Petrus diac. 165 adn. 1. Cf. etiam Meyvaert Problems. Vide et Pauli diac. Hist. Lang. VI c. 40 (MGH SS rer. Lang. 178). De traditione cf. Kehr bolle pontificie Montecassino 21 et Kehr PUU Campanien 295.

† 3990

(748) Iohanni Pisano episcopo et Petro archipresbytero, Hugoni archidiacono, Ildebrando vicedomino cunctisque orthodoxis s. Mariae Pisensis ecclesiae canonicis B. archiepiscopum, apostolicae sedis legatum, commendat. – Gratias ago Deo. E d . : Martini Theatro Suppl. 140. – R e g . : Ital. Pont. III 333 n. †9. Spurium confectum auxilio J³ 3986.

* 3991 JE I 268

(749 ante iun.) ante Perusiam Ratchisum Langobardorum regem ad omittendam Perusiae obsidionem adducit. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne I 433).

148 * 3992 JE I 268

Zacharias (741–752) (749 cr. iun.) (Roma) Ratchisum Langobardorum regem clericum facit eique et Tasiae uxori et filiae vestes monachicas induit. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne I 434); Leonis Chron. mon. Casinen. I c. 8 (MGH SS 34, 34).

* 3993 JE I 268

(ante 751) Roma Burchardo episcopo Wirzeburgensi et Folrado capellano Pippini legatis quaerentibus „de regibus in Francia, qui illis temporibus non habentes regalem potestatem,“ respondet: „ut melius sit illum regem vocari, qui potestatem habeat, quam illum, qui sine regali potestate maneat, ut non conturbetur ordo; per auctoritatem apostolicam iubet Pippinum regem fieri“. L a u d . i n : Fredegarii Chron. cont. c. 33 (Wallace-Hadrill 102); Ann. Franc. ad a. 748 (MGH SS rer. Germ. 6, 8). – R e g . : Germ. Pont. III 178 n. *5. De fide cf. Affeldt Untersuchungen, McKitterick Illusion, McKitterick Anfänge et imprimis Semmler Dynastiewechsel 10–15.

3994

(751 ante oct.) Zachariae Bonifatius archiepiscopus, legatus Germanicus, de Milone (episcopo Treverensi) et eiusmodi similibus episcopis Francorum, qui ecclesiis Dei nefariis operibus plurimum noceant, et de palliis scribit. Constitutionem monasterii Fuldensis significat. E d . : Stengel UB Fulda I 19 n. 13; Meyer zu Ermgassen Cod. Eberhardi I I 56; Bonifatii ep. 86 (MGH Epp. sel. 1, 191). – R e g . : Böhmer/Will Reg. Mainz I 20 n. 88; Stimming UB Mainz I 5 n. 9; Germ. Pont. IV 34 n. 85 et 355 n. 2. Cf. etiam J³ *†3709 et J³ 3998 et Tangl Acta dep. 56 n. 28. Inserta in Othloh Vita Bonifatii II c. 12 (MGH SS rer. Germ. 57, 194).

† 3995 JE †2294

(742–751) nov. 4 Petente Pippino rege (Francorum) privilegia a Landerico episcopo Parisiensi monasterio s. Dionysii tributa confirmat et auget (Scr. p. m. Iohannis scrin. et canc. Lat. pal. a. VIII Zachariae. Dat. II non. nov. imp. aug. Constantino a. XIV, ind. VI). – Cum sanctam et. E d . : Große PUU Frankreich NF IX 61 n. 1. De tempore cf. Große in PUU Frankreich IX 61–63 cum operibus laudatis. De fide huic chartae neganda cf. insuper Pflugk-Harttung Dipl.–hist. Forschungen 100. Attamen sub specie authentici in papyro scripta ab Alexandro IV papa a. 1260 iun. 12 (Potthast Reg. 17891) confirmatur.

3996 JE 2291

751 nov. 4 (Roma) Bonifatium archiepiscopum, qui „propter principalem et humanum favorem gentis Francorum“ in eorum conciliis a seductorum quorundam episcoporum et pseudopresbyterorum communione non abstinuerit, pro purgato habet. De episcopis Francorum et de palliis, quae fieri velit, facturum se esse pollicetur. Ad quaestiones per Lullum sibi allatas respondet: 1) de graculis, corniculis, ciconiis, fibris, leporibus, equis silvaticis non edendis; 2) de igne paschali, candelis, oleo, christallis; 3) de hominibus et equis regio morbo affectis; 4) monacham monachae lavare pedes licere; 5) de „benedictionibus, quas faciunt Galli“, damnandis; 6) minorem annis triginta inter sacerdotes esse non licere, at si opus fuerit, maiorem viginti quinque annis licere; 7) de Milone, ne ecclesiis fraudem ferat, adhortando; 8) de lardo „priusquam super fumo siccetur aut igne coquatur“ non edendo; „si vero libet“ inquit, „ut incoctum manducetur, post paschali festivitate (sic!) erit manducandum“; 9) de episcopo quodam condemnato; 10) presbyteri et diaconi quo tempore ordinandi sint; 11) de

Zacharias (741–752)

149

censu ecclesiarum; 12) de presbyteris, qui crimina ante ordinationem commissa celaverint, removendis; 13) intolerabilibus paganorum inimicitiis se subtrahere debere Bonifatium; 14) de episcopis excommunicatis; 15) „de Sclavis christianorum terram inhabitantibus“ oportere censum accipi; „si enim“ inquit „sine tributo sederint, ipsam quandoque propriam sibi vindicabunt terram, si vero tributum dederint, norunt dominatorem ipsam habere terram“; 16) de figura crucis manu imitanda (II non. nov. imp. aug. Constantino a. XXXII, post cons. eius a. XI, ind. V). – Benedictus Deus pater. E d . : Stengel UB Fulda I 32 n. 17; Bonifatii ep. 87 (MGH Epp. sel. 1, 194). – R e g . : Böhmer/Will Reg. Mainz I 12 n. 54; Stimming UB Mainz I 5 n. 10; Germ. Pont. IV 35 n. 88. Inserta in Othloh Vita Bonifatii II c. 13 (MGH SS rer. Germ. 57, 195).

† 3997 JE 2292

751 nov. 4 Bonifatio episcopo et eius successoribus ecclesiam Moguntinam asserit sedem metropolitanam „habentem sub se has civitates, id est: Tungris, Coloniam, Wormaciam, Spiratiam et Trectis et omnes Germaniae gentes“ per eum ad Christi fidem conversas (Dat. II non. nov. imp. aug. Constantino a. XXXII, post cons. eius a. XI, ind. V). – Qualiter Dominus Deus. E d . : Muller Oorkondenboek Utrecht I 34 n. 41; Bonifatii ep. 88 (MGH Epp. sel. 1, 201). – R e g . : Böhmer/Will Reg. Mainz I 18 n. 74 (ad a. 747); Stimming UB Mainz I 5 n. 11; Oediger Reg. Köln I 33 n. 73; Germ. Pont. IV 36 n. †90; Conte Regesto 215 n. 18A; Germ. Pont. IX 12 n. †5. Spurium saec. VIII, quo in conficiendo genuinum privilegium ab eodem papa eccl. Coloniensi a. 745 concessum (J³ *3966), commutatis Coloniae et Magontinae nominibus, instructum est notis chronologicis ex alia ep. Zachariae depromptis, cf. Germ. Pont. IV 36 n. †90. Inserta in Othloh Vita Bonifatii II c. 14 (MGH SS rer. Germ. 57, 200).

3998 JE 2293

751 cr. nov. 4 Monasterium s. Salvatoris Fuldense a Bonifatio episcopo conditum ex cuiusque ecclesiae, praeterquam Romanae, potestate eximit bonaque eius confirmat (II non. nov. imp. Constantino a. XXXII imp. eius, ind. V). – Quoniam semper sunt. E d . : Stengel UB Fulda I 25 n. 15 et 16; Meyer zu Ermgassen Cod. Eberhardi I I 6 et 58; Bonifatii ep. 89 (MGH Epp. sel. 1, 203). – R e g . : Böhmer/Will Reg. Mainz I 12 n. 55; Stimming UB Mainz I 6 n. 12; Germ. Pont. IV 35 n. 87; Germ. Pont. IV 356 n. 3 et 356 n. †4. Variae huius diplomatis formae, partim spuriae et valde inter se discrepantes extant, cf. Germ. Pont. IV 356 n. 3 et Germ. Pont. IV 356 n. †4 et Böhmer/Herbers n. 325 et n. 412 nec non J³ *5073. Cf. etiam Kéry Klosterexemption et Schieffer Rombeziehungen 12–14.

3999 JE 2290

(750–751) Omnibus sacerdotibus et presbyteris ecclesiae Francorum commendat monachos ab Optato abbate presbytero monasterii s. Benedicti (Casinensis) et a Carolomanno „Deo amabili monacho germano Pippini excellentissimi maioris domus“ missos, tum concordiam inter Pippinum et Griphonem fratrem suasum, tum furtive ablatum b. Benedicti corpus repetitum. – Egregius apostolus docet. E d . : Cod. Carol. (MGH Epp. 3, 467 n. 18). – R e g . : Böhmer/Mühlbacher² n. 25; Ital. Pont. VIII 123 n. 25. Laud. et in Miraculis s. Benedicti I c. 15 (Certain 38). De fide cf. Hoffmann Abtslisten 338–346. – De traditione cf. Kehr PUU Rom. Bibliotheken II 59.

* 4000 JE *2295

(741–752) Carantanam provinciam Iuvavensis episcopatus dioecesi adiungit. L a u d . i n : MGH DD Kar. I 282 n. 211. – R e g . : Germ. Pont. I 7 n. *4; Hauthaler Salzburger UB II 733 n. 1.

150 * 4001

Zacharias (741–752) (741–752) Fratribus Adalberto et Otgario, monasterii Tegernseensis fundatoribus, corpus b. Quirini martyris concedit. L a u d . i n : Diploma Ottonis II a. 979 datum (MGH DD O II 219 n. 192); privilegium Eugenii III a. 1150 concessum (Mon. Boica VI 169 n. 15; JL 9411). – R e g . : Germ. Pont. I 363 n. *1.

* 4002 JE *2296

(741–752) Ansfredo episcopo Senensi propter basilicae b. Ampsani altare invito Stabili episcopo Aretino dedicatum „provocationis et interdictionis litteras“ mittit. L a u d . i n : J³ 4044. – R e g . : Ital. Pont. III 147 n. *3.

* 4003 JE *2297

(741–752) Philicario (al. Philiacario) comiti „massam Pelagianam patrimonio Lavicani“ locat. L a u d . i n : Lib. censuum c. 71 (Fabre-Duchesne I, 353 n. 72). – C a n . : Deusdedit Coll. can. III c. 253 (Wolf von Glanvell 374). – R e g . : Ital. Pont. II 8 n. *15.

* 4004 JE *2298

(741–752) Christophoro militi locat massam Gallis cum omnibus suis pertinentiis et fundum Digitorum et fundum Gabiis cum lacu et fundum Metiorum, fundum Babulianum (al. Barbulianum), qui etiam Sentianus, fundum Lucretianum, qui et Massa (al. Musla vel Musta), fundum Lampadiorum, qui etiam Fornellus, fundum Flavianum, qui et Casa Monachorum, fundum Medianam, fundum Formicis, fundum Aurefilis, sitos in Burbano (al. Bursano), territorio Gabinate, ex corpore patrimonii Lavicani. L a u d . i n : Lib. censuum c. 71 (Fabre-Duchesne I, 354 n. 73). – C a n . : Deusdedit Coll. can. III c. 254. – R e g . : Ital. Pont. II 7 n. *13.

* 4005 JE *2299

(741–752) Alfio militi fundum Familicanum in annos XXVIII (al. XXVIIII) ex corpore massae Appianae patrimonii Lavicano locat. L a u d . i n : Lib. censuum c. 71 (Fabre-Duchesne I, 354 n. 74). – C a n . : Deusdedit Coll. can. III c. 255. – R e g . : Ital. Pont. II 8 n. *14.

* 4006 JE *2300

(741–752) Theodoro notario casale Casula et Testianum, fundum Teganellum, fundum Quadrantula, ex corpore Talassa Rotis, fundum Amphitheanorum ex corpore massae Piranae, campum positum in Scauriis et terram vacantem foris muros castri Caietani, omnia ex corpore patrimonii Caietanibus iuris Romanae ecclesiae locat. L a u d . i n : Lib. censuum c. 71 (Fabre-Duchesne I, 354 n. 75). – C a n . : Deusdedit Coll. can. III c. 256. – R e g . : Ital. Pont. VIII 85 n. *2.

* 4007 JE *2301

(741–752) Ysidoro fundum Sororum et fundum Virorum Via Lavicana miliario plus minus XIIII (al. XVIIII) locat. L a u d . i n : Lib. censuum c. 71 (Fabre-Duchesne I, 354 n. 76). – C a n . : Deusdedit Coll. can. III c. 257. – R e g . : Ital. Pont. II 7 n. *12.

* 4008 JE *2302

(741–752) Urso „fundum Ananvilas (al. Anaiulas) locat cum appendice sua Cucunulis, qui et Corcorulis, et tabernale posita in civitate Tiburtina ex corpore massae Intromuranae patrimonii Tiburtini“. L a u d . i n : Lib. censuum c. 71 (Fabre-Duchesne I, 354 n. 77). – C a n . : Deusdedit Coll. can. III c. 258. – R e g . : Ital. Pont. II 9 n. *6.

Zacharias (741–752) * 4009 JE *2302α

151

(741–752) Ecclesiae s. Petri in Vaticano „20 auri libras pro emendo oleo annuas“ asserit, „ut de lucro eorum in luminariis apostolicis proficiat, et constitutum sub anathematis vinculo obligat“. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne I 432). – R e g . : Ital. Pont. I 137 n. *10. Cf. etiam Vitam Gregorii II in Lib. pont. (Duchesne I 410), ubi legimus, eum ad luminaria b. Petri apostoli solidos mille dimisisse.

* 4010

(741–752) Monasterio s. Benedicti et s. Scholasticae Sublacensi privilegium concedit. L a u d . i n : J³ 8116. – R e g . : Ital. Pont. II 86 n. *2.

* 4011

(741–752) Thomae Voloterensi, Tachipert Castri Felicitatis et Gisolfo Clusino episcopis per apostolicas syllabas commitit, ut litem inter Stabilem episcopum Aretinum et Ansfridum episcopum Senensem componant. L a u d . i n : J³ 4044. – R e g . : Ital. Pont. III 147 n. *4.

* 4012

(741–752) „In Lateranense patriarchio ante basilicam b. Theodori papae a novo“ triclinium facit. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne I 432).

* 4013

(741–752) Facit „ante scrinium Lateranensem porticum atque turrem“ a fundamentis et „portas ereas atque cancellos instituit et per figuram Salvatoris ante fores“ ornat. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne I 432).

* 4014

(741–752) In ecclesia ss. principum apostolorum Petri et Pauli pendentia vela inter columnas ex palleis siricis facit. Item „omnes codices domui suae proprios, qui in circulo anni leguntur ad matutinos armarium opere“ ordinat. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne I 432).

* 4015

(741–752) Domum cultam Lauretum noviter ordinat adiciens ei et massam Fontiianam, quae cognominatur Paunaria. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne I 432). – R e g . : Ital. Pont. II 5 n. *14. De loco cf. Duchesne Lib. pont. I 438 adn. 40.

* 4016

(741–752) Vestem „super altare b. Petri ex auro textam et vela sirica alithina IV“ et „coronam de argento purissimo“ facit. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne I 432).

* 4017

(741–752) Praedium a Theodoro filio Megisti cata Xanthi, situm V ab urbe miliaria via Tiburtina, b. Petro relictum magnae constructionis, fabricis atque picturis decorat ampliatque in eo fines ex omni parte …, praedia et domum cultam b. Petro eundem locum iure perpetuo statuit permanendum, quae et domus culta s. Caeciliae vocatur. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne I 434). – R e g . : Ital. Pont. II 9 n. *5.

152 * 4018

Zacharias (741–752) (741–752) Domum cultam in quartodecimo miliario a Romana urbe, in patrimonio Tusciae constituit. Constitutionibus obligat usui ecclesiae permanendum, tam loca, quae ab Anna relicta quondam Agathonis primicerii b. Petro esse videntur concessa. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne I 434). – R e g . : Ital. Pont. II 12 n. *14.

* 4019

(741–752) Massas, quae vocantur Antius et Formias, „suo studio iure b. Petri“ acquirit, quas et domos cultas statuit. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne I 435). – R e g . : Ital. Pont. II 35 n. *1.

* 4020

(741–752) Vestes super altare b. Andreae apostoli ad b. Petrum facit „nimis optimam“. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne I 435).

* 4021

(741–752) Omnibus inopibus et infirmis per universas regiones istius Romanae urbis constitutis alimentorum distribui elimosynam statuit. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne I 435). – R e g . : Ital. Pont. I 179 n. *4.

* 4022

(741–752) Tegumen tituli b. martyris Eusebii (in urbe Roma), quod cecidit, rursus reparat atque restaurat. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne I 435).

* 4023

(741–752) Multa loca sanctorum in meliorem statum perducit et vestes optimas super altaria earundem Dei ecclesiarum facit. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne I 435).

* 4024

(741–752) Oratorium b. Silvestri et porticum (in Laterano) sacris imaginibus decorat. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne I 432).

† 4025 JE †2303

(741–752) Varia decreta constituit de matrimonio illicito. – (Non oportet filiam); (Christiana religio adulterium); (Fecisti homicidium volluntarie); (Parentelae gradus taliter); (Concubuisti cum sorore); (De gradibus propinquitatis). E d . : Mansi Conc. 12, 355; Migne PL 89, 958. – C a n . : Gratiani Decr. C. XXXII q. 7 c. 23 (Burchardi Decr. XIX c. 5) et C. XXX q. 3 c. 3 (cf. J³ 3193) et C. XXXV q. 5 c. 4. De decreto „Parentelae gradus taliter“ cf. J³ †3095.

† 4026 JE †2304

(741–752) Qui virginem aut viduam alii desponsam rapuerit, eum anathematizat. – (Ut virginem aut); (Si quis virginem). C a n . : Reginonis De syn. causis II c. 179; Burchardi Decr. IX c. 13 ubi „ex decretis Eusebii c. 10“ dicitur.

† 4027 JE †2305

(741–752) Decernit, ut ancillam in matrimonio susceptam dimittere non liceat. – (Si quis liber). C a n . : Ivonis Decr. VIII c. 53; Gratiani Decr. C. XXIX q. 2 c. 2.

Zacharias (741–752) *† 4028 JE *2302β

153

(741–752) Monasterio s. Columbani Bobiensi privilegium concedit. L a u d . i n : Miracula s. Columbani c. 23 (MGH SS 30/2, 1009); Sicardi Cremonen. episc. Relatio ad Innocentium III a. 1207 (Cappelletti Chiese d'Italia XIII 644; Legè/Gabotto Documenti 87). – R e g . : Ital. Pont. VI/2, 251 n. *11. Löwenfeld in JE *2302β et Conte Chiesa 450 n. *159 contra Kehr in Ital. Pont. loc. cit. et Caspar Geschichte II 525 hoc privilegium „suspectum“ appellant, cf. etiam J³ *†3379. J³ *†3592. J³ *†3806.

*† 4029

(741–752) Iubet, ut praeter divinum officium ex regulae s. Benedicti praescripto die quotidie apud Cassinates recitari solitum parva quaedam officia in laudem deiparae et s. Benedicti decantentur. L a u d . i n : Bibl. Casinen. V 73. – R e g . : Ital. Pont. VIII 123 n. *†26. De falsario cf. Caspar Petrus diac. 267 adn. 1.

*† 4030

(741–752) Monasterio s. Mariae foris civitatem Capuanam iuxta portam s. Angeli privilegium libertatis concedit. L a u d . i n : Privilegium Alexandri III a. 1171 concessum (Pflugk-Harttung Acta III 228 n. 226; JL 11896). – R e g . : Pflugk-Harttung Iter 175 n. 34; Ital. Pont. VIII 231 n. *†1. De fide cf. Ital. Pont. VIII loc. cit. adn.

*† 4031

(741–752) Monasterio s. Paterniani extra muros urbis Fanensis privilegium concedit. L a u d . i n : J³ ?6373. – R e g . : Ital. Pont. IV 188 n. †*1. De fide cf. Kehr in Ital. Pont. IV 188 n. †3.

* 4032

(742–752) Facit ordinationes III per m. mart., presbyteros XXX, diaconos V; episcopos per diversa loca LXXXV. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne I 435).

4033 JE 2306

(745–752) Theodoro episcopo Ticinensi respondet, non licere „filium, cuius pater alterius filiam ex sacro baptismate suscepit, id est spiritalem eiusdem patris filiam …, in matrimonio ducere“. Tales nuptias dirimendas esse, sed liberis ex iis procreatis matrimonia contrahendi licentiam non debere negari. – Pytacium nobis tua; (Pictatium quod nobis); Pytacium quod nobis; Pitacium quos; Pittatium nobis tua. E d . : MGH Epp. 3, 709 n. 18. – C a n . : Ivonis Decr. I c. 307; Ivonis (?) Panorm. VI c. 128; Gratiani Decr. C. XXX q. 3 c. 2. – R e g . : Ital. Pont. VI/1, 174 n. 3. De re cf. Ubl Inzestverbot 255sq. – De traditione cf. Pokorny Zacharias-Dekretale 301sq.

4034

(745–752) Theodoro episcopo Ticinensi respondet, ut „feminis, quae absque sacerdote a parentibus vel a semetipsis monachicae religionis habitu accepto minime in eo perseverant, sed carnis desideria sequentes maritos ducunt“, districta penitentia imponeatur. Insuper videat, ne feminae sine antistitis consultu velentur. – De feminis quae. E d . : Pokorny Zacharias-Dekretale 307. Fragm. „ex decretis Zacharie pape“ in Cod. Veronensi LXIII (61).

154 *† 4035

Zacharias (741–752) (751–752) Capellam s. Petri in Liburnia, vulgo Lurna, in honore s. Petri ob amorem Pippini regis consecrat Iohanne Aquilegiensi praesule assistente. L a u d . i n : Arnolfi regis privilegium spurium a. 891 iul. 21 (MGH DD Arn. 186). – R e g . : Ital. Pont. VII/1, 68 n. †*1. Neque Zachariam umquam hunc locum visitasse neque Iohannem patriarcham Aquileiensem tunc exstitisse (cf. De Rubeis Mon. eccl. Aquil. 334), non opus est disputatione.

* 4036 JE I 270

752 mart. 15 Sepelitur in ecclesia b. Petri (id. mart., ind. V).

Roma

L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne I 435); Ann. Nazariani ad a. 751 (MGH SS 1, 27; Lendi 153); Ann. Guelferbytani ad a. 751 (MGH SS 1, 27; Lendi 153); Ann. Alamannici ad a. 751 (MGH SS 1, 26; Lendi 152). De loco sepulturae Zachariae cf. Borgolte Petrusnachfolge 74sq. 94 adn. 279. 349.

Stephanus elect. (752) * 4037 JE I 270

(752 mart.) Eligitur. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne I 440); Ann. Nazariani ad a. 751 (MGH SS 1, 27; Lendi 153); Ann. Alamannici ad a. 751 (MGH SS 1, 26; Lendi 152).

* 4038 JE I 270

(752 mart.) In Lateranense palatium perducitur.

Roma

L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne I 440).

* 4039 JE I 270

(752 mart.) Roma, Laterano In Lateranensi palatio „biduo manens, tertia die postquam a suo surgeret somno et sedens familiares causas suas disponeret, subito dum sederet alienatus obmutuit et sequenti die defunctus est“. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne I 440); Ann. Nazariani ad a. 751 (MGH SS 1, 27; Lendi 153); Ann. Alamannici ad a. 751 (MGH SS 1, 26; Lendi 152); Lamperti Ann. ad a. 751 (MGH SS rer. Germ. 38, 14).

Stephanus II (752–757) * 4040 JE I 271

(752 ante mart. 26) Roma, S. Maria Maggiore In basilica s. Mariae ad Praesepe eligitur. „Sedit a. V d. XXVIIII“. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne I 440); Ann. Nazariani ad a. 751 (MGH SS 1, 27; Lendi 153); Ann. Guelferbytani ad a. 751 (MGH SS 1, 27; Lendi 153); Ann. Alamannici ad a. 751 (MGH SS 1, 26; Lendi 152). Cum Stephani praedecessor consecrationem non adeptus sit, huic Stephano numerus „secundus“ dandus est, cf. Ewald Papstbriefe 399.

* 4041 JE I 271

(752 ante mart. 26) Roma, Laterano In basilicam Salvatoris Constantinianam „cum laudis praeconiis“ deportatur. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne I 440).

* 4042 JE I 270

(752 ante mart. 26) In Lateranense palatium perducitur.

Roma, Laterano

L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne I 440).

* 4043 JE I 271

(752 mart. 26) Consecratur diebus XII post Zachariae mortem. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne I 435). Stephanus praedecessor consecrationis expers interpontificium non diremerat.

4044 JE 2307

752 mai. 19 Stabili episcopo Aretino addicit basilicam b. Ampsani, secundum iudicatum Liutprandi regis (Langobardorum); quam basilicam Ansfredus episcopus Senensis petente Gausberto gastaldo Senensi dedicaverat, sed non legitime (Dat. XIV kal. iun. imp. aug. Constantino imp. a. XXXII, post cons. eius a. XII, ind. V). – Convenit apostolico moderamine. E d . : Pasqui Documenti I 26 n. 11. – R e g . : Ital. Pont. III 147 n. 5. Olim ad 752 mai. 20, de tempore cf. Kehr in Ital. Pont. III loc. cit. Cf. etiam J³ *4002 et J³ *4011.

* 4045 JE I 271

(752 iun.) Germanum suum Paulum diaconum atque Ambrosium primicerium „plurimis cum muneribus ad eundem Langobardorum Aistulphum regem ob pacis ordinanda atque confirmanda foedera“ mittit (tertio ordinationis suae m.). L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne I 441). – R e g . : Bethmann Langobard. Regesten 277.

* 4046 JE I 271

(752 cr. oct.) Ad Aistulphum Langobardorum regem mittit (Attonem) s. Vincentii (Vulturnensis) et (Optatum) s. Benedicti (Casinensis) abbates „obnixe per eos postulans pacis foedera“. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne I 441). – R e g . : Bethmann Langobard. Regesten 278 (ad 752 cr. oct.–nov.); Ital. Pont. VIII 123 n. *27. Olim ad 752 iun., de tempore cf. Kehr in Ital. Pont. VIII loc. cit.

Stephanus II (752–757) * 4047 JE I 271

157

(752 cr. oct.) Stephano Constantinus V imperator (Constantinopolitanus) per Iohannem imperialem silentiarium verba adhortationis mittit, ut „reipublicae loca diabolico ab eo (Aistulpho) usurpata ingenio proprio restitueret dominio“. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne I 442). – R e g . : Dölger/Müller Reg. I/1, 167 n. 312.

4048

(752 med.–ex.) Stephanum Bonifatius archiepiscopus hortatione et auctoritate litterarum muniri precatur. E d . : Bonifatii ep. 108 (MGH Epp. sel. 1, 233). – R e g . : Böhmer/Will Reg. Mainz I 22 n. 96; Germ. Pont. IV 37 n. 91.

* 4049 JE I 271

(752) Ad Aistulphum Langobardorum regem mittit Iohannem imperialem silentiarium et Paulum diaconum. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne I 442).

* 4050 JE I 271

(752) Roma Ex Iohanne silentiario imperiali et Paulo diacono Romam reversis cognoscit ab Aistulpho rege (Langobardorum), eos nihil impetrasse. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne I 442).

* 4051 JE *2308

(752) Constantinum V imperatorem (Constantinopolitanum) hortatur, ut sanctorum imagines pristinam in venerationem vindicet. Petit, „ut cum exercitu ad tuendas has Italiae partes modis omnibus adveniat et de morsibus filii iniquitatis (Aistulphi regis Langobardorum) Romanam urbem vel cunctam Italiam liberet“. Legatos mittit. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne 442); J³ 4494.

† 4052 JE †2319

753 apr. 25 Monasterii s. Salvatoris Fuldensis propter beatissimi fratris Bonifatii votivum desiderium privilegia confirmat et Sturmioni abbati praescribit, ut „nihil ex his, quae Deo sint oblata et consecrata, cuiquam laico vel clerico in beneficium concedat vel praestet“ (Dat. VII kal. mai., ind. XII., Stephano pp., imp. Pippino II). – Quoniam semper sunt; Cum semper sint. E d . : Stengel UB Fulda I 36 n. 19†; Meyer zu Ermgassen Cod. Eberhardi I I 59. – R e g . : Böhmer/Will Reg. Mainz I 25; Germ. Pont. IV 357 n. †6. Olim ad 753–755 apr. 25 aut iul. 25, de tempore cf. Stengel UB Fulda loc. cit. et Jakobs in Germ. Pont. loc. cit. Preaceptum spurium a. 1064–1068 confictum censet Jakobs in Germ. Pont. IV loc. cit. Cf. etiam Rathsack Fuldaforfalskningerne 402 et Hussong Studien 175.

4053

(753 ante aug. 8) Stephano Bonifatius legatus vel missus Germanicus Romanae ecclesiae Willibrordum – alio nomine Clementem vocatum – a Sergio I Romae episcopum ordinatum (J³ *3570) gentem Fresorum maxima ex parte ad fidem Christi convertisse et sedem episcopalem ac ecclesiam s. Salvatoris Traiecti constituisse et denique chorepiscopum sibi substituisse exponit. Willibrordo defuncto in illa sede, a Carolomanno principe Francorum sibi commendata, a se ipso episcopum esse constitutum. Nunc autem Coloniensem episcopum (Hildegerum) illam sedem propriae ecclesiae vindicat. Iudicium papae expetit. E d . : Muller Oorkondenboek Utrecht I 35 n. 42 (ad a. 752–753); Bonifatii ep. 109 (MGH Epp. sel. 1, 234). – R e g . : Böhmer/Will Reg. Mainz I 26 n. 123 (ad a. 755); Brom Reg. Utrecht I n. 35;

158

Stephanus II (752–757) Oediger Reg. Köln I 33 n. 74; Germ. Pont. IV 37 n. 93; Germ. Pont. IX 13 n. 6. De tempore cf. Jakobs in Germ. Pont. IV loc. cit.

* 4054 JE I 272

(753 ante oct. 14) A Iohanne imperiali silentiario cum legatis apostolicis Constantinopoli reverso accipit „iussionem imperialem in qua inerat insertum ad Langobardorum regem eundem sanctissimum papam esse properaturum, ob recipiendum Ravennatium urbem et civitates ei pertinentes“. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne I 445). – R e g . : Dölger/Müller Reg. I/1, 168 n. 314. De tempore cf. Dölger/Müller Reg. I/1 loc. cit.

* 4055 JE *2311

(753 ante oct. 14) Pippino regi Francorum clam per quendam peregrinum suas mittit litteras, nimium dolorem huius provinciae continentes; quibus etiam rogavit, ut suos isdem Francorum rex Romam dirigeret missos, per quos ad se eum accersiens venire fecisset. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne I 444).

* 4056 JE I 272

(753 ante oct. 14) A Rotdigango (Droctegango Gemeticensi) abbate, Pippini regis legato, certior fit regem „omnem voluntatem sancti papae adimplere velle“. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne I 446).

4057 JE 2312

(753 ante oct. 14) Pippino regi (Francorum) significat, ad mandata per Droctegangum abbatem (Gemeticensem), missum eius, relata voce se respondisse. Ad perseverantiam hortatur. De Iohanne viro religioso cum missis responsisque ad se remittendo addit. – Praesens Droctegangus abbas. E d . : Cod. Carol. (MGH Epp. 3, 487 n. 4). Cf. Hack Cod. Carol. 957 et 996.

4058 JE 2313

(753 ante oct. 14) Pavia Omnes gentis Francorum duces hortatur, inducant Pippinum regem, ut ad Droctegangi abbatis (Gemeticensis) comitumque eiusdem verba saluti ecclesiae Romanae consulat. – Laeta gaudet sancta. E d . : Cod. Carol. (MGH Epp. 3, 487 n. 5). Cf. Hack Cod. Carol. 996.

* 4059 JE I 272

(753 ante oct. 14) Ad Aistulphum Langobardorum regem legatum mittit, venturo sibi fidem petitum. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne I 444).

* 4060 JE I 272

(753 ante oct. 14) Paratus ad Langobardorum regem properare invenitur a Rotdigango (Chrodegango) episcopo (Metensi) et Autchario duce, missis a Pippino rege (Francorum), quatenus papam in Franciam deducerent. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne I 445); Pauli Warnefridi Gesta epp. Metten. (MGH SS 2, 268).

*† 4061

(753 ante oct. 14) Iuxta tenorem praedecessorum suorum Gregorii (II) ac Gregorii (III) et Zachariae

159

Stephanus II (752–757)

per nuntios suos dirigit Pippino Nano regi Francorum litteras, quatenus ss. reliquias b. Benedicti monasterio Casinensi reddi iubeat. L a u d . i n : Epitome chron. Casinensium (RIS 2, 358). – R e g . : Ital. Pont. VIII 123 n. *†28. De fide cf. Caspar Petrus diac. 118.

*† 4062

(753 ante oct. 14) Carolomannum Casinensis coenobii monachum cum aliis XII de eadem congregatione fratribus ad b. Benedicti eiusque sororis reliquias Casinum reducendas in Franciam secum ire praecipit. L a u d . i n : Epitome chron. Casinensium (RIS 2, 359). – R e g . : Ital. Pont. VIII 124 n. *†29. De fide cf. Caspar Petrus diac. 118.

* 4063 JE I 272

753 oct. 14 Roma egreditur (XIIII d. mensis oct., ind. VII).

Roma

L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne I 445).

* 4064 JE I 272

(753 ante nov. 15) Prope Papiam Aistulphi Langobardorum regis missos offendit.

Pavia

L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne I 446). – R e g . : Bethmann Langobard. Regesten 279 (ad 753 nov.).

* 4065 JE I 272

(753 ante nov. 15) Pavia Aistulpho regi (Langobardorum) plura tribuit munera nimis eum obsecrans, ut dominicas, quas abstulerat, reddat oves; imperialis quoque missus hoc petit, sed nihil obtinere possunt. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne I 446). – R e g . : Bethmann Langobard. Regesten 279 (ad 753 nov. 10–15).

* 4066 JE I 272

(753 ante nov. 15) Pavia „Sequenti die“ in Franciam eundi licentiam ab Aistulpho rege (Langobardorum) impetrat. L a u d . i n : Lib. pont. I 272.

* 4067 JE I 272

753 nov. 15 Papia proficiscitur (d. XV m. nov., VII ind.).

Pavia

L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne I 446). De itinere Stephani II cf. Engelbert Papstreisen 82–92.

* 4068 JE I 272

(753 nov.–dec.) Montem Iovis transgreditur.

Mont-Joux (Mont-Saint-Bernard)

L a u d . i n : Fredegarii Chron. cont. 36 (Wallace-Hadrill 104).

* 4069 JE I 272

(753 nov.–dec.) Saint Maurice d'Agaune Se Fulrado abbati et Rotardo duci a Pippino rege (Francorum) missis in monasterio s. Mauricii coniungit. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne I 447). – R e g . : Gall. Pont. I/1, 39 n. 3. Cf. titulum ap. Galletti Del primicero 41, in quo legitur, Ambrosium primicerium notariorum E. R. Stephani in Franciam euntis comitem mense dec. ind. VII in „b. Mauritii aula secus fluvii Rhodani litus“ mortuum esse.

*? 4070 JE I 272

(753 nov.–dec.) Romainmôtier Monasterium (ss. Petri et Pauli) Romanense a Clodoveo rege (Francorum) con-

160

Stephanus II (752–757) structum consecrat et ab iugo regis aut alicuius episcopi aut comitis vel omnium potestatum liberum esse decernit. L a u d . i n : Chartularium Romani-monasterii in Mém. et doc. de la société de la Suisse Rom. III 417; JL 4238 (Böhmer-Frech n. †345); Charta Gregorii V. a. 998 febr. in. (J³ 8332; Brackmann PUU Schweiz 438 n. 1). – R e g . : Germ. Pont. II/2, 193 n. *1.

* 4071 JE I 272

(754 ante ian. 6) Carolum, Pippini regis filium, obviam habet a patre „fere ad centum milia in occursum“ praemissum. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne I 447); Fredegarii Chron. cont. 36 (Wallace-Hadrill 104). – R e g . : Böhmer/Mühlbacher² n. 73e.

* 4072 JE I 273

(754 ante ian. 6) Ponthion Prope Ponticonem (ad fere trium millium spatium a Ponticone) excipitur a Pippino rege (Francorum). L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne I 447). – R e g . : Böhmer/Mühlbacher² n. 73f. Laud. et in Ann. Alamannicis ad a. 753 (MGH SS 1, 28; Lendi 152) et in Ann. Guelferbytanis ad a. 753 (MGH SS 1, 27; Lendi 153) atque in Ann. Nazarianis ad a. 753 (MGH SS 1, 27; Lendi 153).

* 4073 JE I 273

754 ian. 6 Ponthion In palatio Ponticone cum Pippino rege (Francorum) convenit (VI ian. mensis d., in apparitionis Domini sollemnitate). L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne I 447); Ann. Mett. prior. ad a. 753 (MGH SS rer. Germ. 10, 44sq.); Chron. Moissiac. (MGH SS 1, 292sq.; Claszen 116). Cf. etiam Fredegarii Chron. cont. c. 37 (SS. rer. Merov. 2, 184; Wallace-Hadrill 106). De his et aliis, quae inter Pippinum et Stephanum intercesserunt, negotiis vide nuperrime Hack Empfangszeremoniell 409sq.

* 4074 JE I 273

(754 post ian. 6) In monasterio s. Dionysii hiemat.

Saint-Denis

L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne I 448); Fredegarii Chron. cont. c. 36 (Wallace-Hadrill 104).

*† 4075

754 ante apr. Stephano Constantinus V imperator Constantinopolitanus litteras per Marinum mittit. Approbat petitionem Stephani, qui propter minas Aistulphi regis Langobardorum cum Pippino rege (Francorum) amicitiam inire precaretur. L a u d . i n : Pactum sive promissio facta per Pippinum (Mon. Ravenn. VI 264; Martens Römische Frage 269sq.). – R e g . : Dölger/Müller Reg. I/1, 169 n. 315. Fragmentum. De fide et tempore cf. Dölger/Müller Reg. I/1 loc. cit. cum operibus laudatis.

† 4076 JE †2328

(752–754) apr. 4 Monasterio b. Vedasti, quod vocatur Nobiliacum vel Atrebas, petentibus Vindiciano Cameracensium vel Atrebatensium episcopo Romam visitante et Carolomanno monacho, germano Pippini maioris domus, privilegium a Theodorico rege (Francorum) in Compendio palatio constitutum confirmat. Subscripserunt episcopi XII (Dat. II non. apr. p. m. Adriani primi scriniarii, a. VIII domni Theuderi regis, ind. III). – Egregius apostolus ait. E d . : Guimann Cart. de St.-Vaast d´Arras (van Drival 22). Olim ad (752–757) apr. 4, de tempore et fide cf. Herrmann Hist.–dipl. Untersuchungen 64sq. Similia verba inveniuntur in Lib. Diurn. form. 32 (Foerster 93), cf. Anton Liber diurnus 128 adn. 24.

161

Stephanus II (752–757) * 4077 JE I 273

(754 apr. 14) Quierzy A Pippino rege et eius filiis Carolo et Carolomanno et proceribus Franciae accipit promissionem „pro concedendis diversis civitatibus ac territoriis Italiae provinciae et contradendis b. Petro eiusque omnibus vicariis in perpetuum possidendis“. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne I 448 et 488); Ann. Franc. ad a. 754: „Pascha in Carisiaco“ (MGH SS rer. Germ. 6, 10). – R e g . : Böhmer/Mühlbacher² n. 74; Ital. Pont. IX 8 n. *6. Laud. et in Ann. Alamannicis ad a. 753 (MGH SS 1, 28; Lendi 152) et in Ann. Guelferbytanis ad a. 753 (MGH SS 1, 27; Lendi 153) atque in Ann. Nazarianis ad a. 753 (MGH SS 1, 27; Lendi 153): „receptas res sancti Petri“. – De promissione Carisiaci facta cf. Jarnut Quierzy und Rom 265–288 et novissime Hartmann Hadrian I 113–155 nec non idem Nochmals zur sog. Pippinischen Schenkung cum operibus laudatis.

4078 JE 2315

(754 apr.) Quierzy Monachis coenobii (Brittaniaci) in propinquo siti respondet de 19 capitulis canonicis: de matrimoniis, baptismo cet. – In epistola Leonis. E d . : Ubl Schatten 435–449. Olim ad a. (754). De re et tempore cf. Oelsner Jahrb. 150sq. et novissime Ubl Schatten loc. cit.

* 4079 JE 2314

(754 post iun. 5) Rotdigango (Chrodegango) episcopo (Metensi) „pallium tribuit et archiepiscopum ordinavit“. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne 456); Vita Chrodegangi ep. Mettensis c. 26 (MGH SS 10, 568). De tempore et re cf. Oexle Karolinger 285 et Semmler Chrodegang 251.

* 4080 JE I 273

(754 ante iul. 28) In monasterio s. Dionysii aegrotat.

Saint-Denis

L a u d . i n : Vetus cod. Floriac. (Mansi Conc. 12, 557); Lib. pont. (Duchesne I 448).

* 4081 JE I 273

754 iul. 28 Saint-Denis In monasterio s. Dionysii Pippinum regem, Bertradam reginam eorumque filios Carolum et Carolomannum reges ungit. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne I 448); Ann. Franc. ad a. 754 (MGH SS rer. Germ. 6, 12). – R e g . : Böhmer/Mühlbacher² n. 34 et n. 76a. Vide Clausulam de unctione Pippini (ed. Stoclet Clausula I 2sq. et II 751) et J³ *4074. Quod peracto tempore hiemali „post aliquantos dies“ accidisse docet Vita Stephani (Duchesne Lib. Pont. I 448). Hilduinus in Areopagiticis (Bouquet Rec. V 436, adn. a) et altaris ss. Petri et Pauli consecrationem et regum unctionem ad „V kal. aug.“ narrat. Ann. Bertinani (MGH SS rer. Germ. 5, 1) in additione ad Ann. Francorum a. 754 falso habent: „Anno d. 754, VI kal. aug.“. – De re cf. insuper Affeldt Untersuchungen et nuperrime Semmler Dynastiewechsel et acta in opere Becher/Jarnut Dynastiewechsel collecta.

† 4082 JE †2316

754 iul. 28 Saint-Denis Narrat, se ss. Petri, Pauli et Dionysii ope in monasterio s. Dionysii ex morbo evasisse. – Sicut nemo se. E d . : Stoclet Clausula II 751; Insertum Reginonis Chron. a. 753 (MGH SS rer. Germ. 50, 44); Insertum Annalistae Saxonis operi ad a. 753 (cf. X 567) (MGH SS 37, 11). – R e g . : Große PUU Frankreich NF IX 31 n. 3. De traditione cf. Stoclet Clausula I 2–4.

* 4083

(754 iul.–aug.) Una cum Pippino rege (Francorum) Gregorio (abbati Traiectensi) episcopatum vacantem et auctoritatem confert seminandi verbum Dei in Fresonia.

162

Stephanus II (752–757) L a u d . i n : Liudgeri Vita Gregorii c. 10 (MGH SS 15/1, 74sq.). – R e g . : Germ. Pont. IX 32 n. *2.

* 4084 JE I 273

(754 aest.) Lugduni cum Pippino rege moratur.

Lyon

L a u d . i n : Fredegarii Chron. cont. 37 (Wallace-Hadrill 105).

* 4085 JE I 273

754 (aest.–aut.) Vienne Una cum Pippino rege (Francorum) in Italiam properans transitum per civitatem Viennam facit. L a u d . i n : Fredegarii Chron. cont. c. 37 (Wallace-Hadrill 105); Ann. Franc. ad a. 755 (MGH SS rer. Germ. 6, 12); Adonis Viennensis Chron. (MGH SS 2, 319). – R e g . : Reg. dauph. I 92 n. 551; Gall. Pont. III/1, 89 n. *69a.

* 4086 JE I 273

754 (aest.–aut.) Vienne Pari consilio cum (Pippino) Francorum rege Carolomannum in monasterio Viennae collocat. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne I 449); Ann. Franc. ad a. 755 (MGH SS rer. Germ. 6, 12). – R e g . : Böhmer/Mühlbacher² n. 76d; Gall. Pont. III/1, 89 n. *69b.

* 4087 JE I 274

(754 cr. sept.–oct.) Mauriennae (in ecclesia s. Iohannis Baptistae) commoratur.

Maurienne

L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne I 450); Fredegarii Chron. cont. 37 (Wallace-Hadrill 105). – R e g . : Böhmer/Mühlbacher² n. 76e.

* 4088 JE I 274

(754 cr. sept.–oct.) Pavia Ante Papiam cum Pippino rege (Francorum) civitatem obsidente quoad Aistulphus Langobardorum rex spondet „sub terribili et fortissimo sacramento, atque in eodem pacti foedere per scriptam paginam adfirmat se illico redditurum (b. Petro) civitatem Ravennatium cum diversis civitatibus“. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne I 451); Fredegarii Chron. cont. 37 (Wallace-Hadrill 106); Pauli diac. Hist. Lang. cont. Romana (MGH SS rer. Lang. 210 et 217); Gesta epp. Neapolitan. (MGH SS rer. Lang. 424; Capasso Mon. I 197sq.). – R e g . : Bethmann Langobard. Regesten 280 (ad 754 cr. sept.–nov.); Böhmer/Mühlbacher² n. 76g. „Pippinus Haistulfum regem paucorum dierum obsidione apud Ticenum compulit, et obsides dare et erepta Romanis oppida atque castella restituere“, Einhardi Vita Karoli c. 6 (MGH SS rer. Germ. 25, 8). Pactum „per indictionem VIII“ i. e. post d. 1. sept. 754 initum esse intellegimus ex Vita Stephani in Lib. Pont. (Duchesne I 453).

* 4089 JE I 274

(754 cr. sept.–oct.) (Hieronymum), fratrem Pippini regis in Franciam redeuntis, et Fulradum abbatem (s. Dionysii) comites nactus Romam versus proficiscitur. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne I 451); Ann. Laureshamenses ad a. 755 (MGH SS 1, 138); Ann. Franc. ad a. 755 (MGH SS rer. Germ. 6, 13).

* 4090 JE *2317

754 (dec. 4) Aistulphum Langobardorum regem obtestatur „per omnia divina mysteria et futuri examinis diem … ut pacifice, sine ulla sanguinis effusione, propria sanctae Dei ecclesiae reipublicae Romanorum“ reddat iura. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne I 449).

Stephanus II (752–757) † 4091 JE †2318

163

754 (dec. 4) Testatur se comitante Pippino rege (Francorum) reliquias s. Benedicti eiusque sororis e Francia in monasterium Casinense retulisse. – Sicut nemo se. E d . : Insertum Epitomae chron. Casinensium (RIS 2, 363; Buchner Vizepapsttum 211). – R e g . : Ital. Pont. VIII 124 n. †31. „Actum hoc a. 854“ lege 754; cf. tempus translationis reliquiarum „pridie non. dec. 754“. – Spurium a Petro diacono ex falsa bulla Stephani II Sandionysiana (J³ †4082) confictum, cf. Kehr in Ital. Pont. VIII loc. cit. cum operibus laudatis.

* 4092

(752–754) Bonifatio archiepiscopo concedit, ut vicarius et missus apostolicae sedis per totam Germaniam teneatur. L a u d . i n : J³ 7604; J³ 7723. – R e g . : Germ. Pont. IV 37 n. *92. Cf. etiam J³ *†3808. J³ *3842. J³ *3925.

* 4093 JE I 274

(754) Sant' Ellero di Galeata In monasterio s. Hilarii de Galeata in reditu ex Francia moratur. L a u d . i n : J³ 4152.

* 4094 JE I 274

(754) In campo Neronis commoratur.

In campo Neronis

L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne I 451).

* 4095 JE I 274

(754) Romam revenit.

Roma

L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne I 451); Ann. Nazariani ad a. 753 (MGH SS 1, 29; Lendi 153); Ann. Guelferbytani ad a. 753 (MGH SS 1, 29; Lendi 153); Ann. Alamannici ad a. 753 (MGH SS 1, 28; Lendi 152).

* 4096 JE I 274

(754) Anscauso Foropopiliensi episcopo, vicissitudinem impensi beneficii ei irrogans, monasterium s. Hilarii de Galeata, situm in territorio Foropopiliensi, diebus vitae suae fruendum concedit. L a u d . i n : J³ 4152. – R e g . : Ital. Pont. V 132 n. *1. Cf. etiam J³ *4146.

* 4097

(754) Ad aliquantos nobiles Ravennenses iudices pacificas epistolas mittit hortantes, ut Romam pergant illi, qui in necem suam consenserunt. L a u d . i n : Agnelli Lib. pont. c. 159 (MGH SS rer. Lang. 380; FChr 21/2, 552). – R e g . : Ital. Pont. V 88 n. *12.

*† 4098

(754) Monasterio s. Benedicti Casinensi omnia praecepta et privilegia pontificum et imperatorum cum (Carolomanno et Pippino duobusque filiis eius Carolo et Carolomanno) patriciis renovat et, quae ablata fuerant, restituit. L a u d . i n : Epitome chron. Casinensium (RIS 2, 362). – R e g . : Ital. Pont. VIII 124 n. *†30. Spurium, de fide cf. Kehr in Ital. Pont. VIII loc. cit.

164 † 4099 JE †2320

Stephanus II (752–757) (755 iul.) Monasterii s. Vincentii Vulturnensis possessiones et privilegia confirmat (Scr. p. m. Benedicti scrin. s. Rom. eccl., in m. iul., ind. V, III a. p. Steph. II pp.). – Cum magna nobis. E d . : Insertum Iohannis monachi Chron. Vulturnensi (FSI 58, I 166). – R e g . : Ital. Pont. IV 260; Ital. Pont. VIII 247 n. †3. Hanc epistolam confectam esse auxilio Lib. diurn. form. 89 et 86 (Foerster 169 et 164), Anton Liber diurnus 129 censet. Cf. etiam Santifaller Verwendung 90. Hoc privilegium maximis in partibus simile cum J³ †7793 esse, Zimmermann Papsturkunden I 289 n. †156 censet. Kehr in Ital. Pont. VIII loc. cit. etiam censet, hoc privilegium simile cum J³ †7428 esse.

† 4100 JE †2321

755 nov. 7 Monasterium Figiacense praesente Pippino principe piissimo Francorum consecrat privilegiisque auget et miracula, quae ante consecratam ecclesiam acciderint, exponit. Similiter monasterium s. Quintini de Galliaco et coenobium eremitarum Conchense et illud de Lonante et omnes alias ecclesias ab eodem rege eidem loco datas Anastasio abbati a sese benedicto confirmat (Actum publice in eodem monasterio (Figiacensi) VII id. nov. a. dominicae inc. 755, ind. VII a. vero IV Stephani II. Dat. per manum Petri S. R. E. diac. card. VI id. nov.). – Principis piissimi Francorum. E d . : Gall. Chr. I, Instr. 43 n. 34. – R e g . : Böhmer/Mühlbacher² n. 80 et n. 81. Similia verba inveniuntur in Lib. Diurn. Form. 32 (Foerster 93), cf. Anton Liber diurnus 128 adn. 24. – De traditione cf. Kehr Aeltere PUU 505 et Wiederhold PUU Frankreich VII 28 et Wolff Note 321 adn. 25. Consecratio monasterii Figiacensis a Stephano II facta laud. etiam in diplomatibus spuriis Pippini regis (MGH DD Karol 1, 45 n. 33), de quibus cf. Wolff Note.

4101 JE 2322

(755) Pippino regi (Francorum), suo „spiritali compatri“, et Carolo et Carlomanno, item regibus et utrisque patriciis Romanorum, nuntiat Aistulphum regem Langobardorum post eorum discessum suamque Romam reversionem non servasse iusiurandum, „nec unius … palmi terrae spatium b. Petro sanctaeque Dei ecclesiae, reipublicae Romanorum reddere“ passum esse, imo novas sibi intulisse plagas. Luget eos, sui monentis non habita ratione, fallaciis illius credidisse. Hortatur, ut civitates et loca, „pro donationis paginam“ promissa, sibi restituenda curent. Folradum, consiliarium eorum sociosque plura narraturos scribit. – Dum regni vestri. E d . : Cod. Carol. (MGH Epp. 3, 488 n. 6). De litteris cf. Hack Cod. Carol. 1062. 1074. 1081.

4102 JE 2323

(755) Pippinum et Carolum et Carolomannum reges (Francorum) iisdem ac superiore epistola (J³ 4101) querelis ad tuendam ecclesiam Romanam instigat, praefatus de suo in Franciam itinere, „in nive et frigore, aestu et aquarum inundatione, atque validis fluminibus et atrocissimis montibus, seu diversis periculis“ perfecto, de regum unctione victoriaque, ac de Aistulphi (regis Langobardorum) dolis. Praeter Fulradum presbyterum et abbatem (s. Dionysii) consiliarium regium, commendat Wilcharium episcopum (Nomentanum) de angustiis suis expositurum. – Providi et sapientissimi. E d . : Cod. Carol. (MGH Epp. 3, 490 n. 7). Cf. etiam Hack Cod. Carol. 1026–1028. 1062. 1074. 1081.

4103 JE 2325

(756 cr. febr. 24) (Roma) Pippino et Carolo et Carolomanno regibus et omnibus episcopis, abbatibus, presbyteris, monachis, ducibus, comitibus, cuncto exercitui regni et provinciae Francorum cum omnibus episcopis, presbyteris, diaconibus et ducibus, carthulariis, comitibus

Stephanus II (752–757)

165

tribunentibus et universi populo et exercitu Romanorum de angustiis suis significant. Ex kal. ian. Romam urbem iam per dies LV ab Aistulpho rege (Langobardorum) et Tuscis et Beneventanis exercitibus obsideri; ecclesias agri Romani expilatas esse incendioque consumptas, monachos vexatos et partim occisos, moniales vitiatas ac multos Romanos interfectos aliosque in captivitatem abstractos; Narniam quoque, quam Pippinus b. Petro concessisset, occupatam. Auxilium quam celerrimum etiam atque etiam petunt. Georgium episcopum (Ostiensem), Warneharium abbatem, Thomaricum, Comitam, legatos suos, commendat. – Quanta luctuosa et. E d . : Cod. Carol. (MGH Epp. 3, 498 n. 9). – R e g . : Böhmer/Mühlbacher² n. 81a. De re cf. Oelsner Jahrb. 255–262. 504sq. Cf. etiam Hack Cod. Carol. 994. 1023. 1063. 1074. 1081. De legatis cf. ibid. 994. 1001–1004. 1023. 1025.

4104 JE 2326

(756 cr. febr. 24) (Roma) Pippino regi Francorum inter alia nuntiat Beneventanos omnes generaliter in Romanam urbem coniungentes resedisse iuxta portam b. Iohannis Baptistae seu et iuxta portam b. Pauli apostoli vel ceteras Romanae civitatis portas. – Quanta luctuosa et. E d . : Cod. Carol. (MGH Epp. 3, 494 n. 8). – R e g . : Ital. Pont. IX 8 n. 7. Cf. etiam Hack Cod. Carol. 994. 1001–1004. 1023.

4105 JE 2327

(756 cr. febr. 24) Roma Pippinum et Carolum et Carolomannum reges et episcopos, abbates, presbyteros, monachos, duces, comites et cunctos generales exercitus et populum Franciae per litteras Petri apostoli nomine scriptas obsecrat, ut civitati ac populo Romano ecclesiaeque s. Petri omni festinatione succurrant contra Langobardos. E d . : Cod. Carol. (MGH Epp. 3, 501 n. 10). Cf. etiam Hack Cod. Carol. 994. 1001–1004. 1023.

* 4106

(752–756) mart. Ordinationem I per m. mart., presbyteros II, diaconos II; episcopos per diversa loca num. XV facit. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne I 456).

* 4107 JE I 275

(756 vere) Roma Romae colloquitur cum Georgio protosecreta et Iohanne silentiario imperialibus legatis ad Pippinum regem directis. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne I 452). – R e g . : Dölger/Müller Reg. I/1, 170 n. 318.

† 4108 JE †2385

(752–756) iun. 24 (Roma) Proculo archiepiscopo Viennensi respondet, se de vexata eius ecclesia valde dolere, „non solum quod eadem perantiqua, sed quod etiam Romano senatui peculiariter chara sit“. Significat se eam principibus Francorum commendasse (Dat. p. m. Georgii not. et scrin. sanctae sedis apostolicae VIII kal. iul.). – Lectis litteris tuis. E d . : Dubois Floriacen. Bibl. laev. xyst. 44; MGH Epp. 3, 94 n. 15. – R e g . : Reg. dauph. I 92 n. 549; Gall. Pont. III/1, 90 n. †70c. Epistola olim Stephano III (769–771 iun. 24) attributa est. De tempore et fide cf. Schilling in Gall. Pont. III/1, loc. cit. nec non Pangerl Metropolitanverfassung 66sq.

* 4109

(752–756) Iuxta basilicam b. Petri apostoli et ab alia parte b. Andreae apostoli in loco, qui Mosileus appellatur, basilicam in honore s. Petronillae facit. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne I 455).

166 *† 4110

Stephanus II (752–757) (752–756) Ecclesiae collegiatae s. Mariae Carpensi pentente Aistulpho Langobardorum rege concedit privilegium libertatis. L a u d . i n : Paschalis II privilegium (Ital. Pont. V 404 n. 7). – R e g . : Ital. Pont. V 403 n. †*1.

* 4111 JE I 275

(756) Legatis imperialibus in Franciam navi proficiscentibus apostolicae sedis missum adiungit. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne I 452).

* 4112

(756) Cunctas actiones exarchatus Ravennantium ad peragendum distribuit et iudices ad faciendas iustitias in Ravennantium urbem, Philippum presbyterum et Eustachium ducem, dirigit. L a u d . i n : J³ 4340. – R e g . : Ital. Pont. V 8 n. *32.

* 4113

(756) Supplicatione cleri et populi Iustinopolitani placatus indulget, ut Iustinopolitana ecclesia amodo cathedralis exsistat. L a u d . i n : Andreae Danduli Chron. VII c. 10 (RIS NS 12/1, 118). – R e g . : Ital. Pont. VII/2, 217 n. *4.

4114 JE 2331

757 febr. 26 Fulrado presbytero et abbati (s. Dionysii) et eius successoribus praeter alia privilegia hoc quoque concedit, ut ditionis apostolicae monasteria in quolibet Franciae loco, sive proprio sive comparato, aedificent episcopumque constituant, qui monasteriorum procuratione fungatur (IV kal. mart., imp. Constantino a. XXXVIII, post. cons. eius a. XVIII.). – Quoniam semper sunt. E d . : Große PUU Frankreich NF IX 64 n. 2a et 2b. – R e g . : Conte Regesto 219 n. 19. De versione spuria cf. Große in PUU Frankreich NF IX loc. cit.

4115 JE 2333

(757 febr. 26?) Ful(rado) presbytero et (abbati s. Dionysii) „a praesenti decima indictione“ tribuit, dum vivat, „hospitale, positum infra basilicam b. Petri iuxta sepulchrum b. Leonis papae, quod tenuit Ratchis monachus, et domum positam iuxta monasterium b. Martini, quam tenuit Nazarius monachus“. – Petentium desideriis ita. E d . : Große PUU Frankreich NF IX 71 n. 3. De tempore cf. Große in PUU Frankreich IX loc. cit.

* 4116

(757 mart.–apr.) Per Stephanum Beneventani omnes se Pippino regi (Francorum) commendare cupiunt et imminent anhelantius in hoc deprecandum bonitatem eius. L a u d . i n : J³ 4117. – R e g . : Ital. Pont. IX 8 n. *8.

4117 JE 2335

(757 mart.–apr.) (Roma) Pippino regi Francorum et patricio Romanorum, quod ecclesiam Romanam „elapso anno, isto in tempore“ accerrime oppugnatam servaverit, gratias copiose agit, eique et filiis atque reginae favorem Dei precatur. Nuntiat, cum Aistulphus „in ipsis diebus, quibus hanc Romanam urbem devastandam profectus est, post anni spatii circulum“ obiisset, Desiderium „per manus b. Petri“ et per Folradum, Pippini fidelem, Langobardorum regem ordinatum iurasse se residuas civitates b. Petro

Stephanus II (752–757)

167

restituturum: Faventiam, Imolam, Ferrariam, Ausimum, Anconam, Humanam, Bononiam. Quae, ut celeriter sibi reddantur, praecipi a Pippino hortatur. Ducem a „Spoletini ducatus generalitate“ constitutum et Beneventanos commendat. Rogat, ut catholicam fidem a Graecis tueatur, quidque sibi cum silentiario convenerit, significet. Georgium episcopum (Ostiensem) et Iohannem regionarium ac sacellarium suum commendat Wichariumque episcopum (Nomentanum) cito remitti cupit. Addit Optatum abbatem Casinensem repetere monachos cum Pippini fratre in Franciam profectos. – Explere lingua excellentissime. E d . : Cod. Carol. (MGH Epp. 3, 504 n. 11). Cf. etiam Hack Cod. Carol. 1063. 1075. 1081. De legatis cf. ibidem 1001–1004. 1008.

4118 JE 2330

(752–757) Fulr(ado) presbytero et abbati (s. Dionysii), non successoribus, concedit „ornatum apostolici vestimenti“ i. e. „udonis ac subtularis calceamentum et super sellam equitanti mappulum“. – Cura nobis et; Cura nobis atque. E d . : Große PUU Frankreich NF IX 72 n. 4. Dubitavit de fide huius tabulae et trium alium Jaffé in ed. I, pro spuriis eas habet PflugkHarttung Dipl.–hist. Forschungen 70sqq., pro genuinis Oelsner Jahrb. 287. De fide et tempore cf. nunc Große in PUU Frankreich IX loc. cit.

4119 JE 2332

(752–757) Ful(rado) presbytero et abbati permittit, ut in s. Dionysii monasterio diaconi sex constituantur, qui „stolam dalmaticae decoris induti“ sacra procurent. – Cura nobis atque. E d . : Große PUU Frankreich NF IX 74 n. 5a et 5b. Cf. Potthast Reg. 17906, ubi hoc privilegium ab Alexandro IV papa confirmatur. De versione spuria cf. Große in PUU Frankreich NF IX loc. cit.

* 4120

(755–757) Foedus coniungit cum Veneticis, „ut ne deterius, quod ei contigerat, postmodum veniret, quia fefellit ei Langobardorum rex et ultra non fuit credulus illi; et destributa pecunia in Veneticis VII balancias per nobilissimos viros aurum expendit.“. L a u d . i n : Agnelli Lib. pont. c. 159 (MGH SS rer. Lang. 380sq.). – R e g . : Ital. Pont. VII/2, 14 n. *10.

* 4121

(756–757) Pentapolensibus omnibus praecepta actionum de singulis eorum civitatibus concedit. L a u d . i n : J³ 4345; J³ 4348. – R e g . : Ital. Pont. IV 116 n. *5.

* 4122

(752–757) „Foris muros … secus basilicam b. Petri apostoli duo fecit xenodochia, in quibus et plura contulit dona, quae et sociavit venerabilibus diaconiis illic foris exsistentibus perenniter permanere, id est diaconiae sanctae Dei genetricis et b. Silvestrii (iuxta hospitale s. Gregorii in urbe Roma), ex privilegiis apostolicis perenniter permanenda munivit“. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne I 441). – R e g . : Ital. Pont. I 150 n. *1.

* 4123

(752–757) „A tribus monasteriis, qui a prisco tempore in ecclesia b. Petri ... officium persolvuntur adiungens quartum (s. Stephani minoris in urbe Roma), ibidem monachis, qui adhuc in ipso cuniungerentur officio, instituit atque abbatem super eos ordinavit.

168

Stephanus II (752–757) Et multa dona ibi largitus est, tam universa quae in monasterio necessaria sunt monachis, quamque foris immobilia loca, qui in psallentio b. Petri cum supradictis tribus monasteriis … constituit.“. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne I 451). – R e g . : Ital. Pont. I 148 n. *1.

* 4124

(752–757) Restauravit „quattuor in hac Romana urbe sita antiquitus xenodochia …, omnem utilitatem in diversis eorum locis eis disponens, intus etiam et foris; in quibus et multa contulit dona, quae et per privilegii paginam sub anathematis interdictum confirmavit“. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne I 440). – R e g . : Ital. Pont. I 156 n. *1.

* 4125

(752–757) Xenodochium in Platana (in urbe Roma) fundat, centum pauperum Christi dispositum illic faciens, quotidianum videlicet victum eorum decernens tribui. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne I 440). – R e g . : Ital. Pont. I 98 n. *1.

* 4126

(752–757) Super basilicam b. Petri apostoli turrim facit, quam ex parte inaurat et ex parte argento investit, in quo tribus ponit campanis, quae clerum et populum ad officium Dei invitent. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne I 454).

* 4127 JE *2329

(752–757) Carantanam provinciam Iuvavensi dioecesi adiungit. L a u d . i n : MGH DD Kar. I 282 n. 211. – R e g . : Germ. Pont. I 7 n. *5; Hauthaler Salzburger UB II 733 n. 2.

* 4128

(752–757) „Omni sabbatorum die laetaniam, omni postposito neglectu, fieri statuit, unum quidem sabbatum ad s. Dei genetricem ad Praesepem, alium vero ad b. Petrum apostolum, et alium ad b. Paulum apostolum“. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne I 443). – R e g . : Ital. Pont. I 12 n. *16. De hac re cf. Duchesne Lib. pont. II 35 adn. 17 et 40 adn. 58.

* 4129

(752–757) Basilicam s. Laurentii super s. Clementem sitam, regione tertia, restaurat. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne I 443).

* 4130

(752–757) Wilicarius episcopus Viennensis „relicta Viennensi sede Romam abit ibique papae Stephano notus efficitur“. L a u d . i n : Adonis Viennensis Chron. (MGH SS 2, 319). – R e g . : Gall. Pont. III/1, 88 n. *68.

* 4131

(752–757) Tegumen coemeterii s. Soteris, quod cecidit, restaurat. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne I 444).

* 4132

(752–757) „In atrium ante fores b. Petri apostoli, qui quadriporticos dicitur, columnas marmoreas VIII“ et „sculptas, quae desuper quadris componit“, renovat. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne I 455).

169

Stephanus II (752–757) * 4133

(752–757) Monasterio s. Dionysii concedit, ut episcopus sedem ibi habeat ab abbate monachisque eligendus, quem vicini episcopi aut ipse pontifex Romanus consecret. L a u d . i n : J³ 4500.

*† 4134

(752–757) Privilegium et indulgentiam eis, qui monasterium s. Petri Novaliciense visitaverint, concedit. L a u d . i n : Chron. Novaliciense I (FSI 32, II 18 n. 7). – R e g . : Ital. Pont. VI/2, 129 n. †*1.

* 4135 JE I 276

(757) Ad Desiderium ducem in partes Tusciae mittit una cum Fulrado, presbytero et abbate (s. Dionysii) atque consiliario Pippini regis, Paulum diaconum, fratrem suum, et Christophorum consiliarium. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne I 455).

* 4136 JE *2334

(757) Ad Radchisum quondam regem et ad cunctam gentem Langobardorum Stephanum presbyterum „cum apostolicis exortatoriis litteris“ mittit. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne I 455).

* 4137 JE I 277

(757) Missum dirigit, per quem easdem, „quas sepedictus Desiderius rex (Langobardorum) reddere promiserat “civitates, accipit„, id est Faventias cum castro Tiberiaco seu Cavellum et universum ducatum Ferrariae in integro“. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne I 455).

* 4138 JE I 276

(cr. 757) Synodus, in qua contra Sergium archiepiscopum Ravennatem decernitur, celebratur. L a u d . i n : Agnelli Lib. pont. c. 157 (MGH SS rer. Lang. 379; FChr 21/2, 542). – R e g . : Ital. Pont. V 34 n. *75. Agnellus confuse de hac synodo narrat.

4139

(757) Pippino regi Fracorum gratiam de actionibus suis agit. Etiam admonet, „ut reliquas civitates, loca, fines et territoria atque patrimonia et saltora in integro suae Ecclesiae reddere debeat“. – Gaudio exsultans immensas. E d . : Migne PL 98, 126. – R e g . : Russo Regesto 43 n. 84. Pippinus hanc epistolam post mortem Stephani II accipit, cf. Migne PL 98, 126.

* 4140 JE I 277

(757 ante apr. 26) In palatio Lateranensi aegrotat, demum morbo succumbit.

Roma, Laterano

L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne I 463).

* 4141 JE I 277

757 apr. 26 Sepelitur in basilica b. Petri (VI kal. mai. (al. V et VII kal. mai.), ind. X).

Roma

L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne I 456); Ann. Nazariani ad a. 756 (MGH SS 1, 29; Lendi 157); Ann. Guelferbytani ad a. 756 (MGH SS 1, 29; Lendi 157); Ann. Alamannici ad a. 756 (MGH SS 1, 28; Lendi 154). De Stephani II loco sepulturae cf. Borgolte Petrusnachfolge 74sq. 107. 349.

Paulus I (757–767) * 4142 JE I 277

(757 apr.) Roma Eligitur „continuo“ post Stephani II sepulturam, adversa quadam parte pro Theophilacti archidiaconi causa aliquamdiu sentiente. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne I 463).

4143 JE 2336

(757 apr.–mai.) Pippino regi Francorum et patricio Romanorum „Paulus diaconus et in Dei nomine electus sanctae sedis apostolicae“ significat, se post „germani sui, Stephani papae“, mortem „a cuncta populorum caterva“ electum esse. Missum eius Immonem, donec ipse consecrationem percipiat, Romae mansurum. In foedere, quod Stephanus cum eo icerit, se suumque populum ad ultimum vitae diem perseveraturum esse spondet. – Cum gravi gemitu. E d . : Cod. Carol. (MGH Epp. 3, 507 n. 12). Kehr Chronologie 156 hanc epistolam a. 757 apr. ascribit. Cf. etiam Hack Cod. Carol. 1063. 1075. 1082.

* 4144 JE I 277

(757 mai. 29) Roma In b. Petri sede consecratur. „Sedit a. X m. I … temporibus Constantini et Leonis imp.“. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne I 463). Vacaverat sedes, teste Vita Stephani II in Lib. pont. (Duchesne I 463), dies 35 (al. 32), Paulus ecclesiae praefuit a. 10 m. 1 (Lib. pont. Duchesne I 463), atque ita consecratio ad dominicum diem 29 m. mai. referenda est.

4145 JE 2337

(757–758) Egberto archiepiscopo (Eboracensi) et Eadberto regi (Northanhumbrorum) scribens regem hortatur, ut tria monasteria Forthredo abbati ablata restituat. – Arbiter rerum et. E d . : Haddan/Stubbs Councils III 394; Birch Cartularium Saxonicum I 262 n. 184. Olim ad a. 757. De tempore cf. Whitelock English Historical Documents I 884 n. 184.

* 4146

(757–758) Apostolica praeceptionis pagina Anscauso Foropopiliensi episcopo concessionem monasterii s. Hilarii de Galeata factam a Stephano II confirmat. L a u d . i n : J³ 4152. – R e g . : Ital. Pont. V 133 n. *2. Cf. etiam J³ *4096.

* 4147 JE I 277

(758 in.) Cum Desiderio rege Langobardorum colloquitur.

Roma

L a u d . i n : J³ 4150; J³ 4151.

4148 JE 2338

(758) Pippino Francorum regi de litteris per Wulfardum (abbatem s. Martini Turonensem)

Paulus I (757–767)

171

missis ac de studio in b. Petrum gratias agit. Sabano i. e. linteo, quod in regis filiae baptismate adhibitum erat, accepto sese spiritalem regis compatrem appellat. Perfidos (Langobardos) queritur debita sibi non tribuere. Pro Sergio archiepiscopo (Ravennate) restituendo se laborare nuntiat. Wilcharium episcopum (Nomentanum) commendat. – Lator praesentium litterarum. E d . : Cod. Carol. (MGH Epp. 3, 511 n. 14). – R e g . : Ital. Pont. V 35 n. 76. Kehr Chronologie hanc epistolam a. 758 in. ascribit. Cf. etiam Hack Cod. Carol. 1064. 1075. 1082. De re cf. ibid. 958 adn. 17, de Wulfardo et Wilchario abbatibus legatisque 1024–1028.

* 4149 JE *2339

(758) A Pippino rege (Francorum) auxilium petit contra Desiderium regem Langobardorum, qui cum Gregorio legato imperiali pactionem fecerit, hostiliaque exercere non cesset. L a u d . i n : Regestum scriptoris Cod. Vindobonensis 449, Cod. Carol. (MGH Epp. 3, 512 n. 15). Olim ad a. (758–759), de tempore cf. Gundlach in MGH Epp. 3, 512 et Kehr Chronologie 156. De traditione cf. Hack Cod. Carol. 71sq.

4150 JE 2340

(758) Pippino regi Francorum et patricio Romanorum spiritali compatri suo, nuntiat Desiderium regem, excellentissimum filium suum, Romam venisse, atque si obsides ex Francia recepisset, Imolam se restiturum promisisse. Rogat, ut obsides dimittat pacisque foedus cum illo confirmet. Ruodberto misso regio Georgium episcopum (Ostiensem) et Stephanum presbyterum (tit. S. Caeciliae et postea Stephanum III papam) adiungit. – Dum tam copiosam. E d . : Cod. Carol. (MGH Epp. 3, 513 n. 16). Olim ad a. 758–759, de tempore cf. Gundlach in MGH Epp. 3, 513. Cf. etiam Hack Cod. Carol. 1063. 1075. 1082, de missis ibid. 1001–1004. 1020. 1022sq.

4151 JE 2341

(758) Pippino regi Francorum et patricio Romanorum, spiritali compatri suo, Rodberti missi moram excusat, ut Desiderii regis (Langobardorum) maleficia cognosceret, tamdiu retenti. A quo rege Pentapolensium civitates Spoletinumque et Beneventanum ducatus, qui in potestatem eiusdem se permisissent, vastatos queritur, Alboinum ducem Spoletinum, male mulcatum, vinculis mandatum et pro (Liutprando) duce Beneventano, Hydruntum elapso, Argim (Arigisum) substitutum. Desiderium nuntiat cum Georgio, imperatoris ad Pippinum legato, Neapoli arcessito, ut classe ex Sicilia adducta Hydruntum in Graecorum ditionem redigeretur, constituisse, ad imperatoremque, ut Ravennae expugnandae causa suppetias mitteret, litteras dedisse; deinde Romae morantem, Imolae, Bononiae, Ausimi, Anconae restitutionem ea conditione pollicitum esse, ut obsides ex Francia remitterentur. Eas, quae praecedunt, litteras, ut legati in Franciam tuto pervenirent, scriptas, pro non scriptis habere regem petit. Ad detinendos obsides Langobardicos, Desideriumque armis constringendum, disertissime planissimeque Pippinum hortatur. Munera mittit. – Quotiens perspicua eximiaetatis. E d . : Cod. Carol. (MGH Epp. 3, 514 n. 17). – R e g . : Ital. Pont. IX 8 n. 9. Olim ad a. 758–759. De tempore cf. Kehr Chronologie 135. Cf. etiam Hack Cod. Carol. 1064. 1075. 1082. De legatis cf. ibid. 952. 1001–1004. 1022sq.

4152 JE 2342

759 febr. 5 Ecclesiae Ravennati monasterium s. Hilarii de Galeata (Galliatense) restituit, quod Stephanus II ab Anscauso episcopo Foropopiliensi (Popiliensi) in ipso monasterio ex Francia redux optime tractatus et sublevatus, eidem episcopo in vitae tempus

172

Paulus I (757–767) tribuerat (non. febr. imp. Constantino a. XL et pacis eius a. XX, sed et Leone maiore imp. eius filio a. VII, ind. XII). – Integritatem pro; Igitur de divino; Integritatem pio studio. E d . : Mittarelli Ann. Cam. II app. 1; Mon. Ravenn. V 214; Vesi Docum. I 15; Tomassetti Bull. Rom. I 247. – R e g . : Ital. Pont. V 35 n. 77. Cf. J³ *4146. De traditione cf. Kehr PUU Pisa 187 et PUU Mailand 74.

4153 JE 2343

(759 in.) Pippino regi Francorum et patricio Romanorum, spiritali compatri, Georgium episcopum (Ostiensem) cum mandatis voce exsequendis missum commendat. De filio nuper nato gratulatus petit, ut ipse „a sacratissimo baptismatis lavacro eundem suscipere mereatur“. – Solet epistolaris latio. E d . : Cod. Carol. (MGH Epp. 3, 518 n. 18). Olim ad a. 759 ex.–760 in. De tempore cf. Gundlach in MGH Epp. 3, 518. Cf. etiam Hack Cod. Carol. 1064. 1075. 1082.

4154 JE 2357

(759 ex.?) Pippino regi Francorum et patricio Romanorum, suo spiritali compatri, scribit post Wilcharii episcopi (Nomentani) et Felicis Ratbertique, missorum eius, discessum allatam famam esse, bellum sibi Ravennatibusque finibus a Graecis imminere. Id agi asseverat, ut orthodoxa fides destruatur. Desiderium regem, Beneventanos, Spoletinos, Tuscanos, ut sibi succurrant, admonere regem petit, missumque qui Romae maneat, legare. – Praecelsae et a. E d . : Cod. Carol. (MGH Epp. 3, 536 n. 30). – R e g . : Ital. Pont. IX 9 n. 10. Olim ad a. 761–766, de tempore cf. Kehr Chronologie 113sq. 138. 145. 156. Cf. etiam Hack Cod. Carol. 1065. 1075. 1083. De missis regiis cf. ibid. 997. 1019. 1026–1028.

4155 JE 2344

(760 ante apr.) Pippinum regem Francorum et patricium Romanorum, suum spiritalem compatrem, certiorem facit, inter Remedium, germanum eius (filium Caroli Martelli, episcopum Rothomagensem), et Aucharium ducem, legatos eius, et Desiderium, Langobardorum regem, nuper convenisse, „ut per totum instantem apr. m. istius 13 ind.“ omnes b. Petri possessiones sibi restituerentur. Nuntiat, earum partem iam redditam esse idque, ut ei significaretur, Desiderium rogasse. Petit, ut omnia Stephano promissa solvi iubeat. Petrum, presbyterum suum, commendat. – Quia excellentia vestra; Qui excellentia vestra. E d . : Cod. Carol. (MGH Epp. 3, 519 n. 19). Cf. etiam Hack Cod. Carol. 1064. 1075. 1082. De legatis cf. ibid. 992sq. 1015sq. 1019sq.

4156 JE 2345

(760 post apr.) Pippino regi Francorum et patricio Romanorum, suo spiritali compatri, litteras mittit amicorum quorundam significantes, patricios sex ignotam ob causam a Constantinopoli cum trecentis navigiis classeque Sicula Romam versus tenere, in Franciam inde navigaturos. Desiderium regem (Langobardorum) non modo ea, quae de rebus utrimque restituendis convenerint, differendo neglegere, sed etiam in fines suos irruere minacesque ad sese litteras dedisse queritur. Conibertum, vassum eius, omnia coram latius narraturum. Subsidium petit legatosque cupit et Romam et Ticinum ad Desiderium mitti. – A Deo institutae. E d . : Cod. Carol. (MGH Epp. 3, 520 n. 20). Gundlach in MGH Epp. 3, 520 hanc epistolam 760 apr., Kehr Chronologie 157 a. 764 med. adscribunt. Cf. etiam Hack Cod. Carol. 1064. 1075. 1082.

Paulus I (757–767) * 4157

173

(ante 761 iun.) Construit „in sua propria domu monasterium a fundamentis in honore s. Stephani, scilicet martyris atque pontificis, necnon et b. Silvestri, idem pontificis et confessoris“. „Ubi et oraculum in superioribus eiusdem monasterii moeniis aedificans, eorum corpora magna cum veneratione“ condit. „Infra claustra vero ipsius monasterii ecclesiam“ construit et „cyburium ibidem ex argento“ facit, „illicque innumerabilium sanctorum corpora, quae de praefatis demolitis abstulit cymiteriis maximo cum venerationis affectu“ condit. Insuper eodem monasterio plura praedia et possessiones confert. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne I 464sq.). – R e g . : Tăutu Acta I 587 n. 310. Cf. et J³ *4158–J³ *4160 et J³ *4166. De fundatione cf. etiam Sansterre Moines grecs 82sq.

* 4158

761 iun. 9 In (monasterio ss. Stephani, Dionysii et Silvestri cata Pauli sive inter duos hortos Romano) corpus b. Silvestri episcopi et confessoris introducit (mens. iun. d. VIIII). L a u d . i n : MGH Conc. 2/1, 65 adn.*. – R e g . : Ital. Pont. I 82 n. *1.

4159 JE 2346

761 iul. 4 (Roma) In concilio episcoporum 22 monasterium ss. Stephani (et Dionysii) et Silvestri (cata Pauli sive inter duos hortos) Romanum a sese „ad modulationis exercendam psalmodiam“ conditum possessionibusque donatum petente Leontio presbytero et abbate confirmat (IIII non. iul., imp. Constantino aug. XLIII, post cons. eius XXII, ind. XIIII). – Inter diversa studiorum. E d . : MGH Conc. 2/1, 65; Federici Regesto 254. – R e g . : Ital. Pont. I 82 n. 2; Conte Regesto 222 n. 20. Olim ad 761 iun. 2. Subscripserunt 22 illi episcopi. – De traditione cf. Kehr PUU Rom I 117. II 393. III 241 et Kehr PUU Rom. Bibliothek I 16. III 130. III 139. De synodo cf. MGH Conc. 2/1, 64sq. et Hartmann Synoden 83.

* 4160

761 aug. 17 In monasterio ss. Stephani (et Dionysii et Silvestri cata Pauli sive inter duos hortos) Romano corpus b. Stephani martyris atque pontificis introducit (mens. aug. d. XVII, ind. XIIII). L a u d . i n : MGH Conc. 2/1, 65 adn. – R e g . : Ital. Pont. I 82 n. *3.

† 4161

761 nov. 26 Archifraternitatem s. Sebastiani confirmat abbatemque s. Medardi Suessionensem „supremum iudicem in praeiudicatis palaestricis“ eligit. E d . : Lohrmann PUU Frankreich NF VII 228 n. 2. Spurium saec. XV–XVI confictum.

* 4162

(761) Ad Paulum Pippinus rex Francorum litteras mittit eique praesidium promittit. L a u d . i n : J³ 4163.

4163 JE 2347

(761) Ad Pippini regis Francorum et patricii Romanorum, sui spiritalis compatris, litteras ab Andrea et Gunderico redditas respondet. De praesidio promisso gratias agit. Desiderio regi irruptiones superiore anno in civitatem Senogalliensem ac in Valentis, Campanum castrum suum, factas infitianti, ne tribuat fidem, petit. Vera a sese significata fuisse, missos eius cognovisse. Mensam Stephano decessori suo

174

Paulus I (757–767) ab eo oblatam, quam missi attulissent, in b. Petri ecclesia sollemniter collocatam nuntiat. Georgium et Petrum arbitrio eius permittit. – Cum maximo honorificentiae. E d . : Cod. Carol. (MGH Epp. 3, 522 n. 21). Kehr Chronologie 157 hanc epistolam a. 765 in. ascribit. Cf. etiam Hack Cod. Carol. 1064. 1075. 1082. De legatis cf. ibid. 975 adn. 54. 989. 1005.

4164 JE 2348

(761) Pippino regi Francorum et patricio Romanorum, suo spiritali compatri, perseverantiam in defendendo b. Petro pollicenti respondet iam iamque ecclesiam ac provinciam Romanam eius indigere praesidio. Langobardi an „plenarias iustitias“ fecerint, quaerenti de versutia perfidiaque eorum significat. Qua de re Wilcharium episcopum (Nomentanum) et Dodonem et Wichadum missos eius accuratius exposituros esse scribit. – Ad referendas gratiarum. E d . : Cod. Carol. (MGH Epp. 3, 525 n. 22). Gundlach in MGH Epp. 3 loc. cit. hanc epistolam a. cr. 761/762 et Kehr Chronologie 157 a. 760 ex.? ascribunt. Cf. etiam Hack Cod. Carol. 959. 995. 1025–1028.

4165 JE 2358

(761) Pippino regi Francorum et patricio Romanorum, suo spiritali compatri, exempla binarum litterarum mittit, quarum alteras Leo imperialis, homo astutus, ad Sergium archiepiscopum provinciamque Ravennatem, alteras fideles quidam Venetici ad eundem Sergium dederant. Monet, ut auxilium sibi et Ravennatibus atque Pentapoleos civitatibus ferri a Desiderio rege (Langobardorum) iubeat. – Praecelsae et a. E d . : Cod. Carol. (MGH Epp. 3, 537 n. 31). – R e g . : Ital. Pont. VII/2, 14 n. 11. Olim ad a. 761–766. Kehr Chronologie 156 hanc epistolam a. 759? ascribit. Cf. etiam Hack Cod. Carol. 977sq. adn. 57 et 59.

* 4166 JE I 279

(761) Monachis Graecis, qui propter imaginum persecutionem Romam fugerant, in psalmis canendis lingua graeca uti concedit. L a u d . i n : Baronius Ann. eccl. XII 648 n. 15 (ad a. 761).

*† 4167

762 iun. 15 Gorze Iohannes domnus apostolicus (!) concilio Moguntiae finito monasterium Gorziense consecrat et inibi populum exhortat et intercessione Chrodegangi episcopi Mettensis monasterio „perpetuam libertatem“ statuit (Acta in conspectu gloriosissimi regis Pippini secundi, XVII kal. iul. a. inc. DCLXII). – Quoniam in nomine. L a u d . i n : Charta a. 761 aut 762 iun. 15 data (Pflugk-Harttung Acta I 2 n. 2). – R e g . : Parisse Bullaire 9 n. 2; Germ. Pont. IV 60 n. *†17. Cum laudetur in privilegiis Leonis IX (JL 4250), Paschalis II (JL 6006), Innocentii II (JL 7408) et Hadriani IV (JL 10190), narrationem ex Chartulario Gorziensi s. XII ante a. 1051 et post a. 938 confictam esse constat.

* 4168

762 aug. 29 Roma Clero et populo Neritoni prohibet, ne ad novi episcopi electionem veniant, sed de redditibus ecclesiae sustentari iubet monachos, qui ex oriente in magno numero venerunt propter persecutionem excitatam ab imperatore Constantino iconoclasta (Dat. Romae IV (kal.) sept., XV ind., p. c. Constantini a. XXII). L a u d . i n : Relatio de statu Neritinae ecclesiae (Ughelli It. Sacr. ²I 1039). – R e g . : Ital. Pont. IX 415 n. *1. De fide cf. Holtzmann in Ital. Pont. IX loc. cit. adn.

Paulus I (757–767) 4169 JE 2349

175

(761 sept. 1–762 aug. 31) Pippino regi Francorum et patricio Romanorum monasterium s. Silvestri in monte Seraptim (i.e. Soracte) situm cum tribus ad id pertinentibus ss. Stephani, Andreae, Victoris monasteriis „a praesenti XV indictione“ concedit, abolita Zachariae tabula, qui idem monasterium Carolomanno, Pippini fratri, donaverat. – Salubri providentia quidquid. E d . : Cod. Carol. (MGH Epp. 3, 526 n. 23). – R e g . : Ital. Pont. II 190 n. 4. Olim ad a. 761–762. De tempore cf. Gundlach in MGH Epp. 3 loc. cit. nec non Kehr Chronologie 157, qui vero epistolam a. 762 adscribit. Cf. etiam Hack Cod. Carol. 1065. 1075. 1083.

4170 JE 2350

762 oct. 26 Monasterium monialium s. Salvatoris Brixiense ab Ansa regina nuper conditum „cunctaque monasteria cum universis basilicis ad se pertinentibus“ ex cuiuscumque sacerdotis ditione petente Ansilperga abbatissa eximit, „concordantibus nobis reverendissimis coepiscopis nostris“ (Dat. VII kal. nov. imp. d. aug. Constantino imp. a. XLIII (post cons. eius) a. XXIII, sed et Leone imp. filio eius a. X, ind. I). – Quoniam semper sunt. E d . : Margarini Bull. Cas. II 7 n. 9 (ad a. 763); Cocquelines I 157 n. 3; Troya Cod. dipl. Lang. V 244 n. 808; Tomassetti Bull. Rom. I 252 n. 3. – R e g . : Ital. Pont. VI/1, 321 n. 1; Conte Regesto 226 n. ?21. Jaffé et Löwenfeld cur hanc bullam, cuius fragmentum insertum legitur in Eugenii III privilegio a. 1152 iun. 9 (cf. JL 9589), suspectam esse contendant, Kehr in Ital. Pont. VI/1 l. c. non vidit, cum textus cum Lib. Diurn. form. 32 (Foerster 93) maxima ex parte concordet. De traditione cf. Klinkenborg PUU Brescia 266 et Kehr PUU Mailand 76.

* 4171

(758–762) Marino presbytero tit. Chrysogoni (in urbe Roma) praeceptum cum omnibus locis et possessionibus sibi pertinentibus urbanis vel rusticis exaratum atque manu sua roboratum concedit. L a u d . i n : J³ 4172. – R e g . : Ital. Pont. I 125 n. *2. Gundlach in MGH Epp. 3 loc. cit. hanc epistolam ad a. cr. 758–763, Kehr Chronologie 156 ad a. 758 ascribunt. – De Marino presbytero cf. Hack Cod. Carol. 1011sq.

4172 JE 2351

(758–763) Pippino regi Francorum et patricio Romanorum, spiritali compatri suo, de binis litteris officii plenis per Langbardum, illustrem virum, et missos suos e Francia reduces allatis gratias agit. Reginae et Carolo ac Carolomanno regibus dominaeque Gisilae salutem ascribit. Rogat, ut ea, quae Stephanus papa ab eo petiverit, impleat. Marino presbytero „titulum s. Chrysogoni cum omnibus locis et possessionibus sibi pertinentibus“, sicut rex petiisset, per litteras concessum nuntiat. „Mittit antiphonale et responsale, artem grammaticam Aristotelis, Dionysii Ariopagitae libros, geometricam, orthographiam, gramaticam, omnes Graeco eloquio scriptas, nec non et horologium nocturnum“. – Properans ad nos. E d . : Cod. Carol. (MGH Epp. 3, 527 n. 24). Kehr Chronologie 156 hanc epistolam a. 758 adscribit. Cf. etiam Hack Cod. Carol. 1064. 1075. 1083.

4173 JE 2352

(758–763) Pippinum regem Francorum et patricium Romanorum, suum spiritalem compatrem, rogat, ut Marinum presbyterum suum in aula morantem, qui cum Georgio „quodam imperiali a secretis“ adversa sedi suae consilia inierit, episcopum consecrari per Wilcharium episcopum (Nomentanum) iubeat et alicui ex Francicis ecclesiis praeficiat. – Omnino compertum habet.

176

Paulus I (757–767) E d . : Cod. Carol. (MGH Epp. 3, 529 n. 25). Kehr Chronologie 156 hanc epistolam a. 759? ascribit. Cf. etiam Hack Cod. Carol. 1064. 1075. 1083.

4174 JE 2353

(763) Carolo et Carolomanno regibus Francorum et patriciis Romanorum epistola per Droctegangum (Gemiticensem) et Wulfardum (s. Martini Turonensem) abbates missa de muneribus non oblatis se excusantibus liberaliter respondet. Eos, cum regnum inierint, ecclesiam fidemque orthodoxam defensuros esse sperat. – Missam relationem excellentiae. E d . : Cod. Carol. (MGH Epp. 3, 530 n. 26). De litteris Caroli et Carolomanni regibus antecedentibus cf. Hack Cod. Carol. 1065. 1075. 1083; de duobus abbatibus missis cf. ibid. 996. 1024sq.

4175 JE 2354

(763) Pippinum regem Francorum et patricium Romanorum, suum spiritalem compatrem, ut sibi sinistra fama sollicitato de rebus in bello gestis significet, hortatur. – Quotiens fidelium Dei. E d . : Cod. Carol. (MGH Epp. 3, 531 n. 27). Cf. etiam Hack Cod. Carol. 1065. 1075. 1083.

* 4176

(cr. 763) Paulum episcopum (Neapolitanum) consecrat.

Roma

L a u d . i n : Gesta epp. Neapolitan. (MGH SS rer. Lang. 424; Capasso Mon. I 198). – R e g . : Ital. Pont. VIII 443 n. *51.

4177 JE 2355

(763 ex.–764 in.) Pippinum regem Francorum et patricium Romanorum, suum spiritalem compatrem, a quo per Droctegangum (Gemiticensem) et Wulfardum (s. Martini Turonensem) abbates de bello incepto litteras petierat, non scripsisse, queritur. Prospero reditu eius, ab advenis nuntiato, gaudet. De missis suis Constantinopoli profectis nihildum allatum esse. – Praemissis nostris apicibus. E d . : Cod. Carol. (MGH Epp. 3, 532 n. 28). Cf. etiam Hack Cod. Carol. 1065. 1075. 1083.

4178 JE 2356

(764 ian.–mart.) Pippinum regem Francorum et patricium Romanorum, suum spiritalem compatrem, domumque eius bene valere gaudet. Bonum rerum suarum statum nuntiat. Qui dixerint, de regis facultate adiuvandae ecclesiae apud se ambigi, eos mendacii coarguit. Hostes eius a sese quoque pro hostibus haberi affirmat. De legatis Constantinopolim missis ob hibernum tempus allatum nihil esse. Addit de Marino presbytero (tit. s. Chrysogoni) in pristinum restituto, a quo se litterarum quidquam accepisse negat. Fidelium Ravennatum de Graecorum insidiis litteras mittit. – Eximiae et a. E d . : Cod. Carol. (MGH Epp. 3, 533 n. 29). Kehr Chronologie 157 hanc epistolam a. 764 in. ascribit. Cf. etiam Hack Cod. Carol. 1065. 1075. 1083.

* 4179 JE I 280

(764–765) Roma Cum Desiderio rege, qui Romam venerat orationis causa, de iustitiis per missos utriusque partis restituendis et recipiendis tractat autumni tempore. L a u d . i n : J³ 4186.

Paulus I (757–767) 4180 JE 2363

177

(764–766 post mai.) Pippini regis Francorum et patricii Romanorum, sui spiritualis compatris, litteras, a Iohanne subdiacono et abbate (s. Gregorii in Clivo Scauri) et Pampilo defensore regionario ecclesiae Romanae ac Flagino capellano, misso regio, allatas, optatissimas sibi fuisse scribit. Gratias agit, quod nisi praesentibus nuntiis suis non egerit cum (Constantini) imperatoris legatis, et quod tum fraudulentae imperatoris epistolae tum responsi exemplum ad sese miserit. Sinesium eunuchum, imperialium legatorum alterum, dum alter, Anthi nempe spatiarius, una cum regiis nuntiis Constantinopolim mitteretur, retentum esse gaudet. Fide constantiaque eius se in certam adduci spem scribit, fore, ut ecclesia „atque haec miserrima et afflicta provinciola a perfidia inimicorum liberetur“. Mittit expetitum „signum suum“. Philippum presbyterum et Ursum nuntios suos mense maio petente Tassilone Bavariorum duce ad eum de pace missos Ticini per Desiderium regem reliquo itinere impeditos esse queritur. Legatos et suos et regios ab imperatoris criminationibus tuetur. – Cum regalis potentiae. E d . : Cod. Carol. (MGH Epp. 3, 543 n. 36). Hefele/Leclercq Hist. III 432 hanc epistolam a. 767, Kehr Chronologie 157 a. 766, McCormick Textes 116–126 a. 767 mart.–767 iun. 28 ascribunt. Cf. etiam Hack Cod. Carol. 1066. 1076. 1084. De legatis et re cf. ibid. 954. 962. 978 adn. 80. 997. 1007–1009. 1012. 1016sq. 1024.

* 4181

(757–766) dec. Facit ordinationem I per m. dec., presbyteros XII, diaconos II; episcopos per diversa loca. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne I 465).

4182 JE 2359

(762–766) (Roma) Pippinum regem Francorum et patricium Romanorum, suum spiritalem compatrem, ob liberatam ecclesiam fidemque defensam laudibus extollit. De legato, qui Romae commoretur, mittendo denuo petit. Petrum primum ecclesiae Romanae defensorem, missum suum, commendat regemque ad orthodoxam fidem a Graecis tuendam hortatur. – Dum illa quae. E d . : Cod. Carol. (MGH Epp. 3, 538 n. 32). Gundlach in MGH Epp. 3 loc, cit. hanc epistolam a. cr. 761–766, Kehr Chronologie 157 a. 760? ascribunt. Cf. etiam Hack Cod. Carol. 1065. 1075. 1083. De Petro misso cf. ibid. 1016.

4183 JE 2360

(762–766) Carolo et Carolomanno regibus Francorum et patriciis Romanorum Petrum primum ecclesiae Romanae defensorem, missum suum, commendat. Monet, ut rationibus s. Petri prospicere pergant. – Olim omnipotens Deus. E d . : Cod. Carol. (MGH Epp. 3, 539 n. 33). Gundlach in MGH Epp. 3 loc. cit. hanc epistolam a. cr. 761–766, Kehr Chronologie 157 a. 760? ascribunt. Cf. etiam Hack Cod. Carol. 1065. 1075. 1083.

4184 JE 2361

(762–766) Pippino regi Francorum et patricio Romanorum, suo spiritali compatri, de duabus epistolis, una per Petrum primum ecclesiae Romanae defensorem, altera per nuntios regios Widmarum (Centulensem) et Gerbertum abbates atque Hugbaldum virum illustrem missa, gratias agit. Inter Langobardorum legatos et Pentapolensium ac singularum suarum civitatum homines missorum opera de „peculiis“ utrimque restituendis se praesente convenisse nuntiat; non vero „de finibus civitatum et patrimoniis b. Petri, ab eisdem Langobardis retentis atque invasis“. Missi ad Desiderium regem proficiscentes, quid sint impetraturi, in dubio esse. Rogat, prospiciat, ut suum sibi sine ulla deductione tribuatur. – Dum tam maxima.

178

Paulus I (757–767) E d . : Cod. Carol. (MGH Epp. 3, 540 n. 34). Gundlach in MGH Epp. 3 loc. cit. hanc epistolam a. cr. 761–766, Kehr Chronologie 157 a. 761? ascribunt. Cf. etiam Hack Cod. Carol. 1065. 1076. 1083. De nuntiis cf. ibid. 961 adn. 23. 1004. 1006sq. 1016. 1026.

4185 JE 2362

(762–766) Carolo et Carolomanno regibus Francorum et patriciis Romanorum, qui litteris per Petrum primum defensorem missis s. Petri suique amorem ostenderint, gratulatur, utque patrem virtutibus aequent, optat. – Quanto decoris nitore. E d . : Cod. Carol. (MGH Epp. 3, 542 n. 35). Gundlach in MGH Epp. 3 loc. cit. hanc epistolam a. cr. 761–766, Kehr Chronologie 157 a. 761? ascribunt. Cf. etiam Hack Cod. Carol. 1065. 1076. 1083.

4186 JE 2364

(764–766) Pippino regi Francorum et patricio Romanorum, suo spiritali compatri, nuntiat litteras eius, quas Petrus notarius regionarius et Iohannes mansionarius confessionis basilicae b. Petri, missi sui, et Wulfhardus sociique, missi eius, attulissent, „in conventu consacerdotum suorum et cleri atque cuncti laicorum ordinis coetu“ recitatas esse. Amorem eius in b. Petrum nec persuasionibus nec promissis victum amplissimis verbis collaudat. Sperat fore, ut in sacerdotum optimatumque conventu legatis Graecis, qui cum suis regiisque nuntiis in Franciam pervenerint, ex ecclesiae atque fidei orthodoxae usu respondeatur. Georgium episcopum (Ostiensem) et Petrum presbyterum, ut in Francia retineat, iam iterum concedit. Desiderium regem (Langobardorum) Romae nuper fuisse sibique Saxulum puerum fugitivum reddidisse narrat. Cum quo quid sibi de „iustitiis inter partes perficiendis“ convenerit, significat; ac de Beneventanis et Tuscanensibus plene sibi satisfactum esse scribit, partimque etiam de ducatu Spolentino. Gratias agit, quod Desiderium admonuerit, ut a Neapolitanis et Caietanis patrimonium sibi restitui, episcoposque Romam consecrandi causa mitti cogeret. – Votiva cordis nostri. E d . : Cod. Carol. (MGH Epp. 3, 547 n. 37). – R e g . : Ital. Pont. VIII 67 n. 27. Olim ad a. 764 ex.–766 ex. Kehr Chronologie 157 hanc epistolam a. 765 ex., McCormick Textes 116–126 a. 766 ex. adscribunt. Cf. etiam Hack Cod. Carol. 1066. 1076. 1084. De legatis cf. ibid. 1008. 1016. 1024sq.

* 4187

(757–767) Facit „rugas in ecclesia b. Petri apostoli in presbiterio ingredientes utraque parte dextera levaque“ et „argento purissimo“ investit. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne I 464).

* 4188

(757–767) Infra „ecclesiam b. Petri apostoli foris muros huius civitatis Romanae noviter oraculum in honore s. Dei genetricis“ construit, „iuxta oratorium b. Leonis papae, secus fores introitus s. Petronillae atque b. Andree apostoli, musibo et diversis metallis eum adornans; ubi et effigiem s. Dei genetricis in statu ex argento deaurato“ constituit. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne I 465).

* 4189

(757–767) Facit „in atrium, ante turrem s. Mariae ad Grada, quod vocatur Paradiso, oraculum ante Salvatorem, in honore s. Dei genetricis Mariae miro opere“ idque decorat magnifice. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne I 465).

Paulus I (757–767) * 4190

179

(757–767) Ecclesiam „in via Sacra iuxta templum Rome in honore ss. apostolorum Petri et Pauli“ facit. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne I 465).

* 4191

(757–767) Tegmen ecclesiae ss. Apostolorum prope Via Lata renovat. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne I 465).

* 4192 JE *2365

(757–767) Ad Constantinum V et Leonem IV imperatores (Constantinopolitanos) „sepius suos missos cum apostolicis obsecratoriis atque amonitoriis litteris“ dirigit pro restituendis confirmandisque in pristinum venerationis statum sacratissimis imaginibus. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne I 464); J³ 4494.

* 4193 JE *2366

(757–767) Carantanam provinciam Iuvavensi dioecesi adiungit. L a u d . i n : MGH DD Kar. I 282 n. 211. – R e g . : Germ. Pont. I 7 n. *6; Hauthaler Salzburger UB II 733 n. 3. Cf. etiam J³ *4000 et *4127.

* 4194

(757–767) Monasterio s. Mariae Farfensi privilegium concedit. L a u d . i n : Privilegium Leonis IX 1049 febr. 26 datum (JL 4154). – R e g . : Ital. Pont. II 59 n. *2.

† 4195 JE †2367

(757–767) Carolo regi (Francorum) afflictam ecclesiam Viennensem commendat. – Humanae substantiae universitas. E d . : Dubois Floriacen. Bibl. laev. xyst. 45; MGH Epp. 3, 95 n. 16. – R e g . : Reg. dauph. I 93 n. 553; Gall. Pont. III/1, 91 n. †71b. De litteris cf. etiam Schilling Guido 291–295. 639.

* 4196

(758–767) Paulum Pippinus rex Francorum de pace cum Desiderio rege (Langobardorum), de ecclesiae rebus et de Graecorum insidiis quaerit. L a u d . i n : J³ 4198.

4197 JE 2368

(758–767) Episcopos, presbyteros, abbates, monachos, duces, comites et universam generalitatem exercitus regni Francorum ob operam ecclesiae navatam laudat. Praedicatis Pippini meritis, vota facit, ut barbarae nationes omnes in eorum regum potestatem redigantur „ad perfectam liberationem et exaltationem ecclesiae“. – Considerantibus nobis et. E d . : Cod. Carol. (MGH Epp. 3, 551 n. 39). Kehr Chronologie 157 hanc epistolam a. 760? ascribit. Cf. etiam Hack Cod. Carol. 1066. 1076. 1084.

4198 JE 2369

(758–767) Pippino regi Francorum et patricio Romanorum, suo spiritali compatri, respondet,

180

Paulus I (757–767) quam sibi suaserit, Desiderii Langobardorum regis pacem, si is promissa solverit, sese libenter culturum esse. De ecclesiae rebus Graecorumque insidiis cum eodem rege se Ravennae collocuturum nuntiat. – Dum tanto vestrae. E d . : Cod. Carol. (MGH Epp. 3, 550 n. 38). Kehr Chronologie 156 et Classen Karl der Große 5 adn. 4 et Noble Republic 109 adn. 59 hanc epistolam a. 759/60 ascribunt, cf. etiam Hack Cod. Carol. 1066. 1076. 1084. – De re cf. Oelsner Jahrb. 289. 355. 407.

4199 JE 2370

(758–767) Pippino regi Francorum et patricio Romanorum, suo spiritali compatri, exemplar litterarum „pro integritate fidei ab orientalibus praesulibus et ceteris nationibus directarum“ mittit, quas post missorum regis discessum monachus quidam Cosmae patriarchae Alexandrini mandatu attulerat. – Quia spiritus sancti. E d . : Cod. Carol. (MGH Epp. 3, 552 n. 40). – R e g . : Hack Cod. Carol. 979 Dep. 60. Kehr Chronologie 157 hanc epistolam a. 761–767 ascribit. Cf. etiam Hack Cod. Carol. 979. 1066. 1076. 1084.

* 4200

(758–767) Paulo Pippinus rex Francorum mandat, ut Remedii (archiepiscopi Rothomagensis) monachos Simeoni „scholae cantorum priori“ tradat. L a u d . i n : J³ 4201. – R e g . : Hack Cod. Carol. 963 Dep. 24. De re cf. Hack Cod. Carol. 963 adn. 27 cum operibus laudatis.

4201 JE 2371

(758–767) Pippino regi Francorum et patricio Romanorum, suo spiritali compatri, respondet se, sicut mandasset, fratris eius Remedii (archiepiscopi Rothomagensis) monachos Simeoni „scholae cantorum priori“ tradidisse, „in psalmodiae modulatione“ erudiendos. – Cum caritatis amor. E d . : Cod. Carol. (MGH Epp. 3, 553 n. 41). Gundlach in MGH Epp. loc. cit. hanc epistolam a. cr. 761–767, Kehr Chronologie 157 a. 761–767 adscribunt. Cf. etiam Hack Cod. Carol. 963. 1066. 1076. 1084.

* 4202

(762–767) Monasterium s. Silvestri (in Monte Soracte) a Pippino rege (Francorum) sibi restitutum, monasterio s. Silvestri de Urbe subdit. L a u d . i n : J³ 4203. – R e g . : Ital. Pont. II 190 n. *5. Cf. et J³ 4169.

4203 JE 2372

(762–767) Pippinum regem Francorum et patricium Romanorum, defensorem ac liberatorem sui, miris laudibus ornat ac sempiternis amoris vinculis cum eo se coniunctum esse profitetur. De monasterio secus montem Serapten situm (i. e. Soractensi) sibi concesso gratias agit. Idque monasterio (SS. Stephani et Silvestri) a sese condito subiectum nuntiat. – Dum divina scripturarum. E d . : Cod. Carol. 16 (MGH Epp. 3, 554 n. 42). Kehr Chronologie 157 hanc epistolam a. 766–767 adscribit. Cf. etiam Hack Cod. Carol. 1066. 1076. 1084.

4204 JE 2373

(767 ante iun. 28) Pippino regi Francorum et patricio Romanorum, suo spiritali compatri, de litteris officii plenis gratias persolvit. Nuntiat ad mandata eius ab Hariberto abbate (Mur-

Paulus I (757–767)

181

bacensi) et Dodone comite relata se voce respondisse. Iohannem subdiaconum et abbatem Petrumque primum defensorem, missos suos, commendat. – Explere verbis nequeo. E d . : Cod. Carol. (MGH Epp. 3, 557 n. 43). Olim ad a. 767, de tempore cf. McCormick Textes 116–121. Kehr Chronologie 157 hanc epistolam ad a. 760? ascribit. Cf. etiam Hack Cod. Carol. 964. 995. 1005sq. 1009. 1016.

* 4205 JE I 283

(767 ante iun. 28) In ecclesia b. Pauli „aestivo tempore pro valido caloris fervore“ demorans, corporali praeoccupatur aegritudine. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne I 465).

* 4206 JE I 283

767 iun. (28) In ecclesia b. Pauli moritur (per V ind., m. iun. d. XXIX). L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne I 465); Ann. Nazariani ad a. 767 (MGH SS 1, 31; Lendi 157); Ann. Guelferbytani ad a. 767 (MGH SS 1, 31; Lendi 157); Ann. Alamannici ad a. 767 (MGH SS 1, 30; Lendi 154). Legendum: 28, ut docent verba: „In ipso dominico die“. Lib. pont. Duchesne I 465: „In ecclesia b. Pauli … vitam finivit, ubi et sepultus est, illicque trium fere mensuum spatio eius humatum permansit funus“. – De Pauli I loco sepulturae cf. Borgolte Petrusnachfolge 74sq. 105–107. 312. 349.

Constantinus II (767–768) * 4207 JE I 283

(767 iun. 28) Roma In domo Totonis ducis laicus eligitur a fratribus suis Totone duce, Passivo et Paschali, cum Paulus I nondum spiritum exhalaret. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne I 468). De Constantini electione et fine cf. De re cf. Zimmermann Papstabsetzungen 13–25 et Schwaiger Rechtmäßigkeit 20–24.

* 4208 JE I 283

767 iun. 28 Roma, Laterano In Lateranense palatium a Totone duce vi occupatum introducitur. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne I 468).

* 4209 JE I 283

767 iun. 28 In vicedominio clericus a Georgio episcopo Praenestino inauguratur. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne I 468).

* 4210 JE I 283

767 iun. 29 In oratorio s. Laurentii intra patriarchium subdiaconus et diaconus consecratur a Georgio episcopo Praenestino „alia vero die, inlucescente secunda feria“ (alia die II feria). L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne I 469).

* 4211 JE I 283

767 iul. 5 Roma, S. Pietro In basilica b. Petri pontifex consecratur a Georgio Praenestino et Eustratio Albanensi et Citonato Portuensi episcopis (adveniente dominico d.). L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne I 469).

4212 JE 2374

(767 post iul. 5) Pippino regi Francorum et patricio Romanorum significat id, quod iam „precurrentibus nuntiis“ relatum putat, se Paulo mortuo ab „urbis vel subiacentium ei civitatum“ populo pontificem creatum esse. Studium eius in b. Petrum laudat et confirmat. Spem suam omnem, secundum Deum, in eo positam esse. Missi cum redierint, alios legatum iri scribit. „(Gesta) sanctorum“ postulata mittit. – Omnino credimus iam. E d . : Cod. Carol. (MGH Epp. 3, 649 n. 98). Cf. etiam Hack Cod. Carol. 1073. 1079. 1089.

* 4213 JE I 283

767 aug. 12 A Stephano presbytero accipit „synodicam fidei missam a Theodoro Hierosolymitano patriarcha“ Paulo I inscriptam (XII d. aug. m., V ind.). L a u d . i n : J³ 4214.

4214 JE 2375

(767 post aug. 31) Pippino regi Francorum et patricio Romanorum iterum scribit de pontificatus onere,

Constantinus II (767–768)

183

„ex improviso violenti manu a populorum innumerabili concordantium multitudine“ invito sibi imposito, ac de sua praesidii eius exspectatione, perpetuaque in eum benevolentia. Ne inimicorum de se mendaciis credat, petit. Christophorum presbyterum et Anastasium notarium regionarium, missos suos, commendat. Nuntiat Theodori patriarchae Hierosolymitani (quocum Alexandrinus et Antiochenus patriarchae consentiant) epistolam synodicam Paulo inscriptam sibi redditam esse. Cuius mittit exempla Latine Graeceque confecta, „ut agnoscat, qualis fervor sanctarum imaginum orientalibus in partibus cunctis Christianis immineat“. Georgium episcopum (Ostiensem) et Marinum et Petrum presbyteros remitti cupit (XII praeteriti aug. m., V ind.). – Dum internae mentis. E d . : Cod. Carol. (MGH Epp. 3, 650 n. 99). Cf. etiam Hack Cod. Carol. 981sq. 989. 994. 1073. 1079. 1089.

* 4215 JE I 284

768 iul. 29 Roma In patriarchio Lateranensi ex Passivo fratre de caede Totonis ducis cognoscit, qui ducatus Spoletini Langobardis „XXVIII d. iul. m. ind. VI“ in Romam infusis, „ alia die“ ad portam b. Pancratii a Demetrio secundicerio et Gratioso interfectus erat. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne I 469sq.).

* 4216 JE I 284

768 iul. 29 In basilica Salvatoris commoratur.

Roma, Laterano

L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne I 470).

* 4217 JE I 284

768 iul. 29 Ad fontem in ecclesia s. Venantii venit.

Roma

L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne I 470). De eccl. s. Venantii cf. Duchesne Lib. pont. I 330 adn. 3.

* 4218 JE I 284

768 iul. 29 In vestiario commoratur.

Roma

L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne I 470).

* 4219 JE I 284

768 iul. 29 Roma Ex oratorio s. Caesarii eiectus a „Romanae urbis militiae“ iudicibus custodiae mandatur. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne I 470).

* 4220 JE I 284

768 aug. 1–5 Cella nova In monasterium Cellanovas deportatur ab aliquantis perversis, qui eum „magno pondere in eius adhibentes pedibus, in sella muliebrile sedere super equum fecerunt“, („dum adhuc electus extitisset“ Stephanus III). L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne I 471). De re cf. Zimmermann Papstabsetzungen 17–25.

* 4221 JE I 284

768 aug. 6 Roma, Laterano In basilica Salvatoris ita deponitur: „Accedens enim Maurianus subdiaconus, orarium de eius collo“ aufert „et ante pedes eius“ proicit et compages illius abscindit (sabbato d., diluculo, ante unam d. ordinationis … Stephani [III] papae). L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne I 468).

184 * 4222 JE I 284

Constantinus II (767–768) (768) E monasterio Cellanovas a Tuscianis et Campaninis auctore Gratioso expulsus oculisque privatus in platea relinquitur. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne I 472).

* 4223 JE I 284

769 apr. 12 Roma, S. Saba In basilica Salvatoris in Stephani III concilio caecus veniam ignoscendi petit. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne I 469).

* 4224 JE I 284

769 apr. 13 Roma Ex concilio in basilica Salvatoris pellitur, ab „universis sacerdotibus“ alapis percussus. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne I 472). Cf. etiam J³ *4234–J³ *4237.

Philippus (768) * 4225 JE I 284

(768) iul. 31 In monasterio b. Viti Eligitur a Waldiperto presbytero et „aliquantis“ Romanis (alia d. dominica [post d. IV kal. aug.]). L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne I 470). De re cf. De re cf. Zimmermann Papstabsetzungen 16sq.

* 4226 JE I 284

(768) iul. 31 In basilicam Salvatoris deducitur.

Roma, Laterano

L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne I 470).

* 4227 JE I 284

(768) iul. 31 In patriarchio Lateranensi commoratur.

Roma, Laterano

L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne I 471).

* 4228 JE I 284

(768) iul. 31 Roma Ex patriarchio pellitur a Gratioso et „aliquantis Romanis“, „eodem die“, et „per scalam, quae ducit ad balneum, descendens, cum magna reverentia ad suum“ (b. Viti) revertitur monasterium. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne I 471).

Stephanus III (768–772) * 4229 JE I 285

(768) aug. 1 In titulo b. Caeciliae eligitur (alia d. [post II kal. aug.]). L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne I 471). Die 6 aug. Stephanum electum esse Hefele Conciliengeschichte III 434 putat.

* 4230 JE I 285

768 aug. 1 In Lateranense patriarchium perducitur.

Roma, Laterano

L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne I 471).

* 4231 JE I 285

768 aug. 7 Roma, S. Pietro In basilica b. Petri consecratur. „Sedit a. III m. V d. XXVIII“ (alio d. dominico). L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne I 472).

* 4232 JE *2376

(768 aug.) Ad Pippinum, Carolum et Carolomannum Francorum reges et patricios Romanorum mittit Sergium secundicerium et nomenclatorem; „deprecans atque adhortans eorum praecellentiam per suas apostolicas litteras, ut aliquantos episcopos, gnaros et in omnibus divinis scripturis atque sanctorum canonum institutionibus eruditos ac peritissimos“, dirigant ad faciendum in Romana urbe concilium, pro „impia novi erroris ac temeritatis, praesumptione, quam ... Constantinus apostolicae sedis pervasor ausus est perpetrare“. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne I 473).

* 4233

(768 aug. 1–769 apr. 12) Roma Stephanum adhuc laicum regulari promotione episcopum (Neapolitanum) consecrat. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne I 475); Gesta epp. Neapolitan. (MGH SS rer. Lang. 425; Capasso Mon. I 199). – R e g . : Ital. Pont. VIII 443 n. *52. De tempore cf. Achelis Bischofschronik 45.

* 4234 JE I 285

769 apr. 12 Roma, Laterano Concilii episcoporum 49 in basilica Salvatoris actio I: Constantinus quomodo pontificatum invaserit, exponitur. L a u d . i n : Acta concilii Romani (MGH Conc. 2/1, 74). – R e g . : Bethmann Langobard. Regesten 306 n. 435; Werminghoff Verzeichnis 469; Germ. Pont. IV 60 n. *18. De concilio cf. Hefele/Leclerq Hist. III 2, 730sq.; Abel/Simson Jahrb. I 63sq., ubi et de XII episcopis Francis (p. 52); Hartmann Synoden 84–87. Cf. etiam Böhringer Fragmente. – De traditione cf. Werminghoff Verzeichnis loc. cit.

* 4235 JE I 285

769 apr. 13 Roma Concilii in basilica Salvatoris actio II: „Alia vero die“ Constantinus colaphis percussus ex ecclesia expellitur actaque confirmationis eius comburuntur. Deinde

Stephanus III (768–772)

187

constituunt, „ne ullus unquam praesumat laicorum, neque ex alio ordine nisi per distinctos gradus ascendens diaconus aut presbyter cardinalis factus fuerit, ad sacri pontificatus honorem promoveri“. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne I 470sq.); Acta concilii Romani (MGH Conc. 2/1, 76). Cf. etiam J³ *4221–J³ 4224.

* 4236 JE I 285

769 apr. 14 Roma Concilii in basilica Salvatoris actio III: Statuunt, in eligendo pontifice ne laici, neve homines ex Tusciae vel Campaniae castris, neve armati intersint. Consecrationes a Constantino factas rescindunt. L a u d . i n : Troya Cod. dipl. Lang. I n. 900; Lib. pont. (Duchesne I 476); Acta concilii Romani (MGH Conc. 2/1, 86sq.). – C a n . : Deusdedit Coll. can. II c. 131. Cf. etiam J³ *4221–J³ *4224.

* 4237 JE I 285

(769 apr.) Roma, Laterano Concilii in basilica Salvatoris actio IV: Imaginum veneratio confirmatur. Item synodica patriarchae Theodori Hierosolymitani relegitur et probatur. L a u d . i n : Acta concilii Romani (MGH Conc. 2/1, 74; Böhringer Fragmente 102).

* 4238 JE I 285

(769 apr.) Roma, S. Pietro In ecclesia b. Petri, ubi „Leontius scriniarius cuncta, quae … peracta sunt (in) concilio, extensa voce legit populo“. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne I 477).

* 4239 JE *2377

(769) Constantinum V imperatorem (Constantinopolitanum) ad imaginum restitutionem implorat. L a u d . i n : J³ 4494.

* 4240 JE *2378

(769) Mauricio duci Ariminensi et iudicibus Ravennatibus per „literas atque missos“ respondet non posse fieri, ut Michaelius, ex laico factus archiepiscopus Ravennas, a sese consecretur. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne I 477). – R e g . : Ital. Pont. V 35 n. *78. Olim ad 769 post aug. 25, de tempore cf. Kehr in Ital. Pont. V loc. cit. De electione episcoporum Ravennatis ecclesiae cf. infra J³ 4552.

* 4241 JE *2379

(769) Michaelium (scriniarium ecclesiae Ravennatensis) hortatur, ut invasam sedem Ravennatem dimittat. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne I 477). – R e g . : Ital. Pont. V 35 n. *78. Olim ad 769 post aug. 25, de tempore cf. Kehr in Ital. Pont. V loc. cit.

* 4242

(769) Statuit, „ut omni dominico die a septem episcopis cardinalibus ebdomadariis, qui in ecclesia Salvatoris observant, missarum solemnia super altare b. Petri“ celebrentur et 'Gloria in excelsis Deo' edicatur. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne I 478). – R e g . : Ital. Pont. I 6 n. *5; Conte Regesto 229 n. *22.

188 † 4243 JE †2382

Stephanus III (768–772) 770 febr. 23 Worms Monasterium s. Mariae Fabariense tuendum suscipit eiusque possessiones confirmat, petente Bertrantio abbate. Subscripserunt Lullus archiepiscopus Moguntinensis, Ursicinus Curiensis, David Spirensis, Wernharius Wormatiensis et Symbertus Augustensis episcopi (Dat. Wormatiae VII kal. mart. a. 770). – Quum semper sint. E d . : Pflugk-Harttung Acta I 2 n. 3; Perret UB St. Gallen I 22 n. 18. – R e g . : Germ. Pont. II/2, 112 n. †2; Meyer-Marthaler/Perret Bündner UB I 23 n. 18*; Germ. Pont. IV 60 n. †19. De spurio cf. Pflugk-Harttung Dipl.–hist. Forsch. 170sq. et Mendelsohn Urkundenfälschungen 145–147.

4244 JE 2380

(769–770) Carolo et Carolomanno regibus Francorum et patriciis Romanorum concordiae reconciliationem gratulatur. Eorum in b. Petrum studium laudat, quod „non corruptori et fragili homini, sed Deo placere procuraverint“. Petit, ut secundum capitulare a Gauziberto episcopo (Carnotensi?) et Fulcberto, Ansfredo et Helmgario, missis eorum, allatum b. Petro quam primum satisfieri a Langobardis iubeant. Addit haec: „Si quis autem vobis dixerit, quod iustitias b. Petri recepimus, vos ullo modo ei non credatis“. – Benedictus dominus Deus. E d . : Cod. Carol. (MGH Epp. 3, 558 n. 44). Hallenbeck Pavia and Rome 116, 121 hanc epistolam a. 770 in. ascribit. Cf. etiam Hack Cod. Carol. 1066. 1076. 1084 et al.

4245 JE 2381

(770) Carolum et Carolomannum reges Francorum et patricios Romanorum omnibus precibus anathemateque proposito obtestatur, ne alteruter eorum dimissa uxore filiam Desiderii Langobardorum regis, ecclesiae adversarii, in „diabolicum“ matrimonium ducat, neu Gisilam sororem filio eisdem collocent. Memorat Pippinum quoque, patrem eorum, hortatu Stephani II, neque uxori nuntium remisisse, neque Gisilam filio Constantini imperatoris (Constantinopolitani) in matrimonium dedisse. Petrum presbyterum et Pamphilium defensorem regionarium ecclesiae Romanae, missos suos, commendat. – Dum omnium electorum. E d . : Cod. Carol. (MGH Epp. 3, 560 n. 45). Hanc ep. ante Bertradae reginae in Italiam iter (a. 770) scriptam esse censet Jaffé in ed. I. De Bertrada Romae praesente cf. Abel/Simson Jahrb. 68. De tempore cf. et Gundlach in MGH Epp. 3 (ad a. cr. 770–771); Lintzel Karl und Karlmann 14 adn. 1; Hallenbeck Pavia and Rome 119 (ad. cr. 769 ex.– 770 in.) et Jarnut Bruderkampf 170 adn. 25 (ad a. 770 mai.–sept.), quem sequimur. Cf. etiam Hack Cod. Carol. 1012. 1015sq. 1020sq. 1067. 1076. 1084.

† 4246 JE †2384

(769–771) mai. 29 Monasterium Hersfeldense petente Lullo archiepiscopo Moguntino de cuiusvis ecclesiae iurisdictione eximit bonaque eius confirmat in „synodali concilio Romae in ecclesia b. Petri, anno VI regnante Carolo gloriosissimo rege Francorum et Langobardorum ac patricio Romanorum“ (Scr. p. m. Gregorii scriniarii S.R.E. in m. mai., ind. IX. Dat. IV kal. iun. p. m. Stephani secundicerii s. sedis apostolicae, a. Stephani V, ind. IX). – Quoniam semper concedenda. E d . : Weirich UB Hersfeld I 4 n. 2† (ad a. 773). – R e g . : Böhmer/Will Reg. Mainz I 38 n. 27; Dobenecker Reg. Thuringiae I 12 n. 30; Stimming UB Mainz I 14 n. 31; Germ. Pont. IV 60 n. †20 et 277 n. †1. Olim ad 769–771 iun. 1. Confectum a. 1131–1133 adhibito privilegio J³ †4247 (v. supra) et privilegio Stephani V a. 891 monasterio Fuldensi concesso (J³ 7233), censet Anton Liber diurnus 131 adn. 29.

Stephanus III (768–772) † 4247 JE †2383

189

(768–771) oct. 27 Monachis Hersfeldensibus rogatu Lulli archiepiscopi Moguntini et optionem eligendi abbatis et, ut nullius alterius ecclesiae iurisdictioni submittatur, concedit in „synodali concilio Romae in ecclesia b. Petri, anno VI regnante Carolo gloriosissimo rege Francorum et Langobardorum ac patricio Romanorum“ (Scriptio facta a Benedicto cancellario Stephani III sub d. VI kal. nov.). – Quoniam semper concedenda. E d . : Weirich UB Hersfeld I 4 n. 3† (ad. a. 773). – R e g . : Böhmer/Will Reg. Mainz I 38 n. 28; Stimming UB Mainz I 14 n. 31; Germ. Pont. IV 60 n. †21 et 278 n. †2. De spurio, quod a. cr. 1059 adhibito privilegio J³ 7934 confectum esse videtur, cf. Germ. Pont. IV 278 n. †2 adn.

* 4248

(768–771) dec. Facit ordinationem I per m. dec., presbyteros V, diaconos IV; episcopos per diversa loca numero (XVI). L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne I 480).

4249 JE 2386

(770–771) Bertradae Deo sacratae et Carolo regi Francorum et patricio Romanorum Itherium (abbatem Turonensem et cancellarium) missum, qui mirificam operam in recuperando b. Petri patrimonio Beneventano consumpserit, diligentissime commendat. – Dum tantis beneficiorum. E d . : Cod. Carol. (MGH Epp. 3, 564 n. 46). – R e g . : Ital. Pont. IX 19 n. 4. De tempore cf. Lintzel Karl und Karlmann 14 adn. 1 et Jarnut Bruderkampf 172sq. Hallenbeck Pavia and Rome 123 has litteras ad a. cr. 770–771 in. adscribit. Cf. etiam Hack Cod. Carol. 1067. 1076. 1084, de Itherio abbate cf. ibid. 1007sq.

4250 JE 2387

(770–771) Carolomanno regi Francorum et patricio Romanorum significat, litteras eius sibi redditas esse. Ad ea, quae Beraldus abbas et Audbertus vir inluster, missi eius, retulerint, voce se respondisse. Cupit puerum eius nuper natum in suis „ulnis ex fonte s. baptismatis aut etiam per adorandi chrismatis unctionem spiritalem suscipere filium“. Optima omina in reginam liberosque congerit. – Dum tantam piae. E d . : Cod. Carol. (MGH Epp. 3, 565 n. 47). – R e g . : Germ. Pont. X 264 n. *1 adn.. De tempore cf. Lintzel Karl und Karlmann 14 adn. 1 et Jarnut Bruderkampf 170sq. Hallenbeck Pavia and Rome 119 hanc epistolam ad a. cr. 769 ex.–771 in. adscribit. Cf. etiam Hack Cod. Carol. 1067. 1076. 1084. – De Beraldo abbate cf. Germ. Pont. X loc. cit. nec non Hack op. cit. 993.

* 4251 JE I 287

(770–771) Leonem archiepiscopum Ravennatem ordinat et consecrat.

Roma

L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne I 478). Laud. etiam in Ital. Pont. V 35 n. *78 adn.

* 4252 JE I 287

(770–771) Legatos Ravennam mittit, tam „Caruli regis Francorum et patricii Romanorum ... missos (Ravennae morantes) ..., quamque omnes Ravinianos“ admonens de Michaelio invasore deiciendo. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne I 477sq.). – R e g . : Ital. Pont. V 35 n. *79. Quo factum est, ut Michaelius, cum „per unius anni spatium et eo amplius“ sedem Ravennatem tenuisset, Romam vinctus mitteretur.

190 * 4253 JE I 287

Stephanus III (768–772) (771) Roma, Laterano A Christophoro coactus una cum sacerdotibus sacramentum dicit suspectum, quod cum hoste sentiat adhibita dextra supra sacra universa quae condita sunt in Lateranensi templo. L a u d . i n : Ann. Crantzii ad a. 771 (Riezler Geschichtswerk 254).

* 4254 JE I 287

(771) Roma, Laterano Evocatur ad Desiderium Langobardorum regem poenas a Christophoro primicerio et Sergio secundicerio petendi causa apud b. Petrum cum exercitu considentem. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne I 478); Ann. Crantzii ad a. 771 (Riezler Geschichtswerk 254). – R e g . : Böhmer/Mühlbacher² n. 128a. Quae in Vitae Stephani c. 28–32 (Duchesne Lib. pont. I 478sq.) traduntur, ea a. 771 accidisse, manifestum ex rerum serie est. Unum obstat testimonium Sigeberti Gemblacensis (MGH SS 6, 333), annum 769 praebentis; sed cuius omnino nulla est in annis describendis auctoritas, is ad res saec. VIII adornandas ne minimum quidem afferre momentum potest. Ad annum 769 haec et quae infra narrantur, pertinere censet Gregorovius II 325. Postridie ad Desiderium fugit, Crantzius ap. Aventinum cf. Riezler loc. cit. De re et tempore cf. etiam Bertolini Caduta.

* 4255 JE I 287

(771) Romam revertitur a Desiderii regis (Langobardorum) colloquio.

Roma

L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne I 479); Ann. Crantzii ad a. 771 (Riezler Geschichtswerk 254).

* 4256 JE I 287

(771) Roma, S. Pietro In ecclesia b. Petri cum Desiderio rege (Langobardorum) pro „iustitiis b. Petri“ loquitur. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne I 479). – R e g . : Bethmann Langobard. Regesten 310 (ad 771 ian.–iun.). Regem „ante corpus b. Petri iureiurando promisisse pro iustitiis s. Dei ecclesiae faciendis“ testatur Vita Hadriani I in Lib. pont. (Duchesne I 479). Aspera consilia de Christophoro et Sergio inita eodem tempore esse, sequentia declarant. Cum Desiderio rege foedus init, Crantzius ap. Aventinum tradit, cf. Riezler Geschichtswerk 254 nec non Bertolini Caduta.

* 4257 JE I 287

(771) Roma, S. Teodoro in Laterano In basilica Theodori papae (Laterani) recedere iubet Christophorum et Sergium, qui „ascenderunt armati in Lateranis ad capiendum suos insidiatores“. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne I 479). – R e g . : Böhmer/Mühlbacher² n. 128a. Rem ipse Stephanus clarius exponit in J³ 4262: „Unde (Christophorus et Sergius) cum Dodone, (Carolomanni regis misso), in basilicam domni Theodori papae ..., ubi sedebamus, introierunt, sicque ipsi maligni homines insidiabant nos interficere“.

* 4258 JE I 287

(771) Roma, S. Pietro In ecclesia b. Petri cum Desiderio rege (Langobardorum) commoratur, qui „tantummodo pro deceptione ... Christophori et Sergii“ insistit. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne I 479). – R e g . : Böhmer/Mühlbacher² n. 128a.

* 4259 JE I 287

(771) Roma, S. Pietro In ecclesia b. Petri Andream Praenestinum et Iordanem Signiensem episcopos mittit „ad portam civitatis quae egreditur ad b. Petrum, ubi … Christophorus et Sergius cum multitudine populi“ resident, protestando eos, „ut aut in monasterium“ ingrediantur ad suas salvandas animas, „aut ad b. Petrum“ studeant properare. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne I 479). – R e g . : Böhmer/Mühlbacher² n. 128a. Legatos ad urbis portas cum mandatis mittit, qui hisce verbis exclamarunt: „Audite, Ste-

Stephanus III (768–772)

191

phanus papa imperat in sermone divino: Nolite bellare contra fratres vestros, sed expellite Christophorum ab Urbe et liberate civitatem et vos et filios vestros“, cf. Ann. Crantzii ap. Aventinum (Riezler Geschichtswerk 254).

* 4260 JE I 287

(771) In ecclesia s. Petri cum Desiderio rege (Langobardorum) moratur nocturno tempore, cum Christophorus et Sergius capti adducuntur. L a u d . i n : J³ 4262; Lib. pont. (Duchesne I 478). – R e g . : Böhmer/Mühlbacher² n. 128a. De tempore cf. Lintzel Karl und Karlmann 14 adn. 1 et Jarnut Bruderkampf 173sq. (ad a. 771 febr./mart.). Hallenbeck Pavia and Rome 119 res a. cr. 769 ex.–771 in. ascribit.

* 4261 JE I 287

(771 cr. mart. 3) Roma Romam revertitur, relictis in ecclesia b. Petri apud Desiderium regem (Langobardorum) Christophoro et Sergio, qui paulo post luminibus orbantur. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne I 479); Ann. Crantzii ad a. 771 (Riezler Geschichtswerk 254). – R e g . : Böhmer/Mühlbacher² n. 128a. Cf. Lib. pont. loc. cit.: „Christophorus in vincula coniectus [a Romanis] pontifici et regi traditur, quem oculis orbatum, lingua praecisa, crudeliter enecavit. Haec in templo divi Petri in quadragesima perpetrata esse tum infanda, tum inaudita conqueritur Creontius, qui eo tempore ab epistolis erat Thessaloni III“, ita Aventinus (vide Riezler Geschichtswerk loc. cit.).

4262 JE 2388

(771) Bertradae Deo consecratae et Carolo regi Francorum et patricio Romanorum significat, cum Christophorus et Sergius filius ac Dodo, Carolomanni regis missus, necem sibi molientes Lateranensis patriarchatus basilicam Theodori papae cum copiis irrupissent, se ope Desiderii Langobardorum regis, qui Romae forte fuerit, in b. Petri ecclesiam evasisse. Quo facto narrat illos portas urbis clausisse, sed cuncto populo pro sua salute propugnante manus dare coactos, seque invito excaecatos noctu esse. Dodonem privato consilio neque iussu Carolomanni talia egisse persuasum habet. Desiderium b. Petro prorsus satisfecisse nuntiat. – Cum magno dolore. E d . : Cod. Carol. (MGH Epp. 3, 566 n. 48). – R e g . : Böhmer/Mühlbacher² n. 128a. De tempore cf. Lintzel Karl und Karlmann 14 adn. 1 et Jarnut Bruderkampf 172sq. Hallenbeck Pavia and Rome 119 hanc epistolam a. cr. 769 ex.–771 in. ascribit. Cf. etiam Hack Cod. Carol. 1067. 1077. 1085.

* 4263 JE I 288

(771) Ad Desiderium regem (Langobardorum) mittit Anastasium diaconum, primum defensorum, et Gemmulum subdiaconum, adhortans eum, ut „ea, quae praesentialiter b. Petro pollicitus est“, adimpleat. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne I 487). – R e g . : Böhmer/Mühlbacher² n. 128a. Legatis Desiderius ita respondet: „Sufficiat apostolico Stephano, quia tuli Christophorum et Sergium de medio [urbis], qui illi dominabantur, et non illi sit necesse iustitias requirendum. Nam certe si ego ipsum apostolicum non adiuvavero, magna perditio super eum eveniet. Quoniam Carolomannus, rex Francorum, amicus existens praedictorum Christophori et Sergii, paratus est cum suis exercitibus, ad vindicandum eorum mortem, Roma properandum ipsumque capiendum pontificem“.

4264 JE 2389

(768–772) Ariberto archiepiscopo Narbonensi et omnibus potentatibus Septimaniae et Hispaniae dolorem suam declarat, „quod plebs Iudaica … infra fines et territoria Christianorum allodia haereditatum in villis et suburbanis, quasi incolae Christianorum, possideant per quaedam regum Francorum praecepta; … et quod vineas et

192

Stephanus III (768–772) agros illorum Christiani homines excolant“. – Convenit nobis qui. E d . : Mansi Conc. 18, 177; Migne PL 129, 857 (sub Stephani VI nomine). – R e g . : Simonsohn Apostolic See 25 n. 29.

4265

(768–772) Stephano Iohannes episcopus (Gradensis) refert de iniuriis a Langobardis ecclesiae suae illatis; deprecatur, ut de manibus gentis Langobardorum eripiatur grex, quia et populus Istriae provinciae redemptionem et protectionem a Deo et b. Petro per apostolicam dispositionem desideret et exposcat; commendat Magnum presbyterum et scriniarium, sed et Constantium tribunum, quos cum consensu Mauritii consulis et imperialis ducis Venetiarum provinciae mittit. E d . : Kandler Cod. dipl. Istr. I 91 n. 42; MGH Epp. 3, 711 n. 19. – R e g . : Ital. Pont. VII/2, 39 n. 24. Laud. et in Andreae Danduli Chron. VII c. 12 (RIS NS 12/1, 120). Ad a. 768 hanc epistolam attribuit Kandler op. cit. – De re cf. Krahwinkler Friaul 83 et 199 adn. 3 cum operibus laudatis.

4266 JE 2390

(768–772) Omnibus Istriae episcopis, quod „secularibus convolantes auxiliis“ a Gradensis archiepiscopatus „sede … recedere“ inter seque consecrare ausi sint, et sacris interdicit et sacerdotium abrogat; utque tum consecrati, tum qui consecraverint, archiepiscopi iudicium subeant, anathemate proposito imperat. – Quisquis sacerdotali praeditus. E d . : Kandler Cod. dipl. Istr. I 90 n. 41; MGH Epp. 3, 713 n. 20. – R e g . : Ital. Pont. VII/2, 39 n. 25; Schretter/Zeindel Tiroler UB I 28 n. 48. Ad a. 768 hanc epistolam attribuit Kandler loc. cit. – De traditione cf. Kehr PUU Friaul 262.

4267 JE 2391

(768–772) Iohannem episcopum (Gradensem) attritum „a perfidis et malignis“ civibus Istriarum provinciae consolatur. Promittit se sicut praedecessorem suum sanctae recordationis dominum Stephanum (II) papam saluti eius serviturum; „quoniam“ inquit „in nostro pacto generali, quod inter Romanos, Francos et Longobardos dignoscitur provenisse et ipsa vestra Istriarum provincia constat esse confirmata atque annexa simulque et Venetiarum provinca. Ideo confidat ... sanctitas tua, quia ita fideles b. Petri … sicut hanc nostram Romanorum provinciam et exarchatum Ravennatium, et ipsam quoque vestram provinciam pari modo ab inimicorum oppressionibus semper defendere procurent“. De superioribus ad episcopos Istriae litteris significat. – Susceptis igitur conspicuis; Desiderantibus vobis magnam. E d . : Kandler Cod. dipl. Istr. I 93 n. 43; Besta Parola 444; MGH Epp. 3, 715 n. 21; Insertum Andreae Danduli Chron. VII c. 12 (RIS NS 12/1, 120). – R e g . : Ital. Pont. VII/2, 40 n. 26. Ad a. 769 Kandler loc. cit. hanc attribuit epistolam. – Initium, quod Dandulus omisit, apud Diplovatatium legitur, unde Besta loc. cit. vulgavit.

* 4268

(768–772) Renovat „pristinum ecclesiae in diversis clericatus honoribus ritum“. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne I 478).

* 4269

(768–772) Facit „tres regulares argenteos super rugas, per quas ingrediuntur ad altare, ubi imagines in frontespicio constitutae sunt, unum quidem in basilica b. Petri apostoli, alium in basilica b. Pauli, alium ad b. Andream apostolum“. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne I 478).

Stephanus III (768–772) * 4270 JE I 288

193

772 ian. 24 Roma Moritur. Qui et sepelitur „ad b. Petrum apostolum. Et cessavit episcopatus dies VIIII“. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne I 468 et 480). Successor autem Stephani Hadrianus I die 1. febr., ut satis constat, electus est. Ipsi autem electionis Hadriani diei mortem praedecessoris ascripserat Jaffé in ed. I ex ea causa, quod, „dum de hac vita migraret Stephanus, illico Adrianus electus est“ (Lib. pont.). Quae verba, ut Abel/Simson Jahrb. 11 recte observant, non dicunt Hadrianum Stephano adhuc animam agente ad pontificatum pervenisse. Itaque sedit Stephanus annos 3 m. 5 d. 24 (a. 3 m. 5 d. 28 leguntur in Vita eius [Duchesne Lib. pont. I 468]). – De Stephani III loco sepulturae cf. Borgolte Petrusnachfolge 74sq. 94 adn. 279. 349.

Hadrianus I (772–795) * 4271 JE I 289

772 febr. 1 Eligitur.

Roma

L a u d . i n : Vita Hadriani Nonantulana (Mabillon Mus. Ital. I 2, 38; Gaudenzi Monastero 283). „Convenientibus nobis, ut moris est, cuncti sacerdotes ac proceres ecclesiae et universus clerus atque optimates et universa militaris praesentia seu cives honesti et cuncta generalitas populi istius Romanae urbis …, in personam Adriani sanctissimi huius sanctae apostolicae sedis Romanae ecclesiae diaconi, Deo cooperante et beatorum Apostolorum annisu, concurrit atque consentit electio. Hoc vero decretum a nobis factum subter, ut praelatum est, manibus propriis roborantes, in archivio R. E. in Lateranensi scrinio pro futurorum temporum cautela recondi fecimus, m. febr., ind. X“. – De tempore cf. etiam Ann. Auscienses a. 772 (MGH SS 3, 171) „Adrianus suscepit kal. febr.“. – De re cf. novissime Hartmann Hadrian I. 63–69.

* 4272 JE I 289

772 febr. 1 (Roma) „In ipsa electionis suae die, confestim eadem hora, qua electus est, reverti fecit iudices illos huius Romanae urbis, tam de clero quamque militia, qui in exilium ad transitum domni Stephani (III) papae missi erant a Paulo cubiculario cognomento Afiarta et aliis consentaneis impiis satellitibus; sed et reliquos, qui in arta custodia mancipati ac retrusi erant absolvi fecit“. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne I 486sq.).

4273 JE *2392

772 febr. 1 (Roma) Indiculum rectae fidei componit: „Ego Adrianus misericordia dei diaconus et electus, futurusque per dei gratiam huius apostolicae sedis antistis, Tibi profiteor beate Petre, … pura mente et conscientia devota, corporali iureiurando sinceriter optuli“. – Tibi profiteor beate. E d . : Insertum Vitae Hadriani Nonantulanae (Mabillon Mus. Ital. I 2, 39 et 43; Gaudenzi Monastero 284); Lib. diurn. form. V 83 (Foerster 145). De traditione cf. Kehr PUU Rom. Bibliotheken II 80. II 84. III 134.

4274 JE 2393

(772 post febr. 1) Episcopis et universae plebi Dei apostolicae sedis officium suscipiens professionem rectae et orthodoxae fidei mittit. – Ad hoc apostolicae. E d . : Insertum Vitae Hadriani Nonantulanae (Mabillon Mus. Ital. I 2, 39 et 43; Gaudenzi Monastero 286). – R e g . : Böhmer/Will Reg. Mainz I 12. Cf. etiam Lib. diurn. form. V 84 (Foerster 148). – De traditione cf. Kehr PUU Rom. Bibliotheken II 80. II 84. III 135.

* 4275 JE I 289

(772 febr. 9) Consecratur. „Sedit a. XXIII m. X d. XVII“. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne I 486). Diem ex tempore regiminis, cum dies mortis constet, comperimus. Sed „Vetustissimum kalendarium Gellonense tempore Caroli M. scriptum“ Hadriani Romani episcopi ordinationem notare „IV non. Martii“, docet Mabillon Mus. Ital. I 2, 38.

Hadrianus I (772–795) 4276 JE 2394

195

772 febr. 9 Tertiam fidei professionem die consecrationis edit. – Hodiernae diei festiva. E d . : Insertum Vitae Hadriani Nonantulanae (Mabillon Mus. Ital. I 2, 39; Gaudenzi Monastero 291). Cf. et Lib. diurn. form. V 85 (Foerster 157). – De traditione cf. Kehr PUU Rom. Bibliotheken II 80. II 84. III 135.

* 4277 JE I 289

(772 febr.) „In ipso exordio consecrationis“ colloquitur cum Theodicio Spoletino et Tunnone Eporediensi ducibus et Prandulo vestiario, a Desiderio Langobardorum rege amicitiae conciliandae causa missis, qui papae, de regis sinceritate dubitanti confirmant „sub vinculo sacramenti: quod eorum rex et omnes iustitias quas Stephano ... papae non fecerat, ... pontifici“ perficiat, et „in vinculo caritatis insolubili conexione cum eo fore permansurum“. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne I 487).

* 4278 JE I 289

(772 febr.) Ad Desiderium Langobardorum regem mittit Stephanum notarium regionarium et sacellarium atque Paulum (Afiartam) cubicularium et superistam. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne I 487).

* 4279 JE *2396

(772 cr. febr.) Ad Carolum regem Francorum et patricium Romanorum dirigit „suos missos (in his Petrum) marino itinere cum apostolicis litteris“ deprecans eius excellentiam, ut, sicut suus pater s. m. Pippinus, et ipse succurrat atque subveniat „s. Dei ecclesiae, et adflictae Romanorum seu exarchatus Ravennatium provinciae, atque plenarias b. Petri iustitias et abstultas civitates“ a Desiderio rege Langobardorum exigat. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne I 493); Pauli diac. Hist. Lang. cont. Romana (MGH SS rer. Lang. 201); Pauli diac. Hist. Lang. cont. tertia (MGH SS rer. Lang. 212); Chron. Moissiac. (MGH SS 1, 295; Claszen 119); Ann. Franc. ad a. 772 (MGH SS rer. Germ. 6, 34). – R e g . : Böhmer/Mühlbacher² n. 62. De tempore cf. Abel/Simson Jahrb. I 136.

* 4280 JE *2397

(772 apr. in.) Ad Desiderium (Langobardorum) regem mittit deprecatorias litteras, ut „civitatem Faventinam et ducatum Ferrariae seu Comiacclum de exarchato Ravennate“ (quas urbes invaserat, duobus mensibus post Hadriani creationem nondum exactis) reddat; increpans eum „fortiter per sua scripta, cur de promissione illa, quam per suos missos pollicendo direxerat, mutatus fuisset; etiam quia iustitias b. Petri iuxta, ut repromiserat, non reddidit, insuper et civitates illas quas antecessores eius beatissimi pontifices domnus Stephanus, Paulus, et idem Stephanus detinuerunt, abstulisset“. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne I 488). – R e g . : Bethmann Langobard. Regesten 312 n. 482 (772 cr. apr.).

4281 JE 2395

772 apr. 22 Monasterium s. Mariae Farfense Miccioni, „notario regionario et priori vestiarii s. ecclesiae, atque eius omnibus successoribus, apostolicae sedis vestiarii prioribus“, ab iniuriis „hominum nostrae Romanorum reipublicae“ tuendum committit (Dat. X kal. mai., imp. d. n. piiss. aug. Constantino a Deo cor. magno imp. a. LIII et p. c. eius a. XXXIII, sed et Leone magno imp. eius filio a. XXI, ind. X). – Cum maxima nobis. E d . : Margarini Bull. Cas. II 13 n. 16; Tomassetti Bull. Rom. I 254 n. 1; Insertum in Giorgi/Balzani

196

Hadrianus I (772–795) Reg. di Farfa II 83 n. 90; Insertum Gregorii Catinen. Chron. Farfensi. – R e g . : Ital. Pont. II 60 n. 3; Conte Regesto 231 n. 23. Olim ad 772 febr. 20, de tempore cf. Kehr Ital. Pont. II loc. cit. – De traditione cf. Kehr PUU Rom I 117 et Kehr Nachträge röm. Berichte 547.

* 4282 JE I 290

(772 cr. apr.) Leoni archiepiscopo Ravennati „clam nimisque secrete“ praecipit per Iulianum tribunum (Ravennatem), ut Paulum (Afiartam) a Desiderio rege (Langobardorum) revertentem aut Ravennae aut Arimini detineat. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne I 489). Desiderio enim, cum Hadrianum, ut Carolomanni filios Francorum reges consecraret, ad se venire frustra iussisset, Paulus Afiarta, Hadriani legatus, promiserat, sese papam seu vellet seu nollet ad regem adducturum esse.

* 4283 JE I 290

(772 cr. apr.) Laterano (in patriarchio Lateranensi) Ab universis primatibus ecclesiae ac iudicibus militiae rogatur, ne Sergii secundicerii (a. 771 excaecati) caedem impunitam ferat, quam, auctoribus Paulo Afiarta cubiculario et Gregorio defensore regionario et Iohanne duce, Stephani III papae fratre, et Calvulo cubiculario, diebus octo ante obitum Stephani perpetratam fuisse, habita quaestione apparuerat. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne I 489).

* 4284 JE I 290

(772 mai. 17) Theodonem filium Tassilonis ducis Baiovariae baptizat et ungit. L a u d . i n : Ann. Admuntenses ad a. 772 (MGH SS 9, 572); Ann. s. Rudberti Salisburgenses ad a. 772 (MGH SS 9, 769). – R e g . : Germ. Pont. I 389 n. *9. Tempus pentecostes indicat Crantzius ap. Aventinum cf. Riezler Geschichtswerk 255.

* 4285

772 (febr. 1–aug. 18) Reginberto monacho (monasterii ss. Dionysii et Tertulini Schlehdorfensis) corpus s. Tertulini martyris concedit. L a u d . i n : Charta traditionis Attonis abbatis Schlehdorfensis a. 772 aug. 18 (Mon. Boica IX 10 n. 3; Bitterauf Traditionen Freising I 73 n. 45). – R e g . : Germ. Pont. I 373 n. *1.

* 4286 JE I 290

(772) Ravennam mittit acta quaestionis de caede Sergii secundicerii habitae, ut Paulo Afiartae legantur, Arimini comprehenso custodiaeque mandato. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne I 489). Cf. et J³ *4282sq.

* 4287 JE *2398

(772) Constantino V et Leoni IV imperatoribus (Constantinopolitanis) de Sergii secundicerii nece significat. Rogat, „ut pro emendatione tanti reatus … Paulum (Afiartam) suscipi et in ipsis Graeciae partibus in exilio mancipatum retineri“ praecipiant. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne I 490).

* 4288 JE I 290

(772) Leoni archiepiscopo Ravennati mittit suam ad (Constantinum V et Leonem IV) imperatores (Constantinopolitanos) epistolam, quacum Paulum Afiartam „Constantinopolim in exilio (exsilium), sive per Venetias, sive per aliunde“ locum dirigat. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne I 490). – R e g . : Ital. Pont. V 36 n. *81.

Hadrianus I (772–795) * 4289 JE I 290

197

(772) Ad Desiderium regem Langobardorum „deprecationis atque adhortationis causa pro restituendis“ ab eo ablatis civitatibus Gregorium sacellarium mittit, cui simul mandat, ut Papia revertens Paulum Afiartam Ravenna Romam reducat. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne I 491). – R e g . : Bethmann Langobard. Regesten 312; Ital. Pont. V 36 n. *82.

* 4290

(772) Ab Hadriano Leo archiepiscopus Ravennae litteras consolatorias pro Paulo Afiarto petit. L a u d . i n : J³ *4291.

* 4291 JE *2399

(772) (Roma) Leoni archiepiscopo Ravennati, qui Paulum Afiartam necari iussit, utque ob eam causam „apostolicas sibi dirigi litteras consolationis“ petivit, respondet: „ipse videat, quid in eodem Paulo operatus est.“ „Nam certe ego“ inquit „animam eius cupiens salvare, poenitentiae eum submitti decreveram; ideo meum saccellarium direxi hic Roma(m) eum deferendum“. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne I 491). – R e g . : Ital. Pont. V 36 n. *83.

* 4292 JE I 290

(772) Ad Desiderium regem Langobardorum „deprecationis causa“ Probatum monasterii s. Mariae (Farfensis) abbatem monachosque viginti mittit. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne I 492).

* 4293 JE I 290

(772) Andreae referendario et Stabili duci, Desiderii regis (Langobardorum) legatis, respondet se ante, quam ablatae civitates sibi restitutae sint, ad regem non venturum. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne I 492).

* 4294 JE I 290

(772) Ad Desiderium regem (Langobardorum) mittit „Pardum, religiosum egumenum monasterii b. Sabae, et Anastasium primum defensorem“. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne I 493).

* 4295 JE I 291

(773 in.) Roma Andreae referendario ceterisque Desiderii regis (Langobardorum) legatis adventum eiusdem nuntiantibus respondet, nisi ablatae b. Petro civitates restituantur, sese cum Desiderio non esse collocuturum. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne I 493).

* 4296

(773 in.) Ecclesias bb. Petri ac Pauli exornat „et cuncta earum cymilia et ornatus in hanc civitatem Romanam“ introducit. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne I 494).

* 4297 JE *2402

(773 in.) Desiderio regi (Langobardorum) Romae appropinquanti „facto in scriptis anathematis verbo, direxit … tres episcopos, … Eustratium Albanensem, Andream Prene-

198

Hadrianus I (772–795) stinum et Theodosium Tiburtinae civitatis, pretextans eum in eadem obligationis exortationisque verbo et adiurans per omnia divina misteria ut nullo modo finibus Romanorum sine eius absolutione ingredi aut conculcari praesumpsisset, neque ipse neque quispiam Langobardorum, sed nec Autcarius Francus“ (qui Carolomanni regis viduam filiosque in Italiam adduxerat). L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne I 494). – R e g . : Bethmann Langobard. Regesten 314 n. 500.

* 4298 JE I 291

(773 in.) Roma Caroli Francorum regis legatis, Georgio episcopo (Ambianensi?), Gilfardo (monasterii s. Martini Turonensis) abbati et consilario, et Albuino, qui „deliciosus ipsius regis“ appellatur, de Desiderii regis (Langobardorum) factis voce exponit. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne I 494). De re cf. Bullough Albuinus.

* 4299 JE *2403

(773 in.) Ad Carolum Francorum regem legatos mittit, cum apostolicis admonitionum syllabis, adiurans eum fortiter, ut ea, quae b. Petro cum suo genitore sanctae memoriae Pippino rege pollicitus sit, adimpleat, et redemptionem s. Dei ecclesiae perficiat, seu universa, quae ablata sint a perfido Langobardorum rege, tam civitates, quam reliquas iustitias sine certamine reddere b. Petri faciat. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne I 494). – R e g . : Böhmer/Mühlbacher² n. 152b.

*† 4300 JE †*2400

(773 apr. 18) Roma Pro monasterio (b. Mariae virg., ss. Gordiani et Epimachi) Campidonensi apud Carolum imperatorem intervenit et Audogarium in sancto die paschae abbatem monasterii Campidonensis consecrat. L a u d . i n : Diploma spurium Caroli Magni a. 773 apr. 18 (MGH DD Kar. I 296 n. 222). – R e g . : Germ. Pont. II/1, 234 n. *†1.

† 4301 JE †2406

773 apr. 19 Monasterii s. Mariae virg., ss. Gordiani et Epimachi Campidunensis (dioc. Constantiensis) bona ac iura abbati Audogario, petentibus Romae constitutis Carolo imperatore et Hildegarda coniuge et multis aliis principius confirmat monasterium suscipiens sub apostolica protectione (Scr. p. m. Gregorii not. et scrin. Rom. sedis et apost., m. apr., ind. XI, luna XXI, a. ab inc. d. 773, pont. d. Adriani summi pont. et universalis pp. II). – Convenit apostolicae auctoritati; Es zimpt der baepstlichen gewalt. E d . : Pflugk-Harttung Diplomatische Beiträge 230 (versio germanica); Lechner Schwäb. Urkundenfälschungen 103. – R e g . : Germ. Pont. II/1, 235 n. †2. Cf. etiam regestum praecedens.

† 4302 JE †2401

773 apr. 19 Episcopatus Argentinensis archidiaconatus septem ab Ethone episcopo constitutos legesque de canonicorum bonis praesente Carolo rege Francorum confirmat (Scr. p. m. Zachariae S.R.E. bibliothecarii. Actum Romae in feria II paschae a. d. 773 coram multis principibus). – Convenit apostolico moderamini. E d . : Wiegand UB Straßburg I 8 n. 13. – R e g . : Wentzcke Reg. Straßburg I 226 n. 50; Germ. Pont. III 7 n. †3. Spurium saec. XII in. una cum diplomate spurio Caroli Magni a. 773 apr. 18 (MGH DD Karol. I 300 n. 224) confectum et privilegio Heinrici II ep. Argentinensis a. 1205 insertum. De fide cf. Lechner Schwäb. Urkundenfälschungen 47–53.

Hadrianus I (772–795) * 4303 JE I 291

199

(773) Alberto archiepiscopo Eboracensi pallium tribuit. L a u d . i n : Chron. de Mailros ad a. 773 (SS rer. Brit. 2, 8).

* 4304

(773 ex.) Habitatores ducatus Firmani, Auximani et Anconitani ad se concurrentes in fide et servitio b. Petri recipit; concedit omnibus Pentapolensibus more solito praecepta actionum de singulis eorum civitatibus (utrarumque Pentapoleos, ab Arimino usque Eguvium), sicut tempore Stephani II papae. L a u d . i n : J³ 4345; J³ 4348; Lib. pont. (Duchesne I 496). – R e g . : Ital. Pont. IV 116 n. *6 et 139 n. *1 et 198 n. *1 et 209 n. *2.

* 4305 JE I 291

(773 ex.) Roma In ecclesia b. Petri Spoletinos in b. Petri fidem recipit iisque, quem elegerant, Hildebrandum ducem praeficit. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne I 496). – R e g . : Bethmann Langobard. Regesten 316; Ital. Pont. IV 2 n. *2.

* 4306

(773 ex.) Omnes habitatores de Castello Felicitatis in fide et servitio b. Petri recipit. L a u d . i n : J³ 4360; Lib. pont. (Duchesne I 496). – R e g . : Ital. Pont. IV 105 n. *1.

* 4307

(774 ante apr. 2) Novae In occursum Caroli regis Francorum „universos iudices ad fere XXX milia ab hac Romana urbe, in loco qui vocatur Nobas“ dirigit; „fere unius miliario a Romana urbe ... universas scolas miliciae una cum patronis simulque et pueris“ obviam dirigit atque „venerandas cruces, id est signa, sicut mos est exarchum aut patricium suscipiendum“. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne 496sq.). – R e g . : Böhmer/Mühlbacher² n. 160b. De re cf. Hack Empfangszeremoniell 297–299 cum operibus laudatis.

* 4308 JE I 291

(774) apr. 2 Roma, S. Pietro Carolum Francorum regem excipit „sabbato sancto“. Ad corpus b. Petri descendentes tam papa quam rex cum iudicibus Romanorum et Francorum sese mutuo per sacramentum muniunt. L a u d . i n : Lib. pont.; Leonis Chron. mon. Casinen. I c. 12 (MGH SS 34, 45). – R e g . : Böhmer/Mühlbacher² n. 160c. De re cf. Hack Empfangszeremoniell 297–299 cum operibus laudatis.

* 4309 JE I 291

(774) apr. 2 (Roma) Romam cum Carolo rege (Francorum) „in eodem sabbato sancto“ ingreditur. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne I 497). – R e g . : Böhmer/Mühlbacher² n. 160d. Olim ad 773 apr. 2, de tempore et re cf. Hack Empfangszeremoniell 297–299.

* 4310 JE I 291

(774) apr. 2 Roma, S. Giovanni in Laterano In basilica (Salvatoris iuxta Lateranum) cum Carolo rege (Francorum) commoratur, ubi papa s. baptismatis sacramentum celebravit. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne I 497).

* 4311 JE I 291

(774) apr. 3 Roma, S. Maria Maggiore In ecclesia s. Mariae ad Praesepe cum Carolo rege (Francorum) „dominico sancto,

200

Hadrianus I (772–795) in paschali festivitate“, missarum solemnia celebrat. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne I 497). – R e g . : Böhmer/Mühlbacher² n. 160e. Vide et J³ *†4320.

* 4312 JE I 291

(774) apr. 3 Roma, Laterano In patriarchio (Lateranensi) cum Carolo rege (Francorum) „ad mensam apostolicam pariter aepulati sunt“. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne I 497).

* 4313 JE I 291

(774) apr. 4 Roma, S. Pietro In ecclesia b. Petri cum Carolo rege (Francorum) „alio ... die, secunda feria“ commoratur, ubi missam celebrat. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne I 498). – R e g . : Böhmer/Mühlbacher² n. 162a.

*† 4314 JE †*2407

(774) apr. 4 Roma, S. Pietro Ecclesiae Osnabrugensis in provincia Westfalia fundandae et consilium et consensum Carolo regi Francorum praebet (feria II pasche). L a u d . i n : Pseudo-Liutprandi Liber de pontificum Romanorum Vitis c. 97 (Migne PL 129, 1242); Ann. Saxo ad a. 774 (MGH SS 37, 20). – R e g . : Böhmer/Mühlbacher² n. 162a; Germ. Pont. IX 111 n. †*1. Olim ad a. 774, de tempore cf. Schieffer in Germ. Pont. IX loc. cit. cum operibus laudatis. Textus saec. XI confictus est.

* 4315 JE I 291

(774) apr. 5 Roma, S. Paolo fuori le mura In ecclesia b. Pauli cum Carolo rege (Francorum) „tertia feria“ versatur, ubi missam celebrat. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne I 498). – R e g . : Böhmer/Mühlbacher² n. 162b.

* 4316 JE I 291

(774 apr. 6) Roma, S. Pietro Hadriano Carolus rex Francorum ad instar promissionis Pippini regis aliam donationis promissionem adscribi iubet per Etherium capellanum et notarium et propria manu corroborat, ubi concedit easdem civitates et territoria, inter quae cunctum ducatum Spolitinum seu Beneventanum. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne I 498); Ann. Laurissenses min. ad a. 774 (MGH SS 1, 117); Leonis Chron. mon. Casinen. I c. 12 (MGH SS 34, 45sq.). – C a n . : Burchardi Decr.. – R e g . : Böhmer/Mühlbacher² n. 162c; Ital. Pont. IX 9 n. *11. Cf. et J³ 4340. De re cf. Jarnut Quierzy und Rom 291–293, Noble Republic 140–148 et passim, Classen Karl der Große 19–21.

* 4317 JE I 291

(774) apr. 6 Roma, S. Pietro In ecclesia b. Petri „quarta feria“ cum Carolo rege (Francorum) moratur, qui cum (Pippini regis) promissionem, quae in Francia in loco, qui vocatur Carisiacus, (Stephano II a. 754) facta est, sibi relegi fecisset, aliam donationis promissionem ad instar anterioris ascribi iussit per Etherium (lege: Ittherium) capellanum et notarium suum, ubi concessit easdem civitates et territoria b. Petro easque (Hadriano) pontifici contradi spopondit per designationem confinium, sicut in eadem donatione contineri monstratur, id est: a Lunis cum insula Corsica, deinde in Suriano, deinde in monte Bardone, inde in Berceto, deinde in Parma, deinde in Regio et exinde in Mantua atque monte Silicis, simulque et universum exarchatum Ravennatium, sicut antiquitus erat, atque provincias Venetiarum et Istriam, necnon et cunctum ducatum Spoletinum seu Beneventanum. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne I 498). – R e g . : Böhmer/Mühlbacher² n. 163.

Hadrianus I (772–795)

201

De hac donatione, utrum fide digna sit an non, valde disceptatum est inter multos auctores. Hic notandi sunt praecipui Abel Papst Hadrian I. 457 et Abel/Simson Jahrb. 131 (qui chartam Carisiaci datam iteratam esse censet), v. Sybel Schenkungen 67 (qui promissionem Ponthicone factam nunc confirmatam esse exponit). Cf. Martens Römische Frage 134–142.; Ficker Forschungen II 329. 341. 347. 448; Sickel Act. Karol. II 380; Niehues Wahldecrete; Böhmer/Mühlbacher n. 66 ad relationem Lib. pont. accedunt. Cf. etiam Jarnut Quierzy und Rom 291–293; Noble Republic 140–148 et passim; Classen Karl der Große 19–21.

4318 JE 2404

(774 apr. in.) Carolum Magnum regem (Francorum) Romae degentem, cum collectionem canonum ei offeret, carmine acrostico salutat. – Divina fulgens doctrina. E d . : MGH Poet. lat. 1, 90. – R e g . : Hack Cod. Carol. 943. De re cf. Abel/Simson Jahrb. I 179–181, Mordek Autoritäten 239sq., Fuhrmann Papsttum 434sq. nec non Schaller/Könsgen Initia n. 3838 cum operibus laudatis.

* 4319 JE *2405

(774 apr. in.) Cum Carolo rege convenit de censu et pensionibus et ceteris dationibus, quae de Tuscia Langobardorum vel ducatu Spoletino in palatio regis Langobardorum annuatim inferebantur. – Quapropter prudentiam tua. L a u d . i n : J³ 5020. – C a n . : Deusdedit Coll. can. III c. 150 (129).

*† 4320 JE I 292

(774 iun.) Roma, Laterano Synodus episcoporum 153 (155) Romae in patriarchio Lateranensi in ecclesia s. Salvatoris cum Papiae Desiderium regem (Langobardorum) cepisset Carolus et iterum Romam reversus esset celebrata. Quae Carolo (regi Francorum) tradidit ius eligendi pontificem et ordinandi apostolicam sedem, dignitatem patriciatus, investituram quoque archiepiscoporum et episcoporum per singulas provincias, quos nisi a rege investitos sub poena anathematis et amissione bonorum nemo consecret. – (Nonulli habent veritatem); (Adrianus papa Romam). L a u d . i n : De investitura episcoporum (Krimm-Beumann Traktat 67sq.); Hadriani I decretum de investituris (MGH Fontes iuris 13, 137); Pauli diac. Hist. Lang. cont. tertia (MGH SS rer. Lang. 214); Sigeberti Gemblacensis Chron. Auctar. Aquicin. a. 773 (MGH SS 6, 393). – C a n . : Panorm. VIII c. 134; Gratiani Decr. D. 63 c. 22 (Hinschius Kirchenrecht I 229). De hac et aliis narrationibus haud fide dignis, quae ad hoc tempus spectant, vide Abel/Simson Jahrb. I 175–178 et novissime Märtl in MGH Fontes iuris op. cit. – De traditione canonica decreti de investituris cf. Märtl Überlieferung.

* 4321

(772 febr.–774 aug.) Ecclesiae b. Petri in Vaticano „vestem mire pulchritudinis ex auro et gemmis“, „iuxta ianuas maiores argenteas cortinam“, calicem argenteum et vela 65 donat et „ab introitu de rugas usque ad confessionem pavimentum vestivit de argento“. Insuper „farum maiorem ... in tipum crucis, qui pendet ante presbiterium, habentem candelas mille CCCLXV“ facit constituitque, „ut quattuor vicibus in anno“ accendatur, „id est in natale Domini, in Pascha, in natale apostolorum et in natale pontificis“. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne I 499). – R e g . : Ital. Pont. I 138 n. *12. Olim ad a. (772–795), de tempore cf. Geertman More veterum 8. De pharo sive candelabro hic laudato cf. novissime Hartmann Hadrian I. 92–94.

* 4322

(772 febr.–774 aug.) In ecclesia b. Andreae apostoli sita „iuxta b. Petri ecclesiam, cymburium noviter ex argento“ facit. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne I 499). De tempore cf. Geertman More veterum 8.

202 * 4323

Hadrianus I (772–795) (772 febr.–774 aug.) In ecclesia b. Pauli apostoli investit „corpus eiusdem doctoris mundi ex lamminis argenteis“. Similiter cortinae et „vela numero LXX“ facit atriumque eiusdem ecclesiae renovat. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne I 499). De tempore cf. Geertman More veterum 8.

* 4324

(772 febr.–774 aug.) Ecclesiae s. Dei genetricis „ad Praesepe“ vestes, cortinam maiorem „et per diversos arcos eiusdem basilicae“ vela facit. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne I 500). De tempore cf. Geertman More veterum 8.

* 4325

(772 febr.–774 aug.) Basilicae Salvatoris „iuxta Lateranis“ vestem de stauracim, cortinam maiorem „et per diversos arcos“ eiusdem basilicae vela sirica offert. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne I 500). De tempore cf. Geertman More veterum 8.

* 4326

(772 febr.–774 aug.) Ecclesiae b. Laurentii martyris foris muros vestes de stauracim offert. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne I 500). De tempore cf. Geertman More veterum 8.

* 4327

(772 febr.–774 aug.) Ecclesiae b. Laurentii maiori vestes de stauracim offert nec non tectum „noviter“ facit. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne I 500). De tempore cf. Geertman More veterum 8.

* 4328

(772 febr.–774 aug.) Basilicae b. Pancratii „de stauracim … vestem“ offert. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne I 500). De tempore cf. Geertman More veterum 8.

* 4329

(772 febr.–774 aug.) In basilica b. Adriani cereostata argentea, laudimas ex argento, vestes de stauracim et „vela de palleis quadrapolis“ facit. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne I 501). De tempore cf. Geertman More veterum 8.

* 4330

(772 febr.–774 aug.) Tectum tituli b. Priscae noviter facit et „vestem de stauracim“ donat. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne I 501). De tempore cf. Geertman More veterum 8.

* 4331

(772 febr.–774 aug.) Ecclesiam b. Marci „noviter“ restaurat nec non vestem de stauracim, vela et cortinam facit.

Hadrianus I (772–795)

203

L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne I 500). De tempore cf. Geertman More veterum 8.

* 4332

(772 febr.–774 aug.) Tectum basilicae b. Laurentii, „quae ponitur ad Taurellum“ restaurat et „omnes eius trabes novas ibidem“ ponit. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne I 500). De tempore cf. Geertman More veterum 8.

* 4333

(772 febr.–774 aug.) Tectum basilicae b. Felicis „positam in Pincis“ et „noviter ipsam aecclesiam“ renovat; item „vestem super altare eiusdem ecclesiae de quadrapolo“ facit. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne I 500). De tempore cf. Geertman More veterum 8.

* 4334

(772 febr.–774 aug.) Tectum basilicae b. Laurentii, „quae appellatur Damassi“ renovat, ubi et „vestem super eius altare de stauracim ... et aliam vestem de post altare ..., ubi requiescit corpus s. Damassi“ offert. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne I 500). De tempore cf. Geertman More veterum 8.

* 4335

(772 febr.–774 aug.) Basilicam Apostolorum in Via Lata reparat, eiusque tectum maiorem restaurat et „apsidam ipsius aecclesiae ... cancalis ferreis“ confirmat et ita renovat. Insuper facit et vestem in eadem ecclesia „super altare maiore de stauracim“. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne I 500). De tempore cf. Geertman More veterum 8.

* 4336

(772 febr.–774 aug.) Coemeterium bb. Petri et Marcellini in Via Lavicana „iuxta basilicam b. Elene“, „tectum eius, id est s. Tiburtii et eorundem sanctorum Petri et Marcellini“ nec non gradus, „que descendunt ad eorum sacratissima corpora“, renovat. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne I 500). De tempore cf. Geertman More veterum 8.

* 4337

(772 febr.–774 aug.) Ecclesiae bb. Cosmae et Damiani „in Tribus fatis“ vestem de stauracim, cortinam ex palleis quadrapolis necnon vela et linea donat. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne I 501). De tempore cf. Geertman More veterum 8.

* 4338

(773–774) Omnes habitatores ducatus Firmani, Auximani et Anconitani … in fide et servitio b. Petri recipit, concedit omnes omnibus Pentapolensibus more solito praecepta actionum de sigulis eorum civitatibus (utrarumque Pentapoleos, ab Arminio usque Eguvium) sicut tempore Stephani pp. (II). L a u d . i n : J³ 4345; J³ 4348; Lib. pont. (Duchesne I 496). – R e g . : Ital. Pont. IV 116 n. *6. Cf. et Hack Cod. Carol. 979. 990sq. 1012sq. nec non 1068. 1077. 1085.

204 * 4339

Hadrianus I (772–795) (774) Privilegio novum episcopatum in Olivolensi insula institutum et insulas ei subditas Gemini, Rivoalti, Luprii et Dorsoduri roborat. L a u d . i n : Iohannis diac. Chron. Venetum (MGH SS 7, 13); Andreae Danduli Chron. VII c. 12 (RIS NS 12/1, 121). – R e g . : Ital. Pont. VII/2, 129 n. *1.

4340 JE 2408

(774 ex.) Carolo regi Francorum et Langobardorum atque patricio Romanorum affirmat, a Leone archiepiscopo Ravennate mendacia in fraudem suam nuntiata esse. Quem queritur, cum rex Papia in Franciam rediisset, pulsis ex Aemiliae civitatibus actoribus suis, divulgasse, Faventiam, Forumpopuli, Forumlivii, Caesenam, Bobium, Comaclum, Ferrariam, Imolam, Bononiam cum universa Pentapoli ecclesiae Ravennati concessas ab eo esse. Decessores suos inde a Stephano II asseverat usos iure esse actores iudicesque Ravennam ac per cunctum exarchatum mittendi. Videat, ne iam peiore sit conditione ecclesia, quam Langobardorum temporibus. Anastasium cubicularium, legatum suum, commendat. – Pervenit ad nos. E d . : Cod. Carol. (MGH Epp. 3, 567 n. 49). – R e g . : Ital. Pont. V 36 n. 84. Cf. J³ *4112 et Hack Cod. Carol. 988sq.

4341 JE 2409

(774 ex.) Carolo regi Francorum et Langobardorum atque patricio Romanorum post Roma discessum „immensas victorias“ adepto, gratulatur. Gausfredum abbatem Pisanum (latorem huius epistolae) ex insidiis Allonis ducis (Lucensis) Romam elapsum, et cum Anastasio, misso suo, ad eum accedentem, commendat. Pisano et Lucensi ac Regio episcopis postliminium petit. – Reversus a vestris. E d . : Cod. Carol. (MGH Epp. 3, 569 n. 50). Kehr in rec. quadam (Göttingische Gelehrten-Anzeigen CLV [1894] 895–897) hanc epistolam a. 774 med. ascribit. De missis Caroli regis cf. Hack Cod. Carol. 988sq. et 1000.

† 4342 JE †2412

775 ian. 1 (Roma) Berterico (Bertherio) episcopo Viennensi significat, se cum Carolo rege (Francorum et Langobardorum) apud s. Petrum die paschali constituisse, ut metropolitanorum iura ac possessiones a Francis per octoginta fere annos imminuta restituerentur (Dat. kal. ian., imp. aug. Constantino a. X., et a a Deo coronato rege … Carolo, a. I patriciatus eius). – Dilectus filius ac. E d . : Dubois Floriacen. Bibl. laev. xyst. 46; MGH Epp. 3, 95 n. 17. – R e g . : Reg. dauph. I 94 n. 563; Gall. Pont. III/1, 91 n. †72b. De re cf. Schilling in Gall. Pont. III/1 loc. cit. et Pangerl Metropolitanverfassung 67.

4343 JE 2413

(775 ante oct.) Caroli regis Francorum et Langobardorum atque patricii Romanorum „immensa prosperitate“ ex litteris eius cognita laetatur. Wilcharium archiepiscopum (Senonensem) et Dodonem abbatem affirmat ideo esse a sese benigne exceptos, quod unumquemque legatorum eius pari modo recipere soleat. Petit, ne de sua erga eum dubitet voluntate, neu malignis de sese sermonibus credat. Eum mense Octobri ad solvenda promissa venturum in Italiam esse gaudet. Possessori episcopo (Tarantasiensi?) et Dodoni abbati, legatis eius, Andream (Praenestinum) et Valentinum episcopos adiungit. Pardum egumenum (abbatem) scribit ob valetudinem non posse proficisci, Anastasium, missum suum, propter „aliqua importabilia verba“ ab eo retentum esse dolet; quem dimitti cupit. Pascalem et Saracinum, fraudulentos ipsius detractores miratur in honore apud eum esse; de iisque poenas sumat hortatur. – Desiderantissimae vestrae excellentiae.

Hadrianus I (772–795)

205

E d . : Cod. Carol. (MGH Epp. 3, 571 n. 51). De tempore cf. MGH Epp. 3 ad a. 775 et Hack Cod. Carol. 1067. 1077. 1085. De legatis cf. ibid. 990sq. 995. 1000. 1017sq. 1024. 1026–1028.

* 4344

(775 ante oct. 27) Leoni archiepiscopo (Ravennae) mandat, ut apostolicis obtemperet mandatis de accipiendis actionum praeceptis. L a u d . i n : J³ 4345. – R e g . : Ital. Pont. V 36 n. * 85.

4345 JE 2415

(775 oct. 27) Caroli regis Francorum et Langobardorum atque patricii Romanorum litteras exspectat. Iohannis patriarchae Gradensis epistolam hoc d. 27 m. oct. acceptam e vestigio mittit. Quam nuntiat a Leone archiepiscopo Ravennate eo consilio resignatam fuisse, ut Arghisum ducem Beneventanum ceterosque ipsius et Caroli inimicos de ea erudiret. Eundem archiepiscopum e Francia reducem queritur Ravennates vel Aemilienses, quominus „pro accipiendis praeceptis“ Romam adeant, impedire, pulsisque vel captis iis, quos ipse in Aemiliae civitatibus Gabellique ordinasset, iactare, Imolam et Bononiam Ravennati ecclesiae non Romanae tributas a Carolo esse. – Dum tanta amoris. E d . : Cod. Carol. (MGH Epp. 3, 576 n. 54). – R e g . : Ital. Pont. V 36 n. 86; Ital. Pont. VII/2, 40 n. 27. Cf. etiam J³ *4121 et Holtzmann in Ital. Pont. IX 9 n. *11 adn. nec non Hack Cod. Carol. 979. 1068. 1077. 1085.

* 4346

(775 ante nov.) Gregorium sacellarium mittit, ut iudices civitatum Imolae atque Bononiae ad se deferre debeat et sacramenta in fide b. Petri a cuncto earum populo suscipiat. L a u d . i n : J³ 4348. – R e g . : Ital. Pont. V 171 n. *1 et 271 n. *3.

* 4347

(775 ante nov.) Dominicum comitem civitatis Gavellensis comitem constituit, praeceptum eiusdem civitatis illi tribuens. L a u d . i n : J³ 4348. – R e g . : Ital. Pont. V 198 n. *1.

4348 JE 2416

(775) nov. Carolo regi Francorum et Langobardorum atque patricio Romanorum scribit, quos ad „omnia secundum promissionem contradenda“ auctumno legatum iri per Andream episcopum (Praenestinum) nuntiasset, missos „per totum Septembrem et Octobrem et praesentem Novembrem“ a sese frustra exspectatos esse, neque, uti iudices eius, Papiae constituti, significaverint, hoc tempore venturos. Mittit igitur Andream episcopum et Pardum abbatem. Promissa effici cupit. A Leone archiepiscopo Ravennate queritur Imolam et Bononiam teneri, earumque civitatum aditu Gregorium, sacellarium suum, arceri, Dominicum comitem Gabelli a sese constitutum, vinculis mandatum esse, et habitatores Faventiae, Ferrariae, Comacli, Forilivii, Foripopuli, Caesenarum, Bobii et Tribunatus decimi, ne Romam adeant, impediri. – Dum in tanta. E d . : Cod. Carol. (MGH Epp. 3, 578 n. 55). – R e g . : Ital. Pont. V 37 n. 87. De tempore cf. Bertolini Carlomagno e Benevento 615 adn. 28: 776 in. Cf. etiam Holtzmann in Ital. Pont. IX n. *11 adn et Hack Cod. Carol. 1068. 1077. 1085. De legatis cf. ibid. 955. 990sq.

* 4349 JE *2410

(772–775) Carolo Francorum regi respondet, se pallium Tilpino archiepiscopo Remensi per

206

Hadrianus I (772–795) Fulradum „abbatem Franciae archipresbyterum“ petitum misisse. L a u d . i n : J³ ?4401. De re cf. Falkenstein Palliumverleihungen 184sq.

* 4350

(775) Hadriano Carolus rex Francorum et Langobardorum atque patricius Romanorum promissa per litteras ac per Andream episcopum (Praenestinum) et Anastasium cubicularium mittit. L a u d . i n : J³ 4351.

4351 JE 2414

(775) Carolo regi Francorum et Langobardorum atque patricio Romanorum de promissis per litteras ac per Andream episcopum (Praenestinum) et Anastasium cubicularium (latores huius epistolae) factis gratias agit. Quae, ut quam primum exsolvat, petit. Leonem archiepiscopum (Ravennatem) ad eum accessisse non aegre fert. Verum addit, itineris consilium si sibi significasset, se legatum illi adiuncturum fuisse. – Revertentes ad nos. E d . : Cod. Carol. (MGH Epp. 3, 574 n. 53). Cf. Hack Cod. Carol. 1067. 1077. 1085. De legatis cf. ibid. 966sq. adn. 33. 988–991.

* 4352 JE *2417

(ante 775 ex.) Possessorem (archi)episcopum (Tarantasiensem?) et Rabigaudum abbatem (monasterii s. Carilephi?), legatos Caroli regis (Francorum), Spoleti diutius degentes hortatur, ut Roman veniant et secum de exaltatione s. ecclesiae agant. Deinde autem Beneventum proficiscantur. L a u d . i n : J³ 4353.

4353 JE 2418

(775 ex.) Carolo regi Francorum et Langobardorum atque patricio Romanorum queritur Possessorem (archi)episcopum (Tarantasiensem?) et Rabigaudum abbatem (monasterii s. Carilephi?), legatos eius, cum „omnem praeparationem et caballos“ obviam missos Perusiae invenissent, non recta Romam, sed Spoletum adiisse ad Hildibrandum (ducem Spoletinum), indeque vitata Urbe Beneventum se contulisse. De conturbatione sua significat. Promissi ducatus Spoletini eum admonet rogatque, ut per alios missos et animum suum relevet, et, quod pollicitus sit, efficiat. – Omnino confidimus et. E d . : Cod. Carol. (MGH Epp. 3, 580 n. 56). De tempore cf. Abel Papst Hadrian I. 464 et Abel/Simson Jahrb. I 240 et Bertolini Carlomagno e Benevento 615 adn. 28 (ad a. 776 in.). Cf. etiam Hack Cod. Carol. 955 et 967.

4354 JE 2419

(775 ex.) Carolo regi Francorum et Langobardorum atque patricio Romanorum nuntiat, cum Possessor (archiepiscopus Tarantasiensis?) et Rabigaudus (abbas monasterii s. Carilephi?), Benevento Romam advecti, Hildibrando duci Spoletino adventuro obsides mitti securitatis causa postulassent, a Stephano sacellario Spoletum misso, Arigisi Beneventani, Rodcausique Foroiuliani, et Reginbaldi Clusini ducum repertos esse legatos, cum Hildibrando conspirantes, ut „proximo Martio mense adveniente cum caterva Graecorum et Athalgiso, Desiderii filio“, Romam invaderent, regnumque Langobardorum restituerent. Hortatur, ut sibi quam maturrime suppetias adveniat. – Reminiscere consideramus a. E d . : Cod. Carol. (MGH Epp. 3, 582 n. 57). – R e g . : Böhmer/Mühlbacher² n. 198a; Ital. Pont. IX 9 n. 12.

Hadrianus I (772–795)

207

Cf. etiam J³ 4353. De tempore cf. et Bertolini Carlomagno e Benevento 615 adn. 28 (ad a. 776 in.).

4355 JE 2420

(775 ex.) Caroli regis Francorum et Langobardorum atque patricii Romanorum litteris Possessori (episcopo) et Rabigaudo (abbati) ad sese datis gaudet, quibus cognoverit, eum Italiam „vel“ Romam post reditum e Saxonia adeundi consilium cepisse. Adventuro se obviam profecturum esse scribit. Missos eius laudat et commendat. – Dum tanta securitatis. E d . : Cod. Carol. (MGH Epp. 3, 573 n. 52). De tempore cf. Bertolini Carlomagno e Benevento 615 adn. 28 (ad a. 776 in.). Cf. et Hack Cod. Carol. 1067. 1077. 1085. De legatis cf. ibid. 966. 1017sq.

*† 4356

(ante 776 ian. 13) Templum Nonantulanum per Geminianum Regiensem episcopum ad honorem s. Mariae et b. Benedicti abbatis consecrari iubet. L a u d . i n : Vita Anselmi abbatis Nonantulani c. 2 (MGH SS rer. Lang. 567). – R e g . : Ital. Pont. V 334 n. †*1. Ughellus, ut leniret menda auctoris, decretum hoc Stephano III, rectius II, attribuit, cf. J³ †4372. – In Libello de fundatione monasterii (MGH SS rer. Lang. 570), quo usus est auctor impudens Vitae Anselmi, legimus oratorium et altare s. Mariae et b. Benedicti a. 752 oct. 8 a Geminiano ep. consecratum esse (cf. Tiraboschi Storia di Nonantola I 65sq.; Gaudenzi Monastero 81 adn.).

*† 4357

(ante 776 ian. 13) Aistulpho rege (Langobardorum) et Anselmo abbate (monasterii s. Silvestri Nonantulani) ac tota congregatione petentibus templum et altare a Sergio archiepiscopo Ravennatis ecclesiae ad nomen et honorem ss. Omnium Apostolorum consecrari iubet. L a u d . i n : J³ †4358; Vita Anselmi abbatis Nonantulani c. 2 (MGH SS rer. Lang. 567). – R e g . : Ital. Pont. V 334 n. †*2. Cf. et J³ †4372. Sergium archiep. Ravennatem templum et altare ad nomen ss. Omnium Apostolorum a. 753 iun. 9 consecravisse, Libellus de fundatione monasterii (MGH SS rer. Lang. 570) narrat. Cf. et Sergii archiep. diploma spurium ap. Gaudenzi Monastero 64 n. 13.

† 4358 JE †2310 et JE †2421

776 ian. 13 Monasterium s. Silvestri Nonantulanum „hac hora praesenti XIV indictione“ privilegiis ornat ad „praeceptum d. piissimi regis Aistulfi“, quod Anselmus abbas praefati monasterii detulerat (ind. VI m. ian. a. Stephani pp. I. Scr. p. m. Sergii scrin. R. E. in m. ian., ind. XIV. Dat. id. ian. p. m. Anasii I epi. decessorum s. sedis apost., a. Deo propitio pont. d. Adriani ss. pont. et univ. pp. in sacratissima b. Petri apost. V (a. D. inc. 752)). – Quaecumque ad laudem; Quaeque ad laudem. E d . : Muratori SS I/2, 190; Pflugk-Harttung Acta II 22 n. 50. – R e g . : Ital. Pont. V 335 n. †4. Spurium olim ad 753 ian. 13 ascriptum. Privilegium Hadriani I falsum esse, Tiraboschi Storia di Nonantola I 67, degli Azzoni Avogaro Notizie 50sq., Pflugk-Harttung Gefälschte Bullen 489, Gaudenzi Monastero 162 consentiunt, Klinkenborg PUU Nonantola 239 econtra eius fidem defendit. Sed textus et formulae saeculi IX potius quam saec. VIII esse videntur. Anastasium primum defensorum (ita corrigendum est pro „Anasii primi episcopi decessorum“) ex Hadriani I Vita (ed. Duchesne I 487. 493) notum esse concedit Kehr in Ital. Pont. V loc. cit.; tamen falsarium notas chronologicas et textum ex Iohannis IX privilegio (J³ ?7367) sumpsisse constat. Pro Hadriani I nomine Ughellus Stephanum III (rectius II) sua sponte substituit. In Catalogo tabularii monasterii (ed. Muratori Antiquitates V 672) privilegium hoc perperam Hadriano II attribuitur. – De traditione cf. Klinkenborg PUU Nonantola 235. 237 et Kehr Aeltere PUU 410 et Kehr PUU Rom. Bibliotheken III 140.

208 * 4359

Hadrianus I (772–795) (776 in.) Hadriano Stephanus episcopus Neapolitanus litteras de obitu Constantini V imperatoris (Constantinopolitani) susceptas mittit. L a u d . i n : J³ 4360. – R e g . : Ital. Pont. VIII 444 n. *53.

4360 JE 2422

(776 post febr. 7) Carolo regi Francorum et Langobardorum atque patricio Romanorum mittit Stephani episcopi Neapolitani de Constantini imperatoris (Constantinopolitani) obitu (775 sept. 14) litteras „VII die praesentis febr. m.“ acceptas. Raginaldum, antea castelli Felicitatis castaldium, nunc ducem Clusinum, pelli ex Tuscia postulat, quia facta irruptione in castelli Felicitatis civitatem b. Petro donatam castellanos abduxerit. – Excellentissimae et a. E d . : Cod. Carol. (MGH Epp. 3, 583 n. 58). Cf. et Hack Cod. Carol. 979sq.

*† 4361

(776 mai. 10) (Roma) Comitibus de Inglesio sive de Angera facultatem notarios, advocatos, iudices, capitaneos, valvassores, comites, marchiones nominandi et spurios legitimos declarandi una cum Carolo imperatore concedit. L a u d . i n : Historia fabulosa mon. Clivatensis (ms. saec. XVII, Milano Arch. di stato). – R e g . : Ital. Pont. VI/1, 167 n. †*5.

* 4362

(ante 776 iun. 9) Luponi cuidam per suum praeceptum curtem q. d. Taciana, in territorio Sabinensi sitam, confirmat. L a u d . i n : Caroli Magni privilegium a. 776 iun. 9 (MGH DD Kar. I 156 n. 111). – R e g . : Ital. Pont. II 70 n. *1.

* 4363

(774 sept.–776 aug.) Omnibus ecclesiis, monasteriis diaconiisque infra muros urbis Romanae sitis vestes donat. Simulque ecclesias intra et extra muros restaurat et decorat. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne I 501). De tempore cf. Geertman More veterum 9.

* 4364

(774 sept.–776 aug.) „Muros atque turres ... Romanae urbis“ restaurat. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne I 501). De tempore cf. Geertman More veterum 9 et Hartmann Hadrian I. 85 adn. 23 (ad a. 772–775).

* 4365

(774 sept.–776 aug.) In monasterio s. Stephani (maiori iuxta basilicam b. Petri) cata Barbara patricia congregationem monachorum constituit statuitque, ut sedulas laudes in ecclesia b. Petri persolvant, sicut et cetera tria monasteria. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne I 501). – R e g . : Ital. Pont. I 147 n. *1. Olim ad a. (772–795), de tempore cf. Geertman More veterum 9.

* 4366 JE *2486

(774 sept.–776 aug.) Domum cultam Capracorum (in territorio Vegentano, milliario ab urbe Roma plus minus XV) cum massis, fundis, casalibus, vineis, olivetis, aquimolis et omnibus ei pertinentibus statuit per apostolicum privilegium sub magnis anathematis obligationibus, ut in usum fratrum Christi pauperum perenniter permaneat.

Hadrianus I (772–795)

209

L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne I 501). – R e g . : Ital. Pont. II 29 n. *1. Olim ad a. (772–795), de tempore cf. Geertman More veterum 9.

* 4367 JE *2487

(774 sept.–776 aug.) „Tres domuscultas, videlicet Galeriam, posita Via Aurelia, milliario ab urbe Roma plus minus decimo ad sanctam Rufinam“, et „aliam Galeriam positam Via Portuensi milliario ab urbe Roma plus minus duodecim“, „et aliam domocultam qui vocatur Calvisianum ... positam Via Ardeatina milliario ab urbe Roma plus minus XV“ statuit „per apostolicum privilegium, sub validis anathematis obligationibus, ut in usu et propria utilitate“ s. Romanae ecclesiae „perenniter permaneat“. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne I 502). – R e g . : Ital. Pont. II 5 n. *16 et 22 n. *1 et 28 n. *1. Olim ad a. (772–795), de tempore cf. Geertman More veterum 9.

* 4368

(774 sept.–776 aug.) In patriarchio (Lateranensi) turrim aedificat et „porticum ipsam“ renovat. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne I 503). De tempore cf. Geertman More veterum 9.

* 4369

(774 sept.–776 aug.) In basilica s. Petri aulam decorat et „eius grados maiores, qui ascendunt in atrio“, pavimentum, porticas simulque tectum renovat. Insuper imagines donat. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne I 503). De tempore cf. Geertman More veterum 9.

* 4370

(774 sept.–776 aug.) Formam Sabbatinam et formam Ioviam restaurat. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne I 503sq.). De tempore cf. Geertman More veterum 9 et 22.

4371 JE 2426

(776) Carolo regi Francorum et Langobardorum atque patricio Romanorum rescribit non Saracenis Romanos vendidisse mancipia, sed Langobardos Graecis. Quorum quosdam in portu Centumcellensi suo mandatu comprehensos navesque eorum combustas esse nuntiat. Allonem ducem queritur eodem modo Graecos tractare ceteros recusasse. Sacerdotum suorum mores tuetur. – Insignis praeconii vestrae. E d . : Cod. Carol. (MGH Epp. 3, 584 n. 59). Olim ad a. 774–780, de tempore cf. Gundlach Ueber den Codex Carolinus 551 adn. 1. Cf. etiam Hack Cod. Carol. 967.

† 4372 JE †2309 et JE 2421

(776) Roma, S. Pietro Omnibus episcopis cunctisque christianis Deo servientibus in regno Italico et patriarchatu Romano significat, se in plurimorum episcoporum synodali concilio ad beatorum Petri et Pauli apostolorum principum limina, praesente ac petente Flavio Aistulpho, rege Italici regni, corpus sanctissimi papae Silvestri monasterio Nonantulano concessisse abbatemque Anselmum consecratum cucula induisse et baculo pastorali pedalibusque donasse atque Sergio archiepiscopo Ravennati mandasse, ut eum et eius monasterium „sub suo regimine ab episcopo Mutinensi tueretur“. – Residentibus nobiscum plurimis; Constat omnibus. E d . : Ughelli It. Sacr. II 84; Insertum Vitae Anselmi abbatis Nonantulani c. 2 (MGH SS rer. Lang. 567; Bortolotti 126). – R e g . : Bethmann Langobard. Regesten 318 n. 250 a+b; Ital. Pont. V 334 n. †3; Conte Regesto 233 n. †23.

210

Hadrianus I (772–795) Olim ad 753 (ian.). Spurium confectum, ut videtur, ab auctore Vitae Anselmi op. cit. Ughellus vero, ut ea, quae falsarius absurde de Aistulpho rege (†756) et Hadriano I papa (772–795) narravisset, verae historiae conciliaret, pro Hadriani I nomine Stephanum III (rectius II) sua sponte substituit; cf. etiam MGH SS rer. Lang. 566 adn. nec non Pflugk-Harttung Acta II 24 adn.

* 4373

(776 sept.–777 aug.) Basilicae b. Petri imagines donat. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne I 504). De tempore cf. Geertman More veterum 10.

* 4374

(776 sept.–777 aug.) Basilicae b. Pauli imagines donat. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne I 504). De tempore cf. Geertman More veterum 10.

* 4375

(776 sept.–777 aug.) Basilicae Apostolorum in Via Lata vela ex palleis siricis et linea donat. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne I 504). De tempore cf. Geertman More veterum 10.

* 4376

(776 sept.–777 aug.) Ecclesiae b. Laurentii foris muros vela ex palleis siricis et linea donat. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne I 504). De tempore cf. Geertman More veterum 10.

* 4377

(776 sept.–777 aug.) Ecclesiae b. Dei genetricis ad martyres vela ex palleis siricis et linea donat. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne I 504). De tempore cf. Geertman More veterum 10.

* 4378

(776 sept.–777 aug.) Basilicae b. Pancratii „foris muros civitatis Romanae“ vela donat. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne I 504). De tempore cf. Geertman More veterum 10.

* 4379

(776 sept.–777 aug.) Basilicae b. Stephani in Celio monte vela donat. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne I 504). De tempore cf. Geertman More veterum 10.

* 4380

(776 sept.–777 aug.) Basilicae „b. Apollinarii“ vela donat. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne I 504). De tempore cf. Geertman More veterum 10.

* 4381

(776 sept.–777 aug.) Basilicae b. Valentini foris muros vela donat. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne I 504). De tempore cf. Geertman More veterum 10.

Hadrianus I (772–795) * 4382

211

(776 sept.–777 aug.) Diversos titulos „vela stauracia seu tyrea“ et linea, diversas diaconias iidem vela donat. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne I 504). De tempore cf. Geertman More veterum 10.

* 4383

(776 sept.–777 aug.) „Super introitum basilicae b. Petri apostoli“ imaginem „ex lamminis argenteis deaurata, habentem effigiem Salvatoris domini nostri Iesu Christi“ facit. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne I 504). De tempore cf. Geertman More veterum 10.

* 4384

(776 sept.–777 aug.) Formam Claudiam renovat. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne I 504). De tempore cf. Geertman More veterum 10.

*† 4385

(777) Monasterio s. Paterniani (Fanensi) privilegium concedit. L a u d . i n : J³ ?6373. – R e g . : Ital. Pont. IV 188 n. †*2.

* 4386

(778 in.) Per episcopos et fideles b. Petri admonet Campaninos, ut sua praesentia coniungere debeant aut per unamquamque civitatem primatos V ad Carolum regem (Francorum et Langobardorum atque patricium Romanorum) destinare debeant. L a u d . i n : J³ 4391. – R e g . : Ital. Pont. VIII 67 n. *28.

* 4387

(778 in.) Campaninis Philippum seu Pascalem episcopos (et Theodorum), nepotem suum, dirigit, ut suis se praesentent obtutibus aut ad Carolum regem (Francorum et Langobardorum atque patricium Romanorum) properent. L a u d . i n : J³ 4391. – R e g . : Ital. Pont. VIII 67 n. *29.

* 4388

(778 in.) Vicibus atque vicibus admonet per suos episcopos et fideles b. Petri nefandissimos Beneventanos, qui aliquantas civitates suas Campaniae subtrahere a sua ditione decertant, ut sui praesentia coniungere aut per unamquamque civitatem primatos quinque apud Carolum regem (Francorum et Langobardorum atque patricium Romanorum) destinare debeant. L a u d . i n : J³ 4391. – R e g . : Ital. Pont. IX 10 n. *13.

* 4389

(778 in.) Beneventanis Philippum episcopum seu Pascalem, suum nepotem, dirigit, ut suis se praesentent obtutibus aut ad Carolum regem (Francorum et Langobardorum atque patricium Romanorum) properent. L a u d . i n : J³ 4391. – R e g . : Ital. Pont. IX 10 n. *14.

* 4390

(772–778 ante mart. 15) Remigio Argentinensi episcopo corpus s. Sophiae transmittit, quod in basilica Hascgaugiae insulae superposita condit. L a u d . i n : Wiegand UB Straßburg I 11 n. 16. – R e g . : Wentzcke Reg. Straßburg I 227 n. 56; Germ. Pont. III 29 n. *1.

212 4391 JE 2424

Hadrianus I (772–795) (778 mai.) (Carolo regi Francorum et Langobardorum atque patricio Romanorum) irruptionem regno imminere ab Agarenis nuntianti victoriam precatur. Iterum commendat Andream (Praenestinum) et Philippum episcopos et Theodorum, nepotem suum, quos missos scribit „ante aliquantos dies istius maii mensis“. Significat „generalem exercitum“ suum in Campaniam profecturum, tum quia cum Caietanis et Terracinensibus coniuraverint Beneventani, ut civitates Campanas ex b. Petri ditione sub potestatem redigerent patricii Siciliae in castro Caietano degentis, tum quia Campani saepius sint a sese per Philippum episcopum et Pascalem nepotem suum nequicquam admoniti, „ut ad sui praesentiam coniungerent, aut per unamquamque civitatem primates quinque ad Caroli praecellentiam mitterent“. Beneventanos per litteras regis missumque deterreri ab incepto cupit. – Destinavit nobis per. E d . : Cod. Carol. (MGH Epp. 3, 588 n. 61). – R e g . : Ital. Pont. VIII 67 n. 30. De tempore cf. Thoma Papst Hadrian 49 adn. 62. Cf. etiam J³ *4386–J³ *4389 et Hack Cod. Carol. 1068. 1077. 1086. De legatis cf. ibid. 990sq. 1013sq. 1016sq. 1023. – De re cf. Hack Karl der Große 36sq.

4392 JE 2423

(778 mai.) Carolum regem Francorum et Langobardorum atque patricium Romanorum cum per Philippum episcopum et Megistum archidiaconum, missos apostolicos, se una cum regina, ut filius nuper natus baptizaretur, diebus paschalibus Romae fore, significasset, declinasse a proposito dolet. Monet, videat, ut „sicut temporibus b. Silvestri a Constantino magno imperatore per eius largitatem Romana ecclesia elevata atque exaltata sit, ita et in his temporibus germinet, ut omnes gentes edicere valeant: Domine, salvum fac regem, … quia ecce novus Constantinus imperator his temporibus surrexit“ (cf. J³ †380). Haec addit: „Sed et cuncta alia, quae per diversos imperatores, patricios etiam et alios in partibus Tusciae, Spoletio seu Benevento, atque Corsica simul et Sabinensi patrimonio b. Petro concessa sunt, et per nefandam gentem Langobardorum ablata sunt, restituantur; unde et plures donationes in sacro nostro scrinio Lateranensi reconditas direximus“. Philippum et Andream (Praenestinum) episcopos et Theodorum, ducem suum, commendat. – Dum nimio provocati. E d . : Cod. Carol. (MGH Epp. 3, 585 n. 60). – R e g . : Ital. Pont. IX 19 n. 6. Cf. etiam Kehr in Ital. Pont. II 9, Girgensohn in Ital. Pont. X 462 nec non Hack Cod. Carol. 1068. 1077. 1086. De missis cf. ibid. 990sq. 1012. 1016sq. 1023. – De constituto Constantini cf. novissime Hartmann Hadrian I. 182–195 cum operibus laudatis.

* 4393

(777 sept.–778 aug.) Domocultam s. Edisti via Ardeatina, positam ab urbe Roma miliario XVI, „iure perpetuo statuit“ permanendam. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne I 505). – R e g . : Ital. Pont. II 5 n. *17. Olim ad a. (772–795), de tempore cf. Geertman More veterum 11.

* 4394

(777 sept.–778 aug.) In „basilica maiore, quae appellatur s. Dei genetricis, qui aderat iuxta basilicam s. Laurentii martyris adque levite ... foris muros huius civitatis Romae ... vela de stauracim seu quadrapolis numero LXV et linea LXV“ offert. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne I 505). De tempore cf. Geertman More veterum 11.

* 4395

(777 sept.–778 aug.) Tectum tituli b. Clementis restaurat.

Hadrianus I (772–795)

213

L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne I 505). De tempore cf. Geertman More veterum 11.

* 4396

(777 sept.–778 aug.) Basilicam b. Silvestri in Orfea eiusque tectum renovat. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne I 505). De tempore cf. Geertman More veterum 11.

* 4397

(778 sept.–779 aug.) Basilicae s. Petri „trabes numero XIIII“ mutat „atque totum eiusdem baslicae tectum et portica a noviter“ restaurat. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne I 505). Cf. et J³ 4416. De tempore cf. Geertman More veterum 11 et 25.

* 4398

(778 sept.–779 aug.) Formam, „quae Virginis appellatur“ restaurat. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne I 505). De tempore cf. Geertman More veterum 11.

* 4399

(778 sept.–779 aug.) Tectum basilicae b. Ianuarii martyris, „sitam foris porta b. Laurentii martyris atque levite“ restaurat. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne I 505). De tempore cf. Geertman More veterum 11.

* 4400

(778 sept.–779 aug.) „In cimiterio bb. martyrum Abdon et Sennes foris porta Portuense vestem de stauricim“ offert. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne I 505). De tempore cf. Geertman More veterum 11.

? 4401 JE 2411

(779 ex.–780 in.) Tilpini archiepiscopi Remensis iura metropolitana confirmat. Mandat, ut adhibitis Wiomado (Trevirensi) et Possessore (Tarantasiensi?) archiepiscopis et Caroli regis Francorum (et Langobardorum atque patricii Romanorum) missis ordinationem, fidem moresque Lulli episcopi Moguntini examinet, ut, „si aptus fuerit“ inquit „et dignus ad episcopalem cathedram gubernandam, expositam et conscriptam et manu sua propria subscriptam catholicam et orthodoxam fidem per missos suos cum litteris ac testimonio tuo, seu aliorum episcoporum, quos tecum esse mandavimus, ad nos dirigat, ut pallium illi secundum consuetudinem transmittamus et ordinationem illius firmam iudicemus et in eadem s. ecclesia Mogontina archiepiscopum constitutum esse faciamus“. – Quia ad petitionem. E d . : Insertum Flodoardi Hist. Remensis eccl. II c. 17 (MGH SS 36, 463); Lesne Lettre 349. – R e g . : Böhmer/Will Reg. Mainz I 39 n. 40 (ad a. cr. 775); Germ. Pont. IV 61 n. 22; Hack Cod. Carol. 943 (ad a. cr. 775). Olim ad a. cr. 775, de tempore, re et fide cf. Lesne Lettre passim, Falkenstein Palliumverleihungen 184sq. et novissime Pangerl Metropolitanverfassung 35–38. Nonnulla verba sumpta sunt e Lib. diurn. form. 46 (Foerster 103). Cf. etiam J³ *4349.

4402

(780 post mart. 8) Iuxta Hadriani papae et missorum eius Wiomadi (Trevirensis), Tilpini (Remensis),

214

Hadrianus I (772–795) Possessoris (Tarantasiensis?) pontificum et missorum Caroli regis (Francorum et Langobardorum atque patricii Romanorum) praeceptum Lullus Moguntinensis antistes fidem catholicam edisserit (a. regis Caroli XII, pont. Lulli XXV). E d . : Böhmer/Will Reg. Mainz I 40 n. 49; Schieffer Angelsachsen 1535. – R e g . : Böhmer/Will Reg. Mainz I 40 n. 49; Germ. Pont. IV 61 n. 23; Conte Regesto 236 n. (26).

† 4403 JE †2430

780 mart. 9 Roma, Laterano Ecclesiae Ferrariensi „de manu rapacis ac sacrilegi Desiderii regis Langobardorum per summam victoriam potentissimi Caroli regis (Francorum) arreptae“ episcopum praeficit Iohannem ecclesiae Romanae cardinalem et massas duodecim eidem ecclesiae tribuit (pont. d. n. Adriani ss. pont. et univ. pp. in apostulatu a. IX, d. n. Carolo imp. aug. a. III, d. IX m. mart., ind. X, Roma Lateran., Stephanus clericus s. Lat. pal. scriptor scr.). – Cum in principio. E d . : Muratori Antiquitates III 11; Gloria Compendio 640. – R e g . : Ital. Pont. V 207 n. †2. De traditione cf. Klinkenborg PUU Nonantula 242 et Kehr PUU Venedig 281 et PUU Padova 357. 359. 363–365 et Kehr PUU Friaul 261 et Kehr PUU Rom I 122. II 375 et Kehr PUU Rom. Bibliotheken II 90. III 139 et Kehr Nachträge röm. Berichte 536.

* 4404

(779 apr. 11 aut 780 mart. 26) Cum Neapolitanis per missum eorum Petrum in s. pascha placitum habet, ut patrimonium b. Petri, quod in Neapoli ponitur, restituant et XV obsides ex nobilissimis eorum filiis dent. L a u d . i n : J³ 4414. – R e g . : Ital. Pont. VIII 420 n. *11.

* 4405

(779 sept.–780 aug.) Constituit (in urbe Roma) „diaconias tres foris porta b. Petri apostoli ..., id est una quidem s. Mariae ..., quae ponitur in Adrianum, alia vero ... s. (Mariae), quae ponitur foris porta b. Petri apostoli, in caput portici; nec non et alia diaconia quae appellatur s. Silvestri, quae ponitur iuxta hospitale s. Gregorii …, ubi et dona plurima … obtulit, et constituit ut per unamquamque hebdomadam, 5 feria die, cum psallentio a diaconia usque ad balneum pergerent, et ibidem dispensationem per ordinem pauperibus consolari atque elemosina fieri“. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne I 505). – R e g . : Ital. Pont. I 150 n. *2 et 154 n. *1. Olim ad (772–795), de tempore cf. Geertman More veterum 12.

* 4406

(779 sept.–780 aug.) In basilica b. Pauli apostoli trabes et „portica omnia“ noviter restaurat. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne I 506). De tempore cf. Geertman More veterum 12.

* 4407

(779 sept.–780 aug.) Monasterium ab Honorio I iuxta Lateranum conditum (J³ *3277) „a noviter“ aedificat atque ditat et abbatem cum ceteris monachis regulariter ibidem vitam degentibus ordinat. „Et constituit eos in basilica Salvatoris quae et Constantiniana iuxta Lateranense patriarchio posita officio celebrari, … ab uno choro, qui dudum singulariter in utrosque psallebant, monachi monasterii s. Pancratii ibidem posito, et ab altero choro monachi iam fati monasterii ss. Andreae et Bartholomaei, quod appellatur Honorii papae“. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne I 506). – R e g . : Ital. Pont. I 33 n. *2. Olim ad a. (772–795), de tempore cf. Geertman More veterum 12.

Hadrianus I (772–795) * 4408

215

(779 sept.–780 aug.) In „domoculta, quae appellatur Capracorum, quam ex iure proprio suo offeruit pro alimoniis pauperum“, ecclesiam fundat atque aedificat simulque speciose ornat et b. Petro dedicat „recondens in ea reliquias“ et „corpora sanctorum martyrum“, videlicet ss. Cornelii, Lucii, Felicis et Innocentii. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne I 506). – R e g . : Ital. Pont. II 29 n. *2. Olim ad a. (772–795), de tempore cf. Geertman More veterum 12.

* 4409

(779 sept.–780 aug.) Tectum tituli b. Susannae martyris, „qui appellatur Duas domus, situm iuxta s. Quiriacum“ restaurat. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne I 507). De tempore cf. Geertman More veterum 12.

* 4410

(779 sept.–780 aug.) Titulum b. Cyriaci martyris restaurat. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne I 507). De tempore cf. Geertman More veterum 12.

* 4411

(779 sept.–780 aug.) Ecclesiam s. Laurentii, „quae appellatur ad Formonsum ... a noviter“ restaurat. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne I 507). De tempore cf. Geertman More veterum 12.

4412 JE 2425

(774–780) Carolo regi Francorum et Langobardorum atque patricio Romanorum respondet vota faciens, ut Deus „victorem eum super omnes barbaras nationes faciat“. Benevolentiam eius in b. Petrum confirmat. – Mellifluae et a. E d . : Cod. Carol. (MGH Epp. 3, 589 n. 62). Cf. Hack Cod. Carol. 968.

4413 JE 2427

(776–780) Carolo regi Francorum et Langobardorum atque patricio Romanorum significat Mauritium episcopum Histriensem (Aemoniensem?) cum mandato eius pensiones b. Petri in Histria exigeret, a Graecis ipsisque Histriensibus excaecatum esse, studere illum suspicantibus, ut Histriam in Caroli potestatem redigeret. Rogat, praecipiat Marcario, duci Foroiuliensi, ut Mauritium dimitti iubeat. – Credimus quod iam. E d . : Kandler Cod. dipl. Istr. I 95 n. 45; Cod. Carol. (MGH Epp. 3, 590 n. 63). – R e g . : Ital. Pont. VII/2, 204 n. 12. Kandler op. cit. epistolam a. 778, Paschini Storia 147 a. cr. 779 attribuit. De re cf. Krahwinkler Friaul 144sq.

4414 JE 2428

(779–780) Carolo regi Francorum et Langobardorum atque patricio Romanorum nuntiat Terracinam per Neapolitanos Graecosque, suasore Arighi duce Beneventano, invasam esse. Wulfuinum ante kalendas Augustas Romam mitti cupit, ut cum Tuscis et Spoletinis ipsisque Beneventanis properet Terracinam, Caietam, Neapolim recuperare. Cum Neapolitanis sibi die paschali (aut 11 apr. 779 aut 26 mart. 780) convenisse scribit, ut traditis sibi obsidibus quindecim de Neapolitano ecclesiae patrimonio restituendo cum patricio Siciliae agerent, idque si effecissent, et obsides et Terracinam acciperent; sed ne obsides dari quidem passum Arighim esse, „quia“ inquit

216

Hadrianus I (772–795) „quotidie filium (Adalgisum) nefandissimi Desiderii exspectat, ut una cum ipso pro vobis nos expugnent.“. – Nullum plus credimus. E d . : Cod. Carol. (MGH Epp. 3, 591 n. 64). – R e g . : Ital. Pont. VIII 420 n. 12. Bertolini Carlomagno 622 adn. 75 et Noble Republic 163 adn. 115 hanc epistolam a. 780 mai. adscribunt. Cf. etiam Hack Cod. Carol. 1069. 1078. 1086. De Wulfuino comite cf. ibid. 1025.

* 4415 JE I 296

(779–780) Roma Synodus, in qua requiritur, an reliquiae s. Candidi, quas Carolo regi (Francorum et Langobardorum atque patricio Romanorum) mittere voluit Hadrianus, intactae sint fidei. L a u d . i n : J³ 4416. De re cf. Smith Old saints 322 et 336 nec non Hack Cod. Carol. 987.

4416 JE 2429

(779–780) Carolum regem Francorum et Langobardorum atque patricium Romanorum rogat, ut „magistrum“ mittat, qui idoneas ad ecclesiam b. Petri reficiendam trabes ante kalendas Augustas ex partibus Spoletinis advehendas curet. Corpus s. Candidi nuntiat Addoni diacono, misso eius, concessum esse. De Neapolitanorum cum Graecis et Beneventanis collusione Addonem accuratius expositurum. – Directus a vestigia. E d . : Cod. Carol. (MGH Epp. 3, 592 n. 65). – R e g . : Germ. Pont. I 149 n. 1. Cf. etiam Hack Cod. Carol. 968. 987.

*† 4417

780 Minden Ecclesiam Mindensem noviter conditam b. Petro consecrat et Hercumbertum ei praeficit. L a u d . i n : Versus per Hermannum de Lerbeck a cr. 1380 Catalogo episcoporum Mindensium praemissi (Löffler Geschichtsquellen I 21). – R e g . : Germ. Pont. IX 151 n. †*1. Leoni III et a. 780 (!) ascriptum, de fide cf. Schieffer in Germ. Pont. IX loc. cit.

* 4418 JE I 297

(781) apr. 15 Roma Carolo rege et Hildegarde regina praesentibus, filio eorum Carolomanno et baptisma tribuit et nomen Pippino indit, eumque in regem Italiae, ac fratrem eius Ludovicum in Aquitaniae regem ungit (in pascha). L a u d . i n : Waitz Kleine Lorscher Franken-Chronik 413; Chron. Laurissense a. 781 (MGH SS 1, 118; Schnorr v. Carolsfeld 32); Ann. Franc. ad a. 781 (MGH SS rer. Germ. 6, 56sq.); Ann. Barenses ad a. 782 (MGH SS 5, 52); Ann. Ottenburani ad a. 781 (MGH SS 5, 2). – R e g . : Böhmer/Mühlbacher² n. 235b et n. 508e et n. 515r. De re cf. Angenendt Kaiserherrschaft 157.

* 4419

(780 sept.–781 aug.) Basilicam Salvatoris restaurat. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne I 507). De tempore cf. Geertman More veterum 12.

* 4420

(780 sept.–781 aug.) Monasterium s. Laurentii, quod „appellatur Palatinis, in desertis repperiens“ restaurat „coniugens ei alium monasterium iuxta ipsum positum, scilicet s. Stephani, qui cognominatur Vagauda“, ubi et monachos ordinat et constituit, „ut in titulo b. Marci pontificis atque confessoris officium fungerent“. Insuper in basilica b. Marci „alios arcos argenteos“ et „calices ministeriales in catholica procedentes“ facit.

Hadrianus I (772–795)

217

L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne I 507). – R e g . : Ital. Pont. I 101 n. *1. Olim ad a. (772–795), de tempore cf. Geertman More veterum 12.

4421 JE 2433

(781 mai.–sept.) Carolo regi Francorum et Langobardorum atque patricio Romanorum scribit homines „fidelissimos atque seniores“ coram Itherio (abbate s. Martini Turonensi) et Maginario (capellano, postea abbate s. Dionysii Parisiensi), missis eius, in ecclesia s. Mariae Forobonensi (Foronovensi) testificatos esse, territorium Sabinense antiquitus b. Petri fuisse; de quo restituendo repetit. – Recordari vos credimus. E d . : Cod. Carol. (MGH Epp. 3, 598 n. 69). De tempore cf. Noble Republic 155 adn. 81: ad a. 781 ante apr., et Hack Cod. Carol. 1069. 1078. 1086.

4422 JE 2434

(781 mai.–sept.) Carolo regi Francorum et Langobardorum atque patricio Romanorum, spiritali compatri suo, scribit Petrum episcopum (Ticinensem), ut mandaverit, ordinatum a se esse. Traditionem territorii Sabinensis exspectat. Verecundi summarium concilii Chalcedonii a Petro allatum improbat. Leonis I de iniqua synodo Ephesia ad Constantinopolitanos epistolam (v. J³ 959) mittit. – Nectareas mellifluasque regalis. E d . : Cod. Carol. (MGH Epp. 3, 599 n. 70). De tempore cf. Bullough Vescovi 324, qui has litteras ad a. 781 iun./iul.– sept. ascribit. Vide etiam Hack Cod. Carol. 968. 1069. 1078. 1086. De Petro episcopo (Ticinensi) cf. ibid. 1014sq. De summario Chalcedonensis concilii cf. Zechiel-Eckes Verecundus.

4423 JE 2435

781 dec. 1 Ful(rado) archipresbytero et Maginario abbati (s. Dionysii Parisiensibus) concedit „hospitale intus ... basilica b. principis apostolorum Petri situm post oratorium s. Leonis … euntibus ad s. Andream manu dextra“ ita sane, ut ab eis „singulis quibusque indictionibus pensionis nomine rationibus ecclesiasticis, id est venerabile basilicae b. Petri“, unus auri solidus persolvatur, omnisque, qua indiget fabrica, melioratio ac defensio praedicto hospitali, indifferenter procuretur (Scr. p. m. Theodori not. et scrin. in m. nov., ind. V. Dat. kal. dec., a. pont. X). – Si extraneis ignotisque. E d . : Große PUU Frankreich NF IX 78 n. 6. – R e g . : Hack Cod. Carol. 943.

* 4424

(781) Legatos suos, Formosum videlicet et Damasum episcopos, una cum missis (Francorum) regis Caroli, Riculfo diacono et Eberhardo magistro pincernarum, ad Tassilonem ducem Baioariae mittit, qui eum commoneant de sacramento, quod Pippino regi et filiis eius ac Francis iuraverat. L a u d . i n : Ann. Franc. ad a. 781 (MGH SS rer. Germ. 6, 58sq.). – R e g . : Böhmer/Mühlbacher² n. 235b; Germ. Pont. I 389 n. *10. De re cf. Abel/Simson Jahrb. I 380–383. nec non Becher Eid und Herrschaft 51sqq.

*† 4425

(781) Ecclesiae s. Stephani a Carolo Magno (rege Francorum) in loco, qui dicitur Salingenstede constructae, Hildegrimum Catalaunensem episcopum praefici iubet. L a u d . i n : Annalium s. Aegidii Brunsvicensium excerpta ad a. 780 (MGH SS 30/1, 7); Ann. Saxo ad a. 781 (MGH SS 37, 24); Gesta epp. Halberstaden. a. 781 (MGH SS 23, 78); Fragmentum Gestorum episcoporum Halberstadensium a. 780 (MGH SS 30/1, 20). – R e g . : Germ. Pont. V/2, 207 n. *†1. De tempore et re cf. Jakobs in Germ. Pont. V/2 loc. cit. cum operibus laudatis.

218 4426 JE 2436

Hadrianus I (772–795) (781 mai.–782 mart.) Carolo regi Francorum et Langobardorum atque patricio Romanorum spiritali compatri suo significat Itherium abbatem (s. Martini Turonensem) et Maginarium capellanum (et abbatem s. Dionysii), missos eius, quominus integrum territorium Sabinense sibi traderent, ab iniquis hominibus impeditos esse. Per Stephanum „dudum saccellarium“ petit, ut traditione definite praecepta alterutrum illorum ad rem perficiendam iterum mittat. – Ad referendum praecellentissimae. E d . : Cod. Carol. (MGH Epp. 3, 601 n. 71). De tempore cf. Gundlach in MGH Epp. 3 loc. cit. (ad cr. 781 ex.–782 in.) et Noble Republic 155 adn. 85 (ad a. 781 ex.–783 apr.). Cf. etiam Hack Cod. Carol. 1070. 1078. 1086. De missis cf. ibid. 1007sq. 1011. 1021sq.

* 4427

(781 sept.–782 aug.) Porticum, „quae ducit ad b. Petrum apostolum“ restaurat. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne I 507). De tempore cf. Geertman More veterum 13.

* 4428

(781 sept.–782 aug.) Diaconiam s. Dei genetricis, quae appellatur Cosmidin, a fundamentis aedificat. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne I 507). De tempore cf. Geertman More veterum 13.

* 4429

(781 sept.–782 aug.) Titulum b. Laurentii martyris renovat. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne I 507). De tempore cf. Geertman More veterum 13.

* 4430

(781 sept.–782 aug.) Ecclesiam b. Martini „sitam iuxta titulum s. Silvestri“ renovat. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne I 507). De tempore cf. Geertman More veterum 13.

* 4431

(781 sept.–782 aug.) Basilicam b. Agapiti martyris „foris muros iuxta s. Laurentium“ positam renovat. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne I 507). De tempore cf. Geertman More veterum 13.

* 4432

(781 sept.–782 aug.) Titulum s. Sixti renovat. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne I 507). De tempore cf. Geertman More veterum 13.

* 4433

(781 sept.–782 aug.) Basilicam s. Adriani renovat. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne I 507). De tempore cf. Geertman More veterum 13.

Hadrianus I (772–795) * 4434

219

(781 sept.–782 aug.) Basilicam s. Pancratii una cum monasterio s. Victoris renovat. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne I 507). De tempore cf. Geertman More veterum 13.

* 4435

(781 sept.–782 aug.) Basilicam s. Eusebii renovat. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne I 507). De tempore cf. Geertman More veterum 13.

4436 JE 2437

782 nov. 1 Monasterii s. Apollinaris Classensis bona petente Dominico abbate confirmat, ea lege, „ut singulis quoque dierum“ inquit „missas pro remedio anime nostre indifferenter fieri disponat abbas, nostraque memoria in eodem sancto loco permaneat; et quotiens matutinum efficitur, pro remissione peccatorum nostrorum monachi trecentos Kirie eleyson exclamare debeant, similiter et post expletum vesperum, ita sane, ut singulis quibusque (indictionibus) rationibus publicis (a) tua religiositate successoribusque tuis abbas difficultate postposita persolvatur, omnemque, non (lege: qua) indigent, defensionem et meliorationem predicta loca indifferenter vos (?) sine dubio procurante efficiatur, nullaque precepta ad dandum annua pensione a vobis mora perveniat, sed ultro actionariis publicis a predicto tempore persolvatur“ (Scr. p. m. Iohannis scrin. in m. oct., ind. VI. Dat. kal. nov. p. m. Anastasii secundicerii, regn. d. Deo et salv. I. Chr. etc. a. Deo propitio pont. d. n. in apost. sede XI, ind. VI). – Petentium desideriis dignum. E d . : Mittarelli Ann. Cam. I App. 10 n. 3. – R e g . : Ital. Pont. V 103 n. 5. De traditione cf. Kehr PUU Pisa 192.

* 4437

(782) Roma Willehadum presbyterum a Carolo Magno rege (Francorum et Langobardorum atque patricio Romanorum) ad fidem praedicandam in septentrionales Saxoniae partes missum, paganorum vero seditione expulsum, consolatione corroborat. L a u d . i n : Vita s. Willehadi c. 7 (MGH SS 2, 382). – R e g . : May Reg. Bremen 2 n. 1; Germ. Pont. VI 23 n. *1.

4438 JE 2438

(781 apr.–783 apr.) Carolo regi Francorum et Langobardorum atque patricio Romanorum, spiritali compatri suo, Gregorium episcopum (Ostiensem atque Ambianensem), qui laeta de eo sibi nuntiaverit, diligenter commendat. – Omnipotens Deus repertor. E d . : Cod. Carol. (MGH Epp. 3, 604 n. 73). Cf. et Hack Cod. Carol. 969. 1070. 1078. 1087. – De Gregorio episcopo et legato cf. ibid. 1001–1004.

4439 JE 2439

(781 apr.–783 apr.) Carolo regi Francorum et Langobardorum atque patricio Romanorum, spiritali compatri suo, haec ad verbum nuntiat: „gens Persarum invadentes atque depredantes venerunt usque in loco, quod dicitur Amoria (Amorium Phrygiae), sexagesimo miliario eiusdem civitatis Constantinopolitanae. … Et … thius regis Persarum princeps et dux exercitui nefandissimi ipsorum existebat; qui dum reversus fuisset cum iniqua victoria, elatus in superbia mentitus est proprio nepto suo, et ab eiusdem exercito factus est rex Persarum; et infra Perse tumultuantes pugnare ad invicem pro nepote et thio dicuntur“. – Dum nimis in.

220

Hadrianus I (772–795) E d . : Cod. Carol. (MGH Epp. 3, 604 n. 74). Cf. et Hack Cod. Carol. 1070. 1078. 1087.

4440 JE 2440

(781 ex.–783 apr.) Carolo regi Francorum et Langobardorum atque patricio Romanorum, spiritali compatri suo, significat Maginarium (abbatem s. Dionysii), missum eius, ab improbis hominibus retardatum esse, quominus integrum territorium Sabinense sibi traderet. Reginae et Pippino regi Langobardorum, spiritali filio suo, bene precatur. – Divinitus praeordinata vestra. E d . : Cod. Carol. (MGH Epp. 3, 602 n. 72). De tempore cf. Gundlach in MGH Epp. 3 loc. cit. (ad. a. 782); cf. etiam J³ 4426 et Hack Cod. Carol. 968. 1070. 1078. 1087. – De Maginario abbate cf. ibid. 1011.

4441 JE 2441

(781 ex.–783 apr.) Carolum regem Francorum et Langobardorum atque patricium Romanorum, spiritalem compatrem suum, orat, ut, quo b. Petrum donaverit, territorium Sabinense sibi tradat. Missos suos, Agathonem diaconum et Theodorum, consulem et ducem, nepotem suum, commendat. – Beatus David rex. E d . : Cod. Carol. (MGH Epp. 3, 597 n. 68). De tempore cf. Gundlach in MGH Epp. 3 loc. cit. (ad a. 781 in.) et Noble Republic 155sq. adn. 85 (ad a. 781 ex.– apr. 783). Cf. etiam Hack Cod. Carol. 1069. 1078. 1086. – De missis cf. ibid. 988. 1023.

* 4442

(782 sept.–783 aug.) Basilicam „s. Dei genetricis ad Praesepe … ultro citroque“ restaurat „et in sarta tecta eiusdem ecclesiae ... trabes maiores“ ponit. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne I 508). De tempore cf. Geertman More veterum 14.

* 4443

(782 sept.–783 aug.) Cameram b. Petri apostolorum principis, „exemplo olitano sculpens diversis coloribus noviter“ facit. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne I 508). De tempore cf. Geertman More veterum 14.

* 4444

(782 sept.–783 aug.) Porticum, „quae ducit ad b. Paulum apostolum a porta una cum ecclesia s. Eupli usque ad praedictam basilicam s. Pauli“ restaurat. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne I 508). De tempore cf. Geertman More veterum 14.

* 4445

(782 sept.–783 aug.) Porticum, „quae ducit ad s. Laurentium foris muros a porta usque in eadem basilicam noviter“ restaurat. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne I 508). De tempore cf. Geertman More veterum 14.

* 4446

(782 sept.–783 aug.) Ecclesiam s. Leucii (in Via Flaminia) noviter restaurat. Domumcultam apud ecclesiam s. Leucii aedificat et b. Petro in perpetuum concedit et in ea fines ampliat.

Hadrianus I (772–795)

221

L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne I 509). – R e g . : Ital. Pont. I 157 n. *1; Ital. Pont. II 12 n. *15; Conte Regesto 244 n. (*29) + *30. Olim ad a. (772–795), de tempore cf. Geertman More veterum 14.

* 4447

(782 sept.–783 aug.) Basilicam s. Laurentii martyris renovat. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne I 508). De tempore cf. Geertman More veterum 14.

* 4448

(782 sept.–783 aug.) Ecclesiam s. Stephani renovat. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne I 508). De tempore cf. Geertman More veterum 14.

* 4449

(782 sept.–783 aug.) Coemeterium b. Cyriacae renovat. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne I 508). De tempore cf. Geertman More veterum 14.

* 4450

(782 sept.–783 aug.) Basilicam Hierusalem renovat. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne I 508). De tempore cf. Geertman More veterum 14.

* 4451

(782 sept.–783 aug.) Titulum Apostolorum, quod appellatur Eudoxiae ad vincula renovat. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne I 508). De tempore cf. Geertman More veterum 14.

* 4452

(782 sept.–783 aug.) Basilicam s. Rufinae et Secundae una cum baptisterio renovat. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne I 508). De tempore cf. Geertman More veterum 14.

* 4453

(782 sept.–783 aug.) Basilicam b. Andreae „sitam Via Appia in silicae“ una cum baptisterio renovat. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne I 508). De tempore cf. Geertman More veterum 14.

* 4454

(782 sept.–783 aug.) Basilicam b. Cosmae et Damiani „sitam in Tribus fatis“ renovat. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne I 508). De tempore cf. Geertman More veterum 14.

* 4455

(782 sept.–783 aug.) Ecclesiam b. Iohannis Baptistae „sitam iuxta portam Latinam“ renovat. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne I 508). De tempore cf. Geertman More veterum 14.

222 * 4456

Hadrianus I (772–795) (782 sept.–783 aug.) Ecclesiam Apostolorum „foris porta Appia“ renovat. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne I 508). De tempore cf. Geertman More veterum 14.

* 4457

(782 sept.–783 aug.) Titulum Pudentis renovat. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne I 508). De tempore cf. Geertman More veterum 14.

* 4458

(782 sept.–783 aug.) Basilicam s. Theodori „sitam in Sabellum“ renovat. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne I 508). De tempore cf. Geertman More veterum 14.

* 4459

(782 sept.–783 aug.) Basilicam s. Petri positam „in massa Marulis“ renovat. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne I 508). De tempore cf. Geertman More veterum 14.

4460 JE 2442

(783 mai.–oct.) Carolum regem Francorum et Langobardorum atque patricium Romanorum, spiritalem compatrem suum, rogat, Romam puniendos mittat Heleuterium et Gregorium, iudices Ravennates, qui variis facinoribus admissis ad eum accesserint, ut et evitarent suum iudicium et voluntatem eius a sese alienarent. – Gratiae sancti spiritus. E d . : Cod. Carol. (MGH Epp. 3, 605 n. 75). – R e g . : Ital. Pont. V 89 n. 18. Olim ad a. 783 post apr. De tempore cf. Gundlach in MGH Epp. 3 loc. cit.

4461 JE 2443

(774–784 iul.) Ecclesias in valle Tellina, in parroechiis ecclesiae Comensis, a Carolo rege Francorum et Langobardorum ac patricio Romanorum atque Hildegarda regina monasterio s. Dionysii donatas „sub nullius iure vel dioeceseos esse decernit“ petente Ful(rado) abbate. – Cum summae apostolicae. E d . : Große PUU Frankreich NF IX 80 n. 7. – R e g . : Böhmer/Mühlbacher² n. 71; Hack Cod. Carol. 943. Cf. Pflugk-Harttung Dipl.–hist. Forschungen 106, qui de fide huius sine causa dubitat.

† 4462 JE †2444

784 iul. Roma, Laterano Monasterii s. Salvatoris (Fuldensis) privilegia ac possessiones confirmat rogante Baugulfo abbate (Scr. p. m. Romani not. atque scrinarii apost. sedis. m. iul., ind. VII. Actum Lateranensi palatio. Dat. p. m. Stephani primiscrin.). – Quoniam novimus concedenda. E d . : Stengel UB Fulda I 231 n. 155†; Meyer zu Ermgassen Cod. Eberhardi I I 61. – R e g . : Germ. Pont. IV 357 n. †7. Olim ad a. (784). De spurio a. 1064/1068 confecto cf. Jakobs in Germ. Pont. IV loc. cit.

* 4463

784 aug. 29 Ab Hadriano Constantinus VI et Irena (Constantinopolitanorum) imperatores Constantinopolim venire petunt ad universale concilium celebrandum (Dat. IV kal. sept., ind. VII).

Hadrianus I (772–795)

223

L a u d . i n : Mansi Conc. 12, 984.; ACO NS III/1, 5. – R e g . : Dölger/Müller Reg. I/1, 181 n. 343a. De tempore et re cf. Rochow Byzanz 242sq. et Dölger/Müller loc. cit.

* 4464

(783 sept.–784 aug.) „In basilica b. Petronillae ad b. Petrum apostolum arcos argenteos“ facit. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne I 509). De tempore cf. Geertman More veterum 15.

* 4465

(783 sept.–784 aug.) Titulum s. Praxedis renovat. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne I 509). De tempore cf. Geertman More veterum 15.

* 4466

(783 sept.–784 aug.) Basilicam s. Eugeniae „tam intus quam que foris“ restaurat. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne I 509). De tempore cf. Geertman More veterum 15.

* 4467

(783 sept.–784 aug.) Basilicam „ss. Gordiani atque Epimachi seu cymiterium eiusdem ecclesiae Simplicii et Serviliani atque Quarti et Quinti martyribus et b. Sophiae una cum cimiterio s. Tertullini foris porta Latina“ restaurat. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne I 509). De tempore cf. Geertman More veterum 15.

* 4468

(783 sept.–784 aug.) Ecclesiam bb. Tiburtii et Valeriani atque Maximi renovat. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne I 509). De tempore cf. Geertman More veterum 15.

* 4469

(783 sept.–784 aug.) Basilicam s. Zenonis „una cum cymiterio ss. Urbani, Felicissimi et Agapiti atque Ianuarii seu Cyrini martyribus, foris porta Appia“ renovat. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne I 509). De tempore cf. Geertman More veterum 15.

* 4470

(783 sept.–784 aug.) Titulum s. Dei genetricis, „quae vocatur Calisti trans Tiberim“ renovat. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne I 509). De tempore cf. Geertman More veterum 15.

* 4471

(783 sept.–784 aug.) Titulum s. Marcelli „in Via lata situm“ renovat. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne I 509). De tempore cf. Geertman More veterum 15.

* 4472

(783 sept.–784 aug.) „Basilicas cymiterii ss. martyrum Hermetis, Proti et Iacincti atque Bassillae mirae

224

Hadrianus I (772–795) magnitudinis“ renovat. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne I 509). De tempore cf. Geertman More veterum 15.

* 4473

(783 sept.–784 aug.) Coemeterium s. Felicitatis „via Salaria una cum ecclesiis s. Silani martyris et s. Bonifacii confessoris atque pontificis“ renovat. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne I 509). De tempore cf. Geertman More veterum 15.

* 4474

(783 sept.–784 aug.) Basilicam s. Saturnini „via Salaria“ cum coemeterio ss. Chrysanthi et Dariae renovat. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne I 509). De tempore cf. Geertman More veterum 15.

* 4475

(783 sept.–784 aug.) Coemeterium s. Hilariae renovat. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne I 509). De tempore cf. Geertman More veterum 15.

* 4476

(783 sept.–784 aug.) Coemeterium „Iordannorum, videlicet ss. Alexandri, Vitalis et Martialis martyrum, seu sanctorum septem virginum“ renovat. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne I 509). De tempore cf. Geertman More veterum 15.

* 4477

(783 sept.–784 aug.) Coemeterium s. Silvestri confessoris atque pontificis „via Salaria“ renovat. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne I 509). De tempore cf. Geertman More veterum 15.

* 4478

(783 sept.–784 aug.) Ecclesiam s. Felicis „positam foris portam Portuense“ renovat. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne I 509). De tempore cf. Geertman More veterum 15.

* 4479

(783 sept.–784 aug.) Basilicam ss. Abdon et Sennes atque b. Candidae una cum ceteris coemeteriis renovat. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne I 509). De tempore cf. Geertman More veterum 15.

4480 JE 2432

(783–784) Carolo regi Francorum et Langobardorum atque patricio Romanorum, spiritali compatri suo, (Pothonem) monasterii s. Vincentii (Vulturnensis) abbatem infidelitatis falso accusatum commendat. Quem in integrum restitui cupit. – Dum tanto ex. E d . : Cod. Carol. (MGH Epp. 3, 593 n. 66). – R e g . : Ital. Pont. VIII 248 n. 5. Olim ad a. (781 mai-iun.?). De tempore cf. Winandy Dates de l'abbatiat 209 et Houben Absetzung 409. Cf. et Hack Cod. Carol. 1069. 1078. 1086.

Hadrianus I (772–795) 4481 JE 2431

225

(783–784) Carolum regem Francorum et Langobardorum atque patricium Romanorum, spiritalem compatrem suum, laudat, quod per litteras Possessori archiepiscopo (Tarantasiensi?) datas de fratrum monasterii s. Vincentii (Vulturnensis) et Autberti Pothonisque abbatum discordiis quaestionem sibi mandaverit. Autbertum scribit itinere Romam inito repente obiisse. Pothonem et proprio iureiurando et iurantibus monachis decem purgatum de perduellione esse; quos in Franciam profectos nuntiat. – Praecelsas ac Deo. E d . : Cod. Carol. (MGH Epp. 3, 594 n. 67). – R e g . : Ital. Pont. VIII 248 n. 4. Olim ad a. (781 mai.–iun.?). De tempore cf. Winandy Dates de l'abbatiat 209 et Houben Absetzung 409. Gundlach in MGH Epp. 3 loc. cit. epistolam 781 mai.– iun. ascribit. Cf. etiam Hack Cod. Carol. 968. 1017sq. 1069. 1078. 1086.

* 4482

(784) Roma Hadrianum Liudgerus (primus postmodum episcopus Monasteriensis), in Fresonum partes ad fidem praedicandam missus, Saxonum vero Fresonumque seditione expulsus cum Hildigrimo germano et Gerberto discipulo adit. L a u d . i n : Altfridi Vita s. Liudgeri I 18 (MGH SS 2, 410 adn. 5; Diekamp 60 [cap. I 21]). – R e g . : Weiers Studien 126 n. *1; Germ. Pont. IX 69 n. *1. De fide cf. Weiers Studien 11 et Angenendt Liudger 94.

*? 4483

(784) Roma Liudgerum (presbyterum) de monasterio (Werdinensi) in paterna hereditate ab ipso construendo certior factus in honore magno habet donatque ei Salvatoris nostri reliquias et s. Dei genitricis Mariae et ss. Petri et Pauli. L a u d . i n : Vita secunda s. Liudgeri I 13 (MGH SS 2, 410 adn. 5; Diekamp 60). – R e g . : Germ. Pont. VII 218 n. ?*1. De fide cf. Angenendt Liudger 105.

* 4484

(784 sept.–785 aug.) Basilicas „b. Adriani martyris seu ss. Cosmae et Damiani (in urbe Roma)“, quas noviter restaurat, diaconias constituit, „in quibus et multa bona pro sua sempiterna memoria“ facit, „concedens eis agros, vineas, oliveta, servos vel ancillas et peculiis diversis atque rebus mobilibus“. Et in prefata diaconia s. Adriani offert „in argento“ canistra, amam, scyphum, patenam, calicem et amulam. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne I 509). – R e g . : Ital. Pont. I 69 n. *2; Conte Regesto 241 n. *28. Olim ad a. (772–795), de tempore cf. Geertman More veterum 16. Ad hanc diaconiam et diaconiam ss. Cosmae et Damiani (cf. J³ *4485) formulam 95 Libri diurni (ed. Foerster 173), cui inscribitur „Privilegium de diaconiis“, spectare credidit Kehr in Ital. Pont. I loc. cit.

* 4485

(784 sept.–785 aug.) Basilicam „ss. Cosmae et Damiani (in urbe Roma)“, quam noviter restaurat, diaconiam constituit, in qua „et multa bona pro sua sempiterna memoria“ facit „concedens ... agros, vineas, oliveta, servos vel ancillas et peculiis diversis atque rebus mobilibus“. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne 509). – R e g . : Ital. Pont. I 69 n. *2. Olim ad a. (772–795), de tempore cf. Geertman More veterum 16. Ad hanc diaconiam et diaconiam b. Hadriani (cf. J³ *4484) formulam 95 Libri diurni (ed. Foerster 173), cui inscribitur „Privilegium de diaconiis“, spectare credidit Kehr in Ital. Pont. I loc. cit.

* 4486

(784 sept.–785 aug.) Aquaeductum „Sabbatinae“ a fundamento aedificat.

226

Hadrianus I (772–795) L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne I 510). De tempore cf. Geertman More veterum 16.

* 4487

(784 sept.–785 aug.) Basilicam s. Secundini „positam in Penestrina“ restaurat. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne I 510). De tempore cf. Geertman More veterum 16.

* 4488

(784 sept.–785 aug.) Basilicam b. martyris Stephani „sitam in Celio monte“ restaurat. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne I 510). – R e g . : Ital. Pont. I 42. De tempore cf. Geertman More veterum 16.

* 4489

(784 sept.–785 aug.) In „basilicam b. Eugeniae (extra portam Latinam), quae iamdudum eius renovaverat almitas, sollerti in ea gerens cura, monasterium puellarum noviter ibidem a fundamentis aedificans, constituit, ut iugiter illuc Deo canerent laudes, videlicet hora prima, tertia, sexta, nona, vespera et matutina“, etiam plura dona offert, videlicet „agros, vineas, domos, servos, et ancillas diversisque peculiis et ceteris mobilibus et immobilibus rebus“. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne I 510). – R e g . : Ital. Pont. I 162 n. *1. Olim ad a. (772–795); de tempore cf. Geertman More veterum 16.

* 4490

(784 sept.–785 aug.) Sarta tecta tituli Pamachii ss. Iohannis et Pauli renovat. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne I 510). – R e g . : Ital. Pont. I 107. De tempore cf. Geertman More veterum 16.

† 4491 JE †2447

785 sept. 19 Angilramno Mettensi episcopo Romae tradit capitula plurima (72) canonica ex graecis et latinis canonibus et synodis Romanis atque decretis praesulum ac principum Romanorum collecta (d. XIII kal. oct., ind. IX). – Dei ordinationem accusat. E d . : Pflugk-Harttung Acta II 25 n. 52 (partim); Schon Capitula 91. – C a n . : Ps. Is. (Hinschius 757); Anselmi Coll. Can. III c. 88. De fide et re cf. Schon op. cit.

* 4492

(785 ante oct. 26) Hadriano Tarasius patriarcha Constantinopolitanus epistolam synodicam mittit, quae tractat naturam Spiritus sancti. L a u d . i n : J³ 4495. – R e g . : Grumel/Darrouzès Reg. Constantinople I/2, 22 n. 351.

* 4493

(784 dec. 25–785 oct. 26) Hadriano Constantinus VI imperator et Irena imperatrix (Constantinopolitani) imperialia iussa mittunt et rogant, ut Tarasium patriarcham Constantinopolitanum confirmet. L a u d . i n : J³ 4494. – R e g . : Dölger/Müller Reg. I/1, 180 n. 343. De tempore cf. Dölger/Müller Reg. I/1 loc. cit.

4494 JE 2448

785 oct. 26 Constantini VI et Irenae imperatorum (Constantinopolitanorum) consilium restituendi imaginum cultus miris laudibus exornat; de quarum veneratione a maioribus

Hadrianus I (772–795)

227

tradita latius exponit. In congreganda synodo quid sit agendum, docet. Petit, ut patrimonia b. Petri antiquitus concessa et „consecrationes archiepiscoporum seu episcoporum, sicut olitana constet traditio, Romanae dioecesis existentes“, sibi restituant. Tarasium patriarcham Constantinopolitanum in eorum litteris „universalem“ dici miratur; quod ne in posterum fiat, orat. Eundem dolet ex laico factum patriarcham esse. Restitutis imaginibus victores eos fore divinat, „sicut filius et spiritalis noster compater, dominus Carolus rex Francorum et Langobardorum atque patricius Romanorum nostris obtemperans monitis atque adimplens in omnibus voluntates, omnis Hesperiae occiduaeque partis barbaras nationes ... suo subiciens regno adunavit; unde“ b. Petro „perpetuo optulit possidenda tam provincias, quam civitates, seu castra et cetera territoria, immo et patrimonia, quae a perfida Langobardorum gente detinebantur ...; sed et aurum atque argentum cotidie … non desinit offerendo.“ Petrum archipresbyterum et Petrum abbatem et presbyterum monasterii s. Sabae, legatos suos, commendat (Dat. VII kal. nov., ind. IX). – Ὁ Θεὸς ὁ; Deus qui dixit. E d . : Tăutu Acta I 588 n. 311; ACO NS III/1, 118/119. – R e g . : Ital. Pont. X 13 n. 18; Hack Cod. Carol. 944. De re cf. Chifar Konzil von Nikaia 140–143, de traditione cf. Lamberz Studien cum operibus laudatis. Cf. etiam Kehr PUU Rom. Bibliotheken II 80. II 84. III 120. III 136.

4495 JE 2449

(785 oct. 26) Tarasii patriarchae Constantinopolitani epistolae synodicae respondet. Improbat eum patriarcham ex laico factum esse, sed orthodoxiae eius veniam dat. Ad capessendas imagines hortatur. Legatos suos commendat. – Ποιμαντικαῖς ϕροντίσιν ἐν; Pastoralibus curis quibus. E d . : Tăutu Acta I 592 n. 312; ACO NS III/1, 174/175. – R e g . : Hack Cod. Carol. 944. Olim ad a. (785), de tempore cf. nunc Grumel/Darrouzès Reg. Constantinople I/2, 22 n. 351. – Fragmenta plenioris epistolae praebet Coll. Britannica (e registro epistolarum Hadriani I); cf. Lamberz in ACO NS III/1, 183 adn. Cf. etiam J³ 3740.

4496 JE 2445

(772–cr. 785) Egilae episcopi (Illiberitani) Iohannisque presbyteri orthodoxiam, tum litteris eorum tum ex Wilchario „archiepiscopo provinciae Galliarum (Senonensi)“ compertam laudat. Pascha quo die agendum sit, exponit ac de anathematizandis iis, qui „pecudum aut suillum sanguinem et suffocatum manducaverint“, de praedestinatione et libero arbitrio, de vitanda Iudeaorum et paganorum non baptizatorum communione, de canonibus et decretalibus servandis. – Audientes orthodoxam vestrae. E d . : Cod. Carol. (MGH Epp. 3, 643 n. 96). – R e g . : Simonsohn Apostolic See 27 n. 30. Olim ad a. (772–cr. 785), cf. Bullough Dating 223–227 hanc epistolam ad a. 785 ex. ascribit. De re cf. Nagel Karl der Große 37–43. Cf. et J³ 4572.

4497 JE 2451

(786 ante iun.) Carolo regi Francorum et Langobardorum atque patricio Romanorum spiritali compatri suo, qui Saxonum gentem ad Christi fidem conversam per Andream abbatem (Luxoviensem) nuntiaverit, gratulatur. Significat se ex eius sententia decrevisse, ut per omnes ditionis suae ecclesias tribus diebus (23. 26. 28 „huius advenientis iunii mensis“) supplicationes haberentur; quae ut ubique fiant, regem hortatur. – Praestolatos nimisque nobis. E d . : Cod. Carol. (MGH Epp. 3, 607 n. 76). De tempore cf. Gundlach in MGH Epp. 3 loc. cit. Cf. etiam Hack Cod. Carol. 969. 1070. 1078. 1087. – De Andrea abbate Luxoviensi cf. ibid. 990.

228 *† 4498 JE †*2465

Hadrianus I (772–795) (ante 786 iun. 29) Carolo Magno regi (Francorum et Langobardorum) praecipit, ut ecclesiam Verdensem Suitberto committat. L a u d . i n : Praeceptum spurium de fundatione episc. Verdensis (MGH DD Kar. I 333 n. †240a). – R e g . : Germ. Pont. V/1, 205 n. *†1. Olim ad a. 788, de tempore cf. Abel/Simson Jahrb. I 589sq. et Jakobs in Germ. Pont. V/1 loc. cit. cum operibus laudatis.

† 4499 JE †2452

(786 iun.) Monasterii s. Martini (Turonensis) privilegia confirmat, in his, „ut liceat ibidem habere episcopum“ (Scriptum p.m. Eustachii notarii et scriniarii sed. nostrae in m. iunio ind. IX Carolo Romanorum patritio). – Innotuisti profecto digne. E d . : Monsnyer S. Martini Turon. Iura 81; Le Cointe Ann. eccl. VI 295; Gall. Chr. XIV Instr. 8. – R e g . : Mabille Pancarte noire 139 n. 134 et 151 n. 21. Spurium adhibito privilegio Hadriani I monasterio s. Dionysii dato (cf. J³ 4500) a. cr. 1083 confectum, cf. Frank Klosterbischöfe 65sq. 71sq. nec non Große in PUU Frankreich IX 83. – De traditione cf. Ramackers PUU Frankreich NF V 13sq. 26. 61 nec non Kehr Aeltere PUU III 509.

4500 JE †2454

786 iul. 1 Monasterio s. Dionysii concessum a Stephano II privilegium (J³ *4133) petente Maginario abbate confirmat, ut episcopus sedem ibi habeat, ab abbate monachisque eligendus, quem vicini episcopi aut ipse pontifex Romanus consecret (Scr. p. m. Christophori not. et scrin. in m. iun., ind. IX). – Cum summae apostolicae; Cum summae et. E d . : Große PUU Frankreich NF IX 82 n. 8a et 8b. – R e g . : Hack Cod. Carol. 944. De fide huius privilegii a Rathsack Fälschungen 144–146 et passim repugnata cf. Frank Klosterbischöfe 48–51 et Große in PUU Frankreich NF IX (n. 8a), qui et formam a. cr. 1061/1065 falsatam edidit (n. 8b). Exemplar cum anno pontificatus 1 (i.e. 772) Alexander IV papa a. 1260 iun. 30 (Potthast Reg. 17907) confirmavit.

* 4501

(786 cr. iul.) Hadrianum Carolus rex Francorum et Langobardorum per Itherium (s. Martini Turonensem) et Maginarium (s. Dionysii Parisiensem) abbates quaerit de Saxonibus ad paganismum reversis, qualis poenitentia sit agenda. L a u d . i n : J³ 4502.

4502 JE 2453

(786 cr. iul.) Carolo regi Francorum et Langobardorum atque patricio Romanorum, spiritali compatri suo, per Itherium (s. Martini Turonensem) et Maginarium (s. Dionysii Pariensem) abbates quaerenti, Saxonibus ad paganismum reversis quae sit poenitentia agenda, respondet pro magnitudine culpae eam a sacerdotibus constituendam esse. – Vestrae a Deo. E d . : Cod. Carol. (MGH Epp. 3, 608 n. 77). De tempore cf. MGH Epp. 3: ad a. 786. Cf. etiam Hack Cod. Carol. 1070. 1078. 1087. – De missis cf. ibid. 969. 1011.

* 4503

(785 sept.–786 aug.) „Confessionem b. Petri apostoli totam intus ex auro purissimo in lamminis diversisque historiis compte“ ornat et „curiose“ restaurat. Cantaros in eadem ecclesia renovat, „ante ianuas argenteas“ simulque in turre canistros facit atque „per diversas coronas“ delphinos ex argento offert.

Hadrianus I (772–795)

229

L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne I 510). De tempore cf. Geertman More veterum 17.

* 4504

(785 sept.–786 aug.) In ecclesia b. Pauli „delfinos argenteos“ facit. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne I 510). De tempore cf. Geertman More veterum 17.

* 4505

(785 sept.–786 aug.) In ecclesia Salvatoris „delfinos argenteos“ facit. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne I 510). De tempore cf. Geertman More veterum 17.

* 4506

(785 sept.–786 aug.) In ecclesia s. Dei genetricis trans Tiberim canistra argentea facit. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne I 511). De tempore cf. Geertman More veterum 17.

* 4507

(785 sept.–786 aug.) In basilica s. Dei genetricis, quae appellatur ad Praesepem, „lamminas ex auro purissimo historiis depictis“ facit. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne I 511). De tempore cf. Geertman More veterum 17.

* 4508

(785 sept.–786 aug.) Ecclesiam b. Agnetis restaurat. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne I 511). De tempore cf. Geertman More veterum 17.

* 4509

(785 sept.–786 aug.) Basilicam b. Emerentianae restaurat. L a u d . I n : Lib. pont. (Duchesne I 511). De tempore cf. Geertman More veterum 17.

* 4510

(785 sept.–786 aug.) Ecclesiam b. Nicomedis restaurat. L a u d . I n : Lib. pont. (Duchesne I 511). De tempore cf. Geertman More veterum 17.

* 4511

(785 sept.–786 aug.) Coemeterium b. Hippolyti martyris „iuxta s. Laurentium“ restaurat. L a u d . I n : Lib. pont. (Duchesne I 511). De tempore cf. Geertman More veterum 17.

* 4512

(785 sept.–786 aug.) Ecclesiam b. Stephani iuxta coemeterium s. Hippolyti restaurat. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne I 511). De tempore cf. Geertman More veterum 17.

230 4513 JE 2450

Hadrianus I (772–795) (781–786) Carolum regem Francorum et Langobardorum atque patricium Romanorum, spiritalem compatrem suum, hortatur, ut maiores trabes saepe petitas, quibus ecclesiae ruinosae reficiantur, exhiberi iubeat. Stanni librarum mille ad tegendam ecclesiae s. Petri aulam promissarum eum admonet; totidemque libras alias, quas Ittherius pollicitus sit, ita cogi cupit, ut comitibus eius, „qui in Italia sint actores“, librae centenae imperentur. Arighis ducem Beneventanum nuntiat Amalfitanorum possessionibus vastitatem intulisse; at multos Beneventani ducatus homines a Neapolitanis et Amalfitanis occisos captosve esse. – Saepe vestrae a. E d . : Cod. Carol. (MGH Epp. 3, 609 n. 78). Cf. Hack Cod. Carol. 1071. 1078. 1087.

* 4514 JE I 301

(786) Legatos Georgium Ostiensem (et Theophylactum Tudertinum) episcopos in Britanniam dirigit, ut „fidem catholicam“ innovent et confirment. L a u d . i n : Symeonis Dunelmen. Hist. reg. a. 786 (SS rer. Brit. 75/2, 51); Chron. de Mailros a. 786 (SS rer. Brit. 2, 10).

* 4515 JE *2455

(786) Instruit legatos in Britanniam missos litteris ad Offam Merciorum regem et ad Aelfwoldum Northanymbrorum regem et ad archiepiscopos Cantuariensem et Eboracensem. L a u d . i n : J³ 4517.

*? 4516

(786) Wigbodus presbyter et abbas (s. Maximini?), missus Caroli regis Francorum et Langobardorum, Georgium Ostiensem et Theophylactum Tudertinum episcopos in Britanniam directos comitatur. L a u d . i n : J³ 4517. – R e g . : Germ. Pont. X 200 n. ?*2.

4517

(786) Hadriano Georgius episcopus Ostiensis renuntiat, quid una cum Theophylacto episcopo Tudertino et cum Wigbodo (abbate s. Maximini?), Caroli regis Francorum et Langobardorum legato, in duabus Britanniae synodis gesserit (a. inc. eiusdem d. n. 786, ind. X). E d . : MGH Epp. 4, 19 n. 3. – R e g . : Clavis script. lat. Auct. Galliae II 176 n. 3. Epistola olim perperam Alcuino adscripta. De synodis Britanniae habitis cf. Vollrath Synoden 162–179 et Cubitt Anglo-Saxon Church Councils 153–190 et 291.

* 4518

(786) Hadriano Offa rex Merciorum epistolas et fortasse munera mittit eumque petit, ut (Hygebertum) episcopum Lichfeldensem pallio efferat omnesque Merciorum episcopos (Denebertum Wigornensem, Werenbertum Legecestrensem, Edulfum Sidnacestrensem, Wulferdum Herefordensem) et duos Orientalium Anglorum episcopos (Allhardum Helmanensem, Titfridum Dammuncensem) ei subiciat. L a u d . i n : Wilhelmi Malmesburien. Gesta pont. Anglorum I c. 7 (Winterbottom I 18sq.).

* 4519 JE *2456

(786) Offa rege postulante Dorobernensem archiepiscopatum „propter vastitatem terrarum ... et extensionem regni“ in duas archiepiscopales sedes dividit Merciorumque praesulem (Hygebertum, Lichfeldensem episcopum) pallio extollit. L a u d . i n : J³ 4644; J³ 4645.

Hadrianus I (772–795) * 4520 JE I 301

231

(787 cr. ian.) Roma Carolo regi (Francorum et Langobardorum atque patricio Romanorum), qui „aliquot dies ibi moratur“, ne Arichis ducis Beneventani promissis fidem tribuat, suadet. L a u d . i n : Waitz Kleine Lorscher Franken-Chronik 414; Chron. Laurissense a. 787 (MGH SS 1, 118; Schnorr v. Carolsfeld 32); Ann. Franc. ad a. 787 (MGH SS rer. Germ. 6, 73sq.). – R e g . : Böhmer/Mühlbacher² n. 282a.

† 4521 JE †2457

787 mart. 30 Theodemarii abbatis precibus annuens, Casinensi coenobio Glannafoliense monasterium reddit, cui etiam praeposituram tribuit. Vicariatum apostolicum totius Galliae ei concedit, constituens de benedictione abbatis (Dat. p. m. Anastasii bibl. s. sedis apost. III kal. apr., d. Hadriani pp a. V, ind. XI). – Quoniam apostolicae censurae. E d . : Pflugk-Harttung Acta II 25 n. 51; Bloch Monte Cassino II 1012 n. 4a. – R e g . : Böhmer/Mühlbacher² n. 104; Ital. Pont. VIII 124 n. †32; Conte Regesto 239 n. †27. Spurium Petri Diaconi, quod Pflugk-Harttung Acta II loc. cit. false ad a. 782 ascripsit. Cf. etiam MGH DD Karol. I 342 n. †244. – De traditione cf. Kehr bolle pontificie Montecassino 20.

* 4522

(787 ante apr. 8) Ad Hadrianum Tassilo dux (Baiovariorum) Arnonem episcopum (Salisburgensem) et Hunricum abbatem (Mondseensem) mittit petens, ut pontifex pacem constituat inter se ipsum et Carolum regem (Francorum et Langobardorum). L a u d . i n : Ann. Franc. ad a. 787 (MGH SS rer. Germ. 6, 74–77). – Böhmer/Mühlbacher² n. 286b. De re cf. Wolfram Tassilo 168sq.

* 4523 JE I 301

787 apr. 8 Roma Cum Carolo rege (Francorum et Romanorum atque patricio Romanorum) „pascha“ celebrat. A Tassilonis (ducis Baiovariorum) legatis rogatus, ut in pacificationem inter regem ducemque se interponeret, „supra ducem anathema ponit, si sacramenta, quae promiserat domno Pippino regi et domno Carolo regi, non adimplesset“. L a u d . i n : Ann. Franc. ad a. 787 (MGH SS rer. Germ. 6, 74–77). – Böhmer/Mühlbacher² n. 286b; Germ. Pont. I 389 n. *11.

4524 JE 2458

Reg.:

Reg.:

(787 post apr.) Carolo regi Francorum et Langobardorum atque patricio Romanorum, spiritali compatri suo, scribit se eius mandata exsecuturum. Assiduas pro eo et eius parentibus Hildibrandaque regina preces a sese fieri affirmat. Missam crucem in ecclesia collocatam nuntiat. Addit de finibus Populoniensibus et Rosellensibus atque ducatus Beneventani civitatibus per missos sibi tradendis. – Praerectissimos (rectius: Praecellentissimos) atque nitidissimos. E d . : Cod. Carol. (MGH Epp. 3, 610 n. 79). – R e g . : Ital. Pont. IX 11 n. 17. Hanc epistolam ad a. 788 ascribunt Abel/Simson Jahrb. I 636–638. Cf. etiam Hack Cod. Carol. 956. 969. 1071. 1087.

* 4525

(786 sept.–787 aug.) Monasterium ss. Adriani atque Laurentii (in urbe Roma) „noviter“ dedicat atque constituit, „quo et multa bona ... tam in auro quam in argento seu in agris atque familiis diversisque peculiis simulque et mobilibus rebus“ donat. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne I 511). – R e g . : Ital. Pont. I 58 n. *1. Olim ad a. (772–795), de tempore cf. Geertman More veterum 17.

232 * 4526

Hadrianus I (772–795) (786 sept.–787 aug.) In „confessione b. Laurentii martyris foris muros imaginem ex auro purissimo in modum evangeliorum“ facit. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne I 511). De tempore cf. Geertman More veterum 17.

* 4527

(786 sept.–787 aug.) In ecclesia Salvatoris „quae vocatur Constantiniana“ gabatas aureas „ante vestibulum altaris“ facit. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne I 511). De tempore cf. Geertman More veterum 17.

* 4528

(786 sept.–787 aug.) In basilica b. Dei genetricis ad Praesepem constituit „Deo die noctuque canentes solite gerere laudes“, quae et „delfinos argenteos per diversas coronas“ facit. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne I 511). De tempore cf. Geertman More veterum 17.

* 4529

(786 sept.–787 aug.) In ecclesia „b. Petri apostoli ad corpus“ imaginem facit. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne I 511). De tempore cf. Geertman More veterum 17.

4530

(787 post oct. 23) Hadriano Tarasius patriarcha Constantinopolitanus epistolam de secundo concilio Nicaeno mittit. E d . : ACO NS III/3, 926/927Lambert. – R e g . : Grumel/Darrouzès Reg. Constantinople I/2, 26 n. 359. De re cf. Hefele-Leclercq Hist. III B, 795sq. et ACO NS III/1–3 passim.

* 4531

(post 787 oct. 28) Hadriano Constantinus VI imperator et Irena imperatrix (Constantinopolitani) „imperiales sacrae manibus propriis subscriptae“ una cum actis synodalibus concilii Nicaeni II mittunt. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne I 511). – R e g . : Dölger/Müller Reg. I/1, 185 n. 349. De tempore cf. Dölger/Müller Reg. I/1 loc. cit.

* 4532

(787 oct.) Constantinopolis Petrus „archipresbyter sanctissimae ecclesiae sancti ac laudabilis apostoli Petri“ et Petrus „presbyter et egumenus monasterii s. Sabae“, loci servatores Hadriani in concilio Nicaeno adsunt; qui suggerunt, „ut omnes conscriptiones, quae contra venerabiles imagines factae sunt, cum anathemate deleantur“. L a u d . i n : ACO NS III/2, 532/533 et 596/597. De concilio Nicaeno cf. Chifar Konzil von Nikaia; cf. etiam ACO NS III/1–3 passim.

4533 JE 2470

(787) Carolo regi Francorum et Langobardorum atque patricio Romanorum, spiritali compatri suo, quae per Arvinum ducem postulaverat, „palatii Ravennatis civitatis musiva, atque marmora, ceteraque exempla, tam in strato quam in parietibus sita“, concedit. Gratias agit de missis equis duobus; quorum alterum in via periisse scribit. Nobiliores equos desiderat. – Praefulgidos atque nectareos.

Hadrianus I (772–795)

233

E d . : Cod. Carol. (MGH Epp. 3, 614 n. 81). – R e g . : Bayer Schriftquellen 115 n. 1; Ital. Pont. V 89 n. 17. Olim ad a. 781–791. Coniecit a. 787 apr.–iun. Carolum cum Roma in Germaniam reverteretur Ravennae fuisse et tunc musiva cet. secum detulisse, Holder-Egger ad Agnellum (MGH SS rer. Lang. 383 adn. 11). Cf. etiam Hack Cod. Carol. 970. 991sq. 1071. 1078. 1087.

* 4534 JE *2459

(787 ex.–788 in.) Carolo regi (Francorum et Langobardorum), quod de protervo Adalgiso, Desiderii regis (Langobardorum) filio, audiverit, per regium missum, Arvinum comitem, intimat. L a u d . i n : J³ 4539; J³ 4547.

4535 JE 2461

(788 post ian. 22) Carolum regem Francorum et Langobardorum atque patricium Romanorum, spiritalem compatrem suum, certiorem facit Attonem diaconum, Goteramnum ostiarium, Maginarium abbatem (s. Dionysii), Iosephum diaconum et Liudericum (comitem), missos eius, quoniam primi duo sine sociis Beneventum, indeque Salernum ad Adalbergam, Arighis ducis viduam, praecurissent, nihil profecisse, imo vero etiam cum postea omnes Beneventum convenissent, Beneventanorum Adalbergaeque insidiis coactos esse, Attone relicto, Valvam fuga se recipere. Addit, a Capuanis quibusdam allatum esse, Attone cum fraudulenta Beneventanorum ad regem epistola digresso, duos imperatoris spatharios cum Siciliae dispositore, Acropoli in Lucania navi egressos, Salernum die 20 m. ian. pervenisse, consilioque ibi cum Beneventanis habito, triduo post Neapolim iter fecisse eoque loco cum Stephano episcopo (Neapolitano) consultare. Beneventanos id agere videri, ut rem in aestiva tempora trahant. Curet, ut inimicorum consilia confringantur. – Meminit vestra a Deo. E d . : Cod. Carol. (MGH Epp. 3, 615 n. 82). – R e g . : Ital. Pont. IX 11 n. 18. Cf. et ep. (MGH Epp. 3, 655 n. 2), in qua Maginarius abbas (s. Dionysii) de legatione renunciat. Cf. etiam Hack Cod. Carol. 1071. 1078. 1087. De legatis cf. ibid. 987sq. 1005. 1009–1011.

4536 JE 2462

(788 post ian. 22) E (Maginario abbate monasterii s. Dionysii, Iosepho diacono, Liuderico comite et Goteramno ostiario Valvae) legatis Caroli regis (Francorum et Langobardorum atque patricii Romanorum), ut videtur, quaerit, num discordiae inter Capuanos concitandae causa quidam eorum „in servitio b. Petri recipi debeant“, nuntiusque ac litterae ad Adelpergam, Arechis (ducis Beneventani) viduam, mitti, ne Capuani a Beneventanis vexentur. – Ad cognitionem (intentionem) prudentissimae. E d . : MGH Epp. 3, 654 n. 1. – R e g . : Ital. Pont. VIII 201 n. 2; Ital. Pont. IX 11 n. 19; Große PUU Frankreich NF IX 32 n. 14. Imago archetypi papyracei in: ChLA XVI 67 n. 630. – De re cf. Abel/Simson Jahrb. I 619sq., de missis cf. Hack Cod. Carol. 1005 et 1009–1012.

4537 JE 2463

(788 post ian.) Carolo regi Francorum et Langobardorum atque patricio Romanorum, spiritali compatri suo, de Baiuariis subiectis gratulatur. Cuncta superioribus litteris nuntiata accuratius exponit. Duos illos spatharios Arighis ducis (Beneventani) causa missos esse, interim defuncti, qui post Caroli Capua discessum anno praeterito et auxilium et patriciatus honorem et ducatum Neapolitanum petiisset ab (Constantino VI) imperatore (Constantinopolitano). Hunc de Adalgiso cum exercitu Tarvisium aut Ravennam mittendo promisisse. Spatharios consilio Beneventanorum Neapolim se contulisse, donec Grimualdus per Attonem diaconum expetitus

234

Hadrianus I (772–795) rediisset. Missos regios Maginarium abbatem (monasterii s. Dionysii), Iosephum (diaconum), Goteramnum ostiarium Valvae et Liudericum comitem propter Neapolitanorum, Amalphitanorum et Surrentinorum insidias Beneventano Spoletum profugisse. – Nectareos suavissimosque praecelsos. E d . : Cod. Carol. (MGH Epp. 3, 616 n. 83). – R e g . : Germ. Pont. I 390 n. 12; Ital. Pont. VIII 201 n. 1. Cf. etiam J³ 4535 et J³ 4547 atque Hack Cod. Carol. 970. 1071.1078. 1087.

* 4538

(788 ante apr.) Hadriano Campulus Gaietanus episcopus epistolas de Adalgisi, filii Desiderii regis Langobardorum, Graecorumque insidiis mittit. L a u d . i n : J³ 4535; J³ 4547. – R e g . : Ital. Pont. VIII 86 n. *1.

4539 JE 2460

(788 cr. apr.) Carolo regi Francorum et Langobardorum atque patricio Romanorum, spiritali compatri suo, de Adalgisi, Desiderii regis (Langobardorum) filii, in Italiam adventu per Roronem capellanum et Bettonem percontanti significat, ex Campuli episcopi Caietani litteris se cognovisse, in Calabria illum prope fines Beneventanos cum (Constantini VI) imperatoris (Constantinopolitani) missis, quorum alii Neapoli degant, versari; ex Pentapoli quoque de illius arrogantia allatas litteras esse. Suadet, ut retento Grimualdo, Arighis ducis Beneventani filio, inter kal. mai. et mensem sept. medio tempore copias in ducatum Beneventanum mittat. Adalbergam, Arighis (ducis Beneventani) viduam indice Leone episcopo constituisse, ut reverso Grimualdo filio, ad s. Angelum montis Gargani indeque Tarentum ad thesauros ibidem reconditos accederet. Avaritiam sibi inesse negat. Petit, ut missos vetet ante discedere, quam sibi et de Populonio Rosellisque satisfiat, et Beneventanae civitates cum territoriis eodem tradantur modo, quo in Tuscia Suana, Tuscana, Viterbium, Balneum-regis, ceteraeque civitates traditae sint. – Venientes ad nos. E d . : Cod. Carol. (MGH Epp. 3, 611 n. 80). – R e g . : Ital. Pont. IX 12 n. 21. Olim ad a. 787 ex.–788 in., de tempore cf. Poupardin Études 263 adn. 4. Cf. etiam Hack Cod. Carol. 1071. 1078. 1087.

*† 4540 JE *2468

(788 ante iun. 27) Ut concilium Narbonense contra Felicis Urgellitani haereses celebrent, episcopos admonet. L a u d . i n : Acta spuria concilii Narbonensis a. 788 iun. 27 habita (MGH Conc. 2/2, 828). De re cf. Werminghoff in MGH Conc. 2/2 loc. cit.

*† 4541

(788 ante iul. 14) (Hadriano) Carolus Magnus rex (Francorum et Langobardorum) septentrionalem Saxoniae partem offert. L a u d . i n : Caroli I regis praeceptum spurium ad a. 788 iul. 14 confictum (MGH DD Kar. I 344 n. †245). – R e g . : Böhmer/Mühlbacher² n. 295; May Reg. Bremen 2 n. 2; Germ. Pont. VI 23 n. *†2; Germ. Pont. V/2, 486 n. *†4.

*† 4542 JE †*2466

(788 ante iul. 14) Carolo Magno regi (Francorum et Langobardorum) praecipit, ut Bremensem ecclesiam Willehado committat. L a u d . i n : Caroli I regis praeceptum spurium ad a. 788 iul. 14 confictum (MGH DD Kar. I 344 n. †245). – R e g . : May Reg. Bremen 2 n. 2; Germ. Pont. VI 23 n. *†3. De tempore cf. May Reg. Bremen loc. cit. – De re cf. Abel/Simson Jahrb. 585.

Hadrianus I (772–795) * 4543

235

(787 sept.–788 aug.) Altare b. Pauli apostoli et confessionem eiusdem ornat. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne I 512). De tempore cf. Geertman More veterum 18.

* 4544

(787 sept.–788 aug.) Sarta tecta tituli ss. Quattuor Coronatorum restaurat. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne I 512). De tempore cf. Geertman More veterum 18.

* 4545

(788) Hadriano Carolus rex (Francorum et Langobardorum) apicibus suis nuntiat, se Arvino duci (misso suo) mandavisse, qualiter cum ceteris missis de civitatibus partibus Beneventanis, quas b. Petro obtulit, ut ita omnia complere debeant, sicut Deo placeat et b. Petro. L a u d . i n : J³ 4547. – R e g . : Ital. Pont. IX 12 n. *22; Hack Cod. Carol. 970 dep. 45. De re cf. Abel/Simson I 635–638.

* 4546

(788) Hadrianum Stephanus Neapolitanus episcopus apicibus suis petit, ut diaconiam iuris S.R.E. sibi concedat; nuntiat in emboli de nefandi Adalgisi, filii Desiderii (regis Langobardorum), Graecorumque insidiis. L a u d . i n : J³ 4547. – R e g . : Ital. Pont. VIII 444 n. *54.

4547 JE 2464

(788) Carolo regi Francorum et Langobardorum atque patricio Romanorum spiritali compatri suo, affirmat de Grimualdo, (Arighis ducis Beneventani filio), Beneventum numquam remittendo se hoc animo hortatum esse, ut et regis et ecclesiae inimicorum conturbarentur consilia. Grimualdum scribit Capuae coram missis regiis ita iactasse: „Domnus rex praecipit, ut, qui voluerit homo meus esse tam magnus quam minor, sine dubio esse tam meus quam vel cuius voluerit.“ Ne illum b. Petro praeponat, rogat. Stephani Neapolitani et Campuli Gaietani episcoporum epistolas de Adalgisi, (regis Desiderii Langobardorum filio), Graecorumque insidiis mittit; opemque celerem petit. Missos eius queritur nec de Rosellis Populonioque exsecutos mandata esse, neque in Beneventanis partibus Crescenti et Adriano ducibus a sese missis tradidisse quidquam, „nisi episcopia, monasteria et curtes publicas, simul claves de civitatibus sine hominibus“. – Nectareas nimisque mellifluas. E d . : Cod. Carol. (MGH Epp. 3, 619 n. 84). – R e g . : Ital. Pont. IX 12 n. 23. Cf. etiam Hack Cod. Carol. 970 adn. 45. 981.

* 4548

(788 sept.–789 aug.) In basilica b. Petri patenam et calicem facit. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne I 512). De tempore cf. Geertman More veterum 18.

* 4549

(788 sept.–789 aug.) In ecclesia b. Dei genetricis ad Praesepem patenam et calicem facit. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne I 512). De tempore cf. Geertman More veterum 18.

236 * 4550

Hadrianus I (772–795) (788 sept.–789 aug.) In titulo Eudoxiae, „videlicet b. Petri ad vincula“, canistra et delphinos facit. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne I 512). De tempore cf. Geertman More veterum 18.

* 4551

(788 sept.–789 aug.) Ecclesiam b. Sabinae, sitam territorio Ferentinello, noviter facit. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne I 512). De tempore cf. Geertman More veterum 18.

4552 JE 2467

(788–789) Carolo regi Francorum et Langobardorum atque patricio Romanorum, spiritali compatri suo, exponit non esse moris, ut, qui eligendo episcopo Ravennati intersint, a rege mittantur; haec vero addit: „Pro honore vestri patriciati nullus homo esse videtur in mundo, qui plus pro vestra regale excellentia decertari molietur exaltatione, quam nostra apostolica assidue deprecatio“. – Directus a vestra. E d . : Cod. Carol. (MGH Epp. 3, 621 n. 85). – R e g . : Ital. Pont. V 37 n. 88. Olim ad a. 788–789 post febr. 23. Epistolam hanc post obitum Gratiosi archiepiscopi Ravennatis (a. 788 vel 789) scriptam esse manifestum est (cf. MGH SS rer. Lang. 389 adn. 2). De tempore cf. etiam Duchesne Lib. pont. II 484 adn. 55 et Noble Republic 124 adn. 124 (ad. 770 ex.). De litteris cf. Hack Cod. Carol. 971. 996. 1006sq. 1079. 1088. Cf etiam J³ *4240.

* 4553

(789 sept.–790 aug.) In basilica b. Pauli „patenam ex auro obrizo cum calice“ facit. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne I 512). De tempore cf. Geertman More veterum 19.

* 4554

(789 sept.–790 aug.) In ecclesia b. Laurentii foris muros „ex auro purissimo patenam cum calice sancto“ facit. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne I 512). De tempore cf. Geertman More veterum 19.

* 4555

(789 sept.–790 aug.) Diaconiam ss. Sergii et Bacchi restaurat. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne I 512). De tempore cf. Geertman More veterum 19.

* 4556

(789 sept.–790 aug.) Basilicam monasterii b. Anastasii „una cum vestario seu ygumenarchio ceterisque aedificiis“ renovat. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne I 512). De tempore cf. Geertman More veterum 19.

* 4557

(790 aest.–aut.) Tarasio patriarchae Constantinopolitano litteras de ordinacionibus simoniacis mittit. L a u d . i n : J³ 4558.

4558

(790 ex.) Hadriano Tarasius patriarcha Constantinopolitanus epistolam de ordinationibus simoniacis scribit.

Hadrianus I (772–795)

237

E d . : Pitra Iur. Eccl. Graec. Historia II 304; ACO NS III/3, 932/933. – R e g . : Grumel/Darrouzès Reg. Constantinople I/2, 28 n. 364.

* 4559

(790 sept.–791 aug.) Muros et turres (Romae urbis) renovat.

Roma

L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne I 513). De tempore cf. Geertman More veterum 19.

* 4560

(790 sept.–791 aug.) In „altare maiore ecclesiae b. Petri“ facit „ex auro purissimo diversas storias“ et „intus in confessione imaginem in modum evangeliorum ex auro obrizo ... simul et in cancellum ante eadem confessionem ex auro simul tam in altare quam intus in sacra ultro citroque confessione seu imagine in modum evangeliorum, necnon et in postibus inferioribus et superioribus atque cancello, simul etiam et in corpus auri obrizi“. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne I 513). De tempore cf. Geertman More veterum 19.

* 4561 JE I 305

(791 dec.) Roma Romae commoratur dum Tiberis urbem inundat (XX pontificis a., m. dec., XV ind.). L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne I 513).

* 4562 JE *2469

(772–791) Carolo regi (Francorum et Langobardorum) concedit, ut Angilramnum archiepiscopum Mettensem „propter utilitates ecclesiasticas“ assidue in suo palatio habeat. L a u d . i n : Cap. 55 synodi Francofurtensis a. 794 habitae (MGH Conc. 2/1, 171). – R e g . : Böhmer/Mühlbacher² n. 325. De Angilramni archiepiscopi dignitate cf. Kloft Amt 902 adn. 83.

4563 JE 2471

(784–791) Carolum regem Francorum et Langobardorum atque patricium Romanorum, spiritalem compatrem suum, rogat, ut monasterio s. Hilarii Galliatensi, quae Gudibrandus dux Florentinus aliique abstulerint, restitui iubeat. – Novimus regalis excellentiae. E d . : Cod. Carol. (MGH Epp. 3, 623 n. 87). – R e g . : Ital. Pont. V 139 n. 1.

4564 JE 2472

(784–791) Carolo regi Francorum et Langobardorum atque patricio Romanorum, spiritali compatri suo, significat monente Garamanno duce, misso eius, Iohannem monachum et presbyterum a sese benigne receptum debitaque poena liberatum esse. De emendandis perditis quibusdam moribus hortanti respondet, admonitione opus non fuisse. Contra monet, ne episcopos uti armis patiatur. Ostenta, Iohanni monacho facta, recte ab eo parvi aestimata esse censet. – Orthodoxae fidei plenissimos. E d . : Cod. Carol. (MGH Epp. 3, 624 n. 88). Cf. et Hack Cod. Carol. 971. 999.

4565 JE 2473

(784–791) Carolo regi Francorum et Langobardorum atque patricio Romanorum scribit, Hucbertum episcopum (Cabillonensem) litteras eius sibi reddidisse. Sacramentarium Gregorianum petente Paulo grammatico iam pridem per Iohannem monachum et abbatem ad eum missum esse. – Iter peragratum annectens.

238

Hadrianus I (772–795) E d . : Cod. Carol. (MGH Epp. 3, 626 n. 89). De tempore cf. Bullough Ethnic History 87 adn. 6. Cf. etiam Hack Cod. Carol. 971. 1006. 1072. 1079. 1088.

4566 JE 2474

(784–791) Carolo regi Francorum et Langobardorum atque patricio Romanorum, spiritali compatri suo, Constantinum et Paulum duces de perfidia falso accusatos commendat Paulumque ad aulam contendentem benigne recipi cupit. – Ut reor dici. E d . : Cod. Carol. (MGH Epp. 3, 627 n. 90). Cf. et Hack Cod. Carol. 995. 1014. 1072. 1079. 1088.

4567 JE 2475

(784–791) Carolo regi Francorum et Langobardorum atque patricio Romanorum, spiritali compatri suo, scribit Erminbertum episcopum Bituricensem, sicut mandasset, archiepiscopum constitutum et pallio decoratum esse. – Directus a regali. E d . : Cod. Carol. (MGH Epp. 3, 628 n. 91). Cf. et Hack Cod. Carol. 972. 996. 1072. 1079. 1088. De re cf. Pangerl Metropolitanverfassung 53–55, qui hanc epistolam cum Duchesne Fastes II 30 a. 788/89–791 ascribit.

* 4568

(784–791) Ab Hadriano Carolus rex Francorum et Langobardorum atque patricius Romanorum de mendace rumore quaerit, ut eo remoto de Francorum gente pontificem Romanum substituat. L a u d . i n : J³ 4569. – R e g . : Hack Cod. Carol. 972 dep. 49. De re cf. Hartmann Hadrian I. 264sq.

4569 JE 2476

(784–791) Carolo regi Francorum et Langobardorum atque patricio Romanorum, spiritali compatri suo, mendacem esse nuntianti, quem improbi homines sparserint, rumorem: se ab Offa, rege Anglorum (Merciorum), ut remoto Adriano de Francorum gente pontificem Romanum substitueret, admonitum esse, respondet sese fabellam illam neque audivisse, nec si audivisset, crediturum fuisse. Utriusque regis nuntios bene receptos a se esse addit. – Sagacissimos nectareosque a. E d . : Cod. Carol. (MGH Epp. 3, 629 n. 92); Haddan/Stubbs Councils III 440. Bullough Dating 223–227 epistolam ad a. 784/785 sive a. 785 ascribit.

4570 JE 2477

(784–791) Carolum regem Francorum et Langobardorum atque patricium Romanorum, spiritalem compatrem suum, hortatur, videat, ne Langobardorum episcopi de dioecesium finibus inter se confligant, neve, qui de eadem gente monachicam vestem sumpserint, monasterio relicto matrimonia capessant. – Si in rebus. E d . : Cod. Carol. (MGH Epp. 3, 631 n. 93). Cf. etiam Hack Cod. Carol. 956.

4571 JE 2479

(785–791) Episcopos Hispanos multis verbis hortatur, ut ab erroribus caveant tum Mingentii per Egilam episcopum (Illiberitanum?) praeter exspectationem disseminatis tum Eliphandi (Toletani) Ascaricique episcoporum, „filium Dei adoptivum confitentium“. Addit de tempore paschali, de pecudum sanguine, de praedestinatione, de libero arbitrio, de vitanda Iudaeorum paganorumque communione. – Institutio universalis nascentis.

Hadrianus I (772–795)

239

E d . : Cod. Carol. (MGH Epp. 3, 636 n. 95). – R e g . : Simonsohn Apostolic See 28 n. 31. De tempore cf. etiam Bullough Dating 223–227, qui epistolam ad a. 786? ascribit. De re cf. etiam Nagel Karl der Große 37–43.

4572 JE 2446

(785–791) Egilae episcopo (Illiberitano) litterarum suarum, quae ei non erant redditae (id est epistola J³ 4496), exemplum ex „registris“ suis transscriptum per Bellerefonsum seu Iohannem clericum mittit, Carolo rege Francorum et Langobardorum per Petrum episcopum Ticinensem petente. Addit de haereticis coercendis, ac de feriae VI sabbatique ieiunio servando. – Dudum praecipua gnaraque. E d . : Cod. Carol. (MGH Epp. 3, 647 n. 97). Olim ad a. (781–cr. 785), de tempore cf. Gundlach in MGH Epp. 3 loc. cit. Bullough Dating 223–227 hanc epistolam a. 785 ascribit. De re cf. etiam Nagel Karl der Große 37–43. De Petro episcopo Ticinensi, cf. Abel/Simson Jahrb. I 403–405 nec non Hack Cod. Carol. 1014sq.

* 4573

(787–791) Garamannum ducem adhortatur, ut possessiones occupatas prorsus reddat, quia et iuris ecclesiae Ravennantium seu et aliorum piorum locorum esse videntur et in apostolicae sedis territoriis sitae exsistunt. L a u d . i n : J³ 4576. – R e g . : Ital. Pont. V 37 n. *90. De Garamanno duce cf. Hack Cod. Carol. 999.

* 4574

(787–791) Praecipit iussu Caroli regis (Francorum et Langobardorum), ut a partibus Ravennae seu Pentapolis Venetici ad negotiandum expellantur. L a u d . i n : J³ 4576. – R e g . : Ital. Pont. V 8 n. *33 et 37 n. *89.

* 4575

(787–791) (Leoni) Ravennati archiepiscopo praecipit, ut ex quolibet territorio iuris Ravennatis ecclesiae Veneticos praesidia atque possessiones habentes omnino exinde expellat. L a u d . i n : J³ 4576. – R e g . : Ital. Pont. VII/2, 15 n. *14.

4576 JE 2480

(787–791) Carolo regi Francorum et Langobardorum atque patricio Romanorum, spiritali compatri suo, nuntiat ad voluntatem eius se praecepisse, ut negotiatores Venetici ex „partibus Ravennae seu Pentapoleos“ expellerentur. Petit, ut possessiones ecclesiae Ravennatis a Garamanno duce occupatas reddi iubeat. – Ad aures clementissimae. E d . : Cod. Carol. (MGH Epp. 3, 622 n. 86). – R e g . : Ital. Pont. V 37 n. 91; Ital. Pont. VII/2, 15 n. 15. Cf. Noble Republic 282sq. et Hack 1072. 1079. 1088.

* 4577

(790–791) Ad Hadrianum Carolus rex Francorum (et Langobardorum) litteram per Berneradum episcopum (Senonensem et abbatem Epternacensem) atque Radonem protonotarium et abbatem (monasterii s. Vedasti) mittit. De Langobardorum episcoporum discordia et de Ermenaldi filia, quae monacham professa viro nupserit, rogat. Ad simoniam in Italiae Tusciaeque partibus obluctari hortatur. L a u d . i n : J³ 4578. – R e g . : Germ. Pont. X 265 n. *2 (ad a. 790/791). De tempore cf. Boshof in Germ. Pont. X loc. cit. Cf. etiam Hack Cod. Carol. 973sq. 993. 1018sq.

240 4578 JE 2478

Hadrianus I (772–795) (790–791) Ad Caroli regis Francorum et Langobardorum atque patricii Romanorum, spiritalis compatris sui, epistolam per Berneradum episcopum (Senonensem?) et Radonem protonotarium atque abbatem (monasterii s. Vedasti) missam respondet. De immutabili eius erga se voluntate non dubitat optatque, ne rex „subdolo homini atque mendaci praebeat assensum“. Langobardorum episcopi ne de paroechiarum terminis inter se discordent, curae sibi fore. Ermenaldi filiam, quae monacham professa viro nupsisset, ad se nondum pervenisse. Se simoniae in Italiae Tusciaeque partibus obluctari ostendit. De contumacibus quibusdam Ravennatibus Pentapolensibusque ad se mittendis iam iterum petit; ac ne rex novas res quaerat, rogat, „quia“ inquit „honor patriciatus vestri a nobis inrefragabiliter conservatur, simili modo ipse patriciatus b. Petri inrefragibili iure permaneat“. Suadet, ne homines suos sine suis litteris recipiat, sicuti nemini ex Francia sine regis litteris ad se venire liceat. Missos suos regiosque commendat. – Quanto amoris annisu. E d . : Cod. Carol. (MGH Epp. 3, 632 n. 94). – R e g . : Ital. Pont. V 89 n. 19. Olim ad a. 784–791, de tempore cf. Gundlach in MGH Epp. 3 loc. cit. Cf. etiam Pangerl Metropolitanverfassung 72 adn. 217 et Hack Cod. Carol. 973sq. 1073. 1079. 1088, ubi et de legatis 993. 1018sq.

4579 JE 2483 et JE 2484 et JE 2485

(cr. 791) Carolo regi Francorum et Langobardorum ac patricio Romanorum, spiritali compatri suo, significat missum eius Angilbertum abbatem (s. Richarii Centulensis monasterii) et ministrum capellae „capitulare adversum synodum, quae pro sacrarum imaginum erectione in Nicaea acta est“, deferentem, a sese bene receptum esse. Quam synodum permultis patrum locis allatis defendit; haec autem addit: „Nos vero adhuc pro eadem synodo nullum responsum hactenus imperatori (Constantino VI) reddidimus. Dudum quippe de dioecesi tam archiepiscoporum quam et episcoporum s. cathedralis et apostolicae Romanae ecclesiae commonentes, quaesivimus restituere eidem s. cath. et apostolicae Romanae ecclesiae, quae tunc cum patrimoniis nostris abstulerunt, et nec responsum quodlibet exinde dederunt: et in hoc ostenditur, quia ex uno capitulo ab errore reversis, ex aliis duobos in eodem permaneant errore“. Imperatorem de eadem re, si rex permittat, iterum admonere vult, „ut“ inquit „si noluerit ea sanctae nostrae Romanae ecclesiae restituere, haereticum eum pro huiusmodi erroris perseverantia esse decernamus“. – Dominus ac redemptor. E d . : MGH Epp. 5, 5 n. 2; Tăutu Acta I 596 n. 313. – R e g . : Russo Regesto 44 n. 87; Hack Cod. Carol. II 944. Olim ad a. (794), de tempore cf. MGH Epp. 5, 6 (ad cr. 791 in.) et Nagel Karl der Große 177 adn. 827 (ad 790 oct.–792 ian.). De re cf. MGH Conc. 2 Supp. 1, 1–12 et Nagel op. cit. 170–182. – De traditione cf. Kehr PUU Rom. Bibliotheken II 59.

* 4580 JE *2481

(791 ex.–792 in.) Carolo regi (Francorum et Langobardorum) post Angilramni Mettensis episcopi mortem (791 oct. 26) concedit, ut Hildeboldum (archi)episcopum (Coloniensem, summum regis capellanum) propter utilitates ecclesiasticas assidue in palatio habeat. L a u d . i n : Cap. 55 synodi Francofurtensis a. 794 habitae (MGH Conc. 2/1, 171). – R e g . : Böhmer/Mühlbacher² n. 325; Oediger Reg. Köln I 36 n. 87; Germ. Pont. VII 19 n. *13.

* 4581

(791 sept.–792 aug.) In basilica b. Petri „portas aereas maiores“ erigit. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne I 514). De tempore cf. Geertman More veterum 20.

Hadrianus I (772–795) * 4582

241

(791 sept.–792 aug.) In titulo b. Marci patenam et calicem ex auro atque „argenteos calices“ offert. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne I 514). De tempore cf. Geertman More veterum 20.

* 4583

(791 sept.–792 aug.) In basilica ss. Cosmae et Damiani patenam et calicem ex auro facit. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne I 514). De tempore cf. Geertman More veterum 20.

* 4584

(791 sept.–792 aug.) In diaconia s. Adriani patenam et calicem ex auro offert. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne I 514). De tempore cf. Geertman More veterum 20.

* 4585

(791 sept.–792 aug.) In diaconia s. Adriani arcora de argento facit. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne I 514). De tempore cf. Geertman More veterum 20.

* 4586

(791 sept.–792 aug.) In basilica s. Martinae arcora de argento offert. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne I 514). De tempore cf. Geertman More veterum 20.

* 4587

(791 sept.–792 aug.) In ecclesia s. Mariae, „quae vocatur ad martyres“ cyburium de argento renovat et arcum argenteum donat. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne I 514). De tempore cf. Geertman More veterum 20.

4588 JE 2491

(787–792) (Maginario abbati s. Dionysii) scribit, (Petrum archiepiscopum Mediolanensem), Paulinum (patriarcham Aquileiensem) et Theodulfum (episcopum Comensem), qui ausi sint privilegium a sese monasterio s. Dionysii concessum impugnare, a Carolo rege Francorum et Langobardorum ac patricio Romanorum correctum iri. – Quanta beati Petri. E d . : Mabillon De re dipl. 492; MGH Epp. 5, 3 n. 1. – R e g . : Große PUU Frankreich NF IX 32 n. 15. De huius epistolae fide Dümmler dubitationem, quam MGH Poet. lat. I 437 adn. 8 protulerat, in eius Formelsammlungen 401 revocavit. Fidem ei prorsus abrogat Pflugk-Harttung Dipl.–hist. Forschungen 108, sed Grauert Konstantinische Schenkung 588–592 epistolam genuinam esse ostendit. – De tempore cf. Hampe Erklärung 748–754.

* 4589 JE I 305

(792) Roma, S. Pietro In basilica b. Petri commoratur, ubi Felix episcopus Urgellitanus a Carolo rege (Francorum et Langobardorum) Romam missus, haeresim suam damnat. L a u d . i n : Ann. Franc. ad a. 792 (MGH SS rer. Germ. 6, 91). – R e g . : Böhmer/Mühlbacher² n. 318a.

242 * 4590

Hadrianus I (772–795) (792 sept.–793 aug.) Basilicae b. Petri turribulum aureum „ante vestibulum altaris“, „in confessione eidem apostoli“ coronas maiores argenteas, cortinas et imaginem Salvatoris donat. Insuper sarta tecta huius basilicae, „id est navem maiorem, seu et aliam navem super altare, cum quadriporticos, simul et fontes aquae ante fores argenteas, verum etiam et turrem cum cameris suis“ restaurat. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne II 1). De tempore cf. Geertman More veterum 38.

* 4591

(792 sept.–793 aug.) Basilicae b. Pauli imagines offert. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne II 1). De tempore cf. Geertman More veterum 38.

* 4592

(792 sept.–793 aug.) Basilicae Salvatoris imagines offert. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne II 1). De tempore cf. Geertman More veterum 38.

* 4593

(792 sept.–793 aug.) Sarta tecta tituli b. Anastasiae restaurat. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne II 1). De tempore cf. Geertman More veterum 38.

* 4594

(792 sept.–793 aug.) „Titulo s. Sabinae studiose“ renovat et „ex argento coronas, ... canistra exafoti ... et gabathas interrasiles“ donat. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne II 2). De tempore cf. Geertman More veterum 38.

* 4595 JE I 305

(793) Ad Carolum regem (Francorum et Langobardorum) mittit Theophylactum (Todiensem) et Stephanum (Neapolitanum) episcopos. L a u d . i n : Ann. Franc. ad a. 793 (MGH SS rer. Germ. 6, 94sq.).

* 4596

794 iun. 1 Frankfurt am Main Synodus in praesentia missorum domni apostolici Hadriani et Caroli regis (Francorum et Langobardorum) atque episcoporum Theophylacti (Todiensis), Stephani (Neapolitani), Ursi Viennensis et aliorum episcoporum Galliarum, Germanorum et Italorum congregatur. Qua synodus haeresim Felicianam condemnat necnon pseudosynodum Graecorum pro adorandis imaginibus (Nicaea 787) reicit. Quaestio etiam facta est, inter alia, de altercatione Ursi Viennensis episcopi et advocati Eliphanti Arelatensis episcopi super suffraganeis sedibus eis subiectis. L a u d . i n : MGH Capit. 1, 73; MGH Conc. 2/1, 165; Ann. Franc. ad a. 794 (MGH SS rer. Germ. 6, 94). – R e g . : Böhmer/Mühlbacher² n. 324a et n. 325; Gall. Pont. III/1, 92 n. *73. De synodo cf. Hartmann Synoden 105–115 et opera in Berndt Frankfurter Konzil I–II collecta.

* 4597

(794 post iun. 1) Post concilium Francofurtense a patribus ibidem congregatis legatio facta est ad sedem apostolicam (scil. Hadrianum) de Tarentasia et Eberduno sive Aquis. L a u d . i n : MGH Capit. 1, 75; MGH Conc. 2/1, 167 c. 8. – R e g . : Gall. Pont. III/1, 93 n. *74.

Hadrianus I (772–795) * 4598

243

(793 sept.–794 aug.) In basilica b. Dei genetricis, „quae appellatur ad Praesepem“, ciborium ex argento, „rugas argenteas in ingressu presbiterii“, cortinam maiorem siricam albam, „in altare maiore vestem de chrisoclaba“ et coronas argenteas facit. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne II 2). De tempore cf. Geertman More veterum 38.

* 4599

(793 sept.–794 aug.) Basilicae b. Laurentii foris muros imagines argenteas et „in sacro altare“ eiusdem ecclesiae vestem tiream facit. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne II 2). De tempore cf. Geertman More veterum 38.

* 4600

(793 sept.–794 aug.) Sarta tecta ecclesiae bb. Felicis et Adaucti „iuxta s. Paulum apostolum“ renovat. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne II 2). De tempore cf. Geertman More veterum 39.

* 4601

(793 sept.–794 aug.) Sarta tecta basilicae s. Menae renovat. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne II 2). De tempore cf. Geertman More veterum 39.

* 4602

(793 sept.–794 aug.) Sarta tecta tituli b. Vitalis martyris renovat. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne II 2). De tempore cf. Geertman More veterum 39.

* 4603

(793 sept.–794 aug.) Sarta tecta coemeterii bb. Xysti et Cornelii „via Appia“ renovat. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne II 2). De tempore cf. Geertman More veterum 39.

* 4604

(793 sept.–794 aug.) Sarta tecta coemeterii s. Zotici „via Lavicana“ renovat. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne II 2). De tempore cf. Geertman More veterum 39.

* 4605

(793 sept.–794 aug.) Sarta tecta ecclesiae s. Dei genetricis Mariae „sita in Fonteiana“ renovat. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne II 2). De tempore cf. Geertman More veterum 39.

4606 JE 2482

(793–794) Sacerdotibus Galliciis Hispaniisque significat, Elipandi archiepiscopi Toletani ad Carolum regem (Francorum et Langobardorum) litteras „de adoptione Iesu Christi filii Dei secundum carnem“ a rege missas sibi esse. Falsam illam doctrinam qui sequantur, eos, nisi ad fidem redierint, excommunicatum iri scribit. – Si tamen licet. E d . : MGH Conc. 2/1, 122.

244

Hadrianus I (772–795) Olim ad a. 793, de tempore cf. Werminghoff in MGH Conc. 2/1 loc. cit. et Nagel Karl der Große 68–73, ubi et de re. Cf. etiam Hack Cod. Carol. 993.

* 4607

(772–795) mart. Facit ordinationes duas per m. mart., presbyteros XXIV, diaconos VII; episcopos per diversa loca numero CLXXXV. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne I 514).

* 4608

(794 sept.–795 aug.) Confessioni basilicae b. Pauli rugam „ex auro“ et „super ipsum sacrum altare“ imaginem auream facit. Simul et cameram eiusdem basilicae „noviter“ facit. Insuper coronas argenteas, vela diversa et „rotas de tyreo filopares“ donat. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne II 2). De tempore cf. Geertman More veterum 39.

* 4609

(794 sept.–795 aug.) In basilica b. Andreae „ad beatum Petrum rugas argenteas“ facit. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne II 2). De tempore cf. Geertman More veterum 39.

* 4610

(794 sept.–795 aug.) In basilica Salvatoris cameram restaurat. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne II 2). De tempore cf. Geertman More veterum 39.

4611

(772–795) Decernit, ut monasterium s. Mariae in loco q. v. Plumbariola territorio Aquinensi sub iurisdictione S.R.E. constitutum nullius alterius ecclesiae iurisdictionibus submittatur. – Cum summae apostolicae. E d . : Lib. diurn. form. 86 (Foerster 164). – R e g . : Ital. Pont. VIII 195 n. 1; Martin Regesti 259 n. 501. Falco Lineamenti 469 adn. 2 privilegium falsum esse censit, quem et Martin op. cit. sequitur.

4612

(772–795) (Offa rege Merciorum) petente omnia monasteria atque possessiones ab eo vel coniuge sua Cynedrida regina fundata apostolicae sedis privilegiis confirmat. – Cum piae desiderium. E d . : Lib. diurn. form. n. V 93 (Foerster 172). Fragmentum. – De papa et tempore cf. Sickel Prolegomena II 28sq.; Levison England 29sq.

* 4613 JE *2488

(772–795) Monasterio Augiensi privilegium tribuit. L a u d . i n : Privilegium spurium Leonis IX a. (1049–1051) datum (JL †4156; Germ. Pont. II/1, 153 n. †15); Herimanni Augiensis Chron. (MGH SS 5, 99); Innocentii III privilegium a. 1207 mart. 22 (Neugart Episcopatus Constant. I 2, 608 n. 22; Potthast Reg. 3065a–25550). – R e g . : Brandi Quellen I 25 n. 65 et 119 n. 65 (ad a. 780); Germ. Pont. II/1, 150 n. *1; Pokorny Augiensia 168 n. 96. Cf. etiam Pokorny Augiensia loc. cit.

* 4614

(772–795) Cum Carolo rege de construendo monasterio ad s. Paulum habet „collationem“. L a u d . i n : Litterae Caroli Magni Angilberto abbati s. Richarii Centulensi a. 796 (MGH Epp. 4, 135 n. 92).

Hadrianus I (772–795) * 4615

245

(772–795) Canonicis (s. Petri in Vaticano) castrum Capracorum donat. L a u d . i n : M. Vegii De rebus antiquis IV; Petri Mallii Descriptio basilicae Vaticanae c. 2, 20 (AA SS iun. VII 40; FSI 90 393). – R e g . : Ital. Pont. I 138 n. *11. De P. Mallii et M. Vegii operum codicibus cf. Ital. Pont. I 132.

* 4616

(772–795) Monasterio s. Mariae Farfensi duos casales, Valerianum et Secundilianum, concedit aliosque fundos confirmat. L a u d . i n : J³ 5011. – R e g . : Ital. Pont. II 60 n. *4.

† 4617 JE †2489

(772–795) Monasterii s. Mauritii Agaunensis privilegia et possessiones confirmat Carolo Francorum rege postulante. – Quia Dominus oves; Quia Dominus noster. E d . : Aubert Trésor 209 n. 4; Gall. Chr. XII Instr. 424. – R e g . : Hidber Schweiz. Urkundenregister I 23 n. 120; Germ. Pont. II/2, 140 n. †2. Subscr. cum 12 testibus, inter quos et Stephanus Capuanus canc. Romani palacii. – Spurium saec. XII auxilio privilegii Eugenii I (J³ †3415) confectum. Cf. etiam Anton Studien 8.

† 4618 JE †2949 et JL 3398

(772–795) Monasterii ss. Petri, Pauli et Bercarii Dervensis defensionem suscipit, privilegiaque et bona confirmat. – Quisquis cum dilectione. E d . : Anal. iur. pont. X 310; Bouchard Cartulary 61 n. 6. Olim Hadriano II aut III tribuitur, de tempore cf. nunc Bouchard Cartulary 63sq.

*† 4619

(772–795) Sententiam definitivam circa litem inter Senensem et Aretinum episcopos in favorem episcopatus Senensis profert. L a u d . i n : J³ †5406. – R e g . : Ital. Pont. III 147 n. *6 et 200 n. *6. De re cf. etiam Böhmer/Herbers n. †227, ubi et de fide.

*† 4620

(772–795) Abbati s. Petri de Clivate licentiam concedendi habitatoribus comitatus Burgannae, Ripae Addae, Bagnae, Severi, Angerae, Vallis Sassinae, Prolezzae indulgentiam, ut possint poenitentiam facere pro peccatis in propriis domibus, et reliquias concedit. L a u d . i n : Historia fabulosa mon. Clivatensis (ms. saec. XVII, Milano Arch. di stato). – R e g . : Ital. Pont. VI/1, 160 n. †*1.

*? 4621

(772–795) Antiphonarium a Gregorio I institutum et „in die primo Adventus Domini nostri Iesu Christi decantandum“ confirmat. L a u d . i n : Lib. pont. (in codice ab Ademaro Cabannensi scripto) (Duchesne I CLXXXII). De codice Parisino 2400 cf. Duchesne loc. cit. De re cf. Haug Roms Gesang 124sq. cum operibus ibi laudatis. Cf. etiam J³ *?6327 et propediem Böhmer/Herbers.

*? 4622

(772–795) „Una cum Alcuino abbate ... cantilenae festivales“ constituit et componit. L a u d . i n : Lib. pont. (in codice ab Ademaro Cabannensi scripto) (Duchesne I CLXXXII). Cf. regestum praecedens.

246 * 4623 JE *2490

Hadrianus I (772–795) (780–795) Ravennati ecclesiae confirmat privilegia Leonis (IV) quondam imperatoris Constantinopolitani. L a u d . i n : J³ 5033. – R e g . : Ital. Pont. V 37 n. *92.

4624

(781–795) Hadriano Carolus rex Francorum et Langobardorum ac patricius Romanorum nuntiat, se residentibus episcopis atque presbyteris seu ceteris ordinibus ecclesiasticis Waldonem (abbatem Augiensem) ad ecclesiae Ticinensis sedem promovisse. Precatur, ut ei dignitatem episcopalem indubitanter offerat. E d . : Munding Königsbrief 3sq.. – R e g . : Germ. Pont. II/1, 150 n. 2. De re et tempore cf. Munding op. cit et Levison in NA 43 (1922) 464–466. n. 180

† 4625

(788–795 aut postea) Hadriani et Leonis III consensu Carolus Magnus rex (Francorum et Langobardorum) Suitberto Verdensem, Willehado Bremensem ecclesias committit. E d . : MGH DD Kar. I 333 n. †240b et 344 n. †245. – R e g . : Böhmer/Mühlbacher² n. 296; May Reg. Bremen 3 n. 3; Oediger Reg. Köln I 36 n. 85; Germ. Pont. VI 24 n. †4. Cf. et J³ *†4498 et J³ *†4542.

* 4626

(789?–795?) Paulum episcopum (Neapolitanum) ordinat. L a u d . i n : Gesta epp. Neapolitan. c. 46 (MGH SS rer. Lang. 427; Capasso Mon. I 206). – R e g . : Ital. Pont. VIII 444 n. *55.

* 4627 JE I 306

795 dec. 25 Moritur. L a u d . i n : Vita Hadriani Nonantulana (Mabillon Mus. Ital. II 40–41); Lib. pont. (Duchesne I 514); Ann. Alamannici cont. Murbac. ad a. 795 (MGH SS 1, 47; Lendi 170); Ann. Laureshamenses ad a. 795 (MGH SS 1, 36); Ann. Laubacenses ad a. 796 (MGH SS 1, 15); Ann. Auscienses ad a. 796 (MGH SS 3, 171); Ann. Franc. ad a. 796 (MGH SS rer. Germ. 6, 98); Ann. Weissenburgenses ad a. 795 (MGH SS rer. Germ. 38, 19); Lamperti Ann. a. 795 (MGH SS rer. Germ. 38, 18). – R e g . : Böhmer/Mühlbacher² n. 328k. Sederat enim a. 23 m. 10. d. 17 teste Lib. pont. (Duchesne I 514). Ceterum diem dec. 25 diserte praestant Ann. Laubacenses a. 796 (MGH SS 1, 15), Ann. Laureshamenses a. 795 (MGH SS 1, 36), Ann. Auscienses a. 796 (MGH SS 3, 171): „8. kal. Ianuarii“; Ann. Weissenburgenses a. 795 (MGH SS rer. Germ. 38, 19) et Lamperti Ann. ad a. 795 (MGH SS rer. Germ. 38, 18): „in nativitate Domini“. Sed Ann. Alamannicorum cont. Murbacensis (MGH SS 1, 47; Lendi 170) praebet: „7. kal. ian.“.

* 4628 JE I 306

795 dec. 26 Sepelitur in basilica b. Petri (VII [al. VI] kal. ian., ind. VI.).

Roma

L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne I 514). De epitaphio eius ab Alcuino composito et a Carolo Romam ut sepultura eius ornaretur misso, cf. Dümmler (MGH Poet. lat. I 113); Clavis script. Lat. 2, 361sq. – De loco eius sepulturae cf. Borgolte Petrusnachfolge 74sq. 112. 312 adn. 162. 349.

4629

(795 ex.–796 in.) Alcuinus ab Hadriano petit, ut sibi peccata ignoscat. Angilbertum, Caroli regis Francorum et Langobardorum legatum, laudat. E d . : Alcuini ep. n. 27 (MGH Epp. 4, 68). – R e g . : Clavis script. lat. Auct. Galliae II 192 n. 27. Dümmler in MGH Epp. 4 loc. cit. epistolam ad a. 794 iul.–aug. attribuit. De tempore cf.

Hadrianus I (772–795)

247

nunc Freeman Orthodoxy 72 et adn. 29, quae et Bullough Alcuin 116 et 452–454 nec non Jullien/Perelman in Clavis script. lat. loc. cit. sequuntur. Bullough op. cit. 448 putat, epistolam nusquam missam esse.

Leo III (795–816) * 4630 JE I 307

(795 dec. 26) Eligitur „in natali b. primi martyris Stephani“.

Roma

L a u d . i n : Pseudo-Liutprandi Liber de pontificum Romanorum Vitis (Migne PL 129, 1242); Lib. pont. (Duchesne II 1); Ann. Alamannici (MGH SS 1, 47; Lendi 170).

* 4631 JE I 307

795 dec. 27 Roma Consecratur „sequenti die, in natali s. Iohannis apostoli et evangeliste“. „Sedit a. XX m. V d. XVI“. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne II 1); Chron. Laurissense (MGH SS 1, 119; Schnorr v. Carolsfeld 34); Ann. q. d. Einhardi (MGH SS rer. Germ. 6, 99); Ann. Franc. (MGH SS rer. Germ. 6, 98).

* 4632 JE *2492

796 (ian.) Carolo regi (Francorum et Langobardorum) de sui „electionis unanimitate“ significat et oboedientiam fidelitatemque promittit. L a u d . i n : J³ 4635; Ann. Franc. ad a. 796 (MGH SS rer. Germ. 6, 98). – R e g . : Böhmer/Mühlbacher² n. 328m. Cf. etiam Ann. q. d. Einhardi ad a. 796 (MGH SS rer. Germ. 6,99): „Per legatos suos claves confessionis sancti Petri ac vexillum Romanae urbis cum aliis muneribus regi misit, rogavitque, ut aliquem de suis optimatibus Romam mitteret, qui populum Romanum ad suam fidem atque subiectionem per sacramenta firmaret“.

* 4633

(795 sept.–796 aug.) „In altare maiore b. Petri“ vestem chrisoclabam „pretiosis gemmis“ ornatam donat. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne II 2). De tempore cf. Geertman More veterum 39.

* 4634

(795 sept.–796 aug.) In titulo Eudoxiae „super altare“ vestem offert. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne II 3). De tempore cf. Geertman More veterum 39.

4635

(796) Carolus rex Francorum Leoni papae constituto gratulatur mittitque munera Hadriano (I) parata. Angilbertum legatum suum commendat. De patriciatu suo addit monetque, ut canones sequatur. E d . : Alcuini ep. 93 (MGH Epp. 4, 136). – R e g . : Böhmer/Mühlbacher² n. 330; Clavis script. lat. Auct. Galliae II 227 n. 93; Hack Cod. Carol. II 948. De re et tempore cf. Scheibe Alcuin 190–193 et novissime Bullough Alcuin passim.

4636

(796) Alcuinus Leoni papae constituto gratulatur. Rogat, ut peccatis suis indulgeat. De Angilberto abbate Centulensi exponit.

Leo III (795–816)

249

E d . : Alcuini ep. n. 94 (MGH Epp. 4, 138). – R e g . : Clavis script. lat. Auct. Galliae II 228 n. 94. De tempore et re cf. Bullough Alcuin passim.

4637

(797 ante aug.) Alcuinus a Leone papa petit, ut Eanbaldo archiepiscopo Eboracensi pallium tribuat. E d . : Alcuini ep. n. 125 (MGH Epp. 4, 184). – R e g . : Clavis script. lat. Auct. Galliae II 246 n. 125. Bullough Alcuin 185 adn. 168 epistolam a. 796/97 adscribit.

* 4638

(796 sept.–797 aug.) In basilica b. Petri „farum argenteum ante presbiterium cum gabathas argenteas et canistrum“ facit; „et in cantaris argenteis in circuitu altaris quamque in presbiterium ... cerea argentea“ ponit. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne II 3). De tempore cf. Geertman More veterum 40.

* 4639

(796 sept.–797 aug.) In altare b. Petronillae vestem „de stauraci“ ponit. Etiam in basilica „Salvatoris, qui et Constantiniana“ aliam vestem nec non in basilica b. Clementis vestem „de stauraci“ offert. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne II 3). De tempore cf. Geertman More veterum 40.

* 4640

(796 sept.–797 aug.) In basilica „Salvatoris, qui et Constantiniana“ vestem offert. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne II 3). De tempore cf. Geertman More veterum 40.

* 4641

(796 sept.–797 aug.) In basilica b. Clementis vestem „de stauraci“ offert. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne II 3). De tempore cf. Geertman More veterum 40.

* 4642

(796 sept.–797 aug.) Facit „in arcora argentea ecclesia b. Petri apostoli vela alba paschales et in natale eidem Dei apostoli vela de stauraci“. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne II 3). De tempore cf. Geertman More veterum 40.

* 4643 JE *2493

(797 ante sept.) Eanbaldo archiepiscopo Eboracensi pallium mittit. L a u d . i n : Symeonis Dunelmen. Hist. reg. ad a. 797 (SS rer. Brit. 75/2, 58). Symeonis Dunelmensis Hist. reg. Angl. loc. cit., Eanbaldum, cum die 14 aug. 769 ordinatus esset, „accepto ab apostolica sede pallio“ confirmatum esse refert 6. id. sept.

4644

(797) Apud Leonem Coenulfus rex Merciorum „cum episcopis“ queritur, quod Hadrianus (I) papa, „Dorobernensis metropolitani“ auctoritatem minuit et in duas archiepiscopales sedes dividit.

250

Leo III (795–816) E d . : Insertum Wilhelmi Malmesburien. Gestis reg. Anglorum I c. 88 (Mynors I 124); Birch Cartularium Saxonicum I 396 n. 287 (ad a. 798). Laud. etiam in J³ 4645 et in Wilhelmi Malmesburien. Gestis pontificum Anglorum I c. 8 (Winterbottom 20).

4645 JE 2494

(797) Coenulfo regi Merciorum, quae causa fuerit quaerenti, quod Hadrianus (I) papa „Dorovernensis episcopi auctoritatem minuisset“ et in duas archiepiscopales sedes divisisset, respondet per Bryne presbyterum et Cildas seu Ceolberht ministros regios, Offam regem id postulasse „propter vastitatem terrarum suarum et extensionem regni sui“, nihilominus Dorovernensem primatem totius Angliae constitutum esse, seque Londinensibus episcopis summi pontificatus autoritatem negare. (Eadberhtum presbyterum et regem Cantuariorum), clericum apostatam, qui ascenderit in regnum, anathematizat. Coenulfum hortatur, ut sicut Offa voverit et fecerit per unumquemque annum mancusas 365 pro alimoniis pauperum et luminariorum concinnatione mittat. – Inclitae excellentiae vestrae. E d . : Alcuini ep. n. 127 (MGH Epp. 4, 187); Birch Cartularium Saxonicum I 398 n. 288 (ad a. 798). – R e g . : Clavis script. lat. Auct. Galliae II 247 n. 127; Hack Cod. Carol. 944. De re cf. etiam J³ 3243 nec non Jensen Peterspfennig 15sq. Dümmler in MGH Epp. 4 loc. cit. hanc epistolam ab Alcuino compositam habet, quod Bullough Alcuin 245 adn. 348 refutat.

4646 JE 2497

798 mart. 8 Kinelmo regi et eius successoribus monasterium Glastoniense asserit (Dat. p. m. Eustachii primicerii notariorum, m. mart., ind. III, VIII d. mart. Confirm. p. m. Paschalis senioris et consiliarii apostolicae sedis … III a. .. papatus d. n. Leonis … et eciam per licenciam d. Karoli Francorum regis et Langobardorum et patricii Romanorum, a. regni ejus XXV). – Bonae voluntatis et. E d . : Birch Cartularium Saxonicum I 392 n. 284; Kelly Charters of Glastonbury Abbey 296 n. 15a. – R e g . : Finberg Charters of Wessex 120 n. 399. Hoc privilegium Guillelmus Malmesburiensis in eius Antiquitatibus Glastoniensis ecclesiae c. 49 (Scott Early History 106) cum „nusquam nisi Anglice scriptam reperisset“, in Latinum transtulit.

4647 JE 2498

798 apr. 20 Arnoni archiepiscopo ecclesiae Iuvavensium, quae et Petena nuncupatur, provinciae Baiovariorum pallium tribuit. Eum, ne pretio tribui sacerdotium sinat, hortatur (Scr. p. m. Eustachii not. in m. apr., ind. VI. Dat. XII kal. mai. p. m. Pascalii primicerii s. sedis apost., pont. d. n. in apost. sacratissima b. Petri sede III atque d. Caroli exc. regis Francorum et Langobardorum et patricii Rom., a quo coepit Italiam a. XXV, ind. VI). – Officium sacerdotis adsumere. E d . : Zahn UB Steiermark I 1 n. 1; Hauthaler Salzburger UB II 2 n. 2a. – R e g . : Germ. Pont. I 8 n. 7. De re cf. Abel/Simson Jahrb. II 137sq. et Pangerl Metropolitanverfassung 113–115.

4648 JE 2495

(798 apr. 20) Alim Sabionensi seu Attoni Frigisingensi ac simul Adalwino Ratisbonensi nec non Waltrico Pataviensi et Sintberto Neuburgensi, provinciae Baiowariorum episcopis archiepiscopum petentibus praeficit, Carolo rege Francorum et Langobardorum atque patricio Romanorum approbante Arnonem Iuvavensem (rect. Salisburgensem), quem pallio impertit, respondet se petitorias eorum syllabas libenti animo suscepisse et provinciam Baiowariorum ordinasse atque una cum consensu et voluntate Caroli (regis Francorum et Langobardorum) Arnonem in ecclesia Iuvavensium archiepiscopum constituisse eique dedisse in mandatis (J³ 4647), ut omnibus ecclesiis

Leo III (795–816)

251

superius nominatis canonice valeat adminiculum impertire (Deo propitio pont. d. n. a. III, atque d. Caroli, excellentissimi regis Francorum et Langobardorum atque patricii Romanorum, a quo cepit Italiam a. XXV., ind. VI). – Dilectionis vestrae quas. E d . : MGH Epp. 5, 58 n. 3; Hauthaler Salzburger UB II 5 n. 2c. – R e g . : Germ. Pont. I 8 n. 8; Volkert/Zoepfl Reg. Augsburg I 25 n. 14; Boshof Reg. Passau I 13 n. 44; Hack Cod. Carol. 944. Olim ad a. 798, de tempore cf. MGH Epp. 58 adn. h nec non Volkert/Zoepfl loc. cit. De re cf. etiam Pangerl Metropolitanverfassung 113–115.

4649 JE 2496

(798 cr. apr. 20) Carolo regi Francorum et Langobardorum atque patricio Romanorum nuntiat, se secundum mandatum eius, quod sibi Fardulfus abbas (s. Dionysii), missus regis, viva voce intonuit, Arnoni archiepiscopo (Salisburgensi) usum pallii concessisse et in provincia Baiowariorum archiepiscopum constituisse. – Dum per vestra. E d . : MGH Epp. 5, 59 n. 4; Hauthaler Salzburger UB II 4 n. 2b. – R e g . : Germ. Pont. I 9 n. 9; Hack Cod. Carol. II 945. Cf. et J³ 4648.

† 4650 JE 2499

798 mai. 27 Monasterii s. Dionysii privilegia confirmat petente Fulrado (leg. Fardulfo) presbytero et abbate (Dat. VI kal. iun., hanno in sacratissima b. Petri sede III se(u d)omno Karolo excellentissimo rege Francorum et (L)angobardorum atque patritio Romanorum, a quo capta fuit (Ita)l(i)a, a. XXV, ind. VI. Data VI kal. iun. a. in sacratissima beati Petri sede III, atque d. Caroli, excellentissimi regis Francorum et Langobardorum atque patricii Romanorum, a quo cepit Italiam a. XXV, ind. VI). – Quoniam expetisti a. E d . : Tardif Mon. hist. 72 n. 98; Große PUU Frankreich NF IX 88 n. 9. Librarii vitio depravatum textum, neque tamen de fide tabulae dubitandum esse putavit Jaffé in ed. 1. De dubia huius bullae fide cf. novissime Große in PUU Frankreich NF IX loc. cit. cum operibus laudatis.

* 4651

(797 sept.–798 aug.) In patriarchio Lateranensi triclinium maius facit. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne II 3). De tempore cf. Geertman More veterum 40.

* 4652

(797 sept.–798 aug.) Aulam ecclesiae s. Susannae „a fundamentis erigens, condens corpus b. Felicitatis martyris, compte edificans“ ornat atque dedicat, ubi et multa dona offert. L a u d . i n : Inscriptio in musivo opere (Lib. pont. [Duchesne II 34 adn. 12]). – R e g . : Ital. Pont. I 62 n. 2. Olim ad a. (795–816), de tempore cf. Geertman More veterum 40. Inscriptio in musivo opere periit a. 1595. Cf. etiam Lib. pont. (Duchesne II 3 et 34 adn. 12) nec non Herbers Bild 146.

* 4653

(797 sept.–798 aug.) Basilicae b. Priscae calicem et coronas, gabatas et vestem donat. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne II 4). De tempore cf. Geertman More veterum 40.

4654 JE I 308

(798 oct. ex.) Concilium episcoporum 57 in domo b. Petri apostoli Carolo rege (Francorum et Langobardorum) incitante convocatorum, qui censent, ut Felix episcopus Urgellitanus nisi deponat haeresim adoptianam, anathematizetur.

252

Leo III (795–816) E d . : Fragmenta concilii Romani a. 798 (MGH Conc. 2/1, 202). Laud. etiam in actis concilii a. 799 aut 800 Aquisgrani habiti (MGH Conc. 2/1, 220) et in Alcuini ep. 199 (MGH Epp. 4, 329). – De tempore cf. Werminghoff in MGH Conc. 2/1 loc. cit. et Heil Alkuinstudien I 17–20. Cf. etiam Hartmann Synoden 120.

† 4655 JE †2500

798 Monasterium s. Emmerami privilegiis auget, testaturque episcopalem sedem Ratisbonensem ab Adalwino episcopo a. 798 „in praesentia piissimi imperatoris Karoli recta ratione in synodali concilio“ ex eodem monasterio ad ecclesiam s. Stephani translatam esse. – Agnitum esse volumus. E d . : Mansi Conc. 13, 990; Migne PL 102, 1069. – R e g . : Jaffé Bibl. V 6; Böhmer/Mühlbacher² n. 140; Germ. Pont. I 283 n. †1. Spurium ab Othloh monacho s. Emmerami confectum, cf. Budde Stellung imprimis 185sq. et Märtl Fälscher 552sq. adn. 6 cum operibus laudatis. Cf. etiam Germ. Pont. IV 359 n. 12 adn.

† 4656 JE †2501

799 mart. 14 Paderborn Monasterium b. Mariae virginis Fabariense (Pfäfers) in comitatu Curiensi sub Eberhardo abbate constitutum tuendum suscipit (Dat. II id. mart. p. m. Ioannis bibliothecarii et cancellarii e. R. Paderbornae a. Chr. 799). – Dignum valde est. E d . : Perret UB St. Gallen I 25 n. 21. – R e g . : Hidber Schweiz. Urkundenregister I 35 n. 190; Finke Papsturkunden 1 n. 2; Germ. Pont. II/2, 112 n. †3; Meyer-Marthaler/Perret Bündner UB I 26 n. 23*. De spurio cf. Pflugk-Harttung Dipl.–hist. Forsch. 172 et Mendelsohn Urkundenfälschungen 148sq.

* 4657 JE I 308

799 apr. 25 Roma, S. Lorenzo in Lucina E patriarchio Lateranensi egreditur, in ecclesia b. Laurentii, quae Lucinae appellatur, letaniam et missarum sollemnia celebraturus „in letania, quae ab omnibus maiore appellatur“. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne II 4); Ann. Laureshamenses ad a. 799 (MGH SS 1, 37); Ann. Iuvavenses maior. ad a. 799 (MGH SS 30/2, 736); Ann. Franc. ad a. 799 (MGH SS rer. Germ. 6, 106sq.). „In ipsas litanias, quod est 7 kal. Maias“, Ann. Laureshamenses ad a. 799 (MGH SS 1, 37); „VII kal. Maias“, Ann. Iuvavenses maior. ad a. 799 (MGH SS 30/2, 736); „Laetania maiore“, Ann. Francorum ad a. 799 (MGH SS rer. Germ. 6, 106sq.).

* 4658 JE I 308

799 apr. 25 Roma, SS. Silvestro e Stefano Ante monasterium ss. Silvestri et Stephani invaditur a Paschali primicerio et Campulo sacellario, Hadriani (I) nepotibus, eorumque sociis, qui „papam in terram proiecerunt et absque ulla misericordia scindendo et spoliando eum crudeliter oculos ei evellere et ipsum penitus caecare conati sunt; nam lingua eius praecisa est et, ut ipsi omnino tunc arbitrati sunt, caecum eum et mutum in media platea dimiserunt“ (Lib. Pont. [loc. cit.]). Iuxta „ecclesiam b. Laurentii, quae ad Craticulam vocatur, … equo deiectus, et erutis oculis, ut aliquibus visum est, lingua quoque amputata, nudus ac semivivus in platea relictus est“ (Annales q. d. Einhardi [loc. cit.]). L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne II 4); Ann. q. d. Einhardi ad a. 799 (MGH SS rer. Germ. 6, 107); Ann. Franc. ad a. 799 (MGH SS rer. Germ. 6, 106). – R e g . : Böhmer/Mühlbacher² n. 348b. De re cf. nuperrime Schieffer Attentat et Becher Reise 87–98.

* 4659 JE I 308

799 apr. 25 Roma, (SS. Silvestro e Stefano) In ecclesiam (monasterii ss. Silvestri et Stephani) trahitur a Paschali et Campulo; qui ibi iterum „oculos et linguam amplius crudeliter eruerunt et plagis eum diversis et

Leo III (795–816)

253

fustibus caedentes laniaverunt et semivivum, in sanguine revolutum ante ipsum altare dimiserunt; postmodum vero sub custodia in ipso monasterio miserunt“. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne II 4). – R e g . : Böhmer/Mühlbacher² n. 348b.

* 4660 JE I 309

799 apr. 25 Roma, S. Erasmo „Per nocte(m)“ adducitur ab egumeno monasterii s. Erasmi, iussu Paschalis et Campuli et Mauri Nepesini, ibique „et visum recepit et lingua ad loquendum illi restituta est“. „Deinde iussu eorum, qui huius facti auctores fuere, in monasterium s. Herasmi martyris velut ad curandum missus“ est. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne II 5); Ann. q. d. Einhardi ad a. 799 (MGH SS rer. Germ. 6, 107). – R e g . : Böhmer/Mühlbacher² n. 348b. Verius de rebus gestis huius diei refert Theophanis Chron. (de Boor I 732; Mango Chronicle 492). Cf. etiam Iohannis monachi Gesta ep. Neapolitanorum (MGH SS rer. Lang. 428; Capasso Mon. I 205) et Böhmer/Mühlbacher n. 139 et Herbers Pontifikat.

* 4661 JE I 309

799 apr. 25 Per murum „noctu in fune deponitur“ ab Albino cubiculario. L a u d . i n : Chron. Laurissense a. 799 (MGH SS 1, 119; Schnorr v. Carolsfeld 34).

* 4662 JE I 309

799 apr. 25 Roma, S. Pietro In ecclesiam b. Petri pervenit et a legatis domni (Caroli Francorum et Langobardorum) regis, Wirundo scilicet abbate (Stabulensi) et Winigiso duce Spoletino excipitur. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne II 5). – R e g . : Böhmer/Mühlbacher² n. 348b. De re et tempore cf. Becher Reise imprimis 99–102.

* 4663 JE I 309

799 apr. 25 Spoletum deducitur a Winigiso duce.

Spoleto

L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne II 5); Ann. q. d. Einhardi ad a. 799 (MGH SS rer. Germ. 6, 107). Becher Reise p. 111 hoc iter 799 iul. in. ascribit.

* 4664

(799 mai.–iun.) Leoni Hildebaldus archiepiscopus (Coloniensis) et capellanus una cum Ascherico comite a Carolo (Francorum et Langobardorum) rege obviam mittitur, ut summum pontificem in Saxoniam comitetur. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne II 6). – R e g . : Böhmer/Mühlbacher² n. 348b; Oediger Reg. Köln I 37 n. 89; Germ. Pont. VII 19 n. *15. Olim ad a. 799, de tempore itineris Leonis III cf. novissime Becher Reise.

* 4665

(799 aest.) Comitatus est iussu Caroli regis (Francorum et Langobardorum) ab Hildebaldo (archiepiscopo Coloniensi) et ceteris episcopis. Per unam et amplius ebdomadam episcopi inquirunt de violentia summo pontifici illata et malefactores in Franciam emittunt. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne II 6). – R e g . : Böhmer/Mühlbacher² n. 350e; Oediger Reg. Köln I 38 n. 91; Germ. Pont. VII 20 n. *16.

*† 4666 JE II 743

(799) iul. 26 Ecclesiam Prumiensem consecrat (VII kal. aug.). L a u d . i n : Notitia saec. XV–XVI ficta (Brouwer/Masen Metropolis I 388). – R e g . : Görz

254

Leo III (795–816) Mittelrhein. Reg. I n. 370*; Germ. Pont. X 280 n. †*1. Olim ad 805 iul. 26 attributum, de tempore cf. Boshof in Germ. Pont. X loc. cit. De fide cf. etiam Isphording Prüm 80–90 et Kettemann Kirchweihe 7sq.

*† 4667

(799 iul. 26) Monasterio Prumiensi magna privilegia concedit. L a u d . i n : Notitia saec. XV–XVI ficta (Brouwer/Masen Metropolis I 388). – R e g . : Germ. Pont. X 280 n. †*2.

4668

(799 aug.) Leonem papam (Alcuinus?) Romam venire impeditus ut precibus pro se intercedat, rogat. E d . : Alcuini ep. n. 180 (MGH Epp. 4, 298). – R e g . : Clavis script. lat. Auct. Galliae II 284 n. 180. Bullough Alcuin 35sq. hanc epistolam Arnoni archiepiscopo Salisburgensi attribuit et post a. 795 adscribit.

* 4669 JE I 309

(799 sept.) Pippinum Langobardiae regem a patre Carolo rege (Francorum) missum in itinere offendit. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne II 6); Carmen De Karolo rege (MGH Poet. lat. 1, 377; Brunhölzl II 90–92). – R e g . : Böhmer/Mühlbacher² n. 350e. De re cf. Hack Empfangszeremoniell 419 et 449.

* 4670 JE I 309

799 (sept.) Paderborn Paderbornae a Carolo rege (Francorum et Langobardorum) honorifice excipitur manetque apud eum aliquantum temporis. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne II 5sqq.); Ann. Guelferbytani ad a. 799 (MGH SS 1, 45; Lendi 173); Ann. Laureshamenses ad a. 799 (MGH SS 1, 37); Ann. Franc. ad a. 799 (MGH SS rer. Germ. 6, 107). – R e g . : Böhmer/Mühlbacher² n. 350e; Germ. Pont. V/1, 18 n. *1. Heristelli Leonem ad Carolum venisse, ex uno fonte perperam tradunt Ann. Weissemburgenses ad a. 799 (MGH SS rer. Ger. 38, 21), Lamperti Ann. ad a. 799 (MGH SS rer. Germ. 38, 20) et Ann. Ottenburani ad a. 799 (MGH SS 5, 2). Narratio, Leonem tunc promisisse, „ut si de suis illum defenderet inimicis augustali eum diademate coronaret“, quam Iohannes in Gestis episc. Neapolitanorum (MGH SS Lang. 428) refert, fide caret. Vide praeterea de conventu Caroli et Leonis Paderbornensi poema epicum (MGH Poetae lat. I 366–379 et novissime Hentze De Karolo rege passim).

* 4671

799 (sept.) (Paderborn?) Confirmat dotationem monasterii Paderbornensis (i. a. cum monasterio s. Medardi) a Carolo rege (Francorum et Langobardorum) factam. L a u d . i n : Erconradi Translatio s. Liborii c. 16 (Cohausz 84). – R e g . : Germ. Pont. V/1, 19 n. *2. Textus Erconradi a copista saec. XV quamvis perturbatus non obscuratus est. Jakobs in Germ. Pont. V/1 loc. cit. censet, monasterium s. Medardi monasterium Saint-Mars-la-Brière prope civitatem Cenomanensem esse.

*? 4672

799 (sept.) Paderborn Leone petente Carolus Magnus ecclesiae Paderbornensi castrum Iborch donat. L a u d . i n : Gobelini Person Cosmidromius (Jansen 16). – R e g . : Germ. Pont. V/1, 20 n. *?5.

Leo III (795–816) *? 4673

255

799 (sept.) Detmold In ecclesia Thietmelle (Detmold) altare spectabilis magnitudinis (in honorem s. Stephani) consecrat. L a u d . i n : Vita Meinwerci ep. c. 180 [183] (Berndt 212). – R e g . : Germ. Pont. V/1, 20 n. *?4. De fide cf. Jakobs in Germ. Pont. V/1 loc. cit. adn. nec non Kettemann Kirchweihe 16sq.

*? 4674 JE I 309

799 (sept.) Ecclesiam in Monte Martis (in Eresburgo) dedicat.

Eresburg

L a u d . i n : Widukindi Rer. Gest. Sax. lib. II c. 11. – R e g . : Germ. Pont. V/1, 79 n. *?1. Cf. etiam Brackmann in Germ. Pont. II 2, 112 n. †3 adn. Innocentius IV in indulgentia data monachis s. Petri in Monte Martis 1246 mai. 15 (Müller Urkunden Marsberg 39 n. 14; Finke Papsturkunden 213 n. 457) altare ecclesiae ss. Petro et Paulo per Leonem praedecessorem in vigilia natalis Domini dedicatum dicit; cf. etiam J³ †4681. Spurium vix ante saec. XIII confictum esse duxit Jakobs in Germ. Pont. V/1 loc. cit. De fide cf. etiam Prinz Ablaßwesen 117sq. et Kettemann Kirchweihe 15sq.

*† 4675

(799 sept.) In itinere suo Patherbrunnam positus consecrat altare ecclesiae s. Bonifatii Hamelensis. L a u d . i n : Iohannis de Pohle Chron. eccl. Hamelensis (Meinardus Hameler Geschichtsquellen 29). – R e g . : Germ. Pont. IX 228 n. †*1 (ad a. 801). De re cf. Naß Untersuchungen 18. 30–33. 62sq.

* 4676 JE I 309

(799 aest. ex.) In Italiam reducitur a Caroli (Francorum et Langobardorum) regis missis, Hildebaldo (Coloniensi) et Arnone (Salisburgensi) archiepiscopis, Cuniperto, Bernardo (Wormatiensi), Attone (Frisingensi), Iesse (Ambianensi) et Erflaico electo episcopis, et Helmgotho, Rottecario et Germario comitibus. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne II 6); Ann. Franc. (MGH SS rer. Germ. 6, 106). – R e g . : Böhmer/Mühlbacher² n. 350e.

* 4677 JE I 310

799 nov. 29 Roma Ad pontem Molvium a Romanis excipitur „in vigilia b. Andreae“ (III kal. dec. imp. Carolo rege). L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne II 6); Ann. q. d. Einhardi ad a. 799 (MGH SS rer. Germ. 6, 107–109); Ann. Iuvavenses maior. ad a. 799 (MGH SS 30/2, 736). – R e g . : Böhmer/Mühlbacher² n. 350e. Ann. Iuvavenses maior. loc. cit.: „a Deo restitutus III kal. dec. imperante Carolo rege“.

* 4678 JE I 310

799 nov. 30 In patriarchio (Lateranensi) moratur.

Roma, Laterano

L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne II 6).

* 4679 JE I 310

799 nov. 30 Roma, (S. Pietro) In ecclesia (b. Petri) commoratur (alia d. ... natali b. Andreae apostoli). L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne II 6).

*† 4680

799 dec. 6 Paderborn In ecclesia cathedrali (Paderbornensi) capellam dedicat et „visitantibus eandem capellam in anniversario dedicationis ipsius, qui est VIII ydus Decembris, de

256

Leo III (795–816) benignitate sedis apostolicae magnas indulgencias“ concedit. L a u d . i n : Gobelini Person Cosmidromius (Jansen 16); Werner Rolevinck De laude antiquae Saxoniae (Bücker 106). – R e g . : Germ. Pont. V/1, 20 n. *†6.

† 4681 JE †2502

799 dec. 24 Obermarsberg Carolo Magno Romanorum imperatori (!) secundum ipsius petitionem confirmat montem Eresburg, quem per papam b. Petro consecrari fecerit, liberum ab humana potestate esse. Vetat bellica in ipso monte praesidia collocari (Dat. Eresburg p. m. Iohannis bibliothecarii et cancellarii eccl. Rom. VIIII kal. ian., a. d. Leonis III IV, ind. VII, d. dedicationis capellae in Eresburg). – Piae tuae intentioni; Piae tuae petitioni. E d . : Wilmans Kaiserurkunden I 132; Finke Papsturkunden 2 n. 3. – R e g . : Germ. Pont. V/1, 80 n. †2. Cf. etiam J³ *?4674. Spurium vix ante s. XIII confictum esse ducit Jakobs in Germ. Pont. V/1 loc. cit. adn., ubi et de re. – De traditione cf. etiam Kehr Aeltere PUU 414 et Kehr PUU Rom. Bibliotheken I 16.

*† 4682

(795–799) Ecclesiam s. Nicolai Saciliensem petente Henrico duce (Foroiuliensi) ab eo fundatam ecclesiae Aquileiensi immediate supponit statuens, ut sit baptismalis et coemeterium habeat cet. L a u d . i n : Privilegium Bertoldi patriarchae a. 1249 nov. 2, quod insertum est transsumpto Pagani patriarchae a. 1328 mai. 13 (De Rubeis Mon. Aquil. 431). – R e g . : Ital. Pont. VII/1, 77 n. †*1. De fide dubitandum est. Cf. etiam Krahwinkler Friaul 153 adn. 204.

*? 4683

(799) Köln Ecclesiam (bb. Cornelii et Cypriani), in qua viri Dei Severini episcopi Coloniensis corpus requiescit, oratum introit. L a u d . i n : Vita s. Severini c. 21 (AA SS oct. X 63). – R e g . : Germ. Pont. VII 156 n. ?*1. Notitia haec saec. IX ex.–X in. conscripta parvi momenti est, acsi fide non omnino indigna.

4684 JE 2503

800 apr. 11 Roma Alim Sabionensem, Waltricum Pataviensem, Altonem Frisingensem, Adalwinum Ratisponensem, Sintpertum Neuburgensem episcopos, abbatesque et clerum plebemque provinciae Baiuvariorum hortatur, ut Arnoni archiepiscopo (Salisburgensi) oboediant, maximeque „secularia iudicia abicere, et ad proprium archiepiscopum occurrere in canonicis iudiciis festinent“. De matrimoniis illicitis addit (Dat. III id. apr. [a.] Deo propitio pont. d. n. in apost. sede V atque Caroli exc. regis Francorum et Lang. atque patricii Rom., a quo coepit Italiam a. XXVII, ind. VIII). – Dum amore piae. E d . : MGH Epp. 5, 60 n. 5; Hauthaler Salzburger UB II 7 n. 2d. – R e g . : Germ. Pont. I 9 n. 10; Volkert/Zoepfl Reg. Augsburg I 27 n. 16; Boshof Reg. Passau I 15 n. 49; Hack Cod. Carol. II 945.

* 4685

(798 sept.–800 aug.) „Iuxta ecclesiam b. Petri apostoli in Acoli“ triclinium facit et decorat. Item in eadem basilica vestes et vela diversa facit. Et „super altarem maiorem ... tetravila olosirica alithina“ et aliam vestem tyream ponit. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne II 8). De tempore cf. Geertman More veterum 41.

* 4686

(798 sept.–800 aug.) In monasterio s. Sabae „butronem argenteum cum canistro“ et vestem „de stauraci“ facit.

Leo III (795–816)

257

L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne II 9). De tempore cf. Geertman More veterum 41.

* 4687

(798 sept.–800 aug.) Monasterio s. Erasmi vestes „de stauraci“ donat. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne II 9). De tempore cf. Geertman More veterum 41.

* 4688

(798 sept.–800 aug.) Monasterio (s. Andreae) Clibuscauri vestes „de stauraci“ donat. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne II 9). De tempore cf. Geertman More veterum 41.

* 4689

(798 sept.–800 aug.) In titulo Pamachii vestes offert, „unam de stauraci ... et aliam de ymizino“. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne II 9). De tempore cf. Geertman More veterum 41.

* 4690

(798 sept.–800 aug.) Sarta tecta ecclesiae b. Andreae, sitae „in tricesimo, Via Appia, in silice“ renovat „una cum baptisterio et portica“. In qua ecclesia „presbiterium constituit, ubi et dona ... tam in argento quamque in vestibus et libris“ offert. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne II 9). De tempore cf. Geertman More veterum 41.

* 4691

(798 sept.–800 aug.) In ecclesia b. Pauli „tetravila olosirica alithina“, vestes chrisoclabas et vestem tyream facit. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne II 8). De tempore cf. Geertman More veterum 41.

* 4692

(798 sept.–800 aug.) In basilica b. Mariae ad Praesepem vestem albam chrisoclabam et vestem „in orvicelis chrisoclabis“ facit. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne II 9). De tempore cf. Geertman More veterum 41.

* 4693

(798 sept.–800 aug.) In ecclesia b. Laurentii foris muros vestem albam rosatam cum chrisoclabo et aliam vestem albam „stauraci chrisoclaba“ offert. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne II 9). De tempore cf. Geertman More veterum 41.

* 4694

(798 sept.–800 aug.) In „titulo Calisti“ vestem chrisoclabam „in blatin byzanteo“ facit. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne II 9). De tempore cf. Geertman More veterum 41.

* 4695

(798 sept.–800 aug.) In ecclesia s. Pancratii vestem tyream facit. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne II 9). De tempore cf. Geertman More veterum 41.

258 * 4696

Leo III (795–816) (798 sept.–800 aug.) In ecclesia s. Mariae ad Martyres vestem tyream facit. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne II 9). De tempore cf. Geertman More veterum 41.

* 4697

(798 sept.–800 aug.) In titulo s. Sabinae vestem tyream facit. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne II 9). De tempore cf. Geertman More veterum 41.

* 4698

(798 sept.–800 aug.) In diaconia s. Bonifacii vestem tyream facit. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne II 9). De tempore cf. Geertman More veterum 41.

* 4699

(798 sept.–800 aug.) In diaconia s. Mariae, „qui vocatur Cosmidi“ vestem tyream facit. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne II 9). De tempore cf. Geertman More veterum 41.

* 4700

(798 sept.–800 aug.) In basilica ss. Cosmae et Damiani vestem „de blatin byzanteo“ facit. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne II 9). De tempore cf. Geertman More veterum 41.

* 4701

(798 sept.–800 aug.) In ecclesia s. Valentini vestem chrysoclabam et vestem de fundato offert. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne II 9). De tempore cf. Geertman More veterum 41.

* 4702

(798 sept.–800 aug.) In diaconia ss. Nerei et Achillei vestes „de stauraci“ facit. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne II 9). De tempore cf. Geertman More veterum 41.

* 4703

(798 sept.–800 aug.) In diaconia s. Dei genetricis, „qui vocatur Dominica“, vestes „de stauraci“ facit. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne II 9). De tempore cf. Geertman More veterum 41.

* 4704 JE I 310

800 nov. 23 Mentana Apud Nomentum duodecimo (rect. quintodecimo) ab urbe lapide Carolum regem (Francorum et Langobardorum atque patricium Romanorum) honorificentissime excipit, cum eoque prandet „pridie“ VIII kal. dec. L a u d . i n : Ann. Franc. ad a. 800 (MGH SS rer. Germ. 6, 110). – R e g . : Böhmer/Mühlbacher² n. 369d. De re cf. Hack Empfangszeremoniell imprimis 303 et 322.

Leo III (795–816) * 4705 JE I 310

259

800 nov. 23 Roma Romam revertitur, Carolo rege (Francorum et Langobardorum atque patricio Romanorum) apud Nomentum relicto. L a u d . i n : Ann. Franc. ad a. 800 (MGH SS rer. Germ. 6, 110). – R e g . : Böhmer/Mühlbacher² n. 369d.

* 4706 JE I 310

800 nov. 24 Roma, S. Pietro In gradibus basilicae b. Petri Carolum regem (Francorum et Langobardorum atque patricium Romanorum) „Deo laudes dicendo et gratias agendo“ suscipit, et „in basilicam b. Petri apostoli psallentibus cunctis“ introducit (VIII kal. dec.). L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne II 6); Ann. Franc. ad a. 800 (MGH SS rer. Germ. 6, 110–112). – R e g . : Böhmer/Mühlbacher² n. 369e.

* 4707 JE I 310

800 dec. 1 Roma, S. Pietro Synodus in basilica b. Petri et cleri et nobilium Francorum Romanorumque celebratur. „Post septem vero dies (i. e. transacto VIII kal. dec.) rex concione convocata, cur Romam venisset omnibus patefecit; inter quae vel maximum vel dificillium erat, quod primum inchoatum est, de investigandis videlicet, quae pontifici obiciebantur criminibus“. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne II 7); Ann. Franc. ad a. 800 (MGH SS rer. Germ. 6, 112). – R e g . : Böhmer/Mühlbacher² n. 369f. De synodo cf. Hartmann Synoden 122, ubi et de tempore.

* 4708 JE I 310

800 dec. 23 Roma, S. Pietro Synodus in basilica b. Petri, in qua iurat „spontanea voluntate“ coram rege et populo Leo, se criminibus obiectis affinem non esse, „ante diem natalis Domini tertium“. – (Auditum fratres carissimi); (Primum ut extra); (Prima igitur sedes). L a u d . i n : MGH Epp. 5, 63 n. 6; MGH Conc. 2/1, 226. – C a n . : Burchardi Decr. I c. 198; Ivonis Decr. V c. 313; Ivonis (?) Panorm. V c. 4. – R e g . : Böhmer/Mühlbacher² n. 370a. De re cf. Abel/Simson Jahrb. II 224–231; Zimmermann Papstabsetzungen 29–36 et Kerner Reinigungseid.

* 4709 JE I 310

800 dec. 25 Roma, S. Pietro In basilica b. Petri ante confessionem eiusdem apostoli Carolo (regi Francorum et Langobardorum atque patricio Romanorum) diadema imperatorium imponit natali Christi. Et post laudes a papa more antiquorum principum adoratus atque ablato patricii nomine imperator et augustus appellatus est. Illico pontifex unxit oleo sancto Carolum et filium eius regem (Carolum). L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne II 7); Alcuini ep. 217 (MGH Epp. 4, 360); Ann. Guelferbytani ad a. 800 (MGH SS 1, 45; Lendi 173); Ann. Laureshamenses ad a. 801 (MGH SS 1, 38); Ann. Franc. ad a. 800 (MGH SS rer. Germ. 6, 112). – R e g . : Böhmer/Mühlbacher² n. 370c. De re cf. imprimis Classen Karl der Große 62–80, Speck Vollzug, Becher Kaiserkrönung, Nelson Warum et nuperrime Patzold Geheimnis, idem Kaiseridee et Hack Ritual cum operibus laudatis.

† 4710 JE †2504

800 dec. 25 Omnibus archiepiscopis et episcopis per totam Galliam nuntiat se monasterium Centulense sub unius sedis Romanae potestatem redegisse, iusque eligendi abbatis fratribus concessisse, „suggestione“, ut inquit, „fratris et coepiscopi nostri Iesse Ambianensis antistitis simulque Angilberti abbatis et in praesentia gloriosi atque excellentissimi filii nostri Caroli, quem auctore Deo in defensionem et provectum

260

Leo III (795–816) s. universalis ecclesiae augustum hodie sacravimus“ (VIII kal. ian., ind. IX, Zacharias diac., regionarius et sanctae atque apostolicae Romanae eccl. bibl. scripsi, recognovi et subscripsi). – Apostolicae dignitatis discretioni. E d . : Pflugk-Harttung Acta II 26 n. 55. – R e g . : Böhmer/Mühlbacher² n. 370d. Merito hanc bullam pro spuria habet Böhmer/Mühlbacher loc. cit. – De traditione cf. Kehr PUU Rom. Bibliotheken II 55 nec non Ramackers in PUU Frankreich IV 15.

* 4711

(cr. 800) Concedit Scrot comiti Florentinae civitatis partem reliquiarum s. Genesii adiciens, ut habitaculum tanto mansore condignum aptumque servicium reliquiis tam praeclaris praeparatum habeat. L a u d . i n : Translatio s. Genesii (MGH SS 15/1, 171). – R e g . : Germ. Pont. II/1, 159 n. *1.

* 4712 JE *2509

(801 ante mart. 4) Roma, S. Pietro In ecclesia s. Petri rogatus ab (Carolo) imperatore una cum sacerdotibus decernit, ut omnes res, quas Aretina ecclesia priscis temporibus possederat, in primis monasterium s. Ansani, Ariberto episcopo ab Andrea Senensi episcopo restituantur. L a u d . i n : Caroli regis diploma confirmationis a. 801 mart. 4 (MGH DD Kar. I 263 n. 196). – R e g . : Ital. Pont. III 148 n. *7; Böhmer/Mühlbacher² n. 371. Olim ad 801 mart. 4. – De lite inter Aretinensem et Senonensem episcopos cf. etiam Polock et Schneider in MGH Conc. 3, 495–502, ubi et de tempore.

* 4713 JE I 311

801 post apr. 30 Roma Ecclesiam b. Pauli apostoli terrae motu „nona indictione, prid. kal. Maii“ facto subrutam restituit et imagines aureas nec non fenestras „ex metallo gypsino“ donat (IX ind., II kal. mai.). L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne II 9); Ann. Franc. ad a. 801 (MGH SS rer. Germ. 6, 114).

* 4714

(800 sept.–801 aug.) In basilica Salvatoris „super altare“ vestes et „in circuitu altaris“ vela facit. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne II 10). De tempore cf. Geertman More veterum 42.

* 4715

(800 sept.–801 aug.) In basilica b. Petri vestes diversas, „cortinam maiorem de fundato“, vela diversa, „gabatas fundatas“, „tabulam ante confessionem ... ex auro“, imagines argenteas et „cantara de argento“ facit. Itemque „fenestras ipsius ecclesiae ex metallo gypsino ... et alias fenestras de vitro diversis coloribus“ decorat. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne II 10). De tempore cf. Geertman More veterum 42.

* 4716

(800 sept.–801 aug.) In basilica b. Pauli „vestem chrisoclabam ... cum periclisin“ facit. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne II 10). De tempore cf. Geertman More veterum 42.

* 4717

(800 sept.–801 aug.) „Super altare b. Andree apostoli vestem chrisoclabam“ facit et presbyterium „ex marmoribus sculptis“ ornat. Item et in altare b. Petronillae „vestem albam olosiricam“ ponit et „ibidem presbiterium ex marmoribus sculptis“ decorat atque columnas

Leo III (795–816)

261

argenteas facit. Et „super corpus b. Gregorii ... vestem albam olosiricam“ donat. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne II 10). De tempore cf. Geertman More veterum 42.

* 4718

(800 sept.–801 aug.) In basilica b. Dei genetricis ad Praesepem „cortinam alexandrinam cum periclisin de stauraci et aliam albam de stauraci ... pendentem super altare“ et „ante Praesepe ... vela alba cum periclisin de blathin“ facit. „Intro ... atque ante secretario“ regias maiores et „intus Praesepe ... veste de alithinon cum chrisoclabo“ offert. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne II 10). De tempore cf. Geertman More veterum 42.

* 4719

(800 sept.–801 aug.) In basilica b. Laurentii foris muros „cortinam tyream cum periclisin de stauraci“ facit. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne II 10). De tempore cf. Geertman More veterum 42.

* 4720

(800 sept.–801 aug.) Basilicae b. Pancratii „cyburium ex argento“ donat. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne II 11). De tempore cf. Geertman More veterum 42.

* 4721

(800 sept.–801 aug.) In „titulo b. Calisti ad honorem Dei genitricis semperque virgins Mariae ... cyburium ex argento“ facit. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne II 11). De tempore cf. Geertman More veterum 42.

* 4722

(800 sept.–801 aug.) In titulo Eudoxiae „vestem albam cum periclisin de chrisoclabo“ facit. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne II 11). De tempore cf. Geertman More veterum 42.

* 4723

(800 sept.–801 aug.) In „titulo s. Ceciliae ... vestem de stauraci“ facit. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne II 11). De tempore cf. Geertman More veterum 42.

* 4724

(800 sept.–801 aug.) In titulo s. Eusebii „vestem de fundato“ facit. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne II 11). De tempore cf. Geertman More veterum 42.

* 4725

(800 sept.–801 aug.) In titulo s. Vitalis „vestem de stauraci cum cruce de chrisoclabo“ facit. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne II 11). De tempore cf. Geertman More veterum 42.

262 * 4726

Leo III (795–816) (800 sept.–801 aug.) In titulo s. Pudentianae „vestem, ut supra“ facit. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne II 11). De tempore cf. Geertman More veterum 42.

* 4727

(800 sept.–801 aug.) In titulo s. Anastasiae „vestem de fundato“ facit. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne II 11). De tempore cf. Geertman More veterum 42.

* 4728

(800 sept.–801 aug.) In titulo s. Praxedis „vestem de stauraci cum periclisin de blathin“ facit. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne II 11). De tempore cf. Geertman More veterum 42.

* 4729

(800 sept.–801 aug.) In basilica b. Laurentii „in Formonsum ... vestem de quadrapulo“ facit. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne II 11). De tempore cf. Geertman More veterum 42.

* 4730

(800 sept.–801 aug.) In monasterio s. Anastasii „vestem cum chrisoclabo ... et farum de argento cum canistro octogoni“ offert. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne II 11). De tempore cf. Geertman More veterum 42.

* 4731

(800 sept.–801 aug.) In monasterio s. Silvestri „vestes II, una in basilica maiore bizantea cum chrisoclabo, et alia fundata in oratorio“ offert. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne II 11). De tempore cf. Geertman More veterum 42.

* 4732

(800 sept.–801 aug.) In monasterio „s. Luciae in Herenatis ... vestem de fundato chrisoclabo“ facit. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne II 11). De tempore cf. Geertman More veterum 42.

* 4733

(800 sept.–801 aug.) Ecclesiae s. Angeli „in Fagano ... vestem de fundato“ donat. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne II 11). De tempore cf. Geertman More veterum 42.

* 4734

(800 sept.–801 aug.) In diaconia „s. Luciae in VII vias ... vestem de fundato“ facit. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne II 11). De tempore cf. Geertman More veterum 42.

* 4735

(800 sept.–801 aug.) In diaconia ss. Sergii et Bacchi „vestem de stauracin“ facit.

Leo III (795–816)

263

L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne II 11). De tempore cf. Geertman More veterum 42.

* 4736

(800 sept.–801 aug.) In „diaconia s. Luciae in Orfea ... vestem de stauracin“ facit. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne II 11). De tempore cf. Geertman More veterum 42.

* 4737

(800 sept.–801 aug.) In „diaconia s. Eustatii ... vestem de fundato“ facit. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne II 11). De tempore cf. Geertman More veterum 42.

* 4738 JE *2505

(cr. 801) Kenulfo rege Merciorum postulante privilegium dat abbatiae Abbendoniae de ecclesiastico beneficio in villa Culeham sub anathematis interminatione, ne quis ab ipsa ecclesia aliquid exigere praesumat. L a u d . i n : Hist. monasterii de Abingdon c. 11 (SS rer. Brit. 2, I 20; Hudson I 252).

* 4739 JE *2506

(cr. 801) Villam Culeham abbatiae Abbendoniae confirmat. L a u d . i n : Hist. monasterii de Abingdon (SS rer. Brit. 2, I 20; Hudson 252).

* 4740 JE *2507

(cr. 801) Kenulfo regi Merciorum mittit litteras „petitorias rogans attentius, quatinus ... villam (Culham) cum omnibus appendiciis suis et libertatibus“, sicut et ipse papa privilegiaverat (J³ *4739), „privilegio suo“ abbatiae Abbendoniae confirmaret. L a u d . i n : Charta Coenulfi regis Merciorum a. 821 (Kelly Charters of Abingdon Abbey I 41 n. 9); Hist. monasterii de Abingdon (SS rer. Brit. 2, I 20; Hudson I 254).

* 4741 JE *2508

(cr. 801) Rethuno abbati Abbendoniensi propter infestationes contra abbatiam Romam profecto privilegium dat, in tuitionem suscipiens abbatiam et bona eius confirmans. L a u d . i n : Hist. monasterii de Abingdon (SS rer. Brit. 2, I 22; Hudson I 254).

4742

(801) Alcuinus a Leone papa petit, ut sibi, rerum saecularium occupatione iam liberato, peccata ignoscat. E d . : Alcuini ep. n. 234 (MGH Epp. 4, 379). – R e g . : Clavis script. lat. Auct. Galliae II 310 n. 234. De tempore cf. Bullough Alcuin 80 adn. 192 et Clavis script. lat. op. cit.

* 4743 JE I 311

(801 dec. ex.) Roma Leonis papae interventione Paschalis nomenclator et Campulus sacellarius aliique nobiles Romani non capitis damnantur ab (Carolo) imperatore, sed tantum in exsilium mittuntur. L a u d . i n : Ann. Franc. ad a. 800 (MGH SS rer. Germ. 6, 114). De causa contra Leonis III insidiatores cf. Hageneder „Crimen maiestatis“ 68–74.

264 † 4744 JE 2510

Leo III (795–816) 802 ian. 18 Aethelardo archiepiscopo Dorovernensi totius Angliae primatum asserit (Quam a Sergio scriniario nostro scribi praecepimus m. ian. Dat. XV kal. febr. p. m. Eustachii primicerii imp. d. nostro Carolo aug. a. II, ind. X). – Pontificali discretioni praecipue. E d . : Insertum Eadmeri Historiae V (SS rer. Brit. 81, 270); Insertum Wilhelmi Malmesburien. Gestis pont. Anglorum I c. 37 (Winterbottom I 76); Haddan/Stubbs Councils III 536; Birch Cartularium Saxonicum I 423 n. 305; Böhmer Fälschungen 155 n. 8. Laud. et in Lanfranci ep. n. 4 (cf. Hiestand/Hirschmann in Angl. Pont. – Subsidia I 16 n. 19). Böhmer Fälschungen 102 contra Ewald in JE 2510 spurium esse aestimat. Cf. etiam Southern Canterbury Forgeries 204. 216.

* 4745

(801 sept.–802 aug.) In „medio basilicae“ b. Petri crucifixum ex argento facit. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne II 11). De tempore cf. Geertman More veterum 43.

* 4746

(801 sept.–802 aug.) In patriarchio Lateranensi triclinium „cum absida de musibo, seu et alias absidas decem dextra levaque“ facit; „in quo loco et accubita“ collocat, „et in medio concam porphireticam aquam fundentem necnon et pavimentum ipsius marmoribus diversis“ construit. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne II 11). De tempore cf. Geertman More veterum 43.

* 4747

(801 sept.–802 aug.) In titulo s. Quiriaci „vestem de stauraci cum periclisin de blathin“ facit. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne II 11). De tempore cf. Geertman More veterum 43.

* 4748

(801 sept.–802 aug.) In „cimiterio s. Sixti, Via Appia ... vestem de stauraci“ facit. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne II 11). De tempore cf. Geertman More veterum 43.

* 4749

(801 sept.–802 aug.) In „titulo Calixti super altare post absidam ... vestem de stauraci“ et vela „de stauraci“ facit. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne II 11). De tempore cf. Geertman More veterum 43.

* 4750

(801 sept.–802 aug.) In titulo ss. Quattuor Coronatorum „vestem de stauraci“ facit. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne II 11). De tempore cf. Geertman More veterum 43.

* 4751

(801 sept.–802 aug.) In titulo s. Marcelli „vestem de stauraci“ offert. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne II 11). De tempore cf. Geertman More veterum 43.

Leo III (795–816) * 4752

265

(801 sept.–802 aug.) In ecclesia s. Sabinae „vestem de fundato cum periclisin de blathin“ facit. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne II 11). De tempore cf. Geertman More veterum 43.

* 4753

(801 sept.–802 aug.) In basilica s. Laurentii „in Formonso ... vestem de fundato“ facit. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne II 11). De tempore cf. Geertman More veterum 43.

* 4754

(801 sept.–802 aug.) Sarta tecta ecclesiae b. Pauli, „qui appellatur Conventum, sita territorio Orbebetano inter fine Suanense et Clusina, sive Tuscanense atque Castrisana“ restaurat „atque in altare vestem de stauraci“ ponit „et reliquias recondere“ praecipit. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne II 11). De tempore cf. Geertman More veterum 43.

* 4755

(801 sept.–802 aug.) Sarta tecta basilicae b. Petri „in Albano“ sitae et eius porticos restaurat. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne II 12). De tempore cf. Geertman More veterum 43.

* 4756

(801 sept.–802 aug.) In „basilica b. Yppoliti in civitate Portuense vestes de stauraci“ facit. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne II 12). De tempore cf. Geertman More veterum 43.

* 4757

(801 sept.–802 aug.) In titulo s. Sabinae „tetravila de stauraci“ facit. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne II 12). De tempore cf. Geertman More veterum 43.

* 4758

(801 sept.–802 aug.) In oratorio s. Dei genetricis, „sito in senodochio Firmis ... vestem de stauraci“ facit. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne II 12). De tempore cf. Geertman More veterum 43.

4759

(796–802) Leonem Paulinus patriarcha Foroiuliensis petit, quatenus subvecti patientiae eius iumento ad stabulum perducantur ecclesiae curamque eius exhibitam beatitudinis erraticam ovem ad ovile proprium, quippe ad sinum scilicet matris ecclesiae reportare gaudeat. E d . : Migne PL 99, 509 n. 4; MGH Epp. 4, 527 n. 19. – R e g . : Ital. Pont. VII/1, 24 n. 30. Is qui litteras scripsit et qui accepit in uno lemmate nominantur („ex epistola Paulini ad Leonem patriarcham“). Verbum patriarchae ad neminem nisi papam spectare potest. In epistolis Paulini Aquileiensis litterae quoque ad Haistulphum editae sunt, quae in quibusdam canonum collectionibus (Ivonis Decretum; eiusdem Panormia; Gratianus) Stephano V ascriptae sunt (Burchardus eas recte Paulino attribuit, aliter ac Kehr in Ital. Pont. VII/1, 24 n. 30 adn. praetendit). Ab Ewald (JE †2324) haec epistola inter acta Stephani II recepta, re vera cum Kehr loc. cit. ex regestis Romanorum pontificum prorsus reicienda est.

266 4760 JE 2511

Leo III (795–816) (802) Kenulfo regi Merciorum de mancusis 120 sibi missis gratias agit. Athelardi archiepiscopi Dorovernensis privilegia confirmata nuntiat. – Veniens ad sacratissima. E d . : Insertum Chron. Wincelcumben. (Hayward 468); Insertum Wilhelmi Malmesburien. Gestis reg. Anglorum I 89 (Mynors I 130); Birch Cartularium Saxonicum I 424 n. 306. De re cf. Jensen Peterspfennig 15.

† 4761

803 febr. 28 JE †2511α et Wirundo abbati Stabulensi (Malmundariensique) ob erga se „et sanctam sedem JE *†2542 apostolicam singularem affectum, fidelitatem et merita“ privilegia confirmat (Scr. p. m. Iohannis scrin. S.R.E. Dat. II kal. mart., ind. XI). – Apostolico moderamini convenit. E d . : Roderique Disceptationes c. 1; Halkin/Roland Recueil Stavelot-Malmedy 61 n. 24. Olim ad a. (795–816), de tempore et fide cf. Roderique op. cit. 2–5, Halkin/Roland Recueil loc. cit. nec non Perriëns Studie II 249–273. – De traditione cf. Halkin/Roland op. cit.

4762 JE 2512

803 mart. 21 Fortunato patriarchae Gradensi pallium tribuit (Scr. p. m. Benedicti not. et scrin. S. R. E., in m. mart., ind. XI. Dat. XII kal. apr. p. m. Eustachii primicerii s. sedis apost., imp. d. n. Carolo piiss. pp. aug. a Deo cor. magno et pacifico imp. a. III, postconsulatus eiusdem a. III, ind. XI). – Officium sacerdotis assumere; Diebus vitae tuae; Vitae tuae tantummodo. E d . : Mainati Chroniche di Trieste I 34 adn.; Kandler Cod. dipl. Istr. I 108 n. 51; Insertum Andreae Danduli Chron. VII c. 13 (RIS NS 12/1, 126). – R e g . : Ital. Pont. VII/2, 40 n. 28.

*† 4763

803 iul. 2 Köln, St. Maria im Kapitol Altaria (in Coloniensi monasterio s. Mariae) in Capitolio consecrat (die Processi et Martiniani). L a u d . i n : Marcellini Vita s. Swiberti II 9 (Leibniz SS Brunsvicensia illustrantium II 250). – R e g . : Germ. Pont. VII 168 n. †*1. De tempore cf. Schieffer in Germ. Pont. VII loc. cit. adn.

† 4764

803 aug. 4 Roma Leonis papae ceterorumque astantium episcoporum accepto consilio Carolus imperator transfundit a suo iure in ius et potestatem Paulini patriarchae omniumque illius successorum sex episcopatus (Dat. pridie non. aug. a. III imp. n., ind. vero I; actum Romae). E d . : MGH DD Kar. I 398 n. 270. – R e g . : Böhmer/Mühlbacher² n. 399; Ital. Pont. VII/1, 25 n. †31. Charta haec saec. X ex. conficta est ad obtinendum, ut videtur, Ottonis III confirmationis praeceptum (MGH DD O III 626 n. 215).

* 4765

(802 sept.–803 aug.) Constituit, „ut ante tres dies Ascensionis dominicae laetanias celebrarentur, scilicet feria II, egrediente pontifice cum omni clero et cuncto populo, cum hymnis et canticis spiritalibus, ab ecclesia b. Dei genetricis ad Praesepem, pergant ad ecclesiam Salvatoris, quae appellatur Constantiniana; feria III exeuntes ab ecclesia b. Sabinae martyris, pergentes ad b. Paulum apostolum; feria IIII exeuntes ab ecclesia Hierusalem, pergentes ad ecclesiam b. Laurentii martyris foris muros“. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne II 12). – R e g . : Ital. Pont. I 12 n. *17. Olim ad a. (795–816), de tempore cf. Geertman More veterum 43; de re cf. Lib. pont. II 35 adn. 17 et 40 adn. 58.

Leo III (795–816) * 4766

267

(802 sept.–803 aug.) In basilica „b. Agapiti martyris in civitate Penestrina ... vestem de stauraci cum periclisin de fundato“ facit. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne II 12sq.). De tempore cf. Geertman More veterum 44.

* 4767

(802 sept.–803 aug.) In „ecclesia b. Clementis, qui ponitur in Villitrias, vestem de stauraci“ facit. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne II 12). De tempore cf. Geertman More veterum 44.

* 4768

(802 sept.–803 aug.) In „titulo b. Grisogoni ... vestem de stauraci cum periclisin de blatin“ offert. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne II 12). De tempore cf. Geertman More veterum 44.

* 4769

(802 sept.–803 aug.) In titulo b. Laurentii in Lucina „vestem de stauraci cum periclisin de blati“ facit. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne II 12). De tempore cf. Geertman More veterum 44.

* 4770

(802 sept.–803 aug.) In titulo b. Marci „vestem de stauraci“ facit. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne II 12). De tempore cf. Geertman More veterum 44.

* 4771

(802 sept.–803 aug.) In titulo b. Laurentii „in Damasum ... vestem de stauraci cum periclisin“ offert. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne II 12). De tempore cf. Geertman More veterum 44.

* 4772

(802 sept.–803 aug.) In „titulo b. Xysti ... vestem de stauraci cum periclisin de blati“ facit. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne II 12). De tempore cf. Geertman More veterum 44.

* 4773

(802 sept.–803 aug.) In diaconia b. Adriani „vestes de stauraci cum periclisin“ facit. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne II 12). De tempore cf. Geertman More veterum 44.

* 4774

(802 sept.–803 aug.) In ecclesia b. Martinae „vestes de stauraci cum periclisin“ facit. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne II 12). De tempore cf. Geertman More veterum 44.

* 4775

(802 sept.–803 aug.) In diaconia (b. Mariae) Antiqua „vestes de stauraci cum periclisin“ facit. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne II 12). De tempore cf. Geertman More veterum 44.

268 * 4776

Leo III (795–816) (802 sept.–803 aug.) In diaconia b. Archangeli offert „vestes III, e quibus una de stauraci cum periclisin de blati, et alia II de tyreo cum periclisin de fundato“. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne II 12). De tempore cf. Geertman More veterum 44.

* 4777

(802 sept.–803 aug.) In diaconia s. Theodori „vestem de stauraci cum periclisin de blati“ facit. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne II 12). De tempore cf. Geertman More veterum 44.

* 4778

(802 sept.–803 aug.) In diaconia b. Georgii „vestem de fundato“ facit. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne II 12). De tempore cf. Geertman More veterum 44.

* 4779

(802 sept.–803 aug.) In basilica b. Archangeli, „qui ponitur in Septimo vestem de stauraci cum periclisin de blati“ facit. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne II 12). De tempore cf. Geertman More veterum 44.

* 4780

(802 sept.–803 aug.) In „monasterio s. Agapiti, qui ponitur ad Vinculam“, facit „vestem de stauraci“. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne II 12). De tempore cf. Geertman More veterum 44.

* 4781

(802 sept.–803 aug.) In diaconia ss. Silvestri et Martini offert „vestes de stauraci duas, e quibus una cum periclisin de fundato et alia vero de blati“. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne II 12). De tempore cf. Geertman More veterum 44.

* 4782

(802 sept.–803 aug.) In diaconia s. Viti „vestem de stauraci cum periclisin de fundato“ facit. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne II 12). De tempore cf. Geertman More veterum 44.

* 4783

(802 sept.–803 aug.) In diaconia (b. Mariae) in Cyro „vestem de stauraci cum periclisin de blati“ facit. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne II 12). De tempore cf. Geertman More veterum 44.

* 4784

(802 sept.–803 aug.) In diaconia (b. Mariae) in Via Lata „vestes II de tyreo cum periclisin de blati“ offert. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne II 12). De tempore cf. Geertman More veterum 44.

Leo III (795–816) * 4785

269

(802 sept.–803 aug.) In diaconia s. Agathae „vestem de stauraci cum periclisin de blati“ offert. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne II 12). De tempore cf. Geertman More veterum 44.

* 4786

(802 sept.–803 aug.) Ecclesiae „b. Agnes martyris, ubi eius corpus requiescit, vestem de fundato cum periclisin de blati“ donat. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne II 12sq.). De tempore cf. Geertman More veterum 44.

* 4787

(802 sept.–803 aug.) In ecclesia b. Apollinaris „vestem de stauraci, cum periclisin de blati“ facit. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne II 13). De tempore cf. Geertman More veterum 44.

* 4788

(802 sept.–803 aug.) In „ecclesia b. Eugeniae, in quo sanctum corpus eius requiescit, ... vestem de stauraci cum periclisin de leoconblatea“ facit. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne II 13). De tempore cf. Geertman More veterum 44.

* 4789

(802 sept.–803 aug.) Ecclesiae s. Stephani in Celio monte donat „vestes de staurace II, e quibus una in altare maiorem alia vero super corpora ss. martyrum Primi et Feliciani“. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne II 13). De tempore cf. Geertman More veterum 44.

* 4790

(802 sept.–803 aug.) In basilica b. Euphemiae „vestem de stauraci“ facit. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne II 13). De tempore cf. Geertman More veterum 44.

* 4791

(802 sept.–803 aug.) In „basilica b. Archangeli, quae ponitur in vicum Patricii ... vestem de stauraci“ offert. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne II 13). De tempore cf. Geertman More veterum 44.

* 4792

(802 sept.–803 aug.) Facit „super sepulchrum b. Sebastiani martiris via Appia ad Catacumbas, vestes maiores II, e quibus unam de stauraci et aliam de fundato. Et inibi super tumbas apostolorum Petri et Pauli ... vestes II de stauraci et fundato seu blati“. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne II 13). De tempore cf. Geertman More veterum 44.

* 4793

(802 sept.–803 aug.) In basilica b. Laurentii „sita infra civitatem Tiburtinam vestem de stauraci“ facit. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne II 13). De tempore cf. Geertman More veterum 44.

270 * 4794

Leo III (795–816) (802 sept.–803 aug.) In „oratorio s. Stephani a sancto Petro quae appellatur Maiorem, vestem de stauraci“ offert. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne II 13). De tempore cf. Geertman More veterum 44.

* 4795

(802 sept.–803 aug.) In „basilica b. Iacinti sita in Savinis, ubi corpus eius requiescit, vestem de stauraci“ facit. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne II 13). De tempore cf. Geertman More veterum 44.

* 4796

(802 sept.–803 aug.) „Super altare b. Petri apostoli ... vestem chrisoclabam, ... vela de stauracim atque de fundato ... et alia vela alba olosiricas maiores“, crucifixum ex argento, gabatas, „vela de stauracim“, arcora ex argento et „crucem anaglifa interrasilem ex auro“ cum candelis facit. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne II 13). De tempore cf. Geertman More veterum 45.

* 4797

(802 sept.–803 aug.) In basilica b. Pauli facit „calices maiores fundatos ex argento ... cyburium cum columnis suis super altare ... ex argento, ... crucem anaglifam interrasilem ex auro purissimo pendentem in pergula ante altare ... atque velum rubeum qui pendet ante altare“. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne II 13). De tempore cf. Geertman More veterum 45.

* 4798

(802 sept.–803 aug.) In basilica s. Dei genetricis ad Praesepem gabatas ex auro atque crucem ex auro, coronam maiorem ex argento et vela alba oloserica facit. Et „in circuitu altaris ... alia vela alba olosirica rosata ... atque velum alium maiorem album“ offert. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne II 13sq.). De tempore cf. Geertman More veterum 45.

* 4799

(802 sept.–803 aug.) Sarta tecta ecclesiae b. Aureae sitae „in Ostias omnia noviter“ reparat. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne II 14). De tempore cf. Geertman More veterum 45.

* 4800

(802 sept.–803 aug.) Ecclesiam b. Marcelli sitam „in quartodecimo, quae ab igne fuerat exusta“, restaurat. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne II 14). De tempore cf. Geertman More veterum 45.

*† 4801

803 sept. 4 Kaiserswerth Praesentibus Carolo imperatore compluribusque cardinalibus et episcopis, inter quos Hildebaldo Coloniensi archiepiscopo, Suidbertum catalogo sanctorum confessorum ascribit (pridie non. sept.). L a u d . i n : Marcellini Vita s. Swiberti II 9 (Leibniz SS Brunsvicensia illustrantium II 250). – R e g . : Germ. Pont. VII 205 n. *†1.

Leo III (795–816) * 4802

271

(795–803 ante oct. 12) Mandat, „ut ex hoc tempore umquam temerario ausu super hereditatem Domini laicos et sæculares sibi præsumant dominos eligere, sed sicut in priuilegi(i)s ab apostolica sede datis habetur seu etiam ab apostolicis uiris in initio nascentis ecclesiæ traditum est per sanctos canones uel etiam a propriis possessoribus monasteriorum constitutum ea regula et obseruantia discipline sua monastica iura studeant obseruare“. L a u d . i n : Decretum synodi a. 803 in Clofesho congregatae (Birch Cartularium Saxonicum I 434 n. 312; Brooks/Kelly Charters of Christ Church Canterbury I 456 n. 33). De synodo cf. Vollrath Synoden 181–184 et Electronic Sawyer n. 1431a + b. De tempore cf. Brooks/Kelly Charters of Christ Church Canterbury I 461sq., qui censent, Aethelhardum archiepiscopum Dorovernensem hoc decretum Leonis III Romae a. 801/802 degentem (cf. J³ †4744) cognovisse.

* 4803

(795–803) Iohanni Lucenae ecclesiae episcopo mandat, ut basilicam in Pappianula in territorio Pisensi sitam consecret. L a u d . i n : Chartae a. 803 iul. (ed. Bertini Memorie IV/2, App. 8 n. 6) et a. 813 apr. (ed. Bertini Memorie V/2, 182 n. 309). – R e g . : Ital. Pont. III 368 n. *1.

*† 4804 JE I 312

803 Altaria monasterii s. Martini Coloniensis consecrat (a. 803).

Köln

L a u d . i n : Marcellini Vita s. Swiberti II 9 (Leibniz SS Brunsvicensia illustrantium II 250); Chron. s. Martini Colonien. (MGH SS 2, 214). – R e g . : Oediger Reg. Köln I 40 n. 98 adn.; Germ. Pont. VII 180 n. †*1. De tempore cf. Schieffer in Germ. Pont. VII loc. cit.

* 4805

(803 sept.–804 aug.) In basilica Salvatoris, „quae appellatur Constantiniana, tetravela in circuitu altaris alba olosirica“ offert nec non altare maius „ex argento“ renovat. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne II 14). De tempore cf. Geertman More veterum 46.

* 4806

(803 sept.–804 aug.) In basilica s. Dei genetricis ad Praesepem vestem chrisoclabam, arcora, „vestem rubeam alitinam ... et aliam vestem chrisoclabam“ facit. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne II 14). De tempore cf. Geertman More veterum 46.

* 4807

(803 sept.–804 aug.) In diaconia s. Dei genetricis, „quae appellatur Dominica“, vestem rubeam facit. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne II 14). De tempore cf. Geertman More veterum 45.

* 4808

(803 sept.–804 aug.) In diaconia s. Dei genetricis, „quae appellatur Antiqua, super altare maiore cyburium ex argento“ facit. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne II 14). De tempore cf. Geertman More veterum 45.

272 * 4809

Leo III (795–816) (803 sept.–804 aug.) In basilica b. Petri „gabatam ex auro purissimo anaglifam“, vestem chrisoclabam, imaginem „apostolorum principis ... ex auro“, cancellos fusiles „in ingressu presbiterii“, „columnas voltiles tam in ingressu ... quamque in capite presbiterii“, arcos argenteos offert confessionemque decorat. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne II 14sq.). De tempore cf. Geertman More veterum 46.

* 4810

(803 sept.–804 aug.) In basilica b. Andreae et super altare b. Petronillae regna aurea et „super altare s. Dei genitricis ... quae appellatur Mediana“ vestem de fundato facit. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne II 15). De tempore cf. Geertman More veterum 46.

* 4811

(803 sept.–804 aug.) In basilica b. Pauli „canistros ex argento“ facit. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne II 15). De tempore cf. Geertman More veterum 46.

* 4812

(803 sept.–804 aug.) In monasterio s. Agathae „super Subora ... vestem rubeam alitinam“ facit. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne II 15). De tempore cf. Geertman More veterum 46.

* 4813

(803 sept.–804 aug.) In monasterio s. Pancratii „situm post basilicam Salvatoris quae appellatur Constantiniana ... vestem de fundato“ facit. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne II 15). De tempore cf. Geertman More veterum 46.

* 4814

(804 aut.) Leonem Carolus imperator petit, ut veritatem famae, Christi sanguinem in Mantua civitate esse repertum, inquirat. L a u d . i n : Ann. Mett. prior. (MGH SS rer. Germ. 10, 93); Ann. Franc. ad a. 804 (MGH SS rer. Germ. 6, 119). – R e g . : Böhmer/Mühlbacher² n. 407a; Ital. Pont. VII/1, 314 n. *1.

* 4815 JE I 311

(804 aut.) Ad Mantuam proficiscitur (autumni tempore).

Mantova

L a u d . i n : Ann. Mett. prior. ad a. 804 (MGH SS rer. Germ. 10, 93); Ann. Franc. ad a. 804 (MGH SS rer. Germ. 6, 119). Cf. Abel/Simson Jahrb. II 315 et Engelbert Papstreisen 96sq.

* 4816 JE I 311

(804 aut.) De sanguine Christi Mantuae reperto breve authenticationis promulgat. L a u d . i n : Cappelletti Chiese d'Italia XII 17; Donesmondi Dell'istoria ecclesiastica de Mantova I 140. – R e g . : Ital. Pont. VII/1, 314 n. *2. Donesmondi affirmat, hoc breve cum aliis scripturis in sacristia ecclesiae s. Andreae olim custoditum a. 1370 incendio periisse.

Leo III (795–816) * 4817 JE I 311

273

(804 nov.) St. Maurice d'Agaune In monasterio (s. Mauritii) a Carolo, filio Caroli imperatoris, honorifice excipitur. L a u d . i n : Ann. Franc. ad a. 804 (MGH SS rer. Germ. 6, 119). – R e g . : Böhmer/Mühlbacher² n. 407a. De itinere Leonis III cf. Classen Karl der Große 88–91, Engelbert Papstreisen 96sq. et Hack Empfangszeremoniell 419.

* 4818 JE I 311

(804 ante dec. 25) Remis Carolum imperatorem obviam habet.

Reims

L a u d . i n : Ann. Franc. ad a. 804 (MGH SS rer. Germ. 6, 119). De re cf. Hack Empfangszeremoniell 417.

* 4819 JE I 311

804 dec. 25 Carisiaci natalem Christi cum Carolo imperatore agit.

Quierzy

L a u d . i n : Ann. Iuvavenses maior. ad a. 805 (MGH SS 30/2, 738); Ann. Franc. ad a. 804 (MGH SS rer. Germ. 6, 119). – R e g . : Böhmer/Mühlbacher² n. 408a et n. 408d.

* 4820 JE I 311

(804 dec.) Soissons Suessione (apud s. Medardum) relinquitur a Carolo imperatore Calam proficiscente. L a u d . i n : Ann. Mett. prior. ad a. 804 (MGH SS rer. Germ. 10, 192); Ann. Franc. ad a. 804 (MGH SS rer. Germ. 6, 119).

* 4821 JE I 311

(804 dec.) Carisiaci cum Carolo imperatore iterum convenit.

Quierzy

L a u d . i n : Ann. Mett. prior. ad a. 804 (MGH SS rer. Germ. 10, 92sq.).

*? 4822

(799 med. vel 804 ex.) Ecclesiam Rutilensem in honorem s. Sixti consecrat.

Rettel

L a u d . i n : Brouwer/Masen Metropolis II 342; Registrum manuale 12. – R e g . : Germ. Pont. X 308 n. ?*1. De itinere Leonis III a. 799 vel a. 804 facta cf. Boshof in Germ. Pont. X loc. cit.

*† 4823

(804) Hohensyburg Consecrat ecclesiam in monte Syborch super Ruram (Hohensyburg) Carolo Magno imperatore et 415 prelatis praesentibus. Cui et indulgentiam concedit. L a u d . i n : Inscriptio supra sacristiam ecclesiae Syburgensis saec. XVII in. deleta (von Steinen Westphäl. Geschichte I 6, 1591); Manuscripta saec. XV (Diekamp Westfäl. Handschriften 80; Levison Analecta 144). De fide et tempore cf. Levison op. cit. 140–143.

*† 4824

(805 ante ian. 6) Consecrat capellam in Bergkirchen prope Mindam.

Bergkirchen

L a u d . i n : Henrici de Hervordia Chronicon a. 809 (!) (Potthast 42). De tempore Henricus de Hervordia hoc refert: „Nono anno Karoli ... Natale Domini (Leo) secum (Karolo) celebravit. Deinde Aquisgrani papam imperator perduxit. Et post in Saxoniam antiquam, ubi capellam in Berchkerken prope Mindam consecravit. Campanula quedam, quam reliquit, nunc usque videtur ibidem“. Deest in Germ. Pont. IX. De re cf. Prinz Ablaßwesen 118sq. et Naß Untersuchungen 63.

* 4825 JE I 311

805 ian. 6 Aquisgrani „epiphaniam“ celebrat cum Carolo imperatore.

Aachen

274

Leo III (795–816) L a u d . i n : Ann. Iuvavenses maior. ad a. 805 (MGH SS 30/2, 738); Ann. Franc. ad a. 804 (MGH SS rer. Germ. 6, 119). „Leo papa (a. 804) ad Karolum Aquis venit“ Martyrolog. vide Thielrode Chronique 204. – De re cf. Abel/Simson Jahrb. II 319sq., Classen Karl der Große 88–91 et Herbers Papst Leo III. 12sq.

* 4826 JE I 312

(805 post ian. 6) Aachen Aquisgrani in palatio „de Aquileiense ecclesia velut una, quae suam sedem haberet“, cum (Carolo) imperatore praevidet. L a u d . i n : J³ 4895. – R e g . : Ital. Pont. VII/1, 25 n. *32.

*† 4827 JE I 312

(805 post ian. 6) Aachen Aquisgrani ecclesiam s. Mariae a Carolo augusto constructam cum magna sollemnitate consecrat. L a u d . i n : Ann. Tielenses ad a. 804 (MGH SS 24, 22). – R e g . : Bayer Schriftquellen 127 n. 6. Cf. et Schieffer in Germ. Pont. VII/1, 318 n. †*1 adn. et Kettemann Kirchweihe 9–13 cum operibus laudatis. De fide cf. nuperrime Bayer Schriftquellen loc. cit.

*? 4828

(805 post ian. 6) Munzenheim JE *†2512β et In Munzenheim (Monsheim apud Worms) una „cum tribus episcopis Petro, SteJE II 743 phano et Crescentio“ altaria dedicat et „ad unumquodque altare … centum dies indulgenciarum et karenam“ concedit. L a u d . i n : Index reliquiarum ecclesiae in Munzenheim a. 1319 conscriptus (Baur Hess. Urk. V 233 n. 261). De re cf. Falk Addenda 617. – De dedicationibus, quae Leoni III imputantur, cf. Löwenfeld Kleinere Beiträge 604.

* 4829 JE I 312

805 (ian. 14) Per Bavariam in Italiam versus transit.

Bayern

L a u d . i n : Ann. Franc. ad a. 804 (MGH SS rer. Germ. 6, 119).

* 4830 JE I 312

(805 in.) Ravennas proficiscitur.

Ravenna

L a u d . i n : Ann. Franc. ad a. 804 (MGH SS rer. Germ. 6, 119).

* 4831 JE I 312

(805 mart. ex.) Romam revertitur.

Roma

L a u d . i n : Ann. Franc. ad a. 804 (MGH SS rer. Germ. 6, 119).

*† 4832 JE †*2512α

(805) mai. 30 Dirlau In Dirlo (Heimbach-Dirlau) capellam in honore s. Crucis, b. Mariae et s. Petronillae dedicat, cuius visitantibus septuaginta annos indulgentiae relaxat. L a u d . i n : Notitia a. 1072 in altari capellae in Heimbach inventa et postea transsumpta (Loewenfeld Kleinere Beiträge 603 n. 4). – R e g . : Germ. Pont. VII 318 n. †*1. De fide cf. Löwenfeld op. cit. 604. – De aliis ecclesiae dedicationibus modo anno 800 modo 805 ascriptis, vide Abel/Simson Jahrb. II 184 adn. 3 atque Kettemann Kirchweihe 3sq.

* 4833

(804 sept.–805 aug.) Basilicae b. Petri „evangelia aurea“, calicem aureum, patenam auream atque „Cherubim ex argento purissimo deauratos“ nec non „imaginem Salvatoris auream“ donat.

Leo III (795–816)

275

L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne II 15). De tempore cf. Geertman More veterum 47.

* 4834

(804 sept.–805 aug.) In basilica b. Pauli „angelos ex argento purissimo deauratos, ... policandilum porfiriticum, ... in ingressum basilicae, ..., supra regias maiores ... imagines ex argento, ... aquamanus antipento deauratas, ... cereostatos maiores battutiles, anaglifos, ex argento ... atque lucernas maiores fusiles bimixas, anaglifas“ offert. Insuper „trabem maiorem ... ex argento“, „in altare maiore vestem chrisoclabam“, cruces „ex auro“ et cereostatos ex argento facit. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne II 15sq.). De tempore cf. Geertman More veterum 47.

* 4835

(804 sept.–805 aug.) Super altare b. Petronillae „cyburium cum columnis porphyreticis ex argento ... atque imaginem argenteam“ facit. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne II 16). De tempore cf. Geertman More veterum 47.

† 4836 JE †2513

(805) Monasterio (s. Vincentii et) s. Anastasii ad Aquas Salvias (Tre Fontane) Leo et Carolus augustus civitatem Ansidoniam et alias possessiones et iura concedunt (Ego Anastasius scrinarius S.R.E. a. 805, Caroli a. V, Leonis a. X, ind. X). – Hac die nullo; (In nomine Domini). E d . : Margarini Bull. Cas. II 20; Ughelli It. Sacr. I 50; Cocquelines I 161; Tomassetti Bull. Rom. I 258. – R e g . : Bréquigny Table chronologique I 138; Ital. Pont. I 173 n. †1; Böhmer/Mühlbacher² n. 409. De temporis nota cf. Sickel Acta Karol. II 391 et Böhmer/Mühlbacher n. 409. – Apographum donationis scriptum fuit in porticu monasterii, sed partim temporum iniuria deletum, cf. Ital. Pont. I loc. cit. De traditione cf. Kehr bolle pontificie archivi Senesi 8 et Kehr PUU Rom. Bibliotheken I 14. II 83 et Kehr Nachträge röm. Berichte 517.

† 4837 JE †2514

806 apr. 9 Ecclesiae s. Martini Turonensis privilegia confirmat, sicut Gulfardus abbas, „anno 6 imperatoris Caroli cum unanimiter sacrosanctum concilium pontificium ageretur imperio Caroli imp.“ supplici voce precatus fuerat (Scr. p. m. Bonifacii archiscomii R. E. in m. apr., ind. VII. Dat. V id. apr. a. XI pont. Leonis III, a. VI Carolo regnante imp. magno). – Utilitas ecclesiasticae doctrinae. E d . : Monsnyer De statu s. Martini Turon. 136; Migne PL 129, 971 (ad a. 803). – R e g . : Bréquigny Table chronologique I 138; Mabille Pancarte noire 53 n. 1 et 153 n. 28. De traditione cf. Kehr Aeltere PUU 509 et Ramackers PUU Frankreich V 13sq. et 26.

* 4838

(805 sept.–806 aug.) In „basilica s. Dei genitricis ad Praesepem super altarem maiorem vestem chrisoclabam“ facit. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne II 16). De tempore cf. Geertman More veterum 47.

* 4839

(805 sept.–806 aug.) In ecclesia b. Andreae apostoli „super altare maiorem cyburium ex argento“ facit. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne II 16). De tempore cf. Geertman More veterum 47.

276 * 4840

Leo III (795–816) (805 sept.–806 aug.) In basilica b. Pauli „super altarem maiorem vestem chrisoclabam ... et imagines apostolorum duas ex argento deauratas“ facit. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne II 16). De tempore cf. Geertman More veterum 48.

* 4841

(805 sept.–806 aug.) In titulo s. Dei genetricis „quae appellatur Calisti ... regnum ex auro“ facit. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne II 16). De tempore cf. Geertman More veterum 48.

* 4842

(805 sept.–806 aug.) In diaconia s. Dei genetricis, „quae apellatur Dominica, ... regnum ex auro“ offert. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne II 16). De tempore cf. Geertman More veterum 48.

* 4843

(805 sept.-806 aug.) In basilica „Dei genitricis ad Praesepem, in ingressu Praesepii regias investitas ex argento, ... et super ipsas regias velum modicum fundatum ... necnon et alia vela maiora tyrea“ offert. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne II 16). De tempore cf. Geertman More veterum 48.

* 4844

(805 sept.–806 aug.) In basilica b. Petri calices maiores fundatos ex argento, cereostatos maiores fusiles ex argento et lucernas fusiles bimixas facit. Item largitur „trabem ex argento mundissimo quae est super imagines aureas in ingressu vestibuli“. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne II 16sq.). De tempore cf. Geertman More veterum 48.

* 4845

(805 sept.–806 aug.) Baptisterium (in basilica b. Petri) „a fundamentis“ erigit „eumque in circuitu columnis porphireticis“ decorat „et in medio fontis columnam posuit, et super columnam agnum ex argento purissimo fundentem aquam“. Construit altare maius „sub absidam ..., cuius faciem atque confessionem seu rugas ... ex argento“ decorat „et veste de stauraci super eum“ ponit et diversis aliis rebus ornat. Item oratorium s. Crucis „a fundamentis“ erigit, „absidam ex musibo diversis decoratam picturis atque marmoribus“ ornat nec non ciborium ex argento, regnum sponaclistum ex auro, columnas argenteas, arcos argenteos, imagines argenteas deauratas, canistros argenteos interrasiles, gabatas argenteas interrasiles fundatas et crucem, vestes et vela diversa offert. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne II 17). De tempore cf. Geertman More veterum 48.

* 4846 JE I 312

(806) (Roma) Subscribit Caroli imperatoris de regni divisione testamento per Einhardum allato. L a u d . i n : Ann. Franc. ad a. 806 (MGH SS rer. Germ. 6, 121). De re cf. novissime Tischler „Divisio regnorum“ cum operibus laudatis.

Leo III (795–816) * 4847

277

(806 sept.–807 aug.) In basilica b. Petri calicem aureum, patenam auream, canthara maiores ex argento, „turabulum apostolatum ex auro“, vestem chrisoclabam, coronas maiores ex argento, „lectorium ex argento“, cereostatos ex argento, „lucernas fusiles bimixas ex argento“, „farocantaros in presbiterio ... ex argento“, columnas, arcora et „calices fundatos ex argento“ offert. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne II 17sq.). De tempore cf. Geertman More veterum 49.

* 4848

(806 sept.–807 aug.) Ad b. Andream apostolum altare maius ex argento investit nec non cantharos ex argento et canistros offert. Item altare b. Petronillae „ex argento mundissimo deaurato“ et altare b. Gregorii „ex argento deaurato“ investit. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne II 18). De tempore cf. Geertman More veterum 49.

* 4849

(806 sept.–807 aug.) In gremio basilicae b. Petri „cortinam maiorem alexandrinam olosyricam“ et „turabulum apostolatum ex auro, qui procedit per stationes“, facit. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne II 18). De tempore cf. Geertman More veterum 49.

* 4850

(806 sept.–807 aug.) In basilica b. Pauli „turabula apostolata ex auro purissimo“ facit, „ex quibus unum misit intus super corpus eius“. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne II 18). De tempore cf. Geertman More veterum 49.

* 4851

(806 sept.–807 aug.) In basilica b. Dei genetricis ad Praesepem „faciem altaris“ investit et duas coronas ex argento et cortinam maiorem alexandrinam olosericam facit. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne II 18). De tempore cf. Geertman More veterum 49.

* 4852

(807) Romae „per universas sanctorum sacras ecclesias ... ob veniam facinorum suorum, coronas vel etiam canistros ex argento purissimo“ offert. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne II 18–25). De tempore cf. Geertman More veterum 50 cum indice ecclesiarum, titulorum, diaconiarum monasteriorumque 85–89.

4853 JE 2515

(808 mart. ex.) Carolo augusto de muneribus missis gratias agit. Significat litteris eius ab Helmengaudo et Hunfrido comitibus acceptis, cum de Pippini regis consilio Romam media quadragesima (808 mart. 26) veniendi cognovisset, se ea, quae ad recipiendum eundem opus essent, praeparari statim iussisse. Sed alteram epistolam a Pippini missis die 25 m. mart. allatam esse, eum post pascha (16 apr.) demum venturum; tertiam postea, ut Helmengaudus et Hunfridus ad Pippinum se conferrent, praecipientem. Addit de sua in eum voluntate, de improborum mendaciis, de maritimis adversus paganos defendendis, de Corsica insula b. Petri donata. – Magno munere misericordiae.

278

Leo III (795–816) E d . : Cenni Mon. II 57; MGH Epp. 5, 87 n. 1. – R e g . : Böhmer/Mühlbacher² n. 431b et n. 513k. Cf. Hack Cod. Carol. 982sq.

4854 JE 2516

(808 post apr.) Carolo augusto de litteris consolationis plenis gratias agit. Haec vero addit: „Missi vestri, qui venerunt ad iustitiam faciendam, detulerunt secum homines plures et per singulas civitates constituerunt; quia omnia secundum quod solebat dux, qui a nobis erat constitutus, per districtionem diversarum causarum tollere et nobis more solito annue tribuere, ipsi eorum homines peregerunt. Et multam collectionem fecerunt de ipso populo. Unde ipsi duces minime possunt suffragium nobis plenissime praesentare“. Eardulfum regem (Northanhumbrorum) iniuste pulsum apud eum esse gaudet; litterasque postulatas mittit Eanbaldo archiepiscopo (Eboracensi), ut aut Romam aut aulam imperatoris adeat, rationem redditum simultatum cum Coenulpho regi (Merciorum) gestarum. Addit de Iesse episcopo (Ambianensi), ad „missaticum per patrias deportandum“, non idoneo; et de pravis archiepiscopi Ravennatis moribus, de quibus ab Helmengaudo et Hunfrido, qui dominico die ad palmas (d. 9. m. apr.) apud illum pranderint, erudiri eum posse scribit. – Explere verbis clementissime. E d . : Cenni Mon. II 61; MGH Epp. 5, 89 n. 2; Haddan/Stubbs Councils III 562. De Eardulfo Noviomagi m. mart. et apr. degente cf. Ann. Francorum a. 808 (MGH SS rer. Germ. 6, 126). Cf. etiam Hack Cod. Carol. 983sq.

* 4855

(807 sept.–808 aug.) In basilica Salvatoris „quae appellatur Constantiniana“ vestes chrisoclabas, cantharos ex argento, „rugas ante ingressum altaris ex auro“, coronam ex argento et „ad fontes, vela alba olosirica“ facit. Insuper „sartatecta ... ipsius ecclesiae cum quadriporticos, simul et ad fontes omnia et in omnibus noviter“ restaurat „simul et fenestras de absida ex vitro diversis coloribus“ decorat. Alias fenestras basilicae ex metallo gypsino reparat et „in gremio basilica ... cortinas“ facit. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne II 25). De tempore cf. Geertman More veterum 50.

* 4856

(807 sept.–808 aug.) In basilica s. Dei genetricis, „quae appellatur ad Praesepem canthara ex argento ..., columnas ..., crucem cum gabata ex argento“ facit. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne II 26). De tempore cf. Geertman More veterum 50.

* 4857

(807 sept.–808 aug.) Diaconiae Dei genetricis, quae appellatur Antiqua, „tetravila alitina olosirica“ largitur. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne II 26). De tempore cf. Geertman More veterum 50.

* 4858

(807 sept.–808 aug.) Oratorio s. Andreae vela oloserica donat. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne II 26). De tempore cf. Geertman More veterum 50.

* 4859

(807 sept.–808 aug.) In titulo b. Dei genetricis, „quae appellatur Calisti“, vestem albam olosericam,

Leo III (795–816)

279

tertravila rubea alitina, velum tyreum maiorem et „vela modica rubea alitina“, et cortinam maiorem olosericam „in gremio basilicae“ offert. Insuper imagines argenteas, arcum argenteum, cereostatas et thuribula donat. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne II 26). De tempore cf. Geertman More veterum 50.

* 4860

(807 sept.–808 aug.) In basilica b. Petri calicem aureum, vela chrisoclaba, coronas argenteas, canistros argenteos et cortinam maiorem offert. Insuper „scutos ex argento II, scriptos utrosque simbolum, unum quidem litteris grecis et alium latinis“ facit. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne II 26). De tempore cf. Geertman More veterum 50.

* 4861

(807 sept.–808 aug.) Altare b. Leonis et altare b. Gregorii (in basilica b. Petri) „ex argento mundissimo deaurato“ investit. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne II 26). De tempore cf. Geertman More veterum 50.

* 4862

(807 sept.–808 aug.) Altare b. Pauli apostoli „ex argento purissimo“ deaurat necnon et confessionem „ipsius atque faciem altaris ... ex auro purissimo“ investit; „super ingressu corporis scutum ex argento purissimo, in quo fidei symbulum scribi praecipit“, et coronas maiores ex argento facit. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne II 26). De tempore cf. Geertman More veterum 50. De scuto „fidei symbulum“ continente cf. Peri Simbolo.

* 4863

(807 sept.–808 aug.) „In gremio basilicae“ b. Sabinae cortinam maiorem olosericam facit. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne II 27). De tempore cf. Geertman More veterum 50.

4864 JE 2517

(808) dec. 31 Carolo augusto, quod Hadulfus diaconus, apostolicus missus, cum Eanbaldi archiepiscopi (Eboracensis) legato ex Anglia reversus, aula praeter exspectationem non visa, in Italiam properasset, ira incenso excusat illos „ignorantes huius saeculi solertia“; utque noxam b. Petro concedat, rogat. Ambo evocatos mittit cum litteris ex Anglia allatis, quibus cognoscat eos neque fraudulentam legationem suscepisse, neque Ardulfi regis praeveniendi causa Romam festinasse. Litteras illas ex Anglia ut sibi rex remittat, petit (absoluta pridie kal. ian.). – Omnes enim qui. E d . : Cenni Mon. II 66; MGH Epp. 5, 91 n. 3; Haddan/Stubbs Councils III 565. Cf. etiam Hack Cod. Carol. 984.

4865

(808) Cum Leone congregatio Montis Oliveti Hierosolymitani de iniuriis a Iohanne monacho s. Sabae sibi illatis queritur. E d . : MGH Epp. 5, 64 n. 7; Callahan Problem 131. – R e g . : Böhmer/Mühlbacher² n. 441c. Epistolam monachorum Montis Oliveti ab Ademaro Cabannensi s. XI confictam esse putat Callahan Problem. De re et tempore cf. Schmid Aachen 133, Borgolte Leo III. 409sq., Nagel Karl der Große 216–226 et McCormick Charlemagne's Survey 78.

280 4866

Leo III (795–816) (809 post ian.) Theodorus Studita Leonis auxilium contra synodum patriarchalem Constantinopolitanam invocat. E d . : Tăutu Acta I 920 n. 35; Theodori Studitae Epp. n. 33 (CFHB 31 I 91). De re et tempore cf. Fatouros in CFHB 31/1, 175*sq. adn. 124.

* 4867

(809 post ian.) Theodoro Studitae „salutationis allocutionem“ per Epiphanium monachum mittit. L a u d . i n : J³ 4868. De re cf. Fatouros in CFHB 31/1, 176*.

4868

(809 febr.–iun.) Theodorus Studita ad Leonem, qua ad ecclesiae caput, contra moechiam imperatoris Constantinopolitani recurrit. E d . : Tăutu Acta I 924 n. 35a; Theodori Studitae Epp. n. 34 (CFHB 31 I 94). De re et tempore cf. Fatouros in CFHB 31/1, 176*–178*. Cf. et J³ *4867.

* 4869

(808 sept.–809 aug.) In basilica b. Petri „super altare maiore“ ciborium ex argento facit et ciborium, „quod exinde abstulit super altare maiore in basilica b. Dei genitricis quae appellatur ad Praesepem“ ponit. Insuper „et tetravila rubea alithina“ facit. In musileo b. Petronillae, „qui ponitur ad b. Petrum apostolum“, vela alba maiores et minores atque cortinam maiorem albam offert. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne II 27). De tempore cf. Geertman More veterum 50.

* 4870

(808 sept.–809 aug.) Ante confessionem b. Petri apostoli „angelos ex argento“, columnellas ex argento „in ingressu vestibuli“, „crucem maiorem ex argento“, arcum maiorem ex argento „super ingressum vestibuli“ facit. Et „intro confessionem b. Leonis ... evangelium ex argento“ donat. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne II 27). De tempore cf. Geertman More veterum 50.

* 4871

(808 sept.–809 aug.) In basilica b. Pauli imaginem Salvatoris ex argento „super ingressum vestibuli“ et columnam „de argento“ facit. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne II 27). De tempore cf. Geertman More veterum 50.

* 4872

(809 ex.) Leoni Riculfus episcopus (Moguntinus) munera et litteras mittit, in quibus reliquias s. Caesarii expetit. L a u d . i n : J³ 4878. Huius legationis mentio invenitur et in Ann. Francorum ad a. 809 (MGH SS rer. Germ. 6, 129).

4873 JE *2519 et JE 2534

(808–809) Omnibus monachis, qui in sancto monte Oliveti (Hierosolymitano) morantur, de fide disceptantibus „symbolum orthodoxae fidei“ mittit. – Hoc symbolum orthodoxae.

Leo III (795–816)

281

E d . : MGH Epp. 5, 67 adn. 1. JE *2519 et JE 2534 eandem epistolam esse patet, cf. Capelle Pape Léon III 309–322 et eum sequens Borgolte Papst Leo III. 415sq., ubi et de tempore. – De re cf. etiam Nagel Karl der Große 216–226 cum operibus laudatis.

4874 JE 2520

(808–809) Carolo augusto mittit epistolas a monachis sancti montis Oliveti de fidei contentione et a Thoma Hierosolymorum patriarcha ad sese scriptas. Commendat ei, sicut Thomas patriarcha petierat, legatos imperiales Agamum et Roculphum ab Hierosolymis venientes. – Omnia quae de. E d . : MGH Epp. 5, 66 n. 8; Callahan Problem 134. – R e g . : Böhmer/Mühlbacher² n. 441c; Hack Cod. Carol. 945. De tempore cf. Borgolte Papst Leo III. 415; de re cf. etiam Nagel Karl der Große 216–226 cum operibus laudatis.

* 4875

(809) Leoni Carolus augustus de Sabini episcopi legatione ac de Aldulfi diaconi, missi apostolici, captivitate et redemptione significat simulque tres ex divinis litteris quaestiones proponit. L a u d . i n : J³ 4876.

4876 JE 2518

(809) Carolo augusto per Sabinum episcopum ex transmarinis partibus redeuntem de huius legatione ac de Aldulfi diaconi, missi apostolici, captivitate et redemptione significanti simulque tres ex divinis litteris quaestiones proponenti respondet. – Remeante ad nos. E d . : Cenni Mon. II 69; MGH Epp. 5, 93 n. 4; Haddan/Stubbs Councils III 567. De Aldulfo misso cf. Hack Cod. Carol. 984sq. Cf. et J³ *4875.

* 4877 JE I 313

(810 ian.) Roma Synodus cum missis Caroli imperatoris Iesse (Ambianensi) et Bernhario (Wormatiensi) episcopis seu Adalardo abbate (Corbeiensi) in secretario s. Petri celebratur. Confirmantur acta concilii Aquensis, quae releguntur. Vetat, ne symbolo fidei verba „filioque“ addantur. L a u d . i n : Ratio de symbolo fidei inter Leonem III papam et missos Caroli imperatoris (MGH Conc. 2/1, 239; MGH Conc. 2 Suppl. 2, 287). Acta „collationis“ habitae ind. II fortasse descripta sunt a Smaragdo abbate monasterii s. Michaelis Virdunensis, cf. Hartmann Synoden 126sq. nec non Willjung in MGH Conc. Suppl. 2, 109sq.

4878 JE 2522

(810 in.) Riculfo episcopo (Moguntino) de munere litterisque a Bernhario episcopo (Wormatiensi) et Adalhardo abbate (Corbeiensi), missis Caroli imperatoris, sibi allatis gratias agit et expetitas s. Caesarii reliquias mittit. – Cum ad limina. E d . : MGH Epp. 5, 67 n. 9. – R e g . : Böhmer/Will Reg. Mainz I 48 n. 16; Germ. Pont. III 147 n. 2; Germ. Pont. IV 61 n. 24; Hack Cod. Carol. 945. Cf. J³ *4872.

* 4879

(810 ante iul.) Martinum archiepiscopum Ravennatem consecrat. L a u d . i n : Agnelli Lib. pont. c. 167 (MGH SS rer. Lang. 386; FChr 21/2, 578; CCCM 199, 348).

282

Leo III (795–816) De tempore cf. Holder-Egger in MGH SS rer. Lang. 386 adn. 4

* 4880

(809 sept.–810 aug.) In diaconia b. Archangeli patenam et calicem ex argento facit. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne II 27). De tempore cf. Geertman More veterum 51.

* 4881

(809 sept.–810 aug.) Basilicae Salvatoris „quae appellatur Constantiniana cyborium cum columnis ... ex argento“ offert. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne II 27). De tempore cf. Geertman More veterum 51.

* 4882

(809 sept.–810 aug.) Sarta tecta basilicae b. Dei genetricis, quae appellatur ad Praesepem, restaurat. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne II 27). De tempore cf. Geertman More veterum 51.

* 4883

(809 sept.–810 aug.) Cubicula „iuxta ecclesia b. Petri ... a fundamentis firmissimum ponens aedificium“ erigit, „iuxta columnam maiorem balneum … constructum in rotundum“ aedificat et gradus „in introitu eiusdem basilicae tam sub porticum quam etiam in introitu“ restaurat. Et iuxta „eosdem grados parte dextra atrii domum a fundamentis ... et iuxta eundem domum pro subsidiis Christi pauperum atque peregrinorum balneum a fundamentis“ facit. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne II 27sq.). De tempore cf. Geertman More veterum 51.

* 4884

(809 sept.–810 aug.) Roma, S. Pellegrino in Vaticano „Hospitalem b. Petro apostolo (s. Peregrini) in loco, qui Naumachia dicitur, a fundamentis noviter construens, diversa illic domorum aedificia“ decorat „atque ecclesiam in honore b. Petri ... a novo“ construit. In qua etiam ecclesia „martyrum corpora deferens“ recondit „et omnia, quae in praedicto hospitale erant necessaria“ construit. „Praedia etiam illic urbana vel rustica pro alimoniis Christi pauperum seu advenis vel peregrinis“ offert. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne II 28 et 57). – R e g . : Ital. Pont. I 153 n. *1. Olim ad (795–816), de tempore cf. Geertman More veterum 51.

* 4885

(809 sept.–810 aug.) Monasterium s. Stephani, quod „appellatur cata Galla patricia ... a fundamentis simul cum oratorio ... in meliorem statum“ erigit, gradus „per quos ingressus est in ecclesia b. Petri apostoli a s. Andrea apostolo“ reficit et monasterium b. Martini „situm ubi supra ... a fundamentis“ restaurat. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne II 28). De tempore cf. Geertman More veterum 51.

* 4886

(809 sept.–810 aug.) Sarta tecta basilicae b. Andreae, „quae appellatur cata Barbara patricia“ restaurat. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne II 28). De tempore cf. Geertman More veterum 51.

Leo III (795–816) * 4887

283

(809 sept.–810 aug.) Sarta tecta (ecclesiae) b. Luciae, „quae ponitur in Orphea a novo“ reficit. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne II 28). De tempore cf. Geertman More veterum 51.

* 4888

(809 sept.–810 aug.) Sarta tecta (ecclesiae) b. Balbinae „in melius“ restaurat. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne II 28). De tempore cf. Geertman More veterum 51.

* 4889

(809 sept.–810 aug.) Sarta tecta basilicae bb. Cosmae et Damiani „sita in via Sacra“ restaurat. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne II 28). De tempore cf. Geertman More veterum 51.

* 4890

(809 sept.–810 aug.) Sarta tecta basilicae b. Martinae „sita in Tribus Fatis in melius“ restaurat. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne II 28). De tempore cf. Geertman More veterum 51.

* 4891

(809 sept.–810 aug.) Sarta tecta tituli b. Laurentii, „qui appellatur Damassi noviter“ restaurat. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne II 28). De tempore cf. Geertman More veterum 51.

* 4892

(809 sept.–810 aug.) Sarta tecta basilicae b. Valentini „sita Via Flamminea ... a novo“ reficit. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne II 28). De tempore cf. Geertman More veterum 51.

* 4893

(809 sept.–810 aug.) Sarta tecta „quadriporticus ... basilicae Apostolorum in Via Lata intus et foris“ restaurat. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne II 28). De tempore cf. Geertman More veterum 51.

* 4894

(809 sept.–810 aug.) Sarta tecta basilicae b. Agathae sitae „super Subora ... noviter“ restaurat. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne II 28). De tempore cf. Geertman More veterum 51.

4895 JE 2521

(806–810) Carolo augusto assentitur, ut Fortunato archiepiscopo Gradensi a Graecis Venetisque pulso ecclesia Polana tribuatur, ea lege, ut, si quando veterem sedem receperit, Polanam dimittat. Quae sibi cum Carolo Aquisgrani (J³ *4826) de ecclesia Aquileiensi convenerint, ea strictim attingit. De pravis quibusdam Fortunati factis ab Hildibaldo archiepiscopo (Coloniensi) et Ercanbaldo cancellario edoceri eum posse addit. – Dum vestrae imperialis; Dum vestrae imperiales. E d . : Cenni Mon. II 47; MGH Epp. 5, 94 n. 5. – R e g . : Ital. Pont. VII/2, 41 n. 29. Cf. Hack Cod. Carol. 985.

284 * 4896

Leo III (795–816) (810 sept.–811 aug.) In patriarchio Lateranensi oratorium b. Archangeli construit et ornat. Etiam macronam „ipsius Lateranensi patriarchii, quae extenditur a campo usque ultra imagines apostolorum“ necnon et solarium restaurat „atque cameram ipsius macronae noviter“ facit et „diversis istoriis pictura mirifice“ decorat. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne II 28sq.). De tempore cf. Geertman More veterum 52.

* 4897

(810 sept.–811 aug.) In „circuitu altaris b. Petri apostoli ... tetravila rubea olosyrica alitina ... et tetravila alba olosirica rosata paschatiles“ nec non vela modica offert. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne II 29). De tempore cf. Geertman More veterum 52.

* 4898

(810 sept.–811 aug.) In basilica b. Pauli apostoli „in columnis de ciburio“ vela modica ponit. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne II 29). De tempore cf. Geertman More veterum 52.

* 4899

(810 sept.–811 aug.) Sarta tecta basilicae b. Agapiti „quae ponitur in Penestrina ... noviter in melius“ restaurat. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne II 29). De tempore cf. Geertman More veterum 52.

* 4900

(810 sept.–811 aug.) Sarta tecta „alterius basilicae iuxta eadem basilicam (b. Agapiti)“ sitae „noviter in melius“ restaurat. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne II 29). De tempore cf. Geertman More veterum 52.

* 4901

(810 sept.–811 aug.) Sarta tecta basilicae b. Stephani „constituta Via Lata, miliario tertio ... noviter“ reparat. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne II 29). De tempore cf. Geertman More veterum 52.

* 4902

(810 sept.–811 aug.) Sarta tecta (ecclesiae) b. Basilidis, „sita in Merulana, noviter“ restaurat. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne II 29). De tempore cf. Geertman More veterum 52.

4903

(811 oct.–dec.) Leoni Nicephorus episcopus Constantinopolitanus synodicas litteras una cum encolpio aureo mittit, „cui pretiosorum lignorum particulae caelatae insertae sunt“. Michaelem metropolitanum Philadelphiae ei commendat. E d . : Migne PL 102, 1038; Migne PG 100, 169. – R e g . : Grumel/Darrouzès Reg. Constantinople I/2, 39 n. 382. De litteris cf. Mainka Brief 273sq. – De Michaele metropolitano Philadelphiae cf. Grumel/Darrouzès loc. cit. adn. 3.

Leo III (795–816) † 4904 JE †2523

285

(811) dec. Monasterii s. Salvatoris et s. Bonifacii (Fuldensis) Ratgerio abbate petente bona ac privilegia confirmat (Scr. p. m. Leonis secundicerii sedis apost., m. dec., ind. V). – Quoniam semper sunt. E d . : Meyer zu Ermgassen Cod. Eberhardi I 62; Pflugk-Harttung Dipl.–hist. Forsch. 366. – R e g . : Germ. Pont. IV 358 n. †8. Extat sub falso titulo: „Privilegium Gregorii Ratgerio“ in cod. Eberhardi. De spurio a. 1064/1068 confecto cf. Germ. Pont. IV 358 n. †8.

4905

(811?) Kenulfo regi (Merciorum) privilegia monasterii Wincelcumbensis (Winchcombe) et aliorum monasteriorum suorum in insula Saxonia confirmat. – Cum summae apostolicae. E d . : Holtzmann PUU England III 124 n. 1; Insertum Chron. Wincelcumben. (Hayward 454); Birch Cartularium Saxonicum I 469 n. 337. – R e g . : Conte Regesto 246 n. **31. De tempore cf. Holtzmann in PUU England III loc. cit. et Santifaller Verwendung 301. De re cf. Levison England 31sq. et 255.

4906

(812 mart.) Pistoia Adalardus abbas, missus Caroli imperatoris, et Willeradus episcopus, Bonifatius dux, Poto et Leo iudices et Bonifredus notarius d. regis, Adaprant et Christianus abbates, Fredo, Mauro et Petrus dux, missi Leonis III, aliique recognoscunt monasterium s. Bartholomaei (Pistoriensis) liberum esse ab hoste et parata seu coniecta aut datione. E d . : Brunetti Cod. dipl. Toscano IIa n. 87. – R e g . : Ital. Pont. III 129 n. 1.

4907 JE 2524

(812) aug. 26 Carolo augusto nuntiat insulas Graecorum, Lampadusam et Pontiam, ab Mauris direptas esse, itemque Iselam maiorem, diebus 18–21 m. augusti. Quos Michael imperator (Constantinopolitanus) cum classe misisset, patricium duosque spatarios non esse ab Anthimo duce Beneventano adiutos. Sed Caietanos et Amalfitanos opem iis tulisse. Maritimas suae ditionis oras, admonitu Caroli custoditas, non accepisse impetum (absoluta VII kal. sept.). – Scimus igitur vestram. E d . : Cenni Mon. II 72 n. 8; Capasso Mon. I 248 n. 5; MGH Epp. 5, 96 n. 6. – R e g . : Ital. Pont. VIII 81 n. 2 et 475 n. 1. Cf. Hack Cod. Carol. 985.

* 4908

(811 sept.–812 aug.) In basilica Salvatoris, „quae appellatur Constantiniana de proprio argento ipsius basilicae coronas cum delfinis“, canistros et gabatas facit. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne II 29). De tempore cf. Geertman More veterum 52.

* 4909

(811 sept.–812 aug.) In basilica s. Dei genetricis, „quae appellatur ad Praesepem cortinam de fundato ..., vela promiscua“ offert et „ante ingressum Praesepii farum in modum retis ex argento ... cum canistris“ facit. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne II 29). De tempore cf. Geertman More veterum 52.

286 * 4910

Leo III (795–816) (811 sept.–812 aug.) Basilicae b. Petri calicem aureum, patenam auream, „farum maiorem in modum retis cum canistros et cruces ex argento ... necnon et alium farum maiorem in modum retis cum canistros“ donat. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne II 29). De tempore cf. Geertman More veterum 52.

* 4911

(811 sept.–812 aug.) In basilica b. Pauli crucifixum ex argento, tetravila alba oloserica rosata, „vela alba olosyrica“, „gabathas fundatas interrasiles ex argento“ facit. „Ingressum vero corporis ... ex marmoribus“ ornat et regias aereas ponit. „Super columnas marmoreas ... lilios poni“ iubet nec non vela alexandrina maiora „in ingressu basilicae“ facit. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne II 30). De tempore cf. Geertman More veterum 52.

* 4912

(801–812) Sindperto Augustensi episcopo Carolo imperatore confirmante concedit, ut parochiam ambarum partium Lici fluminis coadunet. L a u d . i n : Translatio s. Magni (MGH SS 4, 425); Adilberti Vita s. Simperti (AA SS oct. VI 246). – R e g . : Germ. Pont. II/1, 29 n. *2.

* 4913 JE I 314

(812) Roma, S. Pietro In basilica b. Petri Michaeli episcopo Synnadiensi, et Arsaphio et Theognosto protospatariis, Michaelis imperatoris (Constantinopolitani) legatis, Aquisgrano redeuntibus, libellum foederis cum Carolo imperatore icti reddit. L a u d . i n : Ann. Franc. ad a. 812 (MGH SS rer. Germ. 6, 136). De legatione Aquisgranensi cf. Dölger/Müller I/1, 202 n. 385 cum operibus laudatis.

4914 JE *2525

(813 mai.) Roma, in palatio Lateranensi Leo „summus pontifex et universalis papa“ in sacro palatio Lateranensi cum Iohanne et Tastaldo episcopis, Theodoro nomenclatore, Georgio bibliothecario, Gemmoso vestarario, Albinino quondam Lori, Agiprando cubiculario, Nordo, Racucio, Naningo de Viterbo iudicat inter „Maurum, filium bonae memoriae Suabini de Castro, et Benedictum, abbatem monasterii s. Mariae, loci ubi dicitur Acutianus territorii Sabiensis“ (a. imp. Caroli Magni XIII, pont. Leonis XVIII m. mai., ind. VI). E d . : Insertum Regesto Farfensi (Giorgi/Balzani Reg. di Farfa II 162 n. 199). – R e g . : Hübner Gerichtsurkunden 22 n. 690; Ital. Pont. II 60 n. 5.

* 4915

(808/809–813 iul. 10) Thomae patriarchae Hierosolymitano litteras mittit eumque petit, ut viros doctos Romam mittat. L a u d . i n : Vita Michaelis Syncelli (Peri 57). Cf. et J³ 4874. De re et tempore cf. Peri Leone III 13–15 et Borgolte Papst Leo III. 421sq. cum operibus laudatis.

† 4916 JE †2533

(800–813) iul. 15 (Roma) Volferio archiepiscopo Viennensi et cunctis episcopis per Viennensem provinciam constitutis significat, se petente Carolo augusto iura Gallicanorum episcoporum confirmasse. Privilegia Viennensia servari iubet, „et licet Tarentasiae episcopus“, inquit, „aliquibus oppidis videatur praelatus, tamen provincia Alpium Graiarum ditioni Viennensis ecclesiae submissa manebit“. De suis angustiis addit (Dat. XV m.

Leo III (795–816)

287

iul., imp. … Carolo Magn. imp. a Deo coronato). – Petente inclito ac. E d . : MGH Epp. 3, 97 n. 18. – R e g . : Reg. dauph. I 97 n. 582; Gall. Pont. III/1, 94 n. †75b. Olim ad 795–816 iul. 15, de tempore cf. Schilling in Gall. Pont. III/1 loc. cit. adn.

* 4917

(812 sept.–813 aug.) In basilica s. Dei genetricis ad Praesepem „tetravila alba olosirica rosata“ et „intro Praesepio“ vestem et vela alba facit. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne II 30). De tempore cf. Geertman More veterum 53.

* 4918

(812 sept.–813 aug.) In diaconia b. Dei genetricis, „quae appellatur Dominica“ vestem albam olosericam rosatam et cortinam fundatam largitur. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne II 30). De tempore cf. Geertman More veterum 53.

* 4919

(812 sept.–813 aug.) In „diaconia Dei genetricis quae appellatur Cosmidin“ vestem albam olosericam facit. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne II 30). De tempore cf. Geertman More veterum 53.

* 4920

(812 sept.–813 aug.) (In ecclesia) s. Mariae ad Martyres vestem albam olosericam offert. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne II 30). De tempore cf. Geertman More veterum 53.

* 4921

(812 sept.–813 aug.) In diaconia s. Dei genetricis „posita foris porta b. Petri apostoli“ vestem „de tyreo“ facit. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne II 30). De tempore cf. Geertman More veterum 53.

* 4922

(812 sept.–813 aug.) Basilicae b. Petri canistros interrasiles ex argento, „gabatas fundatas signochristas ..., fara argentea ..., arcos argenteos ..., vela de blatin maiores ..., vela modica“ donat. In „gremio basilicae“ cortinam maiorem alexandrinam atque „vela modica alba olosirica rosata“ offert. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne II 30). De tempore cf. Geertman More veterum 53.

* 4923

(812 sept.–813 aug.) (In basilica b. Petri) „super altare b. Andreae ... et super altare b. Petronillae“ vestem albam olosericam rosatam facit. „Pari modo in oratorio s. Dei genitricis ubi supra in mediana“ vestem albam olosericam rosatam offert. In „oratorio vero ipsius Dei genitricis ubi supra quae dicitur domni Pauli pape“ similem vestem et velum album olosericum largitur. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne II 31).

288

Leo III (795–816) De tempore cf. Geertman More veterum 53.

* 4924

(812 sept.–813 aug.) Monasterio s. Martini „ubi supra“ (in basilica b. Petri) vestem albam olosericam rosatam donat. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne II 31). De tempore cf. Geertman More veterum 53.

* 4925

(812 sept.–813 aug.) In „basilica Apostolorum in via Lata super altare maiore“ vestem albam olosericam rosatam, tetravila modica rubea, vela modica rubea alexandrina et „in gremio basilicae“ cortinam maiorem facit. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne II 31). De tempore cf. Geertman More veterum 53.

* 4926

(812 sept.–813 aug.) In titulo s. Sabinae „super altare maiore“ vestem albam olosericam rosatam offert. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne II 31). De tempore cf. Geertman More veterum 53.

* 4927

(812 sept.–813 aug.) In titulo s. Susannae „super altare maiore“ vestem albam olosericam rosatam largitur. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne II 31). De tempore cf. Geertman More veterum 53.

* 4928

(812 sept.–813 aug.) In basilica s. Stephani in Celio monte vestem albam olosericam rosatam facit. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne II 31). De tempore cf. Geertman More veterum 53.

* 4929

(812 sept.–813 aug.) In diaconia b. Georgii „super altare maiore“ vestem albam olosericam rosatam offert. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne II 31). De tempore cf. Geertman More veterum 53.

* 4930

(813 ante nov. 11) Leoni Gregorius patricius Siciliensis epistolam dirigit; per missum nuntiat se cum Sarracenis pactum confirmavisse in annos decem. L a u d . i n : J³ 4931. – R e g . : Ital. Pont. X 185 n. *71.

4931 JE 2526

(813) nov. 11 Carolo augusto Gregorii patricii Siciliensis epistolam acceptam nov. 11 („responsum scilicet serenitatis eius epistolae“) mittit. Hanc epistolam sibi directam, „ut exemplar eius aut, cum legisset, a sigillo suo sigillatam“ imperatori traderet, se pro eius „satisfactione neque ad legendum aperuisse, neque, quid in ea contineatur, cognovisse“ nuntiat. Inscriptione imperatoris ideo epistolam illam carere putat, quod Gregorius iniussu Leonis imperatoris propalam agere cum eo dubitasset. Scribit cognovisse se ex suo misso de pace in decem annos confecta inter Gregorium atque legatos

Leo III (795–816)

289

Sarracenorum, Hispanicis adversariorum, navibus Veneticis advectos. Centum Maurorum naves mense iunio ad Sardiniam insulam voragine maris periisse. Michaelem imperatorem et coniugem filiosque in monasterio coniectos esse (absoluta III id. Nov.). – Tertio igitur idus. E d . : Cenni Mon. II 76; MGH Epp. 5, 97 n. 7. – R e g . : Ital. Pont. X 377 n. 20. Cf. J³ *4930. Diem in dubium vocat Simson Jahrb. I 8. Cf. et Hack Cod. Carol. 985sq.

4932 JE 2527

813 nov. 25 Carolo augusto, narratum a Graeco quodam esse, nuntiat Leone imperatore contra Bulgaros profecto Constantinum patricium, instigante Procopia Michaelis uxore, imperium occupasse, Nicephoroque patriarchae, de coronatione recusanti, necem intulisse, et Leonis uxorem „exorbasse“, filiumque interemisse; Leonem vero Constantinopolim arte ingressum, facta civium caede singulari certamine vitam Constantino ademisse, itemque Theodoro patricio et Procopiae. Sed addit, Gregorii patricii hominem, qui postea ad sese venerit, et patriarcham occisum et uxorem Leonis exorbatam et filium interemptum esse negasse (absoluta VII kal. dec.). – Postquam enim epistolam. E d . : Cenni Mon. II 80; MGH Epp. 5, 99 n. 8.

* 4933

(813) (Roma) Amalarius episcopus Treverensis e legatione Constantinopolitana revertens Romae Leonem missam celebrantem vidit. L a u d . i n : Amalarii Liber Officialis III 42,5 et IV 40,1 (Amalarii Opera 379. 529). – R e g . : Germ. Pont. X 27 n. *18. De cardinalatu Amalarii cf. Germ. Pont. X 27 n. *18.

* 4934

(813 sept.–814 aug.) Constituit, ut in dominicorum diebus vel in sanctis sollemnitatibus (in ecclesia s. Mariae Maioris in urbe Roma) „farum ex argento ... cum lucerna et cereabte suo“ iuxta lectorium consistat „et ad legendum sacras lectiones luminis splendorem“ refulgeat. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne II 31). – R e g . : Ital. Pont. I 55 n. *6. Olim ad a. (795–816), de tempore cf. Geertman More veterum 54.

* 4935

(813 sept.–814 aug.) In ecclesia b. Petri „farum ex argento ... deaurato ... cum lucerna et cereabte suo“ facit et sub imagine Salvatoris „concam ex argento“ ponit. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne II 31). De tempore cf. Geertman More veterum 54.

* 4936

(813 sept.–814 aug.) Sarta tecta basilicae „b. Apolenarii martyris atque pontificis quae fundata est iuxta civitatem Ravennam“ restaurat et „super altare ... vestem siricam rosatam albam“ et vestem de chrisoclabo simul „et canistrum ex argento ... cum catenulis suis“ facit. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne II 31sq.). De tempore cf. Geertman More veterum 53.

* 4937

(813 sept.–814 aug.) Episcopium „Albanense simul cum ecclesia“ b. Pancratii restaurat „et simul cum sarta tecta sua ... ad meliorem ... statum“ deducit. Item „super altare maiore“ huius ecclesiae vestes et „tetravila sirica alitina“ facit.

290

Leo III (795–816) L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne II 32). De tempore cf. Geertman More veterum 54.

* 4938

(813 sept.–814 aug.) Ecclesiae b. Petri Albanensi „vestem ornatam“ offert. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne II 32). De tempore cf. Geertman More veterum 54.

* 4939

(813 sept.–814 aug.) In basilica s. Cyriaci „vestem albam olosiricam ... et in circuitu altaris tertavila alba“ offert. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne II 32). De tempore cf. Geertman More veterum 54.

* 4940

(813 sept.–814 aug.) In titulo s. Vitalis vestem albam olosericam facit. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne II 32). De tempore cf. Geertman More veterum 54.

* 4941

(813 sept.–814 aug.) In diaconia s. Archangeli vestem albam olosericam et „super altare sancti abba Cyri, similem vestem“ offert. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne II 32). De tempore cf. Geertman More veterum 54.

* 4942

(813 sept.–814 aug.) In diaconia s. Agathae vestem albam olosericam largitur. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne II 32). De tempore cf. Geertman More veterum 54.

* 4943

(813 sept.–814 aug.) In titulo Pammachii „super altare ss. Iohannis et Pauli“ vestem albam olosericam facit. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne II 32). De tempore cf. Geertman More veterum 54.

* 4944

(813 sept.–814 aug.) In ecclesia b. Clementis vestem albam olosericam „cum chrisoclabo“ offert. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne II 32). De tempore cf. Geertman More veterum 54.

* 4945

(813 sept.–814 aug.) In ecclesia s. Cyriaci „posita in Via Ostiensis“ vela de quadrapulo ... et super altare sanctum ipsius martyris ... vestem de fundo“ ponit. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne II 32). De tempore cf. Geertman More veterum 54.

*† 4946

(800–814) Gozberti archiepiscopi Viennensis petitioni libenti animo annuit, interrogans cuius

Leo III (795–816)

291

sancti corpus impetrare velit; Gozbertus autem s. Alexandrum eligit. L a u d . i n : Translatio s. Alexandri (Schwarzmaier Frühgeschichte 67). – R e g . : Gall. Pont. III/1, 95 n. †*76b.

*† 4947

(800–814) Corpus s. Alexandri tollit de loco ubi corpora septem fratrum recondita sunt et Gozberto dat (In sequenti d.). L a u d . i n : Translatio s. Alexandri (Schwarzmaier Frühgeschichte 67). – R e g . : Gall. Pont. III/1, 95 n. †*76c.

*† 4948

(800–814) (Roma) Iubet Gozberto (episcopo Viennensi) epistolam scribere, ut, ubicumque simul cum corpore s. Alexandri veniat, honorifice suscipiatur. L a u d . i n : Translatio s. Alexandri (Schwarzmaier Frühgeschichte 67). – R e g . : Gall. Pont. III/1, 95 n. †*76d. Narratio ficta s. XII.

4949 JE 2529

(801–814) Carolo augusto significat dolere se de sexto capitularis capite, praeter binas litteras ad se dati, in quo perscriptum sit, iam neminem, qui legationem ad ipsum suscipiat, inveniri posse ob contumelias, quibus priores missi affecti sint. Malevolorum sermonibus ne credat, petit, mittique cupit, qui missorum superiorum acta exquirat. Rem omnem Caroli arbitrio permittit. – Remeantes ad nos. E d . : Cenni Mon. II 53; MGH Epp. 5, 102 n. 10. Cf. Hack Cod. Carol. 986.

† 4950 JE †2530

(801–814) Carolo imperatori scribit, se consensu sanctorum patrum et coepiscoporum suorum totiusque cleri laicorumque constituisse, ut sacerdos accusatus canonice diiudicetur et damnetur. Ne suspicio maneat cum tribus aut quinque vel septem aut eo amplius se sacramento coram populo dato purgatum ecclesiae reddat. – Omnibus vobis visum. C a n . : Benedicti Levitae Capit. lib. I c. 36 (MGH LL 2 App. 48); Ivonis Decr. VI c. 419; Ivonis (?) Panorm. V c. 3; Gratiani Decr. C. II q. 5 c. 19. Cf. Schmitz in MGH Capit. N.S. 1, 563 adn. 258.

*† 4951 JE †*2531

(801–814) Decernit rogatus a Carolo imperatore per Arnonem Salisburgensem episcopum, ut omnes chorepiscopi aut damnentur aut in exsilium detrudantur. C a n . : Benedicti Levitae Capit. lib. III c. 260 (MGH LL 2 App. 118). – R e g . : Germ. Pont. I 9 n. †*11. De re et fide cf. Weizsäcker Kampf 39sq. et nuperrime Schmitz Verfilzungen 138sq.

4952 JE 2528

(808?–814) Carolo augusto benedictionem (i.e. reliquias) b. Petri mittit per legatos suos Iohannem episcopum (Silvae Candidae?) et Basilium egumenum. Missos eius queritur, non potius usui quam noxae sibi fuisse, omniaque ad palatium Ravennas pertinentia, ab Hermino fideli eius antea sibi restituta abstulisse. – Ad hoc omnipotens. E d . : Cenni Mon. II 50; MGH Epp. 5, 100 n. 9. – R e g . : Ital. Pont. V 90 n. 20. Olim ad a. 801–814, de tempore cf. Dümmler in MGH Epp. 5 loc. cit.

292 *† 4953

Leo III (795–816) (810–814) Carolus Magnus legatos dirigit ad „Romanam curiam“, ut Bernardus Ambroniacensis abbas, in ecclesia Viennensi electus, ad susceptionem regiminis auctoritate apostolica compellatur. L a u d . i n : Vita s. Barnardi c. 6 (Mabillon AA SS OSB IV/1, 553). – R e g . : Gall. Pont. III/1, 95 n. †*77. Vita s. XII. De fide cf. Schilling in Gall. Pont. III/1 loc. cit.

*† 4954

(814) Petentibus nobilibus Venetis Christophorum episcopum (Olivolensem) deponit et licentiam substituendi alium in eius loco dat. L a u d . i n : Angeli Mariae Veneti canonici Collectanea de episcopis et patriarchis Venetis (Ughelli It. Sacr. ²V, 1193). – R e g . : Ital. Pont. VII/2, 129 n. †*2. De fide dubitandum est, cum neque Iohannes diaconus neque Dandulus rem referant. Idem Angelus Maria narrat Ursum episcopum, Christophori successorem, a Leone III confirmatum esse.

* 4955

(814 sept.–815 aug.) In basilica s. Dei genetricis, „quae appellatur ad Praesepe coronas argenteas cum delfinos ... et fara cantara argentea cum delfinos“ facit. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne II 33). De tempore cf. Geertman More veterum 54.

* 4956

(814 sept.–815 aug.) In basilica b. Petri „ante presbiterium farum volubilem ex argento ... cum coronis et crucibus“ facit, atque „imaginem auream habentem vultum Salvatoris“ renovat; „ante s. Andream ... altare b. Martini ... ex argento purissimo deaurato, ex transmisso quondam Fridigisi abbatis“ investit. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne II 33). De tempore cf. Geertman More veterum 54.

* 4957

(814 sept.–815 aug.) In basilica b. Pauli „fara cantara ex argento“ cum delphinis facit. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne II 33). De tempore cf. Geertman More veterum 54.

* 4958

(814 sept.–815 aug.) Ecclesiam bb. Nerei et Achillei „noviter a fundamentis“ construit et decorat, „in qua etiam dona obtulit: cyburium ex argento ..., canistros ex argento ..., calicem et patenam ex argento ..., regnum super altare ex auro ..., vestes II, ex quibus unam albam olosiricam“ et aliam „de tyreo“. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne II 33). De tempore cf. Geertman More veterum 54.

† 4959 JE †2532

815 nov. 25 Roma, S. Anastasio Eusthasium ex monacho s. Benedicti Barensi factum monasterii s. Benedicti Cupersani abbatem confirmat eique mandat, ut invasas „post exactos Langobardos“ monasterii possessiones recolligat, „vigente in omnibus partibus Italiae piissimi dilecti filii principis regis Francorum sanctione, ut comites, iudices quoque isthic stratigo et cathapani absque figura iudicii ad ecclesias res ecclesiarum revertantur“. Monasterii privilegia confirmat. Iubet „praesentium seriem a dilecto fatre suo bi-

Leo III (795–816)

293

bliothecario in registris referri“ (Dat. Romae in monasterio s. Anastasii p. m. Ioannis bibl. et card. n. R.E. VII kal. dec. a. 815, ind. IX, pont. a. XX). – Apostolicae sedis administrationi; Apostolicae sedis administratio. E d . : Ughelli It. Sacr. VII 702; Cocquelines I 161; Tomassetti Bull. Rom. I 259. – R e g . : Ital. Pont. IX 363 n. †1; Martin Regesti 289 n. 564†.

*† 4960

(814–815) Apud Leonem Galliarum pontifices Barnardum Viennensem archiepiscopum accusant de eo, quod ordinaverit Agobardum Lugdunensem coepiscopum Leidrado archiepiscopo adhuc vivente et consentiente. L a u d . i n : Vita s. Barnardi (Mabillon AA SS OSB IV/1 555; Analecta Bollandiana 11 [1896], 406). – R e g . : Gall. Pont. III/1, 95 n. †*78. De re et fide cf. Schilling in Gall. Pont. III/1 loc. cit. adn.

*† 4961

(814–815) Arles Cum seditiones Galliarum episcoporum nec epistolis nec missis sedari possint, Arelate devenit, ubi in concilio cum universis episcopis querimonia de Barnardo archiepiscopo Viennensi sopitur. L a u d . i n : Vita s. Barnardi (Mabillon AA SS OSB IV/1 555; Analecta Bollandiana 11 [1892], 406). – R e g . : Gall. Pont. III/1, 96 n. †*79. De re et fide cf. Schilling in Gall. Pont. III/1 loc. cit. adn.

* 4962 JE I 315

(815) Roma Aegrotans invenitur a Bernhardo Italiae rege et Geroldo marchione, Ludovici imperatoris legatis. L a u d . i n : Astronomi Vita Hludowici c. 25 (MGH SS rer. Germ. 64, 358); Ann. Franc. ad a. 815 (MGH SS rer. Germ. 6, 142). – R e g . : Böhmer/Mühlbacher² n. 515g et n. 602a.

* 4963 JE I 315

(815) Iohannem episcopum Silvae Candidae et Theodorum nomenclatorem et Sergium ducem sui purgandi causa ad Ludovicum Pium mittit. Iter faciunt cum Geroldo marchione, qui, ut imperatori ea, quae gesta sint, nuntiet, revertitur. L a u d . i n : Astronomi Vita Hludowici c. 25 (MGH SS rer. Germ. 64, 358); Ann. Franc. ad a. 815 (MGH SS rer. Germ. 6, 142). – R e g . : Böhmer/Mühlbacher² n. 515g et n. 602a.

* 4964 JE I 315

(815) Roma Primores quosdam Romanos, qui in ipsius caedem conspiraverant, secundum legem Romanorum necari iubet. L a u d . i n : Astronomi Vita Hludowici c. 25 (MGH SS rer. Germ. 64, 358); Ann. Franc. ad a. 815 (MGH SS rer. Germ. 6, 142); Benedicti s. Andreae monachi Chron. c. 24 (MGH SS 3, 711; FSI 55, 126). – R e g . : Böhmer/Mühlbacher² n. 587a. Trecentos Romanos capitis damnasse dicitur papa in Chron. Benedicti s. Andreae monachi.

* 4965

(795–816) mart. Facit ordinationes III per m. mart., presbyteros XX, diaconos XII; episcopos per diversa loca CXXVI. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne II 34).

* 4966

(815 sept.–816 iun. in.) Basilicae b. Dei genetricis „ad Praesepem regnum ex auro purissimo spanoclisto“ donat.

294

Leo III (795–816) L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne II 33). De tempore cf. Geertman More veterum 55.

* 4967

(815 sept.–816 iun. in.) In basilica b. Petri „regnum ex auro“ offert. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne II 33). De tempore cf. Geertman More veterum 55.

* 4968

(815 sept.–816 iun. in.) Facit „communicales ex argento per singulas regiones, qui procederent per stationes per manus accolitorum“. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne II 33). De tempore cf. Geertman More veterum 55.

* 4969

(815 sept.–816 iun. in.) In diaconia ss. Nerei et Achillei „vela promiscua olosirica“ facit. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne II 33). De tempore cf. Geertman More veterum 55.

* 4970

(815 sept.–816 iun. in.) Sarta tecta (ecclesiae) b. Agapiti, „sita iuxta basilicam b. Laurentii martyris foris murum, ... noviter“ restaurat. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne II 33). De tempore cf. Geertman More veterum 55.

* 4971

(815 sept.–816 iun. in.) In titulo b. Pudentianae „vestem albam olosiricam“ facit. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne II 34). De tempore cf. Geertman More veterum 55.

† 4972 JE †2541

(795–816) iun. 12 Monasterii s. Iodoci supra litus maris (Saint-Josse-sur-Mer) possessiones et privilegia confirmat petente Warembaldo abbate (Dat. et conf. II id. iun. p. m. Petri diac. bibl. et canc. s. apost. sedis, a. pont. d. Leonis pp. I (!), ind. II). – Convenit apostolico moderamini. E d . : Ramackers PUU Frankreich NF III 30 n. 1. Pflugk-Harttung Beiträge 86 privilegium perperam Leoni IX (1049 [?] iun. 12) ascribit. – De traditione cf. Ramackers op. cit. 1 et 10.

4973

(795–816) Leonem Kenulfus rex cum episcopis et ducibus Merciorum pro archiepiscopatu Lichefeldensi abolendo, restituendaque Dorobernensis ecclesiae dignitate petit, quam Hadrianus I et rex Offa dissecuerant (cf. supra J³ *4518sq.). E d . : Migne PL 102, 1023; Insertum Chron. Wincelcumben. (Hayward 462); Haddan/Stubbs Councils I 521 (ad a. 798); Birch Cartularium Saxonicum I 396 n. 287 (ad a. 798).

4974

(795–816) Leoni omnes episcopi et sacerdotes totius Britanniae insulae de successione archiepiscoporum Dorobernensium referunt. E d . : Migne PL 102, 1033.

Leo III (795–816)

295

Qua in epistola litterae Gregorii I (J³ 2959), Bonifatii V (J³ 3211) et Honorii I (J³ 3243) laudantur seu partim citantur.

4975

(795–816) „Contra sanctorum Patrum censuras videtur existere, si saecularis homo vel laicus presbyteros ab ecclesiis, in quibus tempore ordinationis eorum denominati vel introducti fuerint, nitetur expellere“. E d . : Migne PL 102, 1033 (fragm.). – C a n . : Ivonis Decr. III c. 102.

4976

(795–816) A Leone (Arno Salisburgensis archiepiscopus) cum dispositionem habuerit orationis causa Romam pergere, sed propter longitudinem terrae et impedimentum paganorum venire minime valeat, postulat, ut per eius (papae) intercessionem absolutionem aliquantulum sibi pius Dominus largiri dignetur. E d . : Formulae Salzburg. n. 60 (MGH Formulae 452). – R e g . : Germ. Pont. I 9 n. 12. Haec formula ex epistola genuina sumpta esse videtur.

* 4977 JE *2537

(795–816) Ecclesiae Coloniensis privilegia et possessiones confirmat. L a u d . i n : J³ 7235; J³ 7281. – R e g . : Oediger Reg. Köln I 45 n. 126; Germ. Pont. VII 20 n. *18.

* 4978 JE *2538

(795–816) Monasterio (b. Mariae virg. et b. Petri apostoli) Augiensi privilegium concedit. L a u d . i n : Privilegium spurium Leonis IX a. (1049–1051) datum (JL † 4156; Germ. Pont. II/1, 153 n. †15; Böhmer/Frech n. †533; Pokorny Augiensia 102 n. 18 et 107 n. 19); Innocentii III privilegium a. 1207 mart. 22 (Neugart Episcopatus Constant. I 2, 608; Potthast Reg. 3056a–25550). – R e g . : Brandi Quellen I 119 n. 67 (ut Leo II); Germ. Pont. II/1, 150 n. *3; Pokorny Augiensia 168 n. 97. De re, fide et tempore cf. Pokorny Augiensia loc. cit.

* 4979

(795–816) Archiepiscopo Ravennati privilegium (et massam Firminianam cum plebe et ecclesiis atque cum omni divino et humano iure) concedit. L a u d . i n : J³ 5033. – R e g . : Ital. Pont. V 38 n. *93. In eodem Leonis privilegio de massa Firminiana quoque agi, ex Eugenii III sententia a. 1152 iun. 2 (Ital. Pont. V 62 n. 213; JL –) colligitur, ubi Caroli imp. privilegii insuper mentio fit. Haec Leonis et Caroli privilegia a. 1152 Griffo ep. Ferrariensis ut spuria impugnavit „tum quia in serie privilegii et bulla Leoni pro Leonis scriptum erat, tum quia in ipsa bulla quaedam tunsiones apparebant“. Cum Leonis et Caroli privilegia perirent, de eorum authenticitate nullam possumus proferre sententiam.

* 4980

(795–816) Per praeceptum ecclesiam s. Pauli ab Anthimo Neapolitanorum consule constructam monasterio s. Andreae (Romano), quod dicitur Cella Nova, tunc iuris Romani pontificis connectit. L a u d . i n : Gesta epp. Neapolitan. (MGH SS rer. Lang. 428; Capasso Mon. I 205). – R e g . : Ital. Pont. VIII 454 n. *1; Martin Regesti 291 n. 568 (ad a. 800/801–816 iun. 12).

? 4981 JE 2536

(795–816) Decernit de sepultura, quam unusquisque sibi proprie eligat. – Nos instituta maiorum. E d . : C a n . : Lib. extra III tit. 28 c. 1 sub titulo: Leo III.

296

Leo III (795–816) Holtzmann Kanonistische Ergänzungen 165 n. 224 adn. dubitat, an decretum Leoni III attribuendum sit. De trad. can. cf. Deeters Bambergensisgruppe 145 n. 27, 4.

† 4982 JE †2539

(795–816) Bertrando episcopo Pictaviensi et metropolitanis Aquitaniae et episcopis eius et totius Galliae significat, se monasterio Caroffensi („quod nos“ inquit „una vobiscum nupero dedicavimus tempore per suggestionem Rogerii comitis ..., qui ex praecepto d. Karoli … augusti ipsum coenobium fundavit“) immunitatem et exemptionem et ius eligendi abbatis concessisse. – Dominus Iesus Christus. E d . : Pflugk-Harttung Acta I 3 n. 4; de Monsabert Chartes 65. – R e g . : Hack Cod. Carol. 757. De re cf. Hirsch Untersuchungen 384sq. et Boshof Traditio Romana 41sq. De traditione cf. Wiederhold PUU Frankreich II 13 adn. 5 et idem VI 16.

† 4983 JE †2540

(795–816) Confirmat privilegium parthenonis Horreensis (Treverensis) a s. Modoaldo Trevirorum archiepiscopo subministrante b. Modesta, filia sororis eius, datum, ut abbatissae ex sororum numero eligantur. – Ego Leo vicarius. E d . : Wyttenbach-Müller Gesta Trev. c. 37 p. 69; Beyer Mittelrhein. UB I 236 n. 172 (perperam a. 936–939 et Leoni VII adscriptum). – R e g . : Beyer Mittelrhein. UB II 584 n. 59; Görz Mittelrhein. Reg. I n. 371; Germ. Pont. X 173 n. †1. Editio huius privilegii spurii in MGH SS 8 deest. Ut Brouwer Ann. Trevir. I 388 (ad a. 799) suspicatur, Leo III bullam hanc Prumiae concessit, quae sic ad a. 799 sive ad hiemem 804–805 referenda esset. Igitur Beyer in Mittelrhein. UB II loc. cit. a. 804 dec.–805 ian. ascribit. Spurium saec. XII med. confictum cf. Kölzer Studien 145–149.

† 4984

(795–816) Chalorto abbati monasterii s. Saturnini (de Tabernoles) privilegium concedit (a. inc. Domini nostri Iesu Christi DCC septuagesimo nono). – Si petitionibus Dei. E d . : Kehr PUU Spanien I 241 n. 1. Spurium ante a. 1099 adhibito partim diplomate Ludovici Pii a. 835 mart. 13 (MGH DD Karol II 872 n. 349) confectum esse videtur. – De tempore cf. Kehr in PUU Spanien I loc. cit.

*† 4985

(795–816) Ecclesiam s. Angeli (Tarvisinam) consecrat et concedit indulgentiam. L a u d . i n : Agnoletti Miscellaneae I 535. – R e g . : Ital. Pont. VII/1, 112 n. †*1. Inscriptio in ecclesia, teste Agnoletti loc. cit.

*† 4986

(795–816) Ecclesiam episcopalem Osnabrugensem privilegio stabilit. L a u d . i n : Arnolfi regis diploma spurium n. †4 (MGH DD Arn. 8). – R e g . : Germ. Pont. IX 112 n. †*2. Privilegium umquam extitisse nullatenus apparet verisimile. Laud. et in Ludovici Germanici dipl. spur. n. †51 (MGH DD LD 68) et in Heinrici IV dipl. n. 303 et 310 (MGH DD H IV 398 et 407).

*† 4987

(795–816) Andreae episcopo (Ferrariensi) instrumentum emancipationis de massa Quartisiana q. v. Campore una cum aliis 11 massis in territorio Ferrariensi concedit. L a u d . i n : Sententia in synodo Romana a. 981 mart. lata (J³ 8086; MGH Conc. 6/2, 354). – R e g . : Ital. Pont. V 208 n. †*3. In Iohannis XIII litteris (J³ 7914) laudantur privilegia Vitaliani (J³ †3449), Hadriani I (J³ †4403) Leonisque III, de quo agimus, Marino et Iohanni et Andreae episcopis concessa;

Leo III (795–816)

297

quaedam quidem verba interpolata esse videntur. Leonis papae privilegii mentio insuper fit in Eugenii III sententia a. 1152 iun. 2 (Ital. Pont. V 62 n. 213; JL –), cf. etiam J³ *4979.

* 4988 JE I 316

816 iun. 12 Roma Sepelitur in basilica b. Petri, cum sedisset a. 20 m. 5. d. 17 (al. 16 sive 20) (II id. iun., ind. VIIII). L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne II 34); Ann. Alamannici ad a. 810 (MGH SS 1, 49; Lendi 174). – R e g . : Böhmer/Mühlbacher² n. 616a. Obiisse Leo falso dicitur in Ann. Francorum a. 816 (MGH SS rer. Germ. 6, 144): „circiter 8 kal. iun. (al. 8 kal. iul., 5 kal. iun.)“; in Astronomi Vita Hludowici c. 26 (MGH SS rer. Germ. 64, 364) et in Ann. Ausciensibus a. 815 (MGH SS 3, 171): „8 kal. iun.“. – De loco sepulturae Leonis III cf. Borgolte Petrusnachfolge 74sq. 94 adn. 279. 310. 349.

Stephanus IV (816–817) * 4989 JE I 316

(816 iun.) Eligitur „illico … dum de hac vita migraret ... Leo papa“.

Roma

L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne II 49).

* 4990 JE I 316

816 iun. 22 Roma In ecclesia b. Petri consecratur, cum vacasset pontificatus per dies 10. „Sedit m. VII“. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne II 34 et 49).

* 4991 JE I 316

(816 paulo post iun. 22) „Statim postquam pontificatum suscepit, iubet omnem populum Romanum fidelitatem cum iuramento promittere Hludowico“ imperatori. L a u d . i n : Thegani Gesta Hludowici c. 16 (MGH SS rer. Germ. 64, 196).

* 4992 JE I 317

(816 paulo post iun. 22) Ad Ludovicum imperatorem duos legatos mittit, „qui quasi pro sua consecratione imperatori suggerant“. L a u d . i n : Thegani Gesta Hludowici c. 16 (MGH SS rer. Germ. 64, 196); Astronomi Vita Hludowici c. 26 (MGH SS rer. Germ. 64, 364); Ann. Franc. ad a. 816 (MGH SS rer. Germ. 6, 144).

* 4993 JE I 317

(816 aug.) Ad Ludovicum imperatorem proficiscitur comitante Bernardo Italiae rege (nondum duobus post consecrationem suam exactis mensibus). L a u d . i n : Astronomi Vita Hludowici c. 26 (MGH SS rer. Germ. 64, 364); Ann. Franc. ad a. 816 (MGH SS rer. Germ. 6, 144). – R e g . : Böhmer/Mühlbacher² n. 515i. De itinere cf. Engelbert Papstreisen 97–101.

* 4994 JE I 317

(816 sept. ex.–oct. in.) In itinere Remensi Hildebaldum archicapellanum sacri palatii (et Coloniensem archiepiscopum), Theodulfum episcopum Aurelianensem, Iohannem Arelatensem, Ludovici imperatoris missos, obviam habet. L a u d . i n : Astronomi Vita Hludowici c. 26 (MGH SS rer. Germ. 64, 366). – R e g . : Böhmer/Mühlbacher² n. 633a; Oediger Reg. Köln I 45 n. 127; Germ. Pont. VII 20 n. *19.

* 4995 JE I 317

816 oct. 2 (?) Reims In campo magno Remensium (miliario a monasterio s. Remigii) cum Ludovico Pio imperatori convenit. L a u d . i n : Thegani Gesta Hludowici c. 16 (MGH SS rer. Germ. 64, 196); Astronomi Vita Hludowici c. 26 (MGH SS rer. Germ. 64, 366). – R e g . : Böhmer/Mühlbacher² n. 633a. „Mense Octobri“, Ann. s. Emmerammi Ratisponensis maior. a. 816 (MGH SS 30/2, 739), Chron. Laurissense a. 816 (MGH SS 1, 122; Schnorr v. Carolsfeld 38), Ann. Xantenses a. 815 (MGH SS rer. Germ. 12, 5). „Oct. 2“ conicit Abel/Simson Jahrb. I 68.

299

Stephanus IV (816–817) * 4996 JE I 317

816 oct. 3 (?) Reims Apud Ludovicum imperatorem „in crastinum“ coenat, muneribusque donatur. L a u d . i n : Astronomi Vita Hludowici c. 26 (MGH SS rer. Germ. 64, 366). – R e g . : Böhmer/Mühlbacher² n. 633a. De tempore cf. Simson Jahrb. I 68.

* 4997 JE I 317

816 oct. 4 (?) Ludovicum imperatorem donis afficit (d. tertio).

Reims

L a u d . i n : Astronomi Vita Hludowici c. 26 (MGH SS rer. Germ. 64, 368). – R e g . : Böhmer/Mühlbacher² n. 633a. De tempore cf. Simson Jahrb. I 68.

* 4998 JE I 317

816 oct. 5 (?) Reims In ecclesia s. Mariae (Remensi) ante altare „consecrat (Ludovicum) et ungit eum ad imperatorem et coronam auream mirae pulchritudinis cum preciosissimis gemmis ornatam, quam secum adportaverat, ponit super caput eius. Et Irmingardam reginam“ appellat „augustam et“ ponit „coronam auream super caput eius“ (in proxima d. dominica). L a u d . i n : Thegani Gesta Hludowici c. 17 (MGH SS rer. Germ. 64, 198); Astronomi Vita Hludowici c. 26 (MGH SS rer. Germ. 64, 368). – R e g . : Böhmer/Mühlbacher² n. 633a. „In crastinum, quae fuit dies dominica“, ut testatur Vita Hludowici c. 26 (MGH SS rer. Germ. 64, 368). Cf. etiam Simson I 71, Böhmer/Herbers n. 332 et nuperrime Becher Corona.

* 4999

(816 oct.) Cum Stephano IV Ludovicus (Pius) imperator amicitiam „vicissim firmissimo robore“ constituit. L a u d . i n : Ermoldi Nigelli Carmina II (MGH Poet. Lat. 2, 35 v. 389sq.; Faral 82 v. 1040sq.); Ann. Franc. ad a. 816 (MGH SS rer. Germ. 6, 144); Gregorii Catinen. Chron. Farfense (FSI 34, 232). – R e g . : MGH DD LdF 1147 dep. 178. De tempore et re cf. nuperrime Kölzer in MGH DD LdF loc. cit.

* 5000

(816 oct.?) Stephano IV Ludovicus imperator possessiones Romanae ecclesiae confirmat. L a u d . i n : Gregorii Catinen. Chron. Farfense (FSI 34, 255sq.). – R e g . : Martin Regesti 620 n. S 104; MGH DD LdF 1147 dep. 177. Cf. etiam J³ *4999. De tempore et re cf. nuperrime Kölzer in MGH DD LdF loc. cit.

* 5001 JE I 317

(816 oct.) Reims Remis cunctis, quae poposcerat, impetratis profiscitur Romam versus comitantibus (Ludovici) imperatoris legatis. L a u d . i n : Thegani Gesta Hludowici c. 17 (MGH SS rer. Germ. 64, 198). – R e g . : Böhmer/Mühlbacher² n. 633a. De tempore cf. Simson Jahrb. I 68.

* 5002 JE I 317

(816 nov.) Ravenna, S. Ursicino Ravennae in ecclesia Ursiana missas celebrat et „sandalias Salvatoris“ ostendit. L a u d . i n : Agnelli Lib. pont. c. 170 (MGH SS rer. Lang. 387sq.; FChr 21/2, 584; CCCM 199, 350).

* 5003 JE I 317

(816 nov.) Romam pervenit.

Roma

300

Stephanus IV (816–817) L a u d . i n : Ann. Franc. ad a. 817 (MGH SS rer. Germ. 6, 145). Einhardi Fuldensis Ann. a. 817 (MGH SS rer. Germ. 7, 20) dant: „tertio, postquam Romam venerat, mense, sed nondum exacto … obiit.“

* 5004 JE I 317

(816) dec. Roma Facit ordinationem unam in m. dec., presbyteros VIIII, diaconos IIII; episcopos per diversa loca numero V (in m. dec.). L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne II 50).

* 5005

(816) In „ecclesia b. Petri apostoli ad Vincula timiamaterium de argento desuper deaurato, ... gabata argentea, ... vela olosirica cum periclisin, ... vestem de chrisoclavo, cum gemmis, ... vela de fundato“ facit. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne II 49).

* 5006

(816) Monasterio (s. Agapiti) „calicem de auro cum gemmis ornatum“, patenam de argento desuper deauratam et „crucem de auro cum gemmis“ donat. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne II 49). De loco dicti monasterii cf. Duchesne Lib. pont. II 51 adn. 7.

* 5007

(816) In ecclesia s. Theodori „in Sabellum crucem de auro cum gemmis ornatam et calicem de argento“ facit. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne II 50).

* 5008

(816) In basilica b. Petri apostoli ad Vincula facit „patenam et calicem de argento“ necnon „coronam de argento“. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne II 50).

* 5009

(816) In „oratorio s. Barbarae martyris in Subora“ facit „vestem de fundato“. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne II 50). Nulla mentio huius oratorii alibi facta est, cf. Duchesne Lib. Pont. II 51 adn. 8.

* 5010

(816) In basilica b. Helenae „vestem de fundato“ offert. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne II 50).

5011 JE 2544

817 ian. 23 Ingoaldo presbytero et monacho atque abbate petente monasterii s. Mariae Farfensis possessiones ea lege confirmat, ut „singulis quibusque indictionibus pensionis nomine rationibus ecclesiasticis 10 auri solidi persolvantur. Nullaque praeterea ad dandam annue pensionem mora proveniat, sed actionariis s. ecclesiae apto tempore persolvatur“ (Scr. p. m. Christophori scrin. in m. ian., ind. X. Dat. X kal. Febr. p. m. Theodori nomenculatoris s. sedis apost. imp. d. Hludovico piissimo aug. a Deo coronato magno pacifico imp. a. III et patriciatus eius a. III, ind. X). – Cum magna nobis. E d . : Cocquelines I 164; Galetti Del primic. 174; Tomassetti Bull. Rom. I 262; Giorgi/Balzani Reg.

Stephanus IV (816–817)

301

di Farfa II 183 n. 224; Insertum Gregorii Catinen. Chron. Farfensi (FSI 34, 179). – R e g . : Ital. Pont. II 60 n. 6. Ewald solum a. 817 ascribit.

* 5012 JE *2543

(816–817) Monasterio (b. Mariae virg. et b. Petri apostoli) Augiensi privilegium dat. L a u d . i n : Ottonis III imperatoris privilegium 990 apr. 21 (MGH DD O III n. 61); Innocentii III privilegium a. 1207 mart. 22 (Potthast Reg. 3056a–25550). – R e g . : Brandi Quellen I 119 n. 68; Germ. Pont. II/1, 150 n. *4; Pokorny Augiensia 168 n. 98. Cf. etiam Pokorny Augiensia loc. cit.

*? 5013

(816–817) Waldricum in abbatem monasterii ss. Ianuarii et Martini (in Murrhart) consecrat, „cenobium vero sue emunitate“ confirmat. L a u d . i n : Diploma spurium Ludovici Pii imperatoris (MGH DD LdF 338 n. †133). – R e g . : Böhmer/Mühlbacher² n. 657; Germ. Pont. III 207 n. *1.

*† 5014

(816–817?) Monasterio s. Michaelis de Martura privilegium concedit. L a u d . i n : Alexandri II privilegium 1068 nov. 1 datum (JL 4655). – R e g . : Ital. Pont. III 62 n. †*1. Cui Stephano (IV–VIII) hoc privilegium attribuendum sit, in medio relinquimus.

* 5015

(816–817?) Monasterio s. Salvatoris in Monte Amiata privilegium concedit. L a u d . i n : Winizonis abbatis Libellus ad Ildeprandum comitem missus (Ughelli It. Sacr. III 712). – R e g . : Ital. Pont. III 239 n. *1; Kurze Cod. dipl. Amiatinus I 156 n. 79. Cui Stephano (IV–VIII) hoc privilegium attribuendum sit, in dubio manet.

* 5016 JE I 318

817 ian. 24 Moritur (IX kal. febr.).

Roma

L a u d . i n : Ann. Fulden. ad a. 817 (MGH SS rer. Germ. 7, 20); Ann. Franc. ad a. 817 (MGH SS rer. Germ. 6, 145). „Circiter VIII kal. febr.“, Ann. Francorum a. 817 (MGH SS rer. Germ. 6, 145); „VIII kal. febr.“, Ann. Auscienses a. 817 (MGH SS 3, 171). – De sepultura eius cf. Borgolte Petrusnachfolge 74sq. 94 adn. 279. 349.

Paschalis I (817–824) * 5017 JE I 318

(817) ian. 25 Consecratur. „Sedit a. VII d. XVII“. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne II 52). Lib. pont. (Duchesne II 50): „Cessavit episcopatus (post Stephani IV mortem) dies duos“.

* 5018 JE *2545

817 ian. 25 „Post completam sollemniter ordinationem“ ad Ludovicum imperatorem mittit „et munera et excusatoriam epistolam, in qua sibi non solum nolenti, sed etiam plurimum renitenti pontificatus honorem velut inpactum adseverat“. L a u d . i n : Ann. Franc. ad a. 817 (MGH SS rer. Germ. 6, 145); Astronomi Vita Hludowici c. 27 (MGH SS rer. Germ. 64, 372).

5019 JE *2548

(817 post ian. 25) Ludovicum (Pium) imperatorem rogat, ut „pactum, quod cum praecessoribus suis factum erat, etiam secum“ fiat et firmetur. Theodorum nomenclatorem legatum mittit. E d . : Insertum Ann. Franc. ad a. 817 (MGH SS rer. Germ. 6, 146).

5020

(817 post ian. 25) Paschali Ludovicus (Pius) imperator possessiones iuraque Romanae ecclesiae confirmat. E d . : MGH Capit. I 352 n. 172; Hahn Hludowicianum 130; MGH DD LdF 312 n. 125. – C a n . : Deusdedit Coll. can. III c. 280 (Wolf von Glanvell 385). – R e g . : Böhmer/Mühlbacher² n. 643; Martin Regesti 621 n. S 105. De re et tempore cf. nuperrime Kölzer in MGH DD Karol II loc. cit.

5021 JE 2546

817 febr. 1 Monasterii s. Mariae Farfensis possessiones confirmat, non habita mentione pensione 10 solidorum (Scr. p.m. Christophori scrin. S.R.E. Dat. kal. febr. p. m. Theodori nomenculatoris s. sed. ap. imperante domno Ludovico imp. a. III, ind. X). – Cum magna nobis. E d . : Cocquelines I 166; Tomassetti Bull. Rom. I 266; Insertum Regesto Farfensi (Giorgi/Balzani Reg. di Farfa II 186 n. 225); Insertum Gregorii Catinen. Chron. Farfensi (FSI 34, 184). – R e g . : Ital. Pont. II 60 n. 7. De traditione cf. Kehr Nachträge röm. Berichte 547.

5022

(817 in.) Paschalem Theodorus Studita, Iohannes de Cathara, Theodosius de Picridium, Anastasius de Paulopetrium et Iohannes de Euceria abbates Graeci petunt, ut synodum de imaginum veneratione agendam convocet. E d . : Tăutu Acta I 931 n. 36; Theodori Studitae Epp. n. 271 (CFHB 31 II 399). De litteris cf. Fatouros in CFHB XXXI/1, 313*sq., ubi et de tempore. Cf. etiam Pratsch Theodoros Studites 253sq. nec non Gillinger Paschalis I. 79.

Paschalis I (817–824) * 5023 JE I 318

303

817 iul. 20 Roma In basilica b. Praxedis (in urbe Roma) sanctorum corpora sub altare summa cum diligentia propriis manibus condit (m. iul. d. XX, ind. X). L a u d . i n : Tabula marmorea in pariete ecclesiae prope oratorium s. Zenonis (Duchesne Lib. pont. II 64; Marucchi Basiliques 325); Lib. pont. (Duchesne II 54). – R e g . : Ital. Pont. I 50 n. 1. De re cf. Gillinger Paschalis I. 45sq.

5024

(817 aest.–aut.) Paschali Theodorus Studita, Iohannes de Cathara, Theodosius de Picridium, Anastasius de Paulopetrium abbates Graeci scribunt, laetentur eum legatos (Leonis V imperatoris Constantinopolitani) irritos dimisisse imaginumque venerationi porro favere. E d . : Tăutu Acta I 934 n. 36a; Theodori Studitae Epp. n. 272 (CFHB 31 II 402). De tempore cf. Fatouros in CFHB XXXI/1, 315*sq. nec non Gillinger Paschalis I. 79sq.

* 5025

(817 ante dec. 5) Paschali Barnardus archiepiscopus Viennensis nuntiat, se in ecclesia Viennensi gubernationem suscepisse. Usum pallii petit. L a u d . i n : J³ 5026. – R e g . : Gall. Pont. III/1, 96 n. *80.

5026 JE 2549

817 dec. 5 (Roma) Barnardo archiepiscopo Viennensi susceptam dignitatem gratulatur palliique usum concedit. Confirmat omnia privilegia, quae Viennensi ecclesiae a praedecessoribus suis concessa sunt (Scr. p. m. Theophilacti not. et scrin. in m. dec., ind. X. Dat. non. dec. p. m. Georgii bibl. s. sedis ap., imp. d. n. aug. Ludovico imp. a. IV et patriciatus eius IV). – Quia sanctitatem tuam. E d . : Chevalier Cartulaire de Saint-Barnard 1 n. 1; MGH Epp. 3, 97 n. 19. – R e g . : Reg. dauph. I 102 n. 611; Gall. Pont. III/1, 96 n. 81. De re cf. von Hacke Palliumverleihungen 16sq.; Schilling Guido 250sq. 314–316. 640. – De traditione cf. Kehr PUU Rom. Bibliotheken II 92.

* 5027

(817) In „sacro altare b. Petri“ vestem „ex auro gemmisque confectam“ facit. In eiusdem (s. Petri) „basilica ante aditum quae ducit ad corpus, in loco Ferrata, altare constituit, in quo et ... b. Xisti ... corpus“ collocat, „ubi et super arcum musibo exornatum decenter“ instruit. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne II 53). De tempore cf. Gillinger Paschalis I. 114.

* 5028

(817) In „sacratissima b. Petri ecclesia, iuxta ingressum quae ducit ad b. Petronillam“ oratorium construit, in quo et corpora bb. martyrum Processi et Martiniani recondit. Donat huic oratorio imagines ex auro et argento, canistra ex argento, „concha ad spongia pro nocturnis diligentiis“ ex argento, „claves in modum crucis ex auro“, arcora de argento. Insuper „propitiatorium altaris ex lamminis argenteis“ circumducit atque „sacram confessionem“ circumstruit et „super altare eorundem martirum“ vestes et vela maiores „cum periclisin de blatti circumsuti“ instituit. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne II 53). De tempore cf. Gillinger Paschalis I. 114.

* 5029

(817) Porticum, qui duxit a habitatione gentis Anglorum, „quae in eorum lingua burgus

304

Paschalis I (817–824) dicitur“, ad basilicam b. Petri et una cum vico „flamma ignis exundante combusta“ est, restaurat. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne II 53sq.). De vico gentis Anglorum, qui burgus dicitur, et schola Saxonum ibidem sita cf. Krautheimer Rom 287–292, de incendio et restitutione vici Anglorum Gillinger Paschalis I. 30sq.

5030

(817 dec.–)818 ian. 1 Kenulfo regi (Merciorum) privilegia confirmat (Dat. kal. ian. p. m. Theodori numenculatoris s. sedis apost., imp. domno nostro Hludowico piissimo perpetuo). – Cum piae desiderium. E d . : Holtzmann PUU England III 126 n. 2; Insertum Chron. Wincelcumben. (Hayward 470); Birch Cartularium Saxonicum I 503 n. 363 (ad a. 818). De re et tempore cf. Levison England 255–257 atque Holtzmann in PUU England loc. cit. Similia verba inveniuntur in Lib. diurn. form. 93 (Foerster 172).

* 5031

(817 sept.–818 aug.) In ecclesia b. Petri „vela chrisoclaba per arcos presbiterii“ facit. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne II 54). De tempore cf. Gillinger Paschalis I. 114.

5032 JE 2550

(cr. 818) Ludovico imperatori scribit de sacerdotibus venerandis et defendendis, eumque admonet „votionum sanctarum, quas ad honorem s. Petri coram sanctis reliquiis nec non clericis ac fidelibus suis ante tempora pauca promiserit“. Leonem exorcistam, legatum suum, commendat. – Honor quidem sanctorum. E d . : MGH Epp. 5, 68 n. 10. Fragmentum.

5033 JE 2551

819 iul. 11 Ecclesiae Ravennatis privilegia Petronacio archiepiscopo per Sergium diaconum petente confirmat. Quorum violatori mulctam „auri obriti librarum quinque“ et anathema proponit (Scr. a Timotheo not. et scrin. sed. apost., in m. iul., ind. XII. Dat. V. id. iul. p. m. Sergii bibliothecarii s. sed. apost., imp. n. piis. pp. aug. Hludowico a Deo coronato magno pacifico imp. a. VI et p. c. eius a. VI, sed et Hlothario novo imp. eius filio a. [III], ind. XII). – Cum piae desideriis. E d . : Migne PL 102, 1089; Tomassetti Bull. Rom. I 267; Marini Papiri diplomatici 12; Gloria Compendio 632 n. 47. – R e g . : Ital. Pont. V 38 n. 94. De hoc privilegio autographo in papyro conscripto cf. Bresslau Papyrus 7. – De traditione cf. Kehr PUU Pisa 187 et Kehr PUU Mailand 76 et Kehr PUU Nachträge röm. Berichte 516.

† 5034 JE †2552

(819 iul.) Monasterii s. Vincentii Vulturnensis sub Iosue abbatis regimine et iurisdictione ecclesiae Romanae constituti possessiones et privilegia corroborat (Scr. p. m. Theodorici scrin. S.R.E. in m. iul., ind. XII in sacratissima sede b. Petri apostoli a. IV pont. Paschalis I.). – Divinis praeceptionibus in. E d . : Migne PL 129, 980 n. 3; Tomassetti Bull. Rom. I 269 n. 3; Federici Regesto I 281. – R e g . : Ital. Pont. VIII 248 n. †6. Spurium auxilio Marini II privilegii (J³ †7649) confectum.

* 5035

(817 sept.–819 aug.) Ecclesiam b. martyris Praxedis renovat, absidem eiusdem ecclesiae „musibo opere

Paschalis I (817–824)

305

exornatam variis decenter coloribus“ decorat et „simili modo arcum triumphalem eisdem metallis“ comit. Ibi etiam recondit multa corpora sanctorum „dirutis in cimiteriis iacentia“ coenobiumque construit, „in quo et sanctam Graecorum congregationem adgregans, quae die noctuque grece modulationis psalmodie laudes omnipotenti Deo sanctisque illius ibidem quiescentibus sedule persolverent“, introducit. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne II 54). – R e g . : Ital. Pont. I 51 n. *2. De tempore cf. Gillinger Paschalis I. 32sq. et 43–46.

* 5036

(817 sept.–819 aug.) In eadem ecclesia b. Praxedis oratorium b. Zenonis martyris, „ubi et ... eius corpus“ ponit, „musibo amplianter“ ornat. Facit „autem in eadem ecclesia ciburium ex argento ... et propitiatorium sacri altaris ex argenteis lamminis“ ornat, „confessionem denique eius cum rugulis“ deaurat et supra eiusdem altare „regnum spanoclistum ex auro fulvo“ offert. Insuper „aliam vestem chrisoclabam ex auro“ et „imaginem ex lamminis argenteis“. Et in „iamdicto monasterio oratorium b. Agnetis Christi martyris“ construit. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne II 55). De tempore cf. Gillinger Paschalis I. 32sq. et 43–46.

* 5037

(818 sept.–819 aug.) Ecclesiam s. Dei genetricis Mariae, „quae appellatur Dominica“, a fundamentis renovat. Cuius absidem musibo decorat et propiciatorium sacri altaris et confessionem adornat multaque dona offert, „scilicet ciburium ex argento“, gabatam ex auro, arcum ex argento, „columnelle cum gammadiis“, vestes et vela diversa nec non „cortinam maiorem de quadrapulo“. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne II 55). De tempore et re cf. Gillinger Paschalis I. 54–57 et 114.

5038 JE 2552α

(817–819) Leoni (V Armenico Constantinopolitano) imperatori iconomacho de veneratione imaginum fusius exponit. „Quod si“ inquit „dixeris, Deo incarnato datam fuisse visibilem adorationem, noveris quod nos quoque incarnati Dei imaginem facientes et adorantes, Deo cultum offerimus“. Vetus testamentum, imagines facere vetans, locutum esse iis, qui in eius lege vivant, minime vero Christianis. Addit haec: „Patet, quod cum incircumscriptus et inaspectabilis Deus nulla queat imagine referri, neque quidquam aliud Deum exprimere valeat, ne cultu creatura adoretur; verum carne iam induto Dei filio, statim aequum fit, manifestissimum in servili forma Dominum exhiberi“. – Θεὸν οὐδεὶς φησὶν; Deum nemo inquit; Πολυθεῖαν πᾶσαν ὕλην. E d . : Pitra Iur. Eccl. Graec. Historia II, p. XI; Englen Caelius I 271 (versio graeca); Mercati Lettera 228 (versio graeca). Olim ad a. (817–820), de tempore cf. Englen Caelius I 257 adn. Huius epistolae initium et finis desunt. Fragmentum exiguum „Πολυθεῖαν πᾶσαν ὕλην“, „Ac si multos“ continere idem sane argumentum, sed alia tela consutum esse iure annotat Pitra op. cit. – De litteris cf. insuper Mercati Lettera, Englen Caelius I 257–271 et Gillinger Paschalis I. 80sq.

* 5039

(820 sept.–821 aug.) Monasterium monialium ss. Sergii et Bacchi „post formam aquaeductus patriarchii Lateranensis positum“ propter „paupertatis inopia“ monachis tradit et multis facultatibus ditat. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne II 58). – R e g . : Ital. Pont. I 34 n. *1. Olim ad a. 817–824, de tempore cf. Gillinger Paschalis I. 36, quae vero perperam monasterium iam ante reformationem Paschalis monachorum fuisse putat.

306 * 5040

Paschalis I (817–824) (820 sept.–821 aug.) In oratorio bb. martyrum Processi et Martiniani offert imaginem ex auro et vestem olosericam. Insuper vestem „de blatin et periclisin de chrisoclabo“, vela parva de tyreo nec non turibulum de argento facit. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne II 58). De tempore cf. Gillinger Paschalis I. 32 et 113.

* 5041

(820 sept.–821 aug.) In „oratorio bb. martyrum Xisti et Fabiani“ gabathas ex argento, ante imaginem ipsius oratorii velum de chrisoclabo et super altare vestem de alitino facit. Insuper et vestem olosericam, vestem de fundato nec non „vela de alitino cum periclisin de blatin bizantina ... simulque vela olosirica cum periclisin de quadrapulo et de olovero“ offert. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne II 58sq.). De tempore cf. Gillinger Paschalis I. 30sq. et 114.

* 5042

(820 sept.–821 aug.) In „ecclesia bb. martyrum Cosmae et Damiani, in Via Sacra“ vestem de tyreo facit et supra eorum altare coopertorium de tyreo et ante vestibulum ipsius altaris vela tyrea offert. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne II 59). De tempore cf. Gillinger Paschalis I. 36 et 115.

* 5043

(820 sept.–821 aug.) In „monasterio Salvatoris ... sito in territorio Reatino“ vestem de chrisoclabo et „ad ornatum sacri altaris“ eiusdem monasterii aliam vestem de fundato offert. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne II 59). De tempore cf. Gillinger Paschalis I. 37 et 115.

* 5044 JE I 319

(821) Ad Ludovicum (Pium) imperatorem legatos mittit Petrum episcopum Centumcellensem et Leonem nomenclatorem. L a u d . i n : Astronomi Vita Hludowici c. 34 (MGH SS rer. Germ. 64, 402); Ann. Franc. ad a. 821 (MGH SS rer. Germ. 6, 155).

* 5045 JE I 319

(821) Legatos mittit Theodorum primicerium et Florum superistam, qui mense oct. Theodonis-villam ad Lotharii I regis nuptias „cum magnis muneribus“ pervenerunt. L a u d . i n : Astronomi Vita Hludowici c. 34 (MGH SS rer. Germ. 64, 402); Ann. Franc. ad a. 821 (MGH SS rer. Germ. 6, 156).

* 5046

(cr. 821) Tiberium episcopum (Neapolitanum) consecrat. L a u d . i n : Gesta epp. Neapolitan. (MGH SS rer. Lang. 428; Capasso Mon. I 206). – R e g . : Ital. Pont. VIII 444 n. *56. De tempore cf. Achelis Bischofschronik 47.

† 5047 JE †2554

822 apr. 21 Stephano episcopo Cadurcensi commendat Aymarum abbatem missum, ut destructum monasterium Figiacense restauret monachosque dissipatos recolligat. Stephani II bullae a. 755 memoriam facit (Dat. Laterani p. m. Gregorii S.R.E. diaconi not. sacri

Paschalis I (817–824)

307

palatii XI kal. mai. feria II post octavas Paschae, ind. XV a. d. 822, pont. Paschalis IV, qui in numero pontificum centesimus habetur). – Fiacense monasterium in. E d . : Migne PL 129, 984; Gall. Chr. I Instr. 43 n. 35. Cf. etiam J³ †4100. – De traditione cf. Wiederhold in PUU Frankreich VII 28.

* 5048

(821 sept.–822 aug.) In ecclesia b. Mennae martyris facit „vestem de quadrapulo cum periclisin de blatin bizantea“. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne II 59). De tempore cf. Gillinger Paschalis I. 37 et 115.

* 5049

(821 sept.–822 aug.) Ecclesiae b. Petri apostoli „in Centumcellas“ offert calicem et patenam ex argento. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne II 59). De tempore cf. Gillinger Paschalis I. 37 et 115.

* 5050

(821 sept.–822 aug.) Ecclesiae b. Petri „evangelium cum baticin ex argento“ facit. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne II 59). De tempore cf. Gillinger Paschalis I. 114.

* 5051

(821 sept.–822 aug.) In „monasterio b. Stephani protomartyris qui appellatur Maior, ad s. Petrum“ facit vestes albas olosericas, vestes de fundato, vestes de stauraci et velum maiorem de quadrapulo. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne II 59). De tempore cf. Gillinger Paschalis I. 37 et 115.

* 5052

(821 sept.–822 aug.) Diaconiae b. Archangeli offert „vestem de blatin bizantea“. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne II 60). De tempore cf. Gillinger Paschalis I. 37 et 115.

* 5053

(821 sept.–822 aug.) In ecclesia b. Caeciliae facit „concam ex argento“. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne II 60). De tempore cf. Gillinger Paschalis I. 37 et 115.

* 5054

(821 sept.–822 aug.) In „ecclesia b. Cyriaci martyris in Thermas“ facit vela de fundato. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne II 60). De tempore cf. Gillinger Paschalis I. 37 et 115.

* 5055

(822 post. aug.) Roma Paschalem Ebo Remensis archiepiscopus cum consensu Ludovici Pii imperatoris ac paene totius regni eius synodi (Attiniaci) congregatae adit, publicam evangelizandi licentiam in partibus aquilonis accepturus. L a u d . i n : Anskarii archiep. epistola a. cr. 864 episcopis missa (MGH Epp. 6, 163 n. 16); Adam Bremensis Gesta I 33 (MGH SS rer. Germ. 2, 37). – R e g . : Germ. Pont. VI 24 n. *5.

308

Paschalis I (817–824) De tempore cf. Seegrün/Schieffer in Germ. Pont. VI loc. cit. – De synodo Attiniacensi cf. Werminghoff in MGH Conc. II/2, 468–472 et Hartmann Synoden 165–167.

* 5056

(819/820–822) Sanctorum corpora (Caeciliae, Valeriani, Tiburtii et Maximi martyrum nec non Urbani et Lucii pontificum) „in cimiterio Praetextati, situm foris portam Appiam“ repperit et „cum magno honore infra muros huius Romanae urbis in ecclesia nomine ipsius sanctae martyris dedicata … sub sacrosancto altare“ collocat. Qua in ecclesia „absidam musibo opere decoratam et ciburium“ nec non propitiatorium facit. Ad „sacrum vero eiusdem virginis (Caeciliae) corpus ... imaginem ex argenteis lamminis“ et „ante vestibulum altaris regularem investitum ex lamminis argenteis et columnis duabus“ ponit arcum et gammadias. Offert etiam imagines ex argento deauratas, calices maiores ex argento, „turabulum ex argento, … canistra exafoti argentea, … gabatam ex auro, ... canistra ex argento enafoti, … gabatas ex argento, … turabulum ex argento“. Insuper „in sacro altare“ vestes diversas et multa vela donat atque in „ingressu eiusdem ecclesiae cortinam maiorem de quadrapulo et staurace“ largitur. L a u d . i n : Inscriptiones in ecclesia s. Caeciliae (Marucchi Basiliques 444. 448); Lib. pont. (Duchesne II 66 adn. 22). – R e g . : Ital. Pont. I 123 n. 1. Olim ad a. 822, de tempore cf. Gillinger Paschalis I. 34sq. Inscriptio in abside ecclesiae et alia inscriptio in hypogeo s. Caeciliae. De re cf. etiam Hartmann Paschalis I.

* 5057

(820–822) Construit monasterium in honore „ss. Agathae et Caeciliae (in urbe Roma) iuxta ipsius ecclesiam, in loco qui dicitur Colles iacentes“, in quo monachorum congregationem constituit. „Et pro subsidio et luminariorum concinnatione seu utilitate atque stipendiis monachorum ... hospitale s. Peregrini, positum ad b. Petrum apostolum, in loco qui vocatur Naumachia ... cum fundis et casalibus atque massis“ nec non aliis bonis „suae auctoritatis pagina pro iam nominata monachorum congregatione in eodem monasterio“ confirmat. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne II 57). – R e g . : Ital. Pont. I 124 n. *3. De re et tempore cf. Gillinger Paschalis I. 35.

† 5058 JE †2555

(822) Scribit de inventis s. Caeciliae reliquiis. – Cum summae apostolicae. E d . : Forcella Iscrizioni II 44; Carini Cronichetta II 24; Caraffa Santa Cecilia 85. – R e g . : Ital. Pont. I 123 n. †2. Spurium confectum ope Vitae Paschalis I (cf. Duchesne Lib. pont. II 65 adn. 20). Ewald in JE †2555 a. 817–824 ascribit et epistolam genuinam habet. De re cf. nuperrime Hartmann Paschalis I.

*† 5059

822 Reginharium (Pataviensem) archiepiscopum consecrat palliumque concedit. L a u d . i n : Historia epp. Patavien. et ducum Bavariae a. 822 (MGH SS 25, 620); Bernardi Cremifanen. Historia a. 818 (MGH SS 9, 552). – R e g . : Boshof Reg. Passau I 26 n. †104. De tempore ficto et fictionis in saec. XIII cf. Boshof Reg. Passau loc. cit.

5060 JE 2553

(822 ex.–823 in.) Universis coepiscopis cet., principibus cet. vel cunctis christianis innotescit, se Ebonem Remensis ecclesiae archiepiscopum sua vice informatum ad partes aquilonis evangelizandas direxisse eique Halitgarium (episcopum Cameracensem, ut videtur) adiunxisse, quatinus ad sedem apostolicam valeat de credito negotio facilius intimare. – Cum religiosissimum constet.

Paschalis I (817–824)

309

E d . : MGH Epp. 5, 68 n. 11 (ad a. cr. 822). – R e g . : Germ. Pont. VI 24 n. 6. Olim ad a. cr. 822, de re et tempore cf. Seegrün/Schieffer in Germ. Pont. VI 24 n. *5 adn. et opera ibi laudata.

* 5061 JE I 319

823 apr. 5 Roma, S. Pietro Lothario „et regni coronam et imperatoris atque augusti nomen“ tribuit (in sancto paschali d.). L a u d . i n : Astronomi Vita Hludowici c. 36 (MGH SS rer. Germ. 64, 414); Ann. Franc. ad a. 823 (MGH SS rer. Germ. 6, 160sq.). – R e g . : Böhmer/Mühlbacher² n. 770a et n. 1018a. De re cf. Jarnut Ludwig der Fromme 353sq.

* 5062

(823 apr. 5) „Gesta“ (i. e. ordinationem imperii) a Lothario imperatore apportata roborat. L a u d . i n : Agobardi Lugdunen. archiep. ep. n. 15 et 16 (MGH Epp. 5, 225 et 227). De re cf. Fried Ludwig der Fromme 256sq.

* 5063 JE I 319

(823 post apr. 5) Roma „In praesentia“ Paschalis et Lotharii imperatoris „procerumque Romanorum sive optimatum“ imperatoris „atque multorum utriusque patris nobilium virorum questiones“ agitantur, „inter ceteras“ causam inter Ingoaldum abbatem s. Mariae et advocatum papae nomine Sergium s. sedis bibliothecarium decidit. L a u d . i n : Lotharii I privilegium a. 840 dec. 15 (MGH DD Lo I 146 n. 51). – R e g . : Giorgi/Balzani Reg. di Farfa II 224; Ital. Pont. II 61 n. *8; Böhmer/Mühlbacher² n. 771. Quae de fide huius notitiae asserit Ewald, omnino carent fundamento, quia non ex Ludovici et Lotharii spurio (MGH LdF 578 n. †232) hausimus, sed ex Lotharii privilegio genuino, quod productum fuit in placito a. 998 apr. 5, cf. J³ *8335.

*? 5064

(822 ex.–823 cr. apr.) (Roma) Apud Paschalem Ebo Remensis archiepiscopus (et Guntharius episcopus Hildesheimensis) reliquias s. Caeciliae sociorumque eius Valeriani et Tyburtii expetunt. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne II 56); Fundatio eccl. Hildensemensis c. 3 (Naß Quellen z. Gesch. Hildesheims 32sq.). – R e g . : Germ. Pont. V/2, 18 n. *?1. Coniectari licet ex operibus supra laudatis. – De sociis s. Caeciliae cf. Chron. Hildesheimense (Naß Quellen z. Gesch. Hildesheims 46sq.). Cf. etiam Röckelein Reliquientranslationen 164sq.

* 5065 JE I 319

(823 cr. iul.) Ad Ludovicum (Pium) imperatorem mittit Iohannem episcopum Silvae Candidae et Benedictum archidiaconum, qui interfecti Theodori primicerii et Leonis nomenclatoris culpam ab ipso demoveant. L a u d . i n : Astronomi Vita Hludowici c. 37 (MGH SS rer. Germ. 64, 418); Ann. Franc. ad a. 823 (MGH SS rer. Germ. 6, 162). – R e g . : Böhmer/Mühlbacher² n. 778a.

* 5066

(822 sept.–823 aug.) Oratorio b. Archangeli, „quod quondam praedecessor eius domnus Leo papa constituit atque construxit“ (J³ *4896), vestem albam olosericam, aliam vestem de fundato atque vestem de quadrapulo donat. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne II 60). De re et tempore cf. Gillinger Paschalis I. 37 et 115.

310 * 5067

Paschalis I (817–824) (822 sept.–823 aug.) Ecclesiam b. virginis Mariae ad Praesepem noviter restaurat. Dato operis studio pavimentum altaris erigit atque pretiosissimis marmoribus ornat. Itemque erigit ante confessionem sacri altaris sex „purpureo colore columnas“ et presbyterium ecclesiae diversis marmoribus reparat. Decorat quoque propitiatorium altaris seu confessionem cum rugulis ex auro et altare „cum istoriis diversis“. Multa dona offert, scilicet gabatas ex auro, arcos ex argento cum columnis, canthara ex argento, calices maiores ex argento pendentiles, coronas ex argento, canistra ex argento, vestes de chrisoclabo, vestem de olovero et vestes de fundato cum periclisin de quadrapulo nec non diversa vela. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne II 60–62). De tempore cf. Gillinger Paschalis I. 116.

* 5068

(822 sept.–823 aug.) In ecclesia b. martyris Ceciliae facit vestem de chrisoclabo. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne II 62). De tempore cf. Gillinger Paschalis I. 115.

* 5069 JE I 320

(823 cr. aug.–sept. in.) Roma Hrabani abbatis epistolam, quam de privilegio coenobii Fuldensis misit, molestissime fert; monachos eam offerentes incarcerat, ipsumque (Hrabanum) coram episcopis Franciae vituperat, et parum abest, quin illum excommunicet. L a u d . i n : Fragmenta epistolae Hrabani (archiep. Moguntini) Hattoni abbati Fuldensi a. 848/855 directae (MGH Epp. 5, 528 n. 26). – R e g . : Germ. Pont. IV 358 n. *10. Olim ad a. 822–824, de re et tempore cf. Jakobs in Germ. Pont. IV loc. cit. adn.

* 5070 JE I 320

(823 sept.–oct.) Roma, in Lateranensi patriarchio Praesentibus Adelungo s. Vedasti abbate et Hunfrido comite, Ludovici imperatoris legatis, se de Theodori primicerii et Leonis nomenclatoris caede „cum magno episcoporum numero iureiurando purificat, et interfectores praedictorum hominum defendens, mortuos velut maiestatis reos condemnat et iure caesos pronuntiat“. L a u d . i n : Thegani Gesta Hludowici c. 30 (MGH SS rer. Germ. 64, 218); Astronomi Vita Hludowici c. 37 (MGH SS rer. Germ. 64, 418); Ann. Franc. ad a. 823 (MGH SS rer. Germ. 6, 161). – R e g . : Böhmer/Mühlbacher² n. 778a.

* 5071 JE I 320

(823 sept.–oct.) Ad Ludovicum imperatorem mittit Iohannem Silvae Candidae episcopum, Sergium bibliothecarium, Quirinum subdiaconum, Leonem magistrum militum. L a u d . i n : Astronomi Vita Hludowici c. 37 (MGH SS rer. Germ. 64, 420); Ann. Franc. ad a. 823 (MGH SS rer. Germ. 6, 162). – R e g . : Böhmer/Mühlbacher² n. 778a.

* 5072

(817–823) dec. Facit ordinationem presbyterorum diaconorumque per m. dec. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne II 63).

* 5073

(822–823) Paschali Hrabanus abbas Fuldensis per monachos quosdam epistolam ad privilegium coenobii sui spectantem mittit. L a u d . i n : Fragmenta epistolae Hrabani (archiep. Moguntini) Hattoni abbati Fuldensi a. 848/855 directae (MGH Epp. 5, 528 n. 26). – R e g . : Germ. Pont. IV 358 n. *9. Hrabanum privilegium Zachariae pp. tunc a Rudolfo monacho vitiatum (J³ 3998) Romam corroborandum misisse constat.

Paschalis I (817–824) * 5074

311

(823 sept.–824 in.) Facit propitiatorium sacri altaris b. Petri, ubi eius corpus quiescit, spanoclistum ex auro. Eidem ecclesiae offert vela crisoclaba numero XLVI. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne II 62). De tempore cf. Gillinger Paschalis I. 114.

* 5075

(823 sept.–824 in.) In ecclesia bb. martyrum Cosmae et Damiani „in Via Sacra“ facit vestem olosericam. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne II 62). De tempore cf. Gillinger Paschalis I. 115.

* 5076

(823 sept.–824 in.) In „basilica b. Dei genetricis semperque virginis Mariae ... quae appellatur ad Praesepem“ facit gabatas ex auro, gabatam apostolatam ex auro et „fara cantara ex argento“. Offert „in iamdicta basilica columnas et arcum“ et in altare ipsius ecclesiae vestem albam, aliam vestem de blatin bizantea, „vela de chrisoclabo per arcos presbiterii“, vela alia cum periclisin de quadrapulo; „in trabes ipsius ecclesiae“ vela de fundato et „vela alba olosorica in circuitu altaris“ praebet. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne II 62sq.). De tempore cf. Gillinger Paschalis I. 116.

* 5077

(823 sept.–824 in.) In ecclesia b. Dei genetricis Mariae, quae appellatur Dominica, facit rugas ex argento. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne II 63). De re cf. Gillinger Paschalis I. 38, in tabula fundationum p. 114 deest.

* 5078

(823 sept.–824 in.) In „ecclesia b. Dei genetricis Mariae ... sita in Savinis in episcopio, vestem de fundato cum periclisin de blatin bizantea“ facit. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne II 63). De tempore cf. Gillinger Paschalis I. 116.

* 5079

(817–824) mart. Facit ordinationem presbyterorum diaconorumque per m. mart.; etiam episcopos per diversa loca ordinat. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne II 63).

* 5080

824 apr. 10 Paschali Michael II imperator (Constantinopolitanus) per missos litteras una cum muneribus mittit (absol. m. apr., d. X, ind. II). L a u d . i n : Michaelis III et Theophili imp. Constantinopolitan. ep. ad Ludovicum imp. 824 apr. 10 (MGH Conc. 2/2, 478). – R e g . : Dölger/Müller Reg. I/1, 214 n. 409. De tempore cf. Dölger/Müller Reg. I/1, 214 n. 408 et 409. – Missi imperatoris Eugenium II Romam incidunt.

*† 5081

(817–824) mai. 16 Camaldulensibus abbatiam Sextensem concedit (a. 816 mai. XVI). L a u d . i n : Benigni de Luca Monumenta Sextensia. – R e g . : Ital. Pont. III 458 n. †*5. Paschalem II Sextense monasterium Camaldulensibus revera concessisse patet ex eiusdem privilegio a. 1115–1118 dato (cf. Ital. Pont. III 177 n. *7). – De traditione cf. Kehr in Ital. Pont. III 457.

312 5082 JE 2556

Paschalis I (817–824) (817–824) Decernit, ut episcopi lectioni et orationi vacent et semper secum presbyteros et diaconos aut clericos habeant. – (Episcopi lectioni et). C a n . : Gratiani Decr. C. II q. 7 c. 60 (sub titulo „Pascalis papa“).

5083 JE 2557

(817–824?) Decernit, ut „nulli episcoporum ab accusatione sua repellere liceat, quos antequam ab eis impeteretur a sua communi familiaritate neglexerit separare“. – (Nulli episcoporum ab). C a n . : Gratiani Decr. C. III q. 5 c. 14. De trad. can. cf. Deeters Bambergensisgruppe 188 n. 38A, 4.

* 5084

(817–824) Ecclesiae s. Pauli extra muros (urbis Romae) possessiones confirmat et nominatim totam Galeriam cum colonis et colonabus suis et omnibus terminis, excepta terra parva, quam ibidem detinet s. Sabas. L a u d . i n : JL †5200 (Cascioli Memorie 299 n. 4). – R e g . : Ital. Pont. I 167 n.*6. Cf. etiam Kehr in Ital. Pont. I 168 n. 16 (ad [1073–1085] mart. 14) necnon ibid. II 34 et 180 n. 1 adn.

* 5085

(817–824) Monasterio s. Stephani maioris (iuxta basilicam b. Petri) quasdam possessiones concedit, inter quas nominatur insula Martana una cum ecclesiis s. Stephani et s. Valentini, quam ex proprio patrimonio dat ad sustentationem monachorum s. Stephani maioris …, et ecclesia s. Mariae, qua vocatur in Turri. L a u d . i n : Leonis IX privilegium a. 1053 mart. 24 datum (JL 4293; Schiaparelli Carte antiche 473 n. 17). – R e g . : Ital. Pont. I 147 n. *2. Cf. etiam Ital. Pont. I 147 n. 6 et Böhmer/Frech n. 1051, ubi et de re atque tempore.

† 5086 JL †6613a

(817–824) Archiepiscopum Mediolanensem ad destruendam simoniam hortatur. – Fraternae mortis crimen. E d . : MGH Ldl 1, 5; Gilchrist Epistola Widonis 594. – C a n . : Deusdedit Coll. can. IV c. 53 (45); Ivonis Decr. II c. 84. – R e g . : Ital. Pont. VI/1, 38 n. †51. Olim ad a. 1099–1118 et in actis Paschalis II inserta haec epistola in variis collectionibus Paschasio I sive Paschali pp. ascribitur, quam a Guidone monacho Aretino a. cr. 1030 scriptam esse inter viros doctos constat. De traditione cf. Kehr in Ital. Pont. VI/1 loc. cit. etiam Gilchrist Epistola Widonis.

† 5087 JE †*2547

(817–824) (Roma) (Barnardo) abbati Ambroniacensi praecipit, ne oblatum archiepiscopatum Viennensem aspernetur. „Quod si renueris“, inquit „quam sententiam notarius filius noster Gregorius, quem de latere nostro misimus, super inoboedientia tua dictaverit, validam ratamque censemus“. – Cum militiam et. E d . : MGH Epp. 5, 71 n. 12. – R e g . : Reg. dauph. I 102 n. 608; Gall. Pont. III/1, 97 n. †82c. Olim ad a. 817, de tempore cf. Schilling in Gall. Pont. III/1 loc. cit. Epistolam spuriam esse patet cum Barnardus in episcopatum electus fuit a. 810.

*† 5088

(817–824) Ecclesiam episcopalem Osnabrugensem privilegio stabilit. L a u d . i n : Arnolfi regis diploma spurium n. †4 (MGH DD Arn. 8). – R e g . : Germ. Pont. IX 112 n. †*3.

Paschalis I (817–824)

313

Privilegium umquam extitisse nullatenus apparet verisimilie. Laud. et in Ludovici Germanici diplomate spurio n. †51 (MGH DD LD 68) nec non in Heinrici IV diplomatibus n. 303 et n. 310 (MGH DD H IV 398 et 407).

*† 5089

(817–824) Ecclesiam s. Vincentii Vulturnensem, quam Iosua abbas construxit, dedicat. L a u d . i n : Notitia in Chron. Vulturnensi (Muratori SS I/2, 336; Federici I 90). – R e g . : Ital. Pont. VIII 248 n. *†7. Huic notitiae, quae potius ad Paschalem II (JL I 759) referenda est, fides adhibenda non est, cf. Federici op cit. I 90 adn. 3.

*? 5090

(817–824) Controversiam inter (Lambertum?) Aretinum et (Petrum?) Senensem episcopos in favorem Aretinae ecclesiae definit. L a u d . i n : Victoris II sententia dubiae fidei, ut dicitur 1057 iul. 23 promulgata (JL 4370; Pasqui Documenti I 257 n. 181; Böhmer/Frech n. †1309). – R e g . : Pasqui Documenti I 33 n. 21; Ital. Pont. III 148 n. *8. De fide et re cf. novissime Böhmer/Frech loc. cit.

*† 5091

(817–824) Ad Paschalem I Wilhelmus (Wolfelmus episcopus Monasteriensis) per (Ludovicum Pium) imperatorem mittitur, qui ab illo quaerat, unde reliquias retulerit. L a u d . i n : Chron. epp. Monasterien. (Ficker 10). – R e g . : Germ. Pont. IX 69 n. *1 adn.. Chronicam saec. XIV scriptam omnino fabulosam esse censet Schieffer in Germ. Pont. IX loc. cit. adn.

* 5092

(819–824) Regibus Anglis de caede Kenelmi, filii Kenulfi regis Merciorum, a sorore Quendrida facta scribit, quem et „compatriotam martirem“ eis indicat. L a u d . i n : Wilhelmi Malmesburien. Gesta pont. Anglorum IV c. 156 (Winterbottom I 448).

* 5093

(824?) (Roma) In carcere Catellum episcopum Stabiensem a Stabiensibus accusatum retrudit, quod sedem et plebem deseruerit et contra ritum christianorum missarum sollemnia per horrida ferarum cubilia et invia montium cacumina celebraverit, haeresim denique periculosissimam seminaverit. L a u d . i n : Vita s. Antonini abbatis Surrentini c. 6 (AA SS febr. II 788; Cortese Ducato 46). – R e g . : Ital. Pont. VIII 413 n. *1. De tempore cf. Cortese Ducato di Sorrento 44sq. nec non AA SS febr. II 786, qui putant de Paschali I et Eugenio II agi. Cf. etiam Vitam s. Catelli ep. (AA SS ian. II 593).

* 5094 JE I 320

(824 apr.–mai) „Valida infirmitate detentus ac morti iam proximus“ invenitur a legatis a Ludovico imperatore reversis. L a u d . i n : Ann. Franc. ad a. 824 (MGH SS rer. Germ. 6, 164).

* 5095 JE I 320

824 (apr.–mai.) Moritur. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne II 63); Ann. Auscienses ad a. 824 (MGH SS 3, 171); Ann. Franc. ad a. 824 (MGH SS rer. Germ. 6, 164).

314

Paschalis I (817–824) Annum indicant Ann. Francorum a. 824 (MGH SS rer. Germ. 6, 164), Ann. Auscienses a. 824 (MGH SS 3, 171), etc. De die nequaquam constat, quae enim tradit Lib. pont. (Duchesne II 63), hunc a. 7 m. 7 (al. 5) d. 17 sedisse, et Duchesne II 63, cessasse „episcopatum eius d. 4 in m. ian. ind. 1“, ea manifesto falsa sunt. Itaque ex sequentis pontificatus initiis, quo mense Paschalis obierit, coniectura assequitur. – De loco sepulturae Paschalis cf. Borgolte Petrusnachfolge 74sq. 117. 312. 349.

Eugenius II (824–827) * 5096 JE I 320

(824 ante iun. 6) Consecratur. „In cuius (Paschalis) locum cum duo per contentionem populi fuissent electi, Eugenius tamen archipresbyter tit. s. Sabinae, vincente nobilium parte, subrogatus atque ordinatus est. Cuius rei nuntium cum Quirinus subdiaconus ad imperatorem (Ludovicum) detulisset, conventu circiter VIII kal. iul. pronuntiato“. „Papa (Paschalis) obiit, cuius funus Romanus populus in ecclesia b. Petri humari noluit, antequam Eugenius papa post eum successit; et ipse iussit sepelire corpus eius in loco, quem ipse vivus construxerat“. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne II 69); Thegani Gesta Hludowici c. 30 (MGH SS rer. Germ. 64, 218); Ann. Franc. ad a. 824 (MGH SS rer. Germ. 6, 164). – R e g . : Böhmer/Mühlbacher² n. 785b (a. 824 mai.). Eugenio, quem constat m. aug. a. 827 obiisse, in Lib. pont. assignantur a. 3 m. 2 d. 23, consecratio igitur aut ad exeuntem m. mai. aut initum m. iun. a. 824 est referenda. Eamque ante d. 6 iun. factam esse, liquet ex notis chronologicis synodi Mantuanae (MGH Conc. 2/2, 584): „Anno pontificatus Eugenii quarto, per ind. V, VIII id. iun.“.

5097

(824 iun.–oct.) Ludovicus imperator Eugenium rogat, ut Adalrammum, Iuvanensis ecclesiae archiepiscopum, cum licentia imperatoris apostolorum limina aditurum benigne suscipiat eique apostolicae auctoritatis pallium largiatur. E d . : MGH Epp. 5, 313 n. 9; Hauthaler Salzburger UB II 18 n. 7a. – R e g . : Böhmer/Mühlbacher² n. 790; MGH DD LdF 1218 n. B 10 (ad 824 ante nov. 13).

* 5098 JE I 321

(824 oct.–nov. 13) Lotharium I imperatorem honorifice suscipit.

Roma

L a u d . i n : Astronomi Vita Hludowici c. 38 (MGH SS rer. Germ. 64, 422); Ann. Franc. ad a. 824 (MGH SS rer. Germ. 6, 166). – R e g . : Böhmer/Mühlbacher² n. 1020a.

5099 JE †2558

824 nov. 13 Adalrammo archiepiscopo (Salisburgensi) usum pallii concedit (Scr. p. m. Christo(pho)ri not. et scrin. Dat. id. nov. imp. d. pp. aug. Hluduvico a Deo coronato magno pacifico imp. a. XI et filio eius Hludhario caesare praesente, ind. III). – Diebus vitae tuae. E d . : Filz Ursprung 52 n. 4; Hauthaler Salzburger UB II 19 n. 7b. – R e g . : Böhmer/Mühlbacher² n. 1021b; Germ. Pont. I 10 n. 13. Fidem impugnaverunt Dungel Lorcher Fälschungen 252 et eum sequens Ewald in JE †2558. – Privilegium scriptum est secundum formulam C 46 Libri diurni (ed. Foerster 204); cf. etiam von Hacke Palliumverleihungen 8.

* 5100

(824 nov.) (Eugenio) domino apostolico Lotharius imperator defensionem et iura confirmat. Scribit de electione pontificis, de missis et de possessionibus ecclesiae. L a u d . i n : MGH Capit. I 322 n. 161. Est Constitutio Romana, cf. Fritze Papst und Frankenkönig 15–17 et 51 nec non Drabek Verträge 43–47.

316 * 5101 JE *2559

Eugenius II (824–827) (824) Monasterio Farfensi asserit possessionem „duarum massarum iuris monasterii s. Bibianae“ Romani, „quarum una Pompeiano et alia Balagai nuncupatur“. L a u d . i n : Regestum Farfense (Giorgi/Balzani Reg. di Farfa II 216 n. 264); Lotharii I diploma 825 mai. 31 datum (MGH DD Lo I 62 n. 5). – R e g . : Ital. Pont. II 61 n. *9; Böhmer/Mühlbacher² n. 1027.

5102

(825 ex.) Eugenio Ludovicus et Lotharius imperatores epistolam per Hieremiam (Senonensem) et Ionam (Aurelianensem) episcopos cum actis synodi Parisiensis mittunt; de „legatione, quae in Graecia“ a Gregorio propter imaginum venerationem „mittenda“ tractant. E d . : MGH Conc. 2/2, 533. – R e g . : Böhmer/Mühlbacher² n. 819; MGH DD LdF 1219 n. B 12. De re cf. Fried Ludwig der Fromme 260–262.

* 5103 JE *2560

(825 ex.) Ludovico et Lothario imperatoribus petentibus concedit, „ut sacerdotibus eorum liceat de libris sanctorum patrum sententias quaerere atque colligere, quae ad rem, pro qua Graecorum legati ipsum consulturi sint, veraciter definiendam convenire possint“. L a u d . i n : Ludovici et Lotharii imperatorum ep. ad Eugenium (Mansi Conc. 15, App. 437); Sickel Acta Karol. II 155. – R e g . : Böhmer/Mühlbacher² n. 819. Cf. J³ 5102.

5104 JE 2561

(825 dec.) Michaeli atque Theophilo, imperatoribus Graecorum, sub Eugenii nomine de unitate ecclesiae restituenda synodus Parisiensis (825 dec.) litteras dat, quas, ut Constantinopolim dirigantur, papae transmittit. – Oro autem et. E d . : Migne PL 98, 1337; Migne PL 129, 991; Acta conc. Parisiensis (MGH Conc. 2/2, 523). Acta synodi Parisiensis in MGH Conc. 2/2, 473–551. De synodo cf. Hartmann Synoden 168–171.

* 5105 JE I 321

(826 cr. apr.) Ad Ludovicum (Pium) imperatorem mittit Leonem episcopum Centumcellensem et Theophilactum nomenclatorem. L a u d . i n : Ann. Franc. ad a. 826 (MGH SS rer. Germ. 6, 169).

* 5106

(826 post iun. 24) (Ingelheim) Eugenii legatis (Petro) Centumcellensi episcopo et Theophylacto nomenclatore praesentibus in conventu a Ludovico Pio imperatore congregato, consultu Walae abbatis Novae Corbeiae, Anskarius eiusdem coenobii scholasticus comes designatur Haraldi Danorum regis noviter baptizati et ad sua remissi. L a u d . i n : Rimberti Vita Anskarii c. 7 (MGH SS rer. Germ. 55, 26–29). – Böhmer/Mühlbacher² n. 830a; Germ. Pont. VI 24 n. *7; Germ. Pont. V/1, 80 n. *3.

5107 JE I 321

Reg.:

826 nov. 14–15 Roma Concilium episcoporum 62 (aut 61) coram sacratissimo corpore b. principis apostolorum, in quo 38 canones constituunt: de simonia, de sacerdotibus indoctis; de episcopis nisi a clero et populo postulatis non consecrandis; ne episcopi diu absint ab ecclesiis; de claustris iuxta ecclesias constituendis; de plebium baptismalium assensu in ordinandis presbyteris requirendo; de clericorum numero; de sacerdotum disciplina; ne episcopi „res immobiles de subiectis plebibus seu aliis piis locis in

Eugenius II (824–827)

317

proprio usu habeant“; de oblationibus; de sacerdotibus ab episcopo non exauctorandis; de advocatis; de monasteriis et oratoriis „a dominio constructorum invite non auferendis“, de invasoribus; de xenodochiis; de piis locis desertis et destructis; de episcoporum reditu; de abbatibus; de monachis et monialibus; de die dominica; de iis, qui inviti monachi facti sint; ne laici, dum sacra procurentur, in presbyterio sint; de magistris et doctoribus constituendis, „qui studia litterarum liberaliumque artium dogmata assidue doceant“; ne festi dies „ballando, verba turpia decantando, choros tenendo“ violentur; de divortiis; de bigamia; de matrimoniis illictis. E d . : MGH LL 2/2 11sq.; MGH Conc. 2/2, 552 n. 46. Addit ex hoc concilio Deusdedit Coll. can. I c. 123 (et sub titulo Leonis IV Grat. D. LXXIX c. 6): de Romano pontifice, a sacerdotibus seu primatibus, nobilibus seu cuncto concilio Romanae ecclesiae electo (sicut in concilio Stephani papae statutum est), probando; Deusdedit Coll. can. I c. 129: de dogmatibus et praeceptis sedis apostolicae tenendis. – De concilio Romano cf. etiam Hartmann Synoden 173–177. Cf. etiam J³ 5503.

* 5108

(826 ex.) (Eugenio) Ludovicus et Lotharius imperatores scribunt de usu pallii Venerio patriarchae Gradensi tribuendo, de servis ecclesiae Gradensis constringendis et de possessionibus ad eandem ecclesiam in Istria pertinentibus defendendis. L a u d . i n : Ludovici et Lotharii imperatorum ep. Venerio patriarchae missa (MGH DD LdF 1219 n. B 13). – R e g . : Böhmer/Mühlbacher² n. 838; Ital. Pont. VII/2, 41 n. *30. De tempore cf. Sickel Acta Karol. II 333 et Abel/Simson Jahrb. I 282sq.

* 5109 JE I 321

(826 ex.) Roma, Laterano Graviter infirmans, „ita ut semivivus appareret, nec aliter quam lecto accumbens“ Rodoinum abbatem s. Medardi Suessionensis, Ludovici Pii imperatoris legatum, excipit (a. 826, imperii vero Hludowici caes. XIII). L a u d . i n : Translatio ss. Sebastiani et Gregorii (Mabillon AA SS OSB IV/1, 390 [ed. altera 368]).

† 5110 JE †2562

(824–827) apr. 6 (Hilduino abbate) „ss. Dionysii, Medardi et Germani“ petente, pro voluntate Ludovici imperatoris, ecclesiae s. Petri (Rothomagensis) „in partibus Neustriae a Clotario constructe, ubi sanctissimus Audoenus requiescit in corpore, huiusmodi privilegium“ firmat: „ut scilicet omnes terras et consuetudines terrarum, a praecellentissimis regibus Clotario, Theoderico, item Clothario, Dagoberto, Clodoueo, item Theoderico, Karolo Magno ac filio eius … imperatore Ludovico ipsi loco concessas perpetualiter“ possideant (traditum p. m. Iohannis not. s. Petri VIII id. apr., ind. XV). – Quociens illa a. E d . : Ramackers PUU Frankreich NF II 52 n. 2. – R e g . : Große PUU Frankreich NF IX 32 n. 20. De falsario s. XII cf. Ramackers in PUU Frankreich NF II 52 adn.

5111

827 iun. 6 Mantova Praesentibus legatis S.R.E. Benedicto episcopo et Leone diacono bibliothecario habentibus locum Eugenii in Mantuana synodo controversia inter Maxentium Aquileiensem patriarcham et Venerium Gradensem pro dispersione Aquileiensis ecclesiae ventilatur. Synodus statuit, ut Aquileia metropolis, quae contra patrum statuta divisa in duos metropolitanus fuerat, deinceps prima et metropolis habeatur et Maxentius Aquileiensis ecclesiae patriarcha eiusque successores in singulis Istriae ecclesiis electos a clero et populo ordinandi in episcopos licentiam, sicut in ceteris civitatibus suae metropoli subiectis, modo et futuris temporibus habeant.

318

Eugenius II (824–827) E d . : Acta synodi Mantuanae (MGH Conc. 2/2, 583 n. 47). – R e g . : Ital. Pont. VII/1, 25 n. 34. De synodo Mantuae habita cf. Hartmann Synoden 177sq.

† 5112 JE 2563

827 iul. 8 (Roma) Barnardo archiepiscopo Viennensi respondet se „in cap. (D.) XI Iustinianae legis ita invenisse: ut descriptio (lege: praescriptio) XL annorum venerabilibus locis competenter aptetur, neque XX vel etiam XXX annorum praescriptio religionis domibus apponatur; sed sola XL annorum curricula, non solum in legatis et rebus exterioribus, sed etiam in haereditatibus sacris valeant“. Privilegia eius rata manere vult (Scr. p. m. Agathonis not. et scrin. in m. iul., ind. XV. Dat. VIII id. iul. p. m. Georgii bibl. s. sed. ap., imp. Ludovico, imp. eius a. XI). – Congaudeo valde quoniam. E d . : Chevalier Cartulaire de Saint-Barnard 3 n. 2; MGH Epp. 3, 98 n. 20 (ad 824 iul. 8). – R e g . : Reg. dauph. I 103 n. 613; Gall. Pont. III/1, 98 n. †83b. Olim ad a. 824–827 iul. 8. De tempore et fide cf. Gall. Pont. III/1 loc. cit.

* 5113 JE *2564

(826 post iun. 24–827 aug.) Ebonis archiepiscopi Remensis legationem aquilonalem confirmat adiungitque ei Anskarium scholasticum Novae Corbeiae cum sociis eius. L a u d . i n : Notitia in Codice Guelferbytano saec. X, cod. 35 (MGH Epp. 5, 70 adn. 4). – R e g . : Germ. Pont. VI 25 n. *8; Germ. Pont. V/1, 80 n. *4. Olim ad a. 824–827, de tempore cf. Seegrün/Schieffer in Germ. Pont. VI loc. cit. adn., ubi et de Codice Guelferbytano. Cf. etiam Koppmann Urkunden 508, qui hanc bullam datam esse negat. De re cf. Simson Jahrb. I 263–265.

5114 JE 2565

(824–827) Probatio per aquam frigidam quomodo facienda sit, docet litteris in Franciam missis. – Cum homines vis. E d . : Mabillon Vet. An. 161; Migne PL 129, 985. De re et fide cf. von Nostitz-Rieneck Papst Eugen II.

* 5115

(824–827) In ecclesia b. Sabinae martyris ciborium ex argento facit. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne II 69).

* 5116

(824–827) Archiepiscopatui Ravennati privilegium concedit. L a u d . i n : Clementis III (Wiberti) privilegium a. 1086 concessum (JL 5322; Gloria Cod. dipl. Pad. I 314 n. 290). – R e g . : Ital. Pont. V 38 n. *95.

† 5117 JE †2566

(824–827) Rathfredo Favianensi, Methodio Speculiiuliensi (sive Ouguturensi), Alewino Nitraviensi, Annoni Vetuarensi episcopis et Tutundo ac Moimaro ducibus et optimatibus exercitibusque plebis Hunniae et Moraviae significat se Urolfum archiepiscopum Laureacensem metropolitam iis praefecisse, et vicarium suum constitutum pallio donasse. – Cum audivimus christianissimam; Desiderio salutatis animarum. E d . : Wagner UB Burgenland I 2 n. 2; Erkens Fälschungen Pilgrims 18 n. 3; Marsina Cod. dipl. Slovaciae I 5 n. †4. – R e g . : Germ. Pont. I 162 n. †10; Boshof Reg. Passau I 22 n. †86; Boh. Pont. 10 n. †1. Spurium confectum a Piligrimo episcopo Pataviensi, quod spurium Boshof Reg. Passau loc. cit. ad a. (804–806) indicat, cf. etiam Dittrich Christianity 60–64 et nuperrime Erkens Fälschungen Pilgrims loc. cit.

Eugenius II (824–827) † 5118

319

(824–827) Hilduino abbati monasterii s. Medardi (Suessionensis) privilegia confirmat et monasterium caput monasteriorum totius Galliae constituit Ludovico imperatore petente (A. incarnacionis dominice 808, ind. I.). – Apostolicae dignitati status. E d . : Ramackers PUU Frankreich NF IV 56 n. 2. De falsario s. XII cf. etiam Ramackers in PUU Frankreich NF II 52 n. 2.

† 5119 JE †2567

(824–827) Monasterii (s. Mauritii martyris) Agaunensis, quod Adalongus Sed(unensis) episcopus sub nomine abbatis regere videtur, privilegia confirmat, „quia postulavit a nobis Ludovicus pronomine pius excellentissimus rex Francorum“, et concedat quandam curtem. – Quia Dominus oves; Quia dominus noster. E d . : Aubert Trésor 211 n. 5; Gall. Chr. XII Instr. 425 n. 3. – R e g . : Germ. Pont. II/2, 140 n. †3. Subscribunt Eugenius papa et 5 episcopi. Spurium confectum auxilio privilegii Eugenii I (J³ †3415). Quamvis spurium sub nomine Alexandro firmet, editores favent Eugenium, qui temporibus Ludovici Pii sedit. De traditione cf. Kehr PUU Turin 67.

*† 5120

(824–827) Ecclesiam episcopalem Osnabrugensem privilegio stabilit. L a u d . i n : Arnolfi regis diploma spurium n. †4 (MGH DD Arn. 8); Heinrici IV regis diploma spurium 1077 dec. 30 n. †303 et n. †310 (MGH DD H IV 398 et 407). – R e g . : Germ. Pont. IX 112 n. †*4. Privilegium umquam extitisse nullatenus apparet verisimilie. Laud. et in Ludovici Germanici dipl. spur. n. †51 (MGH DD LD 68), nullo vero nomine adiecto.

* 5121 JE I 322

(827 aug.) Moritur (m. aug.). L a u d . i n : Astronomi Vita Hludowici c. 41 (MGH SS rer. Germ. 64, 440); Ann. Franc. ad a. 827 (MGH SS rer. Germ. 6, 173). – R e g . : Böhmer/Mühlbacher² n. 842a. De loco sepulturae eius cf. Borgolte Petrusnachfolge 74 adn. 154. 94 adn. 279. 349.

Valentinus (827) * 5122 JE I 322

(827) In ecclesia s. Mariae eligitur.

(Roma, S. Maria Maggiore?)

L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne II 72); Ann. Franc. ad a. 827 (MGH SS rer. Germ. 6, 173). – R e g . : Böhmer/Mühlbacher² n. 842a.

* 5123 JE I 322

(827) Ad palatium (Lateranense) deducitur.

Roma, Laterano

L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne II 71).

* 5124 JE I 322

(827) Apud b. Petrum consecratur. „Sedit d. XL“.

Roma, S. Pietro

L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne II 72); Ann. Franc. ad a. 827 (MGH SS rer. Germ. 6, 173). – R e g . : Böhmer/Mühlbacher² n. 842a.

* 5125 JE I 322

(827) Ad palatium (Lateranense) revertitur.

Roma, Laterano

L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne II 71).

* 5126 JE I 323

(827) Moritur. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne II 72); Ann. Franc. ad a. 827 (MGH SS rer. Germ. 6, 173). – R e g . : Böhmer/Mühlbacher² n. 842a. „Vix unum mensem in pontificatu“ complevisse, testantur Ann. Francorum loc. cit. In Lib. pont. ei dies 40 assignantur. – De loco sepulturae eius cf. Borgolte Petrusnachfolge 74 adn. 154. 94 adn. 279. 349.

Gregorius IV (827–844) * 5127 JE I 323

(827) Eligitur.

Roma, SS. Cosma e Damiano

L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne II 73); Ann. Franc. ad a. 827 (MGH SS rer. Germ. 6, 173).

* 5128 JE I 323

(827) Roma Gregorium se „ad tale ministerium inutilem“ fore dicens „omnes in uno spiritu … patriarchio Lateranensi“ perducent „abstrahentes quidem illum ex basilica bb. martyrum Cosme et Damiani per vim“. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne II 73).

* 5129 JE I 323

(827) Roma Consecratur „non prius, quam legatus (Ludovici) imperatoris Romam venit et electionem populi, qualis sit, examinat“. L a u d . i n : Astronomi Vita Hludowici c. 41 (MGH SS rer. Germ. 64, 440); Ann. Franc. ad a. 827 (MGH SS rer. Germ. 6, 173). Lib. pont. „electionem simul et consecrationem“ factam esse perperam tradit (Duchesne II 74), cf. etiam Langen Geschichte 816 adn. 1. Legatio laud. in Einhardi Translatione c. 7 (MGH SS 15/1, S. 242). De re cf. Daileader Will 24.

* 5130 JE I 323

(828 cr. apr.) Ad Ludovicum (Pium) imperatorem mittit Quirinum primicerium et Theophilactum nomenclatorem cum magnis muneribus. L a u d . i n : Astronomi Vita Hludowici c. 42 (MGH SS rer. Germ. 64, 444); Ann. Franc. ad a. 828 (MGH SS rer. Germ. 6, 175).

5131

(828) Gregorio Venerius patriarcha Gradensis exponit, quotiens ex iniuncto imperialis auctoritatis ad apostolica vestigia cum Maxentio (Aquileiensi) coniungi debuerit pro diffinienda causa suarum ecclesiarum. Petit, ut se adiuvet contra Maxentii praesumptionem, qui glorietur se palam per praeceptum imperatoris habere dioecesim Istriensium, cuius electi post octavas paschae se praeparent ad ordinationem. Mittit Dominicum presbyterum. E d . : MGH Epp. 5, 315 n. 12. – R e g . : Ital. Pont. VII/2, 42 n. 32. De re et tempore cf. novissime Scherer Pontifikat 113–123.

* 5132 JE I 323

(829 ian.) Roma, Laterano In palatio Lateranensi Ioseph episcopus et Leo comes, missi Ludovici imperatoris, praesente Gregorio de possessionibus quibusdam litem dant secundum monachos Farfenes contra ecclesiam Romanam. L a u d . i n : Regestum Farfense (Giorgi/Balzani Reg. di Farfa II 221 n. 270); Gregorii Catinen. Chron. Farfense (FSI 34, 186). – R e g . : Ital. Pont. II 61 n. 10. De re cf. novissime Scherer Pontifikat 88–92.

322 † 5133

Gregorius IV (827–844) 829 mart. 27 Roma, Laterano Pisanae reipublicae antianis et s. catholicae ecclesiae defensoribus scribit (Dat. Lat. VI kal. apr. pont. n. a. II). – Tanta fuit hoc. E d . : deest. – R e g . : Ital. Pont. III 356 n. †2. Editio desideratur. De spurio moderno cf. Kehr Brief Paschalis' 328.

† 5134 JE †2571

829 apr. 9 Harderado abbate petente Hersfeldensis monasterii privilegia confirmat, ratas esse iubens et Stephani papae tabulam et donationes, in primis Caroli imperatoris testamentum, quo tres ecclesiae rogatu et consensu Lulli Moguntini archiepiscopi eidem monasterio delegatae sint. Concedit liberam abbatis electionem (Dat. p. m. Sergii diac. bibl. et canc. s. sedis apost., V id. apr. a Deo propitio pont. d. Gregorii II, ind. X). – Desiderium quod ad. E d . : Weirich UB Hersfeld 1, 52 n. 30†. – R e g . : Dobenecker Reg. Thuringiae I 36 n. 151; Germ. Pont. IV 279 n. †3. Spurium a. 1131/1133 confectum, cf. Jakobs in Germ. Pont. IV loc. cit. adn. De re cf. Lübeck Zehntstreitigkeiten 320sq. nec non Scherer Pontifikat 236.

† 5135 JE †2570

829 apr. Monasterii Floriacensis, sicut omnibus Christianis per Galliam nuntiat, bona confirmat eique privilegia varia tribuit, sic praefatus: „cum, propter multiplices ecclesiae Dei curas Gallicanam adeuntes regionem, ad gloriosum devenissemus imperatorem Hludovicum, inter alia suggessit auctoritati nostrae, quod idem monasterium quidam religiosus abbas Leodebodus nomine monachis exstruxerit, quodque revelatione divina per monachos eiusdem loci a Capuana provincia corpus illuc s. Benedicti fuerit allatum ibique reverenter humatum, sicut manifestissima constat historia. Unde postulavit, privilegium nostrae auctoritatis eidem monasterio conferri“. Id quoque statuit: „si contigerit, ut abbas accusetur de criminalibus causis, non unius episcopi iudicio determinetur sententia, sed provincialis concilii exspectetur censura, aut si forte maluerit appellare sedem apostolicam, res ad Romani pontificis differatur audientiam“ (Scr. p. m. Theodori notarii et scriniarii S.R.E. in m. apr. et ind. VII (forte XII)). – Quoniam ex apostolica. E d . : Migne PL 129, 995; Recueil des chartes de Saint-Benoît-sur-Loire 39 n. 18. Spurium confectum adhibito privilegio spurio Gregorii V a. (996) nov. 13 (J³ †8290; Zimmermann Papsturkunden II n. †335). Cf. etiam Mostert Urkundenfälschungen 298 et Scherer Pontifikat 235sq.

* 5136

(829 aug. med.) (Worms) Gregorii legato quodam praesente Ludovicus imperator in conventu generali legatos Sueonum suscipit, qui praedicatores verbi divini sibi destinari petunt, iterumque consultu Walae abbatis Novae Corbeiae Anskarium in illas partes dirigendum designat. L a u d . i n : Rimberti Vita Anskarii c. 9 (MGH SS rer. Germ. 55, 30). – R e g . : Germ. Pont. VI 25 n.*9. Cf. etiam Germ. Pont. V/1, 81 n. *5.

* 5137

(828 mart. 29–aug. 31) Ecclesiam b. Saturnini „foris portam Salariam constitutam ... novis fabricis aedificare“ coepit et picturis variis decorat atque vestem de fundato offert. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne II 74). De tempore cf. Geertman More veterum 71 et Scherer Pontifikat 271.

Gregorius IV (827–844) * 5138

323

(828 sept.–829 aug.) Corpus b. Gregorii in oratorio infra ecclesiam b. Petri una cum corporibus bb. Sebastiani, Gorgonii et Tiburtii perducit. Decernit, ut monachi, qui ad officium persolvendum in ecclesia b. Petri apostoli sunt constituti, omnibus diebus laudes Deo canere non desistant. Oratorium ornat et ibi vela, vestes et imagines argentatas offert. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne II 74). – R e g . : Ital. Pont. I 138 n. *13 (fragm.). Olim ad (827–844), de tempore cf. Geertman More veterum 71. Cf. et Scherer Pontifikat 271.

† 5139 JE †2572

830 iun. 20 Roma Monasterii s. Iustinae et s. Prosdocimi Patavini possessiones Miloni abbati „per auctoritatem domini Lotharii imperatoris augusti, spiritualis in Christo dilectissimi filii sui“ confirmat (Dat. Romae XII kal. iul. a. eiusdem sedis I et Lotharii II, ind. VIII. Scr. p. m. Gregorii protoscriniarii patriarchio Lateranensi). – Quia iuste et. E d . : Muratori Antiquitates III 39; Migne PL 129, 993; Gloria Cod. dipl. Pad. II 483 n. 1484; Catastico verde 184 n. 86. – R e g . : Ital. Pont. VII/1, 179 n. †1. De fide cf. Barzon Padova 232 et Scherer Pontifikat 276. De traditione cf. Kehr PUU Padova 352 et 355.

* 5140

(829 sept.–830 aug.) In ecclesia bb. Cosmae et Damiani vestem de fundato facit. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne II 75). De tempore cf. Geertman More veterum 72 et Scherer Pontifikat 271.

* 5141

(829 sept.–830 aug.) In „ecclesia b. Abbaciri atque Archangeli ad Alefantum“ vestem de fundato facit. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne II 75). De tempore cf. Geertman More veterum 72 et Scherer Pontifikat 271.

* 5142 JE *2573

(830) Iudith imperatricem a Ludovico (Pio) imperatore honorifice recipi iubet. L a u d . i n : Ann. Mett. prior. (MGH SS rer. Germ. 10, 97); Thegani Gesta Hludowici c. 37 (MGH SS 2, 598; MGH SS rer. Germ. 64, 224). De re cf. Koch Kaiserin Judith 112sq.

* 5143

(830?) Interpellatione Iohannis episcopi (Gaietani) commotus per epistolas iubet, ut tres sacerdotes s. Gaietanae ecclesiae iurent, quasdam possessiones semper de illorum episcopis fuisse. L a u d . i n : Instrumentum testimonii a. 830? (Cod. dipl. Cajet. I 5 n. 3). – R e g . : Ital. Pont. VIII 86 n. *2.

* 5144

(830?) Gregorium rectorem patrimonii Caietani Leopolim civitatem ad sacramentum de quibusdam possessionibus Caietanae ecclesiae accipiendum dirigit. L a u d . i n : Instrumentum testimonii a. 830? (Cod. dipl. Cajet. I 5 n. 3). – R e g . : Ital. Pont. VIII 86 n. *3.

* 5145

(829 sept.–831 aug.) Ecclesiam b. Marci papae restaurat absidemque ipsius ecclesiae „musibo aureis superinducto coloribus“ depingit. Offert huic basilicae regnum aureum, gabatas ex

324

Gregorius IV (827–844) auro et interrasiles de argento, „tymiamateria aureo colore“, canistra de argento, „coronas argenteas maiores et minores“, cruces de argento, cereostatas argentatas, cyburium ex argento, vestes et vela diversa nec non cortinam alexandrinam et „aquaemanule de argento“. Insuper altare argenteis tabulis exornat. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne II 74). De tempore cf. Geertman More veterum 72 et Scherer Pontifikat 271.

* 5146

(830 sept.–831 aug.) In basilica b. Eustachii, „in ecclesia bb. Sergii et Bachii“ et in ecclesia s. Silvestri „posita in montem Soracti“ vestem de fundato facit. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne II 75). De tempore cf. Geertman More veterum 72 et Scherer Pontifikat 271.

* 5147

(830 sept.–831 aug.) In „ecclesia bb. Sergii et Bachii“ vestem de fundato facit. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne II 75). De tempore cf. Geertman More veterum 72 et Scherer Pontifikat 271.

* 5148

(830 sept.–831 aug.) In ecclesia s. Silvestri „posita in montem Soracti“ vestem de fundato facit. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne II 75). De tempore cf. Geertman More veterum 72 et Scherer Pontifikat 271.

* 5149

(831 post nov. 11) Gregorio Bernoldus (Argentoratensis), Ratoldus (Suessionensis vel Veronensis) episcopi nec non Geroldus comes una cum Anskario a Ludovico (Pio) imperatore directi nuntiant de sede archiepiscopali in civitate Hammaburg constituta et de Anskario in archiepiscopum consecrato omnemque hanc rationem intimant confirmandam. L a u d . i n : Rimberti Vita Anskarii c. 13 (MGH SS rer. Germ. 55, 34). – R e g . : Wentzcke Reg. Straßburg I 233 n. 76; Germ. Pont. III 8 n. 5; Germ. Pont. VI 25 n. *10. Cf. etiam J³ †5150.

† 5150 JE 2574

(832 in.) (Roma) Archiepiscopatum Hamburgensem Ratoldo (Suessionensi sive Veronensi) Bernoldoque (Argentoratensi) episcopis et Geroldo comite petentibus confirmat. Ansgarium „pallii datione“ roborat et legatum in gentibus Suenoum sive Danorum et Slavorum vel in ceteris ubicumque illis partibus una cum Ebone archiepiscopo Remensi statuit. Sedem Nordalbigonorum Hammaburg dictam archiepiscopalem esse decernit et consecrationem successorum sacrae palatinae providentiae interim committit. – Omnium fidelium dinoscentiae. E d . : Curschmann Papsturkunden 13 n. 1 a. b et c (ad a. 831–832). – R e g . : May Reg. Bremen I 8 n. 18 (ad 831 ex.–832 in.); Germ. Pont. VI 25 n. 11 et 26 n. †12 et 27 n. †13. Olim ad a. 831–832, de tempore cf. Seegrün/Schieffer in Germ. Pont VI 25 n. 11. Huius epistolae traditiones partim interpolatae vel spuriae sunt, cf. nunc de fide Drögereit Ansgar, idem Erzbistum, Theuerkauf Urkundenfälschungen 79–86, Klapheck Ansgar 82 et nuperrime Knibbs Ansgar 153–207, Scherer Pontifikat 252–256 et Kölzer in MGH DD LdF n. †338. Cf. etiam Germ. Pont. VI loc. cit. et Böhmer/Herbers n. †53. – Laud. et in Vita Anskarii c. 13 (MGH SS rer. Germ. 55, 35) et in epistola Benedicti VII a. 981 (J³ 8099; Germ. Pont. VI 50 n. 59b).

* 5151

(831 sept.–832 aug.) In ecclesia b. Clementis vestem de fundato facit.

325

Gregorius IV (827–844) L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne II 76). De tempore cf. Geertman More veterum 73 et Scherer Pontifikat 272.

* 5152

(831 sept.–832 aug.) In diaconia b. Theodori vestem de fundato facit. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne II 76). De tempore cf. Geertman More veterum 73 et Scherer Pontifikat 272.

* 5153

(831 sept.–832 aug.) In ecclesia b. Laurentii, „quae ponitur foris muros“, vestem chrisoclabam facit. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne II 76). De tempore cf. Geertman More veterum 73 et Scherer Pontifikat 272.

* 5154

(831 sept.–832 aug.) In basilica b. Stephani in Celiomonte vestem facit. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne II 76). De tempore cf. Geertman More veterum 73 et Scherer Pontifikat 272.

* 5155

(831 sept.–832 aug.) In (ecclesia) b. Dei genetricis ad Martyres „vestem fundatam“ facit. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne II 76). De tempore cf. Geertman More veterum 73 et Scherer Pontifikat 272.

* 5156

(831 sept.–832 aug.) In diaconia b. Dei genetricis Mariae in via Lata „vestem de stauraci“ facit. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne II 76). De tempore cf. Geertman More veterum 73 et Scherer Pontifikat 272.

* 5157

(831 sept.–832 aug.) In ecclesia b. Dei genetricis Mariae ad Praesepem „vestem auritestilem“ facit. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne II 76). De tempore cf. Geertman More veterum 73 et Scherer Pontifikat 272.

* 5158

(831 sept.–832 aug.) In diaconia b. Adriani „in Tribus Fatis vestem de fundato“ facit. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne II 76). De tempore cf. Geertman More veterum 73 et Scherer Pontifikat 272.

* 5159

(832) Anskarii et sociorum eius legationem confirmat et Simonem (i. e. Gauzbertum) (archi)episcopum cum Anskario pontificali pallio (pariter) decorato(s) in (archi)episcopali dignitate constituit. – Omnium fidelium noticiae. L a u d . i n : Notitia ep. Paschalis I (J³ 5060) annexa (MGH Epp. 5, 70 adn. 4). – R e g . : Germ. Pont. VI 28 n. *14. Seegrün Erzbistum Hamburg 30–32 Simonem Gauzbertum Sueonum, postea Osnabrugensem (archi)episcopum esse censet, cf. vero Germ. Pont. VI 26 n. *14, ubi deliberatur, „Simonem“ pro „Ebone“ legendum esse.

* 5160 JE I 324

(833 in.) Ex Italia discedit cum Lothario I imperatore.

Italia

326

Gregorius IV (827–844) L a u d . i n : Ann. Bert. ad a. 833 (MGH SS rer. Germ. 5, 6; Grat 9). De itinere Gregorii IV in regnum Francorum facta cf. Engelbert Papstreisen 101–107 et novissime Scherer Pontifikat 165–195.

* 5161 JE I 324

(833 in.) Per Alpes Penninas transit.

Alpen

L a u d . i n : Epitaphium Arsenii 2 c. 14 (Dümmler 81).

* 5162 JE *2575

(833 cr. apr.) Agobardo archiepiscopo Lugdunensi praecipit, ut ieiunia et orationes cum abstinentia faciat, si forte omnipotens Dominus effectum conatui suo praestare dignetur, quatinus apud Ludovicum imperatorem obtineri possit, ut pax et concordia pristina domui et regno eius restituatur. L a u d . i n : Agobardi De privilegio apostolicae sedis (CCCM 52, 305). Istam epistolam „his diebus paschalibus“ (cr. 833 apr. 13) perlatam ad se esse, scribit Agobardus.

* 5163 JE *2576

(833 ante mai./iun.) Ad Walam abbatem Corbeiensem mittit nuncios, „qui detulerunt epistolas ex omni auctoritate divina valde gravidas, et precipiunt cum omni adiuratione, ... ut in adiutorium summi antestitis obviam veniret“. L a u d . i n : Epitaphium Arsenii 2 c. 14 (Dümmler 81).

* 5164 JE *2577

(833 ante mai./iun.) Per nuncios ad Walam abbatem Corbeiensem directos mittit „auctoritatem (i. e. epistolam) pro pace, pro reconciliatione patris (Ludovici imp.) et filiorum, principum et seniorum, pro statu ecclesiarum, pro adunatione populi et salvatione totius imperii“. L a u d . i n : Epitaphium Arsenii 2 c. 14 (Dümmler 81). De Wala abbate Corbeiensi cf. etiam Nithardi Hist. I c. 4 (MGH SS rer. Germ. 44, 4; Lauer 14).

* 5165 JE I 325

(833 ante mai./iun.) A Wala abbate Corbeiensi et Pascasio invenitur perturbatus minis episcoporum Franciae. „Unde“ inquit Pascasius „et ei (Gregorio) dedimus nonnulla sanctorum patrum auctoritate firmata, praedecessorumque suorum conscripta, quibus nullus contradicere possit, quod eius esset potestas, imo Dei et b. Petri apostoli, suaque auctoritas, ire, mittere ad omnes gentes pro fide Christi et pace ecclesiarum, pro praedicatione evangelii et assertione veritatis; et in eo esset omnis auctoritas b. Petri excellens et potestas viva, a quo oporteret universos iudicari, ita ut ipse a nemine iudicandus esset. Quibus profecto scriptis, gratanter accepit, et valde confortatus est“. L a u d . i n : Epitaphium Arsenii 2 c. 16 (Dümmler 84). De re et fide cf. nuperrime Heinen Pseudoisidor 98.

† 5166 JE 2578

(833 ante mai./iun.) Ad Francorum episcoporum epistolam acerbe severeque respondet. Castigat eorum insolentiam, convicia repellit, minas deridet. „Vos“ inquit „conamini obsistere perversitatibus vestris nobis, qui legatione fungimur pacis“. – Romano pontifici scribentes. E d . : MGH Epp. 5, 228 n. 17. De fide cf. de Jong Penitential State 221.

Gregorius IV (827–844) * 5167 JE I 325

327

(833 mai.–ante iun. 24) Legatos a Ludovico (Pio) imperatore Wormatia missos accipit sciscitantes, si more praedecessorum adesset suorum, cur tantas necteret moras non sibi (Ludovico imp.) occurrendo. L a u d . i n : Astronomi Vita Hludowici c. 48 (MGH SS rer. Germ. 64, 474).

* 5168 JE I 325

833 iun. 24 Colmar, Rotfeld (al. Lügenfeld) In castris Lotharii, Pippini, Ludovici, filiorum Ludovici imperatoris moratur (Festivitate s. praecursoris Christi Iohannis). L a u d . i n : Thegani Gesta Hludowici c. 42 (MGH SS rer. Germ. 64, 228); Astronomi Vita Hludowici c. 48 (MGH SS rer. Germ. 64, 474); Ann. Xant. ad a. 833 (MGH SS rer. Germ. 12, 8); Ann. Bert. ad a. 833 (MGH SS rer. Germ. 5, 6; Grat 9). Cf. Nithardi Hist. I c. 4 (MGH SS rer. Germ. 44, 5; Lauer 14)

* 5169 JE I 325

833 iun. 24 Colmar, Rotfeld (al. Lügenfeld) „In ipsa atiae“ excipitur a Ludovico imperatore ad pugnandum cum filiis parato. L a u d . i n : Thegani Gesta Hludowici c. 42 (MGH SS rer. Germ. 64, 228); Astronomi Vita Hludowici c. 48 (MGH SS rer. Germ. 64, 476).

* 5170 JE I 325

833 post iun. 24 Colmar, Rotfeld (al. Lügenfeld) In tabernaculo castrorum Ludovici imperatoris accipit dona per Adalungum abbatem ab imperatore missa et „multis assertionibus“ perdocet „non se tantum iter ob aliud suscepisse, nisi quia dicebatur, quod inexorabili contra filios discordia laboraret (imperator), ideoque pacem in utramque partem serere vellet.“. L a u d . i n : Thegani Gesta Hludowici c. 42 (MGH SS rer. Germ. 64, 228); Astronomi Vita Hludowici c. 48 (MGH SS rer. Germ. 64, 476).

* 5171 JE I 325

(833 ante iun. 30) Colmar, Rotfeld (al. Lügenfeld) Cum Ludovico imperatore aliquot diebus manet. L a u d . i n : Astronomi Vita Hludowici c. 48 (MGH SS rer. Germ. 64, 476).

* 5172 JE I 325

(833 ante iun. 30) Colmar, Rotfeld (al. Lügenfeld) A Ludovico imperatore ad filios remittitur, ut pacem mutuam nectat. L a u d . i n : Astronomi Vita Hludowici c. 48 (MGH SS rer. Germ. 64, 476).

* 5173 JE I 325

(833 ante iun. 30) Colmar, Rotfeld (al. Lügenfeld) In castris filiorum imperatoris, quominus „ut fuerat iussus“, ad Ludovicum imperatorem redeat, impeditur. L a u d . i n : Astronomi Vita Hludowici c. 48 (MGH SS rer. Germ. 64, 476).

† 5174 JE †2579

833 iul. 8 Colmar, Rotfeld (al. Lügenfeld) Universis coepiscopis per Galliam, Germaniam, Europam et per universas provincias constitutis mandat haec: „si aliquis suorum aemulorum Aldricum Cenomannicae ecclesiae episcopum accusare damnabiliter detrectaverit (al. attentaverit), liceat illi post auditionem primatum dioeceseos, si necesse fuerit, nos appellare, et nostra auctoritate, aut ante nos, aut ante legatos nostros e latere missos, iuxta patrum decreta suas exercere atque finire actiones, nullusque illum ante hoc iudicet, aut iudicare praesumat“. „Praeceptis“ inquit „apostolicis non dura superbia resistatur, sed per obedientiam … impleantur, si eiusdem s. ecclesiae, quae est caput vestrum, communionem habere desideratis. Sit ruinae suae dolore prostratus,

328

Gregorius IV (827–844) quisquis apostolicis voluerit contraire decretis, nec locum deinceps inter sacerdotes habeat, sed extorris a sancto fiat ministerio. Non de eius iudicio quisquam postea curam habeat. Contra caput nolite vos extollere, nolite b. Petri sedem eiusque sedis auctoritatem spernere, ne eius patiamini offensionem, aut scandalum ecclesiae generetis. Non novum aliquid praesenti iussione praecipimus, sed illa, quae olim videntur indulta firmamus: cum nulli dubium sit, quod non solum pontificalis causatio, sed omnis s. religionis relatio ad sedem apostolicam, quasi ad caput, debet referri et inde normam sumere“ (Dat. Cohlambur VIII id. iul., ind. XI). – Divinis praeceptis et. E d . : MGH Epp. 5, 73 n. 14. – C a n . : Gratiani Decr. D. 12 c. 2, D. 19 c. 5, D. 45 c. 4, C. 2 qu. 6 c. 11, C. 2 qu. 7 c. 42. De spurio cf. Goffart Gregory IV passim, Fried Donation 102 adn. 355 et novissime Knibbs Pseudo-Isidore, Scherer Pontifikat 184–195 et Harder Pseudoisidor 181–226 cum operibus laudatis, ubi et de traditione.

* 5175 JE I 325

833 iun.–iul. Colmar, Rotfeld (al. Lügenfeld) In loco iuxta Columbariam, qui postea Campus-Mentitus est appellatus, commoratur (In festivitate s. Pauli). L a u d . i n : Astronomi Vita Hludowici c. 48 (MGH SS rer. Germ. 64, 476). – R e g . : Böhmer/Mühlbacher² n. 365.

* 5176 JE I 326

(833 iul.) Romam repetit.

Roma

L a u d . i n : Nithardi Hist. I c. 4 (MGH SS rer. Germ. 44, 5sq.; Lauer 14); Astronomi Vita Hludowici c. 48 (MGH SS rer. Germ. 64, 478); Hincmari ep. ad Hadrianum II a. (870 oct. ex.) (Migne PL 126, 180); Ann. Bert. ad a. 833 (MGH SS rer. Germ. 5, 6; Grat 9).

* 5177

(831 sept.–833 aug.) In ecclesia b. Petri apostoli „vela cum crisoclabo“ facit. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne II 76). De tempore cf. Geertman More veterum 73 et Scherer Pontifikat 271.

* 5178

(831 sept.–833 aug.) In ecclesia b. Georgii porticos facit et „variis picturis“ ornat. Absidem eiusdem diaconiae „a fundamentis“ et secretarium „noviter“ erigit; insuper vestem de fundato, vestem cum chrisoclabo, vela de fundato maiores et minores atque „in confessionem ipsius basilicae rugas de argento“ offert. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne II 76). De tempore cf. Geertman More veterum 73 et Scherer Pontifikat 271.

* 5179

(831 sept.–833 aug.) „Sarta tecta basilicae b. Adriani martyris posita in via Sacra“ restaurat. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne II 76). De tempore cf. Geertman More veterum 73 et Scherer Pontifikat 271.

* 5180

(831 sept.–833 aug.) In patriarchio Lateranensi triclinium „cum absida de musibo seu et alias absidas duas, dextra levaque posita in paracellaria“ facit. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne II 76). De tempore cf. Geertman More veterum 73 et Scherer Pontifikat 271.

Gregorius IV (827–844) * 5181

329

(832 sept.–833 aug.) In „ecclesia Apostolorum ad Vincula vestem de fundato“ facit. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne II 76). De tempore cf. Geertman More veterum 73 atque Scherer Pontifikat 272.

* 5182

(832 sept.–833 aug.) In ecclesia b. Martini papae „vestem de fundato“ offert. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne II 76). De tempore cf. Geertman More veterum 73 et Scherer Pontifikat 272.

* 5183

(832 sept.–833 aug.) In basilica b. Eusebii „vestem de olovero“ offert. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne II 76). De tempore cf. Geertman More veterum 73 et Scherer Pontifikat 272.

* 5184

(832 sept.–833 aug.) In basilica b. Dei genetricis Mariae trans Tiberim „vestem de tyreo“ offert. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne II 76). De tempore cf. Geertman More veterum 73 et Scherer Pontifikat 272.

* 5185

(832 sept.–833 aug.) In diaconia (b. Mariae), „quae vocatur Cyro“, „vestem de fundato“ offert. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne II 77). De tempore cf. Geertman More veterum 73 et Scherer Pontifikat 272.

* 5186

(832 sept.–833 aug.) In diaconia b. Mariae in via Lata „vestem de fundato“ offert. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne II 77). De tempore cf. Geertman More veterum 73 et Scherer Pontifikat 272.

* 5187 JE II 743

834 mai. 24 Roma Hittonem episcopum Frisingensem excipit (a. 834, ind. XII, in ipso d. pentecostes). L a u d . i n : Translatio ss. Alexandri et Iustini c. 1 (MGH SS 15/1, 286). – R e g . : Weissthanner Reg. Freising n. 24.

* 5188 JE II 744

(834 mai. 28) Hittonem episcopum Frisingensem ad sese evocat „sexta die“ post eius adventum (a. 834, ind. XII). L a u d . i n : Translatio ss. Alexandri et Iustini c. 1 (MGH SS 15/1, 287). – R e g . : Weissthanner Reg. Freising n. 24. In Notitia ecclesiae Frisingensis (AA SS sept. 5, 472) Hittonem iul. 1 reliquias a papa obtinuisse legitur; Translatio ss. Alexandri papae et Iustini presbyteri eum mai. 30 Roma cum reliquiis decessisse narrat.

* 5189 JE I 326

(834 mai. 28?) (Roma) Hittoni episcopo Frisingensi post instantissimas preces reliquias ss. Alexandri papae et Iustini presbyteri concedit. L a u d . i n : Translatio ss. Alexandri et Iustini c. 1 (MGH SS 15/1, 287); Viti Arnpeck Chron. Baioariorum (Leidinger 61sq.); Viti Arnpeck Liber de gestis epp. Frisigen. (Leidinger 858). – R e g . : Germ. Pont. I 331 n. *4; Weissthanner Reg. Freising n. 24.

330

Gregorius IV (827–844) Olim ad (834 iul. 1), de tempore cf. Germ. Pont. I loc. cit. Cf. etiam Calendarium Weihenstephanense IX (MGH SS 13, 51 adn. 8).

* 5190

(833 sept.–834 aug.) In diaconia b. Mariae „in Cosmidi vestem de tireo“ facit. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne II 77). De tempore cf. Geertman More veterum 74 et Scherer Pontifikat 272.

* 5191

(833 sept.–834 aug.) In ecclesia b. Susannae vestem fundatam „cum periclisin de tireo“ offert. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne II 77). De tempore cf. Geertman More veterum 74 et Scherer Pontifikat 272.

* 5192

(833 sept.–834 aug.) In ecclesia b. Quiriaci „vestem de fundato habentem periclisin de stauraci“ facit. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne II 77). De tempore cf. Geertman More veterum 74 et Scherer Pontifikat 272.

* 5193

(833 sept.–834 aug.) In ecclesia b. Pudentianae „vestem de fundato, cum periclisin de quadrapulo“ facit. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne II 77). De tempore cf. Geertman More veterum 74 et Scherer Pontifikat 272.

* 5194

(833 sept.–834 aug.) In ecclesia b. Vitalis „vestem de fundato“ facit. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne II 77). De tempore cf. Geertman More veterum 74 et Scherer Pontifikat 272.

* 5195

(833 sept.–834 aug.) In ecclesia b. Anastasiae „vestem de fundato“ facit. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne II 77). De tempore cf. Geertman More veterum 74 et Scherer Pontifikat 272.

* 5196

(833 sept.–834 aug.) In basilica b. Luciae, „quae appellatur Orfea, vestem de fundato cum periclisin de optapulo“ facit. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne II 77). De tempore cf. Geertman More veterum 74 et Scherer Pontifikat 272.

* 5197

(833 sept.–834 aug.) In „titulo b. Grisogoni martyris vestem de tireo ... cum periclisin de stauraci“ facit. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne II 77). De tempore cf. Geertman More veterum 74 et Scherer Pontifikat 272.

* 5198

(833 sept.–835 aug.) In ecclesia b. Marci „patenam octogoni exauratam calicem octogoni fundatum cum foliis exauratum“, „sciphum argenteum“ et „canistra ennafotia“ facit. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne II 77). De tempore cf. Geertman More veterum 74 et Scherer Pontifikat 272.

Gregorius IV (827–844) * 5199

331

(833 sept.–835 aug.) Basilicae b. Pauli „vestem chrisoclabam“ offert. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne II 77). De tempore cf. Geertman More veterum 74 et Scherer Pontifikat 272.

* 5200

(833 sept.–835 aug.) „Formam, quae Sabbatina nuncupatur“, restaurat, „ita ut ad ecclesiam b. Petri apostoli atque ad Ianuculum ... indiffluenter decurrat“. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne II 77). De tempore cf. Geertman More veterum 74. De re cf. Herbers Vorstellungen 67–69.

* 5201

(834 sept.–835 aug.) In titulo Pamachii „vestem de stauraci, cum periclisin de quadrapulo“ offert. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne II 77). De tempore cf. Geertman More veterum 74.

* 5202

(834 sept.–835 aug.) In ecclesia b. Ceciliae „vestem de fundato“ offert. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne II 77). De tempore cf. Geertman More veterum 74 et Scherer Pontifikat 272.

* 5203

(834 sept.–835 aug.) In „titulo Emiliane ... vestem de fundato“ offert. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne II 77). De tempore cf. Geertman More veterum 74 et Scherer Pontifikat 272.

* 5204

(834 sept.–835 aug.) In „ecclesia b. Xysti ... vestem de tireo“ offert. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne II 77sq.). De tempore cf. Geertman More veterum 74 et Scherer Pontifikat 272.

* 5205

(834 sept.–835 aug.) In ecclesia b. Balbinae „vestem de fundato“ offert. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne II 78). De tempore cf. Geertman More veterum 74 et Scherer Pontifikat 272.

* 5206

(834 sept.–835 aug.) In „titulo Damassi vestem de stauraci“ offert. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne II 78). De tempore cf. Geertman More veterum 74 et Scherer Pontifikat 272.

* 5207

(834 sept.–835 aug.) In „ecclesia apostolorum Iacobi et Philippi vestem de fundato“ offert. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne II 78). De tempore cf. Geertman More veterum 74.

* 5208

(834 sept.–835 aug.) In ecclesia b. Marcelli „vestem de fundato“ offert. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne II 78). De tempore cf. Geertman More veterum 74 et Scherer Pontifikat 272.

332 * 5209

Gregorius IV (827–844) (834 sept.–835 aug.) In „basilica b. Laurentii in Lucinae ... vestem de stauraci“ facit. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne II 78). De tempore cf. Geertman More veterum 74 et Scherer Pontifikat 272.

* 5210

(834 sept.–835 aug.) In ecclesia s. Valentini „vestem de fundato“ offert. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne II 78). De tempore cf. Geertman More veterum 74 et Scherer Pontifikat 272.

* 5211

(835) Ludovico imperatori per Gregorium abbatem monasterii s. Gregorii litteras de depositione Ebonis archiepiscopi Remensis scribit. L a u d . i n : Litterae Caroli Calvi regis Nicolao I a. 867 directae (MGH Conc. 4, 241). De re cf. nuperrime Heinen Pseudoisidor 122sq. et fusius Scherer Pontifikat 157–164.

† 5212 JE †2569

836 mai. 15 Monasterium Fuldense sub Hrabano abbate constitutum cum possessionibus ac privilegiis confirmat (Dat. p. m. Benedicti notarii ac scriniarii S. R. E. id. mai., ind. XIV). – Pontificii nostri cura. E d . : Migne PL 106, 860 n. 4; Pflugk-Harttung Dipl.–hist. Forsch. 370 (extr.). – R e g . : Germ. Pont. IV 359 n. †12. Olim ad 828 mai. 15. Spurium, adhibitis praeceptis Benedicti VIII (J³ †8749) et Victoris II (JL 4364), fortasse etiam privilegiis Silvestri II (J³ †8418), Clementis II (JL 4134), Leonis IX (JL 4170) compositum, cf. Germ. Pont. IV 359 n. †12 adn. et Jakobs Fuldaer Papsturkunden 41, ubi et de tempore.

* 5213

(835 sept.–836 aug.) „Iuxta latus basilicae (s. Mariae Transtiberim) monasterium a fundamentis statuit et novis fabricis decoravit. In quo etiam monachos canonicos adgregavit, qui inibi officium facerent et ... laudes diebus singulis et noctibus prosecutis … decantarent“. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne II 78). – R e g . : Ital. Pont. I 128 n. *2. Olim ad a. (827–844), cf. Geertman More veterum 75 et Scherer Pontifikat 272.

* 5214

(835 sept.–836 aug.) In monasterio b. Anastasii „vestem de stauraci cum periclisin de quadrapulo“ facit. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne II 79). De tempore cf. Geertman More veterum 75 et Scherer Pontifikat 272.

* 5215

(835 sept.–836 aug.) In monasterio s. Sabae „vestem de olovero“ facit. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne II 79). De tempore cf. Geertman More veterum 75 et Scherer Pontifikat 272.

* 5216

(835 sept.–836 aug.) In monasterio s. Andreae, „qui ponitur in Clibuscauri ... vestem de stauraci, cum periclisin de optabulo“ facit. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne II 79). De tempore cf. Geertman More veterum 75 et Scherer Pontifikat 272.

Gregorius IV (827–844) * 5217

333

(835 sept.–836 aug.) In monasterio s. Agathae, „qui ponitur super Subora ... vestem de olovero cum periclisin de obtapulo“ facit. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne II 79). De tempore cf. Geertman More veterum 75 et Scherer Pontifikat 272.

* 5218

(835 sept.–836 aug.) In „monasterio s. Herasmi ... vestem de stauraci, cum periclisin de obtapulo“ facit. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne II 79). De tempore cf. Geertman More veterum 75 et Scherer Pontifikat 272.

* 5219

(835 sept.–836 aug.) In diaconia s. Luciae, „qui ponitur in Septem Vias ... vestem de olovero, cum periclisin de obtapulo“ facit. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne II 79). De tempore cf. Geertman More veterum 75 et Scherer Pontifikat 272.

* 5220

(835 sept.–836 aug.) In oratorio s. Luciae, „qui ponitur in monasterio de Renati vestem de olovero“ facit. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne II 79). De tempore cf. Geertman More veterum 75 et Scherer Pontifikat 272.

* 5221

(835 sept.–836 aug.) In monasterio s. Silvestri „vestem de olovero, cum periclisin de obtapulo ... et aliam vestem de fundato“ facit. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne II 79). De tempore cf. Geertman More veterum 75 et Scherer Pontifikat 272.

* 5222

(835 sept.–836 aug.) In monasterio s. Praxedis „vestem de olovero cum periclisin de stauraci“ facit. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne II 79). De tempore cf. Geertman More veterum 75 et Scherer Pontifikat 272.

5223 JE 2580

837 mai. 31 Liuprammo Iuvavensis ecclesiae archiepiscopo pallium concedit (Scr. p. m. Petri scriniarii in m. mai., ind. XV. Sigillatum II kal. iun. p. m. Ursi secundicerii s. sedis apost., imperante d. pp. perpetuo aug. Hludowico a Deo coronato magno imp. a. XXII, ind. XV). – Si pastores ovium. E d . : Hauthaler Salzburger UB II 27 n. 13. – R e g . : Germ. Pont. I 10 n. 14. Laud. etiam in Conversione Bagoariorum c. 9 (ad a. 836) (Lošek 118). – De re cf. novissime Scherer Pontifikat 256–258.

* 5224

(835 sept.–837 aug.) Ecclesiam b. Dei genetricis trans Tiberim restaurat „et in ea sanctum Praesepium, ad similitudinem Praesepii s. Dei genitricis quae appellatur Maioris“ construit atque „lamminis aureis et argenteis“ adornat. Insuper imaginem auream, „cercellus“ et gabathas aureas donat. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne II 78). De tempore cf. Geertman More veterum 75 et Scherer Pontifikat 272.

334 * 5225

Gregorius IV (827–844) (835 sept.–837 aug.) In ecclesia b. Pauli „cortinam fundatam, pendentem in arcum triumphalem“ et vela diversa facit. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne II 79). De tempore cf. Geertman More veterum 75 et Scherer Pontifikat 272.

* 5226

(835 sept.–837 aug.) In ecclesia b. Georgii „vela de fundato“ facit. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne II 79). De tempore cf. Geertman More veterum 75 et Scherer Pontifikat 272.

* 5227 JE I 326

(837) Roma Aegrotans invenitur ab Adrebaldo abbate, Ludovici (Pii) imperatoris legato. L a u d . i n : Astronomi Vita Hludowici c. 55 (MGH SS rer. Germ. 64, 510). De Adrebaldo abbate cf. Astronomi Vita Hludowici 529 adn. 902.

* 5228 JE *2581

(837) Ad Ludovicum (Pium) imperatorem mittit cum Adrebaldo abbate „duos episcopos, Petrum Centumcellensis urbis et Georgium regionarium Romane urbis, simul episcopum“ deferentes „epistolam imperatori destinatam“. L a u d . i n : Astronomi Vita Hludowici c. 56 (MGH SS rer. Germ. 64, 512). De re cf. Dümmler Geschichte 1, 122.

* 5229

(837?) Georgium episcopum Ravennatem consecrat.

Roma

L a u d . i n : Agnelli Lib. pont. c. 171 (MGH SS rer. Lang. 388; FChr 21/2, 586; CCCM 199, 351). De tempore cf. Agnellus Book of pontiffs 289 adn. 1.

* 5230

(838 mart. 1) Rovigo Placitum Theodori episcopi et missi s. sedis apostolicae et Witgerii episcopi (Taurinensis ecclesiae missi) domni imperatoris, in finibus civitatis Gavelli in villa, quae vocatur Rodigo, in causa s. ecclesiae Ravennatis seu s. Apollinaris adversus Bruningum vassum domini imperatoris super fundis in terra Adriensi. L a u d . i n : Manaresi Placiti 139. – R e g . : Ital. Pont. V 38 n. 96. Olim ad 838 apr. 22, de tempore cf. Manaresi Placiti 140.

* 5231

(837 sept.–838 aug.) In basilica b. Pauli „vela chrisoclaba per arcos presbiterii“ facit. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne II 79). De tempore cf. Geertman More veterum 76 et Scherer Pontifikat 272.

* 5232

(837 sept.–838 aug.) In diaconia b. Georgii „coronam de argento“ facit. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne II 80). De tempore cf. Geertman More veterum 76 et Scherer Pontifikat 272.

* 5233

(838 sept.–839 aug.) In ecclesia b. Dei genetricis Mariae, „quae appellatur Calisti et Cornelii canistra de argento ... et in altare quoque eiusdem (ecclesiae) tabulas de argento“ facit.

Gregorius IV (827–844)

335

L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne II 79sq.). De tempore cf. Geertman More veterum 76 et Scherer Pontifikat 272.

* 5234

(838 sept.–839 aug.) Basilicam b. Dei genetricis Mariae, quae appellatur Calisti et Cornelii, restaurat et decorat atque „corpora bb. Calisti, Cornelii et Calepodi“ elevat et „ante ... presbiterium ampli ambitus operosi operis funditus“ construit. Altari huius basilicae „vestem crysoclabam ... et imaginem“ donat. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne II 80). De tempore cf. Geertman More veterum 76 et Scherer Pontifikat 272. De re cf. Lorenz Papst Calixt I. 217.

* 5235

(838 sept.–839 aug.) Per omnes stationes „amas argenteas ... sciphos“ et „gemiliones“ facit. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne II 80). De tempore cf. Geertman More veterum 76 et Scherer Pontifikat 272.

* 5236

839 Gregorio (IV) (ut opinari licet) assentiente corpora ss. Felicissimi et Agapiti atque s. Felicitatis in Fredennam (Vreden) veniunt. L a u d . i n : Ann. Xant. ad a. 839 (MGH SS rer. Germ. 12, 10). – R e g . : Germ. Pont. IX 83 n. *2. De re cf. Röckelein Reliquientranslationen 241–260 et Smith Old Saints 337. Cf. etiam Scherer Pontifikat 225, quae translationem a Gregorio IV probatam negat.

* 5237

(839 sept.–840 aug.) Ecclesiam b. Petri foris muros restaurat et ornat. Insuper hospicium parvum „iuxta Accolam, pro quietem pontificis, ubi post orationes matutinales vel missarum officia eius valeant membra soporari“, construit picturisque decorat. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne II 80). De tempore cf. Geertman More veterum 76.

* 5238

(839 sept.–840 aug.) Habitaculum „in patriarchio Lateranensi ... prope oratorium s. Laurentii satis idoneum“ facit. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne II 81). De tempore cf. Geertman More veterum 76 et Scherer Pontifikat 272.

*† 5239 JE †*2582

(839–840) Aldrico episcopo Cenomanensi mittit „suum vestimentum sacerdotale, illud scilicet vestimentum, quo in Pascha indutus fuerat. Mittit etiam ei baculum pastorale, quod ferula nuncupatur, una cum sua epistola vocans eum, ut, si possibile foret, usque ad eum“ perveniat. Eique concedit, „ut qualemcumque petitionem et benedictionem a sede s. Petri accipere“ velit, se aut per se ipsum aut per suum missum ei voluntarie et libenti animo missurum atque concessurum. L a u d . i n : Gesta Aldrici (Weidemann Geschichte 149 d). Hoc de spurio cf. etiam J³ †5174 cum operibus ibi laudats.

* 5240 JE I 326

(841 cr. mai.) Ad Lotharium I imperatorem fratresque eius „pacis gratia“ mittit Georgium Ravennatem episcopum.

336

Gregorius IV (827–844) L a u d . i n : Agnelli Lib. pont. c. 173 (MGH SS rer. Lang. 389; FChr 21/2, 588–590; CCCM 199, 352); Ann. Bert. ad a. 841 (MGH SS rer. Germ. 5, 25; Grat 38). Agnellus Lib. pont. de legatione perplexus narrat.

* 5241

(840 sept.–841 aug.) Aedificia „infra palatium ... a fundamentis“ erigit, „descensum qui paracellarium respicit“, reformat. „A quo videlicet loco usque ad oratorium s. Laurentii cuncta quae erant vetera“ restaurat „et alia nova adiecit, in quibus III caminatas fieri“ iubet. Insuper „balneum, quod iuxta paracellarium situm est“, renovat „et marmoribus ceterisque placabilibus operibus“ decorat. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne II 81). De tempore cf. Geertman More veterum 77 et Scherer Pontifikat 273.

* 5242

(840 sept.–841 aug.) In ecclesia Salvatoris, quae appellatur Constantiniana, vestem auritextilem facit. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne II 81). De tempore cf. Geertman More veterum 77 et Scherer Pontifikat 273.

* 5243

(840 sept.–841 aug.) In monasterio s. Dei genetricis Mariae „et sancti Cornelii et Calisti quae appellatur trans Tiberim“, canistra, sciphum, canthara „cum timiamateri ... siclonem“ et cereostata facit. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne II 81). De tempore cf. Geertman More veterum 77 et Scherer Pontifikat 273.

5244

(827–841) A Gregorio (Gozbaldus abbas Altahensis) a Ludovico (rege) commendatus „res sanctas“ rogat. E d . : MGH Epp. 5, 618 n. 3. – R e g . : Germ. Pont. III 178 n. *6. Gozbaldus abbas non consecrationem in episcopum Herbipolensem (al. Wirciburgensem), sed reliquias pro monasterio suo petivit, cf. Löwe Gozbald 167sq., ubi et de tempore.

* 5245

(827–841) Gozbaldo abbati Altahensi membra ss. mart. Felicissimi et Agapiti donat. L a u d . i n : Charta Gozbaldi abbatis a. 841 (Mommsen Privaturkunde 77). – Böhmer/Mühlbacher² n. 1370; Germ. Pont. I 180 n. *1.

† 5246 JE 2568

Reg.:

(827–841) Monasterii Salvatoris Fuldensis petente Hrabano abbate privilegia confirmat. – Quoniam sunt semper. E d . : Migne PL 129, 991; Meyer zu Ermgassen Cod. Eberhardi I 7 et 63; Dronke Cod. dipl. Fuldensis 209 n. 477. – R e g . : Germ. Pont. IV 358 n. †11. Olim 828 apr. 1. Spurium saec. IX confectum adhibito praecepto authentico Benedicti III (J³ 5650), cf. Böhmer/Herbers n. 413 adn. nec non Scherer Pontifikat 237–239.

* 5247

(841 sept.–842 aug.) Facit „in … civitate Hostensi civitatem aliam a solo valde fortissimam … Cui etiam a noviter civitati constructae hoc nomen in sempiternum statuit permanendum, scilicet, ut ab hominibus, sive Romanis sive aliis nationibus, a proprio quod ei erat nomine, id est Gregorio, Gregoriopoli vocitetur“. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne II 82). – R e g . : Ital. Pont. II 16 n. *1.

Gregorius IV (827–844)

337

Olim ad a. (841–844), de tempore cf. Geertman More veterum 77 et eum sequens Scherer Pontifikat 273.

* 5248

(841 sept.–842 aug.) In basilica Salvatoris, „iuxta patriarchium Lateranensi“, „vestem cum chrisoclabo ... et per altaris circuitum ... vela similiter de chrisoclabo“ facit. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne II 82). De tempore cf. Geertman More veterum 77 et Scherer Pontifikat 273.

* 5249

(841 sept.–842 aug.) In oratorio s. Gregorii „infra ecclesiam b. Petri apostoli“ sito collumnellas argenteas offert. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne II 82). De tempore cf. Geertman More veterum 77 atque Scherer Pontifikat 273.

* 5250

(841 sept.–842 aug.) In monasterio b. Laurentii, „quod dicitur Pallacinis“, canistra de argento et cereostata argentea, „sciphum argenteum et ama similiter de argento“ facit. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne II 82). De tempore cf. Geertman More veterum 77 et eum sequens Scherer Pontifikat 273.

* 5251

(830–842) dec. 30 Monasterio Farfensi corpus s. Alexandri concedit et oratorium Salvatori Jhesu Christi dedicat (III kal. ian.). L a u d . i n : Lectionarium Farfense (FSI 33, 22 adn. 1); Constructio mon. Farfensis (FSI 33, 21); Gregorii Catinen. Chron. Farfense (FSI 34, 198). De re cf. McClendon Imperial Abbey 59 nec non Scherer Pontifikat 92–94.

* 5252

(cr. 842) Sergio consule (Neapolitano) per apocrisiarios postulante, ut Iohannem electum inthronizet, legationem mittit ad canonice investigandum, ne pontificalem subripiat sedem. Clericorum et laicorum simulque ipsius ducis iurisiurandi satisfactione accepta ilico accersitum pontificali infula decorat. L a u d . i n : Gesta epp. Neapolitan. c. 59 (MGH SS rer. Lang. 432; Capasso Mon. I 211). – R e g . : Ital. Pont. VIII 421 n. *14.

* 5253

(842 sept.–843 aug.) In curte, „quae cognominatur Draconis“, et in curte, „quae Galeria vocitatur“, domus construit. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne II 82). De tempore cf. Geertman More veterum 78 et eum sequens Scherer Pontifikat 273.

* 5254

(842 sept.–843 aug.) In basilica s. Dei genetricis Mariae „quae cognominatur ad Martyres cyburium ex argento“ et coronam ex argento facit. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne II 82sq.). De tempore cf. Geertman More veterum 78 et Scherer Pontifkat 273.

* 5255

(842 sept.–843 aug.) In basilica b. Marcelli ponitificis coronam argentam facit. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne II 83). De tempore cf. Geertman More veterum 78 et Scherer Pontifikat 273.

338 * 5256

Gregorius IV (827–844) (842 sept.–843 aug.) In diaconia s. Georgii „velum alexandrinum ... seu velum ante ianuas lineum plumatum“ facit. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne II 83). De tempore cf. Geertman More veterum 78 nec non Scherer Pontifikat 273.

* 5257

(827–843) Ordinationes V per m. mart. et sept. seu dec., presbyteros …, diaconos …; episcopos per diversa loca numero CLXXXV facit. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne II 83).

† 5258 JE †2583

(841– 844 ian.) Omnibus Christianis nuntiat, Ebonem archiepiscopum Remensem violenter ab ecclesia depositum nulloque crimine convictum coram se Romae in pristinum gradum restitutum esse. – Cum divina instigatione. E d . : MGH Epp. 5, 81 n. 15. – R e g . : Germ. Pont. V/2, 18 n. †2. Olim ad a. 840, de tempore et re cf. Jakobs in Germ. Pont. V/2 loc. cit. adn. Cf. etiam Böhmer/Herbers n. 32 adn. et novissime Scherer Pontifikat 158sq. – De traditione cf. Kehr PUU Rom. Bibliotheken III 117.

* 5259

(844 in.) Ad Gregorium Marcwardus abbas Prumiensis cum licentia et epistolis Lotharii I imperatoris Romam proficiscitur, ut alicuius praeclarissimi martyris corpus accipiat. Arrepto iam itinere certior factus Gregorium papam obiisse et Sergium (II) pro eo constitutum esse missa ad imperatorem relatione et receptis ad nuper creatum pontificem mandatis Romam venit. L a u d . i n : Translatio ss. Chrysanti et Dariae (Floß 172; MGH SS 15/1, 374). – R e g . : Görz Mittelrhein. Reg. I n. 546; Germ. Pont. X 281 n. *3. De re cf. Isphording Prüm 304–307 cum operibus laudatis. Cf. etiam J³ *5278.

5260 JE 2584

(827–844) Otgario archiepiscopo Moguntino de muneribus missis gratias agit. Quod petiisset corpus sanctum nondum repertum esse nunciat. – Quod nos tanto. E d . : MGH Epp. 5, 71 n. 13. – R e g . : Germ. Pont. IV 61 n. 25. De re cf. Herbers Rom 147.

* 5261

(827 [838]–844) Gregorio congregatio ab insula, quae ab incolis Alamanniae Augia vocitatur, nuntiat se ei nuntium et scripta dirigere audere; scribit de loco suo committitque eum imitantem sanctissimi homonymi sui Gregorii exempla sacra. L a u d . i n : Formulae Augienses (MGH Formulae 377 n. 26). – R e g . : Germ. Pont. II/1, 151 n. 5. Fragmentum. Hanc epistolam Gregorio cuidam papae missam esse, e tenore ipso apparet. De tempore cf. Dümmler Formelsammlungen 402 et Zeumer (MGH Formulae 341). Cf. etiam Scherer Pontifikat 244–246.

* 5262

(827–844) Maxentio Foroiuliensi pontifici iterum contra Gradensem ecclesiam interpellanti confirmat patriarchatum s. Aquileiensis ecclesiae. L a u d . i n : Ludovici II privilegium a. 854 oct. 30 (MGH DD L II 97 n. 17); Privilegium Iohannis XIX a. 1027 sept. concessum (Zimmermann Papsturkunden II 1092 n. 578). – R e g . : Ital. Pont. VII/1, 25 n. *35.

Gregorius IV (827–844)

339

Atvero decreti ab ipso Gregorio IV confirmati nulla fit mentio in Ludovici II privilegio, in quo tantum legimus „temporibus Gregorii pp.“ quaestionem illam retractatam et Ludovici I et Lotharii I imperatorum iudicio ad finem usque perductam esse. Econtra Iohannes XIX decreta Eugenii II (J³ 5111) et Gregorii IV praepropere, ut videtur, laudavit. – De tempore nihil constat, cum Maxentii patriarchae dies emortualis lateat. De re cf. novissime Scherer Pontifikat 113–123.

* 5263

(827–844) Monasterium Sublacense, „quia Agareni destruxerunt“, reaedificare coepit. L a u d . i n : Chron. Subl. (RIS NS 24/6, 27 et 34). De re cf. Herbers Leo IV. 277, Böhmer/Herbers 76 n. 172 nec non Scherer Pontifikat 85sq.

* 5264

(827–844) Monasterio Sublacensi privilegium concedit. L a u d . i n : Chron. Subl. (RIS NS 24/6, 33). De re cf. novissime Scherer Pontifikat 85sq.

* 5265

(827–844) Gradensem sedem approbando Venerio patriarchae pallium concedit utendum in diebus. L a u d . i n : Andreae Danduli Chron. VIII c. 2 (RIS NS 12/1, 146). – R e g . : Ital. Pont. VII/2, 42 n. *33. Cf. Meyer Spaltung 32, qui suspicatur, hanc et ceteras notitias de concessione pallii Dandulum non ex ipsis privilegiis, quae iam olim perierint, sumpsisse, sed ex Iohannis XIX (JL 4085; Böhmer/Frech n. 101) et Benedicti IX (JL 4114; Böhmer/Zimmermann n. 255) privilegiis, in quibus haec anteriorum pontificum privilegia enumerantur.

*† 5266

(827–844) Basilicam s. Michaelis Corrigiensem ingentibus et assiduis postulationibus Conradi comitis Corrigiae in praepositurae dignitatem sub titulo b. Mariae et ss. Michaelis et Quirini erigit eamque illustrat reliquiis ss. Quirini, Tiburtii, Hermetis, Veronicae et Reparatae, 12 canonicis cum pluribus clericis in ea institutis et 4 ex plebe b. Mariae de Campo rotundo in dictam basilicam translatis, reservat omnes ecclesias in universo territorio Conradi comitis fundatas, de Reginensis et Parmensis episcoporum et archipresbyteri dictae plebis assensu, collationi praepositi et canonicorum, iure tamen dicti comitis et heredum ipsarum fundatorum patronatus semper salvo; et decorat ipsam basilicam magnis et variis indulgentiis. L a u d . i n : Innocentii II privilegium a. 1140 mai 18 (Klinkenborg PUU Nonantola 110 n. 2; Marchi Antichità 72). – R e g . : Ital. Pont. V 401 n. †*1. De fide et re cf. Scherer Pontifikat 278.

*† 5267

(827–844) Ecclesiam episcopalem Osnabrugensem privilegio stabilit. L a u d . i n : Arnolfi regis diploma spurium n. †4 (MGH DD Arn. 8). – R e g . : Germ. Pont. IX 112 n. †*5. Privilegium umquam exstitisse nullatenus apparet verisimile. Laud. etiam in Heinrici IV dipl. spuriis n. †303 et †310 (MGH DD H IV 398 et 407).

*† 5268

(827–844) Abbati ss. Salvatoris et Salmiani Sextensi, presbytero cardinali s. Priscae et legato apostolicae sedis, privilegium Gregorii (II) (J³ *†3747) confirmat. L a u d . i n : Benigni de Luca Monumenta Sextensia. – R e g . : Ital. Pont. III 459 n. †*6. De traditione cf. Ital. Pont. III 458; de fide cf. Scherer Pontifikat 277. Cf. etiam J³ *†3446.

340 *† 5269

Gregorius IV (827–844) (827–844) Ecclesiae collegiatae s. Laurentii Imolensi privilegium exemptionis concedit. L a u d . i n : Celestini III privilegium a. 1194 mart. 28 (Kehr Aeltere PUU 552 n. 31). – R e g . : Ital. Pont. V 167 n. †*2. De fide cf. Scherer Pontifikat 278.

*† 5270

(827–844) Monasterio Novae Corbiae exemtionem praebet. L a u d . i n : Privilegium dubium Iohannis pp. (JL †4132) (Finke Papsturkunden 28 n. 9 [fragm.]). Privilegium sub die 1046 dec. 29 Iohanni pp. attributum sed verisimile Clementi II attribuendum esse putat Böhmer/Frech n. †354. Cf. etiam Krüger Studien 230, Böhmer/Herbers n. †453 et novissime Scherer Pontifikat 236sq.

* 5271 JE I 327

(844 ian.) Moritur et in basilica b. Petri sepelitur. L a u d . i n : Lib. pont. (Duchesne II 83); Ann. Bert. ad a. 844 (MGH SS rer. Germ. 5, 30; Grat 45); Ann. Auscienses ad a. 844 (MGH SS 3, 171). Mensis conici potest ex Sergii II initiis (J³ 5272), diem vero nescimus. – De loco sepulturae eius cf. Borgolte Petrusnachfolge 74sq. 118sq. 350.

INDEX INITIORUM

A Deo institutae 4156 Accepimus quae scripta 3244 Accepimus vestri a 3740 Ad aures clementissimae 4576 Ad cognitionem intentionem prudentissimae 4536 Ad cognitionem tuae 3434 Ad cognitionem vestrae 3507 Ad hoc apostolicae 4274 Ad hoc nobis †3557 Ad hoc nos †3448 Ad hoc omnipotens 4952 Ad referendas gratiarum 4164 Ad referendum praecellentissimae 4426 Adrianus papa Romam *†4320 Aequitatis nos admonet 3454 Agnitum esse volumus †4655 Apostolicae dignitati status †5118 Apostolicae dignitatis discretioni †4710 Apostolicae sedis administratio †4959 Apostolicae sedis administrationi †4959 Apostolico moderamini convenit †3982; †4761 Arbiter rerum et 4145 Audientes orthodoxam vestrae 4496 Audite sententiam quam †3526 Auditum fratres carissimi *4708 Audivi regis Aethelredi †3486 Audivimus quod sine †3441 Beatus David rex Benedictus Deus et Benedictus Deus pater Benedictus dominus Deus Bonae voluntatis et Breve facta a

4441 †3864 3996 4244 4646 3867

Catholica et sanctorum Catholica sanctorum patrum Christiana religio adulterium Coelesti saeculorum regi Comperientes te in Concubuisti cum sorore Congaudeo valde quoniam Congregatis omnibus Anglorum Consideranti mihi humanae Considerantibus nobis et Constat omnibus Constituimus te omnibus Continuo ubi nostram

3848 3848 †4025 ?3358 3710 †4025 †5112 3619 3480 4197 †4372 †3934 †3854

Convenit apostolicae auctoritati †4301 Convenit apostolico moderamini †3315; †3668; †4302; 4044; †4972 Convenit nobis qui 4264 Credimus quod iam 4413 Creditae speculationis impellimur 3750 Creditae speculationis ministerium 3721 Creditae speculationis sollicitudine 3717 Cum ad limina 4878 Cum audivimus christianissimam †5117 Cum bona fama †3188 Cum caritatis amor 4201 Cum diversa sint 3504 Cum divina instigatione †5258 Cum gravi gemitu 4143 Cum homines vis 5114 Cum in principio †4403 Cum in timore ?3365 Cum magna nobis †4099; 5011; 5021 Cum magno dolore 4262 Cum maxima nobis 4281 Cum maximo honorificentiae 4163 Cum militiam et †5087 Cum nobis sanctissimae 3968 Cum omnis ecclesia †3515 Cum omnis iustitia †3618 Cum piae desideriis 5033 Cum piae desiderium 4612; 5030 Cum regalis potentiae 4180 Cum religiosissimum constet 5060 Cum sanctam et †3995 Cum semper sint †4052 Cum sicut apostolicae †3436 Cum simus Dominicae †3825 Cum singulare sit 3506 Cum summae apostolicae †3436; 4461; 4500; 4611; 4905; †5058 Cum summae et 4500 Cum unus exstet 3505 Cura nobis atque 4118; 4119 Cura nobis et 4118 Curae sit omnibus †3280 De cottidiano sanctae De feminis quae De gradibus propinquitatis De officiis missarum De vestrae quidem

†3373; †3374 4034 †4025 †3610 3603

342

Index initiorum

Decimo nono die 3432 Decipi quidem et ?3362 Dei omnipotentis immensae †3835 Dei ordinationem accusat †4491 Delatum est ad 3228 Desiderabilem mihi a 3726 Desiderabiles litteras excellentiae 3427 Desiderabiles litteras vestrae †3694 Desiderantibus vobis magnam 4267 Desiderantissimae vestrae excellentiae 4343 Desiderio salutatis animarum †5117 Desiderium quod ad †5134 Destinavit nobis per 4391 Deum nemo inquit 5038 Deus qui dixit 4494 Diebus vitae tuae 4762; 5099 Dignum valde est †4656 Dilectionis vestrae quas 4648 Dilectissimi in Domino †3224 Dilectus filius ac †4342 Directus a regali 4567 Directus a vestigia 4416 Directus a vestra 4552 Divina dispensatione ad †3667 Divina fulgens doctrina 4318 Divinis praeceptionibus in †5034 Divinis praeceptis et †5174 Divinitus praeordinata vestra 4440 Doctoris gentium egregii 3853 Doctoris omnium gentium 3853 Domino cooperante et 3846; 3931; 3932 Dominus Iesus Christus 3718; †4982 Dominus ac Deus ?3367 Dominus ac redemptor 4579 Dominus ac salvator 3322 Dominus qui dixit 3301 Dominus regnavit exultet †3486 Donum gratiae spiritualis ?3568 Dudum obitum dilectissimam 3535 Dudum praecipua gnaraque 4572 Dum Christianitatis vestrae †3187 Dum amore piae 4684 Dum apostolicis pontificibus 3576 Dum divina scripturarum 4203 Dum illa quae 4182 Dum in tanta 4348 Dum internae mentis 4214 Dum nimio provocati 4392 Dum nimis in 4439 Dum nos regnum †3498 Dum omnium electorum 4245 Dum per vestra 4649 Dum regni vestri 4101 Dum tam copiosam 4150 Dum tam maxima 4184 Dum tanta amoris 4345 Dum tanta securitatis 4355 Dum tantam piae 4250 Dum tantis beneficiorum 4249

Dum tanto ex Dum tanto vestrae Dum vestrae imperiales Dum vestrae imperialis

4480 4198 4895 4895

Ea quae religiosae Ego Leo vicarius Egregie nos admonet Egregius apostolus ait Egregius apostolus docet Egregius egregie nos Egregius nos ammonet Episcopi lectioni et Es zimpt der baepstlichen gewalt Est confusio adducens Et suademus Evangelicis atque apostolicis Excellentissimae et a Exhilarato et Gaudioso Exigit manifestata nobis Exiit edictum Romanum Eximiae et a Explere lingua excellentissime Explere verbis clementissime Explere verbis nequeo

3595 †4983 3972 †4076 3999 3972 3972 5082 †4301 ?3361 ?3238 ?3452 4360 *3767 3693 †3449 4178 4117 4854 4204

Fecisti homicidium volluntarie Fiacense monasterium in Fidelis sermo et Fraternae mortis crimen Fraternitatis tuae studio

†4025 †5047 ?3360 †5086 ?3357

Gaudio exsultans immensas Gaudio magno gaudemus Gesta sive sententiam Gratia vobis et Gratiae sancti spiritus Gratias ago Deo Gratificatus est nobis Hac die nullo Hoc symbolum orthodoxae Hodiernae diei festiva Honor quidem sanctorum Honorius vero in Humanae substantiae universitas Iam triennium evolutum Igitur de divino Igitur quae postulasti Igitur quia postulavit In epistola Leonis In nomine Domini In omni loco Inclitae excellentiae vestrae Indicamus germanae caritati Innotuisti profecto digne Innotuit nobis sanctissimus Insignis praeconii vestrae

4139 3971 3435 ?3356; ?3366 4460 3986; 3988; †3990 3320 †4836 4873 4276 5032 *3260 †4195 3832 4152 †3987 †3415 4078 †4836 3393 4645 3405 †4499 3931; 3932 4371

Index initiorum Insinuatam nobis magnificae Institutio universalis nascentis Integritatem pio studio Integritatem pro Inter cetera quae Inter diversa studiorum Inter diversas continuationum Inter plurima quae Iohannes ait ego Ita christianitatis vestrae Iter peragratum annectens Iubente Vitaliano servo Iuxta quod tuam

3708 4571 4152 4152 3534 4159 3817 3243; †3440 †3416 3242 4565 †3449 3511

Laeta gaudet sancta Lator praesencium prece Lator praesentium litterarum Lectis litteris tuis Legimus in libro Licet summae divinitatis Litteras fraternitatis vestrae Litteras vestrae a

4058 3255 4148 †4108 3954 3213 3323 3737

Magna nos habuit Magno dolore nobis Magno munere misericordiae Manifestum esse omni Marianus eloquentissimus consiliarius Maximo studio Mellifluae et a Meminit fraterna sanctitas Meminit vestra a deo Memores fidei vestrae Missam relationem excellentiae Multorum relatione cognovimus Multum frater carissime

3829 †3961 4853 †3376 ?3338 †3892 4412 3862 4535 †3728 4174 3254 3189

Ne cuiquam labor Nectareas mellifluasque regalis Nectareas nimisque mellifluas Nectareos suavissimosque praecelsos Nimia fluctuamur tribulatione Non nullo fulti Non oportet filiam Nono decimo die Nonulli habent veritatem Nos instituta maiorum Noscere voluit cara Nosse voluit cara Novimus regalis excellentiae Novit humanis rebus Nulli episcoporum ab Nullis rationibus Nullum plus credimus Numquam enim celebrare Ob nimium dolorem Officii nostri auctoritate Officium sacerdotis adsumere

3227 4422 4547 4537 3859 †3183 †3204; †4025 3432 *†4320 ?4981 3395 3395 4563 3533 5083 †3857 4414 3428 3856 †3525 4647

Officium sacerdotis assumere Olim omnipotens Deus Omne desiderium habemus Omnes enim qui Omnia quae de Omnibus orthodoxae fidei Omnibus vobis visum Omnino compertum habet Omnino confidimus et Omnino credimus iam Omnipotens Deus repertor Omnipotenti Deo cuius Omnipotentis Dei institutione Omnis quidem virtus Omnium bonorum spes Omnium fidelium dinoscentiae Omnium fidelium noticiae Oro autem et Orthodoxae fidei plenissimos Parentelae gradus taliter Pastoralibus curis quibus Pervenit ad nos Petente inclito ac Petentium desideriis dignum Petentium desideriis ita Piae tuae intentioni Piae tuae petitioni Pitacium quos Pontificali discretioni praecipue Pontificii nostri cura Post parvi temporis Postquam enim epistolam Praecellentissimos atque nitidissimos Praecelsae et a Praecelsas ac Deo Praefulgidos atque nectareos Praemissis nostris apicibus Praesens Droctegangus abbas Praesentium lator interclusa Praesentium latores iuxta Praestolatos nimisque nobis Presbyter tuus Donatus Prima igitur sedes Primum ut extra Principis piissimi Francorum Probabilibus desideriis nihil Properans ad nos Providi et sapientissimi Proximis fere diebus Pytacium nobis tua Pytacium quod nobis Quae ad securitatem Quaecumque ad laudem Quaeque ad laudem Qualis et quae Qualiter Dominus Deus Quam devote quamque

343 4762 4183 3406 4864 4874 †3345 †4950 4173 4353 4212 4438 †3903; †3989 †3184 ?3359 3481 †5150 *5159 5104 4564 †4025 4495 †3203; 4340 †4916 4436 4115 †4681 †4681 4033 †4744 †5212 3234 4932 4524 4154; 4165 4481 4533 4177 4057 3253 3226 4497 †3476 *4708 *4708 †4100 3706 4172 4102 †3600 4033 4033 †3487; †3488 †4358 †4358 †3691 †3997 3211

344

Index initiorum

Quamprimum nobis attendendum †3573 Quamquam ex ministerio 3713 Quamquam priscae regulae ?3312; †3313; ?3319 Quamquam priscae sacratissime ?3311 Quamvis non sine 3531 Quandoquidem Deus omnipotens 3320 Quanquam priorum patrum †3313 Quanquam priscae regulae †3305 Quanta beati Petri 4588 Quanta luctuosa et 4103; 4104 Quanto amoris annisu 4578 Quanto decoris nitore 4185 Quanto maiori patientia †3669 Quapropter agnoscat omnium †3375 Quapropter prudentiam tua *4319 Qui excellentia vestra 4155 Qui presbyter dicitur 3577 Qui suae divinitatis 3665 Quia Dominus noster †3415; †4617 Quia Dominus oves †4617; †5119 Quia ad petitionem ?4401 Quia dominus noster †5119 Quia excellentia vestra 4155 Quia iuste et †5139 Quia matrem nostram †3499 Quia peccato faciente 3836; 3837; †3840 Quia sancta Romana †3205 Quia sanctitatem tuam 5026 Quia spiritus sancti 4199 Quibus verbis ac 3594 Quicquid ad ea ?3238 Quicumque metropolitanorum per 3259 Quisquis cum dilectione †4618 Quisquis sacerdotali praeditus 4266 Quociens illa a †5110 Quod nos tanto 5260 Quoniam agnovi ut 3394 Quoniam apostolicae censurae †4521 Quoniam decessor noster 3847 Quoniam ex apostolica †5135 Quoniam expetisti a †4650 Quoniam fama bonae †3559 Quoniam in nomine *†4167 Quoniam novimus concedenda †4462 Quoniam semper concedenda †4246; †4247 Quoniam semper sunt ?3467; 3719; 3998; †4052; 4114; 4170; †4904 Quoniam sunt semper †5246 Quorundam relatione didicimus 3258 Quorundam scriptis didicimus 3228 Quotiens a nobis 3229 Quotiens fidelium Dei 4175 Quotiens illa a 3723 Quotiens laudi vestrae 3743 Quotiens perspicua eximiaetatis 4151 Quum angelus Iohanni †3304 Quum semper sint †4243 Recordari vos credimus

4421

Redemptoris nostri benignitas Referente nobis reverentissimo Regi regum in Relatione quorundam didicimus Religiosis desideriis sine Reliquias ecclesiae tuae Remeante ad nos Remeantes ad nos Reminiscere consideramus a Residentibus nobiscum plurimis Reversus a vestris Revertentes ad nos Romano pontifici scribentes

3214 3967 3500 3258 3256 †3674 4876 4949 4354 †4372 4341 4351 †5166

Sacris liminibus beati 3985 Saepe per litteras †3893 Saepe vestrae a 4513 Saepenumero per legatos †3803 Saepius evocatus ut 3898 Sagacissimos nectareosque a 4569 Salubre nimis est 3615 Salubri providentia quidquid 4169 Sancti et magni †3442 Sancto Domino cooperante †3933 Sapientibus et insipientibus 3845 Scimus igitur vestram 4907 Scitis quoniam semper 3719 Scripta dilectissimi filii 3248 Scripta excellentiae vestrae 3190 Scripta fraternitatis vestrae 3244 Scripta quae per 3296 Scriptorum tuae amplectendae 3687 Semper celsitudo vestra 3433 Semper quidem omnis ?3364 Si beneficia saecularibus 3536 Si extraneis ignotisque 4423 Si in rebus 4570 Si pastores ovium †3934; 5223 Si petitionibus Dei †4984 Si quis iuraverit 3749 Si quis liber †4027 Si quis presbyter †3477 Si quis virginem †4026 Si semper sunt 3239; †3423; †3732; †3733 Si tamen licet 4606 Sic omnes apostolicae 3482 Sicut nemo se †4082; †4091 Sicut nobis quibus †3569 Sicut religiosae vitae 3670 Solet epistolaris latio 4153 Sollicitudinem nimiam gerentes 3705 Sperabamus deinde de *3473 Suademus et decretales ?3238 Sunt nonnulli fulti †3183 Sunt nonnulli nullo †3183 Sunt nonnulli stulti †3183 Susceptis igitur conspicuis 4267 Susceptis sanctissimae fraternitatis 3930 Susceptis vestrae dilectionis †3215; †3246

Index initiorum Suscipientes sanctissimae fraternitatis Synodicas fraternitatis vestrae

3957 3321

Ἐν φόβῳ Κυρίου Ἐστὶν αἰσχύνη ἐπάγουσα

345 ?3365 ?3361

Tanta fuit hoc Tanto munere quisque Te spiritu vegeto Tertio igitur idus Tibi profiteor beate

†5133 3712 ?3363 4931 4273

Θεὸν οὐδεὶς φησὶν

5038

Κατανοοῦντί μοι τοῦ

3480

Νεάζοντά σε τῷ

?3363

Universitatis opifex Dominus Ut datis nostris Ut reor dici Ut virginem aut Utilitas ecclesiasticae doctrinae

?3368 ?3681 4566 †4026 †4837

Ὁ Θεὸς ὁ Ὁ Κύριος ἡμῶν Ὁ τῆς ἑαυτοῦ Ὁ τῶν ὃλων

4494 ?3367 3665 ?3368

Venerabilem virum Egwinum Veniens ad sacratissima Venientes ad nos Venit ad nos Vestrae a Deo Vestrae universitati per Viduas a proposito Virgilius et Sidonius Visis litteris karitatis Vitae tuae tantummodo Votiva cordis nostri

†3636 4760 4539 †3905 4502 †3443 †3866 3970 †3316 4762 4186

Πάντων τῶν ἀγαθῶν Πᾶσα μὲν ἀρετὴ Πιστὸς ὁ λόγος Ποία καὶ τίς Ποιμαντικαῖς ϕροντίσιν ἐν Πολυθεῖαν πᾶσαν ὕλην

3481 ?3359 ?3360 †3691 4495 5038

Ἀεὶ μὲν πᾶς

?3364

Τὰ γράμματα τῆς Τὰ γραφέντα παρὰ Τὸ μὲν κλαπῆναι Τῶ βασιλεῖ τῶν Τῶ ἐπουρανίῳ βασιλεί Χάρις ὑμῖν καί

3737; 3740 3244; 3248 ?3362 3500 ?3358 ?3356, ?3366

CONCORDANTIA SIGLORUM EDITIONUM SECUNDAE ET TERTIAE JE: 1995–2584 (addito JE 1926. 2650. 2949 et JL 3398. 6613)

JE 1926 JE *1995 JE †1996 JE †1997 JE 1998 JE *1999 JE *2000 JE 2001 JE 2002 JE *2002α JE †2003 JE †2004 JE †2004α JE *2005 JE 2006 JE 2007 JE 2008 JE 2009 JE 2010 JE 2011 JE 2012 JE 2013 JE *2014 JE 2015 JE 2016 JE 2017 JE 2018 JE 2019 JE 2020 JE 2021 JE *2022 JE *2023 JE 2024 JE 2025 JE 2026 JE 2027 JE 2028 JE 2029 JE 2030 JE *2031 JE *2032 JE *2033 JE *2034

J³ 3719 J³ *3173 J³ †3183 J³ †3184 J³ †3187 J³ *3185 J³ *3186 J³ 3189 J³ 3190 J³ *3193 J³ †3203 J³ †3204 J³ †3205 J³ *3209 J³ 3211 J³ †3215 J³ 3213 J³ 3214 J³ 3226 J³ 3227 J³ 3228 J³ 3229 J³ *3233 J³ 3234 J³ ?3238 J³ 3239 J³ 3244 J³ 3242 J³ 3243 J³ †3246 J³ *3240 J³ *3245 J³ 3248 J³ 3253 J³ 3254 J³ 3255 J³ 3256 J³ 3258 J³ 3259 J³ *3260 J³ *3261 J³ *3262 J³ *3263

JE *2035 JE *2036 JE †2037 JE *2038 JE *2039 JE 2040 JE *2041 JE 2042 JE 2042α JE †2043 JE †2044 JE †2045 JE †2046 JE 2046α JE †2047 JE †2048 JE 2049 JE 2050 JE *2051 JE 2052 JE 2053 JE *2054 JE *2055 JE 2056 JE *2057 JE 2058 JE 2059 JE 2060 JE 2061 JE 2062 JE 2063 JE 2064 JE 2065 JE 2066 JE 2067 JE 2068 JE 2069 JE 2070 JE 2071 JE 2072 JE *2072α JE †2073 JE †2074

J³ *3264 J³ *3265 J³ †3280 J³ *3250 J³ *3287 J³ 3296 J³ *3298 J³ 3301 J³ 3320 J³ †3316 J³ ?3311 J³ ?3312 J³ †3313 J³ *1693 J³ †3304 J³ †3305 J³ 3321 J³ 3322 J³ 3320 J³ 3323 J³ ?3319 J³ *3330 J³ *3331 J³ ?3338 J³ *3349 J³ ?3356 J³ ?3357 J³ ?3357 J³ ?3357 J³ ?3358 J³ ?3359 J³ ?3360 J³ ?3361 J³ ?3362 J³ ?3363 J³ ?3364 J³ ?3365 J³ ?3366 J³ ?3367 J³ ?3368 J³ *†3379 J³ †3374 J³ †3373

JE †2075 JE †2076 JE †2077 JE 2077α JE 2078 JE 2079 JE 2080 JE 2081 JE *2082 JE †*2083 JE †2084 JE †2084α JE *2085 JE *2086 JE †2087 JE *2088 JE 2089 JE 2089α JE 2090 JE 2091 JE 2092 JE 2093 JE *2094 JE 2095 JE *2096 JE *2097 JE †2098 JE †2099 JE †2100 JE †2101 JE †2102 JE †2102α JE †*2103 JE 2104 JE 2105 JE †2105α JE *2106 JE *2106α JE *2107 JE 2108 JE 2109 JE 2110 JE †2111

J³ †3375 J³ †3376 J³ †3345 J³ 3393 J³ 3394 J³ 3395 J³ 3405 J³ 3406 J³ *3412 J³ *†3413 J³ †3415 J³ †3416 J³ *3419 J³ *3420 J³ †3423 J³ *†3426 J³ 3427 J³ 3428 J³ 3432 J³ 3433 J³ 3434 J³ 3435 J³ *3438 J³ †3440 J³ *3444 J³ *3445 J³ †3436 J³ †3443 J³ †3441 J³ †3442 J³ †3448 J³ †3449 J³ *†3446 J³ ?3452 J³ 3454 J³ ?3467 J³ *3471 J³ *?3475 J³ *3483 J³ 3482 J³ 3480 J³ 3481 J³ †3486

348 JE *2112 JE †2113 JE †2114 JE †2115 JE *2116 JE †2117 JE 2118 JE 2119 JE 2120 JE 2121 JE 2122 JE *2123 JE †2124

J³ *3484 J³ †3476 J³ †3487 J³ †3488 J³ *?3492 J³ †3498 J³ 3500 J³ 3504 J³ 3505 J³ 3506 J³ 3507 J³ *3508 J³ †1878 (vol. 1) JE 2125 J³ 3511 JE *2126 J³ *3512 JE †2127 J³ †3515 JE †2128 J³ †3525 JE *2129 J³ *3527 JE †2130 J³ †3526 JE *2131 J³ *3566 JE 2132 J³ ?3568 JE 2133 J³ †3569 JE †2134 J³ †3573 JE 2135 J³ 3576 JE 2136 J³ 3577 JE *2137 J³ *3578 JE *2137α J³ *†3592 JE 2138 J³ 3594 JE *2139 J³ *3596 JE 2140 J³ 3595 JE †2140α J³ †3600 JE †2141 J³ †3618 JE 2142 J³ 3603 JE 2143 Iohanni XIX (JL 4107) attribuendum JE 2144 J³ 3615 JE 2145 J³ 3619 JE †2146 J³ †3610 JE †2147 J³ †3636 JE 2148 J³ 3670 JE †2149 J³ †3667 JE †2150 J³ †3669 JE †2151 J³ †3674 JE *2152 J³ *3679 JE *2152a J³ *3680 JE 2153 J³ ?3681 JE *2154 J³ *3685 JE *2155 J³ *3688 JE 2156 J³ 3687 JE 2157 J³ 3693 JE †2158 J³ †3694 JE *2159 J³ *3699 JE 2160 J³ 3705 JE 2161 J³ 3706 JE 2162 J³ 3710 JE 2163 J³ 3708 JE 2164 J³ 3845

Concordantia Siglorum JE †*2165 JE 2166 JE 2167 JE 2168 JE *2169 JE 2170 JE *2171 JE 2172 JE 2173 JE 2174 JE *2175 JE †2175α JE *2176 JE †2177 JE †2178 JE †2179 JE 2180 JE 2181 JE 2182 JE *2183 JE 2184 JE *2185 JE †*2186 JE †2187 JE 2188 JE *2190 JE *2191 JE *2192 JE *2193 JE *2194 JE *2195 JE *2196 JE *2197 JE *2198 JE *2199 JE *2200 JE *2201 JE *2202 JE *2203 JE *2204 JE *2205 JE *2206 JE *2207 JE *2208 JE *2209 JE *2210 JE *2211 JE *2212 JE *2213 JE *2214 JE *2215 JE *2216 JE *2217 JE *2218 JE *2219 JE *2220 JE *2221 JE *2222 JE *2223

J³ *†3748 J³ 3712 J³ 3713 J³ 3717 J³ *3716 J³ 3718 J³ 3717 J³ 3721 J³ 3723 J³ 3726 J³ *3729 J³ †3803 J³ *3730 J³ 3836 J³ 3837 J³ †3733 J³ 3737 J³ †3691 J³ 3740 J³ *3746 J³ 3743 J³ *†3763 J³ *†3747 J³ †3866 J³ 3749 J³ *3766 J³ *3767 J³ *3768 J³ *3769 J³ *3770 J³ *3771 J³ *3772 J³ *3773 J³ *3774 J³ *3775 J³ *3776 J³ *3777 J³ *3778 J³ *3779 J³ *3780 J³ *3781 J³ *3782 J³ *3783 J³ *3784 J³ *3785 J³ *3786 J³ *3787 J³ *3788 J³ *3789 J³ *3790 J³ *3791 J³ *3734 J³ *3735 J³ *3792 J³ *3793 J³ *3794 J³ *3795 J³ *3736 J³ *3796

JE *2224 JE *2225 JE *2226 JE *2227 JE *2228 JE *2228α JE *2229 JE 2230 JE *2231 JE 2232 JE *2233 JE †*2233a JE 2234 JE *2235 JE *2236 JE *2237 JE †*2238 JE 2239 JE 2240 JE *2241 JE *2242 JE 2243 JE †*2244 JE 2245 JE 2246 JE 2247 JE †2248 JE *2249 JE †2249α JE 2250 JE 2251 JE 2252 JE 2253 JE 2254 JE †2255 JE †2255α JE †2255β JE 2256 JE *2257 JE †2258 JE *2259 JE *2260 JE *2261 JE *2262 JE *2263 JE 2264 JE 2265 JE 2266 JE *2267 JE †2268 JE *2269

JE 2270 JE 2271 JE *2272 JE *2273 JE *2273a JE 2274

J³ *3797 J³ *3798 J³ *3799 J³ *3800 J³ *3801 J³ *†3806 J³ *3814 J³ 3721 J³ *3822 J³ 3817 J³ *3818 J³ *†3820 J³ †3825 J³ *3821 J³ *3823 J³ *3824 J³ *†3895 J³ 3829 J³ 3832 J³ *3833 J³ *3834 J³ †3835 J³ †3840 J³ 3846 J³ 3847 J³ 3848 J³ †3854 J³ *3850 J³ †3857 J³ 3856 J³ 3853 J³ 3859 J³ 3862 J³ 3867 J³ †3864 J³ †3892 J³ †3893 J³ 3898 J³ *3897 J³ †3905 J³ *3906 J³ *3924 J³ *3926 J³ *3928 J³ *3927 J³ 3930 J³ 3931 J³ 3932 J³ *3929 J³ †3934 J³ *3951 et J³ *3952 et J³ *3953 J³ 3954 J³ 3957 J³ *3958 J³ *3966 J³ *3960 J³ 3968

Concordantia Siglorum JE 2275 J³ 3967 JE 2276 J³ 3970 JE 2277 J³ 3971 JE 2278 J³ 3972 JE *2279 J³ *3975 JE *2280 J³ *3976 JE †2281 J³ †3903 JE †2282 J³ †3989 JE †2283 J³ †3982 JE *2284 J³ *3983 JE *2285 J³ *3984 JE 2286 J³ 3985 JE 2287 J³ 3986 JE 2288 J³ 3988 JE †2289 J³ †3987 JE 2290 J³ 3999 JE 2291 J³ 3996 JE 2292 J³ †3997 JE 2293 J³ 3998 JE †2294 J³ †3995 JE *2295 J³ *4000 JE *2296 J³ *4002 JE *2297 J³ *4003 JE *2298 J³ *4004 JE *2299 J³ *4005 JE *2300 J³ *4006 JE *2301 J³ *4007 JE *2302 J³ *4008 JE *2302α J³ *4009 JE *2302β J³ *†4028 JE †2303 J³ †4025 JE †2304 J³ †4026 JE †2305 J³ †4027 JE 2306 J³ 4033 JE 2307 J³ 4044 JE *2308 J³ *4051 JE †2309 J³ †4372 JE †2310 J³ †4358 JE *2311 J³ *4055 JE 2312 J³ 4057 JE 2313 J³ 4058 JE 2314 J³ *4079 JE 2315 J³ 4078 JE †2316 J³ †4082 JE *2317 J³ *4090 JE †2318 J³ †4091 JE †2319 J³ †4052 JE †2320 J³ †4099 JE †2321 J³ †4100 JE 2322 J³ 4101 JE 2323 J³ 4102 JE 2324 delendum est, cf. Ital. Pont. VII/2, 24 n. 30 JE 2325 J³ 4103 JE 2326 J³ 4104 JE 2327 J³ 4105 JE †2328 J³ †4076 JE *2329 J³ *4127

JE 2330 JE 2331 JE 2332 JE 2333 JE *2334 JE 2335 JE 2336 JE 2337 JE 2338 JE *2339 JE 2340 JE 2341 JE 2342 JE 2343 JE 2344 JE 2345 JE 2346 JE 2347 JE 2348 JE 2349 JE 2350 JE 2351 JE 2352 JE 2353 JE 2354 JE 2355 JE 2356 JE 2357 JE 2358 JE 2359 JE 2360 JE 2361 JE 2362 JE 2363 JE 2364 JE *2365 JE *2366 JE †2367 JE 2368 JE 2369 JE 2370 JE 2371 JE 2372 JE 2373 JE 2374 JE 2375 JE *2376 JE *2377 JE *2378 JE *2379 JE 2380 JE 2381 JE †2382 JE †2383 JE †2384 JE †2385 JE 2386 JE 2387 JE 2388

J³ 4118 J³ 4114 J³ 4119 J³ 4115 J³ *4136 J³ 4117 J³ 4143 J³ 4145 J³ 4148 J³ *4149 J³ 4150 J³ 4151 J³ 4152 J³ 4153 J³ 4155 J³ 4156 J³ 4159 J³ 4163 J³ 4164 J³ 4169 J³ 4170 J³ 4172 J³ 4173 J³ 4174 J³ 4175 J³ 4177 J³ 4178 J³ 4154 J³ 4165 J³ 4182 J³ 4183 J³ 4184 J³ 4185 J³ 4180 J³ 4186 J³ *4192 J³ *4193 J³ †4195 J³ 4197 J³ 4198 J³ 4199 J³ 4201 J³ 4203 J³ 4204 J³ 4212 J³ 4214 J³ *4232 J³ *4239 J³ *4240 J³ *4241 J³ 4244 J³ 4245 J³ †4243 J³ †4247 J³ †4246 J³ †4108 J³ 4249 J³ 4250 J³ 4262

349 JE 2389 JE 2390 JE 2391 JE *2392 JE 2393 JE 2394 JE 2395 JE *2396 JE *2397 JE *2398 JE *2399 JE †*2400 JE †2401 JE *2402 JE *2403 JE 2404 JE *2405 JE †2406 JE †*2407 JE 2408 JE 2409 JE *2410 JE 2411 JE †2412 JE 2413 JE 2414 JE 2415 JE 2416 JE *2417 JE 2418 JE 2419 JE 2420 JE †2421 JE 2421 JE 2422 JE 2423 JE 2424 JE 2425 JE 2426 JE 2427 JE 2428 JE 2429 JE †2430 JE 2431 JE 2432 JE 2433 JE 2434 JE 2435 JE 2436 JE 2437 JE 2438 JE 2439 JE 2440 JE 2441 JE 2442 JE 2443 JE †2444 JE 2445 JE 2446

J³ 4264 J³ 4266 J³ 4267 J³ 4273 J³ 4274 J³ 4276 J³ 4281 J³ *4279 J³ *4280 J³ *4287 J³ *4291 J³ *†4300 J³ †4302 J³ *4297 J³ *4299 J³ 4318 J³ *4319 J³ †4301 J³ *†4314 J³ 4340 J³ 4341 J³ *4349 J³ ?4401 J³ †4342 J³ 4343 J³ 4351 J³ 4345 J³ 4348 J³ *4352 J³ 4353 J³ 4354 J³ 4355 J³ †4358 J³ †4372 J³ 4360 J³ 4392 J³ 4391 J³ 4412 J³ 4371 J³ 4413 J³ 4414 J³ 4416 J³ †4403 J³ 4481 J³ 4480 J³ 4421 J³ 4422 J³ 4423 J³ 4426 J³ 4436 J³ 4438 J³ 4439 J³ 4440 J³ 4441 J³ 4460 J³ 4461 J³ †4462 J³ 4496 J³ 4572

Concordantia Siglorum

350 JE †2447 JE 2448 JE 2449 JE 2450 JE 2451 JE †2452 JE 2453 JE †2454 JE *2455 JE *2456 JE †2457 JE 2458 JE *2459 JE 2460 JE 2461 JE 2462 JE 2463 JE 2464 JE †*2465 JE †*2466 JE 2467 JE *2468 JE *2469 JE 2470 JE 2471 JE 2472 JE 2473 JE 2474 JE 2475 JE 2476 JE 2477 JE 2478 JE 2479 JE 2480 JE *2481 JE 2482 JE 2483 JE 2484 JE 2485 JE *2486 JE *2487 JE *2488 JE †2489 JE *2490 JE 2491 JE *2492 JE *2493 JE 2494 JE 2495

J³ †4491 J³ 4494 J³ 4495 J³ 4513 J³ 4497 J³ †4499 J³ 4502 J³ 4500 J³ *4515 J³ *4519 J³ †4521 J³ 4524 J³ *4534 J³ 4539 J³ 4535 J³ 4536 J³ 4537 J³ 4547 J³ *†4498 J³ *†4542 J³ 4552 J³ *†4540 J³ *4562 J³ 4533 J³ 4563 J³ 4564 J³ 4565 J³ 4566 J³ 4567 J³ 4569 J³ 4570 J³ 4578 J³ 4571 J³ 4576 J³ *4580 J³ 4606 J³ 4579 J³ 4579 J³ 4579 J³ *4366 J³ *4367 J³ *4613 J³ †4617 J³ *4623 J³ 4588 J³ *4632 J³ *4643 J³ 4645 J³ 4648

JE 2496 J³ 4649 JE 2497 J³ 4646 JE 2498 J³ 4647 JE 2499 J³ †4650 JE †2500 J³ †4655 JE †2501 J³ †4656 JE †2502 J³ †4681 JE 2503 J³ 4684 JE †2504 J³ †4710 JE *2505 J³ *4738 JE *2506 J³ *4739 JE *2507 J³ *4740 JE *2508 J³ *4741 JE *2509 J³ *4712 JE 2510 J³ †4744 JE 2511 J³ 4760 JE †2511α J³ †4761 JE 2512 J³ 4762 JE †*2512α J³ *†4832 JE *†2512β J³ *?4828 JE †2513 J³ †4836 JE †2514 J³ †4837 JE 2515 J³ 4853 JE 2516 J³ 4854 JE 2517 J³ 4864 JE 2518 J³ 4876 JE *2519 J³ 4873 JE 2520 J³ 4874 JE 2521 J³ 4895 JE 2522 J³ 4878 JE †2523 J³ †4904 JE 2524 J³ 4907 JE *2525 J³ 4914 JE 2526 J³ 4931 JE 2527 J³ 4932 JE 2528 J³ 4952 JE 2529 J³ 4949 JE †2530 J³ †4950 JE †*2531 J³ *†4951 JE †2532 J³ †4959 JE †2533 J³ †4916 JE 2534 J³ 4873 JE 2535 Leoni IV (J³ 5561) attribuendum JE 2536 J³ ?4981 JE *2537 J³ *4977 JE *2538 J³ *4978 JE †2539 J³ †4982

JE †2540 JE †2541 JE *†2542 JE *2543 JE 2544 JE *2545 JE 2546 JE †*2547 JE *2548 JE 2549 JE 2550 JE 2551 JE †2552 JE 2552α JE 2553 JE †2554 JE †2555 JE 2556 JE 2557 JE †2558 JE *2559 JE *2560 JE 2561 JE †2562 JE 2563 JE *2564 JE 2565 JE †2566 JE †2567 JE 2568 JE †2569 JE †2570 JE †2571 JE †2572 JE *2573 JE 2574 JE *2575 JE *2576 JE *2577 JE 2578 JE †2579 JE 2580 JE *2581 JE †*2582 JE †2583 JE 2584 JE †2949 JL 3398 JL †6613a

J³ †4983 J³ †4972 J³ †4761 J³ *5012 J³ 5011 J³ *5018 J³ 5021 J³ †5087 J³ 5019 J³ 5026 J³ 5032 J³ 5033 J³ †5034 J³ 5038 J³ 5060 J³ †5047 J³ †5058 J³ 5082 J³ 5083 J³ 5099 J³ *5101 J³ *5103 J³ 5104 J³ †5110 J³ †5112 J³ *5113 J³ 5114 J³ †5117 J³ †5119 J³ †5246 J³ †5212 J³ †5135 J³ †5134 J³ †5139 J³ *5142 J³ †5150 J³ *5162 J³ *5163 J³ *5164 J³ †5166 J³ †5174 J³ 5223 J³ *5228 J³ *†5239 J³ †5258 J³ 5260 J³ †4618 J³ †4618 J³ †5086

CONCORDANTIA SIGLORUM EDITIONIS TERTIAE ET VOLUMINUM SERIERUM ‚PONTIFICIA'

Boh. Pont. 10 n. †1

J³ †5117

Gall. Pont. I/1, 39 n. 3 Gall. Pont. I/1, 180 n. 2 Gall. Pont. I/1, 180 n. †3

J³ *4069 J³ 3166 J³ ?3312

Gall. Pont. III/1, 84 n. †61 Gall. Pont. III/1, 84 n. †62b Gall. Pont. III/1, 85 n. †63b Gall. Pont. III/1, 86 n. †64b Gall. Pont. III/1, 87 n. †65b Gall. Pont. III/1, 87 n. *66 Gall. Pont. III/1, 88 n. †67b Gall. Pont. III/1, 88 n. *68 Gall. Pont. III/1, 89 n. *69a Gall. Pont. III/1, 89 n. *69b Gall. Pont. III/1, 90 n. †70c Gall. Pont. III/1, 91 n. †71b Gall. Pont. III/1, 91 n. †72b Gall. Pont. III/1, 92 n. *73 Gall. Pont. III/1, 93 n. *74 Gall. Pont. III/1, 94 n. †75b Gall. Pont. III/1, 95 n. †*76b Gall. Pont. III/1, 95 n. †*76c Gall. Pont. III/1, 95 n. †*76d Gall. Pont. III/1, 95 n. †*77 Gall. Pont. III/1, 95 n. †*78 Gall. Pont. III/1, 96 n. †*79 Gall. Pont. III/1, 96 n. *80 Gall. Pont. III/1, 96 n. 81 Gall. Pont. III/1, 97 n. †82c Gall. Pont. III/1, 98 n. †83b

J³ †3304 J³ †3476 J³ †3610 J³ †3674 J³ †3694 J³ *3831 J³ †3905 J³ *4130 J³ *4085 J³ *4086 J³ †4108 J³ †4195 J³ †4342 J³ *4596 J³ *4597 J³ †4916 J³ *†4946 J³ *†4947 J³ *†4948 J³ *†4953 J³ *†4960 J³ *†4961 J³ *5025 J³ 5026 J³ †5087 J³ †5112

Germ. Pont. I 7 n. 1 Germ. Pont. I 7 n. *2 Germ. Pont. I 7 n. *3 Germ. Pont. I 7 n. *4 Germ. Pont. I 7 n. *5 Germ. Pont. I 7 n. *6 Germ. Pont. I 8 n. 7 Germ. Pont. I 8 n. 8 Germ. Pont. I 9 n. 9 Germ. Pont. I 9 n. 10 Germ. Pont. I 9 n. †*11 Germ. Pont. I 9 n. 12

J³ 3970 J³ *3983 J³ *3984 J³ *4000 J³ *4127 J³ *4193 J³ 4647 J³ 4648 J³ 4649 J³ 4684 J³ *†4951 J³ 4976

Germ. Pont. I 10 n. 13 Germ. Pont. I 10 n. 14 Germ. Pont. I 149 n. 1 Germ. Pont. I 160 n. *2 Germ. Pont. I 161 n. †5 Germ. Pont. I 161 n. 6 Germ. Pont. I 162 n. †10 Germ. Pont. I 180 n. *1 Germ. Pont. I 283 n. †1 Germ. Pont. I 331 n. †*1 Germ. Pont. I 331 n. *4 Germ. Pont. I 363 n. *1 Germ. Pont. I 373 n. *1 Germ. Pont. I 384 n. *1 Germ. Pont. I 387 n. 1 Germ. Pont. I 387 n. 2 Germ. Pont. I 387 n. †3 Germ. Pont. I 388 n. 4 Germ. Pont. I 388 n. *4a Germ. Pont. I 389 n. 6 Germ. Pont. I 389 n. *9 Germ. Pont. I 389 n. *10 Germ. Pont. I 389 n. *11 Germ. Pont. I 390 n. 12

J³ 5099 J³ 5223 J³ 4416 J³ *3839 J³ †3933 J³ 3970 J³ †5117 J³ *5245 J³ †4655 J³ *†3683 J³ *5189 J³ *4001 J³ *4285 J³ *3948 J³ ?3681 J³ 3848 J³ †3854 J³ 3853 J³ *3949 J³ 3970 J³ *4284 J³ *4424 J³ *4523 J³ 4537

Germ. Pont. II/1, 4 n. *1 Germ. Pont. II/1, 29 n. *2 Germ. Pont. II/1, 150 n. *1 Germ. Pont. II/1, 150 n. 2 Germ. Pont. II/1, 150 n. *3 Germ. Pont. II/1, 150 n. *4 Germ. Pont. II/1, 151 n. 5 Germ. Pont. II/1, 159 n. *1 Germ. Pont. II/1, 234 n. *†1 Germ. Pont. II/1, 235 n. †2 Germ. Pont. II/2, 111 n. †1 Germ. Pont. II/2, 112 n. †2 Germ. Pont. II/2, 112 n. †3 Germ. Pont. II/2, 139 n. †1 Germ. Pont. II/2, 140 n. †2 Germ. Pont. II/2, 140 n. †3 Germ. Pont. II/2, 193 n. *1

J³ *3861 J³ *4912 J³ *4613 J³ 4624 J³ *4978 J³ *5012 J³ *5261 J³ *4711 J³ *†4300 J³ †4301 J³ †3987 J³ †4243 J³ †4656 J³ †3415 J³ †4617 J³ †5119 J³ *?4070

Germ. Pont. III 7 n. †3 Germ. Pont. III 8 n. 5

J³ †4302 J³ *5149

352

Concordantia siglorum

Germ. Pont. III 29 n. *1 Germ. Pont. III 147 n. 2 Germ. Pont. III 177 n. 2 Germ. Pont. III 178 n. *5 Germ. Pont. III 178 n. *6 Germ. Pont. III 207 n. *1

J³ *4390 J³ 4878 J³ 3932 J³ *3993 J³ 5244 J³ *?5013

Germ. Pont. IV 6 n. *1 Germ. Pont. IV 7 n. *2 Germ. Pont. IV 7 n. 3 Germ. Pont. IV 7 n. *4 Germ. Pont. IV 7 n. *5 Germ. Pont. IV 8 n. *6 Germ. Pont. IV 8 n. *7 Germ. Pont. IV 8 n. *8 Germ. Pont. IV 8 n. *9a Germ. Pont. IV 8 n. 9b Germ. Pont. IV 9 n. 10 Germ. Pont. IV 9 n. 11 Germ. Pont. IV 9 n. *12 Germ. Pont. IV 9 n. 13 Germ. Pont. IV 10 n. *14 Germ. Pont. IV 10 n. *15 Germ. Pont. IV 11 n. *16 Germ. Pont. IV 11 n. 17 Germ. Pont. IV 11 n. 18 Germ. Pont. IV 11 n. *19 Germ. Pont. IV 11 n. 20 Germ. Pont. IV 12 n. *†21 Germ. Pont. IV 12 n. *22 Germ. Pont. IV 13 n. *23 Germ. Pont. IV 13 n. 24 Germ. Pont. IV 13 n. *25 Germ. Pont. IV 14 n. *27 Germ. Pont. IV 15 n. *28 Germ. Pont. IV 15 n. *29 Germ. Pont. IV 15 n. *30 Germ. Pont. IV 15 n. 31 Germ. Pont. IV 16 n. 32 Germ. Pont. IV 16 n. 33 Germ. Pont. IV 16 n. 34 Germ. Pont. IV 17 n. *35 Germ. Pont. IV 17 n. 36 Germ. Pont. IV 18 n. *37 Germ. Pont. IV 18 n. †38 Germ. Pont. IV 18 n.†39 Germ. Pont. IV 19 n. 40 Germ. Pont. IV 20 n. *42 Germ. Pont. IV 20 n. *43 Germ. Pont. IV 20 n. *44 Germ. Pont. IV 20 n. 45 Germ. Pont. IV 21 n. *46 Germ. Pont. IV 21 n. 47 Germ. Pont. IV 22 n. *49 Germ. Pont. IV 22 n. *51 Germ. Pont. IV 23 n. *52 Germ. Pont. IV 23 n. *53 Germ. Pont. IV 23 n. *54 Germ. Pont. IV 23 n. 55

J³ *3690 J³ *3692 J³ 3693 J³ *3698 J³ *3699 J³ *3700 J³ *3701 J³ *3702 J³ *3703 J³ 3704 J³ 3705 J³ 3706 J³ *3707 J³ 3708 J³ 3710 J³ *3715 J³ *3716 J³ 3718 J³ 3717 J³ *3725 J³ 3726 J³ *†3808 J³ *3813 J³ *3828 J³ 3829 J³ *3830 J³ *3841 J³ *3842 J³ *3843 J³ *3844 J³ 3845 J³ 3846 J³ 3847 J³ 3848 J³ *3852 J³ 3853 J³ *3861 J³ †3866 J³ †3864 J³ 3904 J³ *3925 J³ *3927 J³ *3926 J³ 3930 J³ *3928 J³ 3931 J³ *3929 J³ *3950 J³ *3951 J³ *3952 J³ *3953 J³ 3954

Germ. Pont. IV 23 n. *56 Germ. Pont. IV 24 n. *57 Germ. Pont. IV 24 n. 58 Germ. Pont. IV 24 n. *59 Germ. Pont. IV 24 n. *60 Germ. Pont. IV 25 n. *61 Germ. Pont. IV 25 n. *62 Germ. Pont. IV 26 n. 64 Germ. Pont. IV 26 n. 65 Germ. Pont. IV 27 n. 66 Germ. Pont. IV 27 n. *67 Germ. Pont. IV 28 n. 68 Germ. Pont. IV 29 n. *70 Germ. Pont. IV 29 n. 71 Germ. Pont. IV 29 n. 72 Germ. Pont. IV 30 n. *74 Germ. Pont. IV 30 n. *75 Germ. Pont. IV 30 n. *76 Germ. Pont. IV 31 n. *77 Germ. Pont. IV 31 n. *78 Germ. Pont. IV 31 n. *79 Germ. Pont. IV 32 n. 81 Germ. Pont. IV 33 n. 82 Germ. Pont. IV 33 n. 83 Germ. Pont. IV 34 n. 85 Germ. Pont. IV 35 n. 87 Germ. Pont. IV 35 n. 88 Germ. Pont. IV 36 n. †90 Germ. Pont. IV 37 n. 91 Germ. Pont. IV 37 n. *92 Germ. Pont. IV 37 n. 93 Germ. Pont. IV 57 n. ?*1 Germ. Pont. IV 60 n. *†17 Germ. Pont. IV 60 n. *18 Germ. Pont. IV 60 n. †19 Germ. Pont. IV 60 n. †20 Germ. Pont. IV 60 n. †21 Germ. Pont. IV 61 n. 22 Germ. Pont. IV 61 n. 23 Germ. Pont. IV 61 n. 24 Germ. Pont. IV 61 n. 25 Germ. Pont. IV 277 n. †1 Germ. Pont. IV 278 n. †2 Germ. Pont. IV 279 n. †3 Germ. Pont. IV 355 n. †*1 Germ. Pont. IV 355 n. 2 Germ. Pont. IV 356 n. 3 Germ. Pont. IV 356 n. †4 Germ. Pont. IV 357 n. †6 Germ. Pont. IV 357 n. †7 Germ. Pont. IV 358 n. †8 Germ. Pont. IV 358 n. *9 Germ. Pont. IV 358 n. *10 Germ. Pont. IV 358 n. †11 Germ. Pont. IV 359 n. †12

J³ *3955 J³ *3956 J³ 3957 J³ *3959 J³ *3960 J³ *3962 J³ *3963 J³ 3964 J³ *3965 J³ 3967 J³ *3966 J³ 3968 J³ *3969 J³ 3970 J³ 3972 J³ *3973 J³ *3977 J³ *3978 J³ *3979 J³ *3980 J³ *3981 J³ 3985 J³ 3986 J³ 3988 J³ 3994 J³ 3998 J³ 3996 J³ †3997 J³ 4048 J³ *4092 J³ 4053 J³ *?3222 J³ *†4167 J³ *4234 J³ †4243 J³ †4246 J³ †4247 J³ ?4401 J³ 4402 J³ 4878 J³ 5260 J³ †4246 J³ †4247 J³ †5134 J³ *†3709 J³ 3994 J³ 3998 J³ 3998 J³ †4052 J³ †4462 J³ †4904 J³ *5073 J³ *5069 J³ †5246 J³ †5212

Germ. Pont. V/1, 18 n. *1 Germ. Pont. V/1, 19 n. *2 Germ. Pont. V/1, 20 n. *?4

J³ *4670 J³ *4671 J³ *?4673

Concordantia siglorum Germ. Pont. V/1, 20 n. *?5 Germ. Pont. V/1, 20 n. *†6 Germ. Pont. V/1, 79 n. *?1 Germ. Pont. V/1, 80 n. †2 Germ. Pont. V/1, 80 n. *3 Germ. Pont. V/1, 80 n. *4 Germ. Pont. V/1, 205 n. *†1

J³ *?4672 J³ *†4680 J³ *?4674 J³ †4681 J³ *5106 J³ *5113 J³ *†4498

Germ. Pont. V/2, 18 n. *?1 Germ. Pont. V/2, 18 n. †2 Germ. Pont. V/2, 207 n. *†1 Germ. Pont. V/2, 485 n. 1 Germ. Pont. V/2, 486 n. *†4

J³ *?5064 J³ †5258 J³ *†4425 J³ 3845 J³ *†4541

Germ. Pont. VI 23 n. *1 Germ. Pont. VI 23 n. *†2 Germ. Pont. VI 23 n. *†3 Germ. Pont. VI 24 n. †4 Germ. Pont. VI 24 n. *5 Germ. Pont. VI 24 n. 6 Germ. Pont. VI 24 n. *7 Germ. Pont. VI 25 n. *8 Germ. Pont. VI 25 n.*9 Germ. Pont. VI 25 n. *10 Germ. Pont. VI 25 n. 11 Germ. Pont. VI 26 n. †12 Germ. Pont. VI 27 n. †13 Germ. Pont. VI 28 n. *14

J³ *4437 J³ *†4541 J³ *†4542 J³ †4625 J³ *5055 J³ 5060 J³ *5106 J³ *5113 J³ *5136 J³ *5149 J³ †5150 J³ †5150 J³ †5150 J³ *5159

Germ. Pont. VII 19 n. *13 Germ. Pont. VII 19 n. *15 Germ. Pont. VII 20 n. *16 Germ. Pont. VII 20 n. *18 Germ. Pont. VII 20 n. *19 Germ. Pont. VII 156 n. ?*1 Germ. Pont. VII 168 n. †*1 Germ. Pont. VII 180 n. †*1 Germ. Pont. VII 205 n. *†1 Germ. Pont. VII 218 n. ?*1 Germ. Pont. VII 318 n. †*1

J³ *4580 J³ *4664 J³ *4665 J³ *4977 J³ *4994 J³ *?4683 J³ *†4763 J³ *†4804 J³ *†4801 J³ *?4483 J³ *†4832

Germ. Pont. IX 11 n. *1 Germ. Pont. IX 11 n. *2 Germ. Pont. IX 12 n. *3 Germ. Pont. IX 12 n. *4 Germ. Pont. IX 12 n. †5 Germ. Pont. IX 13 n. 6 Germ. Pont. IX 32 n. *2 Germ. Pont. IX 48 n. ?*1 Germ. Pont. IX 69 n. *1 Germ. Pont. IX 69 n. *1 adn. Germ. Pont. IX 83 n. *2 Germ. Pont. IX 111 n. †*1 Germ. Pont. IX 112 n. †*2 Germ. Pont. IX 112 n. †*3 Germ. Pont. IX 112 n. †*4 Germ. Pont. IX 112 n. †*5 Germ. Pont. IX 151 n. †*1 Germ. Pont. IX 228 n. †*1

J³ *3567 J³ *3570 J³ *3571 J³ *3966 J³ †3997 J³ 4053 J³ *4083 J³ *?3572 J³ *4482 J³ *†5091 J³ *5236 J³ *†4314 J³ *†4986 J³ *†5088 J³ *†5120 J³ *†5267 J³ *†4417 J³ *†4675

Germ. Pont. X 27 n. *18 Germ. Pont. X 173 n. †1 Germ. Pont. X 199 n. †1 Germ. Pont. X 200 n. ?*2 Germ. Pont. X 264 n. *1 Germ. Pont. X 264 n. *1 adn. Germ. Pont. X 265 n. *2 Germ. Pont. X 280 n. †*1 Germ. Pont. X 280 n. †*2 Germ. Pont. X 281 n. *3 Germ. Pont. X 308 n. ?*1

353 J³ *4933 J³ †4983 J³ †3733 J³ *?4516 J³ *3574 J³ 4250 J³ *4577 J³ *†4666 J³ *†4667 J³ *5259 J³ *?4822

Ib. Pont. III 91 n. †1

J³ †3961

Ital. Pont. I 6 n. *5 Ital. Pont. I 11 n. *10 Ital. Pont. I 11 n. *11 Ital. Pont. I 12 n. *12 Ital. Pont. I 12 n. *13 Ital. Pont. I 12 n. *14 Ital. Pont. I 12 n. *15 Ital. Pont. I 12 n. *16 Ital. Pont. I 12 n. *17 Ital. Pont. I 15 n. 4 Ital. Pont. I 19 n. *1 Ital. Pont. I 25 n. *3 Ital. Pont. I 31 n. *1 Ital. Pont. I 33 n. *1 Ital. Pont. I 33 n. *1 Ital. Pont. I 33 n. *2 Ital. Pont. I 34 n. *1 Ital. Pont. I 38 n. *2 Ital. Pont. I 41 n. *1 Ital. Pont. I 42 Ital. Pont. I 42 n. 2 Ital. Pont. I 43 n. *1 Ital. Pont. I 47 n. *1 Ital. Pont. I 50 n. 1 Ital. Pont. I 51 n. *2 Ital. Pont. I 53 n. *1 Ital. Pont. I 55 n. *6 Ital. Pont. I 57 n. *1 Ital. Pont. I 57 n. *2 Ital. Pont. I 58 n. *1 Ital. Pont. I 62 n. 1 Ital. Pont. I 62 n. 2 Ital. Pont. I 63 n. 2 Ital. Pont. I 65 n. *3 Ital. Pont. I 69 n. *1 Ital. Pont. I 69 n. *2 Ital. Pont. I 69 n. *2 Ital. Pont. I 82 n. *1 Ital. Pont. I 82 n. 2 Ital. Pont. I 82 n. *3 Ital. Pont. I 97 n. *1 Ital. Pont. I 97 n. *2 Ital. Pont. I 98 n. *1 Ital. Pont. I 99 n. *1 Ital. Pont. I 101 n. *1

J³ *4242 J³ *3200 J³ *3218 J³ *3269 J³ *3587 J³ *3764 J³ *3890 J³ *4128 J³ *4765 J³ 3229 J³ *3722 J³ *3219 J³ *3309 J³ *3277 J³ *3880 J³ *4407 J³ *5039 J³ *3502 J³ *3271 J³ *4488 J³ *3334 J³ *3456 J³ *3275 J³ *5023 J³ *5035 J³ *3791 J³ *4934 J³ *3756 J³ *3757 J³ *4525 J³ 3576 J³ *4652 J³ 3227 J³ *3760 J³ *3276 J³ *4484 J³ *4485 J³ *4158 J³ 4159 J³ *4160 J³ *3789 J³ *3794 J³ *4125 J³ *3181 J³ *4420

354

Concordantia siglorum

Ital. Pont. I 107 Ital. Pont. I 118 n. 1 Ital. Pont. I 123 n. 1 Ital. Pont. I 123 n. †2 Ital. Pont. I 124 n. *3 Ital. Pont. I 125 n. *1 Ital. Pont. I 125 n. *2 Ital. Pont. I 128 n. *2 Ital. Pont. I 136 n. 8 Ital. Pont. I 137 n. 9 Ital. Pont. I 137 n. *10 Ital. Pont. I 138 n. *11 Ital. Pont. I 138 n. *12 Ital. Pont. I 138 n. *13 Ital. Pont. I 147 n. *1 Ital. Pont. I 147 n. *2 Ital. Pont. I 148 n. *1 Ital. Pont. I 149 n. *1 Ital. Pont. I 150 n. *1 Ital. Pont. I 150 n. *2 Ital. Pont. I 153 n. *1 Ital. Pont. I 154 n. *1 Ital. Pont. I 155 n. *1 Ital. Pont. I 155 n. *1 Ital. Pont. I 156 n. *1 Ital. Pont. I 157 n. *1 Ital. Pont. I 157 n. *1 Ital. Pont. I 158 n. *1 Ital. Pont. I 162 n. *1 Ital. Pont. I 164 n. *1 Ital. Pont. I 166 n. 5 Ital. Pont. I 167 n.*6 Ital. Pont. I 170 n. 1 Ital. Pont. I 173 n. †1 Ital. Pont. I 176 n. *1 Ital. Pont. I 177 n. 2 Ital. Pont. I 179 n. *4 Ital. Pont. I 197 n. *3

J³ *4490 J³ 3751 J³ *5056 J³ †5058 J³ *5057 J³ *3871 J³ *4171 J³ *5213 J³ 3743 J³ *3826 J³ *4009 J³ *4615 J³ *4321 J³ *5138 J³ *4365 J³ *5085 J³ *4123 J³ *3883 J³ *4122 J³ *4405 J³ *4884 J³ *4405 J³ *3464 J³ *3192 J³ *4124 J³ *4446 J³ *3335 J³ *3220 J³ *4489 J³ *3462 J³ 3867 J³ *5084 J³ 3750 J³ †4836 J³ *3455 J³ *3274 J³ *4021 J³ *3261

Ital. Pont. II 3 n. *2 Ital. Pont. II 3 n. *2 Ital. Pont. II 3 n. *4 Ital. Pont. II 4 n. *5 Ital. Pont. II 4 n. *6 Ital. Pont. II 4 n. *8 Ital. Pont. II 4 n. *9 Ital. Pont. II 4 n. *10 Ital. Pont. II 4 n. *11 Ital. Pont. II 5 n. *12 Ital. Pont. II 5 n. *13 Ital. Pont. II 5 n. *14 Ital. Pont. II 5 n. *16 Ital. Pont. II 5 n. *17 Ital. Pont. II 6 n. *4 Ital. Pont. II 6 n. *5 Ital. Pont. II 6 n. *6 Ital. Pont. II 6 n. *7 Ital. Pont. II 7 n. *8 Ital. Pont. II 7 n. *9

J³ *3787 J³ *3800 J³ *3796 J³ *3797 J³ *3780 J³ *3784 J³ *3785 J³ *3771 J³ *3795 J³ *3773 J³ *3782 J³ *4015 J³ *4367 J³ *4393 J³ *3776 J³ *3779 J³ *3778 J³ *3786 J³ *3770 J³ *3788

Ital. Pont. II 7 n. *10 Ital. Pont. II 7 n. *11 Ital. Pont. II 7 n. *12 Ital. Pont. II 7 n. *13 Ital. Pont. II 8 n. *1 Ital. Pont. II 8 n. *2 Ital. Pont. II 8 n. *3 Ital. Pont. II 8 n. *14 Ital. Pont. II 8 n. *15 Ital. Pont. II 9 n. *5 Ital. Pont. II 9 n. *6 Ital. Pont. II 10 n. *5 Ital. Pont. II 11 n. 7 Ital. Pont. II 11 n. *8 Ital. Pont. II 11 n. *9 Ital. Pont. II 11 n. *10 Ital. Pont. II 12 n. *11 Ital. Pont. II 12 n. *12 Ital. Pont. II 12 n. *14 Ital. Pont. II 12 n. *15 Ital. Pont. II 16 n. *1 Ital. Pont. II 22 n. *1 Ital. Pont. II 28 n. *1 Ital. Pont. II 29 n. *1 Ital. Pont. II 29 n. *2 Ital. Pont. II 32 n. *1 Ital. Pont. II 35 n. *1 Ital. Pont. II 59 n. 1 Ital. Pont. II 59 n. *2 Ital. Pont. II 60 n. 3 Ital. Pont. II 60 n. *4 Ital. Pont. II 60 n. 5 Ital. Pont. II 60 n. 6 Ital. Pont. II 60 n. 7 Ital. Pont. II 61 n. *8 Ital. Pont. II 61 n. *9 Ital. Pont. II 61 n. 10 Ital. Pont. II 70 n. *1 Ital. Pont. II 78 n. *1 Ital. Pont. II 86 n. *2 Ital. Pont. II 183 n. *1 Ital. Pont. II 190 n. *2 Ital. Pont. II 190 n. *3 Ital. Pont. II 190 n. 4 Ital. Pont. II 190 n. *5 Ital. Pont. II 195 n. *1 Ital. Pont. II 202 n. *1 Ital. Pont. II 206 n. *2

J³ *3798 J³ *3766 J³ *4007 J³ *4004 J³ *3777 J³ *3801 J³ *3799 J³ *4005 J³ *4003 J³ *4017 J³ *4008 J³ *3263 J³ 3723 J³ *3793 J³ *3774 J³ *3775 J³ *3772 J³ *3767 J³ *4018 J³ *4446 J³ *5247 J³ *4367 J³ *4367 J³ *4366 J³ *4408 J³ *3463 J³ *4019 J³ 3615 J³ *4194 J³ 4281 J³ *4616 J³ 4914 J³ 5011 J³ 5021 J³ *5063 J³ *5101 J³ *5132 J³ *4362 J³ *3272 J³ *4010 J³ *3730 J³ *3783 J³ *3976 J³ 4169 J³ *4202 J³ *3884 J³ *3265 J³ *3260

Ital. Pont. III 2 n. 4 Ital. Pont. III 62 n. †*1 Ital. Pont. III 129 n. 1 Ital. Pont. III 147 n. †2 Ital. Pont. III 147 n. *3 Ital. Pont. III 147 n. *4 Ital. Pont. III 147 n. 5 Ital. Pont. III 147 n. *6 Ital. Pont. III 148 n. *7 Ital. Pont. III 148 n. *8

J³ 3862 J³ *†5014 J³ 4906 J³ †3668 J³ *4002 J³ *4011 J³ 4044 J³ *†4619 J³ *4712 J³ *?5090

Concordantia siglorum Ital. Pont. III 199 n. *1 Ital. Pont. III 200 n. *6 Ital. Pont. III 239 n. *1 Ital. Pont. III 332 n. †6 Ital. Pont. III 332 n. †7 Ital. Pont. III 332 n. †8 Ital. Pont. III 333 n. †9 Ital. Pont. III 355 n. †1 Ital. Pont. III 356 n. †2 Ital. Pont. III 368 n. *1 Ital. Pont. III 458 n. †*1 Ital. Pont. III 458 n. †* 2 Ital. Pont. III 458 n. †*3 Ital. Pont. III 458 n. †* 4 Ital. Pont. III 458 n. †*5 Ital. Pont. III 459 n. †*6

J³ *3660 J³ *†4619 J³ *5015 J³ †3557 J³ †3728 J³ †3732 J³ †3990 J³ †3188 J³ †5133 J³ *4803 J³ *†3446 J³ *†3747 J³ *†3748 J³ *†3895 J³ *†5081 J³ *†5268

Ital. Pont. IV 2 n. *2 Ital. Pont. IV 34 n. *73 Ital. Pont. IV 34 n. *73 Ital. Pont. IV 105 n. *1 Ital. Pont. IV 106 n. †*1 Ital. Pont. IV 116 n. *5 Ital. Pont. IV 116 n. *6 Ital. Pont. IV 116 n. *6 Ital. Pont. IV 139 n. *1 Ital. Pont. IV 142 n. *1 Ital. Pont. IV 188 n. †*1 Ital. Pont. IV 188 n. †*2 Ital. Pont. IV 198 n. *1 Ital. Pont. IV 209 n. *2 Ital. Pont. IV 229 n. *1 Ital. Pont. IV 260 Ital. Pont. IV 315 n. †*1

J³ *4305 J³ *3635 J³ *3634 J³ *4306 J³ *†3627 J³ *4121 J³ *4338 J³ *4304 J³ *4304 J³ *3262 J³ *†4031 J³ *†4385 J³ *4304 J³ *4304 J³ *3769 J³ †4099 J³ *†3676

Ital. Pont. V 7 n. 27 Ital. Pont. V 7 n. 28 Ital. Pont. V 7 n. 29 Ital. Pont. V 8 n. *30 Ital. Pont. V 8 n. *31 Ital. Pont. V 8 n. *32 Ital. Pont. V 8 n. *33 Ital. Pont. V 33 n. *66 Ital. Pont. V 33 n. *67 Ital. Pont. V 33 n. *68 Ital. Pont. V 33 n. *69 Ital. Pont. V 33 n. *70 Ital. Pont. V 34 n. *71 Ital. Pont. V 34 n. 72 Ital. Pont. V 34 n. *74 Ital. Pont. V 34 n. *75 Ital. Pont. V 35 n. 76 Ital. Pont. V 35 n. 77 Ital. Pont. V 35 n. *78 Ital. Pont. V 35 n. *78 Ital. Pont. V 35 n. *79 Ital. Pont. V 36 n. *81 Ital. Pont. V 36 n. *82 Ital. Pont. V 36 n. *83

J³ 3228 J³ 3531 J³ 3533 J³ *3542 J³ *3553 J³ *4112 J³ *4574 J³ *3349 J³ *3429 J³ *3444 J³ *3445 J³ *3483 J³ *3508 J³ 3534 J³ *3818 J³ *4138 J³ 4148 J³ 4152 J³ *4241 J³ *4240 J³ *4252 J³ *4288 J³ *4289 J³ *4291

355

Ital. Pont. V 36 n. 84 Ital. Pont. V 36 n. * 85 Ital. Pont. V 36 n. 86 Ital. Pont. V 37 n. 87 Ital. Pont. V 37 n. 88 Ital. Pont. V 37 n. *89 Ital. Pont. V 37 n. *90 Ital. Pont. V 37 n. 91 Ital. Pont. V 37 n. *92 Ital. Pont. V 38 n. *93 Ital. Pont. V 38 n. 94 Ital. Pont. V 38 n. *95 Ital. Pont. V 38 n. 96 Ital. Pont. V 77 n. 16 Ital. Pont. V 88 n. 11 Ital. Pont. V 88 n. *12 Ital. Pont. V 89 n. 17 Ital. Pont. V 89 n. 18 Ital. Pont. V 89 n. 19 Ital. Pont. V 90 n. 20 Ital. Pont. V 103 n. 5 Ital. Pont. V 131 n. *1 Ital. Pont. V 132 n. *1 Ital. Pont. V 133 n. *2 Ital. Pont. V 139 n. 1 Ital. Pont. V 167 n. †*1 Ital. Pont. V 167 n. †*2 Ital. Pont. V 171 n. *1 Ital. Pont. V 198 n. *1 Ital. Pont. V 206 n. †1 Ital. Pont. V 207 n. †2 Ital. Pont. V 208 n. †*3 Ital. Pont. V 221 n. †1 Ital. Pont. V 234 n. †1 Ital. Pont. V 271 n. †2 Ital. Pont. V 271 n. *3 Ital. Pont. V 334 n. †*1 Ital. Pont. V 334 n. †*2 Ital. Pont. V 334 n. †3 Ital. Pont. V 335 n. †4 Ital. Pont. V 401 n. †*1 Ital. Pont. V 403 n. †*1

J³ 4340 J³ *4344 J³ 4345 J³ 4348 J³ 4552 J³ *4574 J³ *4573 J³ 4576 J³ *4623 J³ *4979 J³ 5033 J³ *5116 J³ *5230 J³ 3535 J³ 3536 J³ *4097 J³ 4533 J³ 4460 J³ 4578 J³ 4952 J³ 4436 J³ *3768 J³ *4096 J³ *4146 J³ 4563 J³ *†3611 J³ *†5269 J³ *4346 J³ *4347 J³ †3449 J³ †4403 J³ *†4987 J³ †3449 J³ †3449 J³ †3840 J³ *4346 J³ *†4356 J³ *†4357 J³ †4372 J³ †4358 J³ *†5266 J³ *†4110

Ital. Pont. VI/1, 38 n. *50 Ital. Pont. VI/1, 38 n. †51 Ital. Pont. VI/1, 160 n. †*1 Ital. Pont. VI/1, 167 n. †*5 Ital. Pont. VI/1, 174 n. *2 Ital. Pont. VI/1, 174 n. 3 Ital. Pont. VI/1, 321 n. 1

J³ *3671 J³ †5086 J³ *†4620 J³ *†4361 J³ *3671 J³ 4033 J³ 4170

Ital. Pont. VI/2, 129 n. †*1 Ital. Pont. VI/2, 249 n. 4 Ital. Pont. VI/2, 249 n. 5 Ital. Pont. VI/2, 249 n. 6 Ital. Pont. VI/2, 250 n. †7 Ital. Pont. VI/2, 251 n. *8 Ital. Pont. VI/2, 251 *9 Ital. Pont. VI/2, 251 n. *10

J³ *†4134 J³ 3166 J³ 3194 J³ 3239 J³ ?3319 J³ *†3379 J³ *†3592 J³ *†3806

356

Concordantia siglorum

Ital. Pont. VI/2, 251 n. *11 Ital. Pont. VI/2, 265 n. *2 Ital. Pont. VI/2, 369 n. *1

J³ *†4028 J³ *3245 J³ *3865

Ital. Pont. VII/1, 23 n. *22 Ital. Pont. VII/1, 24 n. *26 Ital. Pont. VII/1, 24 n. *27 Ital. Pont. VII/1, 24 n. 30 Ital. Pont. VII/1, 25 n. †31 Ital. Pont. VII/1, 25 n. *32 Ital. Pont. VII/1, 25 n. 34 Ital. Pont. VII/1, 25 n. *35 Ital. Pont. VII/1, 68 n. †*1 Ital. Pont. VII/1, 77 n. †*1 Ital. Pont. VII/1, 112 n. †*1 Ital. Pont. VII/1, 158 n. †*1 Ital. Pont. VII/1, 179 n. †1 Ital. Pont. VII/1, 314 n. *1 Ital. Pont. VII/1, 314 n. *2

J³ *3589 J³ *3731 J³ *†3763 J³ 4759 J³ †4764 J³ *4826 J³ 5111 J³ *5262 J³ *†4035 J³ *†4682 J³ *†4985 J³ *†3314 J³ †5139 J³ *4814 J³ *4816

Ital. Pont. VII/2, 13 n. *4 Ital. Pont. VII/2, 13 n. 8 Ital. Pont. VII/2, 14 n. *10 Ital. Pont. VII/2, 14 n. 11 Ital. Pont. VII/2, 15 n. *14 Ital. Pont. VII/2, 15 n. 15 Ital. Pont. VII/2, 33 n. *5 Ital. Pont. VII/2, 33 n. *6 Ital. Pont. VII/2, 33 n. *7 Ital. Pont. VII/2, 33 n. 8 Ital. Pont. VII/2, 34 n. 9 Ital. Pont. VII/2, 34 n. 10 Ital. Pont. VII/2, 34 n. *11 Ital. Pont. VII/2, 35 n. 12 Ital. Pont. VII/2, 35 n. 13 Ital. Pont. VII/2, 36 n. 14 Ital. Pont. VII/2, 36 n. †*15 Ital. Pont. VII/2, 36 n. *16 Ital. Pont. VII/2, 36 n. 17 Ital. Pont. VII/2, 37 n. †18 Ital. Pont. VII/2, 37 n. 19 Ital. Pont. VII/2, 38 n. 20 Ital. Pont. VII/2, 38 n. *21 Ital. Pont. VII/2, 38 n. *22 Ital. Pont. VII/2, 38 n. 23 Ital. Pont. VII/2, 39 n. 24 Ital. Pont. VII/2, 39 n. 25 Ital. Pont. VII/2, 40 n. 26 Ital. Pont. VII/2, 40 n. 27 Ital. Pont. VII/2, 40 n. 28 Ital. Pont. VII/2, 41 n. 29 Ital. Pont. VII/2, 41 n. *30 Ital. Pont. VII/2, 42 n. 32 Ital. Pont. VII/2, 42 n. *33 Ital. Pont. VII/2, 75 n. *1 Ital. Pont. VII/2, 79 n. *1 Ital. Pont. VII/2, 89 n. *4 Ital. Pont. VII/2, 129 n. *1 Ital. Pont. VII/2, 129 n. †*2

J³ *3278 J³ 3836 J³ *4120 J³ 4165 J³ *4575 J³ 4576 J³ *3193 J³ *3236 J³ *3237 J³ ?3238 J³ ?3338 J³ 3714 J³ *3711 J³ 3712 J³ 3713 J³ 3721 J³ *†3763 J³ *3822 J³ 3817 J³ †3825 J³ 3832 J³ 3837 J³ *3896 J³ *3897 J³ 3898 J³ 4265 J³ 4266 J³ 4267 J³ 4345 J³ 4762 J³ 4895 J³ *5108 J³ 5131 J³ *5265 J³ *?3206 J³ *3288 J³ *3289 J³ *4339 J³ *†4954

Ital. Pont. VII/2, 177 n. †*7 Ital. Pont. VII/2, 203 n. *5 Ital. Pont. VII/2, 204 n. 12 Ital. Pont. VII/2, 217 n. *4

J³ *†3805 J³ *3308 J³ 4413 J³ *4113

Ital. Pont. VIII 67 n. 25 Ital. Pont. VIII 67 n. *26 Ital. Pont. VIII 67 n. 27 Ital. Pont. VIII 67 n. *28 Ital. Pont. VIII 67 n. *29 Ital. Pont. VIII 67 n. 30 Ital. Pont. VIII 81 n. 2 Ital. Pont. VIII 85 n. *1 Ital. Pont. VIII 85 n. *2 Ital. Pont. VIII 86 n. *1 Ital. Pont. VIII 86 n. *2 Ital. Pont. VIII 86 n. *3 Ital. Pont. VIII 117 n. *†9 Ital. Pont. VIII 117 n. †10 Ital. Pont. VIII 118 n. †11 Ital. Pont. VIII 118 n. †12 Ital. Pont. VIII 118 n. †13 Ital. Pont. VIII 119 n. †14 Ital. Pont. VIII 119 n. †15 Ital. Pont. VIII 119 n. *16 Ital. Pont. VIII 120 n. *†17 Ital. Pont. VIII 120 n. *†18 Ital. Pont. VIII 120 n. *†19 Ital. Pont. VIII 120 n. *†20 Ital. Pont. VIII 121 n. †22 Ital. Pont. VIII 122 n. †23 Ital. Pont. VIII 122 n. †24 Ital. Pont. VIII 123 n. 25 Ital. Pont. VIII 123 n. *†26 Ital. Pont. VIII 123 n. *27 Ital. Pont. VIII 123 n. *†28 Ital. Pont. VIII 124 n. *†29 Ital. Pont. VIII 124 n. *†30 Ital. Pont. VIII 124 n. †31 Ital. Pont. VIII 124 n. †32 Ital. Pont. VIII 195 n. 1 Ital. Pont. VIII 201 n. 1 Ital. Pont. VIII 201 n. 2 Ital. Pont. VIII 231 n. *†1 Ital. Pont. VIII 247 n. *†1 Ital. Pont. VIII 247 n. †3 Ital. Pont. VIII 248 n. 4 Ital. Pont. VIII 248 n. 5 Ital. Pont. VIII 248 n. †6 Ital. Pont. VIII 248 n. *†7 Ital. Pont. VIII 410 n. *2 Ital. Pont. VIII 413 n. *1 Ital. Pont. VIII 420 n. *11 Ital. Pont. VIII 420 n. 12 Ital. Pont. VIII 421 n. *14 Ital. Pont. VIII 429 n. *1 Ital. Pont. VIII 429 n. *2 Ital. Pont. VIII 429 n. *4 Ital. Pont. VIII 443 n. 49

J³ 3255 J³ *3264 J³ 4186 J³ *4386 J³ *4387 J³ 4391 J³ 4907 J³ *3790 J³ *4006 J³ *4538 J³ *5143 J³ *5144 J³ *†3177 J³ †3441 J³ †3442 J³ †3443 J³ †3448 J³ †3498 J³ †3669 J³ *3802 J³ *†3804 J³ *†3820 J³ *†3858 J³ *†3894 J³ †3903 J³ †3989 J³ †3982 J³ 3999 J³ *†4029 J³ *4046 J³ *†4061 J³ *†4062 J³ *†4098 J³ †4091 J³ †4521 J³ 4611 J³ 4537 J³ 4536 J³ *†4030 J³ *†3807 J³ †4099 J³ 4481 J³ 4480 J³ †5034 J³ *†5089 J³ *3781 J³ *5093 J³ *4404 J³ 4414 J³ *5252 J³ *3734 J³ *3735 J³ *3792 J³ 3253

Concordantia siglorum Ital. Pont. VIII 443 n. *50 Ital. Pont. VIII 443 n. *51 Ital. Pont. VIII 443 n. *52 Ital. Pont. VIII 444 n. *53 Ital. Pont. VIII 444 n. *54 Ital. Pont. VIII 444 n. *55 Ital. Pont. VIII 444 n. *56 Ital. Pont. VIII 454 n. *1 Ital. Pont. VIII 471 n. *1 Ital. Pont. VIII 471 n. *2 Ital. Pont. VIII 474 n. *1 Ital. Pont. VIII 475 n. 1

J³ *3689 J³ *4176 J³ *4233 J³ *4359 J³ *4546 J³ *4626 J³ *5046 J³ *4980 J³ *3685 J³ *3688 J³ *3736 J³ 4907

Ital. Pont. IX 7 n. 2 Ital. Pont. IX 7 n. *3 Ital. Pont. IX 7 n. *4 Ital. Pont. IX 7 n. *5 Ital. Pont. IX 8 n. *6 Ital. Pont. IX 8 n. 7 Ital. Pont. IX 8 n. *8 Ital. Pont. IX 8 n. 9 Ital. Pont. IX 9 n. 10 Ital. Pont. IX 9 n. *11 Ital. Pont. IX 9 n. 12 Ital. Pont. IX 10 n. *13 Ital. Pont. IX 10 n. *14 Ital. Pont. IX 11 n. 17 Ital. Pont. IX 11 n. 18 Ital. Pont. IX 11 n. 19 Ital. Pont. IX 12 n. 21

J³ 3254 J³ *3599 J³ *3685 J³ *3855 J³ *4077 J³ 4104 J³ *4116 J³ 4151 J³ 4154 J³ *4316 J³ 4354 J³ *4388 J³ *4389 J³ 4524 J³ 4535 J³ 4536 J³ 4539

357

Ital. Pont. IX 12 n. *22 Ital. Pont. IX 12 n. 23 Ital. Pont. IX 19 n. 4 Ital. Pont. IX 19 n. 6 Ital. Pont. IX 51 n. †5 Ital. Pont. IX 106 n. 1 Ital. Pont. IX 363 n. †1 Ital. Pont. IX 415 n. *1

J³ *4545 J³ 4547 J³ 4249 J³ 4392 J³ †3436 J³ 3719 J³ †4959 J³ *4168

Ital. Pont. X 12 n. *15 Ital. Pont. X 13 n. *16 Ital. Pont. X 13 n. *17 Ital. Pont. X 13 n. 18 Ital. Pont. X 43 n. *6 Ital. Pont. X 185 n. *71 Ital. Pont. X 213 n. *75 Ital. Pont. X 213 n. *78 Ital. Pont. X 314 n. 60 Ital. Pont. X 315 n. †61 Ital. Pont. X 315 n. 62 Ital. Pont. X 377 n. 20 Ital. Pont. X 405 n. *36 Ital. Pont. X 408 n. *1 Ital. Pont. X 408 n. *2 Ital. Pont. X 409 n. *3 Ital. Pont. X 409 n. *4 Ital. Pont. X 409 n. 5 Ital. Pont. X 428 n. *5 Ital. Pont. X 467 n. *12

J³ *3497 J³ *3538 J³ *3539 J³ 4494 J³ *3479 J³ *4930 J³ *3257 J³ *3540 J³ 3258 J³ †3316 J³ 3435 J³ 4931 J³ *3380 J³ *3230 J³ *3231 J³ *3232 J³ *3233 J³ 3234 J³ *3527 J³ *3630

CONCORDANTIA SIGLORUM EDITIONIS TERTIAE ET VOLUMINUM SERIERUM ‚REGESTA IMPERII'

Böhmer/Mühlbacher² n. 25 Böhmer/Mühlbacher² n. 34 Böhmer/Mühlbacher² n. 41d Böhmer/Mühlbacher² n. 41d Böhmer/Mühlbacher² n. 62 Böhmer/Mühlbacher² n. 71 Böhmer/Mühlbacher² n. 73e Böhmer/Mühlbacher² n. 73f Böhmer/Mühlbacher² n. 74 Böhmer/Mühlbacher² n. 76a Böhmer/Mühlbacher² n. 76d Böhmer/Mühlbacher² n. 76e Böhmer/Mühlbacher² n. 76g Böhmer/Mühlbacher² n. 80 Böhmer/Mühlbacher² n. 81 Böhmer/Mühlbacher² n. 81a Böhmer/Mühlbacher² n. 104 Böhmer/Mühlbacher² n. 128a Böhmer/Mühlbacher² n. 128a Böhmer/Mühlbacher² n. 128a Böhmer/Mühlbacher² n. 128a Böhmer/Mühlbacher² n. 128a Böhmer/Mühlbacher² n. 128a Böhmer/Mühlbacher² n. 128a Böhmer/Mühlbacher² n. 128a Böhmer/Mühlbacher² n. 140 Böhmer/Mühlbacher² n. 152b Böhmer/Mühlbacher² n. 160b Böhmer/Mühlbacher² n. 160c Böhmer/Mühlbacher² n. 160d Böhmer/Mühlbacher² n. 160e Böhmer/Mühlbacher² n. 162a Böhmer/Mühlbacher² n. 162a Böhmer/Mühlbacher² n. 162b Böhmer/Mühlbacher² n. 162c Böhmer/Mühlbacher² n. 163 Böhmer/Mühlbacher² n. 198a Böhmer/Mühlbacher² n. 235b Böhmer/Mühlbacher² n. 235b Böhmer/Mühlbacher² n. 282a Böhmer/Mühlbacher² n. 286b Böhmer/Mühlbacher² n. 286b Böhmer/Mühlbacher² n. 295

J³ 3999 J³ *4081 J³ *3850 J³ 3856 J³ *4279 J³ 4461 J³ *4071 J³ *4072 J³ *4077 J³ *4081 J³ *4086 J³ *4087 J³ *4088 J³ †4100 J³ †4100 J³ 4103 J³ †4521 J³ *4261 J³ 4262 J³ *4263 J³ *4257 J³ *4258 J³ *4259 J³ *4254 J³ *4260 J³ †4655 J³ *4299 J³ *4307 J³ *4308 J³ *4309 J³ *4311 J³ *†4314 J³ *4313 J³ *4315 J³ *4316 J³ *4317 J³ 4354 J³ *4418 J³ *4424 J³ *4520 J³ *4522 J³ *4523 J³ *†4541

Böhmer/Mühlbacher² n. 296 Böhmer/Mühlbacher² n. 318a Böhmer/Mühlbacher² n. 324a Böhmer/Mühlbacher² n. 325 Böhmer/Mühlbacher² n. 325 Böhmer/Mühlbacher² n. 325 Böhmer/Mühlbacher² n. 328k Böhmer/Mühlbacher² n. 328m Böhmer/Mühlbacher² n. 330 Böhmer/Mühlbacher² n. 348b Böhmer/Mühlbacher² n. 348b Böhmer/Mühlbacher² n. 348b Böhmer/Mühlbacher² n. 348b Böhmer/Mühlbacher² n. 348b Böhmer/Mühlbacher² n. 350e Böhmer/Mühlbacher² n. 350e Böhmer/Mühlbacher² n. 350e Böhmer/Mühlbacher² n. 350e Böhmer/Mühlbacher² n. 350e Böhmer/Mühlbacher² n. 365 Böhmer/Mühlbacher² n. 369d Böhmer/Mühlbacher² n. 369d Böhmer/Mühlbacher² n. 369e Böhmer/Mühlbacher² n. 369f Böhmer/Mühlbacher² n. 370a Böhmer/Mühlbacher² n. 370c Böhmer/Mühlbacher² n. 370d Böhmer/Mühlbacher² n. 371 Böhmer/Mühlbacher² n. 399 Böhmer/Mühlbacher² n. 407a Böhmer/Mühlbacher² n. 407a Böhmer/Mühlbacher² n. 408a Böhmer/Mühlbacher² n. 408d Böhmer/Mühlbacher² n. 409 Böhmer/Mühlbacher² n. 431b Böhmer/Mühlbacher² n. 441c Böhmer/Mühlbacher² n. 441c Böhmer/Mühlbacher² n. 508e Böhmer/Mühlbacher² n. 513k Böhmer/Mühlbacher² n. 515g Böhmer/Mühlbacher² n. 515g Böhmer/Mühlbacher² n. 515i Böhmer/Mühlbacher² n. 515r

J³ †4625 J³ *4589 J³ *4596 J³ *4562 J³ *4580 J³ *4596 J³ *4627 J³ *4632 J³ 4635 J³ *4658 J³ *4659 J³ *4660 J³ *4662 J³ *4664 J³ *4670 J³ *4665 J³ *4669 J³ *4676 J³ *4677 J³ *5175 J³ *4704 J³ *4705 J³ *4706 J³ *4707 J³ *4708 J³ *4709 J³ †4710 J³ *4712 J³ †4764 J³ *4817 J³ *4814 J³ *4819 J³ *4819 J³ †4836 J³ 4853 J³ 4874 J³ 4865 J³ *4418 J³ 4853 J³ *4962 J³ *4963 J³ *4993 J³ *4418

360 Böhmer/Mühlbacher² n. 587a Böhmer/Mühlbacher² n. 602a Böhmer/Mühlbacher² n. 602a Böhmer/Mühlbacher² n. 616a Böhmer/Mühlbacher² n. 633a Böhmer/Mühlbacher² n. 633a Böhmer/Mühlbacher² n. 633a Böhmer/Mühlbacher² n. 633a Böhmer/Mühlbacher² n. 633a Böhmer/Mühlbacher² n. 633a Böhmer/Mühlbacher² n. 643 Böhmer/Mühlbacher² n. 657 Böhmer/Mühlbacher² n. 770a Böhmer/Mühlbacher² n. 771 Böhmer/Mühlbacher² n. 778a Böhmer/Mühlbacher² n. 778a Böhmer/Mühlbacher² n. 778a

Concordantia siglorum J³ *4964 J³ *4962 J³ *4963 J³ *4988 J³ *4995 J³ *4996 J³ *4997 J³ *4998 J³ *5001 J³ *4994 J³ 5020 J³ *?5013 J³ *5061 J³ *5063 J³ *5065 J³ *5070 J³ *5071

Böhmer/Mühlbacher² n. 785b Böhmer/Mühlbacher² n. 790 Böhmer/Mühlbacher² n. 819 Böhmer/Mühlbacher² n. 819 Böhmer/Mühlbacher² n. 830a Böhmer/Mühlbacher² n. 838 Böhmer/Mühlbacher² n. 842a Böhmer/Mühlbacher² n. 842a Böhmer/Mühlbacher² n. 842a Böhmer/Mühlbacher² n. 842a Böhmer/Mühlbacher² n. 1018a Böhmer/Mühlbacher² n. 1020a Böhmer/Mühlbacher² n. 1021b Böhmer/Mühlbacher² n. 1027 Böhmer/Mühlbacher² n. 1370

J³ *5096 J³ 5097 J³ *5103 J³ 5102 J³ *5106 J³ *5108 J³ *5121 J³ *5122 J³ *5124 J³ *5126 J³ *5061 J³ *5098 J³ 5099 J³ *5101 J³ *5245

INDEX OPERUM ADHIBITORUM

Abel, Sigurd: Papst Hadrian I. und die weltliche Adrevaldus Floriacensis/Aimoinus Floriacensis: MiHerrschaft des römischen Stuhls, in: Forschungen racula s. Benedicti – Les miracles de Saint Benoît, ed. zur deutschen Geschichte 1 (1862), p. 453–532. Eugène de Certain, Paris 1858 (reimpr. New York 1968). Abel, Sigurd/Simson, Bernhard Eduard von: Jahrbücher des fränkischen Reiches unter Karl dem Affeldt, Werner: Untersuchungen zur KönigserheGroßen, 2 vol. (Jahrbücher der deutschen Geschich- bung Pippins. Das Papsttum und die Begründung des karolingischen Königtums im Jahre 751, in: te 5), Leipzig, 2. ed. 1883–1888. Frühmittelalterliche Studien 14 (1980), p. 95–187. Achelis, Hans: Die Bischofschronik von Neapel. Von Johannes Diaconus u.a. (Abhandlungen der Sächsi- Agnellus Ravennensis: Liber pontificalis ecclesiae schen Akademie der Wissenschaften. Philologisch- Ravennatis, ed. Oswald Holder-Egger, in: Scriptores rerum Langobardicarum et Italicarum, saec. VI–IX, Historische Klasse 40/4), Leipzig 1930. ed. Georg Waitz (MGH SS rer. Lang. 1), Hannover Acta conciliorum oecumenicorum, series secunda, 1878, p. 265–391 (reimpr. Hannover 1988). 3 vol., ed. Rudolf Riedinger/Heinz Ohme/Erich Agnellus Ravennensis: Liber pontificalis – BischofsLamberz, Berlin 1984–2016. buch, 2 vol., ed. Claudia Nauerth (FChr 21), Freiburg Acta et diplomata res Albaniae mediae aetatis illu- et al. 1996. strantia, vol. 1 (344–1343), ed. Lajos Thallóczy/KonAgnellus Ravennensis: Liber pontificalis ecclesiae stantin Jirecek/Milan Sufflay, Wien 1913. Ravennatis, ed. Deborah Mauskopf Deliyannis (CCCM 199), Turnhout 2006. Adam Bremensis: Gesta Hammaburgensis ecclesiae pontificum, ed. Bernhard Schmeidler (MGH SS rer. Agnellus Ravennensis: The book of pontiffs of the Germ. 2), Hannover/Leipzig, 3. ed. 1917 (reimpr. Church of Ravenna, ed. Deborah Mauskopf DeHannover 1993). liyannis (Medieval texts in translation), Washington D.C. 2004. Adelbertus Heidenheimensis: Relatio, in: Jacob Gretser: Philippi Eystetensis De ecclesiae Eystetensi Agnoletti Miscellaneae notationes curiosae in cividivis tutelaribus, Ingolstadt 1617, p. 318–363. tatem atque territorium Tarvisinum, ms. a. 1741, Treviso Bibl. communale cod. 594. Adilbertus prior Udalricianus: Liber de vita et miraculis S. Simperti, in: AASS oct. 13, Tongerloae 1794, Agobardus archiepiscopus Lugdunensis: De privip. 245–257 (reimpr. Bruxelles 1970). legio apostolicae sedis ad Ludovicum, in: Agobardi Lugdunensis opera omnia, ed. Lieven van Acker Die Admonter Briefsammlung nebst ergänzenden (CCCM 52), Turnhout 1981, p. 304–306, n. 19. Briefen, ed. Günther Hödl/Peter Classen (MGH Briefe der deutschen Kaiserzeit 6), München 1983. Agobardi Lugdunensis Opera omnia, ed. Lieven van Acker (CCCM 52), Turnhout 1981. Ado Viennensis: Chronicon, in: [Scriptores rerum Sangallensium. Annales, chronica et historiae aevi Alcuinus: Vita Willibrordi archiepiscopi TraiectenCarolini], ed. Georg Heinrich Pertz (MGH SS 2), sis [liber primus], ed. Wilhelm Levison, in: PassioHannover 1829, p. 315–323 (reimpr. Stuttgart 1976). nes vitaeque sanctorum aevi Merovingici, vol. 5, ed.

362

Index operum adhibitorum

Bruno Krusch/Wilhelm Levison (MGH SS rer. Me- (Variorum collected studies series 88), London 1979, rov. 7), Hannover/Leipzig 1920, p. 81–141 (reimpr. n. 8). Hannover 1997). Andrea Dandulus: Chronica, ed. Ester Pastorello, Alcuinus: Vita Willibrordi archiepiscopi Traiecten- in: Andreas Dandulus: Chronica per extensum sis [liber secundus], ed. Wilhelm Levison, in: Poetae descripta aa. 46–1280 d. C., 9 fasc. (RIS NS 12/1), latini aevi Carolini, vol. 1, ed. Ernst Dümmler (MGH Bologna 1938–1958, p. 5–327. Poetae 1), Berlin 1881, p. 207–220 (reimpr. Hannover 1997). Angelus Maria Venetus canonicus: Collectanea de episcopis et patriarchis Venetis, in: Ughelli, FerAlexakis, Alexander: Before the Lateran Council of dinando/Coleti, Nicolai: Italia sacra sive de epi649. The Last Days of Herakleios the Emperor and scopis Italiae, et insularum adjacentium, rebusque Monotheletism. Based on a new fragment from his ab iis praeclare gestis, vol. 5, Venezia, 2. ed. 1720, letter to Pope John IV (CPG 9382), in: Annuarium col. 1157–1330. Historiae Conciliorum 27–28 (1995/1996), p. 93–101. Altfridus: Vita s. Liudgeri, ed. Wilhelm Diekamp: Die Vita sancti Liudgeri (Geschichtsquellen des Bistums Münster 4 = Veröffentlichungen der Historischen Kommission für Westfalen 3), Münster 1881.

Angenendt, Arnold: Kaiserherrschaft und Königstaufe. Kaiser, Könige und Päpste als geistliche Patrone in der abendländischen Missionsgeschichte (Arbeiten zur Frühmittelalterforschung 15), Berlin/New York 1984.

Angenendt, Arnold: Liudger: Missionar – Abt – Altfridus: Vita s. Liudgeri episcopi Mimigarde- Bischof im frühen Mittelalter, Münster 2005. fordensis, in: [Scriptores rerum Sangallensium. Annales, chronica et historiae aevi Carolini], ed. Angilbertus (Homerus): Carmina, in: Poetae latini Georg Heinrich Pertz (MGH SS 2), Hannover 1829, aevi Carolini, vol. 1, ed. Ernst Dümmler (MGH Poep. 403–419 (reimpr. Stuttgart 1976). tae 1), Berlin 1881, p. 355–381 (reimpr. Hannover 1997). Amalarius Mettensis: Liber Officialis, in: Amalarii episcopi opera liturgica omnia, 3 vol., ed. Johannes Angilbertus (Homerus): Carmen de Karolo MaMichael Hanssens (Studi e Testi 138–140), Città del gno, in: [Scriptores rerum Sangallensium. Annales, Vaticano 1948–1950, vol. 2, p. 19–580. chronica et historiae aevi Carolini], ed. Georg HeinAnastasius Bibliothecarius: Historia Ecclesiastica rich Pertz (MGH SS 2), Hannover 1829, p. 391–403 sive Chronographia tripartita, in: Theophanis Con- (reimpr. Stuttgart 1976). fessor: Chronographia, 2 vol., ed. Carl de Boor, Annales Admuntenses, ed. Wilhelm Wattenbach, vol. 1, Bonn 1841, p. 1–288. in: [Chronica et annales aevi Salici], ed. Georg HeinAnastasius Bibliothecarius: Collectanea ad Joannem rich Pertz (MGH SS 9), Hannover 1851, p. 569–579 Diaconum, in: Patrologiae cursus completus, Series (reimpr. Stuttgart 1983). Latina, vol. 129, ed. Jacques Paul Migne, Paris 1853, Annales Alamannici, continuatio Murbacensis col. 557–704. (a. 790–800), in: [Annales et chronica aevi Carolini], Anastasius Bibliothecarius: Collectanea, ed. Brow- ed. Georg Heinrich Pertz (MGH SS 1), Hannover nen Neil: Narrationes de exilio sancti papae Martini. 1826, p. 47–48 (reimpr. Stuttgart 1976). An Account of the Exile of the Holy Pope Martin, in: Seventh-century popes and martyrs: the political Annales Alamannici, in: [Annales et chronica aevi hagiography of Anastasius Bibliothecarius (Studia Carolini], ed. Georg Heinrich Pertz (MGH SS 1), antiqua Australiensia 2), Turnhout 2006, p. 166–233. Hannover 1826, p. 22–60 (reimpr. Stuttgart 1976). Anastos, Milton V.: Leo III's Edict against the Images in the Year 726–27 and Italo-Byzantine Relations between 726 and 730, in: Byzantinische Forschungen 3 (1968), p. 5–41 (reimpr. in: Anastos, Milton V.: Studies in Byzantine Intellectual History

Annales Alamannici, continuatio Murbacensis: Annales Alamannici, Codex Modoetiensis, in: Lendi, Walter: Untersuchungen zur frühalemannischen Annalistik. Die Murbacher Annalen (Scrinium Friburgense 1), Freiburg/Schweiz 1971, p. 146–192.

Index operum adhibitorum

363

Annales Auscienses, in: [Annales, chronica et hi- Annales Laureshamenses, in: [Annales et chronica storiae aevis Saxonici], ed. Georg Heinrich Pertz aevi Carolini], ed. Georg Heinrich Pertz (MGH SS 1), (MGH SS 3), Hannover 1839, p. 171 (reimpr. Stutt- Hannover 1826, p. 22–39 (reimpr. Stuttgart 1976). gart 1986). Annales Laurissenses minores a. 680–817, in: [AnAnnales Barenses, in: [Annales et chronica aevi nales et chronica aevi Carolini], ed. Georg HeinSalici], ed. Georg Heinrich Pertz (MGH SS 5), Han- rich Pertz (MGH SS 1), Hannover 1826, p. 112–123 (reimpr. Stuttgart 1976). nover 1844, p. 51–56 (reimpr. Stuttgart 1985). Annales Bertiniani, ed. Georg Waitz (MGH SS rer. Annales Mellicenses, Auctarium Cremifanense, in: [Chronica et annales aevi Salici], ed. Georg HeinGerm. 5), Hannover 1883. rich Pertz (MGH SS 9), Hannover 1851, p. 550–554 Annales de Saint-Bertin, ed. Félix Grat/Jeanne Vieil- (reimpr. Stuttgart 1983). liard/Suzanne Clémencet (Société de l'Histoire de Annales Mettenses priores, ed. Bernhard Eduard France, Publications 95), Paris 1964. von Simson (MGH SS rer. Germ. 10), HannoAnnales s. Bonifacii, in: [Annales, chronica et histo- ver/Leipzig 1905 (reimpr. Hannover 2003). riae aevi Saxonici], ed. Georg Heinrich Pertz (MGH Annales Monasterienses, in: [Annales, chronica et SS 3), Hannover 1839, p. 117–118 (reimpr. Stuttgart historiae aevi Saxonici], ed. Georg Heinrich Pertz 1986). (MGH SS 3), Hannover 1839, p. 152–155 (reimpr. Stuttgart 1986). Annales s. Emmerammi Ratisponensis maiores: Annales ex Annalibus Iuvavensibus antiquis excerpti, Annales Nazariani, in: [Annales et chronica aevi ed. Harry Bresslau, in: [Supplementa tomorum Carolini], ed. Georg Heinrich Pertz (MGH SS 1), I–XV], ed. Adolf Hofmeister (MGH SS 30/2), Leip- Hannover 1826, p. 25–44 (reimpr. Stuttgart 1976). zig 1934, p. 727–744 (reimpr. Stuttgart 1976). Annales Nazariani, in: Lendi, Walter: UntersuchunAnnales Fuldenses, ed. Friedrich Kurze (MGH SS gen zur frühalemannischen Annalistik. Die Murrer. Germ. 7), Hannover 1891 (reimpr. Hannover bacher Annalen (Scrinium Friburgense 1), Frei1993). burg/Schweiz 1971, p. 147–181. Annales s. Bavonis Gandensis, in: [Scriptores rerum Sangallensium. Annales, chronica et historiae aevi Carolini], ed. Georg Heinrich Pertz (MGH SS 2), Hannover 1829, p. 185–191 (reimpr. Stuttgart 1976).

Annales Ottenburani a. 727–1113, in: [Annales et chronica aevi Salici], ed. Georg Heinrich Pertz (MGH SS 5), Hannover 1844, p. 1–9 (reimpr. Stuttgart 1985).

Annales Guelferbytani, in: [Annales et chronica Annales Quedlinburgenses, ed. Martina Giese aevi Carolini], ed. Georg Heinrich Pertz (MGH (MGH SS rer. Germ. 72), Hannover 2004. SS 1), Hannover 1826, p. 23–46 (reimpr. Stuttgart Annales regni Francorum inde ab a. 741 usque ad a. 1976). 829, qui dicuntur Annales Laurissenses maiores et Annales Guelferbytani, in: Lendi, Walter: Untersu- Einhardi, ed. Friedrich Kurze (MGH SS rer. Germ. chungen zur frühalemannischen Annalistik. Die 6), Hannover 1895 (reimpr. Hannover 1950). Murbacher Annalen (Scrinium Friburgense 1), Frei- Annales regni Francorum inde ab a. 741 usque ad burg/Schweiz 1971, p. 147–181. a. 829, qui dicuntur Annales Laurissenses maiores et Einhardi, ed. Friedrich Kurze (MGH SS rer. Annales Iuvavenses maiores: Annales ex Annalibus Germ. 6), Hannover 1895. Iuvavensibus antiquis excerpti, ed. Harry Bresslau, in: [Supplementa tomorum I–XV], ed. Adolf Hof- Annales s. Rudberti Salisburgenses a. 1–1286, ed. meister (MGH SS 30/2), Leipzig 1934, p. 727–744 Wilhelm Wattenbach, in: [Chronica et annales aevi (reimpr. Stuttgart 1976). Salici], ed. Georg Heinrich Pertz (MGH SS 9), Hannover 1851, p. 758–810 (reimpr. Stuttgart 1983). Annales Laubacenses, in: [Annales et chronica aevi Carolini], ed. Georg Heinrich Pertz (MGH SS 1), Annales Tielenses (693–1345), in: [Annales aevi SueHannover 1826, p. 7–55 (reimpr. Stuttgart 1976). vici (Supplementa tomorum XVI et XVII). Gesta

364

Index operum adhibitorum

saec. XII. XIII. (Supplementa tomorum XX–XXIII)], Arbeo Frisingensis: Vita Corbiniani, ed. Franz Bruned. Georg Waitz (MGH SS 24), Hannover 1879, hölzl: Bischof Arbeo von Freising: Das Leben des p. 21–27 (reimpr. Stuttgart 1975). heiligen Korbinian, in: Glaser, Hubert/Brunhölzl, Franz/Becker, Sigmund (ed.): Vita Corbiniani. BiAnnales Weissenburgenses, in: Lamperti monachi schof Arbeo von Freising und die Lebensgeschichte Hersfeldensis Opera, ed. Oswald Holder-Egger des hl. Korbinian (Sammelblatt des Historischen Ve(MGH SS rer. Germ. 38), Hannover/Leipzig 1894, reins Freising 30), München/Zürich 1983, p. 77–159. p. 9–57 (reimpr. Hannover 1984). Armellini, Tito: D'un inedito documento del seAnnales Xantenses et Annales Vedastini, ed. Bern- colo VIII relativo a S. Benedetto, in: Cronichetta hard Eduard von Simson (MGH SS rer. Germ. 12), Mensuale delle più importanti moderne scoperte nelle scienze naturali e loro applicazione alle arti ed Hannover 1909 (reimpr. Hannover 2003). industria, ser. II, t. 3 (1877), p. 158–159. Annalista Saxo: Chronica. Die Reichschronik des Arnpeck, Veit: Chronica Baioarium, in: Veit ArnAnnalista Saxo, ed. Klaus Nass (MGH SS 37), Hanpeck: Sämtliche Chroniken, ed. Georg Leidinger nover 2006. (Quellen und Erörterungen zur bayerischen und deutschen Geschichte, Neue Folge 3), München Annalium s. Aegidii Brunsvicensium excerpta 1915, p. 1–444. a. 715–1162, ed. Lothar von Heinemann, in: [Supplementa tomorum XVI–XXV], ed. Oswald Holder- Arnpeck, Veit: Liber de gestis episcoporum FrisiEgger (MGH SS 30/1), Hannover 1896, p. 6–15 gensium, in: Veit Arnpeck: Sämtliche Chroniken, (reimpr. Stuttgart 1976). ed. Georg Leidinger (Quellen und Erörterungen zur bayerischen und deutschen Geschichte, Neue Anselmus Lucensis: Collectio canonum. Una cum Folge 3), München 1915, p. 847–914. Collectione minore, 2 vol., ed. Friedrich Thaner, Ashworth, Henry: Did St. Gregory the Great ComRegensburg 1906–1915 (reimpr. Aalen 1965). pose a Sacramentary?, in: Aland, Kurt/Cross, Frank Anskar: Vita s. Willehadi episcopi Bremensis, in: Leslie (ed.): Studia patristica II (Texte und Untersu[Scriptores rerum Sangallensium. Annales, chronica chungen zur Geschichte der altchristlichen Literaet historiae aevi Carolini], ed. Georg Heinrich Pertz tur 64), Leuven 1957, p. 3–16. (MGH SS 2), Hannover 1829, p. 378–390 (reimpr. Astronomus: Vita Hludowici imperatoris. Das LeStuttgart 1976). ben Kaiser Ludwigs, ed. Ernst Tremp, in: Theganus. Gesta Hludowici imperatoris – Astronomus. Vita Anton, Hans Hubert: Der Liber Diurnus in anHludowici imperatoris (MGH SS rer. Germ. 64), geblichen und verfälschten Papstprivilegien des Hannover 1995, p. 279–559. früheren Mittelalters, in: Fuhrmann, Horst (ed.): Fälschungen im Mittelalter. Internationaler KonAubert, Édouard: Trésor de l'Abbaye de Saintgreß der Monumenta Germaniae Historica MünMaurice d'Agaune, 2 vol., Paris 1872. chen, 16.–19. September 1986, 5 vol. (MGH Schriften 33/1–5), Hannover 1988, vol. 3, p. 115–142. Ballerini, Pietro: De privilegiis et exemptione capituli cathedralis Veronensis dissertatio, Venezia Anton, Hans Hubert: Studien zu den Klosterpri- 1753. vilegien der Päpste im frühen Mittelalter. Unter besonderer Berücksichtigung der Privilegierung Baluze, Étienne: Miscellaneorum libri VII. Hoc est von St. Maurice d'Agaune (Beiträge zur Geschichte Collectio veterum monumentorum. Stephani Baund Quellenkunde des Mittelalters 4), Berlin/New luzzi Tutelensis Miscellanea novo ordine digesta York 1975. et non paucis ineditis monumentis opportunisque animadversionibus aucta, Lucca, 2. ed. 1761–1764. Arbeo Frisingensis: Vita Corbiniani episcopi Baiuvariorum, in: Arbeonis episcopi Frisingensis vitae sanctorum Haimhrammi et Corbinani, ed. Bruno Krusch (MGH SS rer. Germ. 13), Hannover 1920, p. 188–232.

Baronius, Caesar/Rinaldi, Odorico/Laderchii, Jacques (ed.): Annales ecclesiastici denuo excusi et ad nostra usque tempora perducti, ed. Augustinus Theiner, 37 vol., Paris, 4 ed. 1864–1883.

Index operum adhibitorum

365

Bartolini, Domenico: Di s. Zaccaria Papa e degli „Homily“ i. 13 on Benedict Biscop, Bede's „History anni del suo pontificato, Regensburg 1879. of the Abbots of Wearmouth and Jarrow“, The Anonymous „Life of Ceolfrith“, Bede's „Letter to Egbert, Bayer, Clemens M. M./ Kerner, Max/ Müller, Harald: Bishop of York“, ed. Christopher W. Grocock/Ian Schriftquellen zur Geschichte der Marienkirche bis N. Wood (Oxford medieval texts), Oxford 2013, ca. 1000, in: Die Aachener Marienkirche. Aspekte p. 21–76. ihrer Archäologie und frühen Geschichte, ed. Harald Müller/Clemens M. M. Bayer/Max Kerner (Der Beda Venerabilis: Historia ecclesiastica gentis AngAachener Dom in seiner Geschichte. Quellen und lorum, ed. Bertram Colgrave/Roger A. Mynors Forschungen 1), Regensburg 2014, p. 113–189. (Oxford medieval texts), Oxford 1969. Becher, Matthias: Corona, quae Constantini Caesaris ante fuit. Zur Krönung Ludwigs des Frommen durch Papst Stephan IV. im Jahr 816, in: Finger, Heinz/Hiestand, Rudolf (ed.): Bischöfe, Klöster, Universitäten und Rom. Gedenkschrift für Josef Semmler (1928–2011) (Libelli Rhenani 41), Köln 2012, p. 47–58.

Beda Venerabilis: Historia ecclesiastica gentis Anglorum, ed. Michael Lapidge et al.: Bède le Vénérable, Histoire ecclésiastique du peuple anglais (Historia ecclesiastica gentis Anglorum), 3 vol. (SC 489–491), Paris 2005.

Beda Venerabilis: Homelia in natale s. Benedicti, in: Abbots of Wearmouth and Jarrow: Bede's „Homily“ Becher, Matthias/Jarnut, Jörg (ed.): Der Dynastiei. 13 on Benedict Biscop, Bede's „History of the Abwechsel von 751. Vorgeschichte, Legitimationsstrabots of Wearmouth and Jarrow“, The Anonymous tegien und Erinnerung, Münster 2004. „Life of Ceolfrith“, Bede's „Letter to Egbert, Bishop of York“, ed. Christopher W. Grocok/Ian. N. Wood Becher, Matthias: Eid und Herrschaft. Untersu(Oxford medieval texts), Oxford 2013, p. 1–20. chungen zum Herrscherethos Karls des Großen (Vorträge und Forschungen, Sonderband 39), SigBeda Venerabilis: Martyrologium, in: The Complete maringen 1993. Works of Venerable Bede in the original Latin, colBecher, Matthias: Die Kaiserkrönung im Jahre 800. lated with the manuscripts, and various printed Eine Streitfrage zwischen Karl dem Großen und editions, accompanied by a new English translation Papst Leo III., in: Rheinische Vierteljahrsblätter 66 of the historical works and a life of the author, vol. 4: Historical Tracts – Venerabilis Bedae Opera quae (2002), p. 1–38. supersunt omnia, nunc primum in Anglia, ope codicum manuscriptorum, editionumque optimarum, Becher, Matthias: Die Reise Papst Leos III. zu Karl vol. 4: Opuscula historica, ed. John A. Giles (Patres dem Großen: Überlegungen zu Chronologie, Verecclesiae Anglicanae), London 1843, p. 16–173. lauf und Inhalt der Paderborner Verhandlungen des Jahres 799, in: Godman, Peter/Jarnut, Jörg/Johanek, Peter (ed.): Am Vorabend der Kaiserkrönung: Das Beda Venerabilis: Vita abbatum Wiremuthensium Epos „Karolus Magnus et Leo papa“ und der Papst- et Girvensium – The lives of the Abbots of Weremouth and Jarrow, in: Venerabilis Bedae Opera besuch in Paderborn 799, Berlin 2002, p. 87–112. quae supersunt omnia, vol. 4: Opuscula historica Becher, Matthias: Eine Reise nach Rom, ein Hilferuf – The Complete Works of Venerable Bede, vol. 4: und ein Reich ohne König. Bonifatius in den letzten Histocial Tracts, ed. John A. Giles (Patres ecclesiae Jahren Karl Martells, in: Bonifatius – Leben und Anglicanae), London 1843, p. 358–401. Nachwirken, ed. Franz Joseph Felten (Quellen und Abhandlungen zur mittelrheinischen Kirchenge- Bellieni, Camillo: L'attività diplomatica del giudice di Sardegna intorno della metà del secolo IX d. C., schichte 121), Mainz 2007, p. 231–254. in: Studi storici e giuridici in onore di Antonio Era, Beda Venerabilis: Chronica maiora, in: Chronica mi- Padova 1963, p. 41–72. nora saec. IV. V. VI. VII., vol. 3, ed. Theodor Mommsen (MGH Auct. Ant. 13), Berlin 1898, p. 223–333 Benedictus Levita: Capitularia, in: [Supplementa tomi I, pars 2: Capitularia spuria. Canones ecclesias(reimpr. München 1981). tici. Bullae pontificum], ed. Georg Heinrich Pertz Beda Venerabilis: Historia abbatum Wiremuthen- (MGH LL 2/2), Hannover 1837, p. 17–158 (reimpr. sium, in: Abbots of Wearmouth and Jarrow. Bede's Stuttgart 1993).

366

Index operum adhibitorum

Benedictus sancti Andreae monachus: Chronicon a. c. 360–973, in: [Annales, chronica et historiae aevi Saxonici], ed. Georg Heinrich Pertz, Hannover 1839 (MGH SS 3), p. 695–719 (reimpr. Stuttgart 1986).

Beyer, Heinrich/von Eltester, Leopold/Goerz, Adam (ed.): Urkundenbuch zur Geschichte der jetzt die Preussischen Regierungsbezirke Coblenz und Trier bildenden mittelrheinischen Territorien, vol. 2: Vom Jahre 1169 bis 1212, Koblenz 1865.

Benedictus sancti Andreae monachus: Chronicon, ed. Giuseppe Zucchetti: Il Chronicon di Benedetto Bibliotheca Casinensis seu codicum manuscriptorum qui in tabulario Casinensi asservantur series, Monaco (FSI 55), Roma 1920. cura et studio monachorum ordinis S. Benedicti, Benignus de Lucca: Monumenta Sextensia, ms. 5 vol., Monte Cassino 1873. 1578. Berndt, Rainer: Das Frankfurter Konzil von 794: Kristallisationspunkt theologischen Denkens in der frühen Karolingerzeit, in: Berndt, Rainer (ed.): Das Frankfurter Konzil von 794. Kristallisationspunkt karolingischer Kultur, 2 vol. (Quellen und Abhandlungen zur mittelrheinischen Kirchengeschichte 80), Mainz 1997, p. 519–545.

Bindi, Vincenzo: Monumenti storici ed artistici degli Abruzzi, Napoli 1889. Birch, Walter de Gray (ed.): Cartularium Saxonicum. A Collection of Charters relating to Anglo-Saxon History (A. D. 430–839), 3 vol., London 1885–1893 (reimpr. New York 1964). Bitterauf, Theodor: Die Traditionen des Hochstifts Freising, 2 vol., München 1905–1909.

Bernoldus Constantiensis: Chronicon, in: [Annales et chronica aevi Salici], ed. Georg Heinrich Pertz Bloch, Herbert: Monte Cassino in the Middle Ages, (MGH SS 5), Hannover 1844, p. 385–467 (reimpr. 3 vol., Cambridge, Massachusetts 1986. Stuttgart 1995). Bohemia-Moravia Pontificia vel etiam Germania Bertini, Domenico (ed.): Memorie e documenti per Pontificia V/3. Provincia Maguntinensis, pars VII: servire all'istoria di Lucca, 6 vol., Lucca 1818–1841. Dioceses Pragensis et Olomucensis, ed. Waldemar Könighaus (Regesta Pontificum Romanorum), GötBertolini, Ottorino: La caduta del primicerio Cri- tingen 2011. stoforo (771) nelle versioni dei contemporanei e le correnti antilongobarde e filolongobarde in Ro- Böhmer, Heinrich: Die Fälschungen Lanfranks von ma alla fine del potificato di Stefano III (771–772), Canterbury (Studien zur Geschichte der Theologie in: Rivista di storia della chiesa in Italia 1 (1947), und der Kirche 8,1), Leipzig 1902 (reimpr. Aalen 1972). p. 227–262 et 349–378. Böhmer, Johann Friedrich/Frech, Karl Augustin: ReBertolini, Ottorino: Carlomagno e Benevento, in: gesta Imperii III. Salisches Haus 1024–1125, 5: PapstBeumann, Helmut/Braunfels, Wolfgang (ed.): Karl regesten 1024–1058, pars 2: 1046–1058, Köln/Weider Große. Lebenswerk und Nachleben, 5 vol., Düsmar/Wien 2011. seldorf 1965–1968, vol. 1, p. 609–671. Böhmer, Johann Friedrich/Herbers, Klaus: Regesta Besta, Enrico: Una parola ancora sulla raccolta e Imperii I. Die Regesten des Kaiserreichs unter den la trascrizione di antichi documenti veneziani per Karolingern 751–918, 4: Die Regesten der Päpste opera di Tomaso Diplovataccio, in: Nuovo Archivio 800–911, pars 2,2: 844–858, Köln/Weimar/Wien 1999. Veneto NS 27 (1914), p. 425–444. Böhmer, Johann Friedrich/Mühlbacher, EngelBethmann, Ludwig /Holder-Egger, Oskar: Lan- bert/Lechner, Johann: Regesta Imperii I. Die Regobardische Regesten, in: Neues Archiv 3 (1878), gesten des Kaiserreichs unter den Karolingern p. 225–318. (751–918), Innsbruck, 2. ed. 1908 (reimpr. Hildesheim 1966). Beyer, Heinrich (ed.): Urkundenbuch zur Geschichte der jetzt die Preussischen Regierungsbezirke Böhmer, Johann Friedrich/Unger, Veronika: RegeCoblenz und Trier bildenden mittelrheinischen sta Imperii I. Die Regesten des Kaiserreiches unter Territorien, vol. 1: Von den ältesten Zeiten bis zum den Karolingern 715–918 (987), 4: Papstregesten Jahre 1169, Koblenz 1860 (reimpr. Hildesheim 1974). 800–911, pars 3: 872–882, Wien/Köln/Weimar 2013.

Index operum adhibitorum

367

Böhmer, Johann Friedrich/Will, Cornelius: Regest- Bozzoni, Dominico: Il silentio di S. Zaccaria snoen zur Geschichte der Mainzer Erzbischöfe, 2 vol., dato. Nella publicatione dell'antichissima origine, Innsbruck 1877–1886 (reimpr. Aalen 1966). prosperosi ingrandimenti et amplissimi privilegii dell'insigne suo monistero di Venetia, Venezia 1678. Böhmer, Johann Friedrich/Zimmermann, Harald: Regesta Imperii II. Sächsische Zeit, 5: Papstregesten Brackmann, Albert: Papsturkunden der Schweiz. Dritter Bericht der Wedekindschen Preisstiftung 911–1024, Wien/Köln/Weimar, 2. ed. 1998. für deutsche Geschichte, in: Nachrichten von der Böhringer, Letha: Zwei Fragmente der römischen Königlichen Gesellschaft der Wissenschaften zu Synode von 769 im Codex London, British Library, Göttingen. Philologisch-Historische Klasse (1904), Add. 16413, in: Mordek, Hubert (ed.): Aus Archiven p. 417–517 (reimpr. in: Backmann, Albert: Reisebeund Bibliotheken. Festschrift für Raymund Kottje richte und kleinere Aufsätze zur Germania Pontifizum 65. Geburtstag (Freiburger Beiträger zur mit- cia, ed. Rudolf Hiestand (Acta Romanum Pontifitelalterlichen Geschichte 3), Frankfurt am Main et cum 9), Città del Vaticano 2004, p. 107–207). alt. 1992, p. 93–105. Brandes, Wolfram: Juristische Krisenbewältigung S. Bonifatii et Lulli Epistolae – Die Briefe des heili- im 7. Jahrhundert? Die Prozesse gegen Martin I. gen Bonifatius und Lullus, ed. Michael Tangl (MGH und Maximos Homologetes, in: Fontes Minores 10 (1998), p. 141–212. Epp. sel. 1), Berlin 1916 (reimpr. München 1989). Bordier, Henri-Léonard: Du recueil des chartes Brandi, Karl: Quellen und Forschungen zur Gemérovingiennes. Formant la première partie de la schichte der Abtei Reichenau, 2 vol., Heidelberg collection des chartes et diplomes relatifs à l'histoire 1890–1893. de France, Paris 1850. de Bréquigny, Louis Georges: Table chronologique Borgolte, Michael: Papst Leo III., Karl der Große des diplôme, chartes, titres et actes imrimés concerund der Filioque-Streit von Jerusalem, in: Byzantina nant l'histoire de Frances, 4 vol., Paris 1769. 10 (1980), p. 403–427. Bresslau, Harry: Papyrus und Pergament in der Borgolte, Michael: Petrusnachfolge und Kaiserimi- päpstlichen Kanzlei, in: Mitteilungen des Instituts tation. Die Grablegen der Päpste, ihre Genese und für Österreichische Geschichtsforschung 9 (1888), Traditionsbildung (Veröffentlichungen des Max- p. 1–33. Planck-Instituts für Geschichte 95), Göttingen 1989. Bridot, Jean: Chartes de l'abbaye de Remiremont Boshof, Egon: Die Regesten der Bischöfe von Pas- des origines à 1231 (Atelier de recherches sur les sau, vol. 1: 731–1206 (Regesten zur bayerischen textes médiévaux 2), Turnhout, 2. ed. 1997. Geschichte 1), München 1992. Briefsammlungen der Zeit Heinrichs IV., ed. Carl Boshof, Egon: Traditio Romana und Papstschutz Erdmann/Norbert Fickermann (MGH Briefe der im 9. Jahrhundert. Untersuchungen zur vorclunia- deutschen Kaiserzeit 5), Weimar 1950 (reimpr. Münzensischen libertas, in: Boshof, Egon/Wolter, Heinz chen 2003). (ed.): Rechtsgeschichtlich-diplomatische Studien zu frühmittelalterlichen Papsturkunden (Studien und Brom, Gisbert: Regesten van oorkonden betreffende Vorarbeiten zur Germania Pontificia 6), Köln/Wien het sticht Utrecht (694–1301), 2 vol. (Bijdragen voor een Oorkondenboek van het Sticht Utrecht 1), Ut1976, p. 1–100. recht 1908. Bouchard, Constance Brittain (ed.): The cartulary of Montier-en-Der, 666–1129 (Mediaevel Academy Brooke, Christopher: The Canterbury Forgeries and their Author, in: Downside review 68 (1950), books 108), Toronto 2004. p. 462–476 et 69 (1951), p. 210–231. Bouquet, Martin (ed.): Recueil des Historiens de la Gaule et de la France, 24 vol., ed. Léopold Deli- Brooks, Nicholas P./Kelly, Susan E. (ed.): Charters sle/Michel-Jean-Joseph Brial, Paris, 2. ed. 1869–1904 of Christ Church Canterbury. Part 1 (Anglo-Saxon Charters 17), Oxford 2013. (reimpr. Farnborough 1967–1968).

368

Index operum adhibitorum

Brouwer, Christoph/Masen, Jakob: Metropolis ecclesiae Trevericae, quae metropolitanae ecclesiae originem, jura, decus etc. complectitur, ed. Christianus de Stramberg, 2 vol., Koblenz 1855–1856 (primum ed. quam Antiquitatum et annalium Trevirensium libri XXV duobus tomis comprehensi, Liège 1670).

nings of the Archbishopric of Sens, in: DA 18 (1962), p. 223–230.

Bullough, Donald Auberon: Ethnic history and the Carolingians: an alternative reading of Paul the Deacon's Historia Langobardorum, in: Holdsworth, Christopher John/Wiseman, Timothy Peter (ed.): The Inheritance of Historiography 350–900 (Exeter Brühl, Carlrichard: Chronologie und Urkunden der studies in history 12), Exeter 1986, p. 85–105 (reimpr. Herzöge von Spoleto, in: Quellen und Forschun- in: Bullough, Donald Auberon: Carolingian renewal. gen aus italienischen Archiven und Bibliotheken 51 Sources and heritage, Manchester et al. 1991). (1971) 1–92. Bullough, Donald Auberon: I vescovi di Pavia nei Brühl, Carlrichard (ed.): Codice diplomatico Longo- secoli ottavo e nono: Fonti e cronologia, in: Atti bardo IV/1 (FSI 65), Roma 1981. del 4° Congresso internazionale di Studi sull'alto medioevo, Spoleto 1969, p. 317—328. Brunetti, Filippo: Codice diplomatico Toscano, vol. 2/1: Contenente principalmente le carte carolingie Burchard von Worms: Decretorum libri XX. Ergänztoscane dal dì 9. luglio 774 al mese di aprile 813. ter Neudruck der Editio princeps Köln 1548, ed. Oltre un papiro dell'anno 510 e molti altri insigni Gérard Fransen/Theo Kölzer, Aalen 1992. monumenti storici, Firenze 1833. Callahan, Daniel: The Problem of the 'Filioque' and Bruschio, Gaspari: De Laureaco veteri admodum- the Letter from the Pilgrim Monks of the Mount que celebri olim in Norico civitate, et de Patavio of Olives to Pope Leo III and Charlemagne. Is the Germanico, ac utriusque loci archiepiscopis et epi- Letter another Forgery by Adémar of Chabannes?, scopis omnibus, 2 vol., Basel 1553. in: Revue Bénédictine 102 (1992), p. 75–134. Bruzza, Luigi (ed.): Regesto della chiesa di Tivoli, Capasso, Bartolomeo (ed.): Monumenta ad NeapoRoma 1880–1886. litani ducatus historiam pertinentia. Quae partim nunc primum, partim iterum typis vulgantur, 5 vol. Budde, Rudolf: Die rechtliche Stellung des Klosters (Monumenti storici, Ser. 1, 2), Napoli 1881–1892 St. Emmeram in Regensburg zu den öffentlichen (reimpr. Salerno 2008). und kirchlichen Gewalten vom 9. bis zum 14. Jahrhundert, in: Archiv für Urkundenforschung 5 (1914), Capelle, Bernard, Le pape Léon III et le „filioque“, p. 153–238. in: 1054–1954. L'Eglise et les églises. Neuf siècles de douloureuse séparation entre l'Orient et l'Occident. Bulić, Frane/Bervaldi, Giuseppe: Kronotaksa spljet- Etudes et travaux sur l'unité chrétienne offerts à skih nadbiskupa, in: Bogoslovska smotra 3 (1912), Dom Lambert Beauduin, vol. 1, Chevetogne 1954, p. 116–131. p. 309–322.

Bulles inédites, in: Analecta iuris pontificii 10 (1869), Capitani, Ovidio: Problemi del pontificato romano p. 307–337. da Teodoro a Martino I, in: Martino I papa (649–653) e il suo tempo (Atti dei convegni del Centro ItaBullough, Donald Auberon: Albuinus deliciosus liano di Studi sul Basso Medioevo 5), Spoleto 1992, Karoli regis. Alcuin of York and the Shaping of the p. 69–83. Early Carolingian Court, in: Fenske, Lutz/Rösener, Werner/Zotz, Thomas (ed.): Institutionen, Kultur Capitularia regum Francorum, vol. 1, ed. Alfred und Gesellschaft im Mittelalter. Festschrift für Josef Boretius (MGH Capit. 1), Hannover 1883 (reimpr. Fleckenstein zu seinem 65. Geburtstag, Sigmarin- Hannover 1984). gen 1984, p. 73–92. Cappelletti, Giuseppe: Le Chiese d'Italia dalla Bullough, Donald Auberon: Alcuin. Achievement loro origine sino ai nostri giorni, 21 vol., Veneand Reputation, Leiden 2004. zia 1844–1870. Bullough, Donald Auberon: The Dating of Codex Caraffa, Filippo/Massone, Antonio: Santa Cecilia Carolinus Nos. 95, 96, 97, Wilchar, and the Begin- martire romana. Passione e culto, Roma, 2. ed. 1996.

Index operum adhibitorum

369

Carcione, Filippo: Enérgheia, Thélema e Theokíne- Caspar, Erich: Papst Gregor II. und der Bildertos nella lettera di Sergio, patriarca di Constantino- streit, in: Zeitschrift für Kirchengeschichte 52 (1933) poli, a papa Onorio Primo, in: Orientalia Christiana p. 29–89. Periodica 51 (1985), p. 263–276. Caspar, Erich: Petrus Diaconus und die Monte CasCarcione, Filippo: Sergio di Constantinopoli ed Ono- sineser Fälschungen. Ein Beitrag zur Geschichte des rio I nella controversia monotelita del VII secolo. italienischen Geisteslebens im Mittelalter, Berlin Alcuni chiarimenti sulla loro ruolo nella vicenda 1909. (Ecclesia Mater 4), Roma 1985. Catalogus episcoporum Mindensium, ed. Klemens Carini, Isidoro: Cronichetta inedita del monastero Löffler: Mindener Geschichtsquellen, vol. 1: Die Bidi Sant'Andrea ad clivium Scauri, in: Il Muratori. schofschroniken des Mittelalters. Hermanns v. LerRaccolta di documenti storici inediti o rari tratti da- beck Catalogus episcoporum Mindensium und gli archivi italiani publici e privati 2 (1893), p. 5–58. seine Ableitungen, Münster 1917, p. 17–90. Carmen de Karolo Magno et Leone papa, in: Poe- Il ‚catastico verde‘ del monastero di S. Giustina di tae latini aevi Carolini, vol. 1, ed. Ernst Dümmler Padova, ed. Lorenzo Casazza (Fonti per la storia della terraferma Veneta 24), Roma 2008. (MGH Poetae 1), Berlin 1881, p. 366–380. Carmen de Karolo Magno et Leone papa, ed. Franz Brunhölzl: Karolus Magnus et Leo papa – Text und Übersetzung, in: Karolus Magnus et Leo papa. Ein Paderborner Eops vom Jahre 799 (Studien und Quellen zur westfälischen Geschichte 8), Paderborn 1966, p. 55–98 (separatim ed.: Hentze, Wilhelm (ed.): De Karolo rege et Leone papa. Beiheft: Text und Übersetzung, ed. Franz Brunhölzl [Studien und Quellen zur westfälischen Geschichte, Beiheft 36], Paderborn 1999). Carmen de synodo Ticinensi, ed. Ludwig Bethmann/Georg Waitz, in: Scriptores rerum Langobardicarum et Italicarum saec. VI–IX, vol. 1 (MGH SS rer. Lang. 1), Hannover 1878, p. 189–191 (reimpr. Hannover 1988).

Cecchelli, Carlo: Di alcune Memorie benedettine in Roma, in: Bullettino dell'Istituto Storico Italiano 47 (1932), p. 83–158. Chapman, John: La réstauration du Mont-Cassin par l'abbé Pétronax, in: Revue bénédictine 21 (1904), p. 74–80. Charters of Abingdon Abbey, vol. 1, ed. Susan Elizabeth Kelly, London 2000. Chartae Latinae antiquiores, facsimile-edition of the Latin charters prior to the ninth century, ed. Hartmut Atsma/Jean Vezin, Dietikon-Zürich 1986. Chevalier, Ulysse (ed.): Cartulaire de l'abbaye de Saint-Bernard de Romans. Nouvelle édition complète, vol. 1 (817–1093), Romans 1898.

Cartulaire de l'Abbaye de Saint-Vaast d'Arras rédigé au XIIe siècle par Guimann, ed. Eugène van Chifar, Nicolae: Das VII. ökumenische Konzil von Drival (Pièces inédites concernant l'histoire d'Artois Nikaia: Das letzte Konzil der ungeteilten Kirche 6), Arras 1875. (Oikonomia 32), Erlangen 1993. Cascioli, Giuseppe: Memorie storiche di Poli. Con molte notizie inedite della celebre famiglia Conti di Guadagnolo, San Gregorio da Sassola, Casape, Gallicano, San Giovanni in Camporazio, Faustiniano, San Vittorino, Corcollo, Passerano, Lunghezza, Osa, Morra, Anticoli-Corrado, Saracinesco, Sambuci, e di altri castelli ora diruti, Roma 1896.

Chronica de Mailros, e codice unico in Bibliotheca Cottoniana servato, nunc iterum in lucem edita, notulis indiceque aucta, ed. Joseph Stevenson (Bannatyne Club 49), Edinburgh 1835. Chronica de singulis patriarchis Novae Aquileiae, in: Cronache Veneziane antichissime, ed. Giovanni Monticolo (FSI 9), Roma 1890, p. 5–16.

Caspar, Erich: Geschichte des Papsttums. Von den Anfängen bis zur Höhe der Weltherrschaft, 2 vol., Chronica de singulis patriarchis Novae Aquileiae: Iohannes diaconus: Chronicon Gradense, in: [ChroTübingen 1930–1933 (reimpr. Münster 1985). nica et gesta aevi Salici], ed. Georg Heinrich Pertz Caspar, Erich: Die Lateransynode von 649, in: Zeit- (MGH SS 7), Hannover 1846, p. 39–47 (reimpr. Stuttgart 1995). schrift für Kirchengeschichte 51 (1932), p. 75–138.

370

Index operum adhibitorum

Chronica episcoporum Monasteriensium: Florenz von Wevelinkhoven's Chronik der Bischöfe von Münster mit der Fortsetzung eines Ungenannten und den Zusätzen der Mönche von Marienfeld (772–1424), in: Die Münsterischen Chroniken des Mittelalters, ed. Julius Ficker (Die Geschichtsquellen des Bistums Münster 1), Münster 1851, p. 1–91.

Chronicon Novaliciense, ed. Carlo Cipolla, in: Monumenta Novaliciensia vetustiora, vol. 2: Scrittori sec. VIII–XI (FSI 32), Roma 1901, p. 1–305. Chronica s. Benedicti Casinensis, in: Scriptores rerum Langobardicarum et Italicarum saec. VI–IX, ed. Georg Waitz (MGH SS rer. Lang. 1), Hannover 1878, p. 467–488 (reimpr. Hannover 1988).

Chronica patriarcharum Gradensium: Chronica de Chronicon s. Martini Coloniensis a. 756–1021, in: singulis patriarchis Novae Aquileiae, in: Cronache [Scriptores rerum Sangallensium. Annales, chronica Veneziane antichissime, ed. Giovanni Monticolo et historiae aevi Carolini], ed. Georg Heinrich Pertz (FSI 9), Roma 1890, p. 5–16. (MGH SS 2), Hannover 1829, p. 214–215 (reimpr. Stuttgart 1976). Chronica patriarcharum Gradensium, ed. Georg Waitz, in: Scriptores rerum Langobardicarum et Chronicon Saxonicum. Two of the Saxon chroniItalicarum, saec. VI–IX, vol. 1 (MGH SS rer. Lang. 1), cles parallel, with supplementary extracts from Hannover 1878, p. 392–397 (reimpr. Hannover the others; a revised text, 2 vol., ed. Charles Plum1998). mer/John Earle, Oxford, 2. ed. 1952 (reimpr. Oxford 1972). Chronica Sigeberti Gemblacensis a. 381–1111, ed. Ludwig Bethmann. in: [Chronica et annales aevi Chronicon Sublacense (aa. 593–1369), ed. Raffaello Salici], ed. Georg Heinrich Pertz (MGH SS 6), Han- Morghen (RIS ser. II 24,6), Bologna 1927. nover 1844, p. 268–374 (reimpr. Stuttgart 1980). Chronicon Vedastinum, in: [Supplementa tomorum I–XII, pars I], ed. Georg Waitz (MGH SS 13), HanChronicon abbatiae de Evesham: Thomas of Marlnover 1881, p. 674–710 (reimpr. Stuttgart 1985). borough: History of the Abbey of Evesham, ed. Jane Sayers/Leslie Watkiss (Oxford medieval texts), Chronicon Wincelcumbense, ed. Johannes Oxford 2003. Hayward/Paul Antony: The Winchcombe and CoChronicon Hildesheimense. Die Hildesheimer Bischofschronik, in: Mittelalterliche Quellen zur Geschichte Hildesheims, ed. Klaus Naß (Quellen und Dokumentationen zur Stadtgeschichte Hildesheims 16), Hildesheim 2006, p. 41–110.

ventry chronicles: hitherto unnoticed witnesses to the work of John of Worcester, 2 vol. (Medieval and Renaissance texts and studies 373), Tempe 2010.

Ciaralli, Antonio/de Donato, Vittorio/Matera, Vincenzo (ed.): Le più antiche carte del Capitolo della Cattedrale di Benevento (668–1200) (FSI 52), Roma Chronicon Laurissense: Annales Laurissenses mi- 2002. nores a. 680–817, in: [Annales et chronica aevi Carolini], ed. Georg Heinrich Pertz (MGH SS 1), Cipolla, Carlo/Buzzi, Giulio (ed): Codice diplomaHannover 1826, p. 112–123 (reimpr. Stuttgart 1976). tico del monastero di S. Colombano di Bobbio fino all'anno 1208, 3 vol. (FSI 52–54), Roma 1918.

Das Chronicon Laurissense breve, ed. Hans Schnorr Classen, Peter: Karl der Große, das Papsttum und von Carolsfeld, in: Neues Archiv 36 (1911), p. 13–39. Byzanz. Die Begründung des karolingischen Kaisertums (Beiträge zur Geschichte und Quellenkunde Chronicon Moissiacense a saeculo quarto usque ad des Mittelalters 9), Sigmaringen 1988. a. 814 et 840, in: [Annales et chronica aevi Carolini], ed. Georg Heinrich Pertz (MGH SS 1), Hannover Clavis patrum Graecorum. Qua optimae quaeque 1826, p. 280–313 (reimpr. Stuttgart 1976). scriptorum patrum Graecorum recensiones a primaevis saeculis usque ad octavum commode recluChronicon Moissiacense Maius. A Carolingian duntur, 6 vol., ed. Maurice Geerard/Jacques Noret World Chronicle From Creation until the First Years (Corpus Christianorum), Turnhout 1974–2003. of Louis the Pious On the basis of the manuscript of the late Ir. J.M.J.G Kats, vol. 2 Text Edition, ed. Da- Clavis Patrum Latinorum. Qua in Corpus Chrisvid Claszen, MPhil Thesis Univ. Leiden 2012 (https: tianorum edendum optimas quasque scriptorum recensiones a Tertulliano ad Bedam commode reclu//openaccess.leidenuniv.nl/handle/1887/20005).

Index operum adhibitorum

371

dit Eligius Dekkers opera usus qua rem praeparavit Concilia aevi Karolini [742–842], 2 vol., ed. Albrecht et iuvit Aemilius Gaar Vindobonensis (Corpus Werminghoff (MGH Conc. 2), Hannover/Leipzig Christianorum), Steenbrugis, 3. ed. 1995. 1906–1908 (reimpr. Hannover 1997–2003). Clavis scriptorum latinorum Galliae medii aevi. Concilia aevi Karolini 860–874 – Die Konzilien der Auctores Galliae 735–987, vol. 2: Alcuinus, ed. karolingischen Teilreiche 860–874, ed. Wilfried HartMarie-Hélène Jullien/Françoise Perelman (Corpus mann (MGH Conc. 4), Hannover 1998. Christianorum), Turnhout 1999. Concilia aevi Karolini 875–911 – Die Konzilien der karolingischen Teilreiche 875–911, ed. Wilfried Cocquelines, Carlo (ed.): Bullarum, privilegiorum Hartmann/Isolde Schröder/Gerhard Schmitz (MGH ac diplomatum Romanorum pontificum amplis- Conc. 5), Hannover 2012 (reimpr. Wiesbaden 2014). sima collectio, vol. 1:, A S. Leone Magno ad Nicolaum Secundum scilicet An. CCCCL ad An. MLXI, Concilia aevi saxonici DCCCCXVI–MI – Die KonRoma 1739. zilien Deutschlands und Reichsitaliens 916–1001, 2 vol., ed. Ernst-Dieter Hehl, (MGH Conc. 6), HanCodex diplomaticus Cajetanus, 3 vol., ed. mona- nover 1987–2007. chi S. Benedicti Archicoenobii Montis Casini (Tabularium Casinense), Isola del Liri/Montecassino Conradus Sacrista: Liber traditionum Frisigensium, 1887–1960. in: [Annales aevi Suevici (Supplementa tomorum XVI et XVII). Gesta saec. XII. XIII. (Supplementa Codex diplomaticus regni Croatiae, Dalmatiae et tomorum XX–XXIII)], ed. Georg Waitz (MGH SS 24), Slavoniae. Vol. I: Diplomata annorum 743–1100 Hannover 1879, p. 318–323 (reimpr. Stuttgart 1975). continens, redegit Marko Kostrenčić, collegerunt Constitutiones et acta publica imperatorum et reet digesserunt Jakov Stipišić et Miljen Šamšalović, gum inde ab a. DCCCCXI usque ad a. MCXCVII, Zagreb 1967. ed. Ludwig Weiland (MGH Const. 1), Hannover 1893 (reimpr. Hannover 2003). Codex Udalrici, in: Bibliotheca rerum Germanicarum, vol. 5, ed. Philipp Jaffé, Berlin 1869, p. 1–469. Constructio monasterii Farfensis, in: Il Chronicon Farfense di Gregorio di Catino precedono la ConCodice diplomatico Longobardo (sec. VIII), vol. 3/1, structio Farfensis e gli scritti di Ugo di Farfa, 2 vol., ed. Carlrichard Brühl (FSI 64), Roma 1973. a cura di Ugo Balzani (FSI 33–34), Roma 1903, vol. 1, p. 1–24. Codificazione Canonica Orientale. Fonti III/1. Disciplina antiochena antica, ed. Paul Hindo, Città del Conte, Pietro: Chiesa e primato nelle lettere dei papi del secolo VII. Con appendice critica (Pubblicazioni Vaticano 1941. della Università Cattolica del Sacro Cuore. Saggi e ricerche. Scienze storiche 4), Milano 1971. Cohn, Hugo: Die Stellung der byzantinischen Statthalter in Ober- und Mittelitalien (540–751), Berlin Conte, Pietro: Regesto delle lettere dei papi del 1889. secolo VIII, Milano 1984. Collectio Britannica: Die Papstbriefe der Brittischen Conte, Pietro: Il Sinodo Lateranense dell'ottobre 649. Sammlung, ed. Paul Ewald, in: Neues Archiv 5 La nuova edizione degli atti a cura di Rudolf Riedinger. Rassegna critica di fonti dei secoli VII–XII (1880), p. 275–414 et 505–596. (Collezione Teologica 3), Città del Vaticano 1989. Collectio canonica Hispana: La colección canónica Hispana, vol. III: Concilios griegos y africanos, ed. Corpus chronicorum Bononiensium, ed. Albano Gonzalo Martínez Díez/Félix Rodriguez (Monu- Sorbelli (RIS NS 18/1), Città di Castello 1905. menta Hispaniae Sacra. Serie canónicam 3), Madrid Corsi, Pasquale: La spedizione italiana di Costante 1982. II, Bologna 1983. Columbanus: Opera, ed. George S. M. Walker (Scrip- Cortese, Nino: Il Ducato di Sorrento e Stabia ed il tores Latini Hiberniae 2), Dublin 1957 (reimpr. Dub- suo „territorium“, in: Archivio Storico per le Prolin 1970). vince Napoletane NS 13 (1927), p. 1–58.

372

Index operum adhibitorum

Cubitt, Catherine: Anglo-Saxon Church Councils Degli Azzoni Avogaro, Rambaldo: Notizie di Gio. (c. 650–c. 850), London 1995. Aurelio Augurello canonico di Trivigi, in: Nuova raccolta d'opuscoli scientifici e filologici, vol. 6, VeCubitt, Catherine: The Lateran Council of 649 as nezia 1760, p. 153–316. an Ecumenical Council, in: Chalcedon in Context. Church Councils (400–700), ed. Richard M. Delisle, Leopold Victor: Mélanges de paléographie Price/Mary Withby (Translated Texts for Historians. et de bibliographie, Paris 1880. Latin series), Liverpool 2009, p. 133–147. Deusdedit: Collectio canonum. Die KanonessammCurschmann, Fritz: Die älteren Papsturkunden des lung des Kardinals Deusdedit, ed. Victor Wolf von Erzbistums Hamburg. Eine diplomatische Untersu- Glanvell, Paderborn 1905 (reimpr. Aalen 1967). chung, Hamburg/Leipzig 1909. Dey, Hendrik W.: The Aurelian wall and the reD'Avino, Vincenzio: Cenni storici sulle chiese arci- fashioning of Imperial Rome: A.D. 271–855, Camvescovili, vescovili et prelatizie (nullius) del regno bridge 2011. delle due Sicilie, Napoli 1848.

d'Herbomez, Armand: Cartulaire de l'abbaye de Gorze. Ms. 826 de la Bibliothèque de Metz (MettenDahlhaus, Joachim: Aufkommen und Bedeutung sia 2), Paris 1898 der Rota in den Urkunden des Papstes Leo IX., in: Archivum Historiae Pontificiae 27 (1989), p. 7–84. Di Meo, Alessandro: Annali critico-diplomatici del regno di Napoli della Mezzana Età, 12 vol., Napoli Daileader, Philip: One Will, one Voice and equal 1795–1812. Love. Papal Elections and the Liber Pontificalis in the Early Middle Ages, in: Archivum Historiae Pon- Diekamp, Wilhelm: Westfälische Handschriften in tificiae 31 (1993), p. 11–31. fremden Bibliotheken und Archiven, in: Zeitschrift für vaterländische Geschichte und Altertumskunde de Jong, Mayke: The Penitential State. Authority and (Westfalen) 44 (1886), p. 48–97. Atonement in the Age of Louis the Pious, 814–840, Cambridge 2009. Dionysius Exiguus: Collectio canonum, in: Patrologiae cursus completus, series latina, vol. 67, ed. de Monsabert, Pierre: Chartes et documents pour Jacques Paul Migne, Paris 1863, col. 137–316. servir à l'histoire de l'abbaye de Charroux (Archives Historique du Poitou 39), Poitiers 1910. Diplomata Regum Francorum e stirpe Merovingica, pars 2 – Die Urkunden der Merowinger, ed. Theo de Rossi, Giovanni Battista: Un'insigne epigrafe di Kölzer (MGH DD Mer.), Hannover 2001. donazione di fondi fatta alla chiesa di s. Susanna dal papa Sergio I., in: Bullettino di archeologia cristiana, Diplomata Karolinorum, vol. 2: Ludovici Pii Diplomata – Die Urkunden der Karolinger, vol. 2: Die 2. ser. 1 (1870), p. 89–112. Urkunden Ludwigs des Frommen, ed. Theo Kölzer, de Rossi, Giovanni Battista: Inscriptiones christia- 3 vol. (MGH DD LdF), Wiesbaden 2016. nae urbis Romae saec. VII antiquiores, 2 vol., Roma Diplomata Karolinorum, vol. 3: Lotharii I. et Lotha1857–1888. rii II. diplomata – Die Urkunden der Karolinger, de Rubeis, Joannes Franciscus Bernardus Maria: vol. 3: Die Urkunden Lothars I. und Lothars II., ed. Monumenta ecclesiae Aquilejensis. Commentario Theodor Schieffer (MGH DD Lo I/Lo II), Berlin/Zühistorico-chronologico-critico illustrata cum appen- rich 1966. dice, in qua vetusta Aquilejensium patriarcharum, rerumque Forojuliensium Chronie emendatiora Diplomata Karolinorum, vol. 4: Ludovici II. Diploquaedam, alia nunc primum, in lucem prodeunt, mata – Die Urkunden der Karolinger, vol. 4: Die Urkunden Ludwigs II., ed. Konrad Wanner (MGH Argentinae 1740. DD L II), München 1994. Deeters, Walter: Die Bambergensisgruppe der Dekretalensammlungen des 12. Jahrhunderts, Bonn Diplomata regum Germaniae ex stirpe Karolinorum, vol. 1: Ludowici Germanici, Karlomanni, Lu1956.

Index operum adhibitorum

373

dowici iunioris diplomaat – Die Urkunden der deutschen Karolinger, vol. 1: Die Urkunden Ludwigs des Deutschen, Karlmanns und Ludwigs des Jüngeren, ed. Paul Kehr (MGH DD LD/DD Kn/DD LJ), Hannover 1934 (reimpr. Hannover 1980).

Donzellini, Girolamo/Zetzner, Lazarus: Epistolae regum, principum, rerum publicarum ac sapientum virorum. Ex antiquis et recentioribus tam graecis quam latinis historiis et annalibus collectae, Argentinae 1593.

Diplomata regum Germaniae ex stirpe Karolinorum, vol. 2: Karoli III. diplomata – Die Urkunden der deutschen Karolinger, vol. 2: Die Urkunden Karls III., ed. Paul Kehr (MGH DD Karl), Berlin 1937 (reimpr. München 1984).

Dopffel, Hermann: Kaisertum und Papstwechsel unter den Karolingern, Freiburg 1889.

Diplomata regum Germaniae ex stirpe Karolinorum, vol. 3: Arnolfi diplomata. Die Urkunden der deutschen Karolinger, vol. 3: Die Urkunden Arnolfs, ed. Paul Kehr (MGH DD Arn.), Berlin 1940 (reimpr. Hannover 1988). Diplomatum regum et imperatorum Germaniae, vol. 2: Ottonis II. et III. diplomata – Die Urkunden der deutschen Könige und Kaiser, vol. 2: Die Urkunden Ottos II. und Ottos III., ed. Theodor Sickel (MGH DD O II/DD O III), Hannover 1893 (reimpr. München 1999).

Drögereit, Richard: Ansgar. Missionsbischof, Bischof von Bremen, Missionserzbischof für Dänen und Schweden, in: Jahrbuch der Gesellschaft für niedersächsische Kirchengeschichte 73 (1975), p. 9–45. Drögereit, Richard: Erzbistum Hamburg, HamburgBremen oder Erzbistum Bremen? Studien zur Hamburg-Bremer Frühgeschichte, in: Archiv für Diplomatik 21 (1975), p. 136–230. Dronke, Ernst Friedrich (ed.): Codex diplomaticus Fuldensis, 2 vol., Kassel 1850. Dubois, Jean: Veteris Floriacensis bibliothecae regiae laevum Xyston, Lyon 1605.

Dufresne, Désiré: Les cryptes vaticanes, Paris/Roma 1902. Diplomata regum et imperatorum Germaniae, vol. 6: Heinrici IV. diplomata – Die Urkunden der Dugdale, William: Monasticon Anglicanum: a hisdeutschen Könige und Kaiser, vol. 6: Die Urkunden tory of the abbies and other monasteries, hospitals, Heinrichs IV., 3 vol, ed. Dietrich von Gladiss/Alfred frieries, and cathedral and collegiate churches, with Gawlik (MGH DD H IV), Berlin/Weimar/Hannover their dependencies, in England and Wales; also 1941–1978 (vol. 1 et 2 reimpr. Hannover 1978–2001) of all such Scotch, Irish, and French monasteries, as were in any manner connected with religious Dittrich, Zdenek R.: Christianity in Great-Moravia, houses in England ..., 6 vol, ed. John Caley/Henry Groningen 1962. Ellis/Buckeley Bandinel, London, 2. ed. 1846–1856. Dobenecker, Otto: Regesta diplomatica necnon epi- Dümmler, Ernst: Zu den carolingischen Formelstolaria historiae Thuringiae, vol. 1 (c. 500–1152), sammlungen, in: Neues Archiv 7 (1882), p. 401–403. Jena 1896. Doherty, Charles: Ireland and Rome in the Seventh Century, in: Ó Carragáin, Éamonn /Neuman Vegvar, Carol L. de (ed.): Roma felix. Formation and Reflections of Medieval Rome (Church, Faith and Culture in the Medieval West), Aldershot 2007, p. 277–286. Dölger, Franz/Müller, Andreas E.: Regesten der Kaiserurkunden des Oströmischen Reiches von 565–1453, vol. 1/1: Regesten von 565–867 (Corpus der griechischen Urkunden des Mittelalters und der neueren Zeit, Reihe A 1/1), München, 2. ed. 2009.

Dümmler, Ernst: Mitteilungen aus Handschriften, in: Neues Archiv 11 (1886), p. 404–413. Dümmler, Ernst: Geschichte des ostfränkischen Reiches, vol. 1: Ludwig der Deutsche bis zum Frieden von Koblenz (860), Leipzig, 2. ed. 1887. Dungel, Adalbert: Die Lorcher Fälschungen. Ein neuer Versuch, das Entstehen der Lorcher Fabel zu erklären. Aus dem literarischen Nachlasse Friedrich Blumbergers, in: Archiv für österreichische Geschichte 46 (1871), p. 235–296.

Dünzelmann, Ernst: Zur Anordnung der BonifaDonesmondi, Ippolito: Dell'historia ecclesiastica di zischen Briefe und der Fränkischen Synoden, in: Mantova, vol. 1, Mantova 1612 (reimpr. Bologna Forschungen zur deutschen Geschichte 13 (1873), 1977). p. 1–32.

374

Index operum adhibitorum

Dyer, George: The Privileges of the University of Epistolario de San Braulio. Introducción, Edición Cambridge. Together with Additional Observations crítica y traducción, ed. Luis Riesco Terrero (Filosoon its History, Antiquities, Literature and Biogra- fia y Letras 31), Sevilla 1975. phy, 2 vol., London 1824. Epistolae Merovingici et Karolini aevi, vol. 1, ed. Eadmer: Historia novorum in Anglia, ed. Martin Wilhelm Gundlach (MGH Epp. 3), Berlin 1892. Rule (SS rer. Brit. 81), London 1884. Epitome chronicorum Casinensium, in: RIS 2, [Eddius] Stephanus: Vita Wilfridi I episcopi Ebo- ed. Ludovico Antonio Muratori, Milano 1723, racensis, ed. Wilhelm Levison, in: Passiones vi- p. 351–370. taeque sanctorum aevi Merovinigici, ed. Bruno Krusch/Wilhelm Levison (MGH SS rer. Merov. 6), Erconrads Translatio s. Liborii. Eine wiederentHannover/Leipzig 1913, p. 163–263 (reimpr. Han- deckte Geschichtsquelle der Karolingerzeit und die schon bekannten Übertragungsberichte mit einer nover 1997). Einführung, Erläuterungen und deutscher ÜbersetEddius Stephanus: Vita s. Wilfridi. The life of Bi- zung des Erconrad, ed. Alfred Cohausz (Studien shop Wilfrid, ed. Bertram Colgrave, Cambridge und Quellen zur westfälischen Geschichte 6), Paderborn 1966. 1927 (reimpr. Cambridge 1985). Edmerus: Vita sancti Wilfridi – The Life of saint Erkens, Franz-Reiner: Die Fälschungen Pilgrims Wilfrid by Edmer, ed. Bernard J. Muir/Andrew J. von Passau. Historisch-kritische Untersuchungen und Edition nach dem Codex Gottwicensis 53a Turner, Exeter 1998. (rot), 56 (schwarz) (Quellen und Erörterungen zur Edwards, Heather: Two Documents from Aldhelm's bayerischen Geschichte, Neue Folge 46), München Malmesbury, in: Bulletin of the Institute of histori- 2011. cal Research 59 (1986), p. 1–19.

Ermoldus Nigellus: Carmina, ed. Edmond Faral: Eichhorn, Ambrosius: Episcopatus Curiensis in Ermold le Noir: Poème sur Louis le Pieux et èpitres Rhaetia sub metropoli Moguntina chronologice ac au roi Pépin (Les classiques de l'historie de France diplomatice illustratus (Germania Sacra 4), St. Bla- au Moyen Age 14), Paris 1932. sien 1797. Ermoldus Nigellus: Carmina, in: Poetae Latini aevi Carolini, vol. 2, ed. Ernst Dümmler (MGH Poetae The Electronic Sawyer. Online catalogue of Anglo2), Berlin 1884, p. 1–92 (reimpr. Hannover 1999). Saxon charters (http://www.esawyer.org.uk/about/ index.html). Eutychius Alexandrinus: Annales, ed. Louis Cheikho (CSCO 6–7), 2 vol., Leipzig 1906–1911. Engelbert, Pius: Papstreisen ins Frankenreich, in: Römische Quartalschrift für christliche Altertums- Eutychius Alexandrinus: Annales, ed. Michael kunde und Kirchengeschichte 88 (1993), p. 77–113. Breydy: Das Annalenwerk des Eutychios von Alexandrien, 2 vol. (CSCO 471–472), Louvain 1985. Englen, Alia (ed.): Caelius, vol. 1: Santa Maria in Domnica, San Tomasso in Formis e il Clivus Scauri Ewald, Paul: Zu den Papstbriefen der Turiner Samm(Palinsesti romani 1), Roma 2003. lung, in: Neues Archiv 8 (1883), p. 606–608. Epistolae Karolini aevi, vol. 2, ed. Ernst Dümmler Ewald, Paul: Zwei unedierte Briefe Gregors I., in: (MGH Epp. 4), Berlin 1895 (reimpr. München 1994). Neues Archiv 7 (1882), p. 587–604. Epistolae Karolini aevi, vol. 3, ed. Ernst Dümm- Ewig, Eugen: Bemerkungen zu zwei merowingiler/Karl Hampe/Adolf von Hirsch-Gereuth (MGH schen Bischofsprivilegien und einem Papstprivileg Epp. 5), Berlin 1899 (reimpr. München 1995). des 7. Jahrhunderts für merowingische Klöster, in: Borst, Arno (ed.): Mönchtum, Episkopat und Epistolae Karolini aevi, vol. 4, ed. Ernst Dümm- Adel zur Gründungszeit des Klosters Reichenau ler/Ernst Perels (MGH Epp. 6), Berlin 1925 (reimpr. (Vorträge und Forschungen 20), Sigmaringen 1974, München 1995). p. 215–249.

Index operum adhibitorum

375

Ewig, Eugen: Beobachtungen zur Frühgeschichte Finberg, Herbert Patrick Reginald: The early Chardes Bistums Köln, in: Haaß, Robert/Hoster, Josef ters of Wessex (Studies in early english History 3), (ed.): Geschichte und Kunst im Erzbistum Köln. Leicester 1964. Festschrift für W. Neuss, Düsseldorf 1960, p. 13–39. Finke, Heinrich (ed.): Die Papsturkunden WestfaEwig, Eugen: Die ältesten Mainzer Bischofsgräber, lens bis zum Jahre 1378, vol. 1: Die Papsturkunden die Bischofsliste und die Theonestlegende, in: Len- bis zum Jahr 1304 (Westfälisches Urkunden-Buch 5), hart, Ludwig (ed.): Universitas. Dienst an Wahrheit Münster 1888. und Leben. Festschrift für Bischof Albert Stohr, Flaskamp, Franz: Der Bonifatiusbrief von HerMainz 1960, p. 19–27. ford. Ein angebliches Zeugnis zur SachsenmissiExcerpta ex antiquo Martyrologio Casinensis ec- on, in: Lammers, Walther (ed.): Die Eingliederung clesiae, in: Rerum Italicarum scriptores, vol. 7, der Sachsen in das Frankenreich (Wege der Fored. Ludovicus Antonius Muratori, Milano 1725, schung 185), Darmstadt 1970, p. 365–388. col. 935–962 (reimpr. Hildesheim 1977).

Flodoardus Remensis: Historia Remensis ecclesiae, ed. Martina Stratmann (MGH SS 36), Hannover Faggiotto, Agostino: Sulla discussa autenticità delle 1998. due lettere di Gregorio II a Leone III Isaurico, in: Atti del V congresso internazionale di studi bizan- Flogaus, Reinhard: Das Concilium Quinisextum tini, Roma 1936, vol. 1, Roma 1939, p. 437–443. (691/692). Neue Erkenntnisse über ein umstrittenes Konzil und seine Teilnehmer, in: Byzantinische Falco, Giorgio: Lineamenti, in: Casinensia, vol. 2: Mi- Zeitschrift 102 (2009), p. 25–64. scellanea di Studi Cassinesi pubblicati in occasione del XIV centenario della fondazione della badia di Folz, Robert (ed.): Chartes et documents de SaintMontecassino, Montecassino 1929, p. 533–536. Bénigne de Dijon, vol. 1: VIe–Xe siècles (Analecta Burgundica), Dijon 1986. Falk, Franz: Verschiedene Addenda, in: Neues Archiv 11 (1886), p. 617–618. Forcella, Vincenzo: Iscrizioni delle chiese e d'altri edificii di Roma dal secolo XV ai giorni nostri, 14 vol., Roma 1869–1884. Falkenstein, Ludwig: Zu verlorenen päpstlichen Privilegien und Schreiben: Palliumverleihungen an die Erzbischöfe von Reims (8.–12. Jahrhundert), in: Formulae Augienses, in: Formulae Merowingici Kéry, Lotte (ed.): Eloquentia copiosus. Festschrift et Karolini aevi, ed. Karl Zeumer (MGH Formufür Max Kerner zum 65. Geburtstag, Aachen 2006, lae), Hannover 1886, p. 339–377 (reimpr. Hannover 2001). p. 181–224. Die falschen Investiturprivilegien, ed. Claudia Märtl Formulae collectionis s. Dionysii, in: Formulae Merowingici et Karolini Aevi, ed. Karl Zeumer (MGH (MGH Fontes iuris 13), Hannover 1986. Formulae Merowingici et Karolini aevi 1), Hannover 1886, p. 493–511 (reimpr. Hannover 2001). Farlato, Daniel: Illyrici Sacri Tomus Tertius: Ecclesia Spalatensis olim Salonitana, Venezia 1765.

Formulae Merowingici et Karolini aevi, ed. Karl Zeumer (MGH Formulae), Hannover 1886 (reimpr. Federici, Vincenzo: Regesto del monastero di S. SilHannover 2001). vestro de Capite, in: Archivio della Società Romana di storia patria 22 (1899), p. 213–300 et 489–538. Formulae Salzburgenses, in: Formulae Merowingici et Karolini aevi, ed. Karl Zeumer (MGH FormuFicker, Julius: Forschungen zur Reichs- und Rechts- lae), Hannover 1886, p. 438–455 (reimpr. Hannover geschichte Italiens, 4 vol., Innsbruck 1868–1874. 2001). Filz, Michael: Über den Ursprung der einstmaligen bischöflichen Kirche Lorch an der Enns und ihre Metropolitanwürde, in: Wiener Jahrbücher der Literatur 69 (1835), p. 46–76; 70 (1835), p. 27–62.

Fragmentum Gestorum episcoporum Halberstadensium, in: [Supplementa tomorum XVI–XXV], ed. Oswald von Holder-Egger (MGH SS 30/1), Hannover 1896, p. 19–20 (reimpr. Stuttgart 1976).

376

Index operum adhibitorum

Franchi, Antonio: Ascoli pontificia, vol. 1: Dal 342 al Gallia christiana, in provinivias ecclesiasticas dis1241 (Istituto superiore di studi medioevali Cecco tributa qua series et Historia archiepiscoporum, di Ascoli, testi e documenti 3), Ascoli Piceno 1996. episcoporum et abbatum Franciae vicinarumque ditionum ab origine Ecclesiarum ad nostra tempora Frank, Hieronymus: Die Klosterbischöfe des Fran- deducitur et porbatur ex autenticis Instrumentis kenreiches (Beiträge zur Geschichte des alten ad calcem appositis, ed. Dionysius Sammarthani, Mönchtums und des Benediktinertums 17), Müns- 16 vol., Paris 1715–1865. ter 1932. Gallia Pontificia I/1. Province ecclésiastique de Frede, Hermann Josef: Kirchenschriftsteller. Ver- Besançon. Diocèse de Besançon, ed. Bernard de zeichnis und Sigel (Vetus Latina 1/1), Freiburg, 3. ed. Vregille/René Locatelli/Gérard Moyse (Regesta Pon1981. tificum Romanorum), Göttingen 1998. Fredegarius Scholasticus: Chronicorum liber quartus cum continuationibus. The Fourth Book of the Chronicle of Fredegar with its continuations, ed. John Michael Wallace-Hadrill (Medieval Classics 17), London et al. 1960 (reimpr. Westport/Conn. 1981).

Gallia Pontificia III/1. Province ecclésiastique de Vienne. Diocèse de Vienne, ed. Beate Schilling (Regesta Pontificum Romanorum), Göttingen 2006.

Fried, Johannes: Donation of Constantine and Constitutum Constantini. The Misinterpretation of a Fiction and its Original Meaning. With a Contribution by Wolfram Brandes: The Satraps of Constantine (Millennium-Studien 3), Berlin 2007.

Germania Pontificia I. Provincia Salisburgensis et episcopatus Tridentinus, ed. Albert Brackmann (Regesta Pontificum Romanorum), Berlin 1911.

Gatti, Giuseppe: Iscrizione greca del monastero di s. Erasmo. Nota inedita del comm. G. B. Rossi, in: Bullettino della Commissione Archeologica ComuFreeman, Ann: Carolingian Orthodoxy and the Fate nale di Roma 30 (1902), p. 164–176. of the Libri Carolini, in: Viator 16 (1985), p. 65–108 (reimpr. in: Freeman, Ann: Theodulf of Orleans: Geertman, Herman: More veterum. Il Liber pontiCharlemagne's spokesman against the Second ficalis e gli edifici ecclesiastici di Roma nella tarda Council of Nica, ed. Paul Meyvaer [Variorum col- antichità e nell'alto medioevo (Archaeologica Tralected studies series 772], Aldershot et al. 2003). iectina 10), Groningen 1975.

Germania Pontificia II/1. Provincia Maguntinensis, pars I: Dioeceses Eichstetensis, Augustensis, Fried, Johannes: Ludwig der Fromme, das Papsttum Constantiensis, ed. Albert Brackmann (Regesta Ponund die fränkische Kirche, in: Godman, Peter/Coltificum Romanorum), Berlin 1923. lins, Roger (ed.): Charlemagne's heir. New perspectives on the reign of Louis the Pious (814–840), Germania Pontificia II/2. Provincia Maguntinensis, Oxford 1990, p. 231–273. pars II: Helvetia Pontificia, ed. Albert Brackmann

(Regesta Pontificum Romanorum), Berlin 1927. Fuhrmann, Horst: Das Papsttum und das kirchliche Leben im Frankenreich, in: Nascita dell'Europa Germania Pontificia III. Provincia Maguntinensis, ed Europa Carolingia. Un'equazione da verificare, pars III: Dioceses Strassburgensis, Spirensis, Worvol. 1 (Settimane di studio del Centro italiano di matiensis, Wirciburgensis, Bambergensis, ed. Albert studi sull'alto medioevo 27,1), p. 419–456. Brackmann (Regesta Pontificum Romanorum), BerFundatio ecclesiae Hildensemensis. Die Gründung lin 1935. der Hildesheimer Kirche, in: Mittelalterliche Quellen zur Geschichte Hildesheims, ed. Klaus Naß Germania Pontificia IV. Provincia Maguntinensis, (Quellen und Dokumentationen zur Stadtgeschich- pars IV: S. Bonifatius, Archidioecesis Maguntinensis, Abbatia Fuldensis, ed. Hermann Jakobs (Regesta te Hildesheims 16), Hildesheim 2006, p. 27–40. Pontificum Romanorum), Göttingen 1978. Galletti, Pierluigi: Del primicero della santa sede apostolica e di altri uffiziali maggiori, Roma 1776. Germania Pontificia V/1. Provincia Maguntinensis, pars V: Dioceses Patherbrunnensis et Verdensis, ed. Galletti, Pierluigi: Del vestarario della santa Ro- Hermann Jakobs (Regesta Pontificum Romanorum), Göttingen 2003. mana chiesa, Roma 1758.

Index operum adhibitorum Germania Pontificia V/2. Provincia Maguntinensis, pars VI: Dioceses Hildesheimensis et Halberstadensis, ed. Hermann Jakobs (Regesta Pontificum Romanorum), Göttingen 2005.

377

Gesta Treverorum, ed. Georg Waitz, in: [Chronica et gesta aevi Salici], ed. Georg Heinrich Pertz (MGH SS 8), Hannover 1848, p. 111–260 (reimpr. Stuttgart 1992).

Germania Pontificia VI: Provincia Hamburgo- Gibbs, Marion E.: The Decrees of Agatho and the Bremensis, ed. Theodor Schieffer/Wolfgang See- Gregorian Plan for York, in: Speculum 48 (1973), grün (Regesta Pontificum Romanorum), Göttingen p. 213–246. 1981. Gilchrist, John: Die Epistola Widonis oder PseudoGermania Pontificia VII. Provincia Coloniensis, pars Paschalis. Der erweiterte Text, in: Deutsches Archiv I: Archidioecesis Coloniensis, ed. Theodor Schieffer 37 (1981), p. 576–604. (Regesta Pontificum Romanorum), Göttingen 1986. Gillinger, Cornelia: Paschalis I. (871–824). Das Bild Germania Pontificia IX. Provincia Coloniensis, pars eines frühmittelalterlichen Papstes im SpannungsIII. Dioeceses Traiectensis, Monasteriensis, Osna- feld von Politik, Amt und Repräsentation, Wien brugensis et Mindensis, ed. Theodor Schieffer (Re- 2009. gesta Pontificum Romanorum), Göttingen 2003.

Giorgi, Ignazio/Balzani, Ugo: Il Regesto di Farfa, 5 vol. (Biblioteca della Società romana di storia paGermania Pontificia X. Provincia Treverensis, pars tria 1), Roma 1879–1892. I: Archidioecesis Treverensis, ed. Egon Boshof (Regesta Pontificum Romanorum), Göttingen 1992 Glatthaar, Michael: Bonifatius und das Sakrileg. Zur politischen Dimension eines Rechtsbegriffs (FreiGesta Aldrici, ed. Margarete Weidemann in: Geburger Beiträge zur mittelalterlichen Geschichte 17), schichte des Bistums Le Mans von der Spätantike bis Frankfurt am Main 2004. zur Karolingerzeit. Actus Pontificum Cenomannis in urbe degentium und Gesta Aldrici CenomanniGloria, Andrea: Codice diplomatico Padovano, vol. cae urbis episcopi, 3 vol. (Römisch-Germanisches 2: Dall'anno 1101 alla pace di Costanza (25 Giugno Zentralmuseum. Monographien 56), Mainz 2002, 1183) (Monumenti storici, Ser. 1, 6), Venezia 1881. vol. 1, p. 115–171. Gloria, Andrea: Compendio delle lezioni teoricoGesta episcoporum Cameracensium, ed. Ludwig pratiche di paleografia e diplomatica, Padova 1870. Conrad Bethmann, in: [Chronica et gesta aevi Salici], ed. Georg Heinrich Pertz (MGH SS 7), Hannover Gobelinus Person: Cosmidromius, ed. Max Jansen 1846, p. 393–525 (reimpr. Stuttgart 1995). (Veröffentlichungen der Historischen Kommission der Provinz Westfalen 7), Münster 1900. Gesta episcoporum Halberstadensium, ed. Ludwig Weiland, in: [Chronica aevi Suevici], ed. Georg Hein- Goetz, [Leopold Karl]: Zwei kanonistische Abhandrich Pertz (MGH SS 23), Hannover 1874, p. 73–123 lungen. II: Die Echtheit der fälschlich als Ep. Wido(reimpr. Stuttgart 1986). nis ad Heripertum archiepiscopum Mediolanensem bezeichneten Dekretale Paschalis I. Fraternae morGesta episcoporum Neapolitanorum, ed. Georg tis. C. 1 q. III c. 7: Si quis autem obiecerit, in: DeutWaitz, in: Scriptores rerum Langobardicarum et sche Zeitschrift für Kirchenrecht ser. III, 5 (1895), Italicarum, saec. VI–IX, vol. 1 (MGH SS rer. Lang. p. 30–59. 1), Hannover 1878, p. 398–436 (reimpr. Hannover 1998). Goffart, Walter: Gregory IV for Aldric of Le Mans (833). A Genuine or Spurious Decretal, in: MediaeGesta episcoporum Neapolitanorum, ed. Bartolo- val Studies 28 (1966), p. 22–38. meo Capasso: Chronicon episcoporum s. Neapolitanae ecclesiae, in: Monumenta ad Neapolitani Goiffon, Étienne (ed.): Bullaire de l' abbaye de Saintducatus historiam pertinentia. Quae partim nunc Gilles, Nîmes 1882. primum, partim iterum typis vulgantur, 5 vol. (Monumenti storici Ser. 1, 2), Napoli 1881–1892 (reimpr. Goerz, Adam: Mittelrheinische Regesten oder chroSalerno 2008), vol. 1, p. 145–221. nologische Zusammenstellung des Quellenmate-

378

Index operum adhibitorum

rials für die Geschichte der Territorien der beiden actes des Patriarches, Fasc. 2: Regestes de 715 à 1043 Regierungsbezirke Koblenz und Trier in kurzen (Le Patriarcat byzantin 1), Paris, 2. ed. 1989. Auszügen, vol. 1: Vom Jahre 509 bis 1152, Koblenz Gundlach, Wilhelm: Über die Columban-Briefe, in: 1876 (reimpr. Aalen 1984). Neues Archiv 15 (1890), p. 497–526. Gouillard, Jean: Aux origines de l'iconoclasme. Le témoignage de Grégoire II?, in: Travaux et mémoi- Gundlach, Wilhelm: Ueber den Codex Carolinus, res 3 (1968), p. 243–307 (reimpr. in: Jean Gouillard: in: Neues Archiv 17 (1892), p. 525–566. La vie religieuse à Byzance [Variorum collected Gundlach, Wilhelm: Über die vermeintliche Unstudies series 131], London 1981, n. 4). echtheit einiger Stücke der Epistolae Langobardicae Gratianus: Decretum sive Concordia discordantium collectae, des zweiten Anhangs im III. Epistolaecanonum, ed. Emil Friedberg (Corpus Iuris Cano- Bande der Monumenta Germaniae historica, in: Neues Archiv 18 (1893), p. 653–663. nici 1), Leipzig 1879 (reimpr. Graz 1959). Grauert, Hermann: Die Konstantinische Schenkung, Haas, Reimund: Si quis presbyteram, diaconam in: Historisches Jahrbuch 4 (1883), p. 45–95. 525–617. aut monacham in conjugium duxerit, anathema sit. Das päpstliche Konzil vom 5. April 721 und 674–680. die Dom-Handschrift 120, in: Finger, Heinz (ed.): Gregorius Catinensis: Chronicon Farfense, ed. Ugo Mittelalterliche Handschriften der Kölner DombiBalzani: Il Chronicon Farfense di Gregorio di Catino bliothek: Fünftes Symposion der Diözesan- und precedono la constructio Farfensis e gli scritti due Dombibliothek Köln zu den Dom-Manuskripten Ugi di Farfa, 2 vol. (FSI 33–34), Roma 1903, vol. 1, (30. November bis 1. Dezember 2012) (Libelli Rhenani 51), Köln 2014, p. 123–144. p. 107–266 et vol. 2, p. 1–290. Hack, Achim Thomas: Codex Carolinus. Päpstliche Gregorius I.: Registrum epistolarum, ed. Paul Epistolographie im 8. Jahrhundert, 2 vol. (Päpste Ewald/Ludwig Hartmann, 2 vol. (MGH Epp. 1–2), und Papsttum 35/1–2), Stuttgart 2006–2007. Berlin 1887–1899. Hack, Achim Thomas: Das Empfangszeremoniell Grisar, Hartmann: Analecta Romana. Disserazioni, bei mittelalterlichen Papst-Kaiser-Treffen (Fortesti, monumenti dell'arte riguardanti principalschungen zur Kaiser- und Papstgeschichte des mente la storia di Roma e dei Papi nel medio evo, Mittelalters. Beihefte zu J. F. Böhmer, Regesta Impe2 vol., Roma 1899. rii 18), Köln/Weimar/Wien 1999. Große, Rolf: Papsturkunden in Frankreich, Neue Folge 9. Diözese Paris, pars II: Abtei Saint-Denis (Abhandlungen der Akademie der Wissenschaften zu Göttingen. Philologisch-Historische Klasse, Dritte Folge 225), Göttingen 1998.

Hack, Achim Thomas: Ritual und Zeremoniell um 800, in: Pohle, Frank (ed.): Karl der Grosse, Charlemagne. Orte der Macht. Essays, Dresden 2014, p. 266–275.

Hack, Achim Thomas: Karl der Große, Hadrian I. Grotz, Hans: Beobachtungen zu den zwei Briefen und die Muslime in Spanien. Weshalb man einen Gregors II. an Kaiser Leo III., in: Archivum Histo- Krieg führt und wie man ihn legitimiert, in: Hartriae Pontificiae 18 (1980), p. 9–40. mann, Wilfired/Herbers, Klaus (ed.): Die Faszination der Papstgeschichte. Neue Zugänge zum Grotz, Hans: Weitere Beobachtungen zu den zwei frühen und hohen Mittelalter (Forschungen zur Briefen Papst Gregors II. an Kaiser Leo III., in: Ar- Kaiser- und Papstgeschichte des Mittelalters. Beichivum Historiae Pontificiae 24 (1986), p. 365–375. hefte zu J. F. Böhmer, Regesta Imperii 28), Köln Grumel, Venance/Darrouzès, Jean: Les regestes des 2008, p. 29–54. actes du patriarcat de Constantinople, vol. 1: Les actes des patriarches, Fasc. 1: Les regestes de 381 Hacke, Curt-Bogislav Graf von: Die Palliumverà 715 (Le Patriarcat byzantin 1), Chalcedon 1936 leihungen bis 1143. Eine diplomatisch-historische (reimpr. Paris 1972). Untersuchung, Göttingen 1898. Grumel, Venance/Darrouzès, Jean: Les regestes des Haddan, Arthur West/Stubbs, William (ed.): Counactes du Patriarcat de Constantinople, vol. 1: Les cils and Ecclesiastical Documents Relating to Great

Index operum adhibitorum

379

Britain and Ireland, 3 vol., Oxford 1869 (reimpr. Hartmann, Gritje: Paschalis I. und die heilige CäciOxford 1964). lia. Ein Translationsbericht im Liber Pontificalis, in: Quellen und Forschungen aus italienischen ArchiHaendler, Gert: Kirchenpolitische Rückwirkungen ven und Bibliotheken 87 (2007), p. 36–70. des byzantinischen Bilderstreites auf das Papsttum bis zur Frankfurter Synode 794, in: Irmscher, Hartmann, Wilfried: Die Synoden der KarolingerJohannes (ed.): Der byzantinische Bilderstreit. So- zeit im Frankenreich und in Italien (Konziliengezialökonomische Voraussetzungen, ideologische schichte, Reihe A: Darstellungen), Paderborn 1989. Grundlagen, geschichtliche Wirkungen, Leipzig Haug, Andreas: Noch einmal. Roms Gesang und 1980, p. 130–148. die Gemeinschaften im Norden, in: Hentschel, Hageneder, Otmar: Das „crimen maiestatis“, der Frank/Winkelmüller, Maria (ed.): Nationes, Gentes Prozeß gegen die Attentäter Papst Leos III. und die und die Musik im Mittelalter, Berlin et al. 2014, Kaiserkrönung Karls des Großen, in: Mordek, Hu- p. 103–146. bert (ed.): Aus Kirche und Reich. Studien zu Theologie, Politik und Recht im Mittelalter. Festschrift Hauthaler, Willibald/Martin, Franz (ed.): Salzburfür Friedrich Kempf zu seinem 75. Geburtstag und ger Urkundenbuch, vol. 2: Urkunden von 790 bis fünfzigjährigen Doktorjubiläum, Sigmaringen 1983, 1246, Salzburg 1916. p. 131–160. Hefele, Karl Joseph/Hergenröther, Joseph: ConciHahn, Adelheid: Das Hludowicianum. Die Ur- liengeschichte, 4 vol., Freiburg im Breisgau, 2. ed. kunde Ludwigs des Frommen für die römische 1873. Kirche von 817, in: Archiv für Diplomatik 21 (1975), Hefele, Karl Joseph/Leclercq, Henri: Histoire des p. 15–135. Conciles d'après les documents originaux, 11 vol., Paris 1907–1952. Halkin, Joseph/Roland, Charles Gustave (ed.): Recueil des chartes de l'abbaye de Stavelot-Malmedy, Heidingsfelder, Franz (ed.): Die Regesten der Bivol. 1, Bruxelles 1909. schöfe von Eichstätt (Veröffentlichungen der Gesellschaft für fränkische Geschichte, 6. Reihe 1), Hallenbeck, Jan T.: Pavia and Rome: The Lombard Innsbruck 1915–1938. monarchy and the papacy in the 8th century, Philadelphia 1982. Heil, Wilhelm: Alkuinstudien, vol. 1: Zur Chronologie und Bedeutung des Adoptianismusstreites, Hampe, Karl: Zur Erklärung eines Briefes Papst Düsseldorf 1970. Hadrians I. an den Abt von S. Denis (J. 2491), in: Neues Archiv 22 (1897), p. 748–754. Heinemeyer, Karl: Die Gründung des Klosters Fulda im Rahmen der bonifatianischen KirchenorHarder, Clara: Pseudoisidor und das Papsttum. ganisation, in: Fuldaer Geschichtsblätter 56 (1980), Funktion und Bedeutung des apostolischen Stuhls p. 83–132. in den pseudoisidorischen Fälschungen, Köln/Weimar/Wien 2014. Heinen, Semih: Pseudoisidor auf dem Konzil von Aachen im Jahr 836, in: Ubl, Karl/Ziemann, Daniel Harrison, Kenneth: A Letter from Rome to the Irish (ed.): Fälschung als Mittel der Politik? Pseudoisidor Clergy (AD 604), in: Peritia 3 (1984), p. 222–229. im Licht der neuen Forschung. Gedenkschrift für Klaus Zechiel-Eckes (MGH Studien und Texte 57), Hartmann, Florian: Hadrian I. (772–795). Frühmit- Wiesbaden 2015, p. 97–126. telalterliches Adelspapsttum und die Lösung vom byzantinischen Kaiser (Päpste und Papsttum 34), Henricus de Hervordia: Liber de rebus memorabilioribus sive Chronicon Henrici de Hervordia, ed. Stuttgart 2006. Augustus Potthast, Göttingen 1859. Hartmann, Florian: Nochmals zur sogenannten Pippinischen Schenkung und zu ihrer Erneue- Hentze, Wilhelm (ed.): De Karolo rege et Leone rung durch Karl den Großen, in: Francia 37 (2010), papa. Der Bericht über die Zusammenkunft Karls des Großen mit Papst Leo III. in Paderborn 799 p. 25–47.

380

Index operum adhibitorum

in einem Epos für Karl den Kaiser (Studien und Baur, Ludwig (ed.): Hessische Urkunden, vol. 5: Quellen zu westfälischen Geschichte 36), Paderborn Urkunden 1070–1499, Darmstadt 1873. 1999. Hidber, Basilius (ed.): Schweizerisches UrkundenHerbers, Klaus, Das Bild Papst Leos III. in der register, 3 vol., Bern 1863–1877. Perspektive des Liber pontificalis, in: NiederkornBruck, Meta/Scharer, Anton (ed.): Erzbischof Hiestand, Rudolf/ Hirschmann, Stefan (ed.): Anglia Arn von Salzburg, (Veröffentlichungen des Insti- Pontificia – Subsidia I. Collectiones epistolarum tuts für Österreichische Geschichtsforschung 40), pars I–III: Lanfranci Cantuariensis archi"-episcopi, S. Anselmi Cantuariensis archiepiscopi, Gilberti Wien/München 2004, p. 137–154. Foliot Gloecestriae abbatis et Herefordensis, dein Herbers, Klaus: Papst Leo III. (795–816), der Koro- Londoniensis episcopi epistolae, Göttingen 2011. nator Karls des Großen – Möglichkeiten päpstlicher Politik an der Schwelle des 9. Jahrhunderts, in: Ge- Hincmarus episcopus Laudunensis: Collectiones – schichte im Bistum Aache 5 (2000), p. 1–24. Hinkmar von Laon: Materialsammungen vorwiegend pseudoisidorischen Inhalts, in: Die StreitschrifHerbers, Klaus: Papst Leo IV. und das Papsttum ten Hinkmars von Reims und Hinkmars von Laon in der Mitte des 9. Jahrhunderts. Möglichkeiten (869–871), ed. Rudolf Schieffer (MGH Conc. 4 Suppl. und Grenzen päpstlicher Herrschaft in der späten 2), Hannover 2003, p. 1–56. Karolingerzeit (Päpste und Papsttum 27), Stuttgart 1996 (reimpr. 2017). Hinschius, Paul: Das Kirchenrecht der Katholiken und Protestanten in Deutschland. System des kathoHerbers, Klaus: Der Pontifikat Papst Leos III. lischen Kirchenrechts mit besonderer Berücksichti(795–816), in: Christoph Stiegemann/Matthias Wem- gung auf Deutschland, 6 vol., Berlin 1869–1897. hoff (ed): 799 – Kunst und Kultur der Karolingerzeit. Karl der Große und Papst Leo III. in Paderborn, Hirsch, Hans: Untersuchungen zur Geschichte des 3 vol., Mainz 1999, vol. 3, p. 13–18. päpstlichen Schutzes, in: Mitteilungen des Instituts für Österreichische Geschichtsforschung 54 (1942) Herbers, Klaus: Rom im Frankenreich – Rombezie- p. 363–433. hungen durch Heilige in der Mitte des 9. Jahrhunderts, in: Bauer, Dieter R. et al. (ed.): Mönchtum – Historia Ecclesie Abbendonensis. The History of Kirche – Herrschaft 750–1000. Josef Semmler zum the Church of Abingdon, 2 vol., ed. John Hudson 65. Geburtstag, Sigmaringen 1998, p. 133–169. (Oxford medieval texts), Oxford 2002–2007. Herbers, Klaus: Vorstellungen, Nutzung und SymChronicon monasterii de Abingdon, 2 vol., ed. Jobolik des Wassers im Mittelalter, in: Neuhaus, Helseph Stevenson (SS rer. Brit. 2), London 1858. mut (ed.): Wasser. Fünf Vorträge (Erlanger Forschungen, Reihe A: Geisteswissenschaften 119), Historia abbatum Girvensium, in: Venerabilis BeErlangen 2009, p. 59–101. dae Opera quae supersunt omnia, vol. 6: Opuscula Hermannus Contractus: Chronicon a. 1–1054, in: scientifcia et appendix – The Complete Works of [Annales et chronica aevi Salici], ed. Georg Hein- Venerable Bede, vol. 6: Scientific Tracts and Appenrich Pertz (MGH SS 5), Hannover 1844, p. 67–133 dix, ed. John A. Giles (Patres ecclesiae Angilcanae), London 1843, p. 416—432. (reimpr. Stuttgart 1985). Herrmann, Tobias: Historisch-diplomatische Untersuchungen zur Frühgeschichte der Abtei SaintVaast (Vedastus) in Arr, in: Archiv für Diplomatik 51 (2005), p. 49–125.

Historia episcoporum Pataviensium et ducum Bavariae, in: [Gesta saec. XIII.], ed. Georg Waitz (MGH SS 25), Hannover 1880, p. 617–623 (reimpr. Stuttgart 1974).

Herren, Michael W.: The 'Papal letters to the Irish' cited by Bede: how did he get them, in: Clerics, kings and Vikings: essays on medieval Ireland in honour of Donnchadh Ó Corráin, ed. Emer Purcell et al., Dublin et al. 2015, p 3–10.

Hodgkin, Thomas: Italy and her Invaders. The Lombard Invasions (553–600), 8 vol., London 1880–1899. Hoffmann, Benjamin: Historia cycli Dionysiani. Cum argumentis paschalibus et aliis eo spectanti-

Index operum adhibitorum

381

bus nunc primum ex mss. integre editi, Wittemberg Clemoes, Peter/Hughes, Kathleen (ed.) England 1718. Before the Conquest. Studies in Primary Sources Presented to Dorothy Whitelock, Cambridge 1971, Hoffmann, Hartmut: Die älteren Abtslisten von p. 5–13 (reimpr. in: Peter Hunter Blair: Anglo-Saxon Montecassino, in: Quellen und Forschungen aus Northumbria, ed. Michael Lapidge/Pauline Hunter italienischen Archiven und Bibliotheken 47 (1967), Blair [Collected Studies Series 192], London 1984, p. 224–354. Nr. 9). Holtzmann, Walther: Kanonistische Ergänzungen zur Italia Pontificia, in: Quellen und Forschungen aus italienischen Archiven und Bibliotheken 37 (1957), p. 55–102 et 38 (1958), p. 67–175 (separatim ed. Tübingen 1959).

Hussong, Ulrich: Studien zur Geschichte der Reichsabtei Fulda bis zur Jahrtausendwende, in: Archiv für Diplomatik 31 (1985), p. 1–225 et 32 (1986), p. 129–304.

Hypomnesticum, in: Scripta saeculi VII vitam Holtzmann, Walther: Papsturkunden in England, Maximi Confessoris illustrantia, ed. Pauline Alvol. 1: Bibliotheken und Archive in London, 2 vol. len/Bronwen Neil (CCSG 39), Turnhout 1999, (Abhandlungen der Akademie der Wissenschaften p. 196–226. zu Göttingen. Philologisch-Historische Klasse 25), Berlin 1930–1931 (reimpr. Gottingen 1970). Hypomnesticum, ed. Robert Devreesse: Le texte Holtzmann, Walther: Papsturkunden in England, grec de l´Hypomnesticon de Théodore Spoudée, in: vol. 3: Oxford, Cambridge, Kleinere Bibliotheken Analecta Bollandiana 53 (1953), p. 49–80. und Archive und Nachträge aus London (Abhandlungen der Akademie der Wissenschaften zu Göt- Hypomnesticum. Commemoration, in: Neil, Brontingen. Philologisch-Historische Klasse, Dritte Fol- wen (ed.): Seventh-century Popes and Martyrs: The Political Hagiography of Anastasius Bibliothecarius ge 33), Göttingen 1952. (Studia antiqua Australiensia 2), Turnhout 2006, Honselmann, Klemens: Der Brief Gregors III. an p. 234–265. Bonifatius über die Sachsenmission, in: Lammers, Walther (ed.): Die Eingliederung der Sachsen in das Iberia Pontificia III. Provincia Toletana, Diocesis Frankenreich (Wege der Forschung 185), Darmstadt Palentina, ed. Daniel Berger, Göttingen 2015. 1970, p. 307–346. Iohannes Diaconus: Chronicon Venetum, in: [ChroHouben, Hubert: Karl der Große und die Absetzung nica et gesta aevi Salici], ed. Georg Heinrich Pertz des Abtes Potho von San Vincenzo al Volturno, in: (MGH SS 7), Hannover 1846, p. 4–38 (reimpr. StuttQuellen und Forschungen aus italienischen Archi- gart 1995). ven und Bibliotheken 65 (1985), p. 405–417. Iohannes Diaconus: Chronicon Venetum: La CroHübner, Rudolf (ed.): Gerichtsurkunden der frän- naca Veneziana, in: Cronache Veneziane antichiskischen Zeit. 2. Abtheilung: Die Gerichtsurkunden sime, ed. Giovanni Monticolo (FSI 9), Roma 1890, aus Italien bis zum Jahre 1150, in: Zeitschrift der p. 57–171. Savigny-Stiftung für Rechtsgeschichte. Germanistische Abteilung 14 (1893), Anhang, p. 1–248. Iohannes Gorziensis: Vita Chrodegangi episcopi Mettensis, in: [Annales et chronica aeci Salici. Vitae Hugo Candidus: Historia coenobii Burgensis, ed. aevi Carolini ex Saxonici], ed. Georg Heinrich Pertz Joseph Sparke: Historiae Anglicanae scriptores varii. (MGH SS 10), Hannover 1852, p. 552–572 (reimpr. E codicibus manuscriptis nunc primum editi, 2 vol., Stuttgart 1987). London 1723, vol. 2, p. 1–94. Hugo Flaviniacensis: Chronicon ab a. 1–1102, ed. Georg Heinrich Pertz, in: [Chronica et gesta aevi Salici], ed. Georg Heinrich Pertz (MGH SS 8), Hannover 1848, p. 280–503 (reimpr. Stuttgart 1992).

Iohannis de Pohle: Chronica ecclesiae Hamelensis, ed. Otto Meinardus: Hameler Geschichtsquellen, in: Zeitschrift des Historischen Vereins für Niedersachsen 47 (1882), p. 1–40.

Hunter Blair, Peter: The Letters of Pope Boniface V Irvine, Susan (ed.): The Anglo-Saxon Chronicle. A and the Mission of Paulinus to Northumbria, in: collaborative edition, vol. 7: Ms. E, Cambridge 2004.

382

Index operum adhibitorum

Iohannes de Thielrode: Chronique de s. Bavon à Italia Pontificia VI. Liguria sive provincia MediolaGand, ed. Pierre Philippe Constant Lammens, Gand nensis, pars 2: Pedemontium – Liguria maritima, 1835. ed. Paul Fridolin Kehr (Regesta Pontificum Romanorum), Berlin 1914 (reimpr. Berlin 1961). Iohannes Diaconus: Chronicon Gradense, in: Cronache Veneziane antichissime, ed. Giovanni Monticolo Italia Pontificia VII. Venetiae et Histria, pars 1: Pro(FSI 9), Roma 1890, p. 17–51. vincia Aquileiensis, ed. Paul Fridolin Kehr (Regesta Pontificum Romanorum), Berlin 1923 (reimpr. BerIohannes Diaconus: Chronicon Gradense, in: [Chro- lin 1961). nica et gesta aevi Salici], ed. Georg Heinrich Pertz (MGH SS 7), Hannover 1846, p. 39–47 (reimpr. Stutt- Italia Pontificia VII. Venetiae et Histria, pars 2: Resgart 1995). publica Venetiarum, provincia Gradensis, Histria, ed. Paul Fridolin Kehr (Regesta Pontificum RomaIohannes Vulturnensis: Chronicon Vulturnense, ed. norum), Berlin 1925 (reimpr. Berlin 1961). Vincenzo Federici: „Chronicon Vulturnense“ del monaco Giovanni (sec. XII–XIII), 3 vol. (FSI 58–60), Italia Pontificia VIII. Regnum Normannorum, CamRoma 1925–1938. pania, ed. Paul Fridolin Kehr (Regesta Pontificum Romanorum), Berlin 1935 (reimpr. Berlin 1961). Isidorus Hispalensis: Historia Gothorum, Wandalorum, Sueborum ad a. DCXXIV. Continuatio Italia Pontificia IX. Samnium, Apulia, Lucania, ed. Hispana a. DCCLIV, in: Chronica minora saec. IV. Walther Holtzmann (Regesta Pontificum RomanoV. VI. VII., vol. 2, ed. Theodor Mommsen (MGH rum), Berlin 1962 (reimpr. Berlin 1986). Auct. Ant. 11), Berolini 1894, p. 323–369 (reimpr. Italia Pontificia X. Calabria, Insulae, ed. Dieter GirMünchen 1981). gensohn (Regesta Pontificum Romanorum), Zürich Isphording, Bernd: Prüm. Studien zur Geschich- 1975. te der Abtei von ihrer Gründung bis zum Tod Kaiser Lothars I. (721–855) (Quellen und Abhand- Ivo Carnotensis: Panormia (Ivoni perperam adlungen zur mittelrheinischen Kirchengeschichte scripta), in: Patrologiae cursus completus, Series latina, vol. 161, ed. Jacques Paul Migne, Paris 1855, 116), Mainz 2005. p. 1041–1344. Italia Pontificia I. Roma, ed. Paul Fridolin Kehr (Regesta Pontificum Romanorum), Berlin 1906 (reimpr. Ivo Carnotensis: Decretum, in: Patrologiae cursus completus, series latina, vol. 161, ed. Jacques Paul Berlin 1961). Migne, Paris 1855, col. 47–1036. Italia Pontificia II. Latium, ed. Paul Fridolin Kehr Jaffé, Philipp (ed.): Bibliotheca rerum Germanica(Regesta Pontificum Romanorum), Berlin 1907 rum, 6 vol., Berlin 1864–1873 (reimpr. Aalen 1965). (reimpr. Berlin 1961). Jaffé, Philipp: Regesta Pontificum Romanorum ab Italia Pontificia III. Etruria, ed. Paul Fridolin Kehr condita ecclesia ad annum post Christum natum (Regesta Pontificum Romanorum), Berlin 1908 1198. Editionem secundam, ed. Samuel Löwen(reimpr. Berlin 1961). feld/Ferdinand Kaltenbrunner/Paul Ewald, 2 vol., Leipzig 1885–1888 (reimpr. Graz 1956). Italia Pontificia IV. Umbria, Picenum, Marsia, ed. Paul Fridolin Kehr (Regesta Pontificum Romano- Jakobs, Hermann: Zu den Fuldaer Papsturkunden rum), Berlin 1909 (reimpr. Berlin 1961). des Frühmittelalters, in: Blätter für deutsche Landesgeschichte 128 (1992), p. 31–84. Italia Pontificia V. Aemilia sive provincia Ravennas, ed. Paul Fridolin Kehr (Regesta Pontificum Roma- Jarnut, Jörg: Bonifatius und die fränkischen Reformkonzilien (743–748), in: Zeitschrift der Savignynorum), Berlin 1911 (reimpr. Berlin 1961). Stiftung für Rechtsgeschichte. Kanonistische AbteiItalia Pontificia VI. Liguria sive provincia Medi- lung 65 (1979), p. 1–26. olanensis, pars 1: Lombardia, ed. Paul Fridolin Kehr (Regesta Pontificum Romanorum), Berlin Jarnut, Jörg: Ein Bruderkampf und seine Folgen. Die Krise des Frankenreiches (78–771), in: Haar1913 (reimpr. Berlin 1961).

Index operum adhibitorum länder, Stephanie/Jenal, Georg (ed.): Herrschaft, Kirche, Kultur. Beiträge zur Geschichte des Mittelalters. Festschrift für Friedrich Prinz zu seinem 65. Geburtstag (Monographien zur Geschichte des Mittelalter 37), Stuttgart 1993, p. 165–176 (reimpr. in: Jarnut, Jörg: Herrschaft und Ethnogenese im Frühmittelalter. Gesammelte Aufsätze. Festgabe zum 60. Geburtstag, Münster 2002, p. 235–246). Jarnut, Jörg: Ludwig der Fromme, Lothar I. und das Regnum Italiae, in: Godman, Peter/Collins, Roger (ed.): Charlemagne's heir. New perspectives on the reign of Louis the Pious (814–840), Oxford 1990, p. 349–362.

383

schungen, in: Quellen und Forschungen aus italienischen Archiven und Bibliotheken 6 (1904), p. 316–342 (reimpr. in: Paul Fridolin Kehr: Ausgewählte Schriften, 2 vol., ed. Rudolf Hiestand [Abhandlungen der Akademie der Wissenschaften zu Göttingen. Philologisch-Historische Klasse, Dritte Folge 250], Göttingen 2005, vol. 1, p. 239–265). Kehr, Paul Fridolin: Le bolle pontificie anteriori al 1198 che si conservano nell'archivio di Montecassino, in: Miscellanea Cassinese 2 (1899), p. 1–90 (reimpr.: Paul Fridolin Kehr: Papsturkunden in Italien. Reiseberichte zur Italia Pontificia, vol. 2: 1899–1900, ed. Raffaello Volpini [Acta Romanorum Pontificum 2], Città del Vaticano 1977, p. 131–216).

Jarnut, Jörg: Quierzy und Rom. Bemerkungen zu den „promissiones donationis“ Pippins und Karls, Kehr, Paul Fridolin: Le bolle pontificie che si conin: Historische Zeitschrift 220 (1975) p. 265–297. servano negli archivi Senesi, in: Bullettino Senese di storia patria 6 (1899), p. 51–102 (reimpr. in: Paul FriJasper, Detlev/ Fuhrmann, Horst: Papal Letters in dolin Kehr: Papsturkunden in Italien. Reiseberichte the Early Middle Ages (History of Medieval Canon zur Italia Pontificia, vol. 1: 1896–1899, ed. Raffaello Law 2), Washington D.C. 2001. Volpini [Acta Romanorum Pontificum 1], Città del Vaticano 1977, p. 453–504). Jensen, Ole: Der englische Peterspfennig und die Lehenssteuer aus England und Irland an den PapstKehr, Paul Fridolin: Nachträge zu den römischen stuhl im Mittelalter, Heidelberg 1903. Berichten, in: Nachrichten von der Königlichen Jonas Bobiensis: Vitae Columbani abbatis discipo- Gesellschaft der Wissenschaften zu Göttingen, lorumque eius libri II, in: Ionae Vitae sanctorum Philologisch-historische Klasse (1903), p. 505–591 Columbani, Vedastis, Iohannis, ed. Bruno Krusch (reimpr. in: Paul Fridolin Kehr: Papsturkunden in (MGH SS rer. Germ. 37), Hannover/Leipzig 1905, Italien. Reiseberichte zur Italia Pontificia, vol. 4: 1903–1911, ed. Raffaello Volpini [Acta Romanorum p. 1–294. Pontificum 4], Città del Vaticano 1977, p. 163–250). Jonas Bobiensis: Vita Columbani et Discipulorum Kehr, Paul Fridolin: Papsturkunden im ehemalieius, ed. Michele Todi, Piacenza 1965. gen Patrimonium und im südlichen Toscana, in: Jülicher, Adolf: Berichtigung von Daten im herak- Nachrichten von der Königlichen Gesellschaft der lianischen Jahrhundert, in: Festgabe von Fachgenos- Wissenschaften zu Göttingen (1901), p. 196–228 sen und Freunden A. von Harnack zum siebzigsten (reimpr. in: Paul Fridolin Kehr: Papsturkunden in Geburtstag dargebracht, Tübingen 1921, p. 121–133. Italien. Reiseberichte zur Italia Pontificia, vol. 3: 1901–1902, ed. Raffaello Volpini (Acta Romanorum Kandler, Pietro (ed.): Codice diplomatico Istriano, Pontificum 3), Città del Vaticano 1977, p. 141–174). 5 vol., Trieste 1862–1865 (reimpr. Trieste 1986). Kehr, Paul Fridolin: Papsturkunden in Benevent Kehr, Paul Fridolin: Aeltere Papsturkunden in den und in der Capitanata. Bericht über die Reise des päpstlichen Registern von Innocenz III. bis Paul III., Dr. L. Schiaparelli, in: Nachrichten von der Königliin: Nachrichten von der Königlichen Gesellschaft chen Gesellschaft der Wissenschaften zu Göttingen der Wissenschaften zu Göttingen. Philologisch- (1898), p. 45–97 (reimpr. in: Paul Fridolin Kehr: historische Klasse (1902), p. 393–558 (reimpr. in: Papsturkunden in Italien. Reiseberichte zur Italia Paul Fridolin Kehr: Papsturkunden in Italien. Reise- Pontificia, vol. 1: 1896–1899, ed. Raffaello Volpini berichte zur Italia Pontificia, vol. 3: 1901–1902, ed. [Acta Romanorum Pontificum 1], Città del Vaticano Raffaello Volpini [Acta Romanorum Pontificum 3], 1977, p. 219–272). Città del Vaticano 1977, p. 367–533). Kehr, Paul Fridolin: Papsturkunden in Campanien, Kehr, Paul Fridolin: Der angebliche Brief Paschals II. in: Nachrichten von der Königlichen Gesellschaft an die Consuln von Pisa und andere Pisaner Fäl- der Wissenschaften zu Göttingen, Philologisch-

384

Index operum adhibitorum

historische Klasse (1910), p. 286–344 (reimpr. in: Paul Fridolin Kehr: Papsturkunden in Italien. Reiseberichte zur Italia Pontificia, vol. 2: 1899–1900, ed. Raffaello Volpini [Acta Romanorum Pontificum 2], Città del Vaticano 1977, p. 453–512). Kehr, Paul Fridolin: Papsturkunden in Friaul, in: Nachrichten von der Königlichen Gesellschaft der Wissenschaften zu Göttingen, Philologischhistorische Klasse (1899), p. 251–282 (reimpr. in: Paul Fridolin Kehr: Papsturkunden in Italien. Reiseberichte zur Italia Pontificia, vol. 2: 1899–1900, ed. Raffaello Volpini [Acta Romanorum Pontificum 2], Città del Vaticano 1977, p. 1–32). Kehr, Paul Fridolin: Papsturkunden in Mailand, in: Nachrichten von der Königlichen Gesellschaft der Wissenschaften zu Göttingen, Philologischhistorische Klasse (1902), p. 67–129 (reimpr. in: Paul Fridolin Kehr: Papsturkunden in Italien. Reiseberichte zur Italia Pontificia, vol. 3: 1901–1902, ed. Raffaello Volpini [Acta Romanorum Pontificum 3], Città del Vaticano 1977, p. 241–304). Kehr, Paul Fridolin: Papsturkunden in Padova, Ferrara und Bologna nebst einem Nachtrag über die Papsturkunden in Venedig, in: Nachrichten von der Königlichen Gesellschaft der Wissenschaften zu Göttingen, Philologisch-historische Klasse (1897), p. 349–389 (reimpr. in: Paul Fridolin Kehr: Papsturkunden in Italien. Reiseberichte zur Italia Pontificia, vol. 1: 1896–1899, ed. Raffaello Volpini [Acta Romanorum Pontificum 1], Città del Vaticano 1977, p. 137–178). Kehr, Paul Fridolin: Papsturkunden in Parma und Piacenza. Bericht über die Forschungen von L. Schiaparelli, in: Nachrichten von der Königlichen Gesellschaft der Wissenschaften zu Göttingen, Philologisch-historische Klasse (1910), p. 1–75 (reimpr. in: Paul Fridolin Kehr: Papsturkunden in Italien. Reiseberichte zur Italia Pontificia, vol. 2: 1899–1900, ed. Raffaello Volpini [Acta Romanorum Pontificum 2], Città del Vaticano 1977, p. 217–292).

Gesellschaft der Wissenschaften zu Göttingen, Philologisch-historische Klasse (1910), p. 111–197 (reimpr. in: Paul Fridolin Kehr: Papsturkunden in Italien. Reiseberichte zur Italia Pontificia, vol. 2: 1899–1900, ed. Raffaello Volpini [Acta Romanorum Pontificum 2], Città del Vaticano 1977, p. 293–380.) Kehr, Paul Fridolin: Papsturkunden in Rom. Zweiter Bericht, in: Nachrichten von der Königlichen Gesellschaft der Wissenschaften zu Göttingen, Philologisch-historische Klasse (1910), p. 360–436 (reimpr. in: Paul Fridolin Kehr: Papsturkunden in Italien. Reiseberichte zur Italia Pontificia, vol. 2: 1899–1900, ed. Raffaello Volpini [Acta Romanorum Pontificum 2], Città del Vaticano 1977, p. 513–590). Kehr, Paul Fridolin: Papsturkunden in Rom. Die römischen Bibliotheken I, in: Nachrichten von der Königlichen Gesellschaft zu Göttingen, Philologischhistorische Klasse (1903), p. 1–49 (reimpr. in: Paul Fridolin Kehr: Papsturkunden in Italien. Reiseberichte zur Italia Pontificia, vol. 4: 1903–1911, ed. Raffaello Volpini [Acta Romanorum Pontificum 4], Città del Vaticano 1977, p. 1–49). Kehr, Paul Fridolin: Papsturkunden in Rom. Die römischen Bibliotheken II, in: Nachrichten von der Königlichen Gesellschaft zu Göttingen, Philologischhistorische Klasse (1903), p. 50–115 (reimpr. in: Paul Fridolin Kehr: Papsturkunden in Italien. Reiseberichte zur Italia Pontificia, vol. 4: 1903–1911, ed. Raffaello Volpini [Acta Romanorum Pontificum 4], Città del Vaticano 1977, p. 50–115). Kehr, Paul Fridolin: Papsturkunden in Rom. Die römischen Bibliotheken III, in: Nachrichten von der Königlichen Gesellschaft zu Göttingen, Philologisch-historische Klasse (1903), p. 116–161 (reimpr. in: Paul Fridolin Kehr: Papsturkunden in Italien. Reiseberichte zur Italia Pontificia, vol. 4: 1903–1911, ed. Raffaello Volpini [Acta Romanorum Pontificum 4], Città del Vaticano 1977, p. 116–162). Kehr, Paul Fridolin: Papsturkunden in Spanien. Vorarbeiten zur Hispania Pontificia, vol. 1: Katalanien (Abhandlungen der Akademie der Wissenschaften zu Göttingen. Philologisch-Historische Klasse, Neue Folge 18/2), Göttingen 1926 (reimpr. Göttingen 1970).

Kehr, Paul Fridolin: Papsturkunden in Pisa, Lucca und Ravenna, in: Nachrichten von der Königlichen Gesellschaft der Wissenschaften zu Göttingen, Philologisch-historische Klasse (1897), p. 175–216 (reimpr. in: Paul Fridolin Kehr: Papsturkunden in Italien. Reiseberichte zur Italia Pontificia, vol. 1: 1896–1899, ed. Raffaello Volpini [Acta Romanorum Kehr, Paul Fridolin: Papsturkunden in Turin. Bericht über die Forschungen von L. Schiaparelli, Pontificum 1], Città del Vaticano 1977, p. 33–74). in: Nachrichten von der Königlichen Gesellschaft der Wissenschaften zu Göttingen (1901), p. 57–115 Kehr, Paul Fridolin: Papsturkunden in Rom. Ers(reimpr. in: Paul Fridolin Kehr: Papsturkunden in ter Bericht, in: Nachrichten von der Königlichen

Index operum adhibitorum

385

Italien. Reiseberichte zur Italia Pontificia, vol. 3: rence to the Response „Quod proposuisti“, Roma 1901–1902, ed. Raffaello Volpini [Acta Romanorum 1976. Pontificum 3], Città del Vaticano 1977, p. 27–86). Kerner, Max: Der Reinigungseid Leos III. vom DeKehr, Paul Fridolin: Papsturkunden in Venedig, zember 800. Die Frage seiner Echtheit und frühen in: Nachrichten von der Königlichen Gesellschaft kanonistischen Überlieferung. Eine Studie zum der Wissenschaften zu Göttingen, Philologisch- Problem der päpstlichen Immunität im früheren historische Klasse (1896), p. 277–308 et 357 (reimpr. Mittelalter, in: Zeitschrift des Aachener Geschichtsin: Paul Fridolin Kehr: Papsturkunden in Italien. vereins 84/85 (1977/78), p. 131–160. Reiseberichte zur Italia Pontificia, vol. 1: 1896–1899, ed. Raffaello Volpini [Acta Romanorum Pontifi- Kéry, Lotte: Klosterexemtion in der Einöde? Bonifatius und das Privileg des Papstes Zacharias für cum 1], Città del Vaticano 1977, p. 1–32). Fulda (751), in: Archiv für mittelrheinische KirchenKehr, Paul Fridolin: Über die Chronologie der Brie- geschichte 60 (2008), p. 75–110. fe Pauls I. im Codex Carolinus, in: Nachrichten von der Gesellschaft der Wissenschaften zu Göttingen. Kettemann, Walter: Kirchweihe mit Papst Leo III., Philologisch-Historische Klasse (1896), p. 103–157 Karl dem Großen und 365 Bischöfen. Beobachtun(reimpr. in: Paul Fridolin Kehr: Ausgewählte Schrif- gen zur Genese einer Aachener Tradition in europäiten, 2 vol., ed. Rudolf Hiestand [Abhandlungen schem Kontext, in: Geschichte im Bistum Aachen 8 der Akademie der Wissenschaften zu Göttingen. (2005), p. 1–30. Philologisch-Historische Klasse, Dritte Folge 250], Kirby, David Peter: Bede and Northumbrian ChroGöttingen 2005, vol. 1, p. 75–129). nology, in: English Historical Review 78 (1963), Kehr, Paul Fridolin: Papsturkunden im östli- p. 514–527. chen Toscana, in: Nachrichten von der Königlichen Gesellschaft der Wissenschaften zu Göt- Klaić, Nada: Ivan Ravenjanin i osnutak splitske tingen. Philologisch-Historische Klasse 32 (1904), metropolije, in: Vjesnik za arheologiju i historiju p. 139–203 (reimpr. in: Paul Fridolin Kehr: Papstur- dalmatinsku 45–47 (1963–1965), p. 209–249. kunden in Italien. Reiseberichte zur Italia Pontificia, vol. 4: 1903–1911, ed. Raffaello Volpini [Acta Ro- Klapheck, Thomas: Der heilige Ansgar und die manorum Pontificium 4], Città del Vaticano 1977, karolingische Nordmission (Veröffentlichungen der Historischen Kommission für Niedersachsen und p. 319–385. Bremen 242), Hannover 2008. Kelly, Susan Elizabeth (ed.): Charters of Chertsey Klinkenborg, Melle: Papsturkunden in NonanAbbey (Anglo-Saxon Charters 19), Oxford 2015. tola, Modena und Verona, in: Nachrichten von der Königlichen Gesellschaft der Wissenschaften zu Kelly, Susan Elizabeth (ed.): Charters of GlastonGöttingen. Philologisch-Historische Klasse (1897), bury Abbey (Anglo-Saxon Charters 15), Oxford et p. 234–262 (reimpr. in: Paul Fridolin Kehr: Papstural. 2012. kunden in Italien. Reiseberichte zur Italia Pontificia, Kelly, Susan Elizabeth (ed.): Charters of Peterbo- vol. 1: 1896–1899, ed. Raffaello Volpini [Acta Rorough Abbey (Anglo-Saxon Charters 14), Oxford manorum Pontificum 1], Città del Vaticano 1977, p. 87–116). 2009. Kelly, Susan Elizabeth: Some forgeries in the archive of St. Augustine's Abbey, Canterbury, in: Fuhrmann, Horst (ed.): Fälschungen im Mittelalter. Internationaler Kongreß der Monumenta Germaniae Historica München, 16.–19. September 1986, 5 vol. (MGH Schriften 33/1–5), Hannover 1988, vol. 4, p. 347–369.

Klinkenborg, Melle: Papsturkunden in Brescia und Bergamo, in: Nachrichten von der Königlichen Gesellschaft der Wissenschaften zu Göttingen, Philologisch-historische Klasse (1897), p. 263–282 (reimpr. in: Paul Fridolin Kehr: Papsturkunden in Italien. Reiseberichte zur Italia Pontificia, vol. 1: 1896–1899, ed. Raffaello Volpini [Acta Romanorum Pontificum 1], Città del Vaticano 1977, p. 117–136).

Kelly, William A.: Pope Gregory II on Divorce and Remarriage. A Canonical-Historical Investigation Kloft, Matthias Theodor: Das geistliche Amt im of the Letter Desiderabilem mihi, with Special Refe- Umfeld des Frankfurter Konzils, in: Berndt, Rainer

386

Index operum adhibitorum

(ed.): Das Frankfurter Konzil von 794. Kristallisa- Krimm-Beumann, Jutta: Der Traktat „De investitura tionspunkt karolingischer Kultur, 2 vol. (Quellen episcoporum“ von 1109, in: Deutsches Archiv 33 und Abhandlungen zur mittelrheinischen Kirchen- (1977), p. 37–83. geschichte 80), Mainz 1997, p. 885–917. Krüger, Karl Heinrich: Königskonversionen im Knibbs, Eric: Ansgar, Rimbert, and the forged foun- 8. Jahrhundert, in: Frühmittelalterliche Studien 7 dations of Hamburg-Bremen (Church, faith and (1973), p. 169–222. culture in the medieval West), Farnham et al. 2011. Krüger, Karl Heinrich: Studien zur Corveyer GrünKnibbs, Eric: Pseudo-Isidore at the Field of Lies. dungsüberlieferung (Abhandlungen zur Corveyer „Divinis Praeceptis“ (JE †2579) as an Authentical Geschichtsschreibung 9), Münster 2001. Decretal, in: Bulletin of Medieval Canon Law Ser. NS 29 (2011/2012), p. 1–34. Krusch, Bruno: Chronologisches aus Handschriften, in: Neues Archiv 10 (1885), p. 81–94. Koch, Armin: Kaiserin Judith. Eine politische Biographie (Historische Studien 486), Husum 2005. Krusch, Bruno: Die Einführung des griechischen Paschalritus im Abendlande, in: Neues Archiv 9 Kölzer, Theo: Collectio canonum Regesto Farfensi (1884), p. 99–169. inserta (Monumenta Iuris Canonici ser. B: Corpus Collectionum 5), Città del Vaticano 1982. Kurze, Wilhelm (ed.): Codex diplomaticus Amiatinus – Urkundenbuch der Abtei S. Salvatore am Kölzer, Theo: Studien zu den Urkundenfälschungen Montamiata. Von den Anfängen bis zum Regiedes Klosters St. Maximin vor Trier (10.–12. Jahrhunrungsantritt Papst Innozenz III. (736–1198), vol. 1: dert) (Vorträge und Forschungen. Sonderband 36), Von den Anfängen bis zum Ende der NationalköSigmaringen 1989. nigsherrschaft (736–1198), Tübingen 1974. Das Konzil von Aachen 809, ed. Harald Willjung Kuttner, Stephan: An implied reference to the Di(MGH Conc. 2, Supplementum 2), Hannover 1998. gest in Pope Agatho's Roman Synod of 679, in: Koppmann, Karl: Die ältesten Urkunden des Erzbis- Zeitschrift der Savigny-Stiftung für Rechtsgeschichthums Hamburg-Bremen, in: Zeitschrift des Vereins te. Romanistische Abteilung 107 (1990), p. 382–384. für Hamburgische Geschichte 5 (1866), p. 483–573.

Kuttner, Stephan: „Auctor noster beatus Petrus Apostolus“. Pope Agatho on the papal office, in: Kos, Franc: Gradivo za zgodovino Slovencev v Castillo Lara, Rosalius Iosephus (ed.): Studia in srednjem veku. Documenta res Slovenicas aetatis honorem eminentissimi Cardinalis Alphonsi M. mediae illustrantia, 5 vol., Ljublijana 1902–1928. Stickler, Roma 1992, p. 215–224. Krabbo, Hermann: Bischof Virgil von Salzburg und seine kosmologischen Ideen, in: Mitteilungen des Lackner, Wilhelm: Rezension zu: Concilium LaInstituts für Österreichische Geschichtsforschung teranense anno 649 celebratum, in: Byzantinische Zeitschrift 83 (1990), p. 115–119. 24 (1903), p. 1–28. Krahwinkler, Harald: Friaul im Frühmittelalter. Ge- Lamberz, Erich: Studien zur Überlieferung der schichte einer Region vom Ende des fünften bis Akten des VII. Ökumenischen Konzils. Der Brief Hadrians I. an Konstantin IV. und Irene (JE 2448), zum Ende des 10. Jahrhunder, Wien et al. 1992. in: Deutsches Archiv 53 (1997), p. 1–43. Krautheimer, Richard: Rom, Schicksal einer Stadt 312–1308, München 1987. Lampertus Hersfeldensis: Annales, in: Lamperti monachi Hersfeldensis Opera, ed. Oswald HolderKretschmayr, Heinrich: Geschichte von Venedig, Egger (MGH SS rer. Germ. 38), Hannover/Leipzig 3 vol., Gotha 1905. 1894, p. 1–304 (reimpr. Hannover 1984). Kreuzer, Georg: Die Honoriusfrage im Mittelalter Landulphus Mediolanensis: Historiae libri quatuor, und in der Neuzeit (Päpste und Papsttum 8), Stutt- ed. Alessandro Cutolo (RIS series II 4/2), Bologna gart 1975. 1942.

Index operum adhibitorum

387

Lanfrancus Cantuariensis: Opera quae supersunt Lesne, Emile: La lettre interpolée d'Hadrien I a Tilomnia. Nunc primum in Anglia, ed. John Allen pin et l'église de Reims au IXe siècle, in: Le Moyen Giles (Patres ecclesiae Anglicanae), 2 vol., Oxford Age 2e sér. 17 (1913), p. 324–351 et 389–413. 1844. Levison, Wilhelm: Analecta Pontificia, in: BrackLangen, Joseph: Geschichte der römischen Kirche mann, Albert (ed.): Papsttum und Kaisertum. Forvon Leo I. bis Nikolaus I., Bonn 1885. schungen zur politischen Geschichte und Geisteskultur des Mittelalters (Festschrift Paul Kehr), Lazius, Wolfgang: De gentium aliquot migrationi- Aalen/München 1926, p. 138–145 (reimpr. in: Wilhelm Levison: Aus rheinischer und fränkischer bus … libri XII, Frankfurt am Main 1610. Frühzeit. Ausgewählte Aufsätze, Düsseldorf 1948, Le Cointe, Carolus: Annales Ecclesiastici Franco- p. 484–488). rum, 8 vol., Paris 1665–1683. Levison, Wilhelm: England and the Continent in Leblonde, Victor/ Lecomte, Maurice: Les privilèges the Eighth Century (The Ford lectures delivered in de l'abbaye de Rebais-en-Brie, in: Bulletin de la the University of Oxford 1943), Oxford 1946. Société d'Archéologie, Sciences, Lettres et Arts du Département de Seine-et-Marne 13 (1910), p. 69–128. Levison, Wilhelm: Willibrordiana, in: Neues Archiv 33 (1908), p. 517–530 (reimpr. in: Wilhelm Lechner, Johann: Schwäbische Urkundenfälschun- Levison: Aus rheinischer und fränkischer Frühzeit. gen des 10. und 12. Jahrhunderts, in: Mitteilun- Ausgewählte Aufsätze, Düsseldorf 1948, p. 330–341). gen des Instituts für Österreichische GeschichtsforLevison, Wilhelm: Die Akten der römischen Syschung 21 (1900), p. 28–106. node von 679, in: Zeitschrift der Savigny-Stiftung Lectionarium Farfense, in: Il Chronicon Farfense für Rechtsgeschichte. Kanonistische Abteilung 2 di Gregorio di Catino precedono la Constructio (1912), p. 249–282 (reimpr. in: Wilhelm Levison: Aus Farfensis e gli scritti di Ugo di Farfa, 2 vol., ed. Ugo rheinischer und fränkischer Frühzeit. Ausgewählte Balzani (FSI 33–34), Roma 1903, vol. 1, p. 22, adn. 1. Aufsätze, Düsseldorf 1948, p. 267–294). [Leges Alamannorum. Leges Baiuwariorum. Leges Liber Eliensis, ed. Ernest Oscar Blake (Camden Burgundiorum. Lex Frisionum], ed. Georg Heinrich Third Series 92), London 1962. Pertz (MGH LL 3), Hannover 1863 (reimpr. StuttLiber extra Gregorii IX., ed. Emil Friedberg (Corpus gart 1993). Iuris Canonici 2), Leipzig 1879. Lehr, Waldemar: Piligrim, Bischof von Passau, und Libelli de lite imperatorum et pontificum saeculis XI. die Lorcher Fälschungen, Berlin 1909. et XII. conscripti, vol. 1, ed. Ernst Dümmler/Lothar von Heinemann/Friedrich Thaner (MGH Ldl 1), Lemmens, Gerard T. M.: Kunstschätze aus dem St. Hannover 1891. Martini-Münster zu Emmerich, Emmerich 1977. Lemmens, Gerard T. M.: Die Schatzkammer Emme- Liber censuum, ed. Paul Fabre/Louis Duchesne: rich. Die Kirchenschätze von St. Martini Emmerich Le Liber Censuum de l'église romaine publié avec une introduction et un commentaire, 3 vol., Paris und St. Vitus Hochelten, Emmerich 1983. 1910–1952. Lenel, Walter: Venezianisch-Istrische Studien (Schriften der Wissenschaftlichen Gesellschaft in Liber de translatione reliquiarum s. Sebatiani martyris et s. Gregorii papae in Suessionense S. Medardi Straßburg 9), Strasbourg 1911. Monasterium, in: Mabillon, Jean/Achery, Luc (ed.): Lentz, Hubert: Romreise des Abtes Markward von Acta Sanctorum S. Benedicti. In saeculorum classes distributa, vol. 4/1, Venezia 1735, p. 360–392. Prüm, in: Eifeljahrbuch (1959), p. 145–148. Leo Marsicanus: Chronica monasterii Casinensis, Liber diurnus Romanorum pontificum ex unico ed. Hartmut Hoffmann: Die Chronik von Monte- Codice Vaticano, ed. Theodor von Sickel, Wien 1889 (reimpr. Aalen 1966). cassino (MGH SS 34), Hannover 1980.

388

Index operum adhibitorum

Liber diurnus Romanorum pontificum, ed. Hans Lotter, Friedrich: Der Brief des Priesters Gerhard an Foerster, Bern 1958. den Erzbischof Friedrich von Mainz. Ein kanonistisches Gutachten aus frühottonischer Zeit (Vorträge Liber pontificalis. Texte, introduction et commen- und Forschungen. Sonderband 17), Sigmaringen taire avec additions et corrections, 3 vol., ed. Louis 1975. Duchesne/Cyrille Vogel (Bibliothèque des Ecoles Françaises d'Athènes et de Rome 1), Paris, 2. ed. Lounghis, Telemachos C.: Διπλωματία καὶ διπλωματική. Τὸ παράδειγμα τῆς Jussio, in: Sym1886–1957. meikta 3 (1985), p. 63–82. Liber pontificalis, pars prior, ed. Theodor Mommsen (MGH Gesta pontificum Romanorum 1/1), Ber- Löwe, Heinz: Ein literarischer Widersacher des Bonifatius: Virgil von Salzburg und die Kosmographie lin 1898 (reimpr. München 1982). des Aethicus Ister, Mainz 1952. Lintzel, Martin: Karl der Große und Karlmann, in: Löwe, Heinz: Gozbald von Niederaltaich und Papst Historische Zeitschrift 140 (1929), p. 1–22. Gregor IV., in: Autenrieth, Johannes/Brunhölzl, Liudger: Vita Gregorii abbatis Traiectensis, ed. Franz (ed.): Festschrift Bernhard Bischoff, Stuttgart Oswald Holder-Egger, in: [Supplementa tomorum 1971, p. 164–177. I–XII, pars III. Supplementum tomi XIII], ed. Wilhelm Watttenbach (MGH SS 15/1), Hannover 1887, Löwe, Heinz: Corbinians Romreisen, in: Zeitschrift für bayerische Landesgeschichte 16 (1951/52), p. 63–79 (reimpr. Stuttgart 1992). p. 409–420. Locatelli, René/Moyse, Gérard: Une pierre d'attente Lübeck, Konrad: Die Zehntstreitigkeiten zwischen du volume de Gallia Pontificia en chantier pour le Hersfeld und Halberstadt, in: Archiv für katholidiocèse de Lyon: L'abbaye de Saint-Claude, in: Resches Kirchenrecht 122 (1947), p. 296–323. vue Mabillon, NS 18 (2007), p. 253–273. Löwenfeld, Lynch, Charles H.: Saint Braulio, bishop of SaraSamuel (ed.): Elf Papstbullen, in: Neues Archiv 11 gossa (631–651), his life and writings, Washington (1886), p. 369–388. D.C. 1938. Löwenfeld, Samuel: Kleinere Beiträge, in: Neues Maassen, Friedrich: Geschichte der Quellen und Archiv 11 (1886), p. 595–616. der Literatur des canonischen Rechts im Abendlande bis zum Ausgange des Mittelalters, vol. 1: Die Lohrmann, Dietrich: Papsturkunden in Frankreich, Rechtssammlungen bis zur Mitte des 9. JahrhunNeue Folge 7: Nördliche Île-de-France und Ver- derts, Graz 1870 (reimpr. Graz 1956). mandois (Abhandlungen der Akademie der Wissenschaften zu Göttingen. Philologisch-Historische Mabille, Émile: La pancarte noire de Saint-Martin Klasse, Dritte Folge 95), Göttingen 1976. de Tours, brulée en 1793. Restituée d'après les textes imprimés et manuscrits, Paris/Tours 1866. van Lokeren, Auguste (ed.): Chartes et documents de l´abbaye de Saint Pierre au Mont Blandin à Gand, Mabillon, Jean/ Achéry, Luc (ed.): Acta Sanctorum 2 vol., Gand 1868–1871. S. Benedicti. In saeculorum classes distributa, 6 vol., Paris 1688–1701 (ed. altera Venetiis 1733–[1740]). Lorenz, Sönke: Papst Calixt I. (217–222). Translation und Verbreitung seines Reliquienkultes bis Mabillon, Jean: De re diplomatica libri VI, Paris, ins 12. Jahrhundert, in: Herbers, Klaus/Kortüm, 2. ed. 1709. Hans-Henning/Servatius, Carlo (ed.): Ex ipsis rerum documentis. Beiträge zur Mediävistik. Fest- Mabillon, Jean/Germain, Michel: Museum italicum schrift für Harald Zimmermann, Sigmaringen 1991, seu collectio veterum scriptorum ex bibliothecis italicis, 2 vol., Paris 1687–1689. p. 213–232. Lošek, Fritz: Die Conversio Bagoariorum et Carantanorum und der Brief des Erzbischofs Theotmar von Salzburg (MGH Studien und Texte 15), Hannover 1997.

Mabillon, Jean: Vetera Analecta sive collectio veterum aliquot operum et opusculorum omnis generis, carminum, epistolarum, diplomatum, epitaphiorum etc., Paris 1723.

Index operum adhibitorum

389

MacDonald, Allan John: Eadmer and the Canter- Marianus Scottus: Chronicon a. 1–1082, ed. Georg bury Privilegs, in: The Jounal of theological Stu- Waitz, in: [Annales et chronica aevi Salici], ed. dies 32 (1931), p. 39–55. Georg Heinrich Pertz (MGH SS 5), Hannover 1844, p. 481–568 (reimpr. Stuttgart 1985). Mai, Angelo/Cozza-Luzi, Giuseppe (ed.): Nova patMarini, Gaetano: I papiri diplomatici, Roma 1805. rum bibliotheca, 10 vol., Roma 1844–1905. Mai, Angelo (ed.): Scriptorum veterum nova collec- Marsina, Richard (ed.): Codex diplomaticus et epistolaris Slovaciae, vol. 1 (805–1235), Bratislava 1971. tio, vol. 5, Roma 1831. Mainati, Giuseppe (ed.): Chroniche ossia Memo- Martens, Walter: Politische Geschichte des Langorie storiche sacro-profane di Trieste cominciando bardenreichs unter König Liutprand, Heidelberg dall'XI. secolo sino a'nostri giorni, 6 vol., Venezia 1880. 1817–1818. Martens, Walter: Die römische Frage unter Pippin und Karl dem Grossen. Eine geschichtliche MonoMainka, Rudolf M.: Zum Brief des Patriarchen Nigraphie, Stuttgart 1881. kephoros I. von Konstantinopel an Papst Leo III., in: Ostkirchliche Studien 13 (1964), p. 273–281. Martí Bonet, José María: Roma y las iglesias particulares en la concesión del palio a los obispos y Manaresi, Cesare (ed.): I placiti del 'Regnum Italiae', arzobispos de occidente. Año 513–1143, Barcelona vol. 1 (FSI 92), Roma 1955. 1976. Mango, Cyril A./Scott, Roger (ed.): The chronicle of Martin, Jean-Marie/Cuozzo, Errico (ed.): Regesti dei Theophanes Confessor: Byzantine and Near Eastern documenti dell'Italia meridionale 570–899 (Sources History AD 284–813, Oxford 2006. et documents d'histoire du Moyen Âge 5), Roma 2002. Mansi, Giovanni Domenico: Sacrorum conciliorum nova et amplissima collectio, 19 vol., Firenze/Vene- Martini, Joseph: Theatrum basilicae Pisanae. In quo zia 1759–1774 (reimpr. Graz 1960–1961). praecipua illius partes enarrationibus iconibusque Marcellinus: Vita s. Swiberti, in: Leibniz, Gottfried Wilhelm (ed.): Scriptorum Brunsvicensia Illustrantium. Vol. 2: Continens LI. autores scriptave, religionis reformatione anteriora, quibus res BrunsvigoLuneburgensium et vicinarum regionum, episcopatuum, urbium, monasteriorum, principum et hominum illustrum, nonnulla etiam Guelfica et Estensia literis mandatur; maximam partem ex manuscriptis eruta, aucta, emendataque, Hannover 1710, p. 222–253.

ostenduntur ..., Roma, 2. ed. 1728. Märtl, Claudia: Isto anno prevalebunt falsarii. Fälscher im spätmittelalterlichen Regensburg, in: Fuhrmann, Horst (ed.): Fälschungen im Mittelalter. Internationaler Kongreß der Monumenta Germaniae Historica München, 16.–19. September 1986, 5 vol. (MGH Schriften 33/1–5), Hannover 1988, vol. 3, p. 551–571.

Märtl, Claudia: Die kanonistische Überlieferung der falschen Investiturprivilegien (Ivo, Panormia Marchi, Francesco: Antichità novaresi. Archeologia, 8.135 und 136; D.63 c. 22 und 23), in: Bulletin of in: Bollettino storico per la provincia di Novara 85 Medieval Canon Law Ser. NS 17 (1987), p. 33–44. (1994), p. 225–293. Marucchi, Orazio: Basiliques et églises de Rome, Marcuzzi, Giacomo: Sinodi Aquileiesi. Ricerche e Paris 1902. studi, Udine 1910. May, Otto Heinrich (ed.): Regesten der Erzbischöfe Margarini, Cornelio: Bullarium Casinense seu Con- von Bremen, vol. 1 (787–1306) (Veröffentlichungen stitutiones summorum pontificum, imperatorum, der Historischen Kommission für Niedersachsen regum, principum et decreta sacrarum congre- und Bremen 11,1), Bremen 1937. gationum pro congregatione Casinesi ceterisque regularibus cum eadem directe vel indirecte partici- Mazzucchi, Carlo Maria: Attività scrittoria calapantibus, 2 vol., Venezia/Todi 1650–1670. brese dal VI al IX secolo, in: Calabria Bizantina.

390

Index operum adhibitorum

Tradizione di pietà e tradizione scrittoria nella Calabria greca medievale, ed. Paul Canart (Collana mezzogiorno e democrazia 11), Reggio di Calabria 1983, p. 81–102.

Mercati, Giovanni: La lettera di Pasquale I a Leone V sul culto della sacre imagini, in: Note di letteratura biblica e cristiana antica (Studi e Testi 5), Roma 1901, p. 227–235.

McClendon, Charles B.: The Imperial Abbey of Farfa. Architectural currents of the Early Middle Ages (Yale Publications in the History of Art 36), New Haven/London 1987.

Meyer, Wilhelm: Die Spaltung des Patriarchats Aquileja (Abhandlungen der Akademie der Wissenschaften zu Göttingen. Philologisch-Historische Klasse, Neue Folge 2/6), Göttingen 1898.

McCormick, Michael: Charlemagne's Survey of the Holy Land. Wealth, Personnel, and Buildings of a Mediterranean Church between Antiquity and the Middle Ages; with a critical edition and translation of the original text, Washington D.C. 2011.

Meyer zu Ermgassen, Heinrich (ed.): Der Codex Eberhardi des Klosters Fulda, 3 vol. (Veröffentlichungen der Historischen Kommision für Hessen 58, 1–3), Marburg 1995–2007.

Meyer-Marthaler, Elisabeth/Perret, Franz (ed.): Bündner Urkundenbuch, vol. 1: 390–1199, Chur 1955. McCormick, Michael: Textes, images et iconoclasme dans le cadre des relations entre Byzance et l'Occident carolingien, in: Testo e immagine nell'alto Meyvaert, Paul: Problems Concerning the Automedioevo (Settimane di studio del Centro italiano di graph Manuscript of Saint Benedict's Rule, in: Restudi sull'alto medioevo 41), Spoleto 1994, p. 96–162. vue Bénédictine 69 (1959), p. 1–21. McKitterick, Rosamond: Die Anfänge des karolingischen Königtums und die Annales Regni Francorum, in: Pohl, Walter/Diesenberger, Maximilian (ed.): Integration und Herrschaft. Ethnische Identitäten und soziale Organisation im Frühmittelalter (Denkschriften. Österreichische Akademie der Wissenschaften. Philosophisch-Historische Klasse 301), Wien 2002, p. 151–168.

Michael, Emil: Wann ist Papst Martin I bei seiner Exilierung nach Constantinopel gekommen?, in: Zeitschrift für Katholische Theologie 16 (1892), p. 375–380. Michels, Helmut: Zur Echtheit der Briefe Papst Gregors II. an Kaiser Leon III., in: Zeitschrift für Kirchengeschichte 99 (1988), p. 376–391.

Milante, Pio Tommaso: Della città di Stabia, della McKitterick, Rosamund: The Illusion of Royal Chiesa Stabiana e de' suoi vescovi, Napoli 1836. Power in the Carolingian Annals, in: The English Historical Review 65 (2000), p. 1–20. Miller, David Harry: Pope Paul I and the Roman Revolution of the Eighth Century, Ann Arbor 1967. McLaughlin, Terence P.: Le très ancien Droit monastique de l'Occident. Étude sur le développement Milo: Vita Amandi episcopi II, ed. Bruno Krusch, général du monachisme et ses rapports avec l'Église in: Passiones vitaeques Sanctorum aevi Merovinséculière et le monde laique de saint Benoît de Nur- gici, ed. Bruno Krusch/Wilhelm Levison (MGH SS sie à saint Benoît d'Aniane (Archives de la France rer. Merov. 5), Hannover/Leipzig 1910, p. 450–483 monastique 38), Paris 1935. (reimpr. Hannover 1997). Meeder, Sven M.: Biblical past and canonical present. The case of the Collectio 400 capitulorum, in: Clemens Gantner/ Rosamond McKitterick/Sven M. Meeder (ed.): The resources of the past in early medieval Europe, Cambridge et. al. 2015, p. 103–117.

Mindermann, Arend (ed.): Urkundenbuch der Bischöfe und des Domkapitels von Verden, vol. 1: Von den Anfängen bis 1300 (Schriftenreihe des Landschaftsverbandes der ehemaligen Herzogtümer Bremen und Verden 13), Stade 2001.

Ménard, Leon: Histoire des antiquités de la ville de Miracula s. Columbani, ed. Harry Bresslau, in: Supplementa tomorum I–XV, ed. Adolf Hofmeister Nismes et de ses environs, Nismes 1803. (MGH SS 30/2), Leipzig 1934, p. 993–1015 (reimpr. Mendelsohn, Heinz: Die Urkundenfälschungen Stuttgart 1976). des Pfäferser Konventualen P. Karl Widmer, in: Zeitschrift für Schweizerische Geschichte 14 (1934), Ex Miraculis s. Genesii, ed. Georg Waitz, in: [Supplementa tomorum I–XII, pars III. Supplementum p. 129–204 et 257–283.

Index operum adhibitorum

391

tomi XIII], ed. Wilhelm Wattenbach (MGH SS 15/1), Munding, Emmanuel: Königsbrief Karls d. Gr. Hannover 1887, p. 169–172 (reimpr. Stuttgart 1992). an Papst Hadrian über Abt-Bischof Waldo von Reichenau-Pavia. Palimpsest-Urkunde aus Cod. Misonne, Daniel: Gérard de Brogne et sa dévotion Lat. Monac. 6333 (Texte und Arbeiten Abt. 1, 6), aux reliques, in: Sacris erudiri 25 (1982), p. 1–26. Beuron 1920. Mittarelli, Giovanni Benedetto/Costadoni, Anselmo: Muratori, Ludovico Antonio (ed.): Anecdota, quae Annales Camaldulenses ordinis s. Benedicti, 9 vol., ex Ambrosianae bibliothecae codicibus nunc priVenezia 1755–1773. mum eruit, 4 vol., Napoli, 2. ed. 1776. Mohr, Walter: Fränkische Kirche und Papsttum Muratori, Ludovico Antonio (ed.): Antiquitates Itazwischen Karlmann und Pippin, Saarbrücken 1966. licae medii aevi, 6 vol., Milano 1738–1742. Mommsen, Theodor: Eine Niederaltaicher Privatur- Muratori, Ludovicus Antonius (ed.): Rerum Italicakunde aus dem 9. Jahrhundert, in: Santifaller, Leo rum scriptores, 25 vol., Milano 1723–1751 (reimpr. (ed.): Festschrift Albert Brackmann, Weimar 1931, Hildesheim 1975–1990). p. 64–80. Nagel, Helmut: Karl der Große und die theologiMonumenti Ravennati de' secoli di Mezzo, ed. schen Herausforderungen seiner Zeit. Zur WechMarco Fantuzzi, 6 vol., Venezia 1803. selwirkung zwischen Theologie und Politik im Zeitalter des großen Frankenherrschers (Freiburger Monsnyer, Raoul: Celeberrimae s. Martini Turonen- Beiträge zur mittelalterlichen Geschichte 12), Franksis ecclesiae ad Romanum nullo medio pertinentis furt/Berlin/Bern 1998. jura propugnata, Paris 1663. Nelson, Janet Loughland: Warum es so viele VersioMonticolo, Giovanni: I Manoscritti e le fonti della nen von der Kaiserkrönung Karls des Großen gibt. cronaca del diacono Giovanni, in: Bullettino dell'IstiUm 801, in: Jussen, Bernhard (ed.): Die Macht des tuto Storico Italiano 9 (1890), p. 37–328. Königs. Herrschaft in Europa vom Frühmittelalter bis in die Neuzeit, München 2005, p. 38–54. Monumenta Boica. 65 vol., München 1763–1956. Mordek, Hubert: Rom, Byzanz und die Franken im 8. Jahrhundert. Zur Überlieferung und kirchenpolitischen Bedeutung der Synodus Romana Papst Gregors III. vom Jahre 732, in: Althoff, Gerd et al. (ed.): Person und Gemeinschaft im Mittelalter. Festschrift für Karl Schmid zum fünfundsechzigsten Geburtstag, Sigmaringen 1988, p. 123–156.

Neugart, Trudpertus/Mone, Franz Jospeh (ed.): Episcopatus Constantiensis Alemannicus sub metropoli Moguntina chronologice et diplomatice illustratus, 2 vol., St. Blasien/Freiburg im Breisgau 1803–1862.

Niehues, Bernhard: Die Wahldecrete Stephans III. und Stephans IV., in: Historisches Jahrbuch 1 (1880), Mordek, Hubert: Kirchenrechtliche Autoritäten im p. 141–153. Frühmittelalter, in: Peter Classen (ed.): Recht und Schrift im Mittelalter (Vorträger und Forschungen Nithardus: Historiarum libri IIII, ed. Georg Heinrich Pertz/Ernst Müller (MGH SS rer. Germ. 44), 23), Sigmarigen 1977, p. 237–255. Hannover/Leipzig 1907 (reimpr. Hannover 1965). Mostert, Marco: Die Urkundenfälschungen Abbos von Fleury, in: Fuhrmann, Horst (ed.): Fälschungen Nithardus: Historiarum libri IIII, ed. Philippe Lauer: im Mittelalter. Internationaler Kongreß der Mo- Histoire des fils de Louis le Pieux (Les Classiques numenta Germaniae Historica München, 16.–19. de l'histoire de France au Moyen Age 7) Paris, 2. ed. September 1986, 5 vol. (MGH Schriften 33/1–5), 1964. Hannover 1988, vol. 4, p. 287–318. Noble, Thomas F. X.: The Republic of St. Peter. The Müller, Helmut (ed.): Die Urkunden der Propstei Birth of the Papal State (680–825) (The Middle Ages), Marsberg (Westfälische Urkunden 8), Münster 1998. Philadelphia 1984. Muller, Samuel: Oorkondenboek van het Sticht Ut- Nonn, Ulrich: Die Schlacht bei Poitiers 732. Probleme historischer Urteilsbildung, in: Schieffer, recht tot 1301, vol. 1, Utrecht 1925.

392

Index operum adhibitorum

Rudolf (ed.): Beiträge zur Geschichte des Regnum Francorum. Referate beim Wissenschaftlichen Colloquium zum 75. Geburtstag von Eugen Ewig am 28. Mai 1988 (Francia, Beihefte 22), Sigmaringen 1990, p. 37–56.

Pangerl, Daniel Carlo (ed.): Die Metropolitanverfassung des karolingischen Frankenreiches (MGH Schriften 63), Hannover 2011.

Pardessus, Jean-Marie et alt. (ed.): Diplomata, chartae, epistolae, leges, aliaque instrumenta ad res von Nostitz-Rieneck, Robert: Hat Papst Eugen II gallo-francicas spectantia, 2 vol., Paris 1843–1849 die Kaltwasserprobe bestätigt? (Jaffé Ewald 2565), (reimpr. Aalen 1969). in: Zeitschrift für katholische Theologie 20 (1896), Parisse, Michel: Bullaire de la Lorraine (jusqu'en p. 710–716. 1198), in: Annuaire de la Société d'histoire et d'arÓ Cróinìn, Donncha: A Seventh-Century Irish Com- chéologie de la Lorraine 79 (1969), p. 1–98. putus from the Circle of Cummianus, in: Proceedings of the Royal Irish Academy 82C (1982), Paschini, Pio: Storia del Friuli, vol. 1. Dalle origini alla metà del Ducento, 3. ed. Udine 1975. p. 405–430. Oediger, Friedrich Wilhelm (ed.): Die Regesten der Pasqui, Ubaldo (ed.): Documenti per la storia della Erzbischöfe von Köln im Mittelalter, vol. 1: 313–1099 città di Arezzo nel medio evo, 3 vol. (Documenti di (Publikationen der Gesellschaft für Rheinische Ge- storia italiana 11 et 13 et 14), Firenze 1899–1937. schichtskunde 21), Bonn 1961. Passio s. Bonifatii, in: Bibliotheca rerum GermaniOelsner, Ludwig: Jahrbücher des fränkischen Rei- carum. Monumenta Moguntina, vol. 3, ed. Philipp ches unter König Pippin, Leipzig 1871. Jaffé, Berlin 1866.

Oexle, Otto Gerhard: Die Karolinger und die Stadt Patrologiae cursus completus, Series graeca, des heiligen Arnulf, in: Frühmittelalterliche Studien 167 vol., ed. Jacques Paul Migne, Paris 1857–1876. 1 (1967), p. 250–364. Patrologiae cursus completus, Series latina, 221 vol., Ohme, Heinz: Das Concilium Quinisextum und ed. Jacques Paul Migne, Paris 1844–1865. seine Bischofsliste. Studien zum Konstantinopeler Konzil vom 692 (Arbeiten zur Kirchengeschichte Patrologiae cursus completus, Series latina, Supplementum, 5 vol., ed. Jacques Paul Migne/Adalbert 56), Berlin/New York 1990. Hamman, Paris 1958–1974. Orlandis, José/Ramos-Lisson, Domingo: Die Synoden auf der Iberischen Halbinsel bis zum Einbruch Patzold, Steffen: Geheimnis eines Weihnachtstages. des Islam (711) (Konziliengeschichte), Paderborn et Karls Beziehungen zum Papst und seine Krönung in Rom bleiben unergründlich, in: Pieper, Dietmar al. 1981. (ed.): Karl der Große. Der mächtigste Kaiser des Otloh [Emmeracensis]: Vitae Bonifatii libri duo, in: Mittelalters, München 2013, p. 137–149. Vitae sancti Bonifatii archiepiscopi Moguntini, ed. Wilhelm Levison (MGH SS rer. Germ. 57), Hanno- Patzold, Steffen: Die Kaiseridee Karls des Großen, ver/Leipzig 1905, p. 111–217 (reimpr. Hannover in: Pohle, Frank (ed.): Karl der Große, Charlemagne. Orte der Macht. Essays, Dresden 2014, p. 152–159. 2003). Paulus Diaconus: Historia Langobardorum – Continuatio Romana, ed. Ludwig Bethmann/Georg Waitz, in: Scriptores rerum Langobardicarum et Italicarum, saec. VI–IX, vol. 1 (MGH SS rer. Lang. 1), Hannover 1878, p. 200–203 (reimpr. Hannover Palma di Cesnola, Alessandro: Catalogo di ma- 1988). noscritti italiani esistenti nel Museo Britannico di Paulus Diaconus: Historia Langobardorum – ConLondra, Torino 1890. tinuatio tertia, ed. Georg Waitz, in: Scriptores rerum Palma, Nicola: Storia ecclesiastica e civile della re- Langobardicarum et Italicarum, saec. VI–IX, vol. 1 gione più settentrionale del Regno di Napoli, 4 vol., (MGH SS rer. Lang. 1), Hannover 1878, p. 203–216 Teramo 1832–1836. (reimpr. Hannover 1988).

Otto Frisingensis: Chronica sive Historia de duabus civitatibus, ed. Adolf Hofmeister (MGH SS rer. Germ. 45), Hannover/Leipzig 1912 (reimpr. Hannover 1984).

Index operum adhibitorum

393

Pauli Historia Langobardorum, ed Georg Waitz Monte Cassino, La Cava und Nonantola, in: Neues (MGH SS rer. Germ. 48), Hannover 1878 (reimpr. Archiv 9 (1884), p. 473–493. Hannover 2005). Pflugk-Harttung, Julius von: Iter Italicum, 2 vol., Paulus Warnefridus: Liber de episcopis Mettensi- Stuttgart 1883–1884. bus, in: [Scriptores rerum Sangallensium. Annales, chronica et historiae aevi Carolini], ed. Georg Hein- Pierres, Johannes: Formula sancti Johannis Damarich Pertz (MGH SS 2), Hannover 1829, p. 260–268 sceni he (tu kyriu) sarx organon tes theotetos. E sancto Maximo Confessore enucleata et auctoritas (reimpr. Stuttgart 1976). Damasceni circa potentiam animae Christi (Pars Pecci, Giovanni Antonio: Storia del vescovado della theologica). Sanctus Maximus Confessor. Princeps città di Siena (Documenti di storia italiana 51), Lucca Apologetarum synodi Lateranensis anni 649 (Pars 1748. historica), Diss. Roma 1940. Peitz, Wilhelm Maria: Martin I. und Maximus Con- Pippini Capitularia, in: [Capitularia regum Francofessor. Beiträge zur Geschichte des Monothele- rum], ed. Georg Heinrich Pertz (MGH LL 1), Hantenstreites in den Jahren 645–668, in: Historisches nover 1835, p. 20–32 (reimpr. Stuttgart 1991). Jahrbuch 38 (1917), p. 213–236 et 429–458. Pippini, Carlomanni, Caroli Magni Diplomata – Peri, Vittorio: Il simbolo epigrafico di S . Leone III Die Urkunden Pippins, Karlmanns und Karls des nelle basiliche romane dei Ss. Pietro e Paolo, in: Ri- Großen, ed. Engelbert Mühlbacher (MGH DD Kar. vista di Archeologia Cristiana 45 (1969), p. 191–222. 1), Hannover 1906 (reimpr. Hannover 1991). Perret, Franz (ed.): Urkundenbuch der südlichen Pitra, Iohannes Baptista (ed.): Iuris ecclesiastici Teile des Kantons St. Gallen (Gaster, Sargans, Wer- Graecorum historia et monumenta, vol. 2: A VI ad IX saeculum, Roma 1864–1868 (reimpr. Roma 1963). denberg), vol. 1: 2./3. Jh.–1285, Rorschach 1961. Perriëns, Jaak: Een Studie over de privileges der ab- Prosopographie der mittelbyzantinischen Zeit dij Stavelot-Malmedy von de stichting tot het einde (641–867), ed. Lilie, Ralph-Johannes/Friedhelm Winder XI de eeuw (648–650 tot 1192), 2 vol., Louvain kelmann et alt., 7 vol., Berlin/New York 1998–2002. 1962. Poetae latini aevi Carolini, 2 vol., ed. Karl Strecker Petrus Mallius: De basilica s. Petri Apostoli antiqua (MGH Poetae 4/2 et 4/3), Berlin 1914–1923 (reimpr. in Vaticano, in: AA SS iun. VII app., Antwerpen Hannover 1998–2000). 1717, p. 37–56 (reimpr. Bruxelles 1969). Pokorny, Rudolf: Augiensia. Ein neuaufgefundePetrus Mallius: Descriptio basilicae Vaticanae aucta nes Konvolut von Urkundenabschriften aus dem atque emendata a Romano presbitero, in: Codice Handarchiv der Reichenauer Fälscher des 12. Jahrtopografico della città di Roma, vol. 3, ed. Roberto hunderts (MGH Studien und Texte 48), Hannover Valentini/Giuseppe Zucchetti (FSI 90), Roma 1946, 2010. p. 375–442. Pokorny, Rudolf: Eine zweite Zacharias-Dekretale Pflugk-Harttung, Julius von (ed.): Acta pontificum an Bischof Theodor von Pavia?, in: Zeitschrift der Romanorum inedita, 3 vol., Tübingen 1881–1886 Savigny-Stiftung für Rechtsgeschichte. Kanonisti(reimpr. Graz 1958). sche Abteilung 98 (2012), p. 298–308. Pflugk-Harttung, Julius von: Diplomatische Beiträge. 1. Gefälschte Papsturkunden. 2. Über ScheinOriginalurkunden, in: Forschungen zur deutschen Geschichte 21 (1881), p. 229–238.

Polock, Marlene/Herbert Schneider: Die gefälschte Synodalurkunde von Rom 850 (?), in: Concilia aevi Karolini 843–859 – Die Konzilien der karolingischen Teilreiche 843–859, ed. Wilfried Hartmann (MGH Conc. 3), Hannover 1984, p. 495–504.

Pflugk-Harttung, Julius von: Diplomatischhistorische Forschungen, Gotha 1879. Ponsoye, Emmanuel/Larchet, Jean-Claude: Maxime le Confesseur. Opuscules théologiques et polémiPflugk-Harttung, Julius von: Gefälschte Bullen in ques (Sagesses chrétiennes), Paris 1998.

394

Index operum adhibitorum

Potthast, August: Regesta pontificum Romanorum Bretagne (Abhandlungen der Akademie der Wisinde ab anno 1198 ad annum 1304, 2 vol., Berlin senschaften in Göttingen. Philologisch-Historische 1874–1875 (reimpr. Graz 1957). Klasse, Dritte Folge 35), Göttingen 1956. Poupardin, René: Études sur l'histoire des princi- Rathsack, Mogens: Die Fuldaer Fälschungen. Eine pautés lombardes de l'Italie méridionale et de leurs rechtshistorische Analyse der päpstlichen Privilegien des Klosters Fulda (Von 751 bis ca. 1158), 2 vol. rapports avec l'Empire franc, Paris 1907. (Päpste und Papsttum 24), Stuttgart 1989. Pratsch, Thomas: Theodoros Studites (759–826) zwischen Dogma und Pragma. Der Abt des Studio- Rathsack, Mogens: Fuldaforfalskningerne. En retssklosters in Konstantinopel im Spannungsfeld von historisk analyse af Klostret Fuldas pavelige priviPatriarch, Kaiser und eigenem Anspruch (Berliner legier (751–ca. 1158), Odense 1980. byzantinistische Studien 4), Frankfurt am Main Rau, Reinhold: Ein unechter Brief des Papstes Gre1998. gor II., in: Zeitschrift für Kirchengeschichte 75 Prinz, Josef: Vom mittelalterlichen Ablaßwesen im (1964), p. 337–338. Westfalen. Ein Beitrag zur Geschichte der Volksfrömmigkeit, in: Westfälische Forschungen 23 Rauer, Christine: Pope Sergius I's Privilege for Malmesbury, in: Leeds Studies in English NS 37 (2006), (1971), p. 107–171. p. 261–281. Prosper Tironis: Epitoma chronicon ed. primum CCCCXXXIII, continuata ad a. CCCCLV, in: Chro- Recueil des chartes de l'abbaye de Saint-Benoît-surnica minora saec. IV. V. VI. VII., vol. 1, ed. Theo- Loire, vol. 1, ed. Maurice Prou/Alexandre Vidier, dor Mommsen (MGH Auct. ant. 9), Berlin 1892, Paris 1907. p. 341–485 (noviter ed. 1981). Regeste dauphinois ou répertoire chronologique et Pseudo-Liutprand: Liber de pontificum Romano- analytique des documents imprimés et manuscrits rum vitis, in: Patrologiae cursus completus, series relatifs à l'histoire du Dauphiné, des origines à latina, vol. 129, ed. Jacques Paul Migne, Paris 1853, l'année 1349, 7 vol., ed. Ulysse Chevalier, Valence 1913–1926. col. 1149–1256. Radbert's Epitaphium Arsenii, ed. Ernst Dümmler, in: Abhandlungen der königlichen Akademie der Wissenschaften zu Berlin. Philolosophischhistorische Classe 2 (1899/1900), p. 1–98.

Regino Prumiensis: Chronicon cum continuatione Treverensi, ed. Friedrich Kurze (MGH SS rer. Germ. 50), Hannover 1890 (reimpr. Hannover 1989).

Ramackers, Johannes: Papsturkunden in Frankreich, Neue Folge 2: Normandie (Abhandlungen der Akademie der Wissenschaften zu Göttingen. Philologisch-Historische Klasse, Dritte Folge 21), Göttingen 1937.

Regino Prumiensis: Libri duo de synodalibus causis et disciplinis ecclesiasticis, ed. Friedrich Wilhelm Wasserschleben, Leipzig 1840 (reimpr. Graz 1964). Registrum Malmesburiense, 2 vol., ed. John Serren Brewer (SS rer. Brit. 72), London 1879–1880.

Ramackers, Johannes: Papsturkunden in Frankreich, Neue Folge 3: Artois (Abhandlungen der Reindel, Kurt: Die bayerische Kirche und Rom am Gesellschaft der Wissenschaften zu Göttingen. Anfang des 8. Jahrhunderts, in: Bayerische VorgePhilologisch-Historische Klasse, Dritte Folge 23) schichtsblätter 65 (2000), p. 219–226. Göttingen 1940. Relatio motionis, in: Scripta saeculi VII vitam Ramackers, Johannes: Papsturkunden in Frankreich, Maximi Confessoris illustrantia, ed. Pauline AlNeue Folge 4: Picardie (Abhandlungen der Akade- len/Bronwen Neil (CCSG 39), Turnout 1999, mie der Wissenschaften zu Göttingen. Philologisch- p. 13–51. Historische Klasse, Dritte Folge 27), Göttingen 1942. Reusner, Nikolaus: Epistolarum Turcicarum varioRamackers, Johannes: Papsturkunden in Frank- rum et diversorum authorum libri quinque, Frankreich, Neue Folge 5: Touraine, Anjou, Maine und furt am Main 1598.

Index operum adhibitorum

395

Riant, Comte: Inventaire critique des lettres histori- und Textkritik. Eine Aufsatzsammlung (Texte und ques de croisades, in: Archives de l'Orient latin 1 Untersuchungen zur Geschichte der altchristlichen (1881), p. 1–224. Literatur 133), Berlin 1987, p. 531–532. Richter, Aemilius Ludwig: Beiträge zur Kenntniß Rochow, Ilse: Byzanz im 8. Jahrhundert in der der Quellen des canonischen Rechts, Erster Beitrag, Sicht des Theophanes. Quellenkritisch-historischer Leipzig 1834. Kommentar zu den Jahren 715–813 (Berliner byzantinistische Arbeiten 57), Berlin 1991. Riedinger, Rudolf: Wer hat den Brief Papst Martins I. an Amandus verfaßt?, in: Filologia mediolatina 3 Röckelein, Hedwig: Reliquientranslationen nach (1996), p. 95–104. Sachsen im 9. Jahrhundert. Über Kommunikation, Mobilität und Öffentlichkeit im Frühmittelalter Riedinger, Rudolf: Die Dokumente des Petrus No- (Francia. Beihefte 48), Stuttgart 2002. tarius regionarius auf seiner Reise von Rom nach Spanien im Jahre 683/4, in: Burgense 29 (1988), Roderique, Ignace: Disceptationes de abbatibus, p. 233–250. origine, primaeva et hodierna constitutione abbatiarum inter se unitarum Malmundariensis et Riedinger, Rudolf: Die Epistula Synodica des SoStabulensis, oppositae observationibus maxime phronios von Jerusalem im Codex Parisinus BN reverendorum domnorum Edmundi Martene et Graecus 1115, in: Byzantiaka 2 (1982), p. 143–154. Ursini Durand, Würzburg 1728. Riedinger, Rudolf: Griechische Konzilsakten auf Russo, Francesco (ed.): Regesto Vaticano per la Cadem Wege ins lateinische Mittelalter, in: Annualabria, vol. 1 (401–1362), Roma 1974. rium Historiae Conciliorum 9 (1977), p. 253–301. Riedinger, Rudolf: Lateinische Übersetzungen griechischer Häretikertexte des siebenten Jahrhunderts (Sitzungsberichte der Akademie der Wissenschaften Wien. Philosophisch-Historische Klasse 352), Wien 1979.

Sansterre, Jean-Marie: Les moines grecs et orientaux à Rome aux époques byzantine et carolingienne (milieu du VIe s. – fin du IXe s.), vol. 1–2 (Académie royale de Belgique – Mémoires de la Classe des Lettres, 2e série, 66/1), Bruxelles 1983.

Santifaller, Leo: Die Verwendung des Liber Diurnus in den Privilegien der Päpste von den Anfängen bis zum Ende des 11. Jahrhunderts, in: Mitteilungen des Instituts für Österreichische Geschichtsforschung 49 (1935), p. 225–336 (reimpr. in: Leo Santifaller: Liber Riedinger, Rudolf: Zwei Briefe aus den Akten der Diurnus. Studien und Forschungen, ed. Harald Lateransynode von 649, in: Jahrbuch der österreichi- Zimmermann [Päpste und Papsttum 10], Stuttgart schen Byzantinistik 29 (1980), p. 37–59 (reimpr. in.: 1976, p. 14–158). Rudolf Riedinger, Kleine Schriften zu den Konzilsakten des 7. Jahrhunderts [Instrumenta Patristica Sawyer, Peter Hayes: Anglo-Saxon Charters. An annotated List and Bibliography, London 1968. 34], Steenbrugge 1998). Riedinger, Rudolf: Die Nachkommen der Epistula Synodica des Sophronios von Jerusalem (a. 634; CPG 7635), in: Römische Historische Mitteilungen 26 (1984), p. 91–106.

Riezler, Sigmund: Ein verlorenes bairisches Ge- Sayer, Jane/ Watkiss, Leslie: Thomas of Marlboschichtswerk des 8. Jahrhunderts, in: Sitzungsberich- rough. History of the Abbey of Evesham, Oxford te der Bayerischen Akademie der Wissenschaften. Philologisch-Historische Klasse (1881), p. 249–291. Schacht, Joseph: Der Briefwechsel zwischen Kaiser und Papst von 641/42 in arabischer Überlieferung, Rimbert: Vita Anskarii, ed. Georg Waitz (MGH SS in: Orientalia NS 5 (1936), p. 229–268. rer. Germ. 55), Hannover 1884 (reimpr. Hannover 1988). Schaller, Dieter/Könsgen, Ewald (ed.): Initia carminum Latinorum saeculo undecimo antiquiorum – Rizou-Couroupos, Stamatina: Un nouveau frag- Bibliographisches Repertorium für die lateinische ment de la d´Héraclius χελενοιζ au pape Jean IV, Dichtung der Antike und des frühen Mittelalters, in: Dummer, Jürgen/Irmscher, Johannes (ed.): Texte Supplementband, Göttingen 2005.

396

Index operum adhibitorum

Scheibe, Friedrich-Carl: Alcuin und die Briefe Schmid, Karl: Aachen und Jerusalem. Ein Beitrag Karls des Großen, in: Deutsches Archiv 15 (1959), zur historischen Personenforschung der Karolingerp. 181–193. zeit, in: Hauck, Karl (ed.): Das Einhardkreuz. Vorträge und Studien der Münsteraner Diskussion zum Scherer, Rudolf von: Besprechung zu den Regesta „arcus Einhardi“ ( Abhandlungen der Akademie Pontificum Romanorum, in: Literarische Rund- der Wissenschaften in Göttingen. Philosophischschau für das katholische Deutschland 11 (1885), Historische Klasse, Dritte Folge 87), Göttingen 1974, p. 122–142. col. 233–236. Schmitz, Gerhard: Verfilzungen. Isidor und Benedict, in: Ubl, Karl/Ziemann, Daniel (ed.): Fälschung als Mittel der Politik? Pseudoisidor im Licht der neuen Forschung. Gedenkschrift für Klaus ZechielEckes (MGH Studien und Texte 57), Wiesbaden 2015, p. 127–151. Schiaparelli, Luigi: Le carte antiche dell'archivio capitolare di S. Pietro in Vaticano, in: Archivio della Schneider, Fedor: Die Reichsverwaltung in Toscana Società Romana di storia patria 24 (1901), p. 393–496. von der Gründung des Langobardenreiches bis zum Ausgang der Staufer (568–1268), Roma 1914 Schieffer, Rudolf: „Geschmückt mit Privilegien des (reimpr. Turin 1972). Apostolischen Stuhls“. Die Rombeziehungen der Klöster und Stifte des Mainzer Erzbistums bis gegen Schon, Karl-Georg, Die Capitula Angilramni. Eine 1200, in: Archiv für mittelrheinische Kirchengeschi- prozessrechtliche Fälschung Pseudoisidors (MGH chte 64 (2012), p. 9–28. Studien und Texte 39), Hannover 2006. Scherer, Cornelia: Der Pontifikat Gregors IV. (827–844). Vorstellungen und Wahrnehmungen päpstlichen Handelns im 9. Jahrhundert (Päpste und Papsttum 42), Stuttgart 2013.

Schieffer, Rudolf: Das Attentat auf Papst Leo III., in: Godman, Peter/Jarnut, Jörg/Johanek, Peter (ed.): Am Vorabend der Kaiserkrönung. Das Epos Karolus Magnus et Leo papa und der Papstbesuch in Paderborn 799, Berlin 2002, p. 75–85.

Schönborn, Christoph von: Sophrone de Jérusalem: vie monastique et confession dogmatique, Paris 1972.

Schretter, Claudia/Zeindl, Gertraud (ed.): Tiroler Urkundenbuch, Abteilung II: Die Urkunden zur Schieffer, Rudolf: Kreta, Rom und Laon. Vier Briefe Geschichte des Inn-, Eisack- und Pustertals, vol. 1: des Papstes Vitalian vom Jahre 668, in: Mordek, Bis zum Jahr 1140, Innsbruck 2009. Hubert (ed.): Papsttum, Kirche und Recht im Mittelalter. Festschrift für Horst Fuhrmann, Tübingen Schrör, Matthias: Aufstieg und Fall des Erzbischofs Ebo von Reims, in: Becher, Matthias/Plassmann, 1991, p. 15–30. Alheydis (ed.): Streit am Hof im frühen Mittelalter Schieffer, Theodor: Angelsachsen und Franken. (Super alta perennis – Studien zur Wirkung der Zwei Studien zur Kirchengeschichte des 8. Jahr- Klassischen Antike 11), Göttingen 2011, p. 203–222. hunderts (Akademie der Wissenschaften und der Schwaiger, Georg: Die Rechtmäßigkeit der Päpste Literatur. Abhandlungen der Geistes- und SozialDioskur (530) und Konstantin II. (767–768), in: Flewissenschaftlichen Klasse 29), Mainz/Wiesbaden ckenstein, Gisela/Klöcker, Michael/Schlossmacher, 1951. Norbert (ed.): Kirchengeschichte – alte und neue Wege, Frankfurt am Main 2008, p. 17–36. Schieffer, Theodor: Des Winfried-Bonifatius geschichtliche Sendung, in: Archiv für mittelrheini- Schwarz, Wilhelm: Jurisdicio und Condicio. Eine sche Kirchengeschichte 6 (1954), p. 9–23. Untersuchung zu den privilegia libertatis der Klöster, in: Zeitschrift der Savigny-Stiftung für RechtsSchilling, Beate: Guido von Vienne – Papst Calixt II. geschichte, Kanonistische Abteilung 45 (1959), (MGH Schriften 45), Hannover 1998. p. 34–98. Schilling, Beate: Wilchar von Vienne und das Pallium, in: Kranz, Horst/Flakenstein, Ludwig (ed.): Inquirens subtilia diversa. Dietrich Lohrmann zum 65. Geburtstag, Aachen 2002, p. 23–36.

Scott, John (ed.): The early history of Glastonbury. An edition, translation, and study of William of Malmesbury's De antiquitate Glastonie ecclesie. Rochester 1981.

Index operum adhibitorum

397

Seeck, Otto (ed.): Regesten der Kaiser und Päpste für die Jahre 311 bis 476 n. Chr. Vorarbeit zu einer Prosopographie der christlichen Kaiserzeit, Stuttgart 1919.

Sigebertus Gemblacensis: Chronica cum continuationibus – Auctarium Aquicinense a. 651–1167, ed. Ludwig Conrad Bethmann, in: [Chronica et annales aevi Salici], ed. Georg Heinrich Pertz (MGH SS 6), Hannover 1844, p. 392–398 (reimpr. Hannover Seegrün, Wolfgang: Das Erzbistum Hamburg in 1980). seinen älteren Papsturkunden (Studien und Vorarbeiten zur Germania Pontificia 5), Köln/Wien 1976. Silva-Tarouca, Carlo: Nuovi studi sulle antiche lettere dei Papi. Originali e registri del secolo IX, in: Seibertz, Johann Suidbert (ed.): Urkundenbuch zur Gregorianum 12 (1931), p. 3–56. 349–425. 547–598 Landes- und Rechtsgeschichte des Herzogthums (reimpr. Bruxelles/Paris 1964). Westfalen, vol. 1: 799–1300, Arnsberg 1839. Simeon Dunelmensis: Historia regum Anglorum, ed. Thomas Arnold, in: Symeonis monachi opera Semeria, Giovanni Battista: Secoli cristiani della omnia, vol. 2 (SS rer., Brit. 75), London 1885, Liguria, 2 vol., Torino 1843. p. 1–283. Semmler, Josef: Chrodegang, Bischof von Metz Simonsohn, Shlomoh: The Apostolic Seat and the 747–766, in: Knöpp, Friedrich: Die Reichsabtei Lor- Jews. Documents (492–1404) (Studies and Texts 94), sch. Festschrift zum Gedenken an ihre Stiftung 764, Toronto 1988. pars 1, Darmstadt 1973. Simson, Bernhard Eduard von: Jahrbücher des FräSemmler, Josef: Der Dynastiewechsel von 751 und nkischen Reiches unter Ludwig dem Fromme, 2 vol. die fränkische Königssalbung (Studia humaniora. (Jahrbücher der Deutschen Geschichte) Leipzig 1874–1876. Series minor 6), Brühl 2003. Semmler, Josef: Episcopi potestas und karolingische Klosterpolitik, in: Borst, Arno (ed.): Mönchtum, Episkopat und Adel zur Gründungszeit des Klosters Reichenau (Vorträge und Forschungen 20), Sigmaringen 1974, p. 305–397. Sermo de adventu Wandregisili, Ansberti et Vulframni, ed. Nicolas-Norbert Huyghebaert: Une Translation de Reliques à Gand en 944. Le Sermo de Adventu Sanctorum Wandregisili, Ansberti et Vulframmi in Blandinium (Recueil de textes pour servir a l'histoire de Belgique), Bruxelles 1978.

Smith, Julia Mary Howard (ed.): Old saints, new cults. Roman relics in Carolingian Francia, in: Early medieval Rome and the Christian West. Essays in honour of Donald A. Bullough ( The medieval Mediterranea 28), Leiden 2000, p. 317–339. Southern, Richard-William: The Canterbury Forgeries, in: The English Historical Review 287 (1958), p. 193–226. Speck, Paul: Artabasdos, der rechtgläubige Vorkämpfer der göttlichen Lehren. Untersuchungen zur Revolte des Artabasdos und ihrer Darstellung in der byzantinischen Historiographie (Poikila Byzantina 2), Bonn 1981.

Sheehy, Maurice (ed.): Pontifica Hibernica. Medieval Papal Chancery Documents Concerning Ireland Speck, Paul: Zum Vollzug der Krönung Karls des 640–1261, 2 vol., Dublin 1962/1965. Großen, in: Byzantium and the north 10 (1999/2000), p. 110–116. Sherwood, Polycarp: An Annotated Date-List of the Works of Maximus the Confessor (Studia An- Spengler-Reffgen, Ulrike: Das Stift St. Martini zu Emmerich von den Anfängen bis zur Mitte des selmiana 30), Roma 1952. 15. Jahrhunderts (Bonner historische ForschunSickel, Theodor (ed.): Acta regum et imperato- gen 57), Siegburg 1997. rum Karolinorum digesta et enarrata, 2 vol. Wien Stein, Dietrich: Der Beginn des byzantinischen Bil1867–1868. derstreites und seine Entwicklung bis in die 40er Jahre des 8. Jahrhunderts, München 1980. Sickel, Theodor von: Prolegomena zum Liber Diurnus (Sitzungsberichte der Akademie der Wis- Steinen, Johann Diederich von: Westphälische Gesenschaften in Wien. Philosophisch-Historische schichte, 5 vol., Lemgo 1755–1804 (reimpr. Münster Klasse 117/3 et 117/7), Wien 1889. 1963–1965).

398

Index operum adhibitorum

Steinhuber, Andreas: Geschichte des Collegium Tangl, Michael: Studien zur Neuausgabe der Germanicum Hungaricum in Rom, 2 vol., Freiburg Bonifatius-Briefe. Acta deperdita, in: Neues Arim Breisgau 1906. chiv 41 (1919), p. 46–71. Stengel, Edmund Ernst (ed.): Urkundenbuch des Klosters Fulda, vol. 1: Die Zeit der Äbte Sturmi und Baugulf (Veröffentlichungen der Historischen Kommission für Hessen und Waldeck 10/1), Marburg 1958.

Tardif, Jules (ed.): Monuments historiques. Cartons de rois. Paris 1866.

Story, Joanna E.: Bede, Willibrord and the Letters of Pope Honorius I on the Genesis of the Archbishopric of York, in: The English Historical Review 127 (2012), p. 783–818.

Thegan, Die Taten Kaiser Ludwigs. Astronomus, Das Leben Kaiser Ludwigs – Gesta Hludowici imperatoris. Vita Hludowici imperatoris, ed. Ernst Tremp (MGH SS rer. Germ. 64), Hannover 1995, p. 167–260.

Tăutu, Aloysius L. (ed.): Acta Romanorum pontificum. A s. Clemente I (an. c. 90) ad Coelestinum III († 1198), vol. I: Introductio, textus actorum, additaStenton, Frank M.: Medeshamstede and its Colo- mentum, appendix (Fontes III/1), Città del Vaticano nies, in: Stenton, Doris M. (ed.): Preparatory to 1943. Anglo-Saxon England. Being the Collected Papers Thaner, Friedrich: Hinkmar von Rheims und Berof Frank Merry Stenton, Oxford 1970, p. 199–192. nald, in: Neues Archiv 30 (1905), p. 693–701. Stimming, Manfred (ed.): Mainzer Urkundenbuch, vol. 1: Die Urkunden bis zum Tod Erzbischof Adal- Thanner, Anton: Papst Honorius I. (625–628) (Studien zu Theologie und Geschichte 4), St. Ottilien berts I. (1137), Darmstadt 1932. 1989. Stoclet, Alain J.: La „Clausula de unctione Pippini regis“. Mises au point et nouvelles hypothèses, in: Theganus: Gesta Hludowici, ed. Georg Heinrich Pertz: Vita Hludowici imperatoris, in: [Scriptores Francia 8 (1980), p. 1–42. rerum Sangallensium. Annales, chronica et histoStoclet, Alain J.: La „Clausula de unctione Pippini riae aevi Carolini], ed. Georg Heinrich Pertz (MGH regis“, vingt ans après, in: Revue belge de philolo- SS 2), Hannover 1829, p. 585–603 (reimpr. Stuttgart gie et d'histoire 78 (2000), p. 719–771. 1976).

Stratos, Andreas N.: Byzantium in the Seventh Century. To Byzantion ston Z'aiona, 5 vol., Amsterdam Theiner, Augustinus: Disquisitiones criticae in prae1968–1980. cipuas canonum et decretalium collectiones, Roma 1836. [Supplementa tomi I, pars 2: Capitularia spuria. Canones ecclesiastici. Bullae pontificum], ed. Theodori Studitae Epistulae, 2. vol., ed. Georgios Georg Heinrich Pertz (MGH LL 2/2), Hannover Fatouros (Corpus Fontium Historiae Byzantinae 31 1837 (reimpr. Stuttgart 1993). – Series Berolinensis), Berlin/New York 1992. Sybel, Heinrich von: Die Schenkungen der Karo- Theophanes Confessor: Chronographia, ed. Carl de linger an die Päpste, in: Historische Zeitschrift 44 Boor, 2 vol., Leipzig 1883–1885 (reimpr. Hildesheim (1880), p. 47–85. 1963). The Synodicon Vetus, ed. John Duffy/John Parker Theuerkauf, Gerhard: Urkundenfälschungen des (Corpus Fontium Historiae Byzantinae 15), Wa- Erzbistums Hamburg-Bremen vom 9. bis zum shington D.C. 1979. 12. Jahrhundert, in: Niedersächsisches Jahrbuch für Landesgeschichte 60 (1988), p. 71–140. Szaivert, Willy: Die Entstehung und Entwicklung der Klosterexemtion bis zum Ausgang des 11. Jahr- Theurillat, Jean-Marie: L'abbaye de St-Maurice hunderts, in: Mitteilungen des Instituts für Österrei- d'Agaune des origines à la réforme canoniale chische Geschichtsforschung 59 (1951), p. 265–298. (515–830 environ), in: Vallesia 9 (1954), p. 1–128. Tangl, Michael: Studien zur Neuausgabe der Bonifatius-Briefe (Teil 1), in: Neues Archiv 40 (1916), Thiotfridus: Vita Willibrordi metrica, ed. Ignazio Giorgi/ Ugo Balzani: Il regesto di Farfa, 5 vol. (Bip. 639–790.

Index operum adhibitorum

399

blioteca della Società romana di storia patria 1, 1–5), Todt, Klaus-Peter: Die letzte Papstreise nach Byzanz. Roma 1878–1914, p. 485–488. Der Besuch Papst Konstantins I. in Konstantinopel im Jahre 711. Zugleich ein Beitrag zur Geschichte Thiotfridus: Vita Willibrordi prosaica, ed. Ignazio der Papstreisen, in: Zeitschrift für KirchengeschiGiorgi/ Ugo Balzani: Il regesto di Farfa, 5 vol. (Bi- chte 113 (2002), p. 24–50. blioteca della Società romana di storia patria I, 1–5), Roma 1878–1914, p. 464–465. Tomassetti, Giuseppe: La Campagna Romana, 7 vol., Thoma, Gertrud: Papst Hadrian I. und Karl der Große. Beobachtungen zur Kommunikation zwischen Papst und König nach den Briefen des Codex Carolinus, in: Schnith, Karl Rudolf/Pauler, Roland (ed.): Festschrift für Eduard Hlawitschka zum 65. Geburtstag (Münchener historische Studien. Abteilung Mittelalterliche Geschichte 5), Kallmünz in der Oberpfalz 1993, p. 37–58. Thomas archidiaconus Spalatensis: Historia Salonitana Maior, ed. Nada Klaić: Historia Salonitana maior (Académie Serbe des sciences et des arts. Monographies 399 - Classe des sciences sociales 55), Beograd 1967.

ed. Luisa Chiumenti/Fernando Bilancia (Arte e Archeologia Studi e documenti 12–18), Firenze, 2 ed. 1979–1980. Tomassetti, Aloysius (ed.): Bullarium , Diplomatum et Privilegiorum sanctorum Romanorum Pontificum, Tauriensis editio, 27 vol., Turin 1857–1885. Tosti, Luigi: Storia della badia di Montecassino, 3 vol., Napoli 1842–1843.

Translatio s. Alexandri, ed. Hansmartin Schwarzmaier: Gründungs- und Frühgeschichte der Abtei Ottobeuren, in: Kolb, Aegidius; Tüchle, Hermann (ed.): Ottobeuren. Festschrift zur 1200-Jahrfeier der Thomas Archidiaconus Spalatensis: Historia Saloni- Abtei, Augsburg 1964, p. 1–72, hic p. 65–71. tanorum atque Spalatinorum pontificum, ed. Olga Perić/Mirjana Matijević Sokol/Radoslav Katičić (BiTranslatio s. Magni, in: [Annales, chronica et hiblioteka Knjiga Mediterana 30), Split 2003. storiae aevi Carolini et Saxonici], ed. Georg Heinrich Pertz (MGH SS 4), Hannover 1841, p. 425–427 Thomas Rudborne: Historia maior de fundatione (reimpr. Berlin 1982). ecclesiae Wintoniensis, in: Wharton, Henry (ed.): Anglia sacra. Sive Collectio historiarum partim antiquitus, partim recenter scriptarum, de archiepiscopis et episcopis Angliæ, a prima fidei Christianæ susceptione ad annum MDXL nunc primum in lucem editarum, 2 vol., London 1691, vol. 1, p. 179–287.

Translatio ss. Alexandri et Iustini, ed. Wilhelm Wattenbach, in: [Supplementa tomorum I–XII, pars III. Supplementum tomi XIII], ed. Wilhelm Wattenbach (MGH SS 15/1), Hannover 1887, p. 286–288 (reimpr. Stuttgart 1992).

Thomas of Elmham: Historia monasterii S. Augusti- Translatio ss. Chrysanti et Dariae, ed. Heinrich ni Cantuariensis, ed. Charles Hardwick (SS rer. Brit. Floß: Romreise des Abtes Markward von Prüm 8), London 1858. und Übertragung der hl. Chrysanthus und Daria nach Münstereifel im Jahre 844, in: Annalen des Thümmel, Hans Georg: Die Konzilien zur Bilder- Historischen Vereins für den Niederrhein 20 (1869) frage im 8. und 9. Jahrhundert. Das 7. Ökumenische p. 96–217. Konzil in Nikaia 787 (Konziliengeschichte, Reihe A: Darstellungen 20), Paderborn/München 2005. Ex Translatione SS. Chrysanti et Dariae, ed. Oswald Holder-Egger, in: [Supplementa tomorum I–XII, Tiraboschi, Girolamo: Storia dell'augusta badia di s. pars III. Supplementum tomi XIII], ed. Wilhelm WatSilvestro di Nonantola. Aggiuntovi il Codice diplotenbach (MGH SS 15/1), Hannover 1887, p. 374–376 matico della medesima, 2 vol., Modena 1785. (reimpr. Stuttgart 1992). Tischler, Matthias M.: Die „Divisio regnorum“ von 806 zwischen handschriftlicher Überlieferung und historiographischer Rezeption, in: Brigitte Kasten (ed.), Herrscher- und Fürstentestamente im westeuropäischen Mittelalter (Norm und Struktur 29), Köln et al. 2008, p. 193–258.

Traube, Ludwig: Textgeschichte der Regula S. Benedicti, ed. H. Plenkers (Abhandlungen der Königlich-Bayerischen Akademie der Wissenschaften. Philosophisch-Philologische und Historische Klasse 25/2), München, 2. ed. 1910.

400

Index operum adhibitorum

Treadgold, Warren T.: A note on Byzantium´s Year Poetae 1), Berlin 1881, p. 87–98 (reimpr. Hannover of the Four Emperors (641), in: Byzantinische Zeit- 1997). schrift 83 (1990), p. 431–433. Vesi, Antonio: Documenti editi e inediti che servono Trinci Cecchelli, Margherita Maria: Sulla traslazione ad illustrare la storia di Romagna, vol. 1, Bologna dei martiri Proto e Giacinto da S. Ermete al Vaticano, 1845. in: Guidobaldi, Federico/Guidobaldi, Alessandra (ed.): Ecclesiae Urbis. Atti del congresso internazio- Vita Anselmi abbatis Nonantulani, ed. P. Bortolotti: nale di studi sulle chiese di Roma (IV–DX secolo) Antica Vita di S. Anselmo abbate di Nonantola, in: (Studi di antichità cristiana 59), Città del Vaticano Monumenti Storici Modensi 14/2 (1891), p. 135–317 2002, vol. 1, p. 645–659. (separatim ed. Modena 1892). Trinks, Erich (ed.): Urkundenbuch des Landes ob Vita Anselmi abbatis Nonantulani, ed. Georg Waitz, der Enns, vol. 2 (777–1230), Wien 1856. in: Scriptores rerum Langobardicarum et Italicarum saec. VI–IX, vol. 1 (MGH SS rer. Lang. 1), Hannover Troya, Carlo (ed.): Codice diplomatico langobardo 1878, p. 567–570 (reimpr. Hannover 1988). dal 568 al 774, 7 vol., Napoli 1852–1859. Vita Adriani papae (Nonantulana), ed. Augusto Ubl, Karl: Inzestverbot und Gesetzgebung. Gaudenzi: Il monastero di Nonantola, il ducato Die Konstruktion eines Verbrechens (300–1100) di Peniceta e la chiesa di Bologna, in: Bullettino (Millennium-Studien 20), Berlin/New York 2008. dell'Istituto Storico Italiano 36 (1916), p. 255–312. Ubl, Karl: Der lange Schatten des Bonifatius. Die Vita s. Antonini abbatis Surrentini, in: AA SS febr. Responsa Stephans II. aus dem Jahr 754 und das 14, Antwerpen 1658, p. 787–794 (reimpr. Bruxelles fränkische Kirchenrecht, in: Deutsches Archiv 63 1966). (2007), p. 403–449. Ughelli, Ferdinando/ Coleti, Nicolai: Italia sacra sive de episcopis Italiae, et insularum adjacentium, rebusque ab iis praeclare gestis. Deducta serie ad nostram usque aetatem, 10 vol., Venezia, 2. ed. 1717–1721.

Vita sancti Barnardi archiepiscopi Viennensis in Gallia, in: Mabillon, Jean/Achéry, Luc (ed.): Acta Sanctorum S. Benedicti. In saeculorum classes distributa, vol. 4: Saeculum quartum quod est ab anno Christi DCCC ad DCCCC, pars prima, Paris 1680, p. 549–554 (reimpr. Venezia 1735).

Usserius, Jacobus (ed.): Veterum epistolarum Hibernicarum sylloge. Quae partim ab Hibernis, partim Vita sancti Barnardi archiepiscopi Viennensis. Ex ad Hibernos, partim de Hibernis vel rebus Hiberni- codice Gratinopolitano, in: Analecta Bollandiana 11 (1892), p. 402–415. cis sunt conscriptae, Herborn/Nassau 1696. van Dieten, Jan Louis: Geschichte der griechischen Patriarchen von Konstantinopel 4. Geschichte der Patriarchen von Sergios I. bis Johannes VI. (610–715) (Enzyklopädie der Byzantinistik 24), Amsterdam 1972.

Vita s. Bonifatii archiepiscopi auctore Willibaldo presbytero, in: [Scriptores rerum Sangallensium. Annales, chronica et historiae aevi Carolini], ed. Georg Heinrich Pertz (MGH SS 2), Hannover 1829, p. 331–353 (reimpr. Stuttgart 1976).

Vita s. Ceolfridi, in: Abbots of Wearmouth and Jarrow. Bede's „Homily“ i. 13 on Benedict Biscop. Bede's „History of the Abbots of Wearmouth and Jarrow“, The Anonymous „Life of Ceolfrith“, Bede's „Letter to Egbert, Bishop of York“, ed. Christopher Vegio, Maffeo: De rebus antiquis memorabilibus Grocock/Ian N. Wood (Oxford medieval texts), Oxbasilicae s. Petri Romae, ed. Roberto Valentini/Giu- ford 2013, p. 77–122. seppe Zucchetti (FSI 91), Roma 1953. Vita sanctissimi Ceolfridi abbatis, ed. Charles PlumVersus libris saeculi octavi adicti, in: Poetae Latini mer, in: Venerabilis Bedae opera omnia, vol. 1, aevi Carolini, vol. 1, ed. Ernst Dümmler (MGH Oxford 1896, p. 388–404. Vega, Angel Custodio: El Primado Romano y la Iglesia española en los siete primeros siglos, in: La ciudad de Dios 154 (1942), p. 23–56 et 237–284 et 501–524.

Index operum adhibitorum

401

Vita Eligii episcopi Noviomagenis, in: Passiones richtung einer bayerischen Kirchenprovinz, in: Zeitvitaeque sanctorum aevi Merovingici [II], ed. Bruno schrift für bayerische Landesgeschichte 63 (2000), Krusch (MGH SS rer. Merov. 4), Hannover/Leipzig p. 357–414. 1902, p. 634–662 (noviter ed. 1997). Vogel, Lothar: Vom Werden eines Heiligen. Eine Vita s. Martini: Commemoratio eorum quae acta Untersuchung der Vita Corbiniani des Bischofs Arsunt contra s. Martinum Papam Roma, in: Mansi, beo von Freising, Berlin 2000. Giovanni Domenico: Sacrorum conciliorum nova et amplissima collectio, vol. 10, Firenze 1764, Vogler, Werner: Zur Rezeption der Pfäferser Fälschungen von Pater Karl Widmer („Transsumptencol. 853–861 (reimpr. Graz 1960). buch“ von 1656), in: Fälschungen im Mittelalter, Vita s. Martini: Alia notitia historica [Sancti Martini 6 vol. (MGH Schriften 33), Hannover 1988–1990, passio excepta ex cuiusdam Christianissimi directa], vol. 3, p. 711–726. in: Patrologiae cursus completus, series latina, vol. 87, ed. Jacques Paul Migne, Paris 1863, col. 111–120. Volkert, Wilhelm/Zoepfl, Friedrich (ed.): Regesten der Bischöfe und des Domkapitels von Augsburg. Vita s. Martini, ed. Paul Peeters: Un vie grecque du Von den Anfängen bis 1152 (Veröffentlichungen Pape s. Martin I., in: Analecta Bollandiana 51 (1933), der Schwäbischen Forschungsgemeinschaft bei der Kommission für Bayerische Landesgeschichte, p. 225–262. Reihe 2b), Augsburg 1985. Vita s. Mauri, in: AA SS ian. 15, Antwerpen 1643, Vollrath, Hanna: Die Synoden Englands bis 1066 p. 1039–1050 (reimpr. Bruxelles 1965). (Konziliengeschichte Reihe A: Darstellungen), PaVita Meinwerci episcopi Patherbrunnensis – Das derborn/München/Wien 1985. Leben Bischof Meinwerks von Paderborn. Text, Übersetzung, Kommentar, ed. Guido M. Berndt Wagner, Hans (ed.): Urkundenbuch des Burgenlandes und der angrenzenden Gebiete der Komitate (MittelalterStudien 21), München 2009. Wieselburg, Ödenburg und Eisenburg, vol. 1: Die Vita et Translatio s. Severini episcopi Coloniensis Urkunden von 808–1270, Köln 1955. et confessoris, in: AA SS oct. 23, Bruxelles 1861, Winandy, Jacques: Les dates de l'abbatiat et de la p. 56–64 (reimpr. Bruxelles 1970). mort d'Ambroise Autpert, in: Revue Bénédictine 59 Vita Sophronii Hierosolymorum Patriarchae, in: Pa- (1949), p. 206–210. trologiae cursus completus, Series graeca, vol. 87/3, ed. Jacques Paul Migne, Paris 1863, col. 3125–3146. Waitz, Georg: Über die Kleine Lorscher FrankenChronik, in: Sitzungsberichte der Preußischen AkaVita Waltgeri, ed. Roger Wilmans: Das Leben des demie der Wissenschaften. Philologisch-Historische hl. Waltger nach der Herforder Handschrift, in: Klasse 19 (1882), p. 399–415. Wilmans, Roger: Die Kaiserurkunden der Provinz Westfalen, vol. 1. Die Urkunden des Karolingischen Wampach, Camille (ed.): Urkunden- und Quellenbuch zur Geschichte der altluxemburgischen Zeitalters (777–900), Münster 1867, p. 488–501. Territorien, vol. 10: Die Quellen zur Geschichte der Vita Willibaldi episcopi Eistetensis, ed. Oswald Abtei Echternach, des Hospitals und des FrauenHolder-Egger, in: [Supplementa tomorum I–XII, klosters Sankt Klara enthaltend, Luxembourg 1955. pars III. Supplementum tomi XIII], ed. Wilhelm Watttenbach (MGH SS 15/1), Hannover 1887, Wauters, Alphonse: Table chronologique des chartes et diplômes imprimés concernant l'histoire de p. 86–106 (reimpr. Stuttgart 1992). la Belgique, vol. 1: 275–1110, Bruxelles 1866. Die Vitae sancti Liudgeri, ed. Wilhelm Diekamp (Die Geschichtsquellen des Bisthums Mümster 4), Wegelin, Carl: Die Regesten der Benedictiner-Abtei Münster 1881. Pfävers und der Landschaft Sargans, Chur 1850. Vogel, Lothar: Bayern und Rom im frühen achten Weiers, Hans-Josef: Studien zur Geschichte des BisJahrhundert. Über die römischen Synodalakten von tums Münster im Mittelalter (Kölner Schriften zu 721 und das päpstliche Kapitular von 716 zur Ein- Geschichte und Kultur 8), Köln 1984.

402

Index operum adhibitorum

Weirich, Hans (ed.): Urkundenbuch der Reichsab- [Acta Romanorum Pontificum 7 et 8], Città del Vatitei Hersfeld (Veröffentlichungen der Historischen cano 1985, vol. 2, p. 711–912). Kommission für Hessen und Waldeck 19), Marburg Wiegand, Wilhelm (ed.): Urkundenbuch der Stadt 1936. Straßburg, vol. 1,1.: Urkunden und Stadtrechte bis Weissthanner, Alois/Thoma, Gertrud/Ott, Martin zum Jahre 1266, Strasbourg 1879. (ed.): Die Regesten der Bischöfe von Freising, vol. 1: 739–1184 (Regesten zur bayerischen Geschichte 4), Wilhelmus Malmesburiensis: De Antiquitate Glastoniensis Ecclesiae, ed. Thoma Gale (Historiae BriMünchen 2009. tannicae et Anglicanae scriptores 15), Oxford 1690. Weizsäcker, Julius: Der Kampf gegen den Chorepiskopat des fränkischen Reichs im neunten Jahrhun- Wilhelmus Malmesburiensis: Gesta regum Anglodert. Eine historische Untersuchung, Tübingen 1859. rum: William of Malmesbury: Gesta regum Anglorum. The History of the English Kings, 2 vol., ed. Roger Aubrey Baskerville Mynors/Rodney M. Thomson/Michael Winterbottom (Oxford medieval Wentzcke, Paul (ed.): Regesten der Bischöfe von texts), Oxford 1998–1999. Straßburg, vol. 1: Bis zum Jahre 1202, Innsbruck 1908.

William of Malmesbury: Gesta Pontificum AngloWerminghoff, Albert: Verzeichnis der Akten fränki- rum, ed. Michael Winterbottom (Oxford medieval scher Synoden von 742 bis 843, in: Neues Archiv 24 texts), 2 vol., Oxford 2007. (1899), p. 457–502. Wilhelmus Thornensis: Chronica de rebus gestis Abbatum Sancti Augustini Cantuariae, in: Historiae Rolevinck, Wernerus: De laude antiquae Saxoniae anglicanae scriptores decem ex vetustis manuscripnunc Westphaliae dictae. Ein Buch zum Lobe Westtis nunc primum in lucem editi, 2 vol., ed. Roger falens des alten Sachsenlandes. ed. Hermann BüTwysden, London 1652, col. 1755–2202. cker, Münster 1953. Wilkins, David (ed.): Concilia Magnae Britanniae et Whitelock, Dorothy (ed.): English Historical DocuHiberniae. A synodo verolamiensi A.D. CCCCXLVI ments, vol.1, London, 2. ed. 1979. ad londinensem A.D. MDCCXVII. Accedunt constitutiones et alia ad historiam Ecclesiae Anglicanae Widukind monachus Corbeiensis: Rerum gestarum spectantia, 4 vol., London 1737. Saxonicarum libri III. Die Sachsengeschichte des Widukind von Korvei, ed. Paul Hirsch/Hans-Eberhard Willibaldus: Vita Bonifatii, in: Vitae sancti BonifaLohmann (MGH SS rer. Germ. 60), Hannover, 5. ed. tii archiepiscopi Moguntini, ed. Wilhelm Levison 1935 (reimpr. Hannover 1989). (MGH SS rer. Germ. 57), Hannover/Leipzig 1905, Wiederhold, Wilhelm: Papsturkunden in Frankreich VI: Auvergne, Poitou, Périgord, Angoumois, Saintonge, Marche und Limousin, in: Nachrichten von der Gesellschaft der Wissenschaften zu Göttingen. Philologisch-Historische Klasse, Beiheft (1911), p. 1–112 (reimpr. in: Wiederhold, Wilhelm: Papsturkunden in Frankreich. Reiseberichte zur Gallia Pontificia, 2 vol., ed. Louis Duval-Arnould [Acta Romanorum Pontificum 7 et 8], Città del Vaticano 1985, vol. 2, p. 599–710.). Wiederhold, Wilhelm: Papsturkunden in Frankreich VII: Gascogne, Guienne und Languedoc, in: Nachrichten von der Gesellschaft der Wissenschaften zu Göttingen. Philologisch-Historische Klasse, Beiheft (1913), p. 1–202 (reimpr. in: Wiederhold, Wilhelm: Papsturkunden in Frankreich. Reiseberichte zur Gallia Pontificia, 2 vol., ed. Louis Duval-Arnould

p. 1–58 (reimpr. Hannover 2003). Wilmans, Roger: Die Kaiserurkunden der Provinz Westfalen 777–1313 kritisch, topographisch und historisch, nebst anderweitigen Documenten und Excursen. Vol. 1. Die Urkunden des Karolingischen Zeitalters 777–900, Münster 1867. Winkelmann, Friedhelm: Die Quellen zur Erforschung des monenergetisch-monotheletischen Streites, in: Klio 69,2 (1987), p. 515–559. Winkelmann, Friedhelm: Der monergetischmonotheletische Streit (Berliner byzantinistische Studien 6), Frankfurt am Main 2001. Wisbaum, Wilhelm: Die wichtigsten Richtungen und Ziele der Thätigkeit des Papstes Gregors des Großen, Köln 1884.

Index operum adhibitorum

403

Wolff, Philippe: Note sur le faux diplôme de 755 Zahn, Jospeh von (ed.): Urkundenbuch des Herzogpour le monastère de Figeac, in: Wolff, Philippe: tums Steiermark, vol. 1: 798–1192, Graz 1875. Regards sur le Midi medieval, Toulouse 1978, p. 293–331. Zechiel-Eckes, Klaus: Verecundus oder Pseudoisidor? Zur Genese der Excerptiones de gestis ChalWolfram, Herwig: Tassilo III. und Karl der Große. cedonensis concilii, in: Deutsches Archiv 56 (2000), Das Ende der Agilolfinger, in: Dannheimer, Her- p. 413–446. mann (ed.): Die Bajuwaren. Von Severin bis Tassilo 488–788, München 1988, p. 160–166. Zettl, Engelbert: Die Bestätigung des V. Oekumenischen Konzils durch Papst Vigilius (JK.936.937). Wormald, C. Patrick: Bede and the Conversion of Untersuchungen über die Echtheit der Briefe „ScanEngland: the Charter Evidence, Jarrow on Tyne dala“ und „Aetius“, Bonn 1974. 1985. Zimmermann, Harald: Papstabsetzungen des MitWurst, Otto: Bischof Hermann von Verden. telalters, Graz/Wien/Köln 1969. 1148–1167. Eine Persönlichkeit aus dem Kreise um Kaiser Friedrich I. Barbarossa (Quellen und Zimmermann, Harald (ed.): Papsturkunden Darstellungen zur Geschichte Niedersachsens 79), 896–1046, 3 vol. (Österreichische Akademie der Hildesheim 1972. Wissenschaften. Philosophisch-historische Klasse, Denkschriften 174. 177. 198), Wien, 2. ed. 1984–1985. Wyttenbach, Johannes Hugo/ Müller, Michael Franciscus Josephus (ed.): Gesta Trevirorum integra lecZocca, Elena: Onorio e Martino. Due papi di fronte tionis varietate et animadversionibus illustrata ac al monotelismo, in: Martino I papa (649–653) e il suo indice duplici instructa, vol. 1: Ab incunabulis mytempo (Atti dei convegni del Centro Italiano di Studi thicis historiae Trevirensis usque ad obitum archisul Basso Medioevo 5), Spoleto 1992, p. 103–147. episcopi Arnoldi ab Isenburg anno MCCLIX,Trier 1836.

VORWORT

Zielsetzung, Auswahlkriterien bei der Regestierung und Vorgehensweise Für die Zielsetzung, die Auswahlkriterien bei der Regestierung sowie die Anordnung und Gestalt der Regesten sei auf die Einleitung im ersten Band verwiesen.

Besonderheiten des zweiten Bandes Mit dem ersten, vor genau einem Jahr erschienenen Teilband der Reihe hat dieser zweite Band gemeinsam, daß für die meisten der hier berücksichtigten Pontifikate, im Gegensatz zu den folgenden Abschnitten, keine modernen, alle Aspekte behandelnden Regestenwerke vorliegen. Während für größere Abschnitte der Zeit nach 844 mit den Regesta Imperii hervorragende Vorlagen zur Verfügung stehen, die für die immer zahlreicher werdenden Urkunden, Briefe, Stiftungen und andere Angelegenheiten der Päpste willkommene Orientierungshilfen bieten, mußten für diesen Band in mühseliger Kärrnerarbeit sehr viele Informationen selber zusammengetragen werden, was entsprechend mehr Zeit erforderte. Zumal ein Teil der hier behandelten Schriftstücke, kirchlichen Handlungen, Schenkungen, Treffen und weiterer Ereignisse, die vom bzw. mit dem Papst im Zusammenhang stehen, noch die gesamte Christianitas betreffen, von Italien, der Iberischen Halbinsel über das Frankenreich und England im Westen und Norden, Südosteuropa, Byzanz, den Nahen Osten und Nordafrika im Süden und Osten. Bedeutende Ereignisse und Entwicklungen sind in diesem Band nachzuverfolgen, zum einen die allmähliche Emanzipation des Papsttums vom byzantinischen Kaisertum und die daraus resultierende Entfremdung der nachmals gespaltenen katholischen und orthodoxen Kirche, zum anderen die damit einhergehende Hinwendung der Päpste zum fränkischen Reich der Karolinger mit einem der Höhepunkte der abendländischen Geschichte, der Krönung Karls des Großen zum Kaiser. Für all diese Ereignisse galt es, die gültigen Editionen und die aktuelle Forschungsliteratur zu ermitteln. Wie der Vorgängerband gibt auch dieser Band für Schreiben, die in ihrem Textbestand überliefert sind, die jüngsten sowie weitere maßgebliche kritische Editionen an. Für Deperdita und erwähnte Gesta des Päpste wurden bei den Quellen, wenn mehrere chronikalische Notizen von demselben Kontakt berichten, nur diejenigen berücksichtigt, die nicht später als 200 Jahre nach dem Ereignis niedergeschrieben wurden. Ausnahmen bilden selbstverständlich diejenigen Kontakte, die ausschließlich durch spätere Zeugnisse überliefert sind.

406

Vorwort

Wie im ersten Band wurde die jeweilige Datierung, sofern nicht anders angegeben, aus dem jüngsten zitierten Regestenwerk bzw. aus der neuesten Edition entnommen. Die Regesten wurden größtenteils entsprechend den im ersten Band dargelegten Sortierrichtlinien geordnet, sofern dem keine zwingenden inhaltlichen Gründe entgegenstanden. Für Regesten, deren Quellengrundlage der Liber pontificalis bildet, orientiert sich die chronologische Präzisierung, sofern keine anderen Informationen zur Verfügung stehen, an der Ordnung nach Indiktionen. So ergibt sich für diese Regesten oftmals eine Datierung von September bis August des Folgejahres.

Danksagung Wie aus dem Titelblatt hervorgeht, wurde dieser Band während der letzten Jahre von insgesamt vier Bearbeitern unterschiedlich intensiv betreut. Die entsprechenden Anteile der jeweiligen Bearbeiter sind im Prooemium bereits gewürdigt. Dennoch möchten wir auch als diejenigen, die den Band schließlich vollenden durften, an dieser Stelle zunächst Markus Schütz (Augsburg) für die von ihm gelegten Grundlagen und auch der zweiten, von Anfang an mitarbeitenden Kollegin, Cornelia Scherer (Erlangen), danken. Eine nicht minder große Unterstützung ließ uns Rudolf Schieffer (Bonn) angedeihen; ohne seine zahlreichen fachkundigen Anmerkungen und wertvollen Hinweise auf neuere Editionen und Forschungsliteratur hätte der Band kaum in der am Ende doch sehr knappen Zeit fertiggestellt werden können. Hierfür sind wir ihm außerordentlich verbunden. Zu danken haben wir auch dem Herausgeber der Reihe, Klaus Herbers, der ebenfalls mit seiner kritischen Durchsicht der Regesten am guten Gelingen dieses Werkes seinen Anteil hat. Des weiteren sind noch unsere Kollegen in Göttingen, Frank Engel und Daniel Berger, sowie Judith Werner in Erlangen einerseits und die Göttinger Hilfskräfte Franziska Quaas und Dominik Prietz sowie Harald Böhm in Erlangen andererseits dankend zu erwähnen, die uns stets ein großer Beistand in zahlreichen Fragen waren. Schließlich bleibt uns noch, den Göttingern Fidel Rädle für die Übersetzung der einleitenden Texte ins Lateinische und Katharina Kagerer für ihre Unterstützung bei den übrigen lateinischsprachigen Fragen unseren großen Dank abzustatten. Ohne all die hier genannten Personen hätte das Werk nicht die entsprechende Gestalt erhalten. Göttingen/Erlangen

Waldemar Könighaus Thorsten Schlauwitz