P. Terentii Afri Comoediae: Erecensione Richardi Bentleii. Ictus peraccentus acutos expressi sunt, discentium commodo [Reprint 2021 ed.] 9783112442906, 9783112442890

Citation preview

P. TERENTII AFRI COMOEDIAE. E RECENSIONE

Il I CHAUD !

BEN T L E II.

ICTUS PER ACCENTUS ACÜTOS EXPRESSI SUNT,

PISCENTIUM

COMMODO.

B E R O L I N I E LIBRARIA

MAURERIANA

MDCCCXX.

FABULAE INTERLOCUTORES. SIMO senex. SOSIA libertus. D A V U S servus. AIYSIS ancilla. P A M P H I L U S adulescens. C I I A R I N U S adulescens. B Y R R I A servus. L E S B I A obstetrix. G L Y C E R I U M adulescentula. C H R E M E S senex. C H I T O hospes. DAOMO lorarius.

Acta ludís Megalensil M. Fuhio et M'. GlaIrione Aedilih Curulib Egerunt L, Amlivius Turvio L. Atilius Praenestinus. Modos fecit Flaccus CAaudi tibiis parib. dcxtris et sinistris et est tota Graeca, EdittI JO.. Marcelto Cn, Sulpicio Coss.

P R O L O G U S . P o è t a cum primum ânimum ad scribendum âdpulit,. . I d sitil negoti credidit soiuin d a r i , Populo ut p l a c è r e n t , quâs fecisset fabulas, Veruni aliter evenire multo intiillegit : Nam in prólogis scribundis operam a b ù t i l u r , 5 Non qui àrgumentum n/irret, sed qui malevoli V e t e r i s poetae rmiledictis respondeat. Nunc, quant rem vitio dent, quueso animum advórtite. M e n â n d e r fecit A'ndriam et Ferinthïnm. ui utrâmvis recte nórit, ambas nóverit. IO on ita dissimili sunt argumento, ét taraen • Dissimili oratióne sunt, fact.ae âc stilo, Quae convellere , i n A ndriam e x Perintliia hic F a t é t u r t r a n s t u l i s s e , atque usum prò suis. Id isti v i t u p é r a n t factum; atque in eo disputant, 15

*

ÄNDRIAE

C o n t a m i n a r i non tlecere fabulas» Faciüutne inte egendo, ut nihil intellegant? Qui cum Lüne . ccusant; N a e v i u m , Plauluin, E rmium Acctisant: quos bic noster a u c t o r i s h a b e t : (Quorum a e m u l a r i e x o p t a t n e c l e g e n t i a m , 20 l'otius quam istorum obscuram diligentiaui. D e l i i n c , ü t q u i e s c a n t p o r r o , m o n e o , et desinant M a l e d i c e r e ; malefacta ne noscant sua. F a v e t e , a d e s i e a e q u o animo, et r e m c o g n o scite, U t p e r n o s c a t i s , ecquid spei sit relliquum : 2 5 Posthäc quas faciet de integro comoedias, Spectändae an exigendae sint vobis prius. ACTUS

I,

SCENA

I.

Simo s e n e x , S o s i a libertus, si. V o s istaec intro auferte: abite Sosia A d e s d u m : paucis te volo. so. dictum puta: N e m p e ut curentur rectehaec. si, inirao aliud. so. quid e s t , Q u o d t i b i m e a ars efficere h o c p o s s i t a m p l i u s ? 8i. Nihil istac opus est arte ad hanc rem, quam p a r o ; 5 S e t iis, quas Semper in te intellexi sitas, F i d e e t taciturnitäte, so, exspecto q u i d v e l i s .

ACTUS I. Si, E g o

póslquam te p é r tibi

SCAENTA I.

5

emi,-a pàrvulo ut

sem»

A p u t m e jusfca e t c l i i m e n s f u e r i t s e r v i t u s , . Scis feci e x s e ' v o ut esses libertus m;hi, 10 I r o p t é r e a quod servibas liberaliter. Q u o d liabui sunniiuni, p r e l i u m p e r s o l v i tibi, so. I n mèmori,! habeo. si. h a u t muto, so, factum gaù'leo , Si tibi quid feci aut fncio quod placeat, S i m o ; E t id gràtum fuisse advórsum te habeo giatiain. 1-5 Sect h o c milii m o l e s T u m s c r 11am I s t a e c c o m memorano Q insi e x p r o i i n i i i o èst i m m e m o r i b e n e f ì c i , , Q u i n tu u n o verbo d i e , quid est quod m é velisisi.

Ita

faciani. lioc primum- in dico tibi :

hàc

re

prae-

Quas crédis- esse has, non sunt verae nùptiae. ¿0 so. Cur simu3«s igitur? si. rem ó m n e m - a principio audies: E o pacto et guati vitam et consilium m e u m C o g n o s c e s : ei q u i d f a c e r e i n l i a c r e t é v e l i m . N a m is p ó s t q u a m e x c e s s i t é x e p h e b i s , S o s i a , ac L i b e r a vivendi fuit porestns, ("nam a n t e a 25 Qui scire passes, aùt ingenium nàscere,

6

ANDRIAE

D u m e u m a é t a s , metus, magister coliibeLAntf so. ita est.) si. Q u o d p l é r i q u e omnes f a c i u n t adulesccixtuli, U t animum ad a l i q u o d s t u d i u m adjungant, aùt e q u o s A l e r e , aùt canes ad v é n a n d u m , aut ad pliilosopbos: 30 Hormn ille nihil egrègie p r a e t e r cetera S t u d e b a t , et tamen omnia haec mediocri ter. G a u d e b a m . so, non i n j u r i a : n a m id ego urbitror A i l p r i m e in vita esse ùtile, ut ne quid nimis. si. S i c v i t a erat : f a c i l e óinnes p e r f e r r e ùc "Pati: , .. 35 Cimi quibus eiat c u m q u e u n a , 11s sese dédere : F.órum stucliis ó b s e q u i : [ a d v o r s u s n e m i n i : N u m q u a m p r a e p o n e n s se illis] ita f a c i l l u m e S i n e in vidia laudani invéuias, et amicós pares, so. S a p i é n l e r v i l a m instiLuit: n a m q u e h o c tèmpore 40 O b s c q u i u m amicos, Veritas odium parit. si. I n t é r e a mulier quaédam abbine Lriónnium E x ' A n d r o c o m m i g i n v i t bue v i c i n i a e , I n ò p i a et cognatórum n e c l e g é n t i a C o a età, egregia forma a t q u e aetate integra. 45 so. E i , v e r e o r ne quid ' A n d r i a a d p o r t e t mali.

A C T U S I.

S C A E N A I.

?

Si. Primum haéc pudice vitam parce ac duriter A g é b a t , lana ac tela victum quaeritans: S e t postquam amans accessit, pretium pöllicens, U n u s et item a l t e r ; ita u t ingenium est 6mniurn 50 H o m i n u m âb labore pröclive ad lubidinem, A c c é p i t c o n d i t i o n e r ^ dein quaestu'»i öccipit. Q u i tum illani a m a b a n t , f o r t e , ita_ u t fit, filium P e r d ü x e r e illuc, secum u t una essét, meum. E g o m é t continuo mécura : Certe cäpius est : 55 H a b e t , observabam mâne illorum sérvolos V e n i e n t i s aut abeuntis : rogiiabam, Heus puer, D i e s ö d e s , quis heri C h r y s i d e m h a b u i t ? nam A n d r i a e U l i id erat nomen so. téneo, si. Phaedrum aut. Cliniam aut N i c é r a t u m d i c e b a n t : nam hi très tum simul 60 Amabant. E h o , quid P â m p h i l u s ? Q u i d ? sy'mbolam D e d i t , cenavit, gaiidebam. if.em alio die Q u a e r é b a m : comperiebam nihil ad Pämphilum Quicquam âdtinere. enimvéro spectatûm salis l ' u t à b a m , et magnum e x e m p l u m continéntiàe : Ö5

8

ÄNDRIAE-

Jianv qui cum ingeniis ccmflictatureiusmodi, N e q u e cómmovetur animus in ea ré tarnen, Scias pòsse jam habere ipsum suae vita« modum. Cum id mihi placebat v tum- uno ore omnes omnia ' B o n a dicere, et laudare» fortunas meas, 70 Qui gnätum haberem tali ingenio praérlitum. Quid vérbis opus e s t ? fama hac inpulsüs Chremes, Ultro ad me v e n i t , lünicam gnatäm suam Cum dote summa filio uxorem üt daret. F l a c u i t : despondi: hicnuptiis dictust. dies 75 «o. Quid igitur obstat: cur non fiant? si. audies. F e r e in diebus paucis, quibus haec actà sunt, Chrysis vicina haec mórilur. so. o factum bene : Beasti: ei me^ui a Chryside. si. ibi tum lilius Cum- ¡Iiis, qxii smarant Chry sidem, una aderät frequens : ßo Cuiàbai una f ù n u s : tristi.? interim, Nonm'imqunm coiiJacruiUubat placuit tum i. nihil e s t : néndum haec rescivit inala. da. Q u e m ego nunc credo, si jam audieril; sibi paratas nuptias, t u . Aùdin tu illuin ? i>. t o t i me oppido éxunimatum quaorere. 5 S é t ubi q u a e r a m ? quo nunc primum inténdam, c. cessas ¿dioquiV da, H a b e o . p. D a v e : adés. resiste, d, quia homost, qui me ? o l'amphile, T e i p s u m quaero. eugé C h a r m e : ambo opp o r t u n e : vós volo. pa. D a r e , perii, r>. quin tu hoc a u d i t p, inda.

térii, r>. quid timeäs scio. CH. Méa quidetn hercTe certe in dubio vitast. » „ et quid tu, scio,

* lo

ACTUS l i .

SCAENA I I ,

«5

FA» Nuptiae, mi, » . etsi scio ? v. bodie, ». optundis, tameLsi intélligo? 'Id paves, ne ciucas t.u ¡Ham : tu auteia, ut ducas. c réni tenes, PA. 'Istuo ipsuin D. al.que istuc ipsum nil perieli e s t : mè virle. PA. 'Obsecro 1e, quam primuin hoc me libera miserimi nieLu. « hem, L i b e r o : tibi uxórem non flat jam Cbrumes, p. qui scis? ». scies. 15 Tuus .pater .rue mòdo prebendit: ali- tibi uxoreni fiori Hòdie; item alia n>ulta, quae nunc non est narra 11 di locus. Cóiitinuo ad te própernns percurro ad foruui, Vii (lioiiii) libi baec. 'Ubi te non invénio, escendo in quòndam ibi exceìsum locum. Circumspicio; nusquain es. ibi forte hujus video By'rriam; 20 Rògo j negat vidisse. mibi moléstum, quid agam, cógilo Rédeunti int.erea éx ipsa re mi incidili suspicio : hem, Eaululum oDsoni-. ipsus tristis: de inproviso nùptiae : Non cohaerent v, quórsumnam istuc ? D. ego me continuo ad Chremem,

26 Cum ilio

ANDRIAE

advenio: sólitudo ante ostium: jam id gaudeo-. ¿5 cu. R é c t e dicis. P. pòrge, D. maneo: intérea introire néminem Video, exire néminem : matrónam liullam in aedibus, N i l ornati, nil tumulti, accèssi: intro aspexi» p. scio. Màgnuin sifi;num. n num videntur convenire lìaKC m'iptiis? p.\, Non, opinor, Dax'e. r>. opinor, nàrras ? non recte àccipis. 30 Cèrta res est. étiam puerum inde àbiens conspexi Chremi -'Olerà et pisciculós minutos férre in cenam obolo seni. cu, L i b e r a l u s sum hódie, D a v e , tua opera. D. ac nullus quidem, cu. Quid i t a ? Nempe huicprórsus illam non dat, i>, Ridiculum caput, Quasi necesse sit, si huic non dat, té illam uxorem dùcere: 55 N i s i vides, nisi sénis amicos orai, ambia, c. bène mones. 'Ibo: etsi Lercie saépe jam me spés haec f r u s t r a t a s i vale.

27 ACTUS

II.

SCAENA

PAMPIIILUS.

HI.

DAVUS.

PA, Quid igitur sibi volt pater? cur simulât? D. ego d i c â m t i b i .

Si iil suscenseât nunc, quia non dét tibi uxoréin Chremes, 'Jpsus sibi esse injürius videätur: neque id injuria • Prius, quam tuum, ut sese habest, animum ad nuptias perspéxerit, ' Sét si tu negarïs ducere, ibi cuîpam in te tninsferet; 5 Tum illae tuibae fient. v. quidvis pâtiar, D. pa'er est, Painpbile. Difficilest. tum haec solast mulier. dictum ac factum invénerit 'Aliquam causam, quämobrem earn oppido eiciat, p. eiciat? D. äc cito, PA Cédo igitur quid faciam, D a v e ? D. die te dueturum v. liém D. quid e s t ? PA. E g o n ' dicam ? D cur n o n ? p. nùmquam faciam. D. né nega. 10 PA. Suadére noli, D ex eâ re quid fiât, vide. PA. Ut ab ilia excludar, hue concludar. Neinpe

D, n o n itast.

htfc sic esse pati em,.

opinor;

dictuium

28

ANDRIAE

D u c a s v o l o l i o d i e u x ó r e m : tu, ducam, i n q u i e s : C e d o quid jurgabit tecum? hie reddes omnia, 15 Q u a e nunc sunt certa ei Consilia, incerta ùt sienl, S i n e omni p e r i c l o : nam lióc haut dubiumst, quin Chremes T i b i non det gnatain. n é c tu ea causa minueris H a e c quaé iacis, ne is mutet suara sententiam, j f a t r i die v e l i e : ut, ciim v e l i t , tibi jure ¡1 asci non queat. 20 N a m quód tu s p e r e s , p r ó p u l s a b o f a c i l e ; U x o r e m his mòribus D a b i t n e m o ì n v e n i e t m o p e m potius, quam te corrompi sinat S e t si te aequo animo f o r r e accipiet, néclegentem f e c e r i s : A l i a m ótiosus quaéret iulerea ¿liquid acciderit boni. JA, I t a n crédis ? D haut dubium id quidemst, p.vide quo me inducas.D.quin taces. FA, D i c a m . p u e r u m autem né resciscat m i esse e x illa, cautio e s t : N a n i póllicitus sum süseepturum. D, O facialis a u d a x ! v, banc fi dem

A C T U S II.

SCAENA

IV.

59

Sibi me óbsecravit, qui se sciret non desertum iri, ut darem. DA. Curäbitur. set pater adest. c a v e , té esse tristem senliat, A C T U S II. SIMO.

SCAENA

D A V U S ,

IV.

I'AHPIIILUS,

81. R e v i s o quid agant, quid ve captent « i n s i l i . »A Hic nunc non dubitat, quin- te ducturüm neges. V e n i t meditatus älicunde ex solò l o c o : Orâtionem sperat i n v e n i s s e se, Qui différât t e : proin tu fac aput te û t s i e s . 5 FA. M o d o ut, póssiin, D a v e . I>. créde i n q u a m hoc mihi, l'àmphile, N u m q u a m liodie tecum conimutaturum p a t r e m U n u m èsse verbum, si te dices ducere, A C T U S II. BYIUUA.

SIMO.

SCAENA DAVUS.

V.

PAMPIIII/US,

nr. Ertis mé relictis rèbus jussit P a m p h i l u m H o d i e óbservarem, quid ageret de nuptiis. [ Scirem : id propterea nunc liunc v e n i e n t e m sequor. I p s u m âdeo praesto v i d e o cum D a v o : hòc again,

»o

ANDRIAE

sx. Utrümque adesse video, D. liem, serva. s. l'amphile, 5 DA. Quasi de mproviso respice ad eum. p elu ui pater PA. Probe, s hódie uxorem dücas, ut dixi, volo. BY. Nunc nóstrae timeo parti quid hie respondeat. PA. Neque ìstic, neoue alibi tibi erit usquain in mé mora. B. hem. DA. Ommütuit. 13, quid dixit ? s. facis ut te «lecet, io Cum istüc quod postulo impetro cum gratia, DA. Sum verus ? B. erus, quantum audio, uxore éxcidit. si, I nunc iam intro; ne in mora cum opus sit, sies. VA. Eó. B. nullane in ré esse cuiquam homini fidein? Verum illud verbumst, vólgo quod dici solet, Ornnis sibi esse bène mavelle, quam alteri, Ego, cum illam vidi, virginem forma bona Memini videre : quo aéquior sum tàmphilo, Si se illam in somnis, quam ilium, amplecti mäluit. Renüntiabo, ut pro hòc malo mihi dét malum. 20

31 A C T U S II. Davus.

SCAENA VI. Simo,

DA. Hie nunc me credit aliquam s i t i fallaciam Portare, et ea me hie réstitisse gratia. si. Quid, Dave, n a r r a t ? d, aeque quicquam niinc quidem. si. Nilne ? liein. d. nil prorsus. s. ätqui expectabäm quidein da. Fraetér spem e v e n i t : s é n t i o : hoc male h a t é t virum. 5 su Potin és mihi verum ¿ i c e r e ? d. e g o ? nil facilius. si, Num illi molestae quippiam haec sunt nüptiae, Propter hospital hujusce consuetùdinem ? DA. Nihil h é r c l e : aut, si adeo, bidui est aut tridui Haec sóUicitudo : n ó s t i ? deinde d é s i n e t . ! i o Etenim ipsus earn rem récta r e p u t a v i t via. si. Laudò, d. dum licitum est eji, dumque aetäs tulit, A m ä v i t : tum id clam: cävit, ne umquam infàmiae Ea res sibi. esset, üt viruin fortém d e c e t : N u n c uxore opus e s t : äniinum ad uxorem adpulit. >5 Si. Subtristis visust èsse aliquantillùm mihi.

32

ANDRIAE

DA, Nil propter l i a n e : set èst, quod suscensét tibi. si. Q u i d n à m s t ? D. puerilest. s quid id e s t ? D nil. s quin die quid est. DA. Ait nimium parce làcere sumptum. s. méne ; D te. V i x , i n q u i t , drachmis éstobsonatùm decern: 20 NUHI f i l i o v i d é t u r u x o r é m d a r e ? Q u e m , inquit, vocabo ad cénam m e o m m aequnlium Foiis.->imum nunc ? et, q od d i r e n d u m h i : siet T u quoque per p a r c e nimium. non laudò, s * tace. DA. Commóvi. s. ego istaec récte Tit Fiant videro. 25 Q u i d hòc est v e j i ? q u i d liic volt veteratór sibi ? N a m si hic malist quicquam, hem illi'c est huic rei caput. A C T U S III. MYSIS.

SIJIO.

DAVUS,

S C A E N A I. LESBIA.

GLYCEHIUM.

aiv. iLn poi quidein res est, ut dixisti, L e s b i a : Fidélem haut ferme inülieri i n v e n i a s , virum. ( st, Ab A'ndriast anüilia haeci » , Quid iiairas ? . s, itast, My,

ACTUS III.

S C A E N A I,

33

My, Sek

hic I'amphilus. s. quid dicit? M. firnmvil fidem» s. hem. DA. Utinam aüt hic surdus, aut liaec muta facta sit 5 MV. Nam '' erisset, jussit tolli. s. o. Quid ego

actumst, síquidem haec veril pr ,-iedicat. T.E, Bonuni ingeniuin narras ádulescentis, M. óptumum. Set séquere me intro, ne ín mora illi sis. L sequor. DA, Qued rémedlum nunc huic malo inveniám ? s quid hoc? io Adeóne e s t d e i n e n s ? éx peregrina? ám stio, ah \ ' i x tándem sensi stólidus. » quid hic sensisse ait? si, Haec piiimjin adfertur jáin mihi ab hoc fallàcia : Hanc símuiant parere, quó Chremetem abstérreant. GL, Junó Lucina fér opem, serva me, óbsecro. 15 si. I-lui, támcito? ridículum: postquam ante óstium M e audivit stare, adpróperat. non sat cóm«node

[3]

ANDRIAE D i v i s a sunf

'

' 'bus

tibi,

Dare,

liaéc.

s, N a m

i n m é m o r e s d i s c i p u l i ? i>, e g o quit! narres n é s c i o , si. H i c i n e m e si i n p a n i t u m in v e r i s n ù p t i i s A d ó r t u s esset, q u ó s ine l u d o s r é d d e r e t ? N u n c huiUs p e r i c l o f i t , e g o in, p o r t u n a v i g o . A C T U S III. LESBIA

obstetrix.

S C A E N A II. Si~. audivi, et credo; multa concurrùnt simul, Qui conjecturam liane nunc fac o jam prLmum haec se e Painpliilo Gravidam dixit èsse: inventuni est falsum, nunc, postquam videt Nuptias domi äpparari, missast ancilla ilico 'Obstetricem accérsitum ad eam, et püerum ut adferrét simul 35 Hòc ni fit, tu puerum ut videas, nil moventur nuptiae. si. Quid ais ? ubi intelléxeras 'Id consilium capere, cur non dixti extempla l'amphilo ? DA, Quis igituv eum ab ilia abstraxit, nisi ego ? nam ximnes nós qui dem

A C T U S III.

S C A E N A II.

37

Seimus, liane quam misere amarit. nunc sibi uxpiem éxpeiit 40 Postremo id Ja mihi negoti: tu tarnen idem has- nuptias Pérge faeere ita, ut facis: et ict spéro adjuluros dens. si, 'Immo ahi intro : ibi me ó]>y>ei'ire, e t q u ó d pa alo opus èst. para. N o n inpulit me, linee nunc omnino u t créde rem :' Atque haut scio, an quae dixit sint vera omnia: 45 Set parvi p e n d o : illud mi mul'o màxuinumst, Quod mihi pollicìtust ipse gnaliis. nunc Cbrenien Convéniam : oraho gnato u x o r e m : id si impetro, Quando alias malim quam hódie has fieri nuptias ? Nam gna'tas quod pollicitusl, haut dubii mst mihi, 50 Si nólit, quin eum mèrito possim cógere. A t q u e adeo in ipso tèmpore eccum ipsiim Chreme».

58

ANDIIIAE A C T U S III.

SCAENA

III.

Simo. Ciihemes, senex. si, Jubeo Chremetem, cii. o, te ipsum quaerebam. s et ego te. en. optato advenis. Aliquot me adierunt, ex te auditum qui aibant. hodie filiaui M e a m nubere tuo gnato : id viso, tun an illi insaniant. si. A u s c u l t a : paucis et quid te ego veliin et quod tu quaeris scies. cii. Ausculto : loquere quid veJis. 5 si. Per te ego deos 010, et nostram amicitiam, Chreme, Quae incepta a parvis cum aetate adcrevit simul, Terque unicam gnatam t u a m , et gnatuui meum, Cuius tibi potestas summa servandi datur, IJt me .adjuves in hac r e : atque ita uti nuptiae 10 Fuerant futurae, fiant. cii. ah ne me obsecra: Quasi hoc te orando a me impetrare oyorteat, Alium esse censes nunc me atque ohm cum da'ham? Si in remst utrique ut fiant, accersi jube. -•«t si ex ea re plus malist quam commodi 15 feJtrjjue, id 010 te, i n commune ut consulas,

A C T U S III.

S C A E N A III.

?g

Quasi iila tua sit, Famphiliqne ego sim pater, si. Iiuino ita volo itaque postulo ut fìat, Chreme : Neque póstulem abs te, ni ipsa res moneät. cu. quid est? si, Iraé sunt inter Gly'cerium et gnatum. cu. audio. 20 si. Ita màgnae, ut sperem pòsse avelli. cu fibulae, si. Profécto sic est. cu. sic hercle, ut dicäm tibi: Amantium irae, amóri» integratio. s. hem, Id te òro, ut ante eamus, dum tempùs datur, Duir.que eius lubido occlusasi contuméliis, 25 l'rius quam liärum scelera et lacrumae coniictaé dolis Reddücunt aninium acgrotum ad misericórdiam, Uxórem demus. spéro consuetudine et Conjugio liberali devinctum, Chreme, l)ein facile ex illis sése emersurüm malis. 30 cu. Tibi ita hòc videtur : àt ego non posse arbitror Neque illum hànc perpetuo habere, neque me pérpeti. si. Qui sciäs ergo istuc, nisi periclum féceris ? cu. At is tue pftriclum in filia fieri, grave est,

ANDRIAE

4o

6i, N e t t i j e incommoditas d é n i q u e t u e omnia redit' . .35 S i e v é n i a l , quod D i p r ó h i b e a n t , discéssio.A t si' coriigitur, quòt cominoditatés v i d e : Principio amico f i l i u m r e s i i t u e r i s : T i b i g é n e i u i n firmuni, et filine invenias virum, cu. Quid i s l i c ? si ita istuc animum i n d u x l i esse u t i l e , 4a N o l o libi ullum cómmodunv ìnfercludier. i l . M e r i t ò fe semper màxnnli feci, Cbreme. cu Set quid ais ? s q.L.idì' CJI. qui scis eoa nunc d i s c o i d a l e i n . e r s e ? si, Tpsus mihi Davos qui intumust eoràm consiliis, d i x i t : E t is mihi s u a d e ; , m i p l i a s quantum queam ut nuituiein. 45 i i u m cénses faceret, f i l i u m nisi sciret eadein haee velie ? T u t e adeo jam eius verba audies. lieus, évoVate b u e Davom A t q u e é c c u m : video ipsum foras exire, ACTUS DAVUS,

III.

SCAENA

SIMO.

IV 7 .

CIIKEMIS.

DA» Ad te ibam. 9. quidnam e s t ? DA, Cur uxor non adc v i d e , N u m q u a m b t u c ego quivi i n t e l l e g e r e . v;ih consilium callidum 10 s i . H o c audi, xit h i n c te i n t r o i r e j u s s i , o p p o r t u n e h i e fit m i ó b v i a m . D. Item,. N u m u a m p e r i i m u s ? s. ntin'o h u i c , q u a e t u dudum n a r r a s i ! niihi. DA. Q u i d n a m audiaiii ? s. g n a t a m u t d e t oro, v i x q u e id e x o r o i> ó c c i d i . s. l i e m , Q u i d d i x i s t i ? D o p t u n i e i n q u a m f a c t u m , s» nunc per liunc nullast mora, eli, D o m ù i n m o d o i b o : ut a p p a r e t u r , d i c a m : atque hue renuntio 1*5 si. N u n c te ò r o , D a v e , quoniam solus m i éffecisli has miptias,

42

ANDRIAE

DA, E g o v é r o solu9 s. c ó r r i g e r e mi g n a t u m porro eniterc. DA, F a c i a m h é r c l e s e d u l ó . s. p o t e s n u n c , dum animus inritaLus est. HA Q i é s c a s , s, a g e i g i t u r , u b i n u n c est ipsus JJ miruin, ni d o m i est. si. Ilio àd e u m : a t q u e e a d e m haec tibi q u a e d i x i , d i c a m i t i d e m ilii. D. n u l l u s sum. 20 Q u i d causae est, q u i n b i n e in p i s t r i n u m r é c t a proficiscar via ? N i l i i l è s t p r e c i l o c i r e l i c t u m ; jam p e r t u r bavi omnia: E n Ü f e f e l l i : in n u p t i a s c o n j é c i erilem f i l i u m ; F e c i h ò d i e u t fìerent, i n s p e r a n t e h o c , à t q u e i n v i t o l ' à m p l n l o . hem A s t ü t i a s : q u o d si quiessem, nihil e v e n i s s é t 25 mali. Set éccum video ipsum: óccidi. TJtinäin m i h i esset ä l i q u i d hie, q u o mé nunc p r a e c i p i t é m darem. A C T U S III. 1'AMI'III r, u s .

SCAENA

V.

D/LVUS,

SA, ' U B I illic est ? s c e l ù s , q u i me liodie, p e r i i , at^ue h o c c o n f i t e o r j u r e

A C T U S III.

SCAENA V.

45

M i óbtigisse; quändoejuidem tam inérs, tarn nulli consili s u m : Sérvon fortunäs meas me cómmisisse f u t i l i ? E g o prétium ob stultitiam f e r o : sed im'iltuiii id numquam a me aùferet. jja. Tosthac incoluinen sdt scio fore me, nunc si hoc elevitó malum 5 pa. Nam qriid ego nunc, dicain patri'? .iiegäbon velie m é , modo Q u i sum pollicitus d ù c e r e ? qua fiducia id facere aùdeain? N e c , quid me nunc faciam, scio. n. nec quid me, atque id ago sédulo. Dicam aliquiel me invenLÙrum, ut huic malo aliquam producain morain, pa. Oh. d. visus sum p. eliodum bòne vir, quid agis ? viden me consiliis tuis 10 Miserum inpedi tum esse ? i>, at jam expediam, p. e x p e d i e s ? . i>. certe l'àmphile. pa. N e m p e ù t modo, u, immo melius spero, p. oh, tibi ego ut credam, f ù r c i f e r ? T u rem inpeelitam et pérditam restiluas? hein quo frélns sim, Qui me hódie ex tranquillissima re cónjecisti in nuptias. 'Annon dixi esse hòc f u t u r u m ? r>. dixti. v. quid u i e n t ù ' e ? x>. erogeni, 35

44

ANDRIAÉ

Sét sine paululum ad me redeam : jam aliquil dispiciam p. éi aiihi, Cum non habeo spafium, ut de te stimar» supplicium. ut vo^o: Namijue hoc fempus, praecavere mihi me, haut te uicisci, ino net. ACTUS IV SCAENA I, CiìAiviv-us I'ampiulus. Davus, Cii, I I O ' C ' I N E . rédibile, a lit memorabile;. Tanta Ve'còrdia innàta cuiquam lit siet, 'Ut mali. gaiideant , a!.que ex incómmodis 'Alteriùs sua ut cómpar'ent cómnioda? ah 'I-dne est verum? immo id est génus IiomiHUin pé -.silumin', in ¿j Denegando modo qui's jiudor paulum adest: Pósi, ubi tén'vpus promissa -jam pérfìci, Tum eoacii necessario se aperiunt: 'Et. tiinent: ét tarnen rés premit denegare':' 'Ibi tum eorum impudentissima oratio est, 10 Quis tu homo es? quis mihi es? cur ego xneam tibi V heus, Ìróxumtis sum egomet mi. attamen ubi fides Si roges, nil pudenfc hic,. ubi opust : illic ubi Nil opus, ibi Ver eri tur.

ACTUS IV.

S C A E N A I.

45

Sfct quid a g a m ? adeamne ad euro, et cum -eo injuciam banc expóslulem ? 15 'Ingeram inala m u l t a ? atque aliquis ciicat, Nil promóveris: N i l ? molestus c/irte ¡ei f u e r o : atque animo morem gesserò. PA. C h a r i n e , et me et te inprudens , n i s i quid D i r e s p i c i u n t , p e r d i d i . CH Itane inprudens ? tandem i n v e n t a s i causa. s o l v i s t i fidem, PA Quid ita t a n d e m ? c. etiam me dietia ducere istis p ó s t u l a s ? £Q PA Quid istuc e s t ? c postquam me amare d i x i , compiaci I ;isL fibi. H é u me m i s e r u m . qui tuum animum e x animo s p e t t a v i meo. FA Falsus es c, non sàti» tibi esse h o c &glidum visuinsL g n u d i u m j N i s i me lactassés amantem, et f a l s a spe predùcrres. Habeas. ' p. h a b e a m ? ah néscis quantis in • -ftialis. r e i s e r m i s e r ; 25 Quantasque hio suis consiliis m i h i c o n f e c i t soliicitùdines M e u s carnufex. e quid istuc tam mirunt, dé te si exempluui c a p i t ? f A , H a u t istuc dicas, si cognoris v ó i me v o i a m g i c m uteum,

46

ANDRIAE

cu, Scio : cum -patte altercasti dudum : et is nunc proptereä tibi Suscénset: nee te q u i v i t h o d i e cógere, illam ut dùceres, 30 VA. Imnio é t i a m , q u o t u minus scis aerumnäs meas, H a e c n ù p t i a e non ädparabantur mihi : N e c póstulabat mine quisquam u x o r é m dare, cu, Scio : tù coactus tua v o l u n t a t e és, p. mane : N o n d u m éliain scis. c, scio équidem ducturum esse te. 35 VA, C u r me é n i c a s ? hoc audi, n u n q u a m déstitit I n s t a r e , u t dicerém me dueturüm patri ; S u a d e r e , o r a r e , usque i d e o donec p é r p u l i t c n , Quis homo i s t u c ? p. D a v o s , c. D a v o s ? quamobrem ? p. n é s c i o : N i s i mihi deos fuisse ira t o s , q u i auscultaverim. 40 cn. F a c t u m èst h o c , D a v e ? D. factum esc, c hem, quid als scelus ? A t tibi D i dignum fäctis exitiùm duint. E l i o , die mihi, si omnes hünc conjectum in nuptias Inimici v e l l e n t ; quidni h o c consilium darent? DA, D e c é p t u s s u m , at n o n défetigatus. c, &cio,

4.5

ACTUS

IV.

SCAENA

I.

47

r> \. I l a c non s u c c e s s i t , alia a r l g r e d i e m u r v i a . N i s i si id p u t a s , quia p r i m o p r o c e s s i t p a r u m , N o n jam ad s a l u t e m p ò s s e c o n v e r t i h o c malum, r.s. I n i m o é t i a m : nam satis c r é d o , si a d v i gilàveris, E x unis g e m i n a s mihi c o n i ì c i e s n u p t i a s , pn v \ . i i g o , l'àniphile, hoc tibi prò serviti^ débeo, Condri rnanibus, pédibus, n o c t i s q u e et d i e s : Capitis perìclum adire, dum p r o s i m tibi : T u u m s t , si q u i d p r a e t e r s p e m é v e n i t , m i igtióscere. Tarum s u c c e d i t q u ó d a g o : at f a c i o s é d u l o , 53 \ el m e l i u s t u t e r e p e r i , m e missiiin f a c e . rA. C u p i o : r e s t i t u e q u e m à me a c c e p i s t i locuin. JIA. Faciara I\ at jam h o c o p u s est. D. s e t c o n c r e p u i t liinc a G l y c e r i o o s t i u m , PA. N i h i l äd te, i). q u a e r o . p. h e m , n ü n e n e d e m u m ? D at jam h ò c t i b i inventum dabo. ACTUS 3Tvsi3.

IV.

PAMPIIJLUS

SCAENA CIIARINUS.

II. DAVT'S.

MI, I A 3 I , u b i iibi e r i t , i n v e n t u m t i b i c u r a L o , et l u t e u m hdcràctujii

48

ANDRIAE

T u u m P a m p L i l u m : modo lu, anime mi, noli te macerare. A, M y s i s . M. quis e s t ? e h e m F a m p h i l e , opp o r u ' m e t e milii offers O r a r e j u s s i t , .si se a m e s , e r a , j a m u t a d s e s e venias: \ i r i e r e ait t e c u p e r e . v. v a h , p e r i i : h o c malum integrascit. 5 S i c i n e me atque illam opera tua nunc miseros sollicitari? N a ; i ! i d c i i c o a d c e r s o r , n u p t i a s q u o d m i ad* parari sensit. 6ii. Q u i b u s q u i d e m q u a m f a c i l e p o t u e r a t q u i e s c i , si h i e q u i e s s e t . DA. A g e , si xric n o n i n s a n i t satis s u a s p o n t e , instiga M, a t q u e e d e p o l E a res e s t : proptereaque nunc misera in m o e r o i e ebt p My'sis, 10 P e r o m n i s a d j u r o d e o s , n u m q u a m earn m e desert u r u m ; N o n , si c a p i u n d o s m i h i s c i a m e s s e i n i n u c o s onmis homines. I l a n c mi expetivi, c o n t i g i t : conveniunt mores: valeant, Q u i i n t e r nos discid/um v o l u n t : h a n c , nisi m o r s , mi n d i m e t n e m o . J t v , R e s i p i s c o . P. n o n ApoHinis magis v e r u m atque hoc responsum est, 15 Si

ACTUS IV.

S C A E N A II.

Si póterit fieri, u t né pater p e r mé stetisse credat, Q u o minus bae fierent nùptiae,- v o l ò , set si id non póterit, Id fàciam, in p r o c l i v i quod est, per mé stetisse ut crédat. Q u i s videor ? c. m i s e r , aeque atque ego. D, consilium quaero. c fórti's; Si quid conére. D hoc ego tibi p r o f é c t o eff e c t u a l réddam, 20 PA, Jam h o c ò p u s est D quin JAM habeó. c. quid e s t ? JJ. liuic, non tibi l i a b e o , ne éires CK, Sat liäbeo p, quid f a c i e s ? cedo. o. dies mi hic u t satis sit vóreor A d a g é n d u m : n e v a c u u m èsse me nunc a d narrandum crédas : Proinde lune v o s ainolimini : nam mi imp«* dimento éslis. FA, E g o banc visain D quid t u ? quo hinC te agis • c verum vis dicam?- D. iinmo eliam 25 Narràtionis i n c i p i t mi initium, c. quid ine f i e t ? DA. Elio tu inpudens, non satis Labes, quod tibi dieculam addo, Quantum lmic p r o m o v e o n u p t i a s ? c. D a v e » / at tarnen, v , quia èrgo ?

[41

5«

ANDRlAE

CH. U t ducarn. D. ridiculum c. hue f a c e ad me venias, si quid poleris. BA, Q u i d veniam ? nil habeo c. at tnmen siquid D. age, veniarn. c si qui J 30 D o m i ero. 0. t u , M ^ s i s , dum e x e o , parümier opperire hie

J

p t e r ? D ita f a c t o est opus, M, laatiira. D. jam inquam hie adera-

ACTUS

IV.

MYSIS.

SCAENA

HI,

DAVUS.

HY, N I L N E esse p r o p r i u m c u i q u a m ? D i vostram n d e m : fiummum bonum esse erae deputabam hunc Pämphilum, Arnicurn, tutorem , virum in, quovis loco Paratum^ v e r u m e x eo nunc misera queni capit L a b d r e m 2 facile hie plus mail e s t , quam illic boni 5 S e t D ä v o s exit mi h o m o , quid istuc ob» secrost? Q u o portas p u e r u m ? D, M y ' s i s , nunc opus est tu» f V M i h i ad hanc rem c x p r o m p t a malitia at que astütia.

ACTUS I V.

S C'AENA i n .

5»

my. Q u i d nam incepturu's ? D. äccipe a me hunc ócius, Atque ante nostrani januam adpone, m. óbsecro, :o Hunrine? D. ex ara bine suine verbenas tibi, Atque eàs substerne. m. quamobrem tute id non facis ? da Q u i a si forte opus sit ad- erum jurató mihi Non ädposuis.te, ut liquido possim. sr. iirtéllego : Nova nunc religio te istaec incessit cedo ? 15 DA. Move ócius te, ut quid again porro, intéJlegas. Pro Jiippiter m. quid e s t ? d. spónsae pater intérvenit. Repudio quod consilium primüm i n t è n d e r a i , Mi. Neicio quid narres. d. ego quoque bina ab déxtera Venire me adsimulabo: tu, ut subsérvias- £0 Ori'itioni, utcumque opust. verbis vide. my. E g o quid agas nihil: intéllego : set ,, si quid est, Quod méa ojiera opus sit vÓbrB, Ut tu plus Vi des, Manébo, ne quod vóstrum remorer cóm« mo dum.

Si

ANDRIAE ACTUS IV.

SCAENA IV. CIIHEMES. Mysis. DAVIT«. cu, REVE RTOR, postquam quae opus fuere ad nuptias Gnatae paravi, ut iubeam accersi. set quid hoc? ruer herclest. mulier, tu adposuisti hunc? M. ubi illic e s t ? •en. Non mihi respondes ? M nusquam est. vae miserae mihi, Reliquit me homo, atque abiit. B. Di vostram fidem, 5 Quid turbae aput forumst ? quid illic hoininuin litigant? Turn annona carast. quid dicant aliud, nescio. MY. Cur tu obsecro hie me solam? D. hem! quae haec est fabula? Eho My'sis. puer hie unde est ? quisve hue attulit? Mr. Satin sanu's, me qui id rogites ? D. quem igitur rogem? 10 Qui hie neminem alium videam, CH. miror, unde sit. DA.. Dictura es quod rogo ? M, au, D. concede ad dexteram, MT Deliras: non tute ipse? D, verbum unum mihi,

ACTUS IV.

SCAENAIV.

53

Praetéreaquam quod té rogo , f a x i s cave. Quin dicis undest clare M. a nobis, D. attate: 15 Mirtini v e r o , inpudénter mulier si facit M e r e t r i x . cu. ab .Andria èst haec , quantum intéllegoDA Adéon videtmir vóbis esse idonei, In qmbus sic inludätis? cu. v e n i in tèmpore. DA. Fropera ädeo p u e r u m tóllere hinc ab jänua: SO Mane : cave quoquam e x istoc excessis l o c o , MY, D i t e e r a d i c e n t i'A me miseram térritag. DA. 'l'ibi dico e g o , a n n o n ? M quid v i s ? D, at elià'.n rogas ? C e d o , cü)um puerum hic a d u o s u i s t i ? die mihi MT. Tu n é s c i s ? V. mitte id, quód scio : die, quód rogo 25 MY. Vestri. D. cuius nostri ? M. T'ampliili, D. hem , quid ? Pämphili ? M*. E h o , annón e s t ? CII. recte ego n é m p e has f u g i nuptias. DA, 0 facinus animadvertendum, M. quid clämitas ? DA, Quemne ego heri v i d i ad vós adFerri vésperi ? MY. 0 hominem audacem. D, véruai. v i d i Cantharam 30

54

ANDRIAE

Suffaroina tain. M. D i s pol hnbeo gratiam, Cum in päriundo aliquot adfuerunt liberae. DA. N e ilia ilium haut n o v i t , cujus causa baec incipit. Cliremés, si ad.positum póerum ante aedis viderit, Suam gnàtam non dabit: tanto liercle niiigis ¡>. dabit. CN. N o n bèrcio faciet. D. nunc adeo, ut t,u sis sciens, Nisi pùerum tollis, jam ego liunc in medium vi am l'rovólvam : teque ibidem pervolvam in luto, MY. T u pòi homo non es sóbrius. D. fallacia Alia i'iliam trudit. jam susurrari audio, 40 Civem 'Atticam esse liane, cu. hém t>. COactus legibus Earn uxórem ducer, M, elio, óbsecro, an non civis est? cri. Joculärium in malum insciens paene lucidi. ¡DA. Quis hie loquitur? o Chremé, per tempus advenis. Ausculta, c. audivi jam omnia, D. anne haee tu omnia/ 45 CH. Audivi, inquam, a principio, D. audistill, óbsecro? hem

ACTUS I V . SCAENA Y.

55

Scelcraj hánc jam oportet in cruciatujn hino ábripi. Ilio est i l l e : non te crédas Davom lúdere. MY. Me miseram: riil poi falsi dixi, mi senex» cu. Novi ómnem reni, est Simo intus? p. est. M. ne me attigas 5® Sceléste, si poi Gly'cerio non omnia haec, DA. Elio inepta, nescis quid sit actum? ltf. (juí sciam? riA. Hic sócer est. alio pacto haut poterai fieri, Ut se ir et li a et:, quae vó.luinras, w . p r a é d i ceres. r>\. Hilum interesse censes, ex animoómma, 5S Ut i'ért natura, íácias, an de indùstria? ACTUS IV. SCAENA V. C a i r o , hospes. Mvsis. D A V U S . CR. IN hác habitasse platea dictumst Chry'« siclem,, Quae sibi inhoneste optávit parere hic divitias, Potiús quam honeste in pàtria pauper viveret-: Eius mòrte ea ad me lége redierúnt bona. Set quós perconter video, sálvete, M. óbsecro, §

56

ANDRIAE

Q u e m v i d e o ? estne hic C r i t ó sobrinus Chry'sidis? I s èst, CR. o M y s l s , salve, M. «alvos sis Crito. CR. Itan C l i r y ' s i s ? hem. m. nos pòi quidem miseras p é r d i d i t •h. Q u i d v ó s , quo pacto h i c ? satine r e c t e ? m. nósne r sic U t quimus, a j u n t ; quando, u t volumus, non licet. io Cu, Q u i d G l y ' c e r i u m ? jam hic suós paren tea réppei it ? » , U t i n a m . CR. án nonduin e t i a m ? haut auspicato liuc me ártiuli; N a m p ò i , sí id scissem, nùtnquam h u c tetulissém p e d e m : Sempér ei dieta est èsse haec atque habita èst soror: Q u a e illius f u e r u n t , p ó s s i d e t : r u n e m e hóspitem 15 L i tés s e q u i , quam id mihi sit facile atque ùtile, A l i ó r u m exempla c ó m m o n e n t : simul árbitror, Jam esse aliquem amicum et défensorem ei : nám fere Grandiùscula jam proféctast illinc. clarnitent, 3VTe sy'cophantam : neréditatew p é r t e a u i , 20 M e n d í c u u i ; tum ipsara déspoliare núo lubet,

ACTUS V.

S C A E N A I.

37

,my. 0 ¿ptume hospes, pol Crito antiquum ób; ines. CR. Due me ¡id earn: quando hue v e n i , ut videam m. mäxume. da. Sequar liós: nolo me in tèmpore hoc videàt senex. A C T U S V S C A E N A I. Ciirumes. Simo. cu. SA'TIS jam saMs, Simo, spéctata erga te amiciliast mea: Sätis perieli intépi adire: orandi gam finém face. Dum studeo obsequi tibi, paene inlüsi vitam filiae. si. Immo enini nunc cum maxume abs te postulo atque orò Clireme, *Ut beneficium verbis initum diidum , nunc re cómprobes. 5 CH. Vide quam iu'quu.s sis prae studio: dùm id efficias quód cupis, Néque modurn benignitatis , néqne quid me ores, cógiias Nàm si cogités, remittas jam me onerare injuriis

91, Quibus ? cu at rogitas? pérp-ulisti me, hóuiini ut adulescéutulo,

58

ANDRIAE

'In alio o c c u p a t o a m o r e , .-abhorrent* ab t « uxòria, IO F i l i a m ,darem in seclitionem, a t q u e in incertas n ù p t i a s ; E i u s l a b o r e a t q u e eius d o l o r e g u a t o u t medicarér t u o : ' I m p e t r a s t i : i n c é p i : d u m res t é t u l i t . n u n c • hoji f é r t i fera«. U l a m b i n e civem esse a i u n t : p u e r est n a t u s : n o s missós face, si. P e r ego t e deos ò r o , u t n e illis a a i m u m induca^ crédere, 15 Q u i b u s id maxurne u t i l e s t , illum .èsse q u a m detérrimum. N i i p t i a r u m gratia haec s u n t facta a t q u e inc e p t a omnia ' U b i ea causa, qu;imobrem h a e c f a c ì u n t , é r i t adempta bis, désinent. cu. E r r a s : cum D a v o é g o m e t v i d i ancillain j u r g a n t e m . s. scio. (;u. V é r o v o l t u c u m ibi me adess.e a é u t e r tum praesénserat. 20 31. C r é d o ; et id f u t u r u m D a v o s d u d u m p r a e d i x i t niibi : ' E t nescio qui tibi s u m o b l i t u s h ó d i e , u t Y o l u i , dicere,

59 A C T U S V. DAVU-S.

S C A É N A II.

CIINEMES.

SIMO

DROMO.

T>A. ' A N I M O nunc iam ótioso esse impero. cu Kein D a v ó m tibi. • si. 'Unde e e r e d i t u r ? D. meo praesidio atque nóspitis s. quid illiid mali e s t ? I)A. ' E g o commodiorem hominem, adventum, témpus, non vidi, s scelus, Quemnam hie l a u d a t ? D. ómnis res est jam i n vado, cesso ä d l o q u i ? x>A, ' E r u s e s t : q u i d a g a m ? s. o salve bone vir. n éliem Simo, o n o s t é r C h r q m e , ' 5 'Omnia adparata jam sunt intus. s curasti probe. PA. ' U b i voles, adcérse. s. bene s a n e : id enimvero liinc nunc abest. 'F.ü am tu h o c r e s p ó n d e , quid istic tibi neg o t i s t ? D. miliin ? s. ita. t>A. M i l l i ? s tibi ergo D. mòdo ego introivi. s. quasi ego quam dudüm rogem. riA. Cùm tuo gnato una, s, anne est intus Pamphilus ? cruciór xni&er. 10 •'Elio , non tu dixLi esse inter eos inimici* tias, c a r n u f e x ? SA, Sunt, s cur igitur liic e s t ? cir. quid ilium censes ? cum ilia litigaC.

6o

ANDRIAE

T>A. 'Immo vero i n d i g n i i m , C h r e m e , jam fäcinus f a x o ex ine aùdies. N é s c i o qui senéx m o d o v e n i t : é l l u m , confidéns, catus : Ciim faciem v i d e ä s , v i d e l u r és3e q u a n t i v i s preti : 15 TristÌ8 severità^ i n e s t in v ó l t u , a t q u e in verbi» fides Si. Q u i d n a m ¡ìdportas? d nil e q u i d e m , nisi quód illum a u d i v i dicere, si. Q u i d ;iÌL l andein ? n G l y ' c e r i u m se pcire civem esse Atticam s. liem, D r o m o , D r o m o un quid è s t ? s D r o m o , d , audi s. v e r b u m t i a d d i d e r i s , Dromo. d a . A u d i óbsecro div. quid v i s ? s s u b l i m e m liunc i n t r o r a p p q u a n t u m p o t e s . 20 d r . Q u e m ? s. Ddvoni. d. q u a m o b r e m ? s. quia l u b e t . r a p e i n q u a m . d, q u i d feci? s rape. da, Si q u i c q u a m i n v e n ' e s mé m e n t i t u m , occidito. s nil)il audio, ' E g o jam te commótuin r e d d a m . d . l a m e n etsi h o c v e r u m èst? s. tarnenCura à d s e r v a n d u m v i n c l u m . a t q u e a u d i n ? q o a d i u p e d e r u coristringito. A g e n u n c l a i n : ego pol hódie, si vivo, tibi 25 O s t é n d a m , q u i d e r u m s i t p e r i e l i fallere,

ACTUS V.

S C A E N A IN.'

61

E t ilK p a t r e m . CH, ah n e s a é v i t a n t o p e r e , s. ó C l i r e m e , P i e t a t e m g n a t i . n ò n n e te m i s e r é t m e i ? T a n t u m l a b o r e m c a p e r e ob t a l e m f i l i u m ? A g e r à u ì p l i i l e : e x i F a m p h i l e : e c q u i d té p u det? 30 A C T U S V. FAMPHILUS.

SCAENA SIMO.

IH.

CHREMÌES.

PA, Q U I S m é v o l t ? p e r i i , p a t e r est. s. q u i d ais, o m n i u m ? c u . ali, R e m p ó t l u s ipsain d i e , ac m i t t e m a l e l o q u i . • i . Q u a s i q u i e i j u a m i n l i u n c jam g r d v i u s d i c i póssiet. A i n t a n d e m , c i v i s G l y ' c e r i u m s t ? p, i t a p r a é dicant. gì. I t a p r a ó d i c a n t ? o i n g é n t e m c o n f i d e n ti a in : . 5 S u m cógitat quid d i c a t ? nuni f a c t i p i g e t ? N u m n a m eius color pudóris signum u s q u a m indicat ? A d e o inpotenti esse a n i m o , u t praeter civiuin M o r e m ätque legem, et sui voluntatéin patria. T a r n e n hdne h a b e r e s t à d e a t c u m s u m m ó probro? IO

¿2

ÄNDRIAE

PA. Me miserum. s. liem, modone id démum sensii, P .impilile ? Olim istuc, olim, cum ila animum induxti tuum, Quod cüperes, aliquo pacto efFiciundum tibi: t o d e i n die istuc verbum vere in te accidit. Set quid ego me autem excrucio? cur me m.icero ? 15 Gur meäm seneciutem huius sollicito aménti;^ An ut pro liuius peccatis ego supplicium Suileram? Immo habeat, valeat, vivat cum illa, p, mi pater. si. Quid mi pater? quasi tu hiijus indigeas patris.

Domus, üxor, liberi inventi invitò patre. 20 Àdducti qui illam civem liinc dicant: viceris. PA Pater, licetne paüca? s. quid dicés mihi? cu, Tamén, Simo, audi. s. egon aüdiam? quid ego aikdiam, Clireme ? cu. dt tarnen dicat sine, s, age dicat : sino, TA. 'Ego nie amare hanc fäteor. si id peccare est, fateof id quoque, 25 t i b i , pater, me dédo. quidvis òneri» itì» jone; imjera;

ACTUS

V.

SCAENA

IV.

63

V i s me uxorem d u c e r e ? l i a n e vis m i t t e r e ? • u t p o t e r ò , ferain. H ò c m o d o te o b s e c r o , ut n e c r e d a s a ine adlegatum Lune senem : Sine me expur^em , atque ilium hue c d f a m a d d û c a m . s. a d d u c a s ? PA. s i n e , pater CH. A é q u u m p o s t u l â t : da v e n i a m . p, «ine l e hoc exorém. s. s i n o go Q u i d v i s c u p i o , d û m n e ab h o c m e f a l l i c o m periâr, Chreme. en, Prò p e c c a t o m a g n o p à u l u m s ù p p l i c i satis èst putrì. ACTUS Cjvitov

V.

Chuemes»

SCAENA Simo,

IV.

PamphiluS»

c r . M l f T T E orare, u n a li a rum q u a e v i s c a u s a me ut faciàm monet, T e l t u v ç l Mordere clanculum; égo non {¡occi pendere; Illi invidere misere: verum unûs tarnen Inpénse, elephantis quem 'Indicis praefécerat: Is ubi molestùs magia est, Quaeso, inquarti, Strato, Eone es f e r o x , quia habés'Imperium in bérdi tum Miserùmque : et itlum sacrilegum. TH. quid iliûd, Gnatho, uo pâcto Rhodium tétigerim in convivio, 30 umquâm tibi dixi? G. numquam : sed narra óbsecro. Plus milles jam audivi, TH. una in convivio Erat hic, quem dico, Rhódius adulescéntulua: Forte hâbui scortum: coópit ad id adltidere,

ACTUS III!

SCAENA I.

loi

Et me inritare. quid agis,, homini inquam, ínpudens? 35 Lepus túte es", et pulméntuin quaeris? a, h:í ha hae. TH. Quid ést? o. facete, lèpide, laute, nil supra. Tuum obsecro ne hoc dictum erat? vetu« crcdidi. i Hi Auditìias ¡ g. sa epe : et fértur in primis. tu. meumst. or. Dolet dictum inprudenti ádulescenti, et libero. 40 v. At t¿ di perdant, g. quid ille quaeso? th. perdituSa Risu ómnes qui aderant, émoriri: dénique Metuébant omnes jam ilo. g 11011 injuria, m ; Set heús tu, purgon égo me Je istac Tbáidi,. Quod earn me amare suspicatast ? g. nil minus. 4,5 Immo a¿ge magia suspicionem. tii, cûr? g. rogns? Sein, siquando ills. méiitJouein I'haédriae Facit aút si laudati te út male urat? th. sentio. GNi Id út ne fiat, hace res solást remedio. Ubi nóminahit Phaédriam, tu l'.imphilnm. 50 Continuo, siquando ilia- dicet, l'hutdriain

lot

EUNUCHI

I n t r ó m i t t a m u s cómissatum : P a m p h i l a m C a n t u m , t u , p r o v o c é m u s . si l a u d a b i t h a e c Illius formatti: t u liujus contra, d é n i q u e I'ar tu p a r i r e f è r t o , q u o d eam mórdeat. 55 TU, S i q u i d é m me a m a r e t , turn i s t u c prodesset, Gnatho. cstr. Q u a n d o illud q u o d t u d a s , exspectat àtque amat, J a m diuluin te a m a t : j a m d u d u m 111i facile Et Q u o d d ó l e a t : m e t u i t s e m p e r , q u e m ipsa nunc capit F r u c t u m , n e q u a n d o iratus t u alio cónferas. 60 TU. B e n e d i x t i : ac m i t i istuc n o n in meriterà v é n e r a t . GN. R i d i c u l u m : n o n enim c ó g i t a r a s : céterum I d e m h ò c a u t melius t u t e invenissés, T h r a s o . ACTUS III. THAIS.

SCAENA II.

TIIRASO. PARMENO, P V T I I I A S , ancilla.

GJJATHO.

TH. A U D I ' I I E vocem visa sum m o d o militis. Atque éccum. s a l v e , m i T h r a s o . TIIR. O T h a i s mea, M e u m s u a v i u m , q u i d a g i t u r ? e c q u i d nós amas

ACTUS III.

SCAENA II.

103

De fidicina istac? p, quam venuste! quód dedit Principium adveniens! TU. plurimum meritò tuo, s GN. Eamus ergo ad cénam: quid stas ? r. liem alterum: Abdómini hunc natum dicas, THR, ubi vis, non moror. p, Adibo, atque adsimulabo quasi nunc éxeaui, Ituran, Thais, quópiam e s ? TU. ehem, Farmeno, Bene fócisti; liodie ifùra p. q u o ? TU. quid, liunc non vide^ ? 10 r. Video, ét me taedet. ubi vis dona adsunt tibi A Phaédria. TUR quid stamus? cur non imug liinc? r. Quaeso hércle ut l i c e a t , pace quod fiat tua, Dare huie quae volumus, convenire et cói> loqui. THR, Perpulchra credo dona, aut nostris similia. 15 p. Res indicabit. lieus jubete istós foras Exire, quos jussi, ócius. procede tu huc. Ex Aétliiopia est usque haec. TUR, t i c sunt trés minae»

104

EUNUCHI Vix.

r. ubi t u e s , D o r è ? accede hue. h e m eunuchum tibi, Quam liberali f à c i e ? quam aetate integra? 20 IH. Ita mé di a m e n t , honéstus- est, r. quid t u ais , G n a t h o ? N u m q u i d babes quod contémnas ? quid tu autém, Thraso ? T a c é n t : satis laudani, fac p e r i c l u m in literisF a c i n p a l a e s t r a , in musicis: quae liberum Scire aequom est a d u l e s c é n t e m , sollertém dabo.. 25 t o t . E g o illum eunuchum;, si òpus siet, ve! sóbrius. r, A t q u e liaéc 9UÌ m i s i t , non sibi soli póstulat T e v i v e r e , e t sua causa e x c l u d i ceteros ;. N e q u e piignas n a r r a t , n é q u e cicatrices suns O s t é n t a t ; neque tibi o b s t a t , quod quidam facit;. 30 V e r u m ubi moles tum nón erit, ubi tu v o l e s , U b i témpus tibi erit,, sat h a b e t , , tum si récipitur, TH». A p p a r e t servom hunc esse domini pau» peris M i s e r i q u e . g. nam hercle némo posset , sät scio, Q u i habéret qui pararet' alium , h u n c pcrpetn * 35

A C T U S III.

S C A E N A II.

ic,

pa. T a c e t u : q u e m ego i n f r a esse i n f u n p s omnis puto Homines r nam qui huic adsentari a n i m u m induxeris, E flamma p e t e r e te c i b u m p o s s e a r b i t r o r . •run. I a m n e i m u s ? t i i . L o s p r i u s i n t r o d u c a m , et q u a e v o l o Simul i m p e i a b o : postea c o n t i n u o exeo. 40 TiiR. E g o l i i n c abeo. t u ¡ s t a n c o p p e r i r e , p. haut convenit U n a ire c u m arnica i m p e r a t o r e m i n v i a . i h r . ( ¿ a i d t i b i ego m u l t a d i c a m ? d o m i n i s i m i a es. on. H a h a h a e . t i i h , q u i d , r i d e s ? g . i s t u t l quod d i x t i inodo : E t i l ' u d de l x h o d i o d i c t u m i n m e n t e m c u m venir, 45 Set T h a i s e x i t : t i i r , a b i p r a e : c u r a u t s i n t donii Parata. g. fiat. h i . d i l i g e n l e r , P y t h i a s , Fac cures , si forte hue C h r e m e s a d v e n e r i t , Ut ores , p r i m u m u t r e d e a t : s i i d 11011 c o m modumst', U t maneat: si i d non poterit, ad me adducito., .mutem ? p e r i i : nam e x u l o domo n u n c : metuo fratrem, Ne intus s i t : porro autem p a t r e m , ne rure redierit jam. AN. Eamus ad m e , ibi proxumumst u b i mutes. CII. recte dicis, Eamus: et de istac simul q u o pacto porro possim •• 65 Potiri, consilium v o l o capere lina tecum, A, fiat.

[8]

114

EUNUCHI ACTUS IV. DOIUAS,

S C A E N A I. ancilla.

' I T A me di anient, quantum ego ilium -vidi, non nil timeo uiisera, N é quam ille hodie insànus turbam faciat, aut vim T h à i d i . N a m p o s t q u a m iste a d v é n e r a t aduléscens, fraler virginis, ]Vhlltem rogHt ut illuni adnaitti j u b e a t : ille continuo irasci, N é q u e negare audere : T h a i s pòrro instare u t hominem i n v i t e t ,5 'Id faciebat rétiiiendi illius causa: quia ilia quae cupiebat D é sorore eiu» i n d i c a r e , ad earn rem ternp u s non erat. Invitatust. mansit. ibi ilia cum ilio sermonem ocdpit. Mil89 Tero, sibi putans adductum ante ocu-los aemulum, V ò l u i t facere cóntia buie a e g r e : h e u s , inquit, puer, i, Pamphilam 10 ' A d c e r s e , u t deleci et hie nos. ilia exclamat, minime g e n t i u m : In c o n v i v i u m illam* miles tèndere inde ad jurgium,

A C T U S IV.

S C A E N A II,

115

'Interea aurum sibi clam mulier d é m i t , dat mihi ut auferam: Hòc est signi, ubi primum poterit, se illinè s u b d u c é t scio. A C T U S IV.

S C A E N A II.

PlIAEDBIA. D U M rus GO , c o e p i égomefc mecuoi inter vias, Ita ut f i t , ubi quid in a m m o est mOl(B9tìae, Alidm rem e x alia c o g i t a r e , et ea omnia Pejórem in partem, quid opust v e r b i s ? dum haéc p u t o , Praetérii iriprudens villani, l o n g e jam âbieram, _ 5 Cum s è n s i : rédeo r u r s u m , male me v é r o habens: Ubi ad ipsum v e n i o déverticulum, constiti r Occépi mecum c o g i t a r e , Hem, b i d u u m h i c Manéndumst soli sine i l i a ? quid turn póstea? Nil est, quid V n i l ? si non tangendi còpia est, io Eho né videndi quidem erit? si illud non licet, Saltern hòc licebit. cèrte estrema linea

11(5

EUNUCHI

Amare,

haut nihil est. villani praetereó sciens. Set quid h o c , quod timida sùbito esreditur Pythias? A C T U S IV. PYTIIXAS.

S C A E N A III,

DORIAS,

PHAEDRU.

'Ubi ego illum scelerósum misera atquè inpium inveniam? aùt ubi quaeram? Hócine tam audax facinus facere esseaùsum? perii pir hoc quid sit vereor. PY. Q u i n etiam insupér scelus, postquam lùdificatust virginem, Vestem ómnein miserae discidit, tum ipsain capillo cónscidit. pir. Hem. PY. qui nunc si detùr mihi; 5 U t ego unguibus facile illi in oculos involem venèfico? PIC. Néscio quid profécto absente nobis turbatùmst domi. Adibo, quid istuc? quid festinas? aüt quem quaeris, P y t h i a s ? pr. Ehem Phaédria, ego quem quaéram ? in* liinc quo dignu's cum donis tuis Tam lépidis. PII. quid istuc èst rei? 10 pr, R ó g a n ? eunuclium quéui dedisti nòbi«, quas turbds dedit?

ACTUS IV. Virginem,

S C A E N A III.

117

quam erae déderat dono miles, v i t i a v i t . PH. quid a i s ? Ty. Périi, PH. temulénta es. FY, utinam sic s i n t , mihi qui mâle volunt. DO, A u ôbsecro , inea Py'thias , quod istuc nam monstrûm f u i t ? ni. Insânis: qui istuc fàcere eunuclius pôt u i t ? PY. ego illum néscio : hoc 15 Quod f é c i t , res ipsa i n d i c a t T \ i r g o ipsa l a c r u m a t , n e q u e cum rogites, quid sit audet aicere. Ule aûtem t o n u s vir nùsquam apparet. étiam hoc misera siispicor, Aliquid domo abeuntem âbslulisse vu. né•queo mirari satis, Quo hinc ille abire ignâvos possit lôngius ; nisi si domum Forte âd nos rediit PY. v i s e a m a b o , num sit PH. jam f a x ô scies ro. P e r i i , obsecro tarn infândum f a c i n u s , méa t u , ne audivi quidem. py. At p ô l ego amatorés audieram mulierum esse eos mâxunios, Set nil p o t e s s e : vérum miserae non in mentem v é n é r â t : Nam illum âliquo conclusissem , n e q u e illi cônimisissem virginem, 25

E U N U C H I

I L 8

A C T U S IV. PHAEDIUA.

Donrs.

SCAENA IV. PYTIIIAS

DOIUAS,

PH. E X I ' f o r a s , s c e l é s t e : at etiam réstitas, F u g i t i v e ? p r o d i , mâle conciliate, DO. ÓDsecro. P H . oh, l l l ù c v i d e , os u t sibi distorsit carmifex, O u i d L u c tibi r e d i t i o s t ? véstis quid ìnuta-

S

,

tioJt?

uid narras? panlum si cessassem, Pv'thias 5 orni non offendissem, ita jam adornarât fugam. j>y. H a b e n h o m i n e m , a m a b o ? pu. quidni liab e a m ? PY o factum bene. D. Istuc p o l v e r o bène. PY. u b i e s t ? PJI. rog i t a s ? non v i d e s ? PY. V i d e a m , óbsecro, q u e m ? PH. liunc scilicet. PY. quis hic est h o m o ? pu. Q u i ad vós deductus hódiest. PY. hunc oculis suis la N o s t r â r u m numquara quisquam vidit,, Pliaédria. PH, N o n v i d i t ? PY. an t u hunc crédidisti e s s e , óbsecro, A d nós deductum ? PH, nâmque alium habui neminem, PY. au, N » comparali dus hic quidem ad illumst. ille erat

ACTUS IV. SCAENA IV.

119

Honesta facie et liberali, n r . ita v i s u s est 1 5 Diulùin, quia varia v è s t e e x o r n a l ü s f u i t : Nunc eó v i d e t u r f o e d u s , quia illam non habet. PY. T a c e ó b s e c r o : quasi v é r o p a u l u m intérsiet. Ad nós deductus liódie est a d u l e s c é n l u l u s , Quem tu v i d e r e vero v e l l e s , Phaédria 20 llic èst vielus, v e t u s , v e l e r n o s ù s s e n e x , Colére steliionir.o. PII. hem , q u a e haec est fàbula ? F.o rédiges m e , u t , quid ¿merini egomet, nfcsciam • Elio t u , ¿min ego t e ? - D. emisli. PY. j u b e mi d e n u o Respondeat PII roga. py. v e n i s t i hodie ad n ó s ? negat 25 At ill e alter v e n i t nàtus annos s é d e c i m : Quem sécum a d d u x i t P à r m e n o . PII. agedum hoc mi é x p e d i Pcimum: i s t a m , quam h a b e s , u n d e habes vesténi ? taces ? Monstrum hominis , non dicturu's ? r . v e n i t Chaérea. PH. M e u s f r a t e r n e ? D. ita. PII. q u a n d o ? n, liódie. PII quam dudüm ? D m o d o . 30 ni, Quicùm ? D. cum l'armenóne. PH, n o r a s n e eùm prius ?

EUNUCHI D. N o n ,

?K. u n d e fratrem méum esse scibas ? D. Parmeno D i c é b a t eum esse, is mi liane dedit vestem, PH. òccidi. D. M e a m ipse i n d u i t : p o s t una ambo abierùnt foras. PT, Jam satis credis sóbriam esse me, et nil mentitàm t i b i ? 35 Jam satis certumst virginem vitiatam esse? PH. age nunc, bélua, Crédis huic quod dicat? PY. quid isti crédam ? res ipsa i n d i c a t . PJI. C o n c e d e istnc paululum. a u d i n ? étiam nunc p a u i u m : sat est. E>ic dum hoc rursum, Cuaérea tuam véstem detraxit t i b i ? B, Factum, PII. et eam est indùtus ? n. factum. pii, et prò te liuc d e d u e t ù s t ? D, ita. 40 PH. Juppiter m a g n e , Ó scelestum atque audacem hominem, PY. v a é aiihi: ' E l i a m nunc credes indignis nós esse inrisas modis ? PH, M i r u m ni tu crédis quod iste dicat, quid agam néscio, Heua negato rùrsus. possumne liodie ego ex te exsculpere

ACTUS IV.

S C A E N A IV.

»21

Verum? vidistine fratrem C h a e r e a m ? D, DOB. nr. non potest 45 Sine malo fateri, v i d e o ; sequere hac : modo a i t : modo nepjat. 'Ora me, D. obsecro te v e r o , I'haedria. PH. i intro? D. eoi ei. PH. 'Alio pacto honeste quomodo liinc abscedam nescio ; 'Actumst siquidem. tu me hie etiam, n e b u l o , ludificabere ? ry. Farmenonis tain scio esse hanc teebnam, quam me v i v e r e . 50 DO. Sic est. PY. inveniam p o l h o d i e , parem ubi referam giatiam. Set nunc quid faciendum censes, D o r i a s ? D. de istac rogas Virgine ? PY. i t a , utrum praedicemne an tac e a m ? D. tu p o l , si sapis, Quod scis nescis, n e q u e de eunucbo, n e q u e de vilio virginis. Hac re et te omni turba evolves, et illi gratum feceris. ,55 'Id modo die, abisse D o r u m . py. ita faciam, D. set videon C h r e m e n ? Thais jam aderit. PY. quid ita ? JD cjuia, cum inde a b e o , jam turn inceperat

¡22

EUNUCHI

T u r b a inter eos. PV. a ü f e r a u r u m L o c : s c i b o e x h o c , quid. s i e t . A C T ITS I V . CLIREMES.

SCAENA

¿go

V.

PTTIIIAS.

CII, A T T A ' T data l i e r c l e v e r b a m i h i s u n t : v i c i t v i n u m q u o d bibi. A c dum a c c u b a b a m , quam v i d e b a r m i h i esse •pulclire sobrius ! P o s t q u a m s u r r e x i , n e q u e p e s n e q u e mens sätis s u u m o f f i c i u m f a c i t . PY C h r e m e . cir. quis e s t ? eliem P y ' t h i a s : vah, quanto nunc formosior Vider'e m i h i q u a m d u d u m ? PY. c e r t e tü quidem p o l m u l t o liilarior. 5 e n . V e r b u m h e r c l e h o c v e r u m erit, S i n e Cer e r e et L i b e r o f r i g e t V e n u s . S e t T h a i s m u l t o me ä n t e v e n i t ? PY. ä n n e abiit jam a m i l i f e ? Cii. J a m d ü d u m : aetatem. l i t e s f a c t a e s u n t inter eos m a x u m a e , py. N i l d i x i t , tu u t s e q u e r e r e s e s e ? CII. nil, nisi abiens mi i n n u i t . PY. E h o , n o n n e id sat e r a t ? e n . at n e s c i b a m id d i c e r e i l l a m , n i s i quia 10 C o r r ^ x i t miles , q u o d i n t e l l e x i m i n u s : nam m e extrusit foras.

ACTUS IY.

SCAENA VI.

173

Set eccain ipsam; miror ubi ego buie antevòrteriin. ACTUS IV. T H A I S .

SCAENA VI.

CIIREMES.

PYTIIIA»,

ni, C R E ' D O equidem ilium jam adfuturum, vit il lam a me e r i p i a t ; sine veniat. 'Atqui si ¡Ham digito attigerit, oculi illi ilico étfodientur. 'Usque adeo illius fórre possum inéptiam et magnifica verba, Verba dum s i n t : verum si ad rem cónferent u r , väpulabit. CK. Thais , ego iara dùdum hic adsuin. t i i , D ini Cliremes, te ipsum éxpeto. 5 Sein tu turbam hanc propter te esse fäctam? et adeo ad te ddtinere hanc 'Omnem r e m ? cu. ad m e ? qui quaeso istuc? TII. quia, dum tibi sororem studeo Réddere ac restituere, haBC atque huiusmodi sum multa passa. OH. U b i east? THÌ domi aput me, CH. hém. TII. quid e s t ? 'Educta ita uti téque illaque dienumst. c n . quid a i s ? TII id quoa res est. io liane tibi dono d ó , neque repeto prò iila quicquam abs té preti,

124

EUNUCHI

CM E t habetur et referétur, Thais , ita uti merita es, gratia. Tlx. 'At enim c a v e , ne prius, quam liane a me accipias, amittris, Chreme: Nam hacc east, quain miles a me v i nunc ereptum venit. Abi t u , cistellam, P y t h i a s , domo éffer cum monuménti» 1.5 cu. Vielen tu ilium, T h a i s ? PY, ubi sitast? IH. in risco. odiosa céssas ? cu. Militem secuiu ad te quantas cópias addücere •"Attat. TH. num formidulosus óbsecro es, mi homo ? CH. apagesis. ' E g o n formidulosus? nemost hóminum qui vivàt minus. TH. 'Atque ita opust. cu. ab, métuo qualem tu me esse hominem existumes. £ò TH. 'Immo hoc cogitato : quicum rés tibi est, peregrinus est: + Minus potens quam tü, minus notus, minus amicofuin hic habens. cu. Scio i.-ìtuc. set tu quód cavere póssis, stultum admi.lerest Malo ego nos prospicere, quam hunc ulcisói accepta injuria. T u abi: alque obsera ostium intus, dum ego Mine tram curie àd forum ; 25

A C T U S RV.

S C A E N A VI.

>25

Vólo ego adesse liic advocatos nobis in turba liiic. TU. mans cn. M e l i u s est. Tir, mane en. omilte, jam adero. TII, nil opus est istis, Ciireme. IIóc modo d i e , sorórem esse illam tuam : ét te parvam virginem 'Amisisse: nunc cognosse. signa ostende. IY. adsunt TII. cape. Si vim faciet, in jus ducilo hominem: intel. l e x t i n ? cn. p r o b e 30 TII. Fac animo liaec praesénti ut dicas. c n , faciam TII. altolle pallium. Térii, buie ipsi est òpus p a t r o n o , quém de» fensorém paro ACTUS TIIRASO.

VI.

G N A T HO.

SCAEFÌA

SANGA.

VII.

CIIREMES,

THAIS,

H A N C P N E ego u t contuméliam tam insignem in me accipiam, G n a t h o ? Mori me satiust Simalio, D o n à x , Syrisce, seguimi ni, Primum aèdi» expugnabo GN. recte, THR, virginem eripiàm. GN. probe. THR; M a l e mulcabo ipsam. GN piilchre. TUB, in medium hue àgmen, cuin Yecti, Ponax ;

TIIK,

12 6

EUNUCHI

T u , Simalio, in sinistrum cornu; tu, Syrisce, in fléxierum. 5 Cedo alios: ubi centùriost S a n g a , et mânipulus furum ? SA. éccum adest, TUR. Quid ignave? peniculón p u g n a r e , qui istum hue portes, cógitas? SA. E g o n e ? imperatoris virtutem nóveram, et vim militum: Sine sanguine hoe non pòsse f i e r i : qui abstergerem vulnera ? TUR. Ubi AL li? SA, q u i , malum, âlii? solus Sannio servât domi io Tim. T u hosce instrue: ego ero post principia: inde omnibus signtitn dabo. G», Illûc est sapere: ut hósce instruxit, ipsus «a ìli cavit loco. TUR, Idem hòc jam Pyrrhus fâctitavit» CU, viden t u , T h a i s , quana hic rem agit? Nimirum consilium illud rectumst de óccludendis aédibus, ,TH. Sane, qui tibi nunc vir videtur èsse, hic nebulo magnus est: 15 N e mettaas, THH, quid vidétur ? GN. fundam tibi nunc nimis vellém dari, U t tu illos procul hinc é x occulto caéderes: facerént fugatn,

ACTUS IV.

S C A E N A VII.

tay

THR, Set eccam Thaidem ipsnm video, GN, quam mox inruimiis ? 'i nn. mane: 'Omnia prius experiri, quam arma, sapientem decet. Qui scis an quae jubeam sine vi faciat? GN. di vosträin fidem, 20 Quanti est sapere? numquam accedo quin aDS te abeam doctior.

Tim, Thais, primum hoc mihi responde: cum tibi do istam virginetn, Dixtin hosce mihi dies soli dare t e ? TH, quid tum pöstea? Tun. Rogitas? quae mi ante oculos coram amatorem üdduxti tuuin: Quid cum illoc agas ? et cum eo cläm te s u b d u x ü mihi. 25 TH, Lubuit. THR. ramphilam ergo hue redde, nisi si mavis eripi. CK. Tibi illam reddat, aut tu eam tangas? omnium, GN. ah quid ugi1»? face. T I M . Quid tu tibi v i s ? ego DOLI tangam meam? eil. Luam autem , fureifer ? ON. Cave sis: nescis cui maledicas nunc viro» eil non tu liinc abisV Sein tu ut tibi res se häbeat? si quiequam liöJie hic turbae -coeperis, 5° Ficiam ut huius loci dieique meique semper memineris.

U8

EUNUCHI

OS, Miseret tui me, qui hunc tantum hominem facias'inimicum tibi. cu. Diminuam e^o caput tuum h o d i e , nisi abis. GK. ain vero canis ? Sicilie a g i s ? Tim. quis tù homo es ? quid. tibi vis ? quid, cum ilia rei tibi est? c u. S c i b i s : principio éam esse dico liberam. TUR. hem. cu. civem Atticam. t h r . hui. 55 CH. M e a m sororem, THU. os durum, CII, m i l e s , nunc adeo edicó tibi, 4 N é vim facias ùllam in illam. Thais, ego eo ad Sóphronam Nùtricem, u t earn adducam, et signa osténdam haec. -run. tun me próhibéas, lyieàm ne tangam ? cn, próliibebo inquam, GN audin t u ? hic furti se àdligat : Satis tibi est.? TUB, idem hoc tu ais, Thais? TIT quaere qui respondeat. 4° TUR. Quid nunc agimus? GN. quin redimus: jam haéc tibi aderii supplicans 'Ultro, TUR, credin ? GN. immo certe : nòvi ingenium mulierum; Nólunt ubi velis; ubi nolis cùpiunt ultro, XHR, bène putas,

iv,

ACTÜ$; V.

S G A E N A 1.

129

•öx.''Jim dimitto «xércitum? ubi vis, GN. Sänga , ita ut fortis dtxet Milites, d-omi focique fâc vi eis i im ut mé; mineris. 45 SA, Jâmdudum animus est in patinis GN, '

:

frugi

es,

tjuiinini. •

TTTR,

v o s me hac

sé-

A C T U S V . ' S C A E N A I. THAIS.

FY^HIAS.,

TH; FER.GÏ'N, scelesta, mécum perplexe lnjui ? Sçio, néscio, abiit, audivi, ego non âdfui. Ntm Éti'is^ûc mihi dictura'aperte e s , quicquid.estV Virgô corfseissa véste'îacrûnians opticet; Euuùchua. abiit : quâmô-brein? quid factumst? " - : ta'ces y 3 PY» Quid tibi ego dicam misera? illum eunuchûm negant Fuisse. TJI. quis fuit igitur? TY. isteChaérea. TH, Qui Chaérea? PY, igte ephébus frater ïhaééfiae. TH, Quid; , ais> venefipa ? PV. âtqui certo cômperi. TH; QüÄd i s o b s e c r ö ad me, aut quâmobrçpi adductust ? r ï f itéscio : 10 [ 9 3

j3»

EUNUCHI

JJisi

a m f s * ? «Pfidp P a m p h i l a p v . i n . hem, mi»erp óccidi, J n f é l i x , sì q u i d « « t u istaec vera, praédicas, N u m id lacrumat v i r g o ? py. id, ppinor, TU, quid y i s , ¿^crilega ? . Jstucine interminata s u m ^ìinc ^hiéns t i b i ? »T, Q u i d f à c e r e m ? ita u t : t u )u£(I, soli ereditasi 15 TU. Scelésta o v e m l u p o pogimisi. dispudet, Sic mihi data esse vérba. quid illuc hominis e s t ? ÌT. E r a méa tace, tace ó b s e f r o t s%lvaé fumjis : H a b é m u s hominem ipsum^ ¡ni. u b i is èst? , py, lieu» ad siiusterapi, , Y i d e n ? TU* v i d e a PY. compi;eliér>^j jtylje, quantum potest. 20 i h . Q u i d ilio fapieuius, stvilta?:p*y.qijid faeia»} .reg^s? ; rjl, T i d e a m a t o , si non., cum üspicias, os inpudens T i d é t u r , air. non. PY,, tuffi q p a é eius confìdéntiast? A C T U S V . ' S C A £ N , A II. OTTAEREA.

TLLITLS, P ^ T H U J . . • , Ì; H O : ;

¡&PÜ3" Antiphonen», ^ t é s ^ u e ,

ACTUS V.

SCAENA II.

i3t

Quasi dèdita opera* , domi e r a n t , u t nullo, modo Introire possein, quin viderent me. interim» Dum. ante ostium s t o , nótus mihi quidam óbviam Venit. ubi vidi» ego me in pedes quantum queo 5 In angiportum quóddam desertum ; indeiteni In aliud, inde in aliud :. ita mi&éirimus. Fui fugitando,, né quia me cog^nósceret. Set éstne haec T h a i s , quam v i d e o ? ipsast. haéreo. Quid fäciam? quid mea a u t e m ? quid faciét. mihi? io 78. Adeamus. bone vir Dorè salve ; die mihi,, Aufügistin? cu. e r a , factum. • TU.;satin H| tihi p l a c e t ? GII, Non. TU, crédin te inpuije hahituruw ? ciT. unam liane nòxiam Aroìtter si aliam admisero umquam, occidito. th. Nun» meàm saevitiam véritu's? cu, non. Tp. n o n ? quid i g i t u r ? t CH. Hanc m é t u i , ne me criniinaretiìr tibi. •T». Quid féceras? cur. pauliuii quid, piv e HO paulum inpud'ens. An paiilum hoc esse tibi videtur, rirgìnen* Vitiàre civem? cu, mean» conservaiu cré.dtdi»

i3«

EUNUCHI

py. Consérvam ? v i x me cóntineo quin involem in 20 Capiilum, ttìonstruni ; etiam ultro dewstìm advenit. TU. Abin liinc insana? tv, quid, ita? vero débeam Credo isti quicquam fùrcifero, si id fecerim : Praesértim cum se sérvum fateatùr tuum? TH. Missa haéc faciamus, non te dignum, Chaérea, ;5 Fecisti: nam si ego digna h'ac contumelia S U R I niaxume, at tu mdignus qui facerés tarnen. N e q u e «depo!, quid nunc cónsili capiäm, scio D e virginè istac : ita conturbasti mihi .' Ratiònes omnis, ut eam ne possim suis, 30 Ita ut aéquum f u e r a t , ita-que ut studui, tradere: U t sólidum parerem hoc mi beneficium, Chaérea •cu. A t nunc dehinc spero aetérnam inter nos gratiam F o r e , Thais, säepe ex huiusmòdi re quäpiam et Malo éx principio magna familiàritas 35

A C T U S V. Conflatast.

S C A E N A II.

133

quid si h o c quispiam y o l u i t deus ? TU. E q u i d e m p o l in earn partem a c c i p i o q u e et v o l o . CM. Immo ita quaeso. unum h o c s c i t o ; contumeliae Non me fecisse c a u s a , set amoris. TII. scio. E t pol propterea mägis nunc ignosco tibi 40 Non aueo inhumano ego sum i n g e n i o , Chaeiea, Neque ita i n p e r i t a , u t quid amor v a l e a t , nesciar». CH. T e quöque j a m , T h a i s , i t a nie di b e n e nment, amo. PY. T u m pol ab istoc t i b i , e r a , cavendum intellego. CH. N ö n aüsiirr, PY. nil tibi q u i c q ü ä m credo. i n desinas, 45 Cir. N u n c ego te in hac re mi oro u t adjutrix sies, Ego me tuae commendo et commitfo fidei: Te mihi patronam cäpio, T h a i s : te ö b s e c r o : Einoriar, si non liänc u x o r e m d u x e r o . TU, .Tarnen si pater quid, CH ah v o l e t , certo scio: 50 Civis modo haec sit, TII. p a ü l u l u m opperirier Si v i s , jam fraler ipse liic acterit virginis,;

134

EUNUCHI

N u t r í c e m adcersitum i í t , q u a e illam aluit párvolam: In cógnoscendo tute ipse a d e r i s , Chaérea. cu. E g o vero maneo, TU, vísne interea, dúm venit, . 5r) D o m i ópperiamur p ó t i u s , quam hic ante óstium? en. Immó p e r c u p i o . PY quám tu rem actura obsecro es ? i n , N a m quid ita ? PY. rogitas ? liúnc tu in aedis cogitas R e c í p e r e ^ p o s t h a c ? TH. cúr n o n ? PY, crede hoc meaé fidéi, D a b i t h í c p u g n a m aliquam dénuo, TIÍ, au, t a c e obsecro. 6o •pY. Parúm p e r s p e x e eius mihi v i d e r e auaáciam. cu. N o n fáciam, l'ytliias, PY, n ó n p o l «redo, Cliaérea, N i s i si commissum nón erit, cu. quin, Py'tilias, T u m é s e r v a t o , PY, n é q u e p o l servandúm • libi Q u i c q u á m daré a u s i m , n é q u e te servare : ápage te. 65 TH. A d e s t óptume ipstí fráter. CH, p e r i i her. , e l e : obsecro Abeámus i n t r o , Tháis : nolo me ín v i a

ACTUS v .

SCAENA m .

Cum liat'vèste videat TII. quámofetartt tandem ? an quia p u d é t ? cu. Id ìpsum, PT. id ipsum? virgo vero» TII i praé, sequor. Tu istic inane, ut Chremem introducás, Pv'.thias. 70 ACTUS. V. SCAENA III. ClIREMES. S O P H R O K A , HUt»X,

FyTIMAS.

PY, QUID, quid venire in ménteft nunc possít mihi ? Qutdnám qui referam sacrilego Uli grátiam» y u i huno súpposivit nobis? cu. move vero ócius Te, nútrix. so. moveo. cu. v i d e o , set nil predino ves. py, Jamne óstendisti signa nutrici ? c»; óifinia. $ pr, Amábo , quid ait? cógnoscitne? cu. ac mémoriter. py Bene édepol narras : nam ílli fa veo vir, . ß1"1' 1 j lfe-nntro ; jamduaum era vos exspectat do ini; Virúm bontfm eccum Pármenonem incèdere Video; vkl« ut otiósus i t , si dis placet, 1«

i3Jie quae duao datfist,

i38

EUNUCHI

Scis earn civem hinc esse? et fratrem eli èsse atìprime nóbilem? 30 VÀ. Néscio. PY. atijui sic inventasi : cam iste viuavit miser, 'llle ubi id rescivit factum frater violentissirtius, PA. Quidnam f e c i t ? PY. cónligavit primula eum ; iniseris modi»,PA. Cónligavit? PY. ét quidem orants, ut ne id f a c e r e t , Thaide, VA. (¿uid ais Ì PY nunc minàtur porro sése id quod moechis solet: 35 Quód ego numquam -vidi fieri, néque velim, PA. qua audàcia ' Tàntuita facinus audet? PY, quid ita tantum? PA. an non hoc màxumumstV Quis homo umquam' pro ìuoecho • •ridit in domo meretricià ' Prendi qu'emquam? PY. néscro. PA. at ne hoc nésciatis, l'y'thias; D i c o , edico vóbis, nostrum esse ilium erjlem filium. PY. hem, 40 'Obsecro an is e s t ? PA. né quam in illùm Thais vim fieri sinat, 'Atque adeo autem cur non egomet intro e o ? PY. vide, Parmeiio, Quid aga:s , ne neque illi -prósis, • ét tii yereas: naia hòc putant,

A C T U S V,

S C A E N A V,

139

Quicquid f s t t u m s t , Ä te esse ortnm, TA, (juid igitur faciam m i s e r ? Quidve inoipiam? ecce aürem video rüre redeuRtéin senem : 45 Dicam h u i c , an noil dicam? dicam h e r c l e : étsi mihi magnum malum Scio paratum : set necesse est : hüic u t subveniät. PY. sapis. Ego abeo i n t r o : tu isti narrà omne órdine, u t f a c t u m siet, ACTUS

V.

LACHES,

SCAENA

V.

P AHMEN O,

LA, E X meo p r o p i n q u o rüre lioc capio còni. modi : Ne que agri n e q u e urbis ódium me umqiiam pércipit,Ubi satiaS coepit f i e r i , commuto locum. Set estne ille 'nostier P ä r m e n o ? et c$rte ipsus est. Quem praéstolare , Parmeno , hic ante ostium? $ PA. Quis h o m ó s t ? e h e m , salvom te àdvenisse gaudeo. LA. Quem p r a é s t o l a r e ? P. p e r i i ; lingua haer é t inetu, L, bei»,

340

Quid

EUNUCHI est quód tu t r e p i d a s ? die mihi.

yA. E r e ,

primum te èst v e l i n i :

satine salve i.

arbitràri

id quod

res

Q u i c q u i d liuius factumst, culpa non f a c l u m s t mea. 10 LA. Q u i d ? P. r é c t e sane interrogasti, oportuit R e m praénarrasse me. éniit quendam Phaédria E u n u c h u m , quern dono huie daret. L. c u i ? p. T h à i d i . LA. E m i t ? perii hercle. q u a n t i ? p. viginti minis. LA' Actumst. v. turn quandam firlicinam amat _ liinc Chaérea. l hem, 15 Q u i d ? a m a t ? an jam scit i l l e quid meretrix siet? A n in astu v ^ n i t ? aliud e x aliò malum, PA. E r e né me spectes : me inpulsore haec non facit, 1.A. O m i t t e de te dicere. ego t e , f u r c i f e r , Si v i v o , sét istuc quicquid e s t , primum éxpedi. 20 PA. Is p r o ilio eunucho ad T h a i d e m hue deductus est. it At P r o

eunuchon ? p. sic moecho póstea

est,

bine

pro

A C T U S V.

S C A G N A VI.

Comprehéndère intus, ét comtrinxere, r,, óccidi PA. Audaciam meretricum specta. L.- riümquid est Aliud mali daninive quod non dixeri« 25 Lieliquoni-? p tantum est. L. cesso hue intronimpere ? PA. Non dubmm est quin mi magnum ex hac re sit malum r Nisi quia necessum fiut hoc facere, ii gaudeo Propter me hisce aliquid esse eventuruni mali : Nam jdindiu aliquam causam quaerehat sene», 30 Quamobrem ¿liquid aegre fäccret iis : nunc rép periti A C T U S V. PYTHIAS.

SCAENA

VI.

PAHMENO,

pr. N U M Q U A M edepol quicquam jamdiu quod màgi« veliero evenire Mi evénit, quaìn quod mòdo senex intro ad nos venil eirans. Mihi sólae ridiculo fvut, quae quid, timeret scibam,

i4a

EUNUCHI

PA, Quid hoc aiitemst ? PT. nunc id prödeQ, ut convéniam Parmenónem, Set ubi óbsecr.o est ? v. me quaerit haec, pv, atque éccum video: adibo, 5 TA. Quid èst,, i n e p t a ? quid tibi e s t ? quid r i d e s ? p e r g i n ? ty. p e r i i : Deféssa jam sum mísera te ridendo» t a , quid-ita ? py rógitas? Numquàm poi hominem stùluorein vidi, nec vidébo, ah, Non póssum satis narrare quos praebúerís hidos in tus, At étiam primo cállidum a s disértum ere» didi hominem. io Q u i d ? ilicone credere ea quae d i x i , oportuit, te«* An poénitebat Ílágítí, te avictóre quod fécisset Aduléscens, ni rtriserum. insuper etiám patri indicares? Nam quid íIli credis túm animi fuisse, ubi vestem vidit Illam èsse eum indutúm p a t e r ? q u i d ? jám seis te perisse;? 15 »A. Hem quid dixisti, p é s s u m a ? an mentita e s ? etiam r i d e s ? Itau lépidum tibi visum è s t , s c e l u s , nos ínridere ? PT, nímiuni.

ACTUS Y ,

SCAENA VII.

Y/ff. Siquidem ístuc inpune- hábueris. PY, verum, PA, reddam hercle. PY, ciédo. Set in diem i s t u c , Farmen»,, «st fortásse, quod minare. Tu jam pendebis, «tViJte,. qui adulesc¿ntulum nobilitas 20 Fljigitiis, et jpatri indicas: utérque exempla in te édent^. PA.,Nlfllús supf, py, Hic pro ilio múpere tijfi t o n o s e$t habitus: ábeo. VA. Egpipét meo indició miser, quasi sórex, hodie perii, AÇTUS V. GKAXHO. t , QUI'D;

SCAENA

Vit

TnAAso»

qua 3 p e , aut quo Consilio hwcirtJUS? quid çoepfà», T h r a s o ? xn. ' E g o n e ? ut Thaidi ine dedam r et fáciatn quod iubeát, G. quid a i s ? TH, Qui minus quam Hercules servivit 'Omp h a l a e ? GN. exeinpliun placet. 'Utinam tibi comniitigari vadeara sandali» caput. Set fores crepuérunt ab ea. Tif, pérfi. quid hoc autemst m a l i ? 5 unric?

144

EUNUCHI

Ilunc ego ntimquam viiloram etiam, qitidnàm hic pro'perans prósilit? ACTUS V. ChAJEXIBA,

SCAENA

VILI.

l'AItilJL.NO. I'haEDRIA1 Tiiraso.

GasTATjHO,

ch, 'Ò jip-pulrires, ecquis ine hodie'vivit l'or tu ii ai ior? Nen;o hèrcie quisquam : nam ^n itìé'plane ili potestalem suam Omnem òstenileie : cui tam subito tot contlgerint, commoda. fA, Quid hjc laetns est? cu. o Parmeno mi, 'o itii.'Vrbm voluptattrm omnium Inventor, inoeptór,, pesfectot-, «cm me in quibus sim gaù Prius' audite paùcis: quod cum dixero, si plâcuerit s

A C T U S V,. S C A E N A

Vlir,.

147

PIT. audiamus, GK, tu1 concede' paulum istuc, Tliraso. Princlpio 1 ego vos credere' ambos. h o c m i vehementer volo, Me hü jus qui'cquid füciam, id f a c e r e maxume causa mea : 40 Verum si id'em vobis prodest,, vos non f a cere' inscitiast. nr. Quid id: e s t ? GN, militem egcc rivalem recipiundum censeoi PH, hem., CH, Recipiundum ? ON., cögita modo1., tus h e r cle cum i l i a , lhaedria,, •Ut libenter vivis ; ( e t qnim bene' libenter victitas} Quod des p a u l u m s t , et necesse' est m i l i u m accipere Thäidem. 45 'Ut tuo* amori sfippediiare pössint sine sumptü tuo> 'Omnia fraec ; magis öpportunus T nec magis'. ex- usu tuo, Nemo est. principio et habet quod! ctetr itdat nemo' lärgius. Fätuus e s t , insul'sus, bardus, sterti't noetes et dies :• Neque istum metnas" ne amet mtilier; facile pellas ubi velis. 50 CH, Quid agimus ? GN. praeterea 1 hoc etiain, quod ego vel primüm puto, Facitote;.

148

E U N U C H I A C T U S V, S C A E N A V i l i .

'Accipit homo némo melius prórsum neque prolixius, cu- M i r u m ni illoc hòmine quoquo pacto opust. pm. idem ego àrbitror, gk. R é c t e facitis. unum etiam vos p r o , ut me in vostrum gregem R é c i p i a t i s ; sàtis diu jam hoc saxum volvo. ì h récipimus, ' 55 CH. ' A c libenter. g àt ego pro i s t e , Phaédria , et t u , Chaérea, Iiunc comedendum et ébibendum vóbis propinò. cu. placet. ph, D i g n u s est g. T u r a s o , ubi vis accede, t . óbsecro te quid agimus ? GN. Q u i d ? isti te ignorabant: postquam eis móies ostendi tuos: ' E t c o l l a u d a v i secundum fa-età et virtutés tuas, 59 I m p e t r a v i , t . bene fecistis, gratiam habeo màxumam. Numquam etiam f u i usquam, quin me omnés amarint plurimum, c s , D i x i n ego in noe èsse vobis 'Atticam elegantiam? N i l praeter promissum est. ite hac, vós v a l e t e , et plaudite.

FABULAE INTERLOCUTORE^. C H R E M E S senex. M M E D E M B S sonex. .GIUTIP.HO sdulescena. !'GLINIA adulescens,

STRUS s e r v u s . DROMO s e r v u s ,

B A C C I I I S meretrix, A N T I P H I L A virgo. S O S T R A T A mattana.

Nuiiux,

1'HKIGIÀ

ancilla.

Gratta est UTenandru. Acta lucila Mezalen.•¡ib. L Cornelio Lcntulo L. Valerio Fiacco Aedihb. Curulib. Egit Ambivius Turpio. Modos jecit FUiccus Claudi, Aeta primurn tibiis imparibus, Deincle duabus dextris. Actast III. M, Juventio Ti. Sempronio Coss,

I B

O L O G U S,

I'VE cul sit vestrum micum, cur partis s e w l'oeta dederit, quae sunt adulescentium ; Id primuin dicam: deinde quod veni eloquar. Ex Integra Gracca integram comoediam Ifodie sum acturus Heauton timorumenon: 5 Simplex quae ex argumento facta est du•plici Novam esse ostendi, et quae esset: nunc qui scripserit, £t cuja Graeca s i t , ni partem masumam Existimarem scire vostrum, id dicerqm. Nunc quamobrein has partis didicerim, paucis dabo. 10 Oratorem esse voluit me, non prologum: Vostrum judicium fecit: me actorem d e d i t : Si hie actor tantum potent a facundia, Quantum ille potiait cogitare commode, Qui orationem hanc scripsit, guam diclurus sum.

153

HEAUTON

TIMORüMENOS.

N a m quód rumores distulerunt m a l e v o l i , M a l t a s contaminasse Graecas , dum f a c i t Taucäs L a t i n a s : i d esse f a c t u m hic non negat, ^ ^ ^ N e q u e sé p i g e r e , et deinde factum i n autuniat: H a b é t b o n o r u m e x é m p l u m ; quo exenrpló sibi 20 L i c e r e id facere, quód illi f e c e r u n t , putrat. T u m quód malevolus vétus p o e t a dictitat, R e p è n t e ad Studium se applicasse Lune musicum, A m i c ù m ing.enio f r é t u m , h a u t natura s u a : A r b i t r i u m v e s t r u m , véatra existumatio £5 "Valébit quare omnis vos oratós v o l o , $ i e pliis_ixii^uùm póssit quam aequiìm oratio. JTacite aéqui sitìs : Jäte crescendi cópisjn, IN'ovarum qui spectiindi faciunt cópiarn; S i n e vitiis : ne ille prò se dictum existumet, _ , .30 ui nnper f e c i t sèrvo currenti in v i a ixisse p o p u l u m : cur insano SÓrviat? l i e illius peccatis plüra d i c e t , cum dabit A l i a s n o v a s ; nisi fineai meledictis facit. -Adèrte acquo aniiiio • date.potesfatém niilii 35 Sf «.Ariani agere ut liceat per s i l ó n t i u m ; ,,' . Miaiu'ci servos cùrrens , iiatua s e n « , ,

S

HEAUTON TIMORUMENOS.

153

E d i s parasi tus, sy'cophanta autem inpudens, Avârus leno, adsidue agendi sint mihi Clamóre summo, cùm labore mâxumo. 40 Mea causa causai» liane ju&tam esse aninauna inducite, Ut âliqua pars labóris minuatur mihi, Nam nunc noras 55

Si s u m a s i n l i l i s é x e r c e n d i s , p l u s a g a s , ME. C h r e m é , l a n t u m i i e afc. r e t u a s t o t í t i b í Aliena u t c u r e s ; ca q u a e n i h i l ad te ádtinent ? en, H o m ó s u m : h u m a n i n í l i i l a m e a l i e n ú m •puto, 25 Vel mé monere hoc vél percontarí p u t a : RecLÚmst? e g o u t f a c i a m , n ó n e s t ? t e u t detérream, Mr, M i l i i s í c e s t u s u s : ,tíbi u t o p u s f a c t ó s t , f a c e , cu. A n c u í q u a m e s t u s u s h ó i n i n i , s e u t c r u c i é t ? M, m i l i i . CH, S i q u i d l a b o r i s , n ó l l e m ; s e t q u i d i s t ú c mali est? 30 Quaesó, q u i d d e t e t á n t u m m e r u i s t i ? M.

oiei.

cu. N e l á c r u m a : a t í j u e i s t u c , q u i c q u i d est, f a c ine ú t sciain. Ne r é t i c e : n e v e r é r e : crede i n q u á m inihi. Aut consolando aut cónsilio aut re júvero. ME. S c i r e h ó c v i s ? cu. hac quidem causa, qua dixí tibi. ME, D i c é t u r . cu. at istos rastros intereá tamen A d p ó n e , j i e l a b o r a , M. m i n i m e . en. quám r e m agis ? S i n e m é , -vaciYom t é m p u s n e q u o d d é m uiibi

156

HEAUTON

Labóris,

TIMORUMENOS

cii. non sinam, inquam. M, ab, non aequóm facis. CH. H û i , tâm gravis hos q u a é s o ? M, sic meritûmst meum. 4° cii, N u n c lóquere. ir, filium unicurti adulescéntulum Habeo. ëh quicT d i x i ? habére m e ? inimo h a o u i , Ghrerne; N u n c hdbeam necne incértumst. CH. quid ita istuc ? M scies. E s t é Còrintho hib àdvena anus patrpércula : E i u s filiam ille amare coepit virginem, 45 P r o p e jam xft pro u x o r e habéreL; haec clam me omnia. U b i rém r e s c i v i j coépi nott humânitus, N e q i i e u t ânimum decuit aégrotum adulescéntuli, T r a c t â r e , set vi et. r i i pervolgàtâ p a t r u m : C o t i d i e accusâbam ; liem t i b m e haec aiuti us 50 L i c e r e spetas facere ree v i v o patrs^ A m i c a m ut liabeas p r ó p e jain in uxori» loco ? E r r a s , si id credis, ét me ignoras, Clinia. E g o té meum esse dici tantispér v o t a , D u m quód te d i g n u m s t , f à c i e s ; set si id ïiôn facis, -55

ACTUS I.

SCAENA I,

i57

Ego, quod me in te sit facere dignum, invénero. Nulla adeo ex re istuc f i t , nisi nimio ex ótio. Ego istuc aetatis, non amori opeiam dabam, Set in 'Asiain hinc abii propter pauperiem, atque ibi Simùl rem et gloriam armis belli répperi. 60 Postrèmo adeo res r é d i i t , adulescéntulus Saepe éadem et graviter aùdiendo, victus est; Putavit me et aetate et benevoléntia Plus scire et providéie, quam se ipsum sibi: In 'Asiam ad regem militatimi abiit, Chrenre. CB. Quid ais? M, clam me est profectus: mensis tris a*best. CH. Ambo accusandi : et si illud inceptum tamen Animi est pudentis signum et non instrénui, ME. Ubi comperi ex i i s , qui fuere ei cónscii, Domùm revortor maéstus, atque animò fere 7° ( Conturbato, atque incerto pr«e aegriludine. Adsjidos adcuiiunt sèrvi; soccos détraiumt;

:58

HEAUTON

TIMORUMENOS

Inde alii festinare, leclos srernere, Cenam iippararer pro se quisque sedulo i'aciebant,. quo illam mihi lenirent iniseriatn, . , 75 Ubi v i d e o , liaec coepi cogitare: h e m , tot me a Solius solliciti sint' causa, ut me urmm ex•pleant 1 Ancillae tot me vestiant? sumptus domi Tantos ego solus f a c i a m , qui gnatum ¿ n i Cum. Quem pariter uti his decuit aut etiam amplius, 80 Quod ilia aetas. magis ad t a e c utenda ido iiea est, turn' egO-hinc ejeci miaerum injustitia mea? MaTo quidem rhe ilignum quovis deputem, Si id faciam;. nam usque dum ille vitam illam colet Tnopem', carer.s patria ob meas injuria«, 85 Interea usque illi de me supplicium daho, L a b o r a n s , quaerens, parcens, illi servient , Ita' facio prorsus: nil relinquo in aedibus, N e c v a s , nec vestimentum: conrasi omnia. Ancillas, servos,, nisi eos qui opere nistico 90 Faciundo facile sumptum exsercirent suum, Oi»riis produxi ac vendidi. ihscripsi ilico

A C T Ù S I.

S C A E N A I.

159

Aedis mercede, quasi talenta ad quindeclrri Coégi: agrum liunc inercàtus suin : liic me exerceo. Decrévi tantispér me minus injuriae, 95 Chremé, meo g'nato facere, dum fiam miser: Nec fas e s s e , ulla mé voluptate hic frui, Nisi ubi ili« hue salvos rédierit meus particeps; Cii I n g é r i o te esse in liberos leni puto* E t illum óbsequeiuenv siquis recte aut commode IOC* Tractaret. verum néque illum tu satis nóyeras, Nec te ille ; lioc quod fit, ubi non-vere vivi tut. Tu' illum' nuiriquam ostendisti quanti péndetes, Nec' tibi illest credere' ausus quae' est aequóm patri. Quod si ésset factum , haec numquam evenissént tibi. 105 Me, Ita rég: e s t , fateor;: péccatum' a; me' maXumumst. Cii, Menedétne , at porro récte' spero', et il-luin tibi Salyom adfuturum esse hic confida própe'diemv

i6o

HEAUTON

TIMORUMENOS

ME, Utinam ita di faxint. CII. facient, nunc «i est comjnodum, Diony'sia Lie sunt hodie: aput me sis volo no ME. NOB possum, cir. cur non? quaeso tandem aliquantulum Tibi parce : idem absens facere te hoc volt filius. ME. N o n convenit, qui ilium ad laborem hinc pepulerim, Nunc me ipsuni fugere, en. sicine est sentential ME, Sic, en. bene vale. M. et tu, cii. läcrumas excussit mihi, I ¡¡j Miseretque me ejus : set ut diei tempus est, __ Monöre oportet mc Lüne vicinum Fhäniam, A d cenam ut veniat; ibo, visam si domi est. Nihil opus fuit monitore: jam duclüm domi Piaesto äput me esse ajunt; egomet conviviis moror, 120 Ibo adeo hinc intro. set quid crepuerünt fores Hinc a me? quisnam egreditur? hue concessero. ACTUS

I6I A C T U S I. CLITIFHO ,

SCAENA

adulescens.

II.

CIIREMES.

N I H I L 'Et

adhuc est, quód vereare, Clinia: haut q u a q u a m éliatn cessant: illam siinul cum nuntio Libi adf^turam hodié scio

Próin

tu

soliciiudiriein

isfain

falsam,

t e e x c i u c i a t , m i t i as, CU. Q u i c u m l o q u i t u r f i li u s ? CL. l ' a l e r a d e s t , i j u e m v ó l u i : adibo.

quae

pater,

opportune advRiiis cu. Q u i d i d e s t ? CL. LUME I V I e n e d é i n u m n o stin nostrum v i c h i ù m ? m piobe. CL, H u i c f i ì i u m s c i s ei-so'? c u a u d i v i essfi: in Asia CL. n o n est, p a l e r : A p u t n ó s est. CH q u i d ais ? CL. à d v e n i e n t e m , e navi egr-r.dientem, ilico Abduxi ad cenam : n à i n m.i h i c u m e o j a m Fuit

inde usque a pueritia sénrper familial itas CH voluptatem magnam nuntias. 10

Quam

véllem ¡Vlenedeinum invitatum, ut n ó b i s c u m esset araplius: Ut hànc laetitiam nec opinanti primus objicerem ei domi. A t q u e é t i a m n u n c satis t è m p o r i est. CL, c a v e f a x . i s -, n o n e s t ò p u s , paLer,

Luì

i6t

HEAUTON

TIMORUMENOS

en. Quaprópter? c l . quia enim incértumst etiain, quid se fasiat. mòdo venit. Timet omnia, patris iram et animum amicae se erga ut sit suae. 15 Earn misere amat : propter earn haec turba atque abitio evenit. cu, scio. « l . N u n c sérvolum ad earn in ùrbem misit, ét ego nostrum una Syrum. Cii, Quid närrat? cl. quid ille? mi-erum se esse. en. miserum? quern minus créderest? Quid reliqüist, quin häbeat quae quidem in hómine dicuntùr bona ? Parentis, patrian» ijveóJxrnicn, amicoa, génus, cognatos, dmitias: 2.0 At^ue haéc perinde sunt ut illius animus, qui ea póssidet : Qui uti seit, ei bona, i l l i , qui non ùtitur reeté , mala, c i . Immo alle f u i t senex importunus séitìp e r ; et nunc nil magis T e r e ó r , quam ne quid in illuni iratus più» satis f a x i t , pater, c s , I l l é n e ? set reppi-imam m e : nam in metu èsse h u n c , illi est utile. 25 Ci. Quid tute tecum? ch. dicam. ut ut erat, niànsum tarnen opórtuit.

A C T U S I.

SCAENAIL

163

Fortasse aliquantum iniquior erat praeter eius lubidinem : Paterétur: ram quem férret, si paréntem non ferrét suum ? Huncine erat aequom ex illius more, an ilium ex hujus vivere? E t quód illum insimulant durum, id non est. nam parentuin injüriae go Uniusmodi sunt férme; paulo qui èst homo „ toleràbilis. Scortari crebro nólunt ; nolunt crèbro convivärier: Praebént exigue sùmptum : atque haec sunt tämen ad virtutem omnia. Verum animus ubi semél se cupiditate devinxit mala,

Necésse

est,

Clitiphó,

Consilia

cónsequì

consimilia, hoc 35 Scitùmst, periclum ex aliis facere, tibi quid ex usu siet, CL, Ita crédo, cu. ego ibo hinc intro, n\ videam nófcis cenae quid siet. T u , ut témpus est diéi, f i d e sis He quo hinc abeas lòngiu»,

164

HEAUTON

TIMORUMENOS

ACTUS n. C t n

QUAM

SCAJLNA I. IPIIO,

i n i q u i sunt p a t r e s in omuls ädulescen.is judices ! Qui aequom èsse censent nós jam a p u e r i s i l i c o nasci senes ; N e q u e illärum a d f i n e s èsse r e r u m , quäs f e r t adulescéntia E x sua libìdine iiiod«rantur, nunc quae est, nor- quae oiiin f^it. M i l i i si uinquam films erit, ne ille fàcili me u t e t ü r pai r e : .5 N a m et cógnoscendi « t ignoscendi dàbitur peccati l o c u s : Non m e u s , qui mihi per alium osténdit suam sententiam. P e r i i : i s m i , ubi adbibit plus p a u l o , sua quae narrat facinora '? N u n c a i t : periclum e x aliis f a c i t o , tibi q u i d e x u s u siet, A s t u t u s : n e ille haut s e i t , quam mihi n u n c sürdo narret f a b u i a m . 10 Wlagis nunc m e amicae dicta s t i m u l a n t , D à mihi, atque adfer mihi: C u i q u ó d r e s p o i i d e a m nil habeo : n é q o e me quisquarn est miserior,

A C T U S II.

S C A E N A II,

165

Nam hie Clinia, et si is quòque suarunr rerum sat agitàt, tarnen Habet bene et pudice eduetam, igndram artis meretriciae. Meast petax, proeibt, magnifica, sümptuosa, nóbilis. 15 Tum quoti rlem e i , rectest: nam nihil esse mihi religiosi dicere. Hoc ego mali non pridem inveni: néque etiamdum seit pater, A C T U S II. C L TUIA,

S C A E N A II. Cr.ITIPIIO,

SI mihi secundae res de amore meo fissent, jam dudùm scio Venisset: set v e r e ó r , ne mulier me absente hic cormpta sit. Concùrrunt m u l t a , opinionem hanc quaé mihi animo exaugeant : Occàsio, locus, aetas, mater, cuius sub imperiósi , mala : Cui nil jam praeter prétium dulcest. CUT. Clinia CLIN ei miserò mihi. 5 C L I T . Etiàm caves, ne videat forle hic t e à patre aliquis exiens ? C L I N , Faciàm : set neccio quid profecto M I animus praesngit mali,.

166

HEAUTON TIMORUMENOS

Pergin istuc prius dijùdicare, quam scias quid rei siet? CLIN. Si nil mali esset, jam hie adesset. CLIT, jam aderit, CUN, quando istuc jam erit? CLIT. Non cogita« hinclóngulp esse? et nósti mores mulierum: io Dum móliuntur, dum conantur , annus est, CLIN O Clitipho, Timeo, CLIT. respira : eccum Dromoneni cum Syro una : adsunt tibi. CLIT.

ACTUS H. SCAENA III,. DROMO, servi. CLIUIA, CLITIPHO. AI'N tu? DR. sic est: vérum interea dum sermones caédimus, 'Illae sunt relictae. CLIT. mulier tibi adest; audin, Clinia ? haecine fieri ? SY. inepta lénitas Patrls, ét facilitas prava, d. Irati»* mé quidem Fudét pigetque. sy nimium inter ros, Démea, ac Non quia ad-eS praesens dico hoc, pernimiuin interest T u , quantus quanlus, nil nisi sapiéntia es: . 4° Ule, sómaiuir* sinerés vero illuni tu tuum

254

ADELPIII

Faiere haéc? ». sin-erem illuni-? aut non sex totis ménsibus Prius ólfecissem, quaro ille quicquani coéperet ? »v. Vigilànliam tusm tua mihl? D. sic sit modo, Ut niine est, quaeso ST. ut quisque simm volt èsse, itast 45 DE. Quid e'im ? virliatin bódie ? sr. tuumne filmili? Abigam hunc rus. jamfludum aliquid ruri agere arbitrar be'. Satin seis ibi esse ? sr. oh, qoem égomet prodiixi D. óptumest. Metui ja«' liaereret hic. sv. atque iratum àdmoiium. DB. -Quid aàlem'rumgt plénu* istorun» ilie. sy phy. D o m i habw:- un «te disceret. n. fit sédulo:M I praéterniiUo : consuefacio: dénique, 60 Irtsjjicei e , fcfuaqiiaii-i in spéculum T in vita» omnium J11 beo; atijiie ex aliis sumere' exemplùta Hoc fàcito

siili'.

sy, recte siine, b. hoc fugito» •»v callide De. Hoc laudi esr, sy istaec rés esfc. D« hoc v i l i ó da tur 9Y- Prohissume d. porro autem. sy non hvjrele ótiumst 65 Nunc mi auscttl'iaiidi. -piscia ex ienténtia Nactiis suoi : hi nubi ne còri umpanlur, cauti osi : Nam id nób:s taro flagiliumst, q 11 ani Ella', a Déniea^ Non facere vobis, mòdo quae d i x t i : et qvióét queo Conservi» a. Ego véro hinc abeo, quando is, quamobrem hue veneram, Rus abiit: ilium curo; unum illud ad me adtinet, Quando ita volt frater : de istoc ipse vide»rit Set quis illic est, quem video procul ? estne 1ie^io Tribulis noster? si satis cerno, is hércle: vah, 85 Homo

A C T U S III.

S C A E N A III.

257

Homo amicus nobis jam inde a puero: di boni, N e illiúsmodi jam niágna nobis civium Paenúriast, antiqua virlute ác fide Haut cito mali quid órtum ex. hoc sit publice. Quam gaúdeo : ubi etiam hújus generis reliquias Restare video, vivere etiam núnc lubet. Oppériar hominem hic, út salutem et conio quar. A C T U S III. HEGIO.

CETA,

S C A E N A IV. DEMEA,

PA»ÍPHILA..

II. P R O di inmortales, fácinus indignimi, Geta: Quid narras? G. sic est factum, it. e x i l i a n familia Tarn inliberale fácinus esse ortum? o A¿scliine, Fol haut paternum islúc dedisti. D. videlicet D e psáltria hoc audivit: id ill i núnc dolet 5 Alieno. pat< r is niliili pendit: ei mihi, Utiuarn lúe prope adesset ¿licubi : ai.qi.ie audiret haec.

s.38,

/.DELPHI

B, Nisi facient quae illos aéqnomsi, baut sic auferent. », In té spea omnia, Hégio, nobis sita est: T e sólum Lab emus, t i e s patronus, tü pater; IO

l l l é tibi moriens nós commendavit senex: Si déseria tu, périimus. ir cave dixeris: N e q u e faeiam, neque me satis pie posse arbitror. ». Adibo. aalvere Iiégionem pliirimum l u t e o , h, óh, te quaerebam ipsum: salve, Démea, ij ». Quid aiitem? n, major filius tuus Aéschinus,. uem fratri adoptandum dedisti, néque boni eque liberali» functus- officium èst viri, D. Quid istùc est? n. nostrum amicum DOras Simulum, atque Aequalem ? D. quidni? H, filiam ejus virginem 20 Yitiàvit. i) hem, h, mane, nóndum audisti, Démea, Quod est gravissimum. d, an quid est edam ämplius ? 11, V e r o ampìius : nam hoc quidem ferundumaliquó modost: reisuàsit k o x , umor, vinum, adulescénlia :

A C T U S III,

SCAENA IV.

259

ÌÌumànumst, ubi scit factum^ ad matrem vircinis 25 Venit ipsus ultro, Mcrumans, orans, óbsecrans, Fidém, dans, jurans sé ill am ducturùm domum, Ignótumst; tacitumst; créditumst. virgo e x eo Compréssu grauicla facta est J mensis dèci" mus est: Ille bònus vir nobis psàltriam, si, dis placet,, , . . , 3® Paravit, quicum v i v a t : illam deserit. d, Pro cérton tu istaec dicis? h, mater v i r ginis In méc(iost; ipsa v i r g o ; res ipsa: hie Geta Praetérea, ut captus sérvolorum est, non mahis Neque inérsl i a: malit fllasj sólus oranem fami- , . . , 35Sustóntat. hunc abduce, vinci, quaere rem. 6, Immo Lèrcie extorque, nisi ita factumst,, Démea : Postremo non negabit; coram ipsùm cedo. b. Pudét: nec, quid agam, "neque- quid- ¿ums: res-ponJeam Sciò, r.»,, miseram me, iifferor dolóribus ; l{p

s6o

ADELPHI

l i m ò L u c i n a fér o p e m : serva m e óbsecro, ii hein, Numnam illa qui'eso p ä r t u r i t ? G eerte, H e g i o . ir hein; Iliaec M e i n nunc vóstram inplorat, D é m e a } Q u o d vór> vis cogit, id voluti tate impetrati He se jjixinutn u t f ì a n t , deós quaeso, u t voLis decet. 45 Sin àliter animus véster est; ego, D é m e a , Summà vi defendam häs atque illum inórtuura. Cognätus mi erat: una a pueris parvolis Sumus é d u c t i : una Semper militine ét domi F u i m u s : p a u p e r t a t e m i i n a p e r t u l i m ù s gravem. , . . , . 5° Q u a p r ó p t e r nitar, faciam, experiar, d é n i q u e Animàm relinquam pótius quam i l l a s d e s e ram. Q u i d mihi rerpondes ? D. fratrem conveniam, Hégio i Is, quód mihi de hac re déderit consilium, id sequar, HE. S e t , D é m1e a , hoc tu facito cum animo , ^S ;«®' , . . . 55 Q u a m vos facillume agitis, quam estis maxume Potentes, dites, fortunati, nóhiles, Tarn maxume vos aéquo animo aequa nóscere

ACTUS III

S C A E N A IV.

261

Oportet, si vos vóltis perhiberi probos, í>. Rédito: fient, fieri quae aequomst, omnia. 60 HE. Decét te faceré Géta, due me intro ad Sóstratam D. Non me indícente haec fiunt; utinam hie sit modo Defúnctum • verum nimia ¡llaec licéntia : Proféc ,o evadet in aliquod magnúm malum. Ibo, ác requiram frátrem, ut in eum haec évomam, 6jj ACTUS III.

S C A E N A V.

HEGIO.

BONO ánimo fac sis, Sóstrata; et islam, qúód potes, Fac cónsolere. ego Mícionem, si ápud forums t, Convéniam; atque, ut res géstast, narrabo órdine: Si ita ést, facturus út sit officium suuin, Faciát: sin aliter de hác ve ést &ius senténtia, 5 Respondeat mi: ut, quid agam, quam prir.níui sciam.

2 6s.

A D E L P I U

A C T U S IV. CTESIPHO,

S C A E N A J. SYRUS.

CT. ' A I N p a t r e m l u n e abisse rus ? S. j a m d u d u m , c, die s o d é s . s, a p u d villarust. N u n c c u m m a x u m e ó p e r i s aliquid f ä c e r e credo c. utinàm q u i d e m , Q . o d cum s a l u t e eius f i a t , ita se d é f e t i g a r i t velim, U t t r i d u o h o c p e r p e t u o p r o r s u m e l é c t o neq u e a t sùrgere. «y. Ita f i a t , et is t-oc si q u i d p o t i s est réc t i u s . e. ita : nam "hünc d i e m 5 N i m i s misere cupio, ut coépi,. perpetuum in laetitìa déeere, ' E t i l l u d rus n u l l a alia causa fajn male o d i , n i s i quia p r o p e s t : Q u ó d si a b e s s e t l ó n g i u s , J'riusnox oppressisset illic, q u a m h ù c r e v e r t i p ó s s e t iterum. Nunc u b i m e illic n o n v i d e b i t , i a m liùc rec u r r e t , sät s c i o : 10 Rogabit m e , ubi fuerim: quem ego hodie t ò t o n o n v i d i die : Q u i d dicamV s. n i l n e in m é n t e m e s t ? c. xiusquam cnucqüam, s, t a n t o né«juior.

ACTUS I T .

SCAENA I ,

cb3

Cliéns, amicus, hóspes, nemost vóbis? c. sunt, quid póstea? 3Y. Hisce opera ut data sit. c. quaé nom data sit? non potest fieri, s. potest. CT. Intérdiu: sed si hie pernocto, causae quid dicam, S y r e ? 15 SY. V a h , quam vellem etiain nóctu amicis óperam mos essét dari. Quia tu ótiosus és : ego illius sénsum jpulchre calleo. Cum férvit maxumé, tam plaeidum, quam óvis est, reddo. c. quo modo? SY, Laudarier te audit libenter: fàcio te apud ilium Deum : Virtutes narro, c. meàsne? s, tuas : homini ilico lacruniaé cadunt, 20 Quasi piiero, gaudio, ém Lib-i autem, c. quidnam e s t ? s. lupus in fdbula. ex. Paterne? s. is ipsus c, Sy're, quid agìmus? s. fuse modo intro., eza D • , ' o videro. C T , Si T P I D rogabit, nusquam tu m e : audistia ? sr, potia ut désinas?

ADELPHI ACTUS IV. D E MR. A.

D, N E

S C A E N A II.

CTESIPHO.

SYIVUS«

égo homo infelix. prirnum fratrem nusquom invenio gentium: Praéterea autem, rlum ilium quaero, a villa mercenaiium V i d i : is filium neaat esse r u r i : nec quid agàm scio CT, Sy're, SY. quid est? CT. men quaérit? SY. verum CT. perii, sy. quin tu bóno animo es. » . Quid hoc, malum, infelicitatis ? néqueo satis decérnere : 5 jNisi me credo huic esse natum r e i , ferundis miseriis. Primus sentió ma la nostra: primus rescisco omnia : Primus porro obnuntio: aegre solus, si quid f i t , fero. SY. F a d e ® hunc: se primum ait scire: is solus nescit omnia. x>, N u n c redeo : si fòrte frater rédierit viso. CT, S y r e , 10 'Obsecro, vide ne ille hue prorsus se inruat, SY. etiàm tacesV ' E g o cavebo. CT numcjuam hercle hodie ego istuc ecnimiuàiE t i b i :

A C T U S TV.

S C A E N A II.

265

Nam me in cellulam aliquam cum ¡Ila concludane: id tutissimumst. sr. 'Age, tarnen ego hunc àmovebo. d, set eccum sceleratiim Syruin. SY. Non herele hie quidein perdurare quisquam, si sic fit, •potest i/j Scire equidem volò, quot mihi sint domini: quae haec est miseria? d. Quid ille g a n n i i ? quid v o l t ? quid ai's, bòne v i r ? est fratér domi? SÌ, Q u i d , malum, mihi bòne vir n a r r a s ? équidem perii d. quid tibi est? SY. Rógitas ? Ctesiphò me pugnis miserum, et istam psàltriam 'Usque occidit. d. ém, quid narras? sy. ém, vide ut discidit labrum. 20 » . Quamobrem? sy. me inpulsóre hano emtam esse alt. ri. non tu eum rus ine modo Próduxe aibas? sy. factum: verum vénit post insäniens : N i l pepercit. non puduisse vérberare hominem senem? Quéin ego puerum mòdo tantillum in manibus gestavi meis ? » , L a u d o : o Ctesiphò, patrissas: ubi^ virurti te iùdico, 25

s.66

AJJEL?iII

SY. L a u d a s ? n e ¡lie c o n t i n e b i t p o s t h a c , si s a p i e t , nianus. » , F ö r t i t e r . SY. p e r q u ä m , q u i a miseram mul i e r e m et me s e r v o l u m , Q u i r e f e r i r e non a u d e b a m , v i c i t : h u i , p e r fortiter. D. N o n p o t u i t melius, i d e m q u o d e g o s e n s i t t e esse h u i c r e i c a p u t . S e t estne f r a t e r i n t u s ? SY. n o n est. B. ü b i ilium q u a e r a m , c o g i f o . go SY, S c i o u b i s i t , v e r u m h ö d i e n u m q u a m monstrabo. D, h e m , q u i d a i s ? S Y ita. D, D i m i n u e t u r t i b i quidens j a m c e r e b r u m , SY. at n o m e n nescio I l l i u S h o m i n i s , set l o c u m n o y i ü b i sit. u . die e r g o l o c u m , av. N ö s t i n p o r t i c u m ä p u d m a c e l l u m Iiac deorsum ? D. q u i d n i n ö v e r i m ? sr, P r a e t e r i t o hac r e c t a p l a t e a s i i r s u s : u b i eo T e n e r i s , 55 C l i v o s d e o r s u m v ö r s u m e s t ; h a c te p r a e c i pitato: postea ' l i s t ad h a n c manüm s a c e l l u m : i b i a n g i p o r tuin p r o p t e r e s t ; 'IllLc u b i e t i a m cäprificus m a g n a est, D. n o v i . SY. h a c p c r g i t o .

A C T U S IV,

S C A E N A II.

207

D. I d quidem ang-iportum non est p é r v i u m , SY. v e r u m hércle, vah, Cénsen hominem me èsse? erravi: in pórticum rursûm r e d i ; 40 Sane t a c multo própius i b i s , et minor est errâtio. Sein Cratini huius ditis a-edes? D, scio, SV. ubi eas praetérieris, ' A d sinistrarti hac récta p l a t e a ; u b i âd D i a nae veneris, 'Ito ad d e x t r a m : prius quam ad portam v é nias, aput ipsùni lacum ' E s t p ì s t r i l l a , et éxadvorsum fâbrica : i t i est. r>. q u i d ibi f a c i t ? 45 BY. L é c t u l o s in sóle ilignis pédibus faciundós dedit. s>, ' U b i potetis v ò s : bene sane, s e t eesso ad eum p ò r g e r e ? sv, 'I sane: ego te exércebo h o d i e , u t dignus es, silicérniUiM. Aéscliinus odiósus cessât; prândium cor» rumpifcur : C t é s i p h o autem in amóre est totus, ego iam prospiciâm m i h i : 50 N a m iam aaibo, atque unum quicquid, q u a d quidem erit bellissimum, C â r p a m : e t c y a t h o s só^bilans paulâtim hune producâm diem,

ADELPHI A C T U S IV. M I C I O .

S C A E N A III. H E G I O .

M. EGO in lii'»c re nil r e p é r i o , quamobreui lautier tantopere, H é g i o . M e u m officium fac-io. quód peccatuni a nòbis orturtist, córrigo. N i s i si me in ilio crédidisti esse bóininuin numero, qui ita p u t a n t ; Sibi f i e r i iniuriam l i k r o , sì quam f é c e r e ipsi expustules, E t ultro a c c u s a n t : Irl quia non est a me factum, agis g r ä t i a s ? /> ME. Ab, m i n i m e : numquam te aliter atque e s , in animum i i i d u x i Tftieum. Set quaéso ut u n a inécum ad niatiem vii;°inis eas, JVhcio, A t q u e istaec eadein, quaé mihi d i x t i , tüte dicas m u l i e r i ; Suspicionem haue propter fratrem e s s e : eius esse illam psältriara. M. Si i t a aéqnom censes, aùt si ita opus est facto, eainus HJE b è n e f a c i s : IO N a m et illi iain aniinum r é l l e v a r i s , q u a é dolore ac miseria T a b é s c i t : et tuo officio fueris (functus. set si alitér j u t a s ,

ACTUS IV.

SCAENA IV.

269

E g o m é t narralio quae mihi dixti. M. Jmmo égo q u o q u e i\)0. 111; bène f a c i s : O m n é s , quxbus res sunt minus sccundae, . nuigis sunt :nescio quo modo S u s p i c i o s i i ad cóntuineliain omnia aeeipiunt mag«: , . , 15 P r o p t é r suturi ì n p o t e n t i a m se s e m p e r credurit liulier Q u a p r ó p t e r te ipsum p u r g a r e ipsis coram, pla'c.ibilius est. ut. E t récte et v e r u m dicis. ÌIE. s e q u é r e me èrgo hac intro. M, ra.ixume. ACTUS IV.

SCAENA

IV.

AESCIIIKVS.

D I S C R U C I O R animi : J l ó c i n e e x . i n p r o v i s o mali mi oblici Tàntuiti; ix£ » e q u e quid dé me f a c i a m , n é c quid agam certum s i e t ? M e m b r a metu debilia s ù n t : animus praó timore ' O b s t i p u i t : p e c t o r e consistere nil cónsili quit. 5 ; V a h , quómodo me e « bac e x p e d i a tn turba, n&scio: tanta nunc Suspicvo d« me i n c i d i t ;

27»

ADELMI

Ñeque ea inmérito : Sóstrata credit, m i t i me psaltriam liane emisse; id 'Anus mi indicium fécit, Nám ut hinc forte ea ad óbstetricem erat missa, ubi earn r i d i , ílico io Accedo; rogito, Pámphila quid a g a t ; iámne partus ádsiet, Eone óbstetricem accérsat. illa . exclámat, Abi, abi, iam, Aéschine, Satis diú dedisti verba : sat adhuc túa nos frustratást fides. Hem, quid istuc obsecro, í n q u a m s t ? Valeas, habeas illam quaé placet. Sensi ílico id illas súspicari : sét me reprehendí tamen, 15 Ne quid de fratre gárrulae ijli. dícerem, ae fierét palam. Núnc quid faciani? dícam fratris é s s a h a n c ? quod miniinést opus J Usquam eiíerri; ac mítto : fieri pótis est ut ne qua éxeat: 'Jpsum id metuo ut crédant: tot concúrrunt verisíuiilia : 'Egomet r a p u i : ipse égomet solvi argéntumi ad nve abducta èst domum. 10 Haéc adeo mea oúlpa fateor fieri, non n e banc rem patii.

A C T U S TV.

SCAENA IV.

271

'Ut ut erat gesta, inclicassc? exorassem ut earn ducerem. Céssatunj usque adhiie est: nunc porro, A«schine, expergiscere : Nunc hoc priinumst: adillas ibo, ut purgem me. accedam àd fores : r é r i i , horresco sémper, uhi pultâre hasce occipiô miser, 25 Heus, heus : Aeschinus ego sum, aperite: âliquis actutum ostium. Prédît nescio quis : concedam hue, — ACTUS IV. Micio,

SCAENA Y. AESCIIIHUS,

M. — — ' I T A uii dixti, Sostratä, Facito ; ego Aeschinùm conveniam; ut quoin odo acta haec sunt, sciat. Set quis ostium hoc pultavit ? AE pâ-ter hercle est, perii. si. Aéschine. AE. Quid huic hic negotist? M. tune haspepulisti fores? Tacet, cur non ludo liunc âliquantisper ? , melius est, 5' Quandoquidem hoc numquam mi ipse voluit credere, ,

272

ADELMI

N i l nulli r e s p o n s e s ? AE, n o n e q u i d e m istas quód sciam. M. I l a : nani m i r a b a r q u i d h i c n e g o t i essóit tibi E r u b u i t : s a l v a rc-s est, AE. die s o d é s , p a t e r , T i b i v é r o q u i d i s t i c r e i f u i t ? M. n i l m i h i quidem. io A m i c u s quidam me â foro abduxit modo H u e à d v o c a t u m s i b i , AE. q u i d ? M, e g o dica m tibi : H a b i l â n t hic quaedam niulieres; paupérculae, U t o p i n e r has n o n n ó s s e t e : e t c e r t o s c i o : N e q u e e u i m d i u h u e e o m m i g r â r u n t . AE. q u i d tum póstea? 15 ti. V i r g o è s t c u m m a t r e , AE. p o r g e , M. h a e c virgo orbast patre : H i c m ó u s a m i c u s ¿Ili g e n e r e est p r ó x u m u s : H u i c l é g e s c o g u n t n u b e r e liane, AE, p e r i i . M. q u i d e s t ? AE. N i l : r é c t e : p e r g e . M, is v é n i t u t s e c u m âvehat : N a m habitat Mileti AI;, l i e m , v i r g i n e m u t secum âvehat? 20 M. S i c e s t , AE. M i l e t u m u s q u e ó b s e c r o ? M. ita. AT. a n i m ò malest. Q u i d i p s a é ' q u i d a j " n t ? M. q u i d i l l a s c e n s e s ? nihJi enim. Com

ACTUS IV.

S C A E N A V.

273

Comménta mater est, esse e x aliò v i r o Nescio quo puerum n â t u m ; neque eum nó> minat : Friórem esse illum, non oportere huic dari. «5 AE E h o , nònne haec iusta tibi videntur p ó stea ? ai. N o n . AE. óbsecro n o n ? an illam hinc abducét, p a t e r ? M. Q u i d illâm ni abducat? AF. factum a vobis duriter, Imuisericordi'erque, atque etiatr, si èst pater D i c e n d ü m magis apèrte, inliberäliter, M, Q u a m o b r é m ! AE rogas m e ? quid il 1L tandem cicditis Fore animi misero, qui cum ea consuevil prior ? Qui i n f é l i x haut scio an illam misere nunc amat, Cum hanc sibi yidebit praesens praesentem éripi, Abduci ab oculis? facinus indignum, pater. 3» M. Qua râtione i s t u c ? quis d e s p o n d i t ? q m s dedit? Cui, quando nupsit? aüctor hi« rebus quis est? Cur duK.it a l i e n a m ? AE. AN sedere opórtuit

c 18 5

ADELÏIII D o m i virginem tarn grandem, dum cognatus hinc l l l i n c veniret é x s p e c t a n t e m ? haec, mi pater. T e dicere aequom fuit, et id defendere. M. Ridieulum : advorsusne illuni causam di» cerem, Cui Ten er a m advocâtus ? sed quid ista, Aéschine, N o s t r a ? aùt quid nobis cum illis ? abeanms, quid e s t ? Ouid lacrumas? AE. pater, óbsecro, ausculta. M. Aéschine, audivi omnia, 45 'Ht scio : nam té amo : quo magis, quaé agis, curae sunt mihi, Ar. ' I t a velini me prómerentem ame3, dum vivas, mi pater, Ut me hoc delictum âdmisisse in me, id mihi vehementer d o l e t : "felt me tui pudét, M. credo h e r c l e ; nam ingenium novi tuum L i b e r a l e : set vereor n e indiligens nimiùm si es. «¡o Tu qua civitâte tandem te arbitrare v i v e r e ? "Virginem vitiasli, quam t e non ius fuerat tangere. Ie:n j u c c a t u m primum id magnum, magnum at humahûm tamea.

ACTUS IV.

SCAENA V.

2*5

F é c e r e alii s a é p e i t e m b o n i , at p ô s t q u a m i d evenit, cedo N û i n q u i d c i r c u m s p é x t i ? a u t n u m q u i d tùtr. Gur nón? r>. sanumne crédit te e s s e ? m, equidem arbitror, 30 r>. Ita mé di ament, ut video tuam egq iriépliara; Fact.ùrum credo, ut habeas quicum cantites. M. Cur n ó n ? 11. et nova nupta éadem haec discet. m, scilicet. r>, T u intér eas restim düctans saltabis. m. probe. E t tüte nebiscum una, si opus sit. t>. ei mihi. 35 Non te haéc pudent? m, iam véro omitte, o Démea, Tuam istanc iracundiam: atque ita uti decet llilarum ac lubentem fan te gnati in nùptiis. F g o hós conveniam ; post hue redeo, » , • Iuppiter,

IGO

ADELPHI

Hancine vitam? hoscine mores? lianedeméntiam? 4a Uxor sine dote véniet: intus psaltria est: Uomus süinptuosa : aduléscensluxupérditus: Senéx delirans. ipsa si cupiät Salus, Servare prorsus non polest liane familiari), ACTUS V. STUUS.

S C A E N A I. DEMEA,

SY. EDEPO'L, Syrisce, té curasti mólliter, Lautéque nmnus ädininistrasti tuum; Abi, set postquam infcus sum omnium rerum sa tur, Prodeambulare huc libitum est, u. illue sis vide; £xémplum disciplinae. SY. ecce autern Iiic adest Senex nóster. quid fit? quid tu es tristis ? D. óh «celus. ST. Ohe. iäm : tu yerba fundis hic sapienti»? » , Tu si meus esses, SY. dis quidem esses, Démea ; Ac tuam rem constabilisses, D. exemplo òmnibus Curarem UT esses. SY. quamobrem? quid f e c i ? r>. rogasi io In ipsa turba, atque in peccato maxume,

ACTUS

Y.

SCAENA

II.

EßI

O u o d v i x sedalum satis est, potasti, scelus, Quasi ré bena gesta sr. sane nollem hue éxitum. ACTUS DUOMO.

DR. I I E U S ,

V.

' CAENA

SYRUS.

II.

DEMEA.

Sy're, rogat te C t é s i p h o u t yedeàs. SY. abi. D, Q u i d Ctésiphonem hie narrat? .«v. nil. D. elio, cärnufex, E s t C t é s i p h o intus ? SY. non est, D.. cur hie n ó m i n a t ? sy Est alius quidam, parasitaster p a i i l u l u s : N o s t i n R( D. iam écibo. SY quid agis? quo a b i s ? i>. mitte me. 5 SY. N o l i inquam. 11. non manum äbstines, mastigia ? A n tibi iam mavis cerebrum dispergam h i e ? s r abit. E d e p ó l comissatórem haut sane! cómmodum, Praesértim Ctesiphóni. quid ego nùnc a g a m ? N i s i dum haé silescunt tùrbae, interea in iuigulum io A l i q u o .tbeani, atque edormiscam h o c villi, sic iigiini,

282

ADELFIII ACTUS y . MICIO,

SCAENA HI. DÎJIEA.

M, T A R A T A a nobis sunt, ita ut d i x i , Sóstrata, U b i vis. quisnam a me p é p u l i t tam graviter fores ? o. E i mihi quid faciam? quid, ngam? quid c l a m e m ? aiit q u e r a r ? O caelum, o terra, o maria N e p t u n i , M, ein tibi, R e s c i v i t omiiem rem. id nunc clamat scilicet : ( ^ 5 Faratae l i t e s : suceurrendumst, D, éccum àclest Communis c o r r u t t è l a nostrum liberum. m. T a n d e m reprime iracündiain, atque aéf té redi. v. R e p r e s s i , redii, nütto maledicta o m n i a : R e m ipsâm putemus. dictum inter nos hoc fuit, IO E x te âdeo est ortum, né tu curarés meum, N e v e ego t u u m ? respónde, M, f a c t u m s l , non nego. D. Cur nunc aput te pólat ? cur recipis meum? Cur émis amie am, IVlicio? num qui minus

A C T U S V . ' S C A E N A III.

283

M i l i i idem jus aequnmst èsse, quod mecùmst, tibi? ^ 15 Q u a n d o ego tuum non curo, ne cura meurn. m. N o n aéquoni dicÌ3. d non ? m. nam vetus v e r b u m hòc quidemst, Communia esse amicorum inter se ¿ a m i a . D. F a c è t e : nunc demum istaec nata oràtiost, M. Ausculta paucis, nisimolestumst, D y m e a . 20 Principio, si id te mórdet, sumptum f i l i i ^ u e a i faciunt, quaeso hoc fàcito tecum cógites : T u illós duo olim pr® re tollebas tua, f^uod satis putubas tua bona ambobiis f o r e ; L t mé turn u x o r e m crédidisti scilicel £5 Ujitcturum : eandem illam.rutiònem antiquata olitine; C o n s è r v a , q u a e r e , p a r c e ; fac quamplurimum " Xllis relinquas, glóriamque istànc t i b i : M e a , quaé praeter spem e v é n e r e : u t a n t u r sine : D e stimma nil d e c é d e t : quod hinc accés* serit, 50 Id dé lucro putato esse omne. liaec si v o l e s In animo vere cogitare, D é m e a , E t ini st tibi et ill is démpseris inolestiam.

204

ADELPHI

D. Mitto rem: consuetüdinem ipsoruai. M. mane: Scio: istuc iL am, mülta in homine, Demea, 35 Signa insunt, quibus ex cöniectura facile fit: Duo cum idem faciunt, saepe ut possis dicere, Hoc licet, inpune facere huic, illi nön licet: Nun quo dissimilis res sit, set quo is qui facit. Quae ego in illis esse video, ut confidäm fore 40 Ita ut völumus. video eo» sapere, intellegere, in loco Vereri, inier se amare: scire eat, li^eruj». , Ingenium atque animum. quo vis illos tu die Reducas. at enim metuas, ne ab re sfnt tarnen Omisiiores paülo. o noster Demea 45 Ad ömnia atia aetate sapimus rectius: Solum unum hoc vitium senectus adfert hominibus, Adtentiores sumus ad rem omnes, quam sätest: Quod iljos sat aetas acuet, s , ne nimiüm modo

ACTUS

V.

SC AE N A

III,

a

g5

B o n a e tune i s i a e n ö s r a t i o n e s , Mi-cio, 50 E t t ü u s i s l e a n i m u s n e u u o s s u b v o r t a t . m. face, N s n f i e t . m i t t e i a m i s t a e c : da t e l i o d i e iisihi: E x p ö r g e . f r ö n t e t n . D. s c i l i c e t ita tfcmpus f e r t , F a c i n i u k r i n s ! : cevenim rus c a s oust: i'ilio C u m jiriinu iuci, m n m u o d e n o c t e cen-

,

.

55

I l o d i e ir.orlo L i l a r u m te f a c e . d . et i s t a m psahriarn U n a i l l u c niecum h i n c a b s t r a h a m . M. p u g n a » veris. T o p a c i o p r o r s u m illi a l l i g a r i s filiura Bflodo f ä c i t o ut illani s e r v e s , d . ego i s t u c videro: atque U l i f a v i l l a e p l e n a , f u m i ac p ö l l i n i s , 60 Coqüfehdo sit f a x o e t m o l e n d o : p r a e t e r h a e c IVleridie i p s o fäciain u t s t i p u l a m c ö l l i g a t : Tajn excöctam reddam atque atram,_ quam c o r b o s t . m. p l a c e s . N u n c mihi v i d e r e s ä u e r e , a t q u e e q u i d e m filiuin, T u m etiam si n o l i t , c ö g a m u t c u m ilia u n a cubet, 65 d, D o r i d w ? fortunätus, qui isto animö sies;

ADELPHI Ego scntio. M, a h , p e r g i s n e ? d. jam j a m desino. M, I ergo i n t r o ; et cui rei e s t , ed rei t u n c sumamüs diem. ACTUS V.

SCAENA I V ,

DEMEA.

N U ' M Q U A M ita quisquam bene subducta rätione ad vitäm fuat, Quin res, aetas, usus semper ¿liquid adportéb n o v i ; 'Aliquid moneat;- u t ilia q u a e t e scire credas, n é s c i a s ; 'Et quae tibi putaris prima, i n é x p e r i u n d » ut répudies: Quód nuHC mi e r e n i t : nam ego vitam duram, quam vixi usque adliuc, K Própe decurso spàtio omitto. i a quàmobrem? re ipsa répperi, Facilitate nihil esse homini m é l i a s neque * dementia. 'Id esse verum, ex me atque ex fratre cuir i s facilest nóscere, 'llle suam semper é^it viLaui in ótioj in conviviis.

ACTUS V.

SCAENA IV.

207

Ciéniens, placidus, nulli laedere ós,' adridere òmnibus: IO Sibi vixit : sibi sump tum fecit: ómnes benedicünt, aniant, 'Ego ¡lie agrestis, saévos, tristis, pàrcus, truculentüs, tenax D u x i uxorem : quam ibi iniseriam v i d i ? nati filii, 'Alia cura; heia aütem, dum studeo illis ut quamphirimum . Facerem, contnvi in quaerundo vitam atque aetatém meam 15 Nunc exacta aelate hoc fructi prò labore ab eis fero, 'Odium: ille alter sine labore patria potitur cómmoda ; 'Ilium amant: me fugitant: illi crédunt Consilia omnia: 'Ilium diligunt: aput ilium sunt ambo, ego desértus sum: 'Ilium ut vivat óptant, meam autem mortem exspectant scilicet. eo 'Ita eos meo labóre eductos maxume, Iiic fecit suos Faülo sumptu: miseriam omnem ego capio; hie potitur gaüdia, 'Age nunc iam, experrämur porro contra, ecquiil ego póssiem

ADEIl'HI

283

Blàude di cere out benigne Tacere, quando 'Ego

h u e |JIÓVOL;U.

quoque a mei s nie amari et ni ugni •pendi postulo. .5 Si ici fit (lan lo nique óbsequendo, non posteriorés forain Déerit; id m e a minume refert, qui sum natu mâxumus, ACTUS

V.

SYHUS,

SCAENA

V.

DEMEA.

,SY. HEUS, Demea, rogat frater ne abeas longius. D. Quis homo/ O Syre nosier, salve: quid f i t ? quid agitur? sr. Recte. n. optuinest. iam nunc liaec tria primum .1(1(1 idi Praeter naturam, onöster, qtiidfit? quid agitur? Servum haut inliberalem praebes t e : et tibi Ijubens bene faxiin SY. gratiam habeo. r>. atqui, Syre, Hoc verujnst, et ipsa re experiere propedieiu, ACTUS

289 ACTUS Y. Geta,

SCAENA

VI.

Demea,

O. E R A ,

ego hue ad hos proviso, quam inox virginem Accérsant. set eccum Démeam. salvos síes. d. O, qui vocare? . Géta, d. Geta, hoiriinera niáxumi Pretí te esse hodie júdicavi animó meo: Nam is mihi profecto est sérvus spectatús satis, 5 Cui dominus curaest: íta uti tibi sensi, Geta, E t tibi ob earn rem, síquid usus vénerit, Lübens bene faxiin. meditor esse adfábilis. E t bene procedit. g. bonus es cum liaec existumas. r>, Taulátim plebeui primulum fació meam. ACTUS V. AesCiixnus,

SCAENA

Demea.

VII.

Syrus.

ae, O C C I D U N T me quidem, sanctas nuptias

Gr. t a .

dúm

nimis

R 193

290

ADELMI

Student facere ; in apparando consumimi diem, D. Q u i d agilur, A e s c h i n e ? AE. ehém, pater mi, tu hie eras? D. T u u s hércle vero et animo et natura pater ; Q u i té aniiit. plus quam hosce óculos. set cur non domum 5 Uxórem accaisis? AE. c u p i o : v e r u m hoc mihi moraest T i b i c i n a , et hymenaéum qui cantént. D eho, "Van tu huic seni a u s c u l t a r e ? AE. q u i d ? D. missa haéc face, H y m e n a é u m , t/urbas, lampadas, tibicinas : A t q u e liane in horto maceriam iube dirui 10

Q u a n t u m p o t e s t : h a c t r à n s f e r : unam fac domum : T r a d u c e et malrem et f i m i l i a m omnem ad nós. AE. placet, Fatér lepidissime. D. euge, Jam l e p i d ù i vocor. Fr.-itri aédes fient p é r v i a e : turbam domum A d d u c e t , sumptum a d m i t t e t : m u l t a : quid mea? 1/5 E g o lépidus ineo gràtiam. jube nunc i'ain Dis-liiìeret iìie E i b y l o v i g i n t i minas.

ACTUS y .

SCAENA VII.

291

Syre, céssas ire ac facere? sr. quid ego? D. dirue. Tu illäs abi et traduce, G. di tibi, Derne?, Benefaciant, cum te video nostrae fainiliae 20 Tarn ex animo factum vèlie, D. dignos arbitror. Quid tü ais ? AE. sic opinor, D. multo réctiust, Quam illam puerperam hac nunc duci péc viam Aegrótam. AE. nil enim vidi melius, mi pater. z>. Sic sóleo. sed eccum Micio egreditùr toras. 25 ACTUS V. S C A E N A VIII. Micio. DEJIEA. AESCIIINJUS. M. I U B E T frater? ubi is est? tun iubes hoc, Démea? D. Ego véro! jubeo, et hac re et aliis òmnibus Quam maxume unam facere nos hanc iumiliam. Colere, ädiuvaie, adiüngere, AE, ita quaesó, pater.

292

ADELPIII

in. Haut aliter censeo. D immo liercle ila nobis decet: 5 Frimum liuii>, uxori est mater, M. est. quid -póstea? R>. Trota ét modesta, M. ita ajunt. D. natu grandi or. m. Scio, r>, parere iam diu liaéc per annos non potest: Nec qui earn respicint, qnisquam est: sola eat. M. quarti Lie rein agit? X). liane te oc quii m est ducere: et té operarli ut fiat dare. 10 M. M e dùcere autem? D, té. M. me? d. te inquam, m, ineptis. ti, si tu sis homo, Hic faciat, AE. rni pater, M. quid tu autem huic, àsine, auscultasi' D. nihil agis : Fieri aliter non potest, M, deliras. A E, sine te exorem, mi pater. M. Insanis? aufer. D. age, da veniam filio, M. salin sanus es? E g o nóvus niaritus anno demum quinto et sexagésimo 15 Fiam, atque anum decrépitam ducam? idne éstis auctorés mihi? AE, Fac : promisi ego illis. m. prómisti autem ? de te largitór, puer.

ACTUS

V.

S C A E N A VIII.

293

13, A g e , quid si quid te maius oret? m. quasi si hoc non sit lnüxunium. D, D a v e n i a m , AE. ne gravare. D. f a c , promitte, M. non o m i t t i t i s ? AE. N o n , nisi te exorem. M. vis est haec quidem. i>. age p r o l i x e , M i c i o . 20 M. E t si höc mihi pravum, ineptum, absurdum, atque alienum a vitä mea Y i d e t u r : si v o s tanLopere istuc völtis, fiat, A.E. bene facis, D, M e r i t o tuo te amo verum, M, q u i d ? D. ego dicam, hoc cum fit quod volo. .M. Q u i d n u n c ? quid r e s t a t ? D. H e g i o hic est Iiis cognatus j r o x u m u s : Adfinis n o b i s ; p a u p e r : bene nos ¿liquid facere illi decet. M. Q u i d fticere? D. agelli est HIE sub urliu pai'xlum quod locitas f o r a s : Huic demus qui fruätur. M paulum id aiitem e s t ? D. si multumst, tamen Faciündum e s t : pro patre huic e s t ; bonus e s t ; nöster e s t ; recte datur. Fostremo nunc meura illud vei;bum f ä c i o , quod tu, M i c i o , Bene et sapienter dixti dudum, Y i t i u m commune omnium est,

£94

ADELrm

Q u o d nimium ad rem in senécta attenti sumus, hanc maculam nós decet E i i u g e r e : dictum est v é r e , et re ipsa fieri oportet, M i c i o . M, Q u i d i s t i c ? dabitur quidem, quande hie v o l t , AE. mi pater. i>. nunc tii mihi, M i c i o , es germänus pariter animo ac corpore, M gaudeo, », S u o sibi gladio hunc i u g u l o . — — ACTUS V. SYRUS.

DEMEA,

SCAENA MICIO.

IX.

AESCIIIKUS.

— • — F A C T U M est Q U Ó D sussisti, D é m e a . J>, F r u g i homo es, ego é d e p o l hodie meä quidem senténtia l u d i c o S y r u m fieri esse aequum liberum, M. is tunc l i b e r u m ? Q u ó d n a m ob f a c t u m ? D. multa, SY. O noster D é m e a , edepol v i r b o n u ' s : ' E g o istos v o b i s u s q u e a pueris curavi ambos s é d u l o ; 5 D ó c u i , monui, b è n e p r a e c e p i sémper, quae p o t u i omnia D, R é s apparet. ét quidem porro h a e c , óbsonare cum fi.de, SY.

ACTUS V.

SCAENA IX.

295

Scórtum adducere, apparare dé die convivium : Non mediocris hóminis baec sunt officia, SY. o lepidum caput. D. Postremo, liodie in psakria ista emunda hie adiuLÓr fuit, 10 Ilio curavit: pródesse aequumst: alii meliorés erunt: Dcnique liic vult fieri, M. vin tu hoc f i e r i ? AB. cupio, M. si quidem Tu vis, Syre, eho accede hue ad me : liber esto. sy. bène f a c i s ; •Omnibus gratinili hàbeo : et seorsutn tibi praeterea, Démea, », Gaùdeo. Ar. et ego. sr. crédo: utinam hoc perpétuum fiat gaùdium, 15 rbry'^iam ut uxorém meain una mécum videam liberam. ,0. 'Optumam quidem mulierem. s r . et quidem tuo nepoti huius filio Hódie prima niummam dedit haec. D. liércle vero serio, Siquidem prima dédit; haut dubiamst, quin emitti aequùm siet. M. ' Ob eam r e m ? D. oh earn: postremo a me argéntum, quanti est, sumito.

296

ADELl'HI

ST, D i tibi, D e m e a , omnia omnes semper optata ófferant. M. S y r e , processisti hódie p u l c h r e . D, siTii tuum Déderis,

untie utätur. reddet tibi cito. M is tOC viliuS, AE, F r ü g i homo E^t. ST. reddam liérele, da modo. AE. àge, pater, M. p o s t cónsulam. 2> o. Fäciet. ST O vir óptume. AE, O patéi' mi festivissime. »I. Q u i d i s t u c ? quae res tarn, r e p e n t e mores m u t a v i t luos?_ Q u ó d p r o l u b i u m ? quae istaec subita est birgitas ? li. dic.im tibi : Ut id ostenderém, quod l e isti iacileni et festivùm putant, 'Id n o n fieri e x véra vita, n é q u e adeo e x aequo ét b o n o ; 50 S e t adsentando al que i n d u l g e n d o et largieado, M i c i o . N u n c adeo si ob eäai rem v o b i s méa v i t a invisa, A é s c h i n e , est» Q u i a non iusta iniùsta prorsus omnia cmnino óbsequorj

ACTUS V.

S C A E N A IX.

297

Míssa. f a c i ó : effúndite, emite, fácite quod v o b í s lubet. Sed si id vultis pótius, quae v o s p r ó p t e t adulescéntiam 35 M í n u s videtis, mágis inpense cúpitis, consulitis parum^ H a é c reprehendere ét corri^ere quem, óbsecundare ín l o c o : ' E c c e me, qui id fáciani v o b i s , AE. tibi, pater, permittimus: Plús seis quid opus fácto est. set de frátre quid f i é t ? u. sino. Hábeat: in istac fínem faciat, m. ístuc recte. íhúdite, 40

F À B U L A E

I N T E R L O C U T O R E S .

r i i i L o n s mevetrix. SYRA anus PAIIMENO servus. LAOHF.S senex SOSTRATA matrona, I'IIIDXPPUS senex. P A M I ' I U L U S adulesceng. M V R K I I I S A matrona. S O S I A servus. BACCIIJS meretrix.

a ludìs Dfegalensib, Sex Jul. Cattare Cu. Cornelio lìolalella Aedilib. Curulib. Non est peracta. Modos Jecìt Flaccus Claudi. Tibiis parib. Tota Graeca Men.vidru iacta est. Ada primo siile Prologo. Data secundo Cn. Octavio T Manlio Coss. Retata est L Aemilio Paulo ludi* funeralib Non est piatita Tertio relata est Q, Fulvio L Marcio Aedilib, Curulib, Egit L Arnlivius Turpio, Pia«Bit,

P R O L O G U S , HECYRA

est liuic nonien fabulai': t a c c cuin data est N o v a , ei novum intervenit vitium et calamitas, U t neque spectari neque cognosci p o t u e r i t ; Ita populus studio s f u p i d u s in f u s a m b u l o Animum occuparat. nunc liaec plane est jjro nova: /j E t is qui scripsit lianc, ob earn rem noluit Iterum referre, ut iterum p o s s e t vendere. Alias cognosLis e j u s : quaeso liauc noscite, ALTER

PROLOGUS.

O R A T O R ad vos venio ornatu p r o l o g ! : Sinite exorator aim: eodein ut jure uti sen em Liceat, quo jure sum usus aduleacenliorj

302

HECYKAE

Novas qui exactas feci ut inveteràscerentj N e cùm -poèta seriptura evanésceret. 5 In his, quas primum Caéciii didici novas, Partim sani earuin exactus : partiin vix steti. Quia scibam dubiain fórtunam esse scaénicam, Spe incerta, certuni mihi laborem sustuli, Easdem ägere coepi, ut ab eodem alias discerem 10 Novas, studiose; ne ilium ab studio abdù« cerem. Perféci ut spectaréntur. ubi sunt cógnitae, Placitaé sunt, ita poétain restitui in locum, Prope iàm remotum injuria adversariuin A b studio, atque ab labóre, atque arte ab musica. 15 Quod si scriptorem sprévissem in praésentia, E t in detenendo vóluissem operam sumere, U t in òlio esset, pólius quam in negótio ; Detérruissem facile, ne alias scriberet. Nunc quid petain, mea causa aequo animo attèndile. £0 Ilecyram ad vos refero, quam mihi per siléntium Numquam agere licitum est; ita eam oppressit calami!as. Eam càlamiiatem véstra ìnteltagcntìa

PROLOGUS.

303

Sedabit, si erit adiutrix nostrae i n d u s t r i a l Cum priinum earn agere c o é p i , pugilum glòria, 25 ( Funambuli eodem accédens exspectatio, Comi tum conventus, strépitus, clamor mvtlierum Fecére, ut ante témpu9 exirém foras. Vetere in nova coepi ùti consuetudine, In éxperiundo ut éssem : refero dénuo. 50 Primo àctu placeo : cum interea rumor venit Datum iri gladiatóre«: populus convolai: Tumultuantur, clamant, pugnant dé l o c o : E g o intérea meuin non pótui tutari locum. N u n c turba non est: ótiuin etsiléntium est: 3r> Agéndi tempus mihi datum est: vobis datur Fotéstas condecoróndi ludos scaénicos. N o l i t e sinere per vos artem mùsicam Recidere ad paucos : facite, ut restra auctóritas M e a e auctóritati faiìtrix adjutrixque sit. 40 Si niimquam avare prétium statui arti m e a e j E t eum èsse quaestum in ànimum induxì maxumum Quam màxume servire vostris cómmodis: ¿ i n i t e impetrare mé, qui in tutelam meam Studium suum, et se in YÓstram commisit fidem, 45

3o.->

HECYRAE

N e cum circamventum inique iniqui inrideant. Mea causa causam accipite, et date siléntium : U t liibeat scribere alias, mihique ut discere ti ovâ» expediat, posthac pretio einptâs meo. ACTUS I. SCAENA I. meretrix. S t r a , anus.

Philotis,

m . PER poi quam paucis réperias meretricib us Fidelis evenisse amatorés, Syra. \'el hic Pâmphilus jurâbat quotiens Bâccliidi, uam sancte, ut quivis facile posset crédere, umquam illa viva uxórern ducturum doinurn. 5 Em duxit s* ergo própterea te sédulo Et mórieo et liortor, né te cuiusquam inisereat: Quin spólies, mutiles, lâceres, quemquem nâcta sis. ru. Utin eximium neminem habeam? sy, né. minem, Nam némo quisquam illóruin scito ad té venit, IO Quin ita paret aese, abs te ut blanditiis suis Quam minimo predo suam voluptatem éxpleat: Hiscine

8

A C T U S I.

S C A E N A I.

305

Iliscine tu nmabo non contra insid iabere? r if.Tarnen pol eandem iniuriumst esse omnibus, si' Injiirium autem est ulcisci adversârios? , . «s Aut qua via captent te illi, eadem ipsos capi ? Eheû aie miseram, cur non aut istaéc mihi Aetâs et forma est, atit tibi Laec senténtia? A C T U S I. Parmeno,

S C A E N A II.

Piiilotis.

Sïra.

VA. S E N E ' X si quaeret mé, modo isse dicit® A d pôrtum, percontâtum adrentum Pâmphili, Auain quid dicam, Scirte? si quaerét me, uti Tum dicas : si non quaéret, nullus dixeris : Alias uf uti poasim causa hac Integra. ,5 Set videon ego Philôtium? unde haec âdvenit? Philotis, salve mùltum. ph. o salve, Parmeno. st. Salvé inecastor, Parmeno. VA. et tu edet pol, Syra. Philotis, die mi ubi te ôblectasti tâmdiu? ph. Minime équidem me oblectâvi, quae cum milite 10 Corintliumbinc sum proféeta inhumanissumo: [20]

E l i ' n n m m i t i perpétuum misera ilium tu]!. PA, E d e p ó l te desidérium Athenarum ârLitror, Pliilótium, cepisse s a e p e : e t t é tuuni C o n s i l i u m contempsisse. PII. non dici potest, 15 cupida eram hue redeùndi, abeundi a milite, V o s q u e hic videndi, antiqua ut consuetudine .A c i t a rem inter vos libere c o n v i v i u m : N a m illi haut licebat nisi praefinitó loqui, Q u a e illi placèrent, PA, haut opiner commode 20 F i n é m statuisse orâtioni militem, PH. S e t quid h o c n e g o t i e s t ? mòdo quae narravit mihi H i c intus B a c c h i s ? quód ego nuifiquam crédidi F o r e , ut ille hac viv r a pósset animum indu» cere U x ó r e m habere, PA, habere a u t e m ? PII, eho tu, an non h a b e t ? 25 TA. Halbét: set firœae baec véreor u t sint niiptiae, TJ:. .Ita di deaeque f â x i n t : si i n rem est Bàcchidis. S e t c u i ìstuc credarn ita ó'sse, die -mihi, ïârinsna. Quam

ACTUS I,

SCAENA IL

30:

IM. Non ¿st opus prolâtoi hoc percontariet Désisté, pn. nempe ea causa, ut ne id fiât palam. go lia mé di amabunt, h a i t propterea té rogo. Ut liée prôferam, set ut tâcita mecuxn gaùdeam. TA. Numquâm tam dices commode, ut tergùin meum Tu am in fidem committam, rn. ah noli, Fârmeno : Quasi tu non multo mâlis narrare hoç mihi, 35 Quam ego quaé percontor, scire, FA» yeta liaec praédicat: Et illud mihi vitiumst mâxumum, si mihi fidem Das, té tacituram, dicam, vu. ad ingenium redis.

F i d é m do : loquere,

PA, ausculta,

PU, istÏG

sum. PA. hanc Bâcchidem Amâbat, ut cum mâxume, tum Fâmphilus,

Cum pater, uxorem ut ducat, orare ôccipit, Et iiaec communia omnium quae sunt pa« trum, Seném sese esse dicere, illum -autem esse unicum : Praesidium voile sé senectuti suae,

3 o8

IIECYllAE

Ille p r i m o se negare, set p o s t q u a m

jcmis 45 Pater instat, fecit animi ut incertus foret, Pudórin anne amóri obsequeretur m a g i s . T u n d é n d o a t q u e odio dénique effecit s e n e x : De.spóndit ei gnatam h u i u s v i c i n i próxumi. U s q u e i l l u d visum est Pamphilo ne u t i q u a m §.rav.e' . , .. , .,50 D o n e e jam in ipsis n u p t n s , p e s t q u a m v i d e t P a r a t a s i nec moiam u l l a m , quin ducat,- d a r i : Ibi démum ita a e g r e tulit, u t ipsam Bacchidem, S i adésset, credo ibi éj\is conmiserésceret, U b i c u m q u e datum erat spàtium solitudinis, , , . , 55 U t conloqui mecum u n a p o s s e t : Parmeno, Perii, q u i d ego egi ? i n quód me conieci malum ? N o n pótero ferre hoc, P a r m e n o : p e r i i miser. vii. A t té di d e a e q u e cum tuo istoc odiò, I laches. TA. U t ad p a u c a redeam, u x ò r e m deducit domum. 6o N o c t e Illa prima v i r g i n e m non à t t i g i t : Quae cónsecutast nóx earn, nihiló magis, t h . Quid a i s ? cum v i r g i n e u n a adulescens cubuerit

rius pótus, sase illa àbsùnere ut pótuerit ?

ACTUS I.

SCAENA II.

309

Non verisimile dicis: neque verum arbitror, PA, Credo ita videri tibi: nam nemo ad té venit Nisi cupiens tui : ille invitus illam duxerat. PH. Quid deinde fit? PA, diébus sane pauculis Post, Fampbilus me solum seducit foras ; Narratque, ut virgo ab se integra etiam tum siet: 70 Seque ante, quam eam uxórem duxissét dora um, Sperasse, eas toleràre posse nuptias. Set quàm decveriin mé non posse diutius Ilabére, eam ludibrio haberi, Farinello, Quin integram itidem réddam, ut accepi, suis, 75 Neque honéstum mibi, neque utile ipsi virgini est. pir. Pium ac pudicum ingénium narras Pampliili, PA. Hoc ego proferre, incómmodum mi esse aibitror : Reddi palri autem, cui tu nil dicas viti, Supérbum est: set illan» spéro, ubi hoc cognóverit Kf Non pòsse se mecum èsse, abituram dénique.

310

HECYRAE

PH, Q u i d i n t é r e a ? i b a l n e ad B â c c b i d e m ? FA. cotidie. S e t u t fit, p o s t q u a m hune âlienum ab sesé videt, M a l i g n a magis et mâgis p r o c a x facta ilico est TII, N o n é d e p o l mirum. PA. atque éa res milito mâxume 85 D i s i u n x i t ilium ab i l i a ; postquam et ipse se, E t illam, et hanc quae domi erat, c o g n o v i t satis, A d amussim ambarum móres earem existumans. H a e c , i t a u t ï liberali atque ingenuaé decet, T u d é n s , m o d e s t a ; incommoda, atque injurias V i r i ómnis f e r r e ; et tégere contumélias. I l i o animus partim uxóris misericòrdia D e v i n c t u s , partim v i c t u s huius injuria, Taulâtim elapsust Ëâccliidi, atque hue trânstulit A m ó r e m , postquam par ingenium nâctus est. _ 95 ( Intcrea in Imbro móritur cognatus s e n e x H o r ù n c e . ad lios ea rédiit lege heréditas. E o ainântem i n v i t u m l'itaiphUum e s t r u d i t pater,

A C T U S I.

S C A E N A II.

¿u

r s l i q u i t Lie cum matre u x o r e m : nam senex i l u s abdit s e s e : hue raro in urbem cómmeat. 100 PH. Quid aclinic habent infirmitatis nùptiae ? PA. N u n c aùdies., primo, hós dies coinpliisculos J>er.e cónvenibat s i n e inter eas. interim M i lis niodis odisse c o e p i t S o s l r a t a m : N c q u e lites ullae ir.tér eas, postulàtio 105 Nuniquàm. PIT. quid i g i t u r ? PA. s i q u a n d o ad eam nccésserat Confabulatimi, fitgere e conspectu i l i c o , Vidére n o l l e : d é n i q u e uni non quit p a t i , Simulat se ad ir.atrem accórsi ad rem divinam, a u i t ; Ubi illic dies est c o m p l ü r i s , accersi i u b e t : 110 D i x é r e causam néscio nuam. iterüm j u b e t ; D i x é r e causam néscio quam, iterüm j u b e t ; N e m ó remisit. p o s t quam accersit s a é p i u s , A e g r s m èsse simulant müHerem, nostra ilico l t visere ad earn: admisit nemo, h o c l'ibi sen e x I l e s c i y i t , heri ea causa r u r e h u e ¿ d v e n i t , Ii5 l'atrém continuo c ó n r c n i t P l i i l u m e n a s . Quid é g e r i a t intér s e , u o n d u m etiam scio :

312

HECYRAE

Nisi sane curae est, quorsum eventuruin hoc siet. Habes omnem rem: pergam quo coepi hoc iter. PII. E t quidem ego : nana conslitui cum quodam hospite 170 M e esse ilium convenluram, PA, di vortant bene Quod agas. PH. vale, PA, et tu bene vale, rhilotium, A C T U S II. LACHES.

SCAENA

I.

SOSTKATA.

IJ. P R O Deum atque hominum fidem, quod hoc genus est, quae haec est coniuratio ? Utn' omnes mulieres eadem aeque sludeant, nolintque omnia? Neque declinatam quiequam ab aliarum ingenio ullam reperias? £ Itaque adeo uno amnio omnes socrus oderunt nurus. I Viris advorsari aeque studium est, similis pertinaciast. J

A C T U S IL In

S C A E N A I.

eódemque omnes mihi videntur ludo doctae ad malitiam. E i ludo, si ulla sit magistra, hanc esse satis certo scio, so. M e misermn, quae nunc, qujmobrem accuser, nescio, l , lieai, Lu ucscias, so. Ita raii di bene ainer.t, mi Luclies, Itaque una inter nos agere aetatem liceat. L di mala próhibeant. 10 so. Meque abs te inmerito esse accusatam, •póstmodo resciscés, scio. L. T e inmérito? an quicquam pro istis factis dignum te dici p o t e s t ? Quae me ét te et familiam dedecoras, filio luctùm paras. Turn autem, é x amici,s inimici ut sint nobis adfìnés, facia : Qui ilium decrerunt dignum, suos cui libero» committerent, 15 T u sóla exorere, quaé perturbes haéc, tua inprudcutia, so, E g o n ? i.. tu, inquam, mulier, quaé me oranino Lipidem, non l u m i ¡lem putas. An, quia ru;i esse crèbro solco, acscirc arbil:.l;uiiu

3*4

IIECYRAE

Quo quisque pacto hic vitain vestrorum ex!s;at? Mülto melius liic rpiae fiunt, q am illi ubi sum adsidue, scio: £iO 'Ideo quia, ut vos dömi mihi eritis, proinde cgo ero fama foris. Iampridem equidem audivi cepisse 6dium tui l'hilümenarii: Miniineque adeo mirum; et, Iii id fecisset. magis niiiuin forct. Set non credidi iideo, ut etiam totam haue odisset dommn; Quöd si scissem, illa hie maueret pötius, tu hinc isses foras. £5 'At vide, quam inmerito aegritudo haec orilur mi abs te, Söstrata : ilus habitatum abii, concedens vöbis et rei sei viens ; Süinptus vestros «Uumque ut nostra res posset pati, M e ö labori haut pürcens, praeter aequom atque aetatem meam, N ö n te pro Iiis currisse rebus, ne quid aegre esset mihi? go so. N o n mea opera, ner|ue pol culpa evenit. 1,. immo maxume: Sola hic fuisti: in te omnis haeret culpa sola, Söstrata.

A C T U S II.

S C A E N A I.

3T.5

Quae hie erant c u r a r e s : cum e;ro v o s cùris solvi cctens. Cum puella anüm s u s e e p i s s e inimicitias nun pudet ? 'Illius dices culpa f a c t u m ? so. haut équidem dico, mi L a c h e s , 3,5 L. Gaudeo, ita me di anient, gnati c a u s a : nam de té quidem, Sàtis scio, p e c c a n d o detriménti n i l fieri potest, so. Qui scis, an ea causa, mi v i r , me ódisse adsimuläverit, ' U t cum mntre plus una e s s e t ? L, quid ais ? non sigili hòc sat est, Quód heri nemo v ó l u i t v i s e n t e m ad earn te intro admittere ? 40 so. ' E n i m lassam o p p i d ó tum esse a i b a n t : eo ad eam non admissa sum. }., T u ó s esse ego illi mores morbum magis quam ullam aliain rem a r b i t r o r : ' E t merito a d e o ; nam v o s t r a r u m nulla est, quin gnàtum v e l i t D ù c e r e u x o r e m ; ét quae vobis pläcita est, conditio da t u r : 'Ubi d u x e r e inpulso v e s f r o , vòstro i n p u l s u easdem é x i g u n t , 45

HECYRAJL

3i6

A C T U S II. FIIIDIPPUS.

S C A E N A II.

LACHES.

SOSTRATA,

PH. E T S I ' scio ego, PliiKunena, meum iús esse, ut te cógam Quae ego imperem facer«: égo tarnen patrio ánimo victus fáciam, U t tibi concedami néque tuae libidini aV M y ' r f ì n n a haec sunt mea uxore exorta omnia; 10

ACTUS IV.

SCAENA IV,

345

PA, Mutâtio fit. m . éa nos perturbât, Lache. FA, Dum né reducam; tûibet porro, quam velit. »H. E g o , Fâmphile, esse inter nos, si fieri potest, Adfinitatem hanc sâne perpetuâm v o l o : Sin èst, ut aliter tua siet senténtia, 15 Accipias puerum. FA, sensit peperisse: óccidi. ZJ, Puerum? quem puerum? PH, natus est nobis nepo»: Nam abducta a vobis praégnas fuerat filia, Neque fuisse praegnatem ùmquam ante huac scivi diem. L, Bene, ita me di anient, nuntias : et gaudee so Natum illum, et illam sâlvam: set quid mùlieris Uxórem habes? aut quibus moratam mòribus ? Nosne bóc celatos tâmdiu? nequeó satis, Quam hoc mihi videtur factum prave, sproloqui, pili N o n mihi illud factum minus dolet, quam tibi, Lache. 15 PA, Etiam si dudum fûerat ambiguum iióe mihi,

346

HECYRAE

N u n c nón e s t ; cum eam séquitur alienùs puer. L ( N u l l a tibi, Pampliile, liic iam consultatiost. PA. Perii, r . hune videre saépe optabamûs dlem, C u m ex te ésset aliquis ; qui te appellarét patrem: 50 E v é n i t : liabco gratiam dis. PA. millus sum,' !.. R e d u c uxorein, ac nòli advorsari milii. PA. Pater, si ex me illa liberos v e l l é t sibi, A u t sé esse mecum n u p t a m ; satis certo scio, N o n clam me haberet, quód celasse intélleë°' -,. . . 35 N u n c , cum éjus auenum a me esse animuin scntiam, N e q u e cónventurum intér nos postliac arbitrer ; Quamobrém r e d u c a m ? l , mater quod suasit sua, A d u l é s c e n s mulier fécit. nùrandumne id est? C e n s é n te posse reperire ullam mulierem, 40 Q u a e câreat c u l p a ? an quia non delinquunt viri ?

A C T U S IV.

S C A E N A IV.

547

h i . V o s m e t v i d e t e jam, L a c h e et tu Pamphile, Kemissan opus sit v ö b i s , redductan domum. U x o r quid faciat, in manu non est mea. Neutra in re vobis difficultas a nie erit. 45 Set q u i d faciemus p u e r o ? l . ridicule rogas: Q u i c q u i d futurumst, liuic suum reddas scilicet; U t alamus nostrum, PA. quem ipse neclex i t pater, E g o alam ? l . quid d i x t i ? eho an nön alemus, l ' a m p h i l e ? Frodemus quaeso pötius ? quae haec amentia e s t ? 50 E n i m v e r o prorsus iäm tacere nön queo. N a m cögis, ea quae nolo ~ut praesente h o c loquar. Ignärum censes tuärum lacrumarum esse me? A u t quid sit hoc, quod sollicitere ad hune modum ? Priinum hanc u b i dixti causam, te p r o p t e r tuam 55 M a t r e m non posse habere h a n c u x o r e m domi;

348

IIECYRAE

P o l l i c i t a est ea se concessuram e x a e d i b u s . N u n c , postquain adeinptam hanc q u o q u e tibi causam v i d e s ; F u e r quia clam te est natus, nactus alleram es. E r r a s , tui animi s i me esse i g n a r u m putas. 60 A l i q u a n d o tandem h u e änimum u t adducas tUUlll, Q u a m longum spatium amändi amicam tibi dedi ? S u m p t u s quos f e c i s t i in earn, quam animo aequo t u l i ? E g i ä t q u e o r a v i tecum, u x o r e m u t diiceres. T e m p u s d i x i e s s e : i n p u l s u d u x i s t i meo. 65 Q u a e tum o b s e c u t u s m i h i , f e c i s t i u t decuerat, N u n c änimum rursum ad meretricem i n d u x t i tuum: C u i tu obsecutus, f a c i s liuic adeo i n m r i a m . N a m in eandem v i t a m te r e v o l u t u m d e n u o "Video esse. PA. m e n e ? L, te i p s u m : et f a c i s iniuriam. 70 C o n f i n g i s f a l s a s caüsas ad discordiam, U t cum ilia v i v a s , testem b a n c cum abs te amoveris : S e n s i t q u e adeo u x o r , nam ei causa alia quae fuit,

ACTUS IV.

SCAENA IV.

349

Quamobrem ábs te abiret? PIT, plane hie divinai; : nam id est. FA. Dabo iúsiurandum, nihil esse istorúmtibi. li. ah, 75 Redúc uxorem: aut, quámobrem non opus sit, cedo. PA. Non est nunc tempus. X„ púerum accipias: nam is quidem In culpa non est: post de matre videro. PA. Omnibus modis miser sum: nec, quid agám, scio: Tot mé nunc rebus miserum concludit pater. go Abíbo hinc, praesens quando promoveó parum. Nam púerum iniussu crédo non tollént meo ; Praesértim in ea re cúm sit mi adjutríx socrus. Fugis?

liém, nec quicquam Certi respon-

des mihi? Num tibi videtur esse aput sesé? sine: 85 l'uerúm, l'hidippe, mihi cedo: ego alam. ni. máxume. Non mirum fecit uxor, si hoc negre tulit: Amárae inulierés sunt, non facile haéc feIR ULLT,

350 Tropterea

HECYRAE

haec i r a s t : nam ipsa narravit mihi: Id ego hoc c ' a e s e n t e tibi nolueram dicci f : (;0 N e q u e illi ciedebam p r i m o : nunc verum pair.in est. N a m omnino abliorrere animuni huic video a nuptiis, t . Quid ergo ngam, F h i d i p p e ? quid das consili ? PH. Quid ng/n V meretricem banc primum adeundain censeo : O r e n i u s : accuseuius: gravius rlenique 9 j Ailinitemur, si cum illo habuerit rem pöät ea. x,. F a c i a m üt mones. elio curre, p u e r , ad Bacrhidem banc V i c i n a m nosiram : buc evoca verbis meis. At te oio porro in Lac re adiutor sis mihi. P I I . ah, Iamdudum dixi, itidemque nunc dicö, L a che: loo M a n e r e adfiaita'.em banc inter nos volo, Si villö rnodo est ut p o s s i t ; quod spero fore. S e t vin adesse me una, dum istam convent? i.. Immo vero abi, aliquam püero n u t r i c e m para,

35 t A C T U S V. BACCIJIS.

B. N O N

S C A E N A I. LACHES.

hòc de nihilost, quód L a c h e s me Eunc c o n v e i u a m esse t-xpetlt: N e c p o l me multum fViilit: quin quod si'ispicor sit quod velifc L, V i d é n d u m est ne minus p r o p t e r iram Line impetreui, quam ^óssiern: Aut né quid faciani pliis, quod p o s t me minus f e c l s s e s.itius sit, Adgrédiar. Bacchia, salve. ,5 B, S a l v e , L a c h e , r,. edepol crédo te non nil inirari, Bacchi«, Quid sit, qunpropter te hue f o r a s p u e r u m e v o c a r e jussi. B, E g o p ò i q u q q n e e L i a m timida s u m , cum vénit in mentem quae s i m : N e nómen quaesti mi ó b s i e t ; n a m móres f a c J e tutor, L. S i v é r a dicis, nil tibi est a mé p e r i e l i , mùlier: 10 Nam jam aétate ea sum, u t non siet peccato mi ignosci a é q u o m ; Quo m ä g i s res omnis caùtius^ ne temere f a c i a m , adcùro,

352 Nam

HECYRAE

si id nunc facis facturave es, bonds quod par est l à c e r e ; Inscitum offerre inmriam tibi inmerenti, i n i q u o m est. s , E s t magnani ecastor gratiam de istäc re quod libi habeam, 15 N a m qui p o s t factam iniuriam se e x p u r g e t , parum mi pròsit, S é t ' quid istuc est ? l . meum receptas filium ad te Pamphilum. b. ah. l , Sine dum : uxorem hanc prius quam dux i t , vóstrum amorem pértuli. M a n e , nondum etiam dixi id quod te vólui, hie nunc uxórem h a b e t : Q u a e r e alium tibi firmiorem, dum tibi temp u s ccmsulendi e s t : 20 N a m neque ille hoc animo érit aetatem, ncque p o l tu eadem ist;ic aetate, b. Q u i s id a i t ? L. soerus. b. méne, l , te i p s a m : et filiam a b d u x i t s u a m ; Puerumque ob eam réni clam voluit, natus qui est, extinguere. b. ' A l i d si scirem, qui firmare 1115am aput v o s possém fideni, Sancii us quam j ù s i u r a n d u m ; id póllicerer tibi, iLaclie. C5 Ségregatum habuisse, u x o r e m ut d u x i t , a me l'amphiluni,

A C T US V .

S C A E N A I.

353

t,. L è p i d a es. set scin, quid v o l o potias, s i des f a c i a s ? 11. q u i d ? cedo. l . E a s ad inulierés hue intro, a (.que istuc iusiun'mdum idem Póliifeare illis : e x p l e animum iis, téque h o c crimine é x p e d i . b. Faeiam : quod poi, si ésset alia e x quaéstu hoc, liaut facerét, s c i o ; 30 'Ut de tali causa nuptae mùiieri se ostén, s a l v e : set ubi est Anli^lio ? p. Salvom a d v e n u e . D. crédo: responde hòc mihi, 25 p. V a l e t : hie e s t : set satin omnia ex sentenlia ? d, Vellern quidem. p, quid istüc e s t ? i> rogitas, P h a é d r i a ? Bonäs, me abseilte, Lie cónfecistis nuptias, r. tlxo, an id suscensas nunc illi Ì G. o artificém probum D, Egon illi non suscénseam? ipsum gestio 30 D a r i mi in conspectum, nunc sua culpa lit sciat L e n é m patrem ilium factum me esse acérrimupi,

A C T U S II.

S C A E N A I,

385

?. Atqui nil fecit, patrue, quod suscenseas. r>. Ecce autem similia omnia; omnes congruqnt: Ununi cum noris, oirinis noris, r, hauC itast. 35 D, Cum in noxia lilc est; ill« ad defendeadum adest: Cum ille est, praesto hie e s t : tradunt operas mutuas. G. Probe horum facta inprudens depinxit senex. D, Nam ni baec ita essent, .cum illo haut stares, Phaedria. p. Si est, pr.Lrue, culpam ut 'Antipho in se admisyrit, 40 E x qua re minus rei foret aut famae temperans: Non causaui ; dico, quiri quod merittis sit, ferat, ; 1 Set si quis forte malitia fretus sua Insidias nostrae fecit adulescentiae, Ac v i c i t ; nostra« culpa ea est? an judicum,

4.3

Qui saepe

propter invidiam adimunt diviti, Aut propter misericordiam addunt pauperi ? G. N i nossem causam, crederem vera hunc loqui. [25]

36