Pars 1: Commentarius in Epistolas catholicas Scotti anonymi, Tractatus Hilarii in septem Epistolas canonicas, Quaestiones vel glosae in Evangelio nomine Questiones Evangelii, Prebiarum de multorum exemplaribus, Dies Dominica, Questiones sancti Hysidori, Pauca de libris catholicorum

Citation preview

eu s CHRISTIANORVV SERIES LATINA Cv

quU

5

E

HORT HU

The Library SCHOOL OF THEOLOGY AT CLAREMONT

WEST

FOOTHILL AT COLLEGE AVENUE CLAREMONT, CALIFORNIA

* —

—

A

-

d

——

a p R——

»*

*

d

*

pnt

*

vie: LIA

wt

o

"2

nn

Pd

MMn

am

—-—

,

Pd.

CORPVS

CHRISTIANORVM Series Latina

CVIII B

CORPVS CHRISTIANORVM Series Latina

CVIII B.

CORP OIBSEIS HIBERNIAE MINORES PARS

I

TVRNHOLTI TYPOGRAPHI BREPOLS EDITORES PONTIFICII MCMLXXIII

AX) D $^ 3 Eo ) wi

/0

€

[o]

SCRTPTOTRES HIBERNIAE MINORBES PARS I

EDIDIT

ROBERTVS

E. McNALLY

S. jJ.

TVRNHOLTI TYPOGRAPHI BREPOLS EDITORES PONTIFICII MCMLXXIII

T heclogu |ibrary

SCHOOL OF THEOLOGY AT CLAREMONT California

SvMPTIBVS SVPPEDITANTE SvPREMO BELGARVM MAGISTRATV PVBLICAE ÍINSTITVTIONI ATQVE OPTIMIS ARTIBVS PRAEPOSITO

EDITVM

COMMENTARIVS IN EPISTOLAS SCOTTI

CATHOLICAS ANONYMI

TRACTATVS HILARII

IN SEPTEM CANONICAS

EPISTOLAS

PREFACE I

It is generally believed that the oldest commentator on the Catholic Epistles in Latin was the Venerable Bede (ca. 673735) whose exegetical work, Expositio im epistolas catholicas (PL 93, 9-130), was composed about the years 708-709.(!) In a single codex, Karlsruhe, Aug.,

CCX XXIII, fols. 17-40", there is

contained a commentary on the seven Catholic Epistles which is older than Bede's and which in consequence holds the first place in the history of the Latin exegesis of this part of the New Testament. (?) The manuscript, written in a continental script that suggests as probable place of origin the scriptorium of the monastery of Reichenau, certainly the general area of Lake Constance, dates from the opening years of the ninth century. (3) From Reginbertus' (d.846) catalogue of the Reichenau library it is known that this manuscript (codex 16) was preserved there in the first half of the ninth century, probably from the time of its transcription. (4) It contains corrections made by Reginbertus as well as an inscription in a much later hand (fol. 1r) : Liber monasterii augie maioris. The manuscript gives evidence of depending ultimately, though not directly, on an Irish archetype. Traces of this Irish parentage are discernible in certain contractions

and abbreviations, in the

orthography and here and there in the morphology. There are

two Irish glosses, &ezire (fol. 39v) and settorrethe (fol. x1r). (5)

In its general stylistic structure the commentary follows a method somewhat similar to that of the Expositiones XIII episiularum Pauli of Pelagius. The biblical text is presented together with a short comment, introduced by mechanical expressions such as 7d est, id, aliter, alii dicunt, ac si dixisset, (1) C£. M.L.W. LarsrNER, 74 Hand-List of Bede Manuscripts (Ithaca, N.Y., 1943),

0t E à Cf. A. Horpn, Die Reicbenauer Handschriften Y (Leipzig 1906), pp. 531-32 ; F. SrEGMÜrLER, Repertorium Biblicum Medii Aevi VY (Madtid 1958), nn. 9381-9387, pD- 298-99 ; and E. Dxkkzns, C/avis Patrum Latinorum, in Sacris Erudiri 11I (1961), n. 1122, p. 249. (3) C£. B. Brscuorr, Wendepunkte in der Geschichte der. lateinischen Exegese im Frübmittelalter, in Sacris Erudiri VY (1954), pp. 269-70. (4) C£. G. Bzcxzn, Ca/alogi Bibliotbecarum Antiqui (Bonn 1885), p. 22 : "In sexto decimo est explanatio breuis super VII epistolas canonicas ... ;" and P. LEHMANN, Mittelalterliche Bibliothekskataloge Deutschlands. und der Schweiz Y: Die Bistmmer Konstanz, und Chur (Munich 1918), p. 260. à (s) Cf. W. Srokzs and J. SrRAcHaw, Thesaurus Palaeobibernicus YI (Cambridge 1902) 126, 6.27 ; 227, 7.24 ; 123.21. ZÁfhinne is a gloss on Zorris, a synonym fort Zi/o

(49, 68) while sezzorre£be is telated to secte ré? ('heptad of stars"). Cf. A. HorpzR, Altirische INamen im Reichenauer Codex CCX XXIII, in zArcbis fzr Celtische Lexicograpbie III.4 (1907), pp. 266-67 ; and M. Esposrro, 44 Seventb-Century Commentary on the Catholic Epistles, in The Journal of Theological Studies X-XI (1920), pp. 316-18.

VIII

PREFACE

and the like. The exegesis is more often concerned with the literal than the spiritual sense. This follows from the fact that the Catholic Epistles are didactic rather historical writing, not

well suited therefore to spiritual and mystical interpretations. In accord with the patristic tradition the author interprets the sacred text by citing spiritual parallels from other parts of Scripture. The authority of both the ancient Fathers as well as contemporary exegetes is also invoked to elucidate the text. Here and there etymologies based on the /res linguae sacrae are presented. Style, content and method testify to the basically Irish character of the work as a whole. (9) The biblical text on which the commentary rests is fundamentally the Vulgata latina, mixed with various extraneous elements, for example Old Latin readings (44, 226): Quicquid petierimus per uoluntatem eius (x Io.5,14) ; translations from the Greek (46, 11) : Et a Iesu Christo, Filio Patris (2 Yo.3) ; variants derived from patristic usage (13, 424) : Quid uobis $roderit (Iac. 2, 16) ; and capricious readings (36, 2) : Sortiti estis fer fidem (2 Pet.1,r.). There is also evidence of a certain similarity with the kind of text of the Catholic Epistles which Bede used, for example (34, 240) : erant conclusi (x Pet. 3, x9), and (36, 12) : omnem curam (2 Pet. 1, 5). Among the various influences which the biblical text of the commentary reflects, are traces of the Irish tradition (Cod. Dublinensis : Leber Ardmachanus, s. ix in.), for example (41, 92) vita aeterna (x Io. 2, 25) ; (29, 68) : in quo (x Pet. x, 11), and (32, 184) : 2n timore (r Pet. 2, 18). On the basis of the underlying biblical text, which is too uneven and diversified in character to be precisely defined, no certain conclusions can be drawn as to the date or

the provenance of the commentary. Of the authors who are cited in the text none is later than the last quarter of the seventh century. They can be divided into two general categories : I) patristic writers, for example Origen, Jerome, Pelagius, Augustine, Eucherius of Lyons, Gre-

gory the Great and Isidore of Seville, authors whose works were at least partially known on the continent in the Early Middle Ages ; and, 2) medieval writers, Lodcen, Manchianus,

Bercannus, Bannbannus and Brecannus, from the early Irish schools of exegesis. The fact that these writers are mentionedin our commentary is significant and indicative of its place of origin ; for there is no conclusive evidence to show that they were known outside of Ireland at this time (ca. 675). The explicit reference to Manchianus, doctor noster (fol. 117), who died: in 652, suggests not only the Irish provenance of the commentary but it provides supporting evidence for dating it. It also suggests the possibility that our anonymous author (6) Cf. B. Biscuorr, ar7. cit., p. 270.

PREFACE

ux

may have been in some way associated with Irish Augustine (ft. 655), author of the De mirabilibus sacrae Scripturae (PL 35. 2149-2200), who was a disciple of a Manchianus. Further precisions on the character of these five early Irish exegetes provide additional evidence for dating our commentary and for establishing, at least hypothetically, its provenance. (?) 1) Manchianus, doctor noster (fol. 1r), is very probably Manchán of Líath Mancháin, who died in 652. (3) His place of origin, Líath Mancháin (Lemanaghan), is situated about four miles from the monastery of Rathan, the ancient foundation of St. Mo-Chuta (Carthagus) and, therefore, a monasterium, Carthaginensium. (?) He is probably the same Manchianus who is mentioned by Irish Augustine as ater (*post patrem Manchianum") and doctor (*doctore Manchiano'). The possibility that the Manchianus of our text is Manchianus, abbot of Min Droichit, who died in 652, is remote. Relatively obscure, he does not seem to have possessed the intellectual qualities that distinguished the celebrated teacher of whom Irish Augustine speaks. The dedicatory letter, which he addressed to the 'uenerandissimis urbium et monasteriorum episcopis et presbyteris maxime Carthaginensium' (PL 35. 2149), might indeed have been intended for the scholars of the monastic circle of St. Carthagus. Thus Irish Augustine in the course of his scholarly career would have been in some way affiliated with this group and the presence of Manchianus in it would at least be insinuated. 2) Lodcen (fol. 11v), Lath(cen» (fol. 39v), Laidcenn, son of Báeth (Báethbannach), or Laidcen mac Baith, probably was from the monastic community of Cluain Ferta Molüa, not very far, therefore, from the monas-

teries of St. Mo-Chuta at Les Mór and Rathan.(1?)) He was the author of an abridgement of Gregory's Moralia in Iob, (M) and died in 661. 3) Bercannus, filius Atdo (fol. 5v), or Bercan mac Aido (fl. ca. 650), was active in the region of Druim Luacháin (Drumlohan) in County Waterford, in the circle of Les Mór. 4) Bannbannus (fol. 14v) or Banbanus sapiens was probably the son of Donngaile, of the family of the Dési Muman. (??)

(7) C£. P. GnosjJEAN, Sur quelques exégtes Irlandais du V'IIe sicle, in Sacris Erudiri VII (1955), pp. 67-98. Throughout this evaluation of the biblical exegetes of south Ireland I have followed the learned hypothesis of the late Paul Grosjean, S.J. (8) C£. zbid., p. 89. (9) Cf. ibid., p. 87. (10) Cf. ibid., pp. 69-72 ; 87. | (11) Ed. M. ApnrAEN, Eg/oga quam scripsit Latbcen filius Baitb de Moralibus Iob quas Gregorius fecit, Corpus Christianorum, Series Latina 145 (Turnhout 1969). (12) The attempt on palaeographical grounds to see the name Bathanus, Irish Augustine's teacher, as ultimately deriving from Banbannus through sctibal mistransctription is not conclusive on the basis of the present evidence. Cf. P. GRosJEAN, ar4. cif., pp. 78-80.

x

PREFACE

He died in the period 685-86. 5) Breccannus (fol. 37), Brecannus (fols. 5v, 6r, 15r, 21v, 227), Brecanus (fol. 29»), Precannus

(fol. 367) might possibly be identical with St. Mo-Bríccu (Bélach Fhéle) of the same family, Dési Muman, who flourished about the year 650. (193) The five Irish exegetes who are explicitly named in our commentary flourished in Ireland in the period 650-6806; they were, therefore, contemporaries. They were all in some way affiliated with the intellectual life of south Ireland, very probably with the church of St. Carthach, founder of the monasteries of Rathan and Les Mór in the land of the Dési Muman ; he died shortly after 637. This latter foundation became at a later date one of the most celebrated monastic centers in the south of Ireland. Also influential and active in this circle may have been Pseudo-Isidore, the author of the Liber de ordine creaturarum (PL 83,913-954), (!*) who wrote between the years 680 and 700; and Irish Augustine whose master was Manchianus seems to have been in some way associated with it, though the precise character of this association is difficult to define. This group of Irish scholars Bannbannus, Breccannus, Bercannus, Lodcen, Manchianus, Augustine, the above mentioned Pseudo-Isidore, and the

anonymous author of the Reichenau commentary on the Catholic Epistles, represent the exegetical tradition of the Church of south Ireland ; some of them were closely associated with the foundations of St. Carthach. It is in this relatively obscure circle, the circle which Irish Augustine addressed as *uenerandissimis urbium et monasteriorum episcopis et presbyteris maxime Carthaginensium,' in the monastery of Rathan or more likely Les Mór, that our commentary was very probably composed in the period 650-90. The full identity of the author remains wrapped in the obscurity of history. His work, in time earlier than that of both Irish Pseudo-Hilary and Bede the Venerable who depend on it, remains a precious memorial to the biblical schools of the Old Irish period. LI

In a single codex (Vienna, lat., 750, fols. IT-48r) formerly (since 1716) in the possession of the Oesterreichische Nationalbibliothek in Vienna and currently preserved in the Biblioteca

Nazionale in Naples with the signature Cod. Vindob., lat., 4

there is contained a very ancient commentary on the seven

(13) Cf. ibid., pp. 80-84. (14) Cf. M.C. DíAz v Díaz, Isidoriana I. Sobre el *Liber de ordine creaturar um? ,in

Sacris Erudiri N (1953), pp. 147-66, and his edition, Liber de ordine creaturarum (Compostela 1972), p. 27.

PREFACE

XI

Catholic Epistles. (15) It has come down to us under the name of Hilarius (fol. 17) : Tractatus Hilari? 4n Septem Epistolas Canonicas, and is bound together (fols. 49v-1127T) with an incomplete text of Bede's Expositio $in epistolas catholicas (PL 9I, 9-91). Presumably the adscription is to Hilary of Poitiers (ca. 315-367) who in fact never commented on the Catholic Epistles.. The manuscript, written in a gentle, subdued, restrained Carolingian minuscule (close in character to Cod. lat XVI A 9, of Naples), can be dated to the first half of the ninth century. Its place of origin was very probably the broad region of Naples, at a time before the Beneventan influence,which would move

out from Monte Cassino in the

second half of the century, had become fully effective in this locality. At one time the manuscript was in the possession of the library of the Sancti Afostoli (Naples). The editio brinceps of the commentary was first published in 1897 by A. Amelli who on the basis of source analysis concluded that the adscription of the work to Hilary of Poitiers was without foundation. In consequence he concentrated on Hilary of Arles (ca. 429-449) as its author. (19) In its general structure the commentary of Pseudo-Hilary follows a pattern similar to that of the anonymous Scottus. Each biblical text, verse, phrase or word is elucidated by a

short explanation, generally based on the writings of the Fathers or on Scripture itself and introduced by expressions such as éd est or simply id. In citing the text of Scripture the author frequently employs the Gregorian formula, w£ ueritas ait (67, 493), «t est illud (70, 638) or locus iste comiungitur ad locum ubi dicitur (72, 714-715; 93, 658-659). The basic sources,

Jerome, Augustine, Gregory and Isidore, on which the commentary largely rests, are those most commonly known and cited in exegetical works of the late seventh and early eighth centuries. Dependence on Origen, Pelagius and on lrish canonical literature, for example (119, 18-20) the Collectio Canomum Hibernensis, tends to relate it more closely to the Irish circle of exegetical scholars. While the uneven character of the

biblical text of the Catholic Epistles which is basic to the commentary allows no certain conclusions about its date or provenance, it does present indications here and there of Irish

influence, for example (63, 366) : autem om. (I1a6.12,6) 1 (73; 738-

730) : exaltatio (Iac. 4,16) ; (79, 94) : in quo uel quale tempus (x Pet. r, 11) ; (97, 818) : civcumiit (1 Pet. 5, 8) ; (115, 275) : Iesum -- Christum (x lo. 4, 3). The literary style, the underlying sources and the biblical text, while perfectly consonant with (15) Cf. E. ManrINI, $2 codici Napoletani restituti dall' Austria, in. Atti della Reale Accademia di "Archeologia, ILettre e Belle Arti, NS YX (1924) 170. (16) A. AwELLI, Spicilegium Casinense III, 1 (1897), pp. 207-260.

XII

PREFACE

an Irish setting, by themselves provide no decisive evidence to establish either the date or the provenance of the work. The Irish character of this commentary on the Catholic Epistles has already been established on the evidence of the content which presents certain characteristic themes commonly recurring in works of known Irish provenance or influence. (17?) Among other examples that can be cited the following are typical of its general character and illustrate its relation to Irish exegetical works of the Early Middle Ages : I) the presentation of etymologies in the three sacred languages

(56, 57-59) : 'Iesus, in hebraico; Sother, in greco sermone; Saluator, in latino;

Christus, in greco;

Messias

autem

he-

braico sermone ; Vnctus, in latino ;' (77, 8-13) : 'Petrus, quomodo uocatur in tribus linguis ? Petrus in hebreo sermone, id est agnoscens. Petron in greco ... Petros in latina ... ;' (98, 845846) : 'Sila in ebreo sermone, apostolus est in greco, id est nuntius.' (13) 2) citation of Hebrew and Greek words, (55, 40-41) : "Deus et theos apo theoteacte legitur, a corruption derived from the Instructiones (2) of Eucherius of Lyons ; (54, 46) : "Aepistolor, hoc est expono. In hebraeo, euphuma ;' (77, 1oII): 'epi petron pedas mu,' from the Greek psalter (Ps. 39, 3) : erri Trérpav Tos 7ó0as pov; 3) the rhetorical trope, /ocus, tempus, persona (102, 130-131) : 'Precauet ne stricte per loca et tempora et personas obseruarent secundum humanum mentem ...' (19) 4) the monastic theme, teorica et actualis uita (91, 578-579) : "Homines et aues, uiri actualis uitae sunt et theoricae.' (29) 5)the grammatico-theological interrelation of the «omina sacra, lesus et Christus (55, 44 ; 55, 48-50) : 'Iesus Christus. Cur hoc sepe praecedit nomen lesu ? ...' This theme often appears in one form or other in early Irish exegetical works. We read, for example, in the Irish commentary on the Pauline epistles (Clm. 6235, fol. 1v, s. ix med.) : (Rom. r,1) : 'Vt Hieronimus dicit : XPI IHU grecum nomen (est», quod &latine) dicitur (unctus, saluator. Paulus» XPS praeposuit, quia in greca lingua scribit. Aliquando IHU (praeponitur? propter principatum hebraicae linguae.' A similar treatment of the nomina sacra is contained in the Praefatio secundum Marcum (Clm.6235, fol. 497, s. ix med.). (?2) From the textual relationship of anonymous Scottus, Pseudo-Hilary and Bede the Venerable to one another an order of (17) Cf. B. BrscHorr, ar. cit., pp. 270-72. (18) Cf. R.E.McNarLYy, Te *Tres linguae Sacrae! in Early Irisb Bible Exegesis, in Theological Studies XYX. (1958) pp. 395-403. (19) Cf. B. BrscnorF, ar. cit., p. 209. (20) C£. R.E.McNarLr, Der iriscbe Liber de numeris. Eine Quellenanalyse. des Dseudo-isidorischen Liber de numeris (Diss., Munich 1957), pP- 39-40. (21) Cf. R.E.McNarrr, To Hiberno-Latin Texts on the Gospels, in Traditio XV (1959), p. 398 ; infra, p. 223.

PREFACE

XIII

dependence emerges which forms the basis of situating our commentaries chronologically. At some points the three works show a close relationship which suggests a radical dependence together with a progressive development from Scottus Anonymus through Pseudo-Hilary to Bede the Venerable. Scottus Anon. Ps.-Hilarius Beda (ro, 296-298) (6r, 267-268) (PL 93,16B) Pithagorici per Oportunae X hunc Hinc Pythagorici, quinquennium sSsi- figurant locum Phi- naturalis scientiae lent. Ita et nos pri- tagorici qui quin- magisterio praediti, us discamus et pos- que silent annis, auditores suos per tea doceamus. quinquennium iuet postea do cent. bent

Ibid. (49, 39-40)

Ibid. (122, 25-27) (Iuda 9) : Corpus De Mowyst corpore, Moysi blebs sua, si- id est de sepultura cut corpus Christi in monte Phasga, aeclaesia. siue de plebe Dei quae Moysi corpus erat.

Ibid. (13, 394-395)

Ibid. (64, 396-397)

dit autem

«no,

(Iac. 2,10) : Offen- Offendat in uno,

autem

n

id est in uno

silere,

et sic

demum permittunt praedicare. Ibid. (PL 93,126C) Attamen non desunt qui dicant eumdem Dei populum Moysi corpus appellatum, eo quod ipse Moyses populi portio fuerit ideoque Iudas, quod de populo factum legerat;. récte de Moysi corpore factum dicere possit. Ibid. (PL 93,19CD) Quaerendum est ergo, unde sit ommi-

dicto mandato caritatis in «um Yéus, si (n wno ccarita- quo consistunt om- offenderit, qwi 1otam legem seruauetis» in quo conti- nia mandata. rii. An forte quia netur plenitudo plenitudo legis est mandatorum. id est supra mandato

charitas ...? Nemo autem peccat nisi aduersus eam faciendo. The significant literary parallels that can be established

between the texts of these three works are evidence of their de-

pendence. From a further comparison of these texts with one another the order of their dependence and the direction of their relation can be more closely defined. There is evidence to show that the work of Pseudo-Hilary depends on the commentary of the anonymous Scottus. The following parallels between the two commentaries illustrate

XIV

PREFACE

the character of this relationship. While some portions of the commentary of the anonymous Scottus, for example (3, 9-11) : 'Et sub tribus causis conscripte sunt epistolae, id est ut uitia resecarent, ut uirtutes plantarent, ut causas hereticorum excluderent,' coincide with the text of Pseudo-Hilary (53, 15-

16), more often the dependence is not literal and direct but represents an extension and development of the earlier text. Pseudo-Hilarius (60, 251-254) Scottus Anonymus (9, 2601-265) Creatura, id est eclesia ... Duo initia habet aeclesia, id est

Abel primus et omnes sancti usque ad apostulos. Hoc est primum initium, deinde apostoli

secundum

initium,

et

post illos omnes sancti usque ad finem mundi.

Ibid. (3, 2-3) Septem tubae, quae fuerunt

Creatura Duo

Dei

aecclesia

initia sunt

est.

aecclaesiae,

aliud prophetae, aliud apostoli; siue 2witiwm, Maria et

Ioseph; 2mitiwm autem quot duodecim apostoli.

aA-

Ibid. (54, 49-50)

Aepistolarum autem figurae sunt Hisrahelitarum turbacum populo Israel quando obsesa est Hiericho, figuram rum tubae contra Hierico septem aepistolarum tenent .. muros bucinantes. A comparison of the text of Pseudo-Hilary with the Ex$ositio $n epistolas catholicas of Bede shows that the latter was partially under the influence of the former. The dependence is illustrated by the following two textual parallels. Pseudo-Hilary (81, 168-172) Beda, Efist. I Petri (PL (reYPetotszer) Deponentes 93,47B) ... Quia renati estis igitur omnem malitiam. Yd est, nuper, et filii Dei per baptisrenati ber uerbum. Dei wii, mum facti, tales modo estote deponite omnem. dolwm, quia . quales recenter editi ininfans dolum non habet in fantes per naturam innoxiae corde, e£ simulationes, quia aetatis, ignari uidelicet mainfans nihil simulat in uerbo htiae et doli, simulare, inuiet uultu. Ef inuidiam, quia dere, detrahere ... omnimodis neminem inuidet infans, et ignorantes. neminem detrahit. Ibid. (102, 136-137) Beda, Ejisi. II Petri (PL 93, (2 Pet. r,21) : Sed Siritu 73D) sancto inspirati loquuti sunt, Ridicule quidam haec beati id est more fistulae. Petri uerba interpretatus est, dicens quod sicut fistula flatum oris humani, ut resonet,

Ibid. (104, 213-215) (2 Pet. 2,13) : Percipientes in-

accipit nec sonum tamen ipsa quem ministrat quia insensibilis naturae est, intelligere ualet. Ibid. (PL 93,78BC) Quidam primum huius uersi-

PREFACE justitiae

mercedem,

uolunta-

tem. Merces semper est iniustitiae uoluntas, quia pro uoluntate iniustitia semper factiatur.

Ibid. (109, 2-4) (1 Io. 1.): Quod fuit ab initio.

XV

culi uerbum praecedenti uersui iungunt, ita legentes : Percipientes mercedem. iniustiae uoluptatem ... Sed nos distinctionem quam in beati papae Gregorii opusculis inuenimus, sequendam esse putauimus. Beda, Ejfíst. I Iohannis (PL

Id,contra Ebionem et Cherintum et Photinum et Sabellium et Arrium haec dicta componit, qui Christum ante Mariam non fuisse dixerunt.

Hanc epistolam beatus apostolus Iohannes ... conscripsit . illorum impietatem coarguens, qui Ecclesiae pacem uesano dogmate turbabant, Cerinthi maxime et Marcionis, qui Christum ante Mariam non fuisse contendebant ...

Ibid. (x09, 12-14)

Ibid. (PL 93,85BC) Unde mox in capite epistolae diuinitatem simul et humanitatem ueram eiusdem Dei et Domini nostri Iesu Christi

Veram incarnationem Christi, et ueram diuinitatem continet uersiculus iste.

designat dicens: Quod fuit ab initio, quod. audiwimus. The theological teaching of Pseudo-Hilary's commentary reveals certain peculiar modes of thought and expression that suggest Gnostic and Priscillianist influences on his Christology. The texts in which he speaks of Christ and his relation to the Trinity are neither clear nor direct ; nor is the character of their dependence on the underlying sources, Irenaeus' Aduersus Haereses

and Eucherius

of Lyons' Imstructiones, well defin-

ed. (32) For Pseudo-Hilary the sacred name, Jesus Christ, is filled with Trinitarian significance (56, 76-83) : true man, true

God and true Spirit. In these names, each of which expresses the fullness of the triune Godhead, there subsists a mystical quality ;the conjunction, Jesus-Christ, leading to the death of the redeemer and, in consequence, to the redemption of man

is salvific (55, 18-19) ; but the separation of the two so that *alius sit Iesus, alius Christus' dissolves the hypostatic union (115, 275-277), because it doubles the personality of Christ. To deny that Jesus is the Christ is to separate 'true God and true man from true God' (113, 172-176). Indeed, according to Pseudo-Hilary, this is a Jewish conviction: 'apud Iudeos alter erat (22) The dependence on Cassiodorus! Cozplexiones is oblique, undoubtedly through a secondaty medium.

XVI

PREFACE

Christus et alter Iesus' (55, 18-19). It is even heretical (ne heretici dicerent, alter esse Iesus et alter Christus' [55, 48-50]), very likely Gnostic. (?3) Yet there is a sense in which Hilary distinguishes Jesus and the Christ ; and, while admitting the supremacy of Christ over Jesus, he affirms the excellence of Jesus Christ over Christ.(?*) First there was Jesus who came through the waters of the river Jordan ; second came Christ through blood and water. The latter saves one people, *'per aquarum undas ;' the former is Savior of the whole world *per baptismum.' Water and blood reveal the truth of the humanity of Christ. The former shows forth his baptism ; the latter points to his passion (martyrdom). The Spirit, which demonstrates the uera inhabitatio animae in corpore, manifests both baptism and passion (martyrdom). All three testify to the incarnation. The three, water (Father), blood (Jesus Christ) and spirit (Spirit), are related as body, soul and spirit in the one man who is Jesus Christ. The human flesh of Christ is neither ordinary nor corrupt ; it is special and spiritual. 'Omnis caro in qua Christus adoratur Deus non corpus uitiosum est sed spiritale tabernaculum" (ror, 93-95). In commenting on the crucifixion and the death of Christ Pseudo-Hilary emphasizes the impassibility of the divinity. 'Passione inpassibilis erat diuinitas sicut arbor quae per solis radios succiditur' (109, 22-23) ; and again : 'Quid per grauita(te»m cordis nisi merorem Patris et angelorum inpassibilem in mortem Christi significare uidetur ?' (66, 481-482). Nothing is said of the suffering which the divine person of the Logos experienced in his human nature. (?*) In commenting on the text (1 Pet. 5, 18) : 'Quia et Christus semel pro peccatis nostris mortuus est,' the human body of mankind is affiliated with the crucified Christ : *V£ nos offeret Deo, id est nostrum corpus in cruce, a quo circumdatus (est? summus sacerdos, quia ipse est sacerdos et hostia (89, 509-511). Since the Reichenau commentary of the anonymous Scottus is basic to Pseudo-Hilary's work and reflects an older exegetical tradition, while Bede's Exfositio, later in origin, depends at least partially on Pseudo-Hilary, the date of the composition of this latter work must be placed between the years 690 and 708. The determination of this date results from the relation of Pseudo-Hilary both to the anonymous Scottus and (23) Cf. Irenaeus, Adversus Haereses III, 16, 8, ed., F. SAGNARD, Irénée de Lyon.

Contre les Hérésies, SC 54 (Paris 1952), pp. 294-97 : "Igitur omnes extra dispositionem sunt qui sub obtentu agnitionis alterum quidem Iesum intelligunt, alterum autem Christum ...". (24) Cf. zbid., III, 16, 1, p. 276 : dicunt ... et esse filium quidem Iesum, patrem vero Christum, et Christi patrem, Deum. ; (25) CF. zbid., III, 16, Agep- 276 : "Alii vero putative eum passum, naturaliter

inpassibilem existentem ...".

PREFACE

XVII

Bede, while its Irish character results from literary parallels which exist between it and works of known Irish provenance. Its close association with anonymous Scottus and the Venerable Bede suggest an insular origin, possibly Ireland, probably the work of an Irish monk, certainly the work of one acquainted with the learning of the Irish schools of exegesis. The identity of the author of this commentary is unknown. The name, Hilarius, which appears in the incipit, might represent an authentic name. There is no clear evidence to prove that this adscription is a deliberate falsification for whatever reason, a conscious attempt to enhance the work with the name of either Hilary of Poitiers or Hilary of Arles. At this early time it would have been more likely that a work of this kind be prepared in England or Ireland ; the unfavorable cultural conditions then existing on the continent were not conducive to scholarship. III Two fragments in early Carolingian minuscule, heavily marked with Irish abbreviations, dating possibly from the period 775-800 and originating in Regensburg, are currently conserved in Munich (Clm. 14938) and in Regensburg. Formerly part of a book-binding, they seem related to other fragments which stem from the same milieu. (?)) The dimensions of the text of these fragments suggest that the manuscript to which they originally belonged was of very small proportions, in this respect similar to what is otherwise known of early Irish usage. (??) The minute character of the script, however, together with the poor state in which the fragments themselves are currently preserved makes it difficult, if not impossible, to read and evaluate the text, to determine its date and define

its provenance with any degree of accuracy. (?5) While the content of the two fragments reproduced here is not sufficiently large to draw definitive conclusions as to the character of the whole work from which they were taken three factors make them worthy of consideration in this preface : 1) They form part of a commentary on at least a portion of the Catholic Epistles (1 John and 2 Peter), written at a time when no other Latin commentaries on these two New Testament books are known to have been composed save for those of Scot(26) C£. E.A. LowE, Codices Latini ZAntiquiores 1I (Oxford 1955) 144, p. 8; IX (1959) »»x144, p. 28 ; XI (1966) sxx144, p. 22. McGunx, Te Irish Pocket Gospel Book, in Sacris Erudiri VIII (1956), (27) Cf. P.

: PP. 249-70. (28) For the painstaking transcription of these fragments I am gratefully in: debted to Professor Bernhard Bischoff.

XVII

PREFACE

tus Anonymus, Irish Pseudo-Hilary and the Venerable Bede. 2) The pronounced presence of Irish abbreviations within a Carolingian context suggests that the ultimate exemplar on

which these fragments depend was transcribed in Irish script. The presence of these fragments in Regensburg, a depository for Irish biblical works, is in this regard significant. 3) The analysis of the sources underlying at least a portion of these fragments presents certain parallels with the two commentaries edited here. Unfortunately the extant material is not sufficient to make a comprehensive judgment on the relation of these fragments to our works. They do, however, reflect the dissemination of the same intellectual inclinations and tendencies discernible in the two Irish commentaries which form the principal object of this edition. Clm. 14938 (fragmenta, s. viii-ix) Epist. II Petri GL e Po I,j3 suscipiens carnem uel scriptura(m) ueteris et noui testa(menti» quae ad witam, hic in mandatis explendis. aues ei pietatem. donaía est. (Hoc est» ad uita(m» aet(er»nam in futuro saeculo.

jer cognitionem ews hoc est per Christum XIII. e. P.)

15

I8 QE

Bo»

ILIse. P»

qui wocawit

mos,

ministrate in fide (uestra uirtutem)

superat omnes uirtutes. Haec enim omnia st uobiscum adsint in praesentia operis indicat quod non habuerunt ante et superent, utique mala quia uitia subplantantur a uirtutibus. Non uacuous nec sine fructu wos con(stituenty Iesu Christi, ne heretici dicerent : alter Iesus,

alter

Christus,

sed lesus prior in nominibus, prior in honore. Regensburg, Stadtbibliothek, s.n. (fragmenta, s. viii-ix) :

recto, dextro :

I Io. 2,14

gradus aeclesiae ut est aetas Scribo uobis iwuenes quod neque facite abnegatio

1. ue] e, P. — interior ze/ extetiot Plicatura.

1 Ps.-Hilarius, 99, 26-27. 2/4 Ibid., 99, 28-30.

9 4- omnia, C.Aziaf.

Io Scot. Anon., 56, 21. 11 Jbid., 36, 21-22.

14/16 Ps.-Hilatius, 55, 18-19.

PREFACE

TIO:2 I5

tlot 2.76

XIX

Kgen5tilem et peccatorem et he(reticumy ?n uobis maneat .i. fil(iis. Et wicistis malignwm» . diabulum cum sociis eiu(sy. (Nolite. diligere) mundum à. mundiales per auaritiam ; seque ea quae (in mundo suni, à.» homines infideles uel S? quis dilegit mundum (non est caritas patris in eo» l1. dei et proximi. Quoniam omne quod est in mundo concupiscentia carnis est haec te trea genera continentur

uitia concupiscentia ca(rnis ety concupiscentia oculorum J. siue pecora siue uestiment(a» Et superbia witae 3. uana glo(riay postquam homo adipiscit super(bity» Quae non est a. patre sed ex (mundo est à. mundi»alibus rebus et iniquis h(ominibus».

uerso, sinistro : I lo. 2,18

I Io. 2,19

(anptichristi tempus incipit. ore interficitur domini si utientes eum uenient uenerunt. E: s(icut audistis quia antichristus w»enit 3. contrarius Christus uel proprie»? uocatur omne quod ad(uersatur ei» (Nunc antiy»christi multi facti sunt ; (unde scimus quia noui»ssima hora est 3. qui do Ex» nobis prodiderunt i. perc et babtismi ex nobis h fuerunt. Ex nobis dicit, quod nisi sunt isti. Sed non era(nt ex nobis) (q»uando simul fuimus quod Nam si fuissent ex n(obis, bermansissent utique» nobiscum. Sed. ut manifesti. sint, id est» corpora corporibus sic qui uenenum sum intus s do erunt in uentre aecles(iae» ns .i. non potuerunt sedes ut separati orum amentibus sic et isti q(uoniam) non sunt omnes ex (nobis

i Fi Js. JT ORE

:

x

uM

Ww ne

ul 1

i

—

| e e "26s

H E

4

j

»-

) M

41,5

(^

z

up

3

tarob

;

d

$i

Larvyt?

P3 tas

f

[ EET

*

MI iJ dUjuniir

L]

.

AL

-

Á

J

3... un

308 "TOM

^

i

3dese ]

i

'Y

;

nm

»

o

2

M

Nu.

UM feivetim

a

Vico

»

"

AT

. svp. etel

" Sa A

AAA

Loco

i "stia

etd

OR eret

Mh Ad

A

-

Re

REA

Mr

n

Fr

(9

A

E

-— — (iios Ró erp Qa NDA MAE ne UN vti» 415 rd Duci MSS foduendind ae, pei Li

"^ oM

c

LE

,

^ed

y

P

gihirg

rn

En"

PBke

'

xa

"uon

3

-

int

Gram 7

1

!

moscndi

te

1$

"HERI FN

i

J

12.

Te

€

«m

»

dou

m iptNU!

TRII

)

fit à ZU 1. m

B

vole dotircau loq iit Jt. wt .

és n

ion—— E

Viet

,

n

m.

re

(mio

t"

M,n

iG "

y

dme» S£^ cssc.) Le xvid

at yo

:

i. bs Aie

CAES

viii]

s wc abo memicdn Qu Musis. LOS

]

L

b

NA

d

"

H

A

dir

5

COMMENTARIVS

IN EPISTOLAS

SCOTTI

ANONYMI

CATHOLICAS

SIGLA K

Kanrsnuns, Badiscbe Landesbibliotbek, Cod. Aug. CCXXXIÀII, s. IX, £f. 17-40Y

K*

K cotrectus

I Incipit Commentarius Epistolae Iacobi

It

Septem tubae, quae fuerunt cum populo Israel quando obsesa est Hiericho, figuram septem aepistolarum tenent, quia Hiericho significat mundum. Et gentilitas non uirtuti corporali ; Sed sono predicationis spiritalis euanuit. Similiter et rote in uisione Ezechielis stantes, id est quia docet canonica scriptu ra

mores corrigendos alteque docet scriptura de altitudine patriae caelestis et de poenis terret. Et sub tribus causis conscripte sunt epistolae, id est ut 1o uitia resecarent, ut uirtutes plantarent, ut causas hereticorum excluderent. Aepistolae. (Queritur, si canonice sunt an non, si catholicae. Canonicae, quando dant relegionis regulam. Catholicae, quando fidem certam adnuntiant, id est per actualem uitam et 15 theoricam. Quo exemplo conscripte sunt epistolae ? Exemplo prophetarum, qui scripserunt post legem Moysi. Sub quo ordine conscripte sunt, si eis intus uel incrementi ordine scripte sunt ? Si ei intus ordo obseruare traderetur, 2o Petri epistola prima in ordine fuisset ponenda. Ordo autem incrementi est, ut Iacobi aepistola prima ponitur, quia prius subplantantur uitia, deinde acutior est acies mentis in agnitione Dei et peruenitur ad gratiam et confessionem . In qua lingua scripte sunt ? Id est, in greca. 2; Curin greca, si ad Ebreos mittuntur ? Id est, quia nati sunt in Grecia, et propter utilitatem | Grecorum credentium. Vbi scripte sunt epistolae ? Iacobi epistola in Hierusalem. Petri II (epistolae? in Roma quia, quandiu in Antiochia fuit VIII annis, non commemoratur de illo quod scripsisset epis3o tolas. Iohannis et Iudas in Asia scripserunt. Quot sunt epistolae de quibus extitit dubitatio ? A quo doctore et a quibus uerbis conuincitur ista dubitatio ? De Iacobi epistola (dubitatur), ut dicit Hieronimus, quae ab alio sub nomine eius edita adseritur. Et seconda (epistola Petri (dubita3; tur», ut dicit Hieronimus, quae a $lerisque eius esse negatur $ropter stili cum priore dissonantiam. Sed oppinio eorum reuinEpistula Iacobi 2/3 Origenes, In librum lesu INaue Hoz. 7, x (ed. W. Baehrens, GCS 7, 2, 327-328). 4 Eucherius, Instructiones 1 (ed. G. Wotke, CSEL 51,121). 5/6 cf. Ezech. 1, 20-21. 5/8 Gregorius, Hoz. in Exech. 1, bom. 6, 2 ; 6, 18 5 6, 19 (PL 76, 829 B ; 837 AB ; 840 B). 13 Isidorus, E£yz.. 6, 16, 1. 14/15 Cassianus, Co//a£io 14, 1 (ed. M. Petschenig, CSEL 15, 2, 398). 21/22 Hieronymus, De nom. Hebr. (ed. Lagarde 7, 19 ; 61, 27 ; 78, 5). 32/34 Hieronymus, De uiris ill. 2 (PL 25, 659 B). 84/36 Ibid. 1 (PL 235, 658 B G). Epistula Iacobi 3 obsessa K* canonia K 21 quia] K*, qui K

6 docet] de 244. K sed exp.

canonica] K*,

qv

4

SCOTTI ANONYMI

citur, ubi dicit Hieronimus contra Iunianum : Nolui omnem lo-

cum secondae aepistolae Petri ponere. De posterioribus, Iohannis presbiteri (epistolae? adseruntur, qui (sepultus) fuit in Effeso; et (hic Iohannis et Iohannis euangelista» unam inscriptionem habent in tumulis suis. De epistola Iudas (dubitatur), quia in eadem libro Enoc testimonium adsumpsit qui apocrifus est. Qui sunt qui ordinauerunt epistolas, id est quique interpretiminttt 45

Primo seruit Israel Caldeis, secundo Persis ac Medis, tertio

Grecis, IIII Romanis. Transmigratio ista sub Antiocho fuit rege, Aepifano, rege Grecorum. Epistula, id est misio. Consuetudinis est ista translatio. Aliter. Aepistula, id est superscriptio uel superpositio, quia 5 o stola in greca positio uel scriptio in latina designatur. Epi autem super. Epithoma in ebrea aliquando dicitur epistola, litera siue literula. 4I, 1» Iacobus. Quibus modis dicitur ? III. Patriarcha, | primo, quia tenuit plantam Esau in manu sua in utero matris 55 suae;

6o

secundo,

antequam 6I

in primitiis;

tertio,

in benedictiobus.

Iste

autem Iacobus una ac causa*** quia fuit subplantator uitiorum. Iacobus. Cur -us additur ? Id est, pro distinctione inter patriarcham et apostulum. Consuetudinis est ista tractatio. Hieronimus autem non sic tractat in tractatu apostoli. Iacob apud Ebreos sic dicitur. Etiam nunc apud Christianos Iudeos sic uocatur. Greci autem et Latini cuius sententia casibus seruit, maluerunt Iacobum scribere quia Iacob. Et de Paulo sic scripserunt propter supra dictam causam qui fuit Saul, Saulus esset. Jacobus, Dei. Ideo, addit

hostia est Dei, ut dicitur : Omne wuluam,

sanctum

Domino

masculinum

wocabitur.

Predixit

De:, quia

quod aperuit Der.

Deinde

seruum se fatetur Domini nosiri, quia prius per legem Deo sanctificatus fuit. Deinde Christo uoluntariae seruiuit. Quibus modis dicitur uel creditur Deus ? IIII (modis? creditur. Id est, ut Augustinus dicit. (Deum) bonum et perfectum, sempiternum, omnipotentem debemus credere, quia sine his Deus dici non potest. IIII autem modis dicitur : Primo, natura, ut dicitur : Jn $rincipio creauit Deus caelum et terram. 37/38 Hieronymus, Con/ra louinianum 1, 39 (PL 23, 279 G). 38/41 Hieronymus, De uiris ill. 9 (PL 23, 655 B). 41/42 Ibid. 4 (PL 23, 646 A). 48 Isidotus, Etym. 6, 8, 17. 53/80 cf. Gen. 25, 26. 33 ; 27, 27-29. 56/5* Hieronymus, De nom. Hebr. (ed. Lagarde 75, 22/23). 65/66 Luc. 2, 23. 69/72 Hibern. Ps.Isidorus, De wefere e? touo fest., quaest. 15, 20 (PL 83, 203 B ; ed. R. McNally, Traditio, 19, 1963, 46 ; infra ,p. 199). 172/46 Gregorius, Hoz. in Execb. 1, borzz. 8,5;2hom. 5, 7 (PL 76,854D - 855 A ; 961 G). *3 Gen. 1, 1.

iseqdeta] K, eodem K* us

48 missio K*

55 benedictionibus] K*, benedictio-

2T

COMM. IN EPIST. CATH., IAC.

5

Nominatione, ut dicitur ad Moysen : Posui /e deum Faraoni. 75 ive

ut dicitur : Diz,

runt. Qui(s» primus nomen

qui caelum

et terram

non

fece-

Dei dixit ? In quo loco terrarum

dixit ? Qua causa dixit ? Id est, diabolus perhibetur |nomen

2V

Dei (primus) dixisse, quando ad Euam locutus est dicens : 8o Quid £recepit uobis Deus ut non aedatis de hoc ligno ? Deus, de diuinitate qui omnia

asspicit ; Dominus,

de do-

minatione dicitur. 41» Iesu Christi seruus. In quo loco prius hoc nomen uocatum est, et quis uocauit ? Id est, in Rafadin uocauit 8; Moyses dicens : Et tu, Iesu, elege tibi wiros et pugna contra Amalech. Adque ille XII uiros elegit. Iste autem Iesus sic ante uocabatur Aussis Nun. Non solum nomine sed etiam opere figuram Iesu gestabat pugnantis contra demones per numerum consimilem XII apostulorum. lesus, saluator. Quibus modis 9o dicitur iste saluator ? Duobus modis, «id est? non solum Cin» his que pertinent ad salutem animae sed etiam in his que contraria sunt sanitati, ut dixit Paulus : Ter Dominum rogauit ut discederet hoc a me. Iesus (et» Aaron in figuram Christi. In altero pontificatus, in altero regalis formae exprimuntur in signa. o; Dixit Dominus christo meo Chiro, in Esaia dicitur. (Nomen? Christus, si nuper inuentum, non nuper qest5, ut est illud : No-

lite tangere christos meos. Sed tamen de illis antiquis non dicun-

tur Christiani, donec aduenit ille, qui non ex accedenti dono

hoc nomine uocetur. 1oo tiochia. Trea in hoc unctus. Hic Trinitas Non dico uos seruuos

De isto autem dicuntur Christiani in Annomine continentur : unguens, ungento, ostenditur. Seruws. Et Dominus dixit : sed amicos. Quibus modis seruitus dici-

tur ? Duobus modis, siue Deo siue diabolo. Liber est autem

apostulos a seruitute peccati, sed tamen uoluntarie Deo seruit. |

10; Tribubus. Et inuenitur tribuo, quia tribuit illos Deus de terra

seruitutis ad terram libertatis et promissionis. Breccannus autem dixit : Tribus grecum interpretatur. Dicitur tribus Israel ne quis lateret se prae multitudine commixta in ministratione Dei. XII tribubus. Non tamen corporales quam spiritales tribus 110 intelleguntur, quae dispera sunt per loca, adunati autem fide. 81/82 Isidorus, EZyz. 80 Gen. 5, 1. 95/16 ler. 10, 11. 74 Exod. 7, 1. $3/90 Origenes, In librum lesu Naue Hom. 1, 1 (ed. W. Baehrens, "Dosoub 89 Euchetius, Igsiructiones 2 (ed. 85/86 Exod. 17, 9. GCS 7, 2, 288). 93/ 92/93 2 Cor. 12, 8. G. Wotke, CSEL 51, 140) ; Isidorus, E£yz. 7, 2, 7. 96/93 985 Is. 45, 1. 94 Isidorus, A//egoriae 6o ;72 (PL 85, 109 À ; 111 A).

100/101 Isidorus, E/yg. 7, 2, 2-6. 99/100 cf. Act. 1r, 26. Ps. 104, r5. T2 x0 Luc. ; 24 6, Mt. cf. 103 15. 15, 102 Io.

89 quibus asque saluatot] im zargine 83 primitus] K*, pritus K interpretatur add. im marg. : diuisid, quia diuisit deus

107 os!

25

6

SCOTTI ANONYMI

XII tribus propter XII apostulos. Salutem. Salus animae sanitas corporis, ut dicitur: Et sanans omnem languorem. Salus. Id est, doctrina epistolae animabus proficit. Quare uerbum non ponitur in principio epistolarum ? (Est? aptitudo rei, quia 11; non sic conuenit uerbum in absentia quomodo in presentia ; siue, ut Hieronimus dicit : Quocumque uerbum aptari potest narrationis, hic dicemus ; siue exemplum regum fidelium et gentilium secuti sunt apostoli, quia fidei non contradicit. Ideo, non commotarunt consuetudinem antiquitar20 tum.

Enlimsis defectus quidam necessariae praescisa sententia. Quare apostoli nomina sua ponunt in frontibus epistolarum suarum ? Id est, ut dignitas apostolica ostenderetur. Aliter, ut honorificetur uel timeatur. :2;. Hucusque prefatio uel salutatio. Et in prefatione IIII continentur. Id est, nomen auctoris, ut Iacobus. Et cui adhesit, id est Deo. Et cui retribuitur, id est, ut dicitur, XII tribubus. Et doctrina, quae continetur per epistolam, id est, ut dicitur,

135

salutem. | Epistola. Moris est aepistulae (ut) aliquando consolatur, ut omne gaudium. Aliquando aperit causam, ut sí quis uestrum indigel sapientiam. Aliquando laude prouocat, ut quidem

scientes. Aliquando increpat, ut est adulteri nescientes quia amicitia huius modi. Aliquando terret, ut gladius uos consumet. 155 Aliquando addidit doctrina(m», ut quod predixi e£ sferum dico. Epistolae missio tacita ostendit presentiam per absentia. (2» Omne gaudium exestimate. Recte dixit omne gaudium, cum subiungit 2n temptationes uarias. Recte dicitur ista senten-

140 tia illi Israheli seruienti corporaliter.

Quibus modis temptatio dicitur ? II, id est a persecutoribus capita decollantibus, ab hereticis (et» a demonibus uitia suadentibus. (35 Patientiam operatur. Incrementa uirtutum per tolleran-

14; tiam temptationum laudat.

(45 Opus erectum, id est perseuerantia per patientiam.

In nullo deficientes, id est in nullo labore tormentorum uel in

nullo opere bono.

111 cf. Mt. 19, 28 ; Lc. 22, 30. 112 Mt. 4, 25. 122/124 Pelagius, Expos. in II Cor. (ed. A. Souter, TS 9, 2, 231). 132 Iac. 1, 2. 132/133 Iac. 1, 5. 133 Iac. 1, 5.

133/134 Iac. 4, 4.

134 Is. 1, 20.

135/136 Gal. r, 9.

143 Gregorius, Moralia 3, 8, 12 ; 18, 2, 5 (PL 75, 604 C ; 76, 59 B).

115 non] Ies om. K

141/

119 commotarunt] K, commotauerunt K* 121 pos necessatia add. in marg. : dictionis quam desiderat 127 retribuitur] K, scribitus Jo 134 modi] K, mundi K*

2

COMM. IN EPIST. CATH,, IAC.

//

(55 S? quis uestrum indiget sapientia. Recte de sapientia 15» hoc docet postquam dixit i» temptationes uarias, quia nemo potest sustinere temptationem nisi confortatus fuerit sapientia. Tudeus hoc docetur ; et scriba et fariseus et hereticus et gentilis indiget sapientia, id est spiritali. Postulet a Deo. Id est, nemo istorum confidat se uanis |narratio(ni»bus, sed a Deo postulet 15; sapientiam. Omnibus, id est fidelibus, quia subiuncxit : Poszulet

zn

autem 1n fide. Dat, id est sapientiam, id est non res carnales, ef

non inproperat, et tamen dicitur : Nonne ego eduxi uos de terra Aegtpti. Id est, ut beneficiorum Dei recordati fuissent, qui fuerunt ingrati; e£ non inproperat ac si dixisset : Non ita fiunt doc160 tores sectarum. (6» Postulet n fide, siue olim batizatus siue nuper ingressus. Quo exemplo apostolus hic de postolanda sapientia docet. Id est, Salamonis cui Dominus optionem dedit dicens : Postula a me quod wts ut dem tibi. At ille ait : Da, mihi sapientiam et intel165 legentiam. Hec postulatio ualde Domino placuerat ; et exemplo Iob apostulos loquitur ad suos auditores, quia et Iob sic ait : Tamquam «na ex mulieribus ineptis sic locuta es. Indiget sapientia. Prima sapientia hominis (est) deuitare mala, facere bona, sperare proemia. Sapientia huius mundi in tres partes di170 uiditur : fissica, id est naturalis ; loica, id est moralis ; aethica,

id est rationalis. Ista sapientia Dei (est) in historia, in morali sensu et anagogen. Sapientia (ex) natura bona procedit. Sapientia inluminat consilium. Stabiluit prudentia(m». Astutum facit disciplina. Firmat actus. Fluctus mw?s : Mare quasi 17; homo, fluctus quasi cogitationes, uentus quasi diabolus.

47» Non ergo estimet, id est quia dixit : Postulet in fide nihil | hesitans. Aliquid, id est sapientiae. (8» Vir duplex, id est Iudeus siue gentilis siue hereticus adhuc non relinquens perfidiam suam. In omnibus wis suis, id 18o est de bono ad malym, et de malo ad bonum. Si(c» exemplo ostenditur hoc testimonium. Id est, in Simone Mago duplicitas animi ostenditur qui putabat dona uirtutum praetio corporali conparari. 49» Glorietur autem frater humilis, id est quia dixit omne 18s gaudium, quia qui se humiliter inclinauerit in temptati(o»ne pro Domini ueneratione, ipse a Domino exaltetur. — «10» Diues, id est superbus qui non uult humiliari in temp157/158 Leu. 11, 45.

163/164 2 Patr. 1, 7.

164/165 2 Par. 1, 10.

168/169

169/171 EuDefensor, Liber Scintill. 18, 86 (ed. H.M. Rochais, CC 117, r, 86). chetius, Forzzulae, Praef. (ed. C. Wotke, CSEL 31, 4) ; Isidorus, D/ff. 2, 39, 149 (PL 174| 172 Pelagius, Expos. in I Cor. (ed. A. Souter, TS 9, 2, 133). 85, 95 D). 180/183 175 Gregorius, Moralia 12, 7, 10 ; 27, 9, 15 (PL 75, 991 B ; 76, 406D). cf. Act. 8, 18-25.

106 apostulos] K, apostulus K* ; cf. /. 274.557.842

172 anagogen] K*, agogen K

4*

8

SCOTTI ANONYMI

tatione pro Domino. D:ues glorietur, ac si dixisset : Non illi erit gloria. De tribus causis maxime locuntur apostoli, qui 19o fuerunt in confinio utriusque testamenti, siue de disolutione littere siue de Domini uerbis siue exemplis. Glorietur frater, id est ut fuit Lazarus in sinu Habrahae

eleuatus. Diues autem,

id est ut diues ille qui postulabat de Lazaro guttam aque. Sicut flos feni. Id est, foenum aut crescit aut decrescit. 155 Numquam in uno statu permanet. Foenum uirescit, id est in pueritia floret ; id est, in iuuentute fructificat. In senectute

cadit. In mortem indurat. Cadauera arescit in puluere. Foenum non perit sed flos eius. Ita homo, etsi mortuus fuerit resurget.

(12) Beatus wir. Prius dicitur beatus, deinde fempltationem sufferendam. Id est, prius reficit |cupiditatem mentium. Swfferi, id est in fide, quia multi sustinent temptationes et non sunt beati, ut heretici et alii multi, qui propter sua peccata puniantur. Beatus wir. Id est, adhuc hortatur temptationem sustinen205; dam, quia dixit omne gaudium. Coronam witae. Hec est beatitudo, ut dicit apostolus : De reliquo reposita est mihi corona vustiliae. Iustitia, (id est» quasi dixisset de tollerantia temptationis. Repromisit Deus. Id est, ut dicitur : Esto fidelis usque ad 210 mortem, ei dabo tibi coronam wite. Diligentibus se, id est non hereticis et his qui propter sua peccata puniuntur. Repromusit. Id est, opus poposcit mercedem. Beatus uir. Quare de muliere reticuit ? Quia sufficere estimauit mentionem eius facere qui a Domino principaliter crea200

55

215 tus est.

Beatus uir, ut tantorum spe praemiorum tollerabilibus labores uitae huius patiamur. Beatus, non qui querit diuitias perituras sed aeternas. (13» Quoniam a Deo temptatur. Et dicitur : Temptauit Deus 220 Habraham. Id est, probauit Deus Habraham. Temptatio Domini $robatio apellatur. (145 Abstractus, id est dilicti concupiscentia. Ef inlectus, id est consuetudine peccati. Beatus. Id est, sciat ad profectum probationem eius fieri. Dicunt heretici : Dominus non diligit 22 super quem dat temptationem. |Beatus. Non beatus quis nisi is cui Deus presto est mente. Beatus, (in greca»macerus, in ebreica asserin dicitur beatus in latina. (165 Nolite iíaque errare. Id est, ad illud referendum est quod paulo ante dixit : Nemo cum temptatur, dicat et reliqua, V^

192 cf. Luc. 16, 23-24. 194/199 Gregorius, Moralia 11, 5o, 67-68 (PL 75, 983 D — 984 D). 207/208 2 'lim. 4, 8. 209/210 Apoc. 2, 1o. 219/220

Gen. 22, 1.

220/221 Eucherius, Ins?ructiones x (ed. G. Wotke, CSEL 31, 137).

S

COMM. IN EPIST. CATH., IAC.

9

23o quia ualde errant qui putant quoniam a Deo temptantur mali, ac si dixisset : Non id fit Domino quod putatis, sed a Domino hoc fieri potius credite. (17» Omne datum optimum. Brecannus et Bercannus, filius Aido, nolunt hoc testimonium ad proprietatem unius rei 25 j separari quod apostolus de multitudine beneficiorum Dei dixit. Omne datum obtimum, id est continentia in matrimonio. Donum

perfectum, id est dignitas uirginitatis. Ideo dixit omne. Ex duabus his uirtutibus multe uirtutes exoriuntur. One datum, id est uetus testamentum quod optimum fuit Iudeis

24 o suo tempore. E/ omne donum, id est nouum

testamentum,

quia in eo plenitudo perfectionis ostenditur. Omne datum, id est donum doctrinae spiritalis in doctore. E? omne donum, id est perfectio castitatis in doctum. Omne dat(wm», id est remissio peccatorum per babtismum. E! omne donum, id est ut 24 sit postea habitatio Spiritus sancti per munditiam lauacri. (17» Discendens. Id est, non tam indicatur | cassum donum spiritali quam humilitatem accipientium. A atre luminum, id b]

6r

est astrorum. Aliter. Id est, patriarchae et omnes sancti, sicut 25 o

apostulus testatur dicens : Inter quos lucete sicut luminaria in mundo. Aliter. Propter septem dona Spiritus sancti. Aud quem

non est transmutalio.

VA

mum 26 o

26 VA

27 o

Id est, de iuuentute in senectutem,

de

letitia in tristitiam, de luce ad tenebras. Nec wicissitudi(ntys obumbratio. Hieronimus dixit : Nullis naturae suae defectibus obumbratur. 418» Quid nobis profuit inmutabilitas atque largitas Dei subiungit dicens : woluntarae genuit nos. Genwit, id est pater filium, id est spiritaliter per innouationem Spiritus per babtiset doctrinam.

Nos, id est apostolis illo tempore,

nunc

autem omnibus fidelibus. Verbo ueritatis, id est euangelii. Subiungit ad quod genwit nos dicens, ut simus initium aliquod

creaturae eius. Creatura,id est eclesia,ut dicit Paulus apostulus:

Si qua (ergo in Christo) noua creatura. Duo initia habet aeclesia, id est Abel primus et omnes sancti usque ad apostulos. Hoc est primum initium, deinde apostoli secundum initium, et post illos omnes sancti usque ad finem mundi. Brecannus autem docet quod ab Adam genus humanum ortum est corporaliter. Hoc est initium secundum carnem. Aliquod autem initium spiritaliter apostolis conpletur a quibus | aeclesia spiritalis

coepit. ut Scitis, fratres mei dilecti. Id est, quod a Domino est omne datum obtimum et reliqua, et a se unusquisque temptatur. Sit autem omnis homo uelox. Iste sermo referendus est ad id quod paulo ante dixit, genuit nos uerbo ueritatis, ac si dixisset 262 2 Cot. 5, 17.

570-371)

262/265 Augustinus, Enarrat. in Ds. 36, sermo 5, 4 (CC 58,

6*

IO

SCOTTI ANONYMI

apostulos : Ad hoc nos genuit Deus spiritaliter, ut ostendamus

27; ueritatem doctrinae nostris auditoribus. S77 autem omnis homo uelox. Id est, quia presciebat apostulos omnes contendere principatum uerbi. Omnis homo, id est Iudeus siue gentilis siue hereticus siue scriba et Farisei.

Velox ad audiendwm,

id est

uerbum euangelii. Tardus ad loquendum. Id est, sileat docere 28o donec efficiatur fortis in fide et doctrina ne ab hereticis uinctus existat. Tavdus ad iram, id est ad legem docendam, quia in lege ira ostenditur, quando docet oculwm $ro oculo, dentem ro dente, et odies inimicum tuum.

(205 Ira enim uiri iustitiam Dei non operatur. Iustitiam ra 28s Dei, ut dicitur : Iratus esi Dominus in furore suo. Animus patientis Deo reputatur. Ira ustiam Dei non operatur. Iustitia hic doctrina euangelii est, quia in euangelio dixit Iesus : Diligite inimicos uestros, et orate fro persequentibus, et reliqua. Vi. Id est, quia uiralis est omnis ira. Mulier dicitur ui290 rago, quia adsumpta est de uiro. |Aliter. Velox et tardus, id est ut Augustinus dixit : Totius enim ueritas auditur quam praedicatur, quoniam cum auditur humilitas custoditur. Cum. autem jraedicatur, uix mon. subribit. quantulacumque sactantia. Sit

"t

autem omnis homo, id est, ut Hieronimus dixit : Velocitas au-

295 diendi facit hominem docibilem. Tarditas adloquendi hominem mansuetum facit. Pithagorici per quinquennium silent. Ita et nos prius discamus et postea doceamus.E! tardus ad iram, id est quia ira dilata citius euanescit. (215 Propter quod abicientes, id est quia modo predixit ?ra 3oo trt vustitiam Dei non operatur, ac si de omnibus uitiis diceret. Omnem inmunditiam. Hieronimus dixit : Inmunditia est quae absque tactu mulieris fit. Et habundantiam malitiae. Augustinus dicit : Malitia que conpraehendit omnes uoluntates. Gregorius dicit : Malitia ueterata in corde. Imsitum uerbum. More 5o; medici dixit hoc. Subiungitur uerbi profectus dicendo quod otest saluare animas uestras. Et hic ostenditur quod indigebant animae uerbi medicamento, et non auditor est tantum.

(225 Fallentes uosmet ipsos. Id est, in eo quod audiunt et non inplent. Simile est huic |testimonio quod apostulus dixit : 310 Ion auditores legis iustificabuntur apud Dewm sed factores. 282/283 Exod. 21, 24. 285 Ps. 105, 40. 288 Mt. 5, 44. 289/290 Isidorus, Efym. 11, 2, 20-22. 291/293 Augustinus, In lobannis Ewang., tract. $7, 2 (ed. R. Willems, CC 36, 470). 294/295 Hieronymus] sc. Ps.-Hilatius, Cozzzz. in Epist. Canonicas, Epist. lacobi, l. 260/262, infra, p. 6r. 296 Beda, Super diui lacobi Epist. (PL 95, 16 B) ; Ps.-Hilatius, Cozzz. in Epist. Canonicas, Epist. Iacobi, l. 267/268, (infra, p. 61). 297/298 Gregorius, Moralia 4, 45, 8o (PL 75, 725 B). 301/302 Cassianus, Co//azio 5, 11 (ed. M. Petschenig, CSEL, 2, 13 3). 310 Rom.

29127

304 malitia] ita ag7. K*

T

COMM. IN EPIST. CATH., IAC. II (235 In speculo, in quibus se sanctae animae conspiciunt et in his agnoscunt quid uero celaesti (Patri? placeat uel quid

displiceat ; et si quid infidelitatis macule deprehendunt, uitia cogitationum corrigunt. 3155. (255 In lege perfecte libertatis, id est doctrina euangelii. (265 S1 quis autem putat (sey velegiosum esse non refrenans linguam suam. Cui adheret hoc testimonium ? Id est, quia ante dixit, abicientes omnem.

inmunditiam et habundantiam maliti-

ae. Postquam resicauit uitia, interius uult et exterius uanam 320 locutionem excludere, quia otiosum est alicui in aliquibusdam uitiis se cohercere, si non refrenauerit linguam suam. (27» Apud Deum et Patrem. Yd est, subiunxit ef Patrem, ut ostenderetur Filius in Patre. Visitare pupillos et widuas. Quomodo conuenit ista sententia supradicte sententiae qua dixit, 325 S? quis autem putat se ? Hoc est, wisitare pupillos, illis benefacere et lenit(er) loqui. E£ ?mmaculatum se custodire. Id est, quia fornicatio et cupiditas timende sunt uisitantibus pupillos et uiduas, et excluditur hic excusatio maritorum fortasse dicentium quod non potuissent expediti esse, ut possent ad 33o aeclaesiam uenire, dum omnibus |commendantur 4isitare fu-

8r

illos. Aliter. Si quis, id est Iudeus siue scriba et fariseus siue gentilis aut hereticus. Et von refrenans, id est detrahendo euangelii doctrinae. Visitare pupillos. Id est, doctoribus dicitur.

Pupilli, id est sensus carnales a diabolo male nutriti. Ideo, di-

35; cuntur pupilli, quia dereliquerunt diabulum. est animas desertas a diabolo.

E widuas, id

II, 1» Fratres mei, nolite. Ordo doctrinae est. Id est, post-

quam abiecerat inmunditiam et malitiam et uanam locutionem et libidinem. Quando dixit 2mmaculatam se custodire de auaricia 34e contempnenda docet ne pauper contempnetur et diues honorificetur, eo quod diues est. Nolte. Consummatio perfectionis ut non solum non facies malum sed etiam noles cogitare. Habere fidem. Id est, per quam sanctus glorificat Deum, ac si dixisset : Nolite fidei uestrae acceptionem iungere personarum.

34;

Q3» Et intendatis im eum, id est per honorem. Veste freclara. Id est, ante dixit 2» ueste alba. T'w sede hic. Id est, in sede hono-

rabili. (4» Nonne vudicastis apud. uosmet ibsos, ac si dixisset : Vestrae adinuenitionis est non Dei exemplo siue uerbis, quia ille 55o precepit pauperibus bene faciendum. Ef fact? estis udices, 1d

est auctores. |

8v

(55 Audite, fratres, nonne Deus elegit bawperes, et uos e contrario dicitis pauperi : T4 sta illic, aut sede supra. Elegit Deus,

330 commendantur] K, commendatur K*

335 dereliquerunt] K, reliquerunt K*

I2

SCOTTI ANONYMI

id est Christus pauperes. De electione tantum Iacobus ait. Pau35; lus autem aperuit causam dicens : Elegit Deus que stulta sunt mundi ut confundaret fortia. Pawperes in hoc mundo, quia in fide diuites. Hic fides intellegenda est proomnibus uirtutibus. (6» Adtrahunt. Id est, ut non dominaris bouem tuum aut asinum, et cetera.

360.

(7» Blasfemant. Id est, uobis nominatis nomine Christiano detrahendo bonum nomen, id est Christi. Inuocatwm est super uos, id est in babtismo.

«8» Bene facitis uerbo isto respondit. T'amen, id est S] causa inplendi mandatum et non propter munera de diuite speranda. 565 Legem regalem, id est quia ad Moysen data est primo. Sacra scriptura, id est quia dictum est in profetis : Ne memineris iniquitatem $roximi tui; et in euangelio iteratur : Omnia quaecumque uolueritis ut faciant uobis homines, ita. et uos facite

illis. 370

Trea genera uisionum in hoc testimonio

continentur, uisio

carnalis, uisio spilitalis et intellectualis. Duae fallaces, carnalis et spilitalis. Quomodo probatur earum fallacia carnalis ? Qui in naue sit, putat margines fluminis currere et ligna. Spiritalis fallitur, id est quando cogitas de absentibus |

57; rebus, facit tua mens aliquam figuram, sed fallitur. Carnalis et

spiritalis indigent intellectualem. (Hoc) probatur in uisione Nabacodonosor. Se inuicem indigent carnalis et spiritalis. Visio carnalis (est? proximum in presenti diligere. Visio spiritalis, quando cogitas illum per dilectionem, licet absens fuerit. 58o Intellectualis, quando animam eius in Deo diligitis. Mensura

ponenda est in dilectione proximi. In dilectione Dei non ponenda est. Quibus modis consistit dilectio Dei et proximi ? Quatuor modis : duobus uisibilibus : Diliges $roximum tuum. Et diligite 385 inimicos uestros ; (duobus) inuisibilibus : D?lges Dominum twuwn ; et alibi : Dilige animam tuam. In Christo caritas fuit plenitudine, in sancto purificatione. Coccus bis tin(cytus significat caritatem duplicem, quia simul diligit Dominum ac proximum. Caritas, si habet ordinem an non ? Habet. Id est, d?/iges 39o Dominum et tuam animam in Deo, et froximum tuwm quasi animam tuam, et inimicum tuum tamquam proximum. 335/356 1 Cor. 1, 27.

366/36? Eccli. 1o, 6. 367/369 Mt. 7, 12. 370/382 Augustinus, De Genesi ad litteram 12, 1 (ed. J. Zycha, CSEL 28, 1, 387-389); Isidorus, EZ£yz;. 7, 8, 37-40. 383/391 Pelagius, Expos. in Gal. (ed. A. Soutetr, TS 9, 2, 334-335). 384/388 Mt. 5, 43-44. 385/386 Mt. 22, 57. 387/389 Gregorius, Hoz. in Euang. 1, bom. 17, 11 (PL 76, 1144 B C) ; Hom. in Ezech. 2, bom. 4, 3 (PL 76, 974 B). 389/391 Mt. 22, 37-39.

37? nabacodonosor] K, nabocodonosar K*

391 proximum] tuum aZ. K*

[3

COMM. IN EPIST. CATH,, IAC. I3 : (95 Redarguti a lege, id est si non Dei causa diuitem honorais. (105 Offendit autem in uno, id est supra dicto mandato (cari3595 tatis» in quo continetur plenitudo mandatorum. Omnium reus, id est quia mandatum dilectionis transgressus est de quo Dominus in euangelio loquitur dicens : Hec est lex et profetae. Per rem factam hoc testimonium |conprobatur de illo uiro qui in sabato congregauit ligna ad ignem, et mortuus est quia

9v

4v» Dominus dixit : Sancttifices diem Sabati ; et ad rem uisibilem

Hieronimus conparauit, id est dulio pleno uino siue lacte et gutta una inpedito. Aliter. Leua leuibus, grauia grauibus, id est quia sunt mandata coequalia siue maxima siue minima, quando transgradiaris magnum uel minimum, reus factus es 4o; mandatis coaequalibus. (125 Sic loquimini et sic facite. Heret sibi sermo ac si dixisset, sic loquimini dilectionem proximi e£ s?c facite, licet de omnibus mandatis intellegendum est. Lex /iberiatis, id est nouum testamentum. Zudicari. Id est, terret eos de iuditio ut

410 est illud : Sermo quem locutus sum uobis, iudicabit uos ipse 1n nowissimo die. (135 Iudicium enim sine misericordia, et reliqua. Misericordia hic de omnibus uirtutibus intellegenda, quia de omnibus mandatis dixit. S7c loquimini et sic facite. Ideo, de misericordia 415 dixit, quia illi misericordia indigebant qui pauperem exhonorabant. Superexaltat autem misericordia. Id est, etiam si reus fuerit in aliquibusdam delictis, misericordia facit illum euadere,

ut in Loth ostensum est, qui euadere potuerat pro hospitibus suscipiendis. 40 (145 Quid jfroderit. De eadem re loquitur qui dixit : | Szc loquimini ei sic (facite, quia locutione fides ostenditur. Ideo subiungit quid froderit, ne sibi blandiret aliquis de fide tantum. (17» Mortua 1n semet ipsa. Id est, quia uita fidei opus est. Opere autem separato, illa i» semet isa mortua remanet. Quod 425 uobis froderit ? Id est, quomodo non proderit illi cui dicitis : Ite, et reliqua. Sic et uos non habetis mercedem de illa simulatione quasi de personali cuius Iacobus loquitur dicens : (185 Sed dicet quis : Tu fidem habes. Id est, quare uituperas fidem, cum habeas eam ? Et quasi interroganti Iacobus res43o pondit : E? ego opera habeo. N (195 Et contremescunt. Id est, potestatem. Id est, nihil distat a demonibus qui fidem habet sine operibus. Deterior (est? utroque gentilis qui non credit. 397 Mt. 7, 12. Hieronymus ?

394 est] in adZ. K*

398/399 cf. Num. 16, 32-36. 400 Exod. 20, 8. 410/411 Io. 12, 48. 418/419 cf. Gen. 19, 18-19.

424 quod] K, quid K*

401/402

Io0F

SCOTTI ANONYMI

14

(20» O homo inanis, id est habens fidem sine operibus.

435 Otiosa est, id est ut ante dixit, mortua est ?n semel ibsa. Iacobus

ait quod mortua est fides sine operibus. Paulus autem dicit : Ar-

bilramur enim hominem Id est, per babtismum,

iustificari ber fidem sine operibus. quando dimittuntur peccata fide

tantum. Iacobus autem de operibus post fidem sequentibus 440 dixit. Aliter. Pro disimilibus auditoribus dixerunt. «2x» Abraham, pater noster, id est apostolus non tantum

carne sed et fide. Abram, id est pater excelsus. Abraham, id est

ater multarum gentium. Similitudo (est? in ueteri testamento, ut Sarai, princeps mea. Deinde Sarra, id est princeps excelsa, id 445 est quia dixit : Non erit heris filius |ancille cum filio meo Isac ;

10V

et in nouo testamento, ut Petrus, qui fuit prius Simon.

Offerens Isac, id est pro animo in promto posito. IIII causis fides Abrahae probata est : (I», dicens Deus : Offer mihi

filium twwm, id est non alterius ; II, Isac, id est in quo habes 45o promissionem ; III, wnzgentiwm, id est filium promissionis ;

IIII, quem diligis. Per triduum iter tenditur, ut hoc spatio prolixo intueretur filium, et filius amplexus patris mereret, et per totam uiam cogitationibus discerperetur, dum ambulat dum iter agit. Abraham, id est Pater. Isac, id est indiuinitas Christi

455 inpassibilis. Aries, id est caro quam adsumpsit Dei Filius. (Sufer unum montium). Nimirum quod etsi idem locus esset in quo Abraham Isac disposuerat offerre, et in quo Dominus crucifixussus est. (22» Fides cooperabatur operibus illius. Id est, nisi fidelis 460 esset, filium suum non obtulisset ; et fides illius nihil profuisset nisi Deo obediens esset. Fides consummata est, id est exal-

tata est siue perfecta est. (23» Et subpleta est scriptura, id est libri legis. E? subpleta est. Id est, quia quod de eo scriptura narrat dicens : Crededat 465 Abraham, operibus conpleuit ad iustitiam, id est operis. Et hoc est quod Paulus dixit. E? swleta est. Hoc uno eodemque exemplo Iacobus et Paulus utuntur, sed Iacobus de fide operibus confirmanda dixit. Paulus autem de fide confirmanda maluit interpretari quam de operibus. Ideo, illud |secutus est quod 470 credidit Abraham uxorem suam insenectuteconcipere habentem 435/440 Augustinus, De fide e£ operibus 14, 21-22 (PL 40, 211-212) ; Isidorus, D;ff. 2, 35, 1536-138 (PL 85, 91 CD — 92 A). 436/434 Rom. 5, 28. 442/444 Hieronymus, Hebr. Quaest. in Gen. (ed. Lagatde 26, 24-28, r1). 443 Gen. 17, 4. 445 Gen. 21, 10. 448/449 Gen. 22, 35. 454 Isidotus, Qzaest. in Vet. Test., in Gen. 18, 5 (PL 83, 249 D). 455/456 Gen. 22, 2. 451/458 Adamnanus, De locis sanctis 1, 6 (ed. D. Meehan, SLH 5, Dublin, 1958, p. 51; CC 175, 191). 463/468 Augustinus, De diuersis quaest. LXX XIII 76, 1-2 (PL 40, 87-89) ; Isidorus, Diff. 2, 35, 136-138 (PL 85, ox CD ; 92 A). 464/465, 4«0 Rom. 4, 3.

454 pr. est] deus a7. K*

11f

COMM. IN EPIST. CATH., IAC.

I5

uterum mortificatum senectute confectum. Ad iwstiam. Id est,

noui testamenti, quia credit aeclesia corpora resurrectura de utero terre mortificato. Iacobus autem in Abraham opus offerendi filium secutus est, id est quia maluit de operibus fidem ostendere. Manchianus, doctor 47 5 adiuuantibus exemplum noster, hanc rem duorum apostulorum uno exemplo utentium

(tractauit?, et ad utrasque causas de clasibus uoluit similitudinem ponere que uno eodemque uento mouentur, sed non uno itinere currunt. Quae est ista similitudo quia tenet aec48 o lesia in doctoribus suis, quando de fide operibusque interpretantur ? Tenet et similitudinem settorrethe. Quando IIII stellas eleuat sursum, opera perfecta doctores docent que per corpus perficiuntur quod IIII elimentis consistit ; et quando III eleuantur, fides Trinitatis ostenditur predicari. Ef amicus 48 VA Dei apellatus est. Id est, Deus primo apellauit eum dicens : Non possum caelare amicum Abraham. Aliter. Amalech dicitur : Accipe que tua sunt. Vere amicus Dei es. (25» Rab, id est aeclesia gentium. Iesus, filius Nun, indicat Iesum Christum. Nuntii, id est apostoli. Funiculus de cocco 49 Oo indicat sanguinem Christi qui redemit aeclesiam.

(III, 1» Nolite plures magistri. Id est, quia docuit fidem operibus confirmari;

| et ut, si aliquis utrumque

teneret, non

festinaret principatum accipere. Apud Lodcen refertur hoc testimonium ad illum locum in quo ait : Sz? autem omnis homo 49 5

5o o

uelox. Id est, etsi «elox fuiset ad audiendum.

et tardus, non

festinaret ad principatum. Nolite $lures. Quo exemplo corripit suos auditores ? Id est, exemplo Domini fugientis in terra principatum. Et qua doctrina ? Id est, Domini dicentis apostolis suis : Nolite uocari rabbi, quia unus est magister wester. Nolite fieri magistri. Et deinde dices flures. Non plures, si unam fidem et babtismum docent, quia unus liber ad Iohannem ostensus est, et ad Ezechiel ostensus est unus liber. Isti

50

MA

o

duo libri separatim ostensi indicant quod unus liber, tota canonica scriptura, terret illos, ut non festinanter principatum appetissent dicens, scientes quod matus iudicium sumitis. M a-

4s, id est quia subiectus. Judicium, id est uindictam.

42» In multis enim, id est delictis ;etsi alios non suscipiamus. Id, ac si dixisset, sufficit nobis racionem dare de nostris delictis, etsi alios non suscipiamus. JNohe plures. Grigorius. Ne temerare sacra regimina quisquis (his? inpar est

488/489 Isidotus, Quaest. in Vet. 485/486 cf. Gen. 21, 22. 486 Gen. 18, 17. Test., in Iosue 2, 1-25 7, 4 (PL 83, 371 AB ; 574 C) ; Allegoriae 75 (PL 85, 111 A). 501/502 cf. 499/500 Mt. 22, 8. 496/491 cf. Io. 6, 15. 494/495 Iac. 1, 19. 510/512 Gregorius, Regula Pastoralis 1, 5 (PL 77, 16B). Apoc. 1o, 2 ; Ezech. 2, 9.

507/508 id usque suscipiamus] K* n zzarg., om. K

TIV

16

SCOTTI ANONYMI

audet e£ per concupiscentiam culminis ducatum percipiat perditionis. Hinc enim pie Iacobus prohibet dicens : Nolite $lures.

Duo magistri sunt : Deus, natura. Homo, donatione. Si quis in

uerbo non offendit, id est ac si dixisset, iste fieri magister debet

51; cuius doctrina perfecta est. Perfectus est wir. Id est, si recte

docet de incarnatione Christi et cruce et resurrectione et ascensione. |Potest etiam frenum circumcidere totum corpus, ac si

12r

dixisset, non sufficit, etiamsi in uerbo non offenderit nisi corpus

suum custodiat. Totwm corpus. Ideo, dixit totum, quia modi520 cum est de corpore liguam tantum custodire, nisi se per totum custodierit. Aliter. T'otwm, id est corpus aeclesiae cui preest. 43» Si autem aequis. Id est, indicat auditores luxoriosos, ut dicitur in Zacharia : Equi mis(si ujarii. Frena, id est precepta diuina. Ad consentiendwum nobis, id est ut doctoribus consen$25 tiant auditores.

«4» Naues. Id est, aeclesia in mare mundi huius gubernatur a lingua doctoris ad portum uitae. Q6» Vniuersitas iniquitatis lingua constituta. Id est, si in uerbo offendit doctor et in heresim

declinat, wniwersitas illi

53o ?niquitatis perueniet. Aliter. Lingua. constituitur, id est lingua Aeuae. Et inflammat. Id est, sufuscat opera linguae peruersitas. Rotam, id est propter ebdomadam. Znflammata a gehenna, id est futuro. (7» Bestiarum, id est ut leones. Ef uolucrum, id est aquilae et 555 corul. Ef serpentium. Id est, a pueris innocentibus tenentur. In archa autem Noe ista omnia donata sunt ; et cum continetur

in animalibus supra dictis omne genus animalium et bestiarum, quomodo dixit apostulos efiam ceterorum ? Id est, etiamsi fuisset aliqua natura, domanda esset |ut Paulus dixit : An gladius 540 et si aliqua creatura ? Aliter. Bestiae, id est callidi in prudentia

seculari. Volucres, id est astrologi. Serpentes, id est heretici. (8» Nullus hominum domare potest. Hominum, id. est, qui adhuc carnales sunt, ut Dominus ait in euangelio : Quem dicunt homines esse Filtum hominis ? De sanctis autem dicitur : s4s Ego dixi : Dii estis. Recte autem dixit linguam, et non subiungit suam, quia nemo potest linguam alterius sedule domare. Etiam suam uix potest. Sed tamen dicitur : Prohibe linguam tuam a malo. Et de Iob dicitur : Et non $eccawuit Iob labis suis, id est in hora temptationis, quia licet iustus fuerit, forsitan lingua 55o labitur.

523 Zach. r, 8-ro. 539/540 Rom. 8, 35.39. 6, 51, 49 (PL 75, 756 B). 543/644 Mt. 16, 15. Ps. 35, 14. 548 Iob r, 22.

540/541 Gregorius, Moralia 046 Ps. 81, 6. 547/6048

$27 lingua] K*, lingna K 932 a]/. est] in add. in zzarg. K* add. K* $49 forsitan] in ad. K*

542 potest] ati

rav

COMM. IN EPIST. CATH., IAC.

17

(95 Benedicimus Deum, id est in babtismo, et quando legimus canonicam scripturam. (105 Procedit benedictio uel maledictio. Deinde subiungit exemplum dicens : Nwmquid potest fons. Vt (est? inpossibile 555 hoc fieri in re, ita inpossibile illud in perfectione, ut laudemus

Deum et proximum maledicamus. Aliter. Benedictio et maledictio. Id est, siue generaliter omnes homines docet siue separabiliter ad Iudeum litteram obseruantem et incipientem euangelio credere, quia lex intellegitur maledictio, ut dicit Paulus : Qui $6o redemit nos de maledicto legis, ac si dixisset, inpossibile est, ut

litteram doceas et euangelium. Id est, ut non solues litteram et euangelium | obserues, quia dixit lex dentem fro dente, oculum $ro oculo, et odies inimicum. Euangelium autem docet qw: te percusserit in dexteram maxillam, et reliqua ; et dligite (nimacos $65 uestros ; siue contra hereticum et filosophum gentilem, scribam et fariseum loquitur. (125 Ficus, id est lex. Vuas, id est doctrina euangelii. (135 Quuis sapiens, id est qui recte intellegit quid scit. Littera obseruari debet uel secundum euangelium. E désciplinatus, 57» id est bono exemplo. ObPerationem suam, id est diligentiam doctrine. In mansuetudine sapientiae, id est doctrina euangelii in qua ostenditur mansuetudo indulgendi iniuria (et? paciendi. (14» Quod si zelum, id est contra euangelii doctrinam. Quia

15!

575 de doctore euangelico dixit /» mansuetudine sapientie, zelum apostolus addidit amarum, id est, ut dixit Paulus, habentes zelum sed non secundum scientiam. Aliter. Zelum amarum, id

est quia zelus est et bonus, ut dicitur : Zelus domus tuae comedit me. Habetis. Id est, ad Iudeos litteram obseruantes loquitur et 58o ad ereticos et filosophos et scribas et fariseos. E? contentiones. Deinde subiungitur 2n cordibus uestris, ac si dixisset, non super-

ficiae. Gloriari, id est in legis littera siue in heressi siue in filosophia. E£ mendaces, id est euangelio contradicendo, quia hec est ueritas subiuncta. 415» Nom est desursum discendens, quia omme datum | 38 desursum est. Sed terrena, id est quia zelum amarum et contenHones habet. Terrena, id est non caelestis. Animals, 1d est non

spiritalis. Diabolica, id est superstitiosa, et non est diuina. (17» Primum quidem pudica est. Gregorius. Id est, quia caste 59o intellegitur. Augustinus. Pacifica. Id est, quia minime de se iungitur a sotietate proximorum. Modesía, id est quia indul564/565 563/564 Mt. 5, 39. 562/563 Exod. 21, 24. 559/550 Gal. 3, 15. 585 lac. 1, 17. 518/079 Ps. 68, 10. 576/509? Rom. ro, 2. Mt. 5, 44589/590 Gregorius ... Augustinus ?

565 filiosophum] K, filosophum K*

15V

18

SCOTTI ANONYMI

gentiam docet. Non 4udicans sine simulatione, id est sine causa, quia Dominus dicit : Nolite iudicare, et reliqua. Aliter. Non

iudicans, ac si dixisset, non est ista sapientia. Iwdicans, id est 595 false.

(18) Seminatur. Id est, sapientia seminatur. Fructus. Id est, premia promittit. Iustitia est, id est omnium uirtutum, quia Pilagius loquitur de iustitia dicens, sicut lurica multis armellts texitur, «/a justitia mu'tis uirtutibus ornatur. In $ace, id est in 6oo celo. Facientibus pacem, id est hic.

605

(IV, x» Vnde bella et lites. Quod de zelo amaro et contentionibus, id est ad Iudeos etiam nunc loquitur. Bella et lites, id est contra doctores euangelii. Ex conpiscentiis uestris. Id est, de amore legis Iudeo, filosophia filosopho, et heresis heretico. In membris, id est maxime in linguis. (2» Concupiscitis. Id est, fidem aeclesiae distruere. Ef non habebitis, id est quia inde maior crescet. Occidistis, id est ut

Stefano fecistis. Et zelatis, id est eos quos non potestis prohibere. Litigatis. Id est, (hoc) etiam de infidelibus intellegitur. 610 Ideo, dicitur «on bene jfostulatis, quia non recte postulat | quis aliquid a Deo, si litigiosus est, ut i» concupiscentiis uestris. 43» Insumatis, ac si dixisset : Non capietis, quandiu estis in concupiscentiis uestris. (4» Adulteri, id est non uocatiuo sed nominatiuo casu. Id est, 615 Iudeos et filosophos et hereticos. Apostulus enim ait "on adulterantes uerbum Dei. Amor mundi adulterat animam. Amor fabricatoris mundi castificat animam. Hironimus ait. Iq:;micus Dei esse quan(doque) constituitur uoluntas mundi uoluntati Dei (prefertur». Amicitia, id est per concupiscentias, 620 concordat huic testimonio : Nemo potest duobus dominis seruiYe. Quicunque ergo uoluerit amicus esse seculi. Qui ergo, adpropinquante mundi fine, non gaudet, amicum se illius esse testatur atque per hoc inimicus Dei esse conuincitur. Voluerit. Quanto magis si perficerit. 625 (5» Aut $utatis quia inaniter, 1d est quia increpauit Iudeos et hereticos et filosophos dicens : quia s? zelum amarum, et alibi: Vnde bella et lites. Aut putatis quia 1naniter. Id est, quasi non fuisset in uobis, quia ego argui. Scriptura, id est supra dicta sententia eiusdem apostuli. Ad inwidiam. ldeo, putatis quia 593 Mt. 7, 1. 598/599 Pelagius, Expos. im Epbes. (ed. A. Souter, TS 9, 2, 383). 608 cf. Act. 7, 59-60. 615/616 2 Cor. 2, 17. 615/616 Hieronymus ? 620/621 Mt. 6, 24. 621/624 Gregorius, Hom. in Euang. 1, bozt. 1, 5 (PL 76, 1079 C).

603 conpiscentiis] K, concupiscentiis K* 611 litigiosus] K*, litigios K hironimus] K, hieronimus K* 620 concordat] aut adZ. K*

617

14F

COMM. IN EPIST. CATH., IAC.

I9

630 1naniter locutus essem. S$iritus, id est uestrae concupiscentiae

contra euangelium inuidiam habens. (6» Maiorem dat gratiam. Dat, id est scriptura auditoribus eius, sicut Paulus ait ad aedificationem fidei. Addet | gratiam audientibus. Aliter. Gratia, id est subiuncta, ut ait : Hwmibus 655 autem dat gratiam, id est euangelio obedientibus. Swperbis ressistit. Resistii. Superbia atque inuidia hic conueniunt. Bannbannus. Aut $4fabis. Nescitis, deinde uero putatis. 44 inuidiam, id est contra inuidiam. S$?ritus, id est sanctus. Profler quia dicit, id est quia predixit : Concupiscit spiritus. Huwmi640 libus autem dat gratiam. Hec est maior gratia. (7» Subditi igitur, id est quia dicit swperbis resistit. (85 Adpropinquante Deo, id est non loco sed sensu, quomodo accedit ad eum qui inmundus est. Emundate manus, id est opera exterius. Purificate corda, id est quia intus est. 64; 49» Miseri estote, id est in oculis uestris. Lugete, id est animo. Plorate, id est lacrimis. Résus uester, id est pro operibus carnis. Et gaudium, id est, animo pertinet. (xx) Nolite detrahere alter alterum. Id est, generaliter omni aeclesiae

dicitur,

maxime

doctoribus

noui

testamenti.

Id

65o est, ne illi rigidi fuissent Iudeis obseruantibus ut potuissent (eos) inuitare ad legem ueritatis. Detrahit legi, id est quia lex dicit : Diliges proximum tuum. Detrahit legi. Id est, quia parui pendit legem obseruare. Ef iudicat legem, id est contempnat legem quasi si nihil esset legis translatio. Non es factor 655 legis, id est ut potuisses aliquid addere aut mutare. (12) Sed et iudex, qui potest perdere, id est Iudeos. |Et liberare, id est Christianos. Consuetudo scripturarum (est? ponere prius tristitia(m» et postea letitia(m5, ut occidam et uiuifi660

cabo. Perdere malos et liberare, id est bonos. (13» Hodi an cras. Id est, de diebus aut annis dicitur.

(14» Vapor, id est in conparatione aeternitatis. (15» Si Deus woluerit. De preterito tempore uult Brecannus hoc dici, quia Dominus habet in prescientia quia est et quia fuit. Hoc an tllud. Id est, ibimus e£ lucrum faciemus. 665 417» Scientà igitur. Id est, de omni epistola intellegitur ab illo loco in quo dicitur omne gaudium.

(V, x» Agete nunc, diuites. Id est, de opere docet post scientiam quia dicitur scienti 2gitur bonum, et reliqua. Ideo addidit nunc, id est quandiu potestis bene facere. Qui sunt isti d?uiles, 67o modo predixit, ut /n superbis uestris. In miseriis, quae adue633 Eph. 4, 29.

658/659 Deut. 32, 59.

666 Iac. 1, 2.

668 Iac. 1, 17.

634 humibus] K, humilibus K* 632 maiorem] autem a4Z. K* legi K* ^ 660 hodi] K, hodie K*

14Y

652 lege] K,

T5P

20

SCOTTI ANONYMI

nient uobis subiungit quae sunt iste miseriae dicens westimenta uestra. De uindicta eorum uel maxime minatur. (2» Diuitiae uestrae putrefactae sunt. Id est, generaliter pro omni substantia eorum intelleguntur diwitiae. Et uestimenta uestra, id est quia illud (mandatum) euangelii non inpleuit : Nudus fui et co(opyeruisti me. (35 In testimonium uobis, id est doloris de diuitis putrescentibus. Et auditorum auaritia per ista uerba reprehenditur. Tamquam 72gnis, id est subplicii. /» nouissimis diebus, id est o

mortis uel iudicii ; siue supra dicti |d?uites, id est Iudeos et scri-

o

ba et farisei et filosophos et hereticos. A«rum, id est sensus superstitiosae doctrine. Argentum, id est sermo eloquentiae. (45 Ecce merces operariorum. Id est, postquam reprehensa est diuitum auaritia in putrescentibus diuitis, etiam in non reddenda mercede operarii arguntur. Allegoria. D?wites, isti Iudei et filosophi, et reliqua. Operarii sunt apostoli, qui uoluerunt fructum de illis congregare. Merces. Id est, fidem debebant. Hieronimus. Bonum duplex, an sollicitudinibus saeculi carere an uirginitatis premia expectare. Clamat. Alibi : Sanguis fratris tui. clamat. Hoc non uoce sed accusatione. Aures Domini, id est dum dignatur audire. exercitum siue omnipotentis.

Sabahot, id est

(5» Epulatt estis. Id est, de gula arguuntur. Deinde subiungit ubi epulantur. Super terram, id est, non ut Paulus dicit «ostra

conuersattio, et reliqua. Deinde luxoria reprehenditur et crescit de auaritia diuitum homicidium. (65 Occidistis, id est ut augeantur diuitiae, occidisti(s) iustwm. Si de Christo intellegas, hoc d?wites Tudeos intellegere debes. Non resistit uobis. Hec et iustitia malis non resistere. (75 Pacientes esto fratres, id est post increpationem peruersorum ad iustorum consolationem sermo conuertitur. Vsque aduentum Domini, id est in iudicio siue in morte. Temporaneum, id est quia prius | maturum sit. Serotinum, id est quia tardius maturescit. Fructus temporei sunt quos stipendiis militiae preVA

sentis aquirimus, id est fides atque sinceritas mentis, cordis be-

neuolentia, corporis temperantia, contemptus mali, adpetitus boni, tranquillitas masuetudinis, puritas castitatis. Serotinei sunt quos post emeritum seruitem in ill(i»us seculi retributione capiemus adquisitio rerum inmortalium, heditas caelestium, 710 prosperitas eternorum. 676 Mt. 25, 36.

688 Hieronymus ?

690 Gen. 4, 1.

691/692 Eucherius,

pru 2 (ed. C. Wotke, CSEL 31, 140) ; Isidorus, Eyz. 7, 1, 7. 4233120.

694 nostra] autem aZ. K* in marg. 700 esto] K, estote K* seruitutem K* 709 heditas] K, hereditas K*

694/695

«08 seruitem] K,

COMM. IN EPIST. CATH., IAC.

21

(9» Ante ianuam, in mortis hora autem dubietas iudicii. : X10» Exemplum accipite, Id est, post exemplum (ag»ricule de martiribus exemplum ponit. Laboris, id est corporis per martirium. Patentiae, id est animo per fidem. Per frofetas 715 quia omnes martirium passi sunt, qui sustinuerunt. Kr» Sufferentiam Iob audistis,id est quia sub lege fuit. Ideo, dicitur audistis Iob et uidistis finem Domini, id est in retribuen-

do Iob. Et finem Domni, id est in passione. Subiungit cur passus est dicens quia misericors Dominus et miserator. 729. (125 Ante omnia autem, id est que restant in finem epistolae. Neque per celum subiungitur, quia tromus Dei est ; neque per terram, id est quia scabellum pedum eius est. (135 Tristatur aliquis uestrum, id est quia per diabolum accipit tristitiam. Oret ; aequo animo ? Id est, quia in tristia 725 duplicitas ostenditur. Oret, id est mente. Psallat, id est ore. | 16v

Simile huic quia apostulus ait : Oram ef mente, oram et spiritu. Salam mente, bsalam et spiritu. (145 Infirmatur quis n uobis ? Id est, quia usque huc animarum medicus fuit, etiam nunc corporum esse. O/eo, id est in 73o quo laboris consolatio doloris refectio efficitur.

(15» Saluabit infirmum, id est siue in anima siue in corpore. Ideo subiungit ef s? in feccatis sit, dimitientur ei. (165 Confitemini ergo. Id est, quia dixit dimittentur. Confitemini, id est aliquando pro gratias agam ponitur, ut : Confiteor 755 tibi, Pater, aliquando pro peccatis dimittendis, ut : Confitemini

alterutrum. Deprecatio iusti adsidua. Adsiduitas orandi nobis prestat auxilium. (17» Helias homo erat, in quo ostenditur, quia Lomo erat similis nobis passibilis. Id est, passus est multa pro Deo, 74o siue de fragilitate passibilitas dicitur. Subiungit autem, in quo ostenditur quia rultum ualet deprecatio susti adsidua dicens, et oratione orauit. Ista autem de fide confirmanda dicuntur. Ef non bluit annos III. Ne ostenderetur, quia uindictam tantum postulare(t», subiungit dicens : 418» Et rursum orauit; et caelum dedit bluuiam. 1I siccitatis, 75 id est ante legem et sub lege et in principio gratiae. Ef caelum,id est apostoli. Pluuia, id est praedicatio. Aliter. III (anni». Id est, ab Adam usque ad Noe, et a Noe usque ad Habraham, et ab Habraham usque ad Dauid. Deinde pluit, id est Salamo75o ne templum Domino aedificanti et in pace regnanti. | Pluuiale 421/722 Mt. 5, 34.

$426 1 Cot. 14, 15.

(ed. C. Wotke, CSEL 21, 105).

433/436 Eucherius, Imsruciiones 1

9434/1335 Mt. 11, 25.

in Euang. 2, bom. 31, 2 (PL 76, 1228 C).

746 Gregorius, Hoz.

746/741 Gregorius, Moralia 17, 51, 48 ;

19, 7, 13 (PL 76, 35 D - 34 A ; 105 B).

714 profetas] id est, non de uno a4. K* in marg. 749 est] in adZ. K* 745 III] 227. anni K* zn zzarg.

$24 tristia] K, tristitia K*

LOL

22

SCOTTI ANONYMI

tempus Christi esse designatur. Siue III anni isti et menses VI tempus anticristi significant. Deinde pluit. Id est, in pace aeclesiae cessantis modico tempore. (195 Si quis ex uobis errauerit a. ueritate. Id est, qui extra 755

36 -

aeclesiam exiuit, et bresbiteros non induxit ut orarent pro eo,

postquam peccauit ; et nunc subsequenti sermone neglegentiam doctoris excitat dicens : e£ conuerterit quis eum. (20» Saluabit animam eius a morte. Id est, doctor animam suam saluat a morte, hoc est a reatu sanguinis auditoris, ut est illud : Nisi adnuntiaueris iniquo iniQ(qui»tatem suam, sanguinem eius de manu tua requiram. Ideo ait a morte, quia multa peccata doctoris subripiunt in neglegentia doctrinae. Cui rei similis est doctor, quando animam conuertit ? Similis est speculatori speculanti de turre et indicanti hostis insidias. Deinde non solum animam suam saluat sed et ciuium. Ita duplex bonum efficitur doctoribus et auditoribus hobedientibus et contra hostem pugnantibus. Fratres, Iacobi.

qi) o

TI

XIV, 4» Inimicus Dei constituitur. Qui enim ardenter diligimus grauiter a nobis sublata suspiramus. Quibus modis intellegetur Deus? An quia sine peccato est, an quia peccata condonat, an quia creatura non est sed creator, an quia non adorat sed adoratur ? Quibus modis negatur Deus? III, per ignorantiam, per consuetudinem, per infirmitatem. Quibus modis interrogat Deus humanum genus ? Id est, |aut per peregrinationem, ut Habraham ; aut per dolorem, ut Iob ;

aut per oculta misteria, ut Paulus. Quibus modis loquitur Deus ad humanam creaturam ? Aut 78 o

per semet ipsum, aut per creaturam angelicam.

Quid continetur in epistolis aut canonica scriptura ? Carmen et lamentatio et uexax «xx In sempiterno regno, in penitentia, in subpliciis aeternis xxx (Christus? Dei et Domini nostri seruum ostendit se exu785 tum a ueteri lege, ut Paulus ait : Formam) serui accipiens.

XL 1» Quare ponitur ista coniunctio, id est Jesu Christi ? Quia in utroque Dominus (exprimitur». Martioni uidetur 251/752 Augustinus, De ciuitate Dei 20, 13 (ed. B. Dombart-A. Kalb, CC 48, 721-

722).

| 960/761 Ezech.

3, 18; 35, 8-9.

*71/9:3 Hibern.

Ps.-Isidorus, De

uetere et nouo test. quaest. (21» (PL 85, 203 B ; ed. R. McNally, Tradi£io 19, 1965, 49 ; infra, p. 200). 176/**8 Gregorius, Moralia 28, 4, 13 (PL 76, 453 CD - 454 D). *85 Phil. 2, 7. 786/789 Hieronymus, Cozz. in Epist. ad Gal. 1, 1 (PL 26, 357 A).

765 insidias] K*, indias K

*?8$ martioni] enim agg. K*

173

COMM. IN EPIST. CATH., IAC.

23

Iesum negare et corpus eius, Iudeis et Fotino Christum negare,

quia Deus est. Alexander Philipo wocawit pueros suos et dvwisit illis regnum suum, cum adhuc wiueret ; et exit ex eis radix peccatrix, Anthio-

19o chus, filius Antiochi, (quv» regnawit in Siria amno centisimo (tricesimo septimo» regni Grecorum. Im diebus illis exierunt. filii iniqui et suaderunt multis dicentes : Eamus, disputamus testamenium cwm gentilibus quae circum sunt. Et abierunt ad vegem et dedit eis rex potestatem, ut facerent iustitias gentium. In 795 centisimo eli XL et tertio ascendisset in Israel in multitudine graui ; el factus est planctus magnus $n Israel. Et bost duos annos misil principem iributorum, el percussit eam, et reliqua. Et mortwus est Antiochus anno nono ei quadragentisimo et XXX. KI, 2» Omne gaudium presens non est omne, quia in tormen8oo tis | finitur in futuro, ut ueritas ait : Vae his qui rident nunc, quia lugebunt. Sed omne quod hic initiatur per fidem et in futuro inplebitur per speciem, ut dicitur : E? gaudium mewm in uobis et gaudium uestrum inplebitur. Omne gaudiwm in uarias temptationes, ut Rebecca et Isac, risus et patientia. $os

Pvaires mei. IIII modis fratres contubernio, secundum Deum.

dicuntur,

natura, gente,

I, 5» Si quis uestrum. Solet res dubium esse in sermone cum tenet firmitatem in corde. Postulare II modis fit a Domino, fidelitate, ut 1bi Zentauerunt

$10 Dew, in. cordibus suis, ui pelerent escas animabus suis. Et postulat i» fide, ut si quis uestrum, et reliqua. «I, 12» Beatus. Quibus modis dicitur ? III modis. Diues in bonis, cui predicatur uita post mortem, qui adeptus est caelestem beatitudinem ; idcirco beatitudinis appellatione utitur, 81; ut tantorum spe premiorum labores huciujs uite tollerabilius

patiamur preciosaque omnia possidet, et indeficientes diuitias obtenet. Vr a wiriute nomen accepit, et mulier a mollitia, 1d est fragilitate. Augustinus dicit. Corona grecum, id est uictoria. Es-

3:0.

to fidelis. Nemo coronabitur lamina ductilia.

(1,20) Ira de perturbata mente procedit. Iustitiam Dei non

294/795 792/194 1 Mac. 1, 12. 790/792 1 Mac. 1, 11. 289/390 1 Mac. 1, 7. 998 1 Mac. 1, 495/797 1 Mac. 1, 22-23. — 994/198 1 Mac. 1,30. i Mac.ri,14. 805 801/802 Lc. 6, 25. — 803/804 Io. 15, 11. 32. | 998/799 1 Mac. 6, 16. Hieronymus, De nozt. Hebr. (ed. Lagarde 74, 16/5:7451295176512015/785152:: 81226): 806/80? Hieronymus, De perpetua uirginitate 14 (PL 25, 206 D) ; Isidorus, Eyzz. 9, 6

818/819 Caesarius Arelatensis, Serz/o 45, 1 (ed. 810/811 Ps. 77, 18. 8-10. G. Morin, CC 103, 190) ;Collectio Canonum Hibernensis 46, 25 (ed. H. Wasserschleben, Die irische Kanonensammlung, Leipzig, 1885, p. 191). — 819/820 GregoApoc. 2, 1o. rius, Ho. in Execb. 2, bom. 9, 18 (PL 76, 1054 B).

789 exit] K, exiit K* infidelitate a7. K*

793 gentilibus] K, gentibus K*

809 fidelitate] et

24

SCOTTI ANONYMI

operatur, quia dum perturbata mens iuditium sue rationis exasperat, omne quae furor sugesserit rectum putat. Per iram gratia uitae socialis ammittitur sicut scriptum est : Noli ésse adsiduus cum Aomine iracundo, et reliqua. ; 82 5 Duobus modis | proximus diligitur : Quod non uis fier? ; et quecumque uultis, et reliqua. KII, 13» Superexaltat autem misericordia. Si uis perfectus esse, uade ; et diwitibus huius saeculi brecibe, ne superbe sapiant in 1ncerto diwitiarum suarum. KII, 19» Et demones credunt. Fidem autem que potest saluare 85 o expressit apostulus dicens : /» Christo enim Iesu neque circumcisto quicquam «ualet neque preputium, sed fides que per dilectionem operatur. Bene. Si autem male et non bene operatur, procul dubio secundum apostolum Iacobum : Fides in semet 85 5 tbsa, st non habeat opera, mortua est ; qui rursus ait : Sé fidem quis dicat (se) habere usque saluare eum. Iam de amore quid dicam, sine quo fides nihil prodest ? Spes uero sine amore esse non potest. Denique, ut ait apostolus Iacobus : E? demones credunt el contremescunt, nec tamen sperant uel amant. Sed 84 o potius quia speramus, et amamus, credendo (Dominum? uenturum esse, formidant. Propter quod et apostulos fidem quae per dilectionem operatur, adprobat atque commodat, que utique sine spe non potest. Proinde nec amor sine spe est nec sine amore spes nec utrumque sine fide. 84

A

18v

(II, 2» In multis enim offendimus omnes. Vt apostulus : Vi-

deo aliam in membris meis repugnantem legi mentis meae, quia non tustificabitur in conspectu tuo omnis wiuens. III, 5» Ecce quantus ignis. Quot sunt genera quibus nominatur ignis ? Primum genus est ignis presens ; II genus, forni-

85 o cationis ; III, conpunctionis ; IIII, caritatis ; V, Dei misericordiae ; VI, iudicii ; VII, inferni.

(1I, 8» Liguam autem, et reliqua. Preter hos quibus donatum est a Deo, II modi (sunt quibus) zn labiis delinquimus,

cum aut iniusta dicimus, aut iusta. | reticimus ; nam etsi ali-

85 VA

quando (et tacere» culpa non esset, bvofeta non diceret : Ve mihi, quia iacu, (II, 14» Zelum amarum. De principatu dixit pro inuidia doctorum aliis doctoribus. 823/824 Prou. 22, 24.

825 'Tob. 4, 16.

826 Mt. 7, 12.

831/833 Gal 5, 6. — 835/836 lac. z, 17. — 836/837 lac. 826/829 2, 14.

Mt. 19, 21.

832/844

Isidorus, Diff. 2, 36, 140 (PL 85, 92 B). 838/839 Iac. 2, 19. 845/846 Rom. 7; 23: 847 Ps. 142, 2. 853/856 Gregorius, Moralia 5, 10, 17 (PL 75, 608 B).

855/856 Is. 6, 5.

825 quod] tibi z4Z. K*

832 liguam] K, linguam K*

19F

COMM. IN EPIST. CATH,, IAC.

25

. Quibus modis fit inuidia ? III, contra eum, qui sit ante te 86o postque et econtra.

De cupiditate procedit zelus, a zelo blasfemia eo quod male in aie ut dicitur :Delectare n Domino, et dabit tibi petitionis

ue.

XIV, 4» Adulteri, nescitis. Adulteri sunt omnes qui adultera86; re cupiunt fide(m» et sapientia(m». Dura uehementer nec palpauit *** a dolendo quos uoluit reparare sanando. Adwlteri, nescitis. Sed nisi de corruptione erubuerit, etiam Adam prolixos illos castos redire non concupiscit. Confundetur ergo ut redeat que se iactabat. Ne rediret superbia, inpediebat $7o anime reditum quia increpat. Peccata non fecit sed peccatum ostendit, quia amor huius mundi adulterat animam. Amor fabricatoris mundi castificat animam. (IV, rr» BÍ $udicat legem. llle iudicat legem qui dicit aliquid non iuste esse preceptum et ignorantiam non habere 875 peccatum.

Misericors, eo quod misereatur his qui nondum in seculo aduenerunt, sicut scriptum est : Misericors ei museralor Dominus. Miserator autem est (ille qui» miserat illis qui conuersionem faciunt in lege eius. Gregorius dicit : M?sericors 88o est, qui a. fietate ad. proximum mouetur. Misericordia a masero corde wocata est eo quod wnusquisque intuetur quempiam maserum | atque ei conpatiens dum dolore animi tangitur. Ipse cor miserum, facit, ut eum a miseria liberet. Multum ualet auxilium orandi nobis. Sedulitas in aduersis prestat qui conuerti 885 fecerit ut : Erue eos a morte qui ducuntur, et non cesses liberare eos. Si enim magne mercedis est a morte carnem eripere quandoque moriturum, quanti meriti est a morte animam liberare in caelaesti patria sine fine uicturam. VII modis remittuntur peccata. Prima remissio est per bab89o tismum ; II, per martirium ; III, per helemosinam ; IIII, per hoc quod remittimus peccata fratribus nostris ; V, cum conuer-

terit quis peccatorem ab errore uitae suae ; VI, per habundantiam caritatis ; VII, per penitentiam ueram, ut ibi : E? tu rema-

sisti impietatem peccati mei. 389;

Omnes

sanctae

pacis

amatores

summo

studio

locum

839/860 Te Old Irisb Penitential IV,19 (ed. L. Bieler, SLH 5, Dublin, 1965, p. 269). 878/883 Gregorius, Moralia 20, 32, 65 877/818 Ps. 110, 4. 862/863 Ps. 36, 4. 889/894 Origenes, In Leuit. Hoz. 2, 4 885/886 Prou. 24, 11. (PL 76, 175 B). (ed. W. Baehrens, GCS 6, 295-296) ; Poenitentiale Cummiani 2 ; Poenitentiale Bigotia893/894 num 29 (ed. L. Bieler, SLH 5, Dublin, 1965, p. 108-111; p. 202-203). Ps-2215.5-

$18 misetat] K, misereatur K* 862 petitionis] cordis 227. K* 888 caelesti] K, caelestia K* intuetur K*

881 intueatur]

19V

26

SCOTTI ANONYMI

querunt. Hunc querentes inueniunt ; hunc inuenientes tenent, scientes peccatorum remissionem. Vel ubi uel quando uel qualibus detur ? Vbi quippe nisi in catholicae matris sinu? Quando, nisi ante uenturi exitus diem, ut apostulus dicit: 9oo Ecce nunc tempus acceptabile, et reliqua. Et querite Dominum dum inuenire fotest, et reliqua. Qualibus, nisi his qui ad imitationem paruulorum magisteria humilitate formantur, quibus dicitur : Snite paruulos | et reliqua usque faliwm est enim vegmum caelorum. Paruuli,qui ergo, nisi catholica aeclesia ueri mar9o5 tires sunt ? Dicatur recte : Awro locus est im quo confletur, quo non

20r

clarescit anima fulgore aeternae pulcritudinis nisi, ut ita dicam,

prius arserit in officina caritatis. Nullomodo possunt se dicere habere caritatem qui diuidunt unitatem. Veritas enim una est. 910 Gregorius. Sacra scriptura sicut mysteriis prudentes exercet, ita plerumque superficie simplices vefouet. Epistolae breues in uerbis, longe ?n sententiis, ut raro inueniatur qui 2» earum lectione ceciati. Hieronimus. Augustinus dixit. Misisti ad me aepistolam, immo pene librum pro magnitudine. 915

XI, 1» Jacobus.

Adiecio silabae, ut est Dauida.

Sicut flos

foeni. Esaias dixit ante Iacobum. Abraham non ex operibus iusti(ficatus est», cum alibi dicitur : Nemo ex operibus legis tustificatur. Legis opera bibertita esse noscuntur,in sacramentis

et moribus. Ad sacramenta pertinet circumcisio, et reliqua. 920 Àd mores «on occides. Omnis natura bestiarum sx«. Tribus modis tueant omnia animantia uitam, cauitione, fortitudine, uelocitate. Tribus modis uincitur homo, fortitudine, uelocitate, pulcritudine.

925.

Nwmqutid ficus potest ***. III(I»? modis inpossibile fit |aut natura aut inperitia aut

infirmitate aut amicitia.

(IV, 3» Petitis usque male petitis. Frustra enim adsumitur penitentia in uoce cum non habetur in corde. 9,9 (85 Adpropinquante Deo. Non sunt loco sed sensu. Adfropinquabit uobis, in adiutorio.

900 2 Cor. 6.2.

900/901 Is. 55, 6. 903/904 Mt. 19, 14. 906 Iob. 28, rz. 908/909 Augustinus, In Episz. Iobannis, tract. 2, 3(PL 35, 1992). 910/911 Gregorius, Moralia, Epist. Dedic. 4 (PL 75, 515 A). 911/913 Hieronymus, Eis7. 53, 9 (ed. I. Hilberg, CSEL 54, 1, 463). 914/915 Augustinus ? 915/916 Iac. 1, 10 ; Is. 40, 6. 917/918 Gal. 2, 16. 920 Exod. 2o, 13. 925 Tac. 3, 12.

dd caritatis] agustinus adZ. K*

912 lectione] non 47. K*

916 non] ne aZZ.

20V

COMM. IN EPIST. CATH,, IAC.

27

(135 Faciemus autem aut illud more ueteris scripturae non ponere personas aut locum. (175 Peccatum. ITI modis fit : ignorantia, ut fuit Paulus ; in95; firmitate, ut Petrus ; consuetudine, ut Iudei. IIII modus adi-

tur : qui fit excusatione, ut heretici.

(V, 125 Est, est ; non, non. Propter interiorem et exteriorem

hominem. «185 Confitemini alterutrum. Quiescat hic partium iniqua 940 diuersitas quatenus (unus) repudiatur, et alius preelegitur. 934/936 Gregorius, Moralia 25, 11, 28 (PL 76, 339 A). ET I6.

937/938 Isidorus, Eyz.

Incipit Petri (Epistola? Prima

20Y

4I, r» Peirus, id est grece et latine, ut Ceffas sirum et

ebreum est. Ideo, dicitur Petrus a petra, quia latinum est et

VA

Io

interpretatur agnoscens, quia grece est hoc nomen, si rei an uicissitudinis obseruat. Vicissitudinis, id est quia ordinem dixit Simon : T'u es Christus Filius Dei uiui. Deinde uicissim Dominus ait : E? ego dico tibi : Tw es Petrus. Rem autem obseruat, quia agnoscens dixit : T'« es Christus. Vnicuique credenti in petram, quae est Christus, unicuique autem aeclaesia nomen Petri largitum est. Aostolus, id est missus. Qui fuit missus in lege, incipit esse Christi. Electis aduenis, id est quia elegit eos Deus in Habraham. Dispersionem Pont? isdem Iacobus scripsit, licet proprietatem

locorum

non

conme|[morat.

Asa,

id

; est minima. 1; (2) Secundum jprescientiam Dei Patris. Ali dicunt quod predixit de electis idem esse secundum frescientiam. Aliter. Secundum jrescientiam, id est quia meus apostulatus et quia Petrus essem. Electio et prescientia duae iste sunt creatore. Quomodo prescientia dicitur illi cui omnia presentia sunt, siue preterita 2 o siue futura ? Id est, more humano. Id est, antequam homo sciat. Electio, id est quasi esset setonda. Licet in creatore ordo uicissitudinis non dicendus, tamen more humano prescientia prior (est». I» sanctificationem Spiritus, id est Spiritus sanctificatio, quando inpletur. Quod in presentia fuit 2» sancti2 ficationem Spiritus, id est spiritus animarum per apostolorum predicationem. Aliter. S$iritus sanctificationem (intellegimus», VA

quando in animabus sanctificatur per fidem, ut dicitur, sancti-

ficetur non in te sed in nobis. Asferstonem sanguinis, siue in predicanda Christi passione siue in effusione sanguinis per 3 o martyrium. Confessoribus exemplum sanguinis Christi intellegitur. Gratia, id est qua donantur peccata siue in doctrina Spiritus sancti siue in penitentia. E? fax, id est qua iungitur homo ad Deum, siue pax inter animam et corpus, et inter te et proximum, deinde inter te et Deum. Pax conseruat gratiam 55 quia prior uacua est sine altera. Pax (docetur per» exemplum Domini dicentis : n quamcumque ciuitatem aut castellum 1ntra-

Epistula Petri I 2/5 Isidotus, E£yzm. 7, 9, 2-6. 3/8 Hieronymus, De nom. Hebr. (ed. Lagarde 65, 18); Breuiarium Apostolorum (ed. E.A. Lowe, JTS, 27, 1925, 368). 6 Mt. 16, 16. * Mt. 16, 18. 8 Mt. 16, 16. 8/10 Hieronymus, Cozzz. in Euang. Mattb. 3,1. 75/77 (ed. D. Hurst-M. Adtiaen, CC 77, 141). 9 cf. 1 Cor. 1o, 4. 10 Isidorus, Eyz. 7, 9, 1. Dei 18, 2, 2 (ed. B. Dombart-A. Kalb, CC 48, 594).

Epistula Petri I — 153li K*

13/14 Augustinus, De ciuitate 36/3? Mt. 10, 11-12.

35 quia] K*, qui K

2t

COMM. IN EPIST. CATH., I PETRI

29

ueritis primum dicite : Pax huic domui, et : Pax uobiscum, ut memores essetis beneficiorum Dei. (3» Benedictus Deus. De uocatione gentium | Petrus ait. 4o Benedictus homo, id est dono accidenti. Deus, natura. Benedictus Deus, cui soli reddenda est benedictio, qui potuit auferre

maledictionem peccati Adeae, ut Hieronimus dicit. Aut eum benedicit omnis creatura ut : Benedicite omnia opera Domini Dominum. Et Pater Domini nostri Iesu Christi, id est quasi 4; facies

a capite,

et brachium

a latere.

I» spem

wiuam,

id

est uitae eternae. (4» Incorruptibilem, id est in conparatione terre repromissionis. Incorruptibilem, id est eternam. Incontaminatam, id est

sine ullo peccato. Et inmarciscibilem, id est sine ulla munitione. so Conseruatam, Id est, Dominus indicauit a quo tempore, id est ab origine mundi. Brecannus dicit ut transgressione angelorum ideo incorruptibilis, et reliqua, quia in caelis conseruatur. (5» Qui in uirtute Dei, id est Dei gratia. Per fidem, id est contra heresim dicentem quia qui custodiuntur a uirtute Dei 55 non possunt peccare, nobis autem que culpa est qui non custodimur. Deinde subiungit excludens eorum perfidiam dicens er fidem. In tempore nouissimo, iudicii. 46» Modicum nunc si oportet contristari. Id est, quia nunc de

hereditate incorruptibili et salute reparata dicit, ideo subiun6o git uiam per quam uenitur ad eam dicens modicum. (75 In laudem, id est, ut dicetur : Venite, benedicti. Et gloriam, id est inmortalitatis. Et honorem, id est premia. | (95 Sic dicit Brecannus. F/nem fidei, id est quando tribuetur hereditas, et quia per fidem credebatur. 1o» De qua salute. Coniungit de salute que animabus sit in 6 nouo testamento, et de illa salute in futuro quia per istam illa incipitur.

411» Scrutantes in. quo, id est in Christo. Vt quale tempus,

id est salutis, ut Paulus ait : Ecce nunc tempus acceptabile. yo Ecce nunc dies salutis. Eas assiones, id est que de Christo leguntur. Ef fosterioraes glorias, id est uirtutes multae que Christus perficit ; siue de sanctis utrumque intellegitur. (12) Per eos qui euangelizas que *e*. Spiritu sancto. Id est, ille Spiritus, qui in prophetis loquebatur, iste est qui in apos75 tolis euangelizauit. /n quem desiderant prospicere, a.c si dixisset: Credite illius promissionibus 7» quem angel? desiderant, qui 37/38 Hieronymus, Com. in Euang. Mattb. 1, l. 1616-1623 37 Io. 20, 19. 41/44 Hieronymus, Cozzz. in Danielem (ed. D. Hurst-M. Adriaen, CC 77, 68). 69/70 2 Cor. 6, 2. 61 Mt. 25, 34. 43/44 Dan. 3, 57. 4-

57 nouissimo] id est a47. K*

$6 qui] K, quia K*

2rV

30

SCOTTI ANONYMI

non mentietur. Et heresim hic excludit quae dicit Spiritum

sanctum creaturam esse.

(13» Propter quod, id est quia predixit. Vobis autem minis8o trabant. Succinti lumbos mentis. Id est, hucusque uitia corporalia abscidit. Nunc autem uitia aemundat. Lwmbos mentis succingere est hanc etiam a cogitationibus restringere ; lumbos carnis succingere luxoriam ab afectu refrenare. Sobr?i subiungit, quia sobrietas in malo nihil prodest dicens, perjecte. 8s. (14) Quasi filii obedientiae, id est Christi dicitur : Factus est obediens Patri usque ad mortem. | (15» In omni conuersatione. Id est, non suffecit in uno. (17» Inuocatis eum, id est in babtismo. (18) Conuersamini in timore,quia timor custus sanctitatis est. (19» Praecioso sanguine. Id est, quia sanguis agni tantum o» legis Israeli tantum profuit, non ita sanguis Christi qui totum mundum redemit. Agnus, id est pro innocentia. Agnus nunc pro martirio ; et de illo dicitur : Ecce agnus Der. «20» Manifestati,id est in carne. Subiungit qua causa dicens,

22V

95 $ropter uos.

(21) Quia suscitawit eum, id est unitate substantiae Patris et Filii, et dicitur quia seipsum suscitauit. Id est, etiam hic intellegitur e£ dedit gloriam usque «n Deo.

(23» Non ex semine corruptibili. Recte dicitur fraternitatem 1oo per istam natiuitatem fieri. (24» Omnis caro foenwm (dicitur? in Aesaia ut flos foenz. Si quis fragilitatem aspiciat carnis, quia per horarum momenta crescimus ac decrescimus nec in eodem manemus

statu, hoc

adprobabit, quia de omni carnali gloria dicitur. 1;

(II, x» Deponentes igitur, id est quod dicit, quia euwangelizalum. est in uobis. Malitiam, id est ira uetera(ta» in corde, siue omnis uoluntas carnalis. Et omnem dolum, id est uerbo et

opere. Et simulationes, id est ut non lateat seuitium in superfice uirtutis. 10 (2) Lac rationabile. Gregorius ait. Exiguitas sensus audientium ostenditur. Euherius. Lac, id est sinceritatis enis indicat. | Lodocenses dicit. Lac ratzonabile, id est in uberibus matris que rationabili(s est? quia adheret pectori, loco ra-

tionabili. Vnde dicitur. Larga ubera sapientiae conspicite. **/48 Isidorus, Ezyz. 8, 5, 44. 85/86 Phil. 2, 8. 92 Gregorius, Moralia 52, 3, 4 (PL 76, 656 A). 101/104 Gregorius, Moralia 11, 50, 67-68 (PL 75, 983 D 984 D). 101 Is. 40, 6. 110/111 Gregorius ? 111/112 Eucherius, Forziulae 7 (ed. C. Wotke, CSEL 31, 40).

91 qui] K, quia K* 99 dicitur] K, dixit K* 114 conspicite] K, concupiscite K*

108 superfice] K, superficie K*

25"

COMM. IN EPIST. CATH., I PETRI 5:5

3I

(45 Ad quem accedistis, id est profectibus uirtutum, quia dixit, 2m eo crescatis.

Lapidem

wiwwm,

quia in eo serpens

non fecit uestigium. Lapis dicitur elechwm, id est ut dicitur : T'« es Filius meus dilectus. Et honori (ficatumy, ut dicitur. Hic est honor. 1:00 (5» (Tam? quam lapides uiwi, id est quia roborem et uitam de Christo acciperunt, igne Spiritus sancti succensi. Sweraedificamini, domus spiritalis, id est quia templum Salamonis domus corporalis. Et ideo isti dicuntur domus, quia habitaculum Spiritus sancti sunt. :2; . Offerentes spiritales hostias, quia. hucusque (offerebantur» carnales. Nemo sanctorum spiritaliter sacerdoditis officio caret, cum sit ipse membrum sacerdotis aeterni de quo dictum est : Tw es sacerdos in aetermum. Ezechiel in uisione uidit quia Petrus per litteras scribsit. 13o Ideo, de lapide de monte exciso sine manibus, id est de Christo.

155

140.

145

15o

(6» Propter quia contenet scriptura, id est quia dixit | /af?dem wiwwum. deo, dixit contenet, quia quod in ueteri testamento dicitur, et in nouo apostulus commemorat. Ecce fono, id est persona Dei Patris. Spiritus sanctus de Filio per prophetam loquitur. 7» S?on, id est quia in eo monte docebat Christus. Angularem. Yd est, IIII legibus tenetur. Electum, id est : Htc est Filius. Preciosum, id est diuinitate. Qu? crediderit in, eo. Yd est, scit apostulus, quia per parabulam locutus est et nunc manifestat. Non confunde(tur». Yd est, quae credit, habebit. (7» Vobis igitur honor, siue a Deo fidelibus in retribuendo premia siue a fidelibus Deo honor per fidem tribuitur. Non credentibus autem lapis, id est quod eos offendet in uindicta. Aliter. Lapis edificantes. Id est, legem reprobauerunt, dicentes, otator uini et homo worax. In caput anguli, id est inter duos populos siue angulus, id est ubi conueniunt II parietes. Id est, Maria, que corpus illius de ueteri lege, Christus autem de nouo. 48» Lapis offensionis subiungit. Quis est iste /afis dicens his qui offendunt uerbo ? Id est, predicationis. E? etra scandali his | qui nec credunt $n quo et positi sunt ? Id est, diuinitatem Del. Aliter. Lajfés offensionis, id est his qui incarnationem detrahunt.

Peira

scandali,

id est blasfematibus

diuinitatem,

ut

dicitur 2» Belzebub. 49» Vos genus electum, ut dicitur : Ego wos elegi de mun129/130 Dan. 2, 34 ; Augustinus, In Iobannis 128 Ps. 109, 4. 118 Mc. r1, 11. 135 Augustinus, Enarraz. in Euang., tract. 9, 15 (ed. R. Willems, CC 56, 98). 136 Cassianus, Co//a/io 55, 11 (PL 49, 1261 A - 1262 A). Ps. 2, 5 (CC 38, 4-5). Augustinus, Enarrat. in Ps. 94, 8 (CC 39, 144 Mt. 11, 19. 136/137 Mt. 5, 17. 12:275): 152 Mt. 12, 27. 153/154 Io. r5, 19.

131 contenet] K, 126 sacetdoditis] K, sacerdotis K* 116 dixit] ut a2. K 149 nec] K*, hec K 132 contenet] K, continet K* continet K*

25V

24*

SCOTTI ANONYMI

32

do. Regale sacerdotium, id est babtismum. Regale, id est qui 155 uitiis dominantur ; et filii regis sunt illi de quibus dicitur : Dedit eis potestatem filios Dei fieri. De hac quippe nobilitate Spiritus per Petrum dicitur regale sacerdotium. De hac potestate, quia uitia subiugamus, Iohannis uoce roboramur. Genus electum, in Abraham. Regale sacerdotium, in Aron. Gens sancta,

16o id est in babtismo, quia ante peccatrix. Adquisitionis, id est de Egypto. Aliter. Populus, Christianus. De tenebris, peccati. Im admirabile lumen, id est euangelii. (11) Carissimi, obsecro. Yd est, eleuatio malorum principium hic reprimitur. Tamquam aduenas et peregrinos, id est quia 165 aduera non cogitat nisi quando ad patriam perueniat. A carnalibus desideriis. Ideo addit carnem, quia sunt et alia bona |desideria. Mlitant, ut Paulus ait : Video aliam legem, et reliqua.

(12) Glorificent Deum. Id est, ea parte qua aecontrario dici-

17o tur, nomen Dei blasfemematur. In die wisitationis, siue hic siue

17;

180

18;

190

in iuditio. (13» Subiecti estoto, id est humiles. Omm humanae creaturae, id est quia quasi generaliter dixit. In paucis ostendit dicens, siue regi. Propter Deum, id est non propter diuitias siue crudelitatem. Projter Deum, id est ne illi consentiret aliquis fidelium in aliquibusdam rebus malis, siue in idolis colendis. 414» Tamquam ab eo, id est a rege. Subiungit ad que mittuntur, dicens ad uindictam. Istis regibus oportet obedientia. (13» Quia sic est uoluntas Dei. Id est, respondit ad id quod dixit, glor?ficent Deum. (16» Quasi liberi, id est filii. Libertatem, quia. filii Dei estis. Ista uerba siue de subiectis siue dominis intelleguntur, quia nunc de seruis loquitur. (185 In timore, id est Dei. Dominis xx. (19» Propter conscientiam Dei, id est timorem Dei et fidem. (205 Quae enim gloria, id est per quod dicitur : Glorificatur (Deus) in homine et homo in Deo. Suffertis, id est tristitiam. (215 In hoc enim, id est si bene facientes. Quia et Christus | passus est, ad id quia dixit faciens iniuste. (Relinquens) exemflum ut sequamini uestigia eius. Et ille ambulauit supra mare et alia multa. Id est, non de operibus diuinitatis ait, sed de carne operatus est.

(245 Pertulit in corpore suo super lignum. Cui rei simile est hoc ? Id, more solis ingredientis tenebras, et lucerna in domo 195 tenebrosa accensa est.

156 Io. 1, 12.

167/168 Rom. 7, 23.

165 aduera] K, aduena K*

181 Gal. 5, 26.

187 strititiam K, corr.

190 cf. Io. 6, 19.

24v

COMM. IN EPIST. CATH., I PETRI

33

KIII, 1» Similiter ei mulieres. Quid sequitur Petrus, quando omnem gradum docet ? Sequitur exemplum creatoris patientis crucem pro omnibus. S?ne uerbo. Yd est,si non audierit predicationem uir gentilis cui iungatur uxor fidelis, etiam per opera 200 bona mulieris credat. (4» Modesti spiritus, id est intellectus animae. (6» Dominum eum wuocans, ut anus sumat : Dominus meus uetulus est. (7» Per scientiam, id est per quod docet scriptura de coniu205 gio. Infirmiori wasso, id est quia infirmior mulier uoluntati quam uir. Infertientes honorem. Hic est honor continentia in coniugio, et reliqua. (Tribus? XL in anno (non) diligatis. .(8» Con$atientes, id est quia membra unius corporis |estis in Christo. Faternitatis amatores, id est ut causa fraternitatis 210 potius quam uoluntatis inuicem diligatis. «10» Dies bonos, id est per habundantiam lucis dies dicuntur, siue quia ad homines loquitur ut proximo. i:

25V

(115 Declinet anima eí facit bonum, id est ut Petrus ait, sed

ne tibimet ipsi sed et illi(s? quos Dominus sanabat. Non 21; solum infirmitate carebant sed fortitudinem accipiebant, et sic in animabus agitur. Non solum non sufficit sanitas nisi fortitudo operum sequatur. «12» Oculi Domini, id est inspectiones diuine. E? aures, id est dum dignatur audire. 220 (I3) Et si hec omnia inpleueritis, quis est qui uobis noceat ? Boni emulatores, id est quia audistis. (15» Sanctificate 1n cordibus, id est per fidem et doctrinam. Ad satisfactionem, id est ad predicationem, quia doctoribus dicitur. Proprie significant eos arca et uectes et IIII anulae. 22; Et inde Dauid loquitur dicens : Quomodo dilexi legem tuam, Domine. Tota die meditatio mea est. Et Paulus ad Timotheum : Adtende lectioni, dum wenio ad te. Et modestia,

| id est non

retribuendum malum. E! timore Dei. II iste uirtutes conscientiam bonam faciunt. (17» Melius est enim, id est quia dixit, ut in eo quod detrac250. tant de uobis confundantur, siue uestram in Christo conuersationem. (18 Semel, id est quia carne tantum. Aliter. Id est, qui mox gloriam accipit et non uidit corruptionem. Ideo subiungit 235 Iustus, quia dixit bene facientes. M ortificatos carne, id est lege 202/203 Gen. 18, 12. 1965, p. 93) ; Collectio irische Kanonensammlung, 225/226 Eph. 5, 50.

206/207 Canonum Leipzig, Ps. 118,

Penit. Vinniani 46 (ed. L. Bieler, SLH 5, Dublin, Hibernensis 46, 11 (ed. H. Wasserschleben, Die 208/209 cf. 1 Cor. 12, 27; 1885, p. 187). 224 1 Tim. 4, 15. 97.

209 faternitatis] K, fraternitatis K*

26r

SCOTTI ANONYMI

34

littaere. Véivificatos spiritu, id est doctrina euangelii. Aliter. Mortificatos, id est a ueteri homine, ut Paulus ait crucifixisse

mihi mundum, et reliqua. Véiwificatos spiritu, ut isdem ait : Viuo ego, iam non ego uiuo, sed wiwit in me Christus. (I9» In quo, id est mortificari et uiuificari. Conclusi, id est 240 que subiungitur 2ncreduli. «20» VIIIanimae,idest nunc propter VIII beatitudines siue resurrectionem. (22) Subiectis (sibi) angelis (at»que uirtutibus, id est alios qui putant quia Christus, quando carnem nostram contra 243 adsumpsit, angelis non praeesset. Ideo, dixit Petrus subiectis sibi angelis ; et Matheus ait : Accesserunt angeli et ministrabant ei. |Aliter. Subiectis angelis. Id est, demonibus qui ceciderunt, id est quia ideo uenit in carnem. Subiectis angelis, id est nouem 25o ordinibus angelorum,ut alligaret demoneset homines liberaret.

26Y

(V, x» Christo igitur, id est quia dixit fro peccatis nostris mortwus est, basso subiungit in carne. Eadem cogitatione, id est et uos passionem Christi imitamini, quia qui fassus est, desiit & feccatis, id est quia contradicit passionibus carnalibus. 255 Desiit a peccatis, Id est, animam suam mundat. (2y Vt iam non hominum desideriis. Hec passio in carne.

Sed. uoluntati Dei, id est desiit a peccatis. Viuat, id est quia passus est.

260

(45 In quo non currentibus uobis xxx. (5» Quia Paratus est, id est quia dixit Filius : Mai windicta.

Aliter. Paratus, id est quia sic meruit Patri. Vowos et mortuos,

id est ille quos inueniet in uita hora iudicii, et qui mortui sunt olim. Recte ait : Judicare uiuos et mortuos. (6» Propter homines. Profíer autem, id est faratus est. Et 265 morluis, id est non credentibus. Per homines in carne. Id est,

illi qui unum habent meritum, unam retributionem accipient.

Per homines in carne. Quo |modo qui in hac uita sunt, iudicen-

tur siue boni siue mali ? Sic et illi, qui olim mortui sunt, iudi-

cabuntur. Maladic(t»i unam penam merentur. Aliter. E mor270 tuis euangelizatwm est, id est in inferno, quando Dominus infer-

na penetrauit, et de eo dicitur én£er mortuos liber. Viuant aulem in Spiritu, id est in resurrectione.

(7» Prudentes, id est in bono. Vigilate, id est animo. «9» Hospitales inuicem, et ut hospitalitatem «intellegatis»,

237/238 Gal. 6, 14.

239 Gal. 2, 20.

244/246 Augustinus, Enarrat. in Ps. 8, x1

(CC 38, 54). — 247/248 Mt. 4, 11. ^ 251/282 ri Petri 5, 18. — 251/282 Ps.Hilarius, Cozezz. in Epist. Canonicas, Epist. Petri I,l. 620/621 (infra, p. 92). Hebt. 1o, 30. 271 Ps. 87, 6.

262 illi] K*, ille K

260

275

COMM. IN EPIST. CATH., I PETRI

35

27; nolite obliuisci per quem enim quidem placuerunt Deo, angelis hospicio receptis. (115 54 quis loquitur, quasi sermones Dei. Id est, non querat doctor mercedem de predicatione. Aliter. Quasi sermones Dei, id est ut exprimat doctor alium sensum preter id quod est in

280 proprietate uerbi.

X14» Requiescit, id est non transitoriae sed mansurae. (15» Quasi homicida, id est quia dixit, s? exprobramini in nomine Domini. Ista nomina de hereticis intellegitur. (185 Iustus uix saluabitur. Id est, uix sibimet ipsi etiam 285 justus sufficiet, ut de uirginibus fatuis dicitur : Da£e nobis de oleo uestro. Et dicunt prudentes: Ne forte sufficiat nobis et uobis. | Impius, id est qui non credit Trinitati. Peccator, quia transgreditur. Omnis impius peccator, sed non omnis peccator impius. 290.

(V, 2) Pascite gregem Dei, id est interius exteriusque, id est exemplum Christi dicentis : Pasce agnos meos. (8» Aduersarius noster d?abolus, id est more hostis circumdantis ciuitatem et conspicientis muros. (9» Que in mundo est. Id est, non sic erit in caelo. 205 (I3) Quae in Babilone, (id est? Romam figuraliter significans. Babilon, id est confusio. E£ Marcus, filius meus. Dignus

est scribendi euangelium quem Petrus nominauit filium.

Explicit (Epistola) I Petri. 285/286 291 Io. CC 735, Dei 16,

Mt. 25, 8-9. 287/289 Gregorius, Moralia 21, 12, 19 (PL 76, 2o1 B). 295/296 Hieronymus, Cozzzz. in Isaiam 13, 47 (ed. M. Adtiaen, p. 333) ; De nom. Hebr. (ed. Lagarde 72, 20/21) ; Augustinus, De ciiate 4 (ed. B. Dombart-A. Kalb, CC 48, 504) ; Isidorus, EZyz. 15, 14. 21, 15.

2M

Incipit (Epistola? II Petri

;

1o

15

20

a5;

3o

3.

4»

27S

(I, 1» In iustitia Dei nostri, id est per quam sortiti estis fidem, ut nos, in agnitione Domini quae fuit per fidem. (3» Virtutis suae, que ad uitam, id est eternam; e pietatem, id est hic in mandatis inplendis. Per cognitionem eius, id est que fuit per fidem, id est ordo peruersus. (4» Maxima, id est : Vbi ego fuero, ibi erit et minister meus. Ét pretiosa, id est : Nunc ?usti fulgebunt sicut sol. Diuine naturae consortes, id est ut quomodo ille nostram | fragilitatem sustenuit, ita et nos diuine naturae consortes eficiamur. Que in mundo est, id est quia in futuro non erit. (5» Omnem curam, id est quando inplentur uirtutes subiecte. Virtutem, id est operis. Scientiam, id est que per scripturas multiplicatur. Q6» Abstinentiam, id est ab omnibus uitiis, siue specialiter de cibis. Patientiam, id est quia frequenter ira(m» et inpatientiam abstinentibus subripit. Pietatem, id est benefaciendo proximis. (7» Amorem) fraternitatis, id est ut per amorem proximis benefaciamus. (8» Et adsint, indicat que non habuerint ante. E/ superent, id est quia uitia subplantant(ur) a uirtutibus. (9» Et manu templians, id est incipiens unamquamque uirtutem et dicens : Non possum inplere. (I0) Quapropter, id est quia dixit :Cecus est. Vocationem et electionem, 1d est prior electio quam uocati(o». Hec enim facientes non peccabitis. Recte dixit facientes, quia quando non fecissent, peccassent. (125 Profter quia, id est qui(a» dixit habundanter ministrabitur. Quidem. scientes, id est bonum duplex ut doceatur, quia adhuc inperitus | et confirmetur etiam qui scit. (135 In hoc tabernaculo, id est quando migramus de Egypto in terram autem repromissionis. Templum in Hierusalem, id est caelesti. Suscitare uos indicat auditores negli(g»entes. (155 Habere uos, id est per doctrinam. (17» Honor(em). Hic est. Filius meus dilectus. Et gloriam, id est /n quo bene conplacutit. (185 Cum ipso sancto in monte,siue sanctificatus mons fuitin quo Dominus erat. C19» Ei habemus firmum usque sermonem. Ego hodie genui te. Et alibi : Ante luciferum genui te. Firmiorem, id est quia Epistula Petri II ?/8 Io. 12, 26. 41 Ps. 109, 3.

DS22:-

Epistula Petri II

10 efficiamus K*

8 Mt. 15, 45.

36 Mt. 17, 5.

40/41

28r

28v

COMM. IN EPIST. CATH.,, II PETRI

37

que legebamus in prophetia, audimus et uidimus in presentia. Aliter. Féirmiorem, id est apud uos qui ueterem legem amatis. Cui bene facitis adtendentes indicat quia amabant litteram. 45 Quasi lucerne. Id est, non amplius credite. Et dies, id est doctrina euangelii. E? Jucifer, id est Christus post duos leges Moysi et prophetae. Lucifer circumiuit populum II annis et nunc loquitur ad eos, quia Christo contradicebant, ne prophetiam uituperarent, eo quod de Christo prophetat dicens. $o in Hoc primum intellegentes quia omnis | Prophetia usque |zo* non

fi.

«II, 1» Pseudo. Et dicitur pseudo, a(c) si d(i»ce(re»t : Et (quid) fit ? semis. (25 Blasfemabitur. Ego sum wia et ueritas et uita, Sancti Dei

5; homines inspirantur. Omnis scriptura diuina diuinitus inspirata utilis est ad docendum et corrigendum et herudiendum, ut fit

6o

65

7?

7;

80

homo perfectuseta Deoconsumtusetomnem bonuminstructus. (45 Rudentibus inferni, id est mundus praesens. (8» Aspectu. Id est, aspectus iusti erat. E£ auditu, id est opinione. Anzmam 1ustam, id est Loth siue eorum, qui quando inspirata est, iusta fuit. (10» Magis autem eos, ideo magis heretici, qui sodomite iuditio reseruantur quia illi naturam tantum contemserunt. Isti autem et naturam et legem et euangelium contemserunt. Dominationemque contemnunt, id est fidem Trinitatis siue animam suam, que eis oportebat dominari. 414» Oculos, id est sensus derelimquentes wiam rectam. (Per5 correctionem uwessaniae ostenditur, quia possunt heretici salutem consequi per inperitos, sed tamen fideles. 15) Balam figuram tenet diabuli. Asina, id est sinagoga. Flagellum de quo ter percussit Balam |indicat funiculum pec- 29* cati de quo ter percussit diabolus sinagogam in lege naturae, littere, prophetie. Gregorius. Balam, id est animus superbus quo caro regitur. Angelus, id est Deus. Et quando Deus flagellat carnem per culpam animi, tunc agnoscit caro Dominum, et animam docet. Euherius conparauit hec II miracula, id est locutio asinae et Iohannis in utero loquens. (18) Quia paulum effugiunt. Id est, rudes fideles primo deuitant hereticos. (I9) Serui corruptionis in qua perseuerantur.

55/86 2 im. 3, 16. 54 Io. 14, 6. 52/53 Horatius, zÁrs Poetica 329-550. 76/7? Eucherius, Instructiones 1 (ed. C. Wotke, CSEL 51, 111). 13/34 Gregorius ?

47 prophetae] K, prophetie K*

viter] K*,oz.

K —— *8paulum] K, paululum K*

38

SCOTTI ANONYMI

(205 Posteriora, betora rioribus, ita. dicit. Posteriora deterio"Ya. Vt dicit(ur» in euangelio : Cum inmundus spirWus, et reliqua. Deinde adsumzat secum alios. VII nequiores se. Sunt deteriora in conparatione illus temporis, quando unus demon 8; per unum uitium regnabat in homine ante confessionem. Brecanus dicit : Poster?ora, id est quando nos excludit nostrum peccatum a regno. Pr?oribus, id est quando nos a paradiso peccatum Adae deiecit a paradiso sanctorum prophetarum, id est ut dicit, de qua salute exquesierunt |brophete. Ideo, apostoli et go prophete et preceptores Domini commemorat ut hereticos cauerent. KIII, 5» Volentes autem, id est perseuerare. Qui caelz erant $rius, id est olim in corruptione. E? terra de aqua, id est per habundantiam aquae. 9; (7? Caeli, id est spacia aeris, id est aqua subtus et super XV cubitis super montes. Repositi sunt indicat quia dixit caeli erant prius, id est de corruptione. Ideo ait refos?ti, quia wnus dtes in retribuendo sanctis. (8» Et mille anmi,id est qui expectat Dominus conuersionem 100 peccatorum. Aliter. In VI diebus mundus factus est. Et hisdem diebus euoluitur hoc tempus, et VI milibus totus mundus conpletur. (135 In quibus, id est in promissis. Iustitia, id est in retribuendo premia. 10; Finit Petri II Epistola. 81 Mt. 12, 45. 82 Mt. 12, 435. 89 1 Petti 1, 1o. 95/96 Isidorus, Ezyz. I3, 4, I-3. 100/102 Augustinus, Exarraz. in Ps. 89, 5 (CC 59, 1246-1247).

84 illus] K, illius K*

507

Incipit (Epistola I» Iohannis XL, 1» De uerbo uitae. Quibus modis dicitur uerbum ? III modis, eo quod inpassibiliter genitus sit a Patre ; aliter, eo quod exstetit Filius similis Patri in eadem substantia et non ; deminuit Patrem, quia sec homo deminutionem aliquam patitur, cum. uerbum. dicit ; aliter, eo quod ber ipsum Deus Pater angelis et hominibus |sit predicandus. Et audiuimus V (esse) sensus corporales. Quibus rebus adsimilantur ? Visus ad ignem, quia ignis acutus est, et omnia 1o penetrat ; sic et uisus ; auditus ad aerem uenti, quia uentus inflat auribus ;gustus uero et odoratus ad aerem aquaticum. Tunc enim gustatur cibus et aliquid naribus odoratur et (sentitur, si» sit humore prius commixtum. Tactus ad terram (Kadsimilatury. Terra enim firma est et fundata. Sic et tactus 15 defunditur per totum corpus. Hos V sensus si(c) habet anima, ut corpus habet, sed spiritaliter. Cuius autem sunt proprie, si(ue? corporis uel animae ? Id est, animae, quoniam habet anima suos sensus, (quamuis) exuta corpore, et (eos? non ha-

20

25

3o

55

bet corpus, deserente anima. Quid significant V sensus uitales quos Christus adiunxit nostris sensibus ? (Eos? prefigurauit Heliseus, qui coniunxit sua membra uitalia mortalis corporis fili membris. (15 Et fwit ab initio. Hoc initium excluditur tempore. Indefinite tenditur. Titulum autem nominis sui causa (humilitatis cel»auit (Iohannes», |ut Paulus in epistola ad Hebreos, si ue«re» de Paulo esse) intellegitur causa utilitatis doctrine. Auditus et uisus et tactus manifesti sunt isti sensus in supra dicta sententia. (25 Et wita manifesta est. Hic intellegitur odoratus. Id est, quia per incarnationem isti sensus de Domino intelleguntur, ut dicitur : Olewm effusus sum «omen iwwm. Et testamur. Hic gustus intellegitur. Id est, per dulcedinem predicationis. (3» Vt et uos sotiaetatem habeatis nobiscum, id est per Spiritum sanctum qui nos coniungit in sotiaetatem. S7 cum Patre €i Filio. Hic ostenditur Trinitas. (5» Et tenebrae in eo non sunt ulle. Id est, non habet duplicitatem. «Q6» Mentimur. Id est, ut Paulus ait : Quae sotietas est luci Epistula Iohannis I 3/7? Nicetas Remesianensis, De diuersis appellationibus (PL 52, 863 C - 864 C). 8/15 Isidotus, D7ff. 2, 26, 90-91 (PL 85, 83 B). 15/19 Origenes, De principiis 1, 9 (ed. P. Koetschau, GCS 5, 27). 29/31 Gregotius, In Cantica Canticorum 21x (ed. P. Vetbraken, CC 144, 23). 31 Cant. rz, 2. 88/ 89 2 Cot. 6, 14.

Epistula Iohannis I

i18 anima] K*, animam K

33 spiritum] K*, oz. K

50Y

40

SCOTTI ANONYMI

cum tenebris ? Non facimus ueritatem, id est sotietatis cum 4o eo. (7» Si autem in luce. Yd est, nos lux inluminat. Sécut et ille 2n luce. Id est, lux inluminans. Aeclaesia, quae est apud Effesum,

a populo quidem fundata est, a Iohanne uero aedificata est. Ab omni peccato, id est Adae. 4; (8» Peccatum non habemus,id est more fragilitatis.Efueritas in nobis non est. Id est, quia «on habemus | (ueritatem, sc 31v dixerimus) id est, quod non habemus peccatum. «10» Mendacem facimus eum. Id est, quia dixit : Omnis homo mendax, Deus autem uerax. Et nemo est sine peccato. jo.

«II, 1» Vt non feccetis, id est dicendo : Non feccaumus. Paracletus, id est grece, id est consolator, id est Spiritus sanctus ; siue aduocatus, id est Christus. Jwstwm. Ideo, timendus.

5.

6o

65

7.

(2» Propitiatio, id est quia fuit in lege propitiatorium arcae. (45 Et in eo ueritas non est, id est quia nosset eum. (6» Sicut ille ambulawit, id est ut ait ipse Iesus dicens : Non ueni ut faciem zoluntatem meam sed eius qui misit me Patris. (7» Non mandatum nowwm. Id est, longo tempore scriptum est. Ab initio, id est legis. (8) Iterum mandatum nowwm scribo, id est quia innouatur per Christum et apostolos in opere. Et ?n $so, id est hora passionis. Quia tenebrae, id est odii. Et lumen, id est (di)lectionis. (115 Et nescit quo eat, id est ad querendum dilectionem. (125 Scribo uobis, filio. Id est, non etatis corporis hec dicuntur, sed fidei, ac si dixisset : Hoc est quia scribo uobis. 15» Nolite diligere. Yd est, postquam docuit de dilectione | 327 proximi et Dei, prohibet dilectionem mundi, quia inimica est dilectioni Dei. (165 Et superbia witae, 1d est qui contra uitam aeternam superbit,qui(a» presentem amat. (185 Noussima hora, id est hora canonis D annorum. Et VI milibus annorum aetas mundi describitur. Et hec est XII pars, id est quingenti (anni) sex milium annorum. Et ad unum diem totus mundus conparatur. Siue prima (aetas? intellegitur ab Adam usque ad Noe, et a Noae usque Abram, et ab Habra-

7; ham usque ad Dauid, et a Dauid usque ad transmigrationem Babiloniae, et a transmigratione Babiloniae usque ad Iohannem, et ab Iohanne usque ad finem mundi. An£icristi multi fac48/49 Ps. 115, 11.

49 Rom.3,4.

, 50/53 Isidorus, EZyz. 7, 5, 10 ; 7, 2, 30-31.

55/56 Io. 6, 8. 970/42 Augustinus, Efps/. 199, 6, 17-18 (ed. A. Goldbacher, CSEL, 57, 258-259) ; Eucherius, Forzulae 2 (ed. C. Wotke, CSEL 31, 12). «3[9« Isidotus, E£yz. 5, 28, 5.

48 mendatem K, corr.

61 lectionis] K, dilectionis K*

COMM. IN EPIST. CATH.,

I IOHAN.

4I

ti sunt. Id est, quomodo aduentus Christi per sua membra, id est sanctos, agnoscebatur,

sic econtrario anticristi aduentus

8o per sua cognoscitur membra, quae sunt heretici. (195 Ex nobis prodierunt, id est in participatione misteriorum. Sed non erunt ex nobis. Id est, non obseruatione perseuerent.

(205 Sed uos unctionem. habetis a. Sancto. Id est, non sic

$5 sunt isti de quibus |supradixi, quia (sunt) pseudocristi. Id est, a diabulo unctionem econtrario habent. E nostis omnta. Ideo subiungit dicens : (215 Non scribo wobis quas(i» ignoro weritatem. Quoniam omne mendatium ex ueritate non est, id est quia predixit, sed 9o non erant ex nobis. (24» Ab initio, id est epistole. (25» Et haec est bvomissio usque «ita aeterna. Id est, quia dixit in euangelo : Qui n me manet habet uitam aeternam. (27» Et unctionem, id est Spiritus. Non necesse habetis ut (a

32

95 liquid doceat «os. Id est, ideo illos laudat, ut non susciperent

doctrinam hereticorum. (28) Habentes fidutiam, id est exigendi premia. (295 Quia facit iustitiam, id est adinplendi mandata. (TII, 1r» Mundus non nouit uos, id est dilectatores mundi. (2) Et apparuerit, id est quid erimus. Videbimus eum sicut est, id est Dei solius esse. Aliter. Videbimus, id est quia corruptio nostra per creaturam subiectam siue corruptam uidet nunc illum. Illic autem, postquam deposuerimus corruptionem, faciae ad faciem (illum uidebimus). (6» Qui in eo manet, non peccat, id est quandiu in eo manet. 10; Et omnis qui peccat, | non widit eum. Id est, quomodo non

100

audet homo, alio presente, peccare, sic non auderet delinquere,

si plene intellegisset, quod in oculis Domini peccaret. (7» Nemo uos seducat, id est anticristorum. 10 (9» Etmon potest peccare. Id est, non uult. (10) Et quia mon diligit fratrem. Haec est iniustitia quam predixit.

(13» Si mundus uos hodit, id est dilectores mundi ; et ut ait

ille : Ideo, «os odit mundus qui non estis de mundo. (I5) Omnis qui odit fratrem, homicida est, id est qui occidit 1:5 animam suam fratrem odiendo. (Debet se» ponere pro fratri-

78/80 Augustinus, Enarrat. in Ps. 75, 16 (CC 39, 1015); De doctrina Christiana, 104 1 Cor. 15, 12. 93 Io. 15, 5. 3, 57 (ed. I. Martin, CC 32, 114).

$2 non] K, in K*

quia K*

82/83 perseuerent] K, perseuerantia K*

114 qui] K,

53"

42

SCOTTI ANONYMI

bus. Ita et Paulus ait : Ojíabam enim anathema esse fro fratribus meis. (185 Non diligamus uerbo. Ideo, subiungit sed opere. Nec 120 [?gua, id. est falsitate. Ideo, e£ weritate, (id est» in dilectione. Et ueritate, id est Christo.

(195 Suademus corda mostra. Yd est, humiliamus nos per confessionem, id est (ut) illi placeamus. (215 Fidutiam habemus. Hec est fidutitia, quia subiungit 125 dicens : (22» Et quod Petierimus, ab eo accipiemus, id est de salute animae. (245 In illo manet, id est ut Dominus in templo. Ef 25se in €0, id est ut creatura in creatore. |

10.

85"

(IV, 3» Omnis, qui soluit Iesum Christum, id est (dicens eum» in carnem non uenisse. Ef nunc iam in mundo est, id est per membra. (45 Vos autem estis ex Deo, filiioli, quia predixit econtrario dicens : Qui soluit Iesum ex Deo non est. Quia qui in mundo est,

15; ld est de mundo, aut anticristus.

(5? Isi, id est anticristi. De mundo, id est demone. Mwndus

eos audit, id est dilectores mundi.

(65 Qui nowit Deum, id est per amorem. Audit nos, id est faciendo quod dicimus. 140. (75 Imwucem, id est mutuo amore. Caritas ex Deo, id est ex Spiritu sancto, ut Paulus ait : Caritas Dei difusa est in cordibus nostris per Spiritum sanctum qui datus est nobis. (85 Qui non diligit, id est quia predixit énwicem. Non nouit Deum, id est per amorem. 14; Q9» Vt wiuamus ber ewm, id est quia mortui fuimus per

nosmet ipsos. (105 In hoc, id est quia dixit mésit Deus. Sed, id est caritas. (15 Sic Deus dilexit nos, ut mitteret Filium suum. Alferatrum diligere,id est amore communi quo dilexit nos Deus et nos 15o debemus amore mutuo alterutrum diligere. Et subiungit nunc pretium amoris mutui dicens : (125 Deum nemo uidit wmquam. Id est, qui inuisibilis est oculis corporeis, non uidetur ; sed tamen per dilectionem in uobis manet. Aliter. Deum nemo uidet. Id est, heresim excludit,

117/118 Rom. 9, 5.

141/142 Rom. 5, 5.

145/146 Gregorius, Moralia 28, 7,

I5 ; 12, 45, 48 (PL 76, 484 CD - 487 AB ; 75, 1009 B).

115 qui] K, quia K*

54*

COMM. IN EPIST. CATH., I IOHAN. 43 15 quia dicunt heretici quod presentior Christus numquam in ueteri lege, quia putant eum per carnem semper esse presentem.

Ideo, Dewm

nemo

(widity.

Id est, sic etiam

nunc

ut

tunc, id est ut fuit in ueteri lege, sic et nunc per auxilium presens. 160. (135 Quoniam de Spiritu suo dedit nobis. Dedit, id est per carnem suam. (145 Et nos uidimus et testamur. Id est, contrarium est ad illud quod predixit de hereticis dicens : Omnis qui soluit Iesum 165.

Christum, ex Deo non est.

(165 Deus caritas est. Vt dicit Paulus : Caritas paciens est, benigna est. Deus caritas. Augustinus. Nec potest ullo modo dubilari, quod. temblum Dei est (homo) in quo caritas habitat. Paulus ait : F?nis recepti est caritas de corde uro. Dicit Dominus : Et 2n hoc scient omnes quia discipuli mei estis, si inui170 cem diligatis. Deus caritas, quia nihil odium habet. (17» Quia sicut ille est, ei nos sumus in hoc mundo, id est in persecutionibus ut ipse ait : S7 me persecuti sunt, |et uos bersequentur.

34"

(18» TYmor non est in caritate. Td est, iniquitas non est in ea. 17; Gregorius. Non est timor, id est poenae, quia qui bona opera facit timore poenae uoluisset poenam non esse, ut liber esset uoluntati. Sed tamen quando Deum perfecte diligimus, habemus timorem perfectum de quo dicitur : 77mor Domini sanclus permanet 25 aeternum. Ideo enim timemus Deum ut non illi 18o displiceamus. Quoniam. timor. ooenam habet. Id est, etiamsi bonum facias. Sed in uitiis merebitur tamen poenam, que non uoluntariae fecisti. (V, 15 Et omnis, qui diligit eum. qui genuit. Id est, Deum, qui creauit nos in Adam, siue genuit in babtismo. D«ligit eum 185 qui natus est ex Deo. Id est, siue per Adam. (3» Grauia non sunt. Id est, amantibus et respicientibus ad ea que non uidentur, grawia non sunt. (5» Quis est, qui wincit mundum misi is qui credit. quoniam lesus F2lus Des esti ? Ideo, maxime de incarnatione Christi,

190 et quod sit Filius Dei Christus docet (Iohannis)?, qui contra hereticos scripsit, ut Hieranimus dicit : | Iohannis apos-

155/1588 Isidorus, EZyzz. 8, 5, 29.

165/166 1 Cor. 13, 4.

166/167 Augusti-

nus, Serzo 550, 1 (PL 39, 1532). 168 1i Tim. r, 5. 169/170 Io. 13, 35. 172/173 Io. 15, 20. 175/148 Gregorius, Moralia 9, 41, 64 (PL 75, 895 CD). 178/179 Ps. 18, 10. 191/199 Hieronymus, De ziris ill. 9 (PL 25, 654 BC).

167 est] K, sit K*

255

44

SCOTTI ANONYMI

tulus, quem Iesus amauit plurimum, filius Zebedei, [rater autem

Iacobi, quem Herodes ost passionem decollaverat, mowissimaus omnium scripsit. euangelium, ab. Asiae episcopis (rogatus). 19; Cogitur (scribere» aduersus Chorinthum aliosque hereticos et maxime Habeonitarum dogma consurgens (at»que adserens Christum ante Mariam non fuisse. Postquam de diuinitate exposuit dicens quoniam Iesus est Filius Dei, uult de incarnatione diligenter narrare. 200 (6) Hic est, qui uenit, id est in carne. Deinde carnis qualitates demonstrat dicens, fer aquam et sanguinem. Non in aqua solum. Ideo, iteratur ; et Spiritum sanctum dicat. E? Spiritus est, id est anima. Est ueritas, id est uere carnis.

(7» Que testimonium dant. (Id est», Spiritus, ut dicitur in

205 euangelio : Inclinato capite, tradidat spiritum. (85 Et aqua et sanguis. Id est, ut in passione eius ostenditur : Et lancea latus eius aperuit, et continuo exiwit sanguis et aqua. Et tres unum sunt, id est non natura sed merito ; siue moraliter

210

intellegi potest. Aqua indicat babtismum. Sanguis, martyrium. Sirius, id est uita Christi | (secundum? carnem quam tradidit pro nostra uita. Secundum anagogen. Aqua, id est Deus Pater, ut dicitur : Dereliquerunt filii Israel fontem aque uiue. Sanguas, id est Christus pro effusione sanguinis in cruce. Sfiritus, id est

215 Spiritus sanctus.

Que /estimonium

555

dant. Id est, Pater dicit :

Hic est F4liws meus dilectus. Christus dedit (testimonium) . dicens : Ego testimonium perhibeo de me et testimonium meum uerwm est. Spiritus dedit (testimonium), ut dicitur : Et Spiritus quem misit Pater in nomine meo, ipse testimonium perhibet de 220 je. Et ires unum sunt, id est natura et potentia. (9» Si testimonium hominis accepimus, id ést uere carnis adsumpte, ut ait : H:c est qui uenit, et reliqua. Testimonium Dei maus est. Id est, H?c est Filius meus dilectus.

(115 Vitam aeternam dedit nobis, id est per incarnationem. 225 Et haec wita in Filio eius. Id, Pater in Filio.

(145 Quicquid $etierimus per woluntatem eius. Paulus rogauit dicens : Ter Dominum rogaui, et reliqua. Subiungit que sunt petitiones que debemus petere dicens : (165 Qua scit fratrem suwm, et reliqua. Hic intellegitur, quia 23o non de carnalibus sed | spiritalibus Deum rogare debemus. 56r Fratrem suum, id est per fidem Trinitatis. Peccatum non ad moriem, id est quia confessus est suum peccatum in sua fortitudine et salute. Et si non conpleuerit totum debitum ieiu204/220 Eucherius, Ins/ructiones 1 (ed. C. Wotke, CSEL 51, 157-138). 207 Io. I9, 34. 213 Ier. 2, 15. 216 Mt. 5, 17. 217/218 Io. 8, 14. 218/220 Io. 14, 26 ; 5, 32. 222 1 Ioh. 5, 6. 222/226 Augustinus, De serzzone Domini i I, 22, 75 (ed. A. Mutzenbecher, CC 55, 82-83). 223 Mt. 5, 17. 223 2

Cot. 12, 8.

COMM. IN EPIST. CATH., I IOHAN.

45

nii et in mortem exierit, tamen rogari Dominus debet pro eo, 255

ut illi, qui (debitum) non soluit, (peccatum? remittat. Es peccatum. ad mortem, id est qui non confessus est usque ad finem mortis. Sic Precannus dicit. Aliter. Non ad mortem, id est

forsitan de minimis peccatis, que dimittuntur per confessionem et orationem. Est peccatum ad mortem, id est peccatum princi24 o pale, ut Paulus dicit, multa peccata enumerans : Non fures, non rafaces, et reliqua. Aliter. Esí Peccatum, atque uindictam meruit, ut ad Hieremiam dicitur : Ne roges pro fofulo isto neque adswmas laudem. Non est enim anima mea ad bopulum isbwm. Aliter. Agustinus ait. Es£ peccatum ad mortem, id est 24 qui(a» de illo uiro loquitur cui dimittuntur sua peccata per babtismum et aeclaesiam catholicam, et postea se conuertit et eclesiae per heresim inpugnat. |Euherius (dicit de eo) qui ha- 56v buerit peccatum. Que autem (peccata sint» ad mortem, que A

uero non ad mortem sed ad damnum,

250 hominum

non puto a quoquam

posse discerni.Scriptum namque est : Delicta. quis intellegit? Originis (dicit de eo» qui peccatum habuerit, quia si oremus pro minimis peccatis, uineam inpetremus ; quia si pro maioribus, dificilis inpetratio est. Non» $ro illo roget quis. Mors animae. Anima, que peccauerit, ipsa moriatur. Mors corporis MN A II interitus substantiae est. Sepultura animae mors futura. (175 Omnis iniquitas peccatum. Crimen peccatum mortale. Peccatum, id est minima (iniquitas). «X18» Generatio Dei conseruat illud, id est quando in sanctitate manet. Non tangit eum.Id est, non obprimit eum per uim. 26 o «19» In maligno bositus est, (id est» non conditione sed usu. Ei scimus, quoniam ex Deo sumus ; et postea dicit :

265

(205 Et scimus, quoniam Filius Dei uenit. Ideo ex Deo sunt, qui Iesum qui uenit in carnem, credunt. (215 Custodite wos a simulacris. Yd est, a doctrina anticristorum, qui sub specie ueritatis falsa docent, siue a simulacris idolorum, siue aliter a doc |trina, que simulat ueritatis speciem,

siua autem simulacris mundi istius, qui simulacrum est uite

futurae. Finit Iohannis Epistola I. 240/241 1 Cor. 6, 1o.

249 puto] facile 227. K*

242/244 ler. 11, 14 ; 15, 1.

253 illo] dico ut 277. K*

250/251 Ps. 18, 3.

57

Incipit (Epistola) II eiusdem (1 Senior, id est dignitas senectutis spiritalis de qua Salamon

ait

: Cani

hominis

sensus

eius.

Eleciae

dominae,

quod non adfirmandum uel negandum est corporaliter de do; mina aliqua corporali dici, quod de eclaesia potius intellegendum dici. Et natis eius. Id est, non solum seniores sed et natos

fidei salutat. In ueritate, id est operis uestri. Quia cognowuerunt ueritalem, id est uestram.

43» Gratia, id est qua donantur peccata. Et misericordia, :0»id est adiuuandi in bonis operibus. Pax, (id est» in qua coniungitur homo ad Deum. Paíre nostro et a Iesu Christo, Filio Patris, id est quod ait Paulus de Christo, mundwm recon-

cilians Deo. In uertitate. Id est, in uerbis quia ueritati mendatium contrarium est. 5. Q8» Vt diligamus alterutrum, id est ut confirmaret eos in ueritate caritatis, quia illos prius laudauit dicens, ?w weritate

ei caritate. (6» Ab initio, id est epistolae, siue a Christo. (7» Anti, id est contra|rius. Anti, id est grece. Anticristus, 312 20 id est contrarius Christo. (9» Quia $recedit, id est extra fidem uadit. Non manet tn doctrina Christi, (id est» in fide incarnationis Christi. (10» Nec Aue ei dixeris. Aue grecum, ?d. est. fax tecum. Quod enim grece dicitur here,et latine haue, hoc hebreo siroque ser25 mone apellatur salamiach siue salamach, 1d est bax tecum.

(x15 Conmunicat opere eus maligno, ut dicitur : Longe est a $eccatoribus salus. Id est, quia se aliaenauit a Iesu per sua mala opera. Ne dicendum est illi haue, 2d est pax tecum. Finit (Epistola? II. Epistula Iohannis II. 8 Sap. 4, 8. 12/13 2 Cot. 5, 19. 19/20 Isidorus, Etym. 8, 11, 20. 23/20 Hieronymus, Cozzz. in Euang. Mafib. x, l. 1616 (ed.

D. Hurst-M. Adtiaen, CC 77, p. 68). 1619 (p. 68).

Epistula Iohannis II

26/27 Ps. 118, 155.

6 sed] K*, oz. K

28 Ibid., l. 1617-

Incipit (Epistola) III eiusdem

$25

Plenum sit, aut semiplenum esset, si illis tantum scriberet et postea presens non esset. (15 Carissimo, id est caritate spiritali. In weritate, id est qua

5 tu operaris. (2» De omnibus, id est tuis operibus. Prospere te ingredi, id est mandata incipere. E? «alere, 1d est animi uirtute et corporis firmitate. (3» Gawisus sum ualde, id est gaudio spiritali de quo apos1o tulus ait : Gaudete in Domino semper. (4» Quam ut audiam filios meos indicat se illos in Christo genuisse. Et huc | usque caput eclesiae, Gaium, alloquitur. Nunc ad membra sermo conuertitur. (5» Fideliter facis, id est spiritaliter et non carnaliter, quia 15 pro intentione caelesti omnia oferaris in fratres, et hoc non

solum domesticis sed etiam peregrinis. (125 Et ab omnibus et ab ibsa ueritate, id est illius operis siue epistolae. Finit (Epistola) III Iohannis. Epistula Iohannis III.

10 Phil. 4, 4.

587

Incipit (Epistola? Iudae

58"

(1) Iudas, id est confessor. Ideo, seruus est Iesu Christi. Fvater Iacobi, id est dignitas meriti siue pietas utilitatis audientium, ne alius mentiret se fallaciter scribere. VA

IO

(2» Misericordia, id est uocationis et adiuuandi. E? fax, id est qua iungimur Deo. E! caritas, in Deum et proximum. (3» Omnem sollicitudinem, id est omnem, quia subiungit de communi uestra salute. Deprecans supercertari. Yd est, superatis certamina hereticorum. (4» Subintroierunt, id est sub specitiae ueritatis. I» hoc ?uditium, id est ut probarent nostram fidem. Tvansferentes n luxo-

riam, siue docendo aut faciendo 2n luxoriam. 45» Vult eos docere quia non illi, qui bene incipiunt, salui A

20

2

VA

fierent ; sed illi, qui perseuerauerint. Ideo, | subiungit exemplo que nunc narrat. Scientes semel omnia. Semel, id est omnes os. Semel, ut esset simul. Semel, ut in bono crescerent et ab eo ali-

38Y

quando non declinarent. Secundo eos, qui non crediderunt, perdidit, id est quando eos pro sua perfidia in deserto percussit. Siue, alii de familia Faraonis hoc intellegunt. (7» Sodoma in ebreis fecus siliens, aut cecitas, uel simalitudo eorum. Gomorra in ebreis interpretatur fopuli timor uel seditio. Et finitime, (id est» Seboim, Adama, Segor ebreice pusilla. Et non pusilla significat coniugium. Pos? carnem alteram, id est per aliud desiderium carnis. Zgnis aeterni, id est qui fumus ostenditur de illo mari quod enundauit super istas ciuitates, postquam eas ignis redigit in cinerem. Segor (cum LIDIII ciui(tatibbus deuorauit (ignis et» suos habitatores, Seboim et Adama, (Sodomam et Gomorram)». Fructus earum amaricati

30

sunt fructu amaricato gustato. (8» Similiter et hà carnem. quidem maculant, id est qui docent de uoluntate.

3^

Dominationem

contempnunt,

| id est ani-

mam siue Dei dominationem. «9» Et M?hael archangelus. Zacarias ait : Et ostendit mlhi Dominus Iesum sacerdotem stantem coram angelo Domini, et Satan stabat a dextris eius, ut aduersaretur ei. Et dixit Dominus ad Satan : Increpet Dominus in te, Satan, et increpet Dominus in te. Hieronimus ait, qui(a» Hebrei Mihaelem in isto loco Dominum uolunt nominari. Ideo, et apostulus hebreus sic sentit. Epistula Iudae. 2 Isidorus, EZyz. 7, 7, 10. 10 Phil. 4, 4. 20/21 Hiertonymus, De noz. Hebr. (ed. Lagarde 66, 4; 73, 19 ; 73, 21 ; 74, 13 ; 75, 1/2 ; 72, 31 ;

81, 6). 22/29 Hieronymus, Hebr. quaest. in Gen. (ed. Lagarde 17, 9/16) ; Orosius, Hist. aduersus paganos 1, 5 (ed. C. Zangemeister, CSEL 5, 44-47). 83/36 Zach. 3, 1-2. 37/38 Hieronymus, Cozzz. in Zacbariam 1, 5 (PL 25, 1435 D - 1436 A).

Epistulaludae

^ 24 qui] K, quia K*

39*

COMM. IN EPIST. CATH., IVDAE

49

De corpore Moys? ita. dicitur. Corpus Moysi blebs sua, sicut corpus Christi aeclaesia. Blasfemia de superbia crescit. Ideo, per Dominum uindicatur, quia Deus superbis resistit. 41r» Va Cain, id est quia animas occidunt doctrina mala. Effusi suni mercede. Sic sunt heretici. Suam doctrinam uendunt propter pecuniam. 4A (125 Sine timore, id est Dei. Semet ifsos basceníes, id est non a Deo. Bis mortuae, eradicate, id est quia absciditur primo, et igne mitte(n5tur et in infernum mittuntur. (135 Sidera errantia. Leguntur VII stellae | que non accen-

40

duntur a sole et luna, sicut sunt heretici.

Suam

doctrinam

39"

Deus accendit. (14» Septimus ab Adam Enoc. Quomodo liber Enoc dicitur, cum ipse ante diluuium esset et littere adhuc illo tempore non sunt hominibus datae ? Ita alii dicunt, quia ille suum librum scripsisset et Noe illum secum in sua arca recondisset ; siue, 5I

6o

ut alii intellegunt, quia prophetae scripsissent illum librum, eodem Spiritu infusi ut, quia ille suo tempore prophetasset, isti suis temporibus conmemorassent. (195 Animales, id est bruti. Spiritum non habentes, id. est

Spiritum sanctum. (20» Superaedificantes wosmet 1bsos, id est, ut prediximus, deprecans swpercertari. Im. Spiritu orantes, id est econtrario quia prediximus de animalibus S$iritwm non habentes. (22» Hos quidem argutit(e», id est heretici. (235 Illos, id est animales siue peccatores. Ales autem

6 VA miseretur. Id est, infirmantibus in fide. Finit hoc.

Titulus fugit, Lath(chen», quia fit titulo ; uel titulus, id est

1o

75

signum ; uel titulus fit titio áetiüinie. Ostendit Peirus uir|gam apostolicam more regum ne con- 407 demnetur suum imperium. Gratia. Id est, babtismum uincit peccatum. Prosternit hostem. Trahit spolia. Dicit esse gratiam et his qui recte credunt que gratia est, quia peccatis absoluti sunt. Pax uero qui ex impiis reconciliati sunt creatori. Spiritu sanclo misso de caelo. Quomodo intellegenda est missio Filii siue Spiritus sancti ? Primumque unde et quo 39/40 cf. Deut. 34, 1-6 ;Col. z, 18 ; Eph. 5, 21 ; Beda, Epis. Iudae (PL 95, 126) 53/04 The Book of Jubilees 4, 17 48/50 Isidorus, EZyz. 3, 60. (ed. C. Charles, Te /Apocrypba and Pseudepigrapba of tbe Old Testament, 2, Oxford, 67 Glossa in 1915, p. 18 ; Iosephus, ZAs. Ind. 1, 2, 5 (ed. G. Dindorf rz, 8-9). Priscianum (ed. W. Stokes - I. Strachan, Thesaurus Palaeobibernicus, 2, Cambtidge, 74 72 1 Petti 1, 2. 40 1 Petti 1, 2. 68 1 Petti 1, 1. 1905, 126, 6, 27). T Petti-1, 12.

41 Iac. 4, 6.

50 deus] non z4Z7. K*

50

SCOTTI ANONYMI

missus sit Filius ? (Christus) ergo inquid : A Patre exiut et ueni in hunc mundum. Hoc est, mitti(tur». Ergo a Patre et Filio missus est idem Filius, qui Filius Verbum est. In quem desiderant angeli prospicere. Quomodo hoc intelle8o gitur, dum dicit Christus :Angel? eorum semper wident. [aciem Paíris mei, qui in caelis est ? Numquid ergo aliud Veritas, aliud predicator intonat ueritatis ? Angeli quippe Deum et uident et uidere desiderant et intueri siciunt et intuentur. Sancti estote, quia ego sanclus. Possunt multi sancti esse 8; sicut mandatum dixit, sed quantum | et quae in sanctitate 4o* proficiunt, quantumlibet puritatis et sinceritatis adquirant, (nescimus). Itaque non potest homo sanctus esse sicut Dominus quia (hic) sanctitatis largitor, iste autem susceptor sanctificationis est. 26/7? Io. 16, 28.

79 1 Petti 1, 12.

80/81 Mt. 19, 10.

$4 Leuit. 11, 44.

TRACTATVS

HILARII

IN SEPTEM

CANONICAS

EPISTOLAS

SIGLA V

| Narorn, Biblioterea Nazionale, Vindob. lat. 4 (olim WEN, reicbische INationalbibliotbek 750), s. IX, f. 17-487

V*

V cottectus

C

MowrE CassiNo, Bibliotera della Badia I Iob. l. 352-358 et Iud. M. 25-51)

Am.

A. AMELLI, Spicilegium Casinense YII, I (1897), pp. 207-260

Oesfer-

384, s. X, p. 91 (praebet

Incipit Tractatus Hilarii in Septem Epistolas Canonicas

(A 207

[n

Praefatio Septem epistolae, quas sancti patres, Jacobus, Petrus, IohanA

Io

nes et Iudas ediderunt, tam misticas quam succinctas, breues pariter et longe, breues n uerbis, longas in sensibus, wt rarus sit qui in earum lectione non cecutiat. Mos epistolae. Aliquando consultatur, ut omne gaudium. Alquando aperit causam, ut s? quis uestrum. Aliquando laudem prouocat, ut quem sczentes in spiritu. Aliquando increpat, ut adulteri nescitis. Aliquando addit doctrinam, ut sicut fraedixi et iterum $raedico. Aliquando deterret, ut gladiws wos con-

sumet. Tres doctrinae epistolis accidunt : increpatio, laudatio, uituperatio. I5 Ob tres causas scriptae sunt epistolae : ut uitia resecarent, et uirtutes plantarent, et hereticorum causas excluderent. Aepistolae morem prophetiae secuntur, quia omnis prophetia in enigmatibus inuoluitur et praesciis sententiis ; dum de alio loquitur transit ad aliud. 20 In unoquoque testimonio quaerendum est, quid sancti canones, quid ratiotinationes, quid consueti mores, quid rerum siue praeteritarum siue praesentium siue futurarum, siue propriae uel tropice uel etiam spiritaliter hunc obseruari uideatur. Sciendum, in quibus locis scriptae sunt epistolae. Aepistola Iacobi, in Hierusalem. Duae aepistolae Petri, in Roma. Tres 2 aepistolae Iohannis, in Pathmos insula. Aepistola Iudae, in VA

350

eodem loco. Fidochusa, episcopus Grecorum, | sacrum earum ordinem composuit. Hieronimus conuertit eas. Cur in principio ponitur Iacobus ? Non apostolorum difte-

rentiam, non scribendi ordinem, sed dignationem aecclaesiae.

3 VA

Quaeramus alias, qui et epistolas Pauli composuit; quae non, ut sunt compositae, ita conscriptae sunt. In his septem epistolis, septem dona Spiritus sancti continentur. In prima, spiritus sapientiae, ut est illud, s? qwis 3/6 Hieronymus, Epis, 53, 9 (ed. I. Hilberg, CSEL 54.1, 463); Praefatio 7/A2 Comm. in Epist. Cath. Scotti Anonymi, Epist. lacobi, l. 912/913 (supta, p.26). a Tac; m2: Comm. in Epist. Catb. S./A., Epist. lacobi, l. 131/136 (supra, p. 6). 8 Iac. 1, 5.

9 Iac. 1, 3.

10 Iac. 4, 4.

10/11 2 Cot. 13, 2.

11 Is. 1, 20.

17/8 15/16 Cozzz. in Epist. Catb. $.A., Epist. lacobi, l. 9/11 (supta, p. 3). 24/28 Ibid., Epist. Iacobi, l. 26/30 (supta, Ibid., Epist. lacobi, l. 16/17 (supta, p. 5). 35/ 30/31 Beda, Prologus super septezz Epistolas Catbolicas (PL 83, 9 A). pz3): 36 Iac. 1, 5.

Praefatio Hieronymo

4 quam] VW* .Am. cum Hieronymo, om. V 24 sciendum] V/* ZAzz., ozz. V^

B longas z4zz. cum

IV

54

TRACTATVS HILARII

uestrum. In secunda, spritus intellectus, quia per intellectum Noae arcam fabricauit, ut est illud, cum. fabricaretur arca. In

tertia, spiritus consilii, ut consilium dat et dicit : M?nsstrate vn fide uestra uirtutem. In quarta, spiritus fortitudinis, ut est illud,

4o quam fortes estis, et wicistis malignum. In quinta, spiritus scientiae, ut : Videte uosmet ipsos, ne perdatis quae ope|rati estis. ^ 2o8 In sexta, spiritus pietatis, ut est illud : Fideliter facis quicquid operaris in fratres. In septima, spiritus timoris, ut est illud : Ecce uenit Dominus facere vudictum contra omnes.

45

Aepistola est eloquium, in latina tradita expositio, Hieronimo dicente, aepistolor, hoc est expono, in hebraeo euphuma. Sciendum est, si omnis epistola liber est. Omnis aepistola liber est ; non omnis liber epistola. Aepistolarum autem figurae sunt Hisrahelitarum turbarum

;o tubae

contra

Hierico

muros

bucinantes,

et Isaac

putei,

a

Philistaeis cespitibus terrae impleti. Conuersionis autem de greco in latina figura hoc est tabernaculum; testimonii aedificatio, id est alii aurum, alii argentum, alii lapides pretiosos, alii pelles iacinctinas et rubras, hoc est opus conuersionis. ;; Explicit praefatio. Incipit tractatus in epistola Iacobi. KI, 15 Iacobus. Cur a nomine Iacobi incipit epistola ? Per

metonomiam dicitur, ostendens per inuentum inuentorem ut : Vina coronant, cum uasa uini fecerint. I» dispersione salutem aecclesiae. In hoc loco depraehenditur defectus quidam necessariae dictionis. Hic Jacobus, ipse minor ipse et magnus, minor in comparatione filiorum Zebedei, magnus quando episcopus episcoporum fuit in Hierusalem cui solitum. erat ingredi sancta. sanctorum. ro Triginia annis rexit aecclesiam Hierosolimorum. Nwmquam A

adtonsus est nec usus balneo et carnem nullam manducauit, non

1I

laneis sed. lineis induebatur westibus, qui genua in modum camelorum iraxisse fertur, cui apostoli dederunt dextras, id est Petrus et Paulus; qui in cerebro fuste fullonis percussus, el ?uxla templum de quo ubi braecipitatus est sepultus cui post passionem, ipse Christus dignatus est ostendere semet ipsum,

87 I Petti 5, 20. 38/39 2 Petti 1, 5. 40 I Ioh. 2, 14. 41 2 Ioh. 8. 42/ 43 III Ioh. 5. 44 Tud. 15. 458/46 Hieronymus ? 49/50 Ios. 6, 8 ; Origen, In Librum lesu INaue, Hom. 7, 1 (ed. W. Baehrens, CGS 7.2, 327-328) ; Comm. in Epist. Catb. $./A., Epist. Iacobi, l. 2/5 (supta, p. 3). 50/51 Gen. 26, 15. Epistula Iacobi 2/4 Donatus, zArs Grazatíita 5, 6 (ed. H. Keil, Grazzmatici Latini 4, Leipzig, 1868, 400) ; Pompeius, Cozzzentum /Artis Donati (bid., 5, 307) ;

Iulianus Toletanus, De uizis e? figuris (ed. W.M. Lindsay, Oxford, 1922, p. 27). 4 Virgilius /4ezeis I, 724. 10/16 Hieronymus, De uiris ill. 2 (PL 23, 639 B-643 A).

2'

INI EPIST-CAN;, TIAC.

55

donec in prouerbium uenit : Visus est Iacobo. Causa mortis eius haec est, horum

duorum

nominum

coniunctio,

id est Iesus

Christus, quia apud Iudaeos alter erat Christus et alter Iesus. 24 o

Iacobus Dei, id est sororis Mariae, et filius promissionis Dei.

Quae sublimitas in hoc nomine continetur et cui refectioni respondit sublimitas eius ? Haec est quae iam in haebreo saluatoris nostri Dei nomen est, et uero Iacobo, Iesu Christo, daemocA

b

niorum et uitiorum subplantatori, respondit. Sciendum enim cur Iacobus et non Iacob (scribitur». Alii dicunt ueritatem accentus, alii deiectionem syllabae, ut est Dauid Dauida, et Sa-

lomon Salomona. Alii memoriam de patriarcha, ideo Iacobus et non Iacob. Alii more latinorum qui declinant nomina haebraica uel greca (uel quodlibet nomen) rationis latine, uel 2X 3 o turbarum multarum linguis diriuatum | quae ad Hierusalem die sollemni conueniebant. Cur Iacobus in principio suae aepistolae suum ponit nomen more regis ? Vt timeatur et honorificetur. Cur seruus morem regis facit ? quia de apostolis dicitur : Discernit caelestis regis super eam. Cur se dicit subplantatorem, dum dicitur : Non /audet te os 3j twwm sed alienum ? Non pro eleuatione, sed pro causa exempli, ut unusquisque sua uitia superet. Iacobus in aepistola suum depromit nomen, Iohannes caelauit. Alter humilitatem insinuat, alter regem supernae ueritatis. Jacobus, id filius supernae contemplationis quam Deus et : theos apo theo teacte legitur, id omnium respiciendo. Et Domini nostri. Assumpsit carnem |nostrae substantiae. A 209 Ideo prae ceteris creaturis noster dicitur Dominus, lesus Christus. Cur hoc sepe praecedit nomen Iesu ? Id, quia hebrai45 ca lingua greca praecellit eloquia. Cur autem Dominus his duobus proponitur nominibus ? Quia Dominus nomen dominationis est quod Trinitati conuenit, ideo anteponitur. Cur autem Paulus sepe Christum ante Iesum ponit ? ne heretici dicerent, alter esse Iesus, alter Christus, sed lesus semper sublimior est in sit in 5)o omnibus. Ideo anteponitur nomen eius Iesus. Quare non plenitudine

litterarum ? Id, quem

non

tenent

uiscera,

non

teneatur etiam nomen eius litteris. Hae autem nomina trina litteris et una sunt. Vnum Deum et unum trinum signifi17/19 Hieronymus, Cozzz. in Euang. Mattb. 5, 16 (ed. D. Hurst et M. Adriaen, 25/21 Comm. in 17 51 Got.- 155 7. CC 77, p- 142, 102 - 145, 112).

33/34 Augustinus, ExarraEpist. Catb. $..A., Epist. lacobi, l. 915 (supra, p. 26). 34 Ps. 67, 15. Zio in Ps. 67, 21 (ed. E. Dekkets et I. Fraipont, CC 39, p. 884). 35/36 Prou. 27, 2.

38/39 Comm.

29 rationis] nationis Jegendum censet Am.

49 pr. lesus]

35 Gen. 27, 36 ;Isidorus, Eyz. 7, 6, 5.

40/41 Eucherius, in Epist. Catb. $.4., Epist. Iob. I, l. 24/25 (supta, p. 39). 46/47 Isidotus, Eyz. 7, 1, 14. Iustructiones 2 (ed., G. Wotke, CSEL 31, 159). 48/50 Hieronymus, Cozzz. in Euang. Mattb. 5, 16 (CC 77, p- 142, 104-105).

Epistula Iacobi et add. V* Am.

56

TRACTATVS

HILARII

cant. Accentus autem acinctus qui his nominibus imponitur, summa. pars litterarum nomen eius est, sensum in historiis significans et acentam imperitiam mentem educens. |

ar

Iesus, in hebraico ; Sother, in greco sermone ; Saluator, in latino. Christus, in greco ; Messias autem hebraico sermone ; 6o

Vnctus, in latino. In quo primo loco uocatum est hoc nomen ? In ueteri lege : Et tu, Iesus, elige tibi w$ros, pugna contra Amalech ; in nouo uero : Vocabis nomen evus Iesum; Christus, in ueteri : Haec dicit Dominus christo meo Cyro ; in

nouo autem : T'w es Christus Filius Det uiui. Christus de chrismate dictus, sicut legitur : Vaxit te Deus Deus tuus oleo 6 A laetitiae,

7o

1 IA

non

oleo composito, sed oleo Spiritus sancti.

Seruus. Cur se dicit seruum dum de apostolis ueritas ait : Non dico wos seruos sed filios ? Duplex est genus seruitutis, in bonam malamque partem, id est seruus inuitus et seruus uoluntarius. Seruus inuitus paenas timet et ideo non seruit amore. Seruus autem uoluntarius nihil distat a filio. Quando autem nominat se Iacobum, uirgam ostendit apostolicam unde percutere potest, sicut legitur : Quaecumque alligaueritis erunt. ligata, e quae solueritis erunt. soluta. Quando autem dicit se seruum seruilem et uilem, humilitatem Deo suo reddet. Jesu Christi seruus, id est seruans mandata diuina.

Iesu Christi. In utroque autem nomine Trinitas continetur. In Iesu, uerus homo, angelo dicente : E uocabis nomen eius leswm ; uerus Deus, Paulo dicente, u£ in nomine Iesu omme 8o

genu flectatur ; uerus Spiritus sanctus, angelo dicente : Spiritus sanctus superueniet 1n te. In Christo uerus homo, ut est illud, ex quibus est Christus secundum carnem ; uerus Deus, Christus qui est super omnia Deus ; uerus Spiritus sanctus, ut est illud;

85

9o

Vnxit te Deus Deus tuus oleo letitiae, id est Spiritu sancto. | Dwodecim tribubus. Secundum doctrinam magistri apostolus docet, quae ita ait Dominus noster : Non ueni nisi ad oues domus Israhel. Hae sunt tribus in quibus sedebunt apostoli duodecim, ut ueritas ait : Sedebitis et wos super duodecim sedes t?udicantes duodecim. tribus Israhel. Quae sunt in. dispersione. Praeteriit captiuitas Babilonis ; nondum superuenerat romana captiuitas. Haec sub Anthiocho rege Grecorum facta 54/55 Isidorus, Eyz. 7, 1, 18. 61 Mt. 1, 21. 62 Is. 45, x.

9/65 Ibid. 7, 2, 7-8 ; 7, 2, 2-3. 60/61 Ex. 17, 9. 63 Mt. 16, 16. 64/65 Ps. 44, 8. 67 Ioh.

153035 72/43 Mt. 18, 18. 73/«*5 Pelagius, Expos. Rom. (ed. A. Souter, TS o, 2, 8). *6 Cassiodorus, Cozzplexiones (PL 70, 1321 CD ; 1367 C). 7/8 Mti-2 21. *8/19 Phil. 2, 1o. 79/80 Lc. 1, 55. 80/81 Rom. 9, 5. 83 Ps. 44, 8. 85/86 Mt. 15, 24. 87/88 Mt. 19, 28. 89/91 Conzzz. in Epist. Catb. $..A., Epist. lacobi, l. 45/47 (supta, p. 4).

16 reddet] V/ /4zz., reddit /*

2»

IN|EPIST: CAN., IAC.

57

est dispersio. Salutem. Misit salutem, ut iratos leniat, et superbos humiliet, et discordantes in pace reuocaret, et des-

D5

IO o

perantes de salute consolaret. A Hucusque proemium, id est ante uerbum. | (2» Omne gaudiwm existimate. Figuratum est hoc testimonium in coniugio Isaach et Rebeccae, quia Isaac risus interpraetatur, quod omne gaudiwm nunc dicitur. Rebecca uero $atientia interpraetatur quam in temptationibus oportet intueri. Cur omne dixit ? quoniam uarias temptationes nominat. Cur gaudiwm et non laetitiam ? quia gaudium animi est ; laetitia autem membrorum imperare non potuit. De his enim dicitur : Manus eius in cophino seruierunt. Cur non aestimate sed existimatae ? quia aestimo dubitationem non deponit. Existimo

210

autem firmam rem commemorat, id est, bibo et exbibo ; quam

bibo in te ne tunc x«« tantum ostendit (quod bibo». Exbibo autem totum bibit. Omne gaudium non requirendum in hoc loco in quo non est, et non neglegendum ubi inuenitur ; quia omne gawudiwm praesens non est quod tormentis finitur in futuro, ut ueritas ait : Vae uobis qui videtis, quia flebitis et lugebitis. omne gaudiwm quod hic initiatur per fidem, in futuro II o Sed impletur per speciem, | ut Dominus ait : Gaudiwm meum im uobis sit ut gaudiwm uestrum. impleatur. Omne gaudium more mundi, quia mundus per multa temptamenta hiemis et frigoris et ueris (ad) aestatem floridam ducitur. Sic nimirum per multas tribulationes ad praemia uitae aeternae II 5 homo uadit, ut Paulus ait : Per sulias tribulationes oportet mos intrare in vegnum Dei. Fratres mei. Quibus modis dicuntur fratres ? Quattuor : natura, gente, cognatione, affectu ; (natura) ut Iacob et Esau ; (gente) ut Christus et Iudaei ; cognatio12 o ne, ut patriarche et Laban, quia filii filiarum Laban fuerunt pa-

IO

j

triarchae ; affectu, ut commune

omnes

fratres dicuntur filii

Dei. Cum in temptationibus. Tribus modis temptationes fiunt :

suasione, delectatione, consensu. Suadet diabolus. Delectatur

12

5

caro. Consentit animus. Cum $n uariis temptationibus incideritis. Hae sunt temptationes de quibus dicitur : Multae tribulationes iustorum, et reliqua. Cum incideritis dicit, ut mitigent temptationes ex recordatione gaudii. 43» Scientes. Per scientiam spiritalem et fidem Trinitatis temptationes sustentantur.

|

«4» Opus perfectum, id dilectio Dei et proximi. Idem est et, 15 Perfecta caritas quae foris mittit timorem, id est timorem temptationis. Opus perfectum patientia est. Patientia custodia anio

99/101 Isidorus, D;ff. 1, 265 (PL 85, 96/98 Isidorus, E£yz. 7, 7 43 7» 6 35: 116/117 111/112 Ioh. 15, 11. 109 Lc. 6, 25. 102 Ps. 80, 7. 57 C). 117/122 Hieronymus, De perpetua uirginitate 14 (PL 23, 206 D); JACET TAM 22; Isidorus, Ezyz. 9, 6, 8-10 ;Comm. in Epist. Cath. $.A., Epist. Iacobi, . 805/806 122/124 Gregorius, Moralia 1, 16, 1 (PL 16, 1135 C) ; Beda, (supra, p. 23). 131 I Ioh. 4, 18. 125/126 Ps. 35, 20. Epist. Iacobi (PL 95, 14 C).

4T

58

marum I3

A

TRACTATVS HILARII

est, ut ueritas ait : Inm $atientia uestra possidebitis

animas uestras. Vt sitis perfecti el ?ntegri, 3d corpore et anima, perfecti in dilectione Dei, iniegr? in dilectione proximi. | Im

4*

nullo deficientes, id est in nullo opere bono, uel in nullo genere tormentorum, uel in dilectione Dei et proximi.

(55 Si quis uestrum indiget. Ypse sibi praeposuit ne obponeretur ei, et nuncaperit causam.Si enim dixisset indigetis sapien14o tiam, ad inuidiam eos suscitasset, se stultos et insipientes aes-

timare putantes, et se solum sapientem. Ob quam causam sapientiam postulari dicit ? ut sciret unusquisque eorum, quod dedit illis probationem.Sapientiae tres sunt. Prima sapientia est deuitare mala ; secunda, facere bona ; tertia, sperare praemia. 14; Postulatio autem sapientiae in Iesu, filio Sirach, et in Salomone, filio Dauid, figuratur. Postulet autem a Deo, ne a philo-

sophis et astrologis et phitagoricis occupati essent in disciplina sapientiae. Qu; dat ommibus affluenter. More fontis semper non deficientis, quia mos est fontis locum suum non deserere, 1j o

et impleat illud in quo intrat. Et quod sapientia philosophorum, et caeterorum | humanorum sapientia, non affluenter A z:1 datur et emitur, et tamen improperatur. Ideo, dicitur e£ non

vmproperat. Cur autem dixit : Nonne ego eduxi uos de terra Aegypti ? non ad improperationem pertinet, sed ad memo15; rlam boni faciendi.

(65 Postulet autem 1n fide. Ostendit quia locus est sapientiae in homine fides. Fides est eo quod fit quod creditur. Postwlet in fide. Cur ?n fide postulare dicitur ? quia contra Simonem magum tenet, qui postulabat de apostolis Spiritum sanctum ei dare, 16o sed non in fide rogauit. Nil esitans, de omni re postulationis. |Similis est fluctus maris. Aliquando enim terram fluctus occu-

pat. Aliquando tempestatem maris ingreditur. Sic instabilis mens hominis infidelis, aliquando cogitat Deum, aliquando autem mare saeculi istius ingreditur. Qwi a uento mouetur, id est 16; a uero Deo. Circumfertur, id est multis malis, et a potestate diabolica quia, ut uentus, est inuisibilis res.

(85 Vir. Virtus autem, et in rapinis et in prostrationibus, uisibiliter compescitur. Sic nimirum diabolica uirtus. (7» Non ergo aestimet, id quia indignus est dono Dei, 17 o instabilis et infidelis. Aliquid a Domino, 1d est aliquid sapientiae uel boni. 133/134 Lc. 21, 19. 135/13* Corm. in Epist. Cath. $.4., Epist. Iacobi, l. 146/148 (supra, p. 6). 143/144 Defensor, Liber Seintillarum XVIIL, 86 (ed. H.M. Rochais, CC 117, p. 86) ; Comm. in Epist. Catb. $.A., Epist. Iacobi, |. 168/1 69 (supta, p252 146/148 Beda, Epist. lacobi (PL. 93, 16 B). 153/1504 Leu. ir, 45. 158/160 Act. 8, 18-25. 165/166 Gregorius, Moralia 27, 9, 15 (PL 76, 406 D). 190/171 Cow. in Epist. Cath. $.,4., Epist. lacobi, l. 177 (supta, p. 7). 13« et] V* Az., om. V

150 et] ut Jegendum censet Am.

;'

INLEPIST-;CANIL IAC.

59

(8» Duplex animo, in mente postulationis et dubitationis. In omnibus wis suis. Id, 1n bono et malo ; siue de terra nascitur, et terram calcat, et in terram ibit.

u

VA

(9» Glorietur frater humilis. Coniungi debet ubi dicitur ante : Omne gaudium existimate usque ?ncideritis. Glorietur autem frater. Conuenit autem lectio Hebraeis seruientibus, qui magni et superbi et alti apud semet ipsos erant, et imi fuerunt in seruitute. Id, ac si aperte dicat : Difficilius erat diuitibus cum quibus habitatis, numquam uobis illis seruientibus. Glorietur autem. Glorificatio haec non ad uanam gloriam pertinet, sed ad gaudium in temptatione. In exaltatione sua, ut

18

MA

ueritas ait : Qu? se humiliat exaltabitur. «10» Diues in humilitate sua, ut ueritas testatur : Qui se exaliat humiliabitur. Glorietur autem frater humilis. Humilis autem in paupere et diuitae figuratur de quibus Dominus dicit : Memento quia accepisti bona in uita tua. Lazarus autem similiter mala recepit. Quoniam sicut flos faeni transibit. Flos autem

est hominis | dentes, lingua, labia et oculorum acuitas. Sol 190 autem floris istius, tempestas mortis et senectus. Vel flos

5E

diuitis diuitia eius. So/ uero tempestas est in itineribus suis,

200

id est in sollicitationibus diuitiarum. Glorietwr autem frater, et reliqua ; diues autem in humalitate sua, et reliqua. Modicam dictionem de fratre humili dixit, quia sufficit. Secundo nominauit exaltationem humilis a Deo. Dues uero condempnatur magna narratione, ut non exemplum ab eo teneatur ; uel morem loquitur prophetiae, dum de alio loquitur, transit ad aliud, et praesciis sententiis facit, quia quando dicit beatus wir, et reliqua, coniungitur ubi dicitur glorietur frater hwmilis, et reliqua. «12» Beatus. Id, inmortalis, laudabilis, felix, uera beatitudo, natura inconuertibilis, uita inmortalis, indesinens gratia, the-

20

VA

210

saurus sine fine, gaudium cui nullus meror accedit. Vir. Virum dixit beatum non mulierem, non quia mulieres a beatitudine excludantur, sed qua(eycumque persona uirtutem habet animi, uiri nomine nuncupatur. Non dicit beatus homo, quia homo de fragili humo dicitur. Vir de uirtute | animi dicitur. Nomen uirtutis contra uirtutem temptationis dicitur. Quoniam cum probatus fuerit. More militis, quia nemo coronabitur, wisi qui legitime ceriaberit. Accipiet coronam witae. Corona. Id, integritas uitae futurae. Corona grecum eloquium est quae integritas interpraetatur. Quam repromisit Deus dali175/176 Ibid., Epist. lacobi, 173/174 Ibid., Epist. Iacobi, 1. 179/180 (supta, p. 2) 184/185 Lc. 14, TI 183 Lc. 14, 11. 176 Iac. 1, 2. 1. 184/185 (supta, p. 7)206/207 Isidorus, 201 Isidorus, Diff. 1, 72 (PL 85, 18 B). 187/188 Lc. 16,25. 207/208 Collectio Canonum Hibernensis XLVI, 25 ]E7y7220115 1504/38115 2; 9177-

p.| 191); (ed. H. Wasserschleben, Die iriscbe Kanonensammlung, Leipzig, 1885, 210 II Tim. 2, 5. Comm. in Epist. Cath. $.4., Epist. lacobi, 1. 817 (supta, p. 23). 211/212 Coz. in Epist. Catb. $.A., Epist. lacobi, l|. 818 (supta, p. 23).

A 212

60

TRACTATVS

HILARII

gentibus se, sicut legitur : Esto fidelis usque ad mortem, et dabo tibi coronam waitae. 215. (135 Nemo cum temptatur, dicat. Ipse sibi praeposuit ne obponeretur ei. | Nemo dicat. Errorem obiectorum reprimit dicentium : Beati erimus cum temptati sumus in omni temptatione, dicens : Deus autem

én£emptator malorum. est, id. est

malorum temptamentorum. /fse enim neminem temptat. Quo220 modo conuenire potest hoc testimonium et illud quod legitur : Templauit Deus Abraham ? Duplex genus est temptationis : aliud, quod deicit ; alud quod probat. Probauit Deus Abraham. 44» Vmusquisque enim íemptatur a concupiscentia sua. 225 More serpentium in coniugio pereuntium, abstracti in amorem concupiscentiae ut ambo pereant. Sic nimirum abstrahitur homo a Deo, et inlicitus fit ut multa genera peccatorum. (15» Concupiscentia cum concaeperit. Nunc apparet, quod matheria est omnis peccati concupiscentia in homine. Generat 23o orem, quando obruitur sensus lapidibus uitiorum. (165 Nolite itaque errare. In hoc loco errant heretici dicentes : Sicut Deus gubernat mundum in tenebris et luce, in aridis et fluidis, in frigore et calore, sic et hominem gubernat in bono et malo, in tristitia et laetitia, in morte et uita. Ideo,

235 apostolus dicit : omne datum obtimwum et cetera usque a Patre luminum sunt. (17» Omne datum obtimum, baptismum. Omne donum perfectum,

paenitentia.

Omne

datwm

obtimwm,

Id, uirginitas.

Omne donwm perfectum. Yd, continentia. Descendens a Patre 240 luminum, non a patre tenebrarum. A$ud. quem mon est transmutatio. Id, homo de bono in malum. Nec wcissitudinis obumn-

bratio. Id, ut obumbret lucem ueritatis |caligine peccati. 4$ud quem, non est transmutatio, id est differentia a Iudeis et gentilibus. 24 (185 Voluntariae enim. genuit nos, id est sine impedimento malitiae et faece peccati. Verbo ueritatis. Id, ad imaginem, et reliqua. V£ simus initium aliquot creaturae eius. Duo enim initia dedit Deus creaturis suis, angelis et hominibus. Sicut enim uirtutes caelestes principatum obtinent caelestium crea25o turarum, sic nos principatum sumus creaturis terrae. Creafaae, id est uniuersitates. Vt simus initium aliquot creaturae eius. Creatura Dei aecclesia est. Duo initia sunt aecclaesiae, aliud 213/214. Apoc. 2, 10.

221 Gen. 22, 1. 221/222 Beda, Epist. Iacobi (PL 95, 14 A). 222/223 Corm. in Epist. Catb. $.A., Epist. lacobi, l. 220 (supra, p. 8). 252 Ibid., Epist. lacobi, l. 261/265 (supra, p. 9).

229 ut] V* /Azz., om. V.

V

242 obumbtatet /* 243/244 gentibus Z4zr.

243 Iudaeis] I/* 7477., Iudaeos

IN EPIST. CAN., IAC.

ór

prophetae, aliud apostoli ; siue /nitiwm, Maria et Ioseph ; ?nitivA

wm autem al?quot duodecim apostoli. (195 Scitis, fratres mei. Suadet ut non errarent. Ideo, nominauit eos dilectos, siue fratres fidelissimos in fide. Hanc adsig-

nat sententiam infidelibus deuictis. S? awtem ommis homo. Nunc uoluntatem suam declarat apostolus dicens : S£ omnis homo wuelox. Etsiin prioribus dixit : S? quis uestrum ndiget, 26 o nunc autem omnes inuocat ueloces esse ad audiendum. Velocitas audiendi hominem docibilem facit. Tarditas loquendi hominem mansuetum facit. Tutius enim ueritas impletur cum auditur quam cum praedicatur. Cum enim praedicatur, uix non subripit quantulacumque iactantia. Ve|lox iste aliquando zardus A 2:13 26 5 fiat. Tardus iste, si aliquando welox fiat, tardus erit welox. Sufficienter instructus /ardus welox | tempore docens oportuno. gp Oportunae hunc figurant locum Phitagoridi qui quinque silent annis et postea docent. T'ardus ad iram, non quia aliquando prouenire debeat, sed ira dilata decrescit. (205 Ira enim uiri. Non iram mulieris dixit, quia uirilis est 27 o omnis ira. Justitiam Dei non operatur. Indulgentiae et caritatis. Sed vustitiam Dei non operatur. Id est, ueritatem cum Deo non agit qui solem swwm oriri facit super bonos et malos. (215 Profier quod abicientes omnem. inmunditiam. De ira 27 j enim inmunditia nascitur et nequitia. Omnis inmunditia est octo principalia uitia. E? abundantiam malitiae, id est multa genera uitiorum.

In mansuetudine

suscepite. Id, abiecta ira,

more tranquillissimi maris, non suscipiens in tempestate naues; sic nimirum homo non suscipiens uerbum Dei, quatenus fuerit

mens ipsius in tranquillitate. Verbum insitum, ac si dixisset, non noua doceo uos, sed 2nsitwm per multa genera patriarcharum et prophetarum «erbwum diuinae maiestatis commodo. Quod. potest saluare animas uestras. Quanta enim uerba suscepistis, animas uestras saluare non poterant. Hoc autem est 28 vA uerbum de quo legitur : Jfse enim saluum faciet bopulum swwm a peccatis eorum. Verbum insitum, hoc est in sinu humilitatis 28

o

conceptum. i (225 Estote autem factores uerbi. Ipse praeposuit ne obponeretur ei. Quanti enim uerba Dei auribus percipiunt, et non

29 o

operibus agunt de quibus Dominus dixit in euangelio Omnis qui audit uerba mea haec | et non facit ea, assimilabitur uiro stulto. Fallentes wosmet ipsos, ac si aperte dicat : non 267/268 260/261 Ibid., Epist. Iacobi, l. 295/294 (supta, p. 10). 294/296 (supta, p. 10) ;Beda, Epist. Iacobi (PL 95, 16 B). 220 Epist. Cath. $..A., Epist. Iacobi, l. 297/298 (supta, p. 10). 285/286 Mt. 243 Mt. 5, 45. l1. 289/290 (supta, p. 10). iMt: 7, 26:

287 deuictis] deuietis 74z., s&4 deuiatis Jegendwm censei

Ibid., Epist. lacobi, 268/269 Comm. in Ibid., Epist. Iacobi, 291/292 1, 21.

zh

TRACTATVS

62

29;

;oo

25

310

HILARII

doctorem nec narrationem praecepti sed semet ipsos fallant. De his enim Dominus dicit : Non auditores legis iusti sunt apud Deum, sed factores legis iustificabuntur. «23» Vultum natiuitatis, id est caput suum. In speculo, id est in lege. Specula enim dua sunt, id est minimum et magnum. In minimo minima, in magno magna uidentur. Sic nimirum sunt duae leges. Minima est uetus, quia neminem duxit ad perfectum. Magna est lex noua euangelii, quia plenitudo perfectionis in ea consideratur. (25) In lege perfecta, quia inperfecta lex uindictae. Libertalis, quia seruitus erat in ueteri lege. Hc beatus ?n facto suo erit, non in auditu suo. (26» Si quis putat se religiosum esse. Contingit ubi dicitur tardus ad loquendum ; quia nisi tacens fuerit, non erit religiosus. Si quis aulem putat se religiosum. Inputationem religio est. Quando autem aestimat se quis bonum et iustum, religiosus non est, sed uanae gloriae cupidus. Non refrenans linguam suam a uerbis ire et furoris. De hac enim causa oritur sermo aposíclicus dicens e£ tardus ad iram.Sed seducens cor suum, in conuitiis

proximi per furorem irae. Huius uana est religio, quia iustitiam Dei non operatur. | (27» Religio autem munda, id est sincero corde. E? inmaculata, id est opere perfecto ; siue munda coram Deo, et ?nma3I culata coram hominibus. Afud Deum et Patrem. Ideo Patrem nominauit, ne alium deum | dixisse putaretur qui Pater creaturarum non esset. Visitare bupillos e widuas. Dum regulam linguae pronuntiauit, cur ad opera cito diuertit ? Id est, non 320 Sufficit dicere uerbis tantum religionem nisi operibus uisitationes miserorum et beneficiis pupillorum impleueris. Pufillos et uiduas. Hi sunt debitores Domini qui adiutorio uirili non habent, quia pupilli patre defuncto sunt. Viduae autem marito orbatae sunt. In tribulatione eorum. Subauditur quia multi in

À. 214

A

32

A

beneficiis et refectionibus uiduarum ueniebant, et non in tribu-

lationibus,

sicut de his dicitur in euangelio,

domos uiduarum.

qui deuorant

Et immaculatum se custodire ab hoc saeculo,

id est a blasphemia saecularium, quia Paulus ait : Ad«lescenttoves uiduas deuita. Yd est, nolite habere ; et per quam, de pupil33o lis et uiduis qui contemptibiles personae sunt, sermo dicendus est. Ideo dicit. (1L, 15 Nolite in personarum acceptione habere fidem Domini, quia afud Dewm acceptio personarum non est. Gloriae, id est 294/295 Rom. 2, 13. Col. 5, 25.

326/32* Mc. 12, 40.

320/321 uisitationibus /egendwz censet 7Ag.

328/329 I 'Tim. 5, 11.

333

8r

INTEPISTZCANT AC.

63

regis gloriae. Non dixit : Non habete ; sed dixit : Nolite. Liber335 tas arbitrii generis humani homini(s) lectione ueneratur. (25 Etenim si introterit. Nunc de personis gloriosissimis et uilissimis apostolus tractat. Aureum anulum habens. Id, non ad anulum tantum pertinet hoc uerbum, sed ad signum diuitiarum, quia (per» anulum diuitum thesauri significare uiden340 tur. In ueste candida. Non ad album tantum colorem pertinet, sed quicquid candidum, rubicundum aut iacinctinum, candidum in candore coloris nominatur. | /niroierit autem et au-

2

$er. Pauper pascitur parua. (35 Et intendatis in eum. Nunc personas accipiunt meliores, 345 et contempnunt uiliores. In ueste fraeclara. Nunc luce clarius est, quia non ad alba uestimenta dixit, sed fraeclara. Tw sede

hic bene. Yd est, cum laetitia fundatur. Tw sta illic. Id est, cum

tristitia proicitur, aut in uilissimo loco fundatur scabellorum. Sub scabello bedum meorum, id est in domibus inferioribus 55o superpositis caenaculis. (4» Numquid zudicatis apud uosmet ipsos ? Id est, iniquum esse quod fecistis iudices cogitationum iniquarum. De his in euangelio legitur : Qwd cogitatis mala $n cordibus uestris? Iudex enim cogitationum est, qui eas in opere profert. Hi au35; tem in opere malo cogitationes uanas proferunt. 45» Audite fratres mei dilecti. Alii putant quod ad consolationem pauperum pertineat hoc testimonium qui a domibus diuitum proiecti sunt uel in uilissimo loco fundati. Ideo dicit : Nonne Deus elegit bawperes spiritu ? Et de quibus ueritas ait : 36o Ego uos elegi de mundo ? Diwites in fide. Videlicet pauperes sunt substantia. Et heredes regni. Hi sunt mites de quibus dicitur : Beati mites quoniam ipsi possidebunt terram, id est hereditatem regni Dei, quia hereditati terrae priuati sunt praesentis. | A Quod repromisit Deus diligentibus se, ut est illud, quoniam 365 épsorum est regnum caelorum.

|

9r

(6» Vos exhonorastis pauperem, ac si dixisset : Dissimiles estis Domino nostro, qui pauperes elegit et diligit. Nonne et diwiles ber potentiam obprimunt uos ? Id est, licet illis benefaciatis, molestiores erunt uobis quam pauperes humiles et 57o grati. Et ipsi trahunt uos ad iudicia. Id est, ad iudicia regum ; et principum. timuocatwm quod Israel Deus est, Id (7» Nomen bonwm. est super uos in Aegypto, siue in baptismo. 48» Si tamen periecistis legem regalem. Rebellantis non 335 Ps. 25, 7.

INTEAS 2 p. 12).

364/365 362 Mt. 5, 4. 360 Ioh. 15, 19. 353 Mt. 9, 4. 312/313 Comm. in Epist. Cath. $.A., Epist. lacobi, l. 361/362 (supra,

335 homini(s» lectione] hominis electione Jegenduzz censet A. saeculi Jegenduz censet Am. (cf. Vulg. : in hoc mundo)

215

359 spiritu]

64

TRACTATVS HILARII

575; adprobantis uox est. Regalem, a rege caeli regi terrae data ; siue regalem, quia regibus et principibus usque ad tempus seruorum noui testamenti, id est apostolorum quibus dicitur : Dicite, serui inutiles sumus, fuerunt impleta.

Secundum scriptu-

ras, quia dilectio proximi in prophetis et quinque libris Moysi 380 et in euangelio sepissime iteratur. Diliges Proxumum. twwm. In hoc testimonio tria genera uisionum continentur : genus corporale, per litteras ; genus spiritale, quo proximus absens diligitur ; genus intellectuale, quo intellectu caritas conspicatur. Sed sciendum est, quia corporale genus in spiritale uadit, 385 et spiritale in intellectuale. Corporale sepissime in spiritale progreditur, et sepe spiritale in corporale reuertitur. Intellectuale numquam in corporale et spiritale soluitur. Genus corporale et spiritale sepissime fallitur. Genus autem intellectuale numquam fallitur. Commune est corporale et spiritale homi299 nibus et pecoribus ; intellectuale autem spiritalibus tantum hominibus speciale. 49» Si autem personas accipitis. Subauditur, quod uerius credo, $eccatum. operamini, id est peccatum inaequalitatis. | Redarguti a lege, quia lex dicit : Audietis baruum ut magnum. 39 5 Iustum iudicium semper vudicate. «10» Offendat autem in uno, id est in uno mandato caritatis in quo consistunt omnia mandata, ut Paulus ait : Tota Jex 2n uno sermone impletur in uobis. Factus est omnium reus, quia corpus mandatorum compatitur, cum unum deest mandatum, 40 Oo quia quando in istum unum mandatum Domini offenditur, ingemescunt omnia mandata, sicut de humano corpore legitur : Si patitur unum membrum compatiuntur omnia membra, quia grauia a grauioribus, et leuia a leuioribus coniuncta sunt. «(x15 Non occides. Non moechaberis. Cur his duobus manda40 vA tis sermonem confirmat ? quia haec duo mandata maxime ad dilectionem siue ad dispectionem proximi pertinent. (125 Sic loquimini et sic facite, quia inique locuti estis dicentes : T'4 sta illic ;et inique fecistis in contemptu pauperis, et in glorificatione diuitis. Szcut fer legem libertatis, quia lex 41 o noui testamenti libere et communiter omnes reficit personas. (135 Iudicum sine misericordia illi, qui non fecit misericordiam, id est in personam uilissimi pauperis. Swfperexaltat 348 Lc. 17, 1o. 380/391 Augustinus, De Gen. ad Liff. 12, 6 ; 12, 24 ; 12, 25 (ed. J. Zycha, CSEL 28.1, 386-387 ; 416-417 ; 417-418) ; Isidorus, Ezyz. 7, 8, 5740; Comm. in Epist. Catb. $.24., Epist. Iacobi, l. 370/380 (supta, p. 12). 394 Deut. rz, 17. 395 Ioh. 7, 24. 396/397 Beda, Epis. lacobi (PL 93, 19 D); Comm. in Epist. Catb. $.24., Epist. lacobi, l. 394/395 (supra, p. 13). 897/398 Gal. 5, 14. 402 I Cor. 12, 26. 409/410 Beda, Epist. Iacobi (PL 93, 20 AB). 3 5/316 a] V'* ZAm., qui in utroque inciso a superfluum esse censet, om. V^ tespicit Jegenduz censet Azz. 411 non] I/* 24zz., ozz. V.

410 reficit]

IN'EPISIC CAN; IAC.

65

misericordia vudicio,quia si in iudicio pauperi misericors et lenis fueris, iudicium Dei non timebis, quando miserit opera 415 Sua unusquisque coram Deo. (105 Qui zotam legem seruauerit. | Ipse sibi praeposuit ne obponeretur ei. Pro minimo enim apud illos transgressores esse totius legis |propter differentiam pauperis et diuitis. Ideo dicit, qui otam legem obseruauerit, et reliqua. 42) (I4» Quid proderit, fratres mei, si fidem quis se dicat habere ? Quia prius dixit szc loquimini et non sufficerat ; sed cum dixisset sic loquimini quod idem est et aliud, quid froderit si fidem

A. 216 Iof

quas dicat se habere, nisi dixisset e£ sic facite, ac si dixisset, ser-

monibus fidei confirmamini operibus. 4:35. (15) Si autem frater aut soror nudi sint. Haec sunt uocabula fidei scientibus unum Deum esse Patrem omnium filiorum Dei. Nunc praesentibus rebus confirmat sermonem. Nwd? sint et indigent uictu cotidiano. Hoc est dimidium caritatis in cibo et potu et uestimento ; aliud, in auxilio animarum. Ideo autem 430 corporale dimidium dixit, quia diuitibus, non sapientibus,

praedicat. (16» Qui dicunt, £e in face, leniter uiam imperant, durae necessaria retinent. Caleficamini e£ saturamini. Cur non dixit uestiemini ? quia ut inpossibile erat apud illum dare illis uestimen435 tum, sic non aestimat ab aliquibus accepisse nisi calorem ignis aut saturitatem uentris. (175 Fides sine operibus mortua est in semet ipsa. Id est, in sua substantia, quia opus anima est fidei. Fides anima est animae. Anima autem anima est corporis. 440. (185 Sed dicet quis : Tw fidem habes, et reliqua. Ipse praeposuit quia aestimauit alios sibi dicere. Cur uituperas fidem dum tu fidem habeas ? Ideo dixit e£ ego opera habeo ne mortua fiat fides mea sicut est tua. «19» Bene facis. Rebellantis, non adprobantis uox est. E? 44s daemones credunt et contremescunt. Qui autem credunt et non

contremescunt,

daemonibus

deteriores

credunt ei coniremescunt, et ueritatem demonibus similes sunt. |

sunt.

Qui

autem

operibus non

agunt, TOY

420» O homo, id est sine operibus fidei.

4»

(21» Abraham pater noster, id est pater nostrae fidei. Nonne ex operibus tustificatus est ? In lege enim dicitur : Non ex operi" bus iustificatus est Abraham, sed fidei operibus. Sciendum est quibus nominibus Abraham utitur. Alii, 440/443 Conn. in Epist. Catb. $.4., Epist. Iacobi, l. 428/430 (supta, p. 13). Ibid., Epist. Iacobi, l. 454 (supta, p. 14).

430 diuitibus] et a2Z. V* 24zz.

432 dutae] dute /egetdum censet Am.

449

66

TRACTATVS HILARII

tribus ; alii, duobus, sed uerius est credi duobus. Primo nomine

455

46 o

nominatur (Abyram, quando in patria sua genitus erat, id est excelsus, quia astrologus fuit in sideribus quae duces illius erant ad fidem. Secundo nomine nominatur Abraham, quando generandus illi erat Isaac in loco peregrinationis. Alii addunt tertium nomen quando emit sepulchrum in Hebron. Sed sciendum est per quod legitur (et? per quod scribitur nomen Abrahae. Id est, scribitur per a, legitur per e, per adspirationem sic sonat Abraham. Sciendum est si diminutum an additum nomen Abrahe est. Vtrum illi conuenit, et additum et diminu-

46 A

47 o

tum est. Sed sciendum est de quo additum est et super quod diminutum. Si super integrum diminutum, aut si ex integro additum ; si super integrum diminutum est, sciendum est cur integrum additur; et cur corrumpitur nomen eius,si ex integro additur. Sciendum est si integrum corrumpitur de quo nomen eius additur. Integrum non corrumpitur, et nomen ei additur, quia de nomine Domini, quod est inenarrabile, addi-

tur. Debuit enim de Patris nomine creaturarum omnium patris nomen fidelium addi; sed sicut potuit Deus addere terrestribus uitam,

475

et caelestibus

uirtutibus

non

minui,

sic

potuit de nomine suo nomen Abrahe augere, sed tamen suum nomen non corrumpi. Diminutio | nominis Abrahe super corruptum Sarrae dicitur, ut Saraa uocetur, non Sarai, id est

princeps ex|celsa, quia prius princeps mea fuit. Corruptio nominis Saraae initium nominis Isaach imponitur. Offerens Isaac filium suum. Quattuor temptationes in una 48 o sustinuit temptatione, id est : Offer filium tuum quem diligis Isaac. Quattuor portauit Abraham onera in montem, gladium, ignem et grauita(te»m cordis, et congregationem lignorum. Quid per ignem nisi passionem ? Quid per gladium nisi mortem ? Quid per ligna nisi crucem ? Quid per grauita(te»m 485 cordis nisi merorem Patris et angelorum inpassibilem in mortem Christi significare uidetur ? Quia Isaac iste carnalis in Christi typo passus pro omnibus offertur ; quia octauo kalendas 454/4835 Gen. 11, 26. 454/462 Hieronymus, Hebr. Quaest. in Gen. ( ed. Lagarde, p. 26, 26 ;27, 6 - CC 72, p. 21) ; Cozzm. in Epist. Catb. $.4., Epist. Iacobi, l. 442 (supta, p. 14). 456/459? Isidorus, EZyz. 3, 25, 1 ; Cozzputus bibernicus (PL. 90, 650 B) ; Beda, De Tezzporum Ratione 6 (ed. C.N. Jones, Bedae Opera de Temporibus, Cambridge, Mass., 1943, p. 192). 451/458 Gen. 17, 5. 415/4*? Isidorus, Etym. 7, 6, 29. 480/481 Gen. 17,4; 17, 5 ; 137, 15 ; 22, 2. 483 cft. Ps.-Beda, Con. in Pent. c. 25 (PL 91, 245 C). 486/487 Isidorus, De oru et obitu patrum 1,

17 (PL 85, 155 C). 487/488 Ps.-Morinus, Liber de Computo 146 (PL 129, 1357 CD) ; Beda, De Tezporum Ratione 6 (ed. C.W. Jones, o.c., p. 190).

454 primo] primi 74zz., sed primo /egendez censet 459 chebron T/7* 477. 461 adspirationem] h add. V* Az. 483 ignem] comzeci cum» 2m. ; cf. Ps.-Beda, Corument. in Pent., c. 25 ; alii dicunt per ignem passionem ... significati", lignum ]/

A 217

IN EPIST. CAN., IAC.

67

Aprilis in qua mundus traditur constitutus, et in die iudicii reaedificandus, a patre offertus erat in loco in quo elegit 490 Deus domum post multa tempora aedificare in monte Sion, qui mons ab hoc coepit nomine Sion uocari, id est specula uitae, quia in eo speculabatur nouum testamentum Abraham, ut ueritas ait : Vidit Abraham diem mewum, et gawtssus est. Isaach autem iste centeni patris et deficientis filius erat, qui 495 tunc retrorsum et futurum prolem totius generis humani refixit. Sic nimirum est spiritalis Isaac Iesus Christus, canescentis et deficientis filius mundi, sed tamen tempora pereuntia redemit. In opera autem altissimi erat, quod ex deficientibus parentibus filios gratiae procrearet, ut Isaac et Iohannes 500 Baptista fuerunt, ne per subsidia carnis gratia diuina uideretur suffulta, sicut ex deficiente caelo et terra totius |gratiae Christus genitus erat. Per arietem autem decollatum carnem Christi perditam in morte scire debemus. Per uirgultum autem sabeth et cornua arietis, claues et crucem possumus scire. Per Isaac 505 autem liberatum diuinitas inpassibilis intellegi potest. Nostrae autem fidei scire necessarium est in quo loco consistit firma fides Abrahae. Scilicet inter duos Domini sermones : prior, In Isaac uocabitur tibi semen ; alter, Offer filium tuum Isaac.

515

520

525

Per recordationem operis conceptionis fides Abrahae fuerat roborata. Sciebat enim id quod, qui ex mortaiibus ipsius membris et Sarrae filium procreauit, potuit eum de interitum mortis iterum ad primam promissionem suscitare, id est : In semine iuo benedicentur omnes familae terrae. Isaac autem risus interpraetatur, quia secundum historiam in uerbis angeli magni consilii Sarra risit.Sic nimirum aecclaesia per multo tempore de Christo desperata in promissione ipsius nimia profert gaudia, paene impossibilitate proxima. Ismahel ante circumcisionem Abrahae genitus erat, quia gentium legem praecedentium figuram tenet. Isaac autem populi fidelium et martyrum Occisorum legem obseruantium circumcisione uitiorum norma componitur. Asina autem et duo serui foris montem remanentes synagoga et duo populi redempti, a Patre et Filio in monte caelorum constituti. Isaac autem cum gremio Christum ad Caluariae locum cum lignis crucis significat. Hoc uerbum, sed consumata, id est perfecta mysteria ostendit. 502/ 494 Gen. 21, 5. 493 Ioh. 8, 56. 491/492 Isidorus, Ezyz. 15, 1, 5. 504/505 503 Augustinus, Enarratio in Ps. 5o, Enar. 2, Sergio 2, 9 (CC 38, p. 209). 508 Gen. 21, Corm. in Epist. Cath. $.4., Epist. Iacobi, l. 454/455 (supta, p. 14). 7, 7, 4EZyz. Isidorus, 513/5015 18. 22, Gen. 512/513 22512: 12 86:60. in Quaesz. Isidotus, 523/825 A). 104 83, (PL 25 74//egoriae 517/519 Isidorus, Vet. Test., in Gen. 18, 5-7 (PL 85, 250 BC). ; - — Sept. : sabek ; 503 sabeth] sabech /egenduz censet ZAm. ; sabet — Hebr. : stbak --— Vet. lat. : sabecb

TIV

68

TRACTATVS HILARI

(23» Et suppleta est scriptura. Cur non impleta ? quia quae ante legem in figura fuerant, swpleta dicuntur ; quae autem in lege littere figurata sunt, impleta noscuntur. |E? reputatum est 12T ei ad iustitiam, ut est illud : Iustus meus ex fide wiwit ; et | A. 218 53 o amicus Dei appellatur sicut legitur, non possum celare amicum meum Abraham. (24» Et non ex fide tantum, licet cooperatrix sit operibus. 52militer et Raab meretrix, et reliqua. Ipse sibi praeposuit, quia apud Haebreos paene inpossibile erat ad exemplum Abrahae 55 A cogi. Ideo ne uocatur Raab, non quia uilissime meretricis moribus utebatur, sed quia omnes gentiles mulieres sub termi(ni5s coniugi positae non erant. Raab autem /atitudo interpretatur. In omnem orbem terrarum diffusam significat aecclaesiam, quae in sua lata uulua duos continet populos a summo uiro 54 o Deo procreati , quae cum iracundo rege in una habitat urbe, quod significat aecclaesiam cum anathemato rege diabolo in uno praesenti mundo usque ad diem iudicii habitantem. Domus autem Raab unitatem significat aecclaesiae praesentis et futurae. Nuntii autem qui domum defenderunt Raab per 54 inposita signa coloris uarii, id est rubri et iacinctini et bissini, qui castitatem et martyrium «et» offensa membra in laboribus significant, doctores sunt aecclaesiae, qui tria haec genera boA

norum 5

35

o

A

56 o

aecclaesiae commendant,

a uero Iesu saluatore missi.

Quicquid extra domum Raab fuit in ciuitate in creaturis et an(im»alibus periit. Sic nimirum fiet in die iudicii. Quicquid extra domum aecclaesiae inuenietur, totum cum diabolo rege peribit. Muri autem Hierico commotiones sunt hereticorum quae tabescunt in praedicatione doctorum. Raab autem remisit nuntios ad Iesum filium Nun per aliam uiam. Primo, in defossam murorum in funiculis missi (sunty. Deinde in montana conscendunt. Tertio, ad lesum fperuenerunt, quia humilitas praecedit uirtutes et fides, quae per funiculos designatur. Perfectio | autem humilitatem sequitur et fidem. De perfectione autem et humilitate et fide ad Iesum peruenit, id est ad Filium Dei. Aa autem «ia in qua eiciantur nuntii, ipsa est de qua legitur : Ego swm wia, ueritas ei wita. Ministri enim aecclaesiae in ueritate ambulant, et uiam iniquitatis derelincunt.

(II, 1» Nolite plures magistri fieri. Nunc prohibet sermo 529 Hebr. ro, 38. 530/534 Gen. 18, 17. 538/539 Isidorus, 74//egorize 73 (PL 83, x11 A).

537 Isidorus, EZyz. 7, 6, 51. 561 Ioh. r4, 6.

536/531 sub terminis coniugi] scripsi, sub termis coniugi I7/4zz., subter ius coniugi legendus censet LAmr. 548 saluatote] nostro add. V** Am. 551 inuenietutr] V* 747:., inuenitur 17

2v

INOBPESI? CAN, IAC. 69 apostolicus multos aperire opus doctrinae, quia in praedictis 565 sermonibus dixit : $9? homo tardus ad loquendum. Nam et Dominus noster Iesus Christus non plures sed paucos uiros elegit ad magisterium, id est XII apostolos, quia non omnibus mensura

27 o

namque

575

datur

doctrinae

nisi his de quibus dicitur

: Quis,

Putas, est fidelis seruus et prudens quem constituet Dominus super familiam suam, ut det illis n tempore cibum ; siue mensuram, id est pabula animarum. Quoniam magis iudicium swmitis, ut est illud : Potentes jotenter tormenta patientur.

(25 In multis enim offendimus omnes, id est in multis ruinis uerborum et cogitationum, in complectionibus hereticorum. S2 quis in uerbo non offendit, id est in doctrina recte fidei. Hic perfectus est. Perfectio namque in iustitia consistit ; cultus autem iustitiae silentium.Ideo, in uerbo continentiam perfectionem posuit. Potest freno circumducere, id est in mansuetudine animi et serentitate membrorum. T'otwmn corpus. Ideo, dicit Zowm, quia duo corpora sunt, exterioris et interioris hominis, qui

$8 A

freno linguae gubernantur. (35 S1 autem equis frenos imponimus. Nunc autem artificiali re loquitur. | (4» Et ecce naues cum magnae sini. Vnam rem duplici confirmat exemplo. | Haec duo exempla confirmationis magna sunt. Et animo gubernantur. Ideo, assimilata sunt linguae et corpori. Cwm. a uentis ualidis minentur, id est procellis uentorum. Céircumferuntur inquietationibus fluctuum. Vbi imfpetus dirigentis uoluerit. Non per impetum semper sed per cogitationem gubernatio fit. €5» Ita et lingua modicum quidem membrum est. Lingua a ligando dicitur eo quod ligat uerba faucibus hominibus, et pabula anima«libbus, et efficit) sonos. Modicum quidem membrum. est in comparatione totius corporis. Ef magna exaltat, id est magna uindictae ; si non magna uindictae, magnae gubernatur; et magnae honoris, si bene gubernatur. Ecce

600

quantus : Est modicus ?gn/s quasi scintilla. Wr (6» Et lingua ignis est. Per metaphoram dicitur, ab animali ad inanimalem. Et inflammat rotam natiuitatis nostrae, id est inter duas infirmitates, infantiae et senectutis. Inflammata a

gehenna. Iniquitas maculat quasi lignum fumo maculatum. Gehenna exurit quasi ignis.

566 Iac. 1, 19. Eym. x1, 1, 51. 23:315):

569/571 Mt. 24, 45.

573/514 Sap. 6, 7. 393/596 Isidorus, 599 Beda, E757. Iacobi (PL 93, 27 A). 601/602 Ip;7. (PL 93,

594 ligando] V, linguando I/* 74.

À 219 nz

TRACTATVS

70

65

HILARII

(7) Omnis enim natura bestiarum, quia prius prope dixit e£ lingua ignis est bestiarum. Quicquid seuit ore aut ungulis, bestia nuncupatur. Bestia de uisu,id est more seueritatis. E domata sunt a natura humana, id est humano artificio. Omnis

natura rerum in oboedientiam compraehenditur praeter 6:0 naturam. Lingua hominis in alio homine nisi bono semet ipsam donare consuescat, sicut de Iob legitur : Et nom pec-

cauit Iob labiis suis.In praecipitio iresuam non domat linguam.

48» tifero, 615 ut est 49» tratus uerbis

Inquietum malum, id est indomatum. Plena ueneno moreo quod fert mortem animabus, aliquando et corporibus, illud 7» manibus linguae mors et uita. | In ibsa benedicimus Deum. Yd est, sub uelamine magisDeum adorant. Et in ipsa maledicimus homines, id. est iracundiae

et conuiciorum ; siue

mala

Tu

et heretica

doctrina lacerant animas. Qwi ad similitudinem Dei facti 620 suni. Nunc lucidissimae ostendit, quod interiorem hominem maledicitur et malefacitur, quia maxime in eo imago Dei retinetur. Imago in aeternitate, similitudo in moribus. ar» Numquid fons de eodem foramine emanat dulcem. et amaram aquam ? Fons iste cor hominis est. Riuulus autem uer62; bum est. Foramen uero labia sunt hominis. Dulcis autem aqua sana est doctrina. Amara autem aqua nequam est doctrina. a2» Numquid botes ficus wuas facere aut uitis ficus ? Non

potest ficus uuas facere aut witis ficus, sic nec aqua salsa dulcis 630 esse potest. Tribus rebus inpossibilibus unam inpossibilem confirmat. Naturas mutari negat in naturas. Non uituperat **** (135 Quis sapiens et disciplinatus ? Licet magnitudinem magistratus prohibuerit, tamen doctorem aecclaesiae composuit,

id est quis sapiens inueniatur ; sapiens, qui scripture saporem 655 sine impedimento heresis degustat ; e£ disciplinatus, id est eru-

ditus in disciplina catholicae fidei. | Ostendat ex bona comuer- A 220

satione operationem suam, ac si dixisset, non in habundantiam uerborum bonorum sine fructu operis, ut est illud ; Caleficamini e£ saturamini, et cetera, sed in mansuetudine sapientiae.

64o Haec est mansueta sapientia, quae in sobrietate operum ostenditur, et non in contentione uerborum.

(145 Quod si zelum amarum habetis. Habent zelum amarum 606/607 Virgilius Maro, Efis/. 14 (ed. J. Huemer, Virgilii Maronis Grammatici Opera, Leipzig, 1886, p. 85 ; Co//ectio Canonum Hibernensis LII, 1, a (ed. H. Wasserschleben, 0.£., p. 213) ; Isidotus, Eyz. 12, 2, 1-2. 611/612 Iob 2, 1o. 613/614 Beda, Epist. lacobi (PL 93, 28 C). 615 Prou. 18, 21. 638/639 Tac. 2, 16.

611 donare] domare legenduzu censet 4Azz. 612 Iob] V/ cuz V'ulg., in add. V* 7Az. 628 a/7. ficus] sicut add. V^* Az. 636 ostendat] seripsi cuz V'ulg., ostendit Y^ Am. 637 in] l/* ;Az., om. V

INIEPIST. CAN; IAC.

y?

contentiosi. | Id, quia dulce zaelum inuenitur de quo dicitur : Zaelus domus tuae comedit me, et reliqua. Hoc capitulum, quod 64 a zelo incipitur, de inuidia in eloquiorum aliis doctoribus intellegitur. Ef contentiones sunt in cordibus uestris. Id est, licet nunc uerbis non probetis, tunc probabitis, si Deus à» cordibus uestris conspicit. Nolite gloriari, 1d est in falsa opinione doctrinae. E mendaces esse aduersus eum, id est aduersus eum qui dixit : Ego sum wia et ueritas et wita; et quod corda uestra zelo pleno considerat. (155 Non est ista sapientia desursum, id est qui sub uelamine prophetiae loquitur nec operibus iustitiae impletur. Sed terraena, id est quia honorem terraenum quaerit. Ancmalis, 655 quia non sapit ea quae Dei sunt, ut est illud : Animalis autem homo non percipit quae sunt Spiritus Dei. Diabolica, id est quae nocere desiderat animas. (165 Vbi est zelus et contentio id est cordis contentio uerbis conuitiorum. Ibi inconstantia. Inconstantia est in uarietate ope660 rum, ut cogitatione et uerbo et opere peccent. Omne opus prauum. Prauum autem opus est deprauare scripturas. (175 Quae autem desursum esi sapientia, rimum. quidem

14T

E

judica esi, quia non zelatur. Pacifica, quia non contendit. Modesía, quia non est contraria. Swadibilis, quia non est dura. 665

Plena misericordia, id est habundantia caritatis. E£ fructibus bonis, id est in miseros faciendo misericordiam. |Non iudicans. Id est, ante tempus. S?ne simulatione, id est *** (18) Fructus iustitiae, uerbum et opus. In face seminatur de sinu pacis. Facientibus pacem, id est in terra. Pacem, in

670 terra.

«IV, x» Vnde bella. Yd, uerborum. Et lites, id est conlisiones

odii. Ex concupiscentiis uestris quae militant in membris uestris. Testimonium hoc in Raab et iracundo rege figurabatur, quae sibi inuicem aduersabantur, quia sicut legitur : Caro aduersus 67 spiritum concupiscit, spiritus aduersus carnem. «2» Concupiscitis. Id, ad honorem doctorum. Et non habetis, ut est illud : Non fotest homo a se accipere quicquam, et reliqua. Occiditis. Haec sunt odii homicidia. Propter quod non postulasbod]

680

fis, ac si dixisset, non fecistis quae ex lege uobis imperamus. Postulet autem in fide mihl haesitans. 644 Ps. 68, 10.

67* Ioh. 5, 27.

650 Ioh. 14, 6.

655/656 I Cot. 2, 14.

674/615 Gal. 5, 17.

680 Iac. 1, 6.

651 pleno] plena Zegenduz 645 eloquiorum] 1/* conieci? 4Azi., locorum V. 74m. 660 peccent] peccant z4zz., e£ et alios ad peccandum prouocent add. censet ZAm. 661 scripturas] uel animos audientium siue religionem sanctam petV* 74. 67? a se] V* 74zz., 675 concupiscit] et eZ. V* 74z. tutbate add. V'* 7A. om. V Vulg. 679 lege] sancta ad. V'* 7Azz.

14V

72

TRACTATVS HILARIH

(3» Petilis el non accipitis, eo quod male petatis, 1d est superbae et non in fide. | V£ in concupiscentiis uestris insumatis, id est ut uos desideria uestra faciatis de sapientia, et non desideria sapientiae faciatis ; siue ut uos in concupiscentiis carnalibus 685 positi, sapientiam sumatis. rao: (4» Adulteri, nescitis. Nunc increpat. Quia amicitia. huius mundi, id est amor honoris et superbiae et uanae gloriae. Inimica est Deo, quia superbia et uana gloria et honoris amor familiam Dei caelestem et primum hominem terrestrem 69o perdidit. Ideo, usque hodie nuncupatur, quia amor huius mundi Z»imica est Dei, ac si aperte dicat : Quid petitis Dei inimicam ? 45» An putatis quia inaniter |scriptura dicat, id est scriptura Esaiae prophetae quae dixit : Et si multiplicaueritis orationes

695 uestras, non exaudiam uos;

manus

enim uestrae plenae suni

sanguinae. Ad inuidiam concupiscit, id est aduersus inuidiam. Spiritus qui habitat im uobis, id est gratia sancti Spiritus quae in baptismo accepistis. «Q6» Maiorem autem dat gratiam, quam inuidiam. Propterea 7oo dixit : Deus superbis resistit, humilibus autem dat gratiam, id est gratiam spei. (7» Subditi igitur estote Deo, id est dum superbis resistit ne uobis resistat. Mos est regi fortissimo, ut humiles sibi subleuet, resistentes superet.

75

8» Adpropinquate autem Deo, ut est illud : Ego sum Deus adpropinquans, «on Deus de longe. Emwundate manus, beccatores, quas conmaculatis in homicidiis odii, de quibus diximus :

Manus enim uestrae plenae sunt sanguine. Purificate corda uestra duplicia, ac si dixisset, purificatio zelum superat. 750.

(95 Miseri estote. Id est, non gloriosi nec superbi sitis. Lugeie. Id, cordibus. Plorate. Id, uocibus. Rsws wester in luctu conuertatur, id est a laetitia uultus in lacrimas. Gawudiwm 1n me-

rorem, id est cordis laetitia in suspiratione conpunctionis. «1r» Nolite detrahere n alterutrum, fratres. Locus iste coniun715 gitur ad locum ubi dicitur : Litigatis et belligeratis. Qui detrahit fratrem suum, detralut legi, quia lex dicit : Dwliges proximum twwm. sicut teipsum. Quando autem detrahitur fratri facienti legem, detrahitur /eg? et ?udicat legem, quasi non sint bona quae dixit et non implenda ea.

694/695 Is. 1, 15.

696 Beda, Epzs/. Iacobi (PL 93, 33 AB). 405/706 Ier. 25, 23. 708 Is. 1, 15. 915/716 Beda, Epist. lacobi (PL 93, 34 C). 216/719 Tac.245 2: 919/418 Mt. 19, 19.

*0* conmaculatis] V/, conmaculastis T/* /Azz. 713 suspiratione] I7* 74z., pitratione T7

409 uestra] duplicia zd. V^* /Az.

A 22

INJEPIST-CAN; IAC.

73

(12) Vnus enim est legislator, ac si aperte dicat : Licet diuersae sint leges et multi auctores, id est Moyses et Helyas et Iohannes Baptista, |tamen una est lex et wnus legislator Deus. Qui potest perdere et liberare. More ueterisscripturae prius mina-

720

LY

tur ; secundo consolatur, ut est illud : Ego occidam et ego uiuere 72

A

T5

o

755

faciam. Tw quis es ? ac si dixisset : Nihil es quia praescientiam non habes, sicut propinquo exemplo confirmat dicens, qut ignoratis quid. erit uobis 2n crastimum. (135 Ibimus 4n. ciuitatem. Accidia est. Faciemus ibi annum. Perseuerantia in malo est. Mercabimur. Auaritia est. | 414» Qui ignoratis quid pareat crastino, id est damnum

Ae222

an lucrum, timor an libertas, uita an mors, letitia an luctum. Quae est enim wita uestra? Id est, carnalis uiuacitas est, non

spiritalis libertas. Vajfor est. Id est, breuis et uana, et in mare inferni decidet. 415» Si. Dominus uoluerit, quia extra uoluntatem Dei incipere aliquid agere nihil prodest. (16» In prouerbiis wesiris. Id, nostra est superbia quia si non Deus nobis eam dedit, diabolus eam inuenit. Omnis exal-

tatio alis maligna est, id est quia : Ante ruinam exaltatur spiri74 o ius, et ut illud testimonium : Hwmlitas praecedit gloriam, et exaltatio est ante ruinam. (x7) Scienti igitur bonum, id est bonum doctrinae totius epistolae. E? non facienti, peccatum est 1lli. Id, transgressionis doctrinae. Scientiae igitur bonum bonum est. Scienti bonum facere non. facienti beccatum est illi, et illud scienti bomwum et non [ael 745 cient. (V, 1» Agite nunc, diuites, id est dum tempus est penitentiae. Hi sunt auari diuites, qui pauperibus Christi non erogant beneficia de quibus dicitur : Pauperi autem dicatis : Tw sta illic. | «2» Diuitiae uestrae pulrefactae sunt, id est licet comestas a 359 uobis putrierunt, quia non ex hilaritate cordis tribuistis. Ei uestimenta uestra a tineis comesta sunt. Votum eorum dixit. (3» Aurum et argentum uestrum eruginawuit, non quia erugo esset auro probato, sed similitudinem creaturarum quas erugo comedit in longitudinem dierum. Ef manducabit carnes uestras sicut ignis. Carnes istae futura corpora sunt. Sicut ignis, ac si dixisset, quod uobis suaue erat ultra modum, ignis uindictae erit uobis. TAesawrizastis iram in nowissimis diebus. Ignis et ira, haec est paena eadem. 760 «4» Ecce merces operariorum clamat. Non uoce sed uindictae 740/741 Prou. 15, 55. 239/440 Prou. 16, 18. 724/125 Deut. 32, 39. 743 Comm. in Epist. Catb. $.A., Epist. Iacobi, l. 665/666 (supra, p. 19). ac2 ar

$28 in] illam add. V* 74.

744 scientiae] scienti Jegendum censet Am.

742/ 749

16r

74

TRACTATVS

HILARII

clamore ut est illud testimonii : Sanguis fratris twi clamat ad me de terra. Subauditur hoc modo merces defraudatur operariorum, superfluae diuitiae putrescunt. n aures Domini Sabaoth, ac si dixisset, non quasi aliquis audisset, sed qui potest cum uir765 tutibus uindicare caelorum exaudiuit. (5» Aepulati estis super terram, ac si dixisset, non ita eritis in caelo, sicut ad diuitem in euangelio dicitur : Recepisti bona in uita tua. Enutristis corda uestra. Id, ex infantia iniquitatis

770

in uirum fortem iniustitiae. /», die occisionis,id est in die crucis. (6» Occidistis v$ustum, iÀ est Christum siue defraudatum

pauperem. (7» Patientes estote, fratres. Pauperes operarios confortat. Vsque ad diem Domni, qui consolat fraudatos et contristatos. Ecce

TT5

780

agmwola

expectat

praettosum. |fructum.

terrae : Praesenti

confirmantur exemplo futurorum desideria praemiorum. Temporaneum, holera quae cito procedunt de terra. | Serotinum. Semina non mansura in maturitatem. Temporaneum. Fides, spes, caritas. Serotinwm. Gaudium et pax. (9» Nolite àngemescere in alterutrum, fratres. Yd, qui fraudant et qui fraudantur. | Ante ?anuam adsistit. More aulae in qua consistunt omnes causae.

(X105 Exemplum accipite laboris. Id, operum. Patientiae. Id, fraudationis. Qwi locuti sunt in nomine Domini, ut est illud : Benediximus uobis 4n nomine Domini ; et illud : Sicut Dominus omnipotens, ac si

785 ostendit mili ; et illud : Haec dicit Dominus

799

795

800

dixisset, cuius uerba irrita esse non possunt. Aliter. In nomine Domini, id est more fistulae quae a semet ipsa non loquitur, sed ab eo qui per eum loquitur. (115 Patientiam Iob audistis, id est scripturarum fabulas. Et finem. Domini uidistis, id est oculis carnalibus in cruce positi siue in retributione Iob. Quia misericors est Dominus,eo quod misericordiam praesentibus praestet. Ef smiserator, eo quod praeteritis et futuris misereri uidetur. (12» Ante omnia autem, fratres mei. Nunc communem regulam familiae Christi ponit apostolus. Ante omnia autem dixit, id est ante minimum et magnum. Nolite iurare neque per caelum, quia thronum Dei est ; neque per terram, quia scabellum pedum eius est. ; neque per aliud, id est ber caput tuwm siue per Hierusa-

lem. Sit autem sermo uester, id est communis dictio. Est, est. Haec sit cordis et uocis confessio. No», «on. Et haec cordis

et uocis negatio. V? non in ?udicio incidatis, id est in iudicio de 961/762 Gen. 4, 1o. 1761/7268 Lc. 16, 25. 784/785 Ps. 129, 8. 990/791 Corm. in Epist. Catb. $.4., Epist. Iacobi, l. 717 (supta, p. 21). 799 Mt. 5, 34.

797/498 Mt. 5, 55.

*98 Mt. 5, 56.

*16 temporaneum] id est agg. V* ;Azz.

798/499 Mt. 5, 35.

*88 eum] eam /egendum censet Ap.

16v

7025,

IN EPIST. CAN., IAC

75

quo legitur in euangelio : Omne uerbum otiosum quod locuti fue-

rint homines, reddent rationem |pro eo in die udici. 17 (13) Tristatur aliquis uestrum? Initium sermonis est de 8o; communi regula. Tristitia ista procella iniquarum cogitationum est. Ovet aequo animo et bsallat. Id, uoce ut Paulus ait : Psallam spiritu, bsallam et mente. (14» Infirmatur quis in uobis? Infirmatio ista peccati infirmitas est. [mducat praesbiteros. Quando cogitationibus adgraua810 tur quis, ipse pro se loquatur solus ; si autem peccatum perpetrauerit, orationem sermonibus aeclaesiarum postulet. Vaguentes eum oleo. Huc usque hodie in consuetudine aeclaesiae uenit. Per oleum misericordiae indulgentia designatur. 415» Et oratio fidei, id est totius aecclaesiae consensus, 815 sicut in euangelio legitur : S7 quid petieritis àn nomine meo fiet uobis. Et alleuabit eum Dominus, id est de ruina peccati. 46» Confitemini ergo. alierutrum. peccata. uestra, dum per confessionem soluuntur peccata et fidei orationem. (17» Helias homo erat, licet diuina opera perfecerit. Similis 820 nobis passibilis. Inferiorem se prophetis imponit apostolus. Sed sciendum est, passio ista de ieiunio et edulio specialiter intellegi. E? orationem orautit. Philosophicae et mysticae loqui- tur, ut est illud : Locutus est ore mysticae. Haec est oratio exortatio quae sanctis hominibus in angelos transfertur; et oratio825 (ne) exortationeque, quod orat, implorat. Vt non plueret super terram. Et ipse Dominus noster dicit : Serui mei folestatem peccatum primi hominis (A 224 caelum. Sicut in habent claudere 21. Se : : factum est, ita |in peccato scelestissimi actum est, ut coopera- li D. tores sint creaturae peccato, sicut dictum est : M aledicta terra

83o /n, operibus tuis. Annos tres el nenses sex, id est ante legem et

in lege et post legem. Moraliter autem intellegi debet a»nos ires paenitentiae delinquentibus imponi. Sciendum est temptationem istam omni terrae insidisse, sicut in euangelio Lucae legitur, quae facta est in omni terra. Exemplum unius imponit 855 prophetae in oratione, quia sepe unus uno confitetur peccata. Annos tres. In trino numero semper ponitur oratio, quia in nomine Patris et Fillii et Spiritus sancti agitur. Si autem aliquis admiretur cur iustis imposita erat plaga, sic intellegitur, iusti in oratione cum propheta, peccatores in desperatione pro 84o plaga. Annos tres et sex menses significat tempus antichristi ; 823 III Reg. 815/816 Ioh. 16, 23. 80? I Cor. 14, 15. 802/803 Mt. 12, 56. 830/831 Gregorius, 829/830 Gen. 3, 17. 826/82* Apoc. rr, 6. S DSS Ratione 64 (ed. Hom. in Euang. 2, Hom. 31, 2 (PL 76, 1228 C) ; Beda, De Temporum l. 745/146 lacobi, Epist. $.4., Cath. Epist. in Comm. ; 287) p. o.c., C.W. Jones, 15 (ed. 20, Dei ciuitate De s, Augustinu 840 25. 4, Lc. 834 (supra, p. 21). Cath. $..4., Epist. B. Dombart et A. Kalb, CC 48, pp. 721-722) ; Comm. in Epist. lacobi, l. 750/752 (supta, p. 21-22).

823/824 exottatio] exoratio legendum censet 7A.

|

76

TRACTATVS HILARII

seu significant anni tres tria tempora praecedentia ab initio ad Dauid. Annos tres, in merito patriarcharum et prophetarum et apostolorum. Hoc opus miraculi cogitur perseuerantiam in certamine contra iniustos. Ostendit haec conflictio prophetae. 845 Licet enim

850

unus locutus est orationem, tamen

ex consensu

omnium iustorum dixit. Sciendum est cur menses cum annis reputantur. Id est : minimum cum magno, ne praetiosus labor prophetae in omni tempore annorum ac mensium in obliuionem praeteriret. Considerandum est nomen prophetae, qui hoc opus perfecit quod interpraetatur Deus meus, id ac si Deus omnium creaturarum esset per Deum.

(18» Et rursum orawit. Quia nisi iterum orasset, forsitan creaturae obliuiscerentur naturae. Moraliter autem intellegi debet, ut pro maledictis si conuersi fuerint, etiam post male855 dictionem oretur. Caelum dedit bluuiam, et terra dedit fructum suum. A summo caelo initium beneficiorum, id est quia in manibus caeli potestas terrae est. | (195 Praires mei. Initium sermonis de communi regula. 54 quis ex uobis errauerit, id est si oues de grege Christi pereat, 860 ac si membrum de membris corporis requirenda. (205 Saluabit animam suam a morte, id est ex hoc homicidio de quo legitur, nisi annuntiaueris iniquo iniquitatem suam ut se conuertat. E? operi multitudinem peccatorum. caritas conuersionis, quia ita legitur : Caritas cooperit multitudinem 865 peccatorum. Aliter. Qut conuerti fecerit beccatorem, id est qui praedicat peccatoribus ut fecisset illos conuerti a peccatis suis, licet non fuerint conuersi, saluam suam an:7am $870

facit a morte.

Et cooperit multitudinem peccatorum, quia multitudo peccatorum numeratur doctori non (paucitas) peccati, quia peccata multa sunt illi doctori non adnuntianti peccata hominibus. Explicit Epistola Iacobi Apostoli. 850/851 Isidotus, EZyzz. 7, 8, 5. lacobi, l. 760/761 (supta, p. 22).

861/863 Comm. in Epist. Catb. $.4., Epist. 862/863 Ez. 5, 19. 864/865 I Petr. 4, 8.

843 cogitur] cogit ad /egendum censet 7Azz. 859 oues] V, ouis ^*ILAz. numeratur] muneratur 74zz., sed numeratur Jegendugz censet

869

18r

Incipit Epistola Beati Petri Apostoli Prima KI, 1» Petrus. (Quaeritur», si consuetudo est hoc nomen an ratio. Vtrumque illi conuenit. Consuetudo est, quia Hebrei pe non habent, sed phe. Ratio est, quia consuetudo aecclaesiae ; pro ratione reputatur. Peirus de petra, quae est aecclaesia de qua dicitur : Siatwit supra petram pedes meos. Qui in uicem mundo remansit Christi, nomen Christi participare de|buit de qua apostolus ait : Petra autem erat Christus. Petrus quomodo uocatur in tribus linguis ? Peírus in hebreo sermone, id est 10 agnoscens. Petron in greco, ut est illud : E: fetron pedas mu, id est super petram pedes meos. Petros in latina quod nomen est iunctum de matheria, ut dicitur maritus de eo nomine quod est mas. Petrus syriaco nomine uocatur Coephas. | Iacobus per Dei appellationem Haebraeos primo alloquitur. Petrus per 15 Jesu Christi, quia Iudaei Deo Patri crediderunt. Gentes autem per Iesum Christum Deum Patrem inuenerunt. Electis aduenis. Hi sunt quos elegit Dominus de gentibus, et de peregrinatione mundialium uoluntatum, ut est illud : Ego wos elegi de »undo, quia uos non estis de mundo. Disper20 sionis, id est more seminum. Sicut enim sementis spargitur in sulcos aratri, sic nimirum dispersae sunt gentes in regionibus suis usque ad confinia insularum. (2» Secundum raescientiam, sicut legitur : Quos fraesciuit ei braedestinawit conformes fieri Filii sui. In sanctificatione 25 Spirilus, id est in familiam Corneli sicut dicitur : Qw/s potest Spiritum Dei $rohibere ? In oboedientiam. Haec est oboedientia gentium fidei et mandato. E? aspersione sangwinis. Bene autem dicitur aspersione sangwinis, quia unus sanguis Christi paene totum aspersit mundum ad redemptionem. Gratia. Id, 3o quae gratis datur a Deo. Ef fax, id est retinaculum fidei quod separatur a diabolo et iungit nos Deo. Pax enim a patiendo dicitur. Multiplicetur, quia per paucos coepit in gentibus habundare. Optatur aliter secundum fraescientiam idem aposto-

4/6 Augustinus, Im lobannis Euang. Tract. 7, 14 (ed. Epistula Petri I R. Willems, CC 36, p. 74) ;Isidorus, Ezyz. 7, 9, 2 ; Comm. in Epist. Catb. $..A., 9/10 Hieronymus, 8 I Cot. 1o, 4. 6 Ps. 39, 3. 1 Peri, l. 2 (supta, p. 28). De nom. Hebr. (ed. Lagatde p. 65, 18 - CC 72, p. 141) ; Breviarium "Apostolorum (ed. E.A. Lowe, J'TS 27, 368) ; Com. in Epist. Catb. $.4., 1 Petri, l. 5/8 (supta, p. 28). 11/13 Isidorus, Ezym. 7, 9, 2 ; Com. in Epist. Catb. $.24.; 1. Pefri, 11 Ps. 39, 5. 13 Isidorus, Ezyz. 7, 9, 5; Hieronymus, De mom. Hebr. l. 2 (supta, p. 28). 17/18 Beda, In Primam Epistolam Petri (ed. Lagarde, p. 75, 15 - CC 72, p. 153)25/26 Act. 1o, 47. 23/24 Rom. 8, 29. 19 Ioh. 15, 19. (PL 95, 41 B). 29/30 Augustinus, Enarratio in Ps. 3o, Enarr. 2, Serzzo 1, 6 (CC 58, p. 195).

Epistula Petri I

4pe] V*.Am.,om.V

— 29tedemptionem] V* Aam., om. V.

18r

A. 225

18v

78 35

TRACTATVS HILARII

lus Petrus. I» sanctificatione Sfiritus, qui in caenaculo Sion super apostolos descendit, ut ueritas ait : Effundam de Spiritu meo, et reliqua. In oboedientiam, ut est illud : Venite post me. Et aspersionesangwuinis,id est praedicatio passionis in toto mundo. |

19F

43» Benedictus Deus, ut a gentibus benedicatur Deus, sicut ab Haebraeis benedictus erat per os Zachariae dicens : Bene4 o dicius Dominus Deus Israel, et reliqua. Benedictus Deus cui benedicunt omnes creaturae per naturam, ut est : Benedicite omnia opera Domini Domino. Dignus est benedictione qui po4

wA

tuit auferre maledictionem mundi. E? Pater Domni nostri Iesu Christi, ut cognitione Iesu Christi, qui gentes in fide perduxit, Deum Patrem diligant. Ideo, Petrus dixit : E? Pater Domini nostri Iesu Christi, qui secundum magnam qmüsericordiam suam, id est sine auxilio a nobis. Haec est misericordia

quae indulgere potuit omnia quae acta ac dicta (ac) cogitata in peccato gentium ab initio mundi usque ad finem mundi. j o Regenerauit nos. Bene autem dicitur regenerawit nos in Christo, quia in Adam primo generauit. In spem wuam, quia hucusque mortales homines mortalibus diis sperabant. Per resurrectionem Iesu Christi, quia ex resurrectione Iesu Christi spes uitae futurae confirmatur in nobis. (4» In hereditatem. incorruptibilem, id est infinitam, quia j omne quod finem habet, corruptibile est ; siue hereditas primi Adam peccato corrupta est ; secundi autem Adam nusquam peccati labe uiolatur. Conseruatam 1n caelis in uobis, quia nisi bed]

1», uobis conseruetur hereditas in terra, 2» caelis non inuenietur 6 o a. nobis. |

(5» Qua in uirtute Dei custodimini, ne mentibus nostris desperationem incutiat uerbum istud, fragiles nos sciens a(d» custodiam hereditatis regni. Ideo, dixit qui 2n wirtute Dei custodimini, sicut legitur : Nis? Dominus custodierit ciuitatem frus6 ira uigilat qui custodit eam. Per fidem.Perseueratio fit quia fides iungit Deo; Deus autem iunctos sibi semper seruat. | 7m salutem paratam. Hoc est priuilegium sanctorum de quo noster Dominus in euangelio dixit : Possidete paratum uobis vegnum. In nowissimo tempore, id est in die iudicii, siue in fine unius7lo cuiusque hominis regno praeparati. (605 In quo exultabitis, sicut propheta canit : Exultabunt sancti in gloria. Modicum nunc si oportet contristari, ut est illud : Momentanewum est et leue quod praessura est nostrae, et inmen-

A 226

A

sum operatur bondus a terraena gloria én nobis. In uariis temp34/30 Egeria, I//nerarium XLIIL, 2-3 (ed. A. Franceschini et R. Weber, CC 175, p. 85). 85/36 Act. 2, 17. 36 Mt. 4, 19. 39/40 Lc. 1, 68. 41/42 Dan. 5, $7. 64/65 Ps. 126, 2. 68 Mt. 25, 54. 69/20 Com. in Epist. Catb. $..4., 1 Petti, l. 57 (supta, p. 29). 91/12 Ps. 149, 5. 93/44 1I Cor. 4, 17.

74 a tetraena] a terrena 74zz., sed aetetna Jegendum censet Az.

19V

IN EPIST. CAN., I PETRI

79

75 tationibus, sicut legitur : Per multas tribulationes oportet nos introire in regnum Dei. (7» Multo fraetiosior sit auro, id est quia numquam uilescit sanctorum gloria post resurrectionem, quae per ignem temptamentorum probat, quia aurum praesens eruginare legitur. 8o In laudem, id est ab angelis et hominibus sanctis. Ef gloriam et honorem, id. est gloria belli uincendi regni. In reuelatione Iesu Christi, id est quando Christus omnia in omnibus erit. (8» Quem cum (non wideritis. Gentibus non Iudaeis conuenit haec dictio qui Christum sepissimae uidebant. Laetitia 8s dnenarrabili, quia non potest enarrare quis regnum Dei ut est. Etsi centum ora moueant, et ferreas linguas in unoquoque ore, non potuissent praemia caelestia narrare ut sunt in dulcedine boni operis apud Deum. (95 Finem fidei uestrae salutem. animarum, id est salus 9o animarum quae Christus est. (105 De qua saluie exquisierunt. Hic in testimoniis legis. Atque scruiati sunt. Id, per spiritum intellectus. De futura gratia, id est indulgentia baptismi. (1r) In quo uel quale tempus | ut est illud : Ecce munc tem-

95 $us acceptabile, ecce munc dies salutis. Spiritus Christi, id est spiritus prophetiae qui in prophetis prophetabat Christum. Eas jassiones quae in Christo sunt jromunians, ut ueritas ait, quae in Prophetis de me scripta sunt et bsalmis. Et posteriores glorias. Id, sunt apostoli post Christum in mundum uenientes. 100 (I2) Vobis autem ministrabant. (Spiritus? prophetiae prophetarum apostolis profuit. In rebus martyrum, apostolorum, confessorum usque ad diem iudicii prodest, ut omnibus hominibus seruis Dei prodessent in mundum. Per eos, qui euangelizauerunt. Id, sunt apostoli euangelium praedicantes. S5oritu 105 sancto misso de caelo, id est in caenaculo Sion siue ubique in coros gentium. I» quem desiderant angeli, ac si dixisset, licet missus non uilis sed desiderabilis. Prosficere, id est pro magnitudine caritatis. Angeli enim Spiritum considerant sed semper considerant, quia inexplebilis est caritas. | 1o I3» Succincti lumbos mentis. Lumbos enim mentis succingere est luxuriam in cogitationem extinguere. Sobr?, id est ne lasciui sitis, sed sobr& et iusti. Perfectae spei. Haec est spes

94/98 II Cot. 6, 2 ; Com. 82 I Cot. 15, 28 ; Col. 5, 11. «5/26 Act. 14, 21. 98 Lc.24, 44. . 104/105 in Epist. Catb. $.A., 1 Petri, l. 68/69 (supra, p. 29). 110/112 Beda, Epis 1 Perri Egeria, Iznerarium XLIII, 2-5 (CC 175, p. 85).

(PL 93, 45 D) ; Comm. in Epist. Catb. $.A., 1 Petri, l. 80/84 (supta, p. 30).

85 ut est] id est Jegenduz: censet Am.

92 futura] in uobis adZ. V^* zAm.

A 227

80

11;

120

12;

1:0.

155

14o

145

TRACTATVS HILARII

perfecta quae fide et opere ascendit in caelum. Zn eam quae suffertur sobis gratiam. Bene autem dicitur suffertur, quia nobis manibus misericordiae Deus porrigit indulgentiam peccatorum, nisi a nobis recusetur, et babtismi regulae. (14» Quasi filii oboedientiae, id est oboedientiae sermonibus praeceptorum et baptismi regulae. Prioribus ignorantiae uesirae desideriis. Idolis adorastis per ignorantiam ueri Dei qui uocauit uos de terra infidelitatis in ueram confessionem. (155 In omni comuersatione, id est in actibus corporum et animarum. (175 Et si patrem inuocatis eum. Non uos paeniteat quod in baptismo confessi estis Deum. | Secundum wniuscuiwusque opus. Vt est illud : Iudicabo unumquemque in wis suis, id est in operibus suis. Iz £imore, id est ne neglegentia subueniat in mandatis, quia «maledictus homo qui facit opus Domini neglegenter. Incolatus uestri tempori, 1d est 1n mundo presenti ut propheta canit : /ncola ego sum in terra. (185 Non corruptibili argento uel auro redempti estis, id est adornatis idolis uel dominis diuitiarum. De uana uestra conuersatione. Vana sunt omnia opera quae non uero Deo canent. Paternae traditionis, id est peccati Adae, siue quae tradidit pater gentilitatis diabolus, ut ueritas ait : Vos ex diabolo patre eslis. (195 Sed $raetioso sanguine, id est qui praetium est totius populi fidelium. Agn? ónmaculati et incontamainati, id est corpore et anima peccati felle inuiolati. (205 Praecogniti quidem ante mundi constitutionem. Cui praecognitus est anite mund? constitutionem nisi Deo Patri ? Manifestati in nouissimis temporibus Propter uos. Vt magnum esset in oculis nostris carissimum pignus pro nobis tradi. (215 Qui per ipsum fideles estis in Deo. Per Filium enim fides gentium in Deo offertur. Qui suscitauwit eum a mortuis. Nunc glorificauit Deum Patrem in opere resurrectionis Filii, ut a gentibus diligatur et ipse sicut et Christus. Vf fides westra et spes esset in Deo. Spes semper et fides in resurrectione ponuntur. (22» Animas westras castificanies. Cur non corpora dixit castificari ? quia ab intus castitas custoditur ; siue caszifican-

150 es à malis declinationibus uindictae.

I« oboedientiam

20Y

cari-

latis, in. fraternitatis amore, id est in dilectione | proximi. Simbplici ex corde, id est indulgentia. Inuicem diligite, ut ueritas dicit : Diligite uos inuicem. Adtentius, id est diligenter.

(235 Renati non ex semine corruptibili, id est Adae ; sed àn-

155 corruptibili, id est Christi. Per uerbum Dei wiwi et bermanentis, id est per diuinitatem Filii.

123/124 Ibid., x Perri, l. 88 (supra, p. 30). 125/126 Ez. 18, 30. 127/128 Ier. 153 Ioh. 15, 34. 134/135 Ioh. 8, 44. 129 Ps. 98, 19. 48, 10.

21T

IN'EPISI- CANS-I'BETRI

8r

(245 Quia omnis caro faenum, et omnis gloria eius tamquam flos feni, |id est fragilis et ruris et mortalis et defectiua. Omnis gloria eius, dentes, lingua, labia et genarum rubor et oculorum 160

fulgus. (25» Verbum autem Domini manet in aeternum. Haec est bina facultas hominis interioris et exterioris. Exterior,de homi-

ne mortuo mortalis, qui foeno et floribus pereuntibus comparatur; 16 vA

170

18o

interior homo

de Deo

uiuo in aeternum

uiuit, qui

uerbo diuinitatis coaequatur. Hoc esí werbwm, quod euangelizatum. est. Id, ex ore Iohannis euangelistae dicen(tiys : In principio erat Verbum, et reliqua. XII, 1» Deponentes igitur omnem malitiam. Yd est, renati per uerbum Dei uiui, deponite omnem dolum, quia infans dolum non habet in corde, e? simulationes, quia infans nihil simulat in uerbo et uultu. E? inuidiam, quia neminem inuidet infans, et neminem detrahit. (2» Rattonabile lac. Secundum historiam hoc est rationabile lac quod de uberibus matris emulgitur labiis infantis. Bene autem dicitur rationabile, quia ex eo accipit rationem mentis et ingenii. Et s?ne dolo, quia dolum non potest imponi. Lac uerbum. Hoc est autem lac de quo Paulus ait : Lac uobis potum dedi ei nom escam ; nondum enim poteratis. Tribus modis comparatur lac doctrinae, id est per liquorem et caseum et butyrum. Liquor, in historia ; |caseum, in morali sensu ; butyrum, in anagogen angelorum. Haec autem eueniunt, cum

inueniunt magistrum bonum. Concufiscite. Per concupiscentiam semper ueritas agitur. Qui enim concupiscit, non fastidit, sed esurit ; et implet beatitudinem illam euangelii : Beatt qui 18

vA

esuriunt el sitiunt iustitiam. Vt in eo crescatis, id est in uirum

perfectum. (3» Si tamen gustastis quam dulcis est Dominus, sicut legitur : Gustate et widete quoniam suawis est Dominus. (4» Ad quem accedentes lapidem wiwum, ac si dixisset 190 Hucusque mortuos lapides colebatis, et uos similes illis effecti estis, sicut legitur : Smiles sllis fiant. quà faciunt ea. Nunc autem ad lapidem wiwwum, uenistis, qui sine manibus abscisus

162 Isidorus, Ezym. 1r, r, 6. 166/167 Ioh. z, r. 168/172 Beda, Epis. 1 Perri (PL 95, 47 B). 168/169 1 Petr. 1, 23. 173/16 Cozm. in Epist. Catb. $.24., 1 Pezri, l. 112/114 (supta, p. 30). 177/178 I Cor. 5, 2. 184/185 Mt. 5, 6. 188 Ps. 55, 8 ; Beda, Episz. 1 Petri (PL 95, 47 D). 191 Ps. 154, 18. 191/194

Dan. 2, 34-35 ; Zach. 5, 9.

164 in aeternum uiuit] qui in aeternam uiuit Jegendum censez Am. et quam (quoniam 2477.) dulcis est dominus a4Z. V^* 24m.

188 dominus]

A 228

TRACTATVS HILARII

82

est de monte, et oculos septem habebat, et statuam confregit

uariam, et in montem creuit magnum. Ab hominibus quidem est de quo dici19 VA reprobatum. Non ipse reprobatus, sed ipsi. Hic tur: Lapidem. quem reprobauerunt aedificantes, et reliqua. A Deo autem electum, sicut ipse Dominus dicit : Hic est Filius meus dilecius. Et honorificatum. Hic est honor resurrectionis tertia die ; siue electus in septem dona Spiritus sancti; honorifi-

catus in gloria regni. (5)Et ipsi tamquam lapides uiui. Nuncsimiles illis qui colunt lapidi uiuo. Swperaedificamini. Bene autem dicitur swperaedificamini, quia super fundamentum apostolos et prophetae et patriarchae erant aedificati. Domos spiritales. Nunc a gentibus 205 summus artifex apostolus Petrus uero Salomoni Iesu Christo templum aedificat spiritale. Sacerdotiwm sanctum, quia Salomonis templi sacerdotium pollutum erat, ut ueritas ait : Sacerdotes in templo wiolant. Sacerdotium autem templi spiritalis sanctum est, quia in caelo san|cto |agunt opera sua, et non effundunt sanguinem animalium in sacrificium, sed quorum conuersatio in caelo est. Spiritales hostias, id est hymni et psalmi et cantici et purissimae orationes de quibus dicitur : Immola Deo sacrificium laudis. Acceptabiles Deo, quia uitulos non accipit, ut ipse dicit : Non accipiam de domo tua witulos. Christum. Ipse est enim angelus qui in ApocalypzI MA Per Iesum sin dicitur accifiens de orationibus sanctorum. Q6» Propter quod. continet scriptura. Contineri autem scriptura dixit qui Christum /afidem wiwwm et sanctos lapides uiuuos iniunxit dicens : Ecce fono in Sion lapidem summum, 22 o et reliqua. quae de Christo locuntur. De lapidibus autem uiuis unius haec dictio est. Ef qui credit n eo non confundetur. Ideo,

20 o

non ita scribitur, dixit scriptura, siue loquitur, sed continet.

225

Ecce ono in Sion lapidem summum. Speculator in specula imponitur uitae. Lapidem summwm. Distinctio est inter lapides. Haec distinctio est, quia praesentes lapides in imo conditi sunt. Lapis autem iste a Deo summus dicitur, quia de montibus caelorum trudi uidetur, et in quo summatim iuncti sunt /a:-

230

des wiwi, ut Paulus ait : Ipso summo angulari lapide Christo Iesu. Angularem, id est quadratum per temperantiam et prudentiam et fortitudinem et iustitiam. Praetiosum. Bene autem dixit Esaias, quia in eo omne genus lapidis praetiosi exordium

sumpsit, quod in duodecim margaritas diuisus est,id est in duo196 Ps. 117, 22. 213 Ps. 49, 14.

1550155 592 B).

197/198 Mt. 17, 5. 207/208 Mt. 12, 5. 211 Phil. 5, 20. 214 Ps. 49, 9. 216 Apoc. 8, 3. 223/224 Isidorus, Ezyz.

228/229 Eph. 2, 20. 231/232 Is. 28, 16.

203 apostoli 74.

228/230 Gregorius, Moralia 2, 49, 76 (PL 75,

22F

A 229

IN EPIST. CAN., I PETRI

83

denos apostolos, qui ciuitatis Christi fundamenta sunt in Apocalypsin uisi. Ef qui credit 2n ewm non confundetur, id est 25) habebit quod sperauit |pulcherrimi praemii in Christo Iesu. (7» Vobis igitur honor credentibus, id est qui creditis quod honorificatus sit a Patre et electus, non lapis sed filius. Non credentibus autem lapis. Id, similia similibus reddidit Deus. Sicut lapides durissimi sunt corda lapidea contra praecepta 240 habentes, sic et ipse lapis durissimus uindictae erit illis. Quem reprobauerunt aedificantes. Id est, Iudaei legem struentes Christum fore inutilem arbitrati sunt. I» caput anguli. Id est, inter duas leges et in capite constructionis Iudaeorum et gentium initium positus erat. 24 A (85 Et lapis offensionis. Offendentes mandata offendit. EZ petra scandali. Scandalizantes in fide scandalizat in uindicta. Peira autem dicitur, quia refugium est tutissimum infirmorum se uenientium, sicut legitur : Petra refugvwm erinactuis ; et : Dominus petra mea et robur meum. Petra autem sagittam conífran250 git, et non foratur. Sic et ipse quaestiones Hebraeorum soluebat, et non constringebatur. Et petra pluuiis non mollitur nec sole induratur, quia Christus blandis laudibus Iudaeorum non reficiebatur. Nec conuitiis et iniuriosis sermonibus irritabatur. Et petra serpentium uestigiis non nocetur. Sic nimirum Chris25 tus innocens in ueneno letabili Iudaeorum. Nec credunt in quo el positi suni, id est nescientes quid erunt, et quid sunt, et quid erant. (9» Vos autem genus electum, id est in Abel. | Regale sacerdotium. Seruitutis erat. Populus adquisitionis, id est adquisitus per crucem. Qwi de tenebris uocauit uos, ut Paulus ait : Eratis aliquando tenebrae, nunc autem lux estis in Domino. | In admarabile lumen swwm, id est in euangelii fulgora et fidei coruscationes. «xo» Qui aliquando non populus Dei. Quod Hebraeis nus265 quam conuenit. Quocumque enim modo peccassent, unum tamen Deum confitentur. Nwnc autem populus Dei. Vt est illud propheticum testimonium : Vocabo non plebem meam plebem meam, ei non bopulum meum populum meum. Qui non conse-

22V

A

cuti müsericordiam, wunc autem misericordiam consecuti, id est

270

misericordiam et indulgentiam. 411» Obsecro wos tamquam aduenas et beregrinos. Aduena 242/244 Beda, Epis. 1 Petri (PL 93, 5o B) ;Augustinus, 234 Apoc. 21, 21. 248/249 II Reg. 22, 2. 248 Ps. 17, 1. Enarrat. in Ps. 94, 8 (CC 39, p. 1357). 260/261 254/288 Corm. in Epist. Cath. $.4., 1 Petri, l. 116/117 (supra, p. 31). 261/263 Con. in Epist. Cath. $.4., 1 Petri, l. 361/162 (supta, p. 32). Eph. 5, 8. 267/268 Os. 2, 24.

245 offendentes] V/* zAzz., oz. V^ uestigiis] /* 747z., uestiis ^

253 itritabatur] V/* 74zz.,ittitatur / — 284

A 230

25T

TRACTATVS HILARII

84

nuper aduenit ; peregrinus peritus locorum. Abstinete wos a carnalibus desideriis. Licet enim animale sit desiderium malum,

tamen carnale uocatur quia per carnem operatur. Quae militant ut 275 aduersus animam. Anima ista spiritali(s» gratia reputatur, est illud : Caro concupiscit aduersus spiritum, spiritus uero aduersus carnem. (12y Comuersationem uestram. inter. gentes habentes bonam. Inter gentes, id est inter eas partes non credentes. Conuersatio280 nem bonam habentes, id est euangelii regulam et fidei. V? 2n eo quod detractant de uobis tamquam de malefactoribus, ac si non esset bonum euangelium implere et idolatriam declinare. Glorificent Deum in die wisitationis. More Aegypti quando uisitata erat per angelum, primogenitos percutientem. Sic uisitabit istius mundi, et primogenita iniquarum uirtutum 28 vA terras percutiet. i 413» Subiecti estote omni humanae creaturae. Nunc caput aeclaesiae Petrus communem regulam cotidie conuersationis imponit, et omnia membra aeclaesiae in concordiam coniungit. 290

Omnis humana creatura, id est homo, quia omn? creaturae simi-

litudinem accepit, de terra corpus, de caelo animam, de aqua liquorem sanguinis, |de igne calorem et colorem. Ideo, dicit :

Praedicate euangeliwm. ommi creaturae, et reliqua, quia dedit Deus

295

300

hominibus

esse cum

lapidibus,

uiuere

cum

uirgultis,

sentire cum animalibus, intellegere cum angelis. Propter Deum, id est commendantem pacem cum omnibus. S?we regi quasi $raecellenti, quia $otestas non est nisi a Deo. (14» Siue ducibus, id est ducibus qui malum uindicant et bonum laudant. (155 Quia sic est uoluntas Dei, id est ut concordiam omnes inuicem habeatis. Vt bene facientes obmutescere faciatis nprudentium hominum ignorantiam, id est nihil habentes male dicere de uestram conuersationem, ut Paulus ait : Prowidentes bona non solum coram Deo, sed etiam coram homamibus.

505

310

(165 Quas: liberi, ac si dixisset, de uobis enim dicitur, liberarati sunt filii. Ef non quasi uelamen malitiae. Velamen malitiae est, si forma religionis deforis habeatur, intus tamen potestatibus aecclesiae, et regum, et principum resistere uideatur ut concordia disrumpatur. (17» Omnes honorate, id est, cut homorem, honorem ; cui 246/29? Gal. 5, 17. 283/286 Ex. 12, 29. 290/292 The Book of tbe Secrets of Enoch (ed. C.H. Charles, The /Apocrypba and Pseudepigrapha of tbe Old Testament, 2, Oxford, 1913, 448-449) ; Isidorus, Eyz. 11, 1, 15-16 ; 84-88 ; Isidotus, Benz. 1, 1r, 1 (PL 85, 559 A). 293 Mc. 16, 15. 297 Rom. 123, 1. 303/304 Rom. L2 T. 305/306 Cozzz. in Epist. Catb. S..4., x Petri, l. 181 (supta, p. 32). 310/311 Rom. r5, 7.

800 omnes] omnibus 74zz.

22V

IN!EPIST, CAN I-PETRI

85

uectigal, wectigal, cui tributum, tributum. |Fraternitatem diligite, ^ 231

Dewm timete, regem honorificate. Haec sunt debita omnibus retinentia, dilectio proximo, timor Deo, honor regi. (185 Serui, subditi estote. Initium sermonis est de communi 31; regula. In omni timore. Ne neglegentia subripiat operum et uindicta consequatur dominorum.

320

355.

330

335

Sed etiam discolatis, id

est qui colori difficiles sunt. «19» Haec est enim gratia, si propter conscientiam. sustinel quás tristitiam ?n?ustae, id est sciens Deum iniustae omnia sustinentem. (20» Quae gloria est, si eccantes et colafizat suffertis ? Id est, dignos reatu sine mercede et gratia apud Dewm ostendit, si pereant. | Sed s? bene facientes sustinetis, haec est gratia 24 apud Deum. Yd, quia similitudo est. (21» In hoc enim wocati estis. Id est, Venite post me per uestigia passionis et ueritatis. V4 sequam?ni uestigia evus. Per hanc uiam caritatis currebat qui dicebat : Domine, ne statuas illis hoc beccatwum. (22) Qui peccatum mon fecit. Tamen se pro peccato reddidit. Nec inuentus est dolus im ove eius. Tamen dolo passus est occidi. (23» Qui cum malediceretur. Id, quando Iudaei dicebant illi : Nonne bene dicimus nos quia Samaritanus es tu, et. daemonium habes? Non xemaledicebat, ut ipse ait : Mwl/a habeo de uobis loqui, sed quae audio haec loquor. Cum pateretur, non comminabatur. Yd, ei dicenti Pilato : Potestatem habeo dimitiere te, et potestatem habeo crucifigere te. Tradebat autem

iudicant se iniustae, id est iniquo populo dicenti : Reus est morGs. Crucifigite eum ! 424» Qui peccata nostra pertulit super ligmum, id est quia in 340. ligno indepta sunt peccata, in ligno peremta sunt. In corpore suo. Id est, in semet ipsum accepit et egritudines portauit medici more qui putredinem (et? languorem in labia sua emulgit ut languentes salui fiant. Super lignum. Quare crux Christi quaterna fuit ? ut quati4; tuor mundi partes sanarentur. Quid per profundum in terra nisi mysteriorum profunditas designatur ? Quid per longum a terra usque ad transuersum lignum, nisi in laboribus longanimitatem et perseuerantiam in fide indicat ? Quid per transuer35o sum lignum nisi latitudo caritatis ? Quid a transuerso ligno 334/335 333/334 Ioh. 8, 4. 327/328 Act. 7, 59. 3839 Mc. 15, 13. 338/339 Mt. 26, 65. 336/337 Ioh. 19, 1o. Ioh. 8, 26. 44, 307-308) ; 345/301 Augustinus, Episf. 147, 34 (ed. A. Goldbacher, CSEL

325 Mt. 4, 9 ; Mc. 1, 17.

Sernto 165, 4 (PL 38, 904-905) ; Serzto 55, 15 (PL 38, 371-372) 324 deum] id 277. V* 74.

86

355

TRACTATVS HILARII

sursum nisi altitudo spei ? Quare in uere ? quia uere renouatio temporum. Crux autem renouatio uitae per tempora est. Quare non in domo ? ne uno genti prodesse putetur. Quare non in urbe? | id, ut calix crucis sine impedimento murorum totum mundum pertransiret. Quare aeri ? ut incensus idolorum mundaret. Quare in monte? ut excelse memoriae esset in

24"

gentibus. Vi peccatis mortui iustitiae uiweremus, sicut ipse mortuus erat et resurrexit, ut Paulus ait: Mortificate membra uestra quae 260

sunt super terram ; et aliter : Jam non ego uiuo, uiwit autem in me Christus. Cutus. liuore sanati sumus. Liuor, offensio cutis ; uulnus, offensio sanguinis | est ; ulcus, languorum inter- A 232

ruptio est. Cuius liuore, quia adapertio lateris Christi hostium uitae est; et effusio sanguinis Christi pignus est regni 365 et ablatio peccatorum. Sicut enim ex latere Adae mulier est abscisa, sic in liuore lateris Christi aecclaesia inuenta est.

(25» Eratis sicut oues errantes. Tribus causis error efficitur : tenebris et solitudine et ignorantia. Oues autem gentium, ignorantiae, stultitiae, et in tenebris peccatorum, et in solitu-

370 dine

375

380

barbareae

nationis,

errabant

inter

idola.

Sed comuer-

s? estis nunc ad pastorem, id est qui pauimenta corporis sui nobis tradidit, et sanguinis potum. Ef episcopum animarum uestrarum, id est ad speculatorem conscientiae singulorum. Ideo, dicitur ad episcopum animarum, quia multi episcopi sunt corporum et non animarum qui corporalia beneficia desiderant et non animarum, id est qui corporalia beneficia et non animarum uulnera sanant.

XII 15 Sémüliter et mulieres. Initium sermonis est, et reliqua. Subiectae sint uiris, quia caput mulieris est uir. Ideo, membra capiti subiungit. V£ s? qui non credunt uerbo, per mu-

lierum. conuersationem. sine uerbo lucrifiant, id est sine uerbo

doctrinae. Nunc Petrus |per mulierem bona suadet uiris, sicut per mulierem malum suasum est uiro. (3» Quarwm sit non extrinsecus. Veterem hominem et per385 euntem qui in Adam peccauit cui Deus tunicas pellicias coniunxit, quod incultum et inornatum exteriorem significat

hominem, apostolus Petrus prohibuit, Paulo etiam dicente :

Nolite conformari hwic saeculo. Capillaturae (aut? circumdatio auri (Caut» indumentum indumentorum omnium. Hae signi-

859/360 Col. 5, 5. 960/361 Gal. 2, 20. 361/366 Augustinus, In Iobannis Ewang. Tract. 120, 2 (CC 36, p. 661). 3*3 Isidorus, De officiis 2, 5, 8(PL 85, 782 C); Collectio Canonum Hibernensis I, 1 a-b (ed. H. Wassersc hleben, o.c., p- 3).

879 I Cor. 11, 5.

369 pr. et] oz. 7A.

3888 Rom. 12, 2.

CS

IN EPIST: CAN.; I PETRI

87

ficant uerba, quod omnia in semet ipsis licita sunt. Aliud autem

390

de lino orna(mentyarium, licet capillature. Id, quaeque res superflua est. Capillis circwmdatio, id est contexio auri cum

capillis, siue circumdatio totius capitis de auro ; aut aurum circa collum. 29

40

A

o]

Prohibitum

polimitarum

opere.

est indumentum

Haec

autem

omnia

indumentorum.

a filiabus

Id,

Cham

maximae inuenta sunt. Ideo, non in uiris sed in mulieribus ma-

ximae prohibita sunt. (4» Sed qui absconditus est cordis homo, ut est illud propheticum : Abscondi in corde meo eloquia iua, ut non peccem libi. Incorruptibilitate. Haec est corona quae aedificat animam, non circumdatio auri circa collum. Quieti et modesti spiriius. Hoc binum est opus spiritus in homine, quietus in corde, modestus in sermonibus et operibus. Quietus autem, id est lenis et pius ;modestus, id est moderatus in omnibus. Qwi est in conspectu Dei locuplex, ac si dixisset, anima de omnibus bonis potest adificare in substantia Dei. 45» Et sanctae mulieres. Quomodo sanctae dum dicta sanctitas in omni gradu custodiatur ? Id est, siue coniugium siue

continentia siue castitas. Ornabant se, id est ab intus, ut est il-

lud apostoli : Renouamini autem | spiritu mentis uestrae. Pro-

255

priis wiris, id est non adulteris.

415

46» Sicut Sarra. Ad exemplum pro omnibus bonis mulieribus Sarram po|nit, sicut ad exemplum pro omnibus uiris fidelibus Abraham ponitur. Oboediebat Abraham maximae in coniugio ancillarum siue in secutione peregrinationis, quando ei dictum est : Exi de terra tua, et reliqua. Dominwm eum

wocans.

Id est, Dominus

meus

wetulus est. Cuvus |estis

filiae. Sicut enim filii Abrahae omnes fideles sunt, sicut legitur : Potest Deus de lapidibus istis, et reliqua, sic omnes mulieres

425

45 o

fideles et subiectae bono Sarrae filiae sunt. Non timentes «llam perturbationem. Quattuor modis perturbatio fit, per timorem et tristiam, per amorem et laetitiam. (7» Viri, similiter. Capita corripit membris inquietas, sed prius membra correxit, id est uilissimas et seruiles personas, ne maiores a minoribus contempnerentur. Tamen maioribus in fne sermonis inferioribus compati commemorat. Secundum scientiam, id est secundum legem inponentem orationem coniugii ne uioletur in tempore ieiunii quod orationes impediri potest. Qwas? infirmiori waso, quia infirmum |corpus mulieris forti uiro non potest resistere. Tamquam coheredibus gratiae uitae, ac si aperte dicat, dum Deus illas in retributione 407/408 Gregorius, Moralia 22, 19, 20 (PL 76, 657 B); 899/400 Ps. 118, 11. 410 Eph. 4, Hoz. in Eigecb. 2, Hom. 4, 5 ; Hom. 7, 5 (PL 76, 976 B) ; 1014 A). 33). 416/417 Comm. in Epist. Catb. $.4., 1. Petri, l. 202/205 (supta, p. 23. 421/422 Augustinus, 419 Lc. 3, 8. 417 Gen. 18, 12. 416 Gen. 12, 1. 429/430 Comm. in Epist. In lobannis Ewang. Tract. 60, 3 (CC 36, p. 479). 33). p. (supra, 204/206 l. Petri, 1 $..A., Cath.

À 2235

88 uocat

TRACTATVS uitae aeternae,

uos

HILARII

nolite eas spernere.

Bene

autem

dicitur gratiae «itae, quia. uita aeterna in gratiaest,non in mercede operis, nisi Deus

gratis donet illam, ut est illud : Nox»

455 uolentis, neque currentis sed Dei est miserentis. (8» In fide autem, id est in fide communis regulae. Omnes unanimes, |id est et reges saeculi et seruiles plebes, et principes aecclesiarum et monachi, et subditi et uiri et mulieres. Quasi princeps totius mundi Petrus in fide omnes gradus aecclaesiae 44» in concordiam coniungit. Comfpatientes, id est : Onera uestra inuicem foríate ; et aliter : S2? patitur unum membrum, compatuntur omnia membra. Fraternitatis amatores. Per amorem

26r

fraternitatis concordia custoditur. M^?sericordes, id est miseris

miserantes. Hwmüiles, id est superbiam deponentes superbi. 45 €9» Malum $ro malo, et malum pro bono reddunt. E maledictum $vo maledicto, atque etiam pro benedictione maledictum inferunt. Sed e contrario benedicentes, ut ueritas ait : Benedici-

te maledicentibus uos. Benedicite et nolite maledicere. Quia 1n hoc uocati estis, ut est illud : Venite ad me omnes qui laboratis et one45o Tali estis, maxime in maledictionibus et conuitiis sufferendis. Vt benedictionem hereditate bossideatis. Id, Venite, benedicti Pa-

iris met. (105 Qui enim wult uitam diligere, id est Christum contemplare, qui dixit : Ego sum wia et ueritas et uita. Et uidere dies

455 bonos. Futurae dies bonae sunt. Praesentes autem malae sunt,

ut Paulus ait : Dies autem mali sunt. Coherceat linguam suam a alo, id est a maledictione pro maledictione. | E: labia A 234 eius ne loquantur dolum. Labia ista pro corde accipiunturin quo dolum habitat. De his enim propheta dicit : Labia dolosa in 460 corde, et corde.

(115 Declinet autem. a malo, simpliciter ab omni malo, siue a malo maledictionis. E? faciat bonum, id est omne bonum, siue benedictionem proferat pro maledictione. | Imquirat facem. Id, licet cum discordantibus, ut ait apostolus :Quod ex 465 wobis est, bacem cum. ommübus habete. Inquirat, ut sciat. Sequatur, ut impleat. (125 Oculi Domini super iustos, id est uirtus qua eos intuere dignatur. Et awres eius ad reces eorum, id est uirtus qua eos exaudire dignatur. Vultus autem Domini super facientes mala. 47» id, pro malis, quanto magis si pro bonis. (13) Quis est qui uobis noceat ? et usque non beati eritis, ut 434/435 Rom. 9, 16. — 440/441 Gal. 6, 2. — 441/442 I Cor. 12, 26. — 447/448

Lc. 6, 28 ; Rom. 12, 14. 449/450 Mt. r1, 28. 451/452 Mt. 25, 54. 454 Ioh. 14, 6. 456 Eph. 5, 16. 439/460 Ps. 1r, 5. 464/465 Rom. 12, 18.

468/469 Comm. in Epist. Catb. $./4., x Perri, l. 218/219 (supta, p. 53). 464 ait] Paulus a7. V* zAz.

26v

IN EPIST. CAN., I PETRI

89

ueritas ait : Vt gaudiwm uestrum nemo tollat a uobis. Si boni emulatores fueritis, id es(t» Christi, qui solem suwm oriri facit swper bonos et malos. 475 (145 Sed el si quid batimini. Priorem recapitulat sermonem quem dixit : Quis est qui uobis noceat ? ne putarent corpora innoxia esse uulneribus persecutorum. Ideo dixit : S? quid $atimuni jropter vustitiam, beati eritis. Vt ueritas ait : Beati qui persecutionem. batiuntur propier. iustitiam. Timorem. |autem 48o €orum, ne Limueritis, Domino in euangelio dicente : Nolite tamere eos qui occidunt corpus, animam. autem. mon possunt occidere. (15» Dominum autem |Christum. sanctificate in. cordibus uestris, ac si dixisset : Licet corpora plagas sustineant, corda 48

A

49 o

non

murmurent ; siue etsi os obpressum

fuerit, ut de Deo

nostro in euangelio legitur : Ef obprimebant os eius, tamen in corde sanctificatur Deus. Parati semper ad satisfactionem, id est quando liberi fueritis de manu persecutorum. Ad satisfactionem, ut est illud : Benefacite his qui oderunt uos, et orate bro persequentibus et/ calumniantibus uos. Omni doscenit uos valionem, id est regi siue praesidi interroganti uos quando stabitis ante eos, sicut legitur : E? ante reges et praesides stabitis jropter me. De ea quae in uobis est spe, id est de uita futura et

praemiis. |

49;

2

(16) Sed cum modestia, id est sine ira. Et timore, id est nihil

per timorem minuentes, nihil addentes. Conscientiam habentes bonam. Conscientia est quae bona compraehendit, et malum non recipit, sicut hostium in domo quod amicis aperitur et inimicis recluditur. Sic est conscientia in corpore uel anima. Vn 5oo £0 quod. detrahunt uobis confundantur, id est ab his qui uidebant uestram modestiam et timorem. Qui calumniantur, id est qui falso accusant.

Vestram bonam. in Christo comuersationem, ut

Paulus ait : Jn ?pso enim wiuimus, mouemur ei sumus. (17» Melius est enim. bene facientes. Id, pati. Quam male 5o5 facientes. Id, uiuere. 418» Quia Christus semel bro peccatis nostris mortuus est. Id est, non iterum pro nobis passurus est. Nos pro nobis pati debemus. Debemus, ideo dixi, quia melius est nos pati. Iustus

$ro iniustis. Id est, iniustos iustos faceret. Ví mos offerret 510 Deo, id est nostrum | corpus in cruce, a quo circumdatus summus sacerdos, quia ipse est sacerdos et hostia. Mortificatos

480/482 Mt. 10, 478/449 Mt. 5, 10. 413/444 Mt. 5, 45. 472 Ioh. 16, 22. 503 492/493 Mc. 13, 9. 489/490 Mt. 5, 44. 486 Lc. 11, 55. 28. Act. 17, 28.

499 uel V/* ZAg., om. V.

A 235

90

$1

V^

TRACTATVS HILARII

carne, sicut et ipse mortuus fuerat corpore. Vewificatos autem spiritu, sicut ipse spiritus uiuus est, ut ipse ait : Spiritus est qui wiwificat. V RD «19» Qui 4n carne erant conclusi, id est angusto loco iniquitatis, siue in corporibus adgrauati peccato. Spiritibus ueniens. Neglegentia temporum uidetur esse Deo. Praedicawit. Id. est, Omni carni finis erit.

520

52

VA

(205 Qui increduli fuerunt, id est prophetiae diluuii. Quando expectabat Dei patientia. Patientiam dixit, quia per centum et uiginti annos diluuium erat prophetatum. | In diebus Noe, id est uitae suae, siue in diebus prophetiae eius. Quisquis enim magnam personam habet, dies cum persona habet, ut est illud : A diebus autem Iohannis Baptistae regmum caelorum wim patitur ; et aliter : Fuit in diebus Herodis regis sacerdos quidam. : Cw fabricaretur arca. Arca quadratis semper lignis fabrica-

2 0

ta erat, intrinsecus et extrinsecus bitumine lita, uno cubito

consummata, cubitis trecentis fundata, quinquagesimis lata, columba administrata, hostia ad caelum uersa, manu Domini

conclusa et aperta ; tristegis intrinsecus concepta, octena familia habita, in inferioribus stercora, in secundo bestiae, in tertio 555

54 o

545

550

mansueta animalia, in quarto homines et aues, de inmundis bina, de mundis bina et bina. Quicquid autem potest terra uicissitudine temporum creare, erant in ea. Aues autem intus possidentes erumpere foras uolebant. De foris autem aues aspicientes introire cupiebant ; sed utrisque non comitabatur desiderium. Quindecim cubitis aquarum desuper montes fluctibus eleuata (est arca», ad caelum tamen propinqua, a terra longa. Quadrata secundum historiam significant ligna densitatem operis artifici. Tricenta autem cubita stabilitatem arcae inter tumentes fluctus significant. Vnum autem cubitum in consummatione aífluentes desuper aquas sustentaret. Quinquaginta latitudinis, quod est sexta pars longitudinis, id est ut indirectum exiret nauigium. Triginta altitudinis, id est ne procellis et fluctibus euerteretur si excellentior esset. Bitumine extrinsecus litum contra pelagi totius mundi fragores ; erat bitumen intrisecus contra inquietudinem omnium animalium. Stercorain inferioribus, ne fetor totam noceret arcam;

| Bestiae inferiores erant mansuetis, quia sepissime in montibus et inferioribus locis habitant infra terram ; mansueta au514/515 II Cot. 5, 6. 516/51V Beda, Episz. I Per. (PL 95, 58 D). 919 Gen. 6; I2. 521/522 Gen. 6, 5 ; Augustinus, De ciuitate Dei 15, 24 (CC 48, p. 492). 525/526 Mt. 11, 12. 526/529 Lc. 1, 5.

823 quidam] de atcha noe a4Z. zanus saec. XV. in V

28r

INXEPIST: CAN j I PETRI 555

9I

tem super terram ; ideo desuper posita erant. Homines autem et aues in superioribus, quia domini sunt rerum omnium. Aues autem excelsiores sunt omnibus animabus mundum habitantibus. Binae de inmundis, quia Domino non offerebantur; munda, bina et bina, id est de mundis, quia immolari necesse

560

erat. Columba autem amministrabat, quia in planis et in inuiis et in aridis consueuerat habitare. Diluuium secessum significat. Aues autem de intus erumpere foras uolebant. Id, pro angustia habitationis ; deforis intus, pro timore | tempestatis.

A. 236

Summus autem conditor magnus, cum fabricauit arcam, id est uniuersitatem *** et trinis cum tabulis, id est terra, 565 aere, caelo. In inferioribus stercora, id est purgamenta mundi in inferno. In terra pecora et inrationabiles homines ;

29

in caelo rationabiles et angeli. Arca autem aecclaesia quadratis construitur lignis, id est dignissimis uiris quorum quadriformitas est temperantia, prudentia, fortitudo, iustitia. Bitumine linitur intrinsecus et extrinsecus, id est $rowidentes bona non solum coram Deo sed. etiam coram omnibus hominibus. Trecenta in longitudine habebat cubita, id est perseuerantiam in fide Trinitatis ; quinquaginta in latitudine, id est caritatis longitudo ; triginta in altitudine, id est tres leges ad caelum

575 ascendentes,

id est tristege ; stercora autem uitia sunt; bestiae et mansueta, id est contrariae uirtutes, siue boni et

mali homines, ut est illud: T'wnc pascitur lupus cum agno, et pardus requiescet cum aedo. Homines et aues, uiri actuales uitae 580

585

sunt et theoricae. Vnum autem cubitum | unitas pacis est. Inmunda autem animalia, alia genera sunt uitiorum quae ad uirtutes procreantur, ut est illud: Gabaonitae remanserunt ad exercendum populum. Sed de mundis, bina et bina, id est bona pars duplo uincat malum desiderium. Diuersum genus auium hoc significat quia alii, qui in angustia laboris aecclaesiae sunt, aliquando in latam prorumpere desiderant uiam. Qui autem foris aecclaesia sunt, quando plagas inuitatas uident, angustias aecclesiarum desiderant. Quando autem aecclesia temptationibus mouetur,

399

excelsioribus caelo continuata est ;

quando autem relinquitur a temptationibus in securitatem, terrenis adheret desideriis. Ministrum autem aecclesiae innocentem et simplicem debet praeparari. Vt columba in manu summi

Dei omnes

curas

consuescat,

ut est illud : Jacía ?n

Deum curam tuam, et reliqua. Et ipse hostiarius aecclaesiae si-

570/51 Rom. 12, 17. 577/598 Is. 11, 6. 579 Cassianus, Co//afio 14, 1 (ed. 592/593 Ps. 54, 22. 581/582 Ios. 9, 25-27. M. Petschenig, CSEL 13.2, 398).

563 conditor] deus «47. V* 74z. V*, aliqui I^

584 quia alii qui] quia aliqui 747.

590 adheret] V/, adhaeret I/* z4zz.

qui]

28v

02 2g A

TRACTATVS

HILARII

cut et arcae ut quae recludat aecclaesia, non amauerit ; et quae aperiet, gratae accipiat. Octena autem familia octaua beatitudo est aecclaesiae a qua uita adquiritur aeterna. In arca autem animae nostrae tristegae sunt cogitatio, uerbum et opus.

Stercora sunt uitia. Bestiae sunt contrariae uirtutes, irascibile

et concupiscibile. Mansueta sunt animalia, lenitas et indulgentia. Homines sunt humanitas et misericordia. Aues autem mundae, ueloces cogitationes ad caelum ; aues inmundae ueloces cogitationes in malum. Noe autem requies interpretatur. Dei Patris obtinet figuram. Sicut enim prima progenies fuit in prima creatione mundi per tres filios et patrem, sic in (secun6o I da» creatione Noe. Necesse est autem tres filios habere in tres | partes mundi diuersas, id est Africam, Europam et Asiam. (21» Similes formae, id est figuris totius diluuii. Non carnis depositio sordium. Yd est, non deforis semper mundatur homo nec polluitur, sed ab intus, ut ait ueritas : Ab intus enim cogitaHones malae procedunt ; et aliter : Phariseae cecae, munda brvus quod. intus est calicis usque quod deforis est mundum. Interrogatio conscientiae bonae, id est si credis bona conscientia. Haec est, quae Deum nouit, mutari non potest. Per resurrectionem Iesu Christi, Yn quo enim omnes resurgemus. | À 237 61 VA (22» Qui est in dextera Dei, id est in diuina maiestate et in sempiterna claritate. Swbiectis sibi angelis et potestatibus el uirtutibus. Tres he uirtutes pro tota familia caelorum Christo subiecta in gradibus ostensae sunt, quia magnae potestates sunt hae gradus. (IV, r1» Christo igitur passo ?n carne, quia et prius dicitur semel ro $eccatis mortuus est. Eadem cogitatione. Id est, uos omnes fideles eadem inuicem cog?iatione cum Christo estote. Armamini. Yd, contra persecutorum arma. Qui fassus est ?n carne, qui carnem suam cum uitiis et uanis desideriis crucifigit. 62 5 (2» Non hominum desideriis. Id est, non adolationi studet humanae. Sed uoluntati Det, 1d est testimoniis euangelii. (3» Sufficit enim praeteritum tempus, id est ab Adam usque Christum ; siue quicquid in uanum praecessit unicuique homini de uita sua. In luxuriis, id est incestis coniugiis. VZno65 o lentis, id est aebrietas quae fecundissima mater est uitiorum, ut a malis cenosos Paulus dicit i» comessationibus et ebrietati598/599 Gregotius, Hom. in Euang. 2, Flow. 31, Isidorus, Quaest. in. Vet. Test., In Gen. 7, 1 (PL taiura rerum 48, 2 (PL 85, 1o16 D). 610/611 COIT T3551. 620/621 Corm. in Epist. Catb. p* 34). 621 I Petr. 5, 18. 631/632 Rom.

614 resurgemus] I7 74;., tesutgimus V*

$ (PL 76, 1229 D). 602/603 83, 229 B). 606 Isidorus, De Mt. 23, 26; Mc. 7, 21. 614 S.4., 1 Petri, l. 251/252 (supra, 13, I3.

623/624. carne] V, id add. V* /Am.

IN EBPISTJGAN-;1 PETRI

93

bus, id est in gulae operibus. De his enim dicitur : Ve his quorum Deus wenler esi ; et esca weniri ei wenter escis, et reli-

qua.

| Poíationibus,

ut est illud : Vae his qui consurgunt

29V

635 mane ei secuntur siceras. Eti anlicitis idolorum cultibus, id est a

lege prohibitis, sicut scriptum est : Non adorabis deos alienos. (4» In quo admirentur. De paenitentibus gentium dixit qui ab

operibus

idolatriae

cessauerunt.

Iw

confusionem.

ldeo,

dixit confusionem quia ignominiosa animalia adorabant, 640 sicut legitur qui adoratis talpas et uespertiltiones. Blasphemantes, quasi non melius esset quod arripuistis, sed deterius. (5» Qui reddent rationem, ac si dixisset : Non uos curamini blaspehmia uestra nec sollicitet(is», sed Deo relinquéit»e qui dixit : Mea est ultio et ego retribuam. Ei, qui paratus est udica64 5 7e. Id, nascendo in carne siue in ipso sermone. Pater non vudical quemquam sed omne iudicium dedit Filio. Viuos et mortuos, id est qui in carne inueniendi sunt uiui et qui antiquis temporibus mortui. (6» Propier hoc enim. et mortuis euangelizatum est, id. est 650 gentibus in peccato mortuis euangelium praedicatum. Aliter. Opus operatus est Dominus in habitatoribus inferni praedicare, quamdiu corpus eius in sepultura fuerat. Vf iudicentur quidem homines 4n carne. Sicut enim Dominus inuenit eos ad uerbum suum percipiendum, sic in resurrectione iudicauit homines in 65 A terra. Viuant autem secundum Deum n Spiritu, id est non ut sibimet ipsis uiuant humana in carne, sed Deo spiritaliter in Spiritu, ut est illud, qui non secundum

carnem

ambulamus,

sed secundum. spiritum. Coniungitur illud testimonium

huic

loco ubi dicitur, utinam «o» hominum desideriis, 1d est secun-

dum homines in carne, uiuant autem uoluntati Dei quod. reli| quwm est temporis in carne. | (7» Omnium aulem. fimis adpropinquabit, ac si dixisset, quia opus finis est praedicationis euangelii gen |tibus, ut ueritas ait : Praedicabitur hoc euangelium 4n toto orbe. Estote itaque 66 I prudentes, id est finem praecauentes, quia scriptum est : I'5se iuum. obseruabit caput ek tu illius calcaneum, id est finem. Et uigilate in orationibus, secundum exemplum saluatoris dicentis : Vigilate itaque omni tempore, quia nescitis diem neque oram quando Dominus ueniet. Cauete autem dixit in orationibus,

660

640 636 Ex. 20, 3. 634/635 Is. 5, 11. 633 I Cor. 6, 15 ; Phil. 5, r9. 646/648 Comm. in 645/646 Ioh. 5, 22. 644/645 Deut. 32, 55. 152225126: 659 657/658 Rom. 8, 4. Epist. Catb. $..4., 1 Petri, l. 261/265 (supra, p. 34). 668/669 Mt. 25, 13. 665/666 Gen. 5, 15. 664/665 Mt. 24, 14. IPetr:452.

662 659 utinam] ut iam Jegendum censet ZAm. 654 iudicabit /egendu censet Az. 668/669 oram] L7, horam V* adpropinquabit] V^ 44z., adpropinquauit l/* Am.

307 A 238

94

TRACTATVS

HILARII

670 quia etsi in rebus superuacuis uigilant, finem cogitent, quia opus finis non euadent nisi orationibus. Diligenter autem dixit orationem in finem, quia opus bonum finis orationis est. Opus autem uitae operatio. (8» Ante omnia mutuam in wosmet ibsos caritatem continuam 67 habentes, quia carilas operit multitudinem. beccatorum. Nunc commune iter ad regulam sciendum est. Cur autem amníe omnia nunc in commune ponitur caritas, dum fastigium est omnium uirtutum ? Quia ipsa radix est omnium bonorum in compassione, et prima omnium in mandatis, ut : Diliges 68 o proximum twwum sicut teipsum, et fastigium in amore angelorum. Mwtuam dixit, quia caritas cum uno non consistit. I» uosmet ipsos dixit, id est in homines inuicem, ac si dixisset : Non bestias uobis commendo diligi, sed ut homo hominem diligat, quia caritas operit multitudinem peccatorum, quia in 68 ipsa omnia bona continentur. In ipsa omnia mala extinA

MA

guntur.

(9» Hospitales inuic m. Nunc enumerat caritatis opera, prius eorum matre dicta. Sóne murmuratione, ut est illud : Hilarem enim datorem diligit Deus. 690 (IO) Sicut accepit gratiam per fidem, et habet et meritum. Ex praescientiam Dei accipitur gratia. Im alterutrum 1llam administrantes. Id est, Gratis accepistis gratis date. | Sücud sov boni dispensatores multiformes gratiae Dei, ut Paulus ait Alii datur sermo scientiae, et reliqua. Haec sunt uestimenta 69 aecclaesiae de quibus psalmista ait circumamacta uarietatibus. bo]

(115 Si quis loquitur, id est si quis praedicat uerbum ueritatis. Quasi sermones Dei, id est non sibimet ipsi gloriam quaerat in sermonibus sed Deo, ut ueritas ait : Qui a semet iso loquitur, gloriam $ropriam quaerit. Si quis ministrat, id est si quis 7oo ministerium sui gradus acceperit de septem gradibus aecclaesiae. Tamquam ex wiriute quam administrat Deus. Id est, tamquam Dei donum hoc opus ministerii omnibus ministret in officio gradus sui. Vt in omnibus honorificetur Deus, id est 4n ommibus donis ab omnibus Aonorificebur Deus, ber lesum 79 Christum, qui mediator est Dei et hominum. Per ipsum enim accepimus a Deo, et per ipsum accepit Deus a nobis. C«i est gloria, id est belli uincendi. E? ?mperiwm, id est sempiternum regnum. I7 saecula saeculorum, id est in infinita saecula saeculorum praesentium. Hoc est deleramentum Spiritus sancti in 710 Petro quando personas Trinitatis inuenit in lectione, id est E et Filium. Ideo, assimilat finem, licet non sit finis aepisVA

tolae.

679/680 Mt. 19, 19. 689 II Cor. 9, 7. 692/693 Mt. 1o, 8. 694 I Cor. 12, 8. — 695 Ps. 16, 14. 698/699 Ioh. 7, 18. 699/701 Collectio Canonum Hibernensis VIIL, x (ed. H. Wassetschleben, o.c, p. 26). 704/705 I Tim. 2, 5.

IN EPIST. CAN., I PETRI

95

(125 Karissimi, nolite beregrinari. Initii sermonis est de communi regula. | Peregrinar? dixit. Id, a zerra uiuentiwm siue Quasi aliquid 715 a fide Christi pro timore temptamentorum. nowi wobis contingat. Id, pro inusitatis enim rebus nouas passiones aestimant, sed tamen ueteres sunt quia genera sunt poenarum prophetarum. (135 Sed communicantes Christi passionum. Nunc declarat, 720 quia omnia genera passionum fuisse in cruce Christi ne a nobis expeteret quod et ipse non passus est. | Vt in reuelatione gloriae eius gaudeatis, sicut legitur : Nemo accipiet cornonam nisi qui legitime certauerit. Legitimae autem certat qui Christi passione in agonem intrat, et illi corona gloriae circumdatur. T7? (145 S1 exprobramini in nomine Christi, beati. Ita. enim

A 239

31"

wA

ille dixit saluator uerus : Beati eritis cum exprobrauerint uos,

et. eiecerint momen uestrum, et reliqua. Requiescet 2n uobis. Non transitoriae, sed pro parua requie reputatur praesens haec uita. Bene autem dixit requiescet. quia sepe datur alii gratia. 730 Alius de recessu eius, ut Helias dixit Heliseo : Evi£ tibi sic. Glo-

riae Dei Spiritus, quia ipse Spiritus glorificat Deum in hominibus, ut ueritas ait : M'itam uobis Spiritum Paraclytum, ef ipse me clarificabit. (15» Nemo uestrum patiatur quasi homicida, ne infideli 755 latroni adsimilemur qui propter homicidium fuerat damnatus, qui (conuiciabatur» Christo humili (qui» compassus (est? ea quae non meruit. Auf fur, id est ne Ananiae et Saffire similes fueritis qui immolatam Deo furauerunt pecuniam. Aw£ maledicus. Id, ut Simonem Magum qui apostolis maledixerat co740 ram Nerone. Ipse et alienorum apjetitor qui apostolorum uirtutes appetiuit in auro et argento. Alienorum semper appetiior est qui rem proximi sui sine foenore concupiscit ; siue ipse est maleficus Golias qui in diis suis Dauid maledixerat. (16» Si autem ut Christianus, non erubescat. Yd, Iacobum Ze745 bedei aut Stephanum. Non erubescat, ac si dixisset. Licet ignominiosa patiatur temptamenta, in ipsis glorietur, non turbetur. Glorificel autem Deum 1n isto nomine. Gloria autem Christi in Christianis quando passionem marcescat in aecclesia. (17) Incipit iudicium de domo Dei, id est persecutio aecclae759 siae Christi, et iudices ibi erunt |persecutores ; siue ?udicium de domo Dei. Iudas, qui de domo Dei erat ad odium

Christi.

Sz

autem primum a nobis, id est si nos Christi familiam perse-

428/429 Con. in 726/221 Lc. 6, 22. 722/723 II Tim. 2, 5. 714 Ps. 51, 7. 932/433 730 IV Reg. 2, 10. Epist. Catb. $.:4., x Petri, l. 281 (supta, p. 35). $3/ 434/23* Mt. 27, 44 ; Mc. 15, 27.32 ; Lc. 23, 39-44. Ioh. 15, 26 ; 16, 14. 741/743 I Reg. 17, 43. 738 Act. 5, 1-11.

725 beati] eritis a7. V'* ZA.

31y

96

TRACTATVS HILARII

quuntur. Quis fimis eorum, qui non credumi Dei euangelio ? Tota autem din»fidelibus, licet enim bonis in uita praesenti 75

A

76 o

utantur, non ita erit in fine.

(18) Et si iustus wix saluabitur, id est Petrus de trina negatione. Impius et peccator ubi parebunt ? Id est, Iudas et Iudaei. Impiws est qui fidem Trinitatis negat. Peccator est qui euangelii legem transgreditur; siue ipse est iniustorum populus. Vbi parebunt ? ac si dixisset, ad nihilum redigentur, ut est illud : Jznaginem vbpsorum ad nihilum redages. «x9» Itaque et hi, qui patiuntur secundum uoluntatem Dei, id est per uoluntatem Dei sine ulla causa iniuriae de quibus

supra diximus w£ fur, et reliqua. | F?del creatori, id est nostro A. 240

16 -

conditori Deo de quo dicitur: Fidelis est Deus ut remittat omnaa. Commendani

animas suas, ut est illud : I» manus

tuas com-

mendo spiritum meum. Cauete autem dixit, id est ?n benefactis, ac si dixisset, non abundantia uerborum nec in passionibus malefactorum.

770

TI

VA

780

78 A

(V, 1» Seniores obsecro. Per obsecrationes et blandimenta (et» medicamina grex Dei corrigendus est. Consen?or senioribus petitionem rogat. Ef festis Christ? passionum. Id, non qualiscumque senior implet quod ill saluator imperauit. Et eritis mihi testes, communicatores gloriae. Sicut et crucis particeps erat, sic non dubitabat de participatione gloriae. Passionwm dixit, non passionis, quia sanctorum omnium tormenta passiones Christi sunt, ut in Actibus Apostolorum legitur : Saule, Saule, quid me persequeris ? et in alio loco : Ecce ascendo ut iterum crucifigar. (2» Pascite. Quod illi saluator rogauit, id ipse principibus rogat populi Dei. Dominus enim illi dixit : Petre, fasce oues meas. | Qui in uobis est, id est in potestate uestra seculari in tribubus, ut est illud : Cafut 1n tribubus Israel constitui te. Gregem Dei. Grex autem Christi in principibus, sicut nunc sermo declarat qw in uobis sunt. Prouidentes non coactos, id est non uim sed suasione. Sponte. Id, ne libertas arbitrii pereat. Secundwm Deum. Id, sic facientem. Neque turpis lucri gratia, id est ne laneis tantum uestiemini et lacte pascamini (et) gregem in deuoratione relinquatis. Turpi /ucr? gratia est, Si aliqua ex causa princeps sis, nisi animarum amore. Sed v06/5«* Mt. 26, 69-75 ; Mc. 14, 66-72 ; Lc. 22, 54-62 ; Ioh. 18, 25-27. 22020 765 I Ioh. 1, 9. *66/26€ Lc. 25, 46. 9*4 Act. 1, 8.

761 Ps. 9*8 Act. v9 Martyrium S. Petri a Lino conscriptum 6 (ed. R.A. Lipsius, 44cza ZAposto-

9, 4Jorum 1, Leipzig, 1891, pp. 7-8) ; Passio ZApostolorum Petri et Pauli 12 (ibid., p. 233). 480/782 Comm. in Epist. Catb. $.4., x Petri, l. 290/291 (supta, p. 55). 781/782 Ioh. 21, 17.

983 I Reg. 15, 17.

789 turpi] V, turpis V/* /Az.

527

IN EPISI:'CAN.,I PETRI

9

97

uoluntarie, id est secundum uoluntatem Dei sicut euangelium docet. 43» Neque ut dominantes in cleris, id est ne gentium principum similes sitis de quibus Dominus ait : Principes gentium dominantur eorum. et contumaces sunt. Sed formae facti gregi ex animo. Id est, non animo maiores sitis gregi, licet auctoritas sit in uerbo et excellentia in forma pro honore capitis. (45 Princeps pastorum, quia in utroque modo Dominus est, siue et rex regum et brinceps principum. Percipiatis inmarces-

A

cibilem coronam, id est indeficientem.

800

435» Similiter, adulescentes. Id, obsecro. Initium sermonis est de communi regula. Swbditi estote senioribus. Prius correctis capitibus, nunc membra corriguntur in capita. Adwulescentes autem dixit. Id, in gradibus et ministeriis, sic et seniores. Humilitatem insimuaie. Id, de sinu cordis in sinu cordis,

805

sicut caros qualiter filios, sic humilitatem de sinu in sinu accipite ut uos nutrices illius sitis. Quia Deus superbis resistit. Non dixit, angeli resistunt, aut ceterae uirtutes caelorum, sed Deus,

quia speciale Dei opus est perficere quod incoauit, id est superbos resistere sicut et daemones. «7» Omnem sollicitudinem uestram proicientes in eum, ut. est illud : Jacta in Deum curam tuam et ipse te enutriet. | Quoniam ipsi cura est de wobis, ac si dixisset, quia ipse fecit et ipse praebuit, nolite solliciti esse. | (8» Sobrii estote ne lasciui sitis et uagi. E? wigilate quia aduersarius uester diabolus tamquam leo rugiens, Ideo, dixit

815

sobrietatem, quia mos leonis est cum uoce circumire.

Ideo,

dixit wigilate, ne neglegentes subripiat. Quia circumiit. Bene

autem dicitur circumiit, quia ex ore illius iudicatur, utest illud:

82

I

830

Circuiui omnem terram. Mos autem iste in adulescentia leoni(s) legitur. Rugit in deserto, ut pedes miserorum et brutorum compraehendat timor. Circumiit fines rugiens, ut Occidat quod compraehendit ; et putrescere facit corpora in antris, et in putredine deuorat. Sic nimirum facit iste leo diabolus. Rugit in cogitatione. Compraehendit in desertis. Occidit in peccatis. Deuorat in putredine consuetudinis peccati et in antris heresis. 49» Cui vesistite fortes 1n. fide. Magna distantia est inter Deum et diabolum. Si Deum resistis, ad nihilum te rediget. Si diabolum repugnas, ad nihilum eum rediges. Scientes eandem passionem, id est diaboli astutias, et aliquando uiolen-

994/395 Mt. 20, 25.

800 indeficientem] Az.

999 Apoc. 17, 14.

V'* z4zz. om. V

$12 Ps. 54, 23.

820 Iob. 1, 7.

821/822 brutorum] animalium aZ. V*

A 241

32*

98

TRACTATVS HILARII

tias. Ei quae in mundo est, uestrae fraternitati fieri. Subauditur. Non ita est fraternitati quae in caelo est. (1o Deus autem omms gloriae. Commendat beneficia 85; diuina in principio et fine epistolae. Haec salutatio forsitan manu Petri scripta, ut Paulus ait: Salutatio mea manu Pauli. Omnis gloriae dixit, id est septem dona Spiritus sancti. Qui uocawit uos, id est : Venite ad me omnes. In aeternam. suam

gloriam, id est : Et ego reficiam uos. Modicum passos, ut Paulus 84o ait : Momentaneum est et leue quod praessurae est. Ijfse perficiet. Yd, in fine perfectionis. Confirmauit. Id, in agone diabolici belli. Solzdabitque. Id, in sobrietate, in fide. (125 Per Siluanum fratrem. Yd, per litterarum portitorem, siue per litterarum | scriptorem ; siue per nuntium fidelis84; simum ; quia sila in ebreo sermone, apostolus est in greco, id est nuntius. Vf arbitror, breuiter scripsi, licet longum esse aliis uideatur. Brewiter. Id, habens materiam maiorem scribendi.

Hanc esse ueram gratiam Dei, id est epistolae sigillus. I» qua state, id est : Voriliter agite. Etnumquam in peccato cadetis, ut 85o propheta ait : Viwit Domnus cui adsisto hodie. (135 Salutat uos quae est in Babylone, id est in confusione generationum ; uel in Babylonia, in Roma. E! Marcus, filius meus, ut scirent quia carissimus erat illi, et forsitan missurus

85

$60

esset eum ad eos. (14) Salutate inuicem 1n osculo sancto. Reconciliat in pace propinquos et longinquos, sicut legitur : Pacem his qui longe, et his qui rope, ut Paulus ait. I» osculo sancto. Subauditur, ne in pace et securitate peccatorum essent. Qui estis in Christo Iesu, id est in fide Christi.

Explicit Epistola Prima Sancti Petri Apostoli.

836 II Thess. 5, 17.

838 Mt. 11, 28. 839 Mt. 11, 28. 840 II Cor. 4, 17. 845/846 Isidorus, EZyz. 7, 9, 1. 849 I Cor. 16, 15. 850 III Reg. 17, 1. 851/852 Beda, Episz. I Petri (PL 95, 67 B) ; Augustinus, De ciuitate Dei 16, 4 (CC 48, p. 504) ; Hieronymus, De nom. Hebr. (ed. Lagarde, p. 72, 20/21 - CC 72, p. 150) ; Isidorus, E£yz. 15, 14 ; Comm. in Epist. Catb.S.A., I Petri, l. 295/296 (supra, p. 35). 856/860? Eph. 2, 17.

839 passus 447z., sed passos Jegendum censet

845 hebreo V^* /4zz,

33*

35"

Incipit Eiusdem Secunda

x^

IO

À 241

(I, 1» Simon Peirus. In prima epistola praenomen quod est Simon, fidenter cognomen quod est Petrus ostenditur. | A 242 Seruus, in prima non ponitur ; in secunda, et seruus et Simon imponitur, id est ut oboediens et humilis uideatur in secunda conscriptione. In prima, ut ordinatus est ore saluatoris et sublimis apostolus uisus esset, et non negantes nomen quod est Simon, quibus praedicat, si ab aliis inscriptum uiderent, reprobum et repudiatum uiderent. Qui coaequalem. Dixit apostolis non Haebraeis, quia Aebrei in uno Deo fidem habebant. Apostoli autem Deum trinum et unum credebant, quod et gentes obseruabant.

|

Sortiti sunt fidem. More militum qui tunicam Christi sortiebant, si tunica fidem significat, quia in fide inuenitur Deus, fidem scindit et 1 et sorte meriti adipiscatur fides. Qui autem non sortitur, crudelior est militibus Christum crucifigentibus. In iustitia Dei nostri. In iustitia enim Dei fides adipiscitur, non in iustitia gentium qui idola adorabant. Tustitia autem Dei est communicatio fidei omnibus hominibus et non uni tantum E! saluatoris Iesu Christi, quia ipse saluator 2 o genti Iudaeorum. dixit : Haec est ueritas Dei ut credatis in eum quem ille masit. «2» Gratia uobis et pax adimpleatur, 1d est ne superuacua loca sed adimpleta, id est plena, perfecta haberentur. Im cognitione Dei nostri. Omnis cognitio quae in hac epistola nominatur, opus est cum fide in Deum. 2 (3» Omnia diuinae wirtutis suae. Omnia. Maec totam scripturam et uirtutes Christi in carne gestas et baptismi: opera et praedicationis regulam significat. Quae ad witam, id est aeternam. Et $ietatem, id est ad lenitatem premiorum o uita. Qui uocawit nos propria gloria, quia : Soli Deo gloria cum 3 est, quia ipse solus nos redemit. E? wirtute, quia sua propria uoluntate passus est. (4» Per quem maxima, id est praedicata. Nobis $romissa donauit. In scripturis namque promittuntur praemii. Diwinae legitur : Ego dixi dii 3 naturae consortes, id est ut dii sitis sicut naturae conhumanae est factus consors Deus enim Sicut estis. M^

VA

A

contra naturam, sic homo factus est consors diuinae naturae

tra naturam. Refugientes eius quae in mundo est, concupiscentiam. Corruptionem, id est concupiscentias oculorum et super13/14 2/3 Cassiodorus, Complexiones (PL. 70, 1367 B). Epistula Petri II 29/30 Corzzm. in Epist. Catb. $..A., 21 Ioh. 6, 29. Mt. 27, 55 ; Ioh. 19, 25-24. 39/40 35/36 Ps. 81, 6. 30/31 I Tim. r, 17. II Perri, l. 4 (supta, p. 36). I Ioh. 2, 16.

15 ali. et] V* Am. om. 10 haebrei V/* 74z. Epistula Petri II 838/89 concupiscentiae Jegenduz censet Am. Dei] V* JAm.,om. V

V — 1v

2d

IOO

TRACTATVS HILARII

4 o bias witae, et concupiscentias carnis quae non sunt a Patre, ut

Iohannes declarat. | (5» Curam omnem subinferentes, id est sub caput Christum ut est illud : Zacta in Dewn curam tuam. Ministrate in. fide

34*

uestra uirtutem. Ministrate dixit ut apis prudentissima de floribus uirtutum, id est roborem operis quia fides sine operibus mortua. est. In uirtute scientiam. Scire enim nos oportet quid agere debeamus. 46» In scientia abstinentiam. Abstinere nos conuenit in bono quo scimus ne declinare uideamur. I» abstinentia patieno tiam. Pati autem nos necesse est in abstinentia in bono a persequentibus nos in ueritate. I» $atientia autem pietatem. Passio etenim nostra cum pietate sit necesse est, et non cum murmuratione et ira. (7» In fietate amorem fraternitatis, id est ut adeo sit ut | Iw amore fratermi- A 245 5 I] persecutores uelut fratres diligamus. 4A

latis caritatem, id est ut more

amoris in caritate proficiant ;

siue ut Deus, qui caritas est, diligatur. (8» Haec enim si uobiscum adsint et superent, non wacuos et sine fructu wos constituent, id est si uobiscum adsint more 6 o hospitis aduenientis, quia in hospitio est bona uoluntas in mundo. Ef superent. Id est, spiritales uirtutes swperent carnales. Non uacuos. Id est, sine fide et sine fructtt bonorum operum uos reddent. (9» Cui enim mom jraesto suni haec, caecus est et mamu 6 A temptans. Per haec enim Deus conspicitur, quando raesto sunt. Quando autem desunt, non uidetur. Obliwionem accipiens purgationis ueterum suorum. delictorum, id est regulam baptismi obliuiscens in qua uestra purgantur delicta. (105 Quapropter, fratres, quia prius dixit qué uocawit uos. ]o Magis satis agite, ac si dixisset, et baptismo solo non contenti sitis. Vt per bona opera certam uestram uocationem et electionem faciatis, id est quia fili Dei uocamini, quia fer bona opera filius hominis filius Dei efficitur; 7 A

8o

| siue uocatio est : Venite,

benedici Patris mei, percipite regnum, et reliqua. In bonis operibus certos uos facite. Haec est uocatio, et electio qua elegit uos Deus de mundo dicens : Ego wos elegi de mundo. Haec enim facientes non peccabitis aliquando, id est in principali peccato. 411» S?c emim habundanter. Habundanier dixit per actos supra dictos uersiculos : Mzmistrate in. fide uestra wrtutem, et reliqua. M?nistrabitur uobis, id est per bona opera et praedi43 Ps. 54, 23. Mt. 25, 34.

45/46 Iac. 2, 26. *6 Ioh. 15, 19.

9* L Ioh. 4, 16. SOSTIT Petr. 1505:

60 pos; aduenientis] rasura 15 fere Li.

69 II Petr. rz, 5.

*9 actos] V/ Az, actus V*

273/34

54

IN EPIST.CAN.,JI PETRI

IOI

cationes doctorum. In/roitus in aetermum regnum. Iniroitus dixit, quia per angustam portam mandatorum ingreditur n aeternum regnum.

(12) Propter quod incipiam wos semper communere de his. His duobus sermonibus tota caritas impletur, id est per initium conceptionis bonae, et sempiternitatem factionis. Et quidem scientes, id est per priorem epistolam ; siue ad laudem prouocat. I» $raesentt ueritate, 1d est in nouo testamento, 9 o quia Paulus ait : Vetera transierunt, et facta suntmoua n Christo. (135 Iustum autem arbitror, ac si dixisset: Licet iniustum Iudaeis uideatur gentes ad fidem uocare. Quamd?u sum 1n hoc tabernaculo. Cur non dixit in hoc corpore ? quia omnis caro in qua Christus adoratur Deus non corpus uitiosum est, 9 I sed spiritale tabernaculum. Swscitare wos 4n commonitione.

8-

(14» Certus sum

Ioo

enim quod welox sit depositio tabernacula

mei, id est per prouidentiam Spiritus sancti, siue per responsum a Deo dictum : Veni post me, Satanas ; siue per reuelationes nocturnas. Defositio, terrae. Secundum quod et. Dominus Christus significauit mihi, id est in his tribus quae supra diximus. «15» Dabo autem operam, id est scribendi frequenter in commemoratione uerborum ipsius. |

(16» Non enim doctas fabulas secuti, id est quae incertis et

IO -

TJ o

antiquis traditionibus narrantur. Notam fecimus wobis wirtutem. Domini nostri Iesu Christi, id est diuinitatis gloriam in monte ostensam. Sed speculatores facti illus magmitudimis. Magnos duos ad se conuocat testes, Iaco|bum et Iohannem, A. 244 ad confirmationem sermonis epistolae. (17» Accipiens enim a Deo Patre honorem et gloriam. Non

minor est qui accipit illo a quo accipit. Accepisse dicitur /ionorem el gloriam pro parte carnis. Id : Hzc est Filius meus dilecius, id est non Moyses et Adam et Helias, licet et ipsi electi erant. Electus enim ex malis eligitur ; dilectus de dilectis. I

113 quo mihi bene complacui, id est omnia quae eius sunt, mea

I20

25"

sunt,

et quae mea sunt, eius sunt. Complacui dixit, id est Pater et Spiritus sanctus. (18) Et hanc uocem mos audiuimus, cum essemus cum iso in. monte sancto. Mons spiritus dicitur in quo Trinitas uisa fuerat, sicut ad Moysen dicitur : Locus enim 1n quo stas terra sancta est. Mons autem iste secundum historiam Thabor uel quislibet alius mons est. (19» Sed habemus firmiorem. Non ad comparationem sed ad fortitudinem pertinet. Propheticum sermonem, id.'este: 90 II Cor. 5, 17.

98 Mc. 8, 53.

107/109 Mt. 17, 1.

115/116 Ioh. 17, ro.

120/121 36). 119/120 Cozzz. in Epist. Cath. $.A., YI Perri, l. 58/39 (supta, p. 5, 121/122 Adamnanus, De /ocis sanctis 11, 27 (ed. D. Meehan, SLH, [3022057 Dublin, 1958, 96-97).

102

TRACTATVS

HILARII

Ego hodie genui te. Cui bene facitis adiendentes quast lucerne lucenti. Haec lucerna tota scriptura est. Iw caligimoso loco, id est in praesenti mundo. Donec dies lucescat, id est donec dies iudicii adspiret. Ef lucifer oriatur 4n cordibus uestris, id est donec sit CAwistus omnia in omnibus post iudicium. 130 (20» Hoc rimum intellegentes. Praecauet ne stricte per loca 12 I

et tempora

15 A

et personas

obseruarent

secundum

humanam

mentem, sed per breuitatem et sufficientiam spiritus. (215 Non enim uoluntate humana allata est aliquando brophetia. Hoc est quod |in Balaam maximae declaratum est, qui secundum uoluntatem suam humanum populum Dei uolebat maledici. Sed Spiritu sancto inspirati loquuti sunt, id est more

357

fistulae.

XII, ri» Fuerunt uero jseudoprophetae, id est contrarii prophetae 2» $opulo, sicut et in uobis erunt, magistri mendaces, 140 id est heretici. Qu? introducent sectas perditionis, id est hereses. Et eum quà eos emit Dominum negant. Hereticis non conuenit ut pariter Trinitatem credant et ueraciter. Swperducentes sibi celerem perditionem. In hoc pietas saluatoris apparet ut breui poena puniantur, ut aeternas poenas leuius sustinerent. (25 Et multi sequentur eorum luxurias. Hi sunt multi de 145 quibus dicitur : Multi sunt wocati, bauci uero electi. Eorum luxurias, id est hereticorum blandimenta. Per quos wia ueritatis blasphematur, id est canonica doctrina in heresim uersa, siue regula baptismi denegata, siue quia a via ueritatis errant. 15 o (35 Et in auaritia ficlis uerbis negotiabuntur, id est ut mundum,

155

160

non

animas,

lucrificent

per simulatam ueritatem

uer-

borum. Quibus iudicium mon cessat. Iudicium istud damnatio est. Sicut enim sanctis praeparatur regnum, ita iniustis praeparatur interitum. E£ berditio eorum non dormitat. Sicut enim non dormitat Dominus qui custodit Israhel, id est uidentes Deum, sicut per prophetam dicitur : Ecce mon dormitauit neque dormiet qui custodit Israhel. Sic perditos ad perditionem obseruat. (45 S? enim Deus angelis peccantibus mom pepercit. Tres modis angeli peccauerunt : per superbiam et | inuidiam et cupi- A 245 ditatem. In hoc loco manifestum est, quod peccatum est, licet

non per carnem operetur. Et manifestum est quod peccatum

125 Ps. 2, 7. 129 I Cor. 15, 28; Col. 5, rr. 130/132 Gregorius, Hozz. in Execb. 1, Hom. 2, 1 (PL 76, 795 CD). 134/136 Num. 22, 11. 136/137 Beda, Epist. II Petri (PL 95, 73 D). 138/140 I/;4. (PL 93, 74 AB). 146 Mt. 20, 16. 154/156 Augustinus, Enarratio in Ps. 120, 6 (CC 4o, por) 157/188 Ps.

120::2

135 humanam /egendum censet Az.

IN.EPIST! CANP,II PETRI

I03

est consensio. Omnes enim angeli |inuiderunt Deo, sed alii con-

senserunt. Sed rugientibus énferni. Haec est seueritas poenarum siue daemones accusantibus semet ipsos de poena peccati. Corpora enim bestiarum apud inferos esse non poterunt ad rugitum, licet alii dixerint. Defractos ?n tartarum, id est in baratrum paenarum. In luctu cruciandos, licet enim detracti X7 o sint in infernum de caelo, maximae post iudicium punientur, quia peccata totius generis humani ab initio usque ad finem in eos uindicabuntur. (5» Et originali mundo non pepercit, id est ab Adam usque ad Noe. Diluuiwm mundo impiorum inducens. Hominum impie17 v tas haec est causa diluuii. (6» Et ciuitates Sodomorum, id est quinque ciuitates,

36r

16 ^

Sodoma et Gomorra, Adamae et Seboim et Segor, sed Segor,

18 o

18 5

19 o

19 VA

20 o

non desuper igne combustum sed ex imo terrae motu concussa et diruta est. Ideo autem non est igne combusta, quia ad refugium Loth mansit. In cinerem redigens euersione damnawii, id est ut superbi homines puluis humilis essent. Exemjlum eorum. qui impie acturi sunt ponens, id est exemplum ignis aeterni poenam sustinentes ad fumigantem poenam. (7» Et iustum Loth. Loth declinans interpraetatur, id est declinans malum plebis et uindictam Domini. (8» Aspectu enim et auditu iustus erat, id est forma de eo erat bona et aspectu iusti. Forma uultu et sobrietate iustus apparebat. Habitans apud eos, qui de die in diem animam vustam iniquis operibus cruciabant. Qui de die in diem, id est de die bonae naturae 44 diem paenitentiae. Cur autem non dicit de nocte in noctem ? Quia nox peccati figura est, dies autem iustitiae. Iustitia autem peccatum semper repraehendit. Quod dicit éniquis operibus | inpersonaliter de omnibus malis 56"

dixit. «10» Qui ost carnem alteram, id est praeter illam quam composuit ad opus coniugii. Hoc est, in uirilem formam et non femineam peccant. Dom/nationemque contempnuni, id est quod Deus donauit coniugium repudiant, et quod non donauit, diligunt. Audaces, id est in contemptu Domini. Sb; placentes, non Deo et non sanctis. Secias non metwunt inducere, id est hereses, siue incantationes illorum, siue magicis

(uerbis) quae (sunt) artis soffisma(tis), id questiones. ar» Vbi angeli, fortitudine et uirtute. Fortitudo angelorum

165/169 Beda, Epis. II Petri (PL 95, 75 C).

176/180 Gen. 19, 24-29.

184

186/188 Com. in Epist. Catb. S.A., II Petri, l. 59 Isidotus, Ezyz. 7, 6, 26. 191/192 Eucherius, Forzzulae 2 (ed. C. Wotke, CSEL 31, p. T2) (supta, p. 37). Gregorius, Hom. in Euang. 2, Hom. 21, 5 (PL 76, 1174 C).

166 poena] V/44z., pena V*

I04 potestas 20

-

o

2I A

TRACTATVS est

eorum.

Virtus

HILARII

autem

aeternitas

est

eorum.

Cum. sint eorum maiores, id potestate et natura. Exsecrabile iudiciwm, id uindicta blasphemiae Trinitatis. 412» Hi uelut inrationabilia pecora, quae uelut in scelestissimis coniugiis maculantur. Nafuraliter. Id, per naturam carnis conscientiam contempnunt. ZI» captionem. Id, in diaboli captu. Im fernitiem. Id, inmunditiae malum. I» hes quae ignorant. Id, de Deo. Blasphemantes in corruptione sua. Id, aeterna poena jeribunt. | (135 Percipientes iniustitiae mercedem, uoluntatem. Merces semper est iniustitiae uoluntas, quia pro uoluntate iniustitia semper factiatur. Existimantes diei dilitias coinquinationis et maculae.

Id enim

docent.

Dilitiae sunt

A. 246

diei, uoluntates

humanae et laetitiae. Dilitias affluentes n conuiwüits suis luxuriantes uobiscum, id est delitiis uestimentorum et donorum et o

2e A

22 o

uoluntatum. (145 Oculos habentes blenos adulterio. Id, concupiscentia. Et oscula habentes plena adulterio. Haec est pax impiorum a Deo recedens in adulterium peccati. E? ?ncessabiles delicto. Id est, peccando peccata augent sine poenitentia. | Pellicentes animas. Yd est, mollescunt eas oleo adolationis de quo propheta canit : Oleum autem peccatoris non injinguet caput meum. Cor exercitatum in auaritiam Ahabentes, id est ut quodcumque lucrificant et cogitant, totum sibi sua quaerentes non Dei. Maledictionis filii. Ipsis enim in die iudicii dicetur : Ite, »aledicti, in agnem aeternum. (155 Derelicti rectam uiam, id est Christum qui dixit : Ego sum wia, ueritas el uita. Ervrauerunt secuti uiam Balaam, id est

gulam et fornicationem. Qui mercedem iniquitatis amant, id est munera Balac regis pro maledictione Israhelitici populi. (165 Suae uesaniae. Vere insanit qui populum Dei maledicit. mutum, id est asina cui supersedit Balaam. Hominis A Subiugale «oce loquens, id est ut homo intellegeret quae Deus per animal loquebatur. Prohibwit brobhetae insipientiam, quia qui transgrediuntur mandatum Dei sui, insipientes sunt et bruta animalia prudentiora sunt his, quia legem obseruant suae naturae. 24 o Moraliter animal istud humanum corpus est cui animus supersedit intellegibilis. Quando autem flagellatur corpus ab angelis, per flagella animus corripitur insipiens a corpore. (175 Hi: sunt fontes sine aqua, id est cisternae ueteres in quibus pecora cadunt et non inueniunt potum sed moriuntur. 24 vA Sic et ipsi formam habent doctorum, sed aquam ueritatis non habent de qua dicitur : Pret in eo fons aquae salientis in witam aeternam. Et nebulae turbinibus exagitate. Id est, caelo 213/215 Beda, Epis. II Petri (PL 95, 78 C). 2285 Ps. 140, 6. 228/229 Mt. 25, 41. 230/231 Ioh. 14, 6. 232 Num. 22, 17-18.40. 246/247 Ioh. 4, 14.

DE

INIEPIST!ICAN:;II PETRI

I05

aecclesiae iuncti sunt, sed tamen £urbinibus hereses uagi sunt. Hereses magni sunt, etin fideinstabiles, et rorem misericordiae

25o nusquam infundunt. Qwibus caligo tenebrarum reseruatur. Sicut in caligine erroris uersantur, sic in caligine tenebrarum conuertentur.

|

(185 Superbia enm wanitatis loquentes. Vana est semper superbia quae inanem, id est sine Deo, efficit hominem. Pelli255 centes 27, desideriis carnis luxurie eos, quà paululum effugiunt, qui in errore comuersantur, id est eos qui rudi incipiunt uerita-

276

tem.

«19» Libertatem illis promittentes, id est uitam aeternam. Cum ipsi serui sini corruptionis, id est peccati. A quo enim 260 quis superatus esi, huius et seruus est. Id est, a quo uitio dominatur, seruus est illi.

(20» Si enim rvefugientes coimquinationes mundi, his rursum tmpliciti superantur, facta sunt eo|rum posteriora deteriora pri- À 24] oribus. Deteriora sunt enim peccata transgressionis quam 26; ignorantiae, sicut in euangelio legitur : Ef fiwnt mowissima hominis illus deteriora prioribus. (21» Melius enim erat illis non cognoscere wiam qvustitiae, quam ost agnitionem reirorsum conuerti. Viam iustitiae dicit Christum et sanctum euangelium. A5 eo, quod illis traditum est 27o sancto mandato, id est in baptismo simbolum confessionis in Deum, sicut in pentatheuco dicitur :Diliges Dominum Dewm iuwm ex toto corde iuo. (22) Canis reuersus ad uomitum. Id est, ad sua postquam confessa peccata reuertentur. Ef, sus lota. Id est, per baptisma 27; mundati iterum ingrediuntur in ipsa uolutabra, id est inlecebra peccati.

XIII, x» Hanc esse uobis, carissimi, secundam scribo epistolam. Ne uideantur dubitare secundam epistolam, ideo dixit : Ecce scribo. In quibus excito, id est in quibus uerbis siue in quibus 28o epistolis. Hucusque filios perditionis increpat. Nunc filios uitae alloquitur. «2» Sanctorum prophetarum. Yd est : Habemus propheticum sermonem firmiorem. Et apostolorum uestrorum. Id, sicut et carissimus frater noster Paulus scribsit uobis. Praeceptorum Dom-

285 ni. Hic est Filius meus dilectus. |

43» Hoc scientes quia wenient in mowissimis diebus. Nunc

264/266 Comm. in Epist. Catb. $.4., YI Perri, l. 81/82 (supra, p. 58).

282/283 II Pett. 1, 19. 271/272 Deut. 6, 5. Mt. 12, 45. 2935. 285 Mt. 17, 5 ; II Petr. rz, 17.

265/266

283/284 II Petr.

262 mundi] in cognitionem Domini nostri Saluatoris Iesu (Ihesu 2472.) add. V'* Am.

294 reuettentur]

I7 74m, teuertuntur.

/*

387

106

TRACTATVS HILARII

prophetat de futuris qu(onibam prophetae sunt noui testamenti. In decepiione, id est animarum ipsorum et animarum hominum. ZInlusores. Hi sunt qui inludunt mandatis in trans29o gressione,

et quibus

inludet

uindicta

in consummatione.

Iuxta proprias concupiscentias ambulantes, et dicentes : (45 Vbi est promissio? id est, prophetarum prophetantium diem iudicii. Au£ aduentus eius? 1d est, quem dicunt apostoli: et quod signum aduentus iui. Ex quo $atres nostri dormiserunt, 29; aC Si dixisset, qui ante nos sperabant, non uidebant. Omnia sic permanserunt, ac si non esset diluuium uerum factum nec ignis iudicii uenturus esset. (55 Quod caeli erant prius, (id est) ante diluuium ; ef terra, similiter. Quod caeli erant. Id, per aquam consistentes. De 3oo aqua et per aquam. Humidum enim materia est omnis creatura, Solidari enim potest ut terra, et eleuare ut caelum. (65 Per quae. Id, uerbum et aqua. (7? Caeli autem, qui nunc sunt spacia aeris. Eodem uerbo re-

positi sunt, id est uerbo Dei quo dixit : Fiat firmamentum. I.gni

3o; seruati. De diluuio confirmata fide, nunc de igne iudicii firmatur. (85 Non lateat wos, karissimi, id est sicut filios perditionis latet qui dicunt ubi est Promissio ? Ac si Dominus incertus esset de promissis, et finem statuti temporis memoriae non 31 o retineret. Ideo dicit : Quia unus dies apud Patrem sicut mille anni, quod sexta pars est mundi, inpossibile est in obliuionem transire,ita unum diem in mille obliuiscitur Deus. Ef mille annt sicut unus dies. Sicut enim homo unum diem et opera quae aguntur in eo memoriae retinet, sicut Deus mille annos opera 31; non obliuiscitur, et quo tempore longo peccatores non tollat de

mundo,

momentaneum

est

apud

eum

et

potentiam

agit. | A 248 40» Non tardat Dominus promissiones aduenire in uestigia sermonum prophetarum. | Sed patienter agit, sicut legitur, qui 320 patiens est in malis hominum. Nolens aliquem ferire, quia 38" ipse omnes finxit. Si autem pereant contra uoluntatem Dei,

perient cum sua uoluntate. 4d aenztentiam reuerti, sicut ipse dixit : Conuertimini ad me et ego reuertar ad uos. Cro» Adwueniet autem dies Domini sicut fur, id est cum ignor35; antia et horrore. Dies Domini dicitur dies iudicii, quia usque ad diem iudicii quasi non Domni dies sunt omnes, sed 294 Mt. 24, 5. 303/304 Corm. in Epist. Cath. ./4., YI Perri, l. 95/96 (supra, p- 38). 304 Gen. 1, 6. 311/312 Augustinus, Erarrario in Ps. 89, 5 alia 319/320 Gregorius, Hon. in Euang. 2, Hom. 51, 2 (PL 76, 1228 (CC 39. p. C). 3233 TUM

314 sicut] sic Jegendum cense? Am.

INIEPIST: CAN;, TI PETRI

107

libertatem arbitrii sui homines regunt dies. In die autem iudicii libertas peribit et rectum iudicium regnabit. In qua caeli magno impetu transeunt, id est impetu regis magni caeli cum

330 Omni

exercitu

caelorum

transibunt

in

meliorem

statum.

Elementa. calore soluentur, id est terra et mare ex grossitudine compaginis. (115 In sanctis comuersationibus, id est in tribus legibus. E? pietatibus. Id, in fide Trinitatis. 355. (12) Expectantes. Id, certa spe. Et froperantes in aduentum. Id, sicut uirgines ad sponsum, sicut dicitur in euangelio : Ecce sponsus uenit| Exite obuiam 4lli| Ignis ardore tabescent elementa. Quarta pars mundi, ignis, tres partes inuadit. Id, caelum et terra(m) et mare. 340. (135 Nowos uero caelos e nouam terram ex promisso ijsius expectamus, id est saeculum pro saeculo in quo homines renouati habitabunt. I» quibus habitatiustitia. Adimplere potest quod promisit. (145 Propter quod, karissimi, haec expectantes satis agite in34; maculati inueniri, id est sine macula in fide, ut est illud, qui

ingreditur sine macula. Et inuiolati, id est incorrupti in castitate corporis, id est ut sitis filii sicut legitur : Beat? Pactifici, quoni350.

35;

36o

36;

am fihi Dei uocabuntur ; et Paulus, wt sitis integri, in. mullo deficientes. (155 Et Domini nostri longanimitatem salutem arbitramini, id est non cito iudicans mundum. |De ipso enim legitur, Jonganimis ei multum misericors. Sicut carissimus frater noster Paulus. Gentibus apostolum gentium commemorat Paulum, et in caritate et fraternitate sermone coniungit, ne inimicum putarent. eum procedenti persecutione. Secundwm datam sibi sapientiam, ac si dixisset, non secundum sapientiam quam didicit, sed secundum quam accepit ex diuinitate in uia. (165 Scripsit uobis, sicut. el n. omnibus epistolis. Longanimitatem Dei salutem. arbitramimi. In. quibus sunt. quaedam difficiha intellectu. Nunc mala alterius superat, qu(oni»am Petrus ingenio Pauli territur et terret. Quae indocis. Id, non inbuti diuina sapientia et spiritali lege. Ef $nstabiles. Id, inconstantes in fide. Deprauant. Sicut et hunc locum apostoli legunt male : Vbi habundauit peccatum, superhabundautt gra£a. Ita autem deprauant hunc locum ut ita intellegant, ex habundantia peccati, diuina gratia superhabundat in hominibus. Ef ceteras scripturas. Id, tam noui quam ueteris testamenti.

333 Augustinus, Epis/. 55, 5 (CSEL 34, p. 174) ; Beda, De Temporum Ratione 64 (ed. C.W. Jones, o.c., p. 287) ; Comm. in Epist. Catb. S.A., Epist. lacobi, l. 746 (supta, p. 21). 83v Mt. 25, 6. 338/339 Isidotus, De mafura rerum 1, 1 (PL 85, 979 B). 845/346 Ps. 14, 2. 847/348 Mt. 5, 9. 348/349 non est Pauli sed Iacobi rz, 4. 351/352 Ps. 102, 8. 864/365 Beda, Epzsz. II Pezri (PL 95, 84 CD). 364 Rom. 5, 20.

59"

108

TRACTATVS HILARII

Dicunt quod non est |ad suam perditionem. Id, in salute perdi- A 249 tionem inueniunt. 370. (17) Vos igitur fratres. Coniungitur loco illo ubi dicitur : Vb: est promissio ? Ideo dixit. Praescientes custodite. Id, praescire quae futura sunt et custodire quae praedicta. JVe nstptenteum errore transducti. Id, eorum qui deprauant scripturas siue eorum qui dicunt non esse iudicium. Excidatis a propria firmitate. Id, 375 à fidei fundamento. De quo Paulus ait : Fundamentum autem aliud nemo potest ponere, et reliqua. (185 Crescite in gratiam. Id, in fide baptismi. E? 2n cognitone, Id, in opere fidei. |In uia aeternitatis. Id, in aeternitate

mansionis. 5380 Explicit Epistola II Beati Petri Apostoli. 370/371 II Pett. 5, 4.

395/346 I Cot. 5, 11.

39"

39"

Incipit Epistola Sancti Iohannis Apostoli Prima

VA

IO

A. 249

XI, 1» Quod fwit ab initio. Id, contra Ebionem et Cherintum et Photinum et Sabellium et Arrium haec dicta componit, qui Christum ante Mariam non fuisse dixerunt. Ab initio, id est a semet ipso, quam ita dixit : Ego swmA et Q. Id, initium et finis. Quod. audiwimus. Id, carnali aure uocem Christi audierunt, et oculis carnalibus uiderunt. Et ipsis enim dicitur : Beatae aures uestrae el oculi uestri qui wident. Multi enim prophetae cupierunt audire quae auditis, et uidere quae widetis ei non uiderunt. Quod. perspeximus. Id, intellectu cordis diuinitatem corpore conspexerunt. E£ manus nostrae tractauerunt. Id, opere ministerii, tractatu uerissimi corporis. Veram incarnationem Christi, et ueram diuinitatem continet uersiculus

I

A

20

iste. Quod enim auditur et uidetur et tractatur humani corporis est ; quod autem ab «initio fuit, et intellectu cordis conspicitur, diuini muneris. De werbo witae. Bene autem dicitur illi hoc nomen, id uerbum, qu(oniyam quinque consuetudines habet. Non deserit loquentem, et implet audientem ; et incognita cordis profert, et clausa penetrat, et mucrone non interrumpitur. Sic nimirum est Deus. In caelo manet, et terram implet ; et

secreta de sinu Patris mysteria profert, et clausis ianuis stetit in medio ; et passione inpassibilis erat diuinitas, sicut arbor quae per solis radios succiditur. (25 Et wita manifestata est, ut est illud, quod mamifestatum 2 VA est n carne et reliqua usque apparuit angelis, braedicatum est gentibus. Et uidimus. Haec sunt grauia grauioribus, quam quod graue | negatum est ab hereticis, graue et testatur ab apos- 40* tolis. E? £estamur. Implet quod illi imperatum est : E? eritis mihi testes àÀn Hierusalem et 4n omni Iuda. Et adnuntiamus, ac si 30

dixisset, quam nuntii nomina nostra sunt, id est apostoli. Vztam aeternam, quam uita presens per legem ueteris testamen-

ti erat adnuntiata. Quae erat apud. Patrem, ac si dixisset, non nuper inuenta, licet adnuntiata. Erat apud. Patrem, id est in presentia, donec ab angelis inuenta est in conditione. | E? 5

MA

40

apparuit nobis. Id, in fine saeculi in Christo quae est uita. 43» Et widimus et audiuimus et adnuntiamus uobis. Haec sunt grauia grauioribus. Vf e£ uos societatem habeatis nobiscum. Id, in unitatem fidei et in winculo pacis et caritatis. Ef societas nostra sit cum Deo Patre. Id, in aeternitate mansionis regni. Et cum Filio eius Iesu Christo, ut est illud heredes quidem Dez, coheredes autem Christi. (4» Et haec scribsimus uobis ut gaudium uestrum sit blemum, Epistula Iohannis I

2/4 Beda, Epist. I Iobannis (PL 93, 85 B).

5 Apoc.

10/14 Beda, Episz. I Iobannis (PL 95, 85 B ; 85 D). 8/10 Mt. 15, 16-17. 1, 8. 98 Eph. 4, 5. 28/29 Act. 1, 8. 24/26 I Tim. 3, 16. 21/22 Ioh. 20, 26. 40/41 Rom. 8, 17.

AA. 250

IIO

TRACTATVS

HILARII

id est conscriptio et praedicatio ; siue hoc est flenum gaudvwm, societas apostolorum, et Patris et Filii et Spiritus sancti ; siue 4 x^

hoc est lenum gaudiwm, promissio uitae aeternae, dum praesens est, cito deficit uita.

(5» Et haec est adnuntiatio quam audiuimus ab eo, id est uita aeterna, ut est illud : Accifiet coronam wite, et reliqua ; siue illud : Qué sequitur me non ambulat in tenebris, et reliqua, quod huic assertioni maxime conuenit. Quia Deus lux est, et tenebrae in eo non sunt ullae, id est ignorantiae et odii. (6» Si dixerimus quoniam societatem habemus et $n tenebris ambulamwus, ac si dixisset. Dixi uobis. Societas nostra sit cum

Deo Patre. Et in tenebris ambulemus ignorantiae et odii, men» timur, quam Paulus negat dicens : Quae societas luct cum tenebris ? Et non facimus ueritatem, quia ueritas lux est. Si autem ueritatem facimus, socii lucis sumus. (7» Si autem in luce ambulemus. Id, in luce ueritatis societatem habemus ad inuicem. |Et sanguis Iesu Christ mundat nos 40* 6o ab omnt beccato, qu(oni»am sanguis hostiarum unum, pro quo effundebatur, mundabat peccatum. Sanguis Iesu Christi omnia peccata mundauit ambulantium in caritate. (85 S1 dixerimus quoniam beccatum mon habemus, isi nos seducimus. Si autem in uerbo peccatum negaueris, et in opere 6 feceris, poena peccati damnaberis, quod est seductio. Ef werilas in nobis non est, quam ita legitur : Infans unius diei non Qotest esse sime jeccato. Fidelis est Deus in remissione peccatorum et iustus in retributione iustorum praemiorum. X10» Mendacem facimus eum, quam ipse dicit : Peccatum 70 uestrum manel. Et uerbum ipsius 2n. nobis non est. Id est, non credimus quod dicit. wA

w^

XII, x» Filioli mei. Pro magnitudine caritatis et prosenectute personae hoc uocabulo sepissimae nominat docens : Haec scribo uobis ut mon pbeccetis, id est principali peccato siue dicen5

8o

do, quia feccatum non habemus.

Adwocatuwm,

ut Paulus ait,

habemus qui etiam interpellat ro nobis. (25 Et ipse est propitiatio, id est corporis nostri ostensione in diuinitate. Et non $ro nostris tantum, set eliam pro totius mundi peccatis. Aecclesiam mundi nomine appellat. (35 Et in hoc scimus quoniam cognouimus eum, si mandata e obseruemus, ut ipse ait : Qui diligit me, mandata mea seruaji. 48 Iac. 1, 12. 49 Ioh. 8, 12. 54/88 Comum. in Epist. Catb. $.24., I Iob., l. 38/40 (supta, p. 39/40). 55/56 II Cor. 6, 14. 66/69? Iob 14, 4. 69/70 81 82 Ioh. 14, 23. 976 Rom. 8, 54. Ioh. 9, 41.

Epistula Iohannis I dur censet Aga.

43 alt. est] ozz. Az. ; cf. I. 45

45 dum] quae aZZen-

IN EPIST. CAN.,

85

9o

9;

100

105

I IOHAN.

IL

(45 Qui dicii se mosse eum et mandata eius mon. custodit, mendax est. Quam non nouerunt Deum pereuntes, et Deus non nouit eos, ut ipse ait, quia numquam wos mous. (55 Qui seruat uerbum eius, uere | in eo caritas Dei perfecta À. 251 est, quia caritas sustinet omnia in opera mandatorum. (6» Qus dicil se in ipso manere. 'Tribus modis in ipso manemus : per fidem, per spem, per caritatem. In nobis manet Deus per patientiam et humilitatem. | Debet sicut 2lle ambu- 41 lawit et ipse ambulare. Id, est sicut ille qui per uiam caritatis currebat dicens : Domine, ne statuas illis hoc peccatum. (7» Karissimi, non. mandatum nouum scribo uobis. Nunc legem legi coniungit, id nouum ueteri. Sed mandatum uetus. Hoc uetus non ueterescit, sed longitudinem temporis a quo mandatur, et sobrietatem mandati significat. Quod habwistis ab inilio, id est ab eo tempore quod dictum est : Diliges $roximum. itwwm sicut teipsum. Siue ab initio praedicationis apostolorum, ut est illud : Awdistis quia diclum est antiquis, daliges $roximum twwum. (85 Iterum mandatum nowwm scribo uobis, id est : Diligite uos in inuicem sicut et ego dilexi uos. Cur autem nowwm dicitur dum et ipsum iteratur, id est diligite ? quia frimum mandatum (est». S«scut ie ipsum dictum est secundum. (Hoc? autem Cest» mandatum nowwm, qu(onibam mortem tibi imperat pro proximo, quia ita Christus dilexit nos ut pro nobis moreretur. Quod uerum est, et in vpso et in nobis. Item 9n tpso uerum est, quando in nobis uerum fit dilectio inuicem. Qwia lenebrae iransierunt.

Id, Odies Znimicum

tuum.

Et uerum

lumen iam

110 Jucet. Id, Diligite inimicos uestros, quia solis Iucidissimi hortatur exemplo, ut est illud, qui solem suwm oriri facit super bonos et malos, et reliqua. (9» In tenebris adhuc usque, id est usque ad tempus paenitentiae de operibus nequissimis ; siue usque ad inuentionem 115 dilectionis. (xo» Qui diligit fratrem suum, in. lumine manet. Id, in caritate. Et scandalum 4n eo non est. Qui enim proximum diligit, malum non operatur. (xri) Qui odit, in tenebris est et in tenebris ambulat el nescit quo 120 ead. Qui enim oculum dilectionis perdidit, nescit quo pedem boni operis porrigat. (12» Scribo uobis, filioli. Nolite diligere mundwm ; et secundum ordinem omnibus | personis imperatur. Haec autem 41* personae non secundum aetatem corporis sed secundum diuer12; sitatem morum

numerantur.

P?liol, id est in fide rudissimi.

94/96 Comm. in Epist. Catb. $..4., I Iob., 1. 57/58 92 Act. 7, 59. 101/102 Ioh. 135, 34. 99/100 Mt. 5, 45. 97/98 Mt. 19, 19. 108/112 Cozz. in Epist. Catb. $.24., I Iob., 1. 61 (supta, 103/104 Mt. 22, 58-39. 123/125 111/112 Mt. 5, 45. 110 Mt. 5, 44. 109 Mt. 5, 45. p- 40). Corm. in Epist. Catb. $.24., I Iob., l. 65/64 (supra, p. 40). 85 Mt. 7, 23. (supta, p. 40).

II2

TRACTATVS HILARII

Fratres. Id est, fideles perfecti. Adulescentes. Id, fortes in bello uitiorum. /"/antes,id est idem non adnuntiantes sed ueritatem implentes. (135 Patres, id est duces ueritatis in baptismo. 130 (145 Iwuenes. Id, perfecti doctores de quibus dicitur : Laelare ergo vuuenis in adulescentia tua. (15» Nolite diligere mundum. Prudens pater brutos admonet filios ne quod cito deficit, diligant; et haec est peritissimi artificis corona, quae omni iusto est congrua ; quia etsi modicum 155 habueris, et diligi prohibueris, quanto magis etsi magnum ? Nolite diligere mundum. Non caelum, non terram, non sidera diligi prohibet, sed uitia mundi quae nunc enumerat, id est concupiscentias ca/nis, et concupiscentias oculorum, et superbiam «ae; cum quibus caritas Patris habitare non potest 140 hunc hominem. (165 Concupiscentia carnis est. Id, |quae ad gulam et libi- A 252 dinem pertinet. Concupiscentia oculorum. et superbia uitae. Id, quae ad animae uitia pertinet. E? superbia est amor excellentiae propriae quae non est ex Patre sed ex mundo est, quoniam 145 Pater bona procreauit, sed diabolus haec mala inuenit. (175 Et mundus transit, id est corporalis figura. Ef concupiscentia eius. Id est, haec mala in chaus inferni cadent. Qwi autem woluntatem Dei facit. Inpersonaliter omnia bona compraehendit. Manet in aeternum. Yd, quomodo et Deus manet cuius 150 et uoluntatem facit. (185 Filioli, nowissima hora esi, ac si dixisset. Ideo, prohibeo uos. Nolite diligere mundum cito deficientem, quia nouissima. hora est | in temporum adnuntiatione mundi. Quingenti 427 anni hora est in temporum (ratione hora nouissima». Et sicut 155 audistis. Id, in libro Danihelis prophete qui ait. Ita legitur. In nouissimis horis antichristus ueniet. Antichristi multi facti sunt. Antichristi sunt omnes praui doctores. Nowissima hora est. Vnde scimus quoniam nowissima hora est, pro operibus hore nouissimae. 160 (195 Ex nobis brodierunt, sed non erant ex nobis. Hoc est, ex uera doctrina semper oritur falsa praedicatio, et sub nomine religionis, et forma ueritatis omnes fallunt. S4 fuissent ex nobis, bermansissent utique nobiscum. Id, in laboribus doctrinae ueritatis. 165

(205 Et «os unctionem, id est doctrinam. Habetis a sancto,

id est mandato siue a sancto Deo. Ef nostis omnia. Id, quae ad 130/181 Eccli. 1r, 9. 136/140 Cozzz. in Epist. Catb. $.:4., I Iob., l. 65/67 (supra, p- 40). 141/145 Beda, Epis. I Iobannis (PL 93, 92D-93B). 149/150 Ibid. (PL 95, 93C). 152/154 Eucherius, Forzzulae 2 (CSEL 51, p. 12). 144 chaos Jegendum censet Am.

IN EPIST. CAN., I IOHAN.

II3

opus ueritatis pertinent et hereticorum uel uitiorum repugnationem. (215 Non scribsi uobis quasi ignorantibus ueritatem. Id, re17 o gulam baptismi. Sed quasi scientibus eam. Nunc laudare prouocat. (22» Quoniam lesus est Christus. Id, qui separat uerum Deum et uerum hominem a uero Deo, qui negat Patrem esse H -A

18 o

18

wA

Deum

creaturarum,

et Filium

Patris

esse ; siue

alii

heretici qui negant Patrem, et alii qui negant Filium, omnes antichristi sunt. (23» Omnis qui negat Filium nec Patrem habet, quia nisi per Filium non itur ad Patrem ; et nonnisi per Patrem ad Filium itur. (245 Vos quod audistis ab initio. Id, praedicationem apostolorum. Jn» uobis bermaneat. (255 Et haec est repromissio. Centuplum accipiet in praesenti, ei witam aeternam possidebit. (265 Haec scripsi uobis de his qui seducunt uos, id est ne seducant ut aliquis doceat, id quisque haereticus. (285 Et nunc filtoli manete 1n eo. Id, in praesenti tempore. Et cum apparuerit, id est in futura uita. Habeamus fiduciam. Ipse est qui fiduciam habet, qui conscientiam integram habet.

Et non confundamur ab eo. Id, de transgres sione mandatorum.

190

(29» Quoniam qwustus est. Id, in retributione utriusque operis boni et mali. Vae qui facit iniustitiam. Omnis qui facit Tustitiam, ex ipso natus est. Id, in baptismo et in operibus fidei. (III, r» Vt filii Dei nominemur. Id, Beati bacifici quoniam filia Dei uocabuntur.|

E95

200

205

(2» Karissimi, filii Dei sumus, sed nondum apparuit quid erimus. Ne sibi dicerent, ipse proposuit, ne proponeretur ei quia uiles et miseriores sunt omnibus hominibus fili Dei in hoc mundo praesenti. Ad consolationem dixit : Nondwm apparuit quad erimus. Ne sibi dicerent, quid nos filios potentissimi regis dicis, et mali et miseri homines nos crucifigunt ? Similes ei erimus, quia imago Dei sumus et similitudo, ut est illud : Faciamus hominem ad imaginem et similitudinem nostram ; siue similes ei erimus, quia post passiones regnum adipiscemur. Quoniam widebimus eum sicuti est. Id est, ut est, erimus. 43» Qui habet hanc spem. Haec spes futurorum, caritas prae172/176 Beda, Episf. I Iob. (PL 93, 95 CD). 178/199 Mt. 1r, 27. 180/181 Beda, Episz. I Iob. (PL 95, 96 A). 182/183 Mt. 19, 29. 184/185 Beda, Es. 191/192 Cozzz. zn Epist. Catb. S.24., I Iob., l. 99 (supra, I Iob. (PL 95, 96 C). 205/206 Isidorus, Df. 201/202 Gen. rz, 26. 193/194 Mt. 5, 9. p- 41).

2, 36, 159 (PL 85, 92 A). 205 haec] est a22. V'* Az.

A 253

IIA4

TRACTATVS HILARITI

sentium, fides praeteritorum et praesentium. Sanctficat se sicut ille sanctus est. Non ut ille sanctus sit homo est, sed ut ipse potest. À

o

2r ^

(45 Omnis, qui facit peccatum, et iniquitatem facit. Peccatum et iniquitatem coniungit, ut unum sint. Quia alii heretici dicebant non id ipsum, et aliud scelus esse, id iniquitas, et aliud natura esse et non scelus, id peccatum fornicationis. (55 Et scitis quoniam ille apparuit. Id, Christus Filius Dei. Vt seccata tolleret. Yd, fornicationem extingueret dicens : Qui widerit mulierem ad. concupiscendum. eam. iam moechatus |est eam 1n corde suo. Et peccatum mon est in eo, quia de peccato conceptus non est.

(6» Omnis, qui beccat non, uidet eum, quia ipse dixit : Peccata separant inter me et uos. Non uidet ewm. Id, oculum recte fidei. Nec cognouit eum. Id, operis integritatem. | (7» Nemo uos seducat dicentium peccatum non esse iniquitatem. (85 Quia ab initio diabolus beccat. Yd, ab initio creationis illius, quia nusquam stetit in ueritate. 22 ^ (9» Omnis qui natus est ex Deo. Id, per baptismum. Peccatum non facit. Id, quamdiu filius Dei est. Quoniam semen ipsius in eo manet. Id, uerbum ueritatis quamdiu conseruat. E£ «on otest beccare, donec euacuatus sit sermone et babtismo. (105 In hoc manifesti sunt filii Dei. Apparitio est semper 230 cum Iohanne, ut ueritas et peccatum manifestissime hominibus clarescant, ut illud diuidatur, et illud aliud non diligatur. (125 Non sicut Cain qui ex maligno erat. Cain luctus interpraetatur. Maxime, quia ex operibus illius meror et luctus intrauit in hunc mundum usque in finem. Septem vA orbanitatis plagas meruit. Septem peccata consumauit. Id, sunt homicidium

et fratricidium,

et dolum

et inuidiam

et iram

et cu-

piditatem et tristitiam. Quia ofera illius maligna erant. Id,quia non diuidebant munera in honorem Trinitatis ;et peccato 24 o patris et matris immolabat holocausta quia sciebat peccasse eos et bona esse opera caritatis, et peccatum dimitti in futurum. (145 Tvanslati sumus de morte dn. wilam. Id, de odio in caritate, et de inferno ad regnum, sicut Hebraei translati de tenebris Aegypti in terram repromissionis, de infidelitate in 24 m fidem, de peccato in paenitentiam. 209/210 Beda, Epis. I Iob. (PL 95, 100 A).

Mt. 5, 28.

7, 6, 7-8.

213 Ibid. (PL 93, 100 C).

223/224 Beda, Episz. I Iob. (PL 95, xox C).

236/238 Hieronymus, Efis/. 36, 6 (CSEL 54.1, p. 273-274).

231 non] V/* /Az., oz. V7

214/216

233 Isidorus, Ezyzz.

45*

IN EPIST. CAN.,

250

2$

wA

260

I IOHAN.

II5

(15» Omnis qui odit fratrem suum, homicida est, quia interior homo interiorem hominem occidit in odio. «165 Ille animam suam poswit bro |nobis, ut ipse ait: Potes- À 254 tatem habeo ponendi animam meam et potestatem habeo iterum accipiendi. E£ «os debemus ro fratrübus amimas ponere, ut ueritas ait : Bonus pastor animam suam dat pro ouibus suis. | 45" (175 Si quis habuerit substantiam mundi. Cui anima iubetur poni quanto magis substantia ? «18» Non diligamus uerbo, ut est illud : Ife in face. Nec lingua. 1d, multiplicationi loquelle, ut est : Saturamn? et caleficamini. Sed. opere et ueritate, id est corde et beneficiis. (195 Et in conspectu Dei suademus corda nostra sine uerme male scientiae peccati. «20» Maior est Deus cordi nostro et nowtt omnia,quae nos non nouimus. (215 Fiduciam habemus petitionis ; et ne disperatio subripiat, ideo dixit fiduciam.

(225 Et quodcumque petierimus accipiemus, ut ueritas ait :

Si quid pelieritis in nomine meo, fiet uobis. Mandata eius. Id, 26 VA

decem uerba legis. Beneplacita. Id, octo beatitudines euangelii. (235 Et hoc est mandatum eius, ut credamus in nomine Filis eius. Id, ut : Diliges Dominum twum. Et diligamus alterutrum. Id, Diliges proximum twwum. (24» De Spiritu, id est quam ipse nos docuit esse in nobis

270 Deum,

ut ueritas ait : Ille uos docebit uniuersa ; siue ipse est

Deus, qui manet ?n nobis.

205

«IV, 1» Nolite omni spiritui credere, sed probate spiritus, ut Paulus ait : Omnia robate. Quod bonum est tenete. Sicut lesus probauit uirum armatum dicens : Noster es an aduersariorum ? 43» Qui soluit Iesum Christum. Id, media interruptione nominum

280

ut alius sit Iesus,

alius Christus.

/» wwndo.

Id,

per membra eius. (4» Maior est qui in uobis est. Id, fortior est ad saluandum quam diabolus ad nocendum. 48» Quoniam Deus caritas est. Id, Deus spiritus est, ut est illud apostoli : Quia caritas Dei diffusa n cordibus nostris per Spiritum sanctum, qui datus est nobis.

251 Ioh. ro, r1. 248/249 Ioh. ro, 18. 246/247 Isidorus, E£yz. 11, 1, 6. 255/256 Tac. 2, 254. Tac. 2, 16. 252/253 Beda, Epis;. I Iob. (PL 95, 105 C). 264/265 Isidorus, Quaest. in Vet. Test., In Exod. 29, 1 (PL 853, 3o1 A). 16. 273 270 Ioh. 14, 26. 268 Mt. 22, 39. 26? Mt. 22, 57. 264 Ioh. 14, 17. 275/276 Beda, Epist. I Iob. (PL 95, 106 C). 294 Ios. 5, 13. JEI3685.555 57. 2«6/ 276 Hieronymus, Cozzz. in Euang. Mattb. 3, 16 (CC 77, p. 142, 104/105). 280/282 Ibid. 974 Comm. in Epist. Catb. $./4., I Iob., l. 131/132 (supta, p. 42). 281/282 Rom. 5, 5. I Iob., 140/142 (supta, p. 42).

IIÓ

285

29 o

29 V^

30 o

TRACTATVS HILARII

(9» Vnigenitum misit, ut est illud : Iia wu£ Fihwm swum wnigenitum daret usque habeat witam aeternam. (10» Non quasi nos dilexerimus Deum, ut ipse ait : Non «os Te elegistis, sed ego wos eleg.| (12» Deum nemo uidit umquam, ac si aperte dicat : Non uidetur in praesenti per speciem ut diligatur sicut proximus uidetur. Deum nemo uidit wmquam, ut est illud : Non $otest me uidere quis et wiuet. (17» Quia sicut ille est, eb nos sumus in hoc mundo, ut sicut ille largus et pius et misericors et patiens, ita nos oportet in hoc mundo esse. (185 Timor non estin caritate. Id, timor orbanitatis. Ideo, non cogitat puapertatem. In hilaritate et largitate est semper. Foras mittit timorem. Id, adiuuat nos et infidelis. Quoniam timor $oenam habet, quia inpunitus non erit auarus. Quam qui imaginem et similitudinem non diligit, quomodo et Deum cuius est imago diligere potest ? (215 Et hoc mandatum habemus a |Deo, ut qui diligit Deum diligat et fratrem. suum, qu(onibpam consequens est sermo sermoni : Deliges Dominum Deum twm. ei. proximum tuwm sicul te ipsum.

44T

ÀÁ 255

(V, 35 Et mandata eius grauia non sunt, ut ueritas ait : Iu-

505

gum enim meum suaue est e onus meum leue est. Grauiamon sunt, quia legis onera onerosa sunt in quibus onus de quibus

Christus

insultat

Pharisaeis

uindicta erat

dicens;

Vae uobis,

scribae et pharisaei, qui inponitis onera grauia super humeros hominum. Quomodo grauia non sunt dum propheta canit: 310 Propter uerba labiorum tuorum ego custodiui uias duras ? Forsitan de itineribus legis dixit ; sive (quae) carni grauia sunt animae leuia et suauia. Q6» Hic est, qui uenit ber aquam et sanguinem, Iesus Christus. Articulus iste qui est Aic ad distinctionem pertinet inter 5I duos Iesus. Quam prius |per aquam tantum Iordanis uenit, . hic autem fer aquam, et sanguinem (uenit» ut uera incarnatio manifeste fiat; quam super(ior» est liquor incarnationis, aqua inferior sanguinis. Jesus Chrisius, quam prius unus MA

uocato

320

nomine,

id Jesus, secundum

iste cognominatus

est

nomine quod est Christus, | quia prior saluator unius populi 44Y per aquarum undas. Iste autem saluator totius mundi per baptismum, et unctus unctorum per Spiritum. Non in aqua solum ut prior, sed in aqua et spiritu et sanguine. Nunc uerus homo fer aquam. et sanguinem indicatur. 283/284 Ioh. 5, 16. 285/286 Ioh. 15, 16. 289/290 Ex. 35, 20. 302/303 Lc. 10, 27. 304/305 Mt. 11, 5o ; Beda, Episz. I Ioh. (PL 93, 113B). 307/309 Der, 46. 910 Ps. 118, 67. 314/315 Hieronymus, Com. In Epist. ad Ephbesios 2, 4 (PL 26, 538D-539A). 324/332 Eucherius, Inszructiones 1 (ed. W. Wotke, CSEL 31, pp. 137-138).

IN EPIST. CAN., I IOHAN.

TI7

525 Per spiritum autem uera inhabitatio animae in corpore demonstratur, id est qui uenit per Patrem qui dixit : Dereliquerunt me filii Israhel fontem aquae wiuae. Per sanguinem. Id, per Filium Iesum Christum qui dicit : H?c est sanguis meus ; per Spiritum sanctum, ut est illud: Super quem wideris Spiritum descenden550 fem, ipse est. Qui uenit per aquam. Yd, baptismum.E? sangwinem. Yd, per martyrium crucis. Per Spiritum. Id, descentem in baptismo siue in martyrio. (7» Qui. testimonium dant. Id, incarnationis testimonium. (85 Et tres unum sunt. Id, unus homo corpore et anima et 355 Spiritu consistens. (9» St testimonium accepimus. Id, uere incarnationis testimonium siue testimonium Moysi et prophetarum, qui homines Dei fuerunt. Testimoniwm Dei maius est quod testificatus est de Filio suo. Id, hic est Filius meus dilectus.

340

(105 Mendacem facit eum qui non credit Filium. Non Deus facit semet ipsum mendacem, quam uerax est, sed homo infidelis mendax est quia ipse non credit quod ueracissime sit Deus. (115 Ef hoc est testimonium, quoniam, witam aeternam dedit 345 nobis Deus. Hoc est signum Filii Dei, quod non in filio alicuius hominis nisi in uero Filio Dei uita aeterna erat. (145 Et quodcumque petierimus secundum uoluntatem. eius, audit nos, ut est illud propheticum : T'4nc exclamabis, e£ Deus exaudiet te. 350. (165 Quu scit fratrem suum beccare. Non dixit qui audit, id ne falsum testimonium accipiatur a fratre ; sed quae uiderunt oculi tui, dicit, et quae intellegit sana mens tua. Peccatum non ad mortem, id est | usque | ad desperationem de qua À457256 Paulus ait : Hereticum hominem dewita, quia subuersus est 355 uwusmodi. Id, in desperatione siue usque ad blasphemiam Trinitatis de quo dicitur : Non remiltelur ei meque n. hoc saeculo neque in futuro; siue usque ad confinia uitae praesentis peccatum ducatur, et nullo termino poenitentiae mactetur. (185 Et malignus non tangit eum. Id, serpentino ueneno uiti36o orum.

326/323 let. 2, 15. 328 Mc. 14, 24. 829/330 Ioh. 1, 235. 334/335 I Thess. 5, 25 ; Eucherius, Forzzulae, Praef. (ed. W. Wotke, CSEL 51, p. 4). 339 Mt. 5,

I7 ETZOSSCSDISPOtt 1 977: 356/35v Mt. 12, 32.

348/349 Ps. 4, 4 ; Is. 58, 9.

354/385 Tit. 5, 1o.

331 descentem V/, descendentem Y/* 74zz. 333 qui] quoniam tres sunt prae. V* Az. 336 testimonium hominum a2. V* ZA. 332/388 peccatum v/que mactetur] peccatum ad mortem, idest usque ad desperationem, siue usque ad blasphemiam trinitatis, seu usque ad confinia uitae peccatum ducatur et nullo termino paenitentiae mactetur Z/a fragm. in codice Casinense 384, p. 91 35? siue] si add. V'*

II8

TRACTATVS HILARII

(19» Et mundus totus in maligno positus est. Id, mundus impiorum in potestate diaboli. (21» Filtoli, custodite uos a simulacris. Primum principii sermonem epistolae (et? ultimum sermonem finis epistolae confir36; mat, quia ideo initium posuit quod est Deus, ne uana simulacra homines adorarent. Hic est circulus aureus Iohanni qui in uno sermone concluditur finis et principio. Explicit Epistola Prima Sancti Iohannis Apostoli.

Incipit Eiusdem Secunda

457 A 256

XI, 1r» Senior Eleciae. Aecclaesiae plus quam historiae dominicae. Electa haec aecclaesia est qui scribitur epistola, et in fide electa et uirtutum domina. Ef natis eius. Filii aecsunt in doctrina geniti. Sed ef omnes intellexerunt II claesiae ueritatem. Id, doctores qui intellexerunt legem. (25 Propter ueritatem. Id, propter Spiritum sanctum quia per Spiritum sanctum semper caritas a(u»getur. (4» Gawuisus sum ualde. De sanctorum gaudio est opera ue4 o ritatis uidere. Ambulantes in ueritate. 1d, in operibus ueritatis noui testamenti. Sicut mandatum accepimus. Yd, Ambulate dum

luce(m) habetis. |

—

(8» Ne perdatis quae operati estis. Praecauet ne in heresim de fide declinarent aut in uetus testamentum de nouo. Sed «£ 1 vA mercedem blenam accipiatis. Haec est merces plena, quae non interrumpitur labe uitiorum usque ad mortem. «10» Si quis uenit ad uos et hanc doctrinam mon affert, id est fidem Trinitatis. Nolite recipere dono. Haec est excommuni-

45*

catio in nouo testamento, ut a mensa, et missa, et communione

donus aecclaesiae separetur infidelis, ut Paulus ait, cwm huiusmodi zec cibum quidem sumatis. Neque Aue ei dixeritis. Id est, ne salutetis quemquam in peccato quia non solum qui faciunt sed etiam qui consentiunt, peribunt ; et ideo communicat operibus eius malignis. 413» Plura habens uobis scribere. Id, increpationes et pluras z VA

20

exortationes ; sed os ad os loquamur. Id, ut de uiua uoce in uiuam membranam cum discriberet exortationes ; e£ os ad os lo-

quamur, id est ut de uiua uoce in uiuam membranam cordis scriberet. 44» Salutant te filii sororis tuae Electae. Parentes aecclesiarum coniungit in pacem, quae sorores sunt in fide aecclesiae, dum filiae Dei sunt in baptismo. Explicit Epistola II Sancti Iohannis Apostoli. |

2/5 Cassiodorus, Cozplexiones (PL 70, 1373D-1574D). Epistula Iohannis II 18/20 Collectio Canonum Hibernensis XL, 1 (ed. H.. Wasserschle11/12 Ioh. 12, 35. 23/24. Comm. in Epist. Catb. $.A., 20/21 I Cof. 5, 11. ben, o.c., p. 152). II Iob., l. 3/6 (supta, p. 46).

AÀ 257

Incipit Tertia

(1» Senior Gaio. Gaius, mobilis siue fallens aut commotus interpretatur. Karissimo. Id, a me uel Deo, et sanctis aliis praeter me. Karissimus. Recte enim karissimus dicitur, qui in ; caritate carissimus est, ut est quod sequitur. Quem ego diligo in ueritate. Yd, in lege Christi et 2n ueritate quam habet. Huic loco simile illud quod dicit apostolus Petrus : Ex corde muicem

diligite.

5e De omnibus. Id, de omnibus operibus, uel de omnibus ora1o tionem. facio, ut prospere ingredi ualeas. Prospere ingredi et ualere. Yd, Prospere in uoluntate Dei 2ngredi. Et ualere. Id, per fidem ; uel ualere, id est in bono opere permanere. Anima tua, ut uoluntas tuae mentis agit. 43» Veritati tua. Id, perfectioni operum tuorum. S?cut tu 4n 15 ueritate ambulas. Yd, sine ullo dolo in opere et uerbo et cogita46r tione, sed et in omnibus |mandatis Dei perfectus es. (4» Maiorem horum. Yd, filiorum. Non habeo gratiam, dum sequitur, quam wi audiam filios meos ambulantes 4n. ueritate, ac si dixisset. Mazorem ab his mon habeo gratiam, quam t 2o audiam filios meos, et reliqua. (6» Testimonium tibi reddiderunt. Id, laudauerunt te coram aecclaesia. Deduxisti, frequenter hospitibus. Sic facis d?gne Deo, id est secundum mandatum Dei.

(7» Pro nomine eius, id est pro nomine Domini. N7/7] acct25 $ientes. Id, curae. (8» Nos ergo debemus suscipere huiusmodi. Qui enim spiritalia dona habentibus corporalia subsidia tribuit, m ipsis donis spiritalibus cooperator existit. Nam cum pauci sint, qui spiritalia dona percoeperint et multi qui rebus temporalibus habundant, 3o fer hoc se dawites wirtutibus bawperum inserunt quo isdem sanctis pauperibus suis d?witiis solatiantur. Vt cooperatores simus. Id, suscipiendo peregrinos, ut est illud : Qui recipit brophetam in nomine prophete mercedem prophetae accipiet, et qui vecibit vustum in nomine vusti mercedem qvusti recipiet. 35. (9» Scripsem jfors)ian aecclesiae. Id, rem ueram corde tenebat, cum rem dubiam loquatur, ut Paulus ait : Puto-quod

Spiritum Dei habeo. Sed his, qui amat $rimatum. Id, doctrinae.

Epistula Iohannis III 2/3 Hieronymus, De noz. Hebr. (Lagarde p. 74, 13/14 7/8 I Petr. 1, 22. 9 Comm. in Epist. Catb. $.44., III Iob., 1. 6 (supta, p. 46). 10/12 Beda, Episz. III Iobantiis (PL 93, 122D-123A). 1v I/id. (PE 95, 123A). 26/31 Gregorius, Hom. in Euang. 1, Hom. 20, 12 (PL 76, 1166AB). 32/34 Mt. 1o, 41. 36/3* I Cor. 7, 40. (172 D$152).

IN EPIST. CAN., IIT IOHAN.

I2I

Gerere in eis. Id, in aecclesiis uel in hominibus. Diotrepes. Id,

speciosus uel insulsus siue decor insaniens interpretem. Non 4o Tecibii nos. Nunc sciendum est, quia linguas detrahentium debemus aequanimiter tolerare, aliquando autem compescere ne dum de nobis mala disseminant, eorum qui bona de nos audire poterant corda corrumpant. «X10» Commoneam opera. Yd, ostendam quod sunt mala. 45 Quasi non ei sufficiant isa. ld, uerba detractionis de fide.

Prohibet, hoc est | eos qui infirmiter cupiunt. Si enim fir- 46

miter cuperent, prohibere non potuissent. (115 Karissime, noli imitare malwm. Ideo, Iohannes dicit. Qui enim malum imitatur, bonus esse nullo pacto potest. Qui 5o benefacit, ex Deo est. Id, per bonum opus filius Dei est. (125 Demetrio datiuo casu dicitur. Demetrius fortis ad persequendum, uel fortis uirga interpretatur. | Hac doctrina uel A z58 ab ipsa uirtute Zestimoniwm ei redditur, id est quam bonus uir. Et ab ipsa ueriate, id est ab haec. Sicut de eo f£estimoniwum 55 redditur, ita ex uirtute eius probatur. Alii autem hoc testimonium in malam partem intellegi uolunt, quia non facilius uidetur. (13» Multa habu? scribere tibi. Id, multa mandata. X15» Pax tibi. Id, a me et ab omnibus qui mecum sunt. 6o Salutant te amici. Id, qui mecum sunt. Saluta amicos. Id, iunge ueram pacem inter eos. Explicit Epistola Tertia Sancti Iohannis Apostoli. 88/39 Hieronymus, De moz. Hebr. (Lagarde p. 73, 10 - CC 72, p. 151) ;Beda, Epist. III Iob. (PL 95, 1244). 51/52 Hieronymus, De noz. Hebr. (ed. Lagarde

P- 75, 10/11). 52 hac] V* Z4zz., ac V.

Incipit Epistola Iudae Apostoli

Q1» Iudas, Iesu Christi seruus, frater autem Iacobi. Diligenter et euidenter ab Iuda Scariot se separat. Confessori confes-

sionem dat. Id, Jesu Christi se seruum et Iacobi fratrem confite-

tur his qui in Deo Patre electis. Pater elegit. Iesus conseruat. Spiritus uocat. 42» Caritas adimpletur. Iudas caritatem adiecit quam deesse in plebe uidit. 43» De communi uestra salute. Communis salus est caritas. o Supercertari. Id, fundamento quod Paulus posuit dicens Nemo aliud botest fundamentum ponere praeter dd quod positum est. Semel traditae, quod baptismum non iteratur. (4» Subiniroierunt enim. Subintroire dixit quia non Deus illos misit, sed quasi qui sub manus succurrant a rege non testamentum. I II missi. Olim $raescripti sunt, per uetus et nouum |In hoc iudicio. Id, contra fidem certare. Gratiam transferen- 47 les in luxuriam. Id, ut de gratia luxuriam adipiscantur. Ef Dominum Iesum Christum negantes quia, qui fidem repugnant, Dominum negant. -

2o

45» Commonere wos «olo. Voluntas eius est semper doctores docere, quia uoluntas Patris est, ut ueritas ait : Mews est cibus, et reliqua. Id, Samaritanam mulierem docere. Scienies semel omnia.

25

5o

Haec

uindictae

est. Et cur archangelus

ausus 3A

malorum,

et tribulationes

bonorum in praesenti ut per haec futura regula designetur. 49» Cum Michahel archangelus et reliqua usque de Moyst corpore, id est de sepultura in monte Phasga, siue de plebe Dei quae Moysi corpus erat. Sed sciendum est in quo loco altercatio facta sit, si in caelo an in terra, quia duobus spiritibus facile erat utrumque, id archangelo et diabolo, quia diabolus spiritus est, ut est illud : Sirius malus irruebat in Saul; et angeli spiritus sunt sicut legitur, qw? facis amgelos tuos spiritus. Et quis illam altercationem audiuit, requirendum erai,

dum

furtii

emferre $udicium, blas|phemiae mom A 259

et mendacii

uindictam

Petrus

in

Ananiam et Saphiram imposuit ? Quam in excelsis archange-

Epistulae Iudae (BE 70; 1375.G).

2 Isidorus, Ezyz. 7, 7, 10. 2/3 Cassiodorus, Cozplexiones 11/12- [Cor 2, p. 21/22 Ioh. 4, 34. 26/27 Deut. 34,

1-6 ; Beda, In Epist. Indae (PL 93, 126 C) ; Com. in Epist. Catb. S.4., Epist. Iudae, l. 39/40 (supta, p. 49). 30 I Reg. 18, 10. 31/32 Ps. 105, 4. 34/38 Act. 5,

I-II.

Epistula Iudae 25/51 Michahel usque gentium] fragzz. in Codice Casinense 384 26/30 id usque spititus] oz. C 82 altercationem] oz. C 383/34 iudicium blasphemiae non ausus etat inferte —- C 934 furtii et] ozz. C 886 quam] quia C in oz. C ^ 35/36 archangelis] oz. C

IN EPIST. CAN., IVDAE

123

lis humilitas imponitur, fragiles autem hominibus sublimitas datur et auctoritas. Haec autem altercatio in templo Hierosolimorum erat audita, et Zachariae prophetae uisio uisa, id est : Vidi Jesum 4o ?agnwm sacerdotem 1n sordibus uestimentis; et iterum, in albis ;

et Satan coram sacerdote stantem, et archangelum Michahelem primo a sinistris, secundo ad dextris altaris; et haec uerba de plebe et de Moys? corpore improperantem. Quod Iesum Filium Dei incarnatum, in polluta ueste depicto generis 4; humani, et in albis angelorum chorus, et in clara diuinitate re-

surgentem significat. Et diabolo primo gentibus mala facere quae in sinistra Dei erant, et secundo Iudaeis inuidere quia Christi dextera dicebantur.

| Sciendum est autem cur Micha-

hel archangelus in conflictione cum diabolo stabat. Quia 5o haec uisio ad Hebreos maxime pertinebat. Michahel Ebreorum angelus est. Gabrihel angelus est gentium. Michahel autem interpraetatur quis ut Deus. Ideo, aduersus antichristum ad praeliandum ueniet qui sicut Deus per omnia se glorificabit. (ar) Vae illis qui uiam Cain abierunt, id est in inuidiam et 5; iram et tristitiam. Et errore Balaam mercede effusi sunt. Id, in fornicatione et cupiditate et idolatriam. E/ contradictionem Core perierunt, quia contra Moysen et Aaron in sacrificiis offerendis contradicebat, se sacerdotem faciens contra Deum,

ut per crimen superbiae et uane gloriae incederet, et ignem de 6o caelo meruit consumari quasi in caelestia eleuatus superbae. (12) Semet ipsos bascentes, ac si dixisset, non peregrinos, non hospites, non animas sed corpora pascebant. Nwbes sine aqua, id est forma doctorum sine bona doctrina et misericordia. Quaea uentis circum[eruntur. Yd, a procellis heresis. Arbores

6s autumnales, bis mortuae, eradicate. Prima mors est arboris sine fructu esse ; secunda, in ignem mitti. Sic et heretici sine fructu

iustitiae in praesenti, et in ignem mittuntur in futuro. (13) Fluctus feri maris. Id est, de profunda malitia fluctuantur uerba haeresis. Despumantes confusiones suas. Id, cum 38/48 Hieronymus, Com. in Zacbariam Epist. Catb. $.A., Epist. Iudae, l. 57/38 50/531 Gregorius, Moralia 17, 12, 17 (PL Euang. 2, Hom. 34, 9 (PL 76, 1251 AB). in Epist. Catb. $.A., Epist. Iudae, l. 46/47 Iudae (PL 95, 127B-128A).

1, 3 (PL 25, 1435D-1436A) ; Comm. in 389/40 Zach. 3, 1-3. (supra, p. 48). 51/52 Gregorius, Hoz. in 76, 19 B). 64/66 Cozz. 56/60 Num. 16, 1-35. 61/71 Beda, In Epist. (supra, p. 49).

42 ad] 39/40 sacerdotum magnum -— C autem] oz. C 36 fragilibus C 46 45 chotis C 44 depicto] de peccato C 43 de] oz. C 4m. V,aC 49 atch4$ sciendum est autem] oz. C 44 quia] qui C diabolum C 50 maxime ad Hebraeos C cum diabolo in conflictione — C angelus] ozz. C Di a//. angelus est] hebreorum V* C 24m. Michahel] enim «47. C om. C

4T"

I24

TRACTATVS

HILARII

jostultitia suos errores defendunt. Sidera errantia. Id, quia : uia(m) solis ueritatis non sequuntur. 44» Prophetawit de his septimus ab Adam Enoch. Ad originem recurrit ut euidenter clarescat, quia a principio prophetati sunt qui in fine mundi sunt exorti. Ecce ueniet Domnus 75 in sanctis milibus suss. Id, in doctoribus qui militant aduersus hereticos. (15» Facere iudicium. Id, uincere malos in uerbis bonorum. Et de omnibus duris uerbis.| Id, blasphemia Trinitatis. 48T (16» Hi sunt murmuratores, in correptione plagarum. | A. 260 8o Quaerellosi. Id, in euentu rerum utrum calor an frigus euenerit. Et os eorum loquitur superbiam. Id, contra Deum eleuare suum. Mirantes bersonas. Id, reges et praesides in peccatis conlaudant ut munera adipiscantur iniquorum. De his enim dicitur : Oleum autem peccatoris non inpinguet caput meum. 8; (175 Quae j$raedicta sunt ab apostolis. Inpersonaliter de omnibus apostolis dicitur. Alii dicunt de Petro et Iacobo et Iohanne. (195 Segregantes semet ifsos. Id, per libertatem arbitrii sui a regula ueritatis. A«males, quia ab anima animales fiunt. 9o Shiritum non habentes, quia Spiritus sanctus effugit fictum. (22» Et hos quidem avguite. Id, hereticos iudicatos. (235 Illos uero saluate, id est illos sentientes. De ?gne ra$ientes, id est de igne heresis et de igne poenae. As uero qmiseremaná in timore. Ideo, dixit 4n timore, neexcommunicatos 9; a Deo excommunicemur. Maculatam tunicam. Id, interiorem

hominem macula(tu»m peccato heresis seruare. (24» Sine peccato. Id, sine peccato idolatriae siue sine principali peccato. Constituere ante conspectum gloriae suae, ut Paulus ait : Oportet nos stare ante tribunal Christi, et reliqua. Inmaculatos. Id, infidelitatis, ut est illud :Qw zngreditur sine macula. ro (255 Soli Deo. Id, quod solus sit adorandus. Saluatori nosiro. De eo enim legitur : /5se enim saluwm faciet bopulum swwm a peccatis eorum. Cui gloria. Id, bella uincenti. Magnificentia. Id, magna laus uirtutum caelestium. Imeriwm. Id, super omnes creaturas. Ef potestas, quia potest perdere et liberare 10; omnia quae creauit. Aníe omnia saecula. Id, sine initio. Ef Mee et in praesenti. E? ón omnia saecula. Id, sine fine. init. 84 Ps. 140, 6. 91 Co. in Epist. Catb. $.:4., Epist. Iudae, l. 65 (supra, p. 49). 95/96 Beda, In Epist. Iudae (PL 95, 150 B). 99 II Cot. 5, 1o. 100/101 Ps. 14, 2:

101/102 Mt. 1, 21.

*1 solem /egendum censet 7Azz. ZAm., om. V.

81 eleuate] os supp/. censet 2Azz.

89 anima] V/*

OVAESTIONES

VEL GLOSAE

IN EVANGELIO OVESTIONES

NOMINE

EVANGELII

VO vx "

um

| bunécfbeo

(3

$13,x9

2 "deaEI

T

en e

LS

-——

v.

95 dita

lg iden

Lu

Pi

Z

ec

E $» n^

cafa

£o aM

pes

j

pose -

Md rni

i PME

Kim

b»ht.

Mewespuilers iecies PF

»

P

a "a

, bep

D

x

e

E

dm

uL dh

ld

muni

aoi

"

VAPEIS

PREFACE In a single codex, Angers 55, fols. 1r-13v, written in a West Frankish hand that suggests the second quarter of the ninth century as the time of its transcription, (!) there are preserved two biblical primers which are edited here as Document I (fols. rr-i2v), an introduction to the Gospels by way of quaestiones uel glosae ; and as Document II (fols. 12v-13v), a much smaller work, executed in the same spirit and method,

under the title questiones euangelii. (3) There is nothing in the content of the manuscript as a whole which definitively establishes the provenance of these two works or affiliates them with one intellectual center rather than another. As witnesses to the history of biblical exegesis and education outside the mainstream of the Carolingian renaissance, they deserve to be published, since the volume of source material accessible to students of this special area of concentration is not very great ; and yet its study provides an insight into the religious spirit of the time that is not insignificant. (?) Originally these two works may have been designed as part of a note-book or manual of a school master who listed here different fundamental and traditional themes for ready reference, for example : I, 4-8 — the quaternity of the Gospels and the harmony subsisting between them ; I, 47 — the seven seals of the Apocalypse ; I, 52 — the interpretation of the names of the four evangelists ; I, 58-59 — the etymologies of the nomina sacra ; I, 6x — the three orders of the Old Testament ; II,

4-8 — the relation of the four cardinal virtues to the four evangelists. Around these special themes school-exercises in Bible, lectures or conferences on its orthodox understanding, could be structured and developed. These two tracts might also represent a collection of notes gathered by a student from different /oc? providing solutions to fundamental biblical problems. Here and there questions such as these are posed, L, 34-38 : "Queritur quis primus euangelista scripsit ? ... Vbi scripsit ? ... Qua lingua scripsit ? ... Quibus litteris ? ... Pro qua rem ?'' This catechetical method was a kind of composition that the Irish often employed in biblical education. (*) (x) C£. B. Brscuorg, Wendepunkte in der Geschichte der lateinischen Eixegese ize Früb: (2) Cf. Catalogue Général des manuscrits des bibliothàques publiques de France 15 (Paris 1898), pp. 206-207. (3) C£. fot a survey of the early medieval biblical literature B. BrscHOFF, 277. (/7., 189-281, and R.E. McNarrr, Te Bible in tbe Early Middle /Ages, W'oodstoc& Papers 4 (Westminster, Md., 1959), pp. 89-117. (4) The Fragment of an Old Irisb Treatise on tbe Psalter, edited by K. Meyet, "Anecdota Oxoniensia, Hibernica Minora (Oxford 1894), pp. 20-57, is a representative specimen of the Irish catechetical method applied to biblical study. muittelalter, in Sacris Erudiri 6 (1954), p-- 238-40.

128

PREFACE

The two works, therefore, though useful aids to Bible study

in view of the citations from the Fathers which they provide, are not biblical commentaries in the narrow sense of that expression; they are related more closely to the so called florilegia batristica without, however, being merely a series of direct citations from the sources. The author presents his point of view as traditional and academic (I, 53) : "Hucusque de figuris et nomine istius libri iuxta traditionem magistrorum uel pauca intimare temptauimus." A significant portion of the miscellaneous information which the two works contain is offered as authoritative in the sense that it is presented as the d?cía patrum, the pronouncement of the venerable auctores, for example I, 2 : "Sanctus Hieronimus dicit ;" I.3 : "Hinc iterum Hieronimus scripsit ;"' I, 16 : "Sanctus Hyeronimus et omnes ortodoxi uiri ;" I, 29 :

"Sic enim ipse beatus Agustinus ait ;" I, 33 : "Quidam ex libris phylosophorum tradunt ;"' and, I, 38 : "Eusebius Cesariensis declarat." Such a collection would, therefore, be appreciated by a biblical exegete working at a time when the interpretation of the sacred text was largely determined by patristic authority, '*pro capite auctoritatis," as the compiler describes

it In(L general 43). (9) the content

vi.

of the two works is disparate, diversified and uneven in quality, without close logical or systematic sequence between their different parts. The compiler's expressed intention was to present his material ''iuxta morem magistrorum" (I, 1r) and "iuxta traditionem magistrorum" (L, 43 ; 53) as compendia of useful information in the form of sententiae, authoritative, traditional, at times even personal.

Thus what is contained here form collectanea composed of various quaestiones and glosae that in many respects represent the common property of the biblical schools of the late eighth century. The content reflects two well-defined traditions of exegesis : (ri) the Antiochene tradition, with its emphasis on history and letter, for example : I, 2-3 : — Jerome's preface Plures fuisse to his commentary on Matthew's Gospel ; I, 33 : — appeal to philosophical writings ; I, 33-34 : — Eusebius of Caesarea, Jerome and Augustine on the historical origins of the Gospels ; I, 44 ; 58; 59 : — philological derivations and etymologies ; I, 64-65 : — interpretations "secundum historiam ;" and (2) the Alexandrian tradition with its propensity for the allegorical and the mystical, for example : I, 15 : — the mystical comprehension of the ark of the covenant ; I, 47-

(5) The texts edited here partly illustrate and confirm Beryl Smalley's evaluation of eatly medieval exegesis, that to study its commentaries is to study their soutces. C£. The Study of the Bible in tbe Middle JAges (Oxford 1952), pp. 37-38.

PREFACE

I29

48 :— the seven-sealed book of the Apocalypse, and the seven principal mysteries of the life of Christ. The basic sources, for example, Jerome, Augustine, Gregory

the Great and Isidore, are those which normally appear in works of this kind at this early medieval period. Àt times the sources from which the citations in the text derive, are identi-

fied, for example : Jerome (I, 2; 3 ; 16 ; 27, etc.), Augustine (L, 24 ; 28 ; 29 ; 30, etc.), Eusebius of Caesrea (I, 34 ; 38 ; 40). In citing a list of authors which basically stems from the prologue of Jerome's commentary on Matthew's Gospel, the unknown author mentions ''Ünouellum auctorem in Marcum nomine Comiano" (I, 43). Bernhard Bischoff has suggested the very reasonable explanation that the work of which there is question here is the Irish Commentarius in Marcum (PL 30,589-644) of Pseudo-Jerome who can be more closely identified as Cummeanus (Cuimine). ()) Perhaps the most valuable portion of the contents is the relatively long citation from the allegorical Commentarii in Euangelia of Fortunatianus of Aquileia (fl. ca. 352-366) which aside from a few fragments is no longer extant. Though it has been already published, this otherwise unknown citation (I, 53) appears below in the setting in which it has been preserved and transmitted. (7) While the text of Holy Scripture which is cited by the author offers no relevant evidence for determining either the date or the provenance of the two texts, philological considerations such as orthography and syntax suggest that they may have originated in the third quarter of the eighth century. That the early ninth-century manuscript (Angers 55) in which they are preserved is itself a copy of an earlier exemplar appears in certain irregularities in transcription which here and there produce a corrupt text (e.g., I, 30-33 ; 43). Possibly the exemplar itself was defaced or not readily comprehensible to the scribe. Thus errors could have crept into the texts as the result of misreading and mistranscribing. Certain other peculiarities represent current usage. The Latinity of the texts is rough, uneducated,

without

polish, refinement or discipline. The orthography, diversified and irregular, shows here and there the influence of early medieval vulgar Latin, especially the spoken language. The following variants, at times capricious, illustrate the character of the orthographical tendencies of the two texts : (5) (6) C£. B. Brschorr, ar?. ci., pp. 200-202 ;and E. Dzkkzns, Clauis Patrum,

Sacris Erudiri 5 (1961), p. 144, n. 632. (7) Cf. B. Brscuorr, edit., Corpus Christianorum YX. (1957) 365-70 ; and E. DEkKERS, C/lauis Patrum, Sacris Erudiri 3 (1961), p. 25, n. 104. (8) In these paragraphs the Arabic numerals tefer to the lines of the texts, the Roman numetals to the Documents.

130

PREFACE

a for e : obtractatores (I, 385) ; ae for e : aciae (1, 216) ; interpraes (L, 271) ; b for : subpotatio (L, 3) ; scribsit (L, 235) ; ci for ti : racionabiliter (IL, 38) ; d for n : adnuntiat (L, 329) ; d for4 : dereliquid (I, 248) ; $nquid (L, 416) ; € for

ae ; queritur (L, 319) ; $redicauit (L, 276) ; e for $ : trea (I. 209) ; relegiosise (1. 267) ; possedebit (I. 75) ; soledum (II, 14) ; ^ added : hoccasum (L, 57) ; anthicristos (I, 291); h omitted : ereticorum (I, 289) ; hz omitted : storiam (IL, 23,

153) ; 4 for e : elómenía (L, 39 ; 40) ; discribitur (L, 208) ; / doubled : detullissent (L, 200) ; m for m : comuenare (L, 46) ; f. for 1 : inlustrauit (1, 263) ; n for m : conparat (L, 246); conposuit (1, 247) ; comprobare (L, 366) ; o for « : subpotatio (L 3); qua for cu : preloquato (L, 2); qu for c : quur

(L/ 524) ; s omitted : deseruimus (L, 255) ; transduxit for iraduxii (L, 478) ; w for e : nubula (L, 215) ; « for b : enar-

vauit (Y, 462) ; w for o : apostulus (I, 354) ; y for 4 : phylosohorum (L, 220). The following orthographical variants occur in the tramscription of proper names and adjectives : Agustinus (L, 236, etc.) ; Anteocenus (I, 304) ; Antlwyocensis (L, 280) ; Aquilegense (L, 414) ; Babillone (I, 274) ; Eraclitus (L, 305) ; Gericho (I, 156) ; Geronimus (L, 250) ; Hyeronimus (L, 109) ; Iezechihel (1, xxo) ; Laudicinus (L, 306) ; Mathuan (L, 18) ; Mschisedech (L, 502) ; Pectauensis (I, 307) ; Y$ponttus (L, 305). These two specimens of variants, reflecting a variety of influences, suggest a literary tradition not touched by the Carolingian Renaissance. Ligna (I, 89) is not the plural of /gnwm ; it is rather an independent substantive (singular and feminine) complemented by the verb $oftest. Succenti (I, 312) for succinct? is adverbial in form. Final 4 for e, and the suppression of c represent the influence of spoken vulgar Latin. Aw«gelwm (L 322) with its ending in -24m0. was formed under the influence of nearby euwangeltwm, (I, 320). Scerpsimus (L, 415) derives from excarpere, excarpsi. Scerbias (Ll, 315), deriving from excerptum has become a first declension noun. Ex evolves into initial s ; 4 into e. The development suggests Romance influence. Zelotipica (I, 447) is a derivative of zelotypia (Num. 5.14) formed as an adjective under the influence of typicus rather than zelotypus. Isi (L, 39) is not dative but nominative in accord with vulgar usage (7 for e). Frequently relative pronouns do not agree in gender and number with the nouns which they modify, for example : evangeliwn quibpe qui scribitur (1, 400). Certain syntactical forms, especially prepositional phrases, show the influence of vulgar Latin : (1) ablative for accusitave : ante tempore (IL, 34) ; apud ecclesia (L, 278); contra adversario et carnis inlecebris (1L,

PREFACE

I3I

28). (2) accusative for ablative : $ro humanam carnem (L, 142) ;

in. íale conuiuium (I, 228) ; n Apocalipsin (LI, 357 ; 367) ; ex

Deuteronomium (I, 221) ; fro quid (1I, 4). Loquitur (L, 52) takes on a passive sense, while fegitur (I, 210) and d?scribitur (L1, 402) become deponent verbs. Scribere in the phrase scribere ueritas declarat (1, 398) is probably passive in meaning. Impersonal passive accifitur is used with nominative sign?ficandus accipitur (L, 197) and accusative ecclesiam significandam accipitur (L, 98). Here and there the author concludes sentences and clauses with a combination of infinitive, participle or gerund with a verb to form a cursus (tardus or planus) : habere discribitur (L, 99) ; figurasse discribit (I, 191) ; figuratus discribitur (L, 207),

mortificandwum deponit (L, 225) ; nutriendum reportat (L, 224) ; insinuare discribitur (LI, 401). Id, standing for :4 est, a usage common to Hiberno-Latin writing, appears throughout the text (e.g.,-I, 133 ; 140 ; I45 ; 164, etc.).

The series of glosae and questiones that is presented here is representative of an aspect of the Irish tradition of biblical exegesis as it developed on the continent in the late eighth century at a time before the Carolingian renaissance had become fully effective. There is, however, no convincing proof that the author of these two works was Irish nor is there decisive evidence to show that the manuscript in which they are currently preserved is derived directly from an Irish archetype. The Irish character of these works rests on their style and content which parallel others works that are certainly of Irish provenance or that were certainly prepared under Irish influence, for example the Commentary on the Catholic Epistles in Cod. Karlsruhe (Aug.) CCXXXIII (s. ix in.), a work that originated in Lismore, in southern Ireland, in Jethe last quarter of the seventh century ; (?) Irish Pseudorome's Expositio quatuor Euangeliorum, which may well have been composed in Ireland in the late seventh century; (19 and Irish Pseudo-Isidore's Liber de Nwmeris, which probably derives from the Salzburg circle of St. Virgilius (Firgill) in the third quarter of the eighth century. (!) The parallels which merge from a comparison of these works with one another are of common occurrence in Hiberno-Latin biblical commentaries and tend, therefore, to affiliate the two col/ectanea, which are

published here, to a milieu in which Irish thinking played a

for tbe (9) Cf. B. BrscHorr, arf. cit., pp. 269-70; and J. Kzwwzv, The Sources 1-50. pp. supra, C£. 105. n. 277-78, pp. 1929), wotk (New x Ireland Early History of pp. 2236(10) Pl 5o, 549-608 (531-580) ; 114, 861-916. Cf. B. BiscHorF, ar7. ci7.,

alyse des xir 1) C£. R.E. McNally, S.J., Der iriscbe Liber de INumeris. Eine Quellen-an pseudo-isidoriscben Liber de INumeris (Diss. : Munich 1957).

132

PREFACE

prominent part. The unknown author, whether from Ireland or not, emerges as a product of its biblical schools or at least as one who reflects their spirit.

I Incipiunt quaestiones uel glosae in euangelio nomine.

MA

IO

I

MA

2o

25

(15 Praestatio est praedictio, praeloquatio. Nam apud Grecos et ratio et ordo et subpotatio est, quia in prologo praeostenditur quod in sequentibus demonstratur. (Hoc commentum» euangelii, breuiter succinctum, est» iuxta morem magistrorum traditum. (2» Sanctus Hieronimus dicit $jures fuisse qui euangelia scripserunt, ut Lucas euangelisia testatur dicens : Quoniam quidem multi conati sunt ordinare narrationem rerum, quae in nobis complete sunt, sicut tradiderunt nobis qui ab initio ipsi uiderunt, quia multos hereses (et? eorum doctores inuenimus praesumptiuo spiritu euangelia conscripsisse (et? nomina non sua sed aliorum praenotasse, q«os et Iohannis 2n epistola sua anticristos uocat, qui et n carne minime Dominum confitebantur wemisse, et ideo ipsa falsa euangelia, quae scribebant, non sua sed aliorum nomina praenotauerunt, ut facilius in errore inducerent ; u£ est ?llud apud Aegíptios, euangelium Thoman, Mathian, Bartholomeum, duodecim | quoque apostolorum nomina, Basilidis atque Apellis et reliquorum quos enumerare longissimum est. (3» Hinc iterum Hieronimus scripsit stesse quosdam, qui sine spiritu et gratia Dei conati sunt magis ordinare narrationem rerum, quam storiam texere ueritatem. Quibus iure potest illud jropheticum coaptari : Ve qui prophetant de corde suo : qui ambulant ost spiritum suum, qui dicunt : Dicit Dominus ; et Dominus non masit eos. Et saluator in euangelio Iohannis loquáiur : Omnes qui fuerunt ante me, fures fuerunt et latrones. Et iterum : Venzebant, et ego non mittebam eos. Ecclesia autem quae super $eíram Domini uoce fundata est, quam introduxerit rex in cubiculo suo, e£ ad quam. per foramen discensionis occulte misil manum suam, similis damulae hüamnuloque ceruorum. (4» Non amplius quam quattuor euangelia a sancto Spiritu

7/20 Hieronymus, Cozzzzent. in Euang. Mattb., Prol. (ed. Husst-Adtiaen, CC 77, p. 1-3). 8/11 Luc. 1, 1. 13/14 I Ioh. 4, 2. 21/31 Hieronymus, o.c., Pro/. (ed. ci£., p. 1-2). 22/98» Duc. mu. 24/26 Ezech. 15, 3. 24 Ioh. 1o, 8. 29/30 Cant. 1, 5. 32/35 Isidotus, EZyz. 6, 2, 54.

«1» C£. the parallel in Claude of Turin's Quaestiones XXX super libros Regum (PL 104, 634C).

«4» C£. Decretum Gelasianum, ed., B. von Dobschütz, Texze und Untersuchungen 38, 4 (Leipzig 1912), p. 27. Traditionally the four Gospels were believed to be mystically prefiguted in the four rivers flowing from Eden (Gen. 2, 10) and in the four animals of which Ezechiel (1, 10) speaks. This spiritual interpretation of the

IT

TV.

I. QVAESTIONES VEL GLOSAE, 4-7 conscripta recipere decreuit (ecclesia?, quia et multo longe ante tempore in sanctis, diuinis uoluminibus figurata repperimus. (5» Quidam adserunt in Adam, primum hominem, has sanctas quadrigas Domini figurasse, eo quod (hoc? nomen apud Ebreos Grecosque et Latinos ex quattuor litteris scribitur, et ex quattuor elimentis ipsi et omnis prosapia sua constet, et per quattuor elimenta peccando ad gaudia paradisi recessit. | 46» Veniens ergo Dominus noster, secundus Adam, sine contagine peccati dedit nobis medicamentum dogmatum sanctarum euangelistarum, qui, ut diximus, per quattuor elimenta peccando cecidimus ad poenam, per doctrinam quattuor euangelistarum resurgamus ad uitam. (75 Et illud in typum comuenire potest, quod semen Adam I34

Z5

4o

4A

four evangelists and their Gospels was both a patristic and a medieval tradition. It goes back to Itenaeus of Lyons (Irénée de Lyon, Contre les Hérésies YII, 11, 8, ed., F. Sagnatd, Sources Chrétiennes 34, 200) who derived the quaternity of Gospels from cosmic considerations. Cf. infra, (9» and (16ff». 45-6» Cf. Irish Pseudo-Jerome, Expositio quatuor Euangeliorum (PL. 30, 531D-

533B), a Gospel commentary composed probably in Ireland in the late seventh century and of considerable influence on the biblical exegesis of the Early Middle Ages. Cf. B. Brscuorr, Wendepunkte in der Geschichte der lateinischen Eixegese im Frübmittelalter, in Sacris Erudiri 6 (1954), p. 236-257. 'The expression, apud Ebreos Grecosque et Latinos, suggests the characteristically Irish preoccupation with the Zres //guae sacrae. Cf. R.E. McNArLY, S.]J., The *Tres Linguae Sacrae! in Early Irisb Bible Exegesis, in. Theological S$1udies 19 (1958), p. 395-403. The fout elements of which our text speaks — aer, ignis, aqua, ferra — ate the primotdial cosmic elements which Isidore (E£yz., 11, 1x, 16) desctibed this way : Caro autem ex quattuor elementis conpacta est. INam ferra in carne est, aer in balitu, bumor in sanguine, ignis in calore uitali. This anthropological conception, derived from the pseudepigrapha of the Old Testament, was known to the Irish exegetes who often reproduced it in their wotks. Cf., for example, Irish Pseudo-Jetome, Exp. quatuor Euang. (PL 30, 549B), and Irish Pseudo-Isidote, ILzber de INwzeris IL, 2 in R.E. McNarrv's Der irische Liber de INumeris (Munich 1957), pp. 30-32, where the pertinent literature is cited. Gregoty in his Moralia 4, 27, 49 (PL 75, 661BC) described the fout elements in the conception and execution of thesin by which paradise was lost. His explanation is basic to early medieval biblical literature. The Irish exegetes tepresent another tradition. Pseudo-Jerome in his Exp. quazuor Evang. (PL 30, 534D) lists fout factots in the fall of man( per uiruzz, per zaulierem, per lignum, per serpentezz) and fout factots in his restoration (per Christum, ber Mariam, per crucem, per uirum: losepb). This tradition might also be reflected in the text. €7» The progeny of Adam is scattered throughout the fout parts of the world "Anatbolim, Dissis, Arctus et. Misimbria. 'The initial letters of these fout cosmic designations, contained in T/be Boo& of tbe Secrets of Enoch (ed., R.H. Charles [Oxford 1913], 2, p. 449), form the mystical tetragrammaton ADAM. This philological conception of the origin of Adam's name, also found in the Latin Fathets, e.g., Augustine, Tracz. 10 in Iobannis Euang. 12 (CC 36, p. 108) and in his In Ps. 95 Enarratio 15 (CC 39, p. 1552),is common in the Irish biblicalliterature of the Barly Middle Ages, e.g., in Irish Pseudo-Isidore, Liber de ordine creaturarum 11,2 (edit., M.C. Díaz y Díaz, Mon. de la Univ. de Santiago de Compostela xo (Compostela 1972), p. 168) ; in Irish Pseudo-Jerome, Exp. quatuor Euang. (PL. 30, 535B), and in Irish Pseudo-

Isidore, Iber de INumeris IV, 2 (ed. cit., pp. 72-73).

2r

I. OVAESTIONES VEL GLOSAE, 7-11 per quattuor dicitur

partes mundi

: Anatholim,

expansum

Dissis,

Arctus

esse uidetur,

et Missimbria.

I35 quod Id est,

oriens, occidens, aquilo et meridie(s). (85 Dicebat namque ut quadriformis doctrina sancti euangelii quadrifarium genus humanum ad aeternam repararet salutem. Hinc illud est quod in Ezechihel loquitur. Quamuis alia sit interpretatio, tamen hic conuenit enarranda quod dicitur: Ven?, spiritus, a quattuor uentis, ei insuffla super anter55 fectos éstos, ei veutuescant. Hinc psalmista ait : Dicant qui vedempli sunt a Domino, quos redemit de manu inimicorum. De regionibus congregawit eos a solis oríu usque ad hoccasum, ab aquilone ei mari. Et in euangelium : Vemient ab oriente el occidente, et reliqua. 6» (95 Adhuc perspicua (est? euangelistarum figura in quattuor fluminibus, quod e paradyso egrediuntur. Etenim in Genesi ait : Et fons ascendebat e terra ynrigans uniuersam superfatiem terrae, qui inde diuiditur in quattuor capita.

»»

(105 Fons iste Christus,

| Dominus noster, datur intellegi,

6s de quo psalmista ait : Quoniam apud te est fons wie, el. an lumine tuo uidebimus lumen. A quo quattuor procedunt flumina, id est quattuor euangelia, ut ipse in euangelio ait : Qu credit in me, flumina de uenire eius fluent aque wiue. (115 Inrigantes wniuersam superfatiem terrae, id est sanctae 7o euangelistae et omnes apostoli, praedicantes et docentes (in) orbe uniuerso, ut scriptum est : /n omnem terram exvwit sonus eorum, ei 4n fines orbis terrae uerba illorum, adnuntiantes quae sunt aeterna, quae futura, quae agenda praecipiuntur, qwae facta narrantur. Quae aeterna, ut dicitur : Centuplum accipiet

54/55 Ezech. 57, 9. 55/58 Ps. 106, 2. 58/59 Luc. 13, 29 ; Mt. 8, 1. 62/63 65/66 64/68 Ambrosius, De Paradiso 1, 3, 13 (PL 14, 279D-280A) Gen. 2, 6. 71/82 Augustinus, De Genesi 69 Gen. 2, 6. 67/68 Ioh. 7, 38. Ps. 35, 10. ad litteram 1, x (ed. Zycha, CSEL 28, 1, p. 3) ; Cassianus, Co//atio 14 : De spiritali scientia 8 (ed. Petschenig, CSEL 15, p. 404-495). 74/15 Mt. 19, 29.

48» C£. Itish Pseudo-Jetome, Exp. quatuor Euang. (PL 50, 549B). 49» CK. ibid. (PL 30, 549A) ; C£. In euangelia excerpta (165 (infra, pp. 216-217), and Irish Pseudo-Isidote, Liber de INumeris IV, 3 (ed. cit., pp. 73-74)«10» Cf. Itish Pseudo-Jerome, Exp. quatuor Euang. (PL. 30, 533A). 411» The division of the Gospel into the tetrad : aeferna, futura, agenda, facta appeats both in Augustine's De Genesi ad lifferam 1, and in Cassian's Co//atio 14 : De spiritali scientia 8. 'Thete is a correspondence between the content and the senses of Scripture : quae sunt aeterna (anagogic sense), quaefutura (allegorical), quae agenda praecipiuntur (topological), and quae facta narrantur (histotical). Cf. Irish PseudoIsidore, Liber de INunteris V, 26 (ed. cit., p. 161), and H. Dx Lunac, S.]., Exégise médiévale 1, 1 (Patis 1959) p. 1778. C£. infra, I (515.

2V

136

I. OVAESTIONES VEL GLOSAE, r1-16

75 el wilam aeternam ossedebit. Quae futurae : Cum uenerit Dominus ad iuditium, ut illud : Veniet fius hominis ?n gloria maiestatis suae e£ omnes angeli cum eo. Et rursum : Vos qui secuti estis me, et reliqua. Quae agenda praecipiuntur, ut Dominus docet : Qui non renunciat omnibus quae possidet, et reliqua. 8o Vade, winde omnia quae habes, et reliqua. Quae facta narrantur : Vt de praeteritis loquitur : Chrzst autem generatio sic erat, et reliqua. (125 Vel quattuor uirtutes (ostendunt? quod (quattuor sunt euangelistae». Vnusquisque nostrum contentus esse debet 85 prudentia, temperantia, fortitudine atque iustitia, seu fide et misericordia, ueritate et aequitate. (13» Etenim in archa Noe, quae ex quadratis lignis fieri praecipitur, ut Dominus ad Noe ait : | Fac tibi avcha(m» de Hgnis quadratis et lewigatis, qui bene possunt natare, ligna 9o quadrata ex quo archa construitur, quattuor euangelia accipi potest, per quam sancta aecclesia contructa inter undas et fluctus huius mundi a temptationibus diaboli et persecutionibus iniquorum uel a perditione inferni saluatur. (145 Necnon et illud considerandum est, quod non amplius 9; in eadem archa, quod figuratur ecclesia, nisi octo animae sal-

uantur, ita et in praesenti ecclesia ipsi saluantur, qui octo beatitudines, quam sanctus praedicat Matheus, custodiunt. (155 Et in archa Moysi ecclesiam significandam accipitur, qui(a» et quattuor angulos et quattuor circulos habere discribi100 tur quod sunt quattuor euangelia; et in qua duo tabulae lapideae d7gito Dei conscripti ferebantur, id sunt duo testamenta in sancta ecclesia, quae ad quattuor circulos, id est, ut diximus, (a»d quattuor euangelia, portatur; qui et (semper erunt) in circulis, uectis ex lignis sethim inputribiles semper 195 aderant, hoc datur intellegi, quod sanctae euangelistae et omnes

doctores, qui inmortalitate uitae futurae denuntiant,

ab offitio praedicationis euangelii numquam recedunt, ut Petrus ait : Parati estote semper ad satisfactionem. (165 Sanctus Hyeronimus et omnes ortodoxi |uiri uisionem 976/14 Mt. 25, 51. v*/48 Mt. 19, 28. 99 Lc. 14, 55. 80 Mt. 19, 21. 81/ 82 Mt. 1, 18. 83/86 Ambrosius, De Paradiso 1, 5, 15-18 (PL 14, 280C-282C); Hieronymus, Comment. in Execb. 1, x (ed. Glotie, CC 75, p- 10-14). 87/93 Augustinus, Contra Faustum Manichaeum 12, 14 (ed. Zycha, CSEL 25, p. 343-345). 88/89 Gen. 6, 14. — 95/9? Isidorus, Quaesz. in Vet. Test., in Gen. 7, 35 (PL 85, 229 C). 95 I Petri 5, 20. 99/102 Exod. 25, 12. 101 Deut. 9, 10 ; 10, 1-4. 103/104 108 I Petri 5, 15. Exod. 25, 28.

VER Cf. Irish Pseudo-Jetome, Exp. quatuor Euang. (PL 30, 533A). C£. infra

42.

€15» CK. ibid. (PL 50, 553C). (165 C£. Isidore, Eyz. 6, 2, 4o. Cf. supra I 4».

avi

I. QVAESTIONES VEL GLOSAE, 16-19 IIO

II

A

12 o

32 vA

137

illam, quam Iezechihel propheta se uidisse testatur, ad figuram quattuor euangelistarum in omnibus referunt. Ait enim : Ei in medio eorum sicut similitudo quattuor animalium, et uultus eorum faties hominis, faties leonis, faties wituli et faties aquile uolantis. Crura eorum. recta et bennati jedes eorum, et quocunque spiritus ibat, ibant, e mon reuertebantur. Et dorsa eorum plena oculis, et scintillae ac lampades in medio discurrentes, et vota vn vota, eb (1m) singulis quattuor faties. Prima jaties hominis, ut Hieronimus dicit, Matheum significat, qui quasi de homine exorsus est scribere, dicens : Liber generationis Iesu Christi, et reliqua. Secunda, Marcum, $n qua. uox leonis rugientis in heremo auditur, ut dicitur : Vox clamanbis n deserto, et reliqua. Tertia, Lucam, qui (per» Zachariam sacerdotem sumpsit exordium, ut ait : Fwit sacerdos nomine Zacharias, et reliqua. Quarta, Iohannem qui, adsumptis Dennis aquilae, ad. altiora. festinans, de uerbo Dei disputat : In prin-

cipio erat Verbum, qua.

et Verbum

erat apud Deum,

et reli-

(17» Crura eorum recta, id est sancti euangeliste, non declinantes neque ad dexteram neque ad sinistram, sed recta 15 o et perfecta praedicantes, repetentes testimonium Iohannis Baptistae, quod ex prophetia sumptum est, ut dicitur : Recías facite |semitas eius. (185 Pennati pedes eorum, id sensus intellegi oportet, ut psalmista ait : Pes meus stetit in directo. Et Dominus in euangelio : Calciati pedes in raeparatione euangelii pacis. Pennati pedes, ut Isaias scripsit : Qui sperant in Domino, mutabunt fortitudinem, adsuwment pennas sicut aquilae uolantis ef mon deficient. «19» Et quocumque spiritus ibat, ibant et mom reuertebantur. 14 o Id, ea praedicasse uel scripsisse noscuntur, in quantum gratia Spiritus sancti inlustrare uel demonstrare uoluit. Quia ef mulia alia credimus Dominum pro humanam carnem miracula fecisse, ut Iohannis in euangelio suo : Nec ipsum arbitror mundo cafere eos, qui scribendi sunt, libros. Aliter. Quocumque spiritus ibat, ibant. Id, ibidem predicatio145 nis offitium meruit sortire, ubi gratia Spiritus sancti decreuit, quia et inuenimus et acli»quando uoluisse apostolos in Asia ire ad predicandum, sed prohibiti sunt ab Spiritu sancto.

112/117 Hieronymus, Cozzzent. in Euang. Mattb., Prol. (ed. Hutst-Adriaen, CC 77, 118/12? Hieronymus, o.c., Prol. (ed. cit., 112/114 Ezech. 1r, 5.10. p- 3-4).

p.3)

149/120 Mt.:,1.

121/122 Mc.:,5.

123/124Lc.:,5.

125/126

128/132 Gregorius, Hoz. in Execb. 1, 5, 5 (ed. Adriaen, CC 142, p. 34). Ioh. 1, 1. 136/138 Is. 40, 51. 135 Eph. 6, 15. 134 Ps. 25, 12. 131/132 Mc. 1, 5. 140/144 Gregorius, Hoz. in Exch. 1, 6, 16 (ed. Adtiaen, 139 Ezech. 1, 20.17. 145 Ezech. 1, 20.14. 141/144 Ioh. 21, 25. (601423177):

4T

138

I. OVAESTIONES VEL GLOSAE, 20-27

(205 Et illud «on reuertebantur, hoc datur intellegi, quod Dominus in euangelio loquitur : Nemo mittit manum in arairum, respiciens retro, aptus est regno Dez. 1 (21» Dorsa eorum plena oculis : Per dorsa superfaties storiae. (22) Plena oculis, id est mistica et spiritalis intelligentia, ut 1j XI de quinque uirginibus fatuis et quinque prudentibus. Et illud, Homo quidam descendebat ab Hierusalem $n Gericho, et reliqua. (235 Et scintille ac lampades in medio discurrentes, | quia Dominus ignis consumens est. Vt ipse ait : Ignem weni mattere in lerram, et reliqua. Et per lampades, inluminatio fidei, ut 160 Matheus ex Isaia denuntiat : Populus qui sedebat 4n tenebris, lucem uidit magnam, et reliqua. In medio discurrentes, id est gratia Spiritus sancti, inluminatio fidei, in medio euangelistarum discurrunt. : (245 Et rota in rota. Id, testimoniis testimonia coherentia ; 165 et ob hanc causam sanctus Agustinus concordia(m) euangelistarum uisus est fecisse. (25» Et in singulis eorum quattuor faties. Haec demonstratur, quod Mathei specie primatum faties hominis tenet. Tamen habet in se tres alias faties, qui plus prae ceteris de humanitate 17 o discribit. Sed tamen narrat, quamuis pauca de diuinitate, cum Iohanne plura cum Marco similiter et Luca, et singulos similia repperies. (265 Nec illud praetermittendum, quod Iohannis Apocalipsis discribit, dicens : E? de throno procedunt fulgora, uoces et 17 ^ tonitrua ei septem lampades ardentes ante throno, quae sunt septem spiritus Dei. Et in conspectu sedis mare witreum simile christallo, et àn medio sedis et in circuitu sedis quattuor animalia plena oculis ante el vetro. Animal primum simale leoni, et animal secundum. simile witulo, ei animal tertium habens fatiem quasi zi o hominis, e animal quartum simile aquile uolanti. Et quattuor animalia singula eorum habebant alas senas, et àn. circuitu. et intus plena sunt oculis, et requiem non habebant dicentia | die 150

4V

oo

ei nocle : Sanctus, Sanctus, Sanctus Dominus Deus omnipotens, 185

qui erat et qui est el qui uenturus est. (27? In uisione illà quem Ezechihel 149 Ezech. 1, 17. CC 142, p. 42-43).

propheta —

prima

149/151 Gregorius, Ho. in Execb. 1, 5, 16 (ed. Adtiaen, 150/151 Lc. 9, 62. 152 cf. Ezech. r, 18. 152/156

Gregorius, Hom. in Exec. 1, 7, 7.9-14 (ed. Adriaen, CC 142, p. 86 ; 88-92).

156

I CUIONSO: 157/163 Gregorius, Hoz. in Execb. 1, 5, 8 ; 1, 6, 15 (ed. Adriaen, CC 142, p. 60; 75). 157 cf. Ezech. 1, 15. 158 Deut. 4, 24. 158/159 Lc. I2, 49. 160/161 Is. 9, 2 ; Mt. 4, 16. 161 cf. Ezech. rz, 15. 164 cf. Ezech. I, 16. 164/166 Gregorius, Hoz. in Execb. 1, 6, 12 (ed. Adriaen, CC 142, D-73)5 Hieronymus, Cozment. in Ezech. 1, 1 (ed. Glorie, CC 76, p. 19-20,) ; Augustinus, De consensu euangelistarum 1, 7, 1o (ed. Weihrich, CSEL 43, p. Xo-11). 174/184 Apoc. 4, 5-9. 185/188 Hieronymus, Cozzzzent. in Ewang. Matib., Prol. (ed. Hurst-Adriaen, CC 77, p. 3).

SE

I. OVAESTIONES VEL GLOSAE, 27-33

139

faties hominis, secunda leonis, tertia uituli, quarta aquilae uolantis — se uidisse adfirmat, sanctus Hieronimus in hominis

fatiae Mathaeum, in leone Marcum uult significare. (285 Beatus igitur Agustinus in ista uisione, qua Iohanne in Apocalipsi reuelatum fuit, qui prima(m) fatie(m) leoni(s»

190

praenotauit,

195

200

Matheum

figurasse

discribit.

In hominis

fatie

Marcum uult accipere, maxime ob hoc, quia leonis in diuinis scripturis crebro reges designantur. Ergo recte Matheus in fatie leonis, quia per reges generationem aeterni regis discripsit. (295 Sic enim ipse beatus Agustinus ait : Mwlto enim congruentius illi, qui regiam Christi bersonam maxime (commendawit», ber leonem significandus accipitur, ut est illud : Ecce uicit leo de tribu Iuda ; et in Genesi : Iuda, te laudabunt fratres tui, et reliqua. Quia si Magi eum regem non intellegerent, non tanta ac talia munera ad adorandum ei detullissent. Et nisi Herodes eum regem suspicaret, non tanta turba paruulorum interimisset. Hinc et psalmista ait : Deus, ?udicium tuum regt da, et reliqua. 430» De Marco autem item sanctus Agustinus dicit : Qui neque stirbe(m) regia(m» neque sacerdotalem. cognatione(m» uel consecratione(m» narratione uoluit, et tamen in his uersatus est | quae Christus homo operatus est, in hominis fatiae figuratus discribitur. 431» Trea haec amimalia homo, leo, witulus 1n terra gradiuntur. Aquila transuolat nubila, quae tegitur omnem terram. Quid hoc intellegitur, Agustinus declarat, dicens : Tres iste euangelistae maxume in his occupati atque diuersate sunt, quia Christus per humanam carnem Qoferatus est et praecepta mortalis witae exercendae carnem portantibus tradidit. 432» Iohannis (super) nubula infirmitatis (wumanaey uelut aquila transuolat et (ad) liquidum caelum aciae mentis (attingit». Lucem incommutabilem diuinitatis acufissimis atque furmissimis oculis cordis intuetur, dicens : In $rincipio erat Ver-

20

w^

2I

bo]

bum, et reliqua.

22 o

225

433» Quidam ex libris phylosophorum tradunt, quasi aquila pullos suos ad intuendum solem feret, et ex Deuteronomium testimonium dicunt : Sicut aquila $rouocans ad uolandum ullos suos, et reliqua. Et qui solem potuerit intueri, ad nidum nutriendum reportat. Qui uero sauciatis oculis intueri non ualet, mortificandum deponit. Beatus igitur Johannis p. 189/194 Augustinus, De consensu euangelistarum 1, 6, 9 (ed. Weihtich, CSEL 43, 202/ 198/199 Gen. 49, 8. 197/198 Apoc. 5, 5. 195/208 ibid. 9-10). 209/214 Augustinus, De consensu euangelistarum Y, 6, 9 (ed. Weih203 Ps. 71, 2. 220/221 218/219 Ioh. r, r. 215/219 ;i4. rich, CSEL 43, p. 9-10). 23)5 Hieronymus, Contntent. in Euang. Mattb. Prol. (ed. Hurst-Adriaen, €(€/775p432 6-7). p. 45, CSEL Weihrich, (ed. 7 4, 1, rum euangelista consensu De , Augustinus 222/223 Deut. 32, II.

140

I. OVAESTIONES VEL GLOSAE, 33-40

apostolus et euangelista quem Iesus, plurimum amauit, qui et super $ectus Domini recubuit, jurissima doctrinarum fluenta fotauit, qui et in tale conuiuium, (sicut) solitus erat, secretum diuinitatis uberius et quemadmodum [amaliarius libere Cmbi230 buit et» potuit intuere uerum solem, de quo dicitur : Vobis, qui timetis Dominum, orietur sol iustitiae. Et ideo in praemium euangelii sui | exclamat, dicens : I» frinciptio erat Verbum, et reliqua. ! ; (34? Queritur quis primus euangelista scripsit, aut ubi 25 II Scripsit, aut qua lingua scribsit, aut pro qua rem scripsit ? Eusebius Cesariensis, sanctus Hieronimus et beatus Agustinus adfirmant, quod primus omnium Matheus publicanus, cognomentum Leui, euangelium scripsit. (35» Vbi scripsit ? In Iudea, qui(a) et ipse Iudeus Iudeis 24 o praedicauerit. (365 Qua lingua scripsit ? Ebrea. (37» Quibus litteris ? Quamuis alii dicant Sirorum litteris, non omnimodis Hebreorum adfirmamus. (38» Pro qua rem ? Eusebius Cesariensis declarat, dicens : 24 I Matheus necessitate quadam in hoc ipsum prouocatus (est). Qui primum Hebraeis praedicauerat, uerum conparat ire ad gentes. Patria lingua scripturarum conposuit ea quae dictauerat conprehendens. Dereliquid his ad memoriam a quibus profiscebatur ut praedicaret gentibus. 250 (39» Quod Geronimus non discordat et potius confirmat, dicens : Matheum ob eorum causam euangelium scripsisse, ut ex Iudeos, qui crediderant, (ne»quaquam wmbram legis, succe-

25

^

26 o

265

denti euangelii ueritate, seruibant. (40» Marcus uero ubi scripsit aut pro qua rem scripsit ? Eusebius Cesariensis indicat, quod nos breuiter deseruimus. Claudii enim tempore Petro, qui merito prior erat omnium apostolus, ad ea urbe ire perrexit, |id est Roma, qui primatum omnibus gentibus tenebat. Prouidentia diuina (ad hanc ur-

bem? pugnatorum (aduersus genus humanum eum) deducit ; et ibidem euangelii sui clauibus ianuam regni caelestis aperuit. Romanice (t»urbae clare lumen uerbis (uidebatur) fuisse exortum ; et sermo ueritatis qui per Petrum praedicabatur uniuersorum mentis placito, inlustrauit auditum ; unde neque auditus eis solis sufficit. Sed Marcum, discipulum Petri, prae-

cibus exorarent, ut ea quae Petrus praedicauerat, ad perpe-

230/231 Mal. 4, 2. 232 Ioh. 1, x. 234/238 Eusebius Caesar., Hisz. eccles. 3, 25; Hieronymus, Comment. in Euang. Mattb., Prol. (ed. Hutrst-Adriaen, CC 77, P. 2) ; Augustinus, De consensu euangelistarum x, 2, 3 (ed. Weihrich, CSEL 45, p. 3-4). 239/241 Hieronymus, Cozzzzent. in Euang. Mattb., Prol. (ed. Hutst-Adriaen, CC 77, p- 2) ; Isidorus, Ezyz. 6, 2, 55. 244/249 Eusebius Caesar., Hisz. eccles. 3, 24, 6. 250/253 Hieronymus, Cozzzent. in Euang. Mattb., Prol. (ed. Hurst-Adtiaen, CC 77, pos2) 254/279 Eusebius Caesar., Hs. eccles. 2, 14-16.

I. OVAESTIONES VEL GLOSAE, 40-43

IA4I

tuam memoriam scriptura traderet, quaquam postolauerunt. Petrus uero, ut per Spiritum sanctum relegiosise expoliatum delatatus est fidem eorum ; et uiso ipso euangelio, confirmauit illud» et ad aeternam salutem lucrandum tradidit legendum, 270 ut apertius cognoscamus. Quod Marcus apud Petrum qui erat interpraes illius, morabatur Roma in sua secunda epistola, quem scripsit ad eos quibus predicauerat partibus orientis, demonstrare uidetur. Tropica ea quippe ait : Salwíat wos ea, quae in Babillone est electa, et Marcus, filius meus. Quidam 27 tradunt, postquam scripsit Marcus euangelium suum, partibus Aegyptii perrexit, et ibidem ipsum predicauit. Et exinde Alexandria peruenit, et ibidem praefato euangelio confirmauit. Et apud ecclesia, quae tunc erat in Alexandria, primus episcopus constitutus est. 28 o (A1» Tertius Lucas, medicus, | natione Syrus Anthyocensis cutus laus in euangelio, qui et ipse discipulus apostoli in Achaiae Boeciaeque partibus uolumen condidit, quaedam altius vepetens. Et ut vbse tn praemio confitetur, audita magis quam wisa discribens. 28 (425 Vitimus Iohannis, apostolus et euangelista, quem Iesus amauit plurimum, qui super pectus Domina recumbens, burissima doctrinarum fluenta botawit, ek qui solus de cruce meruit A

75

A

audire. Ecce maier iua. Hic cwm esset in Asia, el dam tunc ereticorum semina oblularent, Cerinti, Ebionis, eb caeterorum, 2) o

quà negant Christum in carne uentise, quos el ipse in epistola sua anihicristos uocat, et apostolus Paulus [frequenter bercutit, coactus est boenae ab omnibus tunc Asiae episcopis, ei multarum ecclesiarum legationibus, de diwinitate Saluatoris altius scribere, et ad ipsum, ut ita dicam, Dei uerbum, non tam audaci, quam

29 VA

30 o

felici temeritate, brorumpere. Vnde et ecclesiastica narrat histo71a, cum a fratribus cogeretur wt scriberet, se ita facturum vespondisse, si indicto ieiunio dn commune omnes (Deum?) praecaventur. Quo expleto, veuelatione saturatus, in dllud fraemtum e caelo ueniens eructauit : In $rincipto erat Verbum, ei Verbum erat apud Deum, et Deus erat Verbum. Hoc erat in principio apud Deum. (43» Nam qui supra ista quattuor euangelia tractatos ediderunt, plurimi fuerunt, secuti Origenes, | (qui) uiginti quinque 243/274 I Petti 5, 135. 280/284 Hieronymus, Cozzent. in Euang. Mattb., Prol. (ed. Hurst-Adriaen, CC 77, p. 2). 285/301 bid. (ed. cit., p. 2-3). 288 Ioh. 19, 27. 299/301 Ioh. 1r, r. 302/314 Hieronymus, Cozzzent. im Euang. Mattb., Prol. (ed. Hutst-Adtiaen, CC 77, p. 4-5).

443» To Jerome's list of authorities our author adds the following seven names : Ambrose (ot Ambtosiaster, which includes questions on Matthew) ; lobannes, presbiter Anteocenus (John Chrysostom, Hozziliae in Matthaeum ?) ; Iohannes, Imze-

7

142 350 I

I. QVAESTIONES VEL GLOSAE, 43-45

libros in Matheo exposuit, necnon et Theophylus Anteocenus episcopus et Yppolitus martyr, Theodorus, Eraclitus, Appolonaris Laudicinus, Dydimus Alexandrinus ; et Latinorum: Hila-

rius Pectauensis et Victorinus, Fortunatus ; et Iohannis, pres-

310

3I A

biter Anteocenus ; et sancti Agustini in Matheo questiones ; et Iohannes integrae expositione(s», et sancti Ambrosii; et (habemus) nouellum auctorem in Marcum nomine Comiano ; homelias quoque sancti Gregorii ; et beatissimus Hieronimus in Matheo comentarium quem, rogante Eusebio, succenti exposuit, sicut ipse ait : Historiae interpretationis et interdum spiritales flores emicuisse quod, adiuuante Domino et in 1pso sicuti et de ipso» supradictos auctores scerptas contracti sumus. Nam ipsius, sicuti diximus, in Matheo pro capite auctoritatis comentarium sicuti iuxta traditionem magistrorum, Christo adiuuante, scribere conamur.

320

32 ^

230

(44» Liber iste. Queritur cuius lingua nuncupatur, aut quomodo uocetur euangelium ? Et hoc grecum est et neutri generis, quod nostris auribus sonat bonum nuntium uel bona nunciatio. Eu, bonum ; angeliwn, nuntium. Vnde et euge interpretatur bene, et angelus interpretatur nuntius. Ab hoc euangelio interpretatum est bonum nuntium uel bona nunciatio. Non inmerito bonum nuntium dicitur, quia adnunciat nobis gaudium magnum, sicut angelus ad pastores ait : Adnuntio wobis gaudium magnum, quia saluator natus est, et reliqua. | (45» Nam et in hoc euangelium manifestissime bonum nuntium conprobatur, quia adnuntiat nobis uitam post mortem, gaudium post tristitiam, requiem post laborem, regnum post seruitium, reparationem post laborem. Adnuntiat nobis uitam

319/32? Isidorus, Ey.

6, 2, 43.

326/32* Lc. 2, 10/11.

grae expositiones» (Ps.-John Chrysostom, Opus zmperfectum in Mattbaeum ?) ; Jerome, In Matheo comentarium ;Augustine, In Matbeo questiones ;Gregoty the Great, Honrelias (in Ezechiel ?) ; and movelIum auctorez in Marcum nomine Comiano, a tefeszence probably to Irish Pseudo-Jerome (Cummeanus ?), author of the Cozzzentarius in Marcum (PL 30, 589-644). Cf. on this identification B. Brscuorr, in Sacris Erudiri 6 (1954), p. 200-201. (44» Cf. Isidote, Eyzt., 6, 2, 43, and Irish Pseudo-Isidore, Liber de INuzteris Wl, 37 (ed. cit., pp. 63-64), and Irish Pseudo-Jetome (Commeanus ?), Cozzzzentarius in Mareum (PL 30, 591B). (45» Cf. the parallel in Irish Pseudo-Isidotre's Lzber de INusteris YYI, xx (ed. cir., pD- 54-55) : Iusti et utique sperant, sed eorum spes in multis diuiditur gs0dis, quia sperant sanitatem post infirmitatem, requiem post laborem, uitam post mortem, carnis resurrectionem ,

iudicii diem et iudicem futurum. 'Yhis way of epitomizing the Gospel and illustrating its message by biblical texts occurs in Irish exegitical works. The expression zi£azz post mortem appeats in The Book of Dizina (s. viii-ix) as patt of a prayer-sequence. Cf. F.E. WARREN, Te Lizturg y and tbe Ritual of tbe Celtic Church (Oxford 1881), pp. 169. 189.

8r

I. QVAESTIONES VEL GLOSAE, 45-48

143

post mortem : Amen, amen dico uobis, quia ueniet hora, in qua: omnes, qui in monumentis suni, audient uocem Fili Dei et 355

reuiuiscent. Gaudium post tristitiam, sicut ait : Beati, qui lugent, et reliqua. Requiem post laborem, ut inquid : Discite a me, quia matis sum et humilis corde, et inuenietis requiem animabus uestris. Regnum post seruitium, ut ait : Venite, benedicti

patris met. Percipite regnwm, et reliqua. Et illud : Beatus seruus lle, et reliqua usque quo ait : Facite eos discumbere, et

340 transiens ministrabat illis. Ouid aliud Dei est ministrare nisi

345

distribuere ? Et quid distribuit nisi regnum Dei ? Quale regnum ? Quem nec oculus uidit nec auris audiuit nec in cor hominis ascendit, quae freparawit Deus, et reliqua. Et illud : Date elimosina, et omnia munda sunt uobis. Et illud : Qui me confessus fuerit coram hominibus, confitebor et ego eum coram

paire meo. (46» Bonum nuntium euangelium dicitur, quia adnuntiat nobis Deum bonum, perfectum, omnipotentem, aeternum, 550

quia his modis corda fidelium Deum credere debent. Deum bonum : Quia «emo bonus nisi unus Deus. Perfectum : Estote perfecti sicut et pater uester caelestis berfectus est. Omnipotentem : | Omnia per ipsum facta sunt e sine ipso facium est nihil. Aeternum : I« $rincipio erat Verbum et Verbum erat. apud Deum, et Deus erat Verbum. Et ut apostulus ait : Reg? autem

saeculorum et inmort(al»e. Sed id quartum modo adnuntiat nobis bonum nuntium. (47) De illis septem sigillis. Quia Iohannis in Apocalipsin se librum sigillatum uidisse testatur, iste liber intellegetur omnes scripturas tam ueteris quam noui testamenti, et septem dona 360 Spiritus sancti, sapientiae et reliqua, quod nos in Deo Domino nostro, lesu Christo, per quem apertae sunt claues scripturarum et in quem uaticinia conpleta sunt prophetarum, manifestissime adimpletum esse cognoscimus. (48» Sed contra eos, qui adhuc Christum Dominum $n carne 355

332/338. 335/33« Mt. 11, 29. 334/335 Mt. 5, 5. 332/333 Ioh. 5, 28. 342/343 I Cor. 2, 9. 339 Lc. 9, 14. 338/339 Mt. 24, 46. Mt. 25, 34. 350/351 Mt. 5, 48. 350 Mc. 10, 18. 344/346 Mt. 10, 32. 344 Lc. 12, 23. 364/366 Hierony354/355 I Tim. 1, 17. 353/354 Ioh. 1, r. 352 Ioh. 1, 3. mus, Cozzzent. in. Euang. Matth., Prol. (ed. Hurst-Adriaen, CC 77, p. 3).

(46» Parallel passages occur in Irish Pseudo-Isidore's Liber de INumeris IV, 25

(ed. cit., p. 82) and in other Irish works, for example, in the Commentary on the

Catholic Epistles in Cod. Aug. (Karlsruhe) CCX XXIII (s. ix in.), fol. zr. Cf. supta,. p- 4, 69 ff. Cf. E. Drekxzns, Clauis Patrum, in Sacris Erudiri 5 (1951),no. 1123, p. 194, and J. KexwEx, T/e Sources for tbe Early History of Ireland x (New York 1929),

no. I05, pp. 277-78.

448» Cf. Irish Pseudo-Isidore's Liber de INumeris VII. 21 (ed. cit., pp. 117-118), and H. Dx Luzac, S.J., op. cif., 1, 1, pp. 132ff.

8v

I. QVAESTIONES VEL GLOSAE, 48-51 365 negant uenisse, oportet exempla ueteris testamenti dicta facti conprobare. Primus nuntius et prima clauis est, qui aperit primum sigillum in Apocalipsyn, incarnatio, ut scriptum est : Ecce uirgo in utero concipiet et pariet filium, et reliqua. Secundum sigillum natiuitas est iuxta illud, quod scriptum est : sigillum o 57 Paruulus natus est nobis, filius datus est nobis. Tertium est passio, ut est illud : Sicut agnus ductus sum ad uictimam et coram tondente se non aperuit os suwm. Quartum sigillum est discensio ad inferos, ut est illud in Oseae prophetae : Evo I44

mors, O mors, mors tua, morsus tuus, infernae. Hinc Isaias :

3T A

38 o

Erit sepulchrum eius gloriosum. Quintum | sigillum resurrectio

9r

a mortuis, ut est illud : Sicut Saluator Dominus fos duos dies

uiuificawit nos et im die tertio resuscitauit nos, ei ?n conspectu eius uiuemus. Sextum sigillum ascensio in caelis, ut psalmista canit : Ascendens in altum, et reliqua. Et illud : Qut ascendit super caelos caelorum ad orientem. Septimum sigillum gloria et regnum et uentura potestas. Deinde psalmista ait : Gloria regni tui el dicent et potentiam tuam loquentur. Et illud : Regnum tuum, Domine, et reliqua. Hinc Isaias : Domnus

ad vuditeum

ueniet cum senibus $opuli sus. 38 j

449» Ecce habent obtractatores unde conuincantur. Ecce impletum Danihelis uaticinium, ubi ait : Cum uenerit sanctus

39 o

sanctorum cessabit unctio. Dicant nobis Iudaei, quis eorum postea unctus est in regnum. Ecce iam uenit. Illorum uenit scandalum. Gentibus stultitia est. (505 Et aliud euangelium, quod non (per) carta(m) neque atramentum scribitur, quod Iohannis in Apocalypsin euangelium aeternum appellauit, sicut ait : EZ «uidi angelum uolantem habentem in manu sua euangelium eternum. Hunc Dauid librum uiuentium nominauit, et de isto libro ait : Ingerfectum meum

39

uiderunt oculi tui, et dn, libro duo omnes scribentur. Et illud : Deleantur de libro uiuentiwm, el cum iustis non scribantur. Nam

bo

40 o

et in istum euangelium nomina non impiorum sed sanctorum scribere ueritas declarat iuxta illud : Gawdete | et exultate, quia 20màna uestra scripta sunt in caelis. (51) (Iuxta) euangelium quippe qui carta et atramentum scribitur, quattuor sunt res, qui nobis nuntiare uel insinuare discribitur, id est : Quae sunt aeterna, quae [utura, quae agenda 866/372 Apoc. 5, 1-15 ; Hilatius, Trac. super Psalmz., Prol. 6 (ed. Zingerle, CSEL 22, p. 7) ; Gregorius, Hoz. in Exec. 2, 4, 19 (ed. Adtiaen, CC 142, p. 272). 868 Ts: 7514. 840 Is. 9, 6. 371/372 Act. 8, 32 ; Is. 55, 7. 393/394 Os. 15, 14. 895 Is. 11, 10. 376/378 Os. 6, 5. 399 Ps. 67, 19. 319/380 Ps. 67, 34. 881/382 Ps. 144, 11. 382/383 Ps. 144, 15. 883/384 Is. 5, 14. 386/389 cf. Dan. 9, 24. 392/393 Apoc. 14, 6. 394/395 Ps. 138, 16. 396 Ps. 68, 29. 898/399 Lc. 10, 20. 400/408 Augustinus De Genesi ad litteram 1, 1 (ed. Zycha, CSEL 28, 1, p.53).

«50» Cf. 2. ]n:12/5:5.n.313* (515 Cf. supra (11).

9v

I. QVAESTIONES VEL GLOSAE, 51-53

145

praecipiuntur, quae facta narrantur. Quae sunt aterma ? In principio erat Verbum, et reliqua. Quae futura ? Cum sederit 405 filius hominis in, maiestate sua, et reliqua. Quae agenda precipiuntur?

Vade, winde omnia

quae habes et ueni, sequere me.

Quae [acia narrantur ? Christi autem generatio sic erat, et reliqua. (52» Matheus interpretatur Donatus uel Auctus. Marcus, 410 Excelsus Mandatum. Lucas atque Eleuans, Consurgens. Iohannás, Gratia Dei.

415

420

425

430

(53» Hucusque de figuris et nomine istius libri iuxta traditionem magistrorum uel pauca intimare temptauimus. Nunc uero de libro beati Fortunatiani Aquilegense(s» episcopi aliqua testimonia scerpsimus, quae hic congruit intimare. In ueste, inquid, Aarom quattuor ordinis habentes lapides ternos, quattuor euangelia braefigurabantur. Terni lapides 1vinitatem, berjeciam. quia ista. quattuor euangelia perfectam nobis demonstrant Trinitatem in. ea continentem. Sicut vbse Dominus aii ad. discipulos suos : Ite, braedicate omnem creaturam, baptizanies eos 4n nomine Patris et. Filii et. Spiritus sancti. Sed. e wirga Aaron, qui in sancta sanctorum floruit, |in typum Domini flos el fructus ipse wirge accipere potest. In uirga quippe Mariam genetricem Domini nostri Iesu Christi, in flore uero, $bso Domino, praefigurasse accipiendum est. Sicut scriptura adl Egredietur uirga de radice Iesse, et veliqua. Hinc de Domino Salomon ait : Ego sum flos campi et lilia conuallóum, et reliqua. Et quatripertitum fructum nucis quattuor potest euangelia accipi. Nam el sapor eius, quod sit unus, ueteris e noui testamenti Lenet figuram, qui adunatim de Domino nostro Iesu Christo consenserunt. Duo testa duo testamenta, lignum iniro crucem. Christa,

403/404 Ioh. r, r. 404/405 Mt. 19, 28. 406 Mt. 19, 21. 407 Mt. 1, 18. 409/411 Hieronymus, Liber interpr. Hebr. nom. (ed. Lagatde, p. 62, 20; 7o, 1;

70, 65 72, 24 373. 43 T1. 15 3 71, 14 i79, 16 ;69, 16 ;76, 19) ; Isidorus, Ezyz. 7,

9, 17.22-23. 416/439 Fortunatianus Aquil., Cozzzzentarii in Euangelia (ed. Wilmatt-Bischoff, CC 9, p. 367). 420/421 Mt. 28, 19. 426 Is. 11, 1. 42$ Cant. 2, 1.

452» C£. Irish Pseudo-Jerome, Exp. quatuor Euang. (PL 30, 533C). 453» Fortunatianus (fl. ca. 552-66) is described by Jerome in the De ziris ill.,97 (PL 25, 697B) as natione Afer, Aquileiensis episcopus, imperante Constantio, in Euangelia, titulis ordinatis, breuui sermone et rustico scripsit comntentarios. Al the work of Fortuna-

tianus is lost save for this fragment identified by B. BiscHorr, in Sacris Erudiri 6 (1954), p. 239-40 and published in Corp. Christ., 9, p. 367, and other fragments published by A. WirMAmr, Deux expositions d'un évéque Fortunat sur l'évangile, in Revue Bénédictine 32 (1920) p. 160-74. Cf. E. Dzxkxzns, Clauis Patrum, Sacris Erudiri 5 (1951), no. 104, p. 18.

IOF

I. OVAESTIONES VEL GLOSAE, 53-56 cortix amara malitia Iudaeorum. figuratur. Nam witulus sub 146

mare aereo duodecim. [abricatis et terno positos dorsa ad. tem-

plum, capita autem a quattuor uentis, quattuor. ostenduntur 43 A euangelia. Duodecim uitulà duodecim apostolos figurantur. T'erna positi Trinitatem demonstrant. Mare saeculum declarat. Dorsa ad templum auersa sinagoga. Capita a quattuor uentis, d est ad uniuersum semen Adam, qui in quattuor partes mundi sbansum esse uidetur. Hucusque sufficit de figuris. 440 454» Liber generationis. Liber tribus modis dicitur, de legendo, de ingenuitate et de filiis. De legendo, sicut ueteris (testamenti) ait historia : Liber generationis Adam. De ingenuitate,

MA

45 o

sicut Dominus dixit : Et filii liberi sunt. Et apostolus : Vos $n libertate uocati estis fratres. Liber de filiis sicut Rachel dixit ad Iacob : Da mihi liberos, alioquin moriar. Et Moyses de muliere| zelotipica : S? folluta non fuerit, pariet liberos. Liber de legendo pro eo dicitur quod liberat et temperat sermones. 455» Liber, dum legitur. Volumen, dum uoluitur. Codex, dum conditur. Pagina, dum panditur. Dicunt nonnulli, quod pro hoc liber dicatur, ut liberet animas a peccato, sicut Iohannes ait : S; uos Filius liberauit, uere liberi estis.

(56» Nam uidetur nobis, quod hic Matheus de libro ad legendum dicit. Sicut et Moyses in ueteri testamento. : Hc est 45 $ liber generationis Adam. Liber generationis. Non dixit generis, sed generationis, quia inter genus et gentem et generationem ista est differentia. Genus dicitur omne genus humanum qui de (stirpe? Adae generis discendit. Gens unaquaque gens sicut Persi, Syri uel Greci. Generatio tanto modo, quod de patribus 460 descendit in filios, quia non conuenit, ut per maternam sed paternam stirpem generatio conscribatur. Isaias ait : Generalionem eius quis enarraui ? Non. putemus euangelistam ro$hetae esse contrariwm, quia propheta de diuinitate, iste de incarnatione dixit. A carnalibus coepit, ut ber hominem Deum 46 A discere ?ncipiamus. lohannis uero euangelista de diuinitate narrauit, quia sic exorsus est : Iq principio erat. Verbum et Verbum erat apud Deum, et Deus erat Verbum. Sed et quidam dicunt, quod qwis hic pro raritate aut pro dificillitate ponatur,

441 Mt. 1, 1. 441/4532 Isidorus, E£yz. 6, 13, 2-3. 443 Gen. 5, r. 444 Mt. 172520: 444/445 Gal. 5, 15. 446 Gen. 3o, r. 447 Num. 5, 28. 452 Ioh. 8, 36. 455/458 Hieronymus, Cozizzent. In Euang. Mattb. x, x (ed. HurstAdtiaen, CC 77, p. 7). 455 Is. 55, 8. 466/467 Ioh. 1, 1-2. 468 Is. 55, 8.

6455» Cf. the parallel passages in Irish Pseudo-Isidore's Liber de INueris III,

37 (ed. cit., pp. 63-64), and in the Irish Pseudo-Isidorian De Vefere et Novo Testamento Quaestiones. C£. infra, p. 198, l. 28-29.

I. OVAESTIONES VEL GLOSAE, 56-61

147

sicut et alio loco dixit : Qu? sum. Quam audiuit (unquam) tale 47o aut qui(s) uidit |huic similem ? (57» lesum Christum legimus in ueteri testamento, Iesum

TI

legimus et Christum legimus, Iesum, filium Nun, Iesum, filium

Sidrach, Iesum sacerdotem magnum. Legimus de Christo, sicut psalmista ait : Nolite tangere christos meos ; et : Nolite 475 ponere manum in christum Domini. Et Isaias : Haec dicit Dominus christo meo Cyro. Sed illa nomina in uetere (testamento? appellatiua. Hic autem propria sunt, quia sicut Iesus, filius Nun, transduxit filios Israel in terra promissionis historialiter, ita et iste Iesus, qui interpretatur Sa/uator uel Salutaris, intro48o duxit filios Israel, hoc est animas uidentium

Deum

in terra

repromissionis, id est ad uitam aeternam. De ista terra propheta dicit : Credo widere bona Domina in terra uiuentvum. £58» Iesus in Hebreo, Sot/yyr in Greco, Saluator in Latino. 459» Christus in Greco, Messias in Hebreo, Vnctus in Latino. 48; (605 Andreas ad Petrum ait : Imuenimus Messiam, qui dicitur Christus. Nam semper wnctus Christus dicitur, sicut Agustinus inquid : O (fw) Deus, (unxit te Deus tuus», quomodo si di(cer»et : (Propterea) Deus tuus», unxit te, (Q5. Deus «tuus». Hoc de deitate dicit. Sed et de incarnatione Isaias ait : 490 Spiritus Domini super me, et reliqua. Et in speciem columbae, qui in baptismo apparuit Spiritus sanctus, unctio Christi praeostenditur. Sed ista omnia secundum quod ipse ait, a Patre dicitur accepisse. Omnia inquid, tradita sunt mthi a Patre meo. Non pro eo quod in deitate minor sit Patri, sed in quan495 tum homo est Christus, minor dicitur Patri.

(6x» Tres quippe ordines in ueteri testamento inueniuntur qui un|guebantur unguentum, id est reges, prophetae et sacerdotes. Nam nullum prophetam nec patriarcha(m) inuenimus, qui istos tres ordines in se pleniter habuissent, nisi Dominus 5oo noster Iesus Christus, qui rex et propheta et sacerdos, et uerus

472 cf. Num. 15, 17 ; Eccli. 55, 1 ; Agg. 469/470 Is. 66, 8. 469 Exod. 5, 14. 479 475/476 Is. 45, 1. 474/415 I Reg. 26, 11. 474 Ps. 104, 15. Pes 484 483 Isidotus, Eyz. 7, 2, 7482 Ps. 26, 13. Isidorus, EZyz. 7, 2, 7. 485/489 Augustinus, Enarratio in Psalm. 44, 8 (ed. Isidorus, Ezyz. 7, 2, 6. Dekkers-Fraipont, CC 38, p. 499-500) ; Tract. in lIobannezm 3, 13 (ed. Willems, 493/494 Matth. 11, 27. 490 Is. 61, 1. 485 Ioh. 1, 41. CC 56, p. 74).

457» Cf. Irish Pseudo-Isidore's Liber de INumeris IV, 4o (ed. cit., pp. 163-64) : Quattuor uiros legintus in scripturis pro eorum meritis nomine Iesu nominatos ... C£. Isidore, Etym.

Ts

2,

T

appears 458-59» The derivation of the mozzina sacra in Hebrew, Greek and Latin example, with relative frequency in early Irish biblical commentaries. C£, for 591B). C£, Pseudo-Jerome (Cummeanus ?), Commentarius in Marcum (PL 30, 395-495. (1958) 19 Studies Theological in S.]., R.E. McNarzy,

TM

148

50

A

St o

SX

5

I. OVAESTIONES VEL GLOSAE, 61-65

est Deus. Dauid fuit rex et propheta. Tamen sacerdos non legimus quod fuisset. Michisedech rex Salem et sacerdos. Propheta non legimus quod fuisset. Habraham propheta iuxta quod Amalech dictum est : Redde uxorem eius quia propheta Domini est. Exorabit fro te. Et sacerdos fuit. Nam rex non legimus quod fuisset. Christus rex. Et sicut propheta ait : Dicite, filiae Sion. Ecce vex tuus ueniet tibi, et reliqua. Et illud in euangelium : Dabit illà Dominus sedem Dauid. patris eius, et regnabit in domo Iacob, et reliqua. Propheta est, sicut Moyses ait : Prophetam uobis suscitauit Dominus de fratribus uestris tamquam me ibsum audietis. Omnis, qui non audierit prophetam illam, exterminabitur de bopulo suo. Et ipse Dominus : Non est jropheta sine honore nisi in patria sua. Sacerdos est iuxta illud : Tw es sacerdos in aelermum secundum ordinem. Melchisedech. Et de hoc quod psalmista ait : Propterea unxit te Deus. Sic intellegendum est, quia pater unguens, Spiritus sanctus unguentum, Filius unctus. munus, filius muneratus.

$2 o

52

MA

55 o

53 VA

Pater

munerans,

Spiritus

sanctus

(62» Fili Dauid, fili Abraham. Quaeritur cur Dauid ante hic ponitur quam Abraham, dum longo ante tempore legimus fuisse Abraham quam | Dauid. Hieronimus dicit : Ordo $vaeposterus, sed necessaria commutatus. Quia. s? prius Habraham quam Dauid oswisset, rursus ei repetendus esset Abraam. (63» Sed quur istos tantum in capite Matheus posuit? Taliter intellegendum est, quia ad istos repromissio facta est de Christo, ut ex eorum genere procederetur secundum carnem. Abraham dictum est : In semine tuo benedicentur omnes gentes. . Quod in Isaac minime cernimus esse impletum, nisi in Christo. Et ad Dauid (dicitur) : De fructu uentris tui bonam. super sedem tuam, et reliqua. Sed isti ambo typum portant Saluatoris. (645 Abraham interpretatur excelsus $aíer widens populos siue jater muliarum gentium. Secundum historiam, ater multarum gentium dicitur eo quod angelus per imperium diuinum ait ad eum quia patrem multarum gentium posuit £e Deus cui credidisti. Nam Israel Helitarum pater est iuxta adoptionem spiritalem. Sic et Christus Deus Dominus noster after est gentium multarum, sicut Isaias inquid : T'« es enim pater noster, et Abraham nescimus, et Iacob gnorawit nos. (605» Dauid interpretatur desiderabilis siue fortis manu.

504/505 Gen. 20, 7. 506/507 Is. 62, 11; Zach. 9, 9. 908/509 Lc. r, 32. 510/512 Act. 7, 57 ; 3, 25 ; Exod. 50, 33. 512/513 Mt. 33,57; Mc. 6,4. — 514 Ps. 109, 4; Hebt. 7, 17 515 Ps 44, 8. 519/523 Hieronymus, Cormzent. in

Euang. Mattb. 1, x (ed. Hurst-Adriaen, CC 77, p. 7). 519 Mt. 1, r. 524/530 Hieronymus, Cozttent. in Euang. Mattb. 1, 1 (ed. Hurst-Adtiaen, CC "USSDri2). 527 Gen. 22, 18. 529/530 Ps. 131, ir. 531/538 Hieronymus, Comzzent. im Euang. Mattb. 1, 1 (ed. Hutst-Adriaen, CC 77, p. 7). 539/638 Is. 65, 16. 539 Isidorus, E£yz. 6, 2, 45.

I. OVAESTIONES VEL GLOSAE, 65

I49

54o Secundum historiam, desiderabilis (dicitur», quia rex bonus,

pius et mansuetus fuisse perhibetur. Et cum persequebatur a filio suo, Absalon, uel a socro suo, Saul, pacienter omnia tolerabat. Fortis manu (dicitur) | eo quod leones uinceret, et

gentes infinitimas superare discribitur. Sed melius ad Christum 545 ista interpraetatio pertinetur, sicut dixit Isaias : Venet desideratus cunctis gentibus, et reliqua. Fortis manu, sicut ipse Dominus. Nemo Potest in domo fortis (intrare et» uasa diripere, nisi rius alligauerit fortem. 545/546 Ago. 2, 8.

547/548 Mt. 12, 29.

12V

II Incipit Questiones Euangelii 4» Euangelium in cuius lingua nuncupatur ? In greca, quod in latina sonat bona adnuntiatto. (2» Pro quid (dicitur? bona adnunciatio ? Eo quod adnun; tiat uitam post mortem, requiem post laborem, regnum post seruitium, post tristitiam laetitiam. Vel alia septem uidetur adnuntiare, id est aduentum, nuntiatem, passionem, discensio-

nem, resurrectionem, ascensionem, et iterum quod uenturus est ad 1uditium. :9 (3» Quibus modis contextuntur sancta euangelia ? Id est, quattuor, praeceptio, mandata, testimonia, exempla. In praeceptis, iustitia. In mandatis,

caritas. In testimonia, fides. In

exemplis, perfectio. (4» Soledum mentis aedifitium quattuor columnae

susti-

15 nent, id est temperantia, iustitia, prudentia, fortitudo.

(5» Ponamus ergo illas uirtutes singulas singulis euangelistis. Ergo temperantia Matheum significat, qui interpretatur Donatus siue Ad?utus. Donator enim «est» et ditatur. Ille a Deo est, qui si(tem» temperat et abstinet a uiciis et vo|lunta20 tibus suis. (6» Item, iustitia Marcum significat, qui interpraetatur Excelsus mandato. Quis tam excelsus et sublimior mandato est, 2/3 Isidorus, Eyzz. 6, 2, 435. 10/13 Ps.-Hieronymus (Cummeanus ?), CozzzHent. in Einang. sec. Marcum (PL 30, 610A). 14/15 Isidorus, EZyz.. 2, 4, 6. 16/ 33 Ambrosius, De Paradiso 1, 3, 12-23 (PL 14, 279C-283D). 17/18 Isidorus, Etym. 3,9, 17. 21/22 bid. 7, 9, 22.

(X1» Cf. R.E. McNarry, S.J., The Pseudo-Isidorian *De Vetere et INovo testamento Quaestiones, in. Traditio 19 (1963) no. 1o, p. 45. Cf. supra I (445. Cf. infra,p. 198, l. 55-36. 2» C£. supra. I (455 (35 Cf. Irish Pseudo- Jerome (Cummeanus ?), Cozzentarius in Marcum (PL 30,

590A). C£. In euangelia excerpta (20) (infra, p. 217-218). Cf. the Irish GenesisApocalypse Commentary in Cod. B.N., lat. 11561, fol. 134v (s. ix med.). Cf. on this work B. Brscnorr, in Sacris Erudiri 6 (1954), p. 223-30. (45 C£. supra. I (125

(5-8? These paragraphs present a resume of the patristic tradition of the mystical relationships of the four Gospels. For example, Ambrose in his De Paradiso relates the four cardinal virtues to the four rivers of paradise : In bis ergo fluminibus quatuor uirtutes brincibales quatuor exprimuntur (PL 14, 282C) ; and Augustine in De Genesi contra Manichaeos 2, 10, 33-14 (PL 34, 203-204) and in De Ciuitate Dei 13, 21, connects the fout rivers, representing the four virtues, with the four Gospels : Quazuor eius flumina, quatuor. uirtutes : prudentiam, fortitudinem, temperantiam. atque. iustitiam |... quatuor autem paradisi flumina, quatuor euangelia. C£. lrish Pseudo-Jerome, Exp. quatuor Enang. (PL 30, 533 A). C£. supra I (12).

I3F

II. OVESTIONES EVANGELII, 6-12

I5I

quam qui pauperibus miserendi (uirtute? iustus efficitur? Vnde dicit : Dispersit, dedit bauperibus. Iustitia eius 25 manel 1n aeternum. (7» Item, prudentia Lucam significat, qui interpraetatur Consurgens uel Ipse eleuans. Quid autem prudentius alicuius uidetur esse quam qui contra aduersario et carnis inlecebris extrenuo consurgat, et de imis peccatis ad bonum se 3o eleuat ? (85 Item, fortitudo Iohannem significat, qui interpraetatur Domini gratia. Non enim aliunde sed Domin? gratia est perseuerans in laboribus. In uigiliis non deficiat. (95 Quibus aliae sunt, per quos sancti conscendunt ad alta 3; caelorum ? Id est, quattuor : timor et tristitia, amor et laetitia,

et reliqua. (105 Quibus modis diligere oportet ? Id est, tribus : spiritaliter, intellectualiter et racionabiliter. Spiritaliter, hospitalitatis exhibitio. Intellectualiter, ut sic diligamus proximum ab4o sentem sicut et praesentem. Rationabiliter, in prima et secunda. Non praesens tempus exhibitio(ne hospitalitatis» sed aeterna (uita) meritis expetitur. «11» Quibus modis contempnitur praedicatio euangelii ? Id est, tribus : timor potentium, amor parentum, commodus 45 terrenus. 412» Quibus modis praecurrit sacra scriptura ? Id est,

tribus : Praeponit. Adsumit. Confirmat. Praeponit similitutudinem. |Adsumit parabola. Confirmat sententia. 24/25 Ps. 111, 9.

26/27 Isidorus, Eyzz. 7, 9, 25.

31/32 ;bid., 7, 9, 12.

«11» Cf. Clemens, Ars Graztmatica, ed., J. 'Tolkiehn (Leipzig 1928), p. 9. Cf. J.F. KeuNzv, The Sources for tbe Early History of Ireland 1 (New York 1929), no. 344,

DP- 537-558.

13V

tz

sid JEZAOWANSE $

i^^.

2uJaut.

neus wk

Tony

35

"e

aded un. E HH;

3a Arten dn

o

ss ein gaius ke

gum

—— Ep

metérn:

Tr

5 ré

qe

f

MIROR —1

(x

cus

: JAEN TT.

E

n

p^

$

à sinc

"

nliridese in. 9s

ux

mr

Mac

ier ei

tul

ÉE--

mer

M

ES

Ae

iade

"espe dioit "arn

"

- yn"X

tego! P

'

si

ber

"

"

vi d

yt.

v

A

MP :

ns A

p

MOI

adis bs eraicupidiaa « o BIN 36d 1acte pia

-

—— ec vesinrnds. irandit

e E

«niii Zaibnobuas

. |Ww

i

(efsititu.

pr

»q uet 2

idis 5st

12

x

dL

7

AA

it

E

—

E

n "T

u

E

PREBIARVM

DE MVLTORIVM

EXEMPLARIBVS

PREFACE In a single Munich manuscript, Clm. 6302, fols. 64r-69v, transcribed in the episcopal scriptorium of Bishop Arbeo (764-784) of Freising and dating from the middle of the eighth century there is contained a curious co//lecíanea which has come down to us under the title : (Incipit) Prebiarum de multorium exemplaribus." (!) Bernhard Bischoff has described the script this way : "Die Handschrift... ist m.E., ganz von einer kráftigen, halbrunden, ein wenig gedràángten Hand geschrieben, die in der Richtung etwas schwankt und nur hier vorkommt." (?) The work is bound together with five other compositions : (1) fols. 1r-29v : Irish Pseudo-Isidore, Liber de ordine creaturarum (PL 83. 913D-954B) ; (?) (2) fols. 29v-46r : "(Incipit) Geneologrum lesu Christi secundum carnem ;" (*) (3) fols. 46v-49r : Pseudo- Jerome (Cummeanus ?), Commentarius in Euangelium Marci : (Incipit) Pauca secon (! Marcum"

(PL 30.589D-590, 591B, 598D, 599C-601B);(*) (4) fols. 40r-

64r : '(Incipit) De operibus sex dierum quando creauit Deus caelum et terram ;" (5) and (5) fols. 69r-69v : "'(Incipit) clericalis uel monachalis Sci. Hieronomi Presbiteri.'" The first four of these works are of Irish provenance. The presence, therefore, of the Prebiarum

in this collection insinuates its Irish

character. The Prebiarum is essentially a collection of miscellaneous items that have been gathered together from a variety of different

sources,

mostly

patristic

(for example,

Jerome,

Augustine, Gregory the Great and Isidore of Seville), but also from various medieval writings whose origins are now obscure. The work is catechetical in form. Short questions are posed, and answered briefly ; it is a method that finds parallels in Hiberno-Latin writings.(? Doubtlessly the Prebiarum was originally intended to be a handbook useful to the itinerant preacher, the teacher, or even to the spiritual father charged with the obligation of giving spiritual conferences or instructions. As a modest compendium of knowledge, it may have (1) C£. B. Brscnorr, W'endepunkte in der Geschichte der lateinischen Eixegese im Frübmittelalter, Sacris Erudiri 6 (1954), p. 221-222.

(2) Cf. B. Brscnorr,

Die Südostdeutscben. 5.chreibschulen und. Bibliotheken in der

Karolingerzeit x : Die Bayerischen Diózesen (Wiesbaden 1960), p. 81. Sacris (3) C£. M.C. Díaz v Díaz, l;idoriana 1. Sobre el Liber de ordine creaturarum, (Compostela creaturarum ordine de Liber edition, his and 147-66, (1953) 5 Erudiri 1972). gr C£, B. Brscuorr, Sacris Erudiri 6 (1954), p- 254-55(5) C£. ibid., pp- 257-59. NEST ey (6) C£. ibid., pp- 250-31.

biblical (7) The catechetical method was often employed by the Irish in their Psalter, edit., education. A representative example is 747 Old-Irish Treatise on 1he pp. 20-57. K. Meyer, Anecdota Oxoniensia, Hibernica Minora (Oxford 1894),

156

PREFACE

originated as a collection of various notes transcribed by a student in a biblical school. The contents are almost exclusively religious in character with emphasis on questions directly concerned with Bible study. In no sense is the work sophisticated ; it is rather simple, direct, even somewhat archaic in

spirit ; and it represents a primitive state of biblicallearning, . not touched by the intent and purpose of the Carolingian renaissance, nor does it parallel either the exegetical literature of late seventh-century Ireland or the biblical tradition of Northumbria whose outstanding representative was the

Venerable Bede (d. 735). (8) The quantity and quality of the orthographical variants in the manuscript suggest that the scribe may have worked from an exemplar older than the date of the manuscript itself (s. viii?) The following is a list of orthographical variants which is representative on the linguistic character of the text as a. whole. I. Vowel Variants : à for au : Agustinus (227). a for e : Altas (187). ad for as : adsumpsit (336). ae for a : med?ae (153) ; aelte (x96). ae for e : aeuangelio (159 ; 2603 ; 330) ; aeuangelicam (272) ; bonae (334) ; caeciderunt (250) ; caelebrare (145) ; desimilae (160) ; faere (257) ; fidae? (231); ?deoquae (286 ; 334) ; ?niquae (185) ; namquae (x51) ; temporae (151). e for ae : coherentes (313) ; eris (4) ; etas (175) ; pene (39) ; Benitentia (53) ; receptum (297) ; $remiwm (69 ; 70). e for ? : carneum (126) ; condedit (271); dalegatur (7x); doctores (261) ; porregeret (262) ; trea. (162) ; trebus (38) ; wigelat (x52). e for y : mesticgam (92). ? doubled : 7 (168 ; 179). ? for e : dinuo (237) ; ?nnotiscat (209) ; $mnotisceret (209) ; intuimur (217 ; 218) ; muscasqu? (258) ; respondimus (331). o for « : calom-

nias (92) ; conspecto (93) ; ?acolis (211). om for an : omgeli (305). 4 for o : apostulorum (177) ; uastatur (x51). « reduplicated : uwwuam (4). 4 omited : fruntur (313) ; y fore: maiyriam (273). 2. Consonant Variants : b for $ : nubQt»ia(e» (192) ; tybicum (236). b for « : prebiavum (1). c aspirate : capud (21). c for g : demercuntur (212). c for ^h : caudw (173). ch for co : choerentes (313). c? for ti : exposicio (342) o paenitencium (178) ; brobacio (280) ; quescionis (20);saciat (53 ; 54) ; tercia (147) ; wicia (53) ; wiciis (1601) ; uiciosum (285). d for t : capud (21 ; 189 ; 319) ; inlicida (326) ;quod (60 ; 65 ; 68). ds for ss : adsimulatur (27). g for c : digimus (287) ; grega (247). g after c : mesticgam (8) Obviously there is no substantial stylistic relation of this work (Prebiaruzz) to the work of Bede or to Itish pseudo-Augustine's De zzirabilibus s. S.cribiurae, to

the De XII /Abusiuis Saeculi of Itish Pseudo-Cyprian.

PREFACE

157

(02). h added : adhorabant (x46) ; habundattia (66) ; hos (x14). A om. abebat (293) ; aurire (4) ; coibenda (322); ebraica (246) ; ?storia (223). 1 added Zntollerabilia (208) ; obtullit (234). m om. : gramatica (283). nl for ll : énlcida (326). ns for ss : quadragensimarum (158). f for b : frebiarum (1) ; labide (28) ; opoedientia (300); iybicum (236). p om. : aparat (231) ; apellatrices (128) ; discertio (x20) ; sumtwum (165). om. : seuslis (78). ? added : uethimur (218) ; t om. : comamaltuntur (13). th for d. : oboethentiae (300). ti for ci : iuditit (275) ; defiiens (89) ; fatiamus (162) ; fatias (10) ; offitiwm (261) ; subplitia (2776). The following mistranscriptions may have resulted from either the poor state of the exemplar from which the scribe worked or from his inability to comprehend the text from which he was copying : aduwnunatwum (2), with -un reduplicated ; ae (323) for ea ; auerix (90) for auctrix ; carnem, (106) for carne ; dicit (158) for ducit ; dignus (289) for dicimus. Nomini (194) for Noemi; Quidem (12x ; 123 ; 261) for Qwide ( — Quad est) ; Somnaswummitatis (196) for Sunamatis ; sanct for sanctae (2); semswwm (172) for senium ; stemowi (268) for sensui. There is one lacuna in the text (203) : 'Vbi sunt infirmi ? xx. There are other deviants in the text that are worthy of attention, for example : Cauda (173) is formed under the influence (dittography) of dubiwm ; quod (270) under the influence of dicía ; and gloriam (161) under the influence of monte. Commatuntur (13) is a synthetic semideponent verb. Conceríio (117) is a. contracted form of comcertatio. ? (unorganic) is added in defenisio (210) and malei (25) and multorium (x). Id (6 ; 21 ; 31 ; etc.) standing for zd est, is normal Irish usage. Mer-

cinalis (78) is formed by the addition of adjectival -aZis to the stem mercin-. Nascunt (207), if not representing a scribal omission of the abbreviation mark, derives from

nasco (— nascor). Rectitas (226) is artificially formed by the addition of -/as to the stem recti-. Stabilitas (306) represents nominative for accusative, while angelum malum (285) is accusative for nominative. Tes in some instances is indeclinable : £res (odis (33 ; 46). Prepositional constructions are fluid and undisciplined. Per is used with the ablative : fer penitentia et confessione (29/30) ; ger apostolis (240[241) ; per wirtute (296). Pro is used with the accusative : fro quod (141), while séne (281/282) govern the accusative malum. The depressed state of the linguistic features of the text shows the strong influence of Merowingian Latin. The influence of pronounced Vulgar Latin is also in evidence. The linguistic

158

PREFACE

variants throughout the text are too well defined to represent simple scribal errors ; they are widely varied, recurring, and relatively frequent for such a small text (6 folios). At the same time the exemplar must not have been readily comprehensible to the scribe ; whether because of the character of its script or material defacement is not clear. Certain mistranscriptions can only be explained on this supposition. It seems reasonable, therefore, on the basis of language to date the origin of this work as early as the middle of the eighth century, to a period when Merowingian influence was still operative and before the Carolingian Renaissance had become organized and effective. In its general linguistic quality the Latin of the text shows a certain affinity to the Latin which was written in south-east Germany (Freising-Salzburg) at this time. There are literary parallels between the Prebiarum and certain other works that are Irish in provenance or character,

for example, Pseudo-Cyprian's De XII Abusiwis Saeculi, which can be dated 630x650 and assigned an Irish origin ; (?) Irish Pseudo-Bede's De XIIII Diwisionibus Temporum (ca. 675) and the De Computo Dialogus (ca. 675) ;(!?) the Commentary on the Catholic Epistles in Cod. Karlsruhe (Aug.) CCXXXIII (s. ix in.) which originated in late seventh-century Ireland (Lismore) ; (!) the Cambrai Homily (763 x 790) ; (??) and Pseudo-Isidore's Questiones tam de nouo quam de uetere testamentum, a late eighth-century Irish work that was prepared on the continent. (!?) But especially close is the relation between the Prebiarum and the Irish pseudo-Isidorian Leber de Numeris, a compilation that was put together in the period between 750 and 775, in south-east Germany, probably in the neighbourhood of Salzburg at a time when the Irish St. Virgilius (d. 784) was active there.(! These writings which parallel the Prebiarum are in turn paralleled by other writings which are known to have emerged in the circle of St. Virgilius. All of them are marked by one common characteristic : they are Irish either in their provenance or in the intellectual and spiritual influence which they reflect. (9) Cf. E. Dekxzns, C/auis Pairum, Sacris Erudiri 3 (1961), no. 1106, p. 244. (1o) Cf. C.W. Jowzs, Bedae Opera de Temzporibus (Cambridge, Mass., 1943), pp.

I05-1IO. (x1) C£. J. KexwEx, The Sources for tbe Early History of Ireland x (New work 1929) no. IOS, pp. 277-78.

(12) CK. ibid., x11, p. 283. (13) Cf. R.E. McNaArzxr, S.]., The Pseudo-Isidorian *De Vetere et INovo Testamento Quaestiones, Traditio 19 (1963) 37-50. Cf. infra, pp. 197-205. (14) The Prebiarum is also related to Pseudo-Bede's Co/lectanea, a work insular in origin, probably Celtic and very likely Irish. Though its manuscript tradition no longer survives, it can be dated on internal evidence to the end of the eighth century, if not earlier. C£. R.E. McNarry, S.]., Der iriscbe Liber de INumeris. Eine Quellenanalyse des pseudo-isidorischben Liber de INumeris (Diss., Munich 1957), pp. 32-33.

PREFACE

159

The Prebiarum is addressed to ''Adalfeo spiritali ... fidelique Christo ..." A closer identification of this Adalfeus is difficult, if not impossible. It is possible that the exemplar of this manuscript (Clm. 6302) was originally brought to Freising towards the middle of the eighth century in the days of Bishop Arbeo, when the episcopal scriptorium was first being organized there, and that it was brought from the monastery of Remiremont (Habendense monasterium) in the Vosges whose first beginnings were under Irish influence. In this hypothesis Adalfeus of the Prebiarum would represent Adelphus (d. 670), the third abbot of Remiremont. But the extant evidence (for example, the character of the spiritual and intellectual life of

this monastery) is not sufficient to make this relationship real and convincing. There is no supporting evidence to link Adelphus of Remiremont with Adalfeus of the Prebiarum. A conclusion, structured only on a similarity of names, would be untenable. It may be that the inscription, Adalfeo, represents a poor attempt to transliterate Greek '48eAóQ where Greek o is mistranscribed by the Latin letters eo. This manner of writing,

of transliterating Greek, in a very imperfect way, is consistent with the Irish mentality and its pronounced inclination for the Greek language which it had grasped in a less than rudimentary way. The tendency showed itself in the transcription of stray Greek words and phrases which seemed to have served no other purpose than to establish learnedness and to symbolize wisdom. That this inscription with which the Prebiarum commences, if not referring to a proper name, can be understood as asserting that "the compendium of citations from many authors was put together for a spiritual brother, and one faithful to Christ..." This interpretation, while not unreasonable,

is tenuous.

In view of the date and provenance of the manuscript, the language, spirit and style of the text, it is more than likely that the work itself originated in south-east Germany in the neighbourhood of Salzburg in the circle of St. Virgilius. In the context of the literary development of mid eighth-century Europe this locale was the one most suited to produce a work; of this kind. The Irish element was strong there at that time ; and active there was St. Virgilius, abbot of St. Peter's monastery, bishop of Salzburg and friend of Arbeo, bishop of Freising, in whose scriptorium this manuscript (Clm. 6302) was transcribed. It is not improbable, though not provable with certainty, that the ultimate origin of the Prebtarwm is to be sought in the circle of St. Virgilius who may indeed have presented this work to Arbeo, his ''spiritual brother, and one

faithful to Christ."

apiid oic fA n"

MIS iue. eati e

mei "s

i

s Mol irm

]

dá rte

enm p

í "MM e

Cc

nh

HH

"

M

2 Fra rmeititi: g qsdiiva: TEN

Ji Ferrtoota ens Teu tuy us ueteitáioogd

d

Incipit prebiarum de multorium exemplaribus Adalfeo spiritali adununatum fidelique Christo in nomine sancti Trinitatis manu enti ac poscenti interno affectu de fontibus Saluatoris aurire aquam uiuuam quae tenebros(a) erat in nubibus eris, 5 ut uideat lumen ueritatis.

64r

(15 Quod sunt sapiencia generis ? Id III, deuitare mala, facere bona, sperare premia. . X2) Vbi est uera sapientia hominis ? Sapientia uero homini inuenitur humilitas. Et quod tibi no(n) ui(s fieri ab» alio, ne 1o faítias. (35 Vbi est locus proprius in homine de quo uenit sapientia ? Id, ex natura.

I

5

2i o

(4» Vbi sunt quae commituntur sapientiam ? Id, consilium, disciplina, prudentia. Ex uno fonte fluent, id ex natura. (5» Vbi est opus uniuscuiusque ex his tribus in homine ? Sapientia inluminat. Consilium stabiliat. Prudentia astutum fecit. Disciplina firmat actum. (6» Vbi est uerus sapiens ? Ille uere sapiens est, qui se arbitratur insipientiorem | omnibus hominibus. (7» Quibus modis interrogatur omne quod interrogatur? Id, III modis: capud Hieronimum

primus modus, sic i(nter-

roga» ut docueris alium ; secundus modus, ut doctus fueris ab alio ; tertius, causa quescionis.

(8» Quibus modis dicitur omne

quod dicitur ? Id, IIII

6/7 Defensor, Liber Scintillarum XN : De Sapientia 86 (ed. Rochais, CC 117, p.86). 9/10 Tob. 4,16. 11/12 Pelagius, Exp. i4 I Cor. 1.19 (ed. A.Soutet, p. 132). 24/26 Gregorius, Moralia 23, 1, 5 (PL 76, 253BC) ; Isidorus, Sen. 2, 29, 16-17 (PL 85, 63AB).

«1» Cf. the Irish Commentary on the Catholic Epistles, originating in southern Iteland (Lismore) in the late seventh century and currently preserved in Cod. Karlsruhe (Aug.) CCXXXIII, fol. 4t (s. ix in.), supra, p. 7, l. 168/169. Cf. also B. Brscuorr, Wendepunkte in der Geschicbte der lateinischen Eixcegese im Frühmittelalter, in Sacris Erudiri 6 (1954), p. 269-70 ; E. DEkxkEns, Clauis Patrum, in Sacris Erudiri 5 (1951) no. 1125, p. 194, and J. Kewwzv, Te Sources for ?be Early History of Ireland 1 (New York 1929) 105, pp. 277-78. Cf. Paragraph (29) of the text.

(3» C£. the Irish Commentary on the Catholic Epistles in Cod. Karlsruhe (Aug.) CCXXXIII, fol. 4t (s. ix in.) supta, p. 7, l. 172. C£. supra note (15.

45» CE. ibid., p. 7, l. 172/174. «3» CF. Ioca Monachorum, in. Binsiedeln (Stiftsbibliothek) 281, p. 18 (s. viii-ix),

ed. W. Suchier, ZAdrian und Epictitus (Tübingen 1955), no. 59, p. 118. 48» C£. Irish Pseudo-Isidote, Liber de INumeris IV,34. R.E. Mc.Nally, S.J., Der irische Liber de INumeris (Diss., Munich 1957), p. 86. The pseudo-Isidorian Liber de INumeris is an Itish compilation of different materials, largely biblical in charactet, which originates in south-east Germany (Salzburg ?) in the third quatter of the eighth century, possibly in the circle of St. Virgilius (Ferghil) who died there in 484. Cf. also Pseudo-Bede's Collectanea (PL 94, 545B).

64"

PREBIARVM, 9-19

162

2; modis : aut bonum bene, aut malum malei (aut bonum male, aut malum bene». (9» Quibus modis adsimulatur anima et corpus ? Id, ferro et lapide, quia ferrum labide uincetur et ab eo acuetur. Sic anima a corpore uincetur et ab eo renouatur iterum per penitentia et 3o confessione. «10» Quibus modis data est scientia homini a Deo ? Id, IIII modis : per naturam, per legem, per prophetam, per gratiam. 4(ir» Quibus modis interrogat Deus hominem ? Id, tres modis : per dolorem, ut interrogauit Iob ; per generationem, 3; ut Abraham ; per occulta mysteria, ut Paulus. (12) Quibus modis creditur Deus ? Id, III modis : bonitate, perfectione, sempiternitatem.

(13» Quibus modis retinet(ur» homo in bono ? Id, trebus modis

: timore

pene

in futuro,

amore

Dei, concupiscentia

4o regni caelestis. (14» Quibus modis sit peccatum ? Id, III : per ignorantiam, ut fuit Paulus ; per infirmitatem, ut Petrus ; per consuetudinem, ut Iudiei.

(15» Quibus modis loquitur Deus ad hominem ? Id, II 4; modis : aut per semet ipsum aut per angelum. (165 Quibus modis dicitur pater ? Id, tres modis : natura,

doctrina, aetate. (175 Quibus modis scribitur prologus ? III, pro excusatione, pro ficilitate, pro humilitate. »» 18) Quibus modis seruus dicitur ? Id, II modis ; id, corpore et animo. (195 Quattuor naturas aqua continet. Id, mortificat, fructificat, saciat, lauat. Ita penitentia mortificat uicia, fructificat | 65r uirtutes, saciat animam, lauat sordes eius.

41/43 Gregorius, Moralia 25, 11, 28 (PL 76, 339A) ; Isidorus, Sez. 2, 17, 5 (PL 85, 620A). 44/45 Gregorius, Moralia 28, 1, 2 (PL 76, 447B).

(125 C£. the Irish Commentary on the Catholic Epistles, Cod. Karlsruhe (Aug.) CCX XXIII, fol. 2r (s. ix in.) supta, p. 4, l. 69 ; the Irish pseudo-Isidorian Lzber de INunteris IV, 23 (ed. cit., p. 82) ; and Irish Pseudo-Isidore's Qzuaesziones fam de nouo quam de uetere testantentunt, q. 20, ed., R.E. McNaArzz, S.]., The Pseudo-Isidorian *De Vetere e? INovo Testantento Quaestiones, in. Traditio 19 (1963), p. 46; infra, p. 198. ao Cf. Irish Pseudo-Isidore, Liber de INusteris YIT, 48 (ed. cif., p. 67), and the Irish Commentary on the Catholic Epistles, Cod. Karlsruhe (Aug.) CCXXXIII, fol. 2ov (s. ix in.) ; supra, p. 27, l. 934/936.

€155 Cf. Irish Pseudo-Isidore, Liber de INuzteris ll, 27 (ed. cit., p. 48). (165 Cf. Irish Pseudo-Cyprian, De XII ;Abusuis Saeculi, edit, S. Hi Texte und Untersuchungen 354, 1 (Leipzig 1909), p. 36-57) ; Itish Pseudo-Isidote, Liber de INunteris IV, 30 (ed. cit., p. 84) ; and Pseudo-Bede, Collectanea (PL 94, $42D). (195 C£. Irish Pseudo-Isidore, Liber de INumteris VII.9 (ed. cit., p. 114).

DE EXEMPLARIBVS,

5;

20-30

163

X20» Quibus modis ira dicitur ? III modis. Primus, mox suscitatur et mox sanatur. Secundus modus, nec mox suscita-

tur (nec? mox

sanatur,

et hoc genus sanabile est. Tertius

modus, mox suscitatur nec mox

sanatur, et haec contrarium

insatiabile est. 60

(215 Quod sunt uitae in hoc mundo ? Id, tres. Vita uitalis et rationabilis (ut bomo ; uita uitalis et sensibilis,» ut pecus ; uita non uitalis nec rationabilis, ut lignum. (225 Quod sunt mortes ? III. Prima, in peccato ; secunda, in exitu animae de corpore ; tertium, in (i»ntrando in paenam. 65; (235 Quod sunt genera martyri preter mortem ? Id, tres. Continentia in habundantia, largitas in paupertate, castitas in iuuentute. (24» Quod sunt dilectiones ? Id, tres. Prima dilectio nec peccatum nec premium, ut diligetur amicus uel qui donat 7o aliquid ei ; secunda, propter peccatum ; tertia, premium est, ut dilegatur Deus aut proximus. (25» Quod sunt genera cupiditatis ? Id, tres. Cupiditates

rerum proximorum, duritia in propriis rebus, et paenitentia de traditis rebus. 7 426» Quod sunt qua euolant (animae) sanctorum ad caelum ? Quattuor. Prudentia, fortitudo, sapientia, temperantia. (27» Quod sunt timores ? Id, tres. Timor seuilis, timor mercinalis, timor puerilis. Ipse perfectus est. (28) Quod (sunt? quae amat homo, qui sit in peccatis et $0 odit post mortem ? Id, tres. Diligit longitudinem uitae et uoluntatem suam et diabulum in eo quod ei consentit. (29» Quod sunt) sapientiae (genera) ? Id, III. Deuitare mala, facere bona, sperare premia. | (30» Quod sunt deceptiones hominis post exitum de cor8; pore ? Id, IIII. Demittere mundum post dilectionem suam et 83/84 Defensot, Liber 55/59 Gregorius, Moralia 5, 45, 80 (PL 75, 725BC). Sentillarum XVII : De Sapientia 86 (ed. Rochais, CC 117, p. 86).

420» Cf. ibid., YV, 32 (ed. cit., p. 85).

(21» CE. ibid., YII 6 (ed. ciz.,, p. 53). (22» CK. ibid., YV, 46 (ed. cit., p. 91), and Pseudo-Bede, Collectanea (PL 94, 542D). 423» Cf. Cambrai 619, fol. 57r (763 X 790) : Cambrai Homily, ed. W. Stokes and J. Strachan, Thesaurus Palaeobibernicus 2 (Cambridge 1963) 247. The homily otiginated in lateseventh-century Iteland. Cf. J. KeNNEY, op. £if., 1, no. 111, p. 285. (26» Cf. Irish Pseudo-Isidore, Liber de INuzteris IV, 28 (ed. cit., p. 83), where the

four catdinal virtues are seen as sustaining the perfect man. 427» CK. ibid., III, 47 (ed. cit., p. 66). 429» Cf. supra note (15.

65

164

PREBIARVM,

30-45

timere iram Domini et relinquere) et recogitationes suas per

9o

uiam et habitatio poenarum non deficientium et ipse ab eis non defitiens. 31» Quod sunt homines sancti post exitum de corpore ? Id, IIII. Euadere

mundum

post odium

eius, et demittere

calomnias eius post habitationem, et laetitiam mesticgam in conspecto Domini habere, aeterna caelestia possidere. (32» Quod sunt quae pessima sunt in hoc mundo ? Id, III. peccatoris post mortem, et demones uenientes in 9 Anima obuiam ei, et bene non deficiens ab eis in perpetuum. (33» Quod sunt qui meliora sunt in hoc mundo ? Id, tres. Anima iusti post exitum de corpore, et angeli uenientes in obuiam ei, et regnum perpetuum possidere sine fine. IO o 434» Quod sunt casus iusti ? Id, semptem. Per cogitationem, per sermonem, per naturam, per obliuionem, per ignorantiam, per subreptionem, per neglegentiam. (35» Quod sunt peruinciae sub caelo ? Id, C. (36» Quod sunt prouinciae sub caelo ? Id, L XII. (37» Quod sunt spiritus quos creauit Dominus ? Id, III. IO j Spiritus, qui carnem tegitur et cum carne morietur, ut est pecus et caetera animalia ; et spiritus, qui carne tegitur et cum carne non moritur, ut est spiritus hominis ; et spiritus, qui nec carne tegitur nec cum carne moritur, ut est angelus. (38» Quid est homo ? Id, imago Dei, animal ex corde intellegens. 439» Quid est lingua ? Fons uerborum et professio hominum. (405 Quid est hos ? Id, capacitas uerborum et exitus eorum. E I (A15 Qui(d) sunt dentes ? Factores cyborum et arma bestiarum, | et dispensatio eloquiorum. (42» Quid oculus ? Dux corporis et concertio hominum. (43» Quid est auris ? Id, intellegentia, captiuum et receptacula uerborum et uiscera cordium. I2 o (44» Quid est nas ? Id, discertio odorum uel fetorum. . 45» Quidem uox ? Id, oratio prudentium et clamor insipientium. VA

105/109 Gregorius, D/a/ogi 1, 5 (PL 71, 321).

121 quidem] Zege quidest (Quidezz est transcriptio est falsa : (dé — Quid est,)

(35-635 These paragraphs present a version of the Ioce Monachorum. €35» Ioca Monachorum, St. Gall 908, (s. viii), p. 7o ed. W. Suchier, op. ci£., p. 110.

(36? The question of the number of provinces is answered vatiously in early medieval literature, for example : Pseudo-Bede, Co/lec?anea (PL 94, $44C) : Quot sunt prouinciae ? Centum et triginta. Cf. also W. Suchiet, op. cif., no. 36, p. 38.

66r

DE EXEMPLARIBVS, 46-64

165

(465 Quidem manus ? Id, operatrix corporis, hoc est operum (potentia, utilitas et professio armarum. :2; (47» Quod est pes ? Veicula corporis, ministri hominis. (485 Quod ossa ? Vires corporum, stabilitas carneum, reparatio hominum. (49? Quia dicuntur littere ? Notitiae lectionis apellatrices sapientium suis uocibus. 139. (505 Quid est liber ? Id, conuentus memoriae», domus litterarum.

(515 (525 (53» 135 (54» (55» (56» (57» 458» (59» 140 (60» (61r) M (62»

Vbi constat fides? Id, in corde. Vbi gaudium ? Id, in anima. Vbi laetitia ? Id, iin» membris. Vbi ira ? Id, in felle. Vbi fornicatio ? Id, in renibus. Vbi anima ? Id, in corde. Vnde dicitur sapientia ? Id, sapiendo mysteria. Vnde ueniunt tempora ? Id est, de futuro. Vbi uadunt ? Id, in perpetuum. Pro quid currunt tempora ? Id, presentem. Vnde dicitur nox ? Id, nocendo lucem. Vnde dicitur dies ? Id, diuidendo inter lucem et tene-

ras.

463» Vbi tertiam, sextam, nonam caelebrare habemus ? Id, Danihel et III pueri, qui in his horis adhorabant, et in nouo testamento habemus exemplum ad i(s»tas horas. In tercia Spiritus sanctus super apostulos discendit. In sexta crucifixus est Spiritus. In nona emisit spiritum. (64» Vnde medium noctis exordium ducit orandi ? Hoc 1:0.

14;

145/149 Isidorus, De ecc. off. 1, 19, 1-2 (PL 85, 135 Isidorus, Eyzz. 11, 1, 127. 150/157 Ibid., 1, 22, 1-3 (PL 85, 759BC). 757€-158 4).

123 quidem] /ege quid est 450» Cf.the parallel in the Irish Bible commentary, Interrogationes uel responsiones Lilam de ueteri quam noui testamenti, in Lyon 447 (376), fol. 137v (s. ix) : *INT. B. ber cuius lingua est ? RP. Greca. INT. Quid interpretatur ? RP. Mezoria ... Cf. Liber Brscrorr, in Sacris Erudiri 6 (1954), p- 224-30. Cf. also Itish Pseudo-Isidote, de Numeris YIL, 37 (ed. cit., pp. 63-64). YV,14, «61» Cf. Isidote, Eyz. 5, 31, 1 : Irish Pseudo-Isidote, Liber de INumeris 659C), which (ed. cit., p. 77) ; and, Pseudo-Bede, De diuisionibus fentporum x1 (PL 9o,

Bedae emerged from "'an Irish background" at a very eatly date. C£. C.W. Jowzs, 111. p1947), Mass., e, (Cambridg s Opera de Temporibu p. 186; 462» Cf. Bede, De temporum ratione 5, 1-2, ed. C.W. Jones, op. ciz., Irish Pseudo-Isidore, Pseudo-Bede, De diuisionibus temporum 8 (PL 9o, 656A) ; and

Liber de Nunteris YN, 11 (ed. cit., p. 76). 3, 17 : Dominus autem (623) In sexta crucifixus est Spiritus derives from 2 Cot. Spiritus est.

166

PREBIARVM, 64-71

namquae temporae angelus uastatur primogenitos Aegyptiorum percussit ; et exemplo Esaie dicentis : De nocte uigelat spiritus meus ad te, Deus ; et Dauid dicentis : Mediae nocte surgebam ad confitendum tibi. Et in nouo testamento |Dominus 155

160

16 i

170

17

V^

180

dicit : Beati sunt serui illi, quos cwm uenerit Dominus, inueniat uigilantes. Et Paulus et Silas surrexerunt media nocte in carcere orare. (65» Vnde exordium dicit ieiunium quadragensimarum ? Hoc est, a Moisi et Elia. Et, ut in aeuangelio legitur : Dominus XL diebus et XL noctibus ieiunauit ; non desimilae Moysi et Eliae inter quos apparuit Dominus in gloriam monte, quando dixit Petrus : Fatiamus ibi trea tabernacula, figura resurrectionis ostenditur. (66» Vnde exemplum /7iduanis habemus ? Id, exemplum Naontwitarum sumtum est. (67» Vnde ordo j$resbiterorum sumit exord?wm ? Hoc est, a filiis Aaron. Qui enim sacerdotes uocabantur 1n. uetere testamento, lii sunt qui nunc appellantur sresbiteri. Etqui uocabantur tunc $rincipes sacerdotum, nunc episcop? dicuntur. 468» Vnde dicunt(ur) presbiteri ? Id, merito et sapientia, non aetate. Et Moyses precepit, ut (e»legerent fresbiteros ; et in Prouerbis (dicitur? ; Gloria sensuum kanicies. (69» Que est kanicies ? Caudu dubium, sapientia, ut dicitur : Kanacies hominum prudentia. est, quia non resistit tibi puerilis aetas, si fueris mente perfecta, nec tibi per diem similis etas, si fueris puer sensibus. Danael enim puer presbiteros arguit, et lesus minimum apostulorum amauit plurimum. (70» Vnde paenitencium exemplum ? Id, Iob et Dauid et alii multi. H?t uero, qui paenitentiam agebant, capillos et barbam nutriebant, u£ demonstrarent multitudinem criniwm quibus caput beccatores grauabatur. Cajilli enim fro wiciis accipiuniur. Scriptum. est. enim. : Crinibus beccatorum. suorum unusquisque constringetur. (71? Duo genera paenitentiae : unum, quando plangitur 172 sensuum] Jege senium

152/153 Is. 26, 9. —— 153/154 Ps. i18, 62.

155/156 Mt. 24, 46.

158/163

Isidorus, De eccl. off. 1, 57, 1 (PL 83, 771C). 159/160 Mt. 4, 2. 162 Mt. 17, 4. 164/165 Isidorus, De ecc]. off. 1, 42, 1 (PL 85, 775B). 166/169 IDi4., 2, 7, 1 (PL 85, 787A). 170/172 Ibid., 2, 7, 4 (PL 85, 788A). 171 Num. r1, 24. 172 Prou. 20, 29. 173/17? Isidorus, De ecc]. off. 2, 7, 4 (PL 85, 788B). 173/174 Sap. 4, 8. 178/183 Ibid., 2, 17, 1-3 (PL 83, 8o1D-802B). 182/183 Prou. 5, 221 184/186 Isidorus, Seu/. 2, 15, 5-7 (PL 83, 615AB).

(715 C£. Irish Pseudo-Isidore, Liber de Nmwzeris YI, 22, (ed. cit., P* 44).

66v

DE EXEMPLARIBVS,

71-79

167

185 quod iniquae gestum est ; | alterum, eo quod non actum est, quod agere debeat. (72» Vnde uirginitas sumit exordium ? Id, in uetere A/Zas et Hieremias et Danihel castitatis et continentiae bonum primum instituerunt. In nouo Christus capud wirgimum, jeminarum 190 autem Mara. Ipsa auerix earum. Sed tamen non sic uirginitas laudanda est ut nuptiae (condemnentur». Nubtiae enim peccatum. non suni, sed ber sollicitudinem. huius mundi, qui nubunt, legem Dei uix possunt seruare. (73» Vnde uiduarum exordium ducit(ur) ? Prima, Nomini 195 intellegitur, e£ widua ad quam Helias missus est, et (uidua) Somnasummitatis, quae solebat Heliseum suscipere, et aelie multe. /» nouo uero Anna rima widua legitur, que Iesum cognou. (74» Vel (quare cultus» martyrum aut sanctorum colitur ? 200 Id, antiqui patres ordinauerunt pro tribus causis : prima, ut

67*

excitamur ad imitationem eorum ; secunda, meritis consoctemur ; tertia, ut orationibus eorum adtuwuemur.

(75» Vbi sunt infirmi ? x«« (76» Qui uindicant patrem mortuum, antequam nati fue205 rint ? Hoc est, serpentes. Quia pater mortuus fuit generando per linguam, et filii occidunt matrem nascendo qu(i»a rumpendo matrem nascunt serpentes. (77» Duo sunt intollerabilia in erroribus hominum : Presumptio, antequam ueritas innotiscat et, postquam innotisce210 ret, defenisio presumpte falsitatis. (78» Duo genera de auibus discernuntur iacolis; aliud genus sub aqua, aliud in aere uolunt. Sic sunt homines. Alii demercuntur temptationibus uel persecutionibus. Alii caelo adpropinquant. Petrus uero cum induebatur in Domino, non 21; demergatur inter undas ; cum uero (dubitabat», tempestate dimersus est. Sic et nos (quando)? magnitudinem temptationum intuimur, dimergimus. Cum uero Deum per temptationem intuimur, ad eum uethimur.

479» Quae sunt tertia muta (quae) 220 (sapientiam) ? Id, mens, oculus, littera.

dicunt

| hominem

187/193 Isidorus, De ecc]. off. 2, 18, 1-2.4 (PL 85, 804B-805A. 805D). 199/202 ILid., 1, 35, 1 (PL 83, 770^). Ibid.,2, 19, 1 (PL 85, 807BC). Isidorus, Eyz. 12, 4, 11.

194 Nomini] /ege Noemi 190 auerix] Jege auctrix 187 Alias] /ege Elias 219 dicunt] /ege docent Somnasummitatis] /ege Sunamitis

194/198 204/207

196

«36» C£. Gregoty, Moralia 15, 15, 19 (PL 75, 1090À) and Pseudo-Bede, Co/Jectanea (PL 94, $40D). «79» Cf. Pseudo-Bede, Co/lectanea (PL 94, $45C) : Quae sunt. muta, quae. docent

sapientiam in corde bominis ? Eist mens, oculus et littera.

67*

168 (80»

canonica

PREBIARVM, 80-84 Quod

sunt

partes

istoria, in qua narrantur 22

VA

scripturarum ? Id, IIII.

diuina, in qua predicatur uita futura. facta rerum.

Prima,

Secunda,

Tertia, numerus,

in

quo intellegantur signa et sollemnitates diuinae. Quarta, gramatica ars, scientia (litterarum) et (Qu»erborum, per quam intellegitur rectitas loquendi dicendique ratio. «81» Quid in diuinis libris diligendum est ? Agustino dicente, cum 4in)» diuinis libris legamus, id in ipsis dilegamus, ut certum est, eum dixisse quem legamus. Si autem latet, quod

circumstantiae scripturae consonat, dilegamus. Quodsi hoc non aparat, quod tamen Catholicae fidaei conuenit, dilegendum est. (82» Quare nos ieiunos corpus Domini accipimus, cum Dominus pro nobis non mane sed post caenam in uespere ob25 tullit, quod significat finem mundi. Proinde non commumnicauerunt apostoli ieiuni, quia necesse (erat ut pascha illud. tybicum anie injpletur, et. dinuo ad. uerum. oasche sacramentum transire(nt». Hoc in ministerium factum est, quod. non accipiebant apostoli zewn;. Ab wniuersa autem aecclesia a ieiuniis 24 o semper accipitur. Sic enim placuit Spiritu(T» sancto fer apostolis, ut n honorem nos Christiani acciperimus $rius Dominicum corpus quam, caeteri cybi, el seruatur nunc ab uniuersa ecclesia. (83» Quid primum scriptum est in nouo testamento ? Et qui scripsit ? Et in qua lingua scripsit ? Et in quid scripsit ? 24 5 Hoc est titulus in cruce Christi, quod scripsit Pilatus. In ebraica scriptum est : Annun Basilion Toon Martyrion. In grega dicitur : Visa Malchus Iudaeorum. Et in latina hoc dicitur : H?c est Iesus Christus vex Iudaeorum. (845 Quare redempti sunt homines de peccato primi hominis 250 et non redempti sunt angeli, qui caeciderunt per superbiam ? Id, quia Dominus cognouit figmentum generis humani, quod fragilis erat, ut dicit in psalmo : Ijse cognowit figmentum nostrum. | Recordatus esi quoniam ulwis sum. Angeli non creata est fragilitas in eis. Ideo non sunt redempti, ut Pelagius Quia utilitate creata(e) sunt inferiores creaturae, quae A dixit. offendunt homini, intellegendum est, quod propter uindictam super hominem sunt facte inferiores creaturae, id bestiae faere muscasqui ueninosas. Qui eleuauit se homo contra Dominum 25 o

VA

227/232 Augustinus, De Genesi ad lifferam 1, 21, 41. — 233/242 Isidotus, D« ecc]. off. 1, 18, 2-3 (PL 85, 754C-755 A). 248 Mt. 27, 57. 252/253 Ps. 102, 14.

80» CE. ibid. (PL 94, 543D-544A), and the Irish De cozzputo (PL 90, 6474). (855 This interpretation of the suprascription of the Cross in the three langu-

ages, with its peculiar Hebrew and Greek words, occuts in one form ot another in the Hiberno-Latin tradition. Cf. B. Biscnorr, Das griechische Element in der abendJándiscben Bildung des Mittelalters, in. Bygantinische Zeitschrift 44 (1 951), pp. 27-55.

68r

DE EXEMPLARIBVS, 84-89

169

in superbia, et humiliauit eum Dominus ut licet (sit superior? 260 inferiores creaturae non potet de se (e»xcutere. (85» Quidem doctores offitium ? Hoc est, primum ut lapsis manum porregeret ; secundum, ut errantibus uia Domini iter ostenderet ; tertium, ut se ipsum saluum faceret, ut aeuangelio Dominus dixit : Qui autem fecerit et docuerit sic homines, hoc 265 magnus uocabitur 1n regno caelorum. (86» Quid cauendum est sapienti ? Vt Hieronimus dixit : Prudens lector, caue ne substitutiosam. intellegentiam, ut mon iuo stenoui adiemperes scripturas, sed scripturis dungas sensum twwmn, ui intellegas quo sequatur, quia lector uitiosus est qui non 270 intellegit uerba eodem sensu quod dicta sunt. (87» Qui(d» condedit Deus ante omnem diem et ante omnem tempus ? Iudas, ut Isiderus dixit. Id, in aeuangelicam creaturam et informam matyriam. Id, prima massa de qua facte sunt creaturae. 27; (88) Interrogatio. Quid erit post diem iuditii ? Hieronimus dixit. Post diem iudicii erunt impiorum aeterna subplitia, iustis uero 44/a aeterna sine fine, metwm deinceps non habentes ruinae. (89» Interrogo. Quare dictum est : Fecit Deus omnia «alde bona ? Vnde ergo malum ortus est ? Vt Agustinus dixit, res-

28o pondimus. Malum uero nature non est, sed probacio bonis hoc nomen accepit. Denique bonum potest esse sine malum. Malum non potest esse sine bono nec potest esse malum, ubi non fuerit bonum. Ac per hoc dicimus et angelum bonum et angelum

malum

et hominem

bonum

et hominem

malum,

sed

285 bonum, quod angelum malum «habet, |est ali;quod uiciosum (d»eoquae quando dicimus natura(m» laudamus ; quando dicimus malum, non natura(m) sed uitium, quando dignus bonum, natura(m) deprehendimus.

267/269 Hieronymus, Cozzent. in Euang. Mattb. 1, xo (ed. 264/265 Mt. 5, 19. 271/274 Isidorus, Senz. 1, 10, 3-4; 1, 8, 6-7 (PL Hutrst-Adtiaen, CC 77, p. 72). 275/27? Hieronymus, Cozzzzent. in Euang. Mattb. 4, 25 85, 554B ; 549C-550). 279/288 Augusti278/249 Gen. 1, 31. (ed. Hurst-Adriaen CC 77, p. 244). nus, Enchiridion 4, 13 (ed. Evans, CC 46, p. 54/55).

261 quidem] /ege quid est 287 dignus] /ege dicimus

268 stenoui] Jege sensui

272 ludas] /ege Duas

487» The Irisb Liber Hymnorum 1 (ed. J.H. Betnatd and R. Atkinson, Henry Bradshaw Society 13 (London 1989), p. 67) contains the following gloss : 74e ozzttem diem et omne tempus condidit Deus angelicam creaturam et informem materiam. Isidorus dicit. 'This may be a reflection of the pseudo-Isidorian, De eccl. dogmatibus 1o (PL 85, 1230D-1231A). Cf. Pseudo-Isidote, Liber de Numeris YIL, 4 (ed. cit., pp. 52-53).

68v

170

PREBIARVM,

90-92

(90» Interrogo. Primus homo mortalis aut inmortalis fuit ? Agustinus dixit, quod mortalis fuit secundum aliam causam et inmortalis secundum aliam causam. Tale corpus abebat primus homo quale non est (spiritale) sed sine peccato. Non enim habebat legem membris swis vepugnantem legi mentis. Sed utique meruit (hanc) post preuaricationem. Igitur ani29 5 male corpus habuit Adam, sed non senesceret nec deficeret per illius ligni uirtute, quo sustenebatur, quod in paradisi lignum uitae nomen accepit, quia propter Dei preceptum seruasset, oboethentiae merito in illud corpus spiritale, quale sanctis in surrectione promittetur, postmodum commotan300 dum. Ac per hoc poteris non mori, si Deo pia opoedientia 290

choersiset. Non enim sic factus fuerat, ut non possit mori, sicut et ceter(ae» naturae, que omnino mori non possunt, sed ita

oboedientiam mortalem fecerit. (915 Interrogo. Omgeli si aequalis animae, quales creati 350 I» sunt ? Et sic aequalis, cur non omnes firmi et stabiles fuerunt ? Si uero inaequales, quo merito alii prescientiae suae stabilitas accipere meruerunt ? Alii futurae suae ruinae casum minime preuidere potuerunt. Omnes quidem angeli aequales create sunt. Sed, cadentibus illis per superbiam, caeteri Deo pia oboedientia coerserunt, accipientes certan scientiam suae stabilitatis. Quod illi numquam habuerunt, quia si fuisset gratia Dei in omnibus circumdata, numquam potuissent cadere ac beata uita quia fruntur Domino choerentes. (92» Quomodo intellegendum est quod dicit Dominus in 31 Genesi : Faciamus hominem ad imaginem et ad similitudinem bo]

nostram ? Id, in mente, hoc est in ratione et intellegentia.

320

352 A

| 69*

Ipsa itaque mens, quando cogitat ea, quae non sunt aeterna, (mago Dei non est». Tunc in imaginem Dei dicenda est cogitando aeterna, ut dicit apostulus : Vir non debet uelare capud suum, cum sit ?/nago Dei et gloria Dei. Id, quantumcumquae se extenderit in id quod aeternum est, quanto magis inde formatur ad imaginem Dei. Et ideo non est cotbenda, ut se inde conteneat ac temperat. Quando uero ae quae sunt temporalia, agit, uel cogitat quae sunt temporalia, mulier appellatur. Tunc non est dicenda imago Dei et propterea debet uelare caput suum, ne nimium sit ad (inferiora progressio. Et cum licet, agit. Inlicida concupiscit.

289/303 Augustinus, De Genesi ad litteram 6, 25, (ed. Zycha, CSEL 28, 1, p. 197). 293 Rom. 7, 23. 304/313 Augustinus, Enchiridion 9, 28 (ed. Evans, CC 46,

p. 64/65). 314/327 Augustinus, De Trini/ate 12, 9-10 (ed. Mountain-Glotrie, CC 50, p. 325/329). 315/316 Gen. r, 26. 319/320 1r Cor. 11, 7. 325 Ibid.

304 omgeli] corr. iz angeli

313 ac] /ege a

DE EXEMPLARIBVS, (93» Quomodo

93

I2

dicuntur omnia walde bona esse, dum dicit

Christus : Nemo bonus nisi solus Deus ? Respondimus quod 350 homo sit bonus. Idem ipse Dominus in aeuangelio dixit : Homo bonus de bono thesauro cordis sui frofert bona. Sed ut hoc diceret : Nemo bonus nisi solus Deus, Mli scilicet respondebat qui uitam aeternam ab eo querebat, illi qui (eum» tantum hominem arbitrabatur, dicens: Magister bonae. Ideoquae sic 5355 respondit, dicens : Qwu2(d» me dicis bonum ? Nemo bonus misi solus Deus. Id, istam formam adsumsit tamquam cernis, quam uidebunt boni et mali, pii et impii. Non erit eis in bonum qui male agunt. Ergo non me dicas bonum secundum hanc formam quam uidebunt illi qui conpunxerunt. Est alia forma, quam 34o non uidebunt impii, quam non uidebunt nisi iusti. Secundum hanc formam bonum erit) eis, qui digni fuerint me uidere. Deo gratias semper. Amen. 34; Testamenti. 328 Gen. 1, 31. 329 Lc. 18, 19. 336 Lc. 18, 18-19.

Explicit exposicio ex Vetere

331 Mt. 12, 55.

332 Lc. 18, 19.

334/

493» Cf. Augustine, Enarratio in Psalpt. 102, 8 (ed. Dekkers-Fraipont, CC 40,

p. 1458).

Aibeegjm n

W—— "weI ixger

(s

-"

M

que

M

LPPEROR.

"P

Eee:

uds

d i:

ee.

i

du

Ee:

Amet

HOSTE"die ip

fà

y?»

yis ad

mar

OHADESSER

c

n tH oM uel MH

Er

-

pamd

sais v

) IRMARMTT IL

E

DIES DOMINICA

PREFACE One of the most fantastic of the Christian apocrypha is the

so called Carta Dominica, the Lord's Letter, (*) which Christ is

supposed to have composed in letters of gold, even in his own Blood, and let fall at one of the principal shrines of Christendom, for example on the tomb of St. Peter in Rome or in the holy places at Bethlehem or Jerusalem. The theme of the letter, which by its form and content was intended to be accepted by the Christian world as a special revelation from heaven, is a strict command of Christ under penalty of divine punishment to observe and keep holy the Lord's Day by prayer and abstinence from wordly preoccupations. (?) The importance of the letter in the history of the cultural development of Christian literature is attested by the vast number of different versions and recensions of it which are preserved not only in Greek and Latin but also in the vernacular languages of both Orient and Occident. (?) The existence of this curious document can be traced as far back as the late sixth century, to a letter of Licinianus, bishop of Carthagena at the end of the sixth century, which he had directed to a certain Vincent, bishop of the island of Ebusus. (*) Unfortunately this letter of bishop Licinianus neither reproduces nor describes the contents of the Carta Dominica, as it was then known ; nor

does it throw any light on the identity of its author, the place of provenance or the time of composition. () The most probable place of origin is the West, probably Africa, Spain or Rome, since the association of the letter with Jerusalem and Bethlehem seems to represent a later tradition ; and, it is less likely that the author, if he were Oriental, would conceive the letter as dropped by the Lord in Old Rome, the center of Occidental Christianity. (9) The first important evidence for the diffusion of the Carta (1x) The Cara dominica is also related to the apocryphal letter of Christ to Abgat which was also known to the Old Irish. Cf. J. Kexwzx, Sources for tbe Early History of Ireland Y(New Yotk, 1928), pp. 713 ; 718 ; 719. (2) The various versions of the letter differ somewhat in form and content. C£. H. DErEHAYE, Note sur la légende de la lettre du Christ tombée du ciel, Acad. Royale de Belgique, Bull. de la Classe des Lettres (Brussels, 1899), pp. 171-215. (3) M. BrrrNER, Der vor: Hinimel gefallene Brief in seinen morgendlandischen Versionen und Reyensionen, Denkschriften der K. Akad. der Wissenschaften zu Wen, Pbilos.-bist. Klasse 51, x (Vienna, 1906), pp. 1-240 ; E. RENorR, Chris! (Lettre du) tombée du ciel,, Dict. d'arcb. chrét. et liturg., 5, x (Patis, 1913), c. 1534-1546. (4) Epist. 5 : Ad Vincentium Epis. Ebositanae insulae (PL 72, 699-700) ; H. DErEHAYE, 0f. cif., pp. 174-175.

(5) The judgment of E. RENOIR, op. ci£., p. 1535, on this matter though made sixty years ago, is still sound : Nous ne pouvons, en l'état actuel de nos connais-

sances, déterminer ni l'auteur, ni la date, ni le pays d'origine, ni le contenu primitif

de la lettre du Christ." (6) H. DELEHAYE, op. cif., pp. 207-12. It is by no means certain that the Car/a:

176

PREFACE

Dominica in medieval Europe is found in the Acts of the Lateran Synod, held by Pope Zacharias on October 25, 745, to examine the charges against the lrish bishop, Clement,

and the Frankish bishop, Aldebert, who had both been denounced to the pope by St. Boniface. (?) At this Synod, the priest, Denehard, read to the assembled Fathers from *''a letter, used by Aldebert, which he declared was from Jesus and had fallen from heaven." (3) The Acts of this Synod unfortunately cite only a small portion of Aldebert's copy of the

Letter of Christ ; and, on the basis of this meager evidence, it

is impossible either to date it, establish its provenance or determine its exact relation to the universal tradition of the Carta Dominica. (?) Further evidence of the persistence of this apocryphal document in the West, even after its condemnation by Pope Zacharias at the Lateran Synod, (19) is the prohibition of letters fallen from heaven which is contained in the A4monitio Generalis issued by Charles the Great on March 23, 89. (! : e T" Dominica, under the name Eistil Ísu, was well

known to Old Ireland. A version of it is preserved in the Cán Domnaig, (12) a text which belongs to the Old Irish period and which can very probably be dated about 830 or somewhat earlier. The Cán Domnaaig in the broadest sense of the word contains three parts which are interdependent : (1) The EPistil Ísu (13) on the observance of Sunday ; (2) three examples of supernatural punishment for the transgression of Sunday; (3) the Cdin Domnaig, in the narrow sense of the word, a highly technical law tract. It is with the E$istil Ísu or the first part of the Cdin Domnaig that this study is chiefly concerned.

- The text of the Efistil Ísu tells that the Law of Sunday

dominita originated in the West. C. Scmwripr, Fragment einer. Schrift des MártyrerBischofs Petrus von. Alexandrien, Texte und Untersucbungen 20 (Leipzig, 1920), pp. 4-46, presents strong evidence for the Eastern origin of the Letter. (7) J. HAnpviNvs, zActa Conciliorum » (Patris, 1714), pp. 1936-1958 ; A. Hauck, Kirchengeschicbte Deutschlands x (Berlin, 1954), pp. 515-517. (8) J. HARDVINVS, 0p. £i/., 3, p. 1959 ; J. HErELE and H. LecreRcQ, His/ozre des Conciles 3, 2 (Patis, 1910), p. 878.

(9) On the basis of the evidence, it is impossible to construct any direct relationship between the Letter of Aldebert and the E7s7o/a Iesu, published by S. Baluzius, Capitularia regum Francorum 2 (Patis, 1780), pp. 1396-1399. Cettain aspects of the latter document suggest Irish influence. (10) After hearing the letter of Aldebert read and before condemning it, Pope Zacharias sagely rematked : **Pro certo, fratres carissimi, iste Aldebertus in insaniam est conuersus." Cf. J. HARDVINVS, 0p. cif., 3, 1939C. (1x1) W. Scuurrz, Tzronische Miscellen x : Worm Himmel gefallene Briefe, lNeues ZArchiv 15 (1890), pp. 602-605. (12) The Cdin Doznaig is one of the fout laws of Old Iteland Cf. The Mattytology of Oengus the Culdee (ed., W. Stokes, Félire Oengusso, Henry Bradsbaw Society 29 [London, 1905], p. 210) and the Gloss on Colman's Hymn (ed., W. Stokes and J. Strachan, Tesaurus Palaeobibernicus 2 [Cambtridge, 1903], p. 306).

(13) J.G. O'Kzzrrz, Cin Dozznaig, in. Eriu 2 (1905), pp. 189-214.

PREFACE

Xy

was given to Conall MacCoelmaine, abbot of Inis-Coel towards

the end of the sixth century, while he was on pilgrimage to Rome. He transcribed the Letter of Jesus with his own hand and brought it with him back to Ireland." (!*) But it seems more probable that the letter made its way into Ireland from the Frankish Kingdom about the year 81r, at the time that the Céli Dé arrived in that island. This ''time accords better with that from which, on grounds of probability, the vogue of the letter in Ireland may be dated ; and, the development of

a stricter Sabbatarianism appears to coincide with the institution of the Céli Dé.'* (19) The Cán Dommaig, though itself composed in Old Irish, undoubtedly rests upon a Latin tradition, at least as far as the Ejistil Ísu is concerned. Four Latin manuscripts, Orleans 221 (193), BN. lat. 3182, Vat. Pal. lat. 220, and Vat. Reg. lat. 49, incompletely published by the late André Wilmart, (19) present three Hiberno-Latin versions of the Caría Dominica which may represent a source of the Eistil Ísu or, at least, examples of the Latin dissemination of this Old Irish version of the apocryphal Carta Dominica. These texts, products of a distinctive religious culture are certainly of Celtic origin, probably Irish but possibly Breton. : The first text, printed below as Document I, rests on two manuscripts, Orleans 221 (193) and BN. lat. 3182. The former from Fleury, written by a certain Iunobrus, is characterized by

B. Bischoff (!?) as a Breton manuscript which can be prudently dated about the year 800. It represents, therefore, a tradition

of the Efistil Ísu which is somewhat earlier than that which

is found in the Cáin Domnaig. In addition to various collections of canonical decrees, e.g., the Canones Wallict (pp. 206, 212), the codex also contains the canons of Adamnanus

(p. 212 : Incipiunt canones Adamnani : Marina animalia... non, veditur ro eo) (1$), and an account of the creation of the world which depends on the Book of Enoch. (!?) The text, Dies dominica, is found on pages 21 and 22 of the codex. The second manuscript of Document I, BN. lat. 3182, the (x4) Cdin Domnaig 1, 20, 21 (O'KEEFFE, op. ci/., pp. 192 ; 195 ; 202; 203). (15) J. KENNEx, op. cif., 1, 477(16) A. WirManT, Catéchises celtiques, "Analecta Reginensia, Studi e testi 59 (Rome,

1933), pp- 29-112.

j

$t

X

:

(17) B. Biscnorr, Wendepunkte in der. Geschichte der. lateinischen Exegese im Frübmittelalter, Sacis Erudiri 6 (1954), p. 274. C£. L. BrerER, The Irisb Penitentials, Scriptores Latini Hiberniae 5 (Dublin 1965), p. 12. (18) F.W.H. WASSERSCHLEBEN, Die Bussordnungen der abendlándischen Kircbe (Gtaz, 1958),

p. 120.

j5n The authof's conception of creation, inspired by the Book of Enoch, is not teptoduced here. It is found on pp. 21-22 of the Orleans manusctipt and on pp. 1718 of the Partis manusctipt : *Die prima, id est dominica... Discite a me, quia mitis sum."

178

PREFACE

Codex Bigotiamus (s. x?), also of Breton origin, was formerly preserved in the monastery of the Holy Trinity at Fécamp from which it passed at a later date into the possession of Jean Bigot. The codex contains some marginal and interlinear glosses in Old Breton and on p. 355 mentions in a partly effaced inscription the name of the scribe : "Discipulus Maeloc conscripsi ego hunc (?)..." Actually this manuscript, called the Collectio canonum F'iscannensis, contains a portion of a corpus iuris canonici of a. distinctly insular character. Among other legal items, it is made up of the Canones Adammami, the Sinodus Aquilonalis Britanniae and the G9/dae PaemienHale. (?*) The text of the Dies Dominica which appears on page 17, shows signs of a direct, though remote, dependence on the tradition of the Dies dominica represented by the above mentioned Orleans codex from Fleury. Document II is preserved in one manuscript Vat. Pal. lat. 220 which dates from the early ninth century. Both script as well as illuminations represent a late example of a firm, rough Anglo-Saxon hand stemming from the region of the Middle or the Upper Rhine. In the tenth century the manuscript was certainly in Lorsch ; but there is no convincing evidence to show that it was transcribed there. It is essentially a collection of homilies of various character and origin, e.g. : '"Predicatio (Bonifacii) de die iudicii" f. 16r ; "Dicta sancti Effram"' ff. 22r ; 33r ; "Sancti Faustini dicta" f. 63r ; "Beati Agustini de natale

domini" f. 67r ; and different other anonymous sermons which here and there reflect insular influences. The numerous points of convergence between Document I and the other two texts (Docs. I and III) as well as a similarity in structure and style show that all three express and share in a common tradition. The text of the Dzes dominica is found on fols. 60v-61v of the manuscript. The Vatican Codex, Reg. lat. 49, printed below as Document III, is the work of a scribe or author known as Guilhelm, and

can be dated as late ninth or early tenth century and is also Breton, perhaps Welsh. The script, a remarkable combination of Carolingian minuscule and insular abbreviations, seems to confirm the probability of Breton origin. The manuscript contains the only extant copy of the Caftechesis Celtica, a collection of homilies, intended for liturgical use in a Celtic setting. Since its contents are composite in nature, it is impossible to date the work as a whole, though beyond doubt some of the component pieces of this collection are authentic speci-

(20) Cf. the Cafalogue général des manuscrits latins 4, Bibliothóque Nationale, Paris

(Paris, 1958), pp. 302 ff. I am indebted to Rev. J.C. Wey, C.S.B., for bringing this manuscript to my notice. Cf. L. BrELER, of. c//., pp. 12-13.

PREFACE

179

mens of early Celtic piety and representative of its oldest and purest traditions. (?!) These texts are resumés not only of the apocryphal but also of the Christian tradition of the wonders which Heilsgeschichte testifies were enacted by the Lord on Sunday. The proximate source of inspiration is undoubtedly the Carta Dominica whose spirit and content they clearly reflect. Together with the apocryphal account of the creation of the world which is built on the Book of Enoch and is found immediately after the Dies dominica in both Orleans 221 (193) and BN. lat. 3182, the description of the eight consistencies from which Adam was created, which is presented in Vat. Reg. lat. 49, offers a testimonial to the tradition of the apocrypha in the early ninth century.

In connection with the three documents presented below, certain relations between them and the Eistil Ísu, the Latin Fathers,

Jerome

and

Isidore,

the Carta

dominica

and

the

apocryphal gospels are noted. These relations are to be regarded partly as sources, partly as parallels, which reveal the compendious character of the documents and their dependence on tradition. The author's use of Scripture requires no special notice. Though both documents reflect the religious thinking of the early medieval Celtic peoples, the Bretons and the Irish, it is impossible on the basis of the evidence to determine the precise character of the relation of these documents to the literature of these lands of which the E$istil Ísu is an example. It is not at all clear whether they represent, especially Document I, the basic source material from which the compiler of the Eistil Ísu worked ; or, whether they are nothing more than examples of the Latin transmission of the E$istil Ísu back to the continent in the course of the ninth century ; or, whether they represent a branch of the common tradition from which both they and the Ejistil Ísu ultimately stem. (22) (21) With due respect to Dom Wilmart's scholarship, his edition of the Cazecbesis Celtica should be reworked with proper care for the source analysis and the reptoduction of the complete text. A careful study of the whole work will yield remarkable conclusions on the spirituality of the Old Celts (Irish ?). My edition of this wotk is nearing completion. (22) R. PnuresscH, Quelle und Abfassungszeit der. Sontagepistel in der. irischen Cdin Doznaig, Modern Language Review 2 (1907), pp. 138-154, has tried to illustrate some ofthe relations of the Cin Dornaig (Zerminus a quo 830). He believes that it is related to Pehtred's Homily 44, nos. 215-26 and that both are in turn related to some common Latin ancestor such as the Epzszo/a de die sancto dominico, found in Clm. 9550 (s. xi).

CONSPECTVS CODICVM I OnrÉANs, Bibliothógue Municipale 22x (193), s. TX vo Panis, Bibliotbéque Nationale, lat. 3182, s. X. II CrrrÀ nEL VartCANO, Bib/iotbera Apostolica, Pal. lat. 220, s. IXIII

CirrÀ preL VaricawOo, Bibliotheca Apostolica, Reg. lat. 49, s. IX/X

I Incipiunt uirtutes quas Dominus dominica die fecit.

Diem autem dominicam primam diem esse dubitari non potest, quia scriptum est VI diebus factum esse mundum et in septimo die requieuise Deum. Quem septimum diem sapatum 5; appellauit. Quomodo mater Domini inter omnes mulieres principatum tenet,

ita et in ceteris

maior est. Dominicum 1o diem.

Dominicum

diebus

omnium

dierum

dominicus

autem non octauum appellamus sed primum exordium

omnium

dierum continet, et resur-

rectionem renouat. . Die uero dominica Christus cum latrone paradisum reserauit.

:15—

Die uero dominica dixit Christus ad angelos : Aferite portas vustitzae. Et ingresus in eas confitebor Domino. Die uero dominica sinagoga Iudeorum fugit. Et in die dominica nata est eclesia. Die uero

dominica

Dominus

noster resurrexit

a mortuis,

20 tertia die. Die uero dominica natiuitas Domini. Die uero dominica misit Dominus Spiritum sanctum apostolis. E codicibus "Aurelianensi 221 (193) (— O), e£ Parisino latino 3182 (— P). 4 requieuisse P sabbatum P v ita] oz. O dominicus] oz. O 8 maiorem O est] oz. O 11 exordium] exottum O 13 domina O 15 ueto] ozz. O 16 et] oz;. O 17 ueto] oz. O sinaggoga P 18 ecclesia O 19 uero] ozz. O 21 uero] oz. O 22 uero] oz. O dominus] deus O

1 The expression : zir/ues ... feci?, is from the Vulgate, e.g. Mt. 13, 58 : INon fecit ibi uirtutes multas. 2 Isidorus, De eccl. off. 1, 25, 5 (PL 83, 761B). The first day of creation is obviously Sunday. Ciz Domnaig 15 (ed. O'Keeffe, p. 199). 3/4 Isidotus, /or. c7. ; Exod. 20, 11 ; 31, 17. 4/5 Isidorus, EZyz. 6, 18, 17. 6/8 Hieronymus, Tractatus in die dominica Paschae (ed. Morin, CC 78, p. 545, l. 14/16). 9/10 Isidorus, De ecc/. off. 1, 24, 1-2 (PL 83, 760C) ; E£ym. 6, 18, 21. According to St. Isidore, Sunday is both the first and the eight day. 11/12 Hieronymus, o.c. (ed. ci., p. 546) ; Isidorus, EZyzz. 6, 18, 19-21. 13/14 Hieronymus, /or. cif. 15/ 16 Ps. 117, 19. 27 ;Hieronymus, o.c. (ed. eif., p. 547, l. 63/64) ;Cdin Dormnaig 15 (ed. O'Keeffe, p. 201). 17 Hieronymus, Traczafus in die dominica Paschae (ed. Morin C61782p955951045/: D35453142 29): 18 Hieronymus, Tracfazus in die dominica Paschae (ed. Morin, CC 78, p. 545, l. 20). 19/20 Isidorus, De ecc. off. T, 21 Cáin 25, 5 (PL 85, 761B) ; Cdin Dornaig 7 ; 15 (ed. O'Keeffe, p. 195 ; 201). Domnaig 15 (ed. cit., p. 199) ; The ZAssumption of tbe Virgin 57 (ed. M. James, The "Apocrybhal New Testament [Oxford 1953], p. 206). 22/23 Isidorus, De ecc/. off. 1, 25, 3 ; Cdin Dorznaig x5 (ed. cit., p. 201).

DIES DOMINICA I

182 25

Die dominica diuisit Dominus mare rubrum. Die dominica fecit Deus mirabilia in Cannan Galileae.

Die dominica de V panibus et duobus piscibus (Dominus V milia hominum satiauit).

de celo XL annos

Die dominica, prima die, pluit manna

30

in heremo. Dies uero dubium est.

dominica

26 die dominica] oz;. P

initium

28 annis P

dierum

esse

30 dies] die P

omnium

non

34 est] oz. P

24 Cdin Dorznaig x5 (ed. cit., p. 199). 25 ibid. 26/27 Isidorus, De eccl. off. 1, 25, 3 (PL 85, 761B) ; Cdin Domnaig x5 (ed. cit., p. 199). 28/29 ibid. 30/31 Isidorus, De eccl. off. 1, 25, 3 (PL 85, 761B). It is Irish usage that a literary piece terminate as it began.

II Quare) in hac die creata sunt omnia, id est celum et ter- 6ov ram, mare et omnia, quae in eis sunt, dum dixit in die quo

creauit Deus omnia (simul ideo» que non diui(sibt opera? Quod diuisit sermone, quod potuit Deus facere momento, 5 diuisit scriptura per tempora. Dies dominicus, dies letus, dies beatus, dies uenerabilis, qui

conueniunt ad aeclesiam plebis ! In die dominica creati sunt angeli et archangeli ab ore Dei — uirtutes et potestates, principatus, dominationes, throni, 10 cerubim et seraphim. In die dominica resedit arca post diluuium. In die dominica erupuit populum suum de Egypto et transtulit per marce) rubrum in desertum. In die dominica pluit manna de celo per XL annos propter 15 Israheliticos in deserto. In die dominica fluxerunt a petra IIII fontes — uinum et mel et oleum et lac. |

61»

In die dominica natus est Dominus noster Iesus Christus. In die dominica circumcisus est puer et «ocatum est nomen 20 et«s lesus. In die dominica baptizatus est Christus et uenit super eum Spiritus sanctus in specie columbe. In die dominica mag? ab oriente obtullerunt ei munera — aurum, thus et myrra(m». 2; In die dominica fecit Iesus uinum de aqua in Chanan Galileae. In die dominica de quinque panibus et duobus piscibus satiauit Dominus quinque milia hominum, exceptis mulieribus et paruulis.

E codice Vaticano, Palatino latino 220.

1/5 Augustinus, De Genesi ad litteram 1, 15, (ed. Zycha, CSEL 28, 1, p. 21-22). 8/10 Isidorus, De eccl. off. 1, 25, 3 (PL 853, 761B) ; Col. rz, 16; 3 Eccli. 18, 1. 11/13 Cán Donnaig Is. 6, 2.6 ; 37, 16 ; Cdin Donnaig 15 (ed. O'Keeffe, p. 199). 14/15 Isidorus, De eccl. off. 1, 25, 3-4 (PL 85, 761B/C) ; 15 (ed. cit., p. 199). 16/17 Exod. 17, 6 ; Deut. 8, 15. Vinum Cáin Donnaig 15 (ed. O'Keeffe, p. 199).

&£ 7ael et oleum et lac axe symbols of the four evangelists ; the tock is Christ. Cf.

R.E. McNarrvr, The Evangelists in tbe Hiberno-Latin Tradition, in. Festschrift Bern18 Cdin Domnaig 15 (ed. O'Keeffe, Dard Bischoff, (Stuttgart 1971), p. 111-122. p. 199) ; The JAssunption of tbe Virgin (ed. M. James, Te "Apoerybbal INem Testament 19/20 Lc. 2, 21. The circumcision is the octave day of [Oxford 1953], p. 206). the nativity of the Lord ; if the latter is on

Sunday, so too is the former.

21/

25/26 Cán 23/24. Mt. 1, 1. 11. 24 Cdin Domnaig 15 (ed. O'Keeffe, p. 199). 27/29 Isidorus, De eccl. off. 1, 25, 53 (PL 85, 761B) ; Donnaig x5 (ed. cit., p. 199). Cdin Domnaig 15 (ed. O'Keeffe, p. 199).

184 ;»

DIES DOMINICA II

Indie dominica fundata est eclesia per manus Petri apostoli. In die dominica inlustrauit Dominus in infernum et erupuit animas ex ore lenis. In die dominica resurrexit Dominus a mortuis. In die dominica sedit ad dexteram Dei Patris omnipotentis

35 post resurrectionem.

In die dominica data est lex ad Moysen in monte Sinai. In die | dominica misit Dominus Spiritum sanctum super 61i"

apostolos suos. In die dominica dedit Dominus apocalipsin Iohannis apos4o toli insola Pammos.

Sic com omnibus credentibus in eum dauit uitam eternam. Amen. 32 lenis] corr. iz leonis

31/33 Isidorus, De eccL. off. 1, 25, 3 (PL 83, 761B) ; Cáin Domnaig 75 x5 (ed. cit., D:310515 0297) S3 DS 21522 37/38 Isidorus, De ecc. off. 1, 25, 5 (PL 835,

761B) ; Cdin Domnaig 15 (ed. cff., p. 201). dominica die ...

39 Apoc. r, 10 : Fzi in spiritu in :

III De

die dominico

Dies dominicus dies beatus, quia primus dies fuit. (Dies? dominicus

5;

dies beatus, quia incessauit Deus (ab)

operibus suis in ea. Dies dominicus dies beatus, in qua die spirauit Deus animam in Adam. De octo ponderae factus est (Adam) : Pondus limi, unde facta est caro. Pondus salis, unde salsae sunt lacrimae. Pondus

ignis, unde rubicundus est sanguis. Pondus uenti, unde est 1o anhela. Pondus florum, unde est uarietas oculorum. Pondus nubis, unde est instabilitas mentium. Pondus roris, unde est

sudor. Haec sunt VIII pondera de quibus factus est Adam. Alius pondus, id est anima, de caelestibus facta est.

Dies dominicus dies beatus, in qua die obtulit Abel munera :; manu sua Deo. Dies dominicus dies beatus, in qua uidit Noe lumen de arca post diluuium. Dies dominicus dies beatus, in qua exiit Israel per mare rubrum siccis pedibus. 20 Dies dominicus dies beatus, in qua percussa est petra et fluxerunt X flumina ab ea et saturati sunt populi. Dies dominicus dies beatus, in qua pluit manna de caelo per XL dies populo Dei. Dies dominicus dies beatus, in qua exiit Iesu, filius Nun, 25 Successor Moisi, per flumen Iordanis siccis pedibus.

Dies dominicus dies beatus, in qua uenit Dominus ad domum Abrahe, quando fuerunt IIII mediae in uno die : et medio mundi et media etas Abrahe et media dies. Dies dominicus dies beatus, in qua ordinatus est primus 3o episcopus, Aaron nomine. Dies dominicus dies beatus, in qua benedixit Deus uinum in Canan Galilee. Dies dominicus dies beatus, in qua uenit Christus in mundo. Dies dominicus dies beatus, in qua cepit Deus ieiunare ab 55 initio usque ad (tempus» pasce. E codice Vaticano Reginensi latino 49 7/18 The Book of tbe Secrets 2/4 Isidorus, De eccl. off. 1, 25, 5 (PL 85, 761B). of Enoch 30, 8 (ed. Charles, Tbe /Apocrybha and Pseudepigrapha of tbe O/d Testament 2. 22/23 16/19 Exod. 17, 5/6. 14/15 Gen. 4, 4. [Oxford 1915], p. 14-15). 26/28 Carta dominica (ed. De Isidorus, De eccl. off. 1, 25, 3-4 (PL 83, 761B/C). 29/30 Isidorus, Santos Otero, Los evangelios apogrifos [Madrid 1956], p. 719). 31/32 Cdin Domnaig 15 (ed. O'Keeffe, p. De eccl. off. 2, 5, 2-4 (PL 83, 781A/C) 33 The Assumption of tbe Virgin 57 (ed. James, The JApocrypbal New 199). Testament [Oxfotd 1955], p. 206).

5/5:

186

DIES DOMINICA III

Dies dominicus dies beatus, in qua resurrexit Dominus a mortuis, quando liberatus est totus mundus de ore diaboli. Dies dominicus dies beatus, in qua discendit Spiritus sanctus super apostolos. 4» Dies dominicus dies beatus, in qua ueniat Dominus deiudicare uiuos ac mortuos. Dominus dixit. Si constitueritis diem sanctam dominicam,

aperiam catarectas caeli uobis et multiplicabo fructum uobis et benedictionem in domum uestrum (omnibus? diebus usque 4; ad mortem, et post mortem dabo uobis regnum meum ; et quid quaeritis, dabo uobis ; et letabitur propter uos, et scietis quia ego sum Dominus. Iuro uobis per patientiam Dei, et per angelos meos, si non conuerseritis ad sanctam diem dominicam,

inducam super uos uindictam magnam, et sustinentiam ;o bonam uestram faciam, uos miseri. Comburet uos ignis caelestis. Qui faciunt opera in die dominico, et qui tundunt caput in die dominico, et qui purgunt domum in die dominico, hi sunt qui ieciat Deus in tenebras exteriores. Et nos debemus prae55 dicare ad omnes homines, ut uitam aeternam habeamus sine

fine in secula saeculorum. Amen. scripsit hunc librum. Deo gratias.

Finit. Amen.

Guilhelm

36/3? Isidorus, De eccl. off. 1, 25, 3 (PL 83, 761B) ; Cáin Domnaig 7; xs (ed. cit., p. 195 ; 201). 38/39 Isidorus, De ecc. off. 1, 25, 5 (PL 83, 761B) ; Cin Dorzznaig 15 (ed. cif., p. 201). 40/41 The JAssuzption of the Virgin 37 (ed. cit., p. 206); Cáin Domnaig 7 ; 15 (ed. cit., p. 195 ; 201). 42/41 Cdin Domnaig 12 ; 17; 185 55 (ed. cit., p. 197 ; 202-203 ; 211). 46/44 Exod. 6, 7. 50/51 C4in Dozmnaig 15 (ed. cif., p. 197). 52/56 Cáin Domnaig 17-19 (ed. cif., p. 201-203).

OVESTIONES NOVO

QVAM

SANCTI

HYSIDORI

DE VETERE

TAM

DE

TESTAMENTVM

| | me MA. ROCHE DRI1 23 013 UST

GAL p

MOSESE

B

i Topainad leid n ^

cia

isti,

os tunc

added

wu

t

uln

uu (

ham

T

| Pied

sd, $A

od

1

Fr

MOX,

Bm

]

jabetetonue

n

ignis

y! tunbget

c

C

cir

Sonacunmeo,

Var.

Amái.-

L

lici

out) a». is. E!

dii - ibupisiBT Um-r o: (VLA dli:ras i rd

Meroe eme 4A 6C LEN -

2240

-

pauio: ,

Lr

"" ,

(D

/ ;

n

»

»

(UE

3&5 etwas *t abeatis

/! Ji

(a

29

[DU

-

i

-

PREFACE The Questiones tam de nouo quam de uelere testamentum which Faustino Arévalo, S.J. (d. 1824), the illustrious editor of St. Isidore of Seville, regarded as authentic and published under the title, De uetere et nouo testamento quaestiones, (!) has long been regarded as spurious. (?) In fact it can be considered as one of the oldest extant pseudo-Isidorian works. (?) In identifying this curious little catechetical work and publishing the editio brinceps, Arévalo was convinced that he had rightl contributed to the list of the accepted works of St. Isidore. (3) Indeed, he believed that the historical testimony of both St.

Braulio and St. Ildefonsus, if rightly interpreted, favored its authenticity and inclusion under the title, Secretorum exposi&ones sacramentorum. The evidence which he presented in favor of the acceptance of this ancient catechism is reducible to three general headings : the antiquity of the manuscript in which it has come down to us, the absence of positive reasons negating authenticity, and the presence of evidence affirming it. () Under the latter heading he adduced various extrinsic authority, e.g., that of Gratian and Grialius, which is of no decisive importance in settling this question ; and he stressed the inner dependence of the text of the questiones on the works of St. Isidore — a literary dependence which in the Early Middle Ages is normal enough in compositions of this character but which certainly is not a definitive norm for deciding the genuineness of Isidorian works. The Qwestiones iam de nouo quam de uetere testamentum is currently preserved in only one codex, Vat. Pal. lat. 277, which Arévalo accepted as one of the oldest extant Isidorian manuscripts, dating probably as far back as the very century of St.

Isidore, (

and

constituting,

therefore,

an

important

(1) PL 83,201A-208A. (2) C: BEssoN, Isidorstudien (Munich 1913), p. 33 ; 36 ; E. DE&KEns, C/auis patrum

latinorum (Sacris Erudiri 5 [2nd ed. 1961]) no. 1194, p. 270. (3) Older, for example, is the Liber de ordime creaturarum (PL 83,913D-954B), which may have been composed in Iteland about he yeat 680, but no latet than 700. C£. M.C. Díaz v Díaz, Isidoriana I : Sobre el Liber de ordine creaturarum, in. Sacris Erudiri 5 (1953), pp. 147-66 ; and his edition Liber de ordine creaturarum, Monografías de la Universidad de Compostela xo (Santiago 1972). Closet in time to the pseudoIsidorian Qzeszioses is the Irish Lzber de numeris (PL 83,1293C-1302C), which was composed between the yeats 750 and 775 in southeastern Germany, probably neat Salzburg in the circle of St. Virgilius. C£. R.E. McNarrr, Der zriscbe Liber de numeris (Munich 1957). (4) Isidoriana 2,64,2 (PL 81,411C). SS ; (5) Ibid. : *Has igitur quaestiones pro genuino S. doctoris Isidori opere exhibeo auctotitate tam eximii codicis fretus, et quod nihil quod obstet inueniam, multa quae in eamdem me sententiam pertrahant." T ' (6) Ibid. 2, 64, 1 (PL 81, 411B) : *Nullum adhuc uidi Isidori operum praestantio-

I9O

PREFACE

argument in favor of authenticity. Actually the paleographical evidence of the codex indicates that the date of its transcription might more reasonably be placed about the middle of the eighth century.(?) It is written in two different scripts, T small, very neat uncial, which suggests Roman provenance, and a peculiar minuscule hand which has certain points of resemblance with that which is characteristic of Lorsch. Though the provenance of this composite manuscript has not been definitively established, the weight of opinion seems to favor a south European origin. Ludwig Traube believed that the codex, transcribed in the eighth century, represents and forms a very ancient testimony to the 'stadtrómische Schreibkunst.' (5) Further, the presence in it of the Laterculus mperatorum Romanorum Malalianus (3) also seems to be indicative of a Roman origin, since the Latin version of the Laterculus was probably prepared there. Its defense of the then traditional Christian chronology seems to have been aimed at the Venerable Bede. (19) E. A. Lowe detects in certain features of the initials a north Italian origin, and in at least a portion of the content, viz., the Laterculus, anti-Irish influences which,

according to him, *point to an anti-Irish center and to Rome.'(!) The codex, made up of 114 folios, contains three Isidorian works : fols. 17-237, Liber proemiorum ueteris et noui testamenti ; fols. 23V-55v, Liber de ortu et obitu patrum ; and fols. 947-114", Allegoriae ueteris et noui testamenti. In addition, it contains on fols. 90v-927 the curious Computus 'Cum omnes apostoli de hac luce... ad pasca celebrandum,' a version of the pseudo Acta concilii Caesareae, which dates from the seventh century and probably originated in the African Church. (1?) This Comutus, which has come

down to us in at least four recensions, was

known to the Irish Church. (13) On fols. 56r-81v appears the rem codicem, quique clariora antiquitatis indicia referat quam Vaticano-Palatinum num. 277 ... Neque certe tatio ulla obest cur ad saeculum ipsum Isidoti, scilicet vir,

reuocati non possit." (7) A facsimile and a paleographical description of the codex are presented by E.A. Lowsz, Codices latini antiquiores x (Oxford 1934) 91, pp. 27 and (bibliography) 42. (8) L. TRAusE, Textgeschichte der Regula 5. Benedicti (and ed. Munich 1910) 10r, and Vorlesungen and "Abbandlungen y (Munich 1909), p. 234 n. 8, where Lorsch is suggested as the Bib/iotbeksbeimat. Schriftbeimat is unknown. (9) T. MoMMsEN, Chronica minora 5 (MGH, Auctores antiquissimi r3; Berlin

1898), pp. 426-37.

(10) Ibid. 425. (11) E.A. Lows, op. cit., p. 27. (12) The difficult textual problem of this Cozzpuzus has not yet been fully solved. Cf. for bibliography R.E. McNarrxr, Isdorien Pseudepigrapha in tbe Early Middle "Ages, in Isidoriana (Léon 1961), p. 309, n. 23. Cf. E. DEKKERS, of. cif., no. 2307, Dis25. (13) J. KeNNEv, The Sources for tbe Early Fistory of Ireland x (New York 1928), nO. 54, p. 217.

PREFACE

IQI

Chronicon. Palatinum, also called the Laterculus imperatorum Romanorum Malaliamus. The anti-lrish bias which is in evidence in this chronicle(44) was according to Theodor Mommsen certainly voiced by a Latin. (15) But why it should be certain that this rude display of anti-Irish feeling proceeded from 'a Latin man,' is not at all clear. There are other possibilities. For example,

anti-Irish sentiments were expressed

not only by the Anglo-Saxon Aldhelm of Malmesbury (d. 709) but also by the Irish bishop of Salzburg, St. Virgilius (d. 784), the author of the Cosmographia (Aethicus Ister). (1) Nor does it seem reasonably established that the place of origin of the Latin version of the Laterculus is to be sought in Rome. Neither the argument from the anti-Irish mentality of the author nor the argument from the reference to Roman topography ('unde [7 est ubi] factum est post tot annos domicilium adque baselicam beatae et semper uirginis Mariae') are convincing. (!?) And the argument from Oriental symptoms such as 'Dei et hominum mediator' and 'sancta et indiuidua Trinitas' does not establish Roman provenance. Certainly it does not preclude the Insular factor, for the cultural exchange between Visigothic Spain, a depository of Oriental ideas, and the British Isles in the Early Middle Ages, is well known. (19) On fols. 927-94T is a portion of the Leonine (?) Efist. ad Turribiwm, (19) and on fols. 827-89" are the Qwestiones sancti Hysidori tam de nouo quam de uetere testamentum, (?9) written in uncial script. It is this opusculum which forms the subject of our study. This work is a collection of fifty-five questions and answers which are for the most part concerned with various biblical themes touching on both Old and New Testament problems. It commences with the biblical supra-scription, Im momine Domini nostri lesu Christi, (??) which is often employed in (14) Fot example, *... iam ne nos fallant multoloquio suo Scottorum scolaces ..." and *... quam'is Scotti concordare nolunt, qui sapientiam se existimant habere et scientiam perdederunt" (Lazereulus 1,4 [ed. T. Mommsen, pp. 426 ; 427]). (15) Thus he writes : *Seo£toruzm denique scolaces vel potius scholares ... et cof ... contra quos scriptor invehitur, certo veniunt ab homine Latino' (eZ. c/7. [Preface] 425). (16) H. Lows, En literarischer Widersacber des Bonifatius : Virgil von Salzburg und die Koszmograpbie des /Aetbicus Ister (Mainz 1952), p. 23. (17) In fact, J. CaEHAN, The Seven Orders of Christ, Theological Studies 19 (1958), p. 86, n. 1o, believes that both these arguments point to Anglo-Saxon England as the place of origin of the Latin Lazerczias. (18) J.N. HrzrcanrH, The East, Visigothic Spain and tbe Irisb, Studia Patristica 4 (TU 79 ; Betlin 1961), pp. 442-56. jE | (19) Ep. 15,15 ff. (PL 54,688A£f.). The manusctipt title reads : 'Incipit sententia papae Leonis de apoctifae scripturae." (20) Compare the title in Arévalo's edition : De wefere e£ nouo festamento quaesZones. (21) Col. 3,17. This formula also appears in various titles, invocations and im-

192

PREFACE

early medieval works as an intrductory invocation. The title, which assigns the work to St. Isidore, reads Qwestiones sancti Hysidori tam de nouo quam de uetere testamentum. 'This is similar to known Irish usage. (?) Each question posed is pointed and short, and is answered briefly, almost systematically. Throughout the whole series the questions are generally introduced by the words, 'Dic mihi,' the answers by the word, 'Respondit,' a method recalling the academic dialogue between Magister and Discipulus, which appears more than once in Irish biblical commentaries. (?3) Viewed in respect of form, the Questiones stands apart from all extant works of St. Isidore, which nowhere show the catechetical procedure here in question, (?4) a didactic technique which goes back to the Fathers of the Church and which was especially favored by the biblical scholars of Old Ireland. (25) . In his catalogue of the authentic works of St Isidore, St. Braulio speaks of quaestionum libros duos, quos qui legit ueterum tractatorum multam supellectilem recognoscit.' (?9) Clearly the Quaestiones im Vetus Testamentum (?") is one of these two books of questions, but the identity of the second book — possibly the treatise on the literal sense to which St. Isidore refers in the preface to the Quaestiones in. Vetus Testamentum — has never been established. (?*) Over the years various attempts have been made to solve this problem in the literary history of St. Isidore, but no work which thus far has been proposed as the authentic Isidorian Quaestionum. liber qualifies. (3) The current state of the question favors the conclusion that, if St. Braulio did not err in listing 'two books of questions, if his testimony has not been misread, the precations, e.g. JNauigazio sancti Brendani abbatis 7, 25 (ed. C. Selmer [Publications in Mediaeval Siudies 136 ; Notte Dame 1959], p. 69). ; (22) Note, for example, the title of the Irish biblical work, preserved in Lyons 447 (376), fol. 1067 (s. ix) : Inzerrogationes uel responsiones tam de ueteri quam noui festa3"6n1i. On the Irish character of this work cf. B. Brscuorr, Wendepun&te in der Geschichte der lateinischen Eixegese im Frübzmittelalter, in Sacris Erudiri 6 (1954), p. 224. (23) In an Irish academic dialogue, preserved in B.N. lat. 10616, fols. 941-131* (s. viii-ix), we read on fol. 947 : *'Incipit interrogatio de singulas questiones quem discipulus postolavit magistrum. Discipulus ait. Dic mihi, magister, quare dicta est littera ? Et magister respondit.. Cf. B. Biscuorr, /bid.,p. 231. (24) B. ArrawER, Der $iand der lsidorforscbung, Miscellanea Isidoriana (Rome 1936), pp. 1off. (25) Cf. "The Old Irish Treatise on the Psalter' (ed. K. MEvzn, Hibernica minora, in z4necdofa Oxoniensia, [Oxford 1894] 20ff.). C£. J. KeNNE, op. ei/., no. $16, pp. 665-

66. (26) C.H. Lvucn and P. GarriNDo, San Braulio (Madrid 1950), pp. 358-59. (27) Pl 85,207B-424D. The full title of this work reads Myszicorum expositiones sacramentorum seu quaestiones in. Vetus Testamentum. (28) Ibid. 208B : *Et quia iam pridem iuxta litteram a nobis sermo totus contextus est, necesse est ut, praecedente historiae fundamento, allegoricus sensus sequatur." : (29) R.E. McNArLr, Isidoriana (cf. supta, n. 12), p. 307ff.

PREFACE

I93 second book of questions must be presumed to have vanished without a surviving trace. At all events, Questiones tam de nouo quam de uetere testamentum, a, work whose external form is alien to what is known of St. Isidore's method of writing and whose internal content deviates from the Saint's way of thinking, cannot be adduced as the second Isidorian Quaestionum liber mentioned above. The orthography of the work, as it has come down to us in the single Palatine manuscript, shows the common peculiarities and deviations which generally occur in manuscripts dating from the pre-Carolingian period. The follow sample is typical : Consonantal variants : c for g : intellecuntur (x3) ; d for 1 : quod (128) ; t for d : aliut (193) ; v for b : liverandum (29) . qu for c : quur (74 ; 83; 88 ; 95). Vocalic variants : ae for e : interbraetator (54) ; latinae (56) ). faemina (193) ; e for a : hebreice (53) ; e for ae : greca (35) ; hebreo (34) ; e for $ : wigenti (1) ; lecerit (97) ; trea (172) ; for e : disiderat (52) ; essit (97 ; 126) ; deliwit (199) ; confirmarit (143) ; ? for u : $rimis (188) ; o for « : discriuitor (170) ; clericos (57) ; adorator (68) ; wor o : Proximus (130) . vustus (23). Many of these variants have been corrected in the manuscript by a later hand and are indicated in the apparatus. The syntax is fluid, uncontrolled, frequently incorrect, in many respects typical of pre-Carolingian Latinity. Its colloquial character suggests that it might present more an academic exercise, a veporíatio of an exchange between Magister and Discipulus, than a literary composition. The following samples illustrate the major syntactical deviations which occur in the work. In the use of prepositions there is a pronounced disregard for the grammatical case of its object, e.g., de uetere testamentum (title), de legis litteras (171), ex nihilum (59), sime peccatum (70), bro minuta feccata (26), a Iohannem (140), ad misericordia (ror), per ?llo foramine (x69), pro quid (31 ; 37 ; 78). Adjectival agreement in number, geneder and case is often disregarded, e.g., oua et uetera legem (112), de uetere testamentum (title) ; and omnes eccator (21), omnes iustus (23), where e is used for 7. Cases are interchanged without regard for inflection, e.g., the nominative for the accusative : amma. ... terra (60/61) ; the accusative for the nominative : reliquas creaturas. (60x), Christum. de uirgine natum (6); the accusative for the ablative : n nouwm testamentum (xo[11) ; the accusative for the dative : £eccatores (77) ; and the ablative for the dative : homine (x19). T'egitur (122) is used as a deponent verb. The author also employs the constructions : Dewm.... debetur credere (66/67) and. se uoluit Dominus baptizari (x40] IA41) ; he used active circumcidere (83) tor the passive. Potemus (134), probably standing for joterimus, is a barbarism. The ^

,

I94

PREFACE

word, gembrosi (167), is rare. (*?) While it is not possible in view of the meager evidence on hand to determine either the identity of the author or the exact date and place of the composition of this work, certain useful conclusions can be drawn. There is no cogent reason for believing that it was written much before the middle of the eighth century, the time from which the manuscript dates. Granted this time period for the composition of the work as a whole, still much of the material in this far from original work dates from an earlier period. Even if the Palatine manuscript were actually transcribed in Rome, this little catechism can scarcely be characterized as Roman. Despite the title which clearly attributes it to St. Isidore, it is alien both to his method of writing and his way of thinking. There is no Anglo-Saxon, Frankish of Spanish circle of writers to which this work can be assigned on the basis of what we know of the literary history of this time. But it is interesting to note that almost at the very time that the codex of the Questiones tam de mouo quam de uetere testamentum was being transcribed, a school of ]rish exegetes was forming and developing in southern Germany. Of the scope and character of their work, their scholarly techniques, their biblical exegesis and their method of writing, we have sufficient evidence to make the judgment that the Questiones tam de nouo quam de uetere testamentum is more closely affiliated to the mentality of this circle than to any other which we know to have been in existence at this time. More or less contemporaneously with the composition of the Questiones tam de mouo quam de uelere testamentum there appeared the Irish Liber de numeris, which has also come down to us under the name of St. Isidore. (?*) This work, probably a product of the learned circle of St. Virgilius of Salzburg, had its origin somewhere in the southeastern part of Germany about the year 750, or perhaps even somewhat later (775). A comparison of the contents of these works shows eleven points of similarity or identity at which they meet. ??) Perhaps the opnion of M.C. Díaz y Díaz on this convergence goes too far. (33) Rather than maintain that our work flows from the (50) C£. infra, n. 48 of the text. (51) Fort example, in both Orleans 184, p. 90, s. ix in., from southeast Germany, and Clm. 14392, fol. 41", c2. 825, from St. Emmeram in Regensburg, the title reads : Dicta sancti Isidori. (52) The following relationships can be noted : Qzaesz. 7 and Liber de numeris TII, 57; 4. 8 and III, 36;4. 18 and III, 4 ; 4. 20 and IV, 25 ; 4. 21 and IV, 24; 4. 32 and VII, 1o; q. 36 and III, 5 ; 4. 40 and IV, 22 ; q. 41-47 and VII, 25-26 ; 4. 51 and II, 1, 13; q. 52 and VII, 28. (53) M.C. Díaz v Díaz, Index scriptorum latinorum medii aevi Hispanorum (Madrid 1959), p. 32, n. 37 : 'Ex libro hibernico de numeris fluxerunt proculdubio quaestiones de ueteri et nouo testamento ...".

PREFACE

195

Liber de numeris, it would seem in accord with the evidence to

envision nothing more than a parallel, independent though contemporaneous, emergence of these works in that intellectual milieu which the Irish missionaries created in southern Germany in the course of the eighth century. This conclusion is further strengthened by the fact that the Questiones tam de nouo quam, de uetere testamentum also finds literary parallels in other Irish biblical works which stem from this same Irish circle. Though the evidence does not permit the conclusion that our author was Irish, every indication shows that his learning was derived from the Irish centers of that day, and that his work ffits in' with the general style and method of these ancient schools.

: '

Tm

ant snpribendit dis !sso

ui rp

uud beteens s zal

dnd

irt

uut

oe ES Edw

JPu

pedi

pito zi

Len rmm pL

Er

|

D2

cr mt miu dara

Let

wrugmtib-abod

iru

wo albus

v

qat

heri tefteBur sepelap

art

!

" lani imi —

"m. Tn peur

ddlWie vy ol fibaiieet Umum u.

yw

mam óc e

naue.

(he

ntes et va hen mash

Gora» Lhad sey div d e

cuing i word: -—

atas

dest

CH toqupr alan

iecore,

Rast Vadticsl

x:

b q

-

"gr

ou -qiut

« 15db fore Vot at o

vn;

e

Pcnac ihrer

'vo.voSr. Dedi,

iia

curis "Tm

"——-—

: ; alisiiciot —

da brine t

^7ub- ioa DUoe0n

"4

aor Vw

M irie fmiri, «ps?

EM,

girsgr aliMo: aub cnet tfr wiosi i ue Yiseng dd avahs Mythen

—

kms

Act dani: a onikt fadditankt s

podus

Jom du e

y

he m2

cdm Te

ped

In nomine Domini nostri Iesu Christi. Incipiunt questiones sancti Hysidori tam de nouo quam de uetere testamentum.

wA

«1» Dic mihi. Quid est inter nouum et uetus testamentum ? Respondit. Vetus est peccatum Adae. Vnde dicit apostulus : Regnawit mors ab Adam usque ad Moysen, et reliqua. Nouum est Christum de uirgine natum. (2» Vnde propheta dicit : Cantate Domino canticum nonum ? Quia homo nouus uenit, noua praecepta adtulit, id est nouum

IO

testamentum. (35 Dic mihi. Quanti libri intellecuntur in nouum testamen-

15

tum ? Respondit. Vigenti VII. Et in uetus testamentum lex Moysi XLV libri sunt. Iuxta septuagenta duae linguas, septuagenta duo libri intellecuntur. (4» Vetus est quando | res alienas tollit homo. Nouum, quando propria largitur. Vetus, quando malum pro malo redditur. Vnde dicitur : Oculum ro oculo, dentem ro dente, et ce-

20

tera que ad uindicta pertinent. Nouum est inimicos dilegere. Dominus dixit in euangelium : Dilegete ànimicos uestros. Benefacite his qui oderunt uos. (5» Vetus est, peccatores in infernum discendere. Nouum est, conuersos in regnum Dei introire. Et uetus erit, omnes pec-

25

827

cator et inpius ad diem iudicii in infernum discendere, ubi semper manebunt. Nouum est, omnes iustus in regnum Dei introire. Vnde sanctus Petrus dicit. Nouus homo et noua terra. Et non erunt in memoria priora.

10/13 Isidorus, De ecc. off. 1, 11, 7 (PL 85, 4 Ps. 149, 1. 5 Rom. 5, 14. 18/19 Mt. 5, 44 ; Lc. 6, 27. 16 Exod. 21, 24 ; Deut. r9, 21. 746C/ 741). 24/25 2 Petti 5, 15 ; Is. 65, 17.

(2» Cf. Augustine, Enarr. in Ps. 149, 1 (ed. Dekkers-Fraipont, CC 405p22178)* We£us home, uetus canticum ; nouus

bomo, nouum

canticum.

Vetus lestamenium,

ueius

canticum. INouum testamentum, nouum canticum.

(3» The affitmation of the existence of seventy-two languages is constructed on Gen. 10, where in the Septuagint seventy-two descendants of Noe are listed. At the time of the construction of the tower of Babel they are supposed to have separated into seventy-two different linguistic groups, which are mystically related to the seventy-two books of Scripture. Cf. A. Bonsr, Der Turmbau von Babel, 2, 1 (Stuttgart 1958), p. 366 £. ; 399 ff. The same idea turns up in various Itish wotks, e. g., Irish Pseudo-Augustine's De mirabilibus s. Scripturae 1, 9 (PL. 35, 2161), which was composed in Ireland about 650. Cf. P. GROSJEAN, Sur quelques exéadtes irlandais du VIIe sidcle, in Sacris Erudiri 1 (1955), p. 67-89. «4» C£. Irish Pseudo-Jerome's Exposifio in Matthaeum (PL. 50, 564B/C) which probably originated in Ireland about 650 ot latet and which seems to have been a fountainhead for biblical studies in the Irish circles on the continent in the eighth century. Cf. B. Biscmorr, Wendepunkte, p. 256-237.

82V

198

3o

OVESTIONES SANCTI HYSIDORI, 6-11

(65 Et uetus erit in igne purgatorio pro minuta peccata purgari. Nouum, quando purgatus exinde fuerit in regnum Dei. | (7? Dic mihi. Liber, quibus modis dicitur ? Respondit. Quattuor. Libri dicuntur ad legendum uel liuerandum. Codex dicitur ad condiendum. Volumen dicitur ad uoluendum. (85 Dic mihi. Prima littera A, pro quid accepit nomen A ? De angelis, de ante saecula, de Adam, de anima.

35

4o

;

(9? Dic mihi. Quibus nominibus dicitur A ? Respondit. Tribus. Id est, Aleph in hebreo, Alfa in greco, A in latino. (105 Dic mihi. Euangelium, in cuius lingua dicitur ? In greca et in latina. Id est, bona nuntiatio. ! (115 Dic mihi. Pro quid dixit Dominus ad Abraham : Ex? de terra tua ei de cognatione tua et de domo patris tut ? Abraham personam Christi gerebat. Sicut Abraham dimisit terram et cognationem et domum patri(s? sui, uenit in terram quam ignorabat, | ita et Christus dimisit gentem suam, hoc est Iudaeorum.

35/36 Isidorus, EZyz. 6, 2, 43. Test., in Gen. 1o, 1 (PL 83, 258B).

397/38 Gen. 12, 1 ; Isidotus, Qzaesz. in Vet.

(65 This early reference to pargazorium finds parallels both in the Irish Lzber de ordine creaturarum 14, 8 (ed. Díaz y Díaz [Santiago de Compostella 1972], p. 188), which originated in Ireland about the year 680, but ne later than the year 70o, and in the Itish Liber de numeris YII, 18, which very probably was composed about 750-775 in the circle of St. Virgilius of Salzburg (cf. R.E. McNarrr, Der irische Liber de umeris [Munich 1957], p. 57). X7? The etymology Ziber ad legendum uel liuerandum, a. vetbal play on the double meaning of Zber, is frequently found in the early Irish biblical commentaties, where itis generally associated with Mt. 1, 1 and Ioh. 8, 36. Cf. Lzber de numeris YII,

37 (ed. McNally, p. 63-64) where various parallels in Irish works are cited). The etymologies codex ad condiendum and wolumen ad uoluendum also of common occurence in Irish works, are derived from Isidore's Ezyzologiae 6, 13, 2. (85 Cf. The Irish Liber de numeris YIL, 36 (ed. cit., p. 62-63) whete we tead. : Cur ergo JA littera in tribus principalibus linguis principatum tenet omnibus litteris ? Ideo, quia in apellatione creatoris et principalium creaturarum A littera prima ponitur ut Adonai, angeli, archangeli, anima. Eit ibse primus bomo, Adam, ... . Fot further literary parallels in Hiberno-Latin works ; cf. McNarr, o.c., p. 62-63. X9» Etymologies in the three sacred languages, Hebrew, Greek and Latin, ate frequently presented by the Irish scholars of this period. Their occurrence in eighth-century works is almost symptomatic of their influence. Cf. the Liber de numeris lI, 35, where the three sacred alphabets, Hebrew, Greek and Latin, ate

teproduced. Cf. R.E. McNALLr, T/e Tres Linguae Sacrae in Early Irisb Bible Exegesis, in Theological Studies x9 (1958), p. 395-403. X10» The derivation of euangeliuz in Greek and Latin is common in Irish biblical commentaries. I cite here one typical example from the Irish Questiones euangelii (supra p. 150, l. 2-3) : Euangelium in cuius lingua nuncubatur ? In greca, quod in latina sonat bona adnuntiatio. More charactetistically Irish is the Hebrew etymology : ... uocatur euangelium ... etbloeum uel etbleum in ebraica (In euang. exc. 4x» [infra, p. 215,

l. 5/6]).

85"

85"

OVESTIONES

SANCTI HYSIDORI,

12-20

I99

(12) Ita eximus de terra nostram nos, quando de diuitiis huius mundi et de facultatibus contemnimus et de cognatione 45 nostra, hoc est uitiis et de domo patris nostri, hoc est de memo-

ria huius mundi. (13» Dic mihi. Nomen apostulorum, cuius lingua dicitur ? Respondit. In greca. In latina missi interpraetantur. (145 Dic mihi. Episcopus, in cuius lingua dicitur ? Respon5o dit. In greca. In latina speculatores. Episcopus autem nomen est operis, non honores. Sciat se non esse episcopum qui praeesse disiderat, non prodesse. (155 Dic mihi. Clero, in cuius lingua dicitur ? Respondit. In greca. In latina sors Dei interpraetator. (165 Dic mihi. Abba, qua lingua dicitur ? | Hebreice. Greci j pater, latinae genitor. (17» Dic mihi. Qui(s» primus fuit clericos ? Respondit. bo]

Sanctus Petrus. (185 Dic mihi. Quanta sunt que ex nihilum creauit omnipo6o tens Deus ? Respondit. IIII. Id est, angelos et anima, caelum et terra. Reliquas uero creaturas ex ipsis procedent. (195 Dic mihi. Caelum, quid intellegitur ? Respondit. Angelos. Ét terra, id est sancta ecclesia ; et caelum, animas iustas ;

et terra, peccatores. 6

VA

(20) Dic mihi. Quibus modis credetur Deus? Respondit. Tribus siue IIII. Id est, Deum bonum, perfectum, omnipotentem, semternum debetur credere, quia sine his dici non potest Deus.

49/32 ibid. 6, 47/48 Isidorus, Ezyz. 7, 9, 1. 43/46 ibid. 1o, 2 (PL 85, 258C). 55/ 53/54 Isidotus, Ezyz. 7, 12, 1. 10, 12 ; De eccl. off. 2, 5, 8 (PL 85, 782C). 56 ibid. 7, 15, 5.

6? semternum] eorr. in sempiternum

415.» Clero is a faulty transcription of the Greek xAjpos. «16.» Cf. supta, n. (9.? 418» Cf. parallels in the Itish Liber de numeris IL, 4 ; VI, 1 ; VII, 7 (ed. McNNally, p. 52-55 ; 94 ; 112-113). Cf. also (Irish ?) Pseudo-Bede Inm Pentateuchum comment. (PL 91, 191B) : Condidit Deus de nibilo mundum (caelum et Terrarm) et angelos et animar.

«19» Here the author presents two interpretations of the biblical expression caelum et terram (Gen. 1, 1). Terra signifies sanc/a ecclesia (Gregoty, Moralia 17, 25,

35 [PL 76, 26B]), and peccatores (Eucherius, Formulae 5 [ed. Wotke, CSEL 51, 13]). Caelum signifies animas iustas (Augustine, Enarratio in Ps. 18, Enarr. 2, 2 [ed. Dek-

kers-Fraipont, CC 58, p. 106]), and angelos (Gregory, Moralia 27, 39, 65 [PL 76,

458A].

420» This paragraph presents the four attributes of God as the obiectum materiale of theological faith. A parallel passage is found in the Irish Commentary on the p. 4, Catholic Epistles, preserved in Karlsruhe, Aug. CCXXXIII, fol. 2t (supra, l. 69-72), a work which dates from late seventh-century Ireland.

847

200

79

QVESTIONES SANCTI HYSIDORI, 21-29

(21) Dic mihi. Quibus modis adorator Deus ? Respondit. Tres. Qui adorator, non adorat. Qui creator est, et non creatura. Qui sine peccatum est, |et peccata demittit. (225 Dic mihi. Quibus modis facit Deus iustitiam cum sanc-

84v

tis suis ? Respondit. Tribus. Monstrat, ut sciant. Persuadit, ut

75

8o

8^

dilegant. Adiuuat, ut perficiant. (23» Dic mihi. Quur Adam accepit mandatum ? Respondit. Ne se Deum potarit, sed subditum. (24» Dic mihi. Quur uultus Moysi terribilis erat in populo ? Respondit. Quia peccatores legem dabat. (25» Dic mihi. In Apocalypsis, pro quid dicit(ur) : Acc?fe librum et comede illum. Et er?t in ore meo dulct quasi mel et amarum in uentrem ? Respondit. Melleca est scriptura in ore ecclesiae, qui sunt sapientes et fideles. Amara est in hereticis seuientibus. (26» Dic mihi. Quur circumcisus est Dominus, et circumcidere non debent | omnes ? Respondit. Quia circumcisionem ad finiendum uetus testamentum fecit, baptismum uero ad incipiendum nouum. (275 Dic mihi. Quur esuriit saluator ? Vt inluderit satanan. (285 Dic mihi. Quur non amplius XL diebus ieiunauit Christus ? Respondit. Vt Moysi et Heliae concordarit. (29» Dic mihi. Quomodo pater Iudaeorum mendax fuit ? Id est, Cain pater Iudaeorum

uocatus

est, qui dixit Domino

:

Nescio ubi est frater yneus, quem occiderat. Et pater Cain, id est diabulus, qui mentitus est Adae. Quod non morte morieris, si praeceptum dominicum transgressus fueris.

v4/75 Augustinus, De Genesi ad litteram 8, G (ed. Zycha, CSEL 28, p. 239-240). *6/*« Ambrosiaster, Quaest. Vet. e? INoui Tesz., q. 8, 1 (ed. Souter, CSEL 50, p. 22) 98/49 Apoc. 10, 9-10 ;Ambrosiastet, Qzaesz. Vet. e£ INoui Test., q. 76, I-2 (ed. cit., p. 129-130). 83/86 Isidorus, Defide catbolica 2, 28, 2 (PL 83, 537A). 81 Hieronymus, Cozzent. in Euang. Mattb. 4, 5-4 (ed. Hurst-Adriaen, CC 77, p. 20) 88/89 ibid. 4, 2 (ed. cif., p. 20). 92 Gen. 4, 9. 93 Gen. 3, 4.

68 adoratot] corr. zt adoratur 69 tres] corr. in tribus *0 peccatum] corr. in peccato demittit] corr. iz dimittit 33 dilegant] corr. iz diligant «5 potatit] corr. zn putatit ** peccatotes] corr. is peccatotibus $80 uentrem] corr. in uentre melleca] corr. zz tmellica 84 omnes] corr. zz homines 89 concordatit] corr. zi» concordatet

(215 Parallel passages occur in the Commentary on the Catholic Epistles (Karlstuhe, Aug. CCXXXIII, fol. 17t, supra, p.22, l. 771/773), and the Liber de numeris IV, 24 (ed. McNally, p. 82). (275 ct. Expositio in Mattbaeum (PL 30, 558C) of Itish Pseudo-Jetome : Poszea esuriit, indicat uerum bominem, ut diabolus falleret eius natiuitate.

85*

OVESTIONES SANCTI HYSIDORI, 30-36

20I

95.

(30) Dic mihi. Quur dictum est oculum $ro oculo, dentem pro dente, et reliquas que ad uindictam pertinent ? Respondit. Vt essit timor | in populo, ne quicquam lecerit facere quod sibi nolebat. (315 Dic mihi. Iustitia quibus uel qantis modis dicitur ? 1oo Respondit. Quinque. Iustitia ueteris testamenti, iustitia noui testamenti,

iustitia ad iudicandum,

85v

iustitia ad misericordia,

iustitia qe uidetur ab hominibus esse. (325 Dic mihi. Quanta contenit ignes in se ? IIII. Id est, urit, inluminat,

calefacit

et sanctificat.

Sanctificare

autem

105 propriae in sua natura non habit, lecit figuram Spiritus sancti tenit, qui urit uitia, calefacit frigidam animam,

sanctificat

peccatorem, inluminat cor, unde tenebras igorantiae fugat. (33» Dic mihi. Quid intellegitur in hoc quod dicitur. Da fartes VII necnon et VIII ? Respondit. Iudaei non dederunt par11o tes VIII dene- |gantes resurrectionem diei dominicae, sed dederunt partes VII credentes sabbato. Tu uero crede et honora utrumque, id est noua et uetera legem, ut non sis Iudaeus neque gentilis. 434» Dic mihi. Quur caput nominatur ? Respondit. Eo quod 115 hinc capiuntur initium sensi et nerui. (35» Dic mihi. Elymosina, qua lingua dicitur uel quid interpraetatur ? Grece dicitur elymosina quod latinae dicitur Dei mei muneratio. Misericordia a misero corda dicta (esty. Vnde Dominus misericors dicitur, et quod subuenit homine misero 120 corde habenti. 436» Dic mihi. Quantos uel qualis spiritus creauit omnipotens Deus ? Respondit. Tribus. Vnum, qui carnem non tegitur, id est angelorum. Alium, qui carnem tegitur et non cum car108/109 Eccl. ir, 2. 103/107 Isidorus, E/yz. 19, 6, 6. 95/96 Mt. 5, 58. 114/ 109/113 Hieronymus, Cozzzzent. in Eccl. 11, 2 (ed. Adtiaen, CC 72, p. 345). 121/127 Gregotius, 116/120 75/4. 10, 164. 115 Isidorus, EZyz. 11, 1, 25. Dialogi Y, 5 (PL 71, 321).

103 102 qe] corr. zt que 99 qantis] corr. 7? quantis 97 essit] corr. i esset 121 qualis] corr. iz quales 105 habit] corr. zz habet ignes] corr. i» ignis 123 canem] corr. in catne 122 carnem] corr. zn catne

430» Cf. Ps. Chrysostom's Opus imperfectum in Mattb., bom. x2 (PG. 56, 699A), ^whete a similar idea is expressed. 432» The Irish Liber de numeris VIL, 10 (ed. cit., p. 114) ptesents a somewhat enlarged version of these four qualities or ptopetties of fite. 435» The expression Dozzinus misericors is biblical, e.g., Ps. 102,8 ; 114,5. 436» Parallel passages ate found in the Irish Liber de numeris YII, 5 (ed. cit., p. 55), 105/ and in the curious Prebiarum: de multorium exemplaribus (47? (supta, p. 164,1. 109).

86r

202 125

QVESTIONES SANCTI HYSIDORI, 36-41

nem morietur, id est hominum. Tertium, qui carnem tegitur et cum carnem |morietur, id est iumentorum et brutorum anima- 86v lium. Homo itaque sicut in medio creatus est, ut essit inferior

angelorum, superior iumentorum. (37» Dic mihi. Dilectio uel caritas, in quod modis consis-

tent ? In IIII. Hoc est, primum in Dei timore uel dilectione ; 130

155

secunda, sicut nosmetipsos, sic Deum amemus ; tertium, proximus ; quarta, etiam inimicos. (38» Deum ergo plus quam nos dilegere debemus ; proximum sicut nos ; inimicum, ut proximum. Et nisi Deum primum dilexeremus, nosmetipsos menime dilegere potemus. (395 Dic mihi. Regnum Dei, quibus modis intellegitur ? Respondit. Quinque. Id est, Christus, fides, euangelium, ecclesiam

praesens uel ipsum regnum caelorum. Non fuit | paenitentia praedicata ante Iohanne, quia ipse dixit : Paenitentiam agite. Adpropinquauit enim regnum caelorum. 140 (405 Dic mihi. Pro quibus causis se uoluit Dominus a Iohannem baptizari ? Respondit. Pro IIII. Prima, ut quia homo natus est, ut omnem iustitiam inpleret et humilitatem ; secunda, baptismum ut suum baptismum Iohannes confirmarit; tertium, ut aquas Iohannes sanctificarit, quarta, ut 145 nullus dedignetur a seruo suo baptizare, dum ipse Dominus a seruo suo baptizatus est. (415 Dic mihi. Quomodo uel quando impleuit Christus sep128/131 Pelagius, Exosi/io in Galatas (ed. Souter, Texts and Studies 9, 2, p. 334-335 ; cf. Texts and Studies 9, 1, p. 342). 132/134 ;. 135/139 Hieronymus, Comment. in Mattb. 12, 28 (ed. Hurst-Adtiaen, CC 77, p. 93).

124 canem] corr. zn carne

125 carnem] corr. in carne

126 essit] corr. 7» esset

130 proximus] corr. i? proximos 132 dilegere] corr. iz diligere 134 menime] corr. in minime 140/141 iohannem] corr. in iohanne 143/144 confimatrit] corr. in. confirmaret 144 sanctificarit] corr. is sanctificaret. (40? This theme based on Jerome, Corzzzent. in Euang. Mattb. 5, 15 (ed. HurstAdriaen, CC 77, p. 18-19) is found in almost all Irish Biblical commentaries which take up the question of the Lord's baptism. Cf. Irish Liber de numeris YV, 22 (ed. £it., p. 81-82). (41-47? This epitome of the Seven Orders of Christ probably originated in fifth century Egypt, passed to Rome where it was translated from Greek into Latin, and thence spread troughout Europe in a variety of versions. Cf. J. CREHAN, The Seven Orders of. Christ, in. Theological Studies x9 (1958), p. 81-93. There is no doubt that it was

known

to the Irish. Cf. F.W.

WASSERSCHLEBEN,

Die irische

Kanonessammilung (Leipzig 1885), p. 26 A. WirMaRr, Les ordres du Christ, in Rerue des sciences religieuses 3 (1923), p. 305-327, has shown how the version of the Seven.

Orders of Christ which is found in the Hibernensis is subordinate to the version represented by our text, a version on which in all probability it depends. The absence of mention of the acolyte might indicate Itish influence. Cf. Irish Liber de numeris NYL, 25-26 (ed. cit., p. 118-119), and E. DekKkxns, Clauis patrum Latinorum, n. 1155h, p. 260.

87r

OVESTIONES SANCTI HYSIDORI, 41-48 — 203

^

o

A

tem grados ? Respondit. Primus gradus:lector, quando aperuit librum Esaiae prophete et dixit : Spiritus Domini super me. (425 Secundus gradus : exorcista quando eicit VII demonia de Maria Magdalene. (435? Tertius gradus : | subdiaconus, quando fecit uinum de aqua in Chanam Galileae. (44? Quartus gradus : diaconus, quando lauauit pedes discipulorum suorum. (45» Quintus gradus : presbyter, quando benedixit panem et fregit, dedit discipulis suis. Istos quintus grados ante passionem impleuit Christus. (405 Sextus gradus : ostiarius, quando dixit : Tollite orías, principes uestri, e. eleuamini, portae aeternales. (475 Septimus gradus : episcopus, quando leuauit manum suam super capita discipulorum suorum et benedixit eos. (485 Dic mihi. Quid est hoc quod dixit Dominus in euangelium : Facilius est camellum 5er foramen acus transire quam diuitem in regnum Dei introire ? Respondit. Quid per camellum nisi gentilis homines significat ? Quia ante-|quam Christus

150/151 cf. Lc. 8, 2. 132/133 cf. Ioh. 2, 1/12. 154/155 cf. Ioh. 13, 5-10. 156/157 cf. Matth. 26, 26 ; Mc. 14, 22 ; Lc. 22, 19. 159/160 Ps. 25, 9. 161/ 162 Lc. 24, 50/51. 164/165 Mt. 19, 24; Mc. 1o, 25 ; Lc. 18, 25. 165/168 Ambrosius, Exp. Euang. Lucae 8, 70-72 (ed. Adtiaen, CC 14, p. 324-325).

158 quintus] corr. ;z quintos

163/164 euangelium] corr. i» euangelio

166

gentilis] corr. i2 gentiles

(48» Cf. The Expositio in Matthaeum (PL 30, 574) of Itish Pseudo-Jerome. Gezbrosi is a hapax legomenon whose meaning in uncertain. The Tesaurus linguae latinae 6, ii, 1734 does not trace its origin beyond its occurence in our text. It is highly probable, if not certain, that gez bros! is related to gibberosus (incuruus, sinuatus) and to be translated by some expression such as fhumpbacked'. In commenting on the camel who cannot pass through the eye of a needle, St. Maximin of Turin, Hom. 32, De camelo, describes the camel as famis! quod est for2uosum (CC. 32, p. 125) and distinguishes the gibberosus deformed by sin from the rectus, the upright man of good conscience (ibid., p. 125). The bad man cannot pass through the eye of a needle because, like the camel, he is /or/gosus (twisted) and gibberosus (humped), whereas the good man is rectus (erect). Apparently out author intends to say that the Gentiles before the coming of Christ had become both *twisted and *humped' from adoring their idols. "The whole allegorical idea is reminiscent of the Irish conception of the various classes of men who cannot enter the kingdom of God because of their spiritual deformities. For example, in the Irish Liber de numeris IV, 36 (ed. McNally, p. 161-162), the mizzis curuus is grouped together with the four deformed men who cannot enter God's Kingdom. Cf. also the eight-century Irish homily edited by P. Davrp, Ur receuil de conferences monastiques irlandaises du V'IIe sidcle, in. Revue bénédictine 49 (1937), p. 82-85.

OVESTIONES SANCTI HYSIDORI, 48-54 uenirit, tortuosi et gembrosi erant idolas adorandum uel MAD. colendum. (495 Quid per illo foramine nisi incarnatione Christi in utero 17e sanctae Mariae discriuitor ? Quid per illum diuitem nisi Iudaeos asserit qui de legis litteras se diuites sperauant ? 204

430» Trea refugia Domini habebant, id est in monte, in de-

serto et in mare. Exemplum nobis (dedit) ad altiorem iustitiae ascendere tamquam in monte, contemplatiua sectare tamquam 17; in deserto, (uitia? fugire tamquam in mare. (51» Dic mihi. Quibus substantiis constat homo ? Respondit. Tribus. Id est, anima et corpore. Vna est anima quae dwm contembplator, spiritus est. Dum sentit, sensus est. Dum sapit, anima est. Dum. intellegit, mens est. Dum discernit, vatto. est. 180 Dum. consentit, uoluntas est. | Dum recordator, memoria est.

Dum membra uegitat, (anima est». (52) Septem sunt modis praedicationis, id est docendo, persuadendo, increpando, arguendo, terrendo, mulcendo et promittendo. Hoc est, docendo discipulis, persuadendo personis, 18; increpando superuis, arguendo contrariis, terrendo trepidis, mulcendo iracundis, promittendo prauis et bonis, prauis tormenta, bonis uitam aeternam.

(53» Dic mihi.

Qui(s»

primis

prophetauit ? Respondit.

Adam, quando dixit : Hoc wunc hos ex ossibus meis, et caro de 190 Ca/ne& mea.

(545 Dic mihi. Infans paruulus, quantas uirtutes habet ? 17? Gennadius, De eccJ. dogmatibus 19 (PL 58, 985A). 177/181 Isidorus, Ezyz. 1157 1, 125/10. 27 209207 (P1218255848)* 189/190 Gen. 2, 25.

167 uenirit] corr. iz ueniret

adorandum] corr. in adotando 168 colendum] 185 supetuis] corr. in

corr. in colendo 170 disctiuitot] corr. in disctibitur superbos contratiis] corr. Zn contrarios

(495 Cf. the Expositio in Mattbaeum (PL 30, 574A) of Itish Pseudo-Jerome where foramen xefers to the passion of Chtrist. 4515 For /ribus tead duabus, an ettot which may have crept into the original text from the transcription of Roman numerals. A parallel passage occurs in the Liber de numeris 1I, y (ed. McNally, p. 29-30). A parallel passage of Va est anizza ... is found in the Irish Liber de nuszeris Yl, 13 (ed. cit., p. 36-37). Out text should probably read : D sapit, animus es, to avoid teduplication with Isidore's Du zuettibra uegeiat, anima esf.

453» C£. Ioca monachorum (ed. W. Suchier, JAdrian und Epictitus [Tübingen 195 5]; p. 118). The notion of Adam as prophet is common in the patristic writers, e.g., Hilary, Tractatus zmysteriorum Y, De ;Adamo » (ed. Brisson, Sources Chrétiennes 19, P i and Tertullian, De aniza 11 and 21 (ed. Waszink, CC 2, p. 796-797 ; 81314).

(54» This piece, known in Irish writing, is probably derived from a Latin translation of John Chrysostom's In Mattb., bom. 62, 4 (PG 58, 600-6o1).

88v

QVESTIONES SANCTI HYSIDORI, 534-55 — 203

195

Respondit. IIII. Non lesus meminit. Non perseuerat in iram. Non delectator pulchra faemina. Non aliut cogitat uel aliut loquetur. (55? Dic mihi. Quare fuit diluuium super | terra ? Responit. Filii Dei acceperunt filias hominum ex omnibus quas sibi elegerant, natique sunt ex eis filii. Illi fuerunt gigantes, et multa mala fecerunt in terra, et non placuit Deo. Propterea deliuit eos Dominus per aquas diluuii. Explicit. 197/198 Gen. 6, 4-8. 199 deliuit] corr. i» deleuit

A

eii

sanete

us

4»

D

24

1S OT TR

ui.

21S

J

ÉL ;

T

,

nord diia) fides

TA

E

»

í

M.

»

B

por

sien

iul

Z

fes

"n khi

NT

IN

i

ed

d

dro

quo

po xoig

8.

5

ud

Ct

[

|

ops

Day

|

pe

Ap T quai nit unis396l. Po

260p

UB

|

ui

crea Mild t am iidbb WA

i4

|

: d cc deeindb

t

|

do, rodean

bi " —

A

E

EU

rs

"E

o

E

63

*^) a

^h

m

.

!

atit,

ue

».

i,

-

ie. 8

4

t4

Y

79

iv")

Ca

s.

-

B

Ft PES

2505 bi

1c

Ae queues men E

t

Ld H^ cdm

we

i

adii ^ —

qr

i4 385. * iow. 4 be Adi,

^

stes

!

9T. quM avi el

2

L4 * gap.

uw "e

x |

04 5.ifs

Ec

n 14-2 Ln bo qw 4

*

im TS ZbOmAh née

0

die « Mas: focal u'

4 geookes L- UN

! ho

!

NECS

& NN not

alm

vá TI en

2 ae "-.

E)

EC -

án gam. D

SM den —

-

»

v —

| E

'

fme

f Besyondit

um na ^ iskdurua

AI

-,-

A.

-QU 2i» aitiules eal

a.

tor canc

scm

E

-

]

"praua ! T '

2$ m ei, AM meo s

-

DN

-

propEotanit

Zi

sud ü

5s, "tervenudu "epit

Tete m

,

ME

Lis : din i$rae "1n

Neri P

CA

|

x3 Anni Ad uan Aigit

m

d

t

PAVCA DE LIBRIS CATHOLICORVM

IN EVANGELIA

PRAEFACIO

EXCERPTA

SECVNDVM

EX DICTIS SANCTI

SCRIPTORVM

MARCVM

HIERONIMI

uv

)

I5

"

AIV

m

E! "

LM ni r2 2T

AD

Y

E

A

AXUEM

T

:

PREFACE In a Munich manuscript, Clm. 6235, from Freising, (?) which has been dated from the middle of the ninth century, if not

from the second half of that century, (?) are preserved two small texts that form part of the history of early medieval biblical exegesis. (3) The texts themselves, however, are earlier in origin, dating possibly from as early as the period 750-775. The small, graceful, regular minuscule script in which the manuscript is written, together with certain typical Italian abbreviations, suggests that its place of origin might be North Italy, perhaps even Bobbio. The presence of insular, especially Irish, abbreviations and symbols — e.g., those for enim, autem,

per, posi, ergo quasi, secundum, con — seem to confirm the hypothesis that the scribe worked from an Irish exemplar, or

at least from one prepared under Irish influence. The content of the codex as a whole also shows a strong relationship to the Irish Bible Schools : for example, fols. rv31v : Pauca ... in epistolas beati Pauli apostoli excerpta — a commentary on the Epistles (Romans to Hebrews) of St. Paul which, in addition to the usual Irish characteristics in style, method and content, contains Old Irish glosses on the text ; (*) fols. 37r-48r : Primum querendum est omnium librorum tempus, locus, persona — a. portion of Irish Pseudo-Jerome's Exfositio IV euangeliorum (PL. 30.5409ff.) ; (5) fol. 49v-65v : Incipit historYiaca inuestigalio euangeliwm. secundum Lucam. — a commentary on St. Luke's Gospel which contains glosses in Old Irish (€ and which is related to the above mentioned Irish Pseudo- Jerome. 'The method which the author of Document I follows is the

systematic investigation of the 'euangelia' according to the

(1) There are 71 folios, written in double columns with 34 lines to a column and measuting 239 X 239 mm (170 X 170-180 mm). See B. BiscHorr, Die südostdeutschen Scbreibschulen und Bibliotheken in der Karolingerzeit Y (Sammlung bibliothekswissenschaftlicher Arbeiten 49 ; Leipzig 1940), p. 68 ; 132, whose paleographical

description I have followed. (2) B. Biscuorr, Wendepun&te in der Geschichte der lateinischen Exegese im. Frübmittelalter, in Sacris erudiri 6 (1954), p. 238 ; 259. (3) R.E. McNarrY, The Bible in tbe Early Middle 7Ages, in. Woodstock Papers 4. (Westminster, Md., 1949). : ME (4) Biscunorer, ibid., p. 266-68 ; R. 'THURNEYSEN, in Zeifschrif? für celtiscbe Philologie 21(1939) 284-87. |. 2 34 b: ; (s) BrscporrE, ibd, p. 236-57; B. GmiesseR, Beirdge wur Textgeschichte der * Exchositio IV Evangeliorum" des Ps. Hieronymus, in Zeitschrift für &atboliscbe: Theologie $4 (1930), p. 40-87 ; In., Die bandschriftlicbe Uberlieferung der " Expositio IV. Evangeliorum" des Ps.-Hieronymus, in. Revue bénédictine 49 (1937) p. 279-321. The Irish character of this Gospel commentary is beyond question. (6) Biscnorr, zbid., p. 260-62 ; T'HURNEYSEN, 0p. cif. p. 287.

210

PREFACE

following fourteen categories : /ocus (7), tempus (8), persona (9), lingua. (xo), regula (xx), ordo (12), auctoritas (13), causa (14), figura (15), demonstratio (18), conuentio (x9), qualitas (20), numerus (21) and documenta (24). This method of systematically subdividing the categories under which Scripture is studied can be said to be characteristically Irish on the basis of the large number of literary parallels which occur in contemporary Irish biblical commentaries. The most common

division, the

triad 'tempus, locus, persona' (*) occurs, for example, in the incipit of Irish Pseudo-Jerome's Expositio IV euangeliorum : (8) 'Primum

quaerendum

est omnium

librorum

emus,

locus,

ersona' (PL 30.549A). In the Liber de numeris of Irish PseudoIsidore, seven categories are specified : (?) "Septem radices adfirmantes ueritatem uniuscuiusque conscriptionis, id est : locus, tempus, persona, lingua, regula, auctoritas, ordo." And

in an Irish commentary on St. Matthew's Gospel, in Vienna, lat. 940, fol. r3r (s. viii-ix) twelve categories are listed : (19) "Queritur quod (— quot) cooperantur circa agnitionem euangelii ? Non difficile ! (Duo»decim in numero : loco, temporis, persona, lingua, regula, ordo, auctoritas, causa, prophetia, figura, demonstratiua, conuenientia." The Irish compilation,

Ex dictis sancti Hieronimi, in Document III (26-275, presents fourteen categories : ''Quot sunt res quae euangelium deforis monstrant ? XIIII. Quae ? Nomen, locus, tempus, persona, causa, lingua, regula, ordo, auctoritas, figura, prophetia, significationes persona(e», demonstrationes conuentionesque."' Document III is contained in one manuscript, Clm. 14426, fols. 3r-5v (s. ix) from the episcopal scriptorium of St. Emmeram in Regensburg. (H) The basic exemplar from which it derives was perhaps insular. (1?) The general contents of the manuscript are a biblical compilation, Q«waestiones super euangelia (fols. 6v-1x4r), with which Document III is joined. The title of the work, '*Ex dictis sancti Hieronimi," suggests

its character as a biblical collectaneum inspired by St. Jerome on which it largely rests. Two sources are explicitly identified in the text : Jerome (15 and Augustine (145. The literary form of the document is catechetical in which questions posed by 4 (— discipulus or didaskolos) are answered by M (— mathetes

(7) This triad, found in the grammarians of Late Antiquity, may have been immediately suggested by Gregory, Hom. in Exzechielem 1,2,1 (PL 76.795C). (8) Cf. supra n. 5. (9) R.E. McNarrr, Der iriscbe Liber de INumeris. Eine Quellenanalyse des pseudodsidorischen Liber de INumeris (Diss. : Munich 1957), pp. 169-70. j (10) Cf. B. Brscuorr, Wendepunkte, pp. 242-45. (x1) CK. ibid. p. 245-246. (12) C£. B. Brscuorr, Sebreibschulen, pp. 214-215.

PREFACE

2II

or magister) Literary parallels can be established between Document III and the Irish biblical commentary (GenesisApoc.) in BN lat. 11561 (s. ix med.), its derivative Lyons 447 (376), fols. 1o6r-152v (s. ix) : Interrogationes uel responsiones iam de uetere quam noui testamenti, and the commentary on Matthew in Vienna lat. 940, fols. 13r-141v, from Salzburg. (13) The method of Document II (and Document III) is based on question and answer, a technique founded on the practice of the Greek and Latin Fathers and well known to the Irish schools. (14) The author of Document II answers briefly a series of questions on the history of St. Mark, his Gospel and the nomina sacra, Iesus" and ''Christus"'. The principal exegetical problem which he attempts to solve arises from the opening verses of St. Mark's Gospel (1, 1-3), where the composite text of Isaiah (40, 3) and Malachy (3, 1) are attributed to Isaiah alone. The exegetical principles which the author employs here are built partly on history, partly on philology and partly on allegory. The whole piece, like Documents I and III, is academic in both form and content, and undoubtedly represents an outline of a lecture on St. Mark and his Gospel, just as Document I is a digest of a lecture on "euangelia" and Document III an elementary introduction to St. Matthew. The sources that underlie these three texts are not unusual. They are similar to what is found in almost all the biblical commentaries of this period. The Monarchian Prologues, Augustine's

De consensu

euangelistarum,

Jerome's

Commen-

larium in. euangeliwn sancti Matthaei, the Latin translation of Eusebius! Hisíoria ecclesiastica and Isidore's Etymologiae were all part of the intellectual heritage of the Early Middle Ages. The close literary parallels between these three documents and certain other works that are certainly Irish in character or provenance situates our texts in an Irish setting. Not all the literary parallels that could be cited are listed here. An analysis of the citations from Scripture shows the normal influences prevalent in the eighth century. The Vwlgata latina predominates with occasional Old Latin (Jn. 12.26) or Irish (Mt. 27,35) readings. (13) Cf. B. Brscnorr, Wendepunkte, pp. 225 ff. ; 242 ff. (14) C£. J. KexwEx, The Sources for tbe Early History of Ireland 1 (New York 1929), p. 666.

E

LEA terit

bdew

tmu 2)Nada

i

vasta errem y anb

ILIO Spi.

Eo C Tp

4r die

Io

v init S Ll

od preti

-

lí rimasdi qePd ucl Seb

ure

| dee wd

WU Dass a

rin n mparesicnc niei d MePle mtf DRE

TEE ao: totax db

dex 6 deiod owns ]1

588 has 5g ne Ad $0886 Uxorpii t itat

reped

aloes

bibe

etse

direi

qi

m

1 Lind ^LN

pur vnde. 7 FP aM

ye

rera

ids Su c

janaténd.

iri Al

Pinot

wi

E

cx e

I Incipit pauca de libris Catholicorum scriptorum in euangelia excerpta.

D

Io

15

20

25

52Y

X1» Quomodo uocatur euangelium in tribus principalibus linguis ? Ita, ethloeum uel ethleum in ebraica, euangelium in greca, bona adnuntiatio in latina, ut est: Poenitentiam agite. (2) Cur non dicitur lex siue prophetia bona adnuntiatio, ut est : Faciamus hominem, reliqua, uel : Ecce wirgo concipiet, reliqua ? Ideo, quia uetus lex uelud radix est. Noua uero lex sicut fructus ex radice est. 43» Quis primus euangelium nominauit in ueteri testamento ? Moyses uidelicet, ut (est? : Dominus dabit uerbum euangelizantibus uirtute multa. (4» Quis primus (euangelium)? nominauit in nouo testamento ? - Angelus ad Zachariam, ut est : Méssus sum loqui ad te el haec tibi euangelizare. — (5) Quis primus sermo Christi in euangelio ? Sine modo, reliqua. 46» Quae est prima eius in euangelio predicatio ? Poenitentiam agite, reliqua. (7) De loco conscriptionis euangelii : Matheus in Iudea, Marcus in Italia, Lucas in Achaia,

Iohannes in Assia minore conscripsit. «8» De tempore conscriptionis euangelii : Matheus in anno quarto Gaii, Marcus in xiiii anno NIGCn 126. 6 Matth. 4, 17. 21 Matth. 3, 15. [c1 197

14/15 Ps. 67, 12. [STA 23 Matth. 4, 17.

—

18/19

4» Both question (m zribus principalibus linguis) and answet, especially the

pseudo-Hebrew (e£b/oeum uel etbleum) ate charactetistically Irish. C£. B. BrscHorF, Wendepunkte, p. 207; 243, and R.E. McNarL, Te "Tres Linguae Sacrae in Early Irisb Bible Fixegesis, in Theological Studies 19 (1958), p- 595-405* (25, 10/11 The idea that the New Law is an outgrowth of the Old Law is commonplace, e.g., Augustine, De spiritu ef litera 20, 55 (ed. Vtba — Zycha, ! CSEL 60, p. 188). 3-6» "These four questions and answers reflect the style and spirit of the loca monachorum. C£. NI. SucHrER, zAdrian und Epictitus (Tübingen, 1055) 28 91 (75, 25/26 Isidore, Ey. 6, 2, 35-57. 59 ; In libros ueteris et noui 1est., Droem. (PL. 85, 176 A).

(8», 28/30 Isidore, Ezyz. 5, 39, 26.28.

214

IN EVANGELIA EXCERPTA 48y-(1x1»

Claudii, Lucas in tempore Pauli uel Claudii, Iohannes in anno 3o 11 Nerue.

«9» De persona quattuor euangelistarum : ) Matheus de tribu Leui fuit. Ideo Leuin dicitur. Tria nomina habuit : Leui, quia de tribu Leui fuit ; et Publicanus,

quia res publicas exigit ; et Matheus, quae interpretatur dona55 lus.

Cur dicitur donatus ? Ideo, quia donauit ei Deus viii

(dona) : i. diuitias ; ii. fidem ; iii. apostolatum ; iiii. uirtutes ;

v. linguas gentium ; vi. conscriptionis euangelii ; vii. quod sit primus de iiii euangelistis ; viii. martyrium. 40 Marcus de tribu Leui fuit sacerdos in Hierusalem. Marcus interpretatur excelsus, qui primus episcopus predicauit in Alexandria euangelium Christi. Lucas, Sirus natione, Cantiodensis, interpretatur con-

surgens siue eleuans, quia primus dixit de natiuitate Iohannis, 4; donec finit de ascensione Domini in caelum. Iohannes. Ignoratur ex qua tribu fuit nisi tamen dicitur, quia cognatus fuit Caifae ; et lamminam auream in fronte

habuit, quam non habent nisi leuitae. Tamen Iohannes interpretatur Domini gratia, quia plus amauit eum Dominus de 5o omnibus apostolis. (105 De lingua in qua scripta sunt iiii euangelia : Matheus in hebraica lingua, Marchus, Lucas, Iohannes

in greca lingua scripserunt. (1r) De regula euangelii : 55 Matheus scripsit secundum regulam fidei et electionis

43 cantiodensis] corr. in antiochensis

(95, 32/35 Isidore, Eym. 7, 9, 17. A parallel passage, probably derived form Jerome, Cozzment. in. Euang. Mattb. 1, 9, 9 (ed. Hurst — Adriaen, CC 77, p. 55). occuts in the work of Irish Pseudo-Isidore (ca 750), Lzber de ortu et obitu patriarcbarum (PL 85, 1291 C/D). 36/39 Parallels are found in the Irish commentary on Matthew, Vienna, lat. 940, fol. 167, s. vix, and in the Irish work, Ex diczis sancti Hieronimi (85. Cf. on the Irish character of these two pieces, B. BrscHorr,

Wendepun&te ..., p. 242-246. 40/42 Monarchian Prologue (ed. Preuschen, Analecta 2. Zur Kanonsgescbicbte [Tübingen, 1910], p. 92). 43/45 Jerome, De uiris illustribus 7 (PL 23, 619 B); Comment. in euang. Matthaei, Prol. (ed. cit., p. 2) ; Itish Pseudo-Isidore, Liber de ortu et obitu patriarcharum 55 (PL 85, 1292 D). 46/48 The supposed relationship of St. John to Caiphas is probably built on John 18, 15. The reference to St. John wearing the Japzzinam auream in fronte is found in Eusebius, Hísz. eccles. 5, 24, 3. 48/50 Isidore, EZyz. 7, 9, 12. (105, 82/53 Augustine, De consensu euangelistarum 1, 2 (ed. Weihrich, CSEL 45,

P- 4) ;Isidore, E£yzz. 7, 2, 36-37.

1, 55/57 That Matthew wrote secundum) regulam fidei (Abraham) ez eleczionis (Dauid) is derived from the Monarchian Prologue to Matthew (ed. cit., p. 89). —

33^

IN EVANGELIA EXCERPTA «11y-(13»

215

dicens primitus de Abraham et Dauid qui est cafut fidei, ut est : Liber generationis Iesu Christi fii Dauid, filii Abraham.

Marcus scripsit secundum regulam prophetiae dicens : Vox clamantis 1n deserto. 60 Lucas scripsit secundum regulam sacerdotii dicens : Fwit in diebus Herodis. Iohannes scripsit euangelium secundum regulam Christi dicens : In $rincipio erat Verbum. (125 De ordine iiii euangelistarum : 65 Quot sunt ? iiii. Ordo scribendi, ordo katalogi, ordo sumitatis canonum, ordo regulae. Ordo scribendi, ut est Matheus, Marcus, Lucas, Iohan-

nes. Ordo katalogi, ut est Petrus primus scripsit in nouo 7o testamento, ii Iacobus, iii Matheus, iiii Iudas, v Paulus, vi Barnabas, vii Lucas, viii Marcus, viiii Iohannes.

Ordo summitatis canonum : Primus Matheus, eo quod dixit primitus de Abraham, qui est cafud fidei ; ii Iohannes, de diuinitate Christi ; iii Lucas, qui dixit primitus de sacerdoti75 bus legis, ut est : Fuit in diebus Herodis regis, reliqua ; iiii Marcus, qui dixit de prophetia Vox clamaníis, quia post legem aduenit. Ordo regulae : Primus

Matheus,

quia senior de eis;

ii Iohannes, quia uirgo ; iii (Lucas, quia discipulus apostolo8o rum et Paulum secutus ; iii? Marcus, quia discipulus Petri fuit et Petrus primitus discipulus Christi fuit ante Paulum. (135 De auctoritate iiii euangelistarum : Matheus scripsit euangelium ex ore Christi, Marcus ex ore Petri, Lucas ex ore Pauli, Iohannes ex reuelatione diuina.

5* Matth. r1, r. 59 Marc. 1, 5. T5. *76 Marc. 1, 5.

61 Luc. r, 5.

63 Ioh. 1, r.

*?5 Luc.

Line 56 should read : ZAbrabam, qui est caput fidei, et. Dauid. The reference to Abraham as caput fidei is normal in Itish circles and is found in Bacchiarius, Professio

fidei x (PL 20, 1021 A). Cf. McNarrr, Der iriscbe Liber de numeris, p. 27.

58/

64 Monarchian Prologues (eZ. ci/., p. 92 ; 91 ; 90).

(125, 65/68 Augustine, De consensu euangelistarum 1, 2 (ed. Weihrich, CSEL 43, 69/71 D. Dx BnuvNE, Un prologue inconnu des p. 3) ; Isidore, Ezyz. 7, 2, 34-39.

epítres catholiques, in. Revue bénédictine 23 (1906), p. 82-87 ;PREUSCHEN, 0.£., p. 95. 12/73 'The order which the author follows here is that of the Monarchian Prologues : Matthew, John, Luke, Mark (eZ. ci., p. 89-95). TheMonarchian Prologues, well known to the Middle Ages are found in medieval Gospel codices as prefaces to the New Testament. Cf. J. WonpswonrH — H. Wurre, Novum Testamen93 Cf. on caput fidei, note on par. (115, l. Ium ..., X (Oxfotd, 1889-1898). 78/81 The ordo regulae is also built on the Monatrchian Prologues. 55/57.

413» Jerome, Corrent. in Euang. Matthaei, Prol. (ed. Hurst — Adriaen, CC 77, p- 2-3).

216

IN EVANGELIA EXCERPTA (14»-(16)

8;

(145 De causa scribendi iiii euangeliorum : Matheus in Iudea hebreo sermone euangelium edidit ob eorum uel maxime causam, qui in Christum crediderant ex Iudaeis, ut nequaquam legis umbra(m) seruarent, ueniente euangelii ueritate. 9o Marcus uero, Petri discipulus, iuxta quod Petrum audierat Romae, rogatus a fratribus, breui scripsit euangelium. Quod cum Petrus audisset, probauit et legendum sua auctoritate ecclesiis edidit. Lucas uero, postolante Theophilo, euangelium scripsit. 95 Iohannes, rogatus ab Asie episcopis, euangelium scripsit aduersus Chirintum et Ebionem et alios hereticos. (15» De figura quattuor euangeliorum : Ignis, aer, aqua, terra (iii euangelistas significant). Terra enim Matheum significat, quae omnium elementorum 10o quasi fundamentum sit. Aqua : Marcus, qui baptismatis inprimis loquitur sacramentum. Aer, eleuans in altum ab imo : Lucas, dicens de natiuitate Iohannes, donec finit de ascensione Domini in caelum. Iohannes ignem (significat) qui de diuinitates igne dixit. IO (165 IITI flumina paradisi IIII euangelia significa(n5t. Eufratris, fluuius regalis urbis Babiloniae, significat Matheum propter genelogiam regum. Tigris, uelox fluuius, significat Marcum propter uelocitatem sermonis quo dicta et facta Christi preVA

dicauit. Geon, omnium fluminum maius, significat Lucam 110 longum in sermone quam alii. Fison, circuiens Zerram Euelath, 103/104 diuinitates] corr. i? diuinitatis (145, 86/89 Jerome, iPiZ. (ed. cit., p. 2). (PL 25, 621 A/B).

90/96 Jerome, De uiris ZIlustribus 8-9

(155 The author's assertion that the four basic world elements are symbols of the four Gospels finds a striking parallel in the commentary of Irish PseudoJerome, Expositio IV' Euangeliorum, Prol. (PL 30, 549 A/B). Cf. on this wotk, p- 209, note 5. 103/104 The expression de diuini/atis igne is detived ftom Deut. 4; 24. The same theme is emphasized in various Irish wotks works : e.g. Aethicus Ister, Cosmograpbia 1, 13 (ed. Wuttke, Dze Kosmograpbie des Istrzer "Aitbikos [Leipzig, 1855], p. 7), which has been identified as the work of Virgilius of Salzburg (H. LóWE, Ein literarischer W'idersacber des Bonifatius [Mainz, 1951]) ; Liber de numeris 25 37

(ed. cit., p. 162-164) ; Commentaty on Matthew (Vienna, lat. 940, fol. 147, s. VIIIIX), which originated in the Irish circle at Salzburg.

«165, 105 Victorinus, De fabrica mundi 5 (ed. Haussleiter, CSEL 49,p. 4); Isidote, Quaesz. in Vet. Test., in Gen. 3, 3 (PL So 2rGQ 105/113 The employment of the four rivers of Paradise as symbols of the four evangelists dates from the patristic period. Its use is commonplace among the Irish Bible commen-

tators, who employ it with a manifold number of modifications. Cf. R.E. MCNAL:

LY, 0.£., p. 73-74. 105/107 Isidore, E7yz. 13, 21, 10. Generally the Euphrates is a symbol of Luke ; but here the author regards it as a toyalrivet, and connects it with the evangelist Matthew through the royal genealogy of Christ which he presents in his Gospel. 107/113 Isidore, E7yz;. 13, 21, 7-9. ^ 110/111 Gen 2N

II-I2.

IN EVANGELIA EXCERPTA (16»-(20)

217

ub; (nascitur» aurum et b(dyellium lapis inuenitur, significat Iohannem, dicentem de diuinitate Christi (et» excellentem omnia de prophetia qua prophetati sunt quattuor euangeliste. . €17? Hezechiel uidit quattuor animalia iuxta flumen Cobar, 11; id est hominem, leonem, uitulum, aqualam. Homo

significat

Matheum, qui dixit primitus de ge(nea»logia Christi secundum carnem ita dicens : Liber generationis. Leo, Marcum ; uitulus,

Lucam ; aquila Iohanne(m) significat. «X18» De demonstratione euangelii : 120 Quattuor uiri portauerunt infirmum in lecto et quattuor milites, qui miserunt sortem super uestem Christi, quat-

tuor euangelia demonstrant. «X19» De conuentione iii euangeliorum : IIII tempora anni, uer, aestus, autumnus, hiems (ad 12; quattuor euangelia conueniunt). Item (ad) quatuor partes mundi,

ad anathole,

misimbria,

dissis,

arctus

conueniunt

quattuor euangelia. Matheus enim in oriente, id est in Iudea predicauit ; Marcus in austro, id est in Alexandria : Lucas in occidente, id est in Achaia ; Iohannes in aquilonem, id est in 13o Asia, scripsit et predicauit.

(205 De qualitatibus euangelii : IIII sunt qualitates euangelii, id est precepta, mandata, testimonia, exempla. In preceptis iustitia, ut est : I» wiam gentium ne abieritis ; in mandatis (qualitas) caritatis, ut est : 155 Mandatum mouwm. do uobis, reliqua ; in testimoniis fides, ut : 117 Matth. 1, r1.

133/134 Matth. ro, 5.

135 Ioh. 15, 34.

417» Ezech. 1, 1-10 ; Jetome, Corzztent. in euang. s. Matthaei, Prol. (ed. eit., p. 4) ; Gregory, Hoz. in Hiezecb. 1, 4, 1 (ed. Adriaen, CC 142, p. 47).

418» The demonstratio euangelii is a justification of the assertion that the Gospels are four in number. The argument, built on the symbolism of the four men in Matk 2, 5 and the four soldiers in John 19, 25, finds parallels in the Irish Pseudo-Jerome, Expositio in Marcum (PL 30, 579 B) and Expositio in Iobannem (PL. 30, 607 À). C£. supta, p. 209, note 5. «19», 124/128 The designations of the four corners of the world as 74za/bo/e, Missimbria, Dissis and ZArctus, ate found in the Sibyll. orac. 3.24-26. Cf. The Book of the Secrets of Enoch 30.13-14 (ed. R.H. Charles, T£e /Apocrypba and Pseudepigrapba of tbe Old Testament 2 [Oxford 1913], p. 449, n. 13). The use of these terms occurs in Christian antiquity : e.g., Augustine, Tracz. in Ioban. 10, 12 (CC 56, p. 108), and

is widespread through the Early Middle Ages, especially in insular circles. Cf. McNarLr, Liber de numeris, p. 72-75. parallel passage also occuts in the Irish 128/130 Cf. supra Pseudo-Jerome, Expositio IV. Evang., Prol. (PL 30, $49 B).

p. 215, C7 «20» The expression qualitates evangelii tefess to the four principal headings or categories under which the content of the Gospels can be subsumed. In a parallel passage in Cummeanus (Pseudo-Jetome), Expositio in Marcum (PL 3o, 610 A), we tead : Quattuor sunt qualitates de. quibus sancta evangelia contexuntur. C£. on Cummeanus, Brscuorr, Wendepunkte, p. 200-202.

35"

218

IN EVANGELIA EXCERPTA 4205-(23»

O^era quae ego facio testimonium perhibent de me ; in exemplis perfectio consistit, ut est : Discite a me quia matis sum. (21» De numero euangeliorum : Sex numeri continentur in euangelio. i. Numerus euan140

gelistarum, ut sunt iiii : Matheus,

Marcus, Lucas, Iohannes.

ii. Numerus canonum, ut sunt decim. iii. Numerus capitulorum, ut sunt in Matheo

ccclv ; in Marco

ccxxxiii ; in Luca

ccclxi ;in Iohanne ccxxxiii. In quattuor euangeliis capitula ICXLIII sunt. iiii. Numerus breuium causarum : in Matheo 145 Ixxiiii; in Marco liii; in Luca 1xxviii ; in Iohanne lxii. (v5. Numerus uersuum in Matheo IIDC ; in Marco IDCII ; in Luca

IIDCCCC : in Iohanne ICCC. «vi». Numerus concentuum iiii uel iii uel ii uel propria uniuscuiusque, quae non habentur in aliis, in Matheo lvi, in Marco xx, in Luca liiii. 150 (22) Haec exempla de singulis canonibus sunt. De primo canone ut : Non est fropheta sine honere nisi in patria sua. De secundo canone ut : Amen dico, sunt quidam de hic stantibus qui non gustabunt mortem, reliqua. De iii ut : Non est discipulus super magistrum. De iiii Qut» : Omnia quaecumque petieritis in 155

oratione credentes accipietis. De v ut : Non sum missus nisi ad oues domus Israel quae perierunt. De vi ut : Quecumque ligauevitis super terram, et reliqua. De vii ut : Postquam crucifixerunt eum, diuiserunt sibi uestimenta eius. De viii ut : Discendit Iesus

160

in Capharnaum in ciuitate Galilea ibique docebat eos sabbatis. De viiii ut : Intrauit satanas in Iudam qui nominatur Scarzoth unus de xii. De x ut secundum Matheum : Beat? mates, reliqua.

Secundum Marcum : Seorsum. autem deserebat discipulis suis omnia. Secundum Lucam ut : Exi a me, quia homo. peccator sum, Domine. Secundum Iohannem : $2 quis mihi ministrauerit, me sequatur. (235 De diuisione canonum : Sunt iiii, id est iiii uel iii uel ii uel i. Singulariter loquitur de proprietate numeri euangelii in decim canonibus. Dicit Isidorus : Canones iii euangeliorum Ammonius Alexandrinus 136 Ioh. 5, 356. 137 Matth. 11, 29. 151 Matth. 15, 57 ; Marc. 6, 4 ; Luc. 4, 24 ; Ioh. 4, 44. 152/153 Matth. 16, 28 ; Marc. 8, 39 ; Luc. 9, 27. 153/154 Matth. 10, 24 ; Luc. 6, 4o ; Ioh. 15, 20. 154/155 Matth. 21, 22 ; Marc. 11,24; loh: 147 1355 16; 25 155/156 Matth. 15, 24. 156/157 Matth. 18, 18. 157/ 158 Matth. 27, 355 ; Ioh. 19, 235. 158/159 Luc. 4, 31 ; Marc. 1, 21. 160/161

Io1c4225 35 Toh:^15, 27. 161 Matth. 5, 4. «Duct s: 164/165 Ioh. 12, 26.

162/163 Marc. 4, 34.

163/164

(215, 140 Isidote, Eyz. 6, 2, 34. 144 Cf. on the breues causae Sedulius Scottus' Explanatiuncula (PL. 103, 271-272). 146/147 A parallel occurs in the Irish redaction of the Derre?um Gelasianum found in the Liber de numeris of PseudoIsidore. Cf. E. vou Dosscuürz, Das Decretum Gelasianum, in. Texte und Untersucbungen 38, 4 (Leipzig, 1912), p. 69. (235 Isidote, Eyz. 6, 15, 1-4.

IN EVANGELIA EXCERPTA 4(23»-(24»

219

170 primus excogitauit, quos Postea Esebius Cesariensis plenius confoswit. Qui ideo inuenti sunt, ut er eos inueniri possumus ef scire quae sunt euangelistarum similia uel quae fropria dixeruni. Sunt enim numero decim. In primo numero iiii contine(n»tur qui eadem dixerunt : Matheus, Marcus, Lucas, Io175 hannes. In ii tres : Matheus, Marcus, Lucas. In iii tres : Matheus, Lucas, Iohannes. In iii tres : Matheus, Marcus, Iohannes. In v duo : Matheus, Lucas. In vi duo : Matheus, Marcus. In vii duo : Matheus, Iohannes. In vii duo : Lucas, Marcus. In viiii

duo : Lucas, Iohannes. In x singuli eorundem sua dixerunt 18o fropria.

(245 De documentis iiii euangelistarum : In euangelio iiii continentur documenta : speciale documentum, ut est. : Venite bost me et faciam wos fieri iscatores hominum ; generale documentum, ut est : Venite ad me omnes,

185 reliqua ; primitiuum documentum, ut est : Beati pauperes spiritu, et reliqua ; diriuatiuum

documentum,

ut est : Nolite

jutare quia ueni soluere legem, et reliqua. Haerea(t» enim ad predictam sententiam : Beat? fawperes spiritu, et reliqua.

183/184 Matth. 4, 19 ; Marc. 1, 17. 184 Matth. 11,28. 186/187 Matth. 5, 17. 188 Matth. 5, 5.

185/186 Matth. 5, 5.

1*0 esebius] corr. i2 eusebius

424», 182/188 Haerea(/» is conjunctive in sense. It can be translated "This is

related to", or, "This goes together with. Recurrence of this wotd in Irish and Northumbrian manuscripts suggests that it is an insular characteristic. Cf. B. BiscHorr, Wendepunkte, p. 232 ; 279 ; D. Dx Banus, Une abbréviation inconnue, in Palaeographia latina 5 (1927), p. 48-49 ; In., Encore l'abbréviation de Haeret, ibid. 6 (1929), p. 67-68.

II Incipit praefacio secundum Marcum.

48Y

(r» Quae est causa ipsius conscriptionis ? Respondetur. Praedicauit Petrus in Roma ad fideles Romanorum. Postulauerunt de Marco conscribere illis prae;dicationem Petri. Deinde illae conscripsit sub defensione, donec (hoc opus» consummauerat et Petro ostendit. Et Petrus in euangelium aeternum ecclesiis conprobauit. Hoc est furtum laudabile. (2» De quo genere hic fuerat ? | Io Respondetur. De Iudeorum genere et leuiticus erat. Et policem manus suae dextrae interfecerat, ne principatum accepisset. (Ad» electio(nem) tamen ad illum non consentit, sed ad fidem atque morem consenserat. Inde ordinatus est episcopus in Alexandria ciuitate. 1; (3» Marcus excelsus mandato dicitur, qui postquam ecclesiam in Alexandria fundauit et euangelium per Egyptum seminauit et familiam Christo copulauit et diuitias mundi triumphauit, mortuus fuit XIIII anno Neronis et sepultus honorifice in Alexandria. :0 (4) Marcus a perfectione aetatis Christi praedicare inchoat nec laboret in natiuitate infantuli ; qui loquitur de perfectione filii Dei et ieiunium numeri legalis, repulsionem diaboli et ministerium angelorum, magna in breui conprehendens, narrat.

(5» Marcus, auditor Petri, erat leuiticus genere et sacerdos.

(15, 2 "The exptessions causa conscriptionis, loco conscriptionis (c£. In euangelia excerpta (7») and zezapore conserzptionis (c£. In euangelia excerpta 8») ate chatacteristically Irish technical terms. 8/8 Eusebius, Hisz. eccles. 2, 15 ; 6, 14, 7 ; Jetome, De uiris illustribus 8 (PL 235, 621 B/C). The reference to the furzum laudabile also occurs in Irish Pseudo-Isidore, Lzber de ortu et obitu patriarcharum (PL 835, 1292 D).

(25, 10/14 Monarchian Prologue (ed. Preuschen, o.c, p. 92). Principatus fot episcopatus and princeps fot episcopus often occur in Hiberno-Latin texts, e.g. PseudoIsidore, o.c. (PL 85, 1291 D) and the Cazechesis Celtica (ed. Wilmart, S74di e? Testi 59, p. 51). Cf. J. HENwrG, ZAppelations of Saints in Early Irish Martyrologies, in Mediaeval Studies 19 (1957), p. 231. (35, 15/19 Isidore, Ezyz. 7, 9, 22 ; Jerome, De uiris illustribus (PL. 25, 621623). | 19 Familiam Christo copulauit seems to be based on the idea expressed in omes sectatores Christi ad exemplum sui cogeret (Jetome, ibid.). Note in this paragraph the use of homoeoteleuton, astylistic feature of Hiberno-Latin. 18 XIIII ato Neronis is probably a corrupt reading for VIII ago INeronis. 'The latter is found in Jerome, jliZ. (PL 25, 626 A) and Isidore, De orzu et obitu patrum 85, 146 (PL 83, 154 C). The reading XIIII auo may be under the influence of Isidore's Chronicon (Eitymt. 5, 39, 26-27) : Marcus euangelium edidit. INero auno XIV. €4-5» Monatchian Prologue (ed. Preuschen, o.c., p. 92).

49'

PRAEFACIO SECVNDVM MARCVM 4(5»-(1» — 221 2; In Italia scripsit euangelium tempore Neronis et Petri (in) sua. persona, aliis postulantibus: (65 Marcus initium euangelii sui ab Iohanne Baptista, Domini precursore, deduxit, qui testimonio Madathie angelus uocatur. Et Esaias (eum) uocem (dicentem in) uerbis pro3o nuntiantis nominat, ut ait : Vox clamantis in deserto, et reliqua.

Et a baptismo Christi, fortiore exemplo, incipit. . «7» Marcus cum Matheo communiter in xlvii capitulis narrat. Luce uero in xiii coniungitur. Propria uero Marci sunt in capitulis xviii. Marcus totum suum euangelium in capitulis 55; ccxxxii exponit. In primo canone Matheus, Marcus, Lucas, Iohannes; in secundo canone Matheus, Marcus, Lucas; in tertio canone Matheus, Lucas, Iohannes ; in quarto canone Mátheus, Marcus, Iohannes ; in quinto canone Matheus, Lu-

cas ; in sexto Matheus, Marcus ; in septimo Matheus, Iohan4o nes ; in octauo Lucas, Marcus ; in nono canone Lucas, Iohan-

nes ; in decimo canone, id est propria uniuscuiusque, quae no hábentur in aliis, narra(n5t(ur). (85 Matheus genelogiam ab Abraham usque ad Ioseph per uiros xliii duxit. Lucas uero ab Ioseph per uiros Ixxvii usque 4; ad Adam ducit. Iohannes non deduxit terrenam sed caelestem

in breui conprehendit.

Marcus

uero

terrenam

numerauit,

dicens : Jesu Christi. Sed breuiter caelestem numerauit, cum

dicit : Dez. Sed in breue haec omnia conprehendit. (9» Marcus dicit : uitium euangelii Iesu Christ? Fais Dei. yo Sicul scriptum est in Esaia propheta : Eccemitto angelum meum, et reliqua. «105 Cur non inuenimus illud testimonium in libro Esaie ? Respondetur. Propter multitudinem eorum, qui conscripserunt in latina uel (quae in» apogrifis Grecorum occultae 55 scripta (sunt).

«1r» Vbi Malachias scripsit illud testimonium ? Vt dicit : Ecce mitto angelum meum, et reliqua.

30 Marc. 1, 3.

47/48 Marc. I, 1.

49/50 Marc. 1, 1/2.

57/58 Marc. 1, 2.

«6», 28 Madathie — Malachiae. Cf. Mal. 5, 1.

«7» Isidore, E£yz. 6, 15, 2-4. 46/48 Ps.-Jetome, Expositio in 48», 43/46 Matth. 1, 1/17 ; Luc. 5, 25/58. Marcum (PL 30, 579 B). Cf. on this Early Irish commentaty In euangelia excerpta

(205, supta, p. 217.

«10» The lack of relation between question and answer seems due to a corruption in the transmission of the text.

222

PRAEFACIO

SECVNDVM

MARCVM

(125-(175

(12) Cur dicit Esa?ae ? Id est, abscondit (Marcus) personam sub persona, nam 6 o maiorem (qualitatem habet» Esaias in persona quam Malachias. Respondetur. Est Spiritus, qui loquitur in utroque uel commune dicitur inter utroque uel, ut inuenitur in incertis exemplaribus, sicut scriptum est in prophetis. 6 (13) Quare testimonium Malachiae primo posuit (Marcus) ? -

79

Quia sicut praecedens Iohannes Christo, Malachias ante Esaiam ponitur. Vel ideo (quare) testimonium Malachiae primo posuit (Marcus) ? Respondetur. Humilitas Christi hic ostenditur. (145 Quare Maria ad Helisabeth adierat ? Respondetur. Mater (Christi ad matrem» Iohannis et Christus (ad» Iohannem uenit. Et sicut sedulo dicitur : Ascendii in nauiculam, ut humilitatem ecclesiae insinuaret.

(155 Ideo, (quare) non (testimonium) Esaie primo ponitur ante duo haec testimonia, quod Esaias organum Spiritus sancti est et primus prophetarum post Samuhelem ? Malachiae autem testimonium &prius» ponit(ur) qui ultimus prophetarum erat. Cur testimonium Malachiae prius posuit (Marcus) ? Quia propinquior est Christo prophetia eius quam Esaie. 8o (165 Cur duo haec testimonia Esaiae adscribuntur ? Respondetur. Quod duo hi intincti de Iohanne et de Christo continnant uno spiritu, et ideo Marcus unum de his duobus testimoniis corpus fecit. (17» Vel (quare dicitur» s?cut ?n Esaia $ropheta ? Respondetur. Vitium scriptorum hic (est), quia sic 85 recte dicit(ur) s?cut scriptum est in brophetis, in Malachia utique in Esaia. 75

64 Marc. 1, 2.

32/43 Luc. 8, 22.

84 Marc.

r, 2.

86 Marc.

1, 2.

(125 The meaning seems to be that the name of Isaiah, greater in personal dignity than Malachy, is sufficient for the two testimonies, which are actually the same because they werte spoken by the same Spirit. Cf. Jerome, Comuent. in Malacbiam 5, x (ed. Adriaen, CC 76 A, p. 927-928) and Ambrosiaster, Quaest. ueteris et noui test. 57 (ed. Souter, CSEL 50, p. 103-104). The author's exegesis (lin. 63/64) is based on a variant reading in the manuscript of Mark's Gospel : Sicu/ seribtum est in prophetis, which is found, for example, in the Codex Erernacensis and has a basis in the Greek codices. Cf. infra (175.

(14? Ambrose, Expositio euang. Lucae 2, 22 (ed. Adriaen, CC 14, p. 40). X15? This is a further development of the theme handled supra (135. The

testimony of Malachy is placed before that of Isaiah in the opening of Mark's Gospel, because Malachy is nearer in time to Christ than Isaiah was. Compate this explanation with Bede, In Marci euang. expos. x (ed. Hurst, CC 120, p- 439).

PRAEFACIO

SECVNDVM

MARCVM

418»-(22»

223

(185 Apte duo haec nomina Marcus posuit ad énitiwm euangeli, nam Malachias ebraicae, angelus grece, nuntius latine 9o praenuntium Christi (interpretatur et? significat Iohannem. Esaias uero salus Dei saluatorem totius mundi Christum manifeste indicat. (195 Initium euangelii subauditur uaticinatum esse. (20» Iesu Christi. Cur dicitur illud ? 95 Ne putarent illi alium (esse» euangelium Iesu Christi saluatoris, uncti.

(215 Cur autem Jesus precessit (Christum) per Marcum, quia non (dicit) sicut Paulus ait, ubi dicitur serwws Christi Iesu, dum in greco sermone conscripserunt hi duo ex Hebreis 1oo fuerunt ? Respondetur. Cum Marco hebreica lingua principatum tenuit, dum maximo (pro Iudeis» scribsit, Paulus uero (pro? Grecis. Ideo lingua eorum prius (nomen) ponit, et ideo precessit Iesus prius, quia unusquisque habet suum nomen pro105 prium sicut lesus proprium illi fuit. Christus autem (est? nomen regiae dignitatis uel gradus. (22) Quare in nomine, quod est Iesus, haec nota (H» adsumitur, dum non (sit in» sono et caractere (et)? non sit seu in breuitate seu in longitudine huius nominis ? 110 Alii putant quod pro H iota posita est, eo quod similes sunt. In aliis caracteribus, ut est (O et K»5, H deinde mansit in auctoritate. Nomen 88/89 Marc. 1, r1.

enim, 93 ibid.

quod dicitur lesus, ita ut alii dicunt, 94 ibid.

93 ibid.

98/99 Col. 4, 12.

(18» Isidore, Eyz. 7, 8, 22. Cf. on Malachy's prophecy of John the Baptist

(Matth. 11, 10) Jerome, Cozzzient. in Euang. Matthaei 2, 11, 9 (ed. Hurst— Adriaen, CC 77, p. 79) and Corment. in Malacbiam 5, 1 (ed. Adtiaen, CC 76 A, p- 927). «19» Sedulius Scottus, Explanatiuncula (PL. 103, 281. D/282 A).

«21» Parallels to this and the following paragraphs occur in two Irish Bible commentaries : Clm 6235, fol. 1v, s. IX med., a commentary on the epistles of St. Paul with glosses in Old Irish, and in Pseudo-Hilary, Tractatus in septem epistolas canonicas, supta, p. 55-56 ; cf. B. Brscrorr, W'endepunkte, p. 266 ; 270. (225, 197/109 The author asks why the Latin note, i.e., spirant, H appeats in the name Iesus, sc., IH, since this note is found neither in the pronunciation nor the orthography of the name, neither in the abbreviation (Greek : IH$) nor in the spelling (Latin : Iesus). The presupposition of the question is a confusion of latin 110/112 The author's answer is based on the equivalence H and Greek H (eta). of H and Greek Io/z, which is long 1 in Greek and long E in Latin. H, thereforte, equals to long E of the Latin, so that H and E are interchangeable. This is essentially the same explanation as that of Jeremiah of Sens. Cf. L. TRAUBE, 113/115 The author's observation that Nomina Sacra (Munich, 1907), p. 5-6. lesus is à composite wotd of two Hebrew names is false.4 H stand fot Hebrew yod and be. — Yab is a common, late, pre-Christian abbreviation of the tetragtammaton in theophorous names. Y/ is the common abbreviation for Yabmweb.

49*

224

PRAEFACIO SECVNDVM MARCVM

422»-(285

apud Grecos scribitur per Iota et He et C : IHC et (hoc) est conpositum nomen ex duobus ebreicis nominibus: IA, H.

IIj

(23» Dominus interpretatur Osse saluatur, et ideo, Hieroni-

mo teste, lesus saluator Dominus interpretatur. (245 Iesus, quis primus dixit ? t git Respondetur. Moyses in Rafadim primo dixit ad Iesum : Elege tibi wivos, et egressus (pugna» contra Amalech. Et Auses ibi proprie dicebatur Iesus in hebreo. (25» (Quomodo interpetatur Iesus ?» ! Respondetur. Saluator Dominus interpretatur, id est non solum iudaici populi sed omnium. Sother in greca, saluator

I20

I2 vA

latine. Iesus, filius Nun, de tribu Effraim, et Iesus, filius Iose-

dech, de tribu Leui, in figuram huius fuerunt, qui (est? uerus dux et uerus sacerdos. Et ipse est ueritas, non figura. (265 Christus, quis primus dixit ? Esaias, ut haec dicit Dominus Christo meo Cyro. Et

I5 o dicitur Messias in ebraica, Christus in greca, Vnctus in latina:

(275 Et quis primus Deus dixit ? A Respondetur. Est diabulus in paradyso. (Dixit? Adae, ut : Cur praecepit uobis Deus me comederitis de hoc ligno? Christus grece, Messias in ebraica, Vnctus in latina.

155

(28» Hoc nomen (Christus? quomodo scribitur ? . Ita etiam notatur per Xchi et Pro et Csima-,

119/120 Exod. 17, 9.

129 Is. 45, 1.

133 Gen. 5, 1.

(23) Isidore, Ezyz. 7, 8, 10; Jerome, Cozzment. in Euang. Matthaei 1, 21 (ed. Hurst — Adriaen, CC 77, p. 11). The association of Dominus with Saluator may show the influence of Origen's In Jibrum Iesu INaue, hom. 1, 4 (ed. Baehrens, GCS 30, p. 291) : Iesus igitur Dominus e Saluator gzeus ... .

(245 Otigen, ibid. 1, 1-2 (ed. cit., p. 288-289) JAures for Osee (Num. I5, 17) is

rooted in a corruption of the text of the Verus Latina which was noted as early as Jerome's day (Cozzztent. in Osee 1, 1 [ed. Adriaen, CC 76, p. 6]). The same corruption appears in many Irish Bible commentaries, e.g., the Liber de mureris 3, 56 ; 4, 40 (ed. cit., p. 69 ; 163). A parallel passage also occurs in the Itish commentary on the Catholic Epistles Iac., l. 83/87 (supra, p. 5). €25? Isidore, Eyz. 7, 2, 7. C£ on the use of Dominus for Iesus (235 ; Otigen, 0.£. I, I-4 (ed. cif., p. 288-291) ;Isidote, ZA/legoriae quaedam s. Serzbiurae 72; 120 (PL 85, 111 A ; 115 C). In the Commentary on St. Mark of Cummeanus (Cuimine) we tead : Iesu Christi saluatoris uncti ; in Ebreo Iesus Messias, in Graeco

COTEP XPS,

in Latino saluator unctus (ed. Stokes — Strachan, Thesaurus Palaeobibernicus 1 [Cambridge, 1901], p. 484). Cf. on Cummeanus Iz euangelia excerpta (205.

28» The knowlege of Greek among the Early Irish Bible commentatots was very meagre. Paragraphs 21-27 offer a representative specimen of Greek philology as it was known and used by the Irish in their spiritual exegesis. Cf. for a fuller discussion of the problem, B. Brscrorr, Das griechische Element in der abendlandischen Bildung des Mittelalters, in. Byzantinische Zeitschrift 44 (1951), p- 395-405.

III Ex dictis sancti Hieronimi.

Bt

(15 A. Quarum omnium rerum interrogo te quid hic in hoc argumento Hieronimus nomina rerum dixisset ? M. Quia res corporalium et in corporalium nominum 5 communis est. (25 A. Interrogo te, quia fidei necessarium est, quomodo Christi tempus, ordo, numerus, dispositio uel ratio est ? M. Tria tempora in generatione Christi conprehenduntur, ante legem per Abraham, et sub lege per Dauid et subse1o quentes, et post legem per Christum. Vnum tamen (est) seculum. Haec tria tempora significat Patrem et Filium et Spiritum sanctum. Vnus tamen Deus (est», sicut Christi tempus (unum» esse confitemur. (35? A^. Ordo, quomodo conuenit Christo ? 15

M. XLII

uiri in genealogia Christi sic ordinantur, ut

filius semper sequitur patrem. Sic in fide recta Deum Patrem preponimus Filio, ut Pater et Filius unum sint. (45 A. Dispositio quomodo potest esse Christi ? M. Abraham namque incipit conputatio generationis 20 Christi, quia primu fidem sortitus est. Cum autem fidem accipiebat Christi semine conpletus est ; et sic genuit Christum in Isaac et Isaac in Iacob, et sic alii sequentes usque dum dicit: Virum Mariae, Ioseph, | de qua natus est Iesus, qui uocatur Christus. 25 (5» A. Numerus quomodo potest esse Christi ? M. XLII generationes sunt in genealogia Christi et tres diuisiones in unaquaque diuisione, (hoc est» XIIII substantiae. Tria tres personas significat. IIII (significat? IIII euangelia, et quadriformem mundum in ecclesia, et hominemex 5o IIII substantiis consistentem. Quae omnia per quadriformem doctrinam euangeliorum renouantur. (65 A. Ratio quomodo conuenit Christo ? 8/11 Augustinus, De /rini/afe 4, 4, 7 (ed. Mountain — Glorie, CC 50, p. 170) ; Enarrationes in Psal. 103, 3, 5 (ed. Dekkers — Fraipont CC 40, p. 1503). 23/24. Matth. r, 6.

11 significat] corr. in significant sequatur 19 abraham] ab praez.

12 sicut] et aZZ. 16 sequitur] corr. in 20 primu] corr. zz primus

«4», 19/21 Cf. the Irish biblical commentary (Genesis — Apoc.) in Paris, BN lat. 11561, fol. 1587, s. IX. med. Cf. on the manusctipt tradition and the Irish character of the work B. Brscuorr, Wendepunkte, p. 223 ff.

2

226

EX DICTIS S. HIERONIMI

465-(125

M. Christi ratio est malos perdere bonosque in suum ouili recipere. Sic in ista genealogia istos, qui boni fuerunt 55 aut a bonis parentibus uenerunt uel bonos filios abuerunt, in suam genealogiam recipiebat. Et impios abiecit, sicut tres reges Ioas, Ochoziam, Amasiam excludit. Quod fidei necessarium est intellegere. (75 ^. Quis conscribsit hoc euangelium ? 40 M. Matheus. (8» A. Qualem hoc (nomen) interpretationem accepit ? M. Primum, donatus est in eo quod condonauit illi principatum secularem secundum apostolum, cum dicit : Non est olesias data nisi a Deo. Secundo, ut uocauit eum de foro 4 ad se. Tertio, quod dimisit ei omnia peccata sua. Quarto, quod eum elegit in apostolatum. V, per insufflationem Spiritus sancti, ut est : Accifite Spiritum sanctum. VI, in quo eum ad scribendum | euangelium elegit. VII, qui primus omnium scripsit. 50 (9» A. Euangelium bonum nuntium (significat». Quare hanc interpretationem accepit ? M. Quia septem nunciat, quae Christo conueniunt. (105 A. Quae ? M. Aduentum eius, baptismum, passionem, sepultu») ram, resurrectionem, ascensionem et aduentum posteriorem eius ad iudicium. Pro his VII modis hic liber euangelium nominatur. (115 A. Haec septiformis doctrina, quid agit ? M. Vnum hominem septenum docet. 6o (125 A. Cur septiformem dicis, qui quadriformis est ? VA

^

M. (Quadriformis) exterius, id est terra, aqua, aere,

igni, et triformis interius, id est irascibilis, concupiscibilis, racionabilis, ut Iohannis in Apocalipsi dicit : Liber sepíem sigillis signatus. Id est, de hoc libro et de hac septiformi doc65 trina mystice declaratur. 36/3« Hieronymus, Cozzz. it Eunang. Mattb. 1, 8 (ed. Hurst — Adriaen, CC 77,p.8). 42 Isidotus, Ezyz. 7, 9, 17. 43/44 Rom. 15, 1. 47 Ioh. 20, 22. 50 Isidorus, EZyz. 6, 2, 45. 63/64 Apoc. 5, r.

34 ouili] corr. is ouile 35,36 abuerunt] corr. i? habuerunt 42 donatus] 63 iohannis] corr. ;z iohannes 48 qui] corr. in quia dictus a4.

«8» Cf. Itish Pseudo-Isidore (ca 750-775, Salzbutg-circle), Liber de ortu et obitu patriarcbarum (PL 85, 1291 C[D) and In euangelia excerpta (9», supta, p. 214. Cf. also Paris, BN lat. 11561, fol. 128", and the commentary on Matthew's Gospel in Vienna, lat. 940, fol. 167, s. VIII-IX, from the Salzburg-circle. Cf. B. BISCHOFF, 2.c.,

p- 242-245.

4*

EX DICTIS S. HIERONIMI 4135-17»

227

(135 A. Liber generationis Iesu Christi. Ad quid respicit ? M. Hoc incorruptibili principium ad corruptibile principium, ubi dicitur : Liber generationis Adae, quia librum libro et principium principio obponit, quia scriptum est : In primo 7o mari conteres caput eius et in nouissimo mari posteriora eius. (145 A. Liber, quam ethimologiam habet ? M. Hoc nomen libri a libertate dicitur, quia libertatem animarum adnuntiat ; siue liber a librando dicitur, quia librat premia sanctis et poenam peccatoribus. |Vel liber, ut Augusti75 nus dicit, /zber a libro, hoc est arboris cortice dempto atque librato, ubi ante copiam cartarum antiqui poetae carmina daiscribebant. Alibi. Liber grecum nomen est et interpretatur memoria. Et sic legi debet : Haec est memoria Iesu Christi. (155 A. Queritur quare Matheus totum librum generatio8o nem appellat ? M. Quia morem gentis suae sequitur. Mos est enim Hebreorum, ut a principiis librorum nomina inponant. (165 A. Iesu Christi. Cur haec duo nomina tam diuerse in scripturis ponuntur, ut aliquando Iesus preponitur Christo, 8; aliquando Christus Iesu ? M. Quia quando apostoli hebraicis litteris ad Hebreos scripserunt, hebraicum lesum preponerent greco nomini, Christo ; et iterum quoniam (pro) Grecis grecum nomen, quod est Christus, preposuerunt Iesu. 9o (175 A. Fili Dauid, id est fortis manu. Filii Abraham, pater multarum gentium. Quare Dauid preposuit Abrahae ? M. Quia ordinem preposteram facit ; uel quia Dauid Christum significat, et Abraham significat ecclesiam.

66 Matth. 1, 1. 68 Gen. 5, 1. *4/4€ Cassiodorus, Insz. 2, 4. 83 Matth. TI 90 Matth. 1, 1. 90/91 Isidorus, EZyz. 7,6, 64 ; 7, 7, 292 Hierony92/93 mus, Cozz. in euang. Mattb. 1, x (ed. Hurst — Adriaen, CC 77, p. 7).

Augustinus, De catechizandis rudibus 20, 36 ; 19, 33 (ed. Bauer, CC 46, p. 160 ; 157).

84 preponitur] corr. in preponatur

—89 preponerent] corr. in preponebant

92

preposteram] corr. i» preposterum

(145, 12/34. Cf. Irish Pseudo-Isidore, Liber de numeris 3, 37 (ed* cit., p. 63-64). v? C£. the parallel in the Irish biblical C£. also Vienna, lat. 940, fols. 13 and 217. catechism in Lyons 447 (376), fol. 137Y, s. IX : Inf. : Liber cutus lingua est ? Rep. :

Greca. Int. : Quid interpretatur ? Rep. : Memoria. Liber dicitur ad liberandum, id est penas peccatorum aut premia iustis. Cf. also Paris, BN lat. 11 561, fol. 137", s. IX med. Cf. B. BIsCHOFF, a.«., p. 224 ff. «16» C£. Praefacio secundum Marcum (215. Cf. also Paris, BN lat. 11561, fol. 138r. (175, 92 ibid.

4Y

228 95

1oo

19

rro

115

120

125

EX DICTIS S. HIERONIMI (18)-(25)

(185 A. Quare horum duorum filium dicit esse Christum ? M. Quia ad illos duos facta est repromissio Christi, et reliqua ; et ideo hoc quia morem gentis suae utebatur. Mos est enim Ebreorum, ut si quis in omni genere obtimus sit, omnis subsequens generatio | eius filii deputari solent, et ideo filius regis in euangeliis legitur atque pro diuinitate filius regis est, ut et eodem modo et pro humanitate filius regis diceretur. «19» A. De Thamar. Quare nullam sanctarum mulierum in genealogia Christi posuit, sed tantummodo peccatrices ? M. Quia de peccatoribus nascens peccatores redimere uenerat, ut omnium peccata deleret. (205 A. Quare Matheus per uerbum genuit, Lucas uero per uebum /wit, genelogiam texit ? M. Quia Matheus carnalem, Lucas legalem sequitur generationem. (21) A. Cur Matheus deorsum, Lucas sursum genealogiam numerat ? M. Quia Matheus salutem animarum per discensionem Filii Dei in utero uirginis Mariae significat. Lucas requiem sempiternam per ascensionem eius ostendit. (225 A. Cur per XLII generationes ista genealogia Christi texitur ? M. Quia in his tribus teserescadecadibus plenitudo nostrae salutis mistice continetur. (23» A. Vbi et ueteri testamento haec conputatio huius generationis praefiguratur ? M.In XLII mansionibus quas abuerunt filii Israel, quando uenerunt de terra Egypti. (245 A. Quod diuisiones sunt istius genealogiae ? M. Dres:

(255 A. Quae ? |

M. Prima, ab Abraham usque ad electionem ; secunda,

ab electione usque ad transmigrationem ; tertia, a transmigratione usque ad Christum. 101 Matth. ne Adtiaen, GTI

103/104 Hieronymus, Cozzz. in euang. Mattb. 1, 5 (ed. Hurst — DIE 8): 105 Matth. r, 2 sqq. ; Luc. 3, 25 sqq. 116/117

Hieronymus, Cozzz. in Euang. Mattb. 1, 8/9 (ed. Hurst - Adriaen, CC 77, p. 8).

97 obtimus] corr. in optimus 98 solent] corr. in soleant 116 teserescadecadibus] corr. ia tesserescadecadibus 120 abuerunt] corr. iz habuerunt 122 quod] eorr. in:.quot |

(20-215? Augustine, De consensu. euangelistarum 2, X, 2 ; 2, 4, 11 (ed. Weihrich,

CSEL 45, p. 82 ; 92-95).

€23», 120/121 Cf. BN lat. 11561, fol. 128v.

$t

EX DICTIS S. HIERONIMI 426y-(31y

229

(265 A. Quot sunt res quae euangelium deforis monstrant ? M. XIIII. 13:0 (275 A. Quae ? M. Nomen, locus, tempus, persona, causa, lingua, regula, ordo, auctoritas, figura, prophetia, significationes, persona, demonstrationes conuentionesque. (285 A. Vbi est locus, tempus,

persona huius euangelii?

135

M. Locus est Iudaea. Persona est Matheus in tempore Claudii imperatoris. (295 A. Sponsa, quare dicta ? M. Sponsa noncupata a spontanea uoluntate. (305 A. Cur de disponsata et non de simplici uirgine nascitur 140 Christus ? M. IIII ob causis. Prima, w£ or?go sanctae Mariae ostenderetur ; IIo, w£ artus eius falleret diabolo putantem de

uxore non de wirgime generatum, quia neque demones neque diabolus scire potuit, quod Dei Filius uenisset in mundum ; 145 et si cognouissent, numquam Dominum gloriae cruci fixissent. Tertia, ut non /afidaretur a Iudaeis ut adultera. Quarta, ut solacium haberet fugiendi ?n Egyptum. (31» Nec mirandum iuxta istoriam, quia Elisabeth cognata dicatur esse Mariae, cum superius haec de domo Dauid, illa

15o de filiabus |Aaron orta esse narretur. Legimus quia Aaron ipse de tribu Iuda, de qua Dauid ortus est, uxorem acciperet, uidelicet Elisabeth, filiam Amminadab, sororem Naason, qui

fuit dux tribus Iuda in deserto, cum egrederentur ex Egypto ; rursusque regnantibus Dauid posteris legimus quod loada, 15; pontifex maximus,

uxorem

abuerit de tribu regali, hoc est

Iosabeth, filiam regis Ioram. Ipse est Ioada cuius filium, Zachariam, uirum aeque sanctissimum, lapidauerunt inter templum et altare. Sicut etiam ipse Dominus beatorum mar134 Gregorius, How. in Hiexecb. 1, 2, 1 (ed. Adriaen, CC 142, p. 17). 138 Isidotus, Ezyz.. 9, 7, 2/4. 139/147 Hieronymus, Cozzzz. in Euang. Mattb. 1, 18 (ed. Hurst — Adriaen, CC 77, p. 1o). 148/170 Augustinus, De consensu euangegelistarum 2, 2, 4 sqq. (ed. Weihrich, CSEL 45, p. 84 sqq.) ; Beda, In Lucae euang. exp. 1, 1, 36/57 (ed. Hurst, CC 120, p. 34-55).

138 noncupata] corr. i» nuncupata 141 causis] corr. iz causas ptima] corr. quat146 tertia] corr. in tertio 142 diabolo] corr. zz diabolum in primo ta] eorr. i& quatto

151 acciperet] corr. in accepetit

155 abuetit] corr. in

habuetit

426-27» Cf. Vienna, lat. 940, fol. 157. Cf. supta, p. 209-211, and Irish Pseudo ; — Isidore's Liber de numeris VII, 23 (ed. cit., p. 169-170). 428», 134/136 C£. Vienna, lat. 940, fol. 167, and the Irish Liber de numeris 7, 23 (ed. ci., p. 169-170).

$v.

230

EX DICTIS S. HIERONIMI

4315

tyrum mentionem faciens in euangelio testatur. Vnde tribus 16o utraque, hoc est sacerdotalis et regia, cognatione semper ad inuicem probatur esse coniuncta. Potuit autem huius modi coniunctio etiam recentiori tempore fieri datis nuptum feminis de tribu in tribum, ut manifeste beatam Dei genetricem, quae de tribu regia descendit cum tribu sacerdotali cogna165 tionem habuisse constaret, quod misteriis caelestibus aptissime congruit. Oportebat namque ut apparens in mundo 7nediator Dei ei homiunm. de tribu utraque carnis originem haberet, quia nimirum ipse in umanitate adsumpta utramque | habiturus erat personam et sacerdotis scilicet et regis, siquidem de 170 regia potestate qua electis suis regnum perenne tribuit et presens sancti euangelii lectio testatur, quia regnabit ?n domo lacob in aeternum, et reliqua. Porro de pontificiali dignitate illius in qua pro nostra redemptione hostiam suae carnis offerre dignatus est testatur propheta, qui ait : T'w es sacerdos tm 175 aeternum. secundum. ordinem Melchisedech.

166/167 1 Tim. 2, 5.

171/172 Luc. 1, 32.

168 umanitate] corr. ;z humanitate

174/1765 Ps. 109, 4.

6r

INDICES INDEX LoconRvM INDEX

S. ScRIPTVRAE

SCRIPTORVM

INDEX NOMINVM, RERVM, VERBORVMQUE NOTABILIORUM

CONSPECTVS Scotti

ABBREVIATIONVM

Commentarius in epistolas catholicas Scotti anonymi.

Hil.

Tractatus Hilarii in septem epistolas canonicas.

Quaest. eu.

Quaestiones uel glosae in euangelio nomine.

Quaest. eu. II —Questiones. euangelii.

Preb.

Prebiarum de smultorium exemplaribus.

Dies Do.

Dies Dorinica.

Quest. Hysid.

In eu. exc. Praef. Mare. Dict. Hier.

—Questiones sancti Hiysidori faz de nouo quam de uetere testamentum.

Pauca de libris catholicorum scriptorum in euangelia excerpta. — Praefacio seeundum. Mareum. Ex dictis sancti Hieronimi.

INDEX LOCORVM S. SCRIPTVRAE op. Genesis : I, I 1,6

Scotti, Jac. Quest. Hysid. Hil., 2 Petri Hil., 1 Iob.

I, 31

Preb. In eu. exc. Preb. Preb.

D 26

2,6

2, IO S2UIST 2,125 3,1 3:4 3, 15 3, 17 45 I 4.4 459

Quaest. eu. Quaest. eu. Quaest. eu. In eu. exc. Quest. Hysid. Scotti, lac.

Praef. Marc. Quest. Hysid. Hil., 1 Petri Hil., Iac. Scotti, lac. Dies Dor. III

22.

Quest. Hysid. Hi, Iac. Quaest. eu. Dict. Hier. Hil., 1 Petri Quest. Hysid. Hil., 1 Petri Quaest. en. Hil., Iac. Hil., 1 Perri Quest. Hysid. Scotti, lac. Hil., Iac. Hil., Iac. Hil., Iac. Scotti, 1 Perri Hil, 1 Petri Scotti, Iac. Hil., Iac. Hil., 2 Petri Scotti, Iac. Quaest. eu. Hil., Iac. Scotti, lac. Hil., Iac. Scotzi, lac. Hil., Iac.

22,2

Scotti, Iac.

4, IO d.

6,5

6, 4-8

6, 15

6, 14 11, 26 12, I

17,4 17, 5 18, 12 18, 17

19, 24-29

I9, 18-19 20, 7

21, j

21, IO 21, 12 21.22

22, 18

25, 26 25,55

26, 15

Hil., Iac. Hil., Iac. Quaest. eu. Scotti, Iac. Scotti, lac. Hil., praef.

Jin. uel cap.

pag.

73

4 199 106 113

(195

304

201/202

317/318 8

170 213

280/281

169

550 62/65

171 155 155

I1O/I11I 189/190 80

216/217

69 (45

133

93 665/666 829/850 690

14/15

92

761/762

443

68

521/522

197/198 $19 88/89 454/455

416

37/358 445

480/481

457/458

480/481 202/203

417

486

530/531

176/180

418/419 504/505

494 445

$08

485/486 221

455/456

480/481 508

527/528 53/55 53/55 50/51

133/134 204 5 224 200 95 75 20 185

200 74 146

227 9o 205 90 136 66

87

198

234

INDEX LOCORVM

S. SCRIPTVRAE

op.

Jin. uel cap.

pag.

Genesis :

27, 27-29

Scotti, lac.

Hil., Iac. Quaest. eu. Quaest. eu.

27,36 20»

49,8

53/55 35 446 198

5

146 139

Exodus :

Hil., 2 Petri Quaest. eu. Dies Dom. III Scotti, Iac. Hil., 1 Peri Dies Dom. III Dies Doz. II Scotti, lac. Hil, Iac. Praef. Marc. Scotti, Iac. Hil., 1 Petri Dies Dom. I Scotti, Iac. Scotti, Iac. Scotti, Iac. Quest. Hysid. Quaest. eu. Quaest. eu. Quaest. eu. Quaest. eu. Dies Dog. I Hil., 1 Iob.

5, 5

5,14

0,7

"nt

I2, 29

17, 55-6 17, 6 17,9

20,8

20, 20, 20, 21,

5 II 13 24

255912 25,28

30, 355 51, 17 35,20

120/121

469 46/47 74 283/286 16/19 16/17 85/86 60/61 119/120 400 636

3/4

920 282/285

562/563

16 99 102

103/104 510/512

3/4

IOI

147

186 185 185

;6 224. 15 95 181

26 IO r7 197 136 1536 136 148 181

289/290

116

84 157/158 153/154

9

Leuiticus :

II, 44 11, 45

Scotti, Ind. Scotti, Iac. Hil., Iac.

Numeti : 5, 28 E15 24 135, 17

Quaest. eu. Preb. Quaest. eu. Hil, Iud. Scotti, Iac. Hil., 2 Petri Hil., 2 Petri Hil., 2 Petri

16, 1-55 16, 32-36 DET 22, 17-18

22, 40 Deutetonomium

1517

4» 24 6,5 8, 15 9, IO IO,

I-4

19,

2I

32,

1

32, 55 32, 59

447 171

472

56/6o

398/399

134/136

232 232

146 166. I47 122 I3 102. I04 IO4.

:

Hil., Iac. Quaest. eu. In en. exc. Hil, 2 Petri Dies Dom. II Quaest. eu.

Quaest. eu. Quest. Hysid. Quaest. eu. Hil., 1 Petri Scotti, Jac. Hil., Iac.

394

158 103/104

271/272 16/17 IOI IOI

16 222/223

644/645

658/659 724/725

138 216. 10$ 185

136 136 197 139 95 I9 75

INDEX LOCORVM S. SCRIPTVRAE op. Deuteronomium 34, 1-6

235 lin.

pag.

uel cap.

: Scotti, Iud. Hil., Iud.

39/40 26/27

49 122

274

II

581/582

91

Hil., 1 Petri

785

96

Hil., 1 Petri

741/743

Iosue : 35813

6. 8

9, 23-27

I Regum : 155317

17, 45

18, 10 26, 11

Hil., 1 Iob.

Hil., praef.

Hil., 1 Petri

Hil., Iud. Quaest. eu.

49/50

54

95

30 474/475

E22 147

III Regum : 8, 15 17,1

Hil., Iac. Hil., 1 Petri

823 850

75 98

IV Regum : 2, IO

Hil., 1 Petri

730

95

II Paralipomenon : P I, IO

Scotti, lac. Scotti, lac.

163/164 164/165

7 7i

"Tobias : 4, 16

Scotti, lac.

Preb.

825

24

9/10

161

820 548 611/612 66/67

97 16 7o IIO

906

26

Iob: r7 1922 2, IO 14,4

Hil., 1 Petri Scotti, Iac. Hil., Iac. Hil., 1 Iob.

28. 1

Scotti, lac.

Psalmi : b:

40/41

36

4,4 i,'5 14,2

Hil., Hil., Hil., Hil., Hil.,

2 Petri 1 Iob. 1 Petri 2 Petri Ind.

125 348/349 459/460 345/346 100/101

102 DIT 88 107 124

16, 14

Hil., 1 Petri

695

94

17, 18, 18, 21,

Hil., 1 Petri Scotti, 1 Iob. Scotti, 1 Iob. Dies Dom. II

248 250/251 178/179 32

85 45 43 184 65 203

I 4 10 22

p347

23,9 29, 12 26, 13 BIOS 33, 8 33, 14 33, 20 35310

Scotti, 2 Petri

Hil., Iac.

Quest. Hysid. Quaest. eu. Quaest. eu. Seotti, lac. Hil., 1 Petri Scotti, Iac. Hil., lac. Quaest. eu.

335

159/160 134 482 893/894 188 547/548 125/126 65/66

137 147 25 81 16 57 135

236

INDEX LOCORVM S. SCRIPTVRAE op.

Jin. uel cap.

Psalmi :

36,4 39, 5

44,8

49.9 49, 14 3 54, 22 54. 25 67, 12

67,15

67,19

67,34 68, 1o

68, 29 71,2 72:20

77,18 80, 7 81,6 87, 6 98, 19 102, 8

102, 14

105,4 I04, 15

105, 40

106, 2

109, 5 109, 4 110, 4 III, 9 I14, 5 T$, 1T 117, 19 117,22 I17,27] IIB, 11

118, 118, 118, 118, 120, 126, 129, 131,

62 67 97 155 5 2 8 II

134, 18

138, 16

Scotti, Iac. Hil., 1 Petri Hil, 1 Perri Hil., Iac. Hil., Iac. Quaest. eu. Hil., 1 Petri ISIN, Hil., 1 Peiri Hil., 1 Petri Hi., 1 Petri Hil, 2 Pertri In eu. exc. Hil, Iac. Quaest. eu. Quaest. eu. Scotti, lac.

Hil., Iac. Quaest. eu. Quaest. eu. Hil., 1 Petri Scoti, Iac. Hil, Iac. Scotti, Iac. Hil., 2 Petri Scotti, 1 Petri

Hil., 1 Perri Hil., 2 Perri Quest. Hysid. Preb. Hi., Iud. Scotti, Iac. Quaest. en. Scotti, Iac. Quaest. eu. Scozzi, 2 Petri Scoti, 1 Petri Quaest. en. Dict. Hier. Scotti, Iac.

Quaest. eu. II Quest. Hysid. Scoti, 1 Iob. Dies Dom. I Hil., 1 Petri Dies Dom. I Hil, 1 Petri

Preb. Hil., 1 Iob. Scotti, 1 Perri Scozti, 2 Iob. Hil, 2 Peiri Hil, 1 Petri Hil., Iac. Quaest. eu. Hil.,1Perri Quaest. eu.

862/865

6 II

64/65 85 515 214 215

714 592/593 812

45 14/15 34 379 379/3580 518/579 644 396 202

761 810/811

E20

102

545 35/36 271 129

351/3552

107 201 168 122

474

167

(35? 252/253 31/52 96/97 285

55/58 4I 128

514

174/175 877/878 24/25 (355 48/49

16

196 16

399/400 153/154

510 225/226 26/27

157/158

5

10 19)

36

31 148 2530

25 I51 201 40 181 181

87

166 116

35

46

64/65 784/785 529/530

102 78 74 148

I9I

81

394/395

144

INDEX LOCORVM S. SCRIPTVRAE op.

,

237

Jin. uel cap.

Pag.

Psalmi : 140, 6 M 142,2 144, II 144, 13 149, I 149, 5

Hil, 2 Perri Hil., Iud. Scotti, Iac. Quaest. eu. Quaest. eu. Quest. Hysid. Hil., 1 Peiri

225 84 847 381/582 382/585 7 7/72

104 124 24 144 144 197 78

Prouerbia : $;22 15, 33 16, 18

Preb. Hi., lac. Hi, lac.

182/185 749/741 739/140

166

75 73

I8, 21

Hil., Iac.

615

7o

20, 29

Preb.

172

166

22,24

Scoti, Iac.

823/824

24

24, II

Scotti, lac.

889/894

25

23,2

Hil, Iac.

35/36

55

108/109

201

Ecclesiastes : 11,2

Quest. Hysid.

Canticum Canticorum : 4,2

Scotti, 1 Iob.

31

39

153

Quaest. eu.

29/30

135

cT

Quaest. eu.

427

145

Hil., lac.

3 173/174

573/574

46 166

Scotti, lac. Hil., 1 Iob. Dies Dom. II Quaest. eu.

266/3567 130/131 3 472

12 II2 185 147

Hil., Iac. Hil., Iac. Scotti, Iac. Hil., praef.

694/695 708 I34 II

72 72 6 53

Sapientia : 4,8

6,7 Ecclesiasticus : 10, 6 11,9 18, 1 55,1 Isaias : ana 1:20

Scotti, 2 Iob. Preb.

69

2220

Hil., 1 Petri

640

95

3, 14 SLE

Quaest. eu. Hil., 1 Petri

382/384 634/635

144 93

6,2 6, 5 6, 6

Dies Dor. II Scotti, lac. Dies Dora. II

8/10 855/856 8/10

185 24 183

7.14

Quaest. eu. In eu. exc.

368 8

Quaest. eu.

160/161

144 213 138

FÍ,I

Quaest. eu.

426

570

DE

1I, IO

Quaest. eu.

26, 9 28, 16

Preb. Hil., 1 Petri

9,2

9, 6

11, 6

Quaest. eu.

Hil., 1 Petri

571/518

145

91

375

144

152/153 231/232

166

82

238

INDEX LOCORVM

S. SCRIPTVRAE

op.

Isaias :

37, 16

40, 6

40, 51 45, !

55.7 55, 8

55,6 58,9

Gr. T G2 DT 63, 16

65, 17 66,8 Ieremias : 215

zO.DT "5 I4 ESI 25, 25

48, 10

Dies Dom. II Scotti, Iac. Scotti, 1 Petri Quaest. eu. Scotti, Iac. Hil., Iac. Quaest. eu. Praef. Marc. Quaest. eu. Quaest. eu. Scotti, Iac. Hil., 1 Iob. Quaest. eu. Quaest. eu. Quaest. ez. Quest. Hysid. Quest. eu.

Scotti, 1 Iob.

Hil., 1 Iob. Scotti, Iac. Scotti, 1 Iob. Scotti, 1 Iob. Hil, Iac. Hil, 1 Petri

lin.

pags.

uel cap. 8/10

915/916 IOI

136/138

95

185 26 30 157

62

475 416 129

I47 224

371/372 455

144

146

348/349

II7 47

900/901

490 506/507

537/538 24/25 469/470 213

148 148

197 I47

44

326/327

joi

242/244

45 45 g2

75/16 242/244

705/106 127/128

8o

114/118 iri2/114

217

(42

133/134.

Ezechiel :

I, I-IO 1S I, IO I, I3

I, I4 T5 T6 DT T-CT8 I, 20 I, 20-21 25 9

25008

3, I9 13, 5

In eu. exc. Quaest. ea. Quaest. eu. Quaest. eu. Quaest. eu. Quaest. eu. Quaest. eu. Quaest. eu. Quaest. eu. Quaest. eu. Quaest. eu. Quaest. eu. Quaest. eu. Scotti, Iac. Scotti, lac. Scotti, lac. Hil., Iac. Quaest. eu.

33, 8-9

Hil., 1 Petri Scotti, lac.

37,9

Quaest. eu.

18, 30

112/114

157 161 145

164

139 149 152 159 145

5/6

501/502

76o[ 7161 862/865 24/26 125/126 760/761

157

I57 138 138

I57 158

I57 138 138 I57 I57

r5

22

76 135 8o

22

54/55

155

Daniel :

2,34

Scotti, 1 Detri

129/130

Hil., 1 Perri

3I

2, 34-45

81

3. 57

Scotti, 1 Petri

191/194

9, 24

Quaest. eu.

Hil, 1 Pe£ri

43/44. 41/42

386/589

E. 144

INDEX LOCORVM S. SCRIPTVRAE ln. uel cap.

0p.

Osee : 2, 24

6: 5 I5, I4

239 pag-

Hil., 1 Petri

267/268

Quaest. eu. Quaest. eu.

576 373/374

144 144

Quaest. eu. Quaest. eu.

472 545/546

147 149

Hil, 2 Petri Scotti, Iac. Scotti, Iud.

325 523 33/56 39/40 191/194 506/507

106 16

Quaest. eu.

28 230/231

221 140

Scotti, Scotti, Scotti, Scotti, Scotti, Scotti, Scotti,

789/790 790/792 792/194 794/195 795/197 797/198 798

85

Aggaeus : 2, 5 2,8

Zacharias : I,3 I, 8-10 3, 1-2

Hil., Ind. Hil., 1 Pe£ri Quaest. eu.

5, 1-3

5,9 9,9

48 123 81

148

Malachias :

Praef. Marc.

5, I

4,2

I Machabaeorum I, 7

X. IT IAI2 1; 14 I, 22-25 I, 30 15 32

:

Iac. lac. lac. lac. lac. lac. lac.

Matthaeus :

TAI

Quaest. en. Quaest. eu. Quaest. eu. Dies Dor. I1 Quest. Hysid. In eu. In eu. Dict. Dict. Dict.

I, I-17 I, 2 Sqg

5, 15 35 17

42

exc. exc. Hier. Hier. Hier.

Praef. Marc. Dict. Hier. Dict. Hier. Dict. Hier. Dies Do. I1 Quaest. eu. Quaest. eu.

119/120

441 519

25/24 o» 51 117 66

85

90

43/46 105 IOI

23/24 23/24 81/82

407

Hil., Iac. Hil, Iac. LLL Hil., Iud.

61 285/286

In eu. exc. Scotti, 1 Petri Scotti, 1 Iob.

136/137

Scotti, 1 Iob. Hil., 1 Iob. Preb.

71/18

101/102

21 21

223

359

159/160

240

INDEX LOCORVM S. SCRIPTVRAE op.

Matthaeus :

4» 9 4, 1I

4, 16

4,17

4, 19

4.23

$53

Hil., 1 Petri Scotti, 1 Petri Quaest. eu. In eu. exc. In eu. exc.

Hil., 1 Petri In eu. exc. Scotti, lac. Hil., Iac. In eu. exc. In en. exc.

5»4

5.5 5,6 5,9 $, 10 5» 17 5519 5,28

5; 34

5.55 5, 56 5,58 5.39 5; 45 5» 45744 5,44

5; 45

5, 48

6, 24 7,1 7,12 T7» ?3

7. 26 $8, 1

9,4 10, 5 10, 8

IO, II-I2 IO, 24 10, 28

IO, 32 IO, 4I II, IO

Hil, Iac. In eu. exc. Quaest. eu. Hil.,1 Petri Hil., 2 Perri Hil., 1 Iob. Hil., 1 Petri In eu. exc. Preb.

Hil., 1 Iob. Scotti, Iac. Hil., Iac. Hil., Iac. Hil., Iac.

Quest. Hysid. Scotti, lac. Hil., 1 Iob. Hil., 1 Iob. Scotti, Iac. Scotti, Iac. Scotti, lac.

Hil., 1 Peiri Hil, 1 Iob. Quest. Hysid. EB ac: Hil., 1 Petri Hil., 1 Iob. Quaest. eu. Scotti, Iac. Scotti, lac. Scotti, lac. Scotti, lac. Scotti, Iac. Scotti, Iac. Hil., 1 Iob. Hil., Iac. Quaest. eu. Hil., Iac. In eu. exc.

Hil., 1 Petri Scotti, 1 Petri In eu. exc. Hil, 1 Peri Quaest. ea. Hil., 3 Iob.

Praef. Marc.

lin.

uel cap.

pas.

525

247/248

160/161 6

25

36 183/184 II2

364/365

185/186 188

362 161

354/555 184/185

347/348 195/194 478/479 186/187 264/265 214/216

219

721/7122

21

797 791/798 798 95/96 565/564 99/100

114

74 74 74 20I

17

III

109

III

584/385

12

288

IO

564/565 489/490

17

IIO

ILI

18/19

197

275 475/474 rir/112

350/551

103 620/621

595 567/569 3597

61

89 III

145 18 18 12

85

15 24 III

58/59

155

826

291/292

555 133/154 692/695 56/57 153/154 480/482

344/546 32/34 (185

61 217 94 28 218

89 145 120 2235

INDEX LOCORVM S. SCRIPTVRAE op. Matthaeus : II, I2 II, I9 Il, 25 II, 27 II, 28

II, 29 II, 30 I1, 55 12,5

12,27

. 32, 29 12,232

I2, 12, 12, I2,

55 36 45 45

"13, 16-17

15,43 ng 57 '15, 58 7115,24

16, 15 16, 16

Hil., 1 Petri Scotti, 1 Petri Scotti, Iac.

Hil., 1 Iob. Quaest. eu. Hil., 1 Petri Hil., 1 Perri Hil., 1 Petri In eu. exc. Quaest. en. In eu. exc. Quaest. eu. Hil, 1 Iob. Hil., 1 Petri Hil., 1 Petri Scotii, 1 Petri Quaest. ez. Hil., 1 Iob. Preb. Hil, Iac. Scotti, 2 Petri Scotti, 2 Petri Hil, 2 Petri

Hil., 1 Iob. Scotti, 2 Petri Quaest. eu. In eu. exc. Dies Dom. I Hil., Iac. In eu. exc. Scotti, Iac. Scotti, 1 Petri

FHil., Iac.

Bir DI

17,4 17,5

17, 26 18, 18

19, IO

19, 14 19, 19

19, 21 119, 24 19, 28

lin. uel cap.

Scotti, 1 Petri

: 36, 18 16, 28

241

Scotti, 1 Petri In eu. exc. Hil., 2 Petri Preb. Scotti, 2 Petri

Hil., 1 Petri Hil., 2 Petri Hil., 1 Iob. Quaest. eu. Hil., Iac. In eu. exc. Scotti, Ind. Scotti, lac. FHil., Iac. Hil.,1 Petri Hil., 1 Iob. Scotti, lac.

Quaest. eu. Quaest. eu. Quest. Hysid. Scoti, lac.

Hil., Iac. Quest. eu.

525/526 144 734/155 178/179 495/494 449/450

9o 31 21 113 147

858

98

839

184

535/357 137 546/548 304/505

88

219 145 218

149

116

486 207/208

89

152

31 149 117 171 75

547/548

356/557 555

802/803

82

82 81

38

265/266 8/10

105 109

151

218 181

8 512/5135 TY

85/86

155/156 43/544 8

65 7

152/155

148

56 218

16 28 28

56 28 218

107/109 162 36

IOI

197/198

82 105 117 148

285 539

444 72/15 156/157 80/81

903/904 717/718

679/680

97/98

826/827

80

406 164/165

166

36

218

5o 26 72 94 III

24.

136 145 203

TRI

87/88 71/18

56 136

242

INDEX LOCORVM S. SCRIPTVRAE lin. uel cap.

op.

Matthaeus :

I9, 29 20, 16

20, 25 21, 22

22, 37 22, 57-39

22, 38-39 22, 39 25,8

25, 26 24,5 24, I4 24,45

24,46 25,6

25, 8-9 25,13 25, 51 25,34

25,36 27,37 25, 4I

26, 26 26, 65

26, 69-75 27, 355 27,44 28, 19 Marcus : TSCT

Quaest. en. Hil., 1 Iob. Quaest. eu. Hil., 2 Petri Hil., 1 Petri In eu. exc. Scotti, Iac. Hil., 1 Iob. Scotti, Iac. Hil., 1 Iob. Hil., 1 Iob. Scotti, Iac. Hil.,1 Petri Hil., 2 Petri Hil., 1 Petri Hil., Iac. Quaest. eu. Preb. Hil., 2 Petri Scotti, 1 Petri Hil., 1 Petri Quaest. eu. Scotti, 1 Petri Hil, 1 Petri Hil., 1 Petri Hil., 2 Petri Quaest. eu. Scotti, lac. Preb. Hil., 2 Petri Quest. Hysid. Hil., 1 Petri Hil., 1 Petri Hil., 2 Petri In eu. exc. Hil., 1 Petri Quest. en. Praef. Praef. Praef. Praef. Praef. Praef. Praef. Praef. Praef. Praef.

Marc. Marc. Marc.

Marc. Marc. Marc. Marc. Marc. Marc. Marc.

Quaest. eu. Quaest. eu. Praef. Marc. In eu. exc. Jo RT 3io

In eu. exc. Scotti, 1 Petri

Hil.,1 Petri In eu. exc.

pas.

404/405

182/185

145 113

74l15

135/136

794/195 154/155 385/386

218

146

267

389/391

103/104 268

499/500 610/611

294

664/665

569/571 338/339 155/156 337

285/286

668/669 76/77

61

68 451/452 73/14 337/558

102

97

12 115 T2 III I13 15 92 106 95

163 166

107 55 95

136

29 88

676

100 145 20

248

168

228/229

104 205

156/157 338/339 736/751

13/14 157/158 734/137 419/421 47/48 88/89

95 94 97 49/50 57/58

96 99 218

95 145

221 223 223 223 225 221 222

222 222

121/122

132 30 59 76 118

325

183/184

137 1357 221 215 215 31 219

243

INDEX LOCORVM S. SCRIPTVRAE op.

Jin. uel cap.

pag.

Marcus :

1; 25 2,5

In eu. exc. In eu. exc. In eu. exc.

158/159

6,4

Quaest. eu.

512/515

148

ISI

218

610/611

92 IOI 218

4; 34 7,21

8, 35 8, 39

10, 18

10, 25 11, 24 12, 40 13,9 14, 22 14, 24

14, 66-72

15, 13 15, 27 15,32 16, 15 Lucas : I, I

1,5

1, 19 15022

I, 35

1, 68

2, IO-11 2,21 222 5, 25 Sqq. 5; 25-38

4, 24 4,25 4, 51

5,8

6, 22

6, 25

6, 27

6, 28

6, 40 8, 22

9, 9, 9, 10, 10, 10,

14 27 62 20 27 30

In eu. exc. Hil., 1 Petri

Hil. 2 Peri In eu. exc.

Quaest. eu. Quest. Hysid. In eu. exc. Hil., Iac. Hil., 1 Petri Quest. Hysid. Hil., 1 Iob. Hil., 1 Petri Hil., 1 Petri Hil., 1 Peiri Hil., 1 Petri Hil., 1 Petri Quaest. eu. Quaest. en. Hil., 1 Petri Quaest. eu. In eu. exc. In eu. exc. In. eu. exc. Quaest eu. Dict. Hier. Hil., Iac. Hil, 1 Petri Quaest. ea. Dies Doz. II Scotti, lac. Hil., 1 Petri Dict. Hier. Praef. Marc. In eu. exc. Hil., Iac. In en. exc. In eu. exc. Hil., 1 Petri Scotti, lac. Hil., Iac. Quest. Hysid. Hil., 1 Petri In eu. exc. Quest. Hysid.

Praef. Marc. Quaest. eu. In eu. exc. Quaest. eu. Quaest. eu. Hil., 1 Iob. Quaest. eu.

119/122

162/163

98

152/155 550

218 217 218

154/155

145 203 218

328

203 117

164/165

326/527 492/495 156/157

756/757 3539 734/131 734/131 293

8/11

22/23

526/527

123/124

61 75 18/19

508/509

171/172 78/80

39/40 326/327

62

89

85 95 95 84 135 135 9o 137 215 215 213 148

230 78

142

19/20

185

65/66 419 105

228

44/47

221

87

ISI

218

854 158/159

75 218

163/164

218

726/727

95 25 57 197 88

801/802

109 18/19

447/448 153/154 150/151

72/15 359

218

203 222 145

152/155

218

150/151

158

398/599 302/305

144

156

116 158

INDEX LOCORVM S. SCRIPTVRAE

244

op.

Lucas :

II, 46 I2, 12, 15, TA

25 49 29 TI

14, 55 16, 15 16, 25 17,10 18, 18-19

18, 19

Hil., 1 Iob. Quaest. eu. Quaest. eu. Quaest. eu. Hil., Iac. IET 127Quaest. eu. Scotti, lac. Hil., Iac. Hil., Iac. Hil, Iac. Preb. Preb. Preb.

In. uel cap.

307/309 544 158/159 58/59 183 184/185

79

pag. h :c

145

138

E55 59 159

36

IO3

187/188

767/168 578 334/336 329

32

59 74

171 6 eI 829

18, 25

Quest. Hysid.

164/165

21, I9

Hil, Iac. In en. exc.

133/134

160/161

22, I9

Quest. Hysid.

205

22, 30

Scotti, Iac. LEDs Der Hil, 1 Petri Hi., 1 Perri Hil, 1 Petri

156/157 III

756/7517 734/731 766/767

; i

Quest. Hysid.

161/162

Hil, 1 Peri Quaest. ea. Quaest. en. Quaest. eu. Quaest. en. Quaest. eu. Quaest. en. In eu. exc. Quaest. eu. Quaest. eu. Scotti, 1 Petri

166/167 125/126 218/219

22,5

22, 54/62 25, 39/44 25,46 24, 44 24, 50-51

98

,203 218

95

96

JJ. 203

Iohannes :

mI

1, 1-2 ue L2 1,55 I, 4I 2, I-I2

3, 16

3, 27 4, 14 4.34 4» 44 $,22 5, 28 5,32

5, 56

6, 15

6, 19 6, 29 6, 38

7, 18 7.24 7. 58 8, 4

Hil., 1 Iob. Quaest. eu. Quest. Fysid. Hil., 1 Iob. Hil., Iac. Hil, 2 Petri Hil.,Ind. In eu. exc. Hil., 1 Perri Quaest. eu.

Scotti, 1 Iob.

232

299/501 353/354 403/404. 65 466/467 352 156

329/330

485 : 152/153

146 145 32 I17 I47 2053

i16

677 246/247

,104

I5I

218

645/646 332/335

95 E43

136

1 218

21/22

218/220

496/497

Scotti, 1 Iob. Hil,1Peiri Hil., Iac.

55/56 698/699 395

Hil,1 Petri

145 145 215

283/284

In eu. exc. Scotti, Iac. Scotti, 1 Pezri Hil, 2 Petri

Quaest. eu.

81 157 139 140 I41I

n 71

122

S15

190

:42

2T

12009

67/68

333/354

240

:94

64

: E33

-85

245

INDEX LOCORVM S. SCRIPTVRAE op.

Jin. uel cap.

jag.

49

IIO

Iohannes : 18,12 8, 14

x8, 26 ] 38, 36 »» 8, 44 E: :8, 56

9, 41 10, 8

IO, II PTO, 18

212.26

12,55

' 12, 48

13, 5/10 13,27

. 33. 34 13,35

14, 6

LAT

14, 17 14, 23 14, 26

15, 5 pX5, II

.35,t5 15, 16 45, I9

3X5, 20 X5, 26

16,14

16, 22 316, 25 M

16, 28 17,10

5£8, 15 ,18, 25-27 '59, IO

3I9, 25

119, 23-24 4X9, 27

Hil, 1 Iob. Scotti, 1 Iob. Hil, 1 Petri Quaest. en. Quest. Hysid. Hil., 1 Petri Hil., Iac. Hil., 1 Iob. Quaest. eu. Hil., 1 Iob. Hil., 1 Ioh. Scotti, 2 Petri In eu. exc. Hil., 1 Ioh. Scotti, Iac.

Quest. Hysid. In eu. exc. Hil., 1 Petri

Hil, 1 Iob. In eu. exc. Scofti, 1 Iob. Scoti, 2 Petri Hil., Iac. Hil., Iac. Hil., 1 Petri Hil., 2 Petri In eu. exc.

T1271 Top. Hil., 1 Iob. Scotti, 1 Iob. Hil, 1 Iob. Scotti, 1 Iob. Scotti, Iac. TI dac: Scotti, lac. Hil., Iac. Hil., 1 Iob. Scotti, 1 Petri

Hil., Iac. Hil., 1 Petri Hil., 2 Petri Scotti, 1 Iob. In eu. exc. Hil.,1 Petri Hil.,1 Petri Hil, 1 Petri Hil., Iac. In eu. exc. Scotti, Iud. Hil., 9 Petri In eu. exc. Hil., 1 Petri Hil., 1 Petri In eu. exc. In eu. exc. Hil., 2 Perri Quaest. en.

217/218

334/335 452

Oo» 134/135 495

69/70 27 251 248/250

85

. 146 198

67

1IO 153 IIS IIS

7/8

164/165

ZI/T2 410/411

154/155

160/161 153 101/102 155 169/170 54 561 650 454 230/231

154/155

264 81/82 218/220

270 95 ' 803/804 111/112

218 119

15 203 218 8o DII 217 45 57

68

si 88 104 218 IIS 1IO

115 41 25 57

102

67

285/286

153/154

360

I9

76

172/173 153/154 732/135 752/133 472

116 5I

65 27. IOO

45 218

95 95

89

815/816

75

154/155

218

76/77

115/116

46/48 756/751 336/537 119/122

157/158 13/14 288

5o IOI 214

85 ZNT 218 99 141

246

INDEX LOCORVM

S. SCRIPTVRAE Iin.

op.

uel cap. Iohannes : 19, 54 20, 19 20, 22 20, 26 D T5 DIST 21925

Scotti, 1 Iob. Scotti, 1 Petri Dict. Hier.

Hil., 1 Iob. Scotti, 1 Petri Hil., 1 Petri Quaest. eu.

207 377 47

21/22

291 781/782

141/144

pag.

226

109 55

96

157

Actus Apostolorum : Hil., 1 Petri Hil, 1 Ioh. Hil, 1 Petri Quaest. eu. Hil, 1 Petri Hil., Iud. Quaest. eu. Hil., 1 Petri Hil., 1 Iob. Scotti, lac. Scozti, lac. Hil, lac. Quaest. eu. Hil, 1 Petri EL 1I Perm Scotti, lac. Hil, 1 Perri Hi., Iac. Hil., 1 Petri

1,8

25617 5, 25 5, I-II 7.57 [5099

7. 59-60 8, 18-25 8, 32

9,4 10, 47 126 1427 T4522 175528 Ad Romanos

2p 5.4 2, 28

4» 5 5.5

5, 14 $, 20 i15. 25

8, 17 8, 29

8, 34 8, 55 8, 39

9; 5 9; 5

9, 16

10, 2 12,2 12, I4 12.17 12, 18

774

96

28/29

109

510/512

148

737/738 34/35

95 122

55/36

510/512

327/328

148

85

92 608 180/185 158/160

III

371/372

144 96 ui

718

25/26 99/100

75/16

116/117 505

58

79 57 89

:

Scoti, lac. Hil, Iac. Scotti, 1 Iob. Scotti, lac. Scoti, lac. Scotti, Iac. Scotti, 1 Iob.

Hil., 1 Iob. Quest. Hysid. Hil., 2 Petri Scotti, 1 Petri Scozi, Iac. Preb. Hil, 1 Petri Hil., 1 Iob. Hil,1 Petri Hil., 1 Iob. Scotti, lac. Scoti, lac. Scotti, 1 Iob.

Hil., Iac. Hil., 1 Perri Scotti, Iac. Hil, 1 Petri

Hil.,1 Hil., 1 Hil., 1 Hil., 1

Petri Petri Perri Petri

310

10

294/295

62

49 456/437 464/465 470

141/142 281/282

5 364

167/168

845/846 295

40

14 14 14

42 115 197 107 32

24

76

170 95 109 77 IIO

539/540 539/540

16 16

657/658

40/41 23/24

117/118 80/81

434/455 576/571

388

447/448 303/304 570/571

464/465

42

88 17 86 88 84 91 88

INDEX LOCORVM op. .Ad Romanos

247

S. SCRIPTVRAE /rn. uel cap.

pag.

:

EN

Hil., 1 Petri

E317 133415

Dict. Hier. Hil., 1 Petri Hil., 1 Petri

297

43/44

310/311 631/6232

84

226

84 92

Iad Corinthios :

$257 2.9 2 4 5,2 5, 1I esu: 6, 10

6, 15 7, 49

10,4

11, 3 8:7 12,8

12, 26

12527 15,4 12512 14, 15 15,7

15,28

15, 5I 16,13 II ad Corinthios : 2517

Scotti, lac. Quaest. eu. Hil., Iac. Hil., 1 Perri Hil, 2 Petri Hil., Iud. Hil., 1 Iob. Scotti, 1 Iob. Hil., 1 Petri Hil., 3 Iob. Scotti, 1 Petri Hil., 1 Petri Hil., 1 Petri Preb. Preb. Hil., 1 Perri Hil., Iac. Hil., 1 Petri Scotti, 1 Petri

Scotti, 1 Iob. Scotti, 1 Iob. Scotti, Iac. Hil., Iac. Hil., Iac. Hil., 1 Perri Hil., 2 Petri Hil., 1 Petri Hil., 1 Petri

555/556 342/345 655/656 177/118 575/516 1I/12 20/21 240/241

655 36/57 9 8 579 319/320 325

694

Scotti, lac. Scotti, 1 Iob.

12.2 Ad Galatas : 1,9

2, 16

2, 20

Hil., praef. Scotti, Iac. Scotti, lac. Scotti, 1 Petri

28

vir 86 170 170 94

98

807

"y 82

Hil., 1 Petri Hil., Iud. Scotti, lac. Hil., 2 Petri Scoti, 2 Iob.

Hil., 1 Iob. Hil., 1 Petri

95 120

845

104

726

$, 10 5, 17

Scotti, 1 Iob.

45

129 614

208/209 165/166

615/616

Hil., 1 Petri

108 122 119

88 35 45 AI 21 75 35 79 102 92

441/442

Scotti, lac. Hil, 1 Petri Preb. Hil., 1 Petri

Scotti, lac. Scotti, 1 Petri

7

402

3,6

5,17 4 17

T

143

18

90

514/515 (635 75/14

165

840

98

99

124

90

IOI

262

12/13 900

69/70

94/95

38/39 55/56

689

46 26 29 79 39 IIO 94

92/93

227

10/11

135/156

55

917/918

26

239

34

248

INDEX LOCORVM S. SCRIPTVRAE op.

lin.

uel cap. Ad Galatas : 2.20 3, 15

Hil., 1 Petri Scotti, lac. Scotti, 1 Petri Scotti, Iac. Quaest. eu. Hil., Iac. FHil., Iac. Hil, 1 Petri Hil., 1 Pezri Srotfi, 1 Petri

(35, 26

5,6

5,15 5.14 5,17 5,17 6,2

,6, 14 Ad Ephesios : p.07 2,20 4,3

Hil.,1 Hil., 1 Hil., 1 Hil., 1

4, 23 4, 29

Petri Petri Iob. Petri

Scotti, lac.

(5,8

Hil.,1 Petri Hil, 1 Petri

5,21 (3, 30

Scotti, Ind. Scotli, 1 Petri Quaest. eu.

5, 16

6, 15

Ad Philippenses : 2,7 2.8

"a TO |3,19 220

4.4 Ad Colossenses : IIO 1, 18

2555 25H11 25:29 4, 12 I ad Thessalonicenses : 055125 ($5 31

Scotti, Iac. Scotii, 1 Petri Hil., Iac. Hi, 1 Perri Scotti, Iac. Hil., 1 Petri Scoti, 8 Iob. Sco£Zi, Ind. Dies -Doz. II Scotti, Iud. Hi., 1 Petri Hil, 2 Perri Hil., 1 Perri Hi, Iac. Praef. Marc.

Hil., 1 Iob Hil., 1Iob.

360/2561

559/560 181

851/855 444/445 397/398 674/675 276/277 440/441 237/258

pag.

86 r7 32 24

146

64 7f

88 54

856/857

98

228/229

82

38

109

410

87

635

19

456 39/40

88 49 53 157

260/261

208/209

155

785

22

85/86

30

78/19 655 694/695

. 95

2II IO

20 82 47

IO

48

8/10

185

359/40

49 86

359/3560 129

82

IO2

79

355 98/99

225

62

334/535 275

117 IIj

836

98

168

45 99

II ad Trhessalonicenses :

2T Iad Timotheum

Hil, 1 Perri :

1,5 15117

2,5 : 2:16 4, 15 5, II

Seo, 1 Iob. Hil, 2 Petri Quaest. eu. Hil, 1 Perri Dict. Hier. Hil, 1 Iob. Scotti, 1 Petri Hil., Iac.

30/31

354/355 704/105

143 .94.

24/25

109

166/167 227

328/329

230

:38

"GEO

I ad Timotheum : 2,5

Hil., Iac.

210

239

INDEX LOCORVM S. SCRIPTVRAE op. Ilad Timotheum : Xu i25 16

Hil., 1 Petri Scotti, 2 Petri

Ad Titum : 3, IO

Hil., 1 Iob.

2409

In. uel cap.

jag.

122/125

95

55/56

37

354/555

I17

Ad Hebraeos : 7557 10, 30

Quaest. eu. Scotti, 1 Petri

514 260

148 34

10, 38

Hil., Iac.

529

68

Scotti, lac.

666

19

Hil., praef.

i

53

Hil., Iac. Scotti, Iac. Hil., praef. Hil., 2 Petri

176 133 9 348/349

59 6 55 107

Scotti, Iac. Scotti, lac. Hil., praef. Hil., praef. Hil., Iac.

I3I 131/132 8 36 680

6 6

Epistula Iacobi : 1.2

1,3 T d 15

1, 6

I, IO z,1Il pA

Scotti, lac. Scotti, Iac. Scotti, Iac.

1,414. 1517

Seotti, lac. Scotti, lac. Scotti, lac. Scotti, Iac. Hil., Iac. Scotti, lac. Scotti, Iac. Scotti, Iac. Hil., Iac. Scotti, lac.

I, I9

I, 22-25

I, 30 1532 23 2, I4 2, 16 2017 2,19 2, 26 2. 12 4.2 4,4 6, 16

I Petri II

Hil., 1 Iob.

Hil., Iac. Hil., 1 Iob. Hil., 1 Iob. Scotti, Iac. Scotti, Iac. Hil.,2 Petri Scotti, lac. Hil., Iac. Scotti, Iac. Hil., praef. Scotti, lac.

925 716/717 133/134 IO 798/7199

53 53 7Z 26 25 25 110 25 17 19 15 69 25 23 23 75 24 7o 11$ 115 24 24 100 26 72 6 53 25

915/916 199/192 792/194 48 794/195 585 668 494/495 566 195/191 791/198 798 749 856/837

638/639 254 255/256 855/856 858/839 45/46

68

49

Scotti, Iud.

79

49

I, IO

Scotti, Iud. Scotti, 2 Petri

72 89

49 38

I, I2

Scotti, Iud.

74

49

79

50

D222

Hil., 3 Iob.

7/8

120

1,2

Scotti, Iud.

Scotti, Iud.

250

INDEX LOCORVM

S. SCRIPTVRAE

op.

lin.

uel cap.

pag.

I Petri:

15125 3, 15 5, 18

Hil., 1 Petri Quaest. eu. Scotti, 1 Petri Hil., 1 Pezri

5, 20

Hil., praef. Quaest. eu.

2 4, 8

$. 15

168/169

81

108

136 54 92 54 136 95 76 I4I

251/252 621 57 95

Hil., 1 Petri Hil, Iac. Quaest. en.

273/274

Hil., 2 Petri Hil., praef.

69 38/39

659

864/865

II Petri:

I,5 I,5

PIELT I, I9 5.4 3515 5, 15

Hi., 2 Petri

Hil, 2 Petri Hil., 1 Iob.

80 285

339

Hil., 2 Petri

282/283

Hil., 2 Petri Quest. Hysid. Hil., 2 Petri

370/371 24/25

283/284

Hil., 1 Petri

765

100 54 IOO 105 II7 IOS 108 197 10$

I Iohannis :

1,9

D. T4 2, 16

4,2

4, 16 4, 18 5,6

Hil., praef. Hil., 2 Petri Quaest. en. Hil., 2 Petri Eze avs Scoti, 1 Iob.

40

96 54

39/40

98

5g

155 IOO 57

13/14 I51 222

II Iohannis : 8

Hil., praef.

I2

Quaest. eu.

450»

54 I44

Hil., praef.

42/45 (50?

54 144

44

24

41

III Iohannis :

j 15 Epistula Iudae : 15

Quaest. eu.

Hil., praef.

Apocalypsis : 1,8

I. IO 2, IO 4» 5-9

5,1 5, 1-15

5395

8,5

IO,2 IO, 9-IO L15.6 14,6

17, 14 2s 2T

Hil., 1 Iob. Dies Dom. II Scoti, lac. EHi., Iac. Quaest. eu. Dict. Eier. Quaest. eu. Quaest. eu.

Hil., 1 Petri Scotti, Iac.

Quest. FHysid. EHil., Iac. Quaest. ea. Hil, 1 Perri

Hil., 1 Petri

5 39 819/820

IO9 184

212/214

25

63/64

6o 138 226

366/572 197/198

216

144 139 82

501/502

78/79

15 200

392/395

75 144 97

174/184

826/827

799 254

85

INDEX SCRIPTORVM Adarmnanus De locis sanctis : 1.6 2,27

14

Scotti, Iac. Hil., 2 Petri

457/458

121/122

IOI

In eu. exc.

102/104

216

76/71 (125 78/79

200

16/35

150/151

Aethicus Ister

Coszograpbia : 3,15 Ambtosiaster

Quaestiones Veteris e? INoui Testamenti : 8, 1 Quest. Hysid. Praef. Marc. »L 76, 1-2 Quest. Hysid.

222 200

Ambrosius De Paradiso :

I, 3, 12-23

Quaest. eu. II Quaest. en. Quaest. en.

64/68 83/86

155 136

Expositio Euangelii secundum Lucam : 25722 Praef. Marc. 8, 70-72 Quest. Hysid.

70/75

222

165/168

2053

Hil, 2 Petri Hil., 1 Petri Scotti, 1 Iob.

5533 345/351

I07

70/72

40

Scotti, 1 Iob.

78/80

41

Quat st. eu. II

6-8»

150/151

71/82

155/136 144

1,5, I5 1, 2, 15-18

Augustinus

Epistulae : 55. 5 147, 34

199, 6, 17-18 De doctrina christiana :

3, 37 De Genesi contra Manichaeos *

2, IO, I3-14 De Genesi ad litteram :

TAUT

ES E 2r 6, 25 Li

12,6 22.7 12, 24 2, 25

Quaest. eu. Quaest. en. Dies Dom. II Preb. Preb. Quest. Hysid. FHil., Iac. Scotti, lac. FHi., Iac. Hil., Iac.

400/408

1/5 227/232

289/505 7AF15 580/391 370/582 380/391 380/391

De consensu euangelistarum : I,

2,

3

Quaest. eu. In en. exc. In enu. exc. Quaest. eu. Quaest. eu. Quaest. eu. Quaest. eu. Quaest. eu.

234/238 52/53

65/66

220/221

189/194 195/208

209/214

215/219

183 168 170

200

64 I2

64 64 140 214 215 139 139 159 139 139

INDEX SCRIPTORVM

252

Augustinus De consensu euangelistarum 2 I,

T»

IO

2511,42 2, 2, 4 Sqq. 2, 4, 1I De serzzone Doni in zs0nte z 1, 22, 75

Quaest. eu. Dict. Hier.

164/166 (20-215 '

Dzcz. Hzer. Dict. Hier.

(20-215

148/175

229/230 228

Scoti, 1 Iob.

222/225

44

Quaest. en.

485/489 4/6

147 77

Tractatus in Euangelium loannis :

7,15 7,14 9, 15

Hil, 1 Peri Scoti, 1 Petri

Quaest. en. In eu. exc. Scotti, Iac. Hil, 1 Petri Hil., 1 Perri

IO, I2

57,2

60,5 12072

In loannis epistulam ad Par£bos tractatus x : Scotti, Iac.

2,3

Enarrationes in psalmos : 2, 5 Sy TI 1932.2

30» 2251,16 30,

2;

2;

36, 5,4

9

44, 8 67, 21

73,16 89,5 92,8 94,8

120, 6

149,1

D 124/128

291/293

26

25/26 505 262/265

Quaest. eu. Dict. Hier. Hil, 2 Perri Quaest. Hysid

IO

908/909

Quest. Hysid. Hil, 1 Perri FHil., Iac. Scotti, lac. Quaest. eu.

Hil., 2 Petri Preb. Scotti, 1 Petri

217

87 86

155 244/246

Hil., Iac. Scotti, 1 Iob. Scotti, 2 Petri

3I

134/155

421/422 261/366

Scotli, 1 Petri Scotti, 1 Petri

Hil., 1 Petri

95, 15 105, 5, 5

129/130

138 228

(195

485/489 33/34 78/80 100/102 311/312

(935 144

242/244 o»

8/11

154/156

(25

JSerzzones : 55, 15

165,4

350, I

De diuersis quaestionibus T» 6, 1-2

Hil, 1 Petri Hil., 1 Petri Sco£Hi, 1 Iob.

345/551 345/351

166/167

LX XXIII : Scoti, lac.

463/468

Scotti, lac.

455/440

14

Preb, Preb,

279/288

304/513

169 170

92/95 92/95

227 227

De fide et operibus : 14, 21-22 Enchiridion :

45 15 9, 28

De catechizandis rudibus : 19, 55

20, 36

Dzcz. Hier. Dict. Hier.

INDEX SCRIPTORVM Augustinus . De ciuitate Dei : I5, 21 I I5, 24

Quaest. eu. II PULS LAPoir? Scotti, 1 Petri Hil, 1 Perri Scotti, 1 Petri

16, 4

e 1872.2

20, 15

Scotti, Iac.

^

Hil., Iac.

253 «5-8» 521/522 295/296 851/852 13/14

r150/151 90 35 98 28

840

75

87/95

156

75/752

22

Contra Faustum Manichaeum : 12, 14

Quaest. eu.

De Trinitate : 45457

Dict. Hier.

12, 9-10

Preb.

De spiritu et littera : 20, 35

In eu. exc.

Augustinus Hibernicus - De mirabilibus S. Scripturae : I, 9

Quest. Hysid.

8/11

225

315/516

170

I0/1I

213

(3»

197

56

215

(18»

225

148/175

229

Bacchiarius

' Professio fidei : T

In eu. exc.

Beda Venerabilis ' In Marci euangelium expositio : I

Praef. Marc.

In Lucae euangelium expositio : I, 1, 36-357

Dict. Hier.

Super epistulas catbolicas expositio : Prol. (PL 95, 9 A) Hil., Iac.

30/51

55

Iac. (PL 95, 14 A) Iac. (PL 95, 14 C)

Hil., Iac. Hil., Iac.

221/222 122/124

6o 577

Iac. (PL 95, 16 B) Iac..(PL 95, 16 B) Iac. (PL 95, 16 B)

Tác. (PL 95, 19 D)

Hil, Iac. Hil, Iac. Hil., Iac.

Hil., lac.

146/148 267/268 296 396/397

58 61 IO 64

Iac. (PL 93, 20 AB) I2c3(PI205, 27.)

Tac. (PL 95, 27 D)

Hil., Iac. Hil., Iac.

Hil., lac.

409/410 599

601/602

64 69

69

Iac. (PL 93, 28 C) Iac. (PL 95, 35 AB) JacX(PI.92.24G)

Hil, Iac. Hil., Iac. Hil., Iac.

713/614 696 715/716

7o 72 72

1 Petri 1 Petri 1 Petri 1 Petri 1 Petri I Petti 1 Petri 2/Petri

Hil., 1 Hil., 1 Hil., 1 Hil., 1 Hil.,1 Hil., 1 Hil., 1 Hil, 2

17/18 110/112 168/172 188 242/244 516/517 851/852 136/137

7 79 81

(PL (PL (PL (PL (PL (PL (PL (PL

95, 953, 95, 953, 95, 95, 95, 95,

41 45 47 47 5o 58 67 75

B) D) B) D) B) D) B) D)

Z Petri (PL 95, 74 AB) 2 Petri (PL 95, 75 C) 2 Petri (95, 78 C)

Petri Petri Petri Petri Petri Petri Petri Petri

Hil, 2 Petri Hil., 2 Petri Hil, 2 Petri

138/140 165/169 213/215

81 85 9o

98 102

102 103 104

254

INDEX SCRIPTORVM

Beda Venerabilis

Super epistulas catbolicas expositio : Hil., 2 Petri

2 Petri (PL 95, 84 CD) 1 Ioh. (PL 95, 85 B) 1 Ioh. (PL 95, 8; BD)

1 Ioh. (PL 93, 92 D-93 B) 1 1 1 1 1 1

Ioh. Ioh. Ioh. Ioh. Ioh. Ioh.

(PL (PL (PL (PL (PL (PL

95, 95, 95, 95, 95, 95,

95 C) 95 CD) 96 A) 96 C) 100 A) 100 C)

1 Ioh. (PL 95, 1o1 C) 1 Ioh. (PL 95, 103 C) 1 Ioh. (PL 95, 106 C) 1 Ioh. (PL 95, 113 B) 3 Ioh. (PL 95, 122 D-123 A) 35 Ioh. (PL 95, 123 A) 3 Ioh. (PL 935, 124 A) Iud. (PL 95, 126) Iud. (PL 95, 126) Iud. (PL 95, 127 A-128 A) Iud. (PL 95, 130 B) De temporum ratione : 5, 1-2

Ioh. Iob. Iob. Iob. Iob. Iob. Iob. Iob.

364/367 2/4 10/14 141/145 149/150 172/176 180/181 184/185 209/210 215

Hil., 1 Iob.

223/224

Hil., 1 Iob.

Hil., Hil., Hil., Hil., Hil., Hil., Hil., Hil.,

1 1 1 1 1 1 1 1

Hil., 1 Iob.

275/276 304/305

Hil., 3 Iob.

17

Hil., 3 Iob.

Pseudo-Beda Venetabilis Commentarius in Pentateuchbum : 25

10/12

Hil., 3 Iob.

38/39

Hil., Ind.

26/27

Scotti, Ind.

39/40

Hil., Iud.

61/71

Hil, Iud.

95/96

Preb. IBS ETE

(625 456/457 487/488 830/831

Hil., Iac. Hil., Iac. Hil., 2 Petri

64

252/253

Hil., 1 Iob. Hil., 1 Iob.

107 109 109 II2 II2 II5 II3 113 II4 II4 II4 IIj IIj 116

120 120 I21 122 49 125 124

165

66

333

75 107

483

66

Preb. Preb. Preb. Preb.

(16» 416» (225 (805

167

Preb. Preb. Preb.

(36» (8» (795

161/162

Preb. Preb.

(625 (61»

165 165

Scotti, 1 Petri Hil., 1 Petri

3/8 9/10

28

818/819

25

19/20 31/33 36/37

181

Hil., Iac.

Collectanea :

(PL 94, 540 D) (PL 94, 542 D)

(PL (PL (PL (PL

94, 94, 94, 94,

543 544 545 545

D-544 A) C B) C)

162

163 168 164

167

De diuisionibus temporum :

II Breuiarium Apostolorum :

70

Caesarius Arelatensis Sermones :

43, 1

Scotzi, Iac.

Cdin Dozmaig :

7 (p. 195)

Dies Dom. I Dies Dorz. II Dies Dorz. III

184 186

INDEX SCRIPTORVM

255

Cdin Donnaig : I2 (p. 197)

13 (p. 197) 15 (p. 199)

15 (p. 201)

17-19 (p. 201-203) 17-18 (p. 202-203) 33 (p. 211)

Dies Dorz. III Dies Dor. III

Dies Dom. III Dies Dom. I

Dies Dies Dies Dies Dies Dies Dies Dies Dies Dies Dies Dies Dies Dies Dies Dies Dies Dies Dies Dies

Doz. Dom. Don. Dom. Don. Dozz. Dom. Do. Dom. Doz. Doz. Dom. Dom. Dom. Dom. Dom. Dorz. Dom. Dom. Doz.

40/41 42/51

$0o/51 2

186 186

186 181

I I I I I II II II II II II II III I I I II II III III

21 24 25 26/27 28/29 8/10 II/13 14/15 18 21/24 25/26 27/29 31/32 15/16 19/20 22/25 31/33 37/38 36/57 38/39

181 182 182 182 182 185 185 185 185 185 185 185 185 181 181 181 184 184 186 186

Dies Dorm. III

40/41

186

Dies Dorm. III Dies Doz. III Dies Dorzz. III

52/56 42/51 42/51

186 186 186

(235

165

26/28

185

301/302 14/15

IO 3

"Cambrai Homily" (Kenney, n. 111) :

f227E

Preb.

Carta Dominica —

Dies Doz. III

Cassianus Collationes : SEE 14, I

Scotti, lac. Scoti, lac.

14, 8 23,1

579

9I

Quaest. eu. Scotti, 1 Petri

71/82 136

135/1356 31

Dict. Hier.

74/71

227

Cassiodorus Institutiones :

Hil, 1 Perri

Cor plexiones : Rom., 1, 1

Hil, Iac.

2 Petri r, 1

Hil., Hil., Hil., Hil.,

2 Ioh. 1 Iud. 1

76

56

2 Petri Iac. 2 Iob. Iud.

2/5 76 2/5 2/5

99 $6 II9 122

Praef. Marc.

II

220

Catechesis Celtica :

4

256

INDEX SCRIPTORVM

Chrysostomus In Mattbaeuzz bomiliae *

62,4

Quest. Hysid.

(542

204/205

Quest. Hysid.

430»

20I

Qu

155

Quaest. eu. II

(125

I$I

Dict. T Preb.

TI (50?

Praef. Marc.

(215

223

Pseudo-Chrysostomus Opus imperfectum in Matthaeum I2

Claudius Taurinensis

Quaestiones xxx super libros Regum : Quaest ea.

(PL 104, 654 C)

Clemens Scottus Ars grammatica :

Codex Lugdunensis 447 : f. 137" Codex Monacensis latinus 6285 : £c Codex Parisinus latinus f. 128"

ooo

165

11561 ;

f. 134" f. 1571 f. 13587

Dict. Hier. Dzcz. Hier.

Quaest. eu. II Dict. Hier. Dici. Hzer. Dict. Hier. Dizct. Hier.

(85

226

120/121

228

(3?

92

150 227 225 227 227

(26-275 72/14

229 227

T7

19/21

(165

Codex Vindobonensis latinus 940 :

Í'T35 f. 13» f. 141 f2x6? [EA TE

Dict. Dzct. In eu. In eu. Dict. Dict. Dzcz.

Collectio Canonum Hiübernensis : I, I a-b 40, I

Hil., 2 Iob.

46, 11

46,25 38.12

Hier. Hier. exc. exc. Hier. Fiier. Hier.

Hil, 1 Petri

103/104

36/39 134/136 (485 72/14 S75

228

214 229 226 227

86

18/20

IISg

Scotli, 1 Petri Scotti, lac. Hi, lac. Hil., Iac.

206/207 818/819 207/208 606/607

10353 25 59

Preb. Hil., Iac.

(80» 456/457

168

(44? 458-595 46/49

142

7o

Computus Hibernensis :

(PL 90, 647 D) (PL 9o, 650 B)

66

Cumeanus

Cozzmentarius in euangelium secundum Marcum :

(PL 50, 591 B)

(PL 50, 597 B)

(PL 30, 610 A)

Quaest. eu.

Quaest. eu. Praef. Marc. Quaest. eu. II In eu. exc.

IO/13

(205

147 221

150 217/218

INDEX SCRIPTORVM

257

Pseudo-Cyptrianus De XII abusiuis saeculi : Preb.

16»

162

(45

133/134

Decretum Gelasianum :

Quaest. en. In eu. exc.

146/147

218

Defensor Liber Scintillarum :

18, 86

Scotti, lac. Hil., Iac. Preb. Preb.

168/169

143/144

6/7

85/84

161

165

Donatus

ZÁrs grammatica :

3,6

Hil., Iac.

)4

Egetia Iünerarium : 43 » 2-5

Eucherius Forzulae : Praef. 2

Hil., 1 Petri

34/35

78

Hil., 1 Detri

104/105

79

Hil., | 105. Sco! ^ lac. Sc,tt^ 1 Tob. Hi/., 2 Petri Hil., 1 Iob.

334/555

117

7o/72

40 103 II2 199 30

Quest. Fysid. Scotti, 1 Petri

169/171

191/192

152/154

(195

III/II12

Insiructiones :

Scotti, Scotti, Scotti, Scotti, Scotti,

Iac. lac. Iac. 2 Petri 1 Iob. FIESIon. Scotti, lac. Sco, lac. Hil, Iac.

4

220/221

733/156 76/T!

2I 57

204/220

324/332 89

116

40/41

20 55

254/279 3/8 244/249 254/238 47 5/8

140 220 140 140 214 220

In eu. exc.

36/39

214

Quaest. eu.

416/439

145/146

691/692

Eusebius Caesariensis Historia ecclesiastica :

2, 14-16 2, I$

5, 24, 6 3, 25 524.53

6, 14, 7

Quaest. eu. Praef. Marc. Quaest. eu. Quaest. eu. In enu. exc. Praef. Mare.

Ex dictis sancti Fiieronimi :

(85 Fortunat(ian)us Commentarii in Euangelia :

258

INDEX SCRIPTORVM

Gennadius De ecclesiasticis dogmatibus

19

Quest. Hysid.

LS

204

Glossa in Prisczanum : —

Scoti, Iud.

67

49

Gregorius Magnus Moralia in Iob : epist. dedic. 4 neufoue

Scoti, Iac. FHil., Iac.

910/911 122/124

26 57

2, 49, 76

Hil., 1 Petri

228/230

82

2339.12 2310.17

Scotti, Iac. Scotti, Iac.

141/143 853/856

6 24

4; 27, 49

Quaest. eu.

(5-65

134

5, 45, 80

Preb.

55/59

165

4, 45, 80

Scotti, lac.

6, 31, 49 9, 41, 64 11, 50, 67-68 T2507 410 12, 43, 48 15, I5, I9 17:5125517

Scotti, Iac. Scotti, 1 Iob. Scotti, lac. Scotti, Iac. Scotti, 1 Iob. Preb. EHil., Iud.

175125525 17, 31, 48 19, 7, 15 20, 32, 63 215 12, 19 223 10,120 2351, 5 25311529

Quest. Hysid. Scotti, Iac. Scotti, Iac. Scotti, lac. Seotti, lac. Hil., 1 Petri Preb. Seotti, lac. Preb. Scotti, lac. EHil., Iac.

25:021

27, 39, 65 2841.2 28, 4, 13 29:7 T$ 22502 4

Quest. Hysid. Preb.

297/298

IO

540/541 175/178 194/199 174/175 145/146 (76» 50/51

16 43 8 7 42 167 123

(195

199 21 21 25 35 87 | 161/162 27 162 7 58

746/147 746/747 878/883 287/289 407/408 24/26

934/936 41/43 174/175 165/166

(195

199

44/43

162

716/118 145/146 92

22 42 30

Scotti, 1 Iob.

29/31

39

Dict. Hier. Hil., 2 Petri

Quaest. en.

134 120/132

128/132

ooo 102

Quaest. eu. In eu. exc. Quaest. eu. Scotti, lac. Quaest. eu. Quaest. eu. Quaest. en. Scotti, lac. Scotti, Iac. Quaest. eu. Quaest. eu. Scotti, Iac.

149/151 114/118 157/163 5/8 164/166 157/165 140/144 5/8 5/8 152/156 152/156 72/16

158 217 138 3 1538 138 137 3 3 158 138 4

Scotti, Iac. Scoti, 1 Iob. Scotti, 1 Perri

In Canticum Canticorum : 21

Homiliae in Fliezechibelem : TTE 152-T

E2515 3592-16 35:4. I 21.5.8 136. I,6, 12 T6) I$ 1, 6, 16 Ix0718 1, 6, 19 Mov) 1, 7, 9-14 3506225

157

INDEX SCRIPTORVM Gregorius Magnus Homiliae in Hiezechibelem : 22227 222453

259

Scotti, lac. Scotti, Iac. Hil., 1 Perri Quaest. eu. Hil., 1 Petri Scotti, Iac.

72/16 387/389 407/408 366/372 407/408 819/820

4 L2 87 144 87 23

X5 1,3

Scotti, Iac.

621/624

18

1517. I 15 20»12 252155 2552172

Scotti, Iac. Hil., 3 Iob. Hil., 2 Petri Hil., Iac. Hil., Iac. Hil., 2 Petri Hil., 1 Petri Hil., Iud.

387/389 26/51 191/192 746 830/831 319/320 598/599 51/52

12 120 IO3 21 75

Scotti, Iac.

510/512

15/16

Preb. Quest. Hysid.

105/109 121/127

164 201

21/22 21/22 409/411 3/8 9/10

3 3 145 28 97 48 145 145 145 25 98

2,4,5 2545 19 272

2,9, 18

Homiliae in Euangelia :

2apAS 2224» 9

Regula Pastoralis : 13

Dialogorum libri 15.3

IV. :

Hieronymus Liber interpretationis bebraicorum nominum : Scotti, Iac. 75 19 Scotti, Iac. 1727 Quaest. eu. 62, 20 Scotti, 1 Petri 65, 18 IETITTODO IT Scotti, Iud. 66, 4 Quaest. eu. 69, 16 Quaest. eu. 79, 1 Quaest. en. 79. 6 Scotti, 1 Petri 725 20/21 Hil., 1 Petri

72. 24 se 73.4 73, 10 75, 10/11 73.19 73. 2T 74, 13 74, 13/14 74, 16

74. 29 755.1/2.

7352.15 75, 22/25 76, 19 76, 20 717,14 DUSCES 78.5

Quaest. eu. S$vcotti, Ind. Quaest. eu. Hil., 3 Iob. Hil., 3 Iob. Scotti, Iud. Seotti, Ind. Scotti, Ind. Hil., 3 Iob. Scotti, Iac.

Scotti, lac. Scotti, Iud.

Hil., 1 Petri Scotti, lac. Quaest. eu. Scotti, lac. Quaest. eu. Quaest. eu. Scotti, lac. Scotti, lac.

20/21 409/411 409/411 409/411 295/296 851/852

106 92 123

409/411 20/21 409/411 38/39 51/52 20/21 20/21 20/21 2/5

145 48 145 121 121 48 48 48 120

805

23

805

23

20/21

48

13 56/51 409/411 805 409/411 409/411 21/22 805

7T 4 145 23 145 145 3 25

260

INDEX SCRIPTORVM

Hieronymus Liber interpretationis bebraicorum nominum : 79, 16 Quaest. eu. 81,6 Scotti, Ind. 81, 16

409/411

20/21 805

145 48 23

22/29

48

442/444 454/462 454/462

I4

Scotti, Iac.

Hebraicae quaestiones in Genesim : 17, 9/16 Scotti, Ind. 26, 24/28, 1 Scotti, Iac. 26, 26 Hil., Iac. 27, 6 Hil., Iac. Cozagentarius in Ecclesiasten : DIA

Quest. Hysid.

109/113

20I

Conzmentarii in Isaiam : 13, 47

Scotti, 1 Petri

295/296

55

Quaest. en. Quaest. en.

83/86 164/166

138

41/44

29

66

Commentarii in Exechzelem : TOY

136

Commentarii in Danielem :

4

Scotti, 1 Petri

Cozamentarii in Osee prophetam : 151

Praef. Marc.

Commentarii in Zachariam : 12

122

ooo

Scoti, Iud. Hil., Ind.

37/58 38/48

48 I25

Praef. Marc. Praef. Marc.

(25 (185

222 2235

7/20 21/31 1I2/117 118/127 185/188 220/221

135 135 137 157

Coruuentarii in Malachiam :

2T

Commentarii in Euangelium Matthaei : Prol Quaest. eu. Quaest. eu. Quaest. eu.

TAIT

Quaest. en. Quaest. eu. Quaest. eu. Quaest. eu. Quaest. eu. Quaest. eu. Quaest. eu. Quaest. eu. Quaest. eu. Quaest. eu. In eu. exc. In eu. exc. In eu. exc. In eu. exc. Quaest. eu. Quaest. en. Quaest. eu. Quaest. eu. Dict. Hier. Dict. Hier.

234/238 239/241 250/255

280/284 285/201

302/314 364/366 43/45 85/84 86/89

114/118

455/458 519/525 524/530 531/558 56/57

92

138/159

139 140 140 140 I4I I4I 141/142 145 214 215 216 217 146 148 148 148

226 227

INDEX SCRIPTORVM Hieronymus Cormentarii in Euangelium Matthaei : Dict. Hier. Dict. Hier. "e Praef. Marc. 1,9

Dict. Hier. In eu. exc.

I, IO :

Preb.

2 RS

Quest. Hysid.

4,2 45 5-4

Quest. Hysid. Quest. Hysid.

4, 25

Preb.

10, I3

Scotti, 1 Petri Scotti, 2 Iob. Scotti, 2 Iob.

II, 9 12,28 16,:17 16, 20 ;

Praef. Marc.

Quest. Hysid. Scotti, 1 Perri Hil., Iac. Hil., Iac. Hil., 1 Iob.

261

103/104

(235 134/147 32/35

228 228 224 229 214

267/269

169

(40? 88/89 87

202 200 200

116/117

275/27]

57/58 23/25

169 29

28

46

(185 135/139

223 202

8/10

28

17/19 48/50

55

276

55 II$

786/789

22

Hil., 1 Iob.

514/315

116

Hil., 1 Iob. Seotti, lac. Hil, Iac.

236/238

NIA

911/915 3/6

26 53

Commentarii in epistulam ad Galatas : REX

Scotti, Iac.

Commentarii in epistulam ad Ephesios : 2,4

Epistulae : 36, 6 53,9 Contra louinianum :

I, 39

Scotti, lac.

57/58

De Mariae perpetua uirginitate aduersus Fleluidium : I4

806/807 117/122

Scotti, lac.

Hil, Iac.

22 »

De uiris illustribus : I 2

Scotti, Iac. Scotti, lac.

34/36 32/54.

Hil., Iac.

10/16

Scotti, lac.

8-9 9

In eu. exc. Praef. Marc. Praef. Mare. In eu. exc. Scotti, Iac.

97

Scotti, 1 Iob. Quaest. eu.

o4

41/42 45/45 5/8 (3? 90/96 38/41 191/199 453»

54 221I 220 220

216

43 145

Tractatus (I» in die dominica Paschae : -—

6/8

Dzes Doz.

Dzes Dzes Dies Dzes

11/12

Do. Dom. Dozz. Do.

Dzes Dom.

13/14

16 r7

RM AL AI ÁM -

18

181 181 181 181 181 181

INDEX SCRIPTORVM

262 Hietonymus

Tractatus ID» in die dominica Paschae : Dies Dozz. I

17

181

Pseudo-Hieronymus

Expositio quattuor euangeliorum :

(PL 50, 5531 D-555 B) (PL 50, 553 B) (PL 30, 533 A) (PL 50, 555 C) (PL (PL (PL (PL

30, 30, 50, 30,

534 549 549 549

D) A) A-B) B)

(PL 50, 558 C)

(PL 50, 564 B-C)

(PL 50, 574)

(PL 50, 574 A) (PL 50, 579 B)

Quaest. eu. Quaest. eu. Quaest. eu. Quaest. eu. Quaest. eu. II Quaest. eu. Quaest. eu. Quaest. eu. Quaest. eu. In eu. exc. Quaest. eu. Quaest. eu.

134

134/135

155 136 150/151

136 145 134 155

119/122

216 134 155 217 200 197 205 204 217

(53?

204

366/572

144

Scotti, Iac. Scotti, lac. Scotti, 1 Petri

294/295

IO

296 251/252

IO

Scotti, 2 Petri

52/53

27

Quest. Hysid. Dict. Hier. Quaest. eu. Quaest. eu. II

(105 (8» «9» (3?

198 226 135 150

Preb. Preb. In eu. exc.

(352 D» (532 (3-65

164 161 204 215

Scotti, Ind.

53/54

49

Quaest. eu.

(45

155/154

In eu. Quest. Quest. Quest. Quest.

exc. Hysid. Hysid. Hysid. Hysid.

In eu. exc.

124/128

2:7» (45 (485 (49?

Hilarius Pictauiensis :

Tractatus vaysteriorum :

Quest. Hysid.

I,$5

Tractatus super Psalmos : Quaest. eu.

Prol. 6 Pseudo-Hilarius

Tractatus in septem epistolas canonicas : Iac. 1, 19 1SPetri MT

34

Horatius "Ars Poetica :

329/330 In euangelia excerpta :

(0

(9? (165 (205 loca (ed. (ed. (ed. (ed.

monachorum :

Suchier, Suchier, Suchier, Suchier,

p. p. p. p.

110) 118) 118) 118)

Quest. Hysid.

Iosephus "Antiquitates Iudaicae : 1,2,53

Irenaeus Lugdunensis "Aduersus baereses : 3;

2;

8

INDEX SCRIPTORVM

263

Isidorus Hispalensis Eitymologiarum siue Originum libri XX :

2,4,6 3, 25, I 3, 60 35

28, b]

$531. I 5» 39,26

6, 39, 28

6, 2, 34

,8, 17

310, 12 ;13,2 v

13, 2-3

v I5,

vw v

OSv Os ON QN

1-4

I5, L6. 18, 18,

2-4 T 17 19-21

18, 21

zi 1.14 T5

I,

18

72:25 2/5 2522/6 7:52;0

722,7 7, 2, 7/8

7, 2, 50/31 7» 2, 34/39 7. 2, 36/57 7, 5, 10 751675 7, 6, 7/8

Quaest. eu. II Hil., Iac. Scotti, Iud. Scotti, 1 Iob. Preb. In eu. exc. In eu. exc. Quaest. enu. In eu. exc. Quaest. en. In eu. exc. Quaest. eu. Quaest. enu. Quaest. eu. Quaest. eu. II Quest. Hysid. Dict. Hier.

Quest. Hysid. Quest. Hysid. Quaest. eu. In en. exc. Praef. Marc. Scotti, Iac. Dies Dom. I Dies Don. I Dies Dom. I Scotti, lac. FHil., Iac. Hil, Iac. Hil., Iac. Scotti, lac. Quaest. eu. Praef. Marc. Scotti, lac. Quaest. eu. Quaest. eu. Praef. Marc. Hil., Iac. Scotti, 1 Iob. In en. exc. In eu. exc. Scotti, 1 Iob. Hil., Iac.

7, 6, 26

7, 6, 29 7.6.55 75165:51t 7, 6, 64 708752: 75 Tc

Hil., Hil., Hil, Dict. Dict. Hil.,

7,8,5

75195110

7, 8, 37-40

28/30 28/30

150 66 49 40 165 213/214 213/214

32/35

133/134

I40

239/241

Iac. Iac. Iac. Hier. Hier. Iac.

FHil., Iac. Scotti, Ind. Hil., Ind. Hil., Iac. Praef. Marc. Scotti, lac.

218

140

25/26

212

(16) 319/327

136/137

142 148

150 198

Scotti, lac.

FHil., 1 Iob. Hil., 2 Petri

To915X0

14/15 456/457 48/50 73/71 (615

e 441/452 (235 Se» 13 4/5 II/12

9/10

81/82

46/47 54/55 57/65

100/1OI

484

(26-275

89

479

483 123/127

51/65 50/53 65/66 52/53 50/53 34 233

226 4 199

198 146 218/219

221 3 181 181 181

5 55

56 56

5 147 224 5

147 147 224 56 40 215 214 40 55

184

II4 103

475/471

66

96/98

$37 90/91 90/91 96/98 513/515 2

2

850/851

(235

370/382

INDEX SCRIPTORVM

264 Isidotus Hispalensis Eitymologiae : 759; t

Quest. Hysid. Hil., 1 Petri Hil., 1 Petri Hil., 1 Petri Quaest. en. II

7,92

75955 759,12 T

9;

17

7; 9,22

7» 9, 22/25 7.9, 23 T7; 12,

I

72332955 8, 5, 29 8, 5, 44 8, 11, 20

9, 6, 8/10

9, 7, 3/4 IO, 164 TII. II, I, 6

BIS IA I1, 1, 15/16 MISI S16 T3051. .2$ HIS. $T ISI 127 11512517 13512520/22 T252]/2

15, 4, 1/5 X2 PASET

13, 21, 7/9 I5, 2I, IO 15,

Hil., lac. Scotti, 1 Petri Hil., 1 Petri

1,5

I5, 14 19, 6, 6

In eu. exc. Quaest. en. Quaest. eu. II In eu. exc. Dict. Hier.

Quaest. eu. II Praef. Marc. Quaest. eu. Quaest. eu. II Quest. Hysid. Quest. Hysid. Scotti, 1 Iob. Scotti, 1 Petri Scotti, 2 Tob. Scotti, lac. Hil., Iac. Dict. Hier.

Quest. Hysid. Hil., Iac. Scotti, 1 Petri Hil, 1 Peftri

Hil., 1 Iob. Quest. Hysid. Hil., 1 Petri Quaest. eu.

380/391 IO

845/846 47/48 4/6 11/13

13 31/32

48/50 409/411 17/18

32/35

42 21/22

(3? 409/411 26/27

53/54 55/56 155/158 71/18

19/20 806/807 117/122 158 116/120 206/207

957/938

162

46 23 57 229 20I 59 27 81

246/247

II$ 204

6-6»

154 20I

177/181 290/292

Quest. Hysid. FHil., Iac.

114/115

Preb. Hil, Iac. Scotti, Iac. Hil., Iac. Scotti, 9 Petri Preb. In eu. exc. In eu. exc. Hil., Iac. Hil., 1 Perri Scotti, 1 Petri

155 206/207

Hil, 1 Perri Quest. Hysid.

ISI 214 145 150 214 226 150 220 145 ISI 199 199 45 30

593/596 289/290 606/607

95/96

204/207 107/113 105/107

84

165 59

IO

7o

167 216/217

216

491/492

222/224

295/296 851/852 102/107

82

35 98

201

De differentiis uerborum :

15172 1, 265 2, 26, 90-91

Hil., Iac. Hil., Iac. Scotti, 1 Iob.

99/101

2529,97

Quest. Hysid.

177/181

204

Scotti, Iac. Scotti, lac.

2, 56, 139 2, 56, 140

335/340 463/468

14 14

Scotti, lac.

2, 35, 136/138

Hil., 1 Iob.

20I

8/15

59 57 29

205/206

II3

857/844

24

INDEX Isidorus Hispalensis De differentiis uerborum : 2,:59, 149

SCRIPTORVM

265

Scotti, lac.

169/171

II, I

Hil., 2 Petri

48,2

Hil.,1 Petri

338/339

107 92

517/519 93/94 93/94 488/489 558/539 4255

67

De natura rerum :

: vAlegoriae quaedam S. Seripturae : 23 Hil., Iac. 60 Scotti, Iac. 172 73

Scotti, lac. Scotti, lac. Hil., Iac.

72,120

Praef. Marc.

De ortu et obitu Patrum : 1317 85, 146

Hil., Iac. Praef. Marc.

| dn libros ueteris ac noui. Testamenti prooenia : In eu. exc.

91

Quaestiones in Vetus Testamentum : (3cn31555 In eu. exc. Gen. 7, 1 Hil., 1 Petri Gen. 7,3 Quaest. eu. Gen. 10, 1 Quest. Hysid. Gen. 10,2 Quest. Hysid. Gen. 18, 5 Seo£ti, lac. Gen. 18, 5/7 Hil., Iac. Exod. 29, 1 Hil., 1 Iob. Ios. 2, 1/2 Scotti, lac. Ios. 7,4 Scotti, lac.

E De fide catholica contra Iudaeos : 29228. 2

Quest. Hysid.

Sententiarum libri III : I, 8, 6-7 1; IO,

3-4

2,15,

5-7

DISIL, I

2537.5

2, 29, 16-17

Preb. Preb.

Hil, 1 Petri Preb. Preb. Preb.

. De ecclesiasticis officiis : 2,5,2-4

2,5,8 2,7, 1

33754

2, 17, 1/5 2,18, 1/2

2,18,4 2,19,I

Dies Dor. III Hil., 1 Petri

Quest. Hysid. Preb. Preb. Preb. Preb. Preb. Preb. Preb.

JSED1 5-17

Quest. Hysid.

1, 18, 2/5

Preb. Preb.

15:19; 1/2

606

25] 68 224

486/487

66

18

220

25/26

105

602/605

95/97 57/58 43/46 454 523/525

264/265

488/489 488/489

223 92 136 198

199 14 67 II5 15 15

83/86

200

271/274

169 169

271/274 290/292 184/186

41/43

24/26

29/30 575 49/52

166/169 170/172

173/177 178/185

187/193 187/195 194/198

10/13

233/242 145/149

84

166 162 161/162 185

$86 199 166

166 166 166 167 167 167 197 r68

165

INDEX SCRIPTORVM

266 Isidotus Hispalensis De ecclesiasticis officiis :

I, 22, 1/3

1,24; 1/2

1552505

Preb. Dies Dom. Dies Dozz. Dies Doz. Dies Dom. Dies Dom. Dies Dom. Dies Dom. Dies Dom. Dies Dorz. Dies Dor. Dies Dorm.

I I I I I I I II II II II

Dies Do. III

I, 25, 3/4 I,

35;

I

I, 57, I 194251

Dies Dor. Dies Dora. Dies Dor. Dies Don. Preb. Preb. Preb.

III III II III

150/157 9/10 2 3/4 19/20 22/23 26/27 30/31 8/10 27/29 31/33 37/358 2/4

36/37 38/39 14/15 22/25 199/202 158/163 164/165

165/166 181 181 18r 181 181 182 182

183 185 184. 184. 185 186 186 185 185

167 166 166

Pseudo-Isidorus Liber de INumeris : Il, 1 II,

II, 15 I2» Il, 27

III, 4

Il, III, III, III,

5 6 11 18

III, 35

III, 36

III, 57

Quest. Hysid.

(515

Quaest. eu. Quest. Hysid. Preb.

45-6» (515 (1

Preb.

(87)

Quest. Hysid. Quest. Hysid.

(185 (56»

Preb.

421»

Quaest. eu.

(455

Quest. Hysid.

«6»

Quest. Hysid. Quest. Hysid. Quaest. eu.

49» 48» (445

Quaest. eu. Preb.

Quest. Hysid.

IIL 47

III, 48 III, 56

Dict. Hier.

IV, 32

IV, 54

IV, 36

IV, 57

198 198 198

142

(505

165

D» 72/14

27» XI 4»

I22

o» 49» 462» (615

Quest. Hysid.

(40»

Quaest. eu. Quest. Hysid.

(46» (21)

Quaest. eu.

411»

Preb. Preb. Preb. Preb. Quest. Hysid.

(26» a6» (20» (8) (48»

In eu. €xc.

165.

142/145

146

Preb.

Praef. Marc.

201/202

(54-555

Preb.

Quaest. eu. Quaest. eu. Preb. Preb.

IV, 26 IV, 28 IV, 3o

(a 5»

Preb.

204. 1354. 204. 166 162 169 199

103/104

198

22m 165 162 224.

134/155 155 165 165 202. 145 200

135/136

165 162

163. 161 203, 216

267

INDEX SCRIPTORVM Pseudo-Isidorus Liber de INumeris :

IV, 4o IV, 46 VI, 1

VIL7 VII, 9

VII, 10 VII, 21

VII, 25 VH, 25/26

Quaest. eu. Praef. Marc. Preb. Quest. Hysid. Quest. Hysid. Preb. Quest. Hysid. Quaest. eu. Dict. Hier. Dict. Hier. Quest. Hysid.

(225 (185 (185 (195 (325 (485 (26-275 134/136 (41-475

Quaest. eu. Quest. Hysid.

CD» «6»

134/135

32/55 (85

214

G7 122

147 224 163 199 199 162 201

143/144

229 229 202/203

Liber de ordine creaturarum :

11.2 14,8

198

Liber de ortu et obitu patriarcharum : 48

In eu. exc.

Dict. Hier.

49 54 55

Praef. Marc. Praef. Marc.

II

226

220 220

In eu. exc.

7/8 43/45

Hil., lac.

2/4

54

Preb.

(875

169

Scotti, lud.

55/54

49

214

Iulianus Toletanus

De uitiis et figuris : (ed. Lindsay, p. 27) Liber Hysnorum :

I Liber Iubilaeorum :

4,17 Liber secretorum Henocb :

30, 8

30, 13-14

Hil., 1 Petri

290/292

Dies Dom. III In eu. exc.

124/128

217

DS

96

(485

205

487/488

66

Martyrium 5. Petri (a Lino conscriptum) : Hil, 1 Petri 6 Maximus Taurinensis Hoiliae :

32.1

Quest. Hysid.

Pseudo-Morinus Liber de Computo : 146

Hil., Iac.

Nicetas Remesianensis De diuersis appellationibus : (PL 52, 865 C-864 C)

Scottii 1 Iob.

The Old Irish Penitential : IV, 1a

185

3/1

59

Scotti, lac.

859/860

25

In eu. exc.

124/128

217

Oracula Sybillina :

3, 24-26

7/15

268

INDEX SCRIPTORVM

Origenes De principiis :

1, 9

Scotti, 1 Iob.

15/19

359 .25

Homiliae in Leuiticum : 2971

Scotti, Iac.

889/894

Homiliae in librum lesu INaue * T3 I, I-2 I, I-4

Seotti, Iac. Praef. Marc. Praef. Marc.

119/121

83/90 (25? (235

1,4

Praef. Marc.

71

Scotti, lac. Hil., Iac.

49/50

Orosius Historiarum aduersum paganos 1. VII : 155 Scotti, Ind.

22/29

2/5

224 224 224

54 E

Passio "Apostolorum Petri et Pauli : T2

Hi, 1 Petri

Pelagius Expositiones XIII epistularum Pauli : Rom. (p. 8) Hil, Iac. I Cor. 19 (p. 133) Preb. 2 Cot. (p. 172) Scotti, Iac. 2 Cot. (p. 231) Scotti, Iac. Scotti, lac. Gal. (334-535) Quest. Hysid. Quest. Hysid. Scotti, Iac. Eph. (p. 585)

TT9

75/75

11/12

172 122/124

383/391 128/151

132/134 598/599

Poenitentiale Bigotianum :

29

Scotti, lac.

889/894

Scotti, lac.

889/894

Scotti, 1 Perri

206/207

$33

2/4

54

Poenitentiale Cummiani :

2

2;

Poenitentiale V'inniani :

46

Pompeius Commentum Artis Donati :

(ed. Keil, 5, p. 307)

Hil., Iac.

Prebiarum de multorium exemplaribus : Quest. Hysid. (37?

(365

201

a6»

227 227

40/42 55/57 58/65

214 214/215 215 215 D 220 220/221

Praefacio secundum Marcum :

(215

Dict. Hier. Dict. Hier.

92

Prologi Monarchbiani : In In In In

eu. eu. eu. eu.

exc. exc. exc. exc.

Praef. Marc. Praef. Marc.

T2TI

10/14

(4-5?

INDEX SCRIPTORVM Quaestiones uel glosae in euangelio nomine : Quaest. a2» Quaest. Quaest. (442 Quaest. (452

eu. II eu. II

269

eu. II eu. II

(45 45-8» a» (2?

Quest. FHysid. Quaest. eu.

(10? 25

150 150/151

150 150

Quaestiones euangelii II :

(D (45

Questiones sancti Fiysidori tam de nouo quam de uetere Testamento : Quaest. eu. v 454-552 Quaest. en. TI 10? 1» Scotti, Iac. (20? 69/72 Preb. a2» Scotti, Iac. (215 7/775

Scoti ptaef. praef. praef.

anonymi commentarius in epistolas catbolicas : Hil., prol. (9/11) Hil., prol. (16/17) Hil., prol. (26/30) Hil., Iac. praef. (45/47) Hil., prol. praef. (2/3) Hil., Iac. Iac. 1, 1 (131/136) Quaest. en. Iac. 1, 1 (915) Preb. Iac.1, 1 (70/73) Quest. Fiysid. Iac. 1, 1 (69) Praef. Marc. Iac. 1, 1 (69/72) Praef. Marc. Iac. 1, 1 (00/oo) Hil., Iac. Iac. 1, 2 (805/806) Hil., Iac. Iac. 1, 4 (146/148) Hil., Iac. Iac. 1, 6 (168/169) Preb. Iac. 1, 6 (168/169) Preb. Iac. 1, 6 (172) Preb. Iac. 1, 6 (172/174) Hil., Iac. Ic. 1,7 (177 EHil., Iac. Iac. 1, 8 (179/180) Hil., Iac. Iac. 1, 9 (184/185) Hil., Iac. Iac. 1, 12 (817) Hil., Iac. lac. 1, 12 (818) Hil., Iac. Tac. 1, 14 (220) Hil., Iac. Iac. 1, 17 (252) Hil., Iac. Iac. 1, 20 (293/294) Hil., Iac. Tac. 1, 20 (294/296) Hil., Iac. Iac. 1, 20 (297/298) Hil., Iac. Iac. 1, 20 (289/290) Hil., Iac. Tac. 2, 7 (361/362) Hil., Iac. Tac. 2, 8 (370/380) Hil., Iac. Iac. 2, 10 (394/395) FHil., Iac. Tac. 2, 18 (428/430) Hil., Iac. Iac. 2, 20 (434) Hil., Iac. Iac. 2, 21 (442) Hil., Iac. Iac. 2, 21 (454/455) Quest. Hysid. Iac. 4, 4 (771/7753) Hil., prol. Tac. 4, 11 (912/913) Hil., Iac. Tac. 4, 17 (665/666) Preb. Iac. 4, 17 (934/936) Hil., Iac. Iac. 5, 11 (717) FHil., Iac. Iac.5, 18 (744/145)

15/16 17/18

24/27 89/91 49/50 25/27 (46»

(125 (20? (24? (26-27? 117/122

135/1357 143/144

Q» (2? (5?

170/171

175/174

184/185 207/208 211/212 222/225

252

260/261 267/268 268/269 270

372/573 580/391 396/397 440/443 449 454/462 504/505 (215 5/6 742/145 (145 790/791 830/851

198

136

146 150 4 162

22

270

INDEX SCRIPTORVM

Scotti anonymi commentarius im epistolas catbolicas * Iac. 5, Iac. 5, Iac. 5, 1 Petri

18 (750/752)

Hil., lac.

18 (746) 20 (760/761) 1, 1 (2)

Hil., 2 Petri Hil., Iac. Hil., 1 Petri

I Petti 1, 1 (2) 1 Petti 1, x (3/8) IjPetti/t; 5.(57) I Petri z, 11 (68/69) 1 Petri 1, 15 (80/84) 1 Petti 1, 17 (88) T Petti2; 2 (132/114) 1 Petti 2, 4 (116/117) 1 Petti 2, 9 (161/162) I Petti 2, 16 (181) 1 Petti 5, 6 (202/202) 1 Petri 5, 7 (204/206) 1 Petri 5, 12 (218/219) 1 Petti 4, 1 (251/252) 1 Petti 4, 5 (261/263) I Petti 4, 14 (281) I Petri 5, 2 (290/291) 1 Petti 5, 13 (295/296) 2 Petti x, 5 (4) 2 Petri 1, 18 (38/39) 2 Petti 2, 8 (59) 2 Petti 2, 20 (81/82) 2 Petti 5, 7 (95/96) 1 Ioh. x, 1 (24/25) 1 Ioh. x, 6 (38/40) 1 Ioh. 2, 7 (57/58) 1 Ioh. 2, 8 (61) I Ioh. 2, 12 (63/64) 1 Ioh. 2, 15 (65/67) 1 Ioh. 5, 1 (99) 1 Ioh. 4, 5 (131/132) 1 Ioh. 4, 7 (140/142) 3 Ioh. x (3/6) 3 Ioh. 2 (6) Iud. 9 (37/38) Iud. 9 (39/40) Iud. 12 (46/47) Iud. 22 (63)

[EJ

TODefzE Hil, 1 Petri Hil., 1 Petri Hil., 1 Petri Hil., 1 Petri LU. Topetrt Hil., 1 Petri Hil., 1 Petri Hil., 1 Petri Hil, 1 Petri Hil., 1 Petri TIL DOT Hil., 1 Petri Hil., 1 Petri Hil., 1 Petri Hil., 1 Petri Hil., 1 Petri Hil., 1 Petri Hil.,2 Petri Hil., 2 Petri Hil, 2 Petri Hil., 2 Petri Hil., 2 Petri Hil., Iac. Hil., 1 Iob. Hil., 1 Iob. Hil., 1 Iob. Hil., 1 Iob. Hil., 1 Iob. Hil., 1 Iob. Hil., 1 Iob. Hil., 1 Iob. Hil., 2 Iob. Hil., 3 Iob. Hil., Iud. Hil., Ind. Hil., Ind. Hil., Iud.

Sedulius Scottus Explanatiuncula : (PL 105, 271-272) (PL 105, 281 D-282 A)

In eu. exc. Praef. Marc.

840

335 861/865 4/6

75 107 16 T

11/13

rg

9/10 69/70 68/69 110/112 123/124 173/176 254/255 261/265 305/306 416/417 429/430 468/469 620/621 646/648 728/729 780/782 851/852 29/30 119/120 186/188 264/266 302/304 38/39 54/55 94/96 108/112 122/125 136/140 191/192 2717 280/282 23/24 9 38/48 26/27 64/66 91

77 78 79 79 80 81 83 85 84 87 87 88 92 93 95 96 98 99 IOI 103 10$ 106 55 IIO III III III II2 II3 IIS IIj II9 120 123 122 123 124

144 94

218 223

Tertullianus De anima :

II

Quest. Flysid.

453»

204

21

Quest. Hysid.

(535

204

Transitus beatae Mariae Virginis : 37

Dies Dom. I

21

181

Dies Dom. II Dies Dor. III

18 35

185 185

Dies Do. III

40/41

186

INDEX SCRIPTORVM

271

Victorinus Poetouionensis

Tractatus de fabrica mundi : 3

In eu. exc.

Virgilius Mato "Aeneis : 15724

Hil, Iac.

Virgilius Mato Grammaticus Epistulae : I4

Hil., Iac.

105

216

54

606/607

79

INDEX

NOMINVM RERVM NOTABILIORVM

VERBORVMQVE

a: ille a Deo est qui sitem temperat Quaest. eu. II, 18/19 (150) ; a bonis patentibus uenerunt JDzcz. Hier. 55 (226) ; a gentibus ... Petrus templum aedificat spiritale H7/., 1 Pe£ri 204/206 (82). Aaton : primus episcopus Aaron nomine Dies Dom. IIl, 29[3o (185); lesus et Aaton in figuram Christi Scotti, lac. 95 (5) ; de filiabus Aaron otta Dict. Hier. 150 (229). Abba, qua lingua dicitur ? Hebteice. Greci pater, latine genitor (Quaes.

Hysid. 55/56 (199).

Abel ScoZZ, Iac. 263 (9). ablatio : effusio sanguinis Christi pignus est tegni et ablatio peccatorum Hil, 1 Pefri 364[365 (86). Abraham J$e074, lac. 777 (22); Hil, lac. 48x (66) ; In eu. exc. 73 (215); Praef. Marc. 45 (221) ; Diez. Hier. 91 (227) ; 125 (228) ; diminutio nominis Abtrahe HZ., lac. 475 (66); fides Abrahae .$co£Z, lac. 447|448 (14); Hil, lac. $07[509 (67) ; filii Abraham Dic. Eier. 90 (227) ; ante legem pet Abraham Dc. Hier. 9 (225); Abraham incipit conputatio generationis Christi Dzcz. Her. 19[20 (225) ; Abraham petsonam Christi gerebat

Quest. Hysid. 38/39 (198) ;Abraham significatecclesiam Dzcz. Hier. 93(227). abundantia : pet habundantiam catita-

tis ScofH, lac. 892[895 (25); HU., lac. 665 (71); pet habundantiam lucis dies dicuntur $7o7Z, 1 Pezri 211 (33); continentia in habundantia Preb. 66 (163). accedere : tres doctrinae epistolis accidunt : inctepatio, laudatio, uitupetatio FIZ., praef. 13[14 (53). Achaia In ez. exc. 25 (213) ; in occidente id est in Achaia In ez. exc. 128/129

(217).

acies mentis SJcozZ, lac. 22 (2). actualis : pet actualem uitam J$vcoZ, lac. 14 (3) ; uiti actuales uitae sunt et

theoticae H., 1 Petri 578[579 (91). actus : disciplina firmat actum Preb. 17 (161).

acuitas oculorum FH/., Iac. 189 (59). Adalfeus Preb. x (161). Adam Praef. Marc. 45 (221) ; 132 (224) ; de octo pondetae factus est Adam Dies dom. III, 7 (185) ; e latere Adae Hil, 1 Petri 365 (86) ;quut Adam

accepit (200); Adam, $cofH, adapertio

mandatum Quest. Hysid. 74 Deus, qui cteauit nos in siue genuit in babtismo 1 lob. 184 (42). lateris Christi FI., 1 Perri

365/364 (86).

adloqui: tarditas adloquendi .$co7Z, lac. 295 (10). adnuntiatio Im eu. exe. 6 (2123). adolescentia : adulescentia leonis HZ., 1 Pefri 820[821 (97). adoptio : iuxta adoptionem spiritalem Quaest. eu. 535/536 (148). adquisitio rerum inmortalium $«07Z, lac. 709 (20). aduentus Qzaaesz. eu. II, 7 (150) ; Dict. Hier. 54 (226) ;quomodo aduentus Christi pet sua membra, id est sanctos, agnoscebatut, sic econtrario

antictisti aduentus per sua cognoscitur membta, quae sunt heretici SzoZZi, 1 Iob. 78[80 (41) ; aduentus posterior Dict. Hier. 55 (226). adulterium : oscula habentes plena adulterio. Haec est pax impiorum a Deo recedens in adulterium peccati Hil., 2 Petri 221[222 (104). adulterus : adulteti sunt omnes qui adulterare cupiunt fidem et sapientiam $cotZi, Iac. 864[865 (25). adununate : ptebiarum de multorium exemplaribus ... adununatum PreP. 1/2 (161). aduocatus : aduocatus id est Christus Scoti, 1 Iob. $2 (40). aedificium : soledum mentis aedifitium Quaest. eu. II, 14 (150). Aegyptus Dic. Hier. 153 (229); de terra Egypti Diez. Hier. 121 (228); Marcus euangelium per Egyptum seminauit Praef. Marc. 16[17 (220); Quaest. eu. 276 (141) ; more Aegypti Hi., 1 Peri 283 (84). aenigma : prophetia in enigmatibus inuoluitur et praesciis sententiis H7/.,

praef. 17[18 (53).

aequitas Qzaesz. eu. 86 (136). aet: gustus et odoratus ad aerem aquaticum adsimilantut 57077, 1 Iob. 1I (39) ; auditus ad aerem uenti adsimilatur 5coZZ, 1 Iob. 1o (39) ; aet : Lucas In eu. exc. 101[102 (216). aestas : ad aestatem floridam HJ, Iac.

114 (57).

aestimare : aestimo dubitationem non deponit FIZ., Iac. 103 (57).

INDEX NOMINVM aetas : VI milibus annorum aetas mundi describitur vo//, 1 lob. 7o[71 (40); puetilis aetas Preb. r74[175 (166) ; nec tibi per diem similis etas Preb. 175 (166) ; patet dicitut aetate Preb. 47 (162) ; a perfectione aetatis Christi Praef. Marc. 20 (220). aeternitas : imago in aeternitate F/., lac. 622 (70); uirtus aeternitas est angelorum HL, 2 Perri 204 (104); in aeternitate mansionis H/., 2 Perri 578/379 (108) ; Hil., 1 Iob. 59 (109). aeternus : ad praemia uitae aeternae Hi., lac. 115[116 (57); Petrus in

euangelium aeternum ecclesiis conprobauit Praef. Marc. 6[7 (220). aetinne (glossa palaeobibernica) Scotti, Ind. 67 (49). affectus Hi/., Iac. 118 (57). Africa Hi/., 1 Petri 6o6 (92).

agere : pet concupiscentiam uetitas agitur Hi, 1 Perri 182/185 (81). agnus, id est pro innocentia. Agnus nunc pro mattirio J$co7Z, 1 Petri 92[95 (50) ; sanguis agni SeoZZ, 1 Pezri 9o

(30).

agon : legitimae autem cettat qui Christi passione in agonem intrat Hi/, 1 Petri 725[724 (95) ; in agone diabolici belli Hl, 1 Pezri 841[842

(98).

Aleph Qwesz. Hysid. 34 (198). Alexandria Qzest. eu. 277/278 (141); In eu. exc. 42 (214) ; Praef. Marc. 14 (220) ; In eu. exc. 128 (217). Alfa Quesz. Fiysid. 34 (198). altare : inter templum et altare Dicf. Hier. 157[158 (229). altitudo spei HZ., 1 Perri 551 (86).

altus : ad alta caelorum JQzaesz. eu. 1I,

54/55 (151).

Amalech Praef. Marc. 120 (224). Amasias Dicz. Hier. 37 (226).

amator : omnes sanctae pacis amatores summo studio locum querunt 70/7, Iac. 895/896 (25/26). Ambrosius (Qzuaesz. eu. 309 (142). amicitia ScoZZ, Iac. 927 (26). Amminadab Dzcz. Hier. 152 (229). Ammonius Alexandrinus Iz ez. exe. 169 (218). amor Hil, 1 Petri 422 (87) ; Quaest. eu. Il, 35 (151); spes sine amore esse non potest Svo//i, lac. 837/838.845] 844 (24) ; setuus inuitus non seruit amote Hil, lac. 69|7o (56); more amotis in caritate proficiant LHij/., 2 Petri 56 (100) ; mutuo amore coZ/i, 1 Iob. 140.150 (42) ; pretium amotis mutui Sco, 1 Iob. 151 (42) ; amore

273

communi coz, 1 lob. 149 (42); fastigium in amore angelorum H//., 1 Petri 680[681 (94); abstracti in amorem concupiscentiae Hz, lac. 225[226 (60); amote Dei Preb. 39 (162) ; de amore legis Iudeo .$co£Z, lac. 604 (18) ; pet amorem fraternitatis Hz., 1 Perri 442[443 (88) ;amot honoris H7., Iac. 687/688 (72) ; amot mundi adulterat animam. Amor fabricatoris mundi castificat animam Scoti, lac. 616[617 (18); 871/[872 (25); amor huius mundi HZ., lar. 690/691 (72) ; amot parentum Qzaes?. eu. II, 44 (151).

anagoge : secundum anagogen Jj«0ZZi, 1 Iob. 212 (44). Anatholim Qzaesz. eu. 48 (135) ; anathole In en. exc. 126 (217). angelus Preb. 45 (162) ; Preb. 109 (164) ; transgressione angelorum coz, 1 Perri sx[s2 (29) ;qui putant quia Christus angelis non praeesset $7077, 1 Petri 245[246 (34) ; subiectis angelis, id est nouem otdinibus angelorum, ut alligatet demones et homines liberaret Sco, 1 Perri 249/250 (34) ; angeli Deum et uident et uidere desiderant et intueri siciunt et intuentut $coZZ, Ind. 82/83 (50) ; more Aegypti quando uisitata erat per angelum pfimogenitos percutientem Hil, 1 Perri 283[284 (84); in-

tellegere cum angelis Hi^, 1 Perri 295 (84); in caelo rationabiles et angeli HL, 1. Petri 566[567 (91); fastigium in amote angelorum H»/., 1 Petri G80[681 (94); ttes modis angeli peccauerunt : per superbiam et inuidiam et cupiditatem FH/., 2 Petri 159[161 (102) ;omnes angeli inuiderunt Deo sed alii consenserunt Hil., 2 Petri 164[165 (103) ; fortitudo angelorum potestas est eorum. Virtus autem aeternitas est eorum Hi,

2 Petri 203[204 (103/104) ; quare non redempti sunt angeli qui caeciderunt per superbiam Preb. 249/250 (168); angeli non creata est fragilitas in eis

Preb.

253[254 (168); caelum quid intellegitur ?Angelos Quesz. H)ysid. 62/65 (199) ; unum (sc. spiritum) qui catnem non tegitur, id est angelorum Quest. Hysid. 122|[123 (201) ; ministerium angelorum Praef. Marc. 22[25 (220) ; Gabrihel angelus est gentium

Hil., Iud. 51 (123) ; Michahel Ebreorum angelus est Hi/., Iud. 5o[51 (123).

angulus : IIII anulae $coz, 1 Petri 224

(33).

274

INDEX NOMINVM RERVM VERBORVM

angustia habitationis Hz., 1 Pezri s61| 562 (91). anhela : pondus uenti unde est anhela

Dies doz. III, 9[xo (185). anima : indigebant animae uerbi medicamento .cozZ, lac. 306[307 (10); amot undi adulteat animam. Amot fabticatoris mundi castificat animam $coZZ, lac. 616[618 (18); 871/872 (25) ; cui tei similis est doctor quando animam conuertit 7077, lat. 763 (22); hos V sensus sic habet anima ut corpus habet, sed spititaliter .$c0777, 1 Iob. 15[16 (39); anima que peccauetit ipsa motiatut Scotfi, 1:Iob. 254 (435) ; opus anima est fidei. Fides anima est animae. Anima autem anima est cotpotis Hil., Iac. 438[439 (65) ; anima a cotpote uincetur et ab eo renouatur iterum per penitentia et confessione Preb. 28[3o (162); quibus modis adsimilatur anima et corpus PreP. 27 (162); quod sunt pef quae uolant animae sanctorum ad caelum Pre. 75/76 (163) ; anima peccatoris post mortem Preb. 95 (164) ; anima iusti post exitum de corpore Preb. 98 (164) ; ubi gaudium? Id, in anima Preb. 133 (165) ; ubi anima ? Id, in corde Preb. 137 (176) ; alius pondus, id est anima, de celestibus facta est Dies dom. Ill, x5 (185); caelum, animas iustas Qzesz. Hysid. 65 (199) ; in atca animae nostrae tristegae sunt cogitatio uerbum et opus H/., 1 Pe?ri 596[597 (92) ; auxilio animarum Hil., Iac. 429 (65) ; cotporalia beneficia et non animarum Hi,

1 Perri

375/376 (86) ; patientia custodia animarum Hi, lac. 132[133 (57/58); multi episcopi sunt corporum et non animarum Hi, 1 Petri 374[375 (86) ; inhabitatio animae in corpore Fi, 1 Iob. 325[326 (117) ; intellectus animae co£/i, 1 Pefri 201 (33) ; libettatem animarum Dict. Hier. 72[735 (227); mots animae coz, 1 lob. 253/254 (45) ; mensuram id est pabulam animarum Hil, lae. 571[572 (69) ; ad salutem animae co7Z, Iac. 91 (5) ; Hil., 1 Petri 89[90 (79) ; Dict. Hier. x11 (228); sepultura animae mors fututa Sceo£Z, 1 Iob. 255 (45). animal : animales siue peccatores $707/i, Iud. 64 (49) ; sentire cum animalibus Hil., 1 Petri 295 (84) ; aues excelsiotes sunt omnibus anima«libbus mundum habitantibus HZ., 1 Pefri 556/ 557 (91); mansueta sunt animalia,

lenitas et indulgentia HZ., 1 Perri 599/600 (92); animal ex corde intellegens Preb. 110/111 (164) ; brutorum animalium JQxmesz. Hysid. 124] 125 (202). animalis : licet animale sit desiderium

malum H., 1 Petri 273 (84). animans : tribus

mantia

uitam,

modis

tueant

cau[i]tione,

ani-

fortitu-

dine, uelocitate $cozZ, lar. 921[922

(26).

animus : pet culpam animi 7077, 2 Pe7ri 74[75 (37) ; duplicitas animi Scozzi, lac. 181/182 (7) ; gaudium animi est Hil., lac. 100 (57) ; in mansuetudine amini Hi, Iac. 580/581 (69) ; uit de uirtute animi dicitur HZ., Iac. 207] 208 (59) ; animus patientis Deo teputatut Sco/Zi, Iac. 285/286 (10). anti, id est contrarius SroZZ, 2 lob. 19

(46).

antichristus : ScoZZi, 1 Iob. 135[136 (42) ; id est contrarius Christi .$co77, 2 Iob. 19/20 (46) ; tempus anticristi $7077, lac. 722/723 (22) ; Hil, Iac. 840 (75) ; in nouissimis horis antichristus ueniet HZ., 1 Iob. 155[156 (112) ; anticristi aduentus $co7Z, 1 Iob. 79 (41) ;

a doctrina antichristorum qui sub specie ueritatis falsa docent .$c07/i, 1 Iob. 264/265 (45); antichristi sunt omnes praui doctores H/., 1 Iob. 157 (112). Antiochensis : Lucas, Sirus natione, Cantiodensis In ez. exc. 43 (214).

Antiochia Sco£Z, Iac. 28 (3). Antiochus Epiphanius 57077, Iac. 46[47

(4j.

anulus : pet anulum diuitum thesauri significare uidentur HL, lac. 340 63). Apocalypsis : apostolos qui ciuitatis Christi fundamenta sunt in Apocalypsin uisi HZ., 1 Peri 233/234 (83). apoctyphus : in apogtifis Grecorum Praef. Marc. 54 (221). Apollinaris Laudicinus Qzuaes?. eu. 505] 306 (142). apostolatus $v07Z, 1 Pefri 17 (28) ; In 64. exc. 57 (214) ; Dict. Hier. 46 (226). apostolicus : dignitas apostolica .$c0ZZi, lac. 123 (6) ; setmo apostolicus Hi,

lac. 310[311 (62) ;Hz.., Iac. 564/565

(68/69) ; uitgam apostolicam Hi, lac. 71[72 (56). apostolus : pro distinctione inter pattiarcham et apostolum JcozZ, lac. 57/58 (4) ; libet est apostolus a setuitute peccati, sed tamen uoluntarie Deo seruit Sco7Z, lac. 103/104 (5);

LOCVTIONVMQVE NOTABILIORVM quare apostoli nomina sua ponunt in frontibus epistolarum .feozZi, lac. 122 (6) ; apostoli, qui fuerunt in confinio utriusque testamenti coZZi, Iac. 189/190 (8); apostolus non tantum carne sed et fide Sveozzi, Iac. 441/442, (14); nuntii id est apostoli $co7/i, lac. 489 (15) ;opetatii sunt apostoli qui uoluerunt fructum de illis congregare .eoz/i, lac. 686[687 (20); caelum, id est apostoli Scotti, lac. 747 (21) ; apostolus, id est missus .$eoZZ, 1 Petri 10 (28) ; Spiritus qui in apostolis euangelizauit ScoZz, 1 Pe£ri 74] 75 (29) ; duo initia sunt aecclaesiae, aliud prophetae, aliud apostoli H7/., lac. 252[253 (60/61); tempus setuotum

noui

testamenti,

id

est

apostolorum H., Iac. 376[377 (64) ; communem tegulam familiae Christi ponit apostolus (sc. Iacobus) HZ, lac. 794[795 (74); apostoli euangelium praedicantes Hil, 1 Petri 104 (79); in duodenos apostolos qui ciuitatis Christi fundamenta sunt in Apocalypsin uisi HZ., 1 Pezri 232] 234 (82/83); ut Simeonem Magum qui apostolis maledixerat coram Nerone Hz., 1 Perri 739[740 (95); apostoli Deum trinum et unum credebant, quod et gentes obseruabant Hil, 2 Petri 1o[12 (99); ptaedicationem apostolorum H»., 1 Iob. 180| 181 (113) ; nomen apostolorum cuius lingua dicitur Qzesz. FIysid. 47 (199) ; Dict. Hier. 86 (227). appellatiuus : illa nomina in uetere testamento appellatiua. Hic autem proptia Qxmuaesz. eu. 476[477 (147)appellatrix : quia dicuntur littere ? Notitiae lectionis appellatrices sapientium suis uocibus Preb. 128[129

CEON

HUS

aqua : aqua indicat babtismum $7077, 1 lob. 210 (44) ; aqua, id est Deus Pater $voz£i, 1 lob. 212 (44); dulcis aqua sana est doctrina. Amara autem ' aqua nequam est doctrina HL, lar. 625/627 (70) ; quattuor naturas aqua continet Preb. $2 (162); per aquas diluuii (Quwuesz. HysidM. 199 (205); aqua : Marcus In eu. exe. 100 (216). aquaticus : gustus et odoratus ad aerem

aquaticum adsimilantur $7077, 1 Iob.

11 (39).

aquila Iohannem significat Ig eu. ex. 118 (217). aquilo : Iohannes in aquilonem, id est in Asia, sctipsit et praedicauit Iz ez. ext. 129/130 (217).

275

atbitrium : libertas arbitrii generis humani H., Iac. 334[335 (62) ; Hil., lud. 88 (124) ; Hil., 2 Petri 527 (107). atbor quae pet solis tadios succiditut Hil, 1 Iob.22|23 (109) ;prima mots est atbotis sine fructu esse ; secunda, in ignem mitti H7/., Iud. 65/66 (123). arca Scoti, 1 Petri 224 (33) ; Quaest. eu.

90 (136) ;atcha quod figuratur ecclesia Quaest. eu. 95 (136); in archa Moysi ecclesiam significandam accipitur Quaes?. eu. 98 (136) ;atca autem aecclaesiae HZ., 1 Petri 567 (91); arca quadtatis semper lignis fabricata Hil., 1 Petri 528[529 (90); hostiarius aecclaesiae sicut et arcae Hil., 1 Petri 593/594 (91/92); in arca animae nosttae tristegae sunt cogitatio, uer-

bum et opus H., 1 Peri 596[597 (92); in die dominica resedit arca post diluuium Dies. dozz. I1, 1x (183). Atctus Quaest. eu. 48 (135) ; In eu. exe. 126 (217). argumentum Dicz. Hier. 5 (225). aridus Hl. 1 Pezri 560 (91).

Aries id est cato quam adsumpsit Dei Filius $c07Z, lac. 455 (14). arma : ptofessio armatum Preb. 124 (165); contra persecutorum arma Hil, 1 Petri 623 (92) ; atma bestiarum Preb. 115/116 (164). ats : attis soffismatis Hz, 2 Perri 202 (103) ; gtamatica ats Preb. 225 (168). artifex : summus artifex apostolorum Petrus H/., 1 Perri 205 (82) ; densita-

tem opertis artifici H., 1 Peri 542]

543 (90).

ascensio in caelis Qzaes?. eu. 378 (144) ; Quaest. eu. Il, 8 (150) ; In eu. exe.

102/103 (216) ;45 (214) ;Dicz. Hier. 55 (226) ; 113 (228). Asia Scotti, lat. 30 (3) ; Hil., 1 Petri 606 (92) ;In eu. exc. 26 (213) ; 95 (216);

Asia id est minima ScozZ, 1 Perri 13| 14 (28). Asina, id est sinagoga ScozZi, 2 Petri 70

(377-

d

I

asserin : beatus in ebteica assetin Scotti, Iac. 226[227 (8). assiduitas : adsiduitas orandi nobis prestat auxilium Jvco/Zi, lac. 756/757

(21).

astrologus Hi/., Iac. 147 (58) ;uoluctes, id est astrologi Scotti, lac. 54x (16); astrologus fuit in sideribus quae duces illius erant ad fidem H., Iac.

456/457 (66).

astutia : diaboli astutias, et aliquando uiolentias HZ, 1 Perri 831/832 (97

98).

276

INDEX NOMINVM RERVM VERBORVM

astutus : prudentia astutum fecit PreP. 16/17 (161). auatitia H/., Iac. 729 (73). auarus : auati diuites FI7., lac.

748

(73).

auctoritas Dic. Hier. 132 (229); de auctotitate IIII euangelistarum Iz ez. exc. 82 (215); Petrus euangelium legendum sua auctofitate ecclesiis edidit Im em. exc. 92[93 (216); H deinde mansit in auctoritate Praef. Marc. 111[112 (223). audire : uelocitas audiendi .$eo7Z, Iac.

294/295 (10) ; Hil., Iac. 260/261 (61). auditot ScoZZi, Iac. 307 (10) ; pto dissimilibus auditoribus dixerunt .$eo7Z,

lac. 440 (14) ; a teatu sanguinis auditotis $vo/Z, lac. 759 (22); Matcus auditor Petri Praef. Mare. 24 (220). auditus ad aerem uenti adsimilatur $cotti, 1 Iob. xo (39). Augustinus ScofZ, lac. 302[303 (10); 913 (26) ; Sco£Zi, 1 Iob. 166 (43) ; 244 (45) ; Quaest. eu. 165 (138) ; 189.195.

204 (139) ; 236 (140) ; 508 (142) ; 487

(147); Preb. 227 (168); 279 (169); 290(170)5 * Dict P Elier s 74/18

(227).

auis : homines et aues in superioribus, quia domini sunt terum omnium Hi, 1 Peiri 555 (91) ; aues autem excelsiores sunt omnibus animac«li»bus mundum habitantibus HZ, 1 Petri 556[557 (91) ; aues de intus erumpere foras uolebant H., 1 Pe£ri 561 (91) ; homines et aues, uiti actuales uitae sunt et theoricae HZ., 1 Pezri 578/[579 (91) ;aues mundae, ueloces cogitationes ad caelum H/., 1 Perri 60o[6o1 (92) ; aues inmundae, ueloces cogitationes in malum H^, 1 Perri 601/602 (92) ; duo geneta de auibus discernuntur iacolis Preb. 211 (167). aula: mote aulae in qua consistunt omnes causae Hi/., Iac. 780[781 (74). aureus : circulus aureus H//., 1 Iob. 366 (118). auris: carnali aute uocem Chtisti audierunt H., 1 Iob. 6[7 (109) ; quid est autis Preb. 118 (164).

aurum Hil, 1 Petri 79 (79). austrum : Marcus in austto, id est in

Alexandtia praedicauit In eu. exc. 128

(217).

auxilium : auxilio animarum H/, Iac.

429 (65).

Babylon, id est confusio $zo7Z, 1 Pezri

296 (35).

Babylonia : regalis utbis Babiloniae Ir eH. exc. 106 (216).

Balam figuram tenet diabuli .$co/f, 2 Petri 70 (37). Bannbannus .$cozZ, lac. 637 (19). baptisma : baptismatis sacramentum In eu. exc. xoo[101 (216). baptismum : gratia sancti Spiritus quae in baptismo accepistis H//., Iac. 697] 698 (72) ; in baptismo H7, lac. 373 (65) ; aqua indicat babtismum .$eozZ, 1 Iob. 210 (44) ; pet aquam. Id, baptismum

HL, 1 lob. 330 (117); si unam fidem et babtismum docent $cozHi, lac. 501 (15); benedicimus Deum in babtismo .veo£Z, lac. 551 (17); Deum, qui creauit nos in Adam, siue genuit in babtismo Sco, 1 Iob. 184 (43) ; omne datum obtimum baptismum EH., lac. 237 (60) ; in baptismo simbolum confessionis in Deum H/., 2 Perri 270[271 (105); duces uetitatis in baptismo Hil, 1 Iob. x29 (112) ; in baptismo et in opetibus fidei H7, 1 Iob. 192 (113) ; baptismum non iteratur H7, Iud. 12 (122) ; - in fide baptismi H., 2 Petri 377 (108) ; indulgentia baptismi HZ, 1 Petri 95 (79) ; baptismi opeta Hz/., 2 Petri 27[28 (99) ; babtismi tegulae H7/., 1 Pezri 116. 118 (80) ; Hi., 2 Petri 67 (100) ; 149 (102) ; HZ., 1 Iob. 169/170 (113) ; — temissio peccatorum per babtismum Jvo£Z, lac. 244 (9) ; ScotZi, Iac. 889/890 (25) ;;pet babtismum, quando dimittuntur peccata fide Sco£Zi, Iac. 438 (14) ; baptismum uincit peccatum Sco£Z, Iud. 70 (49); filiae Dei in baptismo Hi, 2 Iob. 32 (119) ; saluator totius mundi pet baptismum H7., 1 Iob. 321 (116) ; Dominus baptismum fecit ad incipiendum | nouum testamentum Quest. Hysid. 85[86 (200); baptismum Christi Qxwes. Hysid. 143 (202); Dict. Hier. $4 (226); Praef. Marc. 31 (221). barathrum : in baratrum paenarum Hil, 2 Petri 168[169 (103). beatitudo : octo beatitudines euangelii Hil., 1 Iob. 265 (x15) ; Quaest. eu. 96[ 97 (136) ; implet beatitudinem euangelii HL, 1 Pefri 184 (81) ;octena familia octaua beatitudo est aecclaesiae a qua uita adquiritur aeterna Hil, 1 Petri 595[596 (92) ; caelestem beatitudinem — SvozZ, lac. 813[814

(23).

beatus : Scoz/i, Iac. 203 (8);beatus, in greca macerus, in ebtreica assetin, dicitur beatus in latina voz, lar. 226/227 (8) ; III modis dicitur. Diues

LOCVTIONVMQVE NOTABILIORVM in bonis, cui predicatur uita post mortem, qui adeptus est caelestem beatitudinem —$vo7Z, lac. 812[814 (23) ; beatus non qui querit diuitias petituras sed aeternas 57077, Iac. 217| 218 (8) ;non beatus quis nisi is cui Deus pfesto est mente jco/Z, lac. 225/226 (8). bellum : gloria belli uincendi regni Hi, 1 Petri 81 (79) ; 707 (94); in agone diabolici belli HZ, 1 Perri 841/842 (98) ; fortes in bello uitiorum Hil., 1 Iob. 126[127 (112). benedictio : in benedictionibus .$co7Zi, lac. 55 (4) ; dignus est benedictione qui potuit auferre maledictionem mundi H., 1 Petri 42[45 (78). beneficium : a summo caelo initium beneficiorum HJ/., Iac. 856 (76) ; cotpofalia beneficia HZ., 1 Perri 575 (86) ; commendat beneficia diuina in principio et fine epistolae H/., 1 Pe-

fri 834/855 (98).

bestia : bestiae, id est callidi in prudentia seculari $co7Z, lac. $540[g41 (16) ; quicquid seuit ote aut ungulis,

bestia nuncupatur HZ/., Iac. 606/607 (70); bestia de uisu, id est more seuetitatis H7/., Iac. 607 (70) ; bestiae et mansueta, id est contratiae uittutes,siue boni et mali homines H7.,

1 Petri s316[s77 (91) ;Hil, 1 Petri 598 (92) ; non bestias uobis commendo diligi Hz/.., 1 Pezri 683 (94) ; atma bestiarum Preb. 115[116 (164). blandimentum Hz, 1 Petri 770 (96); hereticorum blandimenta H7/., 2 Pefri 147 (102). blasphemia : de superbia crescit 5c07Z;, Iud. 40 (49) ; de cupiditate procedit zelus, a zelo blasphemia eo quod male petimus veo, lac. 861/862 (25) ; a blasphemia saecularium H., lac..328 (62) ; ad blasphemiam Trinitatis HZ, 1 Iob. 355[356 (117); uindicta blasphemiae "Trinitatis HJ, 2 Petri 206 (104) ; HZl., Iud. 77 (124). bonitas Preb. 36 (162). bonus : uincete malos in uetbis bonorum HiL, Iud. 77 (124); bonosque in suum ouili recipere Dzcz. Hier. 33/34 (226) ; bonum doctrinae totius epistolae HZ., Iac. 742/743 (73); in bono Hiz., lac. 173 (59) ;homo de bono in malum Hz, Iac. 241 (60); malum uero nature non est, sed probacio bonis hoc nomen accepit Preb. 280[281 (169); secunda (se. sapientia) facete bona .HZ.., Iac. 144 (58) ; Preb. 7 (161) ; 84 (163).

277

Breccannus 5co£Z, Iac. 106 (5) ; 265 (9) ; Scotti, 1 Petri $1. 63 (29); Scotti, 1 Iob. 257 (45). breuiatium : incipit prebiarum de multorium exemplaribus ... adununatum Preb. 1[2 (161).

breuitas : per breuitatem et sufficientiam spiritus H//., 2 Petri 132 (102). brutus : animales, id est bruti Sv07Z, Iud. 58 (49) ; brutos filios Hz., 1 Iop. 132/135 (112).

butyrum Hi/., 1 Petri 18o[181 (81). C Pra.f. Marc. 114.136 (224). caelestis genealogia Praef. Mare. 45.47 (221). caelum : a summo caelum initium beneficiorum H/., Iac. 856 (76) ; in manibus caeli potestas tertae est Hi/., lac. 856/857 (76) ; in caelo rationabiles et angeli Hil, 1 Pezri $66[567 (91) ; ueloces cogitationes ad caelum Hil., 1 Petri Go1 (92) ; pro tota familia caelorum Hz., 1 Petri 617 (92); in caelo manet H/., 1 Iob. 20 (109) ; ascensio in caelis Qzaes. ew. 378 (144) ; Quaest. eu. II, 8 (150) ; In ez. exc. 102/108 (216); Dict. Hier. 55

(226) ; x13 (228) ; ad alta caelorum Quaest. eu. II, 34[35 (151) ; quid in-

tellegitur ? Angelos ... et caelum, animas iustas Qauest. Hysid. 62[65 (199) ; tegnum caelorum Qxwesz. Hy5id. 157 (202). Caifas : Iohannes cognatus fuit Caifae In eu. exc. 46[47 (214). Cain pater ludaeotum .JQwesz. Hysid. 90/91 (200). caligo : caligine peccati H^, Iac. 242 (60). calix ctucis Hi, 1 Petri 354 (86). callidus : bestiae, id est callidi in prudentia seculari SvozZ, lar. 540[541 (16). calot : calorem ignis HL, lav. 435

(65).

;

canon Praef. Marc. 35[41 (221) ; sancti canones Hi., praef. 20[21 (53) ; otdo summitatis canonum Z7 ez. exce. 6s] 66.72 (215); numerus canonum Is €H. ext. 141 (218) ;exempla de singulis canonibus In eu. exc. 150 (218) ; de diuisione canonum In ez. exc. 166 (218) ; singulariter loquitur de proptietate numeri euangelii in decim canonibus Is ez. exe. 167[168 (218). canonicus : aepistolae canonicae quando dant religionis regulam S$cozZ, lac. 12[15 (3) ; canonica doctrina in heresim uersa H/., 2 Petri 148 (102) ;

278

INDEX NOMINVM RERVM VERBORVM

canonica scriptura $04 (15) ; 552 (17) in qua pfedicatur 222 (168). capacitas : capacitas

Scozi, Iac. 6 (3) ; : ; canonica diuina uita futura Pre.

uerborum

Preb.

114 (164).

Capharnaum In eu. exc. 159 (218). capitulum : numetus capitulorum Is eu. exc. 141[142 (218). captiuum Preb. 118 (164). captus : diaboli captu H/., 2 Pefri 209/ 210 (104). caput: quuf caput nominatur (Qzest. FHysid. 314 (201) ; in capite constructionis Iudaeorum HL, 1 Pezri 243 (85) ;caput eclesiae ScoZZ, 3 Iob. 12 (47); caput aeclaesiae Petrus Hj, 1 Petri 287[288 (84). catacter Praef. Mare. 108 (223). carissimus : recte enim karissimus dicitut, qui in catitate catissimus est Hj/., 3 Iob. 4[5 (120). catitas H/., Iac. 271 (61) ; HZ. 1 Iob. 89 (111); in Christo caritas fuit plenitudine, in sancto putificatione $7077,

Iac. 386/387 (12) ;coccus bis tinctus significat caritatem duplicem J$o77i, lac. 387[388 (12); catitas si habet ordinem an non ScoZZ, lac. 389 (12) ; ignis caritatis ScoZZ, lac. 850 (24); per habundantiam catitatis coz, lac. 892/893 (25); nullomodo possunt se dicete habere caritatem qui diuidunt unitatem $«eo£Zi, Iac. 908/909 (26) ; in ueritate caritatis ScoZZi, 2 Iob. 15/16 (46); caritate spiritali .$co7Z, 3 Iob. 4 (47) ; in uno mandato catitatis in quo consistunt omnia mandata Hil, lac. 396[397 (64); dimidium catitatis H/., lac. 428 (65) ; habundantia caritatis H/., Iac. 665 (71);

caritas conuetsionis Hi/., Iac. 863/864 (76) ; pto magnitudine caritatis Hi/., 1 Petri 107[108 (79) ; inexplebilis est catitas H/., 1 Peri 109 (79) ; latitudo caritatis H/., 1 Pe£ri 550 (85); cari-

tatis longitudo Hil., 1 Petri 575[574 (91) ; caritas fastigium est omnium uirtutum HL, 1 Petri 677/678 (94); radix est omnium bonorum in compassione et prima omnium in mandatis HL, 1 Perri 678[679 (94); caritas cum uno non consistit Hi/., 1 Petri 681 (94) ; in ipsa omnia bona continentur. In ipsa omnia mala extinguntur F., 1 Petri 684/686 (94) ; caritatis opera Hi], 1 Petri 687 (94); more amotis in catitate proficiant Hil, 2 Petri 56 (roo) ; his duobus

sermonibus tota catitas impletur, id

est pet initium conceptionis bonae, et sempiternitatem factionis EH/, 2 Petri 86/87 (1ox) ; sanguis Christi omnia peccata mundauit ambulantium in caritate Hl, 1 lob. 61[62 (110) ; catitas sustinet omnia in opera mandatorum Hil, 1 lob. 87 (111); caritas praesentium H/., 1 Iob. 205] 206 (113/114) ; tecte enim karissimus dicitur, qui in caritate carissimus est Hil., 3 Iob. 4[5 (120) ; communis salus et caritas H., Iud. 9 (122) ; in mandatis caritas Quaest. eu. II, 12 (150) ;

dilectio uel caritas in quod modis consistent Qzesz. Hysid. 128 (202);

in mandatis qualitas caritatis Im ez. &xt. 134 (217). carnalis : catnali aute ... oculis carnalibus HL, 1 Iob. 6[7 (109) ; catnalem genetationem Dicz. Hier. 107 (228) ; catnalis uiuacitas HZ., lac. 732 (73) ; desidetium malum, tamen carnale uocatutf quia per carnem opetatut

Hil., 1 Petri 273[274 (84). cato : apostolus non tantum carne sed fide Seo, lac. 441/442 (14) ; Aries, id est caro quam adsumpsit Dei Filius $co7Z, lace. 455 (14); quando

Deus flagellat carnem pet culpam animi Sco, 2 Petri 74[75 (37);tunc agnoscit cato Dominum et animam docet Scozzi, 2 Petri 75[76 (37);catnis qualitates roti, 1 Io. 200/201 (44); assumpsit carnem nostrae substantiae HZ., lac. 42 (55) ; catnes istae futura corpota sunt HL, lar. 756 (73) ; desiderium malum, tamen catnale uocatur quia pet carnem operatut H., 1 Peftri 273[274 (84) ; cato in qua Christus adoratur Deus non cotpus uitiosum est sed spiritale tabetnaculum HZ., 2 Perri 94[95 (101); concupiscentias carnis HZ, 1 Iob. 137/138 (112); stabilitas carneum Preb. 126 (165); pondus limi unde factus est cato Des dom. III, 7[8 (185) ;de genealogia Christi secundum catnem Iz ez. exc. 116/1 17 (217); de tribu utraque carnis originem haberet Dicz. Hier. 167 (230) ; hostiam suae catnis offerre dignatus est Dict. Hier. 173/174 (250). caseus H/., 1 Perri 179/1 8o (81).

castitas : perfectio castitatis in doctum Scotti, lac. 243 (9) ;ab intus castitas custoditur Hil, 1 Petri 149 (80) $; EU, nPeini 409 (87) ; incorrupti in castitate cotporis Hl, 2 Pe£ri 346] 347 (107); castitas in iuuentute Preb.

66/67 (163).

LOCVTIONVMQVE NOTABILIORVM casus : cuius sententia casibus seruit Scotti, Iac. 6162 (4) ; quod sunt casus iusti Preb. 100 (164). catalogus : ordo katalogi Ir eu. exc. 65.

69 (215).

catholicus : aepistolae catholicae quando fidem certam adnuntiant, id est per actualem uitam et theoricam Scotti, Iac. 12 (15) ; disciplina catholicae fidei HZ., Iac. 636 (70) ; catholicae fidei conuenit Preb. 231 (168) ; pauca de libris catholicorum excerpta In en. exc. [2 (213).

causa.

Dic.

Hier.

x31

(229); causa

consctiptionis Praef. Marc. 2 (220);

pro causa exempli H., Iac. 36 (55) ; causa fraternitatis potius quam uoluntatis inuicem diligatis .$coZZi, 1 Petri 209|[210 (33) ; ut causas hereticorum excludetent $z07Zi, Iac. xo[11 (3); HU, praef. 15[16 (53); causa humilitatis S5co2Z, 1 lob. 24 (39); causa mottis Christi HL, lac. 17 (55); sub tribus causis consctipte sunt epistulae Sco7Z, Iac. 9 (3) ; Hil., praef. 15[x6 (53) ; aliquando apetit causam JSvo£Zi, Iac. 131 (6) ; IIII causis fides Abrahae probata est Scozzi, lac. 447[448 (14); more aulae in qua consistunt

omnes

causae

HZ,

lar.

780/781 (74) ; numerus breuium causarum In eu. exc. 144 (218). cautio : cauitione $co//i, lac. 922 (26). Ceffas sirum et ebreum est ScoZZ, 1 Pe-

ri x|[2 (28). cenaculum : in caenaculo

Sion

HZ.,

1 Petri 34 (78) ;105 (79).

certare : contra fidem cettate H/., Iud. 16 (122).

certus : fidem certam ScoZZi, Iac. 14 (3). Chaldaeus : Caldeis S5cozZ, Iac. 45 (4). chaos : in chaus inferni HZ., 1 Iob. 147 (112). Cherinthus : aduersus Chirintum et Ebionem Iz ez. exc. 96 (216). chrisma : Christus de chrismate dictus Hil., Iac. 63/64 (56). Christianus : glotia Christi in christianis quando passionem matcescat in aecclesia Hl, 1 Perri 747/748 (95); apud christianos Iudaeos Szoz£i, lac.

6o (4).

Christus : aduentus Chtisti 5707/7, 1 Ioh. 78 (41) ; petsecutio aecclaesiae Chris-

ti HiL, 1 Petri 749[750 (95); à petfectione aetatis Christi Praef. Marr. 20 (220); baptismo Christi Praef. Mart. 5x (221); corpus Christi aeclaesia ScoZZ, Iud. 39[40 (49); crux Christi quaterna Hl, 1 Perri 345

279

(85) ; omnia genera passionum fuisse in cruce Christi H7, 1 Pezri 720 (95) ; dicta et facta Christi Im eu. exc. 108 (216); Petrus primitus discipulus Christi fuit ante Paulum In ez. exc. 81 (215) ; diuinitas Christi In eu. exc. 74 (215) ; In eu. exc. 112 (217); euangelium Christi Im ez. exc. 42 (214);

exemplum Christi $7077, 1 Perri 291 (35) ; in figuram Christi ScoZi, Iac. 95 (3); genealogia Christi Im ex. exc.

116/117

(217);

Dict.

Hier.

15.26

(225) ; 102.114 (228); ttia tempora

in generatione Christi Dzcz. Hzer. 8 (225); Abraham incipit conputatio generationis Christi Dzcz. Hzer. 19/20 (225) ; gloria Christi HZ., 1 Petri 747 (95); grex Christi Hil, 1 Petri 784 (96) ;humilitas Christi Praef. Marc. 68 (222); Isac, id est indiuinitas Christi inpassibilis $c07ZZ, Iac. 454/455 (14); in liuote lateris Christi HZ., 1 Petri 366 (86) ; mater Christi Praef. Marr. 71 (222) ; nomen Christi H., 1 Petri 7 (77) ; ad odium Christi HZ., 1 Petri 751 (95) ex ote Christi In ez. ext. 83 (215) ; Christi passione H/.,

1 Petri 7253[724 (95); Malachias praenuntium Christi interpretatur et significat Iohannem Praef. Marc. 89] 90 (223) ; Christi ratio Dicz. Her. 33 (226) ; secundum regulam Christi In eu. ext. 62[63 (215); repromissio Christi Dicz. Hier. 95 (228) ; sanguis Christi S5coZZ, 1 Petri 9x (30) ;HZ., 1 Petri 28 (77); effusio sanguinis Christi HZ., 1 Petri 364(86) ; Christi semine Dzc. Hier. 21 (225) ; sermo Christi In eu. exc. 20 (213) ; Christi

tempus Dic. Hier. 7 (225) ; Chtisti

tempus unum esse confitemur Dict. Hier. 12[13 (225); tunicam Christi Hil., 2 Petri 13 (99) ; in Chtisti typo Hil, lac. 486/487 (66) ; uita Christi Scoti, 1 Iob. 210 (44) ; uocem Christi Hil, 1 Iob. 6 (109) ; — ttea in hoc

nomine continentur : unguens, ungento, unctus ScozZi, Iac. 1oo[101 (5) ; in Christo caritas fuit plenitudine $cofH,

lac. 386/387 (12); pluuiale tempus Chtisti esse designatur Sco7Zi, Iac. 750[751 (21/22) ; qui fuit missus in lege, incipit esse Christi ScoZZ, 1 Petri xo[11 (28) ; Maria, que corpus illius de ueteri lege, Christus autem de nouo JjvofH, 1 Petri 146 (31); membfa unius corporis in Christo $cofü, 1 Peiri z08[209 (33); qui putant quia Christus, quando carnem nostram adsumpsit, angelis non

280

INDEX NOMINVM RERVM VERBORVM

praeesset Sco//i, 1 Petri 245[246 (34) ; id est Christus JScofZ, 1 Iob. 52 (40) ; dicunt hetetici quod presentior Christus numquam in ueteti lege quia putant eum per catnem sempeft esse presentem Svo7Z, 1 Iob. 155/157 (43) ; sanguis, id est Christus pto effusione sanguinis in cruce Seo£H, 1 Iob. 213[214 (44) ; causa motaduocatus,

tis eius haec est, hortum duorum nominum coniunctio, id est lesus

Christus HZ., lac. 17/19 (55) ; apud Iudaeos alter erat Christus et alter Iesus HZ., Iac. 19 (55) ; Christus in greco H/., Iac. 58 (56) ; de chrismate dicitur H., Iac. 63/64 (56) ; in Christo uerus homo HL, Iac. 8o (56);

salus animarum

quae Christus est

Hil, 1 Petri 89|go (79) ; pet ipsum accepimus a Deo, et per ipsum accepit Deus a nobis HL, 1 Perri 705/706 (94); Christus Deus HJZ., 2 Petri 94 (101) ; in fine saeculi in Christo quae est uita Hl, 1 Iob. 35 (109) ; media interruptione nominum

ut alius sit Iesus, alius Christus H7., 1lob.275[276 (115) ;Abraham petsonam Christi gerebat Quwesz. Hysid. 38/39 (198) ;Christus dimisit gentem suam, hoc est ludaeotum Qwesr. Hysid. 41[42 (198) ; Matcus familiam Christo copulauit Praef. Marr. 17 (220) ; Esaias saluatorem totius mundi Christi indicat Praef. Marc. 91/92 (223); Iesus ptaecessit Christum Praef. Marc. 97 (223) ; Christus autem nomen est regiae dignitatis uel gradus Praef. Marc. 105/106 (223) ; post legem pet Christum Dcz. Hier. 1o (225); otdo quomodo conuenit Christo Dzc. Hier. 14 (225); dispositio quomodo potest esse Christi Dict. Hier. 138 (225) ;numerus quomodo potest esse Christi Dzcz. Hier. 25 (225); tatio quomodo conuenit Christo Dic. Hier. 32 (225) ; Dauid Christum significat Dic/. Hier. 92[95 (227); — Scoti, 2 Petri 48[49 (57); Scoti, 1 Iob. 20 (39) ; Hil., 1 Petri 252 (83); In eu.

exc.

87 (216);

Praef.

Mart. 66.72.79.81 (222) ; 128 ; 150. I34 (224) ; Dict. Hier. 21.24 (225);

94.127 (228); 140 (229).

Christus Cyrus Praef. Marc. 129 (224). Cibus : factores cyborum Preb. irs

(164).

circulus aureus Hi/., 1 Iob. 366 (x18). circumcisio : ad sacramenta pertinet circumcisio et reliqua Scotti, Iac. 919 (26); Dominus citcumcisionem ad

finiendum uetus testamentum fecit Quest. Hysid. 84/86 (200). ciuitas : ciuitatis Christi fundamentum Hil, 1 Pefri 233 (83). clamor : non uoce sed uindictae cla-

more Hi, lac. 760|761 (73[74) ; clamof insipientium |Preb. 121[122

(164).

clatitas : in sempiterna claritate Hi, 1 Petri 615/616 (92). Claudius : Claudii tempote Qzaesz. eu. 256 (140) ; in XIIII anno Claudii Iz eu. exc. 28[29 (213/214) ; in tempore Pauli uel Claudii Iz ez. exc. 29 (214) ; Dict. Hier. 135[136 (229). clauis : claues scripturarum Quaest. en.

361/362 (143).

clericus : quis primus fuit clericos ? Sanctus Petrus Qzuesz. Hysid. 57/58

(199).

clerus : clerus, in cuius lingua dicitur ? Respondit. In greca. In latina sors Dei interpraetatot Ques. Hysid. 53/54.

(199).

coaequalis : mandata coaequalia Sco£fi, lac. 403.405 (13). Cobar Inm eu. exc. 114 (217). coccus bis tinctus ScoZZi, Iac. 387 (12) ; funiculus de cocco indicat sanguinem Christi qui redemit aeclesiam ScotHi, Iac. 489[490 (15). codex: codex dum conditur Qxwaesr. et. 449[450 (146) ; codex dicitur ad

condiendum Qxwesz. Hysid. 29][s30 (198). cogitate : aliquando cogitat Deum Hil, Iac. 163 (58). cogitatio H/. 1 Petri 597 (92) ; Preb. 100/101 (164); iudex cogitationum est, qui eas in opete profert H7, Iac. 353/354 (63) ; in multis ruinis uerborum et cogitationum H., Iac. 575[ 576 (69) ; non per impetum semper sed per cogitationem gubernatio fit Hil, lac. 591[592 (69); iniquarum

cogitationum Hi, Iac. 805/806 (75) ; lumbos mentis succingere est luxutiam in cogitationem extinguere Hil, 1 Petri xxo[111 (79); ueloces cogitationes ad caelum H., 1 Perri 6oo/6or (92); ueloces cogitationes in malum HL, 1 Perri Gor[602

(92).

cognatio F/, Iac. 118 (57).

cognatus : lohannes cognatus fuit Caifae In eu. exc. 46[47 (214). cognomen HZ/., 2 Pe£ri 2 (99). collisio:collisiones odii HZ, Iac. 671]

672 (71).

columba

in planis et in inuiis et in

LOCVTIONVMQVE NOTABILIORVM aridis consueuetat habitare Hi/, 1 Petri 559[560 (91). d terrenus Qzaest. eu. IT, 44[45 E52) commotio : commotiones hereticorum Hil., Iac. 552 (68). communicatio fidei H., 2 Peri 19 (99). communicator : communicatores gloriae Hil, 1 Petri 774 (96). communio Hi/., 2 Iob. 19 (119). communis dictio HZ, Iac. 799 (74) ; communem fegulam H7, lac. 794

(74) ;805 (75);858 (76).

compago : ex gtossitudine compaginis Hil, 2 Petri 531/332 (107). compassio : catitas radix est omnium bonorum in compassione H7, 1 Peri

678/679 (94).

complexio : in complectionibus heteticotum Hi, Iac. 576 (69). compunctio : ignis compunctionis Scoti, Iac. 850 (24) ; in suspiratione conpunctionis H., Iac. 713 (72). computatio : Abraham incipit conputatio generationis Christi Dzecz. Hier. 19/20 (225) ; 118/119 (228). concentus : numerus concentuum ls €H. exc. 147 (218). conceptio : pet initium conceptionis bonae Hi, 2 Peri 87 (101). concertio hominum Preb. 117 (164). concotdia : in concordiam coniungit Hil., 1 Petri 289 (84) ; 440 (88) ; pet amotem fraternitatis concordia custoditur HZ., 1 Perri 442[443 (88). concupiscentia H/., 2 Peri 220 (104) ; dilicti concupiscentia $7077, Iac. 222 (8); abstracti in amotem concupiscentiae H., lar. 225[226 (60); mathetia est omnis peccati concupiscentia in homine HL, Iac. 239 (60) ; pet concupiscentiam semper uetitas agitur Hil, 1 Peri 182[183 (81); concupiscentias carnis et concupiscentias oculorum H7, 1 Iob. 137/138 (112) ; concupiscentia regni caelestis Preb. 39/40 (162). concupiscere : qui concupiscit, non fastidit sed esurit Hi, 1 Pezri 183] 184 (81). conditor: summus autem conditor magnus H., 1 Perri 563 (9x). confessio : humiliamus nos pet confessionem .$co7Zi, 1 Iob. 122/123 (42) ; cordis et uocis confessio HZ, la. 800 (74) ; pet confessionem soluuntut peccata Hil, lar. 817/818 (75) ; simbolum confessionis in Deum H., 2 Petri 270[271 (105); confessoti confessionem dat H., I4. 2[5 (122) ;

281

anima a cotpore uincetur et ab eo renouatur iterum pet penitentia et confessione Preb. 28[50 (162). confessot S'co?Z, Ind. 2 (48) ; confessoti confessionem dat H7, Iud. 2[5 (122). confinium : in confinio utriusque testamenti Sco?/i, Iac. 190 (7) ;usque ad confinia uitae praesentis H/., 1 Iob.

557 (117).

conflictio prophetae H/., Iac. 844 (76). confusio $veoZ/i, 1 Petri 296 (55). congregatio : congregationem lignorum Hi., Iac. 482 (66). coniugium HZ., 1 Petri 408 (87) ; hic est honor continentia in coniugio $cofHi, 1 Peiri 206[207 (33); mote

serpentium in coniugio pereuntium Hil., Iac. 225 (60) ; legem imponentem orationem coniugii HZ., 1 Pezri 427/428 (87) ; incestis coniugiis H7, 1 Petri 629 (92). coniunctio : quate ponitur ista coniunctio, id est Iesu Christi 5co7Zi, Iac. 786 (22). conscientia HL, 1 lob. 188 (113); conscientia est quae bona comptaehendit, et malum non recipit Hil, 1 Petri 497[498 (89); sic est conscientia in cotpote uel anima Hil., 1 Petri 499 (89). consctiptio H., 1 lob. 43 (110); de loco consctiptionis euangelii Im ez. &xt. 24 (213) ; de tempote consctiptionis euangelii Iz ez. exe. 27 (213) ; consctiptio euangelii Im eu. exe. 38 (214); causa consctiptionis Praef. Marc. 2 (220). consensio : peccatum est consensio Hil, 2 Petri 162[1653 (102/103). consensus HZ, lav. 123 (57); totius aecclaesiae consensus Hl, lac. 814

(75).

consilium Preb. 13 (161); consilium stabilitat Preb. 16 (16x). consolatio : laboris consolatio doloris tefectio efficitur S'coZZ, Iac. 730 (21). consolatot S$co7Z, 1 lob. 51/52 (40).

consots : consots humanae naturae ... consots diuinae naturae H., 2 Perri

56/57 (99). constructio

j

: in capite

H-: constructionis

Iudaeorum HZ., 1 Petri 243 (83). consuetudo roZZ, lac. 935 (27) ; Preb. 42 (162) ; consuetudinis est ista translatio ScozZi, Iac. 48 (4) ; consuetudinis est ista tractatio $7074, lar. 58 (4); consuetudo scripturarum est ponerte

prius tristitiam et postea letitiam Scoti, Iac. 657[658 (19) ; consuetudo hoc nomen an ratio H., 1 Perri x[2

282 (7;

INDEX NOMINVM RERVM VERBORVM consuetudo

aecclaesiae

pro

tatione teputatut Hil, 1 Petri 4[; (7); uerbum quoniam quinque consuetudines habet HL, 1 lob. 17

(109).

consummatio perfectionis vof, lar. 341 (11). contago : sine contagine peccati Qzaesz. e«. 41[42 (134). contemnete : quando de diuitiis huius mundi et de facultatibus contemnimus Quest. Hysid. 43/44 (199). contemptus : in contemptu paupetis Hil, lac. 408 (64); in contemptu Domini H., 2 Petri 199 (103). contentio : in contentione Hil., Iac. 641 (70).

uerborum

contentiosus : habent zelum amarum contentiosi H7., Iac. 642/645 (71). continentia : continentia in matrimonio Scoti, Iac. 236 (9) ; hic est honot continentia in coniugio zo//, 1 Perri 206/207 (33) ;Hl., Iac. 239 (60) ; in uetbo continentiam perfectionem posuit Hl, Iac. 579/580 (69) ;Hl,

1 Pefri 409 (87) ;continentia in ha-

bundantia Preb. 66 (163). contrarius : pseudoprophetae, id est contratii prophetae H., 2 Peri 138] 139 (102). contubernio Szo//, lac. 806 (23). conuenire : illud in typum comuenire potest Quaest. eu. 46 (134). conuentio Dic. Hier. 133 (229); de conuentione IIII euangeliortum I5 €H. €xt. 123 (217). conuentus : conuentus memotiae Preb. 130 (165). conuersatio : communem tegulam cotidie conuersationis H7/., 1 Perri 288

(84).

conuefsio : qui conuersionem faciunt in lege eius 57077, Iac. 878/879 (25) ; conuefsionis autem de greco in latina figura FIL, praef. 51/52 (54) ; opus conuetsionis FIL, praef. 54 (54); catitas conuersionis FH. Iac. 863/864

(76).

conuertere Hi/., praef. 29 (53). cot : malitia ueterata in corde Jco£Zi, lat. 304 (10); frustra adsumitur penitentia in uoce cum non habetur in corde Sco//i, la. 928/929 (26); sincero corde H/., Iac. 314 (62) ; fons iste cot hominis est Hi, lar. 624 (70); cotdis laetitia in suspiratione conpunctionis HL, lac. 71:3 (72); cotdis et uocis confessio HA, Iac. 800 (74); cordis et uocis negatio Hil., lac. 80o[801 (74) ; labia ista pro

cotde accipiunturt in quo dolum habitat Hz., 1 Petri 458[459 (88); licet cotpora plagas sustinent, corda non murmutent H., 1 Pezri 484/485 (89) ; in corde sanctificatur Deus H/., 1 Petri 486[487 (89) ; de sinu cordis in sinu cordis HZ., 1 Perri 805.806 (97); intellectu cordis diuinitatem conspexerunt H7, 1 Iob. 1o[11 (109) ; uiscera

cotdium

Preb.

i19

(164);

animal ex corde intellegens Pre. 110/111 (164); ubi constat fides ? Id, in corde Preb. 132 (165); ubi anima ? Id, in corde Pre. 137 (165) ; misericordia a misero corde dicta est Quest. Hysid. 118 (201). corona grecum, id est uictoftia c07/i, lac. 818 (23); cotona gloriae H., 1 Petri 724 (95). cotpotalis : uittuti cotporali $7077, Iac. 4 (3) ; genus corporale HZ., Iac. 38x] 382 (64); corporale dimidium FH., lac. 430 (65) ; corporalis figura H., 1 Iob. 146 (112). cotpus : credit aeclesia corpota tesutfectuta de uteto terre mortificato Scoti, Iac. 472[473 (15) ; corpus aeclesiae coiHi, lac. $21 (16); membra unius cotpotis in Christo .$coZ, 1 Petri 208[209 (33) ; mots cotpotis interitus substantiae est SvcozZ, 1 Iob.

254[255 (45); corpus Moysi blebs sua, sicut corpus Chtisti aeclaesia S$cofzi, Iud. 39[40 (49) ;duo corpora sunt, exteriotis et interioris hominis Hil., Iac. 582 (69) ; caznes istae futura corpota sunt HL, lar. 756 (73); multi episcopi sunt corporum et non animarum H/., 1 Petri 374[375 (86) ; licet corpota plagas sustineant, corda non murmurtent FH, 1 Petri 484/485 (89) ; nostrum corpus in cruce H/., 1 Petri 510 (89); corpus uitiosum Hil, 2 Petri 94 (101) ; incorrupti in

castitate corporis H/, 2 Perri 546| 347 (107) ; intellectu cordis diuinitatem corpote conspexetunt —Hi/, 1 Iob. xo[11 (109) ; opere ministerii, tractatu uerissimi corporis Hi/, 1 Iob. 12 (109) ;quod enim auditur et uidetur et tractatur humani cotporis est Hl, 1 Iob. x4[15 (109); in habitatio animae in corpote H/., 1 Iob. 5325 (117) ;de plebe Dei quae Moysi cotpus erat Hil, Iud. 26[27 (122); quibus modis adsimilatur anima et corpus PreP. 27 (162) ; anima a corpore uincetur et ab eo fenouatur iterum pet penitentia et confessione Preb. 28/[30 (162); dux

LOCVTIONVMOQVE NOTABILIORVM corporis Preb. 117 (164); operatrix corporis Preb. 123 (165); uincula

corpoftis Preb. 125 (165) ; uires cotporum Preb. 126 (165) ; corpus Domini Preb. 233 (168) ;unum de his duobus testimoniis corpus fecit Praef. Marc. 83 (222). correptio : in correptione plagarum Eiil., Iud. 79 (124). corruptio : corruptio nominis Sarae initium nominis Isaach imponitur Hil., Iac. 477[478 (66). coruscatio : in fidei cotuscationes H7., 1 Petri 262[265 (83). creator : electio et prescientia duae iste sunt creatore Jco7/i, 1 Peri 18 (28) ;

exemplum creatoris patientis crucem pro omnibus roZ, 1 Petri 197/198 (33) ; cteatuta a creatote Scoz/i, 1 Io.

129 (42); cteatura

id est ecclesia

Scoti, lac. 261 (9); per cteaturam angelicam $eo£Zi, Iac. 780 (22) ; hetesim excludit quae dicit Spiritum sanctum creaturam esse jSeo/Z, 1 Petri T7l18 (50); cteatura in creatore Scotti, 1 Iob. 129 (42) ; creatura Dei aecclesia est Hi, lar. 252 (60); humana cteatura Hil, 1 Petri 290 (84);

humidum

enim

materia

est

omnis creatura Hl, 2 Peri 5oo (106) ; utilitate create sunt inferiores creaturae Preb. 255 (168) ; in aeuangelicam creaturam et informam matytiam Preb. 272/273 (169) ; prima massa de qua facte sunt creaturae Preb. 273[274 (169).

credere : ex Deo sunt, qui Iesum qui uenit

in

carnem,

cftedunt

$vcoZZ,

1 Iob. 262/265 (45). peccatum mortale crimen : crimen S$coffi, 1 Iob. 256 (54). crus : ctuta tecta Qzuaesz. eu. 128 (137). crux : exemplum creatoris patientis crucem pro omnibus ScozZ, 1 Perri 197/198 (53) ; pto effusione sanguinis in cruce eoi, 1 Iob. 214 (44); adquisitus per crucem HL, 1 Peri 259/260 (83) ; crux Christi quaterna Hil, 1 Petri 345 (85) ; crux autem fenouatio uitae pet tempota est Hi, 1 Petri 352 (86); calix crucis Hil, 1 Perri 354 (86) ; nostrum cotpus in cruce Hi, 1 Petri 510 (89); omhnia genera passionum fuisse in cruce Christi Hil, 1 Perri 720 (95) ;

martyrium

(117).

crucis FI,

1 lob. 531

culpa : quando Deus flagellat carnem pet culpam animi Scozz, 2 Petri 74[75

(37)-

283

cultus autem iustitiae silentium H//., lac. 578[579 (69) ; quate cultus martyrum aut sanctorum colitur Preb.

199 (167).

Cummeanus : nouellum auctorem in Marcum nomine Comiano Quaest. €4. 310 (142). cupiditas coz, Iac. 327 (11) ; de cupiditate procedit zelus S$vo/7, lac. 861 (25); Hi., 2 Petri x6o[161 (102); quod sunt genera cupiditatis Preb. 72 (163); cupiditates rerum proximorum Preb. 72[73 (163). custodia : patientia custodia animarum Hil., Iac. 132[133 (57/58). custodire : octo beatitudines custodiunt Quaest. eu. 96[97 (136). custos : timor custus sanctitatis est Scofti, 1 Petri 89 (30). cutis : liuot, offensio cutis H/., 7 Pezri 361/562 (86). Cyrus : Christo Cyro Praef. Marc. 129

(214). daemon J$veozH, 1 Pefri 250 (34); nihil distat a demonibus qui fidem habet sine operibus eo7Z, lar. 431[432 (13) ; qui credunt et non contremescunt, daemonibus deteriores sunt. Qui credunt et contremescunt et ue-

ritatem operibus non agunt, demonibus similes sunt H/, lac. 445/448 (65) ; Preb. 95 (164) ; Dzcz. Eier. 143

(229).

Dauid : Golias qui in diis suis Dauid maledixerat HZ., 1 Pefri 743 (95);

sub lege per Dauid Dic. Hier. 9 (225) ; fili Dauid Dicz. Hier. 90 (227) ; 91 (227); Christum significat Dicz.

Hier. 92[93 (227); 154 (229); de

domo Dauid Dc. Hier. 149 (229). de : duo genera de auibus discernuntur iacolis Preb. 211 (167) ; redempti de peccato primi homines Preb. 249 (168); liberatus de ore diabuli Des Dom. YII, 37 (186); plus amauit Iohannem Dominus de omnibus apostolis Im ew. exc. 49[so (214); donec finit de ascensione Domini In eu. exc. 1o2[103 (216). deceptio : quod sunt deceptiones hominis post exitum de corpore Preb. 85/86 (162). defensio : sub defensione Praef. Marr. 6 (220). definitio : postquam innotesceret ueritas, defenisio presumpte falsitatis Preb. 209[210 167). deitas : non quod in deitate minor sit patti, sed in quantum homo est

284

INDEX NOMINVM RERVM VERBORVM

Christus minor dicitur patri Qzuaesz.

et. 494/495 (147).

delectatio HZ, Iac. 123 (57). delicia : dilitiae sunt diei, uoluntates

humanae et laetitiae HZ., 2 Peri 216] 217 (104). delictum : dilicti concupiscentia $7027, lac. 222 (8). deliramentum Spiritus sancti in Petro Hil., 1 Petri 709[710 (94). demonstratio : demonstrationes IDzcz. Hier. 133 (229) ; de demonstratione euangelii Ig ez. exe. 119 (217). dens : quid sunt dentes Preb. 115 (164). densitas : densitatem operis artifici HiL, 1 Petri 542[545 (90). descensio : discensio ad inferos Qzaesz. €4. 373 (144) ;Quaest. eu. IT, 7[8 (150) ; pet discensionem Filii Dei Dic. Hzer. 111/112 (228). desertum Dic. Hier. 1553 (229). desiderium : desideria sapientiae H7/, lac. 683/684 (72) ; fututorum desidefia praemiorum HZ, lec. 774[775 (74); licet animale sit desiderium male, tamen carnale uocatur quia pet carnem operatur HL, 1 Perri

273/274 (84).

desperatio : peccatotes in desperatione pro plaga H., Iac. 839/840 (75). detractio : uerba detractionis de fide Hil., 3 Iob. 45 (121). Deus: amore Dei Preb. 39 (162); creatura Dei aecclesia est FH, lac. 252 (60); dilectio Dei et proximi Scoti, lac. 383 (12); HL, lac. 130 (57) i 155.137 (58) ; Dei donum H/., 1 Petri 702 (94) ; familiam Dei caelestem Hi/., Iac. 689 (72) ; Noe Dei Patris obtinet figuram HL, I Perri 602/603 (92); ad lesum ad Filium Dei HZL, lac. 559/560 (68); Filius Dei Dzcz. Hier. 112 (228) ; 144 (229) ; de perfectione filii Dei Praef. Marc. 21/22 (220) ; filius promissionis Dei Hil., Iac. 20 (55) ; beatam Dei genetticem Dic. Her. 163 (230); gtex Dei Hl, 1 Petri 771 (96) ; sancti Dei homines $cozZ, 2 Petri 54[55 (37); ignis Dei misericotdiae .$co7Z, lac. 850 (24) ; imago Dei Preb. 110 (164) ; iudicium Dei HL, la. 414 (65); mandatum Dei Hil, 2 Peri 238 (104); mediator Dei et hominum Dict. Hier. 166/167 (230) ; nomen Dei Scotti, lac. 77.78|79 (3); Dei opus Hil, 1 Petri 809 (97) ; de plebe Dei Hil., Iud. 26/27 (122) ; populum Dei Hil., 2 Petri 234 (104) ; ex praescientiam Dei Hil, 1 Peiri 691 (94);

regnum Dei Quesz. Hysid. 135 (202) ; Esaias salus Dei Praef. Mare. 91

(223); in Dei timore ucl dilectione Quest. Hysid. 129 (202) ; uetbum Dei Hil., lac. 279 (61) ; uoluntatem Dei Hil., 2 Petri 321/[322 (106) ; — quibus modis dicitur uel creditur Deus Scoti, Iac. 69|70 (4) ; Deum bonum et perfectum, sempiternum, omnipotentem debemus credere Jvo£Z, lac. 7o 71 (4); Deus, de diuinitate qui omnia aspicit SeoZZ, Iac. 81 (5) ; duo magistri sunt : Deus, natura; homo, donatione .$cozZ, lac. 513 (16) ; quibus modis intellegitur Deus ScoZi, lac. 771 (22); Deus negatur per ignorantiam, pet consuetudinem, pef infirmitatem ScoZZ, lac. 7TAlT15 (22); glotificatur Deus in homine et homo in Deo .$eozZi, 1 Pe-

Iri 186[187 (32) ; Deus uerax Sco£zi, 1 Iob. 49 (40); aqua, id est Deus Patet Sco, 1 Iob. 212 (44) ; ex Deo sunt, qui lesum qui uenit in carnem, credunt Seo, 1 lob. 262/263 (45); pax, in qua coniungitur homo ad Deum JSco£Z, 2 Iob. xo[11 (46) ; Scozzi, Iud. 5[6 (48); aliquando cogitat Deum HL, la. 165 (58); Deus gubernat mundum HL, lac. 232 (60) ; duo initia dedit Deus creaturis suis, angelis et hominibus Hz., Iac. 247[248 (60); ueritatem cum Deo non agit H., Iac. 272/273 (61) ; sub uelamine magistratus Deum adorant Hil., Iac. 616/617 (70) ; similia similibus reddidit Deus HL, 1 Pezri 238 (83) ; dedit Deus hominibus esse cum lapidibus, uiuere cum uirgultis, sentire cum animalibus, intellegere cum angelis H., 1 Perri 293/295 (84) ; in cotde sanctificatur Deus Hz, 1 Pezri 486/487 (89); per Christum accepimus a Deo, et pet ipsum accepit Deus a nobis HZ., 1 Pezri 705[706 (94) ; magna distantia est inter Deum et diabolum Hil, 1 Peri 828/829 (97); Deum trinum et unum H., 2 Petri 11 (99) ; Deus consors humanae naturae contra naturam Hj, 2 Pezri 36[37 (99); inanem, id est sine Deo HZ, 2 Peri 254 (105); simbolum confessionis in Deum Hil, 2 Petri 270|[271 (105) ; unum diem in mille obliuiscitur Fi7/., 2 PeZri 512 (106) ; societas nostra sit cum Deo Patre Hi., 1 Iob. 53[54 (110); fidelis est Deus in remissione peccatorum et iustus in retributione iustorum praemiorum HL, 1 lob. 67/[68

LOCVTIONVMQVE NOTABILIORVM (110); tribus modis in ipso manemus : per fidem, per spem, pet catitatem. Ín nobis manet Deus per patientiam |et humilitatem —Hi/., 1 lob. 88[9o (11r); quibus modis credetur Deus Qn»es. Hysid. 65 (199) ; quibus modis adotator Deus Quest. Hysid. 68 (200) ; quibus modis facit Deus iustitiam cum sanctis suis Quest. Hysid. 71[72 (200) ; unus Deus est Dict. Hier. 12 (255) ;Deum Patrem preponimus Filio, ut Pater et Filius unum sint Dicz. Hier. 16[17 (225); — Golias qui in diis suis Dauid maledixerat HL, 1 Pezri 745

(95).

diabolicus : a potestate diabolica Hi., lac. 165[166 (58); diabolica uirtus Hil., Iac. 168 (58) ; in agone diabolici belli HZ., 1 Petri 841/842 (98). diabolus HZ., 1 Iob. 279 (115) ; Praef. Marc. 132 (224); Dict. Hier. 144 (229) ; diaboli astutias, et aliquando uiolentias H7/., 1 Pezri 831/832 (97/ 98) ; diaboli captu HZ, 2 Perri 209] 210 (104); Balam figuram tenet diabuli coz, 2 Petri 70 (37) ; mundum impiorum in potestate diaboli Hil., 1 Iob. 361[362 (118) ; repulsionem diaboli Praef. Mare. 22 (220); atemptationibus diaboli Qzaesz. eu. 92 (136) ; — diabolus perhibetur nomen Dei primus dixisse co7Z, Iac. 78[79 (s); per diabolum accipit tristitiam Scotti, lac. 723[724 (31); a diabulo unctionem econttatio habent roZZ,

1 Iob. 86 (41) ; cum diabolo tege petibit HL, Iac. 551/552 (68); leo diabolus HZ, 1 Pezri 824 (97) ;magna distantia est inter Deum et diabolum Hil, 1 Petri 828/829 (97) ; diabolus spiritus est H/., Iu. 29/30 (122). diaconus Qzesz. Hysid. 154 (202). dicere : dicendique ratio Pre/. 226 (168). dictio : communis dictio HZ., Iac. 799

G4)-

dictum : dicta et facta Christi Iz ez. exc. 108 (216) ; ex dictis sancti Hieronimi Dict. Hier. 1 (225). Didimus Alexandrinus Quaes. eu. 306 (142). dies : unde dicitur dies Pre/. 145 (165) ; per habundantiam lucis dies dicuntuf cof, 1 Peiri 211 (33); VI dies Scotti, 2 Petri xoo[102 (38) ; ad unum diem totus mundus compatratut Szotli, 1 Iob. 72[73 (40) ; futurae dies bonae sunt. Praesentes autem malae sunt Hi/., 1 Pefri 455 (88) ; dies iusti-

285

tiae figura est Hi/., 2 Perri 191[192 (103); dilitiae sunt diei, uoluntates humanae et laetitiae H., 2 Pezri 216[ 217 (104); dies iudicii H/., Iac. 488 (62) ; 550 (68) ; HZ.., 1 Petri 69 (78) ; Hil, 2 Petri 293 (106); 325 (106);

527/328 (107).

differentia a Iudeis et gentilibus H/, lac. 243[244 (60). difficilitas Preb. 49 (162) ; pro raritate aut pro dificilitate ponatur QuZaesf. eu. 468 (146). dignatio : dignationem aeclaesiae H7.,

praef. 32 (53).

dignitas apostolica Sco/Z, Iac. 123 (6) ; dignitas uirginitatis $7077, lac. 237 (9); dignitas senectutis spiritalis Scoti, 2 Iob. 2 (46) ; dignitas meriti Scoti, Iud. 5 (48) ; Christus autem est nomen regiae dignitatis uel gradus Praef. Marc. 105[106 (223) ; de pontificali dignitate Dc. Hier. 172 (230). dilectator : dilectatores

mundi

.$co7,

1 Iob. 99 (41). dilectio Preb. 86 (163); quod sunt dilectiones Preb. 68 (163); dilectio

uel caritas, in quod modis Quest. Hysid. 128 (202) ; in uel dilecione Qzesz. Hysid. dilectio Dei et proximi

consistent Deitimore 129 (202) ; co7Z, lar.

385 (12) ; Hil, Iac. 130 (57) 5135.137

(58) ; dilectio proximi H^, Iac. 379 (64) ;Hi, 1 Peiri 151 (80); ad inuentionem dilectionis FHZ., 1 Iob. ir4/115 (xii); oculum dilectionis Hil., 1 Iob. 120 (111).

dilectores mundi $2077, 1 Iob. 113 (41) ;

157 (42).

diligentia : diligentiam doctrine c077i,

lac. 570[571 (17).

diligere : non bestias uobis commendo diligi, sed ut homo hominem diligat Hil, 1 Petri 683/684 (94). diluuium secessum significat H., 1 Peri 56o[561 (91); similes formae, id est figuris totius diluuii Hz, 1 Perri 607 (92); hominum impietas haec est causa diluuii HZ., 2 Pe£ri 174/175 (103); in die dominica resedit arca post diluuium Des Dozz. II, 11 (183) ; quate fuit diluuium super terra Quest. Hysid. 195 (205); pet aquas diluuii Qzuesz. Hysid. 199 (205). dimidium caritatis HZ/., Iac. 428 (65); corporale dimidium H., Iac. 430 (65). diminutio nominis Abrahe super cotruptum Sarrae dicitur Hi/., Iac. 475/ 476 (66). discettio odorum uel fetorum Preb. 120

(164).

286

INDEX NOMINVM RERVM VERBORVM

disciplina Preb. r4 (161); disciplina firmat actum Preb. 17 (161); disciplina sapientiae Hi, lac. 147/148 (58) ; disciplina catholicae fidei Hi., Iac. 636 (70). disciplinatus, id est eruditus in disciplina catholicae fidei Hi, Iac. 635/ 636 (70). ; discipulus : Marcus discipulus Petri, et Petrus primitus discipulus Christi fuit ante Paulum Im ew. exc. So[81 215) ; 9o (216). dispensatio eloquiorum Pre. 116 (164). dispositio D;cz. Hier. 7 (225) ; quomodo potest esse Christi Dicf. Hier. 18

(225).

Dissis Quaest. eu. 48 (135) ; In eu. exc. 126 (217). dissolutio : de disolutione littere 5co777, Iac. 190/191 (7). distantia : magna distantia inter Deum et diabolum Hi/., 7 Perri 828/829 (97). distinctio : pro distinctione inter patriarcham et apostolum eor, lac. 57/58 (4) ; distinctio est inter lapides Hil, 1 Petri 224|[225 (82).

diues : in glorificatione diuitis H/., Iac. 409 (64) ; auari diuites Hz, Iac. 748

(73).

diuinitas Christi Im ew. exc. 74 (215); per diuinitatem Filii Hz, 1 Perri 156 (80); diuinitas inpassibilis Hl, Iac. 505 (67); passione inpassibilis erat diuinitas H7, 1 Iob. 22 (109) ; Deus, de diuinitate qui omnia asspicit Scofii, lac. 81 (5) ; qui uerbo diuinitatis coaequatur Hi., 1 Perri 164/165 (81); diuinitatis gloriam in monte ostensam Hi/., ? Perri 1o6[107 (101) ; intellectu cordis diuinitatem corpore conspexerunt Hi/., 1 Iob. 1o[11 (109) ; de diuinitate Christi Im eu. exc. 112 (217); qui de diuinitates igne dixit In eu. exc. 103|104 (216) ; pro diuinitate filius regis est Dicz. Hier. 99 (228). diuinus : imperium diuinum Quae;r.

€4. 533/534 (148); ex reuelatione

diuina Im es. exc. 84 (215). diuisio : de diuisione canonum In ew. exc. 166 (218); tres diuisiones in unaquaque diuisione Dic. Hier. 26] 27 (225); diuisiones genealogiae Dict. Hier. 122 (228). diuitiae Im ew. exc. 37 (214); Marcus diuitias mundi triumphauit Praef. Marr. 17/18 (220) ; non diuitias perituras sed aeternas Sco£Hi, Iac. 217/218

(8).

docibilis : hominem docibilem .Scoz, lac. 295 (10) ; Hil, Iac. 261 (61).

doctor : donum doctrinae spiritalis in doctore .fcoz/i, lac. 242 (9); doctor animam suam salust a morte, hoc

est a reatu sanguinis auditoris Jrozzi, lac. 758|759 (22); multa peccata

doctoris subripiunt in neglegentia doctrinae .$eozH, lac. 761[762 (22); aeclesiae in mare mundi huius gubernatur a lingua doctoris ad portum uitae Sco£ii, Iac. 526/527 (16) ; contra doctores euangelii coz, lac. 603 (18);

doctoribus

noui

testamenti

Seoffi, lac. 649 (19) ; cui rei similis est doctor, quando animam conuertit coi, lac. 763 (22) ;non querat doctor mercedem de predicatione Scoffi, 1 Petri 278 (35) ; perfecti doctores FH, 1 lob. 1so (112); antichristi sunt omnes praui doctores Hil, 1 Iob. 157 (112) ;sanctae euan-

gelistae et omnes doctores, qui inmortalitate uitae futurae denuntiant Quaest. eu. 105[106 (136); quidem doctores offitium Preb. 261 (169). doctrina

Preb.

46 (162);

aliquando

addidit doctrinam coz, Iac. 135 (6) ; per fidem et doctrinam ScozH, 1 Peiri 222 (33); sic sunt heretici. Suam doctrinam uendunt propter pecuniam .cofH, lud. 43|44 (49); tres doctrinae epistolas accidunt: increpatio, laudatio, uituperatio Hi,

praef. 13[14 (53) ;in. doctrina recte fidei HiZ., Iac. 577 (69) ; dulcis aqua sana est doctrina. Amara autem aqua nequam est doctrina Hl, lar. 625[ 628 (70); tribus modis comparatur lac doctrinae, id est per liquorem et caseum et butyrum Hi/., 1 Peiri 178| 180 (81) ; canonica doctrina in heresim uersa Hi/, 2 Perri 148 (102) ; ex uera doctrina semper oritur falsa praedicatio HZ, 1 Iob. 16o|161 (112) ; filii aeclaesiae sunt in doctrinam

geniti Hil, ? lob. 4/s (119); septi-

formis doctrina Dic. Hier. 58 (226) ; de hac septiformi doctrina mystice declaratur Dic. Hier. 64/65 (226);

— a doctrina antichristorum qui sub specie ueritatis falsa docent SeozH, 1 Iob. 264/265 (43);doctrina epistolae animabus proficit Jcozz, Iac. 113 (6); iustitia hic doctrina

e

ii

est ScofH, lac. 287 (10); doctrina

euangelii Scozzi, lac. 315 (11); 367.

571.574 (17) ;Scotti, 3 Petri 4546

(37); quadriformis

euangelii Quaesf.

doctrina sancti ew. sols (135);

Dict. Hier. 3o|31 (223); doctrina euangelistarum —Quaest. em. 44|45

LOCVTIONVMQVE NOTABILIORVM (134) ; doctrinam hereticorum .$cozzi, 1 loh. 96 (41) ;in doctrina Spiritus sancti $co7Z, 1 Pefri 31[32 (28); in laboribus doctrinae ueritatis I/, 1 Iob. 163[164 (112) ; - bonum doctrinae totius epistolae H7/., Iac. 742] 743 (73) ; diligentiam doctrine ScozZi, lac. 570[571 (17) ;donum doctrinae spiritalis in doctore co, lac. 242 (9); non omnibus datur mensura

doctrinae H4, lac. $68[s69 (69); multa peccata doctoris subripiunt in neglegentia doctrinae $c07Z, Iac. 761/762 (22) ; in falsa opinione doctrinae H/., Iac. 648 (71) ; opus doctrinae Hl., Iac. 565 (69) ; otdo doctrinae jveo£Z, lac. 337 (11); sensus superstitiosae doctrine .$co7Z, lac. 681/682 (20) ; transgressionis doctri-

nae Hil, lac. 743[744 (73).

doctus : perfectio castitatis in doctum Scotti, Iac. 243 (9) ; fotma doctorum sine bona doctrina et misericordia Hil, Iud. 65|64 (123) ;ad honorem doctorum .HZ., lac. 676 (71); in praedicatione doctorum HL, Ia. 553 (68); per ptaedicationes doctorum H5i/., 2 Perri 81/82 (1oo[10o1). documentum : de documentis IIII euangelistarum In eu. exc. 181 (219) ; speciale documentum ...; generale documentum ...; primitiuum documentum ... ; diriuatum documentum

In eu. exc. 182[186 (219). dogma : medicamentum dogmatum

sanctorum

euangelistarum —Qzaesz.

eu. 42[45 (134).

dolor Preb. 34 (162) ; per dolorem ut Iob .$eco£Z, lac. 777 (22); labotis consolatio dolofis refectio efficitur Scoti, Iac. 730 (21). dolum : infans

dolum

non

habet

corde HZ., 1 Pefri 169/170 (81) lum non potest imponi H., 1 176 (81); labia ista pro cotde piuntur in quo dolum habitat 1 Petri 458[459 (88).

in

; doPerr acciH7/,

dominatio : Dominus, de dominatione

dicitur $zo£Z, Iac. 81/82 (5) ;Dominus

nomen

46/47 5).

dominationis

H7, lar.

Dominicum Ies dom. l, passim (181] 182) ; Dies doma. II, passizz (183/184) ; Dies dom. Ill, passim (185/186). dominicus : dies dominica Des dom. I, passzm (181[182); Dies dom. ll, passim (185/184) ; Dies dom. lll, passim (185/186). Dominus Dic. Hier. 158 (229) ;HiI., 1 Petri 651 (93): de dominatione

287

dicitur 57077, Iac. 81/82 (5) ; nomen

dominationis HZ., lac. 46[47 (55); Dominus interpretatur Osse saluatot Praef. Marc. 116 (224) ; Iesus saluatot Dominus interpretatur Praef. Marc. 117 (224) ; Dominus misericors dicituf, et quod subuenit homine misero corde habenti Qzuesz. Fiysid. 119/120 (201); pto quibus causis se uoluit Dominus a Iohannem baptizari Quest. Hysid. 140|41 (202) ; Iohannes Baptista Domini praecursor Praef. Marc. 27[28 (221); qui fidem trepugnant Dominum negant Hy/., Iud. 18/19 (122) ; non potest homo sanctus esse sicut Dominus quia hic sanctitatis largitor, iste autem susceptof sanctificationis est S'coZZi, Iud. 87/89 (50) ;quare ponitur ista coniunctio id est Iesu Christi ? Quia in utroque Dominus exprimitur $6077, lac. 786/787 (22) ; Dominum gloriae

Dict. Hier. 145 (229) ; - de ascensione

Domini in caelum Im ew. exe. 45 (214) ; 102/103 (216) ; in contemptu Domini HZ., 2 Pezri 199 (103) ; cotpus Domini Preb. 2353 (168); itam Domini Preb. 87 (164) ; mater Domini Dies dom. lI, 6 (181); natiuitas Domini Dies dozz. I, 21 (181) ; uindictam Domini Hl, 2 Peri 183 (103); — ecclesia uirtutum domina Hil., 2 Iob. 5 (119) ; homines domini sunt retum omnium H7, 1 Pezri $55

(91).

domus : templum. Salomonis domus cotpofalis coz, 1 Pefri 122[123 (31) ;extta domum aecclaesiae H7, lac. 551 (68) ; domus litterarum PreP. 130/131 (165) ; de domo Dauid Diez. Hier. 149 (229) ; in domo Iacob Dzzz. Hier. 171[172 (230). donatio : duo magistri sunt : Deus, natura; homo donatione Scoz/, Iac. 513 (16). x donum : septem dona Spiritus sancti Scoti, Iac. 250 (9) ;Hil., 1 Petri 857 (98) ; electus in septem dona Spiritus sancti Hil, 1 Pefri 199 (82) ; Hil., praef. 34[55 (53) ;Dei donum H., 1 Petri 702 (94) ; donum doctrinae spititalisin doctore $7077, Iac. 242 (9). dorsum : pet dotsa supetfaties storiae Quaest. eu. 152[153 (138). dubietas : in mortis hota autem dubietas iudicii $co7Z, Iac. 710 (21). dubitatio : aestimo dubitationem non deponit HZ., lac. 103 (57) ; duplex animo, in mente postulationis et dubitationis Hz/, Iac. 172 (59).

288

INDEX NOMINVM RERVM VERBORVM

dulcedo : per dulcedinem predicationis S$co£i, 1 Iob. 32 (39). duplicitas : in tristitia duplicitas ostenditur $co74, lac. 724|725 (21); duplicitas animi $co7Z, Iac. 181/182 (7). duritia in propriis rebus Pre. 75 (163). dux : duces ueritatis in baptismo H7/., 1 Iob. 129 (112) ; dux cotpotis Preb. 117 (164); uerus dux Praef. Marc. 126/127 (224) ; Naason qui fuit dux ttibus Iuda in deserto Dez. Hier.

152/153 (229). Ebion : aduersus Chirintum et Ebionem In ez. exe. 96 (216). ebrietas : aebrietas quae fecundissima mater est uitiorum Hl, 1 Peri 650

(92).

ecclesia : creatura id est ecclesia $7077, lac. 261 (9); creatura Dei aecclesia

est Hil, lac. 252 (60); duo initia habet aeclesia 5co7Zi, Iac. 262/263 (9) ;

aliud prophetae, aliud apostoli H7/., lac. 252[253 (60/61); credit aeclesia corpora resuttectura de utero terre mortificato Scoz/, lac. 472[473 (15); aeclesia gentium ScoZZi, Iac. 488 (15) ; corpus aeclesiae $707, Iac. 521 (16) ; aeclesia in mare mundi huius gubernatur a lingua doctoris ad portum uitae ScozZi, Iac. 526/527 (16) ; catholica aeclesia .$co7Z, lac. 904 (26); aeclaesia, quae est apud Effesum, a populo quidem fundata est, a Iohanne uero aedificata Scoz/i, 1 Iob. 42[43 (40) ; caput eclesiae S5co7Z, 3 Iob. 12 (47); caput aeclaesiae Petrus Hi, 1 Pefri 288 (84) ;corpus Chtisti ae-

claesia $co£4, Iud. 39[40 (49) ; digna-

tionem

aeclaesiae

H/L, praef.

31

(53); domus Raab unitatem significat aecclaesiae praesentis et futurae Hil., Iac. 543[544 (68) ; extra domum aecclesiae H7., Iac. 551 (68) ; ministri aecclaesiae HL, lac. 561[562 (68); totius aecclaesiae consensus Hi, Iac. 814 (75) ; consuetudo aecclaesiae Hil, 1 Petri 4 (77) ; membra aeclaesiae Hi/, 1 Petri 289 (84) ; in liuore

lateris Christi aecclaesiae inuenta est Hu, 1 Petri 366 (86); principes

aecclesiarum Hil, 1 Petri 457[438 (88) ; gradus aecclaesiae H/., 1 Perri 459 (88) ; arca autem aecclaesia H/., 1 Petri 567 (91) ; Quaest. eu. 95.98 (136); hostiatius aecclaesiae Hi/, 1 Petri 593 (91) ; ut quae recludat aecclaesiae, non amauetit; et quae apetiet, gratae accipiat H7, 1 Peri 594/595

(92);

octaua

beatitudo

aecclaesiae Hi/., 1 Pe£ri 595/[596 (92) ; uestimenta aecclaesiae H4, 1 Pezri 694/695 (94); de septem gradibus aecclaesiae Hi/., 1 Petri 7oo| 701 (94) ; quando passionem marcescat in aecclesia H/., 1 Perri 748 (95) ; petsecutio aecclaesiae Christi Hz., 1 Peri 749/750 (95) ; aecclesiam mundi nomine appellat Hz., 1! Iob. 79 (110) ; aecclaesiae plus quam historiae dominicae. Electa haec aecclaesia est qui scribitur epistola, et in fide electa et uirtutum domina H/.., 2 Iob. 1[a (119); filii aecclaesiae sunt in. doctrina geniti HZ., 2 Iob. 4[s (119); patentes aecclaesiarum H4, 2 lof. 30/31 (119) ; sotores in fide aecclaesiae Hil, 2 Iob. 31 (119) ; aecclesia constructa inter undas et fluctus huius mundi Qxzuaest. eu. 91/92 (136) ; in die dominica nata est eclesia Des dom. 1, 18 (181) ; qui conueniunt ad aeclesiam plebis Des dom. II, 6[7 (183); terra, id est sancta ecclesia Quest. Hysid. 63 (199); humilitas ecclesiae Praef. Mare. 73 (222); quadriformem mundum in ecclesia Dict. Hier. 29 (225) ; Abraham significat ecclesiam Dic. Hier. 93 (227); — Petrus euangelium legendum sua auctoritate ecclesiis edidit Im ez. exe. 92/95 (216); Petrus in euangelium aeternum ecclesiis conprobauit Praef. Mart. 6[7 (220) ; ecclesiam in Alexandria fundauit Praef. Mare. 15[16 (220). editas : heditas caelestium coz, Iac.

709 (20).

edulium : passio de ieiunio et edulio specialiter intellegi H7/., Iac. 821/822

(57

effusio : sanguis, id est Christus pro effusione sanguinis in cruce .co7£i, 1 Iob. 213[214 (44) ; effusio sanguinis Christi Hz., 1 Peri 364 (86). electio Praef. Marc. 12 (220) ; ab Abta-

ham usque ad electionem Dzcz.Hier. 125 (228); ab electione usque ad transmigrationem |Dic. Hier. 126 (228); secundum regulam fidei et electionis Iz eu. exc. $5 (214) ; electio et prescientia duae iste sunt creatore Scozti, 1 Petri 18 (28) ; prior electio quam uocatio Scoz7i, 2 Perri 26 (36). electus : electi regnum perenne tribuit Dict. Hier. 170 (230). elementum : pet quattuor celimenta peccando cecidimus ad poenam Quaest. eu. 43[44 (134) ; terra Matheum significat quae omnium ele-

LOCVTIONVMOQVE NOTABILIORVM mentorum quasi fundamentum sit In eu. exc. 99[100 (216). elemosyna 5$c0£Z, Iac. 890 (25) ; elymosina, qua lingua dicitur uel quid interpraetatur Quesz. Hysid. 116[117 (201). eleuatio malorum principium $v07Zi, 1 Pezri 163 (32). Blisabeth Praef. Mare. 70 (222) ;Dict. Hier. 148.152 (229). eloquentia : sermo eloquentiae c07/i, lac. 682 (20).

eloquium : aepistola est eloquium, in latina tradita expositio H7, praef. 45

(54).

enlimsis defectus quidam necessatiae ptaescisa sententia $7077, Iac. 121 (6). Enoch : liber Enoc .$cozZ, Iud. 51 (49). Ephesum JSvo£Zi, Iac. 39 (4). epi: epi autem «in latina» super designatur S$coZ/i, lac. 51 (4). episcopus Quest. Hysid. 161 (203); In eu. exc. 41 (214) ; in cuius lingua dicitur ? In greca. In latina specula-

tores. Episcopus autem nomen est operis, non honotres. Sciat se non esse episcopum qui praeesse disidetat, non prodesse Q»esz. Hysid. 49/52 (199) ; primus episcopus Aaron nomine Dres. doz;. III, 29[30 (185) ; Asie episcopis Iz ez. exc. 95 (216) ; Marcus ordinatus est episcopus in Alexandria ciuitate Praef. Marc. 13[14 (220) ; multi episcopi sunt corporum et non animarum qui cotpotalia beneficia desiderant

et non

animarum

HJ.,

1 Petri 374[376 (86) ; episcopus episcopotum Hil, lac. 8 (54). epistula, id est superscriptio uel supetpositio, quia stola in greca positio uel scriptio in latina designatur. Epi autem super voz, lac. 49[51 (4); epistula, id est missio $co/Z, lac. 48

(4) ; aepistula est eloquium, in latina tradita expositio H/., praef. 45 (54) ; omnis aepistola liber est ; non omnis liber epistola H/., praef. 47[48 (54) ; septem epistolae quas sancti patres ediderunt H., praef. 3[4 (53) ; in his septem epistolis septem dona Spiritus sancti continentur HL, praef. 34[35 (53); septem tubae figuram septem aepistolarum tenent J7077, lat. i[2 (3); aepistolarum autem figurae sunt Histrahelitarum turbarum tubae contra Hierico muros bucinantes HL, praef. 49/50 (54); in quibus locis scriptae sunt epistolae Hi., praef. 24(55) ; quate apostoli nomina sua ponunt in frontibus

289

epistolarum Sveo£Zi, Iac. 122 (6) ; sub quo ordine conscripte sunt J$7077, lac. 18 (3) ; quo exemplo consctipte sunt epistolae S$co7Z, lac. 16 (3); aepistolae catholicae quando fidem certam adnuntiant, id est per actualem uitam et theoricam JcoZZ, lac. 12/15 (3); aepistulae canonicae quando dapbt religionis regulam Scoti, Iac. 12/13 (3) ;mos epistolae Hil., praef. 7 (53) ; aepistolae morem prophetiae secuntur HL, praef. 17 (53); motis est aepistulae ut ali-

quando consolatur ... Aliquando apefit causam ... Aliquando laude prouocat .. Aliquando increpat ... aliquando terret ... Aliquando addidit doctrinam .$coZZi, Iac. 130/135 (6) ; tres doctrinae epistolis accidunt : increpatio, laudatio, uituperatio H., praef. 13[14 (53); ob tres causas scriptae sunt epistolae H//, praef. 15/16 (53); sub tribus causis conscripte sunt epistolae $coZZ, Iac. 9 (3) ; bonum docttinae totius epistolae H., lac. 742[|743 (73); docttina epistolae animabus proficit .$co7Z, lac. 113 (6); in ptincipio et fine epistolae Hi, 1 Perri 855 (98); epistolae sigillus Hl, 1 Perri 848 (98) ; epistulae missio ScoZZ, lat. 137 6 epithoma in ebrea aliquando dicitur epistola, litera siue literula .$c07Z, lac. 51/52 (4). errot : tribus causis error efficitur : tenebris et solitudine et ignorantia Hil., 1 Petri 367[368 (86) ; ab errore uitae suae Svo/£i, lac. 892 (25). eruditus : disciplinatus, id est eruditus in disciplina catholicae fidei E77, Iac.

655/636 (70).

eruginate Hi/., 1 Perri 79 (79). Esaias Praef. Marce. 60.66[67.79.87 (222); 129 (224); in libro Esaie Praef. Marc. $2 (221) ; testimonium Esaie Praef. Marc. 74 (222); testimonia Esaiae adsctibuntur Praef. Marc. 80 (222); Esaias organum Spiritus sancti est et primus prophetarum post Samuhelem Praef. Marc. 75/76 (222) ; Esaias salus Dei saluatorem totius mundi Christum indicat Praef. Marc. 91[92 (223). esufite : qui concupiscit, non fastidit, sed esurit Hi/., 1 Peri 183/184 (81). ethica : sapientia aethica, id est rationa-

lis Scot, Iac. 169[171 (7). uel ethleum Iz ez. exe. 5

ethloeum (212).

290

INDEX NOMINVM RERVM VERBORVM

etymologia : liber quam ethimologiam habet Dicz. Hier. 7x (227). euangelicus : in euangelicam ctreaturam et informam matyriam Preb.

272[275 (169).

.euangelista : de auctofitate IIII euangelistarum Is eu. exc. 82 (215); numerus euangelistartum Iz ex. ext. 159/140 (218) ; de ordine IIII euangelistarum In eu. exe. 64 (215); de

documentis IIII euangelistarum Is eu. exc. 181 (219); euangelistarum figura Quaesz. eu. 6o (135) ; medicamentum dogmatum sanctarum euangelistatum Qzaest. eu. 42|43 (134); sanctae euangelistae et omnes doctotes, qui inmottalitate uitae futurae denuntiant Qzaesz. ev. 105[106 (136) ; euangelista Iohannem excellentem omnia de prophetia qua prtophetati sunt quattuof euangelistae In ez. exc. 112/115 (217). euangelium H.,

1 Pe£ri 486 (89); In

conuentione IIII euangeliorum I5 &H. Xt. 123 (217) ; de demonstratione euangelii /7 ez. exe. 119 (217) ; contra doctotes euangelii J$c07Z, lac. 603 (18); iustitia hic doctrina euangelii est Sco, Iac. 287 (10) ; quadtiformis doctrina sancti euangelii Qzaesz. eu. 5o[51 (155) ; Dict. Hier. 30[31 (225) ; doctrina euangelii $coZZ lac. 315 (1) ; 567.571.574 (17) ; Scotti, 2 Perri 45/46 (57) ; de figura quattuor euangeliotum In eu. exc. 97 (216); in euangelii fulgota FHI., 1 Pezri 262 (83); magna est lex noua euangelii Hil., lac. 300 (62) ; euangelii legem Hil., 1 Petri 759 (96) ; presens sancti euangelii lectio Dzcz. Hier. 171 (230) ; liber euangeliorum .Dzez. Hier. 56 (226); de numero euangeliorum Iz en. exc. 138 (218);singulariter loquitur de proprietate numeri euangelii in decim canonibus Iz ez. exe. 167] 168 (228); ptaedicatio |euangelii

€4. ext. 38 (214); apostoli euange. lium pfaedicantes Hl, 1 Pezri 104 (79) ; quaestiones uel glosae in euan. gelio nomine Qzuaesz. ew. 1 (133); euangelium grecum est et neutti . genetis Qauaesl. eu. 320|321 (142); quibus modis contextuntuf euangelia Quaest. eu. II, 1o[13 (150); in

Quaest. eu. IT, 43 (151) ; opus finis est

euangelia excetpta Im eu. exe. i[2 (213); quomodo uocatur in tribus principalibus linguis Im ez. exe. 3[4 (213) ; euangelium Christi Is ez. exc. 42 (214); de lingua in qua scripta sunt IIII euangelia Im ew. exe. si (214) ; de causa scribendi IIII euangeliorum In ez. exc. 85 (216) ;quod cum Petrus audisset, probauit et legendum sua auctoritate ecclesiis edidit Im eu. exe. 92[93 (216); IIII flumina paradisi IIII euangelia signi. ficant In ez. exc. 105 (216) ; Petrus in euangelium aeternum ecclesiis conprobauit Praef. Mare. 6[|7 (220); Marcus euangelium per Egyptum seminauit Praef. Mare. 16/17 (220); euangelium lesu Chtisti Saluatoris uncti Praef. Marc. 95[96 (223) ; euangelium bonum nuntium significat Dict. Hier. $0 (226) ;quot sunt tes quae euangelium deforis monstrant Dict. Hier. 128 (229) ; — implet beatitudinem euangelii Hil, 1 Pezri gx4 (81); octo beatitudines euangelii Hil., 1 Iob. 265 (115) ;de loco conscriptionis euangelii Im eu. exe. 24

ext. 152/135 (217) ; de regula euangelii In eu. exc. 54 (214) ; euangelii

(213);

de tempore

consctriptionis

euangelii Im eu. exe. 27 (212); de

praedicationis «euangelii gentibus Hil., 1 Petri 663 (92) ; ab offitio ptaedicationis euangelii numquam recedunt Qzaesz. eu. 107 (136) ; de qualitatibus euangelii Iz ez. exc. 131 (217) ; qualitates euangelii, id est precepta, mandata, testimonia, exempla Im ez. regulam et fidei HZ., 1 Petri 280 (84); testimoniis euangelii .HZ., 1 Peiri 626 (92) ;ueniente euangelii ueritate In eu. exc. 88[89 (216). Eucherius S$eo£Z, 1 Peiri x11 (30); Scot?i, 2 Petri 716 (37); Scoti, 1 Iob.

247 (45).

Buphrates : Eufratis, fluuius regalis urbis Babiloniae, significat Matheum propter genelogiam regum I7 ez. exc. 105/107 (216). euphuma : aepistolot, hoc est expono, in hebraeo euphuma HL, praef. 46

(54).

Buropa Hi., 1 Pefri 606 (92). Eusebius Caesariensis Quaesz. eu. 236. 244.255 (140); 312 (142); In en. exc. 170 (219). ex: exposicio ex Vetere Testamenti

Preb. 342[543 (171).

excerptum: de libris Catholocorum in euangelia excerptaIn ez. exc. 1|2 (213). excludere : ut causas heteticorum excluderent ScozZi, Iac. xo[11 (3) ; Hil.,

praef. 15[16 (53).

excommunicatio in nouo testamento Hil, 2 Iob. 18[x9 (119).

LOCVTIONVMQVE NOTABILIORVM excusatio

maritorum .$vo/Z, lac. 328 (11) ;Svo£ti, lac. 936 (27) ;Preb. 48 (162). exemplar: prebiarum de multorium exemplaribus

Preb. 1 (161); in incertis exemplaribus Praef. Marc. 62 (222). exemplum Qnzaesz. eu. IT, 11 (150) ; quo exemplo consctipte sunt epistolae Scoti, lac. 16 (3) ;exemplo prtophetarum. Sco£/i, Iac. 16[17 (3) ; de Domini uerbis siue exemplis coz, Iac. 191 (8) ; exemplum creatoris patientis crucem pto omnibus $c077, 1 PeZri 197/198 (33) ; exemplum Christi Scotti, 1 Petri 291 (35); pto causa exempli HL, Iac. 32/33 (55) ; ptae-senti confirmantut exemplo futurorum praemiorum HZ., lec. 774/775 (74) ; exemplum unius imponit prophetae in oratione, quae saepe unus uno confitetur peccata H/., Iac. 834] 835 (75); in exemplis perfectio Quaest. eu. Il, xz[13 (150); unde exemplum triduanis habemus ? Id, exemplum Niniuitarum sumtum est Preb. 164/165 (166) ;unde paenitencium exemplum Preb. 178 (166); in exemplis perfectio In ez. exce. 136[137 (218) ; exempla de singulis canonibus In eu. exc. 150 (218). exhibitio : ^ hospitalitatis ^ exhibitio Quaest. eu. II, 38[39.41 (151). exhortatio HZ., Iac. 825/824 (75). exiguitas sensus audientium ostenditur Scotti, 1 Petri xxo[111 (30). exotcista Qzesz. Hysid. 150 (203). exordium : unde medium noctis exotdium ducit orandi Preb. 150 (165); unde exotdium dicit ieiunium quadrigensimarum —Preb. 158 (166); ; unde ordo presbiterorum sumit exordium Preb. 166 (166); unde uitginitas sumit exordium Preb. 187 (167); unde uiduarum exordium ducitur Preb. 194 (167); exordium omnium dierum Jes dom. lI, 11 (181).

expositio : aepistola est eloquium, in latina tradita expositio HZ, praef. 45 ' (54); explicit exposicio ex Vetete 'Testamenti Preb. 342/343 (171).

fabticaior : amor fabricatoris mundi castificat animam .$co7Z, Iac. 871/872

(25).

fabula : sctiptutatum fabulas HZ., lar.

789 (74).

$24

LN

factio : per sempiternitatem factionis . Hd., 2 Petri 87 (101).

291

factitare ( ?) : iniustitia semper factiatur Hil, 2 Petri 214[215 (104). factor : factores cyborum Preb. irr5

(164).

factum : dicta et facta Christi Im ew. exc. 108 (216). facultas : bina facultas hominis interioris et exterioris Hi/., 1 Petri 161[162 (81) ; quando de diuitis huius mundi et de facultatibus contemnimus Quest. Flysid. 43[44 (199). faeces : sine faece peccati HL, lar. 245/246 (60). falsitas 5vo77i, Iac. 75 (5) ; defenisio presumpte falsitatis Preb. 210 (167). familia : familiam Dei caelestem Hj/., lac. 689 (72) ; pto tota familia caelorum Hj, 1 Pefri 617 (92) ; familiae Christi HZ., Iac. 759 (74) ;Marcus familiam Christo copulauit Praef. Marc. 16[17 (220); octena familia octaua beatitudo est aecclesiae Hi,

1 Petri 595/596 (92).

fastidire : qui concupiscit, non fastidit, sed esurit HZ., 1 Perri 183/184 (81). fastigium: caritas fastigium. est omnium uirtutum H7., 1 Petri 677[678 (94) ; fastigium in amore angelorum Hil., 1 Petri 680[681 (94). fel : peccati felle Hz/., 1 Perri 138 (80) ; ubi ira ? Id, in felle Preb. 135 (165). femina : datis nuptum feminis de tribu in tribum Dzcz. Hier. 162/163 (230). fetus : discertio odorum uel fetorum Preb. 120 (164). fidelis : tudes fideles primo deuitant hereticos Sco£Z, 1 Petri 78[79 (37); fideles perfecti HZ., 1 Iob. 126 (112) ; fideles Romanorum Praef. Marr. 3[4 (220); fratres fidelissimos in fide Hil., Iac. 256 (61). fidelitas : postulare II modis fit a Domino, fidelitate $c077, Iac. 809 (22). fides : fidem certam ScozZ, Iac. 14 (3) 7 uita fidei opus est S«eo/Z, lac. 423 (13); nihil distat a demonibus qui fidem habet sine operibus voz, lac. 431[432 (13); pet babtismum, quando dimittuntur peccata fide Scozii, lac. 438 (14) ; apostolus non tantum catne.sed et fide .$eozZ, Iac. 441/442 (14) ; IIII causis fides Abra-

hae ptobata est ScoZZ, lac. 447[448 (14); de fide operibus confirmanda Scotti, Iac. 467[468 (14) ; unam fidem et babtismum .$co£Z, lar. 501 (15); postulat in fide ScozZ, Iac. 811 (23) ; ptoinde nec amor sine spe est nec

sine amofe spes nec utrumque sine fide Jeo/Z, lac. 843[844 (24); pet

292

INDEX NOMINVM RERVM VERBORVM

fidem et doctrinam Scoz£i, 1 Petri 222 (33) ; quod hic initiatur per fidem, in futuro impletur per speciem Hi, lac. xxo[111 (57); locus est sapientiae in homine fides. Fides est eo quod creditur HA, Iac. 156/157 (58) ; frattes fidelissimos in fide HZ., Iac.

256 (61); fides sine operibus Hi/, lac. 437 (65) ;opus anima est fidei Hil, lac. 438 (65) ; fides anima est animae Hi, lac. 438[439 (65); sine operibus fidei H//., Iac. 449.452 (65) ; pater nostrae fidei Hi, Iac. 450 (65) ; in sideribus quae duces illius erant ad fidem Hi, Iac. 456/[457 (66) ; fizma fides Abrahae H7/., lac. 506/507. 509 (67) ;humilitas praecedit uirtu-

tes et fides, quae per funiculos designatur. Perfectio autem humilitatem sequitur et fidem. De perfectione autem et humilitate et fide ad Iesum peruenit, id est ad Filium Dei H7/., lac. 557[560 (68) ; HZ., Iac. 778 (74) ; oboedientia gentium fidei et mandato Hil, 1 Petri 26[27 (77); spes sempet et fides in resurrectione ponuntut HZ., 1 Petri 147 (80) ; petseuerantiam in fide HL, 1 Petri 349 (85); perseuerantiam in fide Trinitatis H/., 1 Petri 572[573 (91) ; Hil., 1 Petri 842 (98) ; Aebrei in uno Deo fidem habebant Hi/., 2 Petri 10 (99) ; tunica fidem significat quia in fide inuenitur

Deus,

et

sotte

meriti

adipiscatur fides HZ., 2 Peri 14[5 (99) ; qui fidem scindit et non sortitut, crudelior est militibus Christum crucifigentibus H/, 2 Pefri 1s[16 (99); in fide instabiles H/., 2 Perri 249 (105) ; sine macula in fide H//., 2 Pefri 345 (107); inconstantes in fide Hi, 2 Petri 362/363 (107) ; in unitatem fidei HZ., 1 Iob. 38 (109); Hil., 1 Iob. 89 (111) ; in fide rudissimi Hi., 1 lob. 125 (111); fidem non adnuntiantes H/, 1 Iob. 127 (111); in operibus fidei HL, 1 lob. 192 (113); sorores in fide aecclaesiae Hil, 2 Iob. 31 (119) ; uetba detractionis de fide HZ., 3 Iob. 45 (121); contra fidem certate Hi, Iud. 16 (122); qui fidem repugnant Dominum negant H., Iud. 18[19 (122); Quaest. eu. 85 (136); in testimonia fides Quaest. eu. Il, 12 (150) ; ubi constat fides ? Id, in corde Pre/. 132 (165); catholicae fidei conuenit Preb. 231 (168) ; In eu. exc. 57 (214) ; in testimoniis fides Im eu. exc. 135 (217); ad fidem consenserat Praef.

Marc. 13 (220) ; fides tecta Diez. Hier. 16 (225) ; - communicatio fidei H7, 2 Petri 19 (99) ; in fidei coruscationes

Hi,

1 Petri 262 (85); disciplina

catholicae fidei HZ., Iac. 636 (70); in doctrina recte fidei HZ., lac. 577 (69) ; a fidei fundamento H7/., 2 Petri

374[375

(108);

inluminatio

fidei

Quaest. eu. 159.162 (138) ; fidei necessatium

Dict.

Hier.

6 (225);

37/58

(226) ; oculum recte fidei HZ, 1 IoP. 219/220 (114); in opere fidei H., 2 Petri 378 (108); fidei orationem Hil., Iac. 818 (75) ; euangelii regulam et fidei HZ.., 1 Pezri 280 (84) ; secundum regulam fidei et electionis Ir &H. €Xt. 55 (214) ; tetinaculum fidei Hi, 1 Petri 50 (77); sermonibus fidei H., Iac. 423[424 (65) ; uocabula fidei HZ., Iac. 425/426 (65) ; - in fide baptismi HL, 2 Petri 377 (108); fides praeteritorum et praesentium Hil., 1 Iob. 206 (114) ; fides Ttinitatis

Seo£fi, lac. 484 (15) ; Hil., Iac. 128, (s); Hil, 1 Petri 758 (96); HAZ, 2 Petri 334 (107). Fidochusa episcopus Grecorum HJ,

praef. 28 (53).

fiducia H/., 1 Iob. 188 (113). figmentum generis humani, quod fragilis erat Preb. 251/252 (168). figuta Dict. Hier. 132 (229) ; de figuris Quaest. eu. 440 (146) ; septem tubae figuram septem epistolarum tenent ScofH, lac. 1|2 (3); aepistolarum autem figurae sunt Hisrahelitarum turbarum tubae contra Hierico muros bucinantes Hi, praef. 49[50 (54) ; Noe Dei Patris obtinet figuram FH7/., 1 Petri Go2[603 (92); in figuram Christi $cozZi, Iac. 93 (5) ; in figuram Christi ... ipse est ueritas, non figura Praef. Marc. 126[127 (224); Balam figuram tenet diabuli 5voz7i, 2 Petri 70 (37) ; de figura quattuor euange-

liorum In ez. exc. 97 (216) ; euangelistarum figura Quaest. eu. 6o (135); figuram quattuor euangelistarum Quaest. eu. 11o[111 (137) ; conuersionis autem de greco in latina figura hoc est tabernaculum FH7., Praef. 51] 52 (54) ; similes formae, id est figuris totius diluuii HZ., 1 Peri 607 (92) ; nox peccati figura est, dies autem iustitiae F7, 2 Peri 191[192 (103); corporalisfigura Hi. , 1Io 5. 146 (112). filia : filiae Dei in baptismo Hz, 2 Iob.

32 (119).

filius : canescentis et deficientis filius mundi H., Iac. 496/497 (67) ; filios

LOCVTIONVMQVE NOTABILIORVM gratiae procrearet H//., Iac. 499 (67) ; tres filios habere in tres partes mundi diuersas HZ., 1 Pefri 605[606 (92); brutos filios Hil, 1 lob. x32[155 (112) ; filii aecclaesiae sunt in doctrina geniti H/., 2 Iob. 4[s (119) ; - Dei filius ScozZ, lac. 455 (14); eot,

1 lob. 5 (39); Scotti, Iud. 75 (49);

Hil., Iac. 20 (55) i 559/560 (68) ; Hil., 43 Pefriitx56 (80) 53119 (94): 31 EE;

1 Iob. 177/179 (113) ; 345/346 (117);

Hil., 3 Iob. so (121) ; Quaest. eu. 517] 518 (148) ; Praef. Marc. 21[22 (220) ; Dicto Elier:i 1330225 516/17 (225); 99/100.112 (228); 144 (229).

finis : omnem quod finem habet corruptibile est H7/., 1 Perri 56 (78) ; in fine perfectionis H/, 1 Pefri 841 (98) ; in fine saeculi in Christo quae

est uita Hil, 1 Iob. 55 (109). firmus : firma fides Abrahae Hl, Iac.

506/507 (67).

Fison Im eu. exc. x10 (216). fistula : more fistulae HZ., lar. 787 (74) ; Hil., 2 Petri 136/137 (102). floridus : ad aestatem floridam H//., Iac.

114 (57).

flos autem est hominis dentes, lingua, labia et oculorum acuitas H/., Iac.

188/189 (59) ; flos diuitis diuitia eius Hil., Iac. 190/191 (59) ; pondus florum, unde est uatietas oculorum Dies. doz. III, 10 (185). flumen : margines fluminis ScoZZ, lac. 373 (12) ; IIII flumina paradisi IIII euangelia significant Im ew. exe. 105 (216) ; uide etiaz Cobat ; Geon.

fluuius : uide Euphrates ; Tigris. foenum .cozZi, lac. 194/198 (8). fons : more fontis semper non deficientis, quia mos est fontis locum suum non deserere H/., Iac. 148/149 (58) ; fons iste cor hominis est HL, lar. 624 (70) ;fons uetborum Pres. 112

(164).

foramen labia sunt hominis H^, Iac. 625 (70).

forma : in altero pontificatus, in altero regalis formae exprimuntur in signa Scotti, Iac. 95[94 (5) ; sub forma ueritatis H/., 1 Iob. 161/162 (112) ; forma doctorum Hi., Iud. 63 (123). fornicatio eo, lac. 327 (11); Hi, 2 Petri 232 (104) ; ubi fornicatio? Id, in renibus Pre/. 136 (165) ; ignis fornicationis $7077, Iac. 849/850 (24) ; peccatum fornicationis F., 1 Iob. 212 (114). fortitudo SvzoZi, Iac. 922.923 (26) ; Hil., 1 Petri 230 (82) ; 569 (91) ; Quaest. en.

293

85 (136); Quaest. eu. II, 15 (150); Preb. 76 (163) ; fottitudo angelorum

potestas est eorum H7/., 2 Pefri 203] 204 (103[104) ; fottitudo Iohannem significat Quaest. eu. IT, 31 (15x). Fortunat(ian)us Aquileiensis Qzaes?. ez.

307 (142) ; 414 (145).

fragilitas : more fragilitatis —.S'coZ/, 1 Iob. 45 (40) ; angeli non creata est fragilitas in eis Preb. 253/254 (168). frater : IIII modis fratres dicuntur, natura,

gente, contubernio,

secun-

dum Deum J$vof?i, Iac. 805[806 (23) ; Hil., Iac. 117[118 (57) ; fratres fidelissimos in fide H/., Iac. 256 (61). fraternitas : causa fraternitatis potius quam uoluntatis inuicem diligatis Scofli, 1 Petri 209[210 (33); pet amorem fraternitatis concordia cusstoditur H/., 1 Petri 442[443 (88). fratricidium H/, 1 Iob. 237 (114). frigus: per temptamenta hiemis et frigoris et uetis H., Iac. 113[114

67.

frons : in frontibus epistolarum .$co77, lac. 122 (6). fructus temporei sunt quos stipendiis militiae presentis aquirimus $c0o77i, Iac. 7o4[105 (20). fulgor : in euangelii fulgora FH/., 1 Peri 262 (83). fumus : lignum fumo maculatum H., lac. 603 (69). fundamentum : ciuitatis Christi fundamenta Hil, 1 Perri 233 (83) ; a fidei fundamento Hil, 2 Pefri 374[375 (108) ; terra Matheum significat, quae omnium elementorum quasi fundamentum In ez. exc. 99[100 (216). funiculus de cocco ScoZZi, Iac. 489 (15) ; funiculum peccati 5vo7Zi, 2 Petri 71|72. (37); uirtutes et fides, quae pet funiculos designatur H., Iac. 557]

558 (68).

furtum laudabile Praef. Marc. 7[8 (220). futurum : timore pene in futuro Pre. 39 (162).

Gabtrihel angelus est gentium H//., Iug.

51 (123).

Gaius In ez. exc. 28 (213). Galilea In eu. exc. 159 (218). gaudium Hil, ler. 778 (74); gaudio spiritali $coZZi, 4 Iob. 9 (47) ; gaudium animi est Hi/., Iac. 100 (57) ; ubi gaudium ? Id, in anima Preb. 133 (165) ; glotificatio haec non ad uanam gloriam pertinet sed ad gaudium in temptatione Hi, Iac. 181/182 (59); ad gaudia paradisi Quaest. ew. 40

294

INDEX NOMINVM

(134); gaudium post tfistitiam Quaest. eu. 330 (142) ; 334 (142). gehenna exutit quasi ignis H7, Iac. 604

(69).

genealogia Dzcz. Hier. 34 (226); 106. 109.144 (228); genealogia caelestis Praef. Marc. 45.47 (221) ; genealogia tertena Praef. Mare. 45.46 (221); genealogia ab Abraham usque ad Ioseph Praef. Marc. 43 (221) ; ptoptet genelogiam regum Iz ez. exe. 106/107 (216) ; in suam genealogiam recipie-

bat Dict. Hier. 36 (226) ; de genealogia Christi secundum carnem In ez. exc. 116/117 (217) ; genealogia Chtisti Dict. Hier. 15.26 (225) ; 102 (228). generatio Preb. 34 (162) ; Dic. Hier. 26 (225) ; pet teges generationem aetetni regis discripsit Quaesz. eu. 194 (139); inter genus et gentem et generationem differentia Qzuaesz. eu. 456/457 (146) ; non conuenit ut per maternam sed paternam stirpem generatio consctibatur Quaest. eu. 460/461 (146) ; ttia tempora in generatione Christi Dc. Hier. 8 (225); queritur quare Matheus totum librum generationem appellat Dizz. Hier. 79/80 (227); Matheus carnalem, Lucas legalem sequitur genetationem Dict. Hier. 107/108 (228); per XLII generationes ista genealogia Christi texitur Dzcz. Hier. 114/115 (228) ; conputatio huius generationis Dict. Hier. 318/119 (228). genitor: Abba, qua lingua dicitur ? Hebreice. Greci pater, latinae genitor Quest. Hysid. 55/56 (199). genitrix : beatam Dei genetricem Di. Hier. 163 (230). gens Scoz4, Iac. 805 (23) ; Hil., Iac. 118 (57; a gentibus summus artifex apostolus Petrus H/., 1 Pefr 204/205 (82) ;praedicationis euangelii gentibus Hi., 1 Peri 665 (953);apostoli Deum

trinum

et unum

credebant,

quod et gentes obsetuabant Hi, 2 Petri 11/12 (99) ; genti Iudaeotum Hil., 2 Pefri 20 (99) ; inter genus et gentem et generationem differentia Quaest. eu. 456/457 (146) ; — aeclesia gentium .$co7Zi, Iac. 488 (15) ; Gabri-

hel angelus est gentium HJ, Iud. 51 (123) ; gentium initium HL, 1 Perri 245/244 (83); morem gentis suae

sequitur Dicz. Hier. 81 (227) ; mortem

gentis suae Dict. Hier. 96 (228); oboedientia gentium fidei et mandato Hil, 1 Petri 26/27 (77) ; in peccato gentium H/., 1 Pefri 49 (78).

RERVM

VERBORVM

gentilis ScoZZ, Iac. 178 (7) ; 277 (190); 332 (11) ; 433 (13) ; Scotti, 1 Petri 199 (33) ; Quest. Hysid. 113 (201); differentia a Iudeis et gentilibus HZ, lac. 243/244 (60); gentilis indiget sapientia .fevo£Z, lac. 152/153 (7); quid pet camellum nisi gentilis homines significat Quesz. Hysid. 165/166

(203).

gentilitas non uirtuti corporali sed sono ptedicationis spiritalis euanuit $7077,

lac. 4/5 (3).

genus : genera cupiditatis Preb. 72 (163) ; geneta martyri Preb. 65 (163) ; duo genera paenitentiae Preb. 184 (166) ; omnia genera passionum FH», 1 Petri 720 (95); sapiencia generis

Pràb.

6 (161);

85 (163); duplex

genus seruitutis HZ., Iac. 67/68 (56) ;

duplex genus temptationis H7, Iac. 221 (60); tria genera uisionum . genus corporale ...; genus spiritale ..; genus intellectuale HL, Ia. 381/383 (64) ; inter genus et gentem et generationem differentia (Qzaesz. &4. 456/461 (146); — libertas arbitrii generis humani HL, lar. 334/335 (63) ; quadrifartium genus humanum Quaest. eu. 51 (135) ;figmentum generis humani Preb. 251 (168); —leuiticus genere Praef. Mare. 24 (220) ;Marcus de Iudeorum genere et leuiticus erat Praef. Marc. 10 (220). ^Geon, omnium fluminum maius, significat Lucam longum in sermone quam alii Im e. exe. 10g[riro (216). glotia : glorificatio haec non ad uanam gloriam pertinet, sed ad gaudium in

temptatione H7, Iac. 181/182 (59) ;

uanae gloriae Hi/., Iac. 687.688 (72) ; sanctorum gloria Fil, 1 Pezri 78

(79); gloria belli uincendi regni HiL, 1 Petri 81 (79); gloria regni Hil., 1 Petri 200 (82) ; corona gloriae Hi., 1 Petri 724 (95) ;glotia autem Christi in Christianis quando passionem marcescat in aecclesia Hi/., 1 Petri 741/748 (95) ;communicatotes gloriae Hil, 1 Perri 774 (96); diuinitatis gloriam in monte osten-

sam Hi/, 2 Perri 106/107 (101) ; glofia et regnum et uentura potestas Quaest. eu. 380/381 (144) ;Dominus gloriae Dic. Hier. 145 (229). glorificatio haec non ad uanam gloriam pertinet, sed ad gaudium in temptatione Hil, lav. 181/182 (59); in glorificatione diuitis HL, Iac. 409

(64).

:

LOCVTIONVMQVE NOTABILIORVM Golias : maleficus Golias HL, 1 Perri

743 (95).

gradus Hil, 1 Peri 618.619 (92) ; gtadus aecclaesiae H/., 1 Pe£ri 439 (88) ; in gradibus et ministeriis H/., 1 Peri 804 (97) ; in officio gradus sui H., 1 Petri 705 (94) ; si quis ministerium sui gradus acceperit de septem gradibus aecclaesiae H7/., 1 Pezri 699/701 (94) ; quomodo uel quando impleuit Christus septem grados Q»esz. Hysid. 147/148 (202); Christus est nomen tegiae dignitatis uel gradus Praef. Marc. 105/106 (223). gtaece Praef. Marc. 134 (224) ; 89 (223). Graecus : Graeci ScofH, lac. 46 (4); Quaest. eu. 459 (146); Praef. Marr. 102.(223); 114 (224); in apogtifis Grecotum Praef. Marc. 54 (221); Fidochusa episcopus Grecorum H7, praef. 28 (53) ; - in greca Praef. Marr. 124.130 (224) ; — conuetsionis autem de greco in latina figura HZ., praef. 51/52 (54) ; Sother in greco sermone Hil., Iac. 57 (56) ; Chtistus in greco Hil., lac. 58 (56) ; Petron in gteco Hi., 1 Petri xo (77) ; in gteco setmone Praef. Mare. 99 (223). grammaticus : gramatica ars Preb. 225 (168). gtatia : in principio gratiae Svo7Z, lar. 746 (11) ; pet itam gratia uitae socialis ammittitut .$vco7Z, lac. 822/823 (24); gtatia, id est qua donantur peccata siue in doctrina Spiritus sancti siue in penitentia $voZZ, 1 Pezri 31/32 (28); pax conseruat gratiam quia ptiot uacua est sine altera 5v077, 1 Petri 34/55 (28) ; gtatia, id est qua donantur peccata 570741, 2 Iob. 9 (46) ; filios gratiae ptocteatet H/., Iac. 499 (67) ; gratia sancti Spiritus H., Iac. 697 (72) ; gratiam spei HZ, Iac. 701 (72); gtatia. Id, quae gratis datur a Deo Hil, 1 Petri 29/30 (77) ; uita aeterna in gratia est, non in mercede opetis HZ., 1 Perri 433/434 (88); ex pfaescientiam

Dei

accipitur

gratia

Hil, 1 Petri 691 (94); Preb. 32 (a 62). grauis : leua leuibus, grauia grauibus $co£ti, lat. 402 (13) ; grauia a grauiotibus HZ., lac. 403 (64) ; Hi.., 1 Iob.

26.57 (109).

Gregorius Se02Z, Iac. 303/304 (10) ;510 (15) ;879 (25);910 (26);Seoztz, 1 Iob. 175 (43) ;Quaest. eu. 311 (142). gtex :pet obsectationes et blandimenta et medicamina grex Dei corrigendus est Hil, 1 Peri 7;7o[T11 (96);

295

grex autem Christi in principibus Hil, 1 Petri 184 (96). gtossitudo : ex grossitudine compaginis H/., 2 Petri 331/332 (107). gubernatio : non per impetum sempet sed pet cogitationem gubernatio fit Hil., Iac. 591/592 (69). Guilhelm Des dozz. III, 56 (186). gula: in gulae operibus Hl, 1 Peri 632 (93) ; Hil., 2 Petri 232 (104). gustus et odoratus ad aerem aquaticum adsimilatur S$co77, 1 Iob. 11 (39). H nota Praef. Mare.

107.110/111.114

(223).

habitudo Preb. 92 (164). habitatio : angustia habitationis HZ, 1 Pefri 561/562 (91) ; habitatio Spiritus sancti per munditiam lauacti S$co£Hi, Iac. 245 (9) ; habitatio poenatum Preb. 88 (164). habitator : in habitatoribus inferni H., 1 Petri 651 (93). haereditas : heditas caelestium |.$c07Z, lac. 109 app. (20). haetesis .$coZZ, Iac. 582 (17) ; 604 (18) ; Hil, 2 Petri 201 (103) ; heresim excludit quae dicit Spiritum sanctum creaturam esse Svo/, 1 Petri 71/78 (30) ; sine impedimento heresis H., lac. 635 (70); sectas perditionis, id est haereses H/., 2 Pe£ri 140 (102) ;

canonica doctrina in heresim ueftsa Hil., 2 Petri 148 (102) ; heteses magni sunt Hil, 2 Petri 249 (105) ; a ptocellis heresis FI/., Ind. 64 (123) ; de profunda malitiae fluctuantur uetba haeresis HZ., Iud. 68/69 (123); de igne heresis HZ., Iud. 93 (124); interiorem hominem maculatum peccato heresis seruate H/., Ind. 95/96

(124).

haereticus S$vo£Z, Iac. 178 (7) ; 203 (8) ; 278 (10); 332 (11); 565.580 (17); 604.615.626 (18) ; 681 (19) 936 (27) ; ScotHi, 2 Petri 79 (57), Scotti, Iud. 63 (49) ; In en. exc. 216 ; ut causas hereticorum excluderent $2077, Iac. 10/11 (2) ; Hil., praef. 15/16 (53) ; hereticus indiget sapientia $eoZZ, lac. 152/153 (7) ; serpentes, id est heretici c0, lac. $41 (16); doctrinam hereticorum coz, 1 lob. 96 (41); sic sunt heretici. Suam doctrinam uendunt ptoptet pecuniam J$coZZ, Iud. 43/44 (49) ;leguntur VII stellae que non accenduntur a sole et luna, sicut sunt heretici $coZZi, Iud. 48/49 (49); mufi autem Hierico commotiones sunt hereticorum quae tabescunt in

296

INDEX NOMINVM

praedicatione doctorum HL, lac. 552/553 (68); in complectionibus hereticorum FH/., Iac. 576 (69) ; magistri mendaces, id est heretici H/., 2 Pefri 139/140 (102) ; hereticorum blandimenta Hz., 2 Petri 147 (102) ; heretici sine fructu iustitiae in praesenti et in ignem mittuntur in futuro Hil., Iud. 66/67 (123). Hebraeus : Hebraei Dc. Hier. 86 (227); in uno Deo fidem habebant Hil, 2 Petri xo (99); Michahel Ebteorum angelus est H7., Iud. 50/51 (123); ex Hebteis Praef. Marc. 99 (123); mos Hebreorum Dic. Hier.

81/82 (227); 96/97 (228); — he-

braeus : in hebraeo HL, praef. 46 (s4); Praef. Marc. 121 (224) ; HZ/., 1 Petri 845 (98). hebraice Praef. Mare. 89 (223).

hebraicus : hebraicis litteris Dzcz. Hier. 86 (227) ; ebreicis nominibus Praef. Mare. 115 (224); lesus in hebraico Hil, lac. 57 (56); Messias autem hebraico setmone H7., Iac. 58 (56) ; in ebraica Praef. Marc. 130.134 (124) ; hebreica lingua Praef. Mare. 101i

(223).

Helitae : Israel Helitarum patet est iuxta adoptionem spiritalem Qzaes7.

eu. 535/536 (148).

hiems : per temptamenta hiemis et frigoris et ueris Hl, Iac. 113/114

G7.

Hiericho HZ., praef. 5o (54) ; Hil., Iac. 552 (68); Hiericho significat mundum JSeo£H, lac. 3 (2). Hieronymus $c07Z, lac. 33.35 (3) ; 37.59

(4);116 (6);253 (9);294 (10);401 (13) ;617 (18) ;688 (20) ; 915 (26); $eoiti, 1 Petri 42 (29); Scotti, 1 Iob.

191 (43); HiL, praef. 29 (53); 46

(54); Quaest.

eu.

T.21

(133);

x09

(136) ;118 (157) ;187 (139);236.250

(140) ; 311 (142) ; 521 (148) ; Preb. 21 (161); 266.275 (169); Praef. Marc. 116/117 (224) ;Dict. Hier. 1.3 (225). Hierusalem HZ., praef. 25 (53) ; In en. ext. 40 (214). Hiezechihel cozZ, lac. $/6 (3); $02 (15) ; Scoti, 1 Petri 129 (31) ; In eu. exc. 114 (217). Hilarius Pictauiensis Qzaes?. eu. 306/307 (142). Hippolytus martyr Quaest. eu. 305 (142). historia HL, 1 Pefri 542 (90) ; Quaest. €4. $52 (148) ; 540 (149) ; Dict. Hier. 148 (229); liquor in historia HJ, 1 Petri 180 (81) ;per dorsa supetrfaties storiae Quaest. eu. 152/153

RERVM VERBORVM (158) ; istoria in qua narrantur facta

rerum Preb. 223 (168). homicidium HZ., 1 Iob. 236/237 (114) ; odii homicidia H7., Iac. 678 (71) ; in homicidiis odii HZ, Iac. 707 (72). homo : duo magistri sunt : Deus, natura; homo, donatione cof, lac. $14 (16); tribus modis uincitur homo, fortitudine, uelocitate, pulcritudine SeoZZi, Iac. 923/924 (26) ; glotificatur Deus in homine et homo in Deo .eofii, 1 Petri 186/187 (32); Scotti, 1 Petri 250 (34) ; sancti Dei homines .$eoZZi, 2 Pefri 54/55 (37); omnis homo mendax .$vo/Zi, 1 lob.

48/49 (40) ; pax, in qua coniungitur homo ad Deum .$coz£i, 2 Iob. xo[11 (46) ;non potest homo sanctus esse sicut Dominus quia hic sanctitatis largitor, iste autem susceptor sanctificationis est co, Iud. 87/89 (50); in Iesu uerus homo HJ, Iac. 77.80

(56) ; homo per multas tribulationes ad praemia uitae aeternae uadit HZ., lac. 115/116 (57); locus est sapientiae in homine fides H/., Iac. 156/157 (58) ; instabilis mens hominis infidelis Hz., Iac. 162/163 (58) ;homo de fragili humo dicitur HZ., lac. 207 (59) ; homo de bono in malum H., lac. 241 (60); uelocitas audiendi hominem docibilem facit. Tarditas loquendi hominem mansuetum facit Hil, lac. 260/262 (61); homo non suscipiens uerbum Dei H7., Iac. 279 (61) ; duo cotpora sunt, exterioris et interioris hominis H7/., Iac. 582 (69) ; fons iste cor hominis est HL, lac. 624 (70) ; foramen labia sunt hominis

Hil., lac. 625 (70) ; primum hominem terrestrem HA, Iac. 689 (72) ; in fine uniuscuiusque hominis regno ptaeparati Hz.., 1 Petri 69/70 (78); bina facultas hominis interioris et exterioris HL, 1 Petri 161/162 (81); exterior de homine mortuo qui foeno et floribus compatatut; interior homo de Dei uiuo in aeternum uiuit, qui uerbo diuinitatis coaequatur Hi/., 1 Peiri 162/165 (81); dedit Deus hominibus esse cum lapidibus, uiuete cum uirgultis, sentire cum animalibus, intellegere cum angelis Hi, 1 Petri 293/295 (84); homines et aues in superioribus, quia domini sunt terum omnium Fi, 1 Perri 555 (91) ; in terra pecora et inrationabiles homines H/., 1 Petri 566 (91) ; homines et aues, uiti actuales uitae sunt et theoricae HL, 1 Perri 578/579

LOCVTIONVMOQVE NOTABILIORVM (91); homines sunt humanitas et misericordia Hl, 1 Petri 6oo (92); non deforis semper mundatur homo nec polluitur sed ab intus H7/, 1 Petri 608/609 (92) ; ut homo hominem diligat Hil, 1 Pefri 683/684 (94) ; homo consors diuinae naturae

contra naturam H4, 2 Petri 57/38 (99) ;saeculum pto saeculo in quo homines renouati habitabunt FHJ., 2 Petri 341/342 (107) ; intetiot homo

interiorem hominem occidit in odio Hi, 1 lob. 246/247 (115); unus homo corpore et anima et spiritu consistens Hi/., 1 Iob. 334/335 (117) ; interiorem hominem maculatum peccato heresis setuate H7/., Iud. 95/96 (124) ; in deitate minor sit patri, sed in quantum homo est Christus, minot dicitur patri Quaest. ex. 494/495 (147); sapientia hominis Preb. 8 (161) ; deceptiones hominis Pre/. 85 (163); spiritus hominis Preb. 1:08 (164); quid est homo ? Id, imago Dei, animal ex corde intellegens Preb. xxo[111 (164) ; professio hominum Preb. 112/113 (164) ; concertio hominum Preb. 117 (164) ; teparatio hominum Preb. 126/127 (165) ; quate redempti sunt homines de peccato primi hominis Preb. 249 (168) ; ptimus homo mottalis aut inmortalis fuit ? Preb. 289 (170) ; homo nouus Quest. Hysid. 8 (197) ;nouus homo et nouus terra Qzuesz. Hysid. 24 (197) ; alium (sc. spiritum), qui carnem tegitur et non cum catnem motietut, id

est hominum Q»wesz. FHysid. 125/124 (202) ; homo sicut in medio creatus est, ut essit inferior angelorum, superiort iumentorum JQzaest. Hysid. 126/127 (202); quid per camellum nisi gentilis homines significat Qzes/. Hysid. 165/166 (203); quibus substantiis constat homo JQwes. Hysid. 176 (204) ; homo significat Matheum In eu. exc. 115/116 (217) ;hominem ex IIII substantiis consistentem Dic7. Hier. 29/30 (225). honor:

hic est honot

continentia

in

coniugio $coZ£i, 1 Petri 206/207 (33) ; ad honorem doctorum Hi, Iac. 676 (71) ; amot honoris Hi/., Iac. 687/688 (72); honor resurrectionis H^, 1 Petri 198 (82); episcopus autem nomen est opertis, non honotes Quest. Hysid. 50/51 (199). hora passionis Jco£Z, 1 Iob. 6o/61 (40) ; nouissima hora, id est hora canonis D annorum coz, 1 Iob. 70/71 (40) ;

297

pro opetibus hote nouissimae HZ/, 1 Iob. 158/159 (112). hospitalitas : hospitalitatis exhibitio Quaest. eu. II, 38/39.41 (151). hostia Hi, 1 Petri 5x1 (89) ; hostiam suae carnis offerre dignatus est Dic. Hier. 173/174 (230). (h)ostiatius aecclaesiae sicut et arcae Hil, 1 Petri 593/594 (91/92) ; Quest. Hysid. 159 (203). hostis : mote hostis circumdantis ciuitatem et conspicientis muros JSvo7/i, 1 Petri 292/293 (35) ; babtismum ptosternit hostem .$eo7Zi, Iud. 70/71 (49). (h)ostium : adapettio lateris Christi hostium uitae est Hi, 1 Perri 363/564 (86). humanitas Hz/., 1 Petri 6oo (92) ; Dict. Hier. 168 (230) ; pto humanitate filius regis diceretur Dic. Hier. 100 (228). humidum enim materia est omnis creatura Hil, 1 Petri 3oo (106). humilitas Preb. 49 (162) ; HJ., 1 Iob. 9o (111); causa humilitatis ScozZ, 1 Iob. 24 (39) ; in sinu humilitatis HZ., Iac. 286 (61); humilitas praecedit uirtutes et fides, quae per funiculos designatur. Perfectio autem humilitatem sequitur et fidem. De perfectione autem et humilitate et fide ad Iesum peruenit, id est ad Filium Dei H7,

Iac. 557/560 (68); sapientia uero homini inuenitur humilitas Pre. 8/9 (161) ; humilitas Christi Praef. Marc. 68 (222); humilitas ecclesiae Praef. Marc. 75 (222). humus : homo de fragili humo dicitur Hil., Iac. 207 (59). I Praef. Marc. 114 (224). Iacob Dict. Hier. 22 (225); de domo Iacob Dicz. Hier. 171/172 (230). Jacobus Im eu. exc. 70 (215) ; lacobus. Quibus modis dicitur? 570777, Iac. 55

(4).

iaculum : duo geneta de auibus discetnuntur iacolis Preb. 211 (167). idolum : incensus idolorum H7. 1 Pezri

555 (86).

ieiunium : passio de ieiunio et edulio specialiter intellegi HI7/., Iac. 821/822 (75) ; in tempore ieiunii HZ.., 1 Peri 428 (87); unde exordium dicit ieiunium quadragensimarum Pre. 158 (166) ; ieiunium numeri legalis Praef. Mare. 22 (220). ieiunus : quate nos ieiunos cotpus Domini accipimus Preb. 233 (168). Iesus In eu. exc. 159 (218) ; Praef. Marr. 104/105.113 (223) ; 121 (224) ; Dict.

298

INDEX NOMINVM

Hier. 23 (225); - lesus Chtistus Scoti, lac. 489 (15) ; Hil, Iac. 567 (69); ex resurrectione lesu Chtisti Hil, 1 Petri 55 (78) ; ueto Salomoni Iesu Christo HL, 1 Pezri 205 (82); Dict. Hier. 66.78.83/89 (227) ; - apud Iudaeos alter erat Christus et alter Iesus Hi/., Iac. 19 (55) ; media intetruptione nominum ut alius sit Iesus, alius Christus HL, 1 Iob. 275/276 (115) ; lesus precessit Christum Praef. Marc. 97 (223) ; Iesus Christus saluator unctus Praef. Marc. 95/96 (223) ; lesus saluator Dominus intetptetatur Praef. Marc. 117 (224) ; ex Deo sunt qui lesum qui uenit in catnem credunt SroZZ, 1 lob. 262/263 (45); causa moftis eius, horum duorum nominum

coniunctio,

id est lesus

Christus H/., Iac. 17/19 (55) ; lesus in hebraico HZ., Iac. 57 (56) ; in Iesu uerus homo Hi, Iac. 77 (56) ; sic est spiritalis Isaac lesus Christus, canescentis et deficientis filius mundi Hil., Iac. 496/497 (67) ; ad Iesum ad Filium Dei HL, Iac. 559/560 (68); — iste Iesus sic ante uocabatur Aussis Nun Jc, lac. 86/87 (5) ; Iesus et Aaron in figuram Christi voz, Iac. 93 (5); lesus, filius Nun, indicat lesum Chtistum .$co7Z, Iac. 488/489 (15); Praef. Mare. 119/120 (224); lesus filius Nun de tribu Effraim Praef. Marc. 125 (224) ; — Iesus filius Iosedech de tribu Leui Praef. Marc.

125/126 (224). ignis FIL, lar. 758 (73); quot sunt genera quibus nominatur ignis ? ...

ignem pfaesens ... fornicationis ... conpuhnctionis ... cafitatis ... Dei ... miseticotdiae ... iudicii ... inferni Scoti, lac. 848/851 (24); uisus ad ignem adsimilatur, quia ignis acutus

est et omnia penetrat SvofZ, 1 lob. 9/10 (39) ; calorem ignis H7, Iac. 435 (65) ;est modicus ignis quasi scintilla HL, lev. 599 (69); gehenna exutit quasi ignis H/., Iac. 604 (69) ; ignis uindictae HL, Iac. 757 (73); quarta pars mundi ignis H/., 2 Pezri 338 (107) ; de igne hetesis et de igne poenae HA, Iud. 93 (124) ;pondus

ignis, unde rubicundus est sanguis

Dies dom. lll, 8/9 (195); in igne putgatotio Quest. Hysid. 26 (198); quanta contenit ignes in se Qzesf. Hysid. 103 (201); Iohannes ignem significat Is ez. exc. 103 (216) ; qui de diuinitates igne dixit Iz ex. exc. 103/ 104 (216).

RERVM VERBORVM ignorantia Sco/Z, lac. 874 (25) ; Scotti, lac. 934 (27) ;Hil., 1 Petri 568 (86); Hil.,1 Iob. s1 (110) ; Preb. 4x (162); 101/102 (164). illuminatio fidei (Qzaesz. ew. 159.162 (138). imago in aeternitate H7, Iac. 622 (70) ; imago Dei Preb. 110 (164). imbutus : non imbuti diuina sapientia et spiritali lege H7/., 2 Petri 361/362

(1o7).

immottalitas : qui inmortalitate uitae futurae denuntiant Quaest. eu. 105/ 106 (136). immunditia est quae absque tactu mulieres fit Sco£Z, Iac. 301/302 (10) ; de ira inmunditia nascitur et nequitia. Omnis inmunditia est octo principalia uitia HZ., Iac. 274/276 (61); inmunditiae malum Hz., 2 Pezri 210

(104).

impedimentum : sine impedimento malitiae HZ., Iac. 245/246 (60) ; sine impedimento heresis HZ., lar. 635

(79).

impetitia $c077, Iac. 926 (26). imperium .coZZ, Iud. 69 (49); imperium diuinum JQzaes. es. 533/5534 . (48). :

impetus : non per impetum sempet gubernatio fit H/., Iac. 591/592 (69). impietas : hominum impietas haec est causa diluuii HZ, 2 Pefri 174/175

(103).

impius: omnis impius peccator, sed non omnis peccator impius J«07Z, 1 Petri 288/289 (35) ;impius est qui fidem Trinitatis negat HL, 1 Pefri 758 (96) ; pax impiorum a Deo recedens in adulterium peccati HZ, 2 Petri 221/222 (104) ;mundus impiorum in potestate diaboli HZ, 1 lob. 361/362 (118). impossibile : IIII modis inpossibile fit aut natufa aut impetitia aut infirmitate aut amicitia vo77Z, Iac. 926/927 (26). inaequalitas : peccatum inaequalitatis Hil., Iac. 393 (64). inanis : inanem, id est sine Deo Hi/.,

2 Petri 254 (105). incantatio H/. 2 Perri 201 (103). incarnatio Quaest. eu. 367 (144) ; liquor incarnationis HL, 1 Ioh. 317(116); incarnationis testimonium Hy/., 1 Iob. 333.536/337 (117); incarnatione Christi Quesz. Hysid. 169 (204). incensus idolorum Hi/. 1 Perri 355 (86). incestus : incestis coniugiis Hi/., 1 Petri

629 (92).

LOCVTIONVMQVE NOTABILIORVM inconstans : inconstantes in fide Hj/., 2 Petri 362/565 (107).

incorruptus : incorrupti

in castitate

corporis Hil, 2 Petri 346/347 (107).

inctepatio : ttes. docttínae epistolis accidunt: increpatio, laudatio, uituperatio Hl, praef. 13/14 (53). incrementum : incrementi ordine co7ZH, lac. 18/21 (3) ;inctementa uirtutum Seco£Zi, Iac. 144 (6). indipiscari : in ligno indepta sunt peccata, in ligno peremta sunt H/,

1 Petri 340/341 (85). indiuinitas: Isac, id est indiuinitas Christi inpassibilis $co772, Iac. 454/455 (14). indulgentia HL, Iac. 271 (61); Hi,

1 Peri 152 (89) ; 270 (83); 599/600 (92); pet oleum misericordiae indulgentia designatur H., lac. 813 (75); indulgentia baptismi ELI., 1 Petri 95 (79) ; indulgentiam peccatorum HL, 1 Pertri 115/116 (8o). indumentum indumentotum HZ, 1 Pe-

fri 389 (86) ;394 (87).

(74).

infantulus : in natiuitate infantuli Praef. Marc. 21 (220). infernum: ignis inferni Sco, Iac. 851 (24); in mare inferni HZ, Iac. 735/ 734 (73) ; purgamenta mundi in inferno H., 1 Pefri 565/566 (91); habitatoribus inferni HZ., 1 Petri 5:I

(93) ; in chaus inferni HZ., 1 Iob. 147 (112) ; a petditione inferni Qzaest. ez. 95 (136) ; discensio ad inferos Qzaesr.

eu. 575 (144).

infidelis : instabilis mens hominis infidelis Hz/., Iac. 162/163 (58). infinitimus : gentes infinitimas (Qzaesz.

eu. 544 (149).

infirmatio ista peccati infirmitas est Hil., Iac. 808/809 (75). infirmitas Scotti, lac. 927 (26); 934/955 (27) ; Preb. 42 (162) ; inter duas infirmitates, infantiae et senectutis H7, lac. 602 (69) ; infirmatio peccati infirmitas Hz/., lac. 808/809 (75).

informus : in aeuangelicam creaturam et informam matyriam Preb. 272/273

(169).

ingenuitas Quaest. €4. 443 (146). inhabitatio animae in cotpote 1 Iob. 325/326 (117).

Hil,

lac. 562/563 (68); iniquitas maculat quasi lignum fumo maculatum Hi, lac. 603 (69); ex infantia iniquitatis HZ., lec. 768 (74). iniquus : iniquatum cogitationum Hi/., lac. 805/806 (75) ; a persecutionibus iniquorum Qzuaesz. eu. 92/93 (136). initiare : quod hic initiatur per fidem, in futuro impletur per speciem Hi/., lac. 110/111 (57). initium : duo initia dedit Deus creaturis suis, angelis et hominibus H7/, lac. 247/248 (60); duo initia sunt aecclaesiae,

Hi,

aliud

prophetae,

aliud

apostoli HZ., lac. 252/253 (60/61); initium sermonis H7/., Iac. 804 (75) ; 858 (76) ; H., 1 Petri 314 (85) ; 378 (86); tempora ab initio ad Dauid Hi., Iac. 841/842 (76) ; initium beneficiorum Hi, Iac. 856 (76) ; gentium initium HL, 1 Pezri 245/244 (83); initium sermonis est de communi tegula HL,

infans HZ., 1 Petri 169/172 (81) ; infans paruulus, quantas uirtutes habet Quest. Hysid. 191 (204). infantia : intet duas infirmitates, infantiae et senectutis HA, lac. 602 (69) ; ex infantia iniquitatis in uirum fortem iniustitiae H/, Iac. 768/769

299

iniquitas : uiam iniquitatis derelincunt

1 Petri 713[]14 (95);

801/802 (97); initium conceptionis bonae Hi/., 2 Petri 87 (101). iniustitia : in uirum fofttem iniustitiae Hil, lar. 768/769 (74); merces est iniustitiae uoluntas H7., 2 Peri 213/ 214 (104); pto uoluntate iniustitia sempet factiatur H/., 2 Perri 214/215

(104).

innocentia : sanguis, id est pro innocentia Scoz/i, 1 Petri 92 (30). inpassibilis : indiuinitas Christi inpassibilis Sco£Zi, Iac. 454/455 (14) ; diuinitas inpassiblis HZ., Iac. 505 (67).

insanire: uere insanit qui populum maledicit H/., 2 Petri 234 (104). insipiens : clamor insipientium Pre. 121/122 (164). inspectio : inspectiones diuine J«vo7Z, 1 Perri 218 (32). instabilis : in fide instabiles HZ., 2 Pezri

249 (105).

instabilitas : pondus nubis unde est instabilitas mentium Jer dom. III, 10/11 (185). insufflatio : per insufflationem Spiritus sancti Dic. Hier. 46/47 (226). integritas uitae futurae HL, lac. 211 (59); cotona grecum eloquium est quae integritas interpraetatur LH., lac. 211/212 (59) ; opetis integritatem Hil, 1 Iob. 220 (114).

intellectualis : genus intellectuale H7/., lac. 383 (64). intellectualiter Quaesz. eu. 1L, 38/29 (151). intellectus animae cof,

(33);

intellectu

cordis

1 Pefri 201

diuinitatem

300

INDEX NOMINVM RERVM VERBORVM

corpore conspexerunt Hi, 1 Iob. 10/11 (109). intellegentia Preb. 118 (164); plena oculis, id est mistica et spiritalis intelligentia Quaest. eu. 154 (138).

interitus :mots cotpotis interitus substantiae est zo7Z, 1 Iob. 254/255 (45). interpretatio Quaest. €. 53 (135);intetptetationem accipere Dc. Hier. 41. 51 (226).

interruptio : languortum interruptio Hil., 1 Petri 362/363 (86) ; media intertuptione nominum ut alius sit Iesus, alius Christus HZ., 1 Iob. 275/ 276 (115). intus: si eis intus uel incrementi ordine sctipte sunt $7077, Iac. 18/19 (3) ;ab intus castitas custoditur H/, 1 Perri

149 (80).

inuentio : ad inuentionem dilectionis Hil., 1 Iob. 114/115 (111). inuidia HZ, 2 Peri 160 (102) ; quibus modis fit inuidia ? 70777, Iac. 859/860

, G5).

inuitus : seruus inuitus H., Iac. 68/69

(56).

inuius HZ., 1 Pezri 559 (91). Ioada pontifex maximus .Dzc/. Hier.

154/156 (229).

Ioas Dzcz. Hier. 57 (226). Iob $cozZi, lac. 777 (22). Iohannes Antiochenus Quaest. eu. 307/ 308 (142). Iohannes baptista Qzesz. Hysid. 138/145 (202) ; Praef. Mare. 66.72 (222) ; 81 (222) ; de natiuitate Iohannis Im ez. exc. 44 (214); 102 (216); matrem Iohannis Praef. Mare. 71 (222); Domini precursor testimonio Madathie angelus uocatur Praef. Marr. 27/29 (221) ; Malachias praenuntium Christi interpretatur «et significat Iohannem Praef. Marc. 89/90 (223). Iohannes Chrysostomus ( ?) Quaest. eu.

309 (142).

lohannes euangelista Im eu. exc. 26 (213) ; fortitudo Iohannem significat Quaesz. eu. 1I, 31 (151); Scotti, Iac.

501/502 (15).

Ioram Diez. Hier. 156 (229). Iosabeth Dic. Hier. 156 (229). Iosedech : lesus, filius Iosedech, de tribu Leui Praef. Mare. 125/126

(224).

Ioseph Praef. Marc. 43/44 (221) ; Dict. Hier. 25 (225). iota Praef. Mart. IIO (223); 114

(224).

Iouinianus : Iunianum

(4).

cof,

lac. 37

ita HL, Iac. 759 (73) ; Hi.., 2 Petri 55 (100) ; in lege ira ostenditur quando docet oculum pto oculo, dentem pro dente SzoZZi, Iac. 281/283 (10) ; uiralis est omnis ita Sco/Zi, Iac. 289 (10) ; ita dilata citius euanescit $7077, Iac. 298 (10) ; ita de perturbata mente procedit $co£Z, lac. 820 (23); pet iram

gratia uitae socialis ammittitut cozZi, lac. 822/825 (24) ; ita ueterata in

corde SrofZi, 1 Petri 106 (30) ; uitilis est omnis ira H7/., Iac. 270/271 (61) ; de ira inmunditia nascitur et nequitia Hil., lac. 274/275 (61) ; quibus modi ira dicitur Preb. 55 (163) ; itam Domini Preb. 87 (164) ; ubi ira ? Id, in felle Preb. 135 (165). Isaac Hil., praef. so (54) ; Hdl., Iac. 478. 486/487 (66) ; Dict. Hier. 22 (225); Isac, id est indiuinitas Christi inpassibilis ScoZZ, lac. 454/455 (14); spiritalis Isaac lesus Christus H7, lac. 496 (67). Isidorus Preb. 272 (169) ; In eu. exc. 169 (218). Istahel : oues domus Israel In ez. exc. 156 (218) ; Israel Helitarum pater est iuxta adoptionem spiritalem Qzaes?. €4. 535/536 (148); fili Israel Dzr. Hier. 120 (228). Israhelitus H., praef. 49 (54). Italia In eu. exc. 25 (213) ; Praef. Marr. 25 (221). iter: communem iter ad regulam sciendum est H/., 1 Petri 676 (94). Iuda: de tribu Iuda Dicz. Fer. 151 (229); Naason qui fuit dux tribus Iuda in deserto Dzcz. Hier. 152/153

(229).

Iudea In eu. exc. 25 (213) ; Dict. Hier. Iuda in deserto Dicz. Hier. 152/155

(229).

Iudea Inm eu. exc. 25 (213) ; Dict. Hier. 135 (229) ; in oriente, id est in Iudea In eu. exc. 127 (217). Iudaeus : Iudei $vo7Z, lac. 935 (27); In eu. exc. 88 (216) ; Praef. Marc. 102 (223) ; Dict. Hier. 146 (229) ; ad Iudaeos litteram obseruantes roZ, lac. 579 (17) ; apud Iudaeos alter erat

Christus et alter Iesus HL, Iac. 19 (55) ; differentia a Iudeis et gentilibus Hil., Iac. 243/244 (60) ;Iudaeus siue

gentilis siue hereticus 57077, Iac. 178

(7); 277 (10) ; Iudeos et filosophos et hereticos Sco7Zi, Iac. 615.626 (1 8) ; Iudaeus siue sctiba et fariseus siue gentilis aut hereticus Jco£Z, Iac. 331 (11); 680.686 (20); in capite constructionis Tudaeorum Hi, 1 Perri

LOCVTIONVMQVE NOTABILIORVM 243 (83); Christus blandis laudibus Iudeorum non teficiebantur Hi/., 1 Pezri 252/253 (83) ; genti Iudaeorum HJ, 2 Petri 20 (99) ;nisi Iudaeos assetit qui de legis litteras se diuites sperauant Quesz. Fysid. 170/171 (204) ; de Iudeorum genere Praef. Marc. 1o (220); — apud Christianos Iudaeos Scoti, lac. 6o (4); de amote legis Iudeo .$eozZi, Iac. 604 (18). iudaicus populus Praef. Marc. 124 (224). Iudas In eu. exc. 70 (215). Iudas Scarioth Im ew. exe. 160 (218); Preb. 272 (169). iudex cogitationum est qui eas in opere profert Hi/., Iac. 353/354 (63) ; iudices ibi erunt persecutores H/., 1 Pe-

fri 750 (95).

iudicium ScoZZ, Iac. 680.702 (20) ; Hl, lac. 801 (74) ; - in mottis hora autem dubietas iudicii 5voZZ, Iac. 710 (21) ; ignis iudicii Svoz/i, Iac. 851 (24) ; ad iudicia regum et principum HJ, Iac. 370/371 (63) ; iudicium Dei H., Iac. 414 (65) ; tectum iudicium regnabit Hi., 2 Petri 328 (107) ;uentutus ad iuditium JQzaesz. eu. II, 8/9 (150); aduentum posteriotem ad iudicium Dict. Hier. 55/56 (226); dies iudicii Hil, lac. 488 (67); $50 (68); HZ., 1 Petri 69 (78) ; Hil., 2 Petri 293.525 (106) ; 327/328 (107) ; quid etit post diem iuditii Preb. 275 (169). iumentum : tertium spiritum, qui catnem tegitur et cum carnem morietur, id est iumentorum et brutotum animalium Qwesz. Hysid. 124/125 (202) ; homo supetior iumentorum Quwes. Hysid. 126/127 (202). iustitia HZ., 1 Pezri 230 (82) ; 569 (91) ; Quaest. eu. 85 (136) ; Quaest. eu. IL, x5 (150) ; iustitia hic doctrina euangelii est Sco£Zi, Iac. 287 (10) ; perfectio in iustitia consistit ; cultus autem iustitiae silentium HZ., Iac. 578/579 (69) ; iustitia Dei Hl, 2 Pertri 18/20 (99) ;

dies iustitiae Hl, 2 Pefri 191/192 (102); iustitia peccatum semper reptaehendit HZ., 2 Pefri 192 (103) ; sine fructu iustitiae H/., Iud. 66/67 (123); in pftaeceptis iustitia (Qzaesz. eu. II, 11/12 (150) ; iustitia Marcum significat Quaest. eu. II, 21 (150); quibus modis facit Deus iustitiam cum sanctis suis Qzuesz. Hysid. 71/72 (200); iustitia quibus uel quantis

modis dicitur Qzesz. Hysid. 99 (201) ; ad altiorem iustitiae ascendere Quesz. Hysid. 173/174 (204); in preceptis iustitia In eu. exc. 133 (217).

301

iustus : anima iusti Preb. 98 (164); quod sunt casus iusti Preb. 100 (164). iuuentus : castitas in iuuentute Pre. 66/67 (163). K Praef. Marc. 111 (223).

labium : foramen uero labia sunt hominis H/., Iac., 625 (70) ; labia ista pro corde accipiuntur in quo dolum habitat H/., 1 Petri 458/459 (88). labor: laboris consolatio dolotis tefectio efficitur vci, Iac. 7530 (21); labor prophetae HZ, lec. 847/848 (76); in laboribus longanimitatem Hl., 1 Petri 348/549 (85) ; in labotibus doctrinae ueritatis H/., 1 Iob. 163/164 (112); reparationem post laborem Quaest. eu. 31x (142); tequiem post laborem Qzaesz. eu. 330 (142) ; Quaest. eu. II, 5 (150) ; petseuerans in laboribus Qzaesz. em. II,

32/33 (151).

lac, id est sinceritatis mentis indicat ScofHi, 1 Peiri x1ri[1i2 (30); tribus modis compatatut lac doctrinae Hi, 1 Petri 178/179 (81).

lacrima : pondus salis, unde salsae sunt lacrimae Dzes dom. III, 8 (185). laetitia HL, 1 Pefri 422 (87) ;Quaest. €t. I1, 55 (151) ; laetitia membrorum FHil., Iac. o0 (o1) ; cotdis laetitia in

suspitratione conpunctionis H7., Iac. 713 (72); dilitiae sunt diei; uoluntates humanae et laetitiae HZ., 2 Pezri

216/217 (104) ; post tristitiam laetitiam Quaest. eu. 11, 6 (150) ; laetitiam mesticgam Preb. 92 (164) ; ubi laetitia ? Id, in membris Preb. 134 (165). lamina : nemo cortonabitur lamina ductilia $co£Zi, Iac. 819 (23) ; Iohannes lamminam aufteam in fronte habuit,

quam non habent nisi leuitae I ez. exc. 47/48 (214). languens : ut languentes salui fiant Hil, 1 Petri 344 (85). languor Hi., 1 Peri 345 (85); ulcus, languorum interruptio est HZ, 1 PeIri 362/2363 (86). lapis : distinctio est intet lapides H., 1 Petri 224/225 (82) ; esse cum lapidibus HZ., 1 Pezri 294 (84). largitas in paupertate Preb. 66 (163). largitor : Dominus sanctitatis largitor Scotti, Iud. 88 (50).

Lathchen $eo£Z, Iud. 66 (49). latinus : in latina HZ., praef. 45.51/52 (54) ; Praef. Mare. 130.134 (224) ; 54

(221); in latino HZ., Iac. 57/58 (56). latine Praef. Mare. 89 (223) ; 125 (224).

302

INDEX NOMINVM RERVM VERBORVM

latitudo caritatis H//., 1 Pezri 550 (85). latus : adapertio lateris Christi FI, 1 Petri 363 (86) ; elatere Adae mulier est abscissa HZ., 1 Petri 365/366 (86) ; in liuore lateris Christi HL, 1 Per

366 (86). lauacrum : habitatio Spiritus sancti pet munditiam lauacti $c074, Iac. 245 (9). laudibilis : furtum laudabile Praef. Mart. 7/8 (220). laudatio : ttes doctrinae epistolis accidunt : increpatio, laudatio, uituperatio Hl, praef. 13/14 (53). laus : Christus blandis laudibus Iudaeorum non teficiebatur HZ., 1 PeIri 252/255 (83). lectio : libertas arbitrii generis humani nominis lectione ueneratur H7, Iac.

334/335 (63) ; quando Petrus personas trinitatis inuenit in lectione Hil, 1 Perri 110 (94) ; notitiae lectionis Preb. 128 (165) ; sancti euangeliilectio Dic. Hier. 171 (230). lector Quesz. Hysid. 148 (203) ; lector uitiosus est qui non intellegit uerba eodem sensu quod dicta sunt Pre. 269/270 (169). legalis : ieiunium numeti legalis Praef. Marc. 22 (220); legalem generationem Dcz. Hier. 107/108 (228). lenitas HZ., 1 Pezri 599 (92). leo : mos leonis est cum uoce circumire Hil., 1 Petri 817 (97) ; in adulescentia leonis Hz, 1 Pefri 820/821 (97) ; leo diabolus H., 1 Pefri 824 (97) ; leo significat Marcum Im eu. exe. 117

(217). Leui : Marcus

de tribu Leui fuit Iz ez. ext. 40 (214) ; Matheus de tribu Leui fuit. Ideo Leuin dicitur In ez. exc. 32 (214) ; Iesus, filius Iosedech, de tribu Leui Praef. Marc. 125/126 (224).

leuis : leua leuibus, grauia grauibus Scotti, Iac. 402 (15) ; leuia a leuiotibus Hil., Iac. 403 (64). leuita : Iohannes lamminam auteam in fronte habuit quam non habent nisi leuitae In eu. exc. 47/48 (214). leuiticus : Marcus leuiticus erat genere Praef. Marc. 10 (220) ; 24 (220). lex : Preb. 32 (162) ; post legem Moysis Scotti, Iac. 17 (3) ; in lege ira ostenditur coffi, lac. 281 (10); in legis littera Svo/4, Iac. 582 (17); in lege littere HL, Iac. 527/528 (68); de amore legis Iudeo .$co7Z, lac. 604 (18) ; ante legem et sub lege .$e0ZZ, lac. 746 (21); ante legem et in lege et post legem FH, Iac. 830/831 (75) ; ante legem per Abraham, et sub lege

per Dauid et subsequentes, et post legem per Christum Dzcz. Hier. 9/10 (225) ; ille indicat lex qui dicit aliquid non iuste esse preceptum et ignorantiam non habere peccatum cof, lac. 873/875 (25) ;qui conuersionem faciunt in lege eius Svo7Zi, lac. 878/ 879 (25); legis opera bipartita in sactamentis et motibus .co/Z, lac. 918/919 (26) ; qui fuit missus in lege, incipit esse Christi Scoz/, 1 Petri 10 ir (28); IIII legibus JSvozZ, 1 Perri 136 (31) ; Matia, que corpus illius de ueteti lege, Christus autem de nouo Scotti, 1 Petri 146 (31) ; lege litterae Scotti, 1 Petri 240/241 (33/34) ; duae leges. Minima est uetus. Magna est lex noui euangelii HZ., Iac. 299/300 (62); in lege perfecta, quia imperfecta lex uindictae H/., Iac. 5302 (62) ;

seruitus erat in ueteti lege HZ, Iac. 303 (62); lex noui testamenti Hz, lac.

409/410

(64);

transgressores

totius legis H/., Iac. 417/418 (65); intet duas leges H., 1 Pefri 242/243 (83); secundum legem inponentem orationem coniugii H7/, 1 Peri 427/ 428 (87) ; ttes leges ad caelum ascendentes HZ., 1 Petri 574/575 (91); euangelii legem H7/., 1 Pezri 759 (96) ; qui legem obseruant suae naturae Hil., 2 Petri 239 (104) ; in tribus legibus Hi., 2 Petri 334 (107) ; non in-

buti diuina sapientia et spiritali lege Hil, 2 Petri 361/362 (107) ; pet legem ueteris testamenti H.,

1 Iob.

31/32 (109) ; decem uetba legis H/., 1 Iob. 265 (115) ; legis onera onetosa sunt in quibus onus uindicta erat Hil., 1 Iob. 306 (116) ; noua et uetera legem Quwesz. Hysid. 1x2 (201); nisi Iudaeos asserit qui de legis litteras se diuites sperauant Qwesf. Hysid. 170/171 (204) ; lex siue prophetia Is €H. €Xt. 7 (213) ; uetus lex uelud tadix. Noua uero lex sicut fructus ex radice est Is eu. exc. 10/11 (213) ; de sacerdotibus legis Im eu. exce. 74[75 (215); legis umbram Ins eu. exc. 88 (216). liber : unuslibet ad Iohannem ostensus

est, et ad Ezechiel ostensus est unus liber Sco/Z, lac. sox/s02 (15); isti duo libri sepatatim ostensi indicant

quod

unus

liber,

tota

canonica

scriptura, terret illos, ut non festinanter principatum appetissent .$7o7ZH, lac. 502/505 (15) ;omnis epistola liber est; non omnis liber epistola Hil., praef. 47[48 (54) ; ex libris phy-

LOCVTIONVMQVE NOTABILIORVM losophorum Quaest. eu. 220 (139); librum sigillatum |Quaes. eu. 358 (143) ; liber tribus modis dicitur, de legendo, de ingenuitate et de filiis Quaest. eu. 441/442 (146) ; liber dum legitur Quaest. eu. 449 (146) ;dicunt

nonnulli, quod pro hoc liber dicatur, ut liberet animas a peccato Quaest. eu. 450/451 (146); quid est liber ? Id, conuentus memoriae, domus litterarum Preb. 130/131 (165); libri dicuntur ad legendum uelliuerandum Q»esz. Hysid. 29 (198) ; Guilhelm scripsit hunc librum Dies dom. III, 56/57 (186) ; pauca de libris Catholicorum excerpta In ez. exc. 1/2 (213) ; in libro Esaie Praef. Marc. 52 (221) ; liber euangeliorum Dzcz. Her. 56 (226) ; librum libro obponit Dzcz. Hier. 68/69 (227) ; liber quam ethimologiam habet Dicz. Hier. 71 (227) ; nomen libri a libertate dicitur, quia libertatem animarum adnuntiat Dic. Hier. 72/713 (227); liber a librando dicitur, quia librat premia sanctis et poenam peccatoribus JDzc. Hier. 73/14 (227) ; liber grecum nomen est et interpretatur memotia Dc. Hier. 77 (227); quetitur quare Matheus totum librum generationem appellat Dict. Hier. 79/80 (227) ; a principiis librorum nomina imponant JD. Hier. 82 (227).

libertas arbitrii generis humani hominis lectione ueneratur H., lac. 334/335 (63) ; spiritalis libertas HZ, lar. 733

(73) ; libertatem arbitrii Hz/., 2 Perri 327 (107) ; Hil., Iud. 88 (124) ; in die iudicium libertas peribit FHIZ., 2 Pezrz 328 (107) ; nomen libri a libertate dicitur, quia libertatem animarum adnuntiat Dzcz. Hier. 72/73 (227). librate : liber a librando dicitur, quia librat premia sanctis et poenam peccatotibus Dzcz. Hier. 73/74 (227). lignum fumo maculatum FH, Iac. 605 (69) ; in ligno indepta sunt peccata, in ligno peremta sunt HZ., 1 Perri 340/341 (85); quadtatis lignis HZ., 1 Petri 528 (90) ; quadrata secundum historiam significant ligna densitatem opetis artifici Hi, 1 Petri 542/

543 (90) ; HiZ., 1 Petri 567/568 (91);

congregationem lignorum H7., Iac. 482 (66).

limus : pondus limi, unde facta est cato Dies. dor. III, 7[3 (185). lingua Dez. Hier. 131 (229) ; a lingua doctotis $cozZi, Iac. 527 (16) ; sufuscat operta linguae peruetsitas 5co777, lac.

303

531 (16); nemo potest linguam alterius sedule domare voz, lac. 546 (16) ; tegulam linguae Hi, lac. 318/319 (62) ; lingua a ligando dicitur Hil, lac. 593/594 (69) ; quid est lingua Preb. i12 (164); in tribus principalibus linguis Im ez. exc. 3/4 (213); lingua gentium In ez. exc. 38 (214) ; de lingua in qua scripta sunt IIII euangelia Im eu. exe. 51 (214); hebraica lingua Praef. Mare. rot

, (223).

liquor FI.., 1 Pe£ri 179/180 (81) ; liquor incarnationis HZ., 1 Iob. 317 (116). littera : de dissolutione littere .$c0ZZ, lac. 190/191 (7); ad Iudeos litteram

Obsetuantes zo, lac. 579 (17) ; in legis littera .$co7Z, lac. 582 (17); ScofHi, 1 Petri 240/241 (33/34) ;Hil., lac. 527/528 (68) ; Petrus pet littetas

sctibsit Sco, 1 Petri 129 (31); summa pats litterarum nomen eius Hil., Iac. 55 (56) ; pet litterarum pottitorem Hi, 1 Petri 843 (98) ; per litterarum scriptorem HL, 1 Perri 844 (98) ; quamuis alii dicant Sirofum littetis, non omnimodis Hebreotum adfirmamus Qxzaest. eu. 242] 243 (140) ; quia dicuntur littere PreP. 128/129 (165); domus litterarum Preb. 150/131 (165); scientia littetatum et uerborum Preb. 225 (168); hebraicis litteris Dc. Hier. 86 (227).

liuor, offensio cutis HZ., 1 Pezri 361/362 (86); in liuote lateris Christi aecclaesiae inuenta est HZ/., 1 Peri 566 (86). locus Dzcz. Hier. 131 (229) ; mote uetefis scripturae non ponere personas aut locum ScozZi, Iac. 932/933 (27); locus est sapientiae in homine fides Hil., Iac. 156/157 (58) ; pet loca HZ., 2 Petri 130 (102) ; de loco consctiptionis euangelii Iz eu. exe. 24 (213) ; locus euangelii Dzcz. Hier. 134 (229). logicus : sapientia loica, id est moralis Scotti, Iac. 169/170 (7). longanimitas : in laboribus longanimitatem Hil, 1 Peiri 348/349 (85). longitudo caritatis HZ.., 1 Peri 573/574

(91); longitudinem

(165).

uitae Preb.

81

:

longus : Lucam longum in sermone In eu. exc. 109/110 (216). loqui : tatditas loquendi HZ, Iac. 261 (61); trectitas loquendi Preb. 226 (168). Lucas In eu. exe. 25 (213) ;Dict. Hier. 105.107.109.112 (228); prudentia Lucam significat Quaest. eu. II, 26

304

INDEX NOMINVM RERVM VERBORVM

(151) ; longum in sermone In ez. exc. 109/110 (216). lucerna in domo tenebrosa accensa Scoti, 1 Petri 194/195 (32) ; lucerna totascripturaest Hi/., 2 Petri 126(102). Lucifer $c024, 2 Petri 47 (37). lux : per habundantiam lucis dies dicuntur SzoZi, 1 Perri 211 (33) ; unde dicitur nox? Id, nocendo lucem Preb. 142 (165) ; unde dicitur dies ? Id, diuidendo intet lucem et tenebras

Preb. 143/144 (165) ;lucem ueritatis Hil, lat. 242 (60); Hil, 1 lob. 58 (110). luxutia : lumbos mentis succingere est luxuriam in cogitationem extinguere Hil., 1 Petri 110/111 (79).

macetus : beatus

in greca

macerus

$co?£i, Iac. 226 (8). macula : sine macula in fide HZ., 2 Pe-

tri 545 (107).

maesticus : laetitiam mesticgam PreP.

92 (164).

magicus : magicis uerbis FI. 2 Pezri 201/202 (103). magistet : duo magistri sunt : Deus, natura;

homo,

donatione

Sro£Z,

lac. 513 (16) ; magistri mendaces, id est heretici H., 2 Peri 139/140 (102); iuxta moftem magistrorum Quaest. eu. 5/6 (133) ; iuxta traditionem magistrorum JQuaesf. eH. 317

(142) ;412/413 (145).

magisterium H7/., Iac. 568 (69). magistratus : sub uelamine magistratus Deum adorant H7, Iac. 616/617 (70). magnitudo : pro magnitudine catitatis Hil., 1 Petri 107/108 (79) ; magnitu-

dinem temptationum Preb. 216/217

(167).

en

magnus : ante minimum et magnum Hil, lac. 796 (74); minimum cum magno H., Iac. 847 (76). Magi Quaest. eu. 199 (139). maiestas : in diuina maiestate L7, 1 Petri 615 (92). Malachias Praef. Mare. 28.56 (221); 60.65.66/67.78.86 (222). maledicete : uere insanit qui populum Dei maledicit H7/., 2 Pezri 234 (104). maledictio : a maledictione pro maledictione H.., 1 Pezri 457 (88). maledictus : maledicti unam penam metentut $7077, 1 Petri 269 (34). malitia ueterata in corde $7074, Iac. 304

(10) ; sine impedimento malitiae H7/., lac. 245/246 (60) ; de profunda malitia fluctuantur uetba haeresis FI,

Iud. 68/69 (123).

malus : malos perdete Dez. Hier. 55 (226) ; uincere malos in uerbis bonorum Hi., Iud. 77 (124) ; — ptima sapientia est deuitare mala FI, la. 143/144 (58) ;in malo Hi/., Iac. 175 (59) ; homo de bono in malum HZ.,

lac. 241 (60) ; perseuerantia in malo Hil, lac. 729 (73); ueloces cogitationes in malum Hi, 1 Pe£ri 601/602 (92); malum non operatur Hi., 1 loh. 118 (111); declinans malum plebis et uindictam Domini Hi, 2 Pefri 185 (103) ;inmunditiae malum Hi/., 2 Petri 210 (104) ; deuitare mala Preb. 6 (x61); 83/84 (163); unde malum ottus est Preb. 279 (169) ; malum uero nature non est, sed probacio bonis hoc nomen accepit Preb. 282/283 (169). mandatum Quaest. eu. Il, x1 (150); mandata coaequalia Sci, lac. 403. 404/405 (13) ; in uno mandato catitatis in quo consistunt omnia mandata Hil., Iac. 596/397 (64) ;oboedientia gentium fidei et mandato H.., 1 Pezri 26[27 (71) ; offendentes mandata offendit H/., 1 Pezri 245 (83) ; caritas prima omnium in mandatis Hi, 1 Petri 679 (94); mandatum Dei Hil., 2 Pefri 238 (104) ; catitas sustinet omnia in opera mandatorum Hil, 1 lob. 87 (111); sobtrietatem mandati HL, 1 lob. 96 (111); de transgressione mandatorum Hj. 1 Iob. 189 (113) ; in omnibus mandatis Dei perfectus es H/., 3 Iob. 16 (120); secundum mandatum Dei Hil, 3 Iob. 23 (120) ; multa mandata Hil, 3 lob. 58 (121); in mandatis caritas Quaest. eu. II, x2 (150) ; quur Adam accepit mandatum QuWesr. Hysid. 74 (200); in mandatis qualitas caritatis est Im emu. exc. 134

(217).

Manchianus ScozZ, lac. 475 (15).

mansio: in aeternitate mansionis H7/., 2 Pe£ris78[579(108);inaeternitate man-

sionis regni H/, 1 Iob. 39 (109); in XLII mansionibus DZcz. Hier. 120 (228). mansuetudo indulgendi iniuria et paciendi SeoZZ, lac. 572/573 (17); in mansuetudine animi H., lac. $80/

581 (69).

mansuetus: hominem mansuetum Hil., Iac. 261/262 (61) ; mansueta sapientia H7, Iac. 640 (70) ; bestiae et mansueta id est contrariae uirtutes siue boni et mali homines H7/., 1 Pe?ri 516/577 (91) ; mansueta sunt ani-

LOCVTIONVMQVE NOTABILIORVM malia, lenitas et indulgentia HJ, 1 Perri 599/600 (92). manus: quidem manus Preb. 1:235 (165) ;in manibus caeli potestas terrae est H4, lac. 856/857 (76) ; sine manibus abscissus est de monte H7/.,

1 Petri 192/193 (82). Marcus In eu. exc. 25.28 (235) 5 Praef. Marc. passiz ;iustitia Marcum significat Quaest. eu. II, 21 (150). mate : in mare mundi huius Scozz, lac. 526 (16) ; mare istius saeculi ingreditur HiL, lac. 164 (58); more tranquilissimi maris Hi, Iac. 278 (61); in mare inferni HA, lac. 733/734

(73).

matgatita : in duodecim

margatitas

diuisus HZ, 1 Pefri 232 (82).

margo : margines fluminis Svo/Z, lac.

3753 (12).

Medae Scotti, Iac. 45 (4).

Maria, que corpus illius de ueteri lege, Christus autem de nouo Sco7Z, 1 PeIri 146 (31) ; Praef. Marc. 70 (222) ; Dict. Hier. 25 (225) ; in utero uirginis Mariae Dicz. Hier. 312 (228) ; 141.149

(229).

Maria

Magdalene

(203).

mafitus : excusatio

Quest.

Hysid.

maritorum

x51 .$voZZ,

lac. 328 (11); uiduae marito otbatae sunt H., Iac. 323/324 (62) ; dicitur maritus de eo nomine quod est mas Hil, 1 Petri 12[13 (77). martyr : paruuli, qui ergo, nisi catholica aeclesia ueti martires sunt $co7Z,

lac. 904/905 (26) ; quate cultus mattyrum aut sanctorum colitur Preb. 199 (167) ; beati martyres Dicf. Hier.

158/159 (230).

martyrium .$eoZZ, lac. 890 (25) ; In em. &Xt. 39 (214) ; martyrium crucis HZ, 1 lob. 331 (117); sanguis indicat martyrium JSvo£Z, 1 lob. 210 (44); agnus nunc pro martirio .eozf, 1 Pefri 92/93 (30) ; quod sunt genera mattyti praeter mortem Preb. 65

(165).dicitur

mas:

maritus

de eo nomine

quod est mas Hi/., 1 Peri 12/13 (77). massa : ptima massa de qua facta sunt creaturae Preb. 273/274 (169).

mater Domini inter omnes mulieres principatum tenet Dzes dom. lI, 6[7 (181) ; mater Christi Praef. Marc. 71 (222); mater Iohannis Praef. Marc. 71 (222) ; mater uitiorum H/., 1 Peri 630 (92). materia est omnis peccati concupiscentia in homine HL, lar. 229 (60); nomen

305

1 Petri 11/12 (77) ;humidum enim materia est omnis creatura Hil, 2 Petri 300 (106) ; in aeuangelicam cteaturam et informam matyriam Preb. 272/273 (169). matetnus : per maternam stirpem Quaest. eu. 460/461 (146). Matheus In eu. exc. 25.28 (213) ;Dict. Hier. 4o (226); 79 (227); 105.107. 109.111 (228); 135 (229); Matheus de tribu Leui fuit. Ideo Leuin dicitur In eu. exe. 32 (214); publicanus quia res publicas exigit Im ez. exc. 35/34 (214) ; temperantia Matheum significat Quaest. eu. II, 17 (150). matrimonium : continentia in mattimonio .$coZ/i, Iac. 236 (9). matufitas : semina non mansura in maturitatem H7/., Ia. 777 (74).

iunctum

de mathetria

Hi,

mediator Dei et hominum Dc. Hier. 166/167 (230). medicamen Hl, 1 Petri 771 (96). medicamentum : indigebant animae uerbi medicamentum .$co7Z, Iac. 306] 307 (10) ; medicamentum dogmatum sanctatum euangelistarum Quaest. eu.

42/43 (134).

medicus : more medici $coZZ, lac. 304/ 305 (10) ; HZ., 1 Petri 343 (85).

Melchisedech Dzcz. Hier. 175 (230). mellicus : melleca est scriptura in ote ecclesiae qui sunt sapientes et fideles Quest. Hysid. 80/81 (200). membrum .$eofH, 1 lob. 21/22 (39); laetitia membrorum Hz., lac. 100/

101 (57) ; ubi laetitia ? Id, in membris Preb. 134 (165) ; serenitate membrotum Hi, lac. 581 (69) ; membra aeclaesiae Hl, 1 Pe£ri 289 (84); membrum

sacerdotis

aeterni S'roZ,

1 Perri 127 (31) ; membra unius corpotis estis in Christo SvozZ, 1 Perri 208/209 (33); quomodo aduentus Christi pet sua membra, id est sanctos, agnoscebatur, sic econtrario anticristi aduentus pet sua cognoscitur membra, quae sunt heretici Scotti, 1 Iob. 78/80 (41). memotia: conuentus memoriae Preb. 130 (165); liber grecum nomen est et interpretatur memotia Dic. Hier. 77 (227); memotiae retinet LH, 2 Petri 314 (106). mendacium : uetitati mendatium contrarium est S$co£Z, 2 loh. 13/14 (46). mendax : omnis homo mendax .Scoffi, 1 Iob. 48/49 (40). 3 mens : acutior est acies mentis c07Z,

lac. 22 (3) ; ita de perturbata mente

306

INDEX NOMINVM RERVM VERBORVM

procedit $zoZ, Iac. 820 (23) ; lac, id est sincetitatis mentis indicat S$zo7Z,

1 Petri 111/112 (30) ; instabilis mens hominis infidelis HZ., lac. 162/163 (58) ; duplex animo, in mente postulationis et dubitationis H7/., Iac. 172 (59); secundum humanam mentem Hil., 2 Petri 131/132 (102) ; soledum mentis aedifitium Quaest. eu. Il, 14 (150); mente perfecta Preb. 175 (166) ; pondus nubis unde est insta-

bilitas mentium Des doz. III, xo/x1

(185).

mensa Hil, 2 Iob. 19 (119). mensuta : cibum, siue mensuram, id est pabula animarum H7, Iac. 571/ 572 (69); mensura doctrinae FHi/, lac. 569 (69). merces : non quetat doctor mercedem

de prtedicatione .$cozZ, 1 Pefri 278 (45); non in mercede operis Hj, 1 Peiri 433/434 (88); merces est iniustitiae uoluntas HZ., 2 Petri 213/ 214 (104). metcinalis : timor metcinalis Preb. 79

(165).

meritum : qui unum habent meritum, unam tetributionem accipient .$c077i, 1 Petri 266 (54); dignitas meriti ScotZi, Ind. 5 (48). Messias Praef. Marc. 130.134 (224); Messias autem hebftaico sermone Hil., Iac. 58 (56). metonomia H., lac. 2 (54). Michael Ebreorum angelus est H7, Iud. so[sx (123). militia: fructus tempotei sunt quos stipendiis militiae presentis aquitimus Scotti, Iac. 704/105 (20). miles : crudelior militibus Christum crucifigentibus HZ., 2 Pezri 16 (99) ;

more militum qui tunicam Christi sortiebant H7, 2 Pezri 13/14 (99). minimus : ante minimum et magnum Hi., lac. 796 (74); minimum cum magno Hi, Iac. 847 (76). minister : ministri aecclaesiae in uetitate ambulant et uiam iniquitatis derelincunt HZ, Iac. 561/563 (68); ministri hominis Preb. 125 (165). ministerium angelorum Praef. Mart. 22/23 (220); opere ministerii, tractatu uefissimi cotporis H., 1 Iob. 12 (109) ; tamquam Dei donum hoc opus ministerii omnibus ministret in officio gradus sui HL, 1 Peri 702/105 (94) ; si quis ministerium sui gradus acceperit HZ., 1 Petri 699/700 (94) ; in gradibus et ministeriis H7/., 1 Petri 804 (97).

minutus : pfo minuta peccata purgati Quest. Hysid. 26/27 (198). misefratof est ille qui miserat illis qui conuersionem faciunt in lege eius Scotti, Iac. 878/879 (25). misericordia H4, 1 Pefri 47 (78) ; 270

(83) ;600 (92) ; Quaest. eu. 85 (156) ; ignis Dei misericordiae .fzo/Z, lar. 8so (24); per oleum misericordiae indulgentia designatur HZ, Iac. 815 (75); misercotdia a misero corde dicta est Ques£. Hysid. 118 (201). missa Hi/., 2 Iob. 19 (119). misimbtia Quzuaesz. eu. 48 (135) ; In em. exc. 126 (217). missio filii siue Spiritus sancti Sv0Z7, Iud. 75 (49); epistula id est missio ScoHi, lac. 48 (4); epistolae missio tacita ostendit presentiam per absentia Scoti, lac. 137 (6). mitis : mites H/.., Iar. 361 (63). moderatus

in omnibus

H.,

1 Perri

404 (87).

modus : septem sunt modis praedicationis Quest. Hysid. 182 (204). mollitia : mulier a mollitia $coZZ, lac.

817 (23).

momentum : quod diuisit sermone, quod potuit Deus facere momento, diuisit scriptura per tempora Dies dom. II, 4/5 (183). monachus HZ., 1 Peri 438 (88). mons: in montem crescit magnum Hil., 1 Petri 194 (82) ; diuinitatis gloriam in monte ostensam H7/., 2 Peri

106/107 (1o1) ; mons spiritus dicitur in quo Trinitas uisa fuerat H., 2 Petri 119/120 (101) ; mons Thabor Hil., 2 Petri 121 (101). mots .$co£/i, lac. 680 (20); 702 (20); quod sunt mortes Preb. 653 (163); mots animae ScozZ, 1 lob. 253/254 (45) ; mots arboris HZ., Iud. 65/66 (123) ; mors corporis interitus substantiae est ScoZZi, 1 Iob. 254/255 (45) ; uita post mortem $coZZi, Iac. 813 (23) ; Quaest. eu. 329 (142) ; 331/332 (142/ 143) ; Quaest. eu. II, 5 (150) ; in mortis hora autem dubietas iudicii (45) ; mots arboris H., Iud. 65/66 Scoti, lac. 711 (21) ; a motte, hoc est a reatu sanguinis auditoris .$coZZ, lac. 759 (22) ; sepultura animae mots futura SrofZi, 1 lob. 255 (45). motftuus : resurrectio a mortuis Qzaes/.

04. 375/376 (144).

mos : more Aegypti Hi, 1 Peri 285 (84); more amotis in caritate proficiant Hz., 2 Pe£ri 56 (100) ;mote aulae Hl, Iac. 780 (74) ; mos episto-

LOCVTIONVMQVE NOTABILIORVM lae Hil, praef. 7.17 (53) ;Hil., lac. 130 (6) ; mote fistulae H/., Iac. 787

(74); Hi, 2 Petri 136/157 (102); more fontis semper non deficientis, quia mos est fontis locum suum non deserere Hil, lac. 148/149 (58); more fragilitatis .$c077, 1 lob. 45 (40); mofem gentis suae sequitur

Dict. Hier. 81 (227) ; 96 (228) ;mos Hebreorum Dicz. Hier. 81/82 (227) ; 96/97

(228);

mote

hostis

.J$vcoZ,

1 Peiri 292 (35); mos leonis HZ/, 1 Petri 817 (97) ; iuxta morem magistrorum Quaest. eu. 5/6 (133) ; mote tranquilissimi matis HL, lac. 278 (61) ; more medici $oZZ, Iac. 304/305 (10) ; Hi., 1 Pefri 345 (85); more militum HZ., 2 Pe£ri 13 (99) ;mote mundi HL, lav. 113 (57); mote regum ScozZi, Iud. 68 (49) ; mote tegis ut timeatur et honorificetur Hi/., Iac. 32/33 (55) ; mos est tegi fortissimo Hil, lac. 703 (72); more uetetis scripturae Sco, lac. 931 (27) ; Hi/., lac. 723 (73); mote seminum HJ., 1 Petri 20 (77); mote serpentium Hil., Iac. 225 (60) ; mote seuetitatis Hil, lac. 607 (70); mote solis ingredientis tenebras 5vo77i, 1 Petri 194 (32) ; legis opera bipartita ... in sacramentis et mortibus 5c077i, Iac. 918/919 (26) ; ad mortes pertinet : non occides Scoti, lac. 920 (26) ;mote humano Scotti, 1 Petri 20 (28) ; similitudo in motibus Hi/., Iac. 622 (70) ; ad fidem atque motem consenserat Praef. Marc. 13 (220). Moyses In eu. exc. 14 (2123) ; Praef. Marr. 1I9 (224) ; in archa Moysi ecclesiam significandam accipitur Qmwaesf. em. 98 (136); corpus Moysi blebs sua Scotti, Ind. 39 (49) ; de plebe Dei quae Moysi corpus erat H., Iud. 26/27 (122) ; post legem Moysi Seo£zi, Iac. 17 (3); testimonium Moysi EHJ., 1 lobh.357 (117) ; quut uultus Moysi terribilis erat in populo Qzesz. Fiysid. 76 (200). mulier dicitur uitago, quia adsumpta est de uito ScozZ, lac. 289/290 (10) ; mulier a mollitia $7077, Iac. 817 (23).

infirmum corpus mulieres forti uito non potest resistere H/., 1 Peri 429/

450 (87) ; infirmior mulier uoluntati quam uit Sco, 1 Petri 205/206 (33) ;

nunc Petrus per mulierem bona suadet uitis, sicut per mulierem malum suasum est uito HZ, 1 Perri 382/5385 (86); inmunditia est quae absque tactu mulieris fit SvcoZZ, Iac.

307

301/302 (10) ; sanctae mulieres Dicz.

Hier. xor (228); quomodo mater Domini inter omnes mulietes principatum tenet Dzes dozz. I, 6/7 (181). multus: de multorium exemplaribus Preb. 1 (161). munditia : habitatio Spiritus sancti per munditiam lauacti 57oZ/7, Iac. 245 (9). mundus : Hiericho significat mundum Scoti, lac. 3 (3); in matre mundi huius Jvo/Z, lac. 526 (16); amot huius mundi HZ., Iac. 690/691 (72) ; amor mundi huius adulterat animam. Amot fabricatoris mundi castificat animam Sco, Iac. 616 (18) ; 871/872 (25); dilectores mundiScoti, 1 Iob. 99 (41) ; dilectores mundi $cozZi, 1 Iob. 113 (41); 137 (42); mundus praesens SJco7Z, 2 Petri 58 (37) ; Hil., 1 Petri 128 (80) ; VI milibus annorum aetas mundi desctibitut ScoZZ, 1 Iob. 70/71 (40) ; ad unum

diem totus mundus compatatut Scotti, 1 Iob. 72/73 (40) ; more mundi, quia mundus per multa temptamenta hiemis et frigoris et ueris ad aestatem floridam ducitur HL, lac. 113/114 (57) ; octauo kalendas Aptilis in qua mundus traditur constitutus et in die iudicii reaedificandus HZ., Iac. 487/ 488 (66/67) ; canescentis et deficientis filius mundi HZ., Iac. 496/497 (67) ; quattuor mundi partes Hl, 1 Perri 345/346 (85); quarta pars mundi,

ignis, tres pattes inuadit. Id, caelum et terram et mare H., 2 Pezri 558/ 339 (107); ptinceps totius mundi Petrus Hl, 1 Peri 439 (98) ; purgamenta mundi HZ., 1 Perri 565/566 (91); aecclesiam |mundi nomine appellat HZ., 1 Iob. 79 (110); uitia mundi HZ., 1 Iob. 157 (112) ; mun-

dum impiorum in potestate diaboli Hil, 1 lob. 361/362 (118) ; quando liberatus est totus mundus de ote diaboli Dzes dozz. III, 57 (186) ; Matcus diuitias mundi triumphauit Praef. Marc. 17/18 (220); quadtriformem mundum in ecclesia DZecz. Hier. 29

(225).

|

munetatio: elymosina quod latinae dicitur Dei mei muneftatio Qmwes. Hysid. 117/118 (201). murmufatio H/., 2 Peri 53 (oo). mysterium : per occulta mysteria .$c07Zi, lac. 778 (22); Preb. 35 (162); in participatione misteriorum .$vo7Z, 1 Iob. 81/82 (41) ; perfecta mysteria FHül., lac. 525 (67) ; mysteriorum profunditas H/., 1 Petri 347 (85) ; secte-

308

INDEX NOMINVM RERVM VERBORVM

ta de sinu Patris mysteria H7, 1 Ioh. 21 (109) ; unde dicitur sapientia ? Id, sapiendo mysteria Preb. 138 (165); misteriis caelestibus Dc. Hier. 165 (230). : mystice H., Iac. 822 (75) ; Dict. Eier. 65 (226). mysticus : mistica et spiritalis intellegentia Quaest. eu. 154 (138). Naason Dic. Hier. x52 (229). s : quid est nas Preb. 120 (164). natio : Lucas, Sirus natione, Cantiodensis In eu. exc. 43 (214). natiuitas : in natiuitate infantuli Praef. Marc. 21 (220); natiuitas Iohannes In eu. exc. 44 (214) ; 102 (216) ;Quaest. €4. 369 (144) ; natiuitas Domini Des dom. 1, 21 (181). natufta Sco, Iac. 73 (4) ; 805 (23) ; 926 (26) ; Scotti, 1 Iob. 220 (44) ; Hil., Iac.

118 (57); Preb. 32.46 (162); (164); duo mHmagistri sunt. Deus, natura ; homo, donatione $eoZZ, Iac. 513 (16); omnis natura retrum in oboedientiam comptaehenditur praeter natutam FH., Iac. 608/610 (70); sicut Deus consors factus est huma-

nae naturae contra naturam, sic homo factus est consofs diuinae natufae contra natutam Hy, 2 Pe£ri

36/58 (99); qui legem obseruant suae naturae H/., 2 Petri 239 (104) ; sapientia uenit ex natura Preb. 12 (161); quattuor naturas aqua continet PreP. 52 (162). nauis : qui in naue sit, putat margines fluminis curftete et ligna Scoti, lac.

373/374 (12).

necessatius : fidei necessarium Hier. 6 (225) ; 37/38 (226).

Dic.

negatio : cordis et uocis negatio H7/., Iac. 800/801 (74). neglegentia Preb. 102 (164); multa peccata doctoris subripiunt in neglegentia doctrinae c7, lac. 761/ 762 (22); neglegentia temporum uidetur esse Deo H/, 1 Perri 518

(99).

nequitia : de ira inmunditia nascitur et nequitia HZ., Iac. 274/275 (61). Neto H., 1 Petri 740 (95) ; Praef. Marc. 18.25 (221).

Nerua In eu. exc. 29/30 (214). netuus : hinc capiuntur (sc. in capite) initium sensi et nerui Q»wesz. Fysid. 115 (201). nocturnus : pet teuelationes nocturnas Hil, 2 Petri 98/99 (101). Noe Hil, praef. 57 (54) ;Noe tequies

interpretatur. Dei Patris obtinet figuram H., 1 Perri 602/603 (92). nomen : diminutio nominis Abrahe super corruptum Sarrae dicitur H/., Iac. 475/476 (66) ; corruptio nominis Sarrae initium nominis Isaach imponitur Hi, lac. 477/478 (66) ;nomen

nomen

Christi

HiA,

1 Perri 7 (T7);

Dei Seo,

lac. 77[79 (5);

Dominus nomen dominationis Fi, lac. 46/47 (55); otatio in nomine

Patris et Fillii et Spiritus sancti agitur Hi, lac. 836/837 (75); nomen prophetae H//., Iac. 849 (76) ; Chtis-

tus autem est nomen regiae dignita105/106 (223) ; sub nomine fteligionis Hl, 1 Perri 161/ 162 (112); - titulum nominis sui Scotti, 1 lob. 24 (39) ; summa pats litterarum nomen eius HZ., Iac. 55 (56) ; aecclesia mundi nomine appellat Hzl., 1 Iob. 79 (110) ; media intettuptione nominum, ut alius sit Iesus, alius Christus HZ., 1 lob. 275/276 (115); quaestiones uel glosae in euangelio nomine Qzaes?. eu. x (133) ; illa nomina in uetete testamento appellatiua. Hic autem proptia sunt Quaest. eu. 476/471 (147) ; ebteicis nominibus Praef. Marc. 115 (224) ; a pfincipiis librorum nomina inponant Dict. Hier. 82 (227). tis Praef. Marc.

nominatio ScofZ, lac

74 (5).

nona : tettiam, sextam, nonam caelebrare Preb. 145 149 (165). nota H Praef. Marr. 107 (223). notitia : quia dicuntur littere ? Notitiae lectionis apellatrices sapientium suis uocibus Preb. 128/129 (165). nouellus : nouellum auctorem in Mar-

cum nomine Comiano Quaest. eu. 310 (142). nox peccati figura HL, 2 Pezri 192 (103) ; unde dicitur nox ? Id, nocendo lucem Preb. 142 (165) ; unde me-

dium noctis exordium ducit orandi Preb. 150 (165). nubes : pondus nubis, unde est instabilitas mentium Dies. doz;. III, 1o/1x

(185).

numeratur HZ., lec 869 (76). numeftus in quo intellegantur signa et sollemnitates diuinae Preb. 223/224 (168); de numero euangeliorum Ir eu. eXt. 138 (218) ; de numero euangelistarum In ez. exc. 139/140 (218) ; numerus canonum Is; em. exc. 141 (218); numerus capitulorum Ir ez. &xc. 141/142 (218) ; numerus breuium causarum I7 ez. exc. 144 (218) ; nume-

LOCVTIONVMQVE NOTABILIORVM tus contentuum Z7 ez. exc. 147 (218);E

singulariter loquitur de proprietate numeti euangelii in decim canonibus In eu. exc. 167/168 (218) ; ieiunium numeti legalis Praef. Marc. 22 (220) ; numerus quomodo potest esse Christi Dict. Hier. 25 (225). Nun : lesus, filius Nun Pref. Marc. 125 (224) ; Quaest. eu. 472 (147). nuntius Hil, 1 Perri 846 (98) ;nuntii, id est apostoli Scotti, lac. 489 (15);; euangelium bonum nuntium significat Dict. Hier. 50 (226). O Praef. Marc. 111 (223). obliuio Preb. 101 (164). oboedientia : omnis natura rerum in oboedientiam compraehenditut praeter naturam H., Iac. 608/610 (70) ; oboedientia gentium fidei et mandato Hil., 1 Petri 26/27 (77). obsecratio HZ, 1 Perri 770 (96). obtrectator Quaest. eu. 385 (144). occidens : Lucas in occidente, id est in Achaia Iz ez. exc. 128/129 (217). Ochozias Dicz. Hier. 37 (226). octenus : octena familia Hz/, 1 Peri

595 (92).

oculus : quid oculus Preb. 117 (164);

acuitas oculorum Hi, Iac. 189 (59) ; oculis catnalibus H/, 1 Iob. 7 (109) ; concupiscentias oculorum H7/. 1 Iob.

138 (112) ; oculum dilectionis H., 1 Iob. 120 (111) ; oculum recte fidei Hil, 1 Iob. 219/220 (114); pondus florum unde uatietas oculorum Des dom. Ill, xo (185) ; oculos septem Hil., 1 Petri 193 (82). odium Hi/., 1 Iob. 51 (110) ; conlisiones odii H., Iac. 671/672 (71) ; odii homicidia Hl, lac. 678 (71) ; in homi-

cidiis odii HL, lac. 707 (72); ad odium Christi HZ, 1 Perri 751 (95). odot: discertio odorum Preb. 120

(164).

odoratus : gustus et odofatus ad aerem aquaticum adsimilantur Svo7Z, 1 Iob.

11 (39).

offendere : offendentes mandata offendit H., 1 Petri 245 (83). offensio Hi/.., 1 Petri 361.362 (86). officium : nemo sanctorum spiritaliter sacerdotis officio catet ScoZ/i, 1 Pefri

126 (31) ; in officio gradus sui H/., 1 Petri 703 (94) ; ab offitio praedicationis euangelii numquam ftecedunt Quaest. eu. 107 (136) ; ptedicationis offitium Quaest. eu. 145/146 (137); quidem doctores offitium Preb. 261 (169).

309

oleum : per oleum misericordiae H7/., lac. 813 (75). onus : quattuor pottauit Abraham onera in montem, gladium, ignem et gtauitatem cordis et congtegationem lignorum H/, Iac. 481/482 (66); legis oneta onetosa sunt in quibus onus uindicta erat H/., 1 Iob. 306 (116). operarius : operatii sunt apostoli, qui uoluerunt fructum de illis congregate Scoti, lac. 686/687 (20). operatio : opus autem uitae operatio Hi., 1 Petri 672/675 (94). Operatrix corpotis Preb. 123 (165). opinio : in falsa opinione doctrinae Hil., Iac. 648 (71). opus : sufuscat opeta linguae peruetsitas Scoti, Iac. 53x (16) ; opete petfecto H., Iac. 315 (62) ; iudex cogi-

tationum est, qui eas in opere profert Hl., Iac. 353/354 (63) ; uetitatem operibus non agunt HL, lac. 447 (65); ex operibus iustificatus H7, lac. 450/451 (65) ;uana sunt omnia

opetfa quae non uero Deo canent Hil., 1 Petri 132 (80); 597 (92) ;opus operatus est Dominus in habitatoribus inferni praedicare, quamdiu cot-

pus eius in sepultura fuerat Hi, 1 Petri 651/652 (93) ; opus finis est praedicationis euangelii gentibus Hil, 1 Petri 663 (93) ;opus bonum finis orationis est. Opus autem uitae operatio H., 1 Petri 672/673 (94); pet bona opeta H7/., 2 Petri 81 (100) ; paenitentiae de operibus nequissimis Hil.,4 Iob. 113/114 (111) ; pet bonum opus filius Dei est Hl, 3 Iob. so (121) ; episcopus autem nomen est opertis, non honores Quest. Hysid. 50/51 (199); — fidem sine operibus Scotti, Iac. 452 (13) ; de operibus post fidem sequentibus .ScozZ, lac. 439 (14); de fide operibus confirmanda Scotti, lac. 467/468 (14); fides sine operibus Hz, lac. 437 (65); opus anima est fidei HL, lac. 438 (65);

sine opetibus fidei HZ., Iac. 449.452 (65); in opetibus fidei Hz, ! lop. 192 (113); — baptismi opera HJ, 2 Pefri 27/28 (99); catitatis opera Hil, 1 Petri 687 (94) ;speciale Dei opus est perficere quod incoauit FH7/., 1 Petri 809 (97) ;opus doctrinae H/., lac. 565 (69); uita fidei opus est Scoti, lac. 425 (13); in opere fidei Hil, 2 Petri 378 (108); in gulae opetibus Hl, 1 Petri 632 (93) ; pro opetibus hore nouissimae Hj,

310

INDEX NOMINVM

1 Iob. 158/159 (112) ; legis opera bipartita ... in sactamentis et mofibus $eofH, lac. 918/919 (26); caritas sustinet omnia in operta mandatorum Hil., 1 Ioh. 87 (111) ;opus ministerii Hil., 1 Petri 702 (94);opete ministetii tractatu uerissimi cotpotis Hj, 1 lob. 12 (109); ad opus uetitatis Hil, 1 lob. 166/167 (112/113); in operibus uetitatis noui testamenti Hil., 2 Iob. yo[1x (119) ; - densitatem opefis artifici H//., 1 Peri 542/543 (90) ; operis integritatem H7, 1 Iob. 220 (114) ; uita aetetna in gratia est, non in mercede operis HZ., 1 Perri 433/434 (88); pedem boni opetis Hil., 1 Iob. 120/121 (111) ; perfectioni operum tuotum H., 3 Ioh. 14 (120) ;

opefatrix cotpofis hoc est operum potentia Preb. 123/124 (165); sobrietate operum HL, lac. 640

UE MP

Ln

e

n

orate : adsiduitas orandi nobis prestat auxilium .$coZZ, Iac. 736/737 (21). otatio : fidei orationem H/., Iac. 818 (75) ; exemplum unius imponit ptophetae in oratione H7/., Iac. 834/855 (75) i in trino numero semper ponitur oratio, quia in nomine Pattis et Filii et Spiritus sancti agitur Hi, lac. 836/837 (75) ;secundum legem inponentem orationem coniugii uioletur in tempote ieiunii quod otationes impedire potest H., 1 Peri 427/428 (87) ; opus bonum finis orationis est HZ., 1 Petri 672 (94) ; oratio prudentium Pre. 121 (164). orbatus : uiduae marito orbatae sunt Hil., Iac. 323/324 (62). ordinare : Marcus ordinatus est episcopus Praef. Marc. 13/14 (220). otdo Dic. Hier. 7 (225); 132 (229); catitas si habet ordinem an non Scoti, lac. 389 (12) ; otdo peruersus Scotti, 2 Petri 6 (36) ; apud Grecos et fatio et ordo et subpotatio Quaesf. €4. 3 (133); quomodo conuenit Christo Dic. Hier. 14 (225) ; otdo doctrinae .$zo/Z, lac. 337 (11); de

ofdine

IIII euangelistarum

mz ez.

exc. 64 (215); inctementi ordine $cofii, lac. i8[/19.20/2x (3); otdo katalogi Iz eu. exc. 65.69 (215) ; unde ordo presbiterorum sumit exordium

Preb. 166 (166) ;ordo regulae In eu. ext. 66.78 (215) ;otdo scribendi Ir €t. exc. 65.67 (215) ; otdo summitatis canonum Iz ez. exe. 65/66.72 (215). organum : Esaias organum Spiritus sancti Praef. Mare. 75/76 (222).

RERVM VERBORVM oriens : Matheus enim in ofiente, id est in Iudea ptedicauit In ez. exc. 127/ 128 (217). Origenes SeoZZ, 1 Iob. 251 (45) ; Quaest. €H. 503 (141). otigo : de tribu utraque carnis oti-

ginem

haberet

(230).

Dizcz.

Hier.

167

S

otthodoxus : orthodoxi uiri Qzaes?. ez. 109 (136). os : quid est hos Preb. 114 (164) ; quicquid seuit ote H., Iac. 606 (70) ; ab ore Dei Des dom. II, 8 (183) ; Matheus sctipsit euangelium ex ote Christi, Marcus ex ore Petri, Lucas ex ore Pauli Iz ez. exc. 83/84 (215); melleca est scriptura in ore ecclesiae, qui sunt sapientes et fideles Q»esz. Hysid. 80/81 (200). osculum : oscula habentes plena adultetio H/., 2 Petri 221 (104). Osee: Dominus interpretatur Osse saluatur Praef. Mare. 116 (224). ossa Preb. 126 (165). ostiatius Quest. Fysid. 159 (203); hostiartius aecclesiae sicut et arcae

Hil, 1 Petri 595/594 (91/92).

ouile :"bonosque iin suum ouili recipere Dict. Hier. 33/34 (226). P Praef. Marc. 136 (224). pabula: pabula animarum

HL,

lar.

571/572 (69).

pactum : bonus esse nullo pacto potest Hil., 3 Iob. 49 (121). paenitens : unde paenitencium exemplum Preb. 178 (166). paenitentia ScoZZ, lac. 895 (25) ; Hil, lac. 238 (60) ; frustra adsumitur penitentia in uoce cum non habetur in corde Scoti, lac. 928/929 (26); tempus penitentiae HL, Iac. 747 (73) ; Hil, 1 Iob. 113/114 (111) ; peccando

peccata augent sine poenitentia Hi, 2 Peri 223 (104); nullo termino poenitentiae Hil, 1 Iob. 558 (117); anima a corpore uincetur et ab eo renouatur iterum per penitentia et confessione Preb. 28/30 (162) ; penitentia mottificat uicia, fructificat uirtutes, saciat animam, lauat sordes eius Preb. 53/54 (162) ;duo genera paenitentiae Preb. 184 (166); non

fuit paenitentia Iohanne Quest.

praedicata ante Hysid. 137/138

(202). pagina dum panditur Qzaes/. eu. 450

(146).

parabolam: scriptura adsumit parabola Quaest. eu. II, 48 (15).

LOCVTIONVMQVE NOTABILIORVM patacletus, id est grece, id est consolator, id est Spiritus sanctus .$vo7Z, 1 Iob. 51/52 (40). paradisus Praef. Mare. 132 (224); Quaest. eu. 40 (134) ; In eu. exc. 105 (216). parens : patentes aecclaesiarum .H/., 2 Iob. 30/31 (119) ;amot patentum Quaest. eu. II, 44 (151) ; a bonis parentibus uenerunt Dic. Hier. 35 (226). pats : summa pats litterarum H»7., Iac.

B GGely

anus

participatio : in participatione misteriorum .$ecoZi, 1 Iob. 81/82 (4x). paruulus : patuuli, qui ergo, nisi catholica aeclesia ueti martires sunt $707,

lac. 904/905 (26); infans paruulus Quest. Hysid. 191 (204). passio Quaest. eu. 371 (144) ; Quaest. en. TI, (50)ts Dict Her. 54:1(226); hora passionis Seo£/, 1 lob. Go[61 (40); praedicatio passionis Hi, 1 Petri 571 (78) ; pet uestigia passionis et ueritatis Hl., 1 Petri 325/326 (85) ; omnia genera passionum fuisse in cruce Christi H., 1 Perri 720 (95) ; Christi passione Hl, 1 Peri 723/724 (95) ;passione inpassibilis erat diuinitatis H/., 1 Iob. 22 (109) ; passio de ieiunio et edulio specialiter intellegi Hil., Iac. 821/822 (75) ;quando passionem marcescat in aecclesia Hi., 1 Petri 148 (95); passio nostra cum

pietate sit necesse est, et non cum murmuratione et ira H/., 2 Peri 51/

55 (100).

Pater Hil, 1 Perri 711 (94) ; Dict. Hier. 11 (225) ; desinu Patris H7, 1 Ioh. 21 (109) ; Filius similis Patri in eadem substantia ScoZZi, 1 Iob. 2/3 (39) ; nisi

per filium non itur ad Patrem; et nonnisi per Patrem ad Filium itur Hi, 1 Iob. 1i77[179 (113); Deum Patrem preponimus Filio ut Pater et filius unum sint Dic. Hier. 16/17 (225) ; pater unguens Qzaes?. eu. 516 (148); pater munerans Quaest. em. 517 (148) ; — Abba, qua lingua dicitur ? Hebreice. Greci pater, latinae genitor Quest. Hysid. 55/56 (199); sancti pattes HL, praef. 5 (53); Abraham id est pater nostrae fidei Hi, lar. 450 (65); prudens patet Hil, 1 Iob. 132 (112) ; — a patte tenebrarum Hil., Iac. 240 (60). paternus : paternam stirpem Quaest. eu. 461 (146). Pathmos insula HA, praef. 26 (53); Dies dom. II, 40 (184).

3II

patientia H7/., 1 Ioh. 9o (111); petseuefantia per patientiam .$eoZZ, lar. 146 (6) ; patientia custodia animarum

est H., lac. 132/133 (57/58); patientia de traditis rebus Preb. 73/74

(165).

pattiarcha $cozZi, Iac. 53.58 (4) ; 248 (9). Paulus Scotti, lac. 778 (22) ; 934 (27); Hil., praef. 32 (53) ; In eu. exe. 70.81. 84 (215); Praef. Marc. 98.102 (223). pauper : paupetes substantia Fi., lac. 360/361 (63); pauperes humiles et grati Hi, lac. 369/370 (63); in contemptu pauperis HZ/, lac. 408

(64).

paupertas : largitas in paupertate Pre.

66 (163). pax Hil, lac. 778 (74); Hi, 1 Perri 858 (98) ; pax a patiendo dicitur H., 1 Petri 31/32 (77) ; unitas pacis H., 1 Pefri 579 (91) ; pax, in qua coniungitur homo ad Deum .$cozZ, 2 lob. 10/11 (46) ; Scoti, Iud. 5/6 (48) ; pax,

id est retinaculum fidei quod separatut a diabolo et iungit nos Deo H7, 1 Petri 3o[31 (77); pax impiorum a Deo tecedens in adulterium peccati Hi., 2 Petri 221/222 (104); pax conseruat gratiam quia priot uacua est sine altera $co/Z, 1 Petri 34/35 (28) ;omnes sanctae pacis amatores Scotti, lac. 895 (25). peccator : omnis impius peccatot, sed non omnis peccator impius .$coZ,

1 Petri 288/289 (55) ;animales siue peccatores $704, Iud. 64 (49) ; peccatotes in desperatione pro plaga H.,

lac.-839/840 (75); peccator est qui euangelii legem transgreditur H7/., 1 Petri 758/159 (96) ; anima peccatotis post mortem Preb. 95 (164) ; terta, peccatotes Quest. Hysid. 64 (199) ;

de peccatoribus nascens peccatores tedimere uenerat Dic. Hier. 103/104

(228). peccatrix Dict. Hier. 102 (228). peccatum Svo£Hi, lac. 875 (25) ; ut heretici et alii multi qui propter sua peccata puniantur voz, lac. 203/204 (8); multa peccata doctoris subripiunt in neglegentia doctrinae $7077, lec. 761/762 (22); nemo est sine peccato Sco££i, 1 Iob. 49 (40) ; peccatum pfrincipale $077, 1 Iob. 239/240 (45); crimen peccatum mortale S$co£Hi, 1 Iob. 256 (45) ; gratia, id est qua donantur peccata $vo//i, 2 Iob. 9 (46); peccatum inaequalitatis Hi, lac. 393 (64) ;quae acta ac dicta ac cogitata in peccato gentium Hi/,

312

INDEX NOMINVM

1 Petri 48/49 (78) ; iustitia peccatum semper tepraehendit H7/., 2 Pe£ri 192 (103) ; peccando peccata augent sine poenitentia H., 2 Petri 223 (104); peccatum fornicationis H4, 1 Iob. 212 (114); usque ad confinia uitae praesentis peccatum ducatur, et nullo termino poeniteniae mactetur H3, 1 Iob. 357/358 (117) ; intetio1em hominem maculatum peccato heresis seruate Hil., Iud. 95/96 (124) ; quate redempti sunt homines de peccato primi hominis Pre/. 249 (168) ; uetus (sc. testamentum) est peccatum Adae Quest. Hysid. 4 (197) ; pro minuta peccata putgati Quest. Hysid. 26/27 (198); — peccatum est consensio Hi, 2 Petri 162/163 (102/103); peccatum III modis fit : ignorantia ut fuit Paulus; infirmitate, ut Petrus;

consuetudine,

ut Iudei.

IIII

modus aditur : qui fit excusatione, ut heretici 5co7Z, Iac. 934/936 (27); quibus modis sit peccatum Preb. 41 (162) ; in ligno indepta sunt peccata, in ligno peremta sunt Hil, 1 Perri 340/341 (85); sanguis lesu Christi omnia peccata mundauit ambulantium in caritate HZ, 1 Iob. 61/62 (110); VII modis remittuntur peccata Sco?/i, Iac. 889 (25) ; pet babtismum quando dimittuntur peccata fide SzozZi, Iac. 438 (14) ; babtismum uincit peccatum. Prosternit hostem. "Trahit spolia 5zo77, Iud. 70 (49) ; pet confessionem soluuntur peccata et fidei orationem H/., lec. 817/818 (75); - ablatio peccatorum |Hi/., 1 Petri 365 (86); pax impiorum a Deo recedens in adulterium peccati Hil., 2 Petri 221/222 (104) ; ut obumbret lucem ueritatis caligine peccati Hil, lac. 242 (60); matheria est omnis peccati concupiscentia in homine HL, lac. 229 (60); sine contagine peccati Quaesf. eu. 4r[42 (154) ; sine faece peccati Hi/., Iac. 246 (60) ; nox peccati figura Hi/., 2 Perri I91 (103); peccati felle H^, 1 Perri 138 (80); funiculum peccati .fcoZ/i, ? Petri 71/72 (37); indulgentiam peccatorum HL, 1 Pefri 1xs[116 (80) ; infirmatio ista peccati infirmitas est H/., Iac. 808/809 (75) ; multitudo peccatorum numeratur doctori non paucitas peccati, quia peccata multa sunt illi doctori non adnuntianti peccata hominibus HijL, Iac. 868/870 (76); remissio peccatorum

per babtismum .$co/Z, lac. 244 (9);

RERVM VERBORVM 897 (26); HZ, 1 Iob. 67/68 (110); ruina peccati Hl, Iac. 816 (75) ; in

secutitate peccatorum H/, 1 Perri 858 (98) ; a setuitute peccati $eoZZ, lac. 104 (5). pecunia : sic sunt heretici. Suam doctrinam uendunt propter pecuniam Scotti, Iud. 45/44 (49). pecus : in terta pecora et inrationabiles homines H/.., 1 Petri 566 (ox). perditio : sectas perditionis, id est hereses HL, 2 Petri 140 (102) ; in salute perditionem inueniunt HZ, 2 Petri 368/369 (108) ; a perditione inferni Quaest. eu. 95 (136). petegrinatio : pet peregrinationem, ut Habraham vof, lac. 777 (22). petfectio Preb. 37 (162); in exemplis perfectio Qzaesz. eu. IT, 12/13 (150); In eu. exc. 136/137 (218) ; perfectio autem humilitatem sequitur et fidem. De perfectione autem et humilitate et fide ad Iesum peruenit, id est ad Filium Dei HL, Iac. 558/560 (68) ; petfectio in iustitia consistit Hj/, lac. 518 (69) ; in uerbo continentiam perfectionem posuit H7/, lac. s79/[ 580 (69); — a perfectione aetatis. Christi Praef. Marce. 20 (220); petfectio castitatis in doctum voz, lac.

245 (9); de perfectione filii Dei Praef. Marc. 21/22 (220) ; petfectioni operum tuorum Hi, 3 Iob. 14 (120) ; — consummatio perfectionis $'co7/i, lat. 341 (11); in fine perfectionis. Hil., 1 Petri 841 (98) ; plenitudo perfectionis coz, lac. 241 (9); Hil, lac. 300 (62). perfectus : opete perfecto HL, lac. 315 (62) ; in omnibus mandatis Dei perfectus es H/., 3 Iob. 16 (120). Persae coz, lac. 45 (4) ; Persi Quaest. €. 458 (146). persecutio aecclaesiae Christi ^H., 1 Petri 749/750 (95) ; a persecutionibus iniquorum Quaest. em. 92[93 (136).

petsecutof : contra petsecutorum arma. HL, 1 Petri 623 (92); iudices ibi erunt petsecutotes HL, 1 Pefri 750:

(95).

perseuerantia : perseuerantia per patientiam co/£, Iac. 146 (6); petseuerantia in malo HL, lar. 729 (73)

petseuerantiam in fide HL, 1 Peri 5349 (85); petseuerantiam in fide Trinitatis Hz, 1 Petri 572/575 (91). persona Dic. Hier. 131.132 (229); mote uetefis scripturae non ponete personas aut locum .$co£/i, Iac. 932

LOCVTIONVMQVE NOTABILIORVM 933 (27); petsonas Trinitatis FI/., 1 Petri 710 (94) ; pet personas Hi/., 2 Perri 130/131 (102) ; Abraham petsonam Christi gerebat Qwuesz. Hysid. 38/39 (198) ;abscondit Marcus pet-

sonam sub persona Praef. Marc. 59 (222); maiotem qualitatem habet Esaias in persona quam Malachias Praef. Marc. 6o[61 (222); petsona huius euangelii ... Mattheus DZr. Hier. 134 (229). perturbatio : quattuor modis petturbatio fit, per timorem et tristitiam, pet amotem et laetitiam FH, 1 Pezri

421/422 (87).

peruetsitas : sufuscat opera linguae petuetsitas $cofZ, lac. 531 (16). peruetrsus $cofZi, 2 Petri 6 (36). petuincia : quod sunt petuinciae sub caelo Preb. 103 (164). pes: quod est pes Preb. 125 (165); pedem boni operis HZ., 1 Iob. 120/ 121 (111). petra sagittam confrangit HL, 1 Perzri 249/250 (85) ; petra pluuiis non mollitur nec sole induratur HZ., 1 Perri 251/252 (83) ; petra serpentium uestigiis non nocetur Hl, 1 Pezri 254

(83).

Petron in greco H.., 1 Perri 1o (77). Pettos in latina quod nomen est iunctum de matheria HZ., 1 Peri 11/12

7)-

Petrus Sco£Z, Iac. 935 (27) ; Scotti, 1 Pe?ri 129 (31) ;Hil, 1 Pezri 382 (86); In eu. exc. 69 (215) ; Praef. Mare. 3.5/6 (220) ; 25 (221) ; Petrus, id est grece et latine, ut Ceffas sirum et ebreum

est. Ideo dicitur Petrus a petra, quia latinum est et interpretatur agnoscens quia grece est hoc nomen, si rei ordinem an uicissitudinis obseruat Scotti, 1 Petri 1/5 (28) ; ostendit Petrus uitgam apostolicam mote regum ne condemnetut suum imperium Scotti, Iud. 68/69 (49); a gentibus summus attifex apostolus Petrus Hi., 1 Petri 204/205 (82); caput aeclaesiae Petrus communem regulam cotidie conuetsationis imponit, et omnia membra aeclaesiae in concordiam coniungit H., 1 Pezri 287/ 289 (84) ; princeps totius mundi Pe-

trus in fide omnes gradus aecclaesiae in concordiam coniungit H/., 1 Pezri 439/440 (88) ; quis primus fuit clericos? Petrus Quest. Hysid. 57/58 (199) ; deleramentum Spiritus sancti in Petro quando personas Trinitatis inuenit in lectione, id est Patrem et

313

Filium H., 1 Petri 709/711 (94) ; in prima epistola praenomen quod est Simon, fidenter cognomen quod est Petrus ostenditur H., 2 Perri x[2 (99) ; Marcus ... Petri discipulus Ir €H. €xc. 9o (216) ; Marcus discipulus Petri fuit et Petrus primitus discipulus Chtisti fuit ante Paulum Is &4. exc. 80/81 (215) ; ex ore Petri In €4. 6xt. 83/84 (215) ; Matcus auditor Petri Praef. Mare. 24 (220). Pharisaeus $077, Iac. 152/153 (7) ; 278 (10) ; 331 (11) ; 566.580 (17) ; 681 (20). Philistaeus : Philistaeis cespitibus, H7/.,

praef. 51 (54).

philosophia co7Z, lac. 583 (17); 604 (18). philosophice HL, Iac. 822 (75). philosophus .$coZZ, Iac. 580 (17) ; 604 (18); 615.626 (17); 681.686 (19); Hi., lac.

146/147 (58); filosofum gentilem .$co74i, lac. 565 (17); ex libris phylosophorum Quzaesz. eu. 220

(139).

physicus : sapientia ... fissica, id est naturalis coz, lac. 170 (7). pietas utilitatis audientium .$coZZ, Iud. 3/4 (48) ; passio cum pietate sit necesse est Hil, 2 Peri 51/52 (100); pietas saluatoris HA, 2 Peri 143 (102). pignus : effusio sanguinis Christi pignus est regni H., 1 Pezri 364 (86). Pilatus : titulus in cruce quod scripsit Pilatus Preb. 245 (168). plaga : peccatotes in desperatione pto plaga Hil, lac. 839/840 (75); licet corpota plagas sustineant, corda non murmufrent H., 1 Petri 484/485 (89); in cotreptione plagarum H7, Iud. 79 (124); septem plaga Hi, 1 Iob. 235/236 (114).

plantare : in uirtutes plantarent $7077, Iac. 10 (3) ; Hil., praef. 15/16 (53). planus H., 1 Petri 559 (91). plebs : setuiles plebes HZ, 1 Pefri 457 (88); declinans malum plebis HZ, 2 Petri 185 (103); cotpus Moysi blebs sua .$cozti, lud. 39 (49); de

plebe Dei quae Moysi cotpus etat Hil, Iud. 26/27 (122); qui conueniunt ad aeclesiam plebis Des doz.

II, 6/7 (183).

plenitudo perfectionis $zo77, lac. 241 (9) ;Hil, let. 300 (62); in Christo caritas fuit plenitudine voz, lac. 386/387 (12); plenitudo nostrae salutis Dicz. Hier. 116/117 (228). pluuium : petra pluuiis non mollitur Hil., 1 Petri 251 (83).

314

INDEX NOMINVM RERVM VERBORVM

poena : maledicti unam penam merentut S$vo/ii, 1 Petri 269 (34) ; non est timor, id est poenae, quia bona opefa facit timore poenae uoluisset poenam non esse, ut liber esset uoluntati co2Z, 1 Iob. 175/177 (43) ; timore pene in futuro Pre/. 39 (162) ; breui poena HZ., 2 Peri 143/144 (102); aeternas poenas HZ., 2 Petri I44 (102); in baratrum poenarum Hil., 2 Petri 168/169 (103) ; de igne poenae Hi/., Iud. 93 (124) ; habitatio poenatum Preh. 88 (164) ;poenam peccatotibus Diez. Hier. 74(227) pondus : de octo ponderae factus est Adam e£c., Dies doz. III, 7 (185).

ponere: communem regulam familae Christi ponit apostolus H7/., Iac. 794/

795 (74)

pontifex maximus : loada pontifex maximus Dic. Hier. 154/155 (229). pontificalis : de pontificali dignitate Dict. Hier. 172 (230).

pontificatus : in altero pontificatus, in altero regalis formae exprimuntur in signa coi, Iac. 93/94 (5).

populus : populum Dei Hl, 2 Pefri

254 (104).

portitor : pert litterarum portitorem Hil., 1 Petri 843 (98). pottus : ad portum uitae ScoZZ, Iac. 527 (16). positio ScoZZ, Iac. 5o (4).

postulare II modis fit a Domino, fidelitate ... Et postulat in fide coZZ, Iac. 809/811 (22). postulatio autem sapientiae in lesu, filio Sirach, et in Salomone, filio Dauid, figuratur HL, lac. 145/146 (58); duplex animo, in mente postulationiset dubitationis H7. , Iac. 172 (59). potens : timor potentium Qzaesz. ez. II,

44 (151).

potentia Sco7/Z, 1 lob. 220 (44) ; opetatrix corporis hoc est operum potentia Preb. 123/124 (165).

potestas : in manibus caeli potestas terrae est HiL, lac. 856/857 (76); magnae potestates Hl, 1 Perri 618 (92) ;fortitudo angelorum potestas est eorum Hi/., 2 Petri 203/204 (103/ I04) ; a potestate diabolica H., Iac. 165/166 (58) ; mundus impiorum in potestate diaboli HZ., 1 Ioh. 361/562 (118) ; de tegia potestate Dicz. Hier. 169/170 (230). praeceptio Qzaesz. eu. II, xx (150). praeceptum : precepta diuina .$eoZZ, lac. 523/524 (16); noua ptaecepta Quest. Hysid. 8 (197) ; in praeceptis

iustitia Quaesz. eu. II, xx/12 (150); In eu. exc. 133, (217). praecursot : Iohannes Baptista Domini ptecutsot Praef. Marc. 27/28 (221). praedicatio SeofZ, lae. 747 (21); SveotHi, 1 Petri 198/199 (33) ;Hil., 1 Iob. 43 (110) ; praedicationem apostolorum Hil, 1 Iob. 180/181 (113); ptaedicatio Petri Praef. Marc. 4/5 (220) ;non

quetat doctor mercedem de MUTA tione

ScozZ, 1 Petri 278 (35); praedicatione doctotum H., ed 553 (68); HL, 2 Perri 81/82 '(100/ IOI); ab offitio praedicationis euangelii numquam recedunt (Qzaesz. en. 107 (136); ptedicationis offitium Quaest. eu. 345/146 (137) ; sono ptedicationis spiritalis ScoZZ, Iac. 5 (3) ; per dulcedinem predicationis .$c07Z, 1 Iob. 32 (39) ;ptaedicatio passionis Hil, 1 Petri 37 (78) ; opus finis est praedicationis euangelii gentibus Hil., 1 Petri 665 (93) ;quibus modis contempnitur ptaedicatio euangelii Quaest. eu. II, 43 (151); ptaedicationis regulam H., 2 Pezri 27/28 (99) ; ex ueta doctrina semper oritur falsa praedicatio H., 1 Iob. 60/161 (112) ; septem sunt modis praedicationis Qzesz. Hysid. 182 (204). ptaedictio : ptaestatio est praedictio, ptaeloquatio Quaest. eu. 2 (133). ptaefatio : in prefatione IIII continentut. Id est, nomen auctotis ... Et cui adhesit, ... Et cui tetribuitur ... Et

doctrina, quae continetur pet epistolam .$cozzi, Iac. 128 (6).

praeloquatio : praestatio est praedicatio, praeloquatio Quaest. eu. 2 (133). praemium Preb. 68.70 (162) ; ad premia uitae aeternae H7., Iac. 115/116 (57) ; tettia (sc. sapientia), sperare praemia

Hi., lace. 144 (58) ; Preb. 7 (161); 84, (163) ; futurorum desideria ptaemiorum HL, lav. T774l|T]s (74); praemia caelestia HZ., 1 Perri 87 (79) ; in retributione iustorum praemiotum Hi, 1 Iob. 68 (110) ; premia sanctis Diez. Hier. 74 (227). praenomen Hi/., 2 Perri x (99). praenuntius : Malachias

ptaenuntium Christi interpretatur «et significat lohannem Praef. Mare. 89/90 (223). praeostendree Qzaesz. eu. 492 (147). praescientia quomodo dicitur .$c07Z, 1 Petri 18/21 (28) ; electio et ptescientia duae iste sunt cteatore .eoffi, 1 Petri 18 (28) ; ex praescientiam Dei accipitur gratia H/., 1 Perri 691 (94). praescius : prophetia in enigmatibus

LOCVTIONVMOQVE NOTABILIORVM inuoluitur et praesciis sententiis H7/.,

praef. 17/18 (53).

praesens : dicunt heretici quod ptesentior Christus numquam in ueteri lege quia putant eum pet catnem semper esse presentem Szo//, 1 Iob. 155/157

(43).

praestatio est praedictio, praeloquatio Quaest. eu. 2 (153). praesumptio, antequam uetitas innotescat Preb. 208/209 (167). praesumptiuus : praesumptiuo spititu Quaest. eu. 12 (133). prebiarum (uide breuiarium) : Preb. 1 (161). presbyter Qzuesz. Fysid. 156 (203) ; unde otdo presbiterorum sumit exordium Preb. 166. (1x55); unde dicuntur presbiteri Pre/. 170 (166). pretium amoris mutui coz, 1 Iob. 151

(42).

primatus : quod Mathei specie primatum faties hominis tenet Qzaesz. eu. 168 (138). primitiae : in primitiis ScoZZ, Iac. 55 (4). primogenitus : per angelum, primogenitos percutientem H7, 1 Pezri 284

(84).

princeps : ad iudicia regum et principum Hil, lac. 370/371 (63) ; ptincipes aecclesiatum H7/., 457/438 (88) ; princeps totius mundi Petrus H7, 1 Petri 439 (88) ; gtex autem Christi in principibus HL, 1 Pezri 784 (96). principalis : in tribus ptincipalibus linguis In eu. exc. 3/4 (213). principatus Praef. Marc 11 (220) ; con-

donauit illi principatum secularem Dict. Hier. 42/43 (226) ; cum Marco hebreica lingua principatum tenuit Praef. Marce. roi[io2 (223); quomodo mater Domini inter omnes mulieres principatum tenet Dies doz. I, 6/7 (181). ptincipium : in principio gratiae ro7Zi, lac. 746 (21); eleuatio malorum principium .$ecoZZi, 1 Perri 163 (32); hoc incofrtuptibili principium ad corruptibile principium Dc. Hier. 67/68 (227); ptincipium ptfincipio obponit Dic. Hier. 69 (227); principiis librorum nomina imponant Dic£. Hier. 82 (227). ptobatio : malum uero nature non est, sed ptobacio bonis hoc nomen accepit Preb. 280/281 (169). procella : tristitia ista procella iniquarum cogitationum est H7/., Iac. 8o5/ 806 (75); a procellis heresis H7, Iud. 64 (123).

315

proemium id est ante uerbum H;/, Iac. 94 (57) ; in praemium euangelii sui

Quaest. eu. 231/232 (140).

professio armarum Preb. 124 (165); professio hominum Preb. r12/113

(164).

profunditas : mysteriorum profunditas Hil, 1 Petri 347 (85). prologus : in prologo pfaeostenditur quod in sequentibus demonstratur Quaest. eu. 3/4 (133) ;quibus modis scribitur prologus Preb. 48 (162). promissio : filius promissionis Dei Hi, lace. 20 (55); ptomissio uitae aeternae

Hil,

1 lob. 45 (110); in

terra promissionis Qzaesz.

eu. 478

(147).

propheta Dic. Hier. 174 (230) ; Preb. 32 (162); Esaias primus prophetarum post Samuhelem Praef. Marr. 75['j6 (222) ; Spiritus qui in prophetis loquebatur $c077, 1 Petri 74 (29) ; duo initia sunt aecclaesiae, aliud prophetae, aliud apostoli HZ, lar. 252/253 (60/61) ; conflictio prophetae Hil., Iac. 844 (76) ; exemplo prophetarum, qui sctipsetunt post legem Moysi Scoti, lac. 16/17 (3) ; exemplum unius pfophetae in oratione Hil, lac. 834/835 (75); labot ptophetae Hil, lar. 847/848 (76); nomen prophetae H/., Iac. 849 (76) ; promissio prophetarum prophetantium diem iudicii HL, 2 Pezri 292/ 295 (106); testimonium Moysi et prophetarum Hz., 1 Iob. 337 (117); pseudoprophetae, id est contrarii prophetae H/., 2 Pe£ri 138/139 (102). ptophetia Im em. exe. 76 (215); Dict. Hier. 132 (129) ; lex siue ptophetia In eu. exc. 7 (213); in enigmatibus inuoluitur et pfaesciis sententiis Hil, praef. 17[18 (53) ; ne prophetiam uitupetatent 5707/2, 2 Petri 48/49

(37); Iohannem excellentem omnia de ptophetia qua pfophetati sunt quattuot euangelistae Im em. ex. ir2/114 (217); ptopinquior est Christo prophetia eius (sc. Malachiae) quam Esaie Praef. Mare. 79 (222); sub uelamine ptophetiae HZ, lar. 652/655 (71); aepistolae morem pfophetiae secuntur Hil, praef. 17 (53) ; secundum regulam prophetiae In eu. exc. 58 (215) ; spiritus prophetiae Hi., 1 Petri 95/96 (79).

ptopheticus : illud propheticum H^,

1 Petri 398/399 (87) ; Hil., 1 lob. 348

(117); ptopheticum Hil., 1 Petri 267 (83).

testimonium

316

INDEX NOMINVM

RERVM VERBORVM

ptoprie HL, praef. 22/23 (53).

quinquennium silent 570777, lat. 296

proptietas : singulariter loquitur de ptopfietate numeti euangelii in decim canonibus I5 eu. exc. 167/168 (218). prosapia Quaest. eu. 39 (134). prosperitas eternorum .$eo//i, lac. 710 (20). prouetbium : donec in prouerbium uenit HZ., Iac. 17 (55). prouincia : quod sunt prouinciae sub caelo Preb. 104 (164). proximus : dilectio Dei et proximi Scofii, lac. 383 (12); HUL, lac. 130

(10) ; Hil., Iac. 267/268 (61).

(57); 135.137 G8); qui proximum

diligit, malum non operatur HZ/, 1 Iob. 117/118 (111); Quest. Hysid. 130.132/133 (202); dilectio proximi Hil, lac. 379 (64) ;Hil, 1 Petri 151 (80). prudens : otatio prudentium Preb. 121

(164).

prudentia HL, 1 Pezri 229/230 (82); Hil, 1 Petri 569 (91) ; Quaest. eu. 85 (136) ; Quaest. eu. IT, 15 (150) ; Preb. 14 (161); 76 (1623); bestiae, id est callidi in prudentia seculari $7074, lac. 540/541 (16) ;prudentia Lucam significat Qzuaest. eu. II, 26 (151); prudentia astutum fecit Preb. 16/17 (161). pseudochristus : pseudochtisti .$co7Zi, 1 Iob. 85 (41). pseudoprophetae, id est contrarii ptophetae H/., 2 Pezri 138/159 (102). publicanus : Matheus publicanus quia res publicas exigit Iz ew. exc. 33/34

(214).

puet : si fueris puer sensibus Preb. 176

(166).

puerilis aetas Preb. 174/175 (166); timor puerilis Preb. 79 (163). pulchritudo — voz, ^lac. 923/924

(26). pupillus 5voZZi, Iac. 327/328 (11) ; pupilli, id est sensus carnales a diabolo male nutriti $7077, Iac. 534 (11). purgamentum : purgamenta mundi Hil, 1 Petri 565/566 (9x). putgatorius : in igne purgatorio (Qzes7. Hysid. 26 (198). putificatio : in Christo caritas fuit plenitudine, in sancto putificatione Scotti, lac. 386/587 (12) ;putificatio

celum superat H., Iac. 709 (72). putatio : in putationem religio est H/.,

lac. 307 (62). puteus : Isaac putei HZ, praef. 5o (54). putredo H/., 1 Peri 345 (85). pythagorici HL, lec. 147 (58); per

quadragesima : unde exordium dicit ieiunium quadragensimarum Preb. 158 (166). quadratus : quadratum per temperantiam et prudentiam et fortitudinem et iustitiam Hl, 1 Petri 229/230 (82); quadtratis lignis Fl, 1 Pezri 528.542/5453 (90) ;Hil., 1 Petri 567/ 568 (91). quadtifarius : quadtifarium genus humanum Qnmaest. eu. 51 (135). quadriformis : quadriformem mundum in ecclesia Dzcz. Hier. 29 (225) ; pet quadriformem doctrinam euangeliorum Dzc. Hier. 30/31 (225) ; cut septiformem dicis, qui quadriformis est Diez. Hier. 60 (226); quadtiformis exterius ; id est terra, aqua, aete,

igni Dic. Hier. 61/62 (226). quadtriformitas : dignissimis uiris quorum quadriformitas est temperantia, prudentia, fortitudo, iustitia FI, 1 Petri 568/569 (91). quadriga : quadrigas Domini Qzaes:.

eu. 37 (134).

qualitas : catnis qualitates 5vo£7, 1 Iob. 200/201 (44) ; de qualitatibus euangelii In eu. exc. 131 (217) ; qualitates euangelii, id est precepta, mandata, testimonia, exempla [m eu. exe. 132/

133 (217).

quaestio : quae sunt attis soffismatis, id questiones H., 2 Peri 202 (103) ; causa quescionis Pre. 23 (161) ; incipiunt questiones sancti Hysidori tam de nouo quam de uetere testamentum Quaest. Hysid. 1/2 (197). quatetnus : quate ctux Christi quaterna fuit HZ., 1 Petri 345 (85). quinquennius : pet quinquennium .$co/Zi, lac. 296 (10). Raab: domus Raab Hi, lac. 543 (68). radix : caritas radix est omnium bonorum in compassione Hi, 1 Perri 678/

679 (94).

radius : per solis radios H/., 1 Ioh. 23

(109).

Rafadim Praef. Mare.. 119 (224). fatitas : pro raritate aut pto dificillitate ponatur Qauaest. eu. 468 (146). ratio Dict. Hier. 7 (225) ; consuetudo hoc nomen an ratio Hi/., 1 Perri x/2 (77) ; tatio est, quia consuetudo aecclaesiae pro ratione reputatur Hi, 1 Petri 4/5 (77) ; apud Grecos et ratio

LOCVTIONVMQVE NOTABILIORVM et ordo et subpotatio Qauaesz. eu. 3 (133); dicendique ratio Preb. 226 (168); ratio quomodo conuenit Christo Dic. Hier. 32 (225) ; Christi ratio Dict. Hier. 33 (226). ratiocinationes H/., praef. 21 (53). rationabiliter Qzaes?. eu. IT, 38.40 (151).

teatus : a morte, hoc est a reatu sanguinis auditoris Sco7Z, Iac. 759 (22). receptaculum : receptacula uerborum Preb. 118/119 (164). tecogitatio Preb. 87 (164). rectitas loquendi Preb. 226 (168). redemptio : unus sanguis Christi paene totum aspetsit mundum ad redemptionem Hi/., 1 Perri 28/29 (77) ; pro nostra redemptione Dc. Hier.

173 (230).

refectio : laboris

consolatio

doloris

tefectio efficitur Sco//, Iac. 730 (21). regalis urbis Babiloniae Im ez. exc. 106

(216). fegius : de regia potestate Dzcz. Hier. 169/170 (230); tegia tribus Dic. Hier. 159/160.164 (230); Christus est nomen regiae dignitatis uel gradus Praef. Marc. 105/106 (223). regnum : in fine uniuscuiusque hominis regno praepatati H., 1 Petri 69/ 70 (78) ; glotia regni H/., 1 Petri 200 (82) ; pignus regni H., 1 Pefri 364 (86);

sempiternum

regnum

.HJ.,

1 Petri 107/108 (94); in aeternitate mansionis regni H/., 1 Iob. 39 (109) ; regnum post seruitium (Qzaesz. eu.

350/331 (142) ; 537 (143) ; Quaest. eu.

Il, 5/6 (150) ; gloria et regnum et uentura potestas Quaest. eu. 380/381

(144) ; concupiscentia regni caelestis Preb. 39/40 (162) ; tegnum Dei quibus modis intellegitur Quesz. Hysid. 135 (202) ;tegnum caelorum |Qzes7. Hysid. 157 (202) ; electis suis regnum perenne tribuit Dzcz. Hier. 170 (230). regula Dicz. Hier. 131/132 (229); babtismi regulae Hi/., 1 Perri 116.118 (80); HiL, 2 Petri 67 (100); 149 (102); Hi, 1 loh. 169/170 (113); secundum regulam Christi Im ez. exc. 62/63 (215) ; euangelii regulam et fidei Hi.., 1 Petri 280 (84) ; secundum regulam fidei et electionis Ir £u. ext. 55 (214) ; de tegula euangelii In eu. exc. 54 (214) ; tegulam linguae Hil., Iac. 318/319 (62) ; praedicationis regulam Hil, 2 Petri 27/28 (99); secundum regulam prophetiae In ez. exc. S8 (215); religionis regulam Scotti, Iac. 12/15 (3) ; secundum regulam sacerdotii Ig eu. exc. 60 (215);

317

a regula ueritatis H7., Iud. 89 (124) ; — de communi regula H., Iac. 805 (75) ; initium sermonis de communi

regula Hi., Iac. 858 (76) ; Hil., 1 Pe-

fri 514/315 (85) ;713/714 (95) ;801/ 802 (97) ; in fide communis regulae

Hil, 1 Petri 436 (88); communem regulam cotidie conuersationis H/., 1 Petri 288 (84) ; communem iter ad

regulam sciendum est Hl, 1 Perri 676 (94) ; communem regulam familiae Christi ponit apostolus H7, Iac. 794/795 (74) ; otdo regulae In eu. exc.

66. 78 (215). teligio : religionis regulam .$coZZ, Iac. 12/13 (3) ; in putationem religio est Hil., Iac. 307 (62) ; sub nomine religionis Hi/, 1 Iob. 161/162 (112). religiosus : nisi tacens fuerit, non erit religiosus HZ, lac. 306 (62). remissio : peccatorum remissionem Scotti, Iac. 889.897 (26) ;Hil, 1 Iob. 67/68 (110); tfemissio peccatorum per babtismum .$cotzi, Iac. 244 (9). renes : ubi fornicatio ? Id, in tenibus Preb. 136 (165). renouatio temporum Hi, 1 Petri 351/ 352 (86) ; renouatio uitae per tempota Hil, 1 Petri 352 (86). repatatio : reparationem post laborem

Quaest. eu. 331 (142); 337 (145); reparatio

hominum

Preb.

126/127

(165).

reptomissio Christi Dc. Hier. 95 (228) ; in terra tepromissionis Qzaes/. eu. 480/481 (147). repulsio : repulsionem diaboli Praef. Marc. 22 (220). requies sempiterna Dic. Hier. 112/115 (228) ; requiem post laborem Qzaes?. €H. 330 (142); 335 (143) ; Quaest. en.

II, 5 (150).

res:

omnis natura rerum HiL, lar. 608/609 (70) ; tribus rebus inpossibilibus unam inpossibilem confirmat Hil., Iac. 630/6231 (70). tesecare : ut uitia resecatent 57077, lac.

9/10 (3);Hil., praef. 15 (53).

tesurtectio Dicz. Hier. 55 (226); ex resurrectione lesu Christi H/., 1 Pe-

fri 53 (78) ;spes sempet et fides in resurrectione ponuntur Hil, 1 Peri 147 (80) ; honor resurrectionis tertia die Hl., 1 Peri 198 (82) ; tesutrectio a mortuis Quaest. eu. 375/376 (144) ; Quaest. eu. II, 8 (150) ;Dominicum ... tesutrectionem renouat Dies dom. I, 11/12 (181). retinaculum fidei H.., 1 Pezri 30 (77). retributio : in illius seculi retributione

318

INDEX NOMINVM RERVM VERBORVM

Scotti, Iac. 708 (20) ;qui unum habent meritum, unam retributionem accipient $coZZ, 1 Petri 266 (34) ; in retributione iustorum praemiorum Hil, 1 Iob. 68 (110). reuelatio : per reuelationes nocturnas Hil, 2 Petri 98/99 (10x) ; ex reuelatione diuina In ez. exc. 84 (215). rex Dict. Hier. 169 (230) ; more regum Scotti, Iud. 68 (49); mote regis ut timeatur et honorificetur HL, Iac. 32/33 (55) ; mos est regi fortissimo Hil., Iac. 703 (72) ; teges saeculi HZ., 1 Petri 437 (88) ; ad iudicia regum et principum HL, lac. 370/371 (63); pef teges generationem aeterni regis discripsit (Quaest. ex. 194 (139); ptoptet genelogiam tegum In ez. exc. 106/107 (216) ; filius regis Dzcz. Hier. 99/100 (228) ; tegis Ioram Dic. Her. 156 (229); cum diabolo rege Hj, lac. 551/552 (68). riuulus autem uerbum est HL, lac.

624/625 (70).

Roma Scoti, Iac. 28.(3) ; Hil., praef. 25 (53); Quaest. eu. (141); Im em. exc.

257 (140); 271 91 (216); Praef.

Mare. 3 (220). romanicus : tomanice turbae Qzaest. eu. 261 (140). Romanus : Romani ScoZZi, Iac. 46 (4) ; fideles Romanorum Praef. Marc. 3/4 (220). ros : rorem misericordiae H/, 2 Pezri 249 (105); pondus totis unde est sudor Dies dozz. III, 11/12 (185).

rota : tote in uisione Ezechielis stantes Scotti, Iac. 5/6 (3). rudis : in fide rudissimi H7/., 1 IoP. 125 (111). ruina : in multis ruinis uerborum et cogitationum FH, Iac. 575/576 (69) ; ruina peccati Hi/., Iac. 816 (75). sacerdos Praef. Mare. 24 (220); Dict. Hier. 169 (230); nemo sanctotum spiritaliter sacerdoditis officio caret Scoti, 1 Pefri 126 (31) ;membtum sacerdotis aeterni SvoZZ, 1 Perri 127 (31) ; summus sacerdos Hi/., 1 Pezri

511 (89) ; de sacerdotibus legis In ez. ext. 74/75 (215); uetus Praef. Marc. 127 (224).

sacerdos

sacerdotalis tribus Dic. Hier. 159/160. 164 (230). sacerdotium : Salomonis templi sacerdotium pollutum erat HL, 1 Perri 206/207 (82); secundum regulam sacerdotii In eu. exc. Go (215). sacramentum : legis opera bipartita ...

in sacramentis et motibus .$eo/Z, lac. 918/919 (26) ; ad sacramenta pertinet circumcisio et reliqua $eo7Z, Iac. 919 (26); baptismatis sacramentum lm €4. exc. 100 (101/216).

saeculatis : a blasphemia saecularium Hil, lac. 328 (62); condonauit illi principatum secularem .Dzc£. Hier.

42/43 (226).

saeculum : in illius seculi retribuitur Stoff, lac. 708 (20); mate istius saeculi ingreditur HZ., Iac. 164 (58) ; reges saeculi HZ., 1 Pefri 437 (88) ; in

fine saeculi in Christo quae est uita Hil, 1 Iob. 35 (109) ; saeculum pro saeculo in quo homines renouati habitabunt HL, 2 Peri 341/542 (107) ; unum est seculum Dzcz. Hier. 10/11 (225). sagitta : petra sagittam confrangit H7/., 1 Petri 249/250 (82). : j sal: pondus salis, unde salsae sunt lacrimae Dies dozz. III, 8 (185). Salomon : templum Salomonis .$coZz, 1 Petri 122/123 (31) ; uero Salomoni Iesu Christo HZ., 1 Pefri 205 (82); Salomonis templi Hz., 1 Peri 206/ 207 (82). ; saluator : quibus modis dicitur iste saluator $coz£i, Iac. 89/90 (5).; saluator in latino HZ., Iac. 57/58 (36); pietas saluatoris HA, 2 Pefri i43 (102); saluator totius mundi per baptismum Hz., 1 Iob. 321 (116); typum portant saluatoris Qzaesz. ex. 530 (148) ; Esaias saluatorem totius mundi Christum indicat Praef. Marc. 91/92 (223) ; lesus Christus saluator unctus Praef. Mare. 95/96 (223); Dominus interpretatur Osse saluatur Praef. Marc. 116 (224) ; lesus saluator Dominus interpretatur Praef. Marc. 117.123/124 (224). à salus : ad salutem animae oZ, Iac. 91 (5); salus animatum quae Christus est H., 1 Petri 89/90 (79) ; salutem animarum Dic. Hier. 111 (228); in salute perditionem inueniunt .Hi/, 2 Petri 368/369 (108); communis salus est caritas Hi., Iud. 9 (122); Esaias salus Dei Praef. Marr. 91 (223) plenitudo nostrae salutis Dicz. Hier. 116/117 (228). saluus : non illi, qui bene incipiunt, salui fierent, sed illi, qui perseuerauerint $zoZZ, Iud. 13/14 (48). . Samuhel : Esaias primus prophetarum post Samuhelem Praef. Marc. 75/76 (222). sanctificatio : homo susceptor sancti-

LOCVTIONVMQVE NOTABILIORVM ficationis Scotti, lud. 88[89 (50). sanctitas : timor custus sanctitatis Scoti, 1 Petri 89 (50); Dominus sanctitatis largitor 570777, Ind. 88 (50). saüctus : sancti S'co/Z, lac. 248 (9); omnes sancti usque ad apostulos Scotti, Iac. 263 (9) ; nemo sanctorum spiritaliter sacerdoditis officio caret $cofii, 1 Peiri 126 (31); sanctorum gloria HL, 1 Petri 78 (79) ; quate cultus martyrum aut sanctorum colitur Preb. 199 (167) ; quibus modis facit Deus iustitiam cum sanctis suis Quest. Hysid. 71/72 (200) ; praemia sanctis Dic. Hier. 74 (227); sancti patres H/., praef. 5 (53) ; sancti canones HL, praef. 20/21 (53). sanguis : a teatu sanguinis auditotis Scotti, Iac. 759 (22) ;sanguis indicat martyrium .Sco£Z, 1 lob. 210 (44); uulnus offensio sanguinis est Hi, 1 Petri 362 (86) ; pondus ignis, unde rübicundus est sanguis Des dozz. Il, 8/9 (185) ; funiculus de cocco indicat . sanguinem Christi qui redemit aeclesiam coz, Iac. 489/490 (15) ; sanguis agni: tantum legis Israeli tantum profuit, non ita sanguis Christi qui totum mundum tedemit .$co£Z, 1 Pe-

tri 90/92 (30) ; sanguis, id est Chtistus pro effusione sanguinis in cruce ^ Scotti, 1 Iob. 213/214 (44) ; unus sanguis Christi paene totum aspetsit mundum ad redemptionem HJ., 1 Petri 28/29 (77) ; effusio sanguinis Christi Hz., 1 Petri 364 (86). sanitas : contraria sanitati Svo/ZH, lac.

91/92 (5).

sanus : sana doctrina H/., Iac. 626 (70). sapete : unde dictur sapientia ? Id, sapiendo mysteria Preb. 138 (165). sapiens qui scripturae saporem sine inpedimento heresis degustat H7/, lac. 654/655 (70); ille uere sapiens est qui se arbitratur insipientiorem omnibus hominibus Preb. 18/19

(161); quid cauendum est esabiént Preb.. 266 (169). sapientia Preb. 76 (163); sapiencia generis Preb. 6 (161); quod sunt sapientiae genera Pre. 83 (165) ; un-

de dicitur sapientia ? Id, sapiendo mystetia Preb. 138 (165); sapientiae tres sunt. Prima sapientia est deuitare

mala;

secunda,

facete

bona;

tertia, sperate praemia Hi, Iac. 145/ 144 (58); sapientia huius mundi in

tres partes diuiditur : fissica, id est naturalis; loica, id est moralis, aethica, id est rationalis Scoti, lac.

319

169/171 (7) ; sapientia ex natura bona procedit. Sapientia inluminat consilium. Stabiluit prudentiam. Astutum facit disciplina. Firmat actus co, lac. 171/174 (7) ; sapientia seminatur Scotti, lac. 596 (18) ; sapientia uenit ex natuta Preb. 12 (161) ; nemo potest sustinere temptationem nisi confortatus fuerit sapientia .$coZ/i, lac. 150/151 (7) ; sctiba et fatiseus et hereticus et gentilis indiget sapientia Scot, lac. 152/153 (7); sapientia hominis ScoZZ, Iac. 168 (7) ;Preb. 8 (161); mansueta sapientia H/., lar. 640 (70); non inbuti sapientia et spiritali lege H., 2 Perri 361/362 (107) ; quae comituntur sapientiam Preb. 13 (161); sapientia inluminat Preb..16 (161) ; desideria sapientiae Hil, lac. 683/684 (72); disciplina sapientiae HZ., lac. 147/148 (58); locus est sapientiae in homine fides Hil, lac. 156/157 (58); postulatio sapientiae H., Iac. 145 (58) ; ubere sapientiae $eo7Z, 1 Petri 114 (30). sapot: scripture sapotem HiL, lar.

634 (70).

Sarra Hil., Iac. 476.478 (66). satutitas : saturitatem uenttis H7., Iac.

436 (65).

j

scientia: quibus modis data est scientia homini a Deo Pre. 28/30 (162) ; scientia litterarum et uerborum Preb. 225 (168) ; pet scientiam spiritalem H7., Iac. 128 (57). scintilla : est modicus ignis quasi scintilla H., Iac. $99 (69). sctiba .$coZZ, lac. 278 (10) ; 331 (11); $80 (17); 680/681 (20); scriba indiget sapientia .co/Z, lar.

152/155

(D.

scribere : ordo scribendi In ez. exc. 65. 67 (215); de causa scribendi IIIL euangeliorum In eu. exc. 85 (216). scriptio Svo£Z, Iac. 5o (4). Sctiptot : per litterarum scriptorem Hil., 1 Petri 844 (98) ; uitium scriptorum Praef. Marc. 85 (222). scriptura : mote ueteris scripturae Scoti, lac. 932 (27) ; Hil, lac. 723 (73) ; canonica scriptura jcofZ, lac.

so4

(15);

552

(17);

consuetudo

scripturarum est ponere prius tristitiam. et postea letitiam .$eo/Z, lac. 657/658 (19);scripture saporem H7, lac. 634 (70) ; scripturarum fabulas Hil, lac. 789 (74); lucerna tota scriptura est H/., 2 Peri 126 (102) ; claues scripturarum Quaest. eu. 361/ 362 (145) ; sctiptura praeponit simili-

320

INDEX NOMINVM RERVM VERBORVM

tudinem. Adsumit parabola. Confirmat sententia Qzuaest. eu. ll, 47/48 (151) ; quod sunt pattes scripturarum Preb. 221 (168) ; melleca est scriptura in ote ecclesiae qui sunt sapientes et fideles Qwes;. Hysid. 80/81 (200); sctiptuta amata est in hereticis seuientibus Qzesz. Hysid. 81/82 (200).

secessum : diluuium

secessum

signi-

ficat Hil, 1 Petri 560/561 (91).

Secta : sectas perditionis, id est hereses Hil., 2 Petri 140 (102). Secutitas : in securitate peccatorum Hil, 1 Petri 858 (98). sedule : nemo potest linguam altetius sedule domare .$zo7Z, lac. 546 (16). semen : semina non mansura in maturitatem H7, Iac. 777 (74) ; more seminum H., 1 Petri 20 (77); Christi semine Dic. Hier. 21 (225). sempiternitas Preb. 37 (162) ; pet sempiternitatem factionis FI//., 2 Petr; 87 (ror). senectus : dignitas senectutis spititalis Scoti, 2 lob. 2 (46); inter duas infirmitates infantiae et senectutis H/., lac. 602 (69). sensus : pupilli id est sensus carnales a diabolo male nutriti ScoZ7, Iac. 334 (11) ; V esse sensus cotporales $co7Z, 1 Iob. 8 (39) ; hos V sensus sic habet anima, ut corpus habet, sed spititaliter Scoti, 1 Iob. 15/16 (39) ; quid significant V sensus uitales quos Christus adiunxit nostris sensibus Scoti, 1 lob. 19/20 (39); sensus supetrstitiosae doctrine .cozZ, Iac. 681/682 (20) ; si fuetis puer sensibus Preb. 176 (166); hinc (sc. in capite) capiuntur initium sensi et nerui Quest. Hysid. 115 (201). sententia : cuius sententia casibus seruit Sco7Z, lac. 61/62 (4); ptophetia in enigmatibus inuoluitur et praesciis sententiis FIZ., praef. 17/18 (53); Scriptura confirmat sententia Quaest. eu. 1T, 48 (151). Septiformis : cur septiformem dicis qui quadriformis est Dic. Hier. 6o (226). : septuaginta Qzesi. Hysid. 12 (197). sepultura Dic. Hier. $4/55 (226); sepultura animae mots futura SvoZi, 1 Iob. 255 (45). serenitas : serenitate membrorum FHi/.,

lac. 581 (69). sermo Preb. 101 (164) ; Messias autem hebraico sermone Hi, Iac. 58 (56) ; in greco sermone Praef. Marc. 99

(223) ; Sothet in greco sermone H., lac. 57 (56) ;initium sermonis H7, 1 Petri 314 (85) ; 378 (86) ; initium

sermonis

est de communi

regula

Hil, lac. 804/805 (75); 858 (76); Hil, 1 Petri 713/714 (95) ; 801/802 (97); setmo eloquentiae ScozZ, lar. 682 (20); setmo apostolicus FH,

lac. 310/311 (62); 564/565 (68/69);

sermonibus fidei HZ., lac. 423/424 (65) ;setmo uetitatis Quaest. eu. 262 (140); quod diuisit sermone, quod potuit Deus facere momento, diuisit scriptura per tempora Dies dom. II, 4/s (183) ; primus sermo Christi in euangelio Iz ez. exc. 20 (213) ; ptoptet uelocitatem sermonis Iz ez. exc. 108 (216); Lucam longum in sermone In eu. exc. 1o9/[110 (216). serotineus : setotinei $vo7Z, Iac. 707 (20). serpens : serpentes, id est heretici .zo7Z, lac. 541 (16) ; serpens non fecit uestigium coZ£i, 1 Petri 116/117 (31) ;mote serpentium in coniugio peteuntium Hi, Iac. 225/226 (60); petra serpentium uestigiis non nocetur Hil, 1 Petri 254 (83) ; qui uindicant patrem mortuum, antequam nati fuerint ? Hoc est, serpentes. Quia pater mortuum est generando pet linguam, et filii occidunt matrem nascendo quia rumpendo matrem nascent serpentes Preb. 204/207 (167). setuilis : timor seuilis Preb. 78 (163).

seruitium : regnum

post

seruitium

Quaest. eu. 330/331 (142) 1 537 (143) ;

Quaest. eu. II, $/G (150). setuitus : quibus modis seruitus dicitur Scofii, lac. 102/103 (5); a setuitute peccati SJvco/Z, lac. 104 (5); post emefritum seruitutem .$cozzi, lac. 708 (20); duplex est genus setuitutis ... id est seruus inuitus et seruus uoluntatius HL, lac. 67/69 (56) ; seruitus erat in ueteri lege H/., lac. 303 (62) ;setuus inuitus paenas timet et ideo non seruit amote Hi/., lac. 69/70 (56); seruus uoluntarius nihil distat a filio HZ, Iac. 7o (56) ; tempus seruorum noui testamenti, id est apostolorum Hi, Iac. 376/377 (64); quibus modis seruus dicitur Preb. 50 (162). settorretha : similitudinem settorrethe, Scotti, Iac. 481 (15). seuetitas : bestia de uisu, id est more seueritatis H/., Iac. 607 (70). Sexta : ubi tertiam, sextam, nonam caelebrare habemus Preb. 145 (165) ;

LOCVTIONVMQVE NOTABILIORVM in sexta crucifixus est spiritus Prep.

148/149 (165).

siccitas : III siccitatis, id est ante legem et sub lege et in principio gratiae Scotti, Iac. 745/746 (21). Sidrach Quaest. eu. 473 (147). sidus H/., 1 Iob. 136 (112) ; in sideribus quae duces illius erant ad fidem H/.,

lac. 456/457 (66).

sigillum Hl, 1 Peri 848 (98) ; de illis septem sigillis Quaest. eu. 557 (143). significatio Dic. Hier. 132 (229). signum : in altero pontificatus, in altero regalis formae exprimuntur in signa Scotti, Iac. 93/94 (5); uel titulus, id est signum .$coz/i, Iud. 66/67 (49); numetus in quo intellegantur signa et sollemnitates diuinae Preb. 223/224 (168). sila in ebreo sermone, apostolus est in greco, id est nuntius HL,

1 Peri

845/846 (98).

silentium : cultus autem iustitiae silentium H., Iac. 578/579 (69). similitudo : quae est ista similitudo quia tenet aeclesia in doctoribus suis, quando de fide operibusque interpretantur JJvoZZ, lar. 479/481 (15) ; similitudinem settorrethe .$co7ZH, lac. 481 (15) ; similitudo in motibus Hil, lac. 622 (70); sctiptuta praeponit similitudinem /Qzaesz. ez.

I, 47/48 (151).

similis : similia similibus reddidit Deus Hil., 1 Petri 238 (83). Simon Magus JjvofH, lac. i81 (7); Simeonem Magum Hi., 1 Petri 739/

749 (95).

sinceritas : lac, id est sinceritatis mentis indicat coz, 1 Pezri 111/112 (30).

sincerus : sincero corde Hz, Iac. 314 (62). iei in sinu humilitatis FI7/., Iac. 286 (61); de sinu cordis in sinu cordis

Hil, 1 Petri 805/806 (97) ; de sinu Patris HZ, 1 Iob. 21 (109). Sion Hi., lac. 491 (67) ; in Sion, in eo monte docebat Christus 5co7//, 1 Pe-

fri 155 (31) ; in caenaculo Sion H.,

1 Petri 34 (78);105 (79).

sitis : ille a Deo est qui sitem temperat Quaest. eu. 18/19 (150). sobfietas in malo nihil prodest 7077, 1 Pertri 84 (30) ; in sobrietate operum

32r

et Spiritus sancti H7., 1 Iob. 44 (110) ; Societas nostra sit cum Deo Patre Hil. 1 Iob. 53/54 (110). sol: morte solis ingredientis tenebras $eofHi, 1 Petri 194 (32); sol floris istius, tempestas mortis et senectus Hil., Iac. 389/190 (59) ; sol tempestas est in itineribus suis, id est in sollicitationibus diuitiarum H., Iac. 191/ 192 (59); petra nec sole induratur

Hil, 1 Petri 251/252 (83); pet solis radios Hi, 1 Iob. 23 (109). solitudo H/. 1 Petri 586 (86). sonus : sono predicationis spiritalis Scotti, lac. 5 (3); Praef. Marc. 108

(223).

sophisma : attis soffismatis H/., 2 Perri

202 (103). sotot : sorores in fide aecclaesiae Hi/., 2 Iob. 31 (119). sots : clero ... in latina sors Dei interptaetator Quest. Hysid. 53/54 (199). Sother Praef. Mare. 124 (224) ; Sothet

in

(56).

greco

sermone

Hi,

lav.

57

speciale Dei opus est perficere quod incoauit HZ.., 1 Petri 809 (97). species : sub specie uetitatis .$c07Z, 1 lob. 265 (45); quod hic initiatur per fidem, in futuro impletur per speciem H7, Iac. 110/111 (57) ; quod Mathei specie primatum faties hominis tenet Quaest. eu. 168 (138). specula : Sion id est specula uitae H/., lac. 491 (67); speculator in specula imponitur uitae H/., 1 Perri 223/224. (82). speculator : similis est speculatoti speculanti de turre et indicanti hostis. insidias .$eo/Zj, lac. 764/765 (22); speculator in specula imponitur uitae Hil, 1 Petri 223/224 (82); episcopus ... in latina speculatores Quesz. Hysid. 5o (199). speculum : specula dua sunt HZ., lac.

297 (62).

spes H., Iac. 778 (74) ; Hi.., 1 Iob. 89 (111); gratiam spei HL, Iac. 7o1 (72) ; altitudo spei H/, 1 Petri 35x

(86) ; spes futurorum H/., 1 Iob. 205 (113); ex tesuttectione Iesu Christi spes uitae futurae confirmatur in nobis Hl, 1 Peri 53 (78) ; spes petfecta Hil, 1 Peiri 112/113 (79/80);

Hil., Iac. 640 (70) ; Hil, 1 Petri 842

spes ueto sine amore esse non potest

(98); sobtrietatem mandati Hil, 1 Iob. 96 (111). socialis : gratia uitae socialis .$zoZ, lac. 823 (24).

Sco£zi, lac. 837/838 (24) ; spes semper et fides in resurrectione ponuntut FHil., 1 Petri 147 (80).

societas apostolorum, et Patris et Filii

spiritalis : genus spiritale FI/., Iac. 382 (64) ; spititalis intellegentia (Qzuaesz..

322

INDEX NOMINVM RERVM VERBORVM

£4. 154 (138) ; spiritalis libertas H/., lat. 735 (73); sono ptedicationis spiritalis 57077, Iac. 5 (3) ; pet scientiam spiritalem HL, lar. 128 (57); spiritale tabernaculum H7, 2 Perri 95 (or). spiritaliter Hz., praef. 23 (53) ; Quaest. eu. I, 57/38 (151). Spiritus sanctus : deletamentum Spiritus sancti in Petro H/., 1 Peri 709/ 710 (94) ; in doctrina Spiritus sancti ScoiHi, 1 Pefri 31/32 (28); septem dona Spititus sancti $v07Z, lac. 250 (9) ; Hil., praef. 34 (55) ;Hl. 1 Petri 837 (98); electus in septem dona Spiritus sancti Hl, 1 Peri 199 (82) ; licet figuram Spiritus sancti tenit Quest. Hysid. 105/106 (201); gtatia sancti Spiritus Hil, Iac. 697 (72); habitatio Spiritus sancti per munditiam lauacti $c07Z, Iac. 245 (9) ; pet insufflationem Spiritus sancti Dir. Hier. 46/47 (226); Esaias organum Spiritus sancti Praef. Mare. 75/76 (222) ; Spiritus Praef. Marr. 62 (222) ; Spiritus sanctus JcoZZ, 1 Iob. 51/52 (40) ; Dict. Hier. x1/12 (225) ; heresim excludit qui dicit Spiritum sanctum creaturam esse Je, 1 Petri 77/78 (30) ; unctus unctorum pet Spiritum Hil., 1 Iob. 322 (116); Spiritus sanctus unguentem (Quaest. eu. y16/[517 (148) ; Spiritus sanctus munus Qzaesz. eu. 517/518 (148) ; in tercia Spiritus sanctus supet apostulos discendit. In sexta ctucifixus est Spiritus. In nona emisit spiritum Preb. 147/149 (165); — spiritus qui in prophetis loquebatur, iste est qui in apostolis euangelizauit SvcoZZ, 1 Petri 74[]5 (29) ; spiritus, id est uita Christi secundum catnem quam tradidit pro nostra uita ScozZi, 1 Iob. 210/212 (44) ;

spiritus prophetiae H., 1 Peri 95/96 (79); mons spititus dicitur HZ., 2 Pefri x19 (101) ; pet spiritum uero inhabitatio animae in corpore demonstatut Hil, 1 Iob. 325/326 (117) ; diabolus spiritus est H/., Iud. 29/30 (122); ptaesumptiuo spiritu Qzuaesz. £4. 12 (133) ; quod sunt spiritus quos creauit Dominus Preb. ros (164); quantos uel qualis spititus creauit omnipotens Deus Q»esz. Hysid. 121/ 122 (201) ; uno spititu Praef. Marr. 82 (222).

spolium : babtismum trahit Scotti, Iud. To[71 (49).

spolia

sponsa quate dicta Dict. Hier. 137 (229) ; sponsa noncupata a spontanea

uoluntate Dic. Hier. 138 (229). stabilitas carneum Preb. 126 (165). statua : statuam confregit uariam FH, 1 Petri 193/194 (82). stella : leguntur VII stellae que non accenduntur a sole et luna, sicut sunt heretici ScozZ, Iud. 48/49 (49). stercus : stetcora, id est purgamenta mundi in inferno HZ., 1 Peri 565/ 566 (91); stetcora uitia sunt Hi,

1 Petri 575 (91) ; 598 (92).

stipendium : fructus temporei sunt quos stipendiis militiae presentis aquitimus cof, lac. 704/705 (20). stitps : non conuenit, ut pet maternam sed paternam stirpem generatio conscribatur Quaest. eu. 460/461 (146). stola in greca positio uel scriptio in latina designatur $c07Z, Iac. 50 (4). suasio HZ. Iac. 123 (57). subdiaconus Qzuesz. Hysid. 152 (203). subteptio Preb. xo2 (164). substantia Dicz. Hier. 27/28 (225); Filius similis Patri in eadem substantia Sco£ti, 1 Iob. 5 (39) ; mots corpotis interitus substantiae est 5voZZ, 1 Iob. 254/255 (45) ; assumpsit carnem nostrae substantiae Hl, lac. 42 (55); pauperes substantia Hi/., Iac. 360/361 (65); quibus substantiis constat homo Quest. Hysid. 176 (204) ; hominem ex IIII substantiis consistentem Dict. Hier. 29/30 (225). successot Dies dom. IIl, 25 (185). sufficientia : per breuitatem et sufficientiam spiritus H., 2 Petri 132 (102). summitas : ordo summitatis canonum In eu. exc. 65/66.72 (215). superbia H., Iac. 687/688 (72) ;Hj., 2 Petri 160 (102) ; blasfemia de supetbia crescit ScozZ, Iud. 40 (49) ; uana est semper superbia quae inanem, id est sine Deo, efficit hominem H., 2 Petri 254 (105). supetfacies : pet dorsa superfaties stotiae Quaest. eu. 152/153 (138). supetpositio Sco7Z, lac. 49 (4). supefsctiptio Sco, lac. 49 (4). supputatio : apud Graecos et ratio et ordo et subpotatio Qzaes?. eu. 3 (133). susceptot : homo susceptor sanctificationis $co7Zi, Iud. 88/89 (so). suspiratio : in suspitatione conpunc-

tionis H/., Iac. 713 (72). symbolum : in baptismo simbolum confessionis in Deum HL, 2 Perri 270/271 (105). synagoga : Asina, id est sinagoga Scoz-

LOCVTIONVMQVE NOTABILIORVM 7H, 2 Petri 70 (37) ;Scotti, 2 Petri 72 (37); Dies dom. I, 17 (181). Syrus : Syri Quaest. €4. 459 (146); Lucas, Sirus natione Cantiodensis Ir €H. .6X€. 43 (214); Sirorum litteris Quaest. eu. 242/243 (140).

tabernaculum: spiritale tabernaculum Hil, 2 Petri 95 (101). tabula : tabulae lapideae Qwaesf. em. 100/101 (136). tactus : absque tactu mulieris $voZZ, lac. 302 (10); tactus ad terram ad-

similatur $co7/, 1 Iob. 13/14 (39). tarditas loquendi hominem mansuetum facit ScoZi, Iac. 295/296 (1x00) ;Hil., lac. 261 (61). temperantia H4, 1 Perri 229 (82) ; 569 (91) ; Quaest. eu. 85 (1356) ; Quaest. eu. Il, 15 (150) ; Preb. 76/77 (163) ; temperantia Matheum significat Qzaest. en. II, 17 (150). tempestas ; mote tranquilissimi maris, non suscipiens in tempestate naues Hil., lac. 278 (61) ; pro timore tempestatis H/., 1 Pefri 562 (91).

templum Salomonis domus corporalis Scoti, 1 Petri 122/123 (31) ; Salomonis templi sacerdotium pollutum Hil, 1 Petri 206/207 (82); Petrus uero Salomoni Iesu Christo templum aedificat HZ., 1 Petri 205/206 (82); inter templum et altare Dicz. Hier.

157/158 (229).

temptamentum : per temptamenta hiemis et frigoris et ueris H7, Iac. 113/114 (57); licet ignominiosa patiantur temptamenta, in ipsis glorietur, non turbetur HL, 1 Pefri 745/ 746 (95) ;pro timore temptamentorum Hi., 1 Petri 715 (95). mismos Scotti, lac. 202 (8); quibus modis temptatio dicitur ? II, id est

323

deicit ;aliud quod probat H7, Iac. 221/222 (60); Abraham quattuof temptationes in una sustinuit PP tatione Hi, lae. 479/480 (66); temptationibus diaboli Qoaaest. em. 92 (136); magnitudinem temptationum Pre. 217 (167). tempus : III anni isti et menses VI tempus antictristi significant .fcoZZ, lac. 722/723 (22) ; tempus antichtisti Hil, lac. 840 (75) ; Christi tempus unum esse confitemur Dic. Hier. I2/135 (225); de tempote consctiptionis euangelii In eu. exc. 27 (213) ;

tempus

euangelii

Dzcz.

Hier.

134

(229); tempore Neronis et Petri Praef. Marc. 25 (221) ; tempus penitentiae H., Iac. 747 (73) ; Hil., 1 Iob. II3/1I14 (111); tempus setuorum

noui testamenti, id est apostolorum Hil., lac. 316/377 (64) ; anni ttes tria tempora praecedentia ab initio ad Dauid H., Iac. 841/842 (76) ; — plu-

uiale tempus Chtisti esse designatur Scotti, Iac. 750/751 (21/22) ; tenouatio temporum FHz., 1 Petri 351/352 (86) ; crux autem ftenouatio uitae per tempota est H/., 1 Petri 352 (86) ; neglegentia temporum uidetur esse Deo Hl., 1 Petri 518 (90) ; unde ueniunt tempora ? Id est, de fututo Preb. 139 (165) ; ubi uadunt ? Id, in perpetuum Preb.. 140 (165) ;pto quod currunt tempora ? Id, presentem Preb. 141 (165) ; quod diuisit sermone, quod potuit Deus facere momento, diuisit scriptura per tempota Dies dom. II, 4/5 (183) ; tria tempora in generatione Chtisti Dzcz. Hier. 8 (225). tenebrae : more solis ingredientis tenebras $eo?/i, 1 Petri 194 (32) ; a patre tenebrarum Hi., Iac. 240 (60) ; unde

suadentibus .$co7Zi lac. 141/143 (6);

dicitur dies ? Id, diuidendo inter lucem et tenebras Preb. 143/144 (165). terminus : nullo termino poenitentiae mactetut HZ., 1 lob. 558 (117).

tribus

tetta : tactus

2 persecutoribus capita decollantibus ab hereticis et a demonibus uitia modis

temptationes

fiunt:

suasione, delectatione, consensu H7, lac. 122/123 (57); inctementa uirtu-

tum pet tollerantiam temptationum laudat .$co£Z, Iac. 144/145 (6) ; nemo potest sustinere temptationem nisi confortatus fuerit sapientia .CcoZZ, lac. 350/151 (7) ; pet scientiam spiritalem et fidem Ttinitatis temptationes sustentantut H7, Iac. 128/129 (57) ; timotem temptationis H., Iac. 131/132 (57); gaudium in temptatione H., Iac. 181/182 (59) ; duplex

genus est temptationis : aliud quod

ad

terram

adsimilatut

Scofii, 1 lob. 13/14 (39); de tetta nascitur, et tetram calcat, et in tettam ibit HL, Iac. 173/174 (59); in

manibus caeli potestas terrae est Hi/., lac. 856/857 (76) ; in terta pecora et intationales homines HL, 1 Perri 566 (91); terram implet H., 1 Iob. 20 (109) ; nouus homo et noua terra Quest. Hysid. 24 (197); tetra, id est sancta ecclesia ... et terra, peccatores Quest. Hysid. 63/64 (199) ; Matheum significat, quae omnium elementorum quasi fundamentum sit Im ez.

324

INDEX NOMINVM RERVM VERBORVM

ext. 99/100 (216); de terra Egypti Dict. Hier. 121 (228) ; in terra promissionis JQzaest. eu. 478.480/481

(147).

terrenus : commodus terrenus Q/aest. eu. IT, 44/45 (151) ; tettena genealogia Praef. Marc. 45/46 (221). tertia : ubi

tertiam,

sextam,

nonam

caelebrare habemus Preb. 145 (165) ; intercia Spiritus sanctus supet apostulos discendit Preb. 147/148 (165). tessarescedecas : in tribus teseresca-

decadibus plenitudo nostrae salutis mistice continetur Dc. Hier. 116/117 (228). testamentum : in confinio utriusque testamenti Sco/Zi, Iac. 190 (7) ; uetus testamentum JQuwesz. Hysid., passim (197/205) ; uetus testamentum quod

optimum fuit Iudeis suo tempore Scoti, lac. 239/240 (9); pet legem ueteris testamenti Hi/., 1 Ioh. 31/52 (109); nouum testamentum Quest.

FHysid., passizz (197/205) ; doctoribus noui testamenti SzoZ/i, Iac. 649 (19) ; ad tempus seruorum noui testamenti, id est apostolorum H., Iac. 376/ 377 (64); lex noui testamenti Hj, lac. 409/410 (64) ; Sion id est specula uitae, quia in eo speculabatur nouum testamentum

Abraham

HL,

lar.

491/492 (67); in opetibus ueritatis noui testamenti H/l, 2 lob. roj1i1

(119);

excommunicatio

in nouo

testamento H/, 2 Iob. 18/19 (119). testimonium Esaie Praef. Mare. 74.80 (222); testimoniis euangelii Hi, 1 Petri 626 (92) ; incarnationis testimonium Hl, 1 lob. 333.336/337 (117) ; testimonium Malachiae Praef. Marc. 28 (221); 65.78 (222); testimonium Moysi et prophetatum Hi/., 1 Iob. 337 (117) ; ptopheticum testimonium F., 1 Perri 267 (83) ; testimoniis testimonia coherentia Qzaesz. €4. 164 (138); in testimonio fides Quaest. eu. IT, x2 (150) ; In eu. exc. 135 (217) ;unum de his duobus testimoniis cotpus fecit Praef. Marc. 85 (222). Thabor : mons Thabor Hi/., ? Petri 121 (ror). Thamar Dic. Hier. yox (228). Theodorus Eraclitus Quaesz. ew. 305 (142). Theophilus : postolante Theophilo Lucas euangelium scripsit In ez. exc.

94 (216).

Theophilus Antiochenus Quae;z. eu. 304 (142). theoricus : pet actualem uitam et

theoticam .ScoZZi, Iac. 14/15 (3) ; uit actuales uitae sunt et theoricae H/.,

1 Petri 578/579 (91).

'Theos H., lac. 41 (55). thesautus : per anulum diuitum thesauri significare uidentur HL, lar.

539/340 (63).

Tigris, uelox fluuius, significat Marcum propter uelocitatem sermonis quo dicta et facta Christi predicauit Is ez. exc. 107/109 (216). timor H., 1 Petri 421/422 (87) ; Quaest. &4. IT, 35 (151) ; timot custus sanctitatis est Sco7/i, 1 Peri 89 (30) ; timorem perfectum ScoZZ, 1 Iob. 178 (43) ; timor pene in futuro Pre. 39 (162) ; quod sunt timores Preb. 78 (163) ; in Dei timore uel dilectione |Qzesz. Hysid. 129 (202) ; timor otbanitatis Hil, 1 Iob. 294 (116) ; timor potentium Qnxaaest. eu. Il, 44 (151) ; pto

timore tempestatis Hz/., 1 Perri 562 (91); timorem temptationis Hi, lac. 131/132 (57) ; pto timore temptamentorum FH7., 1 Perri 715 (95). titulus in cruce, quod scripsit Pilatus Preb. 245 (168); titulum nominis sui causa humilitatis celauit Iohannes $coffi, 1 Iob. 24/25 (39) ; titulus fugit Lathchen, quia fit titulo ; uel titulus, id est signum ; uel titulus fit titio áetitie Jcoz4i, Iud. 66/67 (49). tolerantia : per tollerantiam temptationum .Sco££, lac. 144/145 (6). tractatio : consuetudinis est ista tractatio Sco£Zi, lac. 58 (4). tractatus : Hieronimus autem non sic tractat in tractatu apostoli $zoZZi, Iac. 59 (4) ; opere ministerii tractatu uersissimi corporis Hi/., 1 Iob. 12 (109). traditio : iuxta traditionem magistrorum Quaest. €4. 317 (142) ; 412/413

(145).

transgressio : transgressione angelorum .Seoz/i, 1 Petri 51/52 (29) ; transgressionis doctrinae HL, lar. 743/ 744 (73) ; de transgressione mandatorum Hi., 1 Iob. 189 (113). transgressor : transgressotes totius legis H., lac. 417/418 (65). translatio : consuetudinis est ista translatio Scot, Iac. 48 (4). transmigratio 'vo7Z, lac. 46 (4); ab electione usque ad transmigrationem Dict. Hier. 126 (228) ; a transmigratione usque ad Christum Dicz. Hier. 126/127 (228). tribus : tribus grecum interpretatur Scotii, lac. 107 (5); datis nuptum feminis de tribu in tribum Dicz. Hier.

LOCVTIONVMQVE NOTABILIORVM

325

162/163 (230); tribus regalis Dic. comuenite potest Qzaesz. eu. 46 (134) ; typum portant Saluatoris Quaest. eu. Hier. 155 (229) ; tribus utraque, hoc est sacerdotalis et regia Dict. Hier. 530 (148). 159/160 (230) ; quae de tribu regia descendit cum tribu sacerdotali ^ uatietas oculorum Des dom. III, 1o Dict. Hier. 164 (230); lesus, filius (185). Nun, de tribu Effraim Praef. Marre. ^ uaticinium : uaticinia prophetarum 125 (224) ; de tribu Iuda Dicz. Hier. Quaest. eu. 362 (143) ; Danihelis uati151 (229) ; Naason qui fuit dux tribus cinium Quzmaesz. eu. 586 (144). Iuda in deserto Dzc/. Hier. 152/153 ^ uber: ubete sapientiae SvcozZ, 1 Perri (229) ; Iesus, filius Iosedech, de tribu 114 (30). Leui Praef. Marc. 125/126 (224). uectis Scotti, 1 Petri 224 (33). triduanus : unde exemplum triduanis ^ uehiculum : ueicula corporis Pre/. 125 habemus Preb. 164 (166). (165). triformis interius, id est irascibilis. ^ uelamen : sub uelamine magistratus concupiscibilis, racionabilis Dic. Hil., Iac. 616/617 (70) ; sub uelamine Hier. 62/63 (226). prophetiae loquitur HZ, Iac. 652/655 trinitas: personas Trinitatis H/., 1 Peri (71). 710 (94); mons spiritus dicitur in ^ uelocitas audiendi facit hominem dociquo Trinitas uisa fuerat H7/., 2 Perri bilem .$co£/i, Iac. 294/295 (10) ; Hi., 119/120 (xor); SeofH, lac. 101 (5); lac. 260/261 (61); propter uelocitafides Trinitatis ScoZ/i, Iac. 484 (15) ; tem sermonis I7 eu. exc. 108 (216). Hil, lac. 128 (57); petseuerantiam ——uenenum :serpentino ueneno uitiorum in fide Trinitatis HZ/., 1 Petri 572/575 Hil., 1 Iob. 359/360 (117). (91); impius est qui fidem Trinitatis ^ uenter : saturitatem uentris Hi^, lar. negat Hi/.,1 Petri 578 (96) ; uindicta 436 (65). blasphemiae Trinitatis Hi/., 2 Pe/ri ^uentus: auditus ad aerem uenti ad206 (104) ; ad blasphemiam Trinitatis similatur $co£Z, 1 Iob. 10 (39) ; ponHil., 1 Iob. 355/556 (117) ; Hil., Iud. dusl uenti, unde est anhela Dies dozz.

77 (124).

III, 9/10 (185).

tristegus : tres leges ad caelum ascen- ^ uer : per temptamenta hiemis et frigotis et ueris H/., Iac. 113/114 (57). dentes, id est tristege Hl, 1 Perri $74/575 (91) ; in arca animae nostrae ^ uerax : Deus autem uetax Svo//i, 1 Iob. tristegae sunt cogitatio, uerbum et 49 (40). opus Hil, 1 Petri 596/597 (92) ; ani- —uerbum : non sic conuenit uetbum in absentia quomodo in presentia 5c077i, mae nostrae tristegae Hil, 1 Perri Iac. 115 (6) ; de Domini uerbis 5c077i, 597 (92). Iac. 191 (7) ; indigebant animae uerbi tristitia Hil, 1 Pefri 422 (87) ; Quaest. medicamento £074, lac. 306/307 eu. IT, 35 (151) ; pet diabolum accipit (10) ;quibus modis dicitur uerbum tristitiam fco, lac. 723/724 (21); Scotti, 1 Iob. x/7 (59) ; ptoemium id tristitia ista procela iniquarum est ante uerbum HJ, Iac. 94 (57); cogitationum est Hi, lac. 805/806 uerbum Dei H., la. 279 (61); (75) ; gaudium post tristitiam (Quaes?. uetbum insitum, hoc est in sinu eu. 330 (142) ; 3354 (143) ; post tristihumilitatis conceptum Hz, Iac. 286/ tiam laetitiam (Qzaesz. eu. II, 6 (150). 287 (61) ; in multis ruinis uerborum tropice Hi/., praef. 23 (53). Hil, lac. 575[516 (69); in uerbo tropicus : tropica Quaesf. ew. 273 continentiam perfectionem —posuit (141). Hil, Iac. 579/580 (69) ; tiuulus autem tuba: septem tubae figuram septem uerbum est Hil., lac. 624/625 (70) ; aepistolarum tenent $co7/, lac. 1/2 in contentione uerborum Hil, lac. (3) ; Hisrahelitarum turbarum tubae 641 (70); qui uerbo diuinitatis coHil., praef. so[sx (54). aequatur Hil, 1 Petri 164/165 (81) ; tunica : tunicam Christi H/., 2 Perri 15 infans nihil simulat in uerbo et uultu (99); tunica fidem significat HJ, Hil, 1 Perri 170[171 (81) ;uetbum 2 Petri 14 (99). uefitatis H]., 1 Peri 696/697 (94) ; turba: turba paruulotum Quaest. em. magicis uerbis H/ 2 Petri 201/202 201 (139).

typus : Isaac iste carnalis in Christi typo passus pto omnibus offertur Eil.,lac. 486/487 (66) ; illud in typum

(103); uetbum quoniam quinque consuetudines habet Hil., 1 Iob. 17 (109) ; decem uerba legis Hi//, 1 Iob.

326

INDEX NOMINVM

265 (115) ; uetba detractionis de fide Hil, 3 Iob. 45$ (121) ; de profunda malitia fluctuantur uerba haeresis

Hil., Iud. 68/69 (123) ; uincere malos in uerbis bonotum EH, Iw4. 77 (124); fons uetbotum Preb. 112 (164) ; capacitas uerborum et exitus eorum Preb. 114 (164) ; teceptacula uetborum Preb. 118/119 (164) ; scientia littetarum et uerborum Preb. 225 (168). uetitas Qzuaesl. eu. 86 (136); uetitas enim una est $7c07//, Iac. 909 (26) ; sub specie ueritatis S707, 1 Iob. 265 (45) ; uetitati mendatium contrarium est Scotti, 2 Iob. 13/14 (46); in ueritate caritatis ScoZ/i, 2 Iob. 15/16 (46) ; ut obumbtet lucem ueritatis caligine peccati HZ., lac. 242 (60); tutius uetitas impletur cum auditur quam cum praedicatur HL, lac. 262/263 (61); ueritatem cum

Hil, lac. 272/273

Deo non agit

(61); ueritatem

operibus non agunt Hl, lac. 447 (65); in uetitate ambulant HZ/, lac 562 (68) ; per concupiscentiam uetitas agitur H/., 1 Pezri 182/183 (81); per uestigia passionis et ueritatis Hi, 1 Petri 325/326 (85) ; uestbum uetitatis FHZ., 1 Pezri 696/697 (94) ; in luce ueritatis HZ, 1 Iob. 58 (110) ; ueritatem implentes FZ/., 1 Iob. 127/ 128 (112) ; duces uetitatis in baptismo Hil, 1 Iob. 129 (112); sub forma ueritatis HL, 1 Iob. 161/162 (112); in laboribus doctrinae ueritatis FIZ/., 1 lob. 163/164 (112); in opetibus ueritatis noui testamenti H/, 2 IoP.

10/11 (119) a tegula ueritatis HI, Iud. 89 (124) ; setmo ueritatis Qzuaes?. eu. 262 (140) ; presumptio, antequam ueritas innotescat Preb. 208/209 (167); ueniente euangelii ueritate In eu. exc. 88/89 (216) ; ipse Christus

est ueritas, non figura Praef. Marc. 127 (224). uestigium : serpens non fecit uestigium Scotti, 1 Petri 116/117 (31) ; serpentium uestigiis FI/l., 1 Perri 254 (83) ; pef uestigia passionis et ueritatis Hil, 1 Petri 325/326 (85). uestimentum : uestimenta

aecclaesiae

Hil, 1 Petri 694/695 (94).

uia : uiam iniquitatis derelincunt Hi/., lac. 562/563 (68). uictofia : corona grecum id est uictoria Scoti, Iac. 818 (25). Victorinus Quaest. eu. 307 (142). uidua 577i, Iac. 528 (11) ; uiduae matito orbatae sunt Hil, lar. 323/324

RERVM VERBORVM (62) ; unde uiduatum exotdium ducitut Preb. 194 (167). uigilia : in uigiliis non deficiat Qzaes/. n. II, 33 (151). uindicta HL, lac. 757 (73) ; non uoce sed uindictae clamore HJ, Iac. 760/

761 (73/74) ; declinans malum plebis et uindictam

Domini

HZ., 2 Perri

185 (103); uindicta blasphemiae Trinitatis Hl, 2 Pefri 206 (104);

legis onerosa sunt in quibus onus uindicta etat H/., 1 Iob. 306 (116). uiolentia : diaboli astutias, et aliquando uiolentias H//, 1 Peri 831/832 (97/

98).

uit: mulier dicitur uirago, quia adsumpta est de uito $7072, Iac. 289/290

(10); infirmior mulier uoluntati quam uit S$c074, 1 Petri 205/206 (33) ; nunc Petrus per mulierem bona suadet uiris, sicut per mulierem malum suasum

est uito HL,

1 Pezri

382/383 (86); uit a. uirtute nomen accepit .$co/£, lac. 817 (23); uir gentilis 9coz/i, 1 Pefri 199 (53) ; uit de uittute

animi

dicitur FH,

lac.

207/208 (59); ex infantia iniquitatis in uirum fottem iniustitiae H7/., Iac.

768/769 (74).

uitago : mulier dicitur uirago, quia adsumpta est de uiro Seoz£, Iac. 289/ 290 (10). uitalis : uiralis est omnis ita $coZZ, Iac. 289 (10). uirga apostolica Sco, Iud. 68/69 (49) ; uirgam apostolicam unde percutere potest H//., Iac. 71/72 (56). uirginitas H4, Iac. 238 (60) ; dignitas uirginitatis 5co7Z, Iac. 237 (9) ; unde uirginitas sumit exordium Preb. 187 (167) ; sed tamen non sic uirginitas laudanda est ut nuptiae condemnentur Preb. 190/191 (167). uitgo : Iohannes ... uirgo Iz ez. exc. 79 (215); in uteto uirginis Mariae Dict. Hier. 112 (228).

uirgultum : uiuere cum uirgultis H., 1 Petri 294 (84). uitilis est omnis ita Hi., Iac. 270/271 (61). uirtus In eu. exe. 57 (214) ; uittuti cotpotali Sco££, lac. 4 (3) ; incrementa uittutum per tollerantiam temptationum laudat jcoZZ, lac. 144/145 (6); uit a uirtute nomen accepit Scoti, lac. 817 (23) ; uit de uirtute

animi dicitur H., Iac. 207/208 (59) ; Sctiptae sunt epistolae ut uirtutes plantarent Hil, praef. 15/16 (53); S$coffi, lac. 10 (3); diabolica uirtus

LOCVTIONVMOQVE NOTABILIORVM Hil., lac. 168 (58); nomen uirtutis contra uirtutem temptationis dicitur Hil., Iac. 208 (59) ; humilitas praecedit uirtutes H/., Iac. 557 (68) ; contratiae uirtutes H/., 1 Pe£ri 576 (91) ; bestiae sunt contrariae uirtutes FI/., 1 Petri 598 (92) ; ttes he uirtutes pro tota familia caelorum Christo subiecta in gradibus ostensae sunt Hi/., 1 Petri 617/618 (92) ; catitas fastigium est omnium uirtutum Hil, 1 Perri 677/678 (94); uirtus aeternitas est angelorum Hz., 2 Petri 204 (104); ecclesia uirtutum domina H7., 2 Iob. 53 (119); incipiunt uirtutes quas Dominus dominica die fecit Dies dom. l, 1 (181); infans patruulus, quantas uirtutes habet Quesz. Hysid. 191 (204). uis : uires corporum Preb. 126 (165). uisceta : uisceta cordium Preb. i19

(164).

uisio : tote in uisione Ezechielis $707, lac. 5/6 (3) ; ttea genera uisionum ... uisio carnalis, uisio spiritalis et intellectualis .$c077i, Iac. 370/371 (12); tria genere uisionum HZ, lac. 381/

384 (64).

uisus ad ignem, adsimilatur, quia ignis acutus est et omnia penetrat Svzo7Z, 1 Iob. 9/10 (39) ; bestia de uisu, id est mote seuetitatis H/., Iac. 607 (70). uita : per actualem uitam et theoricam Scotti, lac. 14/15 (3); uiti actuales uitae sunt et theoricae Hl, 1 Peri

578/579 (91); uita fidei opus est Scotti, Iac. 423 (13) ; ad pottum uitae Scofli, lac. 527 (16) ; uita post mottem Sco, lac. 813 (23) ; Quaest. eu.

329 (142) ; 331/332 (142/143) ;Quaest.

eu. II, 5 (150) ; uitae socialis Svo7Z, lac. 823 (24); spititus, id est uita

Christi

secundum

carnem

quam

tradidit pro nostra uita JcoZZ, 1 Iob. 210/212 (44) ; ad praemia uitae aetetnae Hil., Iac. 115/116 (57) ; integritas

uitae futurae H/., Iac. 212 (59) ; Sion id est specula uitae H.., Iac. 491/492

(67) ; spes uitae futurae Hi^, 1 Petri 53/54 (78) ; speculator in specula imponitur uitae Hil, 1 Peri 223/224 (82) ; ctux autem renouatio uitae pet tempota est Hi/., 552 (86) ; hostium uitae Hil, 1 Perri 363/564 (86) ; uita aeterna in gratia est, non in mercede operis nisi Deus gratis donet illam Hil, 1 Petri 433/434 (88); opus autem uitae operatio HL, 1 Perri 672/675 (94) ; uita presens per legem ueteris testamenti erat adnuntiata

327

Hil., 1 Iob. 31/32 (109) ; in fine saeculi in Christo quae est uita H7., 1 Iob. 35 (109) ; promissio uitae aeternae dum ptaesens est, cito deficit uita Hil, 1 Iob. 45/46 (110) ; in ueto Filio Dei uita aeterna erat Hz., 1 Ioh. 346 (117) ; qui inmottalitate uitae futurae denuntiant Qzaesz. ev. 1o5/106 (136); quod sunt uitae in hoc mundo PreP. 60 (165) ; uita uitalis et rationabilis ut homo; uita uitalis et sensibilis ut pecus ; uita non uitalis nec ratio-

nabilis ut lignum Preb. Go/62 (163) ; longitudinem uitae Preb. 81 (163). uitalis : uita uitalis Preb. 60/62

(163).

uitiosus : corpus uitiosum F., 2 Perri

94 (101).

uitium : scripta sunt epistolae : ut uitia resecatent H/., praef. 15 (53); Scotti, Iac. 9/10 (3) ; uitia corporalia Scotti, 1 Petri 80/81 (30) ;omnis inmunditia est octo principalia uitia Hil, lac. 275/276 (61); stetcota autem uitia sunt Hil, 1 Peri 575 (91) ; 598. (92) ; aebtrietas fecundissima mater est uitiorum H/., 1 Perri

630 (92); fortes in bello uitiorum Hil., 1 Iob. 126/127 (112) ; uitia mundi Hil, 1 Iob. 137 (112) ; serpentino ueneno uitiorum H., 1 Iob. 359/360 (117) ; abstinet a uiciis Qzuaesz. eu. IT, I9 (150); uitium scriptorum Praef. Mart. 85 (222). uitulus significat Lucam In ez. exc. 117/ 118 (217). uituperatio : tres doctrinae epistolis accidunt : inctepatio, laudatio, uituperatio Hil, praef. 15/14 (53). uiuacitas : carnalis uiuacitas HZ, lac.

732 (73).

ulcus, languorum interruptio est H/.,

1 Petri 362/363 (86). umbra: legis umbram Ims em. exc. 88 (216). unctio : a diabulo unctionem econtratio habent .$cozzi, 1 Iob. 86 (41). unctus Praef. Mare. 130.134 (224); Hil, lac. 59 (56) ; unctus unctorum pet Spiritum FI, 1 Iob. 322 (116); Iesus Chtistus saluator unctus Praef.

Marc. 95/96 (223). ungula : quicquid seuit ore aut ungulis Hil., Iac. 606 (70). unitas : nullomodo possunt se dicere habere catitatem qui diuidunt unitatem Scoffi, Iac. 908/909 (26) ; domus Raab unitatem significat aecclaesiae ptaesentis et futurae Hil, lac. 543/ 544 (68); unitas pacis H^, 1 Petri

328

INDEX NOMINVM RERVM VERBORVM

579 (91); in unitatem fidei H7, 1 Iob. 58 (109). uocabulum : uocabula fidei HZ., lac.

425/426 (65).

uocatio : ptior electio quam uocatio $cotti, 2 Petri 26 (36). uolucris : uoluctes, id est astrologi Scotti, Iac. $41 (16). uolumen : in sanctis, diuinis uoluminibus Quaest. eu. 34 (134) ;uolumen dum uoluitur Qauaesz. eu. 449 (146); uolumen dicitur ad uoluendum Quest. Hysid. 30 (198). uoluntarius : seruus uoluntarius FH, lac. 69/70 (56). uoluntas carnalis SvoZ/, 1 Petri 107 (30); infirmior mulier uoluntati quam uir Jvo7Zi, 1 Petri 205/206 (33) ; causa fraternitatis potius quam uoluntatis inuicem diligatur .$coZi, 1 Petri 209/210 (33) ; merces semper est iniustitiae uoluntas Hz., 2 Petri 213/214 (104); pro uoluntate iniustitia semper factiatur H/., 2 Perri 214/215 (104); dilitiae sunt diei, uoluntates humanae et laetitiae H7, 2 Petri 216/217 (104); si autem pereant contra uoluntatem Dei, pertient cum sua uoluntate H., 2 Pefri 321/322 (106); abstinet a uoluntatibus suis Qzaesz. eu. II, 19/ 20 (150) ; sponsa noncupata a spontanea uoluntate Dicz. Hier. 138 (229). uolutabrum : in ipsa uolutabra, id est inlecebra peccati Hz, 2 Petri 275/276

uox : frustra adsumitur penitentia in uoce cum non habetur in corde Seot!i, lac. 928/929 (26); cordis et uocis confessio FH., lar. 8oo/80o1 (74) ; non uoce sed uindictae clamore Hil, lac. 760/761 (73); mos leonis est cum uoce circumire H/., 1 Peri 817 (97) ; uocem Chtisti H/., 1 Iob. 6 (109) ; quidem uox Preb. 121 (164) ; quia dicuntur littere ? Notitiae lectionis apellatrices sapientium suis uocibus Preb. 128/129 (165). ufbanitas : timor urbanitatis H/., 1 Ioh. 294 (116). utbs: regalis urbis Babiloniae Im ew. exc. 106 (216). uterus : in utero uirginis Mariae Div/. Hier. 112 (228). utilitas : pietas utilitatis. audientium Scoti, Iud. 3/4 (48) ; Preb. 124 (165). uulnus, offensio sanguinis est Hi, 1 Petri 362 (86). uultus : infans nihil simulat in uetbo

et uultu Hi, 1 Perri 170/171 (81). Zacharias filius Ioada Diez. Hier. 157

(229).

Zachatias In eu. exc. 18 (2123). zelotypicus (Qzuaesz. eu. 447 (146).

zelus : de cupiditate procedit zelus, a zelo blasfemia $cozZ, Iac. 861 (25) ; habent zelum amarum contentiosi Hil., Iac. 642/643 (71) ; dulcezaelum

Hil., Iac. 645 (71) ; putificatio zelum supetat Hil, lac. 709 (72).

(105).

THFOLOGY LIBRARY SCHOOL OF THEOLOGY -MONT À

Nuesqe

CONSPECTVS MATERIAE COMMENTARIVS

IN EPISTOLAS

CATHOLICAS

SCOTTI ANONYMI TRACTATVS HILARII IN SEPTEM EPISTOLAS CANONICAS PECES eI E ebur cs x Necwrsa do oH eux ades VII-XIX

Commentarius in epistolas catholicas Scotti anonymi 3-50 Tractatus Hilarii in septem epistolas canonicas .... ^ 53-124 QVAESTIONES VEL GLOSAE IN EVANGELIO NOMINE QVESTIONES EVANGELII BIBEEEO Ru eA. ne S xa RENTE Mia 2 REY I27-132 Quaestiones uel glosae in euangelio nomine ...... I33-149 OUCSUOBE SHEmaHeelH-

eorr

cre

rre rhna

yer ams

I50-I5I

PREBIARVM DE MVLTORIVM EXEMPLARIBVS PII e LUE Lu. sida sux IER EE ET Prebiarum de multorium exemplaribus ..........

155-159 161-17I

DIES DOMINICA DULL CANCRO NR E MEDUIAEEIIOIELDILLLLL ble cnlie qi ecu pete IS M Cp EI DEC domu iL. oue er. Epor hera AIT Rr pn Des domimca dil. 7 oc euo s oth ra eo on races

175-179 181-182 183-184 185-186

OVESTIONES QVAM X2AC MRXTET Questiones sancti

SANCTI HYSIDORI TAM DE NOVO DE VETERE TESTAMENTVM RTSRYQTT LLL ILLE LS 189-195 197-205 Hysidori ...............

PAVCA DE LIBRIS CATHOLICORVM SCRIPTORVM IN EVANGELIA EXCERPTA PRAEFACIO SECVNDVM MARCVM EX DICTIS SANCTI HIERONIMI 209-211 DisC NETTO ERE EI KNEE IS PLANET SUP Pauca de libris Catholicorum scriptorum in euange213-219 n EE Cw 10 MN esee 220-224 Praefacio secundum Marcum .............. 225-230 Ex dictis sancti Hieronimi ......- err

INDICES

233-250 Index locorum S. Scripturae ............. eee genoNeSER 251-271 rrr Index Scriptorum .......4. Index nominum, rerum verborum locutionumque aie "BGb Mrey rved ea tretecr IIOPHEDE Rseo aad XI Eoi? uc GNU 272-328 OE B hes eR Lulli LilaCODrdiet Imprimé par les Usines Brepols S.A. — Turnhout (Belgique).

Printed in Belgium

D/1975/0095/6

THEOLOGY LIBRARY CLAREMONT, CALIF.

Ads"5

a o nns

0 become t B aiti- em-—3 x

"OM.

*

er

ull

BR

McNally, Robert E. comp.

60

Ch9

|

v.108B

Ve

Scriptores

Naliy.

v.

Hibernise

minores, edidit Robertus

Turnholti, 1973— 20 cm.

(Corpus Christianorum.

E. Mc-

Series Latina, 108 B

Be**e

Prefaces in English, Includes bibliographical references,

l. Bible. T. Catholic epistles--Commentaries, 2, Theology— Collected works—Early church, ca, 30-600, I, Title, lle N.

"Seriese.

44375 1

CCSC/Je

seed SEREYN

es

Eu. ON

a noE